Book Title: Bruhad Gujarat Pratibha Darshan
Author(s): Nandlal B Devluk
Publisher: Arihant Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005143/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 2IlI pAlibAnI aud zkradiyal Horadi laskis acid Raya Cauadi sid zamlIka - zALAcAra - rAdhAnya riNI siddhahema vyAkaraNanI zobhAyAtrA gujarAtanA aNahilapura pATaNamAM mahArAjA siddharAjanA samayamAM jainAcArya zrI hemacandrasUrijI mahArAjanI racanA dvArA zrI siddhahema zabdAnuzAsana nAmakaraNa pAmelA graMtharatnane hAthInI aMbADI upara padharAvIne nIkaLelI zobhAyAtrAnuM maMgala darzana, jayapAda zAsanasamrATa aneka tIrthoddhAraka tapAgacchAdhipati A.bha.zrImadA vijaya nemisUrIzvarajI ma. nA paTu dhara zAstravizArada kaviratna pU. A. bha. zrImad vijaya amRtasUrIzvarajI - ma. nA paTa para parama saumyamUrti vAtsalyavAridhi pU. A.bha. zrImad vijaya devasUrIzvarajI ma. nI puNyasmRti nimitte vidvAna pU. A.bha. zrImad vijaya hemacandrasUrIzvarajI ma. tathA pravacanakArA pU. A.bha. zrImad vijaya pradyumnasUrIzvara jI ma. nI preraNAthI guNaguNAnurAgI suzrAvakonA soja nyathI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU. AgamavizArada paM. abhayasAgarajI ma. dvArA saMsthApita tathA teo zrInA paTTadhara pU. A. zrI azokasAgara sU. ma. dvArA mArgadarzita samyagdarzana tIrtha T sAmA govAlIyA TeMka mukeNamAi 3920 moregAva jyAta mAI gaDA 9 88 aMdherI IsTa TimabhAI prara14 hiteNamAi zrI rALa nA ahiMsA tha SOLAIS 3695331 prArthanA samAja narezabhAi 2423503 bhUpeNAmAi 389893ra vAlkezvara- zailezabhAi khetavADI dhIgulAla 38847 moDIjI 2009 IMdravadA bhAi 870367 azvina bhAI - 8721485 duSyaMta bhAi 8219141 bhAyaMdara navInabhAI 8145158 muluMDa caMpakalAlajI 5644600 bharatabhAi 515666 borIvalI 855605 narendrabhAi E3EXO VIHERR gayayabhAI sama 4391919 unciaren acid Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU. A.zrI. narendrasAgara sU. ma. tathA pU. gaMNavarya thI sAgaracaMdra sAgarajI ma. nI preraNA thI zAhabhogIlAla velacaMda valabhIpura vALA dvArA padata bhamI upa2 pU. A.zrI. jinacaMdrasAgara sU.ma. pU.A.zrI. hemacaMdra sAga2 sU.ma. drArA britilivanuM benamuna sthApatya.. jilI thayodhyAgiq navAgAma DhaLa, amadAvAda pAlItANA hAIve, vallabhIpu2, ji. bhAvaoAM. ) phona : (0281) 281388, phephasa-281516 zAsana saMrakRtisaMsTrakAranA pa triveNI saMgamamAM snAna karAvatuM preraka parisara | vizva jaina pariSadA pANaanya pAtALa chANaole = DNa, thoDIthANo kSINyA yAyA.Na, dIviyatrasAgarasUrima. sA.pa.pU.A.zrIhemacaMDhANIriyAar, pIjI = , yakSiNI rIsAyaNyidakSINAjI ahIda - daivI sTrAra nimaNi sArathANA DAda sTAra vikRkin BTasthara hijha hoivA * zAthamika bhakita yuvA jAgaraNa tIrtharAdikAryo dvArA daivaNAkSaHRI NhIrA vaiziaitieI hIeelkar tasya ne vareNI A pariSadanI sthApanAma ca SaSAkau chauSiA jevA thI poSAda thAuM - A saujanya :9 khrivaccIsAgaracaMdra sAgarajI ma.nA ziSya pU. munizrI tIrthacaMdrasAgarajI ma. pU. munizrI maitrIcaMdrasAgarajI ma. pU. munizrI vairAgyacaMdra sAgarajI ma. nA 500 aryAkhavAnI anumodanArthe munidhI mokSacaMdrasAgarajI ma. tathA pU. mUnathI pacacaMdrA. ma.nI tathA 5. sA. zrI prazamitAzrIjI nA ziSya sA. zrI marSitA zrIjI. sA. zrI4inarSitA zrIjI nI | "UraNathI calAla hIrAcaMda pAlejavALA phalezaFtibhAImy mahendrabhAI TAla sAbaramatI "vijaiy org Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 00 0.2% Aga gura tApaNuM gujarAta, S " A maMtronA svapnadraSTA gujarAta rAjyanA mAna. mukhyamaMtrI zrI narendrabhAI modI jemanAmAM proDha rAjanIti, sudhAraka dRSTi, saradArasAheba jevI lokhaMDI nirNayAtmakatA ane zAlinatA jovA maLe che. temanA zubha varada haste "gujarAta pratibhAdarzana'' graMtha vimocana pAme che te ApaNA mATe zubha saMketa che. sAhitya ane kalAonA puraskartA mAna. zrI narendrabhAI modIjInuM abhivAdana. -graMtha saMpAdaka UW S OLL 2W 3 4 sthaLa : gAMdhInagara (kaDI zikSaNa saMkula) tA. 16-3-2003 (savAranA 10 kalAke) Jain Education Intemational Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , jaya jaya garavI gujarAta vizva prAMgaNamAM bRhad gujarAta pratibhAdarzana vividha kSetranI pratibhAono paricaya koza naMdalAla bI. devaluka saMpAdakaH Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdaka : naMdalAla bI. devaluka BEXXXXXXXX 6969696969 VANTAVAT ZWAX graMtha prakAzaka ane prApti sthAna : zrI arihaMta prakAzana paprAlaya'', 2237, bI, 1 hIla DrAIva, porTa kolonI pAchaLa, vAghAvADI roDa, sarakITa hAusa pAse, bhAvanagara-364002 phona naM-2562690 graMtha kiMmata : rU. 350-00 TAIpa seTIMga : zrI arihaMta komyuTara grAphiksa jaina vidyArthI gRha kaMpAunDa sonagaDha - (ji. bhAvanagara) Jerving Jinshasan ! I gyanmandir@kobatirth.org mudraka : 107887 smRti ophaseTa sonagaDha-364250 0 (02836) 244081 graMtha prakAzana tA. 16 mArca, 2003 DIjhAInara : ajaya kanADA mohita grAphIksa enDa phoTo eDITIMga bI, 48 nyu. zopIMga senTara, gaMgAjaLIyA taLAva-bhAvanagara-1 phona naM : 2516099 wig citrakAra : ke. TI. gohila bagIcAnI bAjumAM, sonagaDha - ji. bhAvanagara phona naM : 244433 El ailityuuuuuuuuuuuuuurli graMtha uparanA AvaraNa citranA sarjaka sI. narena... eka pratiSThita nAma ! jIvanabharanAM sarasa kAmothI raMgAyela nAma. 28 julAI, 1928nA roja janma, kalAguru zrI ravizaMkara rAvaLanA sAnidhyamAM aMdaranI lAne AkAra Apyo. je. je. skula oNpha ArTasanI upAdhi paNa prApta karI 1950mAM, amadAvAdanA nAmAMkita zreSThIomAM A nAma zradhyeya banatuM rahyuM. varSo sudhI aneka svarUpe vAta koI paNa hoya, viSaya vidhavidha hoya e badhAmAM emanI AgavI kalAdeSTinI jhalaka acUka jovA maLe ane ethI ja judA judA kSetre pratiSThita thayuM e nAma. sI, narena, A kalAkAranuM bhAva jagata, eno svAda ane AsvAda prasAda svarUpe maLyo. Jain Education Intemational Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ girivara darzana viralA pAve bhAratanI bhavya saMskRtinuM darzana karAvatuM anupama tANuM - akSaradhAma mAMdhInagara gujarAtano vaibhava anaMtAnaMda AtmAone siddhipatI prApti karAvanAra mahAna migrija zrI zatruMjaya e A jAtanuM sarvazreSTha mUlyavAna hira che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyameva jayate sundara siMha bhaMDArI rAjyapAla rAjabhavana gAMdhInagara-382 020 (gujarAta) saMdeza zrI arihaMta prakAzana dvArA "bRhada gujarAta pratibhA darzana" nAmaka graMtha pragaTa thanAra che te AnaMdanI vAta che. gurjarI pratibhAonuM vividharaMgI darzana, graMtharUpe prakaTa karavAthI gurjara garimA ane asmitA AvanAra peDhIne savizeSa savismaya jIvana dizAno lAbha Apaze. A graMtha gujarAtanA itihAsa, dharma, sAhityakalA, samAja ghaDatara ane mahAjananI pratibhAono tejalIsoTo banI rahe tevI AzA saha "bRhada gujarAta pratibhA darzana"nI saphaLatA arthe huM hArdika zubha-. kAmanAo pAThavuM chuM. subharITa grejarI R sundara siMha bhaMDArI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 05 O. . narendra modI mukhyamaMtrI gujarAta rAjya saradAra bhavana, sacivAlaya, bloka naM. 1, pAMcamo mALa, gAMdhInagara-382010 (gujarAta) phona naM. : (ka) (079) 3232611 thI 3232619 pheksa naM. (079) 3232 101 satyameva jayate tA. 11-2-2003 saMdeza ApaNI gurjaradharA bahuratnA vasaMdharA' che. saMta saMskRti hoya, anyAya sAme nyAyano jaMga hoya ke bhavya lokakalA vAraso ke pachI sevAkAryanI suvAsa, gujarAtanA saputoe gujarAtanAM khamIra ane jhamIrane sadaiva ujAgara karyA che, karatA rahevAnA che. koIpaNa rASTra ke saMskRtinI oLakha te mAtra tenA itihAsa dvArA nahIM paraMtu itihAsa racanArI, itihAsa sarjanArI vizeSa vyaktio thakI ja thatI hoya che. sadIo purANI A bhUminI saMskRti anekagaNI parAkramI ane anekarUpI viziSTa rahI che. paraMtu eka hajAra varSanA videzI zAsananI gulAmIne kAraNe ApaNe aparAdha boja" heThaLa jIvavA lAgyA. ApaNe ApaNuM gaurava jALavavAne badale anya tarapha moDhuM pheravIne anyanAM guNagAna gAvA lAgyA. AvI "aparAdha boja' dazAne kAraNe ApaNA itihAsa puruSo bhUlAyA, ApaNI siddhio alopa thaI, ApaNI vizeSatA vismRta thaI gaI... ApaNI pAsenI amUlya mAnavazakti, bhotika saMpatti, AdhyAtmika virAsata e ApaNI oLakha rahI che. AvI vizeSatAne ujAgara karavAnuM koIpaNa kArya haMmezA mATe AvakArya rahe che. samaMdara jevA dariyAdila ane jhiMdAdilInI mazAla samA aneka gurjararatnono paricaya karAvato "samRddha paricayakoza' ApanA dvArA taiyAra thaI rahyo che te jANI mane AnaMda thayo. A paricayakoza AvanArI peDhIo mATe ensAyakalopIDiyAM banI raheze tevI apekSA sAthe ApanA prakAzanane mArI aneka-aneka zubhakAmanAo pAThavuM chuM. AvA gauravavaMtA kAryane zubhecchA. prati, zrI naMdalAla devaluka arihaMta prakAzana bhAvanagara-364002 753 narendra modI ) Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zrI svAminArAyaNa vinaya . HIS DIVINE HOLINESS PRAMUKH SWAMI MAHARAJ (SWAMI NARAYANSWARUPDAS) dhUliyA (mahArASTra) tA. 14-2-2003 saMdeza prati. parama bhagavadIya zrI naMdalAlabhAI, snehapUrvaka jaya zrI svAmInArAyaNa. vi. Apano patra maLyo, vigata jANI AnaMda thayo. gujarAtanA mahAna vyaktitvo upara Ape samRddha paricayakoza khUba jahemata laIne taiyAra karyo che - e gujarAtanuM eka gauravapada sopAna banI raheze. A graMtha ApaNAM gujarAtanI navI peDhImAM preraNA ane asmitAnuM siMcana karI temanuM ghaDatara karavAmAM amUlya pradAna Apaze. bhagavAna svAmInArAyaNe A ja saMdeza Apyo che. tenuM je gAna ane pAna kare che te paNa mahAna thAya che. Ape AvI mahAna sevA karI che te badala hRdayapUrvaka abhinaMdana AzIrvAda saha. Lorentararker (aa nAma svarUpa na - mukha sthAne ( 4 ) Jain Education Intemational Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bApu morAridAsa hariyANI || rAma || "bRhada gujarAta pratibhA darzana" graMthanuM prakAzana thaI rahyuM che jANIne prasannatA thaI. samAjamAM bIjAne prabhAvita karavA sahelA che. paraMtu saune prakAzita karavA e kaThIna kArya che. sadbhAgye ApaNAM gujarAtanI vividhakSetranI vibhUtioe prabhAvita karavAne badale sone prakAzita karavAnuM prabhu kArya karyuM che e ApaNA mATe gauravano viSaya che. AvI vizeSa vyaktiono paricaya ane pahecAna saune vizeSarUpe maLe e mATenuM ApanuM A zubha kArya abhinaMdanane pAtra che. mArI prabhu prArthanA ane zubhakAmanA. rAma smaraNa sAthe citrakUTadhAma talagAjaraDA (tAluko mahuvA, ji. bhAvanagara) morAridAsa hariyANI tA. 28-2-2003 SWAMI SACHCHIDANAND DATE 14-2-2003 bhAIzrI naMdalAlajI zrI arihaMta prakAzana 2237-bI-1 'padmAlaya'" hIla DrAIva sarakITahAusa pAse, porTa kolonI pAchaLa vAghAvADI roDa, bhAvanagara-364002 saprema harismaraNa Apano patra maLyo. zrI arihaMta prakAzana dvArA gujarAtanI viziSTa pratibhAono paricayakoza pragaTa thaI rahyo che te jANIne khUba AnaMda thayo. kharekhara lokone viziSTa pratibhAonI sAmAnya jANakArI ApavI jarUrI che. te mATe prakAzanane khUba khUba dhanyavAda. - saccidAnaMda BHAKTINIKETAN ASHRAM P. B. NO 19, PETLAD-388450 (GUJ) INDIA PHONE (02697) 22480 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizva vikhyAta vibhUtione zata zata vaMdanA kasturabA gAMdhIbApu viThThalabhAI paTela saradAra paTela ThakkarabApA ravizaMkara mahArAja upara mazarUvALA mahAdevabhAI desAI, Jain Education Intemational Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana ( viSayALukamaNikA kri) 1 thI 8 saMdezAo prastAvanA noMdha kumArapALa desAI 25 thI 28 purovacana naMdalAla bI. devaluka 29 thI paDa vibhAga 1) gurjarI itihAsanI tejarekhA vyaktinuM nAma pR. naM. vyaktinuM nAma pR. naM. vyaktinuM nAma pR. naM. (0 zIlabhadra nRpatio ane dharmapriya maMtrIvaro : zrI Do. paMkaja desAI) vanarAja cAvaDA yuvarAja cAmuMDa bhImadeva 1-lo karNadeva 1-lo siddharAja jayasiMha zAnta mahetA kumArapALa ajayapALa mULarAja 2-jo bhImadeva ra-jo vIsaladeva vIradhavala vastupALa tejapALa (0 prakhara aitihAsika pratibhAo zrI pradyumnakumAra bI. khAcara) 84 0 86 (kepTana mekamanDe , elekajhAMDara kinloka phArbasa karaNasiMhajI dAjIrAjajI bhagavAnalAla iMdrajI karnala je. Dabalyu. vaoNTasana bALAjIrAja gagA ojhA bahAdurakhAna trIjA vibhAjIrAja sara takhrasiMhajI (kavirAjavI kalApI 78|| sara mAnasiMhajI 79) |vikamAtajI (bhojarAjajI) jasavaMtasiMhajI AlA khAcara bahAuddInabhAI vajhIra vAghajI ThAkora (bIjA) lAkhAjIrAja zyAmajI kRSNavarmA sara prabhAzaMkara paTTaNI sara sayAjIrAva (trIjA). mutsaddI vIrAvALA kheMgArajI savAI bahAdura (trIjA) 90 bhagavatasiMhajI saradArasiMhajI rANA girajAzaMkara vallabhajI AcArya mahArAjA kRSNakumArasiMhajI hasamukha sAMkaLiyA pramukha svAmI mahArAja zrI morArIbApu 0 0 0 0 che Jain Education Intemational Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pR. naM. 10 je vyaktinuM nAma | pR. naM. vyaktinuM nAma | (0 gAMdhI darzananA karmaTha anuyAyIo (rASTramAtA kasturabA pirIkSitalAla majumadAra mahAdevabhAI desAI viThThalabhAI paTela saradAra vallabhabhAI paTela 100 DAhyAbhAI nAyaka ThakkarabApA AtmArAma bhaTTa naraharibhAI parIkha 102 maganabhAI desAI pU. ravizaMkara mahArAja viThThaladAsa koThArI babalabhAI mahetA 104| zivAbhAI go. paTela dilakhuzabhAI dIvAnajI 105) (indumatIbahena cImanalAla 106) 107 108 109 110 bRhad gujarAta vyaktinuM nAma pR. naM. zrI dazarathalAla bI. zAha) DiM. hariprasAda desAI gaMgAbahena vaidya vinoda kinArIvAlA morArajIbhAI desAI 117 ThAkorabhAI desAI 118 DaoN. maNibhAI desAI 119 vAlajI goviMdajI desAI 121 gaTubhAI dhru 122 116 101 103 111| 112 113) ( itihAsa darzanamAM amara smArako zrI dolatabhAI bhaTTa) 124) 125 127 135) 136 138 144 145 760, (AI jAnabAI saMta sAkaLImAM dilAvara jhamakumA mIMDhoLabaMdho dedo vAlo kesariyo zeTha narazI nAthA (puruSottama kabAlI sAhasika motIzA zeTha bhagata kasaLasiMhajI maNAranI mardAnagI polIsavaDA purohita vIra tribhuvanabhAI saMtazrI nAgAbAvA AtmArAma brahmacArI khamIravaMtAM sArImAM moMghIbA pALiyAdanA unnaDabApu oliyA tapasvI bApu paramArthI ujamazI zeTha m 0 139 i I 141 142 143 134) (0 saMskRtinI udgAtrI jaganmAtAo Do. smitAbena esa. jhAlA) 8 1485 160 160 160 161 che fy * tArAbena moDaka premalIlA ThAkarazI saMtokamAM pUrNimAbahena pakavAsA maMjulAbahena dave subhadrAbahena cImanalAla zropha DaoN. uSAbahena mahetA vidyAbena zAha vasubahena bhaTTa DaoN. suzIlAbena zeTha sarojabena pAThaka 148. (caMdrakaLAbena modI AcAryAzrI caMdanAsUrijI 149 tArAbahena zAha 150 ilAbahena pAThaka 150 uSAbahena jAnI 151 mIrAbena bhaTTa 151 ilAbahena bhaTTa 15ra jayotibahena vyAsa 153 varSAbena aDAlajA 153 anubena Thakkara 153) latAbahena desAI 154) Urmibahena parIkha 154 harSadA rAvala 155 AzA pArekha 156 Do. AmrapAlI maracanTa 156 mallikA sArAbhAI 157 indirA beTIjI 157 prIti senaguptA 158 gItAbahena dave 158 hAMsabAImA 159| sva. UrmilAbena giradharalAla 1pa9) ut lh u lh v lh - l - * 163 - = Jain Education Intemational Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana vyaktinuM nAma pR. naM. vyaktinuM nAma rASTrIya cetanAnA svAtaMtrya senAnIo devacaMdabhAI uttamacaMda pArekha jagajIvanadAsa nArAyaNa mahetA maganalAla khuzAlacaMda gAMdhI nAraNadAsa gAMdhI DaoN. jIvarAja mahetA gopALadAsa aMbAIdAsa desAI bhIkhAbhAI cunIlAla zAha chaganabhAI nathubhAI joSI baLavaMtarAya gopAlajI mahetA pU. zrI hemacaMdrAcAryajI pU. zrI jJAnavimalasUrijI ma. pU. zrI maNivijayajI dAdA 175 176 177 178 178 pU. zrI vRddhicaMdrajI ma. 179 pU. A.zrI vijayAnaMdasUrijI ma. 180 pU. zrI mohanalAlajI ma. 182 183 184 185 186 187| 188 pU. zrI buddhivijayajI ma. pU. zrI muktivijayajI ma. pU. zrI kuzaLacaMdrajI ma. pU. zrI jhaverasAgarajI ma. pU. A.zrI siddhisUrijI ma. pU. upA. vIravijayajI ma. 166 166 166 166 167 167 167| 168 168 jaina zramaNasaMghanI prabuddha pratibhAo pU. A.zrI kamalasUrijI ma. pU. A.zrI vallabhasUrijI ma. prabhudAsa chaganalAla gAMdhI jeThAlAlabhAI jozI jAdavajIbhAI kezavajI modI dazarAbahena ma. zukala ucharaMgarAya navalazaMkara Dhebara puSpAbahena ja. mahetA caMpakalAla premacaMda vorA nAgaradAsa lakSmIcaMda dozI puruSottama nAraNadAsa gAMdhI pR. naM. vyaktinuM nAma pR. naM. zrI jayazrIbena manasukhalAla koTecA vibhAga 2 mAMgalika dharma darzana 168 168 169 169 169 170 170 170 170 pU. A.zrI nemisUrijI ma. 189 pU. A.zrI dAnasUrijI ma. 191 pU. A.zrI AnaMdasAgarasUrijI ma. 192 pU. A.zrI nItisUrijI ma. 193 194 195 pU. A.zrI kesarasUrijI ma. pU. A.zrI premasUrijI ma. pU. A.zrI buddhisAgarasUrijI ma. 200 pU. A.zrI bhaktisUrijI ma. 201 pU. A.zrI mANikyasAgarasUrijI ma. 202 pU. A.zrI meghasUrijI ma. pU. A.zrI labdhisUrijI ma. 203 204 205 207 208 pU. A.zrI kanakasUrijI ma. pU. A.zrI vijJAnasUrijI ma. pU. A.zrI manoharasUrijI ma. saralAbahena zaMbhuzaMkara trivedI kAMtilAla maNilAla zAha kanubhAI nAraNadAsa gAMdhI sumitrAbahena ha. bhaTTa narasiMhabhAI go. goMdhiyA <> 11 vajubhAI phUlazaMka2 vyAsa lallubhAI motIcaMda zeTha 171 171 171 171 172 172 172 saMpAdaka pU. A.zrI kIrtisAgarasUrijI ma. 209 pU. A.zrI rAmacaMdrasUrijI ma. pU. zrI darzanavijayajI ma. 209 211 213 214 215 217 pU. A.zrI caMdrasAgarasUrijI ma. 212 pU. A.zrI amRtasUrijI ma. pU. A.zrI lAvaNyasUrijI ma. pU. A.zrI kastUrasUrijI ma. pU. A. zrI caMdrasUrijI ma. pU. A.zrI yazodevasUrijI ma. pU. A.zrI zAMtivimalasUrijI ma. 219 pU. A.zrI hemasAgarasUrijI ma. 222 pU. A.zrI devendrasAgarasUrijI ma. 223 pU. A.zrI darzanasAgarasUrijI ma.225 pU. A.zrI jinakAMtisAgarasUrijI ma. 226 218 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 je vyaktinuM nAma pR. naM. pU. A.zrI sUryodayasAgarajI ma. 226o. pU. paM.zrI bhadraMkaravijayajI ma. 227ii pU. upAzrI dharmasAgarajI ma. 228 pU. A.zrI devasUrijI ma. 229 pU. A.zrI dharmadhuraMdharasUrijI ma. 231 pU.paM.zrI abhayasAgarajI ma. 232/1 pU. A.zrIvibudhaprabhasUrijI ma 232/3 pU. A.zrI mukticaMdrasUri ma. 232/3 A.zrI trilocanasUrijI ma. 232/4 A.zrI jinendrasUrijI ma. 232/5 pU. A.zrI mahodayasUrijI ma. 232/6 | pU. A.zrI himAMzusUrijI ma. 232/6 pU.A.zrIrAjatilakasUrijI ma.2329) pU.A.zrI pravicaMdrasUrijI ma. 232/10 vyaktinuM nAma pR. naM. pU. A.zrI omakArasUrijI ma. 232/10 pU.A.zrI bhuvanabhAnusUrijI ma 232/11/ pU. paM.zrI padmavijayajI ma. 232/16 pU. A.zrI raMgasUrijI ma. 232/21 pU.A.zrI kailAsasAgarasUrijI ma 232/22 pU.A.zrI subodhasAgarasUrijI ma232/23 pU. A.zrI kuMdakuMdasUrijI ma. 232/24 pU. A.zrI manoharakIrti sAgarasUrijI ma. 232/25 pU. A.zrI hemacandrasUrijI ma. 232/25 pU.A.zrI kalyANasAgarasUrijI ma 232/28 pU. A.zrI jayaghoSasUrijI ma. 232/28 pU. A.zrI jitendrasUrijI ma. 232/31 pU. A.zrI jayazekharasUrijI ma. 232/32 pU. A.zrI guNaratnasUrijI ma. 232/32 bRhad gujarAta vyaktinuM nAma pR. naM. pU. A.zrI prabhAkarasUrijI ma. 232/34) pU. A.zrI padmasAgarasUrijI ma. 23235 pU. A.zrI dhanezvarasUrijI ma. 232/36 pU. A.zrI jayakuMjarasUrijI ma. 232/37 pU. A.zrI pUrNacaMdrasUrijI ma. 23238 pU. A.zrI muktiprabhasUrijI ma. 232/39 pU. A.zrI padmasUrijI ma. 23240 pU. A.zrI kalApUrNasUrijI ma. 23241 pU. A.zrI hemabhUSaNasUrijI ma. 232/43 pU. A.zrI padyumnasUrijI ma. 232/44 pU. mu.zrI mahAsenavijayajI ma. 232/45 pU. upAzrI maNiprabhasAgarajI ma232/46 pU.mu.zrI jayabhUSaNavijayajI ma. 232/47 pU. munizrI caMdrayazasUrijI ma. 232/47 `br `br (0 bRhad gujarAtanAM keTalAMka saMtaratno Do. niraMjana rAjyaguru) 241 241 241 = = - # = je # = # " = 238) 238 238 238 238 239 239 239) 239 240 240 240 240 240) " # (amarabAI ANadAbAvA isaradAsajI ugArAmajI koyAbhagata kolavA bhakta khImasAheba gaMgA satI gIgAbhagata gIgArAmajI guNAtItAnaMdasvAmI gebInAtha gemaladAsa jalArAma jIvaNadAsajI dAsI jIvaNa jesalapIra trikamasAheba = 234). muMDiyAsvAmI 234| dayAnaMda sarasvatI 235 divArAma 235 dAnA bhagata 235 divAnaMda svAmI 235 devAyata paMDita 235 dezaLa bhagata 235 narasiMha mahetA nAthajIbApu nIlakaMThadAsajI ni kulAnaMdasvAmI prANanAthasvAmI premasAheba premAnaMdasvAmI bajaraMgadAsa bApu bAlakasAheba bALakadAsajI brahmAnaMda svAmI (bhANa sAheba bhojAbhagata muktAnaMdasvAmI mULadAsajI mekaraNa DADA morArasAheba ravi sAheba lAlajI mahArAja loyaNa vilAbAvA vIsAmaNabhagata SaSTamadAsajI sivA bhagata savaiyAnAtha sahajAnaMdasvAmI hothI # = # = nh P. = nh lb 240, 240 244 244 241 241) Jain Education Intemational Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana vyaktinuM nAma pR. naM. vyaktinuM nAma | pR. naM. che 13 vyaktinuM nAma | pR. naM. Do. navInacaMdra trivedI) (0 saMskRtinA upadeSTA siddhapuruSo 246) 261 247) 252) 253] 254 247) 248 0 255| jI * (narasiMha mahetA mIrAMbAI akhA bhagata prItamadAsa jalArAma bApA dAdU dayALa raMga avadhUtajI pUnita mahArAja pU. moTA bhikSu akhaMDaAnaMda pU. saMtarAma mahArAja pU. svAmI kRSNAnaMda muni amarendrajI mahArAja dAdA bhagavAna pAMDuraMga zAstrI AThavale mahAtmA yogezvarajI (pU. saccidAnaMdajI pU. narmadAnaMdajI mahArAja ra62 pU. jazabhAI "sAheba" 263 AzArAmabApu avicaladAsajI mahArAja 265 ramezabhAI ojhA (pU. bhAI) 265 DoMgarejI mahArAja 266 gopAladAsajI 0 ra pra.* 249 249 250 0 257 258 259 ra60) 251) * ) (0 svAmInArAyaNa saMpradAyanA jyotirdharo. zrI goradhanadAsa soraDiyA) 272) 278) 273 278 274 svAmI zrI sahajAnaMda zrI rAmAnaMda svAmI ma. zrI ayodhyAprasAdajI ma. zrI raghuvIrajI ma. zrI muktAnaMdasvAmI zrI gopAlAnaMda svAmI 279 (zrI brahmAnaMda svAmI zrI nityAnaMdasvAmI zrIzukAnaMda svAmI zrImukuMdAnaMda varNa zrIguNAtItAnaMda svAmI zrI niSkulAnaMda svAmI (zrI premAnaMda svAmI zrI AghArAnaMda svAmI zrI bhUmAnaMdasvAmI zrI devAnaMdasvAmI zrI maMjukezAnaMdasvAmI 275 276 276 277 277 277) 274 279 274 275) (0 tatkAlIna samAjanA saMskAradAtAo zrI manasukhalAla sAvaliyA) (saMta bhojAbhagata dAsI jIvaNa lakSmaNa bhagata 282). (lAladAsa svAmI 283). livajI bhagata 284) (prajJAcakSu kavi haMsa 285 287] (jaThA mahArAja jyotiSI jhavera mAstara dhIrajalAla sAvaliyA 290 291 292 288) (ura prakAMDa darzanazAstrIo rAjula dave) 304 svAmI dayAnaMda sarasvatI icchArAma desAI maNilAla nabhubhAI zrImad rAjacaMdrajI AnaMdazaMkara dhruva 296). piDita sukhalAlajI paMDita becaradAsajI 298 kizoralAla mazarUvALA 298| phIrojha TAvara 299) dalasukhabhAI mAlavaNiyA 3OO. 301 301 302 302 makaraMda dave phAdhara vAlesa A.zrI ratnasuMdarasUrijI ma. 305 305 Jain Education Intemational Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 2 vyaktinuM nAma lokasaMto : dIpastaMbho saMta jIvaNadAsa vAlapIra |satuA bAvA DhAMgara bhagata pR. naM. vyaktinuM nAma kavi gaMga kezavadAsa rasakhAna svAmI suMdaradAsajI kavi bhUSaNa kavi premAnaMda ratnezvara zAmaLa bhaTTa kanaka kuzaLajI 308 308 309| 309 tijA bhagata dhanA bhagata be loka saMskRtinA mazAlacIo (jaMsala, torala asAIta bhAlaNa padmanAbha kabIra sAheba devAyata paMDita lAkho, loyaNa | izaradAsa nAbhAjI durasAjI ADhA naraharadAsa (bIjA) |Ima bhagavAna bhagata zAstrIsvAmI 316 318 318 319 319 321 321 .324 325 326 328 329 332 333 334 335 336 338 339| 339 341 kuMvara kuzalA hamIrajI ratna bhANa sAheba vibhAga 3 sAhitya kalA vaibhavadarzana karIdAna narabherAma ravi sAheba khIma sAheba trikama sAheba maherAmaNasiMhajI morAra sAheba dayArAma dIvAna raNachoDa mIra murAda karnala jemsa ToDa pR. . kavi svarUpadAsa kavi raNachoDa sUryamalajI raNamala adA phArbasa sAheba gaNezapurI karazana bAroTa 309 309 310 310 341 342 343 344 ' 347 347 348 349 350 352 353 355 357 358 359 360 361 362 363 365 366 bRhad gujarAta vyaktinuM nAma pR. naM. Do. Ara. TI. sAvaliyA kRSNa vallabhAcAryajI nAthAbApA zrI kezubhAI bAroTa murAridAna goviMda gillAbhAI rAjakavi gaurIAM kara kavibhoTAdakara kavizrI kAna kavi bhudharaja jIvAbhAI masAkavi gokaLadAsa rAyacUrA dAsa satAra zAha |mAvadAnajI ratnuM kAMkaradAnajI dulerAya kArANI manubhAI cuDAsamAM zaMbhuprasAda desAI 310 311 |gapurAva jayamala paramAra kAna (bIjA) puSkararAya caMdaravAkara dolata bhaTTa jorAvarisa jAdava dAdudAna 368 368 369 370 371 372 373 374 375 377 378 379 381 382 384 385 386 388 389 390 391 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 15 vyaktinuM nAma pR. naM. vyaktinuM nAma pR. naM. vyaktinuM nAma pR. naM. (0 gujarAtI sAhityanA gadhasvAmIo ane AkhyAnakAro pro. janArdana dave) (kavIzvara dalapatarAma 396o. (baLavaMtarAya ka. ThAkora 399 (dhUmaketu' narmada 396| kavi kAntA 40 jhaveracaMda meghANI navalarAma 396) mahAtmA gAMdhI 400 viSNubhAI 2. trivedI naMdazaMkara 397) kanaiyAlAla munazI 4OO jayotIndra ha. dave ramaNabhAI nIlakaMTha 397 anaMtaprasAdajI vaiznava 401 Izvara peTalIkara govardhanarAma tripAThI 398 zAMtizaMkara mahetA pannAlAla paTela kavi nhAnAlAla 398 zrImannathurAma zarmAjI 402 kRSNazaMkara zAstrIjI 405 l l l l l 401 405 (0 raMgarekhAnA kalAvido zrI gajendrabhAI zAha) 420) 421 429) 429 430 408) 410 411 412 413 413 414 421 422 422 430 431 = = 423 432 424 424 415 432 I = = 2 lh (ravizaMkara rAvaLa rasikalAla parIkha somAlAla zAha kanu desAI zyAvakSa cAvaDA jagannAtha ahivAsI chaganalAla jAdava maganalAla trivedI vAsudeva smArTa kumAra maMgalasiMhajI sanata ThAkara khoDIdAsa paramAra bhIkhubhAI AcArya yajJezvara zukla zAMti zAha vajubhAI bhagata jagubhAI zAha caMdra trivedI baMsIlAla varmA 416 i zAMti dave kanaiyAlAla yAdava dazaratha paTela bhUpena khakhkhara mAnasIMga chArA pirAja sAgarA naTavara bhAvasAra hiMmata zAha gulAma mahaMmada zekha padyumna tannA jayotIndra bhaTTa haku zAha razmi khatrI jerAma paTela mahendra paMDyA rAghava kanoriyA kanu nAyaka dineza zAha zAMti paMcAla (amita aMbAlAla vRMdAvana solaMkI manu pArekha mAdhavI pArekha bhUpata lADavA bhAnubhAI zAha rajanIkAMta paMcAla manahara makavANA naTu parIkha narendra amIna sI. DI. mistrI sureza zeTha ramaNika bhAvasAra baLavaMtarAya joSI pratApasiMha jADejA avinAza ThAkara kizora vALA azvInakumAra bhaTTa (ke. TI. gohila m che = = m bh = . lh = = = \ m 427] = 435 417 418 418| 418 419| 419 420) 420) 436 427 9427 428 428 436 437 437 428) Jain Education Intemational Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 je bRhad gujarAta pR. na. vyaktinuM nAma pR. naM. vyaktinuM nAma pR. naM. vyaktinuM nAma () loka sAhityanA kalAdharo zrI kezubhAI bAroTa) 0 441) 455) L 0 443 457 LL = 457 458 L (maghANaMda gaDhavI padmazrI dulA kAga kAnajI bhuTA bAroTa merUbhA gaDhavI pIMgaLazIbhAI gaDhavI kanubhAI bAroTa himu gaDhavI abharAma bhagata = darabAra pUMjAvALA jagamAla bAroTa araviMda bAroTa niraMjana paMDyA karazana paDhiyAra pUnama bAroTa bhAskara bAroTa (amaradAsa khArAvAlA nArAyaNa svAmI prANalAla vyAsa divALIbena bhIla kezubhAI bAroTa praphula dave himaMta cauhANa bhIkhudAna gaDhavI = 446 448 450 451 454) 459, * 460 = * n - * P (hi saMgIta ratno zrI dharamazIbhAI zAha) 469 474) 475 475 476 476 (AdityarAma gaMgAdhara nArAyaNarAva omakAranAtha gosvAmI dvArakezalAlajI dalasukharAma ThAkora dayArAma nArAyaNarAva khare baiju bAvarA bhAskara buvA bakhale (vADIlAla nAyaka 469o. (viSNu digaMbara paluskara sviAmI vallabhadAsa 470| hIrajIbhAI DokTara 470| mRNAlinI sArAbhAI 471 kumudinI bahena lAkhiyA aMjalIbena meDha 472 suMdaralAla gAMgAnI zrImatI jayazIMga menana 473 bAbubhAI aMdhAriyA 473) yazavaMta purohita baLavaMtabhAI bhaTTa ilAkSI ThAkora smitA zAstrI inA zAha bhAskara menana zrImatI ramAkAnta DAhyAlAla zivarAma vAsudeva bhojaka gajAnana ThAkora 471 472. 476 476 . 476 477 480 (hi bRhad gujarAtanA vivecako Do. mAlatIbena nAyaka) 489 482) 483 485 486 (vijayarAya vaidya vizvanAtha bhaTTa manasukhalAla jhaverI anaMtarAya rAvaLa IzvaralAla dave yazavaMta zukala 483 dhIrubhAI ThAkara jayaMta pAThaka naTavaralAla paMDyA ramaNalAla joSI jayaMta koThArI (pramodakumAra paTela (caMdrakAMta zeTha sumana zAha zirISa paMcAla anya vivecako 488 490 490 486 487 487 484 485 485) 488 Jain Education Intemational Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 10 vibhAga 4) 'zikSaNa-saMskAra ane samAjanA ghaDavaiyAo, vyaktinuM nAma pR. na. vyaktinuM nAma pR. na. vyaktinuM nAma pU. naM. (0 bahumukhI pratibhAo Do. uSAbena rA. pAThaka 494. 495| 497 523 525 (karmavIra phUlacandrabhAI camanabhAI vaiSNava svAmI zivAnaMdajI lakSmIzaMkara nA. pAThaka amRtalAla zeTha jorasiMhabhAI kavi kastUrabahena kavi divIbahena paTTaNI 488 528 532 (vajubhAI zAha ratubhAI adANI guNavantarAya purohita viThThala lakSmaNa phaDake nirmaLAbahena rAmadAsa gAMdhI svAmI AnaMda nAnAbhAI bhaTTa gijubhAI badhekA (jugatarAma dave manubhAI paMcoLI rAmanArAyaNa nA. pAThaka narmadAbahena pAThaka rAmanArAyaNa vi. pAThaka sundaram umAzaMkara joSI pa05) 507 510 512 513 514 517 519) 500 501 501 503) 535 pa38 541 -bipinacaMdra tathA kizoracaMdra trivedI 554 558 554 558 papapa papa9 555 559 papa9 pa60 (dinA pAThaka rohita mahetA DioN. phAtimA mIra zreNika kasturabhAI manubhAI mAdhavANI puruSottama upAdhyAya jagana mahetA naTavara gAMdhI naTavara Thakkara ilAbahena bhaTTa bI. je. dIvAna 555 papapa papapa 556 ( gaurava puraskArathI vibhUSita mahAnubhAvo (vinodacaMdra sI. zAha 549). svi. rUbina DevIDa dinezabhAI zAha 550 Dio. dineza paTela jhubIna mahetA 550 sAma pitroDA DI. sI. koThArI papa0 bAlakRSNa dozI DaoN. vargIsa kuriyana 551 DAhyAbhAI paTela DaoN. upendra desAI papa1 maNilAla desAI manubhAI caMderiyA 551 araviMdabhAI buca bAbubhAI dozI paparo cinmaya ghArekhAna Do. jagadIza bhagavatI 552) AzA pArekha rAvajIbhAI paTela 553 je. ema. ThAkora giradhArIlAla mahetA 553 latA paTela DaoN. AI. jI. paTela 553 darzanA jhaverI DioN. homI ena. zeThanA 553 rAmalAla parIkha DaoN. nAnubhAI amIna papa3] dineza o. zAha maphatalAla mahetA 554 nAnI pAlakhIvAlA DioN. rAjendra vyAsa 554) prIti senaguptA pa60 h L h h L papa6 m L m LL papa6 papa6 papa7 ke.lAla L h yh L papa7 ly L prakAza zAha hIrAlAla bhagavatI vidyAbahena zAha niraMjana zAha navanIta dhoLakiyA ly 557 papa8 papa8 | 1 pa64 pa65) Jain Education Intemational Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 4 pR. naM. vyaktinuM nAma pR. naM. vyaktinuM nAma (6 vaMdanIya hRdayasparzI pratibhAo bRhad gujarAta vyaktinuM nAma pR. naM. Do. ramaNalAla sI. zAha) pa70) pa72 pa73 568 573 (bacubhAI rAvata pa68). paramAnaMda kuMvarajI kApaDiyA pa68 cImanalAla cakubhAI zAha caMdravadana mahetA pa69 viSNuprasAda trivedI pa69 gaurIprasAda jhAlA pa69 paMDita dhIrajalAla TokarazI zAha pa70 yajJezabhAI zukala pa70) umedabhAI maNiyAra manasukhalAla tArAcaMda mahetA bhRgurAya aMjAriyA mULazaMkara mo. bhaTTa mohanalAla mahetA raMbhAbahena gAMdhI amRtalAla yAjJika caMcaLabahena TI. jI. zAha pa71 pa71 571] 571 vijaya maracanTa DioN. zivAnaMda adhvaryu hIrAbahena pAThaka . hiMsAbahena mahetA ke. pI. zAha hIrAlAla kApaDiyA mAnabhAI bhaTTa 574 pa74 pa75 575) pa72 572 pa7ra (0 Adarza mUlyonA pravartanakAro Do. rasezabhAI jamInadAra) vajubhAI jaTAzaMkara dave 581 mohanalAla kA. paMDyA ramaNabhAI nA. mahetA pa77) DioN. harivallabha bhAyANI pa78) vimalabhAI hIrAlAla zAha 580) (0 gujarAtanAM keTalAMka tejasvI nakSatro Do. mahezacaMdra paMDyA) 585 586 584 584 584 (pUnamacaMda paMDyA dineza vAghelA 585 pU. A. devacaMdrajI mahArAja mahAmati prANanAthajI tejakuMvara (bAIjurAja) lAladAsa svAmI 587 navaraMga svAmI saMta bAlaka sAheba mathurAdAsa gAMdhI ramaNalAla sonI 586 586 585) (0 gujarAtI patrakAro : kaTAra lekhako. zrI naTavaralAla esa. zAha) amRtalAla zeTha mInu barajorajI sorAbajI kApaDiyA zAMtikumAra bhaTTa amRta gaMgara DaoN. kalAbena zAha pa91) 592 592 pa92 pa92 pa93) (guNavaMtabhAI baravALiyA harIndra dave caMdulAla selArakA DioN. yazavaMta trivedI yAsIna dalAla rimAkAnta jAnI pa93) pa94 pa94| pa95 595 595) sparza desAI sukumAra trivedI hemarAja zAha ema. DI. devANI 596 596 pa96 597 Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je 19 pratibhA darzana vyaktinuM nAma pR. naM. vyaktinuM nAma | (6 vismRta pratibhAonuM puNyasmaraNa pR. na. vyaktinuM nAma | pR. naM. Do. ke. sI. bAroTa) 601) 603 (aa, ema. esa. komIseriyaTa 599). righunAtha brahmabhaTTa durgAzaMkara ke. zAstrI 6OO sAraMga bAroTa ratnamaNirAva joTe 6OOL aniruddha brahmabhaTTa DioN. hariprasAdazAstrI 601 vAghajIbhAI bAroTa dhIrA bhagata cU. pu. bAroTa (maMgaLadAsa kavi pravINacaMdra cu. bAroTa baLadevabhAI moliyA 603 FOX 602 602 601) (0 gujarAtanA prakhara samAja sudhArako Do. praphullAbena je. rAvala) 608 609 609 * durgArAma mahetAjI becaradAsa lazkarI maNizaMkara kIkANI mahIpatarAma nIlakaMTha pArvatIkuMvara mahIpatarAma zrI karasanadAsa mULajI 605). (zrI kekhuzaro kAbarAjI 607) 605 jamanAbAI sakkaI 607) 606 kRSNAgaurI hIrAlAla rAvala 607. 606 vidyAgaurIbena ramaNalAla nIlakaMTha 608 606 zAradAbena sumaMtarAya mahetA 608 606) divALIbena khaMDeriyA 608 cImanAbAI gAyakavADa raMbhAbena gaNAtrA bhaktilakSmIbena go. desAI puSpAbena mahetA hIrAbena zeTha aruNAbena desAI FOC * 617, (0 zikSaNa, sAhitya ane samAjanA nirmAtAo -Do. bAbubhAI ema. zAha) prA. kezavarAma kA. zAstrI 612) DioN. zAMtibhAI desAI 614o DioN. bhogIlAla sAMDesarA 615 mohanabhAI paTela 612 trikamabhAI nA. paTela 614| rAjendra kezavalAla zAha munizrI jinavijayajI cInubhAI zAha 614| hemaMtakumAra zAha munizrI puNyavijayajI 613 jayaMtibhAI gajjara 615| niraMjanabhAI bhagata 616 jitendra desAI 613) zaMbhuprasAda jozI 615) . ka 613 . (sAhitya sarjaka pratibhAo -kIrtidAbena zAha) che zeTha caMdrakAMta trikamalAla prajArAma narottama rAvaLa maNiyAra priyakAnta premacanda caudharI raghuvIra dalasiMha bhagata niraMjana naraharilAla paTela bhoLAbhAI zaMkarabhAI disAI mohanalAla dalIcaMda 617) jozI sureza hariprasAda 618 bhaTTa vinoda jazavaMtalAlA 618] anirUddha lAlajI brahmabhaTTa dasAI lavakumAra mahendrakumAra zraddhA azvinabhAI trivedI modI cInu caMdulAla dalAla sureza puruSottamadAsa 620) 620) 621| 621| 621 622 (zAha zreNika sumantalAla 622 kumArapALa bAlAbhAI desAI vyAsa satIza ghanazyAma 622 rUpavAlA ratilAla mULacaMda 623 zirISa jagajIvanadAsa paMcAla 623 borIsAgara ratilAla mohanalAla 623 619 620 622 Jain Education Intemational Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 4 pR. naM. vyaktinuM nAma pR. naM. vyaktinuM nAma (0 purAtattva jagatanA tAralAo bRhad gujarAta vyaktinuM nAma , pR. naM. Do. Ara. TI. sAvaliyA) L 627 (jayendra ema. nANAvaTI puruSottama premazaMkara paMDyA 1 0 L 627 (zrI vallabhajI haridatta AcArya 625. rA. ba. kAzInAtha dIkSita DaoN. hIrAnaMda zAstrI (paM. bhagavAnalAla indrajI dattAtreya bAlakRSNa DisakaLakara harinArAyaNa AcArya harizaMkara prabhAzaMkara zAstrI girijAzaMkara AcArya : - 625 626 Lt LL (9 lokasAhityamAM jJAnadarzI bAroTa kavio" zrI kezubhAI bAroTa) 1 631 , 31 in 629) 629 629) 630 - , (puSpa athavA puMDa mahAkavi caMda bAroTa suradAsa kavi gvAla kavi narahari kavi gaMga bIrabala kavi vAghasiMha 632 633 (kavi jayeSThAlAla kavi bihArIlAla kavi kizana kavi giradhara kivi dhanIrAma kavi caMdana kavi narasaMgadAsa kavi pratApa (kavi kumArila bhaTTa kavi khumAna kavi gopa kavi sItArAma zarmA prahalAda brahmabhaTTa kavi kAnajIjI kavi gamurAva kavi kAna w 30) 631 632 632 632 632) 630) 630) 631) * vibhAga 5) guNagarvilu mahAjana (0 mahAgujarAtanI yazagAthA pradIpa mAdhavANI) 637). yAtrAdhAmo: dharmayuddho : 637 gujarAtI gauravathI gAjatuM mahArASTra: 638 muMbaImAM prathama gujarAtI : 638 navalakhI parivAra : 638 nava karoDa : mAtAnuM gaurava : rAjAbAI TAvara 638 prathama nagarazeTha : 638 prathama komarsa kolejanI sthApanA 638) muMbaInA gujarAtI nagarapatio : 640 gujarAtI dAnathI hospiTalo : 639 lohANA pratibhAone ilkAbo : 640 yunivarsiTInI sthApanA : bhATiyA samAjano bhUtakALa : 640 sAgarasamrATa sva. raNamala lAkhA : 639 peDhIothI pUnAmAM gujarAtIo : 640 kolejonI sthApanA : 639 je.pI. trivedI atithigruha 640 kApaDanagara : 639 camatkAra : jhaverI bajAranI jAhojalAlI : 639 gujarAtI gavarnaro : muMbaImAM rastAo ane gujarAtIonAM vIra nararatnone ilkAbo : 640) nAmo : nAma rahe che - nANAM nahi : 641 638 640 639 Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaktinuM nAma 21 pR. naM. pragati : 642 pratibhA darzana vyaktinuM nAma pR. naM. vyaktinuM nAma pR. naM. AkolAmAM gujarAtI samAja : 641). bhAratIya senAnuM vijayadvAra - yavatamAlamAM Ayurveda koleja : 641| vijayavADA 643 vidarbhanuM vardhA : navajAgRtino nAda jagAvatuM gAMdhIjInI tapobhUmi 641 nijhAmAbAda : 644 | bhaktidhAma amarAvatI : 641 gujarAtI dharatIputro : 644 goMdiyAmAM saddhara gujarAtI karmavIra kuMvarajI vizrAmanI saMsthAo : 641 ujjavaLa gAthA : 644 bhaMDArAmAM gujarAtI dAnathI drAkSanI duniyAmAM gujarAtIo : 644 cAlatI koleja : 641 saMskRti, saMpatti, samRddhino madhyapradeza : gujarAtIonI suvarNa saMgama : tAmilanADu 644 641 AjhAdI pachInA rAjapAlo : 644 akhila bhAratane preraNA : pratiSThita peDhIono suvarNakaLaza : 644 gujarAtI sevakone ilkAboH 642 gujarAtI zarIpha ratanalAla dave : 644 vIra vikramanI itihAsa nagarI amara gAyaka kavi khabaradAranI ujjainamAM paNa gujarAtIo : 942 amarasmRti : 645 mana hoya to mALave javAya : 642 madrAsanA vividhakSetramAM gujarAtI khaMDavAmAM gujarAtI nagarapati : 642 khamIra jhaLakyuM : 645 burahAnapuramAM gujarAtIo 642 dakSiNanuM mAMcesTara : doDha sadIno gujarAtIothI ronaka gujarAtI vasavATa 645 dharAvatuM rAyapura : 642 kanyAkumArInA triveNI sAgarakAMThA upara gujarAtI bhavanothI zobhAyamAna gAMdhI smAraka maMdira : 645 ratalAma : 643 gujarAtIonI karmabhUmi : keraLa 645 sAMskRtika pravRttionAM kendro: 643 dharma ane mAnavatAno sAda : 645 gujarAtI AlamanI AgekUca - kocInamAM nagarazeThanuM gaurava : 945) AMdhrapradeza : kuberabhaMDArI pradeza : karNATaka 646 bhAgyavidhAtA tripuTI : beMgaloranA baDabhAgI gujarAtIo 646 gujarAtanI yazakalagI 643| udyogadhAma : gujarAtI nagarapatio : 643 traNa dAyakAnI bhAratIya tavArIkhanuM eka pragatizIla tavArIkha : 646 suvarNapRSTha : 643 sopArInuM piyara : meMgalora 646 kacchI samAjanuM saMgIta saMgaThThana : 643) hulAmaNuM hubalI : 646, disAI khaMDa : 646 gujarAtanA prathama patro : 646 poMDIcerImAM gujarAtI sAhasa : vizALa khAMDanA kArakhAnAM : 647 sAhasanA vidhAtA : sva. mULajIbhAI mAdhavANI : 647 mahArASTranA sAMgalImAM ratanazI nagara : gujarAtI udAratAnuM gaurava : mIraja kolhApuranA karmayogI gujarAtIo : solApuramAM mIla udyogamAM gujarAtIo : auraMgAbAdamAM traNaso varSa junI peDhIo : dhULiyAmAM gujarAtI tabIbo ane dhArAzAstrIo : yAtrAdhAma nAsikamAM maMdiro ane annakSetro : mahAjano ane mahArathIo : 648 prathama gujarAtI patra ane patrakAra 648 tejasvI taMtrIo : 649 dakSiNa bhAratamAM gujarAtIoe sara karelo agarabattI udyoga : 649 poMDicerImAM gujarAtI sAhasa : 649 karNATakamAM gujarAtI sAhasa 649 647 648 643 646 Jain Education Intemational Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 je bRhad gujarAta vyaktinuM nAma pR. naM. vyaktinuM nAma pR. naM. vyaktinuM nAma pR. naM. (0 AphrikAnI bhUmi uparanA gujarAtIo zrI kRSNakAMta vakhAriyA-minAkSIbena ThAkara) (0 gurjaradharAnA dIvaDAo zrI bipinacaMdra trivedI) L - * 661 661 661] (sva. zrI khuzAlabhAI kA. paTela 656). (abrAhama liMkananI mulAkAta letA sva. guNavaMtarAya ma. bhaTTa 656 be gujarAtI pArasIo zrI harSavadanabhAI je. zAha 65 muMbaIthI khApolI sudhInI pU. svAmI zrI yogezvaradevajI 658 relave taiyAra karanAra 660 DaoN. raNajItasiMha solaMkI 658 ziTharaNachoDalAla choTAlAla 660 prathama pagaluM pADanAra gujarAtIo 659 viThThalabhAI paTela 660 jorAvarasiMha gohila 659 durgArAma maMchArAma dave 660 narahara ThAkora EEO mahAkavi premAnaMda (vaDodarA) 660 gujarAtanA panotA putro-pArasIo660 raNachoDabhAI udayarAma 660 kiyAjI mIrAkAM 660) bAI dhanakora kAbulano vepArajemaNe vistAryo 660 aradezaravADiyA da61 maherajI mAdana zeTha ratanajI vAcchAnuM paMcAga DaoN. homI jahAMgIra bhAbhA dArUniSedhanuM paheluM sAmayika kADhanAra sAyakala para pRthvI pradakSiNA karanAra gujarAtI sAhasavIro DioN. dArAzAnauzera vADiyA gujarAtI raMgabhUmino prAraMbha karanArA pArasIo 661| 662 0 * 66), 663] * (0 svabaLe UbharelA garavA gujarAtI mahAnubhAvo zrI narendra paTela) ( 665. 669 * * 665) 669 yazavaMta dozI janaka zAha kAnti bhaTTa candrakAnta zAha lallubhAI paTela jayaMti ema. dalAla jazavaMta mahetA ) * * vADIlAla DagalI dineza bhaTTa DioN. mohanabhAI paTela bakula rAvala 670 U * 668 668) * * (0 baliSTha mahAjana paraMparA ane sAMprata pratibhAo zrImatI mAlatIbena ke. zAha) 671). 671 671 ke (khemo dedarANI nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI anupamA devI kuzaLa nagarazeTha lakSmIcaMda khamIravaMta zrI khuzAlacaMda zeTha zrI nathuzA ane zrI vakhatacaMda sevAbhAvI maNibhAI zrI cImanabhAI lAlabhAI ane (kastUrabhAI maNibhAI - 67ra 672 673 bAhoza nagarazeTha hemAbhAI 673) dAnavIra nagarazeTha premAbhAI 673 zrI kAMtilAla DAhyAbhAI korA 674 nagarazeTha vakhatacaMdanA vaMzajo zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI zrI ratilAla dIpacaMda desAI zrI gulAbacaMda devacaMda zeTha DioN. nagInabhAI jI. zAha 676 | zrI lakSmaNabhAI bhojaka 676). zrI pratApabhAI bhogIlAla zAha 677) zrI uttamabhAI ena. mahetA 677 zrI cImanalAla amRtalAla zAha 677 zrI bhogIlAla laheracaMda 677 zrI premacaMda rAyacaMda 678 dharmarAja zrI hemarAjabhAI bhImazI 678 zrI jayabhikhkhuM 678 zrI meghajIbhAI petharAja zrI dhIrubhAI aMbANI 68) 678 67) Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana vyaktinuM nAma pR. naM. vyaktinuM nAma pR. naM. udhogapatio, dAnavIro, samadarzI samAja sevako kAntilAla laheracaMda zAha |kAMtilAla somacaMda gAMdhI kizorabhAI koraDiyA 682 682 683 sva. khImajIbhAI eca. DA 684 khImacaMda chaganalAla zAha 685 sva. zrI khumacaMda ratanacaMda zAha 685 gagubhAI punazI saMdhoI 686 686 cInubhAI chaganalAla zAha cunIbhAI lakSmIcaMda 688 caMcaLabahena cu. lakSmIcaMda 688 jagajIvana mAvajI kapAsI 689 jAdavajI somacaMda mahetA 689 TokarazI lAlajI kApaDiyA 690 lasIdAsa rAmajIbhAI dAvaDA 691 amRtalAla bhudarabhAI koThArI pU. sA. zrI upazAMtazrIjI ma. kezavalAla mohanalAla zAha kAntilAla nagInadAsa zAha kubaDiyA parivArano dharmavaibhava pU. zrI caraNatIrtha mahArAjazrI jayaMtilAla vI. zAha zAha dalapatalAla premacaMda sva. paMDita pannAlAla ja. gAMdhI 725 726 727 727 328 729 330 731 732 733 bairamalajI hukamacaMdajI bAphanA sva. madhurIbena cImanalAla zeTha 734 motIbhAI sarema ja 735 735 736 dharmaniSTha puNya pratibhAo maMjulAbena manubhAI zAha vimalabhAI jAvarAjana dhIrajalAla TokarazI kAya nAnajI kAlIdAsa mahetA nAraNajI zAmajI momAyA 692 693 696 sva. prabhudAsa mohanadAsa gAMdhI 697 pravINacaMdra lacaMda zAha 698 premajIbhAI nAgasI zAha 699 popaTalAla dhArazIbhAI 700 a.sau. saMghava ujamabena 702 bAgamalabhAIla. parIkha 703 mahendrabhAI pI. mahetA 704 maNilAla becaradAsa zAha 705 706 sva. mANekalAla savANI ratilAla meM. nANAvaTI rajanIkAMtabhAI devaDI zAradAbena uttamalAla mahetA somAbhAI maNilAla sohanalAla malukacaMda parivAra haragoviMdabhAI vI. zAha pratApI puruSonuM pradAna pUrvajonA saMskArano vAraso ArAdhanA dhAmanuM zubha maMDANa hAlArI vizA ozavALa ctthtt 708 737 738 739 741 742 744 744 745 pAMjarApoLanI sthApanA hAlAratIrthanuM nirmANa 745 745 hAlAranIrthanuM khAta muhUrta aMjanazalAkA-pratiSThA anuna 746 vAghAbhAInuM smRti varNana vAghajAbhAI nAMgaparA zAya 746 747 vyaktinuM nAma ravilAla lavajIbhAI pArekha rAjendrabhAI dalAla rAjendrabhAI kuMdanalAla jhaverI lAlajIbhAI rA. jAkhariyA * 23 pR. naM. saMpAdaka velajI dAdara somaiyA zAMticaMda bAlucaMda jhaverI zivubhAI lAThiyA 710 711 713 713 714 314 716 DaoN. savitAdIdI mahetA 317 saMtokabA nAnA kA. mahetA 719 720 harajIvana velajIbhAI somaiyA surezabhAI kAntilAla zAha 721 harajIvanadAsa vi. bAradAnavAlA 722 saMpAdaka muLIbA 749 751 kumArapALabhAI vi. zAha sva. sItAbena kAMtilAla zAha 751 sva. kAMtilAla bhIkhAlAla zAha upara laheracaMda choTAlAla mahetA 752 anasuyAbena manubhAI zeTha 753 vRjalAla tArAcaMda mahetA 753 754 caMpakalAla gIradharalAla mahetA suratanuM suprasiddha saMdhavI kuTuMba sva. zAMtilAla je. zAha 754 757 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 vyaktinuM nAma 5. naM. vyaktinuM nAma 4. d. chu gujarAtamAM lAyansa, roTarI ane sadvicAranA praNetAo sva. zrI anaMtarAya hIrAcaMda 765 azokabhAI madhusudanabhAI zAha 765 odhavajIbhAI ela. popaTa 766 kAMtilAla bAlacaMda pArekha 767 767 kAMtilAla e. kAmadAra (madrAsa) kizorabhAI amulakhabhAIzAha 798 kumArapALa bI. desAI 782 768 caMdrakAMta muLacaMda zAha sva. caMpakalAla ga. mahetA 769 sI. ena. saMghavI 769 330 770 caMpakalAla TI. khokhara caMdulAlabhAI caMdabhAI zAha 771 771 cArUcaMdra bhogIlAla zAha choTAlAla mahilAla zeTha a. sau. mayaNAsuMdarI ja. mahetA 772 jazavaMtabhAI cImanalAla zAha 772 je che. saMdhavI 772 773 jagadIzabhAI zAMtilAla talakacaMda kAnajIbhAI vorA 774 774 zrI digvijaya bI. badiyANI zeTha naMdalAlabhAI devacaMdabhAI 775 775 775 776 pravINacaMdra bAbubhAI zAha mANekalAla ke. zAha mohanalAla becaradAsa mahetA telep $i vyaktinuM nAma bRhad gujarAta pU. naM. saMpAdaka zazIkAMtabhAI mohanalAla mahetA 37 ramaNikalAla sejapAla 776 999 rasikalAla nAre ziyA rAmabhAI meghajIbhAI zAha vinayakumAra amRtalAla ojhA 399 778 DaoN. vijayakumAra nAIka -266 -766 sAkaLacaMda kA. paTela surezabhAI koThArI hariharabhAI maNibhAI paTela 781 hasamukharAya vanamALIdAsa mahetA 782 haragovidadAsa zAmajIbhAI tathA zrImati harakuMvarabena ha. mahetA 782 780 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 25 * garavI gujarAtanA garavA gujarAtIo ke (prAstavika noMdha) keTalIka vyaktio bhekhadhArI hoya che ane teo je kSetra ke viSayamAM jhaMpalAve che ene ja potAnuM jIvanalakSya banAve che, potAnA AvA bhekhanI pAchaLa e koI dunyavI avarodha ke Arthika muzkelIonA avarodhane gAMThatA nathI. emanuM jIvana ane jagata eTale emanuM kArya, zrI naMdalAla devaluka ApI eka bhekhadhArI vyakti che jeNe samAjane rASTra, rAjya, dharma ke saMskRtinA virATa graMtho ApavAno sadaiva prayatna karyo che. chellA sADAtraNa dAyakAmAM ogaNIsa graMthonuM saphaLa saMpAdana kArya karyuM che. AmAM vizvathI mAMDIne eziyA, bhArata, gujarAta, saurASTra ke cheka gohilavADa vize vistRta sAmagrInuM cIvaTabhera saMkalana karyuM che. emaNe ekatrita karelI e sAmagrInI pramANabhUtatA teo pUrI cakAse che ane tethI ja emanA virATa mAhitI graMtho uparAMta emanA dharma ane saMskRti vizenA graMtho paNa abhyAsIne mATe mUlyavAna mAhitIno bhaMDAra banI rahI che. emaNe jainadharmanA zramaNa bhagavaMto ane zreSThivarSo vize graMtha prakAzita karyo che to bhagavAna mahAvIranA paTTadhara guru gautamasvAmI ane pArAjazrI trideva tathA zAsanadevI padmAvatI devI vize graMtho prakAzita Do. kumArapALa desAI karyA che, emano A vIsamo graMtha "bRhada gujarAta pratibhA darzana" - A graMthamAM emaNe itihAsanI tavArIkha ApI che, dharma, sAhitya, kalA kSetre mahattvanuM pradAna karanArA vyakti vizeSono paricaya Apyo che. zikSaNa, saMskAra ane samAjanA paDavaiyAonI jIvanajhAMkhI AlekhI che. emanA pratyeka graMthanI pAchaLa emanA lAMbA samayanA parizramano huM sAkSI chuM; vaLI je samaye sAhityanA vAcanano pravAha thoDo maMda paDyo hoya ane temAM paNa AvA mAhitIprada graMtho pragaTa karavA e loDhAnA caNA cAvavA jevuM kAma hoya tyAre zrI naMdalAla devaluke sAmA pUre taravAnuM sAhasa karyuM che. emaNe ApelA vipula mAhitI sabhara graMthonuM prakAzana kharca ghaNuM hoya che ane tethI emanA AvA sAhasane biradAvavAnuM mana thAya che. ''bRhada gujarAta pratibhA darzana' dvArA emaNe gujarAtanI judA judA kSetranI pratibhAono paricaya Apyo che. gujarAtanI pratibhAnI khoja karIe tyAre enA viziSTa unmeSo tarapha diSTa doDAvavI joIe. TH gujarAtanAM mULa ane kuLanI paraMparA ghaNI sudIrgha ane samRddha che. jema vRkSane tema prajAne paNa tenAM mULiyAM hoya che. vRkSa jema dUra dUra sudhI pahoMcelAM potAnAM mULiyAM vArka poSaNa meLave che tema prajA paNa tenA atItamAM UMDe sudhI vistarelI tenI skRitika paraMparA vATe preraNA popaNa meLave che. dareka prajAnuM vyaktitva AvI paraMparAthI ghaDAya che - vikase che. gujarAta, kanaiyAlAla munazI kahe che tema, jo eka sAMskArika vyakti tarIke potAnuM AgavuM sthAna siddha karI zakyuM hoya to tenI uparyukta saMskAra paraMparAne kAraNe. koI paNa manuSyano caheromahoro, tenuM kada, teno vAna, tenI prakRtinI nAnImoTI khAsiyato - A badhuM Akasmika zvetuM nathI; te eka sudIrgha, sAtatyapUrNa ane saMkula sAMskRtika paraMparAnI nIpajarUpa hoya che. gujarAtI mATeya A sAcuM che. bhaugolika pariprekSyamAM gujarAta bhAratanA nakazAmAM viziSTa sthAna dharAve che. bhAratanA sudIrgha sAgarakenArAno trIjo bhAga gujarAta dharAve che. gujarAtanA 25 jillAo paikI 12 jillAo sAgarikanAro dharAve che. tethI gujarAtInI eka oLakhAva Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 je bRhad gujarAta 'dariyAlAla'nI ye che ! gujarAtano soLa so kilomITarano sAgarakinAro tenI samRddhinuM tema tenAM sAhasa-parAkramonuM UgamasthAna to banyo ja; te sAthe te aneka videzI prajAone bhArata prati AkarSavAnuM nimitta paNa banI rahyo. laMkAnI lADIe ghoghAnA varanuM AkarSaNa anubhaveluM ! A gujarAtanA mAnasamAM ja viveka-bRhaspatipaNuM, hita-ahita, sAruM-narasuM badhuM pelAmAM parakhI le. tenI koThAsUjha paNa gajaba. samajaNa dvArA sukhI thavAno kImiyo ene mAnasavago. caturAI enI cAlamAM, udyama ane karakasara enA kAmamAM, tenA cAritryabaLano AMka sAro evo UMco. khaDraga kyAre kheMcavuM ne DhAla kyAre ADI dharavI teno pAko aMdAja, e rIte zira sATeya nAkanI noka sAcavavAmAM e mAne. kalikAlasarvajJa AcArya zrI hemacaMdrAcAryanA siddhahaimamAM TAMkelA duhAo sAMbhaLIe ke kaccha ne saurASTranI kasuMbala raMganI rasadhArAo jhIlIe ke turata ja gurjaravIranAM pota ane pANIno tAga maLI jAya che. mAmalo hoya vepAravaNajano ke laDAIno - beyamAM gujarAtI sIdho pAra UtaravAno, koThAsUjha ne kauvatanA baLe; mahAjanItinI kAryapraNAlI ne saMgha-sakhAvatanA baLe, dharmavIratA, dayAvIratA, dAnavIratA ne kSamAvIratA - e cAra pAyA para gurjaravIratA aDola ane aDIkhama rahI che. | gujarAtanI bhUmi para aneka prajAo AvIne vasI che ane A bhUmi para vasatI prajAe gharSaNa-samanvayanI prakriyA paNa anubhavI che. gujarAtanI prajAnAM baMdhAraNamAM amuka mUlyo vizeSa jaNAI Ave che ane ene lIdhe gujarAtanI saMskRtinA paTa para ahiMsA, jIvadayA ane sarvadharma-samabhAvanI bhAvanAnI bhAta vizeSa UpasI AvI che. gujarAtane A saMskAronI gaLathuthI i. sa. pUrve trIjA saikAthI maLelI che; enI pahelAMthI A saMskAro maLyA hovAno saMbhava che. atyAranA prajAjIvanamAM ekarasa banI gayelI dekhAtI A karuNAgAmI sukumAra bhAvanAo saikAo pahelAM A pradezanI vasatInA jIvanamAM otaprota banIne sthira thaI gaI che. ahiMsAnI bhAvanAno eka viziSTa ane vyavahAru AviSkAra ja jIvadayA ke karuNA che. potAnA nimitte na koIne haNavuM ke duHkha pahoMcADavuM e ahiMsA; ane bIjAnA bhalA khAtara potAnI jAta ke sarvasvane ghasI nAkhavAmAM AnaMda mAnavo te karuNA : Ama ahiMsA ane karuNA ekaja sikkAnI be bAju banI jAya che. AthI A baMne bhAvanAne sAthe jovI e ja yogya lekhAze. i. sa. pUrve 274-237nA kALamAM thayelA devAnApriya priyadarzI mahArAja azokanI cauda AjJAo giranAranA "zailakaNa" para AlekhAyelI che. A zilAlekha e gujarAtanA itihAsanI pahelI khIMTI che, to gujarAtanAM saMskArabaLono prathama Alekha che. AmAM prANIvadhanI manAI uparAMta prANI dhana jALavavAnI darakAra paNa ghaNI batAvAI che. eka AjJAmAM lakhyuM che : 'jyAM jyAM manuSyopayogI ane pazuupayogI auSadho na hatAM tyAM tyAM te maMgAvavAmAM AvyAM ane ropavAmAM AvyAM. jyAM jyAM mULa ane phaLa nahotAM tyAM tyAM te maMgAvavAmAM AvyAM ane ropavAmAM AvyAM. pazu ane mANasanA upayoga mATe rastAo upara kUvAo khodavavAmAM AvyA." AmAM mAnavInI sAthe mUgAM prANIonI paNa keTalI badhI khevanA rakhAI che? gujarAte ahiMsA ane jIvadayAnI bhAvanA jIvanamAM anubhavelI, utArelI ane jIvI jANelI che. pazuonI mAvajata karavAnI ane khAsa karIne khoDAM Dhorane sAcavavAnI prathAnAM mULa ahIM jaNAya che. atyAranI pAMjarApoLanI saMsthAnAM mULa paNa gujarAtamAM ja che ne ! paNa A to beeka hajAra varSa pahelAnAM, pramANamAM najIkanA itihAsayuganI vAta thaI. gurjarabhUmine maLela ahiMsA, jIvadayA ane prANIrakSAnI utkaTa temaja subhaga bhAvanAnA cIlA to, itihAsayugane vaTAvIne itihAsayuganA cheka AraMbhakALa sudhI athavA to prAgaitihAsika samayanA chellA tabakkArUpa mahAbhAratanA yuddhakALa sudhI pahoMce che. jainadharmanA bAvIsamA tIrthaMkara bhagavAna neminAtha zrIkRSNanA pitarAI bhAI thatA hatA. potAnAM lagna nimitte vadha mATe bhegAM karelAM mUMgAM prANIono ArtanAda sAMbhaLIne nemikumAre lagnanAM lIlA toraNethI potAno ratha pAcho vALI laIne giranAranI gahana guphAo ane bhayaMkara aTavIomAM tapa, tyAga, saMyama ane titikSAnA mArge vairAgyanI sAdhanA karavAnuM maMjUra rAkhyuM hatuM. zrIkRSNano pazuprema paNa eTalo ja jANIto che. mahArAjA kumArapALanI "amAri ghoSaNA" e eka moTI sAMskRtika ghoSaNA che. AmAM e azoka karatAM eka DagaluM AgaLa vadhe che. A vize zrI hemacaMdrAcArya emanA ''jyAzraya" kAvyamAM noMdhe che : "eNe kasAIothI thatI tathA zikArIo dvArA thatI hiMsA baMdha karI, devatAone maLatA bakarAonAM bali paNa baMdha karyA ane mAMsAdinA vecANathI jemanI AjivikA cAlatI hatI temanI AjivikA baMdha thatAM teone rAjAe traNa varSanuM dhAnya ApyuM." gujarAtanI prajAmAM dareka anAcAra pratye sAmAnya rIte jovA maLatI tiraskAravRtti mATe ApaNe A rAjavIne zrI sahajAnaMda svAmI sAthe saMbhAravo paDe. A ahiMsA ane jIvadayAnI bhAvanA gujarAtanI prajAnA hRdayamAM saikAo sudhI ghUMTAtI rahelI che eTaluM ja nahIM, vyavahAramAM paNa UtarI che. A pradezanI eka vibhUti gAMdhIjIe to ahiMsAnI bhUmikA para ja svAtaMtryanuM AMdolana jagAvyuM. ahiMsA ane vIratA Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 20 e be bAbatone keTalAka virodhI mAnatA hatA; paNa gAMdhIjIe A tathAkathita virodhI bAbatone bhegI karI eka navuM baLa janmAvyuM. ahiMsAthI bharelI vIratAthI yuddha khelavAnA navA ja pATha gAMdhIjIe zIkhavyA. baLavaMtarAya ThAkore A bhAvanAne yogya rIte biradAvI che- "che jaMga sAtvika baLo prakaTAvavAno cAritrya saumya vrata sAdhu khilavavAno." sAmA para ghA karyA vinA jItavAno bhagavAna buddha ane mahAvIrano prayoga gAMdhIjIe karI batAvyo. kharekhara to AkhIya gujarAtanI ahiMsA ane karuNAmaya saMskRtinuM sattva gAMdhIjI sAMgopAMga vyavahAramAM utAre che ane AthI emanI siddhi gujarAtanA sattvanuM sAmarthya ane khamIra puravAra kare che. Ama azokanA zilAlekhamAMnI dharmAjJAo kotarAI to dezanA ghaNA khUNAmAM, paNa te UgI to gujarAtanA jIvanamAM ja. saMskRta mAnavano eka bIjo puruSArtha che parasparanAM vicAro, valaNo ane mAnyatAo pratye sahiSNutA keLavavAno. gujarAtamAM AvI paradharma ke paraprajA pratyenI sahiSNutA vyApaka rUpe jovA maLe che. saMjANanA hiMdu rAjAe pArasIone ApelA Azraya ane temane vasavATa kAje ApelI jamInano banAva gujarAtanA sAMskRtika itihAsano eka mahAna banAva gaNAya. AvI rIte paradharmIne potAnI sAthamAM vasavATa ApyAnA dAkhalA itihAsamAM virala che. gujarAtanI ahiMsAmAMthI gAMdhIjIe eka sAtvika baLa UbhuM karyuM, to gujarAtanI sahiSNutAmAMthI gAMdhIjIe jagatane "vyApaka dharmabhAvanA"no vicAra Apyo. paNa tAjetaramAM banelI ghaTanAoe gujarAtanI sahiSaNutA vize keTalAka praznArtho UbhA karyA che. saMskRtinuM pratibiMba itihAsamAM joI zakAya che. ApaNI saMskAritAnI sthiratA ke pragatinI chApa itihAsamAM, bhale jude rUpe paNa AvirbhAva pAme che. ghaNIvAra to viziSTa vyaktinAM kAryomAM saMskRtimAM AgavAM tattvonuM vikasana ke praphullana jovA maLe che. Ama itihAsa e saMskRtinA vyaktitvane ghaDanAruM baLa che. jema mAnavIne enI AsapAsanI prakRti paNa mAnavIghaDyA ghATa dhAraNA kare che. AthI gurjarAtanA vyaktitvane jovA mATe je je bhUmivibhAgoe enA vyaktitvane ghaDavAmAM phALo Apyo che te jovA ghaTe - pachI bhalene Aje e gujarAtanI rAjakIya sImAnI bahAra hoya. A mATe atyAre rAjasthAnamAM Avela bhinnamAla ke zrImAlane paNa jovuM ghaTe. gujarAtanI saMskRtinA abhyAsIe gujarAta eTale 20.5 thI 24.0 uttara akSAMza ane 69.2 thI 74.9 pUrva rekhAMza sudhIno pradeza nahIM, paraMtu saurASTra ane kaccha sahitano pazcima-hiMdustAnano bhAga evI vyApaka vyAkhyA ApavI paDaze. | gujarAtanA sAMskRtika ghaDataramAM subaddha sImADA, phaLadrupa jamIna, lAMbo, thoDAMka baMdarovALo kinAro, niyamita AvatuM comAsuM ane samazItoSNa AbohavA jevA bhaugolika saMyogoe paNa keTaloka bhAga bhajavyo che. gujarAtano sAgarakAMTho e enI eka bhaugolika vizeSatA che ane e sAMskRtika ghaDataramAM mahattvanuM baLa che. prAgaitihAsika kALamAM gujarAtanI dharatI para rahelI nAga prajAnI samudrayAnanI vRtti ane vANijayavRttimAM AnuM pageruM zodhavAnA prayatno thayA che, vaLI prAcIna gujarAtane paradeza sAthe rAjakIya saMbaMdho karatAM vyApArI saMbaMdho vizeSa hatA. Aje paNa gujarAtIo emanA vepArakauzala ane vyavahArajhINavaTa mATe jANItA che. atyAre to hiMdanuM bhAgye ja evuM koI gAma haze jayAM gujarAtI vANijaya arthe vasavATa karato na hoya ! gujarAtanA vepArIo kunehabAja paNa kharA. gaMbhUya (gAMbhu) gAmano Thapura nitraya, jagaDUzA, samarasiMha, zAMtidAsa jhaverI ane dilhInA bAdazAha pAsethI musalamAnoe toDelAM jaina maMdironA jirNodhdhAranuM kharca meLavavAnI vaga dharAvatA amadAvAdanA nagarazeThanA dAkhalA maLe che. Ama samudra ApaNI vANijayavRtti khIlavI; A vANijaye ApaNAmAM samAdhAnavRtti ANI. gujarAtanI samAdhAnapriya ane kalezathI kaMTALavAnI vRttine lIdhe gujarAtamAM jeTalAM mahAjano khIlyAM che teTalAM bIje kyAMya khIlyAM nathI, A mahAjanasaMsthA gujarAtanuM eka noMdhapAtra saMskRtibaLa che. enuM gaurava che. saMghabaLano bhAre mahimA A saMsthAmAM jovAya che. keTalIka vAra rAjasattA je kAma lAMbA gALe, moTA kharce ne manasaMtoSe karI zakatI nathI, te kAma A saMsthA alpa samaya ane dravyathI baMne pakSanA saMtoSa sAthe pUruM kare che. mahAjanoe ghaNA vakhata sudhI paradezIone vepAramAM pesavA dIdhA nahotA, komI verajhera para kAbU rAkhyo hato ne svacchaMda rAjasattAone nAthavAnA prayatno paNa karyA hatA. sAmAjika ane vyAvahArika niyamo paNa mahAjane ghaDIne paLAvyA hatA. mahAjano vepAra upara verA nAkhatA, lAgA mUkatA ne daMDa paNa karatA. sutAra-luhAranAM mahAjanothI laIne milamAlikonuM mahAjana Aje paNa jovA maLe che. gAMdhIjIe to "majUra mahAjanane janma ApI audyogika duniyAmAM eka navo dAkhalo besADyo che. | gujarAta pAse vahANavaTAnI gauravazALI paraMparA hatI. bhAratano lagabhaga trIjA bhAgano sAgarakAMTho dharAvatA gujarAtamAM bharUca, Jain Education Intemational Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 je braha. gujarAta sopArA, khaMbhAta, dvArakA, rAyapura (mAMDavI baMdara), somanAtha, sUrata vagere sAgarasAhaso ane paradezI samRddhithI chalakAtAM baMdaro hatAM. soLamI sadImAM rANI elijhAbethe akabara bAdazAhane patra lakhyo temAM akabarane khaMbhAtano zahenazAha kahyo hato. samagra hiMdano samrATa gujarAtanA eka baMdarane lIdhe videzamAM oLakhAya te baMdaranI jAhojalAlI sUcave che. kacchanA nAkhavAo potAnI kAbeliyatathI dUradezAvaramAM DaMko vagADatA. Aje ApaNe dariyA tarapha pITha karIne besI gayA chIe. iMglenDanI kalpanAne jema dariyo ghaDe che tevuM gujarAtane mATe have nathI rahyuM! "laMkAnI lADI ne ghoghAno vara'e vAta eka uktirUpe ja sacavAI rahI che. Ama vANijya taraphano jhoka ne TharIThAma thavAnI vRttine kAraNe vIratvano udraka ocho thayo hovAno saMbhava kharo. AthI ja kavi narmade gujarAtIonI sthitimAM josso ane zarIrabaLa vadhArI ''ThaMDA lohI"nuM sukha choDI ''garama lohInA sukha'ne bhogavavAnI vAta karI che ! sAhasika gujarAtIo je dezamAM jAya tyAMnI prajAmAM te barobara haLImaLIbhaLI jAya che. jyAM jAya tyAM emanuM potIkuM gujarAta khaDuM karI devAnIye temanI nokhI khUbI-khAsiyata che. jyAM jyAM gujarAtI pahoMcyo tyAM tyAM enI pAchaLa gujarAta paNa jANe pahoMcyuM che. kavi khabaradAre sAbhiprAya ja kaheluM : "jyAM jyAM vase eka gujarAtI tyAM tyAM sadAkALa gujarAta." gujarAtI jayAM jayAM jAya tyAM tyAMno thaIneya potAnI asaliyata kema sAcavavI te jANe che. bhale te paradezI bhASA zIkhe ane paradezamAM khaMta, udyama ane ApasUjharthI AgaLa vadhe; paNa te barobara jANe che ke potAnI bhASA te potAnI bhASA. mAnuM dUdha te mAnuM dUdha. potAnI mAtRbhASA dvArA ja gujarAtI potAnI asaliyatane - enA potApaNAne - enI asmitAne pragaTa karI zake. dareka prajAnI sAcI oLakha enI mAtRbhASA dvArA - vatananI dhULamAMthI phaNagI UThelA zabdo dvArA - thAya che. gujarAtInI sAcI oLakha to huM gurjara bhAratavAsI', 'huM gurjara vizvapravAsI" athavA "huM gurjara vizvanivAsI' - e rItanI enI anubhavoktimAMthI thaI zake. umAzaMkare mArmika rIte praznokti karelI : 'e te kevo gujarAtI je ho kevaLa gujarAtI?" | gujarAtanI saMskRti jUnA-navAno subhaga samanvaya karatI vikasI che. paraMparAne jALavIne te nityanUtana paribaLone jhIlatIjIravatI rahI che. gujarAtI prajAnI jIvanarItimAMye paraMparAnA sAtatya sAthe navInatAnA samudAra svIkArano bhAva satata jaLavAyelo rahyo gujarAta evI tIrthabhUmi che, jenuM dvArikAnAtha ne somanAtha baMneye varaNa karyuM che. jagadaMbono cAcara coka gujarAtaNanA dilamAM dRSTigocara thAya che. A garabA-rAsanI bhUmi che to A saMghavIo ne satyAgrahIonI kUcabhUmi che. dvArikA ne somanAtha jo tenAM prAcIna tIrtho che to sAbaramatI Azrama ne dAMDI tenAM arvAcIna tIrtho che. gujarAta kRSNacaMdranI kaumudIe UjaLo pradeza che. tene gAMdhIjInI janmabhUmi tema ja karmabhUmi banavAnuM sadbhAgya sAMpaDyuM che. gAMdhIjInI svAtaMtryayAtrAno zivasaMkalpa thayo gujarAtamAM ane videzI zAsana sAme ahiMsaka yuddhano pAMcajanya phUMkAyo teya gujarAtamAM ja. satyAgrahamAMnA avayaMbhAvI evA vijayanuM darzana karAvanAra ane rASTrIya ekatAno ilama ajamAvanAra lohapuruSa saradAra vallabhabhAI paTelane khamIra ane khumArInAM dhAvaNa pAyAM gujarAte. saMskRti - dharma, samAja, keLavaNI, sAhitya, kalA, vANijya, udyoga, arthakAraNa ane rAjakAraNa-AvAM AvAM aneka kSetromAM gujarAtanuM pradAna racanAtmaka ane tethI sattvowvala rahyuM che. yuddhavyagra vizvane zAMtino sudhAsaMdeza ApanAra avAjane gujarAta taraphathI satata preraNA ne puSTibaLa maLatAM rahyAM che. - sAgarapeTALI gurjarabhUmi bahuratnA che. aneka bauddhiko, vijJAnIo, kalAkAro, sAhityakAro, ramatavIro, dAnavIro, saMskArasevako ne zreSThIothI, sAhasiko ne senAnIothI, saMto ane bhaktothI A dharatI samRddha che. enI A samRddhino lAbha rASTrIya temaja AMtararASTrIya kakSAe anekone sAMpaDato rahyo che. gujarAta e rIte UjaLuM rahyuM che enAM sapUto ne sannArIothI.' evA sapUto ane sannArIonAM jIvanakAryanI yazojjavala gAthA AlekhatA A mAhitIpUrNa graMthane AvakAratAM AnaMda anubhavuM chuM. . = kumArapALa desAI amadAvAda, tA. 24-2-2003 Jain Education Intemational Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka RS. mawwumaFche RRBIJWAMI , Y yAra, W) immmmm 696. 010000000000XXxIg0/606:403:00:20..' Tuuuuuuu zattLS0LGF:0:020503:36cG:00:00:20:EOSXSC00000002MOSTE D ( purovacana) -AMdalAla devaluka bhAve karuM stutivaMdanA mAtA sarasvatIjIne aMtarabhAvathI namaskAra karuM chuM. divya svarUpA ane rAjarAjezvarI padmAvatIjI tame paNa parama kalyANakArI ane virATa zaktisvarUpA cho, tethI tamane paNa vAraMvAra namaskAra karI ghaTaghaTamAM tamAruM dhyAna dharI, stavanA karI vizeSatayA tamArI apAra kRpA icchuM chuM. AryAvartanI A pAvana bhUmi para prakRSTa puNyanidhi ane akhUTa zaktinA svAmI evA vizvavaMdya mahApuruSonAM punita pagalAM maMDAyAM. potAnA prakAzapuMjathI virATa nabhomaMDaLane cogaradama jhaLahaLatuM rAkhI AMtarazatruo upara vijaya meLavanAra aneka saMtavibhUtione paNa namaskAra karuM chuM. sAdara samarpaNa gujarAta eTale guNagarvilo ane raLiyAmaNo suMdara pradeza. gujarAta eTale vasuMdharAnI rasALa ane sadAkALa cetanavaMtI rahetI pAMgarelI saMskRtivela. gujarAta eTale vizvabharamAM atyaMta mahimAsabhara, sthApatyakaLAmAM adbhuta evAM manohara maMdironuM nagara, zatruMjaya ane giranAra jyAM anaMtA AtmAo siddhi padane pAmyA che. gujarAta eTale vizva udyAnanuM praphulla puSpa. gujarAta eTale kaSNa-sudAmA, hemacaMdra-kumArapALa, gAMdhI-saradAra, dayAnaMdapremAnaMdanI puNyabhUmi. gujarAta eTale saMto ane sAdhanAnI bhUmi; somanAtha ane dvArakA, narasiMha mahetAnA vaiSNavonuM dhamadhamatuM bhakti kendra. gujarAta eTale sahajAnaMdanI karmabhUmi. kavi nAnAlAle tene "guNiyala gujarAta" kahI che. arvAcInomAM Adya kavi narmada "jaya jaya garavI gujarAta" kahIne bhArobhAra A bhUminAM yazogAna gAyAM che. kavi khabaradAre "jyAM jyAM vase eka gujarAtI tyAM tyAM sadAkALa gujarAta" ema kahIne sadAkALa gujarAtanI AgavI paraMparAnuM yathocita gauravabharyuM sanmAna karyuM che. A kathana jeTaluM bhAvavAhI che eTaluM ja kharekhara vAstavadarzI paNa che. sva. ramaNalAla desAIe to bhArapUrvaka noMdhyuM che ke gujarAtane potAnI sAthe ja rAkhI pharato gujarAtI gujarAtanA gaurava ane sauMdaryanA guNano pratinidhi che. kavi umAzaMkare "maLatAM maLI gaI moMgherI gujarAta, gujarAta morI morI re" ema kahIne gujarAtanI Jain Education Intemational niemational Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 je bRhad gujarAta viziSTatAone biradAvI che. caMdrakAMta bakSIe gujarAtanI prajAne jagatanI mahAjAti karIke gaNAvI che. jagatanA mahAna itihAsakAra eca. jI. velse gujarAtanI prajAne jagatanI sauthI vadhu ahiMsaka ane zAMta prajA tarIke oLakhAvI che. narmada ane meghANI jevI prabhAvaka pratibhAonI yazasvI kalame paMkAyelA zauryavaMtA gujarAtanA pAMca karoDa gujarAtIonI lAkSaNiktA to juo! saMpatti ane kaLA kauzalya, zaurya ane prema, dharma ane kartavyano je bhUmimAM adbhuta suMdara samanvaya jovA maLyo; kyAMka saMtadarzana ane zravaNasatsaMga dvArA dharmaprema ane tapanI sAdhanAnI choLo UchaLatI joI, je jIvananI koI ucca bhUmikA tarapha laI jAya che, kyAMka karuNA ane mAnavatAno maherAmaNa UbharAto jovA maLyo; kyAMka parAkramo ane vIratAnI vipulatAnAM darzana prApta thayAM che; kyAMka sAhasikatA, nIDaratA ane daDha manobaLano sAgara hiloLato nirakhavA maLyo; kyAMka kalyANaka pravRttionA zreSThatama kIrtimAna sthaMbhosamAM devAlayo joyAM, jemAM itihAsanI dhabakatI preraNAo mAluma paDI. A maMdiro ja samAjanI dharI che. A maMdiro ja vicAro ane sadAcAranAM sAcAM vitaraNa kendro che. zAMti saMskAra ane saMta samAgamanI gaMgotrI e A maMdiro. saMskRtinA UMcA mUlyonuM rakSaNa karanArA A maMdiro kalyANanA sadAvrato banI rahyAM che. A pratyeka ghaTanAprasaMgomAM gurjara saMskRtinA sUkSma tattvonuM AbAda darzana jovA maLe che. pratyeka vatanapremI gujarAtInA aMtaramAM enuM ciraMtara sthAna hRdayanA dhaDakananI jema dhaDake che ane apAra Atmagaurava niraMtara chavAyeluM ja rahe che. A vicAradhArAne satata baLa ane preraNA ApavAmAM zikSaNajagatanA prajJAvato DaoN. kumArapALa desAI ane DaoN. ramezabhAI jamInadAranuM vizeSa pradAna rahyuM che. mAnavInAM jIvanamAM patharAyelA zubha sAtvika tattvone pramANavAnI eka navI ja kSitija dorIne mAnavIya saMskAra saurabhanI garimA ane tenI sabhAnatAnuM rasadarzana karAvavAno amAro lAMbA samayano A eka prabaLa thanaganATa hato. 1955 thI 1964 sudhInA bhAvanagara jillAnA mArA jAhera jIvana daramyAna lekhana, vAMcana ane patrakAratvanA mArA zokha ane rucine kAraNe svanAmadhanya evA aneka bhiSaguratnonAM caritrothI vAkepha thato rahyo. saMyamasuvAsa vaDe jeNe potAnA tejajhabakArAthI samAja ane rASTrane eka navo ja rAha batAvyo evA saMtamahApuruSono eka atUTa pravAha satata jovA maLyo. lalitakaLA, sAhityathI jeNe potAnAM UrdhvagAmI jIvananI AtmIyabhAve jhAMkhI karAvI ane jemanA punita sAnidhye A dharatInI garimAnuM vicAravaloNuM mArA manamaMdiramAM satatapaNe ghUmatuM rAkhyuM evI AtmAnI anaMta zaktiomAM tadAkAra banI vicaratI evI sau pratibhAonI sArapanuM sAmaiyuM karavAno harSanA AMsuo sAthe A eka umadA prayAsa che tema samajavuM, kAraNa chellA cAreka dAyakAmAM AzA, bane aparva ullAsa sAthe mana bharIne je je zubha sauMdarya joyuM. mANyuM. anubhavyuM e ja mArI AzA zraddhAnuM prerakabaLa banI rahyuM. mArI samajaNano sUryodaya lAvavAmAM jaina muniono vizeSa phALo rahyo che. mAruM A anubhavabhAthuM mArI jIvanamAMDaNImAM AjasudhI eka dhabakatI cetanA banI rahyuM. tene AzA utsAhathI vAgoLavAno A prakAzana dvArA zubha avasara maLyo che tyAre e sau hRdayasparzI pratibhAonAM mAna-sanmAnane kaMku cokhAthI vadhAvIe. ahobhAvathI temanA ovAraNAM laIe ane bhAvollAsathI saune praNamIe. "jaya jaya garavI gujarAta" A paMktie kharekhara to gujarAtanA mRdu kaleravane ciraMjIvitA bakSI che. haiyAnI suvAsathI maghamaghatA aneka mahApuruSoe jagatanA cokamAM sneha ane zraddhAnAM, birAdarI ane premanAM, tapa ane tenAM kiraNo prasAryA che. jenI pAsethI skUrti ane cetanAnuM puSkaLa bhAthuM maLI rahe tevI cAritryasaMpanna pratibhAoe ciMtana, Jain Education Intemational Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 31 manana dvArA ahIMnI saMskRtinA sabaLa sattvane sauMdaryamaMDita karyuM che. vIratA ane zauryatAnI banelI romAMcaka ghaTanAo vAMcatA ane sAMbhaLatAM mananA aneka bhAvapaMdanone jhaMkRta karI jAya che. saraLatAnI pratiSThita AvI pratibhAono saMga, sahavAsa ane sathavAro ApaNI pracaMDa tAkAta banI rahe che. pracaMDa puNyabaLa hoya ane paramanI apAra kRpA hoya tyAre ja mahApuruSono saMga Ubho thAya che. A saMgatI ja caitanyanuM sarjana kare che ane bhAvuka mAnavIne samRddhinA zikhare pahoMcADe che. pachI to anekonAM karuNA, nIDaratA, vAtsalya ApaNane sukhada anubhUti karAvI jAya che, e sanAtana satya che. AvAM prakAzanothI vyaktimAM dharabAyelA pArasanI sAcI oLakhANa thAya che. sAMskRtika cetanAno AviSkAra paNa AnAthI ja anubhavAya che. jIvanacetanAno vAstavika AnaMda paNa AvAM sarjano dvArA ja thAya che. tethI ja bRhad gujarAtanI vividhakSetranI viziSTa guNAnurAgI pratibhAono paricayakoza ApavAnA eka sAragarbhita sAhasano namra prayAsa to karyo, paNa A badhI vaMdanIya vibhUtione nyAya ApavA mArA jevo mANasa nAno ane TUMko paDe. teone bhASAnA zabdothI zaNagAravA ke vANInA vaibhavathI varNavavA paNa azakya che, paNa samAjanuM amArA uparanuM RNa pheDavA mATe ja A namra prayAsa hAtha upara lIdho che. A kAryathI manamoralo nAcI UThyo ane mAruM AMtaravizva haMmezA Urmi-AnaMdanA hilloLA letuM rahyuM, lAgaNIno sAgara UchaLato rahyo. A kAryamAM amadAvAdanA ramaNikalAla jayacaMda dalAla ane temanA suputra prophesara parimalabhAI dalAlanA parivArano sahayoga varSo sudhI maLato rahyo. zamaNAno sAkSAtkAra graMthanA vizALa vyApa ane vaNATa sAthe ghaNAM varSothI eka prabaLa utkaMThA hatI. manamAM eka mahattvAkAMkSI Ayojana aMkti thaIne satata ramatuM hatuM. haiyAno ullAsa paNa hato. saikAo pUrvenI A dharatInI jAjaramAna asmitA ane garimAne pragaTa karavAno aMtaramAM eka daDha saMkalpa ane sonerI soNaluM hatuM. A zubha manoratha siddha thayAno manamAM AnaMda che. A gauravazALI asmitAnuM vizuddha mULa to teno adhyAtmavAda che. tenA baLe ja ApaNuM mastaka unnata rahyuM che. caitanyazaktinI vAstavika asmitA paNa A adhyAtma ja che, jenAthI paramane pAmavAnuM saraLa banI rahe che. A gUDha vAta mArA manamAM suSupta bhAve Aja sudhI nihita rahelI che. sADA traNa dAyakAmAM aDhAra jeTalA mAhitIkoza jevA smRtisaMdarbhagraMthonuM saphaLa prakAzana thaI zakyuM temAM bhagavatInI amArA uparanI kRpA ja samajuM chuM. pUrI samajaNa sAthe tathA aneka tANAvANA vacce, mAtra bhaktibhAvathI prerAIne rajU karelA vizALa phalaka uparanA A badhA graMtho gujarAta ane bahAranA graMthAlayomAM upayogI banyA che, tethI mArA jIvanane kRtArtha samajuM chuM. A viziSTa sAhityayAtrA amane AMtarika jIvanamAM DokiyuM karavAmAM nimitta banI. tene ja jIvanaphalazrutino sAkSAtkAra samajI jIvananA A vahetA pravAhamAMthI ApaNe sau preraNAnAM biMdu pAmIe. A graMthayojanAnI pUrva bhUmikA kalAsthApatyanA dhvajadhArI samA ane jagatanI AThamI ajAyabI samAna zatruMjaya - pAlItANA mArI janmabhUmi. jJAtie brahmabhaTTa (bAroTa). pitA bhagubhAI ane mAtA saMtokabA. A cUsta dharmaparAyaNa mAtApitAnA puNyabaLe ja jIvanamAM kAMIka pAmyo chuM. janmadAtrI ane janmabhUmine jyAre jyAre yAda karuM chuM tyAre kharekhara Jain Education Intemational Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 bhAvavibhora banI jAuM chuM, kAraNa mAtA ane mAtRbhUmi svargathI paNa vizeSa che. zatruMjya ane tAladhvajagirinI taLeTImAM vitAvelA bAlyakALanA e sonerI divasomAM sAhitya saravANInAM jyAM pAna pIdhAM, jyAMthI dharmasaMskRtinA umadA vicArothI patrakAratvanI mArI rucine baLa maLyuM tyAMthI ja bhAtIgaLa asmitAnI A cinagArI pragaTI. bhISaNa garIbImAM bhale amAro uchera thayo paNa ame dhanyabhAgI ke sAdhusaMtono puNya saMsarga ane saMparka bahu najIkathI ane te paNa vAraMvAra thato rahyo. vAtsalyanA sAgara samA aneka pUjyazrIoe amArA upara varasAvelA karuNAnA dhodha ane anugrahanA maMgalameghathI mArI duniyA ane mArA jIvanaraMgo krame krame badalAtA rahyA, jIvananI taDakI chAMyaDI vacce paNa navA navA saMparko thatA rahyA. vizeSa karIne mArI jIvanamAMDaNImAM rASTrIya vicAradhArA sAthe lAgaNInA taMtu baMdhAyA emAMthI ja preraka baLa sAMpaDyuM. bRhad gujarAta prArabdhanI raMgoLImAM sevA, samarpaNanA nirdoSa bhAvo ghuMTAI ghuMTAIne gherA banatA hatA. svarAjanA DaMkA nizAna vAgyA ane AjhAdInI uSA UgI tyAranI A badhI vAto thaI. pachI to navuM navuM jANavAsamajavA saMjogoe yArI ApI, dezabharamAM ghaNAM sthaLonuM paribhramaNa karyuM. dilhImAM bhAratasevakasamAjanA rASTriya seminAromAMthI paNa eka navI tAjagI maLI. saMgharSamaya jIvanamAM thayelo vizALakAya anubhava A AyojanamAM bharapeTe kAma lAgyo. jagatamAM saphaLa thayelI vibhUtio paNa saMgharSamaya jIvananI vizeSa himAyata kare che. jemanAM zaraNamAM ane caraNamAM zIza namAvavAnuM mana thAya tevI yazapuNya pratibhAonA smRti ane sAMnidhya jIvanaDhAMcAne badalAvI zake che e vAta mArA manamAM dRDha thatI gaI che. itihAsanI teja kiraNAvalI : saMskRti zilAlekhaH itihAsa to eka arIso che. bhUtakALamAM banelA prasaMgonuM AbehUba pratibiMba emAM jhIlAtuM hoya che. kALabaLathI haMmezAM itihAsanuM sarjana thAya che, temAM te samayanI jarUriyAto pUrI pADanAra, dIrghadRSTithI itihAsanAM paribaLone pichANanAra, mAnavasamAja samRddhinA utkRSTa stara para Ave tevI mahecchA dharAvanAra vyaktionuM jIvana ghaDatara thAya che. itihAsa mAtra raNasaMgrAma ke yuddhano ja nathI hoto, paNa sAhitya, kaLA, sthApatya ane sarjanazIla pravRttionI paNa tavArIkha hoya che. jJAna-vijJAnathI maLelI siddhio ke pragatinI haraNaphALa e yuddho karatAM paNa ucca koTInI mAnavIya sAdhanA kahI zakAya. gujarAte mutsaddIo, AdhyAtmika ciMtako, dharmadhuraMdharo ane saMskArasvAmIo ApyA temAM, itihAsa to mAtra preraNA ane gauravanuM kAraNa tathA nimitta banI rahe che. islAmanA udaya pachI bhAratanA itihAsa sAthe gurjara tavArIkhe paNa karavaTa badalI. cothI phebruArI i.sa. 1413ne zanivAre saMvata 1469nA phAgaNa zuda cothanA divase khaTu gaMjabakSa nAmanA sarakhejanA eka muslima oliyAnI preraNAthI amahamadazAnA hAthe amadAvAdanI bhUmino zilAnyAsa thayo. amadAvAda gujarAtanuM pATanagara banyuM. te pachI A bhUmie ghaNA badhA caDhAva-utAra joyA. solaMkIyuganuM e vakhatanuM gurjara rASTra eka samaye prathama paMktinuM Adarza, sukhI ane samRddha rASTra gaNAtuM. pATaNa enuM pramukha vidyAdhAma hatuM. pUrvavartI evuM e ApaNuM gujarAta anupama,avanavA ane AgavA saMskArothI vibhUSita hatuM. e samayamAM mahArAjA kumArapALe sAtaso jeTalA lahiyAo rAkhelA jeo satata hemacaMdrAcAryajInA graMthonI pratilipio karyA karatA. bhAratavarSanA A mahAna jainAcAryazrI hemacandrAcAryajI aMge paM. sukhalAlajIe noMdhyuM che ke "dakSiNanA pAMDityarUpa pUrva-uttara mImAMsAno pahelavahelo gaMbhIra AbhAsa gujarAtane hemacaMdrAcAryajIe Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 33 ja karAvyo. takSazilA ane kAzamIranI vidyAone gujarAtamAM lAvanAra A hemacaMdrAcArya ja hatA." sattA ane pratiSThAnA ucca Ara ne birAjavuM e zubhaka sivAya zakya nathI banatuM. itihAsana, dhaTanA kramamAM svarAja pahelAna, ApaNA gohila rAjavIonAM zaurya-pratApa saMbaMdhe romAMcaka vAto ApaNA rASTriya zAyara meghANIjIe "saurASTranI rasadhAra'mAM mukta mane noMdhI che. lokahRdaya sudhI pahoMcelA kavi kAgabApue paNa 'kAgavANI'mAM suMdara jamAvaTa karI che. A "kAgavANI' pAMca bhAgamAM patharAyela che. prajApAlanamAM civaTa ane kALajI lenArA je keTalAka rAjavIo karmazIla hatA temAM vaDodarAnA sayAjIrAve, lokahaiyAmAM vasela rAjakoTanA lAkhAjIrAje ane eMDalanA bhagavatasiMhajIe prajAghaDataranuM pAyAnuM kAma karyuM che. karnala jorAvarasiMha ane janarala rAjendrasiMhajIe saMrakSaNakSetre eka anokhI yazagAthA racI che. ApaNe jema rAjavIo ane kuzaLa kArabhArIonI rAjaramatanA ATApATAmAM temanI pAraMgatatA joI, e ja AgevAnone dharmabhaktinA mAholamAM ane vidyAvyAsaMganA pariprekSyamAM paNa ApaNe oLakhyA. A badhI vigato dvArA A graMthamAM ja aitihAsika pratibhAonuM suMdara rasadarzana jUnAgaDhanA itihAsapremI zrI pradyumnakumAra khAcare karAvyuM che. prajA ane rAjA vacceno Adarza prema ane vAtsalyanuM dAMta jevuM rAjA rAmanuM che evuM ja bhAvanagaranA prajAvatsala rAjavI zrI kRSNakumArasiMhajInuM che. prajAe to haMmezA temane daivI bhaktibhAvathI ja joyA hatA. gohilakuLabhuSaNa bhAvanagaranA A nareza pa65 rAjAzAhI rAjyomAMthI potAnI rAjasattA premathI prajAne caraNe dharI devAmAM bhAratanA itihAsamAM pahela karI. dariyAdIlanA A darabArano e tyAga asAdhAraNa ane virala hato. brAjhIla eTale bhArata jevo ja vizALa deza tyAMnA eka gAmamAM mahArAjA kRSNakumArasiMhajInuM eka vizALa bAvaluM mUkavAmAM AvyuM che je temanI gAyo paratvenA pazupremanI pratIti karAve che. gohilakuLanA garavA itihAsanuM chelluM prakaraNa sonethI maDhIne samApta karyuM. madrAsanA gavarnara tarIke paNa A rAjarSinI sevA noMdhapAtra hatI. A puNya pratibhAnI bahu najIka AvavAno suyoga i. sa. 1955mAM A graMthanA saMpAdakane paNa sAMpaDyo hato. e prasaMga yAdagAra hato. pharajiyAta zikSaNanuM nakkara kArya ArSadRSTA ane lokapriya evA vaDodarAnA mahArAjA sayAjIrAve siddha karI batAvyuM. temanI smRtimAM Thera Thera mUkAyelAM pUtaLAMo Aje paNa preraNA Ape che. vaDodarAnI AjanI suMdaratA ane vikAsano yaza gAyakavADa sayAjIrAva trIjAne phALe jAya che. itihAsamAM dharmapriya maMtrIo ane Adarza dIvAnonI paraMparA paNa evI ja zobhAyamAna hatI. A maMtrIo vyavahArakuzaLa ane vinayazIla hatA. vastupAla, tejapAla jevA navaratnoe banAvelA benamUna maMdiro ane mUrtio joIne Aje paNa duniyA daMga rahI jAya che. emaNe majIdo baMdhAvI ane somanAthanI pUjA paNa karI hovAnA ullekho maLe che. e badhuM AMkhane vAraMvAra harakhAve che. hRdayane bhAvAvita karI mUke che. AcAradharmanI suvAsa prasarAvanArI pratibhAoe ja ApaNI garimAne vadhArI che. svAminArAyaNa saMpradAyamAM brahmasvarUpa zAstrIjI mahArAje AjathI 96 varSa pahelA pAMca gaganacuMbI bhavya zikharabaddha maMdironuM nirmANa karI zrI akSarapurUSottama- zuddha upAsanAnuM pravartana karyuM hatuM. bhAvanagaranA dIvAna gagA ojhA, sara prabhAzaMkara paTTaNI, zAmaLadAsa mahetA, jUnAgaDhanA gokuLajI jhAlA, dhrAMgadhrAnA makanajI, morabInA kalyANarAma, porabaMdara-rAjakoTanA karamacaMda gAMdhI A saunI zAsanasevA ajoDa Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 bRhad gujarAta hatI, teonI zAsanazailI prajAsukharaka ane lokopakAraka hatI, kalyANagAmI hatI, teonI dharmamaMDita jIvanapraNAlI paNa kahevAya che ke ajoDa hatI. A saunI tejasvItA ane amIrAtathI itihAsanAM pAnAM khyAti pAmyAM. nRpatio ane maMtrIvaro uparanI lekhamALamAM DaoN. paMkaja desAIe paNa sAruM evuM bayAna ApyuM che. 1947mAM deza AjhAda thayo. 1956nA navembaramAM gujarAta-mahArASTranA vizALa dvibhASI muMbaI rAjyanI racanA thatAM krAMtikArI lokanAyaka indulAla yAjJikanI AgevAnI nIce mahAgujarAta mATenI laData lAMbI cAlI, chevaTe dvibhASI muMbaI rAjyanuM vibhAjana thayuM ane gujarAta rAjaya astitvamAM AvyuM. 1960nA me mahinAnI prathama tArIkhe dhanya prabhAte, nUtana gujarAta rAjyano udaya thayo. sAbaramatInA taTa upara aitihAsika gAMdhIAzramanAM paTAMgaNamAM mitabhASI, zAMtipriya ane nirlepI lokasevaka pU. ravizaMkara mahArAjanA zubha haste AjanA gujarAta rAjyano mANekathaMbha ropAyo, jhaLahaLatuM toraNa baMdhAyuM, aneka aramAno sAthe gAMdhInagara gujarAtanuM pATanagara banyuM. 1960 thI 2002 sudhImAM gujarAta rAjyanA mukhyamaMtrIo banIne je sukAnIo gujarAtane maLyA te nAmone paNa yAda karIe. jIvarAjabhAI mahetA, baLavaMtabhAI mahetA, hitendrabhAI desAI, ghanazyAmabhAI ojhA, cImanabhAI paTela, bAbubhAI paTela, mAdhavasiMha solaMkI, amarasiMha caudharI, chabIladAsa mahetA, kezubhAI paTela, surezacaMdra mahetA, zaMkarasiMha vAghelA, narendrabhAI modI. muktisaMgrAmamAM gujarAta mokhare 1915mAM mahAtmA gAMdhIe amadAvAdane karmabhUmi banAvI svAtaMtrayajJano prAraMbha karyo te pahelAM paNa gujarAte svAtaMtryasaMgrAmamAM yazasvI phALo Apyo. 1857thI 1942nI 'hiMda choDo' sudhInI laDatomAM, janatAjuvALanA pracaMDa AMdolanamAM, gujarAta haMmezA mokhare rahyuM. gujarAtamAM 1918mAM zarU thayelA kheDA satyAgrahamAM nAkaranI laDatano vakhate Adeza apAyo temAMthI ja laDatano nAda tIvra ane bulaMda banyo. A svAtaMtryasaMgrAmamAM gAMdhIvicAradhArAne jIvanamAM AtmasAt karanArA keTalAka karmaTha kAryakaronA paricayo A graMthamAM ja zrI dazarathalAla bI. zAhe vyavasthita rIte rajU karyA che. gAMdhI darzananA anuyAyIonI A paricayazreNImAM pU. kastUrabA, mahAdeva desAI, parIkSitalAla majumadAra, bhAratanA ekavakhatanA vaDApradhAna ane bhAratIya mutsaddIgIrInA bhiSmapitAmaha morArajIbhAI desAI, aDIkhama karmavIra ThAkorabhAI desAI vagerenA pacIza jeTalA paricayo graMthastha thayA che. vakhatovakhatanI rASTrIya laDatomAM paNa aneka vibhUtionuM je prazasya yogadAna hatuM temAM mIThuMbena pITITa, vIra narImAna, abbAsa taiyabajI, zveba kurezI, phulacaMdabhAI zAha, rAmanArAyaNa pAThaka, svAmI AnaMda, mAmA sAheba phaDake, akabara cAvaDA, darabAra gopAladAsa, ravizaMkara mahArAja, jugatarAma dave ane bhaNazAlI jevA saMtapuruSa mohanalAla paMDyA jevA krAMtikArI; umAzaMkara, suMdaram, suzIla, kAkAsAheba ane meghANIjI jevA dezadAjhathI bharelA sAhityasvAmIo; pracaMDa vyaktitva ane rASTriya netRtva dharAvanArA vallabhabhAI paTela, viThThalabhAI paTela, gaNeza vAsudeva mAvalaMkara, bhulAbhAI desAI jevA vakIlo; caMdubhAI desAI, bhAskarabhAI paTela ane hariprasAda desAI jevA DaoNkaTaro laDatamAM haMmezA mokhare hatA. DaoN. hariprasAda DaoNkaTarI karatAM karatAM gAMdhI mUlyone thI vividha nAgarikasevAmAM haMmezA mokhare rahyA, teo gujarAtI sAhitya pariSadanA AjIvana pramukha paNa rahyA temanuM jIvana yuvApeDhI mATe AdarzarUpa hatuM. AvA nisvArtha sevako ghaNA hatA. Jain Education Intemational Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana zALA, koleja choDI svAtaMtryasaMgrAmamAM jhaMpalAvanArAomAM gujarAta kolejanA vinoda kinArIvAlA ane umAkAnhanI zahAdatane Aja paNa sau vaMdI rahyA che. evuM ja komI Aga bujhAvavA zahIdI vahoranAra vasaMta hegIsTe ane rajabaalI lAkhANInuM balidAna yAda raheze. AjhAdInA samagra epIsoDamAM brahmasvarUha zAstrIjI mahArAjanA AzIrvAdano phALo paNa nAno suno nathI. gujarAta : tapobhUminuM zraddhAkendra: samaye samaye sAmAjika, rAjakIya, sAMskRtika parivartano nihALyAM. A bhUmine sArthaka karanAra aneka vaMdanIya vibhUtionI, potAnA jJAnojjavala prakAzathI patharAyelI dharmavaibhavanI anokhI zobhA ApaNane lAMbI smRtiyAtrAmAM laI jAya che. kavivara nAnAlAla kahe che tema - giri giri zikhara zikhara sohata maMdire dhvaja ne saMta mahaMta, dhanya ho dhanya ja puNya pradeza ApaNo guNiyala gurjara deza." 34 saMta saurabhathI maheMkatI A bhUmi upara aneka saMpradAyo udaya pAmyA ane pAMgaryA, sadvicAra ane sukRtyo dvArA mukti meLavIne mAnavajIvanane sArthaka karanArAono eka vizALa bhaktivaMta varga jovA maLyo, saMyamajIvanamAM sAdhanAnAM sumano khIlavI ugra tapasyA ane apramatta sAdhanAnA baLe AdhyAtmika pagadaMDI upara cAlIne dharmabhAvanAne baLavattara banAvanArA pragatizIla paribaLo paNa yuge yuge udbhavyAM. jIvananAM pAradarzaka mUlyone samajAvato cakravartI samrATa azokano zilAlekha jUnAgaDhamAM Aja paNa mojUda che.saMtonI sUvAsathI vibhUSita thayelI saurASTranI bhUmi para bagadANA, vIrapura ke satAdhAra jevI ghaNI jagyAo videzonA aneka bhAvikajanonuM AsthAkendra banI rahI che. bhAvanagaramAM rAmamaMtramaMdiranA preraNAdAtA pU. muni mahArAja bhAvanagara citrAnA adbhuta saMta mastarAmabApA, sAdA nirmohI bajaraMgadAsabApu, duHkhIzyAmabApA, bhAvanagaramAM goLIbAra hanumAnanI jagyAe moTuM tIrtha banAvI denAra ane duSkALamAM lAkho gAyone pALanAra poSanAra pU. madanamohanabApA A sauno bhaktagaNa moTI saMkhyAmAM gujarAtamAM patharAyelo che. muslIma olIyAonI daragAho unAvA, sarakheja, zAhaAlama vagere jANItA sthaLo che. saMsAranA sarva saMbaMdho choDIne mahAbhiniSkramaNa karI tyAga ane samarpaNanI mAtra bhAvanAthI bhaktinA sarvocca zikhare pahoMcanAra asaMkhya mahAmAnavonI mUlyavAna bheTa gujarAtane maLI che. teoe jJAna, bhakti ane zraddhAnA dIvaDA pragaTAvyA ane jemanI kIrtino cAMda Aje paNa gujarAtamAM soLe kaLAe prakAzI rahyo che. zAzvata zAMtinI oLakha mATe A graMthanA saMtonA parimala paricayo ApaNane samajAve che ke bhAvanA haze to hRdayamAM nirmaLa bhAvazuddhi saraLa banI raheze. bhAvathI ja paramAtmAnuM sAnidhya anubhavAya che. sAcA bhAva vagaranA tamAma karmakAMDo nakAmA che. AMkha ane haiyAM jeTalAM cokhkhAM haze eTale aMze ApaNo jIvanabAga maghamaghato banI raheze. A graMthanA dharmamaMgala vibhAgamAM A badhI ciMtana prasAdIno AsvAda jarUra mANazo. vivekamaryAdAsaMbaMdhe paNa A saMto ApaNane samajAve che ke jIvanamAM pragati ane vikAsa, siddhi ane samRddhino mAnavIne kyAreka nazo caDhe che to hAra ane hatAzA mAnavIne kyAreka ghaNo badho bodhapATha ApI jAya che. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 je bRhad gujarAta samaye samaye dharmacetanAno vizALa vyApa vadhAranArA gujarAtanA A saMta samudAyamAMthI keTalAMka daridranArAyaNanI sevA mATe khabhe kAvaDo caDAvI, roTalA mATe cAvala ke ATo mAMgI sadA bahAra annakSetro calAvyAM ane bhUkhyAM janonI AMtaraDI ThArI. keTalAke jJAnasaMpadAnI saravANI vahetI rAkhavA pAThazALAo ane svAdhyAya kendro dvArA jJAnanI vizALa kSitijo khullI karI, keTalAke potAnAM zuddha bilorI kAca jevAM nirmaLa tyAgamaya jIvana dvArA ajJAnI jIvone paramArthanA mArge caDAvyA, keTalAke upadezo ane vyAkhyAno dvArA saMsArakUpamAM paDelAMone saMsAra taravA mATe avalaMbana ApI mokSadhAmanA dvAra kholI ApyAM. tyAga vairAgyanuM madhura saMgIta saMbhaLAvI saMto maharSionI jAgRtacetanAthI ja atre zAMti sabhAvanAnA bhAvo vahetA rahyA che. zAstrI pAMDuraMgadAdA, saMtaratna DoMgarejI mahArAja ane saurASTramAM raNachoDadAsajIe mAnavahitanA gajabanAM kAmo karI mAnavatAnA pavitra pravAhane vaheto rAkhyo che. - romAMcaka jIvanadhArAnA AvA saMtonI sAthe gujarAtamAM gaMgAsatI jevI satIo paNa ghaNI thaI, jemAMnA keTalAMka pavitra nAmonI Aje paNa mAnatAo cAle che. cAraNajJAtinA AI nAgabAI, giranA AI sonabAI calALAnA maLIbAI. porabaMdara-bokhIrAnA niralabAI, baraDAnA saMta lIrIbAI, khaMbhALIyAnAM saMta loyaNa, satI torala jemaNe jesala jADejAne satano mAraga batAvyo. dharma puraskartAo ane dharmapravartakoe mana mUkIne atre je kAMI bhAremoTI prabhAvanA karI che tenAthI ja ApaNI jIvanavaNA Aje gUMjatI rahI che. ane te ja ApaNuM moTuM sadbhAgya che. brahmabhaTTonAM kesariyAM : eka bhakti upAsanA itihAsanI uSA to haju pragaTuM pragaTuM thaI rahI hatI tyAre paNa pAlItANAnI bhUmi eka mahAna tIrthabhUmi banI cUkI hatI. vizvano jaina samAja A bhUminA teja prakAzanA je sauMdarya-saMskRti mANI rahyo che tenA pAyAmAM A tIrthanI rakSA kAje khoLAmAM mastako laIne brahmabhaTTa komanA saMkhyAbaMdha dUdhamaliyA yuvAna beTaDAo ke jeo hasate mukhe zahAdata vahorI dharatInI dhULamAM sadAne mATe poDhI gayA te rahelA che. vidharmI bAdazAhonA AkramaNa samaye A tIrthanI rakSA kAje brahmabhaTTa bAroTonI A zahAdata hakIkate to bAroTanA lohImAM vaNAyelI eka jabarajasta sAdhanA, bhaktisAdhanA ane upAsanA ja hatI. sAdhanA ke upAsanAmAM vyaktinI cittazuddhi ke samuhanuM AMtaravizva haMmezA jaldIthI khulI jAya che ane pUrNatAno vAstavika AnaMda anubhavAya che. jalada kurabAnIo vagara koIpaNa kArya kyAreya siddha thatuM nathI A sanAtana satya samajavuM ja paDe. A prasaMgamAM brahmabhaTTonAM svArpaNa ane kesariyAMnI sAmuhika bhAvanAnAM durlabha darzana thAya che. gujarAtanA anya ghaNA tIrthomAM paNa brahmabhaTTo AvI ja vIratAnAM darzana karAve che. sadIono itihAsa paNa sAkSI Ape che ke rAjadarabAro hoya ke raNamedAno hoya bAroTo haMmezA mokhare ja rahyA che. sarjanazaktinA gauravanuM rakSaNa karanArA A bAroTo ja hatA. A graMthamAM ja lokasAhityamAM jJAnadarzI bAroTa kavio uparanI lekhana zreNImAM najara karI javI. brahmabhaTTa bAroTo Ameya dhagadhagatA aMgArA jevA hoya che paNa samayakALe karIne A aMgArA upara rAkha vaLI gaI che, e rAkha uDADanArAonI Aje tAtI jarUrata che. zahAdatanI evI khamIravaMtI prerakakathAo para kALanA thara bhale bAjhayA hoya paNa evA zaktisabhara jIvataranAM pota ane nekaTekanI bIjI ghaNI vAto A graMthamAM ja zrI dolatabhAI bhaTTanI lekhamALAmAM vAMcavA maLaze. jAte mazAla banIne bIjAne ajavALatA lokonuM astitva haju A dharatIne zobhAvI rahyuM che. sarvasamarpaNa ane nyochAvarIe ja A bhUminI Ana ane zAna TakAvI rAkhI che. dhanya gurjarabhUmi! ' Jain Education Intemational Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 30 saMskRtinuM naMdanavanaH dharma, saMskAra ane saMskRti e koI vANIvilAsa ke bhASAnI bhabhakanAM sAdhano nathI paNa AtmAne poSaka evAM preraka paribaLo che. gujarAtanA saMskAravArasAmAM saMskRtinI sugaMdha ane zItaLatAnI pratIti thAya che. vedakALanA AraNyaka RSio ane yogavidyAnA parama upAsako pAradarzaka jIvana jIvI gayA, temAMnA keTalAka gujarAtamAM yogavidyA sAthe nivAsa karatA, bhagavAna zrIkRSNa samartha mahAyogezvara tarIke prasiddhi pAmyA. giranAramAM yadu rAjAne tattvajJAna tathA avadhUta mArgano upadeza denAra bhagavAna guru dattAtreyanA paNa giranAramAM besaNAM che. narmadA kinAre nArezvaranA saMta brahmalIna raMga avadhUtajIe paNa dattopAsanA karI sAkSAtkAra karelo ane yoga vidyAnI praNAlI jALavI rAkhI. eka tarapha AdhyAtmika siddhio meLavanAra muktAtmA pU. moTA paNa raMga avadhUtanI jema pUrvamAM mahAtmA gAMdhInA ananya sevakomAMnA eka hatA paNa dizA badalI, rAha badalAyo, tIvra tapa ane hariomanA baLe mahAyogI banyA, gAmaDe gAmaDe zALAo, samudrataraNa ane graMthanirmANanAM racanAtmaka valaNavALA mahApuruSa banyA. bIjI bAju jUnAgaDha pAse bIlakhAmAM zrImannathurAma zarmAjInA 100 thI vadhu AdhyAtmika graMtho gujarAtImAM jyAre kAMI nahotuM tyAre gujarAtano sAco vaibhava banyA. emanA upadeze ghaNAne tAryA, trIjI bAju gujarAtamAM zreya sAdhaka varganA sthApaka pU. nRsiMhaprasAdajI mahArAje sAdhakono eka unnatagAmI varga taiyAra karyo, aMgrejI zikSaNathI bhAratIya sAdhanAmArga pratye zaMkA ane praznArthathI jotA vargane emaNe barAbara javAba Apyo. evA ja saMta yogezvarajI jemaNe saMskRtinA prasAranuM yajJakArya jIvananA aMta sudhI karyuM. gujarAtane sastuM sAhitya sulabha karI ApanAra bhikSu akhaMDAnaMdajInuM pradAna paNa ghaNuM che. Ama keTalAMka zubha nAmone yAda karavAthI sukha zAMtino ahesAsa to thAya ja ane pavitra paNa thavAya che. A pavitratA ja jIvanadhArAno pAyo che. e zreSTha zaNagAra che. pavitratA hoya pachI jJAna, guNa, kaLA, zakti, sAmarthya, saMpatti badhuM ja mAnavIne saraLatAthI upalabdha banI rahe che. A pavitratA ane paropakAranI pratyeka paLa paramatattvane pAmavAnI suMdara taka che, ema jJAnIo vAraMvAra ApaNane kahe che. saMskAravArasAnI A jyota vizvaprAMgaNamAM prasarAvavAmAM gujarAtanA maharSio ane medhAvI puruSoe tana, mana visAre mUkI detAM bhAre moTo puruSArtha karyAno paDagho pADe che. kALanA saMhAraka dhasamasatA pracaMDa pUramAM aneka saMskRti dharabAI gayI che. paNa mAtra jaina-hiMdu saMskRti ja vinAzaka baLonI sAme TakI rahI, tenAM kAraNomAM tenAM mUlyAMkano ciraMtana ane daDha pAyA upara racAyelA che ane tethI ja tenuM sAtatya dharmasaMskArothI haMmezAM zobhatuM rahyuM che. 14mI sadImAM dAnavIra jagaDuzA kacchamAM thayA, duSkALamAM Thera Thera annakSetra kholAvyAM, hiMdu-muslImone maMdiro ane majIdo baMdhAvI ApyAM. temanA jevA aneka mahAna jyotirdharo ane saMskRtinA puraskartAonAM jIvana paNa evAM ja sAtvika, UjaLAM ane mahAkAvyo jevAM hatAM, temanI pracaMDa urjAe ApaNane saune jAgRta rAkhyA che. e sau puNyAtmAonA vizuddha svarUpanI mAtra jhAMkhI ahIM karAvIe chIe. atre bhale vividha prajAo ane vividha dharmasaMskAro rahyA, paNa prema ane ahiMsA jIvanadUdhamAM meLavI saMskArone ucherIne vikasAvIne emAMthI ja jIvananuM rasAyaNa banAvI, adbhuta saMjIvanI nipajAvI, abhinava samAja ghaDavAno bhagIratha puruSArtha karanAra pArasIo paNa potAno dharma sAcavI, ApelA vacana pramANe ahIMnI prajA tema ja saMskRtimAM dUdha sAkaranI jema bhaLI gayA. pArasIonuM prAcInattama sthaLa udavADA e vAtanI sAkSI pUre che. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 je bRhad gujarAta aneka nAmI-anAmI gurjara saMskRtinA bhAvuka vAhakoe zraddhA samarpaNanAM bhAvasumano laIne prema bhakti dvArA mAnavajIvanane eka nUtana samAjano AkAra Apyo. jemAM jIvananI zuSkatAne khaMkherI jIvanane rasabhara karavAnI amUlya jaDIbUTTI maLI rahe che. jIvananA anubhavane AtmasAta karanArA gujarAtanA saMta kabIra gaNAtA bhojAbhagatanI ciMtana anubhUtinI bhArobhAra sarAhanA TAgore ane maharSi araviMda paNa karI che. AvA keTalAka saMskAradAtAono paricaya A graMthamAM karAvIne manasukhalAla sAvaliyAe kharekhara jJAnagaMgA vahAvI che. saMskRtinA upadekhA siddhapuruSo uparanI DaoN. navinacaMdra trivedInI lekhamALA paNa eTalI ja mananIya che. banne sAkSarone manomana vaMdIe chIe. yazagAthAnA paricAyako : smRti cihno: AMkha bharI bharIne jovo game tevAM gujarAtanAM kalA sthApatyo ane devamaMdironI hAramALA kharekhara to prAcIna zilpakaLAnAM dhotaka che. Aje paNa dharmasthAnomAM darzana detAM e divya pratibhAonAM svarUpo kevAM manohara ane suMdara lAge che ! e joyA pachI ema jarUra lAge ke A bhUminI garimAno sUrya haju Athamyo nathI. A bhUmie jema kSAtravaTa-rAjanarezo ApyA tema hemacaMdrAcAryathI mAMDIne umAzaMkara sudhInA sArasvatasvAmIo paNa ApyA. AvanArI navI peDhIne eka cokkasa majabUta AdhAra ane nakkara dizA maLe, pUrvanI ane vartamAnanI ApaNI asmitAne jANavA-mANavA maLe e saMdarbhe ja A graMthaprakAzana hAtha dharAyuM che. mAnavImAM paDelI mahAzaktine samajavA ane tenI aMdaranI sArapa prApta karI levA A puruSArthI abhiyAna saune AtmAnaMdarUpa makaraMdano AsvAda jarUra karAvaze ja evI eka pAkI zraddhA che. A zraddhA ja jIvananuM moTuM baLa che, A zraddhA ja ApattionA pracaMDa dharatIkaMpo vacce paNa mananI sthiratA ane zAMtinI gaMgotrI banI rahe tema che. A zraddhA ja mANasane mahAna kAryo mATe prere che. gurjarabhUmine yaza, kIrti apAvavAmAM jemanAM sukRtyonI kamANI ane satkAryonuM zubha pariNAma suvarNAkSare aMkita thaIne ApaNI gauravaparaMparAnA mukuTamaNi samAna che tevA, jana samAja mATe prakAzamAna AvA sAttvika gharadIvaDAo kAyama virATa svarUpe prakAzamAna ja raheze, kALa ke vAyunI jhapaTa temane kyAreya olavI zakatI nathI. samAjanI sAttvikatAne bahAra lAvavA AvA parimala gulAbI vyaktitvamAMthI AzA, zraddhAnA saMtaraNo meLavI gauravagarimA anubhavIe e ja A graMthaprakAzanano mukhya upakrama rahyo che. cikAgomAM bharAyelI vizvadharmapariSadamAM jaina dharmano prabhAvaka paricaya karAvavAnuM mAna mahuvAnA vIracaMda rAghavajI gAMdhIne phALe jAya che. vivekAnaMdanI jema temanI rajUAtamAM paNa adbhuta sAmarthya hatuM. evI ja eka bIjI samartha pratibhA zikAgo dharmapariSadamAM gayelA ciMtaka kavi vallabha popaTa aMge paNa ghaNuM kahevAyuM che. khaMbhAtanA udayana mahetAe khaMbhAtane zaNagAryuM ane kumArapALane gurjarapade sthApI amArInI ghoSaNAmAM yazasvI pradAnanA bhArobhAra nimitta banyA, vAgabhaTTa ane AMbaDa mahetA paNa daherAsaranAM nirmANamAM bahu moTA kAma karI gayA. amerikA khAte vizvazAMti saMsthA "yuno"nA AMgaNe "mileniyama vizvazAMtipariSada"mAM hiMdutvanuM zAnadAra pratinidhitva karIne zAMtidUta pa. pU. pramukhasvAmI mahArAje jyAre AzIrvAda ApyA tyAre pracaMDa pratisAdathI samagra hola guMjI uThyo. svAmIzrIe bhAratIya saMskRtinI anerI AbhA pAtharI dIdhI hatI. potAno aMtarAtmA baLavAna haze, rAkharakhAvaTanA vicAro UMcA ane umadA haze, rojabarojanA sAMsArika vyavahAro mobhAdAra haze to mANasanI jIMdagImAM camatkAronI hAramALA haMmezA sarajAtI rahevAnI ja. teramI sadImAM thayelA dedA zAhanI kartavyaparAyaNatA ApaNane koI UMcI bhUmikAmAM laI jAya che. namratAnA bhaMDAra samA mahuvAnA Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 39 jAvaDazAnuM nAma tIrthoddhAranA kAmamAM AdaraNIya banyuM che. amadAvAdanA zeTha zAMtidAsa, kacchI dAnavIra narasI nAthA ke karmayogI motIzA zeThanI bhakti kharekhara to tavArIkhanAM tejasvI pAtro banI gayAM che. koI paNa zubha kAma siddhinI Toca upara tyAre ja pahoce jyAre tenA pAyAmAM bhekhadhArIonI niSkAma sevA dharabAyelI paDI hoya. kALanI kasoTImAM kAMcana nIvaDe tevuM ekAda kalAtmaka satkarma karI chUTIe to jIvana kRtArtha thAya tema mAnanArA amadAvAdanA zeTha haThIzIMga ane temanAM dharmapatnI harakuMvara zeThANI kumakuma pagalAMnAM sadbhAgI hatAM. A dharmapremI daMpatie amadAvAdanAM dharmakAryomAM aDhaLaka nANuM vAparyuM. maMdironA nirmANamAM akhUTa dhanarAzi vAparavAmAM dhoLakAnA udA zeTha pAse mastaka namI paDe che. kahevAyuM che ke dAnathI dhanavRddhi, yazaprApti, prArabdhazuddhi thAya che. gujarAtanA mahAtIrtha somanAtha upara eka samaye jyAre vidharmIonuM AkramaNa thayuM ane bhayanuM sAmrAjya vyApI gayuM tyAre bharayuvAnImAM eka batrIsalakSaNA kSatriya yuvAna, lAThI rAjagharAnAnA gohila ziromaNI hamIrajI potAnuM mastaka hAthamAM laIne vegaDAbhIla jevA saMkhyAbaMdha sAthIdAro sAthe svArpaNanA mArge dhasI gayA, e zahAdata kharekhara to saMskRtinuM sImAcihna banI gaI. saMsAranA sarva padArtho anitya che. ema samajI suratanuM eka jhaverI kuTuMba, bhAvaganara jayezabhAI zAhanuM kuTuMba dIkSArthI bane, hIrAnA eka karoDapati vepArI atula zAha tIvra taDapana sAthe saMyamayAtrAno kaThIna rAha pakaDe evA saMkhyAbaMdha prasaMgo pratibhAonA paricayamAMthI sAMpaDe che. vIranagaramAM sthiratA karI AMkhanA DaoNkaTara zivAnaMda adhvaryue agaNita rogIonAM motiyAnA oparezano kevaLa sevAbhAvathI karyo, teo aneka sanmAnothI vibhUSita thayA. niSThA ane prAmANika puruSArthe thayelAM AvAM kAryo sAdhanAkakSAnA mApadaMDo ja samajavAnA. samAjajIvananA tamAma kSetre jhaLakI UThanAra ane sarvadharmasamabhAvamAM mAnanArA zrI eca. ema. paTele 1979mAM bhAratanA gRhapradhAna tarIke yazasvI kArakirdI batAvI. jIvadayApremI bharata koThArI ane gItAbena rAMbhIyA paNa ApaNI vaMdanAnA adhikArI banyAM che. samAjasudhAraNA mATe jIvanabhara jhajhUmanAra durgArAma mahetAjI, mahipatarAma nIlakaMTha ane navA yugano zaMkha kuMkanAra mahuvAnA karazanadAsa mULajI uparAMta kasturabhAI lAlabhAI ane nAnajIbhAI kALIdAsa jevA saMskArI dhaniko ane udAracarita udyogapatio, AjIvana aNizuddha jIvana jIvanArA "carotararatna'nA evorDathI vijetA zrI choTubhAI paTela vagerenI sevAne sau eTalA mATe yAda kare che ke samAja mATe kAMIka karI chUTIne sAttvika AnaMda mANanArA e mahAnubhAvo gaNAyA. bhAratabhUSaNa gaNAyelA saMpradAyAcAryo AtmAnI madhurI moja mANavA ane akhUTa AtmasauMdarya pAmavA vizALa AtmasaMpattinA svAmI evA vinayazIla AdhyAtmika puruSonAM jIvanacaritro jANavAM e paNa jIvanano ananya lhAvo che. saMsAranI kSaNabhaMguratAno khyAla AvA prabhAvaka paricayomAMthI ja maLaze. jaDacetanAnA saMmizraNa svarUpa vividha dRSTikoNathI je rIte A saMsAranuM citraNa thayuM che tenI spaSTa rUparekhA dharmapuruSonA paricayamAMthI ja maLI raheze. mohanadAsa gAMdhI gujarAtamAM janma dhAraNa karI samagra rASTranA jo rASTrapitA kahevAtA hoya to maharSi dayAnaMdane paNa bhAratanA prapitAmaha gaNIe to atizayokti nahi gaNAya. maharSi dayAnaMdanA guru virajAnaMda prajJAcakSu prakAMDa paMDita hatA. temaNe dakSiNAmAM dayAnaMda pAsethI mAtra eTaluM ja mAMgyuM ke "bhAratamAMthI ajJAnatA, Jain Education Intemational Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 je bRhad gujarAta aMdhazraddhA ane pAkhaMDa vahelI take baMdha thAya." e kAma emaNe pUra joza-jussAthI siddha karyuM. A dayAnaMde Aryadharma dvArA svadharma ane svarAjanI paNa pracaMDa ghoSaNA karI ane samAjasudhAraNAnuM kArya avirata cAlu rAkhyuM. Aje paNa svAmInArAyaNa saMpradAya, gAyatrI parivAra, svAdhyAya parivAra, rAdhAsvAmI satsaMga samAja ane mA amRtamayI bhakti AMdolana jevI pravRttio gujarAtamAM cAlI rahI che. yuvAnomAM dharmanAM mAdhyamathI sudhAraNA lAvavA jainAcArya bhuvanabhAnusUri samudAyanA paM.caMdrazekharajI mahArAja yuvakazibiro calAve che. satata parizramaNa karI alaukika puNe mArganuM pravartana karanArA jagadguru zrImad vallabhAcArya tathA prabhucaraNa zrI viThalezvarajInA caraNacihno ane beThako gujarAtamAM sthaLe sthaLa che. A saMpradAyanI gAdI upara tejasvI puruSo ane navaratno pAyo che. atyaMta sanmAnita thayelA, aDagatAno upadeza ApanArA . devakInaMda mahArAja jUnAgaDhamAM thayA, to porabaMdaramAM vikhyAta saMgItakAra ghanazyAmalAlajI mahArAja thayA. suratama paramasAkSara go.zrI vRSabhUSaNalAlajI mahArAja vagere prasiddha che. e badhA jJAnI puruSoe ativiSama saMsAranI karuNatA viSe bhArobhAra AlocanA karI che. dharma sthApanA karavI sahelI che, paNa cirakALa sudhI enuM siMcana, saMgopana, saMvana, saMrakSaNa thatuM rahe teva. vyavasthA karavI duSkara ane agharuM che. saMtaparaMparAmAM yogIjI mahArAja ane pramukhasvAmIjI mahArAja sAhata sau dattacitta che. mAdhuryanA mahAsAgara gaNAtA yogIjI mahArAje IglenDa, amerikAmAM saMkhyAbaMdha saMskAradhAmo UbhAM. karyA che. saMskRti kSetre temanuM A ghaNuM moTuM pradAna gaNI zakAya. praNAmI dharmamAM paNa mAnavajIvananA utkarSa ane AtmajJAna saMbaMdhe vizeSa bhAra mUkAyo che. aDhAramI sadImAM vizvanA siddha puruSa tarIkenuM sanmAnanIya sthAna prApta karanAra kacchanA kApaDI saMta mekaraNadAdAnI pratibhA to jUo! sUkA raNamAM tarasyAne pANI ane bhUkhyAne bhojana e ja emano jIvanabharano dharma hato. kalyANamaya kArya karanAra bhagavAna svAminArAyaNa eTale arvAcIna yuganA yugasarjaka, hindu saMskRtinA mahAna jyotirdhara teoe samAne vacanAmRta-zikSApatrI jevA dharmagraMthonuM pradAna karyuM che. ayodhyAnI samIpa chapaiyAmAM janmIne gujarAtane vizeSa pAvana karanArA, pachAta jAtiomAM nirbhayatAthI vicArIne pracAraprabhAvathI prajAjIvanane saMskAramaMDita karanAra, kAThI jevI komane saMskAra vibhUSita karanAra sahajAnaMda svAmInArAyaNa bhagavAna ane temanA saMpradAyamAM thayelA saMtonA paricayo A graMthamAM ja goradhanadAsa soraThiyAnI lekhamALAmAM vAMcI zakazo. A nIDara patrakAra zrI soraThiyAnuM amarelInI ArasI' pustaka jijJAsuoe joI javA jevuM che. IzvarasmaraNanI zIkha ApatI vividha saMta paraMparAo ane saMtonI jIvana praNAlI viSe DaoN. niraMjanabhAI rAjyagurunI lekhamALA paNa manane zAMtino AnaMda karAvaze. A badhA saMtonI sAdhanAno prakAza ApaNAM aMtaranA aMdhakArane dUra karavAmAM, ApaNAM mananA badhA ja udhAmAnuM zamana karavAmAM ane saMtApo kharI pADavAmAM madadarUpa thaze evI amArI zraddhA che. jena maharSionI jIvanazailIno prabhAva rAjyAzraya ke rAjasattAnI jainadharme kyAreya jhaMkhanA karI nathI. paNa rAjyakartAone bodha ApavAmAM kyAreya zaramAyA paNa nahotA. eka kALe gujarAtamAM to jainadharmano upadeza bAdazAha akabaranA daravAje paNa AMbI gayo hato, je ApaNe sau jANIe chIe. jainAcAryonI jIvanazailI prabhAvaka rahI che. aneka ajaino paNa jIjJAsubhAve jainAcAryonA satata saMparka ane sAnidhyamAM rahyA che. gujarAta-rAjasthAnamAM jainadharmanI vizeSa prabhAvakatA jovA maLI che. jaina maharSiomAM rahelAM Jain Education Intemational Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 41 bI. tapa, tyAga, jJAnavairAgya, AcArazuddhi, vicArazuddhi ane sAdI, saraLa, nikhAlasa jIvanazailIthI prabhAvita thanArA ApaNAM keTalAMe rajavADAonAM dRSTAMto mojUda che. pUrve thaI gayelA jainAcAryomAM ghaNA ajaina hatA. ane vartamAnamAM paNa keTalAka jainAcAryo jainetara che. nazvara vaibhavanA AtmaghAtaka raMgarAgane zAstravacano dvArA oLakhI saMsArI mAyAne phagAvI daI jinadharmanuM amRtapAna karAvanArA vikramanI vIsamI sadInA tIrthoddhArako, AgamagraMthonA saMzodhako, ahiMsAdharmanA prasArako evA keTakeTalA dhanya nAma thayAM che. jaina zAsananI A mahAna vibhUtiomAM pU. vRddhicaMdrajI mahArAja, zAsanasamrATa pU. nemisUrijI mahArAja, siddhAMta mahodadhi pU. premasUrijI mahArAja, jyotirdhara yugapuruSa pU. rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAja, titikSAnI mUrti pU. bhuvanabhAnusUrijI ma., mahuDI tIrthanA sthApaka pU. sAgarasUrijI mahArAja, AgamoddhAraka pU. AnaMdasAgarasUrijI mahArAja, ArAdhaka tapasvI pU. siddhisUrijI mahArAja, raivatagirinA uddhAraka pU. nItisUrijI mahArAja, vyAkhyAna vAcaspati pU. mohanasUrijI mahArAja, mahAna jyotirdhara pU. labdhisUrijI mahArAja, paMjAba kesarI pU. vallabhasUrijI mahArAja, saMskRti zaNagAra pU. kesarasUrijI ma., kacchavAgaDanA dezoddhArako, aneka dhuraMdharo, pado, A badhA parama AdaraNIya saMtone kAraNe bhAratabharamAM jainadharmano vijayanAda gAjato rahyo che. prasiddha bahuzruta meghAvIo prAcIna arvAcIna bhAratane gujarAte bahuzruta paMDito ane zAstrIonI je mUlyavAna bheTa dharI temAM kapIla, durvAsA, saubharI, yAjJavalkaya, bhAradvAja, gautama vagere dArzanika RSimunionA Azramo gujarAtamAM hatA. narmadAnA kinAre eka beTa upara bhagavAna vedavyAsa ane narmadAnA sAmA taTe avadhUta ziromaNi bhagavAna zukadevajInA Azramo paNa hatA je adyApi jagaprasiddha che. vaizeSika darzananA AcArya kaNAdano Azrama prabhAsamAM hato evuM vAyu purANamAM paNa apAyuM che. zizupAlavadha mahAkAvya racanAra mAghakavi ane bhAravI baMne gujarAtanA hatA. kavi bhaTTie rAvaNavadha" nAme mahAkAvya rAjA dharasenanA samayamAM valabhImAM raceluM. bauddhadharmanA sukhyAta ciMtako sthiramati, guNamati valabhImAM hatA. jyAM maitrakakAlIna gujarAtanI vallabhI vidyApIThanuM sthAna noMdhapAtra gaNAtuM. jainadharmanA asAdhAraNa sAkSara ane prabaMdha ciMtAmaNinA raciyatA pU. merUtuMgAcArya vaDhavANanA hatA. A badhA AtmabhAvamAM sthira hatA, saMyamasAdhanAnA divyAkAzamAM viharanArA bahuzruta jJAnIo hatA. mAnava samAjane prakAza ApavA dIpaka samAna potAne jalAvI denArA bhAvanAzALIo haMmezA AgaLa AvavAnA ja. jAmanagaramAM zrI kaMTha nAmanA paMDite "rasa kaumudI' nAmano graMtha lakhelo te pachI paMDita vaNInAtha, ravinAtha, kezavajI zAstrI, bhavAnIzaMkara zAstrI, jayazaMkara zAstrI vageree givaNagIrAnI ArAdhanA karIne vividha kSetromAM maulika graMtho ApyA. jAmanagaranA jhaMDu bhaTTajI ane vallabhIpura pAsenA pacchegAmamAM anya AyurvedanA bhiSagarano akiMcana jIvananA vratadhArIo hatA. A badhA jJAnIonuM sAMnidhya ApaNane AtmAnI apAra zAMtimAM praveza karAve che. jUnAgaDhamAM paMDita gaTulAlajI jyotiSa, kAvyo ane nATako ema traNa traNa zAstromAM nipuNatA dharAvatA hatA. morabInA zIghra kavi zaMkaralAla mAhezvara kAvyaracanA mATe cheka kAzI sudhI jaIne kIrtidhvaja laherAvI AvyA. sAmavedamAM sauthI niSNAta revAzaMkara zAstrI Aje paNa gujarAtano DaMko vagADe che. bhAvanagaranA suprasiddha sAhityakAra zrI makaMdarAya pArAzarya pAse to ghaNo moTo jJAnabhaMDAra hato. temanA pitAzrI vijayazaMkara kAnajI paTTaNInA ciMtanagraMtho Jain Education Intemational Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 4 bRhad gujarAta paNa pragaTa thayelA. 1923mAM saurASTra philma kaMpanInI temaNe rAjakoTamAM sthApanA karelI je gujarAtano prathama philma TuDIyo hato. temanA bhAI caMpakarAya kAnajI paTTaNIne royala phoTogrAphIka sosAyaTInuM mAnada sabhyapada maLeluM. A pada meLavanAra teo prathama bhAratIya hatA. mukundarAya pArAza jIvanacaritranA "satyakathAo' nAme pracalita pustako dvArA uttama lekho gujarAtane ApyA che je cirasmaraNIya raheze. sAduM, saraLa chatAMye uttama prakAranuM gadya e temanI viziSTha deNagI che. bhAvanagaranA dIvAna saraprabhAzaMkara paTTaNInA vyaktitvanuM darzana karavAnuM pustaka anekone preraNA ApanAruM banI rahyuM che. to anugAMdhIyugamAM gAMdhIjInA prabhAvathI mukta zuddha kavicAnA ArAdhaka evA traNa kavio pralAdapArekha, nAthAlAla dave ane mukunda pArAzarya ApaNA agraNI kavio che. mukamanda pArAzaryanAM bhaktigIto pado, subhASita kakSAnA muktako ane dUhAo ApaNI adhyAtma paraMparAnA amara vArasA jevAM che. paMDita maganalAla zAstrIjI ane cANoda karanALInA dayAnaMdajI vedapAThI vallabhavedAMta ane sAmagAnanA nipuNa paMDito nirbhaya ane nispRhI hatA. "bhagavad gomaMDala'e abhUtapUrva kozanA mukhya saMpAdaka caMdubhAI paTelanuM nAma paNa yAda Ave che je sihoranA vatanI hatA. A saunI vANI ane vyaktitvamAM gujarAtanI asmitAnuM prAgaTya thatuM jaNAtuM, e saunA nayanomAMthI vAtsalyatA ane hRdayanI vizALatA bhArobhAra dekhAtI. dharatIne ujALavI e ja te saunAM jIvananI sArthakatA hatI. vartamAnamAM pU. manaharalAlajI mahArAja, kRSNazaMkara zAstrIjI, rAmacaMdra DoMgarejI, paMDita sukhalAlajI, paMDita becaradAsajI, paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyAjI, paMDita sAMkaLezvarajI, jayabhikhkha tathA saurASTramAM mahuvA pAsenA talagAjaraDAmAM eka sAmAnya zikSaka jIvanathI kArakirdI zarU karanAra vizvavaMdanIya pU. morArIbApu to ApaNA A yuganuM jIvatuM jAgatuM mahAkAvya che. saMskRtinA udgAtA A vaizvika saMta kharekhara to zabdothI para che. A uparAMta bhogIlAla sAMDesarA, bhImasiMha mANeka, paramAnaMda kApaDiyA, ratilAla dIpacaMda desAI A badhA gujarAtanA bhUSaNarUpa nidhi svarUpomAM jJAnasaMpadA, sAkSaratA, mRdutA, bhArobhAra chalakAtI. A guNagrAhI daSTi ja amAruM AkarSaNa kendra rahyuM che. graMthamAM pragaTa thayelI jIvanarekhAo kharekhara to rekhAsvarUpe ja che. A saune nyAya ApavA ghaNuM ghaNuM lakhavuM joIe. paNa pAnAMnI maryAdA ema karatAM roke te svAbhAvika che. saMjIvanI rasAyaNa jaina zAsanamAM jema guNonI pUjA karanArAonI eka suvyavasthita suMdara paraMparA anAdikALathI akabaMdha rIte jovA maLe che tema saMsAranA samasta jIvone UMcAmAM UMco bhAva ApanAra sadguNo ane bhAvazraddhAne jo prAdhAnyatA ApavAmAM Ave, kaThora parizrama ane daDha manobaLa keLavAya, jIvanamaraNanI kSaNomAM paNa guNaprAptinI jhaMkhanA manamAM ja aMkita thaI jAya to mAnavanI saMsArayAtrA ja jIvanano eka maMgala mahotsava ane maMjula-maMgalanI zreNI banI raheze. jIvananI lokottara khumArI khIlavavAmAM A saguNo ja saMjIvanI rasAyaNa banI raheze. paramArthIonAM sevAkAryonI anumodanA karatA thaIzuM tyAre ja ApaNAM nayano jagatanA jIvomAM guNadarzana pAmI zakaze. pratApI pUrvajoe vahAvelI guNAnurAgI gaMgAnuM Acamana jijJAsu jagatane dIrghakALa sudhI bhAre moTuM baLa ApI raheze. puNya puruSonA saguNo ja ApaNAM saMkalpa, sAdhanA ane chevaTe siddhinI keDI tarapha pahoMcavAmAM madadarUpa thaze. A sadgaNo ja samAjane badalavAnI pUrI kSamatA dharAve che. tethI ja kahevAyuM che ke A sadAcAra e ja dharma che, mAnavInA deha ke kuLa kyAreya pUjAyA nathI. saguNo ja haMmezA pUjAyA che ane pUjAze. Jain Education Intemational Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 43 yugamUrti sAhityakAro : ArAdhaka kavioH gujarAtamAM sAhityanuM samArAdhAna paNa bahumukhI ane pUrvakAlIna paraMparAvALuM jaNAya che. gujarAtI bhASA sAhityano sUtrapAta cheka bAramI sadIthI to niHsaMzaya gaNI zakAya che. A bhUmine vidyAvyAsaMgano bhavya vAraso sahaja saMskArarUpe ja sAMpaDyo che ane tethI ja vividha sAhityasRSTinuM nirmANa thayuM. pANini pachI gujarAtamAM mahAna viyAkaraNI kalikAlasarvajJa pU. hemacaMdrAcAryajI thaI gayA. temaNe siddhahema vyAkaraNanI racanA karI. parama bhaTTAraka siddharAje te graMthane hAthInI aMbADI upara padharAvI nagarayAtrA kADhelI. A hemacaMdrAcAryajInI smRti pATaNanI uttara gujarAta yunivarsiTI sAthe joDavAmAM AvI rahI che. rAjya sarakAra taraphathI levAyelo A eka stutya nirNaya mAtA sarasvatIjInA sanmAnarUpa gaNAI rahyo che. kALAntare te pachI aneka jaina munioe gujarAtI bhASAmAM vividha prakAranuM vizALa sarjana karIne bhAre moTuM yogadAna ApyuM che. paMdaramAM zatakanA be mahAna kavio padmanAbha ane bhAlaNane yAda karavA sAthe e ja zatakathI zarU thayelI gujarAtI kAvyagaMgAnI gaMgotrI che narasiMha mahetA. taLAjAmAM janmelA Adi kavinAM zreSTha sanmAnathI vibhUSita narasiMha mahetAnAM sarjanomAM temanA prabhAtiyAM gujarAtI bhASAnA "thAvatacaMdra divAkarI amara alaMkAro" che. "mArI nADa tamAre hAtha hari saMbhALajo re." jevAM padonA racayitA kezavadAsano bhaktirasa paNa ananya che. citoDanI mahArANI mIrAMbAI pAse domadoma sAhyabI, vaibhava, sanmAna badhuM ja hatuM, paNa e badhuM temane takalAdI lAgyuM. cheka rAjasthAnathI AvIne gujarAtane potAnI priyabhUmi banAvanAra A mIrAMbAI dareka agniparIkSAmAMthI pAra UtarI, potAne sonuM sAbita karI zakI. tenAM lalita, madhura, premalakSaNA bhaktinAM pado Aje paNa gujarAtanAM vAtAvaraNamAM gUMje che. mIrAMnA pado kharekharato gujarAtanI moMghI mirAta che. soLamA saikAno uttarArdha ane sattaramAM saikAnI zarUAtano e samaya jJAnavairAgyanI kavitAno suMdara samaya hato. sattaramA saikAnA prabhAvazALI pratibhA dharAvatA traNa mahAna kavio akho, premAnaMda, zAmaLa A traNe e potAnA AgavAM vyaktitvanAM darzana karAvyAM che. aDhAramAM saikAnA premAnaMdasvAmI, muktAnaMdasvAmI vageree suMdara majAnA bhaktipado racI bhaktonA hRdayane tRpta karyA hatA. amadAvAdamAM sonIno dhaMdho karatA ane saccAIthI vartavA chatAM paNa avizvAsanI jhALathI dAjhelA akhAe kuvAmAM sAdhano padharAvI daI vedAMtI kavitAnuM vipula sarjana karyuM. mahAkavi premAnaMde mANa upara svaracita AkhyAno gAyAM ane e ArSavANIe ja gujarAtI bhASAne bhAre moTuM gaurava apAvyuM. zAmaLa bhaTTe siMhAsana batrIzI ane madanamohanA jevI padyavArtAo dvArA saMskArI manoraMjana sAthe bauddhika sajAgatA ApI. saMkhyAbaMdha ukaSTa kAphIonI racanA karanAra AtmajJAnI dhIrAbhagata haMmezA nijAnaMdamAM ja vicaratA. teomAM pUrNa jJAnI, advaitavAdI ane saMsArI samAjanI paripakavatA dekhAtI, temanA gahana tatvajJAnanAM pado gujarAtI sAhityamAM sadAkALa amara raheze. jaina kaviomAM paNa mahAtmA AnaMdaghanajI, jJAnAnaMdajI, vinayavijayajI, yazovijayajI, kizanadAsajI vagere agrasthAne rahyA che. isunI sattaramI sadInI ApaNI gujarAtI kavitA upAdhyAya kavi yazovijayajInAM pradAne jarUra samRddha thaI che. uttara gujarAtanA gAma kanoDAmAM janmelA ane anazana vaDe prANatyAga karIne madhya gujarAtanA DabhoI gAmamAM poDhelA A kavi nyAyAcAryanI gujarAtI kAvyaracanAo haMmezAM AdarathI saMbhArI zakAya tema che. Jain Education Intemational Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta svAmInArAyaNa saMpradAyanA tyAgavairAgyanA gAyako niSkuLAnaMdajI ane brahmAnaMda mumukSubhAva prere tevAM seMkaDo padonI racanA karI, rasasamrATa dayArAmanI garabIoe tathA premalakSaNA bhaktinAM padoe gujarAtane eka samaye gAMDuM karI mUkyuM hatuM. "jaya jaya garavI gujarAtanuM gAna karI gujarAtanI asmitAne jhaLakAvanAra navayugano praharI narmada ApaNo prathama arvAcIna kavi. narmada ane navalarAma pAsethI gujarAtanA udIyamAna lekhakone sAcI sAhityaSTi sAMpaDI. narmadathI lokasAhityane ekatra karavAnA zrIgaNeza maMDAyA ane temAMthI ja lokasaMskRtinA hIralAo ApaNane maLyA. kavi kAgabApu vize ema kahevAya che ke paDachaMda kAyAvALA e saurASTranA khamIravaMtA raNakAre eka samaye paMDita omakAranAthajIne DolAvyA hatA, meghANIjIne paNa DolAvyA hatA ane dAyakAo sudhI duniyAmAM vasatA saMskRtipremI gujarAtIone paNa DolAvyA hatA. lokasaMskRtinA AvA mazAlacIo aMge A graMthamAM ja kezubhAI bAroTanI lekhamALAmAM vistArathI joI zakAze. hindu sAMskRtika paraMparAnA zreSTha kaviomAM kavi bhUSaNanI paNa gaNanA thatI. marelA mAnavIne beThA karavAnuM joma temanI kavitAmAM hatuM. A kavi bhUSaNanI 'zivabAvanI' tathA "chatrasAla zataka' racanAo ziramora gaNAtI. AvA kavionA jIvanamAMthI paNa zraddhA, zaraNAgatino bhAva kyAreka vadhu daDha banato jAya che. zUnya banI jaIne adhyAtmatattva paratveno ApaNo anurAga ghero banato jAya che. vIjaLIno camakAro jema kSaNika jhaLahaLato prakAza ApI jAya tema A pratibhAonA paricayo vAMcakonA hRdayane eka kSaNa mATe paNa sparzI jAya to badhAM ja vaLagaNo kharI paDatAM vAra nahIM lAge ane manuSya jIvananI sArthakatA mATe navo prANa pUraze. manuSyanuM mAdhurya mANavA mATe paNa samaye samaye AvAM caritrAtmaka prakAzano jarUrI bane che. arvAcIna yugamAM dalapatarAme sabhAraMjanI cAturyapUrNa kavitA vaDe kavIzvaranuM biruda meLavyuM. narmade potAnA jussAthI mAnavajIvanane sabaLa banAvavA prayatno karyA. suratAnI vADInA mIThA moralA kalApInA sanmitra ane megha samA zItala kavi kAnta paNa gujarAtI bhASAnA kaviomAM prathama paMktinuM sthAna dharAvatA. kavi kAntathI mAMDIne kRSNalAla zrIdharANI ane praphlAda pArekha sudhInI e akhaMDa kAvyadhArA saMskRtinAM amRtapAna karAvatI cirakALa sudhI vahetI raheze. kavi kAnta soMdaryamaMDita khaMDakAvyo vaDe kavitAkAminIne zaNagArI, jyAre kalApIe prema ane dardInI phArasIraMgI gajhalonuM viziSTa arpaNa karyuM. eka rAjavImAM chupAyelo kavi jagate nihALyo. eka sAcA Urmikavi nAnAlAlamAM paNa rAsa ane premabhaktinAM madhura kAvyomAM zabdasaMgItano suMdara samanvaya jovA maLyo. bAlAzaMkaranI gajhalo, ba. ka. ThAkora ane arvAcIna gujarAtI kavitAnA pitAmaha gaNAtA narasiMharAvanI kavitAo jagaprasiddha che. pUrvakAlIna kaviothI mAMDIne cheka narmada sudhInA saMkhyAbaMdha kavio, sarjako, sAhityakAroe zabdonI duniyAmAM eka anupama saurabha prasarAvI che, kAraNa A bhUminI saMskRtimAM rasa ane mAdhurya chalakAtAM ja rahyAM che. nAnAlAla ane govardhanarAmanI sarjanazaktie gujarAtanA rasa jIvanane navapallavita karyuM ane ema kahevAya che ke govardhanarAmano bhAvanagarano nivAsasamaya "sarasvatIcaMdra'nA sarjana mATe uttama suyoga hato. sAhitya vaibhavanA vikAsakramamAM jhaveracaMda meghANIjIe paNa soraThI bAnIno dhIMgo raNakAra banI lokasAhitya ane lokasaMskRtinuM ekalapaMDe gauravapUrNa saMzodhana karyuM, temanI navalakathAomAM paNa soraThIdharAnA prANadhabakArA AbehUba jhIlAyA che. amarelInA kavi haMsa (prajJAcakSu)nAM kAvyomAM paNa dezapremanuM joma bhArobhAra chalakAtuM hatuM. A kavi haMsa apratima Jain Education Intemational Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 45 pratibhAzALI to hatA ja. kacchanA meghANInuM biruda pAmelA dulerAya kArANInuM paNa lokasAhityamAM evuM ja pradAna hatuM. meghANI pachI lokasaMskRti kSetre puSkara caMdaravAkaranuM viziSTa yogadAna paNa satata yAda AvyA kare che. jaTila ane boTAdakara ApaNA dhyAnArha kavio hatA. sAkSaroe jemanI gajhalonI muktakaMThe prazaMsA karI che te kismata kurezI, barakata virANI, kapilabhAI Thakkara, nAjhira dekhaiyA vagerenuM A kSetre noMdhapAtra pradAna rahyuM che. | sneharazmie kAvyomAM ghaNA prayogo karyA. jApAnanA abhyAkSarI hAyakune paNa gujarAtImAM utAravAnuM mAna temane maLyuM. sahajAnaMdI ane svAmInArAyaNI kavioe paNa kRSNa sAhityamAM ane vairAgyalakSI sAhityamAM sAro evo phALo Apyo, kharekhara to A kavio ApaNI Ana ane zAna gaNAya che. gAMdhI yuganA bahuzruta pratibhA dharAvatA be pramukha kavio suMdaram ane umAzaMkara arvAcIna gujarAtI kavitAnA uccakakSAnA samArAdhako gaNI zakAya. 1940 pachInA kaviomAM niraMjana bhagata, makaraMda dave, prahalAda pArekha, mukundarAya pArAzarya, prajArAma, uzanasu, jayaMta pAThaka, rAjendra zAha, keTakeTalA kavionA uradhabakArAthI sauMdaryamadhura padAvalIthI zobhatAM gItothI mAMDIne nUtanatama sarvakAvya prakAro gujarAtI bhASAmAM kheDAyA che. jIvaMta sArasvatadhAma gaNAtA pU. ke.kA.zAstrIjI paNa ApaNA gauravavaMtA saMskRti puruSa rahyA che. Adhunika kaviomAM paNa rasakavi raghunAtha brahmabhaTTa, praphlAda pArekha, vagere gujarAtI sAhityamAM mAnabharyuM sthAna dharAve che, amarelInuM kavipuSpa gaNAtA rameza pArekhanuM nAma paNa ghaNuM moTuM che. seMkaDo caMdrako temaNe meLavyA. temanAM kAvyo gujarAtanA sImADA vaTAvIne vizvapravAse nIkaLI paDyAM che. mAdhava rAmAnujane paNa A prasaMge yAda karavA ja rahyA. jUnAgaDhanA manoja khaMDeriyA ane rAjendra zukla, gujarAtI gajhalane eka navo ja vaLAMka Apyo che. lAlityasabhara gItonA kavi rameza pArekha ane vavinioda joSI, anila joSI paNa saurASTranA che. gujarAtI sAhitya kuMjane potAnA komala kekAravathI kavioe jema gajavI mUkI tema gujarAtI bhASA sAhityane gauravAnvita banAvavAmAM A badhA kalamakasabIoe apUrva sevA bajAvI che. veNIbhAI purohitanuM paNa gujarAtI kavitAkSetre ThIka ThIka pradAna hatuM. | gujarAtI gadyamAM narmade nibaMdho, prasaMga lekho ityAdithI sUtrapAta karyo ane navalarAma, maNilAla, govardhanarAma, gAMdhIjI, kAkAsAheba, jyotIndra dave, AnaMdazaMkara dhruva, ba. ka. ThAkora, caMdravadana mahetAe niranirALI zailIthI tene pahela pADI, saMskAro ApyA, vizuddha karyA ane tenA avanavAM svarUpo kheDyAM. svAmI AnaMda, sureza joSI, vinoda bhaTTa, ratilAla borIsAgara, digIza mahetA, pravINa darajI vageree paNa gujarAtI nibaMdhamAM pradAna kareluM che. navalakathAomAM paNa kanaiyAlAla munazIe kalAvidhAnanI dRSTie navuM rUpa bhale ApyuM, paNa gujarAtanI asmitAne ja temaNe kendramAM rAkhI, jyAre yugamUrti vArtAkAra ra.va. desAIe bhAratanI AjhAdI ane vAstavalakSitAne ja kendramAM rAkhyAM. dhUmaketunI vArtAo paNa kharekhara to hRdayasparzI banI. guNavaMtarAya AcArya, pannAlAla paTela pItAMbara paTela, Izvara peTalIkara, cunIlAla maDiyA, darzaka ane adyatana navalakathAkAroe potapotAnI rIte viziSTatAo arpI je kAyamI saMbhAraNuM banI raheze. navalakathAnA sarjanamAM meghANI, darzaka ane harIndra davenAM nAma agrasthAne che. vArtAkAroe paNa navalikAnA kalevarane saMvardhita karyuM ane vikasAvyuM. gujarAtI sAhityapariSadanA sthApaka mahAna samAjavAdI netA azoka mahetAnA pitA, gujarAtI sAhityanA yazasvI suvarNacaMdraka sAthe jemanuM nAma joDAyeluM che te raNajItarAma vAvAbhAI mahetA ane maNilAla nabhubhAI ApaNA gauravavaMtAM ratno hatAM. durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI prakhara itihAsavidda ane saMskRti pravartaka hatA. Jain Education Intemational Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 je bRhad gujarAta narmadayuga ane paMDita yuganA saMdhikALamAM thayelA vA. mo. zAha paNa eka prakhara ciMtaka, sudhAraka ane sAkSara hatA. bhAvanagaranA hiMmata khATasuriyA, goMDalanA anDara AgevAna, porabaMdaranA sudhAMzu, vAMkAneranA choTAlAla kAmadAra, rAjakoTanA guNavaMtarAya AcArya ane jayaMtilAla mAladhArI, morabInA abu zekhANI vagere kavi-lekhakono saurASTranA sAhityakSetre noMdhapAtra phALo che. | gujarAtI sAhityamAM AlocanA prakAranA sAhityasvarUpo ghaDavAmAM, tene maThAravAmAM, guNadoSalakSI samIkSA. karI tenI kSatione nirbhayatAthI batAvI sAhityakSetrane saMmAjita karavAmAM narmada, navalarAma, narasiMharAva, ba.ka. ThAkora, vizvanAtha bhaTTa, AnaMdazaMkara dhruva, vizvanAtha prabhudAsa, vijayarAya vaidya, anaMtarAya rAvaLa, IzvaralAla dave, viSNuprasAda trivedI, sureza joSI, cAMpazI uddezI, tasiMha paramAra, sureza dalAla prA. rajanIbhAI joSI jevA puruSArtha vivecakoe sAhityanI gatividhine cAMpatI najare nihALI temAM uttama tattvone pravartamAna rAkhavAnI cIvaTa batAvI che. rAmanArAyaNa vi. pAThaka kavi, vivecaka ane TUMkI vArtAkAra TharyA, emanI pAsethI sAcAM vivecanano umadA ane buddhivAdI Adarza gujarAtane jovA maLyo. | gujarAtI sAhityanA gadyasvAmIo ane AkhyAnakAro uparanI eka lekhamALAmAM prA. zrI janArdanabhAI ja. dave e sArI evI vivecanA karI che. paMDitayugamAM nAnAmoTA aneka vivecako thayA, A sau sAhityakAroe gujarAtanA vikAsamAM ane samAjaghaDataranI dizAmAM puruSArthI phALo Apyo che, A sau saMskRti cAhakoe lokasaMskRtinA cAra pAyA majabUta karavAmAM paNa sAruM kAma karyuM che. lokajIvanamAM saMskRtino taNakho AgIyAnI mAphaka jyAM ne tyAM paDyo ja hoya che. temAMthI ja vikase che lokasAhitya, lokakathAo, lokazAstra, lokAcAra. A saMdarbhane kendramAM rAkhIne ja lokasAhityanA kalAdharo uparanI (rekhAMkana citro sAthenI) kezubhAI bAroTanI e lekhamALA paNa ApaNA gauravazALIonI jhAMkhI karAve che. zrI ke. TI. gohilanAM rekhAMkana citrothI A vibhAga khUba ja AkarSaNanuM kendra banyo che. vartamAna jIvana saMgItane jANavAmANavA paNa A badhA paricayothI vAkepha thavuM jarUrI che, kAraNa zreSTha sAhityano saMga jIvananI tamAma samasyAono ekamAtra vikalpa jaNAya che. AvAM prakAzanonI abhivyakti niranirALA svarUpe samaye samaye thavI jarUrI che. sRSTinA AraMbhakALathI saMskRtino vikAsa thato rahyo che. mAnavI teja, aMdhAranuM pUtaLuM che. enAmAM savRttio ane asavRttionAM ghamasANo cAlyAM karatAM hoya che. emAM sthaLakALane sthAna nathI. agni-khetI ne paiDuM zodhAyuM tyAreya mAnavI Avo ja hato. varALa - vIjaLI zodhAyAM tyAre ya mAnavI Avo ja hato. vijJAna - yaMtra vijJAnanA abhuta AviSkAro pachI mAnavI to tyAMno tyAM ja che. Aje paNa ema kahevAya che ke, caMdra para pahoMcyo paNa mana sudhI pahoMcI zakyo nahi te mAnavI. A pRthvInA goLA para aneka prajAo vikasI ane lopa pAmI. AdhyAtmika, sAmAjika, bhautika saMpattinA aneka AviSkAro thayA, paNa mAnavI 'pUrNa mAnavI' banI zakyo nahiM. chatAM pragati tarapha doranArAM paribaLo sa-re kAryarata rahyAM che ane e ribaLo e ja samagra mAnavajAtane AzAvAdI rAkhI che. mAnavInA sada jayAre jayAre supha / 1Dha che tyAre sukhite zAtA thaI che. AnaMda e che. ene ApaNe sAMskRtika vikAsanuM nAma ApIe chIe. yuge yuge, samaye samaye, deze deze, prajA prajAmAM saMskRtinA jyotidhara janmatA rahe che ane enAthI ja A vizvano itihAsa UjaLo che. rAjA mahArAjAo ke dharmadhuraMdharo eka prakArano ItihAsa sarje che; to nAnakaDA gAma, ke dhoLa ke rAjAne samAge vALa nA. 'kA nidharo judA prakArano ItihAsa sarje che. e vizvavijetA nathI hota, jI heDa che. enuM saMvedano, nAnA mavAra vANI dvArA sAmAnya mAnavInA manano ! jo laI le, ho che ane lAMbA samaye * Jain Education Intemational Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 40 sudhI prabhAva pAtharatAM hoya che. emanI vANInA eka eka vidhAno sAmAnya janasamAjanA kAyamI pathadarzaka banI rahetA hoya che. dareka prajAnA kavio ane saMto-mahaMto tathA emanI vANI jagatanI saMskRtinI dhAraka che. pAchaLanAM pAnAo para AlekhAyelAM caritro e vAtanI sAkha pUraze. emanAM jIvananI eka eka ghaTanA ke emaNe vahAvelI vANInI eka eka paMkti anekonAM hRdayamAM soMsaravI UtarIne lokonI savRttine ujAgara karavAmAM kAmiyAba thAya che. e svayaMbhU pratibhAnuM phaLa hoya che. ane zikSaNanA, samAjanA, sattAnA ke saMpattinA koI lebala ene lAgyA hotA nathI. e to phaNago phUTe ema pragaTe che ane phUlIphAlIne samagra vizvane mahekAve che. evI vibhUtionA jIvanaprasaMgo ane anubhavavANI mAnavInI savRttine pALe che, poSe che ane vikasAve che. eTale to e saMskRtinA AdhArastaMbho che. sAteka varSanI mahenatane aMte "lokasaMskRtinA AdhArastaMbho" nAmano graMtha kezubhAI bAroTa 2000nI sAlamAM jUnAgaDhathI pragaTa karyo je prakAzana khUba ja AvakAra pAmyuM. e graMthanA keTalAka paricayo A graMthamAM ja "lokasaMskRtinA mazAlacIo" nAmanI lekhamALA dvArA prastuta che. prakhara saMzodhanakAra ane saMskRtinA ghaDavaiyA zrI kezubhAIne khUba khUba dhanyavAda. bahumukhI pratibhAsaMpanna vibhUtio mAnavI "sva" maTIne "sarva' bane che tyAre mAnavI vyakti maTIne vibhUti bane che. e ja rIte pratibhA zabda paNa ghaNo UMco che. ane vajanadAra paNa che. pratibhA zabda UMDI vicAraNA ane gheruM rahasya mAMgI le che. vyaktitva saumAM sAruM-narasuM rahevAnuM ja, paNa navAM navAM Ayojano ane unmeSo pragaTAvavAnI prajJA ane cetanA e ja pratibhA, saMvara bhAvamAM paNa eka anokhI mastI mANatA bhAvikajano e ja A pratibhAo. mahAtmA gAMdhIe jemane potAnA AdhyAtmika gurupade sthApyA hatA te zrImad rAjacaMdrajI prakAMDadarzanavettA tarIke khyAta banyA. dArzanikakSetre vibhUtionuM pradAna yAda karIe to temAM paM. sukhalAlajI, kizoralAla mazarUvALA, AnaMdazaMkara dhruva AvA keTalAka dArzanikono zrI rAjula davee A graMthamAM ja suMdara paricaya karAvyo che. mAnavInuM jAjaramAna vyaktitva ane tenI virATa pratibhA bhale bahArathI koIne kyAreka prabhAvita karI jatA hoya, paNa e kyAreka koInA hRdaya sudhI na pahoMcI zakatAM hoya to e pratibhAnuM kyAreya koI mUlya hotuM nathI. koInAM du:khasaMtApa joyA-sAMbhaLyA pachI paNa jenuM haiyuM dravI na UThe to ene pratibhA kahevAmAM jokhama che. aMdaranI cinagArIthI ja kriyAzIla banI zakAya che. cetanAne UrdhvagAmI karyA vagara ke jIvanadharmane AcaraNamAM mUkyA vagara pratibhAnuM vyaktitva haMmezAM adhUruM ja rahevAnuM. sAdhanA tapasyAno mArga apanAvIne sAkSIbhAvamAM pahoMcelA narasiMha, mIrAM, sUradAsa jevI pratibhAomAM zraddhA, sAdagI, sevA, samarpaNa, sadAcAra, saraLatA jevA guNo jyAM ghughavATA karatA hoya tevI pratibhAonA sAMnidhye ja ApaNuM dhyAna kendrita thaIne manane lIna banAvI rAkhe che. AvA jIvAtmAonuM sauMdarya sarvatra prasareluM hoya che, paNa bhItaranAM netro ughADyA sivAya e saudaryanuM pAna pAmI na zakAya. Adhunika mAnave dharmakriyAomAM bhale TocanI pragati karI hoya, paNa tenI AMtarika pariNatI keTalI vikasI, tenA AMtarajagatamAM keTalI bhInAza prasarI tenA parathI ja pratibhAnI parakha thAya che. pratibhAnuM vyaktitva zrIphaLa jevuM: bahArathI bhale kaThaNa dekhAya paNa aMdarathI zItaLatA ane madhuratA pAmavAnuM ja ApaNuM lakSyakendra che. hRdayane sparzavuM ja paDaze. sattvazIla sArasvata ane prabuddhajIvananA taMtrI zrI ramaNabhAI zAhe AvI ghaNI vaMdanIya hRdayasparzI pratibhAono A graMthamAM ja supere paricaya karAvyo che. Jain Education Intemational Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 je bRhad gujarAta jemanI AMgaLI pakaDIne cAlavAnuM mana thAya, jemanA haiyAM premalAgaNIthI taraboLa ja rahetAM hoya evA pragalabha mAnavaratno ja pratibhAnuM vAstavika svarUpa che. dareka vyaktine potAnuM AgavuM sattva hoya che, je sattva che. je vyaktitva che, je mUlya che, e ja pratibhAnuM bIjuM nAma che. potAnI naisargika ane niSkalaMka pratibhAne kAraNe Aja sudhImAM thayelA ciMtako ane dIpazikhAo ApaNane vAraMvAra sUcave che ke AjanA mUlyavihina banatA jatA saMskAronA duSkALamAM paNa arthapUrNa rIte AgaLa vadhavuM, sAme je kAMI pavitratA hoya, zubhatattva upalabdha hoya, te prApta karatAM rahevuM. zreSTha puruSonA jIvanamAMthI jIvana jIvavAnI kaLA upalabdha che, temAMthI ja zraddhApUrvaka jIvavAnuM AzvAsana maLe che. saraLa, sAdA, nirmohI jIvana jIvatA gujarAtIo svabhAve zAMta, milanasAra, ane AtithyasatkAranA bhAvika premIo gaNAyA che. jemane AMgaNe peDhI dara peDhInI vaibhavI sukha saMpattie jemane ajavALyA che tevA mahAnubhAvoe saraLa ane namra banI tIrthamaMdiromAM, pAMjarApoLomAM, jIvadayAmAM, sAhitya surakSAmAM, annakSetromAM, hospiTalomAM, dharmazALAo ane sAmAjika kAryomAM ane mAnavasevAnA jyAM jyAM ane jyAre jyAre sevAyajJo maMDAyA tyAM emaNe je kAMI yogadAna ApyuM hoya te saune yathAyogya samaye biradAvavA ja joIe. tapa ane tapasvIonuM paNa samayocita sanmAna thavuM joIe. tapanA prabhAve devo paNa tapasvIone name che. A abhiyAnamAM mANasa jo jAgI jAya to jarUra temanA hAthe satkarmanuM ekAda suMdara kAma AkAra pAmavAnuM ja. A graMthamAM evA keTalAMka tapaprabhAvI paricayo jANyA pachI ApaNI zraddhAno dIpaka vadhu prakAzamAna banI raheze. AvA cetanavaMtA prakAzanano abhigama saune kAMIka aMze pathadarzaka banI rahevAno che. bhAratabharamAM nagaravidhAna mATe prakhyAta banelA vIrendrarAya mahetA, zilpa sthApatya mATe prabhAzaMkara somapUrA, purAtattvanA jIvaMta koSa maNibhAI vorA, mahAna prakRtipremI pradyumnabhAI desAI, dinakara vaidya, harinArAyaNa AcArya, vijayagupta maurya, dharmakumArasiMhajI, lAlasiMhajI rALa vagerenA adabhUta graMtho joIne ja e pratibhAonI bhavyatAno khyAla Ave che. | gujarAtanI garimAnuM haMmezA rakhopuM karanArAomAM lokhaMDI puruSa saradAra vallabhabhAI paTela, jemaNe AjhAdI pachI bhAratanuM prathama nAyabavaDApradhAnapada zobhAvyuM. temanuM nAma mokhare che. viThalabhAI paTele nIDara ane AgavA mijAjavALuM gujarAta upasAvyuM. bhAratanI pArlAmenTanA prathama spIkara ane pachI lokasabhAnuM adhyakSapada zobhAvanAra gaNeza vAsudeva mAvalaMkara rASTranA gauravazALI ratna hatA. to raNachoDa choTAlAla jevA udyogapati sAhasike amadAvAdamAM Arthika vikAsanA zrIgaNeza karyA. dAdAbhAI navarojI ane phIrojhazAha mahetAe rAjakIya jAgRti lAvavAnuM kAma karyuM. ajAtazatru gaNAtA darabAra gopALadAsa desAI, zoSitonA sAcA sAthI ravizaMkara mahArAja, ThakkarabApA, bhAIlAla paTela vagerenAM tyAga ane samarpaNa ajoDa hatAM. jAma raNajI, vinu mAMkaDa tathA prinsa dilipasiMhajIe krikeTamAM navI praNAlikA AraMbhI. thoDA samaya pahelAM jainonA mahAtIrtha zatruMjaya uparanA aitihAsika abhiSeka prasaMge zeTha zAMticaMda bAlubhAI ane rajanIbhAI devaDInA bhaktibhAvane ghUghavato mahAsAgara lokahRdayamAMthI kyAreya bhUMsAze nahiM. ke.pI. saMghavI, bherumalajI, dIpacaMdabhAI gADI vagere A kALanA jagaDuzA gaNAyA che. svAtaMtryapUrve rAjaratnanuM ane svAtaMtrya bAda padmazrInuM biruda meLavanAra pratAparAya giradharalAla mahetA bhAratabharamAM sauprathama bAlasaMgrahAlayanuM amarelImAM sthApanA karavAnuM mAna meLavI gayA. dezabharamAM paMcAyata pravRttinA praNetA sara prabhAzaMkara paTTaNI, baLavaMtarAya mahetA, thiesophikala pravRttinA praNetA haDALAnA darabAra vAjasuravALA, vizvakalAjagatanA phalaka para nAmanA meLavanAra prathama pAIloTa kacchano karmavIra puraSottama kabAlI Jain Education Intemational Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 49 puruSArthano pADa gaNAyo che. A saue potapotAnAM kAryothI gujarAtanA vikAsane eka navI dizA ApI. kazuMka nakkara karI batAvyAno raNakAra jemanA parivezamAM chalakAto rahyo tevI keTalIka bahumukhI pratibhAonI vigato meLavI zakyA nathI tenuM duHkha che. surakhAbanA sAMnidhyamAM laI janAra kacchanA ema.e vaijJAnika DaoN. je.je.rAvaLa, pathadarzaka prajJAcakSu DaoN. rAjendra vyAsa, sevAno gulamahora gaNAtA vaDanagaranA DaoN. vasaMtabhAI parIkha, vizvatattvajJAnanA puraskartA rAjakoTanA zrI zazIkAntabhAI mahetA, kalApriya udyogapati muMbaInA dAmubhAI jhaverI vagere ApaNA gauravazALIo che. svAtaMtrya saMgrAmanA nIDara senAnI choTe sarakAra caMdubhAI desAI, kalyANajIbhAI mahetA, babalabhAI mahetA, rAjulAnA zrI kanubhAI laherI, mahuvAnA jazavaMta mahetA vagerenI sevA noMdhapAtra che. zvetakrAMti sarjanamAM eziyAnI sauthI moTI ANaMdanI dUdha DerInA vikAsamAM paNa puruSArthIono parizrama dharabAyelo che. saradAra sarovara ke kAkarApAra yojanA gujarAtanA puruSArthanA pratIko che. kALabaLanI sAme haMmezA jhajhUmatA rahIne potAnI pratibhA ane pratiSThAne akSaNa rAkhatI gujarAtanI A dharA zata zata vaMdanAne pAtra banI che. dIvAdAMDIrUpa paricayakoza. ApaNA dharmasthAnako ane devamaMdiro jema Atma-kalyANanA jIvaMta smArako banI zakyAM che tema dharmapuruSo, sAhityasvAmIo, itihAsavettAo, svarasAdhako ke raMgarekhAnA kalAvidonA jIvana paricayo narva dIvAdAMDIrUpa banI raheze. jema zabdakoza, joDaNI koza, jJAnakoza, vizvakoza hoya. e badhA saMdarbhagraMtho navalakathAnI mAphaka saLaMga eka ja beThake vAMcavAnA hotA nathI paNa jyAre koI viziSTa pratibhAnI mAhitI ke repharansa noMdha joItI hoya tyAre AvA paricayakoSa sAce ja eka bhomiyAnI garaja sAre che. | gujarAtanI bhavya asmitAmAM purAtana pradeza kacchanuM paNa viziSTa yogadAna rahyuM che. tyAMnI viziSTa pratibhAone paNa yAda karIe jasTIsa mahamadaalI cAgalA, pahelA vimAna cAlaka budhabhaTTI, jANItA arthazAstrI ke. TI. zAha, vanaspitizAstrI jayakRSNa indrajI, meyara ravajI gaNAtrA, kAca mInAkSetre nAmanA meLavanAra rAmasiMha mAlama, vahANavaTAkSetre yazasvI siddhi hAMsala karanAra sumati morArajI, sonagaDhamAM jaina Azramane pAyAmAMthI baLa ApanAra pU. kalyANacaMdrajI bApA A saue kacchanAM saMskAra-saMskRtine kharekhara dIpAvyAM che. bhAratIya saMskRtinA saMvAhaka zrI guNavaMtabhAI zAha, gajhala mahephilanuM raMgIna najarANuM amRta ghAyala, tejasvI adhyApaka ane sAMsada puruSottama mAvalaMkaranuM pradAna yAda karyA vagara rahI zakatA nathI. gujarAtanuM pATIdAra ratna ane samartha ejIniyara haribhAI siddhapurA bhAratanI paMcavarSiya yojanAnA moTAbhAganAM kAryo temanI kuzaLatAthI siddha thayAM ane AvI jIvanayAtrAoe ja haMmezA anyane sattvazIla baLa Ape che. vizvapravAsI kALubhAI basIyA, ochuM bhaNatara, paNa duniyAnA asaMkhya dezomAM rajhaLapATa karI vizvadarzananA temanA be graMthomAM puruSArthanI sugaMdha Ave che. calALAnA nAgaradAsa dozI phAunDezana TrasTanuM lakSya ane hArda jANIne sau koIne ahobhAva thaze. saMsAramAM patharAyelA zubha tattvone ArSadRSTithI jANI samajI laIe ane paramanI lagolaga pahoMcelA pavitrajanone oLakhI laIe to jIvananuM sadbhAgye ja samajavuM. gujarAtano bhayaMkara bhUkaMpa ane lokajIvana je rIte chinna-bhinna thayuM tethI duniyAnA aneka dezo ane Jain Education Intemational Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 je bRhad gujarAta saMsthAoe cIjavastuthI mAMDIne nANAM ane sevAno je dhodha vahAvyo, tana mana visAre mUkI anekoe je sevA ApI che te sau jIvananI sArthakatAne pAmI gayA che. AvI pravRttiothI ja haMmezA nijAnaMdamAM rahyo chuM ane mAnuM chuM ke A nijAnaMda e ja mukti che, e ja mokSa che ane e ja jIvananI phalazruti che. vividhakSetranI pratibhAone zabdonAM TAMkaNe A graMthamAM mUrtimaMta karavA prayAsa karyo che, saMkSipta jIvanarekhAone zabdadeha ApI saurabha prasarAvatI puSpa pAMkhaDIo vividha vibhAgomAM rajU karI che. jIvananA pAchalA varSonI ciMtanayAtrAmAM je je sAruM lAgyuM teno niSkarSa A graMthamAM kaMDArela che. je AvanArI navI peDhInA jIvanapaTane saLaMgapaNe pragatine paMthe doraze evI abhilASA che. pleneTeriyama taiyAra karavAnI AgavI sUjhavALA bhAskarAcArya anakacaMdra bhAyAvALA khagoLavidyAnA pAragAmI puruSa hatA, mAre AMgaNe teo ghaNI vakhata padhArelA. AvA sAkSaro, saMzodhako ane tajajJonI varSonI siddhiono A paripAka che. A paricayakoza jJAnakozanuM ja eka umadA pagaraNa che. ApaNI bhUminI garimAnuM, ApaNI saMjIvanI ane kuLa paraMparAnuM zAbdika Alekhana che. rasajJonA jIvananA saMdarbhagraMtha jevuM che. ApaNA jIvananuM preraka ane dhAraka baLa che. ApaNI sattvazIla vicAradhArAnuM spaSTa pratibiMba che. mAnavInI aMdaranI akhilAIne jANavA, mANavA mATe A paricayakozanI caritrAtmaka vigato arthapUrNa, gAMbhIryayukta, asAdhAraNa prabhAvathI sadAkALa akhalitapaNe pUrNa prakAzapuMja pAtharIne AtmonnatinAM sopAna tarIke sadA sarvadA preraka banI raheze. sevA, saguNo, saMyama ane samarpaNanI hakIkatono rasathALa A viziSTa mUlyavAna najarANuM vizALa janasamuha sudhI laI AvavAnuM amAruM A sAhasa Apa saunA mIThA AvakAranuM upavana banaze. rASTriya ane AMtararASTriya sImADA sudhI pahoMcanAra gujarAtanI vibhUtio virala hovA chatAM e saunI viralatA, gheryatA ja gujarAtanA uttarottara vikAsa ane pragati mATenI zakyatAone ujAgara kare che. vanya gurjarabhUmi ! gujarAtanA saMgItaratno ane kalAdharo mahAgujarAte sarva kSetranI jema ja surasvAmIo ane kalAguruo paNa pragaTAvyA. paMdaramI zatAbdImAM ane te pachInA kALamAM zAstrIya Dhabe pado anAra narasiMha mahetA paNa saMgItanipuNa hatA. malhAra rAga gAnAra vaDanagaranI nAgarabaheno tAnA ane ririnInI A janmabhAme che. jAmanagaranA paMDita datyarAma vyAsa ajoDa dhrupada dhamArano gAyakInA uttama kalAkAra, kuzaLa pakhavAjavAdaka ane tAlazAstrI tarIke prakhyAta hatA. soLamI zatAbdImAM baiju nAmanA mahAna saMgItakArane gujarAtanA rAjagAyaka tarIkenuM sthAna maLeluM. saurASTramAM mahArAjA bhAvasiMhajInA samayamAM saMgItakaLAne sAro evo rAjyAzraya maLelo. saMgItazAstrI sva. DAhyAlAla zivarAma nAyake "zrI saMgIta kalAdhara" nAmano eka suMdara graMtha paNa pragaTa karela. zrImattA caMdraprabhA eka uttama gAyikA hatAM ane bhAvanagara rAjyanA rAjagAyikA hato. gujarAtanA sarvottama saMgIta mArtaDa padmazrI omakAranAthajI hAphara, . yazavaMtarAya purohita, jagadIpa virANI, rasikabhAI ane bAbubhAI aMdhArayA, dayArAma lasukharAma zeka, paM. viSNu-digambara ane Azrama bhajanAvalInuM viziSTa pradAna ApanArA nArAyaNarAva khera a.paNA parivavaMtA saMgItaratno che. zAstrIya nRtyAMganA mRNAlinI sArAbhAI, avinAza vyAsa, ane aMjalI meDha paNa ApaNuM gaurava che. bharatanATyama nRtyanA zAstrapUta jJAtA, udayazaMkaranI preraNA pAmelA nRtyAcArya dharamazIbhAI zAha kaththaka maNipura vagere nRtyazailInA preraka AcArya che. temaNe gaNamAnya saMgItajJono paricaya A graMthamAM viziSTa rIte rajU karyo che. Jain Education Intemational Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana che pa1 lokakalA-lokavArtAomAM paNa merUbhAI gaDhavI, pIMgaLazIbhAI gaDhavI, padmabhUSaNa sanmAna meLavanAra kAnajI bhuTA bAroTa, reDiyo ke TI. vI. para lokakathAnI jamAvaTa karanAra jUnAgaDhanA kezubhAI bAroTa, saMskAravAhaka kathAkAra amaradAsa khArAvAlA, dIvALIbena bhIla jevA asaMkhya kalAkAroe gujarAtanI saMskArayAtrAnA patha para potAnI viziSTa kalAnuM ojasa pAtharyuM che. nATyavidomAM paNa jayazaMkara suMdarI, bApulAla nAyaka, jazavaMta ThAkara vagerenuM pradAna ThIka rIte jovA maLe che. ApaNA sAMskRtika itihAsamAM paNa mULazaMkara mUlANI, kavi trApajakara, kavi pAgala jevA nATaka lekhakono phALo paNa viziSTa hato. raMgabhUminA AjIvana upAsaka prAgajI DosAnuM nAma paNa khyAta banyuM che. zilpa sthApatyakaLAmAM haribhAI gaudAnI, philma udyogamAM vijayabhaTTa, dInA pAThaka, AzA pArekha jevAM abhinetrI gujarAtanAM nAmane supratiSThita karI rahyAM che. philma jagatane 400 jeTalI paTakathAo ApanAra mohanalAla dave sArI khyAti pAmyA che. vividhakalAo ane kalAkArone bahAra lAvavAmAM kalAmarmajJa jorAvarasiMha jAdavanuM abhiyAna dAda mAMgI le tevuM che. raMgarekhAnA kalAvido: lalitakaLAo paratvenI mamatA ane prema saMskRtinA ugamakALathI atre jovA maLe che. citrakaLAmAM ApaNane kharekhara to saMskRtinAM ja darzana thAya che. eka prAcInakALathI ApaNe tyAM sAhitya, saMgIta, lokakaLA ane lokasaMskRtinA vikAsamAM vividha citrazailIo astitvamAM AvI hatI. dA.ta. bhIMtacitronI paraMparAmAM kamAMgarI zailI, zilAvata zailI, lokazailI vagere. vividha citrAMkanomAM vividha prakAranA hetu paNa najare paDe che. kyAMka ghara, havelI ke mahelanA suzobhana mATe, kyAMka kIrtikAmanA ke vijayanI prazaMsA mATe, kyAMka yAtrikonA kalyANa mATe, kyAMka dharmaprasAra mATe, kyAMka itihAsa kathA ke sAmAjika prasaMganI yAdI mATe, kyAMka manoraMjana ane nijAnaMda mATe, kyAMka mAMgalika prasaMgomAM harSanI lAgaNInI abhivyakti mATe A badhA citrAMkano jovA maLe che. kalAguru ravizaMkara rAvaLa, rasikalAla parIkha, somAlAla zAha jevA khyAtanAma kalAkAronuM A kSetre moTuM pradAna raheluM che. citrakAro paNa kALanA badalAtA pravAho sAthe avanavA svarUponuM darzana karAvI rahyA che. pazupaMkhIonAM citro, avanavA zubha pratIko, nartakonAM rekhAMkano, zilA ane sthApatyanAM rekhAMkano, lokajIvananAM grAmINa pAtro, paurANika kathAnako, vagere citromAM rojaroja avanavI paddhati jovA maLe che. bhAvanagara jillAnA khoDIdAsa paramAranAM lokazailInAM citro gujarAtabharamAM khUba ja Adara pAmyAM che. tevIja rIte saMtokabA dudhAtanuM nAma paNa AMtararASTriyakSetre prakhyAta che. bhAvanagaranA vIrendra paMDyA, vinAyaka paMDyA, caMdulAla paMDyA ane azvinabhAI bhaTTanuM paNa A kSetramAM sAruM evuM pradAna che. kumAra maMgalasiMhajInAM citro paNa eTalAM ja prabhAvaka hatAM. bhAratIya kalA saMskRtine jIvaMta rAkhavA vivecana dvArA namra prayAsa karanAra zrI gajendrabhAI zAha sAthe cheka hamaNAno prathama ja paricaya, paNa temaNe A graMthamAM ja aMtaranA koDiye snehajyota pragaTAvI paMcAvana jeTalA citra paricaya karAvI ghaNo moTo upakAra karyo che. temanI jIvanazailImAMthI paNa preraNA levA jevI che. khyAtanAma chabIkAromAM paNa kizora pArekha, jagana mahetA, jyotibhaTTa vagerenuM pradAna prazasya rahyuM che. vividha pAsAonuM tattvAnveSaNa je te kSetranA AgevAna tajajJo ane sAkSaronA sahayogathI kalamane TAMkaNe sneha, zreya ane zabdonA phalaka Jain Education Intemational Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 bRhad gujarAta upara A graMthamAM ApaNI bahumukhI pratibhAonA paricayo graMthastha karavAno je Urmisabhara prayAsa thayo che temAM mAnavanI maMgalajIvanayAtrA, bhAvadharmanI, bhavyatAnI, tapadharmanI, dAnadharmanI, prajJAnI, utthAnanI, potIkApaNAnI, prabaLa puruSArthanI evI vividha yAtrAone kendramAM rAkhIne paricayone sthAna ApyuM che. mukhyatve to sArapanI mahimAno ja upakrama rahyo che. jIvanamAM sadvicAra ane sadguNonuM ja mUlya che evA saMdarbhe ja paricayo lakhAyA che. A paricayomAM jIvanane kRtArtha karavAnA aneka mArgonuM nidarzana thayuM che, je jANyA pachI ApaNuM jIvana layabaddha ane sUramayI banI rahe e ja A prakAzanano Azaya che. ahiMsA dharmano mahAna udyota karanArA dharmacakravartIonI sumadhura jIvanamAMDaNInuM jema A graMthamAM supere darzana karAvyuM tema uttama koTInA jIvAtmAonA paricayo sonAnA rajakaNonI mAphaka agAunA vividha prakAzanomAM pUrve je kAMI pragaTa thayuM teno sArabhAga paNa atre kyAMka - kyAMka upalabdha che. jijJAsuone A graMtha prakAzana navAM ja dvAra kholI Ape che. patrakAro vizenI keTalIka vigato muMbaInA AgevAna naTavaralAla esa. zAha tathA narendra paTelanI lekhamALAmAM joI zakAze. jUnAgaDhanI ArajhI hUkUmatanA senAnAyaka ane pIDha patrakAra zAmaLadAsa gAMdhInuM tathA amRtalAla zeThanuM ghaNuM moTuM pradAna nodhAyuM che. gujarAtanA vartamAna jIvanamAM paNa sva. zrI vAsudeva mahetA, sva. zrI hasamukha sAMghANI, sva. zrI narabherAma sadAvratI, viSNubhAI paMDyA, haribhAI desAI, devendra paTela, nagInadAsa saMghavI, digaMta ojhA, tuSAra bhaTTa, bhUpata vaDodariyA, hasamukha rAvaLa, kirITa gaNAtrA, yazavaMta zAha, jayaMti dave, dineza rAjA, kAntibhaTTa, rAjendra dave, caMdrakAMta mahetA, umAkAnta jozI vagere kaTAra lekhako ane patrakAroe gujarAtanA vikAsa mATe haMmezAM jAgRti batAvI che. jaMbusaranA prAdhyApaka bipinacaMdra trivedI dvArA rajU thayelI gurjaradharAnA dIvaDAo A paricaya zreNImAM paNa prathama haroLanA ghaNAM gauravazALI ratnonI ApaNane oLakha thaze. svabaLe ubharelA gauravavaMtA gujarAtIo viSe narendra paTele paNa suMdara bayAna ApyuM che. A graMtharatna gujarAtI prajA mATe kalAnI viziSTa kRti samo banI raheze. gujarAtanA zikSaNakAro, keLavaNIkAro je jamAnAmAM bAlazikSaNa aMge bhAratamAM koIne paNa kalpanA nahotI tyAre bALakonI 'mUchALI mA' tarIke prakhyAta thayelA gijubhAIe dakSiNAmUrti jevI Adarza saMsthA calAvIne zikSaNamAM krAMtikArI nUtana Adarza siddha karyo. gijubhAInI zikSaNajyotane moMghIbena ane gijubhAInA putra narendrabhAIe jIvanaparyaMta jhaLahaLatI rAkhI. nAnAbhAI bhaTTe A jyotane AtmatejathI pahelAM bhAvanagara ane pachI AMbalA, saNosarAmAM vadhu sabaLa rIte prajvalita karI. pAchaLathI manubhAI paMcoLI ane mULazaMkara bhaTTe vadhu suMdara siddhio meLavI. ha2bhAI trivedI paNa bALamAnasanA niSNAta preraNAmUrti gaNAyA. koleja keLavaNI dvArA paNa gujarAte kAThuM kADhyuM. gujarAta koleja aneka pratibhAonuM pAraNuM banI rahI. gAMdhIjI zAmaLadAsa koleja, (bhAvanagara)mAM bhaNyA pachI berisTara thavA gayA. harilAla kaNiyA suprIma korTanA pahelA cIpha jasTIsa thayA. maNilAla nabhubhAI, nAnAbhAI bhaTTa, TI. ke. zahANI jevA ahIMnA prAdhyApakoe aneka tejasvI vidyArthI peDhI taiyAra karI. tadmasiMha paramAra hajAro vidyArthIonA gurujI, dAdAjI banI Adarza adhyApaka thayA. gaMbhIrasiMha gohile 'gAMdhIbhavana' ArTagelerI apAvavA sAthe kolejane vikAsanA paMthe vALI. uparAMta gujarAta sTeTa Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana * 53 skula Teksabuka borDanA ceramena tarIke ne zikSaNataMtrane vizeSa svAyatta banAvI tenI kAyApalaTamAM phALo Apyo. gujarAtamAM Aje aneka kolejo che. yunivarsiTIo che. koleje koleje uttama vidyArthI, uttama adhyApaka, uttama AcArya pAke, gujarAtanI ane dezanI kAyApalaTa karavAmAM yogadAna Ape evI apekSA rahe che. aliyAbADAmAM DolararAya mAMkaDa tathA gujarAta yunivarsiTInA prajJAkulapati zrI IzvarabhAI paTela, te sivAya gUjarAta vidyApITha amadAvAdamAM maganabhAI desAInI samartha sevAo sadeva puNyasmRti banI raheze. bhAIlAlabhAI paTelanuM paNa evuM ja noMdhapAtra pradAna hatuM. bhAratanA sauthI moTA zikSaNazAstrI niHsaMdeha gAMdhIjI ja gaNAvI zakAya. gUjarAta vidyApITha mATe zrI morArajI desAI ane guja. yuni.nA prAraMbhamAM dAdAsAheba mAvalaMkara vagere nAmo smaraNIya che. baMgALI tathA hiMdImAMthI gujarAtImAM bhASAMtara mATe anuvAdakakSetre nagInadAsa pArekha tathA bhoLAbhAI paTelanuM pradAna paNa ananya che. e ja rIte marAThI uttama navalakathA tathA anya sAhityane gujarAtImAM UtAranAra gopALarAva vikAsane kema bhUlAya? bAlazikSaNamAM jugatarAma dave, vIrasutabhAI mahetA-mAMgaroLa, annapUrNAbena mahetA-veDachI A saunI sevAo noMdhapAtra che. nArI cetanAne jAgRta karI prakAzapuMja banIne AgaLa AvanAramAM nArIzaktinAM darzana karAvanArA siMdhiyAsTIma nevIgezana kuM.nuM saphaLa saMcAlana karanAra sumati morArajI, inDiyana maracanTa cembarsanA adhyakSapada sudhI pahoMcanAra sarayUbahena daphatarI ke anAtha bALakonAM chatrasamAM aruNAbena desAI gujarAtanuM gaurava che. strI zikSaNa ane mahilAonA vikAsamAM leDI vidyAgaurI nIlakaMTha, puSpAbena mahetA, zAradAbena mahetA, haMsAbena mahetA, jyAbena dANI, bhAnubena pArekha, maMjulAbena dave, lIlAbena kapAsI vageree rUDhIcusta paraMparAne toDavAmAM sakriya bhUmikA bhajavI che. eTaluM ja nahiM paNa strI zikSaNano vyApa vadhAravA tenA athAka prayatno preraka nivaDyA che. bAlasAhityanA bhiSmapitAmaha jIvarAma joSI tathA ramaNalAla sonI ke jemaNe bAlasAhityamAM saMkhyAbaMdha pustakonuM suMdara sarjana karyuM che. temanA nAma noMdhapAtra che. uparAMta gujarAtanA zikSaNakSetre viziSTa pradAna karanArAomAM anaMtarAya rAvaLa, Ara. ke. amIna, karasanadAsa mANeka, kamaLAzaMkara trivedI, kauzikarAya mahetA, dhIrUbhAI ThAkara, yazavaMta zukla, IzvaralAla dave, manasukhalAla jhaverI, upendrabhAI paMDyA, choTubhAI suthAra, hariprasAda zAstrI, jayaMta koThArI, harivallabha bhAyANI vagere gaNI zakAya. zikSaNakSetramAM traMbakabhAI maMkoDInuM nAma paNa agrasthAne che. dvArakAnA IzvarabhAI paramAranA "zikSaNanA sitArA" pustakamAM temanA viSe eka AkhuM prakaraNa che. zikSaNajagatanI mazAla jIMdagIbhara hAthamAM dharI narasaiyAnI jema hAthanA karmayogane paNa baLI javA daI keLavaNI kSetre nAmI anAmI ghaNA AcAryo, zikSako thayA jemAM manasukhalAla jobanaputrA-mAMgaroLa, devajIbhAI moDhA-porabaMdara, sI.TI. dave, zivaprasAda buca, viSNuprasAda aMjAriyA, jAdavajIbhAI savANI, rAsabihArI desAI, vallabhIpuranI zikSaNasaMsthAone vikasAvanAra saMskRtanA paMDita AcArya zrI je. sI. dave sAheba A sau smaraNavaMdanAnA adhikArI bane che. gujarAtanuM guNagarviluM mahAjana : | gujarAtIonI samAdhAnapriya vRttine kAraNe haMmezA eka lAMbA samayathI mahAjano khIlyA, pAMgaryA, virATavRkSarUpe vikaselI A vyavahArakuzaLa mahAjana saMsthAo ja gujarAtanuM sAcuM sAMskRtika baLa banI rahyuM che. ane mahAjananI guNavaMta pratibhAo ja keTalIka siddhio hAMsala karavAnI kSamatA dharAve che. ghaNI vakhata rAjasattA lAMbA gALe, moTA kharce ane mane saMtoSe tevA na karI zakI hoya tevAM kAryo A mahAjanaparaMparAnA samRddhivAna Jain Education Intemational Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 je bRhad gujarAta lokahiteSIoe alpa samayamAM, ochA kharcamAM, namUnedAra ane saMtoSakAraka karyA hovAnA asaMkhya dAkhalAo che. samAjajIvananA jaTIla praznonA tvarita ukelamAM ke komI ekhalAsa jALavavAmAM A mahAjanonI daramyAnagIrI saphaLa nIvaDI che. prasaMgopAta prajAnA hitamAM sadAya tatpara rahenArA mahAjana saMsthAnA pratinidhio ja sAmarthyavAna sAbita thayA che. parivartanazIla samAjanA vyAvahArika niyamo paNa A mahAjana saMsthAoe ja ghaDIne saune paLAvyA che. zreSThIo, dAnavIro, udyogapatio, lAyansa ke roTarI pravRttinA praNetAo A badhA ja mahAjana saMsthAnA vividha aMgo samajavAnA. vibhAgavAra e sauno A graMthamAM supere paricaya karAvyo che. cInubhAI cImanalAla ke kasturabhAI lAlabhAI jevA mahAjanasaMsthAnA mahArathIone yAda karavA ja joIe. deza videza gujarAtIo gujarAtano sAgarakAMTho dhanadhAnya saMpanna rahyo che. kinAre vasanArA mAtra sAhasiko ja hota to saMskRtinI A amara saMpatti na gaNAta, paNa A bhUmi para vasanArA udAracarita, dIrghadarzI, premazauryanA Azako, kAMIka karI chUTavAno manasubo sevatA narabaMkAo dUra dUranA dezonI varSo pahelAM jokhamI saphare gayA, tyAM potAnI gurjara saMskRtinI khAsIyato ane rItabhAta sAthe letA gayA ane virATa vizva sAthe ciraMtana snehagAMTha bAMdhI. | bhAratanA vividha prAMtomAM ane vizvanA pAMceya khaMDomAM vividha dezonI bhomakA para potAnAM tapa, tyAga puruSArtha ane parAkramanA bevaDA baLathI AgaLa AvI, sAhasanI apAra kSamatA batAvI, samAjajIvananA vikAsakSetre kIrtisaMpAdana karelA pratibhAsaMpanna strI-puruSonI ujjavaLa gAthA ApaNI bhAvI peDhIne mArgadarzaka banI raheze. | gujarAtIo jyAM jyAM gayA tyAM tyAM tenA vyavahAramAM ane vyavasAyamAM, vyApAra ane saMskAramAM, svabhAvanI saumyatA ke sabhyatAmAM, tenA jIvananI dareka kriyAprakriyAmAM sAMskRtika kauzalyanAM darzana karAvyAM che. enI jIvanazailI e ja gujarAtItA che, amerikAmAM vasatA sADA sAta lAkha gujarAtIoe gujarAtanI asmitAne TakAvI rAkhI che. DolarIyA dezamAM vasatA pa. pU. pramukhasvAmI mahArAjanA ziSyoe bhAratIya saMskRtine jALavI rAkhI che. lapasaNI bhUmimAM paNa satsaMgIo sadAcArI jIvana vyatita kare che. bhAratabharamAM ane videzamAM Thera Thera patharAyelA vyApArI sUjhabUjhavALA gujarAtIone bhASAnI ke anya koI vADAbaMdhI kyAreya naDI nathI. badhe sthaLe e vibhAganA Adarza nAgariko tarIke jIve che. zANapaNa ane koThAsUjha e emanA jIvanamaMtro banI gayA che. dakSiNabhAratamAM madrAsa, beMglora ane haidrAbAdamAM gujarAtI samAjonI vividha sAMskRtika pravRttio ghaNo vikAsa pAmela che. A badhI pravRttimAM DaoN. kAMtilAla kAmadAra, navInacaMdra domaDiyA, kanakabhAI bIlakhiyA, caMdrakAMta ToLIyA, pareza mahetA, lalitabhAI dozI vagere sakriya sevA ApI rahyA che. AphrikAmAM vasatA AgevAna gujarAtIonI siddhi-samRddhinI keTalIka mAhitI vizvagurjarI samAjanA pramukha maMtrIonI saMyukta lekhamALAmAM A graMthamAM ja joI zakazo. paradezamAM vasatA AgevAna gujarAtIonI romAMcaka vigato tapAsI javA mATe amadAvAdathI prA. jayaMtabhAI paMDyAe amane 'nirIkSaka'nA ghaNA aMko premabhAvathI mokalyA hatA, paraMtu mArI asvastha tabiyatamAM temAMthI kazuM na karI zakAyuM, teno paNa manamAM eka vasavaso rahI gayo che. Jain Education Intemational Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana samApana ane AbhAradarzana gujarAtanA labdhapratiSThita jANItA sAkSaro ane lekhakonI kalame lakhAyela A graMthanI paricayAtmaka lekhamALA viziSTa pratibhAone jANavA, samajavA ane tenI nirALI jIvanazailIno abhyAsa karanArAone ThIka ThIka rIte khUba upakAraka banI raheze. graMthanuM kathAvastu ApaNane kAMIka prere che ema vAMcakane jarUra lAgaze. > 55 itihAsa kathAo AlekhIe ke vyaktiparicayo graMthastha karIe tyAre ApaNuM maulika temAM kazuM hotuM ja nathI. sivAya ke gujarAtI bhASAmAM yogya rajUAta hoya, itihAsanI A saMskAra gAthAmAM atre je kAMI pragaTa thayuM che te ghaNA badhA AdhAro, saMdarbho, rUbarU mulAkAta, patrakAratva ane aneka kSetronA je te viSayonA abhyAsIonA abhigamo, ciMtako-tapasvIonI siddhio ane tenA jIvanano niSkarSa sAdara rajU karavA mATeno amAro A gauravapUrNa puruSArtha satsaMkalpa banI raheze. ame to A bhUminI pratibhAonAM gauravane A virATa graMtha dvArA mahAvirATane jovAno, Apa saune amArAM darzanamAM sahabhAgI banavAno satsaMkalpa laIne beThA chIe, A graMtha e satsaMkalpanuM ja phaLa che. A amArI pratiSThA nathI e ApanI, ApanA graMthAlayanI, nagaranI saunI pratiSThA banI raheze. graMthavimocananA kAryakramamAM ApelA sahayoga badala gAMdhInagaranI kaDI zikSaNa saMkula saMsthAno tathA zrI purazotamabhAI rUpAlA ane zrI dolatabhAI bhaTTanA khUba ja RNI chIe. graMtharatnane vaividhyasabhara banAvavAmAM jyAM jyAMthI mAhitI lIdhI che te sauno RNasvIkAra karatAM AnaMda thAya che. je te kSetranA jJAtAoe ApelA sahayoga mATe paNa saunA atyaMta RNI chIe. A graMthanI sAmagrI taiyAra karavAmAM gujarAtInA adhyApaka DaoN. mAlatibena nAyaka tathA DaoN. mAlatIbena ke. zAhe, vinodabhAI zeTha tathA mukezabhAI saravaiyA (AtmAnaMdasabhA)e ApelI sevAnI saharSa noMdha laIe chIe. pa. pU. dokSA dAnezvarI A. bha. zrI guNaratnasArejI ma. nA ziSyaratno pU. paM. zrI raviratnavijayajI ma. tathA pU. munizrI vairAgyaratnavijayajI ma. temanI suMdara saMyamano ArAdhanA sAthe amArA chellA be prakAzanomAM sahayogI banyAM che. A prakAzanamAM jANeajANe koI paNa dharmasaMpradAya ke paraMparA viruddha koIpaNa jAtano ullekha thayo hoya, ke koIpaNa vigatamAM jarA sarakho paNa anAdara ke Avaveka thayo hoya ke bIjI koI kSatio rahI javA pAmI hoya to aMtaHkaraNapUrvaka kSamA mAMgI laIe chIe. graMthanA chApakAmamAM jJAnacaMdajI jainanA suputro nirajabhAI ane rAjUbhAIe khUbaja kALajI lIdhI che. ajayabhAI DoDIyA tathA devabhAI pAThakanI sevA noMdhapAtra che. vizvakalyANanI umadA bhAvanAne baLavattara banAvavA ane sArthaka kSaNono sadupayoga karI levAnI vicAraNAe ja A kArya jhaDapathI thaI zakyuM che. zrI manubhAI zeThano sahayoga ananya rahyo che. vyaktionI paricaya noMdhamAM amArAM TAMcAM sAdhano, pAnAMonI jagyAnI maryAdAne kAraNe keTalAka paricayo TUMkAvyA che. mitro ane murabbIoe amane preraNA, mArgadarzana ApI amAro vAMso thAbaDyo che. e saune AbhAranA AsopAlave zobhAvIe chIe. A moTA Arthika jokhamamAM paNa je koIe graMthanA AgotarA grAhaka thavAmAM sahayoga Apyo che, te saunA saujanyanI paNa saharSa noMdha laIe chIe. khAsa karIne muMbaI hIrAbajAranI khyAtanAma peDhI 'mahendra bradharsa' taraphathI sAro evo sahayoga maLyo che. eka vAtanI noMdha na lauM to A pusevacana adhUruM rahe. gujarAtI sAhityanA pratiSThita vArtAkAra ane saMniSTha Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paka che bRhad gujarAta vivecaka prA. jayaMtibhAI gohile (mAya Diyara jayu) A prakAzanamAM jyAre jyAre temanAM mArgadarzananI jarUra paDI tyAre amane bhakta hAsyathI AvakAryA che. A badhI saphaLayAtrAno yaza chevaTe to mAtA sarasvatIjInA anugraha ane tenI kRpAne ja soMpIe chIe. ame to mAtra A prayAsamAM nimitta banyA chIe. graMthastha thayela pratibhAonAM jIvanakavananA vAMcanamanana dvArA vizvamaMgalakArI jIvananI sonerI uSA ApaNA saunA jIvanamAM paNa kaMkupagalAM kare, Atmatattva mATenuM ApaNuM jIvanasaMgIta, ApaNI Urmio, ApaNI bhAvanAo haMmezA baLavattara banI rahe, roja roja sadAcArI guNavAna puruSono saMga maLato rahe, ApaNA jIvananI pratyeka kSaNa jJAnaanubhava dvArA chalakAtI rahe, tevI maMgala abhilASA che. amArA A prayAse pUrNatAnuM zikhara bhale siddha na karyuM paNa eTalI pratIti jarUra karAvI che ke bhaviSyamAM koI saMsthA AthIe vadhAre vyavasthita prayAsa karaze tyAre temaNe A prakAzana najara samakSa rAkhavuM ja paDaze. eka vyaktinI zaktinI maryAdA dhyAnamAM laI keTalIka bhUlo paNa kSamya gaNazo. aMtamAM gujarAtanI garavI vikAsakUca aviratapaNe unnata ane utkarSa banI rahe, gujarAtanI asmitAno dIpaka akhaMDa raho tevI hArdika zubhecchAo. chelle eTaluM ja prArthIe kavi narmadanA zabdomAM "te raMga thakI paNa adhika sarasa raMga thaze satvare jAta, jaya jaya garavI gujarAta" tA. 14-5-2000 amadAvAda solAroDa upara pArUlanagara jainasaMghanA upakrame jainapratibhAdarzana graMtha vimocana prasaMge saMpAdaka naMda lAlabhAI devalukanuM jAhera sanmAna citramAM najare paDe che. R " , f jyAre jyAre mRtadevatA sarasvatIjInuM arcana abhiNita hoya tyAre graMtha saMpAdakane arpita zAla dUzAlA, alaMkAra, pratIka e sarasvatIne ja samarpita arcanA che. A bhAvArcana zrI zAradAbAnuM ja che ema ame svIkArela che. saMpAdakanuM sanmAna yathArthamAM zrI zAradAbAnuM ja bhAvabhakti pUjana che. A satya traNe kALamAM ame nibhAvyuM che. - saMpAdaka Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvanI sugaMdha -Do. bharata mistrI bahu majAnI vAta che, mamaLAvavI game tevI to kharI paNa sahRdayo vacce mANavI paNa game. 18 varSa upara zrI nAgaradAsa dozI TrasTa upakrame mAnavasaMbaMdhomAM noMdhapAtra kAma karela vyaktione jAheramAM biradAvavAnuM zarU karyuM tyAre khyAla to spaSTa hato ke vyaktinuM sAmAjika kSetra game te hoya paNa ekAda paNa nAnA ke moTA kAmanuM nimitta banavAnuM sadbhAgya tene sAMpaDyuM hoya ane te kAryane, niSThAne prayatnane yAda karatAM AMkhe azrunuM toraNa baMdhAya to tenI pITha thAbaDavI. murabbIoe kahyuM ke "sArA mANaso che kyAM? kyAM sudhI kheMcazo ?" paNa anubhave samajAyuM ke pratyeka mANasamAM sArapa to che ja. alabatta doSa hoya to ApaNI dRSTi jANavAnI ne mUlavavAnI AvA khyAle mane to mArI Asa-pAsa to khUba zubhano anubhava thayo che. ane e zubha mArA mATe to camatkAranI kakSAe che. mAre ahIM evA ja thoDA ghara dIvaDAonI vAta karavI che A badhAja sanmitro potAnI prabhAthI prakAzI rahyA che. laMbANathI vAta karavAno koI Azaya nathI. teonA jIvanamAM je sattva che. teno arka pIrasavAnuM ahIM prayojana che. temAM bhAvanagara kSetranA goLIbAra hanumAnajInA mahaMtazrI madanamohanadAsajInanuM smaraNa prathama thAya, samagra gujarAtamAM AvA saMta kyAMya vidhamAna haze tevuM mArI jANamAM nathI. svayaM UbhA thayA che ne svayaM UbhA che. dhajA hanumAnajI mahArAjanI dharI che. paNa bhakti, samajaNa ane UMDANa adbhuta che. AMgaNethI koI bhUkhyuM ke khAlI hAthe pAchuM na jAya, evA A samatAnA laherAtA samudramAM karUNAnI choLo sivAya kazuM ja na UchaLe. are... ApaNAthI bolAya jAya ke " ghaNuM ApyuM ne gaIkAle paNa ApyuM'tuM, have to hAu karo"... to prasanna citte mukhe uttara maLe, "DaoN. ! uparavALAe ghaNuM ApyuM che to ApavA dhyone... kone khabara che ke kAle ApaNe paNa mAMgavAno vAro nahIM Ave?'... che ne narI nirlepatAnA jIvaMta gItA maMtro! kazuM sAthe AvatuM nathI zubhanuM Ayojana paNa adbhuta kare che ane kahe che ke "DaoN. ! paiso ja badhA praznonuM mULa che. saMcaya nahIM karavAno, "badhuM ja ApI dyo. maMdirano vikAsa kare, annakSetra-gauzALA calAve paNa paisAnI ka'dI bacata nahIM. eka vakhata koThAranA bhaMDAro batAvI kahe ke, "juo A mArI riddhi-siddhi mArI gerahAjarImAM paNa A kAryo 10 varSa sudhI yathAvata rahe tevuM mAruM Ayojana che. - bhAvanagara jillAmAM ke anyatra kudaratI AphatomAM madada laI pahoMcanAra prathama koI hoya to A pUjya bApu ane tenA sAthIdAro che. aMgata upayoga mATe kazo ja saMgraha nahIM ne vaLI jarUriyAto paNa sAva jUja. te kAraNe gujarAtanI nahi paNa mAnavajAtinI oLakhanuM ThekANuM banI gayA che. pU. madana mohanadAsa bApu. kaMIka AvIja rIte gAMdhIvicAranI kAvaDa laIne jIve che ukAbhAI ane saMtokabahena nAmanuM daMpati. cha dAyakAthI gAMdhIjIne zvasI rahyA che "jANe eja jIvanaprANa'. nabaLI jAtimAM janma, pitAnI hayAtI nahIM. mAe moTA karyA ne kAma prAraMvyuM gAMdhIjInuM. pariNAme nAta bahAra mUkAyA, saMtokabena pAchaLa gAma loko mIrAMbAI...mIrAMbAI...khIjavatA khIjavatA paththaro pheMke. alabatta A abhaNabAInI tenA pati pratyenI AsthA avicaLa. Aje 80 varSanI umare paNa jIvanayAtrA eja zraddhAe AgaLa dhapI rahI che. khAdI kAma, harijana sevA, nabaLA mANasone sahAya, tejasvI abhyAsavAM vidyArthIone pustaka sahAya, gharanirmANa mATe mAlasamAna, AvuM keTa-keTaluM kAma cAlyA kare. ArogyalakSI TI. bI. kempa, cazmAzibiro, daMtayajJo ane davAvitaraNa, unALe ziramora samAna chAsa kendra sarva kriyAo yajJanI UMcAIe. gAMdhIjI satata saMgAtha karatA hoya evuM lAge. "sAdhya' to uttama paNa "sAdhana' uttamottama. calAlA gAmane kendra banAvI bIjA AsapAsanA ATha gAmomAM A kAmakAjanAM kendro che. ane lAbhArthIo to samagra gujarAtamAM. saMtoka bahenano saMgAtha avicaLa. gAMdhIjanonI saphaLatA pAchaLa jeno mahattama phALo ane hUMpha hoya to teonA adhaganAono, samAdhAnanA paDadA pAchaLa teono sneha asIma, A dapatimAM A badhuMja anubhavAya che. thoDI vAta mAre anya eka mitranI paNa karavI che. 30 varSa pUrve, hosTelamAM kapALe kumakumano cAMdalo karI cAra kalAka pUjA karatA e mitranuM nAma che khuzAla desAI bAraDolI vatana. saradAra jevAja deDha saMkalI. Aje patnI raMjanabena sAthe bAraDolImAM hospiTala calAve che. paNa potIkI samajaNe samAjamAM zramanI saravANI relAve che. pATIdAra samAjanAM lagno ane anya sAmAjika prasaMgonA khoTAkharcAo ane uDAvagIrI temaNe baMdha karAvyAM che. prathama DagaluM eja mAMDe, vallabhasaMpradAyanA nejA heThaLa AdivAsI bALa keLavaNInuM paNa moTuM kAma kare, Aje vicAranI khUbaja khoTa che. te temane khaTake che. eTale teonuM mAnavuM che ke mANasa vAMcato thaze to vicArato avazya thaze. ja, evA khyAla e vistAramAM pharatI lAIbrerI paNa zarU karI che. samagra gujarAtamAM Avo prayoga anyatra jovA maLato nathI. AvuM bIjuM sAthI yugala che DaoN. zAMtIbhAI ane prajJAbahena. amerikAvAsI A yugala khAlI paiso raLatAM nathI paNa sanmArge vAparI paNa jANe che. eka zikSaka saMtAnanI namratA ane garavAI che A baMnnemAM, vatananA nAnAM-moTAM kAryamAM jevA ke koIne Arthika madada, skUlanuM makAnabAMdhakAma, vagere kAja phaMDaphALA vagara svakharce pUruM kare ane vaLI AvAM mahAkArya karavAnuM kAMI abhimAna nahIM. mAtra nimitta banyAno AnaMda potAnI khAnagI jaNasa rUpe haiye saMghare. kavi harIndra davee kAvyamAM eka sarasa paMkti lakhI che "eka taraNuM koLyuM ne tame yAda AvyA" nAnA-nAnA sukha pAchaLa zrIharino sneha ghUghavI rahyo che. tenuM A darzana che. traNapeDhI eka sarakhA snehathI sevAmAM samarpita hoya evuM javalle ja bane ane jyAre bane tyAre samajavuM ke pRthvI para paramanuM pragaTa saranAmuM eTale A ja snehasevA ne sAtatya. dehathI vaDanI eka nAnI vaDavAI jeTalA dubaLA paNa karuNAe kabIra vaDazA "kalyANabhAI hADavaidya' e bhAvanagaranI bhUminuM jaMgama tIrthadhAma che. basa savArathI sAMja mAtra mAmulI phI laIne hADakAMnA dardIone upayogI thayA kare ane AvazyakatAe dardIne yogya jagyAe javAnuM sUcana kare. sAva mAmulI paMDhaM. pATo ane pArAvAra prema. basa ATalI ja davA-sAmagrI ne jaza badhoja "jagannAtha' nA nAme. temanA dIkarA dinezabhAI ane dinezabhAInA putra paNa Aja kAryanA pUrNakAlIna saMgAthI che. jeonAM smaraNa mAtrathI ApaNI niSThA-pramANikatAne sateja karavAnuM mana thAya, thoDuM manana thAya to anAyAsa e UjaLI paNa thAya. evA thoDAMka zubha jIvananI vAto meM karI che. AvuM ane AnAthI vizeSa ApaNI cotarapha che A badhA ja kalyANamitrone hRdayataH praNAma karuM chuM. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 je bRhad gujarAta baMsIlAla varmA (cakora) rAjakumAra udesiMha gAyakavADa (krikeTa zokhIna) zrI satyavrata mukharjI (vaDodarA) govazALI pratibhAo munizrI vidhAvijayajI (dharmaciMtaka) munizrI kAMtivijayajI (jainadharma paMDita) zrI jinarAjadAsa (dharmaciMtaka) zrI hiMmatalAla gaNezajI aMjArIyA (sAhitya itihAsakAra) zrI nArAyaNa vizanajI Thakkara (navalakathAkAra) Jain Education Intemational Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 59 5) keya zrI atisukhazaMkara trivedI (keLavaNIkAra) - kavi lalitajI zrI bApAlAla jI. vaidha (Ayurveda kolejanA prinsIpAla) E gauravazALI pratibhAo _jad, . Do. dArAbazA vADiyA (bhUstarazAstrI) zrI vijaya hajhAre (krikeTa kImiyAgAra) zrI ke. esa. gAyakavADa (sayAjIpatra) beTadhara indravijayajI (prinsa opha navAnagara) zrI jeThAbhAI zivAbhAI paTela (vakIla thayA toya pasaMda karI khetI) Jain Education Intemational Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Go - bRhad gujarAta gurjarI prajAnA vividhokAnA gauravazALI 2cho (sAhitya, zAstra, dharma, kalAnA puraskartAo ane asmitAnA vidhAyako) . ? 1 - 26/* ** * *-- mahAtmA gAMdhIjI (vizvanuM jIvana kAvya) saradAra vallabhabhAI paTela (lokhaMDI purUSa) zrImatta sayAjIrAva gAyakavADa-trIja (vaDodarAnA zilpI) 4 '' - 1 - 1 -2) / the list bhulAbhAI jI. desAI (dezabhakta) indulAla yAjJika (avadhUta jobana pAMkhALo) Do. caMdulAla ma. desAI (gujarAtanA choTe saradAra) 'T APP * sara prabhAzaMkara paTTaNI (bhAvanagaranA mutsadI dIvAna) mahAdevabhAI desAI (gAMdhIjImAM otaprota) sara manubhAI mahetA (vaDodarAnA vicakSaNa dIvAna) Jain Education Intemational Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 61 gujI prajAnA vividhallonA gIzvazALI 2GLI| (sAhitya, zAstra, dharma, kalAnA puraskartAo ane asmitAnA vidhAyako) Y - 1- sara vI. TI. kRSNamAcArI (oyojanapaMcanI javAbadArI) zrI goviMdabhAI hAthIbhAI desAI (kuzaLa vahIvaTadAra) zrI dharmanaMda kosambI (bauddha ciMtaka) mane na obharamA 2. , 31 paM. sAtavaLekara vedapaMDita) paMDita omakAranAtha ThAkura (hRdayabhAva ane svarano jayAM saMbaMdha) naMdalAla bojha (kalAsvAmI) ane che. zrI ravizaMkara rAvaLa (kalAguru) (gujarAte dharyA bhAratane kalAguru) naTarAja vazI (nRtyakAra) muni zrI jinavijayajI (saMzodhaka) (krAMtadarzI jena muni) Jain Education Intemational Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta, gurjarI prajAnA vividha gAtA gauravazALI rahyo (sAhitya, zAstra, dharma, kalAnA puraskartAo ane asmitAnA vidhAyako) che sAdhu vAsavANI (dharmavicAraka) Do. AnaMdazaMkara dhruva (ciMtaka) prA. baLavaMtarAya ka. ThAkora (vivecaka) * * * * * * 111 - * * prA. rAmanArAyaNa vi. pAThaka aMbAlAla bulAkhIdAsa jAnI (gujarAtI sAhitya saMzodhaka) kanaiyAlAla mA. munazI (navalakathAkAra) (tatvanA jJAtA) S ' - 14 - 3 evA * kAkA kAlelakara (navalakhANanA sarjaka) jhaveracaMda meghANI (kavi saMzodhaka) kizoralAla mazarUvAlA (ciMtaka) (gAMdhIyugI vicAraka) Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana gijI prajAnA vividhaphozanA gauravazALI 2Lo (sAhitya, zAstra, dharma, kalAnA puraskartAo ane asmitAnA vidhAyako) (vinA menana / 1- --DeTa lIlAvatI munazI (lekhikA) zAmaLadAsa gAMdhI (patrakAra) nAnAbhAI bhaTTa (keLavaNIkAra) vizvanAtha ma. bhaTTa ' (vivecaka) hariprasAda va. desAI (samAjaciMtaka) narahari parIkha (lekhaka) (gAMdhIpathanA gadhakAra) mai) huM 1 2 nI dhamakI saM5rka - che ? che " ( 11E DuMgarazI dharamazI saMpaTa ("saMskAra lakSmI' gurjaragRhanI saMpata) sara harasiddhabhAI diveTIA (nyAyamUrti). bhAIlAlabhAI paTela (vallabhavidhAnagaranA vizvakama). Jain Education Intemational Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 che bRhad gujarAta kALI pensilanuM perI kAmaNa siddha zaikhAkAra : maNibhAI mistrI paththara ke dhAtu para korAyelI lakIre samayanAM pagalAMnI smRti jALavI rAkhI che. dhArmika, aitihAsika ke sAMskRtika prasaMgonA dastAveja eTale A utkIrNa lekho. paNa jene kSaNavAramAM bhUMsI zakAya tevI TacUkaDI pensilanI rekhAoe dastAvejI jatana karyuM hoya, tevuM sAMbhaLyuM che kadI ? AjathI ardhI sadI pahelAM eka yuvAna IjaneranA hAthamAM pakaDAyelI kALI pensile je rekhAMkano siddha karyA che, tenAM rUperI kAmaNe to kALakrame paNa na bhUMsI zakAya tevI dastAvejI lakIranuM rUpa dhAryuM che. A siddha-rekhAkAra eTale zrI maNibhAI mistrI, zrI maNilAla mULacaMda mistrI e temanuM pUruM nAma. tA. 31 julAI, 1912mAM cANasmA (ji. mahesANA)mAM janmelA maNibhAIe ( pATaNamAM mAdhyamika ane vaDodarAmAM ucca zikSaNa laI karAMcInI enjiniyariMga kaoNlejamAM \\ // 0 praveza meLavyo. jyAMthI 1940mAM sivila ijanera B.E. (CVIL)nI padavI meLavI. vaDodarAmAM nAyaba ijanera tarIke kArakirdInI zarUAta karI. traNeka varSa bAda chUTA thaI sivila konTrAkaTara tarIkenA svataMtra vyavasAyamAM jUkAvyuM. A pahelAM kosaMbA (ji. navasArI)mAM baoNbina phekaTarImAM bhAgIdAra tarIke joDAyelA. have uMmaranA kAraNe niyAmakapadethI nivRtti apanAvI navasArImAM vase che ane sAthesAthe 'vijaya ema. mistrI kanTrakazana prA. li.'nI bAgaDora potAnA ijanera suputra vijayabhAIne soMpI, jarUra paDye parAmarzaka ijanera tarIke sevA Ape che. zrI maNibhAI ijanerInuM bhaNatA. DroIMga - Alekhana - sAthe temano svAbhAvika panAro hoya ja. ijanerI DroiMganA plAna ane elIvezananI mApabaddha rekhAo doratAM doratAM taka maLe pote nijAnaMda khAtara mukta mananAM rekhAMkano paNa karI letA. A rekhAMkanono viSaya hato vyaktimitrono, ane mAdhyamamAM kevaLa sapheda kAgaLa ane kALI pensila ke pena mAtra. vargamAM bhaNatA hoya, kyAMka koI meLAvaDA ke sabhAmAM beThA hoya, koInA vArtAlApa ke pravacano cAlatAM hoya tyAre pravacana ApatI je te vyaktinI mukhAkRtinuM rekhAMkana karI levuM, e temano zokha. citrakaLAnI Ama koI pratyakSa tAlIma temaNe lIdhI nahotI. hA, kalAguru ravizaMkara rAvaLa pAsethI A bAbata avAranavAra sUcano maLatAM eTaluM ja. lagabhaga 1934thI 1940nA gALAmAM emaNe rAjanItijJo, rAjavIo, rASTrasevaka, zikSaNazAstrIo, sAhityakAro vagerethI laIne kalAkAro, tattvaciMtako ane ramatavIro sudhInA vividha kSetranA mahAnubhAvonAM asaMkhya rekhAMkano karyA che. sAme vyavasthita pojha ApIne besanAranuM rekhAMkana ane bhASaNa ApatI vyaktinAM rekhAMkana karavAmAM ghaNo taphAvata che. bIjAmAM vyakti halanacalana karatI hoya che. evI avasthAmAM tenA caherAnI oLakha ApatI tamAma lAkSaNikatAone jarA paNa asaMtulita thayA vinA saMgopAMga thoDI kSaNomAM utArI levI, te eka kaparuM kAma che. zrI maNibhAIe prApta karelI A siddhinuM mUlya ochuM to na ja aMkAya. A rekhAMkanonuM vizeSa mUlya e che ke je samayamAM phoTo-kaLAno ATalo vyApa na hato, te samayanAM A rekhAMkanomAM jhaDapAyelI vyaktinuM adaloadala dastAvejI rUpa to rajU thayuM che ja, uparAMta je te mahAnubhAvonI sAlavArI sAthe hastAkSaronA kAraNe tenI mahattA svAbhAvika ja vadhI jAya che. zrI maNibhAInAM A rekhAMkano vividha sAmayikomAM chapAyelAM paNa kharAM. vaDodarAmAM maLelI prAcyavidyA pariSadamAM upasthita vyaktionAM rekhAMkano 'BOMBAY CRONICLE' mAM chapAyAM. 1936-38mAM amadAvAda-karAcImAM maLelI gujarAtI sAhitya pariSadamAM AvelA sAkSaronAM rekhAMkano "navacetana' prakaTa karelAM varSo sudhI phAIlamAM dabAI rahelAM A rekhAMkanone prakAzamAM lAvavAnuM prathama zreya kavizrI hasitabhAI bucane phALe jAya che. atre A graMthamAM je chatrIza rekhAMkano mUkyAM che te zrI vijayabhAI ma. mistrInI saMmatithI sAbhAra pragaTa thAya che. Jain Education Intemational Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja sarasa che ja ! Ye JITES 2 & " I BE: rAmA ) HIBITIElIka kI mane FiE III sAkakiJE TEXT ta pAka. ja k ra : ty. (vibhAga-1 ra (gurjarI itihAsanI tejarekhA ha : a.it 't it*** * nAnuM kazi EL akSaya mA zIlabhadra nRpatio ane dharmapriya maMtrIvaro che DaoN. paMkaja desAI prakhara aitihAsika pratibhAo pradhumnakumAra bI. khAcara gAMdhIdarzananA karmaTha anuyAyIo dazarathalAla bu. zAha tane Iza itihAsa darzanamAM amara smArako dolata bhaTTa ImaiANATakaalai saMskRtinI udgAtrI jaganmAtAo PiS:/L ga]] in SEGESTIC DaoN. smitAbena esa. jhAlA badhabhiNaniLamArASTIya cetanAnA svAtaMtryasenAnIo jamaile. Therwivche jayazrIbena ema. koTecA E L AT HILL, * * *# ":ry) - ka Filuati) Safalign: . ' w , rAta che vrunHrithin IIMINLINELA HITEN 'ya cetanAnA svAtaMtryasenAnI rAma - Jain Education Intemational Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA sarasvatIjInA sanmAnanI aitihAsika kSaNone ciraMjIva banAvatI kRti ujaLA itihAsane vadhAvavAto eka yAdagAra avasara pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijayahemacandrasUrijI 50 tathA pU. AcAryazrI pradhumnasUrijI maLatI preraka tizrAmAM hamaNAM ja tA. 4-8-2002tA roja amadAvAda tAraNapurAmAM zrI devItadata jaina saMghane AMgaNe susaMpanna banyo. citrakAra : sI. narena siddhahema vyAkaraNanI zobhAyAtrA AjathI lagabhaga 900 varSa pUrve, gujarAtanA aNahilapura pATaNamAM, rAjA siddharAja jayasiMha, mALavA jItIne digvijaya karIne parata AvyA tyAre, bharI sabhAmAM temaNe prazna karyo ke ApaNA rAjyamAM saMskRta bhASAnuM vyAkaraNa bhaNAvavAmAM Ave che? sabhAmAM upasthita paMDitoe javAba Apyo ke, ApaNA rAjyamAM rAjA bhojanuM raceluM vyAkaraNa bhaNAvAya che. A sAMbhaLI rAjAe prazna karyo ke gujarAtanuM eka paNa vyAkaraNa upalabdha nathI ? A to zaramajanaka kahevAya ! ApaNe, ApaNA gujarAtanuM eka vyAkaraNa racavuM joIe, kaho ! Apa saumAMthI A vyAkaraNa koNa banAvaze ! tyAre sarva koInI najara zrI hemacandrasUri mahArAja tarapha vaLI. mahArAjazrIe A zubha kArya svIkAryuM ane mAtra eka varSanA TUMkA samayamAM savA lAkha zloka pramANa vyAkaraNanI racanA pUrNa karI ApI. rAjA siddharAja A ghaTanAthI khUba ja prabhAvita thayA ane AvA mahAna graMtharatnanI zobhAyAtrA kADhavAnuM sUcana karyuM. zaNagArelA hAthI upara suMdara aMbADInA hoddA upara zrI siddhahemazabdAnuzAsana nAmakaraNa pAmelA A vyAkaraNa graMthane padharAvavAmAM Avyo ane nagaranA sarva mukhya rAjamArgo uparathI A zobhAyotrA dabadabApUrvaka pasAra thaI, kevo bhavya prasaMga ! potAnA rAjyamAM sarasvatInuM AvuM bhavya sanmAna thAya che tenAthI sarva prajAjano paNa AnaMdavibhora thayA enI jhalaka samagra citramAM pratibiMbata thAya che. Jain Education Intemational Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana zIlabhadra jJAtio ane dharmapriya maMtrIvaze -Do. paMkaja desAI ApaNe tyAM rAjavI paraMparAe prema-zauryanA itihAsamAM ThIka ThIka pAnAM rokyAM che. vanarAjanAM parAkramo ane solaMkIyuganAM saMbhAraNAno paNa ekayuga sarjaka ItihAsa che. ajIta bANAvaLI bhImadeva, gujarAtanA sAmaMta cakracUDAmaNi rAjAdhirAja siddharAja jayasiMha, rAjarSi kumArapALanI dharmadazanAthI zobhatI zAMta, amRtamaya rAjya kArakirdI, temaja gujarAtanA svapradeSTA, kIrtivijayI vastupAla-tejapAla ane anupamAdevInA dhArmika ane kalAbhAvanAthI maMDita saMsmaraNo bhAratabharanA dharmazraddhALuone AkarSaNarUpa banyAM che. prastuta lekhamALAmAM potAnI AgavI pratibhA ane dharmaparAyaNatA dvArA prajAjIvanane unnatakakSAe laI javA satata pravatta evA cAvaDA, solaMkI, vAghelA vaMzanA rAjAo ane maMtrIo AlekhAyA che. A napatio ane maMtrIvaronA dharmAbhimukha vyaktitve ja kadAca gurjaradharAmAM saMskAronuM siMcana karyuM che je Aje garavo gujarAtI jALavI rahyo che. vIra vanarAje prajAmAM dhArmika saMskAro ropavAnuM ane te dvArA naitikatA ghaDavAnuM kAma karyuM. mULarAje paNa vanarAjanI paraMparA jALavI rAkhI ane dharmapriya rAjyI sAbita thayo. teNe maMdiro, prAsAdo vagerenuM nirmANa karAvyuM. solaMkI rAjAo paNa dhArmika hovAnuM spaSTa citra upase che. viradhavala, vIsaladeva vageree paNa potAnA purogAmIonA vArasAne jALavI rAkhavA prayatno karyA hatA. mAtra rAjAo ja nahi paNa maMtrIo paNa dharmAbhimukha ane dakSa hatA. udayanamaMtrI, sajjanamaMtrI, zAnU mahetA, vastupAla-tejapAla vagere maMtrIoe paNa rAjAonI samAMtara nIti apanAvI dharmapriyatAnAM uttama daSTAMto pUrA pADyAM.rAjA ke maMtrI bhale zaiva, jaina ke anya dharmI hoya paNa dareka dharmane rAjyAzraya tathA mAna-mobho apAyAM hatAM. A lekhanA lekhaka zrI Do. paMkajabhAI desAI navasArInA vatanI che. 1 eprila 1942nA roja temano janma thayo. ema. e; ema. phila, pI.eca.DI. (ItihAsa)nuM uccazikSaNa meLavyuM. hAlamAM gujarAta vidyApIThamAM ItihAsa ane saMskRti vibhAganA adhyakSa tarIke sevA ApI rahyA che. gujarAta yunivarsiTI-amadAvAda khAte itihAsa viSayamAM abhyAsa samitimAM salAhakAra prAdhyApaka tarIke 1995thI sevA ApI rahyA che. ema. e. kakSAe ane ema.phila. kakSAe zodhanibaMdha mArgadarzaka rahyA che. zrI desAI nIcenI saMsthAonA AjIvana sabhya che. InDiyana hIsTrI koMgresa-navI dilhI, insTITyuTa opha hisTorikala sTaDIjha- kalakattA, InDiyana esosiyezana opha ArkivIsTa-navI dilhI, myujhiyama esosiyezana opha InDiyA-navI dilhI, myujhiyama esosiyezana opha gujarAta-vaDodarA, gujarAta itihAsa pariSada-amadAvAda, saurASTra kaccha itihAsa pariSadajunAgaDha. zrI desAIe Aja sudhImAM saMkhyAbaMdha lekho pragaTa karyA che, saMkhyAbaMdha parisaMvAdomAM hAjarI ApI che. 1992thI gujarAta vidyApIThanI tamAma vArSika parIkSA, temaja mahAdeva desAI samAjasevA mahAvidyAlaya dvArA Ayojita praveza tathA AMtarika parIkSAmAM mukhya parIkSA niyAmaka tarIke paNa teo sevA Ape che. itihAsanA mAdhyame rAjAo-maMtrIonI gauravagAthAno jhAMkhIrUpa itihAsa sau koIne preraNArUpa bano eja abhyarthanA. -saMpAdaka Jain Education Intemational Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 je bRhad gujarAta 9 - Ai prastuta saMzodhanamAM , aNahila pATakamAM cApotkaTa vaMzanI sattAno aMta mAM keTalIka bAbatonI carcA AvatAM tyAM caulukya (solaMkI) vaMzanI sattA sthapAI jeno vize je kAMI viziSTa sthApaka mULarAja-1lo hato. rAjyArohaNa prabaMdhaciMtAmaNImAM sAdhana sAmagrI upalabdha jaNAvyA mujaba vi. saM. 993 (ke. 998)mAM ane thaI che, teno TUMkamAM paricaya vicArazreNI anusAra vi. saM. 1017mAM thayuM. jyAre Lche je ApavAno prayAsa karyo che. siddharAjanA sAMbhara zilAlekhamAM A ghaTanA vi. saM. 998mAM samagra bhAratanI daSTie vicArIe to banI hovAnuM pratipAdita thAya che. mULarAjane cAvaDAo gaguptayuga e ApaNA gauravavaMtA itihAsano pAsethI eka AbAda nagara maLyuM hatuM jenI jAhojalAlI anNe suvarNayuga hato. eja rIte gujarAtano solaMkIkALI caulukyakALamAM kumArapALanA samaya sudhI uttarottara vadhatI elii tathA te pachIno vAdhelA kALa paNa gujarAtanA gaI. mULarAja prajAnA hitaciMtaka tathA dharmapriya rAjavI * itihAsane svarNima banAve che. A aitihAsika sAbita thayo. teNe karano dara haLavo karI prajAnI prIti prApta kAla daramyAna gujarAtamAM tathA bhAratamAM ghaNI rAjakIya karI. te "parama mAhezvara' kahevAyo. teNe maMDalI gAmamAM uthalapAthala thaI. sAthe sAthe sAMskRtika kSetre paNa navA navA mUlanAtha-mUlezvaranuM maMdira baMdhAvyuM. aNahilavADamAM AyAmo vikasatA rahyA. somezvarano tripuruSa prAsAda karAvyo. mULarAje ciMtAyaka tarIke nImelA vayajaladeve paNa aNahilavADamAM mULarAja vasahikA | vanarAja cAvaDAe anukRti anusAra saM. 802 nAme jaina caitya ane muMjAladeva svAmIno prAsAda baMdhAvyo. (i. sa. 746)mAM (adyatana saMzodhana anusAra enA pachI so eka varSe) pATaNane potAnI rAjadhAnI banAvI. khUba ja kaSTanA mULarAja dAnavIra rAjA hato. teNe nagara (vaDanagara)nA daivajJa UyAbhaTTanA putra mAghava, lAla ane bhAbhane vApI-kUpAdi aMte potAnA dhyeya sudhI pahoMcanAra vanarAja cAvaDAe pUrtakAryonI dekharekha rAkhavAnuM soMpyuM hatuM. mULarAje uttara aNahilavATaka, aNahilapattana, aNahilapura, aNahilapura bhAratamAMthI brAhmaNone teDAvI aneka gAmo dAnamAM ApyA pATaka pattana, pattana, puTabhedana ke muslima itihAsakAronA hovAnI daMtakathA pracalita che. zabdomAM "naharavAlA' je "aNahilavADA'nuM muslima uccAraNa che ane hAlanA pATaNa zaherathI Azare be mAIla pazcime vi. saM. 1033 (i. sa. 976)thI bhUmidAnano vidyamAna "anAvADA' sAthe prAcIna sthaLanAmanuM atyAra adhikAra dharAvato mULarAjano putra yuvarAja cAmuMDa vi. saM. sudhInuM sAtatya batAve che tene potAnI rAjadhAnI banAvI hatI. 1053 (i. sa. 997)mAM gAdIe Avyo. teNe pATaNamAM caMdanAtha devano tathA cAciNezvara-devano prAsAda baMdhAvyo hato. vanarAja cAvaDAe rAjakArabhAra saMbhALyo e vakhate cAmuMDarAja jainadharmI hato. teNe durlabharAjane gAdIe besADyA tenuM rAjya kadAca pracalita arthamAM vizALa nahi hoya Ama pachI zuklatIrthamAM jaI anazana vratathI dehatyAga karyo. chatAM vanarAja ane tyArapachInA cApotkaTa (cAvaDA). vallabharAja je cAmuMDano putra hato teno rAjayAbhiSeka rAjAonA prayatnothI e dhIre-dhIre samRddha banyuM ane cAmuMDanI hayAtI daramiyAna thayo hato paraMtu te vi. saM. bhaviSyamAM e samagra gujarAtanuM kendrasthAna banyuM. 1066 thI vi. saM. 1067 TUMka rAja bhogavI akALe | vanarAje potAnA rAjyaamala daramyAna rAjyanA avasAna pAmyo. tyArabAda tenA bhAI durlabharAje vi. saM. sAMskRtika ane dhArmika guNone poSaka umadA kAmagIrI karI. 1067 thI 1078 sudhI rAjya saMbhALyuM. te paNa jemAM jAlI-taranI nIce karAveluM dhavalagRha (rAjadhAnInuM paheluM jainadharmAnurAgI hato. teNe jainamaMdironuM nirmANa karAvyuM hatuM. pagaraNa), paMcAsarA pArzvanAthanA maMdiranuM nirmANa karAvyuM. tenA samayamAM suvihita (vasatIvAdI) vardhamAnasUri ane uparAMta keTezvarI prAsAda, aNahilezvara niketana paNa baMdhAvyA. emanA ziSya jinezvara aNahilapATakamAM AvyA. ahIM vanarAja pachI gAdIe AvanAra yogarAje paNa yogezvarInuM caityavAsIonuM varcasva hatuM. durlabharAjanI rAjasabhAmAM thayelA maMdira baMdhAvyuM. vAdavivAdamAM jinezvarano vijaya thavAthI rAjAe temane Jain Education Intemational Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 'kharatara' (vadhu tIkSNa)nuM biruMda ApyuM ane temano gaccha 'kharatara gaccha' tarIke jANIto thayo. Ama, durlabharAja dhArmika vRttino hovAthI sAthe sAthe vidvAnono AzrayadAtA tathA protsAhaka hovAnuM paNa spaSTa thAya che. durlabharAjanuM rAjya prabaMdho anusAra vi. saM. 1078mAM samApta thayuM hatuM. durlabharAja aputra mRtyu pAmyo hato. AthI teNe potAnA bhAI nAgarAjanA putra bhImadeva-1lAno rAjyAbhiSeka potAnA uttarAdhikArI tarIke karyo hato (vi. saM. 1078). bhImadeva-1lAnA samayamAM mahamUda gajhanavIe gujarAta para caDAI karI. barbara mahamUde aneka maMdiro lUMTyA tathA prajAne raMjADI. teNe somanAthanI karelI lUMTa itihAsa prasiddha che. lUMTa calAvI pAchA pharatA mahamUdane bhImadeva1lAe paDakAryo hato tevAM pramANo maLe che. mahamUdanI caDAIthI koI sthAyI parINAmo na AvyAM chatAM somanAtha maMdiranA nAzathI dhArmika kSetre AghAta lAgyo. bhImadeve somanAthanuM paththaranuM navuM maMdira baMdhAvI dIdhuM. moDherAnuM sUryamaMdira paNa bhImadeva 1lAnA samaya daramyAna nirmANa ke saMskaraNa pAmyuM hovAnuM emAM kotarelA vi. saM. 1083nA eka zilAlekha parathI mAlUma thAya che. bhImadeva-1lAe rAjadhAnImAM tripurUSaprAsAda karAvyo hato. teNe aneka bhUmidAna paNa karyAM hatAM, jenI vigata ApatAM cha tAprazAsano maLI AvyAM che, je vi. saM. 1086 thI 1120nA che. bhImadeva surAcArya, jinezvara, buddhisAgara, dharma, zAMtisUri vagere vidvAnono AzrayadAtA guNAnurAgI hato. bhImadevanI rANI udayamatIe paNa eka vAvanuM nirmANa karAvyuM hatuM. (je hAlanI prasiddha rANakIvAva che). bhImadeva-1lAnA maMtrI dAmodare paNa eka prasiddha kUvo baMdhAvyo hato. tathA bhImadeva-1lAno maMtrI vimala ke jene teNe AbunA daMDanAyaka tarIke nImyo hato, te jainadharmI tathA umadA vyaktitva dharAvato hato. teNe caMdrAvatI (hAlanuM Abu)mAM vi. saM. 1088mAM AdinAthanuM ArasanuM maMdira baMdhAvyuM je vimalavasahi tarIke jANItuM thayuM. jo ke A bhavya maMdiranA garbhagRha, aMtarAla ane gUDhamaMDapa vimalanA samayanAM che. je zyAma pASANanA banelA che. atyaMta kalAtmaka A maMdira judA-judA rAjAonA vakhatamAM AkAra pAmatuM rahyuM. vimala-vasahi sAme pUrvamAM hastizAlA AvelI che. sAdA staMbho vacce kALA * 69 paththaranI maMDapayukta jALIvALI dIvAlo dharAvatI laMbacorasa nIcA ghATanI hastizAlAne cAra dvAra che. A hastizAlA paNa kalAno utkRSTa namUno che. tenI sAme aMdaranA bhAgamAM ja vimalamaMtrInI lekha vinAnI azvArUDha chatradhArI mUrti che. bhImadeva-1lA pachI teno putra karNadeva ke je rANI udayamatIno putra hato te gAdIe Avyo hato. teno rAjyakALa i. sa. 1064 thI 1094no che. karNadeve sArasvata maMDaLanI dakSiNapUrve AvelI AzApallInA bhIla saradAra AzAne harAvI e pradeza jItI lIdho ane AzApallI pAse karNAvatI nagarI vasAvI. A karNAvatI pAse AgaLa jatAM ahamadazAhe amadAvAda zahera vasAvyuM. Ama mULa karNAvatInI sthApanA karNadeva-1lAnA samayamAM thaI hatI. karNadeva dAnavIra zAsaka hato. te teNe ApelAM dAnapatro je mahidhara nAmanA brAhmaNa, tIrthaMkara sumatinAtha tathA eka vApIne arpaNa kareluM che. tenA parathI jaNAI Ave che. karNadeve karNAvatI nagarI vasAvI tyAM kocarabA devInuM maMdira tathA karNezvara mahAdevanuM maMdira baMdhAvyuM tathA tenI pAse karNasAgara sarovara baMdhAvyuM hatuM. uparAMta aNahilapATakamAM karNadeve karNamerUprAsAda paNa baMdhAvyo hato. karNadevanAM dAnapatromAM tene bhavAnIpati (ziva)no bhakta kahyo che. karNadeva-1lA pachI gAdIe AvanAra teno putra jayasiMha je siddharAja jayasiMha, barbaraka jiSNu tathA sagharAjesaMga tarIke prakhyAta thayo, teno rAjyakALa gujarAtanA itihAsane bhavyatA tathA aneka siddhio arpanAra banI rahyo. jayasiMha prabaMdha ciMtAmaNImAM jaNAvyA mujaba vi. saM. 1150 (i. saM. 1094)mAM gAdIe Avyo hato. teNe meLavelI siddhio ajaba hatI. AthI ja vi. saM. 1166nI eka hastapratamAM jayasiMhadeva mATe 'siddharAja' nAma pracalita thayuM. siddharAje vidyA tathA kalAnA kSetre advitIya pradAna karyuM hatuM. siddharAje hemacaMdrAcAryane navuM zabdAnuzAsana taiyA2 ka2vA preraNA ApI hatI tathA graMtha taiyAra thayo tyAre enuM bahumAna karyuM hatuM. siddharAjanA darabAramAM kavi zrIpAla ke jene siddharAja potAno baMdhu mAnato hato te, uparAMta vAgbhaTTa, jayamaMgala, yazacaMdra, vardhamAnasurI, sAgaracaMdra ityAdi aneka vidvAno tathA kavio hatA. siddharAja zaiva hato. eNe saurASTra jItI Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 00 je bRhad gujarAta somanAthanI pagapALA yAtrA karI hatI tathA mAtA maMtrI sAjU hAthaNI para besI pote baMdhAvela mInaLadevInA kahevAthI somanAthanI yAtrAvero nAbUda karyo "sAntavasarikA'mAM devadarzane jato hato tyAM gaNikAnA khabhA hato. rUdramahAlayane eNe mahAprAsAdanuM pUrNa svarUpa ApyuM upara hAtha mUkI UbhelA koI caityavAsIne eNe joyo. AthI hatuM. zrIsthaLa siddharAjanA nAma parathI ja siddhapura tarIke hAthaNI uparathI utarI, uttarAsaMga karI, khamAsaNuM karI jANItuM thayuM. aNahilavADa pATaNamAM siddharAja jayasiMhe sukAI mahAmAtye ene namaskAra karyA. AthI caityavAsIne eTalI gayelA jUnA jaLAzayane sthAne moTuM bhavya jaLAzaya karAvyuM je zarama AvI ke eja vakhate hemacaMdra pAse AmnAya grahaNa sahastraliMga kahevAyuM kAraNa ke, enA kAMThe teNe 1008 karI, zatruMjaya upara jaI eNe bAra varSa tapa karyuM. Ama, zivAlaya baMdhAvyA hatA. siddharAje bIjA paNa aneka devAlayo sAnta mahetA maMtrI tarIkenI ja pharaja nahi paraMtu eka tathA jaLAzayo baMdhAvyAM hatAM eNe sarasvatInA tIre niSThAvAna dharmapriya vyakti tarIkenI naitika pharaja bajAvI mahAvIranuM caitya paNa baMdhAvyuM hatuM. sahastraliMganA tIre eNe mArga bhUlelAne sanmArga batAvatA jaNAya che. satrazALAo tathA dAnazALAo baMdhAvI hatI. teNe brAhmaNone soraTha jItyA pachI jayasiMhadeve tyAM daMDAdhipati tarIke grAmadAna ApyAM hatAM. vi. saM. 1181 (i. sa. 1125)mAM sajjana maMtrIne nImyA hatA. maMtrI sajajane potAnI siddharAjanI sabhAmAM zvetAMbara devasUri ane digaMbara sUbAgIrI daramiyAna vi. saM. 1185 (i. sa. 1129)mAM kumudacaMdrasUri vacce vivAda thayo hato jemAM zvetAMbara matano giranAra parvata upara tIrthaMkara neminAthanA lAkaDAnA maMdiranI vijaya thayo hato. siddharAja pote zaiva hovA chatAM jaina dharma jagyAe paththaranuM navuM maMdira baMdhAvyuM hatuM. pratye paNa ahobhAva dharAvato hato. AcArya hemacaMdranA upadezathI ja teNe AkhA rAjyamAM parvadinomAM amAri siddharAja pachI rAjagAdIe AvanAra kumArapALa eka (pazuvadhanI manAI pharamAvI hatI. eNe siddhapuramAM rAjA tarIke tathA dharmAbhimukha zrAvaka tarIke eka viziSTa chApa mahAvIranuM derAsara paNa baMdhAvyuM hatuM. khaMbhAtamAM agnipUjako upasAve che. (pArasIo) e musalamAnonI masjida bALI evI phariyAda kumArapALa i. sa. 1143mAM rAjagAdIe Avyo thatAM siddharAje gupta rIte jAta tapAsa karI ane hakIkata jANI hato. kumArapALa aneka vidvAnono AzrayadAtA hato. tenA aparAdhIone daMDyA evo kisso mUhammada zaphIe i. sa. darabAramAM hemacaMdrAcAryanuM advitIya sthAna hatuM. uparAMta 1211mAM noMdhyo che. e siddharAjanI niSpakSatA tathA rAmacaMdra, guNacaMdra, mahendrasUri, devacaMdra, vardhamAnagaNi, nyAyapriyatAnuM sacoTa dRSTAMta che. udayacaMdra, yazacaMdra ane bAlacaMdra jevA bIjA aneka vidvAno siddharAjanA samaya daramiyAna thaI gayela maMtrI udayana tenA darabArane zobhAvatA hatA. paNa mahattvanuM sthAna dharAve che. siddharAjanA rAjayakALanA kuLadharma anusAra kumArapALa zaMkarano bhakta hato, paraMtu aMtima bhAgamAM te khaMbhAtamAM hato. jyAM teNe kumArapALane AcArya hemacaMdrAcArya, udayanamaMtrI vagerenA saMparkane kAraNe te Azraya Apyo hato. udayane karNAvatImAM "udayana vihAra' jainadharmAnurAgI banyo hovAnuM jaNAya che. AthI ja pAchalI baMdhAvyo hato. je bhUta, bhaviSya ane vartamAna covIsa vaye teNe jainadharma aMgIkAra karyo (vi. saM. 1216). A ghaTanA tIrthakarothI alaMkRta hato. kumArapALanA samayamAM saurASTramAM hemacaMdrAcAryanA prAkRtagraMtha 'dvayAzraya'mAM tathA yazapAla racita yuddha karatAM te mRtyu pAmyo. zatrujya ane zakunikA vihAranA "moharAja parAjaya' nAmanA nATaka tathA somaprabhAcArye racela jIrNoddhAranI enI icchA enA putra vAbhaTTa ane AmrabhaTTe prAkRtagraMtha "kumArapAla pratibodha'mAMthI jANavA maLe che. jainadharma pUrI karI hatI. aMgIkAra karyA bAda kumArapALe mAMsa, madya, dhUta, paMradArA sAnta mahetA paNa siddharAjano kanehabAja tathA ityAdinA tyAganAM vrata lIdhAM. pazuhiMsA baMdha karAvI. sarita maMtrI hato. siddharAja tenI mAtA mInaLadevI sAthe khATakIo, zikArIo ane yAjJiko dvArA thatI hiMsA baMdha somanAthanI yAtrAe gayo tyAre naravarmAe caDAI karI hatI, karAvI. kumArapALe aputrikAnA dhanane japta karavAno kAyado paraMtu sAntae kanehapUrvaka tene pAcho kADhyo hato. ekavAra nAbUda karyo. AvA dhanane te samaye 'rUdatIvitta' (raDatI strInuM Jain Education Intemational Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana dhana) kahevAmAM AvatuM hatuM. AvA dhanano tyAga karI kumArapALe rAkhavAmAM saphaLa thayA hatA. dhoLakAno rANo lavaNaprasAda rAjyanI AvakanA eka moTA sAdhanano tyAga karyo hato. vayovRddha thatAM rAjakAraNanAM sUtro tenA putra viradhavale saMbhALyAM kumArapALe aNahilapATakamAM kumArapALavihAra, hatAM. viradhavale bhImadeva bIjA pAsethI tenA be bAhoza tribhuvanavihAra vagere aneka jaina maMdiro baMdhAvyAM. devapatana maMtrIo vastupALa tathA tejapALane mAMgI lIdhA hatA. (prabhAsapATaNa/somanAtha)mAM paNa pArzvanAthanuM maMdira baMdhAvyuM. i. sa. 1238mAM vIradhavala mRtyu pAmyo, tyArabAda jAbAlipura (jAlora)nA kAMcanagiri gaDha upara kumArapALa teno putra vIsaladeva vi. saM. 1294 (i. sa. 1238)mAM vihAra nAme jaina caitya baMdhAvyuM. vaLI, kumArapALe saMgha kADhI dhoLakAnA rANakapade nimAyo ane pitA viradhavalanI jema zatrujya, ujjayanta (giranAra) vagere jaina tIrthonI yAtrA karI aNahilapATakanA mahArAjAdhirAja bhImadevanA rAjyono ane ujjayanta para caDhavAnAM pagathiyAM baMdhAvyAM. kumArapALe kartAhartA banyo. vIsaladeva jyAre bhImadeva bIjAnuM rAjataMtra kuMbhAriyAnuM neminAthanuM maMdira paNa baMdhAvyuM hovAnuM jaNAya che. calAvato hato tyAre teNe devagirinA yAdava rAjA sighaNanI kumArapALe jainadharma aMgIkAra karyo e sAcuM paNa ethI senAne harAvI hatI. vIsaladeve mALavA para caDhAI karIne anya dharma pratye udAsIna nahoto banyo. saMvata 1220 dhArAnagarI tathA mAlavAdhIzanA abhimAnano nAza karyo hato. pachInA keTalAka lekhomAM ene "paramahaMta', "paramazrAvaka' ke A caDhAInuM varNana karatA gaNapati vyAsa nAmanA kavie jinazAsaka prabhAvaka' kahyo che. tema e varSa pahelAnAM temaja "dhArAdhvasa" nAmanuM nATaka racyuM che. vIsaladeve mevADanA rAjA pachInA keTalAya lekhomAM tene "umApativaralabdhaprasAda' kahyo tejasiMhane paNa parAjita karyo hato. uparAMta karNATakanI che. kumArapALe AnaMdapura (vaDanagara) je brAhmaNonuM sthAnaka rAjalakSmI paNa meLavI hatI. hatuM tene pharato vapra (koTa) baMdhAvyo (i. sa. 1208). tyAM vIsaladevanI sattA maMDalezvara tarIke vi. saM. 1294 teNe eka zivAlaya paNa baMdhAvyuM hovAnuM jaNAya che. kAnyakubdha (I. sa. 1238)thI ane pATaNanA rAjA tarIke vi. saM. (kanoja)nA bhAvabRhaspatine siddharAje mALavAthI gujarAta 1300 (i. sa. 1244)thI zarU thaI hatI. teDAvelA temane kumArapALe somanAthanA mahaMta nImyA hatA darbhAvatI (DabhoI)mAM janmela vIsaladeva rAjataMtra tathA temanI preraNAthI somanAthanA jIrNa maMdirono uddhAra karyo saMbhALato hovA chatAM ane yazasvI rAjakIya kArakirdI dharAvato tathA navo merUprAsAda baMdhAvyo. tyAMnAM bIjA aneka maMdiro hovA uparAMta dhArmikavRttivALo tathA jJAnapipAsu ane upara suvarNakaLaza paNa caDhAvyA hatA. Ama, kumArapALe zaiva sarita hato. pariNAme tenA amala daramyAna sAMskRtika kSetre tathA jaina ema baMne dharmone sarakhuM uttejana ApyuM hatuM. paNa pragati sadhAI. kumArapALanA mRtyu vi. saM. 1229 (i. sa. 1172) vIsaladeva somezvara, kamalAditya ane nAno jevA bAda ajayapALa gAdIe Avyo hato. kumArapALe jainadharmane nAgara vidvAno pratye ahobhAva dharAvato hato tevI ja rIte Apela abhUtapUrva rAjyAzrayanA virodhamAM teNe pharIthI arisiMha ane kalAno poSaka vIsaladeva bhujabala bhIma, vedadharmano abhyadaya karavA prayatna karyo. te pote parama mAhezvara hato. abhinava siddharAja, aparArjuna ane rAjanArAyaNa jevAM birudo dharAvato hato. jenA uparathI tenA vyaktitvanAM aneka kumArapALa pachI gAdIe AvanAra ajayapALa, pAsAM upasI Ave che. mULarAja-rajo, bhImadeva-rajo vagere rAjavIo bahu prabhAvI na nIvaDyA. pariNAme kumArapALa pachI solaMkIkALano jhaLahaLATa vi. saM. 135)mAM (i. sa. 1293) Abu paranI jhAMkho paDato jaNAya che. daramiyAna mogalonA humalA vagere vimalavasahine vIsaladeve bhUmidAnanuM zAsanapatra ApyuM hatuM. paNa zAsakone nirbaLa banAvavA kAraNabhUta banyA hovAnuM vIsaladevanA dAnapatramAM dara amAse brahmabhojana thAya e jaNAya che. Ama chatAM vAghelA kALamAM thayela varadhavala, mATeno spaSTa ullekha jovA maLe che. vIsaladevanA vi. saM. 1317 (i. sa. 1261)nA lekhamAM eNe bAlanArAyaNa ane vIsaladeva tathA vastupALa-tejapALa pUrva paraMparA jALavI Jain Education Intemational ation Intermational Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta rUpanArAyaNanA maMdiramAM nitya pUjA-naivedya ane maMdiranA traNa jJAnabhaMDAra sthApyA hatA. vastupALe potAnA sAhityajIrNoddhAra mATe dAna ApyAnuM jaNAvyuM che. A maMdira vaiSNava maMDaLamAM khyAtanAma sAkSaro ane sArasvatone agrIma sthAna saMpradAyanuM hoya ema lAge che. vIsaladevanA samayamAM jaina ApyuM hatuM. jemAM udayaprabhasUri, jayasiMhasUri, maMdironA jIrNoddhAra mATe paNa rAjya Teko Apyo hato. vinayacaMdrasUri, bhadrezvarasUri, bAlacaMdrasUri, naracaMdrasUri, vIsaladevane samayamAM DabhoImAM mahAkAlInuM maMdira baMdhAyuM narendraprabhasUri vagere jenAcAryoe aneka graMthonI racanA karI hovAnuM manAya che. A maMdiramAM vaidyanAtha mahAdevanA maMdiranA hatI. zilpInuM nAma jovA maLe che. tethI manAya che ke e samaye baMne upara jaNAvela vidvAno sivAya paNa keTalAka anya maMdiro eka ja haze. vidvAno vastupALanA darabAranI zobhA hatA. jemAM nAnAka vIsaladeve dhoLakAnI gAdI para beThA pachI tarata ja paMDita, somezvara kavi, subhaTa kavi (i. sa. 1236 vastupALane mahAmAtya tarIke nImyo hato. vastupALanA maraNa lagabhaga) e 'dUtAMga-chAyAnATaka' racyuM che. vAmanaHsthalinA pachI tejapALane mahAmAtya tarIke nImyo hato. kavi yazodhara, kavi somAditya, prabhAsa pATaNanA kavi viradhavala ane vIsaladevanA rAjyaamala daramyAna vairisiMha hatA. kamalAditya, dAmodara, jayadeva, vikala, vastupALa tathA tejapALe umadA rAjakIya kArakirdI nibhAvI. kaNasiMha, zaMkarAsvAmI vagere aneka kavione vastupALe dAna uparAMta sAhitya, kalA vagerene paNa protsAhana ApyuM. teo ApI saMtuSTa karyA hatA.cAriyApAka nAmano eka vidvAna aNahilavADa pATaNanA prAgvATa (poravADa) jJAtinA eka koI bIjA pradezamAMthI Avelo jenI vANI sAMbhaLavA svayaM agragaNya kuTuMbamAM janmyA hatAM. emanA pitA azvarAja tathA udayaprabhasUri AvatA, teno vastupALe 200 dramma ApI mAtA kumAradevI hatA. zarUAtamAM teo potAnA parvajonI jAhera satkAra karyo hato. mAphaka pATaNanA solaMkI rAjAnI sevAmAM rahyA. pAchaLathI zilpa-sthApatya kSetre pradAna : teoe dhoLakAnA rANA viradhavalanA maMtrI tarIke sthAna prApta karyuM hatuM. prApta abhilekho parathI jaNAya che ke lUNasahi : teoe varadhavalane aneka yuddhomAM sAtha ApIne duzmanone AbumAM vimalavasatinI pAse tejapALe baMdhAveluM haMphAvyA hatA. neminAthanuM maMdira enA putra lUNasiMhanA nAma parathI vastupALa pote eka samartha vidvAna ane kalArasika luNavasatinA nAme jANItuM che. enI yojanA ane kArIgIrI hato. eNe aneka kavione Azraya ApIne uttama prakAranA vimalavasahine maLatI Ave che. maMdira, gabhAro, aMtarAla, sAhityanuM sarjana karAvyuM hatuM. vastupALa "kUrcAla sarasvatI', gUDhamaMDapa, navacokI, raMgamaMDapa, devakulikAo, balAnaka, sarasvatI kaMThAbharaNa' ke "sarasvatI dharmaputra' kahevAto hato. (dvAramaMDa5), hastazilA vagerenuM baneluM che. A maMdiranA mULa kavi tarIke e "vasaMtapALa' tarIke oLakhAto hato. eNe gabhArAnI neminAthanI zyAmapASANa mUrtinI pratiSThA naranArAyaNAnaMda' nAme mahAkAvyanI racanA karI che. eNe vijayasenasUrinA hAthe vi. saM. 1287 (i. sa. 1230keTalAMka stotra paNa racelAM. A uparAMta "zatrujya maMDana 31)mAM thaI hatI. A maMdirano mukhya sthapati ane zilpI AdinAtha stotra', "giranAramaMDana neminAtha stotra' ane zobhanadeva hato. vi. saM. 1387mAM vimalavasatinI sAthe aMbikA stotra' vagere temaja zlokAtmaka ArAdhanA kRtio lUNavasatinA asala gabhArA ane gUDha maMDapano nAza thayelo. maLI Ave che. eNe aneka sUkti kAvyo racyAM hoya ema jeno jIrNoddhAra vi. saM. 1378mAM pethaDazAhe karAvyo hato. jaNAya che. jalpaNanI "sUkti muktAvalI' ane 'zAgadhara gUDha maMDapanA mukhya pravezanI bahAra navacokInI divAlonI paddhati'mAM vastupALanA racelA subhASita maLe che. baMne bAju eka-eka uttama kotaraNIvALA be moTA khattaka vastupALa jJAnapipAsu hovAnA kAraNe enA samayamAM (gavAkSa) che, teone loko derANI-jeThANInA gokhalA tarIke vidyAdhAma gaNAtA pATaNa, khaMbhAta ane bharUcamAM moTA kharce oLakhe che. paraMtu AmAnA zilAlekhomAM jaNAvyA mujaba Jain Education Intemational cation International Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana tejapALe potAnI bIjI patnI suhaDAdevInA zreya arthe e baMne karAvyA hatA. A maMdironI divAlo, dvAro, staMbho, maMDapo, toraNo, chato vageremAM phUlajhADa, velabuTTA, hAMDI, jhummara vagere aneka AkRtio tathA manuSya jIvana sAthe saMbaMdhita aneka prasaMgo lagna-corI, nATaka, saMgIta, raNasaMgrAma, pazuonI sAThamArI, samudrayAtrA, sAdhu-sAdhvIo ane zrAvakozrAvikAonI upAsanA, kriyAo, tIrthAdimAM snAno, mahApuruSo ane tIrthaMkaronA jIvanaprasaMga bArIkAIthI kotarelAM che. vastupALa vihAra giranAra sthita vastupALa vihAra kula traNa jinAlayono saMpuTa che. neminAtha maMdiranI apekSAe A maMdira upara ghaNuM samArakAma thayuM che. ghummaTanA jamaNA bhAga upara Adhunika kAma jovA maLe che. jyAre anya bhAga upara sapheda cUnAnuM kaTiMga che. maMdiranI aMdarano bhAga khAsa karIne siliMgamAM vividha raMganA citro jovA maLe che. jyAre staMbhomAM mArbalanA TukaDAonI parata che. A pachI sapheda cUno thayo che. jaina paraMparA mujaba tejapALe A maMdiranuM 12 karoDa, 53 lAkhanA kharce nirmANa karAvyuM hatuM. A maMdiranA sthapati zobhanadeva hatA. tAraMgA jainadharmIonuM pavitra tathA moTA tIrthomAMnuM eka che. solaMkIkALa daramyAna tathA te pachI paNa tAraMgA tIrtha para rAjavIoe devasthAno sthApyAM che. kumAra vihAramAMnA bheya ane nemijanakhatakanI pratiSThA samayanA lekho maLI Ave che, jemAM vastupALano ullekha jovA maLe che. pAvAgaDhaH pAvAgaDha para tejapALe advaitadeva saMbhavanAthano gajAzvarano sarvatobhadra prAsAda, caumukha prAsAda temaja ajitanAtha ane arbudanAthanA maMdiro baMdhAvyAM. neminAtha ane aMbikAnA maMdirono uddhAra karyo. DabhoI : vastupALe ahIMnA vaidyanAtha maMdiranA 20 suvarNa kalazo navA karAvyA hatA. enA garbhagRhanI bahAranI bhIMta para vIradhavala, jaitaladevI, malladeva, potAnI tathA tejapALanI 63 mUrti karAvI tathA sUryanI mUrti paNa mUkAvI. uttara dvAra pAse toraNa karAvyuM. kAMcana kuMbhathI zobhatI be bhUmikAvALI vRSamaMDapikA karAvI. e maMdiranA agrabhAgamAM tejapALe jaina maMdiranuM nirmANa karAvyuM tathA tenA para nava suvarNa kalaza caDhAvyA tathA prazasti kotarAvI mahAvAyInuM nirmANa karAvyuM. pArzva jinezvaranA caityanI racanA karAvI tyAM valanAkamAM ganIrUDha, rajatapuSpa, mAlAdhArI mAtA kumAradevInI pratimA mukAvI. nagara pharato durga karAvyo. DabhoInA killAnA traNa dvAro nAMdoda, vaDodarA ane mahUDI daravAjA tejapALe baMdhAvyA lAge che. jyAre pUrva taraphanI gaDhamAlikAnA maMdiravALI hIrAbhAgoLa tyAMnA prazastilekha anusAra vIsaladeva vAghelAe i. sa. 1253mAM baMdhAvI hatI. giranAra FDao Lu PRan Zai Lu Zi Ti Pian Chang Jing Neng Zai Zhuan Fa Ju @Zhao Pian Jiu Zao Gan Lan Qi Li Wen ITCTTTTT (giranAra uparanI kalAtmaka jALI ) A parvatIya tIrtha para vastupALe eka tripuruSa prAsAda baMdhAvyo hato. emAM mukhya maMdira AdinAthanuM hatuM. pAchalA kAlanA jIrNodvAra samaye AdinAthanA sthAne 19mAM tIrthaMkara mallinAthanI pratimA pratiSThita karelI lAge che. mukhya maMdiranI AgaLa vistRta maMDapa che. vaLI enI AgaLa bIjA maMDapanI racanA karI enI DAbI bAjue vastupALe potAnI patnI lalitAdevInA pUNyArthe pUrvajonI mUrtio sAthe caturviMzatijinAlaMkRta sameta zikharanuM maMdira tathA jamaNI bAjue bIjI patnI sokhukAnA zreyArthe aSTApada tIrthanuM maMdira racAvyuM hatuM. AdinAtha (have mallinAtha)nA e mukhya maMdiramAM pUrvajonA zreyArthe vaLI ajitanAtha ane vAsupUjyanA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta biMba mUkAvyA. enA maMDapamAM mahAvIra ane aMbikAnI mUrti sAvitrI ane vIrajinanAM dhAmo karAvyAM. jinapUjana mATe karAvI. enA garbhadvAranI jamaNI bAjue potAnI ane kusuma vATikA temaja prapA ane vasatI karAvyAM. pAlitANA tejapALanI gajArUDha mUrtio mukAvI. aSTApada ane sameta gAmamAM mahAvIranuM maMdira karAvyuM ane tyAM kumAra vihAra para zikharanA maMDapamAM kumAradevInI tathA potAnI bhaginIonI hemakuMbha ane dhvajA caDAvyAM. mUrtio karAvI ane traNeya prAsAdonAM toraNo karAvyAM. A vaMthaLI: maMdiranI zRMgAracokI ane maMDapa paranI saMva naSTa thayelI hatI. eno 15mI sadImAM jirNoddhAra thayo hato. maMDapanA maMtrI tejapALe vaMthaLImAM vasatI karAvI ane gAmanA staMbha sAdA che. prAMtamAM vApI karAvI. zetrujya: prabhAsapATaNa: vastupALa ahIM purAtana caMdraprabhajinanA maMdiranA aMta bhAge pauSadhazALA sahita aSTapadaprAsAda baMdhAvyo. eka bIjI pauSadhazALA karAvI ane Avaka mATe aSTazilA ane gRhamAlA karAvI ApyA. bhagavAna somanAthanI ratnathI zobhatI mALA rAjA vIradhavalanA saMtoSa mATe karAvI. somanAthanA maMdira AgaLa tejapALe potAnI kIrti mATe be hAthI ane eka ghoDo karAvyA. dvijanA vedapATha mATe brahmazALA ane satrAgAra karAvyAM. tejapALe AdinAthanuM moTuM maMdira karAvyuM. vastupALe karAvelA aSTapAdanA staMbho ane suMdara chata hAla ahIMnI jummA majIdanA pravezamaMDapamAM che. jayAre tejapALa dvArA nirmita AdinAtha maMdiranA staMbho ane maMDapanI chata mAIpuri majIdamAM che. tejapALe zetruMjaya parvata para caDhavAnI pAja A uparAMta vastupALa tathA tejapALe kaheDIgrAma, (saMcArapAnI) karAvI. AdinAthanA zRMganI sAme anupamAdevInA zreya mATe anupamA sarovara karAvyuM. enA koDinAra, ajArA, mahuvA, taLAjA, aMkevALiyA, valabhIpura, virejayagrAma, vAlAkaEDapakSa, kaliguMdIgrAma, upakaMTha ane kuMDa vaccenA tAra para vATikA karAvI. tyAM aMbAlaya, kapardIbhavana ane pagathiyAM karAvyAM. indramaMDapa vaDhavANa, dhoLakA, dhaMdhukA, gaNezvara, navasArI, gaNadevI, pAse naMdIzvara dvIpa caitya karAvyuM. potAnI sAta bhaginIonA jhaghaDiyA, bharUca, vaTakUpa, zuklatIrtha, vaDodarA, AkoTA, kalyANArthe sAta devakulikAo karAvI. baMdhu maladevanI be asovanagrAma, thAmaNAmAM jainamaMdiro baMdhAvyA tathA mUrtio vidhavA patnIo lIlu ane pAnuM tathA tenA putra pUrNasiMha ane padharAvI. khaMbhAte, amadAvAda, pATaNa, bAulAgrAma, vaDanagara, vAghelA, narIndragrAma, taMdulagrAma, maMDaLa, godharA, pautra pethaDanA zreyArthe traNa devakulikAo karAvI. potAnI ane anupamAdevInI ArasanI be mUrtio karAvI te sAthe mAMDala, zaMkhezvara, pAlanapura (praphlAdanapura), bhIlaDiyA, pArzvanAthanI mUrti kotarAvI. vastupALanA smaraNamAM kAkara, AdityapATaka, vAyaDa, sUryapura, tharAda, umArastaka grAma, vijApura, kAzIdrA, caMdrAvatI, sAMcora, nAgora, svargArohaNa prAsAda karAvyo. zaMkhapura, devapallI, kheTaka, vaTanagara, khadirAlaya, cittoDa, pAlitANA : nAsika, vasaMtakasthAnaka avaMti, sUryAdityapura, gvAliyara, pAlitANAmAM vastupALe lalitAdevInA zreyArthe yoginIpura (dilhI)mAM paNa vastupALa-tejapALe aneka lalitAsara nAme taLAva karAvyuM. enA setu para ravi, zaMkara, jinAlayo baMdhAvyA tathA jinabiMbonI pratiSThA karAvI uparAMta Jain Education Intemational Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 05 janakalyANa mATe vAva-kUvA paNa baMdhAvyA. zilpagraMtho "jayapRcchA' ane "vRkSArNava'mAM rahamANa prAsAda vastupALa tathA tejapALe aneka jinAlayo. arthAta majIdanuM vidhAna varNavAyuM che. je A dRSTie sUcaka che. prAsAdo vagerenuM nirmANa karAvyuM hatuM. A sAthe temaNe Ama viradhavala tathA vIsaladeva jevA dharmapriya eka majIda paNa baMdhAvI hatI. ahIM tenI sarvadharma zAsakoe potAnA samayakALa daramyAna dhArmika sthApatyonuM pratyenI uccabhAvanA vyakta thAya che. sarvAnaMdasUri kRta nirmANa karAvyuM to sAthe-sAthe vastupALa-tejapALe paNa jagaDu caritra' anusAra dAnezvarI jagaDuzAhe ane anekavidha jinAlayo, caityo, prAsAdonuM nirmANa karAvI vividha prabaMdho anusAra vastupALa majIdo baMdhAvI potAnI dhArmika vRttinuM poSaNa karyuM che. hatI. emAM rAjakIya dUraMdezI hoya topaNa e sAthe saMdarbha graMthoH rahelI dhArmika udAratA prazasya che. gujarAtanA be (1) gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, aprasiddha zilpagraMtho "jayapRcchA" ane "vRkSArNava'mAM graMtha-4, solaMkIkALa -parIkha rasikalAla cho. ane zAstrI rahamANa prAsAda arthAta majIdanuM vidhAna varNavAyuM che. hariprasAda gaM. (saMpA.) (2) gujarAtano prAcIna itihAsa je A dRSTie sUcaka che. -zAstrI hariprasAda gaM. (3) prAcina bhArata, bhAga-2 vastupALa tathA tejapALe aneka jinAlayo, prAsAdo -zAstrI hariprasAda gaM. (4) gujarAtano solaMkIkAlIna vagerenuM nirmANa karAvyuM hatuM. A sAthe temaNe eka majIda paNa itihAsa-AcArya navInacaMdra A. (5) gujarAtano madhyabaMdhAvI hatI. ahIM tenI sarvadharma pratyenI uccabhAvanA vyakta kAlIna rAjapUta itihAsa-parIkha 2. cho. (6) jaina thAya che. sarvAnaMdasUri kRta "jagaDu caritra' anusAra dAnezvarI Tempalsa oNpha vesTarna InDiyA-siMha harihara (7) vastupALajagaDuzAhe ane vividha prabaMdho anusAra vastupALe majIdo tejapALanI kIrtinAtmaka pravRttio-DhAMkI madhusudana ane baMdhAvI hatI. emAM rAjakIya dUraMdezI hoya topaNa e sAthe zAstrI hariprasAda gaM. (8) DisTrIkTa gejheTiyara : vaDodarA rahelI dhArmika udAratA prazasya che. gujarAtanA be aprasiddha -rAjagora esa. bI. Jain Education Intemational ersonal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalAnA pavitra spaMdanone haiyAnA umaLake vadhAvatu, guru ziSyanA nirmaLa saMbaMdhonI yazogAthA gAtuM itihAsanuM anusaMdhAna karAvatuM citra prasAdasvarUpe maLelo citrano svAda AsvAda mANavA prabhu pArzvanAthanI chAyAmAM pU. AcArya bhagavaMtonA sAnidhyamAM eka zubha avasara 4thI ogasTa 2002mAM amadAvAdamAM susaMpanna banyo. zrI hemacandrAcAryanI dhyAna magnatA ane kumArapALa rAjA citrakAra : sI. narena A prasaMga lagabhaga 900 varSa pUrvano che. jyAre zrI kumArapALa mahArAjAe pAlitANA tIrthanI yAtrA mATe kalikALasarvajJa zrI hemacandrasUri mahArAjanI nizrAmAM eka virATa saMghanuM Ayojana karyuM. jemAM lagabhaga be lAkha bhAvika yAtriko joDAyA hatA. saMghe eka bAda eka gAmamAM vizrAma-paDAva karatA dhaMdhukA, baravALA thaIne vallabhIpuramAM vizrAma - paDAva rAkhyo. bIjA divase prAtaHkAle-savAre prayANa zarU karavA mATe jyAre zrI kumArapALa mahArAjA zrI kalikAlasarvajJanA taMbumAM padhAryA tyAre temaNe teone padmAsananI mudrAmAM prabhunuM dhyAna karatA joyA, mahArAjanuM hRdaya prabhAvita thayuM, rAjA kalikAla sarvajJanI AvI prazAMta mukhamudrAne jotAM avAka rahI gayA ! rAjAne je AnaMda thayo tenI phalazrutirUpe, paDAvanA A taMbunI najIka AvelA be pahADa, thApo ane iSALavAnI Toca upara eka, eka, ati suMdara jinAlayanuM nirmANa karavAno manoratha karyo, ane nirmANa paNa thayuM. varSo vItI gayAM, uparokta maMdiromAM padharAvelI pratimAjInAM avazeSo Aje paNa vallabhIpura pAsenA camAraDI gAmanA pAdaramAM yAtrikone jovA maLe che. A samagra ghaTanAno ullekha zrI kumArapALa mahAkAvyamAM thaelo che (kumArapALa mahAkAvya-karmA AcAryazrI jayasiMhasUri mahArAja) A citramAM prAta:kAlanuM vAtAvaraNa ane dhyAnamagna AcAryanI mukhamudrA ati prabhAvazALI lAge che. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana prakhara aitihAsika pratibhAo -zrI pradyumnakumAra bI. khAcara koIpaNa vyaktine, kuTuMbane, samAjane, pradeza ane rASTrane potAno gauravavaMto itihAsa hoya che. e itihAsane ghaDanArI pratibhAo je-te kSetramAM cirasmaraNIya bhUmikA bhajavI cUkI hoya che. potAnI pratibhA, parAkrama ane puruSArthane baLe itihAsa ghaDanArA samaye samaye A vizvane Alokita karatA rahyA che. emanuM je-te kSetramAM AvuM yogadAna mAnavavizvane mATe kalyANakArI banI rahyuM che. A pratibhAoe karelAM navaprasthAno kAMI sahelA, saraLa ane same sutara cAlyAM nathI hotAM. enA udbhava ane vikAsamAM aneka avarodho, vidano ane athaDAmaNono sAmano karavAno thayo hoya che. A lekhamALAmAM kSAtradharma, rajapUtIdharma, AzarAdharmanI tAttvika vAto vaNI levAmAM AvI che. gujarAtamAM eka ekathI caDiyAtA prajAvatsala rAjavIo, niSThAvAna maMtrIzvaro ane sAtvika saMto-mahaMto jamyA che. emanA jIvana prasaMgo Aje paNa ApaNane rojiMdA jIvanamAM, jIvananI bhavATavImAM, mArgadarzaka ane preraNAdAyI banI rahe che. A lekhamALAnA lekhaka khAcara pradyumnakumAra bhagubhAIno janma coTIlA tAlukAnA saNosarA gAme tA. 6-2-69nA roja thayo. prAthamika zikSaNa bagasarA ane saNosarAmAM meLavyuM. hAIskUlanuM zikSaNa coTIlAmAM lIdhuM. rAjakoTanI dharmendrasiMhajI kolejamAMthI mukhya viSaya itihAsa sAthe bI. e.nI pharsTaklAsanI DIgrI meLavIne pro. kezavalAla hiMmatalAla kAmadAra prAIjha meLavyuM. kolejakALamAM gaMgotrI, gaumukha, manAli vagere sthaLoe TrekIMga kempamAM bhAga lIdho ane ena. sI. sI.nuM "sI" sarTiphIkeTa "bI" greDathI meLavyuM. 1992thI teo itihAsa vibhAganA adhyakSa tarIke jUnAgaDhanI DaoN. subhASa mahilA kolejamAM pharaja bajAve che. saurASTra-kaccha ItihAsa pariSadanA maMtrI che. nezanala buka TrasTa-dilhInA AjIvana sabhya che. emanA pragaTa thayelA pustakomAM "kAThI itihAsa ane saMskRti', "prAcIna bhAratanA videzI yAtrI', "bhUcara morInI laDAI', 'itihAsa sumana", "saurASTra-gujarAtanA zAsakonI vaMzAvaLIo mukhya che. gujarAtI vizvakoSamAM adhikaraNo lakhyA che. temanA lekho "pathika', "navanIta-samarpaNa", "valo karachaDo vageremAM avAranavAra pragaTa thAya che. pro. khAcara samagra saurASTranA aitihAsika gAma-nagarano paricaya pragaTa karavAnI mahattvAkAMkSA sAthe kAma karI rahyA che, te have "phulachAba'mAM "saurASTra-itihAsane pAne" nAmanI budhavAranI kaTAramAM lakhI rahyA che. samAjane temanI sevA vadhune vadhu prApta thAya tevI abhilASA. -saMpAdaka marajIvo pravAsI adhikArI aMgreja kepTana mekama kacchanI aMdhAdhUMdhI mATe kacchanI dharatIne khUMdanAro, jene kacchI loko bhUriyAbAvAnA nAme oLakhe che. e kepTana jemsa mekamaDano janma i. sa. 1787mAM thayo hato. te isTa InDiyA kaMpanInA nokara tarIke marajIvo banIne Avyo hato. te zarUAtamAM bhArata Avyo tyAre tene bhAratanI garama AbohavA mAphaka na AvatAM tene pAchuM vatanamAM paradeza jatuM rahevuM paDyuM hatuM ane bIjI vakhata pharI Jain Education Intemational lucation Intemational Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta pAcho bhArata Avyo tyAre te ghaNo samaya rahyo ane rokANo. sAhityapremI teNe zarUAtamAM vaDodarA, pAvAgaDha, mALavAmAM nokarI karI pachI te gujarAtamAM Avyo ane te gujarAtanA loko sAthe elekajhAMDara kinloka phArbasa khUbaja otaprota banI gayo. pachI to te hindI, gujarAtI teno janma 7-7-1821nA roja laMDanamAM thayo hato. ane phArasI paNa samajavA lAgyo. je eka sArA jAsUsa phArbasane bALapaNathI ja sAhityanA saMskAra lAgyA hatA te tarIke kAma karI zake tevo mANasa hato. tethI tenI jIvanaparyanta rahyA hatA. icchA hovAthI te khyAtanAma mutsaddIgIrI joI tene kacchano ejanTa banAvyo hato ane zilpazAstrI mi. jyorja bAphasevanI pAse rahyo hato. paraMtu saurASTra kacchanI dakhalagIrI upara cAMpatI najara rAkhavAnI tenuM nasIba zilpazAstrI thavA nahi paNa sAhityakAra thavAnuM tamAma javAbadArI tenA zire AvI. te I. sa. 1813mAM lakhAyeluM hatuM. pachIthI to pote bhaNI gaNIne 37 DIsembara kacchamAM Avyo. A samaye kacchamAM mirajhA mahArAva 184ranA roja sivila sarvisamAM joDAyo ane 15-11rAyadhaNajI hatA ane phatehamahamada jamAdAranI hAka vAgatI 1843nA roja bhArata Avyo, ahamadanagaranA kalekTara nIce hatI. tethI te kacchamAM bahu saphaLa na thayo ane te thoDo samaya rahyo. bhAratanI sthAnika bhASA paNa zIkhI lIdhI. okhAmaMDaLa tarapha vaLyo. i. sa. 1819nA kacchanA khAnadezano AsisTaMTa kalekTara paNa banyo. ane adAlatano dharatIkaMpano vyavasthita riporTa taiyAra karI teNe aMgreja eTiMga DepyuTI rajIsTrAra paNa banyo. i. sa. 1846mAM sarakArane mokalyo hato. teNe dvArakA, kaccha, vaDhiyAranA phArbase amadAvAda AvI gujarAtanA vera-vikhera itihAsanI pravAso karI tenA pravAsa ahevAlanI DAyarI lakhI che. je sevA karI. phArbasa vidyA ane kalAno jANakAra ane rasajJa itihAsalekhana karavA mATe eka prathama kakSAnA sAdhanarUpa hato. gujarAtanA vera-vikhera itihAsa mATe kavi dalapatarAmane banI che. pachI te jhAlAvADamAM adhikArI tarIke nimAyo tethI potAnI pAse rAkhIne pachI aitihAsika vigato bhegI karavA kAThiyAvADa viSe paNa ghaNI badhI vigato meLavI hatI, jenAM mAMDI. aneka bhATa, cAraNa, bAroTanA saMparko karI rAsamALA be prakAzano kaccha ane saurASTra upara bahAra paDyAM hatAM. nAme graMtha taiyAra karyo. A sivAya teNe I. sa.1848mAM suvikhyAta jhArAnA yuddha vize teNe te yuddhamAM rahelI traNa gujarAta varnAkyulara sosAyaTI sthApI. eka vArapatra dara vyaktione rUbarU maLIne vigato meLavI hatI. tenI pravAsa budhavAre phArbasanI sahAyatAthI nIkaLatuM hatuM. teNe "pRthvIrAja DAyarI ane anya riporTa uparathI kaccha ane saurASTranI rAso'nI zodhakhoLa khUba ja calAvI paNa Akho hAtha Avyo 19mI sadInI zarUAtanI rAjakIya, sAmAjika, Arthika nahi. aMte khUba ja prayatna pachI te baMdikoTAnA rAjA pAsethI ane bhaugolika vigato maLe che. mahArAja bhAramalajI ane maLyo. jenI prata hajI muMbaI phArbasa gujarAtI sabhA pAse che. mekarDo vacce gera-samajUtI pedA thaI hatI. aMjAramAM - pATaNanA graMthabhaMDAramAMthI aneka pustakonI nakala karI lAvyA. mekamarDoe yuropiyana zailIthI potAno eka baMgalo banAvyo temaNe prabaMdhaciMtAmaNI, bhojaprabaMdha, pRthvIrAja rAso, che. je baMgalAmAM kacchI kamAMgarInA citro dorAvyA che. A kumArapALa dvayAzraya, ratnamALa, pravINa sAgara, jagadeva baMgalA AgaLa briTIza dhvaja rAkhato jenI nIce besI paramAra, bAbIvaMza vilAsa, zrIpALa rAsa, kesara rAsa, mekamarDe prajAnA prazno sAMbhaLato. e oTA upara je pratIka hamIraprabaMdha vagere vagere meLavyAM. e badhAM vAMcyAM ane pote hatuM te Aje bhUja myujhiyamamAM che. A pratIkamAM phUlavela meLavelI vigato uparathI rAsamALA taiyAra karI. pote pravAsa dhvaja ane siMho batAvelA che. A baMgalAne cAre bAju karI citro doryA hatAM te ja rAsamALAmAM mUkyAM hatAM. daravAjA che. baMgalAmAM rAmAyaNanAM citro che, tenI pravAsamAM pote nakazo, paisA, pistola ane lAkaDI sAthe kASTakalA paNa vakhANavAlAyaka che. tenuM mRtyu 28-4- rAkhato ane loko sAthe haLI maLIne vAto karato ane temanI 1820nA roja varaNuM (tA. rApara) mukAme thayuM. tyAM ja sAthe bhaLI jato hato. sAdarAmAM eka phArbasa zALA sthapAI tenI kabara banAvavAmAM AvI che. jenA upara chataraDI hatI. phArbase dAMtAmAM eka sadAvrata bAMdhyuM hatuM. e saurASTrakaravAmAM AvI che. vAsIono vahAlo mitra thaI gayo hato. rAsamALA sivAya Jain Education Intemational Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 09 teNe somanAtha upara paNa lakhyuM hatuM. 31 ogaSTa 1865nA rAjya trIjA varganuM ane 247 corasa mAila dharAvatuM 48 roja pUnA khAte tenuM avasAna thayuM hatuM. gAmonuM hatuM. hasamukhA rAjavI alpajIvI paNa vadhu chApa mUkatAra karaNasiMhajI dAjIrAjajI thAna lakhataranA rAjavI karaNasiMhajI 10 jAnyuArI dAjIrAjano janma 4-1-1861nA roja vaDhavANamAM 1846nA roja thAnagaDha mukAme rUpALIbAne peTe janmyA hatA. thayo hato. rAjakoTanI rAjakumAra kolejamAM aMgrejI keLavaNI teo gujarAtI, bALabodha ane urdU bhASA jANatA hatA. te laI pAkuM gujarAtI jANavA uparAMta thoDuMka saMskRta paNa jANatA i. sa. 1847mAM gAdIe beThA, i. sa. 1870mAM rAjayano hatA. teoe pravAsa karI hiMdamAM ghaNAM zahero joyAM hatAM. saMpUrNa akhatyAra potAnA hAthamAM soMpAyo hato. emanA eka varSa vaDhavANanA joDAyelA rAjyakArabhArIno hodo vakhatamAM thayelA sudhArAe rAjayanI badhI AbAdI khIlavI anubhava meLavavA bhogavyo hato. 13-7-1881nA roja hatI. keLavaNIkhAtAnI sthApanA karI, zahera sudharAIkhAtuM temaNe saMpUrNa rAja-kArabhAra saMbhALyo., tyAre tijorImAM majabUta banAvyuM. A sivAya rAjAnI ane prajAnI sukhAkArI 5, 25,000nI rokaDa rakama purAMta hatI. temaNe I. sa. mATe aneka pagalAMo lIdhAM. temAM davAkhAnuM kholyuM. traNa navI 1883mAM iMglenDa yuropanI musApharI karI hatI. rAjyanuM dharmazALAo ane eka navI skUla bAMdhI hatI. A sivAya nava InsApha khAtuM sudhAryuM ane keLavaNIne uttejana ApyuM. jAhera navI nizALo kholI. eka taLAva baMdhAvyuM. potAnAM nAma bAMdhakAma khAtuM sthApyuM. zahera sudharAIkhAtAne majabUta karyuM. uparathI karaNagaDha nAmanuM navuM nagara vasAvyuM. jAlamapurA ane eka moTuM taLAva baMdhAvyuM. teo zikSaNa pAchaLa dara varSe vAsavA gAmo vacce navo baMdha baMdhAvyo, thAnamAM navI jela 4500 rUpiyA kharacatA hatA. dharmanI hospiTala ane udhADavAmAM AvI. kapAsanA pAkane dhyAnamAM laIne jInIMga davAkhAnuM kholAvyuM. 1-1-1877nA mahArANI vikToriyAe phekTarI ughADavAmAM AvI, rAjyamAM navI saDako baMdhAvAmAM kaisare hiMdano IlkAba dhAraNa karyo enI yAdagIrImAM e AvI, kheDUtonA hitanI ciMtA karIne khetIne uttejana ApavA ThAkorane 9 topanI salAmInuM mAna ApyuM hatuM.. mATe 11 navA kUvA karAvyA. A sivAya eka navo gaDha ane teo pa-5-1885nA maMgaLavAranA roja kSaya rogathI gRhastho mATe havelI nAmano navo utAro baMdhAvyo ane eka 26varSanI yuvAna vaye avasAna pAmyA. dAjIrAje vaDhavANamAM navI bajAra ughADavAmAM AvI hatI. karaNasiMhanAM 8 gAma khAravAnI poLa bahAra caMdravilAsa bAga sudhI dAjIparuM vasAvyuM viSe aMgreja sarakAramAM kesa cAlato hato. temAM 3 gAmo hatuM. tathA tyAMnI khAMDIpoLanI bahAra dAjIvana tathA lIlApara, kIsola ane rUpAvatI aMgrejoe pAchAM sopyAM dAjItaLAva baMdhAvyAM ane dAjImahela paNa baMdhAvavo zarU karyo hatAM. e temanI saphaLatA hatI. ThAkora sAheba rAjakoTa hato paraMtu te pUrNa thayelo jovAne mATe te bhAgyazALI thayA ejansInI skUlo, DispensarI, lAyabrerI, koleja vagere nahotA. dAjIrAjane koI saMtAna hatuM nahi. tethI temanA pachI jAherakhAtAMone dara sAla madada karatA hatA. 1877-78nA vaDhavANanI gAdIe bAlasiMhajI AvyA. Ama dAjIrAje mAtra gujarAtanA bhayaMkara dukALa samaye temaNe anAjanI dukAno 10 varSaja gAdI bhogavI. 19 navembara 1885nA roja kholI. jyAM garIbone anAja maphata ane kharIdI zake tevA dAjIrAjanA smaraNArthe dAjIrAja hAIskUlano pAyo AsIsTaMTa mudalabhAve anAja ApavAmAM AvatuM hatuM. A sivAya bhUkhe polITikala ejanTa karnala naTa sAhebanAM patnI misIsa naTane maratAne rojI ApavA anya kAmo kholavAmAM AvyAM hatAM. hAthe nAMkhavAmAM Avyo hato. dAjIrAja voTara varkasa paNa A ThAkorasAhebane sAta rANIo hatI. pote milanasAra banAvavAmAM AvyuM hatuM. jemanA samayamAM vaDhavANamAM relave svabhAvanA, hasamukhA mijAjanA ane sAdA paheraveza ane AvI hatI. dAjIrAja hoMziyAra ane mAyALu rAjavI hatA bInadamAmI rItabhAtanA hatA. temane phoTogrAphI, jeo potAnI vaDhavANanI prajAnI yAdagIrI mATe ATalI chApa hathiyArabAjI ane pravAsano zokha hato. jemanuM thAna-lakhatara mUkatA gayA che. Ama alpajIvI rAjavIe UMDI chApa mUkI che. Jain Education Intemational ucation Intermational For Private & Personal use only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta gujarAtanA itihAsane ghaDanArA myujhIyamane Apavo ane vAlvezvaranuM ghara hiMdu seneToriyama mATe ApavuM. pustako muMbaInI royala eziyATika sosAyaTIne bhagavAnalAla iMdrajI ApavA, paraMtu te pustakonI upara DaoN. bhAudAjInA ziSya AMtararASTrIya khyAti prApta vidvAna praznorA nAgara bhagavAnalAla indrajIno saMgraha ema lakhavAnI zarata rAkhI jJAtimAM janmelA bhagavAnalAlano janma 7-11-1839nA hatI." AvuM temane tenA guru upara mAna hatuM. dhanya che. A roja jUnAgaDhamAM thayo hato. teNe zikSaNa keTaluM meLavyuM hatuM guru-ziSyanI belaDI ke jenuM nAma itihAsamAM suvarNAkSare tenI AdhArabhUta vigato maLatI nathI. tenA pitA saMskRtanA kotarAyuM che. bombe gejheTiyaramAM gujarAtano itihAsa vidvAna ane jUnAgaDhanI pAThazALAnA zAstrI hatA. tethI bhagavAnalAla indrajInA saMzodhanane AdhAre lakhAyo hato. thoDoka saMskRtano abhyAsa karyo hato. paraMtu pachIthI kAma pUratuM itihAsavetA aMgrejI vAMcI samajI zakAya teTaluM mitronI madadathI zIkhyA hatA. I. sa. 1822mAM karnala ToDe jUnAgaDhamAM azokano karnala je. Dabalyu. vaoNTasana zilAlekha joyo ane i. sa. 1837mAM jemsa prinsepe tene bhAratamAM ane emAMya te khAsa karIne gujarAtamAM je ukelyo, paraMtu temAM ghaNI bhUlo thavA pAmI hatI. tethI ghaNA aMgreja adhikArIo AvyA temaNe ahIM rahIne azokanA zilAlekhanuM sAcuM bhASAMtara A bhagavAnalAlanI itihAsanI sArI evI sevA karI che. enA e pradAnane dhagaza ane niSThA temaja mahenatane hisAbe A zilAlekhanuM kyAreya paNa bhUlI zakAya tema nathI. AvA eka adhikArI rabiMga laI DaoN. bhAudAjIne muMbaI mokalyuM ane te baMnenA jenuM nAma karnala jona vahelI vaoNTasana hatuM. teno janma i. sa. prayatnone hisAbe zuddha bhASAMtara taiyAra thayuM. bhAudAjIno 1838mAM thayo hato. te rAjakoTa khAte Disembara 187thI saMparka thayA pachI bhagavAnalAla i. sa. 1862mAM muMbaI gayA jAnyuArI 1877 sudhI ane jAnyuArI 1886thI mRtyu ane temane tyAM ja nokarImAM rahI gayA. pachI to bhAratanA sadhI poliTikala ejanTanA hodA upara rahyA hatA. A sivAya aneka sthaLono pravAsa karIne aitihAsika vigato meLavI ane teNe vaDodarA, bhAvanagara, goMDala, pAlanapura vagere jagyAe nAsika, kAla, bhAjA, nara, bhaMDAra, pittaLakhorI ane pharajo bajAvI hatI. rAjasthAna korTanA adhyakSa paNa banyA hatA nAnIghATanI guphAonA lekhonA rabiMgo lIdhA. pachI jUnAgaDha te I. sa. 1885mAM ekRTiMga poliTikalanA ejanTanA hoddA navAbe temane rU. 200nA pagArathI rAkhyA hatA. khaMDavA, upara kolhApura gayA hatA. khAsa karIne temane Aje ApaNe kArezvara, ujajaina, bAghanI guphAo, dhAra, mAMDavagaDha, yAda karavA paDe che ke temaNe itihAsanI khUba ja sArI sevA sAMcI, bhojapura, udayagIrI, besanagara, eraNa, bajAvI hatI. teNe ""kAThiyAvADa gejheTiyara" nAmano 610 balucistAna, nepALa, jesalamera, pharukhAbAda, gorakhapura, pRSThano graMtha lakhyo hato. jenuM bhASAMtara kAThiyAvADa alhAbAda, mathurA, AgrA, banArasa vagere sthaLonA pravAsa sarvasaMgrahanA nAme i. sa. 1886mAM bahAra paDyuM hatuM. je karyA hatA, ghaNA pravAsa daramiyAna tenA patnI gaMgAbahena paNa graMthamAM kAThiyAvADanuM varNana, utpatti, vastI eTale ke sAthe ja rahyAM hatAM. i. sa. 1877mAM royala eziyATika jJAtiono itihAsa, jamIna vahIvaTa, nyAya, jamAkharca, sosAyaTI-muMbaIe temane sanmAnya sabhya tarIke cUMTyA. keLavaNI ane jamAjoga jagyAonI vigata ApI che. te 1882mAM muMbaI sarakAre yuni. nA phelo nImyA. lIDana AjanA itihAsa saMzodhakane mATe mArgadarzakarUpa anivArya yuni.nI seneTe DokTaranI sanmAnya padavI ApI 1884mAM graMtha thaI paDyo che. A sivAya temaNe sTeTesTika ekAunTa laMDananI royala eziyATika sosAyaTIe phelo cUMTyA. A opha jUnAgaDha nAmano graMtha ane jAmanagara, bhAvanagara, mahAjJAnI ane mAnabhUkha vihoNA mAnavane pAchaLa koI porabaMdara, dhrAMgadhrAnA paNa evA graMtho taiyAra karyA hatA. temaNe saMtati hatI nahi. teo 16-3-1888nA roja 49 varSanI ""hisTrI opha kAThI" nAmathI thoDIka vigato taiyAra karI hatI uMmare svargavAsI thayA. A samaye temaNe milkatanuM vIla karyuM te chapAvI zakAI nahotI. teno upayoga karIne meM (pradyumna hatuM. temAM lakhyuM hatuM ke "mAro kiMmatI khajAno briTIza bha. khAcara) kAThI itihAsa ane saMskRti" nAme pustaka taiyAra Jain Education Intemational Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 81 karela che te paNa karnala je. Dabalyu. vaoNTasanane ja AbhArI gaNuM kaisare hiMda pula banyA hatA. i. sa. 1878nA bhayaMkara chuM. te eka sArA itihAsakAra, purAtattvavettA ane duSkALamAM saradhAranuM jUnuM taLAva ane jUno darabAragaDha vahIvaTakartA hatA. vaoNTasananA itihAsapremanA kAraNe ja tenA samarAvavAmAM 1 lAkha rUpiyA kharcavAmAM AvyA. temanA mRtyu pachI saurASTranA rAjA rajavADAoe phaMDa karI tenI samayamAM muMbaInA gavarnara lorDa re nA hAthe rAjakoTathI vAMkAnera ciraMjIvI smRtimAM rAjakoTamAM vaoNTasana myujhiyamanI sthApanA sudhInI relve lAIna i. sa. 1889mAM khullI mUkavAmAM AvI karI che. temane anidrAno roga hato tethI te klorophorma suMghatA hatI. temanA rAjyamAM sAyakaladhAro, loTarIdhAro, hatA, temAM eka divasa tAjuM klorophorma vadhu suMghAI jatAM tA. jugAradhAro, bALalagnadhAro, aphINadhAro 24-3-1889nA roja temanuM mRtyu thayuM. temane rAjakoTanA jevA judAjudA prajA kalyANakArI kAyadAo hatA. A samaye khristI kabrastAnamAM ja daphana karavAmAM AvyA che. tyAM temanI ja rAjakoTa vepAra vistAranI dRSTie samRddha banyuM hatuM. temanAM ArasanI kabara che. potAnI nokarI daramiyAna temaNe saurASTra avasAna pachI lAkhAjIrAja gAdIe AvyA. gujarAtanI AvI sevA karI hatI. bhAvanagaranA ghaDavaiyA saraLa rAjavI gagA ojhA bALAjIrAja jene bhAvanagara rAjyanI prajA gagA ojhAnA rAjakoTanA jADejA rAjavI bALAjIrAjano janma hulAmaNA nAme oLakhAtI hatI. tenuM AkhuM nAma gaurIzaMkara tA.30-8-185nA roja thayo hato. ThAkora sAheba udayazaMkara ojhA hatuM. teno janma 21 ogaSTa 1805nA maherAmaNajInA avasAna samaye bALAjIrAjanI uMmara 7 roja ghoghA mukAme thayo hato. gaurIzaMkarane je te kALamAM maLatuM varSanI hovAthI rAjakArabhAra tenA dAdImAM nAnIbAe sAmAnya vAcana-lekhana-gaNananuM ja zikSaNa maLyuM hatuM. teNe saMbhALyo hato. te pachI poliTikala ejanTa keTiMganI 14 varSanI vaye ja vepAra dhaMdhAno AraMbha karyo. paNa bahu salAhathI aMgreja adhikArIo paNa salAhakAra banyA hatA. saphaLatA na maLI. tethI 16 varSanI vaye bhAvanagara rAjyamAM tA. 17-1-1876nA divase bALAjIrAjane pUrNa kula rU. 6nA pagAravALI nokarI svIkArI lIdhI. pachI te buddhi atyAra soMpAyo hato. temaNe kheDUtone nukazAna karanAro ane kuzAgratAthI vahIvaTakartA banyA hatA. i. sa. 1847thI "bhAgabaTAI" levAno cAlato rivAja rada karI vighoTInI gaurIzaMkara rAjayanA pradhAnapade nimAyA. tenA vahIvaTathI prathA zarU karI hatI. te pote ja smolakojha korTa ane apIla rAjyanI AvakamAM khUbaja vadhAro thayo. rAjayanI kIrti paNa korTamAM besatA hatA. temanA samayamAM rAjayamAM temanA kALamAM khUba ja vadhI. ejansInA dareka poliTikala myunisIpAliTI banI, nAnI jela, lAyabrerI, anAjanI ejanToe paNa gaurIzaMkaranAM kAma ane yogyatAnAM haMmezA bajAra, kanyAzALA, davAkhAnuM, gujarAtI nizALo ane vakhANa karyA hatAM. mahArAjA jasavaMtasiMhe i.sa. 1866mAM dharmazALAo banyAM hatAM jemaNe bAMdhakAma pAchaLa potAnA A guNavAna pradhAnane turakhAMgAma garAsamAM ApyuM rU. 20,000no kharca karyo hato. temane 9 rANIo hatI. hatuM. i.sa. 1877mAM dilhI darabAramAM gagAne C.S..no (yaduvaMza prakAza ane goMDalano itihAsamAM prathamamAM ilkAba maLyo hato. mahArAjA jasavaMtasiMhajInA avasAna 8 ane bIjAmAM 9 rANI lakhI che.) samaye ku. takhtasiMhajI yogya uMmaranA na hovAne kAraNe bALAjIrAjanuM vyaktitva udAra, mAyALu ane rAjataMtra gaurIzaMkare sarasa calAvyuM ane I.sa. 1887mAM lAgaNIzIla hatuM. te dhArmika kAryamAM sAro evo rasa dharAvatA saMpUrNa rAjya kArabhAra taptasiMhajIne soMpI dIdho. paraMtu hatA. pote aMgrejI keLavaNI paNa lIdhelI ane sAdo poSAka pradhAnapade to te ja rahyA. te samaye bhAvanagara-goMDala relaveno pasaMda karanArA hatA. paraMtu dArUnA vyasanane hisAbe temanuM prAraMbha thayo. temaNe gaurIzaMkara jaLAzaya, saDako, kUvA, akALe tA.16-4-1897nA roja avasAna thayuM hatuM. temanA taLAvo, pUlo, dharmazALAo vagere rAjayamAM baMdhAvyA. samayamAM koThAriyAnAke eka bhavya mahela, rAMdaraDA taLAva. teRsiha i.sa. 1879mAM khAsa darabAra bharI tenI sevA Jain Education Intemational Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 4 bRhad gujarAta biradAvI tene bhAvanagaranA ghaDavaiyA ane jarmanInA prinsa 1-1883nA roja jUnAgaDhanuM lazkara tyAM gayuM ane te bismArka sAthe sarakhAvyA. te i.sa. 1879thI rAjayabhArathI AkramaNamAM 68 maiyAo marAyA hatA. A hatyAkAMDathI nivRtta thayA. tenI smaraNazakti agAdha hatI. pote samaya- navAbanI pratiSThAne bahu moTuM nukazAna pahoMcyuM hatuM. A pAlananA custa AgrahI hatA ane mitAhArI hatA. teNe hatyAkAMDamAM 1 strI paNa mRtyu pAmI hatI. kAzImAM hATakezvaranuM maMdira ane dharmazALA tathA bhAvanagaramAM Ama bahAdurakhAnajI trIjAnA samayamAM be AvI taNezvaranI mahAdevanuM maMdira baMdhAvyuM hatuM. bhAvanagaramAM carcAspada ghaTanAo banI. jetalasarathI verAvaLa sudhInI relave vedazALA sthApI hatI ane vedAMta upara temaNe eka pustaka taiyAra thatAM lokonI sukhAkArImAM vadhAro thayo hato. temaNe paNa lakhyuM hatuM. lekhakone te madada karatA hatA. te svadharmaniSTha i.sa. 1887mAM zikSaNane uttejana ApavA mATe ane sanAtana varNAzrama dharmanA jJAtA hatA. te 1 Dise. rUA. 3000nI ''vikaToriyA" jyubIlI-jUnAgaDha'' skolara1891nA roja avasAna pAmyA. temanA avasAna samaye zIpa zarU karI hatI. bahAdurakhAnajIne i. sa. 1890mAM temanA putra vajezaMkara upara saurASTranA aneka rAjavI ane G.c.s.. (grAnDa kamAnDara opha dhI inDIyana empAyara)no aMgreja adhikArIonA zoka saMdezAo AvyA hatA. je tenI ilkAba jAhera thayo hato. temanuM mRtyu tA. 21-1-1892nA kIrtinI suvAsa batAve che. TUMkamAM ema kahI zakAya ke roja thayuM tyAre temane eka paNa purUSa saMtAna na hovAthI temanA gagAojhAe rAjA-mahArAjAo, aMgreja adhikArIo, bhAI rasulakhAnajI jUnAgaDhanI gAdIe beThA hatA. teNe sAmAnya prajAjanomAM potAnuM jabaruM sthAna UbhuM karyuM hatuM. jUnAgaDha rAjayane vepArI daSTie samRddha karI relave ane rastA tene vijayazaMkara ane prabhAzaMkara ema be putra hatA. je baMne banAvyA, davAkhAnAo sthApyA, nizALonI saMkhyA vadhArI bhAvanagara rAjayanI sevAmAM joDAyA hatA. ane vRkSo vavarAvyAM hatAM. bahAdurakhAna trIjA tIDara ane bAhoza rAjavI jUnAgaDhanA navAba mahobatakhAna bIjAnA putra navAba vibhAjIrAja bahAdurakhAna trIjAno janma 22-1-1856nA roja thayo hato. teoe rAjakoTanI rAjakumAra kolejamAM zikSaNa meLavyuM jAma vibhAjIe i.sa. 185rathI 1895 sudhI hatuM. 29-9-1882nA roja navAba mahobatakhAnajInuM mRtyu navAnagara (jAmanagara)nI gAdInA zAsaka hatA. teno janma thatAM teo gAdIe beThA je pitAnI hayAtImAM rAjyanuM 8-5-1827nA roja thayo hato. teo bALapaNamAM khAsa polIsa khAtuM saMbhALatA hatA. tethI vahIvaTano temane thoDoka vidyAbhyAsa karI zakyA nahotA. mAtra gujarAtI vAMcatA anubhava hato. tenA samayamAM ja iNAja gAmane kAdu lakhatA zIkhyA hatA. paNa pachI anubhava ane ApabaLe makarANIe bahAravaTuM kheDyuM ane tenA samayamAM ja aMta aMgrejI samajatA paNa thayA hatA. temaNe okhA maMDaLanA Avyo. tA. 1-9-1888nA roja jetalasara-jUnAgaDha relave vAgherono i.sa. 1860no baLavo zANapaNathI dabAvyo hato. zarU thaI ane tA.1-2-1889nA roja jUnAgaDha-verAvaLa tethI aMgreja sarakAre temane "rAva-bahAdura' nAmano ilkAba relave zarU karavAmAM AvI. te Azare 67 mAila lAMbI hatI. Apyo hato. teNe i.sa. 1855mAM dariyAkinAre roThaDI tene lorDa ree khullI mUkI hatI. kAdu makarANInA bahAravaTA mAtAnA sthAnake eka moTo killo, mahela, jharUkho ane jevo ja pracalita ane carcAspada bIjo eka prasaMga vizALa TAMko tathA phUrajo, dIvAdAMDI baMdhAvyAM hatAM. 30 Dise. bahAdurakhAnajInA samayamAM banyo hato. te hato maiyAono 1855nA roja muMbaInA gavarnara sara philipa vuDahAusanA hatyAkAMDa. maiyAonI jamInanuM mahesula levA bAbatamAMthI hathi pANInA naLa khullA mUkavAmAM Avyo. tenA hAtha ja navAba ane maiyAonI vacce jhaghaDo thayo tyAre rAjya - zAkamArkeTa ane hospITalano pAyo nAMkhavAmAM Avyo. maiyAonI jamIna japta karI lIdhI. tyAre maiyAoe nirAza 1875mAM ja myunisIpala kamiTI sthApI ane rastAo thaIne dharaNAMno Azraya lIdho ane tA. 27-12-188rathI bAMdhavAmAM AvyA. 4 Dise. 1875nA roja jAmanagaramAM kanADA DuMgara upara 29 divasa dharaNAM upara beThA. Akhare 29. potAnA hAthe ja hAIskUlanuM uddaghATana karyuM. rAjakoTamAM Jain Education Intemational Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 83 jAmaTAvara paNa emaNe ja baMdhAvyo che. vahIvaTI sudhArAmAM rAkhyo hato. teNe 1875mAM bhAratabharano pravAsa karyo hato. temaNe potAnA rAjyamAM divAnI ane phojadArI korTa sthApI. 5-4-1878nA roja takhrasiMhane rAjyanI sarvasattA soMpAI rAjya sthAnikadhArA amalamAM mUkyA. briTIza kAyadAo paNa hatI. 14 jAnyuArI 1879nA roja takhtasiMhajI amalamAM mUkI prajAne nyAya Apyo. i.sa. 1866mAM hospiTalano pAyo svayaM mahArAjAe pote nAMkhyo hato. 7rAjyamAM mahAlonA ijArAonI jAherAta ApI. UMcA bhAve 4-1879nA roja bhAvanagaramAM moTI godI ughADavAmAM ijAro apAto te prathA have rada karI dareka mahAlomAM yogya AvI. vepAranA vikAsa mATe 22-5-1879nA roja adhikArIonI nimaNuMka karI. tethI ijAradAronA trAsathI 'bhAvanagara' nAmanI AgaboTa samudramAM taratI mUkI hatI. je prajA chUTI hatI. temaNe potAnI TaMkazALAmAM sonAnI bhAvanagara ane surata vacce calAvavAmAM AvatI hatI. thoDA korIono sikkA banAvI sonAmahoro cAlu karI hatI. samaya pahelAM ApaNA lokazAhI kALamAM evI sevA zarU karI jAmavibhAjI eka anokhI dRSTinA rAjavI hatA. temaNe paNa pAchI baMdha karI devAmAM AvI che. je takhrasiMhe tyAre boTa pravAsa daramiyAna je zahero joyAM tyAMthI ghaNA vicAro ane sevA calAvI hatI. duSkALa vakhate takSasiMhe 15 hajAranuM dAna vastuo laI AvyA hatA. temaNe i.sa.1877mAM nAITa karyuM ane mAbApa vinAnA garIbonA 50 chokarAone Azraya kamAnDara opha dhI ekjholTeDa orDara opha dhI TArano ilkAba Apyo hato. 18 Dise. 1887nA roja bhAvanagara-goMDala meLavyo hato. i. sa. 1878nA dukALa vakhate temaNe anna relave zarU karavAmAM AvI hatI. 30 Dise. 1882nA roja ApI hajAro mANasone bacAvyA hatA ane rIlIpha varkasa bhAvanagaramAM lAyabrerIno pAyo nAMkhyo. e sivAya sArI kholI prajAne khUba ja rAhata ApI hatI. jAma vibhAjane 14 jAtanA ghoDAno uchera karavA mATe azvazALA paNa zarU karI rANIo hatI. te bhalA, bhoLA, milanasAra, sAdA ane hatI. temanA samayamAM ja 7-1-1885mAM zAmaLadAsa koleja majabUta bAMdhAnA AjAnabAhu hatA. te potAnA rAjayanA zarU karI hatI. 1885mAM taptasiMhe rAjyanA penzanaro mATe mahAlomAM pharI prajAnI sukhadu:khanI vAto sAMbhaLatA. eka kAyado ghaDyo hato. aMgreja sarakAre temane gAmaDAnA kheDUtonA bALako je vastu laI Ave te premathI ke.sI.esa.AI. ane jI.sI.esa.AIno ilkAba Apyo ArogatA ane prajApremI rAjavI bALakone paisA ApatA hato. tenA ja samayamAM borataLAva, nagarapAlikA, TeligrApha hatA. darabAragaDhamAM nAma Ave tyAre tenuM moDhuM joyA pachI ophisa, bArTana lAIbrerI, taptasiMha hospiTala, vikaToriyA anna levAnA amuka lokone vrata hatAM. jAmavibhAjI darabArI bAga vagere sthapAyAM hatAM. teo sahiSNu rAjavI hatA. dareka kAgaLo vaMcANe lIdhA pachI temAM hAMsiyAmAM sahI karatA hatA. dharmanAM sthAnakone dAna karatA hatA. saurASTra AkhAmAM temaNe teo 69nI uMmare 43 varSa rAjaya bhogavI I.sa. 1895mAM dAna karyA hatAM. pote gAdIe AvI kheDUtonI bhAgabaTAI jAmanagaramAM mRtyu pAmyA. prathA rada karI khAtAbaMdhI dAkhala karI hatI. AvA prajA hitecchu taptasiMha hatA ane sAmAnyamAM sAmAnya jana paNa Adarza rAjavI emane sahelAIthI maLI zakato hato. temanA rAjyamAM 11 sara takhrasiMhajI davAkhAnAM, 1 koleja, hAIskula, brAMca skUla ane 139 anya tannasiMhajIno janma 6-1-1858nA roja thayo hato. nizALo hatI. te 29-1-1896nA roja avasAna pAmyA. teNe keLavaNI khAtAnA vaDA prANanArAyaNabhAI mayAzaMkara pAse te pachI bhAvasiMha bIjA gAdIe AvyA hatA. 4 varSa sudhI prAraMbhika zikSaNa lIdhuM hatuM. 11-4-1870nA AdarzapremI roja temanA pitAnuM avasAna thatAM 23-4-1870nA roja temane gAdIe besADyA. pachI navI ja taiyAra thayela rAjakumAra kavirAjavI kalApI kolejamAM temane vidyAbhyAsa mATe dAkhala karavAmAM AvyA teo lAThI rAjyanA rAjavI hatA. temanuM mULa nAma hatA. lagna thaI javAthI pachI temaNe rAjakumAra koleja choDI surasiMhajI hatuM. temano janma 26-1-1874nA roja thayo paraMtu kepTana naTane rAjadarabAramAM rAkhI AgaLa abhyAsa zarU hato. kalApI e gujarAtI sAhitya jagatamAM oLakhAtuM nAma Jain Education Intemational ucation Intermational For Private & Personal use only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 je bRhad gujarAta che. rAjakoTanI rAjakumAra kolejamAM temane abhyAsa karavA mATe dhAMgadhAte zaNagAravAra mUkavAmAM AvyA hatA. tyAM temane haDALA darabAra zrI sara mAnasiMhajI vAjasuravALA sAthe mitratA baMdhAI hatI. nAnapaNamAM pitA ane mAtA avasAna pAmatAM kalApIne jabaro AghAta lAgyo mAnasiMhajI 26 jAnyuArI 1837nA roja jamyA hato. tyAre temanA jAnI mAstare khUba ja prayatno karyA ane hatA. teo aMgrejI keLavaNI laI zakyA na hotA paraMtu temaNe temane sAhitya tarapha vALyA. te pachI to 15 varSanI ja vaye gujarAtI, urdu ane phArasI temaja thoDuM thoDuM saMskRta zIkhyuM kalApInAM lagna kacchanA rohA rAjayanAM ane koTaDA sAMgANInAM hatuM. pachI temaNe aMgrejI upara paNa prabhutva meLavyuM hatuM. ema be kuMvarIo sAthe thayAM. jemAM rohAvALAnuM nAma rAjabA temanA pitA raNamalasiMhajI i. sa. 1869mAM avasAna (ramA) ane koTaDAvALAnuM nAma AnaMdIbA hatuM. zarUAtamAM pAmyA. tethI 16 okaTombara 1869nA roja mAnasiMha kalApI A rAjarANIo sAthe ja guMcavAyelA rahyA ane rAjagAdIe beThA. AvIne temaNe kheDUtonI sthiti sudhAravA tyArathI kAvyanI racanAo karavA mAMDyA. anya rAjavIonI bhAgabaTAI nAmanI prathA rada karI ane tenI jagyAe vighoTI jema kalApIe paNa pravAso karyA temAM teno kAmIrano pravAsa prathA athavA khAtAvahI prathA zarU karI. lokonA Arogyane noMdhapAtra che. A pravAsamAMthI ja jANe ke te sauMdaryapremI banI lakSamAM rAkhIne temaNe i. sa. 1870mAM davAkhAnuM zarU karyuM. gayA. A badhuM joI kalApIne to rAjavaibhava ane gAdI paNa jenAthI rAjayanI prajAne khUba ja lAbha thayo hato. temane tuccha jevA lAgyA ane gAdIno moha paNa rahyo na hato. pote 1877mAM sTAra opha inDiyA ane sarano IlkAba maLyo rAjA banavA icchatA nathI tevuM paNa kahetA thayA hatA. A badhA hato. 2 navembara 1878nA roja dhAMgadhrAmAM jhAlAvADa prAMtanA asamaMjasakALamAM kalApIne maNilAla dvivedI taraphathI madadanIza polITikala ejanTa kepTana sTezanA hAthe mArgadarzana ane dostI maLyAM. tethI kalApI temane guru mAnavA haoNspiTalano pAyo naMkhAyo. je haoNspiTalanuM nAma 'prinsa lAgyA. Akhare 21-1-1895nA roja kalApIe lAThInI opha velsa haoNspiTala" tyAre rAkhavAmAM AvyuM hatuM. 14 rAjagAdInI saMpUrNa rAjasattA saMbhALI. e pachI ramAbA sAthe navembara 1882nA roja sItA gAme bAIrAjabA (potAnI Avela dAsI moMghI urphe zobhanA sAthe dhIredhIre premasaMbaMdha mArI sAthe vAra mAtA) nAme davAkhAnuM kholyuM. i. sa. 1887mAM vikaToriyA baMdhAyo ane jene e potAnI hRdayasAmrAjJI mAnavA lAgyA. jyubIlI kanyAzALAno pAyo nAMkhavAmAM Avyo. (kalApInA avasAna pachI zobhanA khUba ja jhAjho samaya mAnasiMhanI jela vakhaNAtI hatI. poliTikala ejanTa karnala lAThImAM jIvita rahI hatI.) A pachI to kalApIe aneka bUDe tenAM vakhANa karatAM kahyuM ke AvI jela meM AkhA muzkelIo bhogavI ane te daramiyAna asaMkhya kAvyo racyAM. kAThiyAvADamAM joI nathI. 14 mArca 1888nA roja jyubIlI temanAM moTAbhAganAM praNayane lagatAM che. kalApInI premI tarIke garlsa hAIskUlane khullI mukavAmAM AvI. 1887-88nA eka vizeSatA e gaNAvI zakAya ke ramAbA ane AnaMdIbA duSkALa vakhate prajAne aneka jAtanI rAhato ApI. rIlIpha nAmanAM be rANIo sivAya trIjI zobhanAne prema karyo paraMtu varkasa ughADyAM. A dukALa vakhate pahelAM teNe gaNatarI karAvI A traNeyamAM koIne paNa jarAya anyAya na thaI jAya teno A ke kayA ThekANe keTalA loko bhUkhamaro bhogavI rahyA che. te kavihRdayI rAjA khAsa khyAla rAkhatA hatA. darekanI sAthe nakkI mujaba Ayojana karyuM hatuM. te mujaba haLavada, solaDI, karelA samaya mujaba rahetA hatA. AvA kudaratapremI, prajApremI, sukhapara, sIthA, methANa, TIkara, umaraDA, saralA ane Rju rAjavInuM 9-6-1900nA roja 26 varSanI bharayuvAnIe dhAMgadhrAmAM rAhatakAmo calAvI prajAne anAja ApyuM hatuM. lAThImAM avasAna thayuM. A rAjavInAM smaraNane yAda rAkhatI mAnasiMhajIe phAlaku nadI upara rUA. 75000=00nA kharce lAThInA rAja smazAnamAM temanI chataraDI Avela che. kalApInAM paththarano pula banAvI tenuM nAma jemsa phargyusana pula rAkhyuM mahattvanAM kAvya "kalApIno kekArava' nAme graMthamAM pragaTa thayAM hatuM. TUMkamAM mAnasiMhe rAjyane khUba ja pratiSThA apAvI che. jemAMthI tenI divase divasanI manaHsthitino khyAla Ave zaNagAryuM. lAyabrerI, davAkhAnuM, nizALo, dharmazALAo, che je gujarAtI sAhityanA ane itihAsanA abhyAsI mATe saDako, baMgalA ane pula bAMdhI prajAvatsalatAnuM udAharaNa pUruM mahAmUlAM che. Jain Education Intemational ducation International Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 85 pADyuM. zaheramAM sudharAInI paNa sthApanA karI. divAnI ane eDamInIsTreTara nImI dIdho. i. sa. 1888mAM sara bhAyAtI korTa temanA rAjyamAM hatI. tenI apIlo hajUraephaesa. lelIe porabaMdarano killo toDI nAMkhyo te aMge korTamAM pote ja sAMbhaLatA. merUpura, mAnapura, haripura, eka gIta gavAya che. "rANAno gaDha lelIDe lIdho, pADIne maMgalapura nAme cAra gAma vasAvyAM hatAM. tenA rAjayamAM kula paTaDo kIdho....rANAno gaDhaDo,'' A samaye vikamAtajIe 125 gAma hatAM. mAnasiMha hindI, gujarAtI kAvyo racatA aMgreja sarakAra pAse potAne thayelA anyAyanI rajUAto karI hatA. teo i. sa. 1900mAM gujarI jatAM ajItasiMha hatI. tema chatAM i. sa. 1886 thI 1900 sudhI porabaMdaramAM gAdIe AvyA. vikamAtajInA samayamAM briTIza eDamInIsTrezana rahyuM. tyAre dharmaniSTha ane bhoLA rAjavI relave, saDako baMdhAyA ane rANAzAhI korI baMdha karavAmAM AvI. vikamAtajI rAjarSi jIvana jIvanArA hatA. pote vikamAtajI (bhojarAjI) dhArmika vyakti hatA. dararoja savAre vahelA UThI ThaMDApANIe vikamAtajI e porabaMdara rAjyanA jeThavA vaMzanA snAna karI pUjAmAM besatA hatA. pote zarUAtamAM vaiSNavadharmI rAjavI hatA. teno janma I. sa. 1823mAM thayo hato. tenA hatA paraMtu pachI pAchaLathI zaivadharmI banyA hatA. vikamAtajI pitA rANA khImAjInA avasAna samaye teo 8 varSanI ja 21-4-1900nA roja mRtyu pAmyA te pachI bhAvasiMhajI uMmaranA hovAthI rAjyano kArabhAra rAjamAtAthI rUpALIbAe porabaMdaranI gAdIe beThA. calAvyo. teo sAduM jIvana jIvatAM. khoTA kharcAnA virodhI lIMbaDInA ghaDavaiyA hatA. jemaNe rAjyanI tijorI khAlI hatI te vakhate pote karakasarathI rAjya calAvavAno mArga pasaMda karI rAjya calAvyuM. jasavaMtasiMhajI rAjamAtA dhArmika prakRtinAM hatAM. temaNe mAdhavapuramAM jasavaMtasiMhajIno janma 23-5-1859nA roja mAdhavarAyajInuM maMdira I. sa. 1840mAM baMdhAvyuM. somavAre thayo hato. temanA pitA phatehasiMha i. sa. vikamAtajInA samayamAM porabaMdaramAM kedArezvara, kedArakuMDa, 1862mAM jAnyuArI mahinAmAM mRtyu pAmavAthI teo nAnI rUpALIbA taLAva (bhojasara) baMdhAvyA. rAjamAtA i. sa. uMmare gAdIe AvyA tyAre temanA mAtA haribAe thoDo 1841mAM mRtyu pAmyA pachI vikamAtajIe rAjadhurA potAnA samaya vahIvaTa calAvyo hato. pachIthI aMgrejoe AsIsTaMTa hAthamAM lIdhI. vikamAtajInA yogya vahIvaTa ane sthiratAne poliTikala ejanTa nImI vahIvaTa calAvyo hato. hisAbe aMgreja sarakAre porabaMdara rAjayane prathama vargamAM gayuM. jasavaMtasiMhajIne khAnagI zikSake gujarAtI ane aMgrejI vikamAtajInA samayamAM porabaMdaranA dariyAkAMThAmAM bhASAnuM zikSaNa ApyuM hatuM. pachI teo rAjakumAra kolejamAM cAMciyAgIrI ochI thaI hatI. okhAmaMDaLa gAyakavADane abhyAsa karavA mATe dAkhala thayA hatA. je vakhate teoe tyAM soMpAtAM vAghero bahAravaTe caDyA hatA. jene porabaMdaranI phoje prathama inAmo meLavyAM hatAM. I. sa. 1874mAM be rANIo nazyata karyA hatA. vikamAtajI jyAre jAtrAe gayA tyAre sAthe temanAM lagna thayAM hatAM. pachI paNa pote pAchA rAjakumAra rAjakArabhAra kumAra mAdhavasiMhajIne soMpI gayA hatA. tyAre kolejamAM dAkhala thayA hatA. temaNe i. sa. 1876mAM mAdhavasiMhane badale hajurI lakSmaNa khavAse rAjaya calAvyuM ane rAjakumAra koleja choDI ane temanA guru mekanATana sAthe rAjayane khUba ja nukazAna pahoMcADayuM hatuM. mAdhavasiMhanA iMglenDanA pravAse gayA hatA. pachI iMglenDa, skoTalenDa, phrAMsa mRtyunA samAcAra sAMbhaLI vikamAtajI jAtrAethI pAchA vagere dezo paNa joyA ane tyAMnuM jJAna meLavyuM. pachI pAchA AvyA ane temaNe lakSmaNa khavAsanAM nAka kAna kApI nAMkhyAM iMglenDa amerikAnA pravAse paNa gayA hatA. phebruArI tethI khavAse AbarU javAnI bIke ApaghAta karI lIdho. A 1878mAM temanA jhAlAvADanA poliTikala ejanTa mi. haMTare ghaTanAnI aMgreja sarakArane jANa thatAM temaNe vikamAtajI upara rAjyanI tamAma svataMtra sattAo soMpI dIdhI. i. sa. pagalAM laI porabaMdara rAjayane prathama vargamAMthI trIjA vargamAM 1884mAM jasavaMtasiMhane muMbaI sarakAre lejisleTiva mUkI dIdhuM ane vikamAtajInA hAthamAMthI sattA laI kAunsilamAM dAkhala karyA hatA. je kAThiyAvADanA rAjAomAM Jain Education Intemational ation Intermational Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAtI te mAna temane sauthI prathama ja maLyuM hatuM. pachI jasavaMtasiMhe samayanI rAjakIya, sAmAjika, Arthika paristhitinI ghaNI keLavaNI ane myunisIpala khAtAmAM ghaNA sudhArA karyA hatA. vigato jANavA maLe che. temaNe AlaNasAgara taLAva, temaNe lIMbaDImAM Azare pAMca lAkhanA kharce eka mahela pAneliyAnuM taLAva, revAliyAnuM taLAva ema traNa taLAvo baMdhAvyo. te i. sa. 1886mAM taiyAra thaI gayo hato. je potAnA rAjayakALamAM baMdhAvyAM. i. sa. 1900nA chappaniyA mahelanA TAvaramAM rU. 5OOO=00nI kiMmatanuM ghaDiyALa dukALa vakhate bAkhalavaDa pAsenuM AlaNasAgara banAvI 11mUkyuM. 16 jUna 1886mAM karnala naTanI sUcanAthI lIMbaDImAM 11-1900nA roja poliTikala ejanTa hanTaranA hAthe khulluM jhADa ropavAno avasara goThavyo hato. 1887mAM temane mukAvyuM. rAhatakAmo vakhate prajAjanono te khAsa khyAla ke.sI,esa.AI. no ilkAba maLyo hato. 1888mAM teo rakhAvatA, mAMdAnI mAvajata thatI. mAMdAne DaoNkaTaranI ciThThIthI nAmadAra muMbaInA gavarnarasAhebanI kAunsilamAM mUkAyelA koThAramAMthI maphata anAja maLatuM ane majUrInI mAphI maLatI tAlukAdArI seTalamenTa bIlanI carcA karavA gayA hatA ane hatI. e sivAya kAma karatA majUrone kAma upara TADhuM pANI aneka rajUAto karI hatI. bhaNelA gaNelA ane lagabhaga ane chAza maLI rahe tenI vyavasthA karI hatI. pote jasadaNamAM AkhA yuropanI musApharI karanAra aMgrejI keLavaNI pAmanAra eka nizALanI sthApanA karI. i. sa. 1973mAM viMchIyAne jasavaMtasiMha nyAyapriya rAjavI hatA. pote dhArmika vyakti pharato killo baMdhAvyo ane killAne daravAjA caDAvyA. temane hovAthI dharmanA nIti niyamo paNa barAbara pALatA hatA. 25-11-1898nA roja sI.esa.AI.no IlkAba maLyo svabhAve zAMta ane vicAravaMta, gaMbhIra ane sAdA hatA. hato. temanA samayamAM jasadaNa rAjayamAM nyAyataMtra kSetre sudhArA jasavaMtasiMha phrAMsa gayA tyAre saradArasiMha rANAne maLyA hatA. karI niyamita nyAyAlayanI sthApanA karI. pote nyAya mATe pote aputra hovAthI temane gAdIvArasa tarIke dattaka levA eTalA badhA custa hatA ke potAnA sagA mAmAne phAMsInI sajA jaNAvyuM paNa rANAe vivekathI teno inkAra karyo hato. karatA acakAyA na hatA. teonA rAjayakALa daramiyAna koI musAphara ke vepArI jasadaNanI saradaha sudhI luMTAto nahIM. A nyAyapriya ane kunehabAjha rAjavIe bhAratano pravAsa karyo. tenI paNa noMdha tenI AlA khAcara rojanIzImAM che. jemAM teNe zivAjInI bhavAnI talavAra ane kAThiyAvADanA kAThI rAjayomAM jasadaNa e khAcara vAghanakhanuM varNana karyuM che. AvA prajAvatsala ane nyAyapriya darabAronuM sauthI moTuM rAjya hatuM. je khAcara rAjavaMzanI rAjavInuM i. sa. 1904mAM avasAna thayuM pachI oDhA khAcara sthApanA vikA khAcare I. sa. 1965mAM karI hatI. te vaMzamAM jasadaNanI gAdIe AvyA hatA. chaThThI peDhIe AlA khAcara prathama gAdIe beThA. temanA rAjaya ane prajA vacceno setu pitAnuM nAma celA khAcara hatuM. teno janma 30-4-1831nA roja thayo hato.25-11-1851nA roja pote rAjagAdIe bahAuddInabhAI vajhIra beThA hatA. pote parama gaMbhIra, zAMta citta, dUradarzI, daDha citta jUnAgaDha rAjayanA vajhIra bahAudInabhAIno janma I. ane udAra prajAvatsala rAjavI hatA. temane suzobhita makAno sa. 1835mAM thayo hato. te traNa bhAIomAM sahuthI nAnA bAMdhavAno jabaro zokha hato. temaNe hiMgoLagaDha upara thoDAM hatA, temanI bahena lADalIbU navAba mahobatakhAna bIjAne makAna ane jela baMdhAvyAM. jasadaNamAM nadI kAMThe dharmazALA ane paraNAvI hatI. bahAuddInabhAI nAnapaNamAM khUba ja garIba gAmamAM ghaDiyALano TAvara banAvyo. AlA khAcare zALAkIya hatA ane lAkaDAM kApavAno dhaMdho karatA hatA. evI AdhAra koI keLavaNI lIdhI na hatI chatAM tenI vyavahArU sUjhabUjhane vihoNI vAto samAjamAM thAya che. tene itihAsamAMthI koI lIdhe rAjayane pragatizIla ane namUnedAra banAvyuM. te anya samarthana maLatuM nathI. bahAuddInabhAI eka sukhI kuTuMbanA vyakti pAse potAnI rojanIzI lakhAvatA ane te pAnA nIce vyakti hatA. bahAuddInabhAIe sAdhAraNa evuM zikSaNa meLavyuM potAnI sahI karatA. te rojanIzIo Aje itihAsanA hatuM ane khAsa to pavitra karAnano abhyAsa karyo hato. sAdhana tarIke khUba ja upayogamAM Ave tevI che. jemAMthI te teoe 21 varSanI vaye javAMmardIthI potAnI yogyatAno Jain Education Intemational Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana paricaya Apyo hato. navAbanI mAtAnA rAjya aMdaranA yuropathI paheluM vaheluM vimAna kharIdI lAvyA hatA. vAghajI caMcUpAtathI navAbasAheba khUba ja muMjhAyelA rahetA. evA samaye maMdirano pAyo temanA ja haste nakhAyo hato. paraMtu pUrNa thatuM bahAudInabhAI navAbane eka preraNAdAyaka ane hUMpha ApanArA te joI zakyA nahotA. jayapuranI rAmagaMja bajAra jevo bhavya banI rahyA hatA. AthI teone pachI i. sa. 1862mAM rasto ane e prakAranI bAMdhaNI teNe morabImAM UbhI karAvI. rAjayanA vajhIra pade besADavAmAM AvyA ane temane agatarAya A kAmanI zarUAta i.sa.1880mAM thaI je bajAranI laMbAI ane bhiyALa gAma garAsamAM ApyAM hatAM. i. sa. 1862- 1800 phUTanI che. i.sa. 1800mAM morabImAM presa khUlluM 63mAM makarANIo gIramAM trAsa vartAvavA lAgyA, tyAre mUkyuM. i.sa. 1884mAM vAghajI ThAkore vaDhavANathI morabI bahAuddInabhAIe tene mahAta karyA hatA. i. sa. 1864mAM sudhI potAnA kharce relave nAMkhavAnuM kAma zarU karyuM. te kAma jasalA nAmanA luMTArAe jUnAgaDhamAM hAhAkAra macAvyo hato. 1886mAM pUrNa thayuM. pachI vAMkAnerathI rAjakoTa brAMcalAIna tyAre bahAuddIne hiMmatathI tenI pAchaLa paDI Akhare pakaDI i.sa. 1890mAM khUllI mUkI. te 94 mAila relave pAchaLa lAvIne topane nALace bAMdhIne uDAvI devAmAM Avyo. e rIte 24 lAkhano kharca thayo. i.sa. 1889mAM sITI TrAma zarU temaNe jUnAgaDha rAjyanI zAMti mATe aneruM kAma karyuM. temanA karavAmAM AvI hatI. macchu nadI upara 4 lAkhanA kharce moTo 60 varSa pUrA thatAM temanA mitro ane zubhecchakoe 60 pula bAMdhI iMglenDathI lAvelA kAMsAnA be ghoDA ane be sAMDha hajAranI thelI temane arpaNa karI. te paisAmAM pote 2OOOO pulanA banne cheDA para mUkAvyA hatA. 1887mAM iMglenDathI umerI koI sAruM smAraka UbhuM karavA kahyuM ane temAM navAbe doDha sAmAna maMgAvI jhUlato pula banAvyo. i.sa. 1888mAM grIna lAkha umeratAM e rakamamAMthI i. sa. 1900mAM bahAudIna TAvaranuM khAtamuhUrta karavAmAM AvyuM. pAnelI taLAvamAMthI 4 koleja 2,03,544nA kharce UbhI karavAmAM AvI. eka lAkhano kharca karI naLavATe morabIne pANI ApyuM. I.sa. lAkhanA kharce teNe mahobata madrasA, dharmazALA, masjida, 1900nA dukALa vakhate rIlIpha varkasa UghADI pa000 jetalasaramAM masjida, verAvaLamAM masjida ane mANekavADAnI mANasone ugArI lIdhA hatA. i.sa. 1906mAM kheDUto mATe nizALa bAMdhatI vakhate temAM dAna ApyAM hatAM. tene hiMdanI beMka zarU karI hatI. machunadIthI jAnamAlane nukasAna na thAya aMgreja sarakAre sI.AI.I.no khitAba Apyo hato. teo te mATe 2 lAkhanA kharce nadI kAMThe divAla baMdhAvI. AvA jUnAgaDhanA traNa navAbonI sevA karI ane vaphAdArIpUrNa rahyA. aneka kAryo karI morabIne zaNagAryuM. temane K.C.S.. ane i. sa. 1914mAM teo mRtyu pAmyA ane teNe potAnI G.C..E.no ilkAba aMgrejo e Apyo hato. e prajAvatsala hayAtImAM ja potAnA kharce banAvelA AjanI nyAyakorTa nyAyapriya rAjavInuM i.sa. 1906mAM morabImAM bAvaluM sAmenA makabarAmAM kAyamane mATe daphana thayA che. mukAyuM che. teo pakSaghAtanI bimArIne kAraNe 11-6 1922nA roja avasAna pAmyA pachI lakhadhIrasiMhajI mobItA zilpI ane saurASTrane vAgha morabInI gAdIe AvyA. vAghajI ThAkora bIjA prajAvatsala rAjavI morabI rAjyanA rAjavI vAghajI bIjA 17-4 lAkhAjIrAja 1858nA roja janmyA hatA. temaNe rAjakumAra koleja rAjakoTamAM zikSaNa meLavyuM hatuM. ane yuropano pravAsa karyo lAkhAjIrAja rAjakoTa rAjyanA rAjavI hatA. teno hato. teNe morabInA rUpa raMga badalAvIne raLIyAmaNuM morabI janma tA. 17-12-1885nA roja saradhAramAM thayo hato. banAvavAmAM khUbaja mahenata karI hatI. i.sa. 1880mAM temanA pitAnA avasAna samaye temanI uMmara nAnI hovAthI morabIne suzobhita karavAnuM kAma teNe potAnA hAthamAM lIdhuM. aMgreja sarakAranI dekharekha nIce vahIvaTa cAlato hato. pote jhalato pula, voTara varkasa, hAIskula, kanyAzALA, davAkhAnuM, rAjakumAra kolejamAM ane daherAdunanI lazkarI zALAmAM smazAna, cerITebala esAliyama, kApaDamIla, gesaphekTarI abhyAsa pUrNa karyA bAda I.sa. 1907mAM gAdIe beThA hatA. vagere te samayamAM ja taiyAra thayAM, saurASTranA rajavADAmAM te teo I. sa. 1908mAM iMglenDa pravAse paNa gayA hatA. Jain Education Intemational ation Intermational Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ce temanA samayamAM nIcenI mahatvanI ghaTanAo banI. (1) lAlaparI taLAvanuM khAta muhUrta thayuM ane navI zAkamArkeTa bAMdhavAmAM AvI. (2) azvAlaya tathA DerI paNa kholavAmAM AvI. (3) lAkhAjIrAje dharmendrasiMhajInA janma samaye rAjyamAM gauvadha karavAnI manAI pharamAvI hatI. (4) i.sa. 1918mAM lAkhAjIrAjane K.C.I.E.no cAMda aMgreja sarakAre Apyo hato. temaNe narendramaMDaLamAM paNa hAjarI ApI hatI. (5) khAsa noMdhavAlAyaka lokazAhInA vicArovALI prajA pratinidhisabhAnI sthApanA temanA samayamAM thaI ane gAMdhIjI paNa rAjyanA mahemAna banyA hatA. (6) lAkhAjIrAje prathama vizvayuddhamAM briTIza sarakArane nANAMkIya sahAya karI hatI ane plega tathA inphaluenjhAnA rogacALA vakhate khUbaja suMdara kAmagIrI bajAvI prajAnA hRdayamAM Adarza rAjavI tarIke bIrAjyA hatA. lAkhAjIrAja ane temanA pitA bAlAjIrAja bannenA samayamAM sthAnika dhArAo eTalA sarasa ane lokopayogI hatA ke AjanI ApaNI lokazAhI sarakAro paNa tevA kAyadAo paLAvI zakatI nathI. jemake rAjakoTamAM kRSNaparA sivAya kyAMya gaNikAo vasI zakatI nahiM ane tene paNa pote koI rogISTa nathI tevI vaidika tapAsa karAvI ArogyanI khAtarI maLe tevuM pharsTaklAsa mejIsTreTa pAsethI lAisansa levuM paDatuM hatuM. ApaNA AvA kAyadAo che paNa keTalA aMze paLAya che? lAkhAjIrAjane koI rogacALA vakhate DokTaroe abhiprAya Apyo ke amuka prakAranA maccharathI A dardIne roga lAge che. tethI hospiTalamAM potAnA rAjamahelamAMthI potAnA chatrIpalaMganI maccharadAnI choDAvIne hospITalamAM dardI mATe rakhAvI hatI. evA prajAvatsala rAjavI hatA. teo tA.2-21930nA roja avasAna pAmyA. te pachI rAjakoTanA rAjavI tarIke temanA putra dharmendrasiMha AvyA. kacchanuM ciMthare vIMTeluM ratata zyAmajI kRSNavarmA zyAmajI kRSNavarmAno janma 4-10-1857nA roja kacchamAM mAMDavI mukAme thayo hato. tenA pitAnuM nAma bhUlo (karazana bhaNazALI) bhaNazALI hatuM. nAnapaNamAM ja zyAmajInA mAtApitA avasAna pAmyAM hatAM. zarUAtanuM zikSaNa kacchamAM ja lIdhuM. te abhyAsamAM khUba ja tejasvI bRhad gujarAta hatA. temane anAyAse bhaNavAnI sagavaDa maLI jatI hatI. Akhare te muMbaI bhaNyA pachI oksapharDa yunivarsiTInA saMskRta bhavananA adhyakSa moniyara viliyama sAthe te bhArata AvyA tyAre oLakhANa thaI ane tyAre te prabhAvita banyA ane tethI i.sa. 1879mAM teo iMglenDa gayA ane saMskRtanA adhyApaka banyA. pachI to oksapharDa yuni.mAMthI aMgrejImAM ema. e. thayA ane inara TempalathI berIsTaranI parIkSA pAsa karI ane anya sthAnika bhASAo upara paNa prabhutva meLavyuM. tenI vidyAkIya pratiSThAne hisAbe iMglenDanI royala eziyATika sosAyaTInA sabhya banAvavAmAM AvyA hatA. paMDitajI i.sa. 1884mAM bhArata pAchA AvyA ane tarata lorDaripanane maLI hindustAnanA vidyArthI mATe skola2zIpa jAhera karI tene iMglenDa mokalavAnI sagavaDatA karI. tenI ziSyavRtti laI bhaNelA eka Do. sAvarakara paNa hatA. pachI pAchA pote iMglenDa jatA rahyA. ane vaLI pAchA i.sa. 1885mAM pAchA hiMdustAna AvI ratalAma sTeTanA, jUnAgaDha sTeTanA ane udayapura rAjyanA divAna banyA hatA. meDamakAmA, saradArasiMha rANA ane zyAmajI kRSNavarmAe maLI laMDanamAM 'InDiyA hAusa'nI sthApanA karI hatI. AthI aMgrejo tene zaMkAnI najare jotA hatA. tenI jAsUsI karavAmAM AvatI. AthI pachI teo iMglenDa choDI yuropamAM anya dezomAM vasyA hatA. pachI to zyAmajI svAtaMtrya senAnI jevA ja banIne gulAmI prathAne toDavA makkama banI gayA. tethI aMgrejonI AMkhamAM vadhune vadhu khaTakavA lAgyA ane bhAratanA krAMtikArIonA itihAsamAM zyAmajI bhAratanA Adya krAMtivIra gaNAvA mAMDyA. te sAcA dezabhakta hatA ane teNe dezabhakto pedA karavAnuM ane ghaDavAnuM kAma paNa karyuM hatuM. Aje kacchamAM mAMDavI zaheramAM tenuM pUtaLuM ane temanAM patnInA nAmanA rastAonuM nAmakaraNa karavAmAM AvyuM che. Ama eka sAmAnya sAdhanahIna bhaNazALI kuTuMbano bALaka prakhara vidvAna ane dezapremI banyo, tenuM avasAna tA.313-1930nA roja thayuM. sAdhu purUSa prabhAzaMkara paTTaNI prabhAzaMkara paTTaNI praznorA nAgarajJAtimAM janmyA hatA. temano janma 15-4-1886nA roja dalapatarAma Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana paTTaNIne tyAM thayo hato. nAnapaNamAM ja ekAda be varSanI sarvAgINa zikSaNanA puraskartA uMmare temanI mAtAnuM avasAna thayuM hatuM. teo vidyArthIkALamAM tejasvI hatA. temanA zikSake paNa temanAM sara sayAjIrAva trIjA vakhANa karyAM hatAM. abhyAsa pUrNa karI pote nokarInI zodhamAM vaDodarAnA mahArAjA sayAjIrAva trIjAno janma nIkaLyA. temaNe rUA. 15nA pagArathI rAjakoTanI rAjakumAra i.sa.1862mAM malhArarAva gAyakavADane tyAM thayo hato. kolejanI nokarI svIkArI hatI. pachI rAjInAmuM ApIne pitAnA avasAna samaye tenI uMmara 13 varSanI hovAthI chUTA thayA hatA. pachI mALiyA miyANAnA ThAkorasAhebanI rAjayano vahIvaTa divAne saMbhALyo hato. pachI saMpUrNa sattA nokarImAM rahyA pachI paNa amuka ThekANe juduM juduM kAma karyuM. potAnA hAtha 28-12-1881nA roja lIdhI. temaNe vaDodarA pachI 1902thI teo bhAvanagaranA divAna banyA hatA. rAjyane Adhunika banAvavA aneka sudhArAo karyA ane bhAvanagara rAjyane temanI sevA maLatAM temaNe bhAvanagara vaDodarA nagarImAM aneka sthApatyonuM sarjana karIne zaNagArI rAjyane namUnedAra rAjya banAvyuM hatuM. bhAvanagaranA je hatI. itihAsane pAne temane pragatizIla vicAraka rAjavIne baMdarI hakko khUMcavAyA hatA te mATe prabhAzaMkara cheka iMglenDa nAme oLakhavAmAM Ave che. sau prathama to temaNe zikSaNane sudhI laDyA hatA. temane gavarnaranI kAunsIlanA sabhya tarIke mahattvano prazna gaNAvI temAM sudhArA karyA ane i.sa. nimaNuMka maLe tema hatI. tyAre pote kahe "jo bhAvasiMhajI 1906thI AkhA rAjyamAM prAthamika zikSaNa maphata ane mane javA de to ja hodo svIkAre. mane UMce lAvavAmAM jeno pharajiyAta banAvyuM. i.sa. 1875mAM kanyAo mATe be phALo che tene sArA hodA mATe huM choDI zake nahi. jyAre kanyAzALAo zarU karI. pachI 1882mAM ArTasa koleja zarU bhAvasiMhajIe hA pADI pachI ja teo chUTA thayA hatA. pachI karI ane muMbaI yunivarsiTI sAthe tenuM joDANa karavAmAM AvyuM. 1912thI teo muMbaInA gavarnaranI kAunsIlanA sabhyapade baDaudA hAIskUlanuM makAna 1917mAM pUrNa thayuM. zikSakone nimAyA hatA. Ama prabhAzaMkaramAM aneka prakAranI zaktio tAlIma mATe puruSa adhyApana zALA 1921mAM zarU karI. hatI. buddhipratibhA ane kAryazaktine hisAbe dareka saMskRta pAThazALA, kalAbhavana, senTrala lAyabrerI, anAthAzrama, jagyAe saphaLa thayA hatA. eka zikSakamAMthI divAnapada, velacaMda harijana Azrama, AryakumAra Azrama, vidhavA Azrama eDaminisTreTara ane InDiyA kAunsila tathA lIga opha vagere paNa temanA samayamAM sthapAyA hatAM. 1877mAM nezansamAM paNa sthAna pAmyA hatA. gAMdhIjInA teo jamanAbAI hospiTala, 1898mAM senTrala jelanA asthira aMgata mitra rahyA hatA. AvA moTA hoddA bhogavyA chatAM mananA rogIo mATe hospiTala, 1899mAM sayAjIrAva tenAmAM nirabhimAnatA, parahitaparAyaNatA e khAsa guNa vihAra klaba, lakSmI vilAsa pelesa, cimanAbAI nyAya hatA. saurASTranA je je sArA divAno thayA temAM prabhAzaMkara maMdira, myujhiyama, pizcara gelerI, khaMDerAva mArkeTa, mahArAjA paTTaNInuM nAma ziramora ane kalagI samAna che. AvA mahAna klokaTAvara, dAmAjIrAva gAyakavADa dharmazALA, sayAjIbAga, purUSe bhAratanI svAtaMtrya caLavaLamAM paNa bahAra rahIne thoDoka Tenisa grAunDa, krikeTa grAunDa, jhUlato pula, senTrala jela, bhAga bhajavyo hato. teNe kevI niSThAthI kAma karyuM hatuM teno kIrtimaMdira, sayAjI sarovara, navalakhI taLAva, najarabAga, purAvo e che ke pote jayAre divAna thayA tyAre tijorI je makarapurA rAjamahela, pratApavilAsa evA asaMkhya bAMdhakAmo sthitimAM hatI temAM aneka gaNo bharAvo thayo hato. temanuM vaDodarAmAM temanA samayamAM thayA ane vaDodarAnagarI svarga vyaktigata jIvana evuM sarasa hatuM ane temanA jIvanamAM samI lAgavA mAMDI. A sivAya pote eka strI sudhAraka evA badhA prasaMgo banyA hatA ke haju sAhityakAro ane rAjavI tarIke bahAra AvyA ane strIone vArasAI hakka, lokakalAkAro tenAM vakhANa karatA thAkatA nathI. teo eka paDadAprathAmAMthI mukti, aneka patnItva prathA rada, bALasArA vaidya paNa hatA ane "mitra' takhkhalusakhIthI teo kAvyo lagnapratibaMdha, vidhavAvivAha kAyadesara, aihikalagna bAbate paNa racatA hatA. AvA prajAvatsala ane rAjahiteccha, aneka sudhAraNA karI kAyadA dvArA tene rakSaNa ApyuM hatuM. temaNe mAlikapremI mAnavanuM i.sa. 1938mAM mRtyu thayuM hatuM. garIbone rAhata ApavAnAM paNa aneka pagalAMo lIdhA. vaDodarAnI prajAne dhaMdhAo maLI rahI te mATe audyogika dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 2 bRhad gujarAta zALAo zarU karI. beMka opha baDaudAnI sthApanA paNa karI. dharmapatnI sonabAInAM nAmathI somezvara mahAdeva Aje paNa khetIvADIkhAtAnI paNa sthApanA karI, grAma paMcAyato sthApI. bagasarA-naTavaranagara khAte UbhuM karyuM che. je temanA putra Ama vaDodarAnI prajAne eka paNa sudhArA ke sagavaDatAthI bhojavALAe tA.25-1-1939nA roja baMdhAvyuM hatuM. A vaMcita rahevA dIdhI nahatI. te yugadraSTA hatA. teNe vaDodarA vIrAvALAnuM avasAna tA.24-11-1947nA roja thayuM hatuM. rAjyane pragatinA paMthe mUkI dIdhuM hatuM. tethI tene Adhunika mijhA mahArAo vaDodarAnA ghaDavaiyA tarIke paNa oLakhavAmAM Ave che. teo I.sa. 1939mAM avasAna pAmyA. te pachI pratApasiMharAva kheMgArajI savAI bahAdura trIjA gAdIe AvyA. te kacchanA rAjavI sara prAgamallajInA putra hatA. mutsaddI vIrAvALA teo I.sa. 1866nA roja janmyA hatA. temaNe aMgrejI ane gujarAtI banne bhASAnuM zikSaNa meLavyuM hatuM. 1-1divAna vIrAvALA bagasarAnA rAjavI zrI mULavALA 1876nA roja temane rAjagAdI soMpavAmAM AvI. paraMtu te bhAyAvALA sAhebanA nAnA putra hatA. temanA moTA bhAI mAtra 10 varSanI uMmaranA hovAthI rAjaya vahIvaTa rIjansInA bagasarA darabArazrI rAmavALA sAheba eka sArA rAmAyaNI pramukha polITikala ejanTathI cAlato hato. 8-1-1882nA roja kacchamAM AphreDa hAIskUlano pAyo naMkhAyo. 18varSanI meLavyuM hatuM. mULavALAne putra na hovAthI temaNe tyAre uMmare temane rAjyanI svataMtra lagAma soMpavAmAM AvI hatI. calALAnA dAnA bhagatane kahyuM ke bApu "zera mATInI khoTa anya rAjyonA rAjavIone 21 varSe moTe bhAge saMpUrNa che." tyAre dAnAbhagate kahyuM ke Abhane Teko da tavA be putro sattA soMpAtI hatI. paraMtu kheMgArajInI buddhi, capaLatA ane tAre tyAM avataraze. e pachI mULavALAne tyAM be putro janmyA hoMziyArIne dhyAnamAM rAkhIne temane 11-8-1884nA te rAmavALA ane vIrAvALA, A bannee kAThiyAvADamAM divase saMpUrNa akhatyAra soMpAyo hato. temaNe mAsa suMdara potAnAM nAma camakatAM karyA hatAM. rIte rAja calAvyuM tyAre aMgreja sarakAre temane vaMzaparaMparAno - vIrAvALAe jUnAgaDha ane rAjakoTa rAjyanA divAna savAI bahAdUrano umadA ilkAba Apyo. 1-1-1887nA tarIke kAmagIrI bajAvI hatI. teo jUnAgaDhanA divAna tarIke roja muMbaImAM rAvazrI kheMgArajI savAI bahAdUra lAyabrerInI tA. 14-10-1923 thI 4-9-1924 sudhI navAba sthApanA karavAmAM AvI hatI. 19-1-1887nA roja kaccha mahobatakhAnajI trIjAnA samayamAM hatA. e pachI pote mAMDavImAM rUkhamAvatI nadI upara rUpiyA doDha lAkhanA kharce rAjakoTa rAjyanA dharmendrasiMhajInA divAna banyA hatA. A bAMdhelA pulane khullo mUkavAmAM Avyo. temaNe bhAratano ane samaye i.sa. 1938mAM rAjakoTanA polisa suprinTenDenTa paradezano pravAsa karyo hato. 1887-88nA dukALa vakhate tarIke temanA bhatrIjA ku. zrI vAlerAvALA rAmavALA hatA. bahArathI ghAsacAro maMgAvI lokone Apyo hato. kheDUtone (je mArA mAsA thAya che. khAcara) 1938mAM gAMdhIjIe biyAraNa ApyA ane 100 korI tagAvI ApI. kUvA mATe rAjakoTa satyAgraha nimitte rASTriyazALAmAM upavAsa karyA tyAre lona ApI ane kUvo khode ane pANI na Ave ke pANI vIrAvALAe temane kahyuM ke huM rAjyano divAna chuM. huM rAjAnuM khAruM Ave to te lonanI mAphI ApavAmAM AvatI anya hita ja joIza ane Apa mRtyu pAmazo to ApanI tyAM kAmo calAvavA mATe 4,47,700 korI maMjUra karIne pablIka khAMbhI khoDAvIza jethI karIne loko ApanA darzanArthe Avaze varkasanuM Ayojana karI lokone rojIroTI pUrI pADI hatI. teno rAjayane phAyado thaze. Akhare vIrAvALAnI kUTanItine temanA samaye nANuM potAnuM ja hatuM. tyAM pAMciyA, korI, hisAbe gAMdhIjIe kahevuM paDyuM ke "darabAra vIrAvALA. DhIMgalA, deDakA vagere TaMkazALAmAM chapAtA hatA. kaccha gejheTa tame jItajo. prajAne apAya eTaluM ApIne rIjhavajo bahAra pADavAmAM AvatuM hatuM. vikToriyArANIe temane ane mane tAra karajo ke jethI A ghaDI baLIne khAkha thayelI nAITa grAMTa kamAnDara opha dhI sTAra opha dhI InDiyana dekhAtI mArI AzAvela karI lIlI thavA pAme." vIrAvALAnA empAyarano nAmano ilkAba Apyo hato. temaNe mAMDavInI Jain Education Intemational Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 91 sarahade "kAThaDAno mahela' nAme bhavya mahela baMdhAvyo hato. paNa hatA. pUnAnI phargyusana kolejamAM moTI rakamanuM dAna tenA samayamAM bhUjanA pAMceya daravAjAnI cAvIo rAtre ApI potAnA rAjyanA vidyArthIo mATe amuka sITa teone suparata karavAmAM AvatI ane vahelI savAre laI ne anAmata rakhAvI hatI. jeno lAbha haju svataMtratA pachI paNa daravAjA kholavAmAM AvatA hatA. teo 1942mAM mRtyu jUnA goMDala rAjyanA vidyArthIo laI zake che. 1934mAM pAmyA te pachI kacchanA mahArAjA tarIke vijayarAjajI bihAramAM je dharatIkaMpa thayo temAM bhagavatasiMhajIe AvyA hatA. ekalAkhano phALo Apyo hato. i.sa. 1934mAM potAnA zikSaNapremI, Adarza ane sAdAInA praNetA rAjyamAM nAmadArano suvarNa mahotsava ujavI rAjyanA ghaNAkharA gAmonI mulAkAta laI prajAnuM mAna meLavyuM hatuM. bhagavatasiMhajI teo dareka aThavADiye ophisaronI mulAkAta laI kAmakAjanI goMDalanA A rAjavIno janma 24-10-1865nA tapAsa karatA hatA. teoe suvarNa mahotsava vakhate ane roja dhorAjI khAte thayo hato. pitAnA avasAna samaye pote rajatajayaMti prasaMge paiDAvero, zAMtivero, cIlAvero, sagIra hovAthI 1884 sudhI menejamenTa rahyuM hatuM. te pachI cAkaDAvero, masavADIvero, udhaDavero, kanyAcorI vero, bhagavatasiMhe pUrNa sattA saMbhALI hatI. temaNe rAjakoTanI pIMjaNavero vagere 50 verA rada karyA hatA. AvA prajAvatsala rAjakumAra kolejamAM aMgrejI keLavaNI lIdhI hatI. pachI to rAjavInuM i.sa. 1944mAM avasAna thayuM pachI temanA putra ghaNI DIgrIo paradezamAM paNa meLavI hatI. teoe 16-4- bhojarAjajI gAdIe AvyA. 1883thI 9-11-1883 sudhI yuropano pravAsa karyo hato. svAtaMtrya senAnI temaNe evI dIrgha dRSTithI rAjya calAvyuM ke goMDala rAjyano khUbaja vikAsa jhaDapathI thayo ane pote prajApriya thaI paDyA. saradArasiMhajI rANA temanA samayamAM goMDalamAM girAsiyA koleja, kailAsabAga, bhAratanI svAtaMtrya caLavaLamAM jemano agatyano bAlAzrama, nirAzritagRha, verItaLAva, hospiTala, TapAlatAra phALo hato e saradArasiMha rANAno janma 1929 caitra suda ophisa, rAjakoTa sTeTano utAro, goMDalano navA mahela, 9nA roja (i. sa. 1873) surendranagara jIllAnA lIMbaDI goMDalamAM zAkamArkeTa, bhAdara nadI upara supeDI pAse pula tAlukAnAM kaMthAriyAmAM ravAbhAI ratanasiMha rANAne tyAM thayo vagere vagere baMdhAyAM hatAM. teNe rAjyamAM dareka gAme daravAjo hato. teoe zarUAtanuM zikSaNa kaMthAriyAmAM lIdhuM hatuM. ane skUla banAvI hatI. ghaNA gAmomAM TeliphonanI suvidhA pachI prAMgadhrA ane rAjakoTamAM mAdhyamika zikSaNa lIdhuM ane paNa UbhI karI hatI. rAjyamAM teNe vighoTInI rIta dAkhala pachI muMbaInI phargyusana kolejamAM abhyAsa karI berisTarano karI khetIno vikAsa karyo. mAlanI jakAta paNa kaDhI nAkhI. abhyAsa iMglenDamAM jaI karyo. te daramiyAna pote phrenca dhoLAthI dhorAjI sudhInI relave lAIna temanA samayamAM khullI bhASA paNa zIkhI gayA hatA. A samaye temane zAmajI mukAI hatI. te AkhI lAInamAM 14 mAIla jeTalo ja kRSNavarmA sAthe paradezamAM oLakhANa thaI. pote berisTaranI bhAga bAda karatAM bAkI badhI goMDalanA kharce baMdhAI hatI. padavI meLavyA pachI vakIlAtano dhaMdho na karatAM temaNe jenI pAchaLa 30 lAkha jeTalo kharca thayo hato. jene jhaverIno dhaMdho svIkAryo hato. te eka sArA jhaverI hatA. A 1881mAM khullI mukavAmAM AvI. bhagatasiMhajI parizramI samaya daramiyAna pote potAnA dezanI gulAmIthI akaLAtA ane sAdAI bharI karakasaravALA rAjavI hatA. rAjyanA hatA tethI temaNe bhAratane gulAmIthI choDAvavA bhAratanI ekaeka paisAnI temane mana kiMmata hatI. kyAMya uDAva kharca ke AjhAdI mATe vividha pracAra karatA ane krAMtikArIone madada tenA dhyAna bahAra kharca karavAmAM Avato na hato. tene sauthI karatA. tethI temane iMglenDa ane bhAratamAMthI ghaNAM varSo sudhI vadhu kIrti apAvanAra temaNe taiyAra karAvela "bhagavata hadapAra karavAmAM AvyA hatA. jenA kaMthAriyA gAmanI gaumaMDala' nAmano mahAna zabdakoSa che. bhagavatasiMhajI jevA garAsanI jamIna para paNa jatI mUkavAmAM AvI karakasaravAlA hatA evI rIte yogya jagyAe dAnamAM udAra hatI : zyAmajI kRSNavarmA ane saradArasiMhe iMglenDamAM Jain Education Intermational Jain Education Intemational Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta, inDiyA hAusa' UbhuM karI bhAratIya vidyArthIone che. temaNe haLavada, gALA, methANa, jegaDavA, cobArI, ghelA bhaNavAnI sagavaDa karI ApI hatI. rANAe madanalAla somanAtha, caMdrAsara, sIthApura, khoDa, veLAvadara, DhIMgarAne karnala vAyalInuM khUna karavA potAnI rivolvara rAvaLiyAbaMdara, khAMbhaDA, dhrAMgadhrA, kuvA, vAMsAvaDa, ApI hatI. te pakaDAtAM tapAsa saradArasiMha sudhI AvI haDiyANA, porabaMdara, jUnAgaDha, verAvaLa, pAlItANA, paraMtu tyAre teo jarmanI bhAgI gayA ane temanI bhADalA, ANaMdapura, bhImorA, viMchIyA, vagere gAmonI anupasthitimAM kesa cAlyo ane temane hadapArInI sajA thaI mulAkAta laI te gAmone lagatI aitihAsika vigato ekaThI hatI. pachI pote iMglenDamAMthI hadapAra karelA hovA chatAM karI hatI. ane je te gAmomAMthI myujhiyamamAM pradarzita karavA chUpI rIte laMDanamAM AvyA hatA ane aDhAraso sattAvananA lAyaka vastuo lAvyA hatA. dA.ta. coTIlAnA cobArI yuddha svAtaMtryanI ardha zatAbdi tyAM ja ujavI bhASaNa karyuM gAmethI tyAMnA khAcaradarabAra sAhebanI paravAnagIthI hatuM. prathama vizvayuddha vakhate. aMgreja lazkara phrAMsamAM pravezya zeSazAyI viSNunI kALAArasanI mUrti rAjakoTa myujhiyamamAM tyAre aMgrejoe rANAnI dharapakaDa karI badhI ja milkata japta lAvyA. AvI sevA myujhiyamane vikasAvavA A kyureTare karI karI temane mArtanika TApumAM najarakeda rAkhyA hatA. paraMtu hatI. AjanA kyureTaroe temanI A pravRttimAMthI kaMIka viThThalabhAI paTelanA prayatnothI temAM thoDI rAhata thaI hatI. zIkhavA jevuM che. pachIthI teo muMbaInA prinsa opha velsa bIjA vizvayuddha vakhate pote phrAMsa hovAthI jarmanoe temane myujhiyamane kyureTara banyA hatA. teo royala eziyATika jelamAM pUryA hatA. javAharalAla naherue rANAne hiMdanA sosAyaTInA upapramukha paNa rahyA hatA. temaNe pUnA, madrAsa, elacI tarIke phrAMsa rahevAnuM nimaMtraNa ApyuM hatuM paNa teno maisUra, trivendrama ane vaDodarAnI prAcyavidyA pariSadomAM paNa temaNe inkAra karyo hato. i.sa. 1949mAM dilhI hAjarI ApI saMzodhana lekho vAMcyA hatA. teo sarakAre dezabhakta tarIke tenuM sanmAna karyuM hatuM. teonuM i.sa. i.sa.1938mAM nivRtta thaI potAnA vatana jUnAgaDha AvI 1956 AsapAsa avasAna thayuM. tyAMnI vividha sAmAjika ane sAMskRtika pravRttiomAM rasa zilAlekhonA rakSaka letA rahyA hatA. AvA parama utsAhI, itihAsa sevaka, saMniSTha kyureTaranuM tA. 8-5-1964nA divase avasAna thayuM girajAzaMkara vallabhajI AcArya paraMtu temanA dvArA saMpAdita gujarAtanA aitihAsika lekho itihAsanI sevA karanAra ane vaoNTasana myujhiyama 1-2-3 dvArA te itihAsanA dareka vidvAnonA gharamAM ane rAjakoTanA kyureTara zrI girajAzaMkarano janma 10-11- lAyabrerIomAM jIvita ja rahyA che. AvA mANasane itihAsa 1880nA roja janAgaDhamAM thayo hato. temaNe ema.e.nI jagatanA koTi koTi vaMdana. parIkSA pAlI bhASA pasaMda karIne ApI hatI. paraMtu lokazAhI premI udAracarita pharajiyAta aMgrejImAM nApAsa thatAM te upAdhi maLI na hatI. pitAnI evI IcchA hatI ke putra paNa itihAsano A mahArAjA kRSNakumArasiMhajI vAraso saMbhALa ane itihAsanI sevA kare. AthI teo bhAvanagaranA A chellA rAjavI kRSNakumArasiMhajIno pitAnI vaoNTasana myujhiyamanA kyureTaranI posTa upara janma tA.19-5-1912nA roja thayo hato. temanA pitA birAjyA. pachI to itihAsanA popaDA UMcA karI bhAvasiMhajI bIjAnuM I.sa. 1919mAM avasAna thatAM teo AjubAjunA vistAronA pravAso karI noMdho karI gAdIe beThA. paraMtu te sagIravayanA hovAthI rAjya vahIvaTa zilAlekhonA rabiMgo lIdhA ane tene samayAMtare pragaTa karatA mATe kAunsilanI racanA karavAmAM AvI. teNe I.sa. rahyA. pachIthI phArbasa gujarAtI sabhA muMbaIe "gujarAtanA 1919thI 1931 sudhI rAjya vahIvaTa saMbhALyo pachI aitihAsika lekho bhAga-1,2,3 - 1931mAM kRSNakumArasiMhajIe rAjyanI svataMtra lagAma 1933, 1935, 1942mAM kramAnusAra pustakAkAre pragaTa potAnA hAthamAM lIdhI hatI. temanA rAjyakALamAM RNa rAhata karI, yugo sudhI itihAsanA vidvAnonI mahAmUlI sevA karI yojanA karavAmAM AvI hatI. sAthe sAthe kheDUta rakSaNano Jain Education Intemational Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 93 kAyado ghaDAyo. te pachI kheDUtonuM 80lAkhanuM devuM mApha aDaga zraddhA. temaNe dhI yunivarsiTI opha nAlaMdA nAme karavAmAM AvyuM ane kheDUto vatI rAjya zAhukArone 22 lAkha mahAnibaMdha lakhyo ane muMbaI yuni.mAMthI ema.e.nI rUpiyA bharyA hatA. AvuM rAjAzAhImAM paNa bane te kalpanAmAM prathamavarganI upAdhi meLavI. pachI iMglenDa gayA ane Do. paNa na Ave. bhAvanagara rAjye ja jUnA sAvaramAM arnesTa mekenA hAtha nIce siMdhamAM cAndahudaDonA khodakAmamAM grAmapaMcAyatanI zarUAta karI hatI. kRSNakumAre bhAvanagaranI tAlIma meLavI ane pachI ArkiyolojI opha gujarAta e janatAne svaccha pANI maLI rahe te mATe ghaNA ja prayatno karyA. viSaya upara laMDana yunivarsiTImAMthI pI.eca.DI.nI DigrI e sivAya kRSNakumAre khetI, vepAra, baMdaranA vikAsa mATe meLavI. ATalo ucca abhyAsa karyA bAda bhArata AvIne bejoDa prayatno karI temanuM zAsana namUnedAra banAvI prajAnA pUnAnI anusnAtaka saMzodhana saMsthA Dekkana kolejamAM joDAyA AzIrvAda meLavyA hatA. A udAracarita mahArAjAe bhArata hatA. jeNe videzamAM keLavaNI lIdhI chatAM bhAratIya sAhitya, sAthe joDANa svIkArI 15-1-1948nA roja bhAvanagara dhArmika paurANika sAhitya, Ayurveda, jyotiSamAM rasa rAkhyo rAjyamAM javAbadAra taMtranI sthApanAnI jAherAta karI. ane tenA viSe paNa UMDuM adhyayana karyuM hatuM. temaNe .sa. baLavaMtarAya mahetA tenA mukhyapradhAna banyA ane javAbadAra 1941thI bhAratanA judA judA pradezo kolhApura, nAsika, taMtranA saradAra paTelanA haste uddaghATana prasaMge samagra | nevAsA, rAjasthAna, dvArakA, mahisura, tripurA jevA 21 saurASTrarAjayanI racanA thatAM temane saurASTranA uparAjapramukha jeTalAM utpanano karyA hatAM. jemaNe svataMtrapaNe lakhelA banAvAyA hatA. temanI tyAga bhAvanAnI kadararUpe temanA agatyanA 10 graMtho aMgrejImAM lakhyA che. jyAre cAra mAnamobhAne zobhe tevo madrAsanA gavarnara tarIkeno hodo mahattvanA graMthomAM te sahalekhaka hatA. bAkI chUTaka lekhonI ApavAmAM Avyo. teo madrAsanA gavarnarapada svIkAravA saMkhyA 200thI paNa vadhAre thavA jAya che. ItihAsa jatA hatA tyAre bhAvanagaranI janatAe azrapUrNa AMkhoe purAtattvanI aneka nAmAMkita saMsthAonA te pramukha banyA vidAya ApI ke Aje amAro rAjA rAjA maTI nokara banyo. hatA. temane padmavibhUSaNano IlkAba ane 1966no pote mAtra rUpiyo eka TokanarUpe ja pagAra svIkAryo hato. raNajItarAya suvarNacaMdraka maLyo hato. A mahAna purAtattvavida pachI temaNe madrAsanA gavarnara pade ghaNA varSo sevA bajAvI. khUba ja saraLa svabhAvanA ane nAnAmAM nAnA mANasane .sa. 1965mAM teo pAchA bhAvanagara AvyA hatA. A cAhanArA tathA vidyArthIo mATe potAnI sarve zakti kAme prajAvatsala ane lokazAhI premI prAtaH smaraNIya mahArAjAnuM lagADanAra gurU hatA. temanA hAtha nIce 48 jeTalA 2-4-1965nA roja avasAna thayuM. paraMtu te prajA upara vidyArthIoe pI.eca.DI.nI DIgrI meLavI hatI. temaNe evI jabarI chApa choDatA gayA hatA ke bhAvanagaranI temanAM mRtyu pachI potAnA badhAM ja pustako lAyabrerIne bheTa mahAnagarapAlikAe temanuM pUrA kadanuM kAMsAnuM bAvaluM i.sa. ApavAnI ane zarIradAnanI icchA jAhera karI hatI. teo 1993mAM nilamabAga pelesacokamAM mUkyuM che. ke jethI te kahetA ke bhAratamAM purAtattvavidyAnuM bhAvi kharekhara dhUMdhaLuM che. udAracaritanI preraNA A jagatanA loko harahaMmezane mATe teo i.sa. 1973mAM nivRtta thayA pachI paNa purAtattvanA letA rahe. kSetranI lekhana ane mArgadarzana pravRttimAM jIvanaparyanta purAtattvato dedIpyamAna sUrya joDAyelA rahyA. ATalI badhI enI siddhi joyA pachI ema svAbhAvika thAya ke A siddhi pAchaLa kono hAtha hato ? to hasamukha sAMkaLiyA javAba maLe ke tenA vidyAguru phAdhara herAsa. teNe purAtatvakSetre A AMtararASTrIya khyAti prApta purAtattvavida mULa kevA utsAhathI ane zuM kAma karyuM enI noMdha jo karavA besIe sUratanA vatanI hatA. teono janma 10 Dise. 1908nA to Akho graMtha bharAI jAya. Akhare A satyano zodhaka 26roja muMbaImAM thayo hato. Do. sAMkaLiyAnI pratibhAnA traNa 1-1989nA roja A duniyA choDIne vidAya thayo. chatAM mukhya lakSaNo hatAM. (1) purAtattvanI vidyAniSThA, purAtatvanA kSetre temanuM nAma sUraja ane caMdranI jema avicaLa (2) nirmohi AcaraNa (3) ucca mAnavIya mUlyomAM zobhI rahyuM che. Jain Education Intemational Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta vizva vaMdanIya rAmAyaNatA marmajJa pramukha svAmI mahArAja zrI morArIbApu Aje pramukha svAmIne nAme oLakhAtA saMtano janma | morArIbApuno janma tA.25-9-4-1946nA roja 7-12-1921nA roja vaDodarA jIllAnA pAdarA tAlukAnA bhAvanagara jIllAnA mahuvA pAse talagAjaraDA mUkAme thayo che. cANasA gAmamAM pitA motIbhAI ane mAtA divALIbenane temanA pitAnuM nAma prabhudAsa hariyANI ane mAtAnuM nAma tyAM thayo hato. emanuM mULa nAma zAMtilAla amIna hatuM. sAvitrIbahena hatuM. teo temanA dAdA tribhovanadAsajIne ja atyaMta mumukSu ane sevA tathA tapathI tejAyamAna zAMtilAlane guru mAnIne cAlyA che. pote prAthamika keLavaNI brahmasvarUpa zAstrI mahArAje 10-1-1940nA roja dikSA talagAjaraDAmAM laI mAdhyamika zikSaNa je. pI. pArekha ApavAmAM AvI. te svAmI nArAyaNa svarUpadAsajI nAma hAIskUla mahuvAmAM lIdhuM. pachI sarvodaya Azrama zApura-vaMthalI dhAraNa kare che. pachI zAstrIjI mahArAje bocAsaNavAsI zrI soraTha khAtethI pI.TI.sI. thayA. teonuM bALapaNa akSara purUSottama svAminArAyaNa saMsthAnA pramukha tarIke nImyA svAbhAvikapaNe ja vItyuM hatuM. temano mukhya zokha tulasInI tyArathI teo pramukha svAmI mahArAjanA nAmathI prasiddha banyA mALAo banAvavI ane japa karavA, pU. mAne gharakAmamAM che. 23-1-1971nA roja yogIjI mahArAjanA avasAna madadarUpa thavuM! mahuvA abhyAsa karavA jAya tyAre pachI teo virATa saMsthAnA vyAvahArika temaja AdhyAtmika rAmacaritamAnasanI copAIo kaMThastha karatA jatA hatA. gurupade birAjamAna thayA. tyArathI avirata vicaraNane pratApe - AdhyAtmika zikSaNa pU. tribhovanadAdA pAsethI khUba ja nAnI temaNe 50 dezonA 15,500 gAmo ane aDhI lAkha gharomAM uMmare meLavyuM avatArI kArya saMpanna karavA dAdAjIe tenI padharAmaNI karI dharmajJAna ApyuM che. 81varSanI jaipha vaye temaNe varaNI karI. teoe sau prathama rAmakathA mAsapArAyaNa svarUpe 22000thI vadhu pravacanano jAhera lAbha ApI samAjanA i.sa. 1960mAM talagAjaraDAmAM zrIrAmajI maMdire karI. pachI sAmUhika vikAsane vega Apyo che. pramukha svAmIe vizvanA to te dhIre dhIre vizvavikhyAta rAmAyaNI banI gayA. tenI pratyeka vyaktinI ciMtA karI che. 2170 gAmomAM 12 lAkha viziSTha kathAo nIce mujaba che. zrI seMjaladhAma, zrI vRkSonuM vAvetara tathA 338 gAmomAM 5475 kUvA ricArjIga kailAsa mAna sarovara, zrI kAkabhuzaMDI sarovara, puSpaka (havAI) tathA 241 cekaDemonuM nirmANa karI temaNe paryAvaraNa kSetre paNa rAmakathA, zrI setubaMdha (jaLakathA) zrIlaMkA, porTugala, Aphrikana prazaMsanIya kArya karyuM che. gujarAtanA 26 jAnyu. 2001nA dezo, amerikA, iMglenDa, morizyasa, nepALa, raziyA vagere bhUkaMpa, dukALa, ativRSTi ane vAvAjhoDAMo vakhate samAjanI dezomAM kathA thaI che. Ama temaNe pU. dAdAjInI kRpA ane paDakhe UbhA rahIne temaNe vizvastare noMdhanIya sevAo bajAvI hanumAnajIno anugrahathI Aje deza-videzanA lAkho lokonA che. temaNe vizvastaranI nIcenI vyaktionI mulAkAta laI jIvanamAM AMtarakrAMti thaI che! temano kathA saMbhaLAvavAno bhAratIya saMskRtinA mUlyono phelAvo karyo che. dalAIlAmAM. pradhAna hetu sAdhakane gharamAM laI javAno che. gata gurupUrNimAe popa jona pola bIjo, jyorja bizapa opha kenTarabarI, bila temaNe sAdhakane gharamAM gurupUrNimA ujavavA kahyuM. zAstromAM klinTana, prinsa cArlsa, TonI blera vagere sAthe vizvazAMti raheluM satya vyaktinA jIvanamAM uMbare paLAya ane prasAda pariSadamAM hiMdudharmanA pratinidhi tarIke padhArIne te pravacanamAM svarUpe anyatra vaheMcAya te ja rAmakathA satsaMgano hetu. pU. vaidika bhAvanAno uccastare khyAla pahoMcADyo hato. jemaNe bApUe Aje vizvanA yuvAna vargane A TI.vI.nA yugamAM paNa 400 (cAraso) maMdironuM nirmANa karI potAnuM nAma ginIsa potAnI tAkAtathI rAmAyaNa sAMbhaLatA karI dIdhA che. ghaNAMe buka opha varlDa rekorDamAM noMdhAvyuM che. A uparAMta akSaradhAma rAmAyaNa sAMbhaLI vyasano choDyA che ke koI be bhAIo vacce gAMdhInagara ane laMDananuM svAmInArAyaNa maMdira vizvamAM jhaghaDAo hoya to te miTAvIne bhegA thayA che. temaNe i.sa. bhAratIya saMskRtine vistArI rahyuM che. 9 jeTalA AMtararASTriya 2001 sudhImAM kula 574 kathAo pUrNa karI che. jeone pAraMparika bAratIya utsavo dvArA deza videzamAM temaNe zikSaNano vyApa vadhe temAM khUba ja rasa che. mahuvAmAM temaNe bhAratIya saMskRtine phelAvI che. kailAsa gurukULanI sthApanA karI che. Jain Education Intemational Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 95 saMdarbha graMtho (10) kailAsa gurukuLa mahuvAnI mAhitI -mAMkaDa jayadeva (1) yaduvaMza prakAza -ratana mAvadAnajI (11) gujarAta megejhIna 1989no aMka pathikano I.sa. (2) rAsamALA (gujarAtI anuvAda) 1968no aMka pathika Dise. 1973no aMka navanIta -phArbasa elekjhAMDara kinloka samarpaNano mArca 2000no aMka (3) gujarAta itihAsa pariSadanI vyAkhyAna zreNI (12) purAtattvane caraNe -sAMkaLIyA hasamukha gujarAtano sthAnika itihAsa graMtha-1 (13) gaurIzaMkara udayazaMkara jIvanacaritra -parIkha Ara. jI. -mahetA kauzikarAma (4) paM. bhagavAnalAla indranuM jIvana caritra (14) gujarAta rAjya sarvasaMgraha (bhAvanagara) -zAstrI durgAzaMkara -coksI yu. ema. (5) itihAsa sumana -khAcara pradyumana bha. (15) kArADuMgara kacchajA -razakhraza viliyamsa (6) divAna mAnasiMha ane dhrAMgadhrA darzana -jhAlA samubhA (16) dha rUliMga khrisa cIphasa enDa lIDiMga (7) prabhAzaMkara paTTaNI vyaktitva darzana -vesTarna InDiyA ejansI -pArAzarya mukuMdarAya (17) jhAlAvaMvAridhi -zukla nathurAma (8) caritramAlA nagInadAsa maMchArAma (18) ojhA IzvaralAla anvIkSA -vIsanagara (9) akSarapuruSottama svAmI maMdira jUnAgaDhanI mAhitI (19) kAThiyAvADa sarvasaMgraha anuvAda -vaoNTasana -sAdhu dharmarAjadAsa wif 06 FUArI a sh VVU * jas? E Aii : . ' " paththara ane lAkaDAmAM vyakata thatAM abhuta lalitakAvyo samA sthApatyanuM ane kalAdeSTinI jIvaMta imAratonuM aitihAsika dhAma amadAvAda kumAra' amadAvAdanA saujanyathI Jain Education Intemational Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 4 bRhad gujarAta, gAMdhI prAgaTyasthAna kirtimaMdira porabaMdara janma tA. 2 okTobara 1869 kharaDA sAme bhAratIone bacAvavA nAtAla InDiyana koMgresanA janmasthaLa : porabaMdara avasAna tA.30 jAnyuArI 1948 nejA heThaLa gAMdhIjIe bhAratIone saMgaThita karyA ane i.sa. bhAratIya lokonAM hRdayanI amara preraNAmati bananAra 5 1894 thI 1914 sudhI laData calAvI. bApu mohanadAsa karamacaMda gAMdhI 20mI I.sa. 1914mAM bhArata parata AvIne 25me sadInA eka mAtra mAnavI hatA jemano 1915nA roja amadAvAdamAM satyAgraha camatkArika prabhAva dAyakAo sudhI patharAyelo Azrama sthApyo je 1917 jUnamAM sAbaramatI rahyo hato. 21mI sadI sudhI bhArata dezanA nadInA kinAre khaseDAyo. ghaDataramAM teono mahAna phALo rahyo che. 10 mArca 1922mAM gAMdhIjInI dharapakaDa temano janma porabaMdara zaheramAM tA. 2 thaI ane aitihAsika khaTalAmAM cha varSanI sajA okTobara, 1869nA roja thayo hato. thaI. alabatta temane 5 phebruArI 1924nA gAMdhIjIe sau prathama sattAthI dUra rahevA roja choDI mukAyA. A ja varSamAM teo ahiMsA ane asahakAranA pATha zIkhavyA. koMgresanA pramukha cUMTAyA. nAgarika asahakAranI 12 varSanI vaye teoe kasaturabA sAthe lagna caLavaLa AraMbhI ane 12 mArca 1930nA karyo ane temaNe gAMdhIjInI IcchAne ? roja dAMDIkUca karI, tene vizvamAM vyApaka prasiddhi anumodana ApyuM. sapTembara 1888mAM kAyadAno abhyAsa maLI. .sa. 1942mAM "karo yA maro'nuM AhavAna ApyuM. karavA IglAMDa gayA. raskIna ane TolasToyanA vyaktitvano Akhare 15 ogasTa 1947nA roja bhArata deza svataMtra thayo gAMdhIjI para jabaro prabhAva paDayo. bhArata parata AvyA bAda ane 30 jAnyuArI 1947nA roja gAMdhIjI prArthanA sabhAmAM prathama muMbaI ane bAdamAM rAjakoTamAM vakIlAta zarU karI. paraMtu jaI rahyA hatA tyAre goDasee temanA para goLIbAra karI ThAra tyAM niSphaLa rahyA. AthI teo I.sa. 1883mAM da.AphrikA mAryA. gAMdhIjInI A vAta to temanI kArakirdInI hajAro javAnI ophara svIkArI ane tyAM eziyanonA vasAhata sAmenA pAnAonAM pustaka paikI eka ja pAnAnI che. saphara sadInI.... mAMthI sAbhAra saMkalana : mahendra gohila rekhAMkana citra : ke. TI. gohila ja ? che, the lagna Jain Education Intemational Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana gAMdhI darzanA karmaTha anuyAyIo -dazarathalAla . zAha mahAtmA gAMdhI eka yugapuruSa. | muThThIbhara hADakAMno A mahAmAnava aNIzuddha pradIpta kAMcanathI banelo. enuM bahu AyAmI-prakhara vyaktitva. emaNe jyAM jyAM hAtha nAkhyo, tyAM tyAM pASANamAMthI jIvatAM mAnavatIrtho sarajayAM. gAMdhIyuga dvArA mAnavadharmanI zreSThatAno vicAra mukhyata : sthapAyelo jaNAya che. A gAMdhIthI svarAja maLyuM e to eka banAva : paNa A gAMdhIthI eka anokhI jIvanazailI ujAgara thaI, temAMja gAMdhIjInI sArthakatA ane saphaLatA gaNIe. upaniSado, gItA ane rAmacarita mAnase je jIvanazailInAM bharapeTe guNagAna ane yazogAna gAyAM che. tenA ubhaTTa jIvanayAtrIo A gAMdhInA ja puNyapratApe deze joyA. ekAda be nahi paNa gAMdhI phojanA racanAtmaka vicAradhArAnA seMkaDo sainika gAmaDe gAmaDe patharAyA. A lekhamALAmAM to phakta evA vIsa-paccIsa nAmo ja che paNa badhA prabaLa puruSArthI, nAmarahita evA gurjaradharAnA kaNekaNamAM AtmasAtu thayelA ane bIjA ghaNA hovAnA. zrI dazarathalAla zAhe gAMdhIguNanA pArasamaNInA kaNa ApaNI hatheLImAM mUkyA che. gAMdhIjI janme moDha vaNika hatA, nAtajAtathI AgaLa hatA paNa vinobAjI kahetA ke "vANiyAno guNa kAMI thoDo jAya?" gAMdhIno vyApAra satya, ahiMsA, corI na karavI vagere agiyAra vratano. gAMdhInA atre darzAvAyelA anuyAyIo paNa evA pAkkA ke jIvanavratamAM kyAreya bAMdhachoDa nahi.atre A badhA paricayo rajU karanAra zrI dazarathalAlabhAImAM paNa gAMdhIvicAranI pUrI samajaNa. temano janma amadAvAdamAM tA. 16-9-1931nA roja thayo hato. gujarAta vidyApIThamAM anusnAtaka ane anupAraMgatanI padavI meLavI. gujarAta vidyApIThanI pAraMgata (hindI), gujarAta yunivarsiTInI ema. e. (hindI) ane rASTrabhASA pracAra samiti-vardhAnI rASTrabhASA AcAryanI parIkSA pAsa karI, jemAM bhAratabharamAM teo sau prathama hatA. gUjarAta vidyApIThamAM madadanIza graMthapAla ane ma.de. mahAvidyAlayamAM hindInA prAdhyApaka tathA chellAM daza varSa gAMdhIdarzananA prAdhyApaka tarIke niSThAbharI kAmagIrI karI. nivRtta thayA bAda paNa teo gujarAta vidyApIThamAM mAnada sevA ApI rahyA che. sarakArI adhikArIone gujarAtI bhASAnI tAlIma ApavAnI tathA bhASAniyAmakanI kacerImAM hindI bhASAnA vyAkhyAtA tarIke paNa sevA ApI. "bhUmiputra" pAkSikanA saMpAdanamaMDaLamAM sevA ApavA uparAMta temAM niyamita caritralekho paNa lakhatA rahyA che. hAla akhila bhAratIya sarvasevA saMghanA menejIMga TrasTI tarIke chellA doDheka varSathI sevA Ape che. temaNe daseka jeTalAM pustako paNa hindI tathA gujarAtImAM pragaTa karyA che. mukhyatve "bApUnA jIvanavrato", "racanAtmaka kAryakramo-AjanA saMdarbhamAM," "gAMdhIjInA prerako", "gAMdhIjInA samakAlino", "gAMdhIjI ane ApaNI rASTrabhASA", "gujarAtI sAhityakAra narmada" mukhya che. niyamita teo reMTiyo kAMte che. jAte kAMtelA ane sIvelAM, istrI karyA vagaranAM vastro pahere che. temanAM pravacanomAM mukhya sAra : sAduM jIvana jIvavAno, jIvananI jarUrIyAto ghaTADavAno. svAvalaMbana uparanAM temanAM pravacano reDiyo dvArA avAranavAra yojAya che. gAMdhIjInA racanAtmaka kAryomAM vizeSa rasa hovAthI ekotera varSanI uMmare Aje paNa mukhyatve grAmaprajAmAM grAmasvarAjanI pUrI samajaNa ApavAnA AzayathI satatapaNe pravAsa karatA rahyA che. | svabhAve saraLa temaja spaSTa vaktA ane nakhazIkha prAmANika kAryakara tarIkenI temanI chApa che. svAvalaMbI hovAthI temanuM potAnuM moTA bhAganuM kAma jAte ja kare che. hAthamAM lIdheluM koI paNa kAma pUrI cIvaTa ane khaMtathI pUruM kare che. maLavA jevA mANasa che. dhanyavAda. -saMpAdaka Jain Education Intemational Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 4 bRhad gujarAta, bhAratIya nArItvatI jIvaMtasaMjJA samAna eka sanniSTha nArInI sAthe sAthe bA eka bhAre dharmaniSTha nArI paNa hatAM. 1904mAM dakSiNa AphrikAmAM potAnI rASTramAtA kasturabA bhayaMkara bImArI vakhate DokTaranA kahevA chatAM davAmAM mAMsano "nArI, tuM nArAyaNI', ApaNAM zAstromAM nArI viSe seravo levAnI ghasIne nA pADI. ""mAre A dehane abhaDAvo ujjavala kalpanA karavAmAM AvI che. nArI svayaM bhagavatI che, nathI. kyAreka to A deha javAno che." A hatI emanI janmadAtrI che. mAtA che. A enuM sauthI uttama svarUpa. AvAM aneka nArIratno ApaNA dezamAM pAkyAM che, jemAnAM eka 37 varSanI vaye bhara yuvAna vaye jayAre bApue rASTramAtA kastUrabA che. brahmacaryanuM vrata lIdhuM, tyAre emAM kasturabAnI sahamatie bApue baheno viSayaka je lekho lakhyA che, tene nAma mahatvano bhAga bhajavyo che. bApue Ane pramANamAM apAyuM che - 'tyAgamUrti ane bIjA lekho." kasturabA eTale AtmakathAmAM lakhyuM che, "jAhera sevakane koI aMgata jIvana na sAkSAta tyAgamUrti. bApunI sAthe rahIne emaNe potAnA hoya". pachI to bApunI jema kasturabA paNa eka jAhera sevikA jIvanane evuM ekarUpa banAvI dIdhuM hatuM ke chelle bApunA banyAM ane samagra jIvana janasevA ne dezasevAmAM samarpita karyuM. khoLAmAM ja temaNe potAnA prANa choDyA. bApu paNa A pratye keTalA ekaniSTha ane vaphAdAra hatA te jamAnAmAM bAlavivAha sAmAnya hatA. 7 varSanI te 1908nI dakSiNa AphrikAnI prathama jela vakhate bAnI umare mohanadAsa sAthe sagAI ne 13 varSanI uMmare lagna. bApu bhayaMkara bImArI samaye eNe jelamAMthI je patra bAne lakhyo mohanamAMthI mahAtmA banyA, temAM kasturabAno paNa kaMI ocho hato, temAM A pratibiMbita thAya che. bApu lakhe che, "tArI phALo nathI. e tyAgamUrti jIvanabhara bApUnI chAyA banIne pAchaLa bIjI strI karavAno nathI." ane bhagavAne bAne rahyAM hatAM ane chatAM potAnA svataMtra astitvane kadI bhUlyAM ugArI lIdhAM. 60-62 varSanuM sabhara dAMpatyajIvana bA-bApunI nahotAM. eka abhaNa nArI ane chatAM svamAnI ane abhinnatAnuM eka uttama udAharaNa samAjane pUruM pADe che. svAbhimAnI. dakSiNa AphrikAno pelo jANIto prasaMga. paMcama jAtinA mahemAnanuM pezAbanuM vAsaNa sApha karavAnI emaNe bhAratamAM AvyA pachI bAnA svataMtra vyaktitvanAM dharAra nA pADI ane e vakhate bApUe je patipaNuM batAvyuM che, aneka udAharaNo jovA maLe che. AjhAdInI laDatomAM emaNe te vakhate A nArIe chelle eTaluM ja kahIne bApune zAMta agrabhAga bhajavyo hato. 1918mAM kheDA satyAgraha vakhate pADyA, ke "bAraNuM baMdha karo koI joze, to huM ke tame bemAMthI baheno AgaLa jAhera bhASaNa ApyuM, 1938-39nA rAjakoTa ekeya sArAM nahi lAgIe." ane bApuno aMtaraAtmA satyAgrahamAM traMbAmAM najarakeda thayAM ane chelle 1942mAM paNa jAgRta thayo. bApune kasturabA mAraphata maLelo A jAherasabhAmAM bhASaNa ApavA jatAM dharapakaDa vahorI. A badhI satyAgrahano prathama pATha! AvAM hatAM kasturabA! ghaTanAo kastUrabAnA rASTraprema ane dezasevAnI dyotaka che. dakSiNa AphrikAno bIjo eka prasaMga. bIjI vAra bApu 1943nA bApunA chellA 21 divasanA upavAsa bhArata AvavA taiyAra thayA tyAre tyAMnA lokoe temanA AgAkhAna mahelamAM thayA, tyAre jIvana-maraNa vacce jholA khAtA sanmAnamAM aneka kiMmatI bheTo ApI, emAM pu. kastUrabAne bApune aMtaranI prArthanA dvArA ugArI lenA2 kastUrabAvAstavamAM paNa keTalIka bheTo maLelI. AkhI rAta ciMtanane aMte tenuM TrasTa eka mahAsatI nArI hatAM, ema prAcIna satI nArIonA eka mahAsatA nArI hatA, ama mA karI devAno bApuno nirNaya. temAM kasturabAe paNa potAne smaraNa karIe, tyAre avazya yAda AvyA vagara na rahe. maLelI bheTo to ApI dIdhI. paNa eka 50 gInIno hAra bAnA mRtyu pachI bApue kahyuM hatuM, "janmojanma jo potAne mATe nahi, paNa AvanAra vahuo mATe rahevA dIdho. mAre sAthInI pasaMdagI karavAnI hoya, to huM bAne ja pasaMda bApue khUba samajAvyAM ne chevaTe A patiparAyaNa nArIe e karuM." bApunA parama mitra dinabaMdhu enDrujhe eka vAra bAnI hAra paNa ApI dIdho. A hatI kasturabAnI tyAgavRtti ane mahattA batAvatAM yogya ja kahyuM hatuM. "Bapu is no doubt bApune anukuLa thavAnI pativratAvRtti! great but Ba is greater still." Jain Education Intemational Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana paradezIonA hRdayamAM paNa bAe kevuM sthAna meLavyuM mahAdevabhAI anekavidha zaktiovALA hatA. paNa emaNe hatuM, te samajI zakAya che. bAnA maraNa pachI sarojinI sarvasva bApune ja caraNe dharyuM hatuM. rAjAjIe mahAdevabhAIne nAyaDue ApelI aMjali yAda karIe. "bhAratIya nArItvanI "gAMdhIjInI bIjI kAyA' (vadhArAnuM aMgo kahyA hatA, te jIvaMta saMjJA samAna e bahAdura sannArInA AtmAne prabhu yogya ja hatuM. zAMti Apo..... marIne e amara thayAM che ane bhAratIya - gujarAtanA rASTriya zAyara jhaveracaMda meghANIe jemane gAthAomAM, bhAratIya itihAsamAM ane bhAratIya gItonI mATe "agnikuMDamAM UgeluM gulAba' evuM vizeSaNa vAparyuM ane vIrAMganAonI vIrasabhAmAM emaNe emanuM sAcuM sthAna prApta je nAme emanA suputra nArAyaNabhAI desAIe pitAnuM vistRta karyuM che." AvAM kasturabAne vaMdana ho! ane mAhitIsabhAra caritra ApyuM, te gulAba agnikuMDamAM gujarAtanuM gulAbI kevI rIte TakI ane khIlI zakyuM haze, e to e daLadAra graMtha vAMcIe, tyAre ja ApaNane teno sAco khyAla Ave. mahAdevabhAI desAI mahAdevabhAI ApaNA dezamAM 19mI sadInA utarArdhamAM yasmAnodvijate loko, lokAnnodvijate ya ca: " je aneka mahApuruSo pedA thayA, temAMnA eka hatA. dakSiNa bhagavad gItAnA 12mAM "bhaktiyoga' adhyAyamAM gujarAtanA surata jillAmAM olapADa tAlukAnA sarasa gAme bhagavAne sAcAnAM lakSaNo upara mujaba gaNAvyAM ke "jemanAthI tA.1-1-1892nA roja janma thayo hato. vIsamI sadInA lokane uga thato nathI ane jemane lokathI udvega thato nathI" prAraMbhamAM ApaNe tyAM bALalagnanI prathA cAlu hatI ne te rIte evA parama bhakta mahAdevabhAI hatA. bApunA aneka gAMdhIjInI jema mAtra 13 varSanI uMmare jyAre mahAdevabhAI bhaktomAM emanuM ananya sthAna hatuM. je emaNe jIvananI aMta aMgrejI chaThThImAM bhaNatA hatA tyAre temanAthI eka varSe nAnAM ghaDI sudhI TakAvyuM hatuM. mAtra cha gujarAtI bhaNelAM paNa atyaMta svamAnI evAM saradAra paTela ne rAjAjI bApunA DAbA ne jamaNA hAtha durgAbahena sAthe thayAM hatAM. hatA. javAharalAla rAjakIya vArasadAra hatA, vinobA meTrikanI parIkSAmAM mahAdevabhAI potAnI zALAmAM AdhyAtmika vArasadAra hatA, kasturabA bApunuM hRdaya hatAM to prathama naMbare AvyA ne muMbaI elphinsTana kolejamAM dAkhala mahAdevabhAI bApunuM mana hatA. bApunuM mana pArakhanArA thayA. bI. e. thaIne muMbaImAM ja oriyenTala TrAnsaleTaranI mahAdevabhAI sAce ja bApunI lAkaDI hatA. bApunI ophisamAM dAkhala thaI gayA, jyAM teo aneka bhASAo mahAnatAmAM anekano phALo che. paNa emAM mahAdevabhAIno zIkhyA. phALo nAnosuno nahoto. Ama chatAM mahAdevabhAI hara- 1910mAM teo alhAbAda koMgresa adhivezanamAM haMmeza kahetA ke, "bApunI sAthe rahevuM, e jvALAmukhInI gayelA ne bIje varSe amadAvAdamAM zrI naraharibhAI parIkhanA Toca upara rahevA jevuM che. jvALAmukhI jyAre phATe ane paricayamAM AvyA, je dostI jIMdagIbharanI banI gaI. ApaNA kurace kuracA bolAvI de, te koI kahI zake nahi." 1913mAM temaNe muMbaInI phArbasa sabhA taraphathI jAhera thayela eka kavie sAcuM ja kahyuM che : InAmI spardhAmAM bhAga lIdho. lorDa morlenAe lakhelA aMgrejI rahevuM sohyaluM re, saMtanI sAthe svarge jaIne, pustakanuM bhASAMtara pachIthI navajIvana kAryAlaye "satyAgrahanI jIvavuM dohyaluM re, saMtanikaTa pRthvI para rahIne." maryAdA' nAmathI prasiddha karyuM che. AvA vIsamI sadInA mahAna saMta mahAtmA gAMdhInI prAmANiktA, vaphAdArI ane hoMziyArI. parIkSAmAMthI pasAra thavuM saheluM nahotuM. aneka AkarI mahAdevabhAInA A traNe guNo tarapha bApu AkarSAyA ane kasoTIomAMthI mahAdevabhAI pasAra thayA hatA, tyAre e emane potAnA karI lIdhA. naraharibhAI A pahelAM bApunA kaMdanasama ujjavaLa banIne bhaThThImAMthI nIkaLyA hatA. jemaNe AzramavAsI banI cUkyA hatA. have mahAdevabhAI potAnA barAbara aDadhI jIMdagI bApunA pAsA sevyA hatA. evA jIvananI prathama pacIsI pUrI thatAM ja bApunI sAthe joDAI Jain Education Interational Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 % bRhad gujarAta gayA ne tyArathI ja je niyamita DAyarI lakhavA mAMDI, te savAramAM temaNe potAnA prANa choDI dIdhA. A dezanI jIvananA aMta sudhI, barAbara bIjA 25 varSanI DAyarIo AjhAdI mATe kevA kevA moMghAM balidAno devAyAM che! jelamAM bApunA jIvanane samajavA mATe atyaMta upayogI ane jarUrI devAyeluM mahAdevabhAInuM balidAna. barAbara pAMca varSe e ja che. lagabhara enA 25 bhAga thavA jAya che. duniyAnA DAyarI divase dezanI AjhAdI bAraNAM ThokatI AvI. A eka sUcaka sAhityamAM e benamUna ane ajoDa che. ne mahattvano yogAnuyoga che. Aje ApaNe 15mI ogaSTa pachI to bApunA baMne patro 'navajIvana ane yaMga mahAdevabhAIne keTalA yAda karIe chIe? InDiyA'nI paNa javAbadArI mahAdevabhAIe saMbhALI ane e mAtra 50 varSanI uMmare teo cAlyA gayA paNa potAnI eTalI suMdara rIte calAvyAM ke temanI mAMgaNI alhAbAdathI aDadhI jIMdagImAM AkhI jiMdagInuM kAma karatA gayA. bApunA motIlAlajI neharue karI ane bApue temane mokalI ApyA, khoLAmAM ja gayA ane bApunA hAthe ja temane agnidAha jenA kAraNe temane prathama jela thaI. A samayano saduupayoga devAyo. bApu kahe che, "bhAvanA mahAdevabhAIno khorAka karI mahAdevabhAIe zaradabAbunAM be pustako 'virAja vahune hato." AgAkhAna mahelamAMthI Azramane tAra karatAM bApu lakhe 'traNa vArtAo'nA suMdara anuvAdo ApaNane ApyA. che, "mahAdevanuM yogI ane deza-bhaktanI mAphaka mRtyu thayuM." mahAdevabhAI ghaNI bhASAo jANatA hatA. temAMye baMgALI sAce ja temanAmAM "yoga: karmasu kauzalam"no uparAMta gujarAtI ane aMgrejInA uttama anuvAdomAM gItAmaMtra caritArtha thayelo jovA maLe che. teo bApunA gAMdhIjInI gujarAtI AtmakathAno aMgrejImAM ane maMtrIvarya, mitravarya, ane bhaktavarya ema traNa bhegA hatA. javAharalAlajInI aMgrejI AtmakathAno gujarAtImAM anuvAda bApue temane aMjalI ApatA kahyuM hatuM, ""mahAdeve mArAmAM uttama namUnA che. 1931mAM bApu sAthe teo iMglenDa saMpUrNapaNe samAI javAnuM pasaMda karyuM hatuM." goLamejI pariSadamAM paNa gayelA. AvyA pachI tarata ja bApu sAthe temanI dharapakaDa thayelI ne yaravaDA jelamAM bApu, seMkaDo dezI rAjayote jemaNe rASTramAM vilIna karyA. mahAdevabhAI ane saradAra paTelanI tripuTI jAmelI. saradAra vallabhabhAI paTela 1934mAM bApu vardhA pAse sevAgrAma pharyA, tyAre 15mI Disembara'50nA 75 varSanI vaye avasAna mahAdevabhAIe vadhumAM rahIne roja bApunI TapAla sevAgrAma pAmanAra saradAra paTela 'vajAdapi kaThorANi, mRduni pahoMcADavAnuM ane tyAMthI temanI TapAla vardhA laI AvavAnuM kusumAdapi' e saMskRta subhASita anusAra vajathIye kaThora ane kAma niyamita rIte pagapALA cAlIne varSo sudhI karyuM che. puSpathIye komaLa hatA. bahArathI rUkSa lAgatA saradAra hRdayathI AvI hatI bApu pratyenI temanI bhakti! keTalA Rju hatA, e to jemaNe emano saMga najIkathI mANyo | bApunA patro have "harijana' nAmathI zarU thayA, tyAre hoya, temane ja khabara paDe. paNa tenI javAbadArI mahAdevabhAIne zire ja AvI. eka 31mI okTobare naDiyAdamAM janmelA patrakAra tarIke emaNe eTaluM suMdara kAma karyuM ke 1936mAM vallabhabhAI svapuruSArthe AgaLa vadhyA, nAnapaNathI emanAmAM amadAvAda gujarAtI sAhitya pariSadanA adhivezanamAM dRDhatA ane game tevI paristhitimAM svasthatA ApaNe joI patrakAratva vibhAganA pramukha mahAdevabhAI hatA, te vakhate zakIe chIe. temaNe potAnA bhASaNamAM patrakAranuM kartavya, tenI vizeSatAo 1915mAM gujarAta kalabamAM amadAvAdamAM vakIlonI ane tenI lAkSaNiktAo viSe vigate vAto karI hatI. sabhAmAM tAjA AvelA gAMdhIjInuM bhASaNa. saradAra zAnA 194ranI chellI AjhAdInI laData! bApunI sAthe jAya? evA to ghaNA Ave, emAM zuM sAMbhaLavAnuM? badhA mahAdevabhAI paNa AgAkhAna mahelanI jelamAM. emanA bolIne cAlyA jAya!--AvI kaMIka manovRttithI manamAM satata rahetuM ke A vakhate bApu upavAsa karaze, to e vallabhabhAI kalabamAM pattAM ramatA rahyA, paNa jyAre jANyuM ke kevI rIte Takaze? A ciMtAmAM ne ciMtAmAM tA. 15mI ogaSTa A mANasa mAtra bolanAro nahi, paNa bolyA pramANe karanAro Jain Education Intemational ducation International Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 pratibhA darzana che, tyAre sadAyane mATe emanA thaI gayA ne jIvanabhara sevaka hatA. jIvanabhara emaNe samAjanA sauthI chevADenA gAMdhInA sainika thaIne rahyA. pIDita, zoSita ne garIba lokonI sevAmAM ja prAdhAnya ApyuM. 1918nA kheDA satyAgraha vakhate bApune saradAra teo gAMdhIjInA samavayaska hatA. baMne mULa saurASTranA maLyA. saradAranA ja vatana karamasadamAM bApue te vakhate vatanI. gAMdhIjI porabaMdaranA ne ThakkarabApA bhAvanagaranA. kADhelA udgAra kevA sAcA paDyA, te ApaNe joI zakIe baMne janmyA zaheramAM, paNa jiMdagI AkhI kAma karyuM mukhyatve chIe. bApue kahyuM hatuM : ""A gAma vallabhabhAInuM che, gAmaDAMo mATe, baMne e daridranArAyaNanI sevAmAM bhekha dhArI. vallabhabhAI jo ke hajI bhaThThImAM che. emane sArI rIte tapavAnuM | bApAne sevAnA prathama saMskAra maLyA pitA pAsethI. che. mane lAge che ke emAMthI ApaNe kaMdana kADhIzuM.' chappaniyA dukALa vakhate bApA AphrikAmAM yugAnDAmAM relavenA 1928nA bAraDolI satyAgraha vakhate bApu gujarAta ijanera tarIke kAma karatA. tyAre bhAvanagaramAM emanA pitAjI bahAra hatA. temaNe saradArane jaNAvyuM ke teo icche to potAnA jJAtijano mATe bhaMDoLa ekaThuM karatA, anAja gujarAtamAM Ave, paNa saradAre namratApUrvaka kahyuM ke ame UgharAvatA ane emane eka TaMka jamADatA. mahinAo sudhI tamAro satyAgraha jo barAbara samajyA hoIe, to tame bahAra A kAma cAlyuM ane tenI vigato ThakkarabApA pitA taraphathI rahIne juo ke ame barobara karIe chIe ke nahi. ane AvatA patromAM vAMcatA rahyA. teo kahe che : ""sevAnI prathama kharekhara vallabhabhAIe AkhA tAlukAnA gAmegAma pharIne preraNA ane A kAgaLomAMthI maLI. e ja sevAnA pATha huM satyAgraha calAvyo. tene pariNAme mAtra cha mahinAmAM saphaLatA kaMIka vizALa kSetramAM mUkI zakyo houM to teno yaza mArA maLI ane deza AkhAe temane "saradAra vallabhabhAI kahyA. pitAne che." ghaNIvAra saradArane khoTI rIte cItaravAno prayatna thAya A uparAMta viThThalarAmajI zinTa pAsethI yojanApUrvaka che ke saradAra hiMsAmAM mAnanArA hatA, saradAra musalamAnonA paddhatisara kAma karavAnI, devadharajI pAsethI avirAma mUMgAvirodhI hatA. A vAtonI sAme bApunI ahiMsA kevI mUMgA kAma karavAnI ane dhoMDo kezava karve pAsethI strIzikSaNa pacAvI hatI. te enA prasaMgo jANIe tyAre khyAla Ave mATenI preraNA emane maLI. A cAreyane bApAe potAnA ane chatAM e kAyaranI ahiMsA nahotI. jarUra paDye AjhAdI guru gaNAvyA che. pachI dezI rAjyonA vilInIkaraNamAM nijhAma ane jUnAgaDha 1905mAM bApA muMbaI myunisipAliTImAM roDa sAme lazkarI pagalAM paNa lIdhAM hatAM. ektAnA hAmI evA ijanera hatA. tyAre teo tyAMnI garIba prajAnA ghaNA saMparkamAM saradArane jayAre na chUTake dezanA bhAgalA svIkAravA paDyA, AvelA ane emanI emaNe nAnI-moTI ghaNI sevA karelI. tyAre paNa lAkhonI hijarata vakhate dilhImAM muslima AmAMthI ja chevaTe nokarI choDI dIna-dukhiyAonI sevAmAM chAvaNIonuM pUratuM dhyAna rAkhyuM che, e emanI tavArIkha javAnI emane lagana lAgI. batAve che. saradArane mana dezanI vaphAdArI e mukhya hatI, teo gokhalejI sthApita 'hiMda sevaka samAjamAM pachI te game te komano hoya. joDAyA ane jIvanabhara janasevAnAM kAmomAM khUMpelA rahyA. AjhAdI pachI emanuM yugakArya thayuM A dezane eka ane emanA prayatnathI "paMcamahAla bhIla sevA maMDaLa" ane "aMtyaja akhaMDa rAkhavAnuM. seMkaDo dezI rAjyone emaNe moTe bhAge sevA maMDaLa'nI sthApanA thaI, jemaNe tyAMnA dalito ne samajAvaTathI (ane jarUra paDye lAla AMkha batAvIne paNa) A pachAtonA utthAnanuM benamUna kAma karyuM che. dezamAM vilIna karyo, e A dezanA itihAsamAM ajoDa che. daramyAna gAMdhIjInA satyAgrahomAMye emaNe sakriya dInadukhiyAonA bApA bhAga lIdho. kheDA ane bAraDolI satyAgrahamAM kheDUtono saMparka, borasadamAM strIo paranA polIsa-atyAcAronI tapAsa, ThakkarabApA bhArata AkhAmAM harijano ne AdivAsIonAM kalyANakAmo 1869mAM janmelA ThakkarabApA dezanA prathama paMktinA -A badhAmAM ThakkarabApAno phALo agraNI hato. Jain Education Intemational Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 4 bRhad gujarAta 1932mAM gAMdhIjIe "harijana sevaka saMgha'nI sthApanA anyAyano pratikAra ne satya niSThA paNa emanA jIvanamAM karI tenA prathama maMtrI ThakkarabApA banyA. emaNe saMghanA 26 otaprota hatA. kolejajIvana daramyAna amadAvAdanI gujarAta prAMtakendro ane 200 jillA samitio racI. kolejanA te vakhatanA aMgreja AcArya harTanI johukamI sAme kevA kevA nararatnoe "ana Tu dhIsa lAsTa' mATe jAta vidyArthIomAM baMDa jagAvI AgevAnI bharyo bhAga bhajavelo ghasI nAkhI che! AjhAdI AvatAM bApAnA prayatnathI "Adima ane harTa ijha varsTa nuM sUtra ApI mAtra amadAvAdamAM nahi, jAti sevaka saMgha'nI sthApanA thaI. AdivAsIo aMge gujarAtamAM te avAja gUMjato karelo. potAnI lAgaNI vyakta karatAM emaNe kahyuM hatuM: "harijanone teo grejyueTa thaIne nokarI karatAM karatAM vakIlAtanuM to vAcA che. teo keLavAtA jAya che. potAnA hakko mATe bhaNyA ane evA ja bIjA ela. ela. bI. thayelA maMDaLo racI teo AMdolano karI zake che. paraMtu A muMgA mahAdevabhAI sAthe paricaya thayo ane "samAneSu sakhyama" nA prANIo jevA aDhI karoDa (atyAre pAMca-cha karoDa) nyAye baMnenA zokha ane vicAromAM samAnatA hovAthI AdivAsIonuM zuM? temano prazna aTapaTo che kharo, paNa tene mitratAnI atUTa graMthI baMdhAI ne jIvanabhara cAlI. 1915mAM ukelve ja chUTako che." gAMdhIjI amadAvAda AvyA, tyAre naraharibhAI amadAvAdamAM emane maLeluM "bApA"nuM biruda e prajAe ApeluM ja vakIlAta karatA hatA, te eka divase gAMdhIjInA vahAlasoyuM nAma hatuM. dIna-dukhiyAo pratye emaNe bApanuM nivAsasthAne maLavA gayA. e emanI prathama mulAkAta. pachI vAtsalya ja vahAvyuM. 1951mAM 19 jAnyuArIe emaNe to e ane mahAdevabhAI rAjacaMdra jayaMtI nimitte bApunuM deha choDyo. bhASaNa sAMbhaLavA amadAvAdanA premAbhAI holamAM gayelA ane tyAMthI pAchA pharatA bApunA kocaraba Azrame prakhara rASTrapremI ane sAhityavyAsaMgI AzramaniyamAvali viSe pote mokalelA abhiprAya viSe carcA naraharibhAI parIkha karavA lAgyA ane tyArathI baMne bApu prati evA AkarSAyA ke gAMdhIjIe jemanA vyaktitva mATe "saraLa, prapaMca pahelAM naraharibhAI ane pachI mahAdevabhAI baMne 1917thI rahita ane nirvikAra' zabdo vAparyA hatA, te zrI naraharibhAI bApunA AzramavAsI banI gayA. dvArakAdAsa parIkha gujarAtamAM saradAra vallabhabhAI paTelanA te samayamAM bApue gujarAtI bhASAnA zabdakoza prathama paMktinA sAthIomAMnA eka tathA gAMdhIjInA maMtrI zrI mATenI vAta vidyApITha samakSa mUkI ane tenI javAbadArI paNa mahAdevabhAI desAInA atyaMta nikaTanA parama sAthI ane naraharibhAIne soMpavAmAM AvI. Aje je joDaNIkoza mitra hatA. mahAdevabhAI ane naraharibhAInI jugala joDIe ApaNA hAthamAM che, tenA pAyAmAM be varSa sudhI satata mahenata gujarAtanA jAhera jIvanamAM ane sAhityakSetre ananya phALo laIne aneka vidyApuruSo ane bhASAvidonI madadathI A koza Apyo che. emaNe taiyAra karyo hato. AvA naraharibhAI mULa kheDA jillAnA kaThalAla vallabhabhAI paTela jene kAraNe saradAra banyA. te gAmanA. naraharibhAI rASTrapremI ane sAhityavyAsaMgI hatA. bAraDolInI laDatamAM paNa tAlukAnA kheDUtone taiyAra karavAmAM 1905nI baMgabhaMga caLavaLa vakhate dezamAM lAla, bAla ane rojarojanI mAhitI pUrI pADavAmAM naraharibhAInI ane pAlanI tripuTIe lokahRdayamAM sthAna meLavyuM hatuM ane bAraDolInA kheDUta' nAmanI patrikAe khUba mahattvano phALo aneka yuvAnonA te rAhabara hatA. e ja pramANe naraharibhAI Apyo hato. AnuM kAraNa e hatuM ke bAraDolI pAse sarabhoNa mATe paNa A tripUTI "hIro' hatI, ane emAMthI dezaprema, gAmamAM emaNe TheTha 1923thI thANuM nAMkhyuM hatuM. ane tyAMnI svAtaMtryapriyatA tema ja bahAdurInA guNo keLavyA hatA. 'dUbaLA' kahevAtI prajAne zikSaNa dvArA sabaLa banAvavAnuM kAma naraharibhAI abhyAsamAM jevA hoMziyAra hatA tevA ramatagamata teo karI rahyA hatA. A pravRtti tyAMnA dhaNiyAmAone nahi ne tophAnamastImAM paNa kaMI jAya evA nahotA. sAthe sAthe gamatAM teNe dakhalagIrIo UbhI karavA mAMDI. tyAre Jain Education Intemational Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 103 naraharabhAIe traNa divasanA upavAsa karIne paNa potAnI hato, evA pU. ravizaMkara mahArAja gujarAtanA ane dezanA pravRtti choDI nahotI. eka adanA lokasevaka hatA. jyAM jyAM dIna-dukhiyAnI Tahela 1930nI bApunI dAMDIkUcamAM satyAgrahIonI paDe, ke mahArAja tyAM hAjara ja hoya! e sAcesAca daridramAM gAmegAma vyavasthA mATe vidyApIThanA vidyArthInI be aruNa nArAyaNanA darzana karAvato hato. TukaDIo naraharibhAIe taiyAra karI hatI ane e rIte kUcanA mahAzivarAtrInA pavitra divase janmelA pU. mahArAje badhA divaso daramyAna A TukaDIo ekabIjA gAme bApu ane yuvAna vaye AryasamAjanA pracAraka banI 'satyArtha prakAza" emanA sAthIonI nivAsa-bhojana-sabhA vagerenI vyavasthA barAbara vAMcyo hato. te pachI 1911mAM gujarAtanA karatI hatI. naraharibhAI satyAgrahInI sAthe sAhityarasika DuMgaLI cora' mohanalAla paMDyAnA saMparkamAM AvyA ane jIva paNa hatA. emAMye zuSka lAgatA arthazAstranA viSayamAM rASTrapremI banyA. to emaNe gAMdhIvicAranI dRSTie maulika vicAraNAo karI 1916mAM emaNe kocaraba AzramamAM bApunA prathama hatI. A aMge 1930-32nI jelomAM kizoralAlabhAI ane darzana karyA ane te divase sAMje amadAvAdanA premAbhAI yusupha maheraalI sAthe ghaNI carcAo paNa teo karatA. holamAM 'zrImad rAjacaMdra' para bApunuM bhASaNa sAMbhaLyuM. sAco 1942nA jelavAsamAMthI A aMge eka daLadAra graMtha "mAnava dharma kone kahevAya, te barobara samajayA ane jIvanamAM teno arthazAstra' ApaNane maLyo, jene te samayanuM "kAMTAvALA amala zarU karyo. bIje varSe godharAmAM prathama rAjakIya pariSada pAritoSaka' paNa maLyuM hatuM. AkhuMye arthazAstra mAnava kendramAM thaI temAM thaI, temAM gayA ane barAbara gAMdhIbhakta banI gayA. rAkhIne racAya, temano mukhya uddezya e temaNe prajA AgaLa pachI to bApunA sAbaramatI AzramamAM pahoMcyA ane mUkyo hato. e ja rIte mahAdevabhAInI sAthe rahIne zarUthI ja khAdIne reMTiyo evA svIkAryA ke jIvanabhara tenA himAyatI teo baMgALInA abhyAsI rahyA hatA. ane TAgoranA rahyA. 1922mAM jyAre kheDA jillAmAM bahAravaTiyAono 'citrAMgadAtathA "prAcIna sAhityanA suMdara anuvAdo bheTo thaI gayo, bahAravaTiyAothI gabharAyA nahi, paNa ApaNane ApyA che. TolsToyanuM "tyAre karIzuM zuM?' no uttama nirbhayatAthI sAcI vAta lAkSaNika zailImAM rajU karI, ane anuvAda naraharibhAIe Apyo che. bahAravaTiyAoe paNa sAcuM bahAravaTuM kone kahevAya, e vAta emanuM koI ziramora kArya hoya, to te che navI rIte jANI, mahAdevabhAInI DAyarI'nuM saMpAdana. 1947mAM lakavAnI mahArAja eTale, tyAgamUrti! 1920mAM emaNe videzI asara thaI hovA chatAM A bhagIratha kArya emaNe upADyuM ne kApaDa, caMpala, khAMDa vagereno tyAga karyo. jIvanabhara ughADA page emanA saMpAdita prathama cha bhAga pragaTa thayA che. vinobAe pharatA rahyA. ema kahevAtuM ke kAcA raste cAlatAM pagamAM kAMTo bhUmidAna yajJa zarU karyo tyAre temAM naraharibhAIe sAtha vAge, to kAMTo bhAMgI jAya, paNa mahArAjanA pagane kAMI na Apyo. 'bhUmidAna praznottarI' nAmanI A viSenI temanI thAya ! AvuM zarIra keLavyuM hatuM! bIje varSe ghara choDyuM ane pustikA bahAra paDI hatI. 1930nA dharAsaNAnA mIThA aniketa banyA. lokasevA e ja emanA jIvanano maMtra! satyAgraha vakhate lAThImArathI sakhata rIte ghavAyelA. tenI lAMbegALe asara ne pachI hRdayarogano humalo vagerene kAraNe rela, komI hullaDa, duSkALo, dharatIkaMpa, rogacALA chevaTe 1957nI 15mI jalAIe bAraDolInA AzramamAM ja jevI koIpaNa mAnava ke Izvarasarjita muzkelIomAM mahArAja 66 varSanI vaye temanuM avasAna thayuM. khaDe page hAjara ja hoya! gujarAtamAM 1927nA abhUtapUrva relasaMkaTa vakhate saradAra paTelanA aneka vizvAsu sAthIomAMnA mUThI UMcero mAnavI pU. mahArAja eka hatA. e pachI to iDara, dakSiNa gujarAta, pU. ravizaMkara mahArAja bhAla-naLakAMThA ane te uparAMta gujarAta bahAra bihAra, orissA paNa AvA saMkaTa samaye pahoMcI gayelA. rAjyamAM ke 'janasevA e ja prabhusevA' e jenA jIvanano maMtra bahAra komI hullaDa vakhate paNa mahArAja gajabanuM zAMtikArya Jain Education Intermational Jain Education Intemational Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 je bRhad gujarAta karatA. 1941nA amadAvAdanA hullaDa vakhate zaheramAM mahArAja hatA, e bhUlIe nahi. te samayanA potAnA gaMdhAtI ane nadhaNiyAtI aneka lAzono Dhagalo karI smazAne uddabodhanamAM emaNe rAjayanA vikAsa mATe aneka muddAo tarapha pahoMcADanAra pU. mahArAja hatA. e pachI to godharA, bihAra, ApaNuM dhyAna doryuM che, e satata yAda karavuM joIe. orissA vagerenA hullaDomAM mahArAje apratima sevAo ajAtazatru ane niraMtara parivrAjaka ApI hatI. A badhuM joIne ekavAra bApue pU. mahArAja mATe je babalabhAI mahetA zabdo vAparelA, te mahArAja nI mahattA ApaNI AgaLa peza babalabhAI eTale jaMgama vidyApITha-eka haratI-pharatI kare che. bApue kaheluM ke ""jo Izvara adalAbadalI karavA de ne vidyApITha, gujarAtanI rASTrIya zikSaNa-saMsthAone tame udAra thaI jAo, to tamArI sAthe jarUra adalAbadalI babalabhAInI niraMtara hUMpha maLyA karatI ane ene kAraNe karuM." A vAkyo bApue mAtra mahArAja mATe vAparyA che. saMsthAo nitya cetanavaMtI ane jomavaMtI rahetI hatI. mahArAjanA jIvanamAM je sevAbhAva ane kAruNyabhAva ThasoThasa AvA babalabhAInI janma tArIkha sAva sahelI-dasa, bharelo hato, enI koIne paNa IrSyA Ave. sAthe ja mahArAja dasa, dasaH eTale 1910nA okTobaranI 10mI tArIkha. janasevAmAM ja prabhusevA jatA hatA, kAraNa ke, mAnavI e saurASTranAM mULa haLavadanA vatanI, paNa janma bhagatanA gAma IzvaranuM sarvazreSTha sarjana che. tarIke jANItA sAyalA gAmamAM. kolejano abhyAsa karAMcImAM gujarAta ane gujarAta bahAra jayAre jayAre duSkALanI karyo. te daramyAna kAkAsAhebanuM pustaka "kAlelakaranA lekho' paristhiti sarjAI, tyAre tyAre mahArAje lokone rAhata vAMcIne emaNe kAkAsAhebanI sAthe patravyavahAra karyo ane pahoMcADavAnuM abhUtapUrva kArya karyuM che. sAthe ja gujarAtanA eka 1929mAM gUjarAta vidyApIThamAM kAkAsAheba pAse AvI gayA. mUka sevaka tarIke emaNe je sevAo ApI che te kadI bhUlAze te ja varSe amadAvAdamAM mirajApuranA mahAjananA nahi. emanI AvI kartavyaniSThA joIne bApue eka vAra baMgalAmAM gAMdhIjInA hIraka mahotsava vakhate khAdI emane mATe je uttama zabdo vAparyA hatA, te dhyAnamAM rAkhavA grAmodyoganuM suMdara pradarzana bharAyeluM. temAM babalabhAIe joIe. bApue kahyuM hatuM, "basa, mahArAjanI A ja khUbI lagabhaga eka mahino kAma karyuM. gUjarAta vidyApIThanA che! ane tethI ja emanuM kAma jhaLake che ane tenI vadhu sArI grAmasevA vidyAlayamAM tAlIma laI vidyApIThanI 'grAmasevAasara paDe che." dIkSita' padavI meLavI. gAMdhIjInA aneka satyAgrahomAM pU. mahArAje bhAga 1930mAM dAMDI satyAgraha vakhate chaThThI eprile bApa lIdhelo ane pAMca vAra jelavAsa bhogavelo. 1923thI sAthe teo dAMDImAM hatA ane mIThA satyAgrahamAM bhAga lIdho 194ra sudhImAM emaNe jelayAtrAo karI, temAM paNa emanuM hato. pachI teo sIMdhanI TakaDImAM karAMcI pahocyA ane vartana eka Adarza satyAgrahIne anurUpa rahyuM, te bIjA dharapakaDa vahorI sAbaramatI jelamAM gayA. 1932mAM pharI anekone preraNAdAyI banI rahyuM. jelane e mahela mAnIne ja laData zarU thatAM emane aDhI varasanI jelanI sajA thaI hatI. vartatA ane tyAM paNa sAthIonA sAcA zikSaNanuM kAma vANI savinaya kAnUnabhaMganA AMdolana pachI bApue sau ne vartana dvArA niraMtara karatA rahetA. vinobAjInA bhUdAna kAryakarone gAmaDAMmAM sthira thaIne besavAnuM kahyuM, tyAre AMdolanane gujarAtamAM gAmaDe gAmaDe pahoMcADavAnuM kAma babalabhAIe kheDA jIllAnA mAsarA gAmane pasaMda karyuM ne mahArAje aneka padayAtrAo dvArA karyuM. Ano prAraMbha paNa lagAtAra tyAM traNa varSa loko vacce rahIne pasAra karyA, A 1953mAM potAnI jamIna ApIne karyo. vinobAnI samaya daramyAna temaNe niyamita DAyarI lakhI che, temAM e bhUdAnanI vAta janasamAjamAM eTalI saraLatA ane gAmanA thayelA vilakSaNa anubhavo ane lokazikSaNanI svAbhAviktAthI mUkatA ke grAmajanone haiye e vasI jatuM. khUbIonuM bhArobhAra darzana thAya che. grAmasevAnA eka uttama 1960mAM ApaNA rAjyanuM udghATana karanAra pU. namUnArUpa A DAyarI che. Jain Education Intemational Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 105 traNa varSa pachI teo e ja jIllAnA thAmaNA gAme chelle yAda Ave che 1981nuM anAmata AMdolana. mu. sthira thayA, ane tyAM varaso sudhI rahIne gAmamAM je jAhera babalabhAI sAthe amadAvAda zaheranA judAjudA vistAromAM saMsthAo UbhI karI, te khUba ja mahatvanI ghaTanA che. gAmanI eka aThavADiyuM rahevAno lAbha maLyo hato. game tevI jAhera saMsthAomAM (1) rAmajI maMdira, (2) yuvaka maMDaLa, (3) paristhitimAM saheja paNa akaLAyA ke AvezamAM AvyA vagara pustakAlaya, (4) grAmapaMcAyata (pa) sahakArI maMDaLI (6) satata lokone samajAvatA rahIne je rIte emaNe zaheranI sahakArI dUdha maMDaLI (7) prAthamika zALA (8) mAdhyamika padayAtrA karI che. te to eka adabhuta udAharaNa che. nAnI zALA, (9) bAlavADI, (10) davAkhAnuM-prasUtigRha ane nAnI sabhAomAM game tevA Avezayukta praznonA paNa (11) mahilA maMDaLa che. dhIragaMbhIra chatAM paNa daDha manobaLathI teo javAba ApatA Aje to uparanI grAmasaMsthAo ApaNane baha hatA, te atyaMta asarakAraka rahetuM hatuM. svAbhAvika lAge ane aneka gAmomAM jovA maLe, paNa Ama chatAM emanuM vyathita mana zAMti anubhavatuM AjathI lagabhaga sATha varSa pahelAM gulAmInA jamAnAmAM nahotuM. chevaTe e ja varSanI 27mI sapTembare eo anaMtanA gAmamAM ATalI badhI jAhera saMsthAo mAraphata lokasevA ane ovAre cAlI nIkaLyA. emanA avasAna pachI emanI suMdara lokazikSaNanAM kAmo goThavavAM, e sahelI vAta nahotI. jIvanakathA "mArI jIvanayAtrA'ne nAme emanI smAraka babalabhAIe e karI batAvyuM. e ja rIte Aje pAra vagaranA samitie pragaTa karI che. e pustakanA prAraMbhamAM ApelA jAtajAtanA yuvA ane vidyArthI zibiro Thera Thera thatA joIe babalabhAInAM vAkyo prabhunI prArthanArUpe lakhAyAM che-"he chIe. enI paraMparA paNa zarU karanAra gujarAtamAM babalabhAI prabhu! duniyAnI eka paNa vyakti vize mArA manamAM kaDavAM mahetA hatA. 1937thI vekezanomAM vidyArthIonA zibirothI bIja na ropAya, evI premalatA Apa. mAruM mana bIjAnA emaNe prAraMbha karyo hato ane temAM bhIMtapatro, prArthanA, bauddhika jAduthI mukta rahe, evI he prabhu! vivekabuddhi Apa. zramakArya, samUhajIvana, vArtAlApo, pravAsanA kAryakramo-ema mAro aMtaraAtmA e ja mAruM cAlaka ane preraka baLa bano." vividha rIte navI peDhI ghaDavAnuM kAma emaNe varSo sudhI satata karyA karyuM hatuM. gAMdhIvAdI ciMtaka tathA lekhaka 1960mAM jyAre emane 50 varSa pUrA thayAM, tyAre dilakhuzabhAI dIvAnajI emanA suvarNa jayaMtI prasaMge ekaThA thayelA 50 hajAra 1899nI 11mI Disembare muMbaImAM janmelA rUpiyAmAMthI bAlavADI TrasTa vagere UbhAM karIne nAnA dilakhuzabhAI mULa to surata jillAnA vatanI ane pachI to bALakomAM saMskArasiMcananuM kAma suMdara rIte goThavyuM hatuM. emanuM kAryakSetra paNa surata jillo ja rahyuM. bApunI dAMDIkUca babalabhAIe nAnAM moTAM maLIne 27 pustako lakhyAM che. vakhatanI karADInI e jhUMpaDI eTale gujarAtanuM sevAgrAma. 1981mAM 71 varSanI uMmare emaNe suMdara pustaka "mAruM 1934thI dilakhuzabhAIe emAM nivAsa karyo, ane vasiyatanAmuM' nAmathI je gAmamAM 44 varSo rahyA, te thAmaNAne 1950mAM jyAre e smAraka banI, tyAre bAjumAM e ja nAmathI arpaNa karIne eka uttama namUno samAja AgaLa peza karyo che. 'gAMdhIkuTIra, karADI' emanuM kAyamI nivAsasthAna banyuM. potAnA jIvana daramyAna ekaThI thayelI lagabhaga rUpiyA pacAsa hajAranI rakama gAmanA utkarSa mATe kevI rIte vAparavI, dilakhuzabhAI dilanA kAyama khuza, paNa gAMdhI-vicAra pAchaLa pUrepUrA dIvAnA. gAMdhIjInAM prathama darzana emaNe vasiyatanAmAmAM cAra muddA mUkyA che - (1) bekArI nivAraNa potAnI zALAmAM 1915mAM karyA ane pachI asahakAra mATe, (2) vidyottejana mATe, (3) Arogyauttejana mATe ane AMdolanamAM muMbaI copATI para bApunuM bhASaNa sAMbhaLyuM ane (4) rAtrI abhyAsa guha mATe. Ama. gAmanI jarUriyAtone muMbaInI vilepAralenI rASTrIya zALAnA e zikSaka banI dhyAnamAM rAkhIne teno sarvAgINa vikAsa kema thAya, e ja gayA. bIje ja varSe lagna jIvana ane saMsAranI mAyAnA samagra vasiyatanAmAnA kendramAM che. tyAgano daDha saMkalpa karyo ane barAbara AjIvana e pALyo. Jain Education Intemational ucation Intermational Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 je bRhad gujarAta AvA daDha saMkalpavALA dilakhuzabhAIe lokasevAnI pravRttio AgavuM jJAna hatuM. emane aMjali ApatAM emanAmAM 14 AdarI ane ene kAraNe bApu sAthenI emanI prathama mulAkAta guNo gavAyAM che - dezabhakti, sevAbhAvanA, niSThA, saujanya, 1925-26nA arasAmAM thaI. emAMthI preraNA meLavI e samatA, vinoda, sAdAI, saraLatA, nikhAlasatA, pavitratA, rASTriya zikSaNanA bhekhadhArI banyA. athAga parizrama, AdhyAtmiktA, IzvaramAM acaLa zraddhA ane 1928mAM jyAre bApue gujarAta vidyApITha maMDaLanI abhyAsu vRtti. racanA karI, tyAre emAM AvA rASTriya keLavaNIkArane lIdhA teo mahAna svataMtratA senAnI, gAMdhIvAdI ciMtaka tathA ane tyArathI mAMDIne lagAtAra 63 varSa sudhI e vidyApITha lekhaka, gujarAtanA lokasevaka ane AjIvana gAMdhIbhaktanI maMDaLanA sabhya rahyA. jIvanabhara teo buniyAdI zikSaNamAM tAlImanA parama upAsaka, dakSiNa gujarAtanA panotA putra hatA. khAdI ane reMTiyAne naI tAlImanuM asarakAraka mAdhyama sevAmUrti puruSa banAvavAnA prayAso karatA rahyA. parIkSitalAla majumadAra gujarAta naI tAlIma saMghanA e varSo sudhI pramukha hatA. reMTiyo emanA jIvanano eka bhAga banI gayo hato. vIsamI sadInA prathama varSamAM janmelA parIkSitabhAI avasAnanA lagabhaga cAra mAsa pahelAM karADInI emanI mULa to saurASTranA pAlItANAnA vatanI. meTrika pAsa thaI kuTIramAM jyAre pratyakSa maLavAnuM thayuM, tyAre 92 varSanI uMmare kolejamAM joDAyA. paNa 1920mAM bApue asahakAranA paNa e reMTiyo kAMtatA hatA. AvI ananya hatI emanI AMdolanamAM sAta prakAranA bahiSkAramAM sarakArI zALAcarakhA bhakti . kolejano paNa bahiSkAra kahyo hato ane dezabharamAMthI hajAro "zikSaNavicAra' nAmathI emano smRtigraMtha pragaTa thayo vidyArthIo gulAmI bhaNatara choDIne nIkaLI gayA hatA. che, jemAM "keLavaNI eTale cAritrya ghaDatara ane naI tAlIma emAMnA eka parIkSitabhAI. eTale jIvanaghaDatara' ne kendramAM rAkhIne emanA 22 jeTalA inTaramAMthI abhyAsa choDIne rASTriya keLavaNI mATe mahattvapUrNa lekho chapAyA che. amadAvAdamAM bApue sthApelI vidyApIThamAM joDAyA ne jIvanabhara dilakhuzabhAI anyAya sAme laData ApatA 1923mAM snAtaka thaI harijanasevAmAM joDAyA, te chevaTa sudhI rahyA. eka sAcA satyAgrahIne zobhe e rIte atyaMta emAM evA khUMpelA rahyA ke emanA samagra jIvananuM e eka sAdagIpUrNa jIvana jIvatA rahyA ane gAMdhInA satyAgrahI mizanakArya banI rahyuM. sainika mATenI agniparIkSAomAMthI paNa hemakhema pAra nAgapuranA jhaMDA satyAgraha ane 1930nAM utaratA rahyA. zaurya ane karmayogano subhaga samanvaya AdolanamAM emaNe jelavAsa paNa bhogavyo, chatAM emanuM - emanAmAM ApaNane jovA maLe che. satataciMtana harijana sevA aMge ja cAlyA karatuM. parIkSitalAla bApu sAtheno emano patravyavahAra 1930thI 1947 jIvanabhara aMtyodayanA kAmamAM ja lAgelA rahyA. emaNe sudhIno maLe che. bahu nAnA nAnA patromAM paNa bApue je zarUAta "atyaja sevA maMDaLa'nA maMtrI tarIke karI ane tAttvika vAto lakhI che, te ghaNI asarakAraka che. 1947mAM 1932mAM sthapAyelA "harijana sevaka saMgha' mAraphate samagra emanI mAtAnA avasAna samaye bApu patramAM lakhe che, gujarAtanA gAma | gujarAtanA gAmaDe gAmaDe ghUmIne aMtyajonI hAlAkIo dUra mAtA-pitA jAya, eTale enA AzIrvAda jatA ja nathI. karavAmAM potAnI jAtane kharcI nAMkhI. deha jatAM dehadhArI thoDA ja jAya che? "jAya che', evI parIkSitabhAI eTale atyaMta sAdAI ane namratAnI bhramaNAmAMthI tamAre chUTI ja javuM." mUrti. varSo sudhI bApunA harijana Azrama, amadAvAdanA gAMdhIvAdI sAdAInA e jIvatA jAgatA dRSTAMta hatA. teo saMcAlaka rahyA. bApunI janma jayaMti ke puNyatithie ke khAdI, naI tAlIma ne racanAtmaka kAmonA e agraNI hatA. e sivAya paNa jyAre jyAre AzramamAM koI sabhA-samAraMbha khAdI uparAMta bAlazikSaNa ane kadaratI upacAramAM paNa temanuM hoya, tyAre parIkSitabhAI prAstAvika ke AbhAradarzanamAM Jain Education Intemational Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzanA je 100 TUMkAmAM TUMkI vAta kare, paNa e eTalI badhI hRdayasparzI hoya "ThakkarabApAne pagale cAlIne parIkSitabhAI harijanakAma ke enAthI emanA samagra vyaktitvanAM ApaNane darzana thAya. vadhArene vadhAre vyApaka rIte karatA ja rahyA hatA. evuM bhAgye chUTI pATalInI dhotI, jhabhyo ne TopI - e emano kAyamano ja koI gAma gujarAtamAM haze, jyAM parIkSitabhAInI harijana paheraveza. bhUrI AMkho ne hasamukho cahero kadI ApaNI najara sevAnuM kAMIka saMbhAraNuM na hoya." AgaLathI khase nahi. hindanI vaDI dhArAsabhAnA prathama bhAratIya pramukha AzramanA kanyA chAtrAlayanI bahenonI eka mAtAnI viThThalabhAI paTela jema e kALajI rAkhatA. pote AjIvana brahmacArI ane chatAM emane maLeluM mAtRhRdaya e bahenonI agavaDa-sagavaDane dezanI AjhAdInI laDatamAM aneka joDIoe kAma karyuM barAbara oLakhI jatuM. rajAomAM ghera jatI bahenone relave che. emAM pitA-putranI, pati-patninI, bhAI-bhAInI ema kansezana maLyuM ke nahi, koI takalIpha na paDe, enuM pUrepuraruM aneka joDIomAM viThThalabhAI-vallabhabhAInI belaDIe dhyAna ApatA. mahatvano bhAga bhajavyo che. viThThalabhAI eTale saradAra mahinAmAM lagabhaga vIseka divasa to e pravAsamAM vallabhabhAI paTelanA moTA bhAI ane aMgrejanA jamAnAmAM hoya, relavemAM trIjA varganA ja musAphara, gAmaDAMmAM cAlatAM hiMdustAnanI vaDI dhArAsabhAnA prathama bhAratIya pramukha, pharavAnuM ane harijanavAsonI mulAkAta levAnI. bApunA 1873nA sapTembaranI 27 tArIkhe emano naDiyAdamAM aspRzyatAnivAraNanA racanAtmaka kAryakramane teo hRdayathI - janma. pAMca varSanI uMmare karamasadanI prAthamikazALAmAM varelA hatA. svarAjayanA eka sainika tarIke eka samAjanA abhyAsa zarU ryo ane 1885mAM teo vakIla banyA. chevADe paDelAnI niHspRha bhAve niraMtara sevA karatA rahyA. ema emanAmAM be mahattvanA guNo vidyArthIvayamAM ja vikasyA hatA karatAM kadI koI pada ke sattAnI AkAMkSA emaNe rAkhI nahotI. -koIthI DaravuM nahi ane sAruM lAge te ja karavuM. emaNe kadI ravivAra ke tahevAranI rajA bhogavI nathI. uparAMta vidyArthIkALamAM ja teo atyaMta svamAnI ane covIse kalAka daridranArAyaNanuM ciMtana. savAranA 4 thI sAcAbolA hatA. ekavAra parIkSAmAM praznanA javAbamAM rAtanA 11 sudhI teo satata kAmamAM parovAyelA rahetA hatA. pustakamAMno javAba bilakula zabdazaH lakhyo, tethI gItAnA karmayoganA siddhAMtane hRdayamAM utAryo hato, evA e heDamAstarane zaMkA gaI ke viThThalabhAIe corI karI lAge che. aThaMga karmayogI hatA. A Aropane emaNe paDakAryo ane heDamAstare kasoTI karavA harijana sevArthe gujarAtane gAmaDe-gAmaDe ghUmatAM temane bIjA eka phakarAnuM vAMcana karAvI te lakhavA Apyo, ane aneka prakAranA khATA-mIThA anubhavo paNa thatA. nAnA nAnA zabdazaH emaNe lakhI Apyo, tyAre heDamAstara emanI prasaMgorUpe teo niraMtara navajIvana saMsthAnA 'lokajIvana" yAdadAstathI atyaMta prabhAvita thayA. pAkSikamAM ApatA rahetA. koI paNa jAtanI TIkA-TIppaNI be varSa pachI temanAM patnInuM avasAna thayuM ane cAra vagara samAjanA eka tarachoDAyelA varganI vAstaviktAnuM varSa pachI emanA pitAzrInuM avasAna thayuM. te vakhate AbehUba darzana e prasaMgo dvArA thatuM. viThThalabhAI sAMsArika rItarivAjomAM sudhArAvAdI banI cUkyA haMmezA kAmamAM rahenAra parIkSitabhAIe lAMbI saphara hatAM. maraNa pAchaLanA rivAjomAM e mAnatA nahotA. mATe ravivAra pasaMda karyo, kAraNa ke jIMdagImAM to eke ravivAra sAmAnya rIte kuTuMbamAM ema nakkI thayeluM ke moTA bhAI bhogavyo nahoto. 1965nI 12mI sapTembarane ravivAre viThThalabhAI dezasevAmAM paDe ane vallabhabhAI ghara saMbhALe, savAranA hRdayarogano humalo Avyo. hospiTalamAM dAkhala paNa chevaTe to baMne bhAIo dezasevAmAM pUrI rIte lAgyA ane karyA, hospiTalanA janarala vorDamAM ja baporanA emanuM TheTha 1918nA kheDA satyAgrahathI mAMDIne 1930nI laData sudhI prANapaMkheruM UDI gayuM. jAhera jIvanamAM e joDIe mahattvano bhAga lIdho. zrI jugatarAmadave emane aMjalI ApatAM lakhe che, 1922mAM bAraDolInI laData thavAnI hatI, paNa 5. . 5 . 1 Jain Education Intemational Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 2 bRhad gujarAta caurI corAnA hatyAkAMDane kAraNe asahakAranuM AMdolana pAchuM viThThalabhAIe paNa vaDI dhArAsabhAmAMthI rAjInAmuM ApI dIdhuM kheMcAyuM, paraMtu te pahelAM bAraDolI tAlukA pariSadanA hatuM, kemake gavarnara ke vAisaroya eka ja vaTahukama kADhI badhuM pramukhasthAnethI viThThalabhAIe mahattvapUrNa bhASaNa ApyuM hatuM. nAkAmayAba banAvI de, eTale sarakAramAM jaIne nahi, paNa temaNe kahyuM hatuM, "lagabhaga sATha gAmaDAMnA mANasone huM prajAmAM rahIne ja kAma karavAnuM che, e khAtarI thatAM maLyo chuM. temane pUchIne meM khAtarI karI che ke tAlukAnA viThThalabhAI prajAkAmamAM lAgI gayA. lokoe 100mAMthI 99 sahIo to pUruM samajayA pachI ja 1930nI laDatamAM e jelamAM paNa gayelA paNa karI che. hiMdu musalamAna ane bIjI komonI ApasamAM 1931mAM tabiyata bagaDavAthI emane jelamukti maLelI. ekatAnI bAbatamAM mane ahI nyUnatA nathI jaNAtI. 1932mAM emanA mAtAnuM avasAna thayeluM ne te pachI tabiyata aspRzyatAnivAraNanI bAbatamAM A tAlukAe karelI pragati vadhu bagaDatAM teo sAravAra mATe paradeza gayelA. jInIvAmAM mane saMtoSakAraka bhAsI che.... eka vAra raNe caDyA pachI 1933nA okTobaranI 22mI tArIkhe temanuM avasAna thayuM kAyara thaI pAchI pAnI karavI, te karatAM pahelethI ja nAlAyakI tyAre vIra subhASacaMdrabojha emanI pAse hatA. kabUla karavI emAM zUravIratA che, mATe pharI pharIne vicAra karajo. keTalAka kaheze ke viThThalabhAIe bahu bivaDAvyA, paNa padmazrItA ilkAbathI vibhUSita-mUkasevaka cetavavA khAtara bahu bIka batAvavI e sArI. "gAMdhIjInI DAhyAbhAI nAyaka hAjarImAM A bhASaNa emaNe ApyuM hatuM" paMcamahAlanA bhIlomAM "DAhyA gurujI' tarIke jANItA viThThalabhAI pheravAdI vicAranA hatA. temaNe DAhyAbhAI mULe to surata jillAnA vatanI, paNa AkhI motIlAlanaheru, cittaraMjanadAsa vagere sAthe maLIne "svarAja jaMdagI bhIlo-AdivAsIonI sevAmAM gALI. TheTha pakSanI sthApanA karI, cUMTaNIo AvI rahI hatI, te samaye 1922thI mAMDIne jIvananA aMta sudhI lagabhaga 70-72 varSa svarAjapakSe potAnA umedavAra UbhA rAkhyA. viThThalabhAI paNa emanI vacce rahIne emaNe je sevAnI dhUNI dhakhAvI che, te to gujarAtamAMthI umedavAra hatA. AkhA gujarAtamAM Thera Thera emanA jIvananI tavArIkha joIe tyAre ja khyAla Ave. sabhAo karIne potAnuM dRSTibiMdu lokone samajAvatA. te vakhate emanAM janma ane mRtyu baMne dhoma dhakhatA tApamAM me gujarAta koMgresanA pramukha saradAra vallabhabhAI hatA. mAsamAM. 1901mAM janmelA DAhyAbhAIe sau prathama 16 vallabhabhAInI hAjarImAM viThThalabhAInI pracArasabhAo thatI. varSanI uMmare suratanI ema. TI. bI. kolejamAM prathamavAra viThThalabhAI bahu vigate lokone samajAvatA ke dhArAsabhAomAM gAMdhIjInuM bhASaNa sAMbhaLyuM ane koleja choDIne gujarAta jaIne teo kevI rIte AjhAdInI laData calAvaze. vidyApIThamAM abhyAsArthe joDAI gayA. abhyAsa daramyAna ja viThThalabhAI chelle dilhInI vaDI dhArAsabhAnA pramukha bApunI hAkalane mAna ApIne sevako gAmaDAMomAM besavA cUMTAyA. potAne maLatA pagAramAMthI dara mahine teo koMgresane mAMDyA tyAre teNe dAhodamAM bhIla sevAmaMDaLanI sthApanA karI. rU. 1000 enA kAmakAja mATe ApatA. dhArAsabhAmAM emaNe 1923mAM gUjarAta vidyApIThanA bIjI TukaDInA snAtaka prajAkIya kAmo mATe khUba mahenata karI. 1927mAM gujarAtamAM thayA, tyAre teo paMcamahAlanA bhIlonI sevAmAM lAgI gayA relasaMkaTa AvyuM, tyAre viThThalabhAI dilhImAM vaDI dhArAsabhAnA hatA. 1926mAM jyAre jesAvADA AzramamAM zrIrAma maMdira pramukha hatA. relasaMkaTanA kAma mATe viThThalabhAIe te samakSa Thakkara bApAe 20 varSa mATe sevAvratanI pratijJAnI vAta jamAnAmAM hajAro rUpiyAnI madada meLavI ApI hatI. karI, tyAre A yuvAna DAhyAbhAIe AjIvana sevAvratanI - 1928mAM bAraDolI laData samaye dara mAse rU. pratijJA lIdhI ane e pramANe AjIvana pALI batAvI. 1000nI madada mokalatA ane sakriya sahAnubhUti dAkhavI 1930 ane 1942nI laDatomAM DAhyAbhAIe sakriya hatI. chevaTe emane ema lAgyuM ke gAMdhIno rasto ja sAco che, rIte bhAga lIdho ane jela yAtrAo karI. A daramiyAna tyAre anekoe dhArAsabhAmAMthI rAjInAmAM ApyA. ema harijana sevA mATe sthapAyela a. bhA. harijana sevaka saMghanA Jain Education Intemational Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je 109 pratibhA darzana maMtrI tarIkenI javAbadArI paNa DAhyAbhAIe varSo sudhI AjIvata satyAgrahI saMbhALI hatI. AtmArAma bhaTTa harijano-AdivAsIomAM sAmAjika sudhArAnuM kAma 1902nI 14mI julAIe emano janma bhAvanagara paNa DAhyAbhAI bhAre jorazorathI karatA. AnI pAchaLa emanA jIllAnA rAjulA gAme thayo hato. nAnapaNathI svabhAva haThIlo potAnA AcaraNanuM baLa paNa khUba kAma karatuM. potAnI mAtAnuM eTale jIda pakaDe to choDe nahi. 15 varSanI uMmare zALA choDI avasAna suratamAM thayuM, tyAre emanI pAchaLa bAramAnuM kharca na muMbaI gayA. nokarI karI. saTTAbajAramAM saMDovAyA. jugAra, karavAno nirNaya karyo ane te mujaba amala karI batAvyo. bIDI, dArUnI latamAM phasAyAH paNa pitarAI bhAIe ApeluM "AcAra: prathamo dharma' e emanA jIvananuM sUtra hatuM. pustaka "mahAtmA TolsToya" vAMcyuM ane jIvanamAM parivartana DAhyAbhAI varSo sudhI "bhIla sevA maMDaLa' ane AvyuM. pachI to navajIvananAM anya prakAzano maMgAvI vAMcyAM. gujarAta harijana sevaka saMghanA pramukha tarIke rahyA. ane A emAM gAMdhIjInAM pustako paNa hatAM. enI emanA upara varSo daramyAna paMcamahAlamAM aneka sahakArI maMDaLIo dvArA camatkArika asara thaI ne AjIvana gAMdhIjana banI gayAM. bhIla prajAno Arthika vikAsa ane samagra gujarAtamAM pachI to bhAre moTA samAjasudhAraka paNa banyA. jJAtinA harijanasevAnAM aneka kAmo dvArA temanAmAM jAgRti ane khoTA rivAjo sAme aNanama rahI jhajhUmyA. maraNa pAchaLa cetanAno saMcAra karavAmAM agresara rahyA. bAramAnA jJAti bhojana sAme javAnoe jaMga mAMDyo ane ane emanI A sevAone dhyAnamAM rAkhIne bhArata sarakAre gaLAmAM pUMThAM laTakAvI UbhA rahyA. temane 1960mAM "padmazrI'nA ilkAbathI paNa navAjyA hatA Ane mATe emane sahana karavuM paDyuM. rUDhicustonA bhoga ane 1962 thI '67 e prajAnA sevaka tarIke bhAratIya banyA, ghAyala thayA, paNa potAnI vAtane emaNe choDI nahi, saMsadanA sabhya paNa rahyA hatA.emanuM samagra ciMtana samAjamAM aspRzyatA nivAraNanuM kAma eTalI ja dhagaza ane utsAhathI ja chevADe rahelA dInaduHkhIone kema madadarUpa thavAya ane temanAM karatA hatA. duHkho-musIbatonuM kema nivAraNa thAya, emAM ja samAyeluM hatuM. 1930nI dezavyApI laDatamAM e atyaMta sakriya hatA. DAhyAbhAI AdivAsIonA sevaka tarIke ja saMsadamAM 1931mAM mAtra 29 varSanI vaye emaNe jAmanagaranA gayA hatA ane teo AdivAsI kamizananA sabhya tarIke paNa rAjAsAheba raNajItasiMhajIne eka lAMbo patra lakhIne 'prajAnI nimAyA hatA. uparAMta gUjarAta vidyApIThanA kulanAyaka tarIke zakti e ja rAjAnI zakti che. ema jaNAvIne anyAya paNa 1977 thI 1983 sudhI satata cha varSa sevAo ApI. pratikAra aMge spaSTa jAherAta Ape che. A badhuM karatI vakhate ane vidyApIThanAM AMtarika mALakhAmAM vadhu AtmIyatA ane emanI sAme niraMtara cInI philasUpha konphayuziyasanuM A parivArabhAvanA pedA karavAnA prayatno karyA hatA. prasiddha vAkya rahetuM, "sAcA zuM che e jANavA chatAM e mujaba AdivAsIonI vacce rahIne emanAmAMthI aneka AcaraNa na karavuM e kAyaratA che." AtmArAmabhAI vIra kAryakaro emaNe taiyAra karyA. jIvyA tyAM sudhI temaNe potAnuM hatA, kAyara nahotA. sevAkArya choDyuM nahotuM. AjhAdInI laDatomAM emaNe aneka vAra jelavAsa aneka AzramazALAo, buniyAdI zALAo, bhogavyo. jela ja jANe ghara banI gayuM hatuM. AjhAdI pachInA adhyApana maMdiro, bAlavADIo, prauDhazikSaNa kendro ane varSomAM paNa emanA satyAgraho cAlu rahyA. AMgaNavADIo paMcamahAlamAM cAle che, te badhAM DAhyAbhAInAM AtmArAmabhAI gAMdhIvicAranA barAbara jANakAra sAcAM smArako che. AvA DAhyAbhAI 93 varSanI pAkatI hatA. saMtatiniyamana viSe kRtrima sAdhanonA upayoganA e umare 1994nA me mAsanI 29mI ravivAre dAhodamAM ja tadana virodhI hatA. 1957nI cUMTaNI vakhate A muddo laIne avasAna pAmyA. eo vidhAnasabhAnI cUMTaNI laDyA ane satata kahetA, "A huM Jain Education Intemational Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 je bRhad gujarAta nahi calAvI lauM." pariNAmanI paravA karyA vagara potAne je kAryakramo ApyA. emAMnA mAtRbhASA, rASTrabhASA ane satya lAge, tene barAbara vaLagI rahevuM ane bIjAne satata dArUbaMdhInA kAryakramone AgaLa dhapAvavAmAM ApaNA kahetA rahevuM, e emanA jevA satyAgrahInuM lakSaNa hatuM. gujarAtamAM jemane e mATenA bhekhadhArI kahI zakAya, evA zrI 1960mAM gujarAta rAjya astitvamAM AvyuM, bIje ja maganabhAI desAI hatA. varSe bhAvanagaranAM kALAbajAra karanAra vepArIo sAme emaNe teo 1920mAM A muddAne dhyAnamAM rAkhIne sthapAyelI 20 divasanA upavAsa karyA ane bhraSTAcAra dUra karavAno prayatna gUjarAta vidyApIThanI prathama TukaDInA snAtaka ane prathama karyo. te vakhatanA gujarAtanA mukhyamaMtrI bhAvanagaranA ja pAraMgata hatA. "satyAgrahanI mImAMsA' jevo gahana baLavaMtarAya mahetA hatA. paNa prazna bahu lAMbo cAlyo ne aMte vicArapradhAna graMtha emaNe pAraMgatanI padavI mATe lakhyo. khuda pU. jugatarAmabhAInA adhyakSapade lavAdIpaMca nImAyuM, tyAre ja bApu enA parIkSaka hatA ane bApunA hAthe ja maganabhAIne emanA upavAsa pUrA thayA. pAraMgatanI padavI 1936mAM maLI hatI. - AtmArAmabhAI eTale dArUbaMdhInA parama himAyatI. ApaNA gujarAtamAM pachAtamAM pachAta ane AdivAsI ene mATe emaNe anekavAra jAnane jokhame paNa laDato ApI samAja mATe ucca zikSaNanA daravAjA khUlI zakyA hoya to te che. satyanuM e baLa emaNe keLavyuM hatuM. maganabhAI jevAonA Agrahane pratApe. sau pahelAM AtmArAmabhAIe 1963mAM dArUbaMdhI mATe e ja rIte svataMtra bhAratanI rASTrabhASA tarIke bApue dilhImAM upavAsa karyA ane te 23 divasa cAlyA. e pachI TheTha 1909mAM 'hiMdasvarAja'mAM hiMdI-hindustAnInI vAta karI 1967mAM emaNe traNa muddAone laIne dilhImAM 39 divasanA hatI. maganabhAI enA pUrA samarthaka ane jIvanabhara emanA upavAsa karyA, jemAMno eka muddo samagra rASTramAM dArUbaMdhI pracAraka rahyA. 1937mAM e vidyApIThanA mahAmAtra thayA, te ja karavAno hato. bIjo mudo bIDI-sIgAreTanI jAherAto sAme varSathI kAkAsAheba sAthe rahIne gujarAtamAM 'gujarAta rASTrabhASA ane trIjAmAM emaNe samagra strI-samAja mATe eka sarakhA pracArano prAraMbha karyo, ane jyAre e mATe zabdakoSanI kAyadAnI mAMgaNI karI hatI. jarUriyAta UbhI thaI to 1939mAM "rASTrabhASAno gujarAtI 1980mAM gujarAta sarakAre dArUbaMdhI haLavI karavAnI koSa' maganabhAIe taiyAra karyo ane prajA samakSa mUkyo. vAta karI tyAre enI sAme paNa 9 divasanA upavAsa karyA. 78 e pachI enI aneka AvRttionuM saMpAdana maganabhAIe varSanI uMmare amadAvAdanA gAMdhIAzramamAM A upavAsa karyuM. bApunA be lipinA Agrahane dhyAnamAM rAkhIne 1944thI cAlyA. chevaTe sarakArane "dArUbaMdhInI nItimAM pheraphAra nahi e rIte hiMdI pracAra parIkSAo vidyApIThe zarU karI ane karIe', ema jaNAvavuM paDyuM ane tyAre ja AtmArAmabhAIe 1950thI baMdhAraNa mujaba urdU lipi svaicchika karI. upavAsa choDyA. bhAratanA prathama rASTrapati Do. rAjendraprasAde baMdhAraNanA A daramyAna kaTokaTIveLAe e jelamAM paNa gayA hatA. Adeza mujaba hiMdInI sthiti mATe 1955mAM je kamizana 1982mAM vinobAjInuM icchA mRtyu joIne emane paNa evA nImyuM, temAM maganabhAI paNa eka sabhAsada hatA ane tenA maraNanI IcchA thaI ane bIje varSe 81 varSanI uMmare lagabhaga hevAlamAM potAnI svataMtra noMdha paNa ApI hatI. prAdezika eka mahinA daramyAna potAno khorAka satata ghaTADatA jaI hiMdI ane rASTrIya hiMdIno paNa bheda samajAvI samagra dezane upavAsa para AvI pahoMcyA hatA ane chevaTe 1983nI 4 thI bhASAkIya rIte joDatI kaDI tarIke rASTrabhASAno vikAsa karavA julAIe baporanA deha choDI dIdho. temaNe agAdha prayatno karyA hatA. prajAnI vividha zaktiono khAtamo bolavanAra dArU mAtRbhASAnA mAdhyamanA himAyatI ane enAM jevA vyasano kema dUra thAya ane ene mATe jarUrI maganabhAI desAI kAyadAkIya tAkAta paNa kAme lAge, ene mATe maganabhAI bApue A dezane beTho karavA aneka racanAtmaka atyaMta utsuka hatA. Jain Education Intemational Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 111 AvA kAryakartAonA pratApe Aje paNa gujarAtamAM gUjarAta vidyApIThanA mUka sevaka pU. viThThaladAsa koThArI. dArUbaMdhIno kAyado che. ene dUra karavA avAranavAra jude jude : gAMdhI yugamAM kevA kevA sevako pedA thayA che, e badhAne svarUpe mAMga thayA ja kare che. te vakhate maganabhAInuM pustaka jema jema jANatA jaIe, tyAre ema lAge ke gAMdhInA 'dArU niSedha ane bIjA lekho' ApaNuM mArgadarzana kare ema che. pArasasparze keTalA badhA kaMcanavarNI sevako ApaNane sAMpaDyA! koI ema kahe ke dArUbaMdhI hovA chatAM gujarAtamAM dArU to AvAonA jIvanakAryamAMthI ApaNe preraNA meLavIe ane ghera ghera gaNAya che, tyAre maganabhAI bahu spaSTa bhASAmAM evA sevako banIe. ene kahetA, "tAre tyAM dArU gaLAya che?" AvI 19mI sadInA chellA zatAbdi varSamAM janmelA atizayoktiothI prajAne bhramamAM nAMkhavAne badale kAyadAno viThThalabhAI eka anokhI mATInA mAnavI hatA. potAnI vadhu sakhtAIthI amala ane bIjI bAju prajAjAgRtinuM kAma yuvAnavaye je nirNayo lIdhA, ene barAbara vaLagI rahyA ane niraMtara karatAM rahevuM jarUrI che. samagra jIvana keLavaNI kSetre samarpaNa karyuM. 1919mAM meTrika AvAM badhAM racanAtmaka kAmonI sAthe maganabhAI eka pAsa karI amadAvAdanI gujarAta kolejamAM joDAyA paNa AdhyAtmika jIva hatA. pariNIta jIvanamAM paNa brahmacaryanA 1921mAM A koleja choDI gUjarAta vidyApIThamAM joDAyA, bApunA Adarzane maganabhAI varelA hatA. mu. maganabhAI ane tyArathI jIvananA aMta sudhI temaNe vidyApIThane potAnI DAhIbahenanI joDI vidyApIThanA saune hUMpha ApanArI joDI sevAo ApI. hatI. nAnAM nAnAM bALako paNa raste maganabhAIne "dAdA dAdA' vidyApIThanA bIjA padavIdAna samAraMbha vakhate pU. kahIne vITaLAI vaLe ane emane jyAre teo UMcakI le, tyAre kasturabAne haste emaNe padavI lIdhI, kAraNa ke bApu e vakhate maganabhAIno vAtsalyabhAva soLe kaLAe pragaTa thAya. jelamAM hatA. saMpattizAstramAM bIjA vargamAM snAtaka thaIne bIjA yogasAdhanA ane vedAMta-tattvajJAnanA maganabhAI bhAre ja varSathI vidyApIThanA madadanIza mahAmAtra tarIke potAnI abhyAsI hatA. pAtaMjala yogasUtra para emanuM yoga eTale sevAo ApavA mAMDI. zuM?" pustaka tathA keTalAMka upaniSadonA emanA vivecana 1930-32nA AjhAdI AMdolanamAM sAbaramatI ane sahita suMdara anuvAdo enI sAkSI pUre che. TolsToyanuM "kaLA yaravaDA jela paNa bhogavI. vidyApIThamAM joDAyA pachI eTale zuM?' pustaka paNa maganabhAInI kalAvibhAvanAne poSaka viThThalabhAIe apariNIta rahI saMsthA ane dezanI sevA evo suMdara emanA dvArA anuvAdita graMtha che. karavAno nirNaya lIdho hato. gUjarAta vidyApIThanA 1937nA mahAmAtra thayA. Ama, viThThalabhAI AjIvana apariNIta rahI tyArathI lagAtAra 24 varSanA emanA samayagALAmAM vidyApITha vidyApITha dvArA seMkaDo vidyArthIonA pitAtulya banyA. aneka kSetre haraNaphALa bharI che, tema chatAM vidyApITha mukhyatve AjhAdI AvyA pachI mAtAe pharIthI lagna mATe Agraha karelo bApue sthApelI eka prAyogika saMsthA che. eno vistAra paNa tyAre to lagnanI uMmara vItI cUkI hatI, eTale karavAnI vAta AvI tyAre maganabhAI emAMthI svecchAe khasI viThThalabhAI to mAtRsevA ane mAtRsaMsthAsevAmAM lAgelA rahyA. gayA. te pachI paNa "sArtha gujarAtI joDaNI koza'nuM kAma karatA rahyA. ane jIvanabhara eka satyAgrahIne nAte 'satyAgraha' 1935mAM viThThalabhAI vidyApIThanA kumAra-vinaya nAmanuM sAptAhika patra e calAvatA rahyA. gujarAta maMdiranA AcArya thayelA ane AjhAdI AvI te varSe zarU yunivarsiTInA upa-kulapati pade paNa teo traNa varSa rahyA hatA. thayelA mahAdeva desAI samAjasevA mahAvidyAlayanA teo upAcArya banyA tyArathI lagAtAra 25 varSa emaNe je rIte e namratA ane vAtsalyatAnI mUrti mahAvidyAlayanuM saMcAlana karyuM che, te benamUna hatuM. emano viThThaladAsa koThArI samagra vahIvaTa atyaMta karakasarabharyo, atyaMta jhINavaTa ane cokkasAI bharyo tathA saunI sAthe pArivArika bhAvathI gujarAtanA mUkasevaka pU. ravizaMkara mahArAja ema rasAyelo te vakhatanA sau sevako-adhyApakoe anubhavyo che. Jain Education Intemational Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 bRhad gujarAta viThThalabhAI arthazAstranA adhyApaka hatA, paNa e mAtra mArgadarzaka ane philasUpha tathA svAtaMtrya saMgrAmanA senAnI evA adhyApaka nahotA, e arthazAstra jIvatA hatA, mu. viThThaladAsa koThArI eka ane ajoDa hatA. naraharibhAI parIkhanA "mAnava arthazAstra' graMthane jyAre 1972nI 25 Disembarane nAtAlane pavitra divase pAritoSika maLyuM, tyAre e graMthanI samIkSA viThThalabhAIe je savAramAM emanuM avasAna thayuM. vidyApIThe emanI yAdamAM rIte amadAvAdanA te vakhatanA jUnA premAbhAI holamAM rajU 1996thI eka vyAkhyAnamALA zarU karI che. karI hatI, tyAre ema lAge ke A mANasa koI arthazAstrano adhyApaka nathI, paNa eNe sAcA arthamAM arthazAstra pacAvyuM taI tAlIma' kSetranA pathadarzaka hatuM. emano mahattvano graMtha "hiMdanuM prajAkIya arthazAstra'. zivAbhAI go. paTela emAM emaNe bhAratanA arthazAstrane je rIte samajAvavAno prayatna karyo che, te parathI lAge ke Aje prajAkIya nahi, paNa gAMdhIjIe A dezane beTho karavA aneka racanAtmaka zAsakIya arthazAstra bhAratamAM cAle che. kAryakramo ApyA ane te karanArA aneka dezasevako dezamAM taiyAra thayA. gujarAtamAM AvA aneka kAryakaromAM eka 1945mAM emaNe arthazAstranI paribhASA nAme zivAbhAI go. paTela hatA. vIsamI sadInI prathama paMcavarSImAM nAnakaDI pustikA ApI ane arthazAstrane lagatA gujarAtI janmelA zivAbhAI meTrika thaIne amadAvAdanI gujarAta pAribhASika zabdonI yAdI ApaNane maLI. e ja rIte | vidyApIThamAM dAkhala thayA ane 1926mAM snAtakanI gaNitavidyApIThane jyAre 30 varSa thayAM. tyAre eno itihAsa aneka vizAradanI padavI meLavI. upayogI mAhitI ekaThI karI keLavaNI vaDe krAMti' nAmathI emaNe lakhyo ane e vidyApIThe prakAzita karyo. 1930mAM bApue dAMDIkUcano nirNaya karyo, tyAre potAnA sAthIo tarIke 79 svAtaMtrya sainiko pasaMda karyA. e ja rIte bApunA racanAtmaka kAryakramone dhyAnamAM temAMnA eka zivAbhAI paNa hatA. rAkhIne emanAM keTalAMka pustako mahatvanAM che. aMbara carakho, khAdIgrAmodyoga, prauDhazikSaNa, kisAno vagere vizenAM emanA dAMDIkUca daramyAna dharapakaDa ke sarakAranAM jorajulama to pustako paNa atyaMta upayogI che. AvelAM kavaro kholI tenA na thayAM, paNa te pachI dharAsaNAnA agaro para sainikoe je aMdaranA korA bhAga para jarUrI ciThThIo lakhavI, nAnI pensila hallo karyo, temAM aMgreja sarakAre bhAre lAThImAra vagere karyuM inDIpenanA khAlIkhokhAmAM nAMkhIne vAparavI, aThavADiye eka che ane ene kAraNe aneka sainiko sakhata ghavAyA. temAM paNa zivAbhAI eka hatA. AvA aDIkhama yoddhA tarIke emaNe vAra zanivAre sAMja khabhe thelI nAMkhI cAlatA zAhapura jaI jarUrI cIjo kharIdI lAvavI, vagere emanAmAM joIe, tyAre potAnI jAtane deza mATe samarpita karI hatI. lAge ke eka sAcA samAjasevakanuM jIvana kevuM hoya! 1932-34nAM AMdolana pachI bApue kAryakartAone | mahAvidyAlayanA AcArya maganabhAI desAInA e gAmaDAmAM besI racanAtmaka kAryakramone AgaLa dhapAvavA jANe hAtha-paga hatA. viThThalabhAI to covIse kalAka mATenI hAkala karI ane ene dhyAnamAM laIne 1931mAM kheDA vidyApIThamaya. saMsthAno samagra AMtarika vahIvaTa atyaMta jillAmAM sthapAyelA vallabhabhAI vidyAlaya, bocAsaNamAM sucAru DhaMgathI emaNe varSo sudhI calAvyo. zivAbhAI 1935mAM pahoMcI gayA, te TheTha jIvananA aMta sudhI e ja emanI tapobhUmi rahI. emanA jIvananuM sUtra hatuM, "kama khAnA aura gama bAraiyA, pATaNavADiyA komonA bALako mATe zikSaNanI khAnA." aneka kaDavA ghUMTaDA emaNe pIdhA hatA ane chatAM 'satya brUyAta' emaNe choDyuM nahotuM. sAdAI, namratA ane vAtsalyanI vyavasthA arthe A vidyAlaya zarU thayuM hatuM. zivAbhAI paNa e e mUrti hatA. prasiddhithI para emanuM samarpita ekaniSTha jIvana komanA utkarSanA kAmamAM barAbara lAgI gayA. hatuM. emanAM vahIvaTane saMcAlana vyavasthita ane karakasarayukta A vidyAlayamAM zivAbhAInA AvyA pachI anekavidha hatAM. vidyApremI, kuzaLa vahIvaTakartA, vidyArthIonA mitra, pravRttio zarU karavAmAM AvI. grAmasevaka tAlIma varga, Jain Education Intemational Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 113 zikSaka tAlIma varga, adhyApana maMdira, uttara buniyAdI karmabhUmi bocAsaNamAM ujavAyo hato. ane te pachI lagabhaga vidyAlaya, u. bu. kanyA vidyAlaya ema aneka zaikSaNika traNeka varSa 1982nI 20mI navembare temanuM ANaMda vibhAgo zarU thayA ane seMkaDo vidyArthIo emAM tAlIma laI ispitAlamAM avasAna thayuM, tyAre jANe ke vallabhavidyAlaya, jillAnAM vividha kSetromAM kAme lAgatA gayA. bocAsaNa saMsthAnuM prANa paMkheruM UDI gayuM hoya, evI lAgaNI A badhAM kAmo karavA mATe saMsthAmAM niSThAvAna saue anubhavI. sAthIo joIe. e paNa zivAbhAI pasaMda karatA gayA ane madhura vyaktitva : strI zikSaNanA praNetA emanI mAraphate 1937mAM bApunI chellI bheTa naI tAlIma'ne sAkAra svarUpa ApatA gayA. indumatI bahena cImanalAla | gujarAtamAM naI tAlImanA kSetre kAma karatI aneka indumatI bahena amadAvAdanA eka agragaNya nAnI-moTI saMsthAomAM vallabha vidyAlaya, bocAsaNa enI udyogapati zeTha cImanalAla nagInada AgavI vizeSatAo ane zivAbhAInAM athAga mahenata janmelAM indumatIbahene mAtra be varSanI uMmare pitAne gumAvyA ane mArgadarzanane kAraNe eka judI ja bhAta pADatI darzanIya ane mAtA mANekabAe pUrI kALajI rAkhI temane ucheryA. saMsthA che. emanuM vidyArthIjIvana atyaMta tejasvI hatuM. meTrikanI parIkSAmAM muMbaI yunivarsiTImAM bahenomAM prathama AvelAM paNa e vakhate saMsthAnI tamAma pravRttionuM vyavasthita Ayojana, darekamAM zikSaNanI dRSTi tathA hetu ane pariNAma samAnadharmI gAMdhIbApunuM asahakAra AMdolana cAlatuM hatuM tethI meTrika thaIne bane enI barAbara kALajI zivAkAkAe rAkhI hatI. emanA kolejamAM dAkhala thavAne badale gAMdhIjI sthApita gUjarAta samayamAM vidyAlayanI keTalIka vizeSatAo UDIne AMkhe vidyApIThamAM dAkhala thayAM ane AcArya kRpAlAnIjI, AcArya vaLage tevI hatI, jemAM svacchatA, sughaDatA, vyavasthitatA, gidavANIjI, rAmanArAyaNa vi. pAThakasAheba vagerenA nikaTanA paricayamAM AvyAM ne emanI mAraphata gAMdhIjInI niyamitatA, karakasara, coksAI, udyogaparAyaNatA, nikaTa paNa e AvatAM gayAM. emaNe rAjakAraNa sAthe snAtakanI svAvalaMbana, khAdI, prArthanA vagerene gaNAvI zakAya. Aje paNa moTAbhAganI A vizeSatAo jaLavAI rahI che. padavI prathama vargamAM prathama sthAne meLavI hatI ane gujarAtImAM AkhI vidyApIThamAM prathama sthAne AvyAM hatAM. snAtaka thayA A badhAnI pAchaLa zivAkAkAno mAnavaprema ane pachI potAnA pitAnA nAmanA chAtrAlayamAM gAMdhIvicArane emAMye sauthI chevADenA mAnavI mATe badhuM karI chUTavAnI vRtti amalamAM lAvavA satata prayatnazIla rahyAM. je kAma karI rahI hatI, ene kAraNe ja pachAta komonA vidyArthIonuM zaikSaNika, Arthika ane sAmAjika utthAna teo vidyApIThamAM teo rAjakAraNanA adhyApaka tarIke karI zakyA hatA. A badhuM kAma niHspRha bhAve karatAM karatAM kapAlANIjInA samayamAM mAnasevAo paNa ApatAM hatAM. emane je anubhavo thayA, emAMthI emaNe keTalIka pustikAo temanA sahAdhyAyImAM saradAranAM putrI maNibahena ane jANItA ApaNane ApI che. te paNa A dizAmAM kAma karanArAo mATe kavi "sneharazmi' paNa hatA. pachIthI zrI jhINAbhAI desAI mahattvanI ane mArgadarzanarUpa che. cI. na. vidyAvihAranA AcArya thayA ane indubahenanA saMcAlanamAM e baMnee zikSaNakSetre vidyArthIomAM gAMdhIsaMskAra "kAMtaNavidyA' nAmanI nAnakaDI pustikAmAM mAtra pAMca vyApaka banAvavAmAM bahu mahattvano phALo Apyo che. bApue ja prakAranA prakaraNomAM kapAsa, oTAI, tunAI, reMTiyo, ApelA racanAtmaka kAryakramomAM paNa indubahena atyaMta sakriya takalI, samagra kAryazAstranuM hArda samajAvI dIdhuM che. pustakanA hatAM. khAdIkAma, dArUbaMdhI vageremAM emaNe khUba kAma karyuM ane aMte pAMca pariziSTo ne pAMca citro dvArA viSayane vadhu spaSTa amadAvAdamAM gAMdhImArga upara "khAdImaMdiranI sthApanA karI. karyo che. naI tAlImanA pAyAnA udyogone pharI sajIvana enA mAraphata khAdI pracArane khUba vega Apyo. karavAmAM A pustikA khUba madadagAra thAya ema che. dezasevikAo taiyAra karavAmAM emaNe zrI mRdulAbahena 1979mAM zivAkAkAno amRta mahotsava emanI Jain Education Intemational www.janela Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 sArAbhAIne sakriya sAtha Apyo ane ene kAraNe 'jyotisaMgha' jevI atyaMta mahattvanI mahilA saMsthA UbhI thaI, te vakhate koMgresa saMsthAmAM paNa emaNe potAnI sevAo ApI che. amadAvAda zahera koMgresa samitinA pramukha tarIke tathA myu. zALAnA samitinA sabhya tarIke saphaLa kAmagIrI bajAvI hatI. 1946mAM teo muMbaI vidhAnasabhAmAM binaharIpha cUMTAyA hatAM ne kherasAhebanA pradhAnamaMDaLamAM zikSaNa khAtAnA pArlamenTarI sekreTarI nimAyAM hatAM. te pachI to nAyaba zikSaNamaMtrI ane 1962mAM gujarAtanA zikSaNa maMtrI banyAM hatAM. samAjakalyANa khAtAno havAlo paNa saMbhALyo hato ne gAMdhImUlyone kendramAM rAkhIne zikSaNa pravRttione zALAmahAzALAomAM nitya AcAramAM-amalamAM lAvavA niraMtara preraNA ApatAM rahyAM hatAM. ane e mujaba yogya Ayojana karavA salAhasUcanAo ApatAM rahetAM hatAM. 1941mAM amadAvAdamAM jyAre sau prathama komI hullaDa thayuM, tyAre jAnane jokhame tene zAMta ka2vA mATe nIkaLI paDyAM hatAM. komI hullaDanI bhayaMkara Aga ThAravA jatAM adbhUta rIte e AgamAMthI teo hemakhema bahAra AvyA. emanuM nIDara vyaktitva hatuM, ke jenI sAme game tevuM hiMsaka jhanUna paNa zAMta paDatuM hatuM. potAnI mAtAnI smRtimAM emaNe aDAlajamAM mANekabA vinayavihAranI sthApanA karI. strI unnati arthe mahilA samunnati saMghanI sthApanA karI. gujarAta yunivarsiTI sthapAI, to emAM paNa seneTanA ne sinDIkeTanA sabhya tarIke sevAo ApI. yu.jI.sI.nA sabhya tarIke paNa teo rahyAM hatAM. 1970mAM sarakAre temane 'padmazrI' evorDa paNa Apelo. kharekhara ja emaNe tanamanadhanathI samAja sevAne dezasevAmAM potAnuM jIvana arpita karyuM. AjIvana brahmacAriNI rahI gAMdhIjInA TrasTIzipanA siddhAMta anusAra potAnuM jIvana atyaMta sAdagIpUrvaka rAkhI janasevAmAM potAnA dhanano sadupayoga karyo. 1956mAM mahAgujarAta AMdolana vakhate paNa lokone sAcI vAta samajAvavA bahAra nIkaLI paDyAM hatAM. atyaMta prema ane sahAnubhUtipUrvaka loko sAtheno emano vartAva prazaMsanIya hato. AvuM eka madhura vyaktitva 1985nI 11mI mArce vilIna thaI gayuM. Jain Education Intemational bRhad gujarAta pU. bAputA paramamitra ane samAja sevaka Do. hariprasAda desAI amadAvAdanI myunisipAliTIne keTalAMka nAmAMkita pramukha-upapramukha maLyA che, temAMnA eka DaoN. hariprasAda desAI. 1880mAM janmelA DokTarasAheba vyavasAye DokTara hatA ane sAthe sAthe patAnI sevAo paNa emaNe cAlu rAkhI hatI. 1930mAM teo 50 varSanI uMmare amadAvAdanI sudharAInA pramukha tarIke AvyA hatA ne te pachI cAra vAra myunisipAliTInI seneTarI kamiTInA ceramena tarIke 1930 thI 1939 daramyAna potAnI sevAo ApI hatI. A dAyakAmAM temaNe amadAvAda zaherane svaccha banAvavA ane rogamukta karavA bhAre prayatno karyA hatA. e pachI 1942mAM jAnyuArIthI ogaSTamAM 'hiMda choDo' AMdolana zarU thayuM ane 21mI ogaSTe myunisipAliTI paNa laDatamAM joDAI, tyAM sudhI DokTara sAheba upapramukhapade rahyA hatA. A badhAM varSo daramyAna emanA pahelA pramukha tarIke rahI cUkelA saradAra vallabhabhAI paTelanI uttama praNAlIone temaNe AgaLa calAvI hatI. DokTara sAheba sAdagIno namUno hatA. atyaMta sAdagIpUrNa temanuM jIvana hatuM. myunisipAliTInA pramukha vagere UMcA hoddAo upara hovA chatAM teo haMmezA potAnI sAyakala upara ja pharatA hatA. sAyakala para vaccenA DaMDA para joDeluM eka moTuM pAkITa rAkhatA. e joIne paNa dUrathI khyAla AvI jAya ke DokTarasAheba kyAMka jaI rahyA che! DokTarasAheba vyavasAye DokTara hovA chatAM aneka viSayonA jANakAra hatA. amadAvAda e to saMskAranagarI ne gujarAtanuM pATanagara. emAM jAtajAtanI ne bhAtabhAtanI vividha viSayonI sabhAo maLe. AmAMnI ghaNIkharI sabhAomAM DokTara sAheba pramukha sthAne hoya ane je te viSaya para paNa atyaMta abhyAsapUrNa ane ramUjI zailImAM pravacana Ape. teo aneka viSayonA jANakAra hatA. teo saMgItanA paNa bhAre rasiyA hatA. rAjakAraNane paNa teo barAbara samajyA hatA ane sAthesAtha gAMdhIvicAradhArAne paNa emaNe barAbara pacAvI hatI. 1942nI laData veLA emanAM eka vyAkhyAnamAM DokTara sAheba kahyuM ke ''A bagaDelI duniyAne sudhAravAno eka ja upAya che. te e ke dareka mANasa eka mANasane sudhAre.'' pachI Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 115 DokTara sAhebe ramUjI zabdamAM vidhAna karyuM ke "koNa kone che, "maNibhavanamAM reMTiyAnI nizALa zarU thavAnI che. AzA sudhAre? dareka mANasa ema ja mAne che ke pote to sAro ja che, che, tame temAM joDAzo." ane tyArathI gaMgAbahenanA hAthamAM bIjo bagaDelo che", tyAre DokTarasAhebe potAnA bhASANanA reTiyo Avyo. te lagabhaga temanI 103 varSanI uMmare paNa meM aMte kahyuM ke bApunA aDhAravidha racanAtmaka kAryakramomAM huM eka emane khurazImAM beThA beThA sAme aMbara carakho mUkIne kAMtatAM ogaNIsamo kAryakrama umeravA mAMguM chuM, ane te che-dareka joyAM che. AvI hatI emanI carakhAbhakti! jaNa potAnI jAtane sudhAre to A duniyA sArI ane svaccha 1920mAM tilaka mahArAjanuM avasAna thatAM bApue banI jAya. keTalI badhI mArmika vAta DokTara sAhebe taddana emanI pAchaLa 1 karoDa rUpiyAnuM svarAja phaMDa UbhuM karavAnI saraLa ane sahaja rIte kahI nAMkhI! jAherAta karI ane emAM gaMgAbahene mAtra pAMca divasamAM ghera chelle eka vAta. bApu 1930mAM dAMDIkUca vakhate ghera pharIne rUA. paMdara hajArano phALo ekaTho karI Apyo hato. pratijJA laIne nIkaLelA ke AjhAdI lIdhA vagara AzramamAM te vakhate gaMgAbahena muMbaImAM borIvalImAM rahetAM hatAM. paga nahi mUkuM. 1947mAM AjhAdI AvyA pachI bApunI bApunI dAdaramAM sabhA pachI bApu khAsa borIvalI pratijJA pUrI thavAnI, eTale DokTara sAhebe bApune amadAvAda gaMgAbahenanA ghera bIjA keTalAka netAo sAthe gayA hatA. AvavAnuM jAhera rIte AmaMtraNa ApyuM. tyAre bApue je gaMgAbahena to bhAvavibhora thaI gayAM hatAM. jANe zabarIne ghera javAba DokTara sAhebane Apelo, te te vakhatanA chApAomAM rAma padhAryA. emaNe bApunuM svAgata phaLa ApIne karyuM hatuM. chapAyelo ke "mAre mATe noAkhalI najIka che, amadAvAda dUra gaMgAbahena bApuno saMparka rAkhyA karatAM hatAM. bApune che." bApu to bhAgalA vakhatanA komI tophAnono aMta bhAratamAM prathama jela 1922mAM thaI. tyAre gaMgAbahena bApune lAvavAnA kAryakramamAM lAgelA hatA ane pachI to thoDA ja maLavA sAbaramatI jelamAM gayAM. bApu jelamAMthI chUTyA pachI mahinAomAM temanI hatyA thaI, tethI amadAvAda AvI na muMbaImAM juhu ArAma mATe rokAyA hatA tyAre paNa gaMgAbahene zakyA, paNa amadAvAda AvavAnuM sau prathama bApune nimaMtraNa temanI mulAkAta lIdhI hatI. A pahelAM dIkarInA dIkarAne ApanAra Do. hariprasAda desAI hatA. zItaLA padhArelA, tenI sevAmAM temane paNa cepa lAgyo ne 90 varSanuM AyuSya bhogavIne 1950nI 31mI mArce moTI uMmare zItaLA nIkaLyA ne tenA cAThAM rahI gayAM. tethI DokTarasAhebanuM amadAvAdamAM avasAna thayuM. bApu oLakhI nahotA zakyA, paNa vigata jANyA pachI bApu bolyA, "sevA karatAM jAta kharacAI jAya to paNa zo vAMdho? bApunA AzramavAsI eTalA mATe ja zarIra maLyuM che ne?" AmAMthI gaMgAbahenane zrI gaMgAbahena vaidha sevAno maMtra maLyo. mAMDavI (kaccha)mAM janmelA gaMgAbahena mAtra traNa yUnAnI ne Ayurvedika upacArothI temaNe anekone sAjA varSanI uMmare mAtRchAyA gumAve che. mAtra 13 varSanI uMmare karyA che. 1928mAM AzramanA saMyukta rasoDAnI javAbadArI meghajIbhAI sAthe lagna thAya che, paNa traNa ja varSamAM pati paNa saMbhALI rojanA lagabhaga baso mANasone premapUrvaka jamADatAM gumAve che, chatAM ATha mAsanI dIkarI sAthe sAsare rahevAno ja hatAM. 1930-32nI laDatomAM paNa gaMgAbahena aneka nirNaya kare che. Ama to piyara ane sAsarI baMne sukhI hatAM. vAra jelamAM gayAM ane chelle bocAsaNamAM sthira thayAM. pitAzrI mAraphate emaNe gAMdhIjInuM nAma sAMbhaLyuM hatuM. bocAsaNamAM temaNe bApunI salAhathI gauzALA zarU karI hatI. te vakhate gAMdhIjI dakSiNa AphrikAmAM hatA. hiMdustAna AvyA 1930nI laDatamAM gujarAtamAM paNa aneka bahenoe pachI gAMdhIjIne 1919mAM gaMgAbahena muMbaInI eka jAhera AgevAnI bharyo bhAga bhajavyo hato temAM eka hatAM sabhAmAM sAMbhaLe che ane tyArathI ja emanA saMparkamAM Ave che. gaMgAbahena. gaMgAbahena te vakhate kheDA jillAmAM borasada te vakhate muMbaInA maNibhavanamAM reMTiyAno varga zarU thavAno pAsenA rUdela gAme AzramanI 18 bahenonI TukaDI laI hato. te dhyAnamAM rAkhIne bApuno prathama patra gaMgAbahenane maLe pahoMcyAM ne chAvaNI nAMkhI. eka divasa borasadamAM nIkaLelA Jain Education Intemational ducation Intemational Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 je bRhad gujarAta saraghasamAM AgevAna bahenone pakaDI lIdhAM ne temanI sAthe koI paNa eka nagara tarIke sauthI mokhare rahyuM gujarAtanuM apamAnajanaka vyavahAra sarakAre karyo. tethI borasadamAM zahera amadAvAda. abhUtapUrva hatA e divaso. 3ll mAsa 1931nI 21mI jAnyuArIe tenA virodhamAM lagabhaga satata milonI haDatAla cAlI. cha-cha mahinA sudhI zALA1200 bahenonuM saraghasa nIkaLyuM. temAM AzramanI bahenone kolejonI haDatAla cAlI ane vIra vinoda kinArIvALAe laIne gaMgAbahena paNa joDAyAM. teo jorazorathI rAmadhUna sAmI chAtIe goLI jhIlI amadAvAdanuM nAma rAkhyuM. gavaDAvatA hatAM. polise A saraghasa upara bhAre lAThI cArja 9mI ogaSTa 1942ne ravivAra. vahelI savAre ja karyo, badhAM baheno besI gayAM, gaMgAbahena upara lAThIo upara dezanetAonI dharapakaDo thatAM Akho deza jANe bhabhUkI UThyo! lAThIo paDI ne mAthAthI paga sudhI lohIluhANa thayAM paNa prathama divase ja aMgreja sarakAra sAmeno jabaradasta jaMga zarU DagyAM nahi., temaNe davAkhAnAmAMthI bApune patra lakhI thaI gayo ane umAkAnta kaDiyA zahIda thayA. rAtre vidyArthI jaNAvyuM, bApue yaravaDA jelamAMthI patra lakhyo, "lohIthI saMgrAma samiti maLI . bIje divase 10 ogaSTane savAre 10 bhInI suMdara lAgatI lAla sADI huM jota to kevo hasata? A vAgye lo kolejathI vidyArthI saraghasa kADhavAnuM nakkI thayuM. atyAcArathI huM AvezamAM Avyo paNa jarAya du:kha nathI aMgreja sarakAre pahele ja divase koMgresabhavanano kabajo laI pAmyo. harSa thayo che. mAranAra upara tamane roSa nathI Avyo lIdho hato, tethI saraghasa tyAM laI javuM tema nakkI thayuM. te bhAre vAta che. A mAranAra ajJAnathI mUDha banelA tamArA dIkarA ja hatA." AkhA zaheramAM vAyu vege samAcAra prasarI gayA ne savArathI ja seMkaDo vidyArthIo lo kolejanA medAna para ekaThA A pachI to 1932mAM paNa surata jillAmAMthI thavA mAMDyA. seMkaDomAMthI saMkhyA hajAronI thaI ne nizcita gaMgAbahenanI dharapakaDa thaI ane yaravaDA jelamAM gayAM. ahIM samaya pahelAM saraghasa kADhavAnI pharaja paDI. saraghasamAM traNathI jelanI meTrana bahena tumAkhI mijAjanI hatI. tethI vArevAre cAra hajAra vidyArthI hatA, jemAM 200-250 jeTalI baheno bahenonuM apamAna kare. bahenoe tenI sAme upavAsa karavAnuM paNa hatI. sAthe bIjA keTalAka yuvAno ane kAryakaro paNa nakkI karyuM. eka ja divasanA upavAsathI taMtra hAlI UThya ne hatA. zarUAtamAM baheno cAlatI hatI. AgaLa rASTradhvaja meTrane apamAna nahi karavAnI kabUlAta ApI. laherAto hato. saraghasa gujarAta kolejanA pAchaLanA jhAMpA chelle 1942nI laDatamAM paNa gaMgAbahene potAnuM sudhI AvI pahoMcyuM. sarakArane paNa A saraghasanI agAuthI khamIra batAvyuM. temaNe mahesUla ugharAvanArane mahesUla na khabara paDI cUkI hatI , tethI teNe paNa e vistAramAM seMkaDo ApyuM. chevaTe te amaladAre temanA vatI mahesUla bharI dIdhuM. lAThIdhArI polIso ane yuropiyana sArjanTo rivolvaro sAthe 1878nI 15mI ogasTe janmelAM A bahene potAnI 69mI goThavI dIdhA hatA. varSagAMThe dezanI AjhAdI joI. te pachI bocAsaNamAM satata baheno pAchaLa bhAIonI TukaDIomAM paNa AgaLa mAnavasevA ne gosevAmAM lAgelAM rahyAM. A tyAgI tapasvI rASTradhvaja hato. zarUmAM eka bIjAbhAI pAse rASTradhvaja hato. bahena 110 varSanuM dIrgha AyuSya bhogavI 29mI julAI bhAI vinoda kinArIvALA paNa A TukaDImAM hatA. cAra1988nA roja gurupUrNimAne zubha divase cikhodarAnI cAranI vyavasthita katAromAM saraghasa AvI rahyuM hatuM. hospiTalamAM avasAna pAmyAM. InkilAba jhidAbAda' ane 'zAhIvAda ho barabAda' nA sAmI chAtIe goLIbAra jhIlanAra zahIdavIra gaganabhedI nArAothI AkAsa guMjI uThatuM hatuM. | vinoda kinArIvAlA gujarAta koleja AvatAM pahelAM ja vIra vinoda rASTradhvaja potAnA hAthamAM laI lIdho hato ne saMcAlakane kahyuM gAMdhIjInA Agamana pachI traNa mahattvanI dezavyApI laDato-1920-21nuM asahakAra AMdolana, 1930-32nI hatuM, "sAheba, huM vAvaTAnI zAna nahi javA dauM. tamArA hukamanuM pAlana karIzabhale mAro prANa jAya." ane kharekhara savinaya kAnUnabhaMganI laData ane 1942nI chellI A aMtarano avAja sAco karI batAvyo. lokakrAMti. XOCLC Jain Education Intemational Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 110 gherathI nIkaLatAM pahelAM pitAjInA zabdo kAnamAM emAM emanA jIvana ane kAryanI ghaNI badhI vizeSatAo guMjatA hatA ke "polIsanA dekhatAM saraghasa vIkharAI jAya e samAyelI che. zobhatuM nathI. saraghasamAMthI nAsavuM nahi. e lAMchana gaNAvuM emanuM vyaktigata jIvana atyaMta saMyamI ane tyAgI joIe." Ama vIra pitAno e vIra putra hato. mAtra 18 hatuM. 9 varSanI nAnI umare prAthamika zALAmAM bhaNatA, tyAre varSanI uMmarano, gujarAta kolejamAM inTara sAyansamAM abhyAsa emaNe cAno tyAga karyo. tyAMthI mAMDIne 1975mAM kaTokaTI karato e vidyArthI vinoda kinArIvALA hato. saraghasa gujarAta vakhate jelamAM emaNe rAMdhelA anAjano paNa saMpUrNa tyAga kolejamAM praveza karavA tatpara thayuM, tyAM to polIso emanA karyo. A varSo daramyAna emaNe kophI, bIDI, khAMDa, bAjarI, para lAThIothI tUTI paDyA. baheno to badhI besI gaI. juvArano roTalo, ane sAthe sAthe jJAtivAda ane janoIno kolejanA adhyApako badhA uparathI nIce medAnamAM AvI polIsa adhikArIone samajAvavAno prayatna karavA lAgyA, paNa bharayuvAnImAM tyAga karyo hato. 33 varSanI bharayuvAna vaye emaNe zuddha ne saMyamI brahmacArI jIvanano nirNaya lIdho paNa koNa sAMbhaLe? uparathI emane prasAdI maLavA mAMDI. prA. ane AjIvana pALI batAvyo hato. dhIrubhAI ThAkarane mAthAmAM sakhata vAgyuM. bIjA aneka ghavAyA. bhAI vinodane dhvaja choDI devA anekavAra kahevAmAM AvA morArajIbhAI AdhyAtmika jIvananA ghAtaka hatA. AtmArthe jIvana jIvanArA hatA. 1925thI emaNe AvyuM, paNa te zAno choDe! aMgreja sArjanTa tenI sAme hato. gItAvAMcana zarU karyuM hatuM. te jIvananA aMta sudhI lagabhaga evAmAM vidyArthIonA zarU thaI cUkelA pattharamArAmAMthI eka 70 varSa tenA UMDA abhyAsI ane zraddhALu bhakta rahyA. enA TopA para paDyo ane te bhAre gusse thayo ane emanA jIvananuM e eka avalaMbana banI gaI hatI. emaNe rivolvarano pahelo dhaDAko havAmAM karyo ne bIjo ja sAme mahenata karIne samagra gItA kaMThastha karI hatI ne lagabhaga UbhelA khullI chAtInA vinoda para thayo ne thoDIvAramAM vinoda nIce DhaLI paDyo, tyAre ja tenA hAthamAMthI jhaMDo chUTyo. dararoja teno pATha karI jatA hatA. dezamAM kaTokaTI daramiyAna emanA jelavAsamAM A gItApAThe ja emane sAMtvanA ne dhIraja Ama sAmI chAtIe goLI jhIlanAra vIra vinoda bahyAM hatAM. kinArIvALA amadAvAdanuM nAka hato. enA zabane jema tema karIne kolejanA oraDAmAM pahoMcADyuM. tyAMthI chUpI rIte Ama to morArajIbhAI 1918thI 1930 sudhI vADIlAla sArAbhAI hospiTala pahoMcADyuM, paraMtu prANapaMkheruM. sarakArI adhikArI rahyA hatA ane prAMta ophisara tathA DepyuTI UDI cUkyuM hatuM. eka divyaAtmA paramAtmAmAM bhaLI gayo ane AsisTaMTa kalekTaranA pada sudhI pahoMcyA hatA. bharUca hato. zaba ghera lAvavAmAM AvyuM. tenI smazAnayAtrA nIkaLI. ane godharAmAM DepyuTI kalekaTara ane amadAvAdamAM AsisTanTa gAMdhI pUla parathI pasAra thaIne zAhapuranA zAMtipura smazAne kalekaTara tarIke emaNe te jamAnAmAM kAma karyuM hatuM, paNa pachI pahoMcI. zarUmAM AgaLa rASTradhvaja rAkhavAmAM Avyo hato. 1930mAM bApunI dAMDIkUca AvI ne emaNe sarakArI smazAnamAM eno nazvara deha paMcamahAbhUtomAM bhaLI gayo paNa nokarImAMthI rAjInAmuM ApI dIdhuM. ane rASTriya saMsthA teno AtmA anekone mATe preraNArupa banI gayo. koMgresamAM joDAI gayA. e pachI to emanI dhIme dhIme unnati thatI ja gaI ane 1937mAM prAMtika svarAja vakhate muMbaI AdhyAtmika jIvatatA dhotakaH eka samayatA rAjyanA gRhamaMtrI ane pachI 1956 thI kendra sarakAramAM maMtrI bhAratanA vaDApradhAna tarIke gayA ane chevaTe 1977mAM bhAratanA vaDApradhAna banyA. morArajIbhAI desAI temanA mAtra be varSanA vaDApradhAnanA samayane Ajeya sAmAnya jemanI janma jayaMtI dara cAra varSe Ave che, evA zrI janatA yAda kare che, kema ke tyAre tela ane khAMDa jevI prAthamika morArajIbhAI desAI 29mI phebruArIe dhULeTInA pavitra jarUriyAto atyaMta sastA bhAve lokone maLatI hatI. tahevAranA divase surata jillAmAM janmelA ane bhAratanA A morArajIbhAIe AjhAdI pahelAM ane pachI aneka vaDApradhAna jevA atyaMta mahattvanA pada sudhI pahoMcyA, vAra jelayAtrAo karI hatI. AjhAdI pachInA jamAnAnI Jain Education Intemational cation International Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 6 bRhad gujarAta. kaTokaTI vakhatanI emanI 19 mAsanI jelayAtrA emanA zakyA ema kahI zakAya. 1995nA eprilanI 10mI tArIkhe jIvananI kasoTIrUpa hatI. lagabhaga 80 varSanI jaipha umare A teo avasAna pAmyA ane amadAvAdamAM sAbaramatInA jela emaNe hasate moDhe atyaMta saMyamI ne AdhyAtmika jIvana kinAre temanI samAdhi thaI. jIvIne pasAra karI. dhyAna kheMce tevI nirbhayatA ane nikhAlasatA dharAvatA e ja rIte AjhAda bhAratamAM emaNe cAra vAra ThAkorabhAI desAI upavAsanA zastrano paNa upayoga karyo hato. mahAgujarAta AMdolana, komI hullaDa, navanirmANa AMdolana ane 'vajAdapi kaThorANi, mRduni kusumAdapi' saradAra paTela vidhAnasabhAnI cUMTaNI mATe emaNe A upavAsa karyA hatA. viSe vaparAtI A paMkti mu. ThAkorabhAI desAI mATe paNa enI bhAre moTI asara sarakAra ane janatA para paDI hatI. vAparI zakAya, evA te mahAnubhAva hatA. bahArathI rUkSa ke mULe e AdhyAtmika jIva hatA ane e rIte satyAgrahanA e kaThora lAgatA ThAkorabhAI dIna dukhiyAM ane garIbonA kevA aMtima zastrano upayoga bahu samajapUrvaka emaNe prajA samakSa belI hatA, e jemaNe emanI 15 jUna 1971nI karyo hato. A upavAso rAjakAraNanA kSetre hovA chatAM temAM smazAnayAtrA joI hoya, tene ja khyAla Ave. bhArobhAra AtmaciMtana,vedanA ane vyathA bharelAM hatAM. ThAkorabhAI Ama to mULa sUrata jillAnA vatanI. adhyAtma ane rAjakAraNa uparAMta teo bApunA vIsamI sadInA prAraMbhamAM 1903mAM 13 phebruArIe janmelA racanAtmaka kAryakramomAM paNa eTalA ja zraddhALu hatA. emAM ThAkorabhAI amadAvAdamAMthI meTrika pAsa karI gujarAta komI ekatA, dArUbaMdhI, khAdI, nItAlIma, mAtRbhASA - kolejamAM joDAyelA, paraMtu gAMdhIjInA asahakAra AMdolanamAM rASTrabhASAno Agraha, prauDhazikSaNa, kudaratI upacAra vagerenA joDAI gujarAta koleja choDI ane gujarAta vidyApIThamAM dAkhala teo dRDha AgrahI hatA. samagra bhAratamAM gujarAta dArUbaMdhI thayA ane 1924mAM aMgrejI viSaya laIne snAtaka thayelA kSetre kAyadAnuM AgrahI hoya, to teno moTA bhAgano yaza hatA. snAtaka thaIne ThAkorabhAI kAkAsAheba kAlelakara sAthe be emane phALe jAya che. e ja rIte gujarAtanI aneka racanAtmaka varSa bApunA AzramamAM rahyA ane te daramiyAna bApunA 'yaMga kSetre vividha kAma karatI saMsthAonA zirachatra hatA. InDiyA' ane 'navajIvana' patromAM madada karatA rahyA. keLavaNInA kSetre gujarAta vidyApIThanA kulapatipade 32 varSa kAkAsAhebanA e priya ziSya hatA. e pachI emaNe AdivAsI rahyA ane lagabhaga 25 varSa sudhI vidyApIThanA padavIdAna vistAromAM rAtrI zALAo calAvI emane zikSaNa ApavAno samAraMbha vakhate eka aThavADiyuM AvIne tyAM rahetA ane prayatna karyo hato. gUjarAta vidyApITha zALAmAM paNa 1927vividha vibhAgonA kAryakarone maLatA. 28ne 1941nA samayamAM emaNe zikSaka tarIke kAma kareluM. kudaratI upacAramAM khAsa karIne teo zivAmbunA 1930-32 ne 1942 nA satyAgraha AMdolanomAM emaNe sakriya rIte bhAga lIdho hato ane kArAvAsa bhogavyo prayogakartA ane pracAraka hatA. hato. dAMDI satyAgraha samayamAM emanA pitAjI sITI mejisTreTa e ja rIte bApunA reMTiyAnA teo parama upAsaka hatA. hatA ane emanA ja gharamAMthI satyAgrahI patrikAo nIkaLatI teo mAnatA ke khAdI-grAmodyoga vinA dezano garIbI hatI. AvI hiMmata ane sAhasikatA emane vArasAmAM maLyAM bekArIno prANa prazna UkalI zake ema nathI. teo niyamita hatAM. te vakhatanI koMgresa saMsthA sAthe e atUTa rIte joDAyelA kAMtaNa karatA ane paradeza pravAsamAM paNa Tiyo sAthe rAkhatA hatA. zarUAtamAM jalAlapora tAlukA koMgresanA maMtrI, pachI ane kAMtatA. surata jillA koMgresanA maMtrI, pachI gujarAta pradeza koMgresanA AvA morArajIbhAIe pArivArika ghaNI vyathAo maMtrI, ane pachIthI pramukha tathA 1958mAM bRhada muMbaI pradeza anubhavI hatI. morArajIbhAI mAtra rAjakAraNI puruSa koMgresanA pramukhapade rahI koMgresI kAryakarone satata mArgadarzana nahotA, paraMtu AdhyAtmika vicAradhArAne varelA puruSa hatA ane hUMpha ApatA rahyA hatA. emanAmAM gajabanI saMgaThana ane mATe ja teo 99 varSanuM dIrgha AyuSya sukharUpa bhogavI zakti hatI, kAraNa ke e pote vIra sainika, senAnI ane Jain Education Intemational Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana # 119 sevaka hatA. kartavyaniSThA, zistapAlana ane prAmANiktA e emaNe gujarAtanA bhAtIgaLa rAjakAraNamAM gujarAta koMgresanuM koI paNa saMgaThananI kasoTI che ane sAthe sAthe hiMmata ane daDhatAthI saMcAlana karavAmAM abhUtapUrva phALo Apyo hato. kazaLatA dAkhavI je kAma karavA nIkaLyA chIe, tene anurUpa zikSaNa, lekhana, patrakAratva ane jAhera kSetranI vividha saMgaThana banAvavAmAM temano amUlya phALo hato. saMsthAonA saMcAlanano temano anubhava ane dIrdhadaSTine 1937mAM prAMtika svarAjya maLyuM tyAre zrI morArajI laIne gujarAtamAM emanuM mokharAnuM sthAna rahyuM. e vakhate desAInA khAnagI maMtrI tarIke ThAkorabhAIe be varSa kAma karyuM. amadAvAdanI cAra rASTriya saMsthAomAM je cAra nAmo AjhAdI pachI navanirmANanA kAmamAM yuvAzakti kAme lAge e bolAtA, temAM harijana Azrama eTale parIkSitalAla arthe gujarAta yuvaka koMgresanI sthApanAmAM paNa emaNe majumadAra, majUra mahAjana eTale khaMDubhAI desAI, gUjarAta mahattvano bhAga bhajavyo hato. e ja rIte koMgresa sevAdaLane vidyApITha eTale maganabhAI desAI, gujarAta koMgresa eTale paNa emanuM satata mArgadarzana maLyA karatuM hatuM. ThAkorabhAI desAI. A badhA mahAnubhAvo Aje yAda Ave teo cArabhASAonA sArA jANakAra hatA. gujarAtI, che. gujarAtanA jAhera jIvanane ghaDavAmAM A badhAono kevo aMgrejI, saMskRta ane marAThI, bRhada muMbaI pradeza koMgresanA amUlya phALo hato, ene yAda karIe. pramukha thayA, tyAre emaNe muMbaImAM marAThImAM bhASaNa ApyuM 1967mAM gujarAta sarakAramAM ThAkorabhAI jyAre hatuM. vinobAjInA gItA pravacano, "sthitaprajJadarzana' pradhAna banyA tyAre potAnI gADImAM teo DrAivaranI pAse pustakano paNa marAThImAMthI gujarAtI anuvAda ThAkorabhAIe besatA. te vakhate DrAivara kahe ke "sAheba, Ape to pAchaLanI karelo che. kAkAsAheba kAlelakaranA be graMtho "gItAdharma' ane sITa para ArAmathI besavAnuM, chatAM ThAkorabhAI to cAlakanI lokajIvana" paNa marAThImAMthI teo gujarAtImAM laI AvyA sAthe samAnatAnA bhAve sAmAnya jananI jema ja vartatA. che. 'indrane patro', 'hiMdano komI trikoNa', javAharalAlanI AvA ThAkorabhAInA 15mI jUne thayelA avasAnamAM mArI jIvanakathA' no keTaloka bhAga ThAkorabhAIe 1969nA gAMdhI zatAbdi varSamAM koMgresanA thayelA bhAgalA aMgrejImAMthI gujarAtImAM anuvAda karelA che. khUbI e che ke ane amadAvAdanuM komI hullaDa kAraNabhUta hatAM. AvA puruSo kyAMya emaNe anuvAdaka tarIke potAnuM nAma ApyuM nathI. A mAnasika dhakko sahana nathI karI zakatA ne pariNAme hatI temanI namratA! uttama anuvAdo dvArA emaNe gujarAtI hRdayaroganA humalAthI teo avasAna pAmyA. aneka bhASAnI mahatvapUrNa sevA karI che. vartamAnapatroe temane aneka rIte varNavyA hatA ane aneka | bApunA "harijana"patronA vibhAgamAM, navajIvana mahAnubhAvoe judI judI rIte zraddhAMjalio ApI hatI. TrasTanA TrasTI maMDaLamAM, gUjarAta vidyApIThanA snAtakane nAte gAMdhIyuganA mahAmUlA rasta vidyApITha maMDaLamAM, vidyApIThanA kulanAyaka tarIke, gujarAta yunivarsiTInA seneTanA ane pachI sinDIkeTanA paNa sabhya rahyA. Do. maNibhAI desAI ane e rIte mAtRbhASA mAdhyama mATe satata jhajhumatA rahyA. A maNibhAI to maNi che." AvI ukti eka vAra badhAM pado bhogavavA chatAM emanI sAdAI, nirbhayatA, gAMdhIjIe jemane mATe vAparI hatI, te Do. maNibhAI nikhAlasatA ane alagArIpaNuM dhyAna kheMce tevAM hatAM. teo bhImabhAI desAI kharekhara ja gAMdhIyuganA mahAmUlA ratna potAnA oraDAmAM mahAtmA gAMdhI ane amerikAnA muktidAtA hatA. mahArASTramAM pUNe pAsenuM usaLIkAMcana ane tyAM cAlatuM abrAhama liMkananA phoTAo rAkhatA. baMnenA cAhaka ane nisargopacAra kendra eTale maNibhAInI karmabhUmi. anuyAyI rahI prajAne mArgadarzana ApatA rahyA. asahakAra AMdolananA aitihAsika varSa 1920mAM gujarAtanA jAhera jIvanane zuddha rAkhavAmAM te samayanA ra7mI eprile surata jillAnA kosamADa gAme emano janma. anekono phALo hato. temAMnA eka ThAkorabhAI desAI hatA. gAmamAM prAthamika zikSaNa lIdhuM. ane mAdhyamika tathA ucca jAhera jIvanamAM zuddhinA teo atyaMta AgrahI hatA. varSo sudhI zikSaNa suratamAM lIdhuM, paNa 1942nI laData vakhate kolejanuM Jain Education Intemational a ntenation Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta chelluM varSa hovA chatAM koleja choDIne AjhAdInI laDatamAM mukti, karaja mukti pachI paDatara jamInano vikAsa, zikSaNa joDAI gayA. vagere kAryakramo hAtha dharyA. vijJAna ane Adhunika TekanolojIno maNibhAI tIvra buddhizakti ane kasAyelA zarIravALA lAbha garIbone maLe e mATe 1967mAM "bhAratIya egrojAtanI ramatonA jANakAra hatA. zarUAtamAM teo inDasTrIjha phAunDezana" (bAyapha)nI sthApanA karI. sAmyavAdI vicArothI AkarSAyelA, paraMtu pachI bhUgarbhamAMthI gAMdhIjInI sUcanAthI gozALA vikasAvavA emaNe bahAra AvI jelavAsa svIkAryo ane tyAM pU. ravizaMkara gAyanA zarIrazAstrano abhyAsa karavA 400 jeTalI mRta mahArAjanI gAMdhI vicAranI carcAo sAMbhaLIne temAM palaTAyA. gAyone vADhakApa karI jarUrI jJAna meLavyuM. DenmArkathI 200 1944mAM jelamAMthI chUTIne grAmotthAnanAM kAmamAM vAcharaDIo vagere vimAna mArge lAvyA ane saMkara gAyonI lAgI javAnuM nakkI karyuM. suratanA anAvila Azrama mAraphate pedAza vadhArI thoDA ja samayamAM vadhu dUdha ApatI gAyo taiyAra bIje varSe gAMdhIjI sAthe mulAkAta thaI. te vakhate emanI uMmara karI ane sAcesAca tene kAmadhenu banAvI. gAmaDAnI behAlI 25 varSanI hatI ane tyArathI ja mahAdevabhAI desAInI jema nivAraNanAM mULa jamIna, pazu, pANI ane vanaspatimAM paDelAM 25 varSanI uMmare ja bApunA raMge raMgAI gayA ane AjIvana che, tethI A cAreya srotomAM vijJAna ane taMtravidyAzAstra grAmasevAnA kAmamAM ja lAgelA rahyA. A daramyAna gAMdhIjInI dAkhala karavA joIe, ema teo mAnatA. bAyaNa saMsthA sUcanAthI adhUro abhyAsa pUro karI teo bI. esa. sI. thayA. mAraphate kRSividyA ane vanIkaraNa, sAmUhika svAthya, ghAsacArA utpAdana, janajAti punarvasavATa, rezamakIDA bApue maNibhAIne sevAgrAma AzramamAM bolAvyA. te saMvardhana, jaLa-saMpatti vikAsa, DerI, pazusaMvardhana vagere bahuvidha vakhate vardhA jillAmAM phATI nIkaLelA bhayaMkara kolerAnA roga kAryakramo emaNe calAvyA. sAme maNibhAIe bAtha bhIDI ane 50 sAthIo tathA DokTaronI sahAyathI saphaLa kAmagIrI karI batAvI. pachI to maNibhAIne padmazrI, megasese evorDa, bajAja evorDa, A yuvAnane jAjarU saphAI ne kaMposTa khAtaranA kAmamAM joDyA. vizvagurjarI gaurava puraskAra vagere aneka evorDa maLyA hatA. to emAM paNa saphaLatApUrvaka pAra UtaryA. vikhyAta megasese evorDa mATe teo philipAInsa gayA tyAre te evorDa svIkAratA bolyA hatA, "huM evo mANasa chuM ke jene bhara yuvAna vaye emaNe lagna na karavAnI ane samagra gAmamAM ghara ane sImamAM khetara nathI. koI beMkamAM mArA jIvana grAmotthAnanA kAmamAM samarpita karavAno saMkalpa karyo aMgata nAmanuM khAtuM nathI. Ape ApelA lAkho rUpiyAnuM mAre ane 1946mAM bApunI salAhathI uchaLIkAMcanamAM jaIne beThA. zuM karavuM?" tyAre pramukha bahene namratApUrvaka kahyuM, "Aje mane tenA Agale varSe bApue emane kahyuM hatuM, "briTIzaro be lAgyuM ke Apa jevAe A evArDano svIkAra karIne khuda varSamAM hiMda choDI jaze. goro javAno ane ApaNo mANasa evorDane gaurava bakSya che." maNibhAIe A nANAMmAMthI AvavAno paNa A gAmaDAonuM zuM thavAnuM? be varSamAM evI bAyapha' jevuM akhila vizvakakSAnuM phAunDezana UbhuM karavAnI Tekanikano vikAsa karIe ke gAmaDAM UbhAM thAya." maNibhAIe ane evorDanAM nANAM temAM nyukliyasaphaMDa' tarIke ApavAnI A Adeza mAthe caDAvyo ne be varSa mATe pahelAM to usaLI jAherAta tyAM ja karI hatI. megasese puraskAranI jANa thatAM gAmamAM jaIne beThA. A samaya daramyAna emaNe nisargopacAranuM maNibhAIe yu. ena. AI. nA pratinidhine je kahyuM hatuM, te kAma zarU karyuM. emaNe samAjasudhArAnuM kAma paNa AraMvyuM. AthIye vizeSa mahattvanuM che : "mane khuzI che ke Aje paNa urugInA kAma mATe jIvana samarpita karavAno gAMdhInA vicAra ane Adarza mATe kadarane avakAza che. A maNibhAIe manomana nirNaya karyo ane gAMdhIjInA khoLAmAM kadara mArI vyaktigata nathI, je kAma huM karI rahyo chuM, emAM mAthuM mUkIne e bolyA, "bApujI, mArI rAkha uchaLIkAMcanamAM hAtha baTAvanAra saunI che." paDaze. e mArI pratijJA che." bApune kevA kevA niHspRhI ane AvA maNibhAInuM 73 varSanI umare 1993mAM 14mI samarpita sevako maLyA hatA, teno A uparathI khyAla Ave che. navembare e ja usaLImAM avasAna thayuM, tyAre ema kahevAya ke pachI to e tana manathI usaLImaya banI gayA. lokonI vyasana Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 121 jIvananAM 48 varSa emaNe grAmavikAsa kSetre ApyAM ane bApune potAnI zALAmAM haDatAla paDAve che ane ene kAraNe 8 ApelA vacanane pUrNa rIte pALI batAvyuM ane potAnI rAkha e vidyArthIone e varSa mATe e zALAmAMthI kADhI mUkavAmAM Ave ja uchaLImAM pADI. maNibhAI mAtra maNi ja nahotA, e che. A hatA ApaNA vAlajIbhAI! kizorAvasthAthI ja bhArataratna hatA. emanAmAM rASTraprema ane dezadAjha vaNAyelAM hatAM. bIje varSe aThaMga vidhAvyAsaMgI ane vAMcatA zokhIna meTrikamAM AkhA muMbaI rAjyamAM 10mA naMbare AvI ziSyavRtti meLavI. pachI to amadAvAdanI gujarAta kolejamAM vAlajI goviMdajI desAI eka varSa bhaNI yunivarsiTInI prathama parIkSAmAM aMgrejImAM 1934mAM bApue satyAgraha pAcho kheMcyo, tyAre emanuM prathama AvyA ne inAma meLavyuM. mukhya nimitta bananAra hatA vAlajI desAI. bApue dAkhalo | gujarAta kolejamAM lokamAnya tilake jemanA para ApatA kahyuM, "juone A vAlajI mArI sAthe 1915thI che, badanakSIno kesa karelo te aMgreja zirolanuM bhASaNa hatuM. eNe paNa jelamAM jaI rasoDuM saMbhALavA ke zetaraMjI vaNavA ke evAM bhASaNamAM aMgrejI sAmrAjyanAM guNagAna gAyAM ane aMgrejI jelare ApelAM kAma karavAne badale vAMcatA ja rahetA." rAjano virodha na karavo joIe, ema paNa kahyuM. pachI A vAlajIbhAI aThaMga vidyAvyAsaMgI ane bhAre kolejanA aMgreja AcArya robarTasane koIne kaMI pUchavuM hoya, abhyAsI tathA vAMcavAnA zokhIna hovAne kAraNe 1928mAM to te mATe vidyArthIone kahyuM. tarata ja vAlajIbhAIe gUjarAta vidyApITha maMDaLanA kAyamI sabhya tarIke bApue bolavAnI IcchA batAvI ane jaNAvyuM ke saMbaMdho sudhare te mATe lIdhelA, te AjIvana (1982 sudhI) teo maMDaLanA sabhya baMnee najIka AvI samAnakakSAnA bhAIbaMdha thaI rahevAnI rahyA. e ja rIte 1930nI 12 mI mArce jyAre bApue jarUra che. aMgrejonI sAmrAjayazAhI ane bhAratanuM zoSaNa dAMDIkuca karI tyAre potAnA AzramamAM ghaDAyelA-kasAyelA 78 temaja gulAmIno aMta na Ave tyAM sudhI A zakya nathI, sAthIone pasaMda karyA, temAMnA eka vAlajIbhAI desAI hatA. eTale bhArata svataMtra bane ane svecchApUrvaka saMbaMdho sthApe te A pahelAM, 1922mAM bApanA "yaMga InDiyA ane jarUrI che." A hatI emanI hiMmata! 'navajIvana'mAM krAMtikArI lekho lakhavA mATe emane doDha 1913mAM bI.e.mAM saMskRtamAM prathama naMbare AvI varSanI sajA thaI cUkI hatI ane e pachI teo sAbaramatI prakhyAta bhAu dAjI inAma meLavyuM. te pachI teo aMgrejInA AzramamAM rahevA paNa gayA hatA. adhyApaka banyA. salAha to evI paNa maLI ke oksapharDamAM AvA vAlajIbhAI 1892nI 4thI Disembare dAkhala thaI AI.sI.esa.nI parIkSA pAsa karI sarakAranA moTA saurASTranA jetapuramAM janmelA. sAta varSanI uMmare jetapuranI hoddedAra bane. A salAha ApanAra pelA aMgreja zirola hatA. nizALamAM abhyAsa zarU karyo ane pachI rAjakoTanI prakhyAta emane vAlajIbhAIe "sarakArI nokarI karavI emAM hiMdanI oNlleDa hAIskUla ane pachI vAMkAneranI zALAmAM mAdhyamika gulAmI laMbAvavA jevuM che." evo saNasaNato javAba Apyo. zikSaNa lIdhuM. 1908mAM e meTrikamAM AvyA te pahelAM 1915mAM gAMdhIjIe amadAvAda pAse kocarabamAM 1905mAM baMgabhaMga ane svadezI AMdolanathI prabhAvita hatA potAno Azrama kholyo. e pachI tyAM janArAomAM ane tyArathI emaNe rojanIzI lakhavAnI paNa zarUAta karI vAlajIbhAI paNa hatA. koMgresanA adhivezanamAM hAjarI hatI, jemAM te samayanA bahiSkAra, svarAja, svadezI vagerenA ApavA emaNe sarakArI nokarInuM rAjInAmuM ApI dIdhuM, jeno ullekho maLe che. musado gAMdhIjIe taiyAra karI Apyo hato. 1908mAM meTrikanA abhyAsakALa daramiyAna eka vAlajIbhAInuM vAMcana khUba vizALa hatuM. sAhitya, mahatvapUrNa ghaTanA bane che. bihAramAM mujhaphpharapuramAM kalekaTara itihAsa, pAlI, saMskRta, ardhamAgadhI, phArasI lakhANo tathA upara bomba pheMkavA badala khudIrAma bojhane phAMsInI sajA thAya duniyAbharanA praziSTa graMthono emano abhyAsa hato. A che, tyAre A vAlajIbhAI ane emanA dezapremI mitro badhAMno lAbha emanAM pustako mAraphate ApaNane maLyo che. Jain Education Intemational Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 aMgrejInA evA acchA jANakAra ke bApunA 'dakSiNa AphrikAnA satyAgrahano itihAsa'no aMgrejI anuvAda vAlajIbhAIe karyo. 1934mAM bApunI hirajanayAtrAmAM paNa vAlajIbhAI sAthe rahelA. atyaMta ochA bolA, svataMtramijAjI ane svAbhimAnI puruSa hatA. emanI AjubAju kAgaLo ane pustakonA DhagalA ja hoya. samAja sudhAraka gaTubhAI dh gujarAtamAM prArthanA samAjanA AdyasthApakomAM bhoLAnAtha sArAbhAI deveTiyA eka hatA. temanA dauhitra gaTubhAI A prArthanA samAjanA maMtrI ane pramukha rahI cUkyA hatA. gujarAtanA samAja sudhArakomAM gaTubhAInuM nAma avazya Ave. AvA samAja sudhAraka gaTubhAIno janma amadAvAdamAM 1881nI 10mI menA roja thayo hato. 24 varSanI uMmare sarakArI nokarImAM joDAyA ane pUrA 26 varSa A nokarI karI. 50 varSanI uMmare nivRtti laI samAjasudhArAnA kAmamAM atyaMta sakriya banyA ane jIvanabhara e ja kAmamAM lAgyA rahyA. samAja sudhArAnI aneka saMsthAo sAthe teo joDAyelA hatA ane Ama mana, buddhi ane karmathI eka sAcA samAja sudhAraka tarIke emaNe khyAti meLavI hatI. gaTulAlane samAjasudhArakanI dIkSA gujarAtanA agragaNya samAjasudhAraka zrI lAlazaMka2 umiyAzaMkara travADI pAsethI maLI hatI. zarUAtamAM teo zrI mahipatarAma rUparAma anAthAzramanI kAryavAhI samitinA sabhya nimAyA hatA ane tyArathI emanuM samAjasudhArakanuM kAma zarU thaI gayuM gaNAya. pachI to e saMsthAnA teo lagAtAra 35 varSa maMtrI tarIke potAnI sevAo ApatA rahyA. 'saMsAra sudhArA samAja' nAmanI saMsthAmAM paNa teo AraMbhathI ja sakriya sabhya hatA ane pachIthI to e saMsthAnA teo pramukha paNa banyA hatA. e ja rIte bIjI eka saMsthA 'gujarAta sAmAjika sevAmaMDaLa'nA pakhavADika mukhapatra 'jyotirdhara'nA eo lagAtAra 31 varSa sudhI saMpAdaka rahyA ane e mAraphate eo lokonA mAnasa-parivartanano bauddhika rAha cIMdhatA rahyA. 'gujarAta vidyAsabhA'nA paNa teo sauthI jUnA sabhya hatA ane 1932-33nA gALAmAM kanaiyAlAla munazInA 'tarpaNa' nATakamAM RSino pATha bhajavI emaNe potAnI kalA bRhad gujarAta rasikatAno paNa paricaya karAvyo hato. mAtra 18 varSanI uMmare teo prArthanA samAjanA sabhya thayA hatA, tyAMthI mAMDIne samAja sudhArAnA aneka kSetre emaNe kAma karyuM. emAM hirajana sevA paNa mahattvanuM sthAna dharAve che. gAMdhIjIe ApelA racanAtmaka kAmomAM aspRzyatA nivAraNanA kAmane hAthamAM laI sAmAjika punarutthAna dvArA teo rAjakIya krAMtinI prakriyAmAM paNa pUraka banyA batA. A badhI pravRttionA mULamAM emanAmAM paDelI Izvara pratyenI bhakti ane atUTa zraddhA hatAM. 'sAduM jIvana ane ucca vicAra'nA sUtrane emaNe caritArtha karyuM hatuM. prArthanA samAjanA sabhya tarIke emanuM zarIra cAlyuM tyAM sudhI e niyamita rIte prArthanA sabhAmAM hAjarI ApatA hatA. zuddha ane sAttvika jIvanamAM ja sArthakatA che ema teo mAnatA hatA. teo prabhunAM darzana maMdira-mahAdevamAM nahi, paNa dInadukhiyA lokonI vacce karatA hatA. aneka saMsthAo sAthe saMbaMdha rAkhIne teo pote paNa eka saMsthArUpa banI gayA hatA. emanuM samAja darzana jIvananA aMta sudhI Adhunika rahI zakyuM hatuM. teo kadI paraMparAgata mUlyone cakAsavAnI jarUra nathI, ema mAnIne cAlyA nathI. emane ema kahI zakAya ke e sudhArAno camaco laIne janmyA hatA. sudhArAnA dhAvaNanA saMskA2 87 varSanA dIrgha AyuSya sudhI jALavI rAkhyA, eTaluM ja nahi, paNa temAM vRddhi karI hatI. emanA banevI zrI ramaNabhAI nIlakaMThanA saMbaMdhane lIdhe emane sakriya samAjajIvanamAM pravezavAnI preraNA ane protsAhana maLyAM hatAM. emanAM baMne baheno vidyAbahena zAradAbahena gujarAtanA sau prathama grejyueTa baheno hatAM, te emanA sAsarIpakSanA sudhAraka mAnasane AbhArI hatuM. 'gujarAta strI keLavaNI maMDaLa'nA gaTubhAI varSo sudhI maMtrI rahyA hatA. sAce ja gaTubhAInuM lohI sudhArAnI bAbatamAM eTaluM ja juvAna ane taMdurasta mAlUma paDe che. gaTubhAInuM AkhuM jIvana sudhArAnI pravRttimAM vItyuM, temanA mRtyu pachInI chellI smazAnayAtrAnI vidhi paNa sudhArA sAthe pUrNa virAma pAmI. navA prakAranI zabavAhinImAM emanI smazAnayAtrA tA. 24mI me 1968nA roja nIkaLI hatI. lava Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana itihAsa darzanamAM amara smArako --zrI dolatabhAI bhaTTa gujarAtano bhavya bhUtakALa khamIravaMto rahyo che. kharekhara A vIrabhUmi ane tapobhUmi ja che. A sohAmaNI dharatImAM bhavya ane udAtta preraNAnA piyuSa dharabAyelA paDyA che. jeno bhUtakALa bhavya hoya teno vartamAna samaya paNa pragatizIla hoya ja. * 123 jyAM janasamUha jAgRta ane cetanavaMto hoya tyAM bhUtakALanI mIThI saurabha preraNAnAM jaLa chAMTIne samAjane unnata banAvatA rahIne bhaviSyane paNa ujjavaLa banAve te svAbhAvika che. doDha saikA pahelAM thaI gayelA zeTha motIzA virala vyaktitvanA svAmI hatA. copanavarSanA jIvanapaTanA e zAhasodAgare karelA zakavartI satkAryoe emanAM nAmane ciraMjIvI camaka bakSI che. gujarAtanI A dharatInAM AvAMja strI-puruSo mAna ane Adara, prema ane zaurya mATe jagatabharamAM paMkAyelA che, prajAjIvananAM prANa pUranArA prajAnAyako, kAbela kArabhArIo, magarUba mahAjano, jIvadayAnA rakSako, parAkramI ane puruSArthI paTAdharonI sAhasika gAthAoe jagatanA lokone preraNAnuM puSkaLa bhAthuM pUruM pADyuM che. svamAna ane svatttarakSA kAje jIvanasamarpaNa karanArA asaMkhya vIrapurUSonI zahAdate dharatInI garimAne ujjavaLa karI dIdhI ane itihAsamAM amara nAmanA meLavI gayelA bahAdura beTaDAonI nyochAvarIne ApaNA lokalADIlA kavi lekhakazrI dolatabhAI bhaTTe bahu saraLa lokabhogya bhASAmAM graMthastha karI ApaNA upara ghaNo moTo upakAra karyo che. gujarAtanI akhabArI kolama dvArA prasaMgopAta temanI tejasvI kalama ApaNI suSupta cetanAne jAgRta kare che. A lekhamALAmAM AdhyAtmika bhAthuM vizeSa prApta thaze. jemaNe anaMtano sparza anubhavyo che, jeno AtmA Akho brahmamAM DhaLyo che, jene dhananI, sattAnI, yazanI lagIre bhUkha nathI, evA saMtaratnonA bilorIkAca jevA jIvataranuM ApaNane darzana karAvyuM che. lekhakazrI dolatabhAI bhaTTe savAsothI vadhAre pustikAonuM mUlyavAna najarANuM samAjane bheTa dharyuM che. aneka saMto ane oliyAonA saMparkamAM AvIne avanavA prakAzana dvArA ApaNI bhAtIgaLa saMskRtine dhabakatI rAkhI che. saMsAranI asAratAno mAnavIne jyAre spaSTa khyAla AvI jAya che tyAre tene A jagatanI bhautika samRddhi vAmaNI lAge che. Avo ja kAMIka bodha ApanArI prasaMgakathAo atre pragaTa thayelI che je lekhakanI nirmaLa vicAradhArAnuM pratibiMba paNa hoI zake. jUnAM mUlyo, jUnI saMskRti, jUnI rAkha-rakhAvaTanI saMkhyAbaMdha prerakakathAo vividha pustikAo dvArA pragaTa karanAra zrI dolatabhAI bhaTTa saMskRtinA mazAlacI tarIke Ama samAjamAM sAduM evuM mAnapAna pAmyA che, temano vistRta paricaya A graMthamAM ja anyatra thayela che. --saMpAdaka Jain Education Intemational Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 je AI jAnabAI : jAgatI jagyA bRhad gujarAtI "ApaNe kara vasUla karo." "bApu, cAraNo mAthe kara koI jugamAM ame joyA nathI." AvaDa tuM avatAra, jAnala thaI jagamAMya, "huM phattehasiMharAva koIne choDuM nahi. moTA moTA rAtaDiyo raNa roLiyo, vAtaDiyuM vaMcAya. narezane namAvanArane A nesaDuM zuM visAtamAM?" kAThiyAvADanI dharatIne kaDAkA levarAvato, bhalabhalA bhUpanA nejA namAvato, khaMDaNInA kothaLA bharAvato, tyAM to kAMThAnI DuMgaramALa dekhANI. utAvaLI nadIno kAMTho vaLoTI gajarAja jevo hAlyo ke tarata ja sUbAnuM pharamAna gAyakavADI sUbo phattesiMharAva gohilavADamAM Utaryo. chUTyuM : ""paDAva nAMkho." sihora vegaLuM mUkIne amarelIno mAraga sAdhyo. hAthI rasAlo thaMbhI gayo. DuMgaranI adholamAM taMbUnA khIlA upara ArUDha thayelA sUbAnI paDakhe asavAronA ghoDA DAbA daI ThokANA. sUbAnA pathArI-pAgaraNa patharANAM. pANInA caMbu rahyA che. pAchaLa DerAtaMbu tANanArano rasAlo AvI rahyo che. vijayanuM gheruM ghena jenI AMkhamAM ghUMTAI rahyuM che evA mUkANA. ghoDAnA pAkhara chUTyA. sUbAno hAthI mUkyo. bIjuM phattehasiMharAvanI najara zakarAnI jema dazeya dizAone mApI pharamAna chUTuM : "nesanA movaDI pAsethI kara vasUla karo." rahI che. sUraja mA'rAje meMra besavAnI taiyArI karI. saMdhyAe - sUbAnuM mana rAjI rAkhavA paDakhiyA nesamAM jaIne vAta kaMkAvaTImAM kaMku ghoLI chAMTaNAM chAMTyA. AthamaNA AbhanI karI pAchA vaLyA. vATa joIne beThelA sUbAe tarata pUchyuM : aTArIe kumakumavaraNA buTTA paDyA. sUbA phattehasiMharAvano vasulAta thaI ke nahIM." hAthI nesane aDIne AgaLa vadhatA mAragane TUMko karavA bApu ! kara ApavAnI ghasIne nA pADI." lAgyo. sUbAnI najara nesa mAthe toLAI rahI. "mArI sAme A hiMmata ! enA movaDIne mArI sAme vaDalA, lIMmaDA, AMbalI, pIpara, pIpaLAnI pAMkhI khaDo karo." pAMkhI vanarAjI, gAyuM-bheMsunA vADA, ke adhamaNa dUdha denAra "movaDI to mAvaDI jevaDI jAnabAImA che. ene bheMsunA phATaphATa thAtA Au joyA. phUla jevI dhaDakiyuM nAkhIne pakaDye sArA vATa naMI re." Dholiye beThAbeThA rUpAmasyA hokAnI cUMTya letA dADhIALA dekhyA. temanA ghareNe arAtI nArIyuM nIrakhI. AinA zuM kahyuM? eka bAI, enI AvaDI moTI bIka ?" sthAnake vAgatI jhAlaranA ghaMTanAda vacce saratI jagadaMbAnI phattehasiMharAva kaMI navuM nIrakhI rahyo hato, kaMI navuM statinA svara sAMbhaLyA. devanA darabAra jevo nesa sAMbhaLI rahyo hato. javAba sAMbhaLavA enA kAna hukama phattehasiMharAvanI najaramAM ramI rahyo. levAya eTaluM nANuM uThAvanAra sAme maMDAI rahyA hatA. ekaThuM karIne gAyakavADanI tijorI tara karavA nIkaLelA sUbAe jAnabAI jogamAyAno avatAra lekhAyo che. enA paMDyanA pAsavAnane pUchyuM : "A nesa kyA rAjAnI hadamAM paracAno pAra nathI." Ave che. ?" koNe joyuM, koNe sAMbhaLyuM?" "bApu, eno koI rAjA nathI." "ame sAMbhaLyuM, ame joyuM." "eTale ?" zuM joyuM?" e cAraNono nesa che. cAraNo to devIputtara AtobhAI cittaLano bhAMgIne bhUkko karI pAcho lekhAya." "kone kara bhare che?" vaLato hato te di' enA pAnaze (pAMcasA) asavAro ne ghoDAM koIne nahIM." pANI pANI karatAM hatAM te di AIe eka vIraDAmAMthI gohilavADa ane madhya kAThiyAvADane khUMdanAra sUbAne hajArane moDhe pANI pUgADyuM. A te di' thI AInI AratiyuM eka eka javAbe tAjubImAM nAkhyo. Utare che. Jain Education Intemational Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja O pratibhA darzana je 125 ene hAjara karo." temanI derI baMdhAyelI, te pachI gAmano TIMbo baMdhAyelo te e AI che, paMDya kyAMya jatAM nathI." gAma jAnabAInI deraDI. karakoliyA, AMbaraDI, ane hirANA gAmanI jamIna meLavIne A gAmono TIMbo baMdhAyelo. karnala "to nesaDAne tope devarAvuM." vokaranA seTalamenTapatramAM "deraDI jAnabAI evuM nAma jheranAM pArakhAM na hoya ane karavAM hoya to tame dhaNI noMdhAyela che. cho." A gAmano garAsa lAMgAvadarA (lAMghAvadharA) zAkhAnA mAre karavAM che." cAraNono rahyo hato. sattAnA mada sUbAnI samajaNa ADA paradA pADyA. Aje paNa AInI lApasInI mAnatAo thAya che. A asavAro chUTyA. amarelIthI be topo ravAnA thaI. gAma DhasA ane cAvaMDa vacce bhAvanagara rAjakoTanA dhorI mArga prAgaDyanA dorA phUTyA, sUrajanArAyaNe AchA ujAsa para AveluM che. AbhamAM pAtharyA. pAMkho phaphaDAvI topanAM nALacAM nesaDAmAthe noMdha : kahevAya che ke phattehasiMharAva gAyakavADa noMdhANAM. hukama devANA, paNa nesaDo kyAM ? koInI najaramAM sarakAramAMthI rU. 125nuM varSAsana baMdhAvI ApyuM hatuM. Avato nathI. sUbAe paMDye UThIne nizAna para najara mAMDI, paNa eneya nesaDo dekhAyo nahIM. saMta sAkaLImAM sUbAnA caherA paranI kALI-dhoLI mUchonA maroDadAra vAMsanI dAMDImAMthI phUTelA be pAMdaDI jevA nIlaraMgI kAtarA pharakyA. saphaLatAnA phaDAkA detA vAvaTAnI ADaza netromAMthI neha nItarI rahyo che. madhukaranA DaMkhathI trophAvelI aLagI thatAM vAra na lAgI. sUbo khabaradAra ane samajadAra padamanI pAMkhaDI jevI gorA gAla para cUmakIo chavAI hato. anubhavanA koMtalamAMthI kSaNamAM samajadArInI saravANI rahI che. phUTI. paLa pahelAMnI karaDI karacaliyo saMkelAI gaI. caherA sAMkaLIbAInA cittamAM saMsAranAM sohAmaNAM citro paDI upara samatA chavANI. anekamAMthI ekane maLe evI sAcA rahyAM che. motI jevI pANIdAra AMkhomAM khAmozInA bhAva UThyA. hAthI upara aMbADI mukAvI nesaDA DhALo hAlyo. movaDyA AMgaNe zaraNAyuM gUMjI rahI che, Dhola DhabUkI rahyA che. copadAre chaDI pokArI : "sUbA padhAre che." gIta gAvA AvanArIone khobale khAreke vaheMcAI rahI che. vaNoluM karatAM AI jAnabAI ane putravadhU dhAnabAInA gAma goramaTI oDhI UbhelI bhItyuM aradhI rahI che. kAna camakyA. phaLI tarapha najara karI to gajarAja mAthe beThelA cAkaLA caMdarave mAMDavo malakI rahyo che. ToDalIone toraNe sUbAne AMgaNe dIkyo. bArasAkha rUDA lAgI rahyA che. peTAvAnI paLanI vATa joto rAmaNa dIvaDo nATa para TIMgAI rahyo che. bhIkho camaraDhALa AI osarInI kora UtarIne phaLiye jaI UbhAM rahyAM jAtanI ghoDIne vararAjA mATe sAja paherAvI rahyo che. mAMDave ane hAthI para beThelA sUbAnAM ovAraNAM lIdhAM, AzIrvAda AvelA me 'mAnuM mADha meDIe beThAbeThA mojanA torA luMTI rahyA che. deraDI gAmano TIMbo che. A TIMbAnI aDakhepaDakhe subAe AIno paricaya pArakhyo. teno dUho racANo DeraDA ane ThoTha nAmanI nAnakaDI DuMgaramALA che. samaratha gAyakavADa subo, Avo phattehasiMha caDI, gAmane pAdare habesa pANIe hiloLA letI vAva zira camara chatra dharI, raDI baMba nobata paDI. che. vAvane Are aDhAreya Alama pANI bhare che e enI che. vAvane aTAreya ; te dina lIdhAM vAraNAM, kara laMbAvI karI karatI, vazekAya che. jagadaMba, jaya jaya devI taNI, jayota jagamAM jAgatI." vAvane kAMThe jAgatI jagyA che, jyAM bolAsanA AI jAnabAInA samAdhistha thayA pachI A nesaDAmAM paDachaMdA paDe che. mananA manoratha pUrA karanArI AI dIdhA. Jain Education Intemational Education Intermational Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayuM. 1raka che bRhad gujarAta jAnabAImAnAM besaNAM che. lApasInI mAnatANuM caDhe che. chagana zeThanA vevAI UThyA. AinI derIne aDIne utAvaLI nAmanI nAnakaDI nadI vahe gajaba thaI gayo" eTaluM bolatA to enuM haiyuM phATI che. nadIne kAMThe rAvaLa nukhanA jeThAbApAno pALiyo Ubho che. gAmamAM koLI DAyaro che. devIputronA garAsanI jamIno "zuM thayuM !" ane gharakhoraDAM che. kapoLa vANiyA vepArInAM ghara che. ghelA somanAthamAM zahIdI voranAra vejala bhaTTanA vaMzaja bhagavAna jAnaiyAoe phoDa pADyo. vararAjAne chAtInAM pATiyAM bhaTTanA pheMsarI utArA oraDA che. khapajogA vasavAyAM ane bhIMsANAM. vahamuM lAgyuM ne DhaLI paDyo. vAta pUrI nAnAbhAI-moTAbhAI ema beya zAkhAnA bharavADono sAMkaLIbAIne kAne. AMkhano eka palakAro ne bIja palakAre vasavATa che. jIvatarano niradhAra karI lIdho. reNAMka oraDAmAMthI UThI maheMdI mUkI pAnIo na UpaDI tyAM to janetAe TapArI : AvA deraDI (jAnabAInI) nAme oLakhAtA gAmanA dIkarI! jyAM hAlI ?" cokamAM chaganabhAI nAmanA khojA gRhasthane AMgaNe dIkarI sAMkaLIbAInAM lagana levANAM che. gAma AkhuM dIkarIbAIne paraNavA." bhalI bhAtye paraNAvavA gajA-saMpata paramANe kAme vaLagyuM che. eTalA veNa vadIne gaDagaDatI doTa dIdhI. vaDalA hedya saunA haiyAmAM harakhanA hiloLA che. chagana zeThanI AMTa ane pUgI. soLe zaNagAra jhagArA daI rahyA che. dIkarIne joIne AbarU moTI. mobho ane mAnamarataboya ToDAno. chagana zeTha bhAMgI paDyA. sAMkaLIbAIne kSaNa sAMdhI rahI hatI. chaganazeTha anAja, kaThoLa, kapAsanA vepArI, jaththAbaMdha teNe AinI derI sAme najara noMdhI. hAtha joDI AradA karI : kharIde. anAjanI gayuM ane rUnA dhokaDA bharAve. te di' "he jogamAyA" tArA AMgaNAmAM UcharI chuM, mAruM deraDI gAma pAMcasAta gAmaDAnuM haTANuM. chagana zeTha paisA jIvatara ujjALaje. kamAI jANato ema daI paNa jANato. aDadhI rAtre eno bhAI lakhuM, mArA vIrA, zaraNAI vagADya. tArI paTAro javAba deto. koInI jAtI AbarUne jALavI zaraNAI sAMbhaLavAnA koDa to mane ke'dunA hatA. Aja tArI jANanAro aDAbhIDa AdamI lekhAto. sAMkaLIbAI ekanI zaraNAI mUMgI re'ze ! Tapu, Dhola mAthe dAMDI de. huM paraNIne eka dIkarI. chagana zeThanA kALajAno kaTako. sAMkaLI bAIne paraharuM chuM." soLamuM UtarIne sattaramuM beThuM ne chagana zeThe lagana lakhAvyAM. bolIne sAMkaLIbAI gADe beThAM. jAnaiyA ane mAMDaviyA gAmanA pAdaramAM bhaDAko thayo. vaDalA heThya jAnanAM sAMkaLIbAInA malAjA ane jAjaramAna mijAjane tAjubIthI gADAM chUTyAM, baMdUkono bhaDAko sAMbhaLI dharamazI vANaMda joI rahyA. aMdhakAranI ADazamAMthI teja kiraNa pragaTya goLanA pANIno hAMDo laI haDI kADhIne pUgyo. hoya ema sAMkaLIbAInA deha mAthe satunA tejapUMja prakaTatA bhIkhAe ghoDI mAthe sAmAna mAMDyo. lakhAe mazAluM dekhAtA hatA. cetAvI. DholI ane zaraNAIvALA movaDyamAM hAlyA. gADe besIne sAMkaLIbAI bolyA : "lAvo mArA sAjana-mAjana UbhI bajAre nILyuM. bAyunAM gaLacaTTAM gaLAM dhaNIne." gahekyAM. sUra saryA. zaba gADAmAM mukAyuM. dhaNInuM mAthuM khoLAmAM laIne hAthIDA joIe to jApharabhAInA lejo, sAMkaLIbAI bolyA : benI bAnA vara velA Avajo. "pai siMcAvo, jAna ughalAvo." gulAbadAnImAMthI jaLa chaMTakAva maheMkyo. sAmaiyuM pUchyuM lakhuDAno rUMdhAyelo zvAsa zaraNAImAM purAyo. TapuDAno vaDalA hekya, pUgatAM ja sau pUtaLA jema jaDAI gayAM. zaraNAyuM hAtha hAlyo, zaraNAInA sUra chUTyA. Dhola dhaDUkyA. Apa meLe cUpa thaI gaI. DholanI dAMDI toLAI rahI. gIto gujyAM. Jain Education Intemational Education Intermational Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 6 120 dAdAne AMgaNa AMbalo moTA gAmatarA pachI jhamakubAno jIva lIlavALA gAmanA AMbalo ghora gaMbhIra jo, jhADavAM parathI UThI gayo. lIlavaLAnI hATaDI ane UbhA ro'to dAdA pAse mAguM zIkha jo." gharakhoraDAMne tALAM mArIne cAreya chokarAne laIne bAbarA jAnanA gADAe utAvaLIno paTa vaLoTyo. gAmamAM AvIne jhamakubAe vasavATa karyo. aNadhAryo cAra dIkarAne ucheravAno AvI paDelo bhAra bhalI bhAtya upADavAne vadhu mAhitI jhamakubAe hAma bhIDI. ghare dUjhaNAM bAMdhyAM ne chAzanAM parabaDA deraDI (jAnabAI) gAma amarelI jillAnA lAThI mAMDyAM. gAmanAM chokarA-chAbarAM mAMdA paDe to jhamakubA tAlukAmAM AveluM che. dolatabhAinA vaDavAnuM A vatananuM ohaDiyAM sAthe chokarAnA khabara aMtara pUche. maMdavADamAM gAma che. jhamakubA rAtanA ujAgarA kare. gAmanI vahuArUonI to sAMkaLIbAI potAnA sAsaravAsamAM rahIne saMpUrNa 'jhamakubA' bolatAM jANe jIbha sUkAya. bhaktimaya jIvana gujArI, sadAvrata calAvI saMtakoTIe moTo dikaro DAhyAbhAI kalakatte gayo. kalakattAmAM pahoMcyAM hatAM. kamANI karavA mAMDyo eTale jhamakumA DAhyAbhAIne patte lakhe. oNa sAla TADha bahu paDe che te garIba mANasonAM chokarAMthI TADha dilAvara jhamakumAM khamI khamAtI nathI. te dhAbaLA mokalaje. dAna kare eTalI bhagavAna zivanA maMdira mAthe sonAno kaLaza zobhe trevaDeya DAhyAbhAInI no'tI, paNa jeNe kALajAnA kaTakA karI, ema pAMcALanA pAdaramAM beTheluM lIlavaLA gAma zobhI rahyuM hRdayanA ravAyA karI ucheryA e bAno bola kema uthApAya ! che. lAMpaDI - AvI pAMcALanI bhomakA mAthe hAthIonI ema samajIne kaDA bhegA karIne DAhyAbhAI dhAbaLAnuM pArsala vaNajhAra jevo sAlemALano DuMgara, gebI bhoMyarAM ne mokale. jhamakamA dhAbaLA saMgharIne je ghera ApavA jevA hoya Ahalekano nAda jagAvatI jogI jogaMdaronI jagyAo, pIra tyAM ApI Ave. vaLI pAcho vakhata jAya ne varasa moLuM Ave pIrANAnA takiyA, tasbIonA raMgIna pArA ne mALAnA eTale jhamakumanuM patuM kalakatte pUge. maNakA ATheya pahora alekhane ArAdhatA pharyA kare. nekI oNa sAla varasAda nathI. varasa moLuM che. kaDhAre TekInA nekadila AdamIne nipajAvatI dharatImAthe paloMThI lAvelA dANA khavAI gayA che. chokarAne moDhe caNa nathI. vALIne beThelA lIlavALA gAmamAM nAnacaMda vANiyA vepArInuM ApaNe to khAdhuM pIdhuM che paNa gAmanA chokarAMne bhUkhyAM UMdhI khoraDuM eTale vaTa, vacana, ane vahevAranI jalatI jayota joI jatAM joI mAro jIva baLe che. huMya jANuM chuM ke tuM kAMDA toDIne lyo. nAnacaMda zeTha eTale pAMca gAmanuM pUchavA ThekANuM. kamANI karato hoIza. paNa gAmanA chokarAnuM ApaNe dhyAna vahevAranA vAMdhA-vacakA hoya ke kuTuMba-kabIlAnA kajiyA hoya rAkhavuM paDe. paragAmanA thoDA rAkhe ? mATe dANA duNInA paisA ke sarakArI amaladArane javAba devAnA hoya A badhAno toDa noma mohaje , nokhA mokalaje." ANavAmAM nAnacaMda zeTha paMkAyelA. duzmananeya khoTI salAha na DAhyAbhAInuM manIorDara chUTe. Ama jhamakuma dIkarA de evA amIra dilanA vANiyAnuM khoraDuM mANasone mana pAse paMDya mATe kaMI na maMgAve. je kAMI maMgAve e gAmanAM chokarAM vihAmo thaI paDeluM. mATe, jhamakumA gAmane TIMbe jagadaMbA jevA lekhAvA lAgyAM. AvAM khoraDA mAthe eka di' kALano karALa paMjo paDyo. DAhyAbhAI dhaMdhAmAM TharIThAma thayA eTale traNeya bhAIne eka di'nA maMdavADe AdheDa avasthAne AvyuM AMbuM thAtA teDAvI lIdhA. maNibhAI, viThThalabhAI ane jeThAbhAIe moTA nAnacaMda zeThane jhaDapI lIdhA, lIlavaLAno thAMbhalo bhAMgyo. bhAInA dhaMdhAnI dhIkatI kamANI karavA kalakattAnI bajAramAM moTA gharano mobha paDyo. te di' cAreya sImADA sUnA paDyA. kammara kasI. jotajotAmAM kalakattAnI bajAramAM hAma, dAma ne pAdaranAM jhADavAMe poha poha AhuDAM pADyAM. raiyata rAte ThAmano tragaDa racAI gayo. dilAvara dilanA dAtAo moTe pANIe roI. nAnacaMda zeThanAM gharavALAM jhamakubAnI te di' Asane ArUDha thayA. ema enA aMtaranA oraDA anekane tetrIsa varasanI avasthA, khoLAmAM cAra chokarA rame, zeThanA mATe UdhaDatA thayA. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 je bRhad gujarAta gAmamAM koIno maMdavADa laMbAya to tarata jhamakuma jamADIne karyuM. te divase paMdara hajAra mANasoe bhojana bole : lIdhuM hatuM. "gagA mUMjhAto nahi ho, tArA davA-dArUnA paisA gAmanA sImADe mANaso besADavAmAM AvyA hatA. basa ApaNe kalakattethI maMgAvazuM tuM tAre nirAMta rAkhI sAjo sTenDa ane anya mArgo para mANaso mUkI musApharone paNa bhalI thaIjA." bhAye jamADavAmAM AvyA hatA. jhamakumA DokTara pAse pUge, "bhAI, tamAro phalANo A prasaMganI vyavasthAmAM dolatabhAI pote paNa hAjara daradI bALa-baccAMvALo che. dhyAna rAkhIne davA karajo. tamAruM rahyA hatA. AnApAI zIkhanuM davAnuM bila mAro DAyo mokalI deze. paNa mIMDhoLabaMdho dedo sAravAramAM kasUra rAkhazo nahi." vaLI pAchuM jhamakumanuM patte kalakatte pUge. bhAI, hamaNA, lAThI gAmanA paDakhAMne ghasIne gAgaDIo nadI vahI gAmamAM maMdavADanA khATalA vadhyA che. davAnA paisA mokalaje. rahI che. nadInAM nirmaLa nIramAM rAjamahelanA jharUkhAo jhUkIne mAnI mAgaNIno vaLato javAba manIorDarathI vaLe. joI rahyA che. di' Ugyo ke Ugaze evuM TANuM che. UgamaNAM | bAbarA gAma mAthe zizirano samIra saLavaLI rahyo che. AbhamAM prAgaTyanA dorA phUTI gayA che. nadInA lIlA kuMjAra TADhAboLa vAyare bAbarA thIjI rahyuM che. sArA varasAdanuM vaLatara kAThAM upara DhaLelI lelumba vRkSaghaTAo paMkhIonA kalaravamAMthI vALIne mAnavIo moja mANI rahyA che tyAre mUrtipUjaka jaina batrIsa rAga ane chatrIsa rAgiNIo ramavA mAMDI che. dharmano jenI ghaTaghaTamAM mahAmaMtra japAto raheto evA jhamakumA eve TANe eka juvAna ghoDAne pANI dekhADavA jAtrAe nIkaLyAM. gAgaDIAne kAMThe AvIne Ubho che. juvAnanI kAyA upara sAdhu-saMta-satIjInI sevA karanAra ane upavAsa jobananA ghoDA thanagane che. mUchano doro phUTIne maraDAI gayo ekAsaNAM- AMbila ane varSItapanAM teja jhaLakatAM jhamakumAe che. AMkhamAMthI kasuMbala kepha nItare che. pIThI coLela aMgamAMthI paMDyanA putra viThThalabhAI sAthe parayANa karyuM tyAre jANe temanuM modaka bA vachUTe che. pADAnA pITha jeva mAdaka bo vachUTe che. pADAnI pITha jevI kAMdha mAthe vAMkaDiyA aMtima pagaluM UpaDyuM. vALa gela karI rahyA che. pIThInA kAraNe juvAnano vAna UghaDI gayo che. enA haiyAmAM harakhanA hiloLA che. tAraMgA, mahesANA, bhoyaNI, pAnasara, serIsA, mahuDI, Abu, kuMbhAriyA, kaMboInA devanA dvAre ziza namAvI sAMjanAM TANAMnI e paLe paLe vATa jUe che. gorajaTANe dharama-karamanI kamAI karIne zrI zaMkhezvara pArzvanAtha prabhathI paga e ghoDe caDIne koDabharI kanyAne hathevALe paraNavA paraharavAno upADyo. che. Dhola-trAMsAM dhaDukavAnA che. zaraNAInA mIThA sUra maMDAvAnA devamaMdiranI AratInI jyota jevo AthamaNA AbhamAM che ane pArakA pAdaramAM jAnanI baMdUko vachUTavAnI che, madharAta jAtAM to sAsarAnA UMcA kamADe jhUlatA toraNanuM pAMdaDuM toDI astAcaLe jatA Adityano raMga relAvo zarU thayo hato. mAMDavAmAM malapavAno che. pratikramaNano punita samaya AvIne Ubho rahyo. jhamakumAe zaMkhezvara dAdAnA sAnidhyamAM sadAne mATe AMkha bIDI. gAgaDIAnAM vahetAM nIra sAthe AvAM to kAMI tyAre vikrama saMvata 2011nA mAgazara suda 4 ne chAnagapatiyAM karatAM juvAnanI najara madhura kalpanAnA dorA sAthe saMdhAI gaI che. somavArano sUrya astAcaLe jaI rahyo hato. dilAvarInA dIvaDA jevA cAreya dIkarAoe mAnI tyAM to rAjamahelanA jharUkhAmAMthI rIDa paDI : mamatA gumAvI. bAbarA gAmane TIMbe jagadaMbAnI jhaLahaLatI "e vIrA, !" madhamAM jhaboLAIne nIkaLelA jyota bujhANI. A eka paMDita mRtyu gaNAya. avAjathI juvAna camakI UThyo. Doka maraDI jharUkhA mAthe mITa noMdha : jhamakumanuM kAraja dIkarAoe gAmane dhuMvADAbaMdha mAMDI. sihanI trADathI haraNI tharathare ema tharatharatI kaMkanI Jain Education Intemational Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 1ra9 loLya jevI kanyA enI najare paDI. paLavAra juvAna acaraja "huM eka nathI." anubhavI rahyo. tarata ja chokarIno sAda UThyo : "tyAre?" "vIrA, amane ugArIza?" eka kaDInI ekAvanane bhegI karIne ThAMsI dIdhI che." enA avAjamAM adhIrAI hatI. kIkImAM kAkalUdI saradAra kyAM gayo ?" hatI. moM upara dayAnI bhIkha nItaratI hatI. amarelI." "koNa cho tuM ?' daravAje ?" juvAne phAMTI AMkhe savAla karyo. cakaLavakaLa AMkho pheravI paristhitinuM mApa kADhI chokarI bolI : "orA Avo sAta sipAyuMnI cokI." to badhuMya kauM." huM daravAjo ughaDAvuM chuM. tame sAbadA re'jo." juvAne ghoDAne rAjamahelanA jharUkhA nIce lIdho. muDadAmAM AsamAne caDelo prANa acAnaka praveze ne jema ghoDAnI pITha upara UbhA thaIne ghoDA ane jharUkhA vaccenuM saMcAra thAya ema UghaDatI kaLI jevI kanyAonI kAyAmAM aMtara ochuM karyuM ! cetana prakaTyuM. "bola benaDI, bolI nAMkha, tArA mAthe zA dakha paDyAM oDhaNIonA cheDA saMkorI keDe vIMTALyA. caNiyAnA che?" dabAte avAje chokarIe javAba dIdho : kachoTA mAryA. motanAM moDhAmAMthI mUThIo vALIne bhAgavAnI sAbadAI karI. "amane AMI pUrI dIdhAM che." gAgaDIAnA kAMThethI pAcho vaLelo juvAna darabArakoNe ?" baMdUkanI goLI jevo bola juvAnanAM gaDhanI DelIe Avyo. te di' lAThImAM soraThiyA macchoyA moMmAMthI nIkaLyo. vAgaDiyA AhIronuM jora jAmokAmI hatuM. bhalabhalAnAM pANI dillInA saradAre." UtarI jAya evI enI loMThakAI hatI. javAnanA moM upara paLavAra gaMbhIratA patharAI gaI. AvA Ayara kuTuMbano dedo juvAna hato. A jaMga to enAM cittamAM dilhInA bAdazAhanI ANa ramavA mAMDI. to Aje dedAe ekale hAthe khelavAno hato. gAmamAMthI eka bIjI bAju koDabharI kanyAnI kalpanAmUrti AMkha sAme taravarI tithie ja jUtelI aDhAra jAnamAM sau sagevage vaheMcAI gayA hatA. gAmamAM khAI-pI UtarelA DosA-DagarA sivAya koI dilhInI phoje AkhA paMthaka upara ADedhaDa AthaDI dhAka juvAna mATI hato nahi. besADelI hatI. mUMgA banelA juvAna mAthe najara dhobI bolI : dedAe darabAragaDhanA bhIDAyelA totiMga DelAnI sAMkaLa "tame ya pANImAM behazo ?' , khakhaDAvI. koIe aNadhAryo kALajAmAM barachIno ghA karyo hoya bhIDAyelA bhogaLa UghaDyA, kicUDa karatA daravAjA ema juvAna chokarInA bolathI ghavAyo. AMkhanA khUNAmAM mokaLA thayA. amarelInA kAsadane badale ajANyA jaNane rAtaDaca phUTI. AkhA aMgamAM agana AMTo laI gaI. joIne sAteya sainikoe DhAla-talavArane saMbhALI. dedAe bena, Ayarano dIkaro pANImAM behe to to paDakAra karyo : jaNanArIne janmArA-bhera kALI TIlI behe." "mokaLI mUkI gho chokarIone." raMga che tuMne, vIrA !" AbhanA thAMbhalA bane evA sainika gajya : "chokarA. javAne bheTane kacakacAvI bAMdhI pachI kahyuM : ThekaDo pAcho vaLI jA. ThAlo vetarAI jA'za." mAra eTale phUlanI jema jhIlI lauM." AbhamAMthI vIjaLI khAbake ema ghoDA uparathI Theka UThI. Jain Education Intemational Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 je bRhad gujarAta mArI dedAe DaNaka dIdhI : ""pAcho bhAguM to bhomakA lAje." dedo jaMge caDyo, so so duzamanonI DaNako jhIlato enA javAbamAM sAta sAta samazero taNANI, dado talavArane vIMjhavA mAMDyo, duzmanonAM mAthAM roDavavA mAMDyo. kUMDALe paDyo. sAta sAta zatrunA jhATakA jhIlavA mAMDyo. ekAeka nAgaNa jevI samazerano ghA thayo. bAjarAnuM taravAruMnI tALIo paDavA mAMDI. jhIMkAjhIMka jhIMkAjhIMka bolavA huDuM vADhe ema duzmanoe dedAnuM mAthuM vADhI lIdhuM. chatAMye dedo mAMDI, roMDho thAtA to sAtamAMthI chanAM DhIma DhALI dIdhAM. laDe che, mAthA vagaranuM dedAnuM dhaDa laDe che. bacelo eka sainika bhAgyo. bhAgatA sainike TANuM lazkaramAMthI pokAra UThyo : "mANasa che ke khavIsa !" pArakhI lIdhuM. dedAnA mokaLA UbhelA ghoDAnuM cokaDuM jhAlI kaTaka bhAgyuM. dAnuM vikarALa rUpa joIne bhAgatA kaTakA savAra thaI AMkhanA palakArAmAM geba thaI gayo. sIdho sAthe laDatAM laDatAM dedAnuM dhaDa dhUphaNiyAnI dhAre DhaLI paDyuM. pugyo amarelInA paDAvamAM jaIne jANa kare che. " "lAThImAM kuMvArI kanyAonA ziyaLa rakSaNa kAje mIMDhoLabaMdhA dedAe bhUMDI thaI." motanI pacheDI oDhI. sAmo savAla UThe che : "zuM thayuM ? bhasI nAMkhane." Aja paNa lAThImAM paragaNAnI kuMvArI kanyAo dara pakaDelI choDIone dedo AvIne choDAvI gayo." aSADhI pUname "dedo' kUTavA gAmanA pAdaramAM ekaThI maLe che ane A rIte aMjali arpI RNa cUkave che. : saradAranuM kALajuM phaphaDI UThya, karyuM-kAravyuM dhULadhANI thaI gayuM. DuDuDa karatuM amarelIthI lazkara UpaDyuM. hAya hAya re....... dedo marANo lAThInA cokamAM ! aSADhanI meghalI rAta ghUMTAvA mAMDI che. cAra cAra tharAM dedAne daze AMgaLiye veDha, vAdaLAM sAmasAmAM AMkaDA bhIDI gayAM che. dharatI kALA dedo marANo lAThInA cokamAM !" pacheDAmAM ThaburAI gaI che. bAjanI jhapATe phoja lAThInA daravAjAmAM dAkhala thaI. mazAlunAM ajavALAM aMdhArAne vAlo kesarIyo ane tenI kadara vIMdhIne AgaLa vadhyAM. karaNukI nadI Ama to nAnakaDI. pravAhaya pAtaLo, paNa cokamAM rAtI baMboLa bhavAnIne ramADato dedo Ubho eno kAMTho bAreya mAsa lIlo kuMjAra raheto. karaNukIno kAMTho che. ekAvana bahenanA ziyaLa sAcavyAno moM upara parama carI enA ToparA jevAM pANI pIne pazuo gAmamAM pAchAM saMtoSa che. vaLatAM. AvI rUpakaDI karaNukInA kAMThe garaNI gAma AveluM che. medAne kuTuMbanA pAMca-sAta mANase DhaMge vaLIne samajAve garaNI gAma to khobA jevaDuM paNa enI rUkya UDIne AMkhe che : "dedA, lagananuM TANuM jAya che." vaLage evI. dedo javAba de che : "lagana to meM karI lIdhAM. have gAmamAM vasanArA mANaso oladola. temAM sau karatAM orato nathI. chokariyuMne salAmata ThekANe pugADI dIdhI, IthI savAyo eka AdamI vAlo. jAtano cAraNa. vAlA kesariyAnI mAre mana koI moTo harakha nathI. hamaNAM dallInuM kaTaka pUgyuM najara lAMbI, hiMmata moTI ane dila dariyA jevuM. ke pUgaze." beThI daDInI rUAbadAra kAyA upara juvAnI bharaDo tyAM to mazAlanI zagonA zeraDA dekhANA. arabI bharIne besI gaI ke tarata ja vAlA kesariyAe dhaMdho Adaryo. ghoDAonI haNahaNATI saMbhaLANI. ghoDAM vecavAno ane levAno. nAnapaNathI ja ene enI hAre bhAre hetaprIta. ghoDadanI cAla uparathI jAtane pArakhanArA 'bau moDuM karyuM. tamArI ja vATuM jovAya che, saradAra !" vAlA kesariyAnI najaramAM jAtavaMta ghoDAo ramavA mAMDyA. krodhanI AgamAM zekAtA saradAre hukama karyo : "Thera eka, be, pAMca, pacIsa ghoDAonI levaDadevaDano AMka vadhavA mAMDyo, saunI najara vAlA kesariyA upara maMDAvA mAMDI. karo." Jain Education Intemational Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 131 jAtavaMta ghoDo levo hoya to tarata ja vAlA kesariyAnuM nAma vATa kharacInI vadhelI pAMcaso rUpiyAnI vAMsaLI ketre jIbhane TeravethI Tapa daIne TapakI paDe. bAMdhI che. potAnI khorAkI ane ghoDAnA jogANanI jogavAI arabI, paMjAbI, kacchI ane kAThiyAvADI ghoDAo emAMthI bhalI bhAtya thaI jAze evI dharapata haiyAmAM che. vAlA kesariyAnA tabelAmAM haNahaNATI kare. paga pachADatA vaDodarAnI bahAra paga dIdhI tyAM to eka khoraDAmAMthI godaDAMghoDAone kesariyA hAthanI thapATo mArIne bucakAre. atharyA ThAma-vAsaNa, gharanI nAnImoTI tamAma jaNasono Dhagalo jAte thAtAM ghoDAne ThapakAnAM be veNa boleya kharo ! "bApa dhImA bhALyo. beka DagalAM AgaLa hAlyo tyAM nAnAM chokarAnAM khamo ! tamArA mAgAM huM pAcho TheluM che te kAMI amatho nathI kALajA kaMpAve evA kALA bokAsA saMbhaLANA. kuNA haiyAvALA kelato. tamane rUDI rIte rAkhI jANe evI trevaDavALAne tyAM vAlA kesariyAthI ghoDAnI lagAma taNAI gaI. tamAso jovA dorI daIza. bAkI hAlI muvAlIne naI devuM. tyAM jogANane ToLuM bheguM thayuM hatuM. ghoDethI UtarIne ToLAne vIdhIne vAlo badale ogaTha khAvA maLe." gharanI lagolaga jaIne Ubho rahyo. jotAM ja kesariyo mAmalo AvuM babaDIne e pAcho parasALamAM besIne hoko guDa pAmI gayo. leNadAranI TAMpa UtarI hatI. gAbhA-godaDAM, ThAma-ThIkarAM Thebe AvatAM hatAM. upa2 vAlAe najara dhobI guDAvato. jyAre potAne ghare vacherAmAMthI ghoDA banelA janAvaranA mAMgAM AvatAM tyAre jALavaNI karI zake evA savAla karyo : "zeTha keTalA rUpiyAnuM leNuM?" rajavADAne vecI deto. to kyAreka rajavADAmAM vecavA hAlI jADA kAcavALA cazamAmAMthI zeThanI najara savAla nIkaLato. karanAranI mAthe maMDANI. ""elA, tAre enuM zuM kAma ? Avo vAlA kesariyo eka di' vaDodarAmAM jaIne Ubho Adhobasa." bolatAM zeThe TAMcamAM levAtI gharavakharI gaNavA rahyo. mITa maMDAtAM ja mana TharI jAya evA ghoDA joIne sau tA ) rara mAMDI eTale vaLI pAchuM vAlAe pUchayuM : "zeTha, AMkaDo to rAjI rAjI thaI jAtA. hajAra rUpiyAnI vAMsaLI keDye bAMdhIne bolo ?" nIkaLelA kesariyAnI vAMsaLImAMthI vATa kharcAmAM pAMcaso to "bhAI, tAro mAraga tArI rAha jove che. hAlato vaparAI gayA hatA. eka paNa ghoDo khapato no 'to. enI thA." kiMmata sAMbhaLIne sau pAchA vaLI jatA. zeThanA avAjamAMthI tiraskAra chUTyo. Akhare kesariyAe vaDodarAne rAmarAma karIne garaNI bApa, bolo keTalAMnuM leNuM, A chokarAnA AhuDAM bhegA thaI javAno nirNaya karyo. mArAthI jovAtAM nathI." vaDodarA upara bhagavAna sUrajadAdAnAM teja patharAvA zeThano mijAja taraDAyo. mADyAM che. jAtavaMta pAMca ghoDAone dorIne vAlA kesariyAe vaDodarAne vegaLuM mUkavA paga upADyA. pANIpaMthA ghoDAo "Avyo moTo keTalAnuM leNuM? dAtArano dIkaro." ane pAchA vagara asavAranA, pachI enI cAlamAM pUchavuM ja khesa phaMgoLatAM zeThe kahyuM : "bola rUpiyA pAMcasonuM zaM? kesariyAe eka ghoDA upara rAMgavAnI bAkInA pAMceya bIla bharavAnA paisA che ?" ghoDAo enI pharatA thanaganatA cAlavA mAMDyA. jayadI eka paLa ne bIjI paLe kesariyAe kecethI vAMsaLI khajaranI pezI jevo vAna, hAtha mUko to lapasI jAya evI choDI maLAnAM patIkA jevA pAMcaso gaNI dIdhA. uparathI suMvALI camakatI cAmaDI. kAna sorIne doDye caDAvatA.jANe phirasto Utaryo hoya evuM juvAna marAThAne lAgyuM. ' bhagavAnanA gharethI malamala oDhIne AvyA hoya evA prAmANiktAnI pacheDI upara paga daIne jIvatA rAghobA phATI ghoDAo ramate caDyA che. AMkhe vAlA kesariyAne joI rahyo. vAlAnuM mana Aja vaDodarA mAthethI UThI gayuM che. jhaTa - sadAya khumArImAM taraboLa rahetA rAghobAnA manamAM garaNI bhegA thavA manamAM ajaMpo jAgyo che. paNa garaNI kAMya kAThiyAvADI pAghaDIvALo vAlo kotarAI gayo. 'tamAruM ghoDAne ghare thoDuM che ? nAma!" Jain Education Intemational Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 4 bRhad gujarAta nAma bhagavAnanuM, kAmeya bhagavAnanuM bolIne ghoDe aNadhAryA rAjanA sipAyuM gAmamAM AvelA bhALI caDIne hAlavAnI taiyArI karatAM kesariyAnA ghoDAnI vAdha mANaso hebatAI gayA. pakaDIne juvAna marATho bolyo : "tamAruM nAma ThAma na Apo "vAlA kesariyA kahAM retA hai ?" to tamane mArA chokarAnA sama che." 'bApu, AthamaNA bAranuM khoraDuM kaLAya enuM." lAcAra banelA vAlAe be bola kIdhA, "mAruM nAma vAlo kesarIyo. nAma mAruM garaNI, amarelI paragaNAnuM. lyo, AMkhanA palakArAmAM ghoDAo vAlAnI DelI AgaLa rAmerAma.bolIne vAlAe ghoDAne hAMkI mUkyo. marAThAnA AvIne UbhA rahyA. paga pachADatA arabI ghoDA upara ArUDha chokarAnAM AMsu lUchIne nIkaLelA kesariyAe ranolImAM eka thayelA asavAranA saradAre DaNaka dIdhI : "vAlA kesariyA." ghoDo vecIne vATa kharacI kADhI lIdhI.. di' UgyAmAM ajANyo sAda sAMbhaLyo. paNa dAtaNarAghobA juvAna hato. haiyAmAM hAma. paNa kudarate enI pANIthI paravArI osarInI kore besI bhagavAna sUrajanI uparAchAparI mAMgelI Aphate DuMgara jevaDo jaNa gherAI gayo stuti karatA vAlAe javAba no dIdho. tyAM to bIjo sAda saMbhaLANo : "vAlA gharameM hai ?" hato. bhagarI bhesu rogamAM eka pachI eka TapoTapa marI. ekAMtarIA tAvamAM gharavALIe AMkha mIMcI dIdhI. phUla jevA bIjA sAde pachavADAnA vADAmAM vAzIduM karatAM be chokarAne ucheravAmAM aTavAI paDelA rAghobAnI mAthe kesariyAnAM gharavALA AvIne bolyAM : "che to gharamAM" paNa deNAMnA thara upara thara jAmI gayA. deNAMmAM DUbelAthI pahoMcI rAjanA sipAIne joIne AI jarA vicAramAM paDI gayA. sAta vaLAyuM nahi ne chevaTe mAthe TAMpa AvI. peDhImAMya rAjanA sipAI A AMgaNe AvyAnuM jANyuM nathI. eka di' rAghobAe vaDodarAnA rAjA AgaLa araja A zuM? karI : "cAkarI mAgavA Avyo chuM." kyuM bolatA nahi ?" zuM karIza !" vAlAnI mALA pUrI thaI gaI. UThIne DelIe Avyo. "je cIMdhazo e karIza." Avo bApa Avo." mahArAjAe maMjUrInI mahora mArI. rAghobA cAkarImAM "tumerA nAma vAlA kesariyA!" lAgI gayo. rahema meLavavA vaphAdArI ne prAmANiktAnI "hA bApa, huM ja vAlo kesariyo." lAyakAto enAmAM hatI te jALavI jANI. rAghobA rAjanAM tumako abhIne abhI sUbAne amarelI bolAyA hai." eka pachI eka pagathiyAM caDavA mAMDyo. enI zrImaMta sarakAre mane !" noMdha lIdhI. hA, tumako sUbA kA pharamAna hai, abI ne abI vAta upara doDha dAyako gaDatholiyAM khAI gayo. vAlA kesariyAko hAjara karo." garaNI gAma mAthe prabhAtanAM teja patharAvA mAMDyA che. "are bApa, kAMka bhUla thAtI lAge che, huM to ghoDAno karaNukInA lIlA kuMjA2 kAMThA upara beThelA garaNezvaranA sodAgara, sUbo mane teDAve I mAnyAmAM nathI AvatuM, meM kAMI maMdiramAM brAhmaNonAM maMtroccAra gUMjI UThyA che. khIlethI rAjano guno karyo nathI." chUTIne Dhora dhaNamAM jaI rahyAM che. "pharamAna hai calo." barAbara eve TANe gAmamAM amarelInA dasa ghoDesavAra dAkhala thayA. kadAvara kAyA rAjanA poSAkamAM DhaMkAI gaI che. sipAInI AMkha karaDI thaI. "hAlo bApa ! kAMI darekanA khabhAmAM jAmagarIjhaMjhALyujhalatI Ave che. moM upara paMtha rAjanA taDAne pAchuM thoDuM ThelAza." kApyAnI dhULanI jhaNa UDelI che. AMkhyuMmAM ratAza phUTelI che. vAlAe kasuMvALuM keDiyuM paheryuM, mAthe pAghaDI mUkIne mAthA uparanA sAphAnA khAkhI chogA pavanamAM phagaphagI rahyA che. sipAI sAthe ghoDe caDyo. jAtAM jAtAM AIne keto gayo ke Jain Education Intemational cation International Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana sAMje pAcho vaLI AvIza, upAdhi karatAM naI." ''jagadaMbA tamArI bhera kare.' bapora TANe vAlA kesariyAne laIne sipAIo sUbAnI kacerImAM AvI pUgyA. kAgaDoLe rAha jotA sUbAe vAlAne pagathiyAM caDato joIne doTa dIdhI. "Avo Avo kesariyA !'' bolatAM bAtha bharI lIdhI. vAlo kesariyo ghaDIka vAra mUMjhANo. A te sUbo mArI ThekaDI kare che ke zuM ? bAvaDuM pakaDIne paDakho paDakha gAdI mAthe besArI sUbo bolyo : "kesariyA mane oLakhyo ?'' manamAM thayuM sUbAnA manamAM kAMIka gerasamajaNa lAge che paNa Tharela dilano vAlo kazuMye bolyo nahi. mUMgA thaI beThelA vAlAnI bharI kacerImAM tAripha mAMDI sUbo bolyo : ''vAlA kesariyA, tuM to mArI AbarUno rakhavALa cho. te divase te kacethI vAMsaLI choDIne pAMcaso cUkavyA na hota to huM amarelIno sUbo na hota. have mane oLakhyo ? huM rAghobA. Aja amarelIno sUbo chuM. bola, tArI zuM kadara karuM ?'' '"mArI kadara! sAre moDhe bolAvo eTale hAuM.'' "are, huM zera, zuddha marATho chuM. kadara karavAno vakhata Ave ne kadara karyA vagara rahuM to malaka mane phaca kye. mAgI le kesariyA ! vaDodarA rAjyanA mArI mAthe cAreya hAtha che. rAjamAM mAro paDyo bola jhilAya che.'' amIrAtamAM ucharelA kesariyAnI jIbhane Terave mAgavAnAM bola AvyA nahi. ''elA, trAMbAnuM pataruM lAvo.'' kacerInA kabATamAMthI trAMbAnuM pataruM hAjara thayuM. emAM lekha maMDANo. gAyakavADa tAbAnuM garaNI gAma vAlA keriyAne yAvacaMdra dIvA karo bakSIsa. tithi, tArIkha ne rAjanI mahora lAgI. rAghobAe hukama karyo. kesariyAne mAna-maratabA sahita garaNI pUgADo. Aje paNa vAlA kesariyAnA vaMzajo garaNI gAmamAM vase che. - 933 kacchano kIrtikaLaza : zeTha narazI nAthA kacchanA mAMDavI gAma upara hoMzIlI kanyAnA haiyA jevuM paroDha UghaDI rahyuM hatuM. sAgaranI chAtI para ALATIne UThatI pavananI lahere racAtA taraMgone toDavA dariyAnAM mojAM UchaLI rahyAM che. eve vakhate dharmazALAnA vizALa cogAnamAM paccIso gADAM chUTyAM che. AbhalAmaDhI jhUle ane evA ja khoLiyeziMgaDe zobhI rahelA vaDhiyArA baLado. gADAnI Udha sAthe bAMdhelA baLado kaDabanA pULA TaTakAvI rahyA che. narazI nAthA nAmano zeThiyo gADAnI otha laIne beTho beTho dAtaNano DUco moDhAnA galophAmAM pheravI rahyo che. khaMbhe sonAnI saLIe zobhatI koravALo khesa paDyo che ATheya AMgaLiyone veDha asabAbano opa ApI rahyA che. gaLAmAM hemano hAra ane keDo rUpAno kaMdoro paDyo che. beThI daDInA narazI zA zeThanI amI najara pAmavA metA-munImo, nokaracAkaro haDiyApATI karI rahyA che. zeThanuM sAmaiyuM karavA AvelA hetumitro paNa zeThanI najaramAM vasI javA narazI zAnI khAtara- baradAsta karI rahyA che. muMbaIthI vhANe caDhIne vatananA gAma javA nIkaLelA narazI zA mAMDavI baMdarana UtarIne dharamazALAmAM dAtaNapANI ane zIrAmaNa karavA ghaDIka rokANA che. A narazI zA mULa to naLiyA gAmanA dazAozavALa nAtanA nAthA bhAramalano putra. vADI khetaranAM rakhopAM karI bALapaNamAM bApane Teko ApanAro karamI putra. soLa varasanI uMmare AMbatAM to narazInI AMkha UghaDI gaI. vADI khetaranAM rakhopAM karyo peTano khADo pUrAze paNa daLadara nahi phITe. enI mITa muMbaI bhaNI maMDANI. bApane samajAvI narazI jakhaunA baMdarethI vahANamAM besI muMbaIne mArage paDyo. muMbaI te di' hajI to UghaDatuM baMdara. vepAradhaMdhAnI zarUAta lekhAI. gAMThyamAM garatha to maLe nahi. soLa varasanA capaLa chokarAe vagara mUDIe dhaMdho zodhI kADhavA buddhine kAme lagADI. te vakhate muMbaImAM pANInI pArAvAra taMgI. vIsa-paccIsa kUvA. paNa vastI vadhavA mAMDI ema kUvAo paNa DUkavA lAgyA. taLAvo baMdhAvA mAMDyAM. govALiyA taLAva, muMmAdevInuM taLAva, dhobI taLAva ane gIlDara taLAvanAM pANI upara lokonI trApaTa bolAvA lAgI. loko rAta AkhI pANI tANe. divase dhaMdhArojagAra kare. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 che. bRhad gujarAta baMdara upara mIThuM pANI maLavuM dohyaluM. narazIe baMdara zeThanI sAme ziMgaDuM ugAmyuM. zeTha bhaDakIne be DagalAM pAchA haThI upara mIThA pANIno dhaMdho mAMDyo. narazIe baMdara upara cAlatA gayA. zeThano pitto phATyo. eNe me'tA sAme ghUrakIne veNa vepAra-rojagAra upara najara rAkhavA mAMDI. vepAranI khUbIo kADhyAM. : "ATalI badhI AmadAnIvALo narazI zA zA thaI ane khAmIo zIkhavA mAMDI. baMdara upara AvatA vepArIo beTho hoya to AvA akoNA baLada mArI dharmazALAmAM zuM kAma sAthe narazIne nAto baMdhAvA lAgyo. neka ane Tekane AdhAre choDe che ? paMDyanI dharmazALA kema caNAvI nathI leto ?' takadIra upara TAMpIne beThelA narazI upara mULajI bArabhAyA zeThanAM veNa sAMbhaLatAM ja narazI zA gADAnI otha nAmanA videza sAthe vepAra karatA moTA vepArInI najara paDI. ADethI UbhA thayA. moMmAMthI dAtaNano kUco bahAra kADhIne narazIne mukAdama tarIke rAkhI lIdho, bolyA : "zeTha ! A dAtaNa tamArI dharmazALAmAM karuM chuM ane mULajI bhavAnIdAsa bArabhAyAnI bolabAlA hatI. zIrAmaNa mArI dharmazALAmAM karIza.' sthAvara ane jaMgama moTI mAla-milkatano e mAlika hato. narazI zAe dAtaNanAM be cIriyAM karI moDhuM dhoI mULajIbhAInI peDhInA pAyA halabalyA. potAnI milkata me'tAjIne kahyuM. "sAmAM makAnanA mAlikane bolAvo." hAthathI jAze evI dahezata dekhANI eTale, kAgadIvALI cAla, TAMkIvALo mALo narazInA nAma para caDhAvI dIdho. narazIe mANaso gAmamAM jaI makAna-mAlikane bolAvI hAthamAMnI milakatane jore vepAra kheDI jANyo. rUnA dhaMdhAne AvyA. eTale narazI zAe mAgaNI mUkI : "makAnanA mUla hAtha karyo. potAnI peDhI pAMgaravA lAgI. narazImAMthI narazI bolo." makAna-mAlika manamAM mUMjhAIne mUMgA rahyA eTale zA zeTha tarIkeno muMbaImAM mobho maMDAI gayo. lAkhopatimAM narazI zA akaLAIne bolyA : narazI zAnI gaNatarI thavA mAMDI. "bhAI ! moM mAMgyA rUpiyA gaNI devA taiyAra chuM pachI AvA narazI zAhe Aja potAnA vatana naLiyA javA bolatA kAM nathI ? jhaTa bolo, mAre zIrAmaNa karavAnuM moDuM mAMDavI dharmazALAmAM utAro karyo che. thAya che, makAna-mAlike moM ughADyuM. narazI zAe rUpiyAnI kothaLiyuM gaNI dIdhI. oraDA ughaDAvI rasoI taiyAra karAvI dharmazALAmAM zaNagArelAM gADAM joI dharmazALA potAnI dharmazALAmAM zIrAmaNa karI gADAnI heDyane naLiyAnA baMdhAvanAra zeThane tAjubI thai. tAjubIno tALo meLavavA mArage hAMkI. oraDAmAMthI cogAnamAM AvIne pUchaparacha AdarI : "ATalAM badhAM gADAM kyAMnA che ?' noMdha : A udAra dilanA zeTha zrI narazI zA nAthAbhAIe potAnI samRddhimAMthI pAlItANAmAM dharmazALA, narazI zAnA' meM'tAe umaLakAthI kahyuM : "naLiyA kaccha-naLiyAmAM caMdraprabhunuM jinAlaya, zetruMjayagiri uparanI gAmanAM gADAM che." caumukha TUMka para zrI caMdraprabhunuM jinAlaya, ema aneka sakhAvato kAMI avasara che ?' karIne udAratAnA udadhi tarIkenuM biruda meLavyuM. teo saMvata narazI zAnA sAmaiyAmAM AvelAM A gADAM che." 1857mAM muMbaI gayA hatA. evo te kevo narazI zA te TheTha naLiyethI ATalAM kacchato sAhasato sAgara ATalAM gADAM AMTo khAya!' puruSottama kabAlI are! zeTha narazI zAnI to aTANe vAriyuM che. muMbaInA baMdarethI potAnAM vahANo dezaparadeza dariyA kheDe che. kacchanA kIrtivaMta karmavaMta puruSottama meghajI kabAlI enI AbarUne AMbe evo koI nathI. narazI zA to ApaNA eTale sAhasano sAgara ane puruSArthano pahADa gaNAya. kacchano kIrtikaLaza thaIne jhagArA mAre che.' me'to narazI I.sa. 1907mAM temano janma, jJAtie kacchI zAnI biradAvalI bolI rahyo che. acarajathI dharmazALA lohANA, muMbaInA parA ghATakoparamAM puruSottama kabAlIe baMdhAvanAra zeTha sAMbhaLI rahyo che. emAM eka akoNA baLade ekaDo ghUMTelo, zaizavakALa vaTAvI kizorAvasthAmAM meTrikanI 3... S . . Jain Education Intemational ducation International Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 135 parIkSA ApI e pachI AvelI mAMdagIe temane abhyAsa te pachI puruSottama kabAlIe laMDananI impiriyala choDAvyo te abhyAsa sadAne mATe chUTI gayo. bichAnAmAMthI eravejha kaMpanImAM dAkhala thanAra prathama bhAratIyanuM mAna beThA thaI temaNe phoTogrAphI zIkhavAmAM potAnA cittane parovyuM. meLavyuM. te kaMpanImAM potAnI pharaja bajAvavAnI sAthe karnala puruSottamano puruSArtha eTalo prabaLa hato ke teNe phoTogrAphInI henDarsana saMcAlita vimAna uDDayana tAlImazALAmAM dAkhala kalAnAM kAmaNa kemerAmAM jhaDapavA mAMDyA. temaNe jhaDapelAM citro thayA. vimAnacAlaka tarIke tamAma prakAranI tAlIma levA bhAratanA vividha bhAgamAM yojAyelAM pradarzanamAM pradarzita karyA mAMDI. temane pAyaloTa tarIkenA "e" ane "bI" baMne prakAranA tyAre dezavAsIo phoTogrAphInA jAdune joIne Azcaryacakita vimAnacAlakanA (lAyasansa) paravAnA maLyA. thaI gayA hatA. e pachI temaNe potAnA vimAnamAM bhArata AvavAno taravariyA tokhAra jevA kabAlInI pravRtti ATalI ja kAryakrama ghaDI kADhyo. ane te vAtanI bhAratane jANa thatAM prazaMsAthI sImita nahotI thaI. temaNe jApAnamAM potAnA prathama pAyaloTa ane prathama vimAna dvArA AvanArA yokohoma" khAte maLelA phoTA pradarzanamAM paNa pote lIdhelI panotA putrane puSpothI vadhAvavA samagra dezamAM taiyArIono kalAsabhara chabIone mUkI jagatabharanA kalApremIonI AraMbha thayo hato. zAbAzI prApta karI, guNavaMtI gujarAtanI ane samagra mAhitI : A sAhasika vimAnInA sAhasabharyA bhAratanI zAna vadhArI. smaraNonI yAdamAM muMbaInA vAlakezvara vistAranA eka cokanuM kabAlInI kalAe temane vizvakalAjagatanA phalaka para nAma zrI kabAlI coka ApavAmAM AveluM che. mUkI dIdhA.. laMDananI royala sosAyaTI opha ArTasa ane royala phoTogrAphika sosAyaTInA sabhya tarIke temane cUMTavAmAM pratApI saMtazrI nAgAbAvA AvyA. gujarAtI yuvAnanI A eka asAdhAraNa siddhi dhrAMgadhrAthI aDadhA gAune palle hariparanI vAva nAme gaNAI hatI. oLakhAtA AzramamAM pacAseka varasathI eka avadhUta banIne I.sa. 1927mAM kemerAnA kasabI kabAlIno jIva beTho che. lAMbo hAtha karyA vagara traNa gAune tarabheTe jagata joI levA jhaMkhanA karato hato. teNe moTara mAraphate vaTemAragune tANya karI karIne roke che. roTalo khavarAvIne vizvadarzana karI levAnuM Ayojana karyuM. paraMtu te samaye keTalAMka vaLAve che. rASTromAM pravartatI azAMtinA kAraNe e rASTroe maMjUrI na saMtanuM kuLa ane nadInuM mULa jovAya nahIM' e ApatAM temanuM Ayojana aTakyuM. mAnyatAne haiye dharIne koI pUchatuM nathI. nAgAbAvAnA nAme kaMIka karI batAvavAnI tIvratAe mAMDa meTrika sudhInA raiyatanA rUdiyAmAM ramatA nAgAbAvA eTale satadharamano abhyAsI yuvAnane jaMpa nahoto. jagatapravAsInuM biruda thAMbhalo, duHkhIono belI, bhAMgyAno bherU-basa ATaluM sau pAmavAnI icchA mUrtimaMta na thatAM teNe vimAnI kSetre niSNAta koI jANe. thavAno manasUbo karyo. te mATe temaNe jarmanI para mITa mAMDI. nAgAbAvAne mana mAgavuM eTale motathI paNa bhUMDuM, to tyAM rahI vimAnanuM yAMtrika jJAna prApta karI lIdhuM. ya sadAvratanI Teka, bhagavo bhekha, vAghacarma para jayAre paloMThI I.sa. 1928nA varSanA okTobaramAM jarmanIne vALI alekhane ArAdhavA bese tyAre TheTha jAtA gebamAM tenA alavidA karIne laMDana AvyA. tyAM temaNe vAyuzAstramAM pUrNa paDachaMdA paDe. eno sAda paDye harine hAjara thavuM paDe evo pAraMgatatA prApta karavA mATe abhyAsa AraMbhyo. te abhyAsa tapIo ane japIo jogI. AvA jogaMdarane khAkhariyA pUro thatAM naukAzAstranuM paNa jJAna saMpAdana karavAmAM ekAgra gAmanA kaNabI paTeliyA pArakhI gayelA. bAjarAnA gADA, banyA, baMnemAM saphaLatA siddha thatAM temane miTirIyolojI nIraNanA pULA, kaDabanA bharoTAMnI vakhatovakhata heDayuM mokale. (vAyuzAstrI ane nevIgezana (naukAzAstra) sosAyaTInuM navanAthamAM jenAM besaNAM paDe evA nAgAbAvAno hariharano sabhyapada prApta thayuM. sAda AkhI sImamAM saMbhaLAya. Jain Education Intemational Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 koI roTalAno khAnAra, koI bhUkhyo, koI abhAgI manekhanI bhUkha bhAMgI bAvo bau rAjI thAya. Avo bAvo varasanA va2sa vaLoTI gayo toya rUpe raMge eka sarakho joIne loka badhuM acaraja pAme. dADhI mUchanA vALa dhoLA pUNI jevA, mAthAnA vALa kALA bhammara. pAMca paMdara varasa pachI jUo toya aMga AkhuM AdheDa avasthAne TherI gayeluM bhALo. ekaso varasanI uMmarane AMbI gayA pachI paNa evuM ne evuM rUpa, tala bhAreya pheraphAra nahiM. AvA jogI eka di' kasoTIe caDhyA. dhrAMgadhrAnA pAdaramAM AvelA dezaLa bhagatanI jagyAmAM bhaMDAro che. bhaMDArAmAM nAgAbAvA saMtaparaMparAne jALavI rAkhavA padhAryA che. sAdhusaMto, jogI-jogaMdaro, satI-jatI, bhakto ane saMsArIothI dezaLa bhagatanI jagyAmAM jANe mAnava maherAmaNa hele caDhyo che. bhajananI Thora bole che. hirarasanI helIe hiloLA letA mAnava maherAmaNane joIne AyojakonAM aMtaramAM AnaMda ane akaLAmaNano bevaDo bhAva ramI rahyo che. dhIro dhIro di' caDhI rahyo che, bapora thAtA Ave che. mananI mUMjhavaNa vadhI rahI che. saune ApavA mATe sukhaDInuM jamaNa taiyAra thai rahyuM che. mANaso pagapALA, gADAM joDIne, ghoDe caDIne AvI rahyA che. manekha kyAMya sAmyuM samAtuM nathI. dhrAMgadhrAnAM AMgaNAno A prasaMga. dezaLa bhagatanI bhaktinA pratApe ane prabhAva paragaNAne pApane pagalethI pAchuM vALyuM che. tenI suvAsa dharatInA cAreya cheDAne chabI gaI che. sUrajadAdo mAthe Avyo hariharano sAda paDavAnI mANaso saravA kAne vATa jovA lAgyuM. paNa hAma bhAMgIne beThelA Ayojako 'kema karavuM ?' enI gaDamathalamAM paDyA che. emAM koke jaIne nAgAbAvA bApune kAne vAta nAkhI ke '"bApu, hariharanuM TANuM pAchuM ThelAtuM jAya che." jenA ghaTaghaTamAM ghanazyAma ramI rahyo che, jenA rUdiyAmAM rAmanuM ahoniza raTaNa cAle che evA bApunI AMkha pahoLI thaI. moM mAthe AzcaryanA bhAva pAtharI pUchyuM. ''kAraNa ?" "kAraNa to bApu narI AMkhe dekhAya Ave evuM che. dhAryA karatAM mANasa vadhAre AvyuM. bApue padmAsana choDyuM. UbhA thaIne khabhe khesa nAkhyo, cAlyA rasoDA bhaNI, sukhaDInA oraDe jaI UbhA rahyA. bRhad gujarAta '"elA, hariharano sAda pADo eTale paMgata maMDe paDavA.'' bApunA veNa sAMbhaLI sau abola rahyA eTale bApu bhItarano bheda pArakhI gayA. ''bhalA mANasa bhagavAna bherU che pachI ApaNe bho zeno ? mANasone besADavA mAMDo. sukhaDI khUTe to eno jAmIna huM.' eTaluM bolIne sukhaDInA DhagalA upara khesa oDhADyo, khesa heDyethI kADhI kADhIne maMDo trAsa bharavA. bApue sevakone AjJA karI. hariharano sAda paDyo pachI to paMgata pachI paMgata maMDI besavA ne UThavA. roMDhA di' sudhI sukhaDI pIrasAtI rahI. sAMja paDI tyAre koI khAnAra rahyuM nahI eTale gAyuMnA moDhAM pAse sukhaDInA trAsa mukAvI bApue khesa upADI lIdho tyAre jonAra avatArIne bhakti bharI AMkhe vaMdana karI rahyA. noMdha : A pratApI saMta pU. nAgAbAvA bApunAM darzane dhrAMgadhrAnA sva. zrI amubhA jhAlA avAranavAra jatA hatA. temaNe avasAna agAu mane ApelI noMdha parathI temaNe jAte temanI siddhino anubhava karyo hato. vaMdanIya nAgAbAvA bApu pacAsa varasa uparAMta vAvanA AzramamAM rahyA hatA. dhrAMgadhrA potAnA AsanathI ardho gAu upara ja hatuM, chatAM kyAreya teo dhrAMgadhrAmAM gayA nahotA. AtmArAma brahmacArI pavitra nArInA vizALa lalATa para maNi zobhe ema AbhamAM caMdra zobhI rahyo che. nyAyI rAjavInA ratna jaData kavacanI jema tArAo jhagamagI rahyA che. bhagavAna zivanI jaTAmAMthI vahetI jAhnavInI dhArAonI aMjalI pIne zItaLa banelo samIra viharI rahyo che. eve vakhate jhAlAvADanI hatheLI jevI samathaLa dharatI mAthe AvelA dhrAMgadhrA gAmamAM amubhAne AMgaNe zAMti jema vyAkuLatAne, vairAgya jema lobhane ane dAna jema avaguNone aTakAve ema svAmI mAdhavatIrthanI vANI saMsAranA kSaNika sukhane thaMbhAvI rahI che. manekha badhuM svAmIjInI vANImAM tanathI ne manathI taraboLa thaI rahyuM che. vAta ema banI ke te dI' svAmI mAdhavatIrthanI vidvad vANIthI AkhuM gujarAta jJAnanA ghUMTaDA bharatuM hatuM. AvA samartha Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 130 svAmInI vANInI saravANI potAnA AMgaNe relAvI ane paNa sAdhu thAvA jevaDI uMmara kyAM thaI che ?" dhrAMgadhrAmAM dharmabhAvanAnI bhabhaka chUTe evA AzayathI amubhA "mAre dhumADAne bAcakA bharavA nathI. jhAMjhavAnAM jhAlAe svAmIjIne saptAha vAMcavA potAne AMgaNe padharAmaNI jaLanI pachavADe haDiyuM kADhavI nathI. retI pIlIne tela karAvI che. saMgA-saMbaMdhIone kaMkotrIo lakhIne saptAha kADhavAno tAla karavo nathI. mane mAro mAraga jaDI gayo che. sAMbhaLavA notaryA che. nAnA moTA garAsadAro, hetu mitro ane rAjIpe rajA Apo to avatAra UjaLo karI jANuM." nAtAdAra mahemAnonI hIMka bole che. amubhA ujaLA urathI saunI AgatAsvAgatA kare che. sau brahmacArInA bola sAMbhaLI paNa kuTuMba kabIlAne bhAI anirUddhanI vAta kabUla paMDyanA pAtaka dhoI rahyA che. AvelA mahemAnomAM mAlavaNa no'tI. sau nAmakkara gayAM. gAmanuM garAsadAra kuTuMba paNa mahemAna che. A kuTuMbano vIsa jenA lalATe tapasvInA teja lIsoTA khuda kIratAre ja varasanI avasthAe Avelo rAjakoTanI kolejamAM inTara tANyA che evA aniruddha janetAne oraDe Daga dIdhA. abhyAsa karato anirUddha nAmano juvAna paNa bheLo che. mAtAputranAM cAra netro maLyAM. emAMthI nirmaLA teja nitaryA. dI'e kathAmRtanuM pAna kare che ane rAtre bhajananI aniruddha !' mAtAe kahyuM. bolatI ThoramAMthI bhaktirasa pIto adharAte UMghe che. vaLI mAtAnI vANImAM dInatA nahotI paNa dilAvarI hatI. brahmamUhUrtamAM UThIne svAmI mAdhavatIrthanAM veNa jhIlavA kAnane "mA, saMsAramAM citta chabatuM nathI.' aniruddha aMtaranI saravA karato rahe che. vAta mAtA pAse rajU karI, vAtsalyabharI mITa mAMDI. jagadaMbA saptAhano punita prasaMga pUro thayo, jJAnagaMgA jevI rAjaputANI dIkarAnI vAta sAMbhaLI rahI, aniruddhanI vaherAvIne svAmIjIe vidAya lIdhI. amubhAne AMgaNe vANI AgaLa vadhI. UtarelAM mahemAna paNa potAnAM jIvatarane dhanya mAnatAM mA, mAre saMsAra to tyAgavo ja che. jo tamArA potapotAnA gAmanA mArage ravAnA thayAM. AzIrvAda Utare to bhavapAra UtarI zakIza." dIkarAnA eve vakhate mAlavaNavALuM garAsiyA kuTuMba vimAsaNamAM AvA bola sAgarapeTI rAjapUtANI sAMbhaLI rahI che. kuTuMbanA paDyuM. mAtAne haiye phALa paDI-anirUddha kyAM ? bhAI bhAMDuruM sau mANaso paNa aniruddhane gherIne UbhAM thaI rahyAM che. mAtA gotaNe caDyAM paNa anirUddhano patto lAgyo nahi. kuTuMba zuM zikhAmaNa Ape che e sAMbhaLavA saunA aMtara adhIrA thaI mAlavaNa pUchyuM ke anirUddhanI bhALa meLavavA Abha-jamInanA rahyAM che. aMkoDA eka karatuM rahyuM. pharIvAra aniruddha bolyo : "mA, tamArA AzIrvAda paMdarame divase anirUddha ociMto ja mAlavaNamAM hoya to huM paMthe paDuM." aniruddhanI vANImAM mAtAe pUrepUrA potAnA gharane AMgaNe AvIne Ubho rahyo. anirUddhane jotAM bhaktibhAvano raNakAra sAMbhaLyo. vidhavA janetAe moM kholyuM. ja saunAM haiyA harakhI UThyAM. paraMtu anirUddha to bhAyuM pAse rAjA gopIcaMdano prasaMga saMbhAryo. pachI dhIrethI kahyuM : AjJA mAMgI. "saMsAra tajIne brahmacArI banavuM che. rAjIpe rajA beTA ! tArI icchA saMsArano tyAga karavAnI thaI che Apo.' anirUddhanI AvI vAta sAMbhaLI ghaDIbhara sau thIjI to tema kara mArA peTa ! mArA tane AzIrvAda che. bhagavAna gayAM. pahelAMno uramAM UmaTelo AnaMda palakamAM osarI gayo. tAro paMtha ujALaze ne tuM sauno paMtha ujALa." bhAIoe samajAvaTa AdarI," bhAI, hindu dharmanA cAra Azrama-brahmacaryAzrama, gRhasthAzrama, vAnaprasthAzrama ane mAtAnAM vacano sAMbhaLIne sau daMga thaI gayAM! saMnyastAzrama-emAM hajI to tame prathama AzramamAM pagalAM noMdha : A banAva i.sa. 1942nA varSamAM banyo pADyAM che !" hato. aniruddha vihAra karatAM badrinAtha pahoMcyA. tyAM pa. pU. "mAruM mana e prathama Azramane choDavA kabUla nathI. zaMkarAcArya mahArAja svarUpAnaMdajIne guru karIne dIkSA grahaNa gAma-garAsano mAre bhogavaTo karavo nathI.' karI, AtmArAma brahmacArI nAma dhAraNa karI sanAtana dharmane Jain Education Intemational Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 ujjavaLa rAkhyo ane saMsArI jIvonA AtmAne unnata banAvavA dezabharamAM paribhramaNa karavA lAgyA. khamIravaMtA sArImA aSADhI pUnamanI rAte kapUranA karaMDiyA jevA caMdrane DhAMkIne rIMchaDiyuM jevI vAdaLiyuM Abhane DhabUrI dharaNI pa2 jhaLUbI rahI che. jhapaTuM deto TADhoboLa pavana phaMgoLAI rahyo che. eve TANe vaDA gAmathI nIkaLeluM eka velaDuM pATaNano paMtha kApatuM vagaDo vIMdhI rahyuM che. bhagavAna zivanA poThiyA jevA dhIMgA dhorInI DokanI ghUgharamALa sUnA vagaDAne cetanavaMtI banAvI rahI che. velaDAmAM pATaNa trikamasiMha bAroTanAM gharavALAM sArImA beThAM che. veDA gAme mAnatA pUrI karIne pAchA vaLI rahyAM che. hAthamAM mALAnA maNakA pheravatAM alakhane ArAdhI rahyAM che. tera mahinAnA putrane pAraNAMmAM jhUlato mUkIne dhaNI moTuM gAmataruM karI gayA che. oghaDanAtha bApunA AzIrvAda avatarelA dIkarA amarasiMhajIne bhalIbhAMtI ucherI rahyAM che. bAroTa kuTuMbanI te di' pATaNamAM jAhojalAlI. AMgaNe samRddhinI chAkamachoLa UDe. vaDodarAnA mahArAjA zrImaMta sarakAranA bAroTa kuTuMba mAthe cAreya hAtha. chatrI, chaDI, cAmara ane pAlakhInA rAja taraphathI moTAM mAna-pAna pAmeluM bAroTa kuTuMba eTale vaDodarA rAjanuM pUchavA ThekANuM. jenA pUrvajoe bhIDa paDye rAjanI bhera karavA lIlAM mAthAM hoDamAM mUkI hAthamAM tega dhAraNa karelI. rAja uparanA AvA upakArano badalo rAja mAna-akarAmathI vALI rahyuM che. trikamasiMha bAroTa para gAyakavADanA gAdIvArasone bhArobhAra bharoso. bAroTano nIkaLyo bola uthApe nahi. khoTI salAha bAroTa rAjane koI di' Ape nahi. eka-bIjA vacce rakhAvaTanA atUTa tANAvANA vaNAI gayelA. bRhad gujarAta AMgaNe annadAnanI, dhaNIe mAMDelI deganI dekharekha rAkhI rahyAM che. 'annano khAnAra che koI ?' evI bAroTa sAhebanI havelInA nAme oLakhAtI potAnA dhaNInA raheNAMka mahelAtanI parasALamAM pahelAMnI jema ja sAda paDAvI rahyAM che. sAdhu-saMto ane brAhmaNone koThAramAMthI kAcAM sIdhAM devAtAM hatAM. ema devAI rahyA che. dhaNIe pADelo cIlo catarAya nahi evA dRDha saMkalpa sAthe sArImA zobhI rahyAM che. Jain Education Intemational veDAthI pAchA vaLatAM ahUra thayuM che. paDI gayelA varasAdane kAraNe gADAmAraga kaparo thayo che. gADAnA paiDAMne kharIe upADatA baLado velaDAne tANI rahyA che. velaDuM pATaNanI lagolaga phUgavA AvyuM che. sUnI sImamAM bharAyelA pANInA khAbociyAMmAM deDakA dekArAM karI rahyA che. tamarAMnA tIkSNa avAjo aMdhAragherI rAtanA lejA kaMpAvI rahyA che. TADhe dhrUjatA ziyALanI lAMbI lALI rAtane bihAmaNI banAvI rahI che. paNa sArImAnA manamAM meghalI rAtanuM ohANeya nathI. e to mALAmA mana parovI ajapAjApanA akhaMDa jApa jApI rahyAM che. gADAkheDu gherAyelA Abha mAthe mIMTa mAMDato pATaNano dIvo dekhAvAnI vATa joto baLadonAM pUMchaDAM maroDato DacakArA bolAvI rahyo che. velaDuM DhoLAvamAM jevuM UtaryuM ke gADAkheDunI chAtI mAthe mAraganA beya kAMThethI bhAlAnAM phaLAM toLANAM, e sAthe ja paDakAra thayo. ''khabaradAra !'' gADAkheDunA hAthamAM baLadanI rAza kheMcAI gaI. baLada dharatI sAthe khoDAI gayA. A badhuM AMkhanA palakArAmAM banI gayuM. velaDuM aTakIne UbhuM rahI jatAM sArImAnI sUratA tUTI. e to haju IzvarabhaktimAM lIna hatAM. sArImA vaghAM : ''bhAI, have to ApaNe pATaNanA pAdaramAM pUgavA AvyAM chIe tyAre kyAM aTakIne UbhA ?'' trikamasiMha bAroTane mAthe oliyA oghaDanAthanI amI najara TharI ne ghare pAraNuM baMdhAyuM. sArImAe deva AMtaryuM che." darabAra' nAmanI A alaukika jagyAmAM dIkarA bhArobhAra 'sADA pAMca zera' sonAnuM chatra caDhAvIne potAnA saMkalpane siddha karI jANyo. putra amarasiMha sAthe mITa mAMDIne sArImA raMDApo kApI rahyA che. "bA ! aTakIne UbhA nathI. bukAnIbaMdhAe velaDuM sAMbhaLatAM ja hAthamAMnI mALA heThI mUkIne sArImA bolyAM : "kema AMtaryuM che ?'' bhAlA toLIne UbhelA lUTArAe DaNaka dIdhI. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 139 velaDAmAM hoya te utArI gho. je karyo che to dharatI gemAbhAIne ghera moMdhIbA nAmanI dIkarI. rAjanuM choruM sAthe jaDAI jazo.!" eTale rUpamAM zuM kamInA hoya. ghATIlA deha, upara devAMzI sAMbhaLatAM ja sArImAnAM navANuMlAkha rUMvADAe avaLAM rUpano jANe kaMpo DhoLAI gayo hoya evI pratibhA cogaradama rUpa dharyA, velaDAmAM pAtharelI dhaDakI helvethI tega tANI eNe phelAI. AkhA darabAragaDhamAM moMdhIbAno paDyo bola jhIlAya. sAme DaNaka dIdhI. rAjanAM kuMvarI, paNa AtmA koI anero, hAlatA ya dharatI no "bhaDanA dIkarAo eTaluMya jANatA nathI ke rAta mAthe dubhAya enI kALajI rAkhanAra moMghIbA, moTA thatAM enuM laIne nIkaLanArA mAthe hAthamAM laIne nIkaLe che! A kAMi sagapaNa karavA gemAbhAIe ghoDe palANa nAMkhIne ThekANAM phaMphoLavA mAMDyAM. potAnA khoraDAne chAje evA vevAI brAhmaNa-vANiyAnuM velaDuM nathI. A to pATaNanA bahAdurasiMha gotavAnI vetaraNamAM paDelA, paNa moMghIbAne koNa jANe bAroTanuM velaDuM ! rasto mokaLo karo." potAnI sagAInI vAtamAM koI rasa no'to. ene mana to bAroTanuM nAma sAMbhaLatA ja toLAyelA bhAlA pAchA giradhara gopALa e ja sAco sago dekhAto hato. bAkInI vAta kheMcAI gayA. potAne mithyA jaNAtI hatI. mIrAMnAM badhAMya pado moMghIbAne - baMne jaNAe sArImAnI mAphI mAMgI mAraga ApI moDhe, bolavA bese tyAre eka pachI eka kaDeDATa bolI nAkhe. dIdho. moMghIbAnI AvI vAta sAMbhaLIne emanI mAtAne haiye noMdha : . pU. zrI sArImAe pATaNathI cAlIsa dhrAsako paDyo. rakhene kuMvarI verAgaNa banI jaze to ! eka di kliomITarane aMtare AvelA alakhanA oTalA jevI mAtAe moMghIbAne pUchyuM. "beTA, A gheluM kyAMthI lAgyuM?" oghaDanAthanI jagAmAM caDAvela sADApAMca zera sonAnuM chatra Aja paNa jhaLajhaLI rahyuM che. moMghIbAe savAla karyo : "zenuM gheluM ?" dIkarIne verAgane rastethI rokavA mAtAe pANI jagadaMbA samaya pahelAM pALa bAMdhavA mAMDI. moMghIbA bAnA veNano maMrama moMghIbA pArakhI gayAM. eNe janetAne vaLato javAba dIdho. : "bA, gohilavADanI garavI bhUmi uparanuM moranA IMDA jevuM bhagavAnane bhajavAmAM badhAya juga sarakhA." kAToDiyuM gAma. dIvA jevaDA gAmamAM UDIne AMkhe vaLage evo mAtAne kuMvarIno javAba gamyo nahi. paNa bhaktirasamAM darabAra gemAbhAIno darabAragaDha. DUbakI mAratAM moMghIbAnA manano tAga kADhavAnuM kAma emanA AvA darabAragaDhanA DAyarAmAMthI eka di' koyA mATe kaThina hatuM. bhagatanI vANI upara vArI jaIne gemAbhAInA bhAI caudeka varSanI uMmaramAM moMghIbAnuM mana jagatanA cokamAM vAghAbhAI saMsAranI mAyAjALane vegaLI mUkIne hAlI ca karI cakaraDI pharavAnuM kabUla karatuM nahotuM. nIkaLelA, eno ajaMpo gemAbhAIne nAno-sUno no'to. paNa TANuM jAtAM vAghA bhagate zihoramAM koyA bhagatanI jagyAmAM A vAtathI bhaDakI uThelA gemAbhAIe moMghIbAne raDuM roTalo moTo karIne nAmanA kADhI. ThekANuM gotI paraNAvI devA jhaDapabhera ThekANAM gotavA mAMDyAM. vAghA bhagata kAyAtoDa kAma karIne zihoranI koyA rojhiyA gAmanA ThAkorano kuMvara gemAbhAInI AMkha bhagatanI jagyAmAM bhukhyAne roTalo Ape, nirAdhArane Azaro vATe thaIne aMtaramAM UtarI gayo hato. e ThekANuM to maLatuM Ape, rAta paDe eTale rAmasAgarano guMjArAva ve'to thAya ane hatuM, kIdhAnI ja vAra hatI. vAdaLa phADIne bulaMda kaMThe gavAtAM bhajano bhagavAnane kAne gharamAM masalato thaI. AvatIkAle rUDo di' hato ane athaDAya. Ama bhaktinI bhabhakamAM vAghA bhagata oLaghoLa zubha coghaDiye ghoDe palANa nAMkhI rojhiyA javAnI, banI gayA. kAToDiyAnuM kArabhAruM gemAbhAInA ekala paMDya gemAbhAIe sAbadAI karI. A vAtanI sanasA moMghIbAne upara paDyuM. kAne paDI, basa, thaI rahyuM. eno Izvara sAthe ekAkAra banelo Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 je bRhad gujarAta AtmA ALoTavA lAgyo. AMkhyuMmAMthI UMgha UDI gaI. kAkA, phaTakiyA phoDI nAkhIne AvI chuM." vicAro gebamAM ramavA mAMDyA. dhArI no'tI evI Aphata dIkarI, ahIM rahenAra najarane oraDA mAthe nahi, AMkho phADIne sAme UbhelI joI. aMtara upara rAkhI jANe I ja rahI zake." AkhI rAta moMghIbAe maMthana karyuM. kAyAnA thoDA jANuM chuM." doraDA thavAnAM hatAM! enA manamAM ekanI banavA karatAM anekanI annapUrNA banavAnA aramAna hatAM. ene evA sAthe ""aDhAreya AlamamAM Izvara bhALe bhedabhAva nahi." paraNavuM hatuM ke jemAM koI bhavamAM raMDApo maLe nahi. "ie jANuM chuM." ughADA AkAzamAM tArAono darabAra bharIne caMdra beTho vAghA bhagate moMghIbAne AvakAryAM. eno AtmA rAjI hato. enI khidamatamAM lAkho tAralAo malaka malaka thatA thayo. UgatI juvAnIne aLagI karIne phUlanA daDA jevI kAyA vIMTaLAIne caMdranA caraNo cUmatA hatA. moMdhIbAnI najara moMghIbAe janasevA pAchaLa kasoTIe caDAvI. oraDAnI ughADI bArImAMthI AkAza tarapha maMDANI. jANe | koyA bhagatanI jagyA eTale roTalA ne chAzanuM rAtadinuM mAraga dekhADavA bhagavAnanI sAme savAla karIne javAbanI paraba. bhagatane nAme bhUkhyAne roTalo maLe. jagyAmAM vATa jotAM hoya ema ekITaze AbhanI mAthe mITa mAMDI rahyAM. gavatariyuM. chANa-vAsIdAM saue karavAnAM. koI mahaMta nahi. madharAta bhAMgavA AvI hatI. be pahora rAte potAno kAma kare I mahaMta, babbe maNanA paDavALI ghaMTIo hAlyA kare. mukAma pRthvInA paDa mAthe pAtharI dIdho hato. thoDIvAramAM loTanA DhagalA thAya. roTalA ghaDAya, chAzanA valoNAM thAya. ughADA Abha mAthethI moMghIbAe najarane pAchI vALI lIdhI. savAra-sAMja sAda paDe, "koI annano khAnAra." ene javAba jaDI gayo'to. ajape caDelA jIvanane nirAMta moMghIbAne jANe ke navI duniyA maLI. rAja-mahelanA maLI, bIjI paLe e UMghI gayAM. bhrAmaka sukhonI jALa chedAI gaI ne jIMdagI jIvavA mATe eno prabhAtanA dorA phUTyA e UThyA. UThIne eNe mAraga AtmA soLe kaLAe koLI UThe evuM ThekANuM sAMpaDI gayuM. pakaDyo zihorano....ughADA page kaMkuvaraNAM pagalAM pADatAM ajAcaka jagyA koyA bhagatanA nAma sAthe hAle. jagyAmAM pADatAM e koyA bhagatanI jagyAmAM pUgyAM. annanA DhagalA ThalavAya. koI kahetuM nathI koNe mokalAvyuM, pUgatAMnI sAthe ja vAghA bhagata bolyA : 'koNa kyAMthI AvyuM ne dhAnano pravAha hAlyo ja Ave. moMghIbA?" moMghIbA prabhAtamAM UThe. prabhAtiyAM gAtAM gAtAM gAyo hA, huM moMghI." dovA bese. vAsIduM kare. chAza valove, ghaMTI pherave. bapora TANe "kema aNadhArI ? khata khabara vagara?" jamanArAone mAtAnI mamatAthI roTalA ne chAza pIrase. "kAkA, bhagatanI jagyAmAM AvanArane vaLI veLA- Ama moMghIbAe jIvanane UjaLuM karI batAvyuM. kaveLAnA bheda hoya?" jIMdagIbhara teo du:khiyAno visAmo banIne rahyAM. vAghA bhagata bhatrIjInI vANI sAMbhaLIne camakyA. mAnavasevAmAM ja prabhusevAno pAra pAmI gayelAM moMghIbA AvuM UMDANa UgIne UbhI thAtI chokarImAM hoya enuM Akhare avasthAne Are beThAM jIMdagI paryata alakhane sAcA osANeya bhagatane hatuM nahi. tethI e moMghIbA upara najara arthamAM ArAdhyo. probIne bolyAM : "A darabAragaDha nathI." saMvata 2021nI sAlanA poSa mahinAnI sAtamanI jANuM chuM." sAMje potAnA AtmAne dehamAMthI vegaLo karIne vidAya lIdhI. bhagate moMghIbAnI vadhAre cakAsaNI AdarI : "dIkarI, AjanA yugamAM saMkrAMtikALamAM potAnI bhaktino prabhAva A to khAMDAnI dhAra, I to chANa-mUtaranAM vAsIdAM, pAtharIne viramI janAra jagadaMbA samAM moMghIbAnAM caraNomAM bhUkhyAMne chAza-roTalAnuM paraba." ApaNuM zira jhUkI paDe che. Jain Education Intemational Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 141 pALiyAdanA unnaDabApu hatI. ekatArAmAMthI madhapUDAmAMthI mIThapa gaLe ema sUra gaLAtA hatA. madharAta gaLatI hatI. sau harirasanI helImAM Izvara tarapha jaI rahelA evadhUtanA aMtaramAM navo aMkura hiloLA letA hatA. ThAkarathALI pharatI hatI. maMjIrAnI Thora phaTe ema uSAnuM paheluM kiraNa phUTI gayuM che. mada ane mohano bolatI hatI. naraghAM para thApa paDatI hatI. temAMthI nAdabrahma nAza karIne samAdhie caDhelA saMtanA citta jevo nadIno nirmaLa UThato hato. rAtrinA caMdratejamAMthI amarata TapakatuM hatuM. moTA pravAha vahI rahyo che. sumanamAMthI suvAsane uThAvI zILo bhaLakaDe bhairavInA chellA sUra sAthe taMbUranA tAra jeThA. samIra sRSTimAM sarI rahyo che. dAdAbApu moTuM gAmataruM karI gayA. pachI unnaDa bApue evA rUDA TANe "saravA' nAmanA nAnakaDA gAmamAM jagyAnI dharmagAdI saMbhALI hatI. gAmamAM pahelI vakhata pagalAM ujama sAmo samAto nathI. UDatA abIla gulAle raMgamaLo karyA hatAM. savArathI ja bApunI ghera ghera padharAmaNI thavA lAgI. bharAI rahyo che. jhAMjha, pakhAja, Dhela, trAMsA ane zaraNAyunA moDhAgaLa phALiyAnA AdhAre bAMdhelA dokaDa para thopIo paDatI sUre dothA jevaDA gAmanI zerIo ane coka chalakAI rahyAM che. hatI. karatAla temAM tAla purAvatI hatI. maMjIrAno mITho gAmanI bahena dIkariyuM ane vahuvAruonAM bhAtIgaLa vastro raNakAra relAvatI maMDaLI AgaLa cAlatI hatI. tenI pAchaLa phUlavADInuM rUpa racI rahyAM che. bApu punita pagalAM pADatA hatA. nArIvRMda saravA sAda-dhoLavAta ema banI ke, saurASTranA saMta paraMparAnA chogA maMgaLanA sUra choDatuM hatuM. jevA pALiyAdanA pIra lekhAtA visAmaNa bApunI jagyAnA zerI vaLAvI saja karuM hari Avone." mahArAja unnaDabApunI padharAmaNI thaI rahI che. tenAM sAmaiyAM Ama padharAmaNI karatI karatI maMDaLI motIbhAInA karIne vAjate gAjate utAre teDI lAvyA. reNAMkanA gharavALI zerImAM pUgI, motIbAInA phaLiyAmAM TUMge | kuMbhAra bhagata koruM mATaluM mUkIne pANI bharavA lAgyo. tahevA mAgo che bApunI najara pANI bharatA mANasa upara paDI. bApunA bola nIkaLyA : "Aja motIne badale tame AvyA ! motI kyAM che?" bApue pUchyuM: "ATalA badhA mANaso kema bheLAM thayAM | bApunAM veNane pANI bharanAra gaLI gayo. eTale koIe kahI nAMkhyuM : "motIbhAInA gharavALAMne vadhu lagolaga beThelA khasa gAmanA tabu mA" rAje phoDa pADyo. paDatuM vahamuM lAge che. eTale nAtIlA bhegA thaI gayA che." "motIne gharethI bAI maMdavADane khATale che eTale paMDyathI avANuM nahi hoya." | bApue tabhu mA'rAja sAme najara nAkhIne motIbhAInA phaLiyA tarapha paga upADyo, tabu mA'rAja paNa evo te kevo maMdavADa ke pANInuM mATaluM bharyAnuM veLu bheLA hAlyA. maMDaLI zerImAM cUpa thaIne UbhI rahI gaI. baMgaNanI ADaza karIne maMdavADano khATalo osarI para "hA bApu, maMdavADa bhAre che. ghaDiyuM gaNAya che. rAkhyo hato. bApue phaLiyAmAM UbhA UbhA kahyuM : "bhAI eTalAmAM badhuMya AvI jAya." motI, baMgaNa choDI nAMkho." tabhu mArAjanI vAta sAMbhaLIne bApue lAMbI paDapUcha bApunA bolano tarata amala thayo. karavAnuM mAMDI vALyuM. nirmaLa AMkha mAthe popacAM DhALI dIdhAM. hA mIjI paLe pAchA popacAM ughADI satsaMge vaLyA. sau sevakonI jama sAthe vaDachaDa karatAM motIbhAInA gharavALAM sAme mAthe hasI hasIne harikIrtananI vAtuM karI. kiratAranI mITa mAMDI palakavAra harinuM smaraNa karIne unnaDabApu bolyA : | mArAmatyanI kUMcIo dekhADI. sAMja sudhI bhaktinI bhabhaka chUTI. dIvATANe ALasa maraDIne beThI thaI khAvAnuM mAMge to jANajo ke pALiyAdanA ThAkare beThI karI." to vALupANIthI paravArIne utAre alakhanA ArAdha chemAMDyo. aMdhAravIMTyA gAmaDAne utAre eka jyota jhabUkatI eTaluM vadIne bApu maMDaLImAM bhaLI gayA. na maLe!" Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 4 bRhad gujarAta bapora thayA, roMDho DhaLyo,dharatI mAthe roLakoLya di' pAtharIne vaLato uttara dIdho : "bApu, sAdhu to calatA bhalA." rahyo. saMdhyAnI saMjya vaLI, ema karatAM dIve vATuM caDI. kSaNavAra haridAsajI cUpa rahI gayA. karacaliyALo deha bAIe paDakhuM pheravyuM. AMkhyuM parathI popacAM upADyAM. TaTTAra thaI gayo. bIjI kSaNe AMkha ughADIne kahyuM : ""merI moMmAMthI veNa nIkaLyAM : ""peTamAM lAya lAgI che, khAvuM che." bAtako mata ThukarAvo." jANe mahaMta sAhebanA avAjamAMthI sAkaravALuM dUdha pIvarAvyuM. palakavAramAM jANe ATheya AjJA sAMbhaLI, lIMbaDInA gRhasthoe mahaMta sAhebanI vAtane koThe cetanA prajavaLI UThI. AdhAra dIdho. "bApu, TharI ThAma thAva. kabIra Azramane abhyAgatano Azaro banAvo to aDasaTha tIratha A haDI kADhIne mANaso bApune utAre pUgyA. jAto jIva bhogavAnA kAMThe khaDA thAze." pAcho AvyAnA khabara dIdhA tyAre bApu eTaluM ja bolyA : "bApa ThAkara koInuM bUruM karato nathI." saunA zabdo enA cittane chabI gayA, Akhare tapasvI bApunuM aMtara ogaLI gayuM. ardhA caMdra jevaDA kapALavALo, noMdha :-motIbhAIe dara mahinAnI ajavALI bIje dhoLI kaMthAe DhaburAyela dehavALo, niramaLa najaravALo, jagyAmAM savA rUpiyo dharavAno saMkalpa karelo. motIbhAI satanAmanAM aMtaramAM akhaMDa jApa japanAro jogI bhogAvAnA atyAre hayAta nathI paraMtu pitAnA saMkalpane temanA putra zrI manajIbhAI Aje paNa jALavI rahyA che. roTalo ne oTalo kAMThe TharI gayo tyAre vikrama saMvatanuM be hajAra ne AThamuM ApatI pALiyAdanI visAmaNa bApunI jagyA para pU. varasa hatuM. amarAbApU birAje che. zrI dAnA mAmA saunI khAtara baradAsta saMsAranI sAhyabIne choDI denArA devatAI dUte kabIra karI paraMparAne jALavI jANe che. AzramamAM Ahaleka jagAvyo. oliyA tapasvI bApu kabIra kahe kamAlako, do bAtAM zIkha leH kara sAhebakI baMdagI ora bhUkheko anna de." lAkheNI lIMbaDI mAthe Izvara tarapha jaI rahelA sAdhakanA kabIra sAhebanI vANIne vaNI lenAra bhekhadhArIe cittamAM navo aMkura phUTe evuM uSAnuM kiraNa phUTI gayuM che. AzramanAM AMgaNA saune mATe UghADAM mukAvI dIdhAM. sata dAtAranA dIla jevo pahoLo paTa pAtharIne bhogAvo nAmanA nAmano nejA pharakAvI lIMbaDI paragaNAMmAM sAda paDAvyo : nadI niramaLa nIrano nInAda karatI vahI rahI che. AbhanA jene chokarA bhaNAvavAnI pahoMca na hoya ene mArI pAse AMgaNAMmAM AvIne UbhelA aruNanAM tejakiraNe bhogAvAne mokalajo. Azrama roTalo ne oTalo Apaze." kAMThe Avelo kabIraAzrama taraboLa thaI rahyo che. sAda sAMbhaLI AvelA bALakone, tapanA tejamAM eve vakhate satanAmamAM ekAkAra thaIne mahaMta taraboLa banelA bApue bApathIe savAyA sAcavyA, haridAsajIe AMkha UghADI, sAmekhaDA thayelA tapasvIbApu mAthe sArasaMbhALa rAkhI. nAta-jAtanA bhedanI bhItyuM bhAMgIne eka mITa mAMDI. paDachaMdadeha, goro vAna, zaradanA Abha jevI UjaLI, paMgate potAnI paDakhopaDakha besArI bhANA-bheda rAkhyA vagara AMkhyuM, vizALa bhAla, Izvarane AMbu AMbu thAto AtmA. bhAvathI bhojana karAvavAno Adara dIdho. je vAnagI potAnA AvI mUrtine joIne mahaMta sAhebanI AMkhyuM TharI. jo bhANAMmAM paDe e ja vAnagI bALakonA bhANAMmAM paDe. A mUrti rokAI jAya to kabIra sAhebanA paMthane UjaLo karI eka di' bApune kAne vAta AvI ke kheroga (kSayaroga) dekhADe evuM daivata paDyuM che. nA daradIne cokhkhuM dUdha maLatuM nathI. mANaso pIDAya che. vAta ATaluM vicArIne mahaMta sAheba veNa vadyA, sAMbhaLatAM ja tyAga ne tapanA trAjave toLI jANanAra tapasvI "tapasvIjI, Idhara Thera jAva." bApunI AjJA UThI : ""AjathI ApaNA AzramanI gAyuMnuM AkarA tape tana ane manane tAvI tAvIne trAMbAvaraNuM savAra-sAMjanuM tamAma dUdha kSaya roganA dardIne mATe davAkhAne karIne tIratha karavA nIkaLelA bApue moM mAthe mITho malakATa mokalavuM. eka TIpuMya koIne jIbhane Terave mUkavuM nahIM." Jain Education Intemational Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 143 te di'thI zeDakaDhA dUdhanA degaDA davAkhAne pUgavA taLAImAM paNa ujamazIbhAInA jIvane jaMpa nathI. vAmakukSI lAgyA, paMDyuM ane AzramanA sevakoe dUdhanA svAdane choDI karatAM karatAM jenI ghaDIka AMkha maLI jAya che, evA dIdho. paradezathI gAyuM utArI dUdhanAM doNAM vadhAratA gayA ane ujamazIbhAInuM citta Aja ciMtAne cakarAve caDyuM che. dardI mATe mokalatA rahyA. A ujamazI zeTha eTale hAujI morArajI modInA kabIra sAhebanuM satanAma jenA cittane chabI gayuM che, vaMzano velo. eka jamAnAmAM hAujI morArajIne ghera gAmanAM aMtarane AMbI gayuM che. evA A tapasvI bApu kyAreka gAma ijAre rahetAM. hAujI morArajInI vepAravaNaja paNa paMDitAInA pATha bhaNe che. kyAreka bhoMyarAmAM gArada thaI kabIra moTI. muMbaImAM hAujI zeThanI hAka vAgatI. muMbaInI sAhebanI vANIne valovI valovI navanIta nItAre che, to bajAromAM hAujI zeThanI bolabolA hatI. hAujI zeThanI kyAreka saMtonA caraNa seve che. be mahinA sudhI bhUgarbhamAM hAmaNI ToDAnI hatI. sAdhanA karI bhaktinA bhAvamAM bhIMjAI dIna-du:khiyAnA belI AvA parivAranA pItAMbaradAsane tyAM ujamazIbhAIno bane che. janmabALapaNamAM khapajonuM bhaNIne ujamazIbhAIe muMbaIno akhaMDa ArAdhanAmAM ALoTanAra A oliyAnA mAraga lIdhelo. tyAM teo majIyArI peDhImAM jotarAI gayA. aMtaramAMthI ATheya pahora eka ja vAtanA ghora UThe che. 'dIna- vANiyAno dIkaro dhaMdho to jANe gaLathuthImAM ja laIne ucheryo duHkhiyAMnI duA lyo, bhalAIne bhegI karo. e ja satanAmano hoya pachI pAcho paga paDe kyAMthI ? sUraja che.' ujamazIbhAIne muMbaInuM pANI sadhuM nahi. majiyArI paraduHkhabhaMjana vIra vikramanA saMvatanI be hajArane peDhImAMthI chUTA thaIne pATaNamAM pAcho paga dIdho. teranI sAla AvI ne paMDye potAnAM tapobaLanA teja vadhAravA pATaNamAM te di cunIlAla sAkaLacaMdanI dezI kApaDanI cAra mahinA guphAmAM gArada thaI gayA. chellA traNa di' ane peDhI. ujamazIbhAI vANotara tarIke rahI gayA. nokarI karatAM traNa rAtanI akhaMDa samAdhImAM lIna thaIne bahAra AvyA tyAre karatAM kApaDanI le-vecanI rUkha pArakhI. nokarI paDatI mUkIne temanAM darzana karavA lIMmaDInuM loka thoke thoke UmaTyuM hatuM. prANarAma jamiyatarAma mahetA sAthe bhAgIdArImAM dezI noMdha : Aje A saMta bhogAvAne kAMThe beTho che. jenI kApaDano dhaMdho mAMDyo. eka dAyakAmAM to paMthe pATaNamAM kAyA ahIM che ane kALajuM kiratAranA caraNomAM jaI pUchyuM che. potAnI peDhI UghADI. prAmANiktAnAM pagathiye pagalAM pADatAM evo nirmohI zIlavaMta sAdhu jenAM darzana karyuM bhavanAM duHkha pADatAM aDhaLaka kamANIne AMbavA lAgyA. be-pAMca varasamAM bhAMge evo saMta lIMbaDInA bhogAvAne kAMThe beTho hato. to potAnA pUrvaja jevI jAhojalAlI jhaLahaLI UThI. riddhi"meru Dage paNa jenA manaDAM Dage nahi'-sanmArge saMpatti siddhi jANe tenA kadama cUmavA lAgI. hAma, dAma ne ThAmano jene vAparavI hoya te aSADhIlA meghanI jema A jagyA mAthe tenA jIvanamAM jotajotAmAM tragaDa racAI gayo. nekITekAnA varase ! A lekhake jAte jaIne temanAM darzana karyA hatAM. paMthe pagalAM pADanArA vIsA jhAroLA zeThanI AMTa ane AbarU paragaNAmAM paMkAvA lAgI. vaDodarA zrImaMta sarakAranA paramArthI ujamazI zeTha rAjadarabAramAM rUDAM mAnapAna maLavA lAgyAM. pATaNa nagara upara niraMtara dharmanI dhUMsarI dhAraNa ujamazI zeThanI gAMThyamAM jema nANAMnI kothaLiyuM karanArA dharmadhUraMdharanA tapatA dhUNA jevo taDako tapI rahyo che. bharAvA lAgI ema emaNe nANAMne dharama-karamanA mArage abhAgaNI oratanA ATheya pahora zokathI zekAtA aMtara jema mokaLAM mUkavA mAMDyAM. pATaNanA ane pATaNa bahAranA vidvAna dharatI zekAI rahI hatI. UThatI UnI UnI varALa jANe brAhmaNone notarIne viSNuyAga ane sahastracaMDI karAvI pATaNane Abhane AMbI rahI che. maMtrothI mahekatuM karI paheluM pagaluM pADyuM. eve vakhate baporA karIne pATaNano nagarazeTha AvA ujamazI zeThanA cittamAM saLavaLATa che. pATaNamAM ujamazIbhAI ghaDIka ADe paDakhe thayo che. savAmaNanI tAvano vAyaro vAI rahyo che. ghare ghare khATalA paDyA che. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 tAvamAM mANaso kaNase che. davAdArUnA paisA nathI ane che to pATaNamAM nathI davAkhAnuM ke nathI dAktara! ujamazI zeThanuM khoLiyuM palaMga pathArIe paDyuM che. paNa mana pATaNane khoraDe khoraDe bhame che. roMDho thatAM ujamazI zeTha UghADI AMkhe pathArImAMthI UThyA. peDhIe pUgyA. 'sarakArane kAgaLa lakhyo ke, pATaNanI prajA tAvamAM pIDAya che. davAnI koI sAdhana-sagavaDa nathI. tame pATaNanI prajA mATe be dAktara mokalo, dAktara ane davAkhAnAno tamAma kharca huM bhogavIza.' sarakAramAM kAgaLa pahoMcatAM ja kAgaLanA javAbamAM be DaoNkTaro sarakAra taraphathI hAjara thaI gayA. ujamazI zeThanA haiyAmAM AnaMda UbharAyo. ujamazI zeThe harakhAtA haiye nANAMnI kothaLiyuMnAM moDhAM mokaLAM mUkyAM. pATaNanI prajAne pUrepUrI dAktarI sAravAra maLe te mATe eka davAkhAnuM cAcariyA mahollAmAM zarU karAvyuM ane bIjuM davAkhAnuM hIMgaLAja cAcaramAM zarU karI dIdhuM. dardIonA ghare ghare javA mATe be ghoDAgADIo paNa ApI. tAvanA rogane pATaNamAMthI pAcho vALavA ujamazI zeTha ane dAktaroe kamara kasI. gharogharamAM rogamAM sapaDAyelA dardIonI dilathI davA zarU thaI. hADapiMjara jevI hAlatamAM jIvatI pATaNanI prajAmAM jANe ke prANa pUrAyA, cetana saLavaLyuM. divaso ane mahinAo vItavA lAgyA, samayasaranI sAravAre tAvanA rogamAMthI mANaso mukta thayAM. baMne dAktarone pATaNamAMthI pAchA javAno vAro Avyo. vaLI pAchA ujamazI zeTha mUMjhANA. baMne dAktaro pATaNa choDIne cAlyA jaze pachI pATaNanI prajAnuM zuM ? ujamazI zeThe vaLI pAchA dota-kalama hAthamAM lIdhA. sa2kA2ne kAgaLa lakhyo ke, 'tAvano roga jaDa-mULathI gayo che. te sarakAranA dAktaronI sevAne AbhArI che. paNa mArI eka araja che ke bemAMthI eka dAkatarane sarakAra kAyama pATaNamAM rahevA hukama karaze to huM dAktara ane davAkhAnAno kharca mAthe laIza. noMdha : A paramArthI zeTha ujamazIbhAI pitAmbaradAsano Jain Education Intemational bRhad gujarAta janma vikrama saMvata 1914mAM bhAdaravA suda-8nA roja thayo hato. saMvata 1970mAM pATaNa voTara varkasa khUlluM mUkavA sayAjIrAva AvyA tyAre hAiskUlanI borDiMga bAMdhavA rUA.15000nuM dAna karyuM hatuM. kedArezvara mahAdevamAM saMvata 1973nA mAgazara mahinAmAM homAtmaka zatarudra yajJa karAvyo hato. pATaNamAM Ayurvedika pAThazALA mATe 1,00,000 ApyA hatA. pATaNathI 8 mAula upara zAmaLezvara mahAdevanA maMdiramAM dharmazALA-kUvA baMdhAvI ApyAM hatAM. siddhezvara mahAdevano jIrNoddhAra karAvI Apyo hato. japAtmaka mahArudra yajJa karAvyo hato. bagezvara mahAdevanAM maMdirano jIrNoddhAra karAvyo hato. nIlakaMThezvara mahAdevamAM saMvata 1976mAM japAtmaka atirudra karAvyo hato. sAhasika motIzA zeTha ahiMsAno Ahaleka jagAvI jagatane krUratAmAMthI karuNA tarapha doranAra ne tAranAra covIsa siddhonAM jyAM besaNAM che evA siddhAcala (zatruMjya) parvata 52 pUrvamAM pragaTelA sUryanAM kesa2va2NAM kiraNo daDI rahyAM che. paDatA teja pUMjane jhIlatAM zikharabaMdha derAsaro jhagArA daI rahyAM che. tapiyA ane japiyA jaina munivaronA tapobaLe jyAM dayA ane dilAvarInA dIvaDA akhaMDa ajavALAM pAtharI rahyA che. evI tIrthabhUminA pagathAre muMbaI nagarIno mAletujAra motIzAha zeTha dhIrAdhIrA DagalAM daI rahyo che. bheLA amadAvAdanA nagarazreSThI haThIbhAI ane bIjA hetumitro ane sagAMsaMbaMdhIo nAtIlA ne nAtAdAro vIMTaLAI zeThanI hArohAra hAle che. rAmapoLanI bArI nAme oLakhAtI jagyA pAse pahADamAM UMDo koMtala motIzAha zeThanI najare nIrakhyo. zeThano paga thaMbhI gayo motIzAhanI mITa AsapAsanA vAtAvaraNane mApavA mAMDI. manohara vAtAvaraNa motIzAhanAM manamAM mojanA torA bAMdhI gayuM, paMDyanI paDakhopaDakha bheLAhAlatA haThIbhAI zeThanI sAme joIne veNa vadyA : Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 145 "haThIbhAI, A kuMtAsaranA ThekANe devaLa baMdhAvyuM hoya to nirmANa karAvavAno moTo manoratha karyo. haThIbhAI zeTha, bhAre dIpI UThe." pratApamala joItA, divAna amaracaMda damaNI temaja godharA manobhAva sAMbhaLIne DahApaNano dariyo 1 kizo ane dholerAvALAe paNa kAma UpADyAM. ane vAlare lekhAtA elA haThIbhAI hasIne bolyA, "motIzAha, vAta | divya ane bhavya derAsaranI rakSA mATe cAra buraja vALo to lAkhanI che paNa..." teNe aTakela haThIbhAI mAthe mITa jAmokAmI killo baMdhAvyo. beya bAju poLanI racanA karAvI. mAMDIne motIzAhe savAla karyo! vaccovaca bArI mukAvI. paNa zuM?" pratiSThA nIja haste karAvavAnI kAmanAvALA motIzAha "cothA ArAmAM thayelA dhananaMdano paNa A khADo zeThano dehotsarga thayo hato, tethI motIzAhanA putra khImacaMda pUravA samartha nahotA" zeThe pitAnI icchA pUrNa karavA bAvana saMghavIonA saMghapati banI vidhividhAnayukta aMjanazalAkA karI mULanAyaka tyAre AvaDo koMtala pUrIne upara devaLa bAMdhavAnI vAta RSabhadeva bhagavAnanI divya pratimAnI pratiSThA karI. punita bau moTI thaI paDe." zeTha haThIbhAInI vAtane bIjAe paNa kArya karI pitRtarpaNa karyuM tyAre saMvata 1893nA mahA mAsanI AdhAra dIdho. vada rano divasa hato. - te di motIcaMda amIcaMdanI muMbaInI peDhI cIna, vadhu mAhitI : jApAna ane iMglenDa sAthe vaNaju karatI hatI. motIcaMda amIcaMdanA karoDonI saMpattinA mAlikamAM lekhAM-jokhAM thatAM. A vizALa TUMkamAM kula 15 deharAM che. temAM dharmanAthanA dariyApAranA dezomAM enI AMTa-AbarU avala naMbarane derAnI dIvAla para mANeka-ratnanA be sAthiyA jaDelA che. zeTha AMbatI hatI. karoDo kamANI karI jANanAra karmI-dharmI aracaMda damaNI(e) motIzAhanA divAna hatA. dhanADhayanA karamAM kaMjUsAInI rekhA taNAyelI nahotI. mahAvIra smRti maMDaLa "sumeru zikhara" navA vikAsagRha dilAvarIno dariyo dilamAM ATheya pahora ghUghavato hato. roDa upara dezabharanA jaina maMdiranI tasvIronI ArTagelerImAM hetamitrono morAga jANI motIzAha zeThe dhIrethI kahyuM. mukAyelI kRtio bhAviko mATe AkarSaNanuM kendra banI rahI che. "haThIbhAI ! zubha muhUrta jovarAvI ApaNe bhUmipUjana karavuM bhagata kasaLasiMhajI e niradhAra pAkko." eTaluM bolIne paga pADyo. umarALA paragaNAnAM samaDhiyALA gAma mAthe utarANanuM motIzAha zeThe pAlItANAmAM palAMThI vALI. zubhamuhUrta zilAnyAsa karyo. motIzAha zeThe muMbaInI potAnI vakhAro paroDha UghaDI rahyuM che. sUrajadAdA avanIne ujALavA dhIrA dhIrA ughaDAvI. emAMthI sIsAnI pATo ane sAkaranA kothaLA DagalAM daI rahyo che. makarasakrAMtinI savAre loka dAnapuNya karIne bhavanuM bhAthuM bAMdhavA taiyArIo karI rahyA che. pAlItANA pUgatAM karavAnAM kaparAM kAma vANotarone soMpANAM. kuMtAsara nAme oLakhAtI khAI sAkara ane sIsAne gaLavA eve TANe gaMgAjaLiyA gohila kuLano devatAI dIvaDo beThI. kAma dhamadhokAra upADyuM. kAraNa ke zeThane kALaje eka ja kasaLasiMha gohila gAmanA pAdaramAM AvelA ziva maMdiramAM sUtra kotarAyeluM hatuM, ""karyuM e kAma, bhajyA e rAma." bhoLiyAnAthane bhoLa bhAve bhajI rahyo che. bhaktinI bhabhakamAM koMtala purAvIne pahADanA paDepaDa sAMdhI dIdhA tyAre ATheya pahora ALoTatA rAjapUtanA rUMvADe rUMvADe jANe motIzAha zeThanA citta para saMtoSa chavAI rahyo. tAbaDatoba japatapanI jhaLahaLa jhaLahaLa jyotyuM jale che. kasaLasiMha maMdiranA nakazA maMDyA dorAvavA. eka, be, pAMca ema karatAM gohilanA jANe bhItaranA bheda bhAMgI gayA che. eno gAmatraNa bhoMnuM "nalinIgulma" nAmano vimAnaAkAra jemAMthI garAsamAM jarAya jIva nathI. cAkara-caparAsInI pAse veThavArA upase e derAsaranuM nirmANa karavAnuM kAma AraMbhI dIdhuM. e karAvavAno vakhata nathI, hathiyAra heThAM mUkIne mALAnA joIne motIzAhanA mobatIlAoe paNa AsapAsa derAsara maNakAmAM mana parovIne mokSane mArage pagaluM upADI cUkelo garavo garAsiyo devanA darabAramAM sRSTinA sarajanahAranI Jain Education Intemational ation Intermational Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 sAme kAlAvAlA karI rahyo che. raNasaMgrAmamAM raudra svarUpe dekhA deto rajapUta Aje nAnA bALaka jevo banIne beTho che. haLAhaLa jherane kaMThe rokI rAkhanAra nIlakaMTha jANe sAmA hoMkArA bhaNI rahyA che. sUrajanAM kiraNo maMdiranA iMDAMne navarAvavA mAMDyAM eTale kasaLasiMha darabAra zivano mahimA gAIne UThyA. gAmanA pAdaramAM pUgyA tyAre mANasonI ThaTha jAmI gayelI hatI. te joIne kasaLasiMha bhagatane acaraja thayuM. makarasakrAMtino divasa hato, eTale gAmanA goMdare gAyone lIluM dhAsa khavarAvI rahyA hatA. kALuM dAna daI rahyA hatA. pAdaramAM UbhelA vaDalAne oTe darabAra DAyaro beTho hato. DAyarAmAM hoko pharato hato. rUpe maDhIne mAMhI ghUMTyuM taNAI rahI hatI. eka pachI eka ema vArApharatI ekabIjA hAthamAM ramato hoko jANe mAzInA hAthamAM bhANIo heta pAme ema harakhamAM hiloLA leto DAyarA vacce heta pAmI rahyo hato. khUba lIluM khAI javAthI eka gAyane mINo caDI gayo hato. gAyanI AMkhyu oDe caDI gaI hatI ne moDhethI phINanA phohA phagaphagI rahyA hatA. gAya phUlIne DhamaDhola thaI gaI hatI. kasaLasiMhane AvatA joIne DAyarAmAMthI eka jaNe maharanAM veNa kADhyA-elA! A AvyA bhagata. gAyane hamaNAM beThI karaze. gAyane kAMI maravA thoDI deze ?'' veNa kasaLasiMhane kAne thaIne kALaje khaTakyAM. DAyaro kasaLasiMhanI mAthe marama bharI mITa mAMDI rahyo. mUMgA banIne UbhA rahelA bhagata mAthe bIjA veNano ghA vachUTyo. ''lyo bhagata, moDuM kAM karo ? saparame parabe tama beThe kAMI gAmane pAdara gAya mare ? mare to to tamArI bhaktine bhoMThapa lAge.' kasaLasiMhe jaNAvyuM ke Aja kasoTI che. kiratAra tArI kaLA aparaMpAra che eTaluM bolIne jaLebharyAM trAMbAnA loTAmAMthI kasaLasiMhe gAyane mAthe aMjalI chAMTI. eka, be ne trIjI aMjalIe gAya pUMchano jhaMDo vIMjhatI Theka daIne bhAgI. DAyaro Akho jhaMkhavANo paDI gayo. hAthamAM hoko ThaThyo rahyo ne bhagatanA pagamAM pAghaDI utArI mAphI mAgI eTale kasaLasiMhe veNa kADhyAM 'bhAIo, zIza to zaMbhunA caraNomAM namAvo, e bhoLiyo bhavanI bhUkha bhAMgaze. huM to bhAI ciThThIno cAkara chuM. mane vaDo karI dekhADyo e to bhoLiyAno bhAva che.'' kasaLasiMha bhagate jANyuM ke have jagata mane jhaMpavA nahIM bRhad gujarAta de. camatkAra sAMbhaLIne sau gherI vaLaze. ghare jaIne khATalo DhALI hAthamAM mALA laIne beThA ane bhagavAnane araja gujArI ke ''have moDuM karazo to huM mUMjhAI marIza." kasaLasiMha bhagate AMkha mIcI, hAthamAM mALA ThaThI rahI ne AtmA UpaDI gayo alakhane AMgaNe. kasaLasiMha bhagatane dena daIne DAyaro bhagatanA bApu pAse kharakharo karato beTho che, sAMjanuM TANuM thaI gayuM che, bhagavI kaMthA kAye dharIne sUrajadAdo AthamaNA Abhane AMgaNe Daga daI rahyo che. eve TANe eka bharavADe AvIne kasaLasiMhanA bApunA hAthamAM mALA mUkI veNa kADhyAM : '"bApu ! kasaLasiMhabhAIe A mALA mokalI che.' 'are bolya mA ! kasaLasiMha to deva thaI gayo ane enI TADhIye TharI gaI.' bharavADa mUMjhAIne bolyo : 'bApu ! huM vAMce gayo hato te Aja pAcho pharyo ane sImADe bhAI bheLA thayA ane A mALA ApIne bolyA : ''mAMDaNa ! bApune A mALA pugADI deje. bhUlathI huM bheLI leto Avyo chuM. sAMje bApu mALA gotaze.' mAMDaNanA hAthamAM kasaLasiMha bhagatanI mALA joIne DAyaro mUMgo thaI gayo. noMdha : Aje paNa umarALA tAlukAnA samaDhiyALA gAmane pAdara kasaLasiMha bhagatanI derI che ne mAnatAo manAya che. nathI Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana saMskRtinI udghAtrI jganmAtAo -Do. smitAbaheta esa. jhAlA > 147 bhAratIya sAhityanA vArasAmAM dharma ane sevA saMskRtine kSetre nArIe haMmezAM pUjyatAbharyuM sthAna prApta karyuM che. guNavaMtI nArInI devo paNa pUjA kare che. samAjanI AdhArazilAothI ja dharatI sadA praphullita rahI che. gujarAte samaye samaye evAM guNIya nArIratno ApyAM jemanAM vinaya-viveka ane zIla-saMskAranI UjaLI paraMparAno vizALa pravAha askhalitapaNe vaheto ja rahyo che. sevA-sadAcAranI A pavitra gaMgotrIonAM jIvanagAna, enAM mUlyo, Adarzo kharekhara mahAna ane dedIpyamAna hatAM. dharma ane samAjanA utthAnamAM A nArI zaktie sahAya karI che. bhUtakALamAM aneka nArIoe vizALa samUhanA abhyudayamAM mahattvanI bhUmikA bhajavI hatI. kamaLathI paNa komaLa evA emanA sadguNoe vAtsalyatAnAM ghoDApUra vahAvyAM hatAM. saraLa ane sAtvika enAM manobaLa hatAM. amRta varasAvatI emanI premALa dRSTi hatI. prajJAjyoti samAM AvAM nArIratnonI Mamara dena yugo sudhI preraNAnA akSayasrota samI banI raheze. gaIkAlanI garimAnI e gauravagAthA ApaNI AMtarasRSTimAM satatapaNe Aje paNa gUMjatI rahI che. vartamAnamAM paNa kaLAmAM nipUNatA prApta karI, netRtvazakti ane AcaraNazuddhi jevA guNonuM darzana thAya che. prastuta thayelI A lekhamALAnA paricayomAM prabhAvazIlatAnuM hArda jovA maLe che. je samasta nArIvRMdane eka Adarza pUro pADe che. tejasvI nArIratno vaDe dIptimaMta banelI ujjavaLa paraMparAnuM bhAvi paNa eTaluM ja UjaLuM banI raheze. saMsAranI samasta taruNIo mATe A paricayo preraNAnA navAM ja parimANa kholI Ape che. A lekhamALA dvArA nArIpratiSThApUrti rajU karanAra Do. smitAbahena esa. jhAlA rAjakoTanI je. je. kuMDaliyA ArTasa kolejanA itihAsa vibhAganA adhyakSa tarIke sevA ApI rahyAM che. tA. 26-4-62nA roja temano janma thayo; ema. e.; pI. eca. DI. sudhInuM ucca zikSaNa meLavavA sadbhAgI banyAM. "bhAratanI AjhAdInI laDatamAM saurASTranI mahilAonuM pradAna' (1920-1947) emanA pI. eca. DI.no viSaya hato. temanI zaikSaNika pravRttiomAM rASTrIyakakSAnA ane rAjyakakSAnA varkazopa ane konpharansamAM hAjarI ApI saMzodhana patro rajU karelAM che. temaNe lakhelA aitihAsika lekho vividha sAmayikomAM prasiddha thayelA che. vividha saMsthAomAM viSayanA tajajJa tarIke teo sevA ApatAM rahyAM che. vividha kSetranuM vAMcana-manana, pravAsa, citra, saMgIta ane sAmAjika, dhArmika ane sAskRtika pravRttiomAM haMmezA sakriya rahyAM che. vizeSa pravRttimAM rAjakoTanA vivekAnaMda kendra ane rAmakRSNamizananI pravRtti sAthe saMkaLAyelAM che. Do. smitAbahena zAmajIbhAI jhAlAe A lekhamALA taiyAra karavAmAM ghaNAbadhA saMdarbhono AdhAra lIdho che. A lekhamALA dvArA nArIratnonI sAdhanAsiddhino eka Adarza rajU karyo che. --saMpAdaka Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G,.. 148 je bRhad gujarAta bhUlakAMonA sAthI monTesorI saMmelanamAM bhAga levA yuropa (iTAlI) gayAM hatAM. tyAM bALa zikSaNakSetre judA judA dezomAM thatAM kAryano temaNe tArAbena moDaka abhyAsa karyo hato. "bAlavADI rUrala eriyA', 'dha meDo khula' (janma : 19-4-1892, avasAna H 31-8-1973) e be emanAM aMgrejI pustako kendra sarakAre pragaTa karyA che. e | zikSaNa kSetre samagra jIvana samarpita karanArA virala sivAya emaNe ghaNAM pustako lakhyAM che. 1962mAM rASTrapatie gaNAya evA zikSaNa tajajJomAM zrImatI tArAbahenanuM nAma 'padmabhUSaNa' pada dvArA temanuM sanmAna karyuM hatuM. mokhare che. gujarAta saurASTramAM monTesorI zikSaNa paddhatino 1992-93nA varSa daramyAna bALakeLavaNInAM prAraMbha karanArA bhAvanagaranA dakSiNAmUrtinA zrI gijubhAI tapasvInI, padmabhUSaNa, tArAbahena moDakano janmazatAbdi badhekAne tArAbahenano sahakAra sAMpaDyo hato. bALakeLavaNInA mahotsava dezabharamAM yojAyo. svataMtra ane maulika zikSaNakAra kSetre A paddhatie gujarAtamAM je protsAhana meLavyuM te tarIke temanI sevAo amUlya rahI che. saraLa jIvana ne sAdI gijubhAI ane tArAbahenane AbhArI che. gijubhAI ane raheNIkaraNI apanAvIne temaNe jIvanabhara bALa keLavaNInuM tArAbahene alaga ane saMyukta rIte anokhuM bALasAhitya kArya karyuM hatuM. racyuM ane tene pagale bALakeLavaNIne navI daSTi maLI. mahilA zikSaNanA pAyAnA kAryakara tArAbahenane potAnA jIvananA pUrvArdhamAM ja aneka premalIlA ThAkarazI muzkelIono sAmano karavo paDelo, paNa e muzkelIo sAme teo aNanama rahyAM. potAnI badhI zaktione, potAnI (janma tA. 1894, avasAna - 1977) tejasvitAne emaNe bAlazikSaNakSetramAM vAparI teno racanAtmaka premalIlAbahena saurASTranA nAnA evA gAmamAM upayoga karI samAjanI sevA karI. tArAbahena khoTuM choDavAnI madhyamavarganA vyApArI kuTuMbamAM janmelAM. vizALa parivAramAM ane sAcuM apanAvavAnI ajaba hiMmata dharAvatAM hatAM. UcharelAM. bacubenane gharakAmanI tAlIma nAnapaNathI ja maLI rAjakoTanI bArTana phImela TreIniMga kolejanI prinsIpAla hatI. teo kuTuMbapremI ane vyavahArakuzaLa hatA. temanA pati padanI moTA pagAranI ane adhikAranI nokarI choDI teo zrI zeTha viThThaladAsa ThAkarazI mAtra dhanakubera udyogapati ja na hatA, dakSiNAmUrti bAlamaMdiramAM joDAyAM. teo vidyApremI ane strIonI unnatinA cAhaka hatA. temaNe zrI tArAbahene bhAvanagaranI TeIniMga kolejanA cAra gujarAtI bhaNelAM premalIlAbenane dareka kSetramAM agresara prAcAryA tarIke bAra varSa kAma karyuM. te pachI teo mahArASTramAM karavAno nirNaya karyo. abhyAsa mATe kuzaLa zikSikAonI AvyAM ne 1935mAM muMbaImAM dAdara khAte zizuvihAra zarU sahAyathI teoe saune haLavA maLavAmAM, klabamAM, vepAra karyuM. tyAMnuM kArya joIne 5. gAMdhIjIe AdivAsI rojagAranI beThakomAM, meLAvaDAomAM, saMmelanamAM. bALakomAM AvuM kArya karyuM hoya to!" evuM sUcana karyuM. ghoDesavArImAM ema vividha kSetromAM nipuNatA keLavI. tArAbahena muMbaI choDI 1948mAM boraDI gayAM ne kosavADamAM potAnI janmajAta anokhI zaktio khIlavIne teo temaNe AdivAsI bALakonI keLavaNIno yajJa zarU karyo. bhAratavyApI pratiSThA dharAvatI mahilA vidyApITha ane bIjI bALako mATe pAraNAghara, bALavADI, pUrvaprAthamika zALA, aneka saMsthAonuM saphaLa saMcAlana karI zakyAM. prAthamikazALA, rAtrizALA, udyogazALA e rIte zikSaNa premalIlAbahene jagatanA aneka dezonuM paribhramaNa karyuM. saMsthAonI paraMparA zarU karIne A saMsthAomAM evA saMskAra phelAvyA ke Aje ghaNAM AdivAsI kaTuMbo temano yajJa cAlu jApAnanI mahilA vidyApITha joI, tevI ja vidyApITha bhAratamAM sthApavAnI temanA manamAM abhilASA jAgI, e ja rAkhI rahyA che. samayamAM strIzikSaNanA bhekhadhArI dhoMDo kezava karvee pUnAmAM zikSaNa kAryanA hetuthI ja (1946 thI 1951) sudhI mahilA vidyApITha zarU karI hatI. premalIlAbahene maharSi mahArASTra vidhAnasabhAnA sabhya rahyAM hatAM. teo 1949mAM karvee ropelA bIjane siMcana karI, poSaNa karI mahAna vaTavRkSa Jain Education Intemational in Education International Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 149 banAvavAmAM potAnuM jIvana samarpita karyuM. potAnI sAsunA bahenone dIvAne ajavALe koDiyAmAM kALI mazamAM aNiyALuM nAma "zrImatI nAthIbAI dAmodara ThAkarazI'nA nAmathI sAMThikarUM boLI boLIne anekavidha prakAranAM citro dorI Ape. sthapAelI karve yunivarsiTIe asAdhAraNa pragati sAdhI. i. mora, popaTa, rAsamaMDaLa, valoNuM, pANiyAruM, devI-devatA, sa. 1936mAM hiMdu yunivarsiTIe temane DI. liTanI padavI rAmAyaNa, mahAbhArata jevAM paraMparAgata citro dore. Akho enAyata karI. esa. ena. DI. TI. yunivarsiTIe temane divasa majUrI kare ane pachI chokarAM yAda Ave eTale ekalAM potAnA AjIvana kAryavAhaka sabhya banAvyAM. i.sa. ekalAM khUba ja raDe. jyAre rajA paDe eTale bhAnu (moTo 1957 thI 1962 bAra varSa payaMta teo mahilA dIkaro) ghare Ave ane e paNa citro dore. "bhaNatAM-cItaratAM yunivarsiTInA upakulapatipade rahyAM. bhAnue vaDodarAmAM phAIna ArTasano korsa pUro karyo. thoDo 1924mAM teo gAMdhIjInA saMparkamAM AvyAM. ; samaya suratanI gArDana milamAM nokarI karIne vallabhaAzramanuM jIvana joIne teo atyaMta prabhAvita thayAM hatAM. - vidyAnagaranI phAIna ArTasa kolejanA adhyApaka banyA. yaravaDA maMdiranA bApunA 1932nA AmaraNa upavAsa vakhate bhAnu bAne ekavAra muMbaI "tAja ArTa gelerI bApune choDI mUkyA tyArapachI teo premalIlA bahenanA batAvavA laI gayo. tyAM dezanA jANItAM mahilA citrakAra pUnAnA 'parNakUTI" nivAsamAM rahyA hatA. pU. kastUrabAnA bI. prabhAtanAM citronuM pradarzana hatuM. dIkarA bhAnue mAne avasAna bAda kastUrabA smArakanidhi'nI racanA karavAmAM prabhAtanI oLakhANa karAvI, muMbaIthI pharIne vidyAnagara AvI. tyAre nidhinA adhyakSa tarIkenuM kArya premalIlA bahene AvyA bAda mAne kAgaLa, zAhI, meza, guMdara ApyA. "mA" saMbhALyuM hatuM. e doravAno prAraMbha karyo. saMtokamAne citro doravA maLyAM saurASTranI lokazailInAM citroto dhabakAra tethI emanA batrIza koThe AnaMdane dIvaDA pragaTyA. temaNe cAkaLA, caMdaravA, uleca, jhUla, TarapariyA, gaNezathApaNuM, saMtoka mA rAdhAkRSNa, kAna-gopI vagere doryA. baroDA ke jyAM bhAratanI bhAratamAM dareka prAMtane citrakalAnI potAnI AgavI sauthI zreSTha phAIna ArTasa phekalTI kAryarata che tyAM lokakalApremI zailI che. saurASTranI grAmya nArIonI taLapada Alekha ane ke. jI. subramaNyame saMtokamAnAM citronuM pradarzana goThavyuM. citranI eka samRddha paraMparA gujarAtamAM prasannapaNe pAMgarI che. 1984mAM, dilhImAM saMtokamAnAM citronuM pradarzana bharAyuM. A ja svarUpanA taLapada AlekhanI paraMparAgata zailI dharAvatAM ema. epha. husaine pUchyuM, "mAre A "mA" ne maLavuM che.' hoya evAM 89 varSanA eka nirakSara mahilA kalAkAranI ahIM teo "mA" ne bALa-sahaja bheTI paDyA ane mAnAM aneka vAta karavI che. citro kharIdyAM. jarmanInA eka saMgrahasthAnamAM nivRta bhAratane svataMtratA maLI e arasAnI vAta che. DAyarekTara ullIbAyara maLavA AvyA. teo saMtokamAne AMkolavADImAM rahIne jIvana pasAra karatAM saMtokabena pAse jarmanI, osTreliyA laI gayA. ullIbAyare saMtokamAne jamIna ane thoDAM Dhora-DhAMkhara hatAM. kALakrame e badhuM vecAI hinduzAstronI vAto para AdhArita laMbAI (paTTa) dharAvatAM gayuM. emanA pati premajIbhAIne chUTaka khetamajUrI karavAnA citro doravAnuM kahyuM. 1987mAM jahAMgIra ArTa gelerImAM divaso AvyA. saMtokamA pArakAM kAma kare, lokonAM daLaNAM aDhAra mITara lAMbA paTTacitra nuM pradarzana goThavAyuM. 'inDiyana daLI Ape, barAbara AvAja samaye temanA kaTuMba para Apatti eksapresa' mAM saMtokamAnAM citronI samIkSA karato lekha AvI paDIH premajIbhAInuM avasAna thayuM. eka dIkarI ne traNa Avyo. uparyukta dareka ghaTanAkramane lIdhe "saMtoka' mAne dIkarAnI mAnA nasIbamAM yuvAnavaye vaidhavya AvyuM. gharamAM dezavyApI prasiddhi maLI. anAja nahi, tahevAromAM paNa bhUkhyA peTe sUI rahevuM paDe. hAlamAM saMtokamAnAM citro era InDiyA (bombe), beMka saMtokabena kaThaNa kALaje karIne bALakone jAmanagaranA anAtha opha amerikA, bombe DAIMga, vipro. meksamUlara bhavana, bAlAzramamAM mUkI AvyAM. dararoja savArathI sAMja sudhI khetara, ArTa heriTejha-dilhI, jevA vizvavikhyAta sthaLo para kheDamAM chuTaka majUrI kare. ghera AvIne gAmamAM bharata bharanArI zobhAyamAna che. Jain Education Intemational Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 je bRhad gujarAta DAMgamAM RtaMbhara vidhApIThanAM preraNAmUrti mahilA ane bALapravRtinA Adarza pUrNimAbahena pakavAsA maMjulAbahena dave pUrNimAbahenano janma 1913mAM surendranagaramAM thayo (janma : jUna 1915) hato. mAtA-pitA taraphathI AdhyAtmika ane mAnavapremano gujarAtanA pAyAnA je keTalAMka agrima mahilA vAraso maLelo hato. temaNe gAMdhIjI pAsethI nArI jAgRti kAryakaro che temAnAM maMjulAbahena eka che. maMjulAbahenanA pati ane amRtalAla zeTha (kAkA) pAsethI AjhAdInI laData aMgeno jayaMtibhAI paNa sudhAraka vicArasaraNI dharAvatA hatA. khyAla meLavyo hato. pUrNimAbahene sasarA maMgaLadAsajInA maMjulAbahene surendranagara ane mIThApurathI mahilAmaMDaLa Adarza pramANe pachAta ane kacaDAyelA varganI sevA karavAnuM ane bAlamaMdiranI pravRttio zarU karI hatI. tyArapachI bIDuM jhaDapyuM hatuM. jayaMtibhAInI badalI jAmanagaramAM thatAM ahIM bAlamaMdira, kumAra maMdira ane sarvodaya mahilA maMDaLanI sthApanA karI. varga mATe vizeSa puruSArtha karelo hato. gujarAtanA chevADAnA paruSArtha karelo hato. gujarAtanA chevAnA tyArathI tema tyArathI temano jAhera jIvanamAM praveza thayo. vistAramAM ke jyAM Ayojita vikAsanAM pariNAmo pahoMcyAM 1955mAM "jillA samAja kalyANa saMgha" nI sthApanA nathI tevA DAMga jillAne teoe potAnuM kAryakSetra banAvyuM. karI, kendrIya samAja kalyANa borDanI yojanA nIce strIo pUrNimAbahene A vistAramAM RtaMbharA vidyApIThanI sthApanA ane bALakonA sarvAgI vikAsanI pravRttio zarU thaI. karI. pariNAme bahenomAM jAgRti AvI. vidyApIThamAM bahenone zikSaNa, vanya vanaspatinI temanI saMsthA anekavidha vibhAgo calAve che. tenI oLakha, ziSTavAMcana, vyAyAma, vividha zArIrika zikSaNa, madadathI chellA 35 varSamAM aneka strIonA jIvanane navo hathiyAro calAvavAnI tAlIma ApavAmAM Ave che. TUMkamAM artha ane navajIvana maLyuM che. strIo mATe mahilA bahenono sarvAgI vikAsa thAya ane mahilAo vadhu sazakta punaHsthApana kendra, mahilA atyAcAra pratikAra kendra, mahilA bane e ja emano jIvanamaMtra che. vidyApIThamAM niyamita rIte chAtrAlaya, bAla pratiSThAna bAlikA saMrakSaNagRha, te uparAMta prArthanA, svAzraya, svAvalaMbana, sAdagI, saMyama, dhyAna, yoga, AzramagRha, privenTiva ane reskayu homa, kuTuMba salAha kendra, prANAyAma vagerenI tAlIma paNa ApavAmAM Ave che. bAla mArgadarzana kendra, Arogya kendra, pustakAlaya vagere pU. mahAtmA gAMdhIjI, javAharalAla naheru ane saradAra vibhAgo saMsthAnA kAryakSetranA mukhya aMgo che. paTela jevA aneka mahAnubhAvo sAthe temane niTano saMbaMdha | gujarAta mahilA kalyANakSetre uttama kArya karanAra saMsthA hato. vartamAna samayamAM saMsthAnI pravRtti suMdara rIte cAlI rahI tarIke vikAsagRhane prathama pAritoSika maLyuM che. to che. aneka rASTrIya ane AMtararASTrIya mahAnubhAvo A maMjulAbahenane bAlakalyANakSetre zreSTha kAma karanAra vyaktine maMjulAbahenana bAlakalyANalatra zrI saMsthAnI mulAkAta laI dhanyatA anubhave che. maLatuM pAritoSika ane "caMpAbahena goMdhiyA evorDa paNa arpaNa thayo che. keLavaNInA kSetre paNa temanuM sakriya yogadAna DAMga vistAranA lokone temanA pratye Adara rahelo che. rahyuM. gujarAta yunivarsiTI ane saurASTra yunivarsiTInA seneTara kAraNa ke teoe ahIM aneka prakAranA vikAsanAM kAryo karyA tarIke temaja aliyAbADAnI gaMgAjaLA vidyApITha ane che. teo DAMganA loko mATe preraNAmUrti che. emanA "jaya jAmanagaranI mahilA koleja sAthe ghanISThapaNe saMkaLAyelA hatAM. badrInAtha kI' ane 'jIvana zilpIo' nAmanAM be pustakonuM prakAzana thayuM che. A uparAMta jillA samAjakalyANa saMghanA mAnadamaMtrI, STARS ] jelamAMthI mukta thayela kedIo mATenI sahAya samitinA YAYAS YAS YAS YAL sabhya, bALa adAlatanA mAnada mejIsTreTa tarIke paNa temaNe SUL SUO kArya saMbhALyuM hatuM. Ama, mahilApravRttinA agraNI Jain Education Intemational Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 151 maMjulAbahena bhAvi peDhI mATe samAjasevAno Adarza banI gayAM zikSakano evaoNrDa enAyata thayo hato. rAjakoTanA nAgariko ema kahIe to khoTuM nahIM gaNAya. taraphathI temanuM sanmAna thayuM hatuM. vAlajIbhAI bhAloDiyA prerita "subhadrAbahena cI. zropha zreSTha zikSaka pAritoSika kanyA keLavaNInA ArAdhaka yojanA" rAjakoTanA parighamAM zarU thaI che. zrI subhadrAbahena cImanalAla zropha svAtaMtrya senAnI subhadrAbahenano janma 1915mAM jetalasaramAM thayo. Do. uSAbahena mahetA 1942nI 'hiMda choDo'nI laDatamAM joDAI jelavAsa veThyo. te daramyAna aneka rASTrIya netAonA saMparkamAM AvyAM. temanI | (janma : mArca 1920) kSamatAne oLakhanAra darabAra gopAladAsa ane bhaktibAe rASTrIya laDatamAM joDAIne sabhA saraghasamAM javuM. sabhA rAjakoTanI kaDavIbAI vIrANI kanyA vidyAlayamAM saMcAlana saMbodhavI, pIkeTiMga karavuM vagere jevA aneka kAryakramomAM mATe bolAvyAM. A vakhate saurASTra kanyAkeLavaNInI bAbatamAM mahilAo joDAtI hatI. keTalIka bAhoza mahilAo ghaNuM pachAta hatuM. vidyAlayanI sthApanAthI vidyArthInIo pariNAmanI paravA karyA vinA bhUgarbha pravRttiomAM paNa zALA ane chAtrAlayamAM AvavA lAgI ane zaikSaNika kSetre joDAtI hatI, uSAbahena AvI ja eka bhUgarbha pravRttinA cetanAno saMcAra thayo. A saMdarbhamAM subhadrAbahenanuM mahattvanuM saMcAlaka hatAM. yogadAna rahyuM. samAjavAdI jUthanA Do. rAmamanohara lohiyA temaja samAja ane vyaktinA jIvanamAM parivartana ane anya sAthIo dvArA bhUgarbhamAM eka AjhAda reDiyo prasAraNa vikAsano AdhAra kanyAkeLavaNImAM ja rahelo che. tevuM maMtavya kendra UbhuM karavAmAM AvyuM hatuM. te dezamAM judA judA bhAgomAM dharAvatAM subhadrAbene zikSaNakSetrane ja potAno jIvanamaMtra cAlatI pravattionA samAcAra loko sudhI pahoMcADavAnuM kArya banAvI dIdho. karatuM hatuM. A reDiyomAM hiMdImAM samAcAra ane pravacana vidyAlayamAM zikSaNa, pravAsa ke utsavo dareka bAbato ApavAnI javAbadArI uSAbahena para hatI. AgavI rIte rajU thAya. zikSaNa sAthe bhAra vinAnA bhaNatarano nyAyAdhIza pitAnI putrI sarakAranI viruddhanA Adarza sAcave. saMsthAnA nAnAmAM nAnA mANasanI muzkelImAM AMdolanamAM bhAga laI rASTrabhaktinuM udAharaNa pUruM pADe e sahabhAgI bane. saMsthAnA vidyArthI ke karmacArInA prazna paNa eka sAhasanuM kAma hatuM. uSAbahena nAnapaNathI sAvacetIthI kAma le, jethI praznano jhaDapI ukela Ave ane vAnarasenA-mAMjarasenAmAM joDAI 'vaMdemAtarama'nA nArA prazno saraLatAthI hala thaI zake. lagAvatAM. eka vakhata dhvaja hAthamAMthI paDI jatAM temaNe e temanA haMmezAM ekadhArA taTastha valaNane kAraNe raMganA vastro ja paherI lIdhAM hatAM. AvI hatI dezabhaktinI vidyAlaya saMkula, zikSaNa ane vidyArthInIonI pragatino khumArI. 1932mAM dAMDIkUca vakhate mIThAnAM paDikAM vecyAM. AMka UMco rahyo che. subhadrAbena haMmezAM satya ane niSThAnA 'hiMda choDo' AMdolana vakhate jelavAsa vekyo. AgrahI. sAdagI ane aparigrahane temaNe sahajatAthI "mahAtmA gAMdhIjInuM sAmAjika-rAjakIya ciMtana' e jIvanamAM vaNI lIdhA hatA. gAMdhIyuganA A Adarzo potAnAM viSaya para mahAnibaMdha lakhIne pI. eca. DI.nI upAdhI vidyAlayanA vizALa parivAramAM Utare te mATe haMmezA teo meLavI. tyArapachI vilsana koleja ane rAjakoTanI dharmendrasiMhajI kolejamAM sevA ApI. 1951thI muMbaI vidyAlayamAM A AdarzonuM saMvardhana karI rahI che. vizvavidyAlayamAM rAjyazAstranA adhyApaka tarIke joDAyAM. 1966mAM AcAryapadanI javAbadArImAMthI mukta thaIne Ama, sattAnA rAjakAraNa karatAM rASTrIya ghaDataranA kArya mATe temaNe niyAmaka tarIke kArya karyuM. atyAre teo saMsthAnA TrasTI zikSaNakSetre joDAyA. teo saphaLa adhyApakanI sAthe zreSTha vaktA ane maMtrI tarIke kAryarata che. 1964mAM rAjya sarakArano zreSTha paNa hatAM. emanA mArgadarzana nIce ghaNA vidyArthIoe Jain Education Intemational Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 pI. eca. DI.nI upAdhi meLavI che. temanA vicAro upara svAmI vivekAnaMda ane lokamAnya tilakano prabhAva rahyo hato. teoe saMsthAo sAthe saMkaLAIne vividhakSetre kAmagIrI bajAvI hatI. videzI vidyArthIonA salAhakAra, borDa opha sTaDIjhanA adhyakSa, muMbaI adhyApaka saMghanA pramukha, maNibhuvana gAMdhI saMgrahAlayanA pramukha, eziyana buka TrasTanA pramukha, pablika yuniyana opha sivila libarTIjhanA upapramukha, rASTrabhASA pracAra sabhAnA pramukha, Ama aneka zikSaNa saMsthAo sAthe saMkaLAyelAM hatAM. teo eka abhyAsaniSTha ane saMzodhanavyasta prAdhyApikA tarIke prakhyAta hatAM. teonA aMgrejI ane gujarAtI bhASAmAM pustako pragaTa thayAM hatAM. sAmAyikomAM paNa emanAM lakhANo chapAyAM che. potAnAM lakhANo, vaktavyo, mATe lokasevArthe jIvana arpaNa karanArAM uSAbahenane aneka puraskAro arpaNa thayA che. temaNe uttama zikSaka, svAtaMtraya senAnI, gAMdhIvAdI sAmAjika kAryakara tarIkenA puraskAra, temaja bhAratIya gaurava pAritoSika ane kAkAsAheba gADagIla puraskAra prApta karI bahumAna meLavyuM hatuM. teo gAMdhIjInA siddhAMtone anusarIne sAdagIpUrNa jIvana jIvatI vyakitaomAMnAM eka che. karmayogInI mAphaka karma karIne haMmezA prasiddhithI dUra rahI potAnAM vyaktitva ane svamAnane temaNe jALavI rAkhyuM hatuM. sAmAjika kAryonA saMvardhaka vidhAbena zAha 1922mAM rAjakoTa jillAnA jetapuramAM vidyAbenano sudhAraka vicArasaraNI dharAvatA kuTuMbamAM janma thayo hato. vidyAbena 1942mAM rAjakoTanI dharmendrasiMhajI kolejamAMthI arthazAstra viSaya sAthe bI. e. thayAM. snAtaka thayA bAda temaNe 'bhArata choDo' caLavaLamAM bhAga lIdho. 1945mAM manubhAI ane vidyAbenanAM lagna thayAM. teoe gAMdhIjInA siddhAMtone anusarIne sAdagIpUrNa lagna karyAM hatAM. 1948-50nA gALAmAM manubhAI saurASTra rAjyamAM pradhAna thatAM vidyAbena rAjakoTa AvyAM ane 1951mAM, rAjakoTanA sadara vistAramAM pachAtavarganI mahilAo mATe udyoga kendranI zarUAta karI. 1954mAM vidyAbenanA bRhad gujarAta prayAsothI rAjakoTamAM bAlabhavananI sthApanA thaI. javAharalAla neharunI hAjarImAM iMdIrAjIe eno zilAnyAsa karyo hato. bhAratamAM A prakAranuM prathama bAlabhavana hatuM. dezanA janajIvana sAthe temano 50 varSathI vadhu samayano atUTa saMbaMdha baMdhAyo che. teo nArI bALakalyANa, zikSaNa ane kuTuMba kalyANa, nAgarika vahIvaTa, phAIna ArTasa ane kalcara, apaMga kalyANa rAhatakArya ane bIjI aneka sAmAjika sevAo sAthe varSothI saMkaLAyelA rahyAM che. A uparAMta mahilAmaMDaLanA pAyaloTa projekTa, indIrAjIe sthApelI bALa-sahayoga saMsthA, helana kelara TrasTa, nezanala phorma opha volenTarI orgenAijhezana jevI anekavidha saMsthAomAM teoe varSo sudhI sevA ApI ane aneka hoddAo para zobhAyamAna thayAM. dilhImAM vasatA gujarAtIo mATe ane dilhI jatA gujarAtIo mATe temaNe ajoDa sevAo karI che. dilhI gujarAtI samAjanA teo 40 varSa pramukha rahyAM che. A samAja dilhImAM atithigRha calAve che. teoe gujarAtIone eka tAMtaNe bAMdhIne akhila bhAratIya gujarAtI samAjanI sthApanA karI ane varSo sudhI teo enA pramukha rahyAM. teoe nRtya-saMgItanI ane citrakalAnI tAlIma mATe 'triveNI' kalAsaMgamanI saMsthAnI zarUAta karI hatI. dilhI korporezana bilDiMga, pAlikA bajAra, tAjamahela hoTala, khAna mArkeTa teonA dRSTikoNanuM pariNAma che. teone vividha kSetronI sevA mATe 1992mAM 'padmazrI' ane 1986mAM bALakalyANa kSetra mATeno nezanala evorDa enAyata karavAmAM Avyo che. teoe vizvamAM aneka dezomAM bhAratanuM pratinidhitva karela che. vidyAbenane 1998nA vizvagurjarI evorDathI sanmAnita karavAmAM AvyAM che. Ama, judI judI saMsthAo dvArA temanI kArakirdI daramyAna aneka vakhata temanuM sanmAna thayuM che. 15 jeTalA evorDathI teone gaurava pradAna karavAmAM AvyuM che. Ama, gujarAtanI asmitA mATe harahaMmeza teo prayatnazIla rahyAM che. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 153 tArI vikAsa sAthe saMkaLAyeluM nikhAlasa vyaktitva talakacaMda zeTha pustakAlaya, rAjakoTa, zrI gulAbacaMda talakacaMda vidyAlaya-rAjakoTa, zrI jI. TI. zeTha orthopeDika hospiTalavasubahena bhaTTa rAjakoTa, zrI zAMtilAla kezavalAla zeThanI AMkhanI hospiTala vasubahena bhaTTano janma 1924mAM vaDodarAmAM thayo ane phijhIyotherApI senTara-rAjakoTa vagere saMsthAomAM teo hato. pitA rAmaprasAda bakSI vaDodarA rAjyanA amaladAra. Aja paNa anekavidha hoddAo para sevA Ape che. aneka nAnapaNathI ja vasubahena satyaniSTha. anyAya sahana na kare, saMsthAomAM teo TrasTIpade sevA Ape che. anyAya karanArane vAstaviktA samajAvI de. teo bacapaNathI koMgresa saMsthA sAthe joDAyelAM che. bI. e.; bI. eDa. sudhIno abhyAsa karI zikSikA teo gujarAta rAjyanA samAja surakSAkhAtAnAM maMtrI tarIke tarIke hAiskUlamAM joDAyAM. tyAra pachI AkAzavANI ane ema. ela. e. tarIke paNa 1985-90 sudhI kAryarata amadAvAda kendramAM kAryakrama niyojaka tarIke joDAyAM. kramaza : rahyAM. teo potAnA aMgata jIvanamAM khUba ja sAdagIpUrvaka ucca hodA para caDhatA gayAM. 1977mAM kendra niyAmakapade rahe che. AjanA Adhunika yugamAM teo zikSaNane vadhune vadhu AvyAM. kAryakrama niyojaka hatA tyAre samAja jIvananA dareka vyavasAyalakSI banAvavAnuM kahe che. narsIga-keTarIMga-samekiMgapAsA para vividha kAryakramonuM saphaLatApUrvaka saMcAlana karyuM hatuM. bharataguMthaNa vagere jevA hunnara zIkhavAthI ja vyAvasAyika vArtAo lakhavAno prAraMbha vidyArthI avasthAmAM ja zikSaNa maLI zake ane tenAthI ja bekArInI samasyA hala thaI karelo. emanI vArtAomAM mAnasazAstrIya sUjha che. strInA zake, baheno Atmanirbhara banI zake. AjanI peDhInA svabhAvanI khAsiyato ane nabaLAIone nirUpavAnI zakti yuvAnonI vividha samasyAonA upAya mATe janajAgRti ane che. emanA TUMkI vArtAnA saMgraha "pAMdaDe pAMdaDe motI' pustakane salAhakAra kendronI vizeSa jarUriyAta che, te bAbata para teo gujarAta sarakAra ane bhaginI niveditA pAritoSika maLyAM khAsa bhAra mUke che. hatAM. temanI keTalIka vArtAo hiMdI, kannaDa, malayAlama ane sAmAnya janasamAjamAM ArogyaviSayaka sabhAnatA aMgrejImAM anuvAdita thaI che. lAvavAnI khAsa jarUra che. te mATe khAsa abhiyAnanI jarUra teo samAjasevA-strI saMsthAo sAthe sakriyapaNe che. A uparAMta nItiviSayaka bAbatomAM nirNAyaka tarIke saMLAyelAM che. pAyAnA kAryakaronI sAmelagIrI ja lokazAhIne jIvaMta rAkhI zake tema che. tevuM temanuM maMtavya che. gujarAtamAM anekavidha viduSI - samAjasevikA kAraNosara je baheno tyajAyelI che. gumarAha thayelI che te mATe Do. zrI suzIlAbena zeTha suzIlAbena eka dIvAdAMDI samAna che. Do. zrI suzIlAbena zeThano janma 26, mArca 1928mAM Adhunika navalakathAkAra mahilA thayo hato. teo ema. bI. bI. esa. thayAM ane yu. esa. sarojabena pAThaka e.mAMthI ema. DI.nI padavI prApta karI. rAjakoTanA jANItA udyogapati kezavalAla zeThane be dikarIo hIrAbena ane (janma - 1929) suzIlAbena. baMne baheno samAjasevAnA raMge raMgAyelI. baMne sarojabena ane ramaNabhAIno vyavasAya adhyApakano, bahenoe, bahenonA sAmAjika-Arthika utthAna mATe potAnuM alaga alaga jagyAe kAryarata A daMpatinuM jIvana sukhI ane jIvana samarpita karI dIdhuM. saMpUrNa vyakti svAtaMtrayavALuM hatuM. rAjakoTamAM zrI kAntA strI vikAsa gRha, zrI eca. TI. teono janma kacchanA bhacAumAM 1929mAM thayo hato. cikitsAlaya ane prasUtigRha, zrI gulAbacaMda talakacaMda kensara teoe senTa jheviyarsa koleja-muMbaI ane suratanI ema. TI. hospiTala, temaja zrI talakacaMda vIrajI ane zrImatI bI. koleja ane gujarAta yunivarsiTImAM ArTasanA vidyArthI pArvatIbahena talakacaMda vidyAlaya-pATaNavAva, zrI gulAbacaMda tarIke ema.e.no abhyAsa karyo. Jain Education Intermational Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka 154 je bRhad gujarAta sarojabahene vividha vyavasAyano anubhava lIdhelo virANI kanyA vidyAlaya, bArTana TreniMga koleja ane hato. ola InDiyA reDiyo dilhImAM AsisTanTa tarIke, koTaka kanyA vinayamaMdiranA prinsIpAla tarIke aThyAvIza varSa soviyeta embesInA mAhitI vibhAgamAM madadanIza sevA ApI. A uparAMta anAja vitaraNa samitinA sabhya bhASAMtarakAra tarIke, bhAratIya kalAkendranI nRtya saMsthA bele tarIke ane mAnad mejIsTreTa tarIke sevAo ApI che. senTaramAM nartikA tarIke, suratamAM zikSikA tarIke kAryarata rahyAM. 1965mAM rAjyapAla dvArA rAjyakakSAno uttama zikSakano bAraDolInI ArTasa kolejamAM gujarAtI vibhAganA adhyakSa evorDa temane ApavAmAM Avyo hato. ane prAdhyApikA tarIke paNa temaNe kArya karyuM hatuM. Ama, jIvananA prAraMbhika samayamAM rASTrIyalaDatanA temano prathama vArtAsaMgraha "prema ghaTA jhUka AI kAryakara tarIke ane tyAra pachI sAmAjika sevAkIya 1959mAM pragaTa karyo ane muMbaI sarakAranuM prathama pAritoSika saMsthAomAM kAryarata rahyAM. koTaka garlsa hAIskUlanA maLyuM. 'virATa TapakuM' vArtA saMgrahathI Adhunika vArtAkAranI prinsIpAla tarIke vidyArthIomAM niSThA, satya, zista ane pratiSThA maLI. 'virATa TapakuM" temaja "nAITa mera' navalakathAne pragati mATe Adarza banI rahyAM hatAM. A samayagALA daramyAna gujarAta rAjyanuM bIjuM pAritoSika maLyuM hatuM. Adhunika | zALA ane vidyArthIoe vijJAna, kalA, ramata, ena. sI. jIvananI AbohavAnuM sarjana karavAmAM sarojabahenane saphaLatA sI. ke zikSaNa jagata sAthe saMkaLAyela vividha pravRttiomAM sAMpaDI che. agresara rahI pragati sAdhI hatI. suratanA dainika "gujarAtamitra'mAM strIono vibhAga tavaubheza, navA sopAtatAM adhiSThAtrI nArIsaMsAra saMbhALatAM hatAM. nATya ane garabA pravRttinA AcAryAzrI caMdanAsUrijI kuzaLa mArgadarzaka hatAM. (janma : 26 jAnyuArI 1937) mahilA zikSaNanA jAgRta praharI vIrAyatananA mukhya adhiSThAtrI AcAryAzrI caMdanAcaMdrakaLAbena modI ' sUrijI mahArASTramAM vasatA paNa mULa rAjasthAnanA pitAnI caMdrakaLAbahenano janma 1928mAM thayo hato. putrI che. mahArASTramAM mahAsatI sumatikuMvara sAthe milApa rASTrIyatAnA raMge raMgAyelA kaTuMbamAM ucharelAM caMdrakaLAbahena thayo. amaramunijI pAsethI 15 varSanI vaye dIkSA lIdhA pachI 1939mAM rAjakoTa satyAgraha vakhate vAnarasenA banAvI aneka muMbaInA bhAratIya vidyAbhavananA adhyApako pAse bhaNyAM. sthaLomAM pikeTIMgamAM bhAga laI jelamAM gayAM. gAMdhIjI bhagavAna mahAvIranI 250mI nirvANa zatAbdinA rAjakoTa satyAgraha vakhate AvyA tyAre emanI prArthanAsabhAmAM avasara para zrI amaramunie mahAvIra svAminI karmabhUmi tathA pharavAnA samaye temano lAkaDI tarIke upayoga karatA. bihAramAM kaMIka Ayojana karavA vicAryuM. zrI caMdanAsUrijIe 1942nI laDatamAM paNa bhAga lIdho, vidyArthIomAM laDatanI prAcIna gauravanA punaHsthApana mATe tyAM tapazcaryAno prAraMbha samaja keLavavA ane protsAhana ApavA mATe vizvabhAratI karyo. vIrAyatananI bhUmi para AdivAsI bALakone sAphasaMsthAnI sthApanA karavAmAM AvI, temAM vidyArthIone sutharA rAkhavAnI sAthe zikSaNa ane saMskAra ApavAnA kAryathI madadarUpa thavA teo kAryarata hatAM. bhArata sevakasamAjanA paNa parivartananA zrI gaNeza karyA. aneka muzkelIo vacce tyAMnA sakriya kAryakara hatAM. lokonA manamAM prema ane maitrI jagAvavA kAma cAlu rAkhyuM. rAjakoTanA pachAta vistAramAM mahilA udyogamaMDaLa sthAnika lokonA saMparkathI tenI pIDAne joI ane jANI nAmanI sAmAjika saMsthA bahenone kAma ApavAnA AzayathI tenA ukela mATe eka pachI eka sevAsaMsthAna UbhuM karatAM gayAM. zarU karI, jemAM maMtrI tarIke kArya karyuM. kabA gAMdhInA DelAmAM jemAM netrajyoti sevAmaMdira, poliyo ane orthopeDika pUtaLIbA udyoga maMdira nAmanI saMsthAnA kamiTI membara ane sAravAra, vIrAyatana zilAniketana, sudhAsumanama, pachIthI Aja sudhI maMtrI tarIke kAryarata che. pustakAlaya, dhyAna kendra, brAhmI kalAmaMdIra, temaja pratidina Jain Education Intemational Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 155 jJAnanI vistaratI kSitijo mATe RtamaMdira che. Ama, chellA mahilA pravRttiomAM kAryarata 30 varSathI vIrAyatananuM vaTavRkSa lokonA saMtApane zAtA ApI tArAbahena zAha rahyuM che. dharmapravartana mATe gujarAta, bihAra, rAjasthAna, tArAbahenano janma punAmAM 1929mAM thayo. temanuM mahArASTra, uttarapradeza temaja AMtakavAdIonA bhayathI prAthamika zikSaNa punAmAM ja thayuM. hAIskUla ane kolejano bhayabhIta paMjAbamAM suvarNamaMdIramAM jaI sAhasa sAthe ahiMsA abhyAsa vaDodarAmAM karyo. teo bI. esa.sI; ema. eDa. che. ane maitrIno saMdezo pAThavyo hato. dUranA dezomAM dharmasaMdeza 1954mAM araviMdabhAI zAha sAthe lagna karyA. mATe vidUSI ziSyA sAdhvI zrI zIlApIjIe laMDanamAM zrI teoe aliyAbADAmAM vijJAna zikSaka tarIke kArakIrdinI caMdanA vidyApIThanI sthApanA karI. amerikA, AphrikA ane zarUAta karI. sevAgrAma mukAme buniyAdI tAlIma levA gayAM keneDAmAM paNa adhyayana kendro cAle che. tyArathI temanA jIvanamAM parivartana AvyuM ane rASTrIya . Ama, deza-videzamAM cAlatA A dhArmika sAMskatika sevAnA raMge raMgAI gayA. abhiyAna daramiyAna gujarAtamAM bhUkaMpa AvatA vIrAyatananA zikSikAnI nokarI sAthe teo bahenomAM jAgRti sevA abhiyAna sAthe zrI caMdanArijI ane zIlApIjI lAvavA mATe prayatnazIla banyAM. zaheramAM ane grAmya kacchamAM AvyA. turata ja AsapAsanA bhUkaMpagrasta vistAromAM vistAramAM mahilA saMgaThThano sAthe pravRtta thayAM. racanAtmaka kArya zarU karyuM. 1950mAM pUtaLIbA udyogamaMdira saMsthA sAthe joDAyAM. zrI caMdanAsarijInuM sutra che : "UTho, pramAda na karo" baheno svAvalaMbI bane tevI pravRtti zarU karI nirAdhAra ane je zubha kArya tame bIjA pAse karAvo cho te svayaM karI, satkarma jarUriyAtavALAM baheno mATe temaNe A saMsthAmAM bALa maMdira, haMmezA karavA yogya ja hoya che. te sAdhu kare ke zrAvaka, AMgaNavADI, prauDhazikSaNanI zaikSaNika pravRtti zarU karI. teoe svAvalaMbI kaccha projekTa paNa hAtha dharyo che. bahenonA roja-barojano Arthika vyavahAra calAvavAmAM temaja kacchanA bALakone ane yuvAnone Adhunika zikSaNa, Arthika svAvalaMbanamAM madadarUpa bane te mATe pUtaLIbA udyogamaMdiramAM motIkAma, bharata gUMthaNa, silAIkAma, vyavasAyI tAlIma, komyuTaranA korsa ane kalA kArIgarImAM athANAM, masAlA, zaikSaNika saMsthAomAM nAstA pahoMcADavA nipuNa banAvavA vIrAyatananI jabarajasta strI-zakti kAme vagere vyAvasAyika pravRtti zarU karavAmAM AvI, jemAM aneka lAgI gaI che. Aje kaccha-bhUjanA vistAromAM bhUkaMpa pachInA baheno joDAyelI che. bIjA saptAhathI A pravRtti aviratapaNe cAlu rahI che. 2, okTombara 2001nA roja jakhaNiyA gAme 25 ekaranI prauDhazikSaNanA vargo ane bAlAvADI khAsa karIne virATa jagyAmAM zrI caMdanAsUrijIe ejyukezana komlekSa pachAta vistAromAM calAvavAmAM Ave che. temanAM netRtva heThaLa vIrAyatana vidyApIThano pAyo nAMkhyo che. jemAM bhUkaMpa pUtaLIbA udyogamaMdire agatyanI mahilA saMsthA tarIke pratiSThA prabhAvita vidyArthIo mATe raheNAMkanI vyavasthA, TIcarsa TreniMga prApta karI che. senTara, vokezanala TreniMga senTara, nidAna kendra ane bhUkaMpa strI-ApaghAtanI ghaTanAo mATe bahenomAM jAgRti myujhiyamanuM Ayojana karyuM che. ANavA prayatna karyA hatA. teo bahenone mUMjhavatA anekavidha Ama, jaina sAdhvIo dvArA vIrAyatana vidyApITha UbhI praznomAM rasa laI praznonuM nirAkaraNa lAvavAmAM UDI daSTi thaI rahI che. jemAM strInI sAdhanA zakti, sakhata mahenata ane parizramanAM darzana thAya che. ekavIsamI sadimAM jaina paraMparA. tArAbahene rAjakoTanI zrImatI je. je. kuMDaliyA darzana ane samAjane eka navI krAMtikArI daSTi ane artha grejyueTa TIcarsa kolejanA AcAryA tarIke saphaLatApUrvaka kArya maLyAM che. navayuganA pathadarzana mATe AcAryazrI caMdanAsUrijI karyuM hatuM. teo zAradA vidyAlaya, jI. TI. garlsa hAIskUla jayotirdhara banyAM che. ane zrI kaDavIbAI virANI kanyA vidyAlayamAM TrasTI che. dharAve che. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 4 bRhad gujarAta mahilAmAM anyAya sAme avAja' eTale satata ciMtAzIla ane jAgRta rahe che. A bAbata mATe strIoe, strI-saMgaThThanoe, strI-saMsthAoe lokomAM ilAbahena pAThaka jAgRti lAvavI joIe tevuM dRDhapaNe mAne che. teo evuM paNa ilAbahenano janma 23. me nA roja luNAvADAmAM mAne che ke A samasyA peDhI-dara peDhI kramazaH hala thaI zake tevI thayo. temanA pitA jayakRSNa varmA muMbaI hAIkorTanA berisTara che ane temAM bIjI haroLanA anugAmIo taiyAra karavAnA che hatA. ilAbahenano uchera susaMskRta ane zikSita parivAramAM jethI karI A samasyAno hala have pachInA samayamAM zakya thayo hato. temanA pitAjI 'guNasuMdarI'nAmanA mahilA banI zake. sAmAyikanA sthApaka taMtrI hatA. teo "guNasuMdarI' thakI karmazIla - zikSatavi samAjasevA karatA. IlAbahenane paNa A ja svarUpanI pravRtti karavAno vicAra nAnapaNathI ja rahelo hato. temAMthI janma uSAbahena jAnI thayo eka evI strIno ke jeNe "avAja banI dezamAM samAna uSAbahena jAnI saMskRtanA prakAMDa paMDita DI. pI. jozI strI hakkanA mudde lokajAgRti ANI che. ane kalAnA upAsaka ramAbenanAM saMtAna. teo skUla ane IlAbahena strIonA adhikAro mATe varSonAM varSo sudhI koleja kakSAmAM ja aneka vaSnatva spardhAmAM bhAga laIne naMbara jhajhUmyAM che. strI hakko mATe korTanAM cakkaro kApyAM che. temane meLavI, anekavidha sAhityika pravRttimAM sakrIya rahyAM. A phona para aneka prakAranI dhamakIo maLatI rahI che. ilAbahene uparAMta teo beDaminTananI ramatamAM paNa cempiyana rahelAM. strIonA adhikAra mATe kyAreya pAchIpAnI nathI karI, balake teo vidyArthI kAryakara tarIke paNa agresara rahyAM hatAM. vadhu joma ane jussA sAthe teo nArI prazna jhajhUmyAM che ane AkAzavANI parathI temanA vArtAlApo prasArita thayelA che. hakko meLavyA che. ilAbahenanI viziSTatA e rahI che ke teo bhAvanagaramAM zikSaNakSetre samarpita keLavaNIkAra mRdubhASI che, paraMtu praznonI rajUAta samaye e eTalA ja harabhAI trivedI ane bALabhakta daMpati narendrabhAI-vimubahena makkama ane daDha, pachI temanI sAme game te zreNInI vyakti kta badhekAnA paricayamAM AvelAM. pUrva prAthamika zikSaNakSetre upasthita hoya. pravRtti karavAnA vicAranAM bIja tyArathI ja ropAyAM. strI dehanAM pradarzana mATe temane sakhata napharata, philma, dharmendrasiMhajI kolejamAM abhyAsa karatAM hatAM tyAre gulAbabhAI nATaka ke jAherAtamAM kyAreya strIne apamAnajanaka rIte rajU jAnInA saMparkamAM AvyA ane tenAM jIvanasAthI banyAM. karanArane teo mApha na kare, pahelAM samajUtIthI kAma le ne jo bI. e. (samajazAstra) ema. e. (arthazAstra) thayelAM na samaje to suprImakorTanA dvAre laI jatA ilAbahena kyAreya uSAbene be varSa aliyAbADAmAM darabAra gopALadAsa khacakAtAM nathI. ilAbahene potAnA pI. eca. DI. mATe mahAvidyAlayamAM arthazAstranA adhyApikA tarIke sevAo viSaya "Imeja opha inDiyana vumana ina inDiyana philma" ApI. rAmakRSNa AzramanA svAmI AtmasthAnaMde jAnI pasaMda karyo che. daMpatine prAthamika skUla karavAnI preraNA ApI ane sisTara | 'avAja' ne temaNe satata sapta parizrama dvArA popyuM che. nivedItAnA pavitra nAma sAthe skUlano prAraMbha thayo. avAjano avAja janasAmAnya sudhI pahoMcADavA teo strI i.sa. 1968mAM 17 bALakonI saMkhyA sAthe sisTara praznonA saMdarbhamAM zerI nATako temaja jAgRtIkaraNa-zibira ane nivedItA skUlano prAraMbha karyo. tyArabAda mAdhyamika zALAno saMmelananuM Ayojana kare che. A prakAranA kAryakramomAM teo prAraMbha karyo. 1991mAM gujarAta rAjyanI zreSTha zALAno savizeSa abhaNa ane nirakSara bahenone sAMkaLavAno prayAsa kare prathama evorDa meLavyo. ena. sI. i. Ara. TI. e saMsthAnI che. nArIne nArI tarIke nahi paraMtu tenuM mUlyAMkana eka vyakti zikSaNa pravRttine bhAratabharamAM namUnArUpa gaNAvI. 'sisTara tarIke thAya tevA prayatno kare che. nivedItA' "skUla ona vhilsa'no navatara prayoga IlAbahena strInA vyaktitva ane caritra bAbatamAM gujarAtamAM sarvaprathama karyo. A uparAMta saMsthAmAM anekavidha Jain Education Intemational Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana sarTIphikeTa korsa ke jene kAraNe vidyArthIo svAvalaMbI banI zake tevA korsanuM Ayojana karavAmAM Ave che. A uparAMta zikSako, vidyArthIo ane vAlIone upayogI thAya tevuM trimAsika 'samudgAra' saMsthAe zarU (1994) karela che, A uparAMta DI. pI. jozI pablika lAibrerI zarU karela che. jJAnagoSThi, vAMcanazibira ane lekhakamilana jevI pravRttio satata cAlatI rahe che. uSAbahena potAnA jIvanamAM bALakonA zikSaNa ane mahilA utthAna vize satata kAryazIla rahevAnI icchA dharAve che ane temanI icchA paripUrNa thAya te mATe satata prayatnazIla rahe che. sAhityatA upAsaka - sarvodaya kAryakara mIrAbena bhaTTa 1932mAM reMTiyA bArasanA divase kaDImAM janmelA mIrAbahene kAyadAnI snAtakanI padavI meLavI vakIlAta tathA zikSaNa kAryanI kArakirdI eka varSamAM saMkelI lIdhI. teone vinobAjI sAtheno saMparka AMdhrapradezamAM thayo. tyArathI vinobAjInI sAthe bhUdAna AMdolanamAM joDAyA. jyAM patrakAritvano anAyAsa anubhava thayo. sarvodaya kAryakara aruNabhAI bhaTTa sAthe lagna karyAM bAda, gujarAta temanuM kAryakSetra banyuM. gujarAta sarvodaya maMDaLanA maMtrI-adhyakSa tarIke javAbadArI nIbhAvI. gujarAtIhindI sarvodaya patrikA 'bhUmiputra' tathA 'maitrI' nA saMpAdaka maMDaLamAM rahIne lekhanakArya sAthe joDAyelAM rahyAM. vinobA sAhityanAM saMkalana-saMpAdana, anuvAda uparAMta anya maulika sAhitya sarjana tathA anuvAdo paNa karyA che. zrI rIcArDa bAkanI 'jonAthana liviMgsTana sIMgala' nA mukta sArAnuvAda 'sAgara paMkhI' ne gujarAtanA vAcakoe vahAlapUrvaka vadhAvyuM che. 'jIvanasaMdhyAnuM svAgata' ane 'svayaMsiddhAnA ArohaNa'ne gujarAta sAhitya pariSada taraphathI pAritoSika prApta thayAM che. temanA jIvanakAryanuM preraNAbaLa sarvodaya vicAradhArA che. mIrAbahene akhila bhAratIya mahilA saMmelana ane AMtararASTrIya mahilA saMmelanamAM sekreTarI tarIkenI bhUmikA nibhAvI hatI. thAIlenDamAM vimensa konpharansamAM bhAratanuM pratinidhitva karyuM hatuM. teo strIjAgaraNa ane yuvAjAgRtti > 150 mATe haMmezA kAryazIla rahyAM che. gaurakSA satyAgraha ane lokajAgRti mATe padayAtrAomAM joDAyAM che. temanI anekavidha sAmAjika pravRttionA RNa svIkAravA badala nAgaradAsa dozI puraskAra temane arpaNa thayo che. mahilA utthAnanA karmazIla ilAbahena bhaTTa 'sevA' gujarAtanA lokone jIbhe caDeluM eka evuM nAma che ke je nAma letAM ja anekavidha prakAranI mahilA utthAnanI pravRttino vyApa ApaNI sAme AvI jAya. 'sevA' sAthe jemanuM nAma joDAyeluM che, evAM ilAbahena bhaTTa gujarAtanI AgavI mahilA pratibhA che. temano janma 9, sapTembara-1933mAM amadAvAdamAM thayo hato. bALapaNa paNa amadAvAdamAM vItyuM, 1952mAM aMgrejI sAhityamAM bI. e. thayAM. kAyadAno abhyAsa karyo. 1956mAM arthazAstranA prAdhyApaka ramezabhAI bhaTTa (surata) sAthe lagna karyAM. A samayagALA daramyAna amadAvAdanA majUra mahAjana saMgha sAthe joDAyAM ane potAnI kAyadAkIya sevA ApavAnI zarUAta karI. teoe majUra mahAjananI mahilA pAMkhanuM saMcAlana saMbhALyuM. 1972mAM temaNe temanA sahakAryakaro sAthe 'sevA' nI sthApanA karI. ilAbene je mahilA saMgaThananI sthApanA karI hatI tene kAyadesara svarUpa maLatAM samaya lAgyo. 'sevA'eTale 'selpha employaiDa vumansa esosIyesana' tenA pramukha araviMda buca hatA ane maMtrIpade ilAbena bhaTTanI sevA levAmAM AvI. 'sevA' e svAzrayI strIonuM eka maMDaLa che. 'sevA' eka evuM kAmadAra maMDaLa che jenI sabhyasaMkhyA bhAratamAM bIjA koIpaNa saMgaThana karatAM vadhAre eTale ke be lAkhathI upara che. A saMgaThana gujarAta, kerAlA, uttarapradeza ane madhyapradezamAM paNa kAryarata che. tenI zAkhA - prazAkhA dvArA zramajIvI mahilAo saMgaThita thaI. temAMthI 15 karoDanI askayAmata vALI 'sevA beMka' paNa UbhI thaI che. ilAbena 'sevA'ne 'bIjI AjhAdI' tarIke oLakhAve che. teonA maMtavya mujaba 'sevA' dvArA mahilAone Arthika AjhAdI maLI che. ilAbenanA samagra kAryakSetramAM sthApita hito dvArA vAraMvAra parezAna ane herAnagatI paNa karavAmAM AvatI hatI, paraMtu ilAbena kadApi hiMmata hAryAM nathI. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 ilAbene 'sevA'ne Aje AMtararASTrIya phalaka para mUkI dIdhI che. ilAbenane samagra vizve mAna-akarAmathI navAjyAM che. temaNe AMtararASTrIya puraskAromAM megsese puraskAra (1977), komI ekhalAsa mATeno dha susana bI. enthanI evorDa (1982), dha rAITa lAIvsI phUDa (1984) mAM prApta karyA che. je nobala puraskArano vikalpa gaNAya che. ApaNA dezamAM uparAupara be varSomAM padmazrI (1985) ane padmabhUSaNa (1986) evorDathI temanuM sanmAna thayuM che. nArIzakti keTalI pracaMDa che, teno ahesAsa ilAbahene samagra vizvane karAvela che. teoe 'sevA' dvArA bhAratanuM nAma vaizvika kakSAe gUMjatuM karyuM che. AjIvata sarvodaya kAryakara jyotibahena vyAsa jyotibahene gujarAta vidyApIThanI snAtaka, bI. eDa. nI DigrI meLavI surata ane rAjakoTamAM zikSikA tarIke kArya karyuM. sitArano abhyAsa myujhika koleja vaDodarAmAM karyo. atyAre rAjapAraDI vistAramAM kvorI ane paththara phoDavAnA udyogamAM kAryarata che. bhAratanA sAmAjika kAryakara ane laghuudyoga sAthe saMkaLAyela mahilA tarIke mahilAdina nimitte 8 mArca 2000nA roja amerikAnA pensilveniyAnA vIlsabarInA vidyArthIone saMbodhyA hatA. temano janma 1934mAM muMbaImAM thayo hato. keLavaNI naDiyAda viThThala kanyAvidyAlayamAM meLavI. A samayagALA daramiyAna zrI paMDita javAharalAla, zrI saradAra sAheba, zrI morArajIbhAI jevA aneka karmayogIone jovA ane jANavAno moko maLyo hato. Ama, zALA ane kuTuMbamAMthI rASTraprema ane gAMdhIvicAranI keLavaNI maLI. 1965thI kacchamAM strIzikSaNa mATe rApara tAlukAmAMthI kAryano prAraMbha karyo. keralamAM vinobAjI sAthe padayAtrAmAM joDAyA. kerAlAmAM sarvodaya maMDaLanuM kArya cAra varSa sudhI saMbhALyuM. gujarAtamAM paNa ravizaMkara mahArAja sAthe padayAtrAmAM joDAyA hatAM. rela saMkaTa, duSkALa jevI kudaratI AphatomAM mahinAo sudhI je te sthaLe (surata, morabI, uttaragujarAta) rahI asaragrastone madadarUpa banyAM che. bRhad gujarAta teoe bhikSuko mATeno abhyAsa karyo che. temaja strI sazaktIkaraNa mATe haMmezA kAryarata rahyAM che. jyotibahena ane temanA pati jayavaMtabhAInuM jIvana sAduM ane zramayukta rahyuM che. teo vaDodarA sarvodaya maMDaLanA sekreTarI, gUjarAta vidyApIThanA TrasTI, vizvamaMgala saMsthA-sAbarakAMThA, kudaratI upacAra kendra, Arogya bhuvana-vaDodarA, muni Azrama, sevA rurala jhagaDiyA jevI aneka saMsthA sAthe kArya karanAra tarIke saMkaLAyelA che. anubhavane AlekhatAra lAgaNIzIla mahilAsarjaka zrI varSAbena aDAlajA zrI varSAbahenano janma 10 eprila 1940mAM muMbaImAM thayo hato. prasiddha navalakathAkAra guNavaMtarAya AcAryanAM A putrIne sAhitya ane kaLAnA A saMskAra lohImAM ja hatA. 1962mAM samAjazAstra sAthe ema. e. thayAM. zarUAtamAM AkAzavANI muMbaI 52 enAunsara tarIke kArya karyuM. dilhInI nezanala skUla opha DrAmA taraphathI nATya tAlIma mATe temane skolarazIpa maLelI. 'mAre paNa eka ghara hoya' A navalakathAne gujarAtI sAhitya pariSadanuM bhaginInivedItA pAritoSika maLeluM, viyeTanAmanA yuddhanI kathA para AdhArita 'Ataza' pustakane soviyeTa lenDa naheru evorDa ane gujarAta rAjyano evorDa maLelA. 'aNasAra' navalakathAne sAhitya akAdamI evorDa prApta thayo che. teonI ghaNI sAmAjika ane maulika rahasyakathAo pragaTa thaI che. navalakathA lakhavA mATe viSayavastunI jAtamAhitI meLavIne ja lakhavAno temano abhigama rahyo che. temaNe patrakAratvano anubhava sudhA ane phemInAnA taMtrIpade rahI karyo che. vartamAnamAM 'sonI' ane 'jhI' neTavarka mATe dhArAvAhika lakhI rahyA che. keTalIka navalakathAnuM nATakamAM rUpAMtara karyuM che, to nATaka lekhana paNa temanI kalamanA rasano viSaya rahyo che. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 1pa9 gAMdhIvAdI vicAradhArAnA anuyAyI vivekAnaMdanA preraNAdAyI ciMtanamAMthI "daridranArAyaNa' ane janasevA e ja prabhusevA'no mahAmaMtra pAmI 1980thI anubena Thakka "sevA-rUrala' saMsthAe bharUca jillAnA AdivAsI garIba | (janma : i.sa. 1944 mRtyu : Disembara 2001) ane grAmya vistAra gaNAtA jhaghaDiyAmAM sevAyajJa AraMbhyo kArakirdInI zarUAta to zikSikA tarIke karI, paraMtu che. chevADe rahelA mANasane Arogya sevA pahoMcADavAthI zarU manamAM svAmI vivekAnaMdanA navayugIna Adarza "mAnavasevA thayelI pravRttie Aje vyApaka rUpa dhAraNa karyuM che. jhaghaDiyAnI e ja prabhusevA'nuM svapra ramI rahyuM hatuM. A samayagALA kasturabA meDikala sosAyaTIe 1980mAM sevA-rUralane daramyAna ANaMdamAM haridvAranA "muni mahArAjanA saMparkamAM prasUtigRha suparata karyuM. tenuM 30 pathArInI hospiTalamAM AvyA. gurunAM nAma parathI goraja pAse "muni sevA Azrama' rUpAMtara karI grAmavikAsanA bhagIratha kAmano pAyo ArogyanI nAme sevAkArya (1980)no prAraMbha karyo. ahIM divase paNa pravRttithI nAMkhyo. khAvA dhAya evA verAna vistAramAM parALanI jhUMpaDI ane pachI Aje AjubAjunA 1500thI vadhAre gAmonAM dardIo oraDI bAMdhIne kAma zarU karyuM. hospiTalanI sevAno lAbha meLavI rahyAM che. netrayajJa ane anubahene aneka agavaDo ane aMtarAyone pAra karIne aMdhajana punarvasana kAryakramo, komyuniTI heltha projekTa heThaLa kaMIka viziSTa pradAna samAjane ApyuM. AzramamAM mAtR-bALa Arogya ane zikSaNa mATe aneka sevAkArya parivAramaMdira (anAthAlaya), traNa vAnaprasthamaMdiro, kRSi- karavAmAM Ave che. ArogyameLA ane nidAna kempanuM Ayojana maMdira, zramamaMdira, maMdabuddhinI dIkarIo mATe mukta chatAM thAya che. grAma Arogya tAlIma kendra paNa kAryarata che. salAmata bhaginI maMDaLa, kailAsa kensara hospiTala jevA sevA vivekAnaMda grAmINa TekanikI kendramAM Tekanikala maMdira che. ahIM navajAta zizuone sArasaMbhALa, hUMpha ane tAlImanI sAthesAthe yuvAno jIvanaghaDataranA pATho zIkhI vAtsalya maLI rahe, dIkarIone sIvaNa, citrakAma, javAbadAra nAgarika bane tenA para vizeSa bhAra mUkavAmAM Ave bharataguMthaNanI tAlIma prApti thAya che. adyatana tabIbI che. Arthika rIte nabaLA vargonAM bALakonAM zikSaNanA sAdhano javalle ja upalabdha hoya tevAM upakaraNo ahIM mArgadarzana mATe TyuToriyala vargo cAle che. hospiTalamAM che. vAnaprasthamaMdiromAM anekavidha pravRttithI vRddho mahilA vikAsanA AyojananA bhAga rUpe kendra dvArA potAnuM zeSa-jIvana vyatIta karI rahyA che. ahIM pravRttionAM pApaDa, masAlA, nAstA ane gAramenTasanI pravRttio zarU AyojanamAM zikSikAnI zista, pitAnI saMbhALa ane karavAmAM AvI che. A uparAMta strIzaktijAgRti mATe vividha mAtAnI mamatAnuM ajaba mizraNa jovA maLe che. zibiro, kAryazALAo, vyAkhyAnonuM paNa Ayojana thAya che. anubahenane niHsvArtha sevA kAryonI kadararUpe "azoka A kAryanA preraNAsrota Do. latAbahena desAI ane gAMdhIyA' evorDa arpaNa karavAmAM Avyo hato. anubahene anilabhAI desAI che. amerikAmAM tabIbI sevA ApatA AdarelI AvI amUlya sevApravRttio mATe temane Aja sudhI daMpatie rAmakRSNa mizananA svAmI zrI raMganAthAnaMdajInI aneka pratiSThita evorDa maLyA che. anubahenanI samabhAvabharI preraNAthI prerAIne sevA-rUrala saMsthAnI sthApanA karI. saMsthAnuM sevAthI je urjA pedA thaI teNe sevAAzramane bIjamAMthI dhyeya chevADAnA mANasane madadarUpa thaI tene beThA karavA, vaTavRkSa banAvI dIdho che. svavikAsa mATe prayatna karavA ane pAyAnAM mUlyo jALavavAnuM sevA-rUrala sthApaka rahyuM che. latAbahene A mUlyonuM AropaNa saMsthAnA kAryakaro latAbahena desAI temaja samAjamAM paNa karyuM che. teo ahIM je kaMI kArya thAya che teno saMpUrNa yaza "TIma varkane Ape che. teonA matAnusAra (janma : 8-8-41 kheDA) sAmAjikasevA, vaijJAnika abhigama ane AdhyAtmika rAmakRSNa paramahaMsa, mahAtmAgAMdhI ane svAmI dRSTikoNathI samAjasevAnuM kAma karatA bhautiktAthI para thaI Jain Education Intemational Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sugama 1 100 % bRhad gujarAta AMtarika AnaMda, saMtoSa ane svavikAsanI keDI para AgaLa akAdamI, gujarAta Turijhama korporezana, benka opha baroDA vadhatA rahevAya che. (mukhya kAryAlaya-muMbaI) tathA bhAratamAM ane videzamAM aMgata saMvedanazIla citrasarjaka saMgraha tarIke saMgrahAyelAM che. Urmibahena parIkha saMgItano mITho sUra (janma 29 mArca 1948 - amadAvAda) harSadA rAvala Urmibena pIMchInA kalAkAra paraMtu gujarAta sAhitya sugama saMgItanA kSetre harSadAbahena ane janArdanabhAI akAdamInuM 2002nA varSanuM jIvanacaritra-satyakathA "kalAguru ApaNuM gaurava che. nAnapaNathI sUrIlo kaMTha. gujarAta rasikalAla parIkha' nAme temanA pustakane prathama inAma maLyuM. yunivarsiTInA yuvA mahotsava daramiyAna satata cAra varSa pitAzrI rasikabhAInAM ziSyA Urmibenane makyulara teoe prathama InAma meLavyAM. gujarAtI philmanA zreSTha pArzva DisTrophInI bimArImAM satata sadhiyAro ApI kalAkAra gAyikAno rAjya sarakArano evorDa paNa temane cAra vakhata banAvanAra rasikabhAI ja hatA. maLyo che. Ama, teoe sugama saMgItanA kSetre aneka siddhi 1970mAM temaNe "DiplomA ina peInTIMga" ane mAta prApta karI che. 1972mAM "ArTa mAsTara'nI DigrI meLavI. 1974thI teo harSadAbahena gujarAta sarakAranI vesTajhona kalcarala amadAvAdanI sI. ena. koleja opha phAIna ArTasamAM senTaranI gavarniMga boDInAM sabhya rahI cUkyAM che. tevI ja rIte adhyApikA tarIke pharaja bajAvI rahyAM che. kendra sarakAra dvArA niyukta gujarAtI sugama saMgIta oDizana | Urmibahena eka kuzaLa ane jANItAM citrakAra che. kamITinAM sabhya tarIke amadAvAda ane vaDodarA reDiyo para temanAM citrone gujarAta rAjaya lalitakalA akAdamI, maisura paNa sevAo ApI cUkyAM che. teo gujarAta sarakAranA dazerA, citrapradarzana, ola InDiyA ArTa ekjhibIzana gaurava puraskAra dvArA sanmAnita thayAM che. amadAvAda myunisipala korporezana tathA bombe ArTa gujarAtI garabA, bhajana, gIta, gajhala ane lokagIto sosAyaTInAM citra pradarzanomAM inAmo prApta thayAM che. 1993- dvArA gujarAtanI prajAnA hRdayamAM temaNe sthAna meLavyuM che. TI. 94nA varSa mATe temane minisTrI opha hyumana risosIMga vI., reDiyo temaja deza-videzamAM aneka sTeja zo dvArA lokone DevalapamenTa opha kalcara, nyu dilhInI phelozipa prApta thaI maMtramugdha karyA che. teone mIrAM ane kabIranAM pado khUba ja hatI. Urmibahene sI. ena. koleja opha phAIna ArTasa ane game che. pUnAmAM "buddhihola'mAM saMkirtana bAda bhakti saMgIta kalA vidyAlaya (vidyAnagara) maulika ArTa gelerI khAte pratye vadhu ruci rahI che. potAnAM citranAM pradarzano yojyAM che tathA vividha gRpa zomAM saphaLa nRtyAMgatA ane abhinetrI paNa temanAM citro pradarzita thayAM che. | Urmibahenane jyotisaMgha (amadAvAda), saMskAra AzA pArekha parivAra (vaDodarA), muMbaI khaDAyatA samAja, apaMga mAnava bhAratIya philmanA abhinaya temaja nRtya kSetre AzA maMDaLa tathA amadAvAda myunisipala korporezana jevI saMsthA pArekhe saphaLa abhinetrI tarIke potAnI AgavI pratibhA taraphathI puraskAra pradAna thayA che. sI. ena. vidyAvihAra UbhI karI che. gujarAta sarakAra dvArA "akhaMDa saubhAgyavatI' taraphathI uttama zikSaka tarIkenA sanmAnarUpa "sneharazmi philmanI zreSTha abhinetrI tarIkeno evorDa ane philmaphera pAritoSika ane (1995-96) gujarAta lalitakalA evorDa (1972) paNa temane maLyo. saMgIta nATya akAdamI taraphathI "lalitakalA gaurava" puraskAra enAyata akAdamIe temane "nRtya ziromaNI'no zirapAva Apyo. thayo che. temaNe pote sthApelI nRtya akAdamI kalAbhavana-muMbaImAM | UrmibahenanAM citro gujarAta rAjya lalitakalA Aje paNa aneka kalAkAro taiyAra thAya che. in Education Intermational Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana siMgApura, maleziyA, yu. esa. e., keneDA ane vesTa InDijha jevA dezomAM teo bhAratanA sAMskRtika dUtanuM bahumAna meLavI zakyAM je deza mATe gauravaprada che. kalyANa Azrama TrasTa, zAMtAkrujha janarala hospiTala, mahuvA keLavaNI samAja, kapaDavaMja keLavaNI samAja, saMtarAmapura ejyukezana insTiTyuTa, rAjakoTa ejyukezana insTiTyuTa, nezanala Diphensa phaMDa vagere aneka saMsthAone tema ja samayAMtare thatI kudaratI honArato mATe deza-videzamAM kAryakramo yojIne Arthika sahAya karI che. taduparAMta teo aneka sAmAjika ane sAMskRtika saMgaThThano sAthe saMkaLAyelAM rahyAM che. TI. vI. 52 philma ane siriyalanuM nirmANa karI DAyarekzananA kSetre paNa pravezyAM che. 1991no vizva gurjarI evorDa, nezanala yuniTI ane bhArata sarakAranA padmazrI evorDa meLavavAnuM bahumAna paNa temaNe meLavyuM hatuM. zikSaNa, sevA ane anuzAsananA dhotaka Do. AmrapAlI maracanTa Do. AmrapAlI maracanTe ema. e., ela. ela. bI., pI. eca. DI. ane pI. jI. DIplomAnI padavI anukrame gujarAta yunivarsiTI - saradAra paTela yunivarsiTI - ane saseksa yunivarsiTI (iMglenDa)mAMthI meLavela che. hAlamAM teo saradAra paTela yunivarsiTImAM samAjazAstra bhavananA prophesaraadhyakSa tarIke sevA Ape che. teo gujarAta rAjyanI saradAra paTela rAjya vahIvaTa bhavana, spIpA amadAvAda, senTara phora paMcAyatI rAja, eca. ema. paTela keriyara DevalapamenTa senTara, komyunITI poliTekanikala, indIrA gAMdhI opana yunivarsiTImAM vividha pada para sevAo Ape che. A uparAMta gujarAtanI anekavidha yunivarsiTImAM vijhITIMga prAdhyApaka paNa che. A uparAMta teo anya batrIza zaikSaNika, sAmAjika ane sAmAjika utthAnano saMdarbha dharAvatI saMsthAo sAthe sakriya rIte joDAyelAM che. temaNe bhAratanuM baMdhAraNa, paMcAyatI dhAro ane bALa grAmINa vikAsa ane grAmINa garIbI, mahilA ane bAla vikAsa, dhoraNa 12 mATenuM samAjazAstra ema vividha viSayo para 16 jeTalAM pustako lakhyAM che. hAlamAM teo 'ekzana sozyolojI' 52 pustaka lakhe che. > 161 teo yuvAnone cAritryazIla, parizramI ane vizuddha gAMdhIvAdI banAvavA mAMge che. teoe yuvAno kharA arthamAM dharmane samajI zake (mAnavadharma) tevA umadA hetusara yunivarsiTImAM dharmameLAnuM Ayojana karela jemAM 11 hajAra vidyArthIo hAjara rahyA hatA. teo dRDha vyaktitvamAM zraddhA dharAve che. ekAgratAne khUba ja mahatva Ape che. teone ena. sI. sI. pratye vizeSa lagAva che. A uparAMta teoe vidyArthIone sAthe rAkhIne grAmINa pachAta vistAromAM zibironuM Ayojana paNa karela che. paMcAyatomAM jyArathI mahilA ArakSaNano amala thayela che tyArathI mahilA paMcAyatanA saMdarbhamAM TreniMga korsa zarU karela che. teo saMpUrNapaNe sAdo khorAka le che. maga-bhAta. jaina dharmanuM custapaNe pAlana kare che. paMjAbI Dresa emano poSaka che. teo aMgata mulAkAtamAM kahe che ke ''dhIraja, AzA ane AtmasaMyama rAkhavo, kyAreya nirAza na thavuM." samAjane Aje jarUra che, 'karmazIla' mahilA netRtvanI, je bhArobhAra AmrapAlI maracanTamAM jovA maLe che. teoe pU. bApu ane jainadharmanA siddhAMtone AtmasAta karyA che. vividha sAMskRtika pravRttitA elacI mallikA sArAbhAI bhAratanA mahAna vaijJAnika vikrama sArAbhAI ane AMtararASTrIya khyAtiprApta nRtyAMganA mRNAlInI sArAbhAInI suputrI mallikA sArAbhAI amadAvAdathI bI. e; ema. e. ane pI. eca. DI.nI DigrI meLavI kolejakALa daramiyAna ja abhinetrI tarIkenI kArakIrdinI temaNe zarUAta karI. 1977 pachI teo mAtRsaMsthA 'darpaNa ekeDamI opha parphomIMga ArTasa'nA nejA heThaLa eka agragaNya soloisTanI rUe bharatanATyama ane kUcIpuDI zailInAM nRtyonA kAryakramo mATe duniyAnA dezono sAMskRtika pravAsa temaNe kheDyo. bhAratIya nRtya zailI prastuta karI duniyAbharanA lokonI prazaMsA pAmyAM. Telivijhana kSetre inTaravyuara, enkara ane hosTa tarIke paNa saphaLatA prApta karI che. temaNe philmo dvArA zaikSaNikakSetre paNa mahattvanI DokyumenTarInuM nirdezana karyuM che. temanA dvArA saMpAdita thayelAM ane lakhAyelAM kalAviSayaka pustako deza-paradezamAM prazaMsA pAmyAM che. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 > teoe bahupratibhAzALI vyaktitva, mohaka ceharo ane mItabhASI vyakti tarIke kalA jagatamAM advitIya sthAna prApta karyuM che. nRtyAMganA, abhinetrI, nRtyanirdezikA, lekhikA temaja yunesko herITejha projekTa, yunisepha grAmya svAsthya projekTa, eiDjha averanesa progrAma dvArA sAmAjika kSetre paNa agatyanuM pradAna karyuM che. teo darpaNa ekeDamI opha paraphomiMga ArTasanA sahadigdarzaka tarIke tenI samagra pravRttionuM saMcAlana ane vahIvaTa kare che. vizvanA aneka dezomAM te saMsthA patharAyelI che. teo haMmezA navA paDakAro jhIlIne kAryarata rahe che. tArA TI. vI. cenalanA DAyarekTara tarIke teNIe kalA ane tenAM mAdhyamonA vikAsa tema ja parivartanamAM uttama yogadAna Apela che. rASTrIya saMgIta nATaka akAdamIno varSa 2000no pratISThita evorDa temane enAyata thayo hato. mRNAlInI ane mallikA A evorDa meLavanAra sau prathama 'mAtA-putrI' che. uttama mahilA kyAkAra indirA beTIjI adhyAtma AdhArita pravacano e teonI kauTuMbika paraMparA rahI che. chellAM 50 varSathI bhaktimaya jIvana jIvanAra indirA beTIjIe mAtra bAra varSanI uMmare jAheramAM prathama pravacana ApyuM. teoe vaDodarAnI ema. esa. yunivarsiTImAMthI saMskRta viSaya sAthe ema. e. karyuM che. 'sarvadarzana' viSaya para adhyayana karI banArasathI AcAryanI padavI meLavI hatI. teo zrImad bhAgavata, gItA, upaniSada ane pU. vallabhAcAryajInI vicAradhArA para mananIya pravacano Ape che. taduparAMta 'zrAvaNI zAmakiMkara'nA nAmathI kavitAo paNa race che. teo zrImad bhAgavata, gItA, upaniSada ane pU. vallabhAcAryajInI vicAradhArA para mananIya pravacano Ape che. bhaktonAM AmaMtraNathI bhArata ane anya dezomAM kathA pravacana karavA jAya che. 'janasevA e ja prabhusevA'mAM vizvAsa dharAvatAM indirA beTIjI ApattinA samayamAM nANAMkIya madada sAthe lokonI vahAre AvyAM che. Ama, teozrI uttama kathAkAranI sAthe saMniSTha samAjasevikA paNa che. vila vizvapravAsI prIti senaguptA bRhad gujarAta prIti bahena zAha mULa amadAvAdanAM. teo aMgrejI viSaya sAthe ema. e. karI adhyApananA anubhava pachI amerikA gayAM. temano pravAsa zokha evo ke, nakazAnA sahAre aparicito vacce ekalA vizva khUMdavA nIkaLI paDe. prItibahene 90 dezonA AcAra, vicAra, vANI, vartana, raheNI-karaNInI praNAlIone - lokajIvanane najIkathI joyAM ane jANyAM che. 1989mAM dakSiNadhruva ane 1992mAM uttavano pravAsa kheDyo. uttava para paga mUkanAra prathama bhAratIya mahilA che. teo eka sArA pravAsa lekhikA ane kavayitrI paNa che. temanA 10 pravAsa saMgraho prakAzita thayA che. prItibahenane citra, saMgIta ane phoTogrAphIno paNa zokha che. je dezamAM jAya tyAMnI bhASAnuM kAmacalAu jJAna meLavI le che. vividha bhASAo te jANe che. patizrI caMdanasena guptA dareka pravAsamAM sAtha nathI ApI zaktA, paraMtu teonA vaizvika bhramaNanuM zreya te patine Ape che. videzamAM bhAratIya kalAsaurabha gItAbahena dave (janma : i. sa. 1960) citrakAra pitA baLavaMtabhAI joSInA putrI evAM gItAbahene bALapaNathI ja pIMchIne dosta banAvI che. vaDodarAnI phAIna ArTasa phekalTImAMthI krieTIva peInTIMgamAM ema. e. nI padavI meLavI che. bALa kalAkAra tarIke 'soviyeta lenDa naheru evorDa' mAtra agiyAra varSanI vaye prApta karI raziyAno pravAsa karyo hato. rAjakoTamAM krieTIva ArTa senTaranI sthApanAthI kArakirdI zarU karanAra gItAbahena atyAre amerikAnA lyuijhiyAnA sTeTanA beTanarujha zaheramAM zikSikA ane kalAkAra tarIke kAryarata che. teo beTanarujha sITInA kalAjagatamAM potAnI jAtane satata kAryazIla kalAkAra tarIke sthApita karI cUkyAM che. beTanarujhanA ATha bAya soLa phUTanA myuralamAM prANIo Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana Azcaryajanaka rIte saMtADAyelAM che. A bhIMtacitro kalA ane kudaratanA abhyAsano projekTa che. temanAM A citro pradarzanamAM AvatA mulAkAtIo dvArA khUba prazaMsA pAmela che. temanA citronI zailI bhAratIya hovA chatAM rajUAtamAM moja ane yuvAnapeDhInI kalpanAne sAkAra kare che. temane gujarAta rAjya lalitakalA akAdamI, ola InDiyA kAlIdAsa akAdamI, lujhiyAnA ArTasa enDa ArTisTa gilDa dvArA inAma ane ArTa embeseDara evorDa beTanarujha tema ja evorDa phora lujhiyAnA ArTa ejyukezana esosiyezana "miDala skUla ArTa ejyukezana'' opha dhI iyara.... 2001nuM bahumAna maLyuM che. kacchatA mATIkAmatA kalAkAra hAMsabAImA manuSya dvArA je kaLAo vikasI che temAM 'mATIkAma'nI kaLA prathama vikasI che. AnaMdakumAra svAmIe mATIkaLAne 'dhArmika saMskRti' tathA kaLAnA itihAsano dastAveja kahela che. kacchanA hAMsabAimAe te kalA hastagata karI che teno upayoga mukhyatve ghara zaNagAravAmAM thAya che. kacchanA A lIMpaNakAmanA kuzaLa kArIgaro tarIke bannInA muslimo tathA rabArIo gaNAya che. atyAre A kuzaLa kArIgaromAM bhuja tAlukAnA bhujoDI gAmanA rabArI bahena hAMsubAI gaNAya che. temane potAnI be putrIo bhacIbAI ane lAsubAIne paNa mATInA citaranA pATha zIkhavyA che. hAMsabAImAe muMbaI, bhopAla, vaDodarA, surata vagere aneka zaheromAM potAno kasaba rajU karyo che. sva. vaDApradhAna iMdIrAgAMdhInI paNa prazaMsA prApta karI hatI. temaNe rASTrIya pAritoSika paNa meLavela che. teo lIMpaNa para je bhAta banAve che. temAM mukhyatve prakRtinAM tattvo, prANI ke mAnava AkRti ane bhaumitika DijhAIno sAmela hoya che. sUrya, caMdra, vRkSa, UMTa, hAthI, ghoDA, vIMchI, karacalA, mora, jhADa, panihArI ane kRSNalIlAnAM citro paNa doravAmAM Ave che. A badhA AkAra lIMpaNa kAma upara mATI ane tenA mizraNathI upasAvavAmAM hAMsabAImA mAhira che. Adhunika yugamAM ghara, phleTa, hoTala, kalAgRho - 163 vagerenI bhIto para A kaLA sthAna pAmI che. moTAM zaheromAM te phezanano eka bhAga banI che. Ama, eka lokakalAne Adhunika yugamAM prasiddhi sAMpaDI che. citra ane zilpakalAnA jANakAra sva. UrmilAbena giradharalAla vikAsagRha TrasTImaMDaLanA pramukha zrI UrmilAbena eTale garbhazrImaMta kuTuMbamAM janmela atinamra nirAbhimAnI bahena. sva. mu. puSpAbahena sAthe varSo juno sabaMdha hato. sArAM citrakAra tathA zilpakalAnAM jANakAra hatAM. saunI sAthe sahAnubhUtipUrvaka vAta kare, tenI hakIkata jANe ane sahAyabhUta thAya. temanuM dhara jUo to kalAbhavana jevuM lAge. AvAM UrmilAbahena jatAM saMsthAe tathA kAryakaroe AghAta anubhavyo. sva. giradharabhAI dAmodaradAsanAM dharmapatnI zrImatI UrmilAbenano janma 1913mAM amadAvAdanA pratiSThita udyogapati zrI maMgaLadAsa giradharadAsane tyAM thayo hato. kaLA temanA jIvananuM eka abhinna pAsuM hatuM ane te citra, zilpa, sthApatya dareka pravRttimAM vyakta thatuM hatuM. jyotisaMgha ane vikAsagRhamAM temaNe sakriya sevAo ApI hatI. 1973 thI 2001 sudhI teo vikAsagRha TrasTImaMDaLanAM pramukha rahyAM hatAM ane jIvanaparyanta teo saune preraNA ApatAM rahyAM hatAM. 1966 thI 1972 sudhI teo jyotisaMghanA pramukha rahyA hatA. saMdarbha pustako (1) samayakI paratomaiM vIrAyatana--bihAra (2) jagatanI pratibhAsaMpanna mahilAo--zA. nA. pAThaka (3) bALa keLavaNInAM traNa vyAkhyAno--manubhAI paMcoLI (4) kalAguru rasikalAla parIkhaUrmi parIkha (5) yogAnuyoga-vasubahena bhaTTa (6) zikSaNamAM AMtaradarzana-IzvarabhAI paramAra (7) vIrAMganAonI vasuMdharA garavI gujarAta-saMpAdaka-amara paMDita (8) zabdalokanA yAtrIo (9) bhAratanI AjhAdInI laDatamAM saurASTranI mahilAonuM pradAna-prA. (Do.) smitAbahena jhAlA-aprakAzita zodhanibaMdha. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 bRhad gujarAta vIzaMganAonI vasuMdharA garavI gujjIta vIsamI sadInasa gujarAtanI nArIonI vAto laIne Ave che amara paMDita saMkalita, Aloka prakAzananI mAhitIsabhara suMdara kRti 'vIrAMganAonI vasuMdharA garavI gujarAta'. 111 nArIonI A vAtomAM vividha kSetrane AvarI levAyuM che. temAM rASTrasamarpita, tyAgamUrti ane dezabhakti dAkhavanAra niSThAvAna svAtaMtryasenAnI nArIratno, prathama mahilA grejyueTa, keLavaNIkAra, zikSaNazAstrI, sAhityakAra, patrakAra, vahIvaTakartA, samAjasudhAraka, nArIjagatanA anyAyo sAme jhajhUmanAra tathA mahilAonI sAmAjika jAgRtinAM jyotirdhara, AdivAsIonAM Arthika ane sAmAjika utthAnanAM praNetA, nazAbaMdhInA puraskartA, vikAsagRhanA vaDalAne satata ciMtana pUruM pADanAra, anAtha bALakonA jIvanane mAtRvAtsalyathI dhabakatuM rAkhanAra, lokasevAnA yajJathI nAnakaDAM gAmane gokuLiyuM banAvanAra, vikalAMga kanyAonI karuNAmayI mAtA, kaThapUtaLIonI kaLAnA kImiyAgara; bharatanATyam, maNipurI, kathaka, kucIpuDI vagere zAstrIya nRtyazailInI nRtyAMganA ane zikSikAo, gujarAtanI yuvApeDhIne lokagItanuM gheluM lagADanAra nArIratno, bhaktisaMgIta ane sugama saMgItanI gAyikAo, citrakAra, zilpakAra, bhAratIya kezakalAnA niSNAta nArIratnono suMdara paricaya apAyela che. amara paMDita A uparAMta temAM golphakSetre arjuna puraskAra meLavanAra prathama mahilA, taraNakSetre gujarAtanuM nAma amara karanAra mahilA, abhinetrI, vahANavaTA temaja mIla udyogamAM pravRtta nArIo, prekSAdhyAnanA prazikSikA, rAjayoginI brahmAkumArI, akramavijJAnanA praNetAnA aMtevAsI, vaidika saMskRti ane bhAratIya RSi paraMparA dvArA lokacetanA jagAvanAra, navI peDhInA vAMcana, vicAra mATe satata jAgRta, paradezamAM eziyanonA praznone vAcA ApanAra sevAbhAvI nArI temaja vizvapravAsI nArI ema anekavidha kSetromAM kAma karatI nArIonAM jIvananI mAhitI maLe che. saMtokabA nAnajI kAlidAsa mahetAnA paricaya sAthe temane ja samarpita A pustakamAM divaMgata pratibhAo ane hayAta nArIratnonA paricayamAM temanAM kArya, kavana ane jIvanasaMdeza vaNI lIdhA che. ApaNAM gauravazALI nArIratno saMbaMdhe uparokta vIrAMganAonI vasuMdharA garavI gujarAta' prakAzananuM yazasvI saMpAdana karanAra pistAlIza varSanA amarabhAI raMgarAja paMDite komarsanA snAtaka banI hiMmata ane zraddhA sAthe yazasvI kArakirdInI zarUAta karI, madhyapradeza khAte insTiTayUTa opha enjitanayariMganA projekeTa menejara tarIke enTrarapenyorazipa DevalapamenTa progrAmanuM satata pAMca varSa sudhI suMdara saMcAlana karyuM. gujarAtanA agragaNya audyogika temaja vyApArika esosIezananI membarsa DirekaTarInuM prakAzana, tabIbI zreNI meDIkera DirekaTarI ane gujarAta Ayurveda 2000 nuM prakAzana karyuM. temanA pitAmaha sva. kRSNamAcArya paMDita amadAvAda myuni.mAM i.sa. 1922 thI 1949 sudhI satata cUMTAyelA sabhya hatA. teoe saradAra vallabhabhAI paTela ane mAvalaMkaradAdA jevA rASTrIya netAo sAthe AjhAdInI caLavaLamAM bhAga lIdho hato, alaga alaga kamiTIomAM ceramena tarIke paNa rahI cUkyA hatA. temanA pitAzrI raMgarAja ke paMDita esa. TI. karmacArI mahAmaMDaLanA pramukha rahI cUkyA hatA, temaja teoe inDiyana TrAnsaporTa varkasa pheDarezana (dilhI) temaja indukanA saMgaThana maMtrI tarIke pAMca varSa sevA ApI hatI. Aloka prakAzana dvArA zrI amarabhAInAM ghaNAM prakAzano lokapriya banI cUkyAM che. hAlamAM "vaiSNavajana"nA saMkalanamAM vyasta che. temano puruSArtha ane svAparNanI bhAvanAne manomana vaMdIe chIe. --saMpAdaka Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana zaSTrIya cetanAnA svAtaMtrya senAnIo --jayazrIbeta matasukhalAla koTecA koIpaNa rASTra gulAmInAM kAraNe jenAM sattva ane saMskRti lAMbo samaya sudhI paradezI saltanata nIce ragadoLAyAM hoya tenI muktino samaya bahu nAjuka hoya che. kALabaLe keTalAka vicAravaMta ane nIDara lokonI jAgRti dvArA bhAratanI svAtaMtrya caLavaLanAM maMDANa thAya che. 1857no baLavo, tenAM ghamasANamAM, goLIonI ramajhaTamAM, "calo dilhI'"nA nArA vacce jhAMsInI rANI lakSmIbAI to zahIdI vhorIne amara banI gaI. paNa pachI rASTrIya cetanAno saMcAra prajAmAM cAlu ja rahyo. 165 mahAtmA gAMdhInI savinaya kAnUnabhaMganI caLavaLano prAraMbha 1930nI dAMDIyAtrAthI zarU thayo. mIThAno kAyado toDavA jatAM seMkaDo lokoe jelavAsa bhogavyo, vakhato vakhatanI evI ghaNI laDatothI Aje paNa lokomAM zaktinA, saMkalpanA umaMgo laherAtA rahyA che. mahAmAnava gAMdhInI potAnI alaukika prabhAthI e yugamAM eka evuM adbhUta vAtAvaraNa UbhuM thayuM ke vividha kSetronA bhedo bhUlAyA, samagra lokajIvana ekarasa banI gayuM. janatA ane janArdana ekarUpa banyA, aneka laDatomAM ghaNA lokoe tana mana visAre mUkI eka mAtra sevAsamarpaNanI bhAvanAthI AkarI sajA bhogavI pachI to racanAtmaka vicAradhArAno custapaNe amala karyo. A svAdhInatA mATe ja thaIne ghaNA mANaso jIvanabhara jhajhUmyA, kurivAjo, dUSaNo ane anyAya joyA tyAM sAme thayA, lokeSaNAnI jarA paNa khevanA rAkhyA vinA potAnAM vaividhyapUrNa zakti-sAmarthyanI saune pratIti karAvI. muktiphojanA keTalAka senAnIonA TUMkA paricayo atre rajU kare che jayazrI bahena koTecA. temano janma rAjakoTamAM 1960mAM thayo. itihAsa viSayamAM ema. e.; ema. phila prathama naMbare thayAM. hAlamAM rAjakoTanI mAtuzrI vIrabAImA mahilA ArTasa kolejamAM, itihAsa pariSada ane gujarAta itihAsa pariSadamAM pepara rIDiMga tathA 'pathika'mAM temano saMzodhana pepara rajU thayela che. "vRjalAla durlabhajI pArekha aMdha mahilA vikAsa gRha" rAjakoTanA sthApanA, vikAsa ane pravRtti te temano ema. philano laghu zodhanibaMdha hato. itihAsamAM khUba ja rasa dharAve che - dhanyavAda bhAvanagara yunivarsiTInA itihAsa anusnAtakabhavananA prophesara ane vaDA Do. pI. jI. korATa ane itihAsa anusnAtaka bhavananA rIDara ane gAMdhI vicAra abhyAsa kendranA niyAmaka Do. mahebUba desAIe temanA saMzodhana graMtho dvArA sthAnika ane svAtaMtryasaMgrAmanA itihAsamAM noMdhapAtra pradAna karela che. prA. jayazrIbahena manasukhalAla koTecAe taiyAra karela svAtaMtrya sainikonI lekhamALA adhikaraNa mATe Do. pI. jI. korATa saMpAdita 'bhAratanA svAtaMtrya saMgrAmamAM pAyAnA kAryakaronuM pradAna'" ane Do. mahebuba desAInA saMzodhana graMtha 'svAtaMtrya saMgrAmamAM amarelI'no AdhAra lIdho che. A banne graMtho AdhArabhUta dastAvejo, rUbarU mulAkAto ane svAtaMtryasainikonI DAyarInA AdhAre lakhAyA che. eTale tenI pramANabhUtatA, AdhArabhUtatA nizcita che. A dRSTie atre 2jU thayelA rASTrIya cetanAnA svAtaMtryasainikonA TUMkA paricayo sAmAnyajana ane abhyAsIo bannene upayogI thaI paDaze. evI AzA asthAne nahiM gaNAya. --saMpAdaka Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 je bRhad gujarAta zrI devacaMdabhAI uttamacaMda pArekha khAsa karIne bhaMgI samAjanAM duHkha dardo dUra karavA prayAso karyA. amarelImAM rahIne vividha racanAtmaka temaja sAmAjika zrI devacaMdabhAIno janma 1871mAM jetapuramAM thayo pravRttiomAM mokhare rahIne jIvanabhara kAma karatA rahyA. hato. bhAvanagaramAM abhyAsa karIne berisTara thavA laMDana gayA amarelI jillA prajAmaMDaLanA pramukha tarIke bhAga bhajavyo. tyAre gAMdhIjI paNa tyAM abhyAsa karatA hatA. temanA svarAja bAda jillA zALAmaMDaLanA pramukhapade rahIne paricayamAM AvyA. gAMdhIjIe asahakAranI laData zarU karI jillAbharanA zaikSaNika kAryane vega Apyo. 1960mAM tyAre teo potAnI dhItI berisTarI choDIne gAMdhIjInA gauzALA, pAMjarApoLa saMghanI sthApanAnA nimitta banyA ane Adeza mujaba rASTrIya pravRttimAM joDAyA. bhAvanagaramAM jIvananA aMta sudhI sArvajanika kAryo karatA rahyA. tA. 8-2paradezI kApaDanA bahiSkAranuM AMdolana cAlyuM tyAre temaNe 1967nA temanuM nidhana thayuM. temAM bhAga lIdho. kAThiyAvADa rAjakIya pariSadanA maMtrIpade rahyA. khAkharecI, morabI, dhroLa, dhrAMgadhrA vagere laDatonA zrI maganalAla khuzAlacaMda gAMdhI senApati zrI phulacaMdabhAIne mArgadarzana pUruM pADyuM. zrI maganalAlano janma 1883 rAjakoTamAM thayo hato. teo satyaniSTha, nirbhaya temaja satyavaktA hatA. meTrika sudhI abhyAsa karyo. teo gAMdhIjI sAthe dakSiNaAphrikA temanI ujjavaLa pratibhAne kAraNe prajA temaja dezI rAjyo paNa gayA. gAMdhIjIe tyAM phiniksa Azrama tathA TolsToya phArma temanA pratye mAna Adara dharAvatAM hatAM. teo eka kuzaLa UbhA karyA temAM sAtha Apyo. gAMdhIjIe 1913mAM vahIvaTakAra paNa hatA. kAThiyAvADanI rAjakIya asmitA raMgabhedanI nIti sAme satyAgraha AraMbhyo tyAre satyAgrahanuM jagADavAmAM emanuM viziSTa pradAna rahyuM che. teo jelavAsI saMcAlana karyuM. phiniksa AzramanI javAbadArI saMbhALI. thayA nahotA. paNa temaNe dezanI svataMtratA kAje amIrI temaja "InDiyana opiniyana'nA saMpAdana kAryanI javAbadArI choDI, berisTarIne tilAMjalI ApI ne gAMdhIbhakta banIne saMbhALI. teo gAMdhIjInA jamaNA hAtha samA banI rahyA. jIvana dhanya karI gayA. dIrghakAlIna sevA bAda tA. 6-1- giramITiyA haDatALiyA lokonI sevA karI. 1954mAM temanuM nidhana thayuM. , gAMdhIjI bhArata AvyA tyAre thoDo vakhata teo zrI jagajIvanadAsa nArAyaNa mahetA zAMtiniketana rahyA. sAbaramatI AzramanI sthApanA thatAM tenI javAbadArI upADI lIdhI. zrI jagajIvanadAsano janma 1882mAM amarelImAM thayo hato. vidyArthIkALamAM bhAre puruSArtha karIne abhyAsamAM teoe khAdI zikSaNa, reMTiyAnA prayogo para saMzodhanaAgaLa vadhyA. snAtaka thayA. tyArabAda vepAramAM joDAyA. kArya karyuM. kheDA jillAmAM saradAra sAheba sAthe rahIne kArya karyuM. moreziyasa temaja barmA sudhI vepAra arthe pravAsa kheDyo. laDatomAM sAtha Apyo ane sahana karyuM. teo ekAdazavratanA 1935mAM gAMdhIjIno meLApa thatAM vepAradhaMdho choDI dIdho. upAsaka, zistapAlananA AgrahI, temaja kAryasAdhaka hatA. 1922mAM vaDhavANamAM kAThiyAvADa rAjakIya pariSadanI beThakamAM khAdIkArya mATe bihAra gayA hatA. tyAM ekAeka bimAra paDyA ane 1928mAM tyAM ja temanuM nidhana thayuM. bhAga levA gayA. tyAM saurASTra-gujarAtanA netAonA paricayamAM AvyA ane amarelImAM AvIne sevAyajJa zarU zrI nAraNadAsa gAMdhI karyo. khAdI, harijana sevA, gau sevA. zaikSaNika pravRttiomAM | zrI nAraNadAsa gAMdhIno janma tA. 15-9-1885e chAtrAlaya pravRtti, mahilA vidyAlaya, kumAra vidyAlaya vagere rAjakoTamAM thayo hato. meTrika sudhIno abhyAsa karyo. pravRttio zarU karI. gAMdhIjInA kuTuMbIjana ane sukhI gRhastha hatA. gAMdhIjInI 1930nA mIThAnA satyAgraha vakhate dholerAnI preraNAthI gharabAra choDIne gAMdhIjInA AzramamAM joDAyA. satyAgraha TukaDInI netAgIrI laIne dharapakaDa vahorI ane gAMdhIjIno vizvAsa saMpAdana karyo. AzramanA maMtrI banyA. jelavAsa bhogavyo. amarelI sudharAInA pramukhapade rahIne 1932mAM sAbaramatI Azrama janma karavAmAM Avyo tyAre Jain Education Intemational ducation Intermational Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 160 temanI dharapakaDa karavAmAM AvI hatI. be varSa jelavAsa saMsadamAM cUMTAyA. bhAratanA ArogyamaMtrI banyA. jIvanabhara bhogavyo. jelamAMthI mukta thayA pachI rAjakoTa AvIne vasyA. niSThApUrvaka sevA bajAvI. ane tA. 7-11-1978mAM temanuM rAjakoTanI rASTrIya zALAnI javAbadArI saMbhALI rASTrIya nidhana thayuM. keLavaNInAM maMDANa karyA. "kAThiyAvADa khAdImaMDaLa'nI sthApanA zrI gopALadAsa aMbAIdAsa desAI karI. saurASTrabharamAM khAdI pravRtti zarU karavAnA nimitta banyA. khAdI kAryakartAo taiyAra karyA. emane mana reMTiyo (darabAra sAheba) emanI jIvana upAsanAnuM sAdhana hatuM. reMTiyA dvArA temaNe zrI gopALadAsano janma 19-11-1889 amarelI bahenonA jIvanamAM AzA pUrI. jillAnA DhasA gAme thayo hato. darabAra sAhebane amarelI rASTrIya zALAmAM aMdha mahilAo mATe temaja apaMga jillAnuM DhasA, temaja surendranagaranuM rAyasAMkaLI vArasAmAM bALako mATenI saMsthAo zarU karI. 1974mAM gujarAtamAM maLelAM hatAM. pote rAjavI ThAThamAM rahetA hatA. bhaktibA sAthe navanirmANa AMdolana thayuM. ane vyApaka hiMsA phelAvA lAgI lagnathI joDAyA hatA. 1920mAM DhasAmAM harijana pariSada tyAre 30 jAnyuArIthI 5 phebruArI sudhI zAMti mATe upavAsa bolAvI ane harijano sAthe rAsa ramyA. kheDUtone jamInonA karyA. bhUdAna caLavaLamAM pUro sAtha sahakAra Apyo. saurASTra mAlikI hakko suparata karyA. kheDA jillAmAM ANaMdanI svarAja racanAtmaka samiti'nA sthApanAkALathI jIvananA aMta sudhI chAvaNImAM joDAyA. sAduM AzramavAsI jIvana svIkAryuM ane pramukhasthAne rahyA. tA. 29-11-1974nA rAjakoTa mukAme borasada chAvaNImAM rahyA. kheDA jillAmAM lokalaborDanA temanuM nidhana thayuM. pramukhapade cUMTAyA. 1922mAM "nAgapura jhaMDA satyAgraha'mAM joDAyA. Do. jIvarAja mahetA 1930mAM dAMDIkUca vakhate temanI dharapakaDa karavAmAM DaoN. jIvarAjabhAIno janma 29-8-1887mAM AvI. 1935mAM borasadamAM plega phATI nIkaLyo tyAre amarelImAM thayo hato. svapuruSArthathI abhyAsamAM AgaLa darabAra sAhebanuM samagra kuTuMba pleganivAraNanA kAmamAM lAgI vadhyA. muMbaI-laMDanamAM rahIne ucca DokTarI padavI prApta karI gayuM. 1937mAM kAThiyAvADa rAjakIya pariSadamAM pramukhasthAne laMDanamAM InDiyana esosiyezana'nI sthApanA karI. rahyA. lIMbaDI prajA pariSada adhivezananA pramukha tarIke temanI 1914mAM gAMdhIjI laMDanamAM hatA tyAre teo kurasImAM varaNI thaI. 1942mAM hiMdachoDo laData vakhate temanI muMbaIthI sapaDAyA tyAre temaNe gAMdhIjInI sevA karIne prema saMpAdana dharapakaDa thaI. tyArabAda rAjakoTa AvIne vasyA. saurASTra karyo. abhyAsa bAda bhArata AvyA. 1921mAM vaDodarA racanAtmaka samitinI sthApanAmAM bhAga bhajavyo. temaNe rAjayanA mukhya tabIba banyA. A kALa daramiyAna potAnuM samagra jIvana dezane samarpita karI dIdhuM hatuM. tA. 5rASTrIyatAnA raMge raMgAyelAM zrImatI haMsAbena sAthe 12-1951nA roja temanuM nidhana thayuM. lagnagraMthIthI joDAyA. tyArabAda muMbaInI meDikala koleja tathA zrI bhIkhAbhAI cunIlAla zAha hospiTalamAM sevA bajAvI. 1938mAM muMbaImAM mIThAnA satyAgrahamAM joDAyA ane zrI bhIkhAbhAIno janma tA. 10-7-1895mAM lagabhaga be varSanI sajA bhogavI tyArabAda pharIne ke. i. rAjakoTa mukAme thayo hato. teo prajJAcakSu hovA chatAM emanAM ema. hospiTalamAM Dina tarIke nimAyA. 1942nI hiMda choDo aMta:cakSu jAgRta hovAne kAraNe teo dezadAjhathI pUrA raMgAI laData vakhate pakaDAyA. be varSanI kedanI sajA thaI. svarAja bAda gayelA. 1941nA vyaktigata satyAgrahamAM joDAvAnI icchA hatI. paNa gAMdhIjIe vAryA. pachI racanAtmaka kAryo tarapha vaDodarAnA dIvAnapade rahyA. 1949mAM muMbaI rAjyamAM pradhAna maMDaLamAM joDAyA ane bAMdhakAma khAtAnA maMtrI tarIke rahyA. vaLyA. 1942nI laData vakhate bhAga letAM polisano mAra 1953mAM nANAmaMtrI. 1960mAM gujarAta rAjayanA prathama sahana karyo. pakaDavAmAM AvyA, mukta thayA. tyArabAda mukhyamaMtrI banyA. 1971mAM amarelI mata vistAramAMthI nI mAMDalathI pakaDavAmAM AvyA, choDI mUkyA. vIramagAmathI mA Jain Education Intemational Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 je bRhad gujarAta dharapakaDa thaI. cAramAsa jelavAsa bhogavyo. daMDa vasUla karavA cUMTAIne adhyakSa pade rahIne lokakalyANanAM kAryo karyA. lAlA gharavakharI japta karavAmAM AvI. lajapatarAya sthApita "sarvarsa opha pipalsa velphara svarAjabAda aMdhajanonI kalyANa pravRttimAM joDAyA. sosAyaTImAM joDAyA. tenA pramukha banyA. 1923mAM nAgapura gujarAta aMdhajana maMDaLa'nA agraNI banyA. rAjakoTa "aMdha jhaMDA satyAgrahamAM joDAyA. jelavAsa bhogavyo. teo kanyA mahilA vikAsa gRha'nuM saMcAlana karyuM. prajJAcakSu hovA chatAM keLavaNImAM UMDo rasa dharAvatA hatA. 1930mAM dholerA mIThA AjIvana sevAbhAvI kAryakartA rahyA. satyAgraha, 1940mAM vyaktigata satyAgraha, 194ramAM hiMda choDo laData vakhate temanI dharapakaDa thaI. jelavAsa zrI chaganabhAI nathubhAI joSI bhogavyo. 1952mAM, temaja 1957mAM lokasabhAnA zrI chaganabhAIno janma 18-9-1895mAM sabhyapade cUMTAyA. "paMcAyata rAjayanA pitA' tarIke khyAti porabaMdaramAM thayo hato. temaNe ema. e. sudhIno abhyAsa meLavI. 1963mAM gujarAtanA mukhyamaMtrI banyA. 1965mAM karyo. muMbaInI vilsana kolejamAM abhyAsa karIne tejasvI bhArata-pAkistAna yuddha samaye nAnA vimAnamAM zrImatI vidyArthI tarIke bahAra AvyA. sAbaramatI AzramamAM sarojabahena sAthe nIkaLyA. pAkistAne temanAM vimAnane toDI gAMdhIjInA aMgata maMtrI tarIke kAma karyuM tyArabAda AzramanA pADyuM. tA. 19-9-1965nA temanuM nidhana thayuM. saMcAlananI javAbadArI uThAvIne pAra pADI. 1930mAM zrI prabhAsa chaganalAla gAMdhI dAMDIkUcamAM joDAyA. vIramagAma, kheDA temaja dharAsaNAnA satyAgrahamAM bhAga lIdho. 1942nI hiMda choDo laData vakhate zrI prabhudAsabhAIno janma 1901mAM porabaMdaramAM teo rAjakoTathI pakaDAyA ane jelavAsa bhogavyo. rAjakoTamAM thayo hato. bALapaNa dakSiNa AphrikAmAM phiniksa AzramamAM harijana ane pachAtavarganI sevAnuM kAma upADyuM. "saurASTra vItyuM. tyArabAda bhArata AvyA. "kAMgaDI gurukULa' temaja harijana sevakasaMghanI sthApanA karI. zAMtiniketanamAM abhyAsArthe rahyA. gAMdhIjIe kocaraba AzramanI sthApanA karI tyAre tyAM AvIne rahyA. 1917mAM "gujarAta harijana sevakasaMghanA pramukhasthAne rahyA. caMpAraNa satyAgraha vakhate temaja 1921nI asahakAranI AdimajAti sevAsaMgha' temaja "akhila bhAratIya harijana caLavaLa vakhate gAMdhIjI sAthe rahyA. sevakasaMghanA agraNI tarIke dezabharamAM teoe sevA ApI. teo pU. ThakkarabApA, mAmA sAheba phaDake temaja zrI sAbaramatI AzramamAM khAdIkAryamAM joDAyA. parIkSitabhAI majumadAranA sAthIdAra rahyA. koMgresanA bAraDolInI laDatamAM bhAga letAM cha mAsa jelavAsa bhogavyo. racanAtmaka vibhAganI javAbadArI saMbhALI. teo gAMdhIjInA 1940mAM vyaktigata satyAgrahamAM bhAga lIdho. jelavAsI nikaTanA aMtevAsI rahyA. temaNe potAnA jIvananAM thayA. 1942nI hiMda choDo laData vakhate pakaDAyA. badAyumAM saMsmaraNorUpe Dajhaneka jeTalAM pustako lakhyAM, teo jIvanabhara traNa varSa jelavAsa bhogavyo. dilhImAM kasturabA TrasTanuM temaja harijano temaja pIDitonA duHkhanA belI thaI jIvyA. harijana sevAnuM kArya karyuM. A badhAM varSo daramiyAna temanuM lekhanakArya cAlu rahyuM. "jIvananuM paroDha', "AzramanAM zrI baLavaMtarAya gopAlajI mahetA bhajanono svAdhyAya", "bApunA jugatarAmabhAI vagere pustako zrI baLavaMtarAyano janma tA. 19-2-1889mAM lakhyA. 'gItAkA samAjadharma' hiMdImAM pragaTa karyuM. Ama bhAvanagaramAM thayo hato. 1920mAM amadAvAdanI gujarAta prabhudAsabhAIe samagra jIvana dezasevA kAje vitAvyuM. kolejamAM abhyAsa karatA hatA tyAre gAMdhIjInA saMparkamAM zrI jeThAlAlabhAI jozI AvyA, bI. e.nI DigrIno tyAga karyo. 1921mAM saurASTra patranA taMtrI tarIke thoDo vakhata kAma karyuM. 1923mAM zrI jeThAlAlabhAIno janma 23-5-1902e. bhAvanagara prajA pariSadanI sthApanA karI. kAThiyAvADa rAjakoTamAM thayo hato. meTrika thayA ane pAchaLathI vakIlAtano rAjakIya pariSadanI kArobArImAM joDAyA. zahera sudharAImAM abhyAsa karyo. 1921nI asahakAranI caLavaLa vakhate Jain Education Intemational Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 169 abhyAsa choDIne rASTrIya pravRttimAM joDAyA. rAjakoTamAM rASTrIya rAjakoTamAM thayo hato. abhyAsa pI. TI. sI. sudhI karyo. zALAnI sthApanAmAM bhAga lIdho. rAjakoTamAM kAmadAra kalyANa 1930nI laData vakhate dArU ane pikeTIMganA kAryakramamAM pravRtti temaja mahilA vikAsanI pravRttio zarU karI. joDAyAM. sabhA-saraghasa kADhatAM, bhUgarbha patrikAo kADhatAM ane pustakAlayo zarU karAvyAM. vyAyAma pravRttio vikasAvI. vaheMcatAM. tyArabAda rAjakoTanI laDatamAM paNa bhAga lIdho. rAjakoTa sevAsaMghanI sthApanA karI. 1937mAM rAjakoTamAM 1942nI laData vakhate rAjakoTamAM ejansInI koThI kAThiyAvADa rAjakIya pariSadanuM adhivezana bharAyuM tyAre aMgre- upara dhvaja pharakAvavAnA kAryakramamAM joDAyAM. satyAgrahIonI bhAga bhajavyo. rAjakoTanI laData vakhate laDatanA saMcAlanamAM dharapakaDa karavAmAM AvI. pAchaLathI choDI mUkavAmAM AvyAM. mokhare rahyA. be vAra jelavAsa bhogavyo. 1940nA vyaktigata pharIne satyAgrahamAM joDAtAM hiMda saMrakSaNa dvArA nIce dharapakaDa satyAgrahamAM savinaya kAnUnabhaMga karIne jelavAsI thayA. karavAmAM AvI. cAramAsanI sajA bhogavIne mukta thayAM. 1942nI hiMdachoDo laData vakhate temanI dharapakaDa thaI. strIonI kAcI jelanI koTaDImAMthI bIje sthaLe badalI karavA jUnAgaDhanI ArajhI hakumatamAM mahattvanI javAbadArI saMbhALI. jelakhAtAnA adhikArIo AvyA tyAre jelavAsI baheno svarAja AvatAM saurASTra vidhAnasabhAnA nAyaba spIkara thayA. koTaDInA saLiyA pakaDIne besI gaI ane "inkalAba 195ramAM lokasabhAnA sabhya tarIke cUMTAyA. 1957mAM jhIMdAbAda"nA nArA bolAvavA lAgI, adhikArIo pAchA pharI rAjayasabhAnA sabhyapade rahIne sevA bajAvI. teo AjIvana gayA. dazarAbahene A kAryakramamAM agrabhAga bhajavyo. svarAja ekaraMgI dezabhakta rahyA. sAdAIthI jIvana vItAvyuM. tA. 20- bAda temaNe rASTrIya sevA kArya cAlu rAkhyuM. jIvanabhara zikSikA 4-1980nA roja temanuM nidhana thayuM. tarIke kAma karyuM. ane vidyArthIomAM rASTrIya bhAvanA prerI, zrI jAdavajIbhAI kezavajI modI zrI ucharaMgarAya navalazaMkara Tebara zrI jAdavajIbhAIno janma 24-8-1904nA thayo zrI ucharaMgarAyano janma 21-9-190pAM rAjakoTa hato. temaNe bI, e; ela. ela. bI. sudhI abhyAsa karyo. makAme thayo hato. 1930nI laData vakhatathI teo rASTrIya raMge rASTrIya raMge raMgAyA. bhAvanagara prajA pariSadamAM joDAyA. raMgAtA rahyA. 1933thI samAjakAraNamAM sakriya rIte joDAyA. rAjakoTanI laDatamAM madada karI. 1942nI 'hiMda choDo' laData sevAsaMgha' saMsthAmAM joDAIne sevAkAryo zarU karyAkAmadAronI vakhate temanI dharapakaDa karavAmAM AvI. ane sAbaramatI caLavaLamAM agraNI banyA. gAMdhIjI tathA saradAra sAhebano jelamAM be varSa sajA bhogavI. rAjakIya pravRttionI sAthosAtha vizvAsa saMpAdana karyo. 1936mAM muMbaI dhArAsabhAnuM harijanasevA temaja zaikSaNika kSetre sevA bajAvatA rahyA. cUMTaNIkArya karyuM. 1938mAM rAjakoTa laDatanA agraNI banIne 1948mAM bhAvanagaramAM javAbadAra rAjyataMtranI laDatanuM saMcAlana karyuM. 1940mAM vyaktigata satyAgrahamAM racanA thaI tyAre maMtrImaMDaLamAM joDAyA. tyArabAda saurASTra joDAyA ane sAbaramatImAM jelavAsa bhogavyo. 36nA rAjayanI racanA thatAM vidhAnasabhAmAM prathama spIkarapade varaNI relasaMkaTa vakhate saMkaTagrasta lokonI sevA karI. "saurASTra saMkaTa thaI. ane 1952thI saurASTranA maMtrImaMDaLamAM zikSaNa temaja nivAraNa samiti"nI racanA karI. bAMdhakAma khAtAnA maMtrI tarIke sevA bajAvI. 1957 thI "kAThiyAvADa rAjakIya pariSadanA maMtrI tarIke sukAna 196ra rAjyasabhAnA sabhyapade rahIne grAmotthAnanuM kAma saMbhALyuM. dezI rAjyonA julmo sAme lokone mArgadarzana pUruM karyuM. harijana sevA e emanuM priya kAma hatuM. gAMdhIsmRti, pADyuM. 1948 thI 1954 sudhI saurASTranA mu saradAra smRti, temaja gijubhAI sthApita zaikSaNika dAkhalo bese tevI kAmagIrI bajAvI. 1945 thI 1960 sudhI saMsthAonA pramukhasthAne rahyA ane niSThApUrvaka sevA bajAvI. koMgresa pramukha tarIke rahyA. 1960 thI 1963 sudhI zrImatI dazarAbahena maNIzaMkara zukala AdivAsI paMcanA pramukha tarIke sevA bajAvI. 1962mAM rAjakoTa jillAmAMthI lokasabhAmAM sabhyapade cUMTAyA. zrImatI dazarAbahenano janma 12-1-1905 gAMdhIvicAranA pracArArthe bhAratanA pratinidhi tarIke raziyA " karo. Jain Education Intemational Education International Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 temaja yuropanA dezomAM gayA. gujarAtamAM 'saradAra smArako' UbhA karavA mATe puruSArtha karyo. jIvanabhara rAjakIya, racanAtmaka, tema ja zaikSaNika pravRttiomAM mokhare rahIne yogadAna ApatA rahyA. tA. 11-3-1977nA roja rAjakoTa mukAme temanuM nidhana thayuM. zrImatI puSpAbahena janArdanarAya mahetA zrImatI puSpAbahenano janma 21-3-1905e prabhAsapATaNamAM thayo hato. ema. e. sudhI abhyAsa karyo. strIo temaja bALakonI surakSAnA prakhara himAyatI hatAM. strIonI unnati mATe prasiddha 'jyotisaMgha' temaja 'vikAsagraho' jevI saMsthAonI sthApanAmAM agraNI videzI kApaDanA bahiSkAranI temaja dArUnI dukAno uparanA pikeTiMganI caLavaLomAM bhAga lIdho. amadAvAdamAM komI hullaDomAM kAma karatAM ijA pAmyAM. 1942nI caLavaLa vakhate bhUgarbhavAsIone madada karI. 1947nI ArajhI hakUmatanI laData vakhate sakriya kAma karyuM. tyArabAda jUnAgaDhanA maMtrImaMDaLamAM joDAIne sevA bajAvI. 1948mAM vidhAnasabhAnA prathama spIkara banyAM. 'akhIla bhAratIya samAja kalyANa borDa'nA pramukha banyA. bhArata sarakAre 'padma bhUSaNa'no ilkAba ApIne temanuM bahumAna karyuM. 1983mAM temanI sevAnI kadararUpe 'jAnakIbAI evorDa' enAyata thayo. samagra jIvana strIonI unnatimAM vitAvyuM. zrI caMpakalAla premacaMda vorA zrI caMpakabhAIno janma tA. 20-8-1908 rAjakoTamAM thayo hato. 1930nI mIThAnI laData vakhate vidyArthImaMDaLanI sthApanA karIne laDatamAM agrabhAga bhajavyo. 1932-34mAM vIramagAmanI chAvaNImAM rahIne mIThAnI laDatamAM bhAga letAM temane 90 divasa aMdhArI koTaDImAM pUrI rAkhavAmAM AvyA. 1942mAM bhUgarbha pravRttiomAM joDAyA. rAjakoTa zahera sudharAInA sukAnI tarIke varSo sudhI kAma karyuM. ane rAjakoTanA sarvAMgI vikAsa mATe bhAre jahemata uThAvI. teo saurASTranI sahakArI pravRttionA sthApaka ane mobhI jevA hatA. rAjakoTa jillA sahakArI saMghanI sthApanA karI. ane 'sahakAra' nAmanuM patra zarU karyuM. rAjakoTa jJAnapracAra saMghanI sthApanA karI. rAjakoTamAM bAlabhavananI racanA pAchaLa bRhad gujarAta temanI preraNA rahelI che. zahera sudharAInA pramukha tarIkenI pharajo bajAvatAM teo akasmAtano bhoga banyA. ane tA. 27-10-1964nA roja temanuM nidhana thayuM. zrI nAgaradAsa lakSmIcaMda dozI zrI nAga2dAsabhAIno janma 1906mAM calAlA mukAme thayo hato. muMbaImAM vepAra karatA hovA chatAM rASTrIya raMge raMgAyA. svAmI AnaMdanA paricayamAM AvyA. bAraDolImAM rahIne khAdI kAmamAM joDAyA. 1930mAM dAMDI vistAramAM mIThAnA satyAgrahamAM joDAyA. dharAsaNAnA satyAgrahamAM joDAtAM be vakhata sakhata mAra khAdho. 1932mAM muMbaIthI pakaDAyA. savA varSanI jela bhogavI. 1934mAM bihAra bhUkaMpa vakhate suMda2 kAmagIrI bajAvI. tyArabAda 1937mAM gAMdhIjInI AjJAnusAra calAlAmAM rahIne khAdIkAma zarU karyuM. ane khAdIkAmanA AjIvana bhekhadhArI banI rahyA. paMcAyatIrAjamAM rasa lIdho ane lokone upayogI sevA kAryo karyAM. teo saurASTranA pAyAnA racanAtmaka kAryakartAonA movaDI samA hatA. avivAhita rahIne AzramavAsI jIvana jIvyA. temanuM nidhana 6-7-1982nA roja thayuM. zrI puruSottama nAraNadAsa gAMdhI zrI puruSottamabhAIno janma tA. 5-4-1909 rAjakoTa mukAme thayo hato. gUjarAta vidyApIThamAM snAtaka sudhIno abhyAsa karyo. bAlyAvasthA gAMdhIjInA AzramamAM vyatIta thaI. tyArapachI rAjakoTa AvIne rASTrIyazALAmAM joDAyA. harijana sevAnuM kAma karyuM. 1930nI laData vakhate pikeTiMga karatAM pakaDAyA. cAramAsa jelavAsa bhogavyo. rAjakoTanI laData vakhate gAMdhIjIno nivAsa rASTrIyazALAmAM hato. tyAre temanI sevAmAM rahyA. 1942nI hiMda choDo laData vakhate pakaDavAmAM AvyA ane rAjakoTamAM cha mAsa jelavAsa bhogavyo. teo gAMdhIjI prerita racanAtmaka kAryomAM joDAyA. khAdIgrAmodyoga, harijana sevA, navI keLavaNI ityAdi pravRttio karatA rahyA. mahilA aMdhazALA, apaMgazALA jevI saMsthAnI racanAomAM agrabhAga bhajavyo. saMgIta vidyAlaya dvArA seMkaDo vidyArthIone saMgItano raMga lagADyo. gItA, mahAbhArata, gAMdhIvicAranA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 101 vargo calAvyA. hiMdI pracAranuM kArya karyuM. Ama AjIvana zrI kanubhAI nAraNadAsa gAMdhI namrasevaka rahIne vividha sevAo bajAvI. zrI kanubhAIno janma 1917mAM rAjakoTa thayo hato. zrImatI saralAbahena zaMbhuzaMkara trivedI bALapaNa gAMdhIjInA AzramamAM vItyuM. gAMdhIjI tathA - zrImatI saralAbahenano janma bhAvanagara jillAnA kasturabAnI sevArthe jelamAM paNa rahyA. 1942nI hiMdachoDo gAriyAdhAra gAmamAM 1909mAM thayo hato. teo patinA caLavaLa vakhate AgAkhAna mahelamAM jelavAsa bhogavyo. sAthIdAra banIne rahyAM, rASTrIya raMge raMgAyAM. sabhA, saraghasa, svarAja bAda noAkhAlImAM komI hutAzananI zAMti mATe videzI kApaDa temaja dArUnA pIThA upara pikeTiMganA kAryakramo gAMdhIjIe zAMtiyAtrA zarU karI tyAre temAM joDAyA. ane hAtha dharyAM. 1930mAM mIThAnA satyAgraha vakhate vIramagAma bhabhUktI Aga vacce teo gAmaDAomAM thANA nAMkhIne chAvaNI nIce kAma karyuM. dharapakaDa thaI, sAbaramatI temaja lokonI vacce jIvyA. A kAryamAM temanAM patnI zrImatI yaravaDA jelamAM kula sADA tera mAsa jelavAsa bhogavyo. AbhAbena sAthe rahyAM. moTA cAroDiyA temaja pAlItANA rAjyanA - gAMdhIjInI hatyA bAda teo rAjakoTa AvyA ane satyAgrahamAM bhAga lIdho. ane mAlamilakata gumAvI, traMbAmAM "kasturabA Azrama'nI racanA karI. ane Azramane pAlItANAmAM aDhI mAsa jelavAsa bhogavyo. tyArabAda dhroLa, potAnI upAsanAnuM sAdhana banAvIne jIvana gALyuM. morabI ane rAjakoTa satyAgrahamAM bhAga lIdho. 1940- lokopayogI kAryo karyA. 41mAM vyaktigata satyAgrahamAM bhAga laI navamAsanI sajA gAMdhI zatAbdI vakhate "gAMdhIdarzana relayAtrA'nI bhogavI. trivedI daMpatIno bhAratanA svAtaMtryanA itihAsamAM javAbadArI pAra pADI. bhUdAna-grAmadAna caLavaLa vakhate noMdhapAtra phALo che. padayAtrAo yojI gAmogAma vicAra phelAvavA kozIza karI. zrI kAMtilAla maNilAla zAha nAgadAmAM sarvodaya zibiramAM joDAvA jatA hatA tyAre nAgadA relve sTezane hArTaeTeka AvatAM hospiTalamAM dAkhala karavAmAM zrI kAMtibhAIno janma 16-11-1911 bhAvanagara jillAnA umarALA gAmamAM thayo hato. 1930mAM amarelImAM AvyA. tA. 21-2-1986nA roja temanuM nidhana thayuM. meTrikano abhyAsa karatA hatA. tyAre bhaNatarane tilAMjalI zrImatI sumitrAbahena hariprasAda bhaTTa ApIne mIThAnI laData vakhate dholerA chAvaNImAM joDAyA. zrImatI sumitrAbahenano janma pUnAmAM 1915mAM thayo baravALA satyAgraha vakhate temane behada mAra mAravAmAM Avyo hato. meTrika sudhI abhyAsa karyo. svAtaMtrya senAnI ane hato. dhaMdhukAmAM cha mAsa jelavAsa bhogavyo. bhAlanA lokasevaka Do. zrI. hariprasAda bhaTTa sAthe lagnagraMthIthI joDAIne gAmaDAomAM prajA jAgRtinA kAme lAgyA. dhrAMgadhrAnI laDatamAM rASTrIya raMge raMgAyA. joDAyA. vrajapara temaja kUDAmAM jelavAsa bhogavyo. 1930-31 mIThAnI laDatamAM bhAga letAM be vAra 1942nI 'hiMda choDo' laData vakhate bhAvanagaramAMthI pakaDAyAM. kula sAta mAsa jela bhogavI. 1930nI mIThAnI temanI dharapakaDa karavAmAM AvI. ane bhAvanagara jelamAM aTakAyatamAM rAkhavAmAM AvyA. mukta thayA bAda lekhana laDatamAM tahakUbI daramiyAna bhAlanAM gAmaDAomAM rahIne lokajAgRtinuM kAma karyuM ane bhAre parizrama uThAvyo. prakAzananA kAryamAM joDAyA. svarAja AvatAM jillA paMcAyatanA adhikArI tarIke thoDA varSo kAma karyuM. tyArabAda 1942nI laDatamAM bhAga lIdho. temaja ArajhI nazAbaMdhInA kAryamAM sakriya kArya karyuM. brahmadezano pravAsa karyo. hukUmatanA saMgrAmanA divasomAM madadarUpa thatAM rahyAM. 1957 1942mAM baMgALamAM bhISaNa duSkALa paDyo tyAre duSkALagrasta thI 62 ane 196 2 thI 67 ema be vAra muMbaI temaja loko vacce ghUmyA. tyAMthI bImAra paDIne pAchA pharyA. "haratAM gujarAta vidhAnasabhAnA sabhya tarIke lAThI-lIliyA pharatAM hADapIMjarI" nAmanuM pustaka lakhyuM. dezanA krAMtivIronAM matavistAramAMthI cUMTAyA ane lokonA prazno hala karavAmAM jIvanacaritro temaja anya saMkhyAbaMdha pustako lakhyAM. sakriya rahyAM. laData bAda samAjasevAnA kAryo karyA. Jain Education Intemational Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 che zrI narasiMhabhAI goradhanadAsa goMdhiyA | zrI narasiMhadAsabhAIno janma tA. 18-12-1918 e amarelI jIllAnA calALA gAmamAM thayo hato. dhaMdhArthe AphrikA gayA. dezabhAvanAthI prerAIne vatana pAchA pharyA. khAdI kAmamAM joDAIne lokasevAnA kAmamAM lAgI gayA. 1942nI 'hiMda choDo' laDatamAM bhAga letAM be vAra dharapakaDa thaI ane ekavAra sADA ATha mAsa temaja bIjIvAra cha mAsa amarelImAM jelavAsa bhogavyo. tyArabAda racanAtmaka temaja sahakArI ane grAmasevAnA kAmamAM parovAyA ane te dvArA lokasevAnuM moTuM kAma karyuM. bahAravaTiyAo sAme lokone rakSaNa ApavA jAnanA jokhame grAmarakSaka daLo calAvyAM. tyArapachI 1967 temaja 1975mAM vidhAnasabhAmAM cUMTAIne namUnArUpa kAmagIrI bajAvI. zrI vajubhAI phUlazaMkara vyAsa zrI vajubhAIno janma 7-12-1919 bhAvanagara jillAnA vallabhIpuramAM thayo hato. vidyArthIkALathI videzI kApaDa tathA dArUnA pikeTiMgathI potAnA rASTrIya jIvananI zarUAta karI 1938mAM vaLA satyAgrahamAM sakriyabhAga laIne jelavAsa bhogavyo. tyArabAda "phUlachAba'nA sahataMtrI tarIke thoDo vakhata kAma karyuM. ane 1942nI "hiMdachoDo' laData zarU thatAM teo bhUgarbha pravRttiomAM joDAyA ane cUDAmAM chupAveze rahIne patrikA prakAzananI javAbadArI pAra pADI. sarakArI vAhanavyavahAra thaMbhAvI devA mATe jAnanA jokhame cAra varSa bRhad gujarAtI sudhI bhUgarbha pravRttio karI. svarAja bAda samAja kalyANakhAtAnA adhikArI tarIke joDAyA. ane pachAtavargonI sevA karI. temAMthI nivRtti bAda bhAvanagaramAM rahIne prauDhazikSaNa temaja harijana sevAnAM kAmamAM joDAyA. saurASTra racanAtmaka samitimAM sevA ApI hatI. zrI lallubhAI motIcaMda zeTha zrI lallubhAIno janma 30-1-1926mAM bhAvanagara jIllAmAM kuMDalA gAme thayo hato. temaNe dhoraNa 9 sudhIno abhyAsa karyo. cauda varSanI uMmare gharamAMthI nAsI chUTIne dholerA satyAgrahamAM joDAvA lIMbaDI chAvaNImAM pahoMcyA. tyAM polise khUba mAra mAryo. uMmara nAnI hovAthI choDI mUkyA. smazAnamAM rAtrIvAsa karyo. pharIthI satyAgrahamAM joDAyA. sAbaramatI jelamAM vividha sajA bhogavI. 1947mAM ArajhI hakUmata vakhate gAdhakaDA upara moraco laI javAmAM bhAgIdAra banyA. 1975 thI 1980 sudhI janatA moracAnI sarakAramAM maMtrI tarIke sevA bajAvI. 1975nA kaTokaTI kALamAM pakaDAyA. temaNe ane temanA sAthIdAroe maLIne kuMDalA grAma sevA maMDaLa"nI sthApanA karI. khAdI, racanAtmaka kAryo temaja lokazALAo dvArA lokajAgRtinuM vyApaka kAma karyuM. kuMDalAnI zaikSaNika, gosaMvardhana temaja Arogyane lagatI saMsthAo UbhI karavAmAM temaNe mahattvanuM yogadAna ApyuM. duSkALa temaja pUrapIDitonI madada karavA mATe bhAre jahemata uThAvI. kalAsthApatyanI AvI prAcIna jagyAomAMthI gujarAtanI prajAne niraMtara kalyANakArI daSTi maLatI rahI che. sarasvatI maMdira, dvArakA navalakhA maMdira, sejakapura (jhAlAvADa) pratolI rukSmaNI maMdira, dvArakA Jain Education Intemational Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' Bh SR P vibhAga-2) ( mAMgalika dharma darzana jena zramaNa saMghanA prabuddha dharmaguruo saMpAdaka bRhad gujarAtanA keTalAMka saMtaratno DaoN. niraMjana rAjyaguru saMskRtinA upadekhA siddhapuruSo DaoN. navinacaMdra trivedI svAmInArAyaNa saMpradAyanA jyotirdharo goradhanadAsa soraThIyA tatkAlIna samAjanA saMskAradAtAo. manasukhalAla sAvaliyA prakAMDa darzana zAstrIo | rAjula dave lokasaMtoH dIpastaMbho DaoN. Ara. TI. sAvaliyA urnnullIIT OP) IIIIIIIImages HILA S (G Jain Education Intemational emational Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zamavasaraNa mahAmaMdiranI anya viziSTatA B zALaTTTTTTTTTE uTuu rish I HTTU L She pUjana tIrtha darzanabhavana, s s gAkaIIIIIIIIIIIIMA maes pAlitA grIsamavasthA ( I/IIIIIIIIIIIII Input pammit THw ja 108 phUTa uMcAI, 250 x 200 samacorasa phUTa 20 hajAra vAra jamIna upara zrI samavasaraNa mahAmaMdira nirmANa thayela che. uda azokavRkSa-caityavRkSa uMcAI 27 phUTa ane 37 phUTa gheravAmAM ekalA pattharathI ja nirmANa thayela che. caityavRkSa aMdAje 500 Tana vajana che. zi prabhu zrI mahAvIra svAmIjI bhagavaMta sAta hAthanA zarIravALA hatA, je padmAsane beThela 6 1 IcanA bIrAjamAna che ane aSTa prAtihArya sahita che. je 3 gaDha, 12 daravAjA, 108 pagathiyAM, bAra pArSada, tiryaMco, vAhano, dvArapAlo, kAMgarA vagere zAstrIya rIte thaI rahela che. je darzanIya vibhAga : bhAratabharanA 108 tIrthonA mULanAyaka, bhagavAna, temaja derAsara tathA teno itihAsa-paricaya sahita Adhunika lemInezana paddhatie padharAvela che. temaja 108 caturvidha saMghanA 27 sAdhu, 27 sAdhvIjI, 27 zrAvaka, 27 zrAvikAnA mArbala upara lemInezanathI phoTogrApha che. # 127" IcanA paMcadhAtunA kAusagna pratimA zrI Adizvara bhagavAna bIrAjamAna che. Jain Education Intemational ational Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 105 jaina zramaNa saMghanI prabuddha pratibhAo (iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii In H = = = bhAratIya saMskRtinI viziSTa paraMparAmAM jaina zramaNa saMskRtie je mahAna yogadAna ApyuM che tenAthI samasta mAnavajAta niraMtara bAhya ane atyaMtara dRSTie samRddha thatI rahI che. jaina zAsananA manohara udyAnamAM aneka zramaNa puSpo khIlyAM, pAMgaryA ane jagatane vitarAgano rUDo mArga batAvyo. pUrve pU. hemacaMdrAcAryajIe ke pU. upA. yazovijayajIe aneka graMtharatnonI jema racanA karI tema bhakti, sAdhanA ane stotra-stavanAdi sAhityamAM pU. zrI labdhisUrIzvarajI mahArAjazrIe ane pU. darzanavijayajI tripUTI mahArAje karelI aitihAsika saMzodhanAtmaka kRtionI racanA karI je Aje paNa agrasthAne che. sAMpratakAlIna zramaNa saMghanA mahAna sUtradhAra pU. maNivijayajI dAdA, satyadharmanI mazAla prajvalita karanAra pU. bUTerAyajI mahArAja, vIsamI sadInA jaina zAsananA rAjA gaNAtA pU. mUlacaMdajI mahArAja, gaI kAlanA ane AjanA keTalAya prakhara AcAryonuM gurupada zobhAvanAra pU. vRddhicaMdrajI mahArAja, vIsamI sadInA mahAna jyotirdhara ane siddhAMta mahodadhi pU. premasUrIzvarajI mahArAja, jyotirdhara yugapuruSa pU. rAmacaMdrasUrijI ma. taponidhi pU. bhUvanabhAnusUrijI mahArAja A sau zAsananAM sAcAM ghareNAM che. vartamAnamAM pU. sAgarAnaMdasUrIzvarajIe Agama jJAnanA dIvaDA pragaTAvyA, pU. nemisUrijI mahArAja dvArA aneka jinamaMdiro ane mUrtipratiSThAo saMpanna thaI, pU. rAmacaMdrasUrijI mahArAje aneka dIkSArthIone UbhA karyA, mahuDI tIrthasthApaka yoganiSTha AcArya zrI buddhisAgarasUrijIe 108 graMthonuM nirmANa karyuM. | prAcIna graMthonA saMzodhako pU. puNyavijayajI mahArAja tathA jaMbuvijayajI ma. A saunA prabaLa puruSArthe jaina zAsanano jayajayakAra Aje paNa pravartato rahyo che. gaNadhara zrI sudharmAsvAmInI pATaparaMparAmAM aneka mahAna dharmadhuraMdhara ane zAsana prabhAvaka AcAryo, padastho, munio thayA paNa ame A vibhAgamAM keTalIka maryAdAne kAraNe ane saMjogovazAta amuka ja caritro mUkI zakyA chIe je paricayono krama dIkSAparyAya mujaba goThavAyo che. zramaNa paraMparAmAM vimalagaccha, acalagaccha, pArjacaMdra| gaccha ane tristutika samudAyanI aneka saMtapratibhAoe | prakAzapuMja relAvyo che e saune lAkha lAkha vaMdanA. -saMpAdaka gujarAtamAM sArasvatayuganA sthApaka bhAratavarSanA mahAta jainAcArya kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya gujarAta jene mATe gaurava laI zake tevI mahAna vibhUti hemacaMdrAcArya. emane videha thayAne lagabhaga navaso varSa thavA AvyAM chatAM kavitaane vyAkaraNa, chaMda ane alaMkAra, itihAsa ane purANa, koza ane nyAya, yoga ane adhyAtma, tyAga ane tapasyA, japa ane dhyAna, saMyama ane sadAcAra, rAjakAraNa ane lokakalyANa evAM vividha kSetrone AvarI lenAruM chasAta dAyakA jeTalA dIrghakALa sudhInuM jevuM ciraMjIva kArya emaNe karyuM tevuM kArya bhAgye ja bIjI koI vyaktie karyuM haze. emanA pratApe ja gujarAtamAM sArasvatayuganAM pagaraNa maMDAyAM, emanA prabaLa puruSArthe ja mA zAradAnuM gujarAtamAM siMhAsana sthapAyuM ane gujarAtI prajAnAM bhASA, sAhitya ane saMskAro samRddha banyAM. hemacaMdrAcAryajI cirakALa sudhI amara banI raheze. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 je bRhad gujarAta GIIC RvI.paSENEA rA ) SA ( lit ISilli & P IFFEREIGHEEEEEHSTREENBELIENTIFIENTS stuti, stavata, caityavaMdana, sajhAya, rAsa vagere Adara hato. tethI teo temane 'vAcakarAja'nAmathI saMbodhatA. vipula sAhityanA sarjaka pUjya upAdhyAyajInAM banAvelAM ghaNAM stavano upara AcArya zrI jJAnavimalasUrie TIkAo racI che. uparAMta upAdhyAyajInA pU. AcArya zrI jJAnavimalasUrijI ma. svargavAsa pachI teoe ane zrI devacaMdrajIe saMyuktapaNe (zrI AcArya zrI jJAnavimalasarino janma vi.saM. 1994mAM zrIpAlarAsano DhALa laI) zrI navapadajInI pUjAnI racanA karI. te mAravADa dezanA bhinnamAlanagaramAM thayo hato. teo vIzA kRtine mahopAdhyAya zrI yazovijayajInI kRti tarIke rajU karI che. osavAla jJAtinA hatA. temanA pitAnuM nAma vAsava zeTha, mAtAnuM temaNe aneka vakhata zrI siddhAcalajI tIrthanI yAtrAo karI nAma kanakAvatI hatuM. ane temanuM potAnuM nAma nAthumala hatuM. hatI. 17 aMjanazalAkA karI hatI. tema ja bIjA paNa aneka temaNe ATha varSanI vaye muni zrI dhIravimala gaNi pAse saMyama pratiSThAdi kAryo karAvyAM hatAM. ghaNA munione paMDita ane svIkAryuM hatuM. te vakhate temanuM nAma muni navimala rAkhavAmAM vAcakapadanAM dAna karyA hatAM. vi.saM. 1770mAM suratanA zrI AvyuM hatuM. saMyama svIkAryA pachI temaNe zrI amRtavimala gaNi premajI pArekhe zrI siddhAcalajIno saMgha temanA upadezathI kADhyo tema ja zrI meruvimala gaNi pAse zAstrAdhyayana karyuM. temane suyogya hato. temanuM vihArakSetra moTe bhAge gujarAta, saurASTra tema ja jANI vi. saM. 1727mAM gurue temane paMnyAsapadathI vibhUSita mAravADuM hatuM. surata zaheramAM temaNe anekavAra sthiratA karyAnA karyA. temanA guru vi.saM. 1739mAM svargavAsa pAmyA. ullekho sAMpaDe che. vi.saM. 1775mAM temaNe suratamAM tIrthamAlA te samayanA sarva gItArthoe vicAryuM ke, hAlamAM saMvigna, racI. vi.saM. 1733mAM sakalArtastotra para suratamAM Tabo . jJAna, kriyA ane vairAgyavAdI guNothI saMpUrNa ane AcAryapada vi. saM. 1780mAM suratamAM prabhupratiSThA karAvI. mATe yogya paMnyAsa navimala gaNi che." tethI teoe AcArya " temanI kAvyazakti addabhUta hatI. saMskRta sAhityamAM jevuM zrI vijayaprabhasUrine paM. navimala gaNine sUripadathI alaMkRta sthAna kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryanuM hatuM, tevuM ja rasthAna karavA vinaMti karI. AcArya zrI vijayaprabhasUrie e vinaMtine lokabhASAnI kavitAmAM te yugamAM AcArya zrI jJAnavimalasUrinuM yogya jANI vi. saM. 1748mAM phAgaNa suda pAMcamane divase saMkera hatuM. temaNe saMskRta, gujarAtImAM aneka graMtho racyA che, te paikI gAmamAM temane AcAryapadavIthI vibhUSita karyA ane temanuM nAma nIcenA graMtho mukhya che : jJAnavimalasUri rAkhavAmAM AvyuM. A nAma pAchaLa temano vizALa narabhavadiTuM tovanayamAlA, praznavyAkaraNasUtravRtti, saMsArajJAnaanubhava AcArya zrI vijayaprabhasUrie anubhavyo hato te dAvAnala stutivRtti, zrIpAlacaritra, saMyamataraMga, navatattva che. A samaye nAgajI pArekhe AcAryapadano mahotsava karyo ane bAlAvabodha, AnaMdaghana covIzI bAlAvabodha, 350 gAthAnAM sAruM dravya kharyuM. temanA samayamAM jainasaMghanA sAdhuvargamAM stavano bAlAvabodha, dIvAlIkalpa bAlAvabodha, adhyAtmakalpadruma zithilAcAra sArA pramANamAM pravezyo hato ane tethI temaNe bAlAvabodha, pAkSika sUtra bAlAvabodha, dhyAnamAlA upara Tabo, kriyoddhAra karI tapasvI jIvone mokSano mArga sAcI rIte ane zuddha prazradvArvizikAstotra, jinapUjAvidhi, vIzasthAnakatapavidhi, rIte AcarI batAvyo hato. jJAnavilAsa, tIrthamAlA, sUryAbhanATaka, sAdhuvaMdanA rAsa, nyAyavizArada nyAyAcArya mahopAdhyAya zrI yazovijayajI jaMbusvAmIrAsa, zrI caMdrakavalIrAsa, be covIsIo, dazadRSTAMtanI mahArAja, upAdhyAya zrI vinayavijayajI, zrI devacaMdrajI, zrI sajhAya, yogadRSTinI sajajhAya. uparAMta, siddhAcalanAM saMkhyAbaMdha AnaMdaghanajI vagere temanA samakAlIna hatA. te sau saMvigna stavano, rAso, stutio vagerenI racanA karI che. gItArtho hatA ane paraspara pratye AdarabhAva rAkhatA hatA. temanuM AyuSya 88 varSanuM hatuM, jemAM 80 varSano sudIrgha mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja pratye, temanI cAritraparyAya hato. temano svargavAsa vi.saM. 1782mAM khaMbhAta zuddha prarUpaNA pratye AcArya zrI jJAnavimalasUrijIne abhuta mukAme Aso vada 4ne divase prabhAtakALe anazanapUrvaka - Jain Education Intemational Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je 100 pratinA darzana samAdhipUrvaka thayo hato. teozrI bhavya samUhamAM atyaMta prItipAtra karavA lAgyA. tapasyA to temano zvAsocchavAsa banI rahI. hatA. tethI jayAre temano svargavAsa thayo tyAre khaMbhAtamAM 40 mahino-be mahinA upavAsa kare. ekAsaNAM to cAlu ja hoya. divasaparyata amArikavartana karAvavAmAM AvyuM hatuM. khaMbhAtanA ekAsaNAthI ochuM to prAya: paccakhANa na maLe ane te paNa dariyAmAM mAchImAroe paNa dhaMdho baMdha rAkhyo hato. ThAmacovihAra. Ama, pUjayazrIe bAhya ane AtyaMtara jIvana suratanA saiyadaparAmAM naMdIzvaradvipanA jinAlayanA cokamAM pavitra ane nirmaLa banAvI dIdhuM. teozrI mahAtapasvI ane ugra temanAM pagalAMnI derI che, je temanA svargavAsanA varSamAM ja tyAM vihArI hatA. enAthI prabhAvita thaIne aneka puNyazALI sthApita karAI che. suratamAM temanI vizeSa sthiratAne kAraNe ane AtmAo temanA ziSyo banyA. saM. 1912mAM zrI buTerAyajI, zrI saMbhavataH saiyadaparAmAM sthiratAnA kAraNe tyAM derI sthapAI hovAnI mUlacaMdajI ane zrI vRddhicaMdajIne dIkSA ApI. kalpanA karI zakAya. tyAM kalAtmaka naMdIzvaradvipanuM derAsara che, je zrI maNivijayajI dAdAnA apratIma guNo : bAlyAvasthAthI temanI preraNAthI, temanI dekharekha nIce taiyAra thayuM hatuM. A rIte, ja sadguNI ane dhArmika vRttivALA mAbApanA ullaMgamAM aDhAramI zatAbdine temaNe tapaHpUta jIvanathI, saMvignapaNAthI, ucharelA A mahAtmAnA guNonuM zuM varNana karavuM ! mAtApitAe jJAnanA prakAzathI tathA aneka guNothI ajavALI che. emanA jIvanamAM evI to akSaya suvAsa mUkI ke je temanAmAM (zrI jainasAhityavikAsa maMDaLa-muMbaI dvArA prakAzita jIvanaparyata akhUTa rahI. A vinIta munivare potAnI zArIrika 'paMcaparameSThI dhyAnamAlAmAMthI sAbhAra.) ('prabuddhajIvana'nA zakti pahoMcI tyAM sudhI nAnAmoTAM sarvanI gocarI-pANI vagere tA. 16-5-87nA aMkamAM DaoN. kumArapALa desAInA jaina vadhyAvaccamAM satata udyama karyo. prasanna mukha kadI plAna karyuM nahi, sAhityamAM AcArya jJAnavimalasUrijInuM pradAna" lekhamAM temanA emanAM vyaktitvamAM maLatAvaDApaNAno mahAna guNa hato. tethI sAhitya vize sArI evI mAhitI ApavAmAM AvI che.) game te samudAyanA munivaryo sAthe temane hRdayano saMbaMdha baMdhAto. saujanya: surezabhAI amulakhabhAI maNiyAra parivAra te pachI DahelAnA hoya ke vIranA, luhAranI poLanA hoya ke (lImaDI nivAsI - hAla zAMtAkrUjha - muMbaI) sAgarasamudAyanA ke vimala samudAyanA. teozrI koIpaNa muni sAthe vicaratA ke comAsuM karatA kharataragaccha muni sAthe paNa , seMkaDo ziSyo-praziSyonA pitAmaha samA, vizALa sametazikharajI parvatano vihAra karyo hato ane teonI prIti matagaNatA ziratAja samAM, sAmatakAlIna saMpAdana karI hatI. akiMcana, nirlepa evA A bALabrahmacArI zramaNa saMghanA mahAna sUtradhAra, prathama mahAtmAe lagabhaga 59 varSaparyaMta vizuddha cAritrya pALI bhavya pIyUSapayotidhi, pama tapasvI jIvone dharmaparAyaNa karyA. jiMdagIbhara ArAdhanApUrvaka kharekharuM kArya karyuM. aAhArI padanA A sAcA abhilASIe jIvanamAM pUjya paMnyAsa zrI maNivijayajI dAdA ghaNIvAra cAre AhArano tyAga karI, aNAhArIpada mATe satata gujarAtanI dharatI para aneka pavitra tIrtho che. temAM prayatna sevI, chevaTe AThamane divase paNa cAre AhArano tyAga bhoyaNIjI eka prabhAvaka ane pavitra tIrtha che. bhoyaNIjInI karyo ane pUjayazrI saM. 1935mAM Aso suda 8ne divase kALadharma bAjumAM adhAra nAme gAma che. tyAM vizA zrImALI jJAtinA pAmyA. jIvaNadAsa zeTha vasatA hatA. temanAM dharmapatnInuM nAma gulAbadevI - teozrIe saM. 1877mAM dIkSA grahaNa karI, 1922nA hatuM. saM. 1852nA bhAdaravA sudamAM gulabadevInI kukSIe eka jeTha suda 13ne divase teone paMnyAsapada arpavAmAM AvyuM. saM. putraratnano janma thayo. bALakanuM nAma motIcaMda pADyuM. zALAnuM 1923mAM temane haste zrI muktivijayajIne gaNipada ApavAmAM sAmAnya zikSaNa prApta karIne motIcaMda pitAnA dhaMdhAmAM joDAyA ane AvyuM. zrI saptarSinI jema pUjayazrIne sAta ziSyo hatA. dhaMdhArtha kheDA jIllAnA peTalI gAmamAM AvI vasyA. A arasAmAM pU. amRtavijayajI, 5. padmavijayajI, pU. buddhivijayajI, temane sAdhu-ziromaNi paM. zrI kIrtivijayajI mahArAjano mAtara | (buTerAyajI), 5. gulAba-vijayajI, pU. hIravijayajI ane tIrthe samAgama thayo ane temanA upadezathI teo vairAgyavAsita AcAryazrI siddhisUrIzvarajI. vartamAnamAM lagabhaga eka hajArathI banyA. AgaLa jatAM dIkSA levA tatpara banatAM vi. saM. 1877mAM vadhu sAdhuo pU. maNivijayajI dAdAnA parivAramAM vicare che, je pAlI mukAme pU.paM. zrI kIrtivijayajI mahArAje temane 25 varSanI - vartamAna sAdhu samudAyanA moTAbhAgarUpa che. pUjayazrInA pratApI che. bharayuvAna vaye dIkSA ApI zrI maNivijayajI nAme jAhera karyA. ane vizALa ziSya-praziSya parivArathI zAsanaprabhAvanAnAM kAryo zrI maNivijayajI gurusevA sAthe abhyAsamAM paNa pragati avirata cAlatAM ja rahe che. Jain Education Intemational Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 che bRhad gujarAta satyadharmanI mazAla prajavalita karanAra siddha karI batAvyo. pariNAme ziyAlakoTa, patiyAlA, papanAkhA, savegI ziratAja-mahA yogIrAja amRtasara, pasarUra, rAmanagara, aMbAlA Adi aneka sthaLoethI temane anusaranArA saMgho thayA. emAM be prakhara ziSyono umero. pU. zrI baddhivijayajI (baTerAyajI) ma0 thayo. saM. 1902mAM ziyAlakoTanA mUlacaMdane dIkSA ApI ane thayo. saM. 1902mAM ziyAlakoTanA paMjAba, rAjasthAna ane gujarAtamAM jainazAsanano DaMko saM. 1908mAM rAmanagaramAM vRddhicaMdane dIkSA ApI. A tripuTIe vagADanAra paMjAbI sAdhuomAM zrI buTerAyajI mahArAja prathama satyadharmanI mazAla prajavalita karI jainazAsananA pracAra-prasAra paMktimAM birAje che. teo dharmagraMthonA UMDA abhyAsI ane mATe vihAra Adaryo. rAM. 1911mAM siddhAcalajInI yAtrAe kriyAkAMDomAM nipuNa sAdhuvarya hatA. teo janme zIkha hatA. temano Avyo. bhAvanagara cAturmAsa karyuM. ahIM pUjayapA janma vi.saM. 1863mAM ludhiyANAmAM thayo hato. temanuM janma nAma zrI yazovijayajI mahArAjanA sAhityanuM avagAhana karyuM. e buTTAsiMha hatuM. mAtAnuM nAma kamadi ane pitAnuM nAma TekasiMha hatuM. comAsuM vitAvIne saM. 1912mAM amadAvAda mUkAme pU. mAtA karmAdane susvaprathI sUcita eka putra janmyo, eTale mAtAne maNivijayajI dAdA pAse saMvegI dIkSA lIdhI. zeTha premAbhAI, manomana evI pratIti to hatI ja ke putra asAdhAraNa haze. emAM hemAbhAI, dalapatabhAI Adi temanA zrAvako thayA. A tripuTIe bALaka buTTAsiMhane dhArmika vAMcana ane kriyAkAMDamAM vizeSa ruci gujarAtamAM rahIne yatio sAme jehAda jagAvI. saMvegI dharmanI hatI. te joIne mAtAne potAnI zraddhA dRDha thatI dekhAtI hatI. vijayapatAkA pharakAvI. sAdhuone sanmAnanIya sthiti ApI. che. eTale mAtAe putramAM dharmanA saMskAro siMcavAmAM khUba ja kALajI varSa jeTalA lAMbA samaya sudhI paMjAbamAM vicarI dharma pratyenA lIdhI hatI, buTTAsiMhanuM mana tatkAlIna zIkha dharmanA sAdhuo karatAM vAdavivAda ane matabhedo zamAvyA. saM. 1929mAM punaH jana yatio ane sthAnakavAsI sAdhuo pratye vadhu AkarSAyuM hatuM. gujarAtamAM padhAryA tyAre temanA ziSya AtmArAmajI mahArAja mAtAnA AzIrvAda laI, ghara choDI nIkaLelA baTTAsiMha aneka sAthe 17 sAdhuoe saMvegI dIkSA grahaNa karI, e eka aitihAsika sAdhuono samAgama karyo. vi.saM. 1888mAM dilhImAM eka ghaTanA hatI. sthAnakavAsI sAdhu pAse dIkSA laI zrI buTerAyajI mahArAja nAme zrI buTerAyajI mahArAjanI paDachaMda kAyA joIne thatuM ke te jAhera thayA. samaye temanA jevA saMvegI sAdhu sthAnakavAsImAM ke yatiomAM paNa temanuM prathama lakSya saMskRta ane ardhamAgadhI bhASAnuM jJAna koI na hatA. teo pratApI hatA ane satya tathA saMyamanI mUrti saMpAdana karIne zAstronuM UMDuM adhyayana karavAnuM hatuM. A hatA. teozrIe mUlacaMdajI mahArAjane gujarAta, vRddhicaMdajI parizIlananAM suphaLa prApta thayAM. tenAthI samagra jainazAsanamAM eka mahArAjane kAThiyAvADa, AtmArAmajI mahArAjane paMjAba ane mahAna krAMti AvI, temaNe sthAnakavAsI saMpradAyane mAnya evA nItivijayajI mahArAjane surata taraphanA pradeza bhaLAvyA hatA. batrIsa AgamonuM jhINavaTapUrvaka vAraMvAra adhyayana karyuM. A krama pariNAme teozrI ziSya-praziSya Adino vizALa samudAya Ubho pAMceka varSa cAlyo. pariNAmasvarUpa, temanA manamAMthI mUrtipUjAno karI zakyA hatA. e satyavIra mahAyogI saM. 1939mAM virodha nIkaLI gayo. jema jema zAstranA mULa pAThonuM vadhu ne vadhu amadAvAdamAM kALadharma pAmyA. e zIkhasaMtAnane dhanya che. je ciMtavana karatA gayA, tema tema mUrtipUjAmAM temanI zraddhA daDha thatI mahAvIra prabhunA zAsanamAM saMghanAyaka banyA ! cAlI ane eka divasa potAnA be ziSyo - zrI mUlacaMdajI mahArAja | (saMkalana : pU. A. zrI jinendrasUrijI mahArAja) ane zrI vRddhicaMdajI mahArAja - sAthe amadAvAda AvIne zrI pU. zrI muktivijayajI gaNi maNivijayajI dAdA pAse saMvegI dIkSA dhAraNa karI. pachI teozrInuM nAma buddhivijayajI rAkhavAmAM AvyuM. tema chatAM, teozrI (zrI mUlacaMdajI mahArAja) buTerAyajI mahArAja tarIke vizeSa oLakhAtA rahyA. vartamAnanA lagabhaga traNasothI sADAtraNaso sAdhusamudAyanA janma zIkha saMtAna hovAthI temanuM manobaLa khUba deDha hatuM. Adyajanaka tapagacchAdhipati zrI mUlacaMdajI mahArAjanuM sthAna potAne yogya lAge te mata vyakta karatAM teo kadI acakAtA nahIM. Adhunika zramaNonA itihAsamAM anerI rIte prakAzI rahyuM che. pariNAme anekavAranA zAstrAdhyayanane AdhAre mUrtipUjA ane jIvanabhara zAsanasevA karanAra ane sAdhu samudAyanI vRddhino vikAsa muhapattinA praznone temaNe hiMmatapUrvaka jAhera karyA ane te pramANe karanAra zrI mUlacaMdajI mahArAja mATe zrImad vijayAnaMdasUrijI anusaravAno anurodha karyo. gujarAnavAlAnA cAturmAsa vakhate (AtmArAmajI mahArAja) paNa potAnI pUjAmAM teozrIne temaNe potAnA A matane saMgha sakSama vaheto mUkyo. zAstrIya rIte 'saMpratimuktigaNi rAjA' kahIne biradAve che. (taka* Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana # 179 teozrIno janma paMjAba khAte ziyAlakoTa nagaramAM 33 cAturmAsamAMthI 27 cAturmAsa to temaNe amadAvAdamAM ja saM.1886 osavAla jJAtimAM thayo hato. temanA pitAnuM nAma gALyA. saM. 1944mAM temanA page vyAdhi upaDyo. e vyAdhi vadhato sukhazA ane mAtAnuM nAma bakorabAI hatuM. teozrInuM nAma mUlacaMda ja gayo. temane amadAvAdathI bhAvanagara laI javAmAM AvyA, paNa hatuM. mAtApitAdi DheDhakamatanA anuyAyI hovAthI temaja kaMI sudhAro na thayo ne zAsanano sAco sItAro bhAvanagara khAte saM. nAnapaNathI sthAnakamArgI sAdhunA saMsargamAM AvavAthI temanI icchA 194panA mAgazara vada 6nA divase samAdhipUrvaka AthamI gayo. vairAgya dhAraNa karavAnI thaI. cauda varSa sudhI vyAvahArika jJAna mAnavIno deha kSaNabhaMgura che, paNa jIvananAM sukRtyonI saurabha meLavyA pachI teoe dIkSA levAno potAno vicAra jAhera karyo. amara sarjAyelI che. saMsAra jayAM sudhI prakAzita raheze tyAM sudhI zrI buTerAyajI mahArAjanI kIrti cotarapha prasarelI hatI. vi.saM. mUlacaMdajI mahArAja sadAya amara ane akSaya raheze. emanA 1902mAM temaNe temanI pAse dIkSA dhAraNa karI. zrI buTerAyajI kIrtigAna sadA gavAtAM raheze. mahArAjane sthAnakamArgI dharma parathI zraddhA UThI gaI hatI. tethI zAMtipriya tirAbhimAnI sadgaNothI zobhatA temaNe potAnA ziSya zrI mUlacaMdajI mahArAja sAthe saMvegI dIkSA dhAraNa karI. A pachI ATha varSa sudhI paMjAbamAM saddharmano pracAra samartha zAsatarA karI teo gujarAtamAM AvyA. saM. 1912mAM zrI maNivijayajI pU. munirAja zrI vRddhivijayajI dAdA pAse barAbara zuddha dIkSA lIdhI. buTerAyajI mahArAja zrI (vRddhicaMdajI) mahArAja maNivijayajI dAdAnA ziSya banyA ane mUlacaMdajI mahArAja muktivijayajI nAma dhAraNa karI temanA ziSya banyA. saM. gaI kAlanA tema ja AjanA keTalAye prakhara AcAryo tema ja 1912nuM cAturmAsa amadAvAdamAM karyuM. A veLA nagarazeTha munivaronuM gurupada zobhAvanAra parama pratApI zrI vRddhicaMdajI premAbhAInuM tamAma kuTuMba temanuM rAgI banyuM. temaja nagarazeTha mahArAja temanI kriyA-tatparatA, zAMtipriyatA ane hemAbhAInAM bahena ujamabahene vyAkhyAnavANI mATe potAnAM nirAbhimAnatAne lIdhe jainazAsanamAM jANItA che. makAnane vizALa karI upAzraya tarIke ApyuM. zrI buTerAyajI teozrIno janma paMjAbamAM lAhora jillAmAM rAmanagara mahArAjanI vRddhAvasthA hovAthI teo amadAvAdamAM ja rahevA zaheramAM vi.saM. 1890nA poSa suda 11ne divase thayo hato. lAgyA. ahIM temaNe gurumahArAjanA nAmathI vRddhicaMdrajI, pitAnuM nAma dharmajaza ane mAtAnuM nAma kRSNAdevI hatuM. temanuM AtmArAmajI tathA bIjA 20 sAdhuone dIkSA ApI. jotajotAmAM potAnuM saMsArInAma kRpArAma hatuM. jJAtie osavAla hatA. lagabhaga poNoso sAdhuno samudAya vadhI gayo paNa temaNe jeTalI kRpArAma gAmaThI nizALe abhyAsa karI cauda varSanI uMmare dukAne dIkSAo ApI te bIjAonA nAmathI ja ApI. pote ziSya beThA. e samaye paMjAbamAM DhaMDhaka matanuM prAbalya hatuM. dharmavRttivALA mohamAM kadI na phasAyA. kRpArAma paNa te matanI kriyAo karavA lAgyA. daramiyAna temanI apUrva pratibhA ane vidvattA nihALI dayAvijayajI kRpArAmanuM vevizALa karavAmAM AvyuM hatuM paNa koI kAraNasara te mahArAje saM. 1923mAM yogoddhahana karAvI gaNipada ApyuM. AthI tUTyuM. bIje ThekANe vAta cAlatI hatI, paNa te mulatavI rahI. A badhA sAdhuone vaDI dIkSA paNa teo ja ApatA. A vakhate AkhA vakhate saM. 1903mAM pU. bUTerAyajI mahArAje muni mULacaMdajI tathA samudAyamAM gaNipada para teo ekalA ja hatA ne teonI AjJA zrI premacaMdajI sAthe DheDhaka matano tyAga karyo. kRpArAmamAM vairAgya nIce vRddhicaMdrajI, zrI AtmArAmajI, zrI jhaverasAgarajI vagere hatA. bhAvanA jAgI. saM. 1905mAM dIkSA levAno vicAra karyo : paNa te gurumahArAjanA svargavAsa pachI temaNe samudAyanuM sukAna pAra paDyo nahIM. paraMtu buTerAyajI mahArAje saM. 1908mAM aSADha apUrva buddhimattAthI jALavI rAkhyuM hatuM. temanI ANa lopavAnI koI suda 13ne divase temane dilhImAM dIkSA ApI zrI vRddhicaMdrajI nAme svapre paNa kalpanA na karatA. teozrIe 90 jaNAne dIkSA ApI, ghoSita karyA. paNa potAnA ziSya to pAMca ja banAvyA. AvI to zrI vRddhicaMdrajI mahArAje dIkSA grahaNa karIne abhyAsa ane nirAbhimAnatA! yativarganI aniSTa sattAne paNa temaNe apUrva bhaktimAM khUba dhyAna ApyuM. pachI teo gujarAtamAM AvyA. ahIM pratibhAthI toDI nAkhI hatI, zAsananA teo agraNI manAtA ane teozrInI puNyapratibhA khUba vistarI. saM. 1912mAM te badhe temanI eka chatrachAyA patharAI hatI. amadAvAdamAM zrI bUTerAyajI mahArAja, zrI mULacaMdajI mahArAja guruvarya zrI buTerAyajI mahArAja ativRddha thavAthI temanI ane zrI vRddhicaMdajI mahArAjanI vaDI dIkSA paM. zrI maNivijayajI sAthe teo 12 varSa amadAvAdamAM rahyA hatA, AkhA dIkSA paryAyanA dAdA pAse thaI. zrI vRddhicaMdajInuM nAma munizrI vRddhivijayajI Jain Education Intemational Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta rAkhavAmAM AvyuM. A pachI teozrIe prAmAnugrAma vihAra karIne banAvavAnI icchA dharAvatA na hatA. tethI attarasiMhe temane dharmopadeza ApavA mAMDyo, temaja zAsanahita mATe aneka kAryo jelamAM pUryA. jelamAMthI bhAgIne te attarasiMha sAme bahAravaTe karavA mAMDyAM. temanI vANI atIva madhura ane prabhAvI hatI. vaLI caDyA. ane eka vakhata uparIonI sAthe jhapAjhapImAM goLI teozrI eTalA namra hatA ke koInI sAme saheja paNa kaDaka valaNa - vAgavAthI mRtyu pAmyA. paraMtu dittArAmanA lalATe saMsAratyAganI dAkhavatA nahIM. zrI bUTerAyajI mahArAjanA svargavAsa pachI zrI rekhA lakhAyelI hatI. te teo bhUMsI zakyA nahi. pitAnA mitra mULacaMdajI mahArAja, ke jeo temanA gurubhAI hatA temane vaDIla jodhamala osavAlane tyAM ucharatA dittAne jaina sAdhuono saMparka mAnyA. ane temanA bhaktivinayamAM potAnI mahattA samajI. thato rahyo. sAmAyika-pratikramaNa Adi dhArmika kriyAomAM rasa zatruMjaya aMgenI laDatamAM teozrIe AgavuM kArya karyuM. paDavA mAMDyo. AgaLa jatAM, laherAmAM AvelA be sthAnakavAsI bhAvanagaramAM saMdha vacce cAlatA jhagaDA miTAvyA. "jainadharma prasAraka jaina sAdhuo-gaMgArAmajI mahArAja ane jIvaNarAmajI mahArAjanI sabhA" tathA "jainadharma prakAza' mAsika paNa teozrInI sadUbhAvanAnuM chApa dittAnA mana upara amITa paDI. emaNe dIkSA levAno saMkalpa phaLa che. karyo. jodhamala osavAlanI nAmarajI chatAM dittAne dIkSA mATe pUjayazrI dIkSA lIdhA pachI paMjAbamAM traNa varSa rahyA. saM. saMmati ApavI paDI. vi.saM. 1910mAM 18 varSanI vaye 1911mAM gujarAtamAM AvyA. pachI paMjAba gayA ja nahIM. mAlerakoTalAmAM jIvaNalAlajI mahArAjanA haste dIkSA lIdhI ane gujarAtamAM 38 comAsAmAM aDadhoaDadha to bhAvanagaramAM ja karyuM. di AtmArAmajI nAma rAkhavAmAM AvyuM. A bAkInA vallabhIpura, pAlItANA, amadAvAda vagere sthAne karyA. pU. AtmArAmajI mahArAja atyaMta prabhAvazALI yuvAna jIvananI chellI ghaDI sudhI jaina vidyAzALA tema ja pAThazALA mATe hatA. adhyayana-adhyApana pratye temane apAra lAgaNI hatI. ciMtA sevyA karI. saM. 1949mAM vyAdhie jora karyuM. "arihaMta siddha temanI grahaNazakti ane smaraNazakti ajoDa hatI. rojanI 3OO sAhunA dhyAnamAM vaizAkha suda 7nI rAtanA 9-30 kalAke gAthAo kaMThastha karI zakatA. ardhamAgadhI ane saMskRta bhASAnuM bhAvanagaramAM dehotsarga karyo. Aje paNa teozrInA nAma pAchaLa zAstrIya jJAna saMpAdana karIne AgamanA keTalAka pAThonA khoTA seMkaDo sAdhuonI paraMparA che. artho sudhAravAnuM bhagIratha kArya temanA hAthe thayuM. AgamanA graMtho uparAMta vedo, upaniSado, bhagavad gItA, rAmAyaNa, mahAbhArata, | (saMkalana : 'zrI tapAgaccha zramaNavaTavRkSamAMthI sAbhAra.) zAMkarabhASya Adi hindu dharmanA, temaja kurAna ane bAIbala jevA pUjya A. zrI vijayAnaMdasUrIzvarajI anya dharmagraMthonuM temaNe UMDu parizIlana karyuM hatuM. A UMDA adhyayanane lIdhe, mAtra gujarAta ane paMjAbamAM ja nahIM, paraMtu (zrI AtmArAmajI) mahArAja rAjasthAna ane uttara bhAratamAM jayapura, pAlI, jIrA, ludhIyANA, prakAMDa paMDita pU. AtmArAmajI mahArAja paMjAba ane dilhI, AgrA vagere sthaLe jayAM jayAM vihAra karyo tyAM tyAM temanI gujarAtanI dharatI upara bhavya ane vizALa zAsana prasarAvanAra vidvattAnI chApa paDatI rahI. eTaluM ja nahi, dezavidezamAM paNa mahAna sAdhu hatA. chellA be saikAmAM thayelA bahuzruta prabhAvaka teozrI eka mahAna dharmavettA tarIke pratiSThita thayA che. i.sa. jainAcAryomAM AtmArAmajI mahArAjanuM sthAna mukhya che. mahAna 1983mAM zikAgomAM bharAyelI vikhyAta sarvadharma pariSadamAM buTerAyajI mahArAjanA prathama be prakhara ziSyo-mULacaMdajI mahArAja bhAga levA mATe jainadharmanA pratinidhi tarIke pUjaya AcAryapravarane ane vRddhicaMdajI mahArAja-jevA ja prakhara ziSya tarIke teozrInuM AmaMtraNa maLyuM hatuM. paraMtu jainasAdhu samudra pAra na jatA hovAthI thAna advitIya che. e pariSada mATe mahuvAnA yuvAna berisTara zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhIne taiyAra karIne mokalavAmAM AvyA hatA. A mATe pU. AtmArAmajI mahArAja janma kapUra brahmakSatriya jAtinA hatA. teozrIno janma vi.saM. 1892nA caitra suda 1 ne teozrIe taiyAra karelo 'zikAgo praznottara' nAmano graMtha maMgaLavAre paMjAbamAM jIrAnagara najIka laherA gAmamAM thayo hato. jainadharmanA pAyAnA siddhAMto para ghaNo prakAza pADe che. A temanuM janmanAma dittArAma hatuM. mAtAnuM nAma rUpAdevI ane pariSadamAM pU. AtmArAmajI mahArAja gayA hota to svAmI pitAnuM nAma gaNezacaMdra hatuM. pitA gaNezacaMdra mahArAjA vivekAnaMda sAthe meLApa thAta ! raNajItasiMhajInA sainika hatA. laherAnA jAgIradAra anArasiMha te samaye AryasamAjanA sthApaka dayAnaMda sarasvatI zIkha dharmaguru hatA. emanI icchA dittAne zIkha dharmaguru rAjasthAnamAM padhAryA hatA. baMnene paraspara maLavAnI icchA hatI. banAvavAnI hatI. paraMtu gaNezacaMdra ekanA eka putrane sAdhu pU. AtmArAmajIe svAmI dayAnaMda sarasvatIne jodhapuramAM Jain Education Intemational Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 181 maLavAnuM nimaMtraNa ApyuM ane teozrI vihAra karIne jodhapura pUjA, aSTaprakArI pUjA, vizasthAnakapada pUjA, sattarabhedI pUjA, pahoMcyA. paraMtu e daramiyAna svAmI dayAnaMda sarasvatInuM akALe navapada pUjA, saMkhyAbaMdha stavano, pado ane sajajhAyonI paNa avasAna thayuM. dharmazAstronA A baMne pAraMgatonuM milana tatkAlIna racanA karI che. A badhA graMthomAM temaNe jaina dharma ane tattvadarzananA samAja mATe juduM ja pariNAma lAvI zakyuM hota, kAraNa ke vizALa vividha pAsAonI ghaNI vigate chaNAvaTa karI che. A badhA adhyayanane lIdhe pU. AtmArAmajI mahArAja udAramatavAdI hatA. graMthomAM, teozrIe jainadharma vize lakhelA graMthomAM "jaina eTale paMjAbanA lAMbA samayanA vihAra daramiyAna teozrI zuddha tattvadarzana' nAmano eka mAtra daLadAra graMtha vAMcIe to paNa sanAtana jaina dharmano bodha ApIne lokomAM phelAyelI mUrtipUjA jainadharmano samagra sAra emAM AvI gayelo jaNAze. teozrIe AdinI gerasamajane dUra karI zakyA. pU. AtmArAmajI mahArAja emAM jainadharmanI anya dharmo sAthe taTastha ane tulanAtmaka samIkSA ane zrI vijayAnaMdasUrino saMyukta prabhAva paMjAba, gujarAta, karIne jainadharmanI vizeSatA zI che te darzAvyuM che. "samyakta rAjasthAna Adi prAMtomAM eTalo asarakAraka rahyo ke baMne saMyukta zalyoddhAra' nAmanA graMthamAM jainadharma mUrtipUjAmAM zA mATe mAne che nAme ''AtmAnaMda"nAmanI aneka zALAo, kolejo, pATha- te AgamagraMtho ane itihAsamAMthI purAvAo ApIne siddha karI zALAo, pustakAlayo, davAkhAnAo, dharmazALAo AdinI batAvyuM che. hindI bhASA para prabhutva hovAthI ghaNI kAvyaracanAo sthApanA thaI. paMjAbamAM to jayAM jaIe tyAM AtmAnaMdanuM nAma ja hindImAM paNa karI che. A prakAranuM pUjA sAhitya hindImAM guMjatuM hoya ! ApanAra teozrI sarvaprathama hatA. saM. 1910mAM dIkSA grahaNa karyA pachI teozrI 17 pU. AtmArAmajI mahArAja vidvAna hatA te sAthe sAdhuo sAthe gujarAtamAM AvyA. 22 varSanA dIkSA paryAya pachI vinayazIla paNa hatA. jeTalA lokapriya ane sanmAnanIya hatA saM. 1932mAM buTerAyajI mahArAja pAse saMvegI dIkSA lIdhI. e teTalA lokacAhaka ane lokAdara dharAvanAra paNa hatA. A guNo jamAnAmAM A eka aitihAsika ghaTanA hatI. saM. 1932nuM vize temanI AsapAsa aneka prasaMgo noMdhAyA che, jenI suvAsa cAturmAsa bhAvanagara karIne teozrI rAjasthAnamAM jaI paMjAbamAM ghaNA lAMbA samaya sudhI jaina zAsanamAM phelAtI raheze. teozrI pAMca varSa vicaryA. tyArabAda pAchA gujarAtamAM amadAvAda, potAnAthI dIkSAparyAyamAM moTA hoya (pachI padavImAM nAnA hoya surata, rAdhanapura, mahesANA, pAlItANA Adi sthaLoe to paNa) temane vaMdana karatA. AvA sAdhuone sanmAna ApavAmAM cAturmAsa karyA. samagra jaina samAja para pUjayazrIno khUba ja teoe potAnAM cAritrane ujjavaLa kareluM joI zakAze. vidvattA prabhAva hato. teonI medhAvI vANI sAMbhaLavA mATe gAmaDe ane vinayanA A suyogane lIdhe pUjayazrInI pratiSThA dareka gAmaDe loko ekatrita thatA. saMghanA-mahAjananA AgevAno sampradAyanA loko para rahetI. eTale ja te jamAnAmAM paMjAbamAM pAMca-dasa mAIla sAme jaIne teozrInuM sAmaiyuM karatA, AnI ugrapaNe cAlyA AvatA mUrtipUjaka ane sthAnakavAsI saMpradAya pratIti to temane pAlItANAmAM AcAryapadavI ApavAmAM vaccenA gherA vikhavAdane teozrI zamAvI zakyA. eTaluM ja nahIM, AvI tyAre thaI. e jamAnAmAM pravAsanA alpatama sAdhano hovA paMjAbamAM jaina, hiMdu, musalamAna, zIkha dharmo vacce cAlatI chatAM, A prasaMge gujarAta, rAjasthAna, paMjAba Adi prAMtomAMthI, visaMvAditAne miTAvI zakyA. cAre dharmIo vacce sumeLa ane dezanA judAM judAM nagaromAMthI, pAMtrIsa hajArathI vadhu mANaso sahakAranI bhAvanA sthApI zakyA. e pariNAme emanA ekatrita thayA hatA.. e pUjayazrInI lokapriyatAno ujajavaLa bhaktajanomAM mAtra jaino ja nahotA, paraMtu zIkha ane musalamAno prasaMga hato. paNa temanA custa anuyAyI banyA hatA. te jamAnAmAM dharmajhanUnI - teozrI paMjAbI, gujarAtI, hindI, gujarAtI, mAnasa dharAvatA lokomAM Avo ekhalAsa sthapAya e nAnIsUnI ardhamAgadhI, saMskRta Adi bhASA upara khUba ja prabhutva dharAvatA siddhi nathI. hatA. tethI aneka graMthonA adhyayana uparAMta dharmazAstronI carcA sAITha varSanAM AyuSyamAM teozrIe aneka bhagIratha kAryo karatA. mahAna graMthonI racanA e paNa temanA sAdhujIvananuM karyAM. lokomAM dharma pratyenI addabhuta jAgRti ANI. zikSaNa ane bhagIratha kArya hatuM. teozrIe lakhelA graMthomAM jainatattvadarzana, saMskAranA kSetre aneka samAjopayogI kAryonI-pravRttionI racanA ajJAnatimirabhAskara, tattvanirNayaprasAda, samyaktvazalyoddhAra, zrI karI. jayAM jayAM vicaryA tyAM tyAM vyakti, kuTuMba ke saMsthAnA dharmaviSayaka praznottara, navatattva tathA upadeza bAvanI, jainamata vyaktigata ke sAmUhika praznonA nirAkaraNa karyA. e mahAna vRkSa, zikAgo praznottara, jaina matakA svarUpa, isAI mata samIkSA, sAdhuzreSTha saM. 1953nA cAturmAsa mATe gujarAnavAlA (hAla caturtha stuti nirNaya bhAga - 1, 2H A uparAMta, teozrIe snAtra pAkistAnamAM) tarapha vihAra karatA hatA tyAM temanI tabiyata Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 bagaDI. ugra vihAra thaI zakyo nahIM. hAMpha caDavA lAgyo. gujarAnavAlA pahoMcyA. jeTha suda 7ne divase sAMje pratikramaNa karyA pachI rAtre ekadama zvAsa caDyo. teozrI UThIne Asana para beThA. ziSyamaMDaLa doDI AvyuM. temaNe Asana upara besIne traNa vAra 'arham, arha, arha' ema maMtrocAra karyo ane bolyA, 'lo bhAI, aba hama calate hai, saba ko khamAte haiM.' ane teozrInA bhavyAtmAe nazvara deha choDI dIdho. pUjayazrInA kALadharma pAmyAnA samAcAra jotajotAmAM samagra bhAratamAM phelAI gayA. aneka sthaLe teozrInI pratimAnI ane pAdukAnI sthApanAo thaI. zatruMjaya tIrtha ane giranAra tIrtha para paNa pUjyazrInI pratimAo sthApavAno nirNaya thayo, e temanI akSarakIrtinuM ujjavaLa dRSTAMta che. teozrI potAnA samudAyanI dhurA priya ziSya zrI vallabhasUrine soMpatA gayA. paMDita sukhalAlajI temane aMjali ApatAM lakhe che : 'AtmArAmajI parama vidvAna hatA, zaktisaMpanna hatA ane tattvaparIkSaka hatA. paraMtu te badhA karatAM vizeSa to teo krAMtikArI paNa hatA. emaNe saMpradAyabaddhatAnI kAMcaLI pheMkI devAnuM sAhasa karyuM hatuM, e ja batAve che ke teo zAMta krAMtikArI hatA.' (saMkalana : prA. ramaNalAla cI. zAha--'prabuddhajIvana'nA tA. 1-7-86nA aMkamAMthI sAbhAra.) saujanya : tribhuvana tAraka tIrthAdhirAja-cAturmAsa ArAdhanA samiti saMcArI jaina bhavana-pAlItANA taraphathI bAbu amIcaMda pannAlAla ArdIzvara jitAlaya pratiSThAkAraka pU. munipuMgava zrI mohanalAlajI mahArAja (i. sa. 1964mAM prakAzita 'zrI mohanalAlajI ardhazatAbdi smAraka graMtha''mAMthI sAbhAra uddhRta keTalIka saMkSipta noMdha ahIM punaH prakAzita karavAmAM AvI che. tenA lekhaka ane saMpAdaka pU. pravartaka munizrI mRgendra munijI mahArAjanA amo anugRhita chIe.) --saMpAdaka AjathI eka saikA (zataka) pahelAMno bhUtakALa kharekhara eka suvarNayuga hato. tenI yAda Aje paNa ApaNane AnaMda, romAMcathI bharI de che. pUjya munizreSTha, zrImad mohanalAlajI mahArAja eka vacanasiddha puruSa hatA. teo bhAratamAM gujarAta, saurASTra rAjasthAna, madhyapradeza, yu.pI., bihAra, baMgALa je je prAMtomAM vicaryA tyAM teo jIvananI divya suvAsa ane saMbhAraNA mUkI gayA che. temAM paNa surata ane muMbaInI jaina prajA para temanA upakAronI smRtio itihAsane pAne amara banI gaI che. Jain Education Intemational bRhad gujarAta vi.saM. 1947mAM zrImad mohanalAlajI ma. sau prathama muMbaImAM saMvegI sAdhu tarIke padhAryA hatA ane tyArathI satata soLa varSa sudhI muMbaI ane suratanA jaina saMghane temanI dharmaprabhAvanAno niyamita lAbha maLato rahyo. jenAM pariNAme aneka bhavya jinAlayo, jIrNoddhAro, pratiSThAo, upadhAno, pravajyAo, ane te uparAMta jJAnabhaMDAro, pAThazALAo, hAIskUla, hosTela, kanyAzALA, dharmazALA, bhojanazALA, davAkhAnA, ceriTIphaMDo, vagere aneka bhagIratha karmonAM bIjAropaNa thayAM. temAMthI Aje paNa ghaNI kharI saMsthAo vikasita banI dharma ane samAjanA kSetre yazasvI rIte kAryarata che : vi.saM. 1936mAM ozavALonI janmabhUmi gaNAtI osiyA nagarImAM jIvaMta svAmI mahAvIra svAmInA caityono jirNoddhAra karAvyo. prAcIna tIrthanI punaH pratiSThA thaI. vi.saM. 1949mAM mAgazara suda-6 zukravAre pAlItANA jayatalATInA prAMgaNamAM Avela zrI dhanavazI TUMkanI pratiSThAmAM munirAja zrI mohanalAlajI ma. pratiSThAcArya rUpe upasthita rahyA. vi.saM. 1947 mAgazara suda -3 surata, vaDAcauTA, nagarazeThanI poLamAM, goDI pArzvanAtha derAsaramAM paMcadhAtunA prAcIna samavasaraNanI pratiSThA je Aje paNa darzanIya che. vi.saM. 1948. sUrata, vaDAcaurAnA zrI sImaMdhara svAmInI pratiSThA. zeTha zrI dharamacaMda udayacaMda taraphathI. vi.saM. 1954 sUrata, mALI phaLiyA, gopIpurA, AdIzvara bhagavAnanuM derAsara, zrImati kaMkubena ghelAbhAI lAlabhAI. vi. saM. 1955. sUrata, osavAla maholo. gopIpurA, manamohana pArzvanAtha derAsara, zeThazrI rUpacaMda lallubhAI. vi. saM. 1955. sUrata, katAragAma, zatruMjayAvatAra AdIzvara derAsara, zeTha zrI nagInacaMda kapUracaMda jhaverI. vi. saM. 1956, sUrata, nAnupurA, sImaMdhara svAmI derAsara, zrImatI rAjAbhAI ratanacaMda. vi. saM. 1956. sUrata gopIpurA, sUrajamaMDana pArzvanAtha derAsara, zeThazrI jIvaNacaMda dharamacaMda parivAra. vi. saM. 1957 sUrata. gopIpurA, kuMthunAtha derAsara, zeTha zrI rUpacaMda lallubhAI. vi. saM. 1963. sUrata. sUrata, nANAvaTa, samavasaraNanuM maMdira, vi.saM. 1952. muMbaI, gulAbavADI, ciMtAmaNi pArzvanAtha bhagavAnanuM derAsara. vi. saM. 1952. muMbaI, pAyadhunI. goDIjI derAsara zAmaLA pArzvanAthanI pratiSThA. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana vi. saM. 1962. muMbaI. dhANA, AdIzvara derAsara. vi. saM. 1960 (mAgazara suda - 6). muMbaI. vAlakezvara. bAbu amIcaMda pAlAla AdIzvara jaina Tempala TrasTa. A jinAlayano saMkSipta itihAsa A mujaba che. ahilapura - pATaNanA mULa vatanI koTa thI bAbu amIcaMda pannAlAla parivAra vi.saM. 1959 nA arasAmAM ahIM sthAyI hatA. temanAM dharmapatnI zeThANI kuMvarabAI khUba ja dhArmika ane svabhAve saraLa hatAM. temanuM jinamaMdira banAvavAnuM svagna eka divasa saphaLa thayuM. meghanAda maMDapathI jANItuM zikharabaMdhI bhavya derAsara potAnA kharce taiyAra karAvyuM. eka rAtrie zeTha zrI amIcaMdane zAsana deve prasanna thaI svamuM ApyuM. atyAre muLanAyaka AdIzvara bhagavAna je pratiSThita che tenAM temaNe svapramAM sAkSAta darzana karyAM. zAsanadevano Adeza hato ke, A bhagavAnanI mUrti khaMbhAtanA eka derAsaranA bhoMyarAmAM birAjamAna che. tame khaMbhAta jAva ane lAvIne tamArA svanirmita derAsaramAM pratiti karo.' zeThazrI saphALA jAgI gayA. ane A svapravArtA zeThANI kuMvarabAIne kahI. daMpati khUba ja rAjI thayAM. savAre tyAM birAjamAna pUjya zrI mohanalAlajI pAse AvIne vividha vaMdana karI A svanI vigata jaNAvI. te pachI. te pUjyazrInA AzIrvAda laI zeTha khaMbhAta gayA. eka derAsaranA bhoMyarAmAM svapramAM joyelI mUrti jevI ja pratimAnAM darzana karI nagarazeTha pAse mUrtinI mAMgaNI karI. saMmati maLatAM pratimAjIne muMbaI lAvyA. Akhare svapra phaLyuM. te pachI vi.saM. 1960nA mAgazara suda 6 nA maMgala muhUrte pUjaya munirAja zrI mohanalAlajI ma.nA varada haste pratiSThA mahotsava ujavAyo. Aje paNa bAjunA gavAkSamAM lekha utkIrNa che. A derAsara bhArata sarakAranA paryaTana khAtAnI yAdimAM hovAthI pratidina jArI yAtriko jaina tema ja ajaina uparAMta videzI paryaTako A derAsaranAM darzane Ave che. hamaNAM A jinAlayano vahIvaTa zeTha zrI nAnu dhanarAjamAra daulatacaMda, bAbu vijakumAra caMdrakumAra, bAbu bharatabhAI rAjendrakumAra jhaverI, sarvazrI vIrendrabhAI popaTalAla, jayaMtibhAI zAMtilAla vage2e TrasTI mahodayo saMbhALI rahyA che. A derAsara atyAre 100 varSanI pUrNAhutinA Are che. tyAre tenI zAbdi mahotsavanI taiyArI paNa cAle che. saujanya : bAbu amIcaMda nAbAla Apara jaina derAsara Tempala TrasTa, 4, rIMja roDa, vAlakezvara, muMbaI 40 zrI pArzvacaMdragacchatA prabhAvaka zramaNabhagavaMta maMDalAcArya zrI kuzaLacaMdrajI gaNivara vikramanI vIsamI zatAbdimAM jaina dharme vizAla pASA para <> 183 kAyApalaTa karI. suSupti, zithilatAnA aMdhakAramAMthI jainasaMgha bahAra Avyo. e samayane 'saMdhikALa' kahI zakAya. jainasaMghanA dareka gamAM A samaye saMvegamArgane prabaLa vega ApanAra munivaro pAmyA, jemaNe judA judA vistAromAM navajAgRti UbhI karI. kaccha ane kAThiyAvADanA pradezamAM A jAgRti lAvavAnuM kArya jANe ke pU. zrI kuzalacaMdrajI mArAjane soMpAyuM hatuM. kacchamAM dharmaviSayaka navAgarAnuM koya A mahatmAne phALe ja jAya che. zrI pArzvamaMdanA itihAsamAM teozrInuM sthAna viziSTa che kAraNa ke te thayelI lupta suvihIta muniparaMparAne teozrIe sajIvana karI, kacchakAThiyAvADa-hAlAranA pradezamAM, gacchanA bheda vagara, teozrInI nirmaLa sAdhutAno evo prabhAva vistaryo ke judA judA gacchanA patio paNa temano Adara karatA. teothI padavIdhAraka na hovA chatAM pArzvacaMdragaccha ane kacchanI jaina janatAe temane 'maMlAcArya', ''gaNivara' jevI mAnavAcaka padavIthI navAjyA. : janmabhUmi koDAya (tA. mAMDavI, kaccha). pitA : zrI jetazIbhAI. mAtA : zrI bhamaIbAI. janma saM. 1883. saMsArInAma - korIbhAI. koDAyanA ja temanA eka samavayaska mitra hemarAjabhAInA samAgamathI kozIMbhAIne vairAgyano raMga lAgyo . bIjA dhoyuka mitro paNa emAM bhaLyA. hemarAjabhAI sArA vicAraka ane abhyAsI hatA. zithilAcAranA virodhI ane satyanA zodhaka evA hemarAjabhAIne dharmakSetramAM krAMti ANavAno paNa saMkalpa karyo. saMvegI dIkSA laI zuddha mArgane daDha karavAnI temanI vAtone koDabhAI vagere anya mitroe jhIlI lIdhI. hemarAjabhAIe evuM paNa nakkI kareluM ke pAMcamanI saMvatsarI karatA hoya tathA sapheda vastra dhArA karatA hoya evA guru pAse ja dIkSA levI. pAMca mitronI A maMkI bhAgIne pachInA poMcI. tyAM birAjamAna pAcaMdragacchanA zrIjaya zrI harSacaMdrasUri pAse teone dIyA levI hatI. paNa tyAM pahoMcyA pachI khabara paDI ke teothI vadhelonI rajA vinA dIkSA nahi Ape. zrI kalyANavimala nAme munirAjanI salAha mujaba aMte svayaM sAdhuveza dhAraNa karI taLeTIe besI gayA. saMdhanA agraNIone khabara paDI. teonI dRDhatA joIne teone svIkArI levAnI zrIsaMghe zrI harSacaMdrasUrijI mahArAjane vinaMti karI. Ama, saM. 1907mAM A mumukSuonI dIkSA thaI, alabatta, saMvegI dIkSA ja. pAchaLathI khabara paDatAM ja vaDIlo AvyA. pAlItANAnA darabAra pAse phariyAda thaI. navayione calita karavA mATe jolanI koTaDImAM pUravAmAM AvyA. bhUkhyA rakhAyA. chatAM koIno nizcaya Dagyo nahi. chevaTe darabAre vaDIlone temanI icchA mujaba chokarAone pAchA laI javAnI rajA ApI. te be jaNane vaDIlonI saMmati maLI. traNane temanA vaDIlo pAchA laI gayA. hemarAjabhAIne pAchA pharavuM paDyuM. korazabhAI ane bIjA eka mitra dIkSAmAM rahyA ane korazIbhAInuM nAma paDyuM kuzalacaMdrajI. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 je bRhad gujarAta zrI harSacaMdrasUri eka samartha vidvAna hatA. yati AcArya hovA jhaverasAgarajI mahArAja paNa niHzaMka eka zreSTha zruta-vira chatAM zuddha saMvegamArganA pakSapAtI hatA. temanI nizrAmAM zrI zramaNaratna hatA. A caritranAyakano janma uttara gujarAtanA kuzalacaMdrajI saMvegI dIkSA laIne jJAna-dhyAnamAM AgaLa vadhatA gayA. mahesANAmAM saM. 1899mAM thayo. saM. 1912mAM pU. zrI gautamasaM. 1913mAM zrI harSacaMdrasUrijIe kALa karyo tyAM sudhImAM zrI sAgarajI mahArAjanA mahesANAnA cAturmAsa vakhate temanA saMparkamAM kuzalacaMdrajI eka samartha muni banI cUkyA hatA. have teozrI AvyA ane e samAgame saMyama tarapha vaLyA. amadAvAdamAM saM. kAThiyAvADa-hAlAramAM vicaravA lAgyA hatA. ADaMbarI, 1913mAM mAgazara suda 11ne divase bhAgavatI dIkSA lIdhI. saM. zithilAcArI, parigrahadhArI yatio-gorajIothI dharAI gayelI 1927mAM prathama cAturmAsa svataMtrapaNe pATaNamAM karyuM. janatA zrI kuzalacaMdrajI mahArAjanA saraLa, zuddha saMyamathI AkarSAI. pUrvajanmanI viziSTa ArAdhanAne baLe, dIkSA thaI tyArathI ane saMvegamArga tarapha vaLI. samAjamAM pravartI rahelA kurivAjo, pUjayazrIe pU. gurudevanI nizrAmAM Avazyaka adhyayana ane dharmaviruddha AcAra-vicAro tarapha zrI kuzalacaMdrajI mahArAje zrAvakonuM kriyAo sAthe saMyamanI jhINavaTabharI jayaNAnI bAbatamAM UMDI dhyAna doryuM. temanI upadeza zailI saraLa ane karuNAsabhara hatI. samajaNa sAthe nipuNatA meLavI. anya gurubaMdhuo sAthe saumanasya kAThiyAvADa, hAlAra ane kacchamAM dhArmika jAgRti lAvavA mATe bhAve yathocita vinayamaryAdAthI vartIne sAmudAyika jIvananA teozrI satata prayAsa karatA rahyA. jAmanagaramAM temanA kula 17 Adarza saMskArone jIvanamAM sthApita karyA. emanA saMyamazIla, cAturmAsa thayA hatA. e hakIkata e pradezomAM teozrI kevA cAritra, tyAga, tapa ane dharmapravRttionA prabhAve puNyavAna lokapriya hatA tenI nizAnI che. pAchalAM varSomAM teozrI kacchamAM AtmAonuM AkarSaNa kendra banI rahyA. gujarAtanA nAnAmoTAM ja vicarelA. teozrInuM jIvana RjutA-saraLatAnA Adarza gAmomAM vicaravA daramiyAna potAnI pratibhAzALI namUnArUpa hatuM. tapAgacchanA te samayanA saMvegI pakSanA dhuraMdhara pravacanazailIthI aneka puNyAtmAnA hRdayamAM preraNA upajAvI munirAjo-zrI mULacaMdajI mahArAja, zrI ravisAgarajI mahArAja, zakyA. ema kahevAtuM ke pUjayazrI upara mULacaMdajI mahArAjanA cAra zrI rAjendrasUrijI mahArAja vagere sAthe zrI kuzalacaMdrajI mahArAjano hAtha hatA. saM. 1928mAM pATaNamAM zrI ratnasAgarajI mahArAjane pUrNa maitrIbhAva hato. zrI dIpacaMdrajI vagere kula 11 temanA ziSyo dIkSA ApI sarvaprathama ziSya banAvyA. te ja varase pU. hatA. seMkaDo sAdhvIdIkSAo temanA hAthe thaI. saM. 1969mAM gacchAdhipatinI AjJAthI mALavA tarapha vihAra karI dharmakoDAyamAM temano svargavAsa thayo. 63 varSa jeTalo dIrgha dIkSAparyAya prabhAvanAnAM ghoDApUra vahAvyAM. saM. 1929mAM ratalAmamAM ane 87 varSa jeTalI uMmaramAM saghana ArAdhanA, pracura lokopakAra cAturmAsa vakhate AcArazuddhi para vyAkhyAnamALA ApI. saM. ane zAsananI saMniSTha sevA dvArA temaNe sAdhutAno ucca Adarza 1930mAM paNa tyAM ja cAturmAsa karI lokomAM dharmabhAvanAnI vRddhi siddha karI dekhADyo. eka dharmakrAMtinA puraskartA tarIke jainazAsananA karI. mahIdapuramAM bhavya aSTAlikA mahotsava karyo. e ja samaye itihAsamAM tema ja pArthacaMdragaccha ane kacchanA itihAsamAM zrI sanAtana dharma para ATha divasanI jAhera vyAkhyAnamALA yojI. kuzaLacaMdrajI gaNivare dhruvatAraka samuM ciraMjIva sthAna meLavI lIdhuM che. saM. 1931mAM semaliyA jaina saMgha sAthe ane makSIjI tIrtha koTi koTi vaMdanA hajo e samartha sAdhuvarane ! saMgha sAthe makSIjI tIrthamAM, maMgaLapraveza karyo. makSIjImAM aTTamanI pU. munizrI bhuvanacaMdrajI ma.sA.nI preraNAthI nAnI khAkhara vi. ArAdhanA pUrNa karIne ujajaina tarapha vihAra karyo. ujjainamAM o. jaina mahAjana - nAnI khAkhara (tA. mAMDavI) kacchanA saujanyathI. sthAnakavAsI sAdhuo sAthe prabhupUjAnI AvazyaktA para carcA karI. jemaNe Thera Thera dharmaprabhAvatAnAM ghoDApUra vahAvyAM, phAgaNa comAsI iMdoramAM, caitrI oLI iMdoramAM, ane tyAMthI saM. oLI-upadhAna jevAM mAMgalika kAryonI preraNA ApI, 1932mAM ratalAmathI karamadI tIrthe dharmaprabhAvanA karI badanAvaramAM AgamoddhArakazrIne dIkSA ApI, evA Agamajyotirdhara praveza karyo. saM. 1933mAM mahIdapuramAM vidhipUrvaka pAMca AgamonI vAcanAnuM maMgalAcaraNa karyuM. te ja varSamAM mahA suda pU. munipravara zrI jhaverasAgarajI mahArAja pAMcamathI zrI AcArAMgasUtrathI 11 aMganI vAcanA zarU karI. caitra zrI tapAgacchanI tejasvI ane prANavAna zramaNaparaMparAmAM mAsamAM bhagavatIsUtranI paNa zarUAta karI. saM. 1934mAM pUjaya zrI jhaverasAgarajI mahArAjanuM nAma sAdara smaraNIya raheze. udayapuramAM praveza karyo. tyAMthI kezariyAjImAM jaina-jainetaronA zuddha cAritra ane pragADha zAsanaprIti sAthe zAsananAM sAte kSetromAM meLAnI sthApanA karI. cAturmAsa pachI bhIlavADA tarapha vihAra nakkara ane kAyamI arpaNane mahApuruSonA mApadaMDa tarIke svIkArIe karyo. saM. 1935mAM kAnomAM jAhera vyAkhyAno ApyAM ane to tapAgacchanI sAgarazAkhAnA pUjayapAda munipravara zrI 'amAripravartana' mATe athAga prayatno karI saphaLatAne varyA. saM. Jain Education Interational For Private & Personal use only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzanA 185 1936mAM jinendrabhakti mahotsava mATe udayapuramAM padhAryA. manasukhalAla ane mAtAnuM nAma ujamabena hatuM. baMne dharmaparAyaNa tyAMnA jJAnabhaMDAro vyavasthita karyA. tyAM cAturmAsa karI paryuSaNa ane potAnAM saMtAnomAM dharmanA saMskAro paDe evI lAgaNI parvanI apUrva ArAdhanA ane navachoDanuM ujamaNuM Adi dvArA jaina rAkhanArAM hatAM. temane cha putro ane eka putrI hatAM, temAM dharmano jayajayakAra vartAvyo. saM. 1937mAM goDIjI mahArAja AcAryamahArAja sauthI nAnA hatA. emanuM saMsArI nAma cunIlAla derAsarano jIrNoddhAra thayo. caitra-AsonI AyaMbilanI oLI mATe hatuM. cunIlAla vyAvahArika zikSaNa laI pitA tathA bhAIone zrI vardhamAnatapa kAyamI khAtuM pUjayazrInI preraNAthI sthApavAmAM dhaMdhAmAM madada karavA lAgyA. AvyuM. saM. 1938mAM AhaDa, mevADa, cittoDa vagere sthaLe vihAra temano AtmA vairAgyano cAhaka hato. eTale emanuM mana karatA karatA udayapuramAM cAturmAsa mATe praveza karyo. saM. 1948mAM sahaja rIte lagnanI dizAmAM kevI rIte vaLe ? mAtApitA ane rANakapura tarapha vihAra karI paMcatIrthInI yAtrA karI. saM. 1940mAM kaTaMbIone saMsAra khapato hato, vairAgI putrane saMyamanI tAlAvelI udayapuramAM cAturmAsa karyuM. saM. 1941mAM kesariyAjI, luNAvADA, lAgI ! yauvanamAM Daga mAMDatI vIseka varSanI vaye A prazna ugra kapaDavaMja, bAlAsinora vagere sthaLoe jinendrabhaktimahotsavo banyo. vaDIlo kahe paraNAvyA vagara rahIe nahIM, putra kahe paraNuM vAjayA. Thera Thera jAheravyAkhyAnomAM saMsAramAM dharma ane tenA nahIM. chevaTe mAtApitAnI AjJAne vinIta cunIlAle zirodhArya karI bhedarekhA jaNAvIne, badhAM bhAratIya darzano tattvadarzananI bhUmikAe ane amadAvAdamAM ja AkAzeThanA kUvAnI paLamAM rahetA kharIdiyA eka che e vAta sacoTatAthI pUravAra karI. sanAtanIonI kaTuMbanAM caMdanabena sAthe emanAM lagna thayAM. caMdanabena cunIlAla mAnyatAnA AdhAra rUpa vedo-upaniSadonA AdhAre mUrtipUjA yathArtha karatAM phakta cha mahine ja moTAM hatAM ane khUba ja dharmapremI hatAM. che e vAda pratipAdita karyo. saM. 194ramAM udayapuramAM cAturmAsa lagna to karyuM, paNa aMtarano vairAgya dUra na thayo. be-traNa varSa vakhate zrI siddhAcala mahAtIrthanA rakhopA phaMDa mATe moTI rakama gRhasthajIvana bhogavyuM, na bhogavyuM ane vaLI pAchI vairAgyanI ekatra karAvI. udayapuramAM samasta jinAlayonI caityaparipATInI bhAvanA tIvra banI. ane tevIsa varSanI bharayuvAna vaye cunIlAle zarUAta karAvI. upadhAna tapano lhAvo levA suMdara bhAvollAsa aphara nizcaya karI lIdho ke have saMyama lIdhe ja chUTako. pharI pAcho Ubho karyo. navapadanI oLInI sAmUhika ArAdhanA Adi aneka gharamAM saMsAra ane vairAgya vacceno gajagrAha zarU thayo. dharmamaMgaLa kAryo thayAM. saM. 1943mAM pUjyazrInI vairAgyajharatI kuTuMbanA sajjaDa virodha vacce paNa jaMgama yugapradhAna samA te vANIthI pAMcabahenonA hRdayamAM saMyamanI bhAvanA jAgI. saM. samayanA mahAprabhAvaka parama zraddheya zrI maNivijayajI dAdAe 1945mAM bhAvanagaramAM praveza karyo. tyAMthI pAlItANA, boTAda, emane lavAranI poLamAM saMghanI upasthiti vacce bhAgavatI dIkSA lIMbaDI Adi sthaLoe jainadharmano jayajayakAra pravartAvyo. ApI. vi.saM. 1934nA jeTha vada bIjane divase cunIlAla munizrI saM. 1948nA mAgazara suda mauna ekAdazIe lImaDImAM siddhivijayajI banyA ane . maNivijayajI dAdAnA sauthI nAnA pUjayazrI kALadharma pAmyA. zAsananAM anekavidha maMgaLa kAryo ziSya tarIke ghoSita thayA. muni zrI siddhivijayajIe te varSanuM karanArA e gurudevazrIne koTi koTi vaMdanA ! comAsuM potAnA guru pU. maNivijayajI dAdA sAthe amadAvAdamAM ja saujanya : zrI vardhamAna jaina peDhI jaMbUdIpa - pAlItANA karyuM. amadAvAdanA cAturmAsa daramyAna, dIkSA pachInA cha eka mAsa jeTalA TUMkA gALAmAM, emaNe pU. gurujInI evI sAcA dilathI sevA bAhya-atyaMtara tapatA akhaMDa ArAdhaka, karI ke AkhI jIMdagI cAle evA gurunA AzIrvAda maLI cUkyA vayovRddha-jJAtavRddha-cAsTivRddha, parama zraddheya hatA ane muni zrI siddhivijayajInuM ziSyapaNuM saphaLa thayuM hatuM. pU. AcAryapravara zrI vijayasiddhisUrIzvarajI suratamAM rahyA te daramyAna munizrI siddhivijayajI pU. AtmArAmajI mahArAjanA saMparkamAM AvyA. emaNe pUjyazrI pAse (bApajI) mahArAja sUtra-siddhAMtano, khAsa karIne uttarAdhyayanasUtrano abhyAsa karyo. vikramanI vIsamI sadI ane ekavIsamI sadImAM jJAna ane baMne vacce khUba AtmIyatA sthapAI. pU. AtmArAmajI mahArAja to cAritranuM ArAdhana karanAra je munivaro ane AcAryadivo thaI emane "choTA cAcA' kahIne bolAvatA. pUjaya zrIne abhyAsa pratye gayA, temAM sauthI vayovRddha pU. A. zrI vijayasiddhisUrIzvarajI khUba tAlAvelI rahetI. e mATe teozrI game teTalI mahenata mahArAja hatA. temano janma vi.saM. 1911nA zrAvaNa suda 15 - karavAnuM ane game te kaSTa sahana karavAnuM svIkArI letA. eka vAra rakSAbaMdhananA punita parvane divase vaLAdamAM thayo hato. emanuM teozrI chANI hatA te samaye vaDodarA rAjayanA rAjArAma zAstrI potAnuM vatana amadAvAda-khetarapALanI poLamAM hatuM. pitAnuM nAma saMskRtanA moTA vidvAna lekhAya. pUjayazrIne thayuM ke AvA vidvAna Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 je bRhad gujarAta pAse kAvya ane nyAyano abhyAsa karavAnuM maLe to kevuM sAruM ! paNa dharmabodha thayo che ! bhale pachI te game tenA ziSya-ziSyA bane. rahevuM chANImAM ane bhaNavuM vaDodarAmAM, e kema bane ? roja cha pUjayazrImAM AvI nirIhavRttinAM darzana thatAM hatAM. dareka ziSya pratye mAIla javuM ane cha mAIla AvavuM, bAra mAIlanI majala karavI, pUrI vatsalatA dharAvatA ane temane zAstrAbhyAsa ane sAdhanA mATe ane sAdhujIvananI kriyAo sAthe adhyayana paNa karavuM. paraMtu joItI badhI sagavaDanI satata kALajI rAkhatA. vaLI, potAne to pUjayazrInuM saMkalpabaLa prathamathI ja ajeya killA samuM hatuM. saMpUrNa svAzrayI ane svastha rAkhavAno ja prayatna karatA, jethI sevA teozrIe savAre chANIthI vaDodarA javAnuM, vaDodarA paMDitajInI levAnI jarUra paDe nahi. tema chatAM, potAnA gurudevane kadI vIsarI sagavaDa mujaba adhyayana karavAnuM ane roja chANI pAchA pharavAnuM e zakyA nahIM. saM. 1995mAM sANaMdamAM pU. maNivijayajI dAdAnI krama mahinAo sudhI cAlu rAkhyo. mUrtinI pratiSThA thaI ane pU. bApajI mahArAja te vakhate jaI zakyA. surata zahera mahArAjazrInuM khUba rAgI rahyuM. vi.saM. nahIM to chevaTe bImArI ane sakhata tApa hovA chatAM vihAra karIne, 1957nI sAlamAM bhAre utsavapUrvaka pU. paMnyAsa zrI caturavijayajI sANaMda jaIne gurumUrtinAM darzana karyA tyAre ja saMtoSa pAmyA. mahArAjanA varada haste munizrI siddhivijayajI mahArAjane saujanya : A. omakArasUri ArAdhanAbhavana, gopIpurA-surata. paMnyAsapadavIthI vibhUSita karavAmAM AvyA. A prasaMge paMdara hajAra mAnavamedanI ekatrita thaI hatI. dUra dUrathI jaina AgevAno paNa - vacanasiddha vibhUti, hRdayasparzI pravayatakAra, upasthita rahyA hatA. eka mahinA sudhI jamaNavAra thayA hatA ane camatkArika cAritradhara e samaye eka lAkha rUpiyA kharca thayo hato. vi.saM. 1975nI pU. upAdhyAya zrI vIravijayajI gaNivarya vasaMtapaMcamIne divase mahesANAmAM pUjayazrIne AcAryapadavIthI alaMkRta karavAmAM AvyA hatA. teozrIno kaMTha madhura, bhalabhalAne pUjaya upAdhyAyajI zrI vIravijayajI gaNivara zAMtinI mUrti mohI le evo hato. eTale jJAna sAthe vANInI prAsAdiktAthI samAM hatA. preraNAnuM kendrasthAna hatA. suyogyane yogya sthAne pUjayazrInAM pravacano addabhUta prabhAva pAtharatA. jJAnopAsanA sthApavA potAne upAdhyAya pade ArUDha thavuM paDyuM hatuM. teozrI pUjayazrInuM jIvana banI gaI hatI. eka bAju ugra ane dIrgha tapasyA bhAvanagara pAsenA bADI paDavAnA vatanI hatA. bhAvasAra jJAtimAM ane bIjI bAju satata jJAnasAdhanA. bAhya ane atyaMtara tapano janmyA hatA. pU. munivara zrI thobhaNavijayajI mahArAjanA eka ja jIvanamAM ATalo sumeLa virala gaNAya. prAcIna dharmapustako paricayathI vairAgyavAsita banyA hatA. lagna thayAMne thoDo samaya hAthe lakhAvavAM e teozrInI priyamAM priya pravRtti hatI. gAma thayo hato, chatAM saMyamanA rAge paMjAbamAM dIkSA levA mATe gayA. paragAmanA aneka lahiyAo pAse AvAM pustako lakhAve ane e paraMtu saMbaMdhIone khabara paDatAM paMjAbamAMthI pAchA laI AvyA. lakhAI rahyA pachI ekadhArA pIThaphalakanA AdhAra vinA kalAkonA temanA mAtuzrIe kahyuM ke, "tuM mAre ekano eka putra che. mArI kalAko sudhI besIne prAcIna mULa pratonA AdhAre enuM saMzodhana kare. saMbhALa koNa le? tAre putra thAya pachI dIkSA levI hoya to khuzIthI emAM kalAko vItI jAya to paNa na thAke, na kaMTALe. prato lakhavA thavA le je.' vIrajIbhAIe mAtAnI A vAta kabUla rAkhI. sudhAravAnAM kalama, zAhI, haDatAla vagere pAse paDyAM ja hoya. e eka vAra vIrajIbhAI ATha AnA ane tapelI laIne ghI mATe khAsa UMcI ghoDI karAvelI, te Aje paNa pUjaya bApajI levA mATe jatA hatA, tyAM rastAmAM eka brAhmaNe samAcAra ApyA mahArAjanI jJAnasevAnI sAkha pUre che. zAstrasaMzodhananuM A kArya che, ke, "vIrajI ! tArI vahue dIkarAne janma Apyo che." basa, A 90 varSanI uMmara sudhI, AMkhoe kAma ApyuM tyAM sudhI, avirata sAMbhaLI hAthamAMnI tapelI ane ATha AnA pelA brAhmaNane ApI paNe karatA rahyA. e ja rIte, pUjyazrIe japa, dhyAna ane (yoga) dIdhAM ane kahyuM ke, "mArI mAtAne kahejo ke vIrajI dIkSA levA haThayogano paNa abhyAsa karelo. kadAca ema kahI zakAya ke gayo. A samAcAra maLatAM mAtAne paNa khAtarI thaI ke have vIrajI teozrInuM svAthya sAruM rahyuM temAM haThayogano paNa hisso haze ja. pAcho nahIM Ave. vIrajIbhAI sIdhA paMjAba pahoMcyA. aMbAlAmAM jayAre zAsrasaMzodhananuM kAma thaI zake tema na hoya tyAre teozrI pU. AtmArAmajI mahArAje temane dIkSA ApI, ane potAnA potAnA manane japa-dhyAnanA mArge vALatA. ziSya jAhera karyA. dIkSA grahaNa karIne muni zrI vIravijayajI pUjayazrInA varada haste aneka pratiSThAo ane aMjana- jJAnadhyAnamAM lAgI gayA. teozrI vyAkhyAna sarasa ApatA. zalAkAo thaI che ane seMkaDonI saMkhyAmAM dIkSAo thaI che. uparAMta, acchA kavi, gAyaka ane samartha munivarya paNa hatA. zuddha pUjayazrIno ziSya samudAya 40 uparAMtano che. e darzAve che ke cAritrapAlananA prabhAve teozrInA jIvanamAM camatkAra jevA aneka teozrI ziSyamohamAM phasAyA hatA. pUjayazrIne to phakta prasaMgo banelA. teozrI vacanasiddha paNa hatA. te vizenA eka-be eTalAthI ja saMtoSa ane AnaMda thato ke amuka bhAI ke bahenane prasaMgo noMdhapAtra che : Jain Education Intemational Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 180 pratibhA darzana teozrI guruvaryo Adi sAthe saurASTramAM padhArelA tyAre AvA sAdhuvaryano janma mULa rAdhanapuranA paNa varSothI bhAvanagara pAse sANodara gAme pUjaya muni zrI dAnavijayajI pAlItANAmAM vasatA koraDiyA kuTuMbamAM thayo hato. temanA pitAnuM mahArAja (paMjAbI) Adie savAre vihAra karyo ane pote nAma zrI devacaMda nemacaMda hatuM ne mAtAnuM nAma meghabAI hatuM. AvAM navakArasI vAparavA rokAyA. teozrIe pachI ATha vAge vihAra AbarUdAra, rAjamAnya ne garbhazrImaMta mAtApitAne ghera saM. karyo. pU. dAnavijayajI mahArAja dasa mAIla cAlIne koLiyAka 1913nA caitra suda bIja ne somavAre cothA putra tarIke pahoMcyA, to pU. vIravijayajI upAzrayamAM beThA hatA ! zrAvakoe kalyANacaMdano janma thayo. kahyuM ke, "pUjayazrI to ATha vAgyAnA ahIM AvI gayA che ! tame kalyANacaMdano abhyAsa bhAvanagaramAM thayo hato. vi.saM. kema moDA paDyA ?" A sAMbhaLI badhA Azcaryacakti thaI gayA ! 1927nA jeTha vada pAMcamanA divase pitAno svargavAsa thayo. sihoramAM ""popaTa nAme mUMgo" upAzrayamAM kAma kare, eka potAnA bhAInA preryA kalyANacaMdano prema dharma para daDha thavA lAgyo. vakhata pUjaya upAdhyAyajI mahArAja padhAryA. popaTa upAdhyAyajI teTalAmAM potAnA bhAI-bhAbhIonA du:khada svargavAse temAM vadhAro mahArAjanA paga dAbe. pUjyazrIe pUchayuM ke, "koNa che ?" popaTa karyo ane temano AtmA vairAgya tarapha DhaLyo. evAmAM zAMtimUrti mUMgo hovAthI zI rIte javAba Ape? tyAM to upAdhyAyajI mahArAja zrI vRddhicaMdrajI mahArAjano samAgama thayo ane vairAgya dRDha thayo. bolyA ke, "are bola, bolato kema nathI ?...' ane popaTa Akhare amadAvAda pAsenA gAmaDAmAM vi.saM. 1936nA vaizAkha vada bolato thaI gayo ! 8 nA divase teoe dIkSA grahaNa karI. temanuM nAma kamalavijayajI rAkhavAmAM AvyuM ane tapagacchAdhipati mUlacaMdajI mahArAjanA eka vakhata teozrI khaMbhAtamAM vyAkhyAna ApI rahyA hatA. ziSya tarIke jAhera thayA. vaDI dIkSA amadAvAdamAM saM. 1937nA tyAM acAnaka pU. upAdhyAyajI mahArAja potAnA hAthamAM rahelI kArtika vadI 12nA divase thaI. muhapatti masaLavA lAgyA. A joIne zrAvakoe pUchyuM, to kahe, 'bhAvanagara-vaDavAnA upAzrayamAM pATa saLagatI hatI te olavI munijIe potAnA samartha guruvarya pAse rahI zAstrono nAkhI.' zrAvako Azcarya pAmyA. ane bhAvanagara tapAsa karAvI to abhyAsa karyo. A pachI teoe eka yA bIjA sAdhuo pAse khabara maLyA ke te samaye pATa saLagatI hatI ane ApoApa bUjhAI vyAkaraNa, nyAya, kAvya, koSAdino abhyAsa karavA mAMDyo. paNa gaI hatI ! sUtrasiddhAMtanA jANakAra zrI jhaverasAgarajI pAse Agamo paNa bhaNI lIdhAM. vi.saM. 1945mAM zrI mUlacaMdajI mahArAjanuM avasAna thatAM dIkSA pachInA prathama varSe ja zrI rAmavijayajI mahArAjane samudAyanI sagavaDa sAcavavA yogodvahana karI saM. 1947nA jeTha temaNe vyAkhyAna karavAno Adeza Apyo. ane vyAkhyAna sudI 13ne divase paMnyAsa banyA. paNa temanI kriyAzIlatA ne sAMbhaLIne pITha thAbaDatAM kahyuM ke, 'tu acchA vyAkhyAtA hogA.' A vidvattAthI jainasaMgha mugdha thayo hato. teone amadAvAdamAM 10 thI bhaviSyavANI eTalI badhI sacoTa puravAI thaI ke emanAM mUrtimaMta 12 hajAranI mAnavamedanI vacce saM. 1973nA mahA suda 6 ne udAharaNa rUpe AcAryadeva zrImad vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI ravivAranA roja AcArya padavI ApavAmAM AvI. mahArAjanuM cAritra sAkSIbhUta che. A pachI Thera Thera vihAra karatA teo upadeza ApavA AvA camatkAro pachI tAbaDatoba tyAMthI vihAra karI jatA ! lAgyA. keTalAka ThekANethI kusaMpa dUra karAvyo. teo vidyAvyAsaMga janmaH saM. 1908 : paDavA gAma (bhAvanagara), dIkSA : saM. ane kriyAnI abhirucivALA hatA. samAjanI zAMti mATe temane 1935 aMbAlA (paMjAba). upAdhyAyapada : saM. 1957 (pATaNa). pUrI lAgaNI hatI. teozrIe pAMca cAturmAsa amadAvAdamAM, 6 svargavAsa : saM. 1975 (khaMbhAta). pAlItANAmAM, 5 suratamAM, 3 vaDodarAmAM, 2 pATaNamAM, ra saujanya : tribhuvanatAraka tIrthAdhirAja cAturmAsa samiti - kapaDavaMjamAM, temaja dhorAjI, mahesANA, cANasmA, UMjhA, lImaDI, sAMcorI jainabhavana - pAlItANA taraphathI vaDhavANakempa, pAdarA, muMbaI, punA, yevalA, burAnapura, DabhoI, bIjApura, kheDA vagere zaheromAM eka eka cAturmAsa karyuM hatuM. zrI vijayakamalasUrIzvarajI (gujarAtI) vaDodarAmAM bharAyela munisaMmelananA pramukhapade birAjI saMvegI sAdhutAnA pAlaka vaDodarA munisaMmelananA Adya sAdhusamAjanI apUrvazuddhi jaLavAya tevA TharAvo karyA hatA. saM. preraka ane pramukha zrI vijayakamalasUrIzvarajI jaina samAjamAM aneka 1974mAM vaizAkhasuda 10 nA teoe svahaste suratamAM 5. rIte vikhyAta che. emano zAstrAbhyAsa, sAdhuo parano advitIya ANaMdasAgarajIne AcAryapada ApyuM. ahIMthI teozrI vihAra prabhAva ane zAsana-hinaiSitA Aje ciraMjIva che. karatA bAraDolI padhAryA paNa Aso suda 4nA inphaluenjA nAmanA Jain Education Intemational Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke 188 je bRhad gujarAta tAve temanA deha para kajjo jamAvyo, ane Aso suda 10nA roja chaganalAlanA mana rUpI haraNe jANe ke moralIno nAda sAMbhaLyo ! pratikramaNa karatAM kAryotsarga karatAM teo svarge sIdhAvyA. sUrijIne 1943 mAM pU. zrI AtmArAmajI mahArAja rAdhanapuramAM potAnA bhAvono khyAla prathamathI ja Avelo hovAthI teo cAturmAsa sthita hatA, tyAre chaganalAla kuTuMbIjanonI saMmati potAnI noMdhapothImAM badhI sUcanA karatA gayA hatA. evA maLatAM rAdhanapura AvyA. vaizAkha suda 13ne zubha dine munizrI dIrghadarzI mahAtmAonAM nAma Aje paNa samAjamAM aneka rIte harSavijayajI mahArAjanA hAthe dIkSA ApavAmAM AvI. dAdA gurue jhaLahaLI rahyAM che. nAma ApyuM munizrI vallabhavijayajI, saMyamapaMthanA pravAsInA vizvakalyANanA vratadhArI, samartha samayadaSTA, zAsana lalATe kharekhara vallabha banavAnuM ja lakhAyuM hatuM. prabhAvatAtA parama prabhAvaka suvAhaka, dharmamaMdiro-sarasvatI pUjyazrIe paMjAbamAM A pramANe pravRttio AdaravAno maMdiro-satkarmamaMdiro sthApavAnI udUghoSaNA saMkalpa karyo. : (1) AtmAnaMda jaina sabhAnI paMjAbanAM aneka karatAra yugapuruSa : nagaromAM sthApanA. (2) gujarAnavAlAmAM samAdhimaMdira, (3) Thera Thera pAThazALAnI sthApanA. (4) 'AtmAnaMda' (vijayAnaMda). pU. AcAryadeveza zrI patrikAnuM prakAzana, pUjyazrIe potAnA jIvanakALa daramiyAna vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAja sAheba vahelAmoDA badhA ja saMkalpo pUrA karyA. teozrInI preraNAthI saM. 1993mAM zreSThI zrI kastUrabhAI lAlabhAInA haste zrI AtmAnaMda pUjayapAda AcArya zrI jaina kolejanI sthApanA karavAmAM AvI. pU. dAdAgurunA svargavAsa vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAja pachI satata tera varSa sudhI paMjAbanA vividha pradezomAM vihAra karIne gujarAtanI sAMskRtika ane zaikSaNika teozrIe aneka zaikSaNika, sAMskRtika ane saMgha-aikyanAM samartha nagarI vaDodarAmAM janmyA hatA. kAryo karyA. Ama pUjayazrIe eka mahAna mAnavatAvAdI sAdhu tarIke teozrIno janma saM. 1927nA paMjAbanA sarvadharmapremIono prema saMpAdana karyo ane gurue ApelI kArataka suda bIja (bhAI bIja)ne paMjAbane sAcavavAnI AjJAnuM pUrNa zakti lagAvIne pAlana karyuM. divase thayo hato. pitAnuM nAma paMjAbane karmabhUmi banAvI chatAM teozrIne "saba bhUmi gopAla kI' dIpacaMdabhAI ane mAtAnuM nAma pramANe badhA ja pradeza pratye premabhAva hato. rAjasthAna, gujarAta icchAbena hatuM. pUjayazrInuM saMsArInAma chaganabhAI hatuM. temane ane mahArASTrane paNa potAnI zaktino lAbha Apyo. gujarAtamAM bIjA traNa bhAIo ane traNa baheno hatAM. jainadharma pratye vizeSa pAlanapura, pATaNa, amadAvAda, surata, vaDodarA, rAdhanapura, ruci to vaMzaparaMparAgata hatI, temAM mAtA icchAbenanI DabhoI, miyAgAma, khaMbhAta, pAlItANAM, Adi sthaLoe dharmabhAvanA vizeSa dRDha hatI. mAtApitAnI sAdAI, saraLatA, rAjasthAnamAM sAdaDI, phAlanA, bIkAnera vagere sthaLoe tathA sAMskRtiktA ane dhArmikatAnuM siMcana sahajapaNe bALakomAM thatuM mahArASTramAM muMbaI, pUnA, belApura vagere sthaLoe cAturmAsa karyA. hatuM. paraMtu kudaratane A sukhazAMti maMjUra na hatI. bALapaNamAM ja jIvananAM aMtima varSo mahAnagarI muMbaImAM vitAvIne 84 varSanI pitA dIpacaMdabhAIno viyoga thayo. thoDA samaya pachI mAtAnuM paNa pAkaTa vaye saM. 2010nA bhAdaravA suda 10 ne maMgaLavAre bapore 2avasAna thayuM. mAtAnAM avasAna samaye chaganabhAInI uMmara 10 32 vAgye zAMtipUrvaka-samAdhipUrvaka mahAprayANa karyuM. jinazAsananuM 12 varSanI hatI. te aMtima kSaNe mAtAe putrane kaheluM ke, he eka mahAna prakaraNa pUrNa thayuM. vatsa ! arihaMta paramAtmAnuM ane vyaktine anaMta sukhamAM pahoMcADe evA zAzvata dharmanuM zaraNuM svIkAraje ane jagatanA pUjyazrInAM agatyanAM jIvanakAryo: dharmasaMskArathI vibhUSita jIvonuM kalyANa karavAmAM jIvana vitAvaje. bALakanA kumaLA mana mAtAnI AjJAthI prerita thayelA ane pratibhAvaMta saMyamadhArI para A zabdonI amITa asara thaI. mAtApitAno viyoga bALaka yugapradhAna dAdAguru pAsethI sarvAgI jIvanavikAsanAM pIyUSa pInArA zrI vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAjanI pratibhA bahumukhI rahI che. mATe asahya thaI paDyo. pU. AcAryazrIe potAnA jIvanamAM sva-para kalyANano samanvaya saM. 1942nuM varSa jJAna-saMyamanI sAkSAt mUrti samA parama sAdhavAnI nIti apanAvI hatI. japa, tapa, tyAga, sahanazIlatA pUjaya yugapradhAna AcArya zrI vijayAnaMdasUrIzvarajI mahArAja ane samatA rUpe potAnI vyaktigata sAdhanA nibhAvIne paNa (AtmArAmajI mahArAja)nuM vaDodarAmAM Agamana thayuM. teozrInuM samAjane upayogI thatA rahevuM e teozrIno niyama hato. samAjane rAgyamaya pravacana sAMbhaLatAM ja nAnA, paNa vairAgyavAsita sudaDha banAvavA AdhyAtmika ane Adhunika baMne prakAranI keLavaNI Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 189 Avazyaka che. jo AdhyAtmika keLavaNI haze to Adhunika bhaNatara upasaMhAra : mahApuruSonAM caritro pAmavA sahelAM nathI. pU. nAstikatA ane svacchaMdatA tarapha ghasaDI nahIM jaI zake. ane A. zrI vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAja sAgara samAna vizALa Adhunika keLavaNI haze to samAjamAM sanmAnanIya sthAna pAmaze. dRSTi dharAvatA hatA. teozrI mAtra jainAcArya ja na hatA, paNa vyApAra, udyoga, nokarI AdinAM kSetromAM uttama sthAna prApta thaze. bhAratanA mahAna saMtapuruSomAMnA eka hatA. pUjayazrI Ama, pUjayazrInuM A vizALa ane uddAtta darzana hatuM, ane te sarvadharmasamabhAvanI dRSTi dharAvatA hatA. rUDhigata kriyAkAMDa ane pramANe teozrI samAjotkarSa ane dharmaprabhAvanA mATe samagra jIvana gatAnugatika anuSThAnomAM rAcatA samAjane pUjayazrIe nUtana daramiyAna aneka pravRttio karatA rahyA. yugadRSTi ApI. zikSaNa ane samAjanA utkarSa mATe sahune sajAga saMgha-ekatA : pUjyazrI khUba vizALa dRSTi dharAvatA hatA. karyA. teozrI mAnatA ke, "dharma eTale mAtra derAsara-upAzraya nahIM, jaina-jainetaromAM bheda jotA nahIM. jainadharma aMtargata gaccha, mata,vADA paraMtu jIvananuM vyApaka darzana ane jIvananI sarva pravRttiomAMthI Adi teozrInA lakSamAM AvatA nahIM. A kArya mATe teozrIe abhivyakta thatA saMskAro." pUjayazrI sAcA arthamAM yugadeSTA ane saM. 1968mAM vaDodarAmAM ane saM. 1990mAM amadAvAdamAM samayadarzI AcArya hatA. vartamAna samayamAM jinazAsanamAM nUtana yojAyelAM munisaMmelonomAM viziSTa yogadAna ApyuM. pUjayazrI samRddhi ane saddharatAnAM darzana thAya che te AvA samartha AcAryadavone jayAM jayAM jatA, tyAM tyAM sneha saMmelana goThavI, lokonA parasparanA AbhArI che. evAM divya, bhavya jIvanathI sva-parakalyANanAM sarvocca zikharo sara karanArA AcArya bhagavaMtane koTi koTi vaMdanA ! matabhedo miTAvI, saMpa-sahakAranuM vAtAvaraNa racatA. prabhu mahAvIranA sau anuyAyIoe mahAvIranA nAme eka thavuM joIe ('arvAcIna jaina jyotirdharo' pustakamAMthI sAbhAra) zrI evI mAnyatA hatI. bhale sau potapotAnI rIte sAdhanA-ArAdhanA devendrakumAra kuMjIlAlajI jaina parivAra, Atmavallabha InDasTrIjha, muMbaI ranA saujanyathI. kare, paraMtu saunuM lakSya to eka ja che ane te Atmazuddhi. ane Atmazuddhino prathama pAyo che premabhAva, nispRhI ane nirahaMkArI parama pUjya zAsanasamrATa, sUciqtI, prauDhapratApI, vRtti. tethI jaina samAjamAM sneha, saMpa ane sahakAra atyaMta mahArAjAdhirAja, jemanI zItaLa chatrachAyAmAM aneka Avazyaka che ema manAvatA. bhavyAtmAo saMyamI thayA, aneka vidvAno samAjasudharANA : AcAryazrI eka karmaniSTha yogI hatA. AcAryo banyA, samakti vadhAre prajavalita banyuM, teozrIne 'sudhAraka" ane "samayajJa' evAM vizeSaNothI navAjavAmAM mahavAnI dharatI para janmyA ane vidhinA akaLa Ave che. teozrI dharma, darzana ane samAjane joDanArA eka viziSTa vidhAta pramANe mahuvAmAM ja kALadharma pAmyA. ane samayadarzI puruSa hatA. A traNe kSetronA vikAsamAM pUjyazrIe avirata puruSArtho karyA. teozrI mAnatA ke, koI paNa sAdhusaMsthA zanivAre vizAkhA nakSatramAM 20 ghaDI ane 15 potAne zrAvakothI alipta gaNe, nagaNya gaNe tene sAruM gaNI zakAya paLe janma, zanivAre e ja samaye dehavilaya nahIM. samAjane nirvyasanI, prabuddha, vivekI ane sadguNasaMpanna evI vItarAga zAsatanI mahAna vibhUti banAvavAmAM sAdhuoe yogya yogadAna ApavuM joIe, je samAja mAyakAMgalo, abhaNa, nirdhana ane bhayabhIta hoya te aMdhazraddhALu pU. AcAryazrI vijayanemisUrIzvarajI mahArAja bane che. ane mAtra gatAnugatika jJAna pramANe cAle che. AvA tamane jayAre evuM lAge ke A kArya aTupaTuM che, banavuM samAjamAM uttama prajA, nyAyAdhIza, vakIla, DaoNkTara, pradhAna, muzkela che. tyAre tame kadambagirivALA mArA dADhIvALA gurujI pAse enjiniyara. samAjasevaka, kalAkAra, itihAsavidda, vijJAnI, pahoMcI jajo ane emanA AzIrvAda meLavI lejo." zrImaMta, udyogapati, netA, sAhityakAra ke ramatavIro pAkatA nathI. vRddhatvanA aMtima Are AvI UbhelA bhAvanagara rAjayanA je samAja sudRDha, saMgaThita, jAgRta ane surakSita hoya, je samAjamAM mutsadI dIvAna sara prabhAzaMkara paTTaNIe potAnA putra ane strIpuruSono samAna darajjo hoya te samAjamAM ja uttama nararatno anugAmI dIvAna zrI anaMtarAya paTTaNIne uparokta zabdo kahyA pAke che. tethI pUjayazrIe dharma, zikSaNa, samAjakalyANa AdinI hatA. e dADhIvALA guru eTale virala vibhUti, zAsanasamrATa, anekavidha pravRttiothI samAjajIvanane bharyuM bharyuM banAvI dIdhuM. pUjayapAda AcAryabhagavaMta, zrI vijayanemisUrIzvarajI mahArAja pUjayazrInI preraNAthI aneka kAryo siddha thayAM hatAM ane vikAsamAna sAheba. teozrI naiSThika brahmacarya, jAjavalyamAna tapobaLa, sanniSTha rahyAM che.pUjayazrInI A sAmAjika ane zaikSaNika pravRttionAM phaLa AtmabaLa, naisargika buddhipratibhA ane sAttvika prabhAva svarUpe samAjamAM ghaNAM sArAM pariNAmo prApta thayAM. zAlInatAnA adUbhuta guNonI sAkSAta mUrti hatA. mahAna Jain Education Intemational Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 je bRhad gujarAta vyaktimattA ane anekavidha jJAna-tapanI sahAye alpa samayamAM svasthatA zAsanaprabhAvanAne lIdhe teozrI vIsamI prApta karI lIdhI. tyAra bAda, sUkSma ane sadInA sauthI moTA sUricakra-cakravartInuM tIkSNa buddhinA baLe alpa samayamAM aneka mAnabharyuM sthAna pAmyA hatA. zAstronuM UMDuM avagAhana karyuM. eTaluM ja pUjyazrIno janma saurASTranI nahi, jainadarzananI sAthe anya darzanosAhasazrI dharatI ane prakRtithI pallavita sAMkhya, yoga, mImAMsA, vedAMta vagerenuM paNa mahuvA (madhumatI) nagarImAM thayo hato. jJAna saMpAdana karyuM. bhAvanagara rAjayanA e gauravavaMtA baMdare - AcAryazrIe pote paNa viziSTa zeTha pAtArAnA nAmano AMkaDo cAlato. 'zAstrAbhyAsanA nicoDa rUpe graMtho ane e vaMzanA dharmapremI lakSmIcaMda devacaMda ane TIkAgraMtho racyA hatA, jenuM zlokaparimANa divALIbAnA gRha saM. 1929nA kArataka traNeka lAkha jeTaluM aMdAjAya che. emAM zrI suda 1ne divase panotA putra "nemacaMdano siddhahema zabdAnuzAsana paranI janma thayo. custa dharmapAlananA AgrahI, hemaprabhAvRtti', 'nyAyasindha' nAmano sadAcArI tema ja sAdAI ane saMtoSanA nyAyagraMtha ane 'kAntatattvamImAMsA', karatAM jIvanavratane varelA saMskArI mA-bApanI zItaLa chAyA tathA traNa purAtattvAcArya zrI jinavijayajIe yogya ja kahyuM che ke 'teonA baheno ane eka bhAInA heta- bharyA sahavAsa vacce nemacaMdano dvArA jaina samudAyamAM sarvaprathama jaina sAhityaprakAzanano punita uchera thato hato. khapajoguM vyAvahArika zikSaNa laIne cauda varSanI prAraMbha paNa vizeSa rUpe thayo hato. teozrInA preraNAdAyI vaye dhaMdhe vaLagyA. saTTAnA dhaMdhAmAM temanI kAbeliyAta jhaLakI UThI. sAhitya-prakAzananA zubha prayAsathI ja bIjA aneka zAstrapremI ane paraMtu temano AtmA koI paNa sAMsArika pravRttimAM rAjI thato na sAhityabhakta munivaro paNa e dizAmAM ullekhanIya kArya karatA hato. mULabhUta jIjJAsAvRtti, dharmaruci ene jJAna-tapa mATe preratI rahyA che. e rIte jainadharmanI tathA samyafajJAnanI surakSA tathA hatI. pariNAme, dhaMdho choDIne vaLI abhyAsa tarapha vaLyA. emAM prasiddhi karanAra A vIsamI sadInA teozrI sarvaprathama yathArtha dhArmika abhyAsa pratye vizeSa ruci keLavAtI cAlI. potAnI munigaNanAyaka banyA hatA.' adabhuta smaraNazakti ane tIvra dhAraNAzakti dvArA vadhu protsAhita jIvadayA : A ahiMsApradhAna jainazAsananA adhinAyaka thayA. pitAzrInI anujJA meLavI vadhu abhyAsArthe bhAvanagara tarIke jIvadayA e pUjyazrInuM viziSTa dhyeya hatuM.saurASTranA AvyA. ahIM gurudevazrI vRddhicaMdrajI mahArAjanA paricayamAM sAgarakAMThAnA kaMThALa ane vaLAMka jevA paMthakomAM tyAMno mukhya AvyA. gurujInI nirmaLa ane madhura vANInI tema ja saumya ane vyavasAya mAchImArIno hato. te uparAMta devadevIone pazuonA vAtsalyapUrNa vyaktitvanI emanA mana para gADhI asara thaI. eka bhoga dharAvavAnI prathA paNa phUlIphAlI hatI. pUjayazrIe gAmaDe varSanA abhyAsa pachI to nemacaMda saMyamamArge viharavA deDhanizcayI gAmaDe pharIne. hajAro mAIlono vihAra karIne, jAnanA jokhame banI cUkyA hatA. paraMtu e mATe mAtA-pitAnI saMmati maLI nahiM. hiMsaka mAnasa dharAvatI jAtione upadeza ApIne AvI ghAtakI eka divasa koIne kahyA vagara ghara choDIne bhAvanagara pahoMcyA. saM. prathAo baMdha karAvI, ane ghaNA badhA mAchImAro pAse mAchImArIno. 194panA jeTha suda nA pU. vRddhacaMdrajI mahArAja pAse 16 varSanI vyavasAya baMdha karAvyo. kahevAya che ke eka vAra pUjayazrInA yuvAvaye bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karI ane nemacaMdamAMthI muni zrI upadezathI dAThA gAmamAM mAchImAroe hajAro jALonI hoLI karI. nemivijayajI banyA. ane te sAthe ja gurusevA, saMyamasAdhanA ane pajayazrIno A nAnosUno vijaya na hato ! bIjuM, mUMgA pazuo jJAnopArjanamAM ekaniSTha banI gayA. "moranAM IMDA cItaravA na paDe pratye paNa evI ja anukaMpA pragaTAvI hatI. peTalAda, kheDA, e nyAye pahelA ja varSamAM prakaraNa, vyAkaraNa, sAhitya vagere jAvAla, amadAvAda vagerenI pAMjarApoLone AcAryazrInA avagata karI lIdhAM. te ja varSamAM paryuSaNa-vyAkhyAnamAM gurudevanA upadezathI lAkho rUpiyAnAM dAna maLatAM rahyAM hatAM. saM. 1983nA AdezathI subodhikA (zrI kalpasUtranI saMskRta TIkA)nI pIThikA gujarAtanA jaLapralaya vakhate paNa lAkho rUpiyAnuM phaMDa karAvyuM hatuM. chaTAdAra zailImAM vAMcI. vadhelI rakamamAMthI amadAvAda pAMjarApoLamAM bhojanazALA zarU saM. 1949mAM vAtsalyamUrti gurudevanI zILI chAyA karAvI hatI, je Aje paNa cAlu che. gumAvI. AthI pUjyazrInAM hRdayane ghaNo AghAta lAgyo. paraMtu tIrthoddhAra : AcAryazrInuM tIrthoddhAra pratyenuM valaNa umadA Jain Education Intemational Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana ane virATa hatuM. emanA romaromamAM tIrtho pratye apAra bhaktibhAva ane eTalI ja ciMtA hatI. kAparaDAjI tIrthanA uddhAra samaye prANAMta pariSaha sahyo hato. kadaMbagira tIrthanA uddhAramAM emaNe prANa reDyA hatA. AvA kAryomAM pUjyazrI jAnanI paravA karatA nahiM. zerIsAnA tIrthano uddhAra e AcAryazrInI zraddhApUrNa doravaNI ane zeTha sArAbhAI DAhyAbhAInI athAga jahematano saravALo che. mAtara, rANakapUra, staMbhatIrtha Adi tIrtho ane aneka gAmomAM jIrNa jinAlayonAM karAvelAM dharamULa uddhAro Aje paNa teozrInI jIvaMta yazogAthA saMbhaLAvI rahyA che. A uparAMta, tIrthonA hakko ane tenI rakSA mATe paNa pUjyazrI satata kALajI rAkhatA. girirAja giranAranAM tIrtha mATe jUnAgaDhanA navAba sAthe cAlelA kesamAM pUjyazrIe lIdhelI jahemata gajabanI hatI. evI ja rIte, sametazikhara, tAraMgA, aMtarikSajI, makSIjI ane zatruMjya girirAjanA gUMcavADA bharelA kesonA vijaya pAchaLa teozrInI vilakSaNa buddhi kAma karI gaI hatI. pratApI vyaktimattA : UMDuM zAstrajJAna, prabhAvaka vAkcAturI, satata dharmajAgRti, kaThora dharmacaryA tema ja vizALa ane dIrghadaSTithI samagra zAsananI khevanA karatA pUjya AcAryazrI jaina-jainetarasaumAM khUba ja AdaraNIya hatA. teozrInA A jAjavalyamAna vyaktitvathI rAjA-mahArAjAo ane zrImaMto paNa emanI sabhAmAM upasthita rahevAmAM gaurava samajatA. bhAvanagara, lIMbaDI, vallabhIpura, goMDala, dhrAMgadhrA, udayapura, jesalamera, sirohI Adi rAjyonA mahArAjAo pUjyazrInA upadeza ane vyAkhyAna zravaNathI kRtakRtyatA anubhavatA. udayapuranA cAturmAsa vakhate dezanA prakhara paMDita zrI madanamohana mAlaviyAjIe ghaNo samaya satsaMga karIne AcAryazrInI paMDitAI vize ahobhAva darzAvyo hato. satyapriyatA, niSpakSatA, niHspRhatA ane samatAnA guNone lIdhe pUjyazrI sakaLa saMghamAM parama AdaraNIya banyA hatA. saM. 1990nA amadAvAdanA aitihAsika munisaMmelanamAM teozrInI sUjha-samajhaNathI aneka vAda-vivAdo zamI gayA ane e siddhithI emano kIrtikaLaza sarvocca Toce jhaLakyo hato. ATa-ATalI kIrti-pratiSThA, mAnasanmAna hovA chatAM pUjyazrI aMtarathI sAva niHspRhI hatA. samaye samaye rAjA mahArAjAo taraphathI ke zreSThIo taraphathI vinamrabhAve dharAtI bheTa, sAdhujIvanane zobhe tema, svIkAratA nahiM. saM. 1966mAM kadaMbigiramAM aneka darabArone hiMsA, corI, vyasano AdithI mukta karyA tenA upakAra rUpe darabAro taraphathI teozrInA nAme jamIna ApavAnI darakhAsta thaI, paNa teozrIe teno svIkAra karyo nahiM ! pUjayazrI mAtra dharmazAsana mATe jyAM jyAM, jyAre jyAre, je je karavuM jarUrI lAgatuM te badhuM ja karavA tatpara . rahetA ane te kArya sAMgopAMga pAra utAratA. Ama jainazAsananI rakSA, prabhAvanA ane vyavasthA karavAnI bahumUlI javAbadArI x 191 svIkAranAra ane tene kuzaLatApUrvaka pAra utAranAra A mahAna vibhUti jainazAsananA itihAsamAM 'zAsana samrATa' tarIke amara thAya emAM zI navAI ! (saMkalana : pU. A. zrI zIlacaMdravijayajI ma. nA lekhamAMthI TUMkAvIne.) polisa paTelamAMthI palaTAyelA, prakhara vyaktitvatA dhAraka evA zAsatanA samartha setAtI, sakalAgama rahasyavedI, jyotiSamArtaMDa mahApuruSa pU. A.zrI vijayadAnasUrIzvarajI ma0 pU. AtmArAmajI mahArAjanA samudAye ekatrita thaIne zrI kamalavijayajI mahArAjane AcAryapadArUDha karavAno nirNaya lIdho ane pATaNamAM e prasaMga ujavAyo tyAre zrI vIravijayajI mahArAje saunI icchAne mAna ApIne upAdhyAyapadano svIkAra karyo hato. pU. AcAryazrI kamalasUrIzvarajI mahArAjanI pATane zobhAvatA pU. upAdhyAya zrI vIravijayajI mahArAja samartha munivara hatA. paraMtu saM. 1975mAM teozrI svargavAsI banatAM A pATa-paraMparA para kamalasUrIzvarajI mahArAje zrI dAnasUrIzvarajI mahArAja ane zrI labdhisUrIzvarajI mahArAjane sthApita karyA. zrImad vijayapremasUrIzvarajI mahArAja ane zrImad vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAje jainazAsanane je pradAna karyuM che tenuM to mUla ja thAya tema nathI ! jhIMjhuvADAnA vatanI A mahApuruSe 22 varSanI vaye pU. upAdhyAyajI vIravijayajI mahArAjanA ziSya banIne, saMyama svIkArIne, jJAna-dhyAna ane japa-tapanI evI to bhISmasAdhanA karI ane karAvI ke A yugamAM eka prakhara vidvAna, eka custa cAritrapAlaka ane bhIma-kAnta guNanA anerA dhAraka tarIke zrImad vijayadAnasUrIzvarajI mahArAjanAM nAma ane kAma ekI avAje vakhaNAI gayAM ! teozrI jyotiSa viSayanA ajoDa abhyAsI hatA. sakala AgamonA rahasyanA vettA hatA. tethI 'sakalAgama rahasyavedI' tarIke suprasiddha banelA. A puNyapuruSano prabhAva koI ora ja hato ! sAdhu saMsthA jyAre oTamAM hatI tyAre temaNe 60-70 ziSyonuM sarjana karyuM. te e vAtanI sAkSI pUre che ke kaThora cAritraparyAyanA sAdhaka / ArAdhakane evo ja ziSyasamudAya moTI saMkhyAmAM maLI rahe che. koIpaNanI bhUla thAya to enI sAme puNyaprakopa ThAlavavAnI javAbadArI adA karanArA ane pachI pAchuM eTaluM ja vAtsalya vahAvanArA A mahApuruSe jJAna ane cAritranAM evAM bIja vAvyAM ke, ene vikasAvanArA be mahApuruSo-zrImad vijayapremasUrIzvarajI mahArAja ane zrImad vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA rUpamAM ApaNane maLI AvyA ! te samaye Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 je bRhad gujarAta koI paNa carcAspada bAbatamAM pU. dAnasUrIzvarajI mahArAjano bola gurudeve mAtra maNilAlane dIkSA ApI. AthI hemu nirAza vadane ghera pramANa gaNAto. ATalI hada sudhI teozrInI pratiSThA hatI tenA pAchA pharyA. paraMtu temano deDha saMkalpa koI kALe calita thAya tema na mULamAM temanuM agAdha jJAna ane UMDI cAritraniSThA hatAM. pATaDI hato. eka aMdhArI rAte bhAgIne hemu gurudeva zrI jhaverasAgarajI jevA nAnAM gAmane potAnI svargArohaNabhUmi dvArA aitihAsika mahArAja pAse pahoMcyA. tyAM gurudeve dIkSA ApI, paNa banAvI janArA A mahAtmAnI tavArIkho nIce pramANe che : saMsArIvargane jANa thatAM sagIra vayanA hemacaMdrane saMsAramAM pAchA laI janma saM. 1924 jhIMjhuvADA, dIkSA: saM. 1946 ghoghA, AvavA mATe zvasUrapakSa saphaLa thayo. Akhare pitAe putrano dRDha AcAryapada : saM. 1981 chANI ane svargavAsa : saM. 1992 manobhAva jANI lIdho. pitA taraphathI saMmati maLatAM hemacaMdra lIMbaDI pATaDI. saujanya : tribhuvanatAraka tIrthAdhirAja cAturmAsa ArAdhanA AvIne gurudeva zrI jhaverasAgarajI mahArAja pAse, 16-17 varSanI samiti sAMcorI jainabhavana - pAlItANA taraphathI uMmare, saM. 1947nA mahA suda pAMcame dIkSA lIdhI. baMne putro pAchaLa pitAe paNa dIkSA lIdhI. pU. gurudevanA sAMnidhye saMyamanI zailAtA nareza pratibodhaka, sAkSara ziromaNi, sAdhanA sAthe tapa, jJAnAbhyAsa, dhyAna, bhakti, vinaya, vaiyAvacce Agama zAstronuM vividha prakAre saMvardhata-prakAzata Adi ullAsathI karavA lAgyA ane paM. zrI kamalavijayajI mahArAja karatArA AgamoddhAraka pAse vaDI dIkSA pAmyA. pU. A. zrI AnaMdasAgarasUrijI ma. AgamagraMthono uddhAra karIne to pUjayazrIe amara nAmanA prApta karI ane peDhI dara peDhInA bhAviko mATe jJAnabhaMDAra samRddha karI jeo janma dharIne sva-paranA zreyArthe jIvananA aMta sudhI ApyA. paNa 'Agama-maMdiro'nA nirmANakAryathI to AgamavANIne mahAnapaNAno guNa jALavI rAkhe che tema ja koI mahAna kArya dvArA yAvaceMdrivAkarau amara karI dIdhI. sATha varSanA sudIrgha dIkSAparyAyamAM e siddha karI zake che. evI vibhUtio vaMdanIya banI jAya che. avirata ane avirAma kAryarata rahetA. saM. 2006mAM sUratamAM AgamoddhAraka pUjaya AcAryapravara zrI AnaMdasAgara sUrIzvarajI pUjyazrInI sthiratA hatI tyAre temanuM svAthya kathaLyuM. vaizAkha vada mahArAja evI ja eka vaMdanIya vibhUti hatA. pAMcamane bapore pUjayazrI ardhapadmAsane navakAramaMtra gaNatA hatA, | gujarAtanA kheDA jIllAmAM, kapaDavaMja zaheramAM gAMdhI ziSyo 'arihaMta zaraNe pavanjAmi' saMbhaLAvatA hatA, ane parivAramAM, pitA maganabhAInA khAnadAnakuLamAM mAtA caturvidha saMgha namaskAra mahAmaMtra saMbhaLAvatA hatA, tyAre dhyAnastha yamunAbenanI udaravATikAmAM vIra saMvata 2401, vi.saM. padmAsana avasthAe jIvanadIpa bujhAyo. 1OO thI adhika sAdhuo 1931nA aSADhI amAvAsyA eTale divAsAnA maMgala divase ane 300thI adhika sAdhvIjIono vizALa parivAra dharAvatA eka panotA putrano janma thayo. putranI mukhakAMti pramANe nAma divaMgata AcAryabhagavaMtane temanA paTTadhara zrI mANikyasAgararAkhavAmAM AvyuM hemacaMdra. saMskArI mAtApitAe pAMca varSanI uMmare sUrIzvarajI mahArAjazrInI nizrAmAM caturvidha saMghe devavaMdana karyuM. pU." hemacaMdrane abhyAsa mATe nizALe mUkyA. "putranAM lakSaNa gurubhagavaMtanA agnisaMskAra sthaLe ramaNIya gurumaMdiranI sthApanA pAraNAmAMthI' e nyAye bALapaNathI ja hemacaMdramAM jJAnamAM paMDitAI, karavAmAM AvI. saM. 2007nA mahAsuda 3 ne divase gurumUrtinI buddhimAM caturAI, vANImAM gaMbhIratA, hRdayamAM mRdutA, nayanomAM sthApanA karavAmAM AvI. dayArdratA, aMtaramAM AdratA ane svabhAvamAM sAhasiktA jevA aneka Agamika tathA sAhityakSetre yogadAna : 1. ATha lAkha guNo pANIdAra jhaverAtanI jema caLakatA hatA. te sAthe ja tattvajJAna zlokapramANa 180 graMthonuM saMpAdana. 2. aDhI lAkha zlokapramANa pratye vizeSa jijJAsA ane ciMtanazIla prakRtino paNa vikAsa thato graMthonuM vAcanAdAna. 3. 70 hajAra zlokapramANa Agamika graMthonuM jato hato. eTale ja 12 varSanI vaye mANeka nAmanI kanyA sAthe sarjana. 4. 70 hajAra zlokapramANa aneka viSayanA graMthonuM maulika hemacaMdranuM sagapaNa thayuM tyAre sarva kuTuMbIjanonA AnaMda vacce teo sarjana. 5. 80 graMtho para15 hajAra zlokapramANa saMskRta to udAsIna ja rahyA hatA. mAtA-pitAe nArAjagInuM kAraNa pUchyuM prastAvanAo 6. 40 hajAra phulaskepa kAgaLa pramANe gujarAtI tyAre kahyuM ke, "mane lagnagraMthIthI joDazo nahi. mAre zAzvata sukhanI bhASAmAM Agamika Adi graMthonA padArthonuM varNana. 7. Agama tathA prApti arthe dIkSA levI che. tema chatAM, hemacaMdranAM lagna karI prakaraNa graMthonuM saMgemaramara, pASANa tathA tAmrapatramAM kaMDArAvI nAMkhavAmAM AvyAM. mANeka vinayI, vivekI, AjJAMkita hovA chatAM dirdhAyuSyapradAna.. bhinna bhinna sthAnamAM sAta vakhata AgamavAcanA hemacaMdrane saMsArarasathI bhIMjavI zakI nahi. tenuM mana vadhu ne vadhu (dareka vAcanA lAgaTa cha mAsa sudhI.) vairAgyavAsita thatuM cAlyuM. eka divasa moTAbhAI maNilAla sAthe amadAvAda AvyA. baMne bhAIoe dIkSA levAnI bhAvanA darzAvI. pustaka prakAzana pravRttimAM pUjayazrIe potAno amUlya samaya Jain Education Intemational Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 193 Apyo. AgamonI presakopIo taiyAra karavAthI mAMDIne Avela vAMkAnera nagare saM. 1903nA poSa suda 11ne divase sarvAMgasuMdara chApakAma thAya tenI paNa kALajI letA. vaLI, saMskRta- pU.A.zrI vijayanItisUrIzvarajI mahArAjano, sva-parane dharmamArge prAkRtanA tAttvika upadeza ApatA graMtho, caritragraMtho ane samAcArI naunihAla karavA udaya-janma thayo hato. nAma paNa evuM ja hatuMgraMtho sAdhubhogya bane te rIte 175nI vizALa saMkhyAmAM saMpAdita nihAlacaMda. pitA phUlacaMda neNasI pArekha, jJAtie dazAzrImALI, karIne prakAzita karAvyA. tema ja 80 jeTalAM pustako para prauDha- dhaMdho zarAphIno, jJAtimAM agraNI ane rAjadarabAre mAnabharyuM sthAna gaMbhIra-vidvattApUrNa prastAvanAo lakhI, Agama, siddhAMta prakaraNa, hatuM. mAtA cothIbahena paNa evA ja AdaraNIya ane snehALa, yoga ane vividha carcAspada praznone lagatA aneka graMthonuM navasarjana suzIla ane dharmaparAyaNA sannArI hatAM. teone 4 putro ane 2 karI saMskRta, prAkRta, hindI, gujarAtI Adi bhASAmAM pragaTa karyA. putrIo hatAM. temAM sauthI nAnA putra nihAlacaMda hatA. nAnA eTale vi. saM. 1971 thI 1977 daramiyAna pATaNa, kapaDavaMja, surata, lADakoDamAM ucharyA. A sukhI saMpanna parivAramAM dharmasaMskAra paNa amadAvAda, pAlItANA ane ratalAma (mALavA)mAM seMkaDo sAdhu- ajavALAM pAtharI rahyA hatA. temAMye nihAlacaMdane pUrvabhavanA puNya sAdhvIone Agama-vAcanA jAheramAM ApIne Agama saMbaMdhI yoga dharma pratye vadhune vadhu jAgRta ane pravRtta banAvatA rahyA. pUjA, paThana-paThanAdinI zithila paDI gayelI vyavasthAne majabUta banAvI. sAmAyika, pratikramaNa ane vyAkhyAnazravaNa e temanA jIvanakrama varSothI kaMThopakaMTha cAlI AvatI Agama vAcanAne vizuddha mudrita rUpa banI gayA. buddhi paNa tIvra ane tejasvI ke daMDaka ane karmagraMthono ApyuM. evuM ja bIjuM mahAna bhagIratha jIvanakArya AgamamaMdiranA abhyAsa cAle. cAra aMgrejIno abhyAsa pUro karyA pachI AgaLa nirmANanuM che. eka vakhata pUjayazrI devardhigaNI kSamAzramaNa bhagavaMte vyAvahArika zikSaNa levAnI icchA thaI nahIM. dhaMdhAmAM paNa rasa na Agamone pratArUDha karI kALanA paMjAmAMthI bacAvyA hatA tema bIjI paDyo. saMsAramAMthI ja ruci UThI gaI. UMDe UMDe dIkSAnI bhAvanA vakhata pUjaya AgamoddhArakazrIe Agamone zilotkIrNa karAvI jAgI hatI ane tene sAkAra karavA tIvra lagana lAgI hatI. saM. abhUtapUrva kArya karyuM. 1949nA aSADha suda 15 ne divase, 19 varSanI yuvAna vaye, "zrI vardhamAna jainAgama maMdira" ane "zrI siddhacakra gaNadhara maheravADAnA mArgamAM eka vRkSa nIce svayaM saMsArI kapaDAMno tyAga karI, sAdhu veza dhAraNa karI lIdho. pU. pratApavijayajI mahArAjanA maMdira' taiyAra thayAM, saM. 1999nA mahAvada bIja ane pAMcamanA varada haste dhAmadhUmathI vaDI dIkSA grahaNa karI, temanA ziSya banI, aMjanazalAkA pratiSThAno avasara Avyo. mahAmaMgaLakArI tera munizrI nItivijayajI nAme ghoSita thayA. te divase AkhA gAmane divasanA mahotsavanuM Ayojana thayuM. dezavidezathI aneka bhAviko jamADavAmAM AvyuM hatuM. umaTI paDyA. jaLayAtrA, kuMbhasthApanA, akhaMDa dIpaka, javArAropaNanI vidhi, dazadipAlapUjana, navagrahapUjana, aSTamaMgala, dIkSA pachI prathamavAra saM. 1962mAM janmabhUmi vAMkAnera adhiSThAyakAdi pUjanamAM vidhividhAna thayAM. pUjayazrInA avirAma padhAryA. gAmanA A navaratnanuM samasta zahere sAmaiyuM karyuM. puruSArthathI kArya susaMpanna thayuM. pUjayazrInI prabhAvaka vANI sAMbhaLI gAma dhanya dhanya banI gayuM. saM. 1963 thI 1967 daramiyAna be cha'rI pAlita saMgho, upadhAna tapa evuM ja bIjuM nirmANakArya suratamAM "zrI vardhamAna jaina ane zaMkhezvaratIrthe bhamatImAM prabhupratiSThAdi dharmakAryo pravartAvyA. tAmrapatrAgama maMdira bAMdhavAnuM thayuM. "zrI AgamoddhAraka saMsthAnI saM. 1969mAM vIramagAmamAM pUjayazrInA upadezathI sAdhu-sAdhvIjI sthApanA karI. 5.pU. AcAryadeva zrI AnaMdasAgarasUrIzvarajI mATe, saMskRta-prAkRtanA dharmAbhyAsa mATe, pAThazAlA sthapAI, saM. mahArAjanA pratyeka kAryamAM mahAnatAnI mudrA upase che ! koTi koTi 1972mAM pATaNa padhAratA zrI hemacaMdrAcArya sabhAnA saMcAlakone vaMdana hajo e mahAtmAne ! jJAnamaMdira sthApavA ane graMthAvali zarU karavA upadeza Apyo. e saujanya : jaMbUDhIpa vardhamAna peDhI - pAlItANA varSe cANasmA cAturmAsamAM zrI saMghano vahIvaTa ekasaMpI ane sevA samAja'nI sthApanA dvArA jaina yuvakonI vyavasthita karAvyo. saM. 1974mAM UMjhAmAM padhAryA. juvAnonI kAryazaktine vega ApanArA, raivatagiri tIrthanA jAgRti, rUDhio pratye jehAda, kAryo karavAnI hoMza, paNa bina jIrNoddhAratuM bhagIratha kArya sAkAra banAvanArA anubhavI ane utAvaLanI nabaLI kaDI - A sarva sthiti jANI, yuvAnone saMghanA hodA mATe dUra rahevA "sevAsamAja nAmanI pU. AcAryapravara zrImad saMsthAnI sthApanA karAvI. tenI kAryazaktine vega Apyo. saM. vijayanItisUrijI mahArAja 1976nA mAgazara suda 11ne divase amadAvAda-luvAranI poLanA upAzraye pUjaya anuyogAcArya zrI bhAvavijayajI mahArAjanA varada 'saMto ane zUravIrone janma ApanArI dhanya dharA saurASTramAM haste AcAryapade ArUDha thayA. saM. 1977nA pAlItANA cAturmAsa Jain Education Intemational Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 je bRhad gujarAta daramiyAna 'sevAsamAja'nI sthApanA karAvI jaina yuvakone pUjayazrIe A sthitimAM sudhAro karyo ane sau koI badhA samAjasevAno maMtra samajAvyo. graMthabhaMDArono upayoga karI zake evI sthiti nirmANa karI. saM. pUjayazrI dvArA je mahattvapUrNa ane cirasmaraNIya kAryo thayAM, 1990mAM amadAvAdamAM maLelA munisaMmelanamAM pUjayazrIe temAMnuM eka raivatagiri (giranAra) tIrthano jIrNoddhAra. saM. AgaLa paDato bhAga lIdho hato. 1993mAM amadAvAda-luhAranI 1978mAM verAvaLa padhAratAM A kAryanuM maMDANa thayuM hatuM. pUjayazrIe yu hatuM. pUjyazrIe poLanA upAzraye cAturmAsa karyuM. zAmaLAnI poLamAM traNa-traNa vyAkhyAnamAM raivatagiritIrthano mahimA, itihAsa, purvenA derAsara ane poLa paNa moTI, chatAM tyAM tapAgacchano koI upAzraya mahApuruSono bhoga, lAkho-karoDono kharca.... ane kyAM hAlanI nahiM. A vAtanI jANa thatAM potAnA vidvAna ziSya paM. zrI. jIrNazIrNa dazA ! tenI ciMtA ane A mATe sajja thavAnI hAkala karI udayavijayajIne zAmaLAjInI poLe ATha divasa mokalI suMdara ane pote paNa sAthe hovAnI tatparatA darzAvI. emAM jUnAgaDhanA upAzraya karAvyo. dIvAna zrI tribhovanadAsabhAInuM verAvaLamAM Agamana ane saM. 1997nuM sAdaDInuM comAsuM pUrNa karIne e tarapha vihAra verAvaLanA jANItA dAnavIra dharmavIra zeTha zrI devakaraNa khuzAlacaMdanI . karyo. chellAM eka be varSathI svAcya narama-garama rahetuM hatuM. AgevAnI vagere bAbatothI vAta balavattara banI. pUjayazrI vAyuprakopane lIdhe sojA caDI jatA. temAM udayapura pahoMcatA tabiyata cAturmAsa pUrNa karIne jUnAgaDha padhAryA ane tyAMnA zrIsaMghane paNa lathaDI. chatAM citoDagaDha pahoMcavAnA, tenA uddhArakAryane jAte protsAhita karyo. jIrNoddhAranA bhagIratha kArya mATe eka pachI eka nIrakhavAnA vicAranI sAme tabiyatanI kaMI khevanA karI nahIM. saM. Ayojana hAthamAM laIne temAM otaprota banI jatA, saphaLatAnA sUra 1998nA poSa vada 7ne divase ekaliMgajI padhAryA. tabiyate bajavA lAgyA. jUnAgaDha ane verAvaLanA AgevAnone taiyAra karyA. gaMbhIra rUpa dhAraNa lIdhuM, ane bIje divase UgatI savAre baMne sthaLe jaina sevAsamAjanI sthApanA karI. phaMDanI yojanA, samAdhipUrvaka svargagamana karyuM. udayapuramAM agnisaMskAra karavAmAM kamiTIo vagere vyavasthAtaMtra goThavAtuM rahyuM. rAjakoTa, vAMkAnera, AvyA. mevADanA rivAja pramANe agnisaMskAranI rAkhane amadAvAda vagere sthaLe padhArI tyAM vyAkhyAna ApI A kAryane vega pAlItANA mokalI, pavitra zetruMjI nadImAM rAkha padharAvavAmAM Apyo. punaH jUnAgaDha padhAryA. jIrNoddhAranAM sthaLo, kharcano AvI, e mahAna vibhUtine pagale anekAneka bhavyajIvo dhanya ane aMdAja, kAmanI vyavasthA, bhAratabharamAM phaMDa mATe kAryakartAone pAvana banI gayA, tema e mahAna vibhUtinI bhabhUtinA sparzI mokalavA, bhAratabharanA jainasaMghone jIrNoddhAranI vigatothI zetruMjI nadInAM nirmaLa nIra paNa dhanya banI gayAM, koTi koTi vaMdana mAhitagAra banAvavA, tenI jarUriyAta samajAvavI, patravyavahAra hajo e mahAna sUrivarane ! karavA vagere pracArataMtro ane nAnImoTI dareka bAbato dhyAnamAM laIne tIrthoddhAra sAkAra karavAmAM tanmaya banI gayA. dezabharanA pU. A. zrImad vijayakezarasUrIzvarajI ma. zrIsaMgho dvArA aitihAsika kAryamAM sahayoga prApta thayo. videzanA - jainasamAjanA zramaNoghAnamAM aneka, parama saurabhabharyA eDana AdinA zrIsaMghoe paNa sAro phALo noMdhAvyo. sAta varSanI phUlaDAM khIlyAM che ane e phUlonA madhamadhATe vizva surabhita banyuM che. lagAtAra jahematanA aMte jIrNoddhAranuM kArya saMpanna banatAM saM. AvAM aneka phUlaDAMonuM anerI phorama phoratuM eka pukha te zrImad 1985nA mAgazara vada pAMcame khUba zAnadAra rIte pratiSThA-mahotsava vijayakesarasUrijI ! omakArajApanA pUrepUrI rasiyA, yogavidyAnA ujavAyo. A sAta varSo daramiyAna raivatagiri tIrthoddhAranA kArya abhyAsI temaja gaIkAlanA ane AjanA yuganA mArgadarzaka thaI uparAMta, vAMkAneramAM upAzrayano jIrNoddhAra, kaDImAM kusaMpanuM paDe tevI sAhitya zreNInA sarjaka e sUrijI gaI kAle jIvaMta hatA. nivAraNa, amadAvAda vIra vijayajI upAzrayanA jIrNoddhAra mATe phaMDa, Aje akSaradehe jAgrata che ne AvatI kAle teo ciraMjIva che. rAdhanapuramAM pAThazALA mATe phaMDa, borDiMganI zarUAta vagere AvA ciraMjIva sAdhupuruSano janma saM. 1933nA poSa sudI zAsananAM, samAjanAM vividha kAryo susaMpanna banAvyAM. 15nA divase tIrthAdhirAjanI chatrachAyAmAM pAlItANA khAte thayo raivatagiri tIrthoddhAranI jevuM pUjayazrInuM bIjuM ciraMjIva kArya hato. teonuM vatana kAThiyAvADamAM boTAda pAsenuM pALiyAda gAma amadAvAdamAM zrI mahAvIrasvAmI jinAlaya pAse, gAMdhIroDa para hatuM. temanA pitAnuM nAma mAdhavajIbhAI nAgajIbhAI hatuM ne mAtAnuM Avela 'zrI vijayanItisUrIzvarajI jJAnamaMdira ane phrI vAcanAlaya' nAma pAnabAI hatuM. jemanAM pagalAMthI bhAgyodaya thavAthI, te che. e samaye amadAvAdamAM sthiti evI hatI ke je upAzrayamAM lakSmIrUpamAM palaTAI gayuM hatuM. teo jJAtie vizAzrImALI ane graMthabhaMDAro hoya teno upayoga tyAMnI poLavALA ja kare. badhA dhaMdhe vepArI hatA. mAtApitA dharmanA pUrA premI hatA. evA graMthabhaMDAronI A sthiti hatI. jAhera upayoga zakya na hato. mAtApitAne tyAM bALaka kezavajIno janma thayo. temanuM mosALa Jain Education Intemational Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 195 pAlItANA hatuM. teNe traNa copaDI sudhI ahIM abhyAsa karyo. saM. 800 thI adhika suvihita zramaNa samudAyanA 1940mAM badhuM kuTuMba vaDhavANa kempamAM rahevA AvyuM ahIM kezavajIno adhipati 20 mI saditA mahAta jyotirdhara cha copaDI sudhIno abhyAsa thayo. paNa teTalAmAM kALanuM cakra AvyuM ane mAtApitAno traNa traNa divasanA aMtare svargavAsa thayo. AcAryadeva zrImad kezavajInuM hRdaya saMsArathI ghavAyuM ne vairAgya bhAvanA prabaLa banI. vijayapremasUrIzvarajI mahArAja A vakhate temane vaDodarA khAte zrI vijayakamala (Alekhana : pa. pU. gaNivaryazrI kalyANabocivijayajI ma. sA.) sUrIzvarajIno meLApa thayo ane saM. 1950nA mAgazara suda 10 1 teo piMDavADAnA vatanI nA divase temanI pAse ja dIkSA lIdhI. gurujIe temanuM nAma zrI hatA, premacaMda jemanuM nAma hatuM. kesaravijayajI rAkhyuM. zrI kesaravijayajIe eka samartha gurunuM zaraNuM pUrvabhavanI adhUrI sAdhanA pUrNa karavA svIkAryuM hatuM. temanI pAse vaDodarA ane suratamAM rahIne temaNe jANe A dharAtala upara janma lIdho khUba abhyAsa karyo. jJAna vizALa thatuM gayuM. tevAmAM temanuM mana hato. mukha upara saumyatA, aMtaramAM dhoga tarapha dorAyuM. ane jIvanabhara yogaprApti mATe game tevAM vaiirAgya, hRdayamAM karuNatA vagere guNo saMkaTo sahevAmAM temaNe majhA mANI che. aneka camatkAro te dvArA janmajAta varelA hatA. temane prApta thayelA kahevAya che. omakArano jApa to pote karoDovAra karelo ne je maLe tene te karavA upadeza Apelo. sAta copaDIno vyAvahArika abhyAsa karI vyArA AvyA. umaranI saM. 1963mAM suratamAM temane gaNipadavI apAI ane saM. sAthe sahaja vairAgya vadhato jato hato. 1964mAM paMnyAsa padavIno utsava thayo. A pachI acAnaka temanuM lalATa joI ko'ka saMnyAsIe temanA pitAjIne kahyuM hatuM, gurudevano svargavAsa thatAM, temaja gurudevanI icchA mujaba pAchaLano ''tamAro A bALaka kAM koTyAdhipati banaze, kAM vizvanA mahAna badho bhAra temane soMpAtAM kAryabhAra vadhyo. rAjayoga jANavAnI saMta." kharekhara A saMtavANI sAcI paDI. icchA ahIM dabAI gaI. potAnA samudAyanuM baMdhAraNa karavA temaNe vaDhavANa kempamAM sAdhusaMmelana bharyuM. A pachI ghaNI dIkSAo temane 17 varSanI phUlagulAbIvayamAM A. dAnasUrijI pAse haste thaI. temanI vidvattA ane yogIpaNAnI khyAti badhe prasarI uchaLatA umaMge dIkSA grahaNa karI. dIkSAdinathI sAdhanAnI dhUNI vaLI hatI. dha2mapura sTeTa tathA bIjA rAjAo temanA bhakto banyA dhakhAvI. nirmaLa saMyama, jabarajasta svAdhyAya ane tanatoDa hatA. pArasI, musalamAna, ghAMcI, mocI to temane potAnA ja gurusavA A triyAgane prANamatra banAvyo. hitaiSI gaNatA. temanA guNothI AkarSAI tathA svargastha sUrijInI cothA ArAnA badale bhUlathI pAMcamA ArAmAM AvI paDelA icchAne mAna ApI saM. 1983nA kArataka vadI 6nA roja temane A mahApuruSe 'egabharaM ca bhoyaNa'nA maMtrane AtmasAta karI AcArya padavI bhAvanagaramAM apAI. A prasaMge khuba mahotsava, 'nitya ekAzana' tapa dIkSAdivasathI AraMbhyo. 67 varSanA dIrgha mAnapatro temaja lakhANo thayAM hatAM. A vakhate temanI sAhitya cAritra paryAya sudhI akhaMDa ekAsaNAM karyAM. ekAsaNuM paNa 10 lekhana-pravRtti cAlu hatI ne temanA graMtho jaina jainetara samAjamAM miniTamAM ja karavAnuM. te paNa 45 dravyathI ja. sAro Adara pAmyA hatA. temaNe lagabhaga 20 uparAMta pustako ekAsaNAnA tapa sAthe tyAga paNa gajabano. jIvanabhara - nIti, dharma, kathAnaka ne yogane aMge lakhyAM che. bhAganA aga lakhyA che. mevA-mIThAI-phUTa-pharasANa tyAga. AvA ghora tapa-tyAga sAthe ugra vi. saM. 1985nuM vaDAlInuM cAturmAsa pUrNa karI teo vihAro page cAlIne karavAnA. ugra svAdhyAya moDhe bolIne tAraMgAjI gayA. ahIM guphAmAM dhyAna avasthAmAM besatAM zaradIe karavAno. pratikramaNa paNa game teTalo thAka hoya paNa UbhA UbhA lAyaMkara humalo karyo, hRdayamAM darda pedA thayuM ne A darda chevaTe prANa ja karavAnuM. hatA. upacAra karavA amadAvAda ujamaphaInI dharmazALAmAM te "dAla aura roTI, bAkI saba bAta khoTI" e temano lAturmAsamAM zrAvaNa vadI pAMcame to sUrijIe tamAma tyAga karI sAdhanAmaMtra hato. dIkSAnA TUMkA paryAyamAM ja 45 Agamo, nyAya, homakArano jApa zarU karyo ane jIvananI chellI kSaNe paNa omakAra vyAkaraNa, chaMda, saMskRta, prAkRta-SaDradarzana, sAhitya, karmasAhitya patAM temaNe kAyAne visarjita karI. jaina samAjamAM kSaNavArane mATe vagere zAstronuM atala UMDANa kheDyuM. karmagraMtha ane karmaprakRtinA rokanI amAvAsyA chavAI gaI. chatAM temanI pavitratAnI pUrNimA viSayamAM to gajabanI mAsTarI meLavI. seMkaDo sAdhuone tathA to Aje paNa sadodita che. bhAvanagaranA kuMvarajIbhAI, rAdhanapuranA kakalabhAI,, bharUcanA Jain Education Intemational Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 bRhad gujarAta anopacaMdabhAI, ratalAmanA dagaDubhAI jevA dhuraMdhara paMDitone temanA sAnidhyamAM AvavA mAtrathI, temanA punyakarmasAhityamAM vidvAna banAvyA. paramANuono saMga thavA mAtrathI vAsanA-vikAro ne Aveza, zAsana ane zAstraviruddha pravRttio sAme potAnuM pracaMDa ukaLATA zAMta thaI jatA, A prabhAva anakAe anubhavyA che. saMyamabaLa lagAvI teno sAmano karatA, nipANI (ema.esa.)mAM teo vAraMvAra kahetA, "mAre sAdhuone vyAkhyAnakAra ke cAturmAsa daramyAna katalakhAnAo baMdha karAvyAM hatAM. mahArASTra- vidvAna banAvatAM pahelA vizuddha saMyamI banAvavA che. saMyamanI gujarAtanI dvibhASI rAjyasarakAramAM paNa pUnA vidhAnasabhAmAM paraMparAne ujjavaLa rAkhavA mATe jotajotAmAM 300 jeTalA amadAvAdanA vakIla prabhudAsa paTavArIe bALadIkSA pratibaMdhaka suvihita zramaNaratnonI phoja taiyAra karI dIdhI. bIla rajU karyuMtyAre sAhebajI samasamI gayA. bIlano sajjaDa rAmacaMdrasUrijI jevA vyAkhyAtA, jebUsUrijI ' jevA pratikAra karavA joradAra taiyArI karI, sAdhuone tapa-japamAM joDyA. AgamaprajJo, yazodevasUrijI jevA tejasvIo, rAjatilakasUrijI khUNe khAcare rahelA zAstrapATho bahAra kADhyA. jevA ghora tapasvIo, bhuvanabhAnusUrijI jevA olarAunDara, "bALadIkSA to zAsanano prANa-AdhAra che. jo A bIla - jayaghoSasUrijI jevA gItArtha, caMdrazekharavijayajI jevA prakhara pAsa thaze to prathama bALadIkSA huM ApIza. kAyadAne toDIza ne - pravacanakAra, aneka vyAkhyAtAo, lekhako, vidvAno, kavio, jelamAM javuM paDe to jelamAM paNa jaIza. kalikAlasarvajJa jyotirvido, zAstrajJo ne zramaNaratnonA saphaLa sarjaka hatA eka hemacaMdrAcArya, upA. yazovi., A. hIravijayasUrI, bappabhaTTasUri mAtra premasUrIzvarajI mahArAja... jevA zAsana dhuraMdharo bALadIkSAmAMthI ja pedA thayA che." jIvanamAM eka paNa vyAkhyAna karyA vagara, ekamAtra Avo sajjaDa paDakAra pheMkyo. potAnA vidvAna ziSya saMyamanA baLathI aneka koTayAdhipati zeThiyAo, zrImaMto ane paMnyAsa bhAnu vi. ne AzIrvAda ApI te vakhatanA muMbaInA zikSita nabIrAone dIkSita karyA. bhaNAvI gaNAvI zAsananA mukhyamaMtrI morArajIbhAI desAI pAse kAunsIla holamAM mokalyA. rakhopiyA banAvyA. temaNe potAnI tamAma buddhizakti kAme lagADI tarkathI, dRSTAMtathI, lagabhaga 300 thI adhika virATa zramaNa samudAyanuM sarjana zAstrapAThothI, dalIlothI morArajIbhAIne samajAvyA. paM. bhAnu- karI kadI na bhUlAya evI bejoDa zAsanasevA karI che. temanA ziSyavi.nA mukha upara taravaratI tejasvItA ane vidvattA joI praziSyAdi sAtaso muniono parivAra hayAta che. morArajIbhAIe kahyuM, seMkaDo ziSyonA AsAmI hovA chatAM bhojanamAM, vastra | ''huM jaina samAjanI lAgaNI samajuM chuM. A bIla pAtramAM, eTalI ja sAdagI, koI mAna-mobho ke sanmAnanI apekSA AdhyAtmika jagata para vajaghAta karanAra che. be lAkha likhita ja nahi. virodhapatro sarakAra upara Avyo che. A badhuM jotAM koIpaNa AcArya banyA pachI pATaNanA pahelA ja cAturmAsamAM niyama saMjogomAM A bIla pasAra na thAya te mATe huM tamAma prayatno karelo ke cAra mahinA be ja dravya (roTalI ne dALa) upara ekAsaNAM karIza..... ane kharekhara pU. premasUrinA pracaMDa punyabaLe A bIla karavAM. Avo ja niyama 70 varSanI uMmare pUnAnA cAturmAsamAM vidhAnasabhAmAMthI UDI gayuM. lIdho hato. khaMbhAtamAM niyama karelo ke ochA mUlyavALI ane pharI ekavAra lokasabhAmAM ane madhyapradeza vidhAnasabhAmAM sArI kAmaLI ja vAparavI. personality UbhI karavAnI koI A bIla Avela. paNa pUjayazrInA athAga prayatnathI te pasAra nA khevanA ja nahi. guNavikAsa dvArA AtmavizuddhinuM ja ekamAtra lakSa thaI zakyuM. ane jainazAsana eka moTI AphatamAMthI UgarI gayuM. hatuM. saMyamanI parama vizuddhi ane AhAranI saMpUrNa nirdoSatAne jamAnAvAdanA jherI pavananA jhapATAmAM phasAI paDelI yuvA prabhAve pUjyazrIne vacanasiddhi jevI aneka labdhinI varelI hatI. peDhInA utthAna mATe temaNe potAnA vidvAna ane samarpita ziSya ekadA muni hemacaMdravijayajIne kahyuM te khaMbhAta comAsuM bhAnuvijayane aMtaranA AziSathI navaDAvI 'zibira' zarU karavAnuM kara", "paNa sAheba meM to tyAM be comAsAM karyA che. have tyAM jaIne sUcana karyuM. bhAnuvijaya dvArA zibiranA ghaMTanAda phUMkAyA. zuM karuM ?"--sAhebajI kahe, "jaIza to jeTalA jazo enAthI Dabala yuvAno 'zibiragaMgAmAM snAna karI pAvana thavA lAgyA. thaIne Avazo." ane sAhebajInA vacana sAme kudaratane jhUkavuM hAI-phAI banatI yuvA peDhInuM AmUlacUla parivartana A 'zibira' paDyuM. kharekhara hemacaMdra vi. pAMca ThANA gayelA ane bIjI pAMca navI dvArA thavA lAgyuM. jo ke tyAre paNa keTalAka sthApita hitoe dIkSAo karI daza thaIne AvyA. zibirano nAhaka virodha karela, paNa pUjayazrI karuNAbuddhithI kahetA, Jain Education Intemational Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana * je 190 zibira zabdano virodha zA mATe ? virodhIo ekavAra zibiramAM bhagavAna mahAvIranuM vacana teoe AtmasAt karela. teno jIvatokAryo ane pariNAmo jue to teo saMmata thayA vinA raheze nahi." jAgato amala jIvanamAM karela. mAtra sva samudAyamAM ja nahIM, paNa pUjayazrInA AziSathI 45 varSa pUrva zarU thayela A zibiranA koI paNa sAdhu mAtranI bimArImAM bhakti vaiyAvacca karatAMmAdhyamathI Aja sudhI hajAro nahi, lAkho yuvAno sanmArge AvI karAvatA. gayA che. dhanotapanota thatA temanA jIvanamAM gebI TarniMga poITa samayanI sAttvika sAdhanA dvArA pUjayazrIe viziSTa koTinI Avyo che. labdhi-siddhio prApta karI hatI, paNa teno upayoga bhaktonAM ToLAM saMpUrNa aMtarmukhI banI AtmasAdhanA karatA A UbhA karavA kadApi na karyo hato. adhyAtmayogIe bhAratabharanA saMghomAM 82 varSanI uMmara sudhI piMDavADAmAM e samaye daivI upadrava hato. rakhaDatA vyaMtaro pagapALA vihAra karI jabarajasta zAsanaprabhAvanAnAM kAryo karyA. strIonA zarIramAM praveza karatA. baporanA be vAgye zrAvikAo IrlAmAM pUjayazrInI nizrAmAM 1100 jeTalA tapasvIoe agAsImAM jaI vALa chUTA karI doDAdoDa karatI. jonArA bhayabhIta upadhAnatapanI ArAdhanA karela je Aja sudhIno aitihAsika rekorDa thaI jatA. gAmaDAvALAoe aneka upAyo karyA paNa vyartha. che. aneka aitihAsika yAtrAsaMgho, dIkSAo, aMjanazalAkAo, Akhare gebI camatkAra sarjAyo. pratiSThA nimitte pU. premasUri ma.nI pratiSThAo, jIrNoddhAro pUjyazrInA varada haste thayA che. piMDavADAmAM padharAmaNI thaI. basa e ja miniTathI upadrava zAMta. ekabAju narI aMtarmukhatA, to bIjI bAju prabhAvaka pUjyazrInA tapomaya teja paramANunA prabhAve badhA bhUtaDAMo bhAgI prasaMgonI akhaMDa hAramALA.... saMyama jema ucca koTinuM hatuM tema gayA. gayA te gayA....Aja dina sudhI pAchA AvyA nathI. punyaprabhAva paNa gajabano hato. pUjayazrInA varada haste zubha ghaDIe thayelA A pratiSThAnA khAsiyata ne vizeSatA to e hatI ke ATalI virATa prabhAve piMDavADAno saMgha AbAdInA zikharo sara karato ja gayo. prasaMgonI hAramALA ne prabhAvaka kAryo karavA chatAM kyAMya temanA kolhApuramAM upadhAna karAvanAra hukamacaMdajIne mALanA. nAmano zilAlekha ke takatI jovA maLatAM nathI. AgalA divase ja peTamAM zULa bhoMkAya tevI vedanA zarU thaI. temanuM AtmabaLa atyaMta nispRhI hatuM. mumukSuone vaidakIya upacAro vyartha gayA. sAhebajIe sUrimaMtrano vAsakSepa nAkhyo ane vedanA chUmaMtara. saMpUrNatayA taiyAra pote kare ane ziSya bIjAnA banAve AthI ja guru dAnasUrijIne orDara karavo paDelo ke "have taiyAra thatA AmodanA udecaMda mAstara Aje hayAta che. temanAM patnI mumukSuone tArA ja ziSyo banAvavAnA." ATha mahinAthI mAnasika asthiratAno bhoga banela, upacAranI koI kacAza nahi ne sudhAranuM nAmanizAna nahi. aMte sAhebajI padavI pratye paNa evI ja nispRhatA. AthI ja bApajI ma. pAse zubhabhAvanApUrvaka vAsakSepa naMkhAvyo.. ne te bena te ja ne kahevuM paDeluM ke, "jo tame paMnyAsa padavInI hA nahi pADo to huM miniTathI svastha thaI gayAM. upavAsa karIza." AvA to agaNita prasaMga che. paNa ""hIrA mukhase nA kahe AcArya padavI paNa gurujIe Adeza karIne parANe ja ApI lAkha hamArA mola." hatI. teo to phakkaDa giradhArI hatA. kastUrabhAI lAlabhAI, mANekabhAI, cunIlAla, namratA paNa evI avvala ke potAnAthI dIkSAmAM nAnA jIvatalAla pratApazI, ramaNalAla vajecaMda, bhAlacaMda chaganalAla, paryAyavALA ane potAnI pAse bhaNelA AcAryane vaMdanAdi caMdrakAMta bakubhAI, nagInadAsa karamacaMda, kasturabhAI amaracaMda karavAmAM koI saMkoca ke zarama rAkhatA nahi. jevA te samayanA ati dhanADhya zeThiyAo sAhebajInI saMyamagurukRpA dvArA meLavela zAstronAM talasparzI jJAna dvArA sAdhanAthI ati prabhAvita hatA. paNa sAhebajIne AvA zrImaMta pUjayapAda premasUri mahArAja paramagItArtha banelA. zAstrone teo bhakto maLyAnuM koI abhimAna na hatuM. teo to AtmasAdhanAmAM vidvAna banavA mATe nahi paNa AtmAmAM pariNata karavA ane ja masta rahetA. jayAre juo tyAre karmasAdhanAnA vAMcanamAM lIna AcAramAM mUkavA bhaNelA. gItArthatA mATe jarUrI chedasUtronA badhA thaI jAya. pratipaLa zAstranuM ja vAMcana, tenuM ja ciMtana, tenuM ja ja padArtho teone lagabhaga upasthita hatA. pArAyaNa.... glAna munionI kALajI e temano jIvana maMtra hato, 'je 67 varSanA saMyamaparyAyamAM pUjayazrIne chApAM-copAniyAM glAna-bimAra munionI sevA kare che te mane mAne che." evuM zrI vAMcatA kadApi koIe joyA nathI. bAhyabhAvathI kevI aliptatA ! Jain Education Intemational Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 je bRhad gujarAta A aliptatA ane aNizuddha brahmacaryanA prabhAve ja viSayamAM huM koInA para jaladI vizvAsa mUkto nathI. A vastu ja teozrI vagara vyAkhyAne amadAvAdanA jesiMgabhAI, nAsikanA evI che ke eka kSaNa pachInI mArI jAta para paNa huM vizvAsa na mUkuM. motilAlabhAI, kumAra ejansIvALA gaNezamalajI, jIvatalAla vyAvahArika abhyAsa bhale temano sAta copaDIno hato paNa pratApazInA bhatrIjA indravadana, ahamadanagaranA bAbubhAI jevA jIvanabhara gurudeva zrI dAnasUrIzvarajI mahArAjanA sAnidhyamAM koTrAdhipati zrImaMta zeThiyAone vairAgyavAsita karI aitihAsika aMdanA sevaka tarIke rahyA. tanatoDa gurubhakti karI . samarpaNabhAvane utsavo sAthe dIkSita karI zakyA hatA. jIvanamaMtra banAvyo. tenA kAraNe jabarajasta gurukRpA prApta karI. yuvAna ane zikSita sAdhuonA virATa samudAyanI rakSA mATe gurukRpAnA baLe teo atividvAna ane mahAna zAstrIya banyA. pUjayazrIe potAnI AjJAmAM sAdhvI samudAya rAkhyo na hato. A mArgaNA dvArA vivaraNa, saMkramakaraNa bhAga 1-2, karmasiddhi pagaluM temanI kunehabharI dIrdhadaSTinuM sUcaka hatuM. jevA kaThaNa graMthonuM saMskRta-prAkRta bhASAmAM svaMya sarjana karyuM. sAdhuo AcAramAM kaTTara bane, te mATe kriyoddhAranI temaNe racelA saMkramakaraNa graMthamAM eka nAnakaDI kSati rahI teozrInI prabaLa bhAvanA hatI. tenA pratIkarUpe amadAvAdanA gaI hatI. je temane pAchaLathI khyAla AvatAM jAhera vartamAnapatramAM jJAnamaMdiramAM sva-samudAyanA sAdhuo mATe agyAra kalamano paMthaka kSamAyAcanA karI hatI. rakhe ne utsuka prarUpaNAthI mAro saMsAra vadhI banAvyo hato.. pUjayapAdazrI brahmacaryanA kaTTara AgrahI hatA. A jAya to ! pApabhIrutA ne ahaMzUnyatAno AnAthI vadhu purAvo zuM bAbata teo game tevA camarabaMdhIo sAthe paNa samAdhAna karatA hoI zake ? nahIM. teo sAdhuone vAraMvAra hitazikSAnA rUpamAM kahetA, A mahApurapanI e vizeSatA hatI ke pote aneka viSayonA " "moharAjAnA subhaTo aneka rUpo dhAraNa karI ApaNA upara humalo svAmI ane samartha hovA chatAM jIvanabhara gurunA sAMnidhyamAM ja na karI jAya tenI satata kALajI rAkhajo ." rahyA. prema ane vAtsalyano dhodha varasAvI sAdhuo pAse A teozrIne mAnyatA hatI ke, "jeTaluM moDhe AvaDe copaDI bAbatanI aNizuddha AlocanA karAvI zuddhIkaraNa karavAnI temanI vagara paNa kaDakaDATa bolI zakIe eTaluM jJAna ApaNuM, bAkInuM pAse gajabanI kasabI kaLA hatI. parAyuM." AkhI karmaprakRti temaNe kaMThastha karI lIdhI hatI. aDadhI 40 varSathI pharatAM vAno dukhAvo, pAchalI uMmare zvAsAdinI rAtre UThIne cha kalAkamAM AkhI kammapayaDIno pATha karI jatAM muni takalIpha, azakti vagere hovA chatAM ekAsaNAM choDavAmAM ke doSita jayaghoSavijayajI jevA aneka sAdhuone rAtre moDhe ja pATha ApatA. upacAra ke anupAna karAvavAmAM teo phaphaDI UThatA. nAnI temanI saumyamudrA ane tapomaya dharmatejanA prabhAvanI asara virAdhanAmAM teo moTo trAsa anubhavatA. kyAreka to kaMTALIne jainetaro upara paNa thatI hatI. nipANInA liMgAyata komanA kaTTara bolI jatA. 'A doSo sevavA enA karatAM to aNasaNa karavuM zuM gurupAdhyAya sAhebajInI saumyamudrA joI dIkSita banyA, vidvAna khoTuM ?'' - kevI doSa pratyenI sUga !! kevI pApabhIrutA !!! banyA cheka AcAryapada sudhI pahoMcyA. ziSyone temaNe jIvanabhara kevo prema Apyo haze ke vihAra pATaNa paMcAsara maMdiranA bhaiyAe pUjayazrInI preraNAthI mATe jyAre teo asamartha thayA tyAre vidvAna ziSyaratnoe temane mAsakSamaNanI ghora sAdhanA karI hatI. pUjayazrI ajAtazatru hatA. pAlakhImAM varSo sudhI potAne khabhe besADI hajAra ki.mI.no parapakSanA sAdhao paNa temane khuba ja sanmAnanIya daSTie jotA vihAra karAvaDAvyo. hatA. zAstra, zAstra, zAstra mAtra upadeza ke bolavA mATe na hatA. A. vikramasUri ma. kahetA, mArA gurujI labdhisUri ma. temanA mATe jIvanamAM AcaraNano viSaya hato. eTale "DoLI'no paTTAvalIvaMdanA karatA roja premasUri ma. ne yAda karI temane upayoga karavAno savAla ja na hato. bhAvabharI vaMdanA karatA. teo saMghamAnya-sarvamAnya banyA tenuM ekamAtra kAraNa hatuM, kevI cAritranI suvAsa ghaTa ghaTamAM prasarAvI haze? koIpaNa ''aparAdhIo ane virodhIo pratye paNa temanA hRdayamAM chalochala gacchapakSanA sAdhuone zAstrIya bAbatamAM kyAMya paNa zaMkA paDe to karuNAbhAva uchALA mArato hato. A. vi. premasUri ma.ne niHsaMkocapaNe pUchAvatA ane saMtoSakAraka pUjyazrI brahmacaryanA AgrahI hatA. strIo sAme moTuM UMcuM samAdhAna meLavI saMtuSTa thatA. 45 Agamo, chedasUtro, karI kadI jotA nahi. bhalene te dIkarInI dIkarInI uMmaranI hoya ke karmasAhitya, oghaniryukti, paMcasaMgraha jevA kaThaNagraMtho temane dAdAnI uMmaranI !! teo kahetA, "brahmacarya ati duSkara che. A svanAmavata upasthita hatA. chatAM potAnI vidvattAnuM temane koI Jain Education Intemational Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 199 gumAna na hatuM. sadA bALaka jevA nirdoSa ane nirmaLa dekhAtA. keTalAka guNa gAvA ? chatAM agaNita nakkara guNaratna-nA kyAreka potAne koI zAstramAM zaMkA paDe to potAnA ziSyanA thALamAMthI hajI kAMIka vINI laIe. ziSyanA ziSya evA jayaghoSa vagere jevAne pUchavAmAM nAnama - doSita kadApi vAparavuM-vaparAvavuM nahIM. - sAmAna-poTakA anubhavatA nahi. turaMta pATa uparathI UbhA thaI nIce besI vinaya UMcakavA mANasa rAkhavA nahIM. - pharatAM vA'no dukhAvo dUra karavA pUrvaka pUchI letA. zekanA pANInI jarUriyAta paDe to paNa spezyala garama pANI paNa temanA kALamAM advitIya-vidvattA hovA chatAM Azcarya to e karAvatA nahIM. hatuM ke teo eka pensilanA TukaDAno paNa parigraha rAkhatA nahi. - pAMcatithi avazya upavAsa ke AyaMbila karatA. - roja A badhA bAhyaguNo sAthe temanA mukhya guNo hatA, gajagatie bhara taDakAmAM dUra-sudUra sudhI nirdoSa aMDilabhUmie guNAnurAga ane karuNA. jatAM. - hAthamAM kAyama zAstronAM pAnAM, tenuM ja ciMtana-manana duzmanano paNa guNa joyo nathI ne temano manamayUra nAcyA cAlatuM. vagara rahyo nathI. virodhIo pratye paNa karuNA dRSTi ane amIdraSTi - game te gaccha-pakSa hoya, glAna sAdhunI sevA e temano ja sadA varasAvI che. jIvana maMtra hato. - sAdhuone bhaNavAmAM AgaLa vadhAravA pote sametazikharajInA saMgharSa vakhate pUjyazrInA mukhamAMthI zabdo tyAga karatA. - mAruM te sAcuM nahIM, sAcuM te mAruM. evuM mAnanArA sarI paDyA hatA ke, "jo Aje sAgarajI mahArAja hota to Aje hatA. - bhakato, vAha vAha, zAhI sAmaiyAo, takatI, zilAlekho, sametazikharajInA A hAla, A saMgharSa nA hota. teo pUrI chApAo, phoTAo, patrikAo, prasiddhio, nAmanA, jAherAto tAtathI A kAryamAM mUkI gayA hota." kevA guNAnurAga !!! A tamAma bAhyabhAvothI saMpUrNa alipta rahetA. potAnA praziSya pujaya yazodevasUrijI jayAre temane vaMdana - svaprazaMsAnA kaTTara dveSI hatA. - padavI jevI uttama vastu karI jatA tyAre pUjayazrI pAchaLathI temane bhAvavaMdana karatA ane yogya AtmAne ja maLavI joIe, evI spaSTa mAnyatA hatI. bIjA sAdhuone kahetA." A to tIrthaMkarano jIva lAge che. teno - nAnA nAnA lAgatA doSonI AlocanA jAte svayaM ane turaMta svabhAva ! tenI udAratA ! teno saMyama ! keTalA guNonA AsAmI karI zuddha banI jatA. che. potAnA praziSya pratye paNa ke tevI guNAnurAgatA ! - nAnA mahAtmAonI sevA karavAmAM paNa saMkoca nahIM pote pAtra hovA chatAM padavI levAnI vAtathI khUba apUrva AnaMda anubhavatA. - " "kAma e ja ArAma" A mAnyatA gabharAtA. padavI laIe ne javAbadArI na nibhAvAya to ? A banAvI ArAmanI jarUriyAta vakhate paNa sakhata kArya karatA. bhaya sadA temane satAvato. parANe paMnyAsapadavI levI paDI, tyAre - vAraMvAra kahetA ke, 'vyAkhyAno karIne ke bhakto banAvIne temanA moDhAmAMthI zabdo sarI paDyA, "padavI mATenI mArI koI zAsanaprabhAvanA thAya evuM huM mAnato nathI.' yogyatA nathI, paNa gurukRpAthI yogyatA Avaze ane padaprAyogya - ''parivAra vizALa paNa padavIdhara ochA" A temanA javAbadArI nibhAvavAnI zakti paNa gurukRpAthI ja maLaze. gurue samudAyanI vizeSatA hatI. - mota vakhate samAdhi tene maLe je cAlu Apela maMtranA prabhAvathI huM sAdhaka banIza. maMtranI asara jo jaDa rojIMdA jIvanamAM samAdhi keLavI zake. A mAnyatA AtmasAta karI tattva upara thAya to mArA upara kema nahIM thAya ?" saMpUrNa jIvana samAdhimaya banAvyuM hatuM. kevI namratA !! saraLatA !! zuM padavI prApta karavAnI A ja - sadA gocarI vAparatA parimita dravyamAM paNa rAga na thaI temanI yogyatA nathI? jAya te mATe paMcasUtra jevA sUtrazravaNa, tAttvika praznottarI ke sUkSma saMghanA nAnA moTA saMgharSono kuneha, buddhi vAparI aMta ciMtanamAM manane garakAva karI detA. lAvatA. varSo jUnA haThI gayelA saMgharSonA samAdhAna karAvI ApatA ane saMgharSane kAraNe khADe gayelA saMghone AbAdInA zikhara upara AvI nAnImoTI vizeSatAono to koI cheDo Ave tema mUkI detA. piMDavADA, zivagaMja jevA aneka saMgho A kAryo mATenA nathI. agragaNya guNagrAhI, saMyamapremI, zrAvakonA zabdomAM ' jIvaMta dAkhalA che. sAhebajIne joIe..... dAdara, zaMkhezvara, irSA, siladara, piMDavADA, pAlItANA, zrIpALa nagaranA lAlacaMdajI : " "sAhebajInA saMparkathI pUnA vagere aneka saMghoe aitihAsika upadhAnatapanI ArAdhanAo navajIvana maLyuM. zAsananA kAryomAM AgaLa AvavAnI tamannA karAvI viratidharmano zaMkhanAda phUMkyo. jAgI. muMbaI zrIpALanagaramAM Aje je dharmasAdhanAno sUraja tapI Jain Education Intemational Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2002 rahyo che tenuM kAraNa pUjya premasUrIzvarajI mahArAja sAhebanA pUNya AzIrvAda ja che. piMDavADAnI AbAdI thaI tenuM mukhya kAraNa tyAM sAhebajInA varada haste zubha muhUrte thayela pratiSThA ja che. anya bhAvamAM paNa gurudevazrI A. premasUri ma. nI tArakanizrA maLe, A ja guru maLe evI zAsana devane prArthanA che.'' paMDita maphatalAla jhaveracaMda : ''pU. A. rAmacaMdrasUrijI ke pU. 5. bhAnuvijayajIe ziSyasaMpatti vadhArI temAM temanI vyAkhyAnazaktinA prabhAva karatAM pU. premasUri ma. nI saMyamapreraNA ane vAtsalyabhAva mukhya kAraNa hatAM.'' pukharAja amIcaMda : ''sAhebajI siddhinA zikhare hovA chatAM prasiddhithI vimukha rahyA hatA.'' yAda rahe, nAmanAthI, pUNyathI, vyaktitvathI ke bhaktonA ToLAMthI mahAnatA maLatI nathI. sAcI mahAnatA UbhI thAya che virala kAryothI ane viziSTa guNothI... pUjyapAdazrIe 67 varSanA cAritraparyAya daramyAna viziSTa kAryo ane virala guNonI suvAsathI evI maghamaghAyamAna mahAnatA prApta karI che ke seMkaDo-hajAro varSo sudhI te ciraMjIva banI raheze... 84 varSanI uMmare khaMbhAta mukAme 'vIra vIra'no ajapA jApa karatA, badhA ja jIvo sAthe hArdika kSamApanA karatA, atyaMta samAdhibhAvamAM lIna banelA, pUjyapAdazrInA dehamAMthI vai. va. 11nA divase haMsalo UDI gayo. sakaLa zrIsaMgha azrudhArA vahAvato rahyo. pUjyazrI amaratAnI vATe cAlI nIkaLyA. aNizuddha saMyamamUrti samA pUjyapAdazrInI jIvanagarimA ane guNagarimAne jANyA mANyA pachI have pachI 200500 varSamAM AvI ko'ka 'divyajayoti'no prAdurbhAva thaze ke kema ? Avo savAla thayA vinA raheto nathI. 17 varSe dIkSA, 67 varSano vizuddha saMyama paryAya, 84 varSanuM AyuSya. seMkaDo ziSyonAM sarjana, tapomaya jIvana, sAdhanA, tyAgapradhAna manovRtti, Agama-karmasAhityano aThaMga abhyAsa. AvA agaNita guNabhaMDAra pUjyapAda zrI premasUrIzvarajI mahArAjanA guNasiMdhumAMthI ekAda guNabiMdunI prApti thAya to'ya ApaNuM jIvana saphaLa thayuM gaNAze. saujanya : 5. pU. vairAgya dezanAdakSa A. bha. zrImad vijaya hemacaMdrasUrijI mahArAjanA 50 varSanA nirmaLa saMyamajIvananI anumodanArthe temanA agaNita upakAranI smRti nimitte mULIbena aMbAlAla zAha, ramAbena aMbAlAla zAha, khyAti dharmeza zAha, malaya. (khaMbhAtanivAsI) bRhad gujarAta zrI ghaMTAkarNa mahAvIra mahuDI tIrthatA sthApaka, prakAMDa prabodhamUrti, parama yogatiSTha, samartha vAdIra, vizALa graMtharAzitA kartA, 'zAstravizArada'nI padavI prApta karatAra, pUrvadharo samI zAsataprabhAvatA karatAra pU. AcAryapravara zrI buddhisAgarasUrIzvarajI mahArAja zIla, saMskAra ane suvizuddha saMyamanI saurabhathI sadA surabhita guNiyala gurjaradezanI zasyazyAmalA ratnagarbhA bhUmi para eka divasa eka tejapuMja pragaTyo. e bhUmi te suramya AtraghaTAo vacce zobhatAM prAcIna jaina uttuMga jinAlayo vaDe zobhatI vijApura (vidyApura) nagarIH ane te divasa vi. saM. 1930nA mahA mAsano kRSNa pakSanI caturdazIno dhanya divasa. te dhanya divase pATIdAra jJAtinA agragaNya zrI zivAbhAI paTelanI zIlavatI bhAryA aMbAbahenanI ratnakukSIe tejasvI putrane janma Apyo. jhagamagatuM bhavya lalATa, premasAgara samAM nayano, prabhAvazALI mukhAraviMda ane sasmita cahero, AbAlavRddha saune AkarSI rahyo. phoIe nAma pADyuM bahecaradAsa. zaizavakALathI bALakamAM mahAtmAnAM lakSaNo dRSTigocara thatAM hatAM. ekavAra nAnakaDA bahecarane jhADanI DALIe jhoLI bAMdhIne suvaDAvyo hato, tyAM upara moTo sApa AvIne beTho. sau hataprata thaI gayAM, prArthanA karavA lAgyAM. eTalAmAM sApa ApoApa dhIme dhIme sarakIne cAlyo gayo. A vAta sAMbhaLI eka mahAtmAe bhaviSyavANI bhAkhI ke, 'yaha laDakA baDA saMta yogI hogA' ane bALaka bahecare moTA thatAM evAM lakSaNo batAvavA paNa mAMDyAM. bahecara bhaNavAmAM ane ramata-gamatamAM agresara rahevA lAgyo. gujarAtI, saMskRta, aMgrejI Adi bhASAo sArI rIte zIkhIne pAMca dhoraNa sudhI to prathama naMbara prApta karyo. mitro pAsethI dhArmika abhyAsanI vAto sAMbhaLI pAThazALAe javAnuM zarU karyuM. namaskAra mahAmaMtra vidhipUrvaka vinayasaha guru pAsethI grahaNa karyo. mukhapATha karyo. rAtribhojana ane kaMdamULano tyAga karyo. jotajotAmAM pAMca pratikramaNa, cAra prakaraNa, traNa bhASya ane karmagraMthano saMgIna abhyAsa pUrNa karyo. artha-bhAvArtha-52mArthanuM parizIlana karyuM. hajI paNa vadhu adhyayananI jhaMkhanA jAgI. gujarAtanA kAzI samA jJAnatIrtha mahesANAmAM 'zrI yazovijayajI jaina-saMskRta-prAkRta pAThazALA'mAM praveza meLavyo ane tyAM ja jainadarzananuM uttama ane talasparzI adhyayana karyuM. bahecarabhAIne eka yatizrInA jJAnano lAbha maLyo che ane tyArathI bahecarabhAIne saMyama svIkA2vAnI bhAvanA thaI. evAmAM tapasvIratna munivarya zrI sukhasAgarajI mahArAja pAlanapuramAM birAjamAna hatA. bahecarabhAI tyAM pahoMcI gayA ane dIkSA levAnI bhAvanA darzAvI. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 201 saM. 1957nA mAgazara suda 6ne zubha divase mahAmahotsavapUrvaka AcArya zrI mahAprayANa karI cUkyA hatA. e jotAM ja saunI dIkSA grahaNa karI. yathAnAguNA buddhinA mahAsAgara banyA. AMkhomAMthI azrudhArAo cAlI. jIvananI aMtima kSaNa sudhI pUjayazrI yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, jJAnajayotine akhaMDa prakAzita rAkhanArA A mahAtmAe traNa dhAraNA, dhyAna, samAdhi ane aSTAMga yoganI sahajabhAve sAdhanA divasa pahelAM to ekI sAthe 27 pustako presamAM mokalyAM hatAM. karI pAraMgata banyA hatA. kalAkonA kalAko sudhI sahaja nazvara deha para paNa evI ja dIpti prakAzatI hatI. pUjayazrInA samAdhibhAvamAM aDola rahetA. apUrva AdhyAtmika ojasavaMta svargagamananA samAcAra vIjaLI vege gAmogAma ane nagara nagara lokottara zaktine prabhAve aneka daivI zaktio AkarSAIne pahoMcI gayA. 50-50 mAIlanA aMtarathI lAkho bhAviko umaTI pUjayazrInI sevAmAM upasthita rahevA lAgI. potAnI pratibhA, paDyA. vijApura mAnavamaherAmaNathI chavAI gayuM. jeTha vada 4ne prajJA ane puruSArthanI zaktio dvArA pujaya zrI samAja ane divase bhavya smazAna yAtrA nIkaLI. 'jaya jaya naMdA, jaya jaya zAsanaprabhAvanAmAM satata kAryazIla rahevA lAgyA. bhadrA'nA jayakArathI gagana chavAI gayuM. lAkho AMkho azrudhArA vahAvatI rahI ane pUjyapAda gurudevano kSara deha paMcamahAbhUtomAM pUjayazrInuM bIjuM mahattvanuM pradAna graMtharacanAnuM che. temaNe vilIna thaI gayo. mAtra ekAvana varSanA AyuSyamAM bhavyatama eka pachI eka ema ekaso AThathI adhika graMtho pragaTa karIne dharmajayotane jhaLahaLatI rAkhI. aneka bhAvikonAM aMtaramAM sAdhanA, ane prabhAvaka saccAritrane lIdhe mahAna pUrvasUrionI paMktimAM prakAzI rahyA. jJAnajayotano prakAza prasAryo. sthAnakamArgI saMpradAyanA zrI saujanya : niraMjana amulakha : mahAbala enDa bradharsa dANApITha, bhAvanagara amIRSi jevA munio A graMthonA prabhAvathI pU. zrI buddhisAgarajI mahArAjanA ziSya banyA ane zrI ajitasAgarajI vartamAnamAM vardhamAnatapanI preraNA dvArA AyaMbilatapatuM mahArAja banyA. pUjyazrInA samAjasevAnAM kAryo ane vyApaka mahattva darzAvatArA tapomUrti, vacanasiddha graMthaprakAzanothI prabhAvita thayelA aneka rAjarAjezvaro temanA mahApuruSa, zAsatadIpaka ane apUrva zAsataprabhAvaka darzanane jhaMkhatA, darzana pAmI tRpti anubhavatA. sAkSaro samAdhAna pAmatA, samAjasevako preraNA pAmIne kartavyazIla banatA. pU. A. zrI vijayabhaktisUrijI ma. vaDodarAnareza zrI sayAjIrAva gAyakavADanI vijJaptithI pUjyazrIe bhAratabharamAM gAmogAma ane zaherezahera AyaMbila tapanuM rAjamahelamAM padhArI karelAM pravacanathI mahArAjA khUba prabhAvita mahattva darzAvI. AyaMbilazALAono pAyo nAMkhanAra pU. A. zrI thayA hatA. ane vijayAdazamIne divase thatI pADAnI hiMsA nahi vijayabhaktisUrIzvarajI mahArAja samIvALAne nAme jagaprasiddha che. karavAnI pratijJA lIdhI hatI. mANasAnareza, pethApuranareza, pragaTaprabhAvI zrI zaMkhezvara pArzvanAthajIthI gujarAtanA suprasiddha IDaranareza, varasoDAnareza Adi aneka rAjarAjezvaroe zikAra, vaDhiyAra pradezanA zaMkhezvara gAmathI sAta gAuM dUra rAdhanapura pAsenuM mAMsAhAra, vyasano, jugAra Adino tyAga karyo hato. pUjayazrInI samI gAme rUnA vepAranuM moTuM mathaka gaNAya che. e gAmamAM paMDitAIno prabhAva gujarAtanI sImA pAra cheka banArasa sudhI vizAzrImALI jJAtimAM zrI vastAcaMda prAgajIbhAInuM dharmiSTha ghara pahoMcyo hato. tyAMnA mahAvaiyAkaraNIo ane naiyAyikoe hatuM, jainazAsananI moTAmAM moTI zAzvataoLInI tapazcaryAnI teozrIne 'zAstravizArada'nI mAnada padavI ApI hatI. saM. zarUAtanA maMgala dine saM. 1930nA ASo suda 8nA zubhadivase 1970nA mahAsuda pUrNimAne divase pethApura nagaranA AMgaNe vastAbhAInAM tapasvinI suzrAvikA hastabAIe putraratnane janma bhAratabharanA zrIsaMghoe ekatrita thaIne pUjayazrIne mahA- Apyo. mAtApitAe mahotsavapUrvaka bALakanuM nAma mohanalAla mahotsavapUrvaka AcAryapade ArUDha karyA hatA. saue A prasaMgano rAkhyuM. mAtApitAnA dhArmika saMskAro bALakamAM UtaryA. abhyAsamAM khUba lAbha lIdho hato. buddhipratibhAnA camakArA dekhAvA lAgyA. thoDA vakhatamAM paMca paraMtu saM. 1981nA varSamAM, 24 varSano bharapura ane pratikramaNa ane navasmaraNa sudhI pahoMcI gayA. yauvananA Agamana vividha kAryothI samRddhine varelo dIkSA paryAya pUro thayo, jeTha vada 3 sAthe mohanalAlamAM tapazcaryAnI vasaMta khIlI. vidhisahita vIsa ne divase mahaDIthI vihAra karIne vijApura vidyAzALA upAzraye ' sthAnaka tapa, cosaTha pahorI pauSadha, cAra varasa samosaraNa tapa, padhAryA. "oma aI mahAvIra' no ajapAjApa cAlu thayo. siMhAsana tapa Adi tapazcaryA karIne dIrgha tapasvI banI gayA. saM. pUjyazrIne bhaviSyanuM darzana thaI cUkyuM hoya tema AsapAsa joyuM. 1957nA mahAvadI 10nA divase pU.A.zrI vijayadharmasUrIzvarajI sarva ziSya samudAya hAjara hato. prasannatApUrvaka nayano mIMcyAM ane mahArAje saMgha samakSa dIkSA pradAna karI. sabhAjanoe cokhAthI samAdhistha thayA. sau svamuM jotAM hoya tema joI rahyA. pUjayapAda vadhAvyA. pU. gurudeve mohanalAlane muni zrI bhaktivijayajI tarIke Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 potAnA ziSya banAvyA. munizrI bhaktivijayajI mahArAja paNa zAstravizArada, jainadharmanA samartha jJAtA kAzIvALA AcAryadeva zrI vijayadharmasUrIzvarajI mahArAjanI sevA bhaktibhAvathI karatA rahyA ane jJAna-tapanA mArge AgaLa vadhatA rahyA. aneka mahAroganAzaka ane sarvasiddhidAyaka zrI AyaMbilatapa dvArA vardhamAnatapanI jIvanabhara ArAdhanA ane preraNA karatA rahyA. vidyAbhyAsamAM zAstra ane vyAkaraNAdimAM pAraMgata thayA. pU.A.zrI kamalasUrijI mahArAjano sahayoga sAMpaDavAthI pUjyazrIe uttarAdhyayana tathA AcArAMganA yogohana karyA. pU. gurudeva to kAzI padhAryA hatA ane tyAM vidvAno taiyAra karavAnI bhAvanAthI 'zrI yazovijayajI pAThazALA'nI sthApanA karI hatI. munizrI bhaktivijayajIne pU. gurudevanAM darzananI bhAvanA thatAM teozrI lAMbo vihAra karIne kAzI pahoMcyA ane tyAre guruziSyanuM hRdayaMgama milana thayuM hatuM. pratyeka jagyAe AyaMbila khAtA zarU karAvavA ane tapobhAvanAnI saMvRddhi karavI e pUjayazrInAM AgavAM dharmakAryo hatAM. saM. 1975nA aSADha suda bIjanA zubha divase kapaDavaMjamAM pU.A.zrI vijayavIrasUrIzvarajIe teozrIne paMnyAsapadathI vibhUSita karyA. saM. 1989mAM zeTha jIvatalAla pratApazI tathA zeTha nagInadAsabhAI Adi AgevAnonI vinaMtIne mAna ApI muMbaI padhAryA. te samaye bhUlezvara-lAlabAganuM cAturmAsa yAdagAra banI rahyuM. saM. 1992mAM ziSyasamudAya sahita pAlItANA padhAryA tyAre vIramagAma, samI Adi saMghanA AgevAnonI AgrahabharI vinaMtIthI pU. AcAryadeva zrImad vijayasAgarasUrIzvarajI mahArAje pUjyazrIne vaizAkha suda 4ne zanivAre prAtaHkALe vizALa mAnavasamudAyanI upasthitimAM AcAryapadathI alaMkRta karyA. A uparAMta, upariyALA tIrthanI tIrthakamiTI tathA ghaNAM gAmonA AgevAnonI bhAvanAthI pUjyazrIno ardhazatAbdi mahotsava dhAmadhUmapUrvaka UjavAyo. yathAnAmaguNa AcAryazrI mahAna taponidhi hatA. dasa cIjo vAparavAno niyama kaDakapaNe pALatA. rAjasthAna, gujarAta, uttarapradeza, muMbaI Adi pradezomAM vicarI, sametazikharajI, giranArajI, zatruMjya Adi tIrthonI ghaNI yAtrAo karI. kalakattA, banArasa, muMbaI Adi aneka kSetromAM dIrghacAritraparyAyamAM kula 58 cAturmAsa karI, zAsananAM aneka kAryo susaMpanna karyAM. teozrI nitya prANavallabha zaMkhezvaradAdAnuM smaraNa karatA. vihAramAM vAraMvAra zaMkhezvara tIrthanI yAtrA paNa karatA. pUjyazrIe aMtima cAturmAsa samImAM karyuM. 85 varSanI vRddhAvasthAe karmodayavaza mAMdagIe gherI lIdhA. chatAM paNa AtmavizvAsa prabaLa karIne pUjyazrIe aMtima sAdhanA zrI zaMkhezvaratIrthamAM ka2vAnI bhAvanA darzAvI. potAno nazvaradeha zaMkhezvara tIrthadhAmamAM choDavAnI icchA sAthe zaMkhezvara padhAryA. mALA hAthamAM laI mahAmaMtrano jApa japatAM bRhad gujarAta japatAM tallIna thaI gayA. saM. 2015nA poSa suda 3ne pavitra dine vijaya muhUrte, pAMca maNakA bAkI rahetA nazvara dehano tyAga karI, svargagAmI banyA. 30 varSa pachI pUjayazrInuM svagna sAkAra thayuM. pUjyazrInI smRtinA smAraka rUpe zrI pArzvanAtha bhagavaMtanI bhakti ane mahimAnI vRddhi svarUpe 'zrI 108 pArzvanAtha bhaktivihAra mahAprAsAda' nirmANa thavA pAmyo. pUjyazrI vacanasiddha mahApuruSa, vardhamAnatapanA preraka, dharmabhAvanAnA ghotaka, aikyanA anurAgI, upariyALA tIrthanA uddhAraka, ghaNA rAjapuruSonA pUjya ane vizALa ziSya samudAya dharAvatA hatA. 21 ziSyo, 42 praziSyo ane ghaNAM ja sAdhvIjIono samudAya vartamAnamAM vicarI rahyo che. evA pUjyapAda zAsanaprabhAvaka gurudevazrIne koTizaH vaMdana ! (pa. pU. A. zrI vijayalabdhisUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI labdhinidhAna TrasTa - amadAvAdanA saujanyathI) pU. AgamoddhArakazrItAM vizALa kAryo ane svasamudAyane saphaLatApUrvaka saMbhALatAra pU. AcArya zrI mANikyasAgarasUrIzvarajI mahArAja parama pUjya AgamoddhAraka, AgamamaMdira saMsthApaka AcAryadeva zrI AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAjanA paTTadhara saumya ane prazAMtamUrti AcAryadeva zrI mANikyasAgarasUrIzvarajIno janma vi.saM. 1948mAM bharUca jillAnA jaMbusara gAme thayo hato. temanuM janmanAma mohanabhAI hatuM. pitA pAnAcaMdabhAI ane gaMgA samAna mAtA gaMgAmAe bAlyavayamAM ja saMskAronuM siMcana karyuM, vyavasAya arthe surata AvelA mohanabhAIne pUjaya zrI AnaMda sAgarasUrIzvarajI mahArAjano samAgama thayo ane dIkSA levAnI bhAvanA jAgI. kuTuMbIjanoe A vAta jANI paNa anumati na ApI. AthI eka divasa gharethI bhAgI, bharUca AvI ane 19 varSanI uMmare, yuvAnImAM paga mUkatAM ja, pU. AgamoddhArakazrInI nizrAmAM saMyamamArgano svIkAra karyo. pU. gurudevazrInAM sAnidhyamAM rahIne jJAna-dhyAnanI sAdhanAmAM nimagna banyA. gurunizrAe alpasamayamAM vyAkaraNa, tarka, nyAyAdi zAstranA temaja yogoddahana karavApUrvaka AgamonA UMDA abhyAsI banyA. pUjyazrImAM gurubhakti-vaiyAvaccano guNa apUrva hato. laghuvayamAM gurudeva sAthe zrI sametazikharajI Adi mahAtIrthonI yAtrA karavApUrvaka kalakattAmAM cAturmAsa karyuM. saM. 1958mAM gurudevanI nizrAmAM amadAvAda-jhAMpaDAnI poLamAM zrI bhagavatIsUtranA yogohana karavApUrvaka pUjyazrInA varadahaste kArataka vada 10ne divase gaNipada, paMnyAsapada ane bhoyaNI tIrthamAM mahAsuda 10ne divase Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 203 upAdhyAyapada arpaNa karavAmAM AvyuM. jJAnadhyAnanI pravRttio pUjyazrI svasamUdAyanuM saphaLa netRtva karavA sAthe bhavya satata cAlatI ja rahI. saM. 1992mAM pU. gurubhagavaMte sarva prakAre zAsanaprabhAvanA karI gayA. evA e mahAna gacchAdhipati yogyatA jANI teozrIne navakAra maMtranA tRtIyapada-AcAryapada pUjayavarane koTi koTi vaMdana ! para ArUDha karI potAnA paTTadhara banAvyA. saM. 2006mAM pUjaya saujanya : zrI vardhamAna jaina peDhI - jaMbUdIpa - pAlItANA. gurudevano svargavAsa thatAM pUjayazrI samudAyanA gacchanAyaka banyA. saM. 2007mAM teozrIe paM. zrI caMdrasAgarajI mahArAja tathA paM. jinazAsana pratye premAdara dharAvanAra zrI hemasAgarajImahArAjane AcAryapada tema ja paM. zrI cirasmaraNIya mahApuruSa devendrasAgarajI mahArAjane upAdhyAyapada samarpita karyA. pU. pU. A. zrI vijayamevasUrijI mahArAja AgamoddhArakazrIe potAnA jIvana daramiyAna 80 hajAra zlokapramANa jJAna prasArita karyuM. saMskRta-prAkRta-hindI-gujarAtI gujarAtamAM surata pAse rAMdera nAme zahera che, temAM zrI vIsA bhASAmAM saMkalanAbaddha rItie pratAkAra-pustakAkAre zatAdhika zrImALI jJAtine vize saddharmAnurAgI, susaMskArI zrI jayacaMda nAme graMthone mudrita karavAnuM bhagIratha kArya pUjayazrIe pAra pADyuM. AthI zreSThI sadguNothI zobhatA, dharmapatnI jamanA bena sAthe rahetA hatA. teozrI moTA bhAge ciMtanamagna mudrAmAM jovA maLatA. pU. temane tyAM saM. 1932nA mahAsuda 8 ne divase eka putraratnano AcAryazrI mANijyasAgarasurIzvarajI mahArAjanI nizrAmAM seMkaDo janma thayo. mAtApitAne khUba AnaMda thayo. bALakanuM nAma mUlacaMda dIkSAo thaI. pUjayazrInA svaziSyonI saMkhyA 14 che. aneka pADyuM. mULacaMda bALapaNathI mahAna guNone dhAraNa karanAra banyA. sthaLe teozrInI nizrAmAM pratiSThA mahotsavo, udyApana mahotsavo yogya vaye temane nizALe besADyA. tIvra buddhivALA mUlacaMda TUMka Adi ujavAyA. upadhAnatapanI ArAdhanAo paNa aneka sthaLoe mudatamAM TreniMga kolejamAM pAsa thayA, paraMtu sadgurudevanAM thaI. anekavidha anuSThAno bhavya rIte ujavAyA. pU. sAdhvI zrI bodhavacanathI teo vairAgyavAna thayA ane mAtApitA Adi raMjanazrIjInA upadezathI jeno aitihAsika jIrNoddhAra thayela te zrI kuTuMbIjanonI saharSa anumati meLavI saM. 1958nA kArataka vada sametazikhara mahAtIrthano bhavyAtibhavya aMjanazalAkA-pratiSThA 9nA divase harSollAsapUrvaka karajaNa mukAme zrI tapAgacchanAyaka saMgha mahotsava saM. 2017mAM pUjayazrInI zubha nizrAmAM UjavAyo. saM. sthavira pUjayapAda AcAryadeva zrI vijayasiddhisUrIzvarajI mahArAja 2029mAM suratamAM zrI tAmrapatra AgamamaMdiramAM pAdazatAbdi pAse bhAgavatI pravajayA aMgIkAra karI ane zrI meghavijayajI nAme mahotsava prasaMge pUjayazrInI pAvana nizrAmAM munirAjone ghoSita thayA. thoDA samayabAda chANI gAme pU. gurudeva hastaka vaDI gaNipada-paMnyAsapadanI padavI arpaNa karavAmAM AvI. saM. dIkSA thaI. pU. gurudevazrI pAse abhyAsa karatAM TUMka samayamAM kAvya, 2030mAM luNAvADA zrIsaMghanI bhAvapUrNa vinaMti svIkArIne vyAkaraNa, nyAyazAstra Adino gahana abhyAsa karI lIdho. tyAra pUjyazrI cAturmAsArthe luNAvADA padhAryA. cAturmAsa vividha pachI yogavahananI kriyA karIne zrI jinAgama grahaNa karavAmAM ArAdhanA ane zAsanaprabhAvanApUrvaka vItyuM. pUjayazrInuM svAsya udyamavaMta thayA. ane ahoniza zAsanasevA bajAvavAmAM tatpara e samayamAM narama rahetuM hatuM. chatAM apramatta paNe svAdhyAya ane banyA. teozrInI dezanA evI hatI ke jANe ke temAM sAkSAta adhyApananI pravRttio cAlu ja hatI. zrI luNAvADA saMghanA sarasvatI birAjatAM! vinayavaMta evA pUjayazrInA ziSya zrI bhakti-vaiyAvacca apUrva hatAM. saM. 2031nA caitra mAsamAM manoharavijayajI Adi teozrInI sevAmAM avirata vicaratA. pUjayazrInuM svAo vadhu narama banyuM. caitravada 7nI rAtri khUba rahetA. jinAgamano UMDo abhyAsa karelA evA teozrIne pU. azAtAmAM paNa samatApUrvaka navakAramaMtranA zravaNa-smaraNa sAthe dAdAjI zrImad vijayasiddhisUrIzvarajI (bApajI) mahArAje svahaste vitAvI, caitravada 8nI uSAe aneka sthaLoethI bhAviko zAtA saM. 1969mAM kArataka vada 9ne divase chANI gAme gaNi-paMnyAsa, pUchavA AvavA lAgyA. namaskAra maMtranA jApa cAlu ja hatA. baMne pada sAthe ApyAM. vairya, gAMbhIrya, audArya, bahuzrutatA, pUjayazrIe saMghanI vidAya mAMgatA hoya tema kSamAyAcanA mAgI saraLatA, dharmopadezatA, zAstranipuNatA Adi aneka sadguNothI ane savAranA 10 ne 1 miniTe pUjayazrIe nazvara dehano tyAga zobhatA pUjayazrI aneka pradezomAM vicaryA. zrIsaMghe bhAre utsAha karI svargagamana karyuM. pUjayapAda AgamoddhArakazrInA svargagamana ane umaMgathI 5. pU. saMghasthavira AcAryadeva zrImad pachI 25 varSa sudhI sAgaragacchanuM nAyakapada javAbadArIpUrvaka ane vijayasiddhisUrijI mahArAjane pU. paM. zrI meghavijayajI gaNivaryane kuzaLatApUrvaka saMbhALI, ane svasamudAyanA 150 uparAMta AcArya padavI arpavA vinaMti karI. aneka labdhivaMta pU. bApajI sAdhumahArAjo tathA 400 uparAMta sAdhvIjI mahArAjone mahArAje zrIsaMghanI vinaMtino svIkAra karyo ane saM. 1981mAM saMyamajIvananI sAdhanAmAM rUDI rIte AvRtta ane pravRtta rAkhI, mAgazara suda pAMcamane zubha dine zrI caturvidha saMgha samakSa, Jain Education Intemational Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 je bRhad gujarAta mahotsavasahita, amadAvAda-dozIvADAnI poLa sthita jaina mAnavaMtA birudathI alaMkRta karyA hatA. vidyAzALAmAM sUripada AropaNa karyuM. pUjayazrI khyAtanAma kavi hatA. teozrInI agaNita pU. AcAryadevazrI vijaya meghasUrIzvarajI mahArAja athAga kAvyakRtio saraLa ane suMdara hovAne lIdhe eTalI lokapriya nIvaDI parizrama uThAvIne mana, vacana, kAyAnI zAsana sevA bajAvI rahyA ke Aje paNa mahAnagaronAM mahAna jinAlayothI mAMDIne nAnAM hatA. paraMtu ekAeka asvastha thatAM, rAjanagaramAM saM. 1999nA gAmaDAMnA AbAlavRddha naranArIonA kaMThe gavAtI saMbhaLAya che. A Aso suda 1ne divase, zrI saMgha samakSa, vizALa ziSya- racanAone teozrInA bhaktomAM ekalAkha pustako dvArA praziSyAdinI upasthiti vacce, zubhadhyAnarUDha thatAM thatAM, 67 prasarAvavAmAM AvI che. ane chatAM A pustakonI mAMga satata cAlu varSanI vaye paralokavAsI thayA. zAsananA A mahAna ane mAnavaMtA ja hoya che ! AvA asAdhAraNa prabhAvane lIdhe teozrI sUrivarane anaMtAnaMta vaMdana ho ! kavikulakirITa'nA nAme oLakhAya che. pUjayazrIe racelA saMskRta, - saujanya : pU. A. zrI vibudhaprabhasUrijI ma. nA parivAranA gujarAtI, hindI bhASAmAMnAM gItonI saMkhyA traNa hajAra upara thavA 5. sA. zrI jayaprabhAzrIjI ma. nA ziSyA pU. sA. zrI hemayazAzrIjI ma. jAya che. A bhaktigItomAMnA bhAva ane hRdayasparzI laya eTalA tathA pU. sA. zrI jayapUrvAzrIjI ma. AdinI preraNAthI gurubhakto taraphathI to suMdara hoya che ke A bhaktigItonA prabhAvathI keTalAka jaitarA vyAkhyAta vAcaspati', 58 zAsagraMthonA puNyAtmAoe saMyamajIvana svIkAravAno nirNaya karyAnAM dRSTAMto sarjaka-saMpAdaka, jainazAsanatA mahAta jayotirdhara, banyAM! 58 varSanA sudIrdha dIkSAparyAyamAM pUjayazrIe aneka kavikulakirITa nAnAmoTA, gadyapadyanA, gujarAtI, hindI, urdU ane saMskRta bhASAmAM lokopayogI tathA vidvabhogya graMthonuM nirmANa, saMkalana, pU. A. A vIlIvarajI ma. ane saMpAdana karIne sAhityanI ajoDa sevA karI che. teozrIne mahAna dharmadhuraMdhara jainAcArya zrImad vijayalabdhisUrIzvarajI anekavAra anya dArzaniko sAthe vAda-vivAda karavAnA prasaMgo mahArAjanA puNyanAmathI bhAgye ja koI ajANyuM haze ! teozrIno upasthita thayA hatA. temAM paNa pUjayazrIe dareka vakhate vijaya prApta janma uttara gujarAtamAM bhoyaNIjI tIrthanI najIka AvelA karyo hato. kuzAgra buddhi, tIkSNa tarkazakti ane adbhuta 1 bAlazAsana nAmanA nAnakaDA gAmamAM thayo hato. pitA vAkyAturyathI teozrI pratispardhIne parAsta karatA. narasaMDAmAM pitAMbaradAsa ane mAtA motIbahenane tyAM saM. 1940nA prathama AryasamAjIo sAthe vivAdamAM mUrtipUjAnI sArthakatA siddha karI poSa suda 12ne zubha divase teo avataryA. mAtApitAe hatI. khaMbhAta pAsenA vaTAdarA gAmamAM mukundAzrama nAmanA vahAlasoyA bALakanuM nAma lAlacaMda rAkhyuM. mAtApitAnA dhArmika saMnyAsIe sanAtanIo sAthe veda viSayaka zAstrArtha calAvyo tyAre saMskAro ane bAlyavayathI sAdhu-sAdhvIjIonA sahavAsane lIdhe pUjayazrIe 'veda hiMsAvAdI che, ane jainadharma dayAmaya che' ema lAlacaMdamAM vairAgyabhAva jAgyo hato. AgaLa jatAM, zrI pratipAdita karI ApyuM hatuM. paMjAbamAM to aneka sthaLoe vAdajinezvaradevoe prabodhelo mArga ja saMsAranI mAyAmAMthI mukti vivAdonA prasaMgo upasthita thayA hatA. ane dareka vakhate apAvavAmAM samartha che ema svIkArIne mAtra 19 varSanI bharayuvAna pUjyazrIe vijaya meLavyo hato ! jema kavitvapaNAthI tema vAdavaye bAlabrahmacArI prAtaHsmaraNIya pU. AcArya zrI vijayakamala vijayamAM paNa ATha prabhAvakomAM gaNanA thAya che, e pUjayazrIne sUrIzvarajI mahArAja pAse bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karI munizrI varelA siddhi paNa avismaraNIya che. labdhisUrIzvarajI nAme ghoSita thayA. teozrInA gahana jJAnano jaina zAsananI prabhAvanA karavA mATe pUjayazrIe Thera Thera paricaya temaNe saMpAdita karelA 'dvAdazAra nayacakra' graMthanA cAra jinamaMdironI pratiSThAo, ughApano, upadhAno, cha'rI pALatA bhAgamAMthI maLI Ave che. A graMthanuM prakAzana dAdaranA jaina saMgho, dIkSAo, padapradAno, sAdharmika vAtsalya tathA anya jJAnamaMdiranA upakrame uparASTrapatizrI sarvapallI rAdhavRSNananA zubha maMgalakArI mahotsavo moTI saMkhyAmAM karAvyA hatA. ghaNIvAra haste thayuM hatuM. ane e vakhate pU. sUrIzvarajIe girvANagIrA- viparIta sthitimAM aDaga rahIne, siMhagarjanA karIne, vijaya prApta saMskRtamAM vaktavya ApIne saune maMtramugdha karI dIdhA hatA. karIne AcAryapada zobhAvyuM hatuM. satata svAdhyAya ane tapazcaryA pUjayazrI vastRtvazaktimAM paNa pAraMgata hatA. teozrImAM vidvattA pUjyazrIno uttama guNa hato. tethI ja teozrInA ziSya-praziSya ane kavitvano subhaga samanvaya thayo hato. tethI temanA pravacano samudAyamAM vidvAno, kavio, vaktAo moTI saMkhyAmAM che. sAMbhaLavA asaMkhya bhAviko ekatrita thatA hatA. iDaranA zrIsaMghe pUjyazrInI pATe ATha-ATha AcAryo vicarI rahyA che, jIvana bhavya saM. 1971mAM pUjayazrIne 'jenaratna vyAkhyAna vAcaspati'nA hatuM, tema teozrInI aMtima yAtrA paNa bhavya banI hatI. ekAda Jain Education Intemational Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 205 lAkha mANasonI azrubhInI AMkhoe pUjyazrIne aitihAsika AvA guNiyalapaNAno saune sahajapaNe anubhava thato. emAM jANe vidAya ApI te prasaMge Thera Thera guNAnuvAdasabhAo ane utsavo emano bhavitavyatAyoga vizeSa maMgalamaya banavAno hoya ema, thayA hatA. muMbaImAM tAradevanA prakhyAta cokanuM (navajIvana emane saMyama-tyAga-vairAgyanA avatAra samA pU. sAdhvIjI sosAyaTI pAse) "AcArya labdhisUrIzvarajI coka' nAmakaraNa karIne mahArAja zrI ANaMdazrIjI mahArAjanA satsaMganuM aneruM baLa maLyuM RNa adA karavAno vinamra prayatna thayo che. to, pUjayazrInI ane e saMparkane pariNAme eka bAju emanuM citta dhArmika abhyAsa janmabhUmi-bAlazAsanane 'labdhinagara'nAma ApavAno stutya tarapha vaLI gayuM ane bIjI bAju aMtaramAM saMyamamArgano svIkAra nirNaya levAyo che. Ama, aneka kSetramAM amApa prabhAvanA dvArA karavAnA sarva kalyANakArI bIjanuM ropaNa thayuM. jinazAsanamAM zAzvata sthAnanA adhikArI AcAryabhagavaMtanuM nAma pachI to jANe vairAgyabhAvanAe emanA hRdayane vaza karI suvarNAkSare aMkti thayeluM che. evA e mahAna sUrizvarajIne koTi lIdhuM hoya ema, divasa-rAta saMsArano tyAga karIne saMyamamArgano koTi vaMdana ! svIkAra karavAnI jhaMkhanA ja emanA romeromamAM dhabakavA lAgI jinazAsananA bAgane haryobharyo karI jANatAra, ane samaya jatAM, A jhaMkhanA evI tIvra banI gaI ke, potAnA samatA, vatsalatA, lokapriyatAno triveNI saMgama, kuTuMbIjano potAnAM lagnano lhAvo levAnI vAta UbhI karIne kalyANakArI maMgalamUrti, kaccha vAgaDa dezoddhAraka , potAne saMsAranA baMdhanamAM jakaDI na de eTalA mATe, emaNe pavitra siddhagiri mahAtIrthamAM cothA vratanI brahmacaryanI bhISmapratijJA laI pU. A. zrI vijayakanakasUrijI ma. lIdhI. A pratijJA laIne teo saMsAramAM paDavAnA bhayathI haMmezane janma : saM. 1939 bhAdaravA vada 5: gAma: palAMsavA. mATe mukta thaI gayA hatA. emanuM A pagaluM muktimArganA pravAsIne zobhe evuM hatuM. saM. 1958nI e sAla hatI. dIkSA: saM. 1962nA mAgazara suda 15 : gAma bhImAsara kAnajIbhAI 19 varSanI vaye, yauvanane UMbare paga mUkI cUkyA AcAryapada : saM. 1989nA poSa vada 7 : amadAvAda hatA. UgatI juvAnIe AjIvana brahmacaryavratanA svIkAranuM kALadharma : saM. 2019nA zrAvaNa vada 4: bhacAu - kaccha kAnajIbhAInuM A puNya pagaluM gharasaMsAranAM baMdhanamAMthI vahelAmAM parama pUjaya munipravara zrI jItavijayajI dAdAe vAgaDa vahelA mukta thavA mATe pANI pahelAM pALa bAMdhavA" jevuM pradezanI dharmabhAvanAne jAgRta karIne, tyAMnA jainasaMghamAM dharmamaya dUraMdezIbharyuM hatuM. ethI kuTuMbIjanonI icchAo para eka prakAranuM jIvanamAM saMskAronI vAvaNI karIne ene prakallita karavAno je pAkuM niyaMtraNa AvI gayuM hatuM. sarva sagAMvahAlAMne e samajAI gayuM parama upakArI puruSArtha karyo, tenI sAcavaNI ane abhivaddhi hatuM ke kAnajIbhAI have saMsAramAM vadhu samaya rahe e banavAjoga karavAnI pravRtti cAlu rAkhanAra saMta-paraMparA atyAra sudhI TakI rahI nathI. kAnajIbhAI to have e avasaranI rAha joI rahyA hatA ke che, te e bhUminuM moTuM sabhAgya che. pUjaya zrI jItavijayajI dAdA kyAre potAnA tyAga-vairAgyanA svIkArano manoratha pUrNa thAya. pachI e javAbadArIne savAI rIte zobhAvI jANanAra AcArya paNa 'UtAvaLe AMbA na pAke' e zikhAmaNa mujaba, e ghaDI pAke pravara thayA te temanA vinIta praziSya ane samartha zAsanaprabhAvaka e mATe rAha jovAnI dhIraja rAkhI ane enAM pariNAme, emanA AcAryazrI vijayakanakasUrIzvarajI mahArAja che. dharmasaMskArathI vaDIloe dIkSA mATenI anumati saharSa ApI dIdhI. eTale vAgaDa paragaNAnI kAyApalaTa karanArA AcArya mahArAjano janma brahmacaryanuM vrata svIkAryA bAda cAra ja varSe, 23 varSanI bharayuvAna vAgaDa paragANAnA palAMsavA gAmamAM vi. saM. 1939nA bhAdaravA vaye, saM. 1962nA mAgazara mAsanI pUnamane divase, bhImAsara vada pAMcame thayo hato. tenuM saMsArInAma kAnajIbhAIpitAnuM nAma nagaramAM, mahAna pratApI pU. jItavijayajI dAdAnA varada haste nAnajIbhAI caMdurA, mAtAnuM nAma navalabAI hatuM. kAnajIbhAInA kAnajIbhAI dIkSita thayA, tyAga-vairAgya-saMyamanA AjIvana kAkA haradAsabhAIe vairAgyabhAvanAthI prerAIne pU. jItavijayajI bhekhadhArI vastrothI zobhI UThyA. e dazya bhalabhalAnAM aMtarane dAdA pAse dIkSA grahaNa karI hatI ane muni zrI hIravijayajInA lAgaNIbhInAM ane netrone azrubhInAM banAvI dIdhAM. emanuM nAma nAmathI teozrInA ziSya banavAnuM gaurava prApta karyuM hatuM. muni kIrtivijayajI rAkhavAmAM AvyuM. ane emanA saMsArIpaNe kAnajIbhAIne nAnapaNathI A dharmasaMskArano vAraso maLyo hato. kAkA-pU. munivara zrI hIravijayajI mahArAjanA ziSya tarIke jAhera saraLatA, suzIlatA, vinamratA, vivekazIlatA, nyAyaprIti, karavAmAM AvyA. kAryakuzaLatA, saMtoSa jevA sadguNo emanA jIvana sAthe munizrI kIrtivijayajInuM citta jema bhUkhyA mAnavIne nAnapaNathI ja vaNAI gayA hatA. kAnajIbhAInAM vANI vartanamAM bhojana maLe ane AhalAda ane AnaMda thAya tevo AnaMda Jain Education Intemational Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 je bRhad gujarAta vItarAgano mArga prApta thatAM anubhavI rahyuM ane teozrI sAmaiyAmAM upasthita rahyA hatA. dAdAguru ane praziSyanA milananuM gurusevAmAM ane darzana-jJAna-cAritranI ratnatrayI ArAdhanAmAM dazya devone ya durlabha evuM adbhuta hatuM ke jonArA dhanya banI evA ekAgra banI gayA ke jethI eka paLa jeTalo samaya paNa eLe gayA. emanAM netro kRtakRtya banI harSAzru varasAvI rahyAM. kevI javA na pAme enI khevanA karavA lAgyA. A rIte keTaloka samaya saraLa pariNAmI hatI e dAdAguru-praziSyanI saMtabelaDI ? gurusevA ane zAstrAbhyAsamAM gALI, guruvaryanI AjJAthI anya parama pUjyazrI jItavijayajI dAdAnI mAMdagI ane munivaro sAthe munizrI kIrtivijayajI paNa saMghasthavira AcArya vRddhAvasthA hovAthI atyaMta azaktine lIdhe saM. 1976thI 1979 bhagavaMta zrI vijayasiddhisUrIzvarajI mahArAja (ta kALe paMnyAsajI) sudhInA cAra comAsAM pU. paM. zrI kanakavijayajI mahArAja Adie nI pAse chANI mukAme AvI pahoMcyA ane tyAM teozrIe palAMsavA mukAme ja karyA. temAM cothA comAsAmAM dAdA gurunI yogAdvahanapUrvaka saM. 1962nA mahA vada bIjane zubha dine vaDI tabiyata vadhAre asvastha thatAM teozrI sevA-vaiyAvaccamAM khaDe page dIkSA aMgIkAra karI. vaDI dIkSA vakhate pUjayazrInA nAmamAM pheraphAra rahyA. paNa comAsAnI zarUAtamAM ja, tabiyate gaMbhIra svarUpa karavAmAM Avyo, ane kIrtivijayajIne badale kanakavijayajI nAma pakaDatAM, vAgaDa dezoddhAraka pU. jItavijayajI dAdA vi.saM. rAkhavAmAM AvyuM. A nAmaparivartanamAM paNa jANe koI bhAvino 1978nA aSADha vada 6ne divase zAMti, samatA, samAdhipUrvaka zubha saMketa haze ke pUjayazrInI sAdhanA kanaka jevI vimaLa ane kALadharma pAmyA. bahumUlI thavAnI jANe AgAhI karatI hoya. A zramaNa caturvidha saMghanA paM. zrI kanakavijayajInuM mahArAja Adi bhagavaMtanI jIvanakathA e vAtanI sAkSI pUre che ke A AgAhI munivaromAM tathA suvizALa sAdhvIsamudAyanA aMtaramAM potAnA pUrepUrI sAcI ja paDI hatI. parama upakArI mahApuruSanA kAyamI virahathI sunakAra vyApI gayo dIkSA lIdhA pachI saM. 1962 thI 1976 sudhInAM 15 hato ! dAdA gurunA kALadharma pachI pUrA 40 varSa sudhI pU. paM. zrI comAsA munizrI kanakavijayajIe gujarAta, kaccha ane mALavAmAM kanakavijayajI mahArAje vAgaDa paragaNAnI dharmabhAvanAnI rakSA ane judAM judAM grAma-nagaromAM karyo. temAM kyAreka pU. AcAryazrI vRddhi karavAnI, 250 jeTalA sAdhvIjIonA vizALa samudAyane vijayasiddhisUrIzvarajI (bApajI) mahArAja sAthe, kyAreka potAnA sAcavavAnI, zrI saMghane dharmamArge doravAnI, aneka bhAvikajanone pUjayapAda dAdAguru zrI jItavijayajI mahArAja sAthe ane kyAreka dIkSAnA paMthe vALavAnI, tema ja pratiSThA mahotsavo, upadhAna ane anya munivaro sAthe karyA. A arasAmAM traNa prasaMgo vizeSa ujamaNAM jevAM dharmakAryo karavAnI A badhI pravRttio vacce potAnI noMdhapAtra banyA, je A pramANe che : saMyamasAdhanAne akhaMDa ane apramatta rAkhavA sAthenI je vyApaka (1) vi. saM. 1971mAM pATaNamAM parama pUjaya javAbadArI bajAvI hatI tenI vigato eka preraka, prazAMta ane zauryabhavano bodha karAvatI dharmakathA banI rahe evI addabhuta che. AgamoddhAraka AcAryapravarazrI sAgarAnaMdasUrIzvarajI mahArAja judA judA samudAyanA sAdhumahArAjo samakSa AgamavAcanA saM. 1985nA mahAsuda - 10 ne divase bhoMyaNI tIrthanI ApavAnA hatA, temAM jItavijayajI dAdAe, potAnA praziSya varSagAMTha prasaMge ekatra thayela saMghameLAmAM pU. A. zrI siddhigirijI kanakavijayajI mahArAjanI A mATenI supAtratAno vicAra karIne, ma. tathA pU. A. zrI sAgaranaMdasUrIzvarajI ma. tathA anya munivaro anya munivaro sAthe A avasarano lAbha levA emane pATaNa ane caturvidha saMghanI vizALa upasthiti vacce pU. paM. zrI mokalyA. A rIte teozrInuM e comAsuM pATaNamAM thayuM. (2) pU. kanakavijayajI ma. ne upAdhyAyapadathI alaMkRta karavAmAM AvyA munizrI kanakavijayajInI yogyatAne sArthaka banAvavA pU. tyArabAda cAra varSa pachI saM. 1989nA poSa vada-7ne divase AcAryapravara zrI vijayasiddhisarIzvarajI mahArAje vi. saM. jenapurI amadAvAdamAM pU. saMghasthavari AcArya zrI siddhisUrijI ma. 1976nA kArataka vada pAMcame girirAja zatruMjayanI pavitra nA varadahaste upA. zrI kanakavijayajI mahArAjane AcAryapade chAyAmAM pAlItANA zaheramAM teozrIne gaNipada ane ArUDha karavAmAM AvyA. A rIte saMghanAyakanI sAthe sAthe have paMnyAsapadethI vibhUSita karyA. (3) A be padothI vibhUSita AcAryazrI paNa banyA. banIne pU. paMnyAsajI mahArAja zrI kanakavijayajI gaNi potAnA traNa traNa dAyakA sudhI potAnI e samagra javAbadArIne parama upakArI dAdAguru pUjayazrI jItavijayajI mahArAjanA darzana- saphaLatAthI nIbhAvatA rahyA. te daramyAna saMkhyAbaMdha puNyAtmAone vaMdana karavA kacchavAgaDamAM palAMsavA gAme padhAryA tyAre, potAnA vairAgyavAsita karIne, dIkSA ApIne, mokSamArganA yAtrika padavIdhArI praziSyanI padavInuM bahumAna karavAnI umadA bhAvanAthI banAvyA. pUjayazrInA paMdara ziSyomAM pU. paM. zrI muktivijayajI prerAIne 77 varSanA ati vayovRddha dAdA paNa sAme cAlIne gaNi, pU. A. zrI devendrasUrijI ma., pU. munizrI kaMcanavijayajI ! Jain Education Intenational For Private & Personal use only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 200 ma. vagere mukhya hatA. traNa dAyakA daramyAna 27 varSa sudhI to gurubhagavaMte paNa temanAmAM vicakSaNa vyavahArajJAna joI, temane pUjayazrIe kaccha, saurASTra ane gujarAtanA vividha sthAnoe bAlasAdhuone sAcavavAnuM javAbadArIbharyuM kArya soMpyuM hatuM. vicarIne je te sthAnanA zrI saMghone dharmabhAvanA, vividha prakAranAM . gurubhagavaMtanI AjJAthI saM. 1968nuM cAturmAsa satkAryo karavAnI preraNA ApIne potAnA saMghanAyakapadane vizeSa svataMtrapaNe khaMbhAta jainazALAmAM karyuM. saM. 1973mAM teozrIne caritArtha ane zobhAyamAna banAvyuM. ghANerAva mukAme paMnyAsapadathI vibhUSita karavAmAM AvyA. samayanI traNa paccIzI vaTAvIne AgaLa vadhelI vRddha avasthAne lIdhe parakha, nIDaratA ane AtmazraddhAnA guNane kAraNe atyaMta vikaTa satata vihAra ane kartavyaparAyaNatAne kAraNe kAyA asvastha thAya paristhitimAM sAdhuone dIkSA ApavAnuM ane sAcavavAnuM kArya pote e svAbhAvika che. A vAstaviktAno svIkAra karIne A ja upADI letA. temAM saM. 1976mAM kastUrasUrijI mahArAjane dIkSA saMtapuruSe saM. 2017, 2018 ane 2019nA traNa comAsAM ApatAM to teozrIne dasa dasa varSa sudhI mAravADamAM ja vicaravuM kacchanA bhacAu zaheramAM ja karyA. trIjA comAsAmAM pUjayazrInuM paDyuM ane tethI to teo ghaNA ja nIDara ane AtmazraddhAnA preraka svAthya vadhAre kathaLyuM. ane caturvidha saMghanAM dharmasUtrone sAMbhaLatAM banI rahyA. potAnA Azrito pratyeno eTalo vAtsalyabhAva hato ke sAMbhaLatAM ane samatAbhAve potAnA iSTasUtranuM (paMcasUtranuM) zravaNa teone adhyayana-adhyApana vageremAM potAnAM karatAM savAyA pakavavA karatAM karatAM zrAvaNa vada-4 (paMdaranA dharanA) puNya dine, satata ciMtana ane manana karatA, satata parizrama uThAvatA, tenA 80 varSanI vayovRddha avasthAe pU. AcArya bhagavaMta pUrNa pratIka tarIke teozrI pU. kastUrasUrijI mahArAjane adhyApana samAdhibhAvamAM kALadharma pAmyA. e mahAsamartha zAsanaprabhAvaka karAvavA potAnI jAte ja yati ane saMto pAse laI gayAnAM dRSTAMto sUrIzvarajIne bhAvabhInAM vaMdana ! che. krodha karI zaktA haze ke kema ? e prazna che. eTale ja emanAM saujanya : tribhuvanatAraka tIrthAdhirAja- cAturmAsa ArAdhanA jIvanamAM koIpaNa vyaktine pUjayazrI pratye a-prema thayo hoya tevuM samiti, sAMcorI jaina bhavana - pAlItANA taraphathI jANavA maLyuM nathI. huM mahAna chuM, evuM kyAreya temaNe vicAryuM nathI. jayAre paNa darzana karo tyAre jANe eka prabhutAmaya prAcIna adUbhUta AtmazraddhA dhAraNa karatAra, sAdhu sAdhupuruSanI yAda Ave evI sAdAI ane pavitratA taravarI rahe, sAdhvIonAM adhyayatatA himAyatI . jayAM jayAM cAturmAsa karyA tyAM tyAM saMghamAM jUnA-jAmI gayelAM teDanA pU. A. zrI vijayavijJAnasUrijI ma. paDa ukheDI paraspara maitrIbhAva pragaTAvyo. pUjayazrInA jIvanamAM traNa gujarAtanuM atikhyAta pATanagara pATaNa ke, jemAM aneka mudA khAsa tarI AvatA : udA mahAna vibhUtio janmavAthI jeno itihAsa sarjAyo che te nagaramAM ) prAcIna hastaprato sacavAya te mATe kALajI letA. saMghavI amRtalAlabhAI ane pArasabenanA gRha saM. 1946mAM janma (2) vairAgyano AdhAra ane cAritranI zuddhi paThana-pAThanane dhAraNa karIne bhIkhAbhAIe bAlyakALamAM ja vAtsalyabharI mAtA AbhArI hovAthI koI paNa sAdhu ke sAdhvIjI mahArAja paThana-pAThana gumAvI. mosALamAM uchera pAmyA. Aje paNa pitRkSetre hemacaMda vinA rahI na jAya ane temane pUrepUrI sagavaDa maLI rahe te mATe mohanalAlanI peDhI suprasiddha che. dharmabhAvanA to temanAmAM bharapura athAga prayatna karatA ane e ja kAraNe chellA zvAsa sudhI potAnI hatI. bAra varSanI uMmarathI ja navapadajInI oLI karatA hatA. ane nizrAmAM vAcanA cAlu rakhAvI hatI. (3) cAritrazIla bahoLA dIkSAnI vAnagI tarIke koI koI vakhata ekalA caNA khAI calAvI sAdhusamudAyanI jarUrane dhyAnamAM rAkhI ati vikaTa paristhitimAM letA. eka vakhata cAluM oLImAM ja dIkSA levA mATe nAsI chUTyA paNa potAnA haste 45 thI 50 munirAjone dIkSA ApI che. temAM ane oLInA bAkInA badhA divaso caNAthI ja pasAra karyA. A zrI kastUrasUrijI, yazobhadrasUrijI, zubhaMkarasUrijI, kumudacaMdrajI, kAraNe pitAe anAdi vAsanAjanya mohane tilAMjali ApI, caMdrodayasUrijI, kIrticaMdrasUrijI, sUryodayasUrijI vagere mukhya che. svahaste ja dIkSA mATe pU. AcAryabhagavaMtazrI vijayanemisurIzvarajI ane anya parivAramAM paNa lagabhaga baso sAdhu-sAdhvIjIne dIkSA, mahArAjane suprata karyA. gurudeve temane 16 varSanI bhara yuvAna vaye, vaDI dIkSA, padapradAna vagere ApyAM che. A prabhAvanAne pariNAme e. 1962nA kArataka vada trIjane divase dIkSA ApI muni zrI suratamAM jJAnamaMdira, hastapratono saMgraha, pU. sAdhu-sAdhvIjIonI vijJAnavijayajI nAme ghoSita karyA, dIkSA lIdhA pachI, daza varSamAM adhyayanaprIti pratyakSa nihALI zakIe chIe. ane teozrInA che. munizrIe avirata gurusevA, vinayAdine kAraNe uttama ane parivAramAM zAsanahitaciMtaka, jJAnI, dhyAna, tyAgI, tapasvI, vizALa abhyAsa karIne jJAnayoga siddha karyo, jenAM phaLa svarUpe vaktA, lekhaka vagere rUpe ghaNo moTo samudAya che. jIvanamAM DoLIno teozrI AsapAsa Aje vizALa ziSya parivAra jovA maLe che. 5. upayoga nahIM karavAno nizcayane aDagapaNae vaLagI rahyA hatA. cha Jain Education Intemational Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 4 bRhad gujarAta kalAke mAtra cAra mAIlano vihAra karI zakatA tyAre paNa potAnA banyo. ane saM. 1966nA mahAvada 3ne divase mAtara mukAme (ji. nizcayamAM aTala rahyA. eTaluM ja nahi, potAnA nirNayamAM kyAreya kheDA) pU. A. zrI vijayasiddhisUrIzvarajI mahArAjanA varad haste calita thayA nathI. saMyama svIkArI pU. A. zrI meghasUrIzvarajI mahArAjanA ziSya zrI teozrI saM. 1987mAM upAdhyAyapadavIthI ane saM. manoharavijayajI mahArAja, banyA. dIkSA laIne adhyayanamAM lIna 1991mAM AcAryapadavIthI vibhUSita banyA. 77 varSanI bujhurga banyA. A. zrI kanakasUrIzvarajI mahArAja, zrI kalyANavijayajI vayamAM ke 61 varSanA dIrgha cAritraparyAyamAM kyAreya teozrIe mahArAja, A.zrI rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAja, zrI saubhAgyamRtyuno bhaya rAkhyo nathI. koI koI vakhata, tapAsa karatAM DokTarone | vijayajI mahArAja Adi emanA sahAdhyAyI hatA. haMmezA pUjyazrInI tabiyata gaMbhIra lAge ane DokTara e bIjAne kahetA gurukulavAsamAM ja rahetA munizrI manoharavijayajI mahArAjane hoya to pote saMbhaLAvI detA ke, emAM bIjAne kahevAnI jarUra nathI, ziSyaspRhA hatI ja nahIM. paraMtu teozrInI yogyatA joIne pU. ame to mRtyune muThThImAM laIne pharanArA chIe. chelle saM. 2021nuM dAdAguru AcAryabhagavaMta zrI vijayasiddhisUrIzvarajI mahArAje cAturmAsa khaMbhAtamAM osavAla upAzraye bahu ja AnaMdapUrvaka pUruM teozrInA ziSya banAvyA hatA, jemanI saMkhyA 7nI hatI. karyA bAda tyAM ja sthira rahyA hatA. te daramiyAna saM. 2022nA pUjyazrInA vaiyAvaccano mahAna guNa hato. potAnA phAgaNa vada 0))nA bapore 1-0 vAge pahelA eTeka AvatAM gurumahArAjanI to cheka lagI uttama prakAranI vaiyAvacca karelI : lakavAnI asara purepurI AvI jatAM, zrI deva-guru-dharmapasAyathI paNa, potAnA ziSyo ane svasamudAyanA anya sAdhuo ane para pachInA eka kalAkamAM saMpUrNa sudhAro thaI gayo hato. paNa saM. samudAyanA sAdhuonI paNa suMdara prakAre sevA karI hatI. pUjayazrInI 2022nA caitra suda dazamano divasa Akaro banyo. te divase rAtre pravacanazailI prauDha, tattvapracUra, chatAM bAlabhogya, saraLa ane sa9-11 miniTe khaMbhAta mukAme ozavAla upAzrayamAM pU. rasa hatI. vyAkhyAna ApavAnI spRhA jarA paNa nahIM. gurudevanA vijJAnasurIzvarajI mahArAjano AtmA nazvara deha choDI svargavAsI ati Agrahane vaza thaIne ghaNo samaya pachI vyAkhyAna ApavuM zarU banyo. eka mahAna yogIno-avadhUtano tejacamakAra e kamanasIba karyuM hatuM. teozrInA kaMThe gavAtI pUjA sAMbhaLI zrotAo paLe vilIna thaI gayo. e mahAna vairAgInA haiyAmAM vairAgyano- bhAvavibhora banI jatA. pUjayazrI pada pratye niHspRhI hatI. chatAM tyAgano je jhaNakAra hato, satya ane ahiMsAno je camatkAra hato pU. gurudevanI AjJAne vaza vartIne pada grahaNa karavAM paDyAM hatAM. te vilIna thaI gayo. teozrIne saM. 1981nA jeTha vada 10ne divase sANaMdamAM gaNipada, saM. 1983nA vaizAkha vada 3ne divase amadAvAdamAM paMnyAsapada, tiHspRha bhAve saMyamajIvanane dIpAvatAra saM. 1985mAM mahA suda 11ne divase bhoyaNI tIrthamAM pU. A. zrI vijayamanoharasUrijI ma. upAdhyAyapada ane saM. 1999nA phAgaNa suda 3ne divase AcAryapade ArUDha karavAmAM AvyA hatA. pUjayazrImAM pratikULatA saMtonI bhUmi saurASTranA jAmanagara zahera pAsenA bagasarA sahana karavAnI gajabanI tAkAta hatI. eka vAra tAva Avelo, gAme, pitA kasturacaMdabhAI ane mAtA saMtokabahenane ghera saM. paNa koIne kahyuM nahIM. gurudeve hAthane sparza karatAM garama lAgyo. 1949mAM janmelA hemacaMdrane raMbhAbena nAme moTI bahena ane pUchyuM : "tAva Avyo che?" "hA, sAmAnya che" ema javAba Apyo. tribhuvana nAme nAnAbhAI hatA. hemacaMdranI 12 varSanI vaye mANo to 106 DigrI ! AvI hatI teozrInI sahanazIlatA. pitAjInuM avasAna thayuM. mAtA saMtokabena paNa ghaNAM saMskArI ane saMyamI jIvanamAM doSa na lAge te mATe ghaNA sAvadha rahetA. jesalamera dharmaniSTha saMnnArI hatAM. traNe saMtAnone saMskArI ane svAvalaMbI jevA vikaTa ane viSama kSetrono vihAra paNa koI jAtanI sahAyabanAvI saM. 1964mAM dIkSA aMgIkAra karI sAdhvIzrI sagavaDa vinA, bhomiyA vinA karelo. jesalameranA rAjA A jANI sarasvatIzrIjI banyAM. bahena raMbhAbahenanAM lagna karIne hemacaMdra tAjuba thaI gayA hatA ! vinaMti karIne rAjamahelamAM laI gayA mAtA sAdhvIjIne vaMdana karavA mahesANA gayA. tyAM pU. hatA. upadeza sAMbhaLyo ane vinaMtI karI ke AvA raNapradezamAM sarasvatIjIe kahyuM ke, "hemacaMdra ! meM dIkSA lIdhI ne tuM rahI gayo niHsahAya vicarIne mane kalaMkti na karazo. vaLatAM sahAyano e khaTake che. pU. AcArya bhagavaMta ahIM birAjamAna che. emanI upayoga karazo. adhikArIone paNa sUcanA ApI. paraMtu saMyamanA pAse hitazikSA le.' hemacaMdra gurudeva pAse gayA. gurudevanI amRta khapI sUrIzvare eka ja divasamAM 27 mAIlano ugra vihAra karI, jevI mIThI vANI sAMbhaLI saMsArano rasa UDI gayo. mAvajIvana jesalamerathI pokharaNa pahoMcI gayA. sahAya na lIdhI te na ja lIdhI. brahmacaryano niyama lIdho. pU. gurudevanI nizrAmAM tAlIma ane pUjayazrIe ghaNAM zAsanaprabhAvaka kAryo karyA. 54 varSano abhyAsa levA lAgyA. prAraMbhika abhyAsa dvArA vairAgya tIvra saMyamaparyAya pALI, 70 varSanI vaye saM. 2020nA vaizAkha suda Jain Education Intemational Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 209 11nA divase virAra (muMbaI) mukAme samAdhipUrvaka kALadharma pAmyA. svAthya kathaLyuM. caturvidha saMgha jaina pauSadhazALAmAM ekatrita thaI evA jJAnI-tapasvI sUrivarane lAkha lAkha vaMdana ! gayo. pUjyazrIne bhAvi spaSTa thaI gayuM hoya tema corAzI lAkha saujanya : pU.A.zrI vibudhaprabhasUrijI ma. nA parivAranA jIvayonIne teozrIe trividhe-trividha khamAvyA. namaskAramaMtranuM pU. sA. zrI jayaprabhAzrIjI ma. nA ziSyA pU.sA.zrI hemayazAzrIjI ma. tathA smaraNa satata cAlu rahyuM. mahAprayANanI taiyArI karI lIdhI. "namo pU. sA. zrI jayapUrNAzrIjI ma. sA. AdinI preraNAthI gurubhakto taraphathI. arihaMtANaM'no jApa karI, nazvaradehano tyAga karI, zAzvata siddha ArAdhaka AtmA 81 varSanI uMmare pa7 varSano saMyamaparyAya pALI jJAta-dhyAna, tapa-japa ne samatAtA sAdhaka ane anaMtanI yAtrAe cAlyo ! lAkho bhAviko zokamagna banI gayA. zAsanaprabhAvaka bhavya aMtima yAtrA sAthe agnisaMskAra thayA. DIsA jaina saMghe pU. A. zrI kItisAgarasUrijI mahArAja sadgata AtmAnA cAritraparyAyanI anumodanArthe saM. 2017nA amadAvAda-rAjanagaranI najIka suMdara ane saMskArI kocaraba kArataka suda 5 thI 13 sudhI, nava divasano zrI siddhacakra mahApUjana, gAma pAlaDI che. tyAMnA grAmajano abhaNa chatAM bhadrasaMskRtinA zrI ahaMta mahApUjana, zrI aSTottarI snAtrapUjA Adi saha bhavya vArasadAro che. pAlaDI gAme vaNika jAtimAM agresara, paropakArI, jinendra bhakti mahotsava ujavIne svargastha gurudeva pratyenI bhakti sevAparAyaNa, narottamadAsa nAme zeThane tyAM zIlasaMskArasaMpanna vyakta karI. pUjyazrInA agnisaMskAra thayA te sthaLe teozrInA sahadharmacAriNI purIbena hatAM. temanI ratnakukSIe saM. 1946nA vidvAna paTTadhara, zAsanaprabhAvaka pU.A.zrI subodhasAgarasUrIzvarajI phAgaNa suda 10 nA zubhadine zubhasvapra sucita putraratnano janma mahArAjanA sadupadezathI 51 phUTa UMcuM bhavya kIrtimaMdira racavAmAM thayo. mAtApitAe lADakavAyA putranuM nAma kezava rAkhyuM. AvyuM. pUjayazrI cirasmaraNIya raheze. puSyavratanA prabhAva pramANe sAta varSanI uMmare abhyAsa zarU karyo. te saujanya : caMdrakAMta vADIlAla zAha - aMdherI muMbaI pahelAM pU. yoganiSTha munirAja zrImad buddhisAgarasUrijI jainazAsananA jyotirdhara, yugapuruSa gItArtha, mahArAjanA satata samAgama kezavalAlano vairAgyavAsita AtmA siddhAMtatiSTha, suvizALa gacchAdhipati, samartha saMsAratyAga ane saMyama-svIkAranA nirNaya para Avyo. saM. vyAkhyAtavAcaspati 1969nA kArakata vada pAMcame saMyama svIkArI, kezavalAla muni zrI kIrtisAgarajI banyA ane saMyamazrIne varyA. dIkSA grahaNa karIne parama pUjya AcAryapravara gunizrAmAM AgamonuM adhyayana karyuM, siddhAMtonuM parizIlana karyuM. zrImad vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAja vyAkaraNa, kAvya, nyAyazAstranuM zikSaNa lIdhuM. gurunizrA ane guru niSThA, gurusevA ane gurubhaktinA prabhAve saM. 1984nA - janma : vi.saM. 195ra phAgaNa vada 4, dahevANa mAgazara suda pAMcame vijApura mukAme teozrIne paMnyAsapade - vatana : pAdarA (ji. vaDodarA) sthApavAmAM AvyA. - dIkSA : saM. 1969 poSa vada 13, gaMdhAratIrtha. pUjayazrI svabhAve ghaNAM ja bhadrika, saraLa ane saumya hatA, zAMta ane gaMbhIra hatA, dhIra ane vIra hatA, kSamA ane - gaNi-paMnyAsapada : saM. 1987 kArataka vada 3, (muMbaI). nirAbhimAnanA avatAra hatA. teozrIe 25 varSa sudhI satata upAdhyAya pada = saM. 1991 caitra suda 14, rAdhanapura. ekAsaNAM karyA hatA. jJAna, dhyAna, tapa, japa, saMyama, svAdhyAya, AcAryapada : saM. 1992 vaizAkha suda 6, muMbaI. ane samatA dvArA AtmAnI utkrAMti karI parama padanI prAptinuM dhyeya svargavAsa : saM. 2047 aSADha vada 14, amadAvAda. siddha karavA satata jAgRta rahetA. teozrIe saM. 2026mAM jUnA dikSA paryAya : 77 varSa ane 6 mahinA. DIsA mukAme potAnA ziSya AcAryazrI subodhasAgarasUrIzvarajI mahArAja ane vizALa ziSya-praziSya-parivAra sahita cAturmAsa | suvizALa gacchAdhipati, jaina zAsananA mahAna jayotirdhara, praveza karyo tyAre vRddhAvasthAnAM lakSaNo jaNAvA mAMDyAM hatAM. zarIra yugapuruSa, parama gItArtha pUjayapAda AcArya devazrI vijaya kSINa banatuM cAlyuM hatuM. bhAdaravA suda 4 saMvatsarI mahAparvanI suMdara rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAja, 78 varSano dIkSA paryAya pALI 96 ArAdhanA karIH bhAdaravA suda pAMcame tapasvIonAM pAraNAM thayAM. varSanI umare, amadAvAdamAM saM. 2047nA aSADha vada 14 prabhujInI rathayAtrAno varaghoDo bapore 3-00 kalAke caDyo. sAMje (tA. 9-8-1991)nA roja arihaMta paramAtmAnA dhyAnamAM magna pa-00 vAge svAmIvAtsalya thayuM. rAtre 11-00 kalAke pUjayazrInuM banIne samAdhipUrvaka kALadharma pAmyA. Jain Education Intemational Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 bRhad gujarAta pUjyapAda AcAryazrI vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanuM vyakta karyo tyAre mahArAjazrIe eTaluM ja kahyuM, 'tribhuvane ! kALanI 78 varSanuM sudIrgha dIkSAjIvana saMkhyAbaMdha mahatvanI ghaTanAothI kone khabara che? ke tuM pahelAM jaIza ke dAdImAM pahelAM jaze ?' pU. sabhara hatuM. pUjayazrInuM jIvana eTale itihAsa. chellA saikAmAM thaI premavijayajI mahArAjanuM A vAkya tribhuvananA hRdayamAM soMsaravuM gayelA mahAna jainAcAryono itihAsa. pUjayazrInA jIvanakAryanI UtarI gayuM ane vahelI take dIkSA levAnuM nakakI karyuM. eNe thoDA noMdha vinA adhUro gaNAya. pUjayazrIno janma emanA mosALanA vakhata pachI vaDodarAmAM pU. premavijayajI mahArAja pAse jaI gAma dahevANamAM vi.saM. 1952nA phAgaNa vada 4nA zubha dine potAnI dIkSAnuM muhUrta kaDhAvyuM. paraMtu e mATe samaya ocho hato. thayo hato. emanuM nAma tribhuvana rAkhavAmAM AvyuM hatuM. emanA (ocho hoya e jarUrI paNa hatuM.) dIkSA cUpacApa levI hatI. dIkSA pitAnuM nAma choTAlAla ane mAtAnuM nAma samarathabena hatuM. bALaka vaDodarA rAjayanI bahAra ApavAmAM Ave to tAtkAlika kAyadAno tribhuvananA janma pachI mAtA piyarathI pAdarA Ave te pahelAM to prazna Ubho na thAya. eTale pU. premavijayajI mahArAje tribhuvanane pitAzrI choTAlAlanuM avasAna thayuM. choTAlAlane bIjA be dIkSA mATe briTIza sarahadamAM AvelA jaMbusara pahoMcavAnuM kahyuM. bhAIo hatA. choTAlAlanI mAtAnuM nAma (tribhuvananI dAdImAMnuM mAsara roDa pahoMcI, tyAMthI page cAlI jaMbusara javAnuM hatuM. nAma) ratanabA hatuM. tribhuvane pAdarAnI sarakArI zALAmAM tribhuvana vizvAmitrIthI TrenamAM beThA. rastAmAM pAdarA sTezana AvatuM abhyAsa cAlu karyo. hatuM. musApharonI caDa utaramAM potAnA gAmano koI mANasa tene kizora tribhuvana dharma-abhyAsamAM ghaNo tejasvI hato. sAdhu joI na le te mATe pAdarA sTezana AvatAM pahelA tribhuvana pATiyA bhagavaMtanA saMparkane lIdhe dIkSA levAnA koDa enA manamAM janmyA, nIce sUI ne saMtAI gayo. sAMjanA mAsara roDa UtarIne, pagapALA paraMtu enAM dAdImA, enA kAkAo ene dIkSA letA aTakAvatAM cAlIne te jaMbusara rAtanA sADA-agiyAra vAge pahoMcyo. hatA, kAraNa ke traNa bhAIo vacce A eka ja dIkaro hato. upAzrayamAM jaIne teNe moTA mahArAjane jaIne badhI vAta jaNAvI. tribhuvananA pitAnA eka kAkAe to tribhuvana jo dIkSA na le to bIje divase AmodamAM dIkSA ApavAnuM vicArAyuM hatuM. paraMtu tyAM potAnI dukAna tribhuvananA nAma upara karI ApavAnuM pralobhana paNa paNa upAzrayamAM tribhuvananA dUranA eka kAkI tribhuvanane joI batAvyuM hatuM. paraMtu ethI tribhuvana jarA paNa AkarSita thayo na gayAM. eTale AmodamAM dIkSA ApavAnuM mAMDI vALavAmAM AvyuM hato. tribhuvananA eka mAmAe evI dalIla karI ke tAre dIkSA levI ane jainonI vastI vagaranA tIrthadhAma gaMdhAramAM dIkSA ApavAnuM hoya to leje, paraMtu tArA navA sIvaDAvelAM kapaDAM phATI jAya pachI nakkI thayuM. muni maMgaLavijayajIe e kArya mATe hiMmata darzAvI. leje, javAbamAM tribhuvane kahyuM ke kAtara Apo to hamaNAM phADI teo tathA muni nayavijayajI tathA muni prakAzavijayajI kizora nAMkhuM ! tribhavanane samajAvavA mATe kAkAe pAdarAnA eka vakIlane tribhuvananI sAthe 19 mAIlano vihAra karI gaMdhAra pahoMcyA. kahyuM. vakIle tribhuvanane pAdarAnA pArasI nyAyAdhIza nAnAbhAI gaMdhAramAM dIkSA muhUrtano samaya thaI gayo hato ane muMDana mATe pestanajI navasArIvAlA pAse laI jaIne dIkSA na levA mATe gAmamAMthI hajAmane AvatAM vAra lAgI to tyAM sudhImAM muni samajAvavA vinaMtI karI, paraMtu e nyAyAdhIza paNa tribhavananI maMgaLavijayajIe pote kezaloca cAlu karI dIdho hato. hajAma AvI dalIla AgaLa niruttara thaI gayA ne kahyuM ke A chokaro dIkSA lIdhA pahocatAM muMDana thayuM. A rIte pAMca-sAta jaNa vacce tribhuvanano vagara raheze nahi. e divasomAM gAyakavADI rAjayomAM dIkSA aMge dIkSAvidhi gupta rIte thaI gayo ane nAma munizrI rAmavijayajI keTalAka kaDaka dhArAo hatA. emAM tribhuvananAM sagAMoe chApAmAM rAkhavAmAM AvyuM. noTIsa chapAvI hatI ke tribhuvanane koIe dIkSA ApavI nahi. je dIkSA pachI zrI rAmavijayajI mahArAje saM. 1969nuM prathama koI dIkSA Apaze tenI sAme kAyadesaranAM pagalAM levAmAM Avaze. cAturmAsa sinora gAmamAM karyuM. e vakhate vyAkhyAnanI javAbadArI kizora tribhuvane dIkSA levAno aDaga nizcaya karyo hato. paraMtu konI zrI dAnavijayajI mahArAjanI hatI. paraMtu eka divasa pU. zrI pAse levI te nirNaya haju thaI zakyo na hato. bIjI bAju dAnavijayajInI tabiyata sArI na hatI tyAre emanA gurudeva vaDIla tribhuvananI dIkSA aMge kAyadesaranI cetavaNI pachI dIkSA ApavAnI paMjAbI mahArAja upAdhyAya zrI vIravijayajI mahArAje nUtana sAdhu bAbatamAM sAdhu bhagavaMto paNa vimAsaNa anubhavatA tribhuvanane pU. zrI rAmavijayajIne vyAkhyAna ApavA mATe pharamAvyuM, kAraNa ke zrI dAnavijayajI mahArAjanuM cAturmAsa pAdarA pAse derAparAmAM thayuM te rAmavijayajImAM e zakti emaNe nihALI hatI. pATa upara vakhate UjamazI mAstara sAthe vAraMvAra darAparA javAne lIdhe pU. zrI birAjI vyAkhyAna ApavAno zrI rAmavijayajI mATe A pahelo ja dAnavijayajI mahArAja tathA teozrInA ziSya pU. premavijayajI prasaMga hato. pote nA pADI chatAM pU. gurubhagavaMtanI AjJA thatAM e mahArAja sAthe gADha saMparka thayo. potAnI dAdImAnI hayAtI sudhI javAbadArI svIkAravI ja paDI. kyA viSaya para vyAkhyAna ApavuM dIkSA na levAno vicAra eNe pU. zrI premavijayajI mahArAja pAse eno vicAra karI lIdho. samaktinA saDasaTha bolanI sajajhAya Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 211 potAne kaMThastha hatI enA vivecana rUpe teozrIe sarasa vyAkhyAna jALavIne emanA zabdo pakaDavA prayatna karatA. keTalAMka lokone ApyuM. pU. upAdhyAya zrI vIravijayajIe e vyAkhyAna sAMbhaLIne emanA pratye evo daDha bhaktibhAva raheto ke potAne vyAkhyAnamAM te vakhate AgAhI karI ke rAmavijayajI bhaviSyamAM eka samartha kazuM spaSTa sAMbhaLavA na maLe to emanA pavitra mukhAraviMdanAM darzana vyAkhyAtA thaze ane potAnA viSayane tarkabaddha rIte zrotAo samakSa karIne paNa teo anero utsAha anubhavatA. rajU karavAnI kSamatA dharAvaze. pU. AcArya bhagavaMta jayAM jyAM vicaryA tyAM tyAM emanA teozrInI buddhizakti ghaNI khIlI, dIkSAnA sAtamAM varSathI pagale pagale aMjanazalAkA, pratiSThA, dIkSA, padavIpradAna, teozrI sarasa vyAkhyAna ApatA thaI gayA. eTalI yuvAna vaye jinamaMdiranI varSagAMTha, rathayAtrA, tIrthaMkara paramAtmAnAM paNa pUjayazrInAM vyAkhyAnano prabhAva zrotAo upara jabarajasta kalyANakonI tathA anya parvonI ujavaNI ityAdi prakAranA utsavo paDato, je jIvananA aMtaparyaMta rahyo. e to have sarvavidita vAta satata yojAtA rahyA hatA. pUjayazrInI preraNAthI saMgha ane zAsananA banI gaI che ke pU. zrI rAmavijayajI mahArAjanI vANIno prabhAva ghaNAM mahattvanAM kAryo sthaLe sthaLe thayAM che. potAnA sudIrgha zrotAo upara eTalo badho paDato ke te sAMbhaLIne keTalAMkanAM jIvanakALa daramyAna teozrInA hAthe aMjanazalAkA, pratiSThA ke hadayamAM tarata ja tyAga-vairAgyano bhAva UbharAI Avato. dIkSAnA prasaMgo vartamAna samayamAM jeTalA thayAM che eTalA anya keTalAkane dIkSA levAnuM mana thatuM. pUjayazrInA saMparkamAM AvatI koIthI thayAnuM jANyuM nathI. khaMbhAtamAM ekasAthe 24 ane vyakti upara jANe ke koI pavitra jAduI asara thatI ane emanI amalaneramAM eka sAthe 26 vyaktioe emanI pAse dIkSA lIdhI pAse dIkSA levAnuM mana thaI AvatuM, pU. zrI rAmavijayajI hatI. A eka Azcaryajanaka ghaTanAo che ! teozrInA potAnA mahArAjanuM potAnuM cAritra eTalI UMcI koTInuM hatuM, zAstrAbhyAsa 118 jeTalA ziSyo che. ane praziSyo maLIne emane hAthe 250thI eTalo UMDo hato, tarkazakti ane viSayane rajU karavAnI zakti vadhu munioe ane 5OOthI vadhu sAdhvIjIoe dIkSA grahaNa karI eTalI prabhAvaka hatI ane eTalo apAra vAtsalyabhAva dharAvatuM che. A ghaTanA jainazAsananA itihAsamAM ghaNI moTI gaNAze. vyaktitva hatuM ke teozrInA paricayamAM AvanAra vyakti hoMzehoMze zatAdhika ziSya-praziSyo sAthe vicaratA AcAryabhagavaMta tarIke dIkSA levAno umaMga dharAvatI. yuvAna vaye ja amadAvAdanA emanuM puNyazloka nAma sudIrgha kALa sudhI gUMjatuM raheze. pU. AcArya koTyAdhipati zeTha zrI jezIMge teozrI pAse dIkSA lIdhI hatI, e bhagavaMta potAnA sAdhusamudAyamAM AcArapAlana mATe bahu ja custa ghaTanAe aneka lokone Azcaryacakti karI dIdhA hatA. hatA. pUjayazrInI eka viziSTa labdhi hatI. pUjayazrInA kALadharma prasaMge eka karoDa karatAM adhika rakama uchAmaNImAM bolAI te pU. AcArya bhagavaMte gujarAta ane rAjasthAna uparAMta dilahI, uttara pradeza, bihAra, baMgALa, kalakattA, sametazikhara, teozrInA prabhAvaka puNyanI pratIti karAve che. saMsAra bhaMDo, duHkhamaya ane choDavA jevo che, levA jevo saMyama ane meLavavA madhyapradeza, mahArASTra, karNATaka jevA vistAromAM sthaLe sthaLe vihAra jevo mokSa che. e vAtanuM niraMtara lakSa rAkhanAra ane rakhAvanAra karI potAnI prabhAvaka vANIno lAbha aneka lokone Apyo hato. parama gItArtha pUjyapAda AcAryadeva zrI vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI amadAvAdanA premAbhAI holamAM 'rAmAyaNamAM saMskRtino Adarza' mahArAjane koTi koTi bhAvabharI vaMdanA ! uparanAM temanAM vyAkhyAno, pAvApurImAM bhagavAna mahAvIra saujanya : tribhuvana tAraka tIrthAdhirAja cAtumasa ArAdhanA samiti svAmInA jIvanacaritra paranAM vyAkhyAno, rAjagRhImAM Agama sUtra sAMcorI jaina bhavana - pAlItANA taraphathI. uparanI vAcanA ane vyAkhyAno vageree aneka lokone AkarSita karyA hatA. pUjayazrInA vyAkhyAnamAM koIpaNa vyaktine koIpaNa jaina paraMparAno itihAsa' graMthatA sarjaka viSaya upara prazna pUchavAnI chUTa rahetI. ane keTalIka vAra to AkhuM pU. munirAja zrI darzanavijayajI vyAkhyAna praznottarI rUpa banI jatuM. teozrI vyAkhyAnamAM kyAreya mAIka vAparatA nahiM. yuvAnavaye emano avAja eTalo bulaMda hato (tripuTI) mahArAja ', ke hajAronI medanI temanuM vyAkhyAna zAMtipUrvaka sAMbhaLatI. pUjayazrI munizrI darzanavijayajI, jJAnavijayajI ane vRddhAvasthAmAM jIvananA aMta sudhI emaNe kyAreya vyAkhyAna nyAyavijayajI A traNa jaina munivaronAM nAma ane kAmathI bhAgyeja ApavAnI bAbatamAM pramAda sevyo nathI. azakti hoya, tabiyata koI sAdhu, koI zrAvaka ke koI saMgha ajANa haze ! tripuTI nAdurasta hoya to paNa teozrI pATa upara birAjamAna thaI acUka mahArAjanA nAmathI teo bhAratabharamAM jANItA che. A tripuTI vyAkhyAna ApatA. chellAM keTalAka varSomAM to pUjyazrIno avAja paikI zrI darzanavijayajI mahArAjanuM saMsArI nAma maganalAla temanuM badhA zrotAo sudhI pahoMcato nahi. to paNa zrotAo saMpUrNa zAMti janmasthaLa rAMdalanuM daDavA gAma, pitAnuM nAma pAnAcaMda ane mAtAnuM Jain Education Intemational Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 $ bRhad gujarAta nAma kasturabena hatuM. pU. jJAnavijayajI mahArAjanuM janma sthaLa graMtha ati prasiddhi pAmyo che. A graMthanA cAra bhAga bahAra pADela gaDhulA hatuM. uparAMta pU. nyAyavijayajI mahArAjanuM saMsArI nAma che. A graMtho hAla aprApya banatAM pU. A. zrI bhadrasenasUrijI DAhyAlAla, temanuM janmasthaLa kheDA gAma, pitAnuM nAma hIrAlAla mahArAje bhAga : 1-2-3 prakAzita karAvyA che. ane bhAga : ane dharmanA saMskArothI pUrA raMgAyelA hatA. 4-5 paNa thoDA varSanI aMdara pragaTa thaze. dhanya che e tripUTI pUmunirAja zrI cAritra vijayajI mahArAje pAlItANAmAM mahArAjane ! vaMdana hajo e munivarone ! zrI yazovijayajI jaina gurukuLa'nI sthApanA karI tyAre A lI. pU. darzanazAna-nyAya-vijayajI zizu gurukuLamAM eka daDavAno, eka gaDhulAno ane eka kheDA gAmano saujanya : zrI yazovijayajI ArAdhanA bhavana girirAja sosAyaTI, pAlItANA ema traNa vidyArthIo abhyAsa arthe AvyA. A traNeya atyaMta siddhayakrArAdhata tIrthoddhAraka, mAlavadezoddhAraka ane tejasvI hatA ane dharmamAM apUrva prItivALA hatA. uparokta traNee AgaLa jatAM dIkSA lIdhI. pU. AcAryazrI kamalasUrijI mahArAjanA zrI vardhamAna AyaMbila tapanA prakhara prasAraka varada haste prathama dIkSA saM. 1973nA phAgaNa suda cothanA divase pU. A. zrI caMdrasAgarasUrijI mahArAja zatruMjayanI chAyAmAM pU. cAritravijayajI mahArAja (kacchI)nA ziSya pU. darzanavijayajI mahArAja nAme thayA ane pU. pU. AcAryazrI caMdrasAgarasUrIzvarajI mahArAja zrI vardhamAna jJAnavijayajI mahArAja paNa teonA ziSya thayA ane DAhyAlAlanI AyaMbila tapa ane zAzvatI zrI navapadajI oLInI ArAdhanAnA dIkSA pU. darzanavijayajI mahArAjanA ziSya nAme thaI ane temanuM prasAraka tarIke vizeSa prasiddhi pAmyA hatA. pUjayazrIno janma nAma pU. nyAyavijayajI pADyuM. teozrI AgaLa jatAM tripuTI amadAvAda dozIvADAnI poLamAM kUvAvALA khAMcAmAM zeThazrI tarIke khyAti pAmyA. A traNeya munivaro dIkSA laIne Aja sudhI jezIMgabhAI paTavAne ghera suzrAvikA pradhAnabenanI kukSIe saM. sAthe ja rahyA hatA. 1940nA kArtika suda 11 nA maMgala dine thayo hato. saMsArInAma cImanabhAI hatuM. teo nAnapaNathI ja dhArmika abhyAsamAM ghaNI A traNe munivaro gujarAtI, hindI, saMskRta ane prAkRta ruci dAkhavatA hatA. 5.pU. AcArya zrI vijayanItisUrijI bhASAnA vidvAna hatA. kacchI, marAThI ane urdU bhASAnA alpAMze mahArAjanA nikaTa paricayamAM AvI teozrI dharmakriyAomAM jANakAra paNa hatA. sAthosAtha pravacanakAra, vaktA ane lekhaka paNa tatvajJa-ArAdhaka tarIke atyaMta jANItA banyA. dharmAbhyAsa sAthe hatA. japa-tapamAM paNa vadhu rasa dAkhavavA mAMDyA. tyAM yogya vaye, teonAM dhArmika kAryo : teoe kaccha, kAThiyAvADa, mAtApitAnA AgrahathI temanAM lagna phUlIbahena sAthe karavAmAM gujarAta, mahArASTra, dakSiNa bhArata, uttara bhArata, bihAra, baMgALa, AvyAM. te vakhatanA lokamAnasane mAna ApI teozrI muMbaImAM yu.pI., paMjAba, mevADa, mAravADa, golavADa vagere pradezomAM vihAra zeThazrI nagInadAsa karamacaMdanI peDhImAM dharma sAthe arthopArjananA karyo hato. yu.pI.mAM meraTha jillo tathA mujaphara jillAmAM saraghanA praznane hala karavA joDAyA hatA. saMsAramAM paDyA chatAM dharmabhAvanA vagere sthaLonA hajAro agravAlone navA jaina banAvyA hatA. evI ja prabaLa ane kAryarata hatI. teo vardhamAna tapanI oLInI kalakattA, mathurA, saraghanA, rohiDA, kaMboI tIrtha, saLaMga ArAdhanA, vItarAga prabhunI aSTaprakArI pUjA, vIramagAma, sUrajagAma, dahegAma, amadAvAda, pAlItANA (pa. pU. vyAkhyAnazravaNa, sAMje pratikramaNa, parvatithie pauSadha Adi cAritravijayajI sthApaka zrI yazovijayajI jaina gurukULamAM pU. dharmapravRtti aneka ArAdhaka puNyAtmAo sAthe pAyadhunI sthita zrI tripaTI mahArAjane hAthe gharaderAsaranI pratiSThA thaI hatI ane goDIjI jaina derAsara-upAzrayamAM karatA. goDIjImAM sAmAyikaatyAre traNa zikharI derAsara banela che.), pAlI-bhAkharI vagere pratikramaNa-poSadha AdinI sAmahika ArAdhanA prasaMgopAta thatI , sthAnomAM prabhupratiSThA tathA gurupratiSThA karAvela. temAM teozrI saunA lADIlA dharmanetA banI rahyA. temanI dekharekha tripuTI mahArAja dezanA bhinnabhinna prAMtonA nAnAmoTA ane doravaNI nIce anupama harSollAsathI dharmakriyAo thatI hatI. aneka sAkSaronA saMparkamAM paNa AvyA hatA. teoe ghaNA graMtho AvA 80-90 ArAdhakonI eka maMDaLI hatI ane tenA AgevAna lakhyA che. ane ghaNA jJAnabhaMDAro paNa sthApela che. temAMno eka teo hatA. A sarva dhArmika pravRttionA phaLasvarUpe teozrIe amadAvAda-pAlaDI pAse jaina sosAyaTImAM Avela cAritravijayajI muMbaImAM kuMbhAra TukaDAmAM bhADAnA makAnamAM zrI vardhamAna tapa jJAnabhaMDAra che. temanAM aneka kAryo jaina jainetaramAM ghaNo ja Adara AyaMbila khAtAnI sthApanA karI ane khUba prema, Adara ane pAmyAM che. * khaMtathI aneka puNyAtmAone zrI vardhamAna AyaMbila tapamAM joDI teoe lakhelA graMthomAM "jaina paraMparAno itihAsa' nAmano AgaLa vadhAryA. mohamayI muMbaI nagarImAM AvI dhArmika Jain Education Intemational Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 213 pravRttiomAM aneka jIvone sAMkaLavA e ghaNuM kaThina kArya hatuM. paraMtu gacchAdhipati AcAryadeva zrI mANikyasAgarasUrIzvarajI mahArAjanA teozrI evAM kAryo saphaLatAthI pAra pADI khUba anumodanAne pAtra varada haste surata-gopIpurAmAM mahotsavapUrvaka AcAryapadathI banyA hatA. alaMkRta karavAmAM AvyA. teozrIe navapada ArAdhaka samAja ane cImanabhAI pU. AgamoddhArakazrInAM tAttvika vyAkhyAnothI pachI zrI siddhacakra ArAdhaka samAjanI sthApanA karI. Aje paNa khUba prabhAvita thayA hatA ane tenA pariNAme vairAgyanI bhUmikAe prativarSe hajAro ArAdhako A samAjanI doravaNI nIce zrI sthira thaI, saMsAranA kIcaDamAMthI nIkaLavA mathAmaNa karavA lAgyA. siddhacakrajInI oLInI ArAdhanA kare che. pUjayazrIe zrI vardhamAna temanAM dharmapatnI phUlIbahenanI prabaLa mohadazA ane bAdhaka AyaMbila tapanI zrI navakAra mahAmaMtranA 68 akSara pramANe 68 manovRttinA kAraNe dharmamArge doranAra upakArI pU.A.zrI oLI karI hatI. tema ja navapadajInI 114 oLIo karI hatI. vijayanItisUrIzvarajI mahArAja paNa dIkSA ApavAnA prazne dvidhAmAM pa.pU. AgamoddhAraka vyAkhyAnonA prasAra-pracAra mATe 'siddhacakra' hatA. paraMtu cImanabhAIno saMkalpa deDha hato. aMte pU. AgamoddhAraka mAsikanuM saMpAdana saM. 1986 thI 1989 ane saM. 2003 thI AcArya devazrInI hUMpha maLI. eka vakhata goDIjImAM dharmakriyAmAM rasa 2018 sudhI karyuM hatuM. A uparAMta, aneka graMthonuM saMpAdanakArya letA 80 jeTalA ArAdhakone ema hatuM ke cImanabhAI paristhitivaza ane nUtana graMthonuM lekhana paNa karyuM. pUjayazrI saM. 2019nA phAgaNa dIkSA laI zake tema nathI. paraMtu cImanabhAIe joradAra saMyamaraMga vada 6ne divase suratamAM samAdhipUrvaka kALadharma pAmyA. pUjayazrInA rAkhyo. stavanAdi lalakArI badhAne saMyama tarapha vALavA abhigraha 45-50 ziSyo-praziSyo vartamAnamAM vicArI rahyA che. ane ApavA mAMDyo ane pote paNa vairAgyanA mArge bhAgavatI dIkSA zAsanaprabhAvanAthI pUjayazrInI pratibhAne ujajavaLa prakAzathI grahaNa karI 'muni zrI caMdrasAgarajI' nAme saMyamajIvanano svIkAra zobhAvI rahyA che ! koTi koTi vaMdana hajo evA pUjayavarane ! karyo. dIkSA bAda pUjayazrIe jJAnAbhyAsamAM ekAgra banI siddhahema saujanya: jaMbUDhIpa vardhamAna peDhI - pAlItANA vyAkaraNa para prabhutva meLavyuM. zuddha pATho sAthe mULa mAtra chapAvI yathAtAma sAce ja "amata' (amara) banyA te ane AnaMdabodhinI nAme suMdara viddhadubhogya TIkA lakhI, vidvAnomAM zAstravizArada kaviratta agragaNya sthAna meLavyuM. pUjyazrInI pratibhA vANI, zakti, paDachaMda kAyA, meghamalhAra samo bulaMda avAja tema ja tyAga-tapa pU. A. zrI vijayaamRtasUrijI mahArAja saMyamanuM ojasvI baLa saMghamAM aneka dharmakAryonI paraMparA vadhAranAruM jaina-jainetara tIrthadhAmothI zobhatI saurASTranI pavitra dharatI nIvaDyuM. mAlavAnI-ujjainanI puNyabhUmimAM vIzamAM tIrthakara zrI para boTAda nAmanuM nagara che. A nagaramAM dharmiSTha parivAra tarIke munisuvratasvAmInA zAsanakALamAM zrIpAla mahArAjA ane desAI bhavAna vastAnuM kuTuMba prakhyAta hatuM. emanA putra hemacaMda mayaNAsuMdarIe navapadajInI cirasmaraNIya ArAdhanA karelI te bhavAnane tyAM zrI dIvALIbahenanI ratnakukSIe saM. 1952nA mahA sthAna jIrNazIrNa banI gayuM hatuM. teno pUjyazrIe AmUlacUla uddhAra suda 8nA zubha dine eka putrano janma thayo. pAMca-pAMca bhAIo karAvI zrI siddhacakrAdhana tIrthanI punaHsthApanA karI, bhavya dharmazALA, ane eka bahenanA lADIlA A lAlanuM nAma pADavAmAM AvyuM AyaMbilakhAtuM, jJAnamaMdira, bhojanazALA, upAzraya AdinA amRtalAla. pUrvabhavanI puNyAI ane kuTuMbanA saMskAro laIne nirmANa sAthe zrIpAla-mayaNAsuMdarInI navapada ArAdhanAnI bhUmi UcharatI amRtalAla sAce ja A lokamAM amRta-zA madhura hatA. sAthe saMlagna prAcIna cha-sAta derAsarono uddhAra karI, zrI emAM saM. 1966mAM sUrisamrATa AcAryabhagavaMta zrI kezariyAjInI dehapramANa te ja varNanI navI pratimA bharAvI tenI vijayanemisUrIzvarajI mahArAja potAnA vizALa ziSya parivAra sthApanA karI, je pratimA samakSa zrIpAla mahArAjA ane sAthe boTAdane AMgaNe padhAryA ane sakaLa saMghanA ati Agrahane mayaNAsuMdarIe ArAdhana karela te pratimAjI hAla dhUlevAjImAM vaza thaIne boTAdamAM cAturmAsa mATe kRpA darzAvI. zAsanakezariyAjI tarIke prakhyAta che e lokoktine ciraMjIva banAvI, samrATazrInAM prathama darzane ja amRtalAla para anokho prabhAva pAtharI AthI samagra ujajaina jaina saMghano paNa punaruddhAra thayo ane vikAsa dIdho. potAnI jema ja prabhAvita banelA narottamabhAI, thayo. mAlavAmAM paNa aneka gAmomAM jainadharmanI jhAMkhI banelI lavajIbhAI Adi pAMca mitro vadhu ne vadhu samaya gurusevAmAM gALavA chAyAne tejasvI banAvI. mAMDyA ane saMyamanA raMge raMgAvA maMDyA. dIkSA levA pAMca mitro tatpara banyo, paraMtu vaDIlo taraphathI anumati nahi maLatAM nirAza pUjayazrIne pAlItANAmAM pU. AgamoddhAraka AcAryadevanA thayA. paraMtu jemane ekavAra vairAgya suMdarInI amIdraSTi sAMpaDI jAya varada haste saM. 1998mAM gaNipada ane paMnyAsapadathI vibhUSita kema zAMta besI zake ? pAMca mitromAMthI bhAI narottamadAse kuTuMbanI karavAmAM AvyA ane 2007nA mahA suda 10 nA maMgala dine pU. anumati lIdhA vinA ja dIkSA laI munizrI naMdanavijayajI nAma Jain Education Intemational Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 je bRhad gujarAta dhAraNa karyuM. e jANIne amRtalAlanI akaLAmaNa ora vadhI gaI. pUjayazrIe sva-para kalyANArthe anekavidha zAsanaprabhAvanAnAM kAryo emaNe kAkA dvArA kuTuMbanI bIjI rIte saMmati mAMgI, ke te dharmanA karyA che. traNeka vIzI jeTalAM lAMbA dIkSA paryAya daramiyAna abhyAsa arthe mahesANA javA icche che. saue rAjIkhuzIthI rajA teozrInA upadezathI zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jaina derAsara, zrI ApI. ane amRtalAla mahesANAne badale sIdhA pahoMcyA jAvAla amRtasUrijI jJAnazALA, jaina upAzraya, jainonA vasavATa mATe zrI (rAjasthAna) sUrisamrATa pAse. tyAM jaI pUjya gurubhagavaMtane unnatisadana, jaina vardhamAna tapa nivAsa, zrI AyaMbila khAtuM potAnI manokAmanAthI avagata karyA. saMyama svIkAravA tathA pAThazALAnuM makAna, sAhityavardhaka sabhAnuM makAna vagere abhilASA vyakta karI. gurudeve to prathamathI ja A ratnane pArakhI sthAyI kAryo thayAM. pAlItANAmAM paNa zrI kesariyAjI nagara sthita lIdhuM hatuM. saM. 1971nA aSADha suda pAMcamane zubha dine dIkSA (1) cAramALanuM zrI kesariyAjI vIraparaMparA mahAprAsAda, (2) zrI ApavAmAM AvI. pU. gurudeve amRtalAlane svaziSya banAvI amRtapuNyodaya jJAnazALA, (3) zrI vRddhinemi amRtavihAra, (4) munizrI amRtavijayajI nAme ghoSita karyA. kuTuMbIjanone A zrI kAntilAla lallubhAI jaina bhojanazALA, (5) zrI sumatibena samAcAra maLyA tyAre teo ghaNA vyathita thaIne gurudeva pAse phakIracaMda jaina dharmazALA, (6) zrI prAgajIbhAI jhaveracaMda jaina AvyA; paraMtu munizrInI saMyamaniSThA ane nizcayabaLa joIne sau dharmazALA, (7) zrI rUpacaMdajI jasarAjajI jaina dharmazAlA, (9) zrI prasanna ane saMtuSTa thayA. kezavadAsa bulAkhIdAsa jaina dharmazALA vagere kAryo thayAM. tyArapachI gurudevanA vinaya ziSyaratna tarIke teozrIe AvA puNyaprabhAvI AtmAe pAlItANA jevI tIrthAdhipotAnI pratibhAno bahumukhI vikAsa sAdhyo. tIvra buddhimattA, rAjanI pavitra bhUmi parathI saM. 2030nA poSa suda 6 ne somavAre cittanI ekAgratA ane niSkAma gurubhaktinA pratApe teozrI thoDA suMdara samAdhipUrvaka svargavAsa karyo tyAre mAtra pAlItANAmAM ja ja vakhatamAM nyAya, sAhitya, vyAkaraNa, vedAMta, mImAMsA, sAMkhya nahIM, paNa aneka grAma-nagaromAM pUjyazrInA svargArohaNa Adi itarazAstromAM tema ja AgamonA talasparzI abhyAsamAM mahotsavo ujavavAmAM AvyA, je teozrInA vyApaka prabhAvanuM pAraMgata banyA. vizALa abhyAsa ane anupama kavitvazaktithI pratibiMba pADe che. dhanya che e mahAtmAne, jeozrIe amRta banIne vANI vahAvavAnI vizeSatAne lIdhe teozrI gurudevanA kRpApAtra jIvana amara banAvyuM. vaMdana hajo e parama sUrivarane ! banI cUkyA hatA. tethI saM. 1985mAM mahuvA mukAme pU. gurudeva darzanazAstrI, sAhityarasika, jJAnavairAgyanI saumyamUrti dvArA yogohana karavApUrvaka teozrIne gaNi paMnyAsapadathI vibhUSita karavAmAM AvyA. AgaLa jatAM, saM. 1991nA jeTha vada pU. A. zrI vijayalAvayasUrijI ma. 12ne divase upAdhyAyapadathI ane saM. 1992nA vaizAkha vada 4ne zAsanaprabhAvanAnA anekavidha kSetromAM japa-tapanAM mahAna divase rAjanagaramAM mahAmahotsava sAthe pUjayazrInA karakamalathI ja anuSThAno thAya, to koI tapasvInA haste tIrthasthAnonA jIrNoddhAra AcAryapadathI alaMkRta karavAmAM AvyA. sUrisamrATe teozrIne thAya, koI guruvarya AgamonAM arthaghaTanomAM UMDA Utare, to koI AcAryapada sAthe sAthe "kaviratna" ane "zAstravizArada'nAM be manISI anya zAstromAM pAraMgata bane-evA eka bhavya birudo paNa ApyAM! uparokta baMne birudo sArthaka bane evuM pUjaya zAsanajayota samAM prakAzita sAdhupuruSa hatA pa. pU. A. zrI AcAryazrInuM kartutva hatuM. kavitvazakti vArasAgata hatI. vijayalAvaNyasUrIzvarajI mahArAja. saM. 1953nA bhAdaravA vada pUjayazrInA saMsArI baMdhu zrI zAmajIbhAI mAstara racita "ratnAkara pAMcamanA dine saurASTranA boTAda zaheramAM janmelA A mahAmAnave, paccIsI' Aje sakaLa jaina samAjamAM mukta kaMThe gavAya che. jayAre 19 varSanI bharayuvAna vaye, saM. 1972nA aSADha suda pAMcamane pUjayazrIe racelI che pratimA manohAriNI" e stuti ane anya zubha dine rAjasthAnanA sAdaDI mukAme dIkSA aMgIkAra karI. prathama stutio paNa saMghamAM hoMze hoMze gavAya che. A uparAMta, saMskRtamAM pravartaka pada-pradAna saM. 1987mAM amadAvAdamAM thayuM. saM. satasaMdhAna mahAkAvya, syAdvAda kalpalatA, sarvajJasiddhi vagere graMtho 1990mAM mAgazara suda AThamane divase bhAvanagaramAM gaNipada para teozrInI TIkA maLe che. mAnavabhavanA dasa dRSTAMto upara suMdara ane be divasa bAda paMnyAsapada. tyArabAda saM. 1991mAM mahuvAmAM zailImAM vairAgyazataka nAme graMtharacanA karI che. zAsanaprItino bhavya vAcaka (upAdhyAya)pada ane saM. 1992mAM AcAryapada pradAna vAraso mAtra kAvyakRtimAM ja nahIM, paraMtu potAnAM saMsArI karavAmAM AvyA. teozrI ardhI sadI jeTalA lAMbA ane yazasvI kuTuMbIjanomAMthI asaMkhya sabhyone dIkSAnA mArge joDI tyAgadharmane dIrghaparyAya pachI 67 varSanI uMmare tA. 9-3-1964nA divase paNa UjALyo. rAjasthAnanA khImADA gAme kALadharma pAmyA. pUjayazrInAM AvAM prabhAvazALI vyaktitvane lIdhe temano vyAkaraNavid : saMyama svIkAryA pUrve ja teozrInI ziSya praziSya parivAra paNa dina-pratidina vistarato ja rahyo. Jain Education Intemational Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 215 jJAnapIpAsA tIvra hatI. temAM adhyayana ane svAdhyAyatapanI sAgaranI pratibhA dharAvatA hatA, te sAthe prabhAvazALI vaktA paNa anukULatAno umero thatAM A pipAsA vadhu uttejita ane tatpara hatA. tattvadarzana jevA zuSka viSayane dRSTAMto-dalIlothI rasALa ane banI. satata vAcana-lekhana ane ciMtana-mananamAM nimagna rahevA hRdayaMgama banAvavAnI temanI mAvajata ananya hatI. anekavidha lAgyA. A munivarane jonAra prathama dRSTie to temane ekAkI jIva zAstronuM vipula jJAna dharAvatA hovA chatAM teozrI AbAlavRddha mAnI letA. kAraNa ke ahorAta abhyAsamAM rata rahevuM e ja sahu sAthe sauhArdapUrvaka saumya vyavahAra karatA. vizALa ziSyapraziSya teozrInI vRtti ane pravRtti hatI. pariNAma svarUpa, teozrInA parivAra dharAvatA ane pralaMba dIkSAparyAyathI zAsanasevAnAM aneka haste aneka tattvadarzI ane zAstrIya graMthonI vidvatApUrNa carcA- kAryo karI janArA gItArtha AcAryazrIne koTi koTi vaMdanA. vicAraNA thaI che. teozrIe kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrA | sarvasaMpadAnA RNane adA karavA potAnA cAryaracita "zabdAnuzAsana' upara je svopajJa zabda mahArNavanyAsa popakArI gurudeva pratyeto jemano samarpaNabhAva che tenuM saMpAdana ane truTita bhAganuM anusaMdhAna karavAnuM duSkara kArya hAtha dharIne 7 bhAga bahAra pADyA che. dhAturatnAkara'nA 8 bhAga | ucca koTito hato evA prAkRtavizArada teozrInI khyAtanAma racanA che. 'kRtapratyayAnAm mahAyaMtram' dvArA pU. A. zrI vijayakastUrasUrijI ma. AcAryazrIe kRdaMtanI kaThinatAne saraLa banAvI che. 'vibhatyartha nirNaya graMthamAMnI vibhiktinI carcA teozrInI buddhipratibhAnuM bahuranA vasuMdharAH dharmAtmAonI jinazAsanaprabhAvaka pratIka che. A uparAMta, "hemacaMdrikA'nAmanI laghu pustikA to anekavidha pravRttiomAMthI dhamadhamatuM nagara amadAvAda te gurudeva dharmarAjAnuM janmasthAna. amadAvAdanA mANekacoka pAsenI bALakone saraLatAthI vyAkaraNanA mahattvanA siddhAMto samajAvanArI khetarapALanI poLamAM rahetA phatehacaMda manasukhalAla kInakhAbaadbhuta pustikA che. Ama, mahattvanA vyAkaraNagraMthomAM teozrInI apratima pratibhAnAM darzana thAya che. vALAnA nAmathI suprasiddha kuTuMbamAM vasatA pitA amIcaMdabhAI ane mAtA aMbAbenanA putra rUpe saM. 1957mAM poSa vada 1nA pavitra | darzanazAstrIH teozrIe zrI siddhasena mahArAja kRta gahana dine pU. gurudevano janma thayo hato. teozrInuM janmanAma kAMtilAla dArzanika 'AtrizikAo para kiraNAvalI nAmaka arthagaMbhIra TIkA hatuM. vikramanI vIsamI sadInA vayovRddha, jJAnavRddha ane cAritravRddha racI che. pU. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjanA "zAstravArtA saMghasthavira AcAryadeva zrI vijayasiddhisUrIzvarajI mahArAja samuccaya' upara syAdavAdravATikA nAmanI prauDha TIkA racI che. (bApajI ma.sA.) paNa A ja kuTuMbanA suputra hatA. je kuTuMbamAM upAdhyAya zrI yazovijayajI gaNivaranA keTalAka graMthonI TIkAomAM dharmasaMskAranI paraMparAnI jALavaNI vaDIlo sajAga thaI karatA hoya saptabhaMgI nayapradIpa' upara bAlabodhinI vRtti, 'nayarahasya' upara tyAM temanA bALakomAM e saMskAro pratibiMbita thatAM vAra nathI pramodAvivRtti, 'nayopadeza' upara taraMgiNI-taraNIvRtti, lAgatI. dharmasaMskArone baLa tathA janmajanmAntaranI koI anokhI anekAnta vyavasthA prakaraNam' upara tattvabodhinI vRtti vagere sAdhanAne jore kAMtilAlano dharmarAga, vairAgyaraMga bAlyAvasthAmAM ja vRttio racI che. "nayagocara bhramanivAraNa" dvArA nayasaMbaMdhe dina-pratidina vRddhi pAmato jato hato. ratibhAI, hiMmatabhAI tathA bahuzruta pUrvAcArya bhagavaMtonI vyAkhyAnuM samudghATana ane emAM nAnAbhAI vagere kuTuMbIjano sAthe te saMskAro vizeSa rIte pAMgaravA thatAM bhramanuM nivAraNa suMdara rIte karyuM che. dharmazAstramAM mAMDyA. ane A jIvana e sAdhanAnI siddhinuM aNamola kSetra che 'tasvArtha trisUtri prakAzikA' racIne tattvajJAnanI saurabhane ema daDhapaNe samajatA thayA. vyApakarUpe vistArI che. pravrajyAnA punita paMthe prayANa : pArasamaNino sparza to sAhityarasika: kavi dhanapAlaracita "tilakamaMjarI" uparanI lohane savarNa banAve paNa satsaMgano raMga jIvanamAM zuM pariNAma na parAga TIkA to AcAryazrInI labdhapratiSTha racanA che. lAve? eka subhAgI dine pU. zAsanasamrATazrI AcAryadeva zrI hemacaMdrAcAryanA svopajJa "kAvyAnuzAsana'nI ane "jhaMdAnuzAsana vijayanemisUrIzvarajI mahArAja amadAvAda-pAMjarApoLanA upAzraya upara pradyota nAmaka TIkA teozrInI UMDI sAhityasUjhanI virAjita hatA. pUjyazrInA ziSya paMnyAsazrI vijJAnavijayajI paricAyika che. svopajJa devagurvASTakamAM temaNe zrI neminAtha mahArAja sAthe kAMtilAlano satsaMga cAlyo. e pavitra puruSanA bhagavAna ane zrI nemisUrijI AcAryazrInuM jIvana-kavana suMdara samAgamathI emanI vairAgyabhAvanA utkaTa banatI cAlI. Akhare e rIte gUMcyuM che. dvayarthaka A racanAmAM teozrIe zabdalAlitya ane bhAvanAthI prerAIne, kuTuMbIjanonI anumatinI ciMtA karyA vagara arthagAMbhIrya ThAMsI ThAMsIne bharyA che. eka dhanya dine, saM. 1976nA phAgaNa vada 3nA zubha dine, jJAna-vairAgyanI saumyamUrti pUjaya AcArya zrI jJAnagaMbhIra bhaviSyanA zAsanadyotakara bananAra A caritranAyake mAravADanA Jain Education Intemational Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 bRhad gujarAta mAlavI sTezana pAse godhUma kSetramAM zAMtimUrti vAtsalyavAridhi pU. jJAnasAdhanA karavAnI preraNA satata Ape jatA ane e mATe je paMnyAsazrI vijJAnavijayajI mahArAja pAse, sarpa jema kAMcaLI utAre prakAranI sahAya apekSita hoya te pUrI pADavA prayatnazIla rahetA. tema, saMsAranI mAyA choDI, mahAbhiniSkramaNanA paMthe prayANa karyuM. emanuM jIvana dIvA jevuM hatuM. jema eka dIvAthI aneka dIvA pragaTI saMyamadAtA gurudevazrIe potAnA A nUtana ziSyane muni zrI zake, tema pUjayazrInAM jIvana dRSTAMtamAMthI aneka jIvone preraNA kastUravijayajI nAme ghoSita karyA, maLI che. tema chatAM, jIvanamAM kyAreya pAMDitya bAbata dekhAva sAdhanAmaya jIvanaH 19 varSanI bharayuvAnImAM saMyama karavo, kIrti-nAmanAnA mohamAM kheMcAvuM, potAno mahimA vadhAravA svIkAryA bAda, saMyamadAtA gurudevazrInI nizrAmAM jJAna-tapa- ADaMbaro racavAe teozrInA svabhAvamAM ja na hatuM. balka, vinaya-vaiyAvacca-bhakti-svAdhyAyanI tIvratA ane niSThApUrvaka zrutajJAna prati teo vadhu ne vadhu kRtajJatA dAkhavatA. pUjayazrIno A gurucaraNa sevAnuM sumadhura phaLa pU. munizrI meLavavA lAgyA. viziSTatama guNa hato. zramaNasaMghanA ciMtAmaNiratna samAna A nikhAlasa vRtti, sAdhanAnI atyaMta abhilASA, zIla-samatA- divya vibhUtine pravartaka, gaNi, paMnyAsa, upAdhyAya ane sUripada svAdhyAya-saMtoSa-sAdAI-saraLatA vagere susaMskAronuM siMcana jevAM eka ekathI caDiyAtAM badhAM pado potAne dhanya banAvavA temanI gurukuLa vAsamAM ja evI rIte thayuM ke jethI gurnAdikanI kapAvarSAthI pAse AvyAM hatAM ! pariplAvita thaI gayA. tethI ja to, sahaja rIte teozrInA pUjayazrInI padavIonI jema ja, temanI satata vadhatI jIvanamAM gurubhakti, zratabhakti ane cAritrabhaktino alaukika rahelI ziSya-praziSyonI saMpadAnI vigato paNa sAnaMdAzcarya triveNI saMgama bahu alpa samayamAM ja sAkAra thayo. chellA keTalAka upajAve evI che. temaNe 65 uparAMta ziSya-praziSya zAsanane bheTa dAyakAthI suSamAvasthAmAM rahelI prAkRtabhASAne cetanavaMtI karI ApyA che. emAMnA 9 to vidvAna AcAryo che. ane bIjA punarjIvana ApyuM. ane teozrI prAkRtavizArada, sAhityanA marmajJa padavIro paNa aneka che. chatAM ziSyamohathI teozrI jaLakamaLanI ane AgamajJAtA banyA. potAnA suvizALa jJAna dvArA prAkRtamAM jema alipta ja rahyA hatA. padavIonI jema ziSya-praziSyo paNa pAIvavijJaNa kahA, prAkatavijJAna pAThamALA, sirijaMbUsvAmI temane anAyAse ane ApameLe ja AvI maLyA hatA, ema lAge cariyuM, siri vijayacaMdakevali cariyuM, ArAmasohA kahA, siri che. satayuganA koI saMtapuruSa ahIM kaLiyugamAM utarI AvyA hoya usahanAhacariyuM temaja saMskRtamAM paMca namaskAra stavavRtti, sUrya tema, nikhAlasatA, RjutA ane bhadrikatAne kAraNe teozrIe svasahasranAmamALA, caturvizati jinastavanavRtti, abhidhAna para samudAyanA aneka surivaro ane munivaronAM hRdayamAM mAnabharyuM ciMtAmaNi koSa, caMdrodayaTIkA vagere ane gujarAtImAM paNa zrAvaka sthAna prApta karyuM hatuM. nirAbhimAnI pU. dharmarAjAno potAnA dharmavidhAna, vinaya saurabha, prAkRta vijJAna kathAo bhAga 1-2, paramopakArI gurudevazrI pratyeno AtmasamarpaNabhAva ucca koTino jJAtAputra zramaNa bhagavAna mahAvIra vagere 39 pustakonuM saMpAdana, hato. temanI apAra kRpAvarSAne pariNAme prApta thayelI aNamola sarjana ane bhASAntara karyuM. Ama, teozrIe jIvanamAM prApta saMpadAnA RNane yatkiMcit adA karavAno anumodanIya prayAsa karelI jJAnagaMgAno khajAno saMgha-zAsanane kAyama mATe samarpita temaNe karyo. AvI utkaTa guruniSThAnI dharI upara avalaMbatA karyo. vadhu noMdhapAtra ane Azcarya pamADe evI vAta to e che ke svAdhyAya ane sAdhanAnA naiSThika cakrayugala para vizuddha saMyamano teozrIne potAnA prAraMbhika munijIvanamAM eka divasanI ardhI tejasvI ratha muktimArganA maMgala patha para doDAvI zakyA, ema gAthA karavAmAM tanatoDa parizrama karavo paDato to ya niSphaLatA kahevAmAM bilakula atizyokti nathI. maLatI ane potAnA paramArAdhya pU. gurudevazrI zAsanadhotaka pAvana prasaMgo : sUrimaMtra-sAdhaka pUjayapAda vijayavijJAnasUrIzvarajI mahArAjanA athAga parizrama ane preraNAnA sahAre teozrI jayAre bhaNavA mATe kaMIka pagabhara thavA dharmarAjAe vahelI savAre dhyAnanA viSayamAM sAkSAta samavasaraNaD mAMDyA tyAre temane adhyayana aMge joItI tamAma sAmagrInI bhAva jinezvaranAM darzana karyA ane AvuM koI pavitra sthAna pratikULatA veThavAnI AvI. paraMtu TAMcA sAdhano ane maMda samavasaraNa jevuM bane tevI jhaMkhanA thaI. ane teozrInA vinayI kSayopazama chatAM teozrIe je puruSArtha karyo, je kaSTo veThyAM te ziSya zrI caMdrodayavijayajI (hAla pU. A. zrI vijaya ajoDa che. chevaTe dhAryuM pariNAma nipajAvyuM. A sarva emanA jevA caMdrodayasUrijI) mahArAja chellA 15 varSathI bhAre jahemata uThAvI koIka viralAthI ja bane evI vAta che ! potAnA A anubhavamAMthI tathA potAnA gurubaMdhu (saMsArI moTAbhAI) pU. AcAryazrI bodhapATha pAmIne ja hoya tema, teozrI paNa, jyArathI pote vijayaazokacandrasUrijI mahArAja muhUtAAdamAM sa jyArathI pote vijayaazokacaMdrasUrijI mahArAja muhUrnAdimAM saMpUrNa sahakAra (jJAnasAdhanAmAM) pagabhara thayA tyArathI mAMDIne jIvanamAM aMtima ApI, samovarasaNanI e jhaMkhanAne sAkAra banAvI che. tema ja baMne zvAsa sudhI potAnA saMparkamAM AvanAra tamAma vyaktione gurubaMdhuoe upakArI gurudevanA chellA 32 varSathI satata Jain Education Intemational Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 210 sAnnidhyamAM rahI, gurubhakti-anubhavajJAna Adi guNo saMpAdana saMskAra saMjIvatI. tapa, dhyAna, yogatA praNetA, karyA che. ane atyAre gurubhaktinAM mIThAM phaLa anubhavI rahyA che. adhyAtmatiSTha yogIrAja pU. dharmarAjAnI puNya nizrAmAM muMbaI - mATuMgA, surata, bhAvanagara, sAbaramatI Adi sthaLoe aMjanazalAkA utsavo ujavAyA che. ane pU. A. zrI vijayacaMdrasUrijI mahArAja muMbaI-mATuMgA, copATI, prArthanAsamAja, kurlA, neminAthajI zrI vardhamAnasvAmInA punita nAmathI prasiddha vardhamAnapura (pAyadhunI), koTa tema ja surata-zAhapora, vaDAcauTA, gopIpurA, (vaDhavANa) nagarImAM pUjayazrIe deha dhAraNa karyo hato. A nagaramAM chApariyA zerI, desAI poLa, kIma, bhAvanagara-saradAra nagara, vasatA jaina agraNI jetasIbhAI ane jaDAvabena e pUjayazrInAM mahAvIra vighAlaya tathA amadAvAda - sAbaramatI, sarakheja, mAtA-pitA, saM. 1955nA kArataka suda pUrNimAe janma lIdho. lIMbaDI, ane chelle teozrIe karela jinazAsana-prabhAvaka prasaMgo jainazAsananI sevAno eka saMketa maLI gayo. temanuM saMsArI nAma upara suvarNa kaLazanI jema pAlItANA - siddhagiri upara navanirmita cunIlAla, cunIlAlanuM mana nAnapaNathI ja vairAgya tarapha vaLyuM hatuM. bAvana devakulikAothI atyaMta zobhAyamAna jinaprAsAdomAM 504 dhArmika ane vyAvahArika zikSaNa lIdhuM emAM mAtAnAM avasAnano prabhujInI pratiSThA karI. vRddhAvasthA hovA chatAM dareke dareka prabhujIne AghAta cunIlAlane vairAgya bhAvanA tarapha vadhu laI gayo. vAsakSepa karI jIvanane dhanyatama banAvyuM. eTale pote jayAM vairAgyavAsita putrane joI pitAe anumati ApI ane birAjamAna hoya tyAM sarvatra cotho Aro pravartato hoya tema sarvane rAjanagaramAM sthAnakavAsI dIkSA lIdhI ane munizrI cunIlAlajI lAgatuM. banyA. saMsArI pitA cha mahinAmAM gujarI gayA. AtmasukhanI zodha jIvananI sarvotkRSTa sAdhanAne siddha karI cUkelA A divya karanAra, pUrvajanmanA abhyAsI cunIlAlajI mahArAjanuM satata vibhUti upara sojitrA mukAme saM. 2032nA vaizAkha vada 13nI ciMtana cAlu hatuM. daramyAna yoganiSTha AcAryazrI buddhisAgarasUrijI sAMje tabiyata narama hovAnI sAthe hRdayarogano humalo thayo. mahArAjano samAgama thayo. e samAgama sonAmAM sugaMdha hato. pU. maraNAsanna sthitinI tIvra asara hovA chatAM teozrI prasanna citte kesarasUrijI mahArAjano paNa paricaya thayo. pariNAme saM. vadhu ne vadhu svAdhyAyanI mastImAM mahAlatA jaNAtA hatA. A samaye 1978mAM vaizAkha sudI - 3 nA zubhadine saMvegI dIkSA aMgIkAra sarva zramaNabhagavaMto, saMghanA AgevAno tathA bhAvikagaNa sevAmAM karI. pU. kezarasUrijI ma.sA. nA ziSya muni caMdravijayajI banyA. khaDe page hAjara hatA. jayAre bIjI bAju jIvanadIpa bujhAvAnI saMyama jIvanamAM temanI zraddhA deDha thatAM pAdarA mukA taiyArImAM vadhune vadhu Atmateja pAtharato jato hato. pUjayazrIno aSADha suda - 3 nA divase vaDI dIkSA grahaNa karI ane ratnatrayInI "oma hrIM ahaM namaH"no jApa cAlu ja hato. jANe jIvanaparyata sAdhanA mATe A jAgRta sAdhuvara kAryarata banyA. karelI gurusevA, hRtopAsanA ja na hoya zuM ! vahelI savAre 4 kalAka AbuvALA pU. zAMtisUrijI ma.nA paNa pragADha paricayamAM ane 02 miniTe, jANe bhUmitala uparanuM temanuM kArya pUrNa thayuM hoya AvyA ane AdhyAtmika vikAsa ghaNo thayo te pachI aneka tema, svarge padhAryA. te pahelAM traNa-sADAtraNa vAge to temanI zrIsaMghonI vinaMtIthI saM. 1995mAM poSa suda - 2 ne divase nityakramAnusAra navakAravALI, jApa-dhyAna, jIvanamAM karelI pAlItANAmAM gaNi - paMnyAsapadathI vibhUSita karavAmAM AvyA. yAtrAonuM saMsmaraNa vagere AtmaramaNatAnI prakriyA cAlu ja hatI. nAnA bALako mATe pAThazALAo zarU karAvI. pUnAmAM vardhamAna tapa jIvananI aMtima kSaNomAM paNa saMyama-sAdhanAno teja-caLakATa comera AyaMbila khAtAnI sthApanA karAvI. jaina sahAyaka phaMDa ekaThuM prasarIne saune AMsubhInA karI gayo ! jIvananA aMtima zvAsa sudhI karAvavAmAM preraNA karatA rahyA. zerIsA vagere sthaLe tIrtha pratiSThA AtmAnA rome rome jinazAsana ane gurudeva pratye atUTa sneha mahotsava karyA. vaDAlI, saradArapurA tathA siddhakSetramAM udyApananI hato. teonI sarvotkRSTa guNothI sabhara ArAdhanA e sarvane ujavaNI karAvI, mATuMgA (muMbaI)mAM gujarAtI tathA kacchI ema banne preraNA paraba banI rahe, kAyamano jAjaramAna itihAsa banI rahe te upAzraya tathA khaMbhAtano lADavAno upAzraya banAvavAmAM mATe dharmarAjAnI gurumUrti gurumaMdiramAM sojitrA mukAme sakala pUjayazrInI preraNA che. mavADA, pAlItANA, valasADa, yevalA, saMghanA darzanArthe pratiSThita karavAmAM AvI. evA e pUnA, muMbaI Adi sthaLe temanA cAturmAsa daramyAna siddhAMtamahodadhi, guNagAMbhIryanidhi, zrutasthavira kRpALue potAnuM mahAmahotsavapUrvaka bhavya upadhAna tapanI ArAdhanAo thaI. jIvana kRtakRtya, dhanyAtidhanya banAvI, jinazAsananAM aneka saM. 2017mAM aneka zrI saMghonI vinatithI bIlImorAne prabhAvapUrNa kAryothI potAnuM nAma jaina zramaNonI paraMparAmAM tema ja AMgaNe mA.zu-6ne divase lagabhaga eka so gAmonA AgevAnonI jaina zrutasAhityanA itihAsamAM suvarNAkSare aMkti karyuM che ! hAjarImAM pUjyazrIne AcAryapade ArUDha karavAmAM AvyA - Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 pUjyazrInI AcAryapadavIno prasaMga khUba ja ThAThamAThathI yojAyI. hato. aneka prakAranA zAsanasevAnAM kAryo karI seM. ra0ra8nA vaizAkha zuda - 3 ne ravivAre 60 varSano sudIrgha dIkSA paryAya pALI kALadharma pAmyA. anumodanAnA prabhAvarUpe kalakattA bhavAnIpuramAM bhavya mahotsava ujavavAmAM Avyo hato mahAta tyAgI, vairAgI, samatAtA sAgara, tavakAsamaMtratA ArAdhaka, vacanasiddha mahAtmA, samartha zAsanaprabhAvaka, mahArASTra-kesarI pU. A. zrI vijayayazodevasUrijI ma. saM. 1944nA caitra vada 13nA zubha divase dharmanagarI amadAvAdamAM pUjyazrIno janma thayo. temanuM saMsArI nAma sIMgabhAI hatuM. pitAnuM nAma lAlabhAI ane mAtAnuM nAma gajarAbAI hatuM. kuTuMba jainadharma pratyenI zraddhA, bhakti ane saMskArathI raMgAyeluM hatuM. AvA dharmaparAyaNa kuLamAM janmavAnuM bhAgya jesIMgabhAIne prApta thayuM. kuTuMbanA dharmanA saMskAro ane deva-guru uparanI dRDha zraddhA - A pramukha guNo temanAmAM bAhyAvayathI ja vaNAI gayA hatA. bhoga-upabhoganAM sAdhano vacce paNa temanuM mana tema ja dhyeya saMyamajIvananI anumodanA tarapha ja rahetuM. kALa vaheto rahyo. jesIMgabhAI bhaNI gaNIne yauvanavaya pAmyA. gRhasthadharmane svIkAratA teo paraNyA ane sAthe sAthe peDhInI aneka javAbadArIo paNa saMbhALI lIdhI. kartavyanI kasoTImAM kuzaLatA dAkhavI vyavasAyamAM nAmanA meLavI. bajAramAM peDhInI Abaru paNa khuba vadhArI. A badhuM prApta chatAM temane mana to jinA, pravacanazravaNa, japa-tapa ane ArAdhanA ja mukhya hatAM. ArAdhakonA vargamAM temanuM sthAna mokhare hatuM. saMsAranAM phaLa svarUpa traNa putro thayA. prasaMge prasaMge jesiMgabhAIno AtmA saMsAra pratye udAsIna banavA lAgyo. gRhastha dharmanuM pAlana saMyama sAthe karavA lAgyA. evAmAM eka prasaMga dhyAna kheMce tevo banyo. moTA putra sArAbhAInAM lagna levAyAM. gharamAM utsAhano pAra na hato. paNa jesiMgabhAInA manamAM udvega hato. A lagnaprasaMganI anumodanA mATe teo taiyAra na hatA. temane lAgatuM ke ApaNe e karyuM, chokarAoe karaze paNa A karavA jevuM nathI e cokkasa che. putranAM lagnanA divase savAre UThe che ane sIdhA pauSadhazALAmAM jaI pauSadha uccare che. cAritradharma pratyenI temanI UMDI zraddhA A prasaMgathI jaNAI Ave che. vi.saM. 1991mAM pU. A. zrI vijayadAnasUrIzvarajI mahArAja, pU. paM. zrI premavijayajI mahArAja tathA pU. muni zrI rAmavijayajI mahArAjanuM comAsuM amadAvAdamAM hatuM. pravacanamAM mAnavamedanIno pAra raheto nathI. guru bhagavaMtonI abhilASA bRhad gujarAta phakta 'savi jIva karuM zAsanarasI' hoya che. teo Avela takone sAthI le che. pU. paM. zrI premavijayajI mahArAje zradarano pArakhI lIdhAM. ane eka divasa pauSadhamAM rahelA zrAvakone pUchyuM, 'bolo bhAI, A jesiMgabhAI cAritra le to temanI sAthe koNa koNa taiyAra che ?' A vAtamAM ArAdhakoe sAro evo utsAha darzAvyo. sAya evA abhigraho thayA. jesIMgabhAIe paNa nirNaya jaNAvyo ke, 'AvatAM comAsA pahelAM dIkSA levI, nahitara aSADhI caudazathI upavAsa karavA.' AvA abhigrahathI sarva kuTuMbIjano akaLAI UMcA paNa jesIMgabhAI temanA nirNayamAM makkama hatA. Akhare temanI makkamatAno vijaya thayo. saM. 1981nA phAgaNa suda bIjano divasa dIkSAgrahaNa mATe nakkI thayo. e puNya divasa AvI pahoMcatAM pU.A. zrI vijayadAnasUrIzvarajI mahArAjanA varada haste jesIgabhAIo ane bIjI paNa sAthIe dIkSA grahaNa karI. kuTuMbIono ukaLATa have ullAsamAM palaTAI gayo hato. ImA prasaMge vhorAvavAnAM kapaDAM, pAtrAnAM upakaraNonI chAba patnIe mAthe lIdhI. putro-putravadhuo paNa ulaTabhera AgaLa AvyAM. jyAre jesiMgabhAI varasIdAna ApatA rAjanagaranA rAjamArgo parathI pasAra thayA tyAre dhana dhanya banI gayuM. dIkSA maMDapamAM jesIMgabhAI jesIMgabhAI maTI munizrI jazavijayajI banI gayA. saMsArano tyAga karI, tyAganA mArge zrI rAmavijayajInA ziSya banI gayA. A dIkSA-mahotsavanI bhavyatA nIrakhI pu. A zrI vijaya vallabhasUrijI mahArAje paNa muktakaMThe prazaMsA karI ke, "yaha to isa kAlake zAlIbhadra kI dIkSA huI.'' dIkSA bAda munizrI jazavijayajI jJAnasAdhanAmAM layalIna banI gayA. saMSama jIvananI kriyA karavAmAM ekatAna banI gurvijJAnuM pAlana-vinayAdI guSTha sAdhavAmAM utsuka banI, anya munirAjo mATe eka AdarzarUpa banyA. saMyamayAtrAmAM pragati karatA rahyA. yogyatA pramANe se. 1995mAM zi-paMnyAsapada, saM. 2004mAM upAdhyAyapada ane sa. 2005mAM AcAryapade ArUDha thai AcAryazrI vijayayazodevasUrIzvarajI tarIke jAhera thayA. pUjayazrInI saMyama sAdhanAmAM temaja zAsanaprabhAvanAmAM paNa agresara rahyA. teozrIe mahArASTra ane khAnadezamAM vicarI tyAMnI prajA dharmazraddhAnuM adbhuta siMcana karyuM. anaMtA upakAra karyA, je mahArASTra kadI vIsare tema nathI. mahArASTramAM teo 'mahArASTra kesarI' tarIke ja oLakhAtA rahyA. pU. A.zrI vijaya bodevasUrIzvarajI mahArAjanuM sthAna viziSTa hatuM. namaskAra mahAmaMtranI satata ArAdhanA e pUjyazrIno jIvanamaMtra hato. jIvananI eka paNa paLa ArAdhanA vinAnI javA detA na hatA. namaskAra mahAmaMtra teozrInA pUrA jIvanamAM ane nasenasamAM vyApI gayo hato. AMgaLIonA veDhe ahoniza jApa Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke pratibhA darzana je 219 cAlu ja raheto. A paddhatithI temaNe 36 karoDa 63 lAkha yativaryanA bIjA eka ziSya yatizrI rAjavijayajI hatA. teo mahAmaMtrano jApa karyo hato. zAsanamAM karoDo mahAmaMtranA ArAdhaka guruzrInI mULa gAdI jayAM hatI te cAMdarAI gAmamAM rahetA hatA. AtmA tarIke teozrInuM gauravavaMtu sthAna che. AvI ajoDa hemacaMdranI vaya nAnI hovAthI tenA manane AnaMda thAya, navuM navuM ArAdhanAnA baLe pUjayazrInuM aMtaHkaraNa prasanna rahetuM. sAdhanAnA jovA jANavA maLe ane e bahAne haravA-pharavA maLe evA - baLanI mastImAM teozrIe dharmaprabhAvanAnAM aneka kAryo karyA che. AzayathI zrI lakSmIvijayajIe kSemacaMdane cAMdarAI mokalyA. tyAM saujanya : pU. paM zrI zivAnaMdavijayajI ma.sA.nI preraNAthI paNa keTaloka samaya rahIne kSemacaMdra adhyayanamAM pravRtta rahyA. A che. mU. pU. jaina saMgha cAMdavaDa (mahArASTra) samaya daramiyAna temaNe pratikramaNanAM sUtro ane jIvavicArAdi. saraLatA ane saumyatA, audArya ane zairyatA prakaraNono abhyAsa pUrNa karyo ane dhIre dhIre yatizrInI kRpAnA baLe saMskRta bhASAno abhyAsa zarU karyo. daramiyAna teo thoDA samaya dhAraka yogIrAja mATe cAMdarAIthI Ajodara guruzrI pAse rahevA AvyA. pU. A. zrI zAMtivimalasUrIzvarajI ma. yatisaMpradAyamAM : pUnAmAM zrI cAritravijayajI nAmanA janmavuM. jIvavuM ane maravuM e jagatano sarvasAmAnya niyama yativarya hatA. teo prakAMDa vidvAna ane maMtravidyAnA ajoDa jJAtA che. paraMtu janmIne jIvI jANe che, jIvIne marI jANe che te hatA. eka samaye potAnA mitra paM. zrI vivekavardhana sAthe temanI itihAsamAM amara banI jAya che, jagata ene vaMdana kare che. AvI mulAkAta thatAM bALaka kSemacaMdra temanI najaramAM AvyA. sAmudrika virala vibhUti pUjya AcArya zrI zAMtivimalasUrijI mahArAjano vidyAnA baLe temane kSemacaMdramAM kaMIka vizeSatA jaNAI. temaNe janma saM. 1959nA bhAdaravA suda pAMcame rAjasthAnamAM kSemacaMdrane potAnI sAthe mokalavA 5. zrI vivekavardhanane Agraha aitihAsika jhAlora jillAnA jetunagaramAM thayo hato. temanA karyo. paM. zrI vivekavardhane satya ghaTanA jaNAvI ke tene laI javo hoya pitAnuM nAma mAladevajI ane mAtAnuM nAma yamunAdevI hatuM. teo to yati zrI lakSmIvijayajIne maLavuM paDe. kAraNa ke temaNe ja dharmaparAyaNa, bhadrapariNAmI, samAdhAnapriya ane prAmANika hatAM. hemacaMdrane abhyAsa arthe potAnI pAse mUkyA che. A vAta jANI temane dhamadivI, umAzaMkara ane kSemacaMdra nAme traNa saMtAno hatAM, e zrI cAritravijayajI Ajodara AvyA. zrI lakSmIvijayajIne maLyA saMtAnonA AnaMdakillolathI temanuM ghara bharyuM-bharyuM hatuM, evAmAM ane kSemacaMdrane potAnI pAse mokalavA hArdika Agraha karatAM kahyuM : kudaratanI koI akaLa lIlA ke pitA mAladevajI ane mAtA "mane bALaka kSemacaMdramAM abhuta teja dekhAya che ane pUnAnI mArI yamunAdevI thoDA divasanA aMtare ja ekAeka svargavAsI banyAM. gAdI mATe huM AnAmAM ghaNI yogyatA jouM chuM. jo tame kSemacaMdrane pariNAme traNeya saMtAno nirAdhAra banI gayAM. A vAtanI jANa mArI sAthe mokalo to jainasamAja upara tamAro ghaNo upakAra thaze." najIkanA Ajodara gAmamAM birAjatA yativarya zrI lakSmIvijayajIne zrI lakSmIvijayajI pote yati hovA chatAM niHspRhI hatA. vyaktinA thaI. zrI lAlavijayajInA bIjA nAme paNa oLakhAtA A hita ane ahitane samajI zake tevA vivekacakSusaMpanna hatA. temaNe yativaryazrI adabhUta prabhAvazALI hatA. pote karela viziSTa atyaMta prasannatAthI ane hArdika AzIrvAda ApavApUrvaka kSemacaMdrane sAdhanAone kAraNe rAjasthAnamAM emanI khyAti "samartha camatkArI zrI cAritravijayajI sAthe pUnA mokalyA. prAMte eka divasa kSemacaMdrane mahAtmA' tarIke hatI. A yatizrI sAthe mAladevajIne ghaniSTha saMparka yatisaMpradAyamAM dIkSA ApavAmAM AvI ane temanuM nAma yati zrI hato. AthI yatizrIe traNeya bALakone potAne tyAM bolAvI lIdhAM kSamAvijayajI rAkhavAmAM AvyuM. ane emanI badhI javAbadArI potAnA upara laI lIdhI. Ama, sAdhanAnA mArgeH zrI kSamAvijayajInI buddhi tIvra hatI. zrI keTaloka samaya vItatAM zrI mAladevajInI putrI dharmAdevIne tenA cAritravijayajI pAse rahIne temaNe vadhu UMDANathI adhyayana karyuM. mAmAM potAnI sAthe potAnA ghera laI gayA, umAzaMkarane teozrIe yatijIvanamAM Avazyaka gaNAtA evA Ayurveda, tIrthayAtrAnI bhAvanA thatAM teo tIrthayAtrAe gayA ane kSemacaMda jayotiSa, Adi viSayono abhyAsa karyo ane dhIre dhIre emAM yativarya pAse rahyA. pAraMgata banyA. zrI cAritravijayajI pUnAnA khyAtanAma tivarya - trIjA ane sauthI nAnA saMtAna hemacaMdra yatizrI pAse AvyA hatA. pUnA, guDA ane agavarImAM temanI gAdI hatI. temanI tyAre temanI vaya mAMDa sAta varSanI hatI. nAnI vaya hovA chatAM samRddhi paNa ghaNI vizALa hatI. AvakanAM sAdhano paNa ghaNAM hatAM. temanI buddhipratibhA adbhuta hatI. gurudeva temane jeTalo pATha AthI teo e badhI milakatonA yogya vArasadAranI zodhamAM hatA, ApatA te sAMja sudhImAM saMpUrNa taiyArI karI letA. ane jANe ghaNAM ane temanI A zodha kSemacaMdranI prApti pachI saphaLatAmAM pheravAI varSothI AvaDato hoya tema bIjI savAre yatijIne saMbhaLAvatA. A hatI. kSemacaMdrane pAmIne teo ghaNA prasanna hatA. vadhu prasannatAnI Jain Education Intemational Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 je bRhad gujarAta, vAta to e hatI ke zrI lakSmIvijayajI mahArAje paNa udAratA samajAvyuM. zrI kSamAvijayajI Ameya sAcA sAdhujIvana pratye dAkhavIne ziSyalAlasAmAM taNAyA vagara A AzAspada bALaka pahelethI AkarSAyA hatA. emane zrI hiMmatavimalajI mahArAjanI potAne soMpI dIdho hato ! ane enuM ja suphaLa hatuM ke teo vAtothI vadhu baLa maLyuM. teo zuddha saMyama jIvana aMgIkAra karavA kSemacaMdrane dIkSA ApIne zrI kSamAvijayajI banAvI zakyA hatA. zrI vadhu prerita thayA. temaNe zrI hiMmatavimalajI mahArAjane potAne zuddha kSamAvijayajImAM dhIratA, daDha manobaLa, sevAvRtti, niHsvArthatA munidharmanI dIkSA ApavA vinaMtI karI. zrI kSamAvijayajImAM zrI Adi aneka guNo zrI cAritravijayane dekhAyA hatA. AthI hiMmatavimalajI mahArAjane vizeSa yogyatA jaNAtAM emanI suMdara patijIvanamAM mahattvanA evA maMtrazAstranA abhyAsamAM zrI manobhAvanAthI prasannatA pAmIne munijIvananI dIkSA ApI. vaibhava kSamAvijayajIne joDavAmAM AvyA. ane dhIre dhIre temaNe ghaNI choDIne teo yati maTIne muni banyA. zrI kSamAvijayajI maTIne siddhio prApta karI. temane yogasAdhanAmAM paNa ghaNo rasa paDyo "munizrI zAntivimalajI' banyA. A zreSTha kAryanuM nimitta banyuM hato. tethI temaNe te viSayamAM paNa UMDuM kheDANa karyuM. teo kalAko mahArASTra prAMtanuM 'taLagAma" nagara. munijIvananI saMsAratAriNI sudhI yogasAdhanAmAM ane dhyAnamAM lIna banI rahetA. AthI teo dIkSAno e hato jeTha suda 3, guruvArano dhanya divasa ! varSa saM. maMtravidyAnI sAthe yogavidyAmAM paNa pAraMgata banyA. 1983! yativarya zrI lakSmIvijayajInA agamya svaprano saMketa zrI kSamAvijayajI bAlyAvasthA ane taruNAvasthA kyAranI jANe have spaSTa thato hato ! yatisaMpradAyamAM eka dIpaka to pragaTyo ya vaTAvI cUkyA hatA. teozrI zrI cAritravijayajInA hato, paNa te dIpaka tyAMthI alopa thaI ne jANe munijIvanamAM uttarAdhikArI paNa thaI gayA hatA. temanI badhI milakato potAnA ajavALAM pAtharavA sarajAyo hato ! adhikAramAM AvI gaI hatI. yatigAdInA svAmI hovAne kAraNe zrI mahAvIra prabhunI zramaNa paraMparAmAM jagavikhyAta temanI pAse bIjI koI kacAza nahotI. teo je dhAre te karavA mATe jagadaguru zrI hIravijayasUri thayA. temanI ziSya paraMparAmAM svataMtra hatA. to paNa kyAreka kyAreka pote UMDA vicAromAM garakAva mukhyatve traNa zAkhAono vaTavRkSa jevo vistAra che. sAgarazAkhA, thaI jatA. temaNe jaina darzananAM ghaNAM zAstronuM manana karyuM hatuM. - vijaya zAkhA ane vimalazAkhAnA nAme oLakhAtI A traNe jainadharmanAM tattvajJAnamAM teo otaprota thaI gayA hatA. zAkhAoe jinazAsanane caraNe samartha, prabhAvaka, mahAna AcAryo satyAsatyano svayaM nirNaya karI zakavAnI pratibhAno temanAmAM ane sAdhuonI mahAmUlI bheTa dharI che. A traNe zAkhAo paikI vikAsa thayo hato. AthI teo potAnA aMgata jIvana vize ghaNI vimalazAkhAno paNa eka anokho ane gauravavaMto itihAsa che. vAra ciMtana karatA ke, "kyAM prabhuno tyAgamArga, kyAM mAruM jIvana !. A zAkhAmAM tyAgapradhAna, kriyApradhAna aneka munipuMgavo thayA che. kyA pUrvanA tyAgapradhAna mahApuruSo, kyAM mAruM mohapradhAna temAM eka nAma zrI jJAnavimalasUrijInuM che. temaNe gujarAtI geya jIvana ! kyAM munijIvana, kyAM yatijIvana ! - Ama, potAnA sAhityane samRddha karavAmAM potAno ghaNo moTo phALo Apyo che. yatijIvanane munijIvana sAthe sarakhAvatAM temane ghaNI vAra pote taduparAMta saMskRta Adi bhASAomAM paNa temaNe adbhuta khoTe raste hovAnI anubhUti thaI AvatI. ghaNI vAra teo A sAhityasarjana karyuM che. AvA prauDha, pratibhAsaMpanna ane ujjavaLa bAbatamAM vicAra karatA. dhIme dhIme temanA manamAM pratIti thaI gaI caritranA pAlaka, nAma jevA ja guNanA dhAraka zrI jJAnahatI ke tyApradhAna munijIvana ja satyamArga che. ghaNAM manomaMthanane vimalasUrie mAtra vimalazAkhAne ja nahIM, samagra jinazAsanane dIpAvyuM che. paM. zrI muktivimala gaNi e vimalazAkhAnA bIjA aMte taiyAra thayeluM e "navanIta' hatuM. temaNe nakkI karyuM ke A viSayamAM koI vidvAna sAdhu sAthe UMDANathI carcA karavI. evo prakAzamAna sitArA che, jemaNe kalpasUtranI vikhyAta subodhikA avasara eka vAra AvI Ubho, pote icchatA hatA evA zramaNa zreSTha TIkAno saMkSepa karyo che. e sivAya paNa temaNe aneka prauDha graMthonI anAyAse maLI gayA. e hatA pU. paMnyAsapravara zrI hiMmata racanA karI che. AvuM ja eka nAma paM. zrI kalyANavimalajI vimalajI mahArAja. mahArAjanuM che. jainonA mahAna tIrtha zrI siddhagirirAjanI yAtrAe AvanAra pratyeka yAtrika yAtrA karIne UtaryA pachI talATI pAsenA satyapaMthanA rAhI: zrI kSamAvijayajI je prazno ghaNA samayathI bhAtAkhAtAmAM AvIne bhAtuM vApare che. paraMtu ghaNAM ochA lokone vicAratA hatA te prazno vize temaNe paM. zrI hiMmatavimalajI A bhAtAkhAtAnA itihAsano khyAla haze. A bhAtAkhAtA vize mahArAja sAthe mokaLAzathI carcA-vicAraNA karI. paMcamahAvratanuM sauprathama vicAra zrI kalyANavimalajI mahArAjane Avelo. teozrI vAstavika svarUpa zuM che, vAstavika munijIvana kevuM hoya, ekavAra girirAjanI yAtrA karIne UtarI rahyA hatA tyAre talATIe yatijIvanamAM vyaktie kevAM kevAM akartavyo karavAM paDe e, zrI AvatAM temaNe joyuM ke uparathI UtarelA yAtriko thAkanA kAraNe hiMmatavimalajI mahArAjazrIe khUba UMDANathI zrI kSamAvijayajIne tarasyA thavAthI 'satIvAva' nAmanI vAva pAse Avela eka Jain Education Intemational Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 221 parabamAMthI pANI pItA hatA. A rIte pANI pItAM zrAvakone joIne teo ATalI jaipha vaye paNa apUrva samatAnA dhAraka hatA. chevaTa sudhI temanA manamAM thayuM ke jo girirAjanI yAtrA karIne AvanAra yAtrika apramattapaNe badhI kriyAo karatA. AvA mahAna prabhAvazALI mATe ahIM bhAtuM ApavAnI ke evI koI vyavasthA thAya to kevuM - paMnyAsapravara zrI hiMmatavimalajI mahArAjano saM. 2010nA sAruM! Ama vicArIne teo potAnA mukAmamAM pAchA pharyA. vaizAkha suda 10nA divase amadAvAdanA devAsAnA pADAmAM AvelA girirAjanI yAtrArthe Avela potAnA bhakta rAyabAbu uttamacaMdajI vimalagacchanA upAzrayamAM svargavAsa thayo. sakala saMgha A prasaMge nAharane temaNe e vicAra jaNAvI ghaTatuM karavA preraNA ApI. zokAtura banyo. emanA upadezano tarata ja svIkAra karIne bAbu uttamacaMdajIe AcAryapadano bhAra : 5. zrI zAMtivimalajI mahArAjane potAnA vyaktigata kharce talATImAM bhAtuM ApavAno prAraMbha karyo. AcAryapada grahaNa karavA mATe vAraMvAra bhakto taraphathI vinaMtIo prAraMbhamAM bhAtAmAM caNA ApavAmAM AvatA hatA. tyAra pachI seva thayA karatI. samudAyanA munivaro, sAdhvIjIo paNa A Agrahane mamarA, dahIM-DhebarAM ApavAnuM zarU karyuM. uttarottara vikAsa thatAM bevaDAvatAM, kintu teo AcAryapadano bhAra svIkAravA haMmezA nA lADavA-gAMThiyA ApavAnuM zarU thayuM. pachIthI zeTha ANaMdajI ja pADatA. paraMtu chevaTe temaNe AcAryapada svIkAravAnuM mAnavuM ja kalyANajInI peDhI hastaka A bhAtAkhAtAno vahIvaTa AvatAM Aje paDyuM. ane saM. 2020mAM mahA mAsanI 4ne zanivAre zrI to teno khUba vikAsa thayo che. bhAtAnI A prathAnuM tyArapachI ghaNA upariyALA tIrthamAM hajAro mANasonI medanI samakSa pU. A. zrI tIrthomAM anukaraNa thayuM che. A bhAtAkhAtAnA AdyapraNetA 5. zrI kalyANavimalajI gaNi vimalazAkhAnA eka dedIpyamAna nakSatra che. vijayanyAyasUrIzvarajI mahArAjanA varada haste temane AcAryapada AvAM to keTalAMye zramaNaratno vimalazAkhAnI ratnakhANamAM samaye arpaNa karavAmAM AvyuM ane AcAryapada prApta thatAM teo AcArya zrI zAMtivimalasUrIzvarajI nAme prasiddhi pAmyA. samaye pAkyAM che. e ja vimalazAkhAmAM paM. zrI hiMmatavimalajI mahArAja thayA. teo jainazAsananA mahAna prabhAvaka ane aneka vihAranAM kSetro ane parivAraH pU. AcAryazrIe siddhionA svAmI hatA. temaNe 22 varSanI bharayuvAvasthAmAM rAjasthAna, madhyapradeza, uttarapradeza, mahArASTra, gujarAta, saurASTra saMyamajIvana aMgIkAra karyuM hatuM ane zAsanaprabhAvaka paM. zrI Adi prAMtomAM vihAra karyo che. aneka tIrthonI yAtrAo, aneka amRtavimalajI mahArAjanuM ziSyatva svIkAryuM hatuM. AgaLa jatAM pratiSThAo, saMghayAtrAo, tapa-utsavo Adi zAsanahitakArI emanI yogyatA joIne temane kramazaH gaNi ane paMnyAsapada anekavidha pravRttiomAM sakriya rIte saMkaLAyelA rahyA che. temanA ApavAmAM AvyuM hatuM. zAsananI mahAna prabhAvanAo karatA A upadezathI pratibaddha thaIne aneka puNyAtmAo emanA caraNe dIkSita mahApuruSa itihAsanA pAne amara banI gayA che. emanA caraNe thayA che, jemAM zrI devavimalajI, zrI narendravimalajI, zrI dIkSita thayA pachI muni zrI zAntivimalajI Agamika adhyayanamAM gautamavimalajI, zrI haribhadravimalajI, zrI padmavimalajI tathA zrI pravRtta banyA ane samayanI saritAnA vahevA sAthe munizrIe ghaNuM pradyumnavimalajInA ziSya zrI vijayavimalajIno samAveza thAya che. jJAna saMpAdana karyuM. temanI jJAnaprAptithI anekavidha yogyatAothI teo baMne AcAryazrInA vaDIla baMdhu zrI umAzaMkarajInA suputro che. AkarSAIne temanA gurudeva paM. zrI hiMmatavimalajI mahArAje muni zrI haribhadravimalajI tathA zrI gautamavimalajIno svargavAsa rAjasthAnanAM cAMdarAI mukAme saM. 1997nA mahAsuda 6, AcAryazrInI vidyamAnatAmAM ja thayo hato. guruvAranA pAvana divase gaNipadathI ane te ja varSanA mahA suda aMtaraMga ane bAhya jIvanaH pUjaya AcAryazrI je vicAratA 10, ravivAranA zubha dine paMnyAsapadanA pradAnathI zrI te ja kahetA ane je kahetA te ja karatA. emanA aMtaraMga ane zAntivimalajI mahArAjane alaMkRta karyA. bAhya jIvanamAM koI virodhAbhAsa jovA na maLato. mana-vacanaguruvirahanI vyathA : . zrI zAntivimalajI mahArAjanI kAyAne ekarUpa rAkhavA e ja jIvananI sAcI siddhi che. A siddhi gurusevA addabhuta hatI. teo gurunizrAe ja kAyama rahetA, teozrImAM jovA maLatI. teozrI aneka mAMtrika siddhionA guruzrIno paDyo bola jhIlI letA. teo uttarAdhyayanasUtramAM - svAmI hovA chatAM te viSayanA ahaMkArathI haMmezA dUra rahetA. jaNAvyA mujaba "iMgiyAkAra-saMpanne' ja hatA. gurunizrAe teo sAthosAtha aMgata hita mATe kyAya paNa siddhiono upayoga karatA bhAratabharamAM vicaryA, aneka tIrthonI yAtrAo karI. guruzrInA nahIM. jayAre jayAre siddhino upayoga karavo paDe tyAre tyAre tamAma kAryomAM teo pUraka banI rahyA. saM. 2010mAM teo "savijIva karuM zAsanarasI'nI ucca bhAvanAthI prerAIne ja siddhino rAmAnugrAma vihAra karatA amadAvAda padhAryA. A samaye paM. zrI upayoga karatA. A saMdarbhamAM emanA jIvanano eka mahattvano hiMmatavimalajI mahArAjanI vaya 107 varSanI thaI hatI. ATaluM prasaMga yAda Ave che. A prasaMga saM. 1998no che. te samaye teo dIrgha Ayu bhogavavAnuM saubhAgya ghaNA ochA munivarone maLyuM che. zrI paMnyAsa hatA. pU. gurudeva paM. zrI hiMmatavimalajI mahArAjanI Jain Education Intemational Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 je bRhad gujarAta nizrAmAM vADAsinoramAM prabhupratiSThA mahotsavano prasaMga UjavAI pUjyazrInI mAMtrika vyakti tarIke ghaNI khyAti hovAthI rahyo hato. A prasaMge zrI saMghe 'navakArasI'nuM Ayojana karyuM hatuM. emanI pAse avAranavAra aneka loko potAnA prazno laIne kintu te samaye bhAratabharamAM rezaniMganI kaDaka vyavasthA amalamAM AvatA. paraMtu teozrI darekane vAtsalyabhAvathI 'pUrvakRta azubha. AvI hatI. tethI vADAsinoranA dIvAna taraphathI 'saMgha jamI zakaze karmonA udayathI ja jIvanamAM Adhi-vyAdhi-upAdhi Ave che." evuM nahIM' evo Adeza Avelo. saMghanA AgevAna zrAvakoe dIvAnane samajAvatA ane chelle tenA nivAraNa mATe namaskAra mahAmaMtra samajAvavA chatAM temanA mana para kaMI asara na thaI. paM. zrI gaNavAnuM sUcana karatA. teo kahetA ke zrI namaskAra mahAmaMtra jo hiMmatavimalajI mahArAja AthI ciMtita banyA. temaNe pUjayazrIne zraddhApUrvaka gaNavAmAM Ave ane manane pavitratAnA paMthe doravAmAM kahyuM ke, "have ApaNe zuM karavuM?' zrI zAMtivimalajIe kahyuM ke, Ave to jIvanamAM vyaktinI manokAmanAo pUrNa thaI zake che. ane "Apa ciMtA karazo nahIM, zAsanadeva sau sArAM vAnAM karaze. tyAre vyakti Adhi-vyAdhi-upAdhinA trividha saMtApothI mukta thaI zake bAda pUjayazrI mukhya zrAvakone laIne dIvAna pAse gayA. paraMtu che. jarUra mAtra sAcI zraddhAnI che. teozrIe AtmakalyANane ja dIvAnane potAnAM padanuM ahaM hatuM. teNe maLavAnI ja nA pADI. sarvadA agratAkrama Apyo che. AtmakalyANane sAdhyA vagara AthI mahArAjazrI tyAM ja beThA. lagabhaga ekAda kalAka sudhI beThA kahevAtI parakalyANanI vAtomAM kharI rIte kaMI tathya hotuM ja nathI. tyAre dIvAnane thayuM, huM nahIM maLe tyAM sudhI A mahAtmA ahIMthI zubhanI zarUAta haMmezA potAthI ja thAya. upadezano krama pachIthI khasaze nahIM. AthI kaMTALIne pUjayazrIne mulAkAta ApI. Ave. pUjayazrI haMmezA pote AcaraNamAM mUktA, pachI ja bIjAne pUjayazrIe 'navakArazI' mATe rajA ApavA mATe dIvAnane khUba upadeza ApavAnuM vicAratA. AvI vyakti AtmAnI mahAnatAne samajAvyA, paNa divAne eka ja kakko pakaDI rAkhyo ke A bAbatamAM pAme emAM kAMI Azcarya nathI. evA mahAmanA mahAtmAnAM huM rajA ApI zake tema nathI. mahArAjazrIe saumyatAthI samajAvavA caraNomAM zatazaH vaMdanAvali........!!! khUba prayatno karavA chatAM jayAre dIvAna na ja mAnyA, tyAre jatAM saujanya : pa. pU. A. zrI pradyumnavimalasUrijI ma.nI preraNAthI jatAM mahArAjazrIe mAtra ATaluM ja kahyuM ke, "tamane khurazIno garva kolacaMdajI hastImalajI jogANI parivAra bhInamAla - taraphathI che, tethI tame AvA dhArmika prasaMgonuM mahattva samajI zakatA nathI. agaNita dharmagraMthonA samartha atuvAdaka khuzIthI tame khurazIne vaLagI rahejo." ATaluM kahIne mahArAjazrI tyAMthI nIkaLI gayA. paNa sattAnA madamAM dIvAnane khyAla na Avyo pU. AcAryazrI hemasAgarasUrijI mahArAja ke sAdhu mahArAjonI bhASA paNa maMtranuM kAma kare che. AthI kacerInuM saurASTra prAntamAM zrI siddhagiri najIka jIrA gAmamAM kArya patyA bAda dIvAna jayAre ghera javA nIkaLyo tyAre khurazI vasatA dozI devacaMda puruSottama ane zIlazAlinI jhabakabenanA parathI UbhA ja na thaI zakyA. khUba prayatno karyA, paNa pote khurazI suputra hIrAcaMdabhAIno janma saM. 1961nA caitra suda 8nA sAthe coMTI ja gayA hoya evuM emane lAgyuM. teo samajI gayA ke zubhadine thayo hato. temanA suratanA nivAsa daramyAna vyAvahArika saMtapuruSane nArAja karavAnuM ane dhArmika kAryamAM vighna nAkhavAnuM ja zikSaNa prApta karI saMskAramAM saMvRddhi meLavI, pU. AgamoddhAraka zrI A phaLa lAge che. temane khUba pazcAttApa thayo ane mAphI mAgatA AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAjazrIno samAgama thavAthI temanA samAcAra mokalavAnI sAthosAtha mahArAjazrI upara navakArazInI dharmAnurAgI saMskArane vega maLyo. pitA devacaMdabhAIe saM. rajA Apato patra lakhIne potAnA sacIva sAthe mokalyo. temaNe 1981mAM pU. AgamoddhArakazrI pAse ajImagaMjamAM dIkSA potAne baMdhanamAMthI mukta karavA mahArAjazrIne vinaMtI karI. aMgIkAra karI ane munizrI devasAgarajI tarIke jAhera thayA. A mahArAjazrIe temane turata ja mukta karyA. A ghaTanAnI dIvAna para bhavya vArasAne dIpAvavA - hIrAcaMda ane temanA laghubaMdhue saM. eTalI asara paDI ke eNe potAnA taraphathI mahotsavamAM eka 1984mAM amadAvAda pU. AgamoddhArakazrI pAse ja dIkSA grahaNa navakArazI rAkhavAnI prArthanA karI. mahArAjazrInA kahevAthI saMghe karI ane muni zrI hemasAgarajI tathA muni zrI amarendrasAgarajI temanI vinaMtI mAnya rAkhI. pratiSThAno prasaMga eTalo ThAThathI tarIke jAhera thayA. satata gurukuLavAsamAM rahIne grahaNa-Asevana ujavAyo ke jayAM eka navakArazI thavAnI hatI tyAM eka ne badale zikSA, vyAkaraNa, kAvya, sAhitya, nyAya, Agama Adi zAstronuM sAta-sAta navakArazI thaI ane AkhA gAmamAM AnaMdanuM vAtAvaraNa tathA sAhityanuM gahana adhyayana karIne saM. 1999nA Aso vada phelAI gayuM. Aje paNa vADAsinoranA vRddha puruSo A ghaTanAne yAda 3 ne divase pU. AgamoddhArazrInA zubha haste kapaDavaMjamAM karIne mahArAjazrI viSe gaurava anubhave che. mahApuruSo potAnI paMnyAsapade ane 2007nA mahAsuda trayodazIne divase pU. A. siddhionAM yazagAna karatA-karAvatAM nathI, parantu zAsana mATe ja gacchAdhipati zrI mANijyasAgarajI mahArAjanA varada haste teno upayoga kare che enuM A jIvaMta dRSTAMta che. suratamAM AcAryapade ArUDha thayA. Jain Education Interational Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 223 pUjayazrIe pU. AgamoddhArakazrInAM Agamo paranAM tyAM paNa mitro sAthe dhArmika pravRttiomAM joDAyA. zrAvakAcArapravacano pote utArI, presa kopIo taiyAra karIne zreNIbaddha rIte, vidhipUrvaka navapadanI oLI tathA ucca dhArmika abhyAsa tema ja bhAga 1-2-3-4-5 rUpe chapAvI loko para mahAna upakAra karyo. rAtre vairAgyapoSaka rAsonuM zravaNa karIne vairAgyanA raMge raMgAvA uparAMta, 'siddhacakra' mAsikamAM pU. gurudevanAM vyAkhyAno chapAtAM te lAgyA. vibhAvadazAthI vimukta banI svabhAvadazAne pAmavA, moTe bhAge teozrIe karelA avataraNone AdhAre ja hatA. saMyama meLavavA, cAtaka pakSInI jema Atura banyA. vaDIlo pAse taduparAMta, AThamA zatakanAM vyAkhyAno, junI hastalikhita pratinuM aMtaranI ArajU vyakta karI. paraMtu kamAto dIkaro saune vahAlo' yathAzakya saMzodhana, pU. zrI vimalasUrijI racita 'paumacariya', e nyAye vaDIloe ghasIne nA pADI dIdhI. A manAI hukamathI jaina mahArAmAyaNano akSarazaH gujarAtI anuvAda tema ja aneka hAtha bhIDIne besI jAya evA to kAcI mATIthI ghaDelA DAhyAbhAI dharmagraMthonA anuvAda taiyAra karIne chapAvyA. 1400 zlokapramANa hatA nahIM. potAnI aDaga icchA darzAvI, cAritrapadanI viziSTa prAkRta upadezamALAno anuvAda tema ja mahAnizItha zrutaskaMdhano prakAre ArAdhanA karavA lAgyA. muMbaInI kalyANa mitronI TukaDInA anuvAda ane pUrvAcAryakRta aMtima sAdhanA tathA sAdhusAdhvIonAM agresara zrI cImanabhAI paTavA pU. AgamoddhArakazrI mahArAja kriyAsutro vagere chapAvIne prasiddha karyAM, kapaDavaMjamAM aMjanazalAkA pAse dIkSA grahaNa karIne munizrI caMdrasAgarajI banyA che evA pratiSThA, motIzA zeThanI TUMkamAM ane pAlItANAmAM samAcAra maLatAM ja DAhyAbhAI amadAvAda doDI gayA. baMne AgamamaMdiranA siddhacakra-gaNadhara maMdiranA bhUmigRhamAM aneka pUjayone saMyama pradAna karavAnI vinaMtI karI. pU. pratimAonI pratiSThA karAvI. arisA bhuvanamAM pratiSThA- AgamoddhArakazrIe jeTha suda pAMcamanuM muhUrta pharamAvyuM. e dhanya mahotsava karAvyo. sAgarasamudAyanA lagabhaga 500 sAdhu- divasanI dhanya paLe se. 1984nA pU. AgamoddhArakazrInA varada sAdhvIjIonA nAyaka, vartamAna gacchAdhipati pU. AcAryadeva zrI haste cAritra grahaNa karI munirAja zrI caMdrasAgarajI mahArAjanA hemasAgarasUrIzvarajI mahArAje bhavya bhagIratha prayatno dvArA kaThina prathama ziSya banI muni zrI devendrasAgarajI mahArAja nAme ghoSita graMthonA anuvAda prasiddha karIne jainasamAja para ghaNA ja upakAro thayo. saMyamajIvananI prAthamika zarUAtathI ja, jJAna-dhyAna ane karyA che. pUjayazrI saM. 2037nA Aso suda 8ne divase kALadharma vinaya-vaiyAvacca dvArA ane ratnatrayInI abhUtapUrva ArAdhanA dvArA pAmyA. paNa teozrInA dharmagraMthonAM prakAzananAM akSayakAryo karmaiMdhaNa bhasmIbhUta banAvavA sajja banyA. pU. AgamoddhArakazrI amaratvane prApta karI cUkyAM ! evA e parama zAsakaprabhAvaka pAse vyAkaraNano abhyAsa karyo. 'bAra mAsa paryAye anuttara sukha AcArya zrI hemasAgarasUrIzvarajI mahArAjane koTi koTi vaMdanA ! anukramIe' e ukti anusAra dina-pratidina kaMcananI peThe vizuddha saujanya : zrI vardhamAna jaina peDhI - jaMbUdvIpa - pAlItANA. saMyama pALatA svajIvana dhanya banAvatA cAlyA. saM. 1987mAM sarvaprathamavAra, traNa varSanA TUMkA saMyamaparyAyamAM paNa, 300 thI vadhAre bhavyAtmAonA cAstri-pathadarzaka vijayadevasUri saMgha (pAyadhUnI-muMbaI)nI pATa parathI aviratapaNe ane zAsananA zaNagArarUpa evA AgavI zailIthI pravacanamAM lokone pariplAvita karI daI pU. A. zrI devendrasAgarasUrIzvarajI ma... dharmAbhimukha banAvyA ane abhuta pravacanakAra tarIke paraco Apyo. tyAra pachI gujarAta, mahArASTra, mALavA, mevADa Adi - garavI gujarAtanI tIrthabhUmi tarIke vikhyAta banela pradezomAM avirAma vicarIne khUba khUba zAsanaprabhAvanA karI mahesANA jillAnI puNya dharA para ane gaganacuMbI jinAlayothI rahyA. saM. 1999mAM khaMbhAta cAturmAsamAM pU. AcAryabhagavaMtanI zobhatI nagarI vIsanagaramAM zrI kalyANa pArzvanAtha bhagavaMtanA amIkRpAthI gaNipadavI thaI. A mahotsavamAM zrIsaMgha tathA nitya upAsaka zrAddhavarya zrIyuta gagalabhAInAM paropakAraparAyaNa zreSThIvarya mUlacaMda bulAkhIdAse mahotsavapUrvaka anerI prabhAvanA dharmapatnI motIbahenanI kukSie saM. 1960nA bhAdaravA suda 8nA karI. saM. 2007mAM suratanA zrIsaMghe gacchAdhipatinI anumatithI zubha divase zAsananA bhAvi hIralAe janma lIdho. "putranAM lakSaNa che. zrI hemasAgarajI mahArAja tathA paM. zrI devendrasAgarajI pAraNAMmAMthI' e nyAye mAtApitAe nAma pADyuM DAhyAbhAI. mahArAjane AcAryapade ArUDha karavAnuM nakkI karyuM. paraMtu paM. zrI DAhyAbhAIe bAlyakALamAM ja mAtapitAnA saMskAro ane devendrasAgarajI mahArAje pote e padavIne lAyaka nathI ema pUrvabhavanI ArAdhanAnAM baLe, potAnA vaDIla bhAI-bahena sAthe jaNAvIne AcAryapada grahaNa karavAnI anicchA darzAvI; tethI be dhArmika abhyAsamAM khUba sArI pragati karI. vyAvahArika zikSaNa pUjayone AcAryapade ane cAritranAyakazrIne upAdhyAyapade sthApana pUruM karI dhaMdhArthe muMbaI gayA. saTTAbajAramAMthI sArI sUjha, siddhi karyA. saM. 209mAM potAnI janmabhUmi vIsanagaramAM cAturmAsa prApta karyA, chatAM mohamayI muMbaInagarInA mohamAM taNAyA nahi. karI, zeSakALa sthiratA karatA hatA tyAM vAvanA zrIsaMghe potAne Jain Education Intemational Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 4 bRhad gujarAta gAma cAturmAsa karavA AvI rahelA terApaMthI AcArya tulasInA sUrijI mahArAja sAthe padhArI pa00 uparAMta jinabiMbonI pratiSThA AgamananI vAta karI : ane Arta hRdaye jaNAvyuM ke, "sAheba ! karI. (3) saM. 2033mAM jAgelA nema-rAjula nATakanA vivAda A samaye ApaNA koI munirAja nahi hoya to ApaNA sAdharmika prasaMge potAnI buddhipratibhAthI te jhaMjhAvAta zamAvIne vAtAvAraNa badhA terApaMthI banI jaze. A mATe ame ghaNA pUjayazrIne vinaMtI zAMta pADyuM. (4) saM. 2036mAM kheDA tIrthathI zrI siddhagirimAM karI che, paNa eka yA bIjA kAraNasara teo AvI zake tema nathI, aitihAsika pa50 bhAviko sAtheno cha'rIpAlita saMgha kADhyo. chelle ApanI pAse AzA laIne AvyA chIe." sarva hakIkata (5) saM. 2039mAM punaH AgamamaMdiranI aMjanazalAkA-pratiSThA sAMbhaLI zAsananI rakSA kAje potAnI keTalIka pratikULatAne prasaMge nizrA pradAna karI. ane sAgarasamudAyamAM sarva prathama zramaNa avagaNIne pU. upAdhyAyajI vIsanagarathI ugra vihAra karIne tarIke pU. zrI himAMzusAgarajI mahArAjane vardhamAna tapanI 100 terApaMthI AcArya tulasInA praveza pahelAM cAra divase vAvamAM oLInI pUrNatAmAM paMnyAsapada-pradAnano bhavyotsava vidhisara pravezyA ane haMmezA traNa vakhata vyAkhyAno yojIne zrAvakavargane saMpanna karyo. (6) saM. 2035mAM zrI zaMkhezvarajI tIrthe nUtana jaina majabUta banAvyo. AgamamaMdiranI aMjanazalAkA prasaMge nizrAdAtA banI aitihAsika saM. 2012mAM pUjayazrIe vayovRddha zramaNopAsaka mATe utsava Ujavyo. (7) saM. 2040mAM rAjasthAna-DuMgarapuramAM bhavya pAlItANAmAM "mumukSu zAMtiniketana' nAmanI saMsthA sthApI. saM. aMjanazalAkA pratiSThA mahotsava prasaMge nizrA pradAna karI, (8) saM. 2015mAM muMbaI-zAMtAkrUjhanA cAturmAsa daramyAna sthAnakavAsI 2041mAM pAlItANA jaMbudvipa nirmANanI aMjanazalAkA pratiSThA saMpradAya taraphathI prakAzita thatA "jaina siddhAMta' mAsikanA taMtrI zrI prasaMge sAgarasamudAyanA A viziSTa avasare, samudAyanA pAMca gIradharalAla nagInadAsane zAstronI yukti-prayukti dvArA tIrthaMkara AcArya bhagavaMto Adi 83 zramaNa bhagavaMto tathA 300thI adhika zramaNIgaNanI upasthitimAM bhavyAtibhavya pratiSThAvidhi thaI. paramAtmAnI sthApanA kalpane mAnatA karI dIdhA. A cAturmAsa pachI ugra vihAra karIne zrI sametazikharajI pratiSThA prasaMge pU. sAgara samudAyanA A aitihAsika saMmelanamAM zAsanaprabhAvaka, gacchAdhipati AcAryazrI mANijyasAgarasUrijI mahArAjanI sAthe sUrivarane samudAyanA dareka AcArya bhagavaMto Adi zramaNa bhagavaMtoe gacchAdhipati tarIke sthApita karyA. (9) saM. 2042mAM hAjara rahI, tyAMnI tathA AjubAjumAM AvelI tIrthaMkara amadAvAdathI zaMkhezvarajI mahAtIrthanA paMcatIrthI yukta bhavya cha'rI bhagavaMtonI kalyANaka bhUminI sparzanA karI. saM. 2018mAM pAlita saMghamAM nizrA arpI. zaMkhezvarajI tIrthamAM aitihAsika dilhImAM praveza karyo ane pU. AcAryazrI caMdrasAgarasUrIzvarajI vardhamAna tapanI 10mI oLInI pUrNAhUti, poSa dazamInI mahArAja taraphathI samAcAra AvyA ke vahelI take ujaina Avo. prabhAvaka ArAdhanA, vAMcanA Adi vividha prasaMgonI ujavaNI.. turta ja ujaina tarapha vihAra karIne pUjayazrInI sevAmAM hAjara mahArASTramAM sauprathama vAra pUnAmAM AkAra laI rahela zrI thayA. pUjayazrIne pUchyuM ke, "sevakane kema yAda karyo ?' to pU. AgamoddhAraka daivaddhi jaina AgamamaMdira TrasTo dvArA nirmita gurudeve jaNAvyuM ke, "mAre tamane AcAryapada ApavAnuM che.' paraMtu AgamamaMdiranA zilAnyAsa prasaMge nizrA pradAna karI ane zrI ApaNA cAritranAyakazrIe kahyuM ke, "te pada mATe yogya nathI. vijayadevasUri saMgha-goDIjI jaina upAzraya, pAyadhUnI-muMbaImAM ane ApazrIne AjJA karavI paDI ke tamAre AcAryapadavI levAnI aitihAsika cAturmAsa karyuM. (10) caritranAyaka sUrivaranI pUnya ja che, tyAre kacavAtA mane 'gurvAzA eva pramANa" mAnI vaizAkha suda nizrAmAM 31 bhavya upadhAna tapa, aneka pratiSThA - aMjanazalAkA 10nA roja pU. gurudevazrInA varada haste, aMjanazalAkA-pratiSThA mahotsavo, nAnA moTA 13 cha'rI pAlita saMgho ane aneka dhArmika mahotsava prasaMge pU. upAdhyAyajI AcAryapade ArUDha thayA. prabhu saMsthAonI sthApanAo dvArA zAsana prabhAvanAnAM vividha kAryo zAsana vahana karavAnI javAbadArI vadhatAM potAnI saghaLI zakti thayAM. (11) saMyamanA avihaLa rAgI sUrivaranI preraNAthI 300 kAme lagADI prasaMgopAta zAsanarakSA karI ane anekavidha aNamola thI vadhAre bhavyAtmAoe caritra mArge prayANa karyuM. (12) 18 zAsanaprabhAvanA karI, jenI jhAMkhIrUpa vigato nIce mujaba che : varSanI uMmarathI jIvanaparyata zAzvati navapadajInI oLInI 1. paramAtmA vIraprabhunI 2500mI nirvANa kalyANakanI ArAdhanA apUrva daDhatApUrvaka karI. pUjayazrInA upadezathI prativarSa ujavaNI pU. A. zrI vijayanaMdasUrijI mahArAja sAthe rahIne sAmudAyika vidhipUrvaka caitrI oLInI ArAdhanA karAvavA sAgarazAnadAra rIte saMpanna karI. (2) saM. 2032nA bAyaDa mukAme saMskaraNa nAmanA TrasTanI sthApanA paNa karavAmAM AvI. (13) zreSThIvarya zrIyuta kastUrabhAI lAlabhAInI ati Agraha bharI samyaphajJAnanI paryApAsanA pUjayazrInA jIvanano avinAbhAvi aMza vinaMtine svIkArI. potAnA anya kAryone gauNa banAvIne che. teozrI 82 varSanI jaipha vaye paNa ajoDa vyAkhyAnazailIthI siddhagirinI navI TUMkanI pratiSThA mATe pU. A. zrI vijaya kastUra- bhAvikone dharmamArge preratA, zramaNa-zramaNIone vAMcanA ApI Jain Education Intemational Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 225 saMyamamArge sthira karatA. ratnatrayInI abhUtapUrva ArAdhanA karatA vizad karyo. vinaya ane vaiyAvacca AdinA guNothI sauno prema zAsana zaNagAra zUravIra sva-para kalyANa sAdhI saM. 2043mAM, saMpAdana karyo. sAdhanA vinA siddhi nahi. te nyAye pUjyazrIe amadAvAdamAM, aSADha suda 6ne divase apUrva samAdhipUrvaka kALadharma sAstrAbhyAsa avirata cAlu rAkhyo ane japa-tapanI paNa avirata pAmyA. pUjayazrInuM gurumaMdira Aje vitarAga sosAyaTImAM suMdara yAtrA AraMbhI. upavAsathI varSItapa, chaThThathI ane aThThamathI nyUna zobhI rahyuM che ! koTi koTi vaMdana hajo e samartha zUravIrane ! varSItapa ane aDhAra aThThaI tema ja vardhamAna tapanI 33 oLI sAthe saujanya: zrI vardhamAna jaina peDhI jaMbudvIpa-pAlItANA. bIjI ugra tapazcaryA karI. vaLI AvI kaThora tapazcaryA karatAM karatAM mALavA ane mevADa jevA viSama pradezomAM pUjaya gurudeva zrI caturvidha saMghatA parama hitaciMtaka ane zAsata prabhAvaka sAthe vicaratA rahyA. teozrInI A deDha saMyama pratyenI ruci, pU. AcArya zrI darzanasAgarasUrIzvarajI ma.. vidvattA, vinaya Adi yogyatA joIne pU. AcArya zrI caMdrasAgarasUrIzvarajI mahArAje teozrIne saM. 2008nA kArataka garavI gujarAtanA jhAlAvADa jillAnA dhrAMgadhrA pAse dhoLI gAma te pUjayazrInI janmabhUmi, pitAnuM nAma pitAMbaradAsa ane vada 3ne ravivAre pAlItANA-khuzAlabhavanamAM gaNipadavI pradAna karI. te pachI pAlItANAmAM ja gurumaMdiranI pratiSThA prasaMge mAtAnuM nAma harakhabena. emane tyAM eka putraratnano janma thayo. bALakanuM nAma devacaMda urphe devazIbhAI rAkhyuM. AkhuM kuTuMba gacchAdhipati AcAryadeva zrI mANikyasAgarasUrIzvarajI mahArAje saM. 2022nA mahAsuda 11ne budhavAre upAdhyAyapada arpaNa karyuM. jainadharmanA raMge raMgAyeluM hatuM. jema meghavarSAthI vanarAjI vikase tema tyAra bAda pUjayazrIe svataMtra cAturmAsa daramyAna zAsananA zIla ane saMskAronI vArtAo dvArA ane dhArmika zikSaNa dvArA prabhAvaka kAryo kya, jemAM ughApana, pratiSThA, upadhAna, bALaka devacaMdanuM jIvana vikasI rahyuM. pUrva bhavanA saMskAro laI cha"rIpAlita saMgho, dIkSA-mahotsavo Adi aneka gaNAvI zakAya. AvelA devacaMdabhAI uMmaralAyaka thayA. maLelA mAnavajIvanane gujarAta, bihAra, baMgALa, uttarapradeza mAlavA, rAjasthAna Adi sArthaka karavA saMsArano tyAga karI pravrajayA levA jhaMkhI rahyA hatA. prAMtomAM gAmogAma vicarI uttarabhAratanA khUNe khUNe jainazAsanano tevAmAM eka subhaga yoga thayo. mAlavoddhAraka zAsana subhaTa jayajayakAra pravartAvyo. upadezavacano vaDe mAnavabhavanI durlabhatA upAdhyAya zrI dharmasAgarajI mahArAjano paricaya thayo. samajAvI. mohanuM viSa utArI, anekone prabhuzAsananA rAgI upAdhyAyazrIe devacaMdanAM manane vairAgyanA raMge raMgI dIdhuM. banAvyA. potAnA kuTuMbamAMthI ja 19 vyaktione dIkSita karyA. devacaMdabhAI saMyamanA anurAgI banyA. cha vigaIno tyAga karyo. Aje pUjayazrInA ziSya-praziSyo prabhAvaka munio tarIke vizALa gharanA vaDIlone A vAtanI jANa thatAM teo A kaThina vrata saMkhyAmAM vicarI rahyA che. jemAM saMgaThanapremI AcArya zrI choDAvavA ati Agraha karavA lAgyA. jethI devacaMdabhAInA manamAM nityodayasAgarasUrIzvarajI mahArAja, pU. AcArya zrI jitendramahAmaMthana cAlyuM. prema ane pavitratAnI pratimA samAna Agama sAgarasUrIzvarajI mahArAja, pU. paMnyAsa zrI mahAzayasAgarajI samrATa zrI AgamoddhAraka zrI AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAja te mahArAja, madhura vaktA paMnyAsa zrI caMdrAnanasAgarajI mahArAja, samaye khaMbAtamAM birAjamAna hatA. devacaMdabhAI tyAM pahoMcI gayA. munirAja zrI puNyapAlasAgarajI mahArAja, munirAja zrI tyAM jaIne pauSadha lIdho. saMsAranAM mRgajaLa samAna parAdhIna kSaNika kalpavardhanasAgarajI mahArAja, muni zrI kIrtivardhanasAgarajI sukhone badale AtmAnA svAdhIna, sahaja ane zAzvata AnaMdane mahArAja, muni zrI kalpavardhanasAgarajI mahArAja, muni zrI prApta karavA nirNaya lIdho. pauSadhavratamAM te puNyaprabhAvI divyAnaMdasAgarajI mahArAja, muni zrI dharmakIrtiyazasAgarajI mahApuruSano paricaya pAmI devacaMdabhAInuM hRdaya koI apUrva mahArAja, muni zrI akSayaratnasAgarajI mahArAja, bAlamuni zrI AhvAda anubhavI rahyuM. pU. gurudeve paNa A tejasvI ratnane dharmayazasAgarajI mahArAja, munizrI guNacaMdrasAgarajI mahArAja, pArakhI lIdhuM. saM. 1986mAM jeTha vada 14nA divase khaMbhAtamAM 22 bAlamuni zrI padmayazasAgarajI mahArAja, muni zrI varSanI yuvAna vaye, potAnA vaDIla baMdhu kAlIdAsa sAthe dIkSA thaI. prazamacaMdrasAgarajI mahArAja, munirAja zrI ravicaMdrasAgarajI - pU. gurudeve teozrIne potAnA vidvAna ziSyaratna AcArya zrI mahArAja Adi mukhya che. caMdrasAgarasUrIzvarajI mahArAjanA ziSya zAsanasubhaTa upAdhyAya zrI khAvAnTI (rAjasthAna)mAM aMjanazalAkA-pratiSThA vakhate pU. dharmasAgarajI mahArAjanA ziSya tarIke sthApana karyA ane nAma upAdhyAyazrIne AcAryapadavI ApavAnI saune bhAvanA hatI. te ApyuM muni zrI darzanasAgarajI. vakhate tyAMnA saMghoe aneka prayatno karyA paNa saphaLatA maLI nahIM. - pUjayazrIe 22 varSanI uMmare saMyamanI sAdhanAno yajJa pUjayazrI koInI vinaMtI svIkAratA ja na hatA. chevaTe, muMbaImAM mAMDyo. saMskRta-prAkRta bhASAnA adhyayana sAthe dhArmika abhyAsa zrI goDIjI upAzrayamAM caturvidha saMghanI upasthitimAM pU. Jain Education Intemational Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 che. bRhad gujarAta gacchAdhipati AcAryadeva zrI hemasAgarasUrIzvarajI mahArAjanI tejasvI sUrivara hatA. dharmasaMskArathI saMpanna evA pitAzrI AjJAnusAra paMnyAsa pravara zrI raivatasAgarajI gaNivarya (hAla muktimalajI tathA mAtuzrI sohanadevInI kukSIe janmelA A AcAryazrI)nA varada haste saM. 2035nA mAgazara suda pAMcame mahAna jayotidhare bacapaNathI ja jainadharmanA saMskAro potAnA jIvana mahAmahotsavapUrvaka AcAryapadavIthI vibhUSita karavAmAM AvyA. sAthe vaNI lIdhA hatA. A prasaMge RSimaMDalapUjana, siddhacakrapUjana, vIsasthAnaka - pUjyazrI mAnasika dRDhatAnA paryAya hatA. aMtima samayamAM mahApUjana, zAMtisnAtra Adi dasa divasano bhavya utsava thayo paNa temanuM manobaLa eTaluM ja deDha hatuM. temanI yuvAvasthA samayanuM hato ane sAdharmika vAtsalya, rathayAtrA Adi yojavAmAM AvyA manobaLa paNa makkama hatuM. teo eTalA tejomaya hatA ke kamajorI hatA. pUjayazrInA zAsanaprabhAvanAnAM kAryonI yAdI to amApa kadI temanI pAse pharakI na zakatI. na vartanamAM ke vANImAM. che. paNa vizeSa karIne teozrInI preraNAthI muMbaImAM ThAkoradvAra pUjayazrInA muMbaInA cAturmAsa vakhate zrI neminAthajI, bhAyakhalA, jhAvabAvADImAM Adijina osavAla TrasTanA upakrame vizALa jagA gA lAlabAga, zAMtinAthajI goDIjI, Adi eka paNa derAsara ke kharIdAI che, jemAM dharmazALA, bhojanazALA AdinuM nirmANa thaze. upAzraya evA na hatA ke jyAM pU. gurudevazrInuM sArvajanika pravacana uparAMta, khulADA (rAjasthAna), pIvAndI, katarAsagaDha, dhrAMgadhrA, na thayuM hoya, temanAM pravacano krAMtikArI hatAM, asarakAraka hatAM. koMDha, mulunDa, bhAMDupa, arihaMta TAvara, pUnama pArka Adi sthaLonI yuvAsamAja pUrI rIte temanA anuyAyI hatA. yuvA samAje pharI yAdagAra pratiSThAo-aMjanazalAkA mahotsavonI ujavaNI, prArthanA pharIne temanA samanvayavAdI tathA sAmAjika pravacanono pracAra karyo samAja, thANA, pAyadhUnI AdimAM upadhAna tapanI mahA jenA pariNAme pUjyazrInAM pravacana mATe nimaMtraNo AvavA lAgyAM. tapazcaryAo, tema ja aneka saMgho ane dIkSAmahotsavo ujavAyA che. te sarvanA preraNAstrota tarIke pUjayazrI che. evA e parama prabhAvaka pUjyazrInA gurudeva paNa eka prakAMDa zratadhara hatA. temanuM AcAryadeva zrI darzanasAgarasUrIzvarajI mahArAjane koTiza vaMdana ! jIvana paNa vAtsalyamaya hatuM ane eTaluM ja anuzAsanapriya hatuM. temaNe saMgha ane samAjanA vikAsa mATe aneka niyamonuM vidhAna saujanya: zrI vardhamAna jaina peDhI - jaMbUdvIpa - pAlItANA. karela. pUjyazrIe potAnA samagra dIkSAparyAya daramyAna jaina krAMtikArI atuyogAcArya parama prabhAvI dharmanA, jaina sAhityanA ane caturvidha saMghanA utkarSa mATe potAnuM prajJApuruSa mahAzilpI samagra jIvana tana-manathI samarpita karavApUrvaka potAnA AtmakalyANanuM paNa eTaluM ja jatana karyuM hatuM. pU. A. zrI jinakAMtisAgarasUrijI ma. Aje paNa pUjayazrInA ziSyaratno pU. upA. zrI maNiprabhatapa, tyAga ane jJAnayoganA parama prabhAvaka mahAna sAgarajI mahArAja, pU. manojJasAgarajI ma., pU. muktiprabhaupakArI dAdA gurudevothI dedIpyamAna kharataragacchamAM samayajJa sAgarajI ma., pU. suyazaprabhasAgarajI ma., pU. mahimAprabhaAcAryonI paraMparA rahI che. A gacchanI pATaparaMparAe AvatA sAgarajI ma., pU. lalitaprabhasAgarajI ma., pU. caMdraprabhasAgarajI eka pachI eka AcAryo dvArA zAsanaprabhAvanAnAM aneka kAryo ma. Adi ziSya-praziSya parivAra pUjayazrIe darzAvela jaina susaMpanna banatAM rahyAM. chellA be aDhI dAyakAmAM A pATaparaMparAmAM zAsananA utkarSa mArgane zAsanaprabhAvanApUrvaka zobhAvI rahela che. pU. AcAryazrI jinakAMtisAgarasUrijI ma. thaI gayA. pUjayazrInI AvA niDara vaktA, anuyogAcArya, krAMtikArI sUrivarya pU. AcArya padavI vi.saM. 2039mAM jayapura mukAme thaI. pU. A. zrI A.zrI jinakAMtisUrIzvarajI mahArAjazrIne koTi koTi vaMdanA. jinakAMtisAgarasUrijIno janma vi.saM. 1968mAM ratanagaDha gAme thayo. pUjyazrInI dIkSA anUpa zaheramAM vi.saM. 1988mAM pU. A. Ajanma saMyama ArAdhaka, AjIvata jJAna ArAdhaka, zrI jinaharisAgarasUrijI ma.nA varada haste thaI, vi.saM. prakAMDa paMDita, saumya, zAMta, saraLa svabhAvI, 2042mAM rAjasthAnanA mAMDavalA gAme navakAra maMtranuM smaraNa vAtsalyamUrti, gacchAdhipati karatAM karatAM kALadharma pAmyA. pU. A. zrI sUryodayasAgarasUrijI ma. - pUjyazrInI pratyeka nizrAmAM gujarAta, rAjasthAna, mahArASTra, bihAra, baMgALa, AMdhra, karNATaka, kerala, tAmilanADu, saM. 1981nA phAgaNa suda dvAdazIne divase saMsAranA madhyapradeza, uttarapradeza ane cheka jammu kAzmiramAM apUrva, anupama upavanamAM eka kesarI kesarapuSpa khIlyuM. pRthvI comera kesuDAnAM ane avismaraNIya evA anekavidha dharmakAryo saMpanna thayAM hatAM. puSpothI zobhI rahI hatI, tyAre ja A puSya potAnA parivAramAM sAkSaratAne varelA A pUjayazrI prakhara vaktA hatA. ojasvI ane anupama zobhI rahyuM. temanA mukha upara dAdA zrI somAbhAInI Jain Education Intemational Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 220 saumya prabhA, temanA dehamAM dAdImA mANekanuM lAlitya, temanA sarva parIkSAo prathama naMbare utIrNa karI. saMskRta ane prAkRtanA bhAla para pitA caMdubhAInI caMdra-zI AbhA, temanA vyaktitvamAM uttama vaktA banyA. tattvajJAna, nyAya, vyAkaraNa, sAhitya AdinA mAtA caMdananI saurabha, temanI sevAmAM kAkAzrI kAMtibhAInI prakAMDa paMDita banyA. hindI, gujarAtI, saMskRta ane prAkRta bhASA tejasvitA ane temanA svabhAvamAM phaIbA dhIrajanA dhIraja ane para prabhutva meLavyuM. adhyayana daramiyAna paNa satata ciMtana-manana udAratAnA anupama guNo dIpI rahyA ane yathArAmaguNa hasamukha karavAnI Teva paDI gaI. namaskAra mahAmaMtranA ajoDa upAsaka mAtApitA ane parivAranA dhArmika saMskAro vacce UcharavA lAgyA. banyA. pariNAme, Aje Agama vizenA agAdha jJAna ane bALaka hasamukha pUrva bhavanA saMskAro laIne janmyA hatA. maMtramugdha vANIvaibhavane lIdhe teozrI bhaktavarga ane bhAvukavargathI nAnapaNamAM raDatA to navakAramaMtra sAMbhaLavAthI cUpa thaI jatA. vIMTaLAyelA ja rahe che ! pUjayazrInI amRtavANI evI to prabhAvabhagavAnanAM hAlaraDAM ane stavano gAya to cUpa thaI jatA. zALI che ke zrotAvargane judI ja duniyAno anubhava karAve che. ramakaDAMne badale bhagavAnanA phoTogrAphathI ramatA. kudaratI rIte rAtre jJAnanI kiMmata jJAnI sivAya anya koNa karI zake ? kadI stanapAna karyuM na hatuM. bALakanA janma samaye ja mAtApitAe pUjayazrInA guNane nihALIne pU. gacchAdhipati AcAryadeva zrI caturthavratanA paccakhANa karyA ne bALaka sAthe baMnee saMyama mANijyasAgarasUrIzvarajI Adi mahArAjAe teozrIne anukrame svIkAravAno nirdhAra karyo. bALaka hasamukhane nAnapaNathI ja gaNipada, paMnyAsapada, upAdhyAya pada ane AcAryapadathI vibhUSita dharmakriyAomAM khUba rasa paDavA mAMDyo. pUjA bhaNavA-bhaNAvavAmAM karyA che. vinamrabhAve zAsanaprabhAvanAnAM kAryo karye jAya che ane e rasa levA mAMDyA. sarakhesarakhA bALakone ekaThA karIne DAmaciyA ja lakSya rAkhI grAmunAgrAma vicaratA rahe che. teozrInA varada para besIne AcArya bane ane durvAra rAgAdi tUTI-phUTI bhASAmAM haste aneka pratiSThA-aMjanazalAkA-upadhAna Adi anuSThAno vyAkhyAna Ape. saMsAra zuM che te lakSya ja nahIM. pahelethI ja dIkSA UjavAyAM che. hAlamAM pU. AgamoddhArakazrInuM bhavya smAraka levAnI bhAvanA sevyA kare. mAtApitAthI chAnAM chAnAM bhAvatI kapaDavaMja mukAme pUjayazrInI nizrAmAM AkAra laI rahyuM che. vastuonI bAdhA rAkhe. jAte loca karI le. A sarvakriyAo dvArA pUjayazrInA saMsArI kuTuMbIjano ane parivAranA sabhyo maLIne 30 e siddha thaI gayuM ke nAnakaDo hasamukha jinazAsananI mahAna thI 32 puNyAtmAo pravrajayAnA punita paMthe prayANa karI cUkyA che. prabhAvanA mATe ja avataryo che. nahitara, chaeka varSanA bALakane gacchAdhipati tarIke pUjayazrI aneka ziSya-praziSyonA samudAyathI dIkSA levAnI bhAvanA kyAMthI janme ?! zobhI rahyA che. pU.A. zrI sUryodayasAgarasUrIzvarajI mahArAja evAmAM saM. 1987mAM mAtApitA ane putranI tripUTI sAce ja jJAna-tapa-ArAdhanAnA sUrya samA prakAzI rahyA che ! vaMdana zatruMjaya tIrthanI yAtrA karavA padhAre che. dharmasaMskAronA adabhUta hajo e dhanya bhomakAne ! vaMdana hajo e puNyavaMtA prabhAvaka saMcayanA baLe traNe aSADha suda paMcamInA zubha dine dIkSA grahaNa kare AcAryapravarane ! (saMkalana : sAdhvIzrI zubhadayAzrIjI mahArAja.) che. jharamara megha varSa devakRpA varSAvI AnaMda vyakta kare che. saujanya : zrI vardhamAna jaina peDhI - jaMbUdvIpa - pAlItANA. hasamukhabhAInI vaya sADA cha varSanI hatI. teozrI navAM nakkora AkRtithI anokhA, prakRtithI prabhAvazALI, zvetavastromAM bAlasUrya samAM prakAzI rahyA ! e joIne ja nAma rAkhavAmAM AvyuM bAlamuni zrI sUryodayasAgarajI. dIkSA samaye kRtithI kAmaNagArA, A yuganA yogI temaNe AgamoddhArakazrInA ziSya tarIke ja jAhera thavAno Agraha pU. paM. zrI bhadraMkaravijayajI gaNivara rAkhyo. pU. AnaMdasAgarasUrinA ziSya tarIke bolavA kahyuM to pATa jainajagatamAM "paMnyAsajI mahArAjanA lADIlA saMbodhanathI nIce bharAI gayA. jo ke pU. AgamoddhArakazrInA ziSya ja ghoSita jANItA-mAnItA banelA zrI bhadraMkaravijayajI gaNivara potAnAM thayA. zrAvaNa mAsamAM muMDanane badale locakriyA keTalI kaSTadAyI kAryo dvArA eka romAMcaka itihAsanA sarjaka che. saM. 1959 thI saM. nIvaDe ! chatAM hasatAM mukhe loca karAvyo. e joIne bIjA be-traNa navadIkSitoe paNa hasatA mukhe loca karAvyo. bAlamuni zrI 2036 sudhInA 77 varSanA samayagALAmAM kALasAgarane kinAre potAnAM caraNacihno aMkita karI janAra 5.pU. paMnyAsajI mahArAja sUryodayasAgarajI mahArAja pahelethI AjJA ane vinayanI pAMkhe aneka rIte anokhA nahIM, ajoDa ane ananya che. viharavA icchatA hatA. jJAnane e agyAramAM prANa mAnatA hatA. pariNAme dIkSA grahaNa karIne sattara varSanI vaya sudhI akhaMDa jIvanamAM saMyama ane sarasvatInI suvAsane prasarAvanArA ArAdhanAmAM magna rahyA. koI zrAvaka-zrAvikAne maLavAne badale ke ane mRtyune 'vyAdhimAM samAdhi" rUpe nihALanArA panyAsajI samAraMbhonA meLAvaDAmAM javAne badale pustaka, graMthAlaya, gurudeva, mahArAja saM. 1959nA mAgazara suda trIje pATaNanI dharmadharA para adhyayana, punarAvartana e ja teozrInuM jIvana banI rahyuM. saMskRtanI janmyA. bhAvi lakSaNane anurUpa bhagavAnadAsa nAmAbhidhAna Jain Education Intemational Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 che bRhad gujarAta pAmyA. pitA hAlAbhAInI karmabhUmi muMbaI hovAthI mukhamudrA, UMDA ciMtana-manananI pratibhA, namaskAra-niSThA, bhagavAnadAsano ghaNokharo uchera muMbaImAM ja thayo. soLa varSe meTrika bhagavadbhakti Adi aneka saguNothI opatuM hatuM. teozrInuM thayA. dhArmika abhyAsa paNa vadhato jato hato. aMtaramAM vairAgyanA mana maitrIbhAva ane mahAmaMtra-mAhAbhyathI maMjAyeluM hatuM. citta. aMkura phUTavA mAMDyA hatA chatAM anicchAe lagnagraMthithI joDAyA. cAritra dvArA cokhyuM hatuM, tanamAM tapanI tAjagI hatI. mukha para saM. 1985mAM sakalAgama rahasyavedI pU. A. zrImad vijayadAna- mAdhuryanuM manohara hAsya hatuM. vANI vedhakatA dhAratI hatI, pUjayazrI sUrIzvarajI mahArAja saparivAra muMbaI padhAryA. muni zrI svayaM vAtsalyamUrti hatA. teozrI Agane bAgamAM, virodhane rAmavijayajI mahArAjanI jozIlI vANI bhagavAnadAsanA hRdayane vijyamAM, adharmanA aMdhakArane puNyanA prabhAvI dharmaprakAzathI halAvI gaI. dinapratidina asara gherI banatI cAlI. pUjayapAda ajavALavAnuM sAmarthya dharAvatA hatA ane e sAmarthyathI ja pUjayagurudevazrI AsapAsa dhArmika pragati karato eka varga racAI gayo. zrIe mahAna zAsanaprabhAvanA dvArA saMyamajIvana sArthaka banAvyuM. A varga pU. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAjanA sAhityano saujanya : zrI rAmajI meghajI zAha parivAra - muMbaI abhyAsI banyo. Ama, bhAI bhagavAnadAsamAM vairAgyabhAvanA khIlI UThI. e jamAnAmAM dIkSA durlabha hatI, chatAM temanI sAThathI vadhu mumukSuonA dIkSAdAtA, jaina saMskRtirakSaka makkamatA AgaLa kuTuMbIone namatuM jokhavuM paDyuM. saMyama mATe saharSa sabhA'nA sthApaka, 175 uparAMta jinamaMdironA jIrNoddhAraka, anumati ApI. saM. 1987nA kArataka vada trIje muMbaI, potAnA samagra kuTuMbane saMyamamArge vALavAra bhAyakhalAmAM bhagavAnadAsa pU. zrI rAmavijayajI mahArAjanA ziSya pU. upAdhyAya zrI dharmasAgarajI mahArAja tarIke muni zrI bhadraMkaravijayajI tarIke ughoSita thayA. gRhastha jIvanamAM AyaMbila tapa pratye ajabano anurAga hato. eka vakhata samagra bhAratavarSa AjhAdI mATenA nArAothI guMjatuM hatuM cha mahinA lAgaTa AyaMbila karyA hatA. dIkSA bAda nAdurasta tyAre jinazAsananAM keTalAMka tIrthasthAnone AjhAdI ane tabiyatane kAraNe tapa-prema vadhato rahyo, ane vardhamAna tapanI AbAdInA paMthe laI javAmAM agraNI evA upAdhyAya zrI bAvana oLIo pUrNa karI. potAnA paricayamAM AvatA pratyeka dharmasAgarajI mahArAjano janma thayo hato. uttara gujarAtanuM gAma mAnavInA manamaMdiramAM birAjavAnI puNyaprakRti dharAvatA unAvA, UMjhA pAsenuM mIrAMdAtAra. tyAM pitA nihAlacaMda ane munirAjane saM. 2007nA mahA suda 7ne divase pAlItANAmAM mAtA khuzIbahenane ghare saM. 1957nA bhAdaravA suda 7ne divase paMnyAsapadathI alaMkRta karavAmAM AvyA. prabhAva, puNyAI ane eka putrano janma thayo. kuTuMbIjanoe nAma rAkhyuM mUlacaMdabhAI.. pavitratAthI paripUrNa hovA chatAM 'AcAryapada'no asvIkAra mUlacaMdabhAI nAnapaNathI ja hoMziyAra hatA. abhyAsamAM ane karavAnI nirIhatAne kAraNe vartamAna yuganA paMnyAsa zrI abhyAsa pUro karIne dhaMdhAmAM sArI kuzaLatA darzAvI. pariNAme, satyavijayajI' banI gayA. enAthI pUjayazrInI pratiSThAmAM eTalo dhaMdhAnA vikAsa arthe muMbaI gayA. paNa muMbaI pahoMcatAM ja jIvananI badho vadhAro thayo ke AcAryo paNa teozrInI adaba jALavatA. dizA pharI gaI. amadAvAdanA zeTha bhagavAnadAsa (pU. paM. AyaMbilano tapa, mahAmaMtrano jApa ane brahmavratano khapa - A bhadraMkaravijayajI) tathA zeTha cImanalAla (pUjayazrInA dIkSA guru) sUtranI siMhagarjanA karI. jenA prabhAve navapada ane vardhamAnatapanI AdinI mitramaMDaLI racAI. pU. zrI AnaMdasAgarajI mahArAja, pU. ArAdhanAmAM joza AvavA sAthe siddhacakra mahApUjanano pracAra zrI vijayalabdhisUrijI mahArAja, pU. zrI vijayarAmacaMdrasUrijI jainasaMdhamAM khUba ja vegIlo banyo. saM. 1987thI prAraMbhAyeluM e mahArAjanAM vyAkhyAno niyamita sAMbhaLavA javA lAgyA. A saMyama jIvana saM. 2036nA vaizAkha suda 14nA divase maMDaLInI saMkhyA 45 upara pahoMcI. sAthe pratikramaNa, sAthe pUjA, samAdhimRtyunI saphaLatAne varyuM. pacAsa varSanA dIkSA paryAya sAthe snAtrapUjA, sAthe pauSadha Adi joIne saunA acaMbAno pAra daramiyAna pU. paMnyAsajI mahArAja aneka zAsanaprabhAvaka kAryo raheto nahIM. A vAtAvaraNamAM mUlacaMdabhAIne dIkSAnI bhAvanA siddha karI gayA. chellA ghaNAM varSo mAravADa-golavADa tarapha vicaratA janmI. paraMtu emAMye mAtra potAne ekalAne ja A sanmArge laI hatA, paraMtu asvastha tabiyatane kAraNe pATaNamAM sthira thayA. javAne badale AkhA kuTuMbane A mArge laI javAno manoratha jAgyo. DokTarone paNa Azcarya thAya eTalI samatA jALavI. ane pATaNanA sau prathama potAnA moTA putrane dIkSA apAvI. teo munizrI panotA putre pATaNanI bhUmi para ja potAnI pAvana jIvanalIlA mahodayasAgarajI mahArAjanA nAme ghoSita thayA. tyAra pachI pote saMkelI paraloke prayANa karyuM. jAmanagaramAM pU. zrI AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAjanA varada pUjaya paMnyAsajI mahArAjanuM jIvana nirabhimAna, haste pU. AcAryadeva zrI caMdrasAgarajI mahArAjanA ziSya tarIke anAsaMgabhAva, parArthapriyatA, kalyANakAmanA, sadaiva sasmita munizrI dharmasAgarajI nAme zAsananA zaNagAra banyA. be varSa Jain Education Intemational ammeration Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 229 cAritrapAlana, tapazcaryA, zAstrAbhyAsa vagere AdimAM khUba pragati karAvyo. 60 uparAMta gAmomAM AyaMbilazALA sthApana karI. sAdhI ane potAnA bIjA putra amRta kumArane zaMkhezvaramAM bALavaye, ( 125 uparAMta gAmomAM pAThazALAo sthApI. zrI mAMDavagaDha, zrI dIkSAvirodhanI jaMgI jehAda vacce dIkSA apAvIne, svaziSTha nAgezvara, zrI mahAvIrajI (jayapura) Adi tIrthono uddhAra karAvyo. banAvI bAlamuni zrI abhayasAgarajI nAma ApyuM. ahIMthI zAsanarakSArthe "akhila bhAratavarSIya jaina saMskRtirakSaka sabhA', na aTakatAM, saM. 1991mAM ratalAmamAM saMsArI patnI ane rAjasthAna jaina saMgha", "mALavA - mevADa navapada samAja' Indora suputrIne dIkSA apAvI sAdhvIzrI sadguNAzrIjI ane bAlasAdhvI peDhI, mAMDavagaDha peDhI, kezariyAjI peDhI AdinI sthApanA karI. zrIsula sAzrIjI nAmathI vibhUSita karyA. Ama, AkhuM kuTuMba ATaATalI zAsanaprabhAvanA chatAM sAcA sAdhune chAje tevI jinazAsanane caraNe dharI dIdhuM. niHspRhatA to gajabanI hatI. mAna-kaSAya para addabhuta kAbU - pUjayazrIe potAnA vihAramAM eka siMhanI mAphaka garjanA dharAvatA hatA. upAdhyAyapadavI to keTalAya prayatno pachI karIne dharmasthAno para AvelA bhayane haTAvelA che. saMskAra sAme svIkArelI, e pUjayazrInI kAryasiddhi parano suvarNakaLaza che. vaNathaMbhI laData ApIne vijaya hAMsala karyo che. zrI kesariyAjI, ardhasadInA dIkSAparyAyamAM, 78 varSanI jaipha vaye paNa zikharajI tIrtha, pAvApurI, luNAvADA, bharUca, kAsora, parabaDI, pUjayazrI avirata utsAhapUrvaka zAsanakAyo karI rahyA hatA. saM. naDiyAda, magaravADA Adi sthAnomAM sarakAranI daramiyAnagIrI - 2034mAM UMjhAmAM sthita hatA. avasthAne lIdhe tabiyata vAraMvAra vadhatI jatI hatI. e vakhate pUjayazrIe bombe ekTa bAbatamAM nAdurasta thatI jatI hatI. comAsuM besavAne Agale divase, aSADha sarakAra sAme kesa karyo. ane ekale hAthe DerolanivAsI zeTha zrI suda 13nA roja pUjayazrInuM svAthya kathaLyuM. pote A samaya ratilAla pAnAcaMda mAraphata kesa laDyA. potAnI AvaDatathI ja oLakhI gayA hoya tema sabhAna banI gayA. gocarInI anicchA suprima korTamAM jIta meLavI , e TANe samagra jinazAsane teozrIne darzAvI. rAta vItI. comAsI caudazanI vahelI savAre 4-25 kalAke vadhAvI lIdhA hatA. kahevAya che ke kesa daramiyAna dalIlo karatA pUjayazrIe pUrNa zuddhi ane kriyArucipUrvaka pratikramaNa, paDilehaNa, tyAre eka acchA berisTarane zaramAve tevuM kauzalya batAvatA. A derAsaranuM caitya, paccakhkhANa pAravavAnI kriyA Adi karyA. kAryomAM sugamatA rahe te mATe pUjayazrIe akhila bhAratavarSIya muhapattinuM paDilehaNa eka ja hAthe pote bolapUrvaka karyuM. bapore 4jaina saMskRtirakSaka sabhA' nAme saMsthAnI sthApanA karI. A sabhA 02 kalAke namaskAra mahAmaMtra, cattArI maMgalamanI dhUna vacce vAraMvAra potAnAM adhivezano bharIne zAsananuM mArgadarzana karatI pUjayazrIno pavitra AtmA samAdhinI AkharI salAma bharIne rahI che. agama-agocaramAM sarakI gayo! UMjhA saMdhe karelA tAra TeliphonathI samagra dezamAMthI mAnava maherAmaNa UmaTyo. bIje pUjayazrIe saM. 1986 thI saM. 2034 sudhImAM 48 divase 11-30 kalAke devavimAna zI pAlakhImAM mahAyAtrA cAturmAsa karyA. temAM khaMbhAta, cANasmA, DabhoI, vejalapura, UMjhA, nIkaLI. bapore 2-00 kalAke pUjayazrInA pArthiva dehane agnidAha amadAvAda, pAlItANA, kapaDavaMja, rAjakoTa Adi gujarAtanAM devAyo. e pavitra bhUmi para pUjayazrInuM smAraka racavAnA nirNaya nagaro mukhya che. jayAre ratalAma, indora, sItAmahu, maMdasaura, sAthe sau pAchA pharyA. aneka sthaLoe thayelI guNAnuvAdasabhAo AgrA, ujjaina, udayapura, nAgapura, kAnapura, muMbaI, sirohI pUjayazrInAM kAryonI guNagAthA banI rahI ! Adi gujarAta bahAranAM nagaro che. A batAve che ke teozrIe saujanya : jaMbUdvIpa vardhamAna peDhI - pAlItANA zAsananAM kAryo mATe avirAma vihAra karyo che. eTaluM ja nahi, 48 varSanA dIkSAparyAyamAM pUjayazrIe 21 thI 32 oLI cAlu saraLatA, saumyatA, hArdatA, udAratA, nispRhatAdi varSItapamAM, 33 thI 37 oLI chaThTha-aThThamanA varSItapamAM, 38 thI gaNagaNAlaMkRta, aneka dharmakAryonA praNetA 5 oLI cAlu varSItapamAM karIne 19 varSItapa karela. AvA pU. AcArya zrI vijayadevasUrIzvarajI ma. tapasvI munirAjano vizeSa prabhAva paDato ane aneka puNyAtmA temanA varad haste saMyamamArge saMcaravA sajaja thatA. pUjayazrInA janma : aSADha vadi 7 saM. 1967 selebara (mevADa) hate 60 uparAMta mumukSuoe dIkSA grahaNa karI hatI. 40 uparAMta dIkSA : mahA vadi 2 saM. 1987 : nADalAI (rAjasthAna) upadhAna tapa thayAM hatAM. 25 uparAMta tIrthasthaLo para zAzvatI caitrI kALadharma: kArtika sudi 4 saM. 2058 : zAntivana-pAlaDI moLInI sAmudAyika ArAdhanA thaI. samasta mALavA ane mevADane | (amadAvAda) gAmaDe gAmaDe vicarIne dharma jAgRti lAvyA. 30 uparAMta pratiSThA samatAbharI sAdhutA, caMdranI cAMdanI jevI zItaLatA ane mahotsavo ujavAyA. 175 uparAMta jinamaMdirono jIrNoddhAra girirAja samI saMyamamagnatA sAthe nikhAlasatAno subhaga saMyoga Jain Education Intemational Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 % bRhad gujarAta pU. AcArya pravara zrI vijayadevasUrIzvarajI mahArAjamAM je rIte zatAbdimahotsava bhavya rIte UjavAyo. saM. 2029nuM cAturmAsa jovA maLe che tevo bhAgye ja bIje jovA maLe. varSo sudhInI vilepArlemAM thayuM. tyAra bAda zrI ciMtAmaNI pArzvanAtha jinAlayamAM saMvizuddha saMyamasAdhanAnA paripAkarUpa samatA ane sahiSNutAnA eka gabhArAnA traNa gabhArA karIne pAlanapura AdithI AvelA guNo pUjyazrInA jIvanamAM otaprota thaI gayA che. svastha ane saMprati mahArAjanA samayanA prAcIna jinabiMbonI pratiSThA pAMca samabhAvapUrNa prakRtithI tathA UMcA AdarzothI jIvanane satata zubha svAmIvAtsalya tathA zAMtisnAtra Adi mahotsavapUrvaka UjavAI. kAryomAM pravata rAkhatA A AcAryazrI sAce ja snehanI saravANI saM. 2031mAM bhAyakhalAmAM zAha jIvarAja rAjamalajI rAThoDa samA che. ane eTale ja eka vAra teozrInuM sAnnidhya mANanAra taraphathI zrI upadhAna tapanI ArAdhanA thaI, ane pUjayazrInI kadI paNa emanA divya snehane vIsarI zakatA nathI. teozrIno nizrAmAM mALAropaNa prasaMge ra1 choDanuM ujamaNuM thayuM. pUjayazrInA janma saM. 1968nA aSADha vada 3nA divase mevADanA udepura ziSya pU. paM. zrI hemacaMdravijayajI gaNi (hAla AcAryazrI) ne jillAnA sAMbara gAme thayo hato. pitA kasturacaMdajI ane mAtA upAdhyAyapada tathA munirAjazrI niraMjanavijayajI mahArAjane kuMdanabena dhArmika prakRtinA hatAM. dharme digaMbara jaina hatA. bALaka pravartaka padavI ApavAmAM AvyAM. saM. 2031mAM pAyadhUnInA cUnIlAla bAlyAvasthAthI ja sAdhuvaronA paricayamAM AvavA mAMDyA cAturmAsa pachI mahA mAsamAM zrI Adizvara jinAlayano hatA ane emanAmAM UMDe UMDe tyAgamaya jIvananA koDa jAgavA bhavyAtibhavya aMjanazalAkA-pratiSThA mahotsava harSollAsapUrvaka mAMDyA hatA. aDhArame varSe dhaMdhArthe udepura AvyA tyAM pU. AcArya UjavAyo ane phAgaNa mAsamAM zrI goDIjI jinAlayanuM zrI amRtasUrIzvarajI mahArAjanA paricayamAM AvyA ane zilAropaNa-muhUrta pUjyazrInI nizrAmAM zAnadAra rIte thayuM. saM. vairAgyanAM bIja aMkurita thaI UThyAM ! saM. 1987nA mahA vada 2032nA pAlItANAnA cAturmAsa daramiyAna zA. varadIcaMdajI bIjane divase rAjasthAnanAM noDalAI tIrthe munirAja zrI bhalAjI mAlavADAvALAe upadhAna tapanI ArAdhanA udAratAthI sumitravijayajI mahArAjanA varada haste saMyama svIkArI paM. zrI karAvI, saM. 2033nA mahA suda 10nA divase potAnA ziSya amRtavijayajI gaNinA ziSya muni zrI devavijayajI banIne upA. zrI hemacaMdravijayajI gaNino AcAryapada-pradAna-mahotsava tyAganA mArge Daga mAMDyA. aneka pU. AcAryabhagavaMtonI nizrAmAM sampanna thayo. saM. | gunizrAmAM rahIne gurudevanI bhakti karavA sAthe tapa, 2034mAM rAjasthAnanA DuMgarapura zaheramAM covIza derIomAM tyAga ane svAdhyAyamAM AgaLa vadhatA rahyA. pU. zAsana jinabiMbono pratiSThA mahotsava UjavAyo. tyAra bAda surendranagara, samrATazrInI sevAmAM varSo sudhI rahyA. sevA bhakti dvArA teozrInA bhAvanagara, talavADA, udayapura Adi sthaLoe paNa dhvajAdaMDa ane aMtaranA AzIrvAda prApta karyA. daramiyAna pU. A. zrI aMjanazalAkA-pratiSThA mahotsavo UjavAyA. zrI rANakapurajI tathA vijayanaMdasUrIzvarajI mahArAjanI sevA karatAM karatAM adhyayana zarU Abu tIrthAdinA aneka cha'rI pALatA saMgho nIkaLyA. saM. karyuM. vyAkaraNa, sAhitya ane AgamagraMthono UMDo abhyAsa karyo. 2037mAM potAnI janmabhUmi salbaramAM jIrNoddhAra pAmela kuzaLa kArIgaranA hAthe kaMDArAtA manorama zilpanI jema teozrInuM maMdiramAM bhavya aMjanazalAkA pratiSThA mahotsava thayo. zreNItapaAtmaghaDatara thayuM. pariNAme, saM. 2007mAM surendranagaramAM siddhitapa, mAsakSamaNa Adi tapazcaryA ane tenI ujavaNI paNa gaNipada ane amadAvAdamAM paMnyAsapade sthApavAmAM AvyA. tema ja anmahApUjana Adi UjavavApUrvaka bhavyatAthI thaI. tyAMthI saM. 2020mAM bhAvanagaramAM pU. A. zrI vijayodayasUrIzvarajI amadAvAda AvyA ne tyAM pU. sAdhvIjI zrI padmalatAzrIjInI mahArAjanA varada haste mahAmahotsavapUrvaka upAdhyAyapada ane 100mI vardhamAnatapanI oLInAM pAraNAMno mahotsava zeTha AcAryapadathI vibhUSita karavAmAM AvyA. AcAryapada prApti pachI jamanAbhAInA baMgale 68 choDanA ujamaNApUrvaka bhavyatAthI teozrIe sUrimaMtranA cAra prasthAnanI ArAdhanA karI. te pachI ujavAyo. saM. 2039nA amadAvAda pAMjarApoLanA cAturmAsa pUjayazrIno puNyaprabhAva dinapratidina vadhato ja rahyo. pariNAme, daramiyAna zrAvaNa mAsamAM zrI jagavallabha pArzvanAthanA derAsaramAM teozrInA haste aneka dharmakAryo thatAM rahyAM. saM. 2016mAM paMcadhAtumaya zrI sahagnakUTa-zatruMjaya tIrvAvatAra ane zrI amadAvAdanA cAturmAsa daramiyAna cAra zAzvatAjI, puMDarikasvAmI gautamasvAmI Adino bhavya aMjanazalAkA-pratiSThA mahotsava ane gautamasvAmI Adi biMbono bhavya pratiSThA-mahotsava UjavAyo. cAturmAsa bAda zeTha jamanAbhAInA baMgale zeTha dhuDAlAla UjavAyo. saM. 2017mAM amadAvAdamAM ja zAha kolonI pAMcapoLa gulAbacaMda khImatavALA taraphathI upadhAna tapanI ArAdhanA thaI. jaina upAzrayamAM zrI munisuvratasvAmI bhagavAna Adi jinabiMbono saM. 204 nuM cAturmAsa pAlItANA kezariyAjInagaramAM thayuM. pratiSThA-mahotsava UjavAyo. saM. 2018mAM dolatanagara- Aso mAsamAM zeTha dIpakabhAI zaMkaracaMda taraphathI upadhAna tapanI borIvalInA cAturmAsa vakhate pU. zAsanasamrATazrIno janma- ArAdhanA thaI. cAturmAsa bAda zrI vIrapaTTa paraMparAnI Jain Education Intemational Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana gurumUrtionI pratiSThA thaI tathA pU. A. zrI vijayadhuraMdharasvAmIjI mahArAjanI caraNapAdukA tathA gurumaMdiranI suMdara pratiSThA thaI. aitihAsika zrI 108 samavasaraNamahAmaMdiramAM bhavya aMjanazalAkA-pratiSThA mahotsava UjavAyo. tyArapachI jaMbudvipa maMdiranA tathA pIparalA-kIrtidhAmamAM aMjanazalAkA pratiSThA mahotsavamAM hAjara rahyA. tyAMthI vihAra karIne amadAvAda thaIne rAjasthAna padhAryA. tyAM baDodAmAM zrI kezariyAjI bhagavAna Adi jinabiMbono pratiSThA mahotsava vaizAkha suda 13ne divase apUrva prabhAvanApUrvaka UjavAyo. saM. 2041nuM cAturmAsa amadAvAda operA sosAyaTImAM thayuM. phAgaNa mAsamAM jesIMgabhAInI vADImAM pAMca gaNivaryono paMnyAsapadapradAnano mahotsava UjavAyo. vaizAkha mAsamAM surata-vaDAcauTAmAM pU. A. zrI vijayameruprabhasUrijI mahArAjanI nizrAmAM pU. paM. prabodhacaMdrajI gaNine upAdhyAyapada ane AcAryapadapradAnano mahotsava UjavAyo. saM. 2042nuM cAturmAsa vilepArle (isTa) jaina saMghanI vinaMtIthI tyAM thayuM. AkhuM ye cAturmAsa dharma-ArAdhanAmaya vyatita yuM. paMcamAMga zrI bhagavatIsUtranAM dainika vyAkhyAnothI sArI jAgRti AvI. saM. 2043nuM cAturmAsa dolatanagara-zrI vijayaamRtasUrIzvarajI jJAnamaMdira, saM. 2044nuM cAturmAsa mATuMgA-zeTha jIvaNa savajI jJAnamaMdiramAM tathA saM. 204panuM cAturmAsa vilepArle (vesTa) mahAsukhabhavanamAM thayuM. te cAturmAsomAM anekavidha ArAdhanAo thaI. vividha mahotsavo thayA. temAM vilepArle (isTa)mAM dalIcaMda giradharalAla dozI parivAre caitrI oLInI sAmudAyika ArAdhanA khUba ja bhAvanAthI - udAratAthI karAvI. cAraso bhAvikoe oLI karI. mATuMgAnA cAturmAsamAM munizrI puMDarikavijayajI mahArAjane zrI bhagavatIsUtranA yogodvahana karAvyA tathA gaNipadapradAnano bhavya utsava UjavAyo. muMbaImAM cAra comAsAM karyAM. pachI pUjya AcAryamahArAja zrI vijayadevasUrIzvarajI saparivAra ugra vihAra karI mAlavADA (ji. jAlora : mAravADa) padhAryA. tyAMthI mahAsuda 11nA zubha muhUrte tIrthAdhirAja zrI zatruMjya mahAtIrthano 350 mANasono cha'rI pAlita saMgha 36 divasano khUba ja vyavasthApUrvaka nIkaLyo. gAmogAma bhavya sAmaiyAM, vyAkhyAno, saMghapUjano, supAtradAna, sAdharmika bhakti, anukaMpAdAna, jIvadayA AdinI saravANI joradAra rIte vahI. zrI pAlItANA zaheramAM phAgaNa vada 1ne divase thayelo bhavya praveza cirasmaraNIya banI rahe tevo hato. tyAra bAda sAvarakuMDalA jaina vidyArthIgRhanA nUtana jinamaMdiramAM prabhujIno pratiSThA mahotsava bhavya rIte UjavAyo. phAgaNa vada 3nA saMghapatione tIrthamALa paherAvavAmAM AvI. saM. 2046nuM cAturmAsa bhAvanagaramAM thayuM. zrI dharmacakratapanI 700nI saMkhyAmAM sAmudAyika ArAdhanA, AMtare AMtare biyAsaNAnI apUrva bhakti, - 8 231 TAunaholamAM pU. paM. zrI pradyumnavijayajI gaNivarya tathA munirAja zrI ratnasuMdaravijayajI mahArAjanA pAMca/cha hajAranI mAnavamedanI vaccenAM jAhera pravacano, zrI dharmacakratapanI pUrNAhutIno bhavya varaghoDo, sarvasAdhAraNanuM rU. dasalAkhanuM kAyamI bhaMDoLa, moTA derAsare zrI AdinAtha prabhujInI bhavyAtibhavya aMgaracanAo vagere avismaraNIya kAryo thayAM. zA. ratilAla giradharalAla (cAvALA) parivAre cAturmAsa parivartanano ujavelo bhavya prasaMga paNa yAdagAra banI rahyo ! saM. 2047mAM poSa suda 6nA zatruMjaya girirAjanA aitihAsika abhiSeka prasaMgamAM hAjara rahI tyAMthI rAjakoTa-prahlAda ploTa padhAryA. tyAM phAgaNa suda 3nA zubha dine zrI gautamasvAmI bhagavAna, zrI maNibhadrajI, zrI padmAvatIjInI pratiSThA tathA bena cAMdanI ane bena saMgItAnI dIkSAnA prasaMgo bhavya rIte ujavAyA. tyAMthI vihAra karI, vAMkAne2-morabI thaI kaccha-bhadrezvaranI nAnI / moTI paMcatIrthI tathA bIjA aneka gAmonI yAtrA-sparzanA traNa mahinA sudhI karIne prahlAda ploTa jaina saMghanI vinaMtIthI rAjakoTa cAturmAsa mATe padhAryA. tyAM mokSadaMDanI 160nI saMkhyAmAM sAmudAyika ArAdhanA tathA aThThama tapanI 360nI vizALa saMkhyAmAM akhaMDa jApa sAthe ArAdhanA thaI. lAkha navakArano jApa aneka Asadhakoe zarU karyo. 45 AgamanI pUjA bhavya varaghoDA sameta, bhavya rIte yAda rahI jAya tema bhaNAvavAmAM AvI. zrI mohanalAla dalIcaMda desAInI sAhityasevAne anumodavAno samAraMbha suMdara rIte UjavAyo. te prasaMge pUjyazrInI preraNAthI zrI mohanalAla desAI 'jaina sAhityano saMkSipta itihAsa' e aprApya pustakone punaH prakAzita karavA mATe ploTa jaina saMgha taraphathI eka lAkha rUpiyAnI sakhAvatanI jAherAta karavAmAM AvI. Ama A cAturmAsa paNa anekavidha zAsanaprabhAvanAthI zobhI rahyuM. hamaNAMja thoDA samaya pahelAM amadAvAdamAM kALadharma pAmyA. vyAkaraNa vidhAvAridhi, jyotirvid ditamaNi, darzatasAhityatA marmajJa, samartha kAvyaracatAkAra, samatAnA sAgara pU. A. zrI vijayadharmadhuraMdharasUrijI ma. tyAga ane vairAgyanI, jJAna ane saMskAranI, dharma ane tapanI, namratA ane prasannatAnI jIvatI jAgatI mUrti eTale pU. A. zrI vijayadharmadhuraMdharasUrIzvarajI mahArAja. jainazAsananA itihAsamAM aneka vibhUtimattA prakAze che temAM pUjyazrInuM nAma paNa avicaLa jhaLake che. teozrInA svAdhyAya-tapathI prApta thayelA dharma-jJAnanA graMtho ane zAsanaprabhAvanAthI prerAIne karelAM agaNita dharmakAryo temanI bahumukhI pratibhAnA paricAyaka che. teozrInuM mULa vatana jhAlAvADamAM mULI pAsenuM khATakI gAma. pitA zAha pItAMbaradAsa jIvAbhAI dhaMdhArthe bhAvanagaramAM AvI vasyA. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 je bRhad gujarAta emanAM bIjAM patnI sAMkaLIbenuM bhAvanagaramAM piyara hatuM. saM. zekasapiyaranAM nATakono abhyAsa karyo. Ama, gujarAtI, hindI, 1974nA caitra vada pAMcamane divase sAMkaLIbenanI kukSIe eka prAkRta, saMskRta, marAThI, aMgrejI, Adi aneka bhASAo putraratnano janma thayo. yathAnAsaguNa bALakanuM nAma dhIrajalAla pUjyazrIne sahajasAdhya banI. anekAneka mahAgraMthonA adhyayanathI rAkhavAmAM AvyuM. mAtA sAMkaLIbena bALakanA jIvanaghaDataramAM khUba teozrInI pratibhA paNa phalavatI banI. pariNAma svarUpa, ja rasa letAM hatAM. paraMtu daivayoge temanuM duHkhada avasAna thayuM. pUjayazrIe zatAdhika graMthonI racanA karI. jemAM, zrI siddhahemadhIrajanI vaya tyAre mAtra ATha varSanI ja hatI. mAtA vihoNA sarasvatI, lakSaNavilAsavRtti, sandhivinodapaMcadazI, ninavavAda, bALaka para pitAnI apAra prIti hatI, paraMtu teo temanA para nayavAda, AtmavAda, dravyAnuyoganI mahattA Adi nyAya ane pUratuM dhyAna ApI zaktA nahIM. pariNAme dhIrajane temanA mAmAM darzananA graMtho che. indudUiTIkA, sAhityazikSAmaMjarI, mayUradUttama, beMglora laI gayA. traNeka varSa beMgloramAM rahIne dhIrajalAla vatana zrI nemistavana, zrI vardhamAna mahAvIrASTakam, satIsukta SoDaSikA, pAchA AvyA. tyAre pitA pAlItANAmAM rahetA hatA. tethI dhIrajane AtmabodhapaMcaviMzatikA, paMcaparameSThI guNamAlA Adi saMskRta zrI yazovijayajI jaina gurukuLamAM bhaNavA mokalyA. ane tyArathI kAvya sAhityanA graMtho che. paramAtmA-saMgItarasa-strotasvinI, zrI bALakanI manovRttimAM vairAgyanA aMkuro phUTavA mAMDyA. saM. Adijina paMcakalyANaka pUjA, vicArasaurabha, svAdhyAya1985mAM pU. paM zrI amRtavijayajI gaNino samAgama thatAM pitA- ratnAvalI, hitazikSAchatrIzI, zaMbala, vimarza, unmeSa, darzana, putranI vairAgyabhAvanA vadhu baLavattara banI, ane saM. 1988nA darpaNa, mAMDavagaDhanI mahattA, sajajanazakti Adi gujarAtI graMtho mahA suda 10ne zubha dine jAvAla kSetranA utsAhI zrIsaMghanA che. ardhazata prakAzita graMtho che, to eTalA ja apragaTa graMtho pragaTa mahotsava vacce pU. zAsanasamrATazrInA AzIrvAda sAthe pitAputre thavAnI pratIkSA karI rahyA che. Ama, satata vihAra ane aneka dIkSA grahaNa karI. pItAMbaradAsa muni zrI puNyavijayajI nAme pU. prakAranAM dharmakAryo vacce paNa teozrIe darzana sAhityanA A paM. zrI amRtavijayajInA ziSya banyA ane dhIrajalAla muni zrI agaNita graMtho lakhIne Azcarya khaDuM karyuM che ! dhuraMdharavijayajI nAme muni zrI puNyavijayajInA ziSya jAhera thayA. dIkSA thaI tyAre mAtra 13 varSanA bALamuni zrI ane sAce ja AgalAM varSomAM pU. munivara dharmadhuraMdhara tarIke sarvatra - dhuraMdharavijayajI mahArAjamAM koI vizeSatA dekhAtI nahotI. paMkAI gayA ! ekavaDo bAMdho, ghauMvarNa sAmAnya zarIra, sAva mitabhASI ane dIkSA pachI pUjayazrInA mAmAe polisa kesa karIne moTuM ekAkI prakRtine lIdhe sAmAnya chApa paDatI hatI. paraMtu pUjayapAda vighna UbhuM karyuM hatuM. evA vAtAvaraNamAM ye teozrI aDIkhama gurudevazrIno sahavAsa ane anya AcAryadevo pAsethI mArgadarzana rahyA. UlaTuM, saMyamasAdhanA vadhu tIvra banatI cAlI., e samaya pAmIne sattaramAM varSe to eka prabhAvazALI munivara tarIke samagra daramiyAna amadAvAdamAM 34 divasanuM aitihAsika munisaMmelana samudAya para anokhI chApa aMkita karI ApI. e chApa uttarottara yojAyuM. emAM pUjayazrIne asaMkhya dhuraMdhara AcAryonA sahavAsamAM vikasatI cAlI. pUjyazrIe karelA gujarAta-muMbaInAM mukhya rahevAno amUlya avasara prApta thayo. emAMye pU. zAsanasamrATathI zaheronAM 46 cAturmAsa enAM jIvatAM-jAgatAM pramANapatro che ke ratnapArakhu hatA. teozrIe A pratibhAne pichANI ane eno teozrInI upasthiti hoya tyAM mahAmahotsavapUrvaka aMjanazalAkA, yogya vikAsa thAya evuM Ayojana karyuM. AcArya bhagavaMto sAthe pratiSThA, upadhAna, udyApana, saMghayAtrA AdinA anekAneka utsavo cAturmAsa ane saMghanAM Ayojana thatAM rahyAM ane bIjI bAju A ujavAyA ja hoya. AvI apUrva zAsanaprabhAvanAnA phaLasvarUpa munivarano abhyAsa paNa vikasato rahyo. bahu ochA samayamAM pUjayazrIne saM. 2007nA kArataka vada 6ne divase gaNipadavI ane teozrIe paMDita zazInAtha jhA pAsethI nabanyAyanA muktAvalI vaizAkha suda 3 (akSaya tRtiyA) ne divase paMnyAsa padavI arpaNa pachInA mAthurI, paMcalakSaNI, siMhavyAgha, jAgadIzI, siddhAMtalakSaNa karavAmAM AvI. virala evo bhavya utsava muMbaI mukAme saM. Adi graMtho, sAhitya mImAMsAnA graMtho, saMskRtamAM saraLatAthI 2011nA mahA suda 8ne somavAre UjavAyo hato. jayAre bolI paNa zakatA hatA! pariNAme, pUjyapAda zAsanasamrATazrIne pUjyazrIne AcAryapadathI alaMkRta karavAnuM pharamAna zAsana 175 zlokonuM zikharINI chaMdamAM raceluM, A samayamAM ja zaNagAra, gItArtha gaNa mukuTamaNi pUjayapAda AcArya zrI teozrIe hemacaMdrAcArya viracita kAvyAnuzAsana ane vijayaudayasUrIzvarajI mahArAje karyuM. dasa divasa cAlelA A zabdAnuzAsanano UMDo abhyAsa karyo hato, eTale A dUtakAvyamAM mahotsavamAM aneka prakAranA dhArmika ane sAMskRtika kAryakramo teozrInI kAvyakuzaLatA uttama rIte nikharI AvI. adhyayanaprIti rAkhavAmAM AvyA hatA. vizALa saMkhyAmAM jaina ane jainetara tIvra hovAthI . 1994nA khaMbhAtanA cAturmAsa daramiyAna mahAnubhavoe hAjarI ApI hatI. bhAvanagaranA mahArAjA pUjyazrI aMgrejI paNa zIkhyA ane tostoyanI vArtAo ane kRSNakumArasiMhajIthI mAMDIne aneka mahApuruSoe pUjayazrIne Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 232/1 abhivAdana pAThavyA hatA. A prasaMge bhAratabharanA viziSTa sAthe lADakoDathI ucharatA hatA. saM. 1981nA jeTha vada 11nA vidvAnoe abhinava AcAryazrIne 1. vyAkaraNavidyAvAridhi, punita prabhAte janmelA A panotA putranA Agamana pachI 2. siddhAMtabhAratI, 3. darzanaciMtAmaNi, 4, kaviziromaNi ane mAtApitAnI dharmabhAvanA uttarottara vadhatI cAlI. sadagurunA 5. jayotirvidinamaNi jevI upAdhiothI navAjayA hatA. caraNomAM jIvana vitAvavAnI tAlAvelI jAgI. mAtApitAnA A AcAryadivonA jIvanakramamAM sahaja banI gayelAM sAmAnya saMskAro nAnakaDA amRtalAlane vArasAmAM maLyA. temanI kAryo to pUjyazrInI nizrAmAM thatAM ja rahetAM hatAM. paraMtu yathAnAma dharmabhAvanA vikasI ane AgaLa jatAM, dIkSAnI bhAvanA deDha thaI. dhuraMdhara kArya na thAya to nAma dIpe nahIM. evAM kAryomAM pUjayazrInI temaNe mAtApitA pAse pravajayA punita paMthe prayANa karavAnI dekharekha nIce pAlItANAmAM girirAja zatruMjyanI taLeTImAM jaina anujJA mAgI. te jamAnAmAM bALadIkSAno prabaLa virodha hato. saMghanA bhavya vArasAne darzAvatA ane zramaNaparaMparAnA bhavya amRtalAlanA mArgamAM aNakaSNA aMtarAyo UbhA thayA paraMtu aMte itihAsanI jhAMkhI karAvatA "kesariyA vIraparaMparaprAsAda' nAme aMtaranI icchAno vijaya thayo. pUjayapAda AgamoddhAraka zrI vizALa caityanuM nirmANa e mukhya che. sakhata ane satata parizramane sAgarAnaMdasUrIzvarajI rAhabara banyA. sADA cha varSanI uMmare saM. pariNAme hoya ke game tema, saM. 2030thI pUjyazrInI taMdurastI 1988nA mAgazara vada 11ne puNya dine zrI zaMkhezvara mahAtIrthanI jokhamAI. kensaranuM nidAna thayuM. chatAM teozrInI pravRttiomAM chAyAmAM bAladIkSAno mahotsava UjavAyo. siddhacakrArAdhaka saheje zithilatA na AvI. vyAdhi vadhato cAlyo. 2033nuM tIrthoddhAraka pUjaya AcAryadeva zrI caMdrasAgarasUrijI mahArAjanA comAsuM amadAvAdamAM hatA. tyAM vyAdhinI vedanAe mAjA mUkI. ziSyaratna pU. upAdhyAya zrI dharmasAgarajI mahArAjanA ziSya muni saM. 2034nA vaizAkha mAsa sudhI A vyAdhinI azAtanA sahana zrI aruNodayasAgarajI banyA. mAtA ane bahena tathA bhAI paNa karatA rahyA. vaizAkha vada 12 ne zukravAre A tejasvI tAraka zAMti dIkSita banyAM hatAM. Ama, pitA-putra guru-ziSya banyA. ane samAdhipUrvaka divyasRSTimAM vilina thaI gayA. paraMtu apUrva | muni zrI dharmasAgarajIe bAlamunimAM saMskAro sAthe guNagarimAthI opatI teozrInI yazaHkAyA to yAvacaMdradivAkarau jJAnavRddhi thAya tevA prayatno AdaryA. nyAya, vyAkaraNa, sAhitya, amara che. 60 varSanA alpa AyuSyamAM 47 varSano sudIrtha AdinA adhyayana sAthe jainadharmanuM agAdha jJAna prApta karAvyuM. siddhadIkSA paryAya pALI 13 varSanA sUripadaparyAyamAM eka dRSTimAM na prasiddha 'jJAna kriyAbhyAM mokSaH" e jainadharmanA sUtra pramANe jJAna samAya tevA ane teTalAM vividha ane vizALa kAryo karI gayA ! ane kriyA eka ja rathanAM be cakro che. munizrIe A baMne cakrone uttama koTinI samatA, samartha koTinI vidvattA, Adarza koTinI susAdhya banAvI dIdhAM. saM. 2022mAM jeTha vada 11ne divase saMyama, sAdhanA, svAdhyAyaprIti, sarjakatA, satsaMgamagnatA AdinA kapaDavaMja mukAme gacchAdhipati pU. zrI mANijyasAgarasUrIzvarajI addabhuta guNothI opatI bhavya jIvanayAtrA pUrNa karI gayA. mahArAjanA varad haste gaNipadathI alaMkRta karavAmAM AvyA ane | ziSya parivAra, praziSya-parivArano vizALa vAraso mUkI gayelA saM. 2029nA mahA suda 3ne divase sakala saMghanI vinaMtithI naroDA A AcAryabhagavaMtanI zAsanasevA ajarAmara banI cUkI che ! koTi , tIrtha-amadAvAdamAM pU. upAdhyAyajI zrI dharmasAgarajI mahArAjanI koTi vaMdana hajo e zAsanaprabhAvaka zrI gurubhagavaMtane ! nizrAmAM paMnyAsapade ArUDha karavAmAM AvyA. te samaye pUjayazrInA vizuddha cAritrapAlaka, yogavidhAtA ArAdhaka, nAmamAM paNa pheraphAra karavAmAM Avyo. pU. gurudevane aruNodayabhUgoLa-khagoLatA zAstravetA, samartha sAhityakAra, sAgara'no uccAra phAvato na hato, tethI "paM. zrI abhayasAgarajI' Agama-vAcatAkAra, namaskAra mahAmaMtratA pracAka, nAmakaraNa thayuM. mAlavoddhAraka, jaMbUdvIpa yojavAtA nirmAtA 'AcAra: paramo dharma:' sUtrane sAkSAt AcaraNamAM utArI teozrI vidyA, jJAna ane tapamAM khUba ja AgaLa vadhyA. nAnA 1. zrI abhayasAgajI mahArAja bALaka jevI nikhAlasatA, sAcA sAdhunI nirAbhimAnatA, sadAya gujarAtanA mahesANA jIllAmAM khAbociyA jevaDa unAvA svastha cahero, dhIragaMbhIra mukhabhAva, apramatta jIvana, . (mIrAMdAtAra) gAma te pUjayazrInuM janmasthAna. pitA mUlacaMdabhAI zAstrAnusArI sAdhanA pUjyazrInA ucca sAdhujIvananA sAkSIbhUta t (upAdhyAyazrI dharmasAgarajI mahArAja), mAtA maNibahena aMgo che. zramaNajIvananI maryAdAmAM rahIne, TAMcAM sAdhano dvArA ke (sAdhvIzrI sadguNAzrIjI mahArAja)nA e lADIlA saMtAna. janma vijJAna sAme jehAda jagAvavAnI bulaMdI teozrInAM jIvanadarzananA nAma amRtakumAra. bhAI motIlAla (munizrI mahodayasAgarajI suvarNakaLaza rUpe zobhe che. temanA haiyAmAM prathamathI ja A bhAvanA mahArAja) ane bahena savitA (sAdhvIzrI sulabhAzrIjI mahArAja) jAgRta thayelI ke vijJAnavAde sarjelI visaMvAditAne dUra karavA sUrya Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232/2 che bRhad gujarAta caMdranI gati Adi vize spaSTa jJAna maLe. dharmAcAryoe lokone evuM ja trIjuM mahattvanuM pAsuM mAlavoddhAraka tarIke lIdhelA bharamAvyA nathI, zAstronuM jJAna khoTuM nathI tenI khAtarI thAya. athAga parizramanuM che. kula aDhAreka varSanA ugra vihArathI teozrI pRthvI pharatI nathI, paNa sthira che. ane caMdra para Utarelo mAnavI mALavA-mevADanA gAmegAma pharI vaLyA hatA. pUjya gurudevazrI sAthe kharekhara caMdra para utaryo haze ke nahi, vagere bhUgoLa-khagoLanA kaThina vihAra karI preraNAnI parabo mAMDI. dharmavihoNA thaI gayelA praznone pUjyazrIe vItarAgI vANInI sacoTatAthI ane lokomAM jAgRti ANI. teone darzana-pUjA karatAM, tapa-kriyA nirNAyakatAthI vyakta karyA. "bhU-bhramaNa zodha saMsthAna" nAmanI karatAM zIkhavyuM. indoramAM sthApelI peDhIne AdhAre doDhaso-doDhaso saMsthAnI sthApanA karI. A saMsthA saM. 2024thI mahesANAmAM maMdirono jIrNoddhAra karAvyo. Aje mALavAmAM prasiddha sarva tIrthokAryarata che. pUjyazrIe A aMge dezavidezanA prakhyAta vijJAnIo zrI amIjharA, zrI bhopAvara, zrI mAMDavagaDha, zrI makSIjI, zrI sAthe patravyavahAra karyo. pariNAme, teozrIne vizvanI aneka parAsalI, zrI vaI pArzvanAtha, zrI maMDorA tIrtha ane Aje jenI saMsthAoe sabhyapada enAyata karyA. AvI saMsthAomAM- ronaka samagra bhAratane AkarSI rahI che te zrI nAgezvara tIrthane amerikAnI nezanala jyogrAphikala sosAyaTI, muMbaInI camakAvanAra A pitAputra-guruziSyanI mahAna jugalajoDI hatI. eziyATika sosAyaTI, dilhInI ola inDiyA sAyansa risarca Ama, pUjayazrI mAlavoddhAraka tarIke paNa ananya-sAdhAraNa esosiyezana ane haidrAbAdanI Dekkana insTiTyuTa opha kAmagIrI bajAvI gayA. ojharaveTarI jevI jANItI aneka saMsthAoe pUjayazrIne sabhyapada evuM ja mahAna kArya jebUdvIpa-nirmANanuM che. bhAratIya ApIne sanmAnyA hatA. teozrIe ghaNAM varSo jaMbUddhi, jaina saMskRti pratye agAdha prema ane Adhunika jagata pratyenA khagoLa ane Adhunika zodhakhoLo vacce zuM taphAvata che te karuNAbhAvane lIdhe pote prApta karelI zaktisaMpannatAno sadupayoga darzAvavAmAM gALyAM hatAM. aMgrejI, hindI, saMskRta, gujarAtI vagere karIne A kArya saphaLatAthI pAra pADyuM. pUjayazrInI mAnyatAnA bhASAomAM pustaka pragaTa karIne potAnI mAnyatAono bahoLo prabhAvazALI pracArane pratApe jainasamAjamAM jaMbUdvipa maMdira pracAra karAvyo. yunivarsiTIo, kolejo, hAIskUlo AdimAM racavAnI vinatio thaI ane vizALa jinAlayanuM nirmANa thayuM. pravacano ApI, vijJAne ApelA AdhArone dharmazraddhAnI bhUmikA A maMdiranA pratiSThA-mahotsava prasaMge samagra sAgara-samudAya para sunizcita karyA. ekatrita thayo hato. lagabhaga 90 sAdhuo ane 450 AvI avirata cAlatI vizvavyApI vizALa pravatio vacce sAdhvIjIo tathA hajAro zrAvaka-zrAvikAono maherAmaNa UmaTyo paNa temanI tapasAdhanA ane dharma-ArAdhanA akhaMDa cAlyA karatI. hato. e sarvanI vacce pUjyazrInI mahAna prabhAvaktA prakAzatI dharmazAstronA avirAma adhyayanamAM teozrI ekkA hatA. hatI. AvA amUlA avasare teozrIne AcAryapada mATe aneka zAstrAdhyayana mATe gujarAtI, hindI, prAkRta, ardhamAgadhI, saMskRta, vinaMtio thaI hatI. paNa sadAye nAmanAnI kAmanAthI aLagA urdu, aMgrejI, marAThI Adi bhASAo para temanuM prabhutva hatuM. rahetA A munivare haMmezanI jema inkAra karI dIdho. 90 ThANAno pUjyazrIe racelA graMthomAM paNa AgavI dRSTi jovA maLe che. eka ja avAja hato ke AcAryapada svIkAro. paraMtu mAna pratiSThAnA. teozrIe ciMtana-mananane aMte je graMtho lakhyA temAM 'zramaNa nirlepI A mahAtmA ekanA be thayA nahotA. uparAMta, teozrInI jIvanacaryA darzana', "Agama rahasya", "Agama jayotirdhara' (bhAga apratima pratibhAe temane puSkaLa mAna-sanmAna ApavA tatpara 1-2), "tattvajJAna smAraka' Adi mukhya che. e uparAMta pUjayazrIe chatAM teozrI e mAna-sanmAnathI niHspRhI rahevA mATe sabhAmadhyakAlIna gurjara jainasAhityamAMthI "bhaktirasa jharaNAM' nAme be samAraMbhomAM paNa jatA nahIM. paNa, sanmAna, upAdhio, sabhyapado bhAgamAM daLadAra graMthonuM saMpAdana karIne, jaina dharmanI stavana teozrInI pAchaLa doDatAM. jema judI judI sosAyaTIe temane covIsInI adhikRta vAcanA ApI. aneka sthaLoe ApelA sabhyapada mokalyA hatA, tema judI judI DIgrIo paNa mokalI hatI, sadupadezathI saMkhyAbaMdha bhAviko sadumArge vaLyA. pariNAme, 33 jema ke - M, N. G. S. (Washington). M. A. S. ziSyo-praziSyono vizALa parivAra khaDo karI zakyA. pUjyazrIe (Bombay), M. A. J. . (Delhi), M. 0. G. vejalapuramAM AgamasUtronuM mahattvanuM vivecana karyuM hatuM ane tyAra (Ahmedabad), M. I, S. C. A. (Calcutta). pachI bIjI vAra saM. 2019mAM ujamaphaInA upAzraye cAturmAsa AvI mahAna vibhUtimattAne jIvananI ardhI yAtrA vaTAvI vakhate hajAro bhAgyazALI puNyAtmAone "Agama-vivecanA" tyAM lakavo grasI gayo. vizALa ziSyasamudAya ane hajAro ApI hatI. Ama, zAstrajJAna, sAhityasarjana, vyAkhyAna kauzalya, bhAviko khaDe page sevAsuzruSA karatAM hatAM. tenI vacce pUjayazrIe zAsanaprabhAvanA, tapasiddhi, pravajayA-pracAra AdimAM paNa saM. 2043nA kArataka vada 9ne divase UMjhA mukAme potAnI pUjayazrInuM pradAna nAnuMsUnuM nathI. jIvanalIlA saMkelI lIdhI. 62 varSanA alpAyumAM ardhI sadIthI, Jain Education Intemational Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 232/3 paNa adhika dIkSAparyAyamAM teozrIe je anekavidha zAsana- amadAvAda-vidyAzALAmAM ThIka ThIka samaya rahyA ane jJAna ane prabhAvanA karI te mahAgraMtha vagara darzAvI na zakAya teTalI vizALa tapamAM vikAsa sAdhatA rahyA. teozrInI yogyatA jANI pU. gurudeve che. pUjayazrInI mahAnatA to e che ke temanA svargavAsa pachI paNa saM. 2019nA mAgazara suda 6ne divase amadAvAdamAM paMnyAsatemanA nAmasmaraNathI aneka sukhada camatkAro thayAnA dAkhalA padathI vibhUSita karyA. tyAra bAda sva-para kalyANanA mArge teozrI noMdhAya che. pU. paMnyAsajInA svargavAsa bAda teozrIe AraMbhelA vadhu ne vadhu prabhAvaka ane preraka banatAM saM. 2029nA mAgazara suda tamAma kAryonI dhUrA temanA ziSyaratna pU. A. zrI azoka- bIjane divase sANaMda mukAme AcAryapade ArUDha karI zrI sAgarasUrijI mahArAje saMbhALI che. evA e anekamukhI pratibhA vijayavibudhaprabhasUrijI nAme ughoSita karavAmAM AvyA. dharAvanAra apUrva ane ajoDa mahApuruSane koTi koTi vaMdanA ! pU. pUjyazrInI nizrAmAM aneka dIkSAo, padavIo, vividha A. zrI azokasAgarasUrijI mahArAja zAsana prabhAvanAnA aneka anuSThAno, pratiSThAo Adi dharmakAryo sampanna thayAM che. vizeSa kAryomAM satatapaNe vyasta rahIne jaMbUdvIpa yojanAne navA navA rUpa karIne gujarAtamAM ane rAjasthAnamAM anupama zAsanaprabhAvanA thaI raMga ApI rahyA che. pUjyazrInA aMtaranI udAratA ane che. pUjayazrI sAdhanA-ArAdhanAmAM magna rahevA sAthe zAsananAM vizALatAe teo bahoLA bhakta samudAyamAM khUba ja prItipAtra ane zrIsaMghonAM anekavidha kAryomAM satata nizrAnuM pradAna karatA banyA che. saujanya : zrI jaMbUdvIpa vardhamAna peDhI - pAlItANA rahyA che. pUjayazrInA varada haste uttarottara vadhu ne vadhu dharmakAryo pravartatAM rahe ane e mATe pUjayazrI svAthyapUrNa dIrdhAyuSya pAmo anupama ArAdhaka, samartha zAsanaprabhAvaka, prazAMtamUrti evI abhyarthanA sAthe pUjayazrIne koTizaH vaMdanA ! pU. A. zrI vijayavibudhaprabhasUrijI ma. saujanya : pU. A. zrI vibudhaprabhasUrijI ma. nA parivAranA saMghasthavira pUjayapAda AcAryadeva zrI vijayasiddhi . sA. zrI jayaprabhazrIjI ma. nA ziSyA 5. sA. zrI hemayazAzrIjI ma. sUrIzvarajI (bApajI) mahArAjanA samudAyanA ane pU. A. zrI tathA pU. sA.zrI jayapUrNAzrIjI ma. AdinI preraNAthI gurubhakto taraphathI vijayamanoharasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna prazAMtamUrti pU. dhanya mAtA, dhanya pitA, dhanya patro, dhanya zAsana A. zrI vijayavibudhaprabhasUrIzvarajI mahArAja anupama ArAdhanA pU. A. bha. zrI mukticaMdrasUrijI ma... ane zAsanaprabhAvanA karavApUrvaka tathA sva-samudAyanA vizALa sAdhvIgaNanuM netRtva saMbhALavApUrvaka anokhuM mAnasthAna dharAve che. janmaH rAdhanapura saM. 1971, gurudeva : pU. A. zrI teozrIno janma saM. 1973nA Aso suda pUnama-zarada pUrNimAe rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAja, pitA : maNibhAI, mAtA : maNibena mahesANAmAM thayo hato. pUrvanA puNyayoge saMskAravAsita gRhamAM dIkSA: pAlItANA 1989 janma pAmatAM temane bAlyakALamAM ja sahajapaNe dhArmika saMskAro gaNipadavIH dAdara (muMbaI) 2012 prApta thayA ane tethI e saMskArono vikAsa thatAM temanI ruci ane paMnyAsa padavIH ahamadanagara 2015 pravRtti dharmamaya thavA lAgI. vayanI sAthe prabhubhakti, dharmamArga, AcArya padavIH khaMbhAta 2009 satu samAgama ane tapa-ArAdhanAmAM paNa vRddhi thavA lAgI. A svargavAsa : rAMdhejA 2038 vRtti-pravRtti divase divase gADha banatAM temanuM mana saMsArano tyAga karavA ane vairAgyano mArga svIkAravA jhaMkhI rahyuM ane eka divasa, kavikulakirITa pa. pU. A.zrI labdhisUrIzvarajI mahArAje mAtra 15 varSanI kumAra vaye temanI jhaMkhanA sAkAra banI. saM. rAdhanapurane ArAdhanApura nAma ApeluM, jayAM Aje pacIzathI 1988nA poSa vada pAMcamanA divase jainapurI-amadAvAdamAM, adhika jinAlayo che. ane zerIe zerIe upAzrayo che. pUjaya bApajI mahArAjanA sAMnidhya bhAgavatI dIkSA aMgIkAra upAzrayamAM padhAratA pU. gurubhagavaMtonI dezanA ane zreSThattama karIne pU. A.zrI vijayamanoharasUrIzvarajI mahArAjanA ziSya sAdhujIvana jANIne ghare ghare kuLadIpakoe dIkSA lIdhI che. tarIke muni zrI vibudhapravijayajI nAme ghoSita thayA. AvI A dharmanagarI rAdhanapuramAM svanAmadhanya pU. A. bhagavaMta mukticaMdrasUri mahArAjano jIva mAtA maNibenanI saMyamajIvananA svIkAra sAthe pUjyazrI saMyamanI utkaTa ratnakukSIe Avyo hato, tyAre maNibene svaprAmAM potAnA sAdhanA karavApUrvaka jJAnAbhyAsa ane tapa-tyAganA vikAsa sAdhavA lAgyA ane vinaya, vaiyAvacca dvArA gurubhaktino paNa uttama lAbha mukhakamaLamAM 'siMhane pravezatA joyo hato ane tenA pariNAme teo niDara vaktA siMhagarjanAnA svAmI banyA hatA. prApta karyo. pUjayapAda bApajI mahArAja ane pU. gurudevazrI vijayamanoharasUrIzvarajI mahArAjanI sevA-vaiyAvacca mATe teozrI . pUjayazrInA jIvanamAM maghamaghatA guNo jo joIe to Jain Education Intemational Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 bRhad gujarAta vijAtIya tattva pratye vairAgyabhAva. koIpaNa vijAtIya tattva kAraNa samaya jatAM mAtAne putrane paraNAvavAnA koDa jAgyA. mAtAnA vagara eka miniTa potAnI pAse ke potAnA Azrita sAdhu pAse Agrahane vaza thaI tribhuvane saMsAra to mAMDyo paNa temanuM mana besI zakatuM nahIM. temanI svAdhyAya rasikatA, vastunI nispRhatA saMsAramAM lAgyuM nahIM. temAM eka putrIno janma thayo. saMsAranuM ane sAdAI Toca kakSAnI hatI. ziSya parivAra sAthe kaThoratA sAthe baMdhana vadhyuM ane sAthe temanI manovedanA paNa vadhI. eka bAju vAtsalyabhAva paNa gajabano hato. 2014mAM meM kuMbhojagirimAM saMsAra gamato na hato ane bIjI bAju dIkSA levAtI na hatI. upadhAna prasaMge 33 upavAsa karelA te vakhate pU. gurudevazrIne sakhata AvI dvidhAmAM jIvana AgaLa cAlyuM. emAM saMsAranI asAratAnA tAva Avato hato temAMthI thoDA sAjA thayA ane mArA pAraNAnA prasaMgo AvyA. e anubhavothI temanuM mana saMsArano tyAga ane divase tapanI anumodanArthe sAmuhika yAtrAnuM Ayojana thayeluM. te tyAgamArgano svIkAra karavA jhaMkhatuM hatuM. temAM pU. munivarya zrI vakhate mane kahyuM "huM paNa yAtrAe AvuM chuM." meM kahyuM, "sAheba ! rAmavijayajI mahArAjanA sacoTa vyAkhyAnazravaNathI temanA para Apane ThIka nathI, Apa rahevA do." tyAre pUjayazrIe kahyuM, 'tuM jAdUI asara thaI, muktimArganI jhaMkhanA tIvra banI. teoe dIkSA tapasvI thaIne yAtrA kare che to huM kema na kare?" tema kahIne temaNe levAno nizcaya karyo. have konuM zaraNuM levuM te vicAravA lAgyA. paNa yAtrA karI. evAmAM prakhara tyAgI-vairAgI pU. muni zrI jazavijayejI mane saMsArIpaNAthI cA pIvAnI kuTeva hatI. sAdhupaNAmAM (AcAryazrI vijayayazodevasUrijI) mahArAjanuM apramatta paNa savA be varSa sudhI mAro keDo cAe choDyo nahIM. 2013mAM saMyamajIvana joI teozrInuM zaraNuM levAnuM nakkI karyuM. pravrajayAnA 5. pU. A.zrI himAMzusUrijI mahArAje mane cA choDavAnI preraNA mArge javA mATe teo ja nahIM, temanAM dharmapatnI paNa tatpara banyAM. karI, meM svIkArI. A vAta mArA guru mahArAjane khabara paDI, mane punita mArge saMcaravAno e pAvana divasa paNa AvI pahoMcyo. saM. protsAhana ApavA pUjayazrIe paNa be mahinA cA na ja pIdhI.. 1989nA jeTha vada 11 ne divase khaMbhAtamAM pUjayapAda AcArya zrI bIjA samudAyanA munibhagavaMtono svAdhyAya letA tathA vAcanA vijayadAnasUrIzvarajI mahArAjanA varada haste bhAgavatI pravrajayA aMgIkAra karI ane pU. muni zrI jazavijayajInA ziSya tarIke muni ApatA hatA. pa.pU.A. kailAsasAgarasUrijI mahArAjane chedasUtra zrI trilocanavijayajI nAme ghoSita karavAmAM AvyA ane Adi graMtho vaMcAvelA. teozrInA jIvanamAM jIMdagInA aMta sudhI teozrInAM dharmapatnIne sAdhvIzrI indrAzrIjI nAme jAhera karavAmAM svAdhyAyanI lagana hatI. mAtA maNibena potAnA traNeya putrone AvyAM. jenI jhaMkhanA UMDe UMDe varSothI bharI hatI te prApta thatAM muni dIkSA ApI ekalavIra mAphaka rahyAM ane paMcAzI varSe samAdhi zrI trilocanavijayajI saMyamasAdhanAmAM lAgI gayA. dAdA pAmyAM. maNibhAI ane potAnA moTA dIkarAnuM mRtyu thayA pachI gurudevonuM ane potAnA gurudevanuM saMyamajIvana AMkha sAme rAkhI malayacaMdrasUrijI mahArAjane tyArapachI 1989mAM sauthI nAnA tapa-tyAga, jJAna-dhyAna, vaiyAvacca ane AjJAMktipaNAne pa.pU.A. zrI mukticandrasUrijI mahArAjane chelle potAnA vaceTa AtmasAta karyA, gurusamarpaNabhAva ane guru-AjJA teozrIno putra pU.A.zrI ravicaMdrasUrijI mahArAjane dIkSA ApelI. jIvanamaMtra banI gayo. - Alekhana pU.A.zrI prabhAzaMkarasUrijI mahArAja | muni zrI trilocanavijayajI mahArAjane temanI saMyamasaujanya: pa.pU.A. zrI prabhAkarasUrijI ma.sA.nI preraNAthI jIvananI utkaTa sAdhanAnI yogyatA pramANIne saM. 2015nA bharatabhAI caMdulAla maMgaLadAsa parivAra. pAlaDI-amadAvAda-7 vaizAkha suda 6nA ahamadanagaramAM paMnyasaMpadathI ane saM. gurvAjJA jIvanamaMtra batAvatArA, 2029nA mAgazara suda 6ne divase amalaneramAM AcAryapadathI tapomUrti, parama sahiSNu alaMkRta karavAmAM AvyA hatA. pU. A.zrI vijayayazodeva sUrIzvarajI mahArAjanA ziSya parivAramAM sauprathama sUripadArUDha pU. A. zrI vijayatrilocanasUrijI ma... thanAra pUjayazrI hatA. pU. gurudeva sAthe chelluM comAsuM mahArASTra pUjaya AcAryazrI vijayatrilocanasUrIzvarajI mahArAjano choDI rAjasthAna-sirohImAM karyuM. saM. 2018mAM pU. gurudeva janma pavitra ane dharmavAsita evA sthaMbhanatIrtha (khaMbhAta)mAM saM. kALadharma pAmyA. pU. A. zrI vijayatrilocanasUrIzvarajIne A 1954nA mAgazara vada 11ne divase thayo hato. temanA pitAnuM AghAta kAramo hato. paNa samatA keLavI hatI, javAbadArI nAma popaTalAla, mAtAnuM nAma jayakArabahena ane temanuM potAnuM samajayA hatA. mahArASTravAsIonI ciMtA dUra karavA teozrI janma nAma tribhuvana hatuM. tribhuvane bAlyavayamAM ja pitAnuM chatra potAnA ziSya parivAra sAthe mahArASTra padhAryA ane te pradezane gumAvyuM hatuM. paNa vahAlasoI mAtAe bevaDI javAbadArI saMbhALI potAnI karmabhUmi banAvI. gurudevanuM sthAna saMbhALI anaMtI putra tribhuvanamAM ucca saMskAro ane sagaNonuM AropaNa karyuM. kRpAno varasAda varasAvyo. e pradezamAM gAmegAma vicArI zrAvakone Jain Education Intemational Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana | 232/5 zrIsaMgha pratyenI pharajo ane zAstrokta vyavasthA vagere samajAvI saM. 1970nA jeTha vadI pAMcame teozrIno janma thayo. mAtApitA, doSothI vAryA. yuvAna bhAI-bahenone paNa vaDIlone nityavaMdana terApaMthI saMpradAyanA anuyAyI hatAM. jojAvara gAmamAM traNa dhoraNa karatAM temaja devadarzana, pUjA ane guruvaMdana AdimAM rasa letA sudhIno abhyAsa karyo paraMtu kuTuMbamAM dhArmika zikSaNanuM vAtAvaraNa karyo. A pradezanAM nAnAM-moTAM zAsanakartA ke matabhedo mATe hatuM, tethI saMyama svIkAravAnI suSupta zakti jAgRta thaI hatI. emAM teozrI sadA jAgRta rahetA. amalanera taraphano pU. A. zrI temane kaMThamALa nIkaLI. temaNe saMkalpa karyo ke kaMThamALa maTI jaze to vijayatrilocanasUrijI mahArAjano vihAra cAlu hato. cAra-pAMca dIkSA laIza. kaMThamALa maTI gaI ane potAnA saMkalpane sAkAra mAIlanuM aMtara bAkI hatuM. pUjayazrI eka pachI eka vicAramAM karavAno sonAno sUraja Ugyo. karNATakamAM rANIbAga - dhAravADa gUMthAI rahyA hatA. amalanera saMghanA matabheda miTAvI sarvanuM mukAme saM. 1989nA phAgaNa suda 3ne maMgaLa dine kAzIvALA pU. kalyANa karIzuM. gurubaMdhune bheTIzuM.... tevAmAM sAmethI kALa samI zrI vijayadharmasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna paMDita varya zrI eka embeseDara kAra AvI ane dhakko lAgyo. sAthenA zramaNa- bhAvavijayajI mahArAja pAse dIkSA grahaNa karI. te ja varSe bhagavaMto ane AsapAsanA sau bhegA thaI gayA. bhakto paNa AvI karNATakamAM bIjApura mukAme aSADha suda 10ne divase vaDI dIkSA thaI, pahoMcyA. amalanera AvI upacAro zarU karyA. gAmegAmathI saMghanA ane muni zrI jinavijayajI nAme ghoSita thayA. AgevAno ane bhAvika bhakto pUchavA AvavA lAgyA. 'huM dIkSA grahaNa karIne pU. A. zrI vijayadharmasUrIzvarajI zAtAmAM che. mArI ciMtA karazo nahIM. moTaravALAno koI doSa kAzIvALAnA ziSyaratna zrI vidyAvijayajI mahArAja pAse saMskRta nathI, tene kaMI kahezo nahIM, laDhazo nahIM.' Ama raTaNa cAlu hatuM. ane prAkRta bhASAnA zAstragraMthono tema ja jayotiSa tathA baMdhaka muni, gajasukumAla mahAtmA ane metAraka munine thayelA zilpakaLAno gahana abhyAsa karyo. A tejasvI jJAnarAzIne upasargo yAda karI potAnI vedanAne haLavI banAvI. pU. A. zrI prabhAve pUjyazrIno prabhAva jaina samAja para vyApakapaNe patharAvA vijayabhuvanabhAnusUrijI mahArAje ArAdhanA karAvI. "mahAtmA, lAgyo. labdhinA bhaMDAra samA sUrijI amara banI gayA. jAgo cho ne ? sAvadhAna ! sAvadhAna ! kharo avasara Avyo che.' mAravADanA kesarI siMha tarIke pratiSThA pAmyA. pUjayazrIe seMkaDo ane kharekhara mahArASTra nirAdhAra banyuM. haMsalo UDI gayo ! dIpaka jinAlayonA jIrNoddhAramAM samaya vyatita karyo. vijayahIrasUrijI bujhAI gayo ! gurudeva chellI kSaNa sAdhI gayA. baMne bhava sudharI mahArAja sAheba pachI jinazAsananA 420 varSanA sonerI gayA. samatAnA sAgara, karuNAvatsala, parahita-ciMtaka ane itihAsamAM pUjayazrIe 245 jeTalI pratiSThAo, aMjanazalAka gurvAjJAmaMtrane jIvanamAM utAranArA pU. A. zrI vijaya karAvyAM, 9 upadhAna, 30 dIkSAo (bhAIo - bahenonI), trilocanasUrijI mahArAja sAhebanA caraNe koTizaH vaMdana ! seMkaDonI saMkhyAmAM nAnAmoTA saMgho, zAMtisnAtra mahApUjeno Adi saujanya : pU. paM. zrI zivAnaMdavijayajI ma.sA.nI preraNAthI thayAM. pUjayazrInA ziSya-praziSya-parivAramAM lagabhaga paMdareka zrI je. mU.pU. jaina saMgha cAMdavaDa (mahArASTra) sAdhuo ullekhanIya che, jemAM zrI devendravijayajI, zrI mahAta zilpavetA, madhara kesarI, kezaravijayajI, zrI guNavijayajI, zrI padmavijayajI (hAla zrI harSasUrijItA paTTaprabhAvaka AcArya), zrI AnaMdavijayajI, zrI mitrAnaMdavijayajI, zrI vinayavijayajI, zrI pratApavijayajI, zrI lalitavijayajI, zrI pU. A. zrI vijaya jinendrasUrijI ma. puNyodayavijayajI, zrI pramodavijayajI Adi mukhya che. pUjayazrIe zrI jainazAsananA jayotirdhara sUridevo ratnonI khANa samA rAjasthAnamAM kAMTAkSetra goDavADa, jodhapura ane Abu vistAramAM che, vAtsalyanAM jharaNAM samA che, nirmaLa cAritrasvAmI che. vicarIne ghaNA ajainone pratibodha pamADI, dArUmAMsano tyAga 1 vidyAnurAgI AcAryadeva zrImad vijayajinendrasUrIzvarajI karAvyo. saumyaprakRti dharAvatA A jayotirdhara ugra vihArI hatA. mahArAjanI medhAvI mukhamudrA ane divyadRSTithI aneka AtmAo teozrIe ghaNAM varSo phaLaphaLAdi para ja gujAryA hatA. dharmI banyA hatA. mAravADanI bhUmi para keTalAye parama prabhAvaka bAmaNavADAjI, dIyANAjI, dhanArI, sumera Adi tIrthomAM ghaNo puNyAtmAonAM punita pagalAM paDyAM che. teoe sthApelA samaya dhyAna-sAdhanAnI dhUNI dhakhAvI hatI. jayotiSa ane AdarzonA oja ane teja cirasmaraNIya banyAM che, jemAM pU. zilpamAM, pratiSThAvidhividhAnamAM temanuM nAma mokhare hatuM. khUba AcArya zrI vijayajinendrasUrIzvarajInuM nAma paNa evuM ja pAraMgata hatA. pUjayapAda akabara bAdazAha zrI hIravijayasUrijI prabhAvazALI che. mAravADa jaMkazana pAse pAlI jillAmAM jojAvara mahArAja pachI, 400 varSanA itihAsamAM saphaLatAthI, sUjhapUrvaka, gAma teozrInI janmabhUmi. vIsA osavAla jJAtimAM saMcetI zAstravidhithI pratiSThAo, aMjanazalAkA karAvavAmAM teozrInuM gotramAM zeTha zrI khImarAjajIne guhe mAtA pAbubAInI ratnakakSIe sthAna mokhare che. prakRtinA premI hovAthI jaMgalamAM maMgala karato Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232/6 4 bRhad gujarAta ane tethI "mIThA mahArAja tarIke prakhyAta thayA hatA. pUjyazrI AcAryapade abhivyakata karAyA ane pU. AcAryazrI vijayatapAgacchanI traNa prakhyAta gAdIomAM dhanArInI gAdIe saM. mahodayasUrIzvarajI mahArAja tarIke ghoSita thayA. 1997nA jeTha suda 11ne divase zrI jinavijayajImAMthI pU. varSothI avirata garusevA samadAyanI sArasaMbhALa aneka AcAryazrI vijaya-jinendrasUrIzvarajI mahArAja rUpe AcArya pade muhUrtonuM mArgadarzana, pU. gurudevanA patravyavahAranI javAbadArI ArUDha thayA. saM. 2003mAM vaizAkha suda 3ne divase zivagaMjamAM ityAdimAM potAnAM astitvane ogALI daIne saMyamajIvanane pU. A. zrI harSasUrijI mahArAja pAse kriyoddhAra karIne gauravAnvita banAvela che. parama zAsana prabhAvaka pU. AcAryadeva paTTaprabhAvaka banyA. aneka tIrthonA uddhAraka tarIke khyAti prApta zrImad vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA samAdhipUrNa svargakarI. aneka zAsanaprabhAvaka kAryo dvArA jaina zAsanano dharmadhvaja gamana bAda jeozrInAM nAma, kAma samudAya ane saMgha samakSa vadhu laherAvyo. saM. 2029nA jeTha vada (gujarAtI : vaizAkha) pAMcame pramANamAM jANItA ane mAnItA thaI rahyA che. e prazAMtamUrti pU. zivagaMja mukAme kALadharma pAmyA. tyAM Aje zikharabaMdhI gurumaMdira A. zrI vijayamahodayasUrIzvarajI mahArAjanA nizrA-sAnnidhya UbhuM che. pUjayazrI lagAtAra navamAM varSItapamAM svargavAsI thayA, pAmavApUrvaka hAla samudAyanuM sukAna saMbhALI rahyA che. bahoLo evA e ugra tapasvI hatA. Aja sudhImAM teozrInA 11 anubhava, prazAMta prakRti, pUjaya gacchAdhipati svargastha gurudevanI gurumaMdiro nirmANa thayAM che. pUjayazrInA paTTadhara pU. A.zrI paramakRpA, jayotiSazAstrano UMDo abhyAsa Adi anekAneka vijayapatrasUrIzvarajI mahArAja maMgala kAryo mATe nizrA pradAna karI vizeSatA dharAvatA pUjayazrI ane pU. A. zrI vijayarAjarahyA che, evA e mahAtapasvI guruvaryane koTi koTi vaMdana ! tilakasUrIzvarajI mahArAja eka sAla ane eka ja divasanA dIkSita saujanya : bIvADA (rAjasthAna) nivAsI zrI ghevaracaMdajI che. baMnenI dIkSA vacce mAtra kalAkonuM ja aMtara che. dIkSAnI e pratApamalajI DAgAnA suputro amaracaMda, gautamacaMda, mahAvIracaMda, supautro ghaDI-paLe koIne kalpanAya nahIM AvI hoya ke, A be siddhArtha, piyUSa, pratIka, nIleza ane DAgA parivAra dvArA Ayojita sahadIkSitonA zire bhaviSyamAM eka mahAna javAbadArI tarIke cAturmAsa ane upadhAna tapa - rAjendravihAra - dAdAvADI - pAlItANA siddhagirinI chatrachAyAmAM pU. A. zrI padyasUrijI ma. sA., paMnyAsa zrI samudAyanuM saMcAlana sthApita thaze. ane e kartavya adA karavAmAM IndrarakSitavijayajI ma. zrI rAjavijayajI ma., zrI jayaprabha vijayajI ma. baMne arasaparasa pUraka banI raheze ! hAla pUjayazrIno dIkSAparyAya sA., zrI muniziyAzrIjI ma.nI nizrAmAM. pa7 varSano che. saujanya : tribhuvana tAraka tIrthAdhirAja cAturmAsa ArAdhanA agaNita muhUrtonA mArgadarzaka, samiti sAMcorI jainabhavana - pAlItANA taraphathI gurusevA-guNanA AdarzarUpa garanAra sahastrAvana tIrthoddhAraka ane ajoDa pU. A. zrI vijayamahodayasUrijI ma. ugra tapasvIrA saM. 1970nA zrAvaNa mAsanI amAvAsyAne divase pU. A. zrI vijayahimAMzusUrijI ma. vaDhavANamAM pitA manasukhalAlane tyAM janmelA maNilAle pU. AcAryazrI vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanI dharmadezanA zravaNe ugra tapa, ajoDa saMyama ane apUrva nispRhatA - A traNeya vairAgyavAsita banIne saM. 1990nA aSADha suda 14 nA roja guNo mUrtimaMta rUpa dharIne Ave to enuM rUpa kevuM hoya ? enI amadAvAdamAM ekalAgama rahasyavedI pU. AcAryadeva zrI kalpanAmUrti ghaDIe, to tarata ja eka cahero ApaNI najara samakSa vijayadAnasurIzvarajI mahArAjanI nizrAmAM saMyama svIkAryuM ane pU. taravarI Ave, te jUnAgaDha-zrI giranAra sahastrAvana tIrthoddhAraka A. zrI vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna muni zrI pUjaya AcArya zrI vijayahimAMzusUrIzvarajI mahArAja. jinazAsana mahodayavijayajI mahArAja banyA. dIkSA-divasathI pUjaya pratyenI ajaba khumArI, satya mATe gajaba niSThA, game teTalAM kaSTo gurudevazrInI nizrAmAM vidyamAnatA sudhI paDachAyAnI jema sAthe vacce paNa abhigraho choDavAno vicAra suddhAM nahi evuM makkama rahIne AjIvana gurukulavAsI tarIkeno adUbhUta Adarza khaDo karyo manobaLa-AvuM pUjyazrInuM jIvana che. saMta-mahAtmAonA che. dIkSA, pratiSThA, aMjanazalAkA Adi vividha muhUrtonA vicaraNathI jenI kaNekaNa pAvana thayelI che evI gurjara dharA para mArgadarzaka banyA che. pUjyazrInA saMyamajIvanamAM sevA-samarpaNa vijApura tAlukAmAM mANekapura gAma AveluM che. jayAM vartamAna ane samudAyanI sAra-saMbhALanA guNo vyApelA che. A guNone covIzInA ziramora zrI RSabhadeva bhagavAnanuM nayanaramya prabhAve teozrIne pU. gurudevazrInA varada haste saM. 2029nA jinAlaya zobhI rahyuM che. tyAM ziracaMda rUganAthanA parivAramAM mAgazara suda bIjane zubha divase muMbaImAM mahotsavapUrvaka lallubhAI zAhanA suputra phUlacaMdabhAInAM dharmapatnI kuMvarabahene saM. Jain Education Intemational Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 232/o. 1963nA caitra suda 6ne zukravAranA zubha dine jinazAsananA AvatAM saM. 1988mAM punaH cAturmAsa pU. A. zrI vijayadAnahIralA evA putraratnane janma Apyo. vyaktitvane anurUpa sUrIzvarajI mahArAja, pU. upAdhyAyajI tathA pU. paMnyAsajI mahArAja hIrAlAla nAma pADyuM. mANekapuramAM ja pAMca dhoraNa sudhIno AdinA sAMnidhyamAM vaDhavANa sITImAM karyuM. cAturmAsa bAda abhyAsa karyo ane prathama aMgrejIno abhyAsa aDhI kilomiTara dUra vihArAdinI tAlIma mATe sADA-cha varSanA putra cInubhAIne AvelA mANasA gAmamAM roja page cAlIne karyo. Ama bALapaNathI gurubhagavaMta sAthe vihAramAM rAkhyA. virodha karanAra svajanone ja kaThora jIvana jIvavAnI tAlIma maLI. nAnapaNathI ja potAnI kunehathI samajAvI amadAvAda-jhAMpaDAnI poLe birAjamAna dhAraNAzakti gajaba koTInI, prabhu bhakti temaja sAdhu-sAdhvIjI pU. A. zrI vijayadAnasUrIzvarajI mahArAja pAse dIkSAnuM muhUrta mahArAjanI bhaktino raMga kesUDA jevo hato. saMghanA bhAIonA kaDhAvI sametazikharajI Adi kalyANaka tIrtha bhUmionI sparzanA mukhe pratikramaNanAM sUtro sAMbhaLatAM sAMbhaLatAM mAtra tera varSanI ja putra sahita karI AvyA. te samayamAM bALadIkSAno sakhata virodha uMmare be pratikramaNa svayaM karatA thaI gayA. eTaluM ja nahi, hovAthI khaMbhAta pAsenA vatrA gAmamAM pU. munirAja zrI sAdhubhagavatonI anupasthitimAM svayaM saMghane pratikramaNa karAvatA. niMdanavijayajI mahArAjanA varada haste temaja pU. munizrI nAnI uMmarathI tapasyA karavAno ghaNo zokha. eka divasa mRgAMkavijayajI Adi munibhagavaMtonI upasthitimAM 7 varSa 4 AyaMbila karavAnI bhAvanA thaI. nAnakaDAM gAmamAM bIjI koI mAsa ane 18 divasanA suputra cInubhAIne saM. 1989nA jeTha suda vizeSa anukULatA nahi hovAthI ane bALapaNathI game tyAre 14nA pavitra divase dIkSA apAvI. muMDana mATe nAI ne bolAvyo, gametevI ochIvattI vastuthI calAvavAnI anupama saMtoSavRttinAM paNa bhayane lIdhe na AvatAM, jAte ja astro laI muMDana karyuM. kAraNe prathama AyaMbila phakta zekelA cokhA ane pANIthI karyuM. bALadIkSAnA virodhane kAraNe putranI dIkSA pachI 11 mahinA bhaviSyanA ugra ane dIrgha tapanI bhAvanA thatAM kyAM javuM? kone saMsAramAM rahevuM paDyuM. eka mahAmaMgalakArI punita baLa prApta thatAM kahevuM? zuM karavuM? vagere saMkocanA kAraNe bajAramAMthI zekelA caNA dIkSA levAnuM nakkI karyuM. laI pANI sAthe vAparI AtmasaMtoSa mAnI lIdho. temanA A saM. 1990nA vaizAkha suda 9ne divase amadAvAdaprasaMgothI nizcaya pratyenI aDagatA, niHspRhatA vagere guNo pagathiyAnA upAzraye birAjamAna parama pUjaya AcArya zrI temanAmAM nAnapaNathI khIlyA hatA te darzAve che. jIvana-nirvAhALe vijayasiddhisUrIzvarajI (bApajI) mahArAjanA zubha haste ane pU. 1976nI sAlamAM amadAvAda AvyA. thoDo samaya amadAvAda A. zrI vijayadAnasUrIzvarajI mahArAja, pU. A. zrI rahI 1982mAM muMbaI gayA ane pAMca varasa kApaDanI dukAne rahyA vijayameghasUrIzvarajI mahArAja, pU. upAdhyAyajI zrI premavijayajI che te daramyAna rAjanagara taLiyAnI poLamAM saM. 1982 poSa vada mahArAja, pU. paM. zrI rAmavijayajI mahArAjanI nizrAmAM parama 11ne ravivAranA zubha divase temanAM dharmapatnI caMdanabahene putra paramezvarI pravrayA svIkArI pU. paMnyAsa zrI rAmavijayajI ratnane janma Apyo, jenuM nAma cInubhAI rAkhavAmAM AvyuM. ane mahArAjanA ziSya munirAja zrI himAMzuvijayajI mahArAja tarIke saM. 1984nA bhAdaravA suda 8ne divase eka putrIno janma thayo, jAhera thayA. himAMza, arthAtu caMdranI jema cAritranA pratyeka yogomAM - jenuM nAma vimubahena rAkhavAmAM AvyuM. nokarI arthe muMbaI gayA emanI kaLAo dinapratidina vadhavA lAgI. saM. 1990mAM aSADha - tyAre karNATaka bAju vAraMvAra javAnuM thavAthI tyAMnA tamAma tIrthonI suda 1nA divase amadAvAda-sAraMgapuramAM pU. A. zrI yAtrA prAyaH karatA. saM. 1987nA mAgazara vada 9nA divase vijayadAnasUrijI mahArAjanA varada haste vaDI dIkSA grahaNa karI. sakalAgama rahasyavedI pU. A. zrI vijayadAnasUrIzvarajI suvizuddha koTInA saMyama jIvanamAM AgaLa vadhatAM vadhatAM AgamamahArAjanA varada haste muMbaI aMdherImAM saMsArI vaDIla baMdhu prakaraNAdino gahana abhyAsa karavA sAthe tapano guNa paNa evo mANekalAle pravrajayA grahaNa karI, mRgAMkavijayajI mahArAja tarIke jabarajasta vikasAvyo ke e tapanuM varNana sAMbhaLIne koI paNa zahera thayA. tyArabAda munizrI mRgAMkavijayajI mahArAjanI zubha AzcaryamAM garakAva thaI jAya ! pUjyazrIe saM. 1991mAM preraNA, pU. bhagavaMtonI vairAgya rasajharatI jinavANI ane rAdhanapuranA cAturmAsamAM pU. A. zrI vijayadAnasUrIzvarajI paramakRpALu paramAtmAnI ananya ane anupama bhaktinA prabhAve mahArAjanI nizrAmAM uttarAdhyayana, AcArAMga temaja kalpasUtranA che. 1987mAM dIkSA levAnI bhAvanA thaI. bhAvanA saphaLa karavA joga karela ane saM. 1999nA amadAvAdanA cAturmAsamAM pU. A. tema ja putrane paNa vairAgyanA mArge vALavA mATe sahakuTuMba pATaNamAM zrI vijayapremasUrIzvarajI mahArAjanI nizrAmAM mahAnizIthanA joga prathama cAturmAsa pU. A. zrI vijayameghasUrijI mahArAja, pU. karela. saM. 2014mAM mahArASTra sAMgalI cAturmAsa daramyAna upAdhyAya zrI premavijayajI mahArAja, ane pU. paMnyAsajI zrI ThANAMga, samavAyAMga ane zrI bhagavatIsUtrano yoga sAthe saLaMga rAmavijayajI gaNivarya AdinI nizrAmAM karyuM. vairAgyamAM vega nava mahinA yoga karI pUjayazrI saM. 2015nA phAgaNa suda 3nA Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 je bRhad gujarAta mahArASTra-satArA mukAme pU. munirAja zrI mukticaMdravijayajI bhagavAnanI prANapratiSThA tema ja pratiSThA karAvI. tyAra bAda gaNivaryanA varada haste gaNipada ArUDha thayA ane 36 karoDanA vAMkAnera, rAjakoTa, amadAvAda Adi sthaLomAM paNa pUjayazrInI navakAra maMtranA ajoDa ArAdhaka, mahArASTra kesarI parama pUjaya nizrAmAM aMjanazalAkA mahotsavo thayA. AcAryazrI vijayayazodevasUrIzvarajI mahArAjanA zubha haste saM. potAnA sphaTikanirmaLa saMyamajIvana dvArA kaMIka jIvo 2015nA vaizAkha suda 6nA divase ahamadanagara mukAme panyAsapada virati, dezavirati ane sarvaviratinAM bIjanuM vapana karI cUkyA che. para ArUDha thayA. padavIdhara banavA chatAM saMyamajIvananI sAdhanA teozrInA haste sAyalAmAM munizrI jagavallabhavijayajI, dhaMdhukAnA aviratapaNe cAlatAM, jIvanamAM guNonA prakAzano ughADa thavA mumukSu bahena, sAdhvIjI zrI koTipUrNAzrIjI, vIramagAmamAM eka mAMDyo jenAthI AkarSAIne pUjya guruvaryonA AzIrvAdathI saM. bahena, munizrI hemadarzanavijayajI, muni zrI navaratnavijayajI, 2029nA mAgazara suda bIjanA divasa, jenA kakara kakare anaMta munizrI zazIvallabhavijayajI, munizrI premasuMdaravijayajI Adi AtmAo siddhipadane pAmyA che tevA tIrthAdhirAja zrI zatruMjaya aneka AtmAo saMyama svIkArI zAsana sevA karatA jovA maLe che. girirAjanI zItaLa chatrachAyAmAM Avela ArisAbhuvanamAM zrAvako ane zrAvikAo paNa pUjayazrInI nizrAmAM jUnAgaDha, paMcaparameSThInA trIjAAcArya-pade ArUDha thayA. vAMkAnera, sANaMda, lIMbaDI, pAlItANA Adi sthAnomAM thayela zAsananI dhurA saMbhALyA bAda anekavidha zAsana upadhAna tapanI ArAdhanA dvArA sarvaviratino AMzika svAda mANI prabhAvanAnAM kAryomAM pUjayazrI evA magna banI gayA ke jIvanano potAne dhanya banAvI gayA che. pUjyazrI potAnA jIvana mATe haMmezA AdhAra jinazAsanane banAvI satata zAsananI sevAmAM jAtane vaja samA kaThora banatA ane bIjA pratye phUlathI paNa komaLa rahI samarpI dIdhI. tethI aneka zrAvako ane zrIsaMgho, phUlanI suvAsathI aneka AtmAone karuNA ane vAtsalyanuM pAna karAvatA hoya tema AkarSAIne jema bhamaro phUlanI pAse doDI Ave tema, pUjayazrI Aje paNa jaNAya che. sva ke para samudAyamAM nAnA ke moTA bImAra pAse doDI AvatA. niHspRha-ziromaNi hovAthI nAmanAnI jarA sAdhu-sAdhvIjI pAse samAcAra maLatAMnI sAthe vaiyAvacca karavA - paNa khevanA na hovA chatAM emanI nizrAmAM pratiSThA-aMjanazalAkA, karAvavA pUjayazrI pahoMcI jatA ane bhaktipUrvaka vaiyAvacca karIdIkSA, upadhAna, ughApana, ujamaNAMo vagere UjavavAnI ati karAvI svasthatA pAme tyAM sudhI pAse rahetA. saM. 1991mAM pATaDI AgrahabharI vinaMtIo karatAM, pUjayazrIe dholerA, pAlItANA, mukAme pUjayapAda AcAryadevazrI vijayadAnasUrIzvarajI mahArAja mahArASTrabhuvana, vAMkAnera, naDiyAda, jUnAgaDha, zrI giranAra pAse aMtima samaya sudhI khaDe page sAthe rahI, khUba ja ullAsapUrvaka sahasAvana, rAjakoTa, verAvaLa, amadAvAda-meghANInagara ane apramatta vaiyAvacca karI, pUjayazrIe anupama nirdhAmaNA karAvI. rANIpa vagere sthAnomAM prabhujInI pratiSThA karAvI. tema ja tema ja pU. A. zrI vijayabhaktisUrijI mahArAjanA samudAyanA sANaMdamAM gurumUrtinI pratiSThA karAvI. cha'rI pALatA saMgho paNa pU. munirAja zrI harakhavijayajI mahArAja zihora mukAme paDI gayA avAranavAra nIkaLatA rahyA. jAmakaMDoraNAthI jUnAgaDha, tyAre saM. 2041nA zihora cAturmAsa praveza vahelA karIne sArAmAM jAmanagarathI jUnAgaDha thaI pAlItANA, vAMkAnerathI jUnAgaDha, sArI vaiyAvacca karI-karAvI. tema ja temanA samudAyanA pU. dhaMdhUkAthI pAlItANA, pAlItANAthI jUnAgaDha, sANaMdathI serisA, munirAja zrI pradhAnavijayajI mahArAja dhorAjImAM gADha bimAra che vAsaNAthI serisA - Ama aneka yAtrA saMgho pUjayazrInI nizrAmAM evA samAcAra maLatAMnI sAthe ja cAlu vihAramAMthI be sAdhune turata nIkaLyA ane tIrthomAM mALAropaNAM thayAM. traNa vakhata jUnAgaDha zrI ja AgaLa mokalyA ane pote paNa ugra vihAra karI bIje divase giranArajInI saMpUrNa parikammA pUjyazrIe karI ane aneka saMghone dhorAjI pahoMcI gayA ane uttama nirdhAmaNA karAvI. AvA vAtsalya karAvI. jUnAgaDha zrI giranAra tIrtha ane bAlabrahmacArI zrI ane vaiyAvacca guNanA kAraNe sva-para samudAyanA mahAtmAo tema neminAtha bhagavAnanI dIkSA ane kevalajJAna kalyANakanI bhUmi ja aneka zrIsaMghonA dilamAM bahumAnanuM sthAna pAmela che. pratye atUTa zraddhAne kAraNe chellA keTalAMya varSothI lagabhaga bhUMsAI pUjayazrInI tapazcaryA vAMcatAM sAMbhaLatAM Aje paNa ema lAge ke jatI kalyANaka bhUminI khyAtine prasiddha ane punaH jAgRta karavA teozrInI nasomAM lohI nathI vahetuM, paNa tapa vahI rahyuM che. bhavya jinaprAsAda karAvavAnI bhAvanA vAraMvAra yAtrA karatAM pUjyazrI ane tapa ekabIjAnA paryAya banI gayA che ! pUjayazrIne thaI ane tenI AsapAsanI bhUmine potAnI AvAM ugratapo ane nirmaLatama saMyamajIvananI ArAdhanA sAdhanAbhUmi tema ja vihArabhUmi banAvI. A dIkSA kevaLajJAna karatAM karatAM Aje 85 varSanI jaipha vaya sudhImAM kyAreya DoLI ke kalyANaka bhUmipara pUjayazrInI preraNA ane mArgadarzana mujaba bhavya sTrecarano upayoga karyo nathI. prAyaH karIne doSita AhArano paNa nutana samavasaraNa maMdiranuM nirmANa thaI rahyuM che. saM. 2040mAM upayoga karyo nathI. dIghatidIrgha saMyamaparyAya bAda zarIra jarjarita bhavya aMjanazalAkA mahotsava dvArA caturmukha zrI neminAtha thaI javA chatAM jemano AtmA sadAbahAra yuvAnIthI thanaganI rahyo Jain Education Intemational Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 232/9 , che, evA A mahAtmAe zrIsaMghamAM nirNAyaka paristhiti, phUlI- ratilAlabhAI amadAvAdamAM pU. A. zrI vijayadAnasUrIzvarajI phAlatI irSyA, azobhanIya patrikAbAjI, adekhAInI yAdavA- ma0nA varad haste saMyama svIkArI pU. A.zrI vijayapremasUrizvarajI sthaLIo, vadhato jato zithilAcAra ane saMyama pratyeno anAdara mahArAjanA ziSyaratna muni zrI rAjavijayajI mahArAja banyA. vagere joI, tenAthI vyathita thaIne bhISma abhigraha amadAvAda sukha sAhyabImAM ucharelA A jIvane saMyamajIvananA ghIkAMTAmAM Avela pragaTa prabhAvI zrI zaMkhezvara pArzvanAtha dAdA AraMbhanA varSomAM AyaMbilanA lukhkhA AhAra tarapha bhAre aruci samakSa saM. 2029nA jeTha vada 7 divase karyo. pUjayazrIe lohInuM rahetI. lukho AhAra jotAM ja UlaTIo thavA mAMDe. chatAM prayatno buMdebuda paramAtmAnA zAsanane arpaNa karAvI jhIMdAdilI ane avirata cAlu rAkhyA ane AyaMbila Adi ArAdhanAo karatA javAMmardI dAkhavI. rogonA ati bhayaMkara humalAo ane lathaDatI rahyA. sAthe vardhamAnatapano maMgala pAyo paNa nAMkhI zakyA. ane A kAyAne lIdhe DokTaronI cetavaNIo ke bhaktonI kAkalUdIo pAyo paNa koI evI zubha paLe naMkhAyo ke enI upara tapanI virala pUjyazrIne abhigrahanA pAlanamAMthI hacamacAvI na zakI. AvA siddhi rUpe gaganacuMbI imAratanuM nirmANa thaI zakyuM ! saMyama meru samAna aDaga mahAtmAe abhigrahapUrvaka AyaMbilanI zilpanA mahAna ghaDavaiyA gurudevonA hAthe saMyamaghaDatara pAmIne zrI zarUAta karI. 100, 101, 102, 103, 104, 105, rAjavijayajI mahArAja tapasAdhanAnA kSetramAM khUba ja TUMkA gALAmAM 106, 107, 108 oLIonA maMgala AMkane vaTAvI ThIka ThIka AgaLa vadhI zakyA. emAM ye pUjayazrInI vardhamAnatapanI pragaTaprabhAvI zrI zaMkhezvaratIrthamAM 1008 AyaMbila thayAM tyAre sAdhanA-ArAdhanA to Thera Thera prabhAvaka preraNAsthAna banI rahI. saM. 2044nA saMmelana samaye zrIsaMghanA agraNIoe zrI saMghane tapanI sAthe svabhAve saumyatAne AtmasAta karI janArA teozrI suvyavasthita karavA mATe thoDA samayamAM prayatna karIzuM evuM vacana deva-guru-dharmanI kRpAnA prabhAve saM. 2022nA vaizAkha suda 8nA ApatAM, zrI saMghanA agraNIonA AzvAsana ane AdezathI divase khaMbhAtamAM paMnyAsapada pAmIne saM. 2029nA mAgazara suda pUjyazrIe amadAvAda jaina maracaMTa sosAyaTImAM saM. 2044nA bIjane divase rAjapura-DIsAmAM AcAryapade ArUDha thayA ane pU. vaizAkha suda 3 (akhAtrIja)nA 1751 AyaMbila upara eka AcArya zrI vijayarAjatilakasUrIzvarajI ma. tarIke jAhera thayA. upavAsa karI anicchAe zeraDInA rasathI ThAma covihAra pUrvaka pAraNuM karyuM. saM. 2044nA aSADha suda 6 amadAvAda-vAsaNA saM. 2013nA phAgaNa suda pUrNimAne divase surendranagara cAturmAsa pravezanA prathama divasathI ja punaH AyaMbila zarU karela mukAme 100mI oLInI ArAdhanA pUrNa karI. bIjI paNa saM. che, jene Aje saM. 2047nA bhAdaravA suda 5ne zukravAre 1151 2034nA phAgaNa vada 9ne divase pATanagara-gAMdhInagaranA AMgaNe AyaMbila niraMtara thayAM. so oLIonI pUrNAhUti pU. A. zrI vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI ghaNA varSanA nirmaLa saMyamaparyAyamAM gujarAta-saurASTra mahArAja ane zatAdhika zramaNa-zramaNInI upasthitimAM ajoDa evI A ArAdhanA pUrNa karI "tapasvI-samrATa'nuM biruda pAmyA. chatAM kaccha-banAsakAMThA-rAjasthAna-mahArASTra-karNATaka vagere kSetramAM teozrI tapathI virAma na pAmyA ane trIjI vAra paNa vardhamAna vicarI, sva-para upakAra karavApUrvaka ane bhavya jIvone tAravA dvArA tapano prAraMbha karyo. tera tera hajAranA AyaMbilanA tapasvI sAdhaka mokSanA mArganA vAhaka banI rahyA hamaNAMja thoDA samaya samaya pahelAM kALadharma pAmyA. banI itihAsamAM advitIya sthAna prApta karyuM. pUjayazrInI mauna sAdhanA paNa Thera Thera suMdara prabhAva pAtharavAmAM saphaLa nIvaDatI rahI hAre hAre hIrA nahi, nahi kaMcana ke tahi pahADa, che. enI sAkha teozrInI cAturmAsika sthaLomAM zrI saMghomAM sArI - siMha ke ToLe nahi, saMta virala saMsAra' evI saMkhyAmAM thayelI vardhamAna tapanI samUha ArAdhanAo pUre che. te siddha karanAra tapasvI samrATa' taduparAMta, pUjayazrInI nizrAmAM aMjanazalAkA-pratiSThAdi mahotsavo moTI saMkhyAmAM UjavAtA rahe che, AyaMbilatAne pU. A. zrI vijayarAjatilakasUrijI ma. pUjayazrIe potAnuM jIvana ja banAvI dIdhuM hoya tema lAge che. ghaNI : amadAvAda dhoLakAnI vacce AvelA nAnakaDA ciloDA gAme badhI oLIo bharaunALAmAM teozrIe ThAmacauvihArathI karI che. pragaTa thayeluM A sUriratna vardhamAnatapa kSetre Agavo itihAsa sarjI pUjayazrInI saMyamazuddhi, darzanazuddhi anupama che. pU. A. zrI rahyuM che. saM. 1972mAM premacaMdabhAIne tyAM janmelA vijayapremasUrIzvarajI mahArAjanA paTTAlaMkAra tarIke siddhAMtarakSA ane ratilAlabhAIno uchera evI sukhasAhyabImAM thayo hato ke saMyama- zAsanarakSApUrvakanuM prabhAvaka jIvana jIvI rahelA tema ja vRddhAvasthAmAM jIvanamAM A jIva kaThina tapazcaryAono vikrama sarjaze evI kalpanA ya tapomaya carcA jALavI rahelA, teozrI aneka sthAnomAM adbhuta ja na Ave. saM. 1990nA aSADha suda 14ne zubha divase A zAsanaprabhAvanA karatA vicArI rahyA che, saM. 2044mAM ratalAma Jain Education Intemational Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232/10 . bRhad gujarAta cAturmAsamAM vardhamAna tapasamrATa A sUrideve 23mI (10) 1OO AvyuM. te pachI zAMtAbahena vanecaMda mahetA sAdhvIjI ArAdhanA 63) oLI pUrNa karI. A tapazcaryA potAnI rIte AgavI che. kendra, zrI maNi-motI UMjhA zramaNavihAra, zrI kanakamala jaina 266 oLInA lagabhaga 12000thI vadhu AyaMbila thAya, je eka dharmazALA, zrI motIlAla dhanarAjajI pravacana hola tathA tArAbena anokho vikrama sthApe che. A sUridevane lAkha lAkha vaMdanA ! vimalabhAI nagInadAsa syAdvAda vidyAmaMdira pUjayazrInAM mArgadarzana ane preraNA nIce nirmANa pAmyAM ane vikAsa pAmyAM. tema ja samatAnA sAgara, prazAMtamUrti, aneka sonAmAM sugaMdharUpe zrI kIrteza girivihAra annakSetrano paNa AraMbha saMsthAonA sthApakapreska karavAmAM Avyo. zrI kanakabena vaidyanA varada haste annakSetranuM pU. A. zrI vijaprabhAvacaMdrasUrijI ma. uddaghATana karavAmAM AvyuM hatuM. pUrva bhavanA saMcita puNyakarmonA punita prabhAve A bhavamAM pUjayazrIne chellA be varSa kensaranI mahAvyAdhinI pIDA laghuvaye ja sanmArge saMcaranAra virala AtmAo sAce ja bhogavavI paDI. AvI viSama paristhitimAM paNa teozrI samatAnA preraNAdAtA banI rahe che. pU. A. zrI vijayaprabhAvacaMdrasUrIzvarajI avatAra samA svastha-zAnta-sthira rahyA hatA. pU. gaNivarya zrI mahArAja evA preraNAsthAnarUpa hatA. temano janma amadAvAda hemaprabhavijayajI mahArAja ane vizALa ziSyasamudAya sevAmAM khaDe jillAnA dahegAma tAlukAnA salakI gAme brahmabhaTTa (bAroTa) page hAjara rahyo. pU. A. zrI vijayadharmasUrIzvarajI mahArAja, pU. jJAtinA samRddha, sukhI ane dhArmika kuTuMbanA zrI dAmodarabhAInAM A. zrI. vijaya meruprabhasUrijI mahArAja, pU. paM. svayaMprabhasulakSaNAM dharmapatnI nAthIbAInI ratnakukSIe thayo hato. temanuM vijayajI mahArAja Adi zramaNabhagavaMto padhArI suMdara nijAmaNA saMsArI nAma pralAdabhAI hatuM. praphlAdabhAI nAnI vaye ja pU. karAvatA hatA. pUjya zrI siddhAcala girirAjanuM dhyAna dharatAM, samatApUrvaka saM. 2033nA Aso suda 8 ne budhavAre prAta:kALe 4yoganiSTha AcAryazrI vijayakezarasUrijI mahArAjanA paricayamAM 22 kalAke kALadharma pAmyA. lAkho bhAvikomAM zokanuM vAtAvaraNa AvatAM, vairAgyanA raMge raMgAyA. bharayuvAnImAM pUjaya prasarI gayuM. Aso suda 11 ne divase rAkhavAmAM AvelI AcAryazrInI nizrAmAM rohiDA (rAjasthAna)mAM saM. 1945nA mahA suda pAMcamane zubha dine dhAmadhUmathI dIkSA grahaNa karI ane guNAnuvAda sabhAnI vizALa saMkhyA ane bhavya aMjaliono sAkSAtkAra karanAra pUjyazrInI mahAnatAne saMpUrNapaNe samajI zakavA. munizrI caMdravijayajI mahArAjanA ziSya tarIke muni zrI samartha bane evA e saMyamapaMthanA samartha pravAsI sAdhueine prabhAvavijayajI nAme ghoSita thayA. aMtaHkaraNapUrvaka lAkha lAkha vaMdanA ! dIkSA grahaNa karIne pUjya gurudevo sAthe mAravADa, "jaina" patranA 'saurASTra-kesarI smRti vizeSAMka'mAMthI sAbhAra. gujarAta, saurASTra, madhyapradeza, bihAra, baMgALa, orisA, AMdhrapradeza, mahArASTra Adi aneka pradezomAM vicarI tyAga, bahumukhI pratibhAvAta, saMgha-ektAnA saMyojaka, tapasyA ane saMyama jIvanamAM bharyA, paMnyAsapadavI arpaNa karavAmAM kSamatA-mamatA ane samatAnA saMgama, guNavidhi sUrideva AvI. ane saM. 2029nA mahAsuda pAMcame pU. AcAryazrI pU. A. zrI vijayaomakArasUrijI ma. kailAsasAgarasUrijI mahArAjanA varada haste aneka sAdhu-sAdhvIjI tathA puruSAdAnIya jainasaMgha - amadAvAdanI vizeSa ane vizALa ' gujarAtanA pazcima bhAgamAM, surendranagara jillAmAM upasthiti vacce AcAryapadathI alaMkRta karavAmAM AvyA. pU. AvelA nAnakaDA gokuLiyA gAma jhIMjhuvADAmAM pitA IzvarabhAInA AcAryazrI vijaya caMdrasUrIzvarajI mahArAjanI eka bhAvanA hatI ke kuLamAM, mAtA kaMkubenanI kukSIe saM. 1979nA Aso suda 13nA pAlItANAmAM eka ArAdhanA sthaLa banAvavuM. jemAM jIvananA divase pUjayazrIno janma thayo hato. saMsArI nAma cInubhAI hatuM. aMtima samayamAM sAdhu-sAdhvI ke zrAvaka-zrAvikAo zAMtipUrvaka 11 varSanI komaLa vaye janmAntarIya vairAgyanA saMskAro UbharAI dharmArAdhanA karI zake. potAnA gurudevazrInI A bhAvanAne mUrta rUpa AvyA ane cInukumAre bALamuni omakAravijayajInA rUpe ApavA pUjyazrIe prayatno AdaryA. A kArya mATe gurubhakta, dAdAguru zrI vijayabhadrasUrIzvarajI mahArAjanA caraNomAM jIvana sevAbhAvI, prakhara pravacanakAra gaNivarya zrI hemaprabhavijayajI samarpita karyuM ! pitA IzvarabhAI paNa sAthe ja saMyama svIkArIne zrI mahArAja saM. 2029mAM pAlItANA padhAryA. teozrInA satata vilAsavijayajI tarIke jAhera thayA. dIkSA grahaNa karIne pUjayazrI parizrama ane sadupadezathI pAlItANAmAM saM. 2031mAM zrI mukti- jJAna-dhyAna ane vaiyAvaccamAM raMgAI gayA. teozrInI gurubhakti caMdra zramaNa ArAdhanA TrasTanI sthApanA karavAmAM AvI. phUTIbAI apratima hatI. "omakAravijaya"nA madhurA saMbodhanathI zarU thatuM iMdracaMdrajI dhokA girivihAra jainabhojanazALAnuM udghATana karavAmAM gurudevanuM eka eka vAkya pUjyazrI mATe maMtra samAna hatuM. A Jain Education Intemational Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 232/11 apratima bhaktine lIdhe pUjayazrI para gurukRpA paNa adbhuta rIte teozrInAM jIvanamAM tapa ane tyAga, saMyama ane siddhAMtonAM varasavA lAgI. teozrIne pUchavAmAM AvatuM to teozrI kahetA ke, rahasyo tANAvANAnI jema vaNAI gayA hatA. pUjayazrInA 54 mArI pAse je kAMI che te gurukRpAnI deNa che. mAruM potIkuM AmAM varSanA saMyamajIvananA suvarNakALamAM, temanI nizrAmAM aneka kazuM ja nathI. bhaktidhArA ane kRpAdhArAne A rIte samAMtare vahetI yazodAyI svapara kalyANakAryo thayAM, tenI yAdI bhalabhalAne jovI e eka dhanya dazya hatuM! sAnaMdAzcarya janmAve tevI che ! temAM saM. 2044nA caitra-vaizAkha teozrI saraLa, rocaka ane asarakAraka vyAkhyAna ApatA. mAsamAM amadAvAdamAM bharAyeluM zramaNasaMmelana jenA mAdhyama dvArA kalAko sudhI teozrInI sAme besI, jAhanavInAM khaLakhaLatAM vahetAM karela saMgha-ektAnuM kArya teozrInA yazasvI jIvananuM sonerI nIra samI prAsAdika vANI sAMbhaLavI e jIvanano lhAvo hato ! zikhara banI rahyuM ! potAnA bhinnabhinna anubhavo vArtAlApomAM saraLa Dhabe gUMthI letA. saM. 2044nA vaizAkha suda pAMcamanA divase blaDaprezarane nityanuM saMgAthI smita temAM vadhu rasALatA UbhuM karatuM. pUjayazrInI lIdhe, lAMbA samayanI asvasthatAne kAraNe maMdatAno anubhava karatA bahuzrutatA zrotAmAM camatkAra jagavatI ane zrotA ahobhAvathI hatA. sAMje thoDo ArAma lAgavAthI pratikramaNa moDuM zarU karAvyuM. vyAkhyAnamAM tarabatara banI jato. svasthatAthI pratikramaNa karyuM. abhujhio jAte khAmyo. be pUjayazrInI sapramANa, gaura dehayaSTi pahelI ja najare logassano kAusagga zarU karyo. ane kAusagnadhyAnamAM ja pUjayazrI darzakanA cittamAM anokhI chApa mUkI jatI. maraka maraka thatA ocho rAtrInA 9-00 kalAke kALadharma pAmyA. aneka saMgho ane aneka parathI mIThA zabdo vahetA. bhavya lalATa ane prabhAvazALI netro mahApuruSoe pUjayazrIne bhAvabhInI zraddhAMjalI ApatAM kahyuM che ke, darzakane potAnI tarapha kheMcI rAkhatAM. mUMjhavatA praznonI ArapAra teozrI saMghazramaNanA ajoDa netA hatA, anekone preraNAnAM pIyUSa jaI ne teno ukela lAvavAnI teozrInI kuzAgra medhAthI loko khUba pAnArA hatA ane vAtsalyano dhodha vahAvanArA mAyALu gurudeva prabhAvita thatA. teozrInuM zilpazAstra ane jyotiSazAstra vizenuM hatA. sakaLa jainasamAjane zrImadUnA javAthI na pUrI zakAya evI jJAna vArI javAya evuM hatuM ane Ayojanazakti paNa abhuta khoTa paDI che. evA samartha sUrivarane koTi koTi vaMdana ! hatI. pracaMDa pratibhA ane asAdhAraNa medhAnA svAmI pUjayazrIne A. omakArasUriArAdhanA bhavana, gopIpurA-suratanA saujanyathI saM. 2006mAM pUjayapAda gurudeve paMnyAsapade ArUDha karyA ane saM. dhArmika zibiranA AdhapraNetA, zAstra siddhAMtonA 2010nA mahA suda 1ne divase mahesANAmAM AcAryapadathI alaMkRta karyA. tyArathI pUjayazrI AcAryapravara zrI vijaya omakAra saMrakSaka, mokSamArganA sAcA mazAlacI, tapasvI samrATa sUrIzvarajI mahArAja nAme sukhyAta banyA. pU. gurudevanI pU. A. zrI vijayabhuvanabhAnusUrijI ma. vRddhAvasthAne lIdhe teozrInI vihAra yAtrA sImita kSetramAM cAlI. (lekhaka pa. pU. gaNivaryazrI kalyANabodhi vijayajI ma.sA.) zAstrIya paribhASA vAparIe to, pUjyazrIe eka majAno pradeza kSetrAvagrAhanA rUpamAM svIkAryo hato. DIsA-vAvanA e vistAramAM sahIne tApa Ape chAMya evuM jhADa banavA da, pUjayazrInI vihArayAtrAe tyAMnA lokomAM apUrva dharmajAgRti mane niSpApa tattvonI dhabakatI nADa banavA de: ANI. ThekaThekANe nUtana jinAlayo ane upAzrayo thayAM. nathI evI tamannA ke phUlonI jema huM mahekuM pUjayazrInI pAvana nizrAmAM anuSThAna karAvavA mATe bhaktonI hoDa paNa rakSavA phUlo thuvaranI vADa banavA de. macI rahetI. gurukRpA ane svakIya sAmarthyane lIdhe teozrInI saMto sUrajano tApa jAte prabhAvaktA khUba ja khIlI UThelI. cha'rI pAlIta saMgho, upadhAno, veThIne zitaLa chAMya pradAna karatA vRkSo pratiSThAo, aMjanazalAkAo, dIkSAo ityAdi satata pUjayazrInI jevA hoya che. niSpApa banI DacakA nizrAmAM cAlyA ja karatAM. jainetara paNa pUjayazrInAM preraka pravacano khAnArAomAM navacetanAno saMcAra sAMbhaLI prasanna thatA ane niyamo grahaNa karatA. pUjayazrIne bALako karanArA hoya che. phUlonI jema khUba ja priya hatAM. temane bALakothI gherAyelA jovA e lhAvo mahekavA karatAM thuvaranI vADa banI hato. Ama, aneka virala sadguNonA saMgama samAM pUjayazrI eka phUlonI rakSA karavAmAM temane AnaMda labdhapratiSTha AcArya hatA. paraspara virodhI gaNAtA bhAvo paNa fhoya che. vIsamI sadImAM AvI ja pUjayazrInA vyaktitvamAM otaprota thaI rahetA. pukhanI eka virala saMta vibhUtinuM avataraNa komaLatAnI sAthesAthe vajanI kaThoratA paNa pUjayazrImAM hatI. thayuM. jenuM nAma che, bhuvanabhAnu-sUrIzvarajI mahArAja. agninI uSNatA sAthe hima samAna zItaLatA paNa hatI. 11. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAsa karI. 232/12 je bRhad gujarAta jinazAsananA nabhomaMDalamAM pAMca pAMca dAyakAo sudhI to bALapaNathI ja hatI. sAthe gurukRpAnuM baLa bhaLatAM prajJAmAM jANe ekasarakho prakAza relAvI saMgha ane zAsananI kAyApalaTa karI denAra divyatA bhaLI. TUMkA gALAmAM ja saMskRta, prAkRta, nyAyazAstra, A saMtavibhUti itihAsamAM sadAne mATe amara thaI gaI. vyAkaraNazAstra, 45 AgamazAstra, chedagraMtho, karmasAhitya, saM 1911nA caitra vada chaThThanA divase amadAvAdanA adhyAtmagraMtho, yogagraMtho, upadezagraMtho, AcAragraMtho, zilpa, chaMda, kALuzInI poLamAM temano janma thayo hato. "kAMti'nAma rAkhavAmAM alaMkAra, kAvya, maMtra, auSadha, jayotiSa vagere tamAma graMthono AvyuM. pUrvabhavanI sAdhanAnA puNyapratApe bALapaNamAM ja talasparzI abhyAsa AtmasAta karyo. nyAyazAstramAM savizeSa UMDANa dhArmika ruci, AcAracustatA, paramAtmabhakti vagere guNo jhaDapathI kheDyuM. jenA prabhAve buddhi atyata dhAradAra bano. vikasita thayA. buddhi khuba ja teja hatI. AjathI lagabhaga sittera gurukRpA ane paramAtmabhaktinA prabhAve buddhinI varSa pUrve gavarnamenTa DiplomeITa ekAunTanTa (sI.e. samakakSa) tejasvItAe teo zAstranA mArmika rahasyano cAvAda garbhita jI.DI.e. parIkSA pAsa karI. iMglenDa yunivarsiTI opha tAga pAmI zakyA. zAstranA sAcA artha karavA mATe gurukRpA inkorporeTeDa sekreTarIjhanI parIkSA puraskAra sahita pAsa karI. ane nyAyazAstranuM atala kheDANa be vastu ati jarUrI che je temanI amadAvAda khAte senTrala beMka opha iMDiyAmAM UMcI posTa pAse hatI. upara hatA. A arasAmAM temane sumaMgalanAmadheya paMnyAsajI zrI buddhibaLe bRhaspatinA putranI pere opatA, premavijayajI mahArAjano samAgama thayo. sAdhanAnA kSetramAM vikAsa syAdvAdagarbhita zAstranA marmo supere kholatAH sAdhavA traNa tattvo ati Avazyaka che. pUrvabhavanI sAdhanA, siddhAMtarakSA kAja pyAlA pI lIdhA apamAnanA, mAtApitAnA susaMskAro ane sadguruno samAgama. A traNe guru bhuvanabhAnu caraNakamale bhAvathI karuM vaMdanA. yogonuM subhaga milana kAMtinA jIvanamAM kalpanAtIta utkrAMti dIkSA paryAyanI sAthe temanuM sarvatovyApI guNAtmaka lAvanAruM banyuM. vyaktitva dinapratidina vikasatuM jatuM hatuM. buddhi ane kRpAnA baLe premavijayajInA suvizuddha cAritrabaLano kAMtinA jIvanamAM tamAma kSetre mAsTarI AtmasAta karI hatI. camatkArI prabhAva paDyo. jhaverI ratana pArakhe tema premavijayajI Drop by drop lakes are created. mahArAje kAMtinuM kapALa pArakhI lIdhuM. sAMsArika patha upara e nyAye eka eka divasanA caDhatA paryAya sAthe aneka haraNaphALa bharatA kAMtinA jIvanamAM premavijayajIe vairAgyarasanAM siMcana karyA. sAMsArika jIvananI pudgalajanita bhrAmakatA ane pragatinA paMtho sara thatA hatA. Jack of all, master of none nI kahevatane temaNe paDakArapUrvaka asatya pUravAra karI hatI. sAdhu jIvananI AdhyAtmika nakkaratAnuM vAstavika bhedajJAna karAvyuM. tamAma kSetre uccatama nipUNatA siddha karI hatI. koI paNa kAryamAM 24 varSanI bharayuvAnavaye cANasmA mukAme cAritrajIvanano svIkAra karyo. sAthe temanA laghubaMdhu popaTabhAIe paNa dIkSA aMgIkAra karI. paMdaraAnI temane rucatI nahIM. kaMThanI madhuratAthI saMgItakSetre nAma paDyuM bhAnuvijaya ane padmavijaya. baMne munioe gurunA bAdazAha hatA. kaMThanI madhuratA sAthe bhaktinI bhInAza paNa caraNamAM jIvana samarpita karyuM. gurunA manamAM potAnuM mana vilIna gajabanI. derAsaramAM jatAMnI sAthe ja jAtanuM sAnabhAna bhUlI karI dIdhuM. gurusevAne jIvanamaMtra banAvI dIdho. guru pratyenI zraddhA jatA. jayaNA apramattabhAva paNa parAkASTAno hato. 80 varSe paNa soljaranI jema vihAra karatA. agaNita guNomAMthI thoDA guNono sevA ane samarpaNabhAvanA prabhAve guru ma. nA aMtaramAM bhAvabharyuM AsvAda AjanA divase mANI laIe. sthAna pAmyA. sevA: guru premasUri ma. ne bhagavAna mAnI temanI tanatoDA zAstramAM paNa kahyuM che, "gurukRpA hi kevalaM ziSya parama sevA karI hatI. buddhithI meLavela jJAna sevAthI ja pacatuM hoya che. maMgala.' gurukRpA e ja ziSyanuM parama maMgala che. paNa e kupA gurubhakti, guruprema vinAnI vidvattA ke puNya sva-para anekane pAmavA mATe gurunA adanA sevaka banavuM paDe. icchAonI kurabAnI ApavI paDe. vAtevAte jAtane nahIM gurune ja AgaLa karavA paDe. avaLA ravADe caDhAvanAruM bane che. buddhine gIrave mUkavI paDe. gurumAM sAkSAt paramAtmAnAM darzana karavAM mAMdA sAdhunI gaccha ke pakSanA bhedabhAva vinA sevA karatA paDe. temanA ekaeka vacanane jIvanaprANa mAnI vadhAvavA paDe. karAvatA. aMtima ArAdhanA karAvavAnI temanI kuzaLatA jabbara hatI. A badhuM ja bhAnavijayajI karI zakyA tethI paM. premavijayajInI amApa kRpAnA pAtra banI zakyA. temanI dIkSAnA zibira : yuvAvarga je samaye jamAnAvAdanA jhapATAmAM traNa ja mAsamAM guru AcArya thatAM A. premasUri ma. banyA, buddhi homAI rahyo hato, tyAre ko'ka paLe temane 'zibira'no vicAra Jain Education Intemational Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 232/13 sTrarAyamAna thayo. gurune vAta karI. temane paNa vAta khUba gamI. cArapAMca dAyakAmAM zibiranA maLelA agaNita madhurAM phaLo joIaMtaranA AziSa ApyA. gurunA AziSa meLavI 'zibira'nI jANI thAya ke gurudevazrInI dIrdhadarzitA sAcI puravAra thaI. te vakhate mazAla jalAvI. vekezana gALAmAM eka eka mahinAnI zibiromAM virodha karanArAone paNa potAnI ajJAnatAno khyAla AvI gayo. dAkhala thavA paDApaDI thavA lAgI. zibira daramyAna tattvajJAna, jaina temane paNa thaI gayuM ke pacAsa varSa pUrve bhAnuvijayajIe apanAvela vijJAna, jaina itihAsa, AhAra vidhi, sUtrArtha, AcAramArga jevA mArga sAco susaMgata ja hato. zibira vinA bALasaMskAra zakya ja aneka viSayo bALamananI bhomakAmAM ThasAvI devAtA. bALakone nathI ane virodha karanArAoe paNa sahajatAthI zibirano mArga rojanA pAMca/pAMca kalAkanI vAMcanA bhAnavijayajI svayaM ApatA. apanAvI lIdho. nAmabheda hoya te bahu mahattvanuM nathI. bATalI bALajIvananA udyAnane susaMskArathI evuM navapallavita karI detA ke badalavAthI aMdarano mAla badalAI jato nathI. sAhebajInI. game tevA jamAnAvAdanA vAvAjhoDAM tene ujjaDa nA karI zake. zibiranI vizeSatA e hatI ke chokarAone bhegA karavA mATe na to zibiramAMthI taiyAra thayelo chokaro kAM sAdhu banato kAM sAro temane posTara patrikAbAjI karavI paDatI ke na to UMcA inAmo, sadAcArI zrAvaka. Aje hajAro yuvAno maLe che, jemanA jIvananuM AkarSaNo, pralobhano ApavA paDatAM. temanA AdhyAtmika parivartana bhAnuvijayajInI zibiranA prabhAve ja thayela che. evA AkarSaNathI chokarAo sahaja kheMcAI AvatA. samAjane pUchavuM paDatuM DhagalAbaMdha sAdhuo, AcAryo ke moTA zAsana prabhAvako che ke jemanA ke A sAla bhAnavijayajInI zibira kyAM che? vikAsanA vaDavRkSanuM bIja A zibira che. 'zibiranA AghapitAmaha" samAna gurudevanI zibirano boraDImAM DaoN. punamiyA maLyA. jemanA cAra bhAIonA vAraso ziSyagaNane maLyo. aneka vidvAna ziSyaratno bhAratabharanA phemIlImAMthI Aja dina sudhI lagnanI corI maMDAI nathI. gharamAMthI saMghomAM zibiranI mazAla jalAvI bALamAnasamAM jJAnano ujAsa 11 dIkSAo thaI. chokarA-chokarI uMmaralAyaka thAya ne dIkSAnA paMthe pAtharI rahyA che. zrI saMghane sAco mokSamArga batAvI rahyA che. caDhI jAya. temane puchayuM, "ATalI dhArmiktA kuTuMbamAM kyAMthI saMsAranA siMcana kare je bALamananI bhomamAM, AvI ?" kuvAsanA yuvAnonI ThAratA palavAramAM javAba maLyo, "nAnapaNamAM Abu-acalagaDhamAM bharela zrIsaMghanA caraNe dharyA te to khajAnA ratnanA, bhAnuvijayajInI zibirano A akadhya camatkAra che. ame je kaMI guru bhuvanabhAnu caraNakamale bhAvathI karuM vaMdanA. chIe. kuTuMbamAM je kaMI dharmasaMskAra che, tenA mULamAM che A svAdhyAya rasikatAH gurudevazrI vAraMvAra kahetA ke svAdhyAya gurudevazrInI dhArmika zibira, Aje 30 varSa pachI paNa e to sAdhunA prANa che. divasamAM pAMca prahara eTale ke 15 kalAka bhAnuvijayajInI zibiranAM saMsmaraNo hRdayapaTa upara evAM ja tAjAM. svAdhyAya karavo evuM bhagavAnanuM pharamAna che. che. te vakhate taiyAra karela zibiranI noTo Aje paNa vAgoLatAM anero AnaMda Ape che. jIvanane navI dizA bakSe che." svAdhyAyamAM AtmA tarapha daSTipAta che. svAdhyAya vinA sAdhu jIvana pAnakhariyuM ujjaDa banI jAya che... .vi. vi. AvA to hajAro yuvAno Aje paNa kahetA jovA maLe che. bhAnuvijayajInI zibire amArA upara agaNita upakAro karyA che. rAtrisvAdhyAya upara savizeSa jora ApatA. kAyama kahetA ke navarA beThA DocarA mata cholo, svAdhyAya karo. pUrvapuruSoe racelA amArA saMskAronI rakSA karI che. jamAnA sAme Takkara levAnuM joma bakyuM che. jyAre zibiranI zarUAta thaI tyAre amuka varga dvArA sUtronA parAvartanathI AtmA zubhadhyAnathI zubhabhAvathI evo puSTa ajJAnatAnA kAraNe joradAra virodha paNa thayo. paNa gurudevazrIe thI thAya che ke kavikalponI phoja tene sparzI zakatI nathI. tenI paravA na karI. gurudevazrI dIrghadraSTi hatA. zibira dvArA pote paNa Akho divasa jJAnadhyAnamAM magna rahetA. AcArasaMpanna sAdhuo ane susaMskArI vizALa zrAvakavarga Ubho bhaktonI bhUtAvaLa svAdhyAyamAM bAdhaka samajI tenAthI dUra ja karavAnI nema hatI. zibira dvArA ja A kArya hatuM, eNTale rahetA. svAdhyAyapremanA phaLasvarUpe DhagalAbaMdha zAstragraMtho temanI gurukRpAnA baLe zubha bhAvanAthI zibiranuM mizana jArI rAkhyuM. TUMka jIvA para ramatA. hRdayamAM ghUmarAtA rahetA. vyAkhyAna vAcanAnA samayamAM ja A zibiranAM kalpanA bahAranAM pariNAmo dekhAyAM, avasare sahaja sarI paDatA zAstragraMtho, AgamapATho ne sAkSIzloko eTale gurudevazrInuM joma aura vadhyuM. sAMbhaLIe tyAre acaMbo thaI jAya ke keTalA zloko sAhebajInA jaina saMghamAM Aje je kAMI susAdhuo, suzrAvako, saMniSTha mAnasa komyuTaramAM phITa thayelA haze ? kAryakartAo dekhAya che temAM DAyarekTalI athavA InDAyarekTalI A zAstra siddhAMtarakSA : janmathI prakAMDaprajJA hoya ane zibiroe moTo bhAga bhajavyo che evuM cokkasapaNe kahI zakAya. pAMcamA ArAnA paramocca pavitra vyaktitvanA dhAraka Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232/14 bRhad gujarAta premavijayajIno hAtha mAthe pharyo pachI zuM bAkI rahe ? : - sAMtAkrujhamAM vekezana becanI dhArmika zibira cAlatI hatI. tamAma AgamagraMtho, chedagraMtho, yogagraMtho ane ekadA savAre bALako samakSa pravacana ApavA Ave te pahelAM ja adhyAtmagraMthono atala UMDANathI abhyAsa karyo hovAne kAraNe upAzrayamAM vIDIo kemerAo cotarapha phITa thaI gayA hatA. zAstranA svAduvAdagarbhita rahasyo teo sahajatAthI pakaDI pADatA. sAhebajI acaMbAmAM paDI gayA. pUchyuM, ""A zenAM dhatiMga che ?" kaThaNamAM kaThaNa paMktione eTalI saraLa ane sahaja banAvI detA ke eka phorenara bhAI AvIne kahe, "gurudeva! ApanI nAnuM bALaka paNa samajI zake. zibiranA samAcAra-bALamAnasamAM jJAnano ujAsa karavAnI saraLa zAstrano popaTiyo pATha karavo ke mAtra upadeza Apavo e Tekanika-bALa saMskaraNanA suvAsanAM suMdara pariNAmonI jANa thatAM judI vAta che ane jIvanamAM AcaravuM e judI vAta che. ame AvyA chIe. videzamAM ApanA jevA sAdhunuM AvAgamana sAhebajInuM jIvana ja jIvatuM jAgatuM zAstra hatuM. je kaMI nathI. eTale atrethI philma taiyAra karI laI javA mAMgIe chIe. upadeza ApatA te pahelAM jIvanamAM AcarI batAvatA. jethI phorena kanTrImAM bALakone moTo lAbha thaze. 149 dezomAM A - paMjavA pramArjavAno paLepaLano upayoga rAkhavo. - tithi philma rIlijha thaze. Apa plIjha anujJA Apo." parvanA divase caityaparipATI karavI. - kAmaLI oDhatAM paNa jhATakatA sAhebajIe tene sAMbhaLyA bAda eka ja miniTamAM javAba nahi, dhImethI paheravI. - derAsaramAM prabhu pAse jatAM be paDanuM pataluM ApI dIdho. "pahelAM mArA prabhunI AjJAnuM pAlana, pachI bIjI Asana ja laI javuM. (kAraNa teo haMmezA kahetA bhagavAna pAse zeTha vAta. sAdhuno A AcAra nathI. zAstrAjJAnuM khaMDana karI, AcAra banIne nA javAya.) - sadA aSTapravacana mAtAnuM aNizuddha pAlana maryAdAno bhaMga karIne, ame kazuM karI zakIe nahi. amAre karavuM. - bolatAM muhapattino upayoga rAkhavo. - vardhamAnatapanI samAjane je upadeza ApavAno hoya che te jIvanamAM svayaM AcarI moTI moTI oLI sAthe cAlatA lAMbA vihAramAM paNa doSita levAno hoya che. anyathA daMbha kahevAya. sAhebajInI makkamatAgocarIno dANo paNa na levo. - nirdoSa caryAe jIvana vitAvavuM. AjJApAlakatA joI moTI AzA laIne AvelA phorenanA AcArya thayA pachI paNa 15 divasa pahelAM kApa na kADhavo. - divase viDiyogrApharo AnaMda ane nirAzA sAthe ravAnA thaI gayA. kyAre paNa sUvAnuM nahi. - phUTa, mevA, mIThAIno sadaMtara tyAga. zAstra e mAtra upadezano nahIM, AcaravAno viSaya banavo zAsana prabhAvanAnI aneka pravRttio vacce paNa sAdhuone joIe. A zAstrano AdhAra saMgha che. zrIsaMgha mahAna che. khuda bhaNAvavA-vAMcanA ApavI. - prAyazcita dvArA niyamita zuddhi karavI. tIrthakarone paNa pUjanIya che. A saMgha saMgharSanA mArge khedAnamedAna puNyajanita bhapakAo ke occhava-mahotsavane mahattva na ApatAM nA thaI jAya, matabheda ane manabhedothI chinnabhinna nA thaI jAya. saMgha-sAdhu-sAdhvIjInAM cAritra ane AcArazuddhine ja mahattva asad AgrahanI pakkaDathI veravikhera nA thaI jAya te mATe teo pUrNa ApavuM. - koInI paNa niMdA, TIkA, halakAI ke avagaNanA kadApi jAgRta ane prayatnazIla hatA. nA karavI. - potAnI niMdA, TIkA, halakAI karanArA upara paNa saMghanI ektA ane akhaMDitatA majabUta haze to ja saMgha bhArobhAra karuNA chalakAvavI. - pArakI paMcAto choDI jJAna, dhyAna, AbAda banaze ane bAhya AkramaNo ane paDakArone jhIlavA sakSama svAdhyAyamAM masta rahevuM. - sAdhuone saMyamavRddhikara preraNA dvArA AgaLa vadhAravA. - tapa, tyAga, titikSA dvArA zarIra manane ghaDI banaze. bahAranA aneka AkramaNo zAsanane jyAre vinAzanA saMyama jIvanane unnata banAvavuM. - covIsa kalAkamAM cArapAMca khapparamAM homI sarvatovyApI pAyamAlI notaratA hoya, tyAre kalAkathI vadhAre sUvAnuM nahIM. penanI zAhI paNa hAthe banAvavI. aMdaroaMdara laDavA-jhagaDavAmAM koI baDAI nathI, hoMziyArI nathI -pena, cazmAnI phrema, kAmaLI vagere sAdAmAM sAdAM vAparavAM. ke dIrdhadarzitA paNa nathI. -katalakhAnA vagere hiMsaka projekTa rokavAmAM tanatoDa prayatno karavA. AthI ja zrIsaMghanI ektA ane akhaMDitatA majabUta A badhI jIvanacaryA temanI jIvaMta zAstrIyatAno purAvo hato. banAvavAmAM temaNe majabUta prayatno karyA. jabbara bhoga Apyo. The smallest deed is greater than The Saint is like the sandal tree, which greatest intention. perfumes the axe slicing into it. moTI moTI vAto karavI, lAMbA lAMbA vicAro karavA karatA caMdananA jhADa jevA zAstravid ane AcArasaMpanna sUrijI kArya karI batAvavA. kyAreka TIkA-niMdAnA kuhADAonA ghA paNa sahevA paDatA, pa6 ucca prabhAvaktA vacce zAstrIya AcAracustatA jIvanamAM teo sadA saunA para saddabhAvanAnI suvAsa prasarAvavAnuM kAma sajjaDa apanAvI hatI. karatA. 82 varSanA AyuSyaparyAya ane 58 varSanA saMyamaparyA Jain Education Intemational ation Intemational Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "pratibhA darzana 4 232/15 daramyAna temaNe jInazAsananI adbhuta prabhAvanA karI. cirasthAyI banAvyuM. rAtre paNa caMdranI cAMdanImAM ciMtanadhArA relAvI - gujarAta, rAjasthAna, mahArASTra, uttarapradeza, baMgALa, 40/40 varSa sudhI dara aThavADiye "divya darzana' prakAzita karI bihAra, madhyapradeza, karNATaka, tAmilanADa vagere aneka rAjyomAM samAjamAM jJAnano ujAsa pAtharyo. hajAro ki.mInA pagapALA vihAra karI lAkho AtmAonA ekadA lAMbo vihAra karI bharUca vejalapura pahoMcyA. jIvanamAM dharmano prakAza pAtharyo. zrAvakoe vyAkhyAnanI vinaMtI karI. khUba thAka lAgyo hovA chatAM - zAlibhadra, thulIbhadra, dhanyakumAra vagere puNyapuruSonA rAtre 9-30 thI 11-00 vAgyA sudhI avirata vAcanAmRta jIvanacitArane citrakaLAmAM utAravA sAuthano eka citrakAra vahevaDAvI zrotAonI jijJAsA saMtoSI. sAhebajI pAse raheto hato. sAhebajI tene AIDiyA mATe potAnAM zrama ke pratikULatA na gaNakAryA. saMgha pratyeno kevo pUrvapuruSonAM jIvana saMbhaLAvatA. AzcaryanI vAta che ke, gujarAtI apUrva vAtsalyabhAva hato, te A prasaMga uparathI samajI zakAya che. nahIM jANato, jaina dharmano kakko paNa nahIM jANato, peTa khAtara ja game te rIte jIvone dharmamAM joDavA mATe teo sadA prayatnazIla peInTIMga karatA A sAutha iMDiyana citrakAra upara sAhebajI dvArA rahetA. dharmathI ja sukha-zAMti maLe. adharmathI nahi. mATe dharmane ja rajU karAtA jIvanacaritrano gajabano prabhAva paDyo. te dharmI banyo. koIpaNa bhoge jIvanamAM prAdhAnya ApavAnuM samajAvatA. A vairAgyavAsita banyo. AkhA gharane dharmI banAvyuM. ane potAnI vANInA prabhAve ja seMkaDo AtmAo saMsAranA tamAma bhogasukhone eka dIkarIne dIkSA paNa ApI. zuM prabhAva haze sAhebajInA lAta mArI dIkSita banI jatA. mukhamAMthI nIkaLatA zabdano !! temanA AdhyAtmika jIvanano 82 varSanI uMmare, 400thI adhika dIkSAnA dAtA, seMkaDo vairAgyavAsita aMtaHkaraNano ! A to mAtra sempala pIsa che. AvA ziSyonA sarjaka. lakhalUTa sAhityanA sarjaka, vardhamAna tapanI 108 to eka nahIM hajAro dAkhalA mojUda che. oLInA ArAdhaka, nyAya vagere zAstromAM pAragAmI, mokSanA 1 nAnakaDA jIvanamAM vardhamAnatapanI 108 oLI karI tapano sAcA rAhabara evA gurudeva zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanA ucca Adarza ziSya parivAra ane saMgha samakSa Ubho karyo. jIbhaDInI jIvana kavananI Azcaryajanaka kudaratI bInA e hatI ke lAlasAne khokharI karI nAkhI. jJAnanI sAthe tapano samAgama 19-4-11nA temano amadAvAdamAM janma hato ane lAkhoM meM eka" jevo virala hoya che je bhuvanabhAnusUrimAM hato. 19-4-93nA amadAvAda mukAme ja temano kALadharma thayo. jIvanakALa daramiyAna bhaNelA-gaNelA uccakuLanA jIvanacakranuM eka saMpUrNa vartuLa jANe pUrNa thayuM. sAhebajI Aje bhale susaMskArI 100 jeTalA AtmAone svahaste dIkSita karI saMyamano ApaNI samakSa nathI paNa ziSya dvArA, sAhitya dvArA, sAdhanAnI nAda jagata samakSa guMjato karyo. paramAtmAnA zAsananI sAdhu suvAsa dvArA, sadguNonI maheMka dvArA, jaina zAsananA itihAsamAM paraMparAne AgaLa vadharavAmAM siMhaphALo Apyo. sadA mATe amara banI gayA. temanA jevA guNo ApaNAmAM Ave - 210 jeTalA potAnA ziSya-praziSyanI virATa hAramALA evI bhAvanA bhAvIe. ubhI karI, sukhI, saMpanna, vela ejayukeTeDa, buddhizALI, jamAnAnA sAgara chalakatAM AsuDAM vahetAM tamArI yAdamAM, raMge raMgAyelA, nAstika, itaradharmI AvA vizeSayukta yuvAvarganI paLa paLa yugo sama jaya gurudeva! beda ne viSAdamAM rageragamAM vairAgyanA rasonuM pAna karAvavuM yAvat temane dIkSita bhavobhava tamAruM caraNa maLajo eja che muja kAmanA, karavA e koI nAnuMsUnuM kArya nathI. A virATa siddhine zabdamAM guru bhuvanabhAnu caraNakamale bhAvathI karuM vaMdanA. varNavavI zakya nathI. sAhebajInA suvizuddha saMyamano ja A prabhAva saujanya : pa.pU. vairAgyadezanAdala A.bha. zrImad vijaya hato. gurukRpAnuM ja A pariNAma hatuM. hemacaMdrasUrijI mahArAjanA 50 varSanA nirmaLa saMyamajIvananI anumodanArthe temanA agaNita upakAranI smRti nimitte mULI bena ja sAhityanA kSetre aMgrejI, gujarAtI, hiMdI, marAThI jevI aMbAlAla zAha, ramAbena puMDarikabhAI zAha, khyAti rameza zAha, malaya vividha bhASAomAM 82 jeTalAM pustako lakhI saMghanA zrutavArasAne (khaMbhAta nivAsI) taraphathI. atisamRddha banAvyo. parama teja, yogadaSTi samuccaya, amIcaMdanI amIdaSTi, sItAjInAM pagale pagale, dhyAna ane jIvana, yazodhara caritra jevA avvala graMthone sarjI jIvananuM umadA kArya karyuM che. : saMskRta, prAkRta, mAgadhI vagere bhASA nibaddha lagabhaga 50 thI adhika graMthonA saMzodhana-saMpAdana karI zAstragraMthonA vArasAne Jain Education Intemational Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAthe a VT. ' . 232/16 je bRhad gujarAta namo nama: zrI guruemasUraye ! temaNe AtmasAta karyo. AtmAnA pradeza pradeze temaNe gurune vasAvI dIdhA. eka nAnakaDuM kArya paNa teo gurune mAtra pUchyA vagara ja pU. paM. zrI padmavijayajI mahArAjazrI nahi, paNa gurunI icchA viruddha paNa nahIM karatA. gurunI icchAne (Alekhana pU. vairAgya dezanAdala A. zrI vijaya hemacaMdrasUrijI ma.sA.) ja potAnI icchA banAvI dIdhI. hRdayamAM guru pratye anahada bahumAna rAkhatA. bhaktinA eka paNa prasaMgane javA na detA. khUba rAjasthAnanuM nAnuM gAma pIMDavADA. e tIrtha banI gayuM che be ullAsathI AdarapUrvaka gurubhakti karatA. gurudevanAM sarva kAryo kAraNe. pIMDavADAnA suzrAvaka temaNe sAthe upADyAM hatAM. vaLI, gurunI kRpAthI adbhuta jJAna bhagavAnadAsanA putra premacaMdra varSo pUrve meLavyuM. siddhahema saMskRta vyAkaraNane to TIkA sAthe emaNe kaMThastha saMyamI banI (saMyamanI suMdara sAdhanA karyuM. bIjA paNa prakaraNa graMtho, karmagraMtho vagere tathA zAMtasudhArasa, dvArA svakalyANa sAthe anekanA jJAnasAra, yogazAstra, jIvakalpa vagere aneka temaNe kaMThastha karyo. kalyANa sAdhI) muni premavijayajI| AnuM moTuM lIsTa thAya tema che ane te temanA jIvanacaritramAM banyA. saMyamanI ugra sAdhanA jIvanamAM ('sAtviktAno teja sitAro" pustakamAM) Alekhana karAyela che. A karI saMyamanA ja ekamAtra prabhAve badhA sAthe nyAya, cha darzana, prakaraNagraMthanA padArtho, karmagraMtha, aneka jIvone pratibodha karI karmaprakRti, pannavaNA, bhagavatIsUtra chedasUtro vagerenA padArthono paNa zAsanaratno banAvyAM. svayaM sAdhanAmAM AgaLa vadhatAM cheka guru AjJAthI temaNe saMgraha karyo. AcAryapada sudhI pahoMcyA. AcArya premasUri ma.nA samudAyamAM hAla | soLa varSanA cAritraparyAyamAM ane ADatrIsa varSanI nAnI sADA chaso munio vidyamAna che. jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMghamAM uMmare teo kensara jevA asAdhya roganA bhoga banyA. te pUrve to sauthI vadhu munio A samudAyamAM ja che. 68 varSanuM nirmaLa cAritra temaNe vizALa jJAna mAtra saMpAdana karyuM ja nahIM, aneka munione pALI aneka zAsanaprabhAvanA rakSAdi karI khaMbhAta mukAme A. temaNe jJAnadAna paNa karyuM. bhaNAvavAnI paddhati paNa suMdara, vaLI premasUrijI ma. kALadharma pAmyA. jJAnanI sAthe suMdara cAritryanuM paNa nirmANa sAdhuonA jIvanamAM teozrInA ja aneka prabhAvaka ziSyomAM eka A. thAya, jIvananuM suMdara ghaDatara thAya tenuM dhyAna rAkhatA. bhuvanabhAnusUrijI hajI thoDAM varSo pUrve amadAvAda mukAme bhAnuvijayajI ma. vairAgyavANI dvArA aneka yuvAnone svargavAsane pAmyA. Aje temanA lagabhaga 360 munionA | taraboLa karatA. A. premasUri ma. te yuvAnane vAtsalyamaya preraNA parivAranuM yoga-kSema gacchAdhipati A. jayaghoSasUrijI karI rahyA dvArA cAritra mATe taiyAra karI dIkSA ApatA, paNa dIkSA ApyA che. e ja AcArya bhuvanabhAnusUri ma. nI sAthe ja dIkSita thayelA pachI e yuvAna munionA jIvana-ghaDataranuM kAma muni zrI temanA ja saMsArI ladhubaMdhu ane prathama ziSya padmavijayajI thayA. padmavijayajIne soMpAtuM. Ama vizALasaMkhya munisamudAyanuM zAsana bahu ja thoDAM varSa temaNe A pRthvItalane potAnI saMyamapUta kAyAthI mATe nirmANa thatuM. padmavijayajIne paNa A kAryamAM atyaMta saphaLatA mATe nirmANa thatuM. pahAvijayajIne paNa A 4 pavitra karI, paNa e thoDA varSonI sAdhanAe paNa itihAsa sajaryo. maLatI. temane atyaMta AdarathI potAnA guruonI AjJAne vahana bahu ja TUMkamAM prasaMga pAmIne Ane yAda karI laIe. karatAM saMkhyAbaMdha munionAM ghaDatara karyA che. svayaM potAnuM jIvana amadAvAda rAjanagaramAM kALuzInI poLanA vatanI. temaNe vairAgya, niHspRhatA, vinaya, prabhubhakti, gurubhakti, tapa,. saMvata 1991nA poSa vada 12 ne divase potAnA vaDilabaMdhu sAthe tyAga, nirmaLa saMyama vagere guNothI maghamaghAyamAna hatuM. te ja rIte cANasmAmAM caritra svIkAryuM. te kALe caritramAM kuTuMbanI saMmati saMyamanA AcArapAlanomAM paNa teo kaDaka hatA. nirdoSa maLavI muzkela hatI. evA te kALamAM baMne bhAIoe amadAvAdathI gocarIcaryA, apramattapaNe pratikramaNa, paDilehaNAdi kriyAo, nIkaLI cANasmA pahoMcI upAdhyAya premavijayajI pAse dIkSA lIdhI. vaDilonI jAgRtapaNe sevA-bhakti, vaDilonI icchA mujaba ja ane muni zrI bhuvanabhAnujI tathA muni zrI padmavijayajI banyA. jIvana jIvavAnuM, A badhA sAthe svAthyane paNa teoe jIvanamAM saMyama prApta karyA pachI temaNe sauthI mukhya lakSya banAvyuM guruvinayanuM. kadI gauNa banAvyuM nathI. svAdhyAyane paNa zvAsozvAsa samAna teo teo baMne guruono adbhuta vinaya karatA. samarpitabhAve gaNatA. padravijayajI sAdhanAmAM AgaLa vadhyA. emanA rUMvADe rUMvADe jJAnaprApti, jJAnadAna sAthe temanA jIvanamAM tapa-tyAga paNa gurutattva pratiSThita thaI gayuM. gurunI sevAmAM te satata jAgRta rahetA. parAkASTAe pahoMcelA, roja lagabhaga ekAsaNAM (eka ja vAra "guru mAnuSI buddhi karyALo narake vajetA" A siddhAMtane bhojana)no niyama to temane lagabhaga siddha thaI gayela. te sAthe Jain Education Intemational Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 232/17 teoe vardhamAnatapa, AyaMbila paNa cAlu rAkhela. temAM teo 39 na hatuM. chatAM kensara mATe kiraNo levAno upacAra prasiddha hato. 28 oLIo sudhI pahoMcelA. mevA, miSThAna, pharasANa Adino to kiraNo seTiMga thayA. gAMTha ogaLI gaI. vacagALAmAM teoe haMmeza mATe tyAga raheto. gurudevanA sUcanathI vaidyanA rAsAyaNika upacAro karyA. te upacAro - brahmacarya guNapada teoe AtmasAta karela. sadA strI UMdhA paDatAM zarIramAM sakhata garamI thaI. ane na besI zakAya ke na saMparkathI dUra ja rahetA, eTaluM ja nahi paNa brahmavatanA vighAtaka UThI zakAya na sahI zakAya tevI gaMbhIra paristhiti thaI. chevaTe vibhUSA-praNita bhojana vagereno paNa temaNe jIvanamAM tyAga karela. bIjA vaidhe rAsAyaNonI vikriyAnuM sArI rIte vAraNa karyuM. kensaranA AzritonA brahmacarya mATe paNa kALajI rAkhatA. dardanAM kAraNe saM. 2007, 2008 ane 2009nA traNa cAturmAsa temaNe muMbaImAM karyo. ane saM. 2010nuM cAturmAsa guruonI sAthe - pAMca samiti ane traNa guptinA pAlanamAM ekkA hatA. pUnA karyuM. kensaranI gAMTha ogaLI gayela paNa kiraNonI garamI aneka munione sAdhutAnA pradhAna kAraNarUpa samiti-gupti zarIramAM vyApI gayela. chatAM AvI avasthAmAM paNa teoe 39mI pAlanamAM teoe, taiyAra karyA hatA. samiti-gupti e ja cAritra vardhamAna tapanI oLI (39 AyaMbila, 1 upavAsa) karI tathA roja che. teo suMdara vAcanAo vagere ApI AnA pAlanamAM sAdhuone keLavatA. teoe adbhuta sahanazIlatA keLavelI....jenuM varNana ekAsaNA cAlu karyA. eTaluM ja nahi, cAturmAsa bAda teoe anya AgaLa kensaranA rogamAM temanI sahanazIlatAno paraco ApaNane munio sAthe bhagavatIsUtranA (6 mAsanA lAMbA) joga paNa cAlu karyA ane phAgaNa mAsamAM paNa parama gurudeva A. premasUri ma. nA maLaze. zAstrIya suMdara jJAna sAthe teo pravacana paNa suMdara ApatA. hAthe gaNipadavI prApta karI. rojanA svAdhyAya, rAtre dhyAna-jApa, kaMTha atizaya madhura hato. temanA mukhe stavana-sajjAya sAMbhaLatA sAdhuone hitazikSA vagere pravRtti temanI satata cAlu rahetI. AmAM aneka zrotAo bhAvavibhora banI jatA. pUnAnuM cAturmAsa pUrNa karI muMbaI dAdara 2011nuM cAturmAsa karI zAsana ane saMghanAM kAryomAM pUjayapAda parama gurudevazrIne teoe paNa potAnA pUjaya gurudevo sAthe gujarAta tarapha vihAra teo atyaMta sahAyaka thatA. A rIte samarpita bhAva sAthe karyo. AmAM paNa teo temanA gurudeva sAthe ugra vihAro karatA. guruonA vinayabhakti ane AzritamunionA cAraNAdi dvArA ekAsaNAM karatA. Ama karatAM teo pU. kAMtivijayajI tathA pU. dhoga ne zrema karatA. zAstronA paThana-pAThana, tapa-tyAga sAthenI rAjavijayajI ma.nI 108mI oLInA prasaMge 'gurudevo sAthe * uttama saMyamacaryA ane zAsananI prabhAvanAdi karatA saMyama jIvananA surendranagara padhAryA. tyAMthI zaMkhezvara, pAlItANA thaIne saM. lagabhaga 16 varSa pasAra karyA. pAlItANAmAM saMvata 2006mAM 2013nuM cAturmAsa amadAvAda jJAnamaMdiramAM karyuM. cAturmAsa ke potAnA parama gurudeva A. premasUri mahArAja, A rAmacaMdrasUri daramiyAna thoDI ghaNI nAnImoTI takalIpho thayA karI, paNa tene mahArAja, paM. bhadraMkaravijayajI ma. potAnA gurudeva muni zrI gaNakAryA vinA svAdhyAya, dhyAna Adi pravRtti suMdara rIte cAle che bhAnavijayajI Adi vizALa parivAra sAthe cAturmAsa karI ane cAturmAsanA divaso ArAdhanAmaya pasAra thayA. cAturmAsa pUrNa pujayapAda parama gurudeva sAthe teoe muMbaI tarapha vihAra thaye AvI paristhitimAM teoe cauda upavAsa karyA....paraMtu laMbAvyo. rastAmAM ja teone mAthAmAM caskA mAravA mAMDyA. kensaranuM darda pharI upaDyuM. ekavAra ulaTI thaI. DokTaroe DAbI gaLAmAMthI khorAka utaravAmAM takalIpha vagere thavA mAMDI. bIjI paNa bAju kensaranI navI gAMTha dekhAya che tema anumAna karyuM. pUjaya zArIrika takalIpho UbhI thaI. Ama chatAM mananA majabUta evA gurudevonI AjJAthI punaH muMbaI tarapha vihAra karyo. dAdara AvyA, teo parama gurudeva pUjyapAda AcArya premasUri mahArAjanI joDe ja A gAMTha ogALavA pharI kiraNo lIdhAM. gAMTha ogaLI, rAhato lAMbA ane ugra vihAro karatA. vaLI, vihAromAM vyAkhyAno vagere thaI. paraMtu mAthAno duHkhAvo, zarIre dAha vagere zarU thayuM. karatA. ekAsaNAnuM temanuM vrata cAlu rahetuM. rastAmAM ANaMda vagere rAtrionA ujAgarA thayA. ghaNA upacAro chatAM roga AgaLa vadhavA gAmomAM DokTarone batAvyA chatAM yogya nidAna thaI zakyuM nahi. lAgyo. e paristhitimAM gurunizrA prApta karavA pUjyazrIe saMvata 2007nA vaizAkha suda 3nA divase teoe potAnA amadAvAda tarapha vihAra karyo. paramagurudeva AcArya bhagavaMta tathA parama gurudeva A. premasUri mahArAjAdi sAthe muMbaI lAlabAga gurudeva gaNivarya bhAnuvijaya ma. vagere to amadAvAdathI (sI. pI. TaeNka) upAzraye praveza paNa karyo. muMbaImAM temanA dardamAM rAjasthAna thaI tyAMthI saMgha sAthe siddhagiri tarapha prayANa karatA hatA vadhAro thavA mAMDyo. gaLA ane nAkamAMthI lohI paNa avAranavAra tyAM rastAmAM zaMkhezvara mukAme pUjyazrI gurubhagavaMtone bhegA thayA. paDavA lAgyuM. DaoN. haribhAIne kensaranI zaMkA paDatAM tAtA guru-ziSya saune milanano atyaMta AnaMda thayo. pUjayapAda gurudevo hospiTalamAM bAyopsI TesTa karAvyo ane kensaranuM nidAna thayuM. sAthe saMghamAM ja pU. padmavijayajI mahArAje vihAra laMbAvyo. cheka pacAsa varSa pUrve tabIbI vijJAna paNa AjanA jeTaluM AgaLa vadheluM surendranagara sudhI pahoMcyA. Jain Education Intemational Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232/18 che bRhad gujarAta glAnamunine vihAranI takalIpho na thAya te mATe 24 sudhI pahoMcyo. aMte gurudevonA AgrahathI 24 upavAsa bAda surendranagaranA saMghe pUjaya AcAryadevane vinaMtI karI. pU. pravAhI dvArA pAraNuM karyuM. padmavijayajI ne thoDA munionI sAthe rokyA ane pUjaya pAdazrIne pAraNuM karyA pachI svasthatA asvasthatAmAM pheravAI gaI. paNa saMgha pUrNa thaye bhAvanagara padhAravA vinaMtI karI. kensaranI pAraNA pachI trIjA divase zarIramAM bhayaMkara dAha upaDyo. rAtanA AvI bhayaMkara sthitimAM pUjya padmavijayajI ma. paMdara munio sAthe nidrA paNa risAI jAya che. vaLI, bIjI moTI upAdhi AvI. rokAI gayA. munione bRhatkalpanA 3 kalAka pravacana ApavA annanaLI vadhu ne vadhu saMkocAtAM aThavADiyAmAM taddana baMdha thaI gaI mAMDyA. zrAvakone paNa eka kalAka madhura kaMThe savAre pravacana ApavA hatI. gaLAmAMthI pANInuM TIpuM paNa utaratuM nahIM. vamana thatAM temAM mAMDyuM. munione cAraNAdi dvArA saMyamanI tAlIma ApI rahyA che. lohI nIkaLatuM. tabiyata vadhu kathaLavA mAMDI. DaoNkTarane bolAvyA. kensaranI pIDA to cAlu ja che. mAthAno sakhata duHkhAvo, khAMsI, DaoNkTare tabiyata tapAsI. thoDA kalAkanA mahemAna che. kahI teo kiraNonI garamIthI zarIramAM baLatarA, dAha, vacce vacce ulaTIo bAju khasI gayA. thAya che. Ama chatAM, sva-para kalyANanI pravRttio cAlu che. vaLI, saurASTranI bhUmi bhAdaravA-AsomAM unALAthI paNa vadhu AmAM have bolavAmAM ane vAparavAmAM baMne takalIpho vadhI rahI che. roTalI vagere pANI sAthe utAravI paDe che. tape. sUryamAM sauthI vadhAre 1OO0 kiraNo A TAIme hoya che. Aso mahinAno sakhata tApa, kensaranA lIdhelAM kiraNonI garamI - pUjayapAda AcAryadeva paNa pAlItANA saMghanI pUrNAhUti sAthe moTuM baMdha, khorAkanI to vAta ja nathI. paNa pANInuM TIpuM paNa thaye bhAvanagara vagere thaI surendranagara AvI gayA. vaizAkha su. utaratuM nathI, bhayaMkara garamImAM ApaNane pANI vagara be kalAka paNa 6nA anya nava gaNivaro sAthe pUjaya padmavijayajI mahArAjane paNa na cAle temane 48 kalAka, 72 kalAka thayA. paNa nathI pANI, nathI gurudeve paMnyAsapada para ArUDha karyA. pUjaya AcArya bhagavaMta, pU. khorAka, bhUkha ane tarasa jora kare che. ATalI garamImAM to tRSA gurudeva sAthe pUjayazrInA paNa surendranagaranA cAturmAsanI je kema sahana thAya ? pU. AcArya bhagavaMta premasUrIzvarajI mahArAja bolAI, zeSakALamAM pUjyapAda AcArya bhagavaMta haLavada vagere tathA gurudeva paMnyAsajI bhAnuvijayajI ma. vagere badhA gamagIna sthaLe vicarI pUjya gurudeva bhAnuvijayajI ma. sAthe padmavijayajI banI jAya che. pu. AcAryabhagavatAdi 53 munio vIMTaLAI jAya ma, vaDhavANamAM rokAI saue sAthe surendranagara cAturmAsa praveza che. AvI avasthAmAM paNa sAdhaka AtmA atyaMta zAMta che. potAno karyo. AcArya bhagavaMtAdi 54 ThANAnA vizALa samudAyanI suMdara aMtima kALa jaNAI jatAM ArAdhanA mATe utsuka bane che. gurudevo ArAdhanA vagere joI surendranagara saMgha atyaMta vismaya pAmyo. paNa gItArtha che. zrAvaka-zrAvikAo paNa AvI jAya che. caturvidha cAturmAsa daramyAna paMnyAsajI padmavijayajI ma.ne rogano upadrava saMghanI hAjarImAM maMgaLa ArAdhanA zarU thAya che. jinazAsanamAM vadhato jAya che. solIDa khorAka utaravAnI takalIphanA kAraNe ArAdhanA dvArA mRtyu mahotsavarUpa bane che. lagabhaga pravAhI tarapha valaNa palaTAya che. A sthitimAM temanI sau prathama mRtyu zaiyA para birAjamAna pUjayazrI kSamApanAnI ArAdhanAnI jAgRti vizeSa che. sva-para kalyANanI pravRtti paNa ArAdhanA kare che. zvAsanI dhamaNa cAle che. chAtImAM kapha bharAI cAlu ja che. bALamunio vagerene vAcAnA abhAve lakhIne preraNA gayo che. bhUkha-tarasanI prabaLa vedanA zarIramAM che. dardIne khyAla Ape che. ArAdhanAno ullAsa vadhAratA jAya che. teTalAmAM paryuSaNa AvI gayo che ke huM mAtra thoDAka samayano mahemAna chuM. paNa parva AvyA. asvasthatAnA kAraNe sAta divasa to paMnyAsajI jinazAsana pAmelA mahAtmA che. jIvanabhara gurusamarpitabhAva padmavijayajI mahArAje vagara tape ja pasAra karyA. paNa pU. jALavyo che. gurujanonI adbhuta sevA karI che. gurukRpAnuM amRta gurudevonI saMmati prApta karI saMvatsarIe upavAsa karyo. upavAsamAM pAna karyuM che. zrutasamudranI avagAhanA karI che. anekane zrutajJAnanuM kaMIka skUrti jaNAtA gurudevane vinaMti karI. bIjA divase upavAsa dAna paNa karyuM che. saMsAranA svarUpane pichAnyuM che. kensara jevA cAlu rAkhyo eTaluM ja nahi, upavAsamAM AgaLa vadhavA mAMDyA. bhayaMkara asAdhya rogamAMthI paNa anekavAra aTTamo, 14 upavAsa, kensaranI bhayaMkara bimArI ane anekavidha takalIpho vacce paNa A 24 upavAsano ghora tapathI AtmAne tapAvela che. karmanI kuTila sAdhaka jIvanA upavAsano skela vadhato jAya che. 2,4,6, nItine jANI che. jinavacana AtmAmAM pariNamAvyuM che. dhRti, 8, 10, 15 Ama vadhatA skorathI cAre bAju lokone aNasaNanI samatA, samAdhinA bhAvone lAMbA abhyAsathI sahajarUpa karela che. bhrAMti thaI. pAraNuM karAvavA lokonA khUba Agraha vacce paNa e sAdhaka AtmAne koIno paNa bhaya nathI. e to azAtAne mahAtmAnA upavAsa AgaLa vadhyA. jJAna, dhyAna, tapa, japa, upakAra tarIke svIkAre che. pAkelA, gumaDAmAMthI vikRta rasI jema vAMcana vagere pravRtti sAthe vikaTa paristhitimAM upavAsano skora. nIkaLI jatAM zAMti thAya che. tema azAtA samatApUrvaka jema jema Jain Education Intemational ucation Intermational Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TRAnA. pratibhA darzana * 232/19 bhogavAI jaze tema tema AtmaguNo vadhu prabaLa banaze tevI sAdhaka bahAranA koI moTA DaoNkTarane bolAvI batAvIe. saMghane vAtanI AtmAne sAcI samajaNa prApta thayelI che. jANa karI. tarata ja rAjakoTathI sarjana DaoN. dastUrane banatI tvarAe kSamApanAthI ArAdhanAno prAraMbha thAya che. pUjayapAda bolAvyA. DaoN. dastUra AvI gayA. tapAsI kensarano roga vadhu pragurudeva AcAryabhagavaMta premasUrIzvarajI mahArAjanA khoLAmAM prasarI gayAnuM nidAna karyuM. annanaLImAM kANuM paDyuM che. tethI je kAMI mastaka mUkI dhrujatA hAthe aMjalI joDI, avAja besI gayo hovA khavAya ke pIvAya te zvAsanaLImAM UtarI jAya che pariNAme bhayaMkara chatAM gadagada svare kSamAnI yAcanA karatA kahe che, " saMsAranA khAMsI AvavA dvArA badhuM nIkaLI jAya che. peTamAM oparezana karI dAvAnaLamAMthI bahAra kADhI, saMyamanA sukhakArI mahelamAM praveza naLI mUkIe to te dvArA pravAhI apAvI zakAze tethI daradInI bhUkha karAvI, zrutajJAnanuM dAna karI, uccasthiti sudhI pahoMcADanAra tarasanI pIDAmAM rAhata thaze. bAkI kensaranA dardano koI upAya mahopakArI gurudeva! ApazrInA pratye jIvanamAM meM ghaNo avinaya, nathI. turata ja nirNaya levAmAM Avyo. upAzrayamAM ja oparezananI aparAdha mana-vacana-kAyAthI karyA che. tenI udAra citte kSamA taiyArI karI. pUjyazrIne be pATa upara suvADyA. sthAnika DaoNkTaronI Apo." hRdayagata uddagArothI pUjaya AcAryadeva paNa dravita thayA. sahAyathI DaoNkTara dastUre peTamAM kANuM pADI naLI hojarI joDe joInTa AMkhomAMthI nIkaLelA AMsu dvArA ArAdhaka praziSyanA mastaka para karI. TAMkA dIdhA. sUryAstanI vAra hatI. dUdha maMgAvI naLI dvArA abhiSeka karI kSamA ApI. potAnA saMsArI pakSe vaDila baMdhu tevA DokTare ApavAnI paddhati batAvI. oparezana sAruM thayuM che. kesa pU. gurudeva paM. bhAnuvijayajI ma. sanmukha aMjali karI gadagada bacI jaze tevI DokTaranI vANI saue vadhAvI. svare kahyuM. Ape to anaMta upakAra karyo che eno badalo vALI zakuM rAta paDavA lAgI. ghena utaravA mAMDyuM. bhayaMkara pIDA vacce tema nathI. kyAre RNa mukta banIza? avinaya aparAdhonI kSamA pUjyazrIe pratikramaNa yAda karyuM. sAthenA sAdhue karAvyuM. yAcuM chuM." -gurudeve paNa azrubhInI AMkhe mAthA para vAtsalyapUrNa pUjayazrIe upayogapUrvaka karyuM. rAtrI ghora vedanAmAM pasAra thaI. hAtha pheravI kSamA ApI. temanI AMkhamAMthI paNa azru savAra thatAM ja navakArazInA paccakhANe naLI dvArA pravAhI levAnuM TapakyAM.....vAtAvaraNa atizaya gaMbhIra banyuM. caturvidha saMghanI thayuM. jANe be-traNa covihAra upavAsanA pAraNAM thayAM. bhUkhaAMkhomAM jhaLahaLiyAM AvyAM. sau vismayabhAve aMtima ArAdhanA tarasanI vedanA zAMta thaI. paNa kensaranA roganI pIDAo, joI rahyA che. koI kalpanA paNa karI zakatuM nathI ke thoDI ja miniTo zvAsanI, kaphanI, mAthAno duHkhAvo, AMkhanuM kheMcANa vagere aDhaLaka ke eka-be kalAkamAM A pRthvI parathI potAnI aMtima vidAya takalIpho cAlu che. pUjyazrI samatAbhAve sahana karatAM vipula thavAno khyAla AvI gayo che. teo badhI ja vedanA bhUlIne ATalI karmanirjarA karatA jAya che. ArAdhanA paNa cAlu ja che. jApa, svasthatAthI mRtyuno sAmano karI zake. chatAM A dazya spaSTa AMkha sAdhanA, svAdhyAya, dhyAna, paMcasUtra vagere uttama sUtro, vairAgyamaya sAme dekhAI rahyuM che. zAsananI A adbhuta sAdhanA pratye sau sajhAya vagerenuM zravaNa cAlu ja che. rAtre paNa nidrAnA abhAvamAM natamastaka bane che. jApa, dhyAnanI sAdhanA cAlu ja che. divaso pasAra thatA jAya che. pratyeka muni sAme AMgaLI karatA jAya ne hAtha joDIne dIvALImAM pharI roge uthalo mAryo paNa AyuSyanI prabaLatAthI bacI kSamApanA karatA jAya che. 53 munio sAthe kSamApanA karI. gayA. zrAvakasaMgha paNa khaDe page sevAmAM tatpara rahyo che. DokTara paNa upasthita sAdhvIgaNa, zrAvaka-zrAvikAo joDe paNa kSamApanA karI. bhaktibhAve upacAra kare che. cAturmAsa bAda thoDI vadhu sthiratA karI ATaluM karyA pachI bahAragAmanA munio joDe paNa temanA kahevAthI pUjayapAda AcAryadave saparivAra 53 sAdhuo sAthe sAdhaka temanA nAme kSamApanAnA patra lakhAvyA. paMnyAsajIne DoLImAM sAthe laI vihAra karyo. raDatI AMkhe AcArya bhagavaMta tathA munioe sukRtonAM dAna jAhera surendranagara saMghe vidAya ApI. karyo. saMghe paNa so oLImAM temanI khUTatI oLIonA AyaMbila surendranagarathI amadAvAda thaI saue pIMDavADA tarapha pratiSThA tathA jinabhakti mahotsavanA sukatanI jAherAta karI. sAdhaka nimitte vihAra karyo. amadAvAda DaoNkTaro pAse cekiMga karAvI lIdhuM. AtmAnI bhAvanA paMcamahAvrata uccarAvavAnI thaI. turata ja DaoNkTaro paNa temanI kSamatA joI Azcarya pAmatA. bhagavAna maMgAvI pU. paM. kAMtivijayajI gaNivare naMdInuM caityavaMdana vara nadAnu catyavadana piMDavADA tarapha vihAra thayo. rAjasthAnanI ugra garimAmAM vagere karAvI pAMca mahAvrata uccArAvyA. ArAdhanAno yaza paNa pUjayazrI gurudevonI nizrA na ja choDavI tevA saMkalpathI maMDAvyo. navakAramaMtranI dhUna cAlu thaI gaI. samAdhipUrvaka gurudevonI sAthe ja vihAra kare che. kensaranuM darda vadhatuM bIjI bAju gurudeva paM. bhAnuvijayajI gaNivarane vicAra jAya che. pUjayazrInI ArAdhanAnuM joma paNa vadhatuM jAya che. kensara udbhavyo. atrenA DaoNkTaro bhale chUTI paDyA, paNa chatAM paNa jevI ghora bimArImAM moTuM, gaLuM baMdha. eka mAtra naLI dvArA Jain Education Intemational Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232/20 2 pravAhInA poSaNathI cAlatA dehamAM sakhata garamInA kALamAM paNa pUjyazrIe cauda upavAsa kheMcI kADhyA. A. premasUri ma., A. yazodevasUri ma., aneka paMnyAso, vizALa munigaNa, sAdhvIMgaNa ane zrAvaka-zrAvikA svarUpa caturvidhasaMgha pUjyazrInI ArAdhanAne natamastake abhinaMdI rahyo che. piMDavADAnI pratiSThAnuM kArya sollAsa pUrNa thayuM. zivagaMja saMghanI vinaMtIthI comAsAnI je bolAI. pratiSThA pUrNa thaye zirohI thaI pUjyazrI zivagaMja padhAryA. pU. AcArya bhagavaMtAdi vizALa parivArano cAturmAsa praveza ullAsapUrvaka thayo. ahIM paNa vadhatA roganI pIDAone pUjyazrI samatApUrvaka sahyA kare che. pannavaNA vagere AgamasUtronuM vAMcana cAlu che. munione lakhavA dvArA hitazikSA pradAna kare che. rAtre jApa-dhyAnanI ArAdhanA cAle che. niMdrA to lagabhaga rIMsAI gaI che. divaso pasAra thatA jAya che. paryuSaNanAM divaso najIka Ave che. paryuSaNanA prathama divasathI ja upavAsa cAlu karIne rogapariSahane tamAco mAryo. eka eka upavAsa vadhatA 30 upavAsano mRtyuMjaya tapa, AvI avasthAmAM temaNe pUrNa karyo. paryuSaNamAM vyAkhyAnAdi zravaNa cAlu che. ghora tapamAM paNa svAdhyAyAdi pravRtti yathAvat cAlu che. guru AjJAthI 30 upavAsanuM pAraNuM karyuM. thoDA divasa pachI peTamAM naLI kheMcAvA lAgI. sirohIthI sarjanane bolAvI peTamAM saLiyA ghoMcI peTanuM saMkocAI gayela kANuM pahoLuM karI navI naLI nAMkhI. thoDA divasa navI naLInuM kAma ThIka cAlyuM. paNa ekavAra rAtre acAnaka naLI bahAra nIkaLI gaI. sarjanane sirohIthI bolAvyo. tene AvatAM moDuM thayuM. AhAra-pANI vagara Akho divasa pasAra thayo. sAMje sarjane AvI pharI naLI phITa karI. sUryAstanI taiyArI hatI. mAMDa pANI vAparyuM. surendranagaranI jema 'savagaMja' cAturmAsa pUrNa karI pUjya AcArya bhagavaMtAdi sau sAthe pUjyazrI paNa sIladara nAmanA nAnA gAmaDAmAM AvyA. jyAM pUjyapAdazrInI nizrAmAM upadhAna thayA. upadhAna pUrNa karI pAlanapura padhAryA. tyAMthI DIsA gayA. A badhA kSetromAM paNa roga pariSahane samatApUrvaka sahana karavA sAthe pUjyazrI avAranavAra cAra upavAsa, aThThama tapa vagere vAraMvAra kare che. svAdhyAya, japa, dhyAnAdinI pravRtti paNa cAlu ja che. DIsAmAMthI cAturmAsa nimitte pUjyapAda AcArya bhagavaMtAdi vizALa munigaNa sAthe pUjyazrI paNa piMDavADA padhAryA. pUjyapAda AcArya bhagavaMta zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjanuM vatana hovAthI piMDavADA saMghamAM pUjyapAdazrInI ArAdhanA cAturmAsamAM atyaMta umaMgathI suMdara rIte cAle che. pUjya paMnyAsajI mahArAjane paNa kensaragrasta zarIramAM roganI pIDAo vadhatI jAya che. potAne paNa have aMtakALa najIka dekhAya che. A paristhitimAM ArAdhanAno vega teoe vadhAryo. dIrgha tapasyAnA bRhad gujarAta bhAva sAthe temaNe upavAsa zarU karyA. pU. gurudevo sAvadha hatA. Aja sudhInA ugra tapo paNa eka eka upavAsanA paccakkhANathI ja karAvyA hatA. eka upavAsa sAro thayo. bIjA divase paNa upavAsanA paccakkhANa thayA paNa mAthAmAM zULa upaDyuM. vedanA asahya banI. AkhI rAtrI pIDAmAM pasAra thaI. jo ke mana arihaMtanAM raTaNamAM ja hatuM. savAre samayajJa gurudevoe pAraNuM karAvyuM. vyAdhionuM AkramaNa vadhatuM sAthe samAdhi paNa vadhatI jatI hatI. A vakhate to pUjyapAdazrIjI, pU. AcAryadeva yazodevasUrIzvarajI mahArAja tathA pU. paM. bhadraMkaravijayajI gaNivarya paNa sAthe ja hatA. pU. gurudeva paM. bhAnuvijayajI ma. vagere sau pUjyazrIne samAdhi ApatA. preraNAo karatA sAruM sAruM saMbhaLAvatA. munio paNa sevAmAM sajja hatA. saMgha paNa vaiyAvaccamAM tatpara hato. paNa have vyAdhi cAre bAju phelAI gayo che. khAMsI, chAtI paDakhAmAM zULa, AMkha para dabANa, jhaNajhaNATI vagere pIDAomAM vRddhi thavA lAgI che. vadhArAmAM have naLI dvArA apAtuM pravAhI nIkaLI javA mAMDyuM. azakti vadhatI jAya che. bhUkha tarasanI pIDA paNa vadhatI jAya che. pUjya gurUdevo paNa sAvadha che. pUjyapAda gacchAdhipati AcArya bhagavaMta premasUrIzvarajI mahArAje preraNA karatA kahyuM, ''ArAdhanAnuM ja lakSya rAkhavuM, jarAya mUMjhavaNa karavI nahIM. navakAra maMtramAM cittane parovI devuM. ApaNI kharI cIja e ja che. bahAranA upacAro nimitta mAtra che."--pU. A. yazodevasUri ma., pUjya paMnyAsajI bhadraMkaravijayajI gaNivara vagere vividha prakAre samAdhi mATe preraNAo karatA jAya che. pUjyazrI paNa vaDIlonI preraNAo jhIlatA ane svayaM samAdhi mATe vadhune vadhu prayatnazIla banatA jAya che. divaso pasAra thatA jAya che. peTanA kANAMmAMthI pravAhI bahAra nIkaLI jatuM hovAthI. poSaNa lagabhaga baMdha jevuM thaI gayuM che. nabaLAI vadhatI jAya che. hAtha paNa ThaMDA paDatA jAya che. svayaM UThavA-besavAnuM azakya thaI gayuM che. tRSA jora kare che. pANInuM TIpuM paNa TapakatuM nathI. jJAnataMtuo paNa nabaLA paDatA jAya che. smaraNazakti paNa ochI thaI gaI che. paNa ekamAtra ahita zaraNAdi sAMbhaLavAnI tIvra icchA rahe che. rAtre nidrAno paNa abhAva che. divasa-rAta munio temane saMbhaLAve che. daseka divasathI Akho upAzraya navakAra maMgala dhvanithI guMjato thaI gayo che. zrAvaNa vada 10 rAtre nabaLAI vadhI. rAta-divasano paNa khyAla nathI raheto. paNa pratikramaNa - paDilehaNa - loca - jApa vagerenI ja laganI zubha AMtarapariNatinI sUcaka hatI. aMdara A ja raTaNA cAlatI, AMrtadhyAnane jarAya sthAna na hatuM. vada 11 savAre thoDA ghenamAM che. badhAne lAgyuM ke nidrAmAM Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 232/21 haze, paNa gaphalatamAM na rahevAya eTale gurudeve sAvadhAna karyA bALaka DAhyAbhAIno uchera thayo. gAma sAva nAnuM hatuM. tethI dhArmika padmavijayajI ! UMghamAM cho ? juo divasa caDhI gayo che. navakAra ane vyAvahArika zikSaNanI sagavaDa na hovAthI DAhyAbhAIne sAMbhaLavA che ne ? jApa karavo che ne ?" turata sajAga banyA. bhaNavA mATe pAlItANA tIrthakSetramAM Avela gurukuLamAM mUkavAmAM ariMhatano jApa cAlu karI dIdho. 11 vAgyA. vadhu gabharAmaNa AvyA. dhArmika saMskArono vAraso gaLathuthImAM ja maLelo, tethI thaI. pUjayapAda ubhaya AcArya bhagavaMto, paMnyAsajIo, munio DAhyAbhAI khUba ja apratima bhAve dhArmika zikSaNa levA lAgyA ane vIMTaLAI gayA. sAdhvIjI, zrAvaka-zrAvikAo bhegA thaI gayA. ahIM AvanAra yAtrikonI sevAbhakti karavAmAM paNa rasa levA caturvidha saMghe tAlabaddha "namo arihaMtANaM"no nAda zarU karyo. lAgyA. prabhubhaktimAM to apAra ruci hatI ja. tethI siddhagirinI vacce vacce gurudeva pUchatA - padmavijayajI ! sAMbhaLo cho ? mAthuM 99 yAtrA karI. vadhu dhArmika abhyAsa karavAnI tAlAvelI lAgatAM dhuNAvIne hA pADatA. gurudeve "khAmemi savajIve...." dvArA sarva teozrI mahesANAnI pAThazALAmAM dAkhala thayA. enAthI ya AgaLa jIvone khamAvaDAvyA. ahitanuM ja dhyAna rAkhavA sUcana karyuM. ' bIjAM be varSa zivapurInI borDiMgamAM rahIne dhArmika abhyAsamAM "namo arihaMtANa."nI dhUna cAlu thaI. A dhUnanuM ekAgra citte sArI evI pragati karI. tyArabAda temane pU. A. zrI vijaya zravaNa karatAM temano AtmA pArthiva dehane choDI UrvalokamAM yazodevasUrIzvarajI mahArAjano nikaTano paricaya thayo. sAthe cAlyo gayo. piMDavADAnI dharatI para paMDitamaraNane prApta karI mRtyu pUrvabhavanuM puNya jAgyuM, ane prAMte saM. 1993nA kArataka vada para vijaya meLavyo. saMghane na pUrAya tevI khoTa paDI. 250 pAMcamane zubha dine siddhAMtamahodadhi pU. AcAryabhagavaMta zrImad | zramaNonA sArthAdhipati pUjaya gacchAdhipatinA mukhamAMthI vijayapremasUrIzvarajI mahArAjanA varada haste aThThAvIsa varSanI sahajabhAve uddagAra nIkaLI paDyA. "mAro jamaNo hAtha cAlyo bharayuvAna vaye bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karI, pU. A. zrI gayo." gAmamAM vAtAvaraNa gamagIna banyuM. saunA mukha udAsa vijayayazodevasUrIzvarajI mahArAjanA ziSya munizrI raMgavijayajI banyA. AvanAra sarve, dehanAM darzana karI jIvananI anumodanA tarIke ghoSita thayA. karavA lAgyA. pUjaya AcArya bhagavaMtAdie muninA dehane saM. 2031nA kArataka vada 10ne divase pUnA mukAme vosirAvI saMghane suprata karyo. saMghe paNa snAnAdi karAvI valepana gaNipada, saM. 2032nA vaizAkha suda pAMcame dhuliyA mukAme vastrAdithI vibhUSita karI pAlakhI banAvI padharAvyo. nagaramAM paMnyAsapadathI vibhUSita karavAmAM AvyA. saM. 2038nA mahAvada pheravI uchAmaNIpUrvaka agnisaMskAra karyo. 6 ne divase maMcara (pUnA) mukAme AcAryapade ArUDha karavAmAM eka mahAna AdhyAtmika sitArAno asta thayo. zAsanano AvyA. pU. AcAryazrI vijayaraMgasUrIzvarajI mahArAjanA viziSTa kohInUra cAlyo gayo. saMghe eka sAdhaka sarvaviratidhara AtmAne prabhAvathI mahArASTra ane khAnadezanA zrIsaMgho pUjayazrInA ati gumAvyo. lokonA mukhamAMthI ugAra nIkaLI paDyA - "dhanya nikaTanA paricayamAM AvyA. tethI pUjayazrInI nizrAmAM gurudeva, dhanya mahAmunizvara, dhanya lokottara mahApuruSa." zAsanaprabhAvanAnAM aneka kAryo paNa tyAM thayAM. sAduM, saMyamI ane saujanya: pa. pU. vairAgya dezanAda A. bha. zrImadda hemacaMdrasUrijI tyAgI jIvana jIvatA A sUrivaranI nizrAmAM aneka yazasvI mahArAjanA 50 varSanA nirmaLa saMyamajIvananI anumodanArthe temanA agaNita zAsanasevAo sampanna thaI. pUjyazrIe jayAM jayAM cAturmAsa karyA, upakaranI smRti nimitte tyAM tyAM teozrInI preraNAthI snAtramaMDaLo sthapAyAM. pUjayazrI | muLIbena aMbAlAla zAha, ramAbena puMDarikabhAI zAha, vyAti zrutajJAna bhaNAvavAmAM ane vAMcana karAvavAmAM paNa satata kALajI zarmeza zAha, malaya, (khaMbhAta nivAsI) taraphathI. rAkhatA. pote bAlabrahmacArI hatA, navavAvapUrvaka tenuM pAlana saMyamajIvatatA utkRSTa sAdhaka ane karavAmAM khUba kALajI rAkhatA ane bIjA paNa tenuM custapaNe pAlana kare evo Agraha rAkhatA. sAdhu jIvanamAM sAdhu eka vAra bhojana kare mahAta tyAgI-tapasvI evuM mAnatA. tethI pUjayazrI haMmezA ochAmAM ochuM ekAsaNuM to pU. AcArya zrI vijayaraMgasUrIzvarajI ma. karatAM ja. gocarImAM bahAragAmathI AvelI koI paNa vastu doSita. samajI na vAparavI tevo Agraha sevatA. teozrIe phaLano tyAga pUjayapAda AcArya zrI vijayaraMgasUrIzvarajI mahArAjano karyo hato. janma vaDodarA pAsenA darAparA nAmanA eka nAnakaDA gAmamAM saM. 1965mAM kArataka vada amAvAsyAnA divase thayo hato. pitAnuM junnaramAM saM. 2040mAM cAturmAsa sthita hatA tyAre niyama nAma manasukhalAla ane mAtAnuM nAma gaMgAbahena hatuM. teozrInuM mujaba UbhA UbhA pratikramaNa karatAM ekAeka paDI javAthI jamaNAM janmanAma DAhyAlAla hatuM. Adarza mAtApitAnI chatrachAyAmAM aMge lakavo (pakSaghAta)nI asara thaI ane tabiyata bagaDI. Jain Education Intemational Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232/22 tyArathI teozrI nAIlAje besaNAM karavA lAgyA. jIbha upara ajaba kAbU dharAvatA hatA. haMmezAM pAvihAra karavAnA AgrahI hatA. tabiyata lathaDI pachI kyAreka DoLIno upayoga karatA. tabiyata lathaDyA pachI svajIvana vize vizeSa sabhAna thaI gayA hatA. ArAdhanAno vega paNa vadhAryo hato. ane samAdhibhAvamAM savizeSa lIna rahetA hatA. ahamadanagaranuM comAsuM thayuM tyAre pratiSThAnAM kAryo pUjyazrI ane gurubaMdhu zrI vijayadhanapAlasUrIzvarajI mahArAjanI nizrAmAM suMdara rIte ujavAyAM hatAM. tyArabAda pUjyazrInuM chelluM comAsuM saMgamanera mukAme thayuM. cAturmAsa daramiyAna suMdara ArAdhanA karI-karAvI. saM. 2045nA kArataka vada 4ne divase sakaLa saMghanI upasthitimAM, vizALa sAdhuvarganI navakAramaMtranI akhaMDa dhUna vacce, padmAvatI ArAdhanA pUrvaka ane paMcamahAvratanA uccAraNapUrvaka aMtima ArAdhanA karI samAdhipUrvaka A nazvara jagatamAMthI vidAya lIdhI-kALadharma pAmyA. saujanya : pU. paM. zrI zivAnaMdavijayajI mahArAja sAhebanI preraNAthI zrI zve.mU. pU. jaina saMgha - cAMdavaDa - (mahArASTra) 9000 uparAMta jinabiMbonI aMjanazalAkA jematA varada haste thaI evA parama zAMta-saumyamUrti ane adbhuta zAsata prabhAvaka pU. AcArya zrI kailAsasAgarasUrijI ma0 parama zraddheya pUjya AcAryadeva zrI kailAsasAgarasUrIzvarajI mahArAja paNa saMsAra rUpI upavanamAM evA phUla hatA ke jemanI Atmika sauMdaryazrI adbhuta saurabhathI mahekatI hatI. teozrIno janma saM. 1960nA mAgazara vada 6, tA. 19-12-1903ne zukravAre paMjAba prAntanA ludhiyANA jillAnA jagarAmA gAme thayo hato. temanA pitAnuM nAma rAmakRSNadAsajI ane mAtAnuM nAma rAmasakhkhIdevI hatuM. pUjyazrInuM potAnuM nAma kAzIrAma hatuM. teo sthAnakavAsI jaina hatA. bALaka kAzIrAmano uchera jainadharmanA Adarza saMskArone anurUpa thayo hato. be bhAIo ane cAra bahenonAM vizALa kuTuMbamAM janmathI ja kAzIrAmanuM vyaktitva atyaMta prabhAvazALI hatuM. prAthamika zikSaNa vatananI pAThazALAmAM laIne AgaLa abhyAsa mATe lAhora gayA. tyAM bI. e.nI parIkSA prathamavargamAM onarsa sAthe pAsa karI. paraMtu kizorAvasthAthI ja kAzIrAmanuM mana ekadama vairAgyavAsita banI gayuM hatuM. paraMtu mAtApitAnA AgrahathI lagna karavA paDyAM. mULa dharmanI sthAnakavAsI havAne kA2Ne mUrtipUjAnA kaTTara virodhI hatA. AtmakalyANanA paMthe AgaLa vadhavAnI tIvratama icchA hatI. saM. 1994nA poSa vada 10nA zubha dine temanI A icchA pUrNa thaI. kAraNa ke yoganiSTha AcArya zrI buddhisAgarajI mahArAjanAM bRhad gujarAta pustakoe temanA mana upara gherI asara karI hatI. pariNAme, amadAvAdamAM pUjyapAda AcAryadeva zrI kIrtisAgarasUrIzvarajI mahArAjanA sAnnidhyamAM dIkSita thaIne tapasvIratna munirAja zrI jitendra-sAgarajI mahArAjanA ziSya banyA. ane muni zrI kailAsasAgarajI nAme ghoSita thayA. dIkSA lIdhA pachI pUjyazrInI AtmavikAsanI prakriyA uttarottara vikAsa pAmatI gaI. potAnI adbhuta buddhipratibhAne lIdhe alpa samayAvadhimAM ja teozrIe siddhahema vyAkaraNa, Agamika, dArzanika ane sAhityika graMthonuM niSThApUrvaka adhyayana karyuM. agAdha adhyayanaprIti ane avirAma adhyayanamagnatAne kAraNe pUjyazrInI gaNanA vidvAna sAdhuomAM thavA lAgI. game tyAM nUtana jJAnanI kSitija dekhAya tyAM vihAra karavAmAM koI divasa ALasa ke saMkoca rAkhatA na hatA. teozrInI yogyatAne lakSyamAM laIne saM. 2004nA mahA suda 13nA zubha divase pU. AcAryadeva zrI kIrtisAgarasUrIzvarajI mahArAje teozrIne gaNipada pradAna karyuM. ane 200panA mAgazara suda 10nA divase muMbaImAM paMnyAsapadathI vibhUSita karavAmAM AvyA. saM. 2011nA mahA suda pAMcame sANaMdamAM upAdhyAyapade, saM. 2022nA mahA vada 11ne zubha divase pUjyazrIne navapadanA trIjA pade--AcArya pade ArUDha karavAmAM AvyA ane pU. AcArya zrI kailAsasAgarasUrIzvarajI mahArAja tarIke jAhera thayA. AcAryapadanI prApti pachI sAtame varSe ja pUjyazrI para pUrA samudAyano bhAra AvI paDyo. saM. 2029mAM pUjayazrI gacchanAyaka banyA ane saM. 2039nA jeTha suda 11ne divase madhupurI (mahuDI) tIrthanI puNyabhUmi para vizALa samudAyanI upasthitimAM sAgarasamudAyanI praNAlikA pramANe vidhivat 'gacchAdhipati'padathI vibhUSita karavAmAM AvyA. pUjyazrInA zubha haste lagabhaga 24 aMjanazalAkAo, 80 jinamaMdironA jIrNoddhAra ane pratiSThAo, 20 uparAMta upadhAnatapanI ArAdhanAo, aneka upAzrayonuM nirmANa kArya, 9000 uparAMta jinabiMbonI aMjanazalAkAopratiSThAo thaI. pUjayazrI gacchAdhipati banyA hovA chatAM temanAmAM svAdalaMpaTapaNuM jovA maLyuM nathI. teozrIe prAyaH ekAsaNAthI ochuM tapa karyuM nathI. sAthe sAthe pUjyazrI evuM mAnatA ke badAma, cokhA vagere paramAtmAne caDhAvavAmAM Ave che tethI te vastunuM mAre paccakkhANa rAkhavuM. kAraNa ke badAma, cokhA vagere derAsarajImAMthI bahAra vecAtA hovAthI te AvI jAya to devadravyano doSa lAge. eTalA mATe ja pUjyazrI kadI paNa paMjAba, ke je potAnI janmabhUmi hatI, chatAM tyAM gayA nahiM. pUjyazrIe jIvanabhara kadI paNa AdhAkarmI AhArano upayoga karyo nathI. are vihAramAM zIMga, caNA, roTalA, chAza, goLa vagerethI calAvI letA. potAnA mATe Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 232/23 kAMI paNa banAvarAvatA nahIM. pUjyazrIe besavA mATe kadI paNa dharmanA pAyArUpa AdhyAtmika pragatinuM prathama sopAna prApta thayuM. pATano upayoga karyo nahIM. haMmezAM Asana nIce ja hoya. teozrI emAM mAtA-pitAnA ane kuTuMbanA saMskAro prApta thayA. jANe nIcI dRSTi rAkhIne ja besatA. prAyaH pensila ke bolapenathI ja sonAmAM sugaMdha bhaLI ! bhautika pragati karatAM AdhyAtmika pragati lakhatA. pUjayazrIno vinayaviveka paNa adbhuta hato. haMmezA kahetA sAcI ane zAzvata che. vardhicaMde aMgrejImAM pAMca dhoraNe sudhI ke 'dAsohaM sarvasAdhanAmu' huM badhA sAdhuono caraNakiMkara chuM. vyAvahArika zikSaNa prApta karyuM. evAmAM eka asAdhAraNa ghaTanA. pUjayazrIne koIpaNa pAsethI kaMIne kaMI jANavA maLe to tarata kahetA banI, ane temanuM mana ekAeka cetanAmaya banI gayuM. saMsAranI ke teo mArA vidyAguru che. jIvanabhara krodhane potAnI pAse AvavA asAratA samajAI. aneka vipattio AvI, saMkaTo UbhAM thayAM, dIdho na hato. chatAM koI vakhata krodha AvI jAya to prAyazcita rUpe paraMtu AtmA Dagyo nahIM. UlaTuM vadhu ne vadhu hiMmata ane zakti traNa AyaMbila karatA. pUjyazrIe jIvanamAM phoTo paDAvyo nahIM. dAkhavavA mAMDyo. saM. 1998nA phAgaNa suda 3ne divase mumukSu eka prasaMge phoTo paDAvavAnuM pharajiyAta thatAM 21 AyaMbila zarU karI vinIta vardhicaMde moDherA gAmanI bahAra sUryamaMdiramAM svayaM sAdhuno dIdhAM. pUjayazrI ATaATalA uccasthAne pratiSThita hovA chatAM koI veza dhAraNa karyo. aThThama tapa hato ane vihAra karyo. pU. A. zrI divasa abhimAna aMza rUpe dekhAtuM nahIM. AvA nirAbhimAnI kIrtisAgarasUrIzvarajI mahArAjanA vinIta ziSyaratna banyA ane vyaktitvathI pUjayazrI atyaMta lokapriya banyA hatA. pUjayazrInuM muni zrI subodhasAgarajI mahArAja tarIke ghoSita thayA. sIdhuM ane saraLa vyaktitva zraddhALuo mATe AkarSaNakendra hatuM. dIkSA grahaNa karIne pUjyazrIe saMskRta, prAkRta, vyAkaraNa, pUjayazrI koI paNa mahattvAkAMkSA ke apekSAthI haMmezA para rahetA. nyAya, siddhAMta ane Agamono UMDo abhyAsa karyo. ziSyaratnanI pariNAme pUjayazrInA varada haste vividha zAsanaprabhAvanA hoMzehoMze yogyatA jANIne saM. 2010nA mAgazara suda 3ne divase jUnA thatI. pUjayazrI zilpavidyAmAM paNa pAraMgata hatA. mahesANAmAM zrI DIsA mukAme pujayapAda gurudeve teozrIne paMnyAsapada pradAna karyuM. sImaMdhara svAmInuM tIrtha Aje bhAratabharamAM ajoDa smAraka samuM UbhuM pUjyazrIe aneka gAmo ane nagaromAM prAbhAvika cAturmAsa karyA. che, te teozrInI dRSTinuM pariNAma che. pUjayazrIe 47 varSanA aneka sthaLe prAcIna jinamaMdironA jIrNoddhAra karyA, aMjanazalAkA, sudIrgha saMyamaparyAyamAM gujarAta, rAjasthAna, madhyapradeza, bihAra, pratiSThA, upadhAna, udyApana, cha'rI pAlita saMgho, zrI jinabhakti baMgALa, mahArASTra Adi prAMtomAM vihAra karIne dharmapravRttio mahotsava vagere dvArA anekavidha zAsanaprabhAnAnAM kAryo sampanna dhamadhamatI rAkhavA ane mAnavajIvananI dharmajayota ujjavaLa karyA. saM. 2023nA jeTha vada 10ne zubha dine rAjanagararAkhavA mATe satata prayatno karyA. saM. 2041mAM aMkura sosAyaTI, amadAvAda maLe zrI paMca parameSThInA tRtIya pade-AcAryapade amadAvAdamAM jeTha suda bIjane divase kAryotsarga dhyAnamAM vibhUSita thayA. pUjayazrInAM pAvana pagale sarvatra jinazAsanano pUjayazrInI jIvanayAtrA samApta thaI. 15 kilomITaranI lAMbI jayajayakAra varte che. pUjayazrInI nizrAmAM saM. 2037nA vaizAkha smazAnayAtrA pachI pUjayazrInA pArthivadehane "zrI mahAvIra jaina vada 3ne divase vijApura mukAme zrI sphaliMga pArzvanAtha tIrthanI ArAdhanA kendra-kobA (gAMdhInagara)nA prAMgaNamAM agnisaMskAra karavAmAM Avyo. te samaye UmaTelo mAnavamaherAmaNa pUjayazrInI sthApanA ane bhavya aMjanazalAkA-pratiSThA mahotsava UjavAyo. gata varSe ja bRhad muMbaInA hArda samA prAcIna ane prasiddha zrI lokapriyatAno sAkSI banI rahyo. goDIjI jinAlayanI puna:pratiSThAno bhavyAtibhavya mahotsava paNa vartamAna samudAyanAyaka ane parama zAsanaprabhAvaka pUjayavaranA sAnnidhyamAM UjavAyo. evA jJAnI, tapasvI, prabhAvaka pU. A.zrI subodhasAgarasUrIzvarajI ma. AcAryazrI zAsana-udyotanAM vividha kAryo dvArA kIrtivaMta thAo evI zAsanadevane hRdayapUrvaka prArthanA ! ane pUjayazrInA caraNomAM pAlanapura pAse banAsa nadInA kinAre AdinAtha bhagavAna aMtaHkaraNapUrvaka vaMdanA ! vartamAnamAM pUjayazrIno ziSya parivAra A ane zrI mahAvIra bhagavAnanAM be be vizALa ane suramya, bhavya pramANe che : 1. pU. prazAMtamUrti AcArya zrI manoharakIrtiane uttuMga jinAlayo, aneka pauSadhazALAo, upAzrayo, sAgarasUrIzvarajI ma., 2. pU. pravartaka zrI yazakIrtisAgarajI ma. AyaMbilazALAo, gurumaMdiro ane kIrtistaMbhothI zobhatA jUnA 3. pU. munivarya zrI rAjakIrtisAgarajI ma. 4. pU. munivarya zrI DIsA zaheramAM pUjyazrIno janma thayo hato. pitAnuM nAma cunIlAla prasannakIrtisAgarajI ma. pa. pU. munivarya zrI jayakIrtanasAgarajI chaganalAla mahetA ane mAtAnuM nAma jamanAbahena hatuM. teone ghera ma. 6, pU. munivarya zrI ajayakIrtisAgarajI ma. 7. munivarya zrI saM. 1979nA mAgazara vada 10ne divase eka putra ratnano janma vijayakIrtisAgarajI mahArAja Adi. thayo. putranuM nAma rAkhyuM vardhicaMda. mAtAnA dhArmika saMskAro putramAM saujanya: caMpAbena ramaNIkalAla zAha cokavALA parivAra muMbaI taraphathI UtaryA. pUrva janmanA puNyodaye mAnavajIvana ane temAM paNa jaina Jain Education Intemational ate & Personal Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232/4 | bRhad gujarAta anekavidha guNavaibhavatA dhAska : sAhityasarjaka rAjasthAnanA visalapuranA vatanI premacaMdajI sAthe paramezvarI ane deza-videzamAM vasatA hAlArIone preraNAtAM pravajayA aMgIkAra karI. premacaMdajI muni zrI pradyotanavijayajI ane kezavajI muni zrI kuMdakuMdavijayajI banyA. chellA 40 varSanA pAta karAvatAra itihAsamAM hAlAranI koI vyaktie tapAgacchamAM dIkSA lIdhI pU. A. zrI vijyakuMdakuMdasUrIzvarajI ma hoya to A prAyaH pahelI hatI. vaLI temaNe dIkSA mATe chavigaIno saMtabhUmi saurASTranA hAlAra pradezamAM mAMDhA gAme saM. tyAga karyo ane potAnA manorathane dIkSita banI saphaLa paNa 1975nA phAgaNa suda 11ne zubha divase pU. A. zrI banAvyo. munizrI kuMdakuMdavijayajI mahArAja 23 varSanI vijayakuMdakuMdasUrIzvarajI mahArAjano janma thayo hato. temanuM bharayuvAnImAM saMyamI banyA ane AtmasAdhanAmAM lAgI gayA. janmanAma kezavajI hatuM. temanuM kuTuMba dharmapremI hatuM. tethI kezavajImAM dIkSAnA prathama pAMca varSa to phakta be dravyathI ja ekAsaNAM karyA, nAnapaNathI dhArmika saMskArono vikAsa thato rahyo. navamAM dhoraNa AvA guNiyala mahAtmAne temanA guNo joIne pada mATe Agraha sudhIno abhyAsa karI potAnA ghInA vepAramAM joDAyA. vAkapaTutA thatAM gurudevanI jema teozrIe paNa haMmezA anicchA ja darzAvI. to varelI hatI ja, tethI dhaMdhAmAM jamAvaTa thavA mAMDI. evAmAM samudAyamAM bIjA paNa temanAthI ochA paryAyavALA paMnyAsa banavA gAMdhIjInI svAtaMtrya caLavaLanAM raNazIMgA phUMkAyAM. kezavajIne enuM chatAM teozrI munivara ja rahyA. paNa pU. paMnyAsajI zrI gheluM lAgyuM. teo khAdIdhArI banyA ane AjhAdInI caLavaLamAM bhadraMkaravijayajI mahArAja saM. 2036mAM pATaNa mukAme samAdhijhaMpalAvyuM. kalAko sudhI bhASaNa karavAM ane caLavaLamAM sakriya rahevuM pUrvaka kALadharma pAmatAM, anekonI AgrahabharI vinaMtithI, e ja temano nityakrama thaI paDyo. paraMtu A arasAmAM ja pUjayazrIne zrI bhagavatI sUtranA yogodvahana pUrvaka saM. 2037mAM kezavajIbhAInA jIvanamAM parivartana Ave evI ghaTanA banI. teo kArataka vada pAMcame pU. A. zrI vijayakanakacaMdrasUrIzvarajI pU. paMnyAsajI zrI bhadraMkaravijayajI mahArAjanA darzanathI, cuMbaka mahArAjanA varada haste mahotsavapUrvaka gaNipaMnyAsapada arpavAmAM tarapha loDhuM kheMcAya tema AkarSita thayA. A AkarSaNano prabhAva AvyuM. pachI TUMka samayamAM ja teozrIne pUjayapAda gacchAdhipati eTalo ghero paDyo ke temanA jIvanamAMthI svAtaMtrya-caLavaLanI AcAryabhagavaMta zrImad vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanI pravRttine badale saMyama svIkAravAnI tAlAvelI jAgI. teozrIne AjJAthI amadAvAda - navaraMgapurAmAM pU. A. zrI vijayakanakadila-dimAgamAM ema lAgavA mAMDyuM ke jIvananI saphaLatA pAmavA caMdrasUrIzvarajI mahArAjanA varada haste saM. 2038nA mahA vada ne sarvaviratinAM sopAna siddha karyA vinA cAle nahi. temanI bhAvanAne divase AcArya pade ArUDha karavAmAM AvyA ane pUjayazrI AcArya kaTuMbanA sabhyo samajI-svIkArI zake tema na hatAM. paraMtu moTAbhAI zrI vijayakuMdakuMdasUrIzvarajI mahArAja tarIke prasiddha thayA. mANekabhAI (pU. muni zrI mahAsenavijayajI mahArAja) kezavajInI pUjyazrIe jyAM jyAM sthiratA karI ke cAturmAsa karyA tyAM, bhAvanA samajI zakyA. dilanI dharatI para dIkSAnI bhAvanAnAM saunAM dilane jItI lIdhAM. teozrIne saumyabhASAmAM sAmAne gaLe bIjanuM vAvetara thayuM ane taratamAM ja enA upara puSkarAvartanI UtarI jAya evA mIThA zabdomAM kahevAnI anokhI zailI varelI meghavRSTi thavA jevo eka avasara kezavajIe jhaDapI lIdho. muMbaI- hatI. teozrIe anyanA upakAra arthe vividha prakAranAM sattvazIlA . aMdherImAM zrI bhANajIbhAI zApariyA taraphathI upadhAna tapanuM sAhityanI racanA karI. A sAhitya gujarAta, rAjesthAna, Ayojana pU. AcAryadeva zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI nairobI, moMbAsA, laMDana Adi zaheromAM vasatAM asaMkhya jaina mahArAjanI nizrAmAM thavAnuM jAhera thatAM ja temaNe emAM joDAIne kuTuMbo sudhI pahoMcyuM che. tyAMnA hajAro jainakuTuMbonI dharmabhAvanAne potAnI bhAvanAne vRddhivaMta karavAno makkama niradhAra karyo ane e sudaDha karavAmAM saphaLa thayuM che. tyAM paNa jaina maMdiro, upAzrayo Adi tapamAM joDAI gayA. pU. A. zrI vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI banAvavAnI preraNA ApI rahyuM che. bhAratamAM ane videzamAM jyAM, mahArAjanI tyAgavAhaka dharmadazanAnA zravaNa pachI kezavajIbhAIne jyAM sAta kSetronI AvazyaktA jaNAI tyAM tyAM sukhI kuTuMbone saMsAravAsa jelavAsa jevo asahya-Akaro thaI paDyo. paNa preraNA karI aDhaLaka saMpatti sanmArge vALavAmAM pUjyazrInAM pravacano saMsAranI jela emane chaTakavA de tema na hatI. chatAM bhAgyajoge ane pustakoe sAro bhAga bhajavyo che. pUjayazrInA navA upadhAna tapa pUrNa thayA bAda dhaMdhArthe be varSa mATe yavatamAla pustakonI saMkhyA 60no AMka vaTAvI gaI che. vaLI, pUjyazrIe (mahArASTra) tarapha javAnuM thatAM tyAM pU. paMnyAsajI zrI potAnA vaDIlabaMdhu tathA bhatrIjA sahita sAta ziSyone dIkSita karyA." bhadraMkaravijayajI mahArAjano vadhu lAbha maLyo. aMte saM. 1998nA hAlAramAM padhAravAno bhaktajanono varSothI vAraMvAra Agraha thato vaizAkha suda pAMcamanA zubha dine nAsika pAsene vaNI gAme zrI hato. cAturmAsa pUrNa thatAM, svAcya sahakAra Apaze evI zraddhA bhadraMkaravijayajI mahArAjanI nizrAmAM dIkSA mahotsava ujavAyo, sAthe saM. 2039nA kArataka vadamAM amadAvAdathI vihAra karyo ane Jain Education Intemational Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana zAsanaprabhAvanA karatAM karatAM sukhapUrvaka khaMbhALiyA padhArI upadhAna tapanI zarUAta karAvI. bA2 divasa pachI ekAeka tabiyata bagaDI. svAsthya vadhu narama paDatAM jAmanagara ke amadAvAda jevA, sArI sAravAra maLI zake evA zaheramAM laI javAnI tajavIja thavA lAgI. A vAtanI pUjyazrIne jANa thatAM badhAne kahI dIdhuM ke, 'mane game tevI sthitimAM ahIMthI bIje kyAMya laI jazo nahi. huM pUrNa samAdhimAM chuM. saune khamAvuM chuM.' teozrInI icchAnusAra tyAM ja upacAra zarU rAkhavAmAM AvyA. pUjyazrIe chellA divasomAM kahyuM paNa kharuM ke, 'kaSTa veThIne paNa hAlAranI prajAne dharma pamADajo.' ane saM. 2039nA phAgaNa suda 4nA divase padmAsana mudrAmAM samAdhipUrvaka navakAramaMtranuM zravaNa karatAM karatAM kALadharma pAmI mRtyune mahotsava rUpa banAvI gayA. -zrI rAmajIbhAI meghajIbhAI zAha parivAra ghATakopara muMbaInA saujanyathI gurvAjJAtA ajoDa dhAraka : bAraDolItA panotA putra : pU. A.zrI manoharakIrtisAgarasUrijI ma. pUjyazrIno janma bAraDolI zaheramAM thayo. pitAnuM nAma nagInadAsa ane mAtAnuM nAma kamaLAbahena hatuM. teonA ghare saM. 1984nA bhAdaravA suda 1ne dine temano janma thayo. prAthamika zikSaNa bAraDolImAM lIdhuM. paraMtu bAlyakALathI ja dharma ane tapa pratye temanI pragati ApoApa vadhatI rahI ane pariNAme, 21 varSanI uMmare saM. 2005nA kArtika vada 10ne divase muMbaImAM dIkSA aMgIkAra karI tyAre jIvanano sAco mArga maLyAnI dhanyatA anubhavI. dIkSA laIne svAdhyAyamagna banI gayA. thoDA ja samayamAM jainadarzananuM samagra jJAna prApta karI lIdhuM. saMskRta ane prAkRtabhASAno UMDo abhyAsa karyo. pahelethI ja lekhana pratye apUrva ruci hatI. vidvadbhogya zAstragraMthone bALabhogya bhASAmAM utAravAmAM teozrI vizeSa kuzaLa banyA. zAMta svabhAva ane satata puruSArthanI bhAvanAne lIdhe avirata lekhana ane vAMcanakArya cAlyA ja kare che. pariNAme, kuzaLa pravacanakAra paNa banI zakyA che. suMdara ane zaraLa zailImAM pravacano ApatA sAMbhaLavA e lhAvo gaNAya che. teozrI utkaTa caritranI sAdhanA-ArAdhanA karatAM karatAM saM. 2026nA mahA vada pAMcame jUnA DIsA zaheramAM gaNi-paMnyAsapada pAmyA ane anekavidha zAsanaprabhAvanA karatAM karatAM pU. gurudeve teozrInI vizeSa yogyatA jANI amadAvAda-sAbaramatImAM saM. 2031nA mahA suda pAMcame AcArya padathI alaMkRta karyA. bAraDolI saMghanI ghaNAM varSonI vinaMtIne dhyAnamAM rAkhIne dIkSA pachI 36mA varSe prathama vA2 janmabhUmi bAraDolImAM cAturmAsa padhAratAM AkhA gAmamAM AnaMda AnaMda chavAI gayo. jaino to ThIka, jainetaro paNa tapasyAmAM ane mahotsavomAM joDAIne .. 232/25 otaprota thaI gayA. pAchalAM so varSomAM paNa na thayo hoya tevo bhaktimahotsava thayo. pUjyazrInuM saMpUrNa jIvana gurvAzAmaya che. gurunizrAmAM ja pravajyAnA paMthe AgekUca karI rahyA che. kaThina praznano uttara Apavo evo teozrIno noMdhapAtra vinaya-viveka che. pote sArA evA abhyAsI hovA chatAM pUjyapAda gurudevazrI pAse to bALakanI jema ja varte che. pU. gurudevanI anukULa ke pratikULa AjJAmAM ja potAnuM jIvana samabhAve vyatIta kare che. 'gurudevanI AjJA e ja mAruM jIvana' ema kahetA teozrI kaLiyugamAM ajoDa udAharaNa che. Aje 41-41 varSanA sudIrgha dIkSAparyAyamAM koI paNa paLe teozrI gurudevanI AjJAmAMthI calita thayA nathI te gauravarUpa ghaTanA che. pUjayazrInA ziSya-praziSya parivAramAM pa.pU. paMnyAsapravara zrI sudarzanakIrtisAgarajI gaNivarya tathA temanA ziSya muni zrI anaMtakIrtisAgarajI mahArAja, 5. pU. munivarya zrI zAMtisAgarajI mahArAja, pa. pU. munivaryazrI udayakIrtisAgarajI mahArAja tathA temanA ziSyo muni zrI vizvodayasAgarajI, munizrI vidyodayakIrtisAgarajI ane bAla-muni zrI puNyodayakIrtisAgarajI zobhI rahyA che. evA pUjaya AcAryadeva zrI manoharakIrtisAgarasUrijI mahArAja guru-bhagavaMtanI AjJAne zirodhArya karatAM karatAM bhavya zAsanaprabhAvanA karatA raho e ja abhyarthanA ! tathA e zAsanaprabhAvanA mATe pUjyavarane nirAmaya sudIrgha AyuSya bakSavAnI zAsanadeva kRpA kare e ja prArthanA ! saujanya : zAMtilAla sUrajalAla zAha - pAlanapura zabdAdi zAstranA viSayamAM jehanI pratibhA ghaNI, vaLI pUrNimAe janma sAdhyo pUrNatA varavA bhaNIH zrI devasUricaraNakamale madhukara samA je gUMjatA, laghu hemacaMdra zuM avataryA kalikAlamAM pharI dIsatA. pU. A.zrI vijayahemacaMdrasUrIzvarajI ma0 je dharmAtmA vyaktio, tapa-tyAga-titikSA-saMyamavairAgyapAlananI utkaTa bhAvanAthI prerAIne, AtmasAdhanAno AjIvana sAmAyika vratano muzkela mArga svIkAre che teo potAnuM kalyANa sAdhavA sAthe bIjAone paNa kalyANa mArganuM darzana karAvIne saunA upakArI banI jAya che. pU. AcAryazrI vijayahemacaMdrasUrIzvarajI mahArAja AvA ja eka sva-para upakAraka AtmasAdhanAnA dhyeyane varelA ane e mATe satata prayatnazIla rahetA zramaNazreSTha che. judA judA viSayanI vidvattAthI zobhatuM emanuM jIvana che. ane potAnAM pAMDityane gopAvavAnI zAlIna manovRttithI e vizeSa zobhAyamAna ane AdarapAtra banyuM che. satata vidyAniSTha rahevAnI sAthe sAthe, teozrIe potAnI sAdhanAmAM je taponiSThA keLavI che e virala che. akhaMDa Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23226 4 bRhad gujarAta, jJAnopAsanA ane jIvanasparzI tapasvIono Avo saMgama ocho mahArAja, saM. 1993nA poSI pUnamanA divase emano janma. jovA maLe che. e mArga enA sAdhakane khUba unnata bhUmikAe dorI tyAbAda, hIrAbhAI vyavasAyArthe potAnA kuTuMba sAthe amadAvAda jAya che. eTaluM ja nahi, teozrI jevI ruci vidyA ane tapasyA AvyA. ne sAbaramatImAM vasyA. te samaye hasamukhabhAInI uMmara pratye dharAve che, evI ja prIti ane bhakti potAnA sAdhudharmanI to nAnI hatI, paNa bhAvino koI zubha saMketa kaho ke, temane badhI kriyAo tarapha dharAve che. je kaMI dharmakaraNI karavI e bacapaNathI ramata-gasta pratye ochuM AkarSaNa hatuM ane abhyAsa pUrNayogathI tanmaya banIne AnaMdapUrvaka karavI e teozrIno sahaja pratye vadhu ruci hatI. buddhi paNa evI tejasvI ke thoDuM bhaNe ane svabhAva banI gayo che. jIvanasAdhanA pratyenI AvI niSThAne koThAmAM vasI jAya. ane e badhA karatAM vadhAre AkarSaNa dharma pratye paramAtmAnI kRpA ja lekhavI joIe. ema lAge che ke teozrIe hatuM. dasa varSanI sAva pAMgaratI uMmare ja emanAM manamAM evA evA potAnI sAdhanAnI prakriyA evI rIte goThavI dIdhI che ke jethI bhAva jAgatA hatA ke, vItarAga paramAtmAnA dharmanuM zaraNa emanA jIvanamAM jJAna ane kriyAno, eTale zIla ane prajJAno | svIkArIne mArA jIvanane ujamALa banAvuM. A bhAvanA emanA subhaga saMyoga sahaja rIte sadhAI gayo che, tANAvANAnI jema manane khAna-pAna ane mojamajAnA sAmAnya AnaMda pratye kheMcAI vaNAI gayo che. jatAM rokI rAkhatI. evAmAM saM. 2002nI sAlanuM pa. pU. A. zrI, vaLI, jema teozrI pAMDityano dekhAva karavAnI prazaMsApremI vijayaamRtasUrijI mahArAjanuM comAsuM munizrI devavijayajI pAmara vRttithI mukta che, tema potAnI jIvanasAdhanAnI garimAne munizrI puNyavijayajI, munizrIdhuraMdharavijayajI, Adi parivAra chatI karIne sastI kIrti kamAvAnI kAmanA pUjyazrIne na to satAvI sAthe sAbaramatImAM thayuM. hasamukhabhAIne to A managamato suyoga zake che, na to potAnI mUka sAdhanAnA mArgathI calita karI zake che. sAMpaDyo ! emanI dharmacine khIlavavAno avasara AvI Ubho. AvI udAtta manovRttinA ja eka AnuSaMgika phaLarUpe emanA hRdayamAMno dharmaraMga vadhu pAko banyo. A pachInA varSe, saM. mitabhASitA, dAkSiNyabhAva ane zaramALapaNuM emanA jIvana sAthe 2003nuM comAsuM pU. zAsanasamrATazrInuM thayuM. teozrInI sAthe pU. sahajapaNe jaDAI gayA che. ane tethI emanuM jIvana eka tyAgI, A. zrI vijayodayasUrijI mahArAja, pU. A. zrI vijayanaMdanasAva vairAgI, saMyamI sAdhakanuM jIvana hovA chatAM e zuSka, rasahIna sUrijI mahArAja, pU. munirAja zrI meruvijayajI, pU. munirAja zrI ke rUkSa nathI banavA pAmyuM paNa emanA AvA saMyamI ane suMdara devavijayajI Adi hatA. A prasaMge hasamukhabhAInI tyAgavyaktitvano anubhava emanA sAmAnya ke prathama paricaye bhAgye ja vairAgya-saMyamanI bhAvanAno vikAsa karavAmAM khAtara-pANInuM kAma thavA pAme che. e mATe to tattvajijJAsu tarIke, Adara ane karyuM ane tyArathI emane saMsArarasa phikko lAgavA mAMDyo. pachI to bhaktipUrvaka pUjyazrIno nikaTano paricaya sAdhavo joIe. kAraNa ke emaNe zALAno abhyAsa choDIne amadAvAdamAM luNAvADAmAM potAnI zakti, saphaLatA ane vidvattAne chupAvI rAkhavAnI cAturmAsa birAjatA pU. munirAja zrI meruvijayajI (vartamAna manovRttinA teozrI cAhaka che. pU. A. zrI vijaya hemacaMdra AcArya zrI vijaya meruprabhasUrijI) ane pU. munirAjazrI sUrIzvarajI mahArAjanI AvI virala siddhinAM mULa emanA kauTuMbika devavijayajI (vartamAna AcArya zrI vijayadevasUrijI)nA ' sAMnidhyamAM rahIne, saMskRta bhASA ane dharmazAstrano prAthamika saMskAromAM, pUrvajanmanA saMskAromAM ane nAnapaNamAM ja aMtaramAM abhyAsa karyo. A arasAmAM emanuM citta khUba zAtA ane pragaTelI sAdhu jIvana pratyenI abhirucimAM ropAyelA hoya ema lAge che. teozrInI janmabhUmi jaMbUsara pAse nAnuM sarakhuM aNakhI AhvAda anubhavI rahyuM. gAma. gAmamAM jainanuM eka ja ghara. e ghara te emanA dAdA - be-traNa varSa sudhI sAdhu-mahAtmAono satata lAbha maLavAne dIpacaMdabhAI ane dAdImA DAhIbahenanuM ghara. e baMnenAM jIvanamAM lIdhe hasamukhabhAInuM mana gharasaMsArano tyAga karavA ane dharmazraddhA sArI rIte siMcAyelI. teo gharamAM gharaderAsara rAkhIne - tyAgamArgano svIkAra karavA khUba utsuka banI gayuM. saMyama pUjAbhakti kare ane sAdhu mahArAjo ane sAdhvImahArAjanI svIkAravAno daDha saMkalpa karyo. kuTuMbanA vaDIlo A saMkalpane pAmI ullAsapUrvaka bhakti-sevA karIne jIvanane kRtArtha banAve. A gayo. eTale enI ADa avarodha mUkavAne badale ene vadhAvI dharmasaMskAro emanA putra hIrAbhAI ane pUtravadhU prabhAvatIbahenamAM lIdho. pariNAme saM. 2005nA mahA vada pAMcamane zubha dine koThaUtaryA. zrI hIrAbhAIne traNa putro ane be putrIo ema pAMca gAMgaDa mukAme, kuTuMba parivAra ane caturvidha saMghanI vizALa saMtAnono parivAra. paheluM saMtAna putrI indubena, bIjuM saMtAna putra upasthitimAM pU. munirAja zrI meruvijayajI mahArAje dhanasukha, trIjuM saMtAna putra hasamukha, cothuM saMtAna putrI haMsA ane hasamukhabhAIne dIkSA ApIne pU. munizrI devavijayajI mahArAjanA pAMcamuM putra saMtAna pravINa. A pAMca bhAI-bhAMDuomAM vaceTa ziSya tarIke munizrI hemacaMdravijayajI nAme ghoSita karyA. bAra hasamukhabhAI te ja ApaNA AcAryazrI vijaya hemacaMdrasurIzvarajI varSanA bALabhikSu munizrI hemacaMdravijayajIne to managamatI amUlya Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 232/20 ane apUrva vastu maLyAno AnaMda thayo. teozrI jJAna-dhyAna, pUjayazrI pUjayapAda zAsanasamrATanA zubhAzIrvAda meLavavA tapasyA ane gurunI bhaktimAM ekatAna banI gayA. vidyArthItA, bhAgyazAlI thayA che. eTaluM ja nahi, paNa saM. 2005mAM pU. vinaya, vaiyAvaccanI bhAvanA, vivekazIlatA, vinamratA pUjayazrInAM zAsanasamrATazrI virAjatA hatA te samaye pravrajapA prApta karI hatI. sAthI banI gayAM. bhUkhyAne bhAvatAM bhojana maLe pachI emano adhyAtmanI bhUmikAmAM vaDIlanI vidyamAnatA ziSyanA saubhAgyamAM lAbha levAmAM zI maNA rahe ! ema bALa muninI saMyamayAtrA pUraka bane che. e agamyatava gaNAya che. pachI to varSo sudhI pU. sukhapUrvaka AgaLa vadhatI rahI. dIkSA lIdhA pachI pUrAM bAra varSa zAsanaprabhAvaka A. zrI vijaya meruprabhasUrijI mahArAjanI satata adhyayanamAM lIna banI gayA. teozrInI abhyAsa pratyenI jhaMkhanA kALajIpUrvaka jJAnAdhyayana karavAnI tamannA ane uttama saMyama joIne gurudeve temane zAstrIjI pAse pANinInA vyAkaraNano saMskAro sIMcavavAnI cIvaTa, pUjya guruvaryazrI vijayadevasUrIzvarajI abhyAsa karavA mUkyA. vyAkaraNanI sAthosAtha nyAya, sAhitya mahArAjanI sAcavaNI, hUMpha vagere jIvanavikAsanA aMga banI ane AgamagraMthono paNa UMDo abhyAsa karyo. bRhad gujarAta gayAM. e paNa eTaluM ja mahattvanuM che ke temanA dAdAguru pUjayapAda saMskRta pariSadanI parIkSAo ApI. siddhAMta kaumudi, prauDha pIyuSapANi AcAryabhagavaMta zrI vijayaamRtasUrIzvarajI manoramA, laghu zabdenduzekhara, paribhASenduzekhara, vAkyapradIpa, mahArAjanI vyakti pArakhavAnI ane prasaMge prasaMge yogya preraNA vaiyAkaraNa, bhUSaNasAra Adi vyAkaraNa tathA muktAvalI, prazna pAvAnI vilakSaNa kaLAno lAbha chelle chelle sAro maLyo. lakSaNIsiddhAMta, vyutpattivAda, kusumAMjali vagere nyAyanA tema ja AvAM jJAnathI ane zIlathI ojasvI dhIra-gaMbhIra prakRtithI ziSTa sAhityanA graMthono bAra bAra varSa sudhI satata abhyAsa karyoH paripakva banelA A munipravaranI yogyatA joIne pU. A. zrI prathama, madhyama, zAstrI ane vyAkaraNAcAryanI parIkSAomAM vijayaamRtasUrIzvarajI mahArAje bhagavatIsUtranA yogohana uttIrNa thayA. Ama, teozrIe vyAkaraNanI AcArya-parIkSA pasAra karavApUrvaka saM. 2023nA kArataka vada 6ne zubha dine suratamAM karIH prAcIna tema ja navIna nyAyazAstrano ane kAvyono abhyAsa gaNipadathI ane saM. 2024nA vaizAkhasuda 10nA tIrthAdhirAja karyo ane jaina dharmanA prANarUpa ane saMyamanA AdhArarUpa siddhagirinI chAyAmAM-pAlItANA nagare paMnyAsapadathI alaMkRta AgamasUtronuM adhyayana karyuM. vaLI, saMpAdana paddhatino bodha karyA. tyAra bAda saM. 2031nA poSa vada 7ne divase bhAyakhalAmeLavIne potAnI jJAnopAsanA upara jANe suvarNakaLaza caDAvyo. muMbaImAM upAdhyAyapada pradAna thayuM. ane saM. 2033nA mahA suda svayaM jJAnopAsanA karavAnI sAthe sAthe teozrI bIjAne adhyApana 10nA divase amadAvAda-rAjanagara sthita nagarazeThanA vaMDAmAM, pU. karAvavAmAM ane graMthonuM sarjana ane saMpAdana karavAmAM potAnI zAsanasamrATazrInA samudAyanA 10-10 AcAryabhagavaMtonI vidyAvRtti AgaLa vadhAravA lAgyA. saMskRta zlokonI ane vizeSa nizrAmAM, jJAna-darzana-cAritranA anumodanIya kAryakramo ane karIne AcAryachaMdamAM zlokonI racanA karavAnI pUjayazrInI bhavyAtibhavya mahotsava yojIne zAsananA zreSTha evA AcAryapade nipuNatA AdarapAtra lAge che. ArUDha karavAmAM AvyA. tapasyA paNa sahaja ruci vartatI rahI. vardhamAna tapanI zAsanaprabhAvanA : pU. A. zrI vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI oLI, vIza sthAnaka tapanI oLI, aThThAI tapa vagere suMdara mahArAjanI preraNA ane nizrAmAM zAsanaprabhAvanAnAM kAryo paNa tapasyA paNa anumodanIya che. kuTuMba prathamathI ja dharmanA raMge eka pachI eka ema satata thatAM AvyAM che. temAM jinamaMdira, raMgAyeluM, evAmAM AvA panotA putra tyAgadharmano bhekha lIdho. upAzraya, pAThazALA, AyaMbila bhavana vagerenAM nirmANa kAryo tema eTale enI asara kuTuMbIjano para thayA vagara rahe? emanA pagale ja aMjanazalAkA, pratiSThA, upadhAna, udyApano, dIkSA ane pada emanA parivAramAMthI cAra vyaktioe saMyamamArgano svIkAra pradAnAdinA mahotsavo aneka sthaLe prabhAvanApUrvaka saMpanna thayAM che. karyo. saM. 2009mAM nAnI bahena haMsAe dIkSA lIdhI. emanuM nAma hemalatAzrIjI che. saM. 2017mAM nAnAbhAI pravINakumAre dIkSA sAhitya sarjanaH pUjyazrIe mAtra aDhAra varSanI uMmare racela lIdhI. A vidyAvyAsaMgI munizrInuM nAma pradyumnavijayajI che ane kIrti kallola kAvya' temanI jJAnagarimAno khyAla Ape che. teo pU. A. zrI vijaya hemacaMdrasUrijInA ziSya banyA che. saM. saMskRtabhASAmAM vividha chaMdomAM rANakapura tIrthano aitihAsika 2017mAM pitAzrIe dIkSA lIdhI. emanuM nAma munirAja zrI paricaya A khaMDakAvyamAM Apyo che. vyAkaraNanA prayogo ane hIravijayajI rAkhyuM ane teozrI pU. upAdhyAya zrI meruvijayajI sAhityanA lAkSaNikabhAvothI sabhara A kRti sAhityanA zikhare mahArAjanA ziSya thayA. bAra varSanA gALAmAM je kuTuMbanI pAMca birAje tevI che. teozrInI anya racanAomAM "aSTAdeza vyaktioe pravrayA aMgIkAra karI hoya evI dharmaparAyaNatA pApasthAnakAlocanAzataka', "kalyANamaMdirapAdapUrtivRtti', jinadAsa sAme saheje mastaka jhUkI jAya ! zreSThI kathA', 'kAtrizat kAtrizikA', "sUrasuMdarIcariyuM-chAyA', Jain Education Intemational Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232/28 2 'nemisaubhAgya kAvyam', 'paramAtmaprArthanA dvAtriMzikA', 'gautamasvAmInA traNa stotro', 'zramaNastutiSoDaSikA', 'cAra aSTako' vagere. tema ja saMpAdana karelA graMthomAM 'siddhahema-bRhadavRtti', 'abhidhAna ciMtAmaNi', 'vIzasthAnaka pUjanavidhi' vagere ane gujarAtI racanAomAM 'sarvajJasiddhi', 'aitendrastuticaturviMzati', 'amitagatikRta AtmaniMdAtmaka batrIzIno padyAnuvAda', 'AtmaprabodhapaMcaviMzatikAno padyAnuvAda', 'covIza jinastutio', 'vIzasthAnakapUjA - kathA' vagere. pUjyazrInuM sAhitya sAce ja janamanane upakArI ane upayogI che. graMthalekhana sAthe pUjyazrInI vyAkhyAnazailI paNa preraka, prabhAvaka ane AhlAdaka che. Agama jevA gUDha viSayone samajAvavAnI rIta evI saraLa ane sacoTa che ke saune maMtramugdha banAvI de che. jinazAsananA prabhAvaka kAryonA preraNAdAtA pUjyazrIno ziSya-praziSya parivAra paNa prazaMsanIya che : ziSyomAM 1. pU. paMnyAsa zrI pradyumnavijayajI gaNi, 2. munizrI darzanavijayajI mahArAja, 3. munizrI guNazIlavijayajI mahArAja, 4. munizrI lalitAgaMjavijayajI mahArAja tema ja praziSyomAM 1. paMnyAsazrI puMDarikavijayajI gaNi, 2. paMnyAsazrI caMdrakIrtivijayajI gaNi, 3. munizrI rAjahaMsavijayajI mahArAja, 4. munizrI subodhavijayajI mahArAja, 5. munizrI ratnakIrtivijayajI mahArAja, 6. munizrI puNyakIrtivijayajI mahArAja vicarI rahyA che. evA e pUyavarane pagale pagale jinazAsananuM ujjavala ane vimala darzana prApta thAya che te sUrivarane koTizaH vaMdanA ! jitazAsatatA yama, niyama ane udhota mATe satata jAgRta ane pravRtta pU. A. zrI kalyANasAgarasUrijI ma. pU. AcAryazrI kalyANasAgarasUrIzvarajI mahArAjano janma valasADa jillAnA phaNasA gAme thayo hato. saMsArI avasthAmAM temane sAgarasUrIzvarajI mahArAjano samAgama thayo ane jIvana dizA badalAI gaI. saMsAranI mAyA-mamatA-moha chUTI gayAM ane tapa-tyAga-vairAgyanA mArge javA tatpara banyA. temanI A bhAvanA ane vinaMtIthI pU. AcAryadeva phaNasA padhAryA. saM. 2005nA vaizAkha suda 6ne divase teozrIne bhAgavatI dIkSA ApI muni zrI kalyANasAgarajI nAme ghoSita karyA. dIkSA aMgIkAra karyA pachI, potAnA zraddheya gurudeva pAse Agamo ane anya jainazAstrono UMDo abhyAsa karyo. vyAkaraNa ane jyotiSanA viSayomAM prabhutva meLavyuM. pU. gurudevazrI sAthe rahIne teozrInI zAsanasevAmAM sahabhAgI banyA. prabhubhakti ane gurubhakti pUjyazrInA jIvanamaMtro che. saM. 2028mAM bRhad gujarAta mahesANA mukAme pUjyazrIne gaNipada arpaNa thayuM ane amadAvAda mukAme paMnyAsapada arpaNano mahotsava UjavAyo. saM. 2032mAM jAmanagara mukAme AcAryapadathI alaMkRta karavAmAM AvyA. mahesANAnA prasiddhazrI sImaMdharasvAmI jinAlayanA nirmANa ane vikAsamAM teozrInI preraNA noMdhapAtra che. pa. pU., A. zrI kailAsasAgarasUrIzvarajI ma. sA. nA hArdika AzIrvAdathI dakSiNa gujarAtanA bhIlADa sTezana najIka naMdI gAme zrI oziyAjInagara mahAtIrtha AkAra laI rahyuM che. je rASTrIya dhorI mArga naM. 8 upara muMbaI jatAM jamaNI bAjue che. prastuta mahAtIrthanuM nirmANa pU. A. zrI kalyANasAgarasUrIzvarajI ma. sA.nA mArgadarzana anusAra cAlI rahyuM che. pUjyazrInI preraNAthI gujarAtanA sImADe A eka navuM tIrtha AkAra laI rahyuM che, je bhavyAtibhavya mahAtIrtha banI raheze. 5. pU. A. zrI kalyANasAgarasUrIzvarajI mahArAjazrIe potAnA gurudeva pa. pU. A. zrI kailAsasAgarasUrijI ma. sA.nI nizrAmAM rahIne 27 jeTalI aMjanazalAkA karAvIne bhaktidhArAno prAraMbha karelo. tyArabAda paNa 2054mAM oziyAjI mahAtIrtha - naMdIgrAme bhavyAtibhavya aMjanazalAkA pratiSThA karAvIne tIrthanAM gauravane vadhAryuM che. e sivAya zivamaphleTa navAvADaja, guNanidha jaina saMgha (pragatinagara) amIkuMja sosAyaTI-mahesANA, seinTa pArka- surata, haripArka jaina saMgha Adi sthaLoe pratiSThA karAvI che. teozrI zAsanaprabhAvanAnAM kAryomAM satata pravRtta che tema zAsrasiddhAMtanA nItiniyamomAM paNa jAgRta ane AgrahI che. gurubhaktimAM lIna, guruprerita kAryomAM kAryarata, ekaniSTha svabhAvavALA ane maMgalakArI pravacanothI saune prabhAvita karatA pU. AcAryadeva zrImad kalyANasAgarasUrijI mahArAja dIrghakALa zAsanaprabhAvanAnAM kAryo karatA raho e ja prArthanA ! zAsanadeva pUjayazrIne nirAmaya dIrghAyuSya bakSo evI abhyarthanA sAthe pUjayazrInA caraNomAM koTi koTi vaMdanA ! vartamAtakALatA jaitasamAjanA advitIya gItArthamUrdhanya gacchAdhipati AcArya zrI jayaghoSasUrIzvarajI mahArAja . (Alekhana : 5. pU. gaNivarya zrI kalyANabodhi vijayajI ma.sA.) jinazAsana eTale ratnonI khANa, ekathI eka caDhiyAtA amUlya sAdhakaratno emAM jovA maLe. AvuM ja eka virala ratna Aje hayAta che. jemano 50 varSano dIrgha dIkSAparyAya che. teo nAnI vayamAM 300 sAdhuonuM Adhipatya bhogavI rahyA che. jeo 45 AgamanA sAMgopAMga jJAtA che. jeo khUba nAnI vayamAM vizALa samudAyanA gacchAdhipati pada upara birAjamAna che. jeo jaina samAjanA advitIya gItArtha mUrdhanya che. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 232/29 jemanuM puNya nAmadheya che. AcArya zrI zakatA. temano vinaya, samarpaNabhAva ane zAstrabodha joI pU. jayaghoSasUrIzvarajI mahArAja... paramagurudeva A. vijayapremasUri mahArAje moTA vidvAna ane | bhaviSyamAM sAcA javAhara paMnyAsonI hAjarImAM kahela ane likhita karela che ke zAstrIya banI jinazAsanane prakAzamAna bAbatamAM muni jayaghoSavijayajInI paNa salAha levI. (te vakhate karavAnA divya saMketarUpa jANe nAma temano dIkSA paryAya mAtra 14 varSano ane uMmara 28 varSanI hatI.) nA hoya evuM javAhara temanuM nAma pU. premasUri mahArAje temane gujarAtI sAhitya vAMcavAno hatuM. karmayoge bALapaNathI mAtAnI niSedha karyo hato. jethI hAthamAM AgamAdi saMskRta graMtho ja ramatA hUMpha gumAvI hatI. mAtA-pitA rahe. baMnenI javAbadArI nibhAvI. eka divasa khaMbhAtamAM 80 sAdhuonI hAjarImAM A javAharanA zarIranA uchera sAthe dharmasaMskAranI pUrNa kALajI rAkhI. premasUri ma.nI nizrAmAM poNA kalAka sudhI ammalita dhArAbaddha janmadAtrI mAtAno viyoga hato paNa puNyayoge vizuddha prAkRta bhASAmAM temaNe pravacana ApyuM hatuM. sau koI temanI buddhicAritrapAtra vijaya premasUri ma. jevI paramagurumAtAno suyoga zakti, pratibhA nihALI diMgU thaI gayA. gajabanI vAta to e che thayo. pUjyapAda vizuddha dezanAdAtA bhAnavijayajInA ke temaNe prAkRta-vyAkaraNAdino abhyAsa ja karyo na hato. vairAgyanitaratAM pravacanoe jIvananI dazA ane dizA pheravI nAMkhI. mAtra 14 varSanI uMmare pitA-putra baMne sAthe dIkSita banyA. Aje paNa temanI oLakhANa ApavI hoya to TUMkamAM kahI zakAya ke "mobAIla AgamazAstra' che. badhA ja AgamagraMtho, maphatalAla banyA dharmaghoSavijaya, javAhara banyA jayaghoSavijaya. buTerAyajI ma., AtmArAma ma., kamalasUri ma., chedagraMtho bhaNyA, eTaluM ja nahIM paNa Aje ya badhuM upasthita-kaMThastha vIra vi. ma., dAnasUri ma., premasUri ma., bhAnuvi. ma. atyaMta rAkhyuM che. ujajavaLasaMyamI A sAte sAta peDhInI paraMparAmAM saMyamajIvananI ' game tevA vidvAna kherakhAMo, game tevA kaThaNa prazno, game prApti gatabhavanI prakRSTa sAdhanAno saMketa hato. tyAre temane pUche, zAstranA saMdarbha sAthe temane saMtoSakAraka javAba ' bALasahaja tophAnI svabhAvanA kAraNe be-traNa varSa to 2) tatkALa maLI jAya. pUchanArA javAba sAMbhaLI Azcarya pAmI jAya vizeSa abhyAsa nA thayo. saMskRtanI prathama buka to sAta sAta vAra evuM gajabanuM temanuM vyaktitva che. karI evo maMda kSayopazama hato. paNa ratnapArakhu vijaya premasUri ekadA AgamadivAkara puNyavijayajI ma. nA paMDitone ma. nI kRpAdRSTi emanA para paDI. jANe zaktipAta thayo. pannavaNA zAstranA saMzodhanamAM koI bAbatamAM zaMkA paDI. pU. thayopazama soLe kaLAe khIlI UThyo. TUMka samayamAM ja 45 puNyavijayajI mahArAje kahyuM amadAvAda usmAnapurAmAM Agamono sAMgopAMga abhyAsa karI lIdho. birAjamAna bhAnavijayajInA sAdhu vidvAna che temane pUchI joIe. - buddhinA baLe jJAna meLavyuM. gurukRpAnA baLe jJAna teo usmAnapurA AvyA. sAmAnya jevA lAgatA khUNAmAM beThelA pariNamyuM. A. premasUri ma. pAse karmagraMtha ane karmaprakRtino je muni jayaghoSa vi. pAse zaMkA vyakta karI, muni jayaghoSa vi. e virATa khajAno hato temAM agAdha avagAhana karyuM. muni dharmAnaMda ghoDAmAM paDela pustakamAMthI pannavaNAno copaDo upADyo, vi. muni hemacaMdra vijaya jevA sahAdhyAyIo sAthe varSo sudhI jogAnujoga je pATha joIto hato te pAnuM ja nIkaLyuM. karmapravRttinuM kheDANa karI navA navA bharapUra padArthono saMgraha karyo. puNyavijayajInA hAthamAM pATha dharI dIdho. zAstranA AvA gUDha pATho navakAranI jema kaMThastha ne upasthita rAkhavAnI muninI kaLAzakti te temanuM pariNatisaMpannajJAna buddhipratibhA karatAM sevAne joI AgamagraMthonA mahAna saMzodhaka evA puNyavijayajIne paNa mAbhArI hatuM. A premasUri ma., pU. bhAnuvijaya ma. tathA pitA Azcarya saha AnaMda thayo. kharI AzcaryanI vAta to e hatI ke ini dharmaghoSa vi. nI Ama traNa traNa gurudevonI temaNe AjIvana natoDa sevA karI hatI. jenA prabhAve mAtra ATha varSanA nAnA dIkSA pannavaNAsUtra'nA te AgamagraMthanuM saMzodhana ane saMpAdana khuda paryAyamAM temaNe 45 Agama, karmagraMtha, karmapravRtti, nyAya, puNyavijayajIe ja karyuM hatuM. badhA ja zAstrono UMDo abhyAsa karI, upasthita rAkhI, te pramANe jIvana vyavahAra, sAdhu samudAya pradarzananA graMtho, gUDha rahasyasabhara tamAma chedagraMtho vagereno raNavaTabharyo abhyAsa karI lIdho hato,, AzcaryanI vAta to e che ke saMgha calAvanArA A. jayaghoSasUri jevA ko'ka viralA ja maLe e vyAkaraNa, nyAyanA vizeSabodha vagara paNa moTA moTA vidvAno eka nirvivAda satya che. gu thaI jAya e rIte zAstronI gUDha paMktione teo kholI buddhithI jJAna maLe che paNa ga LI jJAna phaLe che. gurukRpA Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232/30 je bRhad gujarAta vinAnI vidvattA ke game tevI panotI puNyAI hoya topaNa sAkSAt AjJA gaNI ziromAnya kare che. lagabhaga 300 sAdhu bhagavaMtonuM ke paraMparAe sva-parane ahita karanArI ja bane che. ekachatrIya Adhipatya bhogavI rahyA che. vidvattA ane gItArthatAnI muni jayaghoSavijayajIe traNa traNa gurunI sevA karI gebI dRSTie zrIsaMghamAM eka AgavuM sthAna dharAve che. upadhAno, saMgho, kRpA meLavI hatI. tethI ja "anadhyayana vidvAMsaH" jevA camatkAra aMjanazalAkA, pratiSThAo, dIkSAo, rekorDabreka cAturmAsa, AvA temanA jIvanamAM jovA maLe che. aneka aitihAsika prabhAvaka kAryonI paraMparA sarjI rahyA che. saMdhaskUlamAM mAtra 7 ja copaDI bhaNavA chatAM teo "zatAvadhAnI' zAsananAM anekavidha kAryo vacce paNa sAdhuone bhaNavA bhaNAvavAnI addabhuta kALajI laI rahyA che. banI zakyA hatA. daza-daza AMkaDAnA varga moDhe karI potAnI gebI dhAraNAzaktino paricaya karAvyo hato. Aje kekyuleTara laIne zAstrIya kaTIbaddhatA, saMghabhAvanA, saMghaektA, saMghazAMti, besanArAya gothAM khAI jAya evA lAMbAlacaka guNAkAra, aucitya jevA viSayo upara mArmika vAcanAvyAkhyAno pharamAvI bhAgAkAro teo kAgaLa kalama vinA manathI ja karI zakatA. bhAratabharanA saMghone vivAdamukta ane vyavasthita karavAnuM bhagIratha ekadA muni jayaghoSa vi., muni dharmAnaMda vi., muni kArya karI rahyA che. pU. bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanA jeo hemacaMdra vi. digaMbarIya gommasArano abhyAsa karatA hatA. samartha ane prabhAvaka paTTadhara che, temanA vidvAna sAdhuonA jJAna gaNita saMbaMdhI gUMca UbhI thaI. 3-4 kalAka mathAmaNa karatAM ya khajAnAno lAbha levA bhAratabharanA saMgho paDApaDI karI rahyA che. niveDo nA Avyo. koyaDo ukale nahIM tyAM sudhI gocarI-pANI na Aje paNa temane tamAma Agama-zAstragraMtho, chedagraMtho, karmagraMtho, vAparavAno traNeye saMkalpa karyo. baporanA be vAgI gayA. chevaTe karmaprakRti graMtho vagere svanAmavata upasthita che. - premasUri ma. nA abhiyogathI gocarI vAparI. temanuM ahita karanAranuM paNa ekAMte hita karavAnI udAtta bIje divase pharI graMtha laI beThA, mAthAnA du:khAvA samo, manobhAvanA dharAve che. saraLatA ane sUrimaMtrAdinA jApa-dhyAnAdi prabhAve "vacanasiddhi' jevI ghaNI AMtaralabdhionI khIlAvaTa bhalabhalA methemeTiksanA prophesaroya mAthuM khaMjavALe evo jaTIla temanA jIvanamAM jovA maLe che. saujanyatA ane gItArthatAnA koyaDo mAtra nA kalAkamAM UkalI gayo. traNenA AnaMdano pAra na prabhAve samasta saMgha mATe gaurava banI rahyA che. rahyo. khaMbhAta mukAme temanI AcAryapadavI nakkI thaI, patrikA zArIrika pratikULatAne kAraNe tapanuM asAmartha hovA chatAM chapAI gaI. kAraNavazAta kensala thatAM "avadhu sadA maganame AhAra pratyeno anAsaktabhAva jhaLahaLato jovA maLe che. rahenA" jevI temanI manaHsthiti hatI. na koI kheda, na koI raMja. dIkSAnA prAraMbhika jIvanamAM ekavAra koI mahAtmAe saM. 2039mAM jalagAMva mukAme khUba ja nAnI vayamAM bhAratabharanA temanA pAtramAM kerIno rasa nAMkhyo. tarata ja pAtrI dUra karI temaNe DhagalAbaMdha saMghonI zubhecchA sAthe teone "gacchAdhipati" padathI kahyuM, "zuM meM kerIno rasa khAvA dIkSA lIdhI che?" naiSThika brahmacarya vibhUSita karavAmAM AvyA. ane vizuddha saMyamanA prabhAve saMgha-zAsananA kAryomAM kalpanA zAsana calAvavAnuM eka agatyanuM kArya che "prAyazcitta bahAranI saphaLatA maLe che. potAnA ane parAyAnI bhedarekhA bhUMsI ApavA dvArA AtmAnuM zuddhIkaraNa karavuM." tamAma Azritavarga upara ekasarakhuM heta varasAve che. AcArya jayaghoSasUri chedagraMthanA AdhAre saMkhyAbaMdha sAdhu dUra beThelA sAdhu-sAdhvIjInA saMyamanI kALajI mATe pUrNa sAdhvIjI, zrAvaka-zrAvikAonA pApathI kharaDAyelA jIvanane takedArI rAkhI rahyA che. jene je ucita hoya tene te anuzAsita prAyazcittapradAnanA jaLasiMcanathI vizuddha karavAnuM bhagIratha kArya hita hitazikSAo satata ApI rahyA che. karI rahyA che. saumyamudrA, saraLa svabhAva, vizAla hRdaya, advitIya ekadA meM prAyazcitta kavara sTeplarapIna lagADIne mokalyuM. gItArtha-mUrdhanatA, vaDIlo pratye saMpUrNa samarpaNabhAva, udAra kavara sAhebajI pAsethI AS IT IS pAchuM AvyuM. sAthe mAnasa, parArthasiktA, vidvattA chatAM namratA, mahAnatA chatAM temano kAgaLa hato " "sTeplarapIna lagADavAmAM ane ukheDavAmAM RjutA, mahAna padavIdhara chatAM bhaktiparAyaNatA, jevA DhagalAbaMdha eka eka upavAsanuM prAyazcita Ave. pIna kADhI jayAM tyAM paDe, guNagaNothI temanuM jIvanaudyAna maghamaghAyamAna che. - pakSIonAM moDhAmAM jAya, to marI jAya, paMcendriya jIvanI hiMsAthI paramAtmA mahAvIra devanI 78mI pATe birAjamAna che, keTaluM pApa baMdhAya ? mATe sTepalarapIna kadApi vAparavI nahIM." dUra 50-50 varSanA dIrgha dIkSA paryAyanA dhAraka che. aneka AcAryo, beThA eka sAdhunI keTalI kALajI laI rahyA che tenuM jIvaMta udAharaNa paMnyAso, gaNivaro, munivaro temanI AjJAne sAkSAta bhagavAnanI Ape che. pAkaTa vaya ane adhikArI hovA chatAM strI-sAdhvI sAthe Jain Education Intemational Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana # 232/31 sadAya nIcI daSTi rAkhIne ja kArya patAvavAnuM. 45 Agama nA cUkyA hovAthI A manoratha saphaLa banAvavA ghaNo puruSArtha karavo vaMcAya tyAM sudhI lIlAM zAkabhAjI vAparavA nahIM evo ghora paDyo. paNa aMte vijayI banIne saM. 2008nA jeTha suda pAMcame abhigraha grahaNa karI 45 Agamono UMDANathI abhyAsa karyo. muMbaI bhAyakhalAmAM saMyama svIkArIne muni zrI jitendravijayajI premasUri ma. tathA bhuvanabhAnusUri ma. baMne gurudevo sAthe mahArAja banyA. ane gurupade pU. munivarya zrI bhAnuvijayajI AjIvana aMtevAsI banIne rahyA. temanI AdarzarUpa vinaya- mahArAjane sthApita karyo. bhakti-sevA karI, vihAramAM paNa sAthe ja rahe. baMne gurudevo gurusamarpaNa, jJAnadhyAnanI tAlevelI, tapaprema Adi temanA Asana pAsethI pasAra thAya tyAre acUka UbhA thaI jAya. guNonA prabhAve thoDA ja samayamAM teozrIe abhuta pragati be hAtha joDI martheNa vaMdAmi kahI UbhA rahe. saMgha-zAsananI vikaTa sAdhI. pUjayazrInA nAnAbhAI gaNezamalajIe paNa vaDIla baMdhunA samasyAo hala karavA zAsapATha saMdarbha mATe kyAreka gurudevo temane saMyamajIvanathI AkarSAIne be varSa bAda dIkSA lIdhI. muni zrI pUchatA-salAha letA. jitendravijayajI mahArAja para gajabanI gurukRpA hatI, ethI thoDA Aje paNa zAstra ane vartamAna paristhitine sApekSa rahI ja varSomAM jJAna-dhyAna ane tapa-japanAM kSetre pUjayazrIe khUba ja saMdhanA anekavidha praznone vyavasthita rIte hala karI rahyA che. suMdara pragati sAdhI. aThThama emano priya tapa. 400 akrama karIne - temanA sAdhuonA svAdhyAya, saMyama ane svabhAvathI A kSetramAM mahAna siddhi meLavI. taduparAMta karmasAhityanA sarjanamAM bhAratabharanA saMgho prabhAvita thaI rahyA che. ArAdhanArthe temane paNa suMdara phALo Apyo. pU. dAdA gurudevanA kALadharma bAda jhaMkhI rahyA che. bhAratabharanA saMgho vivAdamukta bane ane saMghomAM teozrIe potAnI vihArabhUminA kendra tarIke mevADane pasaMda karyuM. ektA, akhaMDitatA, prema ane saMpa sthapAya te mATe teo rAta A pradezano ghaNI rIte uddhAra karavo jarUrI hato. vizALa ane divasa prayatnazIla che. mahAna jinamaMdiro jarjarita thaI gayAM hatAM, kyAMka maMdiro sArAM hatAM, to pUjakono abhAva hato. A badhI khAmIone najara samakSa A. vijaya premasUri ma. ghaNIvAra kahetA ke "meM sukhI rAkhIne pU. paMnyAsajI jitendravijayajI gaNivare khUba ja kaSTo sahana sampanna gharanA yuvAna nabIrAone dIkSA ApI che. lohI-pANI karIne mevADamAM vicaraNa cAlu rAkhyuM ane pUjayazrInA prayatnothI eka karI temane bhaNAvI gaNAvI vidvAna banAvyA che. huM je sAdhu thoDA varSomAM mevADa pradeza dharmajAgRti anubhavI rahyo. pUjayazrInI taiyAra karuM chuM te saMdhanA beAnI varga mATe nahIM. mArA sAdhuono pAvanakArI preraNAthI 200 maMdirono jIrNoddhAra thayo. 150 lAbha samasta saMghane maLavo joIe. jeTalAM maMdironI pratiSThAo thaI. 25 uparAMta upadhAnatapa thayAM. pU. A. bhuvanabhAnusUri ma. tathA A. jayaghoSasUri 45 dIkSAo thaI. 25 uparAMta pustako prakAzita thayAM, jemAM mahArAja sUripremanI vicAradhArAne ja vaLagI rahyA ane saMghamAM rasabaMdho' nAmano 25 hajAra zlokamAM saMskRta-prAkRta graMtha pragaTa ektA ane zAMti sthApavA temaNe karelA prayatnonAM mIThAM phaLa Aje thayo che. pUjyazrInAM mArgadarzana nIce 15 jeTalA jJAnabhaMDAro saMgha ane samudAya bhogavI rahyo che. sthApita thayA. pUjayazrInAM kuTuMbamAMthI ja cha mumukSuoe dIkSA saujanya: pa.pU. vairAgya dezanAdala A.bha. zrImad vijaya hemacaMdrasUrijI aMgIkAra karI che. mahArAjanA 50 varSanA nirmaLa saMyamajIvananI anumodanArthe temanA agaNita upakAranI smRtinimitte mULIbena aMbAlAla zAha, ramAbena puMDarikabhAI zAha, mevADa pradezamAM aneka nAnAMmoTAM tIrthonA jIrNoddhAra, dhyAti zarmeza zAha, malaya. (khaMbhAta nivAsa) taraphathI. vikAsa, vistAra tathA rakSaNa mATe ane tene sakSama ane sudRDha banAvavA bhagIratha ane satata parizrama uThAvavA badala pUjayazrIne mevADa dezoddhAka, 400 aThThamatA mahAna tapasvI mevADa dezoddhAraka tarIke oLakhavAmAM AvyA. teozrInI pU. A.zrI vijayajitendrasUrIzvarajI ma. yogyatA pramANe, zrI saMghanI namra vinaMtIo thavAthI ane pU. mabhUmi rAjasthAnamAM pAdaralI gAma che. temAM hIrAcaMdajI gurudevazrInI AjJAne vazavatIne saM. 2044nA phAgaNa vada 3ne nAme eka suzrAvaka vasatA hatA. temanAM dharmapatnI manabAInI zubha divase rAjasthAnamAM daloTa mukAme AcAryapade ArUDha karavAmAM kulIe saM. 1979nA vaizAkha vada 6ne divase eka putraratnano janma AvyA. anekavidha zAsanaprabhAvanA dvArA jinazAsanano thayo. putranuM nAma jeThamalajI rAkhyuM. zALAkIya zikSaNa laIne jayajayakAra pravartAvanAra pUjyazrIno saMyamaparyAya 50 varSano che. vepAradhaMdhArthe muMbaI AvelA jeThamalajIne pU. A. zrI pUjayazrI svastha ane prabhAvaka jIvana dvArA dIrdhakALaparyaMta vijayapremasUrIzvarajI mahArAjano pAvanakArI saMparka thayo ane teo zAsanasevA karatA raho e ja prArthanA ane pUjayazrIne aMtaranI saMyamI banavAnA manorathavALA thayA. saMsAranI jaMjALamAM jakaDAI bhAvabhInI vaMdanA ! Jain Education Intemational Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232/3ra che bRhad gujarAta. chellI betArakadhAma tIrthanI preraNA karatA 21 mahAna lakSmIpurI mukAme AcAryapadathI alaMkRta thayA. e pachI to teo AcAryo tathA 600 sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonI nizrAmAM 20 zrI sUrimaMtranI sAdhanAmAM ja jabarA otaprota thaI gayelA. zrI hajAra bhAviko sAthe aitihAsika bhavya aMjanazalAkA prasaMga sUrimaMtranI pAMce pIThikAonI pAMcathI vadhAre vAra teozrIe tapadhAmadhUmathI UjavAyo. japa dvArA sAdhanA karI. anaMtalablinidhAna zrI gautamasvAmI ane (saMkalana : pU. paMnyAsa raviratnavijayajI mahArAja) zrI sUrimaMtra pratye teozrInI AMtarika bahumAna sAthe apAra saujanya: ADatrIsa vaDI dIkSA nimitte pU. munizrI bhakti hatI. enA prabhAve AMtarika zuddhi sAthe bAhyapuNyaprakarSa kalyANaratnavijayajInI preraNAthI paNa teozrIno khUba vadhelo. jenA prabhAve teozrIe zAsanaprabhAvaka 16 aMjanazalAkA - 40 pratiSThA vagere aneka kAryo zrI sUrimaMtranA atupama sAdhaka dakSiNamahArASTranA nirvighnarUpe karAvelAM. emAM paNa kolhApura - zirolI zrI prabhAvaka sImaMdharadhAmanI aMjanazalAkA pratiSThAe to vikramasarjaka rekarDa pa. pU. AcArya zrImavijayajI karelA. vaNI-vAsaMdAnA jaMgama sAdhu - sAdhvIjI bhagavaMtonA vihAramAM vaiyAvacce thaI zake e mATe sva. pU. A. zrI yazodevasUri jayazekharasUrIzvarajI mahArAja mahArAje tathA sva. pU. A. zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAje je suratanA dharmaniSTha suzrAvaka cImanabhAI jhaverInAM dharmapatnI manoratho sevelA tenI pUrtirUpe sAputArA mukAme, pUjayazrInI pAvana motIkorabenanI kulie vi.saM. 1986 jeTha va. panA jayaMtilAla preraNAthI ane anerI puNyAIthI koI ja vizeSa prakAranA prayAsa nAme putraratnano janma thayo. stanapAna karAvatI vakhate mAtAe vinA gajAbhiSeka jema tIrtha sAkAra thaI rahyuM che. kAnamAM pheMkelo "beTA ! saMyama e ja sAra che' no maMtra, dharmasaMskArI koIne potAnA karavAnI khevanA nahIM, sahune zAsananA ja vAtAvaraNa, saccAritryacUDAmaNi sva. pU. A. zrI premasUrIzvarajI karavAnI tatparatA. caturvidha saMgha to ratnonI khANa che. emAM utkarSa ma.sA nuM vAtsalya, sakalasaMgha hitaiSI sva. pU. A. zrI. bhuvana ja thavo joIe AvI satata bhAvanA. zrI gautamasvAmI pratye bhAnusUrIzvarajI ma.sA.nAM vairAgyarasajharatAM pravacano, svakIya ananya bhakti. A vAto jIvananI aMtima kSaNa sudhI jALavI vaDIlabaMdhu pU. munirAjazrI dharmAnaMdavijayajI ma.nI ke jeo rAkhI. kevo yogAnuyoga ! emanA vaDIlabaMdhu - gurudeva sva. pU. pAchaLathI sahajAnaMdI, adhyAtmasiddha, karmasAhitya marmajJa, A, zrI dharmajitasUrIzvara mahArAja sAheba vi.saM. 2044 catravada vyavahAradakSa, niSkapaTa, sadA suprasanna zrI dharmaniSTha sva. pU. A. 14 nA papnI pratikramaNamAM pakjhIsUtra sAMbhaLatAM samAdhimRtyune zrI dharmajItasUrIzvara mahArAja sAheba banyA. teonI mastI bharI varyA... to teo pote vi.saM. 2057 bhAdaravA vada 12 puSya saMyama sAdhanAnAM darzana tathA jIvaleNa akasmAtamAMthI AbAda nakSatramAM malADa zrI hIrasUri upAzraye zrI gautamasvAmInuM pUjana bacAva thavA para sauthI jayebaMdhu mohanabhAInI maLelI preraNA. A karatAM karatAM ane caturvidha zrI saMghane vAsakSepa karavA dvArA zrI badhAno saravALo eTale jayaMtilAlanuM vi.saM. 2008 jeTha suda saMghanA utkarSanI bhAvanAmAM ramatAM ramatAM samAdhimRtyune varyA. pAMcame muni jayazekharavijayamAM rUpAMtaraNa. jotajotAmAM vardhamAna jemanA saMsArI parivAramAMthI mAtA vagere 14 puNyAtmAo tapanI 62 oLI, nUtanakarmasAhitya baMdha vidhAna aMtargata mULa saMyama mArge saMcaryA ane jemanA 17 ziSya-praziSyAdi saMyama sAdhI prakRti rasabaMdhonI saMskRtamAM 16OO0 zlokapramANa vRtti, rahyA che evA pU. gurudevazrI jayazekharasUrijI ma.sA.nA caraNomAM gujarAtImAM "karmasiddhAMtanuM vijJAna", madhura pravacano dvArA agaNita vaMdana. comAsAomAM anekavidha zAsanaprabhAvanA.. A badhAM bAhya pa. pU. A. zrI abhayazekharasUrijI mahArAja sAhebanI prerakSAthI eka sopAno sAthe zrI arihaMta pratye anerI prIti-bhakti, guruo sadagRhasthanA saujanyathI ha: ravIndra sucaMdra zAha mAdhavanagara (mahArASTra) pratye anumodanA - pramodabhAva, nAnA-moTA sahu sAdhuo pratye UchaLato bahumAnabhAva, parArthavRtti, saMgho pratye vAtsalya, badhA yuvaka-jAgRtinA preraNAdAtA, pAse namratA, nikhAlasatA ane niSkapaTatA, dilanI vizALatA vyAkaraNavizArada, dIkSA dAtezvara udAratAne kAraNe anekane saMyamamAM sthira karavAnI kalA, potAnA - parAyAnI saMkucita vRttino abhAva, zAsana ane caturvidha pU. A. zrI vijayaguNaratnasUrijI ma. zrIsaMghanI unnati jovAnI bhAre khevanA. AvAM badhAM AMtarika vinaya-viveka jevA sadUguNothI saMpanna ane jinazAsananI sopAno sara thatAM joI pUjya gurudevoe kramazaH gaNi vagere padathI pATaparaMparAne samaye samaye je dharmaprabhAvaka mahApuruSonI bheTa maLI alaMkRta karyA. vi.saM. 2044nA dvitIya jeTha suda 10nA kolhApura che temAM zrI vijapremasUrIzvarajI mahArAjanA samudAyamAM pU. A. Jain Education Intemational Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana # 23233 zrI vijayaguNaratnasUrIzvarajI mahArAja eka virala vibhUti che. 70 oLI, aneka aThThAI-aTTama ane nitya ekAsaNAM sAthe 10 pUjayazrIno janma rAjasthAnamAM pAdaralI mukAme saM. 1989nA poSa varSa ane 10 mahinA sudhIno dUdhano tyAga karyo che. pUjyazrInI suda 4 ne divase umadA, dharmasaMpanna, saMskArI parivAramAM thayo. nizrAmAM 30 jeTalA yAdagAra upadhAna tapa thayAM che. 15 jeTalI putranuM nAma gaNezamalajI rAkhavAmAM AvyuM. pitA hIrAcaMdajI ane aitihAsika pratiSThAo thaI che. temAM acalagaDha (Abu) mamatALu mAtA manubAInA uchaMge vAtsalyathI UcharatA dayAlazAha, killA, ghANerAva, ajArI tIrtha ane chelle nAkoDA gaNezamalajIne zaizavakALathI uttama dharmasaMskAra maLyA. aMgrejI tIrthanI aMjanazalAkA pratiSThA mahotsavamAM 15 hajAra bhAvikoe mAdhyamamAM meTrika sudhIno vyAvahArika abhyAsa karyo. bhAga lIdho hato. teozrInI nizrAmAM pa0 jeTalAM bhavya ujamaNAM . AcAryadeva zrI vijayapremasUrIzvarajI mahArAja ane thayAM, jemAM sAbaramatI, bIkAnera, jodhapura, pAlI, jAlora, vaDIlabaMdhu zrI jitendravijayajI mahArAjanuM umadA ane preraka jIvana sAMcora, sirohIM, piMDavADA, pAlanapura Adi mukhya che. teozrInI joyA pachI gaNezamalajIne paNa saMsAravAsa Akaro thaI paDyo. preraNA ane nizrAmAM sAmUhika aThThamatapanI ArAdhanA vevizALa thayela hovA chatAM pUrvabhavanA puNyodaye sadguruono zaMkhezvaratIrthamAM ane sAbaramatImAM thaI. temAM anukrame 1800 samAgama pAmI pravrajyA aMgIkAra karavA parama bhAgyazALI banyA. ane 1008nI saMkhyA thaI hatI. pUjayazrInI nizrAmAM 16 jeTalI saM. 2010nA mahA suda 4ne divase dAdara-muMbaI mukAme munirAja navapadajInI oLI thaI che. chelle jIrAvalAjI tIrthamAM 3OOO zrI jitendravijayajI mahArAjanuM ziSyatva svIkArIne muni zrI jeTalI oLI thaI ane sAthe sAthe 1800 jeTalAM aThThama thayAM-e guNaratnasUrIzvarajI nAme dIkSA aMgIkAra karI. Aja sudhIno rekarDa che. Aja paryata 25000 bhAvikoe 14 varSa sudhI pU. guruvaryonI nizrAmAM jJAna saMpAdana karI ArAdhanAno lAbha lIdho che, uparAMta vaza jeTalA cha'rI pAlita saMgho pUjayazrInI nizrAmAM nIkaLyA che. tathA zuddha kriyAnuSThAna ArAdhI anaMta puNya upArjana karatA rahyA. pUjayapAda AcAryabhagavaMta zrImad vijayapremasUrIzvarajI pUjayazrInA kuTuMbamAMthI bIjI pAMca vyaktio dIkSita thaI mahArAjanA vizeSa kRpApAtra banI, karmasAhityanA sarjananA che, jemAM pU. AcAryazrI vijayajitendrasUrijI mahArAja, 5, 5. zrI pAyAnuM kAma hAtha para laI, jJAnagaMgAnI dhUNI dhakhAvI, ane 37 razmiratnavijayajI mahArAja (bhANeja), sAdhvIzrI puSpalatAzrIjI hajAra zloka pramANa prAkRta-saMskRta khaDagaseDhI ane baMdhavihAra jevA ma. (bhAbhI), A. zrI. puNyarekhAzrIjI mahArAja ane sAdhvIzrI graMtho lakhyA, jenA vakhANa deza-videzamAM pro. klAujha bane "gAgara manISarekhAzrIjI mahArAja (banne bhatrIjIo) taduparAMta teozrInA meM sAgara bhara diyA'nA zabdomAM karyA. pUjayazrI dvArA A uparAMta ziSya praziSyanA saMkhyA hAla 67 ja ziSya praziSyanI saMkhyA hAla 67 jeTalI che. jemAM aneka sAkSara "jaina mahAbhArata', "re! karma, tArI gati nyArI', 'joje, karamAe munivaryo che. paMnyAsazrI vIraratnavijayajI mahArAja, sva. munizrI nA', 'Tenzana Tu pIsa', "eka thI rAjakumArI' (mahAsatI aMjanA). vizvaratnavijayajI mahArAja, munizrI nirvANavijayajI mahArAja, sau cAlo siddhagiri jaIe', "jaina sacitra rAmAyaNa' ane munizrI caraNaguNavijayajI mahArAja, sva. munizrI mokSaratna jainasacitra tattvajJAna Albama' vagere hindI tema ja gujarAtImAM vijayajI mahArAja, paMnyAsazrI puSyaratnavijayajI mahArAja, uttama ane vipula pramANamAM sAhityasarjana karyuM che. paMnyAsazrI yazoratnavijayajI mahArAja, - pUjayazrI chellAM ghaNAM varSothI rAjasthAnamAM ja vicArI rahyA pUjyazrI yogyatA anusAra amadAvAdamAM gaNi padavI ane che. rAjasthAnamAMnI pUjayazrInI zAsanaprabhAvanA adabhUta ane jAloramAM paMnyAsapadavI pAmyA pachI saM. 2044nA dvitIya jeTha suda viziSTa koTInI che. yuvAna vargane dharmamArge vALavAmAM pUjayazrIno - 10ne divase pAdaralI mukAme addabhuta zAsana prabhAvaka - phALo noMdhapAtra che. teozrInI nizrAmAM yuvAno mATe 32 jeTalI mahAmahotsavapUrvaka AcAryapade adhiSThita karAyA che. hAla pU. A. jJAnazibiro yojAI che ane temAM chaeka hajAra yuvAnoe dharmabodha zrI guNaratnasUrijI mahArAjano saMyamaparyAya 49 varSano che. prApta karyo che. pUjyazrInI "preraNAthI opana buksa ekjhAma' pUjayazrI sva-para kalyANanI pravRttio dvArA zAsanaprabhAvanAnAM akhila bhAratIya stare levAmAM Ave che. pUjyazrInI pravacanazailI kAryomAM vadhune vadhu preraNAdAtA banI raho e ja abhyarthanA sAthe mIThI-madhura ane talasparzI che. jaina rAmAyaNa upara teozrInAM pUjayazrInA caraNomAM koTi koTi vaMdanA ! " jAhera pravacanomAM jaina-jainetaro bhAga le che. te pUjayazrIno khAsa ' pUjyazrInA mahAna zAsana prabhAvaka traNa kAryo jaga viSaya che. evI ja rIte, sAdhanA-ArAdhanAnA kSetre paNa pUjyazrI prasiddha thayAM. (1) suratamAM sAmUhika 28 yuvaka yuvatIonI apramattabhAve avirAma anekavidha pravRttio calAvatA rahyA che. dIkSA. (2) bherUtAraka tIrthamAM mahAna aMjanazalAkA pratiSThA pUjyazrI nirdoSa gocarInA AgrahI che. teozrIe vardhamAna tapanI (3) pAlItANAmAM sAmUhika 38 yuvaka yuvatIonI dIkSA je 982 Jain Education Intemational Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232/34 4 varSa pachI jainazAsanamAM thaI che. eka sAthe dIkSAo ApI 11 dIkSAo pAdaralImAM 2044 jeTha sudI 10, 12 dIkSAo takhatagaDhamAM 2040 phAgaNa suda 7, 13 dIkSAo zaMkhezvarajImAM 2053 jeTha suda - 10, 28 dIkSAo suratamAM 2056 phAgaNa suda - 7, 38 dIkSAo pAlItANAmAM 2058 mahAsuda 4. be, traNa, pAMcanI to saMkhyA aneko che. kula 213 dIkSAo ApI che. 2057nA phAgaNa suda-3nA bhavya aitihAsika aMjanazalAkA prasaMge pUjyazrI sAthe ekavIza AcArya bhagavaMto ane ekaso pacIza jeTalA sAdhu bhagavaMto, pAMcaso sAdhvIjIo, pacIza trIza hajAra jeTalAM zrAvaka zrAvikAo daza divasa sudhI bhaktisAdhanA abuMdAgiri sahastraphaNA pArzvanAthatIrtha saMgha bherUtAraka tIrthamAM karAvI. pAlItANAthI giranArajIno bhavya charI pAlaka yAtrasaMgha jemAM 3OOO yAtriko ane 20OO sTApha sAthe kula pAMca hajArano bhavya yAtrA saMgha pUjayazrInI nizrAmAM nIkaLela. jainazAsananA AvA mahAna AcAryabhagavaMtanA caraNomAM koTi koTi vaMdanA... pU. paMnyAsazrI raviratnavijayajI ma.nI preraNAthI zrI siddhagiri sAmUhika dIkSA mahotsava samitinA saujanyathI zaradapUrNimAnA caMdra jevA zItala guNotA svAmI, vardhamAna tapotidhi, madhura vairAgyabhASI parama pUjya AcArya zrI vijaya prabhAkarasUrIzvarajI mahArAja sAheba janma vi.saM. 1992 phAgaNa vada 1 janma sthaLa : rAdhanapura mAtA: hIrAbena pitA : ratibhAI saMsArInAmaH bAbubhAI dIkSA 2010 mahAsuda 4, muMbaI - dAdara, dIkSAdAtA : siddhAMta mahodadhi pa.pU. A. zrI vijayapremasUrIzvarajI mahArAja sAheba. gurudeva : siMhagarjanAnA svAmI pa. pU. A. zrI vijaya mukticaMdrasUrIzvara mahArAja sAheba bRhad gujarAta gaNipada : 2041nA mAgasara suda 6, pAlItANA padadAtA : tapAgacchAdhipati pa. pU. A. zrI vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAja sAheba paMnyAsapada : 2044 phAgaNa vada 3, amadAvAda padadAtA : dharmatIrtha prabhAvaka pa. pU. A. zrI vijaya mitrAnaMdasUrIzvarajI mahArAja sAheba AcAryapada : 2046 phAgaNa suda 11 padadAtA tapasvIsamrATa pa. pU. A. zrI vijayarAjatilaka sUrIzvarajI mahArAja sAheba pUjyazrIno guNavaibhavaH vaiyAvacca : koInuM paNa karI chuTavuM, A vRttine laIne samudAyamAM saune priya che. pahelAM ghaNI vakhata 50 sAdhu bhagavaMtonI mAMDalInuM pANI ekalA hAthe laI AvatA hatA. - vi.saM. 2012mAM teonI bhakti joIne pUjaya premasUrIzvarajI mahArAja mAMDalImAM jaNAvatA ke prabhAkara vi. ma. sA.nI bhakti cothA ArAnA sAdhunI yAda Ape che. - sammadarzakanI nirmaLatA mATe vi.saM. 2017mAM aThThAInAM tapamAM 195 ki.mI. vihAra karI phalodhithI jesalameranI paMcatIrthanI yAtrA karI. - pUjyazrInA upadezathI cAlIsathI adhika jinamaMdironAM nirmANa tathA aneka gRhamaMdiromAM pratiSThAvidhi karAvI. - pUjayazrInA upadezathI auraMgAbAda vagere aneka prAcIna jinAlayonA jIrNoddhArAdinAM kAryo thayAM che. - zrAvakarUpI grAhakone vrata-niyamarUpI ratnonA vepAra mATe Avazyaka ArAdhanAbhuvananI mahattA samajAvatAM vIsathI adhika zrIsaMghomAM upAzrayanAM nirmANa thayAM che. - pUjyazrInAM mArgadarzana meLavI paMdarathI adhika jJAnanI paraba samAna pAThazALAnI sthApanA thaI che. - 30 jeTalA cha'rI pAlita saMghomAM nizrA pradAna karI aneka jIvAtmAone bodhibIja pamADyA che. - zrAvaka-zrAvikAe karelA tapanI pUrNAhutinA ujamaNA. ThekaThekANe teozrInI nizrAmAM thatAM ja rahe che. - svAdhyAya vinA cena paDe nahIM. nakAmI vAtone badale kaMIpaNa sAruM vAMcana ane lekhana karavAnA pariNAme vairAgyamaya 40 pustakonI jinazAsanane bheTa maLI che. - samyakyAritranI sAdhanAmAM nitya mAMDalImAM UbhA UbhA paDAvazyakanI ArAdhanA apramattapaNe kare che, 49 varSanA dIkSA Jain Education Intemational Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzanA je 232/35 paryAyamAM mahArASTra, uttarapradeza, bihAra, madhyapradeza, pazcima tA. 10-9-1935ne zubha dine ajImagaMja (baMgALa)nI pAvana baMgALa, karNATaka, rAjasthAna Adi aneka jagyAe vicaraNa karI vasuMdharA para thayo. pitAnuM nAma zrI rAmasvarUpasiMha ane mAtAnuM 60 hajAra kI.mI. pagapALA vihAra karyo che. nAma bhavAnIdevI hatuM. pUjyazrInuM saMsArI nAma premacaMda rAkhavAmAM - teozrInI nizrA pAmI aneka puNyAtmAoe AvyuM hatuM. janmathI temane namratA, viveka, vinaya, saraLatA, saMyamajIvanano svIkAra karyo che, upadhAnatapanI ArAdhanA karI che nijAnaMdanI mastI, bhAvanAzIlatA, madhubhASIpaNuM, guNajJadaSTi tathA samyaktvamUla 12 vratadhArI zrAvaka-zrAvikA banyAM che. evA saguNo vArasAmAM maLyA hatA. temanuM prAthamika zikSaNa - samyakatapanI ArAdhanAmaya to pUjyazrInuM jIvana ja che. ajImagaMjamAM ja thayuM. tyAra pachI dhArmika ane vyAvahArika ucca icchAnirodharUpa" e sUtrane najara samakSa rAkhI jinAjJAne, zikSaNa kAzIvALA AcArya zrI vijayadharmasUrijInI preraNAthI guvajJAne samarpita rahIne vardhamAnatapanI 100 oLI karI jemAM madhyapradezanA zivapurI zaheramAM sthapAyelA zrI vIratattva prakAzana 23 ane 33 mI oLI upavAsathI, 42-33-30-10-13 maMDaLamAM rahIne prApta karyuM. tyAM temane vibhinna ciMtako ane 12-11-10-9 upavAsanI ArAdhanA mAtra doDha varSamAM ja karI. sAdhusaMnyAsIonA sAhityanuM vAMcana-manana karavAno avasara prApta thayo. - 8 upavAsa dazavAra, 7 upavAsa sAtavAra, cha upavAsa chavAra, 5 upavAsa pAMcavAra, cAranA pAraNe cAra upavAsa 1 vidyAkALa daramyAna temanuM mana jIvanamAM kaMIka karavA mATe mahInA sudhI, cha8nA pAraNe chaThTha 1 mahinA sudhI, 108 aThThamano vAraMvAra utsuka rahyA karatuM hatuM. ghaNAM AMtarika ciMtana pachI teo tapa, 24 bhagavAnanA caDhatA utaratA krame AyaMbila, sattaramAM evA nirNaya para pahoMcyA ke ati durlabha mAnavajIvana pAmIne mAtra bhagavAnanAM caDhatA krame AyaMbilatapa cAlu. bhautiktAnA raMgomAM ja lapeTAI rahevuM, bhoga ane AsaktimAM saujanya : pUjyazrInA saMyamajIvananAM 50 varSa praveza prasaMge racyApacyA rahevuM e to pazutulya jIvananI nizAnI che. mAnavIno aNamola avatAra sAdhanA sukRta mATe che. e rIte temaNe patAnA anumodanArthe sevakavarga taraphathI jIvananI dizA sunizcita karI dIdhI. zrI vItarAga prabhuprerita jAherakSetre, rASTriya kakSAe, yazasvI tAmatAne saMyamamArga apanAvIne ratnatrayInI ArAdhanA dvArA svaparanA varelA - ajoDa pravacanakAra, prabhAvazALI kalyANano mArga grahaNa karavAno saMkalpa karyo. ane e saMkalpanI vyaktitva dhAraNa karanAra siddhi rUpe temane saM. 2011nA kArataka vada 3nA zubha dine, gujarAtanI puNyabhUmi sANaMda mukAme pU. prazAMtamUrti AcAryadeva pU. A. zrI padmasAgarasUrIzvarajI ma. zrImad kailAsasAgarasUrIzvarajI mahArAjanA varada haste dIkSA kAdavamAM rahIne je kAdavathI ApavAmAM AvI ane muni zrI padmasAgarajI nAme ghoSita karavAmAM alipta rahe che tene 'padma' kahevAya che, AvyA. virATa vyaktitva, prabhAvazALI vANI ane vizALa pANIthI bharapUra hoya chatAM je zAsanaprabhAvanAthI pUjayazrIno saMyamaparyAya soLe kaLAe zobhI chalakAya nahIM tene "sAgara' kahe che ' rahyo. tIvra smaraNazakti, apUrva abhyAsaprIti ane pUjayapAda ane je "padma paNa che ane "sAgara gurudevazrInA aMta:karaNanA AzIrvAdathI bahu thoDA samayamAM mAtra paNa che temane padmasAgara' kahevAya dharmagraMthono ja nahIM paraMtu nyAya, vyAkaraNa, darzanazAstra, kAvya Adi viSayono agAdha abhyAsa karI lIdho. AgamagraMthonuM UMDuM janma le che, jemanI Atmika AbhA parizIlana karyuM. ane saguNonI suvAsa saune manohara mukhamudrA, camakabharI AMkho, AkarSaka ane sugaMdhita ane AnaMdita karI mUke che! prabhAvazALI vyaktitva tathA sumadhura vANIthI lAkho jijJAsuo AvA virala mahAtmAonuM vyaktitva janasAmAnyathI nirALuM ane pUjayazrI pratye AkarSita rahe che. mahApuruSa kyAreya koI paNa adbhuta hoya che. teonI viziSTatAo vaMdanIya hoya che. AvI gacchasampradAyanI sImAomAM sImita rahetA nathI. sthAna, samaya vibhUtio svajIvananA ucca Adarzo dvArA prANI mAtranA ane saMpradAyanA baMdhano pUjayavarane bAMdhI zakatA nathI. pUjyazrI kalyANanI bhAvanApUrvaka sarva AtmAonuM hitamaMgala mArgadarzana kare potAnAM pravacanomAM ghaNIvAra kahe che, "huM badhAMno chuM, badhAM mArAM che. parama zraddheya pUjyapAda AcAryadeva zrI padmasAgarasUrIzvarajI che, huM muslimano pIra chuM. hiMduono saMnyAsI, isAIono mahArAja evA ja eka dedIpyamAna sitArA che. pUjayazrIno janma pAdarI, zIkhono guru ane jainono AcArya chuM." AvI vizALa, Jain Education Intemational Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2336 4 bRhad gujarAta udAra ane vizvavyApI bhAvanAne lIdhe pUjayazrI karNATaka, saMbhALI saMgha zAsanane paNa vaphAdAra banyA. pU. sAdhu-sAdhvI tAmilanADu, AMdhrapradeza, mahArASTra, gujarAta, rAjasthAna Adi mahArAjonI bahumAna sahita vaiyAvacca-bhakti karavA lAgyA. pradezomAM jyAM jyAM vicaryA che te dareka pradezanA grAma nagaromAM tevAmAM pU. A. zrI vijayayazodevasUrIzvarajI mahArAjanuM teozrIne ghaNAM yaza-kIrti prApta thayAM che. pUjayazrInA mukhanI eka mahArASTramAM Agamana thayuM. vicaratAM vicaratAM teozrI jhalakane pAmavA lAlAyita thatI hajAro AMkho, pUjayazrInI sumadhura ahamadanagara padhAryA. zrIsaMghe pUjyazrInI nizrAmAM upadhAna vANInI amRtadhArA pAmavA Atura hajAro kAna, pUjayazrInA karavAno nirNaya karyo. bAbubhAImAM pU. sAdhubhagavaMto pratye UMDo caraNomAM pAchaLa cAlavA mATe tatpara hajAro kadama teozrInI bhaktibhAva joIne pUjya AcAryazrIe temane upadhAnatapamAM sarvAdhika ane advitIya lokapriyatAnA paricAyaka che. prakAMDa joDAvA preraNA karI. bAbubhAI dharmakAryomAM agresara to hatA ja, pAMDityathI bharapura ane lalita madhura pravacanothI prabhAvita thanAro emAM have pUjya AcAryazrInA samAgamano ane upadhAnatapano. vizALa varga pUjyazrInI lokapriyatAnAM pramANa che, TUMkA samayamAM puNyayoga sAMpaDyo. teo sajoDe upadhAnatapamAM joDAyA ane temAM zAsanaprabhAvanAnuM ajoDa kIrtimAna sthApita karyuM che. te vastutaH teone evo rasa lAgyo ke, japa-tapa, kriyA ane saMyamapUrvakanI suvarNAkSare lakhavAyogya che. teozrInI zAsanaprabhAvanA vartamAna ArAdhanAnA e divaso emane mana sahajasAdhya banI gayA ! jaina itihAsamAM eka mahattvapUrNa svAdhyAya che, yugo sudhI teonA jIvanamAM eka navuM ja parivartana AvyuM. upadhAnanA chellA zatasahastra dharmapipAsuonuM preraNAsthAna raheze. pUjayazrInA athAga divase teonAM nayano sajaLa banI gayAM. pUjaya AcAryajIthI A prayatnothI tIrthasthAna jevuM bhavya ane graMthabhaMDAromAM virala evuM chAnuM nA rahyuM. A avasara sAdhI pUjayazrIe pUchyuM ke, sthaLa gAMdhInagara kobA gAme nirmANa thayuM che. pUjyazrInuM vyaktitva "bAbubhAI, amArI sAthe AvavuM che ?" vairAgyanI bhAvanAmAM ane kRtitva ajoDa che. vaLI, temAM pUjayazrI rAjakIya ane jAhera rAcatA bAbubhAIe 'tahatti' kahIne abhigraha paNa lIdho. kSetre paNa sAro saMparka dharAve che. pUrvAcAryoe paNa rAjakIya saMparka A vAtane sAta varSa pasAra thaI gayAM. tIrthonI sparzanA dvArA sArI prabhAvanA karI hatI. tenuM smaraNa thAya tevAM dhArmika kAryo karavA yAtrAe nIkaLelA bAbubhAI pAlItANA AvyA hatA. zrI, Aje pUjyazrI susaMpanna karAve che. AvA mahAna zAsanaprabhAvaka siddhagirinAM pagathiyAM bhAvabhera caDhI rahyA hatA, tyAM vairAgyano AcAryadava jinazAsananI jayapatAkA vadhAre ane vadhAre vizALa raMga lagADanArA pUjaya gurudevone sAmethI AvatA joyA. mana pAye laherAve ane te mATe zAsanadeva pUjyazrIne svastha dIrdhAyu bakSe bharAI AvyuM. pUjayazrIne savinaya vinaMtI karI. 'gurudeva ! sAta evI abhyarthanA sAthe zatazaH vaMdanA ! sAta varSa vItI gayAM! kRpA karIne have ahamadanagara padhAro ane mahAta tyAgI, vairAgI, nispRhI ane zAMtamUrti amAro uddhAra karo. temanA aMtaranA A udgAra sAkAra thayA. saM. 2010mAM pUjaya yazodevasUri Adi ahamadanagara padhAryA. pU. A. zrI vijayadhanezvarasUrIzvarajI ma. cAturmAsanA e divaso hatA. dIkSA levAnI e utkaMThA bAbubhAImAM pU. A. zrI vijayadhanezvarasUrIzvarajI mahArAjano janma saM. tIvra banI hatI. cAturmAsa pUrNa thatAM caturvidha saMgha samakSa vidhipUrvaka 1975nA phAgaNa vada 7nA divase mahArASTranA ahamadanagaramAM sajoDe caturthavratanA paccakhANa lIdhAM. saM. 2011nA phAgaNavada 4 thayo hato. pitA motIlAla ane mAtA ratanabahenanA lADIlA dIkSA divasa nakkI thayo. zrI saMghanA agresara ane zaheranA putranuM nAma dhanarAjajI hatuM, paNa bAbubhAInA lADabharyA nAme vadhu nagarazeTha tarIke pratiSThA pAmelA bAbubhAInI dIkSAno prasaMga saune jANItA hatA. aDhaLaka saMpattino vAraso mUkIne mAtApitA svarge mana AnaMdamaMgalano utsava banI rahyo. temanA sanmAna samAraMbhamAM sidhAvyAM. mAtApitAnA sukhathI vaMcita banelA bAbubhAInI jaino temaja jainetaro, sarakArI adhikArIo, pramukha nAgariko saMbhALa bhAbhIe mA jevI mamatAthI lIdhI. sukhasAhyabI vacce vizALa saMkhyAmAM upasthita hatA. bAbubhAI sAthe temanAM dharmapatnI temane dharmasaMskAro paNa uttarottara maLatA rahyA. dhArmika ane cAMdIbahena paNa dIkSA levA tatpara hatAM. e dhanya divasa AvI vyAvahArika abhyAsa tathA duniyAdArIno anubhava letAM letAM pahoMcatA A bhAgyazALI daMpatIne, dhanavaibhava ane saMsArano tyAga bAbubhAI yauvanane UMbare AvIne UbhA rahyA. vaDIla bhAbhIe karatAM jovA sthAnika tema ja pUnA, saMgamanera, nAsika vagere keTakeTalA koDa sevI bAbubhAIno lagnaprasaMga manAvyo. puNya varase sthaLethI 80 hajAranI mAnavamedanI UmaTI hatI. vizALa tyAre cAre bAjuthI varase tema dharmapatnI cAMdI bahena paNa susaMskArI dIkSAmaMDapamAM siddhAMtamahodadhi pU. AcArya pravara zrI vijayaane patiparAyaNa maLyAM. bAlyavayamAM paDelA saMskAro jAgatA premasUrIzvarajI mahArAjanA varada haste rajoharaNa svIkArI hatA. zrIsaMgha ane samAjanA kAryomAM rasa levA lAgyA. AgaLa dIkSArthIo nAcI UThatA joI jonArA paNa dhanya banI gayA. prAMte jatAM ahamadanagaranAM be daherAsaranA pramukha-TrasTInI javAbadArI dIkSA aMgIkAra karatAM dhanarAjabhAI pU. A. zrI vijayayazodeva Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana sUrIzvarajI mahArAjanA ziSya banAvI muni zrI dhanezvaravijayajI nAme ane cAMdI bahenane sAdhvIzrI caMdrayazAzrIjI nAme udghoSita karavAmAM AvyAM. pU. munirAja zrI dhanezvaravijayajI mahArAja dIkSA jIvananA AraMbhathI ja japa-tapa, jJAna-dhyAna, vaiyAvacca ane saMyamanI utkRSTa sAdhanAmAM lAgI gayA. pU. munizrInI yogyatA joI vaDIloe temane saM. 2042mAM amalanera mukAme gaNipada ane saM. 2044mAM ahamadanagaramAM paMnyAsapada pradAna karyuM ane saMgamaneranA mahAna puNyodaye saM. 2047nA jeTha suda 11nA zubha dine AcAryapade ArUDha karI AcAryazrI vijayadhanezvarasUrijI mahArAjanA nAme dhoSita karavAmAM AvyA. tyArathI pU. AcAryazrInI preraNAthI ane zubha nizrAmAM zrIsaMgha ane zAsananAM aneka kAryo prabhAvanApUrvaka susaMpanna banyAM che. pUnAthI pAlItANA zrI siddhagiri tIrthano cha'rI pAlita yAtrAsaMgha, upadhAna Adi suMdara rIte yojAyA che. pU. paM. zrI zivAnaMdavijayajI mahArAja sAhebanI preraNAthI zrI zve. mU. pU. jaina saMgha cAMdavaDa (mahArASTra)nA saujanyathI prazamarasapayotidhi ane gurudevatI akhaMDa sevAtA upAsaka pU. A. zrI vijayajayakuMjarasUrijI ma. siddhAMta mahodadhi pU. A. zrI vijayapremasUrIzvarajI mahArAjano suvizALa sAdhusamudAya najara samakSa aMkita thAya ane siMhagarjanAnA svAmI nIDara vaktA pU. A. zrI vijayamukticaMdrasUrIzvarajI mahArAjanI yAda Ave ne Ave ja. evA e pU. AcAryadevanI puNyasmRti sAthe paDachAyAnI jema saMkaLAyeluM eka vyaktitva eTale pU. A. zrI vijayakuMjarasUrIzvarajI mahArAja. aneka vizeSatAo dharAvatA pUjyazrInA jIvananI eka vizeSatA to viralAtivirala vizeSaNa pAmI jAya evI che. e che AjIvana aMtevAsItva. dIkSAgrahaNathI mAMDIne pUjyazrIe pU. gurudevanAM dehadilanI sAthe paDachAyAnI jema ja saMlagna rahevAnI evI 'sevAvRtti' svIkArI ke pU. gurudevazrInA samAdhimRtyunI paLa sudhI e sevAvrata akhaMDa ja rahyuM ! pUjyazrInuM saMsArI vatana tAraMgAnI taLeTImAM vaseluM vAvasatalAsaNA pAsenuM koThAsaNA gAma. dhaMdhArthe prAraMbhamAM TAMkedaghoTI (mahArASTra) ane pachI varSothI nAsikamAM sthira thayelA. pUjyazrIno janma saM. 1971nA poSa vada 1nA TAMkeda gAme thayo. pitAnuM nAma motIcaMda, mAtAnuM nAma dIvALIbena ane temanuM janmanAma hatuM bAbubhAI. nAsika jainasaMghanA agragaNya kAryakara sudhInA pade pahoMcelA zrI bAbubhAIne koI evI puNyapaLe pU. zrI muktivijayajI mahArAjano bheTo thayo ke, thoDAja paricaya pachI > 232/30 saMyama svIkAravAnI bhAvanAmAM ramatAM, amuka mudata pUrI thatAM AzIrvAda levA teo pU. A. zrI vijayapremasUrIzvarajI mahArAjanA caraNomAM jaI pahoMcyA. mananA manoratha vyakta karIne AzIrvAdanI mAMga karI. tyAre dIkSAnA e siddhahasta dAnavIre kahyuM ke, 'ekalA ekalA ja saMsArano tyAga karavo che ? be bALakone paNa sAthe laI lo. bhale kadAca thoDI dIkSA laMbAya paNa bALakonuM jIvana sudharI jaze.' A vacana bAbubhAInA dilamAM asara karI gayuM. emaNe pU. munirAja zrI muktivijayajI mahArAjane badhI vAta karI, ane thoDo samaya laMbAvIne be bALako sAthe saMyama levAnuM nakkI thayuM. sagAMvahAlAM Adi sau saMmata hatAM, paNa bAbubhAI nAnA bALako sAthe saMyama svIkAre e gAmanA amuka vargane gamatuM na hatuM. ethI aMte saM. 2011nA vaizAkha suda 7ne divase murabADa pAse nAnakaDA dhasaI gAmamAM gupta rIte zrI bAbubhAI potAnA be saMtAno - prakAzakumA2 (vaya :9) ane mahendrakumAra (vaya : 7) sAthe saMyamI banyA ane teo anukrame munirAja zrI jayakuMjaravijayajI, munirAja zrI pUrNacaMdravijayajI ane munirAja zrI muktiprabhavijayajInA nAme jAhera thayA. pUjyazrInuM 'zrI jayakuMjaravijayajI' nAma paDyuM te paNa khUba anvartha che. bAbubhAI dIkSA levAnA hatA te pUrve pUjyazrInA gurudevazrIne rAtre svapra AvyuM ke eka hAthI potAnA be madaniyAMne laI potAnI pAse AvI rahyo che. ane sAce ja svapramAM thayela sUcana pramANe bAbubhAI potAnAM be saMtAno sAthe dIkSA levA pUjyazrI pAse AvyA tethI pUjyazrIe dIkSAsamaye bAbubhAInuM nAma munirAja zrI jayakuMjaravijayajI pADyuM. kuMjara eTale hAthI ane badhe vijaya maLavAno evo hAthI eTale 'jayakuMjara'. jayakuMjara hAthInuM vistRta varNana zrI bhagavatIsUtramAM Ave che. saMyamI banyA bAda zrI jayakuMjaravijayajI mahArAja jJAna-dhyAnanI sAdhanAmAM AgaLa vadhavA sAthe evA gurusamarpita banI gayA ke, potAnAM saMtAno-ziSyonA ghaDataranI tamAma javAbadArI pU. gurudevane soMpIne gurusevAne jIvanamaMtra banAvyo. saM. 2011 thI saM. 2038 sudhI A maMtra teozrIe jIvanI jema jALavI rAkhyo, jenA pratApe Aje pUjyazrInA e baMne ziSyo eka siddhahasta lekhaka tarIke ane eka kuzaLa pravacanakAra tarIke pU. AcArya zrI vijayapUrNacaMdrasUrIzvarajI mahArAja tathA pU. AcArya zrI vijayamuktiprabhasUrijI mahArAja tarIke gurudeva sAthe ja rahI zAsanaprabhAvanA karI rahyA che. samartha lekhaka ane prabhAvaka pravacanakAra tarIke potAnA be saMtAnaziSyo taiyA2 thaI gayela hovA chatAM A rItanI gurusamarpitatAnI bhAvanA joI, munirAja zrI jayakuMjaravijayajI mahArAjanA vyaktitva-yogyatAthI prerAIne, pU. gurudevanA kALadharma pachI, pU. dAdAgurudevazrIe teozrIne saM. 2041nA phAgaNa suda3 nA pAlItANAmAM gaNipada ane saM. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232/38 je bRhad gujarAta 2044nA phAgaNa vada 4nA muMbaI, zrIpAlanagaramAM paMnyAsapadathI sAhityane saMdha-samAje evI aMtaranI lAgaNIthI vadhAvI lIdhuM che? vibhUSita karyA. prasanna vadana, saraLatA, sAdagI, guru- Aja pUrve prakAzita pAMca pustako aprApya banI cUkyAM che. A samarpaNabhAva, aneruM vAtsalya, apUrva svAdhyAyarasikatA, siddhahasta lekhaka AcAryazrIe lekhananI zarUAta lagabhaga rapa nirabhimAnatA, niHspRhatA, kriyAruci Adi anekAneka guNothI varSa pUrve karI hatI. 25 varSanA samayamAM pUjayazrInI kalame aneka haryuM bharyuM AdarzajIvana dharAvatA pUjaya paMnyAsapravarazrI pU. aitihAsika Agamika kathAo, jainasAhityanI zreNIbaMdha kathAo, AcAryadeva zrImad vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanI AjJA- saMskRtipoSaka anekAneka vArtAo, ciMtanamananathI bharapUra AziSapUrvaka saM. 2046nA phAgaNa vada 11nA divase muMbaI- sAhityanI bheTa jainasaMghane maLI che, enuM mUlya AMkI zakAya tema bhUlezvara-lAlabAgamAM AcAryapade abhiSikta thatAM AcAryazrI nathI. vijayajayakuMjarasUrIzvarajI mahArAja nAme prasiddha thayA. evA samartha saM. 2041nA phAgaNa suda 3nA divase hastagirimAM zAsanaprabhAvaka sUrivaranAM caraNe koTizaH vaMdanA ! gaNipade ane saM. 2044nA phAgaNa vada 3nA muMbaI saujanya : saMghavI indumatIbena bhabutamala suratamalanA zrIpAlanagaramAM paMnyAsapade pratiSThita karAyA bAda, pU gacchAdhipati zreyArthe saMghavI parivAra - kolhApura taraphathI AcAryabhagavata zrI vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA varada kathA-kalamatA kuzaLa kasabI ane sarjana haste saM. 2047nA vaizAkha suda 6nA zubha divase suratamAM AcAryapade ArUDha karavAmAM AvyA. saMpAdatatA kalAsvAmI saM. 2001nA dhanaterasanA divase nAsika-mahArASTramAM pU. A. zrI vijayapUrNacaMdrasUrIzvarajI ma. janma pAmIne "prakAza" nAma dharAvanAra pUjayazrInA pitAnuM nAma pUjaya AcArya zrI vijayapUrNacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanuM bAbubhAI, mAtAnuM nAma zAMtAbena ane bhAInuM nAma mahendra hatuM. nAma zravaNagocara thatAM ja AMkha ane aMtara samakSa eka samartha bAbubhAInuM mULa vatana tAraMgAnI taLeTImAM vaseluM koThAsaNA gAma. sAhityasarjaka khaDI thaI jAya che. jeo zabdanA zilpI, kalamanA dhaMdhArthe teozrI mahArASTramAM TAMkeda-ghoTImAM thoDo samaya rahIne kasabI ane bhAva-bhASAnA bhaMDAra che. pUjayazrI AkAra-AkRtithI nAsikamAM sthira thayA. eTaluM ja nahi, eka AgevAna tarIke bhale ochA jANItA hoya, paNa akSara-AlekhanathI to Thera Thera nAsika uparAMta AsapAsanAM keTalAMya gAmomAM prasiddha thayA. pU. suprasiddha che. jainajagatanA jANItA mAsika "kalyANanA mAdhyame munirAja zrI muktivijayajI mahArAja (pachIthI AcArya)nA pUjyazrI khUba khUba prasiddha thayA che. to vaLI pUjyazrInI lekha- paricaye teozrI saMyamamArge vaLavAnI bhAvanA dharAvatA hatA. prasAdInAM kAraNe "kalyANamAsika paNa khUba khUba prasiddhi pAmyuM prakAza-mahendra e vakhate nAnA hatA, chatAM pitAjI sAthe pUjA, che. "kalyANa'mAM niyamita aneka kolamo lakhavA uparAMta, lekhonuM pratikramaNa, pauSadha Adi ArAdhanAo karatA ane dIkSAnA saMpAdana paNa pUjayazrI karatA rahyA che. teozrInI lekhanakaLA ane viSayamAM kaMI pUchavAmAM Ave tyAre 'pU. pitAjI je kare te ame saMpAdanasUjha evI AgavI che ke, jenA sparza prAcIna kathAnako karavAnA' evo javAba ApatA. bAbubhAI dIkSA le emAM jIvaMta banI jAya che. ane prAcIna sAhitya paNa navA zaNagAra pAme nAsikanA AgevAno saMmata hatA. paNa nAnA bALakonI bAbatamAM che. pUjyazrI mitabhASI che, paNa "kalyANa ane kalamanA mAdhyame e najIkanAM sagAMonI hAjarImAM gupta rIte saMyamano svIkAra karyo. anekonI sAthe kalAko mauna vArtAlApa karatA hoya ema lAge. potAnuM nAma zrI jayakuMjaravijayajI ane emanA ziSya tarIke teozrInuM sAhitya sarvatomukhI che. ciMtana, kathAlekhana, saMpAdana, prakAza, mahendrane zrI pUrNacaMdravijayajI ane zrI muktipravijayajI saMkalana : A ane AvI sAhityanI vividha kSitijone ajavALatAM nAme jAhera karAyA. emanAM keTalAMye pustako prakAzita thayAM che. judI judI saMsthAo pU. munirAja zrI muktivijayajI mahArAjanI kaDaka dekharekha dvArA prakAzita AvAM nAnAM moTAM pustakonI saMkhyA 30 nIce saMyamaghaDatara cAlu thayuM. prAraMbhanA thoDAM ja varSomAM suMdara ane AsapAsanI thAya che. jo ke e badhA ja prakAzano bhAre mAMgane saMgIna abhyAsa karI lIdho, emAM dhIme dhIme zrI pUrNacaMdravijayajI kAraNe Aje aprApya che. AthI pUjayazrInA sAhityanA vyavasthita mahArAjanAM rasa ane ruci lekhanamArge vadhu vaLyA. ane thoDAM ja prakAzana mATenI anekAneka mAgaNI-lAgaNIne mAna ApIne saM. varSomAM eka siddhahasta lekhaka tarIke teozrI suprasiddha thayA. prAraMbhe 2046nA mauna ekAdazIne zubha divase "saMskRti prakAzana-surata' zazadhara, zramaNa priyadarzI, uparAMsu, caMdra, niHzeSa, satyadarzI Adi saMsthAnI sthApanA karavAmAM AvI che. savA-doDha varSanA TUMkA aneka upanAmothI teozrIe lekhanano prAraMbha karyo. zrI samayamAM A saMsthA dvArA 10 pustako prakAzita thaI cUkyAM che. A pUrNacaMdravijayajI mahArAjanA mULa nAme lekhana zarU thayA bAda to Jain Education Intemational Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 23239 teozrI saMgha-samudAyamAM khUba ja jANItA-mAnItA banI gayA. lakSmaNanI ajoDa joDI. emAM mukhya upakAra jo koIno hoya to te pUjayazrIne jema lekhanazakti svataHsiddha che, evI ja rIte saMpAdana vakhate "laghurAma' tarIke lokajIbhe gavAI gayela pU. munirAja zrI saMkalananI kaLA paNa svayaMvaza che. dharmano marma, pAnuM phare sonuM khare, muktivijayajI mahArAjano ! vairAgyanA raMga relAvatI emanI sAgara chalake motI malake, siMdhu samAyo biMdumAM, biMdumAM siMdhu dezanAnA zravaNe zrotAonAM haiyAM DolI UThe ! emAM bAbubhAInuM bhAga 1-2-3 Adi pU. gacchAdhipatinAM pravacana-pustako, cUMTeluM mana vairAgyavAsita banyuM ane emaNe saMyamI banavAno nirdhAra ciMtana (pU. paMnyAsajI mahArAjanA pravacanazo), muktino mAraga karyo. temAM vaLI siddhAMtamahodadhi pU. A. zrI vijayapremamITho (pU. A. zrI vijayamukticaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA sUrIzvarajI mahArAjano meLApa thatAM potAnA putro prakAza ane pravacanazo) tathA pU. paM. zrIbhadraMkaravijayajI gaNivara, pU. A. mahezane paNa saMyamamArganA sAthI banAvavAnI bhAvanA jAgRta thaI. zrI vijayaravicaMdrasUrIzvarajI mahArAja, pU. A. zrI vijaya- vyAkhyAnavAcaspati pU. A.zrI vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI jinaprabhasUrIzvarajI mahAraja Adi kalyANa'nA ekI avAje mahArAjanI vANInA zravaNe emAM vega Avato gayo, ane saM. AvakAra pAmelA vizeSAMko vAraMvAra vAMcavAnuM mana thAya, evA 2011nA vaizAkha suda 7nA divase dhasaI (mahArASTra) mukAme traNeya pUjyazrInI saMpAdanazailInA bolatA purAvA che. saMyamamArganA pathika banyA, ane munizrI mukti-pravijayajI siddhahasta sAhityasarjaka pU. A. zrI vijayapUrNa mahArAjanA nAme jAhera thayAH temAM munizrI muktiprabhavijayajI caMdrasUrIzvarajI mahArAja varSothI sarasvatI sAdhanAmAM lIna che. muni zrI jayakuMjaravijayajInA ziSya banyA. teozrInI A sAdhanA satata AgaLa vadhatI rahe, jenA prabhAve pU. munirAja zrI muktiprabhavijayajI mahArAja nAnapaNathI AMkha AgaLathI ojhala thayelo ApaNo prAcIna itihAsa punaH tIkSNa buddhi, sahanazIlatA, samarpitatA Adi viziSTa guNo prakAzamAM dIpI UThe, enAthI saMgha samAjamAM jAgaraNa pedA thAya, dharAvatA hatA. jenA prabhAve suMdara zrutasAdhanA, vardhamAnatapanI 31 e AMdolana jainasaMgha pUratuM ja sImita na rahetAM samagra oLI, zrI siddhagirirAjanI 99 yAtrA, covihAra upavAsa sAthe 'mAnavasamAjamAM vyApI vaLe evI apekSA sAthe pUjayazrI nirAmaya eka ja divasamAM siddhAcalanI 7 yAtrA, AzritavarganA yogakSemanI dIrdhAyu pAmo evI abhyarthanA sAthe pUjayazrInA caraNakamalamAM zatu satata ciMtA, zAsananI prabhAvanA-rakSA karavAnI addabhuta dakSatA zat vaMdanA ! saujanya: saMghavI indumatIbena bhabutamala suratamalanA Adi guNothI samRddha saMyamajIvana dhArI rahyA che. pU. gurudevonI zreyArthe saMdhavI parivAra - kolhApura taraphathI AjJAthI pravacanapIThane zobhAvI tyArathI tarkabaddha yuktio sAthe zAstrasiddha satyane madhura chatAM mArgastha rIte zrotAo sudhI lekhana ane pravacana dvArA jainasaMghone jAgRta batAvatAra pahoMcADavA dvArA pU. gurudevonA haiyAmAM aneruM sthAna pAmyA che. pU. A. zrI vijayamuktiprabhasUrijI ma. nAnI uMmaramAM dIkSA levA chatAM gurunizrAe ane gurukRpAe teozrInuM jIvana-ghaDatara addabhuta rIte thayuM che. pUjayazrInI siddhAMta mahodadhi sva. pU. AcAryapravara zrI vijaya jJAnarAzi jaina saMgha mATe khUba khUba upayogI nIvaDe che. jaina prabhasUrIzvarajI mahArAjano suvizALa sAdhusamudAya najara samakSa samAjane jyAre jayAre jAgRta karavAno ane asatyanI sAme aMkita thAya ane vyAkhyAnavAcaspati, pracaMDa pratibhAnA svAmI pU. sanAtana satyane khUlluM mUkavAno vakhata Avyo che tyAre tyAre AcAryadeva zrI vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanI smRti na thAya pUjayazrI kalama ane vANIne kAme lagADyA vinA rahyA nathI. evuM bane ja nahi! A mahApuruSa mana samakSa pratyakSa thAya eTale pravacana pIThethI nIce utaryA bAda bilakula zAMta ane saumya tema ja siMhagarjanAnA svAmI pU. AcAryadeva zrI vijaya-mukticaMdra hasamukhA lAgatA pUjayazrI pravacanapITha para birAjamAna thayA bAda vijayajI mahArAjanI yAda Ave, ane emanI yAda AvatAM zAstrIya satyonI rakSA karavA TANe koInI paNa zehazaramamAM paDyA emanI sAthe paDachAyAnI jema jIvanabhara rahIne AcAryapada sudhI vinA kaDakamAM kaDaka banyA vinA rahetA nathI. samartha pravacanakAranI pahoMcela prazamarasapayonidhi pU. AcArya zrI vijayajayakuMjara- sAthe sAthe samartha lekhaka tarIke paNa teozrI prasiddhi pAmyA che. sUrIzvarajI mahArAjanI yAda Ave, ane emanI yAda sAthe 'vijayamukticaMdrasUri graMthamALA" taraphathI pragaTa thayela kaLAIne yAda AvI jatAM be nAma eTale--pU. A. zrI zrAvakajIvana, jIvanane jIvI tuM jANa, jaya zatruMjaya, rANakapuranA vijayapUrNacaMdrasUrIzvarajI mahArAja tathA pU. A. zrI vijaya- bhItaramAM, vArtA re vArtA, nAnakaDI vArtA, sAhasanA zikharethI, maktiprabhasUrIzvarajI mahArAja. saMsArI vatana nAsika. pitA : jIMdagI eka jhaMjhAvAta, paththara ke prabhu? zrAvake zuM karavuM joIe ? bAbubhAI ane mAtA zAMtAbahene Apela dharmasaMskAronuM dhAvaNa vagere aneka AkarSaka pustako pUjayazrInI vidvattA, rasikatA ane [Ine UcharelI prakAza-mahezanI bAMdhavabelaDI eTale jANe rAma- sarjanazakitano paricaya karAve che. Jain Education Intemational Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232/40 % bRhad gujarAta pUjayazrIno janma nAsika (mahArASTra)mAM saM. 2004nA samajAI. jIvanamAM ArAdhanAnuM amRta maLyuM. pU. A. zrI vaizAkha suda 8nA divase thayo. dIkSA dhasaI mukAme saM. 2011nA vijayajinendrasUrijI mahArAjazrInA varada haste, teozrInA ziSya vaizAkha suda 7nA divase thaI. saM. 2042nA mAgazara suda ranA tarIke, vIravADA gAme saM. 2012nA caitra suda 4ne zanivAranA divase amadAvAda mukAme gaNipada, saM. 2044nA caitra vada 4nA divase pravrajayA aMgIkAra karI. rANakapura-sAdaDImAM pU. A.zrI divase muMbaI-bhulezvara-lAlabAgamAM paMnyAsapada pU. A. zrI vijayanItisUrIzvarajI mahArAjanA paTTadhara pU. A. zrI vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA varada haste thayela. jayAre vijayaharSasUrIzvarajI mahArAjanI AjJAthI pU. upAdhyAya zrI AcAryapada surata-gopIpurAmAM saM. 2047nA dvitIya vaizAkha suda kailAsasAgarajI mahArAjanA varada haste, saM. 2012nA vaizAkha suda danA teozrInI AjJA ane maMgala AzIrvAdapUrvaka potAnA pitA- bIjane zanivAre vaDI dIkSA thaI. je jagyAe pUjayazrInI dIkSA thaI gurudeva pU. A. zrI vijayajayakuMjarasUrIzvarajI ma.nA varada haste te jagyAe saMnyAsI mohana bAvAe dhUNI dhakhAvI yogasAdhanA karI thayela. jainazAsananA javAbadArIbharyA tRtIyapade birAjamAna pU. hatI ane tyAM ja samAdhi lIdhI hatI. A. zrI vijayamuktiprabhasUrIzvarajI mahArAja Aje aneka rIte pUjayazrIe mAravADa jaMkazanamAM 'jinendra vihAra' nAme jainasaMghane potAnI AgavI zaktino paricaya ApI rahyA che. jinamaMdira, upAzraya, bhojanazALA Adi vaDe susajja ane samRddha teozrInA ziSya parivAramAM muni zrI zreyAMsaprabhavijayajI, muni saMsthAnA saMsthApaka banIne potAnI yazakalagI sarvocca banAvI. zrI puNyaprabhavijayajI, bAlamuni zrI hitarakSitavijayajI, muni uparAMta saMsthApaka Abu taLeTI tIrtha tathA sudharmAsvAmInI zrI dharmarakSitavijayajI tathA praziSya parivAramAM muni zrI dharmadarzana- vidyApIThanA utkarSanuM ane zrI jinendra padmasUri-vihAra, zrI vijayajI, muni zrI yogadarzanavijayajI, muni zrI samyagadarzana padmAvatI pArzvanAtha jinamaMdira, mAnapura sarkala zrI nAkoDA vijayajI, muni zrI puNyarakSitavijayajI, muni zrI kaivalyadarzana- pArzvanAtha ane nAkoDA bhairavadeva nakzIyukta be zikharabaMdhI vijayajI Adi zramaNo aneka rIte taiyAra thaI rahyA che. evA samartha maMdironuM nirmANakArya cAlu che. uparAMta mAnapura Abu roDa para sUrivarane zatazaH vaMdanA ! (padmAvatI nagarI)nAM kAryo cAlI rahyAM che. jemAM 27 derIonuM saujanya: saMghavI IndumatIbena bhabutamala suratamalanA zreyArthe samavasaraNa jinamaMdira, upAzraya, bhojanazALA, vyAkhyAna hola saMghavI parivAra kolhApura taraphathI AdinuM kArya cAle che. samavasaraNa AkAranuM A maMdira bhAratavarSamAM prathama ja che. uparAMta zrI jinendrasUri - padmasUri agaNita jinAlayomAM nirmANamAM preraka ane jJAnamaMdira phAlanAmAM banAvela che. mArgadarzaka, golavADa kesarI' AjasudhImAM 251 jinamaMdironI pratiSThAo, Azare pU. A. zrI vijayapadhrasUrijI mahArAja 150 jinamaMdirono jIrNoddhAra mukhya che. jemAM hAlanA, khuDAlA, jJAnadhyAna ane vinayavivekano saMgama eTale pU. A. zrI zivagaMja, porabaMdara, koTa sumera, jojAvara, khImADA, nAraDola, vijayapadhdhasUrIzvarajI mahArAja. vItarAga prabhunA zAsananA nAraDolAI, muMDArA, dhANerA, nitoDA, kherALu, bAmaNavADAjI anAdi-anaMta siddhAMtonI zuddha prarUpaNAmAM tejasvI ane chApI, moTA pozInA, bharUDI, zura, lAjatIrtha gujarAtamAM TIMbA saguNonA dhAraka pU. AcAryazrI zAsananA sAcA zaNagAra banIne (tAraMgA taLeTImAM) Adino samAveza thAya che. pUjayazrInI jainadharmanI vijayapatAkA laherAvI rahyA che. rAjasthAnanA sirohI nizrAmAM nAnAmoTA saMgho, upadhAno, udyApano, dIkSA mahotsavo jillAnA zrI bAmaNavADAjI tIrtha pAse vIravADA gAme saM. thayAM che. mAravADanI bhUminA 400 varSanA itihAsamAM gata saM. 1988nA zrAvaNa vada 13nA zubha dine zrI vatA solaMkI gotramAM, 2045mAM gacchAdhipati pU. A. bhagavaMtazrI subodhasUrIzvarajI visA poravADa jJAtimAM, zeTha haMsarAjajInAM dharmazIla dharmapatnI mahArAjanA praziSya zrI tapakIrtisAgarajI mahArAje 108 lakSmIbAInI ratnakukSIe temano janma thayo. vyAvahArika zikSaNa upavAsanI ugra tapasyA teozrInI nizrAmAM Abu roDa, mAnapurA bAmaNavADAjI mahAvIra jaina gurukuLamAM ane muMbaI vyApArI zrI padmAvatI nagarImAM karI che. saumya svabhAva ane saraLa hAIskUlamAM lIdhuM. ATha dhoraNa sudhIno abhyAsa karyo. sAthosAtha vyaktitvane lIdhe pUjayazrInA varada haste aneka bhavyAtmAo dhArmika abhyAsa ane saMskRta-prAkRta bhASAnuM jJAna meLavyuM, saMyamajIvananA paMthe saMcaryA che. jemAM zrI haribhadravijayajI, zrI jayotiSa ane zilpakaLA tema ja pratiSThA-aMjanazalAkAdinAM prakAzacaMdravijayajI, zrI prativijayajI, paM. zrI IndrarakSitamuhUrto jovAmAM vizeSa sUjha meLavI. zrI bAmaNavADA tIrthanA vijayajI gaNi, zrI jayapravijayajI Adi mukhya che. teozrIe cAturmAsa daramiyAna 23 varSanI bharayuvAna vaye saMsAranI asAratA pratiSThAo tathA mahApUjanomAM pravINatA meLavI che. zrI RSimaMDala Jain Education Intemational Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232/41 pratibhA darzana mahApUjananI prata, umedamALA svAdhyAya, upadhAnavidhi Adi pustako pragaTa karyA che. ( hAla, saMskRta vyAkaraNa, hemalaghu kaumudi, ahita abhiSeka mahApUjana, maNibhadra mahApUjana, zAMtijinapUjana AdinuM kArya prakAzita thaI gayuM che. pUjyazrIne nAraDolAI saMghe "goDavADa kesarI'nI padavI ApI che. pUjayazrIne sevADImAM saM. 2032nA mAgazara suda 7nA divase zrI vallabhasUri samudAyanA pU. A. zrI. pUrNAnaMdasUrijI ma. sA. nA varada haste gaNi paMnyAsanI padavI varakANA tIrthamAM 2032nA caitra sudI - 5nA roja upAdhyAyapada ane vaizAkha vada 3nA roja AcAryapadathI alaMkRta karavAmAM AvyA. Aje pUjyazrInA mArgadarzana nIce Azare pacIzeka jinamaMdironAM nirmANa cAlI rahyAM che. pUjyazrI nIcenI saMsthAonA saMsthApaka che - (1) zrI Abu taLeTI tIrtha-zrI sudharmAsvAmI vidyApITha, padmAvatI nagarI, mAnapura, Abu roDa, nezanala hAI ve, 307026 (rAjasthAna), (2) zrI padmAvatI-pArzvanAtha jaina tIrtha padmAvatInagarI, sUrijinendra-padmavihAra, zrI nAkoDA pArzvanAtha bhairavadeva jainatIrtha mAnapura, Abu roDa, nezanala hAI - ve 307826 (rAja.) (3) zrI jinendra vihAranAM prAgaNamAM zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jainatIrtha, mu-po-sTezana, mAravADa jaMkazana ji. pAlI. (rAja.) (4) zrI jinendra-padrasUri jJAnamaMdira, zrI sarvodaya pArzvanAtha jainamaMdira, jaina bhojanazALA pAse, mu. po. sTe : phAlanA. (ji. pAlI) (rAjasthAna). (5) zrI goDI pArzvanAtha jaina lAjatIrtha, mu. zivagaDha. po. kojarA, ji. sirohI, sTezana : sirohI roDa (rAjasthAna) (6) zrI pUjaya dhArmika TrasTa, mu. po. dhanArI, sTezana : sarpagaMja (ji. sirohI) (rAjasthAna). pUjyazrI dvArA saMpAdita graMtho : (1) zrI RSimaMDala mahApUjana, (2) zrI ahaMdu jina abhiSeka pUjana, (3) zrI padmAvatI-pArzvanAtha mahApUjana, (4) zrI haimalaghukaumudI (vyAkaraNa), (5) zrI zAMti jinazAstra pUjana, (6) zrI zilparahasya (zilpazAstra viSayaka), (7) zrI upadhAnatapa smaraNikA, (8) zrI sulocanA-azokA jinaguNamAlA, (9) umedavALA svAdhyAya Adi, Ama pUjayazrI vijayapadhasUrIzvarajI mahArAjanA varada haste anekavidha mahAna, advitIya ane amara zAsanaprabhAvanA thaI che. evA e prabhAvaka sUrivarane koTi koTi vaMdana ! saujanya : bIvADA (rAjasthAna) nivAsI zrI ghevaracaMdajI pratApamalajI DAgAnA suputro amaracaMda, gautamacaMda, mahAvIracaMda, supautro siddhArtha piyUSa, rAjendravihAra dAdAvADI pAlItANA (siddhagarinI chatrachAyAmAM pU. A. zrI pArijI ma. sA. paMnyAsazrI IndrajitavijayajI ma, zrI rAjavijayajI ma., zrI jayaprabhavijayajI ma. sAdhvIzrI muktipriyAzrIjI mahArAja AdinI nizrAmAM 6. kaccha-vAgaDa samudAyanA netatvane saphaLa ane ujjavaLa batAvatAra, kaccha ane banAsakAMThAdi pradezomAM abhUtapUrva zAsata prabhAvatA pravartAvatAra, vAtsalyamUrti, karuNAmUrti pU. A. zrI vijayakalApUrNasUrijI ma. parama upakArI tIrthaMkara bhagavAne paLamAtra jeTalo ya pramAda na karavAnI ApelI divyavANI ane cetavaNI, dareka AtmasAdhakane tema ja vyAvahArika sAdhanAne mATe puruSArtha karatA pratyeka mAnavIne mATe paNa, bhISaNa saMsAranAM aneka bhayasthAnothI bacavA mATeno mUMgo sAda karatI dIvAdAMDInI garaja sAre che ane e samagra saMsAranA jIvone mATe mahAna upakAraka banI rahe evI che. ane eTale ja cittazuddhi ane AtmadarzananA AdhyAtmika dhyeyane varelA AThe pahora, covIse kalAka, sAITha ghaDI mokSalakSI dharmapuruSArtha karatA parama pUjya AcAryadeva zrI vijaya kalApUrNasUrIzvarajI mahArAja devAdhideva zrI tIrthaMkara bhagavaMtanI A divya ane pavitra vANImAMthI maLatI cetavaNInI ane sadA jAgrata rahevAnI prApta thatI amRta samI upadezavANInI leza paNa upekSA kevI rIte karI zake ? pUjayazrInA thoDA paNa paricayamAM AvanArI sahRdaya vyaktine ema lAgyA vinA na rahe ke, potAne maLelA AyuSyane parama kRpALu paramAtmAnI amUlya thApaNa mAnIne enI paLepaLano upayoga AtmaciMtana, paramAtmaciMtana ane vizvanA jIvamAtranA kalyANanA ciMtanamAM thAya e mATe teo sadA prayatnazIla rahe che. ane bahUmUlI thApaNanA ekAda aMzanI paNa paranI niMdA-kUthalImAM, kASAyika malIna bhAvonA sevanamAM ke bhogavilAsanI pApavAsanAne protsAhana ApavAmAM durupayoga na thaI jAya enI satata jAgRti rAkhe che. pUjaya AcAryadevazrInA rojabarojanA saMyamI jIvananuM ane dharmakAryanuM avalokana karanAra harakoI vyaktine emanI saMyamasAdhanAne vizeSa mUlyavAna ane zobhAyamAna banAvanAra bahumUlAM ratnasamI traNa vizeSatAo Jain Education Intemational Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23242 sahajapaNe ja samajAyA vagara rahetI nathI. A traNa vizeSatAo eTale bALakanA jevI nirdoSatA, dhyAnayoga taraphanI UMDI prIti ane samarpita bhAvathI zobhatI paramAtmabhakti. teozrI darzana, jJAna ane cAritrarUpI ratnatrayInI ArAdhanA tarapha to gRhasthajIvana daramiyAna ja vaLyA hatA ane * dIkSA lIdhA pachI to e ArAdhanA-upAsanA khUba ja aMtarasparzI, marmasparzI ane vyApaka banI hatI. taduparAMta pUjayazrInuM saMyamIjIvana mukuTamaNi samAna bIjA traNa guNathI paNa samRddha baneluM che. te che bAhya-atyaMta2 tapa taraphano AdarabhAva, satyamArgane samajavA ane svIkAravA mATe zAstrAdhyayanano niSThAbharyo puruSArtha ane badhA ya jIvo para apAra karuNA varasAvato Atmaupamya bhAva. * vaLI, pUjyazrI vANIno paNa saMyama pALatA hoya tema bahu ochuM bole che. paraMtu teozrInI alpa paNa amRta-zI vANIno evo prabhAva paDe che ke sau koI emano paDyo bola jhIlavA tatpara hoya che. ane emAM dhandhAtA anubhave che ke A rIte traNa prakAranI ratnatrayIthI eTale ke guNaniSadhI alaMkRta pU. A. zrI vijayakalApUrNasUrijI mahArAjanI saMyamasAdhanA khUba khUba svaccha, vimala, prabhAvaka, upakArI ane kalyANakArI banI che. teozrInA AvA divya jIvananI thoDIka mAhitI meLavIe. rAjasthAnamAM dharmatIrtha jevo mahimA dharAvatuM phelodI nagara teozrInI janmabhUmi. pitAnuM nAma pabudAna, mAtAnuM nAma khamAbahena. saM. 1981nA vaizAkha suda bIjanA dIvase emano janma thayo. nAma rAkhyuM akSayarAjajI. jANe AtmAnA akSaya sukha mATe A nAma hoya evo ujjavaLa saMketa emAM samAyo hato ! akSayarAja gharasaMsAramAM rahyA hatA ane sAmAnyajananI jema lagna paNa karyAM hatAM. eTale kuTuMbane nibhAvavAnI javAbadA2ImAM emane potAnA pitAjIne sahakAra paNa Apavo paDayo haze. paraMtu emanA jIvananI badalAyelI kAryadizA parathI kaMIka evuM tAraNa nIkaLI zake ke, emano jIva moha-mAyA-mamatAmAM rAcanAro ke vaibhava vilAsa, sukhopabhoga ke samRddhimAM khUMpI janAro nahiM hoyaH paNa emanA hRdayane to tapa-tyAga-vairAgyano mArga ja pasaMda haze. ane tethI ja emanuM aMtara saMyamanI sAdhanA pratyenA raMgathI raMgAyeluM haze. ane tethI ja saMsAramAM rahyA chatAM paNa alima jevuM jaLakamaLavat jIvana jIvatA haze. AvA uttama jIvane saMsAranI asAratAno khyAla jarA sarakhA saMtasamAgamathI, dharmanI vANInA zravaNathI ke dharmanA adhyayanathI ke saMsArIone veThavA paDatAM duHkhonAM darzanathI paNa AvI jatAM vAra lAgatI nathI. ayarAjanA jIvanamAM paNa kaMIka evuM ja banyuM. sadgurunA samAgamano yoga kaMIka evuM kAmaNa karI gayo ke jethI saMsArathI aLagA thavAnI icchA dharAvatuM mana e mATe ati utsuktA anubhavI rahyuM. ane eka divasa emanI A bRhad gujarAta utsuktA saphaLa thaI. akSayarAjano saMsArI jIva tyAganA mArge vairAgyane vibhUSita karatAM dhavala vastrothI zobhI UThato. paNa AvuM ucca koTinuM Atmahita sAdhavAmAM teozrIe kevaLa potAnA ja kalyANathI saMtoSa na mAnatAM zAMta, hitakArI ane vivekabharI samajutIthI kAma laIne potAnA pUrA parivArane - dharmapatnI tathA baMne bALakumAra putrone sAthe laI tyAgamArgano svIkAra karyo. eTale A rIte. potAnA AkhA parivArane bhavasAgarane tarI javAnA divya vahANa samA bhagavAna tIrthaMkara prarUpita dharmanA caraze, AnaMda ane ullAsapUrvaka samarpita karI dIdho. A ghaTanA banI te prasaMge yogAnuyoga paNa kevo AvakAradAyaka banyo ! saMyamanA mArganA puNyapravAsI banelA akSayarAjAnuM gurupada, mULa emanA vatananA ja eka sapUta sApuMgava tema ja vAgaDayohAraka AcArya zrI vijayaka sUrIzvarajI mahArAjanA AtmalakSI ziSyaratna pU. munirAja zrI kaMcanavijayajI mahArAje prApta karyuM. zrI. akSayarAjajIna dIkSAmahotsava emanA vatana choDI zaheramAM dhAmadhUmathI saM. 2012nA vaizAkha suda 10nA, paramAtmA zrI mahAvIraprabhunA kevaLajJAna kalyANakanA parva dine ujavAyo hato. teozrInuM nAma munizrI kalApUrNavijayajI rAkhavAmAM AvyuM. jANe ke AtmasAdhanAnI kaLAne paripUrNa rUpe prApta karanArA parama dharmapuruSArthamAM saMlagna rahevAno ja emano bhAgyayoga na hoya ! ane e nUtana munirAja zrI kalApUrNavijayajI mahArAjanAM pagale pagale tyAgamArge prayANa karatA be suputronAM nAma muni zrI kalAprabhavijaya ane muni zrI kalpataruvijayajI rAkhavAmAM AvyAM. hAla pU. A. zrI kalAprabhasUri tathA pU. paM. zrI kalpatarUvijayajI ma. A baMne teoe potAnA pitA-gurunI bhaktisabhara sevA ane jJAnacAritranI niSThAbharI ArAdhanA dvArA potAnI saMcayAtrAmAM AgaLa vadhI rahyA che. pUjya zrI kalApUrNavijayajI munivara mATe to A avasara bhUkhyAne bhAvatAM bhojana maLI jAya evo hato. eTale emAM leza paNa kSati AvavA na pAme ke eka kSaNa jeTalo samaya paNa AtmatattvanA ahitakAra ari samAna ALasamAM eLe na javA pAme e rIte teo satata apramattabhAve potAnA saMyamI jIvanana ujjavaLa banAvavA mana-vacana-kAyAnI ekAgratAthI kAryarata banI gayA. A kAryamAM zAstrAbhyAsa, nAnI moTI tapasyAo ane ziSyone adhyApana karAvavA jevI pravRtti uparAMta dhyAnayoga ane IzvarapraNidhAnano paNa samAveza thAya che. emanI dhyAnayoga mATenI pravRtti jotAM ema ja lAge ke jainasAdhanAmAMthI ThIka ThIka pramANamAM vIsarAI gayelA dhyAnanA mArgane punaH cAlu karavA teozrI jAta anubhava ane svayaMprayoga dvArA, bahu ja AvakArapAtra prayatno karI Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 232/43 rahyA che. jyAre teozrI tIrthaMkara paramAtmAnI pratimA sAme zakAya evI ane ghaNAne to sAva ja azakya lAge evI e sAdhanA IzvarapraNidhAnamAM UtarI jAya che, tyAre to ArAma, AhAra ane che. chatAM dohyalI A sAdhanAne sAva sahelI banAvIne, gurune sthaLakALanA bhedane vIsarI gayA hoya evuM bhavya ane preraka dazya potAne haiye vasAvIne gurunA haiyAmAM vasI javA sudhInI siddhi jovA maLe che ! AhAra levAnI vRtti upara tathA svAda upara meLavI janArA koI sAdhakanI smRti thAya to bIjI ja paLe pU. paM. pUjayazrIe herata pamADe evo kAbU meLavyo che. AthI teozrInI zrI hemabhUSaNavijayajI gaNivara acUka yAda AvI gayA vinA na zramaNadharmanI sAdhanA vagere caritArtha ane prabhAvazAlI banI che ja rahe ! chellAM 15 varSa, 1 mahino ane 20 divasa sUdhI pUjya ema kahevuM joIe. gacchAdhipati AcAryadeva zrImad vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI A saMtapuruSane saM. 2025nA mahA sudi 13nA roja mahArAjAnI kAyA AsapAsa pratichAyA banIne rahevuM ane phalodI zaheramAM mahAmahotsavapurvaka paMnyAsapadathI vibhUSita potAnI tamAma tAkAtane rAmacaraNe samarpita karI cUkeluM eka virala karavAmAM AvyA. ane saM. 2029nA mAgazara sudi 3nA divase vyaktitva eTale ja pU. paM. zrI hemabhUSaNavijayajI gaNivara ! kacchanA suprasiddha prAcIna tIrtha bhadrezvaranI puNyabhUmimAM AcAryapade zaktio maLavI sahelI che, eno sadupayoga paNa hajI ArUDha karavAmAM AvyA. A prasaMge Ayojita jainasaMghano vizALa sahelo che, paNa anekavidha zaktio vikAsa sAdhI zake ema hovA meLo ane e mahotsava sadA mATe yAdagAra banI gayApote chatAM enI khIlavaTanI khevanAne khatama karI daIne gurunI sevAmAM AcArya na hatA tyAre paNa zrI saMghanI dharmabhAvanAne TakAvI rAtadivasa samarpita thaI javuM e to khUba ja kaThina che. A saMdarbhamAM rAkhavAnI ane vadhAravAnI javAbadArImAM A munivara kyAreya pU. paMnyAsajI mahArAjane mUlavavA jaIe to teozrIe je karyuM che pAchA na paDyA hatA. eTale AcArya banIne saMghanAyaka tarIkenA te khAMDAnA khela khelavA jevuM che. pATane gajAvI zakAya evI mahAna javAbadArIvALA pade pratiSThita thayA pachI to emanI A pravacanapaTutA, bhaktamaMDaLa UbhuM thaI zake evI puNyAI, jarA paNa pravRttimAM anekagaNo vadhAro thavA pAmyo che. vAgaDa samudAyanA vaza banyA vinA pU. gacchAdhipatinI sevAmAM ja badhuM nyocchAvara Azare 450 sAdhu-sAdhvIjIonA zirachatra tarIke rahIne karI cUkelA pUjayazrI chellA paMdareka varSathI gurukAyAnI chAyA banIne teozrIe sarvanI saMyamayAtrA sArI rIte AgaLa vadhArI. ja jIvana jIvyA che. meLavavA jevo emano paricaya : vatana vApI. pUjyazrInA zubha haste ghaNA puNyAtmAonI dIkSAo thaI che. pitAnuM nAma chaganalAla umedacaMda, mAtAnuM nAma maNibahena. janma pUjayazrInA nikaTavartI zramaNa samudAyamAM pUjayazrInI preraka nizrAmAM dina saM. 2003nA Aso vada AThama. nAma harInakumAra. pUrvanI aneka pratiSThAo, upadhAno ane ujamaNAM thayAM che, tema ja charI koI sAdhanAnA yoge harInakumArane sAdhusahavAsa zaizavathI ja pALatA nAnA moTA saMkhyAbaMdha saMgho nIkaLyA che. teozrIe | gamato. gharanA saMskAra ghaNA ja uttama. vaLI mAtApitA paNa sAcA mALavA, rAjasthAna, saurASTra ane gujarAtanI dharmabhAvanAnI zrAvaka hovAthI e saMskAra vadhatA rahyA. sAta dhoraNanA zikSaNa bAda abhivRddhi karavA dUra dUra sudhI vihAra ane comAsAM karavA chatAM mAtApitAne lAgyuM ke, harInanA saMskAro evA che ke tene suyogya kaccha, ane khAsa karIne vAgaDa pradezanA zrIsaMghonI jarAye upekSA na ghaDatara maLe to jainazAsanane dIpAvanAro sAdhu thaI zake. A vakhate thAya enI satata ciMtA ane kALajI rAkhI che, pUjayazrIno pU. A. zrI vijayahIrasUrIzvarajI mahArAja (te vakhate svargavAsa rAjasthAnanA kezavaNA mukAme mahAsuda-4 tathA aMtima paMnyAsazrI)nA paricayathI chaganabhAI savizeSa dharmAbhimukha banyA samAdhi sthaLa : zaMkhezvara mahAtIrthamAM mahAsudI-6 . hatA. tethI harInanAM haiyAmAM rahelI sAdhutvanA svIkAranI bhAvanAne pa. pU. A. zrI kalAprabhasUrijI ma. tathA pU. gaNivarya zrI vikasita banAvavA temaNe potAnAthI banato badho ja puruSArtha karyo. pUrNacaMdravijayajI ma.nI preraNAthI valasADa samasta jaina saMgha vI. pI. roDa, siddhAMtamahodadhi pU. A. zrI vijayapremasUrIzvarajI valasADanA saujanyathI mahArAja, kavikulakirITa pU. A. zrI vijayalabdhisUrIzvarajI ananya gurukRpApAtra vidvAna mahArAja, vyAkhyAnavAcaspati pU. A. zrI vijayarAmacaMdra sUrIzvarajI mahArAja tathA pU. muni zrI rohitavijayajI mahArAja pU. A. zrI hemabhUSaNasUrijI mahArAja Adino paricaya vadhato gayo, ema harInakumAranI saMyamabhAvanA - A yugamAM gurune samarpita thaIne rahevuM, gurune potAnA puSTa banatI gaI. emAM 10 ane 11 varSanI vaye pU. paM. zrI haiyAmAM vasAvavA, uparAMta gurunA haiyAmAM sthAna meLavavuM ane rohitavijayajI gaNivaranI nizrAmAM kramazaH rAjakoTa ane gunA vyaktitvamAM potAnAM sarvasvane ogALI nAMkhavuM e kAMI rAdhanapuramAM cAturmAsa rahIne harInakumAre saMyamajIvananI tAlIma saheluM nathI: loDhAnA caNA cAvavA karatAMya vadhu kaThina gaNAvI levAno zubhAraMbha karyo ane e bhAvanA uttarottara vadhu dRDha thatI Jain Education Intemational tior Intermational Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23244 gaI. emAM vaLI saM. 2015nA mAgazara mahine pU. A. zrI vijayajItamRgAMkasUrIzvarajI mahArAjano puNyaparicaya evI zubha ghaDIe thayo ke, savA varSa emanI nizrAmAM gALIne saMyama svIkAravA mATe badhI rIte sajja banI gayA ane saM. 2016nA vaizAkha suda 12 nA maMgala divase mAtra sADAbAra varSanI vaye harInakumAra pU. paM. zrI mRgAMkavijayajI gaNivaranA ziSyaratna zrI hemabhUSaNavijayajI mahArAja tarIke jAhera thayA. vApInA AMgaNe puruSanI ane temAMye bALakanI A prathama dIkSA hovAthI jainajainetaroe apUrva utsAha sAthe e dIkSA prasaMga UjavI jANyo. pU. paM: zrI mRgAMkavijayajI gaNivaranA jIvanamAM bhImakAMta guNa evo suMdara vikaselo hato ke, jenA prabhAve pU. zrI hemabhUSaNavijayajI mahArAjanuM suMdaramAM suMdara cAritraghaDatara thavA pAmyuM. 10 thI ya vadhu rojanI gAthAo, 1000 gAthAthI ya vadhu svAdhyAya Adi vizeSatAo sAthe prAraMbhAyelI e jJAnayAtrA dhIme dhIme AgaLa vadhI rahI. thoDAM ja varSomAM pU. munizrIe sAdhuvidhi, 4 prakaraNa, 3 bhASya, 6 karmagraMtha, busaMgrahINi, dazavaikAlika, vItarAga stotra, tattvArtha, yogazAstra, jJAnasAra, hAribhadrIya aSTaka, zAMtasudhA2sa, uttarAdhyayana, pravacana, sAroddhAra, siddhahema vyAkaraNa (cha hajArI), abhidhAna ciMtAmaNi koza Adi graMtho kaMThastha karavA uparAMta stavana-sajjhAya Adi hajAro gAthAo mukhapATha karI lIdhI. pU. gurudevazrInI nizrAmAM sAdhanA-ArAdhanA-svAdhyAya karavA dvArA munizrIne potAnI eka AgavI pratiSThA prApta thaI. hatI. gurunizrAno lAbha 16 varSa sudhI laIne munizrIe gurusevA tathA aMtima mAMdagImAM niryAmaNA Adino apUrva lAbha lIdho. pUjya gurudevanA samAdhipUrNa svargavAsa bAda teozrI pUjya gacchAdhipati AcAryadeva zrImad vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjane potAnA saMyamajIvananA kSemakuzaLa mATe zirodhArya gaNIne saMyamasAdhanAmAM AgaLa vadhavA mAMDyA ane thoDA ja samayamAM pUjya gacchAdhipatinI sevAmAM evI rIte samarpita banI gayA ke pUjyazrInA zire rahelI anekavidha javAbadArIo vahana karavAmAM temane saphaLatA maLI. pUjyazrIno patravyavahAra Adi anekavidha javAbadArIo vahana karavAmAM munizrI gacchAdhipatizrIne evI rIte samarpita thaI gayA ke, pUjya gacchAdhipatizrInI kAyAnI chAyA banIne 15-15 varSa sudhI viharavAnuM bhAgya emane sAMpaDyuM. saM. 2032 sudhI gurunizrA meLavIne apUrva gurukRpA pAmanArA pU. munizrI saM. 2032thI pU. gacchAdhipatinI sevAmAM upasthita thayA. tyArabAda dhIme dhIme nAnI-moTI javAbadArIo vahana karIne vadhu ne vadhu gurukRpA pAmavA bhAgyazALI banyA. Jain Education Intemational bRhad gujarAta 'jinavANI' pAkSika mATe pravacano taiyAra karavAnI javAbadArIthI prAraMbhAyelI e sevAsaritA dhIme dhIme eTalI gheghura banIne vahevA lAgI ke, jenAthI thayelA upakAranA lekhAM ja na lagAvI zakAya. pravacanonuM avataraNa, patravyavahAra, nAnA moTA praznonI carcAvicAraNAmAM pU. gacchAdhipatinA varada haste pAlItANAmAM gaNipadArUDha banyA hatA ane saM. 2047nA dvitIya vaizAkha suda 10nA divase amadAvAdamAM paMnyAsapade pratiSThita karAyA. sadaiva prasannatA, gaMbhIratA, saraLatA, pratiSThA nAmanAnI kAmanAthI parArmukhatA Adi virala guNo dharAvatA pUjyazrInA laghubaMdhu paNa pUjyazrInA ziSya tarIke pU. zrI divyabhUSaNavijayajI mahArAja nAme prasiddha che. padaprAptinI kAmanAthI dUra rahenArA ane chatAM gurvajJAne zirodhArya gaNIne paMnyAsapada sudhI pahoMcelA pU. paM. zrI hemabhUSaNavijayajI gaNivarane vardhamAnataponidhi pU. A. bha. zrImad vijayarAjatilakasUrIzvarajI mahArAja tathA suvizAla gacchanAyaka pU. A. bha. zrImad vijaya mahodayasUrIzvarajI mahArAjanA varada haste vApI pAse bagavADA mukAme AcAryapada para sthApita karavAmAM AvyA. sva. pU. zrI vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA samayathI patravyavahAra Adi aneka javAbadArIone suyogya rIte vahana karanArA teozrI Aje svargavAsa bAda teozrInI icchA | AjJAnusAra samagra gacchanuM suMdara saMcAlana kArya karI gacchanI apUrva sevA bajAvI rahyA che. pUjyazrI gaccha saMcAlanamAM saMpUrNa saphaLatA prApta kare evI manobhAvanA sAthe pUjyazrIne bhAvabhInI vaMdanA. A. saujanya : saMghavI indumatIbena bhabutamala suratamalanA zreyArthe saMghavI parivAra kolhApura taraphathI. dhIra gaMbhIra, medhAvI ciMtaka, prabhAvI pravacatakAra pU. A. zrI pradhumnasUrijI mahArAja pU. A. zrI pradyumnasUrijI mahArAja potAnA vaDIla baMdhu vyAkaraNAcArya pU. A. zrI hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna che. teozrInuM mULa vatana jaMbUsara pAsenuM aNakhI gAma. pitAzrI hIrAlAla dIpacaMda zAha ane mAtuzrI prabhAvatIbahena pAsethI dharmasaMskAronuM siMcana thayuM. pUrvanA prabaLa saMskAre caudavarSanI ucharatI vaye tIvra vairAgya pUrvaka saM. 2017mAM surata zaheramAM pU. zAsanaprabhAvaka AcAryazrI vijayameruprabhasUrijI mahArAjanA varada haste mahAmahotsavapUrvaka saMyama grahaNa karyuM. tIvra kSayopazamathI nyAya, vyAkaraNa ane sAhityano maulika abhyAsa karyo. AgamagraMtho tathA pUjya upAdhyAyajI mahArAjanI kRtionuM UMDuM adhyayana karyuM. prabhAvazALI vaktRtva ane ciMtanapUrNa asarakAraka lekhanakaLAthI zrotAo ane vAcakonA hRdayamAM sthAna meLavI zakyA Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 23/5 che. pUjayazrI sAhitya rasika che. sAhityanA prAcIna-arvAcIna ja sahaja AtmIyatA, kaho ke, AtmasamarpaNa jainazAsana pratye pravAhothI paricita che: sAmayikomAM abhyAsalekhonA prakAzana dvArA dharAve che. e to jayAre vyAkhyAnanA prAraMbhe pUjayazrI bole che ke, sAhityajagatamAM suprasiddha che. teozrI kAvyaracanA paNa kare che ane "ApaNA anaMta upakArI zrI arihaMta paramAtmA ane teoe maulika rasALa zailImAM, lokabhogya abhivyaktinI chaTAthI graMthomAM sthApeluM ekAMta hitakAraka zrI jinazAsana...tyAre sAMbhaLanArane ciMtana pIrase che. pU. vyAkaraNAcAryazrInA ziSya hovAne nAte pratIti thAya che ke pUjayazrInA zAsanano kevo avihaDa rAga che. teozrI vividha bhASAnA marmajJa che ane gujarAtI bhASAnA lekhana pUjayazrI dharmamArgapreraka vyAkhyAna zailIthI jabbara lokacAhanA para adbhuta prabhutva dharAve che. pUjyazrInA bAlaziSya gaNi zrI meLavI zakyA che. tarkabaddha rIte, udAharaNo sahita, suyogya zabdarAjahaMsavijayajI mahArAja paNa teozrInI vatsala nizrAmAM suMdara pasaMdagI sAthe vaktavyane rajU karavAmAM pUjayazrI pAraMgata che ema abhyAsa sAdhI rahyA che. heje atizayokti vinA kahI zakAya. pUjayazrInAM mAtA, pitA, bhAI ane bahena saMyama chellAM varSomAM teozrI prAcIna hastalikhita pratone AdhAre svIkArIne anukrame pU. muni zrI hIravijayajI mahArAja, pU. prAcIna graMthonA saMzodhana-saMpAdanamAM UMDo rasa dharAve che. pariNAme sAdhvIjI padhalatAzrIjI mahArAja, pU. A. zrI hemacaMdrasUrIzvarajI ghaNA graMtho saMzodhita karI prakAzita karAvyA che. anyone paNa A mahArAja ane pU. sAdhvIjI zrI hemalatAzrIjI mahArAja nAme sva- mA preraNA ApI protsAhita karI rahyA che. pUjayazrInA varada haste para upalara sAdhI rahyAM che. AvAM avismaraNIya mahAna zAsana-prabhAvaka kAryo thatAM rahe e ja sAhitya, prAcIna itihAsa ane paTTAvalI pUjyazrInA abhyarthanA sAthe, zAsananA A tejasvI ratnane koTi koTi vaMdanA ! rasanA viSayo che. vizALa vAMcana-mananane pariNAme teozrInAM hAlAramAM dharmajAgRti lAvatAra ane pravacanomAMthI ane vAtacItamAM paNa ciMtananA camakArA anubhavavA jIvadayAnA jyotirdhara maLe che. tethI pUjyazrI vidhvajagatamAM paNa eTalA ja priya che ane sAmAnya janasamudAyamAM paNa eTalA ja prabhAvaka che. pU. pU. munirAjazrI mahAsenavijayajI ma. upAdhyAyajI mahArAjanA saMskRta-gujarAtI graMtho teozrIne atIva hAlAranA itihAsamAM navuM sarjana karI, anekone priya che. e sarvanuM UMDuM avagAhana karyuM che. pU. upAdhyAyajInA dharmamArgamAM joDanArA mANekalAlamAMthI muni zrI mahAsenavijayajI lAtrizat tAtrizikA Adi graMtho para tathA temanA jIvana-kavana para bananArA A mahAtmAno janma moTA mAMDhA (hAlAra) mukAme pitA. teozrIe aneka saMzodhanonA AdhAre pU. upAdhyAyazrI puMjAbhAInA ghera mAtA mAMkAbenanI kukSIe saM. 1971nA besatA yazovijayajI mahArAjanI janmabhUmi mahesANA pAse kanoDA gAma varSe thayo hato. saMpUrNa baMtrIza dAMtothI yukta evA A bALakanuM hovAnuM pratipAdita karI, e sthAnane "yazobhUmi'nA nAmathI jIvana kAMIka juduM ja tarI AvatuM hatuM. saM. 1996mAM pU. paM. zrI gauravAnvita karyuM che. A prasaMganuM Ayojana jaina samAjanA bhadraMkaravijayajI mahArAjano emane bheTo thayo ane dharmanA raMge agraNIo, te vistAranA samasta gAmaloko ane seMkaDo raMgAvA lAgyA. sau prathama bharayuvAna vaye pati-patnIe caturthavrata bhAvikonI upasthitimAM bhavya rIte thayuM. pU. AcAryazrI dvArA grahaNa karyuM. pU. paMnyAsajI mahArAjanI bhakti mATe cAturmAsamAM zAsanaprabhAvanAnAM AvAM aneka kAryo cirasthAyIrUpe emanI sAthe ja rahetA ane ArAdhanA karatA. dharma samajayA pachI avismaraNIyapaNe nirmANa thatAM rahyAM che. amUka mUDI kAyamI karIne dhaMdho choDI dIdho, evo saMtoSI svabhAva - pUjaya AcAryazrImAM guNAnurAgitAno viziSTa guNa che. sva hato. pachI dharmamArge AgaLa vadhatA gayA ane potAnA jJAtijano ke para samudAyanA nAnAthI laIne moTA sudhInA koIpaNa sAdhumAM AgaLa kema vadhe te mATe sakriya prayatno karatA rahyA. vaLI, pU. nAnAmAM nAno guNa joIne prasanna thAya che ane anyone e guNa paMnyAsajI mahArAja pAse darzana-vaMdana karAvavA bhAvikone potAnA jaNAvI AnaMda pAme che. bhartuharie kahyuM che tema "paraguNakathanaiH kharce sAthe laI jatA. ekavAra pUjayazrInI nizrAmAM mAMDavagaDha svAguNAnuM khyApayantaH' e pUjayazrInA caritrane barAbara lAgu paDe tIrthano saMgha nIkaLyo, temAM pote joDAyA ane yAtrikonuM sonAnI che. A vinaya-vivekazIla vyaktitvane lIdhe teozrI haMmezA gAnIthI saMghapUjana karI lhAvo lIdho. pATaNamAM jayAre pUjyazrInI prasannacitta lAge che, milanasAra lAge che, AtmIya lAge che. evA nizrAmAM sahakuTuMba cAturmAsanI ArAdhanA karatA hatA, tyAre virala guNothI vibhuSita pUjyazrI sva ke para samudAyanA sAdhu sAthe pATaNamAM rahetA sarva caturthavratadhArI bhAvikone sonAnI gInInI AtmIyatAthI varte che. e sahaja AtmayatA joIne koIne paNa ema prabhAvanA karI hatI. Ama, sAdharmika bhakti mATe temane anahada na thAya ke teozrI bhinna samudAyanA sAdhu sAthe vAta kare che ! evI prema hato. evI ja rIte, du:khI jIvo pratye temanI karuNA tIvra Jain Education Intemational Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232/46 je bRhad gujarAta hatI. eka vAra temanA gAmanI bAjunA gAmanA lokone varasAdane karavAmAM AvyA. prabhAvaka gurudevanA 13 varSanA satata sAnnidhya lIdhe temanA gAma AvI javuM paDyuM, tyAre traNa divasa sudhI lokone yuvAmuninI tejasvI pratibhAne vadhu ne vadhu udyota karI ane e jamADyAM ane temanAM Dhorone paNa sAcavyAM. yogyatAnA kAraNe teozrI gurudevanA vizeSa prItipAtra banyA. saMsAracakranA AvA cakarAvAmAM AgaLa vadhatAM temane tyAM teozrInuM bAhya ane atyaMta vyaktitva atyaMta AkarSaka pUrvabhavanA saMskArothI susaMskRta evA bALakano janma thayo. dharma ane preraka che. ghauMvarNo vAna, Adamakada kAyA, unnata lalATa, , mATe taiyAra thAya evI dekharekhathI UcharelA A ekanA eka vizALa vakSasthaLa, madhura smita, tejasvI pradIpta netra, kALA gheghUra bALakane 13 varSanI uMmare dIkSA apAvI muni zrI vajasenavijayajI vALa, bharAvadAra dADhI, Adi pUjayazrInA dhIra-gaMbhIra pratApI nAme cAritradhara banAvyA. pote paNa 42 varSanI prauDha vaye, potAnA vyaktitvanA paricAyaka che. kaThora vAtAvaraNamAM UcharyA hovAthI saMsArI laghubaMdhu ane vaDIla gurubaMdhu pU. A. zrI vijayakuMdakuMda- pUjayazrI svAbhAvika ja parizramI, sahiSNu ane sAhasika che. sUrijI mahArAjanI preraNAthI saM. 2013nA vaizAkha suda 3nA jJAna, vairAgya ane saMyamanuM teja teozrInA caherA para taravare che. dIkSita thayA ane munizrI mahAsenavijayajI mahArAja nAma dhAraNa pUjaya munirAja yuvAna hovA chatAM prauDha vidvattA ane utkRSTa karyuM. teoe saMyamanI utkRSTa sAdhanA sAthe zrI namaskAra saMyamaniSThAthI zobhe che. teozrI sArA jayotiSI che. teozrImAM mahAmaMtrano evo joradAra pracAra AraMbhyo ke anekone navakAranA vaknatva, kavitva ane lekhananA bIja aMkurita thaI rahyAM che. evI karoDapati banAvI dIdhA. dAdA zaMkhezvara pArzvanAtha bhagavAnanA e utkRSTa pratibhA pUjaya gurudevanI jJAnajayotithI vikasita ane phoTAono paNa darzana mATe pracAra karyo. chelle guru AjJAthI ATha praphullita thaIne Aje samagra vAtAvaraNane surabhita karI rahI che. varSa sudhI hAlAramAM je jAgRti lAvyA, te kharekhara avarNanIya che. jJAnanA tejathI yukta "maNiprabha' yathAvAmaguNa jainazAsanane udyota hajAro bhAvikone AyaMbila, upadhAna, aTTama, ekAsaNAM vagere karavA samartha che. dIkSAkALathI prAraMbhAyelI tIvra jijJAsAvRtti sAmudAyika ArAdhanA karAvI che. te uparAMta, duSkALomAM vyAkaraNa, kAvya, nyAya, darzana ane Agamika adhyayananI sudI pAMjarApoLone jIvadayAnI jabbara sahAya, garIbone kapaDAM, yAtrA paripUrNa karIne sAhityasarjananI dizAmAM AgaLa vadhI rahI anAja, rokaDa vagerenI sahAya mATe upadeza ApIne garIbonA che. pariNAme teozrInAM pravacano Adhunika zailImAM adhyAtmika belI banyA. bhAvone gUMthIne vahe che ane AkarSaka ane rocaka rUpa dhAraNa kare che. A mahAna ArAdhaka munirAja zrI saM. 2044nA jeTha vadI pUjayazrInI kavitvazakti paNa IzvarI deNa lAge che. e 6nA divase hAlAra pradezamAM ArAdhanAdhAma - vaDAliyA siMhaNa kavitvazaktithI teozrIe bhajano, pado ane muktako lakhyAM che. gAme samAdhipUrvaka kALadharma pAmyA. 'RSidattA rAsa' ane 'malayasundarI rAsa' e kAvyakaLAno uttama e samarthamunivarane zata zata vaMdanA ! namUno che. parimArjita ane bhAvapUrNa bhASAzailImAM lakhAyelAM saujanya: zrI rAmajI meghajI zAha parivAra ghATakopara muMbaI pUjayazrInAM lakhANo maulika ane navacetanayukta che. vAstavamAM teozrI suyogya gurunA suyogya ziSya che. pUjayazrInI yogyatAM samartha sAhityakAra ane prakhara pravacanakAra jANIne temane saM. 2044 dvitIya jayeSTha suda 10nA divase pAdarA pU. upA. zrI maNiprabhasAgarajI mahArAja (rAjasthAna)mAM gaNipadathI alaMkRta karavAmAM AvyA. vi.saM. 2057mAM mAgha suda 2nA divase gaDhasivAnAmAM upAdhyAya pade pUjayazrIno janma rAjasthAnanA bADamera jillAnA arpaNa karavAmAM AvyuM. temanA ziSyamaMDalamAM muni zrI mokalasara gAmamAM lUMkaDagotrIya zrI pArasamalajIne ghera mAtA manISaprabhasAgarajI ma., munizrI mayaMkaprabha sAgarajI ma., muni rohiNIdevInI kukSIe saM. 2016nA phAgaNa suda 14ne zubha dine zrI manitaprabha sAgarajI ma., munizrI mitezaprabhasAgarA thayo. temanuM janmanAma mIThAlAla hatuM. pAlItANA mahAtIrthamAM adhyayana karI rahyA che. mAtA rohiNIdevI tathA bahena vimalAkumArI sAthe mIThAlAle paNa 14 varSanI vaye pU. A. zrI vijayakAMtisUrIzvarajI mahArAja pAse saMskRta, prAkRta, gujarAtI, mAravADI Adi ane saMyama grahaNa karyuM. te dhanya divasa tA. 23-6-1973 saM. bhASAonA jJAtA che. AjasudhImAM paMcoterathI vadhu aMjanazalAke 2030nA aSADha vada 7no hato. mAtA rohiNI devInuM nAma pratiSThAo temanA hAthe thaI, pAMsaThathI vadhu dIkSAo temanI sAdhvI zrI ratanamAlAzrIjI, bahenanuM nAma sAdhvI zrI nizrAmAM sArA thaI. aneka upadhAna prasagA, padayAtrI sudhI, vidhutrabhAzrIjI (pI. eca. DI) ane mIThAlAlanuM nAma muni zrI dIkSAo, mahotsavo pUjayazrInI nizrAmAM thayAM. pUjayazrInI e maNiprabhasAgarajI rAkhI pU. AcAryazrInA prathama ziSya ghoSita anokhI kalpanAzakti anusAra pUjayazrInA gurudeva A che Jain Education Intemational Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 232/4 jinakAMtisAgarasUrijI ma.sA.nI samAdhi bhUmi para vizvanuM eka sadgatine pAmelo teono AtmA kramazaH AgaLa vadhIne prathama addabhuta sthApatyakalAnA namUnArUpa jahAjamaMdiranA rUpamAM vaheluM zivapada pAme evI zubhabhAvanA vyakta karIe chIe. sarjana karAvyuM che. zrI kesariyAjI tIrthanA kesariyAvAsanuM nirmANa saujanya : zrI jayanagara che. mU. jainasaMgha vatIdIpaka Ara. mahetA.eca karAvI temAM gajamaMdiranuM nirmANa e temanI adabhuta kalpanAzakti 104, Adarza vihAra, jI.AI.DI.sI. muMjana roDa, vApI (valasADa) sUcave che. guru sthUlabhadrasUrijInI kRpA zakti, zAsanaprabhAvaka pUjyazrI saMgha-zAsananA yogakSemane sucAru rUpe vahana karI uttarottara zAsanaprabhAvanA prasarAvo evI abhyarthanA sAthe pU. munirAjazrI caMdrayazavijayajI mahArAja A pUjayazrIne zatazaH vaMdanA ! uttara gujarAtamAM iDara nagare pU. muni zrI caMdrayazavijayajI mahArAjano janma pitA choTAlAla ane mAtA kAMtAbenane ghera pU. munirAja zrI jayabhUSaNavijayajI ma. vi.saM. 2022 caitra suda-1nA roja thayo. saubhAgyavaMto soraTha deza. temAM moTImAraDa (dhorAjI , iDaramAM zrI labdhisamudAyanA prazAnta mUrti pU. paMnyAsazrI gAma)mAM vizAzrImALI jJAtimAM dozI somacaMda jagajIvanadAsa paghavijayajI mahArAjanA dharmabodha ane mAtApitAnA susaMskArothI tathA zrImatI kapUrabenano vasavATa. temanA trIjA putra rUpe vi. saM. sunilakumAranuM jIvana nirdoSa, sahaja ane dharmamaya hatuM. dazavarSanI 1961nA kA. zuda 5 jJAnapaMcamInA zubha dine janmelA jIvanalAla bAlyavaye akSayanidhi tapArAdhanA karatA kaMThanI madhuratA, buddhinI e ja pU. munirAja zrI jayabhUSaNavijayajI mahArAja. cAturyatA ane vANInI nikhAlasatAthI ane temanA paThanapAThananI siddhagirinI zItaLa chAyAmAM saM. 1998mAM pU. A. zrI gahanatA joIne mahAna zAsanaprabhAvaka zrI labdhivikrama paTTAlaMkAra rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanI pAvana nizrAmAM comAsuM, upadhAna 5. pU. A. zrI sthUlabhadravijayajI mahArAja sAhebanI pAse traNa tapa, mALa vakhate sajoDe caturthavratano svIkAra karIne dIkSA levA mATe varSa sudhI saMyamajIvananI tAlIma laIne soLavarSanI bAlyavaye sajja thayA. paraMtu acAnaka dharmapatnInuM samAdhimaraNa thavAthI | vikrama saMvata 2038 phAgaNa suda-3nA divase iDara nagaramAM teone rokAI javuM paDyuM. saM. 2009mAM pUjayapAdazrInuM comAsuM harSollAsapUrvaka saMyamajIvanano svIkAra karyo. gurudevanI kRpAthI kalakattA thayuM ane moTAputra ramezacaMdranI dIkSAnI bhAvanA thaI. saMyamajIvanamAM vyAkaraNa, nyAya, kAvya, tarkazAstra, zilpavAstu mAtuzrI kapurabenanA samAdhimaya svargavAsa pachI saM. 2013nA vagere AdhyAtmika graMthono abhyAsa karI tejasvI ane prabhAvaka aSADha sudI-3nA jabalapura mukAme pU. gaNivara zrI banyA. mAnatuMgavijayajI ma.sA.nA ziSya muni jayabhUSaNavijayajI ' dakSiNakesarI pUjaya gurudevazrInA puNyaprabhAva sAthe mahArAja rUpe dIkSita banyA. munirAjazrIe aneka tIrtho, jinamaMdiro, dharmasaMskAra sthaLonuM teonuM saubhAgya paNa evuM ke teonA pagale moTA putra mArgadarzana daI zilpavAstukalA, jainasaMskRti kalAthI ekavIsamI ramezacaMdra saM. 2014mAM pU. gaNivarazrI mRgAMkavijayajI mahArAja sadImAM mahAnatIrtho zrI nAkoDA avaMti 108 pArzvanAtha sAhebanA ziSyarUpe dIkSA laIne muni ratnabhUSaNavijayajI mahArAja jainatIrthadhAma, vikrama sthUlabhadra vihAra, zrI siddhAcalaNUlabhadra banyA. nAnA putra chabIladAsa pU. munizrI ratnabhUSaNavijayajI dhAma, zrI pArSalabdhidhAma vagere bheTa dharI che. mahArAjanA ziSya muni kulabhUSaNa vijayajI mahArAja banyAM. jinabhaktimAM tanmayatA, zAsanabhaktimAM magnatA jevA vRddhAvasthAmAM prAyaH sthiravAsa karavo paDe evI 83 varSanI pAkaTa guNothI vibhUSita jIvanane mahAna banAvyuM che. zrI nAkoDA-avaMti vaye pU. dAdAgurunI AjJA ane AzIrvAdathI pUrva bhAratano ugra 108 pArzvanAtha jaina tIrthadhAma vikrama sthUlabhadravihAranI vihAra karyo. saM. 2051mAM vAlakezvara - zrI supArzvanAthajaina saMghamAM aitihAsika pratiSThA vakhate dakSiNa bhAratanA jainasaMghoe pUjaya comAsAno praveza karyo. praveza dine ane caumAsI dine teoe AcAryadevane "dakSiNa bhAratanA zAsana prabhAvaka" ane pUjaya upavAsa karyA. teonI samagra sAdhanAomAM munizrI munirAjane "vAstuzilpa kalA maniSi" ane "dakSiNabhArata tIrtha kulabhUSaNavijayajI mahArAjanI akhaMDa vaiyAvacca e ajoDa sahAyaka - prabhAvaka" jevA birudathI navAjayA. paribaLa hatuM. mAnavajIvanamAM janma ane maraNa e be ApaNA pUjaya gurudevano puNya prabhAva ane ziSyamAM guruzaktithI hAthanI vAta nathI. tema chatAM paNa teonuM saubhAgya evuM ke janma bhAratavarSanA ajoDa, advitIya, zilA sthApatyathI benamUna jJAnapaMcamIe, mRtyu paryuSaNanA prathama dine banne uttama divaso. devanahallI 108 pArzvatIrthamAM pUjaya gurudevazrInI 51 divasanI jIvanabharanI uccakoTInI ArAdhanAnA prabhAve paMDitamaraNa pAmyA. sUrimaMtranI sAdhanAthI zrI vIra mANibhadrajInA divya saMketathI ane Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23248 2 pU. munizrIne vIra mANibhadrajInI divya chAyAnAM darzanathI hola upara dakSiNabhAratanA benamUna zrI siddhAcala sthUlabhadradhAmamAM mukhya maMdira, bAvana jinAlaya, gheTI bAga maMdira, varasItapa maMdira, labdhi dAdAvADInuM nirmANa pUjyazrInI akhaMDa sAdhanAnI dena che. cIkapeTha maMdironA jIrNodvAranI zarUAta pU. AcAryabhagavaMtanI preraNAthI thaI. navanirmita jinAlayamAM ekavIsamI sadInI aitihAsika zilpakaLA pUjya munirAjanA mArgadarzananI dena che. dakSiNabhAratanA devanahallI-devanagarImAM guruziSyanI sAdhanAnuM apUrva yogadAna rahyuM che. gurukRpAthI aneka zAsanasevAnI zaktino prAdurbhAva thayo che. gurudevanAM AdhyAtmika pravacanonA prabhAvathI, guru preraNAbaLathI pU. munizrInA pravacano paNa prabhAvaka rahyAM che. pU. gurudevanI preraNAthI navanirmita zrI caMdraprabhu labdhidhAma, zatruMjayatIrtha poru2, cennaI, IDara, pozInA vagerenA 9. bRhad gujarAta tIrthoddhAramAM pU. munizrInuM apUrva yogadAna rahyuM che. dakSiNa bhAratamAM pU. munirAjazrIne sau koI ''kompyuTara mAInDa"nA nAmathI oLakhe che. temanA cAritramAM rahelA ucca . guNo, kAryakuzaLatA ane jinazAsananA zAsana prabhAvaka kAryomAM temanI sAdhanA suvarNAkSare AlekhAya tevI mahAna che. saMgharSanA tANAvANA vacce paNa zAsananA jayajayakAra sAthe zAsananAM kAryone prabhAvakarUpathI Ayojita karI rahyA che. pUjya munirAjazrInI avihaDa sAdhanAnA baLathI dakSiNabhAratanA ghara gharamAM 'jainaM jayaMti zAsanam'no divyanAda gUMjato karyo che. 2. 3. 4. zrI nAmAja ritra (pAMca bhASA meM) 6. zrI naladamayaMti caritra ( pAMca bhASA meM) 6. zrI satarabhedI pUjA kathA ( pAMca bhASA meM) 7. zrI trAtrapUjAdi (17 kitAbeM, pAMca bhASA meM) 8. zrI muLavarmA caritra (saMskRta, punarAtI banca) 6. 55 kathA saMgraha ( 6 bhASA meM) Jain Education Intemational pUjya munirAja prabhudayA ane gurukRpAthI jaldI AcAryapadathI alaMkRta bane evI pUjaya gurudeva ane zAsanadeva pAse maMgalakAmanA karIe chIe. zrI cAritra phAUNDezana cerITebala TrasTa upadeza : acalagacchAdhipati ke ziSyaratna pU. munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma. sA. kAryAlaya- somacaMda bhANajI lAlakA muMvarphe patnI, posTa--gamananera-426401 (mahA.) (jona : 0287-22868) gRha maMdira yojanA pU. A. guNasAgarasUri prAkRta vidyApITha salArA prAcIna arvAcIna sAhitya 45 Agama sacitra (gujarAtI - hindI-aMgrejI bhAvArtha ke sAtha) sampAdaka - acalagaSThAdhipati AcArya zrI guNasAgara sUri jI ma. sA. 24 tIrthaMkara pUjana vidhi (24 pratra ) 40 pArzvanAtha pUjana vidhi prata ( 40 prata ) saujanya : zrI siddhAcala sthUlabhadra dhAmazAsanaprabhAvaka TrasTa - dehanavallI (dakSiNabhArata) tAmrapatra yojanA - 250 vividha prakAra ke tAmrapatra deyasara ke lie mila sakeMge nImna prakAra hai (kharIdeM) 1,000-00 480-00 800-00 10-00 600-00 100-00 42-00 100-00 2500-00 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 233 bRhad gujarAtanA keTalAMka saMtaro -Do. niraMjana rAjyaguru mAnavasamAja mAtra roTI para nabhato nathI. ene TakAvavA mATe, vikasAvavA mATe satata AdhyAtmika paribaLonI paNa AvazyaktA rahe che. jIvanamAM dharma, nIti ane sadAcAranuM sthAna ghaNuM mahattvanuM che. jIvana bhautika samRddhithI nahi teTaluM prema ane paramArtha, satya ane ahiMsA, dayA ane udAratA, anukaMpA ane karuNAnI bhAvanAothI bhavya bane che. eka jamAnAmAM jyAre samUha-mAdhyamo nahotAM tyAre mAnavInI A uddAtta bhAvanAone RSimunioe, saMto mahaMtoe ane oliyAoe sadAya jAgrata rAkhI che. saMto mahaMtoe nirmaLa jIvana jIvIne dAkhalo besADyA che, to bhaktakavioe potAnAM hRdayanI saravANIne zabdarUpa ApIne mAnavasamAjamAM vahetI mUke che. emAM A deza to sAdhusaMto ne olIyAono deza che. bhAratano koI DuMgara evo nahi hoya ke jyAM dhajA pharakatI na hoya! bhAratano koI nadIkAMTho evo nahi hoya ke jyAM ghaMTArava paDaghAto na hoya! bhAratanuM koI pAdara evuM nahi hoya ke jyAM rAtre bhajanamaMDaLI na jAmatI hoya! emAM gujarAta ane saurASTra to saMtonI bhUmi kahevAya che. nAnA moTA saMtonI yAdI karIe toya koI graMthanAM pAnAM ochAM paDe. emanA nanI pavitra vAtoe lokonAM jIvana ujALyAM cheH emanI pratibhAe ApelAM darzanathI lokonA jIvanapaMtha prakAzamaya thayA che. evA saMtonA jIvananuM satata pArAyaNa karavAthI ja ApaNI saMskRti TakI rahI che. evA keTalAka saMtono paricaya Do. niraMjana rAjyagurue ahIM karAvyo che. Aje niraMjanabhAIno paricaya gujarAtane karAvavo e sUryane cIMdhI batAvavA jevuM kAma che. Adhunika saMtanI e utkRSTa mudrA gujarAta ane gujarAta bahAra sukhyAta che. rAjakoTa jillAnA goMDala tAlukAnA saMta dAsI jIvaNanA ghoghAvadara gAme 24 954nA roja janmelA niraMjana vallabhabhAI rAjyaguru gujarAtI sAhityamAM ema. e., pI. eca. DI.nI padavI prApta karI. traNeka varSanA zaikSaNika anubhava bAda mAtra saMzodhanane ja pUro samaya ApavA kaTibaddha banyA. madhyakAlIna gujarAtI bhASA, loka sAhitya, cAraNI sAhitya ane saMta sAhityanA talAvagAhI adhyayananA phaLasvarUpe emanI pAsethI je-te kSetranA saMkhyAbaMdha lekho ane graMtho gujarAtane prApta thayA che. A yajJakArya mATe emane cAra-cAra saMzodhana phelozIpa maLI che. saurASTra yunivarsiTI, gujarAta sAhitya akAdamI, bI. ke. pArekha phAunDezana ane Do. homI bhAbhA phelozIpa prApta karIne karelAM saMzodhano-adhyayanone aneka caMdrako ane pAritoSiko prApta thayAM che. uparAMta, AkAzavANI ane dUradarzana para mAnya kalAkAra ane tajajJa tarIke temanI yazasvI sevA che. saurASTanAM gAmaDAomAM kSetrakArya karIne kaMThastha paraMparAnAM bhajano, lokagIto. lokakathAo vagerene keseTamAM kaMDArIne pUrA sADA cAraso kalAkanuM rekorDiMga karIne bhagIratha kArya karyuM che. eka saMta samuM nirmaLa ane ekAkI jIvana jIvatA Do. niraMjana rAjyaguru saMzodhaka ane lekhaka hovA sAthe manohara gAyakInA paNa acchA kasabI che. meLAvaDAo, DAyarAo ane maMDaLIomAM emano bulaMda kaMTha anero prabhAva pAtharato hoya che. ane e kahetA paNa hoya che ke, saMtonI vANInA pracAra-prasAranuM uttama mAdhyama lokaDAyarA che. vizALa janamedanI para eka vANI keTalo prabhAva pAtharI zake che e anubhava levA jevo che. zrI makaraMdabhAI dave, Do. harivallabhabhAI bhAyANI, zrI jayaMta koThArI, Do. prabhAzaMkara teraiyA jevA guruono RNasvIkAra karatA Do. rAjyagurunuM paNa gujarAta RNI che. -saMpAdaka Jain Education Intemational Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 je bRhad gujarAta pramANabhUta kahI zakAya evuM saMzodhanakArya Aja sudhI nathI thayuM. atyaMta vyApaka kAryakSetra ane kSamatA dharAvatA A viSaya aMge khUba ja ochI sAmagrI Aja sudhImAM saMzodhita thaI che. vaiSNava, zaiva, zAkata, jaina, svAmInArAyaNa, rAmAnaMdI, dazanAmI, nAthapaMthI, puSTimArgI, AryasamAjI, islAma, mahApaMthI (nijArI-bIjamArgI) mAragI, pIrANA, sUphI-oliyA, nirvANa, kevaLa, praNAmI, pAkhI, godaDiyA, tApaDiyA, kabIrapaMtha, (rAmakabIriyA-saMta kabIriyA) ravibhANapaMthI, ugApaMthI, rAmasanehI, kApaDI, gebIpaMthI, dAsAzApaMthI rUkhaDiyA ema kai keTalAya graMtha-saMpradAyonA saMta mahaMtano samAveza thAya che. emAM saMsAratyAgI-vItarAgI . saurASTra-kaccha-gujarAtanA saMta sAhitya vize, saMto, paramahaMso paNa che. to bIjI tarapha jagyAdhArI gRhasthI bhakto, kavio vize, emanI bhajanavANI vize, judI judI lokasevako paNa che. laMgoTadhArI, bhabhUtiyA, bhagavAMdhArI, saMta paraMparAo vize, judA judA dharma-paMtha-saMpradAyonAM saMnyAsIo paNa che ane saMsArI chatAM bhekhadhArI evA sAdhana, siddhAMto, upAsya-ArAdhya devI-devatAo ane saMta zabdabrahmanA upAsaka bhajaniko, saMto paNa che. brAhmaNathI sthAnako tathA lokasaMtonI jagyAo vize pramANabhUta mAMDIne bhaMgI sudhInA tamAma jAti, koma, varNa ke phAMTAnA mAhitI ekatra karavAnA AzayathI chellAM vIseka varSathI -jenA saMskAra, rUDhi, uchera, bolI, rItarivAjo, saMskRti, "sat nirvANa phAunDezana', AnaMda Azrama ghoghAvadara dvArA dharma, paMtha, upAsanA, devI-devatAo, vidhi-vidhAno ke saMzodhana kArya, ane prakAzana kArya thatuM rahyuM che, hastaprato, bAhyAcAro sAva bhinna bhinna hoya chatAM jIvanabhara jemaNe prakAzita graMtho, bAroTanA copaDA-vaMzAvaLIo ane kaMThastha adhyAtmaciMtana ane lokakalyANanuM-samasta prANI kalyANanuM paraMparAmAM sacavAyelI A sAmagrInuM ekatrIkaraNa thayA amUlya kArya bajAvyuM che evA tamAma divyAtmAonI pachI "saurASTranuM saMtasAhitya-saMtaparaMparAo, sAdhanA ane jIvana/kavana vize atyaMta ochA zabdomAM TUMkI chatAM siddhAMto' nAme graMthamAM gujarAtanA 356 jeTalA saMto pramANabhUta paricayanoMdha ahIM ApI che. -saMpAdaka mahApuruSo vizeno saMkSipta chatAM pramANabhUta Alekha prakAzita karavAmAM Avyo che temAMthI ahIM mAtra bAvana amarabAI jeTalA saMtono saMkSipta paricaya apAyo che. jijJAsAone parabanA saMta devIdAsa (i. 1725 thI 1800)nAM uparyukta graMtha joI javA vinaMtI che. ziSyA saMta kvayitrI amarabAI pIThaDiyAnA DI zAkhAnA ekaekathI caDiyAtAM sevAdhAmo - saMtasthAno machoyA AhiranAM dIkarI. sAsare jatAM rastAmAM parabanI arpanArI, gau-sevA-mAnavasevA, anadAna ane Izvara- jagyAmAM raktapittiyAonI sevA karatA saMta devIdAsane smaraNanI zIkha ApatI vividha saMta paraMparAo Aje paNa joIne aMtaramAM bhaktibhAva jAgyo ane vairAgyavRtti prabaLa . gujarAtamAM mojUda che. samagra lokajIvana para jenI gherI banatAM saMsAra tyAga karyo. emanA vize aneka camatkAro amITa chAyA patharAyelI che ane lokonA dharma tathA sAhitya nodhAyA che. anumAne I.sa. 1750-60mAM amarabAIe viSayaka vicAra, raheNI-karaNI, AcAra-vicAra ane dhArmika dIkSA lIdhI haze. temaNe bhajano paNa racyAM che. kriyAo vidhividhAno upara jeno vyApaka prabhAva Aja sudhI ANadAbAvA. TakI rahyo che evAM saMtasaMskRti ane saMtasAhitya vize, jAmanagaranI "ANadAbAvA sevA saMsthAnA Adya saMtonI jIvanapraNAlI. emanAM jIvana-darzana vize puruSa. dhorAjI gAme sonI jJAtimAM janma. bALapaNathI ja Jain Education Intemational Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 235 duHkhI-daridro para apAra kRpA-karuNA. bhukhyA dukhyA mAnavonuM kolavA bhakta duHkhe joIne vairAgya upajyo ane saMsAra tyAga karyo. harSada mAtAnA sthAnake thoDoka samaya rahyA tyAre eka mahAtmAnI dvArakAdhIzanA bhakta. vatana :coravADa. khaDiyA zAkhanI samajAvaTathI jAmanagara AvI sonI kAma zarU karyuM. emAMthI je cAraNa jJAtimAM janma. apaMga hatA. dvArakAdhIzanuM devaLa Avaka thAya te anAthonI sevAmAM vAparatA. bhIkSA mAMgIne emanA bhakti pratApe pazcimAbhimukha thayuM hatuM. evI paNa annadAna karatA. enI pravRtti joI jAmaraNamalle lokamAnyatA che. temanA vaMzajo, "kola' zAkhAnA cAraNo (rAjakALa i.sa. 1820 thI 1852) annakSetra mATe sahAya tarIke A tarIke oLakhAya che. je rAdhanapura tAlukAnA pANavI gAme rahe karelI. sadAvratanI sAthosAtha mAnava sevAnI anekavidha che. kolavA bhagatano pALiyo dvArakAmAM darzAvAya che. pravRtti temaNe zarU karelI je Aja sudhI ANadAbAvA sevA- - khImasAheba (I.sa. 1774-1801) saMsthA-vidyAlaya-cakalo-anAthAzrama rUpe vistarelI che. 108 varSanuM AyuSya bhogavI ANadAbAvAnuM avasAna thayuM hatuM ravibhANa saMpradAyanA tejasvI saMtakavi. saMpradAyanA ema noMdhAyuM che. AdyapuruSa bhANasAhebanA putra ane ziSya. mAtA bhANabAI jJAtie lohANA. janma : vArAhI (tA. sAMtalapura, ji. ( isaradAsajI/isaradAna (i.sa. 1459-1566) banAsakAThA). khImasAhebane A saMpradAyanA anuyAyIo cAraNI sAhityanA samartha tejasvI sarjaka, saMtakavi, khalaka dariyA khIma' ke "dariyApIra' tarIke paNa oLakhAve mAravADanA jodhapura tAbe bhAdaresa (ji. bADamera) gAme cAraNa che. emanAM jIvana vize aneka camatkAro AlekhAyA che. jJAtimAM janma. guru: pitAMbara bhaTTa, avasAna. I.sa. 1566 kacchanA khAravAomAM emaNe "rAmakabIrapaMtha' no pracAra saM. 1622 caitra suda 9 saMcANA (ji. jAmanagara) gAme- karelo. harijana jJAtinA trikama bhagatane dIkSA ApIne kitio : "harirasa'. 'devIyANa', nidAstati'. "guNavairATa'. emaNe 'ravi-bhANa saMpradAyamAM vADInA sAdhuonI tejasvI "garuDapurANa' ane anya nAnI moTI zatAdhika racanAo. saMta kavionI AkhI paraMparAnAM bIja ropyAM hatAM. jemAMthI trikamasAheba, bhImasAheba, dAsIjIvaNa jevAM saMtaratno ugArAmajI (i.1928-1968) maLyAM. i.sa. 1871mAM rApara (ji. kaccha) mAM khImasAhebe ugApaMthanA sthApaka harijana saMta, bAMdarA (tA. goMDala, jagyA bAMdhI, e ja sthaLe i. 1801mAM jIvatAM samAdhi ji. rAjakoTa) mAM meghavALa kuTuMbamAM saM. 1984mAM janma, lIdhI. racanA : "ciMtAmaNI"khImadAsa kRta "cetAmaNI', patnI: sonAmA, putra : bhalAbhAI. ziSya : lAbhudAdA (hindI racanA) uparAMta kAphI, garabI, AratI. ane hindI, (goMDala), ravi-bhANa saMpradAyanA sAdhaka, siddhAMto ane gujarAtI ane kacchI bolImAM vividha prakAranAM bhajano. - saMtavANI tattvono potAnA AgavA maulika dRSTibiMduthI gaMgAsatI, (samAdhiH i.sa. 1894) " lokasamudAyamAM pracAra-prasAra karI eka navo ja paMtha "ugApaMtha' saurASTramAM temaNe sthApyo che. temanA anuyAyIo khAsa karIne saMta kavayitrI, samaDhiyALA (ji. bhAvanagara, dhoLA harijana jJAtimAM vizeSa pramANamAM jovA maLe che. avasAna : jaMkazana)nA kahaLubhA gohilanAM patnI. pAlItANA tAlukAnA saM. 2024 zrAvaNa vada 10, ravivAra. rAjaparA gAmanA bhAIjIbhI saravaiyAnAM putrI. mAtA rUpALIbA, dehatyAga vi. saM. 1950 phAgaNa su. 8 guruvAra koyAbhagata tA. 15-3-1894, zihoranA koLI bhagata. teonuM sthAna Aje saMbhavataH bhojAbhagatanA guru rAmetavananAM ziSyA. moMghIbAnI jagyA" tarIke zihoramAM prasiddha che. tyAM koyA- temanA patie potAnI bhaktinI kaparI kasoTI ApavAno bhagata, gagajImahArAja, kaMkamAtAjI, moMghIbA, mAMDaNasvAmI, samaya Avyo tyAre thayelA camatkArane kAraNe vyaktipUjAnI jayasiMha svAmI ane vAghAsvAmInAM samAdhi sthAnako che. bIkathI samAdhi levAno saMkalpa karyo enI sAthe gaMgAsatI Jain Education Intemational Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 4 bRhad gujarAta samAdhi levA taiyAra thayAM paNa patiAjJAe pAnabAIne bAvana bhoLAnAtha jAnI | zarmA ane sAkarabAIne tyAM. janma nAma: divasa sudhI roja bhajanavANInI racanAo karIne mahAmArgano mULajIbhagata. prathama rAmAnaMda svAmInA anuyAyI hatA, pUrNa upadeza ApyA bAda samAdhi lIdhI. emanI pAchaLathI sahajAnaMda svAmI pAse i.sa. 1810mAM dIkSA bhajanavANImAM 'nijArapaMtha' "bIjamArge' mahApaMthanI sAdhanAnuM lIdhI. jUnAgaDhanA svAmInArAyaNa maMdiranI prAraMbhathI ja Alekhana thayuM che. zIla, satsaMga, guruupAsanA, vRttivirAma dekhabhALa ane pachIthI mahaMta pade. akSaravAsa i.sa. 1867mAM mitavyavahAra ane yogakriyA ItyAdi pagalAMnI banelI goMDala mukAme. vikaTavATanuM sadRSTAMta darzana karAvatAM temanAM bhajano saurASTranI "saMtavANI" nI AgavI mUDI che. kahaLubhA ane gaMgAsatInI gebInAtha tathA pAnabAInI samAdhio samaDhiyALA gAme kALubhAra pAMcALanI saMta paraMparAnA AdyapurSa nAthapaMthI siddha. nadIne kAMThe AvelI che. rAjakoTa-coTIlAnA dhorI mArga para molaDI gAmathI vIseka mAIla dUra ane thAnagaDhathI taddana najIka AvelA gAma gIgAbhagata/gIgApIra/ApAgIgA sonagaDha pAse gebInAthanuM bhoMyaruM. ziSyo : ApA mepa (i.sa. 1777-1870) (thAna), ApA ratA (molaDI). saurASTranI suprasiddha satAdhAranI jagyAnA sthApaka saMta. gemaladAsa/gemalajI gohila janma : i.sa. 1977 gadhaI jJAtimAM, TIMbalA/torIrAmapa2/ saMta-bhajanika kavi. saMta haridAsajInA ziSya. kUkaDa calAlA dhajaDI gAme. mAtA : lAkha suyAbAI. calAlAnA (ji. bhAvanagara) gAme gohila zAkhanA rAjapUta kuTuMbamAM. ApA dAnAnA ziSya. i.sa. 1809mAM satAdhAra jagyAnI pUrvAzramanA jabarA zikArI gemalajInuM hRdaya parivartana thatAM sthApanA karI. i.sa. 1826mAM dAsI jIvaNa (i.sa. 1750 pazcAtApa thayo ane saMta haridAsajI jeNe i.sa. 1839mAM 1825)nA bhaMDArAmAM ghoghAvadara hAjarI ApI. I.sa. khadaDapara gAme jagyA bAMdhI gau sevA ane annadAnanI dhUNI 1870mAM gIgAbhagate samAdhi lIdhI, e ja samaye dAsI dhakhAvelI tenI pAse dIkSA lIdhI. gemalajInA putra jIvaNanA samAdhi sthaLe samAdhi maMdira baMdhAtuM hatuM. tethI dAsI mAdhavasiMhajInI vaMzaparaMparA haju cAlu che. eka dIkarI jIvaNanI pratimAM paNa padharAvavAmAM AvI che. ziSya paraMparA : soraThanA kevadrA gAme paraNAvelAM. emane tyAM gemalajIe prANa karamaNa bhagata-rAma bhagata-hari bhagata-lakSmaNa bhagata-zAmajI tyAga karyo jenI samAdhi kevadrA gAme mojuda che. bhagata-jIvarAja bhagata (hayAta)-karamaNa bhagate i.sa. emanAM upadeza ane premalakSaNA bhaktinAM bhajano khUba 1877 mAM gIgAbhagatanI samAdhi para devaLa jaNAvyuM. ja lokapriya thayAM che. gIgArAmajI (avasAna I.sa. 1924) jalArAma (i.sa. 1800-1891) pIpAvAvanI suprasiddha jagyAnA mahaMta. dharamadAsajInA saurASTranA annakSetromAM agragaNya gaNAtI vIrapura ziSya. pitA : majAdaranA sAdhu dhyAnadAsajI. mAtA : baMgALI (ji. rAjakoTa)nI jagyAnA Adya sthApaka saMta-bhakta. sAdhvI gomatIbAI. pIpAvAvanI jagyAnI khetIvADI samRddha bhojAbhagatanA ziSya. janma : saM. 18pa6 kArataka suda 7 karanAra A laDAyaka mijAjanA pratApI sAdhune tulazIzyAmanA somavAra, avasAna : saM. 1937 mahA vada 10. pitA. mahaMta narabherAmajIe jagyAnI gAdI para TIluM karI besADelA. pradhAna Thakkara. mAtA : rAjabAI. lohANA jJAtinA. patnI : guNAtItAnaMdasvAmI vIrabAImAM. ATakoTanA prAgajI somaiyAnAM dIkarI. (avasAna, I.sa. 1879) (janma i.sa. 1785, avasAna. I.sa. 1867) - vIsa varSanI vaye sadAvrata cAlu karyuM. saMtasevA ane svAmInArAyaNa saMpradAyanA sAdhu, sahajAnaMda svAmInA annadAna e be siddhAMto emaNe jIvanabhara pALelA. atithi ziSya. janma : bhAdarA (ji. jAmanagara)mAM brAhmaNa jJAtimAM satkAra arthe patnInuM dAna anAsakata bhAve karyuM. ane IzvaranI Jain Education Intemational Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 230. kasoTImAMthI pAra UtaryA. temanAM dIkarI jamanAbAInI sAkAranI upAsanAno samanvaya karI premalakSaNA-dAsIbhAva, vaMzaparaMparA Aje vIrapura jagyAnI gAdI saMbhALe che. jJAna, yoga, vairAgya, cetavaNI, bodha-upadeza, gurumahimA ema vividha bhAvasRSTi dharAvatAM bhajanonA racayitA saMta-kavi jIvaNadAsajI lohalaMgarI tarIke saurASTranA bhajanasAhityamAM dAsIjIvaNe mokharAnuM (I.sa.nI 17mI sadI prAraMbha-i.sa.nI 18mI sadI uttarAdha) sthAna prApta karyuM che. emanAM pyAlo, kaTArI, baMsarI, baMgalo, goMDalanI vaDavALAnI jagyAmAM ane goMDaliyA vaiSNava moralo, hATaDI, jhAlarI vagere rUpakAtmaka bhajano ucca sAdhuonA AdyapuruSa. siddha mahAtmA. mULa mAravADa prakAranI sAhityika guNavattA dharAve che. taraphanA, rAmAnujAcAryanI paraMparAnA zrIvaiSNava sAdhu. I.sa. dAsI jIvaNe saM. 1881 Aso vadI amAsa1925mAM goMDalI nadIne kAMThe jagyA bAMdhI zivAlaya ane dIvALIne divase (i.sa. 1825) ghoghAvadaramAM ja jIvatAM rAmadevapIranuM sthApana karyuM. dUdharejanI jagyAnA AdyapuruSa samAdhi lIdhelI. patnI : jAlamA. putra : dezaLabhagata. ziSyoH paSTamadAsajInA guru raghunAthasvAmI | rUganAthapurInA parama premasAheba (koTaDA sAMgANI), arajaNa (bhAdarA). mitra, dUdharejanI zaktipIThamAM potAnI A maitrI paraMparA kAyama TakI rahe e mATe vaDa ropAvelo ane arasaparasa jesala/ jesalapIra (I.sa. 19mI sadI) mRticihnanI Apa-le karelI. jemAM dUdharejanA sAdhuone dAsa kacchanA A saMtakavinuM caritra judAjudA prakAre padavI, bhAla, tilaka, tulasInI mALA ane bhadra rUpa e cAra AlekhAyuM che. mahApaMthanA bIjamArgI nijArI saMpradAyanA vastuo pote ApI tyArathI rUganAthapurI rUganAthadAsa' anuyAyI jesalano janma kacchanA dedA vaMzanA jADejA rAjapUta banyA. e rUganAthadAse goMDalanA vaiSNava sAdhuone bhagavo cAMdojIne tyAM thayo hato ema noMdhAyuM che. jesalanuM pUrvajIvana aMcaLo ane samAdhi (bhUmidAha) ema be vastu ApelI, rAjya sAme bahAravaTe caDelA kALajALa lUMTArA tarIke sarvatra mAma zaiva-zAkata ane vaiSNava e be taddana judI judI sAdhu AlekhAyeluM che. saurASTranA salaDI / saralI / vAMsAvaDa gAmanA paraMparAo vacce ekatA sthApavAnuM virala kArya lohalaMgarI saMta rAjavI sAMsatiyA kAThIne tyAM tenI ghoDI ane talavAra jIvaNadAsajIe kareluM. i.sa. 1753 pachInA gALAmAM coravA jatAM pATapUjana vidhi samaye acAnaka sAMsatiyAnI teonuM avasAna thayuM ane goMDalamAM 128 jeTalAM varSo sudhI patnI toralane joI. krUra ane pApI jesalanA jIvanano uddhAra rahelA ema nodhAyuM che. be samartha ziSyo mULadAsajI (i.sa. karavAnA AzayathI sAMsatiyAne potAnI ghoDI-talavAra sAthe 1975-1779 amarelI) ane dAsArAma (i.sa. 1640 torala/toLIrANI paNa jesalane soMpI dIdhI. aneka 749 bAlAgAma)nI samRddha adhyAtma-bhakti paraMparAnA kasoTIonI vacce torale eno bacAva karyo. ane dhIre dhIre bIja ropanAra "vaDavALA deva' tarIke pUjAtA siddha yogI jesalanuM hadaya parivartana thatAM mahAmArgamAM dIkSita thayA pachI jIvaNadAsajI saurASTranI saMtamALAnA maNakAomAM mera samAna eNe bhajanavANI ane racanAo karI che. jemAM potAnAM sthAna bhogave che. pAponuM prAyazcita ane hRdayavyathAnuM nirUpaNa che. aMjAra jIvaNasAheba, dAsI jIvaNa/jIvaNadAsajI. (kaccha)mAM jIvatAM samAdhi laI lenAra jesala Aje jesalapIra' tarIke pUjAya che. (i.sa. 1750-1825) trikamasAheba (avasAna I.sa ravibhANa saMpradAyanA tejasvI saMta kavi. bhImasAhebanA ziSya. janma i.sa. 1750mAM ghoghAvadara (tA. goMDala, ji. ravi-bhANa saMpradAyanA saMtakavi. khImasAhebanA ziSya. rAjakoTa) gAme, harijana camAra kaTuMbamAM dAphaDA zAkhAnA kacchamAM rAmavAva gAme (tA. rApara) harijana garoDA jJAtimAM I gAbhagata-sAmabAIne tyAM. dAsIbhAve paramAtmAnI janma, rAmagira nAmanA jogI mahAtmAnI preraNAthI upAsanA karanArA A saMta kavi lokomAM "rAdhAno avatAra' bhANasAhebanA putra khImasAhebanA nAdaziSya banyA. kacchanA tarIke oLakhAya che. nirguNa-nirAkAranI sAthe saguNa- vAgaDa vistAramAM citroDa gAme gAdInI sthApanA karI. trikama Jain Education Intemational Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 bRhad gujarAta sAhebanA AgamanathI ravi-bhANa saMpradAyamAM harijanone jagyA-annakSetranA AdyapuruSa. ApA jAdarAnA ziSya. sthAna maLyuM ane AgaLa jatAM "vADInA sAdhu tarIke anuyAyIomAM IzvaranA aMzAvatAra gaNAtA A camatkArI oLakhAtA harijana saMta-bhakto-kavionI samRddha paraMparA siddha gausevakano janma vi. saM. 1784mAM kAThI jJAtinI maLI. hindI ane gujarAtI bhASAmAM racAyelI emanI khAcarazAkhAmAM pitA kALA khAcara ane mAtA mAlubAIne tyAM bhajanavANI upara kabIrasAhebano ane temanI vANIno ANaMdapura bhADalA (tA. jasadaNa, ji. rAjakoTa) gAme thayo vyApaka prabhAva paDyo che. emAM AdhyAtmika unmAdanI lahero hato. emanA noMdhAyelA jIvanaprasaMgomAM I.sa. 1745-48 vyakta thaI che. ziSyo : bhIma sAheba (AmaraNa) ane vacce guru jAdarA bhagate janmathI ja aMdha evA ApA nathurAma (rAdhanapura). samAdhisthAna : rApara gAme. dAnAbhagatanI janmAMdhatA TALI kaMThI bAMdhI. e pachI molaDI gAme ApA ratAnI jagyAmAM thoDo samaya gausevA karyA bAda dayAnaMda, muMDiyAsvAmI (i. 1852-1929) koThI gAme AvyA. tyAM sAdhu cetanadAsajI pAse gurumaMtra laI DamarALA gAme zrIgoDa mALavI brAhmaNa jJAtimAM saMpUrNa bhaktimArga grahaNa karI saMtasevA ne annadAna karatA kAzIrAma ane pAnabAIne tyAM vi. saM. 1908mAM janma. 20-22 varSa koThI rahyA. i.sa. 1768mAM garamalI (calAlA jAmanagaranA sAdhu brahmAnaMda pAse i. 1886mAM dIkSA. pAse) gAme gausevA ane sadAvrata zarU karyuM. 18 varSa jUnAgaDhanA revanyu khAtAmAM athavA polIsa khAtAmAM nokarI garamalImAM rahyA pachI boDakA gAme AvyA i.sa. 1785mAM, karatA. ekavAra vinA kAraNe niraparAdhIne daMDa karyo, pAchaLathI tyAMthI calAlA darabAra bhokAvALAnA Agrahe i.sa. 1786mAM pazcAtApa thatAM rAjInAmuM ApI sanyasta dharma svIkAryo. i.sa. calAlA gAme AvI dharamanI gAme AvI dharamanI dhajA khoDI 1929mAM jAmanagaramAM guru brahmAnaMdanI samAdhi pAse samAdhi goLa-cokhAnuM sadAvrata zarU karyuM. jIvanamAM aneka camatkAramaya lIdhI. racanA : upadezAtmaka jJAnamArgI saMtavANI, bhajano. ghaTanAo sarjIne, ApA visAmaNa (pALiyAda), ApA gIgA dayAnaMda sarasvatI (i.sa. 1824-1883) (satAdhAra) ane mULI AI jevI pratApI vibhUtione prabodhI susamRddha saMtaparaMparA UbhI karIne saM. 1878nA bhAdaravA vada AryasamAja saMpradAyanA AdyasthApaka dharmAcArya 11 zanivAre, i.sa. 1822mAM brahmalIna thayA. calAlAnI saMnyAsI. guru : virajAnaMda svAmI. morabI pAsenA TaMkArA jagyAnA uttarAdhikArI tarIke ApA dAnAe potAnA nAnA gAme audicya brAhmaNa kuTuMbamAM karasanajI trivedIne tyAM. janma bhAI ApA nAthAnA dIkarA ApA jIvaNAne dIkSita karelA. e nAma : mULazaMkara. jJAnanI khojamAM gRhatyAga karyo. rUDhi, paraMparA anukrame ApA jIvaNAbhagata, ApA devAbhagata, vahemo, aMdhazraddhA, mUrtipUjA vagere sAme jehAda jagAvI ane ApA unaDabhagata ane ApA dAdAbhagata sudhI cAlI. ApA i.sa. 1875mAM muMbaImAM AryasamAjanI sthApanA karI. dAdAbhagata pachI temanA bhAI lomA bhagatanA putra ApA vedadharmanA himAyatI evA A tattvaciMtakano "satyArtha prakAza" bhANAbhagata, ApA maMgaLubApu bhagata ane vartamAna graMtha vedo-upaniSado-purANonuM kharuM rahasya samajAve che. gAdIpati zrI valakubApu sudhI cAlI AvI che. A davArAma (i. 1849-1926) devAnaMda svAmI (i.sa. 1803-1854) bhANavaDa (ji. jAmanagara)mAM annakSetranA sthApaka svAmInArAyaNa saMpradAyanA saMta-kavi. dalapatarAma saMta-bhakta. khAkhI sAdhu narasaMgajInA ziSya. lohANA kavinA guru. baLola (tA. lIMbaDI. ji. surendranagara) nA bAya jJAtimAM viThThaladAsa Thakkarane tyAM bhANavaDa gAme janma. patnI: jamanAbAI, putra : vallabhadAsa. avasAna saM. 1982 zAkhanA cAraNa jIjIbhAI ane bahenajIbAne tyAM janma. che varSanI uMmare gaDhaDA (ji. bhAvanagara) sahajAnaMda svAmI pAse mAgazara suda-4 guruvAre. AvyA. i.sa. 1810mAM sahajAnaMda svAmI pAse dIkSA lIdhI. dAnA bhagata-ApA dAnA (i. 1728-1822) brahmAnaMda svAmI pAse kAvya zAstra-piMgaLano abhyAsa, pAMcALanI saMtaparaMparAnA tejasvI saMta, calAlAnI I.sa. 1829mAM sahajAnaMda svAmIe kavi tarIkenI padavI Jain Education Intemational Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana arpaNa karIne sanmAnita karyA. i.sa. 1832mAM brahmAnaMdanuM avasAna thatAM svAmI maMdira mULI (ji. surendranagara)nA mahaMtapade 22 varSa sudhI mahaMta tarIke rahyA. bAda i.sa. 1854mAM avasAna. hindI-gujarAtI bhASAmAM 1200 thI . vadhu padonA raciyatA. devAyata paMDita mahApaMthanA saMta-kavi. patnI : devaLade. guru : zobhAjI/subAjI ke zaMbhujI. temanA vize aneka camatkAramaya daMtakathAo sAMpaDe che. koI temane thAnanA brAhmaNa, koI baraDA (bIlesa2) nA hirajana brAhmaNa, koI temane vaMthalInA udayazaMkara goranA putra, to koI mAladhArI jAtinA saMta tarIke oLakhe che. mArgI paMthakanA khojA kavi kezavanI racanAo paNa devAyatanA nAme racAyelI hovAnuM noMdhAya che. ane devAyata paramAra kRta mArgIpaMthanAM bhajano tathA 'medI purANa' jevo graMtha emaNe racyo hovAnI noMdha khojA jJAtinA pustakomAMthI maLI Ave che. amadAvAda jillAnA moDasara gAme vi.saM. 1865no pALiyo devAyata paMDitanA pALiyA tarIke prasiddha che, to bhAvanagara jillAnA koLiyAka gAme nakaLaMkano meLo bharAya che.tyAM mAlaNa nadIne kAMThe devAyata-devaLade tathA sAlo ane sUronI samAdhio hovAnuM saMbhaLAya che. gujarAtI bhajanasAhityamAM emanAM 'Agama'prakAranAM bhajano advitIya che. potAnI patnI devaladene uMdezIne emaNe A AgamonI racanA karI che. temanA ziSya maMDaLamAM devataNakhI luhAra, lIralabAI, rabArI bhakta hAlo, Ahira bhaktasUro ane kuMbhAra bhakta DhAMgo tathA vaNavIrano samAveza thAya che. dezaLa bhagata (i.sa. 1874-1928) dhrAMgadhrA (ji. surendranagara)nA bhakta. khavAsa jJAtimAM ccha vAgaDanA saNavA/rAsaMgapara gAme janma. pitA : devAbhAI, mAtA : hirabAI, patnI : gaMgAbAI, saMtAna : manajI, lAlajI, kalabAI, kAnabAI, kuMvarabAI. dhrAMgadhrA tyamAM ajItasiMhajInA rAjyavahIvaTa daramyAna polIsa IkenI pharaja. vAvavALA nAgAjI narmadAgiri guru emanAgirinA ziSya. i.sa. 1923mAM dhrAMgadhrAmAM saMtameLo. avasAna : i.sa. 1928 |saM. 1984 caitra suda 13. narasiMha mahetA (i.sa. 1401-1480) (i.sa. 1414-1474) gujarAtI madhyakAlIna sAhityamAM Adi kavinuM biruda meLavanArA saMta-bhakta-kavi. taLAjAmAM vaDanagarA nAgara jJAtinA kRSNadAsa mahetAne tyAM janma. mAtA : dayAkuMvara, patnI : mANekabAI. gRhatyAga pachI gopanAthanI kRpAthI rAsalIlAnuM darzana. anekavAra bhaktinI AkarI kasoTItAvaNImAMthI pAra UtaryA. putra vivAha, pitAnuM zrAddha, putrInuM mAmeruM, hUMDI ne hAramALA jevA prasaMgoe IzvarI sahAya maLatI rahI. jIvananI aMtima avasthA eNe mAMgaroLamAM gALI hovAnI saMbhAvanA che. jIvanakALa daramyAna nivAsa jUnAgaDhamAM. racanAH 'sudAmA caritra', 'dANalIlA', 'cAturIo', 'vivAha', 'mAmeruM', 'hUMDI', 'jhArInA pada' ane bhakti zRMgAranAM tathA jJAnanAM pado jemAM 'rAsa sahasrapadI', ane 'zRMgAramALA' vagere racanAo. nAthajIbApu (i.sa.nI 18mI sadI madhyabhAga) 239 dANIdhAranI jagyA (tA. kAlAvADa (zItalA), ji. jAmanagara) nA sthApaka siddha puruSa. junAgaDhanA saMta pyArerAmajInA ziSya. jagyAnI bAjumAM ja AvelA gAma mULIlAnA gurjara rAjapUta. mULanAma : nAthAjI cauhANa, pitAH saMghajI. rAmAnaMdajInI ziSya paraMparAmAM nenurAmajInA nAmathI oLakhAtA nenudvArAnA saMta pyArerAmajI i.sa. 1714 AsapAsa hayAta haze ema anumAnI zakAya che. dANIdhAra jagyAmAM nAthajIdAdAnI sAthe samAdhi lenAra gurubhAI magnirAma, gaDhavI nAraNadAsa, gaDhavInA mAtuzrI bhImAbAI, sAdhu hAthIrAma, sAdhu goviMdarAma, sAdhu karasanadAsa, sAdhu kezavadAsa, sAdhu gaMgAdAsa, sAdhu pitAMbaradAsa ane sAdhu puraNadAsanI samAdhio che. jagyAnI najIkamAM thoDe dUra motIrAma nAmanA kUtarAnI samAdhi paNa che. temanI ziSya paraMparAmAM nAthajIdAdA-karaNadAsajI-ladhIrAmajI-haridAsajI sevAdAsajI khoDIdAsajI jadurAmajI TIDArAmajInarabherAmajI-rAmadAsabApu ane manaharadAsajI. (juna 1981 thI TrasTa rajI. thayuM che.) jIvanamAM aneka camatkAro karI potAnI sAthe agiyAra anuyAyIone laIne i.sa. 1611 saM. - Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 je bRhad gujarAtI 1679 zrAvaNa vada 4 somavAre nAthajIdAdAe jIvatAM samAdhi premasAheba (i. sa. 1792-1893) lIdhI ema saMta caritromAM noMdhAyuM che, paraMtu e samayane koI pramANabhUta AdhAro prApta thatA nathI. ravi-bhANa saMpradAyanA saMta-kavi. dAsI jIvaNanA ziSya. koTaDAsAMgANI (ji. rAjakoTa) gAme, kaDiyA jJAtimAM nIlakaMThadAsajI svAmI nIlakaMThapUrI pitA padamAjI ane mAtA : suMdarabAIne tyAM janma. patnI : (avasAna I. sa. 1926) malabAI, putra : vizrAmasAheba. buMdaziSya paraMparA : vizrAma sAheba-mAdhavasAheba-puruSottamadAsajI premavaMza gurucaraNadUdhareja vaDavALAdhAmanA sthApaka paTTayajJadAsajInI guru. dAsajI (hayAta), racanA : bhajanavANI. paraMparAmAM, raghunAthapUrInA guru. mULa Azrama jhIMjhuvADA gAma pAse hato. i.sa. 1539 mAM temaNe AzramanI sthApanA premAnaMda svAmI/premasakhI premAnaMda karI hovAnuM noMdhAya che. rAmAnaMdI vaiSNava, dazanAmI zaiva, (i. sa. 1779-1844) (i. sa. 1784-1855). kabIra ziSya padmanAbhanI paraMparA ane mAragIpaMtha ema - svAmInArAyaNa saMpradAyanA sAdhu-kavi. janmasthAna : judA judA paMtha-saMpradAyonA anuyAyI dUdharejanAM sthAnane dorA (ji. bharUca) i.sa.1814-15mAM sahajAnaMda svAmIne potAnA saMpradAyanA AdyasthAna tarIke oLakhe che. eTale mULa gaDhaDA gAme maLyA. dIkSA lIdhI. saMgItanA jANakAra, koI eka paraMparAne vaLagI na rahetAM sAMpradAyika aikyanI premalakSaNA bhaktinAM padonA racayitA. gAMdharva/gavaiyA jJAtimAM bhAvanA temanA anugAmI ziSya paraMparAomAM vikasI tenI janma. dIkSAnAma : nijabodhAnaMda pAchaLathI "premAnaMda pAchaLa nIlakaMThadAsajInuM pratApI tejasvI vyaktitva haze evuM sahajAnaMda svAmI dvArA "premasakhI' saMbodhana. 12000 jeTalAM lAge che. padonI racanA. uparAMta "dANalIlA', tulasIvivAha', niSkulAnaMdasvAmI (I. sa. 1766-1848) rAdhAkRSNa vivAha', "ekAdazI vyAkhyAna' vagere. svAmInArAyaNa saMpradAyanA saMta-kavi. gurjara sutAra, bajaraMgadAsa bApu (avasAna 1977) jJAtimAM zekhapATa gAme janma. pitA : rAmajIbhAI, mAtA : arvAcIna samayanA saMta. jagyA : bagaDANA. adhevADA amRtabA. pUrvAzramanuM nAma : lAlajI. potAnI anicchA chatAM (ji. bhAvanagara) gAme I.sa. 1900 AsapAsa janma, aghoI gAmanAM kaMkubAI sAthe kuTuMbanA AgrahathI lagna karyA. rAmAnaMdI sAdhukULamAM pitA : hIradAsajI. mAtA : zivasaMtAna : mAdhavajI, kAnajI. I.sa. 1804mAM sahajAnaMda svAmI kuMvarabA. avasAna : i.sa. 1977 saM. 2033 poSa vada 4. pAse dIkSA. avasAna. dholerAmAM I.sa. 1848. racanA : tA 11-1-77. 23 jeTalI nAnI moTI kRtio ane 300 jeTalAM pado. bAlakasAheba (i. sa. 1801-1906) prANanAthasvAmI/indrAvatI/mahArAja ravibhANa saMpradAyanA harijana saMta kavi. (i. sa. 1618-1995) trikamasAhebanA ziSya nathurAmanA ziSya. meghavALa jJAtinA mULadAsa paDhiyArane tyAM mAravADamAM janma. dAsI jIvaNanA praNAmi nijAnaMda saMpradAyanA AdyasthApaka devacaMdrajInA putra dezaLabhagatanA gubhAI. I.sa. 1870mAM ziSya. jJAnI vidvAna kavi. jAmanagaramAM lohANA jJAtinA dAsIjIvaNanA samAdhisthAna para daherI baMdhAvI. ziSyo : kezavajI Thakkara ane mAtA : dhanabAIne tyAM janma. dIkSA. pITho, mANaMda, mAvajI. jagyAo : (1) rAmavADI, karaNaparA 1631. janmanAma : mahArAja. dIkSAnAma : prANanAtha. zerI naM. 3 rAjakoTa (bharavADa jJAti pAse) (2) navA thorANA keTalIka racanAo "indrAvatI'nA nAme. hindI, urdU, siMdhI (rAjakoTa), (3) cunArAvADA pAse (rAjakoTa) (4) samI ane gujarAtI bhASAmAM moTI saMkhyAmAM pado-kIrtano uparAMta (ji. mahesANA) (5) rAdhanapura (ji. mahesANA), (6) bAramAsI' 'SaDaRtu' ane "tAratama sAgara | zrIjI vArAhI (ji. banAsakAThAM) (7) jUnAgaDha - bhavanAtha mukhavANI' graMtha. taLeTImAM. racanA: bhajanavANI. Jain Education Intemational Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana bAlakasvAmI | bALakadAsajI rAmAnaMdasvAmI paraMparAnA sAdhu. rAmAnaMdanA ziSya pIpAjInA ziSya malukAdAsanI pAMcamI peDhIe. mULa rAjasthAna taraphanA. mesavANa (tA. kezoda, ji. jUnAgaDha) gAme gAdI sthApI. teno ziSya parivAra Aje mesavANiyA sAdhu tarIke oLakhAya che. 12 ziSyo hatA. temanI samAdhi cha jagyAe hovAnuM kahevAya che. (1) mesavANa, (2) soMdaraDA, (3) dvArakA, (4) giranAra, (5) prayAgaghATa, (6) koTaDA (mAMgaroLa pAse) i. sa. 1626. aneka camatkAramaya daMtakathAo noMdhAI che. brahmAnaMda svAmI (avasAna i. sa. 1832) svAmInArAyaNa saMpradAyanA sAdhu-kavi. sahajAnaMda svAmInA ziSya. khANa (rAjasthAna) gAme AziyA zAkhanA cAraNa-gaDhavI kuTuMbamAM janma. janma nAma : lADudAna. 15/18 varSanI uMmare bhUja khAte vrajabhASA pAThazALAmAM rAjakavi abhayadAnajI pAse kAvyazAstra, piMgaLa, alaMkAra zAstrano abhyAsa. i. 1804mAM sahajAnaMda svAmI pAse dIkSA. i.sa. 1832mAM svAmInArAyaNa saMpradAyanI ghaNI kAvyaracanA karI. bhANa sAheba (I. sa. 1968-1755) ravi-bhANa saMpradAyanA AdyapuruSa. rAma kabIra paMthI saMta-kavi. kanakhiloDa (carotara pradeza) gAme lohANA jJAtimAM pitA : kalyANadAsajI Thakkara ane mAtA : aMbAbAIne tyAM janma. SaSTamadAsajInA ziSya. ravisAhebanA guru, khImasAhebanA pitA. kamIjaDA gAme jIvatAM samAdhi. bhojAbhagata | bhojalarAma (i. sa. 1785-1850) jJAnI-upadezaka saMtakavi. giranArI sAdhu rAmetavananA ziSya. devakIgAloLa (tA. jetapura, ji. rAjakoTa) gAme leuvA kaNabI jJAtimAM janma. pitA : karasanadAsa, mAtA : gaMgAbAI, avaTaMke : sAvaliyA. potAnA be bhAIo karamaNa ane jasA sAthe amarelI pAsenA cakkaragaDha gAme khetI karavA gayA, ane phatehapura gAma vasAvyuM. amarelInA gAyakavADI subA viThThalarAvane upadeza ApavA 'cAbakhA' prakAranA bhajanonI racanA karelI. ziSyo : 1. jalArAma (vIrapura), 241 2. vAlamarAma (gAriyAdhAra), 3. jIvaNarAma (phatepura). ziSya jalArAmane tyAM vIrapura gAme samAdhi lIdhI. racanA : 'celaiyA AkhyAna', vAra, tithi, mahinA, saravaDAM, 'bhaktamALa' kAphI, horI, kakko, bAvanAkSarI ane cAbakhA. muktAnaMdasvAmI (i. sa. 1758-1830) svAmInArAyaNa saMpradAyanA saMta-kavi. amarelImAM saravariyA brAhmaNa AnaMdarAma ane vItarAgI ratanabAInI putrI rAdhAbAInI kUkhe janma. pUrvAzramanuM nAma : mukundadAsa. mULadAsajInA ziSya zIladAsa pAsethI jJAnaprApti karelI. mAtApitAnA AgrahathI lagna karyAM. paNa vairAgya bhAva hovAthI gRhatyAga. dhrAMgadhrA dvArakAdAsajI, vAMkAneranA kalyANadAsajI ane saradhAranA tulasIdAsajI nAmanA sAdhuo pAse rahelA. saradhAramAM mahaMtapade hatA tyAM rAmAnaMdasvAmIno meLApa thayo ane i.sa.1786mAM dIkSA lIdhI. pAchaLathI sahajAnaMda svAmInI ananya niSThAthI sevA karI. avasAna : gaDhaDA svAmI. maMdiramAM, racanA : 'uddhavagItA', 'satIgItA', 'rUkamiNI-vivAha', 'mukunda bAvanI', 'avadhUta gIta', 'guru covIzI', 'guNa vibhAga' ane 9000 jeTalAM pado. mULadAsajI bhajanika saMta-kavi. AmodarA (ji. jUnAgaDha) gAme soraThiyA luhAra jJAtimAM kRSNajI-gaMgAbAIne tyAM janma. jIvaNadAsa lohalaMgarInA ziSya. jagyA : amarelI gAme. ziSyo : zIladAsa, hAthIrAma ane jadurAma. jJAnamArgI vairAgya preraka vANInA racayitA. e sivAya hindI bhASAmAM 'covIsa gurudattalIlA' ane keTalAMka pado tathA 'bAramAsI', 'hiranAmalIlA', 'gurugItA', 'sAsuvahuno saMvAda' 'samasyAo', 'markaTInuM AkhyAna', 'bhagavadgItAno anuvAda''bhAgavata bIjo skaMdha' vagere racanAo. jemAM mahApaMthanI asaro dekhADatI bhajanavANI: 'cUMdaDI', rUpakagarbha pado atyaMta lokapriya thayAM che. avasAna : saM. 1835 caitra suda 9 ne divase amarelI mukAme. mekaNa/mekaraNa DADA (i. sa. 1939-1730) kaccha pradezanA saMta-kavi. kApaDI paMthanA sAdhu. janma : kacchanA khoMbhaDI gAme. bhaTTI rajapUta haradhoLajIne tyAM pabAbAInI kUkhe. guru : gAMgojI kApaDI. saurASTranA Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 je bRhad gujarAta zarabhaMga RSinA Azrama (paraba)no dhUNo cetavyo. baMga-loDAI pada, rekhatA, horI, chappA ane sAkhI jevA prakAromAM vipula (kaccha) gAme AzApurAnuM sthAnaka karyuM. lIrabAI nAme Ahira pramANamAM sAhitya sarjana emaNe karyuM che. kanyAne dIkSA. garavA harijana sahita 11 bhakto sAthe saM. 1786 Aso vada 14 zanivAranA divase jIvatAM samAdhi lAlAbhagata/lAlajI mahArAja|lakSmIdAsajI lIdhI. racanA : kacchI bolImAM bhajanavANI, sAkhIo. (I. sa. 1800-1862) morArasAheba (i. sa. 1758-1849). sAyalA (ji. surendranagara) gAme jagyAnA sthApaka saMta. siMghAvadara (tA. vAMkAnera) gAme vaNika jJAtimAM ravi-bhANa saMpradAyanA saMtakavi. ravi sAhebanA ziSya. baLavaMtazA ane mAtA virUbAIne tyAM janma. vAMkAneranA tharAda (rAjasthAna)mAM vAghelA rAjapUta jJAtimAM janma. radhunAtha maMdiranA mahaMta sevAdAsajI pAse gurumaMtra-dIkSA. janmanAma : mAnasiMhajI. vairAgyabhAva jAgRta thatAM gRhatyAga .sa. 1816mAM Izvara sAkSAtkAra. sAyalAgAme sadAvrata karI ravi sAheba pAse I.sa. 1786mAM khaMbhAlIDA (ji. kholyuM. i.sa. 1858mAM ThAkorajInuM maMdira caNAvI pratiSThA jAmanagara) gAme gurugAdInI sthApanA. tyAM ja jIvatAM karI. sAyalA ThAkore sAyalAmAM rokI rAkhI maMdira baMdhAvI samAdhi lIdhelI. ziSya : hothI. racanAo : "bAramAsI', arpaNa kareluM. bhAvanagara mahArAjA vajesiMhajI paNa 'ciMtAmaNI', jJAnavairAgya preraka kuMDaLiyA ane zrIkRSNa, ziva, lAlAbhagatanA sevaka hatA. maMdiramAM sthApelI zeSazAyI rAma vagere devatAonI stuti karatAM pado uparAMta yoga, bodha viSNunI pratimA dIvamAMthI camatkAra karIne lAvelA. potAnAM upadeza, vairAgya ane vihArabhAva varNavatAM premalakSaNA kuTuMbIjano - bhAIo : rAmajI, trikamajI, bhImajI, ane bhaktinAM bhajano. emAM "paraja' prakAranAM bhajano zreSTha gopAlajI tathA kAkImAM ane baheno siMghAvadara choDI sAyalA koTinAM che. anya ziSyo : caraNa sAheba, dalurAma, karamaNa, jagyAmAM sevA karavA mATe AvelAM. cAre bhAIoe temanI jIvAbhagata khatrI, dharamazI bhagata. pAsethI dIkSA lIdhelI. sAyalA mukAme saM. 1918 kArataka ravi sAheba (i. sa. 1727-1804). suda-10 budhavAre avasAna thayuM e pachI jagyAnI gAdIe anukrame : bhImadAsajI - gopAladAsajI-bhagavAnadAsajIravibhANa saMpradAyanA sthApaka saMta-kavi. kabIrapaMthI motIrAmadAsajI -kRSNadAsajI - mayArAmadAsajI ane bhANasAhebanA ziSya. janma : vIsA zrImALI vaNika jJAtimAM tulasIdAsajI (hayAta). sAyalA gAma temanA nAmathI Aje maMchArAma-IcchAbAIne tyAM taNachA (tA. Amoda, ji. bhagatanA gAma tarIke oLakhAya che. bharUca) gAme i.sa. 1853mAM bhANasAheba pAse dIkSA lIdhI. ziSyo : morAra, gaMga, lAla, dayALa vagere 19 jeTalA loyaNa tejasvI ziSyo, avasAna i.sa. 1804mAM ratanadAsajInI mahApaMtha saMta-kavayitrI. zelarSinAM ziSyA. luhAra jagyA-vAMkAnera khAte, samAdhi: morArasAhebanA khaMbhAlIDA jJAtimAM vIrAbhagatane tyAM kIDI (tA. bAbarA, ji. amarelI) (ji. jAmanagara) gAme. rAmakabIra saMpradAyanI sAdhanA ane jAmakhaMbhALiyA (ji. jAmanagara) ATakoTa/khaMbhALiyA (tA. siddhAMto pramANe yogasAdhanA ane tattvajJAna varNavatAM bhajano sAvarakuMDalA, ji. amarelI) gAme janma. ATakoTano rAjavI tathA vairAgyajJAna, bodha-upadeza, gurumahimA ane lAkho svabhAve laMpaTa ane vilAsI hato, te loyaNanAM rUpa bhaktizRMgAra varNavatAM gujarAtI, hindI ane hindI-gujarAtI pAchaLa aMdha banelo. loyaNane sparza karavA jatAM te koDhiyo thayo mizra bhASAmAM aneka bhajanonI racanA temaNe karI che. ane loyaNanA guru zelarSinI kRpAthI pazcAtApanA agnimAM AdhyAtmika anubhUtinA marmapUrNa AlekhanamAM ane premanI baLatA lAkhAne sAruM thayuM. e vakhate loyaNe 84 jeTalAM mastImAM A saMtakavinAM apAra zakti-sAmarthya pragaTa thayAM che. bhajano lAkhAne ane tenI rANIne udezIne gAyelAM. UMcI to "bhANagItA', "manaHsaMyama', 'bAramAsI', "bodha koTinuM tattvajJAna ane mahApaMthanA sAdhanA-siddhAMto varNavatA ciMtAmaNI', "rAmaguMjA2 ciMtAmaNI', "khIma kavi praznottarI', A bhajanomAM uttarottara rIte kramazaH sAdhanAnuM-mArgadarzana siddhAMta-kakko', 'gurumahimA', uparAMta AratI, kaTArI, apAyuM che. eka pachI eka kramamAM nijiyA-paMthanI oLakha, Jain Education Intemational Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 243 guru, ane gurugama, ziSyanI lAyakAta, mananI zuddhi, yoganI hAdA borIcAnA putra) ne pALiyAdanI pIragAdI para besADyA bAra kriyAo, raheNI ane karaNI, sahaja sAdhanA, brahmAMDanuM ane vi.saM. 1886nA bhAdaravA suda 11ne divase 61 varSanuM ane brahmanuM rahasya, vRtti, rasa, satsaMga, deha, mAyA, jJAna, AyuSya pUrNa karIne potAnA ArAdhya devatA hanumAnajIne ane bhakti dvArA paramatattvanI prApti. ema vividha viSaya para vaMdana karI dhUNA sAme potAnI jIvanalIlA saMkelI lIdhI. jAgaraNa, upadeza, tattva, sAdhanA, paricaya ane prema prApti. ApA lakSmaNajI pachI temanI vaMzaparaMparAnA moTA unaDAbApue rIte gUDha-rahasyavANI AlekhAI che. pratyakSa kathana zailImAM, dAdAbApu-unaDabApu (2), amarAbApu ane hAlamAM sIdhA sAdA saraLa zabdomAM apAyeluM gahana ciMtana A amarAbApunAM patnI UmaiyAbA sudhI gAdInA mahaMtapadanI bhajanone ucca bhUmikAe pahoMcADe che. paraMparA cAlu che. velAbAvA/velanAtha SaSTamadAsajI/chaThThAbAvA nAthapaMthI saMta-kavi. giranArI yogI vAghanAthanA (i. sa. 1612-1730) ziSya. koLI jJAtimAM janma. patnI (1) mINalamAM, (2) vaDavALA dhAma dUdhareja jagyAnA saMta. nIlakaMTha svAmInI muMjalamA jasomAM, putra : dayo, ThAkarazI. giranAranA paraMparAnA yAdavasvAmI pAse I.sa. 163)mAM nAnAbhAI camatkArI siddha puruSa tarIkenI khyAti vadhatAM khAkhI aMbAjI sAthe dIkSA. jhIMjhuvADAnA jhAlA rAjavI yogarAja bAvAoe trAsa Apelo tethI bhairavajapanI TUka pAse jIvatAM ane rANI gaMgAdevInA moTA putra. mULanAma : sAmaMtasiMhajI. dharatImAM samAI gayA ane emanI samAdhi pachI be patnIo dIkSAnAma : SaTyajJa caitanyasvAmI. I.sa. 1634mAM dUdhareja mINalamAM ane jasomAM paNa dharatImAM samAI gayelAM evI lokokita noMdhAI che. bhajanika kavi rAmaiyAnA guru. anya gAdInA AcAryapade. loka samudAyamAM "chaTTAsvAmI'ne nAme ziSyo : nAraNa mAMDaLiyo ane maiyArI gAmanA rANIMga mera. jANItA thayelA. temanA bhAI aMbAjInI keTalIka bhajana racanAo "AMbo-chaThTho' ema baMne bhAIonAM nAma darzAve che. racanA : Agama prakAranI bhajanavANI. vaDiyA pAsenA khaDakhaDA gAme velAbAvAnI jagyA hatI ane tenI samAdhi giranAra savA bhagata (avasAna i. sa. 1961) upara bhairavajapa nIcenA jaMgalamAM AvelI che. bhakta kavi svAmI phUlagarajInA ziSya surendranagara vIsAmaNabhagata (i. sa. 1769-1829) | jillAnA pIMpaLI gAme prajApati kuMbhAra karazana bhagata ane pAMcALanI gebI saMtaparaMparAmAM ApA gorakhA (ApA mAtA kAzIbAne tyAM janma. patnI : jamanAbAI. I.sa. jAdarAnA putra-ziSya) nA ziSya tarIke paNa oLakhAvAyA che. 1913mAM sadAvrata zarU karyuM, i.sa. 1916mAM rAmadevapIranuM bhavya maMdira baMdhAvyuM. | dhUphaNiyA gAma pAsenA caMdanagiri DuMgarA pAse rahetA caMdananAtha dUdhAdhArInI kRpAthI khumANa sAkhanA pAtAmana ane vIramagAma tAlukAnA mAMDaNa gAmanA bhakta jhabubAe rANabAIne tyAM pALiyAda (tA. boTAda jibhAvanagara) gAme emanuM ziSyatva svIkAreluM, emanAM bhajano maLe che. putro : vi.saM. 1825nA vasaMtapaMcamIne divase janma. bhakta nAnajI ane harajIvana. savAbhagatanuM avasAna : samudAyamAM "rAmadevapIra avatAra' gaNAtA "vIsAmaNapIre' - i.sa. 1961. jagyAnA gAdIpati harajIvanadAsanA putra yuvAvasthAmAM tophAnI kAThI' tarIke nAmanA kADhelI. bhalabhalA baLadevadAsajI. AdamI enAthI DaratA paNa gurukRpAe evo camatkAra karyo ke savAbhagatasivaiyAnAtha hAthamAM ThAkaranA nAmanI mALA laI goLa cokhAnuM sadAvrata mAMDyuM. ApA jAdarA, ApAdAnA ane ApA gorakhAnI jema (i. sa. 1772-1842) - "pIrAI"nI paraMparA UbhI karI. potAnAM avasAna pUrve nAtha saMpradAyanA harijana jJAtinA saMta kavi. guru : - potAnI dIkarI nAthIbAnAM saMtAna lakSmaNajI (saravA gAmanA talasInAtha. jhAMjharakA (ji. surendranagara) gAme vaNakara Jain Education Intemational For Private & Personal use only www.jan Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2444 bRhad gujarAta jJAtimAM surAbhagata ane moMghIbAIne tyAM janma. putra : svAmInA ziSya. janma : ayodhyA pAse chapaiyA gAme pAlAbhagate eka bALakane bacAvavA-jIvatadAna devA potAnI saravariyA brAhmaNa kuTuMbamAM 18 varSanI uMmare mAMgaroLa pAsenA jAtanuM balidAna ApeluM. tenA putra ugamazI (savAbhagatanA loja gAme rAmAnaMda svAmInA ziSya banyA e pachI jetapura pautra)ne I. 1842mAM jhAMjharakA jagyAnI gAdI soMpI gAdInA AcArya pade. savAbhagate samAdhi lIdhI. racanA : mahAmArganI asaro hothI (avasAna I. sa. 1849) dekhADatI, rAmadeva pIrano mahimA gAtI bhajanavANI-uparAMta yoga-upadeza-gurumahimA ane gaNapati mahimAnAM bhajano. ravi bhANa saMpradAyanA saMta-kavi. morArasAhebanA ziSya. nekanAma gAme sumarA komamAM muslima jJAtimAM janma. sahajAnaMda svAmI (I. sa. 1781-1830) pitA : sikaMdara. samAdhi khaMbhAlIDA (ji. jAmanagara) gAme svAmInArAyaNa saMpradAyanA sthApaka, rAmAnaMda morAra sAhebanI jagyAmAM. 2canA : bhajanavANI. - ~ ra : - kAra: che " , - - - ka w : 2 jI ja khAsa sajA - " * * * che ke je ne jawwwAvyAjabAi newja aww. www -me - ema kahI - ??* - - jinamaMdiranI divAla uparanuM nakazI kAmanuM eka dezya Jain Education Intemational Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 25 saMskRtinA upadeSTA siddhapuruSo -Do. navInacaMdra trivedI A bhUminuM prabaLa puNyabaLa che ke bhUminA kaNakaNamAM saMta vibhUtionI sAdhanAnI suvAsa dharabAyelI che. AdhyAtmika saMpadAno maghamaghATa A bhUminI paraMparAgata gauravagAthA banI gaI che. samagra bhArata deza dharmapradhAna saMskRti dharAvato deza hoIne ane tenAM dareka rAjyomAM vividha dharmasaMpradAyanA pathadarzako vasatA hoya te svAbhAvika che. gujarAtamAM paNa dharmaupadeza ApanAra sAmethI maLatA hoya e puNyanA koI uttuMga zikharanI pratIti karAve che, dharma zAzvata che. AjanA vilAsI viSayI yugamAM dhArmika zubha saMskAronI tAtI jarUra che. sadaiva satsaMganI jarUra che. A satsaMgathI ja sArA vicAro maLe che. ane vinaya vivekanI jAgRti mATe paNa satsaMga jarUrI che. saMtasatsaMgathI jIvanamAM ghaNA pApomAMthI bacI javAya che. ApaNI jIvanazailIne samRddha, saMskArI ane sucAru banAvavAnuM sAmarthya dharAvatA AvA saMtonA jIvana paricayo atre samAviSTa karAyA che. te sivAya paNa ghaNA bIjA saMto haze paNa jemano atre ullekha-samAveza nathI karyo te mATe samaya ane sthaLa saMkocanI maryAdA ja kAraNabhUta che. saMtavibhUtionA prabhAva ane tenA kAryonI sArarUpa vigato jozo. Adi kavi narasiMha mahetA prathama bhakta hatA, kavi pachI. tyAMthI zarU karIne eprila 2000 sudhImAM vidyamAna vibhUtio/saMtone atre samAvyA che. narasiMhathI pU. dAdA bhagavAna sudhInA divaMgata saMto ane pachInA kramamAM hAlanA hayAta saMtone sAMkaLI lIdhA che. jeno kramika paricaya A lekhamAM jozo. jIvananAM rahasyone samajI laIne jemaNe jIvanane mANI lIdhuM che. bhakti ane sadAcAra jevAM uttama tattvone sthAna ApI AMtaracetanAne jemaNe jAgRta karI che. vizALa anubhava jJAnanA sAgaramAMthI paramatattvanuM amRta jemaNe meLavI lIdheluM che. AvA puNyavaMtA ja A dharatInA sAcA zaNagAra ane alaMkAro che, trikALa saMdhyA jevo krAMtikArI prayoga ApI mAnava manane zrI pAMDuraMgajIe uMcAI bakSI che. hRdayastha bhagavAnane kRtajJatAnI jarUra nathI, paNa te ApaNA vikAsa mATe jarUrI che, A samajAvI svAdhyAya samAna maMtra bakSanAra pUjanIya dRSTidAtA dAdA tamane vaMdana vAraMvAra A paricayo rajU karanAra Do. navInacaMdra trivedI paNa saMta satsaMgano AnaMda mANanArA eka ArAdhaka che. bharUca jillAnA jaMbusara gAme tA. 16mI jUna 1947nA roja temano janma thayo. bacapaNathI ja mAtApitA pAsethI dharmasaMskArano vAraso maLyo je vAraso Aja temanI uttarAvasthA sudhI jaLavAI rahyo che. potAnA puruSArthabaLe khaMbhAtamAM gujarAta yunivarsiTI dvArA bI. e. varga-bIjAmAM 1965mAM ane te pachI suratamAM gujarAta yunivarsiTI dvArA ema. e. varga-be mAM 1967mAM. te pachI vidyAnagaramAM saradAra paTela yunivarsiTI dvArA pI. eca.DI. 1976mAM karyuM. je emanI zaikSaNika lAyakAta. te pachI temanI vividha saMsthAomAM 1965-66 daramyAna jaMbusaranI yu. hAiskUlamAM zikSaka tarIke, 1968-69mAM valasADa jillAnI saMjANa hAiskUlanA zikSaka tarIke, 1969-70mAM valasADanI cIkhalI kolejamAM pArTaTAIma adhyApaka tarIke joDAyA. te pachI 1970thI kheDA jillAnI bhAdaraNa kolejamAM gujarAtInA prAdhyApaka tarIke hAla sevA Ape che. anusnAtaka kakSAe naDiyAda ane peTalAda kendramAM satata 20 varSa ema. e.nA vargomAM adhyApana kArya. gujarAta yunivarsiTI taraphathI ema. phila. tathA pI. eca. DI.nA mArgadarzaka tarIkenI mAnyatA. 1981thI gujarAtanA prathamakakSAnA sAmAyikomAM temanAM lakhANo prasiddha thayAM che. akSarA sAhitya saMsthA vaDodarA tathA gujarAta sAhitya pariSadamAM AjIvana sabhya che, parisaMvAdomAM satatapaNe sakriya rahyA che.saMgIta, sAhitya ane sAMskRtika pravRttio emanA zokhanA viSayo rahyAM che. temanAM prakAzita pustako A pramANe che. maDiyAnuM akSarakArya, gujarAtI nibaMdhamALA, apaThitano AsvAda, svAmI kaSNAnaMda saMpuTa (bhAga. 1-2)nA saMpAdaka tathA paMcadevopAsanA. AMdhImAM upadeza, jhalaka ane jhAMkhI, koI kaMkara koI motI vagere pustakomAM temaNe prastAvanA lakhI che. Do. navInacaMdra trivedIne hArdika dhanyavAda. - saMpAdaka Jain Education Intemational Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 4 bRhad gujarAta AdhyAtmika saMta vibhUtio pAMcaso varSa pahelAM thaI gayelI A vibhUti Aje paNa gujarAtIone tenI samarpita bhakti ane kAvyothI sarva A graMthamAM gujarAtanI ane gujarAtamAM vasatI gujarAtIonA hRdayamAM sthAna pAmI che. gujarAtI bhASAnA AdhyAtmika saMtavibhUtiono paricaya ApatAM huM AnaMda madhyakAlIna kaviomAM narasiMha mahetAnuM sthAna Adi kavi ane gauravanI lAgaNI anubhavuM chuM. dharma ane adhyAtma mArA tarIke svIkArAyuM che. ApaNA AraMbhakALanA anya sarjakonI aMgata rasano viSaya hovAthI e viSe lakhatAM AnaMda thAya te jema A kavinA janma-jIvana vizenI AdhArabhUta-cokkasa sahaja che. samagra prajAne Aje ane bhaviSyanAM varSomAM paNa vigato haju abhyAsa-saMzodhanano viSaya rahI che. tadanusAra A mAhitI koIpaNa prakAre upayogI banI rahe tevA eka narasiMhanA janma samayanA nirNaya viSe paNa matamatAMtara jovA Akara graMtha (saMdarbhagraMtha) nimitte lakhavAnuM maLyuM che. te mArA maLe che. vidvAna saMzodhakonA abhyAsapUrNa abhiprAyonA jevA sAmAnya abhyAsIne mATe gauravanI ghaTanA gaNuM chuM. AdhAre eTaluM tAravI zakAya che ke teno janma i.sa.1450 | mArA pitAzrI prakRtie dhArmika ane satsaMgI hatA. pachInA varSamAM jUnAgaDha pAsenA taLAjA gAmamAM thayo hato. vatananA gAma jaMbusaramAM koI saMta-mahArAja Ave tene tenI jIvanalIlA I.sa.1550 sudhImAM saMkelAI hovAno mata amArA gharamAM bhojana-prasAda mATe lAvatA. gAmamAM kathA- maLe che. soraThanA nAgara brAhmaNanI nAtamAM janmelo narasiMha saptAha ke cAturmAsa nimitte AvatA saMtone pote maLavA- bALapaNamAM ja mAtApitA gumAvatAM teno uchera temanA moTAM sAMbhaLavA jatA. kyAreka amane sAthe laI jatA to kyAreka te bhAI-bhAbhInA AzramamAM thayo hato. saMtone maLavA javA amane protsAhita karatA rahetA. kuTuMbamAM A bhaktamAM nAnapaNathI Izvara nAmasmaraNa ane naMkhAyelA A saMskArone yuvAvasthAmAM anukUla pavana ane sAdhusaMganA saMskAro dRDhIbhUta thayA hatA. prabhunA caraNamAM protsAhana maLI rahyAM che. kolejanI nokarI nimitte bhAdaraNa saMpUrNa zaraNAgati ane avicala zraddhA sAthenI narasiMhanI nivAsa daramyAna pU. svAmI kRSNAnaMdanA saMparkamAM pelA bhaktithI temanA jIvananI kauTuMbika ane vyavahAru. saMskAro vikasita ane daDhamUla thayA. zAMti Azrama, ApattiomAM bhagavAne ghaNA prasaMge mAnavadeha dhAraNa karIne bhAdaraNamAM teozrIne maLavA AvatA sAdhusaMtono saMparka ane narasiMhane sahAya karI hatI. jenI daMtakathAo Ajeya pracalita satsaMga thato rahyo. svAmI saccidAnaMdajI, pU. zrI moTA, ane che ja. AvI bAbatone tenA AtmavRttAMtanAM padomAM varNavIne dAdAbhagavAna Adi saMtone Ama pratyakSa vAraMvAra maLavA - pote paNa samarthita karI che. bhAbhInAM kaDavAM vacana sAMbhaLIne sAMbhaLavAno lAbha maLyo hato. pU. kRSNAnaMdajInA AzramamAM nAnapaNamAM ja ghara choDIne narasiMhe jaMgalanI vATa pakaDI hatI. anya sAdhu saMtonAM pustako -pravacano ane kAryo vize vAraMvAra jaMgalamAM aMtariyALa AvelA eka apUja zivAlayamAM carcAparAmarza thavAthI paNa A kSetranuM jJAna ane rasa vikasato rAtadivasa satata bhakti karatAM bhagavAna zaMkara prasanna thayArahyo. pariNAme gujarAtanA adhyAtma jagatanI vibhUtio zrI kRSNanI rAsalIlAnI icchA vyakta karatAM mahAdevajI bALa vize pratyakSa-parokSa jANakArI maLatI rahI. A bhUmikA upara narasiMhano hAtha jhAlI svargamAM laI gayA. rAsalIlAnAM lakhavAnuM svIkAryuM tyAre AdhArabhUta vigato bhegI karavA je te darzanathI prasanna thaI narasiMha sadAne mATe zrIkRSNano bhakta saMtanA potAnA lakhelA athavA teo vize lakhAyelA adhikRta banyo. jaMgalamAMthI ghera jaIne te sIdho tenI bhAbhIne page lakhANono punaH sudIrgha abhyAsa karyo. AvA graMthonI yAdI lAgyo ane bolyo : "tamArA kaTuvacanathI risAIne huM lekhanA aMtamAM noMdhI che. jaMgalamAM gayo, paNa tyAM mane mahAdevanAM darzana thayAM ane ! zrIkRSNanAM darzana sAthe rAsalIlAno paNa lAbha maLyo. tethI huM samarpita bhakta-Adi kavi tamAro RNI chuM." narasiMha mahetA yuvAnavaye temanAM lagna thayAM chatAM gRhasthAzramamAM AjanA gujarAtamAM paNa bhAgye ja koI evo rahIneya saMta jevuM virakta jIvana vitAvyuM. dIkarAnAM lagnamAM gujarAtI haze, je A bhaktanA nAmathI ajANa hoya. Azare tathA dIkarInA zrImaMta prasaMge bhagavAne mAnavadeha dhAraNa karI Jain Education Intemational ducation Intermational Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana narasiMhane karelI sahAyanA prasaMgo suprasiddha che ja. eka pUjAnA maMdiramAM mUkI. roja tenI sevA ane darzana karatAM yAtrInAM nANAM svIkArI tene dvArakAnA zAmaLazA zeThane nAme mIrAMne mohaka lAgI. mahela pAsethI pasAra thatA eka hUMDI lakhanAra narasiMhanI hUMDI svIkAravAmAM bhagavAna jAte varaghoDAne jotAM abUdha mIrAMe vaDIlo pAse haTha pakaDI ke dvArakAmAM zeThanuM rUpa laI hAjara thayA ne hUMDInI rakama cUkavI, "mAre paNa paraNavuM che mane eka suMdara para lAvI do..." AvI te prasaMga narasiMhe pote potAnA hUMDI' kAvyamAM vigate varNavyo bALahaThanA samAdhAnarUpe pelI kRSNanI mUrti tenA hAthamAM mUkI che. temanA pitAnA zrAddhamAM paNa bhagavAna AvI ja rIte tene vaDIloe kahyuM ke, "le A ja tAro vara!" e nAnakaDA sahAyaka banyAnI vAta jANItI che. patnI ane yuvAnaputranAM prasaMge camatkAra saryo. mIrAM sAceja potAne zrIkRSNa patnI akALa avasAnathI bhAMgI paDavAne badale A bhaktane to mAnIne gAvA lAgI : "mere to giradhara gopAla, dUsarA na potAnI bhakitamAM saraLatA thaI hovAno saMtoSa thayo. "bhaluM koI..." mIrAMnuM samagra jIvana zrIkRSNa bhakti ane sAdhu thayuM bhAMgI jaMjALa, sukhe bhajIzuM zrI gopALa...' ema satsaMgomAM ja vyatita thavA lAgyuM. yuvAna vaye tenAM lagna bhaktimAM ja lIna thaI gayA. paMdaramAM zatakamAM tenuM avasAna thayAM, mIrAMne bhakti ane sAdhu saMga choDavA kahyuM to mIrAMe thayuM hatuM. temane vaLato saMdezo kahAvyo : "rAjapATa tame choDI diyo ne A saMte prabhubhakti mATenAM je vividha pado racyAM Avo sAdhu saMgAtha...' Ama potAnuM jIvana bhagavAna kRSNane tyArathI gujarAtI bhASAmAM kavitAno janma thayAnuM svIkArAyuM bhaktibhAvapUrvaka samarpita karIne jIvanArI mIrAMbAInuM che. potAnA jIvananI camatkArika ghaTanAone varNavavA sAthe saMsArI jIvana atyaMta duHkhamaya vItyuM hatuM. narasiMhanI jema teNe racelAM pado Aje paNa prajAnA mukhe sAMbhaLavA maLe che. mIrAMnA jIvanamAM paNa ghaNA camatkAro banyA hovAnuM noMdhAyuM "nIrakhane gaganamAM koNa ghUmI rahyo...?. " "sukha du:kha che. potAnA eka bhajanamAM sauthI jANIto prasaMga mIrAMe manamAM na ANiye..." "jAgane jAdavA, kRSNa varNavyo che. patie mokalAvelo jherano kaToro mIrAM amRta govALiyA..." jevAM pado gAvAno uttama samaya prAtaHkALano samajIne pI gayAM chatAM prabhue tene bacAvI lIdhI hatI. che. tethI tenAM A bhaktikAvyo paNa "prabhAtiyAM'nA nAmathI - narasiMhanA samayanI A kavayitrIe lakhelAM pada che. jANItA banyAM. mahAtmA gAMdhIjIe potAnI nitya prArthanAmAM temanI bhakti, kRSNalIlAnAM varNano tathA satsaMga/upadeza jene sthAna ApyuM hatuM, te suprasiddha pada 'vaiSNavajana' ciMtananA kAraNe Aje lokakaMThe gavAtAM rahyAM che. gujarAtI narasiMhanuM eka amarapada che. gujarAtanI sAmAnya prajA to bhASAnI A prathama strI kavi ane uttama strIsaMta lekhe narasiMhane mAtra parama bhakta tarIke ja jANe che. zikSito ane mIrAMbAI cirasmaraNIya raheze. gujarAtI uparAMta vraja, hindI kAvyarasiko tene Adikavi tarIke AvakAre che. Ama narasiMha ane anya prAMtIya bhASAomAM paNa tenAM pado maLI Ave che. ane anya prAMtIya bhASAomAM paNa mahetA eka samarpita bhakta ane ApaNA Adi kavi paNa che. je mIrAMnI vyApaka bhakti ane prajAmAM tenI kAvyaprItino Adi strIsaMta ane kavi purAvo banI rahe che. mIrAMbAI jJAtI kavi ane saMta | gujarAtanA madhyakAlIna sAhityamAM jenuM nAma akhA bhagata narasiMhanI sAthe ja levAya tevI A bhakta kavayitrIno janma jemaNe potAnuM samagra jIvana eka samartha jJAnIkavi lekhe paMdaramAM zatakanA aMtima varSomAM (149899)thayo hovAnuM vItAvyuM hatuM evA akhA bhagatane gujarAtanI prajA saMta kavi ETalAka saMzodhakoe tAravyuM che. jodhapura pAsenA meDatA tarIke ochA pramANamAM pIchAne che. paraMparAgata raheNIkaraNI ke vitA) nAmanA gAme eka rAjavI kuTuMbamAM mIrAMno janma bhajanakIrtanathI lokomAM jANItA thayelA gujarAtanA saMtomAM yo hato. samagra jIvanaparyata mIrAMne sAdhusaMganuM sadbhAgya akhA bhagatano joTo zodhyo jaDe tevo nathI. Ama chatAM dhaMdhe paDyuM hatuM. tenA gAmamAM padhArelA eka saMte tene bALapaNamAM sonI, gRhasthI rahIneya aMtarathI jJAnamArgI ane vairAgI ane gavAna zrIkRSNanI mUrti ApI hatI. A suMdara mUrti teNe jJAnamArgano yAtrI savAyA saMta jevuM jIvana jIvI gayo. Jain Education Intemational Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 2 paraMparAgata dAMbhika pUjAbhakti akhA mATe 52ma zatruvad hatI. te jJAnamArgI saMta hato. Azare i.sa. 1600nA arasAmAM akhAno janma amadAvAda pAsenA jetalapura gAme sonI parivAramAM thayo hato. yuvAnavayamAM dhaMdhAnA vikAsa arthe te amadAvAdamAM jaIne vasyo hato. keTalAka AdhArabhUta ullekho mujaba akho jahAMgIranI TaMkazALAno adhyakSa paNa banyo hato. yuvAnImAM teNe pitA gumAvyA hatA. thoDA samayabAda ekanI eka vahAlI bahena tathA patnInuM paNa avasAna thayuM. bIjI patnIno mRtyuthI viyoga thayo. svajanonA viyoganI A badhI ghaTanAothI vyathita ane ciMtita akhAnA cittamAM vairAgyabhAva jAgyo. saMsAranI bIjI thoDI ghaTanAoe tenA A bhAvane vadhu dRDhIbhUta karyo. jene sagI bahenathI adhika mAnelI te bahene akhAne sAcavavA ApelI kaMThI parata karatAM akhAe potAnuM thoDuM sonuM umerIne navI kaMThI banAvI ApI hatI te bahene akhA para avizvAsa thatAM tenI kharAI bIjA sonI pAse karAvI. bIjAe kharAI karatAM mUkelo kApa sarakho na thaI zakyo. tethI e kaMThI pharI akhA pAse samI karavA dharI. akhAne A vAtanI jANa thatAM teno vairAgya vadhu majabUta thayo. A ja samayamAM TaMkazALAnA tenA kAmamAM paNa virodhIoe khoTA AkSepo mUkyA. A badhA prasaMgoe akhAne pratIti karAvI ke samagra saMsAra eka prapaMcalIlA che, chaLakapaTa ane avizvAsathI ja sabhara che. AthI saMsAramAMthI tenuM mana UThI gayuM. akho sAcA gurunI zodhamAM nIkaLyo. jyAM jato tyAM sAcA guru ke saMtane badale jUThThA ane DhoMgIo ja tene bhaTakayA. chevaTe kAzImAM brahmAnaMda nAme eka sArA guru maLyA, jeno ullekha tenAM ghaNA kAvyomAM thayo che. emanI pAsethI upadeza meLavavA sAthe teNe vedavedAMtano abhyAsa paNa karyo. pote pAmeluM sAcuM jJAna akhAe tenI kAvyakRtiomAM prajA sAme rajU karyuM che. ciMtanapradhAna chatAM dhAradAra dRSTAMta ane lokabhogya udAharaNothI zobhita kAvyazailIthI akho gujarAtano uttama jJAnamArgI kavi gaNAyo. 'anubhavabiMdu', 'akhegItA', 'guruziSya saMvAda',saMtapriyA brahmalIlA jevI ciMtanayukta kRtio uparAMta prapaMca, DhoMga ane aMdhazraddhAne lakSya banAvI lakhAyelA tenA chappAo eka uttama jJAnI kavinI UMcAI sara kare che. akhA bhagatanI A UMcAine anya koI gujarAtI kavi AMbI zakyo nathI. bhaktakavi ane saMta prItamadAsa bRhad gujarAta gujarAtI madhyakAlIna kaviomAM zreSTha jJAnI kavi akhAnI jJAnAzrayI kavitAnI keDIe cAlIne te rAjyamArga banAvanArA thoDA jJAnamArgI kaviomAM saMta prItamadAsanuM nAma AgaLa paDatuM mUkI zakAya tema che. temano jIvanakALa i.sa. 1720 thI 1789no gaNAyo che. zrI ramaNalAla sonInA pustakamAM A kavino janma saurASTranA cUDA gAme i.sa. 1718mAM thayAnuM jaNAya che. pUrvajanmanA saMskAranA pariNAme A janmamAM bALapaNathI ja temane sAdhuono saMga sAMpaDyo hato. rAmAnaMdI sAdhuonI jamAtanA eka agraNI saMta-mahaMta bhAIdAsajI pAsethI temaNe gurumaMtra ane upadeza lIdho hato. i.sa. 1761mAM saMta prItamadAse kheDA (hAla ANaMda) jillAnA karamasada pAse AvelA saMdezara gAme AvIne nivAsa karyo hato. ahIM AvyA pachI temaNe bhaktibodha ane satsaMganAM kAvyo lakhavAnuM zarU karyuM hatuM. jJAnamArgI ane vedAMtI hovA uparAMta temaNe yogamArgano abhyAsa paNa karyo hato. saMdezaranivAsI A saMte akhAnI jema vividha kAvyaracanAo karI hatI. temanA kAvyasarjanamAM kakkA-vAra ane tithi-mahinAnI racanAo uparAMta jJAna-bhakti ane vairAgyanAM padono samAveza thAya che. A sAthe dhoLa, chappA, sAkhIo, nAma mahimA, guru mahimA, jJAnaprakAza ane jJAna gItA jevI vividha racanAo paNa temaNe ApI che. kAvya lekhanano mukhya viSaya vedAMtane anulakSI thatI jJAnanI vAto, vairAgyano upadeza, bhaktino bodha, brahmAnubhava mATeno yogamArga vagere jovA maLe che. prItamadAsanI uttama racanA 'jJAnagItA' gaNAI che. uparAMta, 'guru-ziSya-saMvAda' rUpe racAyelI kAvyakRtimAM jIvananAM uttama prazno vizenI vicAraNA sAdA-saraLa zabdomAM rajU thaI hovAthI sAmAnya loko tathA bhAvuka bhaktajanomAM te khUba lokapriya banI che. jIva zuM che? Izvara zuM che? jagata ane mAyA zuM che? AvA ghaNA adhyAtma jagatanA prAthamika praznothI mAMDIne nAmasmaraNa, saMta-mAhAtmya, vicAra, yoga, jJAna-bhaktivairAgya, prema-viraha, tRSNA, mana, brahma svarUpa ane jIvanamuktanAM lakSaNo ema aneka viSayanA praznonuM kavie Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 249 jJAnagItA'mAM praznottararUpe samAdhAna darzAvyuM hovAthI sarva- mAMgI to gurue paNa ema ja kahyuM. 'denAra bhagavAna che, sAmAnya jijJAsuo ane jJAnI ema beu vargane A graMtha lenAra paNa bhagavAna ja che, ema mAnIne dIdhA ja karo.' thayuM, mArgadarzaka thaI paDe tevo che. A kavinuM ati prasiddha pada che bhAvatuM'tuM ane vaidhe kahyuM. Ama A kAryane vega maLI gayo. - harino mAraga'. bhakti ADenA avarodha sUcavatuM A pada samaya sAthe sAdhusaMto ane yAtrALuonI saMkhyA bhaktanAM lakSaNo parokSa rIte darzAvI de che. uttara jIvanamAM jhaDapabhera vadhatI gaI. anna-vastranI tANa paDavA lAgI. aMdhApo veThanAra A saMte parivrAjaka tarIke satata paribhramaNa vIrabAIe potAnA piyaranA dAgInA utArIne madada karI. karyuM hatuM. eMsI varSanI vaye vi.saM. 1854nA vaizAkha vada harajI nAmanA darajIe potAnA peTanA dukhAvAnA dardI mATe bArasanA divase samAdhinA khADAmAM sUtA, samAdhi lIdhI ane jAte jalArAmanI bAdhA rAkhI ane te sAjo thaI gayo. A potAnI jIvanalIlA saMkelI lIdhI. Ama akhAnA anugAmI camatkAra prasaratAM ja bhagata "jalArAma bApA'nA nAme ane uttama adhikArI kavisaMta tarIke, saMdezara gAmanI bhAgoLe oLakhAtA thayA. dhrAMgadhrAnA rAjAe prasanna thaIne bhagatane mUkAyelI temanI pratimA ane temanA nAmakaraNathI cAlatI mAMgavA kahyuM. bhagate nA pADI. vAraMvAra AgrahathI chevaTe mAtra hAIskUla Aje paNa saMta prItamadAsanI yAda tAjI karAve che. anAja daLavAnI ghaMTI ja mAMgI, te Aje paNa temanA atUTa zraddhAnuM pratIka AzramamAM mojUda che. pU. jalArAma bApA saMvata 1881nA arasAmAM eka vRddha sAdhue Azrame AvIne eka vicitra mAgaNI mUkI. "mArI cAkarI kare evuM samagra saurASTra ane gujarAtanA ghaNA gAmo-zaheromAM koI joIe che. tArI strIne mArI sAthe mokala-jo e Aje jalArAma maMdira jovA maLe che. A saMtano janma tA. 4 svecchAe Ave to..." pU. bApAe patnIne samajAvIne te 11-1799 eTale ke saMvata 1856nA kArataka suda sAtamane rAjakoTa pAse AvelA vIrapura gAme thayo hato. nAnapaNathI ja vRddha sAdhunI sevA mATe patnIne tenI sAthe ja vaLAvI dIdhI. be gAu cheTe gayA pachI vRddha sAdhu adRzya thaI gayA. bhagavAne temanuM mana sAdhu saMtonA satsaMga tarapha vaLeluM joIne pitAne pote sAdhu veze A daMpatinI kasoTI karI hatI jemAM teo baMne bhaya lAgyo ke, chokaro sAdhu to nahi thaI jAya ne! tenA pAra UtaryA. sAdhue vIrabAIne sAcavavA ApelAM jhoLI ane upAyarUpe tene paraNAvIne saMsAranI ghaTamALamAM jotaravAnA dhoko Ajeya maMdiramAM pUjApAtra banelAM joI zakAya che. prayatno thayA. Ama soLa varSanI uMmare vIrabAI sAthe temanAM lagna thayA chatAM pitAjIno artha nA saryo. saMsArI thayA badhAMmAM ja rAmajInuM svarUpa jotAM rahI A saMte pachIya jalArAmano sAdhusaMga vadhu majabUta thato gayo. anubhave samAjanA saunI sevA karI. evA jalArAma bApAne Ajeya temane nizcita thaI gayuM ke "sAdhu bhakti e ja prabhu bhakti'' sAdhujogIo, saMsArIo, bhakto bhAva-bhaktithI praNAma Avo dRDha nizcaya thatAM ja te tIrthayAtrA karavA nIkaLI paDyA. kare che. saurASTra ane gujarAtanAM gAmegAma jalArAma maMdira badrInArAyaNathI rAmezvara sudhInI yAtrA pUrI karIne teo pAchA baMdhAyAM che. - baMdhAya che. ane emAM sadAvrata ane sevApharyA tyAre AkhA gAme tenuM sAmaiyuM karyuM. yAtrA bAda temane satsaMga thAya che. atUTazraddhAnA pratIkarUpa AvA jalArAma lAgyuM ke mAre guru karavA joIe. amarelI pAse phattepurA bApA eka umadA ane uttama saMta thaI gayA! gAmanA bhojA bhagatane jalArAme potAnA guru karyA. prema ane IzvaranA saMdezavAhaka saMta jAtamahenatano ja roTalo khAvo ane khavaDAvavo. tethI khetaramAM pote ja majUrI e jatA. patnI vIrabAI paNa sAthe dAdU dayALa joDAyAM. kamaratoDa majUrI karIne anAja pakavyuM. pachI vicAryuM A saMtano janma saM. 1600nA phAgaNa suda AThamane ke rAmanuM nAma laI bhUkhyAne eka TukaDo ApavAnuM zarU karIe. guruvAre amadAvAdamAM thayo hato. temanA pitA musalamAna je de TukaDo, tene prabhu TUMkaDo'- e maMtra banyo, ane temAMthI piMjArA hatA. mAtra agiyAra varSanI uMmare temane vRddha puruSano sadAvratanI pravRttinA zrIgaNeza thayA. temaNe gurunI AjJA rUpamAM bhagavAne darzana ApyAM hatAM ema kahevAya che. temanA Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 je bRhad gujarAta mAthe hAtha mUkIne bhagavAne AzIrvAda paNa ApyA hatA ane saMpradAya banyo, e ja rIte dAdUe pote koI paMtha nathI te pachI sAteka varSe pharIthI AvIne dAdUne brahmano sAkSAtkAra sthApyo. tenA mRtyu bAda "dAdU paMtha' astitvamAM Avyo. karAvyo hato. jenI bALavayamAM ja sAdhusaMtonA satsaMganI zarUAtamAM te "parabahma saMpradAya" tarIke oLakhAto hato. e dhArmika saMskAro pragaTyA hatA, tevA dAdUnA jIvanamAM AvI pachInA samayamAM te "dAdUpaMtha' nAmathI pracalita thayo. sAco ghaTanAothI jhaDapI parivartana thavA lAgyAM. dAdUpathI e che ke, "je eka nirvizeSa brahmanI upAsanA nAnapaNathI ja emanuM mana Izvara ane A jagata viSe potAnA aMtaramAM kare che." jene mana koI UMca ke nIca nathI, jANavAnI jIjJAsAvALuM hatuM. tethI sAdhusaMto ne phakIrono saMga rAyacaMka nathI ane je paramAtmAnA saMyogamAM AnaMda tathA te zodhatA rahetA hatA. AvA saMto AgaLa potAnI zaMkAo viyogamAM duHkha mAne che. te lokasevA mATe sadA prasanna ane rajU karatA ane enI sAme dalIlomAM paNa UtaratA. eka sadA tatpara rahe che, jenAmAM abhimAna, daMbha, ke kAma krodhakAjI sAthe AvI dalIlo karavA badala kAjIe temane tamAco lobha nathI, je sarvadA zAzvata satyane pragaTa karato rahe che, jenuM coDI dIdho. tyAre vinayapUrvaka dAdue saNAvI dIdhuM ke, "game. hRdaya komaLa che, dayALu che, te ja sAco dAdUpathI che," to bIjo tamAco mAro paNa mane je nathI samajAtuM e to huM vRddha vayamAM sAMbhara pAse narAnA gAme eka guphAmAM jarUra pUchato rahIza." gurunI zodhamAM nIkaLelA dAdue koIne parama tattvanA ciMtanamAM dAdU divaso vitAvatA hatA. e guru karyAnuM cokkasapaNe jANavA maLyuM nathI. keTalAkanA mate avasthAmAM ja temaNe saM. 1660nA jeTha suda AThame dehatyAga saMta kabIranA putra kamAlane dAdUe guru karyA hatA. karyo hato. A paMthanA dAdUnA ziSyo tilaka ane kaMThI vinAnA trIsa varSanI uMmare dAdU amadAvAda choDIne hoya che, mAtra mALA rAkhe che ane rAmanAma japatAM paraspara satyanAma' uccAre che. kabIra, nAnaka ane dAdU-traNeya rAjasthAnanA bhAMbhara gAme jaIne vasyA. pitAnI jema pote saMtono upadeza lagabhaga eka sarakho ja che. gujarAtanA ghaNA paNa ahIM rU pIjIne gujarAna calAvavA lAgyA. vidhivata gAma-zaheromAM dAdupaMthanA Azramo Aja paNa jovA maLe che. zALAkIya jJAna meLavavAne badale pravAsa ane satsaMga dvArA jAta-anubhavathI ja dAdU zikSita ane anubhavI thayA. datta upAsanAnA pracAraka kabIranI jema temaNe paNa kavitA svayaMbhU skUratI hatI. tethI pU. zrI raMga avadhUtajI dAdUe paNa asaMkhya pado ane dUhAo racyA hatA. temanuM A sAhitya e samayanA kabIraprabhAvanA kAraNe pada-dUhAnI tA. 21 navembara 1998nA roja godharAmAM janmelA racanAonuM sAhitya saraLa lokabhASAmAM lakhAyuM che ane temAM zrI raMga avadhUtanA pUrvajIvanamAM temanuM nAma hatuM pAMDuraMga bALakonI kAlIbhASA jevI mIThAza ane saraLatAno samanvaya vaLAme. temanA pitA hatA zrI. viThThalapaMta ane mAtAnuM nAma thayelo jovA maLe che. thoDAMka pado gujarAtImAM paNa racelAM hatuM rUkamiNI. pAMDuraMgano janma thayo te arasAmAM godharAmAM plega phelAyo hato. eTale mAtra nava divasanA A bALakane hovAnuM manAya che. bacAvavA mAtA pitAe gAma choDIne pAsenA jaMgalamAM vAsa pravAsa daramiyAna A saMta uttara pradeza, baMgALa ane karyo. Ama vidhie emane janmatAM jaMgala dekhADyuM. pAMca varSe bihAramAM vadhu pharyA hatA. ekavAra dilhInA mogala bAdazAha temaNe pitA gumAvyA. paNa mAtA rukamiNI IzvaramAM daDhazraddhA akabare temane darzana ApavA bolAvyA. saM. 1642nI A dharAvanAra ane hiMmatavALAM nIkaLyAM. bALaka ATha varSano mulAkAtamAM bAdazAhe dAdUne allAhanI jAti zuM? aMga zuM? thatAM mahArASTranA potAnA vatananA gAme jaIne mAtAe temane astitva zuM?--jevA praznonI jhaDI varasAvI. A dareka yajJopavita-vidhi (janoI)nA saMskAra apAvyA ane tIrtha praznano javAba mAtra "prema' zabdathI ApIne samApanamAM dAdUe yAtrAno paNa lAbha lIdho. kahyuM, "prema". Izvara prema svarUpa che. prema dvArA ja Izvarane pAmI A tIrthayAtrA daramyAna kolhApuramAM javAnuM thayuM, ne zakAya che." bhagavAna dattAtreyanI bhikSAbhUmi gaNAya che. ahIM ja bALa jema kabIranI hayAtImAM nahi, tenA mRtyu bAda kabIra pAMDuraMganAM manamAM bhagavAna dattAtreyanI chabI jAgI ane e Jain Education Intemational dain Education Intermational Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 251 sAthe ja mana vairAgya bhAvathI bharAI gayuM. rAtadivasa dattanA AjJA karI che to te vyavasthA paNa karaze. acAnaka bharUcamAM vicAro Ave ane AMkhamAMthI AMsu saratAM rahe. ekavAra emane A graMtha maLI Avyo. nokarI choDI dIdhI ane mAtAne svapramAM Avela dare kahyuM: "pothI vAMca, pothI vAMca!" jAgyA kahI dIdhuM ke-"huM lagna karIza nahIM. tuM yAda karIza tyAre tArI tyAre na datta hatA ke na pothI. thoDA varSo pachI ekavAra mAmAe sevAmAM jarUra hAjara thaI jaIza." AvIne pAMDunI mAtAne kahyuM ke "hamaNAM mArAthI nityapATha eka vAra muMbaI gayA, tyAM khUba bimAra paDyA. jANe thato nathI, pothI vaMcAtI nathI. jo koI pothI vAMcanAruM maLe aMtima ghaDI AvI hoya te sthitimAMya "datta datta'no jApa to mAre tene A pothI ApavI che." bALapAMDane svamano emanA romeromamAM cAlato rahyo. kavitA paNa phUTI ane Adeza jAgRta thatAM temaNe mAmA pAsethI pelI pothI mAMgI hiMdImAM "dattASTaka' lakhAyuM, sAthe saMskRtamAM "datta zaraNASTakam lIdhI. mAmAe pothI bhANAnA hAthamAM mUkatA kahyuM ke teno paNa racAyuM. A baMne racanAomAM potAnuM nAma temaNe "raMga' bhaktibhAvapUrvaka nitya pATha karavo. bALaka pAMDuraMgane lAgyuM ke rAkhyuM. sAMIkheDAnA saMta dUNIvALAnAM darzane gayA. temaNe koI daivIzakti tenAmAM sArA jIvananuM ghaDatara karI rahI che ane raMgane oLakhyA ane Adeza karyo. 'ekAMta zodha'. A e mATe mArgadarzana ApI rahI che. AvI AMtarasUjhanI pratIti zodhamAM teo narmadAtaTe vicAravA lAgyA. daramyAna prAcIna sAthe pAMDuraMge dhanyatA anubhavI. bhaNavAmAM agresara A bALake zivAlaya nArezvara pAsenI jagA maLI. tyAM lImaDAnA vRkSa saMskRta ane aMgrejI-baMnemAM prabhutva meLavyuM. 1917mAM nIce mukAma karyo. saM. 1981nA mAgazara vadanI trIjathI potAnA vargamAM prathama naMbare pAsa thaI temaNe hAIskUla choDI. avadhUta ahIM sthira thayA. A lImaDo "bodhI vRkSa' gaNAyo, kolejamAM bhaNavA javAnuM thayuM tyAre phInI sagavaDa na hatI, ane eTaluM ja nahi tenI kaDavAza cAlI gaI ane te mITho lImaDo vaLI sudAmAnI jema ajAcakavRtti keLavelI. 'IzvaranI icchA banyo. je saMtanA samAgamano ja pratApa gaNAyane! haze te thaze ema mAnIne besI rahyA. phI bharavAnA chellA A saMtanuM gujarAtamAM viziSTa pradAna che. "datta divase eka ajANI vyaktie AvIne temane paisA ApatAM upAsanA'no vyApaka pracAra. Abu ane jUnAgaDha jevA kahyuM; "tamArA pitAjIe mane traNaso rUpiyA uchInA parvatonA UMcA zikharone "datta zikhara' nAma apAyAM chatAM ApelA. hAla mArI pAse to ATalI ja rakama che te svIkAro gujarAtanI sAmAnya prajA datta sAdhanAthI khUba ja ajJAta hatI. bIjA pachI vyAja sAthe huM ApI jaIza." Ama phInI vyavasthA raMga avadhUta' dattanI upAsanA gujarAtanA gAmegAma thatAM kolejano abhyAsa zarU karyo. kolejanA abhyAsa daramyAna pahoMcADI. marAThI, gujarAtI ne saMskRta ema traNeya bhASAmAM paNa temano saMta samAgama ane adhyAtmasAdhanA samAMtare zrI raMge ghaNI racanAo karI che. emanI sarvAdhika lokapriya cAlatA rahyA. gAMdhIjI prerita AMdolanamAM joDAyA. e pachI kRtiomAM "datta bAvanI', "dattarakSAstotra" ane "zrI gurupharI gUjarAta vidyApIThamAM bhaNIne snAtaka thaI gayA. lIlAmRta' che. emAM chello graMtha to jANe mahAkAvya jevo banyo amadAvAdanI eka zALAmAM zikSaka banyA. adhyApanamAM niSThA che. nArezvara to Aje eka tIrthadhAma banI gayuM che. "huM harinA rAkhIne saMskRta zikSaNa mATe temaNe svataMtra paddhati vikasAvI dvAramAM jAuM chuM' kahIne nArezvarathI haradvAramAM gayelA zrI raMge ane be pustako paNa lakhyAM. temanuM "gIrvANa bhASA praveza" i.sa. 1968mAM 19bhI navembare haradvAramAM ja dehatyAga karyo. nAmanuM pustaka to Aje paNa ajoDa gaNAya che. adhyApana kArya sAthe sAdhusaMtonuM sAnnidhya paNa vadhatuM gayuM. sevAnA bhekhadhArI saMta ekavAra narmadAtaTe indrazvara mahAdevanA maMdire teo pU. pUnita mahArAja sUtA hatA tyAre svapramAM "TeMbe' mahArAjanA nAme jANItA saMta pUnita mahArAja tarIke prasiddha thayelA A saMtano paramahaMsa vAsudevAnaMda sarasvatInAM darzana thayAM ane emaNe janma tA. 19 me 1908nA roja saMtonI bhUmi gaNAyelA AjJA karI - "dattapurANa'nA ekaso pArAyaNa kara." AvI jUnAgaDhamAM thayo hato. temanuM mULa nAma 'bAlakRSNa' hatuM. AjJA thaI te pahelAM temaNe A graMthanuM nAma sAMbhaLyuM na hatuM pitA bhAIzaMkara ane mAtA lalitAbAnA A putranuM bALapaNa ne darzana paNa karyA na hatAM. chatAM emane zraddhA hatI ke jeNe kaparA samayamAM pasAra thayuM hatuM. cha varSanI nAnI vaye pitAnI Jain Education Intemational Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2para je bRhad gujarAta chAyA gumAvanAra bAlakRSNano uchera mAtAe khUba ja duHkho soMpIne haLavA thAva." A sAMbhaLatAM ja jAgRta AtmA veThIne karyo hato. lokonAM gharakAma karavA sAthe kAlAM pholavAnI bAlakRSNa maMdiramAM doDyA. ane bhagavAnane caraNe mAthuM DhALI majUrI karIne putrano uchera karIne mAtAe pitAnI khoTa pUrI kahyuM : "AjathI he prabhu! huM tamArA zaraNe chuM." hatI. saMskArasaMpanna ane bhaktimatI mAtAe putranA dehanI pachI jANe camatkAra thayo. nokarI maLI gaI ne Arthika vRddhi ane dharmasaMskAra dvArA mananA svAthyanuM paNa jatana karyuM sthiti jhaDapathI sudharI. bhajano racAvA lAgyAM, sAthe kaMTha paNa hatuM. roja savAre maMdire deva darzana karavA ane bhajana kIrtana UghaDyo. ane bhajana maMDaLIo jAmatI gaI. vaLI bhajanamAM karavA jatAM mAtA bAlakRSNane sAthe rAkhIne tenAmAM paDelA daivI niSThA paNa jabarI. dareka sthaLe samayasara pahoMcatA ne pUrI saMskArone jAgRta karatAM rahyAM. zraddhAthI kAma karatA. potAnA aMgata jIvana mATe ke kuTuMba mATe nAnapaNamAM mitronI ToLImAM bhajana gAvA- kazuM ja nA rAkhatA, je maLyuM tenuM ane teTalAMnuM eka TrasTa gavaDAvavAno zokhIna bAlakRSNa bhaNavAmAM paNa hoMziyAra banAvyuM. "punita sevAzrama' nAmanuM A TrasTa Aje paNa hato ja. chatAM jUnA jamAnAnI paraMparA mujaba 13 varSanI amadAvAdamAM cAle che. daridrone bhojana mATe "rAmaroTI' nAnI vayamAM ja lagna thatAM mAthe javAbadArI AvI paDI tethI apAya che. ane "janakalyANa' mAsikanI lAkho nakalo dvArA meTrika thavAyuM nahi. nokarInI zodhamAM amadAvAda gayA. bhaktone bhajana ane dharmajJAna pIrasAtuM rahe che. saMta punitanA nokarI na maLI eTale amadAvAdanA relve sTezane thoDo samaya avasAna bAda te mAsika temanA anuyAyI "punitapada-reNu hamAlInI majUrI paNa karI joI. agAu garIbAI anubhavI saMbhALI rahyA che. tA. ra7-7-1962nA roja vaDodarA khAte hatI, tethI potAne je kAMI maLe temAMthI AsapAsa je daridra A saMtanAM bhaktiparAyaNa jIvanano aMta Avyo. phaMDa bheguM jevA dekhAya tene thoDAMmAMthI thoDuM ApIne vaheMcIne khAto. karavA vize AjanA yugamAM A saMtanA vicAro vizeSa vaLI divasanI majUrIthI thAkIne pote paNa AvA daridro bhego dhyAnamAM levA che : "meM to anubhave nakkI karyuM che ke phaMDa bheguM ja hAthanuM ozikuM banAvIne sUI raheto. karavuM ja nahIM. phaMDa tyAM phaMda ane phaMDa tyAM baMDa. bhaMDoLa bheguM thayuM zALAnA abhyAsa daramyAna nAnI kavitAo lakhavAno hoya to to keTalAya phaMda sUjhe ane phaMDano vahIvaTa hAthamAM levA casko lAgelo. eka zikSake tene roja kavitA lakhavAno eka baMDa paNa thAya. pariNAme sArAM kAryo para tALAM lAgI jAya.' paiso ApavAnI vAta karIne kAvyalekhana mATe protsAhita karyo. eka Adhunika saMta amadAvAdanA rajhaLapATa daramyAna eka chApAmAM nokarI maLI. tyAre kalamano kasabo hAthavago hato e kAma lAgyo. thoDI pU. moTA mUDI bhegI karIne potAnuM AgavuM mAsika ane sAptAhika zarU pU. moTA'nA nAme khyAtanAma thayelA ane karyuM. potAnI mAtA ane patnI beune amadAvAdamAM bolAvI pUrvajIvanamAM cunIlAla bhagata nAmI vyaktino janma vaDodarA lIdhAM. vaLI pAchA saMkaTo AvavA lAgyAM. mitronA dagAne pAse AvelA sAvalI gAme tA. 4-9-1898nA (bhAdaravA kAraNe Arthika sthiti kathaLI. mAMdA putranI davA karAvavA mATe vada cothanA) divase thayo hato. pitA AzArAma ane mAtA paNa uchInA nANAM levA paDyA. chatAM dIkaro to gumAvavo ja sUrajabAnI kukhe janmelA cunIlAlanuM bALapaNa sIdhuM, sAduM paDyo. evAmAM valI DokTare temane kahyuM ke "tamane paNa kSaya ane saraLa pasAra thayeluM. vaLI vADAmAM majUrI paNa karavI paDI roga thayo che." ane te paNa trIjA tabakkAmAM che. maTavAnI hatI. hAIskUlanA bhaNatara daramyAna phImAMthI mUkti meLavavA zakyatA nahIvata che. jIvAya teTaluM jIvI lo! zALAnI sAphasUphI ane paTTAvALAnuM kAma paNa karI nAkhatA. Ama zArIrika, mAnasika ane Arthika trividha A parizrama sAthe paNa I.sa. 1919mAM cunIlAla meTrikanI saMtApamAM cAlI nIkaLelA bALakRSNane eka kathAkAranA vacano parIkSA 70 TakA guNa meLavI vizeSa yogyatA-DisTankazanasAMbhaLavA maLyA. "bIjAM rasAyaNo mAtra tananA roga maTADe sAthe pAsa karI hatI. AgaLa abhyAsa karavA vaDodarA che. rAmanAmanuM rasAyaNa tana ane mananA tamAma rogone kolejamAM joDAyA. daramyAna gAMdhI prerita AjhAdInI laDAI jaDamULathI nAbUda kare che. tethI badho bhAra bhagavAnanI mAthe mATe abhyAsa choDI laDatamAM bhAga lIdho. thoDo samaya Jain Education Intemational Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 253 gujarAta vidyApIThamAM gayA. gAMdhIjIno Adeza thatAM kAyamane hatA tyAre sau temane ""moTA bhAI" kahetA. samaya jatAM e mATe abhyAsa choDyo. saMbodhana TUMkAIne "moTA" thaI gayuM. AjhAdInI laData pachI moTAbhAI gayA pachI kuTuMbanI javAbadArImAM thayelA moTAne gurue Adeza karyo ke, te deza sevA ghaNI karI. have devAMthI ane phephasAnA rogathI kaMTALI jatAM ApaghAta karavA mAnavamAM guNabhAva vikase tevI sevA kara." te AjJA mATe narmadA nadImAM kUdI paDyA. paraMtu koI daivIzaktie temane svIkArIne pU. moTAe mAnavasamAja mATe vividhakSetranI kinAre lAvIne paTakyA. A paLe temane thayuM ke bhagavAnane sevAo zarU karI. ramatagamata tathA zikSaNakSetre protsAhaka mArI pAse koI kAma levuM che. tethI ja temaNe mane jIvADyo che. InAmo ApavA mAMDyAM. aMtariyALa gAmomAM bhaNavA mATe tyArathI temaNe bhagavAnane samarpita jIvana jIvavAno saMkalpa 4. zALAnAM makAno bAMdhI ApyAM. uttama graMtho racavAnI karyo. eka sAdhu maLyA ane temaNe cunIlAlane kahyuM ke, pravRttio karI. AdhyAtmika sAdhano mATe saMsArIone jarUrI te baccA, bhagavAnanuM nAma raTa." temaNe nAmasmaraNa zarU karyuM ekAMta maLI zake te hetuthI temaNe judA judA sthaLe "mauna ane camatkArarUpe traNeka mAsamAM te rogamukta thaI gayA. maMdiro' bAMdhyAM. pU. moTAnA AzramomAM AvA maunamaMdiranI vyavasthA upalabdha banI che. kuMbhakoNam, sUrata, naDiyAda ane amadAvAdamAM sAbaramatIne kinAre Avelo eka sAdhu amadAvAdanA temanA AzramomAM AvA ekAMtavAsanI suvidhA bUmo pADato hato : "naDiyAdathI cunIlAlane bolAvo." khUba AzIrvAdarUpa nIvaDI che. samAjamAM sAmAnya ane bALayogI nAme jANItA A saMta pAse A cunIlAla khaDA zikSita varganA tathA garIba-amIra saune nirdhArita dare temAM thayA. temane jotAM ja pelA sAdhue kahyuM: "tArA gurue mane rahevA jamavAnI vyavasthA maLI rahe che. mahinAo agAu ahIM dIkSA ApavA mokalyo che." Ama e bALayogIe noMdhAvelA umedavAro potAnA krama mATe Ajeya temAM rAha cunIlAlane sAdhanAmAM dIkSita karyA. ane kahyuM ke : jotA hoya che. potAno aMtakALa pAmI jatAM pU. moTAe khUba sAMIkheDAmAM kezavAnaMda mahArAja dhUNIvALA dAdA tarIke zAMtipUrvaka vAsada najIka mahisAgaranA kinAre eka khAnagI oLakhAya che, te tArA guru che. tuM emanI pAse jA.cunIlAle vizrAmagRhamAM mAtra nikaTanI vyaktionI hAjarImAM darekane ema karyuM. paraMtu vicitra prakRtinA gurue temane joIne eka hari OM' kahI tA. 21-7-1976nA divase potAno deha nALiyera chUTuM mAryuM, ane kahyuM : "jA, ghera jA! tyAM jaIne choDyo. potAnI hayAtI daramyAna samAjavikAsanI zarU karelI sAdhanA kara, prArthanA kare ane je karma maLyuM che te kara! cunIlAla pravRttiomAM temanA anuyAyIo dvArA Aje paNa cAlatI rahe naDiyAda pAchA AvyA ane harijanonI sevAmAM lAgyA. che te noMdhanIya che. - thoDA samaya pachI sAkorInA eka oliyA saMta sAcA sAhityaprayAska saMta naDiyAdamAM AvyA. rastAmAM moTA maLyA ne saMtane potAne ghera laI gayA. mAMdagImAM oliyAnI sevA karI. pachI temaNe zrI bhikSu akhaMDaAnaMda vidAya thatAM cunIlAlane kahyuM, "cAla mArI joDe.' thoDA divaso I.sa. 1875mAM ANaMda jIllAnA borasada gAme pachI moTA sAkorI pahoMcyA. upAsanI bAbA nAme oLakhAtA lohANA parivAranA vepArI zrI jagajIvana Thakkara ane mAtA pelA oliyA temane tyAM maLyA. temanA zarIramAM cunilAlane harIbAnI kukhe bhikSu akhaMDaAnaMdajIno janma thayo hato. temanA saguranAM pratyakSa darzana thayAM. Aja gurue temane e temanuM pUrvAzramanuM nAma lalluM hatuM. pitA vepArI tathA mAtA pachI navasArI ane karAMcImAM darzana ApyAM hatAM. potAnA khUba ja dhArmikavRttinAM hovAthI niyamita gharamAM thatAM pAThamRtyu pachI paNa gurue Ama ApelAM darzanathI 5. moTA pUjA-bhajana-kIrtana vigerenA saMskAra ane asara bALaka Azcaryacakita thayA. lalumAM daDha rIte paDyA. temane tyAM avAranavAra padhAratA guru saMta mohanadAsajIe lallune joIne bhaviSyavANI karelI ke temanA sadgurumAM moTAne sAMIbAbA ane zrIkRSNanA paNa "A chokaro bhaviSyamAM samartha saMnyAsI thaze." darzana thayAM hatAM. cunIlAla dakSiNamAM kuMbhakoNam khAte rahetA tera varSanI kamaLI vaye pitAnuM avasAna thatAM pitAno Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 je bRhad gujarAta anAja, lokhaMDanA ane cinAI mATInAM vAsaNonI dhIkatI sAhitya vardhaka kAryAlaya tathA akhaMDa AnaMda Ayurvedika kamANI ApatI dukAna temaNe saMbhALI lIdhI. temAM potAnI hospiTala A saMtanuM ciraMtana smAraka gaNAya che. vividha sAcAbolAnI chApe khUba ja pragati karI. ATha varSanI vaye vAMcanasAmagrI laIne gujarAtIonA ghera-ghera pahoMcatuM, dareka lagna ane kizorAvasthAmAM ja dhaMdhAnI javAbadArI chatAM bALaka gAma tathA zALAo ane kolejAnA pustakAlayomAM vaMcAtuM. lallanuM mana saMsAramAM na parovANuM. alabatta vadhu vairAgya mAsika "akhaMDa AnaMda' paNa gujarAtI prajAnA haiyAmAM A bhAvanA prabaLa banI eTale eka divasa kharIdInuM bahAnuM saMtanI smRti-jyotane saMkoratuM rahe che. batAvI ghara choDI gayA. ane kadI pAchA na pharyA. ghara-saMsAra carotaranA lokapriya saMta choDyA bAda dezATane nIkaLI paDyA. vividha tIrthadhAmo ane sAdhuonA satsaMgamAM viharavA lAgyA. trIsamAM varSe pU. saMtarAma mahArAja amadAvAda pahoMcyA. tyAM svAmI zivAnaMde dIkSA ApIne eka saMta evA hatA ke je satata rAmanAmano jApa karyA lalubhAImAMthI bhikSu akhaMDaAnaMdajI nAmadhArI saMnyAsI kare, loko pUche "ApanuM nAma?' to javAba maLe "rAma". loko banyA, paribhramaNa daramyAna temane garIbIno pratyakSa anubhava pUche, "ApanuM gAma?' to javAba maLe "rAma." basa, lokonA thayo. ane tenA mULamAM temane zikSaNa ane jJAnano abhAva prazro. vAta, badhAmAM tenA mukhamAMthI mAtra, zabda ja uccare jaNAyo. tethI tenA prayAsarUpe sArAM pustako kharIdI loko sudhI "rAma' ethI lokoe evA saMtane "saMtarAmathI saMbodhavA pahoMcADavAnI jarUriyAta jaNAI. A vicAradhArAthI I.sa. lAgyA. guphAmAM varSo sudhI tapa karI teo avadhUta dazAmAM 1913mAM amadAvAda khAte "sastuM sAhitya vardhaka kAryAlayanI gujarAtanI dharA para vihAra karavA lAgyA. eka divasa sthApanA karI. prAraMbhe saMsthA dvArA potAnA abhyAsakALa bAraDolI pAse kharADamAM bhajana ane kIrtananI raMgata jAmI daramyAna khUba gamelA bhAgavatanA ekAdaza skaMdhanuM temaNe hatI. temAM bhajana gAI rahelA lakSmaNadAsajI nAmanA eka prakAzana karyuM. tatkALe mAtra cha AnAnI kiMmatanA A pustakanA bhajanikanI najara acAnaka giranAranI kaMdarAmAMthI utarI, jJAnayajJathI teno prayatna khUbaja phAlyo-phUlyo. saMskRta bhASAnA AvelA pelA avadhUta sAdhu para paDI, temAM tene zrIkRSNanAM ane saMskRtathI ajJAta mANaso sudhI na pahoMcelA hiMdu dharmanAM darzana thayAM. ane vAMsaLInA sUra paNa saMbhaLAyA. sau vikharatAM uttama pustako temaNe gujarAtImAM anuvAda karAvI prakAzita lakSmaNadAsa sAdhUne maLavA jatAM joyuM to sAdhu adezya hatA. karyA. saMskRta dharmagraMtho, kauTilyanuM arthazAstra, lokakathAo, tethI lakSmaNadAsajI sAdhunI zodhamAM cAlI nIkaLyA. nItizAstra, bALakathAo ane mahilA upayogI vividha bIjI bAju pelA saMta pharatAM pharatAM naDiyAda pahoMcyA viSayanA graMtho sAdI saraLa bhASAmAM ane sastA dare jyAM hAla saMtarAma maMdira che tyAM tatkALe khulluM khetara hatuM. gujarAtamAM ghera-ghera pahoMcADavA saphaLa prayatno karyA. mAtra eka gAmanI najIka paNa ekAMta jagyA hatI sAdhane A jagyA gamI dharma ke saMpradAyanI maryAdAmAM na rahetAM jaina-bauddha vagere jevA jatAM Asana jamAvyuM. dhIme dhIme loko tyAM AvatA jatA thayA. dharmasaMpradAyanAM graMthonuM prakAzana paNa hAtha dharyuM. vividha stotra loka Agamana vadhyuM eTale sAdhu e sthaLa choDI cAlI nIkaLyA. - bhajanasaMgraho, jJAnavijJAna, sAhasa, ItihAsa, khagoLa temanA eka ananya bhakta hatA pUjAbhAI. jevA viSayo AvarI letuM A TrasTanuM sAhitya gujarAtI prajAnA paMcotariyA' vaDa AgaLa A bhakta pelA sAdhune rokayA ane saMskArasiMcana ane asmitAnA preraNAkSetranA itihAsamAM kahyuM, "mahArAja! ApazrI ahIM ja raho. Apa A bhUminuM ajoDa sAbita thayuM che. Ama pitAno nANAMkIya vepAra choDI saubhAgya cho." bhaktanA Agrahe saMta rokAI gayA. eTale saMskAra ciMtanathI mAnavakalyANano "puNya vepAra' apanAvanAra tarata ja pUMjAbhAIe caraNaraja laI saMta pAse vacana mAMgI lIDa tathA samagra mAnava jAtane akhaMDa AnaMdano mArga cIMdhanAra A ke "A sevakane jANa karyA vagara A sthAna choDavuM nahIM saMte 68 varSanI vaye I.sa. 1942mAM potAnI jIvanalIlA tyArathI e saMta naDiyAdamAM sthAyI thayA. A jagyA Aje saMkelI lIdhI. naDiyAdamAM gAdI athavA samAdhisthaLa tarIke oLakhAya che amadAvAdamAM bhadranA killA pAse AveluM sastuM ghaNA tene derI paNa kahe che. Jain Education Intemational Education Intermational Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je ra55 pelA bhajana saMdhyAmAMthI sAdhunI zodhamAM nIkaLelA ane vikAsa pAmyAM che. sAtamA gAdIpatizrI jAnakIdAse lakSmaNadAsajIne ahIM naDiyAdamAM sAdhuno bheTo thaI gayo. saMsthAmAM jana-hitanI pravRtti vegavAna banAvI che. prAraMbhathI oLakhANa thatAM ja teo sAdhunAM pagamAM paDI gayA ane bhAgye ja A saMsthA ajAcakavRta ane aparigraha vrata pALe che. ke "mane zaraNamAM lyo ane tama caraNamAM sthAna Apo." pariNAme svayaM AvatA dhana-pravAhano upayoga zALAmahArAje temane dIkSA ApI ziSya banAvyA ane yogavidyA davAkhAnAnA nirmANamAM, duSkALa, relasaMkaTa, dharatIkaMpo jevI zIkhavI tyAM to lakSmaNadAsajImAM kavitva pragaTya. dhIme dhIme kudaratI AphatomAM tathA roganidAna kempo yojavAmAM karavAmAM mahArAjanA camatkAro ne brahmavidyAno prabhAva lokomAM vadhato Ave che. anya saMsthAomAM jovA na maLe evI keTalIka gayo ane ziSyo temane datAtreyano avatAra mAnavA lAgyA. viziSTa praNAlikAo ahIM prasthApita thayelI che. jevI ke A avadhUta mahAyogI hatA ane aharniza samAdhi ane bhakto maLe tyAre paraspara "jaya mahArAja' kahe che. sAdhuo brahmasukhanA sAgaramAM ja hiloLatA rahetA. emanAM padomAM mAtra zvetavastro ja dhAraNa kare che. anya saMto saMsArIo potAnI oLakha "sukha-sAgara' nAme temaNe ApI che. pApa- pAsethI sevAo le che tyAre A saMto samAjanI sevA kare che. puNya, navarAtrI, dazerA, rAma-sItA ane rAvaNa vagere maMdiramAM zramanuM mahattva ane gaurava svIkArAyuM che. e anusAra zabdonI temaNe navI vyAkhyA sAthe samaja ApI che. saMto pote paNa jhADu ane saphAInuM kArya kare che. jyAre - A parama siddhayogI vizenI vAto-camatkAro ane gAdIpati saMta maMdiranA parisaranI bahAra bhAgye ja nIkaLe che. darzana-mAnatAnI vAyakAo carotara paMthakamAM khUba ja prasiddha hAlamAM naDiyAda mULa maMdiranA gAdIpati pU. che. emanA bhaktomAM samAjanA saghaLA vargono samAveMza nArAyaNadAsajI mahArAja ANaMda pAsenA karamasadanA saMtarAma thayelo che. ane AtmAono uddhAra ane supAtrone maMdire birAje che, jayAre pU. rAmadAsajI mahArAja DAkora brahmajJAnano lAbha A saMte Apyo che. temanI jIvanalIlA pAsenA umareThanA maMdiramAM gAdIpati che. ahIM prathama paNa abhUta rIte samApana karI hatI. saMvata 1887nI poSI gAdIpatizrI gaMgArAmajI mahArAja hatA. je I.sa. 1860mAM pUname temaNe dehatyAga karavAno nirdhAra karatAM khetaramAlika gAdIe AvyA hatA. hAlamAM navamA gAdIpatinI varaNI bhakta pUjAbhAI hayAta na hovAthI temanA putra bApubhAIne I.sa. 1986mAM thaI hatI. kahyuM ke : "have mAro javAno samaya thaI gayo che. tame mArI dharmasaMskAra sAthe mAnavasevA ne kalyANakAraka khUba ja sevA karI che mATe kaMIka mAgo". tyAre saMsArI bApu ". tyAre saMsArI bApu pravRttiothI A saMsthA mAtra gujarAta ke bhAratamAM ja nahi bhAIe paNa bhautika dhanasaMpattinI eSaNA na karatAM eTaluM ja paNa deza-videzamAM paNa bahoLo ziSya samudAya dharAve che. mAMgyuM ke ""mahArAja, A sthaLano yaza cirakALa jaLavAI vyakti ane samaSTinA kalyANanuM samatolana sAdhatI AvI rahe". tyAre mahArAje prasanna thaI temanA mastaka para hAtha saMsthA sAthe ja eka Adarza dharmasaMsthA gaNAvI zakAya tevI che. mUkyo. ane niyata samaya thatAM saMdhyAkALe samAdhimAM praveza karI padmAsana vALI besI gayA. temanA brahmacchamAMthI eka pUrNa sAdhu saMpUrNa vidvAta jyota pragaTI bAjumAM agAuthI taiyAra rakhAyela dIvo pelI pU. svAmI kRSNAnaMda brahmajyotathI pragaTI UThyo. Aje paNa saMtarAma maMdiramAM e A nAmadhArI bIjA eka saMta vaDodarA pAse vizva jyoti dIvo "akhaMDa jyota' rUpe pragaTI rahyo che. Azrama "vizvAmitrImAM paNa hatA paNa atre ullekhanIya saMta che samayanA vaheNamAM A maMdira khUba ja vikasatuM gayuM. ANaMda jillAnA borasada tAlukAnA bhAdaraNa gAme rahetA saMtarAmajI pachI gAdIpati lakSmaNadAsajI banyA ane temaNe hatA. hindanI uttare AvelA pADozI brahmadezanA "memyo sthAnanI praNAlikAo nizcita karI. tyArathI naDiyAdanuM maMdira zaheramAM sana 1920nI 26 ogaSTanA roja janmelA. mULa eka pratiSThita gAdInI paraMparA dharAvatuM banyuM. ane guru temano parivAra bhAratanA mahArASTrIya zahera nAgapuranA. pitA gAdInI A paraMparA Aja sudhI cAlI rahI che. A sivAya zrImaMta vepArI ane mAtA suzikSita ane nokariyAta sannArI paNa carotaranAM anya gAmomAM navAM saMtarAma maMdira nirmANa hatAM. samuddha ane pAzcAtya pArivArika vAtAvaraNamAM uchera Jain Education Intemational cation International For Private & Personal use only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 2 bRhad gujarAta, ane aMgrejI mAdhyamamAM barmA yunivarsiTImAMthI snAtaka thayA vaLI zikSaNa daramyAna TAipa zIkhelA hovAthI ane bAda aMgrejI sAhitya ane itihAsa sAthe golDa meDala meLavIne 'TAIpa rAITara' pAse rAkhatA hovAthI sIdho TAIpamAM ja lekha grejyueTa thaI ema. e. mAM joDAyA paraMtu bIjA vizvayuddhane taiyAra thAya. eka nakala presamAM ane eka anuvAdakane kAraNe temano A abhyAsa apUrNa rahyo. mokalAya. pahelAM teo aMgrejI gujarAtInA tajajJo pAse teo mAtA-pitA ane ekamAtra bhAInI cha baheno bhASA zuddhi ane sAhityika opa paNa karAvI letA. pote ane saMnyAsa lIdhela mAmA sAthe rahetA hatA. Ama saMnyAsI aMgrejI bhASAvid hovA chatAM anya vidvAnonI sahAya laI mAmAne maLavA AvatA sAdhu-saMtono satsaMga anAyAse bALa presakopI banAvatA. gujarAtI anuvAdamAM jANItA kRSNAnaMdane paNa maLavA lAgyo. vayavRddhi sAthe satsaMganA sAhityakAra priyakAMta parIkha ane A lekha lakhanAranI sahAya saMskAro dRDha thatAM saMsAramAMthI mana UThavA lAgyuM. bIjA letA, dAnathI chapAtAM pustako vinAmUlya vaheMcatA. alabatta vizvayuddha daramyAna A parivAra hijarata karIne puna : bhAratamAM maphata ApavAnAM pustako paNa plAsTika jekeTavALAM sudeDha nAgapura AvIne vasyo, bAdamAM eka varSa pachI svamilkatanI bAMdhaNI ane brAhya AkarSaNa, saMgIna ane bhASAzuddha ane potAnA bhAge AvelI ekalAkhanI saMpatti potAnI joDiyA uttama hovAnA AgrahI hatA. svaanubhavonA kula cha pustako bahenone ApI gRhatyAga karI dIkSA laI sAdhu jIvana emanI hayAtImAM chapAyelAM be-traNavAra chapAIne aprApya svIkAryuM. gujarAta ane anya rAjyomAM A saMta temanAM banelAM pustako trIjIvAra ekasAthe saMgraharUpe (mahAgraMtha) pustako dvArA jANItA thayA che. bhAdaraNano "zAMti Azrama" chApavAno lokoe Agraha karyo. AnAthI "lekhaka potAno ja mAtra sAdhuone "rana baserA' jevA haMgAmI utArA vyavasthA pracAra karAve che tethI mArI hayAtImAM ema na thavuM joIe? ApatuM sthaLa che. ahIM AvatA sAdhuono satasaMga kahIne temaNe khUba ja inkAra karyo. chevaTe patrakAra nagInadAsa karanArAono eka varga hato. sAdhuonI vAtomAM saMghavI ane A lekhakanI samajAvaTathI teo saMmata thayA. paraMtu satsaMgIone jJAna maLatuM. koI saMta cAturmAsa gALe to tene 30-7nA roja saMmati ApyA bAda traNa divasamAM 3-8niyamita satsaMga maLato. AvA eka cAturmAsa nimitte 5. 87nA roja temanuM hRdayarogathI avasAna thayuM. kRSNAnaMda bhAdaraNa padhAryA. temane A AzramanuM vAtAvaraNa parivrAjaka tarIke deha pAsethI emaNe khUba ja kAma ane vyavasthA khUba ja gamyAM. tethI temaNe prativarSa bhAdaraNa lIdheluM. amadAvAdathI karAMcI, suratathI poMDIcerI ane be vAra cAturmAsa mATe AvavA Agraha karyo ane pAMca cAturmAsa RSikezathI badrIkedAranI padayAtrAo temaNe karelI che. karavAno saMlpa karyo paraMtu pAMcanA badale prativarSanuM rokANa 1981mAM bAyapAsa sarjarI, 1988mAM prosTeTa glenDanuM thatuM gayuM. gujarAtInI ajJAnatAne kAraNe teo hiMdI- oparezana karAveluM. chatAM 69 varSanI vaye temanuM avasAna thayuM. aMgrejImAM vAto karatA tethI satsaMgIone muzkelI paDatI mATe temanA avasAna bAda "kRSNAnaMda pablikezana kamiTI' racAI. teo gujarAtI zIkhyA. satsaMgamAM saMsAranA prazno ne anuyAyIonA dAnathI cha pustako "svAmI kRSNAnaMda saMpuTI sAdhujIvananI vAto thatI. niyamita satsaMgIo sAthe (bhAga-1,2) nAme chapAyA ane aMgrejInAM cha pustako 6 bahAragAmathI AvanArAonI saMkhyA vadhatI gaI. eksapiriyansa' nAme eka ja graMthamAM chapAyA. teoe pasaMda svajIvananA satya ane romAMcaka anubhavo sAMbhaLI karela mudraNanAM dhoraNa mujaba te chapAyAM ane vinAmUlya vitaraNa satsaMgIoe darakhAsta mUkI. "ApanA satsaMgamAM upasthita thatAM kRSNAnaMda pablika kamiTI karavAmAM AvI. "koI kaMkara koI to tamArI vAtothI vAkepha thaI zake paNa anupasthita motI' nAmanuM emanuM pustaka "parlasa enDa pebalsa' nA nAme jIjJAsuone paNa tamArI vAtano lAbha maLI zake e mATe aMgrejImAM chapAI dezanA vividha bhAgamAM pahoMcyuM. temAM "avara pustako chapAvo". e mATenI nANAkIya madadanI paNa taiyArI holI gAIDa' nAmanuM eka prakaraNa carcAspada banyuM. "ApaNA darzAvI. alabatta teo gujarAtImAM bolI zakatA paNa lakhI uddhArako' pU. kRSNAnaMdajInA saMparkamAM AvelA, eka sAdhue, na zakavAne kAraNe teo aMgrejImAM lakhatA gayA ane teno jAte sAmela thayelA dareka saMpradAyamAM daMbha-dUSaNo ane chaLaanuvAda thaI prakAzana thavA lAgyuM. kapaTa joyA hatA tenuM vAstavika ane tAdezya varNana A Jain Education Intemational cation International Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana prakaraNamAM mUkAyeluM che. je vAMcIne vividha saMpradAyanA lokoe cIraphADa karavAnuM kAma sAme AvatAM mana udAsa banyuM. te lekhakane prakaraNa pAchuM kheMcavAnI dhamakI ApI, korTamAM kesa arasAmAM bIjA vizvayuddhanAM nagArAM vAgatAM muMbaI para bomba dAkhala thayo. A badhAnA gujarAtI anuvAdanI prastAvanAmAM paDaze evI aphavAe muMbaI khAlI thavA lAgyuM. eTale teonuM lekhake khUba ja saumya chatAM makkama uttara vALyo che. potAnA kuTuMba paNa muMbaI choDI vatana kaThI gAme AvyuM. ekAda varSa sanyastamAM AvAM dUSaNo na praveze te pratye pUrNa jAgRta rahIne ahIM aMgrejI zALAmAM zikSakanI nokarI karI pAchA muMbaI eka saMpUrNa saMta jevuM jIvana jIvI gayA. gayA. tyAM thoDo samaya dhaMdho karI mATuMgAnI podAra kolejamAM pote saMsArI na hovA chatAM saMsArI jIvananAM duHkha, joDAyA. A kolejamAM pALI (zIphUTa)mAM abhyAsa cAlato avarodha ane prazno vizenI bahoLI jANakArI meLavatA hovAthI hovAthI baporanI ziphTamAM abhyAsa karI sAMje vepArano saMsArIonA vyaktigata, kauTumbika tathA saMsthAkIya vagere hisAba-kitAba karatA ane moDethI AdhyAtmika racipoSaka vividha kSetranI samasyA ukelatA rahyA. temanuM jJAna vyApaka ane vAMcana satsaMga karato. gahana hatuM. ramata-gamata, rAjakAraNa, sAhitya, bALauchera, AdhyAtmika vikAsamAM saMsArI jaMjALa avarodhaka vyApAra vi. viSenI temanI jANakArI adUbhUta hatI. vyavahAra nIvaDaze e kalpanAe aparaNita rahevAno saMkalpa karyo. chatAM zuddha saMsArI jIvananA pote eka Adarza sarjana sAbita thayA muMbaInI kolejamAM nokarI maLyAnA eka varSamAM kuTuMbanA hatA. "jagata jevuM che tevuM svIkArIne cAlo," "jagatane bAda Agraha lagna karyA. cIlAcAlu yAMtrika kuTuMbajIvana niSphaLa che karI jagadIza sudhI ka'dI na pahoMcAya." "Astika ane - te vAta patnIne samajAvI, dharmasaMskArayukta, suzIla ane samaju nAstika na bano vAstavika bano'. AvA vicArothI janatAnA dharmapatnIe temane sAtha Apyo. lagnabAda turata ja dIkSA phrenDa ane philosophara banelA. temane meDikala lAInanA vikAsa levAnuM azakya hoI vImAkaMpanInI nokarI laI be-traNa varSa pratye Adara hato, mATe avasAna bAda dehadAna karavAnI IcchA pasAra karI levAnuM vicAryuM. eka dAyakA bAda chevaTe saM. temaNe vyakta karI hatI. mATe tenA pAlanarUpe anuyAyIoe 2007nA vaizAkha su. - 10nA mahAvIra prabhunA kevaLajJAna temano deha "zrIkRSNa hospiTala-karamasadane A kSetranA prAptinA zubha dine khAnadezamAM sirALA gAme tapasvI munirAja vidyArthIonA abhyAsa mATe dAna karyo. uparAMta saMcita pU. trilocanavijayajI mahArAjanA varadahaste emaNe dIkSA mUDImAMthI saradAra paTela yuni. vidyAnagaranA meDikala yuniTanA lIdhI. e pachI pU. AcArya mahArAja zrI vijaya uttama vidyArthIone suvarNacaMdraka ApavA mATe yogya rakamanuM premasUrizvarajI mahArAjanA ziSyaratna panyAsakSI dAna karyuM. Ama samagra dezane gaurava apAvyuM. bhAnuvijayajI gaNivaranA ziSya tarIke jAhera thayAM. tatkALa jaina muniomAM amara saMta temanI AMtarika sAdhanAnI mathAmaNa tIvra banI. zaizavathI navakAramaMtramAM je atUTa AsthA baMdhAI hatI te satata deDha thatI pU. muni amarendrajI mahArAja rahI. navakAramaMtranA jApa sAthe dharmazAstranA parizIlanane kAraNe jaina muniomAM jenuM nAma jJAna-sAdhanono paryAya banI sAdhanA pathanA avarodho dUra thatA gayA. A tIvra manomaMthana gayuM che, ane je adhyAtma paraMparAnA pratIka banyA che. evA sAthe cAlatI ArTa prArthanA ane pratikramaNanA paripAka rUpe saMtano janma saMvata 1981 (I.sa. 1925)mAM kacchanA chevaTe saM. 2017-18nA arasAmAM rAjasthAnanA luNAvAmAM bhujapara gAme thayo hato - visA osavALa jJAtinA pitA jJAnavRddha upAdhyAya zrI dharmavijayajI mahArAjanA sAnidhyamAM moNasIbhAI ane mAtA bhANIbAInI chAyAmAM ucharatuM A temane samyakajJAna prApta thayuM. e jJAna TapakAvI levA temaNe bALaka zaizavathI ja ekAMtapriya, zaramALa, sAttvika ane kAgaLa-kalama lIdhAM. pariNAme "AtmajJAna ane sAdhanA patha" aMtarAbhimukha prakRti dharAvatuM hatuM, chatAM bhaNavAmAM tejasvI nAmano munizrIno uttama graMtha emAMthI racAyo. bhagavAna hatuM. I.sa. 1942mAM vijJAna sAthe muMbaImAM meTrikanI parIkSA mahAvIre prabodhelI dhyAnasAdhanAnuM jIvaMtarUpa munizrIne prathama vargamAM vizeSa yogyatA sAthe pAsa karI DokTara banavAnI bhagavAna ramaNa maharSimAM jovA maLyuM. tethI A graMthamAM apekSAe muMbaInI vilsana kolejamAM joDAyA paraMtu deDakAnI teono phoTo mUkI graMtha teone arpaNa karyo. graMtharacanA bAda Jain Education Intemational Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra58 4 bRhad gujarAta teo eka dAyako vipazyanAsAdhanAmAM lIna rahyA. graMthanA nathI. ahIM pragaTa thayA che te dAdA bhagavAna che. tamArAmAM paNa AvAM arpaNathI svajano ane samAja munizrIthI thoDo samaya e ja dAdA bhagavAna che. vimukha paNa thaI gayA, jANe ke A saMtano emaNe sAmUhika Ama ekAeka thayela brahmajJAnane teo "akramajJAna bahiSkAra karyo. alabatta tenI avagaNanA karI teo tarIke oLakhAvatA. temanI samajaNa mujaba "mokSano eka vipazyanAsAdhanAmAM satata lIna rahyA. paraMparAgata sAMpradAyika mArga che kramikamArga ane bIjo che akramamArga. saMsAra gatividhi ane sthULa kriyAkAMDathI aLagA rahelA chatAM calAvatAM karma baMdhAya te kramika mArga. ane saMsAra calAvatAM zramaNadharmanA Adarzo-maryAdAo sAthe munijIvananI paNa karma na baMdhAya te akramamArga kramikamArgamAM sAdhanA mahattAo-maryAdAonuM chevaTa sudhI custapaNe pAlana karyuM. vikAsanA kramika pagathiyAM caDavAM paDe che. akramamArga. chellA be dAyakA munizrI ekalA ja vicaryA. pAMca-cha liphUTano mArga che A mArgamAM sAdhakano ahaMkAra ane mamatA varSa bimArIvaza valasADamAM sthira nivAsa karyo. saM. 2048mAM choDI ane tene "zuddhAtmA' grahaNa karAvIe chIe e pachI teNe jeTha vadI AThame tA. 23-6-92 bapore zAMtiniketana tIthala kazAno tyAga karavAno nathI ke kazuM choDavAnuM nathI ke prahavAnuM khAte samAdhipUrvaka dehapiMjara choDI dIdhuM. nAnA-moTA agiyAra nathI. kRSNa arjunane thoDA samaya mATe divyacakSu ApyAM hatAM, graMthonA racayitA A munizrInAM lakhANonA aMgrejI-hindImAM ame temane kAyamI divyadRSTi ApIe chIe. mAtra miniTomAM anuvAda thayA che. lokapriya pustakonI punaH AvRttio paNa ja sAkSAtkAra ke brahmabodha ame temane karAvIe chIe AvI thaI che. pU. munizrI bhuvanacaMdrajI tathA baMdhutripuTInA eka muni vANImAM dAdA zaktipAta karatA haze tema lAge che. tenI sAme 5. municaMdrajI "AnaMda jevA saMtoe emanAM pustakonI teo kahetA "zaktipAtanuM sthAna akramamArgamAM nathI. zakti prazaMsA karI che. ame nAkhatA nathI. zakti to tamArAmAM hoya ja che. mAtra pragaTelo dIvo aDatAM ja tamAruM koDiyuM paNa saLagatuM thAya che. (prA. malukacaMda ratilAla zAha (kAmadAra) tamAre kazuM ja karavAnuM nathI. ame je bolIe chIe te jJAna amadAvAdanI vistRta noMdhamAMthI TUMkAvIne) ja tyAM kAma kare che". akramamArganA upAsaka bhagavAM vastro vinA ke saMsAra choDyA vagara sahajajJAna dAdA bhagavAna mATe akrama mArga ArAdhaka banelA dAdAne joIne lAge ke A vibhUti saMtasAdhuonI paraMparA anusAra na hatI. saMsArI carotaranA borasada tAlukAmAM AvelA bhAdaraNa vepArIveza ane saMsAramAM jaLakamaLavata rahetA A mahAnubhAve gAmamAM tA.26-11-1908nA roja A vibhUtino janma eka zreSTha sAdhu-saMtanI madhura-nirmaLa vANImAM sahaja sUtrAtmaka thayela. temanuM saMsArI nAma aMbAlAla mULajIbhAI paTela hatuM. rIte ApelA upadeza vartamAnamAM saMsArIone dainika jIvanabhaNI-gaNI dhaMdhAmAM paDyA. lagna karyA, ekavAra konTrAkTanA vyavahAramAM khUba ja upayogI banI rahe tevA che. temanA dhaMdhAnA kAme pravAsa javAnuM thayuM. sUrata relve sTezane trIjA vicAro-ciMtAnone pragaTa karatA graMtho uparAMta "akrama vijJAna naMbaranA pleTaphorma upara gADInI rAhe beThA hatA. cotaraphanA sAmayika dvArA vahetA vicAro A satya pragaTa karI Ape che. kolAhale aMbAlAlane ekAeka sahaja jJAna thayuM. jIva-jagata, nAnA-TUMkA vAkyomAM mUkAyelA sacoTa vicArone "AptasUtra' mana-saMsAra-bhagavAna vizenA praznomAM gUMcavAyelA A kahevAya che ane temanA paMthe dikSita thanArane "Ata putra mANasanA tamAma prazno ekasAthe ukalI gayA, temAMya brahmAMDanuM tarIke oLakhAvAmAM Ave che. tA.2-1-88nA roja avasAna rahasya ane AtmasvarUpanuM paNa bhAna thayuM. sTezananA kolAhala pAmela A vibhUtinI smRtimAM temanA anuyAyIo dvArA ane medanImAM paNa temane zAMtino ahesAsa thayo ane UMDI temanI janmabhUmi bhAdaraNamAM tA.26-11-2001nA roja samAdhimAM sarI gayA. A kSaNanA sAkSAtkAra pachI aMbAlAla tri maMdiranI racanA karI pU. dAdAnA vicAro ane darzanane vyakti maTIne "dAdA-bhagavAna' nAmanI parama vibhUti banI loko mATe sulabha banAvyA. temanA bAda temanI pravRttio gayA. e vize spaSTatA karatAM teo huM pote dAdA bhagavAna ane pustaka prakAzananuM kArya temanA anugAmI Do. nIrUbahena Jain Education Intemational Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 259 amIna saMbhALI rahyAM che. paraMparAgata sAdhanA sAme paDakArarUpa ekAgratA ja, sAcI bhakti che. vrata, tapa, upavAsa e to eka navA ja jJAnamArgI A saMtanA ghaNA anuyAyIo mAtra mAtra daMbha ane ADaMbara che. mATe te karatAM dareka gAmaDe saMnniSTha gujarAta-bhAratamAM ja nahi paNa videzamAM paNa vase che. mANaso dvArA dharma ane saMskRtino thAya eTalo pracAra karavo e uttama che. AvA nAnI uMmare pragaTelA vicArone moTI uMmare gItA jJAnatA prasAraka pAMDuraMge mUrtimaMta karyo. zrI pAMDuraMgazAstrI AThavale. eka gRhastha dvArA rUpiyA eka lAkhanuM temane dAna maLyuM svAdhyAya pravRttinA AdyasthApaka ane anuyAyIo to temaNe te rakamathI muMbaI pAsenA thANAmAM tattvajJAnanI jemane "dAdA'nAM chAlAsoyA nAmathI oLakhe che tevA pU. vidyApITha sthApI. prAcIna tapovana paddhatie cAlatI A pAMDuraMga zAstrIno janma 19-10-1920nA (saM. 1976nA saMsthAmAM pUrva-pazcimanAM tattvajJAnano tulanAtmaka abhyAsa Aso sudI 7)nA roja pitA vaijanAtha ane mAtA karavAmAM Ave che. I.sa.1955mAM taiyAra thayelI A pArvatIbAInI kukhe thayo hato. khUba ja dhArmika vAtAvaraNanA vidyApIThanuM uddaghATana dezanA rASTrapatie ane sarvocca ucheramAM mAtA roja temane rAmAyaNa saMbhaLAvatAM, vaDIlo tattvajJAnI evA Do. sarvapallI rAdhAkRSNananI khAsa saMtasaMskRtinA pUjaka hatA. tethI temaNe pAMDune khoTA vahemothI upasthitimAM karavAmAM AvyuM. A saMsthAdvArA "tattvajJAna' dUra rAkhyo hato. zALAnA zikSaka evA dAdA lakSmaNazAstrI nAmanuM mAsika niyamita pragaTa thAya che. gAmaDe-gAmaDe pote narasiMha mahetAnI jema harijanavAsamAM jaI samartha bhagavad gItAno pracAra karanAra temanA anuyAyIo dvArA rAmadAsanA "manAMce zloka' zIkhavatA, zaizavathI bhaNavAmAM svAdhyAya pravRtti cAle che. pracAra mATe janArAo gAmaDAmAM hoMziyAra pAMDuraMga bhaNavA sAthe ramata ane taravAmAM paNa yajamAnane koI muzkelI na paDe te mATe sau nAsto-bhojana agresara ane kuzaLa hatA. abhyAsa bAda vAMcana zokhane kAraNe vagere svakharce sAthe laI jAya che. yajamAne mAtra prakAza, muMbaInI eziyATika sosAyaTInI lAyabrerImAMthI lAvIne pAtharaNuM ane pANInI najIvI sahAya ja karavAnI hoya che. pazcimI tattvajJAnanAM pustako vAMcatA. AjIvikA mATe | gujarAta-mahArASTranI jema dezanA anya rAjyomAM paNa oziyALA na thavAnI manovRtti dharAvatA ane svamAnI A pravRtti dhamadhame che. ane temAM samAjano ucca ne zikSita "dAdA' kahetA "huM vasiSTa-vizvAmitranI paraMparAno brAhmaNa varga paNa jAgRtapaNe sakriya che. AnI zAkhAo jevI ghaNI | chuM. koIno Azrita nahIM thAuM, thaIza to mAtra prabhuno...." navI saMsthAo paNa AkAra pAmatI rahI che. jemAM pitAe vatanamAM mAtuzrInAM nAma para "sarasvatI amadAvAdanI "bhAvanirjhara' no samAveza thAya che. evI bIjI saMskRta pAThazALA' sthApI hatI. uparAMta muMbaInA "jIvanaprajJa', 'tattvajyoti', 'tattvabhAvanA' ane | mAdhavabAgamAM zrImad bhAgavata gItA pAThazALA 1926mAM "tattvamaMdira' vagere che. A badhI saMsthAo bhAratIya saMskRti, * zarU karI temAM te vidyArthI-ziSya tarIke joDAyelA. teo pitA zikSaNa ane saMskAronI pravRttio calAve che. svAdhyAya, sAthe tyAM nitya jatA ane gItA vize pitAjInAM pravacano sabhyatA, saMskRti sevA ane mAnavatAnuM paMcAmRta pivarAvatA sAMbhaLyAM. paraMtu 1942mAM pitAno kaMTha kAma karato aTakI A saMta svAdhyAyano artha samajAvatAM kahe che ke "svAdhyAya javAthI te kAma pAMDuraMge upADI lIdhuM. pAThazALA kholavI, eTale "sva"no abhyAsa. A "sva'mAM ahaMkAra che tene sApha-sUphI karavI, pravacana karavuM. ane aMte badhuM suvyavasthita kADhavAno che. ahaMkArano jhabhyo utArI besavuM te svAdhyAya. zikI pAThazALA baMdha karavA sudhInI tamAma kriyAo ekalA tyAM koI ucca-nIca, amIra-garIba, zikSita-azikSita sAthe karavA lAgyA. temanAM pravacanono prabhAva jAmatA nathI. eka prabhunA sau saMtAno che" amRtasya putrA : // kRSi vyatAo vadhatA gayA. sAthe pravacanono vega paNa vadhato saMskRtinA puraskartA pU. dAdAe vividha graMtho racyA che. thayo. 1951mAM A pAThazALAnuM TrasTa racavA vicAra thayo. bhAvagIto paNa ApyAM che. bhIla, mAchImAra tathA samAjanI vAre pAMDuraMge pitAzrIne kahyuM, "bhagavAnanA bharosAne badale anya upekSita tathA nirakSara jAtiomAM gItA pravacano dvArA sTanA bharose cAlavAnuM, dAdAnA mate bhakti eTale mAtra jJAna ane svamAna jyota pragaTAvI che. AvA prazaMsanIya ane rtipUjA-phUlahAra, AratI nahIM", paNa cittazuddhi ne anukaraNIya kAryamAM Aje 81 varSanI uMmare paNa teo Jain Education Intemational Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 je bRhad gujarAta svAdhyAyIone premALa mArgadarzana pUruM pADI rahyA che. AvA vyAyAmathI taMdurastI vadhI ane sArAM caritro vAMcavAthI mana uttama gItA pracAraka, saMskRticiMtaka ane svAdhyAya praNetAne ane vicAro paNa sudaDha thayA. maharSi dayAnaMda sarasvatInuM prajA dIrdhAyuSya icche che. tAjetaramAM muMbaI khAte pU. dAdAne jIvanacaritra temane vadhu asara karI gayuM. jIvanane mahAna lokasabhAnA spIkara zrI manohara joSInA haste "zrI gaNeza banAvavuM hoya tathA potAnI ane bIjAnI sevA karavI hoya to kRtajJatA evorDathI puraskRta karavAmAM AvyA hatA. zarIrane nirogI tathA sudaDha rAkhavuM jarUrI che. e vAta A eka jAgRti yogI caritrathI temane samajAI. mahAtmA yogezvarajI emanAM jIvanamAM be varSa samagra jIvana ghaDataranI dRSTi khAsa ullekhapAtra bane che. navamuM varSa muMbaImAM abhyAsane bhArata dezano svAtaMtrya dina keTalIka AdhyAtmika zakya banAve che. ane 14muM varSa jIvananA cokkasa ghaDataranI vibhUtiono janmadina hovAnuM aNadhAryuM sadbhAgya athavA dana hovAnuM aNadhAyu sadbhAgya athavA preraNA pUrI pADe che. vidyArthIkALa daramyAna cothA dhoraNathI Akasmika chatAM uttama adhyAtmayoga banI gayuM che. ema kahI gItAno abhyAsa karavAnI temane taka maLI ne pachI temaNe zakAya. maharSi araviMdanI jema 15mI ogaSTa janmelA A gItAvAMcanano niyama karI lIdho. tenAthI Atma nirIkSaNa saMtanuM janmavarSa hatuM. 1921 vikrama saMvatanA zrAvaNa suda ane sadagaNanI keLavaNI pratyenI sabhAnatA jAgI. bArasano somavAra. pitA maNilAla ane mAtA rUkhIbAnI mahApuruSonAM caritro vAMcavAnI TevanA kAraNe temanA jevA Arthika sthiti sAva sAmAnya hatI. mAtapitAnuM zikSaNa mahAna thavAnI preraNA maLI. uparAMta prArthanA, lekhanakArya najIvuM ja hatuM paraMtu AdhyAtmika saMskArothI samRddha hatuM. AvA vagerethI jIvanaghaDatara sudaDha thavA lAgyuM. 12-13 varSanI uMmare saMskAro ane zArIrika svasthatAno vAraso temaNe potAnA mitroe zarU karelAM hastalikhita sAmayikamAM temaNe saMtAnone Apyo hato. Arthika achatamAM paNa saMtoSI rahIne lekhanakAryano AraMbha karyo hato. Izvara para zraddhAyukta jIvana jIvatAM mAtApitAe bALakone "kamIMga ivanTasa phorakAsTa dhera zeDojha' kahevata anusAra dhArmika saMskAro ApavA sAthe prAmANika ane pavitra jIvana A saMtanA mahAjIvananA bhAvinA saMketo temane svapradarzana jIvavAnuM zIkhavyuM hatuM. AvA kheDUta parivAramAM janmyA ane sAkSAtadarzana dvArA maLI gayA hatA. eka svapramAM temane hovAthI yogezvarajI svabhAve prakRtipremI ane svAvalaMbI potAne mATe sAMbhaLavA maLeluM vidhAna - 'te mahApuraSa thaze banyA hatA. bALapaNamAM ja brAhmaNa kuTuMbamAM Avazyaka gaNAtI ane ema thavA mATe ja temano janma thayo che'. yathA samaye saMdhyA, rUdrI ane zivamahimnanA stotranA saMskAro paNa sudaDha satya banyuM. bIjA svapramAM temane vidyAdevI sarasvatInuM darzana thayA hatA. janmarAzi dhana hovAthI yogezvarajInuM pUrva janmanuM thayuM hatuM. pote agAu janmI gayelA rAmakRSNa paramahaMsano ja nAma bhAIlAlabhAI rAkhavAmAM AvyuM hatuM. punarjanma pAmyA che. e vAta paNa ghaNA siddha saMtoe emane temanI nava varSanI uMmare pitAnuM ane sattaravarSanI vaye samajAvI hatI, je temanAM tapa, dhyAna ane AdhyAtmika mAtAnuM avasAna thatAM beunI premALa chatrachAyA temaNe vikAsathI ApameLe ja siddha thaI hatI. gumAvI. pitAnuM mRtyu temanA jIvananI dizA badalavAmAM paNa yogya uMmare svajanoe emanAM lagna mATe vicAryuM tyAre nimitta banyuM hatuM. paccIsa varSanI vaye vidhavA thayelI mAtAe pote apariNita rahevAno ja saMlpa vyakta karIne tene chevaTa A bALakane muMbaImAM rahetA mAmAne tyAM mokalyo. copATI sudhI vaLagI rahyA. yuvAna vaye vadhu abhyAsa mATe vilsana para eka zeThane tyAM rahetA mAmAe potAnI rasoInI nokarInI kolejamAM joDAyA chatAM AtmonnatinI sAdhanA ane Avaka para bhANAnA ucheranI javAbadArI hasate moDhe uThAvI. sAhityika vAcanalekhananI be mukhya pravRttio karatA rahyA. uchera saraLa banatAM aTakelo vidyAbhyAsa paNa pharI zarU thaI ekAMta sAdhanAmAM azarIrI avasthAno anubhava pAmavA gayo. moTe bhAge leDInorthakoTa hindu AzramamAM rahIne bhaNyA. lAgyo. sAthe aThavADiye eka divasa mauna rAkhavAnuM zarU karyuM. ahIM Azrama jIvanane kAraNe jIvanamAM nAnI moTI ghaNI sArI AvI sAdhanA zikSaNamAM khapa nA lAgI tethI abhyAsa nabaLo Tevo keLavAI. potAnuM kAma pote karavAthI svAzraya keLavAyo, paDyo. nApAsa thayA pachI muMbaI koleja ane borDiMga Jain Education Intemational Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 21 pratibhA darzana choDyAM.vaDodarAmAM pharI abhyAsano prayatna karyo. je niSphaLa anekavidha sevA-pravRtti karI hatI. adhyAtmanA navA jatAM himAlayanI yAtrAe javAno nirNaya karyo. borasadanA pravAsIone mArgadarzana maLe tevuM lekhana kArya karavA uparAMta be saMta akhaMDaAnaMdano saMparka thayo jeNe temanI A yAtrAmAM uttama graMtho ApyA : "gAMdhI gaurava" ane ""bhagavAna ramaNa parokSa rIte amUlya sahAya karI hatI. maharSi-jIvana ane kArya". emanA lakhANamAM A be himAlayanI yAtrAmAM temane eka alaukika anubhava sImAstaMbha gaNAtA graMtho che. vividha sAmayikomAM paNa kalama thayo. aMtaranI pragADha zAMti, aMdarathI avAja, calAvIne ciMtana phelAvatA rahyA. vividha sthaLe dhyAna zibiro saMbhaLAyo... 'tame nitya siddha cho, nitya buddha cho.'...buddhanAM ane samAjasevAnI pravRttio paNa karI hatI. tenuM cirasmAraka darzana pachInA AvA anubhavathI manamAM akhaMDa-anaMta zAMti to che "sarva maMgala cerITebala TrasTa' dAMtAroDa, aMbAjI, jenA chavAI. A yAtrA pUrI thatAM teo pharI saMsArI jIvanamAM dvArA AbAlavRddha saune upayogI banatI vividha sevAparovAI gayA. saMta jIvana pahelAM temaNe traNeka jagyAe kAma pravRttio cAle che. temanA avasAna bAda hAla temanA karyuM. kanyAzALA bhAdaraNamAM zikSaka banyA pachI vaDodarAmAM AdhyAtmika vArasadAra gaNAyelA pU. sarvezvarI dvArA e TrasTanI lohANA borDiMgamAM gRhapati thayA. chelle RSikezanI eka pravRttio yathAvata cAlI rahI che. Ama lekhana, adhyAtmadharmazALAmAM saMcAlaka banyA. jJAnano prasAra, dhyAna zibiro ane sevA pravRttio dvArA jANe A saMte saMsAra ane samAjanuM RNa cUkavI dIdhuM che. dhanya che zAMtAzrama' nAmanA sthaLe "magarasvAmI' nAme AvA saMtayogIne! oLakhAtA eka svAmIjIe bhAIlAlabhAIne navarAtrImAM maMtradIkSA ApI, jenAthI temanI AMtarasAdhanA vegIlI banI. samAja sevaka saMta IzvaranA rAma, kRSNa ane zaMkara ema dareka svarUpanAM darzana pU. saccidAnaMdajI thayAM. saMta rAmakRSNanuM paNa darzana thayuM. uttarakAzInA nivAsa daramyAna ramaNa maharSinuM tathA saMta jJAnezvaranuM darzana paNa thayeluM. gujarAtanA sImADe AvelA "sUI' gAme janmelA ane A uparAMta saMta motIlAla brahmacArI, mahAtmA sarasvatInaMdana I. sa. 1969mAM ANaMda jIllAnA peTalAdane aDIne AvelA ane uDiyAbAbA jevA mahApuruSonI mulAkAta ane darzanano daMtAlI "bhaktiniketana' nAmaka Azrama bAMdhI sthAyI thayelA lAbha paNa maLyo. uttarakAzIthI jamanotrI jatAM eka A saMte I.sa.1953mAM vairAgya jAgRta thatAM mUThThImAM mAtra savA dharmazALAnA rAtavAsAmAM temane potAnA pUrvajanmanuM jJAna lAdhyuM rUpiyo laI "kuMbhameLAmAM koI guru maLI Avaze" evI prabaLa hatuM. badrInAtha yAtrAmAM mahAtmA kulAnaMde paNa temanA bhAvanAe gRhatyAga karI relvemAM musApharI karI, 1954mAM pUrvajanmanI vigatone puSTi ApI hatI. dakSiNezvara maMdira tathA prayAgamAM yojAyela kuMbhameLAmAM pahoMcyA. gurunI zodhamAM rAmakRSNanA bhaktonA samAgama daramyAna temane pUrvajanmanI A nIkaLelA bIjA eka kAzmIrI paMDitano temane bheTo thayo. e vigato vadhu satya lAgI. 1946mAM devaprayAgamAM dhyAna sAthI paMDitanI salAhe temaNe "brahmacArInI dIkSA lIdhI. punaH daramyAna eka ajJAne mahApuruSe yogezvarajIne divyasamAdhino gurU zodha prAraMbhI, ane A meLAmAM padhArela mALavAnA eka anubhava karAvyo hato. mAtA AnaMdamayIno meLApa temanI saMte bannene dIkSita karI kAzmIrI paMDitane "dharmAnaMdajI' ane adhyAtmayAtrAne vegavAna banAvavAmAM sahAyaka nIvaDyo hato. Amane "satyAnaMdajInAM nAma ApyAM. alabatta dIkSA utAvaLI 1954mAM saMta sAMIbAbAe yogezvarajImAM praveza karIne kahyuM ane kAcI hovAno khyAla AvatAM gRhatyAgano hetu siddha na ke, "huM sAMIbAbA chuM." thayAnuM bhAna thayuM. ciMtananA aMte nirNaya lIdho ke "mAre dharma pracAra karavo. lokone sAcA dharmanI samajaNa ApavI tathA 1984nA mArcanI aDhAramI tArIkhe yogezvarajIno deha aMdhazraddhAthI mukta karavA". cAMdaNakI nAmanA nAnA paDyo. jIvanalIlA saMkelAI gaI. gAmaDAmAMthI A saMte potAnA dharmapracAranI keDI kaMDArI. satata potAnI adhyAtmayAtrAmAM vyasta rahevA chatAM A | gujarAta tathA hiMdanAM ghaNA sthaLomAM paribhramaNa karI saMta svArthI nathI rahyA. temaNe paramArtha ane lokakalyANanI carotara pAse daMtAlI gAmanA sImADe nAnakaDuM makAna bAMdhI Jain Education Intemational Education International Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 4 bRhad gujarAta bhaktiniketana Azrama' nAma ApyuM. carotaranA nAnA nAnA saurASTranA jAmakhaMbhALiyAnA "moTI vakhAravALA' tarIke gAmomAM dharma-bhaktinA pracArArthe cAturmAsano upakrama rAkhyo oLakhAtA vepArI DhebarakuLamAM pitA kAMtilAla tathA mAtA ane AMkalAva, vIrasada, bhAdaraNa jevA gAmomAM gItA vize bhAgIrathIbenanI kUkhe temano janma. dAdA zivazaMkara 'bhagata' pravacana karyA. A daramyAna bhAdaraNanA saMtasvAmI kRSNAnaMdajI taraphathI parivArane dharma-nItino vAraso maLela hato. tethI ane naDiyAdanA saMta pU. moTAno satsaMga paNa temane sAMpaDyo. pitA vyavasAye vakIla chatAM temanuM jIvana tyAgI ane tApasI dharma-pracAramAM vividha viSayonA pravacanomAM potAnI hatuM. I.sa.1928mAM parivAra mANasA AvIne vasyo paNa che sAdI-saraLa bhASA sAthe bulaMda kaMThanAM bhajanoe lokone varSanI vaye pitAnI chAyA gumAvatA azvinane mosALa AkarSita karyA. tethI temanA pravacanomAM pustakonuM prakAzana rAjakoTa AvavAnuM thayuM ane tyAMthI 1943mAM muMbaI javAnuM ane bhajana-kIrtananI oDiyo keseTa banavA lAgI. kAMcana thayuM. ahIM teNe abhyAsamAM sAhitya sAthe bI. e. pUrNa karyA ane kAminInA aparigrahI saMkalpI A saMtane comerathI kIrti bAda ela. ela. bI. pUrNa karyuM. bhaNatara sAthe 18 varSanI ane lakSmIno varasAda varasavA lAgyo, jemAM vivekapUrvakano uMmarathI nokarI prAraMbhI. zarUAtamAM zikSaka, bAda kAyadAnI svIkAra karI dharma-pravRttine mAnavatAnA vikAsalakSmI kAryo padavI maLI pachI vakIla thayA. muMbaInI hAIkorTamAM vakIlAta tarapha vALI. copAsa Azrama vikAsa karatA gayA. ane temAM sAthe vAMcana-lekhananA zokhe jyotiSavidyAmAM paNa rasa bhukhyAne bhojana mATe "annakSetra' tathA garIba dardIonI keLavyo.pariNAme ekAMtapriya svabhAvathI japa, dhyAna-ciMtana, sAravAra ane davA mATe "RgNAlaya', temaja roganidAna ane manana tarapha cittagati prabaLa banI tethI yogI-guru-saMta niHzulka davA dvArA prajAnI zArIrika sukhAkArI meLavavAnI meLavavAnI tAlAvelI jAgI. gujarAta-mahArASTra ane sahAyarUpa "paMcadeva maMdira' tathA vRddho uttarAvasthA zAMtithI muMbaImAM ghaNA saMtonA sAnidhya, saMparka ane satsaMgano lAbha vItAvI zake e hetu sababa jemAM bhojana, pustakAlaya, maMdira, prAptinuM sadbhAgya sAMpaDyuM. satsaMga hola jevI suvidhAo yukta "vRddhAzrama' vagere nirmANa I.sa.1957mAM me mAsamAM narmadAtaTe nArezvaramAM pU. karI, samAjasevAnuM umadA kArya karyuM. raMgaavadhUtanAM darzana karyA. temanA prazAMta ane ojasvI | bhAratanA pramukha zahero ane duniyAnA vividha dezonA vyaktitvamAM temane sadgurunAM darzana thayAM. prathama mulAkAtamAM pravAsa dvArA dharma sAthe vaijJAnika ciMtanano sparza ApatAM ja avadhUtavANIe temane jyotiSavidyAnA chaMdamAMthI mukta potAnA anubhava-ciMtananA ghaNAM uttama pustako temaNe lakhyAM thavA saMketa karI dIdho ane adhyAtmapaMthe AgaLa vadhavA che. jemAMnA ghaNA khUbaja lokapriya thayAM che. eTaluM ja nahi paNa AzIrvAda pAThavyA. ""AI ema vItha yu, hArTa enDa sola". vividha puraskAra vijetA paNa thayA che. mAtra maMdira - Azrama ''huM sarvarIte tArI sAthe ja chuM." nirmANa pUratA ja na rahetA hospiTala ke smazAnagRha nirmANa- I. sa. 1962mAM avadhUtajIne dharamapura javAnuM thatAM vikAsamAM Avazyaka sevA-sagavaDa UbhI karavAmAM potAnI emanAM darzana nimitte gayelA azvinakumArane tyAM ekAeka Arthika sahAya ApIne prajAmAM dhArmikabhAvanA jagAvavA sAthe yajJopavitano prasaMga thayo. saddagurunA sAnidhyamAM navamI me mAnavatAnA kArya dvArA A saMte potAnI AgavI oLakha ane 196ranA divase 33 varSanI lagnavaye emano yajJopavitano paraMparA UbhI karI che. gujarAtamAM sAMpratakALamAM sAcA saMskAra thayo. A prasaMge avadhUtajIe AzIrvAda pAThavyA. mAnavatAvAdI ane dharmiSThA sAthe vaijJAnika abhigama dharAvatA prasaMganA samApana bAda jIva pAcho dhyAna, satsaMga, ciMtanasaMtomAM svAmI saccidAnaMdajI agresara che. manana, ane paramAtmAnI zodhamAM lAgI gayo. sAthe saMsAra raMga avadhUtatA uttarAdhikArI yAtanAnI bhIMsa vadhI. eTale ApaghAtanA irAde relve nIce. paDatuM mUkyuM paNa koI gebI paribaLe temane dhakko mArI dUra pU. narmadAnaMdajI mahArAja haDaselI bacAvI lIdhA bAda guru pAse gayA. gurue AjJA nArezvaranivAsI saMtazrI raMga avadhUta dvArA narmadAnaMda karI, prathama narmadA parikramA karI Avo. traNa varSa traNamAsa nAma pAmela A saMtanuM pUrvAzramI nAma "azvinakumAra' hatuM. ane tera divasanI parikramA karavAnI che. mArA AziSa che. Jain Education Intemational Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 263 tAruM kalyANa thaze."9-5-1968nA dine pU. avadhUta mahArAje prAthamikazikSaNa bAda ANaMdanI DI. ena. hAIskUlamAM azvinakumArane maMtradIkSA ApI ane nAma ApyuM narmadAnaMda'. mAdhyamika zikSaNa laI, vidyAnagaranI sAyansa kolejamAMthI bAda guru AjJAthI uttarAkhaMDanI cAradhAmanI yAtrA karI. 1963mAM bI. esa.sI. thaI "uga kemesTrI nA viSaya sAthe sadagurue svamamAM darzana ApI pAdukA ApI, ane 1965mAM ema. esa.sI. karyuM. AgaLa abhyAsa saMzodhana bharUca pAse aMkalezvara najIka narmadAkinAre 'uchAlI' gAma karyuM. thisisa lakhI paNa DigrI nA lIdhI. kolejakALamAM najIka 7-12-1972nA guruvAre zrI dattaAzramanuM nirmANa mAzramanuM nirmANa yogIjI mahArAje yuvakone satsaMgasabhA karavA sUcavyuM. saptAha thayuM. te ja divase zrIraMga pAdukAnI AzramamAM padharAmaNI thaI. rUmamAM maLatI A sabhA bAdamAM eka moTA holamAM maLavA tyArathI A saMte AzramamAM vAsa karyo, temano ""mArI narmadA lAgI. A samaye sanyAsI sAdhuo pALatA hoya tevA thoDA parikramA (bhAga-1,2) sAdhakanI svAnubhavakathA" nAme pragaTa niyamapAlanano Adeza thayo. temanA ATha sahAdhyAyIone thayelo graMtha adhyAtma mArganA jIjJAsuo mATe mArgadarzakarUpa AdhyAtmika darzana karAvavA sAthe Adeza Apyo. "tame sau che. bAda be vAranI giranAra parikramAyAtrAne varNaveluM pustaka saMsAramAM parata nA jazo, tamane bhagavAM nathI ApavA paNa A pagapALA giranAra' lakhAyuM. "gurUkRpA hi kevalam' pustikA ja vastromAM sAdhu karavA che." yuga pramANe karmayogI banAvI svanA sAMsArika jIvana parivartananI rasapUrNa vigato raja kare aMtara bhagavuM banAvI sAdhutA nikhArI prabhukAryane vahetuM che. ane IzvarakRpAnA anubhavelA camatkAro emanI rAkhavAnA kAryamAM samarpita karavAnA che. sau "sAheba" adhyAtmazaktinA vikAsanA pUrAvArUpa sahaja rIte svIkArya (jazabhAI)nI AjJAmAM rahejo. "pU. yogIbApAe patramAM bane tema che. zrI raMga avadhUtanA uttarAdhikArI anuyAyI tarIke jaNAvyuM ke jUnAgaDhamAM guNAtinaMdasvAmInI jema 200 pratiSThita A saMta gurunI paraMparAnA supAtra anuyAyI TharyA che. yuvAnone brahmavidyA bhaNAvI zako tevA thazo. AmAMthI jazabhAInA netRtva heThaLa navuM mizana racAyuM. I.sa.1976mAM anupama-anokhA saMta moMgarI gAma pAse vidyAnagaranA mArge "anupama mizana pU. jazabhAI "sAheba" pablikezana cerITebala TrasTa rajIsTarDa thayuM tyArathI jazabhAI carotaranA ANaMda zaheranI pazcime AvelA vallabha tenA AjIvana pramukha banyA. saMsthAnA adhyAtma kendra vidyAnagaranI dakSiNe nApA-borasada javAnA mArge mogarI "brahmajyota'mAM temaNe kAyamI vasavATa karyo. jJAna-vijJAnanA nAmanuM gAma che. gAmamAM pravezatAM pUrva eka brahmajyota nAmanI Adhunika zikSaNakArya sAthe yuvAnonA sarvAgI vikAsa mATe anupama mizana dvArA sthApita saMsthA che. A jJAnasaMsthAmAM satata prayatnazIla rahI saMskArajAgRti ane yuvAvikAsanI prAthamika, mAdhyamika zALAo sAthe komyuTara senTara jevI vividha pravRttinA vikAsArthe videzayAtrA dvArA satata paribrahmaNa nAnI-moTI saMsthAo vistarelI che. Adhunika vizva sAthe kadama karatA rahe che. saMsArIlebAsamAM ane satsaMga sAthe milAvatI ane adyatana suvidhA sabhara A saMsthAnA sthApaka yuvApravRttio karI raheluM A mizananuM nAma sArthaka kare che. kaho ke bhAgyavidhAtA che "sAheba'nA hulAmaNA nAmathI khyAta ane sAce ja anupama che. ane tevA ja tenA adhyakSa pU. banelA eka Adhunika saMta. jazabhAIno janma 23-3 jazabhAI "sAheba" paNa anokhA saMta che. emano saMdeza che : 1940nA (phAgaNa vada-1. (dhULeTI)nA dine sokhaDA gAme pitA rthika pojhiTIva, resTa vila pholojha" arthAt sAruM ane zaMkarabhAI ne mAtA kamaLAbAnI kukhe thayo hato. parivAra vidhAyaka vicAratA raho, anya sadguNo ApoApa Avaze. havAmInArAyaNa saMpradAyanuM ati kapApAtra ane niSThAvAna hatuM prabhunI madada jarUra maLI raheze. tethI nAnapaNathI ja jazabhAIne pU. zAstrIjI tathA pU. yogIjI AtamatA ajavALe ujaLA ma.nA satsaMga, yoga ane AziSalAbha maLyA hatA. daza varSanI gaye sAMkhaDAmAM svAmInArAyaNa maMdiramAM pU. yogIjI ma.nAM pU. AzArAmabApu thama darzane bALakanuM mana saMsArIbhoganA badale sAdhusaMtonI 20mI sadImAM akSarajJAnanuM pramANa ane suvidhA sevA ane adhyAtmavikAsanI pravRttiomAM rata rahyuM. vyApaka banatAM keLavaNIno vistAra sadhAyo. pariNAme AjanA Jain Education Intemational ation Intermational For Private & Personal use only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 che bRhad gujarAta saMtomAM abhaNa ane ochuMbhaNelA saMto jUja jovA maLe che. dIkaro yuvAna thatAM ja svajanoe temanI sagAInI vAta dareka saMpradAyamAM zikSita ane DIgrIdhArI saMtonuM pramANa vadhu hAtha para lIdhI te jANatAM ja vairAgI cittanA Asumala jovA maLe che. AvI sthitimAM sAva bIjA cheDAnI sthitie lagnabaMdhanamAM jakaDAvAne badale cUpacApa ghara choDI nIkaLyA. birAjamAna eka saMtane oLakhavA jevA che. mAtra 3-4 dhoraNa zodhakhoLanA aMte kuTuMbIjanoe bharUcanA eka AzramamAMthI bhaNelA chatAM agaNita zikSita ane DIgrIdhArI ziSyo temane pAchA meLavyA. mAtA sAthe temane saue samajAvyA ke dharAvatA pU. AzArAma bApu ApaNA dhyAnAkarSita che. "sagAIto ghara choDatAM pahelA thaI che. have saMbaMdha toDavAthI temano janma tA. 17-4-1898 caitra vadI 6nA parivAranI pratiSThA jokhamAze, amArI ijjata tArA hAthamAM divase siMdha prAMtanA navAbazAha jillAnA siMdhu nadInA taTa para che." svajanonI vinaMtIne mAna ApatAM Akhare teo lagna AvelA bairANI gAme pitA thAumalajI sirUmalANI ne mAtA mATe saMmata thaI gayA. ane suzIla-pativratA patnI lakSmIdevI maheMgIbAnunI kUkhe thayo hato. samRddha parivAramAM paravariza sAthe saMsAra prAraMbhyo ane potAnA paramalakSya pAmatuM A saMtAna 1947nA deza vibhAjanane kAraNe sarvasva AtmasAkSAtkAra sudhI pahoMcADavA saMyamI jIvana jIvavAno choDIne parivAra sAthe amadAvAda AvI vasyuM. ahIM Adeza Apyo. saMskArI patnIe paNa pativratane potAnuM AjIvikA mATe pitAjIe lAkaDA kolasAno vepAra zarU karyo. vratamAnI AdhyAtmika pragatimAM saMpUrNa sahakAra Apyo che dhIme dhIme sthira thatAM khAMDano vepAra zarU karyo. chatAM 23-2-1964nA roja patnI tathA svajanone choDI bALaka AzumalanuM prAthamika zikSaNa siMdhIbhASAmAM alakhalakSyanI prApti arthe temaNe bIjIvAra gRhatyAga karyo prAraMbhAyuM. bAda sattaravarSanI uMmare maNinagaranI jayahiMda ane pharatAM pharatAM teo kedAranAtha pahoMcyA. tyAM abhiSeka hAIskUlamAM temane dAkhala karyA. abhyAsamAM ekAgra ane karAvI IzvaraprApti mATenA AzIrvAda meLavI prArthanA karI, medhAvI hovAthI dara varSe vargamAM prathama naMbare pAsa thatA. chatAM tyAMnI guphAo-parvato-jaMgalomAM sadgurunI zodhamAM rajhaLatA paNa laukika vidyAne badale temanuM citta alaukika vidyA prati rahyA. Akhare rajhaLapATa saphaLa thayo. lIlAzAha, nAmanA DhaLatuM gayuM. rIsesanA thoDA samayamAM paNa teo ramata-gamata ke gurue temane apanAvyA. be mAsa potAnA ghera rAkhI dhyAnagappAbAjImAM na joDAtAM vRkSanI chAyA taLe prabhudhyAnamAM magna bhajana karavAno Adeza ApI pachI amadAvAda parata besI jatA. Ama zaizavathI ja yogavidyA ane adhyAtma mokalyA. gurue temane dIkSA ApatAM kahyuM ke "vatsa! Izvara taraphano vadhu jhoka hato. vaLI kudarate paNa A laukika abhyAsa prAptinI tArI tIvra lagana joI huM khUba ja prasanna thayo chuM choDAvavA yoga saryo hoya tema pitAnuM avasAna thatAM ziSyane gurue pUrNa gurutvamAM pratiSThita karI dIdhA. saMvata bhaNatara choDI pitAno kArobAra saMbhALavo paDyo. 2021nA Aso sudi bIja I.sa.7-10-1964nA bapore aDhI vAgye Asumalane AtmA-paramAtmAno sAkSAtkAra mAtAnA dhArmikapaNAne kAraNe bALa AMzumalanA mana thayo tyArathI teo Asamala maTIne AzArAmabApu banyA. para dharmasaMskAro sudaDha thayA. tethI zaizavathI ja devapUjA bAda bAda DisAmAM satata aDhI varSa ekAMtasAdhanA karI dhyAnamAM besI jatA. vayavRddhi sAthe bhaktivRddhi thavA lAgI. adhyAtmavidyAnI anekavidha siddhio temaNe hastagata karI. agAu ghaNA bhaviSyavettAoe bALakanA caherA paranI vilakSaNa kAMti, vizALabhAla ane netramAM nItaratuM adUbhUta pUrNa saMtatva prApta thatAM gurue potAnI sAdhanAnAM phaLa teja joI bhaviSya bhAkhyuM hatuM ke "A bALaka jarUra pUrvano saMsArI lokone ApavAno Adeza Apyo ke ""saMsArane tArI koI siddha puruSa che je potAnuM adhUruM kArya pUrNa karavA mATe ja jarUra che". AdezanA sAta varSa bAda AzArAma bApu avatarita thayo che. te cokkasa eka mahAna saMta banaze. amadAvAda AvI sAbaramatI nadInA kotaronI jamInamAM dukAnamAMthI phAjala samayamAM dhyAna-bhakti ane ciMtana moTerA gAma pAse I.sa.1972nI 29 mI jAnyuArIe eka mananathI temanI AdhyAtmika zaktio vikasavA lAgI. kAcA jhUMpaDAno potAno Azrama bAMdhyo. tatkALe tyAM verAna aMta:preraNAthI mAtAnA mArgadarzana dvArA te lokonI samasyAo jaMgala hatuM. Aje eka vizALa vaTavRkSa ane tIrthasthAnanI jema dUra karavA lAgyA. eka moTo Azrama AkArita thayo che. je eka mUThI UMcerA Jain Education Intemational Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana saMtanA adhyAtmajJAnano lahAvo saraLa banAve che. vyasanamukti AMdolana, AdIvAsI vikAsa, saMskRtipracAra, kurivAja nAbudI, rogIone sahAya, sAhityaprakAzana ane vyaktitva vikAsanI vidyArthI upayogI dhyAnazibira tathA maunamaMdiro ane gauzALA saMcAlana jevI anekavidha pravRttiothI dhamadhamato eka abhaNa saMtanA zikSita ane padavIdhArI anuyAyIothI sadA pravRttizIla rahyo che. A darzAve che ke mAtra akSarajJAna ja nahi paNa alaukikajJAna jagatane ane janane ajavALe che. saMta thavA mATe moTI DIgrI ke dunvayI. zikSaNa karatAM alaukika sAdhanA ane jJAna vadhu Avazyaka che AvA alaukika jJAnadhara pU. AzArAma bApu emanA Atamane ajavALe UjaLA saMta che. jJAnasaMpradAyanA adhikArI gAdIpati pU. avicaladAsajI mahArAja saurASTra e eka samaye saMtonI bhUmi gaNAtuM paraMtu Aje sthAnaphera thayo che. madhyagujarAtamAM zeDhI nadIthI mahIsAgara vaccenA prakRtinA suramya ane mAtra cAru ja nahi cArutara thI vadhu suMdara (carotara)nI bhUmimAM AdhyAtmika vikAsa ane dharmasaMsthAo vikasatI jAya che. sAkSaranagarI naDiyAdamAM pUrve saMtarAmanuM saMsthAna to pazcime kezava bhavAnI mahArAjanI saMsthA sthApita che. mahudhAnA mArge pU. moTAno hari oma Azrama to vaDatAla ane bocAsaNa gAme svAmInArAyaNanAM bhavya maMdiro khaDAM che. sAthe pU. moTA, svAmI saccidAnaMda, svAmI kRSNAnaMda ane saMtaprItamadAsajI jevA saMto anukrame naDiyAda, daMtAlI, bhAdaraNa ane saMdezaramAM vasyA hatA. A badhA saMtone kAraNe carotara paNa saMtabhUmi gaNAvI zakAya che. ANaMda DAkora mArge sArasA nAmanA nAnakaDA gAme jJAna saMpradAyanI gurugAdI sthApita che. kevalajJAna vidyApITha dvArA adhyAtmajJAnanA vikAsanuM kArya cAlI rahyuM che. ajJAnatAmAM gherAyelA ane saguNa ke nirguNabhaktimAM phasAyelA sAcA bhagavAnane bhUlelA mAnavIone joIne kevala bhagavAne 52ma guruone ahIM mokalyA. Ama sakartA sarjanahAra kuberasvAmIrUpe karuNAsAgarane pRthvIpara mokale che teo athAhajJAna carcIne bhavamAMthI AtmAone mukta kare che. A vicAradhArAnI paraMparAmAM sthapAyelI gAdInA saMtone - 265 'kuverAcArya' tarIke oLakhavAmAM Ave che. A saMpradAyanA AdyasthApaka zrImad dharmadhUraMdhara paramaguru zrImata karuNAsAgarajI mahArAja sArasApurImAM. saMvata 1829nA mahAvadI bIje pragaTa thayelA. je prathama 'kuverAcArya' gaNAyA. bAda bIjA gAdIpati pU. naradevasAgara mahArAja ane trIjA pU. zrI baLadevajImahArAja, cothA pU. bhagavAnadAsajI thayA hatA. sAtamA krame pU. neminAthajI mahArAja je zItaladAsajI mahArAjanA nAme vadhu jANItA hatA. teozrInA anugAmI tarIke hAlanA saMtazrI avicaladAsajI mahArAja birAje che. uMmaranA be dAyakA mAMDa pUrA karI yuvAnInA pravezadvAre ja jJAna ane saMyamathI zobhita pU. dAsajIe gurugAdI svIkArI potAnA guruo ane purogAmIo mAphaka A saMte paNa aneka paDakAro sahana karyA che. teoe kAzImAM rahIne zAstrono gahana abhyAsa karyo. arthajJAna saMpradAyanA graMthomAM paNa UMDuM adhyayana karI pAraMgata thayA. tIvra yAdazakti, nirbhayatA, mANasanI parakha, sAthe hinduomAM hiMmata ane cetananI cinagArI phUMkavAvALA A saMta vizvahiMdupariSadanA TocanA netAomAM paNa sthAna pAmyA che. rAmamaMdira nirmANanA jAgRti AMdolana aMge temaNe pravacano dvArA hiMdu samAjane cetanavaMtuM banAvavAnuM mahattvanuM kArya karyuM che. saMpradAyanI gAdI paraMparA uparAMta potAnA gurunI jema hiMdu samAjanA ghaNA pada temaNe zobhAvyAM che. bhajano, zibiro ane pravacano dvArA temaNe samAjanA dareka vayanA lokone sAthe rAkhI kAma karyAM che. hAla temanI saMsthAdvArA prakAzita kaivalajJAnodaya' sAmayikamAM sevAo ApavA sAthe dharma ane sAmAjikavikAsanI anekavidha pravRttiomAM rasa laI sakriyapaNe mArgadarzana ApI rahyA che. mAnavasamAje paNa potAnA pratibhAvarUpe thoDo samaya pahelAM ja temano suvarNajayaMti divasa ujavIne temanA prati prema ane prazaMsAbhAva vyakta karyo hato. Ama carotarane cotare saMtarAma, svAmInArAyaNa, 'mAIzaktipITha' evA trikoNa sAthe catuSkoNe jJAnasaMpradAyanI gaMgA vahAvI adhyAtma kAryano coka pUryo che. bhAgavata bhArakara pU. ramezabhAI ojhA (pU. bhAI) gujarAtI prajAmAM kathAkAro dvArA dharma-saMskAranuM siMcana ane mAnavakalyANa pratyenI jAgRti lAvavAnuM kArya varSothI thatuM Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 bRhad gujarAta rahyuM che. dareka yuga ke sadImAM koIne koI prabhAvazALI kathAkAra bhAgavatu baMne para prabhutva dharAvatA kathAkAra pU. bhAI kahe che gujarAtane maLatA rahyA che. jevA ke kRSNazaMkarazAstrI, pU. ke "bhAgavata mArA zvAsamAM che tethI te mAro viSaya che. ane narendrazAstrI, pU. DoMgaremahArAja, pU. AzArAmabApu, pU. rAmAyaNa mAro prANa che. tethI tenA para mane divya prema che." morArIbApu jevA suvikhyAta saMto-vaktAonI haroLamAM eka temanA kathAmRtamAM tanmaya thaI jatAM zrotAo kahe che ke anokhA ane yuvA kathAkArano umero thayo che. jemanuM nAma che "temanA mukhe bhAgavata kathA sAMbhaLavI e jIvananI dhanyatA ramezabhAI ojhA. je bhakto-zrotAomAM pU. "bhAI'nA che. ne rAmAyaNa sAMbhaLavI e jIvananI ananyatA che". nAmathI vadhu priya che. Aja sudhImAM Azare 200 kathAomAM 80 TakA temano janma 31-8-1957nA roja bhAvanagara bhAgavata ane bAkI rAmAyaNa kathA karI che. mAtra pothI kathA jillAnA rAjulA tAlukAnA devakA' nAmanA nAnakaDA gAmamAM ja nahi paNa sAthe bhajana-kIrtana ane saMgItamAM zrotAone audicya brAhmaNakuLamAM pitA vRjalAla kAnajIbhAI ojhA ne taraboLa banAvatI rasapUrNa kAvyazailInA mAdhyamanI rajUAta mAtA lakSmIbenanI kUkhe thayo hato. janmapUrvenI ghaTanA sUcaka temane eka anokhA kathAkAra kahAve che. kathAne sva arthopArjana che. kuTuMbanA vaDila dAdImAM bhAgIrathIbenanI icchA gharamAM ke lokeSaNAnuM sAdhana na banAvatAM samAjamAM navajAgRti ane bhAgavat pArAyaNa besADavAnI hatI, paraMtu nabaLI dharmAbhimukhatA keLavAya temAM ja kathAkAra tarIke temane Arthikasthitie e zakya na hatuM. AthI manoratha pUrNa na thAya jIvaMta rasa jaNAya che. AjanA yuvAnone dezanA dharma ane tyAM sudhI bhAgIrathIbene bhojana paganI AMTIthI (paga nIcethI adhyAtmanA vArasAne samaje - pacAve ane AtmasAta kare hAtha laI) levAnI pratijJA lIdhelI. tethI temanI pratijJA pUrNa evo emano abhigama che. pU. bhAI dezanA pracchanna karavA temane dharmanI bahena mAnatA zrI motIlAla zAstrIe yauvananuM pratIka che. teoe gujarAtanA sImADA oLaMgI vyAsAsane birAjI pArAyaNa karI. kathA daramiyAna pU. bhAI madrAsa-vRMdAvana-mathurA, kocIna, amarAvatI ane kalakattA mAtAnA udaramAM hatA. kathA bAda pAMceka mAsamAM temano janma sudhI samagra bhAratavarSamAM ane videzamAM amerikA, briTana, thayo. Ama dAdImAMnuM tapa ane zAstrIjInA kathApAnano sIMgApora, maleziyA, keniyA ane norve jevA dezomAM kathArasa vAraso laI teo dharAtala para avataryA. pIrasI lokapriyatA hAMsala karI che. gujarAtanA yauvanadhananA pArivArika vAtAvaraNa temanA janmajAta saMskArone maMgalamaya pratIka ane kalyANamUrti samAM pU. ramezabhAInA poSaka hatuM. nitya saMdhyAvaMdanA, pATha-pUjA ane dharma-maya kathAsArathI gujarAta gauravazALI ane UjaLuM banyuM che. tethI vAtAvaraNamAM temanuM bALapaNa vItyuM. dharma ane saMskRti vizeno vartamAna bhAgavat kathAkAromAM A saMta bhAskararUpe prakAzita anurAga saMskRta pAThazAlAmAM keLavAyo hato. pU. pAMDuraMgadAdA thayA che ema kahevuM sarvathA yogya che. sthApita pAThazALAmAM keLavAyA bAda muMbaI kolejamAM snAtaka kathAkAra thayA. sAthe pUrva-pazcimanI praNAlikAono abhyAsa karyo. jema bhAgavata zravaNa garbhamAM karyuM tema kathAkAranAM lakSaNo paNa pU. DoMgarejI mahArAja bALapaNathI ja dekhAvA lAgyAM. sAtamA dhoraNamAM hatA tyAre | gujarAtI prajAnA saddabhAgya samayAMtare rahelA kathAkAro potAnA sahAdhyAyIonuM eka maMDaLa racI gItA-pArAyaNano jevA ke morArIbApu. AzArAmabApu, pU. ramezabhAI ojhA yajJa AraMbhyo. e vAta jANatAM kAkAe bhatrIjAne bhAgavatanA vartamAna samayanA uttama kathAkAro che. paraMtu A pUrva raMge raMgyo. zukadevajIe kizorAvasthAmAM kathA karelI ema zrI naDiyAdanA vatanI ane solA bhAgavata vidyApIThanA sthApaka bhAIe paNa yuvAnInA prathama caraNe aDhAramA varSe potAnI pU. kRSNazaMkara sAstrIjI ane temanA samakAlIna pU. bhAgavat kathA jAheramAM karI. rAmAyaNanI jema bhAgavata paNa DoMgarejImahArAjano samaya hato. ubhaya kathAkAroe be gAIne rajU karI zakAya che. te vAta potAnI kathA dvArA siddha dAyakAthI vadhu satata gujarAtI prajAne kathAmRtapAna karAvyuM. karI batAvI. tAravyuM ke bhAgavatamAM paNa bharapUra geyatA che. temano jIvanabhANa madhyAhaeN tapta hato tyAre vartamAna prakhara bhAratIya saMskRti vArasAnA be staMbho rAmAyaNa ane kathAkAra morArIbApu kSitija udita tAralo hatA. Jain Education Intemational Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana pU. DoMgarejI mahArAjanuM pUrNanAma rAmacaMdra kezavadeva ahIM adhyayana samApana bAda kathA kahevAnuM zarU karatAM DoMgare hatuM. parivAra ane pUrvajo pUrA jJAnI, saMskArI ane sau prathama temanI bhAgavata kathA pUnAmAM thaI. mAtra kathAkAra ja dhArmika hatA. temanA dAdAzrI gaNezajIno janma karNATakamAM thayo nahi paraMtu bhAgavatanA vAstavika dRSTA ane vaktA banI temaNe hato. paraMtu agnihotrI ane karmakAMDI A vipraparivAra karelI A kathAmAM jANe khuda bhagavAnanI ja vANI UtarI hoya saMjovazAta karNATaka choDI vaDodarA Avyo. teo vidvAna tema kathA madhura ane preraka banI. pUnAnI kathA bAda teo hovAthI vaDodarA rAjavI taraphathI temane rAjyAzraya maLyo hato. vaDodarA AvI vasyA. adhyayana mATe paraprAMtamAM, vaLI janme paNa eka prasaMge zrIgaNezajIe nIDaratApUrvaka jAhera karyuM ke paNa parabhASI hovAthI prAraMbhamAM temane gujarAtI bhASAmAM kSatriyone je yajJAdhikAra nathI te yajJavidhi mATe huM taiyAra nathI. takalIpha paDatI. paraMtu IzvarakRpAe temane pU. narahari AvA virodhathI temano rAjyAzraya jhUMTavAI gayo. alabatta mahArAjano samAgama thatAM temanA sAnidhyathI A bhASAthI svamAnI vikhe svecchAe garIbI svIkArI, AjIvikA mATe teo jJAta thayA. pachI temaNe naraharimahArAjanA saMgamAM yajamAnavRtti zarU karI. A gaNezajInA putra kezavadevanA putra gujarAtamAM kathA karavAnuM zarU karyuM. AvI gujarAtamAM prathama rUpe rAmacaMdrano janma 15-2-1926 yAne saMvata 1982nA kathA temaNe I.sa. 1954mAM saurASTramAM karI. pahelI kathAmAM phAgaNa suda trIje vaDodarAmAM thayela. pitA tathA pitAmahanI AvelI rakama temaNe AjIvikA mATe upayogamAM lIdhI paraMtu dhArmikatA ane uccasaMskAra vArasAne pacAvIne moTI uMmare zrI bAdamAM saghaLI Avaka koI upakAraka kAryamAM ApI devAno rAmacaMdrajI eka samartha kathAkAra thayA. alabatta kathAkAra saMkalpa karyo. Ama tyAgabhAvanA mUrtimaMta karatAM hajAro nahi banavAnI pUrva taiyArIrUpe kaThora parizrama ane tapazcaryA khUba ja paNa lAkhonI Avaka maMdiro-hospiTalonA nirmANakaryA hatA. dAdAjInI mAtra ATha varSanI umare abhyAsArthe jIrNoddhAramAM arpaNa karI. je gujarAtanA itihAsamAM ajoDa paMDharapUra mokalavAnI icchAne ziromAnya rAkhI pote tyAM gayA. pradAna gaNAya che. saddabhAgye ahIM temanI tejasvItA jANI-nANI zake tevA eka zrotAone maMtramugdha karatI enI zailImAM vidvattA ane puNyazALI guru maLI gayA. ane temanA pratApe potAnA bhASA prabhAva adUbhUta hatA ane bhAgavata jema rAmAyaNamAM saMskAro mahorI UThyA. bhAvapUrvaka ane niSThAthI guru pAse paNa teo zrotAone rasataraboLa karI detA. ochA kaTAkSa, satata sAta varSa adhyayana rUpe purANo, vedo-vedAMtono gahana arthasabhara TUMkA dRSTAMta ane zrotAone dharmabhAthuM bharI devAno abhyAsa karyo. ane temAM teo potAnI bhUkha-tarasa paNa bhUlI irAdo temanI kathAnA mukhya hetu hatA. gAMdhIjInI jema jatA. AvA tatparUpa adhyayananI phaLazrutirUpa temanA jIvanamAM alpavastromAM eka mAtra dhotiyuM. ziyALAmAM paNa khabhe mAtra jJAna-bhakti ane vairAgyano triveNI saMgama racAyo. temanI eka dhotiyuMmAM ati sAdagI, gauravarNa, haMmezA DhaLelI AMkho vANI evI prabhAvazALI nIvaDI ke zrotAo maMtramugdha banI tevA vinamra ane amRtavANI samAna bhASA dharAvatA kathAkAra sAMbhaLatA ja rahe. eka vAra 'satyavAna sAvitrI' nAmanI philma jJAna-bhakti ane vairAgyanA samanvayanI trimUrtirUpa hatA. jovAnuM mana thatAM gurue cAraAnA ApelA. paraMtu vicAra tatkALe eka uttama kathAkAra tarIke teoe gujarAtanuM gaurava karatAM kharca nahi karIne e philmanI kathA gurumukhe sAMbhaLI tRma vadhAryuM hatuM, ane paurANika RSimahAtmA jevA vyaktitvanA ane taraboLa thaI gayA. paMDharapurano abhyAsa pUrNa thatAM vadhu dhAraka pU. DoMgarejInI kathA vize Do. ramaNalAla sonI yogya ja abhyAsArthe teo kAzI gayA. lakhe che ke "pU. DoMgarejI sAmAnya vaktA nahi arthagarbha che ahIM eka virala prasaMga banyo. eka DozImA temane vyAkhyAtA che. temanI vANI UMDA aMtaramAMthI Ave che. teo maLyAM. ane potAnI maraNamUDI samAna eka peTI, mALA ane kevaLa kathAkAra ke bhAgakAra nahi paNa vyAsa che. kathApAna vIMTI hatAM te rAmacaMdrane ApatAM AziSa ApyA ke "beTA tuM karAvatI samaye temanI jJAnamaya cetanA bhaktimaya cetanA ane sukhI thaje." rAmacaMdrane te khuba ja phaLyA. ane pelI bheTamAMthI bhaktimaya cetanA jJAnamayacetanA banIne vahe che. A banneno | vIMTIno upayoga sanmArge karI mALA-peTI smaraNarUpe sAcavI Azraya vairAgya che. zrotAo para tenI abhUta asara thAya rAkhyAM. che. ane samagra vAtAvaraNa jJAnavairAgyathI puSTa evI bhakti Jain Education Intermational Jain Education Intemational Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 $ bRhad gujarAta. bhAvanAthI tarabatara banI jAya che. emanI kathA ApaNane AvatAM yAtrAno saMkalpa karatAM jhoLImAM dhotiyuM paheraNa nAMkhI ApaNAM ciraMtara vArasAnuM bhAna karAve che. teo sUcave che ke cAradhAmanI yAtrAe vicaryA. yAtrA daramiyAna haradvAra bhUtakALa sAtheno saMbaMdha choDI koI prajA mahAna banI nathI. AzramamAM rahI temaNe vAziSThaya ane brahmasUtrano abhyAsa karyo saMbaMdha joDIne ja mahAna banI zakAya che." thoDA varSa pahelAM yAtrA samApana bAda borasada AvatAM temanA samRddha temanA dehAvasAnathI gujarAtanI janatAe gauravazIla ane bhakta maMDaLe khaMbhAtI daravAjA pAse eka makAnamAM bhaktamaMDaLI uttama kathAkAra gumAvyA che. zarU karI. bhajana ane kathA pravacanonI pravRttie vega pakaDyo. carotaratA prajApati saMta pUrvAzramI lallubhAImAMthI "akhaMDaAnaMda' banelA saMtanI gopAladAsajI vairAgyadeDhatA pAchaLa gopAladAsajInAM pravacano kAraNabhUta hatAM. anya eka jJAti vidhavA strI divALIbene paNa temanA dharma ane adhyAtmane jJAti ke vyavasAyanA baMdhano prabhAvathI pragaTelA vairAgyathI potAnuM jIvana ujALyuM hatuM. naDatA nathI. jaga vikhyAta saMta kabIrajInI yAda tAjI karAve temaNe borasadanI AsapAsanA peTalAda, khaMbhAta-naDiyAda evA eka anya 5. gopAladAsajI Azare eka sadI pUrva jevA jillAnA anya gAmo uparAMta rAjapIpaLA pAsenA ANaMda pAsenA borasada gAmamAM prajApati jJAtimAM janmelA umallA gAme ane bharUca sudhI bhaktamaMDaLo sthApyAM hatAM. paraMtu potAnA AtmabaLa ane adhyAtmavikAsanA AdhAre Ama temanA satsaMga, bhajana, kIrtana ane kathA pravacanono mAnavasamAjamAM AvakAra ane Adara pAmyA hatA. prabhAva vistarato gayo. uttama gRsthAzrama vizenA temanA vi. saM. 1924nA azvinamAsanI pUrNimAe borasada vicAro prajAne AkarSavA lAgyA. dAmpatyajIvananI zuddhi gAme pitA goviMdadAsa amathAbhAI ane mAtA nAthIbAInI jALavIne prabhubhakti tarapha vaLavAnuM mArgadarzana mAnavajIvanane kukhe gopAlano janma thayelo. gopAlane vArasAmAM be cIja vadhu upayogI hatuM. temanAM pravacanono pradhAnasUra "A janma maLelIH kuMbhArano dhaMdho ane sAdhusaMtonI sevA. pariNAme cAra sukhamaya jIvana vitAvI paraloka sudhAravo" hato. e sAthe dhoraNa sudhI bhaNI bApIkA vyavasAyamAM madadagAra karAvA vedAMtanA gUDha marmane prajAsamakSa sAdI saraLa bhASAmAM mUkavAnuM joDAyA. ane dhIme dhIme temAM hatharoTI AvatAM eka uttama kArya prazaMsanIya banyuM. ane sArA ghaDavaiyA banyA. zaizavathI sAdhusaMtonAM sevA uttarAvasthAmAM teo borasada choDIne naDiyAda AvI samAgama uMmara vadhatAM prabaLa prabhAve vyavasAya choDI vairAgya kaMsArA bajAra (mAMgalakoTa)mAM saMvata 1977nA zrAvaNa sudI tarapha vaLyA. nAnapaNathI ja sAdhusaMto pAsethI rAmAyaNa 11 satsaMga maMDaLInI ane saM. 1921mAM vaizAkhasudI trIje mahAbhAratanAM pravacano sAMbhaLI vedAMtanA abhyAsanI ruci zrI vedAMtabhavana nAmanI yAdagAra saMsthAnI sthApanA karI utpanna thatAM temaNe "vicAra sAgara' ane paMcadazI' no gahana ane temAM varSabhara savAra-sAMja saMto dvArA satsaMga pravacananA abhyAsa prAraMbhyo. lAbhanI suvidhA zarU thaI gaI che. tatkALe saradAra paTele pU. bhAdaraNamAM vedAMtAcArya svAmI jAnakIdAsanuM maMdira kasturabA ane gopAladAsa jevA mahAnubhavoe A satasaMga hatuM. A saMte lallubhAI nAmanA saMsArIne "akhaMDa AnaMda' mANyo hato. kasturabAe to temane khAdI ApI hatI teno nAmanA saMnyAsI banAvyA hatA. je gopAladAsanA samakAlIna teoe saharSa svIkAra karI potAnA bhaktone paNa khAdI hatA. adhyAtma prati anurAga vadhatAM sAthe saMsAra krama paNa vAparavAnI bhalAmaNa karI hatI. 1974nA mahAvadI sAtame vadhavA lAgyo. mAvatare nAnI uMmaramAM ja tenAM lagna karAvI sAMje sAta kalAke 70 varSanI vaye temanuM avasAna thatAM svAmI dIdhAM. cAreka varSanA saMsAramAM putrIno janma thayo. alabatta AtmAnaMdajIe caMdanakAthI temano agnisaMskAra karelo. e samaya jatAM mAtA-putrI avasAna pAmyAM. Ama kudaratI saMjoge jagyAe temanI yAdamAM baMdhAyela cotaro Aje paNa temanI temane saMsAramukti maLI ane narasiMha mahetA jema "bhaluM thayuM yAda karAve che. AvA hatA carotaranA prajApati samAjanA bhAMgI jaMjALa... ." A sthitino lAbha laI punaHlagna TALI agraNI saMta gopAladAsajI. vairAgyanI vATe cAlI nIkaLyA. thoDI jAgRti ane pIDhatA Jain Education Intemational ate & Personal Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 269 samAlocanA-sAra gujarAtanI saMtavibhUtio para prAthamika dRSTipAta karatAM jaNAze ke ghaNA saMtono janma ane uchera paraprAMtamAM thayo hovA narasiMha mahetAthI ramezabhAI ojhA sudhInA chatAM ahIMnA vasavATane saMskArapriya janatAe sadUbhAvathI, mahAnubhAvonA paricayamAMthI pasAra thavAnA aMte A badhA zraddhAthI satkAryone AtmIyatAthI apanAvI lIdhA che. jema ke saMtomAM jovA maLatI vilakSaNatAo TUMkamAM noMdhavI joIe. AzArAma bApu, pU. sahajAnaMdasvAmIjI, pAMDuraMga AThavale gujarAtanA A saMtonA prAcIna-arvAcIna ema be ane 5. raMgaavadhuta. " "vidvAna sarvatra pujayate" uktine vibhAga pADI zakAya. temAM mAtra kALagaNanA ja nahi paNa aMtaranI udAra gujarAtI prajAe sArthaka karI batAvI che. anya bheda lakSaNo paNa che. jema ke agAunA saMto bhakta AvA thoDA saMto samAjanA sAcA rAhabara banI vyakti hovAthI vyaktigata rIte potAno athavA potAnAM svajanono - sAthe samaSTinA kalyANamAM sahAyaka bane che. uddhAra karI zakyA. vaLI temanAmAM zraddhA, bhakti, kIrtananuM hAla to yathAsthitimAM A saMto gujarAtamAM vyakti pramANa mahattama hatuM teTaluM ja zikSaNa-keLavaNInuM pramANa ane samaSTinA kalyANamAM sahAyaka nIvaDe tathA prajAne sAcA, laghutama hatuM, jyAre vartamAna saMto adhyAtmamArge svakalyANa sadguNI ane niSThAvAna saMta parIkSaNa karavAnI prabhu saddabuddhi sAthe samAjasevA nimitte sarvakalyANanuM paramArtha kArya paNa Ape tevI prArthanA sAthe viramavuM iSTa banaze......... upADI rahyA che. temanA vicAro, vANI ane ciMtanane janatA janArdana sudhI pahoMcADavA pustako-megejhino sAthe prasAra astu..... mAdhyamono upayoga baLavattara banyo che. pariNAme eka saMtanA saMdarbha graMtho vicAro dRzya-zrAvya mAdhyamathI vizvanA khUNe-khUNe pahoMce che. (1) "gujarAtanI asmitA'-rajanI vyAsa samayAtata saMtonI jIvanazailI paNa parivartita dekhAya che. (2) "saMta sAgara' -ramaNalAla sonI ghaNA saMto dharmapracAra sAthe jaLa-bhUmi ne havAI vAhanono upayoga karatA jovA maLe che. padayAtrAne badale vAhanayAtrA gurukRpA hi kevalam'-narmadAnaMdajI vyApaka banI. anya kSetronI jema jAherAtano cepa paNa saMtonI (4) "gujarAtI madhyakAlIna sAhitya'-anaMtarAya rAvaLa pravRttione lAgI cukyo che. tethI kathA ke pArAyaNonI ke (5) carotaranI pratibhAo (bhAga. 3)-caMdrakAMta paTela satsaMgonI jAherAta chApA-megejhina-posTaro athavA kebala uparAMta je-te saMtanA potAnAM pustako ane anya dvArA thatI joI zakAya che. saMtonI suvidyAvRddhimAM temanA prakAzano anuyAyIo paNa hariphAImAM utaratA jovA maLe che. : che. rA, A ma; ' jaIe. '' : - - - * * * suvarNatIrtha-varamALA, dvArakA saMbalezvara mahAdevanuM maMdira, kaMkAvaTI (dhrAMgadhrA pAse) tripuruSa-paMcAyatana maMdira, parabaDI (jhAlAvADa) Jain Education Intemational Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WE'VE JUST PUT RS 75 CRORE BEHIND THIS LITTLE INDIAN. Our investments in the pharmaceutical industry are one of the largest in the country. The latest of which is our Rs 75 crore R&D facility, the new benchmark in such research centres. Set up near Gandhinagar in Gujarat, this spanking new R&D Centre houses over 150 top notch scientists. They put their energies into basic and applied research, covering computer aided drug design, medicinal chemistry, pharmacology, molecular biology, microbiology and fermentation, formulation development, biopharmaceuticals, toxicology and clinical research. This apart, we have tie-ups with prestigious research institutes around the world. Among them are the William Harvey Research Institute, London, and premier institutes in India like the National Chemical Laboratory, Centre for Cellular and Molecular Biology. Plus university projects nearing commercialisation. Torrent Pharmaceuticals Limited is part of the 3rd largest Indian healthcare group, having a turnover of over Rs. 5 billion. We have the country's most integrated operation from basic pharma substances to intermediates to bulk drugs to dosage forms. We are the market leaders in niche therapeutic segments of cardiovascular and neuropsychiatric diseases and have significant presence in gastro-intestinal and anti-infective segments. We are also one the of the leading Indian exporters of formulations to over 20 countries. We've also entered into strategic alliances with global pharma giants Sanofi Pharma, France and Novo Nordisk, Denmark. And our competitive advantages include a wide distribution network and proprietary formulations in global markets. It's all part of our effort to help reach reliable healthcare to every Indian, little or not. torrent TORRENT PHARMACEUTICALS LTD. TORRENT HOUSE, OFF ASHRAM ROAD, AHMEDABAD-380 009. TEL: 658 5090. FAX: 658 2100. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 201 svAmInArAyaNa saMpradAyanA jayolizi -goradhanadAsa je. soraThiyA zrImad bhagavadgItAmAM zrIkRSNe kahyuM che ke jyAre jyAre dharatI upara dharmanI glAni thAya che. tyAre tyAre yuge yuge huM pragaTa thAuM chuM." samAja upara jyAre jaDatA ane zithilatAnuM sAmrAjya vyApI gayuM hatuM, anIti atyAcAro jhaDapathI vadhI rahyA hatA tyAre mAnavatAnI punaH sthApanA mATe "avatAra'nA rUpamAM svAmInArAyaNa bhagavAnanuM prAgaTya thayuM. aMdhakAramAM sabaDatI jaDavAdI duniyAne zAMti, sadAcAra ane karuNAno payagAma Apyo. lAkho mANasoe temanAmAM zraddhA mUkI. svAmInArAyaNa saMpradAyanI aitihAsika ane uccatama paraMparAe sarvazAstronA saMdohanarUpa zikSApatrI ane vacanAmata jevA saMpradAyagraMtho dvArA gujarAtanA gAmaDe gAmaDe saMto-sanyAsIo dvArA vicaraNa karAvIne tatkAlIna samAjane dharmAcaraNa abhimukha banAvyo. e vizALa abhiyAnanI Ahaleka Aja vizvabharamAM pracAra-prasAra pAmI rahI che. A bhUminuM parama sadbhAgya che. aDhIso varSa pahelAM aMdhakAra yugamAM svAmInArAyaNa bhagavAnanuM avatAra kArya kharekhara to viplavakArI hatuM. nIti ane sadAcAra upara vizeSa bhAra mUkanAra A saMpradAyano sarvadharma samabhAva ane vividha vargo mATenI AcArasaMhitA prazaMsApAtra gaNAI che. samAjanA nIcalA tharonI naitika tAkAta vadhAranAra Atmazodhaka baLa tarIke saMpradAyanA jyotirdharonI karmazelI virala ane ajoDa gaNAI che. lupta thayelA dharmacaryAzramane mahAgujarAtamAM puna:sthApanAra, sAhitya, saMgIta ane kalAnA pravartaka, zuddha bhakti ane jJAnamArganA saMvardhaka, bhAgavatadharma ane vyAsa siddhAMtanA bodhaka sahajAnaMdasvAmI ApaNAM saunI lAkha lAkha vaMdanAnA adhikArI che. jyotirdharo uparanI A lekhamALAnuM Alekhana karanAra zrI goradhanadAsa soraThiyAno janma I.sa. 1932nI 12mI phebruArIe amarelI jillAnA nAnI kukAvAva gAme thayo. jUnAgaDhanA prasiddha saMta zrIkRSNacaraNadAsajI svAmIzrInA vaMzaja jIvarAjabApAnA teo putra thAya. temanA pitAzrI saMpradAyanA aMgonI sevAmAM otaprota thayA-je saMskAra vAraso zrI goradhanadAsabhAIe jALavI rAkhyo. saMpradAyanI sAhitya pravRttinA pracAramAM saphaLa rahyA. zrIjI mahArAjanA dvi-zatAbdI mahotsava nimitte temaNe saMkhyAbaMdha prakAzano pragaTa karyA. zrIjI mahArAjanI sAhityalekhana-prakAzana pravRtti satsaMga samAjamAM AkarSaNanuM kendra banI gaI. zrI soraThiyAe zraddhA ane bhaktithI prerAIne A ja pragaTAvelI aneka sAhityika dIvaDIonuM mUlyAMkana AjanA yugamAM bhAre AvakAradAyI banyuM. vicAra, vAMcana ane bahoLA jAherajIvananA anubhavanA triveNI saMgamathI opatA emanA jIvanano eka Adarza rahyo che ke "kahevuM te karI batAvavuM ane jhaDapathI karavuM" temanI prakAzita graMthamALAno moTo AMkaDo emanI | sAbitI che. "amarelInI ArasI' nAmanA graMthamAM temanI vipula zaktinAM darzana thAya che. kartavya niSThA ane che prAmANiktA emanA svabhAvamAM tarI AvatA saguNo che. janasevA ane AdhyAtmika sAhitya pravRtti emanA zokhanA khAsa viSayo che. milanasAra svabhAvanA zrI soraThiyAe A Ayojanane sArI evI hUMpha ApI che. -saMpAdaka Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. A da:0::::: 9 kan: 6: ka keka - gs:6::6:6:5 - - - rahara che bRhad gujarAta dharmaniSThAnI mAnavahRdayamAM sthApanA karavI e ja AvA avatArono sanAtana udeza hoya che. aMdhakAramAM sabaDatI jaDavAdI duniyAne zAMtino saMdeza jeNe pradAna karyo, lAkho mANasoe emanAmAM zraddhA mUkI, emanA AdezonuM pAlana karyuM. ne emane zaraNe gayA evA eka avatArI mahApuruSa zrI sahajAnaMdajIno janma saMvata 1837nA caitra suda 9 rAmanavamI ne tA. 2jI eprila I.sa.1781nA roja thayo hato. temanA pitAnuM nAma dharmadeva ane mAtAnuM nAma bhaktidevI hatuM. emanuM mULa nAma ghanazyAma. ghanazyAmane emanA pitAe vaidika graMthonuM adhyayana karAvyuM. e vaye paNa ghanazyAmane vrataniyamo pALavA, kathA sAMbhaLavI, deva darzane javuM vageremAM prIti hatI. mAtApitAnA avasAna pachI ghanazyAme agiyAra ja varasanI nAnI vaye gRhatyAga karyo ane himAlayanI vATa pakaDI, yAtrA nIkaLI gayA. sAthe eka jalapAtra, eka kapaDAno kaTako, ane DokamAM eka baTavo laTakAvyo che. baTavAmAM enA prANa pyArA, zAlIgrAmanI mUrti che. sAthe pitA pAsethI meLavela zAstrajJAnano sAra utArI rAkhela eka guTakho che. e vakhate teo nIlakaMTha brahmacArI tarIke oLakhAtA hatA. ka' ne ' nI jyAre anya kizoro khelakUda karatA hoya tyAre ATalI yuga purUSa kumaLI vaye ene to brahma jijJAsA jAgI che. mahAna yogIo svAmI zrI sahajAnaMda ane sAdhu mahAtmAone maLe che. dharma ane AtmA viSe mULabhUta zrImad bhagavad gItAmAM bhagavAna zrIkRSNa pratijJA prazno pUche che paNa ene koI sthaLe saMtoSakAraka pratyuttara maLato jAhera karI che ke, nathI. teo pharatA pharatA kAThiyAvADamAM loja gAme AvyA. yadA yadA hI dharmasya, glAnirbhavati bhArata gAmane pAdara vAva pAse ja sukhAnaMda nAmanA saMtAno bheTo thaI abhyasthAnamadharmasya tadAtmAnaM sRjAmyaham gayo. saMte prazna karyo 'kyAMthI AvyA?" "brahmapurIthI'. nIlI paritrANAya sAdhunAM, vinAzAya ca duSkRtAm javAba Apyo. "kyAM javuM che?" "jyAMthI Avyo tyAM ja. utta dharmasaMsthApanArthAya, saMbhavAmi yuge yuge. sAMbhaLatAM ja sukhAnaMda diMga thaI gayA. pote ATaATalI varSothI guru pAse rahI je jJAna mATe tanatoDa mahenata karI hatI matalaba ke jagata upara dharmanI glAnI thAya che tyAre huM te jJAnano bhaMDAra A nAnakaDA nIlakaMThamAM bharelo joI emanuM yuge yuge pragaTa thAuM chuM. bhagavAna zrIkRSNacaMdranI A vANI pratye mAna thayuM, chatAM emaNe pharI pUchayuM : "tamArA mA-ba tamAma prajA mATe, tamAma yugomAM, tamAma kALe sAcI che. jyAre jyAre samAjamAM, sajjanatA doSarUpa jaNAya che tyAre koNa che?" "huM jyAMthI Avyo tyAM laI jAya te mArA mA-bANI e sivAya bIjA koIne huM oLakhato nathI'.. tyAre samAjane bacAvavA ane mAnavatAnI punaHsthApanA karavA paramAtmA pote vizeSa zaktizALI vyaktinuM rUpa dhAraNa kare che sukhAnaMda nIlakaMTha brahmacArIne AzramamAM laI gI ane manuSyalokamAM AvI prajAne preraNAnAM piyuSa pAya che. ane sAdhuo sAthe oLakhANa karAvI. sAdhuonI pavitrI AnuM nAma te "avatAra'. savAsanAonuM rakSaNa karavuM. ane nirAbhimAnapaNuM joIne temane bahu AnaMda thayo ja darvAsanAono nAza karavo ane dharma rahasyanI temaja temane joItA hatA tevA gura maLI gayA. rAmAnaMdasvAmI Jain Education Intemational Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je ra03 vakhate kacchamAM hatA. emane kAgaLa lakhyo ane baMnenuM milana temaNe rajU karyA ane sAMskArika, naitika ane AdhyAtmika jIvana pIpaLANA mukAme thayuM. banne bheTI paDyA. jANe jUga jUganI UMcuM ApyuM. A e bhUminuM sadbhAgya che. baso varasa pahelAnA oLakhANa. rAmAnaMda svAmI bolyA ke "huM to pahelAMthI ja gujarAtane ajJAna, vahema ane aMdhakAra rUpI ghora suSutimAMthI kaheto Avyo chuM ke huM to DugaDugI vagADanAro chuM. kharo naTa jagADyo. gurjarabhUmine e mahApuruSe brahma bhInI karI. temanA to have Avaze. e naTa paDamAM AvI gayo che. mAruM jIvana saMtoe jJAna, bhakti, tapa ane brahmacaryanA upadezathI lokonA kArya have pUruM thAya che. rAmAnaMdasvAmIe nilakaMTha brahmacArIne jIvanamAM samULuM parivartana karyuM. sudhAraka caLavaLanA agraNI uddhava saMpradAyanI dIkSA ApI. AkhA saMpradAyanI dhurA temanA durgArAma mahetAjI e hindu dharmamAM svAmInArAyaNanA para mUkI, tyArathI nIlakaMThanuM nAma sahajAnaMda paDyuM. AcArya saMpradAyane sarvazreSThatAnuM birUda ApyuM che. to suprasiddha vivecaka pada svIkAryuM. tyArathI emanuM avatAra kArya zarU thayuM. zrI vijayarAya vaghe jaNAvyuM che ke "mahA-gujarAtamAM vIseka paraMtu sahajAnaMdasvAmI phakta saMpradAyanuM saMcAlana karavA varSanA dharmacakra pravartana rUpe sArthavanuM karAvatuM zrI nahIM, lokonuM kalyANa karavA avataryA hatA. emanuM jIvana svAmInArAyaNanuM avatAra kArya jagatanA itihAsamAM vIrala che kArya siddha karavA mATe A saMpradAya sAdhaka tarIke nabaLo ane ane gujarAtanA itihAsamAM to advitIya ne viplavakArI che. cIle caDI gayelo lAgyo. AthI navI dIkSA ane navo maMtra samAja sudhAraka ane jANItA nyAyamUrti zrI mahAdeva goviMda ApIne navo jusso pedA karavAnI temane jarUrata jaNAI. rAnaDee svAmIzrI sahajAnaMdane madhyayugI hindu dharmanA chellA samasta brahmAMDanA svAmI niyAmaka phakta nArAyaNa che e sudhAraka tarIke oLakhAvela che ane suprasiddha sAhityakAra ThasAvavA mATe temaNe svAmInArAyaNano mahAmaMtra Apyo. zrI kanaiyAlAla munazIe emane gujarAtanA jyotirdhara kahyA aneka deva-devIo, yakSo, bhUto ane pALiyAnI upAsanA che. svAmIdAse svAmInArAyaNanA anuyAyIone prabhu bhakti 2 baMdha karAvI, tyArathI e svAmInArAyaNa ane sevAnI mukta kaMThe prazaMsA karI che. saMpradAya kahevAyo. saune navA maMtravaDe navI dIkSA ApI. e lupta thayelA dharmacaryAzramane mahAgujarAtamAM punaH dIkSAe anuyAyIomAM navI ja cetanA pragaTAvI. saMpradAyanI sthApanAra, tyAgAzramane ujjavaLa karanArA sAhitya, saMgIta, pracAra bhale gujarAta pUrato maryAdita rahyo hoya paNa emaNe ane kaLAnA poSaka, ahiMsAmaya yajJanA pravartaka, kSamA dharmanA upajAvelI asaro mahAna che. upadezaka, zuddhabhakti mArga ane jJAnamArganA cAlaka, zreyArthI kizoralAla mazarUvALA, lokhaMDI avatAra zrI bhAgavata dharmanA zikSaka tathA vyAsa siddhAMtanA bodhaka evA saradAra vallabhabhAI paTela, mahAkavi nhAnAlAla, pro. sahajA" sahajAnaMda svAmI hatA. kAzIrAma dave, kavizrI dalapatarAma, suratanA prasiddha pArasI guru zrI rAmAnaMda svAmI aradezara koTavALa, sayAjIrAva gAyakavADa vagerenAM jIvana para sahajAnaMda svAmInA saMskAranI asara ghaNI ja prasiddha che. janma : saMvata 1795nA zrAvaNa vada 8 guruvAra samAjanA nIcalA tharonI naitika tAkAta vadhAranAra aMtardhAna: saM. 1858nA mAgasara suda 13 guruvAra Atmazodhaka baLa tarIke A saMpradAya khareja hindu dharmanA itihAsamAM ajoDa che. sahajAnaMda svAmInI paraMparA zikSApatrI teozrIno janma ayodhyAmAM kazyapagotrI RgvadI ane vacanAmRta jevA saMpradAyanA graMtho mAraphata ane premAnaMda, brAhmaNa ajayane tyAM mAtA sumati thakI thayo hato. pitAe brahmAnaMda, niSkuLAnaMda, devAnaMda ane muktAnaMda jevA kavio temanuM nAma rAmazarmA rAkheluM. guNa ane lakSaNothI teo mAraphata AjasudhI cAlu rahI che. potAnI prabaLa pratiSThA ane uddhavAvatAra manAtA. tIvra vairAgyane lIdhe pitAnI AjJA catura AtmabaLanA jore temaNe, mahAgujarAtanI janatA mATe laI gRhano tyAga karI tIrthATana karatAM saurASTramAM taLAjA sadAcAra ane saMskArano upadeza Apavo jarUrI che, e pArakhI gAme AvyA. tyAM kAzIrAma paMDita pAse abhyAsa karyo. lIdhuM. aDhAramA saikAnA te mahAna pathapradarzaka che. Dagale pagale je tyAMthI gopanAthamAM mahAtapasvI AtmAnaMda svAmI pAse bhAre moTAM vighno mahAgujarAtanI janatAne korI khAtA hatA te rahyA. A gurunA saMsargathI temane brahmatejanAM darzana thavA Jain Education Intemational Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 che. bRhad gujarAtI lAgyAM. paraMtu temane to sAkArarupa zrIkRSNanAM darzananI tIvra nArAyaNanA maMdiramAM vizALa ne AkarSaka havelI baMdhAvelI. icchA hatI ane guru to te ApI zake tema nahotA tethI teo kAvya racI jANatA. teonAM kAvyono eka saMgraha temanA tyAMthI nIkaLI zrIraMga kSetre gayA. tyAM zrIrAmAnujamUnA hAthe samayamAM bahAra paDelo. amadAvAdamAM hAthIkhAnA navAvAsa dhyAnastha sthitimAM bhAgavatI dIkSA pAmyA ane zrIkRSNanAM pAsenA vaMDAmAM zrImuktazvara mahAdevanI paNa sthApanA karelI che. darzana paNa pAmyA. tyAMthI prayAga gayA. tyAM zrI harinA teo 42 varSa sudhI gAdIpade rahI zreSTha rIte satsaMgano pitA zrI hariprasAda pAMDeno bheTo thayo. temane maMtradIkSA utkarSa sAdhI akSaranivAsI thayA. temanA sthAne teozrInA ApI tyAMthI pharatAM pharatAM saurASTramAM AvyA. tyAre zrI putra zrI kezavaprasAdajI mahArAjano gAdI abhiSeka thayo. hariprasAda pAMDenA dvitIya putra zrI harikRSNa urphe ghanazyAma - Adi AcArya gRhatyAga karI nIlakaMTha nAma dhAraNa karI tIrthATana karatA lojamAM AvyA. tyAM svAmIno bheTo thayo. svAmIe temane mahArAja, vaDatAla bhAgavatI dIkSA ApI. tyArabAda jetapuramAM temaNe janma : saM. 1868nA phAgaNa vada 4 AmaliyA (u.pra.) zrInIlakaMThavarNI jenuM nAma temaNe nArAyaNa muni ane zrI gAdI abhiSeka : saM. 1882nA kArataka suda 11 sahajAnaMda pADeluM temane potAnI gAdI upara paTTAbhiSeka karI aMtardhAna: saM. 1919nA mahA suda 2, vaDatAla eka mAsa pachI phaNeNI gAme dehotsarga karyo. teo zrIharinA laghubaMdhu zrI icchArAmajInA cothA putra pote kahetA ke "to DugaDugI vagADanAra chuM, ane hatA. zrIharie dezavibhAga karyA tyAre dakSiNa dezanI kharA naTanA khelanAra to A (sahajAnaMda) AvyA che." teo vaDatAlanA zrI lakSmInArAyaNadevanI gAdI upara temanI uddhavAvatara manAtA ne tethI zrI svAmInArAyaNa saMpradAya niyuktI karI hatI. uddhava saMpradAya paNa kahevAya che. teo mahApratApI AcArya tarIke prasiddhi pAmyA hatA. Adi AcArya teonuM jIvana sAduM ane sAdhutAnA guNe yukta hatuM. satsaMganI zrI ayodhyAprasAdajI mahArAja maryAdA pALatA. vahIvaTamAM sadguru zrI gopALAnaMda svAmInI janma : saM. 1865nA jeTha suda 12 chapaiyA gAme. salAha letA. teo vidyApremI hatA. teonA samayamAM keTalAka gAdI abhiSeka: saM. 1882nA kArataka suda 11. saMskRta graMtho racAyA. aMtardhAna: saM. 1924nA phAgaNa suda 7 amadAvAda. teoe karALI, bharUca, surata, mANAvadara vagere bhagavAna zrI sahajAnaMdajInA jayeSTha baMdhu zrIrAma- gAmomAM moTAM maMdiro baMdhAvIne mUrtipratiSThA karelI che. pratApajIbhAI hatA, ane temanA patnInuM nAma suvAsinIbAI teoe satsaMgane sAcI doravaNI ApI popyo ane hatuM. temanA dvitIya putra zrI ayodhyAprasAdajI hatA. zrIharie vadhAryo ne saMto tathA haribhaktonI khUba prIti saMpAdana karI. deza vibhAga karyA tyAre uttara vibhAganI amadAvAdanI teoe pote aputra hovAthI potAnA bhAI zrInaranArAyaNadevanI gAdI upara temanI niyukti karI hatI. badarInAthanA putra bhagavataprasAdajIne dattaka laI potAnA teo atyaMta nirmAnI svabhAvanA hatA, ne sAdhutAnA uttarAdhikArI banAvyA hatA. sarva guNeyukta hatA. zIla, saMtoSa, dayA, zAnti e temanA | sarguru zrI muktAnaMdasvAmI svAbhAvika guNo hatA. vidyA pratye temano prema hato. temaNe eka saMskRta pAThazALA sthApI je Aja paryata zrIsvAmI janma : saM. 1814nA poSa vada 7, amarelI, nArAyaNa saMskRta mahAvidyAlaya tarIke cAle che. teoe akSaranivAsaH saM. 1886nA aSADha vada 11, gaDhaDA. DuMgarapura, IDara, siddhapura, mAMDavI (kaccha) ane chapaiyA vagere teono janma amarelI gAmamAM AnaMdarAma pitAne ghera sthaLoe mahAmaMdiro baMdhAvI mUrtionI sthApanA karelI ane thayo hato. mAnya mAtAnuM nAma rAdhA hatuM. pitAe temanuM nAma harimaMdiromAM paNa mUrtipratiSThA karelI. amadAvAdanA zrInara- mukuMdadAsa pADeluM. Jain Education Intemational Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana - 205 pitA thakI zAstrAbhyAsa karI gAMdharvazAstramAM paNa nAsikA ane AkarSaka mukhamudrAvALA A mahApuruSanA pravINa thayA hatA. temanI kavanazakti paNa gujarAtI, saMskRta pUrvAzramamAM aneka camatkAro thayA hatA. teone gRhasthAzramamAM ane vrajabhASAmAM sArI hatI. vaidyavidyAmAM paNa nipuNatA eka putra ane eka putrI hatAM. meLavI hatI. tulasIdAsa kRta rAmAyaNa kathA khUba AkarSaka eka vakhata eka saMte kahyuM ke prabhu pragaTa thayA che, cAlo, zailIthI karatA. khUba vairAgyavRtti chatAM mAtApitAnA tethI temanI sAthe DabhANa AvyA ne zrIharine maLyA. AgrahathI lagna karyA paNa gRhasthAzramamAM citta coTyuM nahi zrIharinI AjJAthI ghera gayA. eka vakhata zrIhari brAhmaNarUpe tethI unmAdanuM pradarzana karyuM, tethI temane gharamAMthI kADhI mUkyA. temane teDI jetalapura lAvyA ne tyAM zrIharinAM darzana karyA. pachI dhrAMgadhrAmAM dvArakAdAsa verAgInA, pachI saradhAramAM pachI gaDhaDAmAM zrI harie temane mahAdIkSA ApI tulasIdAsa mahAtmA pAse ne chelle gururAmAnaMdasvAmI pAse gopAlAnaMdajI nAma pADyuM. baMdhiyAramAM bhAgavatI dIkSA laI rahyA. uttama sAdhutAnA guNone lIdhe teo gurunA agragaNya ziSya banyA. lojapuramAM teoe saMskRta ane prAkRta bhASAmAM Azare vIsa graMtho nIlakaMThane-sahajAnaMda svAmIne-potAnI gAdIe niyukata karyA racyA che. vacanAmRtamAM zrIharie nImelA saMzodhanakAromAM : tyAre temanA ananya ziSya thaIne rahyA. zrI hari temanAmAM teo eka hatA. pUjayabhAva rAkhatA. temane satsaMganI mA kahetA. teoe sadguru zrI brahmAnaMda svAmI aneka saMskRta prAkRta bhASAmAM graMtho racyA che. aneka janma : khANa gAmamAM saM. 1828nI vasaMtapaMcamI bhAvavAhI kAvyo racyAM che. vacanAmRtonA saMzodhana mATe temanI niyukti zrIharie karelI. zrI svAmInArAyaNa zanivAra, tA. 8-2-1772. saMpradAyanA eka agragaNya saMta tarIke teo prasiddhi pAmyA che. dIkSA : gAma gerItAmAM. zikSApatrImAM sAdhuomAM temanuM mukhya nAma lakhAyuM che. teo akSaranivAsaH mULImAM saM. 1888nA jeTha suda 10 eka sAcA saMta hatA. "zrI hariko jAcaka aham, zyAmanAtha samaraththa, saguru zrI gopAlAnaMda svAmI nara sura AgaLa jAya ke kabu na oTuM haththa. janma : saM. 1837nA mahA suda 7, pADAToyadAmAM dAsanako meM dAsa chuM, harike sadA hajUraH brahmAnaMdakI vinatI nimakha na rakhIo dUra". dIkSA: saM. 1864nA kArataka suda 8 gaDhaDAmAM A kaDInA ne evI evI Azare dazahajAra padonI akSaranivAsaH saM. 1908nA vaizAkha vada 5 kAvyamALA racanAra A prakhara saMta, kavi, zrIharinA sakhA ne prakhara vidvAna, jJAnI, dhyAnI, aSTAMgayoganA sAdhaka, ananya sevaka, vyavahAradakSa, vicakSaNa buddhi-zakti ane A yogIvarya saMtazrI svAmInArAyaNa saMpradAyanA eka dUraMdezI dharAvanAra saMtapuruSano janma Abu taLeTInAM khANa gAme agragaNya saMta hatA. zrIharie potAnA aMtardhAna thayA pachI thayo hato. teonA mAtA-pitA cAraNa jJAtinA lAlubAI ane bane dezamAM madhyasthI tathA sarva tyAgInA moTerA karyA hatA. zaMbhudAna gaDhavI hatAM. mAtA-pitA guru rAmAnaMdasvAmInA AvA saMtapuruSano janma hAlanA sAbarakAMThA jillAnI ziSya hatAM. lADugaDhavIe rAjyAzraye bhUjamAM 'lakhapatI cheka uttare AvelA bhIloDA tAlukAnA pADAToyaDA gAme thayo vrajabhASA pAThazALAmAM vidyA ne pIMgaLanuM jJAna meLavI mahAhato. teo mAdhyadinI zAkhAnA zukala yajurvedI caturvedI mahopAdhyAya, vagere upAdhiyo meLavI hatI. tyAMthI dhamaDakAmAM audicya brAhmaNa hatA. pitA motIrAma zarmA ane mAtA saMskRtano abhyAsa karyo. tyAMthI pharatA pharatA bhAvanagara AvyA kuzaLabA hatA. pote khuzAla bhaTTa tarIke oLakhAtA. pAsenA ne tyAM svAmInArAyaNa bhagavAna pragaTa thayA che jANI te vAtanI nabhoI gAme vidyAbhyAsa karI potAnA gAme pAThazALA cakAsaNI karavA gaDhaDA AvyA. tyAM ja rokAI gayA. ne pachI calAvatA hatA. temaNe bhAgavata dIkSA zrI harinA haste lIdhI. gaura ane pAtaLI dehayaSTi, tejasvI netra, aNidAra pote zIghrakavi hovAthI prasaMgAnusAra aneka kIrtano Jain Education Intemational Education Intermational Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 je bRhad gujarAtI gujarAtI, hindI, ne kacchI bhASAmAM karyAM che. vraja ane cAraNI vaMcAvatA. premAnaMda svAmIe gAyuM che ke, "nitya kathA thAya bhASAmAM aneka chaMdo ane dohAo racyA che. zrI harine teo sabhA gAvaNAM kare kathA nityAnaMda nitya pustaka laI sakhAbhAve bhajatA. temanAM kIrtano satsaMgamAM khUba pracalita che. raLiyAmaNAM, dhanya dhanya nityAnaMda nAmane, vAMcI rAjI karyA teoe vaDatAla, jUnAgaDha ane mULImAM mahA maMdiro baMdhAvyAM che bhagavAna dharmatanaya svAmIne." vaDodarAmAM rAjayanI carcA je sthApatyanA uttama namUnA che. zrIharinA agragaNya saMtomAM sabhAmAM temaNe jIta meLavelI. amadAvAdamAM vaiSNavAcAryanI ane temanA aSTakaviomAM teo eka khUba mahattvanA saMta hatA. sAthe, umareThamAM zrIzaMkarAcArya sAthe, vedAMtAcArya sAthe teoe zrIharinA aMtardhAna thayA pachI mULInuM maMdira pUruM karIne vaDatAlamAM, ema aneka sabhAo jItelA. temaNe aneka be varSamAM deha mUkyo hato. teo vacanAmRtanA pustako lakhyAM che. zikSApatrIno temaNe karelo anuvAda saMzodhanakartAomAM gaNAya che. zrIharie mAnya karelo te vaMcAya che. vacanAmRtanA sadaguru zrI nityAnaMda svAmI saMzodhakomAMnA teo eka hatA. janma : saM. 1812mAM budelakhaMDanA datiyA gAmamAM. sadguru zrIzukAnaMda svAmI dIkSA: meghapuramAM. janma : saM. 1855nA mAgazara vada 5 DabhANa. akSaranivAsa : saM. 1908nA mAgasara sudI 11, dIkSA: mahA vada 6 vaDatAlamAM akSaranivAsaH saM. 1925nA mAgazara vada 5 vaDatAla A zrI svAmInArAyaNa saMpradAyanA eka prakhara vidvAna zrIharinA lahiyA-aMgata maMtrI tarIke oLakhAtA-A ne prabhAvazALI saMta hatA. gauDadezamAM datiyA gAmamAM gauDa saMtapuruSano janma DabhANa gAmamAM thayo hato. teo audicca brAhmaNa kuLamAM pitA viSNuzarmA ane mAtA virajA thakI janma sahasra jJAtinA hatA. pUrvAzramanuM nAma jagannAtha bhaTTa hatuM. thayo hato. temanuM pUrvAzramanuM nAma dinamaNI zarmA hatuM. kizorAvasthAmAM saMskRta ane prAkRta bhASAnuM jJAna saMpAdana AThamA varSe temane pitAe yajJopavita dhAraNa karAvyuM ane gAyatrI maMtrano upadeza karyo. pachI kAzI jaI vidyA bhaNyA. paramAtmAnA sAkSAtkAra mATe asAdhAraNa kAraNabhUta vairAgya vRttithI prerAI teo eka vakhata gaDhapura saMtasamAgama che tema vicArI cAlI nIkaLyA. jagannAthapurI, zrIharinAM darzane gayA ne zrIharinA Azrita thayA. muktAnaMda rAmezvara vagere tIrthomAM pharI dvArakA jatAM vIsanagara AvyA. svAmI samakSa zrIharie temane mahAdIkSA ApI zukAnaMda nAma tyAM puruSottama nArAyaNa pragaTa thayAnI vAta sAMbhaLI temane pADyuM. teo zukamuninA nAmathI oLakhAvA lAgyA. teo zodhatA zodhatA phaNeNI AvyA. tyAM zrIharinA upAsaka zrIhari sAthe rahetA ane teozrInuM lekhana kArya karatA. temanA prabhutAnaMdajI maLyA. tyAMthI uMjhA AvyA. tyAM temaNe zrI pustako sAcavatA. eka kaDaka AjJApAlaka tarIke temaNe harine joyA; ane temanA caraNomAM paDI "he prabho! mane zrIharinI prasannatA meLavI che. zrIharie kaheluM ke, "A zaraNAgatane svIkAro' ema prArthanA karI. zrIharie temane zukamuni bahu moTA sAdhu che ane je divasathI amArI pAse samAdhimAM potAnuM darzana karAvyuM, pachI meghapuramAM zrIharie rahyA che te divasathI temano caDhato raMga che paNa maMda to paDato tene mahAdIkSA ApI nityAnaMda nAma dharAvyuM. ane kahyuM "A ja amArA saMpradAyano digvijaya karaze." kharekhara temaNe "zrIhari teoe aneka graMthonuM saMzodhana kareluM che. graMtho paNa digvijaya' nAmano tattvajJAnathI bharapura graMtha racI A kathana racyA che. stotro paNa racyAM che. sArthaka karyuM che. teo satsaMganA eka prakhara vidvAna ne AjJAkArI saMta eka vakhata gaDhaDAmAM khIjaDiyA Are zrIharie temanI ane zrIharinA aneka AjJApatro ane paripatronA lekhaka prathama pUjA karAvelI. potAnI pATa upara temane besADI kathA tarIke satsaMgamAM khUba prasiddhi pAmyA che. kareluM. Jain Education Intemational ma Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 200 sadguru zrImukuMdAnaMda vaNI teono janma saurASTranA bhAdarA gAme brAhmaNa pitA bhoLAnAtha ne mAtA sAkarabAIthI thayo hato. AtmAnaMda akSaranivAsaH saM. 1903nA bhAdaravA vada 0)) gaDhaDA svAmInA ziSya pitAnA A putra guru rAmAnaMdasvAmIthI mukuMdAnaMda mukhyAzca naiSThika brahmacAriNaH "naiSThika AkarSAyA. gurue temanuM nAma mULajI zarmA pADyuM. temanA ja brahmacArIomAM mukhya evA mukuMdAnaMda' evI rIte temane samakAlIna najIkanA ja zekhapATa gAme rahetA lAlajI suthAra zrIharie zikSApatrImAM saMbodhyA che. teo mULathI (niSkulAnaMda svAmI) ane A mULajI zarmA banne gAmanI brahmacArInA nAme oLakhAtA. zrIharinI sevAmAM teo adhavacce maLatA ne bhagavata vArtA karatA. tIvra vairAgyathI chAyAnI mAphaka rahetA ane temanI anuvRtti evI jANI prerAI guru rAmAnaMdasvAmInA dehotsava pachI zrI harine gayelA ke temanI dareka sevAthI zrIharine saMtoSa thato. AvIne maLyA ne zrIharie temane bhAgavatI dIkSA ApI zrIharimaya ja temanuM jIvana hatuM. guNAtItAnaMda nAma pADyuM. eka vakhata teo navA joDAne divela copaDatA hatA te teo bhAre tapasvI, samAdhiniSTha, zrIharinA eka haribhakta te kAma laI lIdhuM. zrIhari joI gayA ne evI sarvoparipaNAnA jJAtA hatA. samartha vyaktitvane sAdhutAnA TIkA karI ke temaNe joDA paheravA mUkI dIdhA. saMpUrNa guNoe yukta A saMta aneka mumukSuo upara prabhAva eka vakhata zrIharie temane potAnI sevAthI dUra karyA pADIne zrIharinA ananya Azrita banAvyA che. tethI teo DabhANamAM rahetA. tyAre kerIo khUba sarasa pAkelI teoe zrI harinI AjJAthI jUnAgaDhanA mahaMta pade te makaMdabrAhmacArI be maNano Topalo mAthe uMcakI ughADA page ghaNo lAMbo samaya rahI satsaMgane khUba popyo hato. goMDala prakhara tApamAM gaDhaDA gayelA ane zrIharine kerIo jamADI. nareza paNa temanA prabhAva nIce AvyA hatA. jUnAgaDhanA eka vakhata vaDatAlamAM zrIlakSmInArAyaNadevanI parakramAmAM navAbane paNa svAmImaMdira ne guNAtItAnaMdajI upara khUba zrIhari birAjelA ne pANI pIvA mAgyuM. pote pharIne AsthA hatI. teoe mahaMtapada svIkAratAM pahelAM darasAla pagathiyA utarIne jAya to vAra lAge tethI uparathI nIce gopALAnaMda svAmI jUnAgaDha Ave tema mAgaNI karelI te bhUsako mAryo ne pANI laI AvyA. AvI sevAbhAvanA pramANe gopALAnaMda svAmI ane teo darasAla maLatA ne temanAmAM hatI. AvA marajIvA tyAgIo ane haribhakto satsaMganA utkarSanI vAto karatA, zrIharino mahimA gAtA zrIharinI sevAmAM rahetA. ane vicAratA. zrIharie temane kaheluM ke gaDhaDAmAM zrIgopInAthajI sadguru zrI niSkulAnaMda svAmI mahArAjanuM maMdira choDarAvazo pachI dhAmamAM laI jaIza. ane janmaH saM. 1822nA mahA suda 5 zekhapATamAM te pramANe temaNe deha mUkyo. mahAdIkSA: saM. 1806mAM AdhoImAM gaDhaDA prathama prakaraNa vacanAmRta 73, madhya prakaraNa akSaranivAsa: saM. 1903nA aSADa vada 9 dholerA 33, 47, para, amadAvAda 3, kAriyANI 6 mAM zrIharie temanAM bhArobhAra vakhANa karyA che. milyA rAmane saryA kAma, aba na rahI koIeM yArI : meM huM Adi anAdi, A to sarve upAdhi," AvAM ane saddaguru zrIguNAtItAnaMda svAmI vikhyAta "jananI jIvo re gopIcaMdanI putrane preryo vairAgyajI' janma saM. 1841nA Aso suda 15 bhAdarAmAM. kAvyanA racayitA, vairAgyamUrtino janma saurASTranA zekhapATa gAmamAM thayo hato. gurjara sutAra jJAtinA pitA rAmajIbhAI dIkSA saM. 1866mAM DabhANamAM. ane amRtabAI mAtA hatAM. temanuM potAnuM nAma lAlajI akSaranivAsa: saM. 1823nA Aso suda 13 goMDalamAM. suthAra hatuM. teo sadguru guNAtItAnaMdajInA samakAlIna hoI A khUba pratibhAzALI saMtapuruSanuM jIvana paNa teTaluM teo ane lAlajI sutAra kacchamAM guru rAmAnaMdasvAmI pAse ja udAtta ne tejasvI hatuM. hatA tyAre lojathI muktAnaMda svAmIno patra Avelo jemAM Jain Education Intemational Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra08 je bRhad gujarAta adUbhuta jaNAtA nIlakaMThavarNI AvyAnI vAta lakhI hatI. eka kAvyasaMgraha be bhAgamAM "premAnaMda kAvya' tarIke ghaNA varSo tyArathI teo zrIhari pratye AkarSAyA ane guru upara prasiddha thayo che. zrI kanaiyAlAla munazI, zrI dhIrubhAI rAmAnaMdasvAmInA dehAvasAna pachI zrIharinA ananya ziSya ThAkara, zrI anaMtarAya rAvaLa jevA gujarAtanA prakhara vidvAnoe thaIne rahyA. eka vakhata zrIhari pharatA pharatA zekhapATa thaI temanAM kAvyanI khUba prasaMzA karI che. zrIharinA svadhAmagamana kaccha javA nIkaLyA tyAre lAlajI sutArane sAthe lIdhA ane pachI temaNe virahanAM pado banAvyAM che. je bhalabhalAne dravita rastAmAM AvatA temanA sAsarAnA gAma AdhoImAM temane karI nAMkhe tevAM che. "premAnaMda Age besI kyAre gAIzuM, joDI bhAgavatI dIkSA ApI. ane niSkulAnaMda nAma pADyuM. suMdara satArane, kayAre have dekhuM re, mArAM locaniyAnI Age teo prakhara vairAgyathI prerita hatA jeno bhAva temaNe nAthane," AvAM kIrtano gAtAM teo DhaLI paDatA, satAra paDI racelAM aneka pustakomAM ane kAvyomAM jaNAI Ave che. teo jato, zrIharinA viyoge bebhAna thaI jatA. zrIharinA amara kaviomAMnA eka hatA. zrIharie temane sadguru zrI AdhArAnaMda svAmI dholerAmAM maMdira karavA niyukta karyA hatA. teoe dholerAmAM dehatyAga karyo hato. janma : saM. 1960nA arasAmAM memakA ke kholaDiyAdamAM dIkSA : saM. 1970 pachI gaDhaDAmAM. sadaguru zrI premAnaMda svAmI akSaranivAsa : saM. 1959 pachI. janmaH gAma dorAmAM. "kharA bhakta kholaDiyAda gAma, jana sutAra haMsarAja paramahaMsa dIkSA : mahA vada 6, nAma' AvA haMsarAjabhAIne tyAM 3 putro thayA. teo akSaranivAsa: saM. 1951nA mAgasara suda 1 gaDhapuramAM. zrIharinA ananya Azrita hatA. moTA putra vIrajIe eka premI sakhI samaja yaha merI raho pAsa dinanarena, vakhata mAtA pratye vAta karI ke potAne sAdhu thavuM che. samaya ne sAMvariyojI kaba dekhuM bharI nena." jevA bhAvavAhI kIrtanonA putranI manovRtti samajI mAtAe hA pADI. thoDA vakhata pachI racayitA ane premI sakhI'nA nAme vikhyAta thayelA A haMsarAjabhAIe paNa tyAgI dIkSA levAnI vAta patnI AgaLa premAnaMda svAmInI pUrvAzramanI Azare 30-31 varSanI vigata karI. tyAre patnIe kahyuM putra paNa tyAgI thavA taiyAra thayo che. maLatI nathI. teo gAMdharva jJAtinA hatA ne temanuM nAma pachI banne zrIjI pAse gaDhapura gayA. zrIjIe vIrajIbhAIne hAthIrAma hatuM tema kahevAya che. kAvya ane saMgIta temanA sAdhu dIkSA ApI AdhArAnaMda nAma pADyuM. A nAma kavitAmAM svabhAvamAM ja hatA. ane teo khUba vrama svabhAvanA saMta agavaDabharyuM lAgavAthI pachI te pheravI siddhAnaMda nAma pADeluM. hatA. temanAM kIrtana ane gAnathI zrIhari DolI UThatA. teo teo kalAkArIgIrImAM niSNAta hatA ane zrIhari zrIharinA aSTa kaviomAMnA ane gAyakavRMdamAMnA eka hatA. AjJAthI satsaMgamAM tevAM ghaNAM kAmo karyA che. citrapratimA, eka vakhata teo vairAgInA jhUMDamAM pharatA hatA. zrI kASTanI pratimA, sAdhuonA rAmapattaro, pUjAnI aSTachApanI jJAnadAsajI svAmInA saMparkamAM AvyA ane yuktipUrvaka mUrtio vagere kalAkArIgarInAM kAmo karyA che. teo kavi paNa vairAgIothI chUTA thaI gayA. pachI jJAnadAsajI sAthe gaDhaDA hatA. temanuM Azare eka lAkha kaDIo ane 2300 adhyAya AvyA jyAM zrIharie temane mahAdIkSA ApI nijabodhAnaMda ane 29 puravALuM "zrIhari caritrAmRta sAgara' nAmanuM vaja nAma pADyuM. A nAma kAvyomAM agavaDabharyuM lAgatA bhASAmAM padyamAM lakheluM zrIharinA caritrothI bharapUra pustaka zrIharie te pheravI premAnaMda nAma pADyuM. satsaMgamAM hAla khUba pracalita thayuM che. teo saddaguru muktAnaMda "Aja mAre oraDe re, AvyA avinAzI alabela'e svAmInA rahasya maMtrI hatA; temanuM lekhanakArya, noMdho vagere zrIjI svarUpano mahimA samajAvatuM ane 'vaMdu sahajAnaMda rAkhatA. teo saMgItajJa paNa hatA. rasarUpa anupama sArane re lola' evAM evAM satsaMgamAM khUba ja temano janma samaya, dIkSA ane akSaranivAsano samaya pracalita ane roja gavAtAM kIrtano temaNe banAvyAM che. temano maLato nathI. Jain Education Intemational ducation Intermational Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 209 sadguru zrI bhUmAnaMdasvAmI karatA. tyAM zivajIne prasanna karI temanuM mArgadarzana meLavyuM. janma saM. 1852 vaizAkha vada 8 ravivAra, keziyA gAmamAM. eka vakhata zrIhari jetalapura yajJa karI baLola AvyA tyAM zrIharinAM adUbhuta caritra joI AkarSAyA. zrIharie bhAgavatI dIkSA : gaDhaDAmAM. temane mahAdIkSA ApI prathama abhedAnaMda ane pachIthI akSaranivAsa : saM. 1924nA mahA vada 7 mANasAmAM. devAnaMda nAma pADyuM. teo eka samartha kavi ane saMgItakAra "sakhI bhUmAnaMdano nAtha mane duHkha meTazuM' AvAM hatA. aSTakaviomAMnA ne gAyakavRMdamAMnA eka hatA. temanAM bhAvavAhI aneka kIrtano temaNe racelAM che. jIvAtmAne bodha kAvyono eka saMgraha bahAra paDelo che. teo kavIzvara ApanArAM paNa asarakAraka kIrtano temaNe racyAM che. dalapatarAma DAhyAbhAInA vidyAguru hatA eTale ke teo A - teo rAThoDa kaDiyA jJAtinA hatA. pUrvAzramanuM nAma svAmI pAse kAvyaracanA zIkhelA. rUpajIbhAI hatuM. pitA rAmajIbhAI ane mAtA kuMvarabAI temanAM kAvyo khUba bodhaprada, bhAvavAhI, alaMkAra ne hatA. pitA jJAti paTela hatA. rUpajIbhAI taradharI gAmamAM lAlityathI pUrNa che. teo mULImAM mahaMtapade rahyA hatA ne tyAM eka vANiyAne tyAM nokarIe rahyA. prAmANikapaNe nokarI dehatyAga karelo. tenI smRtirUpe agnisaMskAranA sthAnamAM bajAvavA chatAM traNa varSa sudhI pagAra na Apyo tyAre pagAra eka chatrI karelI che. mAMgatA dukAnadAra chUTI paDyo. mahAjanane phariyAda karatAM te sadguru zrI maMjukezAnaMdasvAmI vakhatanA nyAya mujaba tapAvelo goLo upADavAno hato. rUpajIbhAIe te upADatAM vANiyAe zaramAI paisA cUkavI akSaranivAsa : saM. 1919nA kArataka suda 5 ApyA. tyAMthI kaccha gayA. tyAM eka satsaMgI gaDhavInA soraThanA jUnAgaDha jillAnuM mANAvadara gAma. A saMparkamAM AvatA satsaMgI thayA. potAnAmAM kavitvazakti khUba gAmamAM zrIharisvarUpamAM premabhAvavALA tathA zrIharinA hatI. eka vakhata gaDhavI sAthe gaDhaDA gayA. tyAM zrIharino AjJApAlaka bhaktarAja vAlAbhAI paTela tathA temanAM patnI - varaghoDo cAlato hato. tyAM rUpajIbhAIe "sarave sakhI jIvana zrIharinAM ananya Azrita hatAM. mANAvadaranA mayArAma bhaTTa jevAne cAlo re' e vikhyAta kIrtana gAyuM. zrIhari prasanna jeo rAmAnaMda svAmInA ane pachIthI zrIharinA ananya thayA ne sAdhu dIkSA ApI bhUdharAnaMda nAma pADyuM. je pachIthI ziSya banyA hatA temanAM mAtA haribAInI sAthe besI bhajana pheravI moTA bhUmAnaMda rAkhyuM. karatAM ane zrIharimAM akhaMDa vRtti rAkhatAM. temane be putra teono eka kAvyasaMgraha bahAra paDelo che. temanAM thayA-1 bhImajIbhAI jeo parama bhakta hatA. bIjA A kIrtano satsaMgamAM khUba pracalita che.. caritranAyaka jemanuM pUrvAzramanuM nAma jANavAmAM AvyuM nathI. mAtA pitAnA uttama saMskAro temanAmAM UtaryA hatA. sadguru zrI devAnaMdasvAmI eka vakhata svayaMprakAzAnaMda svAmI mANAvadara AvyA. janma : saM. 1859mAM baroLa gAmamAM. tyAM thoDA divasa rahI cAlavA taiyAra thayA tyAre vairAgya-pradhAna dIkSA: baLolamAM. bIjA putra temanI sAthe cAlI nIkaLyA. gaDhapura AvyA pachI akSaranivAsa : saM. 1910mAM mULImAM. eka divasa svAmIe temane zrIhari pAse mahAdIkSA apAvI 'devAnaMda kahe prabhu bhajyo nahi. ghaNe du:khe gherANo re; ane maMjukezAnaMda nAma dharAvyuM. pachI teoe sadguru duniyAmAM DAhyo DApaNamAM duHkha pAmyo.' AvAM temanAM nityAnaMda svAmI pAse zAstrono abhyAsa karyo. uparAMta bhAvavAhI upadezanAM ane anya kIrtano che. tulasIdAsa, suradAsajI AdinAM kAvyono abhyAsa karyo. temano janma dhoLakA tAlukAnA baroLagAmamAM cAraNa marAThI bhASAnuM bolI cAlInuM paNa jJAna meLavyuM. temaNe zAtinA jIjIbhAI pitA ane bAnajIbA mAtA thakI thayo saMskRta, hindI ane gujarAtImAM kAvyo racyAM che jeno saMgraha chapAIne bahAra paDyo che. teoe saurASTra, carotara, kAnama, hato. pUrvAzramanuM nAma devIdAsa hatuM. koMkaNa, vAkaLa ane pUrva khAnadezamAM pharI satsaMgano pracAra mULe vairAgyavRtti tethI gAmanA zivAlayamAM jaI tapa karyo che ne maMdiro paNa baMdhAvyAM che. ' Jain Education Intemational Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RCO bRhad gujarAta WITH BEST COMPLIMENTS FROM SAVANI TRANSPORT LIMITED SAVANI 58 YEARS OF SAVANI - WHEREVER WITH CARE Regd. Office: Broadway Centre, Dr. Ambedkar Road, Dadar T.T., Mumbai - 400 014 Tel.: 4125640 Fax: 4145177 Telex: 011-73465 Gram: Savanision Email: savani@savani-india.com Website: savani-india.com Jain Education Intemational Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana che 286 valkAlIna samAjanA saMskAradAtAo -zrI manasukhalAla sAvaliyA saMskAra ane sabhyatA maLI saMskRti kahI zakAya. saMskAritAne hRdaya sAthe saMbaMdha che. ane badho ja mAnavIya vikAsa tene AbhArI che. dharma, kaLA, tattvajJAna, sAhitya vagere mAnavInI samasta jIvanasaraNInuM sarvAgIya darzana sAMskRtika itihAsamAM AvI jAya che. Aja jyAre samaya badalAyo che, bhASAvAda ke komavAdanA kAtIla jherathI bhAI bhAIne khaMjara bhoke che, mAnavatA jevI cIja jANe koI rahI nathI tyAre ApaNA sAMskRtika ghaDavaiyA saheja yAda Ave che. vividha kSetre gujarAtanI vyApaka sAMskRtika cetanAo, Aja sudhImAM sarjelA unnata abhigamo ane puruSArthapUrNa siddhione zuM ApaNe nAmazeSa to nathI karI rahyAMne? ApaNA sAMskRtika itihAsanA amara pAtro mIrAM, kabIra, tulasI ke narasiMhanAM bhaktikAvyonI ke tukArAmanI nirmaLavANIne jhaDapathI bhUlIto nathI rahyAM ne? A lekhamALAmAM manasukhabhAI sAvaliyAe saMtoe samAjajIvana upara pADelA prabhAvanuM suMdara darzana karAvyuM che. lekhaka zrI manasukhalAla lavajIbhAI sAvaliyAno janma i.sa. 1934nI cothI okTobare amarelI pAsenA phattepura gAmamAM thayo hato. teo saMtakavi bhojAbhagatanA chaThThI peDhIe vaMzaja che. teoe ema. e; ela. ela. bI. sudhI abhyAsa karyo che. bhojAbhagatanA jIvana kavanane nirUpatA kula pAMca graMtho emaNe pragaTa karyA che, "bhojA bhagatano kAvyaprasAda", "bhojA bhagatanIvANI', "saMta kavi bhojAbhagata" "bhakti zUravIranI sAcI', "bhojo bhagata kahe." A uparAMta saMskRta viSayanA anya ghaNA graMtho temaNe anuvAdita-saMpAdita karI prakAzita karyA che. temaNe "meghadUta'no padyamAM samazlokI ane gadyamAM trividha anuvAda karyo. ema, bhatRharinA traNa zatakonA ane gadyamAM anuvAda karyA che. A uparAMta surya zataka, oma namaH zivAya, ziva mahimnastotra, bhajagovindama, saMskRta sAhityano paricayAtmaka itihAsa vagere pustako lakhyAM che. temanuM naMdanavananAM pArijAta' pustaka khUba vakhaNAyuM che. mijhagAlibanA urdU kAvyasaMgrahano temaNe gujarAtImAM vivaraNa sAthe anuvAda karyo che. te sivAya ApaNA IzvarAvatAro ane mahApuruSonAM jIvanacaritro ane sUktiratnonAM dasa pustakono eka saMpuTa paNa temaNe lakhIne prakAzita karyo che. temanAM kAvyo, abhyAsalekho ane saMzodhana lekho paNa vividha pratiSThita sAmayikomAM pragaTa thatA rahe che. AkAzavANI ane dUradarzana kendra uparathI temanA kAryakramo broDakAsTa ane TelikAsTa thatA rahe che. - temaNe vividha kolejamAM saMskRta sAhityanA prophesara tarIke sevA bajAvI che. jUnAgaDhanI zrI mahilA ArTasa enDa komarsa kolejamAM ATha varSa paryata sevA bajAvI hAla teo sevAnivRtta che. teo jUnAgaDhamAM ane anyatra aneka zaikSaNika ane sAMskRtika pravRttio karatI saMsthAo sAthe sakriya rIte saMkaLAyelA che. -saMpAdaka Jain Education Intemational Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 je bRhad gujarAta gujarAtanA kabIra lAgyuM. ane saMta bhojA bhagata siddhiyogI ane camatkArika saMta bhojAbhagata bhakta tarIke lokasamudAyamAM pUjAvA lAgyA. te vakhate amarelImAM gAyakavADI viThThalarAva devAjI cAbakhA' nAmanA maulika ane mArmika kAvya prakAranuM (kAThiyAvADI divAna)nuM suzAsana hatuM. te ugra zAsaka ane sarjana karI, samAjanA daMbho, dharmanAM pAkhaMDo, kriyAkAMDanI zuravIra yoddho hato. koI vighnasaMtoSI mANasonI jaDatA ane rUDhio upara tIkhA cAbakhA mAranAra saMtakavi kAnabhaMbheraNIthI eNe bhojA bhagatanI alaukika zaktinI bhojAbhagatane vidvAnoe "gujarAtanA kabIra' kahyA che. teo kasoTI karavA temane rAjadarabAramAM bolAvyA. ane camatkAra vIrapuranA saMta ziromaNI jalArAmanA tathA gAriyAdhAranA batAvavA hUkama karyo. bhojA bhagata to haribhajana sivAya koI bhakta vAlamarAmanAM guru hatAM. saMvata 1841 (i. sa. camatkAra karatA nahotA. tethI divAna viThThalarAve bhojA1785)mAM vaizAkhI pUname emanuM prAgaTya, jetapura pAse bhagatane amarelImAM Aje jyAM raMgamahela che te sthaLe najarakeda devakIgAlola gAmamAM thayuM hatuM. temanA pitAnuM nAma karyA. bhojA bhagata, kheDUta hovAthI temane divasamAM cAra vAra karazanadAsa tathA mAtAnuM nAma gaMgAmAM hatuM. sAvaliyA zAhI rasoDethI bhojana ApavAmAM AvatuM. je teo ArogI, zAkhAno temano parivAra, Arthika dRSTie sAmAnya paraMtu jatA. teo dinarAta ekAsane padmAsanavALI paMdara divasa AMtarika samRddhi ane bhaktie asAmAnya hato. janmathI sudhI yogasamAdhimAM besI rahyA. yaugika kriyAthI A samaya bAra varSanI uMmara sudhI teoe anna lIdhuM na hatuM. mAtra daramiyAna maLamUtranI kudaratI hAjata paNa rokI rAkhI. divAna dUdhAhAra ja karatA. teo pUrvajanmanA yogI hatA. ane adhUrA viThThobAe A vAta jANI tyAre ene bhagatanI camatkArika yogane pUrNa karavA ja janma dhAraNa karyo hato. te samaye jetapura zaktino paricaya thayo. temane mAnabhera rAjadarabAramAM paMthakamAM "dUdhAhArI bAlayogI' tarIke teo vikhyAta hatA. lAvavAmAM AvyA. ane divAne bhojAbhagatanI hRdayagiranAramAMthI rAmetavana nAmanA eka siddha yogIe AvIne dhArAmAMthI kAvyavANInI saravANI pAtALagaMgAnI jema bhojA bhagata upara zaktipAta karIne dIkSA ApI hatI ane pragaTI. divAna viThThalarAvane saMbodhIne temaNe gAyelAM A pado annaprAzana karavAno Adeza Apyo hato. gujarAtI sAhityamAM "cAbakhA" nAmathI jANItA che. paraMparA temanI uMmara paccIsa varSanI thaI tyAre temano kheDUta pramANe bhojAbhagate divAnane doDhaso "cAbakhA' saMbhaLAvelA parivAra rAjakIya asthiratA tathA aMdhAdhUMdhInA pariNAme ema kahevAya che. "cAbakhAomAM dhAradAra ane baLukI devakIgAlola gAmamAMthI sthaLAMtara karI, jyAM gAyakavADI vANImAM ajJAna, aMdhazraddhA, vahemo, pAkhaMDo, sattA ane sattAnuM suzAsana hatuM tevA amarelI prAMtamAM Avyo. saMpattinA abhimAnane tathA duniyAnA daMbhI vyavahAro upara AraMbhamAM teo cakkaragaDha gAmamAM thoDo vakhata rahyA. pachI coTadAra prahAro karyA che. ane divAnane upadezanA bahAne tyAMthI najIkamAM ane amarelIthI dakSiNamAM be mAIlanA aMtare saMsAranA ajJAnI jIvone cetavyA che. gujarAtI sAhityamAM phattepuriyo TIMbo' hato tyAM Azrama bAMdhavAno nirNaya karyo. narasiMha mahetAnAM prabhAtiyAM, akhAnA chappA, prItamanAM ahIM "phattepura'nAmanuM gAma haze, paNa te ujjaDa thayuM hatuM ane pado, dhIrAnI kAphI ane dayArAmanI garIbInI mAphaka bhojA vahemathI gherAyelA tatkAlIna samAjamAM evI mAnyatA hatI ke bhagatanA "cAbakhA' ati lokapriya che. "cAbakhA' tenI A TIMbAmAM bhUtapretAdi vase che tethI ahIM koI vasavA AvatuM maulika racanA che. bhojAbhagata pahelAM koIe "cAbakhA' racya nahi. saMta bhojAbhagata to AvA vahemo ane sAmAjika rUDha nathI. eno geya DhALa paNa khUba manamohaka che. "kAcabAmAnyatAone dUra karanArA samAja sudhAraka hatA tethI lokone kAcabI'nuM bhajana rASTrapitA mahAtmA gAMdhIne khUba gamatuM ane satyavAta samajAya te AzayathI teoe A sthaLe ja Azrama dakSiNa AphrikAmAM sthApita temanA phinikSa AzramamAM bhojA bAMdhyo. rAmanAmanI raTaNAthI ane harikIrtananI helIthI bhagatanA "cAbakhAonuM prArthanA gAna thatuM.! bhatapretano vahema sAva taNAI gayo. A sthaLe loko AvIne bojA bhagate zALAmA uparAMta bIjA paraMparA kAranAM vasavA lAgyA ane tyAM pharI "phattepura' gAma vasatithI dhabakavA kIrtana, horI. vAra tithi, mahinA, dhoLa vagere aneka padonuM Jain Education Intemational Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 283 sarjana karyuM che. emanI vANImAM kula 204 padono saMgraha bhaktinA parama upAsako ane zabdabrahmanA ArAdhako evA je karavAmAM Avyo che. teoe temanI vANImAM saMsAranI "keTalAka saMta kavio' che temAM ravibhANa saMpradAyamAM thayelA asAratA darzAvI, prabhu prApti dvArA parama kalyANa sAdhavAno dAsI jIvaNanuM sthAna agatyanuM che. goMDalathI pAMceka upadeza Apyo che. temanI bhASAne vidvAnoe caitra mAsanAM kilomiTara dUra Avela ghoghAvadara gAmamAM pitA jago dAkUDo lImaDAnA kora sAthe sarakhAvI che. je svAdamAM kaDavI che, paNa - tathA mAtA sAmabAIne ghera A jJAnI saMta kavi dAsI Adhi, vyAdhi, upAdhino sarva prakArano viSama roga dUra karI jIvaNano janma thayo hato. "harinA jana to mukti na mAge, jIvanane svastha banAve che. teo bilakula nirakSara hatA chatAM mAge janamo janama avatAra' bhakta kavi narasiMha mahetAnI temanI kAvyavANImAM zabda tathA alaMkAro, raMgIna A paMktino jANe sAkSAtkAra thayo hoya tema dAsI jIvaNa A AtazabAjInI jema raMgaberaMgI prakAza phelAve che. emanAM saMsAramAM mukti mATe nahIM, paraMtu AThe pahora AnaMda keTalAMka uttama padono aMgrejI anuvAda pro. tArAporavAlAe aMgrejI anuvAda pro. tArAporavAlAe ApanAra kRSNabhakti mATe avataryA hatA! kahevAya che ke teNe I. sa. 1916mAM kalakattA yunivarsiTImAMthI "sama silekTaDa jJAnano dIvo pragaTAvanAranI zodhamAM sattaraguruo karyA, paraMtu poemsa oNpha gujarAta" nAmanA pustakamAM prakAzita karyo. te AtmajyotinAM ajavALAM pAtharanAra koI maLyo nahIM. vAMcIne kavivara ravIndranAtha TAgora, AcArya kSatimohana Ama chatAM enA aMtaranI jhaMkhanA eTalI prabaLa hatI sena, ane maharSi araviMda bhojA bhagatanI AdhyAtmika ke temane AmaraNa gAmamAM samartha guru bhImasAhebano bheTo anubhUtinI sarAhanA karI che. to "hAlo kIDIbAInI thayo. dAsI jIvaNe prazna karyo, "kahone gurujI! mAruM manaDuM na jAnamAM' nAmanuM bhojAbhagatanuM padarAmakathAkAra saMtazrI mAne mamatALuM?" bhajana sAhityamAM atyaMta prasiddha evI be murAribApue gAna karIne vizvaprasiddha banAvyuM che. lITIomAM bhImasAhebe javAba Apyo. amarelI pAsenA phattepura gAmamAM bhojAbhagatanI jagyA jIvaNa! jIvane tyAM rAkhIe jyAM vAge anahada tUrAre, che tyAM emanA Izvara sAkSAtkAranA oraDAmAM temanAM skRtticihno - Dholiyo, pAghaDI, mALA, caraNapAdukA saMgrahita jhIlamala jyotuM jhaLahaLe, varase nIramaLa nUrA re!" che. jenuM pUjana thAya che. emanAthI chaThThI peDhInA emanA vaMzaja basa, zabdanuM tIra barAbara nizAna upara vAgyuM. zrI zAMtirAmajI mahArAja, te jagyAnA gAdIvArasa mahaMta che mAyAnuM AvaraNa paLavAramAM ja bhedAI gayuM. bhItaramAM .sa.1983mAM prakAzita thayela, 'bhojA bhagatanI vANI' nI jJAnano prakAza relAyo ane jema moTo baMdha tUTatAM pANIno dvitIya AvRtti navA rUpa raMga sAthe pravINa prakAzana, rAjakoTa pravAha badhuM taraboLa karato vahevA mAMDe tema anubhavanI dvArA mudraNAdhIna che. vANInI dhArA aMtaranI dharAne palALatI dhasamasatI vahI rahI mAnavajIvananuM parama maMgala karanAra A saMta kavi ane ane dAsI jIvaNa AnaMdamAM gAI UThyo. bhaktabhUSaNa bhojA bhagata, jyAM sudhI garjara bhASA jIvaze ajavALuM have ajavALuM, guru! tyAM sudhI amara raheze ane potAnI vANInA amRtathI mAnava tame AvyA ne mAre ajavALuM mAtrane amara banAvaze! A bhaktakavie potAno dehatyAga, bheTyA bhIma ne bhAMgyuM bhramaNa tALuM !" temanA ziSya jalArAmanA sAnnidhyamAM vIrapuramAM I. sa. guru bhIma sAhebanA milana pachI dAsI jIvaNa kRSNa 1850mAM karyo hato. vIrapuramAM jalArAmanI jagyAmAM bhaktinA raMge raMgAI premanI taratI vANImAM prabhune ArAdhavA rAmamaMdira sAme bhojA bhagatanI phUla samAdhinI derI, bhaktinI phorama prasarAvatI UbhI che.! lAgyA. gurukRpAe jenI kuMDalInI zakti jAgRta thAya che tevA puruSane mATe A saMsAramAM kAMIpaNa azakya nathI. mAnavanI dAsI jIvaNa buddhi jyAM hArI jAya evA aneka camatkAro ane siddhio tene mATe bALakanI ramata jevA sAva sAmAnya banI jAya che. ApaNA bhajana sAgaranA kuzaLa vahANavaTIo, eTale dAsI jIvaNanAM jIvananI AsapAsa paNa AvA rAmaratana dhanano vepAra karanArA zAhI sodAgaro, premalakSaNA Jain Education Intemational ducation International Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 camatkAronAM tejavartuLo lokasamudAyane mATe AkarSaNa ane Azcaryano viSaya bane che. sAMTha korI mATe goMDala darabAre tene jelamAM pUryA hatA. temAMthI Izvare choDAveluM temanuM baMdhana, eka vANiyAnuM eMzI korInuM devuM prabhue bharI ApyuM te prasaMga, A uparAMta aneka ajJAnI jIvone tAravAnA, keTalAkanA sAMsArika saMkaTo saMhAravAnA ane ghaNAne asAdhya rogamAMthI UgAravAnA paracAone dAsI jIvaNanI mahAzakti AgaLa sahaja sAdhya gaNIe topaNa potAnI rasALa, AhlAdaka ane dInatAne gALI nAkhI AdhyAtmika vikAsanA pAvanakArI paMthe prajAne vALavAnuM dAsI jIvaNanuM kArya teno zreSTha camatkAra che! tenI vANImAM kRSNa milananI utkaTatA, aMtaranI agAdha prIti, zyAma suMdaranuM satata ciMtana, ane jhaMkhanAne lIdhe dAsI jIvaNane rAdhAno avatAra mAnavAmAM Ave che! bAhya dekhAve paNa enAmAM goruM rUpa hatuM. Ama to premalakSaNA bhaktinA badhA ja sAdhako, zrIkRSNane potAnA priyatama mAnI, gopIbhAve ja bhaje che. paraMtu dAsamAMthI dAsI bananAra dAsI jIvaNanI kRSNabhakti utkRSTa koTinI hatI. AthI temanA bhajanikonA mukhe gavAtAM bhajanomAM dAsI jIvaNanI vANInuM bahumAna bharyuM sthAna che. samartha rAmakathAkAra lakSmaNa bhagata 'cAbakhA' nAmanA maulika ane mArmika kAvyaprakArathI lokasamAjanuM ghaDatara karanAra madhyayugI saMtakavi bhojAbhagatanA pautra lakSmaNa bhagatano janma, saMvata 1885mAM thayo hato. temanA pitAnuM nAma arajaNa bhagata tathA mAtAnuM nAma amRtamA hatuM. phattepura (amarelI) gAma lakSmaNabhagatanI janmabhUmi ane karmabhUmi che. saMta kavi bhojAbhagate, temanA ziSya jalArAmanA sAnidhyamAM jyAre dehatyAga karyo tyAre saMvata 1906mAM lakSmaNabhagatanI uMmara ekavIza varSanI hatI. teo bhakti, kavitva ane jJAnayogathI jhaLahaLatA dAdA bhojAbhagatanA khoLAmAM khelyA hatA. emanA prabhAvaka saMgamamAM mahAlyA hatA ane emanI jJAnajyotithI prakAzita thayA hatA. AnuvaMzika rIte dAdAnA saMskAro ane tejasvitA temanAmAM UtarI AvyAM hatAM. ekavAra saMta bhojA bhagate, lakSmaNa bhagatanA mastaka upara hAtha mUkIne tenAmAM zaktipAta Jain Education Intemational bRhad gujarAta karatAM bhaviSyavANI bhAkhatAM jaNAvyuM, 'lakSmaNa bhaNaze nahi te chatAM dhuraMdhara vidvAna thaze.' dAdAnI A vANI sAcI paDI. lakSmaNa bhagate vyavasthita zikSaNa lIdhuM na hatuM. paraMtu bALapaNamAM te jamAnAnI zikSaNaprathA pramANe, saMskRta zIkhavA mATe teo amarelInI prakhyAta saMskRta pAThazALAmAM dAkhala thayA. tyAM tulasI dave nAmanA premALa paMDita, ziSyone saMskRta zIkhavatA. AjathI doDhaso varSa pahelAM mAtra brAhmaNone ja saMskRta zIkhavAno abAdhita adhikAra che evuM manAtuM ane eka kaNabI kuLano gAmaDiyo chokaro saMskRta zIkhe emAM ghaNAne pRthvI rasAtALamAM jatI hatI tevuM lAgatuM. eTale sahAdhyAyIo ane anya aNasamajU brAhmaNo lakSmaNabhagatane herAna karavA lAgyA. eka mAtra AcArya tulasI dave sivAya badhA ja zikSako ane ziSyo lakSmaNabhagatanI irSyA karatA. pariNAme lakSmaNa bhagate pAThazALAmAM javAnuM baMdha karyuM. AcArya tulasI davene A hoMziyAra vidyArthI upara atyaMta prema hato. teNe khUba samajAvyA paraMtu lakSmaNa bhagatanuM mana mAnyuM nahi. tulasI davee, aMtarathI AziSa ApatAM kahyuM : ''lakSmaNa! bhale tuM vidhivat pAThazALAnuM zikSaNa na meLavI zakyo, paraMtu tane saMskRtabhASA ane vedazAstronuM jJAna svayaMsiddha thaze''. AcArya tulasInA AzIrvAda meLavI lakSmaNa bhagata phattepura AvI, bhagavAna buddhanA vacana pramANe 'appa dIvo bhava / ' (tuM tAro dIvo thA) e nyAye pote ja potAnA guru thaI saMskRta bhASAno, rAmAyaNano ane vedazAstrono abhyAsa karavA lAgyA. potAnI tIvra buddhi, tIkSNa smaraNazakti ane grahaNa karavAnI adbhuta kuzaLatAne pariNAme zAstromAM pAraMgata thayA. ekavAra amarelI jatAM, teo ThebI nadImAMthI pasAra thatA hatA. tyAM temane muMDiyA svAmInA gurU ane te samayanA suvikhyAta saMskRta paMDita brahmAnaMdano saMparka thayo. lakSmaNa bhagata temane phattepura laI AvyA. temanI pAsethI saMskRta ane vedazAstronuM vizeSa jJAna meLavyuM. ane tulasIkRta rAmAyaNano vizeSa abhyAsa karyo. AkhuM tulasIkRta rAmAyaNa temaNe kaMThastha karyuM. temano kaMTha madhura ane bulaMda hato. teo maulika arthaghaTana sAthe jyAre rAmAyaNanI kathA karatA tyAre janamedanI maMtramugdha banI jatI! samaya jatAM temaNe phattepuramAM rAmAyaNa adhyayananI pAThazALA sthApI jyAM teo nAta Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 285 jatanA bhedabhAva vinA tamAma jAtinA ziSyone rAmAyaNa, gharabArI bhakto tarIke be ja bhaktono ullekha karI zakAya, bhAgavata ane saMskRta zIkhavatA. te vakhate saMkhyAbaMdha mIThA DhADhI ane bhojA bhagata." vipraputroe bhAgavata tathA rAmAyaNano abhyAsa lakSmaNabhagata bhojA bhagata bilakula nirakSara hatA. teo je pAsethI karIne, kIrti ane saMpatti prApta karyA hatAM. cAbakhA' ane pado svayaMskRraNAe bolatA te badhA ja temanA Aje prasiddha rAmAyaNI murArIbApunI rAmakathAmAM jevI eka vidvAna ziSya jIvaNarAma svahaste lakhI letA. te vakhate kIrti che evI kIrti te jamAnAmAM lakSmaNa bhagatanI hatI. badhuM boDiyAlipi eTale kAnAmAtrA vinAnI lipimAM lakhAtuM. teo satAranA tAra sAthe rAmAyaNanI copAInuM madhura gAna bhojA bhagatanI vANIne A boDiyA lipimAM jIvaNarAme karatA tyAre divya vAtAvaraNa sarjAtuM. rAmakathAkAra tarIkenI utArI hatI. tene barAbara samajI lakSmaNabhagata gujara temanI lokapriyatA sitAranA tAra upara savAra thaIne, utArIne traNa prato taiyAra karI hatI. AmAMthI eka eka prata, phattepurathI vaDodarA pahoMcI, ane vaDodarAnA gAyakavADInareza bhojA bhagatanA be mukhya ziSyo, jalArAmanI jagyA vIrapura mahArAja khaMDerAvanA kAne paDI. teNe potAnA rAjyanA A tathA vAlamarAmanI jagyA gAriyAdhAramAM rAkhavAmAM AvelI. mahAna kathAkArane vaDodarA bolAvyA. zAhI mahelamAM emanI Aje e maLatI nathI. phattepuramAM rAkhelI prata, gAyakavADI kathA rAkhI, ane rAjavI parivAre prema pUrvaka kathA sAMbhaLI te vidvAna adhikArIo haragoviMdadAsa, dvArakAdAsa kAMTAvALA vakhate lakSmaNa bhagatanI jagyAne traNaso vighA jamIna maLI ane nAthAzaMkara pUjAzaMkara zAstrI, phattepura AvI, hatI. temAM tatkAlIna mahesulI kAyadA pramANe gAyakavADI lamaNabhagata pAsethI laI gayA hatA. je i.sa. 1890mAM sarakAranI bhAgabaTAI hatI. paraMtu kathA sAMbhaLI prasanna vaDodarA rAjya taraphathI "bhojA bhagatanI vANI-prAcIna thayelA mahArAjA khaMDerAve, A bhAga baTAI mApha karavAno kAvyamALA graMtha pAMcamA' tarIke pustakAkAre prakAzita thaI hUkama jArI karyo. hatI. A rIte bhojAbhagatanI vANInuM akSayadhana, aprakAzita - dazAmAMthI bahAra kADhIne AkhA gujarAtane arpaNa karavAnuM saMskRta sAhitya, rAmAyaNa, bhAgavata ane vedo mahAna kArya lakSmaNabhagate karIne gujarAtI prajA ane upaniSadonA mahAna vidvAna hovA uparAMta lakSmaNa bhagata bahu sAhityanI aNamola sevA karI che.! ja uttama kakSAnA lahiyA (lipikAra) hatA. emanA maroDadAra ati suMdara akSaromAM lakhAyela rAmAyaNa ane anya graMtho vIrapuramAM bhojAbhagatanA mukhya ziSya jalArAma bhojAbhagatanI jagyA, bhojaladhAma (phattepura)mAM sAcavavAmAM bApAno svargavAsa thayo tyAre emanA dattaka putra ane AvyA che.lakSmaNa bhagate phattepuramAM pAThazALA sthApI hatI. gAdIvAsarasa harirAmabApAnI uMmara bAra varSanI hatI. te tenI sAthe ja jagyAmAM prativarSa rAmakathA svamukhe vAMcavAnI vakhate lakSmaNa bhagata vIrapura jaIne traNa mahinA tyAM rokAI paraMparA paNa emaNe zarU karelI. dareka varSe zrAvaNa mAsamAM ke jalArAmabApAnI pAchaLa moTo meLo karyo hato. vIrapurathI pachI unALAmAM AkhI rAmakathA vAMcavAmAM AvatI. jagyAmAM phattepura AvyA pachI, lakSmaNa bhagatanI tabiyata lathaDI ane A paraMparA peDhI dara peDhI UtarI AvI che. dehatyAga karavAno samaya Avyo tyAre potAnI mAtA amRtamAne kahyuM, "mADI! huM jAuM chuM. mane AzIrvAda Apo!" | saMta kavi bhojA bhagate jagyAmAM bhUkhyAne bhojanathI AvA mahAna virakta putranI mahAna mAtAe bilakula zoka ane sAdhaka bhaktone bhajanathI tRpta karavA mATe sadAvratano karyA vinA AzIrvAda ApyA. ane jIvanabhara bhagavAna prAraMbha karyo hato. ane te mATe pote khetIkAmamAM parizrama zrIrAmanI kathA karanAra, parama rAmabhakta evA mahAmAnava karIne je dhAnya utpanna karatA temAMthI bhUkhyAne roTalo ane lakSmaNa, zrIrAmanA dhAmamAM javA dehamAMthI mukta thayA, tyAre oTalo maLato. sadAvrato mATe teo phaMDaphALA karatA nahi. temanI uMmara paMcAvana varSanI hatI. petAnI mahenata upara ja madAra rAkhatA. AthI ja jhaveracaMda | meghANIe tenA pustaka "soraThI saMto'nI prastAvanAmAM noMdhyuM lAladAsa svAmI che. "soraThanA saMto ane bhaktonAM dharmasthAnomAMthI udyamavaMta i. sa. 1850nA samayagALAmAM saurASTramAM dhorAjI Jain Education Intemational Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2862 zahera pAsenA moTI mAraDa gAmamAM lAlajI lohANA nAmanA eka bhakta thayA. teo rAmAyaNanA abhyAsI rAmabhakta hatA ane ahoniza rAma amalamAM rAtAmAtA rahetA hatA. saMsAramAM rahetA hatA chatAM sarovaramAM vikaselA kamaLanI jema sAMsArika viSayonA jalano sparza thavA detA nahi. A samayamAM ayodhyAthI saurASTramAM AvIne sAta khAkhI sAdhuonI eka jamAta eka gAmathI bIje gAma vihAra karatI hatI. A sAta sAdhuomAM cha bilakula aMdha hatA ane eka sAdhune eka AMkha hatI. A ekAkSI sAdhu AgaLa cAlatA ane cha AMdhaLA sAdhuo ekabIjAnA khaMbhAnA sahAre paMtha kApatA. tulasIkRta rAmAyaNanA sAta kAMDomAMthI dareka sAdhune eka eka kAMDa kaMThastha hato. teo rAmAyaNanI kathAnuM madhura kaMThe gAna karatA AkhA paMthakamAM vicaraNa karatA ane sAMja paDe tyAre je gAmamAM pahoMce tyAM koI bhagatanA ghare UtAro karatA. A sAta sAdhuonI jamAta e jamAnAmAM eTalI badhI lokapriya thayelI ke loko ene 'sAtanA2I' tarIke oLakhatA ane Adara ApatAM. AkhA kAThiyAvADamAM tulasIkRta rAmAyaNano pracAra karanAra sAtakAMDa deha dhAraNa karIne lokakalyANa mATe sarvatra ghUmI rahyA hoya! koIvAra pharatAM pharatAM teo moTI mAraDa AvyA ane lAlajI lohANAnA mahemAna banyA. lAlajIne to evo AnaMda thayo jANe saMta tulasIdAsa 'rAmAyaNa' laIne enA AMgaNe AvyA hoya! teNe sAdhuone potAne tyAM rokyA. rAmabhaktinI helI varasatI rahI ane temAM bhIMjAIne dIkSita thayelA lAlajI lohANA gRhatyAga karIne A sAdhuonI sAthe cAlI nIkaLyA. sAdhuo rAmakathAnuM gAna kare temAM lAlajIbhAI paNa joDAyA. satata abhyAsathI lAlajIbhAIne paNa AkhI rAmAyaNa kaMThastha thaI gaI. khAkhIsAdhuonI kRpAdRSTithI lAlajInI kuMDalInI zakti jAgRta thaI ane teo lAlajImAMthI 'lAladAsa svAmI' banI gayA. ghaNA samaya sudhI saurASTramAM vicaraNa karyA pachI, sAta sAdhuo ayodhyA cAlyA gayA. paraMtu rAmAyaNanI mahAmUlI virAsata teo lAladAsane soMpatA gayA, ane AzIrvAda ApatAM teoe lAladAsane kahyuM, 'dekha baccA! aba ye rAmAyaNakI copAIse basatIko cetAnA terA kAma hai.! tyArapachI lAladAsa svAmI paNa te vakhatanA soraTha ane kAThiyAvADa paMthakamAM vicaraNa karatA karatA lokone bRhad gujarAta rAmakathAnuM pAna karAvatA ane cAlyA jatA hoya tyAre 'ceta, ceta' evA gebI zabdothI lokone cetavatA. te sAMbhaLIne koI sAdhakanA aMtaramAM ajavALAM thaI jatAM. bAkInA saMsArI jIvonI pAsethI e 'ceta' zabda vaNasparSo pasAra thaI jato. ekavAra teo amarelI pAsenA phattepura gAmamAM AvyA. tyAM bhojAbhagatanA vidvAna pautra lakSmaNa bhagate temane potAnI jagyAmAM ghaNA samaya sudhI rokyA. lakSmaNa bhagata ucca koTinA rAmakathAkAra hatA ane niSNAMta lahiyA hatA. temaNe lAladAsa svAmI pAsethI AkhI rAmakathA sAMbhaLI svahastAkSare lakhI lIdhI. ane A rIte ayodhyAnA khAkhI sAdhuo je rIte rAmAyaNano pATha karatA tevA zuddha pAThavALI rAmAyaNanI hastaprata taiyAra thaI. A rAmAyaNa Aje paNa bhojAbhagatanI jagyA, bhojaladhAma phattepuramAM sAcavI rAkhavAmAM AvI che. ekavAra A lAladAsa svAmI, jUnAgaDhanA dIvAnacokamAMthI pasAra thatA hatA. mukhamAMthI 'ceta, ceta'nA gebI avAjo, divAna cokathI goLAkAra aTArIomAM athaDAIne paDaghA paDatA hatA. te vakhate sAmethI navAbanI savArI AvatI hatI, sonAnI aMbADImAM madonmatta gajarAjanI pITha upara navAba birAjyA hatA. hAthI malapatI chatAM makkama cAle cAlyo Avato hato. lAladAsa svAmI pAse pahoMcyA tyAM svAmI potAnI tuMbaDI UMcI karIne 'ceta' zabda ucAryo to gajarAja thoDA DagalAM pAcho haTI gayo. navAbane Azcarya thayuM, 'ye kyA? raNamedAnameM bhI kabhI pIche nahi haTanevAlA merA hAthI, ye sAdhu kA 'ceta' zabdase pIche kyuM haTa gayA?' navAbe savArI thobhAvI. aMbADImAMthI nIce Utaryo ane lAladAsanAM caraNomAM sijadA karIne kahyuM, 'mujhe tAjuba huA hai. ApakA zabda sunakara merA hAthI pIche haTa gayA. ApakA yaha zabdaneM kucha gebI rahasya hai. Apa camatkArI bAbA ho. maiM khuza huM Apa kucha mAgIe. meM Apako jUnAgaDhakI riyAsatase kucha gAma denA cAhatA hUM.' navAbanI prArthanA sAMbhaLI niHspRhI lAladAse jamaNA hAthamAM pakaDelI nAnI tuMbaDI UMcI karIne kahyuM, 'agara kucha denA cAhate ho to ye tuMbaDI raMgA de, aura kucha nahi cAhiye! navAbane A sAdhu alagArI lAgyo. eNe tarata ja tuMbaDI raMgAvI dIdhI, paraMtu lAladAsa svAmInA zabdone raMgarAgamAM ALoTato navAba samajI zakyo na hato. svAmI evuM sUcana karavA mAMgatA hatA, 'ke tAre saMsAranI mohamAyAmAMthI mukta Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana thavuM hoya to tArI mastakarUpI tUMbaDIne vairAgyanA bhagavAraMge raMgavI joIe. kahevAya che ke lAladAsa svAmInA caita' zabda sAMbhaLIne be DagalA pAchA haTI gayelA gajendrano to mokSa thaI gayo, paraMtu je zabda brahmane samajI zakyo nahIM evA rAjendra navAbano mokSa to kyAMthI thAya? A lAladAsa svAmIe potAnA prabhAvathI ane pravacanothI tatkAlIna samAjanuM saMskAraghaDatara karavAmAM noMdhapAtra phALo Apyo hato. saurASTranuM dhArmika vAtAvaraNa AvA mahAna saMtone AbhArI che. anokhA RSikavi lavajI bhakta saMtakavi bhojAbhagatanI chaThThI peDhIe vaMzaja lavajI bhakta kavi, kathAkAra, lekhaka ane vaidya hatA. bhojAbhagatanA pautra lakSmaNa bhagata lavajI bhagatanA dAdA thAya. jema bhojA bhagatanI kavitva zakti ane vidvattA lakSmaNa bhagatamAM UtarI AvI hatI. tema lakSmaNa bhagatanI vidvattA ane kathanazailI, tenA pautra lavajI bhakatamAM UtarI AvI hatI. temano janma vikramasaMvata 1948nA Aso sudI bIjane somavAre thayo hato. temanA pitAnuM nAma karazana bhagata ane mAtAnuM nAma AdimA hatuM. temanA janma vakhatanA grahone AdhAre, janma kuMDaLI banAvI, amarelInA prakhara jyotiSI jeThA mahArAje bhaviSya bhAkhyuM, 'moTA bhAI mAvajI bhakta gAdIvArasa hovAthI A bALaka gAdIvArasa to nahIM thAya, paNa AkhI jIMdagI gAdI takiyA upara besIne vitAvaze ane moTA mahaMtanA jevuM ja mAnasanmAna meLavaze.' jyotiSInI A vAta sAva sAcI paDI. lavajI bhakta kavi ane lekhaka thayA, tulaMsIkRta rAmAyaNa ane bhAgavatanA lokapriya kathAkAra thayA, jazarekhAvALA niSNAta vaigharAja thayA ane jIvanabhara gAdItakiyA upara besIne lokacAhanA meLavI! e vakhate amarelInA kheDUta agraNI ane bAhoza OkIla vIrajI zivadAse, lavajI bhaktane aMgrejI zikSaNa capAvavA, temanA pitAne bhalAmaNa karI. paraMtu e jamAnAnA grAmya janamAnasanA khyAla pramANe aMgrejI bhaNavAthI chokaro bagaDI jAya evuM vicArIne pitAe tene aMgrejI bhaNavA na 280 bhASAzAstra dIdhA. paraMtu prAthamika zikSaNa pUruM karIne amarelInI prAthamika zALAmAM bhaNavAnuM goThavI ApyuM. tyAM saskRta vyAkaraNa ane tathA kAvyono abhyAsa karyo. potAnI tejasvitAne pariNAme temaNe, pANininA vyAkaraNa graMtha aSTAdhyAyInA cArahajAra sUtro kaMThastha karyA. saMskRtinA prasiddha mahAkAvyo raghuvaMza, kumArasaMbhava, kIrAtArjunIya, zizupAlavadha ane naiSadhacitam moDhe karI lIdhA. saMskRtanA badhAja praziSTa nATakono UMDo abhyAsa karyo. saMskRta zabdono suprasiddha koza 'amarakoza' paNa AdithI aMta sudhI kaMThastha karI lIdho hato. potAnA vidvAna kathAkAra dAdA lakSmaNa bhagate lakhela 'rAmacarita mAnasa' rAmAyaNano talasparzI abhyAsa karyo. saMskRtamAM vedavyAsa racita 'bhAgavata' granthane kathAkAranI pratibhAthI AtmasAta karI lIdho. te samaye siMdhamAMthI paribhramaNa karatA eka ati vidvAna saMnyAsI svAmI maheraprasAda phattepura AvyA. teo saMskRtanA prakAMDa paMDita hatA. lavajI bhakte temane phattepuramAM ghaNo samaya rokyA, temane vidyAgurunA sthAne sthApyA. ane temanI pAsethI paNa zAstro ane purANono abhyAsa karyo. saMskRtano abhyAsa pUrNa karI, gAdItakiyA upara besI, AgaLa meja rAkhI, temaNe vAcana lekhananI pravRtti zarU karI, je jIndagInA aMtima divaso sudhI cAlu rahI! jema agnihotrI brAhmaNanA AMgaNAmAM yajJano agni aharniza prajvalita rahe che tema lavajI bhaktano jJAnayajJa ahonIza jhaLahaLato rahyo. emanI paMcotera varSanI jaipha uMmare, jyAre eka AMkhamAM motiyo hato ane bIjI AMkha, AMcakI AvavAthI khoTI paDI gaI hatI tyAre paNa, mahAkavi bhartRharinA 'vairAgya zataka'no sama-viSamazlokI anuvAda, AMkhe DabbalanaMbaravALAM cazmA paherI, hAthamAM sUkSmadarzaka kAca rAkhI, taiyAra karyo hato. bIjA be zatako 'zRMgAra zataka' ane 'nItizataka'nA A prakAranA dvividha padya anuvAdo to yuvAnImAM ja racyA hatA. bhartRharinA A traNeya zatakonI hastaprata, svahaste maroDadAra suMdara akSaromAM, lAla, lIlI ane vAdaLI traNa prakAranI zAhImAM lakhIne taiyAra karI hatI. je emanA putra manasukhalAla sAvaliyAe sAcavI hatI. lavajI bhakta paNa emanA dAdA lakSmaNa bhagatanI jevA ja uttama lahiyA hatA. pANininA vyAkaraNa 'aSTAdhyAyI' upara tene pArAvAra Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta prema hato. teoe phattepuranA bhojA bhagatanI jagyAmAM saMskRta racyo che. AvA A RSi, kavi ane mahAmanA maniSI tathA rAmAyaNa zIkhavavA mATe pAThazALA sthApI hatI. lavajI bhakta, saphaLa ane lokopakAraka lAMbu AyuSya pANininA vyAkaraNanA kaThina siddhAMto vidyArthIone bhogavIne saMvata 2055nA phAgaNa vadi 14ne somavAre sahelAIthI samajAya te mATe sUtrone teNe gujarAtI kavitAmAM svargavAsI thayA tyAre saMskRta bhASA sAhityanA paMDitayugano UtAryA che. AkhuM vyAkaraNa A rIte gujarAtI padyamAM racanAra eka tejasvI sitAro kharI paDyo! teo prathama vyAkaraNAcArya kavi che. A pustakanuM nAma pANInIya vyAkaraNa padya kaumudI' che. TUMka samayamAM e prajJAcakSu kavi haMsa prakAzita thavAnuM che. A vyAkaraNanA padyanI khUbIno eka jema nirmaLa mAnasarovaramAM rAjahaMsa tarato hoya ema namUno udAharaNa tarIke TAMkuM chuM. pANininuM saMdhi aMge eka kAvyarUpI mAnasarovaramAM taranAra prajJAcakSu kavi haMse, I.sa. sutra che "iko yaNaciA' teno lavajI bhakta gujarAtI doharAmAM 1920nA samayagALAmAM potAnA madhura dhvanithI A rIte artha UtAryo che. dezapremIone rIjhavyA hatA. paraMtu e ja dhvanie topagoLAnuM I u Rla akSara pachI, jo asavarNa ja hoya, rUpa dhAraNa karIne aMgreja hAkemone khIjavyA hatA. amarelI janmelA A kavie mAtra be varSanI vaye carmacakSu gumAvyAM huM rUpa anukrame pUrva ja svaranuM hoya. hatAM. paraMtu Izvara kRpAthI enA prajJAcakSu khullI gayAM hatAM. potAnA pUrvaja saMta kavi bhojA bhagatanuM jIvana caritra te vakhate jayAre TAMcA sAdhanono paNa dukALa hato ane temaNe yuvAnImAM padyamAM racyuM che tenuM nAma che "bhojala AMkhonI rozanI na hatI tyAre e aMdhakAra bharI dazAmAM suyazAvalI', e apragaTa che. te pachI temaNe harigIta chaMdamAM aneka avarodhone pAra karIne A kavi haMsarAja harakhajI bhojAbhagatanA jIvana-kavanane nirUpatI pustikA prakAzita kAnAbAra vaDodarA pahoMcyA. tyAM meTrikanI parIkSAmAM pAsa thayA karI. "bhojalaguNAnuvAda' zIrSakathI pragaTa thayelI A pustikA ane amarelInI saMgIta zALAmAM zikSaka tarIke joDAyA. eTalI badhI lokapriya thaI ke tenI be AvRttio bahAra paDI. kudaratI rIte ja temano kaMTha madhura hato ane vAyolinavAdanamAM A uparAMta lagna gItomAM pracalita DhALAvALAM gItono DhALa teo niSNAta hatA. te vakhate mahAtmA gAMdhIjI AphrikAthI laI temaNe navAM lagna gIto racyAM. maMDapAropaNathI mAMDIne bhArata AvyA hatA ane AjhAdI mATe satyAgrahanI laDatanAM jAna ghera pAchI Ave tyAM sudhInA tamAma mAMgalika prasaMgonAM maMDANa zarU karyA hatAM. krAMtinI jvALA jenA aMtaramAM bhabhUkI sarasa gIto temaNe racyAM. A gItomAM gRhajIvananA madhura hatI tevA A haMsarAjamAM kavitA devInI kRpA thaI ane teo bhAvo ane saMskArone gUMthI levAmAM AvyA che. mAMgalika kavi haMsa tarIke kAvyaracanAo karavA lAgyA. dezadAjhathI gItamALA' nAmanA A pustakanI paNa be AvRttio prakAzita bharelA A rASTrapremI gAMdhIvAdI kavinuM kAvyajharaNuM dhIme dhIme thaI. A gIto eTalA lokapriya thayAM ke te vakhatanA mahAnada banIne dhasamasavA lAgyuM. kAThiyAvADamAM gAme gAme baheno A gIto gAtI! te vakhate amarelI paMthakamAM ane anyatra jayAM jyAM lavajI bhakta, uttama rAmakathAkAra hatA. te samayamAM satyAgrahonI sabhA bharAtI tyAM tyAM e sabhAno AraMbha kavi rAmAyaNanI asaMkhya pArAyaNa kathAo karIne temaNe khUba haMsa potAnAM gItathI karatA. gItanA prabhAvaka zabdonI sAthe, lokacAhanA meLavI hatI. A uparAMta kRSi, vaidaka, samAja vAyolina te bajAvatA. tenI madhura surAvalInA milanathI. jIvana, bhAratIya vrato ane utsavo upara temaNe kAvyo racyAM vAtAvaraNa jAmI jatuM. enAthI satyAgrahIomAM prANa pUrAtA, che. je te samayanA sAmayikomAM prakAzita thayAM che. vyavasAye paraMtu e sAMbhaLIne aMgrejonA prANa mUMjhAtA! pariNAme kavi teo vaidya hatA tethI jIvana daramyAna je anubhavo thayA, haMsane pakaDIne jelamAM pUrI devAmAM AvatA. I.sa. 1920, ane vaidikazAstronA je siddhAMto eNe vAMcyA hatA tenA 1923 ane 1930mAM traNa vAra teo jela bhogavI cUkyA AdhAre, loko vividha RtuomAM AhAra-vihAra jALavI che. paraMtu teoe jaNAvyuM che te pramANe jelavAsa tene mATe svastha rahe te mATe temaNe RtucayA' nAmano graMtha paghamAM AzIrvAda rUpa pUravAra thayo. temanA moTAbhAganAM kAvyonuM Jain Education Intemational Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana sarjana jelamAM ja thayuM che. sa2kA2e temane traNavarSanI jelanI sajA phaTakArI tenuM kAraNa temaNe 2celuM ane te jamAnAmAM pratyeka satyAgrahInI jIbhe ramatuM ati lokapriya eka kAvya hatuM. kyAM sudhI sAmrAjya sattA? caMdaroja, kyAM sudhI enI mahattA? caMdaroja. zuM jIve talavArane baMdUka para rAjya sukhanAM svapra saghaLAM caMdaroja! A kAvya te vakhatanA badhAja gujarAtI chApAonA prathamapAne chapAyuM ane aMgrejonuM kALajuM kapAyuM. pariNAme kavi haMsane jelamAM javuM paDyuM. jelamAM jatI vakhate paNa teNe je kAvya racyuM te paNa pratyeka satyAgrahIno jIvanamaMtra banI gayeluM. A kAvyanA khamIravaMtA zabdo che, sahevI 'sujanane ghaTe tyAM jela, UbhA jyAM anyAyInA mahela. vipado para vipado varase tyAM sukha sagavaDa sahela, pANIdAra kadi nahIM palaTe, e to karaze pahela! sujanane sahevI ghaTe tyAM jela! e vakhate A kavitAe evI halacala macAvI dIdhI hatI ke tenI kalpanA AjanI peDhIne nahIM Ave. kavi haMse aMgreja zAsako upara kaTAkSa karatuM eka bIjuM gIta racyuM hatuM te to bALakothI mAMDIne vRddho sudhInA badhA ja loko gAyA karatA. TopIvALAnAM ToLAM UtaryAM, paradezI bhUkhyAM TopIvALAnAM ToLAM UtaryAM, UtaryAM che kAMI AthamaNe ovAra re...paradezI bhUkhyA. pUrI panotI beThI dezanI, aTArIe kAMI bhairavanA bhaNakAra re...paradezI bhUkhyA. A gIta jyAre teNe racyuM ane gAyuM tyAre aMgreja sarakArane A mANasa 'bhayaMkara' lAgyo ane tenI dharapakaDa karIne dUra dUra vIsApura jelamAM dhakelI AvyA. potAnA jIvanakALamAM kavi haMse AvAM eka ekathI caDiyAtAM ane sAcAM motI jevAM 432 gIto racyAM che. teno kAvya saMgraha 'haMsamAnava' i. sa. 1938mAM prakAzita thayo. jenI prastAvanAmAM kAkA kAlelakare noMdhyuM che, 'kAvyacakSu cokakavinuM birUda jene mATe suyogya che tevA kavi haMsarAja Jain Education Intemational 209 gujarAtanA jAherajIvananA eka atyaMta ujjavaLa yuganA pratinidhi che. gujarAte je je parAkramo karyAM, je je kSetro kheDyAM te badhA sAthe kavie samarasa thaI tenuM vAtAvaraNa gujarAtI bhASAmAM zabdabaddha karI ApyuM che'. kAkA sAheba kAlelakara kavi haMsane prajJAcakSu paMDita sukhalAlajI sAthe sarakhAvatAM kahe che ke jevI rIte paMDita sukhalAle tattvajJAnanI upAsanA karI tevI rIte kavi haMse kAvyadevInI upAsanA karI che. banne mahApuruSo A rIte sAcA arthamAM 'prajJAcakSu' che! kavino eka bIjo kAvyasaMgraha paNa pragaTa thayelo. 'mAnasanAM motI' nAmathI jANItA e kAvyasaMgrahamAM kula 45 jeTalAM kAvyo saMgrahANAM che. A rIte kavi haMsano kAvya pravAha saMkhyA ane guNavattA banne dRSTie vizALa paTane AvarI le che. eka hajAra karatAM paNa vadhAre pRSThomAM phelAyelI enI kavitAe te vakhatanA gurjara jIvanane pariplAvita ane prasanna karI dIdhuM hatuM. 'aMgrejo mATe temanAM kAvyo topa goLAnuM kAma karatA' evuM temanA mATe sAcI rIte ja kahevAyuM che. emanAM keTalAMka gIto Aje paMcottera varSa pachI evA ja tAjA ane nityanavA jevA che. 'nahi namaze, nahi namaze A nizAna, bhUmi bhAratanuM' Aje paNa jANItuM che. tema ja rASTrabhaktinuM raDhiyALuM kAvya, na bhUlAya tevuM che. brahmAMDanI bhavAnI bhArata bhUmi amArI, sahu dharmanI sukAnI bhArata bhUmi amArI. arthonI sAthe kavi haMsanI kavitAmAM zabdonI raMgata paNa jAmatI. raMgaberaMgI AtazabAjI phUTatI hoya evA zabdo, kavitAne ramaNIya banAvatA. eka ja udAharaNa A vAtane pramANita karaze. DaMkA vAge, laMkA lAge, jAge sAda suNI, duzmana Age bhikSA mAge, bIkaNa bhAge pITha bhaNI. AvA A khumArI, khAnadAnI ane kheladilInA khAMDAnA khela khelatA kavi haMsane jelamAM ekavAra jela sattAvALAe pUchyuM, 'tame gIta kevI rIte lakho cho?' tyAre kavie uttara Apyo hato, 'mAruM hRdaya mAro kAgaLa che ane mAruM mastaka mArI kalama che, enAthI huM lakhuM chuM.' krAMtinI bhaDabhaDa baLatI jvALAomAMthI ApaNI Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 bRhad gujarAta. AjhAdInAM je ajavALAM patharAyAM temAM kavi haMsa jevA aneka sAdo sIdho javAba sAMbhaLI marAThA saradArane emAM jyotiSa sArasvata mahAmAnavonA jIvananI AhUtinuM tela bhaLyuM hatuM. vidyA tUta che evuM lAgyuM ane jUThA mahArAja jUThThA che evuM ane baLyuM hatuM! kavi haMsa ane tenA jevA asaMkhya svAtaMtrya enuM vartana pragaTa thayuM. jeThA bApAne potAnI mazkarI ane senAnIonA aMtaramAM zuM jhaMkhanA hatI tenI vAta kavinI A jyotiSa vidyAnuM AvuM apamAna asahya lAgyuM. tarata ja teNe kaDImAMthI jANavA maLe che kahyuM, "eka kAgaLa lAvo huM lakhI ApuM ke rAjanI savArI surarAjayanI amone svapre nathI mahecchA, amarelI zaheranI bahAra kyAMthI nIkaLaze". amane svarAjya Apo, e prArthanA amArI! paMcanI hAjarImAM, jeThA mahArAje koI jue nahi ema patra lakhyo. tene rAjamudrAthI sIla karI, sarakArI tijorImAM trikAlajJAtI mUkI devAyo. bIje divase mahArAjanI dazerAnI vijaya savArI jeThA mahArAja jyotiSI nIkaLI. marAThA saradAre amaladAro sAthe saMtalasa karI nakkI gAyakavADa rAjyanA amarelI zaheramAM I. sa. karyuM ke jeThA mahArAjanuM jayotiSa khoTuM pADavuM che tethI savArIne 1750thI 1850nA samayagALAmAM kaMDalI jJAnanI adabhUta sAta daravAjAmAMthI koIpaNa jagyAe ApaNe kADhavI nathI siddhi dharAvanAra jyotiSIo khUba vakhANatA. te brAhmaNo paraMtu dakSiNa taraphanA gaDhane toDIne savArIne bahAra laI kaMDoLiyA' kahevAtA. A kaMDoLiyA parivAramAM IzvaranI javAnI che. bhAMgatI rAte gaDhanI rAMganI moTI divAlane pADI kRpAthI varadAna laIne eka camatkArika jyotiSIno janma nAMkhavAmAM AvI. ane tyAMthI savArI bahAra nIkaLI ane thayo, tenuM nAma jeThA mahArAja! jema nakSatromAM caMdra zobhe tema zamIpUjana karI mahelamAM pAchI AvI. nagarajanone Azcarya jeThA mahArAja jozIonA vandamAM zobhatA, teo thayuM ke daravAjAmAMthI pasAra thavAne badale gaDhanI divAla trikAlajJAnI hatA. tene vacanasiddhi kahIe ke jyotiSa toDIne zA mATe savArI kADhavAmAM AvI haze? paNa jeThA vidyA, paraMtu teo je kAMI bhAkhatA te pramANe ghaTanA ghaTatI. mahArAja manomana malakAtA hatA. samaya jatAM tenI khyAti AkhA saurASTramAM kIrtinI pAMkhe savArI rAja mahelanA prAMgaNamAM pAchI AvI, tyAre caDIne prasarI gaI. paMco, amaladAro ane nagarajanonI hAjarImAM jeThA amarelI te vakhate vaDodarA rAjyano prAnta hato. ane mahArAjano jyotiSano sIlabaMdha patra tIjorImAMthI prati varSe dazerAnI savArI, amarelImAMthI nIkaLI, zamIpUjana magAvavAmAM Avyo. ane kholIne vAMcavAmAM Avyo to temAM mATe bahAra jatI. eka dazerAe koI tuMDa mijAjI marAThA lakhyuM hatuM, "A vakhatanI mahArAjanI dazerAnI savArI. saradArane jeThA mahArAjanA jyotiSa jJAnanI parIkSA levAnuM zaheranA sAta daravAjAmAMthI eka paNa daravAjethI nahIM, paraMtu mana thayuM, tethI jeThA mahArAjane rAja kacerImAM bolAvIne kahyuM, dakSiNa taraphanA gaDhane toDIne bahAra nIkaLaze.' jeThA mahArAja! ame sAMbhaLyuM che ke tame jyotiSa bahu sAruM juo mahArAjanI jyotiSa vANI sAcI paDI ane marAThA saradAranuM cho, to mane jyotiSa joI Apo ke dazerAnI AvatI kAlanI pANI UtarI gayuM. temaNe jeThA mahArAjane mAnabhera sabhAmAM savArI kyA daravAjethI zaheranI bahAra nIkaLaze?" te vakhate bolAvI zirapAva ApIne navAjayA. amarelI nagaranI pharato UMco killo hato. ane temAM sAta eka bIjo prasaMga paNa bahu jANIto che. eka vAra jeThA totiMga daravAjA hatA. zaheramAMthI bahAra nIkaLavAnA e mahArAja, prabhAtanA pahoramAM cittalathI amarelI cAlIne sivAya koI mArga na hatA. AvatA hatA. khaMbhe khaDiyo ane mukhamAM rAmanAma. rastAmAM jeThA mahArAje, marAThA saradArane namratAthI javAba kheDUtanI vADIe kosa cAlato joI tyAM rokAyA. snAna karI Apyo, "sAheba, Apa kaho to savArInA prasthAnano huM zubha pUjA karavA beThA, pUjA pUrI karI UbhA thavA jatA hatA tyAM samaya joI ApuM, paNa kyA daravAjethI savArI bahAra nIkaLaze bhoLo kheDUta tyAM Avyo ane bhaktibhAvathI jeThA bApAne e kAMI jyotiSano viSaya nathI.' jeThA mahArAjano Avo page lAgI bolyo, "mahArAja! tame to moTA jyotiSI cho Jain Education Intemational Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke pratibhA darzana to joI Apone mArA A zeraDInA vADhamAM keTalo goLa thaze ane mane phAyado thaze ke nukazAna jaze?' are gAMDA! kAMI zeraDInA vADhanA te joSa jovAtA haze?" jeThA mahArAje kahyuM. kheDUta to paga pakaDIne vinavavA lAgyo, "nA mahArAja! jyAM sudhI joza nahi joI Apo tyAM sudhI tamane javA nahi dauM'. mahArAjane thayuM tenI vADIe snAna karyuM ane bhoLA dilathI pUche che, vaLI prabhAtano pahora che to lAva enA mananuM samAdhAna karuM. jeThA mahArAje kheDUtanI sAme joIne kahyuM, "jo bhAI! tuM tArA A vADhamAMthI goLa nahi banAvI zake. vaLI zeraDI, vecI paNa zakIza nahIM, ane chatAM tuM dhArIza eTalA paisA tane maLaze. basa, A tArA vADhanuM bhaviSya. le have rAmarAma." kahI jeThA mahArAje amarelInI vATa pakaDI. - kheDUta to vicAramAM paDI gayo. A te kevI rIte bane? huM na zeraDI vecI zakIza, na goLa banAvI zakIza, chatAM zeraDInA vADhamAMthI paisA maLaze zI rIte? thoDA divaso pasAra thayA ane eka divasa sAMje vaDodarA rAjyanA phaTAyA kuMvara, palaTana sAthe zikAre nIkaLyA. zikAra doDato doDato A kheDUtanA vADamAM ghUsI gayo. kuMvare hukama karyo. vADane cAre bAjuthI gherI laIne kApI nAMkhavAmAM Avyo. ane zikArane hAtha karIne vIMdhI nAMkhyo. pachI pelA kheDUtane bolAvIne kahyuM, bhAI! tAro vADha sainikoe kApI nAMkhyo che, paNa rAjanA kheDUto to amArA rAjasiMhAsananA pAyA che. tArA vADhanI tuM mAMge eTalI kiMmata rAja ApavA taiyAra che. ane e kheDUtane tenA vADhanA moMmAMgyA dAma cUkavavAmAM AvyA. hAthamAM nagadanANAnI kothaLI jhAlI e kheDUta to AMkho mIMcIne manomana jeThAbApA jayotiSIne vaMdI rahyo! AvA hatA trikAlajJAnI jeThA mahArAja jyotiSI ane AvuM AzcaryakAraka hatuM temanuM bhaviSyakathana! vANItuM jhaverAta ghaDanAra kavi jhavera mAstara urdunA zAyara akabara ilAhAbAdIno eka bahu ja jANIto zera che, Izkako de jagaha dilameM akabara! ilamase zAyarI nahi AtI." je 291 kavitA karavI e koI jAduno khela nathI. koI bAjIgaranI hAthacAlAkI nathI! jyAre koI kavinA aMtaranA amI kRpAmAMthI premanuM amRta chalakAIne vahevA lAge che tyAre emAMthI sonA jevI zuddha kavitAno janma thAya che. joDakaNAMnI bAjI to koI paNa khelI zake che e to eka prakAranI karAmata ke kArIgarI che. emAM aMtaramanane tarabatara karI mUke tevuM kAvyatattva nathI hotuM. paraMtu bhakta kavinA hRdayamAMthI pANInI je saravANI phUTe che temAM lokone gamI jAya tevI madhuratA hoya che. ApaNA ghaNA prAcIna tathA arvAcIna kavionI kavitAmAM AvI divya kalA jovA maLe che. "jhaveranuM jhaverAta' kAvyasaMgrahanA sarjaka kavi sva. jhaverabhAI kalyANabhAI hasanAnI AvA snehathI chalakAtA kavi hatA. emanA A kAvyasaMgrahane kavitAno graMtha kahevA karatAM bhajana saMgraha kahevo vadhu yogya che, kAraNa ke e evI vANI che je akhila brahmAMDanA mAlika zrI harinA guNonuM saMkirtana che, e evI vANI che jemAM zabdonuM sauMdarya ane arthonuM gAMbhIrya ane geyatAnA mAdhuryano triveNI saMgama racAya che. I.sa. 1913nI AsapAsa, gAyakavADa rAjyanA amarelI prAMtamAM ghaNA kavio thayA. sAhityakAra caudharI raghuvIre "amarelI'ne "kavitAnI rAjadhAnI' kahIne navAjI che temAM satya che. A kavi eka tarapha to pUjaya mahAtmA gAMdhIjInA prabhAvathI svAtaMtrya saMgrAma tarapha AkarSAyA hatA ane te viSayanAM kAvyonuM sarjana karI, lokajuvALane jAgRta karatA hatA, to bIjI tarapha prAcIna samayathI dhasamasa vahetI AvatI saMtavANInA pravAhamAM paDIne bhajano, kIrtano ane dhUno jevI paraMparAnI racanAo paNa karatA hatA. AvA kaviomAM "haMsamAnasa'nA racayitA prajJAcakSu kavi haMsa, bhojA bhagatanA vaMzaja bhakta kavi lavajIbhAI, jALiyA gAmanA kavi bhagavAnajI nAkarANI, amarelInA kavi chagana tathA vyavasAye zikSaka ane mAstara kavi tarIke lokapriya thayelA kavi jhaverabhAI kalyANabhAI hasanAnI mukhya hatA. teoe amarelI prAMtanA je je gAmomAM zikSaka tarIke nokarI karI hatI tyAM teNe zikSaNanI sAthe kAvyasAdhanA paNa karI hatI. teo kAvya racatA eTaluM ja nahi sArA gAyaka paNa hatA ane potAnAM kAvyo madhura kaMThe vidyArthIone gAI saMbhaLAvatA. gAma sabhAomAM tathA jAhera sarakArI kAryakramomAM paNa temanA kaMThe vahetAM kAvyo lokone maMtramugdha karatAM! Jain Education Intemational Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 je bRhad gujarAta A badhAM kAvyone teo svahaste lakhIne vyavasthita ghasAya che ane nAza pAme che, paraMtu "vAgu bhUSaNam phAIla karIne sAcavatA. temanA eka putra bhAIzrI amulakha bhUSaNam', vANInuM ghareNuM ja sahuthI zreSTha AbhUSaNa che. hasanAnI, jeo amarelImAM mAmalatadAra hatA temaNe AvAM AbhUSaNonI ApaNane akSaya bheTa ApanAra kavi ekavAra A phAIla mane batAvI, huM badhAM kAvyono bahu jhaverabhAI kalyANabhAI mAstara haMmezA yAda raheze. dhyAnapUrvaka abhyAsa karI gayo ane mane lAgyuM ke A badhA kAvyomAM evuM sattva ane tattva che je loko samakSa mUkavA jevuM sva. pro. Do. dhIrajalAla sAvaliyA . che. kavi jhaverabhAIe potAnA kAvyasaMgrahanI hastapratanuM mahAkavi kAlIdAse uttama adhyApakanAM lakSaNo darzAvato nAma yogya rIte ja "jhaveranuM jhaverAta' rAkhyuM hatuM. emane A eka zloka racyo che. temAM kahyuM che, "keTalAka zikSakonuM jJAna zIrSaka asarakAraka lAgyuM tethI e ja nAmathI A kAvyasaMgraha zreSTha hoya che, paraMtu ziSyone te ApavAnI kuzaLatA nathI i. sa. 2000mAM, pravINa prakAzana rAjakoTa dvArA prakAzita hotI. anya zikSako pAse abhivyaktinI AvaData hoya che thayo. parakha karI zake evA jhaverI jevA kavi jhaveranI A paNa viSayanuM UMDa jJAna nathI hotuM. paraMtu je adhyApakamAM jhaverAta, vANInA vizuddha sonAmAMthI ghaDavAmAM AvI che. talasparzI jJAna ane prabhAvaka abhivyaktinI kalA hoya te teNe ene ghaDatAM pahelA, cakora sonInI jema vivekanI adhyApaka sahuthI zreSTha che. kavi kAlIdAsanI A vyAkhyA kasoTIe caDAvIne kasI che, samIkSAnI AgamAM tapAvI che jenAmAM zata pratizata pratibabita thatI hatI tevA pro. Do. ane anubhavanI hathoDIe TIpIne nirakhI che. tethI ja A dhIrajalAla sAvaliyA, gujarAtI bhASA sAhityanA sarvottama jhaverAta so TacanuM zuddha sonuM che! kavizrI jhaverabhAI jAte prAdhyApakomAMnA eka hatA. teo bhojA bhagatanA chaThThI peDhIe khojA hatA paraMtu sAco prabhubhakta nAtajAta ane dharmanA vaMzaja hatA. ane paMDita yuganA samartha vidvAna kavi lavajI vADAothI mukta hoya che. tethI teo zrIrAma bhagavAnanA, bhaktanA putra hatA. e duHkhada ghaTanA che ke mAtra 60 varSanI zaMkara ane hanumAnanA parama upAsaka hatA. A devo upara vaye temanuM avasAna thayuM. anyathA emanI pratibhAnI teNe aneka bhajano lakhyAM che. pote racelAM bhajanonA saMpattino vadhu lAbha pAmIne gujarAtI sAhityanI samRddhimAM nAmacaraNa "khojo . ke.' no teNe vAraMvAra ullekha karyo che. vadhAro thAta! "khojo . ke." eTale khojA jJAtino jhavera kalyANa evo pro. dhIrajalAla sAvaliyAno janma, bhojA bhagatanA artha paNa thAya, ane tame barAbara khojo eTale tapAso evo phattepura gAmamAM I.sa. 1938nA phebruArInI cothI tArIkhe artha paNa thAya. udAharaNa tarIke enA eka bhajanamAM thayo hato. zizuvayathI bhaNavAmAM ati tejasvI dhIrajalAle nAmacaraNamAM teNe lakhyuM che, prAthamika zikSaNa phattepuranI zALAmAM lIdhuM hatuM. pachI khojo . ke. aNu aNumAM hAIskulanuM zikSaNa amarelImAM laIne, koleja kakSAnuM Atma jyoti pragaTAvo. AgaLanuM zikSaNa bhAvanagara tathA rAjakoTamAM lIdhuM hatuM. temaja (Ano artha ema thAya ke tame aNu aNumAM tapAsIne gujarAtI viSayamAM ema. e. thayA pachI, AraMbhamAM amarelI Atmajyoti pragaTAvo. tema ja bIjo artha ema paNa thAya ke sthita nUtana skUlanI aMdara zikSaka tarIke joDAyA hatA. zikSaka khojo jhavera kahe che ke tame aNu aNumAM AtmajyotinAM tarIke temanI kArakirdI ati tejasvI hatI. ane gujarAtI viSaya khUba ja rasALazailImAM zikhavavAne pariNAme teo ajavALAM pAtharo.) vidyArthIomAM khUba lokapriya thayA hatA. kolejamAM abhyAsa "jhaveranuM jhaverAta'mAM kavi jhavera mAstare judA judA karatA te daramyAna ja AnuvaMzika rIte kAvyaracanAnA saMskAra ghATamAM kAvyanA kula 137 ghareNAo ghaDIne ApaNane ApyAM tenAmAM UtarI AvyA hatA tethI kavitAno nAda lAgyo hato. che, temAMthI ApaNe ApaNA managamatAM ghareNAM mUlavI zakIe amarelImAM thoDAM varaso adhyApanano anubhava lIdhA pachI ane kaMThamAM dhAraNa karI zakIe. mahAkavi bhartuharie kahyuM che teo goMDalanI mahArAjA bhagavatasiMhajI ArTasa/komarsa ke, "sonA rUpAnA ane hIrAmotInA ghareNAo to samaya jatAM kolejamAM gujarAtI bhASAnA adhyApaka tarIke joDAyA hatA. Jain Education Intemational Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 293 ane sATha varSanI uMmare nivRtta thayA tyAM sudhI e kolejamAM ja ullekha karavAno TALuM chuM. bahuzruta lekhaka hovA uparAMta teo gujarAtI viSayanuM adhyApana kArya cAlu rAkhyuM hatuM. teo sArA kavi paNa hatA. temanAM racelAM kAvyo paNa vartamAna patro goMDalamAM tathA jUnAgaDhanI zrI mahilA ArTasa enDa komarsa ane uttama mAsikomAM pragaTa thatAM. paraMtu temanI vizeSa ruci, kolejamAM varSo sudhI anusnAtaka vargomAM vidyArthIone samAlocakanI tathA uttama adhyApakanI hatI tethI kAvyanuM jharaNuM gujarAtI viSaya, khUba ja UMDANathI chatAM rasabharI rIte bahu AgaLa vadhyuM nahi. eka tejasvI adhyApaka ane lekhaka zIkhavatA rahyA hatA. anusnAtaka kakSAe sAmAnya rIte evA pro. Do. dhIrajalAla sAvaliyA, sATha varSanI vaye nivRtta bhASAvijJAna jevA agharA viSayo zIkhavavAnuM adhyApako thayA te ja varSe tA. 7-12-1998nA roja temanuM avasAna TALatA hoya che. tyAre pro. dhIrajalAla, sAmethI A viSayanuM thayuM. jAjaramAna adhyApakonI zreNImAMthI eka jhaLahaLatA adhyApanakArya svIkAratA ane vidyArthIonA mAnasamAM e dIpakanI jIvanajayoti A rIte mahAkALanI jhapaTamAM akALe sacoTa rIte besI jAya tevI rasALa paddhatie zIkhavatA. bUjhAI gaI! teo prophesara tarIke zikSaNakArya karatA hatA te daramiyAna ja potAnA pUrvaja saMtakavi bhojA bhagatanA jIvanakavana viSaya upara mahAnibaMdha lakhI DokTaranI padavI meLavavAnuM teNe Ayojana karyuM. varSo sudhI emaNe bhojA bhagatanA sAhitya ane jIvana prasaMgonuM adhyayana karyuM. te aMgenA tamAma dastAvejo tapAsyA. vahIvaMcA bAroTanA copaDAmAM lakhAyela vigato meLavI. bhojA bhagata vize I.sa. 1890thI I.sa. 1983 sudhImAM lakhAyela pustako, abhyAsalekho, vagereno saMgraha karI emAMthI mAhitI meLavI. anubhavI ane madhyayuganA abhyAsI sAkSaro ane navI . sAhityakArono rUbarU saMparka karI, temanI pAsethI paNa vigato ekaThI karI, bhojA bhagatanI jagyAmAM peDhI dara peDhI cAlyA AvatA maukhika prasaMgo prApta karyA, temAM taTastha vivecakanI adAthI satya tapAsavA prayAso karyA ane te paripAka rUpe 'bhojA bhagata : eka samIkSAtmaka adhyayana' nAmano bRhadUkAvya mahAnibaMdha lakhI, saurASTra yunivarsiTImAMthI pI. eca. DI.nI padavI prApta karI. A mahAnibaMdhamAM bhojAbhagatanAM jIvana ane kavana aMge temaNe jhINAmAM jhINI vigato AdhAra sAthe rajU karI che. bhojA bhogatanA samagra sAhitya aMgenuM A temanuM aneka peDhIo sudhI avismaraNIya rahe tevuM zakavartI kArya che. ' A mahAnibaMdha uparAMta, gujarAtI bhASA ane sAhityanuM adhyApanakArya karatA adhyApakone ane adhyayana karatA vidyArthIone upayogI thAya tevA asaMkhya saMzodhana lekho temaNe lakhyA che. jemAMthI moTA bhAganA pratiSThita gujarAtI sAmayikomAM prakAzita thayA che. tadauparAMta apragaTa tasvIra : DaoN. godAnI abhyAsa lekhonI saMkhyA paNa ghaNI che. vistArabhaye teno rAd : - * * I * . . * Sk-' rUdra mahAlayanI zRMgAra cokI, siddhapura Jain Education Intemational Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 je bRhad gujarAta zrI Atmasiddhi zAstranuM maMgaLa sarjanA Aso vada-1 saM. 152 janma : kArataka suda pUnama 1924) dehavilaya : caitra vada pAMcama 1957 "ApaNe saMsArI jIvo chIe, tyAre zrImad asaMsArI hatA. ApaNane aneka yoniomAM bhaTakavuM paDaze tyAre zrIma kadAca eka janma basa thAo. ApaNe kadAca mokSathI dUra bhAgatAM hoIzuM tyAre zrImad vAyuvege mokSa tarapha dhasI rahyA hatA.' -mahAtmA gAMdhIjI ..Adhunika samagra jaina sAhityanI dRSTie, vizeSa karIne jaina tattvajJAna ane cAritrya viSayaka gujarAtI sAhityanI dRSTie, zrImannAM lakhANonuM bhAre mUlya che.' -paMDita sukhalAlajI zrImad rAjacaMdra i"ame dehadhArI chIe ke kema te saMbhArIe tyAre mAMDa jANIe chIe." uda "aho! sarvotkRSTa zAMta rasamaya sanmArga aho! te sarvotkRSTa zAMta rasapradhAna mArganA mULa sarvajJadeva :aho ! te sarvotkRSTa zAMta rasa supratIta karAvyo evA paramakRpALu sadgurudevaA vizvamAM sarvakALa tame jayavaMta vartA, jayavaMta varto." -zrImad rAjacaMdra saujanya : zrImad rAjacaMdra Azrama, dharamapura | Jain Education Interational Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana prakAMDa darzanazAstrIo -rAjula ve vizvamAM mAna mUkAve tevA ApaNe tyAM brAhmaNa ane zramaNa banne pravAhomAM prakAMDa dArzaniko thayA che jemanuM pradAna yugo sudhI ciraMjIvI banI raheze. * 295 vaidikomAM jema nyAya, vaizeSika, yoga, vedAMta jevAM cha darzano AvyAM tema bhagavAna buddha pachI kSaNika vijJAnavAda ane zUnyavAdI darzanonI lAMbA samaya sudhI pratiSThA rahI, jyAre jainadarzanamAM syAdavAde anaMtajJAna, darzana ane cAritryanA parama prabhAvaka siddhAMto ApyA, je vizvabharanA lokone AzcaryamAM mUkI de che. A badhA vaizvika dArzanikonA prajJAprasAdane jhIlI, to koI koI svataMtrapaNe prajJApAramitA pAmI gujarAtanA mahAna jyotirdharo tarIke prasiddhi pAmyA. maharSi dayAnaMdajIe to vedanA saMhitA bhAgane ja pramANa mAnI nabaLAM tattvonI sAme lAlabattI dharI, IcchArAma desAIe 'caMdrakAnta' jevA graMtho prakAzita karI lokazikSaNanuM bhAre moTuM kAma karyuM. pAraDImAM aDiMgo jamAvI vedamUrti zrIpAda dAmodara sAtavaLekare vedo ane gItA upara adbhUta kAma karyuM ane pUrA zatAyu puruSArthI rahyA. abhedamArganA pravAsI maNilAla nabhubhAI, svAmI vivekAnaMdajIne paNa suprasanna karI zakyA. zrImad rAjacaMdrajI-rAyacaMdabhAI-mahAmukata puruSa. jIvanamukta A puruSe pado racyAM. ane sadbodha Apyo. paMDita AnaMdazaMkara bhAratIya dharmonA mahA medhAvI, mahAtmA gAMdhI paNa temano abhiprAya pUche. banArasa vizvavidyAlayanA kulapatijI. paM. sukhalAlajI prajJAnetrothI jIvyA paNa emanA graMtho mULa siddhAMtone UMDI gaveSaNAthI samajAvatA rahyA. becaradAsajI paNa satyaniSTha ane zAstraniSTha pUrA. mazarUvALA sAdA, saraLa gadyanA puraskartA. jyAre phirojhadAvarake mAlavaNiyA tattvAnveSaNanA sAcAM motI lAvanAra saMbuddha puruSo. yogInA paNa guru zrI makarandrabhAI avadhUti ciMtananA pAragAmI gaNAyA. phAdhara vAlesa savAyA gujarAtI ciMtaka ane AcArya ratnasuMdarasUrijI zAstro pAchaLa doDanArA nahi paNa zAstro enI pAchaLa doDe evA vAcaspati zIlabodhi pUNya sAdhu puruSa. A badhA dArzinikono sahajabhAve paricaya karAve che saurASTranA eka prakhara patrakAra rAjula dave. teo khUba ja namra ane premALa hovAnuM anubhavAyuM che. temano janma muMbaImAM tA. 11-12-1956mAM thayo. ema. esa. sI. sudhInuM ucca zikSaNa meLavavAne sadbhAgI banyA. patrakAratva temano bacapaNathI zokha hato eTale akhabArI kSetre hiMmatapUrvaka jhaMpalAvyuM. varSothI phUlachAba, gujarAta samAcAra ane 'dhI phAInAnsiyala eksapresa' gujarAtImAM niSThAthI kAma kare che. bahoLo pravAsa kheDI anubhavanuM puSkaLa bhAthuM meLavyuM. vividha kSetranI nAmAMkita vyaktionA saMparkamAM AvavAnuM banyuM. ghaNo bahoLo mitravarga Ubho karI zakyA che. agatyanA aitihAsika, sAmAjika samAcAro akhabArI Alamane pUrA pADavAmAM sAcI mahenata lIdhI. teo eka sArA anuvAdaka paNa che. eka sAhityika sAmayika 'UrminavaracanA' sAthe varSothI saMkaLAyelA hatA. AkAzavANI rAjakoTa uparathI ane dUradarzana dvArA avAranavAra vArtAlApa ApatA rahyA che. uparAMta saurASTra yunivarsiTImAM patrakAritvanAM vyAkhyAno ApavA paNa jAya che. sAteka jeTalAM pustako pragaTa karyAM che. ekatrIza jeTalAM pustakonuM saMpAdana karyuM che. vartamAna samayanA badhA ja pravAhothI pUrA vAkepha rahyA che. zikSaNa sAhitya pravRttiomAM ghaNI jagyAe temanuM sAruM evuM pradAna noMdhAyuM che. teo uttarottara pragati pAme tevI hArdika zubhecchAo. --saMpAdaka Jain Education Intemational Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 4 bRhad gujarAta | gujarAtamAM dharmaciMtana ane darzanazAstranI zarUAta Arya samAjanA sthApaka : bhAratIya IsunA paMdaramAM saikAmAM thayelA bhakta kavi narasiMha mahetAthI saMskRtinA saMrakSaka thAya che. jainAcArya hemacaMdrAcArye bhagavAna somanAthanI stuti karIne AdhyAtmika ane dhArmika maukyanuM UjaLuM udAharaNa svAmI dayAnaMda sarasvatI narasiMha pUrvenA kALamAM ApyuM hatuM. narasiMha mahetA ane (saMvata 1881 - 1940) mIrAMbAInA darzana sabhara ane bhaktirasathI rasAyelI uttara bhAratanA rAjayomAM jeno ghaNo prabhAva che, te bhajanavANImAM camakatA dArzanika tarIke akho najare paDe che. Arya samAjanA sthApaka svAmI dayAnaMda sarasvatIno janma akhA uparAMta bhANa sAheba, ravi sAheba, choTama, bhojA vikrama saMvata 1881nA poSa, mAsamAM, rAjakoTa jillAnA bhagata, dhIro, gaMgAsatI sudhInAM aneka saMto-sAdhvIoe TaMkArA khAte thayo hato. temanA pitAnuM nAma karazanajIbhAI, vedo, upaniSado ane saMskRtamAM rajU thayelA darzanazAstranA teo morabI rAjyanA eka mahAlanA vahIvaTadAra hatA. bhaMDArane saraLa ane lokabhAgya bhASAmAM bhajanorUpe janasamAjamAM ramato mUkyo hato. abhyAsa vatanamAM karyo. nAnI bahena ane kAkAnAM mRtyu temaNe 1 camatkAro ane ADaMbara sAme virodha jagAvanAra tathA kizorAvasthAmAM joyAM. A be mRtyunA anubhave yuvAna kamArge caDelA aneka lokone sanmArge vALanAra svAmI mULazaMkaramAM amaratvanI zodha mATenI jhaMkhanA jAgRta banI. sahajAnaMda ane tenA naMda saMtoe gujarAtI darzana sAhityane karazanajIbhAIno parivAra prakhara zivabhakta hato. samRddha banAvyuM che. aneka vaiSNavAcAryo ane jaina munioe soLa varSanA thayA tyAM sudhImAM mULazaMkare vyAkaraNa, vedono potAnI rIte darzana sAhityamAM umeraNa karyuM che. gAMdhIjI, abhyAsa pUro karI lIdho. yajurvedanI saMhitA temane kaMThastha govardhanarAma tripAThI, DolarabhAI mAMkaDa, yazodhara mahetA, hatI. TaMkArAnA zivamaMdiramAM eka varSe zivarAtrIno moTo manubhAI paMcoLI jevA keTalAya pratibhAzALI sarjakoe darzana utsava ujavAyo hato. madharAta bAda sau vikharAyA. kizora zAstranuM kheDANa karyuM che. chellA thoDA dAyakAothI maharSi maLazaMkara garbhadvAra pAse dhyAnamAM beThA hatA. thoDIvAre araviMda, je. kRSNamUrti ane ozonI asara heThaLa AvelA temaNe joyuM to zivalIMga upara uMdara caDatA hatA. A keTalAka gujarAtI lekhakoe temanAM lakhANono mAtRbhASAmAM dazya muLazaMkaranA hRdaya-parivartanamAM nimitta banyuM. pitAne anuvAda karyo che. saMkhyAbaMdha sAdhuo tathA kathAkAro varSothI temaja anya brAhmaNone zivalIMga upara uMdara caDatA hatA potAnI dRSTithI dhArmika, AdhyAtmika ane dArzanika bAbatone teno khulAso pUchaDyo, paNa koI saMtoSakAraka javAba ApI lagatAM pravacano Ape che. jo ke temAM darzanazAstranI gaharAI na zakyA. maryAdita hoya che. vIsa varSanI yuvAna vaye mULazaMkaranAM lagnanI taiyArIo prakAMDa darzanazAstrIonI lekhamALA lakhavAno thavA lAgI. mAtA-pitAne kahI eka varSa pachI lagna prastAva Avyo tyAre upara nirdiSTa ane te sivAyanA karavA saMmati ApI. temanA manamAM brahmacaryanA, vairAgyanA, keTalAMka nAmonI sUci taiyAra karAI hatI. paraMtu A jJAna-prAptinA aneka manoratho hatA. saMsAramAM paDavAthI dhyeya pustakanA alaga alaga vibhAgomAM, vividha vyakti siddha nahIM thAya mAnIne saMvata 1903nI eka sAMje bAvIza vizeSonA paricaya rajU thayA hovAthI, eka ja nAmanuM varSanI vaye mULazaMkare TaMkArAnuM ghara cUpacApa choDyuM. IzvaraprApti punarAvartana na thAya te hetuthI graMtha saMpAdakanI sUcanAnusAra temaja jJAnanI zodhamAM, mULazaMkare saMvata 1903 thI 1917 sUcine TUMkAvavAmAM AvI. phaLasvarUpa, gujarAtamAM sudhI bhAratabharamAM paribhramaNa karyuM. mahArASTranA eka daMDI darzanazAstranA kSetre noMdhapAtra pradAna karanAra aneka svAmIe temane dIkSA ApI ane 'dayAnaMda sarasvatI' mahAnubhAvomAMthI pratinidhisvarUpa vyaktiono paricaya nAma pAmyA. have pachInAM pRSThomAM vAMcavA maLaze. gurunI zodhamAM pharatAM pharatAM svAmI dayAnaMdajIe Jain Education Intemational Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 297 saMvata 1917nI bhAIbIjanA divase mathurAmAM daMDI svAmI tavalakathAkAra, anuvAdaka ane virajAnaMdanuM gurupada svIkAryuM. aDhI varSa sudhI gurusevAmAM saMpAdakato triveNIsaMgama magna rahI aneka zAstrono abhyAsa karyo. saMvata 1920thI icchArAma desAI temaNe jAhera vyAkhyAnonA mAdhyamathI prajAne aMdhakAramAMthI bahAra lAvavA mATe bhAratano pravAsa AraMbhyo. svAmI (10-8-1853 thI 5-12-1912) dayAnaMdajI zuddha hiMdu dharmanA tathA samAnatAnA puraskartA hatA. "caMdrakAMta'nA kartA ane "bRhad kAvyadohana'nA saMpAdaka hiMdu dharmamAM dAkhala thayelA vahemo, pAkhaMDo, aMdhazraddhA, icchArAma sUryarAma desAIno janma suratamAM thayo hato. dhoraNa mUrtipUjA sAme temaNe jehAda jagAvI. yoga ane brahmacaryanA cha sudhInuM zikSaNa temaNe sUratamAM lIdhuM. thoDo samaya suratamAM sAtvika tejathI opatuM zarIra tathA apratima buddhi-pratibhAe eka presamAM kaMpojhITara tarIke kAmagIrI bajAvI. tyAMthI svAmIjIne khUba khyAti apAvI. uttarabhArata, rAjasthAna muMbaI jaI "muMbaI samAcAra' dainikamAM prUpharIDara banyA. ane madhyapradezanA aneka zikSita loko, vicArako, I.sa. 1878mAM suratathI "svataMtratA' nAmanuM mAsika ane rAjavIo, keLavaNIkAro svAmIjI pratye AkarSAyA hatA. 1880mAM muMbaIthI "gujarAtI' sAptAhikano AraMbha karyo. svAmI dayAnaMda sarasvatIe zuddha hindudharmanA pAyA ghaNI Arthika ane rAjakIya muzkelIo vara upara AryasamAjanI sthApanA karI. TaMkArA AryasamAjamAM desAIe "gujarAtI' sAptAhika calAvyuM hatuM. mAnatA loko mATe mahattvanuM yAtrAmathaka banyuM che. gujarAtamAM Aje paNa jenI lokapriyatA jaLavAI rahI che te teno pracAra ocho che, paNa paMjAba, hariyANA, dilhI, "caMdrakAMta' (3 bhAga) temanuM uttama sarjana che. traNa bhAga rAjasthAna, madhyapradeza, uttarapradeza ItyAdi rAjyomAM te anukrame i.sa. 1889 thI 1901 ane 1907mAM prasiddha vyApaka prasAra pAmyo che. svAmI zraddhAnaMdajIe dayAnaMda thayA hatA. lekhakanI icchA A kRtine sAta bhAga sudhI sarasvatInA upadezathI AkarSAIne pAchaLathI haradvAramAM vistAravAnI hatI. paraMtu icchArAmabhAInA avasAnathI te gurukuLa kAMgaDInI sthApanA karI hatI. te ja rIte porabaMdara, kAma adhUruM rahI gayuM. vedAMtanA vicAronI A pustakamAM jalaMdhara, lAhora, vaDodarA, amRtasaramAM paNa gurukULo udAharaNo sAthe samajUtI ApavAmAM AvI che. 'bRhad kAvya sthipAyAM hatAM. dohana'nA ATha bhAga ane "kathA saritsAgara'nA be bhAganuM zikSaNa, jIvanaghaDatara, achUtoddhAra jevI bAbato upara temaNe saMpAdana karyuM hatuM. dayAnaMdajI temanAM pravacanomAM vizeSa bhAra mUkatA. temano ApaNA bhaktakavionAM jIvananI mAhitI ane padeza "satyArtha prakAza' graMthamAM saMgrahAyo che. hiMdu dharmanA bhajanone eka sthaLe saMpAdita karavAno prayAsa haLabhUta siddhAMtone zAstronI sahAya vaDe temaNe tAravI icchArAmabhAIe "bRhad kAvyadohana'mAM karyo che. teno pahelo batAvyA che. eka prakhara dArzanika uparAMta nIDara samAja bhAga I.sa. 1886mAM ane chello bhAga 1913mAM prasiddha dhAraka tarIke svAmIjInuM bahumUlya pradAna rahyuM che. thayA hatA. rAjapUtone yajJopavita paheravAno ane strIo paNa puruSottama mAsanI kathA', "okhAharaNa', mAyatrI jApa karI zake te dayAnaMdajIe sthApita karyuM hatuM. "naLAkhyAna', "kRSNacaritra', narasiMha mahetA kRta kAvyasaMgraha na jodhapuramAM rAjavInA mahelamAM dayAnaMdajI upara vagere temanA saMpAdita karelAM pustako che. "mahAbhArata'nA prayoga thayo. saMvata 1940nI kArtikI amAse, pa9 parvono anuvAda karAvI, tenuM traNa bhAgamAM saMpAdana paNa icchArAma desAIe prasiddha karAvyuM hatuM. "gaMgA tathA zivAjInI nI vaye AbumAM temanuM avasAna thayuM. Arya samAjanA pApaka ane bhAratIya saMskRtinA saMrakSaka tarIke svAmI lUMTa', TIpu sulatAna' temanI aitihAsika navalakathAo che. navalakathAkAra, yAnaMda sarasvatI AdarabharyuM sthAna dharAve che. anuvAdaka ane saMpAdaka tarIke icchArAmabhAIe noMdhapAtra pradAna karyuM hatuM. "cArucaryA', Jain Education Intemational cation International Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 'vidUranIti', 'zrIdharI gItA', 'zukanIti', 'kaLAvilAsa', 'rAjataraMgiNI' ityAdi temanA anuvAdita pustako che. prakhara dharmaciMtaka maNilAla nabhubhAI dvivedI (I. sa. 26-9-1858 thI I. sa. 1-10-1898) 'eka brAhmaNa', 'eka pravAsI', 'abhedamArga pravAsI' ema vividha takhallusadhArI, maNilAla dvivedIno janma sAkSarabhUmi naDiyAdamAM thayo hato. i.sa. 1875mAM meTrikanI parIkSAmAM saMskRta viSayamAM nApAsa thayA ane bIje varSe samagra yunivarsiTImAM bIje naMbare pAsa thayA! muMbaInI elphinsTana kolejamAMthI bI. e. thayA. abhyAsamAM tejasvI hovAthI itihAsa ane rAjanItizAstra viSayamAM jemsa TeIlara pAritoSika maLyuM hatuM. 1880mAM maNibhAInI naDiyAdanI hAIskUlamAM zikSaka tarIke ane 1881mAM sarakArI kanyAzALAonA nirIkSakapade nimaNUMka thaI hatI. 1885thI 1888 sudhI bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAM saMskRtanA adhyApaka tarIke rahyA. nabaLI tabiyatane kAraNe tyAMthI nivRtta thaI naDiyAda AvyA. vaDodarA rAjye prAcyavidyA vibhAga zarU karyo hato. tenA adhyakSa tarIke Disembara 1893thI julAI 1895 sudhI rahyA. mAtra 40 varSanuM AyuSya bhogavI, i.sa. 1898mAM naDiyAda khAte maNibhAInuM avasAna thayuM. saMskRta, aMgrejI ane gujarAtI bhASAonA vidvAna maNibhAI dvivedInuM lakSya caritrasudhAraNA upara vizeSa hatuM. sAhitya tathA zikSaNanA kSetramAM teo rahyA. tyAM uparokta bAbata upara temaNe vizeSa bhAra mUkyo che. dharmaciMtaka tarIke Adi zaMkarAcAryano advaita siddhAMta temane vadhAre AkarSI gayo hato. 'priyaMvadA' ane 'sudarzana' e be sAmayiko dvArA maNibhAIe advaita siddhAMta AdhArita dharmaciMtakanI potAnI AbhA majabUta banAvI hatI. hiMdudharma ane philasUphI pratye maNibhAIne vadhAre lagAva hato. bhAratIya saMskRtino videzamAM pracAra thAya te hetuthI eka saikA agAu aMgrejImAM lekho lakhyA hatA. emanA nibaMdhomAM gadyanI sughaTTatA che paNa temanA keTalAka vicAromAM tarkasaMgatatA dekhAtI nathI. 'sudarzana graMthAvalI' e temanA dharmatattva viSayaka lakhANono saMgraha che. 'kAMtA' ane 'nRsiMhAvatAra' maNibhAIe lakhelAM bRhad gujarAta nATako che. 'Atma nimajjana' temano kAvyasaMgraha che. 'nyAyahAsya' ane 'cetanazAsra' anukrame tarkazAstra ane mAnasazastra uparanAM pustako che. maNibhAIe 'syAdvAda maMjarI'nuM aMgrejI bhASAMtara--saMpAdana hAthe dhareluM. temanA mRtyuthI e adhUruM rahyuM. varSo pachI AnaMdazaMkara dhrUve te kAma pUrNa karyuM. ane I.sa.1933mAM prasiddha thayuM hatuM. temaNe vaDodarAnA rAjavI sayAjIrAva gAyakavADanA sUcanathI pATaNanA jaina hastalikhita pustakonA jJAnabhaMDAranI tapAsa karelI. A kAmagIrI mATe maNibhAI ATha mahinA pATaNamAM rahelA. 2619 hastalikhita pustakonI sUci vaDodarA rAjye chapAvIne pragaTa karI hatI. tenA AdhAre vaDodarA rAjya taraphathI prAcyavidyAmaMdira ane gAyakavADa orianTala sIrIjha nAmanI graMthamALAonI sthApanA thayelI. 'Sadarzana', 'yogabiMdu' ityAdi 17 saMskRta graMthonuM maNibhAIe bhASAMtara sahita saMpAdana kareluM. 'tarka kaumudI', 'yogasUtra', 'mAMDukyopaniSada', 'samAdhizataka'nA maNibhAIe karelA aMgrejI anuvAda-saMpAdana pragaTa thayAM che. prakAMDa darzanazAstrI zrImad rAjacaMdrajI (saMvata 1924 thI 1957) (i. sa. 1868 thI 1901) rAjakoTa jillAnA morabI pAsenA vavANiyA gAmamAM zrImad rAjacaMdrajIno janma saMvata 1924nI kArtikI pUrNimAnA divase thayo hato. temanA pitA ravajIbhAI mahetA vavANiyA paMthakanA mahAjana hatA. zrImadnuM nAma pahelAM lakSmInaMdana hatuM. pachI rAyacaMdabhAI pADavAmAM AvyuM hatuM. gAMdhIjIe rAyacaMdrane potAnA AdhyAtmika guru mAnyA hatA. temanI AtmakathAmAM 'rAyacaMdabhAI' nAmanuM eka prakaraNa paNa che. zrImA nAnAbhAI manasukhalAla 2vajIbhAI mahetA pAchaLathI kAThiyAvADanA jAherajIvananA agraNI banyA hatA. kizorAvasthAthI rAyacaMdabhAInA manamAM jagatanA nAzavaMtapaNAnI bhAvanA jAgRta banatI jatI hatI. morabI ane rAjakoTamAM zikSaNa meLavI soLa varSanI vaye rAyacaMdabhAi vavANiyAmAM pitAnI dukAne besatA. bhaNatara daramiyAna temanI buddhipratibhA khIlI UThI hatI. saMvata 1943mAM 19 varSanI yuvAna vaye rAyacaMdabhAIe muMbaImAM tejasvI smaraNa Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 299 zaktino paricaya ApatI "zatAvadhAnanI kriyA jAheramAM i.sa. 2001 mAM, temanI vidAyanI zatAbdi gujarAtanA batAvI suvarNacaMdraka meLavyo hato. smaraNazakti ane ghaNA zaheromAM manAvAI hatI. temanI janmabhUmi vavANiyAmAM vakatRtvakaLA uparAMta zrImad rAjacaMdranI sparzendriya zakti paNa baMdhAyeluM zikharabaMdha maMdira 26-1-2001nA bhayAnaka adbhuta hatI. AMkhe pATA bAMdhIne alaga alaga vastuono bhUkaMpamAM nAza pAmyuM hatuM. teno jIrNoddhAra hAla thaI rahyo che. sparza karIne tene oLakhI batAvatA. vIsa varSanI uMmara pachI paMDita sukhalAlajIe temanA viSe kaheluM : "Adhunika bAhya pravRttio AtmAnI unnatimAM ADakhIlIrUpa bane che samagra jaina sAhityanI dRSTie, vizeSa karI jaina tattvajJAna tema lAgavAthI zrImad rAjacaMdra avadhAno karavAnuM baMdha karyuM ane cAritraviSayaka gujarAtI sAhityanI dRSTie zrImadranA hatuM. saMvata 1944mAM jhabakabena sAthe temanAM lagna thayAM. lakhANonuM bhAre mUlya che.' saMtAnamAM daMpatine eka putrI hatAM. banArasa hindu yunivarsiTInA eka vakhatanA kulapati sasarA revAzaMkara jhaverI sAthe dasa varSa rAyacaMdrabhAIe muMbaImAM hIrA-jhaverAta vepAramAM kADhyAM hatAM. lAkho AnaMdazaMkara dhruva rUpiyAno vepAra karanAra zrImaddanuM lakSya AtmaciMtana hatuM. (I. sa. 25-2-1869 thI I. sa. 7-4-1942) carotara, IDara, saurASTra vagere sthaLoe ekAMtamAM rahI teo | gujarAtI sAhityanA prakhara dArzanika, gadyakAra ane samaya maLe tema AtmaciMtana karatA. saMvata 1956mAM mImAMsaka AnaMdazaMkara dhruvano janma amadAvAdamAM thayo hato. sAMsArika bAbatono tyAga karI zrImad rAjacaMdra vAnaprasthAzrama prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa vaDodarA tathA rAjakoTamAM apanAvyo. jaina sAdhanA dvArA AdhyAtmika unnatinI UMcI meLavyuM. i.sa. 1889mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI bI. e. kakSAe zrImad rAjacaMdra pahoMcyA hatA. jaina darzanamAM anya ane 1892mAM ema.e. thayA. 1897mAM ela.ela.bI.nI darzanono samAveza thaI jAya che. tema zrImad mAnatA hatA. padavI meLavI. 1895 thI 1919 sudhI amadAvAdanI manasukhalAla mahetA saMpAdita "zrImad rAjacaMdra' nAmanA gujarAta kolejamAM saMskRta, aMgrejI, nyAyazAstra ane | graMthamAM temanAM pravacano, patrono saMcaya karavAmAM Avyo che. tattvajJAnanA adhyApaka rahyA. te samaye navI sarakArI gujarAtI 'AtmonnatizAstra' zrImad rAjacaMdranA vicAro ane vAcanamALA prasiddha thaI hatI. AnaMdazaMkarabhAIe temAM ghaNA vyAkhyAnono saMgraha che. jaina darzanane anulakSIne zrImad pATho lakhyA hatA. rAjacaMdra jIvana ane mRtyu, mokSa ane tenA upAyo, karma ane punarjanma ItyAdi viSayo upara spaSTa nirUpaNa karyuM che. I.sa.1920mAM paMDita madanamohana mAlaviyAjIe temane banArasa hiMdu yunivarsiTImAM adhyApaka tarIke joDAvAnuM pAchaLathI zrImad rAjacaMdra udAramata apanAvI, AmaMtraNa ApyuM. AnaMdazaMkarabhAIe pahelAM adhyApaka ane koIpaNa be darzano vaccenA saiddhAMtika matabhedone gauNa gaNI, pachI banArasa hiMdu yunivarsiTInA kulapatipadanI javAbadArI mumukSuoe badhA dharmomAM samAnapaNe upadezAyelI sAdhanA para saMbhALI hatI. Do. rAdhAkRSNanuM, paMDita sukhalAlajI, paMDita potAnuM dhyAna kendrita karavuM joIe tevo abhiprAya Apyo omakAranAthajI jevA aneka diggajo tyAre banArasa hiMdu hato. temaNe kahyuM che : ""parama zAMtipadane icchIe e ja yunivarsiTImAM adhyApako hatA. ApaNo sarvasaMmata dharma che." "huM koI gacchamAM nathI, paNa I. sa. 1920 thI 1937 sudhI AnaMdazaMkarabhAI AtmAmAM chuM te bhUlazo nahIM." banArasamAM rahyA. 1937mAM nivRtta thaI amadAvAda vasavATa zrImad svAthya nabaLuM hatuM. mAtra 33 varSanuM bharyuM karyo ane tyAM ja temanuM avasAna thayuM. 1902mAM 'vasaMta' bharyuM AyuSya bhogavIne saMvata 1957 (i.sa. 1901)mAM mAsikano temaNe AraMbha karelo. 1928mAM naDiyAda khAte rAjakoTa khAte temanuM avasAna thayuM. rAjakoTanA yojAyelI navamI gujarAtI sAhitya pariSadanA ane te ja varSa rAmanAthaparAmAM jyAM temane agnidAha ApavAmAM Avyo madrAsamAM maLelI cothI akhila bhAratIya tattvajJAna pariSadanA hato, tyAM be varSa agAu bhavya smRtimaMdiranuM nirmANa thayuM che. pramukhapade AnaMdazaMkarabhAInI niyukti karavAmAM AvI hatI. Jain Education Intemational ucation Intermational Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 je bRhad gujarAta .sa. 1936mAM sarvadharma pariSadanA ane 1937mAM gujarAta ane prAkRtanuM zikSaNa meLavyuM. paMDitajInA jIvananI samagra vidyAsabhAnA pramukhapade teo varAyA hatA. 1937mAM dizA badalAI gaI. 1904mAM teo vadhAre abhyAsa mATe banArasa hiMdu yunivarsiTIe Di. liTranI mAnad padavI ArmI banArasa gayA. tyAM temaNe vyAkaraNa, nyAyadarzana tathA AnaMdazaMkarabhAInuM sanmAna karyuM hatuM. sAhityano abhyAsa karyo. 1911mAM vadhAre jJAnaprApti mATe sAhitya ane tattvajJAna, banne Upara temaNe pustako paMDitajI mithilA gayA. 1913thI pAMceka varSa AgrAmAM rahyA. ApyAM che. temanI kRtiomAM "kAvyatattvavicAra", "sAhitya A varSo daramyAna bhAratIya darzanazAstrano temaNe gahana vicAra', "digdarzana', 'vicAra mAdhurI' vagere che. dharma viSenA abhyAsa karyo hato. jAgRta ciMtaka tarIke temanA vicAro "hiMdudharmanI bALapothI', I.sa.1921 thI 1930 sudhI gUjarAta vidyApIThamAM ApaNo dharma', 'hiMdu veda dharma, dharmavarNana'mAM saMgrahita thayA ane 1933 thI 1944 sudhI banArasa hiMdu yunivarsiTImAM che. dharmavarNanamAM AnaMdazaMkarabhAIe vizvanA mukhya dharmonA adhyayana, adhyApana tema ja saMzodhana ane saMpAdananI siddhAMtono paricaya Apyo che. nItino bodha ApatI kathAo kAmagIrI bajAvI. gAMdhIjI, kAkAsAheba kAlelakara, paMDita temaNe "nIti zikSaNamAM ApI che. AcArya rAmAnujAcArya madanamohana mAlaviyA, AnaMdazaMkara dhruva, Do. sarvapallI kata "zrI bhASya' nA gujarAtI anuvAda sAthenuM saMpAdana be rAdhAkRSNan ityAdi mahAmAnavonA nikaTanA paricayamAM bhAgamAM prasiddha thayuM che. AnaMdazaMkarabhAIe lakhelA AvyA. bhAratIya tattvajJAna ane jainadarzano uparano temano nyAyapravezaka" ane "syAdvAda maMjarI' pustakomAM bauddha tathA abhyAsa AgaLane AgaLa vadhato jato hato. I.sa. jaina darzanagraMthonuM vivecana ApavAmAM AvyuM che. 1944mAM banArasa hiMdu yunivarsiTImAMthI nivRtta thayA bAda muMbaInA bhAratIya vidyAbhavana ane I.sa.1947 thI I.sa. bhAratIya darzanazAstranA prakhara paMDita 1960 sudhI amadAvAdanA bho. je. vidyAbhavanamAM adhyApaka prajJAcakSu paMDita sukhalAlajI tarIke rahyA. I.sa.1951mAM akhila bhArata prAcyavidyA (I. sa. 8-12-1880 thI I. sa. 2-3-1978) pariSadanA prAkRta ane jainadharma vibhAganA tathA tattvajJAna prajJAcakSu vizeSaNa jemane yathAvata lAgu paDe, tevA vibhAganA pramukhapade paMDitajInI niyukti thaI hatI. I.sa. 1959nA phebruArImAM, bhAratanI dArzanika paraMparA ane temAM saMskRta, prAkRta, gujarAtI bhASAonA prakAMDa paMDita ane gujarAtanA AcArya haribhadra sUrino phALo, e viSaya upara teTalAja uccakoTinA dArzanika, paMDita sukhalAlajI muMbaI yunivarsiTInI Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALA (sukhalAlajI saMghajI saMghavI)no janma surendranagara najIka aMtargata pAMca vyAkhyAno ApyAM hatAM. 1957mAM gujarAta AvelA nAnA evA lImaDI gAmamAM tA. 8-12-1880nA yunivarsiTIe, 1967mAM saradAra paTela yunivarsiTIe paMDita thayo hato. vatananI prAthamika zALAmAM sAta dhoraNa sudhIno sukhalAlajIne DI. linI mAnad padavI enAyata karI hatI. abhyAsa karI, teo moTerAonI icchAnusAra, gharanI dukAne I.sa.1958mAM 'darzana ane ciMtana' graMtha mATe temane besI vepAra karavA lAgyA. paMdara varSanI uMmare temanAM lagnanI dilhInI sAhitya ekeDamInuM pAritoSika maLyuM hatuM. taiyArIo thavA lAgI, paNa kanyA pakSanA koI kAraNosara 1974mAM bhArata sarakAre padmabhUSaNanA ilkAbathI paMDitajIne sukhalAlajInAM lagna mulatavI rahyA. bIje varase temane zItaLA sanmAnyA hatA. nIkaLyA. temAMthI sukhalAlajI bacI to gayA, paNa temanI AMkhoe daSTi gumAvI dIdhI. paMDitajIe pote ja lakhyuM che bhAratIya darzanazAstra upara sukhalAlajIe mULabhUta tema: "carmacakSunuM kAma pUruM thayuM." vicAraNA karI che. "cAra tIrthakara', "samadarzI AcArya haribhadra temanA caritragraMtho che. "mAruM jIvanavRtta' temanI kudaratanI A kaThoratAe bhAratane eka samartha paMDita AtmakathA che. je paMDitajInAM avasAna pachI prasiddha thaI temaja jJAnI darzanazAstrInI bheTa dharI. aMdha banyA pachInA che hatI. "darzana ane ciMtana' (2 - bhAga) temanI kArakirdI kRti thI sAta varSa temaNe vatanamAM sAdhu-sAdhvIo pAsethI saMskRta che. A uparAMta "dharma kyAM che?', "tattvArtha sUtra', Jain Education Intemational Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 301 adhyAtmavicAraNA', "bhAratIya tattvavidyA", "jainadharmano gAMdhIvicAratA samartha bhASyakAra prANa" temanI anya kRtio che. prAkRtamAM racAyelA siddhasena kizoralAla mazarUvALA divAkara kRta graMtha "sanmati tarka (bhAga - 1 thI 6)nuM sukhalAlajIe saMpAdana karyuM che. amadAvAdanuM temanuM (I. sa. pa-10-1890 thI I.sa. 9-9-1952) nivAsasthAna "anekAMtavihAra' varSo sudhI vidyArthIo ane gAMdhIjInA nikaTanA aMtevAsI ane jarUra jaNAya tyAM vidvAno mATe tIrtharUpa banyuM hatuM. mahAtmAjIne paNa spaSTa vAta moDhe kahenArA prakhara vicAraka temaja dArzanika kizoralAla mazarUvALAno janma muMbaImAM thayo saMskRta-prAkRtatA prakhara abhyAsI hato. temanuM mULa vatana surata. AkolA ane muMbaImAM paMDita becaradAsajI hAIskUla sudhInuM zikSaNa meLavyuM. 1909mAM muMbaInI vilsana (I. sa. 2-11-1889 thI I. sa. 11-10-1983) kolejamAMthI bI.e. ane 1913mAM ela. ela. bI. thayA. amadAvAdanA harijana AzramanI rASTriyazALAmAM 1917 thI paMDita becaradAsajInuM mULa nAma becaradAsa jIvarAja 1919 sudhI zikSakapade rahyA. 191dathI gAMdhIjInA nikaTanA dozI. bhAvanagara jillAnA vallabhIpuramAM temano janma thayo paricayamAM AvyA ane bahu thoDA samayamAM kizoralAlabhAI hato. vatanamAM cha dhoraNa sudhIno abhyAsa karIne banArasanI mahAtmAjInA prItipAtra banI rahyA. yazovijayajI jaina pAThazALAmAM joDAyA. tyAM jAya, vyAkaraNasAhitya vagereno abhyAsa karyo. tyAMthI kalakattAnI I.sa. 1919mAM gAMdhIjIe amadAvAdamAM gujarAta saMskRta kolejamAM jaI, jaina darzana temaja vyAkaraNa sAthe vidyApIThanI sthApanA karI. kAkAsAheba kAlelakara tenA prathama 'cAyatIrtha' ane 'vyAkaraNa tIrthanI padavI meLavI. AcArya ane kizoralAlabhAI vidyApIThanA prathama mahApAtra zrIlaMkAnA pATanagara kolaMbonI saMsthAmAM pAlI bhASAno banyA. ahIM temano paricaya prasiddha dArzanika kedAranAthajI abhyAsa karyo. (nAthajI) sAthe thayo. emanA samAgamathI kizoralAlabhAInA ghaNA mAnasika praznonuM samAdhAna thayuM. kedAranAthajIne temaNe zikSaNa kSetre paMDita becaradAsajIe gujarAta vidyApIThathI gurupade sthApyA hatA. I.sa.1934 thI 1940 sudhI gAMdhI kArakirdInI zarUAta karI. ahIM prAkRta ane apabhraMzanA sevAsaMghanA pramukha rahyA ane A saMsthAnuM baMdhAraNa ghaDyuM. adhyApaka banyA pachI amadAvAdanI ela. DI. ArTasa dezanA svAtaMtrya saMgrAmamAM bhAga levA mATe 1930 thI kolejamAM prAkRtanA adhyApaka thayA. tyAMthI vayamaryAdAne lIdhe. 1942 daramyAna vakhato vakhata jelavAsa paNa bhogavyo hato. 1965mAM nivRta thaI amadAvAdanI lAlabhAI dalapatabhAI gAMdhIjIe zarU karelA "harijana" patranA taMtrIpade 1946mAM bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM saMzodhaka tarIke rahyA hatA. kizoralAlabhAInI varaNI thaI ane jIvanaparyaMta temaNe A paMDita becaradAsajInuM mahattva pradAna jaina ane prAkRta javAbadArI kuzaLatApUrvaka saMbhALI hatI. gAMdhIjInA brahmacarya vAcanAonuM pramANabhUta saMzodhana che. AcArya hemacaMdrAcAryanA aMgenA keTalAka lekho patranI nIti sAthe susaMgata na jaNAtAM dezya zabdakoSa "dezI nAma mAlA' nuM temaNe saMpAdana karyuM che. e prasiddha karavAno kizoralAlabhAIe mahAtmAjIne savinaya "siddhahema zabdAnuzAsana', "jinAgama kathAsaMgraha, inkAra karelo. rAyasaNIya sUtra', 'bhagavatI sUtra', 'vyAkhyA prajJapti gAMdhIyuganA A dArzanike sUkSmarUpe jIvananuM avalokana ItyAdi temanAM saMpAdita pustako che. karyuM che. temanAM pustakomAM "rAma ane kRSNa', 'Izu khrista', ( paMDita becaradAsajInA putra prabodha paMDita AMtararASTriya "buddha ane mahAvIra', "sahajAnaMda svAmI', 'gAMdhIvicAra khyAtiprApta bhASAvijJAnI hatA. mAtra bAvana varSanI uMmare dohana', "jIvana saMzodhana', "samULI krAMti', "gAMdhIjI ane tA. 28-11-1975nA prabodhabhAInuM avasAna thayuM. paMDita sAmyavAda', "keLavaNInA pAyA', "keLavaNI viveka', "keLavaNI becaradAsajIe temanA AdhyAtmika ane dArzanika jJAnathI vikAsa' vagere che. "UdhaInuM jIvana', "mAnavI khaMDiyero' putraviyogano kAramo ghA sahana karI lIdho hato. ityAdi temanA anuvAdo che. "zrImad bhagavad gItAno temaNe Jain Education Intemational Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 karelo samazlokI anuvAda 'gItAdhvani' rUpe prasiddha thayo che. dharma vizenA temanA vicAro Aje krAMtikAraka lAgaze. yuvAvasthAthI kizoralAlabhAIne damano vyAdhi lAgu paDyo hato. damano humalo Ave tyAre udharasa khAIne zarIra kSINa banI gayuM hoya chatAM svastha banye tarata kAme lAgI jatA. 'harijana' patra uparAMta 'UrminavaracanA' mAsikamAM temanAM ghaNAM lakhANo prasiddha thayAM hatAM. gAMdhI vicAranA samartha bhASyakAra tarIke paNa kizoralAla mazarUvALAnuM noMdhapAtra pradAna rahyuM che. gujarAtI sAhitya ane darzatazAstra kSetre jemanuM yazasvI pradAta che te phIrojha dAvara (I. sa. 16-11-1892 thI I. sa. 3-2-1978) pArasI jJAtie gujarAtane je thoDA sAhityakAronI bheTa ApI temAM aradezara pharAmajI khabaradAra ane phIrojha dAvara agrasthAne che. gujarAtI sAhitya temaja darzanazAstranA kSetre 'dAva2sAheba' nA AdarabharyA nAmathI oLakhAyelA pro. phIrojha dAvarano janma 16-11-1892nA, mahArASTranA ahamadanaga2 zaheramAM thayo hato. bAlyAvasthAmAM, 1896mAM teo parivAra sAthe amadAvAda AvyA ane pachI jIvanabhara amadAvAdamAM ja nivAsa karyo. 1912mAM amadAvAdanI gujarAta kolejamAMthI aMgrejI ane parziyana viSayo sAthe bI. e. tathA 1914mAM ema. e. thayA.1916mAM amadAvAdanI ela. ela. bI. neTiva insTITyuTanA heDamAstara banyA. be varSe A kAmagIrI bajAvI, 1918mAM pUnAnI Dekkana kolejamAM aMgrejInA lekcarara nimAyA. 1920mAM pro. dAvara sAhebanI badalI amadAvAdanI gujarAta kolejamAM aMgrejInA lekca22 tarIke thaI. tyAMthI 1947mAM vayamaryAdAne lIdhe nivRtta thayA. amadAvAda ejyukezana sosAyaTIe zaheramAM te divase ArTasa, ane sAyansanA abhyAsa mATe kolejo zarU karI hatI. tenI eka koleja ela. DI. ArTasa kolejamAM pro. phIrojha dAva2 1947mAM joDAyA. ane aMgrejI vibhAganA vaDA tathA prophesara tarIke yazasvI kAmagIrI bajAvI, 1966mAM nivRtta thayA. A rIte, ucca zikSaNanA kSetre pro. dAvara sAhebe pUrA pAMca dAyakA akhaMDita sevAo ApI hatI. bRhad gujarAta pro. phIrojha dAvara aMgrejI ane tattvajJAna uparAMta irAnanA itihAsa tathA saMskRtimAM paNa UMDo rasa dharAvatA hatA. pArasIo irAnathI gujarAtamAM UtarelA. pro. dAvare irAna sAtheno sAMskRtika saMparka jALavI rAkhyo hato. 1956mAM taherAna yunivarsiTImAM mulAkAtI adhyApaka tarIke teo gayA hatA. 1966mAM taherAnamAM yojAyelI vizvanA nAmAMkita irAnIvidonI pariSadamAM pro. dAvarane eka peparavAMcana mATe nimaMtraNa maLyuM hatuM. 1971mAM gujarAta yunivarsiTIe temane DI. liT nI mAnArha padavI enAyata karI hatI. pro. phIrojha dAvaranI be prakhyAta kRtio 'mota upara manana' ane 'irAnano cerAga' che. 'jharathuSTra darzana' nAmanA temanA pustakamAM pArasI dharma ane tenI philasUphI upara vizva chaNAvaTa karavAmAM AvI che. aMgrejImAM dAvara sAhebe traNa pustako lakhyAM che. 'riphlekzansa' e temanA aMgrejI gujarAtI lekhonuM maraNottara saMpAdana che. 'mota upara manana' e pustakamAM dAvara sAhebe mRtyunI philasUphInI UMDI carcA karI che. gujarAtI sAhityamAM A prakAranuM te kadAca eka mAtra pustaka che. pro. dAvare lakhyuM che : ''hakIkatamAM mRtyu koI vastunuM thatuM ja nathI, mAtra padArthonuM rUpAMtara ja thAya che. paNa A padArthonA ekIkaraNamAM je cetana Ave che ne emAM mananA je vyApAra cAle che, e ja sukhaduHkha kartA che. e ja baMdhana ane muktinuM kAraNa che." jaitavidhAmanISI ane padmabhUSaNa jevA aneka ilkAbothI vibhUSita dalasukhabhAI mAlavaNiyA (I. sa. 22-7-1910 thI I. sa. 1998) jaina, bauddha ane anya darzano tathA jaina sAhityamAM rASTrIya stare prakhyAta banelA dalasukhabhAI mAlavaNiyAno janma surendranagara jillAnA sAyalA gAme thayo hato. temanA vaDavA dhrAMgadhrA najIkanA mAlavaNa gAme rahetA hatA. eTale temanI aTaka 'mAlavaNiyA' paDI. pitAne paracUraNa vastuonI dukAna hatI. sAyalAnI nizALamAM dalasukhabhAIe prAthamika abhyAsa karyo. teo daseka varSanA thayA ane pitAnuM avasAna thayuM. kuTuMbanI Arthika sthiti ghaNI sAmAnya hatI. duHkhanA divasomAM garIbano belI garIba thAya e Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 303. nyAye surendranagaranA anAthAzrame dalasukhabhAI ane temanA I.sa. 1934mAM temano abhyAsakALa pUro thayo ane traNa nAnA bhAIone Azraya Apyo. ahIM sAta varSa rahI muMbaImAM sthAnakavAsI jaina pariSadanA mukhapatra "jaina temaNe aMgrejI pAMcamAM dhoraNa sudhI abhyAsa karyo. abhyAsanA prakAzanI ophisamAM joDAyA. ahIM nokarI uparAMta Tyuzano A prAraMbhika samayathI temanI vidyAruci khIlI UThI. samaya karI parivAra pUratuM raLI letAM. muMbaInA cha eka mAsanA maLe tyAre AzramanI avyavasthita lAyabrerIne vyavasthita vasavATa daramyAna temane paMDita sukhalAlajIno vizeSa paricaya karatA jAya ane pustaka vAMcatA jAya. temanuM valaNa gokhavA thayo. paMDitajI e vakhate banArasa hiMdu yunivarsiTImAM jaina karatAM vicAravA pratye vadhAre hatuM. ceranA adhyApaka hatA. emaNe dalasukhabhAIne potAnA e samaye sthAnakavAsI jaina pariSade gRhastha jaina paMDito madadanIza tarIke sAthe AvavA sUcana karyuM. dalasukhabhAInuM mana taiyAra karavAnI dizAmAM prayatno AdaryA hatA. mULa morabInA Arthika bhIMsamAM paNa dhana karatAM jJAna tarapha vadhAre hatuM. temaNe vatanI ane dAyakAothI jayapura jaI vaselA durlabhajIbhAI sUcana svIkArI lIdhuM ane 1935nA phebruArImAM banArasa jhaverInA mArgadarzana nIce bikAneramAM A saMsthA kAma karI rahI hiMdu yunivarsiTImAM joDAyA. hatI. dalasukhabhAInA eka sagAne A saMsthAno khyAla paMDita sukhalAlajInI kasoTImAMthI pAra UtaravAnuM ghaNuM Avyo. temanA kahevAthI i.sa. 1927mAM dalasukhabhAI AkaruM hatuM. dalasukhabhAI temAMthI saMpUrNa pAra UtaryA. ane bikAnera pahoMcyA ane saMsthAmAM dAkhala thayA. paMDitajI sAthe pitA-putranA sneha hetuthI teo joDAyA. dalasukhabhAIne potAnI vidyAbhyAsanI dhagaza pUrI sukhalAlajIe tattvajJAnanI cAvIrUpa keTalAka graMtho karavA mokaLuM medAna maLI rahyuM. saMsthAnA Azraye cAra varSa dalasukhabhAIne bhaNAvyA. pA dalasukhabhAIne bhaNAvyA. dhIme dhIme potAnA A ziSyamAM bikAnera, jayapura, khyAvara ane kacchanA aMjAramAM rahI jaina temano vizvAsa daDha thato gayo tema tema potAnA zAstro ane graMthono temaNe vyApaka abhyAsa karyo. saMzodhanakAryamAM paNa dalasukhabhAIne sAmela karyA. 1944mAM 1931mAM dalasukhabhAIne "nyAyatIrtha" ane "jaina vizArada' paMDita sukhalAlajI jaina ceranA adhyApaka padethI nivRtta thayA. nI padavI maLI. A cAra varSamAM temaNe je hIra batAvyuM te banArasa hiMdu yunivarsiTInA te vakhatanA kulapatipade kaLI jaIne durlabhabhAI jhaverIe temane amadAvAdamAM paMDita vizvavikhyAta tattvajJAnI ane darzanazAstrI tathA pAchaLathI becaradAsa dozI pAse mokalyA. becaradAsa saMskRta-prAkRta bhAratanA rASTrapati banelA Do. rAdhAkRSNan hatA. 34 varSanA bhASA ane vyAkaraNanA samartha paMDita hatA. savA varSa sudhI yuvAna dalasukhabhAI upara Do. rAdhAkRSNanuM ane paMDita ahIM temano abhyAsa cAlyo. 1932mAM satyAgrahanI sukhalAlajI bannenI najara TharI hatI. 1944mAM jaina ceranA laDatamAM paMDitajIne jelanI sajA thaI ane dalasukhabhAIno adhyApakapade sukhalAlajInA anugAmI tarIke dalasukhabhAInI vidyAbhyAsa paNa pUrNa thayo. niyukti thaI. jApAna ane barmAnA bauddha bhikSuo tathA jJAnavRddha evA vidvAno paNa dalasukhabhAInI vidvattAthI - jayapuranA durlabhabhAI jhaverIne A vidyArthImAM prabhAvita thayA hatA. bhaviSyanA moTA paMDitanuM darzana thayuM hatuM. teo 1952mAM tatkAlIna rASTrapati Do. rAjendrabAbunA dalasukhabhAIne protsAhita karatA rahetA hatA. prayAsothI ane muni puNyavijayajInI bhalAmaNathI dilhImAM che temaNe yuvAna dalasukhabhAIne I.sa.1932mAM gurudeva prAkRta TeksTa sosAyaTInI sthApanA thaI hatI. dalasukhabhAI sagoranA zAMtiniketanamAM mokalI ApyA. vidhuzekhara zAstrI zarUAtathI tenI kAryavAhaka samitimAM hatA. thoDA samaya pachI bhaTTAcArya jevA zikSaka pAse pAlI bhASA ane bauddhadharma teo A sosAyaTInA mAnadmaMtrI banyA. upAsano UMDo abhyAsa karyo. muni jInavijayajI pAsethI 1957mAM amadAvAdamAM kasturabhAI lAlabhAI e prAkRta bhASA ane jaina AgamonuM vizeSa adhyayana jhIlyuM. lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranI ruSi AzramasamI e vidyA saMsthAnA samRddha vAcanAlayano sthApanA karI hatI. temaNe dalasukhabhAIne A navI saMsthAnuM lAbha temaNe khUba lIdho. be varSa zAMtiniketanamAM rahyA. Jain Education Intemational Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 je bRhad gujarAta niyAmaka pada saMbhALavA Agraha karyo. lagabhaga 25 varSanA dalasukhabhAI saMpUrNAnaMda saMskRta yunivarsiTI banArasa vasavATa bAda 1959nA DisembaramAM dalasukhabhAI (vAraNasI)nA prAdhyApaka hatA. 1988mAM prAkRta-jainadharma amadAvAda AvyA. ane A navI sthapAyelI saMsthAnA pariSada, vArANasInA prathama adhivezanamAM temanuM sanmAna niyAmaka banyA. 40 hajAra uparAMta bahumUlya hastaprato tenA karavAmAM AvyuM hatuM. 1990mAM rAjasthAnamAM AvelA lADanuM vizALa graMthAgAramAM surakSita che. deza videzanA aneka vidvAno khAtenI jaina vizvabhAratI saMsthA dvArA "jaina vidyAmanISI'no ane vidyArthIo A saMsthAno lAbha laI rahyA che. tenA evorDa dalasukhabhAIne enAyata karavAmAM Avyo hato. pAyAmAM dalasukhabhAInI vidvattA, niSThA ane kAryadakSatA dalasukhabhAInI mRtyu tArIkha aMge tapAsa karavA chatAM, verAyelI paDI che. maLI zakI nathI. adhikaraNa lekhaka te badala dilagIra che. I.sa.1959thI 1976 sudhI vidyAmaMdiranI pratiSThA bhajanotI darzatadhArAnA ananya upAsaka khUba vadhArI vayamaryAdAne lIdhe 1976mAM teo nivRta thayA. saMsthAe temanI sevAnI kadara karI. niyAmaka padethI nivRtta makaraMda dave thayA, paNa vidyAmaMdiranA salAhakAra tarIke temanI sevAno (I. sa. 13-11-1922) lAbha levAnuM cAlu rAkhavAmAM AvyuM. ApaNI samRddha bhajanavANImAM rahelA gahana ciMtanane dalasukhabhAI jaina saMskRti saMzodhaka maMDaLa, prAkRta TekasTa loko samakSa rajU karavAmAM je keTalAka vidvAnonuM mahattvanuM pradAna sosAyaTI ane prAkRtika vidyAmaMDaLa jevI saMsthAonA mAnad che temAM makaraMdabhAI mokharAnI haroLamAM che. rAjakoTa maMtrI hatA. 1968mAM keneDAnI ToranTo yunivarsiTI taraphathI jillAnA goMDalamAM temano janma thayo. prAthamika ane temane bauddha darzananA adhyApana mATe AmaMtraNa maLyuM. soLa mAdhyamika zikSaNa goMDalamAM lIdhuM. rAjakoTanI dharmendrasiMhajI mahinA temaNe tyAM kAmagIrI bajAvI hatI. akhila bhAratIya kolejamAM bI.e.nA abhyAsa mATe dAkhala thayA, paNa oriyenTala konpharansa, nAgArjuna zodha saMsthA, akhila bhArata 1942nI laData AvI. temAM joDAvA mATe iMTara ArTasathI darzana pariSada, gujarAta tattvajJAna pariSada, jaina sAhitya abhyAsa adhUro mUkyo. 1944mAM rANapuramAM jhaveracaMda samAroha vagerenA pramukhapada teoe saMbhALyAM hatAM. meghANI sAthe sAptAhika "phUlachAba'mAM joDAyA. 'phUlachAba" 1976mAM porabaMdaramAM bharAyelA gujarAtI sAhitya uparAMta "UrminavaracanA' mAsika ane "jayahiMda' dainika sAthe pariSadanA saMmelanamAM saMzodhana vibhAganA teo vibhAgIya paNa makaraMdabhAI saMlagna rahyA hatA. pramukha hatA. mAtAnI sArasaMbhALa mATe 1974 sudhI goMDalamAM ja dArzanika sAhityanI racanA mATe temane "siddhAMta vasavATa karyo. gujarAtI sAhityanA prakhara lekhikA bhUSaNa' nI padavI ane suvarNacaMdraka tathA jaina sAhityanI kuMdanikAbena kApaDiyA sAthe lagnagraMthithI joDAyA. 1984 viziSTa sevA mATe vijayadharma sUri jaina sAhitya suvarNacaMdraka sudhI muMbaImAM nivAsa karyo. te pachI valasADa najIka enAyata thayA hatA. 1977mAM perIsamAM maLelA "naMdIgrAma' saMsthAnI sthApanA karI, tyAM vasavATa kare che. AMtararASTriya saMskRta pariSadanA trIjA adhivezanamAM khAsa saurASTramAM vahelI mahApaMtha, nAthapaMtha ane kabIrapaMthanI AmaMtraNathI temaNe bhAga lIdho hato. gujarAtI ane hiMdImAM bhajanatriveNImAMthI makaraMdabhAI upara nAthapaMthanI asara temaNe lagabhaga 40 pustakonAM lekhana-saMpAdana karyA che. jemAM vizeSa jovA maLe che. bhajanonA guDhArtha, temAM rahelA yoga, jinavijayajI abhinaMdana graMtha, jainadarzanano AdikALa, ciMtanAtmaka padyane makaraMdabhAIe saraLa bhASAmAM rajU karyuM gaNadharavAda, jaina dArzanika sAhityanuM vihaMgAvalokana, jaina che. bhajanonI samajUtI ApavAnuM bahu moTuM kArya temaNe Agama, hiMdu dharma, jaina dharma ciMtana, sthAnAMga-samavAyAMga bajAvyuM che. makaraMdabhAInuM ciMtana "aMtarvedI', 'yogapatha', tarkabhASA, jainAgama svAdhyAya, jaina dharma ciMtana, jainAgama "sahajane kinAre', "sata kerI vANI', 'bhAgavatI sAdhanA', mImAMsA vagereno samAveza thAya che. 'ciraMtanA', "viSNu sahastranAmA', "yogI haranAthanA Jain Education Intemational Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 305 sAnidhyamAM' ityAdi pustakomAM saMgrahAyeluM che. vicArasaraNI dharAvatA lekho saraLa gujarAtImAM ApyA. temanAM kAvyo upara ravIndranAtha TAgora ane jhaveracaMda 'gujarAta samAcAra'nI ravivAranI pUrtimAM varSo sudhI cAlelI meghANInI asara che. paNa temaNe kAvyonI anubhUti te temanI lekhamALAe vAMcakomAM AkarSaNa jagAvyuM hatuM. tamane bhajanomAMthI meLavI che. saurASTranI taLapada lokabolInA phAdhara vAlesanAM pustakomAM "sadAcAra', 'lagnasAgara', baLaprada zabdono makaraMdabhAInAM kAvyomAM bharapUra upayoga "kuTuMbadharma', "hRdayadharma', "strIdharma", "dehadharma', 'gRhakalyANa', thayo che. temanAM kAvyomAM jJAnamArganI ane adhyAtmanI "caraNa kamaLa', "navI peDhIne', 'tarUNAzrama' vagere che. sacoTa chAMTa dekhAya che. temanA kAvya saMgrahonAM nAma 'taraNAM', AtmakathAnA TukaDAmAM phAdhara vAlesa potAnuM jIvana jayabherI", "goraja', "sUrajamukhI', "saMjJA', "saMgati', ghaDatara kaI rIte thayuM te AlekhyuM che. zabdonA viniyoga viSe 'jhabUka vIjaLI jhabUka' vagere che. 'navanIta samarpaNa', vicAraNA karatI kRti "zabdaloka' paNa temaNe ApI che. UrminavaracanA' ane "akhaMDa AnaMda'mAM makaraMdabhAInA saMkhyAbaMdha lekho prasiddha thayA che. I. sa. 1966mAM temane kumAracaMdraka ane I. sa. 1978mAM raNajitarAma suvarNa caMdraka enAyata karavAmAM AvyA 1979mAM temane raNajItarAma suvarNacaMdraka ane hatA. i. sa. 2000nI sAlamAM phAdhara vAlesanA 75 varSa 2002mAM narasiMha mahetA evArDa enAyata thayA hatA. pUrA thayA, te nimitte amadAvAdamAM temano sanmAna samAroha gujarAtI sAhityamAM "sAMI makaraMda'nA nAme khyAta yojAyo hato. A prasaMge samagra sAhityanuM punaHmudraNa karavAmAM makaraMdabhAI, bhajanonI darzanadhArAnA AkaMTha upAsaka ane AvyuM che. maramI che. aMgrejI, grIka, phrenca, hindI, gujarAtI ane tAmila aneka bhASAo upara jemanuM samAna prabhutva raheluM che bhASAo upara temanuM samAna prabhutva che. phAdhara vAlesa jainAcAryonI navI peDhImAM krAMtadarzI vicAraka (I. sa. 4-11-1925) gujarAtamAM AvIne savAyA gujarAtI banIne, zikSaNa pU. muni ratnasuMdara vijayajI temaja sAhityanA mAdhyamathI vidyArthI tathA vAcakonuM ghaDatara | (hAla AcAryazrI) karanAra phAdhara vAlesanuM mULa nAma vAlesa kArlosa josepha che. (15-1-1948) temano janma spenanA logronomA zaheramAM thayo hato. 1941mAM meTrika ane 1945mAM salAmAnkA yunivarsiTImAMthI chellA thoDAka dAyakAothI saMtoSanuM adhaHpatana bI. e. thayA. temano mukhya viSaya grIka bhASA hato. ALasamAM thayuM che. sadAcAranuM adha:patana rUDhimAM thayuM che. 1949mAM gregoriyana yunivarsiTImAMthI tattvajJAnanA viSaya namratAnuM adha:patana svamAnahInatAmAM thayuM che. dhArmikatAnuM sAthe bI.e. thayA. Ama bI.e.mAM teo be DigrI dharAve che. adhaHpatana vahemamAM thayuM che. eve samaye vRkSa banI eka sthaLe 1953mAM madrAsa yunivarsiTImAMthI gaNitanA viSayamAM ema. chAMyo ApavAne badale vAdaLa banI samAja para varasavAnA e.nI padavI phAdhara vAlese prApta karI. ane lokomAM naitika jAgRti pedA karavAnAM pagalAM dharmAcAryo dvArA levAI rahyAM che. ema. e. thaIne temaNe gujarAtane potAnI karmabhUmi banAvI. I.sa.1960 thI 1982 sudhI phAdhara vAlesa jaina muni ratnasuMdaravijayajI te paikInA eka che. amadAvAdanI senTajheviyarsa kolejamAM gaNitanA adhyApaka bhAvinA garbhanI to koIne khabara hotI nathI, paNa abhyAsamAM tarIke rahyA. kolejamAM teo aneka vidyArthIonA mArgadarzaka ati sAmAnya evo A kizora samaya jatAM hajAronI medanIne jakaDI rAkhaze ane temanAmAM navA vicAronI banyA. gaNitanA agharAmAM agharA prazno ukelavAnI sAthe lokonuM jIvanaghaDatara thAya te hetathI, tAtvika ane dArzanika cetanA pragaTAvaze tevI kalpanA kadAca koIne nahIM hoya. Jain Education Intemational Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 sAvarakuMDalAnA tAlukA jesara pAse AveluM depalA gAma munizrInuM vatana che. pitA dalIcaMdabhAI doSI (atyAranA muni devasuMdaravijayajI) ne muMbaImAM kApaDano moTo vyavasAya hato. Arthika rIte saddhara gaNAya evA parivAramAM depalAmAM ratnasuMdaravijayajIno janma thayo che. traNa bhAIomAM teo sauthI nAnA. mahArAjazrInI pAMca varSanI uMmare mAtuzrInuM avasAna thayuM. pitAmAM dhArmika bhAvanA prabaLa hatI. kudaratanA A phaTakAe temAM tela pUravAnuM kAma karyuM. sAMsArika bAbato parathI dhIme dhIme mana pAchuM kheMcatA gayA. putranA prathama guru pitA banyA. 1963mAM kizorAvasthAmAM ratnasuMdaravijayajInA manamAM paNa sAdhutva aMgIkAra karavAno vicAra Avyo. jaina dharmanA eka muni bhuvanabhAnusUrIzvarajIe i.sa. 1963thI yuvAno mATe dara me mahinAmAM koI tIrthasthAnamAM eka mahinAnI zibiranuM Ayojana karatA hatA. 1964mAM acalagaDhamAM zibira yojAI hatI. pitA-putra banne temAM eka mahino rahyA. ratnasuMdaravijayajInA manamAM AMdolana zarU thayuM. thoDo samaya bhuvanabhAnusUrIzvarajInA aMgata paricayamAM AvavAnuM banyuM. i.sa.1964mAM divALI vekezanamAM rAjasthAnanA pIMDavADAmAM bIjI zibira yojAI hatI. ratnasuMdaravijayajIe temAM bhAga lIdho ane saMsAra choDavAno tyAM dRDha nirNaya karyo. ghare AvI kuTuMba pAse rajA mAMgI. pitA to taiyAra ja hatA, paNa be moTAbhAInA manamAM gaDamathala hatI. samajAvaTane aMte temaNe paNa saMsAra choDavAnI ullAsapUrvaka rajA ApI. i.sa.1965 thI 1966nuM eka varSa pitA putra bhuvanabhAnusUrIzvarajInI sAthe rahyA. muni samajAvatA ke saMsAra choDavo eTale zuM? tana ane mana bannenI AkarI tAvaNImAMthI gurue temane tapAvyA. kasoTImAMthI pAra utarelA pitA-putre i.sa.1966nI 23mI eprile muMbaInA parA malADamAMthI dIkSA aMgIkAra karI. 18me varSe ratnasuMdaravijayajIe dIkSA lIdhI. tenA traNa varSa bAda eTale 21mA varSathI jAhera pravacananI zarUAta karI. i.sa.1974mAM jAmanagaramAM prathama vakhata svataMtra pravacana karyuM, tyArathI temanI vaicArika yAtrA satata AgaLa vadhatI rahI che. temanAM pravacananA mukhya be pAsAM che. eka premanI paribhASAmAM bole che. doSita pratye tiraskAra nathI hoto. bRhad gujarAta bIjuM mAtra virodha nahiM, paNa sAthosAtha vikalpa sUcave che. ratnasuMdaravijayajInAM keTalAMka vicAramauktiko joIe. teo kahe che ke '"yuvAnone kharAba nathI joItuM, paNa ApaNe temane sAruM ApI zakatA nathI eTale te bUrA tarapha vaLe che. zivAjI upara rAmadAsanuM varcasva hatuM. tema sattA para besanAra vyakti para koI mahAnubhAvanuM chatra hovuM joIe. AvAM chatrane lIdhe te paddhatisara kAma kare to samAja ghaNo sudharI zake. saMta vyaktigata sudhAro kare, samaSTigata nahIM. samAjane samArge vALavAnI tAkAta rAjasattA pAse che. e sattAno vivekapUrNa upayoga thAya eTale sajjanoe tamAma kSetre dAkhala thavuM joIe. Aje upadeza Apavo sajjananA hAthamAM che ane tAkAta durjana pAse che. sajjano dUra cAlyA gayA che tene kAraNe durjano phAvyA che." dharma aMge ratnasuMdaravijayajI kahe che ke dharma e 24 kalAka AcaraNanI vAta che. dharma carcAno viSaya nathI. koI sArI vastune apanAvavI ane halakAthI dUra rahevuM te paNa dharmano ja eka bhAga che. jIvana aMgeno munizrIno abhigama cokhkho che. potAnAM pravacanamAM avAranavAra kahe che ke jIvanamAM kendra sthAne saphaLatAne nahIM, paNa mahAnatAne rAkho. sAMprata samasyAo saphaLatAne mApadaMDa tarIke svIkAravAthI pedA thaI che. mahAnatA AMtarika che ane saphaLatA bAhya che. samAjamAM prabhAvazALI vicAro ramatA mUko to prabhAvazIla banAze. je samAja vaicArika rIte kaMgAla ane daridra hoya te kadI beTho na thaI zake. chellAM 22 varSathI muni ratnasuMdaravijayajIe lekhana kArya AraMbhyuM che. tAjagI tathA sugaMdhIthI bharapUra temanA 125 paikInAM keTalAMka pustakonAM mAtra nAma ja joIe to 'jIvana udyota', 'manavA ! bhora bhayo, UTho, jAgo, 'jIvana eka saMgharSa', AsopAlava', 'mIThAM jaLa sAgaranAM', 'kuryAt sadA maMgalam', 'vArtA re vArtA', 'cAlo, moDuM na karIe', 'micchAmi dukkaDam', 'nayaNe vahetAM nIra', "mArI mAnasa yAtrA', 'Avo vArtA kahuM', 'mayurapaMkha', 'parvAdhirAjano saMdeza', 'mRtyu marI gayuM re lola', ekalo jAne re', 'kahevatono samajavA jevo marma' vagere che. jainAcAryonI navI peDhImAM ratnasuMdaravijayajI krAMtadarzI vicAraka muni che. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 300 lokasaMto : dIutaMbho -pro. Do. Ara. TI. sAvaliyA lokasaMskRtinuM saMvardhana karanArA oliyA saMtonI vAto nyArI che. mAnavIne koI Akasmika ghaTanAnA prabhAvamAMthI ja vairAgyano raMga lAgI jAya che. tyAre temanA jagatanA tamAma bhautika sukho kAlpanika jaNAya che. ane AdhyAtmika sukhamAM ja temane vAstavika sukhanI anubhUti thAya che. samaye samaye siddha AtmAonuM prAgaTya thayAnuM ane camatkAro dvArA koI adezya zaktinA paracA anubhavAyAnuM sAMbhaLIe chIe paNa temAM zraddhA hovI jarUrI che. bhagavAna rAmacaMdrajI pratye hanumAnajIne apAra zraddhA hovAne kAraNe rAmanuM nAma laI UMDA pANInA pravAhamAM patharI nAMkhyA ane je kAMI camatkAra thayo tenAthI sau vidita che. vartamAna samayamAM paNa gAmane goMdare ke tIrthasthAnomAM saMtapuruSonAM UbhelAM bAvalAMo ke evAM smRti smArako kharekhara to ApaNAM preraNAsthAna banyAM che. samAjane UMcI bhUmikAe laI javA A avadhUta yogIoe bhAre moTo puruSArtha karyAnuM jaNAya che. atre thayelI saMtonI jIvanadhArA evo ahesAsa karAve che ke sukha bahAranAM saudaryamAM nahi paNa bhItaranA AtmasaudaryamAM ja samAya che. saMtonI smRtiomAMthI ApaNe zAMta sudhArasano AsvAda mANIe ane lekhaka-prAdhyApaka Do. rAmajIbhAI ThAkarazIbhAI sAvaliyAno paricaya paNa joIe. bhAratIya saMskRti viSayamAM ema. e. (1982) ane pI. eca. DI. (1989). "gujarAtanI hiMdu devIonuM pratimavidhAna" nAmanA mahAnibaMdhanuM ICHP navI dIlhInA anudAna dvArA prakAzana (1991) ane gujarAtamAMnI mAtRkAonuM mUrtividhAna" (1993) ane "kalAvimarza' (2000), gujarAta sAhitya akAdamInI Arthika sahAyathI prakAzana. gujarAtanI digupAla pratimAo (1998) ane pAzupata saMpradAya: udbhava ane vikAsa' (1999) pustakarUpe prakAzana. gujarAtanAM prAcIna sarovara, taLAvo ane kUMDo' yunivarsiTI graMtha nirmANa borDa dvArA prakAzita (2000), "saMskRta sAhitya ane itihAsamAM zAstrI' (dvitIya)nI padavI (1997). ka. bhA. dave rIpyacaMdraka : gujarAta itihAsa pariSada, 1991. samAja gaurava puraskAra : lokasevA phAunDezana, amadAvAda me, 1999. sva. Do. haribhAI gaudAnI samAja gaurava puraskAra : saurASTra leuvA paTela samAja, amadAvAda, 29 julAI, 2001. kyureTara kama lekacarara, vicAra TrasTa, "dhAtupAtra saMgrahAlaya' (1982 julAIthI 1984 julAI). 1984 thI bho. je. vidyAbhavana, amadAvAdamAM bhAratIya saMskRti viSayamAM adhyayana-saMzodhana ane anusnAtaka kendramAM adhyApaka. bhAratIya saMskRti viSayamAM pI.eca.DI. mATe gujarAta yunivarsiTI (okTo. 1996) tathA AMtararASTrIya jaina vidyAkendra ane bauddha darzana viSayamAM ema. phila ane pI. eca. DI. mATe gUjarAta vidyApITha (mArca, 1998) dvArA mAnya mArgadarzaka adhyApaka. rASTrIya-AMtararASTrIya kakSAnI purAtattva, itihAsa ane bhAratIya saMskRtinI saMsthAonuM AjIvana sabhyapada dharAve che. "sAmIpya" adhyayana ane saMzodhana saimAsika (1992 thI) sahAyaka saMpAdaka. gujarAta itihAsa pariSadamAM koSAdhyakSa (1994 thI1997), ane maMtrI (1997 thI), AMtararASTrIya jainavidyA ane bauddhadarzana kendra ane itihAsa bhAratIya saMskRti vibhAga, gUjarAta vidyApIThamAM anusnAtaka kendramAM mahemAna adhyApaka (1996 thI). purAtatva (khoja) zibirauttara gujarAta yunivarsiTImAM (1992 thI) tajajJa tarIke. sAmIpya, pathika, kumAra, svAdhyAya, saMbodhi, gujarAta jevA pratiSThita sAmayikomAM 95 jeTalA vividha viSayonA saMzodhanAtmaka lekho chapAyA. gujarAta vizvakozamAM purAtattva, itihAsa ane bhAratIya saMskRti viSayamAM 50 jeTalA adhikaraNo lakhyAM. rASTrIya ane AMtararASTrIya parisaMvAdomAM bhAga laI saMzodhana pepara rajU karI carcAmAM bhAga lIdhela che. hAla, adhyApaka, bho. je. adhyayana-saMzodhana vidyAbhavana, amadAvAdamAM kAryarata. -jaMpAdaka Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 - saMta jIvaNadAsa (zimaLiyA) khAnapura tA. luNAvADA jIvaNa nAmanA traNa kavionA ullekha maLe che. (1) zimaLiyAnA saMta jIvaNadAsa, (2) vetravatIne kinAre raheto macchanagara (dhoLakA)no sAdhu jIvaNadAsa ane (3) dAsI jIvaNa. ahIM zimaLiyAnA saMta jIvaNadAsa vize vigato Apela che. 18 mI sadImAM prajAmAM sAmAjika saDo peTho hato. dharmamAM tattvajJAna ekaDA vagaranAM mIMDAM jevuM hatuM. jAtimAM niyamonuM ullaMghana mAtra sAMkhI levAmAM ja nahotuM AvatuM, paNa chaDecoka anItino upadeza ane pracAra paNa thato. AvA saMjogomAM jIvaNadAsa thaI gayA. jIvaNadAsanuM janma sthaLa khAnapura (tA. luNAvADA) che. teo samajaNA thayA tyArathI ja anAsakata hatA. khAnapuramAM rahetA khaDAyatA vANiyA emane khaDAyatAsaMta tarIke ja oLakhe che. emanAM mAtApitA saMbaMdhI koI mAhitI maLatI nathI. lokokita pramANe temanI bAlyAvasthAmAM ja emanA pitAzrI paralokavAsI thayA hatA. tethI mAtAe temanuM pAlana karyuM hatuM. nAnapaNathI ja emanuM citta vairAgyaparAyaNa hatuM. gRhatyAga vakhate mAtAne kahI gayelA ke tuM gujarI jaIza tyAre huM AvIne Aga mUkIza. emanAM mAtA maraNa pAmyAM tyAre smazAnamAM DAghuoe bUma pADIne bolAvyA, te samaye ekadama agni pragaTyo ane badhA Azcaryamugdha banI gayA. zimaLiyAnuM sthAna nadI kinAre che. jIvaNadAsane e jagyA dhyAna mATe anukULa lAgavAthI dara agiyArasa ane pUrNimAe khAnapurathI zimaLiyA AvatA. rAtre sAme kinAre jaI samAdhimAM besatA ane savAre pAchA pharatA. madrAsamAM raNachoDajInuM maMdira che. e maMdiramAM kRSNanuM madana-mohanajInuM svarUpa che. evuM kahevAya che ke tyAMnA vaiSNavoe jIvaNadAsa mahArAjazrInI AjJAthI e tyAM padharAveluM. vaiSNavIdIkSA emaNe kyAre lIdhelI te kaMI cokkasa nathI. saMta jIvaNadAsa vaiSNavo sAthe cotarA upara bhajanakirtana karatAM. bhajana karatAM karatAM eka divasa rAtre cotarAmAM teo adRzya thaI gayA. te divasathI cotaro ''cetana cotarA' tarIke prasiddha che. cetana cotaro saMta bRhad gujarAta jIvaNadAsanuM samAdhisthAna che. te nadI-kinAre Avela che. tenI banne bAjue khaDaka hatA, je pANInA pUrathI dhovAI gayA che, paNa cetana cotarAne kaMI ja nukazAna thayuM nathI. jIvaNadAsa akhAnA ziSya lAladAsanA ziSya hatA. A aMge AMtarika purAvo jIvaNadAsanI vANImAMthI upalabdha thAya che. zimaLiyAnA saMta jIvaNadAsa aMge gujarAtI hastapratonI yAdImAM saMvata 1803nI sAla maLe che. emanI bIjI badhI hastaprato jotAM saMvata 1836 pachInI koIpaNa sAla emanI kRtiomAM maLatI nathI. tethI i.sa. 18mI sadImAM teo thaI gayA. emanI apragaTa kRtio padyamAM ja upalabdha thAya che. khaMbhAtamAMthI prApta thayelA guTakAmAM 5 thI 11 sAkhIo ane eka pada hiMDoLAnuM maLe che. te uparAMta gujarAta vidyAsabhA (bho. je. vidyAbhavana)nI hastalikhita prata (845)mAM 'gopI kRSNa vivAha'nuM pada maLyuM che. uparAMta zrI phArbasa gujarAtI sabhA ha. pra. naM. 207 mAMthI 'sadguru mahimA' ane 'cauda bhovanaro' tathA 'navIna kAvya dohana'mAM cAra pada maLe che. saMta jIvaNadAsanI pahelI kRti 'cAturIo' saM. 1802mAM racAI che. ane emanI chellI kRti 'mahImAtama' saM. 1836mAM racAI che. tethI jIvaNadAsano kavanakALa saM. 1802 thI 1836 che.'mahImAtama'' ane 'jIvanagItA' emanI uttama kRtio che. gAriyAdhAranA vAlamapIra bhAvanagara jillAnA pAlItANA tAlukAmAM gAriyAdhAra nAmanuM gAma che. tyAM vi. sa. 1880 (i.sa. 1824)nA jeTha suda 2nA divase prabhubhakti parAyaNa kAMtroDiyA paTela lavA nArAyaNanA ghare jabAI mAtAnI kUkhe vAlamapI2 janmyA. vAlamarAma bALaka hatA tyAre ja koI ajANyA saMta emanAM darzana karI gayelA. vAlamarAme gAmaThI zALAmAM thoDuMka zikSaNa lIdhuM. saM. 1887mAM vAlamarAme sAta varSanI vaye samartha sadguru bhojalarAmane svapramAM zaraNe jaI kaMThI baMdhAvI. ne pachI to bhojalarAma gAriyAdhAra padhAryA tyAre emaNe vAlamarAmanuM gurupaNuM svIkAryuM. vAlamapIra A rIte vIrapuravALA jalAbApunA gurubhAI thAya. saM. 1890mAM vAlamapIre eka bAju saMta sevA karI ane bIjArUpe khetaramAM Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana jaI bhAta dIdhAno paraco batAvyo. vAlamarAma cauda varSanA hatA tyAre pitA deva thayA. saM. 1895mAM vAlamarAma harijana vAsamAM bhajana karavA jaze tevuM jANI emane oraDImAM pUrI bhAI khATalA nAkhI ADA sUtA. chatAM gAmamAMthI khabara maLyA ke vAlamarAma to harijanavAsamAM mIThI halake bhajana gAya che. tyAre oraDAmAM joyuM to tyAM paNa vAlamarAma sUtelA. Ama be-cAra vAra khAtarI karI pachI bhAIoe vAlamarAmane satAvavAnuM baMdha karyuM. tyArapachI saMsAramAMthI mana UThI jatAM be varSa bhAratanI padayAtrA karI. yAtrAethI AvyA bAda guruAjJAthI gAriyAdhAramAM ja saM. 1903mAM jagyA sthApI sadAvrata baMdhAvyuM. pachI aneka paracAo batAvI saM. 1942mAM vaizAkhasuda 5 ne divase samAdhi lIdhI. gAriyAdhAramAM Aje paNa gAmanI vacce vAlamarAmanI jagyA che. ne sadAvrata cAle che. zrI satu bAvA paurANika pavitra dhAma kAzImAM zrI gaMgAmaiyAnA maNikarNikA ghATa 52 saMtazrI satuA bAvAnI jagyA che. tyAM saurASTra gujarAtanA yAtrALuone UtaravA suMdara sagavaDa che. A jagyAmAM vidyArthIone kAzIkSetramAM saMskRtanA SaDzAstrono abhyAsa karavAnI vyavasthA che. A satuA bAvA mULa saurASTranA pAlItANA pAsenA ratanapura gAmanA mukhI hatA. duSkALanA vakhatamAM kheDUto rAjAnuM mahesula bharI zake tevI sthitimAM na hatA. tyAre pAlItANA ThAkora pratApasiMhajI pote ja dhAkadhamakI ane trAsa varasAvI mahesula ugharAvavA nIkaLyA. ratanapuramAM mukhI tarIke raNachoDa paTele lokonI sthiti joI dayA karavA sAcA zabdo kahyA. ThAkore roSe bharAI raNachoDanuM ghara ane sarvasva japta karI tene kahyuM : ''have bhIkha mAgato phara ane upadeza dIdhA kara.'' raNachoDa paTela e ja kSaNe saMsAra choDI kAzImAM gayA. pachI smazAnamAM dhAmA nAMkhyA. bhajana, sAdhu sevA ityAdinA prabhAvathI siddha puruSa thayA ane kharcI khUTI jAya, lUMTAI jAya tevA yAtrALuone madada karavA lAgyA. bhAvanagaranA rahIza radhune mahAtmAzrIe gaMgAmAMthI retI kADhI emAMthI sonaiyA ApyA. raghu Azcaryacakti thaI gayo. eNe pAchaLathI kAzImAM A jagyA baMdhAvI ApI. satuA bAvA sAthavAnuM sadAvrata calAvavAnA kAraNe satuA bAvA tarIke prakhyAta thayA. 309 zrI DhAMgara bhagata zrI DhAMgara bhagata leuA pATIdAra jJAtimAM janmelA. emanAM patnI sejubAI paNa evAM ja satsaMgI ane sevAparAyaNa hatAM. DhAMgarabhagatanuM gaLuM mIThuM ne bhajano bahu sarasa gAI zakatA. emane ghera sAdhu saMtono meLo bharAto, paNa Avaka pote be jaNA majUrI karIne lAvatA te sivAya bIjI na hatI.. koInI madada letA nahIM. sAdhusevAmAM ekavakhata pIpAjI bhagatane satkAra mATe temanAM patnI sejubAInI ekamAtra sADI vecavI paDelI. pipAjIne tathA sItAdevIne khabara paDI. yAtrAe jatAM madhupurI (mahuvA)mAM DhAMgara bhagatanI saMtasevA ne dArigha joI pIMgaLI gayelA. pIpAjIe potAnAM patnIne darakhAsta karI ke ''tame nAco ne huM Dholaka bajAvIza.' sItAdevIe bajAramAM nRtya karyuM ane je paisA bhegA thayA te DhAMgara bhagatane ApavA gayA. banne saMto vacce 2kajhaka cAlI, chevaTe DhAMgara bhagata ane sejubAI bhaktarAja pIpAjI tathA sItAdevI sAthe yAtrAe nIkaLyA. rastAmAM siMhanA rUpamAM paramAtmAe darzana karAvyAM. banne saMtone bhAvasamAdhi lAgI. tyAM pANI mATe saMtoe vAva taiyAra karAvI, pachI to gAma vasyuM ane te pIpAvAva. DhAMgara bhagata pIpAjInI vinaMtIthI pIpAvAvamAM ja rahyA. Aje paNa pIpAvAvamAM suMdara maMdira che. pIpAjInA haste tyAM ThAkorajInI pratiSThA thayelI. tejA bhagata tejA bhagatano janma dhorAjI gAme leuvA kaNabI jJAtimAM thayo hato. aDhAra varSanI uMmare temane nazvara jagatanuM svarUpa oLakhAyuM, vairAgya pragaTa thayo. khaMbhe kAvaDa bheravI je loTa maLe tenA pote jAte roTalA banAvI bhUkhyA dukhyAne khavarAvavAnuM zarU karyuM. dhIme dhIme kaNabI jJAtino sahakAra maLavA lAgyo. ane dhorAjImAM sArA evA annakSetra tathA maMdiranI sthApanA karI. Aje dhorAjImAM tejA bhagatanI jagyA prasiddha che. dhanA bhagata i.sa. 1739mAM dhoLA gAme kaNabI jJAtimAM janmelA zrI dhanAbhagata bALapaNathI ja prabhubhakti ane lokakalyANamAM mazagUla rahetA. gRhasthadharmanuM yogya pAlana karatA. ghera dIna Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 4 bRhad gujarAta du:khiyA mATe saMdabRta kholyuM. dAdu bhagatanA ziSya evA saMte mArgadarzana ApyuM che. jyAM jIvananuM pAyAnuM ghaDatara thatuM hoya, dhoLA gAme bhakti ane sevAnI jayota jagAvI ane saMskAra ane vyavahAranAM jJAnajharaNAM vahetAM hoya, sAdAI, dhanAbhagatanA dhoLA' tarIke dhoLA gAma oLakhAyuM. dayAnA vinamratA ane mANasAInA pATha bhaNAvAtA hoya e gurukULa sAgarasamAM A saMte UMcanIcano bheda rAkhyA vinA samadaSTi kahevAya. vaDe jIvanaparyaMta lokasevA karI. i.sa. 1901nA aSADha suda 5. svAmIe vidyArthIonA, grAmya yuvAnonA jIvanapAMcamane guruvAre dhanAbhagata jIvatA samAdhi laI dharma, samAja ghaDataranI sAthe sAdhu-mahAtmAonA ghaDatara mATe, emanA sevA ane lokakalyANanI jyota pragaTAvatA gayA. kalyANa mATe paNa kAma karyuM. teo sAdhuone saMbodhIne kahetA, dhanA bhagatamAM bhakti hatI. sevAnA akhUTa guNa hatA. mAtra bhagavAM paherAvAthI sAdhu banI javAya tevI mAnyatAmAM dayAnI aneka lAgaNIothI emanuM haiyuM chalochala bhareluM rahetuM rAcavuM joIe nahi. jIvanane divyatA bakSe evuM sAdhujIvana hatuM. bhakti ane sevAnI jyota Ajeya dhoLAmAM ojasa jIvavuM joIe. uttama saMskAro, uttama AcaraNa, sAdagI, pAtharI rahI che. dhanAbhagatanuM mIThuM smaraNa bhaktane, zraddhALu samatvabhAva thakI sAdhutva zobhe." lokasevA mATe netrayajJo, ane AsthALuone zakti bakSe che. Aje dhoLA gAmamAM daMtayajJo, sarvaroganidAna kempa jevA aneka sevA kempo emaNe dhanAbhagatanI jagyA tenA smArakarUpe UbhI che. prayojyA. A rIte sevAnI paraba mAMDI 87 varSanA dIrghajIvana daramyAna A mahAna saMtazrIe sevAnA paMtha para cAlatAM kadI sagavAna bhagata thAka anubhavyo nahi... bhagavAna bhagatano janma vIsAvadara najIka tIlagAma hRSikeSanI yAtrA pachI svAmI asvastha banyA. I.sa. khAte kaNabIpaTela jJAtimAM thayo hato. emanAM patnInuM nAma tA. amanA patnInuM nAma 1988 (saM. 2044 mahAvada 2) nA phebruArInI 5 mI vAlabAI hatuM. emane koI saMtAna na hatuM. satAdhAranI tArIkhe A lokamAMthI prabhusmaraNa sAthe paramazAMti ane saMtoSa jagyAmAM ApA gIgA pAse rahI gosevAnuM kArya upADI lIdhuM. sAthe vidAya lIdhI. ghaNe vakhate ApA gIgAnI AjJAthI tIlagAma pAchA AvyA. tyAM jagyA bAMdhI. Aje paNa tIlagAma pAse bhagavAna bhagata pU. svAmI zrIkRSNa vallabhAcAryajI tathA vAlabAInI samAdhi jIvaMta che. saurASTramAM AvelA kuMkAvAva gAme devANI kuTuMbamAM pa. pU. zAstrIsvAmI i.sa. 1905mAM (saM. 1961nA azvina kRSNa aSTamI zanivAra) zrI kRSNa vallabhAcAryajIno janma thayelo. saurASTranA taravaDA gAmamAM i. sa. 1901mAM emano nAnapaNathI ja dharmaparAyaNa hatA. 14 varSanI vaye dIkSA laI che janma thayelo. arajaNamAMthI sAdhu dharmajIvanadAsa nAma dhAraNa samAjaupayogI ane loka utthAna ane kalyANa mATe sevA karanArA zrI zAstrIjI mahArAje vaDatAlanI pAThazALAmAM AdarI. janAgaDha svAmInArAyaNa maMdiramAM sthAyI thaI 54 saMskRtanA graMthono abhyAsa karI vidvattA prApta karI. janasamUha jeTalA dhArmika graMthonI racanA karI. teo gauravazALI saMta ane vacce jaI jIvanasaMskArano bodha Apyo. ane yuvAnone vidvAna tarIke aneka tIrthasthaLoe pharI mahAtmA tarIke loko vyasanamukti apAvI. junAgaDha svAmInArAyaNa maMdiranA vasyA. "lakSmInArAyaNa saMhitA"nAmanA aneka guNasabhara mahaMta tarIke ArUDha thayA ane gurukULa jevI zaktithI aneka evA mahAkAvyanI racanA karI samAjane arpaNa karyuM. kAryonuM Ayojana karyuM. nAnI vayathI enI prajJAmAM tarka sthAna lIdheluM. vANImAM gurukuLa saMsthAnA nirmANa pAchaLa A mahApuruSe viveka, namratA, zAlInatAnA guNo UtarelA. sarakArI battInA jiMdagInI eka eka kSaNa kharcI nAkhI. teoe saMpradAyanI ajavALe temaNe pustakonuM vAMcana karyuM. jetapura saMskRta maryAdAmAM rahIne samAja jIvananuM kalyANakArI kAma karyuM. pAThazALAmAM praveza meLavyo. vizvanAtha zAstrInA aMtaramAM garIba varganA yuvAnone saMskAra ApyA. pU. zAstrIjIe AzA janmI. A chokaro bezaka jJAnanA AgavA, anokhuM vidyAthIjIvana kevuM hovuM joIe te aMge paNa ghaNuM jJAnaprada ane tejomaya sImADAone AMbaze. pote AgavI kaLA Jain Education Intemational ducation Intermational Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 311 pAtharaze. jetapurathI tIrthayAtrA bhaNI prasthAna karyuM. siddhapura, paMDita, gauravazALI saMta ane bhAratIya saMskRtinA paramapavitra puSkararAja, mathurA, gokuLa, vRMdAvana, ayodhyA, chapaiyA, mahAtmA tarIke lokahaiye vasyA che. prayAgarAja, gayAjI, kalakattA, khaDagapura, jagannAtha, kaTaka, bilAsapura vagere tIrthoe bhaktibhAvathI gayA. tyArapachI pU. nAthAbApA teoe muMbaI, surata, vaDodarA, bharUca, vaDatAla, amadAvAda, bhagata bApA" tarIke oLakhAtA zrI nAthAbApA jetalapura, mULI, rAjakoTa, goMDala, jetapura ane junAgaDhamAM jAmanagara jIllAnA haripura gAmanA paTela kuTuMbamAM janmyA. loko samakSa jJAnasaravANI vahAvI. Aje 75 varSanI uMmare paNa skUrti barakarAra che. ane bhaktino saM. 1979mAM vidyAprAptinA lakSya sAthe satata nitAMta bhAva pragADha che. Izvara taraphanI atUTa zraddhA emanA aNue gati karatA, A vibhUtie "janamaMgala'nA dasa hajAra pATha aNumAM vyApelI che. yuvAnImAM bhAre saMgharSa veThI, prabhunAM karyA. A maMgala kSaNe emano AtmavizvAsa ane zraddhA vadhu darzanano lhAvo lIdho. teo mauna dhAraNa karI prabhubhaktinI majabUta banyAM. saM. 1980mAM kAzImAM cokhakhkhA bajAramAM bhAvanA vegavAna banAve che. paTela samAjanA gauravasamA A Avela nirmala saMskRta pAThazALAmAM emaNe abhyAsane vadhu saMtane koTi koTi vaMdana. gati ApI. zrIkRSNavallabhAcAryanI yAtrA niraMtara cAlu hatI. zrInAthabApAnI vANI namra ane bhAva-sarbhAvasabhara teo satata graMthonuM paThana karatA, carcAo karatA, jJAnabodha che teo zrImad bhAgavatanuM paThana kare che. teo paryAvaraNapremI ApatA. A daramyAna temaNe 54 jeTalA graMthonuM Alekhana saMta che. teo kahe che, "vRkSonuM jatana eTale sRSTinuM jatana." karyuM. svAmIjIne vadhu graMtho iMglenDa, jarmanI, phrAnsa, iTalI, "sRSTinA jatana thakI ja mAnavI TakI zake che." bhagate jUnA amerikA, jApAna ane silonanA saMskRta vibhAgomAM tathA raNujAmAM eka pIpaLAnuM vRkSa ugAvyuM che, je Ajeya aDikhama vizvanI prasiddha lAyabrerIomAM najare paDe che. UbhuM che. susaMskAro ane puNyonA paripAkarUpe samAjamAM AvA zrIkRSNavallabhAcAryajI pote saMskRta sAhitya, bhASA saMta avataryA che. gaurava ane savizeSa khuzInI vAta gaNAya. ane kAvyanA prakhara vidvAna pratibhAzALI lekhaka che. mahAna A badhA saMtone hRdayapUrvaka amArA vaMdana. - pratyeka zilpa sthApatyamAM ApaNane lA kauzalyanA darzana vaca thavAtA ja Jain Education Intemational Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 je bRhad gujarAta zilpa saudaryakalAnuM yatra tatra sarvatra darzana saudaryakalAnI sAthe saMskAra-sarasvatInuM saMmilana mAtra A bhAratavarSanI dharmabhUmimAM ja sabhara paDyuM che. AMkha bharI bharIne nihALavA game tevA manamohaka soMdaryadhAmonI hAramALA ahIM ja che to zilpa-sthApatya-kalAne jIvaMta rAkhanArA ArasapahANanA seMkaDo jinamaMdiro ane ke mUrtio kharekhara to ApaNane A yuganuM darzana karAve che. eka ke A * nAnA + : taka ' nA. ' sthApatyakaLAnuM AvuM vipula sarjana ane saMvardhana varSothI thatuM AvyuM che. tenuM darzana ApaNane tADapatromAM, prAcIna hastapratomAM, lAkaDA ke ArasamAM, pittaLa ke paMcadhAtumAM, hIrA pannA ke sphaTikamAM, graMtha bhaMDAro ke myujhIyamomAM, jina maMdironI divAlo ke chata upara, thAMbhalA ke gokhalAmAM, praveza dvAre ke parikaramAM, A zilpa sauMdarya kalA yatra tatra sarvatra jovA maLe che. atre batAvAyelA citro uparathI ja jaina zilpakaLAnI viziSThatAno khyAla Ave che. ! Jain Education Intemational Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2r s ta - t | ' | ' 1 | ' , , , iPS jaya , TOWN paw VIKAS GYAAN 11 ll - 7 ja na , ! TICL, I . ' 'IT'. ', T ' TV TWIT w mane ww. TOLIka (aa dhaJIII AD,Aml Indians: va hatya-kalarava * ITL' HTAT GITAL rI R dhaEdevI. , sAhi vaEdada I ! 'T T,T : 1 jALavavA '' '' : * ja ' paILM ATTITUTE ' A bhava darzana) MIT T T. I'S 1 1 Tw: - H 1 ts 1 che Bhilisis che | | | | | S | | | | *'. ) - mmiAsa gamm All, // vijaya thayo sa um. ae Se mAna It', 1. By TITUTE i Dil . TiIM . 'LL CKET C att . tinA mazAlacIo -kezubhAI bAroTa HNarekhAtA klAvido -gajendrabhAI zAha gadhasvAmIo-AkhyAnakAro. -janArdanabhAI jadave | lokasAhityanA klAdharo -kezabhAI bAroTa svarasAdhako ane nRtyakAro -dharamazIbhAI zAha bRhad gujarAtanA vivecako -DaoN. mAlatIbena nAyaka ' 'Irish che ''. - ( IR S = ka iR pas ! LLL fun Nul nil). Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 je bRhada gujarAta narasiMha mahetA mIrAMbAI akho bhagata zrI kezubhAI bAroTa saMpAdita "loka saMskRtinAM AdhAra sthabho"mAMthI sAbhAra zAmaLa bhaTTa premAnaMda prItamadAsa) prItamadAsa dhIrA bhagata dalapatarAma Jain Education Intemational Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 315 | loka saMskRtinA mazAlathIo -kezubhAI bAroTa lokasaMskRtinA vArasAne ujAgara karanArAmAMnA eka kezubhAI bAroTa saMpAdita loka saMskRtinA AdhAra sthaMbho graMtha sAhityakAronAM jIvananI prabhAvaka ane mahattvanI vigato temanA dvArA thayela sarjananI hRdayasparzI ane coTadAra abhivyakti che. e graMthomAM 104 jeTalA kavionA phoTA sAthenA paricayo apAyA che. e paricayo dvArA neka, Teka, dAtArI, mardAnagI, vacanapAlana, satItva, Atithya satkAra, AzarAdharma ane dezabhakti jevA guNo dAkhavanAra vyaktionI chabI upasAvAI che. 2002mAM sva. zeThazrI devajIbhAI mULajIbhAI paTTaNI (bhANavaDavALA)nA sahayogathI smRtigraMtha sAthe "lokasaMskRtinA AdhAra sthaMbho" nuM prakAzana thayuM. temAMthI ThIkaThIka rIte TUMkAvIne amuka ja paricayo sAthe "loka saMskRtinA mazAlacIo" nAmanI lekhamALAmAM atre je te sarjakanI jIvanalakSI vigato lokavArtA kathananI viziSTa zailIthI rasaprada varNanAtmaka Dhabe rajUAta jovA maLe che. ahIM bhAlaNa,pAnAbha, narasiMha, mIrAMthI mAMDIne dayArAma jevA gujarAtI sarjako, hiMdI kavitAnA Adi kavi caMdabAroTa, kabIrapaMthI kavio, prAcInakALanA cAraNa kavio, meghANI, rAyacUrA ane caMdaravAkara jevA saMpAdita gujarAtI sAhityanA sarjako, lokasAhityanA ArAdhako, bAroTa kavio temaja lokasaMskRtine jALavavAmAM karela sahAyanA anusaMdhAne karnala ToDa ane phArbasa sAheba jevA parabhASIone paNa A lekhamALAmAM samAvI lIdhA che. ahIM kanakakuzaLathI mAMDIne keTalAMka sarjako to haju sAhityanA itihAsanA abhyAsIothI aparicita che paNa kezubhAInI pArakhu najare e caDyA ane ApaNane tenA paricayo paNa sAMpaDyA. ahIM sarjakonA sarjanano sadRSTAMta paricaya ane te dvArA upasatI sarjakanI chabI vAcakane maMtramugdha kare che. e sarva paricita / aparicita sarjako lokasaMskRti saravANIne vahetI rAkhanArA banyA che. ' ahIM saMpAdakane khyAla che ke kalApI ke boTAdakara jevA kavi lokakavi nathI. paNa temAM temano aMgata pakSapAta che. ema teo noMdhe che. vaLI teo ema paNa noMdhe che ke caMdabAroTanA samagra sAhityanuM bhATa sAhitya ke bAroTa sAhitya nAmAbhidhAna hovuM joIe. ene badale cAraNI sAhitya e prakAre nAmAbhidhAna kema ane kevI rIte thayuM haze? e aMge noMdha karI A prakArano zabdaprayoga barAbara nathI ema spaSTa kare che. uparAMta caMda vagerenA sAhityane bAroTa sAhitya tarIke oLakhAvavAno temano Agraha nathI. ane e aMge spaSTatA karatA noMdhe che ke A prakAranuM sAhitya racavAmAM aneka jAtionA kaviono phALo che. AthI A prakAranA sAhityane DiMgaLa sAhitya, piMgaLa sAhitya ke lokasAhitya ja kahevuM joIe. zrI kezubhAIne mana lokasAhitya eTale sAmAnya janasamAja samajI zake, bolI zake, racI zake temaja lokajIvanamAMthI pragaTe che. temane mana narasiMha, mIrAM, sUra, kabIra, gaMgAsatI, mahAtmA mULadAsa vagere aneka sarjakonI racanAmAM nAmacaraNa AvatuM hovA chatAM temAM lokajIvana ane samAjanuM darzana hovAthI temaja te sarjakanA lokajIvanamAMthI pragaTyuM hovAthI lokasAhitya ja che. teo to meghANIne paNa lokakavi gaNe che. ahIM ApaNane zrI kezubhAInI vyApaka ane vizALa daSTino paricaya sAMpaDe che. temaNe mAtra gujarAtI sarjako ja nahi paNa hiMdI sarjako, muslima saMto, jaina sarjako, cAraNa kavio vagere paNa samAviSTa karyA che. e dvArA lokasamAja jAtipAtinA bhedabhAvathI para che. ane e ja lokasaMskRtinuM ujaLuM pAsuM che. nija AtmAne DhaMDhoLI anyane DhaMDhoLanAra AvA bhajaniko, saMto ane sarjakono paricaya ahIM rasaLatI ane pravAhI zailImAM apAyo che. dhanyavAda. -saMpAdaka Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 je bRhad gujarAtI jesala, torala. jesala ghAsamAM sUI gayA hatA. tenI hatheLImAM ja khIlo poravAI gayo. torale traNa nara tAriyA, sAsatiyo ne sadhIra jesala jagano coraTo, palamAM kIdho pIra. bhajano pUrAM thatAM torala prasAda vaheMcavA UbhAM thayAM paNa eka mANasano prasAda vadhyo. saune navAI lAgI. nakkI jesala ane sAsatiyA jevA krUra ane hatyArA temaja koI mANasa ahIM hovuM joIe. badhA ghoDI pAse AvyA. sadhIra zeTha jevA kAmIne sanmArge vALanAra satI toralamAM sAsatiyAnA paga sAthe kAMI aphaLAyuM. dIvo laI juve che to addabhUta nArIzaktinAM darzana thAya che. kALA vastramAM vIMTAyela jesala sUtela che. jesalanA hAthamAMthI Ama to, torala kyAMnAM? tenA mAtA-pitA koNa ? khIlo kADhe che ane pUchyuM "tame koNa cho?" eno koI ullekha maLato nathI. paNa torala sonagaDhanA lAlaghUma AMkho, karaDI mukhamudrA, aNIdAra mUcho, kAThIrAja sAsatiyAnAM dharmapatnI hatAM ane kAThiyANI hatAM khabhe DhaLatA oDiyA ane kALAM vastro. eTalI vAta tenI vAtamAMthI maLe che. huM jesala jADejo." sAsatiyAne tyAM traNa aNamola cIja hatI. torala kacchavALA?" tenAM patnI, torala ghoDI ane torala talavAra. "hAM, thaDakyA nathIne?" AjathI lagabhaga sAtaso varSa pahelAM kaccha, "nA re, jADejA! meM paNa tamArA jevA ghaNA akarama kAThiyAvADamAM jesala jADejAnI hAka vAgatI. jesala kacchanA karyA che, paNa have mUkI dIdhAM che." dedA vaMzamAM bhayaMkara bahAravaTiyo thayo. "khoTuM hatuM. jIvanamAM kyAreya zAMti ApanAra na hatuM. eka evI vAta che ke, jesalanA bhAInuM nAma vizaLabhA pApanA puMja samuM raurava narakamAM nAkhanAra hatuM." torala kahI hatuM. vizaLabhAe jesalane jAkAro dIdho pachI jesale eka rahyAM. ToLI UbhI karI, kacchanI dharA mAthe kALo kera vartAvyo. ahIM zA mATe AvyA?" sAsatiyAe pUchyuM. jAno lUMTI, moDabaMdhA mAryA, tarasI gAyo vALI, kaMIka nirdoSonA saMhAra karyA, kaMIka bena- beTInI lAja lUMTI, mora, A toLI ghoDI ane toLI talavAra levAnI umeda haraNa jevAM nirdoSa, pazupakSIne mAryA, chelle chelle geDI pUrI karavI hatI." gAmanA tenA banevI vIrasiMha vAghelA, bhANeja rAmasiMha ane to, bhAI! mANasanA jIvananI umeda pUrI thatI benanI paNa hatyA karI. Ama kacchamAM hAhAkAra vartAvI dIdho. nathI, jyAM sudhI haribhaktinA raMge haiyuM ne raMgAya tyAM sudhI." jesalanA akarme mAjhA mUkI hatI. torale jesalane gharamAM lAvI prabhuprasAda Apyo. - A jesalanA kAne sonagaDhanA sAsatiyA kAThInI sAsatiyo vicArI rahyA hatA. "A mANase aneka ghoDInI vAta AvI ane tene A ghoDI meLavavA tAlAvelI pazupakSI ane mAnavonI hatyA karI che. na karavAno paNa lAgI ane te ekalA ja sonagaDha tarapha ravAnA thayA. akarama karyA che. zuM karavuM? A atyAcAra aTake, ADedhaDa thatI jesala jyAre sonagaDha AvyA tyAre sAsatiyAnA mAnava hatyA aTake evo rasto kyo?" oraDAmAM bhajana gavAtAM hatAM. sAdhu, saMtonI maMDaLI sAsatiyAe toralane pUchyuM "tame mane hatyArAne bhajanamAM masta hatI. ekavArano bhayaMkara lUMTAro sAsatiyo dharmane mArage vALyone?" khoLAmAM rAmasAgara laI bhajana gAI rahyo hato. paNa ito mAro dharma hato." jesala jyAM ghoDI bAMdhI hatI tyAM Ave che. paNa navA to tame aneka pazu, pakSI ane mAnavanA bhalA mATe AMgatukane joI ghoDI haNahaNI ane khIlo ukhADI nAMkhyo. jesala jADejA sAthe jAo, temanA bheLA vasI temanuM ane eTale torala bahAra AvyAM ane khIlo pAcho khoDyo. paNa kacchanuM kalyANa karo." Jain Education Intemational Education Intemational Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana "are hAuM karo, sAsatiyA! koI potAnI strI bIjAne Ape kharo? tame ghelA thayA cho ?'' jesale kahyuM. ''hA, bhAI! dharma mArga ane anyanA klyANanI bhAvanA e dharmaghelAno paMtha che, kAThiyANI tamArI sAthe Avaze to jarUra tamArAmAM palaTo Avaze. ema thavAthI ghaNA jIva uga2ze. adharma aTakaze ane emanuM punya amane maLaze, eTale huM tamane traNeya ''torala'" ApuM chuM.'' pachI sAsatiye ghoDI ane talavAra taiyAra karyAM, temAM talavAra to jesale lIdhI nahi, paNa dhoDI laI toLAMde sAthe ravAnA thayA. sAsatiyo ane sAdhunI maMDaLI thoDe dUra sudhI vaLAvA gayA ane vidAya ApatA kahyuM, ''satI! padhArajo.'' ''kAThIrAja! have to alakhanA dhAmamAM maLIzuM,'' kahI torale sAsatiyA sAmA hAtha joDyA ane judA paDyA. sAsatiyAno A mahAtyAga hato, virakti hatI, anyanA kalyANanI na mUlavI zakAya tevI bhAvanA hatI. potAnI strInuM dAna karavuM te nAnI sUnI vAta na hatI. jesala ane torala joDiyA baMdare AvyAM, machavAne thoDIvAra hatI eTale ekakora torale rAmasAgara hAthamAM lIdho ane bhajana upADyuM. jesala karI le vicAra mAthe jama kerA mAra, svaprA jevo che saMsAra, toLI rANI kare che pokAra, Avone jesalarAya, prema thakI maLIe, sAcA saMta hoya tyAM bhaLIe re. jesalanI krUratA toralanA zabde zabde nItaratI hatI. 'kharuM che satI! bhedu vagara bharama bhAMge nahi, ane bharama bhAMgyA vagara kalyANapaMtha kema sUjhe?'' machavA AvyA. eka machavAmAM ghoDI caDAvI. ekamAM jesala ane torala beThAM ane kacchanA tuNA baMdara tarapha ravAnA thayAM, bheLAM bIjA musAphara paNa hatAM. acAnaka samudramAM tophAna UpaDyuM, machavo hAlakaDolaka thavA lAgyo. 'toLAMde huM marI jaIza.' jADejA bhayabhIta thayA, pahelIvAra ene mRtyunI bhISaNatA dekhANI. ''toLAMde! huM adhama chuM, mane bacAvo !'' <- 317 ''jADejA! pApamAMthI bacavuM hoya to, pApano ekarAra karo.'' "pApa tAruM parakAza jADejA, dharama tAro saMbhALa re, tArI beDalIne bUDavA nahi dauM, jADejA re ema torala ke' che" ane eka pachI eka pApano ekarAra jesale bhajana dvArA karyo. samudranuM tophAna zamI gayuM paNa jesalano AtmA dhovAI gayo hato. banne tuNA baMdarethI aMjAra AvyAM, potAnA badhA hathiyAra bhAMgI nAkhyAM. pachI jesalane oraDe sAdhusaMtonI paMgato jamavA lAgI. rAtre bhajana-kIrtana thavA lAgyAM. have eMThA vAsaNo mAMjavAnuM kAma paNa jesala kare che. jesala, toralane gurunI bhAvanAthI jotA. te nijAra paMthanA pravAsI hatA. temAM vyabhicAra ke vikArane sthAna na hoya. jesalano AtmA to kyArano dhovAI gayo hato. jenI dhAkathI eka di' kacchanI dharatI dhrUjatI te jesala ekavAra toralanA kapaDAM dhovA mAthe poTakuM mUkI taLAve gayA. paNa jesala have akaLAtA hatA, tenA pApa tene jaMpavA detA na hatA, ghaNIvAra torala pAse raDI paDatA ane gAtA, "roI roI kone saMbhaLAvuM re, jADejo ke' che UMDA duHkha kone saMbhaLAvuM re, jesalajI ke'che' satI ene sAMtvanA ApI zAMta karatAM. emAM mAravADa-mAlAjALathI mAladevajI ane satI rUpAMdenuM vAyaka AvyuM. pote saMta sabhAmAM besavAne lAyaka nathI tema kahI jesalajI torala sAthe mAravADa javA taiyAra nahi paNa vAyaka Ave eTale javuM to paDe, torala ane sadhIra zeTha mAravADa jAya che. pAchaLathI akaLAtA jesalajIe samAdhi levAnuM acAnaka nakkI karI nAkhyuM ane samAdhi laI lIdhI. A bAju mAravADamAM toralane amaMgaLa kalpanAo Ave che ane te tyAMthI pAchA phare che. tenI sAthe mAlade ane rUpAMde paNa Ave che. ahIM to jesalajIe samAdhi laI lIdhI hatI. paNa torala jyAre mAravADa gayAM tyAre jesale vacana ApyuM hatuM ke, ''tamArA vagara huM ekeya pagaluM bharIza nahi.' Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 che bRhad gujarAta torale rAmasAgara hAthamAM laI, jesalanI samAdhi pAse besI bhavAyA' tarIke oLakhAya che. bhajana upADyuM. A bhavAI maMDaLo "peDA' nAme paNa oLakhAya che. samAdhi hale che. torala mATI khaseDAve che, jesala bahAra tenA movaDI "nAyaka' kahevAya che. A maMDaLomAM strIo hoya Ave che pachI torala paNa samAdhi le che. nahi. paNa puruSa, strI pATha bhajave che. jene "kAMcaLiyA' loka vAyakA evI che ke, jesala toralanI samAdhi thoDI kahevAya che thoDI najIka AvatI jAya che. jesala hale java bhara ane torala bhavAI lokanATakano gujarAtI prakAra che ane nATya haTe tala bhara, A banne samAdhio jyAre eka thaI jaze tyAre rItimAM lokakalAnAM darzana thAya che. pralaya thaze. evI vAta paNa che ke, jesala-torale samAdhi lIdhI gIta, nRtya ane abhigama dvArA temaja TucakA rajU karI tyAre banne motane mAMDavaDe paraNyA hatAM. te dvArA te kALanI avasthA temaja sArI mAThI rUDhio para asAIta AkarA prahAra karI lokone emanI ja mUrkhAI para khaDakhaDATa hasAvavAnuM kAma nAyaka komanA loko karatA. mULa to A e vakhate gujarAta mAthe musalamAna bAdazAhano vAvaTo lokanATako ane bhavAIno hetu AvA manoraMjana dvArA samAja karato hato. e vakhate UMjhAmAM paDAva nAkhIne paDelA koI sudhAraNAno hato. saradAre hemALA paTelanI ati svarUpavAna kanyA gaMgAne asAItanA pUrva itihAsamAM jUnA vakhatamAM siddhapuramAM potAnA taMbumAM teDAvI maMgAvI. hemALa paTela asAIta pAse audicya brAhmaNonAM aneka ghara hatAM. AmAnuM eka ghara vidvAna gayA ane vAta karI, eTale asAIta te saradAranAM taMbumAM kathAkAra rAjArAma ThAkaranuM hatuM. A rAjArAmane tyAM gayA ane potAnI gAyakIthI saradArane khuza karyA. saradAre asAItano janma thayo hato. asAItane bakSisa mAgavA kahyuM. eTale asAIte kahyuM, temaNe ja UMjhAmAM 365 veza lakhyA tyArathI bhavAInI "mane mArI dIkarI gaMgA pAchI Apo." zarUAta thaI. asAItanA kapALamAM tripuMDa joIne saradAre pUchyuM. bhavAI lokone game ane samajAya evA lokabhAgya gaMgA tamArI dIkarI che? enI khAtarI zuM? jo tamArI vAta viSayomAM bhavAI veza lakhAyA che. - sAcI hoya to eka thALImAM bhojana karo." mitra dharma bajAvavA khAtara asAIta brAhmaNa hovA bhAlaNa chatAM paTelanI dIkarI sAthe bhojana karyuM. AthI vaTalAyela narasiMha mahetAnI uttarAvasthAnA samakAlIna kavi asAItane nAta bahAra mUkyA eTale siddhapurane chellI salAma bhAlaNano janma pATaNa gAme trivedI moDha brAhmaNanA ghare saM. karI. asAIta tenA traNa putro jayarAjakA, mAMDaNakA ane 1449mAM. eka mata pramANe teno janma saM. 1495mAM nAraNakA sAthe UMjhA jaIne rahyA. thayAnuM anumAna che. eka mata pramANe zrImALI brAhmaNane tyAM | hemALA paTele teno satkAra karI jamIna, khoraDAM kADhI teno janma thayAnuM mAnavAmAM Ave che. kavinA mAtApitA ApyAM ane potAnI paTela nAta taraphathI hakko lakhI ApyA. vize kAMI mAhitI prApta thaI nathI. paNa temane cAra putro A traNa dIkarAnA traNa ghara eTale 'trigharA' (taragALA) nAme hatA. jemAM bhIma nAmanA dIkarAe prabhoda caMdrodaya nAme oLakhAyA. nATaka paddhamAM utAryuM te ja arasAmAM tenA viSNudAsa nAme UMjhAmAM rahIne asAIte bhavAI veza lakhyA ane putre keTalAMka AkhyAno lakhyAM hatAM. temAMthI keTalAMkano putronA sahakArathI bhajavavAnI zarUAta karI. pachI premAnaMda ane anya kavioe upayoga karyo che. tenA eka 'trigharA"no apabhraMza thaI 'taragALA' zabda thayo. Aje A putranuM nAma uddhava hatuM. taragALAnI bhavAI maMDaLIo gAmegAma pharatI jovA maLe che. A kavi paMDite potAnA guru zrIpAdajI je saMnyAsI, teo kaNabInA ja gAme ramata ramatA hovAthI "kaNabInA hatA. jenI kRpAe karI itihAsa, purANAdinA AdhAre tenA Jain Education Intemational Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzanA 4 319 samakAlInane temaja bhAvi prajAne rasabhoga karavA je je pUchIe to ""bhAlaNa prabhu" nAma Ape che. prabhu e vizeSaNa kathAo karI, AkhyAno racyAM ane bANabhaTTanI kAdaMbarI ApavAnuM kAraNa to evuM jaNAya che ke bhAlaNa potAnI nAme apUrva graMthanuM gurjara bhASAmAM padmamaya rasika bhASAMtara kavitAmAM "bhAlaNa prabhu' lakhI gayA che tethI loko bhAlaNa karyuM che. e kAMI zabdazaH bhASAMtara nathI. paNa mULa graMthanuM prabhu kahe che. sarasa bhASAmAM rUpAMtara che. kavinuM avasAna saM. 1539mAM thayuM. eka mata pramANe bhAlaNanI vANI keTalIka rIte mahAkavi premAnaMdanA 1570mAM thayuM evuM paNa anumAna che. jevI che ane tenI racanA dezI rAgamAM hovAthI gAnArane ghaNI sugamatA paDe che. padmanAbha kAdaMbarI sivAya dazamaskaMdha, ziva-bhIlaDI saMvAda, kAnhaDade prabaMdhakAra padmanAbha mAravADamAM Avela samasatI, rAma bAlacaritra, naLAkhyAna temaja rAma, kRSNa ane jhAlora ThAkora akherAjanA rAjakavi saM. 14pada sudhI haiyAta zivanI kathAmAMthI prasaMgo laI te viSe paNa kavitA lakhI che. hatA. A uparAMta teNe jalaMdhara AkhyAna, rAmavivAha ane akherAjanI pAMcamI peDhIe thaI gayelA rAjA kaSNaviSTi jevA graMtho paNa lakhyA che. ane te prajAne zRMgAra, kAnhaDadevanI parAkrama gAthA kavie A kRtimAM gAI che. karuNa ke vatsala rase pUrNa kRtio maLI. cAra khaMDomAM vaheMcAyeluM e yuddha viSayaka vIra caritra tenI bhASAnuM svarUpa jovA sAru upayogI mAtra kAvya aitihAsika pAtro tathA prasaMgo dvArA rasaparipoSa kare che che. kavi saMskRta bhASAnA UMDA abhyAsI ane citrAtmaka varNanavALI UgatI gujarAtImAM racAyelI e hovAthI tenI bhASA AchA pAtaLA alaMkAro dhAraNa kare che. kRti sva. Do. mI. derAsarIe arvAcina gujarAtamAM kareluM bhASAMtarano navo pravAha bhAlaNa ane bhIma kavie zarU karyo bhASAMtara vAMcIne ApaNe Aje paNa tenI suMdaratA mANI zakIe chIe. dazamaskaMdhane kavi pote bALalIlA prabaMdha ane ziva kabIra sAheba bhIlaDI saMvAdane harasaMvAda kahetA saptasatI e nAmanA purANo para AdhArita graMthanuM bhASAMtara che. temAM kavie vatsala mahAtmA kabIradAsajIno janma, samaya ane mRtyu samaya rasanI hada ja vALI che. temAM rAmacaMdranA bALa caritranuM ghaNuM judA judA graMthomAM aneka prakAre lakhAyo che. rasamaya, mohaka ane suMdara citra ApyuM che. kabIra sAheba bAdazAha sikaMdara lodInA samayamAM rAmacaritra pado kavinI zabdacitra AlekhavAnI suMdara hatA. kaLAno khyAla Ape che. dareka padane aMte "bhAlaNa prabhu kabIra sAhebanA mAtA-pitAnAM nAma nImA ane nIrU raghunAtha" Ave che. kavinI bhASA ane kAdaMbarInI bhASAmAM hatA, te jAtinA julAyA hatA ane te kAzIdhAmamAM rahetA. jamIna AsamAnano phera che. koIkoInuM evuM kathana che ke, nImA ane nIrU kabIrasAhebanA bhAlaNa kavinuM bIjuM nAma parasotama mahArAja hatuM. te pAlaka mAtA-pitA hatAM. ane teno janma eka brAhmaNa ja nAmathI pATaNamAM hAla eka maMdira che. te maMdiramAM meDI vidhavAnA udarathI thayo hato. ane teNe lokalAjanA bhayathI upara bhAlaNa ane tenA saMnyAsI guru zrIpAdajI e banne tene laharatArAnA taLAva pAse choDI dIdhA hatA. nImA ane jaNAnI gAdI che. bhAlaNanI gAdI upara eka trAMbAnA nIrUe tene tyAMthI laI UcherIne moTA karyA paNa ghaNAnuM patarAmAM tenI mUrti cItarelI che. teNe padmAsana vALela che. mAnavAnuM che ke, A vAta upajAvI kADhelI che. kabIrasAheba ane prANAyAma joDIne samAdhi yogamAM tallIna thayelA mAluma vAstavamAM nImA ane nIrUnA ja putra hatA. kabIrasAhebe paDe che. tenI sAme moranuM citra che ane mugacarma bichAveluM che. potAne kAzInA julAhA vAraMvAra kahyA che. paNa brAhmaNInAM pATaNamAM bhAlaNanA ghaNA sevako hatA ane hAlamAM paNa koIne mAtRtvanuM kyAMya varNana maLatuM nathI. Jain Education Intemational Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 2 bRhad gujarAta pote bacapaNathI ja dhArmika hatA ane upadeza svAmIjIe kabIrasAhebanA ziSyatvamAM evI bhakti sAMbhaLavAno zokha hato. pote tilaka vagere karIne rAmanAma joI jethI potAnA hRdaya sAthe lagAvI dIdhA. ane potAnA jagyA karatA hatA. paNa lokoe tene kahyuM ke, jyAM sudhI tame ziSya paNa mAnI lIdhA. A rIte kabIra rAmAnaMdanA ziSya nugarA rahezo tyAM sudhI tilaka-jApa vagerenuM pUruM phaLa nahi maLe. thayA. A vicArathI pote prasiddha svAmI rAmAnaMdane potAnA kabIra sAheba azikSita hatA. pote jeTalI kavitA guru banAvyA. banAvI te badhI moDhe hatI. kabIra sAhebanA dhArmika siddhAMtomAM ghaNI vAto evI hajAro pada banAvyAM ane pote avicala bhakta hovA nIkaLe che ke tenAthI potAne suphI matanuM sAruM jJAna hatuM. AthI chatAM potAnA bApadAdAno dhaMdho kapaDAM vaNavAno choDyo na athavA to bIjAM kAraNothI maulavI gulAma sarovare hato. 'khajInatulA saphiyA'mAM kabIrasAhebane jhAMsIvALA zekha kabIrasAhebanA vivAha vanakhaMDI vairAgInI pAlitA takInA ziSya kahyA che. A mahAzaya suphI matanA pUrNajJAtA kanyA lobAInI sAthe thayAM hatAM. tenAthI tene putra kamAla hatA. saravara mahAzayanuM kahevuM che ke, kabIrasAhebane hindu ane putrI kamAlI utpanna thayAM. loI khUba svarUpavAna hatAM. bhagata kabIra ane musalamAna pIra kabIra kahetA. paNa teNe kabIra sAhebanA sadguNo upara rIjhIne teno sAtha kabIrasAhebe potAnI kavitAmAM zekha takInuM nAma pasaMda karyo hato. cokkasa lakhyuM che. paNa potAnA guru kahyA nathI. paNa svAmI kabIrasAheba kapaDAM vaNI vecavA mATe bajAramAM jatA. rAmAnaMdane keTalIye vAra sApha zabdomAM guru kahyA che. eTale temAM kyAreka kyAreka kapaDAM sAdhune ApI detA ane khAlI zekha takInuM gurupaNuM mAnavAyogya nathI. hAthe ghera pAchA AvatA. svAmI rAmAnaMda mahAtmA rAmAnujAcAryanI ziSya kabIrasAhebe prAMte prAMtamAM pharIne laukika jJAna prApta paraMparAmAM hatA. mahAtmAjI vaiSNava hatA. teNe dvija mAtrane karyuM hatuM. pote balakha sudhI gayA hatA. pote satyanA eTalA potAnA ziSyatvamAM lIdhA. paNa zudrone rAmAnujIya pakSapAtI hatA ke je vAta potAne asatya lAgatI tenI te saMpradAyamAM adhikAra hato nahi. svAmI rAmAnaMde A truTI dUra tIvra zabdomAM AlocanA karatA. te pote saMta ane yogI karI zadrone paNa ziSyo banAvyA, ane A rIte rAmAnujIya hatA. paNa te guhatyAgane pasaMda na karavAne kAraNe evA saMpradAyanA aMtargata rAmAnaMdI zAkhA saMpradAya calAvyo. pote lokonI pote niMdA karI che. saiyadAsa nAmaka prasiddha camAra bhaktane paNa potAnA ziSya kabIrajInA mahAbhya aMge ghaNAM upAkhyAna paNa che. banAvI lIdhA. eTaluM karavA pachI paNa svAmI rAmAnaMda eka julAhA-musalamAnane ziSya banAvavA taiyAra thayA nahi. paNa temanuM zarIra chUTyA pachI hiMdu ane musalamAna kabIra sAhebane tenA ziSya banavAnI ja laganI lAgI hatI. ziSyomAM aMtima saMskAra mATe jhaghaDo thayo. paNa jayAre zaba ane eTalA mATe pote svAmIjInA ziSya banavA judI ja uparathI cAdara khaseDI tyAre zabane sthAne phUlano Dhagalo yukti ajamAvI. maLyo. te phUlonA be bhAga karI temAMthI hiMduoe eka bhAga laI kAzImAM "kabIra coro' banAvyo ane bIjo bhAga svAmI rAmAnaMda sUryodaya pahelAM maNikarNikAnA ghATa musalamAnoe daphanAvI magaharamAM kabara banAvI. je hAla upara kAyama snAna karavA jatA. eka di' kabIrasAheba tenI mojuda che. A banne sthAno tenA ziSyo dvArA pUjavAmAM AgaLanAM pagathiyAM upara sUI gayA. ane svAmIjIno paga Ave che. tenA mAthA upara paDI gayo. svAmIjI rAmarAma bolI cheTA khasI gayA. paNa kabIrasAhebe turata UThIne kahyuM, "Ape zabanA sthAne phUlonI kathA mahAtmA nAnaka tathA mArA mAthA upara paga rAkhI mane rAma nAmano maMtra Apyo citoDanA bApA rAvaLanA viSayamAM paNa pracalita che. che. eTale huM Apano ziSya thaI gayo." mahAtmA kabIra sAheba siddhayogI hatA. potAnA dhArmika Jain Education Intemational Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 321 vicAra ghaNA UMcA hatA, bhAratamAM ATha-nava lAkha mANaso pUramAM paDIne paNa bhavanAtha javA taiyAra thayAM. te vakhate kabIrapaMthI che. tenA ziSyagaNamAM musalamAna karatAM hiMdu zobhAjI tyAM AvyA ane bannene nadI pAra karAvI. traNeya vadhAre che. jaNA bhavanAtha AvyAM. zobhAjIe pati-patnIne maMdiramAM kabIrasAhebe aneka bhajano ane sAkhIo lakhI che. rokAI javA kahyuM ane pote paNa giranAramAM rahe che tema jaNAvyuM. udA gora ane sonabAI maMdiramAM rokAI gayAM. tijAra dharmI savAre maMdira pAchaLa koI bALakano raDavAno avAja Avyo. devAyata paMDita udA gora te bALakane vaMthalI lAvyA ane nAma devo rAkhyuM. devAyata paMDita dA'DA dAkhave, suNI le devalade nAra devAnI uMmara daza varSanI thatAM tenA pitAno svargavAsa ApaNA gurue sata bhAkhiyA, jUThaDA nahi re lagAra. thayo tethI devAe bhaNavAnuM choDI gAyo cAravAnuM zarU karyuM. te jyAM gAyo cAravA jatA tyAM jhADa nIce eka mATIno Tekaro AvuM Agama bhAkhanAra devAyata paMDita vadhu bhaNelA na hato. eka divasa badhA govALiyAe Tekaro khodI nAkhyo. hatA. chatAM paMDita kahevAyA. temaNe mAtra koThAsUjha, AtmajJAna tyAMthI zaMkaranuM lIMga nIkaLyuM. tethI tyAM maMdira bAMdhI devAyata ane dIrghadRSTithI Azare 500 varSa pahelAM je yuganAM eMdhANa pUjA karavA lAgyA. tyAM temane guru zobhAjIno bheTo thayo kahyAM che te Aje paNa ApaNe anubhavIe chIe ane ane teNe gurumaMtra Apyo. zabdezabda sAcA paDyA che. thoDA vakhata pachI zobhAjI devAyata pAse AvyA. A devAyata paMDitanI jAti ane janmasthAna viSe ghaNA maMdirathI thoDe dUra eka taLAva hatuM. temAM IndranI zrApita matabheda che. koI AdhArabhUta mAhitI prApta thatI nathI. apsarAo nahAvA AvI hatI. eTale zobhAjIe e eka mata evo paNa che ke devAyata toralanA putra hatA apsarAonAM kapaDAM laI AvavA devAyatane kahyuM. devAyata ane eka bhajananI sAkSI paNa Ape che. kapaDAM laI AvyA. tethI apsarAo tyAM AvI. kapaDAM pAchA ghaNA devAyatane thAnanA jozI paNa kahe che. paNa ghaNAnuM mAgyAM paNa evI zarata mUkI ke traNa apsarAmAMthI eka evuM mAnavuM che ke te peraMbha beTa bAjunA vatanI hatA ane jAte devAyatane vare to ja kapaDAM pAchA ApavAM. temAM eka apsarA Ahira hatA. yogInA vacane devalane varyA pachI te hAthabamAM taiyAra thaI te devala. devale devAyata sAthe lagna karyA pachI guru sthira thayA hatA ane chelle devAyata-devalanuM milana peraMbha zobhAjInI dayAthI devAyatamAM vidyAnI vRddhi thaI ane te beTamAM thayAnuM mAne che. paMDita kahevAyA. tenuM nAma jotAM Ahira hovAno saMbhava che. devAyata devAyata ane devale sAdhu saMtonI sevA zarU karI ane nAma AhiramAM hoya brAhmaNamAM hovAno saMbhava nathI. tenA nijA2 dharma aMgikAra karyo. thoDA ja vakhatamAM devAyatanI ziSya samudAyamAM moTe bhAge Ahiro hatA ane te koLAMbhA khyAti cAreya bAju prasarI gaI. ghaNA sAdhu saMto AvavA DuMgara ane bhAvanagara AjubAjunA hatA eTale banavA saMbhava lAgyA ane devAyatano nijA2 dharmano jhaMDo pharakato thayo. tenA che ke te peraMbha beTa bAjunA hoya ane Ahira hoya. ghaNA sevako thayA. temAM hAlo, hulo, DhAMgo, vanavIra, sAto, kezavalAla sAyalAkare koI judI vAta lakhI che. bodo ane sAMgo mukhya hatA. tene kula 360 ziSyo hatA. DhAMgobhagata kuMbhAra hatA ane vanavIra kAThI hatA. bAkI jUnAgaDha pAsenA vaMthalI gAme Ahira gora aboTI moTAbhAganA Ahira hatA. paMDitajIe zeSa jIvana brAhmaNa udA ke udayazaMkara tenI patnI sonabAI sAthe rahetA giranAramAM pUruM karyuM. hatA. tene koI saMtAna na hatuM tethI teNe bhavanAthadAdAnI bAdhA rAkhI hatI ane te kAyama bhavanAthadAdAne dUdha caDAvavA lAkho, loyaNa. jatA. temAM bhAre comAsuM thayuM. ojhata nadI UtarI zakAya tema na hatuM. bannene ATha divasanA upavAsa thayA. pachI to banne sUradAsa, tulasIdAsa, kabIrasAheba, narasiMha mahetA. Jain Education Intemational For Private & Personal use only www.jar Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 2 bRhad gujarAta dAsI jIvaNa, mULadAsa Ama aneka saMta-kavio thayA che. cAlI gaI. lAkhAe eka pANIArIne pUchyuM. "konI dIkarI ema mukhya saMta kavayitrIomAM torala, mIrAM, gaMgAsatI, hatI?", "luhAranI dIkarI." pANIArIe kahyuM. lIrabAI ane loyaNa gaNI zakAya. bApa ane dIkarI beya sAdhuDAnI maMDaLImAM besIne A saMta kavio bhajana gAtAM, bhajana lakhatAM ane bhajaniyAM gAya che. dIkarI AvaDI thaI che paNa ene bhajana karatAM. tenI vANImAM AtmajJAna ane koThA sUjhanA paraNAvavAnI ciMtA enA bApane nathI." ojasa patharAtAM ane tenI bhajanavANIthI samAjanA kaMIka rAthA samAjanA kaIka "ThIka che, huM joI laIza." ane lAkho ATakoTa mArga bhUlelAMne teNe sanmArge vALyAM che. kaMIkane preraNA maLI pAcho pharyo. eka khepiyo majevaDI mokalI devataNakhI pAse che ane jIvana sudhAryA che. ane lokajIvananuM ghaDatara karyuM che. loyaNanuM mAthuM nAkhyuM. patra vAMcI devataNakhIe potAnI jJAnI paNa te niHspRhI hatAM, tene kAMI joItuM na hatuM paNa kAMIka putrI loyaNane Apyo. loyaNane samajatAM vAra na lAgI ke A ApavuM'tuM. lAkho e ja divase Avelo tarasyo musAphara! teNe vAstavamAM kathA ke bhajana manoraMjananAM sAdhana nathI paNa devataNakhIne kahyuM. manane mAravAnAM sAdhano che. prAcIna yuganAM saMtoe manane "pitAjI! e dekhAvanuM motI che, paNa pANIdAra mAryA hatAM ane eTale ja torale tenI AtmajJAnanI vANI vaDe nathI. paNa Apa AjJA Apo to pANIdAra banAvI dauM. ja jesala, sAsatiyA jevA krUra ane sadhIra zeTha jevA kAmIne enA kapALa parathI meM to vAMcI lIdhuM che ke lAkhAnA durguNa jo sanmArge vALyA. to loyaNe lAkhA jevA kAmamAM aMdha banelAne sadguNomAM palaTAI jAya to enAthI anekano uddhAra thAya." A rIte cetavyA. "ApaNuM e ja kAma che, beTA!" devataNakhIe kahyuM. saurASTranA ATakoTa gAmano girAsadAra lAkho dhana, sattA ane yuvAnI traNeya nazAmAM cakacUra banyo hato. A lAkhAe aneka upAyo karyA paNa badhA prayatnamAM te traNamAMthI koIne eka nazo caDI jAya topaNa aneka anartha niSphaLa thayo. durjana mANasa kAryamAM niSphaLatA maLatAM karAve tyAre lAkhAne to A traNeya nazA caDyA hatA. uzkerAI jAya che. lAkhAe paNa loyaNane meLavavA mATeno chevaTano prayAsa karavA nirNaya karI lIdho. ekavAra te ghoDo laI majevaDI gAmanA pAdaramAMthI nIkaLyo. panaghaTa para pANI bharatI strIone nihALI rahyo. e loyaNane zelArasI nAmanA saMtanA satsaMgathI Ubho hato pANI pIvA mATe. e kAmAMdha lAkho ghoDethI Utaryo AtmajJAna maLyuM hatuM ane sAttvika vRtti, zIla ane bhajanaane eka svarUpavatI kanyA pAse AvIne kahyuM, "tamArA bhaktinA pratApathI tene vacana siddhi paNa maLI hatI. eka gAmamAM tarasyA musApharane pANI pAvAno rivAja che?" vakhata loyaNa snAna karatI hatI tyAre lAkhAe tyAM AvI nirlajaja rIte loyaNane sparza karavA hAtha laMbAvyo eTale A kanyA majevaDInA saMta devataNakhI luhAranI loyaNa hatI. (devAyata paMDita AkhyAnamAM kezavalAla sAyalAkare loyaNe kahyuM. devataNakhInI dIkarInuM nAma lIlama lakhyuM che. paNa te ja A "dUra raheje laMpaTa! tuM bhayaMkara pApI cho, tane kAma rUpI loyaNa hoya.) koDhano roga to kyArano lAgI gayo che. paNa mane sparza karIza to zarIrano koDha paNa phUTI nIkaLaze." loyaNa jevI svarUpavAna hatI tevI jJAnI, bhajanika ane catura paNa hatI. AMkho ane vANInAM vartana dvArA "loyaNa!" lAkhAe kahyuM, "tArA zApanI mane lAkhAnI manobhAvanAne e jANI gaI ane lAkhAne pANI darakAra nathI. huM evI aMdhazraddhAmAM mAnato nathI. Aje to huM pAtAM kahyuM "hA, amArA gAmamAM phaTakiyAM (pANI vagaranA tane game te bhoge mArI banAvIza." motI)ne pANIdAra paNa banAvavAmAM Ave che." " "oho!" loyaNa bolI, "emAM tuM eTalo badho lAkhAe pANI pIdhuM paNa loyaNanAM rUpa, ane vANInA nhAnAM zuM batAvaza? lAkho huM to tArI ja chuM. AtmabhAve A cAturya upara e mugdha banI gayo. loyaNa to mAthe beDuM laI sRSTinA sarve manuSyo, prANIo ane vananAM vRkSa ane pazu, Jain Education Intemational Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 323 pakSI badhAM ja mArAM che." raheje ane karelA pApanuM prAzcAtApa karatAM karatAM have pachInA huM evA AtmabhAvane Thokara mAruM chuM." jIvanamAM pApakarma na thAya teTalo sAvadha banaje. sadguru parama kRpALu che. tArA tana mananAM pApano vinAza karaze" ATaluM kahI lAkho pizAca jevo banI loyaNa sAme AgaLa vadhyo ane tenA zarIramAM raktapittano bhayaMkara koDha "paNa eTaluM jarUra dhyAnamAM rAkhaje ke nirmaLa, vyApI gayo! eno cahero vikRta banI gayo, enuM moM kALuM aMta:karaNavALAno avAja saMguru sAMbhaLe che. laMpaTa, malIna, ane kadarUpuM thaI gayuM. AkhA zarIre cAThAmAMthI lohI vahevA ane kuDakapaTavALAnA avAjanI A mArgamAM kAMI kiMmata lAgyuM. A pratyakSa camatkAra joIne lAkhAnuM abhimAna nathI." nIce moDhe lAkho tyAMthI pAcho pharyo. ene rUMvADe rUMvADe osarI gayuM. enI cittavRttino unmAda zAMta thaI gayo ane agninI jalana hatI. e ATakoTa Avyo ane pathArIvaza loyaNanAM caraNamAM paDI kahevA lAgyo. paDyA paDyA potAnAM karelAM pApono pazcAtApa karato rahyo. "mAro aparAdha kSamA karo, devI!' Ama karatAM pUrA bAra varasa vItI gayAM. lAkhAnuM pApa to kyAranuM tenA azru pravAhamAM vahI gayuM hatuM. eno AtmA "huM tane kSamA karanArI koNa? lAkhA! mane to eka darpaNa jevo zuddha banI gayo hato. eka divasa saMta zelArasI saMtApa thAya che ke tArA jevo kuLavAna kSatriya pArakI mA lAkhAne tyAM padhAryA. Ama acAnaka sadgurunI padharAmaNI dIkarIo upara kudRSTi karato phare to tArI prajAmAM ucca thayelI joI lAkho enA caraNamAM paDI gayo ane zuddha premAzru saMskAro kyAMthI Ave? je prajAnA sattAdhIzo, rAjAo kAmI, rUpI aMjalithI eNe gurunAM caraNonuM prakSAlana karyuM. "UTha krodhI ke lobhI hoya tenI prajAmAM paNa evA ja durguNo Ave beTA!" gurue kahyuM, "have tuM bheTavA yogya thayo che. Aja che, kAraNa ke ""yathA rAjA tathA prajA!" divasa sudhI tAro sparza paNa pApa rUpa hato. AjathI tuM pavitra "lAkhA! mAnava deha ati durlabha vastu che. hajAro AtmA banyo che." ATaluM kahI guru zelArasIe tenA zarIre janmanA punya prabhAva vagara mAnava janma maLavo muzkela che, e hAtha pheravyo ane turata lAkhAnuM zarIra kaMcana jevuM nirmaLa ane durlabha mAnava jIvanane paNa jo kAgaDA, kUtarA jevuM banAvI nirogI banI gayuM. devAmAM Ave to, AtmAno uddhAra kyAre thAya?" saMta zelArasIe lAkhAne mahAmArgano upadeza Apyo - 'devI! mane AvI khabara na hatI, have huM tane ja guru ane eka divasano e laMpaTa lAkho lAkheNA motI rUpe camakI mAnuM chuM, mAro A roga zAMta karIne mane bhavasAgara pAra UThyo. utaravAmAM madada kara." have mane ApanA caraNamAM dAsa tarIke svIkAro." - "e vAta kharI che, lAkhA! paNa huM guru banavA yogya lAkhAe gurune prArthanA karI. nathI. kAraNa ke bhaktinAM tattvo atigahana che ane "beTA! hajI tane mahAmArgano sAco musAphara banAvavA paramAtmAne oLakhavA mATe to brahmajJAnI gurunI jarUra che. mATe satsaMganI jarUra che ane e ja loyaNa jevI brahmajJAnI "to pachI mane evA sAcA sadaguruno bheTo karAvI de, kumArikA ATalAmAM bIjI koI nathI. enI sevAmAM rahI tuM loyaNa! A koDhathI to mAruM AkhuM zarIra saLagI jAya che. tArA AtmajJAnane daDha banAva." ATaluM kahI guru vidAya thayo. mAre rUMvADe rUMvADe hajAro vIMchInI vedanA thAya che. huM evA sAco pANIdAra banelo lAkho Akhare loyaNanA pUrA saMgurune zaraNa jaIne mArA AtmAno uddhAra karuM." zaraNamAM Avyo. loyaNe teno satkAra karyo ane lAkhAne "sAMbhaLa, lAkhA! tAro A pazcAtApa rAMDyA pachI AtmajJAnano upadeza ApavA lAgyAM. kahevAya che ke lAkhAne DahApaNa jevo che. pApa karatAM teM pAchuM vALI joyuM nathI. kAma, vairAgyabhAvanA AvI jAya to potAnuM zuM thaze? evI zaMkAthI * krodhamAM cakacUra banIne teM anekanI AMtaraDI dubhAvI che eTale lAkhAnI eka rANI sUrajA roja lAkhA pAchaLa pAchaLa jatI tane e pApanA prAyazcita rUpe maLelA A rogane tAre bhogavyuM ane sAMbhaLatI. tenAthI lAkho pahelAM ja sUrajAne ja chUTako che. have tuM zelArasI nAmanA saMtanuM dhyAna dharato AtmajJAnanI prApti thaI. Jain Education Intemational Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 2 lAkho loyaNanA zaraNe gayA bAda loyaNe tene judA judA bhajano dvArA jJAna ApyuM che. temAM keTalAMka karma, upAsanA ane jJAnanI ucca bhUmikAvALAM bhajano che. AvAM 84 jeTalAM bhajano loyaNe lAkhAne saMbhaLAvyAM che. A bhajananA prabhAvathI lAkhAnA aMtaranAM tALAM khUlI gayAM. aMte zIla ane sAdhutAno vijaya thayo. lAkho AtmajJAnI bhakta banI gayo. loyaNanA aneka bhajanomAM yoga kriyAno ane sthUla, sUkSma, kA2Na ane mahAkAraNanA pRthakkaraNano nirdeza Ape che. AthI e samayanI bhaktimArgane paMthe vaLelI strIonA ucca jJAnano paraco maLe che. bhakta kavi zrI izaradAsa bhakta kavi isaradAsajIno janma mAravADamAM jodhapura tAbe bArameDa paragaNAmAM bhAdresa gAme, je rohiDayA zAkhAnA cAraNanuM gAma che tyAM surA bArahaThThane tyAM vi. saM. 1515mAM zrAvaNa zuda,2 ne zukravAra (i.sa. 1459) thayo hato. temanAM mAtAnuM nAma amarabA hatuM. izaradAsanAM patnInuM nAma devalabA hatuM. izaradAsa cauda varSanI vaye ja kavitA karatA. A jJAna temanA kAkA AsAjI pAsethI maLyuM hatuM. jema dareka mahApuruSonA jIvanamAM lokoe camatkAro ane paracA jANye ajANye paNa AropI dIdhA che. tema izara bAroTa mATe paNa thayuM che. izaradAsanA AkhA jIvanane camatkAromaya banAvI dIdhuM che. surA bAroTe potAnuM vIDa vADhavA mATe 60-70 dADiyA karyA paNa gumAnadAnajI dADiyAne dhamakAvIne potAnA vIDamAM laI gayA. surA bAroTe 60-70 dADiyA mATe rasoI banAvela. have A rasoI kyAM nAMkhavI? paNa gAmanA pAdara javAlAgirinI jamAta paDelI eTale surA bAroTe te sAdhunI jamAtane bolAvI jamADI dIdhA. javAlAgirijIe A rasoInuM kAraNa pUchyuM eTale surA bAroTe mahaMtazrIne sAcuM kAraNa jaNAvI dIdhuM. javAlAgirijIne ghaNuM du:kha thayuM. teNe gumAnadAnajIne samajAvavA koziza karI paNa gumAnadAne to javAlAgirinuM paNa apamAna karyuM. AthI javAlAgirijIe surA bAroTane kahyuM. bRhad gujarAta ''have huM himAlayamAM hADa gALI tAre tyAM putra rUpe avatarIza, nAma izaradAsa rAkhaje.' pachI javAlAgirijIe himAlaya jaI hADa gALI surA bAroTane tyAM putra rUpe avataryA. jenuM nAma surA bAroTe izaradAsa rAkhyuM. izaradAsane devalabAthI be putro thayAM. ekanuM nAma jogAjI ane bIjAnuM nAma coDAjI. izaradAsa tenA kAkA AzAjI sAthe saurASTramAM tIrthayAtrA karavA nIkaLyA dvArakA, sudAmApurI, somanAtha ane jUnAgaDha giranAranI yAtrAe AvyA. tyAM eka sAdhuno bheTo thayo. ema kahevAya che, ke te lakSmaNa jati hatA. pachI te kacchamAM kerAkoTa AvyA. jyAM mahApratApI rAvaLa jAmanAM rAja hatAM. izaradAsa ane AzAjI rAvaLa jAmanI kacerImAM suMdara kavitA saMbhaLAve che. paNa mahApaMDita pItAMbara bhaTTa nakAramAM mAthuM halAve che. eTale rAvaLa jAma moja ApatA nathI. izaradAsane krodha thayo ane pItAMbara bhaTTane mAravAnuM nakkI karyuM pachI sAMjanA vakhate chUpI rIte pItAMbara bhaTTane ghera jaI tulasIkyArA ADA saMtAyA. pItAMbara bhaTTane temanAM patnI moDA AvavAnuM kAraNa pUche che. pItAMbara bhaTTa khulAso kare che ke, ''Aja mAravADathI be kavio AvyA che, tenI kavitA ghaNI suMdara che. paNa AvI kavitA koI mANasane badale jo IzvaranI kare to jarUra teno mokSa thAya.'' A sAMbhaLI izaradAsano krodha utarI gayo ane talavAra pItAMbara bhaTTanA pagamAM mUkI mAphI mAgI. pachI izaradAsa IzvaranA guNa gAvA lAgyA. 360 kavitAnI stuti lakhI. je graMtha hAla ''harirasa'" nAme oLakhAya che. IzaradAsajI pItAMbara bhaTTane guru mAnavA lAgyA. ane purANo vagerenuM jJAna temanI pAsethI prApta karyuM. pachI rAjakIya kAvAdAvAnA kAraNe rAvaLa jAmane kaccha choDavAnI pharaja paDI. saMvata 1956, zrAvaNa suda, 7ne budhavAre svAti nakSatramAM rAvaLa jAme jAmanagara athavA navAnaga2nuM vAstu karyuM ane izara bAroTane rAjakavi tarIke sthApyA. eka divasa izaradAsa ghoDesvAra thaIne nadI kAMThe Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 325 nIkaLyA. sAme eka cAraNakanyA maLI je izaradAsane kahe che. ati garIba parivAramAM thayo hato. ane te mahAtmA huM tamArI parvabhavamAM patnI hatI, mAruM nAma tulasIdAsanA samakAlIna hatA. bhaktamALa temaNe saM. rAjabAI. huM avasurA zAkhAnA pethAbhAI gaDhavIne tyAM 1668mAM racI. te uparathI dhArI zakAya ke temane thaI gayAne janmI chuM. to mAruM mAthuM nAkhI pharIthI mane sevA karavAnI 800 varSa jevo samaya gaNAya. taka Apo." kavi caritramAM lakhyuM che ke teo uttara hindustAnanA pachI A vAtanI jANa IzaradAse jAmasAhebane karI rahIza ane janmAMdha hatA. temanI uMmara jyAre pAMca varSanI eTale rAvaLa jAme pethA gaDhavIne bolAvI izaradAsanuM mAguM hatI. tyAre AkhA dezamAM bhayaMkara duSkALa paDyo. nAbhAjInAM nAkhyuM. pethAbhAIe khuzIthI mAruM svIkAryuM. eTale mA-bApa ati garIba hatAM. izaradAsanAM lagna rAjabAI sAthe thayAM. nAbhAjInAM mAtApitA potAnuM ke potAnA bALakanuM izaradAsane rAjabAIthI traNa dIkarA thayA. kahAnadAsa, udarapoSaNa koI rIte karI zake tema nahotAM. AvA samayamAM jesAjI ane gopAladAsa. bhikSA koNa Ape? ghaNA divasanA upavAsa thayA. anna - izaradAsanuM AkhuM jIvana camatkAro ane paracAthI vagaranA pAMca varasanA bALaka nAbhAjImAM have prANa rahevo muzkela jaNAyo. nAbhAjInAM mAtApitA nAbhAjInuM AvuM du:kha bharapUra che. na joI zakavAthI athavA annapUrNA devInA sakhata kopane lIdhe izara bAroTanAM be pustako ghaNAM prasiddha che. zuddhabuddha bhUlyAthI. teoe prANasamAna pyArA putrane vagaDAmAM harirasa" ane "devIyANa" emAM harirasanI to ghaNI prabhune khoLe ekalo mUkI, kyAMka jatA rahyAM. AvRttio pragaTa thaI che. have tenI rakSA koNa karaze? temanI rakSAno bhAra jemanI izaradAsa chellI avasthAmAM saMcANe rahetA. mAthe hato. jemanI pavitra pharaja hatI. te to tene vanamAM jAmasAheba taraphathI temane covIsa gAma maLelAM. te gAmo choDIne cAlyA gayA, nirdaya thaIne jatA rahyA. tyAre koNa hajI tenA vaMzavAraso khAya che. teo izarANI bAroTa tarIke tenI rakSA karaze? zuM paramezvara jAte AvIne tenI rakSA karaze? oLakhAya che. nA, te bIjA manuSya prANIne tenI rakSA karavA preraNA Apaze. izaradAsanuM svargArohaNa paNa camatkArathI bharapUra che. ane te AvIne tenI rakSA karaze. saMvata 1622nAM caitra zuda, 9 ne budhavAre izara jyAre nAbhAjI IzvarakRpAthI kAMIka zuddhimAM AvIne ghoDesvAra thaI dariyAmAM jatA rahyA. ghoDAne pANI upara cAlyo raDavA lAgyA. tyAre e vanamAM thaIne jatA rastAnA be jato lokoe joyo ane pachI teo adRzya thaI gayA. musApharoe teno avAja sAMbhaLyo. nAnA bALakanI zokathI hAla saMcANA (jAmanagara pAse) gAme Izara bAroTano kharaDAyelI ane raDatI duHkhiyArI vANI sAMbhaLIne rastAnA coro (smAraka) che. jyAM hAla dara varase cAraNa samAja taraphathI musApharonuM mana te tarapha javA AkarSAyuM. ane tyAM gayA to utsava ujavAya che. temAM bahoLA samudAyamAM cAraNo ane bhUkhanA duHkhathI jenuM zarIra mAtra hADakAMnA mALA jevuM thaI gayuM cAraNa samAjanA kalAkAro upasthita rahe che. che. evo pAMca varasano aMdha bALaka pRthvInuM zaraNa laI roto paDelo temaNe joyo. duSkALamAM anAthajanonA anuvartanane "bhaktamALa'nA kartA nAbhAjI dhyAnamAM laIne temaNe mAnI lIdhuM ke, nakkI A bALakane tenA bhaktamALa athavA saMta caritranA nAme bRhada ane mAtapitA praznanA abhAvanA asahya duHkhathI kaMTALIne A prakhyAta graMthanA kartA nAbhAjIno janma kyA gAmamAM ane araNyamAM choDIne jatA rahyA che. IzvaranI karuNAnI vaLI kyAM kyAre thayo te jANavAmAM AvyuM nathI. temaja nAbhAjI viSe hada che? A banne musApharo mahA vaiSNava sAdhu puruSa hatA. temAM koI graMthamAM paNa khAsa lakhAyuM nathI. paNa eTaluM jANavA maLyuM ekanuM nAma agradAsa ane bIjAnuM nAma kiIla hatuM. teo banne che, ke nAbhAjIno janma aMtyaja (harijana) jJAtinA eka jaNa gaMgAsnAna karavA sArU jatA hatA. temaNe e anAtha Jain Education Intemational Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 bALakane manamAM kAMI paNa saMkoca ANyA vagara hAthamAM laIne potAnA kamaMDalamAMthI pANI pAIne zuddhimAM lAvyA. pachI potAnA maThamAM laI jaIne pALI poSI moTA karyA. kahe che ke, jyAre kIle potAnA kamaMDaLamAMthI pANI laIne e aMdha bALakanI AMkha upara chAMTyuM tyAre tenAM banne netro khUlI gayA ane dekhatA thayA. game tema ho paNa nAbhAjIne dayALu sAdhuoe navajIvana ApyuM. teo nAbhAjIne potAnA maThamAM laI gayA. paNa kamanasIbanI kahANI ke tapAsa karatAM nAbhAjI aMtyaja (hirajana) jAtinA mAluma paDyA. e jamAnAmAM loko chUtAchUtamAM khUba mAnatA. e jamAnAnI tAsIra kAMIka judI hatI. nAbhAjI aMtyaja jAtinA che, have tenuM karavuM zuM? e viSe pelA bhalA ane paragaju sAdhuone moTo vicAra thaI paDyo. paNa subhAgyanI vAta ke aMtyaja jAti sAthe te vakhate aMgata vahevAra koI karatuM nahIM paNa Azraya ApavAmAM ke sahAya karavAmAM koI jAtano bAda na hato. AthI agradAsa ane kIla jevA dayALu sAdhuoe nAbhAjIne aMtyaja jAtinA jANI kADhI na mUkyA. paNa tene potAnA maTha pAse eka jUdI jhUMpaDI bAMdhI ApIne rAkhyA. nAbhAjI tyAM rahIne sAdhuonuM eThuM juduM hoya te khAya ne divaso kADhavA lAgyA. maThanA sAdhuo roja kathA vArtAo ane Izvarabhakti karatA hatA. te nAbhAjI dhyAnathI sAMbhaLatA hatA. enI smaraNa zakti sArI hatI ke te jeTaluM sAMbhaLatA te badhuM yAda rAkhatA. nAbhAjI sAdhuonA saMgamAM rahIne kAyama sAdhunuM anukaraNa karavA lAgyA. te dhIme dhIme lakhatA vAMcatA zIkhyA ane bhajana gAvA lAgyA. ane vArtA karatA thayA. ane jANe mA zAradAnI kRpA thaI hoya tema kavitA paNa karavA lAgyA. thoDA vakhatamAM nAbhAjI moTA saMta thaI gayA. tyAra pachI nAbhAjIe potAnA rakSaka agradAsanI AjJAthI bhaktakALa athavA saMtacaritra nAme graMtha gvAliyaranI hindI bhASAmAM racyo che. temAM zrIharinA tathA bhaktajanonAM caritranuM varNana karyuM che. temanA A graMtha uparathI mahIpati bAvAe bhaktalIlAmRta tathA bhakta vijaya vagere graMtho saMvata 1818mAM racyA che. nAbhAjIe chappAcAlanI bIjI paNa puSkaLa kavitAo racI che. mahAkavi tulasIdAsano meLApa nAbhAjIne vRMdAvanamAM thayo hato. te vakhate nAbhAjIe e graMtha racIne janamaMDaLa upara moTo upakAra karyo che. temanA ja graMtha uparathI ghaNAka bRhad gujarAta caritrakAro hindanA pUrvanA bhakta kavionAM vRtAMta ekaThA ka2vA zaktimAna thayA che. durasAjI ADhA prAtaH smaraNIya kSatriya vaMzAvataMza citoDanA mahArANA pratApasiMhajInA kIrtikAvya (biruda chahutarI) nA kartA kavizrI du2sAjI ADhAno janma saM. 1595nA mAgha sudI 14nA roja mAravADanA sojIta gAma pAse jetAraNa gAme cAraNa jJAtimAM thayo hato. jetAraNamAM eka jaina yati hatA. teo durasAjInI bAlyAvasthAnI ceSTA joI ghaNA prasanna thayA ane durasAjIne bhaNAvA lAgyA. durasAjIe paNa yogya guru pAsethI yogya vidyA prApta karI ane te kavitA karavA lAgyA. paNa have durasAjIno bhAgyodaya thavAno hato. tethI teo saM. 161516mAM puSkararAja snAna karavA gayA. te vakhate akabarazAhanA vajIra baherAmakhAnakhAnAno ajameramAM mukAma hato. tyAM du2sAjIe salAma levA koziza karI paNa salAma thaIzakI nahiM. eka divasa vajIra baherAmakhAnakhAnA sAMjane vakhate pharavA nIkaLela tyAre durasAjI jaI caDyA ane dUrathI eka duho kahyo. A sAMbhaLI baherAmakhAnakhAnAe durasAjIne bolAvyA ane duho pAcho pharI sAMbhaLyo, durasAjIe bIjA duhA paNa saMbhaLAvyA. A duhA sAMbhaLatA baherAma prasanna thayA ane durasAjIne potAne utAre teDI lAvyA. tenA utArAnI vyavasthA karI. pachI durasAjI vidAya thayA tyAre rUpiyA eka lAkhanI kSisa karI. paNa durasAjIe bAdazAha akabaranI mulAkAta karavAnI icchA pragaTa karI. eTale baherAmakhAnakhAnAe be mAsa pachI dilhI AvavAnuM kahyuM. durasAjI be-traNa mahinA pachI dilhI gayA. baherAmane maLyA. thoDA divasa pachI baherAma durasAjIne bAdazAha pAse laI gayA. eka mata evo paNa che ke, jodhapuranA cAraNa lAkhAjI akabara pAse rahetA ane teonI kRpAthI durasAjIne akabaranI salAma thaI hatI. Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana durasAjIe bAdazAhanA ruMvADA UbhA thaI jAya tevI rAjAnuM mRtyu thayuM ane savAI rAjA surasiMhajI gAdIe biradAvalI saMbhaLAvI. salAma karI bAdazAhe pUchyuM- "tuma AvyA. teNe tamAma cAraNone bolAvI jAgIra pAchI ApI. kauna ho?" durasAjIe paNa bAdazAhane puchyuM. "tuma kauna paNa durasAjIe mAravADanuM pANI pIdhuM nahatuM. ho?" bAdazAhe ugra dRSTi karI kahyuM. "tuma mujhe nahi jyAre mahArANA amarasiMha pAse durasAjIe paricAnatA?" eTale durasAjIe DiMgaLI bhASAnuM gIta kahyuM. rAyapariyA gAmanI mAgaNI karI tyAre mahArANAe darabAra tuM lakSmaNa, arjuna, rAma ke kRSNa A cAramAMthI kono bharI tAmrapatrathI rAyapuriyA gAma ane kroDa pasAvanI bakSisa avatAra cho? A gIta sAMbhaLI bAdazAha ghaNA prasanna thayA ane karI ane durasAjIe rAyapuriyAmAM nivAsa karyo. durasAjIne kroDapasAvanI bakSIsa maLI pachI te jetAraNa AvyA. ekavAra durasAjI udepura rANAjInI salAme AvyA durasAjIne tenAM prathama patnIthI bhAramalajI tathA ane pachI potAne utAre AvavA UDyA paNa paDI gayA tethI jagamAlajI nAme be putro thayA ane bIjAM patnIthI kizanajI mahArANA pote UbhA thaI khamA kahI durasAjInuM bAvaDuM pakaDyuM nAme putra thayA. moTA putra bhAramalajI acakSu hatA. tenA putra tyAre durasAjIe kahyuM. rUpajI hatA paNa te AjJA viruddha thAtAM kuTuMbamAM kusaMpa thayo. "khammA khammA kahI uThADiyo, to de rANA kuThADiyo." eTale durasAjIe potAnA pAMca gAmanA be sarakhA bhAga karyA AthI rANAjIe kuThADiyA gAma paNa bakSisa ApyuM. ane trIjA bhAgamAM pote rahyA pachI traNeya putrone bolAvIne durasAjIne eka kezarabAI nAme pAsavAna (rakhAtI hatI. kahyuM, "tamane yogya lAge tema traNeya mAgI lyo." tenAthI mAdhAjI nAme dIkaro thayo hato. bhAramalajI ane jagamAlajIe jAgIra mAgI lIdhI. durasAjIe mahArANAne kahyuM, "annadAtA! Ape tethI bhAramalajInA vaMzajo pesuvA gAme ane jagamAlajInA kizanajIne to ghaNI jAgIra ApI. have mAdhAne kAMIka vaMzajo jhAkhara gAme vasyA. kizanajI nAnA dIkarAnA bhAgamAM navAjeza karo." durasAjI AvyA. eTale durasAjI kizanajIne sAthe laI pesuvA AthI rANAjIe kAgaDI nAmanuM gAma mAdhAjIne gAmethI nIkaLI udepura AvyA. te vakhate udepuranA rAjayAsane ApyuM. jodhapura savAI rAjA surasiMhajInuM saM. 1676mAM mahArANA pratApanA putra amarasiMhajI hatA. avasAna thatAM gajasiMhajI gAdIe AvyA. teNe khAsa mANasa mahArANA pratApanI birada chatyuttarI banAvanAra mokalI durasAjIne teDAvyA. paNa vRddhAvasthAne kAraNe durasAjI kavirAja durasAjInuM padhAravuM thayuM che. tevA khabara maLatAM jaI zakyA nahi. paNa kizanajIne mokalyA. mahArAja mahArANAjIe temanA utArAnI vyavasthA karI. bIje divase gajasiMhajIe kizanajInuM ghaNuM sanmAna karyuM ane salAme bolAvyA. durasAjI biradAvalI bolI Asane beThA pAMceTiyA, godAvAsa ane hiMgolA nAme gAma trAMbAne patare eTale rANAjIe pUchyuM "bolo, kavirAja! ApanI zuM icchI bakSisa ApyAM. che?" tyAre durasAjIe kahyuM. khAnakhAnA mahobatakhAna mugala rAjyamAM ghaNA mane rAyapura gAma Apo jethI mAravADa jaI nivAsa karuM. baLavAna saradAra hatA. A mahobatakhAnakhAnA taraphathI saM. 1643mAM jodhapura mahArAjAe cAraNonI tamAma durasAjIne rUpiyA eka lAkhanuM varSAsana maLatuM. paNa jAgIra japta karela ane cAraNoe upavAsa karyA ane trAguM karavA taiyAra thayA. paNa durasAjIne trAguM karavAnI nA pADI traNa varasanuM varSAsana caData thayuM hatuM. paNa ajameramAM kahyuM, "tame jIvatA hazo to bhaviSyamAM cAraNonuM bhaluM mahobatakhAnakhAnAno mUkAma thayo che. tevA khabara maLatAM karazo." chatAM durasAjIe gaLAmAM kaTAra nAkhela paNa bacI kizanajIne varSAsana levA ajamera mokalyA. paNa mahobatakhAne gayA. eTale kahyuM. "huM mAravADa choDIne jAuM chuM. jyAM sudhI kahyuM, "yahAM dilhI aura khajAnA sAtha meM nahIM hai" eTale tamAma cAraNonI jAgIra pAchI na maLe tyAM sudhI mAravADanuM kizanajI pAchA AvyA. paNa durasAjI nArAja thayA. pote pANI pIza nahi." te pachI saM. 1952mAM jodhapura moTA ajamera gayA. mahobatakhAnajIne maLIne duho kahyo. Jain Education Intemational Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 4 bRhad gujarAta AthI mahobatakhAna khuzI thayA. durasAjIne thoDA caMda bAroTanA chaMda, sUradAsajInAM pada ane divasa ajamera rokyA ane varSAsananI rakama cUkavI ApI. tulasIdAsanI copAI vagerene bhASA kAvyamAM ajoDa mAnavAmAM durasAjIe potAnI vRddhAvasthAmAM puSkara mukAme cAraNa Ave che ema naraharanI anya kRtio kamanIya hovA chatAM jJAtino mahAmeLAvaDo karyo. temAM cAraNone ghaNI vakhata chappaya ajoDa che. rokyA. temAM te vakhate 14 lAkha rUpiyAnuM kharca thayuM. naraharadAsa uttama kavi uparAMta uttama rAjapuruSa paNa | darasAjI temanI jIMdagImAM ghaNAM gAmo ane 9 karoDa hatA. sUryapratApanA parama prANarakSaka mevADezvara mahArANA pasAva kamAyA hatA ane karoDo rUpiyA paramArthamAM paNa vAparyA rAjasiha teno ghaNo Adara karatA. hatA. | marudharAdhIza jodhapura mahArAjA jasavaMtasiMhanA sAhitya rAyagaDha tAbe bhATavADAnA rahIza cAraNonA vahIvaMcA guru ane salAhakAra paNa naraharadAsa hatA. tema chatAM kavitAno bAroTane durasAjIe kroDa pasAvanuM dAna karela. pesuvA ane vepAra karI dravya upArjana karavAno tene kyAreya vicAra thayo - pAMcaTiyA gAme be taLAva baMdhAvela ane bAlezvarI mAtAnuM nahi. kAraNa ke te jamAnAmAM tenA suyoga pitA lakhAjI maMdira baMdhAvela. rAyapuriyA gAme vAva ane kuThADiyA gAme bAraha cAraNa jJAtimAM prasiddha puruSa ane dhanavAna gaNAtA. kUvo karAvyo hato. samrATa akabaranA parama kRpApAtra ane vIrarasanA zreSTha vaktA durasAjI 113 varSanI uMmare saM. 1708mAM pAMceTiyA hovAthI tene dAnamAM lakhapasAva ane hAthI, ghoDA maLelA. gAme avasAna pAmyA. lakhAjInA dehAMta pachI naraharadAsa ane giradharadAsa sarala bhrAtRbhAvathI eka ja havelImAM nivAsa karatA. chatAM Abu upara acalezvara mahAdevanA maMdiramAM zivalIMga tenI strIomAM aNabanAva hato. sanmukha (junA maMdiramAM) durasAjI ADhAnI pittaLanI jabarajasta mUrti ane temano lekha che. patnInA durAgrahathI giradharadAse bannenA ghara vacce divAla banAvI. naraharadAsajI ghera AvyA. potAnI patnInA avatAra ca'i graMthatA kartA moDhethI banelI ghaTanA sAMbhaLI. mahAkavi naraharadAsa (bIja) zAMta vRttivALA naraharadAsajIe potAnAM dharmapatnIne rAjasthAna madhyavartI ratnagarbhA marabhUminA jodhapura rAja sAMtvanA ApI. saMtAna thavuM e IzvarAdhIna che. te mAtra aMtargata TelA nAmaka gAmamAM cAraNa jAtinA UMca bArahaTTa bhAgyAdhIna che. paNa huM evA amatrya putra (bhagavada graMtha)nI rohaDiyA zAkhAmAM vi. saM. 16OOnAM aMtamAM "avatAra utpati karuM ke je yAvat caMdra divAkaro hoya ane saMto, mahaMto, caritra' graMthanA kartA mahAkavi naraharadAsano janma thayo. kavio, paMDito ane rAjA mahArAjAthI mAMDI raMka sudhInI saunI godamAM bhAvayukta khelato rahe. temanA pitAnuM nAma lAkhAjI bArahaTTa ane tenA nAnA bhAI giradharadAsa, naraharadAsane koI saMtAna na hatuM. A rIte patnIne samajAvI pachI paNa dhArI bArahaTTajI adUbhUta yazadehako nizcaya karavA mATe kaTibaddha thayA. A - naraharadAsa saMskRta, nAgarI ane rAjapUtAnI bhASAnA samartha vidvAna hatA. uparAMta te aneka bhASAnA jJAtA hatA. bhagIratha prayAsa siddha karavAnI AkAMkSA vadhI javAthI A kAma mATe akhUTa dravya sAthe laI mAravADa bhUminA kaTitaTa rUpa puNya pote paMDita dvijavara giradharadAsa pAse vidyAbhyAsa karyo hato. kSetra puSkararAjamAM AvI pahoMcyA. tyAM dharmazAstranA yathArtha A uparAMta pote pUrA rAjanItijJa ane ananya vaiSNava marmajJa vidvAna brAhmaNone maLyA. teno sahakAra mAgI hatA. jenuM pramANa teno avatAra-caritra graMtha che. bhAgavat, rAmAyaNa vagere zAstranA siddhAMta vicArI dharmamUla akhila bhAratavarSanA hindI kAvyapradezamAM bhaktabhUSaNa zrI viSNunA 24 avatArano pavitra lIlAmaya bRhad graMtha sUradAsajI ane gosvAmI tulasIdAsanI prathama paMktimAM nAma ""avatAra caritra"nuM nirmANa karyuM. A graMtha lakhavAno AraMbha gaNanA che tenI zreNImAM naraharadAsajInuM nAma paNa mAnanIya che. vi. saM. 1733 aSADha vada 8 ne maMgaLavAre karyo. Jain Education Intemational cation International For Private & Personal use only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana A avatAra caritranA vitaraNa mATe kavine eka lAkhathI vadhAre kharca thayo. kAraNa ke tene hastalikhita so prata banAvI. pachI A avatAra caritra graMthane jJAnasAgara presa muMbaIthI prakAzita karyo. paNa te ghaNo azuddha che tema ghaNAnuM mAnavAnuM che. temAM kula 520 pAnAM che. temAMthI 320 pAnAmAM rAmacaritranuM varNana che. bAkInA pAnAmAM kRSNAvatAra, kapila avatAra, budvAvatAra vagerenuM varNana saMkSepamAM che. A graMthanI bhASA piMgala che. kathA prasaMgane anukUla chaMdone pasaMda karavAmAM kavie ghaNI dakSatA dAkhavI che. eka mata evo che ke A graMthanI bhASA marUbhASA mizra hiMdI (nAgarI)mAM tenI racanA thaI che. jethI sAmAnya janasamAja sudhI te pahoMcI zakyo nathI. chatAM naraharadAsanA bhAvomAM ghaNuM karIne maulikatAno abhAva che. tulasIdAsanA rAmacarita mAnasa ane kezavanI rAmacaMdrikAne sAme rAkhI kavie A graMthanI racanA karI che. zuM racanA paddhati, zuM ghaTanA krama, zuM bhAvavyaMjanA, zuM yukti camatkAra. badhuM rAmacarita mAnasane maLatuM che. jyAM rAmacarita mAnasathI vibhinnatA che tyAM kezavanI rAmacaMdrikAnuM anukaraNa thayuM che. evuM kahevAya che ke, narahara nirmita avatAra caritra graMtha kAzIpuramAM pahoMcyo paNa vidyAbhimAnI paMDitoe tenI avajJA karI. kema ke te devanAgarI lipimAM lakhAyela nahoto. A sAMbhaLI bAraHjI pote vArANasI gayA. ane vidvAnone ekatra karyA. paMDitonI AzaMkAnA nivAraNa mATe kahyuM, ''kAzI nagarInA aparAjita paMDito tame mArA graMthane apramANika mAnyo paNa A kalaMkanA samAdhAna mATe bIjA prayatna nakAmA che. paNa Apa vaMdanIya puruSonA mananA samAdhAna mATe eka ja upAya che. A bhagavAna zaMkaranI nagarI che. ane bhagavAna zaMkara haMmezA satyanI paDakhe rahe che. eTale ApanA banAvela zuddha girvANa bhASAnA graMtho vizvanAtha maMdiramAM laI Avo. A badhA graMtho nIce avatAra caritrane rAkho ane graMthanI zreSThatA sAbita ka2vAnuM bhagavAna zaMkara upara choDo. jo badhA graMthomAM ''avatAra caritra'' upara hoya to pramANabhUta samajajo.'' A camatkArika parIkSA badhAe mAnya karI A rIte prabaMdha karavAmAM Avyo. kavi naraharanI vAta sAMbhaLI ghaNA loko ekatra thayA. * 329 savAra thatAM vizvanAtha maMdiranAM dvAra khUlyAM. naraharadAsajInI vAta satya TharI. avatAra caritra graMtha badhA graMthonI upara hato! loko jayadhvani karavA lAgyA. paMDito navAI pAmyA. ane sau bArahaThThajI tarapha AdarathI jovA lAgyA. A abhUtapUrva banAvathI mahAtmA naraharadAsajInI sarvAdhika yogyatA manAvA lAgI. ane badhAnI sAme avatAra caritranuM pUjana thayuM. A bhASA graMtha pramANabhUta che. tevI paMDitonI sahIo paNa thaI. tyAMthI prayAgAdi tIrthomAM pharatA naraharadAsajI potAnA nivAsasthAna marubhUmimAM AvyA. vizvanAthathI AdaraNIya graMtha avatAra caritranI khyAti puSpa sugaMdhavat samasta rAjapUtAnAmAM phelAI gaI. A vAta sAMbhaLI aneka buddhimAna sajjanonI avatAra caritra upara zraddhA vadhavA lAgI. AvA mahimAmaya graMthane vAMcavA mATe dUra dezonA vidvAnonA maMDaLo naraharadAsa pAse AvavA lAgyA. ane emAMthI aneka naraharadAsanA ziSyo paNa banyA. kahevAya che ke avatAra caritra sivAya temaNe bIjA 16-17 graMtho lakhyA che, paNa temAMthI phakta cha graMthonAM nAma maLe che. (1) dazamaskaMdha (2) rAma carita kathA (3) ahalyA pUrva prasaMga (4) vANI (5) nRsiMha avatAra (6) amarasiMhajIrA duhI. AmAM nRsiMha avatAra zizu subodhanI bhASA TIkA sAthe pAlanapura nivAsI H kavi hamIradAnajIe saM. 1994mAM pragaTa karela che. naraharano svargavAsa vi. saM. 1777mAM thayAnuM manAya che. paNa ''rAjasthAnI bhASA aura sAhitya'' nAmanA graMthamAM kavi naraharano janma vi. saM. 1648mAM ane svargavAsa vi. saM. 1733mAM lakhyo che. vAstavamAM vi. saM. 1733mAM to avatAra caritra lakhavAno AraMbha karyo tema tenA chappaya uparathI sAbita thAya che. zrIkRSNanA ananya upAsaka dAnezvarI rahIma rahImanuM pUruM nAma abdula rahIma khAnakhAnA ane temanA pitAnuM nAma baherAmakhAM hatuM. rahImano janma Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 4 bRhad gujarAta saM. 1610mAM thayo hato. te akabaranA mukhya senApati, maMtrI maLyA. rahIme potAnAM mAtAne yAtrA nimitte mokalyAM ane ane tenA darabAranAM nava ratnamAMnA eka hatA. akabara tene sAthe puSkaLa dhana ApI rANAne kaherAvyuM. "rANAjI! huM ghaNuM mAna ApatA. Apane sIdhI rIte madada karI zakuM tema nathI. tethI mArI rahIma arabI, phArasI, saMskRta ane hiMdInA sArA mAtAne yAtrA nimitte mokalyAM che. tenI sAthe ghaNuM dhana che te vidvAna hatA. tenI sabhA kAyama paMDitothI bharI rahetI. te tama laI lezo." ghaNA dAnI, paropakArI, sajjana ane bhagavAna zrIkRSNanA A samAcArathI rANAe rahImanAM mAtAne lUMTavAne ananya upAsaka hatA. kuSNa mATe tenI kavitAmAM tenA vizaddha badale potAnA mANasothI rakSaNa karyuM. ane rahImane saMdezo premanI manohara jhalaka dekhAya che. teno svabhAva ghaNo saraLa Apyo. ane dayApUrNa hato. ema kahevAya che ke teNe tenA AkhA "rahImajI! Apane mArA pratye ghaNo Adara che, paNa jIvanamAM koI upara krodha karyo na hato. varSamAM ekavAra koI mane game tevuM saMkaTa hoya topaNa huM ApanAM mAtAne lUTe eTalI nakkI divase potAnA gharanI badhI saMpatti dAnamAM ApI detA. halakI kakSAe hajI rANo nathI pahoMcyo. ApanAM mAtA e te mugala sAmrAjyanA ucca padAdhikArI, sadasya, mArAM mAtA samAna che." vidvAna, sukavi, rasika, dayALu, dAnavIra ane bhakta hatA. rANAnA AvA javAbathI rahIma ghaNA prabhAvita thayA rahImanA bArAmAM ghaNI kivadaMtI paNa lokomAM pravarte che. ane rANA pratye anekagaNuM mAna vadhI gayuM. teno badalo akabaranA darabAramAM gaMga ghaNA prabhAvazALI kavi vALavA akabara jyAre mevADa upara caDAI karavAnuM vicArI hatA. rahIma teno ghaNo Adara karatA. ekavAra rahIma yuddhamAM rahyA hatA. tyAre rahIne tene aTakAvyA hatA. javA taiyAra thayA tyAre gaMge eka chappaya kahyo. rahIma eTalA dayAzIla hatA ke teNe sAmAnya janatAnI kahevAya che ke, A chappayathI rahIma eTalA prabhAvita garIbI dUra karavA deDha pratijJA karI hatI. thayA ke teNe chatrIsa lAkhanI hUMDI gaMgane arpaNa karI. rahIma prAcIna kALamAM rAjAo kavionA AzrayadAtA hatA. dAnavIra ane nispRhI hatA. tema rahIma pote paNa kavionA AzrayadAtA hatA. ane enI goMsAI talasIdAsajI sAthe paNa rahImane ghaNo paricaya joDeno AzrayadAtA te arasAmAM AkhA vizvamAM hoya tevo hato. eka divasa yAcaka brAhmaNane tulasIdAse rahIma pAse ullekha nathI. phArasI kavione paNa phArasanA yazasvI samrATa mokalyo. kAraNa ke brAhmaNane potAnI kanyAnA vivAha karavA zAha allAha karatAMya abdula rahIma upara vadhAre vizvAsa dhananI AvazyakatA hatI. brAhmaNa sAthe tulasIdAse duhAnuM eka hato. rahIma aneka kavionA preraNAmUrti hatA ane tenA putra caraNa paNa mokalyuM. mirajhA erijha paNa kavionA preraNAstrota ane udAra AzrayadAtA hato. suratIya naratIya nAgatIya, yaha cAhata saba koya rUdra kavi racita "khAnakhAnA caritama'mAM rahImanI rahIme brAhmaNane khUba dhana ApyuM ane tulasIdAsano dAnavIratAnI peTa bharIne prazaMsA karavAmAM AvI che. te duho A rIte pUro karyo. vakhatamAM koInA gharamAMthI garIbIe dezavaTo na lIdho hoya to goda liye tulasI phire, tulasI se suta hoya samajI levuM ke te vyakti rahImanI rahemathI vaMcita che ! (tulasIdAsanAM mAtAnuM nAma hulasI hatuM.) tenA dAnanA kramanA be prakAra hatA. dainika dAna ane rahImanAM manamAM hiMdu, muslima jevA bheda na hatA. te vizeSa dAna. eka dravya dAna ane bIjuM annadAna. zaktinA pUjaka hatA. devadarzana, namAja vagere dhArmika kriyAonI peThe jayAre mahArANA pratApa akabara sAme jhajhUmI rahyA dravyadAna rahImano nityakrama hato. hatA ane khUba bhIDamAM AvI gayA che tevA samAcAra rahImane tene dAna Apya' vagaranuM jIvana gamatuM nahIM. dAna Jain Education Intemational ducation International Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 331 ApatI vakhate te dhanano Dhagalo karI besatA. mUThThIo bharIne soyathI hAthI sudhI je prApti thaI te udAra hAthe yAcakone ApI dAna ApatA. paNa lenAra sAme najara karatA nahi. AthI dIdhuM. abulaphajhala noMdhe che ke, A lUMTanA dAnayajJamAM eka keTalAka kavio tene kalpavRkSa sAthe sarakhAvatA. kamabhAgI yAcaka rahI gayo hato. eTale te khAnakhAnA pAse AvA niHsvArtha ane niHspRhI dAnavIrane biradAvatAM pahoMcI gayo. rahIma te vakhate jarUrI kAgaLo lakhI rahyA hatA. paMDita rAmacaMdra zukale kahyuM; "rahImanI dAnazIlatA hRdayanI vAcake kahyuM. sAcI preraNA rUpa hatI. te kIrtidAnamAM nahIM paNa guptadAnamAM "sarakAra! mane kAMI maLyuM nathI." mAnatA hatA. kIrtinI kAmanAthI A kaLiyuganA kaNe kazuM karyuM rahIma pAse kAgaLa, khaDiyo ane kalama sivAya kAMI na hatuM." hatuM nahi. teNe yAcakane kahyuM, "le bhAI! tArA bhAgyamAM A rahIma kalpataru kahevAtA. eTaluM ja nahiM paNa te yuganA traNa cIja rahI che." pArasamaNi kahevAtA.. loDhe sparze to te sonuM banI jAya. 26 jAnyuArI saM. 1657nA vijaya prasaMge eka AthI tenA jIvanano eka prasaMga kharekhara ullekhanIya che. mahAdAna yajJa yojavAmAM Avyo hato ane vijayamAM aneka eka yAcake topano goLo laI rahImanA ghUMTaNane kiMmatI sAmagrI prApta thaI hatI. tenI kiMmata 75 lAkha jeTalI rakSakoe tene giraphatAra karyo. paNa rahI hatI. paNa rahIme potAnA mATe ane deza mATe jAna nyochAvara tene choDI mUkavA pharamAna karyuM. tyAre sevakone navAI lAgI. karanAra sainikone chUTe hAthe dAna ApI dIdhuM hatuM. chevaTe mAtra koIe AnuM kAraNa pUchyuM tyAre rahIme kahyuM. be UMTa vadhyA. bhAI! tame samajayA nathI. A mANasa to mArA eka vAra eka sevaka Avyo ane rahImane namana karyuM. pArasamaNi tattvanI kasoTI karavA Avyo hato. tene A paNa sevakanI pAghaDImAM rahIme be khIlA joyA. rahIme tenuM topanA goLAnA vajana jeTaluM sonuM Apo." kAraNa pUchyuM, sevake kahyuM "bApu! be khIlA eTale rAkhyA che tenI AvI dAtArIthI koI vAra teo nANAMbhIDamAM ke je ghaNuM badhuM kAma levA chatAM sevakane pUruM vaLatara ApatA paNa AvI jatA. nathI tenA mAthAmAM eka khIlo mAravo che. ane bIjo khIlo kavi narmadane jema devuM thaI gayuM hatuM tethI teNe kahyuM, je sevaka pUruM vetana laI pUruM kAma Apato nathI tenA mAthAmAM "meM to kalamane khoLe mAthuM mUkyuM che. ane zera juvAra to maLI mAravo che."! raheze." rahIme hukama karI A sevakane puSkaLa dhana ApyuM ane rahImanA dainika kAryamAM bhojanane paNa sthAna hatuM. enuM kahyuM''have tArA mAthA parathI bhAra haLavo kara" rasoDuM yAcako mATe haMmezA khUlluM rahetuM. ane potAnI sAthe ekavAra zAhI pharamAnathI rahImane pratApanA putra paNa aneka mANaso jamavA besatA. amarasiMha upara caDAI karavAnI pharaja paDI tyAre amarasiMhe be jyAre yAcakonI paMgata jamavA besatI tyAre rahIma duhA rahImane mokalyo. khAdya padArthonI vAnagIo vacce vAsaNamAM rUpiyo ke azaraphI A duhA maLatAM guNagrAhaka rahIme rANAne suMdara uttara muktAM jenA je bhAgyamAM hoya tene te maLe! Apyo. "rANA! nirAza thavAnI jarUra nathI, aMte satyano rahIma samajatA ke kulIna ane khAnadAna mANaso kadI jaya thAze." koInI pAse lAMbo hAtha karI zakatA nathI. akabaranA avasAna pachI salIma, jahAMgIra nAma AI-ne-akabarI'mAM abulaphajhale yuddha varNana karatAM dhAraNa karI gAdInazIna thayo. ane dezadrohano Aropa mUkI ullekha karyo che ke, rahIme evo saMlpa karyo hato ke ""jo rahImane keda karyA. kedamAM tene ghaNAM duHkho veThavA paDyAM. paNa yuddhamAM vijaya thaze to je dhana, saMpatti prApta thaze te huM yAcakone jelamAMthI koI kAraNasara chUTakAro maLyo tyAre tene Arthika ApI daIza." rahImano vijaya thayo ane saMkalpa anusAra saMkaTe gherI lIdhA hatA. kemake jahAMgIre tenI saMpatti pahelethI Jain Education Intemational Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 4 bRhad gujarAta japta karI lIdhI hatI. tethI duHkhI thaI citrakuTa gayA. AvI prayAge rahIma' nAme pustakanuM prakAzana karyuM che. jemAM rahImanI hAlatamAM paNa yAcako tene gherI vaLatA paNa dAna nahi ApI badhI kavitA atyAra sudhI maLI teno samAveza karyo che. zakavAthI tene mAnasika kaSTa thatuM teNe yAcakone cokhkhA rahImanI atyAra sudhI je kavitA maLI te tene zabdomAM kahyuM. pratibhAzALI kavi tarIke pramANita karavA mATe pUratI che. yAro yArI choDa do, ve rahIma aba nahi saM. 1682mAM rahImanuM avasAna thayuM. e rahIma dara dara phire, mAge mAdhukarI khAhi. rahImanuM kavi caritra kharekhara mANasa mATe bodhaprada che. paNa yAcako zAnA mAne. eka di' yAcake tene khUba ja rahIma hindanA zahenazAha akabaranA pradhAnamaMtrI, vivaza karyA teno ja duho tene saMbhaLAvyo. sarasenApati, navaratna mATenAM eka, kavi, sAhityakAra, rahImana dAnI daridratA, sau jAcIe joga vidvAna, dAnavIra (jane kaLiyuganA karNanuM biruda maLyuM) jene jyo saritana sUkhA pare, kUvA banAvatA loga. AMgaNe yAcakonI bhIDa jAmatI. te jyAre akabaranI senAnA AthI vivaza thaI rahIme nIceno duho rIMvA narezane senApati thaI yuddha caDatA, dharatIne kaDakA levarAvatA, tenI lakhI mokalyo. pAchalI avasthA juo. | citrakuTamAM eka bhADa bhuMjAne tyAM citrakuTa meM ramI rahe, rahImana avadha nareza, nokarI karavI paDI. jA para vipadA parata che, so Avata yahI deza. ye rahIma dara dara phire, mAgI mAdhukarI khAhI rahImana ve nara mara cUke, jo kucha mAgane jANI, jene mAdhukarI mAgIne khAvAnI pharaja paDI. unake pahele vo mare, jA mukha nikasata nahi. mANasanuM zuM gajuM? kyAre konA jIvanamAM kevA saMjogo A duhA upara mugdha thaI ravA nareze eka lAkha rUpiyA Avaze te koNa kahI zake? aMte to mANasa bhAgyAdhIna ja che rahImane mokalI ApyA. rahIme te rUpiyA vAcakane ApI ne? paNa evuM kahevAya che ke, mANasa akarma kare to bhogavavA dIdhA. paDe paNa rahImajInuM kavicaritra vAMcatAM kyAMya teNe akarma karyuM rahImanI kavitA barAbara che. jJAnatattvathI pUrNa che. hoya tevuM lAgatuM nathI. to tene kyAM karma pAchalI jiMdagImAM nAnA nAnA duhAmAM moTA bhAva bharI dIdhA che. tenI kavitAno naDyA? vidhinI gatino koNa pAra pAmI zake? pradhAna guNa saraLatA che. teNe hindImAM ja kavitA lakhI che, evuM nathI. saMskRta, phArasI vagere bhASAmAM paNa kavitA lakhI kavi gaMgA che. teNe lakhelA nIcenA graMthonA nAma prasiddha che. kavi gaMgano janma iTAvA jillAnA inora gAmamAM rahIma satasaI (hAla 216 duhA maLe che), bhATa (bAroTa) jJAtimAM thayo hato. temanuM AkhuM nAma to baravainAyikA bheda (jemAM 94 chaMdo che), rAsapaMcAdhyAyI, gaMgAdhara hatuM. paNa kavitAmAM te TUMkuM nAma "gaMga' rAkhatA. te zrImad rAjacaMdra, zRMgAra soraTha, madanASTaka (namUnAnA chaMdo akabaranA darabAramAM rAjakavi hatA. tenuM sthAna navaratnamAM maLe che), do vAna phArasI ane vAkyAta bAdarIno anuvAda, hatuM. ane UMco darajjo bhogavatA. te hAjara javAbI ane kheTa kautaka jAtakama ane chellA saMzodhana pramANe "nagara zobhA' zIghra kavi hatA. te akabarazAhe ApelI aneka pAdapUrti nAme paNa eka graMtha maLe che. pUrI karatA. AmAMthI baravainAyikAbheda Akho chApelo maLe che. jema suradAsanA pada, caMda kavinA chaMda, bihArIdAsanA bAkI hindI graMtho maLatA nathI. zRMgAra soraTha ane duhA, tulasIdAsanI copAI, zAmaLanA chappA, bhojA madanASTakanA namUnAnA chaMdo maLe che. rahIma satasaInA 212 bhagatanA cAbakhA, dhIrAnI kAphi ane dayArAmanI garabI duhA maLe che. kheTa kautaka jAtakama Akho maLe che. vakhANavA lAyaka che tema gaMganA savaiyA vakhANavA lAyaka che. rahIme kavita, chappA paNa lakhyA che. "hindI maMdira kavi gaMgano janma saM. 1910nI AsapAsa mAnavAmAM Jain Education Intemational Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana Ave che. kema ke kavi rahImanA te samakAlIna hatA. ane rahImano janma saM. 1610mAM thayo hato. AbunA vajIreAlama ane akabaranA pradhAnamaMtrI, sarasenApati baherAmakhAnanA putra abdula rahImakhAnakhAnA senA laI yuddhe caDyA tyAre kavi gaMge teno chappaya kahyo. cakti bhaMvara raha gayo, gavana nahi karata kalama bana. ahi phani mani nahi leta, teja nahi banata pavana dhana. haMsa mAnasara to , caka cakona milana ati. bahu suMdarI padamaNI, purUSa saMga kare na rati. khalabhalata zeSa kavi "gaMga" bhane, amita teja raviratha khasyo. jema kavi rahImane jahAMgIre keda karyA hatA, tema gaMgane paNa keda pUrAvuM paDyuM. gaMganA putra sumana bhATa paNa sArA kavi hatA. sumana bhATe sArI kavitA lakhI zAhane saMbhaLAvI. zAha prasanna thayA. gaMgane mukta karyA, have zAhane paNa gaMgano ahaMgaLo lAgyo hato. kezavadAsa mahAkavi kezavadAsano janma sanADhya brAhmaNa jJAtimAM saM. 1612mAM thayo hato. hindI navaratna ane kavitA kaumudImAM saM. 1608 lakhela che. temanA pitAnuM nAma kAzInAtha hatuM. temanuM janma sthAna oDachA. oDachA nareza mahArAjA rAmasiMhanAM bhAI indrajItasiMhajI teno ghaNo Adara karatA ane gurutulya mAnatA. te saMskRtanA paMDita hatA. tenA pitA kAzInAthe zIghabodha" nAme jyotiSano graMtha lakhyo che. tethI anumAna thAya che ke, teNe kezavadAsane jyotiSanuM jJAna paNa ApyuM hoya. indrajItasiMhajIne tyAM saMgItano akhADo hato. tene tyAM ja nartakIo hatI. temAM rAyaprabIna, navaraMgarAya, vicitranayanA, tAnataraMga, raMgarAya ane raMgamUrati. rAyaprabIna indrajItanI premikA hatI. te gaNikA hovA chatAM pativratA hatI. ekavAra tenAM rUpa lAvaNyanuM varNana sAMbhaLI akabare tene teDAvI, rAyaprabIna nAcavidhAmAM kuzaLa hatI. eTaluM ja nahi paNa te sArI kavitA paNa karatI. jyAre akabaranuM teDuM AvyuM tyAre teNe indrajItane kavitA saMbhaLAvI. je 333 A vAtathI indrajIte rAyaprabInane akabara pAse mokalI nahi. tethI krodha karI akabare rAyaprabInane baLajabarIthI teDAvI ane indrajItane eka karoDano daMDa phaTakAryo. rAyaprabIna jyAre akabaranA darabAramAM AvI ane mujArA vakhate teNe akabarane eka duhAmAM kahyuM ke he bAdazAha! huM eThuM pAtara chuM." A duho sAMbhaLI akabare rAyaprabInane pAchI indrajIta pAse mokalI dIdhI. akabare indrajItane eka karoDano daMDa karyo. tethI kavi kezavadAsa AgrA gayA ane mahArAja bA -balane maLI nIcenI kavitA saMbhaLAvI. pAvaka paMchI pazu nara nAga, nadInada loka race dalapArI kezava' deva adeva race, naraMdava race racanA na nivArI, ke balabIra balI balabIra, bhayo kRtakRtya mahAvratadhArI dehe karatApana Apana tAhI, daI karatAra kubo karatArI. A kavitA sAMbhaLI mahArAjA bIrabala eTalA prasanna thayA ke akabarane maLI teNe indrajItano eka karoDano daMDa mApha karAvyo ane kavi kezavadAsane cha lAkha rUpiyA bakSisa karyA. eTale vaLI kezavadAse kahyuM. kezavadAsa ke bhAla lakhyovidhi, raMka ko aMka banAva saMvAryo, dhove dhUve nahi chUTo chUTe bahu tIratha jAya ke nIra pakhAryo. che gayo rAya tabe jaba, bIrabala nRpanAtha nihAryA, bhUlI gayo jaga kI racanA, caturAnana bAya rahyo mukha cAyo. eTale vaLI bIrabale kahyuM "kavirAja! haju mAgo." tyAre kezavadAse kahyuM. yo huM kahyo jo bIrabala, mAguM ja mAgana hoya mAgyo tuva darabAra meM, mohI na roke hoya A IndrajItano eka karoDano daMDa mApha karAvyA pachI oDachAmAM kezavadAsanuM mAna ghaNuM vadhI gayuM, ane indrajIte tene 21 gAma ApyAM. jyAre bIrabala kAbulanA yuddhamAM maraNa pAmyA tyAre, kavine ghaNuM duHkha thayuM. kezavadAsanA vivAha saMbaMdhI ke putraputrAdi viSe jANakArI maLI nathI. paNa te vRddhAvasthAmAM avasAna pAmyA Jain Education Intemational ation Intermational Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 je bRhad gujarAta haze tema duhA uparathI sAbita thAya che. AthI rasakhAna tenI pAse gayA ane pUchyuM. tethI ekavAra kezavadAsa koI gAma jaI rahyA hatA. vacce vAvAe Izvara - vaiSNavoe Izvara saMbaMdhI ghaNIka vAto karI. zrIkRSNanA guNa, bIjuM gAma AvyuM ene pAdara panihArIo pANI bharatI kItana gAyo. hatI. kezavadAse koI panihArI pAse pANI mAMgyuM. eTale te tyAre rasakhAne kahyuM "jo paramezvaranuM rUpa jovAmAM Ave panIhArIe bIjI panihArIne kahyuM "bAbAne pANI Apa." to vizvAsa bese." kavine A gamyuM nahi. pote ghaNA rasika hatA. koI AthI vaiSNavoe zrInAthajInuM citra rasakhAnane yuvAna strI tene nAyakanA rUpamAM na jotAM bAbA kahe che tene batAvyuM. A jotAM rasakhAnanuM citta pelA zAhukAranA chokarA gohyuM nahi. uparathI UThI gayuM. ane zrIkRSNa bhagavAnamAM lAgI gayuM. rAyaprabIna tenI ziSyA hatI. tema IndrajItanI A tethI te zrInAthajInA maMdiramAM gayA paNa tene maMdiramAM gaNikA premikA hatI. kezavadAsano paNa A gaNikA sAthe pravezavA dIdhA nahIM. tyAre te traNa divasa sudhI kaMI khAdhA aMgata saMbaMdha hato. tema ghaNAnuM kahevuM hatuM. chatAM kezavadAse pIdhA vagara goviMdakuMDa upara besI rahyA. AthI gausvAmI teno virodha karyo na hato. viThThalajIne tenA para dayA AvI. ane rasakhAnane pavitra A rAyaprabIna upara teno "kavipriyA' graMtha lakhAyo mAnI ane Izvarano saMketa mAnI tene musalamAna hovA chatAM ane rAyaprabIna bArAmAM tyAM sudhI lakhyuM ke, ramA, sarasvatI potAnA ziSya banAvI lIdhA. tyArathI tenI padavI eTalI ane zivA sudhInI samatA kahevAmAM paNa tene saMkoca na thayo. badhI vadhI gaI ke, tenI gaNanA goMsAIjInA rapara mukhya ziSyamAM thavA lAgI. ane tene zreSTha vaiSNava samajI kezavadAse kula sAta pustako lakhyAM che. (1) rasika goMsvAmIjInA putra gokulanAthajIe ra5ra vaiSNavanI vArtAmAM priyA (saM. 1648) (2) vijJAna gItA (saM.1667) 218 naMbara upara tenuM caritra lakhyuM. A vAtathI vaiSNavonA (3) vIrasiMha devacaritra (saM. 1667) (4) jahAMgIra caMdrikA dharmasaMbaMdhI audArya pragaTa thAya che. vArtAmAM evuM paNa lakhyuM che (vi. saM. 1969) (5) rAma caMdrikA (saM. 1658) (da) kavi ke, rasakhAne aneka kIrtana, kavitA ane duhA lakhyA che. tenAM priyA (saM. 1658) (7) nakhazikha ratnabAvanI. lakhelAM bhajano jovAmAM AvatAM nathI. kavinuM avasAna saM. 1974mAM mAnavAmAM Ave che. kavi bhAratendue paNa "uttara bhaktamALa'mAM rasakhAnanA zreSTha vaktava paikInA eka bhArobhAra vakhANa karyA che. rasakhAna teNe prathama "prema vATikA" graMtha saM. 1971mAM lakhyo. kavi rasakhAnane ghaNA saiyada pihAnIvAlA samaje che. temAM thoDA duhA che. paNa paramottama che. teno bIjo graMtha paNa vAstavamAM A mahAzaya dilhInA paThANa che. evuM 252 "sujAna rasakhAna" nAmano che. A be graMtho kizoralAlajIe vaiSNavanI vArtAmAM lakhyuM che. pragaTa karyA che. prathamamAM mAtra bAvana duhA athavA soraThA che. 252 vaiSNavonI vArtAmAM lakhyuM che ke, "rasakhAnajI jemAM zuddha premanuM rUpa batAvavAmAM AvyuM che. pahelAM eka zAhukAra vANiyAnA chokarA upara ghaNA Asakta "sujAna rasakhAna'mAM 129 chaMdo che. jemAM ghaNuM karIne hatA. te kAyama tenI pAchaLa pAchaLa pharyA karatA. tenuM eThuM, 10 duhA soraThAdi ane thoDA savaiyA, ghanAkSarI che. temAM teNe jUThuM khAtA. Ane kAraNe loko tenI mazkarI karatA. paNa premanuM ghaNuM manohara citra doryuM che. jenAthI tenI pUrNa bhakti rasakhAna dhyAna detA nahi. paNa pragaTa thAya che. enI bhakti sUradAsa prakAranI hatI. ekavAra cAra vaiSNavo aMdara aMdara vAta karatA hatA. eTalA mATe AvI atula bhakti hovA chatAM kRSNa saMbaMdhI eka vaiSNave kahyuM; "ApaNe IzvaramAM evuM dhyAna lagAvavuM zRMgAra rasa paNa khUba lakhyo che. tenI kavitAmAM uttama chaMda joIe ke, rasakhAnanuM dhyAna pelA zAhukAranA chokarAmAM lAgyuM ghaNA che. ane te dareka jagyAe kRSNAnaMdathI bharelA che. hoya che." chaMdomAM potAnuM nAma lakhavAmAM A mahAzaye kyAreka kyAreka Jain Education Intemational ducation Intermational Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 335 be akSara vadhu lakhyA che. teNe zuddha vrajabhASAmAM kavitA karI svAmI suMdaradAsajI che. ane potAnA zabdamAM maLatuM varNana khUba ochuM che. anuprAsano teNe cIvaTathI upayoga nathI karyo. kyAMka kyAMka suMdaradAsano janma jayapuranI prAcIna rAjadhAnI dhosA mAtra svarUpa rUpe karyo che. te pUrA bhakta hovA chatAM zRMgAra nagarImAM busara (sara) gotranA khaMDevAla vaNika jAtimAM saM. rasanI paNa kavitA karI che. kavi loko tenI kavitAne khUba 1653 caitra suda nomanA roja thayo hato. tenA pitAnuM nAma pasaMda kare che. ane tenI kavitA joI ApaNe temAM sahamata zAha cokhA athavA paramAnaMda hatuM. ane mAtAnuM nAma satI thavuM joIe. hatuM. te AMberanA soMkiyA gotranA khaMDevAla vaNikanAM putrI hatAM. mAdhavadAsa kRta "saMta sAgara' ane dAdu saMpradAyanI kavio tenI gaNanA kavi dAsanI zreNImAM kare che. pracalita vAtothI jANavAmAM Ave che ke, tenI kavitAmAM kRSNaprema chalochala bharelo che. kavitA suMdaradAsa dAdu dayAlanA varadAnathI janmyA hatA. ghaNI suMdara che. A kavitA tenA hRdayamAM kRSNaprema kevo chalake dAdujInA ziSya jaggAjI bhUlathI AMberamAM satI bAlikAne tenI khAtarI karAve che. putra thavAnuM varadAna daI AvyA ane jaggAjIne zarIrano phArasI bhASAmAM anuvAdita zrImad bhAgavata tyAga karI satInA garbhamAM utpanna thavuM paDyuM. jaggAjI moTA rasakhAnajIe vAMceluM. dazama skaMdhanI zrI kRSNa bhagavAnanI tapasvI mahAtmA ane graMthakAra hatA. ane teno avatAra lIlAo vAMcIne e bhaktirasamAM lIna banI jatA. emanI suMdaradAsajI thayA. racelI kavitAno rasAsvAda mANIe saM. 1658mAM jyAre dAdujI dhosA AvyA tyAre cokhA brahma me drazyo purAnana vedana sAhukAre bALaka suMdarane tenAM caraNamAM arpaNa karyo. tenAthI bheda na sUnyo, cita coguna cAyana suMdaradAsajI dAdujInA ziSya thaI gayA. dekhyo na sUnyo hubahu na kahu vaha saM. 1960mAM dAdujI paramadhAma gayA ane suMdaradAsajI keso svarUpa aura keso subhAyana jagajIvana sAthe dAdujInI mahecchA jANyA pachI halaDI pAchA herata herata hAri paryo. AvyA. kyAreka kyAreka dhosAmAM mAtApitAnAM darzana paNa karI rasakhAna' batAyo na loga lagAyana jatA. suMdaradAsajIe nAnI avasthAmAM potAnA guru pAsethI dekhyo duri vaha kuMja kuTira meM dIkSA ane AdhyAtmika upadeza meLavI lIdho hato. pUrva bekyo paloTata rAdhA ke pAyana....1 janmanA saMcita jJAnane kAraNe te ghaNA camatkArI ane honahAra rasakhAnajInA jIvana para prakAza pADanAra duho thayA. temanI prakhara pratibhA ane saraLa svabhAvanA kAraNe te badhAne priya lAgatA. jagajIvananA satsaMgathI teNe dAduvANI dekhI gadara hita sAyabI, dilhI nagara samAna zIkhI lIdhI. ane kavitA paNa karavA lAgyA. agiyAra chIna hI bAdazAha vaMza ke, Thasaka chorI rasakhAna varSanI avasthAe jyAre te jagajIvana sAthe vArSika dAdudvAranA dilhI zaheramAM thayela baLavo, zaheranA aizvaryano meLAmAM nArAyaNa gayA tyAre dAdu ziSya pATavI garIbadAsanI thayelo nAza, smazAna sama baneluM nagara ane bAdazAhI aziSTatAthI nArAja thayA ane turata eka kavitA lakhI. vaDAno nAza thato joIne rasakhAne tenI mamatA choDI. garIbadAsanA darpanuM damana karyuM. prema niketana zrI banahi, Apa govaradhana dhAma prasiddha dAdu ziSya rajabajI vagere sAthe vi. saM. ladho carana citta cAhiye, jugala svarUpa lalAma 1664mAM kAzI cAlyA gayA. tyAM saMskRta, hindI vyAkaraNa ane koza vagere temaja SaDuzAstra, purANa, vedAMta vagere 20 varSa premanA dhAmarUpa zrI vRMdAvanamAM tathA zrI govardhananAthajI maMdiramAM AvIne cittanI cAhanAthI ati ramaNIya che 9 sudhI bhaNatA rahyA. yugala svarUpanuM zaraNa meM svIkAryuM che. svAmIjInA racelA "jJAna samudra savaiyA sarvadA yoga Jain Education Intemational Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 335 pradIpikA vagere vAMcavAthI mAluma paDe che ke, svAmIjIe keTalA zAstra kevA kevA paMDito pAsethI bhaNyA haze. te rIte bhASA sAhityamAM ene UMDI ruci hatI. bhASA kAvyamAM samasta aMga ane ghaNA rIti graMtha, chaMda, alaMkAra, rasa ane badhA prakAranI cAturImAM teNe ghaNI yogyatA prApta karI hatI. sAMkhya, yoga, vedAMta, ghaNA zAstra, upaniSada, gItA, yoga vaziSTha, zaMkarabhASya vagerenuM teNe ghaNuM UMDuM manana karyuM hatuM. yoga sAdhanA ane mahAtmAonA satsaMga, gosvAmI tulasIdAsanAM darzana ane aneka prasiddha mahAtmAono, yogIo, jJAnio ane paMDitonA satsaMgano teNe ghaNo lAbha lIdho hato. tenAmAM ghaNI smaraNazakti hatI. kAzIthI svAmIjI kyAreka kyAreka prayAga, bihAra, dilhI satsaMga ane vidyAbhyAsa mATe cAlyA jatA, teNe rasaprabodha ane dazama aSTaka jevA graMtho lakhyA che, je vedAMta, jJAnavALAne ghaNA upayogI che. 'jJAna samudra' nAme graMtha to suMdaradAse pote ja graMthAkAre racelo che. ema spaSTa jaNAya che. jJAna samudra graMthanI samApti saM. 1710nA varSamAM thayAnuM jaNAvela che. eTale sAbita thAya che ke, vi. saM. 1710 sudhI svAmIjInI haiyAtI hatI. je daza aSTakano graMtha che. temAMnA pratyeka viSaya judo che. temAMnI kavitA ati rasika che ane AvA bIjA ghaNAka aSTako suMdaradAse racelAM kahevAya che. paNa temAM ghaNA apragaTa che. suMdara vilAsa graMthamAM 34 aMga che. temAM 547 chaMdonI saMkhyA che. jJAna samudramAM pAMca hulAsa karyA che. pahelA hulAsamAM guru-ziSyanAM lakSaNa ane prasannatA darzAvyAM che. bIjAmAM premalakSaNA parAbhaktinuM lakSaNa varNavyuM che. trIjAmAM yogamArga, cothAmAM sAMkhyanuM tattva ane pAMcamAmAM cAra abhAva varNavIne adhyAtma jJAnanuM svarUpa dekhADyuM che. evI ja rIte jJAnavilAsa ane suMdara vilAsa e graMthamAM paNa bhakti, jJAna ane vairAgyanuM varNana karela che. svAmIjI mahAkavi hatA. teNe piMgaLanA niyama pramANe judA judA chaMdomAM kavitA karI che. temanI vANI ghaNI rasika ane asa2kA2ka che. tene potAnA vIsa guru bhAIo ane ziSyathI to prema hato ja. A sivAya AgrAmAM 'samayasara' nATakanA raciyatA kavivara banArasIdAsajI jaina, paMjAbanA zIkha kavivara bRhad gujarAta gurudAsajI, 'vicAramAlA'nA prasiddha racayitA anAthadAsajI ane navAba alaphakhAM 'jAna kavi' vagere sAthe svAmIjIne maitrI hatI. svAmIjI zAMta rasanA ane darzana viSayaka graMthonA apratima racanAra hatA. tenA badhA graMtha tenI sAme sIdhI dekharekha nIce tenI vRddhAvasthAmAM lakhAyela. saM. 1742 eTale aDhIso varSa pUrve sva. mahaMta gaMgArAmajI phatehapuravALA pAsethI maLela tenA AdhAra para mULa ane TIkA sAthe moTA parizramathI tenuM ''suMdara graMthAvalI'' nAmathI saMpAdana thayuM che. tene rAjasthAna risarca sosAyaTI-kalakattAe suMdara rIte chApI be vibhAgamAM citrAdi sAthe prakAzita karela che. AvI suMdara racanAo karI svAmIjIe jagata upara moTo upakAra karyo che. tenI racanAno hetu mAtra paropakAra ja hato. svAmIjIe phArasI zabda mizrita paMjAbI, pUrvI ane gujarAtI bhASAmAM kavitA karI che. ghaNI kavitA rahasyamaya hovAthI TIkA vagara sAdhAraNa mANasa na paNa samajI zake. svAmIjI to pote prakAza ane ujAgara che, teno mahimA kevI rIte lakhI zakAya? svAmIjI svacchatAne khUba mAnatA eTale teNe dezadezanA malIna vahevAranI ghaNI niMdA karI che. kavivara bhUSaNa kavivara bhUSaNano janma kAnyakubja brAhmaNa kAzyapa gotramAM kAnapura jillAnA tIkavApura gAmamAM saM. 1670mAM i. saM. 1614 AsapAsa thayo hato. tenA pitAjI ratnAkara tripAThI devI upAsaka hatA. tene cAra putro (1) ciMtAmaNI (2) bhUSaNa (3) matirAma (4) nIlakaMTha (upanAma jaTAzaMkara). navAInI vAta to e che ke, cAreya bhAIo kavi hatA. ciMtAmaNI ane matirAmanI to sArA kaviomAM gaNanA che, ema nIlakaMTha paNa sArA kavi hatA. teno eka graMtha 'amareza vilAsa' pragaTa thayo che. bhUSaNanA cha graMthonAM nAma maLe che. (1) zivarAja bhUSaNa (2) bhUSaNa hajArA (3) dUSaNa ullAsa (4) bhUSaNa ullAsa (5) chatrasAla dazaka (6) zivA bAvanI. Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 330 bhUSaNanuM kharuM nAma juduM che. vraja bhUSaNa che, kavitAmAM saM. 1720-23mAM zivAjI mahArAja dilhI gayA TUMkuM nAma bhUSaNa rAkhatA. tyAre kavi bhUSaNa dilhImAM hatA. zivAjI mahArAjane hindu bhUSaNa pratibhAsaMpanna, vIra ane nIDara kavi hatA. tenI jAti paratve gaurava hatuM AthI kavi ghaNA prasanna thayA ane te kavitA sAMgopAMga vIrarasa sabhara che. teo kAyama hindu zivAjI mahArAjanA pakSapAtI banyA. bIjI bAju jAtinI unnatinA abhilASI hatA. auraMgajhebanI dharmAdhatA tarapha aNagamo thayo. AvA saMjogomAM ekavAra auraMgajhebe badhA kavione kahyuM. bhUSaNa viSe evI lokavAyakA pracalita che ke, teo vIsa varasanI uMmara sudhI ALasu ane bekAra hatA. tenA "tame badhA mane sAruM lagADavA ja bolocho, koI sAcuM moTAbhAI kamAtA ane pote moja karatA. kahetA nathI." ekavAra jamatI vakhate bhUSaNe tenA bhAbhI pAse namaka A sAMbhaLI bIjA kavio to cUpa rahyA. paNa bhUSaNa mAgyuM eTale bhAbhIe meNuM mAryuM. rahI zakyA nahIM. tame thoDA namaka kamAvA jAo cho, ke UThIne dauM." bApu! sAcuM kahenArA to ghaNA che ja, paNa sAcuM sAMbhaLanArA nathI. kAraNa ke satya haMmezAM kaDavuM hoya che, ane AthI kavine ghaNuM duHkha thayuM. teo tyAMthI nIkaLI jIravavuM AkaruM hoya che." auraMgajheba kahe, "satya bhale gayA ane kahetA gayA, ""bhAbhI! have jayAre huM namaka AkaruM hoya! mAre sAMbhaLavuM che," bhUSaNa kahe, "to kamAIza tyAre AvIza" sAMbhaLo.' kavi tyAMthI citrakUTa hRdayarAmanA putra rUdrarAma solaMkI tasabI le hAtha meM, su prAMta kare baMdagI che, pAse gayA. tyAM rahI kavitAno abhyAsa karyo ane thoDA mana meM kapaTa so, jape he jApa japake. varSamAM ja kavitAmAM siddhi prApta karI. tenI kavitAthI Agre meM AI dArA, coka meM canAI dIno, prabhAvita thaI rUdrarAma solaMkIe tene "kavi bhUSaNa'nI padavI mAryo nija tAta, chatra china lino chapake. ApI bAkI tenuM kharuM nAma vrajabhUSaNa che. sohasu je ghera lAyo, adhama duhAI pherI, kavitAmAM pAraMgata thayA pachI te dilhI gayA. tyAM tenA nAza kino kuTuMba, tamAma capa capake. moTAbhAI ciMtAmaNI hatA. ciMtAmaNIe auraMgajhebane bhUSaNa' bhanaMta zaTha, chaMdI mati maMda bhayo, bhUSaNano paricaya karAvyo. auraMgajhebe bhUSaNanI kavitA soso cUhA khAya ke, billI beThI tapa ke..1 sAMbhaLavAnI icchA pragaTa karI, eTale bhUSaNe kahyuM. "pahelAM AvI kavitA sAMbhaLI auraMgajheba krodhAyamAna thaI Apa ApanA hAtha dhoIne Avo, kAraNa ke Ape atyAra sudhI bhUSaNane mAravA doDyA.paNa bIjA darabArIo vacce paDyA. zRMgAra rasanI ja kavitA sAMbhaLI che. paNa mArI kavitA paNa tyAMthI kavi sIdhA zivAjI mahArAja pAse punA AvyA. vIrarasathI bharapUra che, kadAca Apano hAtha mUcha upara jAya!" (A. saM. 1724mAM) tyAM koI devAlayamAM zivAjInI auraMgajheba kahe, "bhUSaNa! jo kavitA sAMbhaLI mAro malAkAta thaI. zivAjI mahArAje kavino ghaNo Adara karyo. hAtha mUcha upara nahi jAya to huM ziraccheda karIza." lAkho mahoro, gAma, garAsa, hAthI, ghoDAthI sanmAna karyuM. - kavi zaratamAM kabUla thayA. auraMgajheba hAtha dhoI sAme kavi tyAM sthira thayA. beThA, bhUSaNe tenA racelA kavito bolavA zarU karyA. paNa kahevAya che ke, bhUSaNe tyAMthI ghaNI badhI mIThAnI poTho vIrarasa yukta kavitA sAMbhaLI auraMgajhebano hAtha kharekhara mUcha potAnI bhAbhIne mokalela (lagabhaga eka lAkhanuM) te pachI upara pharakavA lAgyo. basa, khalAsa. bhUSaNanI jIta thaI. bhUSaNa zivAjI pAsethI saM. 1731mAM ghera AvatAM pannA nareza auraMgajheba ghaNA prabhAvita thayA. bhUSaNane sArA chatrasAla buMdelAne tyAM gayA. chatrasAla buMdelAe kavino ghaNo puraskArathI navAjyA ane tyArathI bhuSaNanI dilhImAM gaNanA Adara karyo. tyAMthI nIkaLatI vakhate chatrasAle kavinI pAlakhI thavA lAgI. potAne khabhe upADI. AthI bhUSaNa ghaNA prasanna thayA. Jain Education Intemational ation Intermational For Private & Personal use only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 je bRhad , to jayAre bhUSaNa kavi satArAmAM zivAjI mahArAjane dezanI ane janmanI bhASA gujarAtI te gharanA uMbara jeTalI pahelavahelA maLyA tyAre temane kavita saMbhaLAvela AthI najadika hovA chatAM dUrathI raLiyAmaNA lAgatA DuMgara jevI zivAjI mahArAje prasanna thaI hAthI, ane 50,000 mudrA hindIne pUje che? Apela. pachIthI kavi gujarAtImAM kavitA lakhavA mAMDyA ane jyAre bhUSaNa pannA nareza chatrasAla pAse gayA tyAre pratijJA karI ke "have gujarAtI bhASAne anya bhASAnI jema pannA nareze vicAryuM ke, huM zivAjI mahArAjathI vadhu zuM ApI samRddha banAvuM to ja pAghaDI paherIza." zakuM? tethI bhUSaNa kavinI pAlakhI potAnA khabhe upADI. kavinA jIvanakALa daramyAna mogala bAdazAha jahAMgIra pachI bhUSaNa dezATana karatA humAyuM pAse pahoMcyA. ane zAhajahAMno rAjayaamala hato. sarvatra zAMti hatI tyAre humAyuM nareze tene aneka hAthI ane ghoDAnI bheTa ApI paNa kavie naMdarabAra, vaDodarA, surata ane dakSiNa gujarAtanI te levAno bhUSaNe inkAra karyo ane kahyuM "huM to e jANavA sarahada sudhI potAnAM AkhyAnonA rasanI choLyuM uDADI hatI. Avyo chuM ke zivAjI mahArAjano yaza ahIM sudhI phelAyo che kavinuM paheluM kAvya "lakSmaNa haraNa" saM. 1720mAM ke ke nahi?" saM. 1727mAM potAnA mitra mAdhavadAsa zeThanI preraNAthI bhuSaNano svargavAsa saM. 1772mAM thayAnuM anumAna lakhyuM. evo ullekha maLe che ke, kavino kavitA kALa saM. che. 'zivarAja bhUSaNa' graMtha teNe saM. 1730mAM banAvyo. 1727thI zarU thAya che ane tenuM paheluM kAvya "abhimanyu - jyAre bhaSaNa pahelAM pUnAmAM maLyA tyAre zivAjI oLakhI AkhyAna" che. jyAre ekabIjA ullekhamAM lakSmaNa haraNa saM. zakyA nahi eTale bhUSaNe eka chaMda 18 vakhata tene 1720mAM lakhAyuM tema lakhyuM che. pachI okhAharaNa, caMdrahAsa saMbhaLAvyo. tethI zivAjIe tene 18 lAkha mudrA ane 18 vagere lakhAyAM. gAma dAnamAM Apela. saM. 1729mAM bhAre duSkALa paDyo eTale kavi 'zivA bAvanI'mAM zivAjI mahArAjanAM bAvana kavita naMdarabAra AvIne vasyA ane 'RSyazRMgAkhyAna' racyuM. bhagatanI nANAbhIDa TALanAra "narasaiyAnI hUMDI' A varSamAM gAI ane pachI vAmana kathI karI. vaDodarAmAM kuMvarabAInuM mahAkavi premAnaMda mAmeruM nAgarI nAta mATe gAyuM. vaLI pAchA naMdarabAra gayA mahAkavi premAnaMdano janma vaDodarA mukAme covIsA ane saM. 1740mAM sudhanvA AkhyAna, ane saM. 1741mAM brAhmaNa (nAndodA) upAdhyAya jJAtimAM kaNarAma jayadevane tyAM "raNa yajJa" racyo. te pachI 'naLAkhyAna' ane saM. 1992-95 (I.sa. 1936-39)mAM thayAnuM manAya che. "draupadIharaNa" paNa racAyAM. kavinI bAlyAvasthAmAM ja temanA pitAno svargavAsa thayo. kavie uttarAvasthAmAM nAnAM prakaraNo paNa suMdara thoDA vakhatamAM mAtAe vidAya lIdhI eTale kavi potAnA lakhyAnA ullekho che. jevAM ke dANalIlA, bhramara paccIsa, mosALamAM naMdarabAra ucharIne moTA thayA. paNa 16-17 viveka vaNajhAro ane rAdhA kRSNanA bAramAsA vagere. kavi sArA varSanI uMmara sudhI to te nAdAna avasthAmAM hatA. paNa kavi to hatA ja paNa sArA vaktA paNa hatA. te mANa vagADI vizvAmitrI nadI kAMThe kAmanAthanI jagyAmAM vidvAna saMnyAsI AkhyAna karatA. AvI trAMbAnI gAgara vagADI AkhyAna rAmacaraNadAsa hariharano meLApa thayo ane A saMtanA karanArane samAja "mANabhaTTa' tarIke oLakhe che eTale kavi sahavAsathI tenAmAM kAvyazakti sTrarI. pachI te saMskRta ane mANabhaTTa hatA. have to A rIte AkhyAna karanAra kavacita ja hindI bhASA paNa tenI pAse zIkhyA. pahelAM to kavie sarvatra jovA maLe che. A kaLA dhImedhIme lupta thatI jAya che. Adara pAmatI hindI bhASAmAM kavitA racI ane potAnA premAnaMda sudhI gujarAtI kavitAmAM hAsyarasane sthAna na gurune saMbhaLAvI guru nArAja thayA ane kavine kahyuM. hatuM. tenA sudAmA caritramAM hAsyarasa ane karuNarasanuM mizraNa "tuM uMbara mUkIne DuMgara pUje che?" arthAt tArA ja che. premAnaMdano hAsyarasa saumya che paNa akhAe to aMdhazraddhA Jain Education Intemational www.janela Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 339 ane bhraSTatA upara samAja mAthe AkarA prahAro karyA che. jAte mevADA ane DabhoInA vatanI hatA. te mahAkavi zrI Do. prasanna na. vakIle narmadAzaMkaranAM lakhANano premAnaMdanA ziSya hatA. teNe kAzI jaI saMskRtano sAro AdhAra laI kavinI kavitA racanAno kALa nIce pramANe abhyAsa karyo hato. kAzIthI DabhoI AvI bhAgavata ane goThavyo che. mahAbhAratanI kathA karavA lAgyA. pAchaLathI DabhoIvAsI purANIbAvAnI avakRpAthI teo vaDodarA Azare saM. abhimanyu AkhyAna saM. 1727, madAlasA AkhyAna 1735mAM AvyA ane premAnaMda pAse kAvyazAstra bhaNyA. saM. saM. 1728, surekhAharaNa saM.1729, naLAkhyAna saM. 1739mAM temaNe dazamaskaMdhano anuvAda karyo. saMskRta bhASAnA 1742, raNayajJa 1746 ane chellI kRti dazamaskaMdha suMdare saM. saMskAra tenAM kAvyamAM jaNAya che. tenAM kAvyo "zizupAla vadha', 1796mAM pUro karyAnuM anumAna che. bhagavata gItAnuM bhASAMtara, rAdhAkRSNanA mahinA, jaiminI kRta premAnaMdane uttarAvasthAmAM naMdarabAranA rAjAnuM gurupada azvamedhanuM bhASAMtara, gaMgAlaherInuM bhASAMtara ane teno maLela. chatAM teNe rAjAnAM guNagAna gAyAM nathI. Izvara svataMtra jJAnavairAgyano graMtha "AtmavicAra caMdrodaya' che. sivAya koI prAkRta puruSanA guNa nahi gAvAno teno daDha kavita, manahara, savaiyA, dumilA vagere tathA saMskRta vRttono saMkalpa hato eTale teNe prazasti kAvyo lakhyAM nathI. teNe kAvyamAM upayoga karyo che. ema kahevAya che ke, kavi paise Take paNa sukhI hatA ane tenA avasAnanI sAla mAluma paDatI nathI. bhASA teNe ATha to makAna bAMdhyAM che ane pAchaLa paNa sArI pUMjI saraLa che. vairAgyanI chApa tenA kAvyamAM upasI Ave che. mUkI gayA hatA. temaja bhaktibhAva paNa AchA pAtaLo dekhAya che. kavine bAvana ziSyo hatA. temAM bAra to ziSyA hatI. zAmaLa bhaTTa paNa temAM mukhya cAra hatA. (1) vallabhadAsa (2) ratnezvara (3) vIrajI (4) suMdara. kavivara zAmaLa bhaTTano janma amadAvAdanA vegaNapura parAmAM (jene gomatI pura kahe che) virezvara nAmanA zrIgoDa ekavAra pote cAreya ziSyone judA judA DhaMgathI kavitA mALavI sAmavedI brAhmaNane tyAM saM. 1740mAM thayo hato. karavAnI vaheMcaNI karI ApI. temAM vallabhane hindInI rIte tenAM mAtAnuM nAma AnaMdIbAI hatuM ane tenA gurunuM nAma kavitA karavI, ratnezvarane marAThI rIte, vIrajIne urdU pramANe nAnAbhaTTa hatuM. tenA A guru saMskRta ane hindustAnInuM sAruM ane suMdarane saMskRta ane purANo upara kavitA lakhavAnI. jJAna dharAvatA hatA. temaja jyotiSa zAstrano paNa tene sAro potAnI chellI avasthAmAM dazamaskaMdha lakhatA hatA paNa potAnI tabiyata barAbara nahi hovAthI cAreya ziSyone eka kavine be putro hatA. temAM parasottama bhaNyo gaNyo eka kaDavuM lakhavA ApyuM. cAreya ziSyoe kaDavAM to lakhyAM paNa ane lAyaka hato. ane tenA para kavine ghaNo bhAva hato. potAnA nAma pAchaLa "kavi' lagADyuM. AthI pote nArAja thayA kAraNa ke, te potAnA nAma pAchaLa kavi vizeSaNa lagADatA zAmaLabhaTTe vrajabhASA temaja saMskRta bhASAno sAro na hatA. eTale dazamaskaMdha' pUro karavAnuM suMdarane soMpyuM. abhyAsa karyo hato. kavinuM avasAna saM. 1792 I.sa. 1736mAM thayAnuM rAma zAmaLa bhaTTamAM kavinAM bIja ropAyAM ane potAnA " anumAna che. purogAmI kavio, jevA ke jaina yatio, cAraNo, bAroTo, hindInA lekhako ane vasto vaccharAja vagerenAM lakhANo laI ratnezvara laukika viSayo pasaMda karI. rasika vArtAo lakhavI zarU karI. - kavi ratnezvara kheDAnA bhAvasAra kavi ratnAthI judA che. gujarAtamAM tyAMsudhI dhArmika viSaya upara ja kavitA lakhAtI. ratnezvarano janma Azare saM. 1710mAM thayAnuM anumAna che. tene zAmaLe pahelavaheluM navuM svarUpa ApyuM ane dhIme dhIme pote temanA pitAnuM nAma meghajI ane mAtAnuM nAma sUraja hatuM. te lokapriya thavA lAgyA. Jain Education Intemational Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 % bRhad gujarAta | doharA, chappaya, copAI, vagere mULa saMskRtamAM nahi vikramane lagatI daMtakathAono AdhAra lIdho. ekaMdare prathama vrajabhASAmAM ja bolatA. tene zAmaLe gujarAtImAM zAmaLanI vastu vibhAvanA premAnaMda karatAM vadhAre maulika che. utAryA ane temAM te saphaLa paNa thayA che. ajJAnI lokone paNa tenAmAM kavi tarIkenAM bIjA lakSaNo ochA hatA tema kavitA tarapha ruci karavAnuM ane temAM nIti batAvyAnuM mAna ghaNAnuM mAnavuM che. zAmaLano mULa hetu azikSita grAmajanone zAmaLabhaTTane jAya che. teNe prathama saMskRta pustako vAMcIne khuza karI bodha ApavAno che. tenI kRtio te kALanA bhojaprabaMdha vagere upara rAjA vikrama ane bhoja rAjAnI samAjano hUbahU citAra khaDo kare che. Ama eka rIte puSkaLa vArtAo banAvI. paNa zAmaLabhaTTanI prasiddha kavitA zAmaLane te vakhatanA samAjasudhAraka gaNI zakAya. vArtAnI che. | gujarAtI sAhityamAM kalpita lokakathAo lakhavAnI gujarAtIomAM pravRttinA AnaMda, udyama, sAhasa, zAmaLathI ja zarUAta thAya che. Ama tenI kathAo kathAtmaka vairya, baLa, buddhi, parAkrama evA saNono prathama bodha sAthe bodhAtmaka paNa che. tenA chappA ghaNA lokapriya banyA. karanAra zAmaLabhaTTa che. "jIvato nara bhadrA pAme'e tenuM vacana bhaTTe potAnI kavitAmAM saguNa, durguNa. dAtArI, kaheNIrUpa thaI paDyuM che. kRpaNatA, mardAnagI, kartavya, mota, jagatanI asAratA, zAmaLa bhaTTanI kIrti sAMbhaLI mAtara paragaNAmAM DahApaNa, AnaMda, pramoda, hAsya, vinoda, samasyA ane prema sIhuja (muMjha) gAmanA vAsaNa vaMzanA leuvA pATIdAra AvA viSayone potAnI kavitAnA mAdhyama banAvyA che. to rakhIdAse potAne gAma teDAvI lIdhA. te ghaNo dhanADhya hatA. samAjamAM pravartatA daMbha, aMdhazraddhA ane bhraSTAcAra upara ane tenA gujarAnanI vyavasthA karI ApI. tyAre zAmaLe tene AkarA prahAro paNa karyA che. Ama teno jhoka haMmezA rIjhavavA siMhAsana batrIsI' lakhI. samAjasudhArA tarapha rahyo che. ane rakhiyalanA putra jhaverabhAIne rIjhavavA sUDA tenI bhASA haMmezA lokabhogya rahI che. temAM duhA, bahoMterI karI. chappA, copAI vagereno bharacaka upayoga karyo che. zAmaLabhaTTanI kavitA agamyagAminI che. atyAra zAmaLabhaTTanI vArtAo mAphaka samasyAbaddha zailI sudhI vaiSNava bhaktino talasATa dAkhavatAM Urmi kAvyo ja mArkanDeya purANamAM jovA maLe che. prahelikAno upayoga temaNe lakhAtAM paNa zAmaLa vahevArika jIvananuM darzana karAvatI, karyo che. purANI zabdamAM artha camatkRti ApI purANIone jIvanano thAka bhUlAvanArI vArtAonI eka pachI eka jhaDI banAvyA che. varasAvI. Ama padmamAM vArtA kahevAno zAmaLe navo keDo zAmaLanI vahevAra kavitA bAda karatA. amuka pADyo ane lokoe kaMIka navuM anubhavyuM tethI rasa jAgyo. kavitAmAM eTalI badhI atizayokti che ke buddhijIvI zAmaLane vArtA kahevAnI jeTalI sAdhya hatI. eTalI mANasane te gaLe utare tema nathI. jeNe zAmaLanI aMgada ja lakhavAmAM kuzaLatA hatI. mANasa ekavAra vAMcavAnuM zarU viSTi vAMcI haze tene khyAlamAM haze. kare te vArtA pUrI na thAya tyAM sudhI mUkI zake nahi. zAmaLa bhaTTanA racelA graMtho siMhAsana batrIzI, barAsa phakta gAmaDAMnA lokone eTale sAdhAraNa jana samAjane kasturI, padamAvatI, zanizcarAkhyAna, boDANAnuM AkhyAna, rIjhavavAnI vArtAo paNa zAmaLanI kavitva zakti ane uddhama karma-saMvAda, aMgadaviSTi, maMdodarI saMvAda, zivapurANa, vidvattAne sAbita kare che. revA khaMDa, zAmaLa ratnamALA ane raNachoDajInA paccIsa te samayanI rAjabhASA urdu hatI. eTale zAmaLamAM zloka vagere maLI 15-16 pustako lakhyAM che. paNa phArasI zabdanI chAMTa Ave te svAbhAvika che. jema kavi zAmaLa bhaTTe A 125 vArtAo tathA brahmottara mahAkavi premAnaMde potAnI kavitAmAM rAmAyaNa, purANa ane khaMDa vagere upara batAvelAM pustako gujarAtI bhASAnI mahAbhAratane mAdhyama banAvyAM tema zAmaLe rAjA bhoja ane kavitAmAM che. temAM batrIsa putaLIonI batrIsa vArtAomAM Jain Education Intemational Education Intermational Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 341 ane maDA paccIsInI paccIsa vAtomAMthI keTalIka ghaNIka dilhInA mogala bAdazAha zAhajahAMnA darabAramAM nIti ane zIkhAmaNanI vAto che. suprasiddha kavi suMdaranA "suMdara zRMgAra' pustakanI bhASA TIkA zAmaLabhaTTanI kavitAmAM ghaNuM karIne dharma, paMthano pakSa paNa kanaka kuzaLajIe mahArAozrI lakhapatajInA nAma para nathI. tethI dareka varganA lokone game tevI che. lakhI che. kAvya kohinUra kanaka kuzaLajI. kavivara kuMvara kuzalajI kaccha-bhUja vrajabhASA pAThazALAnA prathamAcArya jaina kavivara kuMvara kuzala eTale bhuja vrajabhASA pAThazALAnA yati kanaka kuzaLajI hatA. jyAre rAo zrI lakhapatajIe A bIjA AcArya ane prathamAcArya kanaka kuzaLanA ziSya. kAvyakaLA zIkhavanAra pAThazALAnI sthApanA saM. aDhAramI A kavivara viSe paNa mane tamAma mAhitI zrImAna sadInA madhyamAM karI tyAre mAravADa jodhapura taraphanA dularAya kArANInA ""kacchanA saMto ane kavio'mAMthI prApta tapAgacchanA yati kAvya kohinUra kanaka kuzaLajIne lAvI thaI che. vrajabhASAnA prathamAcArya tarIke bhaTTArkanI padavI ApI ghaNA vaDodarAnAM ma.sa. vizva vidyAlayanA hindI vibhAganA mAnapAnathI sthApita karyA. AcArya ane adhyakSa zrImAna kuMvaracaMdra prakAzasiMhae thoDA A kavio ghaDavAnI pAThazALAnA prathamAcArya koI vakhata pahelAM ghaNA parizramathI "bhUja (kaccha)nI vrajabhASA cAraNa ke bAroTa nahotA paNa eka jaina yati hatA. A kAMI pAThazALA" nAme eka mananIya pustaka lakhyuM che. te pustakamAM ochI navAInI vAta to na ja kahevAya. ke jeNe aneka cAraNa, teo zrI lakhe che ke, kavi goviMda gilAbhAIno hastalikhita bAroTa ane anya jJAtinA kavione vrajabhASA ane hiMgaLa, patra gujarAtI ati jIrNa maLela che. temAM kuMvara kuzaLa viSe A piMgaLanuM kAvyazAstra A pAThazALAmAM bhaNAvyuM! pramANe mAhitI che. kavi janme che ane ghaDI zakAtA nathI" A kahevatane kuMvara kuzaLa mULa mAravADanA jodhapura taraphanA tapAgaccha pheravIne temaNe kavio ghaDavAnI pAThazALA bhUjamAM zarU karI jaina sAdhu ane kanaka kuzaLanA ziSya hatA. tapAgacchanA pUjana ane kanaka kuzaLajI yatine tenA prathamAcArya banAvyA. pATe besavAmAM paraspara takarAra thavAthI jUnAgaDhanA navAba kavivara kanaka kuzaLajIe A saMsthAmAM kAvyanA zrI zerakhAne kanaka kuzaLane pUjanI padavI ApI pATe besADyA. gaNezanuM koI evA coghaDiye maMDANa karyuM ke tenI kIrti comera tethI temano pakSa vadhyo ane kaccha, kAThiyAvADamAM vizeSa prasarI gaI. khyAti thaI. temanI sAthe ghaNA ziSyo hatA. temAM kuMvara kuzala saMskRta zIkhI sAhitya zAstramAM eTale kAvyanA lakSaNa graMthomAM kaccha, kAThiyAvADa, gujarAta, mAravADa ane rAjasthAnamAMthI kavi thavAnA koDa sevanAra sarasvatI putro ahIM pravINa thaI hindI bhASAmAM kavitA karatA. te samayamAM AvatA ane sarasvatInI ArAdhanA karI kavinI chApa laI kacchanA rAva lakhapatijIne kavitAthI prasanna karyA. ahIMthI vidAya letA. evA keTalAya kavioe judA judA kavivara kuMvara kuzale paNa "guru karatAM savAyA'nI rAjanA rAjakavi banI A saMsthAnA nAmane ujjavaLa karyuM che. kahevata sArthaka karI. te paNa kAvyakaLAmAM ghaNA kuzaLa hatA ane A saMsthAnI yazasvI kArakirdI mATe jeTalo yaza mahArAozrI teNe paNa kavi ghaDataramAM mahattvano phALo Apyo. lakhapatijIne phALe jAya che. eTalo ja yaza kavivara kanaka zrImAna kuMvaracandra prakAzasiMhajIe A pustakamAM lakhyuM kuzaLajIne phALe paNa jAya che. che ke mahArAva lakhapatajIe kaccha dharAne kalA, kArIgIrI ane | kanaka kuzaLajIe "lakhapata maMjarI nAmamALA" nAme hunnarathI samRddha banAvavA okhAnA rAmasiMha mAlamane kacchamAM eka graMtha lakhyo che. A uttama graMtha saM. 1794mAM racAyela lAvyA. jemAM 200 pada . AraMbhanA 102 padamAM jADejA vaMzano A rAmasiMhe kacchanI kalA, kArIgarInI na bhUMsAya itihAsa che ane tyAra pachI nAmamALAno AraMbha thAya che. tevI chApa pADI che. tenI kalAmAM tyArathI bhAratIya kalA ane Jain Education Intemational Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34ra je bRhad gujarAta pAzcAtya kalA pravRttiono suMdara samanvaya jovA maLe che. tenI temAM trIjA putra giradhara ane tenA putra hamIrajI. A bhavananirmANa kalAmAM jUnA rAjaprasAdano AInA mahela ane hamIrajI ghaNA vidvAna ane kavi thayA. mahArAva lakhapatajInI chatrI che. hamIrajI ratna rAvazrI tamAcIjI pachI rAvazrI mahArAva zrI lakhapatajI A AInA mahelamAM besI rAyaghaNajI pahelA ane tenA kuMvara goDajI pahelA pachI kAvyaracanA karatA hatA ane potAnA kavionI kavitA prathamanA rAvazrI dezaLajInA samayamAM thayela. rAva dezaLajI sAMbhaLatA hatA. saMgItajJa ane nRtya vizArado paNa temanI kacchamAM dezarA paramezvarAnuM biruda pAmI gayA temAM ghaNA badhA kalA mahArAva samakSa A mahelamAM ja pradarzita karatAM kAraNa ke sahakAra ane preraNA kavirAja hamIrajInAM hatAM. mahArAvazrIne potAne paNa nRtyakaLAno zokha hato ane pote sAMbhaLavA pramANe hamIrajI ratnanuM mosALa paNa tenA ghaNA prakAro jANatA. rAjasthAnamAM hatuM tethI temaNe ghaNo bAlyakALa rAjasthAnamAM "nRtya sudhArasa maMjarI"nA lekhaka phakIracaMde gALelo. jaina yati zrI kanaka kuzaLa emanA guru hatA ane lakhapatijInA sahRdayatA, rasajJatA, kalA marmajJatA, ane kavi, temanI pAse rAjasthAnamAM ja abhyAsa karelo pachI mahArAja zrI kalAkAra vatsalatAnuM potAnA pustakamAM suMdara varNana karyuM che. pahelA dezaLajI pAse kacchamAM AvI rAjakavi tarIke rahelA. A rAmasiMha mAlamane lakhapatijIe kevI rIte yuvarAjazrI lakhapatajIne jyAre kAvyazAstra bhaNavAnI protsAhana ApyuM ane tenA mAraphata kacchane kalA ane icchA thaI tyAre hamIrajIe potAnA gurunAM guNagAna karyA udyogathI kevI rIte samRddha banAvavAnuM Ayojana karyuM tenuM ane mahArAja taraphathI puraskAra apAyA. kumAra prAmANika vivaraNa AcArya kavivara kuMvara kuzaLa viracita zrIlakhapatajInA guru tarIke bolAvelA. temane eka rehAgAma lakhapati jazasiMdhunA bIjA taraMgamAM bhuja zahera varNana ane bhujamAM raheNAMkanA makAna rAva zrI dezaLajIe gorajI prakaraNamAM maLe che. kanaka kuzaLane ApelA pAchaLathI eja makAnamAM temanA kuMvara kuzalajIe A graMthamAM ja saMketa karyo che ke saMcAlana taLe lakhapata vrajabhASA pAThazALA sthApI temanA mahArAvazrI lakhapatijI kumArAvasthAmAM ja lokapriya banI gayA prathamAcArya yati zrI kanaka kuzaLa ane temanA pachI temanA ziSya kuMvarakuzaLa bIjA AcArya tarIke rahyA. hatA. hindImAM kavi kuMvara kuzala viSe carcA phakta hamIrajI ratnae je graMtho racyA ane maLe che nIce nAhaTAjIe karI che. paNa teoe kuMvara kuzalanA ATha graMtho pramANe che. (1) harijaza nAma mALA (2) harijaza piMgaLa banAvyA che. paNa vadhAre saMzodhanane AdhAre "rAgamAlA" (piMgaLa saMbaMdhI) (3) lakhapata piMgaLa (zabdakoSa) (4) gIta nAmano graMtha maLyo che. A "rAgamAlA' graMthathI sAbita thAya piMgaLa (5) rAvazrI dezaLajI vacanikA. jemAM e vakhate che ke, kavizrI saMgItazAstramAM paNa nipUNa hatA. A graMthamAM zerabulaMdakhAna sAthe thayela yuddhanuM varNana che. (6) yaduvaMza teoe rAga, rAgiNInAM svarUpa ane lakSaNo batAvyAM che. vaMzAvalI jemAM Adi nArAyaNathI laI rAvazrI dezaLajI ane tenI gadyamAM TIkA paNa lakhI che. temanA lakhelA graMthomAM lakhapatajI sudhInA vaMzanI vistArapUrvaka vigata che. (7) lakhapati piMgaLa", "gauDa piMgaLa", ane lakhapati brahmAMDa varNana jemAM brahmAMDanA varNana sAthe IzvaralIlA Adi jazasiMha vagereno samAveza thAya che. purANonA dAkhalA ApI khagoLa, bhUgoLa uparano vistRta graMtha lakhelo che. A uparAMta tenAM chUTaka kAvyo ghaNAM che. hamIrajI ratna emaNe je gIta piMgaLa lakhela che. temAM covIsa jAtanA kavi zrI hamIrajIno janma ratna zAkhAnA cAraNakuLamAM gatinA lakSaNo sAtha lekha gItanAM lakSaNo sAthe lakhelAM che ane te kumAra zrI lakhapatajIne thayo hato. (saM. 1750thI saM. 1805nA samayamAM) temanA saMbodhIne lakhAyelAM che. A gItane udAharaNarthe, sva. sA. dAdA bhAramalajI ratna mAravADamAM Avela bAramera paragaNAnA raNachoDabhAI udayarAme pote racela 'raNa piMgaLa'mAM lIdhela che. ghaDoI gAmanA vatanI hatA. A bhAramalajIne cAra putro hatA hamIrajI ratnanAM kAvyono mahimA kaccha, kAThiyAvADa, Jain Education Interational Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 343 gujarAta, uparAMta rAjasthAnamAM vadhAre che. kavirAjanI bolAvela. bhujathI pAchA pharatA kacchanAM ghaNAM gAmonAM emane rAjasthAnI racanAnI bhASA jANanArA kaccha, kAThiyAvADa, AmaMtraNa maLyAM ane e gAmanI emaNe mulAkAta lIdhI hatI. gujarAtamAM ochA che. lagabhaga badhI racanA izaradAsanI vAgaDamAM Avela rApara gAmanA bhAvika lokonI bhaktithI bhASA praNAlikA pramANe hovAthI tenI kadara rAjasthAnamAM emane ghaNo AnaMda thayo hato ane tyArathI rApara A vadhAre che. tyAM kavirAjanI kRtionI pratilipi paNa thaI che. saMpradAyanuM dhAma gaNAya che. A saMpradAyanI mukhya gAdI zrI hamIrajI ratnae "yaduvaMza varNana' kAvya lakhyuM che. gujarAtanA zerakhI gAme che ane jema aneka saMto, bhaktonAM jemAM jADejA vaMzanA 164 peDhInA nAmano bhujaMgI chaMda saM. jIvanamAM aneka paracA vaNAyelA che tema bhANa sAhebanA 1796mAM lakhela tenI saM. 1809nI hastaprata zrI jIvana sAthe paNa aneka paracA joDAyelA che. bhANasAhebane mAvadAnajI ratna pAse hatI. loko kabIrano avatAra mAnatA to ghaNA loko datAtreyano avatAra paNa gaNatA. temanI jyAre pAMca varasanI vaya hatI hamIrajI ratnanI janma tArIkha ke svargavAsanI tArIkha maLela nathI. paNa tenA racelA graMthomAM racanA kALanI sAla tyAre eka avadhUta AvyA ane bhANanAM darzana mATe haTha karI paNa lokonuM mAnavuM che ke avadhUtanA vezamAM datAtreya hatA ane lakhela che. teNe bhANa gurune upadeza Apyo. bhakta saMta ane kavi bhANa sAheba. kahevAya che ke, ekavAra yAtrikono eka saMgha tIrthayAtrA ravi-bhANa saMpradAya sthApavAmAM jenuM moTuM balidAna che karavA nIkaLyo. rasto ghaNo bhayaMkara hato. cora, lUMTArAno bhaya ane jemanI bhajanavANI gujarAtanI janatAe ghaNA bhAvathI hato eTale te yAtriko guru bhANanA zaraNe AvyA. bhANa jhIlI che. ""bhaNe lohANo bhANo" AvA saraLa zabdano sAhebe tene eka tulasInI mALA ApI ane kahyuM "A mALA prayoga Ajeya loka haiye rame che. laI jAo ane koI lUMTArA sAme Ave to tene A mALA, AvA bhakta-saMta ane kavi bhANasAhebano janma bad batAvIne kahejo A mALA mArA guru bhANanI che" gujarAtanA carottarapradezanA kanakhiloDa gAme lohANA yAtriko tyAMthI cAlyA. AgaLa jatA lUMTArAoe jJAtimAM saM. 1754nA mahAsuda 11 ne somavAre thayo hato. temane gherI lIdhA. eTale yAtrikoe mALA batAvI kahyuM, "A temanA pitAnuM nAma kalyANajI ane mAtAnuM nAma aMbAbAI guru bhANanI mALA che." paNa nirdaya lUMTArA temane lUMTavA hatuM. temanA pitA saMskArI ane bhakta hatA ane tenA saMskAra lAgyA. guru bhANa sAheba ghoDesvAra thaI tyAM pragaTa thayA ane bhANa sAhebamAM UtaryA hatA. kahyuM, "tame Daro nahi tamArI rakSA mATe huM AvI gayo chuM." AgaLa jatA AMbA chaThThA nAmanA bhakta bharavADa guru saMtane joI lUMTArA stabdha thaI gayA. bhANasAhebe kahyuM, "are taraphathI emane gurumaMtra maLyo ane bhANasAhebanA hadayanAM duSTo, aMdho! Ama corI, lUMTa ane duSkarmano ja dhaMdho karo cho? lara UghaDI gayAM ane emanA aMtaramAMthI saMtavANIno pravAha tame saMtanI mALAnI maryAdA paNa na sAcavI?" A vANI vahevA lAgyo. sAMbhaLatA ja badhA lUMTArA AMdhaLA thaI gayA, eTale gabharAI bhANasAhebanI mAphI mAgavA lAgyA. teoe saMtanA caraNa kaccha, saurASTra ane gujarAta temanI vANIthI ajJAta nathI. A saMtonI vANImAM yoga, vedAMta, vairAgya ane pakaDyA ane have kukarma nahi karavAnI pratijJA karI. tattvajJAna avirata vahe che. bhANasAheba gRhasthAzramI hatA saMtanuM haiyuM komaLa hoya che. bhANasAhebanI dayAthI ane khImasAheba nAme eka putra hatA. AgaLa jatAM temanI AMkho sArI thaI, te badhA pAchA pharyA ane sAdhu jIvana khImasAhebe paNa ravi, bhANa saMpradAyanI dIkSA lIdhI. jIvavA lAgyA. saM. 1805nI sAle jyAre kacchanA mahArAo zrI kacchanAM raNa tarapha AvatA mojuddIna nAmanA paThANane dezaLajI bAvAe bhujamAM zivarAmaMDapano samAraMbha racyo upadeza ApI svIkAryo. AgaLa jatAM te mojamiyAM eka masta tyArebhANa sAheba ane emanI maMDaLIne AmaMtraNa ApIne bhajanika bhakta thayA. Jain Education Intemational Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 je bRhad gujarAta uttara gujarAtanA kirAta bhagata abhemAla, loko upara vajaghAta thayo bhANasAhebanA A nirNayathI vAMkAneranA saMta kavi ratanadAsa, baMdhAravADanA kuMvarajI, sau vimAsaNamAM paDI gayA. mepo maravA jevo thaI gayo. paNa zyAmadAsa, zaMkaradAsa, mAdhavadAsa, caraNadAsa ane have zuM thAya? chUTeluM tIra thoDuM pAchuM phare? mepo potAnI bhUla . garIbadAsa badhA bhANasAhebanA satsaMgathI prasiddha thayA ane mATe pastAvA lAgyo. paNa bhANasAheba aDaga rahyA. ane A rIte aneka puruSono tene samAgama thayo. Ama Akhare nAchUTake sau bhANasAhebanA nirNayane tAbe thayA. bhANasAhebanA upadezathI ghaNAno uddhAra thayo. AvI aneka - bhANasAhebanI samAdhi tyAM ja taiyAra karavAmAM AvI. vAjate vAto temanA jIvanamAM vaNAyelI che. "bhANa caritra' nAmanA gAjate bhavya samAraMbha sAthe bhANasAhebe teja sthaLe graMthamAM tenA pUrvajIvananI kathAnuM vistRta varNana che. temaNe saM. 1811nA caitra suda 3ne guvAre jIvatAM samAdhi lIdhI. gujarAta, saurASTra ane kacchanA gAmomAM pharI bhagavad bhANasAhebane 40 ziSyono moTo parivAra hato. e gItAno pracAra karyo. badhA emanI sAthe pravAsamAM rahetA. tethI emano parivAra temano ziSya samudAya paNa bahoLo hato. temanA bhANa phoja nAme oLakhAto ane 'bhANa phoja' nAme eka saMpradAyamAM mukhya to ravisAheba parama prasiddha saMta kavi thaI | bhajana paNa lakhAyuM che ane temAM tenA ziSyonAM nAma che. gayA. bhANasAhebanA putra khImasAheba tathA eka harijana birada zRMgAratA racayitA ziSya trikamasAhebanAM nAma paNa kacchanA bhakta maMDaLamAM prasiddha che. prasiddha ravidAsajI paNa temanA ziSya hatA. karaNIdAnajI bhANasAhebano dehavilayano prasaMga paNa bhavya che. "birada zRMgAranA racayitA kavirAja karaNIdAnajI ekavAra bhANasAheba gujarAtanA kamIjaDA gAme jaI mevADanA sulavADA gAmamAM mArU cAraNa jAtinI kaviyA caDyA. thoDA divasa tyAM rokAIne vidAya thatI vakhate mepA zAkhAmAM eka garIba gharamAM Azare saM. 1760mAM janmyA nAmanA eka bhaktane tyAM maLavA mATe gayA. mepo bahAra gAma hatA. temanA pitAnuM nAma vijayarAmajI hatuM. gayo hato eTale bhANasAhebe tenI gharavALIne kahyuM, "huM garIba gharamAM janma levA chatAM karaNIdAnajIe saMskRta, Aje ahIMthI vidAya lauM chuM, mepo jyAre ghera Ave tyAre vrajabhASA ane hiMgaLI bhASAnuM uttama jJAna meLavI kAvya mArA rAmarAma kahejo." Ama kahI bhANa sAheba tyAMthI viSayamAM paNa sArI yogyatA meLavI hatI. temane birajU nAme vidAya thayA. eka bahena hatA. te paNa uttama kavayitrI hatA. ane temanuM eTalAmAM mepo ghera Avyo ane bhANasAhebano saMdezo nAma cAraNa jAtinI ane rAjasthAnI strI kaviomAM sAMbhaLIne pAchaLa doDyo. agragaNya hatuM. bhANasAheba emane vidAya ApavA ekatra thayelA loko bhaNIgaNIne karaNIdAnajI nipUNa thayA. eTale temaNe vacce taLAvanI pALe UbhA hatA. loko bhANasAhebane rokAI potAnA pAMDitya ane kavitva zaktino paricaya karAvavA, javA vinaMtI karatA hatA. eja vakhate mepo tyAM doDato AvI ane potAnI Arthika sthiti sudhAravA mATe dezATana karavAno pahoMcyo. eka divasa vadhu rokAvAnI vAta karI. bhANasAheba vicAra karyo. mAnatA na hatA. eTale mepAe lokonI vinaMtI majabUta prathama teo Azare saM. 1784-85mAM zAhapura banAvavA bhANasAhebane kahyuM, "have ahIMthI eka DagaluM paNa (mevADa)nA kaMvara umedasiMhajI pAse gayA. umedasihajI te upADo to rAma duhAI!" divasomAM potAnA pitA bharatasiMhajIne keda karIne gAdIe mepAnA zabdo kAne paDatA bhANasAhebanA paga thaMbhI beThA hatA. karaNIdAnajIe potAnA vAkyAturyathI gayA, te sthira thaI gayA ane lokone kahevA lAgyA. "have umedasiMhajIne prasanna karyA paNa temaNe temane jaja (bakSIsa) vATa to mArAthI eka DagaluM AgaLa pAchaLa bharI zakAya nahi. mATe kharca ApI vidAya karyA. umedasiMhajI udAra hatA ane mArI samAdhinI taiyArI karo." karaNIdAnajInI kavitAthI prasanna paNa thayA hatA. chatAM Jain Education Intemational Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 345 karaNIdAnajIe jevI AzA rAkhI hatI tevI rakama temaNe tene salAhane mAnanI dRSTithI jotA. jodhapura jevA dilhI sAthe na ApI. karaNIdAnajIthI chAnA 80) apiyA karaNIdAnajIne saMbaMdha dharAvanAra rAjavaMzanI rAjadhAnImAM rahI karaNIdAnajIe ghera mANasa sAthe mokalI ApyA. paNa te vAtano teNe pAchaLathI rAjasthAnanI samasta bhAratanI tatkAlIna karaNIdAnajI pAse khulAso karyo nahi. tethI karaNIdAnajI rAjanItinuM UMDuM jJAna meLavyuM hatuM. bhAgyane doSa ApI nirAza vadane zAhapurathI vidAya thayA. vi.saM. 1786nA zrAvaNa mAsamAM karaNIdAnajInuM zAhapurathI karaNIdAnajI DuMgarapura gayA. DuMgarapuranA puSkara kSetramAM yAtrArthe AvavAnuM thayuM. daivayoge te vakhate mahArAvaLa zivasiMhajI saMskRtanA jJAtA, kAvyapremI ane jayapura mahArAjA savAI jayasiMhajI (saM. 1756-1800) AMgatuka vidvAnono yogya satkAra karatA. karaNIdAnajInI ane jodhapura mahArAjA abhayasiMhajI (saM. 1781kavitAthI prasanna thaI mahArAvaLa zivasiMhajIe temane lAkha 1806)nuM paNa puSkaramAM Agamana thayuM. mahArANA pasAva ApyA. saMgrAmasiMhajIe karaNIdAnajInA camatkAra pUrNa gItone DuMgarapura karaNIdAnajIno bhAgyodaya thayo. tyAM keTalAka maMtronI peThe dhUpa daI temane lAkha pasAra Apela che. te vAtanI vakhata pUrA AdaramAnathI rahyA bAda teo udepura AvyA. banne mahArAjAo vAkepha hatA. tethI puSkaramAM mulAkAte jatAM mahArANA saMgrAmasiMhajI (bIjA saM. 1767-1790) potAnA karaNIdAnanuM temaNe bahu sanmAna karyuM ane temanuM dezanI pUrvajonI jema moTA dAnI hatA. karaNIdAnajIe temane tatkAlIna rAjanaitika paristhitinuM UMDuM jJAna joI te viSenI DIMgaLIbhASAmAM pAMca gIta saMbhaLAvyAM. gupta masalato paNa temanI sAthe karavA lAgyA. ajUThI kalpanA ane bhASA sauSThavayukta pAMcagIto karnala ToDa temanA "rAjasthAnano itihAsa' graMthamAM lakhe sAMbhaLI mahArANA saMgrAmasiMha khUba prasanna thayA. ane che ke, rAThoDa kavi karaNIdAnajI A ubhaya rAjAonA karaNIdAnajIne kahyuM. meLApanA saMbaMdhamAM uttama prakAre varNana karI gayA che. temaNe jaNAvyuM che ke, "te ubhaya rAjAoe eka bIjA mATe A gIto nathI paNa kSAtradharma samajAvanAra maMtro che. potapotAnI pAghaDI pasArI dIdhI ane teo tenI upara thaIne maMtrone dhUpadIpa devAmAM Ave che. mATe Apa jo kaho to A cAlyA AvyA ane temaNe sAthe besIne bhojana karyuM ane gItone dhUpadIpa devarAvuM ane kaho to lAkha pacAva dauM." vizrAma karyo. tyArapachI teo yavana sAmrAjyano vidhvaMsa kavirAja karaNIdAnajIe nivedana karyuM ke, karavA mATe gupta masalata karavA lAgyA." lAkha pasAva to mane DuMgarapuranA mahArAvaLa kavi karaNIdAnajInA A zabdo parathI pratIta thAya che zivasiMhajIe hamaNAM ja Apela che. ane bIjA paNa lAkha ke, temane e be rAjAo vacce thayelI gupta masalata sArI rIte pasAva ApanAra maLaze paNa Apa hindavA sUraja kahevAo cho jANavAmAM hatI. eTale ApanA hAthe mArAM gItone dhUpa devAmAM Ave te mArA jodhapurapati ane jayapurapati banne rAjAo sthApitane mATe parama mAnano viSaya che. mATe Apa dhUpa dIpa gho." uthApavA ane uthApitane sthApita karavA mATe samAna mahArANA saMgrAmasiMha A uttarathI ghaNA prasanna thayA. zaktizALI che. (tamAM) krama-kacchavAhA jayapura nareze gIta lakhelA kAgaLane dhUpadIpa karIne lAkhapasAva ApyA. potAnA nAnA putra IzvarasiMhane gAdIe besADavAnI icchAthI karaNIdAnajI uttama vidvAna ane kavi hovA uparAMta potAnA moTAputra zivasiMhane ane jodhapura nareze gAdInA rAjanItinA paNa paMDita hatA. jodhapuranA dilhI sAthenA temaja lobhathI potAnA pitA ajItasiMhane mArela che. mahArAjA abhayasiMhajI ane temanA nAnAbhAI nAgoranA cAraNa jJAtinA satya prema ane nirbhayatApUrNa rAjAdhirAja vakhatasiMhajI vaccenA rAjanaitika saMbaMdhanI ati spaSTavAditAthI eka navIna udAharaNa saMsAra sanmukha rAkhato gupta maMtraNAomAM teo AgaLa paDato bhAga letA. mahArAjA duho sAMbhaLI ubhaya guNagrAhI rAjAo khUba ja prabhAvita abhayasiMhajI ane rAjAdhirAja vakhatasiMhajI karaNIdAnanI banyA ane potAnA kukarmo badala manamAM lajjita thayA. Jain Education Intemational Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 je bRhad gujarAta jodhapura mahArAjA abhayasiMhajIe puSkarathI jodhapura sAthenI laDAIno Azaya laIne tene paDadharI chaMdamAM kAvyabaddha javA ravAnA thatI vakhate khUba ja AgrahathI karaNIdAnajIne karI 'birada zRMgAra' nAme vIrarasa pUrNa graMtha banAvyo. ane te potAnI sAthe teDI lIdhA. karaNIdAnajIno te vakhatathI jodhapura mahArAjAne saMbhaLAvyo. mahArAjAe prasanna thaI lAkhapasAva sAthe gADha saMbaMdha baMdhAyo. sAthe AlAvAsa gAma ane kavirAjano khitAba ApavA puSkarathI nIkaLI bhAdaravA mAsamAM mahArAjA uparAMta temanuM eTale sudhI sanmAna karyuM ke temane hAthI upara abhayasiMha meDate AvyA ane kArtika mAsa sudhI rahyA. tyAMthI caDAvIne pote azvaArUDha thaI maMDorathI temanA ghara sudhI mAgazara mAsamAM jodhapura AvyA. tyAM AvyA pachI temaNe A pahoMcADavA padhAryA. jodhapura ane nAgora rAjyamAM vIsa hajAra sArA savAra ekatra karaNIdAnajI uttama kavi temaja rAjanItijJa uparAMta karyA ane potAnA nAnA bhAI nAgora nareza rAjAdhirAja apratima yoddhA paNa hatA. karnala ToDanA jaNAvyA pramANe saM. vasiMhajIne sAthe laI saM. 1786nA caitra suda 10 I.sa. 1797mAM jayapura mahArAjA savAI jayasiMha ane nAgora 1730 tA. 2 mArcanA prAtaHkALe jodhapura, amadAvAda tarapha rAjAdhirAja vakhatasiMhajI vacce gaMgAvANA mukAme thayela prayANa karyuM. A caDAImAM karaNIdAnajI rohaDiyA, laDAImAM karaNIdAnajI vakhatasiMhajInA pakSamAM laDyA hatA. rAjarUpaka'nA kartA kavirAja vIra bhAjaNajI ratna, zubhadAnajI ane temane hAthe zatru pakSanA aneka yoddhA mAryA gayA hatA. rohaDiyA, kavirAja raghunAtha rohaDiyA, mukanajI dadhivADiyA, eja rIte saM. 1796 pachI mahArAjA abhayasiMhajI ane vakhatAjI khaDiyA, dvArakAdAsa dadhivADiyA, khetasiMhajI sAdu temanA bhAI nAgora vakhatasiMhajI vacce aNabanAva pedA thatAM ane AsAjI rohaDiyA, Adi cAraNa kavirAjo (prAcIna- potAnI rAjanItika buddhino upayoga karI karaNIdAnajIe banne kALanA mahArAjAnI jema) sAthe hatA. prAcInakALanA bhAIo vacce meLa karAvavAmAM AgevAnI bharyo bhAga lIdho cAraNonI kavitA kRtiomAM mUrtimAna vIrarasanuM varNana thAya hato. ane banne bhAIo samAna prema jALavI zakyA hatA. che. tenuM kAraNa A rIte suyogya cAraNa kavione rAjA- karnala ToDa temanA viSe lakhe che ke, kavi karaNIdAna potAnI mahArAjAo AdarapUrvaka yuddhabhUmimAM sAthe teDI jatA. temanA lekhanInA prabhAvathI potAnuM kuLa ujjavaLa karI gayA che. svadharmabodhaka, uttejanApUrNa kAvyo temane jIta meLavavAmAM khUba teo prathama zreNInA kavi, zreSTha rAjanItijJa, pracaMDa yoddhA ane sahAyaka nIvaDatA. uttama paMDita hatA. teo pratyeka viSayanA jJAtA hatA. ema kavirAja karaNIdAnajI kaviyAkata "sUrajaprakAzamAM kahIe to temAM kaMI khoTuM nathI. mAravADamAM jyAre bhagavAna bhagavAna rAmacaMdrajI ane puMjarAja ane temanAthI AMtaravigraha cAlato hato. te samaye temaNe pratyeka rAjakIya cAlelI tera zAkhAnA varNana pachI jayacaMdathI laIne ghaTanAmAM AgevAnI bharelo bhAga lIdho hato. ane ajItasiMha sudhInuM saMkSipta vRtAMta ane abhayasiMhajInuM zara prazaMsanIya kAma karyuM hatuM. temanA baLa ane parAkramanA bilaMdakhAna sAthenI laDAI sudhInuM vistRta varNana che. emAM kula saMbaMdhamAM ame mAtra eTaluM ja kahevA mAMgIe chIe ke chaMda saMkhyA 7500 che. emAM sRSTi kartA brahmAthI laIne mAravADanA aMta:kalahamAMthI je vIro potAnI jAtanuM saMrakSaNa mahArAjA ajItasiMha sudhInuM je saMkSipta varNana che. temAM mAtra karavAne zaktimAna thayA hatA temAM karaNIdAna paNa eka hatA. rAjAonAM nAma ja nathI gaNAvyA. paNa temanA samayanI 7500 chaMdothI pUrNa evo temano "sUraja prakAza" evo graMtha vAstavika ghaTanAone citrita karavAno prayAsa karavAmAM emanA pAMDitya ane temanI kavitva zaktino pUrNa paricaya Avyo che. bhagavAna rAmacaMdranA varNanamAM to kavie nAnuM moTuM karAvI rahyo che. kavitA racavI e temano vaMza paraMparAthI rAmAyaNa ja lakhI nAkhyuM che. karnala ToDe potAnA itihAsamAM UtarI Avelo guNa hato. temanAM racelA kAvyo ucca koTinAM sUraja prakAzanI bahu prazaMsA karI che ane jodhapura rAjyano kAvyonI gaNanAmAM Ave che. itihAsa lakhavAmAM teno ghaNo upayoga karyo che. kavirAjanuM avasAna jyAre ane kyAM thayuM te jANI karaNIdAsajIe sUrajaprakAzamAMthI zara bilaMdakhAna zakAyuM nathI. Jain Education Intemational Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 340 narabherAma icchAbAI hatuM. bALapaNathI ja temanA vairAgyanuM bIja ropAI gayuM hatuM. tenuM bALapaNanuM nAma ravajI hatuM. A ravajIne eka narabherAma jAte moDha brAhmaNa ane peTalAda tAlukAnA mahApuruSano bheTo thayo. A mahApuruSa hatA bhANa sAheba. pIDija gAmanA vatanI hatA. tenA janma kALa aMge cokkasa mAhitI nathI paNa Azare saM. 1768mAM teno janma thayAnuM bhANasAheba A taNachA gAmanA ravajIne bheTI jatAM mAnavAmAM Ave che. te amadAvAdamAM rahetA hatA. pote ravajIbhAInA aMtaranAM tALAM UghaDI gayAM. vaizyavRttinA sthAne bhaktine kAraNe ghaNI khyAti pAmyA hatA. bhakti, bhajana ane prabhubhakti ane premarasano pravAha emanA aMtaramAM vahevA tIrthayAtrAmAM pote potAnI jiMdagI vyatIta karatA hatA. lAgyo. ravisAhebanuM bhajana sAhitya vizALa che. emanA dvArakAmAM tenI pAse yAtrAno kara mAgyo hato. tyAre teNe bhajanamAM bhArobhAra darda ane premarasa bharelA che. ravi sAhebanuM nAma bhajana sAhityamAM AkhA vizvane ajavALanAra dvArakAdhIzane prArthanA karI ke, "mArI pAse Apano kara zo?" ratideva jeTaluM ja prakAzamAna che. ravi sAheba saMta, bhakta ane teno kara mApha karavAmAM Avyo hato. karuNApradhAna kavi hatA. emaNe bodha ciMtAmaNi, AtmalakSya DAkora jatAM tene rastAmAM cora maLyA ane tene lUMTI ciMtAmaNi, rAmagujA2 ciMtAmaNi vagere aneka racanAo lIdhA. najIkanA paNasorA gAmanA mukhIe tene vastro ApyAM prasiddha karela che. ravi sAheba ane emanA ziSya hatAM. "kavi lUMTAyA nAmanA kAvyamAM narabherAma pote lakhe khImasAhebanI praznottarI paNa samajavA jevI che. che. temaja dvArakAmAM gomatI snAna vakhate kavi pAse dANa mAge che tyAre kavi kRSNane saMbodhI be suMdara kAphio lakhI gurudeva, brahmajJAna, jagata, kAyA, AtmA ane yoga kRSNane ToNA mAre che, ane vinave che, jethI tenuM dANa mApha vagere viSayonI AsapAsa suMdara ane vipula pramANamAM bhajana sAhityanI bheTa samAjane ApI che. karavAmAM Ave che. nANA Ape narabho re vAvarajo - bhANa sAhebanA mahAprayANanA samAcAra zeDakhI (zerakhI) ravi sAhebane maLyA tethI guru virahanI vedanA tenI chogALA gAMTha bAMdhajo, tANI re dhoLI dhajALA vANImAM nItaravA lAgI. tenA kAvyamAM teNe "rAsalIlA', "gajendra mokSa', bhANa sAhebanA putranuM nAma khImajI hatuM. pitAnA boDANA caritra', "satyabhAmAnuM rUsaNuM', 'nAgadamana', mRtyunA khabara sAMbhaLI tene ghaNuM duHkha thayuM. te ravisAheba pAse manane upadeza', "vAmanAkhyAna' tathA prema ane nIti viSe gayA ane teno vArtAlApa sAMbhaLI tenAM cittane zAMti thaI chappA lakhyA che. tenI kavitA sAdI, pravAhavALI ane ane vairAgya thayo. eTale te ravi sAhebanA ziSya thayA. saMta bhaktibhAva yukta che. bhASA sAdI ane janabhogya che. premanA vANImAM ravi sAheba ane khIma sAhebanI praznottarI ghaNI chappAmAM emaNe premalakSaNA bhaktinuM varNana karyuM che. premanI vistArapUrNa che. dazAnuM suMdara citra AlekhyuM che. paNa te prema vecAto maLato nathI. paNa harikRpAthI te maLe che. ema tenuM kahevuM che. - ravi sAheba paNa bhramaNa mATe tyAMthI nIkaLyA ane narabherAmanI prema- bhakti uddAma jaNAya che ane tenA kAvyamAM rastAmAM lokone upadeza ApatA surata pahoMcyA. tyAM besI kRSNa paratvenI sakhAbhAvanA taravare che. temaNe vimaLa saMtavANInI racanA karI. ravibhANa saMpradAyanA sthApaka tenA guru bhANa sAheba jAte lohANA hatA. temanA svargArohaNa bAda lohANAmAM bhagavad- bhaktino pracAra ravi ravi sAheba sAhebe karyo. sAta hajAra lohANAe ravi sAhebanI ravi sAhebano janma gujarAtanA Amoda tAlukAnA zaraNAgatI svIkArI. teno upadeza prApta karI potAnAM jIvana taNachA gAme zrImALI vaizya jJAtimAM vaiSNava saMpradAyanAM saphaLa karyA. vallabhakuLamAM saM. 1783nA vaizAkha suda 15 ne guruvAre thayo A pachI ravi sAheba lokakalyANa mATe paribhramaNa hato. emanA pitAnuM nAma maMchArAma ane mAtAnuM nAma karavA nIkaLyA. te gAmaDe gAmaDe pharatA, satsaMga karatA, Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 duHkhiyAnAM duHkha dUra karatA AgaLa vadhyA. A yAtrAmAM ravi sAhebe ghaNA camatkAro karyA. tenA camatkAranI ghaNI vAto che. A yAtrAmAM temaNe eka lakhArA gAmamAM ciMtAmaNinI racanA karI. tyAMthI bhaktirUpI gaMgA vahAvatA zekhaDI (zeraDI) pAchA pharyA. tyAM gujarAtanA premI bhakta prItamadAsa tene maLavA AvyA. banne bhaktone milana ane satsaMgano ghaNo AnaMda thayo ane AsapAsanA loko paNa kRtArtha thayA. te pachI ravi sAheba giranAranI yAtrA karavA nIkaLyA. tyAM tene gurudatAtreya ane gorakhanAthanAM darzana thayAM. te thoDA divasa giranAra parvata para rahyA. ane tyAM tene kacchanA saMta nirbhayarAma ane anya saMtono samAgama thayo. tyAMthI teo kaccha tarapha AvavA nIkaLyA. A pravAsamAM aneka sthAne aneka sAthe satsaMga ane jJAnagoSTi thaI ane khImasAhebane maLavAno suavasara maLyo. khImasAhebe potAno putra gaMgArAma ravi sAhebane arpaNa karyo. ravi sAhebanI saMtavANI gujarAtamAMthI mAravADa sudhI pahoMcI gaI. tyAM tharAda nAmaka rAjyanA rAjakumA2 mo2A2 premadIvAnA banI ravi sAhebanA zaraNamAM AvyA. AgaLa jatAM te rAjakumAra saurASTranA pratApI saMta morAra sAhebanA nAmathI prasiddha thayA. AgaLa vadhI ravi sAheba vAMkAnera pahoMcyA. tyAM ratanadAsane maLyA. tenA AgrahathI ravi sAhebane thoDA divasa tyAM rokAvuM paDyuM. ane tyAM teNe mahAprayANa karyuM. guru viyogamAM morAra sAheba ati vyAkuLa thayA. ane morAra sAheba gurunA zarIrane pAlakhImAM padharAvI potAnAM sthAne khaMbhAliyA laI javA pAlakhI pote upADIne cAlavA lAgyA. paNa te utAvaLe hAlI rahyA hatA. tyAM pAlakhImAMthI avAja Avyo. 'morAra! jarA dhIme hAlya.'' chevaTe morAra sAhebanI prArthanAthI ravi sAhebe paDakhuM pheravI AMkho kholI ane morAra sAhebane upadeza Apyo. khaMbhAliyAnA saMta dhAmamAM premasAgara UmaTyo. morAra sAhebane gurue chellI ghaDIe khaMbhAliyAmAM rahevAno ane samAdhi levAnuM je vacana Apela te paripUrNa karyuM-saMtanuM vacana satya ja hoya. Jain Education Intemational bRhad gujarAta A rIte puNya prakAzamaya jIvana vItAvI saMvata 1860mAM mahAprayANa karyuM. paNa tenI divyavANI Ajeya lokahaiyAmAM gUMje che. sadguru deva khIma sAheba sadguru deva khImasAheba eTale pU. bhANa sAhebanA suputra. khIma sAhebano samaya saM. 1790 thI 1857 sudhI mAnavAmAM Ave che. khImasAhebanuM bALapaNanuM nAma khImajI hatuM. khIma sAheba ravi sAhebanA ziSya hatA.ravi sAhebe bhANa sAhebanA putra khIma sAhebane pAMkhamAM laI sAcI gurudakSiNA ApI hatI. khIma sAhebanI dRSTimAM vizvano prakAza hato, loko kahetA emanI AMkhomAM nUrano dariyo chalakAya che. khIma sAhebanA hAthe eka uttama kAma thayuM hatuM. rAmavAvanA harijana trikama bhagatane potAno ziSya banAvI khIma sAhebe potAno vizvaprema ane samadaSTine pragaTa svarUpa ApI dIdhuM. emanA saMta jIvananI A eka mahAna siddhi hatI. koI paNa saMkoca vagara bedhaDakapaNe e jamAnAmAM teNe harijana bhaktane ziSya tarIke svIkArI spRzya-aspRzya ke nAta jAtanAM baMdhana teNe phagAvI dIdhAM hatAM. khIma sAheba ravi sAhebanI AjJAthI kacchanA rApara gAme rahetA. dhyAnamAM masta rahenAra khImasAheba ghaNo vakhata bhagavat smaraNamAM vItAvatA. te ghaNA prabhAvazALI saMta hatA. tenI paNa camatkAranI aneka vAto lokomAM prasiddha che. tene dhaNA loko varUNadevano avatAra mAnatA. nAviko tene 'dariyA pIra' kahIne vaMdana karatA. rApara gAma samudra kinAre hovAthI loko ane nAviko yAtrAmAM jatA pahelAM khIma sAhebanAM caraNomAM hAjara thatA ane AzIrvAda laI pachI yAtrAmAM jatA. khIma sAhebanA AzIrvAdathI sadA emanuM kalyANa thatuM. nAva samudramAM DUbatI tevA samaye khIma sAheba tyAM pragaTa thaI DUbatI nAvane bacAvI letA. AvA camatkAranI vAta paNa lokomAM pracalita che. khImasAheba jevA bhavasAgarathI tAranAra guru hatA, evA dAnI paNa hatA. kacchanA raNamAM harajIvana nAmano eka Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana lakhapati vaNajAro lUMTAI gayo. te roto kakaLato potAnA sAthIo sahita khIma sAheba pAse Avyo. khIma sAhebe tene AzvAsana ApI rAta rokI dIdho. ane savAra thatAM tene jagADI lUMTAyelA rUpiyA savA lAkha ApI vidAya karyo. khIma sAhebanA dhAmamAM apAra dhana che, ema samajI medha khAcara nAme eka lUMTAro saMtanA dhAmamAM corI karavAnA irAde Avyo. teNe ghaNI zodhakhoLa karI paNa kAMI maLyuM nahi. khIma sAhebe tene AzvAsana ApyuM. pachI te jyAM juve tyAM dhananA DhagalA dekhAvA lAgyA, A lUMTArAne paNa gurudeve bhakta-saMta banAvI dIdho. Arabano eka khalAsI paNa khIma sAhebano kRpA pAtra banyo hato. tene aneka ziSyo hatA. khIma sAhebe ravi sAheba sAthe mahAprayANanI taiyArI karI. saMvata 1857mAM samAdhi laI lIdhI. samartha kavi trikama sAheba ravi-bhANa saMpradAyamAM je samartha kavio thayA emAM trikama sAhebanuM nAma paNa mokhare che. covIse kalAka khoLAmAM besArIne pharatA DuMgarA jenI cokI kare che. jyAM nAtha kaMthaDanAM besaNAM che. AvI kaccha vAgaDanI vaMkI dharatImAM Avela rAmavAva gAme trikama bhagatano harijana jJAti (garavA)mAM janma thayo. temanA pitAnuM nAma mAMDaNa mahArAja ane mAtAnuM nAma lakSmIbAI hatuM. kheto ane manajI nAme trikama bhagatanA be bhAIo hatA. trikama bhagatanAM lagna bAlyAvasthAmAM thayAM. temanAM patnI bhinabAIne eka ja saMtAna hatuM. trikama sAhebane AtmArAmathI tAlI lAgI gaI ane te gurune gotavA garavA giranAranI yAtrAe gayA. guru datAtreyanI AjJA laI mAbhomamAM pAchA AvyA. kabIra sAhebanA dhaMdhAbhAI trikama bhagata zALa upara kapaDAMnA tANAvANA vaNatAM rAmanAma raTatA. pachI teNe kAganorAnA DuMgaranI dhAramAM eka moTI guphA hatI. A guphAmAM rAmagara nAme eka mahAtmA rahetA. trikama bhagata dararoja A mahAtmAnAM darzana karI potAne kRtakRtya mAnatA. eka divasa trikama bhagata potAnA khetaramAM sAMtI hAMkatA hatA. tyAM pelA mahAtmA guphAmAMthI bahAra AvyA paNa * 349 enA pagamAM moTI mULa pesI gaI. yogIrAja phasaDAI paDyA, bAvaLanI zULa pagamAMthI kADhI pote cAlyA gayA. trikama bhagate A dRzya joyuM, tene ghaNuM du:kha thayuM, pote potAnuM sAMtI paDatuM mUkI yogInI guphA pAse gayA ane guphAnI AjubAjumAMthI jhALAM, jhAMkharAM, kAMTA, kAMkarA dUra karavAnuM kAma zarU karI dIdhuM. sAMja sudhImAM teNe guphAnI AjubAjuno bhAga arIsA jevo svaccha banAvI dIdho ane pachI A kAryakrama rojIMdo banI gayo. zULa, kAMTA ane boraDInAM jhALAthI gherAyelI guphA eka ja divasamAM svaccha thayelI joI yogIrAjane navAI lAgI. mahAtmAne mana to badhuM sarakhuM hatuM. kAMTA, kAMkarA ke jhALAM ene koIthI cetIne cAlavAnuM na hatuM. eka divasa vahelI savAre aMdhArAmAM trikama bhagata guphAnA dvAra pAse vAsIduM vALatA hatA. tyAM ekAeka yogI mahArAja guphAnI bahAra AvyA. trikama bhagata pANIno ghaDo nIce mUkI mahAtmAnA caraNamAM DhaLI paDyA. yogIe bhagata upara hAtha mUkI AzIrvAda ApyA. '"beTA! kAMI kahevuM che?'' ''hA bApajI! mane gurumaMtra Apo." trikama bhagate kahyuM. trikama bhagatanI AvI mAgaNIthI mahAtmA muMjhANA kAraNa ke, pote jIMdagIbhara koInA guru na thavAno niyama lIdho hato. "beTA! huM to tane mAro ziSya banAvI zakuM nahi. paNa tuM rAparamAM jA. jyAM bhANa sAhebanA putra ane ravi sAhebanA ziSya khIma sAheba bIrAje che. e tane gurumaMtra Apaze. tene mAruM nAma Apaje ane nizAnI mATe A mAro aMcaLo ApuM chuM. huM to have jhAlAvADamAM lIMbaDI pAse raMgapara gAme jaI samAdhi laIza.' trikama bhagata rApara AvyA. khImasAheba potAnA nityakarmathI paravArI dariyAsthAnamAM potAnA Asana upara beThA che. tyAM trikama bhagata dariyAsthAnamAM dAkhala thaI khIma sAheba pAse hAjara thaI gayA ane hAtha joDI pagamAM paDI gayA. eka gAmaDiyA harijanane khIma sAhebanA pagamAM paDatA joI tyAM beThelA bhAvika bhakto uzkerAI gayA. eka sevake potAnA pagamAMthI cAMkhaDI kADhI trikama bhagatanA kapALa upara mArI. cAMkhaDIno ghA trikama bhagatanA kapALamAM sakhata vAgatAM lohInI dhArA cAlI. AthI khImasAhebanA komaLa hRdayamAM akathya vedanA thaI. tenI AMkhamAMthI AMsu vahevA lAgyAM. Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 % bRhad gujarAta khIma sAhebe trikama bhagatanA mAthA upara hAtha mUkI beThA karyA jokhavuM paDyuM. Akhare satyAgrahanA zastrano vijaya thayo. ane ane AvavAnuM kAraNa puchyuM. trikamasAhebanI pAlakhI dariyAsthAnamAM AvI. bApajI! huM gurumaMtra levA Avyo chuM. kAganorA trikamasAhebanA Agraha pramANe bhANa sAheba ane DuMgaravALA mahAtmA rAmagare mane mokalyo che. A teno khImasAhebanI samAdhio vacce trikamasAhebane samAdhistha aMcaLo." "tathAstu' kahI khIma sAhebe potAnA banne hAtha karavAmAM AvyA. AjapaNa trikama sAhebanI samAdhi rAparanA trikama bhagata upara mUkI dIdhA. A joI anya bhaktonI lohANAnA dariyAsthAnamAM mojuda che. dara varSe caitra suda 2 ne AMkho phATI rahI. divase tyAM meLo bharAya che. A divase koIpaNa jAtanA khIma sAhebe kahyuM, "bhakto! navAI pAmazo nahi. bhedabhAva sivAya tyAM javAnI badhAne chUTa che. anya saMtonI tamArA badhA karatAM, eno AtmA ghaNo zuddha che." pachI trikama jema trikama sAhebanA paNa ghaNA paracA lokamukhe bolAya che. vizrAInA bharavADane sajIvana karavo, vAgaDanA lodrANI gAme bhagata mATe dariyAsthAnamAM AsananI vyavasthA karI dIdhI. kUvAmAM patthara para besIne nahAvuM ane gAma lokonI niMdAthI khIma sAhebe trikama bhagatane dIkSA ApavA mATe bhANa te pattharane pANImAM tarAvavo. sAheba pAse anujJA mAgI. paNa bhANa sAheba to mahAtmA ravi bhANa saMpradAyanA saMta kaviomAM trikama sAhebanuM hatA. tenA manamAM nAtajAta ke chUtaachUtanA bheda hatA ja nahi. teo narasiMha mahetA jema mAnatA. nAma paNa agrasthAne che. temanI vANI kaccha, saurASTra ane gujarAtamAM ghaNI pracalita che. bhANa sAhebe anumati ApI dIdhI. Ama trikama trikama sAheba saM. 1790nI AsapAsa thayAnuM bhagata ravibhANa saMpradAyamAM khIma sAhebe dIkSA ApI te anumAna che. kAraNa ke temanA guru khImasAhebano janma saM. divasathI trikama bhagata maTI trikama sAheba banyA. 1790mAM thayo hato. sAmAjika ane dhArmika rUDhIonA kaDaka baMdhanone toDI nAkhanArI A krAMtikArI ghaTanA para Akhare janatAnI pravINasAgaranA praNetA saMmatinI mahora lAgI gaI. pachI khIma sAheba ane bhANa maherAmaNasiMhajI sAhebe trikama sAhebane AjJA karI ke, "tame vAgaDane cheDe vrajabhASA mizrita hindI kAvyAlaMkAranA mahAgraMtha AvelA citroDa gAme jAva ane tyAM Asana jamAvo. tyAM pravINa sAgaranA praNetA jADejA rAjakumAra maherAmaNajI hatA. jatAM tamane eka daivI zaMkha maLaze.' ' rAjakoTa ThAkora lAkhAjIrAjane pAMca putro. trikama sAheba guru AjJA pramANe citroDa AvyA. maherAmaNajI, verAjI, togAjI, surAjI ane vIsAjI temAM gurunA kahevA pramANe tene daivI zaMkhanAM darzana thayAM, eTale tyAM maherAmaNajI pATavI hatA. Asana jamAvI trikama sAheba ravi-bhANa saMpradAyano pracAra lAkhAjIrAja kArabhAra calAvavA azakta hatA. eTale karavA lAgyA. potAnI hayAtimAM ja pATavI kuMvara maherAmaNajIne vi. saM. citroDamAM trikama sAhebanuM zarIra paNa have sAruM rahetuM 1816nA caitra sudi 5 nA divase rAjayAbhiSeka karyo hato. nathI. teno AtmA paNa ucALA bhare che tethI potAnA tamAma eka divasa nimakaharAma Araba jamAdAre anuyAyIone ekaThA karI kahyuM, ""mArA avasAna pachI mArA maherAmaNajIno ghAta karavA jamaiyo laI humalo karyo. paNa mRtyu dehane rAparanA dariyAsthAnamAM bhANa sAheba ane khIma ThAkora sAheba pAse rahetA jesA lAMgA nAmanA cAraNe Arabane sAhebanI samAdhi vacce bhUmidAha Apajo. kaTArIthI ThAra karyo. trikama sAhebanI pAlakhI laI zikho rApara javA ThAkora maherAmaNajI sArA kavi hatA. eTale jesA nIkaLyA. paNa rAparanA mahAjanoe khUba virodha karyo. ghaNI lAMgAnI kaTArInuM potAnI kavitAmAM suMdara varNana karyuM. kheMcatANa thaI paNa ziSyonA daDhAgrahathI mahAjanane namatuM bhalI veMDArI kaTArI lAMgA, ekAdI kanAkA bhANa dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 351 lAkhAjI ane maherANajIe vi.saM. 1802 thI 1852 uMmara 15 thI 18 varSanI hatI. paNa lIMbaDI ThAkora sudhI 50 varSa rAjya karyuM. maherAmaNajIne be putro raNamalajI maherAmaNajIne mAmA thatA eTale te jAmIna thayA ane ane dAdAjI. maherAmaNajI temanA pitA lAkhAjIrAjanI maherAmaNajIne marAThA sAthe javA na detA lIMbaDI potAnI pAse hayAtImAM ja avasAna pAmyA. (vi.sa. 1850). rAkhyA. eTale maherAmaNajI lIMbaDImAM 22 ke 18 mAsa rahyA. pravINasAgara graMthanA pAtromAM nAyaka rAjakoTanA ane sujAnabA sAthe draSTimeLApa thatAM prema baMdhANo. sujAnabA rAjakumAra maherAmaNajI pote che. maherAmaNa eTale samudra- maharAma' maherAmaNajIne mAmAnI dIkarI thatAM. sAgara athavA rasasAgara pravINa ke kalA pravINa lIMbaDInA paNa sujAnabAnA maherAmaNajI sAthe lagna thaI zake tema jhAlI rAjakumArI sujAnabA, sujAna eTale pravINa. A graMthanAM na hatuM. kAraNa ke sujAnabAnuM vevizALa kacchanA rAvanA kumAra upanAyaka bhAratInaMda ane kusumAvalI te lIMbaDInA rAjaguru- sAthe thayuM hatuM. ane A saMbaMdha phoka karavAthI laDAIno saMbhava purohitanI putrI tenuM nAma phUlakuMvara ke phUlabAI. A graMthamAM hato te kAraNathI sujAnabAne kumArikA vrata levAnI pharaja paDI. pAtronAM kharAM nAma ane gAmanAM nAma chUpAvyAM che. sujAnabA umaralAyaka thatAM sArI kavitA paNa karatA A graMthanI prastAvanAmAM ghaNAnA bhinna bhinna mata ane maherAmaNajI to kavi hatA ja. banne vacce patra vahevAra chapAyA che. ghaNAkanuM kahevuM che ke, lIMbaDImAM sujAnabA nAme zarU thayo.premanA chaMdo paraspara mokalAvA lAgyA. rAjakuMvarI hatA ja nahi. A graMtha mAtra kAlpanika che. pravINasAgara graMthano AraMbha kumArazrIe saM. paNa vAstavamAM A graMtha mAtra kAlpanika nathI, ghaTelI 1835nAM zrAvaNa sudI 5 ne maMgaLavAre karyo hato. tenI kula ghaTanA che. jo lIMbaDImAM koI sujAna bA nAme rAjakuMvarI na 84 laharI che. hatA to kacchanA kavi gora jIvarAma ajarAmara jaNAve che ke A graMtha maherAmaNajIe navarasathI bharapUra karavo hato. kacchanA rAjakavi kezavajI vAghajI jyAre lIMbaDI gayA tyAre tethI teNe cha kavi mitronI sahAya lIdhI. temAM unAnA rahIza vi. saM. 1895 AsapAsa) teNe sujAnabAnI mulAkAta lIdhI kathAkAra odhavajI gIgA jaNAve che ke, (1) bhAratIya naMda hatI. kavie rAjakumArIne pUchyuM. "pravINa sAgaranI bAvo (rAjakoTa) (2) jIvana vijaya puja (rAjakoTa) (3) racanAmAM kAMI satya che ke nahi? jesA lAMgA (ja darabArI dasoMdI cAraNa hatA) (4) purohita sujAnabAe kahyuM, "jeTaluM varNavavAmAM AvyuM che, te adAgarajI (5) sonAra lAlajI (je uttara pradezanA purabiyA badhuM satya nathI." hatA) (6) sodAgara zekha rahIma (ghoDAnA sodAgara) ane maherAmaNajI pote. paNa anumAna thaI zake ke zaramane kAraNe kumArIe pUro Ama to A graMthanI 84 lahero lakhAI. tenI eka uttara na Apyo hoya. prata rAjakoTa hatI. ane eka prata lIMbaDI sujAnabA pAse - have lIMbaDImAM koI sujAnabA nAme koI kuMvarI na hatAM. hatI. paNa lIMbaDI ThAkora sAhebe A prata laI nAza karAvyo tevAM vidhAna ghaNAe karyA che. paNa kavi kezavajInI sujAnabA ane rAjakoTa mANasa mokalI kaherAvyuM ke, "tame A graMthano sAthenI mulAkAtathI te vidhAna khoTAM Thare che. nAza karo, AmAM amArI phajetI thAya che, to tame tema nahi | maherAmaNajI ane sujAnabAno premasaMbaMdha baMdhAyo teno karo to ApaNo saMbaMdha jaLavAze nahi." khulAso A rIte thAya che. eTale rAjakoTa ThAkora bAvAjI urphe lAkhAjIrAje 84 kAThiyAvADanAM rAjyo para marAThA vAraMvAra caDI AvatA laheronI hastapratono nAza karAvyo eTale gavarIdaDanI 72 ane khaMDaNI vasula karatA. rAjakoTanA lAkhAjIrAja para laherovALI prata rahI gaI. bAkInI 12 lahero dalapatarAme khaMDaNI vasala karavA marAThA sainya caDI AvyuM. paNa ThAkora rakama pUrI karI. A rIte 84 laherono graMtha banyo. bharI zake tema na hatA. eTale marAThA saradAre kumAra A graMthamAM lokapriya kAvyo uparAMta azvavidyA, zrImaherAmaNajIne oLa (bANa)mAM lIdhA tyAre maherAmaNajInI jyotiSavidyA. vaida vidyA. yoga vidyA ane saMnyAsa Jain Education Intemational Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3para che bRhad gujarAta dharma jevI keTalIka upayogI bAbatono navarasa sAthe samAveza bhAvanAzIla hRdaya para prema bhaktithI bharapUra A bhajanoe karyo che. UMDI asara karI. ravi sAhebanAM darzana karavA mATe emanuM mana "gujarAtI' patranA taMtrI icchArAmabhAIne pravINa adhIruM thayuM. eTalAmAM acAnaka latIpuramAM ravisAhebanuM sAgaramAM ghaNo rasa paDyo. teNe A graMtha pharIthI chApI loko Agamana thayuM. AthI morArasAhebanA AnaMdano pAra rahyo sudhI pahoMcADavAnI icchA karI, icachArAmabhAIe eka nahi. morArasAheba doDIne ravi sAhebanA pagamAM DhaLI paDyA hindusthAnI jANanAra bhAIne bhASAMtara karavAnuM soMpyuM paNa te ane potAne dIkSA ApavA vinaMtI karI. ravi sAhebe A kAma karI zakyA nahi. chevaTe kacchanA prasiddha vidvAna rAjaguru kSatriya vIranAM hRdayamAM rahela saMta AtmAne pArakhI lIdho. jIvarAja ajarAmara gorane hAthe te kAma pUruM thayuM. emaNe jANyuM ke, A yuvaka emanI saMta paraMparAne zobhAve evo thaze. eTale morAra sAhebe saM. 1835mAM 21 varSanI A graMtha kavio, sAhityakAro, cAraNa ane bAroTamAM vaye ravi sAheba pAse kaMThI baMdhAvI. ghaNo Adara pAmyo che. A graMthanI kavitA cAraNa, bAroTo ghaNA bhAvathI gAya che ane loko eTalA ja bhAvathI jhIle che. rAjavaibhava ane sukhasAyabI bhUlI jaIne tyAgI, A graMtha maherAmaNajIe to tenA cha mitronI madadathI vairAgInuM kaThora jIvana jIvavA te taiyAra thaI gayA. lakhyo. paNa te loko sudhI pahoMcyo nahi. emAMthI phakta 72 rAjavaibhavamAM Ucharelo eka Ugato juvAna yogI banI jAya lahero hastapratamAM hatI. paNa zrIharizaMkarabhAI ane tenA A vAta emanA vidhavA mAtA mATe duHkhakara hatI. paNa morAra bhAI caturbhujabhAIe ghaNI jahemata uThAvI A graMtha loko sAhebanAM aMtara para caDI Avelo vairAgyano raMga have Utare sudhI pahoMcADyo. eTale ApaNe kharo AbhAra to ema na hato. harizaMkarabhAIno mAnavo rahyo. nahi to A graMthanI hastaprata | morAra sAheba have gurune maLavA adhIrA thayA hatA. te paNa nAza pAmI jAta. vaDodarA prAMtamAM Avela zekhaDI gAme ravi sAhebanAM A graMthanI navI AvRtti zrI pravINacaMdra ema. paTela, saMtadhAmamAM AvyA. ravi sAhebe tene dUrathI AvatA joyA. pravINa prakAzana (rAjakoTa)vALAe i.sa. 1991mAM pragaTa jANe te pUrvabhavano paricita hoya evuM lAgyuM ane kahyuM karI. morAra Ava, bhale Avyo." Ama kahI snehapUrvaka hRdaya sAthe lagAvI dIdhA ane bannenI AMkhomAMthI premAzru vahevA | morAra sAheba lAgyA. morAra sAheba tyAM rahevA lAgyA. jyAre tenA mAtA morArasAhebano janma mAravADa pAse Avela rANIsAhebAne khabara paDI tyAre te putra viyogamAM pAgala thaI (banAsakAMThAmAM) tharAdanA vAghelA rANAnA vaMzamAM saM. zekhaDI AvyA. ane putrane joI raDavA lAgyAM. ravi sAhebe 1814mAM thayo hato. temanuM mULa nAma mAnasiMha hatuM. emanA morAra sAhebane samajAvatA kahyuM. ""mAtAnA caraNomAM koTi pitAne be rANIo hatI. pitAnA avasAna pachI oramAna tIrtho nivAsa kare che. evI parama vaMdanIya bhagavatI mAtAno bhAI gAdIe AvyA. A bhAInI kapaTakaLAthI bhayabhIta tyAga karavo ThIka nahi." Ama, ravi sAhebanA samajAvavAthI banIne morAra sAhebanA mAtuzrIe eka divasa tharAdamAMthI morAra sAheba tenI mAtA sAthe latIpara gayA. paNa guruno kAyama mATe vidAya lIdhIjarUrI cIjo sAthe laI UMTa upara viyoga teo sahI zakyA nahi. tethI morAra sAhebe 'saMdRguru savAra thaI potAnAM be bALako kaMvara ane kuMvarIne teDI viyoga' graMtha lakhyo je ghaNo hRdayadrAvaka che. mAtA ane hAlAranA latIpara gAme AvI. latIparamAM ja emaNe nivAsa morAranA saMvAda paNa padomAM maLe che. karyo. kaMvarInI yogya uMmara thatAM lagna paNa karI dIdhAM. gurunA viyogamAM morAra bimAra thaI gayA. putranI | morAra sAhebanuM mana to saMsAramAMthI kyAranuM UThI gayuM bimArIthI mAtAne ghaNuM du:kha thayuM. ane te davA karavA lAgyA. hatuM. e arasAmAM ravisAhebanAM bhajano kaccha, kAThiyAvADa morAra sAheba vAraMvAra kahetA, "mAtAjI! mane gurudeva ane gujarAtamAM khUba gavAtAM hatAM. morAra sAhebanA ravisAheba pAse laI jAva, tenA vagara huM sAjo thaIza nahi. Jain Education Intemational Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 353 mAtAjIe aMte morArasAhebane gurudevanAM darzana karI aMgreja adhikArIe jAmanagara narezane samAdhi kholavA pAchA AvavAnI AjJA karI. hukama karyo, paNa jAmanagara nareze samAdhi khodAvI nahIM. eTale morAra sAheba gurudevanAM darzana mATe zekhaDI pahoMcyA. aMgreja adhikArI krodha karI eka senAnI TukaDI sAthe khaMbhAliyA tyAM thoDA divasa rahI gurudevanA upadezAmRtanuM pAna karI pAchA AvyA. AvezamAM AvI teNe morAra sAhebanA dhAmamAM praveza latIpara AvyA ane gAyo cAravAnuM, sadAvrata ApavAnuM ane karyo. paNa maMdiranA cokamAM jyAM morAra sAhebanI samAdhi hatI atithi abhyAgatanI sevA karatA jIvana vItAvavA lAgyA. tyAM aMgreja adhikArI AvatAM stabdha thaI gayA. juve che to te mAtAno svargavAsa thavAthI te pAchA zekhaDI ravisAheba samAdhi upara saMta birAjamAna hatA. bhAratanA saMtano A pAse AvyA ane sAdhanA, bhajanamAM lAgI gayA. prabhAva joI teno garva UtarI gayo teNe TopI utArI mAthuM namAvI vAraMvAra namaskAra karyA. te uparAMta maMdira bahAra saM. 1842mAM morAra sAheba khaMbhAliyA gayA ane nIkaLI senA sAthe zAMta citte rAjakoTa cAlyA gayA. tyAM eka maMdira banAvI bhakti sAdhanAmAM lAgI gayA. teno saurASTranA premI bhakta Aja paNa A gAmane morAra prabhAva saurASTramAM dUra dUra phelAI gayo. sAhebanA khaMbhAliyA tarIke oLakhe che. | morAra sAhebanA satsaMgathI aneka puruSo sudharI gayA ane bhajana sAdhanAmAM lAgI gayA. morAra sAhebanuM jIvana saMta morAra sAhebe racelI saMtavANI Aje paNa du:khiyAnAM duHkha dUra karavAmAM vyatIta thatuM rahyuM. tenA jIvananI gujarAtanA bhaktajano bhAvathI gAya che. aneka camatkAronI vArtA saurASTramAM pracalita che. dayArAma jAmanagaranA nareza raNamale eka saMtameLAnuM Ayojana kavi zrI dayArAmano janma narmadA taTe cANoda karyuM. dUra dUrathI saMto tyAM padhAryA temAM morAra sAheba paNa (caMDIpura) gAme I.sa. 1767 (saM. 1823)mAM sAThodarA hatA. jAmanagarathI morAra sAheba saM. 1904mAM khaMbhAliyA pAchA pharyA ane mahAprayANanI taiyArI karI. A samAcAra nAgara prabhurAma paMDyAne tyAM thayo hato. tenI mAtAnuM nAma ratanabAI hatuM. bALapaNamAM kavine gAmaThI zALAnI keLavaNI sAMbhaLI saurASTramAMthI dUra dUrathI bhaktajano doDI AvyA. maLI hatI. vaDodarA saMskRta zALAmAM mokalavAno vicAra jAmanagaranA rAjA jAma sAheba paNa vyAkuLa thaI khaMbhAliyA cAlato hato tyAre kavinI uMmara phakta bAra varSanI hatI. te doDI AvyA ane talavAra kheMcIne kahyuM. "jo Apa samAdhi pachI doDha ja varSe tenI mAtAno paNa svargavAsa thayo. eTale lezo to huM AtmahatyA karIza." rAjAe baLapUrvaka morAra potAnI mAtAnI kAkAnI dIkarIne tyAM rahyA. sAhebane rokI lIdhA. cANoda pAse karanALI gAme kezavAnaMda sAdhu rahetA je samAdhi taiyAra karavAmAM AvI hatI temAM zrIphaLa padharAvI baMdha karI dIdhI ane sau bhaktajano vikharAI gayA. hatA. lokakathA evI che ke, A sAdhue dayArAmane bhagavAna zrIkRSNanAM darzana karAvyAM hatAM. tyAra pachI pote zrIkRSNanA te divasathI morAra sAheba dhyAnastha thaI besI gayA ane eka varSa sudhI A sthitimAM rahyA. saM. 1905nA caitra suda 2 ne bhagata banyA. divase savAramAM temaNe samAdhi kholAvI ane jhaTapaTa kAzI vizvezvaranI lAvaNI dayArAmanuM paheluM pada hatuM. samAdhimAM besI gayA. A mahAprayANanA samAcAra saurASTramAM dayArAma kAzI, rAmezvara jaIne pAchA cANoda AvyA. paNa. phelAI gayA. tyAM tenI mAsInuM avasAna thayuM hatuM. - rAjakoTamAM aMgreja adhikArI gavarnara janarala ejanTe mAsInAM maraNa pachI ekavIsa varasanI uMmare temaNe A samAcAra sAMbhaLyA ane jAmanagara nareza upara mukadamo cANoda choDyuM. DAkora gayA. tyAM kRSNalIlAnAM rasika pado calAvyo. eka varasa sudhI mukadamo cAlyo. chevaTe adAlate banAvI raNachoDarAyanA bhaktonAM mana harI lIdhAM. covIsa pheMsalo Apyo ke, "samAdhi khodavAmAM Ave." loko A varasanI vaye te eka saMgha sAthe yAtrAe gayA ane pheMsalo sAMbhaLI kaMpI gayA. zrInAthajInAM darzana thayAM. mahArAje paNa potAnI pAse Jain Education Intemational Education International Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 je bRhad gujarAta bolAvyA ane traNa mAsa potAnI pAse rAkhyA. mahArAjA sevA ananya che. emanA kAvyamAM zabda pasaMdagI ane agAsI upara besatA ane dayArAma tene naraghAM, sAraMgI sAthe goThavaNI saMgItanI dRSTie thayelI che. e mAdhurya kavitAnA pado saMbhaLAvatA hatA pachI tyAMthI nIkaLI gokula, vRMdAvana, arthe gAMbhIryane dIpAve che. kRSNabhakti e dayArAmanA kAvyano mathurA thaI kAzI gayA. kAzImAM tene kAzI vizvanAthane badale mukhya viSaya che. hariharanI tejomaya jhaLahaLatI mUrtinAM darzana thayAM. evI - narasiMha ane mIrAMnI mAphaka dayArAma potAnI jAtane lokavAyakA che ke eka kSaNamAM vizna ane eka kSaNamAM zivanAM gopI svarUpa kalpI puruSa kRSNa pratyenI bhakti kAvya dvArA darzana thatAM. aneka rIte pragaTa karI che. temaNe cAradhAmanI page cAlIne traNavAra yAtrA karI narasiMha ane mIrAM karatAM dayArAmanI zRMgAranI hatI. temaNe bhaktipoSaNa nAmano graMtha karyo che. paNa te tenI bhAvanA vizeSa prabaLa che. dayArAme lakhela bodhanAM pado paNa 40 varSanI vaya pachI hovAnuM anumAna che. ujjainamAM ucca koTinAM che. mahAkAlezvaranAM darzana karI nAsika jatAM kavi ane tenA sAthIone AnAjI AMgaDiyA nAme lUMTArAoe pakaDyA. dayArAme hindImAM paNa ghaNAM pado lakhyAM che. eTale dayArAmane tyAM pAMca cha mAsa kedamAM rahevuM paDyuM paNa pote hindI sAhityamAM paNa tene UMcuM pada apAyeluM che. bhajana gAI AnAjIne khUza karyA ane tyAMthI chUTyA pachI dayArAme gujarAtI, hindustAnI, paMjAbI, marAThI, rAmezvarAdi ghaNA tIrthamAM pharyA. A samayamAM kavinI kavitva saMskRta ane phArasImAM paNa kavitA karI che. paNa devanAgarI zaktino ghaNo vikAsa thayo. sivAya tene bIjI lipi AvaDatI nahi. ema kahevAya che, - cANodamAM have koI sagAvahAlAM na hovAthI pote temanI kavitA gujarAtI ane hindustAnImAM ghaNI che. DabhoImAM rahyA. tyAM temanA keTalAka ziSyo paNa thayA. raNachoDa jozInA kahevA pramANe temanA banAvelA nAnA dayArAmano kaMTha paNa sAro hovAthI kRSNakIrtana gAIne moTA maLIne 135 graMtho che. A uparAMta chUTaka chUTaka pada, tathA ziSyo taraphathI je kAMI maLe tenAthI potAno nirvAha garabI, lAvaNI vagere paNa puSkaLa che. dayArAma eka zIghrakavi hato. calAvatA. pagapALA lAMbA paMtha kApavAthI tene ghaNI bhASA A arasAmAM vaDodarAnA haribhaTTa sAthe kavine kavitA vAda thayo. paNa temAM haribhaTTanI hAra thaI tethI kavi ghaNA AvaDatI. eTale temaNe pAMceka bhASAmAM kAvyo racyAM che.' utsAhI banyA. dhIre dhIre tenI kIrti sarvatra prasarI gaI. premabhakta dayArAmanI bAnI ghaNI asarakAraka che. zabda dayArAma pharI yAtrA nimitte bharatakhaMDa pharI AvyA. racanAmAM paNa premAnaMdathI utare tema nathI. tene yAtrAno ghaNo zokha hato. zrInAthajInAM darzana to chasAte - ema kahevAya che ke kavie ratana nAme koI vidhavA vAra karI AvyA. sonAraNa bAIne gharamAM besArela.dayArAmanI zithila raheNIne lIdhe keTalAka tenAM kAvyo tarapha tiraskArathI juve che. ane teNe dayArAma vaiSNava hatA paNa mahArAjane mAnatA na hatA. nAnI uMmaramAM ja puSTimArgI vaiSNava saMpradAya tarapha tene prIti cItarelA gopI kRSNanA ughADA zRMgArane lIdhe tenI kavitA bibhatsa paNa lekhAya che. paNa kavinI karaNIne lIdhe tenI thaI ane teNe vallabha saMpradAya svIkAryo. kavitAne utArI pADavI vyAjabI nathI. dararoja rAte tenAM bhajana sAMbhaLavA lokonI ThaTha raNachoDa jozInA kahevA pramANe to teNe 135 pustako jAmatI. te rAmasAgara sAthe gAtA. tenAM kRSNalIlAnAM pado lakhyAM che. paNa temAM dANalIlA, bALalIlA, rAsalIlA, ati lokapriya che. kRSNajIvananA kalpita che, satya manAtA rUkimaNI vivAha ane bhakti poSaNa temaja zatazaiyA mukhya che. prasaMgo para racAyelI tenI garabIomAMthI keTalAya rAsa ramanArane preraNA maLe che. gujarAtanA saMgIta sAhityamAM tenI kavi narmada kahetA ke, dayArAmanI kavitAmAMthI sunIti Jain Education Intemational cation International For Private & Personal use only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 355 vALIno saMgraha karI tene dayA ratnamALA nAma ApIe to makArANInI madadathI jUnAgaDhanA navAba sAme laDAI jAhera khoTuM nathI. karI tene raNachoDajI dIvAne harAvIne jaya meLavyo. uparAMta temaNe vrajabhASAmAM satasaI tathA bIjA aneka saM. 1846mAM navAbanI nokarImAMnA Araboe viSayo para kavitA karI che. potAnA caDelA pagAra mATe baMDa karI navAbane keda karyA hatA. dayArAmanI garabI ane pado lokomAM ghaNA Adara pAmyAM tethI raNachoDajI dIvAne AsapAsanA gAmomAMthI laDAyaka che. teNe gujarAtamAM nArI saMgItamAM mahattvano bhAga bhajavyo lokone ekaThA karI Arabo upara humalo karyo. ane tene che. dayArAme hindustAnImAM lakhela zatazaiyA hindustAnI jenA jUnAgaDhamAMthI nasADI mUkyA ane navAbane choDAvyA hatA. bhASAmAM zreSTha kavionI kavitA tole mUkI zakAya tema che. saM. 1849mAM raghunAthajI dIvAna ane tenA kAkAnA dIkarA morArajIne eka kalyANa zeTha nAme vANiyAnI khaTapaTathI dIvAna raNachoDajI keda karIne temanAM gharabAra japta karyA. A vakhate raNachoDajI itihAsakAra, sAhityakAra. saMzodhaka ane kavi evA dIvAna coravADa hatA. temaNe potAnI caturAI vaDe potAnA A jUnAgaDhanA bahAdura dIvAna raNachoDajIno janma vaDIlabhAI vagerene eka mahinAmAM choDAvyA. tyArapachI jUnAgaDhanA suprasiddha dIvAna amarajIne tyAM vi. saM. * jUnAgaDhamAM vadhu rahevuM yogya na lAgavAthI teo tyAMthI nIkaLI 1824nAM Aso sudI 10 tA. 20 okTobara 1768 nA jAmanagara gayA. tyAMnA rAjAe temanA rAjyamAM rAkhI paDadharI roja thayo hato. temanAM mAtuzrInuM nAma kuzaLabAI hatuM. ane tathA ATakoTa paragaNAM jIvAImAM ApyAM. temanAM patnInuM nAma cothIbAI hatuM. teo vaDanagarA nAgara saM. 1850mAM teo nagaranA lazkaramAM hatA. tevAmAM brAhmaNa hatA. temanA pUrvajo ghaNA pratApI hatA. bhujanuM lazkara hAlAra para caDI AvyuM. tenI sAme raNachoDajI dIvAna raNachoDajIe bAlyakALathI ja gujarAtI dIvAna ghaNA bahAdurIthI laDI potAnuM yuddha ke dIvAne ghaNI bahAdurIthI laDI potAnuM yuddha kauzalya batAvI uparAMta hindI, urdu, phArasI, arabI ane saMskRta Adi temane pAchA haThAvyA. temAM tenA ghoDAne goLI vAgavAthI te bhASAno abhyAsa karyo hato. te uparAMta temaNe jayotiSa paDI gayo, tema chatAM pote potAnuM rakSaNa karI lIdhuM ane goLI zAsa, Ayurveda, zAstrIya saMgIta ane lalitakaLAo paNa mAranArane te ja kSaNe potAne hAthe ThAra karyo hato. sAdhya karelI. A uparAMta zastravidyA ane vyAyAmamAM paNa saM. 1855mAM vaDodarAthI amIna sAheba pezakazI levA prAvINya meLavyuM hatuM. temaNe jema chevaTa sudhI talavAra tyAgI AvyA hatA. te ja varSamAM bhujanA lazkare bhANavaDano killo nahi tema kalama paNa choDI nahi. temaNe nivRttimAM ke laI lIdho hato. tethI dIvAne teno ghero ghAlyo ane cAra ezaArAmamAM bAlyAvasthA gumAvI nahotI. A vAta mahinA ghero rAkhI hallo karI te pAcho meLavyo. A vakhate temanI vidvattA ane parAkramathI siddha thAya che. temaNe prathama temanA hAthamAM goLI vAgI hatI chatAM pAchA haThyA na hatA. traNa cAra bhASAmAM pravINatA meLavI hatI. te madresA ke dIvAna raNachoDajI jAmanagaranI nokarImAM hatA. te pAThazALAmAM nahi paNa khAnagI munzI ane paMDito rAkhIne chatAM jUnAgaDhanA navAba sAheba kharA saMkaTa vakhate temane meLavI haze. ghaNI bhASAmAM temanI pravINatA hatI. tema AgrahapUrvaka teDAvatA hatA. tethI te tyAM jaIne temanuM kArya kahevAmAM ApaNI pAse temanA racelA graMthono AdhAra che. siddha karI pAchA jAmanagara jatA. dIvAna raNachoDajI temanA vaDIla baMdhu raghunAthajI saM. 1861mAM navAba vatI raNachoDajI dIvAne chevaTe jyAre dIvAna hatA tyAre temane rAjakAjamAM ghaNI madada pezakazI ugharAvI. kAraNa ke saM. 1864mAM karnala vokarasAheba karatA. eTaluM ja nahi paNa ghaNIka laDAImAM teo phojanI gAyakavADanAM lazkara sAthe kAThiyAvADa gayA ane tyAMnA saradArI laIne laDavA jatA. ane tyAM pUrI phateha meLavyA rAjAonI pezakazInA AMkaDA nakkI karyA. ke jethI te bAbata sivAya pAchA pharyA nathI. pharIthI kAMI takarAra rahe nahi. dIvAna raNachoDajIne jUnAgaDhanA saM. 1844mAM kezodanA rAyajAdA dagujIe Araba navAbe pharIthI duzamanonA kAvatarAthI jUnAgaDhathI kADhyA. ane Jain Education Intemational Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 che bRhad gujarAtI dIvAnanA leNA peTe kutiyANA paragaNuM lakhI ApyuM tethI te (8) rUkAtegunAguna : phArasI bhASAmAM che. je kutiyANA jaIne rahyA. teo karnala vokarane kaMDoraNA jaIne vahevArika kAgaLa patro vagere lakhavAmAM anubhavI kitAba che. maLyA. tyAM tene sAhebe ghaNuM mAna ApyuM. sAheba tene utAre tene (9) kAmadahana athavA madana saMjIvanI : AmAM vasaMta maLavA sArU gayA hatA. tyAre sAmasAmA poSAkonI Apa-le RtunuM varNana sAruM kareluM che. thaI hatI. (10) zivavivAha athavA dakSayajJabhaMga A pustakamAM saM. 1877mAM muMbaInA te vakhatanA gavarnara jevI - je strI potAnA svAmInI AjJA toDe tene kevI vipatti paDe te elphinsTannasAheba ghoghe gayA hatA. tyAre temaNe raNachoDajI jI batAvyuM che. te sivAya bIjI paNa zikhAmaNa temAMthI maLe che. dIvAnanI be-traNa vAra mulAkAta lIdhI hatI. te prasaMge gavarnara sAheba tathA dIvAna banne jaNa phArasI bhASAnuM sAruM jJAna (11) zaMkha cuDAkhyAna : emAM pativratA strIe kema dharAvatA hatA. tethI vAtacIta karavAmAM ghaNI anukULatA rahetI cAlavuM te viSenuM varNana Ave che. tathA rAjanIti ane vyabhicAra khaMDana Ave che. hatI. saM. 1878 thI 80 sudhI divAne saradhAra tathA dhorAjI (12) tavArIkhe soraTha va hAlAra : A graMtha ItihAsa ane upaleTA mahAlo ijAre rAkhIne te kAma karyuM hatuM. graMtha che ane te vadhu jANIto che. chatAM kyAMka kyAMka temanAM vidhAnone samarthana ApavA kAvya paMktio paNa mUkI che. paNa ATalAthI tenI kIrti samApana thatI nathI. teNe rAjakAjanuM mahAvikaTa kAma karavA sAthe, vidyAnuM vyasana rAkhI dIvAnajIne phArasI bhASA upara pUrNa prabhutva hatuM. je upayogI graMtho judI judI bhASAmAM racyA che. tethI ja tenI jeTalI saraLatAthI teo gujarAtI lakhI zakatA hatA. teTalI kIrti amara rahI che. temaNe je graMtho phArasImAM tathA saraLatAthI phArasImAM temanA potAnA vicAro vyakta karI zakatA. vrajabhASAmAM lakhyA te nIce pramANe che. (1) ziva rahasya : A pustakamAM saMskRtamAM ghaNuM karIne teo sArA itihAsavettA hatA tema sArA kavi paNa eka lAkha zloka che. tenuM temaNe vrajabhASAmAM duhA, copAI, hatA. temaNe gujarAtI, hindI ane phArasImAM suMdara kAvyo soraThA ane chaMdomAM bhASAMtara karyuM che. te kathAnI rIte ziva racyAM che. piMgaLa zAstra, saMgIta zAstra ane alaMkAra zAstranA saMpradAyanA loko vAMce che. paNa kAvya kaThina hovAthI joIe te jJAtA hatA. teTalo pracAra thayo nathI. dIvAnajI senApati hatA. sainyane doratA. dUrgone gherA (2) dharmazAstra : A graMtha paNa saMskatamAM che. tenuM ghAlyA ane medAnI yuddho paNa laDyA. temanA graMthamAM jyAM bhASAMtara doharA copAImAM samaja paDe te rIte karyuM che. jyAM yuddhanAM varNano che. tyAM temanI kalamane niraMkuza javA dIdhI che. teo vIrarasathI raMgAyelA ane nIDara netA hatA. temaNe (3) azauca : (sUtaka nirNaya) gujarAtI bhASAmAM talavAra vIMjhI che. teTalA nIDara banI kalama paNa calAvI che. gadyamAM che. upara lakhyA 12 pustako uparAMta (13) ziva gItA (4) kavaliyAnaMdaH (alaMkAra zAstra) saMskRtamAM che. tenuM (14) zivarAtrI mahAbhya (15) ziva mahAratnAkara (16) vrajabhASAmAM kAvyamAM bhASAMtara karyuM che. kAlakhaMja AkhyAna (17) jAlaMdhara AkhyAna (18) aMdhakAsura (5) bihArI satasaI vrajabhASAmAM doharA che. tenA AkhyAna (19) tripurAsura AkhyAna (20) bhasmAMga te ja bhASAmAM artha karyA che. AkhyAna (21) Izvara vivAha (22) brAhmaNanI 84 jJAtinuM (6) somapradoSano mahimA : (pradoSa mahAbhya) judA varNana (23) pradoSa mahimA (24) mohinI chala (25). judA rAgamAM kavitA karelI che. caMDInA garabA (26) budhezvara bAvanI. (7) vizvanAtha uparano kAgaLa : gujarAtI ane rAjakAjanI khaTapaTa ane yuddho laDatAM laDatAM paNa teNe vrajabhASAmAM che. ATalAM pustakonI samAjane bheTa ApI che. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 350 dIvAnajIno svargavAsa saM. 1897 nA mahA vada 6 paNa be bhAgamAM vaheMcyA che. (1) Doma jAtino vaMza tA. 12-2-1841nA roja thayo. (2) bhATano vaMza eTale mIra-mirAsI hindumAMthI thayA che. temane putra na hovAthI potAnA dauhitra zaMkaraprasAdane murAdanA bAroTa jumAbhAInuM kahevuM che ke murAdanA dattaka lIdhA hatA te zaMkaraprasAdanA vaMzamAM ghaNA vidvAna puruSo bApadAdA mULa hindu hatA ane tene rAma, rahIma, dhotI, thayA che. lUMgI, maMdira, masjida e badhuM ene mana sarakhu hatuM, te temanI cIMthare vIMTayuM ratana lokakavi kavitAmAM allAha sAthe rAma, kRSNa, gaNapati ane hanumAna vagerenuM smaraNa kare che. mIra murAda eka kavitA uparathI ema lAge che ke,murAda dekhAve kavi mIra murAda eTale dulerAya kArANInA lakhavA prabhAvazALI nahi hoya. vaLI kadarUpA paNa haze. pramANe "cIMthare vIMTuM ratana." kavinI ghaNA bhAganI kRtio temanI uttarAvasthAmAM Ama to kavi murAda viSe koIe lakhyuM nathI. mArI lakhANI hoya tema lAge che. pAse thoDI chUTI kavitA che ane jAte mIra hatA ane pIlavAI te rajavADA to ghaNA pharyA haze paNa kyAMyathI sAro gAmanA vatanI hatA eTalI khabara hatI. Adara malyo hoya tevuM lAgatuM nathI. paNa mANasA ThAkora ahIM je kavi murAdano paricaya lakhAyo che. temAM zrI sAheba rAjasiMhajIe kavinI sArI kadara karI sArA caMdrakAMta mahetAnA "loka kavi murAda'no khAsa AdhAra lIdho che. dAnamAnathI navAjyA. kavi murAdano janma mahesANA jillAnA vijApura mANasA ThAkora rAjasiMhajIne kavi murAda upara asIma tAlukAnA pIlavAI gAme mIra jAtimAM i.sa. 1823 vi.saM. kRpA hatI. teozrI mahAdAnI hatA, koIne nirAza pAchA 1879 AsapAsa thayAnuM mAnavAmAM Ave che. temanA pitAnuM vALatA nahi. kavinA pautravadhU lAlubAInA kahevA anusAra nAma gulAba hatuM. temanI chellI avasthAmAM rAjasiMhajInI kRpAthI Arthika saMkaTa kavinAM lagna paMdara varSanI vaye hIrAbAI sAthe thayAM TaLI gayuM hatuM. hatAM. temane sAlu ane saradAra nAme be putro hatA. jevI rIte rAjasiMhajIe kavinuM dhanasaMkaTa TALyuM tevI kavinA koI gurunA nAmano saMketa maLato nathI. paNa rIte temanA samakAlIna ane nikaTavartI kavioe paNa kavinA koDInAra (saurASTra)nA saiyadanA te murIda hatA. eTale A manane protsAhita karyuM hatuM. A samaye vijApuramAM bAroTa koI saiyada temanA guru haze. tema tenA pautravadhU lAlubAInuM kavionuM eka maMDaLa hatuM. A kavi maMDaLanA badhA kavio kahevuM che. vrajabhASA tathA gujarAtImAM kavitA karatA. murAdane tenI sAthe ghaNo sAro saMbaMdha hato. bAroTa kavi giradhara ane jeThAbhAI murAda bhale musalamAna hatA. paNa tenI kavitAmAM AvA koI bheda dekhAtA nathI. hindu dharmanA AcAra, vicAra, (jAlAla)nI kavitAthI murAda atyaMta prabhAvita thayA hatA. devI, devatA, purANo, rAmAyaNanAM pAtro vagerenuM temane UMDuM A kavione murAda pratye ghaNuM mAna hatuM. tethI pote jJAna hatuM. tema tenA garuDa hanumAna saMvAda uparathI lAge che. rAjasthAnamAM koI rAjA pAse sanmAnita thaI ghaNuM dhana lAvelA | gujarAtanA eka vidvAna muslima itihAsakAra karIma tyAre murAdane bolAvI sArI bheTa sogAda Apela. mahaMmada mAstare mirAsI jAtine mULa hindu mAnI che. temaNe anya mahApuruSonI jema kavi murAda viSe paNa lokomAM gujarAtanA musalamAnonA be vibhAga pADyA che. eka to camatkAranI vAto kahevAya che. paradezathI je muslimo AvyA teno vaMza ane bIjo hindumAMthI pIlavAI gAma ane gAyakavADa sarakArane koI pIyAta dharma parivartana karI je musalamAna thayA te. rAjakIya kAraNasara vAMdho paDyo ane tA. 3-6-1998nA mIra athavA mirAsI maLa hinda hatA. mirAsI mIrane roja sarakAre pIlavAI upara topamAro karyo ane gAmane Jain Education Intemational Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 je bRhad gujarAta Aga lagADI tyAre temAM 106ra gharo baLI gayAM hatAM. paNa A mahAitihAsavattA karnala jemsa ToDa skoTalenDanA murAdanuM ghara bacI gayuM hatuM. nivAsI hatA. temano janma tA. 20-4-1782 vi. saM. vRddhAvasthAmAM kavinI tabiyata ghaNI lathaDI hatI, tene 1838)mAM iMglenDa isligTana nAmanA sthAnamAM thayo hato. damano vyAdhi to hato ja. emAM sakhata tAva caDyo. chellA temanA pUrvajo paikI jona ToDa nAmanI vyaktie skoTalenDanA traNa divasa to ghaNI vyathA bhogavela. tema tenA pautravadhU bAdazAha robarTa dhI brusanA saMtAnone iMglenDanA kArAgRhamAMthI lAlubAInuM kahevuM che. 72 varasanI avasthAe i.sa. mukta karyA hatAM. A amUlya sevAnA badalAmAM bAdazAha 1895mAM kavinuM avasAna thayAnuM mAnavAmAM Ave che. temanI taraphathI temane nAiTa beroneTanI padavI ane zRMgAlanuM cihna racanAo ghaNI che. potAnI hayAtImAM koI pustaka pragaTa karI dhAraNa karavAnuM sanmAna prApta thayuM hatuM. zakyA nathI. paNa zrI caMdrakAMta mahetAe temanAM jIvana-kavana skoTalenDanI bhASAmAM zuMgAlane "ToDa" kahe che eTale aMge sAro prakAza pADyo che. Ama muslima samAje paNa ghaNAM A vaMza ToDanA nAmathI prasiddha thayo che. kavi ratnonI bheTa ApI che. rasakhAna, rahIma, akabara. teo baMgALamAM i.sa. 1800nI jAnyuArInI 9 tAnasena, amIra khuzaru, kabIra, kamAla emAM kavi murAdano tArIkhe 18 varSanI vaye bIjA naMbaranI yuropiyana rejimenTamAM paNa samAveza thAya che. joDAyA ane e ja varSamAM teo 14 naMbaranI pAyadaLa senAmAM rAjasthAtano itihAsa' graMthatA kartA : lephaTananTa tarIke nimAyA ane thoDA vakhatamAM kalakattAthI karnala jemsa ToDa haradvAra ane tyAMthI dilhI badalI thaI. rAjadUta sAthe tene jyAM javAnuM thatuM tyAM vakhatano rAjasthAnano itihAsa' nAme be mahAgraMthonI bheTa saduupayoga karI te pradezano itihAsa janazruti tathA ApanAra, kSatrionA sAcA mitra ane temanI vIratAnA zilAlekho vagereno saMgraha karatA. ujjavaLa yazane phelAvanAra A itihAsanA kartA jemsa ToDa sAheba che. I.sa. 1812mAM dolatarAya siMdhiyA bhramaNa karatA karatA gvAliyara pahoMcyA tyAM sudhI ToDa sAheba tenI sAthe rahyA. A be graMtha dvArA ToDa sAhebe bhAratIya saMskRtinAM pradhAna lakSaNo jevAke vIratA, dAtArI, bhakti, satItva, i.sa. 1810nA okTobaranA tene kepTananuM pada maLyuM Atithya bhAva, ziyaLarakSA, neka, Teka, vacanapAlana, hatuM. dharmarakSA, AzarA dharma ane kheladilI jevA ApaNI saMskRtinA karnala ToDane svadeza choDyAne 22 varSa thayA hatA. teo AgavAM lakSaNonI rakSA karI che. pote aMgreja hovA chatAM ane - 18 varSa sudhI judI judI padavI para rahyA hatA ane rAjapUto mAtRbhASA gujarAtI na hovA chatAM guru jJAnacaMdranI madadathI sAthe teno saMbaMdha jaLavAI rahyo hato. ApaNA prAcIna graMtho, zilAlekho, tAmrapatro, nakazA ane temanA guru jJAnacaMdra jayapura nivAsI kharatara gacchanA sikkAno UMDo abhyAsa karyo. yati amaracaMdranA ziSya hatA. bhASA,kavitAnuM temane uttama A uparAMta A graMtho lakhavAmAM teNe bhATa (bAroTa)nI jJAna hatuM ane saMskRtanA paMDita hatA eTale ToDa sAhebe pUrA vahIo. khAto (copaDA)no bharapeTa upayoga karyo ane tenA satkAra sAthe tene potAnI sAthe rAkhyA hatA jenAthI tene graMthamAM "bhaTTa graMtho"no ThekaThekANe ullekha karyo che. mahAkavi rAjasthAnano itihAsa lakhavAmAM ghaNI sahAya maLI. caMda viracita "pRthvIrAja rAso' temane vadhu gamato ane caMdanA ToDa sAheba prasiddha puruSonAM hindI citro, saMskRta, 30 hajA2 chaMdono teNe agrejImAM anuvAda karyo. hindI, arabI, phArasI vagere bhASAmAM lakhAyelA aitihAsika A rIte ApaNo itihAsa ane saMskRtinI jALavaNI tathA anya viSayonA graMtho, prAcIna tAmrapatro, zilAlekho, rAkhavAmAM ToDa sAhebano amUlya phALo che. tene ApaNe bhalI sikkAo ane nakazAno saMgraha karatA. zakIe tema nathI. A prakAre satata prayatnathI ToDa sAhebe pote svadeza jatAM Jain Education Intemational Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je 359 svarUpa pratibhA darzana pahelAM purANo, rAmAyaNa, mahAbhArata, rAjaputAnA ane tenI potAnA bhatrIjA zaMkaradAnajI jo vidvAna thAya to koI rAjA bahAranA aneka rAjavI tathA rAjavaMzIonI vahIo, khyAto pAsethI sArI jAgIra meLave ema vicArI paramAnaMdajIe (bAroTanA copaDA), pRthvIrAja rAso, khumAna rAso, hamIra zaMkaradAnajIne sAro abhyAsa karAvyo. ane saMskRtanA paNa rAso, ratana rAso, Adi aneka rAsAo ane vijaya vilAsa, vidvAna banAvyA. paNa pote haribhakta hovAthI vedAMtI hatA. sUrya prakAza, jagatavilAsa, rAjaprakAza, rAjaprazasti, tethI zaMkaradAnajI upara vedAMtano khUba prabhAva paDyo. pariNAme navasAhasika caritra, kumArapAla caritra, mAnacaritra, hamIra abhyAsa pUro thatA devaLiyAnA eka dAdupaMthI sAdhunA te ziSya kAvya, rAjAvalI, banne rAjataraMgiNIo jayasiMha kalpadruma banyA ane zaMkaradAnajIe muMDana karAvyuM ane potAnuM nAma nAmano graMtha, taiyAra karelI rAjavaMzIonI vaMzAvalI temaja svarUpadAsajI rAkhyuM. itihAsa saMbaMdhI keTalAka graMthono saMgraha karI lIdho hato. zaMkaradAna sAdhu thayA pachI ghaNo vakhata ratalAmamAM rahyA. A sivAya kAvya, nATako, vyAkaraNa, koSa, jyotiSa tyAMnA mahArAjA baLavaMtasiMha (saM. 1882-1914) ane zilpakaLAne lagatA graMtho ane jaina dharma saMbaMdhI aneka svarUpadAsane guru mAnatA. pustako paNa temaNe ekaThA karyA hatAM. A uparAMta temaNe svarUpadAse 38 varSanI uMmare vi.saM. 1896mAM aneka prAcIna sthaLo ane prasiddha puruSonAM citro ekaThAM karyo "hunnapanAjana" nAmaka graMtha ratalAmamAM lakhyo. hatA. zilAlekho ane tAmrapatro paNa meLavyA hatAM. temAM ratalAma uparAMta sItAmau sailAnA darabAramAM paNa sikkA paNa hatA. svarUpadAsanI pratiSThA hatI. AthI ToDa sAhebanI aitihAsika sAmagrI eTalI badhI ratalAmanA rAjakumAra ratanasiMha "naTanAgara' kavi vadhI gaI hatI ke vilAyata pahoMcatA temane 72 pAunDa (vi.saM. 1865-1920) emane guru mAnatA. jakAtanA bharavA paDyA hatA! - tA. 1-6-1882nAM divase svadeza javA teNe rAjakumAra ratanasiMha ane svarUpadAsa vacce ghaNo patravyavahAra hato te Aja sItAmaunA rAjakIya pustakAlayamAM udepurathI prayANa karyuM tyAre ja teNe "rAjasthAnano itihAsa' surakSita che. nI pUrva bhUmikA taiyAra karI nAkhI hatI. te vakhate virATa "vaMza bhAskara' graMthanAM kartA mahAkavi zrI pAMDava yazendu caMdrikA'tA kartA sUryamallajI misaNa (vi.saM. 1872-1925)nI rAjasthAna, kavi svarUpadAsa mALavA vageremAM ghaNI pratiSThA hatI. "pAMDava yazendu caMdrikA"nA kartA kavi svarUpadAsajIno kavi sUryamalajIe svarUpadAsa pAse nAnapaNamAM janma dezA zAkhAnA cAraNamAM ajamera prAMtanA jodhA (rAThoDa) yogazAstra mammaTa kRta mahA kaThina kavi paddhati, advaita vedAMta rAjapUtAnAnA prasiddha ThekANA baDalI gAme mizrIdAnajIne tyAM zAstranA graMtho ane nyAya tathA vaizeSika graMthono abhyAsa karyo (vi. saM. 1858mAM) thayo hato. hato. sUryamallajI svarUpadAsane ghaNA AdarathI jotA. Ama to tenA pitAnuM vatana ghATa nAmathI jANItA potAnA ziSya sUryamalajI potAnI asAdhAraNa umarakoTa (siMdha) paragaNAMmAM ragaroDA hatuM. raMgaroDA pratibhA vaDe potAthI AgaLa vadhI gayA che. te jANI musalamAnoe lUMTyuM tethI mizrIdAnajI temanA bhAI svarUpadAsanAM hRdayamAM sUryamalajI mATe ghaNo Adara thayo. paramAnaMdajI sAthe baDalI cAlyA gayA. baDalI ThAkura svarUpadAsajI spaSTa vaktA hatA. sUryamallajI mizaNe dulhasiMhajIe temano sAro satkAra karyo. paramAnaMdajI naiSThika potAnA graMtha "vaMza bhAskara" mATe temanI saMmati mAgI tyAre brahmacArI ane haribhakta hatA. teno saharSa Adara karatA. vi. saM. 1904mAM sItAmauthI paramAnaMdajI yAcaka banavAnuM pasaMda karatA na hatA ane lakhelA patramAM temaNe lakhyuM hatuM ke, ""Apano graMtha ati moTAbhAI mizrIdAnajI vidvAna na hatA, eTale paramAnaMdajIe uttama che. paNa te narakAvyane badale Izvara saMbaMdhI kAvyano graMtha Jain Education Intemational Education International Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 je bRhad gujarAta hota to teno Adara ghaNo thAta." "mANeka rasA'tA kartA | svarUpadAsanA eka ziSya zivarAma dAdhica brAhmaNa kavi raNachoDa hatA je sItAmaI rAjakumAra ratanasiMha pAse vadhu rahetA. vi. saM. 1899mAM temaNe "tapta vilAsa" nAmaka nAyikA bhedano mANeka rAso', "gorakha vilAsa' ane 'daivI zakti graMtha lakhyo jenA AraMbhamAM svarUpadAsanI stuti karavAmAM graMthanA kartA kavi zrI raNachoDano janma jUnAgaDha pAsenA vaDAla AvI che. (soraTha) gAme vi.saM. 1870, i.sa. 1814mA leuvA kaNabInA bAroTa soDhA zAkhAnA zrI DosAbhAIne tyAM ratalAma mahArAjA baLavaMtasiMhajInA uttarAdhikArI thayo hato. mahArAjA bhairavasiMha (vi.saM. 1914-1920) te paNa mANeka rAsAmAM kula ATha paDAvA che. ane te vi.saM. svarUpadAsajInA ziSya hatA. 1916thI 1922 vacce lakhAyo che. mANeka rAsAmAM kula mahArAja ratanasiMhano svargavAsa thayo tyAre svarUpadAsa 352 kavitA che. devI zakti graMtha vi.saM. 1925mAM lakhAyo. sItAmau na hatA. kumAranA pitA rAjasiMhajI (vi.saM. raNachoDa bAroTa leuvA kaNabInA vahIvaMcA hatA ane 1859-1924) e A duHkhada ghaTanAnA samAcAra tene yajamAna pAsethI je dravya prApti thAya tenAthI nirvAha svarUpadAsajIne ApyA. jyAre svarUpadAse samAcAra sAMbhaLyA calAvatA. jyAre vAgherone yuddha karavAnI pharaja paDI tyAre tyAre temanA mukhamAMthI eTalA zabda nIkaLyA ke, "ratanA e teoe koI sArA bAroTa ke je teonA yuddhanA samayamAM utAvaLa karI, huM paNa temanI sAthe javA taiyAra hato." vIratApUrvaka biradAvI zake ema lAgavAthI ane mAnavAthI kahevAya che ke te pachI thoDA vakhatamAM ja svAmIjIno teoe potAnA bAroTane A hakIkata jaNAvI paNa bAroTa te svargavAsa thayo. kAma karavAnI zakti nahi dharAvatA hovAthI bIje tapAsa svarUpadAsa saMskRta, piMgala, hiMgala Adi bhASAnA karavAnuM kahetAM bAroTe vaDAla (soraTha)nA rahIza raNachoDa sArA vidvAna hatA. hindu dharma siddhAMtanA bhAre jJAtA hatA. bAroTanuM nAma sUcavyuM. eTale vAgheronA be yuvAna saDhiyAsavAra tAbaDatoba vaDAla AvyA ane rAtrinA bAra svarUpadAsanA tamAma graMthomAM pAMDava yazendra caMdrikA sarva vAgyAnA sumAre raNachoDa bAroTa sUi gayA hatA. temane zreSTha graMtha che. emAM mahAbhAratanI kathAno sArAMza che. ane te jagADyA. e samaye raNachoDa bAroTanA putra savajI bAroTanAM soLa mayukha (adhyAya)mAM pUro thAya che. A graMthamAM rasa, patnI jAgI gayAM hatAM. vAghera yuvAnoe bAroTane kahyuM. alaMkAra, chaMda, Adi kAvyAMgo para saMkSepamAM prakAza pADavAmAM Avyo che. bhASA piMgala che chatAM kavitA saraLa che, "ame tamane bAna pakaDavA AvyA chIe!" tyAre hRdayasparza bhAvo che. viSayAgata lAlityano emAM saMdara bAroTe kahyuM, "mane bAna pakaDI tame zuM karazo? saMyoga che. rAjasthAna, mALavA, gujarAta, kaccha, saurASTranA vAghero kahe, "amAre yuddha karavuM che, ane temAM tamArA kavi samAjamAM teno ghaNo Adara che. jevA kavinI jarUra che. mATe amArI sAthe cAlo." "pAMDava yaza caMdrikA'mAM traNa hajAra jeTalI | vAghero potAnI sAthe je korInI thelIo lAvyA hatA kavitAmAM mahAbhArata jevA virATa graMthano samAveza karelo che. te bAroTane ApI dIdhI. eTale raNachoDa bAroTa rAjIkhuzIthI chatAM kathApravAhamAM kyAMya zithilatA, saMkSiptatA ke ati temanI sAthe cAlI nIkaLyA ane okhAmAM amarApura nAme laMbANa jovA maLatuM nathI. gAma che tyAM jodhA mANekanA be putro devA mANeka ane mULa mANeka paNa beThA hatA. khabaraaMtara pUchyA bAda ane vaDAlamAM | svarUpadAsanA dehAMtanI saMvata ke sthAna aMge mAhitI thayelI vAtacIta sAMbhaLyA pachI vAgheroe raNachoDa bAroTane prApta thaI nathI. AzvAsana ApatA kahyuM. "ame jIvatA rahIzuM tyAM sudhI * * * tamane UnI AMca AvavA daizuM nahi, tamArA kuTuMbanuM Jain Education Intemational Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana bharaNapoSaNa paNa ame karIzuM'' AthI kavi vAgheranA yuddhamAM sAthe ja rahyA ane samaye samaye vAgheronA yuddhanuM varNana pote najaronajara joyeluM. tenuM varNana A mANeka rAsA kAvyagraMthamAM karatA rahyA. kavie A kAvyagraMthamAM vAgheronAM nAma, gAma, zAkha te uparAMta vAghero sAthe yuddhamAM sAmela thayelA bIjA rAjapUta, mera ane harijana loko ityAdinAM nAmo paNa cokkasa rIte varNavyAM che. kavie keTalAka prasaMgo jatA karyA che. paNa A vAgheronA yuddhamAM vaDodarAnI phoja sAme laDAI laDatA je zUravIro vIragatine pAmyA temanAM nAma cokkasa rIte varNavyAM che. vAghero A yuddhamAM dvArakAthI bhAgIne jude jude sthaLe moracA laI laDAI karatA karatA koDInAra sudhI AvyA ane koDInAranA dhIMgANA pachI tulasIzyAma sudhI pahoMcyA pachI pakaDAI gayA. temane vaDodarA laI jaI jelamAM rAkhyA hatA. paNa vAghero vaDodarAnI jela toDI bahAra nIkaLI gayA hatA. pachI vaDodarAnI bajAramAM mULu mANeke ane jodhA mANeke je yuddha karyuM tenuM vI22sa bha2pUra suMdara ane sacoTa varNana kavie 'vaDodarA pavADA'mAM karyuM che. te uparathI pratIti thAya che ke, A kAvya karanAra kavi paNa vAghero sAthe jelamAM gayA hatA. vaDodarA choDIne punaH dezamAM AvyA pachI jeragAsa ane mAcharaDAnAM dhIMgANA thayAM. te samaye kavi vAghero sAthe nahiM hoya ema A kAvya vAMcatA lAge che. kAraNa ke vaDodarAnI jela toDIne vAgheroe karelA parAkramanAM varNana ane pachInI hakIkatonuM varNana nathI ane A kavie vaDodarAnA dhIMgANA pachI A kAvya graMthanI pUrNAhUti karI dIdhI che. eTale eTalA pUrato A graMtha adhUro che. kavi sadgata thavAne kAraNe graMtha adhUro rahyo che. paNa kavi jyArathI vAdhero sAthenA yuddhamAM joDAyA ane jyAM sudhI vAghe2o sAthe rahyA tyAM sudhInI ja hakIkatonuM varNana karela che. 'mANeka rAsA' graMthamAM kula 352 kavitA che. teno AraMbha duhAthI thAya che. duhA ghaNA che. kavie A traNa graMtha uparAMta chUTaka kavitA paNa ghaNI lakhI che. 'yaduvaMza prakAza'mAM jAmanagaranA mahArAja nIlamasiMha mahArAja ane mULu mANeka ane jodhA mANekano bheTo thayo. A vakhatanuM varNana karatAM kavie 'jamALa' nAmanuM kAvya lakhyuM che. > 361 'gorakha vilAsa' jetapura darabAra merAmavALAnA putra gorakhavALA mATe lakhAyelo che. trIjo graMtha 'devI zakti' nAme saM. 1925mAM lakhAyo. jyAre cuMDa, muMDa nAmanA rAkSasoe pRthvI upa2 dharmano nAza karavA mAMDyo tyAre devI zaktie tenA para caDAI karI ane asurono vadha karyo te prasaMganuM varNana kavie 'devI zakti' graMthamAM karyuM che. temAM paNa duhA, chaMda, chappaya, kavita, savaiyA vagere maLI kula 169 che. A badhA graMthonI mULaprata temanI pAse che. paNa saMjogo vazAt A graMtho pragaTa thaI zakyA nathI. ApaNe icchIe ke A graMtho vahelAsara pragaTa thAya. 'vaMza bhAskara'tA kartA mahAkavi sUryamallajI 'vaMza bhAskara' jevA graMthanA kartA mahAkavi sUryamallajIno janma cAraNa jJAtinI mizaNa zAkhAmAM caMDIdAnane tyAM buMdImAM vi.saM. 1872mAM thayo hato. rAjasthAnanA cAraNa kaviomAM sUryamallajInI ghaNI prasiddhi che. sUrajamallane cha patnIo hatI. paNa koIne dIkaro na hato. eTale temaNe murAridAnane dattaka lIdhA. sUrajamalla ghaNA spaSTabhASI ane svataMtra prakRtinA puruSa hatA. teno svabhAva eTalo nirasa hato ke loko tene maLavAnuM paNa pasaMda karatA nahiM. te zarAba khUba pItA paNa nazAmAM eTalA cakacUra banatA nahiM ke potAnA zarIranI zuddhi nA rahe. kahevAya che ke nazAmAM tenI kalpanAzakti ghaNI tIvra banatI ane be AdamI tenI banne bAjue besatA. e ghaNI musIbate tenI kavitA lakhI zakatA. te svAbhAvika rIte ja kavi hatA. ane SaDmASAnA jJAnI hatA. temaja nyAya, vyAkaraNa vagere aneka viSayomAM pAraMgata hatA. temaNe 9 graMtho lakhyA che. (1) vaMza bhAskara (2) vIrasatasaI (3) baLavaMta vilAsa (4) chaMdo mayukha (5) haraNA buMdI (6) vIra saptasatI (7) rAma rajhATa (8) satI rAso (9) dhAtu rUpANI. AmAM teno vaMza bhAskara sauthI moTo graMtha che ane te ghaNo prasiddha che. A buMdI rAjyano padyAtmaka itihAsa che. Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 4 bRhad gujarAta ane tenuM be vAra prakAzana thayuM che. tenI bhASA piMgala che. tevI pratIti thAya che. tenI bhASA paNa sahaja ane prANavAna potAnuM pAMDitya ane zabda bhaMDoLanuM pradarzana karavAnA hetuthI che. tenA duhAno rAjasthAnamAM ghaNo pracAra che. khAsa karIne sUrajamale keTalAka navA navA zabdano paNa prayoga karyo che ane cAraNa kavio upara teno UMDo prabhAva che. teno trIjo graMtha keTalIka jagyAe saMskRta, prAkRta ane apabhraMza vagere baLavaMta vilAsa che ane cotho graMtha chaMdomayukha che. A chaMda bhASAonA pracalita evA karNakaTu zabdono prayoga paNa karyo zAstranI sAmAnya koTinI racanA che. che. jenAthI bhASAmAM kRtrimatA ane kurUpatA AvI gaI che. sarajamalla vIrarasanA zreSTha kavi hatA. hiMgalabhASAnA paNa vaMza bhAskaranuM aitihAsika mUlya barAbara che. temAM kavionI lokapriyatAnuM kAraNa tenI anubhUtinI satyatA varNavela ghaTanAo ane vivaraNa ghaNuM karIne satyatA ane ane bhAvanAnI gaMbhIratA che. vAstaviktA mATe barAbara che. yuddhanuM, raNabhUminuM, satIonA, vIronA unmAdanA, sUrajamalajI pAMDava yazendu caMdrikAnA kavizrI vIra vIrAMganAonA hRdayastha bhAvanA vagerenuM teNe evuM svarUpadAsanA ziSya hatA. teNe nAnapaNamAM svarUpadAsajI pAse sajIva, mArmika ane naisargika varNana karyuM che ke, vAMcatA dila yoga zAsa, mammaTa kRta mahAkaThina kavi paddhati, nAnA advaita DolI UThe. vedAMta zAstranA graMtho ane nyAya tathA vaizeSika tattvayukta kharekhara sUrajamalla evI koTinA kavio mAMhenA che je graMthono abhyAsa karyo hato. sUryamalla AjIvana svarUpadAsane seMkaTo varase ekAda janme che. ghaNA pUjyabhAvathI jotA, svarUpadAsajI paNa ghaNA udAra mananA hatA, te vedAMta tattvanA mArmika jJAtA hatA, vidyA sUrajamallanuM avasAna vi. saM. 1925mAM thayAnuM vinita ane saraLa citta hatA, e tattvadarzI mahAtmAe joyuM manAya ! ke potAno ziSya sUryamallajI potAnI asAdhAraNa pratibhAnA raNamala adA baLa vaDe emanAthI paNa AgaLa vadhI gayo che. tyAre temanA rAjakoTa ThAkora sAheba zrI maherAmaNajIe potAnA che manamAM paNa sUryamalla pratye AdarabhAva thayo. mitronI sahAyathI hindI mizra kAvyagraMtha pravINasAgara teno bIjo mahattvapUrNa graMtha vIra satasaI che. je apUrNa lakhavAnI zarUAta vi.saM. 1838 nA zrAvaNa suda 5 ne rahyo. A graMtha paNa hiMgala bhASAmAM lakhAyo che. maMgaLavAre karI. jyAre goThaDAnA mahArAjA buMdI sAme yuddha mATe taiyAra A graMtha pUrepUro vAMcavAnI ghaNA kAvya vinodI thayA, ghaNuM samajAvyA chatAM na mAnyA tyAre sUryamalle tene kahyuM. gRhasthone icchA thaI tethI rAjakoTanA rahIza rA. harizaMkara 'khUba laDo, bhAgazo nahi, jo bahAdurIthI laDatA kAma prANajIvana jeo eka vakhata dhrAMgadhrAnA dIvAna hatA temaNe Avazo to, tamAruM nAma amara karI daIza." ane pachI vIra A graMtha chapAvI prasiddha karavA icchA karI paraMtu temAM be satasaI lakhavAno AraMbha karyo. lagabhaga 300 duhA lakhAyA muzkelI naDI (1) A graMthamAM 84 lahero Ave che. paNa ane bhomasiMha yuddhabhUmi choDIne bhAgyA. tethI sUrajamalle temAMthI 60 ja maLI hatI. bAkInI 24 lahero kyAMthI vIra satasaI lakhavAnuM baMdha karyuM. eTale A graMtha adhUro rahyo. kADhavI? bIjI muzkelI e hatI ke A graMtha ati rasika chatAM suryamallanI kIrti avicala rAkhanAra A eka apUrNa keTalIka jagyAe temAMnI kavitA kilaSTa che. temAM paNa citra racanA che. kAvya ane anekArthi kAvya. jemAM pUrvanA siddhAMta zAstrakAroe vaMza bhAskarathI sUrajamallanA aitihAsika jJAna, tenuM kavine kilaSTatAnI keTalIka chUTa ApelI. te chuTano A graMthamAM pAMDitya ane tenI addabhUta varNanazaktino khyAla vIra bahoLo upayoga thayelo che. eTaluM ja nahi graMtha vrajabhASAno satasaInA duhAthI Ave che. A duhAmAM koI vyakti vizenuM chatAM temAM kaccha, kAThiyAvADanA prAMtika zabdo paNa ghusADI varNana nathI. paNa vIrabhAvanAnI upAsanA ane tenI puSTi devAmAM AvyA che ane artha karatAM zabdAlaMkAra para vizeSa tenuM mukhya maMtavya che. temAM sUrajamallanuM hRdaya bolatuM hoya dhyAna apAyuM che. AvAM aneka kAraNone lIdhe samagra graMthano Jain Education Intemational Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 363 keTaloka bhAga TIkA vagara kAvya vilAsI caturajanone paNa kulIna vaMzamAM thayo 7 julAI 1821mAM (vi. saM. 1877) samajavo muzkela paDe che. A muzkelI dUra karavA rA. harizaMkara laMDana nagaramAM thayo hato. prANajIvana ane temanA bhAI zAstrI caturbhuja prANajIvane A gujarAtanI kIrtino jIrNoddhAra karanAra ane gujarAtanA alaMkAra, arthane samajavA sAro prayAsa karyo. pravINa sAgaranI asta pAmatA stutipAThaka bhATa, cAraNAdi kavionI 60 pachInI lahero zodhavA mAMDI. 70 ne badale 7ra laherano kRtione thaMbhAvI kavionA paNa kavino artha sAranAra hastaprata copaDo temane rAjakoTa pAsenA gavarIdaDathI maLI phArbasa sAhebe videzI hovA chatAM UMDo abhyAsa karI Avyo. A vidyAvilAsI sajjana ThAkore te prata chapAvavA gujarAtanI prajAnA dharma, AcAra, vicAra, rivAja, bhUta, madadagAra thaI paDe e mATe rAjIkhuzIthI ApI dIdho. preta, maMtra ane pUvarjanma vagere bAbatono UMDo abhyAsa karyo bIjI muzkelI dUra karavAmAM rAjakoTanA rahIza bAroTa ane temAM temane kavi dalapatarAma jevAno sAtha maLyo. kavi raNamala adAbhAIe temane vacana ApyuM arthAta potAnI phArbasa sAhebano pUrvano itihAsa joIe to temanA zakti, jJAna ane kAMI maLavAno vicAra karyA vagara temaNe sAtaso varSa pahelAMnA mULa purUSathI eka jona nAmanA purUSa pravINa sAgara jevA mahAna ane kaThina graMthanI TIkA (gujarAtI skoTalenDamAM AvI rahyA. temanA parAkramathI temane eka artha) karI ApavAnuM mAthe lIdhuM eTaluM ja nahi paNa chellI 73 paragaNuM bheTa ApavAmAM AvyuM. tenA eka prapautra skoTalenDanA thI 84 parvata 12 lahero je alabhya hatI te paNa navI banAvI rAjAnI kanyAne varyA, temanA uttarAdhikArIoe UMcarAjapada graMtha saMpUrNa karI ApavA kabUlAta ApI. te parathI zAstrI meLavyA hatAM. caturbhuja prANajIvane kAThiyAvADa prinTIMga presamAM graMtha chapAvavo zarU karyo. paNa game te kAraNasara raNamala adA te kinaloka phArbasanA pitA sara jona phArbasa micela te kAma pUruM karI zakyA nahi, 48 lahero sudhI A kAma ThIka ThIka sara Arthara sAhebanA pautra thAya. sara Arthara sAheba bahu varSa cAlyuM paNa te pachI te kAma raNamalabhAIe game te kAraNe 5 sukA rAjasa* sudhI rAjasabhAmAM birAjayA hatA. aTakAvI dIdhuM ane pravINa sAgara chApavAnuM kAma aTakI paDyuM. phArbasa sAheba vidyA ane kaLA baMnemAM kuzaLa hatA. A uparAMta kavizrI raNamala adAbhAIe "suMdara siMgAra' gujarAtanI bhavya zilpakRtio joIne teone lAgyuM ke nAmanA graMthano gujarAtImAM anuvAda karyo. pratApI lokonA mahimAnuM e avAcika cihna che. te Adhunika A suMdarasiMgAra graMtha gvAliyaranA kavi suMdaradAse samayanI anukULa samartha sAdhana ane aitihAsika lekha che. ane te aitihAsika lekha rAsamALA nAme lakhI gujarAtanA lakhyo che. A kavi zAhajahAMnA darabAramAM sthAna pAmyA samatha mahAkavino artha phArbasa sAhebe sAyo che. hatA. te jAte brAhmaNa hatA. zAhajahAMe tenI kavitva zakti upara mugdha thaI tene kavirAya ane mahAkavirAyanI padavI te dezIya vidyAnI zodha karavA lAgyA. prathama rA. rA. ApI hatI ane khUba dhanavAna banAvyA hatA. temaNe "suMdara bhogIlAla mAstara pAse zIkhavA mAMDyuM ane tene temAM rasa siMgAra' nAme graMtha I.sa. 1632 (saM. 1888)mAM lakhyo. paDyo. rA. bhoLAnAtha sArAbhAInI bhalAmaNa uparathI kavizrI dalapatarAmane i. saM. 1848nA navembara mAsamAM potAnI kavi raNamale A rIte pravINa sAgaranI TIkA ane suMdara pAse bolAvyA ane rAjakAjamAMthI avakAza maLe tyAre pote siMgArano anuvAda to lakhyo che. sAthe kavi raNamale ghaNI vidyAbhyAsa karatA. kavitA paNa lakhI che. AthI gujarAtano pUrva mahimA tenA jANavAmAM Avyo sasamALA'nI bheTa ApanAra eTale gujarAtanuM kalyANa karavA potAnAM tana, mana, ane dhana phArbasa sAheba arpaNa karavA saMkalpa karyo. rAsamALA nAme be itihAsa graMthonI bheTa ApanAra hastalikhita graMthonI zodha ane saMgraha thavA mAMDyo. zrImAna elekjhAnDara kinaloka phArbasa sAhebano janma eka khUNe khUNethI bhATa, cAraNAdi kavione oLakhavAno prayatna Jain Education Intemational Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 karyo. je kavionA samartha pUrvajo rAjakartAnA prItipAtra hatA. kavi ko na jAne, tAhiko kona jAne? phArbasa sAhebanA AgamanathI zAMti, vidyA, kaLA ane kauzalya vagere vadhavA mAMDyAM. phArbasa sAheba sukhada sAmagrI vadhAravA sAdhanarUpa hatA. karnala kulajemsa, karnala vAlesa ane reva. pITITa vage2e gRhasthone sAmela rAkhI i. saM. 1848mAM gujarAta varnAkyulara sosAyaTI sthApI ane A sosAyaTInA saMbaMdhomAM i. saM. 1849mAM sarasvatI maMdiranuM pustakazALAnuM sthApana gujarAtamAM prathama amadAvAdamAM bhadranA daravAjA upara thayuM. A sosAyaTIe nizALa paNa sthApI. tA. 22-11-1849 thI tA. 3-1-1850 sudhI jaja ane sezana jajanuM kAma phArbasa sAhebe amadAvAdamAM calAvyuM. tA. 15-4-1850mAM suratamAM Asi. jaja ane sezana jaja thayA. suratamAM aSTavizI sosAyaTI UbhI karI ane pote tenA maMtrI thayA. ane surata samAcAranA nAme eka patra pragaTa karAvyuM.surata samAcAra taMtrI rA. mukuMdarAyajI upara virodha pakSavALAe eka tuccha aparAdha mUkyo ane kAma cAlyuM paNa phArbasa sAhebe daramyAnagIrI karI choDAvyA. suratamAM enDrujha pustakazALA sthapAI te paNa phArbasa sAhebanA kAraNe ja. i. saM. 1851mAM phArbasa sAheba surata sudharAIno dhAro calAvanAra adhikArI nimAyA. temaNe kavi dalapatarAma ane durgArAma mahetAjIne dhArAno Azaya lokone samajAvavAnuM kAma soMpyuM. tA. 1-5-1851mAM teo amadAvAdanA Asi. kalekTara ane mejIsTreTa nimAyA ane eja varSanA jUlAI mAsamAM dhoLakA ane vIramagAma tene svAdhIna thayA. i. saM. 1853nA jUna mAsamAM amadAvAdanA ekiTaMga jaja ane sezana jaja nimAyA. amadAvAdamAM prathama paga mUkyo tyAre hastalikhita graMthonI zodhakhoLa cAlu hatI. prAkRta mahAkavi caMdano pRthvIrAja rAso maLavo durlabha hato. te mATe ANaMda, vijApura vagere gAmomAM ghaNI zodhakhoLa karAvI paNa maLI zakyo nahi. akhaMDa graMtha maLavo muzkela hato. bRhad gujarAta muMbaInI royala eziyATika sosAyaTImAM eka prata che. evuM sAMbhaLavAthI tyAMnuM pustaka paNa maMgAvyuM te paNa apUrNa hatuM. pachI samAcAra maLyA ke buMdikoTAnA rAjavI pAse pRthvIrAja rAso Akho che. chatAM te paNa pUro maLyo nahiM. tenI pratikRti karAvI te saMpUrNa pustaka Azare 80 hajAra zlokanuM che. A pustaka maMgAvatA rU|. 110 to mAtra TapAla kharcanA thayA. A durlabha graMtha nANAM kharcI lakhAvI lIdho. te hAla muMbaImAM phArbasa gujarAtI sabhAnA pustakAlayamAM che. pachI to phArbasasAhebe aneka pustako ane aneka pustaka bhaMDAro joI nAkhyA. lekho, zilAlekho, tAmrapatro ane rAjadarabAronA rekorDa paNa tapAsyA ane jarUrI pustakono saMgraha paNa karyo ane temAM prabaMdha ciMtAmaNi, bhoja prabaMdha, pRthvIrAja rAso, kumArapAla rAso, ratnamAlA, pravINa sAga2, jagadeva paramAra, bAbI vilAsa, zrI pAlarAsa, kezarAsa ane hamIra prabaMdha vagere mukhya graMtho che. tene barAbara samajI rAsamALAmAM upayoga karyo che. pote potAnA saMzodhanamAM rAsa graMthono upayoga karyo. tethI tenA graMthanuM nAma rAsamALA rAkhyuM. mahIkAThAMmAM pote poliTikala ejanTa hatA tyAre rAjakumArane vidyAbhyAsa karavA mATe eka nizALa sthApI. te phArbasa zALA nAme prasiddha che. pachI i. sa. 1852mAM iDaranA kSatriya rAjAonA sahakArathI iDaramAM kavi meLAnuM Ayojana karyuM. temAM kavionI kavitA sAMbhaLI pote yogya madada karI. Ama pote gujarAtanA mahimAno jIrNoddhAra karavA aneka sthaLethI sAmagrI ekaThI karatA rahyA. tA. 28-3-1854mAM pote yuropa sidhAvyA. gujarAtamAMthI tenuM zarIra yuropa gayuM. paNa temanuM mana gujarAtamAM hatuM. tyAM rahIne paNa gujarAtanI sevA cAlu rAkhI. rAsamALA nAme itihAsa graMtha lakhAyA. rAsamALA bhAga-2 i. sa. 1856mAM laMDanamAM ricarDasana bradharsanA mudrAlayamAM suMdara rIte mudrAMkita karAvI sacitra prasiddha karyo. rAsamALAnI racanAmAM poNA traNa varSa thayAM te pachI phArbasa sAheba i. sa. 1856nA navembara mAsamAM bhAratamAM pAchA pharyA. Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 35 kAThiyAvADamAM phArbasa sAhebane bahu rahevAnuM thayuM na pramukha tarIke phArbasa sAhebanI varaNI thaI ane eka samiti hatuM. chatAM temAM teNe rasa lIdho hato. jUnAgaDha ane goMDala paNa racANI. rAjayanA saMbaMdhamAM je vyavasthA karavAnI hatI te teNe karI hatI. te pachI thoDA vakhatamAM ja phArbasa sAhebanI tabiyata I. sa. 1864mAM onarebala uliyasa kriyara gayA lathaDI ane muMbaI choDI punA javuM paDyuM. tethI gujarAtI hatA. tyAre temanA bomba brAnca ola dhI royala eziyATika sabhAnuM kAma aTakI gayuM. sosAyaTInA gRhasthoe phArbasa sAhebane pramukha banAvavA bahu vicAra karavAthI mastakamAM roga utpanna thayo tethI icchA vyakta karI paNa phArbasa sAhebe teno savinaya asvIkAra karyo chatAM upapramukha tarIke rahyA. ane yunivarsiTImAM sarakAre punAmAM dhI onarebala elisanA baMgalAmAM phArbasa sAhebe temane mahA mAnada pada soMpyuM. ApaNA vaccethI kAyamI vidAya lIdhI.. jamazedajI kalAzAlAnA paNa te pramukha hatA. bhAratanA phArbasa sAhebanA dehavilaya vakhate je kAryo sAthe mahApuruSonA citrono saMgraha karI prasiddha karavA eka maMDaLa kArbasa sAhebane saMbaMdha hatA. te kAryo tenA mitroe saMbhALI sthApavAno vicAra thayo hato ane tenA pramukha tarIke dhI lIdhA. te vakhate phArbasa sAhebe kaheluM. mArAM badhAM kAma tamane onarebala misTara jasTisa phArbasanuM nAma mUkavAmAM AvyuM. soMpIza paNa gujarAtI sabhAnuM kAma mArA aMtakAla sudhI phArbasa sAheba upara IzvaranI ghaNI kRpA hatI tethI tenuM jIvana koIne soMpIza nahi. sukha ane zAMtimaya pasAra thayuM paNa mahAvRkSa ropanArane tenAM phArbasa sAhebanAM avasAna pachI gujarAtI sabhAe phaLa cAkhavAno bhAgye ja samaya Ave che. te vRkSane phaLatAM phArbasa gujarAtI sabhA evuM nAma dhAraNa karyuM. vAra lAge che. eTalAmAM ropanAra asthira dehano aMta AvI jAya che. vIra vinoda'nA kartA phArbasa sAhebanuM chelluM prasiddha lekhana jagavikhyAta gaNezapurI saurASTranA somanAtha viSenuM ane te eziyATika sosAyaTInI vIra vinodanA kartA gaNezapurIno janma cAraNa muMbaI zAkhAmAM che. jJAtinI rohaDiyA zAkhAnA pamasiMhajIne tyAM jodhapura kRSNajItakRta ratnamAlA nAme eka suMdara vrajabhASAno rAjyanA cAraNavAsa gAme vi.saM. 1883mAM thayo hato. graMtha che. jemAM patananA rAjAno itihAsa che. temAMnA keTalAM temanuM mULa nAma to guptajI hatuM. paNa evI vAta ratna hAtha AvyAM teTalAnuM phArbasa sAhebe aMgrejI kavitAmAM pracalita che ke, vaMza bhAskaranA racayitA kavirAja bhASAMtara karyuM ane pragaTa paNa thayuM che. muMbaInA ghaNA sUryamallajInuM nAma guptajIe sAMbhaLyuM ane tene maLavA buMdI gRhasthone gujarAtanI sabhA sthApavAnI icchA thaI ane zrI gayA. jyAre gurUjI sUrajamallane ghera pahoMcyA tyAre daravAjA phArbasa sAhebane sahakAra ApavA vinaMtI karI. upara eka nokara beTho hato. teNe aMdara jaI sUrajamalane A vicAra phArbasa sAhebane khuba gamyo ane te mATe khabara ApyA ke, eka cAraNa Apane maLavA Avela che ane phaMDa ekatra karavA prayAso zarU karyA. daravAjA upara Ubhela che. temAM eka lAkha rUpiyA bhegA karavAnI nema hatI. temAM sUrajamala ghaNuM karIne abhaNa mANasone maLatA nahi. 28,200 rUpiyA saurASTranA rAjavIo pAsethI ekatra thayA. teNe nokarane kahyuM. "jA jaIne pUcha. te bhaNela che ke abhaNa?" ane muMbaInA gRhasthoe rU. 37,500 ekatra karyA. nokara bahAra Avyo ane A savAla teNe guptajIne pUchayo. A sAMbhaLI guptajI samajI gayA ane javAba Apyo ane thoDA vakhatamAM ja muMbaI khAte vAlakezvara pAse phArbasa sAhebanA baMgale eka beThaka maLI. Ama tA. 25-3- ke, 1865nA divase gujarAtI sabhAnI sthApanA thaI tenA A avAja aMdara beThelA sUrajamale sAMbhaLyo. eTale Jain Education Intemational Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 4 bRhad gujarAta teNe jorathI kahyuM. "huM abhaNa cAraNanuM moTuM jovA mAMgato samartha zIghakavi nathI, tame ahIMthI cAlyA jAo." karazana bAroTa A zabdoe guptajIne ghaNo AghAta pahoMcADyo. tene karazana bAroTa eTale samartha ane zIghrakavi, te zarama paNa thaI tethI ekadama tyAMthI nIkaLI gayA. ghelAzAnA baravALA pAsenA rohizALA gAma pAse Avela A ghaTanA ghaTI tyAre gurUjInI uMmara 27 varSanI hatI. lAkheNI gAmanA vatanI hatA ane te vAgaDiyA AhironA paNa A ghaTanAthI tenA jIvanano navo adhyAya zarU thayo. te bAroTa hatA. tenA suputra rANIMgabhAI paNa bhAthI gItakAra sAdhu thaI gayA. potAnuM nAma badalI gaNezapurI rAkhyuM. ane hatA. te pitA-putranI aneka racanAo hovA chatAM bemAMthI kAzI pahoMcI tyAM lagabhaga 10 varSa rahyA ane hindI, ekyanuM pustaka pragaTa thayuM nathI. A pitAputranI kavitA jotAM saMskRtinuM jJAna prApta karyuM. ema lAge che ke kavitAmAM pUratI tAkAta hatI paNa tenI kadara kAzIthI pAchA pharyA pachI gaNezapurI jyAM tyAM pharatA karanAra koI mAlamI maLyo nathI lAgato. ema to aneka rahyA ane chelle mevADanA guNagrAhaka mahArANA gIto racanAra gIgAbhagata (DoLiyuM) nA paNa kyAM pustaka sajjanasiMhanA AgrahathI mevADane kAyama mATe potAnuM pragaTa thayAM che. nivAsthAna banAvI dIdhuM. A saMsAramAM ghaNA puSpo khIle che, pamarATa phelAve che gaNezapurI eka suyogya sAhityasevI ane kAvyakuzala paNa tenI sugaMdha lenAra koI maLe te pahelAM karamAya jAya che! vyakti hatA. tenA saMparkamAM AvavAthI mahArAjA sajjanasiMha kharI paDe che ! paNa sArI kavitA karavA lAgyA. pharatuM Ave phUla, mAlamI koI maLyo nahi. gaNezapurInA saMskRta, vrajabhASA ane hiMgaLanA enuM mAkhI zuM jANe mUla, bhamara pakhe bhANanA uccAraNo ghaNA zuddha ane spaSTa hatA tethI sAMbhaLanAra DolI A pitA putra ane gIgA bhagatanI kavitA rUpI UThatA. puSpamAMthI parAga madhurasa cUsanAra koI bhedu bhamara na ja maLyo sAdhAraNa koTinI kavitA paNa jyAre tenI jIbhe AvatI tyAre te ucca koTinI banI jatI. teno graMtha vIra A zIdhra kavi karazanabhAI ekavAra bagasarA pAsenA vinoda uparAMta chUTaka kavitA, savaiyA paNa teNe racyA che. vIra TIMbalA gAme gayA. vinodanI bhASA piMgala che. A mahAbhAratanA karNa parvano TIMbalAmAM saM. 1890mAM cAMparAjavALA (carakhA) je padhAnuvAda che. anuvAdamAM maulikatA, bhAvonI spaSTatA ane bahAravaTe hatA te TIMbalAmAM khAbakyA. A vakhate TIMbalAmAM zabda yojanAnA sauSThavano sAro AnaMda maLe che. paNa kilaSTha sAmatavALA ane moTA mAMDavAnA kAMdhAvALA cAMparAjanA zabdone kAraNe prasAdaguNane ghaNo AghAta lAgyo che. chatAM A makarANI sAme AphaLI kAma AvI gayA. tenA pALiyA graMthanuM kavi samAjamAM ane rAjasthAnamAM ghaNuM mahattva che. temaja TIMbalAnA corAmAM Aje paNa UbhA che. A pALiyA joI. mArmika che. chatAM prasAdanI kamI temAM paNa che. ghaNuM karIne evuM Na che. ghaNuM karAna a3 karazana bAroTe pUchyuM, ""A pALiyA konA che?", "A kAraNa che ke, kAvyakaLA kilaSTha thavAthI paNa teno pracAra nahi pALiyA to sAmatavALA ane kAMdhAvALAnA che." ane hoya ke jeTalo hovo joIe. cAMparAjavALA sAme AphaLI A banne vIra puruSo kAma kharI vAta e che ke gaNezapurInI kavitA pAchaLa ceSTA AvyAnI mAMDIne vAta karI. che, paNa tenA hRdayanI anubhUti nathI. phakta mastakanI upaja vAta sAMbhaLyA pachI karazana bArATe kahyuM, "taMI lyo . che ane eTale tenA bhAva sudhI pahoMcavA mATe vAMcakone ghaNo bApA! A banne vIrapuruSanA vivAha varNavuM" ema kahIne gIto zrama karavo paDe che. UpADyuM. karazana bAroTa bagasarA darabAra mULavALA ane Jain Education Intemational Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 360 bhojavALA vakhatamAM bagasarA AvyA. emAM bhAvanagara "deva! nA pADatA nahi, amArA mAthe meNuM rahI jAya. gohelarAja vajesaMganuM gIta koI bolyuM. DAyaro kahe, "vAha A unnaDa bhagata nathI ApatA. paNa tame je unnaDa bhagata nAme gIta, UbhA karI de evuM." tyAre bhojavALA kahe "karazana varNana karyuM te devaLavALo de che." deva! AvuM gIta kAThIonuM thAya kharuM?" "paNa bApalA! Aja mAre guruvAra che. mAro janma karazana bAroTa kahe, ""hA, eka nahi paNa be thAya. divasa che. A ja huM dAna nathI leto." DAyaro chAza pIne Avo tyAM sudhImAM gIta banI jAya. have | DAyarAmAMthI koIe kahyuM, "kavirAja! pAMcALI pIranI gIta banAvyA sivAya khAvAnuM na khape!" DAyaro chAza pIne moja pAchI ThelomAM." AvatAM karazana bAroTe gIta UpADyuM. nA, bA! vrata saunA sarakhA." pALiyAdathI unaDa bhagata 4) ghoDe calAlAnI jagyAmAM AvelA jANI carakhA, cADiyA, samaDhiyALA, dhAragaNI, DAyarAe toDa kADhayo, kavirAja AvatIkAle ghoDAnuM iMgorALA, jhara, mIThApura ane dahIDAthI kAThI DAyaro darzane dAna leze. UmaTyo. kAvA, kasuMbA thaI rahyA che. sAkara, zrIphaLanA prasAda karazana bAroTa kabula thayA. khobe ane dhoLe vaheMcAya che. unaDa bhagatamAM jAgatI pIrAI paNa te ja divase bapora pachI bagasarA darabAranA darzAI che. Aja bIjA paNa mahemAno jagyAmAM AvelA che. mANaso unnaDa bhagatane parANe Agraha karI bagasarA teDI gayA te hatA AhironA vahIvaMcA bAroTa pitAputranI joDI ane rAta rokI dIdhA. bIje di' savAre paNa hAlavA na dIdhA, lAkhoNInA pitA karazana bAroTa ane putra rANIMga bAroTa, bagasarA gAmamAM pIranI padharAmaNI thavA lAgI. beya bhAthI kavi, mA zAradAnI tenA para akhaMDa kRpA varase. emAM karazana bAroTa to aSTavidhAnI kavi hatA. karazana A bAju calALAnI jagyAmAM karazana bAroTa ane bAroTa kAvya banAve tyAre kAgaLa, kalamanI jarUra na paDatI. rANI rANIMga bAroTa bApa dIkaro dAtaNa kare che. ThAkorajInA pUjArI pAsAbaMdhI keDiyAnI kaso cALatA jAya ane devI sarasvatI naMdarAma bAvAjIe meNuM mAryuM. jIbhane Terave AvI jAya. lyo, bAroTajI! caDo ghoDe! bhagata ghoDA bhejatA thA, emAM pALiyAdanA unaDa bhagate jarAka marama karyo, taba nA liyA, mere guruvAra hai. aisA bolA. bhaI baDe loga kI "have kavio agAunI jema tarata kAvya karI zake evA bAta bhI baDI hotI hai. bhUlI bhI jAve, aba caDo divAla pe." nathI rahyA." bAvAjI! ghoDuM ghoDuM zuM karo cho, huM dhAruM to A karazana bAroTa maramane samajI gayA ke pAMcALI pIranI calALAnA harijanavAsamAMthI paNa ghoDuM laI AvuM." mArI pAse zIdhra kavitA karAvavAnI icchA che. karazana bAroTa bAroTajI! harijana loga to baDe dAtAra hote hai, vo kahe, "kaMI lyo bApA! eka phUla tamane caDAvuM, A sabhAmAM to degA, lekina isa gAMva meM eka darabAra hai. baDA mAladAra ApathI uttama koNa?" ane kavinI jIbhe sapAkharuM gIta bhI hai, ThIkarI (rUpiyA) unakI pAsa bahuta hai, magara kIsiko. mAMDyuM ramavA. dokaDA nahi detA, baDA lobhI hai, bahuta kaMjusa hai, nAma kavinI kAvya kalpanAthI mugdha banI bhagata kahe che, mAmaiyAvAlA hai. tuma usakI pAse ghoDA leve to saccA kavi! "kavirAja! varNAva to tame Adi anAdi nAthanA karyA, nahi to tamAre meM kucha nahi." avatAra dharyo hato devaLavALAne AzIrvAda kahevAya. paNa calALA mAmaiyAvALAne tyAM kaMIkanA garAsa maMDAI dhanya che. tamArI tarata karavAnI zaktine, A cAlIza gayela, te badhAnA garAsanI upaja eTale bhAga mAmaiyAvALAnA ghoDAmAMthI tame kaho tenA upara palANa nakhavuM. koThAramAM ThalavAtA. paTArAmAM roNuM sonuM habake. paNa koIne karazana bAroTa kahe, "nA, bApa! A kAMI moja levA dokaDo levodevAnI vAta nahi! mAmaiyAvAlA pAsethI kaDhAvavuM kavitA nathI karI." eTale magaranA moDhAMmAMthI kaDhAvavA jeTaluM kaThaNa, bAvAjInA Jain Education Intemational cation Intermational Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 je bRhad gujarAta bolathI karazana bAroTane cAnaka lAgI gaI. kavivara goviMda gillAbhAI bAvAjI have mAmaiyAvALAnuM mAThApaNuM na melAvuM to kavivara goviMda gillAbhAIno janma. bhAvanagara koI di kavitA karuM nahi." tAbAnA zihora gAme saM. 1905 zrAvaNa sudI 11 i. sa. hajI sUraja mahArAjanI kiraNya phUTe tyAM. bApa dIkaro 1849mAM cauhANa rAjapUta (pravAsa) jJAtimAM gilAbhAIne AvyA mAmaiyAvALAnI DelIe. ane hAlaka karI. tyAM thayo hato. temanA mAtAnuM nAma sAvitrIbAI hatuM. e.........mAmaiyAvALA'! temanA vaDavA to mAravADanA pIpaloda gAmanA vatanI koNa?" hatA paNa aMdara aMdaranA kuTuMba kaleSane kAraNe temane mAravADa "i to huM karazana bAroTa." choDavAnI pharaja paDI ane saurASTramAM zihora gAme sthira thayA. darabAre AvakAra dIdho. dhaturAnA phula jevI DelI kavi govida A kuLanA ratna samA hatA. ughADI. jamaNI bAjunA khAnA upara bhAtIgaLa jAjAma upara gujarAtI sAhityanA teo marmajJa ane sArA kavi goLa takiyAne oThIMgaNa daIne beThelA mAmaiyAvALA ane hatA. temanI mAtRbhASA gujarAtI hovA chatAM hindImAM sArA enA dIkarA devAvALA kavine Adara devA UbhA thayA. jIvA sArA graMthonI racanA karI che. saM. 192pathI teoe kavitA vALA ane zArdUlavALA paNa maLyA. e vakhate vAghA bAroTa karavAnuM zarU karyuM ane hindImAM batrIza graMtho lakhyA. temano mAmaiyAvALAnI DelIe beThela. eNe paNa me'mAnane Adara kavitAkALa saM. 1925 thI 1977 sudhIno che. satkAra dIdho. vAghA bAroTe A banAva najaronajara joyelo A kavie batrIsa graMtha lakhI gujarAtI ane hindI ane te khUba varNana karI vAta karatA. sAhitya premIonI adUbhUta sevA karI che. chatAM navAInI karazana bAroTane eka rANIMgabhAI nAme dIkarA hatA. vAta e che ke A bhAthI kavino koI ullekha karatuM nathI. te paNa bhAthI gItakAra hatA. tenAM lakhelAM gIta paNa ghaNAM che. A cIMthare vIMTyA ratanane samAja vadhu oLakhI zakyo paNa ahIM lakhavA azakya che. nathI ane AvA to cIMthare vIMTyA ratana haju ghaNA bAkI che. rANIMga bAroTane eka dIkarA hatA. paNa tenuM akALe paNa A cIMtharA UkhaLe koNa? avasAna thatAM tenA vaMza vArasamAM koI nathI tevuM sAMbhaLyuM che. tenA 8 zano eka aMga goviMda gaMthamAlA. hiMgala kozanA kartA murAridAna nAmano che. temanI kavitAnA bhAva ghaNA UMcA ane bodhaDiMgalakozanA kartA kavirAja murAridAna prasiddha kavi A dAyaka che. sUryamallanA dattaka putra hatA. emano janma vi.saM. 1895mAM kavitA kathanamAM anubhaveluM vahevAru jJAna daSTigocara thayo hato. te paNa potAnA pitA suryamallanI jema khaTa thayA vagara rahetuM nathI. AvI to hajAro kavitA lakhanAra bhASAmAM pravINa hatA ane pratibhAsaMpanna kavi hatA. goviMda kavine samAje kema nahi oLakhyA hoya? vaMza bhAskara" lakhatI vakhate sUrajamalla rAvarAjA kavie kavitAmAM vyavahArU, AdhyAtmika jJAnane to rAmasiMhanA guNadoSonuM vivaraNa zarU karyuM. tyAre rAvarAjA temAM kahyuM che ja paNa temanA graMthonAM nAma jotAM temaNe zRMgAra vize sahamata thayA nahi. jethI vivaza thaI suryamallane graMtha adhuro vadhu lakhyuM hoya tema lAge che. choDavo paDyo. sUrajamallanA mRtyu pachI murAridAne te graMtha vaDodarAnA ma. sa. vizva vidyAlayanA hindI pUro karyo. A sivAya teNe be graMtha bIjA paNa lakhyA. vibhAganA AcArya tathA adhyApaka zrImAna kuMara (1) hiMgala koza (2) vaMza samuccaya. kavi hiMgala ane caMdraprakAzajIe "bhuja (kaccha)kI vrajabhASA pAThazALA" pusta piMgala bannemAM racanA karI zakatA. tenI kavitA gaMbhIra ane lakhela che temAM kavizrI goviMda gillAbhAIno ullekha karI sAnuprAsa hatI. lakhyuM che ke mane goviMda gillAbhAInA hAthano lakhela jINI vi. saM. 1964mAM murAridAnanuM avasAna thayuM. patra maLela che ane temAM bhuja vrajabhASA pAThazALAna Jain Education Intemational dain Education Intermational Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana prathamAcArya zrI kanakakuzaLa (jaina sAdhu)nA ziSya kuMvarakuzaLano ullekha che. 'kizana bAvanI'nA kartA kizanadAsa viSe paNa goviMda gillAbhAIe sAro prakAza pADela che. goviMda kavie 'kizana bAvanI' bhAvanagaranA pustaka vikretA abdula husena AdamajI taraphathI TIkA sahita pragaTa karela ane tenI prastAvanAmAM lakhyuM ke kizana kavi kaccha, kAThiyAvADa ke gujarAtanA hovA joIe. paNa emAM jIvarAma ajamerAe lakhyuM ke te uttara hindustAna taraphanA goDa brAhmaNa hatA. (AvA vivAdo to moTA bhAganA kavi mATe che) paNa goviMda kavi khAtrIpUrvaka kahe che ke kizana kavi bAroTa jAtinA hatA ane tenA vahIvaMcAnA copaDAmAM temanA bApadAdAnAM nAma paNa che. kavie lakhelA graMthomAM (1) viveka vilAsa (2) lachana batrIzI (3) viSNu vinaya paccIsI (4) parabrahma paccIsI (5) prabodha paccIsI (6) zIkhanakha caMdrikA (7) rAdhA rUpamaMjarI (8) bhUSaNa maMjarI (9) zRMgAra SoDazI (10) bhakti klpadruma (11) pravINa sAgara (pragaTa karyo) (12) zrI rAdhAmukha SoDaSI (13) payodhara paccIsI (14) naina maMjarI (15) chabI sarojanI (16) prema paccIsI (17) vakrokti vinoda (18) goviMda jJAna bAvanI (19) pAvana payonidhi (20) zRMgAra sarojanI (21) sAhitya ciMtAmaNi (22) SaRtu darzana (23) prArabdha pacAsA (24) samasyA purti pradIpa (25) zleSa caMdrikA (26) ratnAvalI rahasya (27) bodha paccIsI (28) zabda vibhUSaNa (29) goviMda hajA2A (30) anyokti goviMda (31) alaMkAra ambudhi (32) prema prabhAkara (A kRtio tenI saM. 1977 sudhInI che.) kavi ApaNe mATe AvaDo moTo sAhitya khajAno mUkI gayA che. temanA viSe koI vyavasthita saMzodhana kare to pI. eca. DI. meLavI zakAya tema che. are.....koI nahi to emanI jJAtinA ja koI yuvAna nIkaLe to cIMthare vIMTyA ratanane samAja oLakhI zake. kavino svargavAsa saM. 1982, i.sa. 1926nA julAI mAsamAM thayo. * 39 rAjakavi gaurIzaMkara rAjakavi gaurIzaMkarabhAIno janma saM. 1924 bhAdaravA sudI 13nA roja thayo hato. (janma sthaLa aMge jANavA maLyuM nathI) kaccha bhUjanI vrajabhASA pAThazALAmAM kAvyakaLAnA adhyayanano AraMbha karyo. vikrama saM. 1952mAM 28 varSanI vaye tyAMnI praNAlikA anusAra 'audArya bAvanI' lakhI ane A pustikAne AdhAre kavi padavI prApta karI. e vakhate kacchanI vrajabhASA pAThazALAnA adhyakSa tarIke prajJAcakSu prANazaMkarajI vidyamAna hatA. kaccharAjyakULanA AcArya kuTuMbamAM kacchamAM ja emanAM lagna thayelAM. saMtatimAM emane traNa putro ane eka putrI hatAM. emanA eka putra zrI umeza kavinuM nAma saurASTramAM prasiddha che. emanA taraphathI paNa kAvya, nATaka ane vArtA saMgraho pragaTa thayA che. vi.saM. 1954mAM 'bALAbodha', saM. 1956mAM 'amara AzA' para vivaraNa, teja varase jenI cA2 AvRttio pragaTa thaI te ''gAyana taraMga', saM. 1966mAM ''cAraNa dharma''nI bIjI AvRtti ane saM. 1981mAM 'cANakya nIti'nuM gujarAtImAM rUpAMtara ATalAM pustako emanA taraphathI pragaTa thayAM che. A uparAMta bhajano, garabA, chaMda, dUhA temaja vIrapura rAjyano itihAsa 'surasudhAkara' evuM emanuM ghaNuM ghaNuM sAhitya pragaTa thavAne abhAve apragaTa paDI rahela che. kAvyanA pAraMgata banIne kavi zrI kavitAnA zikSArthIone kavitAnI tAlIma paNa ApatA. ekaMdara bAvIsa vidyArthIo temanI pAse kAvyAbhyAsa karI gayA che. vIrapura ThAko2zrI zUrAjIne tyAM rAjakavi gaurIzaMkarajI rahelA A uparAMta kaccha, pAlItANA, bhAvanagara ane dharamapura Adi rAjyo taraphathI emane kavi tarIkenuM varSAsana maLatuM. goMDalanA prajApAlaka suprasiddha rAjavI sara bhagavatasiMhajIe paNa kavinuM sanmAna karI inAma, poSAka vagere arpaNa karela. vi.saM. 1985nA poSa suda 4 ne maMgaLavAre vIrapura najIkanA gomaTA gAme ekasaTha varasanI avasthAe temanuM Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 je bRhad gujarAta avasAna thayuM. e vakhate gAma lokoe ane AjubAjunA mahAna sAhityakAra tarIke kIrti prApta karanAra sAhityakAranA grAmajanoe emanI smazAnayAtrA vAjate gAjate kADhelI. dAkhalA ochA nathI. atyAra sudhImAM, tenAM cha pustako pragaTa thayAM temAM kavi aMgrejI bhaNyA na hatA. chatAM aMgrejI kAvya audArya bAvanI, bALAbodha, "amara Aza' para vivaraNa, mImAMsAnA dhoraNe paNa emanI kavitA kaMdana sama vizuddha karI gAyana taraMga, cAraNa dharma, ane "cANakya nIti'nuM rUpAMtara che. emanAM kAvyonA viSayo mukhyatve gRhajIvanamAMthI UtaryA ane surasudhAkara apragaTa rahela che. kacchI prajA ane kacchanA che. chatAM temAM kSudratA jovAmAM AvatI nathI. emanAM kAvyomAM rAjavI viSenI keTalIka jANavAjoga mAhitI emanI kAvya hindu saMsAramAMnI utkRSTa bhAvanAnI phorama vyApI rahI che. kRtiomAMthI maLe che. strI jIvananA aneka prasaMgo emaNe sAdI tathA bhAvanAmaya rIte AlekhyA che. boTAdakara gRhajIvananA mahAna kavi che sasataraMgiNInA kartA ane jema rA.nhAnAlAle saMsAramaMthana karI navanIta nItAryuM, kavi boTAdakara tema boTAdakare sAdA jIvanane mathI emAMthI navanIta UtArI rAsataraMgiNI', 'nirjhariNI' ane "kallolinI' rUpI gujarAtI sAhitya rasikone arpaNa karyuM. emanI Adarza kAvya saritAnAM mIThAM jaLa jIvanaparyata zAMta rIte gujarAtaNanI bhAvanA manohara che. ane gujarAtI strItvane vahevaDAvanAra ane jenA svAdane gujarAte kavitA jIvananA sajIvana karavAmAM ane ghaDavAmAM emanA rAsano phALo ananya che. emanA rAsa ghaNA lokapriya che. jo ke bhAva sAdA che. chatAM chellA dazakamAM ja mANyA te niHspRhI kavi boTAdakarano janma saurASTranA boTAda gAme moDha vaNika jJAtimAM khuzAladAsa bhAvanA ucca che. temanI bhASA saMskArI ane madhura che. mULajIne tyAM i.sa. 1870 (vi.sa.1926)mAM thayo hato. kavinuM AkhuM jIvana bhAvanagara jillAnA boTAda temanuM AkhuM nAma dAmodaradAsa khuzAladAsa boTAdakara. mahAlanA judA judA gAmaDAmAM zikSaka tarIkeja pasAra thayuM. teoe sau prathama madadanIza zikSakanI nokarI svIkArI tyAre temanA kuTuMbano dhaMdho tamAkunA vepArano paNa lakSmInI teno mAsika pagAra phakta aDhI rUpiyA hato ane chellI lAlace rU no vepAra karavA jatAM pitAjIne khoTa AvI paDI. avasthAmAM paMcAvana varSe temano pagAra vadhIne aDhAra rUpiyA ane kavi sAta varasanA thayA tyAM pitAjIno svargavAsa thayo. thayo hato. o enA jIvanano Toca pagAra hato ane kavi chaThTha gujarAtI dhoraNa pUruM karI cauda varasanI vaye jIvananA aMtakALe temane aphasosa hato. "mArA baccA mATe dAmodaradAse madadanIza zikSakanI nokarI svIkAratAM vadhu huM kAMI ja bacata mUkI jato nathI." Ama joke lakSmI devIe abhyAsanI taka gaI paNa devazaMkarabhAI bhaTTa pAsethI piMgaLa tenA para amI najara karI nahi to bhagavatI sarasvatI devIe zIkhyA hatA. tenA upara dAmodare kavitAno vepAra kheDavAnuM enA para potAno varada hasta sthApI emane potAnA bhakta AraMbhya. sattara varSanI vaye emaNe kAvyo lakhyAM ane pragaTa banAvyA ane saravANI akhaMDa vahetI karI je moTI banIne karyo, mitro ene kavi kahevA lAgyA. A pachI eka suMdara taka nadI rUpe vahetI hatI. emane maLI. goMsAIjInA kArabhArI tarIke emane muMbaInuM AmaMtraNa maLyuM. ahIM saMskRtano abhyAsa karyo ane saMskRtamAM kavi vadhu abhyAsa karI zakyA na hatA paNa saMskRta bhASAnA UMDA abhyAsanA pariNAme temanAmAM prAcIna zlokanI racanA karavA mAMDI. so jeTalI gujarAtI kahevatone saMskRtinAM bIja vikAsa pAmyAM jaNAya che. temaNe jIvanamAM emaNe saMskRtamAM zlokabaddha karI nAkhI te AnuM phaLa. sAdAI ane saMtoSa anubhavyAM hatAM. teo svabhAve zAMta emaNe AkhuM jIvana gujarAtI zALAnA zikSaka tarIke ane pragarbha hatA. "prema ane "satkAra' nAmanA kAvyathI teo garIbAI ane namratAmAM gALyuM hatuM. cheka nAnapaNathI te khyAtimAM AvyA. 'viddha muga' nAmanuM temanuM trIjuM kAvya paNa kavitA racatA. ane chUTaka chUTaka sAmayikomAM paNa mokalatA teTaluM ja manohara lAgyuM. A pramANe avAranavAra lakhAyela paNa jIvanakALa daramiyAna emanI yogya kadara gujarAte karI na kAvyano saMgraha I.sa. 1912mAM 'killolinI' nAme pragaTa hatI. potAnA jIvanakALamAM ajJAta rahenAra ane pAchaLathI thayo. tyAra pachI "strotasvinI' nAmano bIjo saMgraha i.sa. Jain Education Intemational Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 301 1918mAM bahAra paDyo. tyArapachI "nirjhariNI, temanA pitAzrI ghaNA sArA vakatA hatA. vaLI rAsataraMgiNI' ane "zaivalinI' nAmanA kAvya saMgraho bahAra avAranavAra mahemAno paNa AvatA. jAti dhaMdhAne kAraNe navI paDyA. temanA kAvya saMgrahonAM nAma nadI vAcaka' che. A navI vAto nIkaLe, kavitAnA jhakoLa bole. kAna eka khUNAmAM rIte temaNe paMca kAvya saritAone bhinnabhinna kSetramAM vaherAvI besI sAMbhaLyA kare. ene emAM majhA paDatI. vaLI lohInA gurjara sAhityamAM sAro umero karyo. saMskAree dazabAra varase to pote kavitAo bolatA thaI temanI kavitAmAM gRhajIvananA sAmAnya viSayo suMdara gayA. nAnA nAnA DAyarA jamAve. pachI to pitAno yajamAna rIte AlekhAyA che. ane navInatAthI parNa che. hadayanuM mArdava vRttino dhaMdho eTale pote potAnA khAMTa yajamAnomAM gAmaDAmAM ane jIvananI mIThAza temanAM kAvyomAM anubhavAya che. bhASA jAya, kAnane paNa sAthe teDI jAya. Ama kavitAnAM bIjA prauDha ane vegavALI tathA ghaNIkharI saMskRta che. temanAM kAnamAM bacapaNathI ja ropAyAM. hRdayasparzI kAvyomAM bhAvanA preraka baLa pratyakSa thAya che. navarAtri Ave jhIlaNiyA pote jhIle, gavarAve paNa kalpanAnA uddayana ane AchA zailI pravAhanI mAphaka saratI kharA, avAja majhAno. halaka paNa sArI. pachI pote kAyama vRttonI pasaMdagI viSayane saheja hoI geyatAnuM tattva sArI rIte kavitA zIkhavI tevo niyama karyo. sacavAyuM che. pariNAme temanAM kAvyo janatAbhogya nIvaDyA che. uMmaralAyaka thatAM temanAM lagna jetapura nivAsI zrI "vaMza purANa'nA kartA noMghaNabhAIne tyAM thayAM. temanAM patnInuM nAma kuMvarabAI hatuM. kavizrI kAnA mIThAbhAI parasANA kahe che ke, "bAroToe mAtra darabAra ke DelIo nathI gajAvI paNa bAroToe gAmaDe gAmaDe 'vaMza purANa' ane "mULarAja viraha gAthA' nA kartA pharI potAnA garIba yajamAnanAM jhuMpaDe besIne lokasAhityanI kavizrI kAnano janma bAroTa jJAtimAM navAgaDha (jetapura) rasalhANa pIrasI che. ane lokasaMskRtine jALavI rAkhavA mukAme saM. 1929, i.sa. 1873mAM golaNabhAI mahattvano phALo Apyo che." khoDAbhAIne tyAM thayo. temanuM AkhuM nAma kAnajIbhAI hatuM. paNa kavitAmAM ane samAjamAM te kavi kAna tarIke jANItA che. A niyame kavi kAne paNa gAmaDe paDa jagAvyA. kaMTha, kaheNI ane halake tene lokapriya banAvyA. pachI to tenA temanA vaDavAnuM mULa gAma phAgaLI. phAgaLIthI ALA haiyAmAM kavitAnA aMkuro phUTavA lAgyA. bhATagAma AvyA ane bhATagAmathI navAgaDha Avela. temanA pitAzrI golaNa ApAne be ghara thayAM temAM prathama lagna pote to khAMTa darabAronA bAroTa paNa kAThI darabAronAM nilAkhA nivAsI zrI lAkhAbhAI sAmatabhAInAM suputrI ghaNAM gIta temane kaMThe. kAThI darabAronA DAyarAmAM paNa somabAI sAthe thayAM. jenA udarathI kavi kAnano janma thayo. avAranavAra bese, vArtA mAMDe, sapAkharA gItanI jhapaTa bole. paNa kavinA janma pachI tenA bAlyakALamAM ja temanAM mAtuzrIno jIbha tragaDe vaLe. ene kaMThe sapAkharA gIta to pANInA relAnI acAnaka svargavAsa thayo ane temanA pitAzrIne bIjAM jema vahe. sAMbhaLanAra sajajaDa thaI jAya, Avo teno kavitA. lagna karavAnI pharaja paDI. A bIjAM lagna jALiyA mukAme sAhityano jusso joI pIThaDiyA darabAra zrI mULavALA ghaNA thayAM. tenuM nAma sumade hatuM je kavinAM pAlaka mAtA hatAM. prabhAvita thayA ane potAnA rAjakavi tarIke sthApI varSAsana bAMdhI ApyuM. pachI kavine avAra navAra pIThaDiyA javAnuM thatuM. kAnane bacapaNathI mAtAnA avasAnane kAraNe AghAta darabAra zrI sAthe sneha baMdhANo. emAM darabArazrIno svargavAsa sahana karavA paDyA. mAtAnA vAtsalyane anubhavI zakyA thayo. kavine A na sahI zakAya tevo bIjo AghAta hato. nahi. enA jIvananI karUNatA tyAMthI ja zarU thaI. enuM haiyuM ane darabArazrInA virahamAM "mULarAja viraha gAthA' lakhI. ALuM thaI gayuM. ALA haiyAmAMthI ja kavitAnA sotra vahe che. eka to Arthika pAsuM nabaLuM, vaLI mAnI hUMpha maLI nahi, eka prasaMga evo banyo ke, jUnAgaDhanA te vakhatanA eTale vadhu bhaNI zakyA nahi, paNa bhaNatarane ane kavitAne polIsa supriTenDenTa zrI chelabhAI daveno bheTo thaI gayo. zo saMbaMdha? ane kAna eka suMdara kavitA bolyA. chelabhAI ghaNA khuza thaI Jain Education Intemational Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 4 bRhad gujarAta gayA ane lAzavALI talavAra baMdhAvI. bIjI bheTo sAthe tyAM sAta putrIo pachI kavino janma rANA kaMDoraNA mukAme sanmAna karyuM. tA. 16-10-1885 vi.saM. 1941nA Aso sudI 8nA surendranagaranA jaina yati zrI lavajI svAmIno saMgha roja thayo hato. temanAM mAtAnuM nAma gaMgAmAM hatuM. jUnAgaDha jato hato. vacce rastAmAM jetapura vizrAMti mATe kavi bhUdharajInA pUrvajo Ama to goMDala rAjayanA rokAyA. A khabara kavine thatAM darzana karavA anya kavio kolakI gAmanA vatanI hatA. paNa temanA pitAmaha devajI sAthe kavi paNa AvyA. lavajI svAmIne maLatAM ja eka jozI porabaMdara rAjayanA rANA kaMDorANA gAme AvIne yuktibaMdha kavitA saMbhaLAvI. lavajI svAmIe paricaya sthira thayA. mAgyo. ghaNA khuza thayA ane kahyuM "devI putro to AvA ja kavi bhUdharajIe rANA kaMDorANAmAM gujarAtI sAta , hoya ne, DhelanAM iMDAM thoDAM cItaravAM paDe !" ane pote enI dhoraNano abhyAsa karyo. temanA abhyAsa vakhate kaMDoraNA sArI kadara karI ane "jaina yati smAraka caMdraka' (maDala) tA. zALAnA AcArya jagajIvana kALIdAsa pAThaka hatA. temaNe 17-1-1936nA roja arpaNa karyo. je hAla paNa tenA A bALa vidyArthI bhUdharamAM sAhityanA saMskAro joyA ane parivAranAM gharamAM che. temaNe A bALa vidyArthInI rasavRttine poSI piMgaLa ane mULarAja viraha gAthA' lakhyA pachI te AdhyAtmika alaMkAranuM jJAna temaNe ApyuM. ane A rIte tenI kavitva tarapha vaLyA ane rAmAyaNa, mahAbhArata, gItA ane purANonI zaktine zALA guru pAsethI poSaNa maLyuM. bahoLo abhyAsa karyo ane tenA phaLa rUpe 'vaMzapurANa' lakhyuM. saM. 1958mAM kavinI sattara varSanI vaye kaMDoraNAmAM vaMza purANamAM lagabhaga badhA purANono nicoDa kADhI nAkhyo ja parasotama jozInA agiyAra varSanI uMmaranAM suputrI chatAM Avo daLadAra ane mahattvano graMtha te pragaTa karI zakyo jhaverabena sAthe temanAM lagna thayAM. nahi tenuM kAraNa e ke, khAsa karIne bAroTa kavio to kavinI kavitva zakti khIlatI rahI ane i.sa. vagaDAnuM phUla' kAraNa ke te yajamAna vRttine kAraNe rAjadarabAranI ke, koI zrImaMtanI madada mAgI na zake. eTale 1902 thI judA judA viSaya upara te kavitA lakhatA thayA ane eka kAna kavino ja graMtha aprasiddha rahyo che. Ato "vagaDAnAM te I.sa. 1918thI pote custa gAMdhIvAdI thayA. gAMdhIjInA phUla" ene jALavavA mALI kyAMthI maLe? eTale Ape khIle. parama upAsaka banyA pachI tenI moTAbhAganI kavitA gAMdhIjI ane Ape ja karamAI jAya. tenI suvAsa samAja sudhI kyAMthI upara lakhAtI thaI, gAMdhIjInI vicAradhArA tenI kavitAno pahoMce? saMzodhako ane sAhityakAroe te tarapha dhyAna dIdhuM mukhya muddo banI gayo. temano vyavasAya vepAra ane khetI * * hovA chatAM kavitva zakti to temanA janma sAthe ja prApta thaI hota to samAjane ghaNuM navuM maLata. hatI eTale khetI karatA paNa kavitA to lakhAtI rahI. ane vaMzapurANamAM purANonA prasaMgonA svaracita duhA, chaMda, A samayamAM ja lokajAgRttino juvALa zarU thayo. temAM gIta, savaiyA, chappaya, kavita vagere bharapUra che. bhUdharajI paNa tenAthI para rahI zakyA nahi. dezI rAjyonI saM. 1999, i.sa. 1943mAM navAgaDha mukAme temanuM viruddha paNa kavitA lakhI. ane enuM pariNAma e AvyuM ke avasAna thayuM. temanA parivAramAM traNa dIkarA. mINasAra kAMThA paranI kasadAra jamIna gumAvavI paDI. odhavajIbhAI, haribhAI ane bhanubhAI ane be putrI che. upaleTA pAsenA kolakI gAmanA temanA mitro tenuM lakhela vaMzapurANa apragaTa rahyuM che. brahmadezanA raMguna zaheramAM vepAra karatA hatA. teoe kavine gAMdhIdarzana'tA kartA raMguna bolAvyA ane dukAna mAMDI ApavAmAM madada karI. emAM AgaLa vadhatAM kavie cAra dukAno karI. paNa acAnaka A kavi bhUdharajI dukAnamAM Aga lAgatAM doDheka lAkha jeTaluM nukazAna thayuM. A 'gAMdhI darzana'nA kartA kavi bhUdharajIno janma audicya vakhate paNa kolakIvALA mitroe sArI madada karI chatAM A jhAlAvADI brAhmaNanI jozI zAkhAnA lAlajI devajI jozIne nukazAnanI kaLa vaLe tema nahotuM eTale A kuTuMba muzkelImAM Jain Education Intemational Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 303 mUkAI gayuM. pachI jamIna hatI nahi. paNa kavi AphrikAnA rAyacUrAnA "zAradA' mAsikamAM pragaTa paNa thayA. judA judA zaheromAM loka sAhitya ane gAMdhI sAhityano I.sa. 1930-31mAM brahmadeza choDI dezamAM AvI pracAra karI ane temAMthI thatI Avaka dezamAM kuTuMbanA nabhAva gayo. rANapurathI pragaTa thatA "saurASTra' sAptAhikamAM dezI mATe mokalatA. rAjayo sAme Aga jharatA lekho pragaTa thatA hatA. meM paNa kavi custa gAMdhIvAdI ane gAMdhIjInA bhakta hovA rAjyASTako lakhavA zarU karI dezI rAjyo pratyeno mAro virodha chatAM teNe aneka viSaya upara kavitA lakhI che. temanI ghaNI pragaTa karyo ane ene pariNAme sAme cAlIne mAre kaMDoraNAnI kavitAno saMgraha gAMdhIdarzana nAme bhAratodaya maMDaLa vatI 60 vighA jamIna choDavI paDI. Ama jotAM kavinuM AkhuM mathurAdAsa goradhanadAsa guptAe i. sa. 1965mAM pragaTa jIvana saMgharSamAM pasAra thayuM. kavie aneka viSaya upara kavitA karela che. paNa haju ghaNI kavitA apragaTa rahI che. temanI lakhI che. teNe aneka viSayanA duhA lakhyA che. paNa duhAne kavitAno jhoka haMmezA samAja sudhArA tarapha rahe che. mathurAdAsa aMte "kabAuta' to Ave ja che. (kabAuta eTale karamacaMda guptAe "gAMdhI darzana'nA prakAzana veLAe lakhyuM che ke, gAMdhInA putra evA gAMdhIjI.) mINa jevI pocI ne lIsI nahi" paNa gajavela jevI AkarI kavie 81 varSanI vaye tA.20-5-1966 nA roja ane barachaTa bolI, jemAM saghaLuM lokasAhitya sarjAya che. tene ApaNI vaccethI kAyamI vidAya lIdhI. haju tenI ghaNI kavitA ghoLI, pI, pacAvI AtmasAta karI koI arvAcIna kavi eka apragaTa rahI che. arvAcIna viSayane ane te paNa gAMdhIjI jevI vizvavaMdya vibhUtinAM jIvana ane kArya jevA vastune potAnI kavitAno jIvAbhAI (mastakavi) viSaya banAve che tyAre duhA, chaMda ke gIta rUpe DhaLelI e mastakavinuM pUruM nAma jIvAbhAI. temanA pitAnuM nAma racanAo lokajIbhe caDI, lokahRdaya sudhI pahoMcI jAya tyAre vIsAbhAI ane mAtAnuM nAma mAjIbA. mastakavino janma te kavinA kAvyakauzalya viSe tenI kavitAnI sacoTatA ke cAraNakuLamAM lIMbaDI tAbAnA jhAMbaDI gAme saM. 1939mAM vedhakatA viSe koIne bhAgye ja zaMkA rahe. thayo hato. te mArU cAraNa ane zAkha zAmaLa, mastakavinI bhUdharajIe gAMdhIjI vize sacoTa ane vedhaka bAnImAM bAlyAvasthAmAM ja mAtApitAno svargavAsa thayo hato. tethI lakhavA mAMDyuM. temanAM gIto, duhA, sAmayikomAM chapAtA temanA mosALamAM vaDhavANa tAbe vastaDI gAme ucharIne thayA, DAyarAmAM gavAtA thayA tema tema teno vizALa cAhaka moTA thayA. varga Ubho thayo. saM. 1955mAM lIMbaDI nareza mahArANA jasavaMtasiMhajI AjIvikA ane paribhramaNa arthe kavi brahmadeza ane jhAMbaDI gAma najIka rAmaDAsara taLAve padhAryA. gAmamAM khabara AphrikA jaI AvyA hoya, paNa temano janma, uchera ane paDatAM gAmanA becAra yogya cAraNo salAme gayA. rivAja moTAbhAgano vasavATa to kaMDoraNA gAme ja thayo che. mujaba kAvya bolyA paraMtu junI ane azuddha bhASAmAM tethI ziSTa ane saMskArI bhASAne ApaNe pistA, badAma "kAvya kasuma' nA rasajJa rAjAe jANyuM ke cAraNo kAvya nAkheluM kaDheluM dUdha kahIe to bhudharajIbhAIe prayojelI vidhAthI ajJAta che. taLapadI bolIne mAtAnuM dhAvaNa gaNAvI zakIe. pachI tyAMthI ravAnA thatAM darabArazrIe pharamAvyuM ke, kavi bhudharajI lakhe che ke, I.sa.1911thI 1922 tamArA cAraNonA koIpaNa dIkarAne kAvyavidyAno abhyAsa sudhI muMbaI hato ane rASTragIto lakhato. i.sa. 1923mAM karavA icchA hoya to rAjyakharcathI kaccha-bhUja vrajabhASA mArA mitra zAha raNachoDadAsa harajIvana ane paTela meghajI pAThazALAmAM mokalavA baMdobasta karavAmAM Avaze. kAnajInA AgrahathI huM raMguna gayo. temanI madadathI meM sadharna uparokata samAcAra jANI mastakavi lIMbaDI AvyA. zAna sTeTamAM traNa jagyAe dukAno kholI, kApaDa, kariyANAno sAMje mazAla (rozanI)nI salAme gayA. ane jhamALa (lIMbaDI vepAra zarU karyo. pachI meM duhA lakhavA zarU karyA je gokaLadAsa vaDhavANanI laDAInuM kAvya) ardho kalAka bolyA. te sAMbhaLI Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 bRhad gujarAta lIMbaDI nareza khuza thayA ane sTeTa kharcathI kaccha-bhUjamAM A mAyAdevIe agAdha samudra banI kone nathI mahArAja zrI lakhapatajI vrajabhASA kAvyazALAmAM abhyAsa DUbADyA? karavA mokalyA. bhUjamAM sAta varasa sudhI mastakavie hindI dhanya che kavizvaronA janmane ke jeNe tArA banI aneka sAhitya, urdu, phArasI, tathA thoDo saMskRtano abhyAsa karyo. DUbatAne pAra utAryA che. vizeSa bhaNavA icchA hatI. paraMtu lIMbaDI narezanI AjJA ame kavio evA brahmA chIe ke eka AsamAne thaI ke lIMbaDI Avo. tattvanA guNa zabdathI traNakALanI sRSTine vartamAna karavAvALA eTale kavi bhUjathI lIMbaDI AvatA rahyA ane pharIthI chIe." araja karI ane saMgItano abhyAsa karavA vaDodarA gayA. cha lokasAhityanA bhekhadhArI mahinA vaDodarA rahyA bAda pAchA lIMbaDI AvyA. pachI darabArazrIe masta kavine vivAha karavA hukama karyo. gokaLadAsa rAyacUrA mastakavinuM sagapaNa paNa thayuM ane vivAha thavAnI taiyArI lokasAhityakAra ane kathAkAra zrI gokaLadAsabhAI hatI. tevAmAM devAMzI nareza mahArANI jasavaMtasiMha saM. rAyacUrAno janma lohANA jJAtinI rAyacUrA zAkhAmAM ojhatA 1963mAM devaloka padhArI gayA. tyArabAda saM. 1964mAM nadIne kAMThe Avela gheDa pradezanAM kezoda pAsenA bAlAgAme zrI mahArANA zrI dolatasiMhajI lIMbaDI rAjayasiMhAsane birAjayA dvArakAdAsabhAI pItAMbaradAsabhAine tyAM i.sa.1890mAM teo nAmadAre mastakavinI kadara karI rAjayakavinuM pada ApIne thayo hato (vi.saM. 1946). vArSika AThaso rUpiyAnI AvakanI (pAMcaso vighA jamIna) rAyacUrA kuTuMba mULa to kutiyANAmAM rahetuM paNa pachI jAgIra bakSIsa karI uparAMta pagAra peTiyA karI ApyA. teNe bAlA gAmamAM vasavATa karyo. bAlAgAma gokaLadAsanA mastakavi mAgha paMDita jevA udAra citta tathA beparavA ane ghaNA mosALanuM gAma hatuM. emanA nAnA je bAlAgAmamAM rahetA bhalA puruSa hatA. saM. 1979mAM temane kSayaroganI vyAdhi hatA te gAMgA ThAkaranI sorASTranA saMtomAM gaNanA thatI. varatANI ane saM. 1981mAM teo svargavAsI thayA. mastakavi temanA pitAzrI dvArakAdAsabhAI athavA chaganabhAIne nirvaza jatAM teone je jAgIra maLelI te jAgIra temanAM ghoDasvArI ane talavAra bAjI jevI mardAnagI bharI ramatamAM vidhavA patnI sUrajabAne havAle karavAmAM AvI. sUrajabA paNa rasa hato. dayALu. zAMta ane pavitrAtmA hatA. temaNe IzvarabhajanamAM gokaLadAsabhAInAM lagna kutiyANA nivAsI zrI jIvana gALI potAnA patinA nAmane ujjavaLa karyuM. te vakhate devacaMdabhAI rAyaThaThThAnI suputrI yazodA bahena sAthe thayAM hatAM. cAraNa jJAtimAM te mahApuruSa mastakavinI moTI khoTa paDI gokaLadAsabhAIe muMbaI khAte i.sa. 1908mAM hatI. temanA jevA vidvAna, svAbhimAnI ane satyavaktA meTrikanI parIkSA pAsa karI te pachI te viThThaladAsa ThAkarane tyAM cAraNo ghaNA ochA pAke che. nokarI karatA ane pachI i.DI. sAsuna nAmanI kaMpanImAM mastakavinI noMdhapothImAM hindImAM AvAM vAkyo ekAunTanTa tarIke joDAyA. lakhyAM che. "A saMsAra mAyAdevInuM anirvacanIya medAna che. Ama to gokaLadAsabhAI zrI jhaveracaMda meghANI, zrI jemAM moTA Izvara avatAra ane cakravartI rAjAone tarasyA dulA kAga vagerenA samakAlIna hatA. temaNe paNa lokasAhitya mAryA che. kSetre ghaNuM pradAna karyuM che. A mAyA gArUDIe potAnI maMtrasAdhanA mATe jyAre lokasAhitya ane lokavArtAo chapAtI na hatI avidyAnI rAtrimAM saMsAra smazAnamAM tareha tarehano caritro tevA samayamAM temaNe i.sa. 1924mAM zrI medhANaMdabhAI karyA che. gaDhavInI sahAyathI rAjakoTathI "zAradA" nAmanuM lokaA mAyAdevIe moTA moTA mahiSono bhoga ApI sAhityanuM mAsika zarU karyuM te 5. pU. mahAtmA gAMdhInA aMte potAnuM ja balidAna banAvela che. pitAzrI karamacaMda gAMdhInA paNa mitra hatA. Jain Education Intemational Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 305 gokaLadAsabhAI mAtra saMzodhaka-lekhaka ja na hatAM. i. borDIMga mATe phALo ekatra karavA kavizrI dulA kAga sAthe sa. 1915mAM te Do. enIbesanTa sAthe homarUla caLavaLamAM muMbaImAM lokasAhityanA ghaNA DAyarA karyA. potAnA sAthIo zrI jamanAdAsa dvArakAdAsa, zrI mahaMmada saurASTranA rAjAmahArAjA sAthe temane aMgata saMbaMdha alI jhINA (pAkistAnanA sthApaka), zrI kanaiyAlAla munzI, hatA, emAM jUnAgaDhanA bhUtapUrva navAba mahobatakhAnajI paNa zrI berIsTara vibhAkara ane zrImatI ratanabena vagere sAthe hatA. joDAyA. goMDalanA mahArAjA sara bhagatasiMhajI sAthe temane ghaNo i. sa.1924mAM rAjakoTathI "zAradA" mAsika zarU ri nikaTano saMbaMdha hato. temaNe emaNe taiyAra karelA bhagavad gau karI temaNe lokasAhityanA pracAranuM kAma zarU karela. maMDaLa mahA graMtha (9 bhAgamAM)mAM paNa ghaNo rasa laI ' lakhavAno ane bhASaNa karavAno emane pahelethI ja laMbANapUrvaka carcAo karela. zokha hato. i. sa. 1918mAM teo zerabajAranA dhaMdhAmAM i. sa. 1933mAM lAThImAM kavi kalApInuM smAraka racavA joDAyA temAM paNa temane sArI saphaLatA maLI. sAhitya pariSadanuM saMmelana maLyuM. gokaLadAsabhAI tenA paNa A samaya daramyAna temaNe jUnAgaDhanA cUDAsamAnA sUtradhAra hatA. satata 14 varSa sudhI gujarAtI sAhitya vaMza upara ja 11 bhAgo lakhyA. A uparAMta kAThiyAvADanI pariSadanA maMtrI tarIke saphaLatApUrvaka kAmagIrI karI. lokavArtA bhAga-1,2; soraThI vIrAMganAonI vAto, soraThI I. sa. 1951mAM iMglenDanI oksaphorDa yunivarsiTInA loka vArtAo, vyAsajInI vAto, rasiyAnA rAsa, rAsa pro. Do. AranAlDa bAkenA sUcanathI oksaphorDa yunivarsiTIe maMdira, premalIlA bhAga 1-2, soraThI duhAnI ramajhaTa uparAMta temane lITarecaranI DIgrI ApavAnuM nakkI karela paNa te navalakathA, vArtAo, lakhezarI, bakhAI, izaradAna, daramiyAna temanuM avasAna thayuM. eTale te vAta tyAM aTakI gaI. naravAhana ane navalikAo, rAyacUrAnI rasIlI vArtAo, rAyacurAnI rasakathAo, gAMdhIyuganI vArtAo, hAsya-ramaja. i. sa. 1951mAM ogaSTa mAsanI 11 tArIkhe Azare kaTAkSa, dAla cIvaDAnuM hAsya daphatara, A uparAMta kAvyagIto. 61 varSanI vaye temaNe ApaNI vaccethI kAyamI vidAya lIdhI. navanIta, kUcagIto, saMgIta laherI, gopa kAvyo, nATako batrIsa varSanI vaye sAhitya sevAmAMthI nivRtti lIdhI enIbesanTa (aMgata vicAro) pAravA. tevo saMketa maLe che. te jotAM teozrIno janma i. sa. rAyacUrAe Ama lagabhaga 38 pustakonI bheTa 1890mAM thayo hoya ane i. sa. 1951mAM svargavAsa thayo samAjane ApI che. dezasevA ane sAhitya sevAo mATe hoya to teonI uMmara 61 varSanI hoya. jayAre . sa. 1922mAM temaNe nivRtti lIdhI tyAre temane parivAramAM temane kRSNarAjabhAI ane vijayarAjabhAI muMbaInI prajAe mAnapatra paNa pradAna karyuM. ema be putro che, kRSNarAjabhAIne traNa putro che. azokabhAI, I. sa. 1918mAM te pUjya gAMdhIjInA prabhAvamAM mUkezabhAI ane vikAsabhAI. AvyA hatA ane sAbaramatI Azrama joDe saMbaMdha baMdhAyo, A lokasAhityanA bhekhadhArI-navalakathAkAra ane khAdI paherI, harijana pravRttimAM sakrIya joDAyA. sAbaramatI samAjasudhAraka gokaLadAsabhAIne samAje bhUlavA jevA nathI. AzramamAM zrI mahAdevabhAI desAI, naraharibhAI parikha vagere AzramavAsI sAthe nikaTano saMbaMdha baMdhAyo. dAsa satAra zAha zrI meghANaMdajI gaDhavInA nikaTanA saMbaMdhanA kAraNe satArazAha bApuno janma saM. 1948 I. sa. tenAmAM lokasAhityanAM bIja ropAyAM ane AgaLa jatAM 1892mAM thayo hato. temanA pUrvajo mULa aphaghAnistAnanI temAMthI vaTavRkSa banyuM. A vAraso temane meghANaMdabhAI gaDhavI sarahadanA vatanI hatA. emanA pitAzrInuM nAma taraphathI maLyo tema kahevuM asthAne nathI. khestagulakhAna (svarganuM phula) teo aphaghAnistAnamAM janmelA i. sa. 1943-44mAM muMbaImAM bhAvanagaranI cAraNa paraMtu kauTuMmbika kAraNone laIne vatanano tyAga karIne Jain Education Intemational Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 je bRhad gujarAta hindustAnamAM AvelA. potAnAM pUjya mAtuzrInuM nAma bhAI hindu bhajano gAvA mATe prakhyAta hatA. emanA najhIbIbI urphe jAnabegama hatuM. mAtuzrInA pitA nAnApIra avasAna pachI satArazAhane thayuM ke Avo bIjo musalamAna bAbA sAheba moTA bhakta hatA. ane teno vilAyatamAM ghaNo joIe to koIkane badale huM kema nahi? maratabo hato. pitA aulAde paThANa (kSatriya) ane mAtA jema cAlu vighA rItasara bhaNyA na hatA, tevI rIte aulAde saiyada (brAhmaNa) hatAM. pitAzrI rAjapIpaLA saMgIta zAstra, chaMda zAstra vagere paNa rItasara bhaNyA na hatA. rAjyamAM paThANa beDAnA jamAdAra hatA. ane moTAbhAge vidyAmAM bakSIsa tema saMgIta, padaracanAmAM paNa kavio janme rAjapIpaLAmAM rahetA. satArazAhano janma rAjapIpaLAmAM saM. che. banatA nathI. 1948 i.sa. 1892mAM thayelo. sattArazAhano cokkasa divasa jANatA nathI paNa te divasa zukravArano musalamAnano satArazAha bhajana maMDaLamAM jatA to koI sIdhI spardhA pavitra divasa hato. teo traNa mAsanA thayA tyAM pitAjI karI zakatA nahi. tyAre chevaTe tame nugarA cho evuM maheNuM gujarI gayA. eTale temanA pitAzrInuM smaraNa kyAMthI hoya? mAratA. eTale anavara kAvyanA kartA vIsanagaravALA temanA mAtuzrIe ucherIne moTA karyA paraMtu temane je thayA tema anavaramIMyA bodha upadeza karavA vaDodarA dAMDiyA bajAramAM banAvavAmAM temanI jevI tevI asara nathI. satArazAhane dhIMgumIMyAne tyAM padhAryA tyAre tyAM jaI satArazAhe potAnA mAtazrI pratye atyaMta bhaktibhAva hato. ane je kAMI anavaramIyone savAla pUchyo ke, dhArmikabhAva hato te mAtuzrInA saiyada pitAne lIdhe hato. "paMca mahAbhUtanI banelI A sRSTi mAtra padArthamAM manuSyanA jIvanamAM jema guNakarmanI temaja janmanI paNa prabaLa maLI jAya che. marI jatI nathI." anavaramIyAM bahu khuza thayA asara hoya che. "kaccha karaNI, kuccha karamagata, kuccha puravake ane emane lAgyuM ke koI pANIdAra naMga che. bhAgya' te mujaba thayuM. kAMIka vaMzavAraso, kAMIka satArazAhane anavaramIMyAno saMga phakta pAMca miniTa ApakamANI. satArazAhano vidyAbhyAsa mAtra cAra gujarAtI thayo paNa daSTi khulI gaI. navI AMkha maLI. enuM nAma sudhIno ja hato. zALAnuM bhaNatara mAtra saMskAra ApI zake e - pUrvajanma, jeno evo jJAna nimitte pUrvajanma thAya te ja kharo bhrama to aneka abhaNa paNa saMskArI AtmAoe nirmULa karI dvija-be vAra janmelo. anavaramIMyA sAhebe potAnA hAthamAM nAkhyo che. IzvarI preraNA athavA kudaratI bakSIsa e koI eka pyAlI lIdhI temAMthI pote kAMIka pIdhuM ane bAkI raheluM aura cIjha che. prerita pAse zikSita koI cIjha nathI jemake pI javA satArazAhane kahyuM, "baccA vo pI jA." satArazAhe sarasvatIno sIdho prasAda prApta thayo na hoya temane mATe zikSaNa khAlI pIdhI ane palaTAyA. che. matalaba ke temanA bhakta hRdayamAM prabhu preraNAno sIdho prakAza kAma karI rahyo hato. pyAlI pIdhA pachI daSTi palaTAI, jIvana palaTAyuM. satArazAhe nokarI choDI dIdhI. hAthamAM saLagatI satArazAha sarasa gAtA hatA eTale lokapriya vadhAre agarabattIo laIne pote gAmamAM gAtA gAtA pharatA. pote hatA. rAjyAdhikArIo mAphaka nATaka kaMpanIvALAone paNa rotA ane bIjAne rovarAvatA. emane prabhupremano raMga divyadRSTi hoya che. I.sa. 1908mAM dezI nATaka samAja maMDaLIvALA zeTha caMdulAla satArazAhane emaja upADyA ane lAgyo. DhaMga paNa darabArInA maTI bhaktanA, khudAnA baMdAnA naDiyAda nivAsI naTa babarUne badale vINAvelInA khelamAM thayA. kuTuMbIo ane lokone lAgyuM ke bhAInuM khasyuM che. kaThiyArAnA pAtra mATe taiyAra karyA. naTa ane babarunI jagyA emanuM magaja khasyuM che ema anumAna svAbhAvika rIte pUravI te satArazAha (abdulA) mATe baccAno khela na hato. ja karavAmAM AvyuM. emane mATe vaidya, DokTara, hakImo paNa saMskArI AtmAne hAlanI nATakanI duniyA kema rUce ? cha teDAvAyA. dehanA dardInA DokTara bicArA zuM kare? mananA mahinA khelyA, nATaka bhajavyAM, paNa nATakanA pAtrane badalatAM hRdayanA DokTara judA hoya. zI vAra? I.sa. 1916mAM choTAudepura cIstI yA nijAmI nAMdodamAM Araba hAMdI-mubAraka nAmanA musalamAna saMpradAyanA nimADa jillAnA alIrAjapuranA kAjhI sAheba Jain Education Intemational Education Intemational Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 300 abdula hasana urphe dAdAmIyAM sAhebane hAthe phakIranI dIkSA lIdhI A kavikuLanA mULa puruSa ratanAjI vipra hatA. satArasAhane oLakhanAra jANe che ke teo bhajanamAM (vi.saM. 1148) temanA nAmathI vArasadAro ratna tarIke tallIna thaIne gAtA. jeo bhajananuM sAcuM hArda samaje che. oLakhAyA. teo temanuM bhakta hRdaya joI zakatA haze. sarva prANIo prati kavi mAvadAnajI amadAvAda AvI svAmInArAyaNanI potAnI mAphaka jue te ja kharuM jue che. temanA bhajanomAM je gAdInA dha.dhu. AcAryazrI vasudevaprasAdajI mahArAjanA hajUrI bhaktahRdaya jue che. teja jue che. bhaktahRdaya vagaranAM pArSada kezara bhakta pAse rahI keTalAka chaMdonA rAgono bhajano ekaDAM vagaranAM mIMDA jevA che. abhyAsa karyo. pote uMmaralAyaka thatAM potAnA gAma rAjavaDano bhajano uparAMta satArazAhamAM eka bIjuM tattva vahIvaTa potAnA kAkAnI dekharekha nIce calAvavA lAgyA, pachI guNatattva hRdayahArI karNapriya saMgIta. kAMIka manohArI hovA vi. saM. 1969thI kavi ghaNo vakhata lodhIkAnA mahuma uparAMta ane AvuM hRdayahArI saMgItanA virala evA tAlukadAra zrI dAnasaMgajI sAheba pAse rahetA, zrI dAnasaMgajI saMgItanA satArazAha anubhavI hatA. vAdyakalA paNa tene deva thayA pachI vi.saM. 1975mAM te navAnagara sTeTanA phoresTa sAdhya hatI. jeNe tene gAtA, vagADatA joyA haze tene ja tenI DipArTamenTamAM supara vAIjharanA hoddA upara dAkhala thayA hatA. vastunI kharI paristhiti samajAya tema che. je A bhakta A nokarI temaNe lagabhaga paMdara varasa karI. temanA bhAI kavinI anubhava vANI vAMcI, samajI, vicArI anubhavamAM caturajI navAnagara sTeTanA sanaMdI vakIla hatA. mUke tene samajAya tevI che. mAvadAnajIe nokarI sAthe kAvyakaLAno paNa sAro satArazAhanAM bhajana zrInArAyaNa svAmI ghaNA bhAvathI abhyAsa karyo. nokarI daramyAna gAmaDAmAM jatAM pote potAnI gAya che. satArazAhanAM bhajano lokahRdaya sudhI pahoMcADavAmAM pharaja pUrI karI gAma loko samakSa kavitA saMbhaLAvatA. Ama zrI nArAyaNa svAmIno moTo phALo che ane zrI nArAyaNa temaNe kavitAnA kSetre paNa pragati karI che. pachI to temane svAmIne kaMThe tenAM bhajano sAMbhaLavAM te eka lhAvo che. aneka jagyAethI AmaMtraNa AvavA mAMDyA. AmaMtraNane mAna ApI kavi sAtamI sAhitya pariSadamAM bhAvanagara gayA ane yaduvaMza prakAzanA kartA potAnA sAhityanI prathama pichAna pADI. mAvadAnajI ratna pachI muMbaI AThamI pariSadamAM hAjarI ApI, vaDodarA jADejA vaMzano bRhada itihAsa padavaMza prakAzanA" zaradotsavamAM paNa gayA. surata kaLA pariSadamAM hAjarI ApI. kartA zrI mAvadAnajI ratna itihAsakAra. lekhaka, kavi, saMzodhaka muMbaImAM sara kAvasajI jahAMgIra holamAM sara parasottamadAsa ane kalAkAra ema bahumukhI pratibhA dharAve che. ThAkoradAsanA pramukhapaNA nIce lokasAhityanA jalasAmAM lokasAhityanI rasalhANa pIrasI. jAmanagara sevaka maMDaLa teono janma ratna zAkhAnA cAraNakuLamAM vi.saM. taraphathI jaina pAThazALAnA holamAM, pAlanapura yuvaka maMDaLa 1948nA bhAdaravA suda bIjane divase zrI bhImajIbhAI vArSika mahotsavamAM muMbaImAM, gujarAtI hindu strI maMDaLa banAbhAIne tyAM kAlAvADa (zItaLA) (rajavaDa) gAme thayo sIlvara jyubIlI mahotsavamAM kavi nhAnAlAla dalapatarAmanA hato. kAlAvaDamAM ja sAta dhoraNa sudhI abhyAsa karyo paNa pramukhasthAne, muMbaI kavi saMmelanamAM, kaccha-mAMDavI zikSaNa kavinA bAlyakALamAM ja temanA pitAzrI devaloka pAmyA eTale saMmelanamAM, bhuja sAhitya sabhAmAM, goMDala, upaleTA prajA pote tenA kAkAzrI devadAsabhAInI amIchAyA nIce UcharyA saMghanA kAryakramamAM hAjarI ApI AgavI pratibhA upasAvI. pachI bhujanI vrajabhASA pAThazALAmAM kAvyazAstranI keLavaNI pAmela kavizrI gaurIzaMkara goviMdajI pAse kAvyazAstrano A uparAMta rAjapUta pariSada varateja tathA rAjakoTamAM abhyAsa karyo. kavizrI gaurIzaMkara vIrapuranA rAjyakavi hatA. hAjarI ApI. lAThI mukAme agiyAramI sAhitya pariSadamAM temaNe bAvIsa zikSArthIone taiyAra karyA temAM mAvadAnajI paNa hAjarI ApI. paNa hatA. kavi pote svAmInArAyaNa saMpradAyanA hatA tethI temanA Jain Education Intemational ation Intermational Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 2 bRhad gujarAta samaiyA utsavomAM gaDhaDA, mULI, amadAvAda, jUnAgaDha, kavanamAM mAvadAnajI e vakhatanA pratinidhi hatA. dhoLakA. dholerA ane kaccha-bhuja vagere maMdiromAM hAjarI ApI saMskRtinI e vaNajhAra vahetI rAkhavAmAM mAvadAnajIe ane pote satsaMga ane sAhityano AsvAda saune Apyo. amUlya phALo Apyo che. temano svargavAsa saMvata 2026mAM tA. 26 eprila 1924nA "saurASTra'mAM lakhe che ke thayo. bhAvanagara sAtamI sAhitya pariSadamAM jAmanagaranA eka zaMkaradAnajI yuvAna rAjakavi mAvadAnajIbhAIe brahmAnaMdano eka naTavara nRtyano chaMda upADyo tyAre vAtAvaraNa dhaNIdhaNI UThyuM. evI kavizrI zaMkaradAnajIno janma dethA zAkhAnA baMkI zabda racanA, tAla racanA ane bhAva bharapura artha racanA cAraNakuLamAM saM. 1948nA aSADha suda bIjane zanivAre joI sAkSara varga paNa herata pAmI gayo. lIMbaDInA vasataDI gAme jeThIbhAI khoDAbhAIne tyAM thayo sara parasottamadAse kavi mAvadAnane sonAno cAMda hato. temanA mAtuzrInuM nAma dalubA te pATaNA (bhAla)nA arpaNa karyo hato. A uparAMta ghaNA suvarNa zirapAva paNa ? pratApabhAI maheDunAM putrI hatAM. maLelA. sAhitya kSetre kavie aneka sabhA gajAvI hatI. kavizrInAM lagna pATaNAnA maheDu gaDhavI zIvAbhAInAM i.sa. 1969mAM saurASTra yunivarsiTIe je pAMca cAraNa putrI nAgabAI sAthe saM. 1977mAM mahAvadI 7ne maMgaLavAre kavionuM bahumAna karyuM temAM mAvadAnajI paNa hatA. thayAM hatAM. pitAzrI jeThAbhAInI sthiti sAdhAraNa, kavinI 10 varSanI vaye mAtA dalubAnuM avasAna thayuM. zaMkaradAnajIne zrI gokaLadAsa rAyacUrA temanAthI ghaNA najadIka hatA. kAvyanA vidyAbhyAsa mATe bhujanI vrajabhASA pAThazALAmAM kavizrI nhAnAlAla paNa temanI sAhitya pravRtti biradAvatA. dAkhala karyA. jyAM eka varasa abhyAsa karyo tyAM kamanasIbe pitA temanI sAhitya pratibhAne rAjA ane prajA banne taraphathI sAro jeThIbhAIno svargavAsa thayo; tethI saMjogovazAtu abhyAsa Adara maLyo che. choDI pAchA vasataDI AvyA. Ama mAtApitAnI chatrachAyA luNAvADA, jAmanagara, dhrola ane lodhikA rAja taraphathI gumAvatAM kavi khUba garIba paristhitimAM mUkAI gayA. varSAsano paNa maLatAM. bacapaNathI ja buddhizALI ane DAhyA gaNAya evA zrI mAvadAnajIe aneka kRtionuM sarjana karyuM che. moTerAnI beThakamAM besavuM ane svabhAve paNa udAra. moko maLe dhArmika kAvya sAhityamAM brahmasaMhitA sahita ATheka kRtionuM tyAre AsapAsanA gAmomAM kSatriya darabAronAM gAmaDAMmAM jaI sarjana karyuM che. brahma saMhitAnI be AvRtti pragaTa thaI ane kavi Ave. DAyarAmAM pAMDava yazendu caMdrikAnI kathA saMbhaLAve ane kIrtanAvalinI ATha pravRtti pragaTa thaI. A uparAMta satI - A rIte jIvana nirvAha calAvatA. gItA, zrI nArAyaNa kavaca, hanumaMta stotra, jUnAgaDhanA sau prathama guMdiyAlA darabAra sva. abhayasiMhajInI jogI, khAna bahAdUra aradezara koTavAla, (surata), svAmInArAyaNanA samakAlIna, bhajanAvali ane jAmanagaranA lAgaNI thaI ane yathAzakti madada avAra-navAra karatA rahyA. jillAnA navayogezvara. e yuga paNa rAjavIonA ekavAra pharatA pharatA lIMbaDI AvyA. lIMbaDImAM rAjyakALano hato. e vakhate emaNe rAjavIonAM prazasti maLavA jevA sArA kSatriya darabArone maLyA. te samaye saM. kAvyonI kRtio paNa racI hatI, jemAM jAmasiMhajI raNajita 1970mAM lIMbaDImAM ghoDA DokTara (pazu davAkhAnAnA uparI (krikeTa), vijaya vilAsa, jAmazrI digvijaya kAvya saroja, tarIke pharaja bajAvatA samalAnA jhAlA zrI jIvaNasiMhajI mahArANA zrI vIrabhadra vijaya vilAsa, caMdra kiraNAvalI, mAlubhAne maLyA. teo vAto ane kAvya-kavitA sAMbhaLI (bola), zrI mULarAja batrIzI (lodhikA), zrI amareza prabhAvita thayA. rAja kuTuMbamAM kumArone vAta karI ke eka bahu kIrtikuMja, (thANA devaLI) vagere. sArA cAraNa kavi AvyA che. sArA vaktA ane maLavAlAyaka Ama rAjakavi mAvadAnajImAM eka dIrdha bhatakALa che. ' che. eTale zaMkaradAnajIne baMgale maLavA bolAvyA rAjakumAra emaNe aneka vidhithI sAhitya sevA karI che. lekhanamAM ane vAto sAMbhaLI khuza thayA ane kahyuM, "kavirAja! have tamAre Jain Education Intemational Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 309 ahIM ja rokAvAnuM che. ema kahIne rokI lIdhAM. rahevAnuM, kavizrI zaMkaradAne ghaNA rAjAonA vyaktigata prazasti jamavAnuM darabArI gesTahAusamAM ane roja sAMje rAjakumArone kAvyo ghaNAM racyAM che. temaja samAja bodhakadAyaka ane maLavA kalabamAM javAnuM. mahine rUA. 15 pagAra Ape. A jIvanamAM utAravA lAyaka vyavahAra kavitA paNa ghaNI racI che. pramANe cha eka mAsa vItyA tyAM lIMbaDI mahArANA zaMkaradAnajInA svaracita kAvyanI saMkhyA 311nI thAya dolatasiMhane maLavAnuM thayuM. ane mahArANA kAvya-kavitA ane che. te tamAma chaMda, kavita, soraThA, duhA, gIta ityAdi sarva vAto sAMbhaLI khuza thayA ane lIMbaDI sTeTamAM rAjayakavi tarIke koIe vAMcavA jevA to che ja, A udAracita kavinI to bIjA aneka kavioe prazaMsA karI che. temAMya zirohI tAbe kivirAja zaMkaradAnajInA bhAgyano udaya thayo. ane pachI to malAvA gAmanA gaDhavI zrI ajayadAnajI bAraha to zaMkara jema jema samaya vItato gayo tema tema kAThiyAvADanA anya tamatama kAThiyAvADanA anya smRti zatakamAM 110 duhA, soraThA racyA che. zaMkaradAnajI pote nAnA moTA rAjAo lIMbaDI Ave jAya te badhAnI oLakhANa- rAjyAzraye hovA chatAM jyAM temane sAruM lAgyuM tyAM bedhaDakapaNe paricaya vadhatA gayA. temAM porabaMdara, vaDodarA, pAlItANA, saMbhaLAvI dIdhuM che. lAThI, bagasarA vagere aneka rAjAono paricaya thayo. lIMbaDI rAjyamAM itihAsa prasiddha hijarata thaI. cAraNa satyavaktA ane nIDara hovA joIe te temano yuvarAja sAhebe potAnI AsapAsa salAha pUchI tyAre siddhAMta hato ane te temanA racelA kAvya, duhA, kavitAnuM zaMkaradAnajIe kahyuM : "vRkSane pAna vagara na cAle, tema rAjya vAMcana karavAthI khAtrI thaze. zivazaktinI bhakti, udAra vANiyA vagara cAlavAnuM nathI." svabhAva ane garIbone yathAzakti dAna ApavuM e emanA yuvarAja sAheba UkaLI UThyA ane kahyuM. "tame paNa jIvanano mukhya dhyeya. emAM ja jIvananuM sArthaka che tevuM daDha paNe abaghaDI lIMbaDI rAjaya choDI hijarata karI jAo." mAnatA. spaSTa ane satya vaktA tarIkenI chApa temanI zaMkaradAnajI turata ja UbhA thaI hAlI nIkaLyA. ThAkora pratibhAmAM aura prakAza phelAvatI. kAyama koI garIba sAdhu, . sAhebe temane rokIne samAdhAna karyuM. saMta ke bhikSuka Ave to temane roTI, dALanuM bhojana ApatA, koIne vaLI jarUra lAge to kapaDAM paNa ApatA. A temano I.sa. 1969mAM saurASTra yunivarsiTIe pAMca cAraNa haMmezAno kAryakrama Izvare kAyama nabhAvyo. kavionuM bahumAna kareluM temAM kavizrI zaMkaradAnajI paNa hatA. kavizrIe kula 14 graMthonuM prakAzana karyuM che. temAM zaMkaradAnajIe je kAMI lakhyuM te temanA jIvanamAM hatuM. kIrtivATikA, laghu saMgraha, harirasa, deviyANa, jvALAmukhI tethI kSatriyo, rAjAo ane itara samAjanA mahAnubhAvo stuti, devIkaraNajInuM jIvana caritra, pAMDava yazendu caMdrikA teo tarapha khUba mAnathI jotA. (TIkA), birada zRMgAra, prabhAnAtha, kIzana bAvanI (TIkA), AjanA arthamAM jene kavi kahe che tevA arthamAM vItI zAmaLA mALA, sukAvya saMjIvanI, smaraNAMjali ane prema rahelI e cAraNa peDhInA kavio na hatA. kavitA e cAraNa peDhIonuM jIvana hatuM ane emanuM jIvana ja kavitA banatI. A dAtAra kavine aneka kavioe kavitAMjali arpaNa eTale ke jeTaluM kahetA teTaluM jIvanamAM AcaratA. sAcA arthamAM karI che. teozrIe eMzI varasanI AyuSya bhogavI saM. teo sarasvatI ane zaktinA upAsaka hatA. ethI ja te nIDara 2028 Aso sudI 6 tA. 13-101972nA roja ane satyavaktA hatA. anAcAra karatA rAjAo emanA svargArohaNa karyuM. temanA parivAramAM be putro zrI haridAnabhAI dhAradAra prahArathI sadAya DaratA jyAM kAMI paNa khoTuM dekhAya tyAM ane zrI rAghavadAnabhAI pAchaLa mUkI gayA che. mAtra kavitAthI ja nahi paNa moTA mAMdhAtAne paNa jhADI nAMkhatA. kacchatA meghANI kSAtratvanuM khamIra emane zvAsa-prANa samAna hatuM. dulerAya kArANI rAjapUta rAjAo potAnA karme karIne javA beThA che. e teo joI zakatA hatA. jene kacchanA meghANInuM biruda maLyuM che. kacchanuM gaurava Education Intemational Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 che bRhad gujarAta jene haiye kAyama vaseluM che. ane lagabhaga jIvananI eMzI ""zrI dulerAya kArANI amRta mahotsava abhivAdana graMtha". varasanI sapharamAM kAryazIla rahI kacchanA gauravazIla itihAsa pahelo graMtha 300 pAnAno che. A graMthamAM kacchanI purAtana ane lokasAhityanA eMzI jeTalA prANavAna prakAzano karyA kathAo, kaccha kathAmRta, kacchI lokavinoda, kacchI lokache. evA kavi, lekhaka ane sAhityakAra zrI dulerAya sAhitya, lokagIta, kahevato, saMto, kacchanA jyotirdhara, kArANInA vaDavA AjathI cAraso varasa pahelAM ajamerathI jaMgabAramAM kacchIo ane bALa sAhitya evuM zrI karaNIjInI AvI kacchamAM vaselA. kRtiomAMthI pasaMda karela, agiyAra vibhAgamAM ATha sADA dulerAya kArANIno janma vi.saM. 1952mAM mahAvadI ATha hajAra pAnAmAthI lIdhela che. 7nA roja thayo. temaNe prAthamika zikSaNa muMdrAnI zALAmAM dho. zrI kArANI kRta bAvanImAMthI paNa ghaNuM sAhitya 7 (traNa aMgrejI) sudhInuM zikSaNa lIdhuM. aMgrejInuM jJAna aMgrejI levAmAM AvyuM che. eka ja graMthamAMthI kArANIjInI pratinidhi chApA mAraphata meLavyuM. zALAnA mukhya zikSaka pAsethI phArasI racanAo maLI rahe che. ane urdU zIkhyA. ane urdU dvArA sIMdhI zIkhyA. siMdhanA bIjo graMtha paNa 200 pAnAMno che. A graMtha kula 64 prakhyAta sUphI zAha abdula latIpha bhITAInA mahAgraMtha lekhomAM vaheMcAyelo che. emanI kRtionA rasAsvAdathI A zAhajo rasAlA" gujarAtImAM UtAryo. pachI teo mudrAnI graMtha vadhAre samRddha banyo che. gujarAtI zALAmAM rUA. 10 nA pagArathI madadanIza zikSaka kArANIjInAM dharmapatnIno svargavAsa thayo. kArANIjI tarIke joDAyA ane temAMthI baDhatI meLavI madadanIza zikSaka banyA. A nokarIthI tene AkhA kacchamAM pharavAnI ane bhAMgI paDyA. mANasanA jIvananI ardhI saphare sAthIvihoNuM jIvana hRdayane bhAre AMcako ApI jAya che. chatAM lokonA saMparkamAM AvavAnI taka maLI. kArANIjIe samatulA jALavI rAkhI ane potAnAM patnInA A arasAmAM pU. munizrI kalyANacaMdrajI mundrA padhAryA virahamAM ""sonala bAvanI" lakhI. ane zrI hAthIrAma narasI sonI mAraphata zrI dulerAya 68 varSe kArANIjI gharabhaMga thayA. emanA jIvanamAM kArANInI mulAkAta thaI. zrI dulerAyajIne moDhe "jhArAno hima paDyuM. emanA parivAranAM snehakiraNo potAnA pitA para mayadAne jaMga" kavitA sAMbhaLI munizrI khUba khuza thayA ane paDela himapAta upara nA paDyA hotato kArANIjI kahe che ke kArANIjIne bAthamAM laI lIdhA. ane chevaTa sudhI jhakaDI pote himAlayane keDe hAlI nIkaLyA hota. rAkhyA. saM. 1949mAM sarakArI nokarImAMthI rAjInAmuM apAvI munizrI kalyANacaMdrajI kArANIne sonagaDha gAme laI e sneha kiraNo vAvelA bhAvamAMthI "sonala bAvanI AvyA. ane mahAvIra jaina cAritrya ratnAzramamAM supri. kAvya svarUpe avatarI. pote kavi hatA eTale patnIno viraha sthApita karyA. munizrI pote sAhitya ane kalAnA rasajJa hatA. nahi sahI zakyA hoya. kArANIjIe tyAMthI potAnuM sAhitya pragaTa karavAnI zarUAta AvA vedanAbharyA jIvanamAM paNa kArANIjIe kalama karI ane temane mATe A suMdara taka hatI. mUkI na hatI. sAhitya emanuM jIvanasAthI banyuM hatuM. paNa kacchanA kalA ane sAhitya premI gRhasthoe kArANIjIne sAhitya enA jIvanano adhUro paMtha kApavAmAM kArANIjInAM paMcotera varasa pUrAM thaye temane sanmAnavA eka AdhArarUpa thaI paDyuM. vaLI emane to eka Akho jamAno samiti racI. muMbaI. bhaja, gAMdhIdhAma vagere sthaLe sanmAna jIvato karavo hato. aneka purANo, itihAsa ane lokakathAnA thayAM. sanmAna samitie emanI zreSTha kRtiomAMthI vINIne AdhAre paribhramaNa karI itihAsanA aMkoDA meLavyA. pote eka graMtha pragaTa karavA vicAryuM. A saMpAdananuM kArya yuvAna phArasI ane urdU zIkhyA hatA. A be bhASAnI madadathI sAhityakAra zrI jorAvarasiMha jAdavane soMpyuM. te uparAMta tenA aitihAsika ghaTanAne aMkoDA meLavI zakyA. saMsargamAM Avela sAhityakAro ane gRhasthone aMjali ApatA munizrI kalyANacaMdrajI kArANInA sAhityathI khUba sArA lekhono paNa eka saMgraha pragaTa karyo. temAM eka graMthanuM prabhAvita thayA hatA. ane tenAM prakAzano sulabha banyAM hatAM. nAma che. "kArANI kAvya kuMja" ane bIjA graMthanuM nAma che paNa munizrIe svargArohaNa karyuM. kArANInA hRdaya upara A Jain Education Intemational ation Intermational Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 381 bIjo kuThArAghAta hato. pote potAnA kAvya vize lakhe che ke, cuDAsamAno janma goMDala mukAme rajaka (dhobI) jJAtimAM koI vAra koI prabaLa bhAvanAthI dravI UThelA hRdayamAMthI kurajIbhAI cuDAsamAne tyAM vi.saM. 1960mAM thayo hato. TapakelAM korAM bhalene motI na hoya tene ekatra karI lauM chuM." teo gujarAtI phakta cAra copaDI bhaNI zakyA tyAM tera bhujanI vRjabhASA pAThazALAmAM paheluM pustaka varasanI uMmare jAmaravAthI tenI banne AMkhonA nUra kAyama mATe gujarAtImAM saM. 1876mAM pragaTa thayuM. ane kaccha dezanI jUnI kudarate chinavI lIdhA. eTale saMsArane joIne mANI zakyA vArtAo paNa lakhAtI AvI. paNa kacchanAM lokajIvana ane nahi, paNa tenA AMtaracakSu khulI gayAM. mA zAradAnI tenA lokavANImAM raMgAyela zrI dulerAya kArANI mATe kavitA ane para asIma kRpA varasI. mahAtmA sUradAsajI aMdha hovA chatAM sAhitya eka dharma banI gayA. ema to zikSaka tarIkeno lagabhaga kRSNa kIrtananA savAlAkha pado racI zakyA hatA. tema vyavasAya emanA sAhitya sarjanamAM vaNAI gayo. manubhAI paNa AMtaracakSu, AtmabaLa ane koThAsUjhane kAraNe kaccha bAvanI"nA sAmarthya vaDe emaNe gAMdhI yuganA kavitA lakhI zakyA. rASTrIya saMskRtino janatAmAM jAgRti lAvavA saMnniSTha prayAsa muMbaInA pIpaLezvara mahAdeva khAravA yuvaka bhajana maMDaLe karyo che. te temanA gAMdhIjI, javAharalAla ane svadeza "manuM kAvya maMjarI' saM. 2018, i.sa. 1962mAM pragaTa karI. prItinAM kAvyo jotAM jaNAya che. kadAca vatana premanI cetanA manubhAInI sIttera uparanI racanAo prakAzita thaI che. ja emanI kavitAnuM baLa banI haze. manubhAI aMdha hovA chatAM raMgIlA AdamI hatA. i.sa. 1928mAM emanuM paheluM pustaka "kacchanAM temano paheraveza paNa koI gAmadhaNIne zobhe evo hato. jharaNAM" pragaTa thayuM. tyArathI Aja sudhI AvaDA dIrgha kALamAM suravAla, pahoLI bAMyano jhabhbho, moDhe mUcho, mAthe leriyo emanuM sAhitya lekhana aNathAkyuM cAlu rahyuM. koIpaNano sApho ane hAthamAM soTI. bhale tenI pAse garAsa na hato paNa AvaDo yazasvI sAhityakALa e gauravapUrNa gaNAya. rUAba gAma dhaNI jevo. lokavANImAM paDela aitihAsika, ardha aitihAsika, jAte dhobI, AMkhe aMdha ane lagabhaga abhaNa kahI lokakathAo, daMtakathAo zrI dulerAyabhAIe ApyAM che eTalAM zakAya chatAM, temanA aMtaranI AMkho vANI devIe ughADI koIe ApyAM nathI. kacchanA saMgaranA padya prakArano prayoga nAkhI, jagatane joI lIdhuM, mANI lIdhuM ane tenA haiyAmAMthI jema kArANIe karyo tema lokakathAmAM paNa karyo che. kAvyajharaNA vahevA lAgyAM. "kArANI kAvya kuMja'nA prathama bhAganI samIkSAmAM temanA racelA duhA, soraThA, doDhiyA, dumaLiyA, gajarAtanA rASTrIya zAyara jhaveracaMda meghANI lakhe che ke, kaMDaLiyA, jhUlaNA, sArasI, motIdAma, reNakI, tribhaMgI, koIpaNa sAhitya pradezanI godamAM levAyA vinAnA eka bhajaMgI. carcarI, motIdAma vagere mAtrAmeLa ane DiMgaLa DhALe bhAI sAhityano ekalapaMtha kacchamAM beThA beThA kharce jAya che. racAyA che. temanI kavitA bhalabhalA kavinI kavitA sAthe eNe to kaccha bolIne paNa potAnuM Urmi vAhana banAvyuM che. AMTiyuM le tevI che. kacchanI lokabolInA sAmarthyane paDakAranAra temaja putravata | DiMgaLI DhALanA chaMdo temanI jIbhe AsAnIthI ramatA temanA khoLAmAM ramaNa karanAra bhAIzrI kArANInuM gujarAta AvyA che. jayAre kavitAno juvALa caDe tyAre koI paDakhe hoya savizeSa RNI che. temaNe eka prANavAna prAMta bolIne jIvatI to lakhAvI letA ane koI na hoya to haiye rahe teTaluM koI karI che. banAvaTI prANavAyu phUMkIne nahi, paNa temanA asala pAse lakhAvatA. paNa tethI jeTalo Ubharo Avyo teTaluM vatana premanI cetanA sIMcIne jIvatI karI che. jhIlAyuM nathI. manuM kAvya maMjarI'nA kartA ekavAra kavi coTadAra duho bolyA. A sAMbhaLI manubhAI cuDAsamA koIe vakhANa karyA eTale turata ja kavie kahyuM. "manuM kAvya maMjarI"nA kartA kavizrI manubhAI dazavIsa duhA lakhavAthI ke bolavAthI kavi nathI Jain Education Intemational Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 4 bRhad gujarAta thavAtuM." aMdha hovAnA kAraNe kavi jAte dhaMdho to kyAMthI karI prasaMgonA pAtro para temaNe navA duhAnI racanA karI paNa zake? paNa moTAbhAInI madadathI vahevAra cAlato. vacce assala duhAnA teja pAse te jhAMkhA paDyA nathI. kavinA namra attarano vepAra karI joyo paNa khoTa khamavI paDI. chatAM ane nijAnaMdI svabhAvanI te jhAMkhI karAve che. potAnI game tevI viSama paristhitimAM paNa potAnuM duHkha Ama A aMdha dhobI kavie jIvataranI chIpara upara gAvAnI kavine Teva na hatI. kavio jeTalI saraLatAthI dhoI dhaphoI UjaLI vANInAM rUpa nItAryA che. potAnuM duHkha ghoLIne pI zake che. teTalI ja sahajatAthI te manubhAIe varasothI lokasAhityanI sevA karI che. sAmAnuM du:kha samajI zake che ane anubhavI zake che, ane assala DIMgaLI laDhaNamAM paNa teNe kavitA racI che. chatAM emAMthI ja kavitA janme che. jAheramAM AvavAnI kazI utAvaLa na hatI. chevaTa keTalAMka rASTranA koI ne koI mahattvanA prasaMgomAM kavinI varasa AkAzavANI rAjakoTe temanI gulastAMne pArakhI potAnI jIbhethI kAvya sarve ja che. te pachI baMgALano duSkALa hoya, havAI pAMkha upara caDAvI temanI vANI saurASTranA gAmaDAMmAM gaMgA nadInI rela hoya ke jUnAgaDha upara pAkistAnanA gUMjatI karI. paDachAyA paDyA hoya. teo gRhasthAzramI hovA chatAM temanuM jIvana sAduM, jema kavie purAtana saMta, zUrA ane satIonI saraLa ane rasika hatuM. biradAvaLI ulaTathI gAI che. tema atyAranA rASTravIrone paNa manubhAI potAnI aMtaraMvedanA ThAlavatAM lakhe che ke jigaranI salAma cokkasa paNe bharI che. gAMdhIjInA avasAna dhobI jevI jJAtimAM janmane kAraNe kavio ane vakhate lakhyuM. sAhityakAronA sAthano abhAva rahyo. kAlAmRtanAM pAnathI mohana haMdA maraNathI, sRSTimAM sUnakAra, vaMcita rahyo ane te svAbhAvika paNa che. manuM kahe mobhI jatAM, vo hAhAkAra mArA janmAMdha purogAmI paMDito, kavio uttamottama manubhAInI kalamamAM vIrarasa ane karuNa rasa kAvya sAhityanI racanA karI gayA che. temanI sAme huM svAbhAvikapaNe vahe che. vallabhabhAI paTelane aMjali ApatA gaNanApAtra to nathI chatAM mArI buddhi zakti vikase tevAM sAdhana lakhyuM. sobatathI vaMcita hovAM chatAM ekavAta saMtoSa Ape che. je kAMI haraNAM hoya hajAra, pharatAM mara phALuM bhare puSpapAMkhaDI mArAthI banI zakyuM te mAnI kRpAnuM phaLa che. sAvaja khaDo saradAra, dilhIthI DaNakuM diye. Ama kavie jIvataranuM bhAthuM bAMdhI samAjasevAnuM vyoma gherANuM vAdaLe, ATheya dazya aMdhakAra umadA kArya karyuM che. chatAM teno kavitApravAha hajI bahoLA sUto tuM saradAra, roNuM hAlyuM rASTramAM ! samAja sudhI pahoMcyo nathI. Ama to manubhAIno kAvyaAraMbha devadevIonI saurASTrano bolato cAlato itihAsa stutithI thAya che. mAtrAmeLa ke gaNameLa chaMdo yatibhaMga karatA zaMbhuprasAda desAI nathI. labdha pratiSThita sAhityakAra, loka sAhityakAra, kavie potAnI kavitAnA AraMbhamAM ja ""hinda gajA nATyakAra, kavi ane itihAsavidda zrI zaMbhuprasAda desAIno vaNahAra" ane "samaruM mAtA soraThI' ema soraTha bhUminuM janma nAgara jJAtinI desAI zAkhAmAM zrI haraprasAda udayazaMkara bhakti bhAve smaraNa karyuM che. AdyazaktinI akhaMDa upAsanAno desAIne tyAM vi.saM. 1964nA zrAvaNa suda 9ne guruvAra tA. dIvo teNe sadaiva jalato rAkhyo ane teno ujAsa ApaNI 6-9-1908nA roja coravADa mukAme thayo. temanA mAtuzrInuM lokavANImAM paDyo. nAma hetubA hatuM ane te porabaMdaranA zrI jayazaMkara rAmAyaNanA prasaMgone teNe vINI vINIne kAvya dore kalyANajInAM putrI hatAM. parovyA, to lokavArtAone paNa te bhUlyA nathI. jUnA haraprasAda desAInI badalI zIla thavAthI zaMbhubhAIne Jain Education Intemational ational Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 383 tA. 15-3-1914nA roja zIlanI prA. zALAmAM dAkhala temanI nokarInA samaya daramyAna aneka mahAnubhavonA karyA pachI zaMbhubhAIe amadAvAdanI sITI hAIskula ane saMparkamAM AvyA. temAM te vakhatanA nAmAMkita cAraNa, bAroTa, moDala hAIskulamAM i.sa. 1926mAM meTrikanI parIkSA pAsa sAhityakAro, taMtrIo, saMpAdako ane rAjapuruSono paNa karI ane amadAvAda gujarAta kolejamAM pahelAM varSamAM praveza samAveza thAya che. ane te tenI sAhitya pravRttimAM ghaNA meLavyo. A kolejamAM yu. TI. sI. yunivarsiTI TreniMgakora upayogI thayA. thaI ane tenA prathama varSe I.sa. 1926mAM prAIveTa tarIke temaNe tA. 23-6-1974nA roja saurASTra itihAsa joDAyA ane temaNe I.sa. 1930mAM bI. e.nI parIkSA saMzodhana sabhAnI sthApanA karI ane teo tenA pramukha paNa pasAra karI. hatA. je hAla saurASTra, kaccha itihAsa pariSadanA nAme tA. 23-5-1930nA roja temanAM lagna vaDodarA oLakhAya che. teo tenA sthApaka ane TrasTI paNa hatA. mukAme zrI jayaMtilAla morArajI dhoLakiyAnA suputrI saralAdevI temaNe kula 43 graMtho lakhyA che. temAM khAsa karIne sAthe thayAM. saurASTrano itihAsa, prabhAsa ane somanAtha, jUnAgaDha ane tA. 8-3-1931nA roja satyAgrahIo jelamAMthI giranAra, tArIkhe soraTha je graMtha amarajI dIvAnajInA suputra mukta thatAM ""saurASTra'nA taMtrIzrI amRtalAla zeTha ane raNachoDajIe mULa phArasI bhASAmAM i.sa. 1814mAM lakhavo jhaveracaMda meghANIne zaMbhubhAI ghera teDI AvyA. te pachIthI zarU karI I.sa. 1830mAM pUrNa karyo. jhaveracaMda meghANI sAthe kAyamI oLakhANa ane maitrI thaI. zrI je. barajasa nAmanA aMgrejI amaladAre 'tArIkhe tA. 12-6-1931mAM amadAvAdanI moDela skulamAM soraTha'nuM i.sa. 1881mAM aMgrejI bhASAMtara karI chApeluM ane mAnad zikSaka tarIke joDAyA. I.sa. 1930-31mAM tenA parathI zrI bhANajI gokaLa pArekhe gujarAtI bhASAMtara lokazaktinA upamaMtrI thayA. temaNe potAnA bApadAdAnA kareluM paNa zaMbhubhAIe bIjI phArasI mato meLavI gujarAtImAM garAsano havAlo saMbhALyo ane i.sa. 1931mAM kheDUto bhASAMtara karyuM. zaMbhubhAI gujarAtI, aMgrejI, phArasI, hindI sAthe samajUtI karI. have temaNe bIjI ela. ela. bI.nI ane saMskRtanA sArA vidvAna hatA. temaNe to aMgrejImAM paNa parIkSA pasAra karI dIdhI hatI. eTale tene jUnAgaDha rAjyanI pustako lakhyAM che. vakIlAtanI sanaMda tA. 21-1-1931nA roja maLI. saurASTranA arabI ane phArasI zilAlekho uparano jUnAgaDhanA dIvAna keDaNa sAheba tA. 25-9- temano graMtha bhAratamAM khyAti pAmyo che. 1933nA hukamathI zaMbhubhAInI revanyu khAtAmAM temanI temanAmAM itihAsa paratve abhirUci to kolejamAM anicchA chatAM vahIvaTadAra tarIke nimaNUka karI. ane pachI abhyAsa karatA tyArathI ja vikasI hatI. pachI nokarInA tenI aneka zaheromAM badalI thatI rahI ane pATaNanA samayamAM jude jude sthaLe badalI thatAM tenA pravAsomAM gAmaDAMnA eDamInIsTreTIva tarIke paNa cArja saMbhALyo. anubhavI mANaso ane cAraNa, bAroTa pAsethI daMtakathAo, tA. 27-12-1960 thI rAjakoTanA kalekTara tarIke itihAsa kathAo, vArtAo, duhA, chaMda, lokagIto, nimaNUMka thaI. bhajano sAMbhaLavA maLatAM Ama tenAmAM sAhityanAM bIja ropAtAM rahyAM. ane AgaLa jatAM temAMthI moTuM vaTavRkSa banyuM. gujarAta sTeTa vera hAusIMga korpo.nA menejiMga DirekTara tarIke tA. 17-6-1963 thI amadAvAdamAM sevA ApI ane jyAre teNe 75 varSa pUrAM karyAM tyAre temanA cAhaka A daramiyAna yuniyana pablika sarvisa AvyuM. ane tA. 13- mitroe amRta mahotsava Ujavyo, eka lekhaka mitra to kahyuM 7-1964 thI zaMbhubhAIne Ai. e. esa,nI keDaramAM mukyA. ke: ''zaMbhubhAI eTale jIvatuM pustakAlaya". ane eka marAThI Da patrakAra zrIharidahAnuDenA zabdamAM "saurASTrano bolato tA. 24-5-1965 nA amarelI kalekTarano cArja cAlato itihAsa." saMbhALyo. Ama aneka sthaLe adhikArI tarIke pharaja bajAvI tA. 10-12-1965nA roja nivRtti pUrvenI rajA laI nivRtta thayA. tenA viSe aneka cAraNa, bAroTa ane anya kavioe Jain Education Interational Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 je bRhad gujarAta prazasti kavitA paNa lakhI che. gheDiyAnA bAroTa bhagavAnajIbhAI amarazaMgane tyAM thayo - zaMbhabhAI desAI itihAsa, itihAsane lagatA lekho. hato. tenAM mAtuzrInuM nAma gagubena hatuM. kavinA pitA loka sAhitya, nATako viSe lakhatA rahyA che. A viSayanA bhagavAnajI bApAne be ghara thayAM hatAM. tenAM pahelAM lagna temanA lekho paNa avAranavAra dainikomAM pragaTa thatA rahyA che. cittaLa nivAsI leuvA paTelanA bAroTa tejAbApAnAM suputrI AkAzavANI parathI vAyu vArtAlApo paNa prasArita thatA rahyA gaMgAbena sAthe thayAM. paNa be varasanAM lagna jIvana pachI temanuM che. eTaluM ja nahi te sArA kavi paNa che. ane tenI kavitAnA avasAna thayuM. bhagavAnajIbApAne nAchUTake bIjAM lagna 12 jeTalAM pustako pragaTa thayAM che. karavAnI pharaja paDI. tenAM bIjAM lagna sAvarakuMDalA nivAsI sagaranA bAroTa galAbhAInAM putrI gagubena sAthe thayAM jenA temanA kauTuMbika parivAramAM temane be bhAIo udarathI A bhagata kavino janma thayo. temanA mAtAnA zaMkaraprasAda ane somaprasAda, be baheno puSpAbena ane nAmanI rAzi uparathI A bhagata kavinuM nAma gamurAva pADyuM. guNavaMtIbena, puSpAbena padmabhUSaNa che. jUnAgaDha rAjayamAM pradhAna hatAM. kavinA janma pachI temanA pitAzrI bhaDagAme rahevA gayA. jyAM teo paMdara varasa rahyA. eTale kavinuM bALapaNa zaMbhubhAIne be putro sva. omakArabhAI ane bhaDagAme pUruM thayuM. bhaDanI prAthamika zALAmAM kAlIdAsa harIzabhAI. harIzabhAI hAla jUnAgaDhamAM vakIlAta kare che. mAstara pAse phakta traNa gujarAtIno abhyAsa karyo. saM. zaMbhubhAIne be putrIo temAM bhAratI bena ema. e. bI.eDa. 1982mAM vaizAkha suda 10 ne divase kavinAM lagna mahuvA ' che. ane gIrA bahena ema. e.; pI. eca. DI. che. tAlukAnA tareDa gAmanA kuMbhAranA bAroTa bhurAbhAI zaMbhubhAInI 91 varSanI uMmare saurASTra yunie DI. liTranI velajIbhAI visANInAM suputrI divALIbena sAthe thayAM. mAnad padavI ApI. tA. 23-12-98nA roja jUnAgaDha zAmaLadAsa gAMdhI TAunaholamAM sanmAna karyuM. jema dareka mahApuruSo, saMto, bhakto, ane kavionA jIvanamAM loko jANe ajANe paNa paracA ane camatkAronuM A pahelAM jUnAgaDhanI janatAe temanuM sanmAna pa.pU. nirupaNa karatA hoya tema A kavi mATe paNa thayuM che. saccidAnaMdajInA hAthe paNa karAvyuM hatuM. A uparAMta 11 jeTalI saMsthAe temanuM sanmAna karI sanmAna patro arpaNa karyA saM. 20OOnI sAlamAM eka rAte kavi sUtA hatA tyAre che. temaNe kula 43 jeTalAM pustako lakhyAM che. temAM be pustako rAtanA be vAge hanumAnajIno paDakAra sAMbhaLyo. "rAmAyaNa aMgrejImAM lakhyAM che. (1) dvArakA opha lorDa zrIkRSNa lakha" ane te veLAe ja kavie UbhA thaI "rAmajyoti (rAmAyaNa)nuM prathama maMgalAcaraNa lakhyuM. (aMgrejImAM) (2) arebika enDa parsiyana iskripazansa (aMgrejImAM). saM. 2016nA phAgaNa vada 14 ne somavAra tA. saM. 2009mAM temanAM dharmapatnI divALIbenanuM 3-4-2000nA roja zaMbhubApAe ApaNI vaccethI 92 avasAna thayuM. jema anya kavinA jIvanamAM banyuM che (jhaveracaMda varasanI uMmare kAyamI vidAya lIdhI paNa te ApaNA mATe ghaNuM meghANI, dulerAya kArANI vagere) tema kavi paNa sahacArI mUkatA gayA che. dharmapatnInA virahamAM bhAMgI paDyA. jIvana ekalavAyuM ane besvAdu banI gayuM, chatAM pote mana kaThaNa karI potAnI pharaja samajyotitA kartA bajAvatA rahyA. gamurAvA saM. 2013mAM temane zArIrika takalIpha thaI. te jayAre naraharanA avatAra caritra ane tulasIdAsa viracita jyAre rAmAyaNa lakhavA bese tyAre kAnamAMthI lohI paDavuM zaru rAmAyaNanI rAmacaritra lakhavAmAM barAbarI karI zake tevA thAya. A takalIpha eka varasa rahI ane eka varasa rAmAyaNa 850 pAnAno daLadAra graMtha rAmajajyoti (rAmAyaNa) nA kartA lakhI zakyA nahi. paNa ghaNI davA ane jagadambAnI kRpAthI A kavizrI gamurAvano janma bhAvanagara jIllAnA gAriyAdhAra takalIpha dUra thaI eTale pharIthI rAmajyotino laMkAkAMDa pAse rUpAvaTI gAme saM. 1965mAM mAgazara suda 9ne budhavAre lakhavAnI zaruAta karI. gheDa mAdhupura temanA yajamAna rAmade Jain Education Intemational Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana pabAbhAInI vADIe besI saM. 2015nA poSa vada 8ne zanivAre rAmajyoti graMtha pUrNa karyo. teno prathama bhAga porabaMdara krAMti presamAM chapAyo ane bAkIno bhAga rAjakoTa jaya saurASTra prinTIMga presamAM chapAyo. jyAre A rAmajyotinuM chApakAma cAlu hatuM tyAre kavi mAMdagInA bichAne hatA. saM. 2017mAM rAmajyoti pragaTa karI tenI sau prathama kathA bAMTavA pAsenA phareza gAme karI. A kathA pUrNa karI potAnA vatanamAM rUpAvaTI AvyA, tyAre gAmalokoe emanuM bhAvabharyuM svAgata karI sAmaiyuM karyuM. rAmajyoti (rAmAyaNa)nA sAta kAMDomAM kavie duhA, soraThA, chaMda, chappaya, paDadharI, saraiyA vigereno TIkA sAthe bharapUra upayoga karyo che. tenAM varNano paNa adabhUta che. graMthamAM AvatI kavitAnI lipi hindI che paNa tenI TIkA gujarAtImAM che eTale ochuM bhaNelA loko paNa vAMcI ane samajI zake tema che. A graMtha rAmaanurAgIo ane kathAkArone ghaNo upayogI thaI paDe tema che. bhASA, kavitA ane varNananI chaTA zrotAone mugdha kare tevAM che. kavi rAmabhakta to hatA ja, zivabhakta paNa hatA. sAMje zivadarzana karyA pachI ja temane jamavAno niyama hato. ane je gAme zivadarzana na hoya tevA gAmamAM jatA nahi. te gheDiyAnA vahIvaMcA bAroTa hatA. ane temanA yajamAnono temane khUba sahakAra hato. rAmajyoti pragaTa karavAmAM paNa temanA gheDiyA yajamAnonI ja madada maLI hatI. saM. 2022nA jeTha suda 4 ne divase rUpAvaTI mukAme savAranA cha vAgye sUryodaya pahelAM kavie svargArohaNa karyuM. lokasAhitya ane lokasevAnA bhekhadhArI jayamala paramAra rASTrIya zAyara jhaveracaMda meghANI pachI jenuM bIjuM nAma che evA jayamalabhAI paramArano janma rAjakoTa jillAnA vAMkAnera mukAme tA. 6-11-1910nA roja zrI prAgajIbhAI makAjIbhAI paramArane tyAM thayo. (vi.saM. 1966) temanAM mAtuzrInuM nAma kuMvarabA parabatajI hatuM. temanA pitA dIvAna hatA ane traNa gAmanA tAlukadAra hatA. jayamalabhAInI cha mAsanI vaye temanA pitAjIe kAyamI vidAya lIdhI. gharanI saMpatti paNa ghasAtI gaI. eTale jayamalabhAIno uchera tenA Jain Education Intemational - 385 mosALanA gAma vejalapura (morabI)mAM thayo. sAta mAmA ane nAnImAnA lADakoDamAM te UcheryA paNa nAnI mAnA kaMThe hAlaraDAM ane lokakathA sAMbhaLatA eTale tenAmAM lokasAhityanA aMkuro tyAMthI ja phUTyA je AgaLa jatAM vaTavRkSa banyA. jayamalabhAInA abhyAsamAM ane jIvana ghaDataramAM dakSiNAmUrti, kAzI vidyApITha ane gUjarAta vidyApIThano phALo che. lokasAhitya, saMta sAhitya, vijJAna ane lokakathAo, khagoLazAstra, zAstrIya saMgIta, pazu, pakSIo, itihAsa, dharmatattva, ciMtana ane mAnavasevA tenA priya viSaya hatA. tethI lokasAhitya, saMta sAhitya, lokavArtA saMgraha, zekhacallI graMthAvalI, navalakathAo, jIvanacaritro, khagoLa, pakSI paricaya, saMpAdano, kaTAkSavANI, anuvAda, bALavArtAo ane itihAsa jevA viSayanAM maLI kula 43 pustakonI bheTa samAjane ApI. temaja phUlachAba sAptAhika-dainika, kalyANa yAtrA ane Urmi navaracanAnA taMtrI tarIke saphaLa kAmagIrI bajAvI. uparAMta saMgIta, nATaka, svAtaMtrya saMgrAma, grAmasevA, lokasevA, patrakAratva, lekhana, kAvya ane lokasAhitya jevA kSetromAM gaNanApAtra phALo Apyo. i.sa. 1930mAM gAMdhIjIe mIThAnI laData upADI tyAre zrI amRtalAla zeThanI rAhabarI nIce dholerAthI mIThuM lAvI kAyadAno bhaMga karyo. temAM seMkaDo svAtaMtrya sevako jelamAM gayA temAM gAMdhIjInA raMge raMgAyela jayamalabhAI paNa hatA. tyAMthI vAMkAneramAM paNa satyAgrahanAM maMDANa karyAM. jayamalabhAI, ratubhAI adANI, ane niraMjana varmA i.sa. 1942nI laDatamAM paNa joDAyA. i.sa. 1942mAM bIjI okTobare gAMdhI jayaMtinA divase zrI amRtalAla dalapatabhAI zeThe rANapurathI ''saurASTra' sAptAhikano prAraMbha karyo ane dezI rAjyonA julama, jahAMgiri ane duSkRtyano pardAphAza karavA tAtI talavArane badale tIkhI kalama kaTArI sAthe medAne paDyA. rANapuramAM phUlachAba sAptAhikano dora jhaveracaMda meghANIne soMpyo tenA taMtrI meghANI banyA tenA taMtrI maMDaLamAM be taravariyA juvAno hatA. jayamala paramAra ane niraMjana Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 je bRhad gujarAta varmA. tenAM lakhANo banne joDiyA nAme pragaTa thatA. Ama te I.sa. 1967thI 91 sudhInA covIsa varSanA gALAmAM phUlachAbanA sahataMtrI tarIke i.sa. 1939mAM joDAyA. A Urmi navaracanAe thokabaMdha lokasAhitya pragaTa karyuM ane krame pachI jayamalabhAIe ane niraMjana varmAe rANapurane kAryakSetra krame jayamalabhAIe aneka viSayanA vizeSAMko paNa ApyA. banAvyuM. i.sa. 1970mAM A parivAranA kalAkArone sAthe laI | meghANInA taMtrI maMDaLamAM meghANI sAthe sADA traNa varSa jayamalabhAI dilhI gayA ane pradhAnamaMtrI indirAbena kAma karavAno avasara maLyo ane meghANInA loka sAhityanA gAMdhInI hAjarImAM 45 miniTa lokasAhityano bhAtIgaLa raMge raMgAI gayA. kAryakrama rajU karyo. I.sa. 1951mAM niraMjana varmAnuM 34 varSanI nAnI je kAma meghANInA vakhatamAM nahotAM thayAM tevAM ghaNAM vaye avasAna thayuM te pachI IzvaralAla davee paNa vidAya lIdhI. kAma jayamalabhAIe karyA, meghANIjInAM avasAna pachI tenuM sAthIdAronI vidAyathI jayamalabhAI ekalA thaI gayA paNa adhUruM kAma jayamalabhAIe upADI lIdhuM. ane jIvanaparyata tenI anekavidha sAhitya pravRtti cAlu rahI. khaMtathI karatA rahyA. Urmi navaracanA dvArA ghaNuM ApyuM. I.sa. 1950mAM rAjakoTa AvI ""phUlachAba" jayamalabhAInI traNa bAbato mane noMdhanIya lAge che. sAptAhikamAMthI kalevara badalI ""phUlachAba" dainika banyuM. ane (1) teo paracA, camatkArane mAnatA na hatA. tene nirbheLa tenA prathama taMtrI jayamalabhAI banyA. sAhityamAM rasa hato. paNa ApaNAM purANo, lokasAhitya, zabdaracanA hariphAInI jAherAta bAbate virodha thayo bhajana, lokagIta, saMta sAhitya, badhuM camatkAra ane paracAthI ane AtmArAmabhAI bhaTTa upavAsa para UtaryA, tethI siddhAMta bharapUra che. temAMthI nirbheLa sAhitya gotavuM AkaruM che. ane niSThA khAtara jayamalabhAIe i.sa. 1955 phulachAbanuM jayamalabhAIne evA nirbheLa sAhityamAM rasa hato. taMtrI pada choDyuM. (2) je cAraNa-bAroTa phakta bolI jANatA, lakhI I.sa. 1956mAM saurASTra lokasAhitya sabhAnI zakatA nahi, tene kalama pakaDAvI jayamalabhAIe lakhatA karyA. sthApanA thaI tenA pramukha tarIke kavizrI dulA kAga, upapramukha (3) UrmimAM je zreSTha vArtAo chapANI temano tarIke merubhA gaDhavI ane maMtrI tarIke jayamalabhAInI varaNI jayamalabhAIe saMgraha karyo ane pustakarUpe pragaTa karI paNa' thaI. jUnAgaDha mUkAme I.sa. 1956mAM lokasAhitya temAM je te lekhakanAM nAme ja pragaTa karI, potAnA nAme nahi. vidyAlayanI sthApanA thaI temAM mukhya yogadAna jayamalabhAInuM AvA lokasAhitya ane lokasevAnA bhekhadhArI hatuM. A vidyAlaya i.sa. 1966mAM baMdha thayuM. jayamalabhAI tA. 12 jUna 1991ne divase ApaNI vaccethI I.sa. 1956mAM saurASTra vibhAganA nazAbaMdhI kAyamI vidAya thayA. maMDaLanA sthApaka tarIke ane mAnadmaMtrI tarIke sevA ApI. satAdhAratA saMto'tA kartA I.sa. 1955nA jAnyuArI mAsanI 4 thI tArIkhe kAna (bIjA) rAjakoTane reDiyo kendra maLyuM. reDiyo kendranI salAhakAra samitinA jayamalabhAI sabhya hatA. satAdhAranA saMto' uparAMta bAra bAra kAvyajayamalabhAInA adhyakSa sthAne bhavAI kalAkAra saMghanI sAhityanAM pustakonI samAjane bheTa ApanAra kavi kAnano sthApanA thaI, temAM kula bAvana bhavAI maMDaLo hatAM. janma saM. 1975-76mAM temanA mosALanA gAma moTA koTaDAmAM thayo hato. temanA pitAzrInuM vatana rAjakoTa Do. jIvarAja mahetA smAraka TrasTanI sthApanA thaI. A jillAnA goMDala tAlukAnuM moTuM sukhapura. temanA pitAzrInuM TrasTanA uddeza ane kAryakramamAM lokasAhityano samAveza nAma nAraNabhAI bhurAbhAI bAroTa, tenI aTaka soDhA. karavAmAM Avyo. A TrasTa taraphathI TrasTanA mukhapatra Urmi mAtAnuM nAma rAjabAI, te leuvA paTelanA bAroTa. navaracanA mAsika zaru karavAmAM AvyuM ane tenA taMtrInI javAbadArI zrI jayamalabhAIne soMpI. temanA pitAzrI nAraNabhAI bhurAbhAI kavinA janma Jain Education Intemational Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 380 pahelAM ja svarge sidhAvyA hatA. eTale A mAyAvI saMsAramAM zarUAta karI che. tyArathI AjasudhInAM nArIratnonAM jIvana pitAputra milanathI vaMcita rahyA. have kAnanI karuNatAnI AlekhyAM che. zarUAta thaI. nAnI vayamAM vaidhavyanAM vaMToLamAM aTavAyelAM to vaLI madhyayuganA uttara khaMDamAM AjhAdInI cinagArI rAjabAIe bALakavine laI piyaranI vATa pakaDI. sAgara jevA phUMkanAra lakSmIbAI (jhAMsInI rANI) viSe kavi lakhe che. pitA zArdUlabhAInA mANasiyAbhAIe dIkarI ane dIkarAnA saurASTranAM dezI rajavADAmAM jetapura cAMparAjavALAnA dIkarAone ADAbhIDa vaDalA jevo Azaro Apyo. bacapaNamAM tenA mAtAnI vAta lakhI che. arvAcIna yugamAM zArdUlabhAInA moTA dIkarA mULubhAI zikSaka hatA. eTale kavi kavi mAtAone kahe che. kAna ane mULubhAI mAmA bhANeja thAya. teo eka bIjA sAthe haLImaLI gayA. kavi kAna gujarAtI sAta sudhI bhaNI zakyA. subhASane saradAra, gAMdhI, jagatamAM janmAvaje, pachI kavino saMgharSakALa zarU thayo. zArdUlabhAInA moTAbhAI evA vIranI mAtA banI, ama dezane dIpAvaje, pUMjAbhAInA putra rAmabhAI amadAvAdamAM mIla kAmadAra hatA. ho loka ke paralokamAM dharaNI ke AkAzamAM kAnabhAIne mIlamAM nokarI apAvI. paNa kavi ane kalAkAra amadezanI e Arya ramaNI, amara che itihAsamAM. kyAMya khIle baMdhAtA nathI. alagArI hoya. ApaNA kavi paNa kavinI A kAvya racanA bhAratIya nArInAM sanmAna mATe amadAvAda choDIne jUnAgaDha pAsenA vaDAla gAme AvyA. tyAM ghareNuM banI gaI che. kavi samAjanA dareka pAsA para daSTipAta temanA kuTuMbI bhAmAM jIvAbhAI devadAnabhAInI dukAna hatI. karI kalama vahetI kare che. tyAre samAjanuM sAcuM svarUpa najara kAnajIbhAIe bIDIo vALavA mAMDI. Ama dhaMdhAmAM mana samakSa khaDuM thAya che. parovAyuM paNa dhaMdho karI zakyA nahi. kavi jyAre kalpanAnA ghoDA upara savAra thaI vaira A arasAmAM kAnajIbhAInA moTAbApu mAnasaMgabhAI vihAra karatA hoya tyAre tenI cakora najara samAjanA dareka bhurAbhAI je goMDala tAbAnA pATa khilorI gAme rahetA hatA. aMgo upara paDatI hoya che. ane te tenuM citraNa karatA temanA moTA dIkarA khoDAbhAInuM avasAna thayuM. eTale hoya che. mAnasaMgabApu bhAMgI paDyA ane pote paNa pAchaLa gAmataruM kavi kalpanAne dabAvI zakato nathI. ane dabAve to karyuM. pAchaLa kezubhAI tathA jIvubAImAne mUkI gayA. kavi haiyAphATa maravA jevI sthiti thAya. kAna pATa khilorI gayA. mA dIkarAne vaDAla teDI lAvyA. ane bApuko dhaMdho copaDA saMbhALI lIdhA. eka dAyako kAnajIbhAI i.sa. 1965no eka prasaMga yAda Ave che, tathA kezubhAI sAthe rahyA. kezubhAI eTale lokavArtAkAra, pAkistAnanuM yuddha thayuM. vAmane virATanuM svarUpa dhAraNa karyuM. reDiyo, TI. vI. kalAkAra. lAlabahAdura zAstrIe dezanA javAno ane kisAnone DhaMDhoLyA. dezanI ektAe makkamarUpa dhAraNa karyuM. tyAre eka kAnajIbhAIe paNa mA zAradAnA AzIrvAdathI kalama divasa zrI manubhAI zAhe reDiyo upara kavione Takora karI pakaDI. te vakhate saurASTra rAjya alaga hatuM. lokasAhityanI dezabhakti ane dezadAjhanAM kAvyo lakho." ane te Takora eTalI parakha ane pracAra nahi. chatAM kavirAja saMzodhana karatA tejIne na hoya. kavi kAne manubhAIne javAba Apyo ke "saMta, rahyA. te vakhate mAtra karmaNyavAdhikArUM mA phaleSu kadAcana zUrAnI A dharatIne kevApaNuM na hoya. mA, bApa, bhAI, bahena samajIne paNa lakhatA rahyA. prAcIna sAhitya upara pakaDa ane strI sau samarAMgaNamAM pAroThanAM pagalAM nA bhare' ane jamatI gaI. sAthe sAthe arvAcIna prasaMgo paNa gUMthatA gayA. kavi kAne bahena, mAtA, pitA, vagere pAtronA mukhe zAradAnA sevakone tyAM lakSmI padhAratAM nathI. ane rASTrabhAvanAnI je racanAo ApI te ajoDa banI rahI che. lakSmInA sevakone tyAM zAradA padhAratAM nathI. chatAM sarasvatInA AvA svadezAbhimAnI kavie dhArmika graMthanAM kAvyo, sevako hiMmata hAratA nathI. bhajano, rAsa, rAsaDA, sapAkharAM gIto, chaMda, dUhA, kavikAnanI prasiddha racanA "Arya ramaNI'mAM rAmAyaNathI AkhyAno vageremAM AvI pratibhA upasAvI che. Jain Education Intemational Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 che bRhad gujarAta kavi kAne to indirA bAvanImAM lagabhaga 50 jeTalAM dAdAsAheba mAvaLakara (gaNeza vasudeva mAvaMLakara) je ApaNI kavito hindImAM lakhyA che paNa tenI kadara karanAra koI maLyuM lokasabhAnA prathama adhyakSa hatA ane pU. gAMdhIjInA vizvAsu nahi, hajI te aprasiddha rahyAM che. A uparAMta tenAM ghaNAM hatA. te pUjya mAvaLaMkaradAdAnA hAtha nIce caMdaravAkara sAheba kAvyo aprasiddha rahyAM che. gujarAta yunivarsiTInA kAryAlaya maMtrI tarIke sevA bajAvatA. kavi kAne rajapUta, kAThI, Ahira, mera ane hATI jevI ane tenA racanAtmaka kAryakramamAM paDachAyA rUpa rahyA. AvA komomAM thayela saMta, zUrA ane satIonI kavitA koIpaNa mAnanIya ane pIDha rAjanetAnI nizrAmAM rahevAnuM sadabhAgya apekSA sivAya mana mUkIne lakhI che. paNa khAsa karIne tenuM caMdaravAkara sAhebane maLyuM. mana saMta, sAdhu tarapha vadhAre DhaLeluM hatuM. eTale satAdhAra, caMdaravAkara sAheba pahelAM to dAdAnA hAtha nIce paraba, koyAbhagatanI jagyA, lAlagebI ane dhArezvara vagere gujarAta yunivarsiTI kAryAlayanA maMtrI hatA. pachI eca. jagyAone to teNe AkhA pustakomAM AlekhyA che. ela. kolejamAM prophesara thayA. pachI khaMbhAta koleja ane uMjhA A uparAMta rASTrabhaktinAM gIto ane koIpaNa rASTrIya kolejanA prinsIpAla thayA ane chelle saurASTra yunivarsiTImAM vIranI vidAya vakhate teNe azrubhInI zraddhAMjalI lakhI che. lokasAhityanA rIDara tarIke pharaja bajAvatA hatA paNa jayAre tenI kRtio pragaTa thaI tenAM bAra pustako pragaTa thayAM che. lokasAhitya vibhAga gujarAtI sAhityamAM bheLavavAnuM nakakI kAne sIttera varSanI Ayu bhogavI saM. 2047mAM tA. thayuM. eTale pote rAjInAmuM ApI potAnA vatana caMdaravA 11-12-1991nA roja jUnAgaDha mukAme svargArohaNa karyuM. gAme jaIne rahyA ane zeSa jIvana tyAM ja pUruM karyuM. paNa jayAM sudhI nokarImAM hatA tyAM sudhI sAMskRttika pravRtio ane (paricaya lakSmaNabhAI zAstrI) sAhityamAM rata rahetA. labdha pratiSThita lokasAhityakAra AvI loka saMskRtinI pravRtti badala tenI kadara karI puSkararAya caMdaravAkara kumAracaMdraka ane meghANI caMdraka arpaNa karavAmAM AvyA, ema A yuganA labdha pratiSThita sAhityakAro-loka ghaNA nAnA moTA inAmo paNa maLyAM. sAhityakAromAM jenAM nAma che. temAM zrI puSkararAya Ama to teNe judA judA viSayanAM aneka pustako lakhyAM caMdaravAkaranuM nAma paNa mokhare che. puSkararAya caMdaravAkarano che. khAsa karIne bAvaDAnAM baLe, ghara, jyota, prItanA pAvA janma amadAvAda jillAnA dhaMdhukA tAlukAnA caMdaravA gAme vagere paNa bAvaDAnA baLe pustakanuM hindImAM bhASAMtara thayuM che. brAhmaNa jJAtinI trivedI zAkhAmAM zrI prabhAzaMkara trivedIne tyAM ane ghaNA chUTA chavAyA lekhonuM udUmAM paNa bhASAMtara thayuM che. vi.saM. 1978, tA. 16-2-1922nA roja thayo hato. temaNe je pustako lakhyAM temAM 26 navalakathAo, 10 kanera temanAM mAtAnuM nAma durgAbena ane tenuM piyara dhaMdhukA tAlukAnA bhUmi eTale dhaMdhukA-bhAla pradezanA lokajIvana upara, nAganeza gAme hatuM. 6 lokavArtAo, 6 lokagIta saMgraho, 3 cAraNI sAhitya, caMdaravAkara sAhebanAM lagna cUDAnA vatanI AphrikA 4 navalikA saMgraho, 5 nATako, ra lokajAtio, 1 prakIrNa ane laMDana nivAsI zrI Ara. bI. rAvalanI suputrI zazIkalA 1 vivecana, 1 jIvana caritra. Ama caMdaravAkara sAhebe vividha sAthe vIsa varSanI uMmare I.sa. 1942mAM thayAM hatAM. temanA viSayo upara Azare 50 jeTalI kRtio pragaTa karI parivAramAM be putro ane cha putrIo che. Ama to caMdaravAkara gujarAtanI jana samAjane bheTa ApI che. sAhebanI aTaka trivedI che paNa teno janma caMdaravA gAme thayo sAmAnya rIte caMdaravAkara sAhebanAM lakhANano jhoka . hato eTale te caMdaravAkara nAmathI jANItA thayA. A tenA kanera bhUmi eTale bhAlapradezanAM lokajIvana tarapha rahyo che. vatanapremanI nizAnI che. meghANIjIe saurASTrane najaramAM rAkhyuM, dulerAyA temaNe muMbaI yunivarsiTInI gujarAtI ane aMgrejI kArANIe kacchanAM lokajIvanane prAdhAnya ApyuM ema viSaya sAthe ema.e.nI zaikSaNika lAyakAta meLavI hatI. caMdaravAkara sAheba bhAlane najaramAM rAkhe te svAbhAvika che. Jain Education Intemational ducation Intermational Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 389 ane A tenA vatana premanI nizAnI che. pachI to nokarImAMthI janasattAnA divALI aMka ane cAMdanInA divALI aMkamAM zrI rAjInAmuM ApI potAnA vatana caMdaravA gAme rahetA paNa dolatabhAInI taLapadI bhASAnI pAMgaratI pratibhAne poSI. magajanuM hemareja thavAthI temane amadAvAda vADIlAla 19 varSanI vaye sAmAjika kSetramAM praveza karyo. harijana hospiTalamAM dAkhala karavAmAM AvyA. sAravAra kAragata sevaka saMgha ane pachAta varga borDanA kAryakara tarIke joDAyA. nIvaDI nahi ane tA. 16-8-1995nA roja 73 varSanI vaye coravADa ane soraThanA vistAramAM rakhaDapaTTI karI paNa tethI ApaNI vaccethI kAyamI vidAya lIdhI. lokasAhityanuM saMzodhana karavAnuM manamAM aMkita thayuM. gujarAtanI janatA mATe ane khAsa karIne bhAlanI teoe saurASTra TIppaNInRtya maMDaLanI sthApanA paNa janatA mATe teo ghaNuM badhuM mUkI gayA che. karI ane temanA kAryakramanuM Ayojana karyuM. grAmadakSiNA mUrti gujarAtI akhabAronA kaTAra lekhaka (maNAra), lokabhAratI (saNosarA)mAM kAma karyuM. ane dolata bhaTTa grAmodyoga pravRtti sAthe saMkaLAyA ane Ama gohilavADanAM gAmaDAM sAthe paNa gAMTha baMdhAtI rahI. gujarAtanA sAhityakAra-lekhakomAM jenuM pratiSThA bharyuM I.sa. 1958mAM pU. vinobAjI sAthe padayAtrAmAM sthAna che. tevA zrI dolata bhaTTano janma brAhmaNa jJAtinI bhaTTa joDAyA ane sarvodaya pravRttinA bhAvone jhIlyA. te ja varasamAM zAkhAmAM i.sa. 1934nA eprila mAsanI dasamI tArIkhe hAlAranA bhANavaDa vistAramAM jAhera jIvanamAM joDAyA. te tenA mosALanAM gAma carakhA ji. amarelImAM thayo hato. daramyAna baraDo, bArADI, okhA maMDaLa ane AmaraNa covIsI temanuM vatana deraDI (jAnabAI). temanA pitAzrInuM nAma vagere vistAramAM pharavAnuM thayuM. tAlukA paMcAyatanA pramukha vasaMtarAya bhaTTa ane mAtAnuM nAma triveNIbena. tarIke ane jillA grAma paMcAyatanA utpAdana samitinA hamIrajI gohila sAthe somanAthanI sakhAte janAra ane ceramena tarIkenI javAbadArI saMbhALI. te vakhate lokasaMparkanA ghelA somanAthanI prANapratiSThA ane pUjA jALavI zahidI kAraNe temanI pAsethI lokakathAo ane aitihAsika vahoranAra vejala bhaTTanA teo vaMzaja che. ghaTanAonI vipula sAmagrI prApta thaI. ane te temanuM bhAthuM temanI ziva upAsanA janmadatta saMskAra che. temano banI rahyuM. temAM pahelI navalakathA "nAce manano mora" vaMzaparaMparAgatano vyavasAya khetI, je vyavasAya Aje paNa hAlAranI dharA upara AkAra pAmI. "paraNetara' vArtA saMgraha temanA vatanamAM Acho pAtaLo jaLavAI rahyo che. ane bhakta dayArAma bApunuM jIvana caritra paNa lakhAyAM. dolatabhAInAM zaizavamAM ane kizorAvasthAmAM ghara AMgaNe jAmanagara jillAmAMthI amadAvAda vasavATa karyo. dhIMgAdhorI, ghoDA ane dUjhANAnI bahoLI hatI. dAdA Arogya khAtAnA kuTuMba kalyANa vibhAgamAM mAnada nAtapaTela eTale mahemAnonA utArA ane pathArA to hoya ja. orgenAIjhara tarIke nimAyA. tene kAraNe saurASTra, gujarAta gharanI DelI sAme eka gAMDA bhagata rahetA. roja rAte ane kacchanA keTalAMka gAmaDAMmAM javAnuM thayuM. rAmasAgara laI dAdAne bhajana saMbhaLAvavA Ave. dAdAnI dAMtAnA DuMgarA, DAMganAM jaMgalo, pUrNAno kAMThA vistAra, sAthe pautra dolatabhAI paNa bhajanamAM masta banI hiloLA lya. rApara, bhacAu ane palAMsavA jevA kaccha vistAranI vAto A gAMDA bhagate eka rAte vArtA mAMDI mAna vaNatA gayA. sarovaranI. vArtA vALu pachI maMDAtI ane ardhI rAte adhUrI saMdeza sAptAhikamAM aitihAsika kolamamAM pAchalA rahetI. ema sAta divasa vArtA cAlI ane Ane kAraNe itihAsanuM pAnuM zarU karI prathama pagaluM pADyuM. pariNAme Aje dolatabhAImAM vArtAnuM vAvetara thayuM. teno kAMTo i.sa. tamAma akhabAroe AvI kolama ApavAno anya lekhakone 1953mAM ane phaNago phUTyo I.sa. 1957mAM. pahelI vArtA avakAza Apyo. Aja AvI ja kolama gujarAta samAcAramAM lakhANI aSADhI pUnama. muMbaI sAptAhikanA saMpAdaka dharatInA dhabakArA' zIrSaka taLe cAle che. kaTAra lekhaka tarIke zAMtikumAra bhaTTe svIkArI ane prasiddha karI. te ja varasamAM 27 varSathI dolatabhAI aviratapaNe kAryarata che. Izvara ane Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . che. 390 je bRhad gujarAta mA sarasvatInI tenA para kRpA che. teno A purAvo che. maLela che. hAla dolatabhAI amadAvAda sthAyI thayA che. 12 navalakathAo, 10 itihAsakathAo, 10 temanAM patnInuM nAma nIrUbena, temane bALakomAM putra pravINa lokakathAo, 10 jIvana caritro, 10 anyakathAo, Ama ane putrI jAhnavIbena che. dolatabhAIe vividha viSaya paranAM 50 pustakonI samAjane lekhaka, saMzodhaka ane lokakalAvid bheTa ApI che. temaja bALa sAhityanAM pustako gaNatAM teoe jorAvarasiMha jAdava 100 pustako samAjane ApyAM che. temanAM pustakonI aneka AvRttio paNa thaI che. hindImAM anuvAdo paNa thayA che. gujarAtanI dharatI vizeSa kaccha-saurASTranI sRSTi gujarAtI philmamAM temanAM traNa pustako sthAna pAmyAM che. prANavAna lokasAhitya ane lokasaMgItanI surAvalIothI satata gUMjatI rahI che. sarvazrI jhaveracaMda meghANI, gokaLadAsa temaja kezubhAI bAroTa saMpAdita samAja zilpI rAyacUrA, jayamala paramAra, dulA kAga, piMgaLazIbhAI gaDhavI, (bAroTa amitA) jevA bRhadagraMthamAM temanI traNa vArtA kAnajIbhAI bAroTa, kezubhAI bAroTa, dulerAya kArANI, levAmAM AvI che. jeThAlAla trivedI, khoDidAsa paramAra ane jorAvarasiMha jAdava zrI dolatabhAI AkAzavANInA mAnya kavi tarIke paNa jevA keTalAya loka saMskRtijJo, lokasAhityavido, loka sthAna pAmyA che. emaNe kavitA racanAo paNa karI che. jene saMgItakAro ane saMzodhanakAroe rASTrIya kakSAe gujarAtanuM zrImatI sarojabena guMdANI, nIlamabena bhaTTa ane akala koTake gaurava vadhAryuM che. A kSetramAM bahumukhI pratibhA dharAvanAra kaMTha ApI AkAzavANI uparathI prasArita karela che. jhaveracaMda meghANI to ApaNI vacce Aje nathI rahyA. paNa traNa uparAMta AkAzavANI parathI lokakathAo, dAyakAthI evA ja eka lekhaka saMzodhaka ane loka kalAvida bAlakathAo, rUpaka, nATikAo, ane vArtAlApo i. sa. potAnI niSThAbharI kAmagIrIne kAraNe judA tarI Ave che. 196rathI Aja sudhI prasArita karatA rahyA che. Aje gujarAta mATe sau eka ja avAje zrI jorAvarasiMha jAdavane eka nAma ja nahi eka saMsthA mAne che. AjhAdI AMdolananuM saMzodhana karyuM. ane 100 gIto, 200 jeTalAM gAMdhI gIto ane alabhya tasvIronuM prakAzana sadUgata jhaveracaMda meghANI pachI lokasAhityanA gujarAta sarakAranA te vakhatanA mukhyamaMtrI zrI amarasiMha saMpAdana-saMzodhana kSetre je navA mANaso AvyA emAM ekavIsa caudharInA sahakArathI karyuM. varSanI vayathI lekhana-saMzodhanano zubhAraMbha karanAra zrI jorAvarasiMha jAdava potAnI laganI ane niSThAthI saunuM dhyAna phUlachAba, jayahinda ane nUtana saurASTra jevA kheMcI rahyA che. loka saMskRti, loka kalA ane loka sAhityane akhabAroe dolatabhAInI vArtAone Adara sAthe sthAna lagatA 80 jeTalAM sacitra prakAzano emaNe ApyAM che. ApyuM che. muMbaI samAcAre paNa dolatabhAInI vArtAone mizanarInA utsAhathI teo A managamatI pravRttiomAM Adara sAthe sthAna ApyuM che. satata prayatnazIla rahe che. pragaTa thayelAM emanAM A badhAM cAMdanI mAsike paNa temanI vArtAo pragaTa karI che. pustakomAM gujarAtanI lokasaMskRti ane loka kathAo, loka dolatabhAInI kalamane AvakAra ApanAra sAhityakAromAM zrI jIvananAM motI, ApaNA kasabIo bhAga 1-3, loka cunilAla maDiyA, zrI pannAlAla paTela, zrI darzaka, zrI upendra saMskRtimAM pazuo, divya maMdira mArA devanAM, prAcIna paMDyA, zrI kanubhAI jAnI, zrI ramaNa pAThaka, zrI pravINadAna bhAratanAM zastrAstro, navA nAke divALI, gujarAtanI gaDhavI, vagereno samAveza thAya che. lokakathAo, bhAla pradezanI lokakathAo, gujarAtano loka evorDa prApta : gujarAtI calacitra, "manano mANIgara', kalA vaibhava gujarAtanI manoraMdajana karanArI loka jAtio, zreSTha saMpAdana mATe sAhitya akAdamI taraphathI meghANI caMdraka, prAcIna bhAratanI loka ramato rAjapUta kathAo vagere khAsa. loka sAhitya mATe saurASTra sAhitya saMgama taraphathI evorDa. ullekha pAtra che. koI paNa kSetramAM niSThA hoya to kevuM subhaga janasevA bhUSaNa evorDa pU. jagataguru zaMkarAcArya taraphathI pariNAma AvI zake. enuM zrI jorAvarasiMhabhAI udAharaNa che. Jain Education Intemational Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana zrI jorAvarasiMha jAdavano janma AkarU gAme (dhaMdhukA tAluko ji. amadAvAda) zrI dAnubhAI hAlubhAInA khAnadAna khoraDe tA. 10 jAnyuArI 1940nA roja thayo hato. i.sa. 1957mAM gUjarAta vidyApIThamAMthI esa. esa. sI.nI parIkSA pasAra karI. i.sa. 1961mAM amadAvAdanI senTa jheviyarsa kolejamAMthI gujarAtI ane itihAsa sAthe bI. e.nI parIkSA bIjA vargamAM pAsa karI. i.sa. 1963mAM bho. je. vidyAbhavanamAMthI prAcIna bhAratIya saMskRti viSaya laIne bIjA vargamAM ema. e. nI parIkSA pAsa karI. senTa jheviyarsa kolejamAM thoDo samaya mAnad adhyApaka tarIke sevA ApIne i.sa. 1964mAM teo gujarAta rAjyanA sahakArI saMghamAM prakAzana adhikArI tarIke joDAyA ane sahakArI sAmrAhika ane grAma svarAja mAsikanA saMpAdaka ane sahataMtrI banyA. hAlamAM teo gujarAtanI sahakAra saMsthAonI rAjya kakSAnI TocanI saMsthAmAM mukhya vahIvaTI adhikArI tarIke kuzaLatApUrvaka kAmagIrI bajAvI rahyA che. UMbarano dIvo ozarImAM ane oraDAmAM be jagyAe prakAza pAthare tema zrI yAdava patrakAritva ane vahIvaTa ema baMne kSetrane niSThAbharI kAmagIrIthI ajavALI rahyA che. lokakalA kSetre temaNe noMdhapAtra kAmagIrI bajAvI che. gujarAtanI lokakalAnA kSetre kaMI paNa gaNanApAtra kAmagIrI karavAnI hoya ke rAjyanA loka kalAkArone videza mokalavAnA hoya tyAre rAjya sarakAra, bhArata sarakAra, vesTa jhona kalcara senTara (udepura) ane saMgIta nATaka akAdamI emanI sAthe parAmarza karIne nirNaya kare che. e emanI kAmagIrInI noMdhapAtra saphaLatA gaNI zakAya. zrI jorAvarasiMha jAdave gujarAtanA khUNAnAM gAmaDAomAM vasatA 2000 jeTalA kalAkAronuM sarvekSaNa karyuM che. temAMthI 1200 jeTalA kalAkAro temanI rAhabarI nIce gujarAta lokakalA phAunDezananA upakrame dezabharanA rAjyomAM ane nagaromAM niyamita rIte loka saMskRtinA kAryakramo dvArA raMgamaMco gajAve che. zrI jorAvarasiMhabhAI AkAzavANInA amadAvAda kendra uparathI i.sa. 1964thI loka kathAo, reDiyo rUpako ane vArtAlAponI rajUAto karatA rahyA che. lokavidyAnA kSetre zrI jAdave mahattvanI kAmagIrI * 391 bajAvI che.sAptAhika nUtana gujarAtamAM lokajIvana, loka saMskRti ane loka kalA u52 500 jeTalA lekho lakhyA che. gujarAtanA lokadevo u52 300 jeTalA lekho lakhyA che. akhaMDa AnaMdamAM manoraMjana karanArI loka jAtio, temaja ApaNo kalAvAraso nAme lekhamALA lakhI che. prAcIna bhAratIya saMskRtinA viSaya sAthe ema. e. thayelA zrI jorAvarasiMhane purAtattvamAM paNa UMDo rasa che. A mATe temaNe ghaNA prayAso paNa karyA che. AvA niSThAvAna kAryakarone evorDo paNa maLyA hoya te svAbhAvika che. lokajIvananAM motI graMtha mATe loka saMskRti zodha saMsthAna nagarazrI curUno 'medhANI suvarNa caMdraka', upaleTA nagara pAlikA taraphathI rajata caMdraka, lokakalA kSetranI temanI kAmagIrI mATe saMskAra evorDa, loka kalA kendranI pravRttio mATe madhura jyoti evorDa, haDappA saMskRtinA saMzodhana mATe 'saMskAra' pAritoSika, 'loka saMskRtimAM pazuo.' graMtha mATe gujarAta sAhitya akAdamInuM prathama pAritoSika, 'ApaNA kasabIo' mATe N.C.E.R.T.)nuM rASTrIya kakSAnuM pAritoSika, temanA ghaNA graMtho bhAvanagara yunivarsiTIe abhyAsakramamAM paNa mUkyA che. teo amadAvAda dUradarzana eDavAIjhara kamiTI, skInIMga kamiTI ane AkAzavANI amadAvAdanI oDizana kamiTInA paNa sabhya che. jorAvarabhAIe gujarAta lokakalA kendranI sthApanA karI A pravRttine sthira bhUmikA upara mUkI ApI. lokakalA kendranuM vartuLa sAMkaDuM paDatAM emaNe gujarAta lokakalA, gujarAtanI loka saMskRti pravRttione rASTrIya phalaka upara mUkI ApI. dAdudAna (kavi dAda) kavi dAda eTale dAdudAnano janma verAvaLa tAlukAnA IzvariyA gAme cAraNa jJAtinI mizaNa zAkhAmAM pratApadAna gaDhavIne tyAM saM. 1996nA bhAdaravA suda 3 (kevaDA trIja) (i.sa. 1940)nA roja thayo hato. kavi dAdanI uMmara cha varSanI thatAM tene IzvariyA gAmanI gAmaThI zALAmAM bhaNavA besAryA. eka varasa abhyAsa karI paheluM dhoraNa pAsa karyuM pachI bAjunA indroI gAme sarakArI zALAmAM dhoraNa cAra sudhI abhyAsa karyo. temane nAnapaNathI ja bhaNavAmAM ane kavitAmAM UMDo rasa. bhaNavAmAM AvatI kavitAo eka ja beThake pAkI karatA. Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 je bRhad gujarAta dAdubhAIno avAja sAro, halaka paNa mIThI tethI prArthanAnAM saMkelAya jAya, kAMThAnI dharo upara mojAMnI thapATathI pANInAM gIto varga zikSaka dAdubhAI pAsethI ja gavarAvatA. biMduonuM kharavuM, jhAkaLa jevA biMduomAM saMdhyAnA raMganuM kavio, vArtAkAro IzvariyA Ave, DAyaro jAme, bikharAI javuM, A badhuM dAdabhAI eka najare joyA kare, temAM avanavI kavitAnA jhakoLa bole. vArtAo mAMDe. dAdabhAI tallIna banI jAya Ama te pahelethI ja prakRtino jIva. khuNAmAM besI badhuM sAMbhaLyA kare. emanA kuTuMbamAM jIvaNabhAI A hiraNanA kinArAnAM dazyo nAnapaNathI dAdabhAInI sArA kavi hatA. jeNe gIranI aDhArabhAra vanaspati ane kalpanAmAM kaMDArAI gayAM ane eTale tenI kavitAmAM je kAMI gIranA prANIonI addabhUta kavitA lakhI. che te hiraNanA kAMThAnAM raMgonA dRzyonI chabI che, gAmaDAMnI chatrIsakaDIno chaMda dAdabhAIe moDhe karyo. temanA godhulInI soDama che, bhoLAM mAnavIonA caherAnI mAsamatA dAdImA manubAmAM cAraNa AI mogalamAnA parama bhakta che, sAvajanI sAMbhaLelI DaNakonA paDaghA che. chaMda, gIto, hatA. mogalamAnI stutino chaMda mogala mazarALI je chaMda lokagIto ane bhajanano TahUko che. kalpanAmAMthI gaLAI tribhaMgI ane 10 kaDIno che te dAdabhAIe 10 varasanI uMmare gaLAIne AvatA pavanane teNe zvAsamAM bharyA tenI te moDhe karelo ane te manubAmAne roja sAMje AratI vakhate suvAsa che. saMbhaLAvatA. AthI manubAmA khuza thatAM ane kahetAM, "beTA! dAdabhAIe potAnA kuLadevI cANakanecInI stutino tuM kavi thaIza." tribhaMgI chaMda 11 varasanI uMmare lakhyo. dAdubhAInuM mosALa dhunAnuM gAma je izarANI cAraNonuM dAdabhAI kharekhara janme kavi che ane cAraNa, che. ane A IzarANI kaLamAM to mahAna bhakta kavi bAroTonA to lohInA guNa che. izaradAnano janma thayo ane je "izarA so paramezvarAthI dAdabhAIe 13 varasanI uMmare kRSNadAna mAmAne oLakhAyA ane tenuM kuLa IzarANI tarIke oLakhAya che. aMjali rUpe harigIta chaMda lakhyA. temanA mAmA ravAdAna "cAraNonA gAMdhI' kahevAtA dAdabhAIne kavizrI kAganI racanA ghaNI gamatI, ane vAta DAhyA hatA. temanA bhAI kRSNadAna paNa sArA kavi jhaveracaMda meghANInA sAhityanuM paNa ghaNuM AkarSaNa, temanA hatA. dAdubhAI dhunAne gAma jatA tyAre temanA mAmA pitAzrI pratApadAnajI paNa bhajanAnaMdI hatA. te jUnAM bhajano kRSNadAna sAthe avAranavAra satsaMga thato ane pote gokhelA pANA gAtA temano 1 sArA gAtA. temano prabhAva paNa dAdubhAI upara hato. chaMda, gIto mAmAne saMbhaLAvatA. kuSNadAna paNa pote banAvela I.sa. 1961 thI AkAzavANInA rAjakoTa kendra kavitA dAdane kAgaLamAM lakhI Ape ane bIje ja divase te uparathI duhA, chaMda gAvAnuM zarU karyuM. gAtA gayA ane sAthe gIto, chaMdo moDhe karI dAdabhA mAmAne saMbhaLAve. sAthe lakhatA paNa gayA. ema DAyarAmAM sAmela paNa thatA gayA. mAmAM kyAreka jIvaNadAnabhAI kavine dAdabhA mAraphata zrI naraharadAna kuMcAlA, kanubhAI bAroTa, kAnajIbhAI kavitA mokalatA. jIvaNadAnabhAInI kavitA paNa pote bAroTa, hemubhAI gaDhavI, ismAila vAlerA ane kezubhAI sAMbhaLatA. bAroTa sAthe paNa aneka kAryakrama karyA. IzvariyA gAma eTale gIranuM nAkuM. aDAbIDa jaMgala zrI jayamala paramAre lokavArtA lakhatA karyA. Urmi vacce khaLakhaLa vahetI halakALI nadI. pote prakRtino jIva navaracanAmAM pALiyAnI parakammAnA zIrSaka nIce ghaNI eTale sAMjanA aMdhArAM Utare tyAM sudhI pote hiraNane kAMThe bese vArtAo lakhI ane emanAM kAvyo chApavA mATe ane kudaratanI naisargikatAne nihALyA kare. hiraNane AthamaNe jayamalabhAIe Urmi navaracanAnuM prathama pAnuM phALavyuM. kAMThe jhADavAnI pAchaLa sUrajanuM saMtAI javuM, hiraNanA jaLamAM vRkSonuM ane saMdhyAnI lAlInuM pratibiMba paDavuM. pANImAM dAdabhAnAM lagna i.sa. 1962mAM cAldA gAme laherAtA e kasuMbala raMgamAM pavananI laherakhI Ave tyAre kAMThe khAnajIbhAI TApariyAnAM suputrI jazubena sAthe thayAM. UbhelI vanaspatinuM pANImAM jhaboLAvuM, pANImAM vamaLa thAya, ' I.sa. 1969 thI 1975 daramiyAna mu. zrI ratubhAI Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 393 adANI ane mu. zrI jayamalabhAInI rAhabarI nIce devIdAsa, rA'navaghaNa, saMta rohidAsa, saMta tulasIdAsa, lokasAhityanA kalAkAranI saMsthA lokasAhitya parivAranI saMpUrNa rAmAyaNa, mahAbhArata, vIra mAMgaDAvALo, pALiyAno sthApanA thaI ane dAdubhAI temAM joDAyA. A saMsthAe loka paDakAra, evarata jIvarata, kALajAno kaTako, ane mAnavInI kalAkAro ane kavione mUThI UMcerA karI batAvyA. je loka bhavAI Ama lagabhaga 13 jeTalI gujarAtI philmonAM gIto sAhityakAro lakhI zakatA na hatA, tene lakhatA karyA ane pachI lakhyAM. temAMthI 1-2 philmone evorDa paNa maLyA. to Urmi navaracanAmAM loka sAhitya uparanA lekho ane bAMglAdezane bacAvavA bhArata, pAkistAna vacce je vArtAo chapAtA rahyA. ghamAsANa yuddha khelAyuM te viSe bhAratanI mahAnatAnuM 'baMgAla i.sa. 1970mAM ApaNAM mAnanIya pradhAnamaMtrI zrI bAvanI' nAme pustaka paNa lakhyuM. gujarAtanI koMgrese tenI eka indirA gAMdhI ane mAnanIya rASTrapati zrI vI. vI. giri lAkha nakalo chapAvI ane tenI Avaka bAMgalA rAhata sAme paNa kAryakramo karyA. phALAmAM jamA karAvI. zrI ghanazyAma bhAI ojhAnI sarakAra vakhate 15 mI temanA lakhelAM pustakomAM TeravAM bhAga 1,2,3, ogaSTa gujarAtanI vidhAnasabhAmAM zrI jhaveracaMda meghANInAM sudAmA caritra, khoDiyAra bAvanI, bAMgalA bAvanI, lakSmaNa vIragIto gAyAM. UrmilA viSe kAvya saMgraha, lachanAyana, nirmANa nidhi ane khabara che eTalI ke, mAtanI hAkala paDI che, rAjanIti.. otarAdA vAyarA UTho UTho hAla dAdubhAInI uMmara 60 varSanI che. parivAramAM Ama samaya sarato gayo. vAta banatI rahI. keTalAka traNa putro ane cAra dIkarIo che. moTo dIkaro maheza ema. zubhecchako ane snehIo hAthamAMthI sarakI gayA, keTalAka koma. thaI jAmanagara rilAyansamAM ophisara che. nAno dIkaro navA banatA rahyA ane enA sAtha sahakAre kavitAnAM phUla viSNu verAvaLa reyona kaMpanImAM che ane jitendra abhyAsa kare khIlatAM rahyAM. | gujarAtI philmano suvarNayuga hato te tarapha paNa uttarAvasthAmAM dAdubhAI prabhubhajana thAya tema icche dAdubhAI kheMcAyA. lAkho loyaNa, gorA kuMbhAra, amara 11 K irit "lakSmInArAyaNanuM maMdira" IDara (sAbarakAMThA)'' maNimaMdiranI bhavya ImArata" morabI (saurASTra) tasvIra : DaoN. haribhAI Ara. gaudAnI Jain Education Intemational Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 je bRhad gujarAta saradAra vallabhabhAI paTela morArajI desAI bhulAbhAI desAI / vividha kSetranI A virala pratibhAoe potAnuM kAryakSetra AMtararASTriya kakSA sudhI pahoMcADIne gujarAtanI garimAne ujAgara karI che. ('saphara sadInI' mAMthI sAbhAra) dAdAbhAI navarojI kanaiyAlAla munazI jamazedajI tAtA Do. vikrama sArAbhAI dhIrubhAI aMbANI sadAkALa gujarAta, jaya jaya garavI gujarAtI te vizva prAMgaNamAM jaNAvanI amitAne ujAgara ka2vAmAM A Gii TIvavaMtA kali 2chInuM KbhAre moTuM pradAna noMdhAyuM che. che kavi khabaradAra kavi narmada ' Jain Education Intemational Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 395 gunzatI sAhityaMnA gadhasthAnIo ane AkhyAnakANe -pro. jatAIta ja. dave vANInA cAra prakAra : parA, pazyatti, madhyama ane vaikharI. vaikharI sauthI sthULa rUpa che, paNa emAM sarasvatInI vINAno raNakAra bhaLe tyAre e vANIne mammaTa kahe che tema, navarasarucirA kavi-bhAratI banI rahe che. e brahmAnI SaDrasa sRSTi karatAM paNa ghaNI anokhI hoya che. mahAkavi daMDI kahe che tema, ame kAMI navarA nathIH ame lakhIe-bolIe tyAre IzvaranI preraNA amane jagADe che. ane amArA cittanI vINA raNajhaNI UThe che. emAM padyamAM to sarjakane chaMda, rAga, layano sadhiyAro hoya che. paNa gadyanI viziSTa bhAta to je-te sarjakanI samartha pratibhAne AbhArI hoya che. gadyakAro to potAnI pratibhAbaLe ja prabhAvazALI vANInuM sarjana kare che. je zrotAnA citta para amITa prabhAva mUkI jAya che. emAM gadyalekhana karatAMya gadhavaSkRtva anokhI kaLA che. tatkSaNa zrotAne abhibhUta karanAruM tattva vaktAnI vastRtvatA che. dharmakSetre ane rAjakAraNanA kSetre keTalAka prabhAvaka vaktAthI mAnavasamudAya aMjAto Avyo che. eno lAMbo itihAsa che. AkhyAnakAro e paraMparAnA vArasadAro che. zuM bhAratamAM ke zuM pazcimamAM vastRtva (oreTarI)nI ujavaLa paraMparA vikasI hatI. pAchaLanA pAnAM e paraMparAnA gujarAtanA uttama gadyakAro-AkhyAnakAro-vyAkhyAtAono keTaloka itihAsa darzAve che. A lekhanA lekhaka prA. janArdanabhAI ja. dave gujarAtamAM samartha vyAkhyAtA tarIke sukhyAta che. emano janma i.sa. 1936mAM vallabhIpuramAM. pitA saMskRtanA jJAtA ane AcArya, mAtA jabarA vAcanazokha dharAvatAM saMskArI sannArI. putrane zaizavathI ja AvuM dhArmika-sAhityika vAtAvaraNa maLyuM. yuvAnavaye bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAM pro.ravizaMkara joSI sAheba jevA vidvAna guruno prabhAva jhIlyo. joSI sAheba jevA vidvAna, evA kuzaLa vaktA paNa hatA. janArdanabhAIe jANe e vAraso jALavI rAkhyo. bI. e. ane ema. e.mAM saMskata, gajarAtI, hindI viSaya sAthe uttama darajja padavI to meLavIH paNa 23 varSanI vaye zrI vijayarAja vaidyanA "mAnasI"mAM "kalyANagrAmano RSivarya e lekha prakAzita thaye teo lekhaka tarIke paNa prasthApita thayA. e rekhAe zrI hanumAna cAlIsA ciMtana', "rAsa paMcAdhyAyInuM adhyAtma", "mahAmRtyuMjaya prasAda ciMtana', "AnaMda AzramamAM darzana ane vedAMta paranI vedamALAo ane brahmanAda, gujarAta samAcAra, saurASTra samAcAra vagere sAmayikomAMnA lekho temane ciMtaka tarIke prasthApita kare che. to bhAvanagara yazonAtha satsaMga maMDaLamAM 17 varSa sudhI upaniSado paranAM vyAkhyAno, yogezvara dhyAna kendra-morabI, praNavAnaMda saMskRta bhavana-rAjakoTa, premapurI Azrama-muMbaI, AnaMda-Azrama bIlakhA, yuvaka-kendra bIlakhA, rAmadAsa Azrama bhAvanagara, divyajIvana saMgha-bhAvanagara, thIosophikala sosAyaTI-bhAvanagaranA Azraye emaNe ApelA yoga, vedAMta, taMtra, jaina darzana, bhAgavata, gItA upaniSado paranA asaMkhya vyAkhyAno zrotAone maMtramugdha karI denArAM rahyAM che. viSayanuM talAvagAhI avalokana karatAM prA. dave spaSTa ane prAsAdika vANInA svAmI che. AkAzavANI, sAmayiko, sabhAomAM prA. dave prabhAvazALI vaktA tarIke 30 varSathI paMkAyA che. zrIdharI, vaMzIdharI, subodhinI, TIkAonA paMDita vaktAomAMnA eka tarIke emanI gaNanA thAya che. -saMpAdaka Jain Education Intemational Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta saMsArasudhAka gadhakAra "sahu calo jItavA jaMga byugalo vAge yA homa karIne paDo phateha che Age" kavIzvara dalapatarAma narmadano janma suratamAM i.sa. 1833 nA tA. 24 narmadayuganA bIjA gaNanApAtra sAhityakAra te kavi ogaSTane zanivAre thayo hato. jJAtie vaDanagarA nAgara. dalapatarAma. teno janma vaDhavANamAM i.sa. 1820, pitAnuM nAma lAlazaMkara dave ane mAtAnuM nAma navadurgA hatuM. jAnyuArInI 2 jI e thayo hato. pitAnuM nAma DAhyAbhAI aDhAra varSanI nAnI vaye buddhivardhaka sabhAnI sthApanA ane mAtAnuM nAma amRtabA hatuM. svAmInArAyaNa saMpradAyanA saMto bhUmAnaMda ne brahmAnaMdanI chAyA ane saMtasamAgamathI karI. svadezaprema, dharma, sAhasa, udyoga, hunnara ane kavie kAvyasarjana zarU karyuM. vidyAkaLAne vega ApavA bhASaNo zarU karyA. agAdha vAMcana ane vicAraNAthI te mahAna banyA. pravacana ane pracAra saumya vyaktittva, sAdA vicAra ane lokabhogya kAvya temanAM mukhya zastro hatAM. trevIsamAM varSe "ghera AvI kalamanA te ja temanI viziSTatA hatI. narmadanA ghoDApUramAM taNAtA sAmuM joI, AMkhamAM jaLajaLiyAM sAthe tene araja karI ke have yugane dalapate rokyo eTaluM ja nahi paNa sudhArAnA vegane huM tAre khoLe chuM.' vivekI ane nItimaya banAvyo. dalapatarAme samAjane gammata sAthe jJAna ApIne "dhIre dhIre sudhArAno sAra' prajAne pAyo narmade kAvyAraMbhathI navo aruNa pragaTAvI zaurya ane che. temanI lekhanarItimAM ThAvako Thapako, hAsyarasa, saraLatA, premanAM darzana karAvyAM. temanA jIvana ane kavanamAM kevaLa madhuratA ane nirmaLatA che. gAnane zravaNapriya zabdaracanA to zRMgAra, vIra ane zAMtarasanI choLo ja nathI uchaLatI paNa dalapatarAmanI. zaurya ane premanuM teja pragaTe che. narmada mahAkAvya racI nathI gayo paNa mahAkAvya jIvI gayo che. dalapatarAmanA gadyalekhanano prAraMbha i.sa. 1850thI thayo. temanuM sAhitya viddhabhogya nahIM paNa janatA icche che. narmada janma ane karme brAhmaNa hato, paNa svabhAve tevuM jIvanane sparzatuM, jIvana preraNAtmaka, jIvanarasa reDatuM kSatriya hato. tenI rasikatA ane Teka tene 'vaTano kaTako' kAve nItipatha pradarzaka hatuM. nibaMdha, nATaka ane vArtA A rIte che. prajAne navajAgRti, jusso ne svadezAbhimAna zIkhavI teNe teoe gadyanAM paccIsa pustako lakhyAM che. narmada ane kavi narmada'nuM biruda prApta karyuM. ApaNAM Adhunika sAhitya dalapatarAma baMne samakAlIna hatA. paNa dalapatarAmanI zailI manvataromAM e vaivasvata manu hato. "narmakoSa"nI sAdhanA sabhAraMjanI jyAre narmadanI zailI mastAnI. baMne eka- " karI bhagIratha kahevAyo. 3 bIjAnA pratispardhI chatAM pUraka hatA. dalapatarAma mahAkavi nAnA-moTA maLI 129 lakhANo teNe lakhyAM che. te nhAnAlAlanA pitA thAya. * Adya itihAsakAra, caritrakAra, nibaMdhakAra, nATyakAra, patrakAra, kavi ane samAjasudhAraka hatA. gadyabodhaka, arvAcInomAM Adha navayuganA nirmAtA ane arvAcIna yuganA svapradeA hatA. narmada teNe gAyuM che keArya ane aMgrejanA maMthanayugamAM bhAratavAsIonI "vIra, satya ne rasika TekIpaNuM dazA arjuna jevI hatI. evA maMthana yugamAM narmadanuM jIvana ari paNa gAze dilathI." zubhAzubha sarva tattvone potAnAmAM sAkAra kare che. je Adha vivecaka jamAnAmAM jJAtivAda, jaDatA, ajJAnatA, vahema, aMdhazraddhA navalarAma ane bhIrutAnI jaDa pharI vaLI hatI te yugamAM alaukika zaktithI ApaNA gujarAtano pratinidhi hato. jUnuM harI navuM navalarAma paMDyA narmada yuganA samartha vivecaka, vicAraka lAvanAra, byugala bajavaiyo, sudhArAno senAnI hato. teNe ne lekhaka hatA. temano janma suratamAM I.sa. 1836nA gAyuM che ke mArcanI 9mI tArIkhe thayo hato. nAgara brAhmaNa jJAtimAM pitA Jain Education Intemational Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana lakSmIzaMkara ane mAtA naMdakoranA ekanA eka putra hatA. navalarAme narmadanA gadyasAhityane vadhu rasALa ne samRddha banAvyuM. itihAsa-graMtha, nibaMdha graMtha, sarvakSetre prathama kheDANa karanAra A vIra hatA. vizeSataH samarthayajJa to temanA sAhityanAM vivecano hatAM. te ja yajJanI phalazrutie temane vivecaka navalarAma biruda ApyuM. navalarAma gujarAtI bhASAnA Adya ane zreSTha vivecaka hatA. temanAM vivecanomAM tarI Ave che--udAratA, samabhAva, sAttvikatA, samapramANatA ne nyAyabuddhi. kevaLa vivecaka ja nahiM paNa teo sArA nATyalekhaka paNa hatA. phrenca nATyakAra moliyaranA jagaprasiddha nATakanuM temaNe kareluM rUpAMtara 'bhaTTanuM bhopALuM' e Aje paNa hAsyapradhAna nATakomAM amara che. navalarAmanI gadyazailI sumaga ane saraLa che. temanI zailI arthalakSI che. saundaryalakSI nathI, paNa bhAvaprerita che. ADaMbara nathI paNa sUkSma manana, vigata, varNana, saLaMga vRttakathana, narma marmayukta vinoda ane prabaLa lAgaNIvALuM sAmarthya temAM che. zabdo paricita ane vAkyo TUMkAM che. chatAM zailImAM avajJApreraka bajArIpaNuM nathI. temanI bhASA sughaDa che. tenI zailI paNa smaraNIya nahIM paNa sughaDa to che ja. temaNe 'meghadUta'nuM gujarAtImAM bhASAMtara karyuM che. itihAsa, vyAkaraNa, bhASAzAstra, piMgaLa Adi lakhANomAM emanI vidvattA ne satyaniSThA pragaTa che. zrI navalarAmanI uttamakRtiono saMcaya 'navala graMthAvalI' nAmathI pragaTa thayo che. navalakathAno AdhapraNetA naMdazaMkara naMdazaMka2no janma suratamAM saM. 1881mAM caitra vada 4ne divase i.sa. 1835nI eprilanI 21 mI tArIkhe thayo hato. emanA pitAnuM nAma tuLajAzaMkara ane mAtAnuM nAma gaMgAlakSmI hatuM. jAte nAgara brAhmaNa hatA. gujarAtanI asmitAnI jAgRtinA dAyakAmAM e yugaprabhAvanI asara nIce jIvananuM sArthakya 'karaNa ghelo' racIne temaNe karyuM. temaNe sRSTi saudaryanAM khUba darzana karyAM. tenI chAyA 'karaNa ghelo'mAM jovA maLe che. sara volTara skoTanI aitihAsika navalakathAne namUnA tarIke rAkhI 'karaNa ghelo' lakhAI. 'karaNa ghelo'mAM naMdazaMkaranI saMskAritA, temanAM * 39 pravAsavarNana, sRSTisaudaryanAM darzana tathA rAjA-rajavADAonA vaibhavanuM pratyakSa darzana jovA maLe che. 'karaNa ghelo' e temanI ciraMjIvI kRti che. te samayanI A kRtimAM sAhityika doSo haze paNa 2sahInatA to nathI. tenI varNanazakti adbhUta che. nirdoSa hAsyatA puraskartA zrI ramaNabhAI nIlakaMTha bahuzruta samAjanI kurUDhiyo,vahema, pracalita ajJAna, mAnyatAo, khoTA ADaMbara ne daMbha upara sacoTa, kaTAkSamaya lakhANo lakhI gujarAtanA sAhityano utkarSa karanAra keLavaNInA prakhara praNetA ane himAyatI zrI ramaNabhAI nIlakaMThano janma amadAvAdamAM i.sa. 1818 nI 13 mI tArIkhe thayo hato. teozrI mahIpatarAmanA sauthI nAnA arthAt trIjA putra hatA. temaNe 'vivAha vidhi' nAme pustaka pragaTa karyuM. tyArapachI teoe 'jJAna sudhA'mAM lakhavAnuM zarU karyuM. jemAM teonA vyaktittvanI sudhAraka tarIkenI chApa spaSTa jaNAI Ave che. teoe eka samartha vivecaka tarIke sArI pratiSThA meLavI hatI. 'kavitA ne sAhitya' e nAmathI prasiddha thayelo temanA e lekhano saMgraha kAyamI upayoganA eka ziSTa graMtha tarIke gujarAtI sAhityamAM bahu UMcuM sthAna bhogave che. 'bhadraMbhadra" e temanI sarjaka pratibhAnI eka vijayasiddhi che. gujarAtI kaTAkSakathana kalAnI e eka amarakRti che. hAsyarasanA saLaMga pustakamAM hovAM joIe tevAM vilakSaNa pAtro, vaividhyayukta prasaMgo, asarakAraka varNanazailI, narma marmanA aneka sthAnomAM saraLapaNe pAyArUpa banelI vidvattA ane viralabhASA prabhutva A sarvaguNothI ''bhadraMbhadra" bharapUra che. temanA vivecanomAM saMskRtanA vyutpanna paMDitanA talasparzI parAmarza ane marmagrAhI daSTi jovA maLatAM nathI. ghaNI vAra temanAM vivecano vakIlanA mukaddamA jeTalAM lAMbA ane sapATI para ja pharatAM jaNAya che. Ama chatAM chaMda ane kavitA, vRttimaya bhAvAbhAsa, kavitAnI utpatti, rAgadhvani, kAvyanuM svarUpa, svAnubhava, rasika ane sarvAnubhava rasikakAvya vagere viSayonI teozrIe karelI carcA ApaNA gujarAtI sAhityamAM samartha vivecaka tarIke temanI yAda cirakALa sudhI jALavI rAkhaze. Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 temanAM athAga jahemata, adamya khaMta, kartavya parAyaNatA, sevAbhAva ane ekaniSThAnA guNo jotAM zrI dhruvasAhebe temane 'sakala puruSa' e nAme biradAvyA te yogya ane yathArtha che. paMDitayuganA kAdaMbarIkAra govardhanarAma tripAThI ogaNIsamA zatakanA AraMbhakALe briTIza sattAnAM pagaraNa bhAratamAM maMDAyA ane eka taraphathI pazcimanI navI lokazAhI vicAraNAno svIkAra thato hato to bIjI tarapha ApaNA prAcIna saMskRti tarapha paNa jhoka hato. e kALa baMne yugo vacce saMsA2 sudhArA ne dharmavicAra aMgeno paNa eka viziSTa saMdhi (aMkoDo) hato. e samaye govardhanarAmano janma mAdhavarAma tripAThIne tyAM naDiyAdamAM i.sa. 1855nA okTobaranI vIsamI tArIkhe thayo hato. bALapaNathI ja teoe lakhANa pratye ruci keLavI hatI. bahu nAnI uMmarathI potAnA vicAro noMdhI levAnI emane Teva hatI. emanA lekhomAM vacane-vacane temanuM jJAna pratIta thAya che. te pramANe emanuM vAMcana vizALa ane sarvadezIya hatuM. emanI avalokana zakti ghaNI sUkSma ane tvarita hatI. govardhanarAmanI kRtiomAM caturbhAgI 'sarasvatIcaMdra' (1887,92,98,1901) to 'govardhana smaraNa stUpa avicchinna jvalaMta jyoti' jevA sAhitya jagatamAM sarvotkRSTa zobhe che. 'sarasvatI caMdra' vAstavika jIvanane nirUpatI pahelI ziSTa gujarAtI navalakathA che. temAM ogaNIsamI sadInA ApaNA dezanA dhArmika, sAmAjika ane rAjakIya mahApraznonI vizada ane talasparzI gaveSaNA che. je tatkAlIna nahi paNa pachInI aneka peDhIone varSo sudhI sAMskRtika mArgadarzana Apaze tevI nakkara bhUmikA para baMdhAyelI che. temAM saMskRta mahAkAvyanI kalpanA samRddhi che. tema aMgrejI sAhityanI raMgapradhAnatA paNa che. zrI AnaMdazaMkara dhruve tene ''purANa'' nAma ApyuM che te sarvathA sArtha che. tenAM pAtro jIvaMta, tAdRzya ane samagra saMsArane AvarI le teTalAM vividha che. teno pratyeka bhAga eka judI navalakathA jevo che. samagrapaNe 'sarasvatI caMdra' gujarAtI bhASAe jagata sAhityane ApelI mahAnavalanI bheTa che. mahAkavi nhAnAlAle tene ''jagata kAdaMbarI'' kahI che. Jain Education Intemational bRhad gujarAta temanA jIvana ane kavana para vedhaka prakAza pADatI temaNe lakhelI ciMtanapUrNa aMgrejI rojanIzI 'skrecabuka' che. rojanIzImAM temanA taTastha vicAronuM gaurava jovA maLe che. 'snehamudrA'mAMnAM kAvyo paNa kAvyatvanI dRSTie avagaNavA jevAM nathI. temAM tattvadarzana ghaNuM che. paNa AtmalakSI UrmikAvyanuM tattva paNa emAM che ja. govardhanarAma mAtra lekhaka nathI, e dRSTA che. sAhityanA itihAsanA eka yugane emanuM nAma yathArtha rIte maLyuM che. sauMdaryalakSI mahAkavi kavi nhAnAlAla 'Ugyo praphulla amIvarSaNa caMdrarAja' kahIne temanA potAnA ja zabdomAM kavi kAnte jemane biradAvyA hatA te kavi nhAnAlAla gujarAtI kavitAnA AkAzamAM sAcAsAca amIvarSaNa caMdrarAja ja hatA. arvAcInayuganA gujarAtanA prathama paMktinA agragaNya kavine i.sa. 1877mAM amadAvAda zaheramAM zrImALI brAhmaNa jJAtimAM kavi dalapatarAmane ghera janmavAnuM sadbhAgya maLyuM. kAvyo ane nATako, sAhityamaMthana ane saMsAramaMthananAM lakhANo, navalakathA ane pitAnA sudIrgha jIvana jevaDuM ja sudIrgha jIvana caritra. ardhazatAbdinA temanAM sAhityajIvanamAM ekeya kSetra evuM nahIM rahyuM hoya ke jemAM kavie potAnI lIlA vistArI na hoya. kavizrInuM sAhitya sarjana iyattA ane guNavattA ubhayanI dRSTie vipula che. emAM chaMdobaddha, geya ane achAMdasa kavitA che. bALakAvyo, rAsa, gajhalo uparAMta 'navayauvanA' jevAM citrakAvyo, 'vasaMtotsava' ne 'dvArikApralaya' ane 'vizvagItA' jevAM navanADhyo kathAkAvyo, 'kurukSetra' jevuM mahAkAvya, kavizrInAM avasAnathI adhUruM rahela 'harisaMhitA' jevuM purANa kAvya ane 'indukumArathI amaravela' sudhInAM abhinavazailInAM caudeka nATako che. 'uSA' ane 'sArathI' jevA ATheka AkhyAna saMgraha che. 'sAhityamaMthana' jevuM sAhitya vivecana che to 'kavIzvara dalapatarAma' jevo mAhitI samRddha caritragraMtha che. paNa kavinuM savizeSa arpaNanuM kSetra to temanAM kAvyo ja banI gayAM. avanavIna bhAva ane bhASA, unnata Adarzo ane temanAM gIto gujarAtI kavitAne temanuM amara arpaNa che. Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 'jahAMgIra-nUrajahAMna', 'zahanazAha akabarazAha' vagere aitihAsika nATakomAM temanI kalpanA itihAsane sonerI rasathI dIptimaMta kare che. vizvagItA'mAM Arya saMskRtinA zreSTha ane projjavala prasaMgone maNakArUpe parovI eka bhavya darzanamALAnAM dhArmika dRzyo rajU karyAM che. 'rAjarSi bharata' ane 'kurukSetra' dvArA kavie gAMDIvanA TaMkAra saMbhaLAvyA che. kavizrI sauMdaryanA kImiyAgara hatA. zabda pAsethI emaNe lIdheluM kAma apUrva che. kavinA sAhityamAM itihAsa, kavitA ne ciMtananI triveNI jonArane dekhAze. kavine mAtra UrminuM Dolana joIe, chaMdonuM baMdhana nahi. temaNe AgavI DolanazailImAM 'jyA jayaMta, 'iMdukumAra' vagere nATako ane kAvyakRtio UtArI che. kavizrInI kalama preraNAne vaphAdAra rahI te potAnI sauMdaryadRSTi, kalpanA, jIvanadRSTi ne zabdo, zabda citro, alaMkAro, bhAvapratIko, vyaMgArtha vagere yoje che. zailImAM prauDhatA, sUtrAtmakatA, alaMkAritA ane udbodhana e khAsa lakSaNo manamAM 2mI rahe evA sacoTa sUtrorUpa rajU thayAM che. UrmikAvya ne rAsanI to jANe kavie parabo mAMDI che. emano adbhuta bhASA vaibhava, kalpanAnAM uDDayano, bhAvanAnI sarvavyApI samRddhi sAthe uranAM UMDANa ne vividha bhAvo kavinI kAvyasamRddhimAM manohara svarUpe vilase che. brahma, brahmAMDa ane virATa emanI kSitijo hatI. bhAvanI kumAza, bhASAnI karNamadhuratA, geyatApoSaka lAlitya, UrminI ekAgratA ane rasanI saghanatA, lalita ane bhavya pratinI mohaka kalpanAnA vilAsa, saMgItanI mIThAza--A badhuM emanI kRtiomAM AbehUba jovA maLe che. temanAM sAhityamAM rasa abhivyakti ane rasa sAmagrImAM kautukapriyatA ane navInatA che. tema vaktavya ane jIvanadRSTimAM sauSThavapriya ane navInatA che. tema vaktavya ane jIvanadRSTimAM saupriya praNAlikAnuM anusaraNa che. subhaga ane madhura sUtrAtmaka ukti lAdhava che. to zabdALutAne - prastAra paNa maLe cheH lAlitya che tema bhavyatAya che. niyamabaddha suMdara pagharacanA che to piMgaLanA niyamomAM lIdhela chUTo che temaja apadyAgadya jevuM kAvyavAhana paNa che. temanAmAM nirvyAjya saraLatA che ne ADaMbara paNa che. navasarjananI * 399 tAjagI che ne zailIdAsya paNa che. Ama emanuM vipula sarjana emAMnuM paraspara virodhI evuM ya ghaNuM dekhADe che. temanuM saMskAradhana gujarAtIo pUrepuruM nahIM mUlave to gujarAta daridra ane naguNuM banaze. kavi, zikSaka ane vivecaka zrI baLavaMtarAya ka. ThAkora 'puSkaLa kavitA mAtra popaTaAMsu sAratI' e doSa ApaNI gujarAtI kavitAne mAthe paNa zrI baLavaMtarAye mAryo ane gujarAtI kavitAne doSamAMthI mukta karavAnuM bhagIratha kArya paNa A samartha AtmAe ja pAra UtAryuM. bharUcanA brahmakSatriya kuTuMbamAM zrI baLavaMtarAyano janma i.sa. 1869nA 23 mI okTobare thayo hato. zrI baLavaMtarAye kavi uparAMta eka gadyakAra tarIke paNa sAhityakSetre potAnuM sthAna prApta karyuM che. temanuM gadya kavinA niSkarSarUpa kasoTIsamuM che. temanI samasta sAhitya pravRttimAM brAhmaNanuM jJAnateja jhagArA mAratuM to kSatriyanuM khamIra paNa vartatuM hatuM. umAzaMkara, suMdaram jevA kavivaronA teo ghaDavaiyA hatA. saMkula, barachaTa tathA lAMbA paricchedovALI ne jaTila vAkyagUMthaLIvALI temanI zailI anadhikArIone to durbodha thaI paDe che. paraMtu je emAM eka vAra DUbyo tene to jarUra koI vicAramotI lAdhe ja che, temanI ageya chaMdamAM racAyelI vicAra pradhAna kavitA to nArikela pAka jevI che, je samajavI ne pacAvavI baMne bhAre che. paNa ekavA2 samajAya to teno rasAsvAda paNa anero che. 'arthapradhAna kavitA e dvija jAtinuM kAvya che.'' ema teo mAnatA. 'bhaNakAra' dhArA 1, 2mAM temanAM kAvyo, 'mAlavikAgnimitra' ne 'zAkuMtala' kAlidAsanAM be nATakonAM bhASAMtara, prayogamALA'mAM temanA vivecanalekho to 'caritralekho'mAM caritracitraNa ApelA che ane 'ApaNI kavitA samRddhi'mAM temanI pratibhAne opa arpatuM ativistRta ne vilakSaNa vivaraNa che. jyotindra davee yathArtha ja lakhyuM che ke, 'bhaviSyamAM ThAkoranAM kAvyo karatAM emanAM gadya lakhANo vadhu AdarapUrvaka vaMcAze ema ghaNAne lAge che. Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 je bRhad gujarAta. saurASTranI saMskRtinA AdhAra sthabha. temaNe potAnA vicAro 'navajIvana' , "harijanabaMdhu jevAM gujarAtI sAptAhiko ane 'yaMga inDiyA' jevA aMgrejI maNizaMkara ratanajI bhaTTa (kavi kAnta) sAmayikomAM lakhavA zarU karyA. paNa lekhaka thavAnI koI ogaNIsamI sadInA cheka aMta bhAgamAM bhAvanagara bhAvanAthI prerAIne temaNe kaMI lakhavAnuM zarU karyuM na hatuM. temane rAjyanI nokarImAM joDAyA hatA te vakhate khaMDakAvyonA kavi to bhAratanI sUtelI janatAne jagADI amUka jIvanadRSTi, tarIke teo jANItA thaI cUkyA hatA. temaNe lakhelo amUka vicAronI sRSTi loko sudhI pahoMcADavI hatI.' zikSaNano ItihAsa vidvAnomAM pratiSThA pAmI cUkela hato. temanA lekho, vyAkhyAno ane patronA saMgrahonA aneka vIsamI sadInA bIjA dAyakAmAM bhAvanagara rAjyanI pustako prasiddha thayAM che. emAM "hinda svarAja', "pAyAnI saMskAra pravRttimAM kavi kAnta mokhare hatA. je sabhAmAM kavi keLavaNI", "kharI keLavaNI', "keLavaNIno koyaDo', "gAMdhIjInA kAMta bolanAra hoya tyAM loko hoMze hoMze jatA. samI sAMjanA patro bhA. 1, 2, 3', 'tyAgamUrti ane bIjA lekho, "dharma temanuM ghara aneka sAhitya rasika jijJAsuonuM milana sthAna maMthana", "vyApaka dharmabhAvanA', "nItinAzanA mArge', 'dakSiNa banI jatuM. mahArAja bhAvasiMhajInA kavikAnta prItipAtra AphrikAnA satyAgrahano itihAsa', "gItA bodha', "AtmakathA hatA. svabhAve te svataMtra mijAjanA ane nirbhaya hatA. temanuM athavA satyanA prayogo' vagere mukhya che. emanI AtmakathA vyaktitva pracaMDa ane asarakAraka hatuM. mahArAjA kAntane ghare eka mahAnakRti tarIke AkhA jagatamAM prazaMsA pAmI che. ghaNIvAra AvatA; zaheranA rANikA vibhAgamAM lIMbaDIvALI gAMdhIjI Aje hayAta nathI chatAM gujarAtI sAhityamAM saDakane nAme oLakhAtA rastA upara temanuM makAna hatuM. A gAMdhIyuga cAlu ja che. tenI asara arvAcIna gujarAtI rastAnuM nAma bhAvanagaranI kRtajJa prajAe "kavi kAnta rastA sAhityanA moTAbhAganA lekhako ane kavio upara jovA maLe evuM nAma ApyuM che. che. gAMdhIjInA vicAro jhIlI lekhako ane kavio potAnA mahArAjAnI preraNAthI temaNe traNa nATako paNa lakhyAM lekhomAM ane kAvyomAM sIdhI ke ADakatarI rIte te vicAro hatA. temaNe potAnAM kAvyono saMgraha "pUrvAlApa' nAme pragaTa vyakta karavA prayatna kare che. karavA chApakhAnAmAM mokalyo ane pote kAzmIranI musApharIe lekhaka tarIke gAMdhIjI mukhyatve nibaMdhakAra gaNI zakAya nIkaLyo tyAM rastAmAM lAhora pAse TrenamAM tA. 16-1-23 nA temanA nibaMdho kevaLa satyanA pracAra arthe lakhAyelA che. sAdI, roja temanuM avasAna thayuM. saurASTranI saMskRtino eka AdhAra saraLa, taLapadI chatAM ziSTa ane sacoTa temaja prAsAdika sthaMbha tUTI paDyo. kavi kAntanA moTA putra munikumArane bhASAmAM mahAna satyo samajAvatI emanI kaLA emAM sAhitya zokha vArasAmAM maLyo hato. itihAsa ane purAtattva parAkASThAe pahoMcatI dekhAya che. nitAMta sAdAIyukta temanA e emanA abhyAsanA viSayo hatA. kavi kalApInA 144 nibaMdhomAM sarjakanA mahAna vyaktitvano anubhava Dagale ne patro ane emanA pitAnA pUrvAlApa ane be nATako teNe pagale thAya che. pragaTa karelAM che. sadazI navalakathAno jAdugara aMtyodayatA kalamI zrI kanaiyAlAla munazI mahAtmA gAMdhI gujarAtI sAhityanA navalakathA kSetre prathamapadane yogya sAhityanA kSetramAM paNa gAMdhIjInuM arpaNa amUlya, evA mAnanIya vaDIla zrI kanaiyAlAla mANekalAla munazIno sAhityanA samagra rUparaMgane badalI nAkhanAruM ane cirakALa janma bharUca mukAme i.sa. 1887nA DisembaranI 30mI paryata jIvaMta rahe tevA prANanA dhabakArAvALuM hatuM. temanuM AvuM tArIkhe thayo hato. arpaNa gujarAtI sAhityanA kSetramAM ja nahi bhAratanI aneka bhASAonA sAhityakSetramAM AmUla parivartana lAvanAruM temaNe kAvya sivAyanA tamAma sAhityaprakArone cheDyA nIvaDyuM che. che ane vibhinna prakAranI racanAo karI che. navalakathAo, Jain Education Intemational cation International Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana nATako, TUMkI vArtAo, vivecano, caritro, pravAsa, itihAsa, rAjakAraNa, saMskRti Adi para temaNe potAnI kalama calAvI che. emanI kalpanA khUba ja prabaLa hoya che. emanI zailI pratApI che. emanAM pAtro kartavyaparAyaNa ane gatizIla hoya che. emanI racanAonA prasaMgo jhaDapathI cAlatA hoya che. ane vAcaka samakSa vibhinna citro khaDAM thatAM hoya che. * emanAM strIpAtro zarUAtamAM tejasvI, kaDaka, pragativAdI, nirbhaya, buddhizALI ane manasvI hoya che. paraMtu Akhare praNayanAM vaheNamAM taNAI jaIne puruSa AgaLa namatuM jokhanAra hoya che. zrI munazInI racanAomAM UrmizIlatA ane lAgaNInA pravAha sarvatra jaNAya che. sukha-duHkhanA saMgharSo, jIvana-mRtyunA dvaMdva, rAgavirAganA gajagrAha, nirbaLatA-kAyaratAnI spardhA, indriyalolupa ane jitendriya pAtronAM manomaMthana.......vagere zrI munazInI kRtiomAM atra-taMtra-sarvatra jovA maLe che. muMja, mRNAla, muMjAla, kAka, maMjarI Adi pAtroe to munazIne ane temanI racanAone amara karI mUkyA che. mInala, maMjarI, mRNAla, prasanna, tanamana, ramA jevI tejasvI, snehALa ane gauravavaMtI nArIo ApaNAM sAhityanuM gaurava che. muMjAla, kAka, tribhuvanapALa, jagata, jayasiMha, kIrtideva vagere aneka pratibhAzALI pAtro buddhivaibhava ane vIratAthI camakI rahyAM che. zrI munazInA pAtromAM rotalaveDA, durbaLatA, zithilatA jevAM tattvo to bhAgye ja jovA maLaze. emanAM pAtro to prANavAna ane narmamarmathI opatAM hoya che. emanI racanAomAM AvatAM saMbhASaNo, saMvAda ane varNana paNa khUba ja svAbhAvika, kuzaLa ane asarakAraka hoya che. 'jaya somanAtha', 'gujarAtano nAtha', 'rAjAdhirAja', 'bhagavAna kauTilya' emanI uttama navalakathAo che. emanAM bArika zilpavidhAna, satata kutuhalavaza rAkhatI zailI mAna mukAve che. DUmAno prabhAva temanA para che. zrI munazIe taqhAne lAyaka aneka nATakonI racanA karIne gujarAtanuM nATyazAstra samRddha karyuM che. sAmAjika, aitihAsika ane paurANika ema traNa prakAranAM nATako temaNe lakhyAM che. zrI narmadAzaMkara ane zrI narasiMha mahetAnAM suMdara 401 caritronuM nirmANa karI zrI munazIe baMne mahApuruSone bhavya aMjali ApI che. A bemAM 'narmada ciratra' vadhu Adara pAmyuM che. zrI munazIe potAnI AtmakathA khUba ja rasika rIte lakhI che. gujarAtIbhASAnI kadAca A lAMbAmAM lAMbI AtmakathA che. emanI AtmakathAmAM zrI munazIno ahaMkAra atra-taMtra-sarvatra DokiyAM karato lAge cheH chatAM gujarAtI gadya upara munazInA sarjaka vyaktittvanA UMDA saMskAra paDelA che. muMbaImAM 'bhAratIya vidyAbhavana'nA e sthApaka, kulapati, somanAthanA vidhAyakomAMnA eka vidhAnavid, uttarapradezanA saphaLa gavarnara hatA. kavi ane AkhyAtakAra zrI anaMtaprasAdajI vaiznava narasiMha mahetAnA kAkA parvatanA vaMzamAM zrI anaMtaprasAda trikamalAla vaDanagarAno janma i.sa. 1861mAM rAMdhanapuramAM brAhmaNakuLamAM thayo. teonAM AkhyAno ghaNAM prAsAdika, rAga-rAgiNIvALAM, hRdaya soMsaravA UtarI jAya tevAM che. sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaye temanAM AkhyAno bhAga 1-2mAM chapAvyA che. tukArAma, ekanAtha, aMbarISa, bhakta boghalAjI, jayamala rAThoDa, gajendra mokSa vagere aneka viSayo para temanAM AkhyAno eka samaye gujarAtamAM ghera ghera gavAtAM. temaNe zrI rAmAnujAcAryano vaiSNava saMpradAya svIkArelo ane zrI bhASyasahita ghaNI sAMpradAyika zAstrIya racanAone gujarAtImAM sulabha karela che. 'rANakadevI' nAmanI temanI navalakathA paNa 'karaNaghelo' pachInI gaNAya. temanA sahastrAvadhi padomAM zaraNAgati, dainya, vividha svarUponAM varNano, utsava varNano che. teo rAMdhanapura sTeTanA UMcA adhikArIpade rahyA paNa raMganAtha ane beTapatinI bhAvabhaktimAM lIna rahetA. zrImad bhAgavat, upatiSado, dUrgAsapta zatItA padhAtuvAdaka zrI zAMtizaMkara mahetA bhAvanagara pAsenA mahuvAmAM tA. 31-5-1890mAM mosALamAM janmelA A vaDanagarA gRhastha brahmadezamAM tyAMnI beMkamAM geranTara rahyA. ucca adhikArI chatAM ravivAranI jAhe2 rajAomAM zrI zAMtibhAI mahetA zarUAtamAM zrI anaMta Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 je bRhad gujarAta prasAdajIracita AkhyAno, pachIthI svaracita AkhyAno karatA. gujarAtanI navalikAnA kalAsvarUpanA uccattama brahmadezathI bhAratamAM AvI bhAvanagaramAM sthira thatAM zikharanuM darzana i.sa. 1926mAM pragaTa thayelA dhUmaketunA zAMtiprArthanA maMdira dvArA savAra-sAMja 40 varSa taddana sAdhAraNa 'taNakhA' bhA. 1mAM thayuM. manorama kalAdevane kaMDAranAra bhaNelAM strI-puruSone mAnasanI copAIo, stutio, AghazilpI tarIke temanI akhUTa samRddhimaya kalAnI phorama cAre strotro gAtAM karyA. zrImad bhAgavatanA padyAnuvAdamAM be khaMDo, tarapha prasarI. raMgadarzana, Urmitattva, bhAvanA, lAkSaNiktA ane aSTAdhyAyI, keTalAMka upaniSado, durgAsaptazatInA abhUta rasamaya mizraNa vaDe emaNe navalikAne ajaba opa bhAvAnuvAdo padyamAM karyA. vedamArtaDa viSNudeva sAMkaLezvara ane Apyo. Urmisabhara dhUmaketue kuzaLa saMvidhAna, camakadAra citro zrI karazanadAsa mANeka emanA prazaMsako hatA. emanAM ane jIvanasaMdezane potAnI svaccha, saraLa chatAM tIkSNa AkhyAno hajI apragaTa che. paNa savicAra samiti vedhakatAvALI zailImAM navalikAo dvArA pratibiMbita karI. amadAvAde emanAM padyAnuvAdonI AvRtti chapAvI che. temanI navalikAomAM pAtra ane paristhiti, sthaLa ane samayanuM AkarSaka vaividhya daSTigocara thAya che. dakSiNamUrtinA avatAra, brahmaniSTha mahAtmA mAnavajIvananI samasyAo, Adarzo ane ciMtanone zrImannathurAma zarmAjI teo kalAkAranI siddhithI jue che. ane eTale ja zrI DolararAya prAkaTya saMvata 1914 Aso suda 4 mojidaDa, mAMkaDa kahe che, "dhUmaketunI navalikA eTale pahelethI chelle sudhI jhAlAvADa. aMgrejonA ane aMgrejI zikSaNanA prabhAva nIce eka kalAkRti. jema koI zilpI nirjIva pattharamAM potAnAM loko jyAre dharma ane adhyAtmanI bAbatamAM saMzayI ane TAMkaNAthI prANa pUre ane e zilpakRti cetanavaMtI banI jAya sudhArAnA pavane sadAcAravihina thavA mAMDyA tyAre gujarAtamAM tema dhUmaketunI kalame kalAthI rasAI jAya che." zrImakRsiMhAcAryajIe zreyaH sAdhaka varga dvArA ane mojidaDAnA temaNe 'taNakhA'nA cAra maMDaLo, avazeSa, pradIpa, mahAtmA, bIlakhA AnaMdAzramanA dakSiNAmUrti mahezvaranA mallikA, anAmikA, tribheTo, AkAzadIpa, vanachAyA, AdezathI AcAryapade virAjelA zrImannathurAma zarmAe potAnA ItyAdi sattara navalikA saMgraho ApyA che. aNIzuddha vaidika sadAcArathI karAMcI thI muMbaI sudhInA satata dhUmaketue navalakathAo paNa suMdara rIte AlekhI che. dharmaprayAsathI saurASTra gujarAtamAM laghu zaMkarAcArya jevuM adbhuta caulukya vaMzanI ane guptayuganI navalakathAonI temaNe vaidika vAtAvaraNa UbhuM karyuM. jyAre vaidika dharmanAM zAstro hAramALA racI che. A navalakathAomAM jIvaMta vAtAvaraNa, gujarAtamAM aprApya hatAM. tyAre emaNe 100thI vadhu graMtho addabhuta prasaMga citro ane suMdara, AkarSaka vastuvidhAna jovA racyA, prasiddha karyA. vedAMta, zrI upaniSado, nAthasvarodaya, maLe che. pAtaMjala yogadarzana, yogakaustubha, gItAjI para dvividha bhASyo, bahmajJAna prAptinAM vIsa sAdhano, aMtaryAmInA "jalabiMdu" ane "rajakaNa'mAMnA vicAraka dhUmaketu, upadezo, satata pravAso, pravacano vacce racyAM che. teo 'paDaghA' ane 'ekalavya'mAMnA nATyakAra dhUmatuM. svayama yogasiddha mahApuruSa hatA. temaNe saurASTra gujarAtamAM hemacaMdrAcArya, nepoliyana ane hyu ena saMgamAMnAM caritrakAra eka yugapravartaka AcAryanuM mahAna kArya karyuM che. dhUmaketu, "jIvanapaMtha' ane jIvanaraMgamAMnA AtmakathAkAra dhUmaketu, 'pAnagoSThimAMnA kaTAkSalekhaka ane vinodI dhUmaketu yugamUrti navalikAkAra -Ama sAhityanA brahmAMDamAM A dhUmaketue cAre tarapha dhUmaketu saraLatAthI svairavihAra karyo che. ane ApaNane amUlya sarjano ApyAM che. sarvatomukhI pratibhA dharAvatA dhUmaketu ApaNA saunA dhUmaketu'--gaurIzaMkara govardhanarAma joSI ApaNAM gurjara sAhityanA agrima navalikAkAra. A kSetromAM teo mATe gauravarUpa banI rahe che. "mAro priya lekhaka to dhUmaketu' ema sva. zrI meghANI kahetA. ema ja e sau koInA priya lekhaka che advitIya sthAna dharAve che. ane raheze. Jain Education Intemational Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 403 rASTrIya zAyara pratimAo' ane 'palakArA'nuM sarjana sinesRSTi tarapha zrI jhaveracaMda meghANI vaLavAne kAraNe thayuM. 'vilopana' ane "meghANInI navalikAo'mAM paNa emanI navalikAzakti sArA pramANamAM lokasAhityanA mahAmUlA vArasAne saMrakSI gujarAtanA khIlelI dekhAya che. temanI kaLazarUpa kRti "mANasAInA dIvA' gharaghara sudhI pahoMcADavA athAga parizrama lenAra jhaveracaMda zrI ravizaMkara mahArAjanA jIvanaprasaMgo parathI AlekhAyela che. meghANI gujarAtanA lADakavAyA che. e nara kesarIe sAhitya A pustaka temanuM kalama paranuM prabhutva darzAve che. kSetre je keDIo pADI che te sau koIne mArgadarzaka banI rahe tema che. - kavi meghANIe nATyakSetre paNa DokiyuM karyuM che. saunA lADakavAyA meghANIe soraThanI khINo ane kijendralAla royanA rANA pratApa', 'zAhajahAM' ane TAgoranA DuMgariyALa nadIomAMthI, gAmaDAo ane khetaromAMthI "rAjA-rANI' nATakanA suMdara anuvAdo emaNe ApyA che. A lokasAhityano saMcaya karyo che. bhUsAtAM jatAM lokagIto, DhALo, uparAMta "soraThane tIre tIre' ane 'saurASTranA khaMDeromAM' jevI bhajano ane duhAone, lokavAtone ane vratone, zaurya, prema pravAsakathAo, "verAnamAM' ane 'paribhramaNa'mAMnA vivecano ane mAnavatAne gujarAta samakSa mUkavA kamara kasIne pArAvAra paNa temaNe ApyAM che. muzkelIo veThIne teoe A bhagIratha kArya mada aMze pUrNa zrI meghANIe potAnI kRtiomAM saraLa chatAM vedhaka karyuM. "raDhiyALI rAta' nA cAra bhAgamAM rAsa ane garabAo ne bhASAno suMdara upayoga karyo che. zrI meghANI eTale vaividhyamaya cUMdaDI'mAMnAM suMdara lokagIto teoe ApaNane ApyAM. sAhityanA sarjaka - sAhitya sRSTinA brahmA, lokasAhityanA 'killola' ane 'veNInAM phUla' emanI aNamola bheTa che. saMzodhana, saMpAdana ane vivecana mATe AjIvana bhekha lenAra svAtaMtrya saMgrAma samaye lokone navI cetanA, navI meghANI gujarAtI bhASA jayAM sudhI jIvaze tyAM sudhI jIvaze. phUrti temaNe ApI. gAMdhIjInA jIvananA yAdagAra banAvone | gujarAtI patrakAritvane navo ghATa ne navo raMga kAvyamaya vANImAM suMdara rIte AlekhanAra, bulaMda kaMThe gAnAra ApanAra to meghANI ja. purAtana saMskRti ane madhyakAlIna meghANI jagatanA kavi banyA, rASTrIya zAyara banyA. samAjane prakAzamAM lAvanAra meghANIe gIto, rAsa, hAlaraDAM janatAnA A kavie gIto gotyAM, gAyAM ane gItaghelI ane garabIo dvArA gurjarInAM kaMThane pharIthI TahUkato karyo che. gujarAtaNoe emane hRdaya bharI AvakAryA. samadarzI samIkSaka sAhityanA talasparzI abhyAse "ravIndravINA' jevA zrI viSNubhAI 2. trivedI anupama bhAvAnuvAdo ane rUpAMtaro ApyAM. meghANIe soraThanI dharatInI padya sAthe gadyamAM paNa saMvata 1955nA jeTha vada bArasa eTale i.sa. 1899nA julAInI 4thI tArIkhe umareThamAM viSNubhAIno tasvIra jhIlI che. saMsAra dhanathI maghamaghI UThatI dharatIne khUMdIne janma. pitAnuM nAma raNachoDalAla ane mAtAnuM nAma jeThIbAI. rA' gaMgAjaLiyo', "gujarAtano jaya' ityAdi navalakathAo che ApI che. saurASTranI rasadhAra' dvArA emaNe rasadhArA zrI viSNubhAIno sAhityaphAla pramANamAM ocho che. vahevaDAvI che. medhANInI AtmakathA jevI ane nAyaka nahi, paNa guNavattAmAM vipulatAbharyo che. gujarAtI bhASA nAyikA nahi. premano trikoNa nahi evA svarUpanI sAhityanAM sarvAgI parizIlanathI, itihAsa ane tattvajJAnanA ciraMjIvIkRti "soraTha tArAM vahetAM pANImAM pravartamAna abhyAsathI emanA jIvanano cetomaya vikAsa sadhAyo che. samAja, tenI khUbIo ane khAmIo, tenI samasyAo ane viSNubhAInA sAhitya vivecanamAM emanAM satata AdarzI AlekhAyAM che. emanI sAmAjika navalakathAomAM adhyayana-adhyApanane kAraNe pleTo, erisToTalathI mAMDI 'niraMjana', "tulasIkyAro', "vevizALa' ityAdi che. kolarija ane hejhaliTa sudhI samartha vivecakonI asara paDelI che. aparAdhI' emanI anuvAda zaktinI ucca kaLAno namUno che. kaLAno namUno che. hitezananA vivecananA siddhAMto, sAhityanAM svarUpo, kAvyanAM navalakathAkAra meghANI saphaLa navalikAkAra paNa che. lakSaNo jevAM zAstrIya viSayonuM UMDuM parizIlana emaNe karAvyuM Jain Education Intemational Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 je bRhad gujarAta che. pratyeka viSaya upara emaNe potAnuM maulika ciMtana ApyuM kavivara zrI nAnAlAlanI pelI zailImAM ne vANImAM. che. gujarAtI sAhityamAM zrI viSNuprasAdanuM sthAna hAsya niSpatti arthe temanAM amogha zastro rahyAM che sAhityavivecaka tarIke ucca che. "bhAvanA sRSTi', "vivecanA', -viSaya pasaMdagI, ajabagajabanI avanavI maulikatA, sabhara parizIlana', "arvAcIna ciMtanAtmaka gadya', govardhanarAma haLavI ramUjI kalpanAo, sUtrAtmaka banI navAM ja sUtro sarjatI tripAThI vyAkhyAnamALAmAMnA "govardhanarAma' uparanAM zailI, chekApahatuti, zleSa ne anya alaMkArono upayoga, vyAkhyAno Ama pAMca pustako jeTaluM sAhitya emanI pAsethI gahana satyone saraLa banAvavAnI ane sarasa viSayone ApaNane maLyuM che. "masyagaMdhA' ane "rAIno parvata' vagere gahanatara cItaravAnI temanI kalA-A badhAthI temanA nATyakRtio, "gujarAtano nAtha' "sarasvatIcaMdra' navalakathAo lakhANamAM upasI AvI che jyoti. vagerenAM vivecanamAM viSNubhAInI vivecanazaktinAM lagabhaga raMga taraMga bhA. 1 thI 6', "pAnanAM bIDAM', "vaDa ane badhAM ja uttama lakSaNo pragaTa thayAM che. zrI viSNubhAInI vivecana sAdhanAmAMthI tarI AvatI vastu e che ke temaNe TeTA", "najara lAMbI ane TUMkI', 'trIjuM sukha', 'roga, yoga ane prayoga', 'retInI roTalI' jevAM hAsyapradhAna sarjana jAgRtapaNe vivecana dharma bajAvyo che. je kAMI thoDAvattA paNa ApyA pachI temanI AgavI zailIthI temaNe potAnA mitra sattvavALuM sAhitya pragaTa thayuM che. tenI samIkSA karavA e sahita gujarAtIone potAnI ane potAnA kuTuMbanI, sadAya utsuka rahyAM che. potAnA vatananI ne potAnA svabhAvanI oLakha ApatAM jIvaMta hAsyA sajaryuM "ame badhAM!". zrI jyotIndra ha. dave saMsAra sudhAska sAhityakAra kahevAya che ke eka zokasabhA zokasabhAnI rIte na bharI zrI Izvara peTalIkara zakAya jo maMca para zrI jyotIndranI upasthiti hoya to. kema .sa. 1905mAM gujarAtanA kheDA jillAnA peTalAda ke kevaLa vaktavya ja nahIM temanuM vyaktitva paNa zrotAgaNane mATe hAsyapreraka banI rahe che. tAlukAnA peTalI gAmamAM eka kheDUta kuTuMbamAM janma. emaNe "janamaTIpa'thI sAhityakSetre praveza karyo. temaNe nIcenI temanAM hAsya sarjanane biradAvatAM zrI munazI yathArtha ja racanAonuM sarjana karyuM che : kahe che ke "emanI cakora kAkaSTi jIvanamAM cAre pAsa pharI vaLe che ane je jue che te sAme emanA hoTha para AchuM smita | navalakathAo -janamaTIpa, lakhyAlekha, kaLiyuga, pharakI rahe che." mANasanI nabaLAIne pakaDI pADI, tene mArI haiyAsagaDI, dharatIno avatAra, taraNA othe DuMgara, paMkhIno mALo, ane pAtALa kUvo, kAjaLa koTaDI, kaMkU ne hasatAM-hasatAM e rajU kare. e vAMcIne mUrakha bananAra pote kanyA, AzApaMkhI, madhalALa, bhavasAgara, kalpavRkSa, premapaMtha, paNa hasavA mAMDe. zakuMtalA, yuganAM eMdhANa, RNAnubaMdha, jaya-parAjaya, temanA hAsyarasanI sRSTi vizALa che. emAM vividhatA lAkSAgRha vagere. che. ane che temanuM tIkSya nirIkSaNa ane temanI sUkSma dRSTi. emAM nathI draSa, kaTutA ke DaMkha. temanA hAsyarasanI pAchaLa sadA ( navalikA saMgraho-pArasamaNi, kAzInuM karavata, tattvajJAna DokAtuM rahyuM che. jethI teo kevaLa sthULatAmAM lohInI sagAI, mAnatA, cinagArI, tANAvANA, paTalAInA peca, abhisArikA, AkAzagaMgA, zreSThavArtAo, mIna rAcanArA aneka vinodarasiyA sAhityakArothI nokhA paDe che. pIyAsI, kaThapUtaLI vagere. "ame badhAM'nAM sahiyArA sarjana dvArA saMsmaraNonA khajAnAne kholavAno abhinava prayoga paNa kadaradAna rekhA citro--dhUpasaLI, grAmacitro, gomatIghATa, vAcakonI cAhanA prApta karavAmAM saphaLa banI rahyo che. Ama vidyAnagaranA vizvakarmA vagere. nibaMdhikAo sAthe che thoDAMka temanAM maulika hAsyarasa pradhAna Ama sAhitya-jIvanadIpa, lokasAgarane tIre-tIre, kAvyo, to vaLI pratikAvyo paNa che. ane teya khAsa karIne saMsAranAM vamaLa, sudarzana, mahAgujarAtanAM nIrakSIra vagere. Jain Education Intemational Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 'janamaTIpa' pachI lekhanane vyavasAya banAvI emaNe carotaranA grAmajIvananA, khAsa karIne pATIdAra saMsAranA vividha praznonI chaNAvaTa karatI ogaNIseka navalakathA lakhI. 'janamaTIpa', dharatIno avatAra', 'lohInI sagAI' ane 'taraNAM othe DuMgara' temanI prathama paMkitanI racanAo gaNAya che. taLapadI bhASA ane grAma saMsAranuM temanuM paryAlocana ApaNA para vadhu pakaDa jamAve che. temanI vANImAM rahela e taLapadI bolInI mIThAze tathA temanA hRdayanI nikhAlasatA ane sArathe ghaNA vidyArthIone, vAcakone Azcaryacakti karI dIdhA che. samAjadarzana karAvatI navalikAo ane grAmacitro lakhyA hovA chatAM mukhyatve peTalIkare grAmajIvananI navalakathAo lakhI che. emanI navalakathAomAM moTebhAge gAmaDAMnA janasamAjanuM, tenI raheNIkaraNInuM ane vyavahAranuM citraNa Ave che. emanI navalakathAomAM koI nAyaka karatAM janasamAja ja vArtAnuM kendra bane che. pariNAme emanI navalakathAomAM pAtro cirasmaraNIya banI vAcakanA manamAM rahetAM nathI. navalakathAomAM prasaMganI hAramALAo Ave che ane A prasaMgo kalpavAmAM emanI siddhi moTI gaNAya zakAya. chatAM peTalIkaramAM bhAvanAzIlatA ane kalAnuM bhAna cokkasa ochAM che. emanI kalAmAM sarvatra ciraMjIva aMza dekhAto nathI. grAma jIvatato gAyaka zrI pannAlAla paTela janma i.sa. 1913. sAbarakAMThA jillAnA megharaja gAmanA vatanI. nirakSara evI kheDUta jJAtimAM janmelA ane kumArAvasthAmAM ja majUrI karavA zaheramAM bhaTakatA ane jene sAhitya ane abhyAsa sAthe kazo saMbaMdha nathI evo mAnavI gujarAtI vArtA sAhityamAM lokapriya sAhitya sarjaka bane e vAta ja Azcaryajanaka che. 'mAnavInI bhavAI', 'vaLAmaNAM', 'maLelA jIva' 'bhIru sAthI' bhA. 1,2. 'surabhi', 'pAchalebAraNe', 'nA chUTake', 'sukha duHkhanAM sAthI', 'lakhacorAsI', 'jIvo dAMDa', 'jiMdagInA khela', 'pAnetaranA raMga', 'oratA' 'vAtrakane kAMThe', 'jamAIrAja' vagere zrI paTelanI sAhitya samRddhi che. sAmAnyarIte zrI pannAlAlanI kRtiomAM uttarapUrva 405 gujarAtanuM grAmajIvana vividha rIte AlekhAyuM che. emAM ja taLapradezanAM pAtro ne lokabolIno evo suMdara ane sacoTa upayoga thayo che ke enAthI lekhaka-vAMcaka mATe navo ja rasapradeza khullo thayo che. temanI zreSTha navalakathA 'mAnavInI bhavAI' che. te temanI lekhanakaLAno uttama namUno che. zrImad kRSNazaMkara zAstrIjI mahArAja naDiyAda pAsenA sAdhI gAmamAM janmelA zrI kRSNazaMkara dalasukharAma zAstrI sAdhI, naDiyAdamAM prAthamika mAdhyamika zikSaNa meLavI vArANasI gayA ane vizArada banyA. naDiyAda ane AsapAsanA gAmomAM zrImad bhAgavat ane rAmAyaNanI kathAo karatA zAstrIjI svapuruSArthe ane zrI ThAkurajInA anugrahe AMtararASTrIya khyAtinA vidvAna paMDita tarIke sukhyAta thayA. temaNe amadAvAda pAsenA solA gAmamAM zrImad bhAgavata vidyApITha sthApI. ahIM karmakAMDa, darzano, jyotiSa, purANo ane prAcIna paraMparA pramANe kardamaRSi ane varatant vidyAlayamAM zIkhavAya ja che paNa te uparAMta zAleya zikSaNa, kaMpyuTara arvAcIna zikSaNanI paNa vyavasthA che. bALakone niHzulka to bhaNAvAya ja vagere che. paNa emane vastra, pustako vagerenI madada paNa vidyApITha Ape che. tA. 3-6-2002 somavAre zAstrIjI paramadhAmamAM padhAryA tyAre 400 thI 500 gAyonI gau-zALA, atithi niketana, annapUrNA gRha, vAnaprastha bhavana, rasarAja bhagavAnanuM kalpataru prAsAda nAmanuM maMdira-ane temAM emaNe sevelA svapra pramANenA seMkaDo pravRttiothI dhamadhamatA tIrthane joI teo gayA. temane vidyAvAcaspati upAdhi, pU. zrI morArIbApu ane saMskRta akAdamI dvArA gaurava evorDa, rASTrapatijI dvArA saMskRta paMDitanuM sanmAna, zrI ramezabhAI ojhA (pU. bhAI)nI sAndipanI vidyApITha taraphathI 'brahmarSivarya'nuM sanmAna maLyAM che. ''bhakti nikuMja" para ''viNAzrI'" nAmanI gurjara TIkA, zrImad bhAgavatanA mULa zloko paranI AThathI vadhu saMskRta TIkAonA moTA daLadAra 20 jeTalA graMtha, zrImad bhAgavatanA zloko para gujarAtImAM 'tattvasudhA'nAmanI TIkA, e emanuM prakAzana pradAna. pa.pU. DoMgarejI mahArAje loka samudAya sudhI bhAgavatakathA pahoMcADI tyAre kRSNazaMkara dAdAjI 'kalAsa'nA kathAkAra, paMDito mATenA kathAkAra hatA. banne potapotAnI rIte anupama ane mahAna hatA. Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 je bRhad gujarAta raMgarekhAnA kalAvido kanu desAI somAlAla zAha rasikalAla parIkha chaganalAla jAdava sozvara zukala pIrAjI sAgarA rijhama khoDIdAsa paramAra zyAvala cAvaDA ke. TI. gohIla (abhinava prakAzana amadAvAdanA klA saMskAra aMka tathA navanIta pablikezansanA kalAsAdhanA aMka AlekhAyelA rekhAMkanonA AdhAre) Jain Education Intemational Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 400 raMgarekhALA kalAvido -gajendra zAha sAMskRtika vArasAmAM kaLAnuM sthAna sarvazreSTha che. kAraNa ke kaLA e prajAjIvananA saMskAronuM pratibiMba che. mAnavajIvananI saMvedanAono saravALo che. bhAvavizvanI rUpalIlA che. bhUtakALanI mAnavasaMvedanAne vartamAnamAM suMdara rIte darzAvIne bhAvinI saMvedanAone samRddha ane saMmArjita karavAmAM kaLAno phALo ananya che. sthApatya, zilpa, citra, saMgIta, sAhitya vagara mAnavasaMskRtinuM astitva kalpavuM azakya che. A sAtatyane lIdhe mAnavajIvananA itihAsamAM kaLA amara che. sthApatya, zilpa ane citra dezya kaLAo che ane saMgIta tathA sAhitya zrAvya kaLAo che. paraMtu dazyakaLAomAM citra vizALa phalakane AvarI zake che. eTale e badhuM vaividhyapUrNa lAge che. ane kuzaLa kalAkAra citramAMnA vividha bhAvone vAcA ApI zake to te kavitA paNa banI zake che. eTale badhI lalitakaLAomAM citranuM sthAna viziSTa che. guphAvAsI mAnavIe dorelAM citrothI mAMDIne devAlayonAM parisaramAM, rAjamahelonI aTArIomAM, nagaronAM saMthAgAromAM, prAcIna hastapratomAM-vastroparadhAtuo ke sphaTiko para citro ja citrono bhavya itihAsa patharAyelo jovA maLe che. vizvanI koI sabhyatA evI nathI, jeNe citramAM potAnA sAMskRtika vArasAne raMgarekhAbaddha na karyo hoya! | gujarAtamAM vaDodarAnA TiMbakavADAnA alabhya citrAMkano, bhAvanagara pAse sihoranA darabAragaDhanA kamAMgarI ane salATI zailInAM nayanaramya citro, kaccha-bhujanAM myujhiyamomAMnAM manohara citro, amadAvAda svAmInArAyaNa maMdiranAM suMdara citro, pAlItANA taLeTImAM samavasaraNa jaina maMdiramAM zrI caturvidha saMghanA 108 aitihAsika citrAMkano tathA Aja sudhImAM samartha kalAkAroe prayojelI vividha citrazailIo e sAMskRtika vArasAnA kIrtisthaMbho che. e kalAbhavano paricaya karAve che amadAvAdanA kaLAmarmajJa zrI gajendrabhAI zAha. zrI gajendrabhAI zAha (janma : i.sa. 1937) muMbaInI je. je. skUla opha ArTasanA zikSArthI. 1959-60mAM snAtaka thayA.progresiva grupa opha amadAvAdanA sabhya banyA. amadAvAda sthAyI thayA, paNa muMbaI ane bhAratanA vividha zaheronI kaLAsaMsthAo tathA videzanI kaLApravRttio sAthe satata saMparkamAM rahyA che. emanI A zakti-upAsanAno gujarAta sarakAre rAjyanI kaLApravRtti vikasAvavAmAM i.sa. 1968 thI 1981 sudhI sahayoga karyo. bhAratamAM vividha sthaLoe emanAM kaLApradarzano bhAre prazaMsA pAmyAM. bhArata uparAMta iglAMDa, phrAnsa, svITjharlenDa, iTAlI, osTreliyA, jarmanI, jhekosloviyA, DenmArka, holenDa vagere dezonA myujhiyamonI mulAkAta lIdhI. emaNe gujarAta lalitakalA akAdamInI phelozIpa ane ola inDiyA phAIna ArTsa enDa krAphaTa sosAyaTI dvArA i.sa. 1999no veTarana ArTisTa tarIkeno evorDa prApta karyo che. chellAM 40 varSathI vAstavalakSI ane prabhAvavAdI zailImAM citrasarjana karatA rahyA che. bhAratanA jovAlAyaka sthaLonAM rekhAMkano ane prAcIna-arvAcIna saMgItakAronA poTreTa banAvavAmAM emano vizeSa phALo che. dUradarzana-amadAvAda mATe taiyAra karelI pIDha kalAkAro vizenI dastAvejI philma, "kumAra"mAMnAM kalAviSayaka lekho ane gujarAta samAcAra'mAMnI 'AkAra ane AkRti' nAme kolama zrI gajendrabhAInI kalAsAdhanAnA paricAyaka che. emanuM vinamra ane prasanna vyaktittva sau koInA AkarSaNanuM kendra banI rahe che. -saMpAdaka Jain Education Intemational Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 je bRhad gujarAta svamAna ane saujanyazIlatAno samanvaya dharAvatA, aneka evorDathI vibhUSita, satata kalApravRta rahetA kalAsAdhaka, citrakAretI paricayAtmaka lekhamALA rajU karanAra zrI gajendrabhAI zAha i. sa. 1937mAM janma sAdarA 1957thI 60 muMbaInI | sara je je skula oNpha ArTsamAM abhyAsa 1960 thI 61 dilhImAM yurala, kalAkAma ane pharnicaranI DijhAIno karavAmAM. 1961 thI 65 amadAvAdamAM "dha pArekhsa'mAM InTiriyara DijhAInara tarIke kAma karyuM. 1965 thI 80 daramyAna prajAsattAka dinanI ujavaNI nimitte gujarAta rAjya taraphathI je dazyo rajU thatAM temAM paNa sakriya sarjanAtmaka hisso Apyo. 1970 thI 2000 sudhImAM amadAvAda, muMbaI, jayapura, surata, dilhI vagere sthaLonI ArTa gelerImAM vyaktigata citra pradarzano yojAyAM. 2001nA temanAM vaiyakitaka pradarzano "ArTa pholIo gelerI caMdIgaDha, "sarjana ArTa gelerI vaDodarA, sITI palsa ArTa gelerI gAMdhInagara, ravizaMkara rAvaLa ArTa gelerI amadAvAdamAM yojAyAM. kalA temaja sAhityamAM aneka siddhio meLavatAra kalAguru sva. zrI ravizaMkara rAvaLa kalA ane sAhityano rasika koI gujarAtI bhAgyeja evo haze je kalAguru ravizaMkara rAvaLanA nAmathI ajANa hoya. gujarAtanA citrakalAnA vikAsamAM temaja prasiddha citrakAro, DijhAInaro, rekhAMkanakAronA udayamAM temanI kalAzALA ane temaNe zarU karela "kumAra' sAmayikano phALo savizeSa rahyo che. Aje jyAre samayanA vaheNamAM saMskArasiMcananI paddhatio badalAI gaI che, tyAre AvA mahAnubhAvane sahaja yAda karI laIe. kalAgurue temanA jIvanakALa daramiyAna kalA ane sAhityakSetre meLavela siddhionuM savistara varNana temanA jIvanagraMtha "gujarAtamAM kalAnAM pagaraNa'mAM Apela che. Aje guru-ziSya paraMparAnI je vAta karIe chIe te ravibhAIe potAne maLela jJAna teoe kalAkArone pratyakSa ane kumAra sAmayika dvArA ApyuM. kumAramAM prakAzita citrorekhAMkano, lakhANonI je te samayanA badhA ja UgatA kalAkAro rAjasthAnI saMgItakAra citrakAra : gajendra zAha Jain Education Intemational Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 409 para jabaradasta chApa paDela che. citro joIne anukRta karavA, cAMdApoLI, jIvanasaMgIta, rAjakumArI rUpAMde, bharata ane rekhAMkano doravA, kaTiMgo sAcavavA, kramita karI laTakAvI mRga, parazurAma vagere avarNanIya che. i.sa. 1965mAM temanA vagerethI ghaNA kalAkAro preraNA pAmyA che. aMtima varSomAM bhArata sarakAra dvArA maLela padmazrI evorDa tathA I.sa. 1892mAM bhAvanagaramAM janmela ravibhAI i.sa. 1970mAM rASTrIya laeNlitakaLAno phelozIpa evorDa ane 1909mAM meTrika pAsa karyA bAda citrakalA abhyAsa mATe tAmrapatra saMdAya AdaraNIya raheze. muMbaInI je. je. skUla opha ArTasamAM joDAyA. i. sa. - I.sa. 1977mAM amadAvAdamAM temanA avasAna bAda 1915mAM gujarAtI sAhitya pariSadano kalAmATeno rauDha- gujarAtamAM kalAnA paragaNanA dhabakArA atItamAM sarI paDyAM caMdraka ane I.sa. 1917mAM varSanI zreSTha kalAkRti mATeno chatAM temanI yAdanA dhabakArA sadAya dhabakatA raheze. bombe ArTasa sosAyaTIno evorDa meLavyA bAda i. sa. kalAgurunI yAdamAM kalAravi skUla, ravizaMkara rAvaLa kalAbhavana 1919thI amadAvAda sthAyI thayA. temaja ArTa gelerI, temanAM jIvana ane sarjanano daLadAra graMtha | sarjanakALa temaja paribhramaNa veLAnI temanI nAnI rAjya sarakAre pragaTa karela che. rAjayasarakAranA vArSika moTI noMdho karavAnI ane rekhAMkano karavAnI rUcine lIdhe pradarzanamAM temanA nAme evorDa ApavAmAM Ave che. AvA temanAM saMsmaraNo sacavAI zakyAM che. I. sa. 1924mAM kalAgurune zata-zata vaMdanA. sthApita "kumAra" mAsika Aja sudhI gujarAtIone saMskArasiMcana karatuM rahyuM che. i. sa. 1925mAM kAlidAsa pAritoSika, i. sa. 1927mAM ajanTAnAM bhIMtacitronA abhyAsanuM kAma, i. sa. 1930mAM raNajitarAma suvarNacaMdraka, i. sa. 1935mAM gujarAta kalA saMghanI sthApanA ke jenA dvArA gujarAtane kanu desAI, rasikalAla parIkha, somAlAla zAha, vrajalAla trivedI, bhIkhubhAI AcArya, jagana mahetA, chaganalAla jAdava, caMdra trivedI, zAMti zAha, pIrAjI sAgarA jevA kalAkAro maLyA che. i.sa. 1936mAM jApAnano pravAsa, i.sa. 1938mAM karAMcI kalAvibhAganA adhyakSa, i.sa. 1941mAM zAMtiniketananI mulAkAta, i.sa. 1948mAM kulumAM nikolasa zeriphanA mahemAna, i.sa. 1952-53mAM vizvazAMti pariSada soviyata lenDanI mulAkAta lIdhelI. teo satata pravAsa ane lekhanamAM vyasta rahetA hovAthI anya citrakAronI jema temanAM citro dezabharanAM saMgrahasthAno ke gelerIomAM sacavAyela nathI. bhale teo mahAna citrasarjano karI zakyA nathI, paNa samAjasevA ane kalAsavAmAM temano phALo ananya che. je moTA nAmadhArI kalAkaro paNa karI zakyA nathI. temanAmAM paurANika ane aitihAsika pAtrone jIvaMta karavAnI addabhUta zakti hatI. muMjAla, jhAMsInI rANI, zrImatI citrakAra : ravizaMkara rAvaLa mANabhaTTa, premAnaMda, buddhanI dAsI, kavi akho, narasiMha mahetA, mIrAMbAI, caMdrakaumudinI, yama-naciketA, hemacaMdrasUri, bu.pra. 12 Jain Education Intemational Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 navadhAnya citrakAra : zrI rasikalAla parIkha guru-ziSya paraMparAtA svAmI, citrakArotA sarjaka, kalAguru, citrakAra, zilpakAra sva.rasikalAla parIkha gujarAtamAM je citrakalAno vikAsa pUrNapaNe joI zakAya che temAM rasikalAlano phALo kahI zakAya. jemanI nizrAmAM AjanA moTAbhAganA citrazikSakagaNa, citrakAro, zilpakAro, guru-ziSya paraMparAnA phaLasvarUpa tAlIma pAmyA che. i.sa. 1950nA samayamAM kalAguru ravibhAInuM kalAdhAma lagabhaga maMda paDI gayela. kalAnA vidyArthIone citra ke zilpa zIkhavA mATe muMbaInI je. je. skUla opha ArTasa 52 AdhAra rAkhavo paDato. badhAyane te Arthika rIte posAya tema paNa nahotuM. AvA samaye ravibhAI ane anya zikSaNavidono bRhad gujarAta prayatna sI. ena. vidyAlaya jevA saMkulamAM zrI rasikalAla parIkhanA AcArya pade phUlyo-phalyo, ane gujarAtane ghaNA varSo sudhI sArA citrazikSako temaja kalAkAro maLatA rahyA. jemanAM kAma ane nAmathI gujarAta ane deza-videza paricita che. A badhAno yaza zrI rasikalAla parIkhane avazya maLaze. zrI rasikalAlano janma i.sa. 1910mAM rAjapIpaLAmAM thayo hato. zikSaNa karatAM kalAmAM vadhu rasa hovAthI teo ravibhAInI kalAzALAmAM joDAyA. kalAgurue temano zilpakaLAmAM adhika rasa jotAM temane madrAsanI prakhyAta kalAzALAnA citra ane zilpakAra zrI devIprasAda rAya caudharI pAse vadhu abhyAsArthe mokalyA. ahIM teo citra, zilpa, vuDakaTa, lInokaTa, rekhAMkana, ezIMga jevA mAdhyamo zIkhyA. je. je. skUla opha ArTasno DiplomA meLavyo. prathama naMbare uttIrNa thayA ane bhIMtacitrakaLA mATe zilpavRtti maLI. tyArabAda kalAsaMdhamAM joDAyA. temanA 'nartakI'nAmanA citrane 1936mAM bombe ArTa sosAyaTIno suvarNacaMdraka maLyo. i.sa. 1951mAM sI. ena. vidyAlayamAM citrazikSaka tAlImavarganI zarUAta thaI jenuM AcAryapada temane maLyuM. i.sa. 1970mAM rAjyalalitakalA akAdamIe tAmrapatra ane zAla arpaNa karIne temanuM bahumAna karyuM. temanAM citromAM sAdAi, sa2LatA sAthe vAstavika jIvananAM grAmINa pAtro, nadI-nALAM, jhADa-pAna, pazu-paMkhI jevAM dRzya citro jovA maLatAM. mAnavapAtronA rUpa ane caherA upara halakIsI AnaMdalaharI prakaTa karavAmAM teo mAhera rahyA che. vozapaddhatinA kAmamAM teo nipuNa hatA ja paNa TinTeDa pepara upara thoDAka sapheda raMgano upayoga karI prakAzachAyAne adbhuta rIte pakaDI zakatA. temaNe abhyAsakramonA pustako mATenA kathAnaka-rekhAMkano paNa vipula pramANamAM karyAM che. temaNe guru-ziSya paraMparA jALavI hatI. temanuM layabaddha sAduM jIvana, saraLa paheraveza, baMgALI Dhabano kolaravALo jhabhbho, chUTI pATalInuM baMgALI DhabanuM dhotiyuM, upara baMDI, gAMdhI pagarakhAM, vargamAM jatAM-AvatAM vAMke dhUnavALI sITI-vhisala vagADatA jAya. temanA jIvana ane kalAviSayaka pustako, copAniyAM, kalAsaMpuTa, chapAyAM che. ghaNA saMgrAhakonA ghera temanAM citro che. amadAvAda nagarapAlikAe temanA ghara pAsenA mArgane temanA nAmathI aMkita karyo che. sahastrAbdI varSa 2000mAM Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana < 411 'kalAguru rasikalAla parIkha'nAme eka sacitra jIvanagraMtha paNa kalakattAnI mulAkAta bAda apAradarzaka saphedaraMgano upayoga pragaTa thayo che. karIne tabakkAvAra sarjita citro darzakane lAgaNIothI temanuM 72 varSanI uMmare amadAvAdamAM avasAna thayela. lalacAvanArA banI zakyA. temanA sarjita rUpALA citra A sAthe ja kadAca jIva reDIne kalA zIkhavavI tevI paraMparA pAtrone ramADavAnuM, cuMbana ke sparza karavAnuM mana thatuM. teo paNa asta pAmI ema kahI zakAya. saphedaraMganA mizraNathI gherA raMganuM adbhuta sarjana karatA. ghUMTI-ghUMTIne vAparelA raMgo, pAradarzaka ane apAradarzaka kalA paddhati, kilikAnA jADA pAtaLA lasarakA temanI khAsa lAkSaNiktA hatA. temano janma i. sa. 1905mAM kapaDavaMjamAM thayo. kalAjIvanano prAraMbha I. sa. 1917 AsapAsa, i. sa. 1924mAM meTrikano abhyAsa, i.sa. 1925mAM temanAM citra "panihArI'ne InAma ane amadAvAdamAM Agamana, abhyAsamAM dila na lAgatAM ane yogAnuyoga kalAguruno paricaya thatAM teoe somAbhAImAM eka prakhara citrakAranA guNa joyA. temanuM mana kazAmAM lAgatuM nahotuM. A arasAmAM baMgALanA citrakAra pramodakumAra ceTarajI vaDodarAmAM kalAbhavanamAM thoDA samaya mATe AvelA. teo voza ane TemparA paddhati zIkhaDAvatA. ravibhAIe somAbhAIne vaDodarA ukta abhyAsa mATe mokalyA. i.sa. 1927mAM temanAM lagna thayAM. A arasAmAM citrakAra kanu desAI zAMtiniketanamAM naMdalAla bojha pAse tAlIma laIne Avela. temanI vAto sAMbhaLIne somAbhAIne paNa mana thayuM ane i. sa. 1928mAM teo kalakattA gayA. Arthika vyavasthAne abhAve zAMtiniketanane badale baMgAla skUlanI citra paddhationuM jJAna meLavyuM. nAdurasta tabiyatanA kAraNe kapaDavaMja parata AvyA ne kAmakAjanI zodhamAM muMbaI prayANa karyuM. I.sa. 1929mAM pakSa kanyA citrakAra : zrI somAlAla zAha kumAramAM temanuM citra "phUlavALA' chapAyuM ane gujarAtIone grAma : na karAvanAra gatA svAmI somAbhAInI oLakhANa thaI. citrakAra sva. zrI somAlAla zAha ravibhAI potAnI Teva mujaba dareka tejasvI kalAkArone nokarI ke vyavasthAmAM je te jagyAe goThavI detA. te mujaba i. sa. 1960nA dAyakAnA citrakAra zrI zAhanA nAmathI ane kAmathI gujarAta paricita che. jaLaraMgI citromAM somAbhAIne paNa teoe bhAvanagaranI dakSiNAmUrtizALAmAM citrazikSaka tarIke goThavyA. i.sa. 1929thI teo ghaNA varSo kAThiyAvADI dharatInA grAmINa nara-nArIo dUdhALA pazu bhAvanagaramAM rahyA. saMsArayAtrA sAthe kalAyAtrA cAlu rahI. sAthenI govAlaNo, zaramALa cahero, mugdha strI pAtro, asaMkhya pakSIcitro doryA. i.sa. 1934-35mAM "raMga rekhA' mahiyArIo, sAyaMkAle sarjAtuM godhUlInuM citra vagere racanAo nAmano saMpuTa bahAra paDyo, je khUba ja prazaMsA pAmyo. meghANI temaNe gujarAtI kalAjagatane pradAna karela che. khuza thayela. i.sa. 1946mAM nyu dilhInuM pAritoSika, temanI paddhatimAM prathama voza paddhatinAM citro ane Jain Education Intemational Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 4 bRhad gujarAta i.sa. 1949mAM raNajItarAma suvarNacaMdraka, i.sa. 1950mAM rAjakoTamAM citrapradarzana, I.sa. 1964mAM amadAvAdamAM vasavATa, citrasarjana sAthe pAThyapustakomAM citro-vArtAcitro ghaNAM karyAM, I.sa. 1968mAM lalitakaLAno gaurava puraskAra, i.sa. 1969mAM vaDodarA temaja muMbaImAM citra-pradarzana, amerikAno pravAsa, amadAvAda myuni. taraphathI sanmAna tathA ravizaMkara rAvaLa puraskAra. temanAM citro bhAvanagaranA kaLAsaMgrahAlaya tathA gAMdhI smRtimAM jovA maLe che. 90 varSanA jIvanamAM satata kAryarata rahI Akhare i.sa. 1994mAM A raMganA kavie ApaNI vaccethI vidAya lIdhI. grAmyaprajAnA rUpa ane raMganAM rasika rIte darzana karAvanAra evA svajana samA kalAkArane vaMdana. gujarAtanA lokono citra pratye abhigama vadhAranAra rekhAtA svAmI sva. zrI kanu desAI gujarAtanA citrakaLAnA vikAsamAM kanu desAInuM AgavuM pradAna che. gujarAtamAM baMgALI kalAkAronI Avana-jAvana, kalAviSayaka vArtAlApo, baMgALI sAhityanuM gujarAtImAM prakAzana ane temAM mukhapRSTho mATe udbhavelI citronI jarUriyAta sAthe gujarAtI navalakathAo mATe paNa citronI jarUriyAta mahad aMze kanu desAInA rekhAMkane pUrI pADI, A TIpaNI citrakAra zrI kanu desAI (kumAra'nA saujanyathI) rIte gujarAtanA ghare-ghare temanuM nAma mazahUra thayuM. biarDalI ane gaganendranAtha TAgoranI asara spaSTa dekhAya .sa. 1907mAM bharUcamAM janma, sAdhAraNa parivAra, che. prakAzanonAM citro mATe kiMmatanA badale royalTI levAnuM yuvAnImAM mAtA-pitAnuM avasAna eTale amadAvAda temaNe zarU karyuM. je prakAzakone gamyuM. jenAthI anya kalAkArone mosALamAM rahI abhyAsa pUrNa karyo. AjhAdInA Agamana samaye teo gUjarAta vidyApIThamAM joDAyA. ahIM abhyAsa kAma maLatuM baMdha thaI gayuM. A teonI rItarasama hatI. A daramiyAna vidyApIThanI mulAkAte AvatA dezabhakto ane ja rasama pramANe temanA divALI kArDa, kelenDara, mukhapRSTho, citrasaMpuTothI teo samagra gujarAtamAM chavAI gayA. i. sa. mahemAnonI tasvIro teNe banAvI. kalAguru ravibhAI sAthe paricaya thatAM teone aDhI varSa mATe zAMtiniketanamAM kalAnA 1934mAM temane raNajItarAma suvarNacaMdraka maLyo. abhyAsArthe mokalyA. tyAM naMdalAla bojha, kalAguru ravIndranAtha maMDapa suzobhita karavAno zokha temane muMbaI laI TAgorane jovAno avasara, kalAtmaka vAtAvaraNamAM vAsa. Avyo ane philmalAInamAM prakAza pizcarsanA vijaya bhaTTa haripurA koMgresa adhivezana bharAyuM tyAre naMdalAlabAbu jevA sAthe paricaya thatAM 'rAma rAjya', 'bharata milApa' jevI sAthe kAma karavAnuM sadabhAgya prApta thayuM. lokoe maMDapo ane jAjaramAna philmonA kalAnirdezananuM kAma maLyuM. bAda vahI. moTAM citro joIne vAha-vAha karI ane kanubhAIne nAnAM zAMtArAmanI "jhanaka jhanaka pAyala bAjhe' ane "navaraMga'mAM citronI mAyA karatAM moTA phalakanI vAha sparzI gaI. temanA temanI kalA utkRSTa rIte rajUAta pAmI, je 'baiju bAvarA' rekhAMkanomAM abdula rahemAna cugatAI, aMgrejI citrakAra sudhI lokagamya rahI. Jain Education Intemational ducation Intermational Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 413. samaya badalAyo gujarAta rAjyanI sthApanA thatAM 40 varSa sudhI ekadhArI cAhanA ane nAmanA meLavI. skeciMga mAhitIkhAtA dvArA maMDapo ane pracAra-prasAranuM kAma maLavA mATe teo khUba ja paribhramaNa karatA, khajUrAho, bhopAlanuM lAgyuM. i.sa. 1970mAM gAMdhIjI janma zatAbdInI ujavaNI lakSmInArAyaNa maMdira, jAvA, sumAtrA, AsAma vagere prasaMge dilhI khAte gAMdhImaMDapa ane relagADInA Diple nuM kAma sthaLonAM rekhAMkano ciraMjIva banI gayAM che. saMgIta ke nRtyanA paNa karyuM. teo pahelethI ja dhaMdhAdArI dRSTikoNa dharAvatA jalasAomAM teo eka nAnI Toca beTarI sAthe skeca karatA. hovAthI temanAM citro karatAM prakAzana citronI saMkhyA adhika varSonI temanI A jahemate temanA hAtha-paganA aMgUThA ane che. eTale temane citrakAra nahi paNa DekoreTara kahevuM ucita AMgaLIomAM bhAThA paDI gayelA hatA. jaNAze. ghaNAvarSa muMbaI rahyA chatAM, teo samakAlIna kalApravAhamAM sAmela na thaI zakyA ke potAnAM citrapradarzano paNa yojI na zakyA. ziSyo na hovAthI navI peDhIthI ajANa rahyA. mitro paNa jUja pramANamAM hatA. pAchalAM varSo paNa parivAra sAthe sukhathI na vItatAM, kalAzALAnA A eka mahattvanA kalAkAra 73 varSanI uMmare muMbaI khAte anajAnapaNe avasAna pAmyA. layabaddha rekhAMkatanA mahArathI zyAvala cAvaDA jayAre paNa savAgha nRtya karatAM pAtro ke kAryakrama jovAno keDiyAna nRtyakAro citrakAra : zrI zyAvakSa cAvaDA avasara prApta thAya tyAre AvAM pAtrone tenI lAkSaNika adAo sAthe sapheda kAgaLa para rekhAMkano dvArA janmAvanAra bhAratIya kalAno paricaya karAvanAra citrakAra zyAvakSa cAvaDAnI yAda tAjI thaI Ave che. zrI jagannAtha ahivAsI dakSiNa gujarAtanA navasArI khAte i.sa. 1914mAM zrI ahivAsIno janma i.sa. 1901mAM. prAraMbhika temano janma. I.sa. 1935mAM je. je. skUla opha ArTasano jIvana yAtrAnI mAhitI anaupalabdha che. alabatta mahattama DIplomA meLavyo. i.sa. 1937thI 39 vadhu abhyAsa mATe samaya mahArASTra ane khAsa karIne muMbaImAM vyatIta thayo IMglenDamAM rahyA, jyAM purANAM citronI sArasaMbhALa viSe nAnapaNathI kalA ane kalAviSayaka zikSaNamAM rasa hovAthI abhyAsa karyo. potAnAM citromAM raMgonI vividhatA lAvanAra muMbaInI je. je. skUlamAM dAkhala thayA. DIplomAmAM A kalAkAra paheravezomAM sAdA ane mitabhASI hatA. prathamakakSAmAM uttIrNa thayA. citrakalAnA traNa suvarNacaMdraka prApta muMbaInI meTro TokIjha pAsenI jhaverI bradharsanA zorUmavALI karyA. tatkAlIna AcArya gleDasananI preraNAthI temaNe skUlamAM bIlDiMganA trIjA mALe temanuM raheThANa hatuM. dhArmikavRttinA A bhAratIya kalAnA viziSTha vargonuM saMcAlana karyuM. temanA kalAkAronAM be saMtAno paikI dIkaro sthapati ane dIkarI jIvananA preraNAstaMbhomAM, ajaMTA-IlorA, bAgha ane badAmI nRtyakAra hatI. guphAonAM citro-zilpo sadAye mokhare rahyAM che. rASTrIya abhyAsakALa daramiyAna ja citrakalA upayogI badhAja lalitakalA akAdamIe temane A citra guphAonAM citronI kuzaLa tattvonI jANakArI meLavI hatI. rekhAMkana-skeca e anukRtio karavAnuM kAma sopyuM, je temaNe yazasvI rIte pUrNa temanI pasaMdagInuM kSetra hatuM, je temaNe AjIvana sAcavyuM hatuM. karyuM, jemAMnI ghaNI kRtio muMbaInA prinsa opha velsa rekhAMkana khUba ja sUcaka, layabaddha pAtronI bhAvamudrAone vAcA saMgrahAlayamAM Ajeya jovA maLI zake che. uparAMta temanA A ApatuM hoya che. ochI rekhAothI paNa teo nRtyakAranI prakAranAM citro rASTrapati bhavana, uttara pradeza vidhAnagRha, samagra mudrA darzAvI zakatA, muMbaInA kalAsamudAyamAM lagabhaga dilhInuM sarakArI hAusa, jevAM sthaLoe sthAna pAmyAM che. Jain Education Intemational ducation International Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 je bRhad gujarAta zrI adivAsI i.sa. 1957 thI 66 daramiyAna harijana AzramanI mulAkAtothI temane AzramanuM sAMnidhya banArasa hindu mahAvidyAlayanA vaDA rahyA. citra sAthe saMgIta prApta thayAM karyuM. i.sa. 1928mAM temaNe gUjarAta vidyApIThamAM ane sAhityano paNa rasa hoI, kavitA paNa racatA. kalAbhyAsa prAraMbhyo. A kALa temanA mATe khUba ja kaparo vrajabhASAnAM temanAM kIrtanathI temanI prabhubhaktinI paNa hato. saMgharSamaya jIvana, Arthika viTaMbaNA, temAM kalAe temane pratIti thAya che. temanAM citromAM mAdhuryapUrNa rekhAo, AdhyAtmika zAMti prati doryA. vaLI dAMDIkUcamAM bhAga letAM dezIraMgo, rUpALI AkRtiothI sarvathA bhAratIyapaNAno jelavAsI banyA. chatAM citrakalAnA zokhanA kAraNe jIvana khyAla majabUta thAya che. baMgALI citrakAronI poza- cAlatuM rahyuM. raMgaprasArazailI temanA sarjanamAM jovA maLe che. temanAM prasiddha I.sa. 1935 thI 45 zramajIvI samAjanAM citrasarjana citromAM citralekhA, saMdeza, mIrAMno mevADa tyAga vagere mukhya karyA, i.sa. 1944mAM himAlaya pravAsa, nikolasa rorikanA che. temanA ziSya rUpe e.e. Alamerakara, ke.ke. hembara, saMparka ane darzana, bAda himAlayanA jaLaraMgI ane telaraMgI yajJezvara zukala, bhAnu smArTsa, vAsudeva mArta, gokula citronuM sarjana karyuM, jemAM ghaNI suMdara kRtio jovA maLI. kApaDiyA, zyAvakSa cAvaDA mukhya che. i.sa. 1974mAM 73 tyArabAda I.sa. 1945 thI 65 nA samayanA sarjanamAM varSanI vaye teo avasAna pAmela. yuropIya ispezanisTa citrakAronI asara temanA sarjana para dekhAya che. jIvana saMdhyA samayanA citromAM raMga, rekhA, saMyojana, viSayavastu badhAmAM eka AdhyAtmika kalAkAranAM darzana thAya che. jemAM mAtra bhAvanAtmaka UrmionuM jANe ke raMgIna saMgIta saMbhaLAtuM hoya tevuM lAgyA kare che. gujarAta rAjya lalitakalA akAdamI dvArA temanAM citronuM pradarzana, sanmAna ane puraskAra prApta thayA che. temanI pAse citrakalA zIkhIne svamahenate bhAratIya kalA jagatamAM nAmanA prApta karanAra kalAkAromAM amadAvAdanA zrI amita aMbAlAla mAtra eka ja vidyArthI gaNI zakAya. eka zramajIvImAMthI suMdara kalAkAranI kakSA prApta karanAra zrI chaganalAla jAdava Aje ApaNI vacce nathI. ziyALo citrakAra : zrI jagannAtha ahivAsI citromAM AdhyatmiktAnuM nirUpaNa karatAra zrI chaganalAla jAdava havAmAM UDatA sapheda vALa, sapheda paheraNa ane dhotiyuM, AzramI caMpala ane sAyakala eTale chaganalAla jAdava. i.sa. 1960-70nA dAyakAmAM yuvAna citrakAromAM temanI cAhanA. teo dareka citrakAronAM pradarzano hoMzathI jovA Ave. maharSi araviMda ane mAtAjInI bhaktine kAraNe satsaMgI paNa kharA. temanAM citromAM khAsa prakAranI bhAvAtmakatA dekhAyA kare che. amadAvAdanA vADaja vistAramAM harijana parivAramAM i. sa. 1903mAM temano janma. A arasAmAM gAMdhIjInI vasaMta citrakAra : zrI chaganalAla jAdava Jain Education Intemational Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4415 UjavI hatI. temanA voTara kalaranA lenDaskepamAM gujarAtI grAmya vAtAvaraNanI jhAMkhI thAya che. AvA kalAkArone i.sa. 1948nA samayanA saMdarbhamAM mUlavavA joIe. temanA pradAnamAM citrazALAnI sthApanA karI, gujarAtanA eka zaheramAM citrakAronuM sarjana karyuM te gaNI zakAya. kalAvArasAne rekhAMkano dvArA Avirbhata karAvanAra sva. zrI vAsudeva smArTa zrI vAsudevabhAI mArtano janma i. sa. 1925mAM suratamAM thayela. zaikSaNika abhyAsa bAda kalAbhyAsa mATe muMbaInI je. je. skUlamAM citrakalAno DiplomAM pasAra karyo. zrI jaDezvara maMdira citrakAra : zrI maganalAla trivedI i.sa. 1949 thI pa1 sudhI je. je. skUlamAM phelo prAdhyApaka mahAnubhAvonI tasvIro dvArA ruci UbhI karanAra tarIke joDAyA. 1958 thI 60 bhAratasarakAranI zodhanAtmaka ziSyavRtti maLatAM banArasa hindu mahAvidyAlayamAM zrI zrI maganalAla trivedI jagannAthajI ahivAsInI nizrAmAM kAma karyuM. bAda i.sa. zrI trivedInuM jIvanavRttAMta jotAM-vAMcatAM rAjakoTamAM 1985 sudhI ahIM potAnI sevAo ApI. temaNe bhAratIya jIvana ane kalAsarjanamAM eka jUnI peDhInA kalAkAra najare citrakalA, bhIMta citronI vividha zailIono UMDo abhyAsa caDhe. vaDhavANa pAsenA koThAriyAmAM i.sa. 1907mAM temano karyo. guphAcitrone bhIMtacitronI paNa noMdho taiyAra karela che. janma. meTrikano abhyAsa karAMcImAM thayo ane kalAbhyAsa temaNe bhAratamAM vividha sthaLoe ATha jeTalA vaiyaktika vaDodarAnI kalAbhavana saMsthA temaja je. je. skUlamAM pUrNa karyo. pradarzano yojelAM che. temaja ghaNAM saMyukta pradarzanomAM paNa i.sa. 1948mAM rAjakoTamAM sthira thaI saurASTracitrazAlA zarU bhAga lIdhelo che. rAjya ane rASTrIyakakSAe ghaNA pAritoSika karI, je tatkALanuM khUba ja agatyanuM kArya kahI zakAya. mAnad meLavelAM che. deza-videzamAM temaja aMgata saMgrahAlayomAM sabhya tarIke rASTrIya lalitakalA akAdamI, phAIna ArTasa enDa temanI kRtio jovA maLe che. temaNe s.s.c. kakSAmAM krAphUsa sosAyaTI, nyu dilhI, madhyastha kalA samiti muMbaI kalAbhyAsa mATe kalAdarpaNa nAme pAThyapustaka lakhela che. i.sa. temaja gujarAta rAjya lalitakalA akAdamInA sabhya tarIke 1971mAM vividha kALanA vidhavidha bhAratIya alaMkAronuM eka rahyA. ane te saMsthA dvArA sanmAna temaja tAmrapatra prApta karyuM. uttama saMpAdana "rUpa saMhitA' pragaTa karela che. temaja tAjetaramAM A sAthe i.sa. 1927 thI 39 nA samaya sudhI bhAratabharamAM temanA avasAna bAda jainaminIeTa zailI parano mAhitIsabhara bharAtAM citra pradarzanomAM bhAga lIdho ane InAmo ane graMtha temanA putra dvArA pragaTa karavAmAM Avyo che. pramANapatro prApta karyA. temanAM be sarjano pramukha gaNAya che. temanAM sarjano bahudhA voTarakalara ane inkamAM thayelAM jIvana nirvAha mATe porTeITa peInTIMga ane pravAsa daramiyAna che. khAsa karIne grAmyaprajA, prANI, govALiyA, lagnanRtyacitronuM sarjana karatA. temanAM dvArA sarjita mahAnubhAvonAM varaghoDA, govAlaNo jevAM ardha vAstavalakSI ane ardhA tasvIracitronI yAdI ghaNI lAMbI che. tatkALe moTA mANasonAM zRMgArika zailInAM citra sarjano karelAM che. jemAM tenA kalAgura vyakticitronuM Alekhana gauravaprada gaNAtuM. paNa sarjanakArya na jagannAtha adivAsI ane zyAvakSa cAvaDAnuM pratibiMba dekhAya gaNAtuM. temanI nIce tAlIma pAmelA citrakAromAM zrI vinoda che. citrakalAnA temanA pradAna karatAM bhAratanA bhIMtacitro e zAha, sanata ThAkara, kizora vALA, baLavaMta joSI, bhUpata saMzodhanamAM temanuM pradAna adhika che. temanA jIvana ane lADavA mukhya che. saMgIta pratye paNa lagAva hovAthI teo paheravezamAM gAMdhIvAdInI thoDI asara jaNAtI alabatta teo prabhAtiyAM temaja pado gAtA, je sAMbhaLavA loko ekaThA thatA, alaMkArika ane zRMgArarasa bharI vAtonA rasika, khUbaja rAjakoTanA citrakAro ane kalApremIoe temanI ardhazatAbdi vAtoDiyA prakRtinA hatA. Jain Education Intemational Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = '11" &&& la . 5 Y , Saa kema Jashodanu han, painting by Mangalsinhji ke te tene ! ! I 416 4 bRhad gujarAta rAdhA-kRSNanAM suzobhana vizeSa che. temanA pramukha sarjana samuM eka 96 phUTa laMbAI ane 5 phUTa UMcAinuM bhIMtacitra AjepaNa jAmanagaranA Ayurveda mahAvidyAlayamAM mojuda che. rAjakoTabhAvanagaranI aitihAsika imAratomAM paNa temanAM myurala jovA maLe che. maMgalasiMha viSe ema kahI zakAya ke "putranAM lakSaNa pAraNAMmAMthI' ane 'moranAM IMDA cItaravA na paDe' kAraNa ke teo "jyAM jyAM najara mArI phare" ane "hA, pastAvo vipula jharaNuM....svargamAMthI UtaryuM che...." jevI kAvya racanAonA kartA kavizrI lAThI nareza "kalApI"nA teo putra hatA, jUnA citronAM sudhArakAma temaja samArakAmanI vizeSatAe smaraNIya rahelA A citrakAra zrI maMgalasiMhajI . sa. 1985mAM divagaMta thayela che. jazodAno kahAna citrakAra : zrI kumAramaMgalasiMhajI satata prayogazIla rahelA * kalAvArasAne sAcavavAno bhagIratha prayatna karanAra sva. zrI sanata ThAkara sva. zrI kumAra maMgalasiMhajI saurASTranA joDiyA gAmamAM I. sa. 1917mAM temano I.sa. 1915mAM lAThI khAte temano janma. i. sa. janma. citra rasikatAne kAraNe tatkAlIna kalAguru zrI 1920 thI 1927 rAjakoTanI rAjakumAra kolejamAM abhyAsa. maganabhAI trivedI pAse i.sa. 1936 thI 1938 tyArabAda citrakalA rasane tRpta karavA kalAguru ravizaMkara daramiyAna porTreITa tema ja puSpacitra sarjananuM zikSaNa meLavyuM. rAvaLa, zrI bUca, ane zilpakAra karanArakara jevAo pAse I.sa. 1957mAM muMbaInI je. je. ArTa skUlano DiplomA tAlIma pAmyA. yurala viSayaka abhyAsArthe muMbaInI prinsa meLavyo. i.sa. 1939-40mAM Araba dezono pravAsa karyo. opha velsa myujhiyamanI mulAkAto. royala mIlITarI koleja i.sa. 1941 thI 48 daramiyAna ThAkara skUla opha ArTanI daherAdunamAM lazkarI tAlIma, temaja iMglenDamAM zrI phAyabarga sthApanA siMdha prAMtanA haidarAbAda khAte karI kAmakAja cAlu ane rodhesTAIna jevAnA saMparkamAM AvyA. jUnAM citro ane rAkhyuM. dezanA vibhAjana bAda muMbaI khAte sinemAnI bhIMtacitronI marammata kevI suMdara rIte thaI zake teno abhyAsa jAherAto, horDiMgaborDa vagere kAma karyA. i.sa. 1950mAM karyo. I.sa. 1953mAM ola inDiyA phAIna ArTa enDa nivRtta thaI rAjakoTa sthAyI thayA ane kalAviSayaka pravRttio krAphaTasa sosAyaTI dilhIno tathA i.sa. 1977mAM gujarAta jevI ke citrazikSaNa, pradarzana, kalAjAgRti vagere mRtyuparyata rAjya evorDa tathA i.sa. 1978mAM vaDodarA ane i.sa. karI kalAne jIvana samarpita karyuM. 1985mAM AIpheksa dilhInA evoDo meLavyA. zrI ThAkare potAnAM vaiyaktika pradarzano, zrInagara, potAnI kArakirdI daramyAna bhAvanagara, jAmanagara ane UTAkAmaMDa, kalakattA ane muMbaI khAte yojelAM che. temaja 11 jayapura jevA rajavADAnA rAjA mahArAjAonAM tasavIra citro- jeTalAM potAnAM nijIpradarzano muMbaInI tAja gelerImAM yojelAM dIvAlacitronA mULasvarUpanAM sarjano khUba ja cIvaTathI joyAM che. ane saMyukta pradarzanomAM paNa bhAga lIdhelo che. rASTrIya ane tene sudhAravAnuM kAma karI nAmanA meLavela. gujarAtamAM temaja rAjyakakSAnAM pradarzanomAM bhAga letA Avela che. temaja tatkALa kalAsarjano sudhAravAnuM kAma koI jANatuM na hatuM. jethI lalitakalAnA pradarzanamAM nirNAyaka tarIke mAnad sevAo kumArazrInI anivAryatA jaNAtI. temane vaiSNava saMpradAyanAM ApelI che. temane ghaNA badhA evorDo maLyA che, jemAM bombe rAdhA-kRSNanAM svarUpacitro gamatAM, tethI temanA sarjanomAM ArTa sosAyaTI, maisura-beMglora rAjaya kalA akAdamI, mahA Jain Education Intemational Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 410 kauzala kalA pariSada ane Aiphekasano veTarana ArTisTa evorDa vizeSa che. lagabhaga 20 jeTalAM lokakalA viSayaka lekho temaja pramukha gaNI zakAya. temanAM sarjano muMbaI, dilhI, caMdIgaDha, sAmayiko pragaTa thayelAM che. "chaMdaNA' temaja 'natha' viSayaka a'vAda ane rAjakoTanI jANItI saMsthAomAM joI zakAya che. lakhANone evorDa maLelA che. 10 evorDomAM vaDodarA, . sa. 1990mAM rAjakoTa khAte temanuM avasAna thayeluM hatuM. amarelI, lalitakalA, bhAvanagara, amadAvAda, sIniyara phelozIpa, Aipheksano veTarana temaja kalAzrI ane rAjayalalitakalA akAdamIno phelozIpa evorDa mukhya che. bhAvanagaranA vividha sthaLe temaja gAMdhIsmRtinA pradarzanamAM moTI sAIjhanAM bhIMtacitro saryA che. teoe vaiyakitaka pradarzano amadAvAda, vallabha vidyAnagara rAjakoTa, bhAvanagara, vaDodarA vagere sthaLoe temaja deza-videzamAM saMyukta pradarzano yojelAM che.dezanA vividha zaheronA kalArasiko pAse temanAM citro joI zakAya che. tahevAro daramiyAna temanAM citro divALI kArDa vagere paNa jovA maLe che, tAjetaramAM ja gujarAta lokakalA phAunDezana dvArA "dharatInA citrakAra' nAme temanA jIvana ane sarjana viSayaka eka samRddha graMtha pragaTa thayela che. je temanI pratibhAnuM darzana karAve che. temanAM citrasarjanamAM narI AMkhe dekhAtAM grAmINa pAtro, pazu-paMkhI temaja puSponuM teo DekoreTiva suzobhanAtmaka lokazailImAM joIne kalAtmaka rIte rajU kare che. te triparimANa citro jovA rahyAM. grAmya prajAnA bhInAraMgo, caherAnI khUbIo, alaMkArone suMdara rIte rajU karI zake che. AvAM temanAM citro kyAreka naMdalAla bojha, yAminI rAya, ke AlamelakaranI yAda tAjI karAve che. bhAvanagara sAkSarabhUmi taDako khAtI hoDIo citrakAra : zrI sanata ThAkara kahevAya che. temAM satata sAtatyapUrvaka citrakalAnA sarjana sAthe lokaklA, lokasaMrakRtinA praharI khAsuM evuM sarjana karavuM te dAda mAMgI le tevI vAta kahI zakAya. zrI khoDIdAsa paramAra i.sa. 1930mAM bhAvanagara khAte janmelA zrI paramAre zaikSaNika abhyAsa bAda citrakalAnI tAlIma i.sa. 1948 thI 1951 daramiyAna zrI somAlAla zAha pAse lIdhelI hatI. gujarAtI bhASAmAM ema. e. ane saMskRta bhASAmAM anusnAtaka thayA bAda i.sa. 1969 thI bhAvanagara vI. ema. sI. e. kolejamAM prAdhyApaka tarIke sevAo Apela. ghaNA vidyArthIone lokakalAmAM DekoreTa thavA mArgadarzana paNa ApyuM. citrakalAnI koI mAnya DigrI prApta na hovA chatAM citrakalAmAM teoe ghaNI mahattvanI kAmagIrI karela che. citrakAra : zrI khoDIdAsa paramAra pokhaNuM temanA paricayapatra tarapha dRSTi karatAM lakhANa kSetre temanuM pradAna pR. 53 temaja Jain Education Intemational Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 je bRhad gujarAta citrakalAne sAjasajA ane tenA upara lAvatAra ghaNI saMsthAmAM sthAna pAmI. temanAM bhIMtacitro paNa ghaNI saMsthAomAM jovA maLe che. zrI bhIkhubhAI AcArya i.sa. 1940nA jamAnAmAM kalAzikSaNa briTIza zailI zrI bhIkhubhAI kalAguru ravizaMkara rAvaLanI citra mujaba cAlatuM hatuM. ane baMgALI ke yuropiyana zailImAM ja kAma zALAnA madhyabhAganA vidyArthI gaNAya. rasikalAla parIkha kanu thatuM. zrI zukla ekamAtra evA citrakAra hatA jemaNe grAphiksa desAI pachI ane zAMti zAha vagerenI AgaLa. zrI AcArya kalAmAM potAno hAtha ajamAvyo ane ghaNAM sarjano karyA. amadAvAdamAM jhAjhuM TakI zakyA nahi. evuM saMbhaLAtuM ke teo satata gujarAta bahAra rahevAnI ane kaMIka navuM karavAnI thoDA vidrohI svabhAvanA hatA ane kalAgurunI zailI temaja icchAne kAraNe temanAM kAmo abhyAsukAmo jevAM ja banIne kalAvyavasthA sAthe mAphaka AvatuM nahIM. haripurA kogresamAM rahyAM. citrakalAnuM AgavuM sarjana na karI zakavAne kAraNe temanAM baMgALathI je kalAkAro naMdabAbu sAthe AvyA ane je prakAranA citro janajIvanamAM prakAzamAM AvelAM nathI. zrI zuklanA maMDapo, suzobhano temaja penalacitro thayAM te kanubhAI uparAMta kalAviSayaka sarjanamAM "sTorI oNpha ArTa', rAjasthAnanAM AcAryane paNa gamI gayAM. zrI AcArye amadAvAdanA zrImaMta bhIMtacitro, zuklanI citrakalA vagere che. yajJezvara zuklanAM parivAronA lagnaprasaMgomAM maMDapomAM hAtha ajamAvI pustako rASTrIya lalitakalA akAdamI dvArA pragaTa thayAM che. AjIvikA UbhI karavA ane potAnuM nAma prasthApita karavAno teoe citrakalA uparAMta, grAphiksa kalAnI zailIo, pena prayAsa karyo. je anya kalAkArone gamyuM nahi. A asamaMjasamAM enDa inka rekhAMkana, TemparA, lInAkaTa, vaDakaTa, cAInIjha teo amadAvAda choDI muMbaI AvyA. ahIM emaNe gujarAtI DAya Inka sAthe rAIsa peparanuM kAma, pepara kolAjha, ecIgsa ane samAjamAM vividha prakAranA gRha sajAvaTa, pharnicara, ramakaDAM, posTarakalaramAM suMdara sarjano karyA che. maMDapo jevAM kAma karI potAnuM AgavuM nAma karyuM. A badhAmAM vividha kalAzailIonA praNetA zrI zukalanuM i.sa. citrakalA saMpUrNa visarAI gaI. bhAgyeja gujarAtanA 1986mAM avasAna thayuM, temanA sthapati putra zrI kArtika kalAjagatamAM koIe temanuM ekAda citrapaNa joyuM haze. zukala 'vAya.ke. phAunaDezana'nA nAme temanA pitAnI yAdamAM jIvananA pAchalA samayamAM philmonA seTa vageremAM. kalAviSayaka pravRttio karatA rahe che. temaja tannAnA DekorezanamAM hAtha ajamAvela, paNa pramukha saphaLatA maLI na hatI. ghaNA varSo parve mAhimanA temanA gujarAtane ragabegI bhIMtacitroto pazciya karAvatAra nivAsasthAne temanuM avasAna thayuM. - sva. zrI zAMti zAha gujarAtane grAphikano paricaya karAvanAra zrI zAhano janma i.sa. 1922mAM mAdhyamika zALAnA sva. zrI yajJezvara zukla eka zikSakane tyAM thayo. citrakalAnI prAthamika tAlIma sI. ena. vidyAlayamAM laI pAchaLathI ravibhAInA kalAsaMghamAM zrI zukalano janma i.sa. 1907mAM porabaMdaramAM. joDAyA. temaNe 1942nI "bhArata choDo' caLavaLamAM bhAga i.sa. 1934mAM je. je. ArTasa skUla citrakalAno DiplomA, lIdho, jelavAsa daramiyAna sahajelavAsIonAM tasvIra citro meyo evorDa sAthe prApta karyo. i.sa. 1939mAM iTAlI vipula pramANamAM sarjI nAmanA meLavI. mukti bAda nAnAziSyavRtti meLavI ane bhIMtacitro sAthe vividha grAphiksamAM moTA kalAtmaka kAmo karI saMsAra calAvyo. citrakalAnA vadhu nipuNatA meLavI. I.sa. 1948mAM cInano pravAsa karI abhyAsArthe madrAsanI ArTasa skUlamAM joDAyA. vidyAbhyAsa cAInIjha citrakalAno abhyAsa ane viyetanAmanA daramiyAna ziSyavRti maLatAM vesTa jarmanI ane nedharalenDa kalAmeLAmAM bhAratIya kalAnA pratinidhi tarIkenI varaNI, javAnuM sadbhAgya sAMpaDyuM. jyAM temaNe grAphiksano vadhu thoDAM varSo banArasa hiMdu yunivarsiTImAM kalAvibhAganA abhyAsa karyo, sAthe yuropanA anya dezono pravAsa paNa karyo. prAdhyApaka tarIke sevAo ApI. ghaNA badhA puraskAro, evorpo potAnA be varSanA pravAsa bAda amadAvAda sthAyI thaI ane mAnad sanmAna prApta karyA. temanI ghaNI badhI kRtio progresIva peinTarsa grupamAM joDAI sarjanAtmaka kAma cAlu Jain Education Interational Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 419 rAkhyuM. A ja samayamAM gujarAta rAjyanI sthApanA thatAM strIo vagere mahArASTriyana vezabhUSAvALI strIo temanA navaracanA mATe ghaNI badhI vyaktione kalAtmaka kAmo maLyAM. khAsa sarjana viSaya hatA. temanAM jANItAM citromAM tatkAlIna mAhitI niyAmaka maNibhAI zAha dvArA temane mAchImAra bAIo' je TempararaMgamAM, ghATAraMgomAM, pAtaLI gujarAtanA jovA lAyaka sthaLonA pregyacitro doravAnuM kAma saphAIdAra rekhAonuM suMdara saMmizraNa rajU kare che. jIvanano soMpAyuM, je temaNe saphaLatApUrvaka pAra pADyuM. pachI to moTo bhAga gujarAta bahAra rahevAthI temanA vize adhika rAjayanA ghaNA badhAM kAmo varSo sudhI temane maLatAM gayAM. ghaNI mAhitI upalabdha nathI. jAhera saMsthAo mATe saradAra paTelanAM tasvIracitro banAvavA, AjhAdInI caLavaLane citromAM kaMDAranAra uparAMta raMgaberaMgI TAIlsanA TukaDAno upayoga karI mojheika muralonuM sarjana karyuM. Aje paNa rAjya parivahana nigamanI sva. zrI jagubhAI zAha ghaNI badhI imAratomAM temanAM A myuriyala citro joI zakAya sva. jagubhAIno janma i.sa. 1916mAM saurASTranA che. jAte vaNika ane kanu desAI jevAno saMga maLyo eTale bhAvanagaramAM thayo. zaizavamAM ja mAtA-pitAnI chAyA paradezathI AvyA bAda teo saMpUrNa dhaMdhAdArI banI gayA. A gumAvI. pAMca dhoraNathI abhyAsa choDavo paDyo, paNa dhanalAlasAmAM na to teo pradarzano yojI zakyA, ke na to citrakalAne kAraNe je sAdhana maLe tenAthI citro doravAnAM cAlu ziSyagaNa banAvI zakyA, ke na to maulika citra sarjana karI rAkhyAM. tatkAlIna jANItA citrakAra 'kalAbdhi'nI salAha zakyA, pAchalI uMmare kiDanI bagaDatAM svAthya kathaLyuM. Aje anusAra muMbaInI je. je. ArTasa skUlamAM joDAI i.sa. A kalAkAra ApaNI vacce nathI, paNa temanA deza-videzanAM 1933mAM prathama kakSAno DiplomA prApta karyo. i.sa. 1934 suMdara jaLaraMgI dazyacitro, saradAra paTelanAM tasvIra citro ane thI 40 vadhu abhyAsArthe madrAsamAM zrI devIprasAda rAyacaudharI ghaNA badhAM myurala citro sadAya yAda raheze. pAse tAlIma meLavI. mahAnagara muMbaItuM lokadarzI citraNa karanAra gujarAta gamana bAda teo veDachI AzramamAM citrazikSaka tarIke joDAyA bAda dakSiNAmUrti saMsthAmAM joDAyA. sva. zrI vajubhAI bhagata ahIM temane kalAsarjanamAM vividha racanAo temaja akhatarAo zrI bhagatano janma i.sa. 1915mAM saurASTranA lAThI karavAnI ghaNI tako prApta thaI. A daramiyAna temanAM sarjanomAM zaheramAM thayo hato. citrAbhyAsa muMbaI je. je. ArTasa skUlamAM saurASTranA bhAratIya lokakalAnA aMzo dekhAvA lAgyA. A i.sa. 1942mAM kalAnA DiplomA sAthe pUrNa karyo. i.sa. gALAmAM vanalIlA bahena sAthe temanAM lagna thayAM, je pote paNa 1947mAM bhIMtacitro-myurala Dekorezana mATeno viziSTha posTa citrakAra hatAM. I.sa. 1950nA gALAmAM dilhInI jAmiyA DiplomA sAthe saMpanna karyo. i.sa. 1946-47mAM temaNe mIliyA yunivarsiTImAM citrakalAnA vaDA tarIke joDAyA ane anya nAnA moTA kAma sAthe je. je. skulamAM cAlatAM nivatta sudhI citrasarjana cAlu rAkhyAM. zarUAtathI ja pAtaLo kalAzikSaNanA sAMdhyavargomAM zIkhavavAnuM kArya saMbhALyuM. deha ane nAdurastIne lIdhe jora mArIne kAma karI zakela nahIM. teoe i.sa. 1945mAM 'inDiyana ArTa' nAmanA laMDananA gujarAtabahAra moTAbhAgano samaya rahetAM kalArasika prajAthI balIgTana hAusa ArTa gelerImAM yojAyela pradarzanamAM bhAga ajANa rahyA hatA. lIdho. i.sa. 1981mAM potAnAM citronuM eka vaiyaktika A eka ja evA citrakAra hatA jemaNe AjhAdInI pradarzana muMbaInI jahAMgIra ArTa gelerI khAte yojyu. i.sa. caLavaLanAM citro vipula pramANamAM doryA che. tatkALe sarva 1992mAM 77 varSanI uMmare teo divaMgata thayA hatA. citrakAro baMgALa tathA yuropanI asaramAM sarjana karatA tyAre zrI bhagatanI zailImAM laghucitrakalA, DekoreTiva zrI jagubhAI lAThIcArja, briTIzaronA prajA para ghoDA suzobhanAtmaka paddhatinAM darzana thAya che. teo pANI kalara doDAvavA, gAMdhIjInI dAMDIkUca jevA satyAgrahanI caLavaLanAM ane TemparAmAM citrasarjana karatA. luhAra cAlanI phUla vecatI khuba ja sarjano karyA che. i.sa. 1996mAM temanA satyAgraha strIo, grAnTaroDanI mAchalI, tema ja zAkabhAjI vecanArI viSaya uparAMta anya sarjanonuM eka moTuM pradarzana Jain Education Intermational Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 che. bRhad gujarAta amadAvAdanI ravizaMkara ArTa gelerImAM yojAyela, nivRtti karyuM. 'bhArata choDo'nI temanI citrAvalI tatkALe pragaTa thayelI bAda teo thoDo samaya amadAvAdamAM rahelA. be varSa pUrve temAM gAMdhIjIno asahakAra', 'briTizaronAM kerIkecara', amadAvAda khAte temanuM nidhana thayeluM. 'brazanA sToksa', "sacoTa vyaMga" vagere. khUba ja sAruM kAma thayeluM. tyArabAda ghaNA varSo muMbaInA "muMbaInA samAcAra'mAM gujarAtI sAhityanA mukha pRSThotA sarjaka kArTunisTa tarIke kAma karyuM. zrI caMdra trivedI | nivRtti bAda punaH amadAvAda vasI "saMdeza" caMdra trivedI mULa bhAvanagaranA, paNa abhyAsa akhabAromAM kArTunisTa tarIke sevA Ape che. temanAM kArTuno mosALamAM amadAvAda khAte karyo. citrazokhane kAraNe mAtra gujarAta kakSAnuM ja kAma che. jethI dezabharanA je pramukha ravibhAInI kalAzALAmAM joDAyA. ahIM temano paricaya zrI kArTunisTo che temAM temanA sthAnanI gaNanA nathI, kArTuna kanubhAI desAI, rasikalAla parIkha vagere sAthe thayo. tene kaLAmAM ochI lAIno ke rekhAMkana ane vinAzabda athavA zarUAtathI ja rekhA ane kaTAkSacitro doravAmAM ja rasa hato. ochA zabdomAM bhAvArtha samajAvavo jarUrI hoya che. jyAre zrI tethI 'gujarAta samAcAra' akhabAranA zrI baMsIlAla varmA pAse varmAnA kArTunamAM ilasTrezana ane lakhANa vadhAre dekhAya che. jatA. tyAre baMsIlAla te akhabAramAM kaTAkSacitrakAra tarIke temanAM khAsa karIne beThA ghATanI paTalANIonAM rekhAMkana suMdara kAma karatA, paNa koI kAraNasara "gujarAta samAcAra' choDI thayela jovA maLe che. temanuM be hAtha joDI namaskAra karatI muMbaI samAcAra'mAM joDAyA ane te khAlI jagyA para trivedI strInuM DroIMga dareka stare pracArakAryamAM jovA maLe che. jaipha uMmare joDAI gayA. ahIM temane bALavArtA lekhaka jIvarAma jozIno Aje paNa teo A kAryamAM vyasta che. sAtha sAMpaDyo, tatkALe volTaDijhanInAM pAtro "mIkI mAusa' gujarAtanA lokajIvatatAM pAtrone deza-duniyAmAM ane "DonAlDa" jagamazahura hatAM. tyAre jIvarAma jozIe chako-mako', 'miyAM phUskI", "aDukiyo-daDukiyo' jevI myurala dvArA rajU karanAra vArtAo lakhI ane te pAtronuM citrasarjana karyuM caMdra trivedIe; zrI zAMti dave pachI teo AjIvana kArTunisTa ane vArtAonA mukhapRSTha - i. sa. 1931mAM eka hAiskulanA paTTAvALAne tyAM citrakAra tarIke rahyA. ethI citrakAra nahIM paNa dhaMdhAdArI janmelA ne mAtra meTrikanA abhyAsanI sAthe philmo ane IlasTreTara tarIke vadhAre jANItA thayA, lAMbA-pAtaLA deha para jAherAtanAM sAInaborDa cItarI svamahenate AgaLa AvelA A sIlkano lAMbo jhabhyo ane leMghAno paheraveza, divasa citrakAranuM nAma bhAratamAM UMcuM gaNAya che. daramiyAna oNphisanuM kArya chatAM sAMje ghera AvyA bAda I.sa. 1950mAM vaDodarAnI phAIna ArTa phekalTImAM moDIrAta sudhI ghera paNa dhaMdhAdArI kAma karatA, sIgAreTanA kalAbhyAsa, i.sa. 1955mAM bombe ArTa sosAyaTIno ati zokhane kAraNe kArya daramiyAna paNa eka hAthamAM holDara evorDa ane gavarnaranuM inAma, sAthe nezanalaArTa akAdamIno ane bIjA hAthamAM sIgAreTa cAlu rahetI. be putro paikI eka evArDa, i.sa. 1956 thI 1971 sudhI deza-paradezanI amerikA jaI vasyo. prathama patnInuM avasAna thatAM, bIjI ziSyavRttio prApta karI evorDa meLavyA. pAritoSiko prApta vAra lagna karyA. paraMtu pAchaluM jIvana khUba ja du:khada rahyuM. karyA. temanAM citro 'TAIma', "lAIpha' ane 'nyujhavIka' jevA aMtakAle khAsa noMdha levAyA sivAya jIvana samApta thayuM. prakhyAta videzI sAmayikomAM chapAyAM, i.sa. 197pamAM trIjA gujarAtanA labdhapratiSThita kArTunisTa TrIenAla pradarzanamAM golDa meDala prApta karyo. dezanI ghaNIbadhI kalAsaMsthAomAM mAnasevAo ApI ane eka gujarAtI zrI baMsIlAla varmA citrakAra tarIke nAma dIpAvyuM. zrI varmAnI karmabhUmi gujarAta, paNa mULa to teo varSo deza paradezamAM lagabhaga 30 jeTalAM potAnAM vaiyaktika pahelAM rAjasthAnathI AvelA. AjhAdInI caLavaLa vakhate pradarzano yojyAM ane lagabhaga teTalAM ja saMyukta pradarzanomAM amadAvAdamAM akhabAro mATe vyaMgacitro ne ThaThThAcitronuM sarjana bhAga lIdho che. temanI AgavI viziSTatA e rahI che ke temaNe 11 Jain Education Intemational lucation Interational Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 'era inDiyA'nI deza-videzanI ophiso mATe temaja rASTrIya saMsthAo mATe myuralacitro-bhIMtacitronuM adbhuta sarjana karela che. jene Aje paNa loko yAda kare che. zrI dave vaDodarA choDyA bAda ghaNA varSothI dilhI sthAyI thayA che. temanAM vividha pradarzano vakhate temanA keTaloga-kalA ane sarjanAtmaka khAsiyato vizenAM ghaNAM lakhANo dainikapatramAM pragaTa thayelAM che. temaNe badhI ja zailIo, mAdhyamo ane paddhatiomAM sarjana karyAM che, jene kahI zakAya ke kalA mATe ja teo jIvyA che. Aje 72 varSanI jaipha uMmare paNa kAryarata zrI davene potAnI ci2kALanI sevA badala navI dilhInI kalA pariSade i.sa. 1986mAM evorDa pradAna karela che. tathA 1985mAM rASTrapatie paNa 'padmazrI'thI navAjyA che. eka alagArI kalAkAra zrI kanaiyAlAla yAdava i.sa. 1932mAM madhyapradezanA ratalAmamAM janmI kALekarIne amadAvAda AvI zrI rasikalAla parIkha pAse DroIMga TIca2no abhyAsa karI, muMbaInI je. je. ArTasa skUlanA DiplomA dvArA ArTa mAsTara bananAra, alagArI ane khUba dhUnI prakRti ane potAne 'vaoNnagoMga' samajI tevA khyAlamAM rAcatA A kalAkAra briTIza jamAnAmAM zALAomAM zIkhavADAtuM rekhAMkana, jaLaraMgI, pazupaMkhIonA abhyAsa, prorTreiTa vagere kAma suMdara rIte karatA. sarasapura jevA vistAramAM jhUMpaDapaTTI jevI cAlImAM jIvana vyatIta karanAra ane bhAMgI-tUTI sAyakala ane traNe RtumAM lAMbA kALA koTanA paheraveza ane sAthe hAthamAM skecabuka evA sadaivanA dArzanIka zrI yAdave sI. ena. phAIna ArTa kolejanA kalA-zikSaka tarIke kAma karyuM. paraMtu gAMDapaNano humalo thatAM nokarI choDI zAkabhAjInI lArI karI paNa temAM paNa lokone paisA lIdhA vagara zAkabhAjI ApI detA, tethI lAMbu na cAlyuM. alabatta dimAga ThekANe AvatAM punaH kalAvidyAlayamAM joDAyA, citro karyAM ane lagabhaga 18 varSanI sevA bAda nivRtta thayA. mitroe temanA mAnamAM pradarzananuM Ayojana karyuM. eka nAnI pustikA, porTapholIo ane kArDa, temanAM suMdara citrono upayoga karIne karyAM. komyunisTa vicAradhArAnI jabarajasta asara temanA para Jain Education Intemational <> 421 AjIvana rahI. dhanika ke sukhI dhaMdhAdArIo patrakA2 vargane vakhoDavAmAM kazuM bAkI rAkhatA nathI. potAnA sAmAnya vakhANamAM ke cA-pANI-bhojananA badalAmAM potAnAM citro ApI detA. pariNAme dhanasaMcaya karI zakayA nahIM. tethI ghara, bALako, patnI ane vhAlasoyAM citro badhuM raphedaphe thaI gayuM. ane Akhare eka alagArI kalAkAranI amITa chApa mUkI khUba ja dayanIya sthitimAM pAchaluM jIvana vitAvI divaMgata thaI gayA. lalita kalAnA sarva mAdhyamote dezavidezamAM rajU karatAra zrI dazaratha paTela carotaranA sukhI paTela parivAramAM janmelA ane amadAvAdanA jUnA zAradAmaMdira pAse maNibhuvana nAme moTA makAnamAM ucharelA zrI paTele sI. ena. vidyAlayamAM mAdhyamika sudhI zikSaNa lIdhuM. paraMtu citramAM vadhu rasane kAraNe citrakAra rasikalAla parIkhanI nizrAmAM kalAbhyAsa karyo. zaktizALI pratibhAne kAraNe ghaNAnA sUcanathI vadhu kalAbhyAsa mATe madrAsa devIprasAda rAyacaudharI pAse gayA. tyAM citra uparAMta zilpa ane grAphiksamAM paNa sAruM kAma karyuM. punarAgamana bAda sI. ena. vidyAlayanA prAMgaNa mATe 'phera phudaraDI' pharatI bALAonuM moTuM zilpa banAvyuM. je Aje paNa mojuda che. A daramiyAna temano paricaya keliko milanA mAlika ane nezanala DijhAIna insTiTyuTa opha amadAvAdanI sthApanAnA praNetA ane DirekTara evA gIrAbvena ane gottama sArAbhAI sAthe thayo. teoe pratibhA pArakhIne kalAvibhAganA vaDA tarIke paTelanI nimaNUMka karI ane parizramI kalAkArone anukUla medAna ane kharcanI ciMtA vinA sarjana ka2vA phalaka maLI gayuM. 30 varSanA gALA daramiyAna citrakalA, sIrAmIksa, phoTogrAphI, DijhAIna, vizALa sarkakAma, dazya zrAvya citra darzana, deza-videzonA pravAsamAM bhAratI kalA kRtio rajU ka2vAno avasa2, vividha pradarzano vagerene kAraNe temanI kalA pratibhAno bahoLo vikAsa thayo. potAnA priyapAtra DAnsara caMdralekhAnA saMbaMdhonA bhAvAtmaka pratibhAvarUpa A saMsthAmAMthI nivRtti laI ghaNo samaya madrAsa rahyA. hAla paNa thoDo samaya amadAvAda to thoDo samaya madrAsa rahe che. A eka ja evA kalAkAra che ke jemane 'DijhAIna' viSaya mATe 'padmazrI' jevA evorDathI navAjavAmAM AvyA che. Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 je bRhad gujarAta i.sa. 1998mAM nezanala gelerI opha moDarna ArTa-nya samAja dvArA karAtAM dUSaNone citrAtmaka bhUmikA maLatI hoya dilhImAM temaNe yojela. temano 'pAMca dAyakAno sarjanakALa' che. jemAMnI keTalIka kriDAonI rajUAta bhAratIya samAjane nAme pradarzana khUba ja pracAra ane prasAra pAmela. temanA aNagamatI paNa yuropanA dezomAM prazaMsanIya banI rahe che. mAnamAM "eksapiriyansiga e myujhiyama' nAme eka pustaka tyAMnA dainikapatro, sAmayiko, Telivijhano vageremAM paNa pragaTa thayela. temane henarI kArTI era beso' 'lui kahAna' hakArAtmaka pracAra pAme che. AthI ja bhAratanA amuka cArlsa insa' 'bakaminisTara kulara' 'viliyama hATara phAI zaheronA bhadrasamAjanA loko paNa temAM sUra pUrAve che. ane oTo robarTa-rosenavarga, liyoliyonI, sAulabAsa, jevA potAnA saMgrahAlayomAM rAkhe che. mATe ja deza karatAM videzamAM mahAna kalAdharonA sAnidhya ane paricayamAM AvavAno bhUpenabhAInI bolabAlA che. eka jANItI ukti ahIM avasara prApta thayo che. gujarAtane gaurava pradAna karanAra TAMkavAnI icchA thAya che ke ""samaratha ko nahIM doSa guMsAI" bahumukhI pratibhAzALI A sarjaka Aje paNa vyasta che. athavA "kRSNa kare te lIlA ke dhana kare te lIlA" alabatta 70 citra uparAMta lakhANo, nATako dvArA varSanI uMmare paNa pote jemAM mAnyatA dharAve che, tevA prakAranAM sarjanomAM ja bhUpenabhAI vyasta rahe che. kaLAte rajU karanAra zrI bhUpena khakhkhara i.sa. 1934mAM gujarAtamAM janmelA zrI khambara i.sa. 1956mAM vANijya snAtaka-anusnAtaka thaIne I.sa. 1960mAM sI. e. thayA paraMtu citrakalArasika hovAthI vaDodarA mahAvidyAlayamAMthI kalAvivecanano anusnAtaka kakSAno abhyAsa karI haMmeza mATe citrasarjana tarapha vaLyA. citra uparAMta, lakhANo nATako dvArA potAnuM nAma dezavidezamAM jANItuM karyuM. teoe iMglenDanI bAyaakAdamI prAdhyApaka tarIke sevAo ApI. 'jahAMgIra ArTa gelerI' muMbaI, temaja nyu dilhInI gelerIo, nyuyorkanA myujhiyama opha ArTa, laMDananA hArvarDa-hArDakina, sIDanInI nezanala gelerI, laMDananA vikToriyA enDa AlbarTa myujhiyama tathA Tokiyo-perIsa vagere sthaLoe pradarzano tathA kRtiothI sArI siddhi meLavelI, dezanA gaNanApAtra citrakAromAM temanuM sthAna che, i.sa2000mAM citra sarjanamAM AgavA pradAna badala lAla killA pAse gujarAtI citrakAra : zrI bhUpena khakhkhara nedharalenDano ' prinsa kalAusa evorDa enAyata thayelo. bALakomAM klAnA saMskAra reDanAra ghaNI vakhate citrakalAnA navIna prakAranAM sarjanothI sarjako vivAdAspada bane che. kAraNa tenI kRtiothI zrI mAnasIMga chArA lokalAgaNI dubhAya che. tethI kyAreka tevI kRtio cAlu gujarAtamAM chArA parivAramAM i.sa. 1931mAM pradarzanamAMthI utArI levI paDe che. nahitara pradarzano para janmelA zrI sIMga jIvananirvAha mATe nAnA bAMdhakAma karatAM, humalo thAya. zrI khakhkhara mATe paNa AvI paristhiti paraMtu citrakalAmAM temane zAMti maLatI dekhAI. tyAM temano uddabhavelI che. teo paradezamAM pracalita "ge-sama-liMgI- paricaya kalAguru ravizaMkara rAvaLa sAthe thayo. kalAgurue saMpradAyamAM vizvAsa dharAve che. ane pote 'ge' vyakti che. tenuM temane rahevA temaja zikSaNanI vyavasthA karI ApI. tene gaurava che. ane tethI ja tenAM sarjanomAM kudarata sAthe ravibhAIne temAM pratibhA dekhAtAM vaDodarAnI phAInaArTa Jain Education Intemational Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je 423 15 : lorIkAma Re sti e nbara pratibhA darzana phekalTImAM abhyAsArthe mokalyA, ahIM zrI bendra ane subahmaNyama pAse temaNe kalAjJAna meLavyuM. ane i.sa. 1954mAM DiplomA meLavyA, bAda kuberanagaranI mahAtmA gAMdhI prAthamika vibhAgamAM citrazikSaka tarIke joDAyA. ahIM temaNe bALakone khUba sArI rIte kalAjJAna ApyuM. avanavA prayogo dvArA eka saphaLa sarjanAtmaka zikSaka tarIkenuM sthAna prApta karyuM. bAda citrakAronA maMDaLamAM joDAyA ane citra sarjanamAM pravRtta rahyA. zarUAtanA tabakkAmAM teo dazyacitro, mAnavaAkRtio, sTIlalAIpha vagere sarjatA; AmAM paNa vadhu jhoka to moDarna ke amUrtacitro prati raheto. AjIvana temane nimna kakSAmAM jIvatAM lokanI vastImAM rahevAnuM thayuM. svabhAve sAmyavAdI prakRtine lIdhe vaibhavI prajAjano pratye abhAvanI lAgaNI rahyA karatI. jAte vadhAre sarjano kenavAsa ke pepara jevA mAdhyamomAM na karI zakavAne kAraNe skecabukanA rekhAMkanonI zailImAM kAma karavAnI rIta apanAvI, jemAM bahudhA potAnI AsapAsanA parivAromAMthI duHkhI, vedanAgrasta, yAtanA, bhaya, jevA lokacaherA citrita karatA rahyA. thoDA varSo temaNe sI. ena. phAIna ArTa kolejamAM kalA itihAsa zikSaNanuM kArya paNa kareluM. citra, zilpa, rekhAMkatanI AgavI pratibhA zrI pirAjI sAgarA kalAguru ravizaMkara rAvaLa temaja rasikalAla parIkha bAda amadAvAdamAM citrakalAsarjanane satata jIvaMta rAkhanAra pirAjI sAgarA che. jamAlapuranI majUra vastInA sAmAnya parivAramAM janmelA sAgarAe zALAkIya abhyAsa bAda citrakalAnA rasane kAraNe sI. ena. vidyAlayamAM citrazikSakano abhyAsa karyo. ne hAIskUlamAM citrazikSakanI nokarI meLavI, sAthe je. je. skUlano DiplomA pUrNa karyo. kalA sarjanamAM avanavA prayogo karI tathA pradarzano yojI inAmo prApta karatA rahyA. temanI sarjaka pratibhAne laIne amadAvAdanI skUla opha ArkiTekTamAM citrakalA vibhAganA prAdhyApakanuM kAma maLyuM ke temaNe nivRtti sudhI nibhAvyuM. teoe rekhAMkana, voTara kalara, kenavAsa citro, moTA plAyavuDa para lAkaDAM phITa karIne, hAtha prAyamasa vaDe bALIne udepuranI zerI citrakAra zrI pirAjI sAgarA khIlA vagarano upayoga karIne zilpacitro sajaryA che. sAthe mArabala ane paththarono upayoga karI zilpo paNa banAvyAM che. paribhramaNanA zokhane lIdhe mAunTa Abu teo vAraMvAra jatA tethI temanAM rekhAMkano, skecabuko mAunTa Abu temaja - rAjasthAna ane amadAvAdanAM sthApatyothI bharapUra che. jamAlapurathI sthaLAMtara karI sarakheja roDa para majadUra vastImAM temaNe nivAsa temaja kAryasthaLanI grAmINa prakAranI racanA karI. jyAM jUnavANI mAlasAmAna kAravIMga thaMbho, kASTakAma, zilpo vagere vecatA ane citrasarjana karatA. AvuM vAtAvaraNa jovA videzI pravAsIo temanI mulAkAta letA jeno temane pracAra prasAramAM sAro lAbha maLelo. rAjyasarakAre temanAM kArya ane sarjana vize DokyumenTarI philma banAvI che. videzamAM tema ja dezamAM saMgrahAlayomAM temanAM sarjano joI zakAya che. sahaja saraLa svabhAva ane sAduM jIvana temanI AgavI oLakha che. sthApatyanA ghaNA vidyArthIone kalA-zikSaNa Apela hovAthI temano bahoLo ziSya samudAya che. varSo pUrve temanuM rIsTropekiTava pradarzana saMskArakendramAM yojAyuM hatuM. te prasaMge temanAM bukaleTa, kArDa temaja keTaloga prasiddha karavAmAM AvyAM hatAM. Aje jIvanasaMdhyAe paNa teo kAryarata che. potAnI jAtamahenatathI amadAvAda tema ja gujarAtamAM eka AgavuM nAma prApta karela che. zAhuka para lAko zITa zake, rAjya prAyamasa banIne 7 0 Jain Education Intemational cation International For Private & Personal use only Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 je bRhad gujarAta ameskiAtA mahAta kalAkAro vacce potAnI 62 nA varSa mATeno rASTrIya lalitakalA akAdamIno evorDa oLakha prApta karanAra meLavyo ane bhArata sarakAranI hyumana risorsisa phelozIpa zrI naTavara bhAvasAra prApta karI, temanI kRtio lalitakalA akAdamI, nezanala gelerI opha ArTa, ArTa heriTejha temaja alakAjhInA uttara gujarAtanA nAnakaDA gAmamAMthI kalAbhyAsArthe saMgrahAlayomAM sthAna pAmI che. amadAvAda AvI sI. ena. vidyAlayamAM rasikalAla parIkha satata paribhramaNa ane svaoLakhANanI zodhamAM vyasta pAse DroIMga TIcarano korsa karI DiplomA tema ja ArTamAsTaranuM 23 rahevAthI sarjanakArya jUja pramANamAM karI zakyA che. teone zikSaNa laI amadAvAdanI ja anya zALAmAM citrazikSakanI alagArI prakAranA ane dhUnI kalAkAra kahI zakAya. hAlamAM nokarImAM joDAyA. khUba ja mahatvAkAMkSI ane samartha sarjaka teo nyu dilhInA kalAkAro mATenA kAryasthaLa 'garahI hovAthI pAchaLathI svavikAsa mATe amerikA jaI cAlIsa TuDiyo'mAM rahIne sarjanakAryamAM pravRtta che. varSanA vasavATamAM bIjAM lagna karyA ane prathama patnIthI chuTA paDyA. tyAM khUba ja saMgharSa ane mahenatathI tyAMnA ati citra ane kalA sAhityamAM UMcuM nAma: Adhunika samAjamAM moDarna citrakalAnuM sarjana karI potAnI arvAcIna kalAkAra AgavI oLakha UbhI karavAno prayatna karI saphaLa thayA. zrI gulAma mahaMmada zekha Aje teo nyUyorkamAM rahe che. tyAMnA kalAsamAjamAM i.sa. 1937mAM surendranagaramAM janmelA zrI zekhe temanuM nAma AdarathI levAya che. temanAM sarjano 'jekazana prAthamika abhyAsa gAmamAM ja karyo. prasaMgopAta temano poloka' jevI zailInA khUba ja moTA mApa-tAlathI kenavAsa paricaya kalAguru ravibhAI sAthe thayo. barAbara e ja citro hoya che. jene moTI saMsthAo ke DipArTamenTala sTora jevI arasAmAM vaDodarAmAM phAIna ArTa phekalTInI sthApanA thavAnI jagyAe pradarzita karI zakAya. hatI. ravibhAIe ghaNA badhA utsAhI ne kalApremI juvAnone videzamAM A kalAkAra potAnI kalAthI nAmanA ane vaDodarAnI rAha batAvI, jemAM zekha paNa hatA. tyAM temaNe nANuM kamAyA. bhAratamAM temanAM citro jovA maLatAM nathI. i.sa. 1955 thI 61 daramiyAna snAtaka-anusnAtakano temanAM citro khuda citrakArone paNa yAda rahe tevA nathI. abhyAsakrama pUrNa karyo. I.sa. 1963 thI 66 mATe royala nAnAvidha mAdhyamomAM sarjato karanArA koleja opha ArTa laMDananI ziSyavRtti maLI ane i.sa. zrI hiMmata zAha 1974mAM temaNe sAMskRtika AdAna-pradAna prasaMge raziyAno pravAsa karyo. i.sa. 1966 thI 82 sudhI potAnI ja phAIna i.sa. 1933mAM gujarAtanA lothala gAme janmelA zrI ArTa phekalTImAM prAdhyApaka tarIkenI sevA ApI. i.sa. zAha thoDA varSo amadAvAdanA sarakhejamAM rahyA. i.sa. 1982 thI 92 sudhI 'DIna' tarIkenI javAbadArI saMbhALI. 1935mAM citrazikSakano abhyAsa karI I.sa. 1955 thI 61 temanAM mahattvanAM pradarzanomAM i.sa. 1957 rASTrIya kalA vaDodarAnI phAIna ArTa phekalTImAMthI DiplomA meLavyo. i.sa. akAdamI, i.sa. 1960mAM jahAMgIra ArTa gelerI, i.sa. 1966 thI 7 ziSyavRtti maLatAM perisa jaI zrI hAIpara 1962mAM nyu dilhI, i.sa. 1966mAM muMbaI khAte yojAyela ane kaNarekI pAse grAphiksanI tAlIma lIdhI. muMbaI, hatAM. temanAM citronA mahattvanA saMgrahamAM jApAnanA ArTa bhopAla, dilhI, amadAvAda vagere sthaLoe potAnAM heriTejha glenArA myujhiyama, caMdigaDhanA sarakArI myujhiyama, vaiiyaktika pradarzano yojayAM. uparAMta i.sa. 1975mAM bosTana (amerikA)nA laMDananA vikToriyA enDa AlbarTa enTavarpamAM "bIenAla' kakSAnA pradarzanamAM bhAga lIdho, myujhiyama uparAMta bhopAla, dilhI ane muMbaInA nAmI i. sa. 1968mAM amadAvAdanA progresiva pradarzano, i.sa. saMgrahakone tyAM temanI kRtio jaLavAyela che. 1977mAM pikToriyala spesa, .sa. 1993mAM rekhAMkana lakhANanA nIjI zokhane kAraNe kalAviSayaka lakhANo jevA pradarzanamAM bhAga lIdho. teoe I.sa. 1969 ane Jain Education Intemational Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TV I pratibhA darzana je 425 dvArA temaNe amerikana citrakalAnAM pustakano anuvAda karela che tathA samakAlIna citrakalA vize mahattvanuM pustaka taiyAra karela che. avAranavAra kalAsAmayikomAM temaja akhabAromAM temanA samakAlIna temaja prAraMbhika kalAnA lekho pragaTa thatA hoya che. temanI citrazailImAM yuropanA Adhunika kalAkAronI asara dezyamAna thAya che. alabatta temaNe maulika zailImAM rajUAta karIne potAnI alaga oLakha prApta karI che. potAnI AsapAsamAM rahetA grAmya zaherI janonA gharomAM, zerIomAM ke aMgata rUmamAM thatI jIvanakramanI sArI-khoTI thaI rahelI sarva pravRttione DArka-gupta, marUna, yalo temaja sapheda raMgothI puSkaLa rekhAMkano ne citramaya rIte rajU karavAnI temanI zailI abhuta hatI, jene abhyAsanI dRSTie jovI ane mUlavavI paDe. samaya jatAM teo mahattvanA gujarAtI citrakAromAM sthAna pAmaze tema lAge che. soraThatA tartakone rekhAMkato dvArA tayAvatAra zrI padhuna tannA zrI tannA saurASTranA vatanI, paNa kalAnI tAlIma grAmya yugala citrakAra : zrI jyoti bhaTTa muMbaInI je. je. ArTasa skUlamAM lIdhI. citra karatAM rekhAMkano korsa citrakalA temaja grAphiksamAM pUrNa karyo. i.sa. 1957mAM ane temAM paNa khAsa saurASTranA rAsa-garabAnA tathA bheMso bhArata sarakAranI sAMskRtika ane i.sa. 1961-62mAM ane bharavADanAM rekhAMkano ane tvaritagatinA temanA skeca iTAlI sarakAranI ziSyavRttio prApta karI. jemAM temaNe khUba ja prazaMsA pAmela che. temanA para tatkAlIna vayaska citrakalA uparAMta iciMgamAM potAnuM jJAna vadhAryuM. I.sa. siddhahasta kalAkAra zrI zyAvakSa cAvaDAnI bhArobhAra asara 1964-66mAM grAphikasanA vadhu abhyAsArthe amerikAmAM hatI. chatAM temanA rekhAMkanomAM eka khAsa prakAranuM lAvaNya ziSyavRtti prApta thaI. traNeka varSa teoe phAIna ArTa pragaTa thatuM hatuM. chellA ghaNAM varSothI videzamAM sthAyI thayA phekalTImAM prAdhyApaka tarIke sevAo ApI. temanA mahattvanAM hovAthI temanI adhika mAhitI upalabdha nathI. kalAnA anya vaiiyaktika pradarzano lalitakalA-dilhI, amerikA tema ja mAdhyamomAM temaNe kAma karyuM hovuM joIe. alabatta thoDA varSo jarmanImAM yojAyela che. temanAM citrono saMgraha dilhInA ArTI parve amadAvAdanAM ravizaMkara kalAbhavanamAM amerikAnA heriTejha, vaDodarAnA myujhiyamamAM, tathA nezanala myujhiyama sthApatya viSayaka tasvIronuM eka pradarzana yojAyeluM tyAre opha moDarna ArTamAM sacavAyelo che. teone jovAmAM AvelA. prAraMbhika kALamAM temane citramAM anahada rasa hato ane citrakAra, tasvIrakAra kalAtA savyasAcI bendra sAhebanI rAhabarImAM sArAM sarjana karelAM. paNa grAphiksa zrI jyotIndra bhaTTa ane phoTogrAphInA vizeSa rasane kAraNe teo citra sarjanathI vimukha thatA gayA, je kyAreya pAchA pharI zakyA nahi, alabatta . sa. 1934mAM bhAvanagaramAM janmelA zrI bhaTTa grAphiksa ane phoTogrAphImAM temaNe nAmanA ghaNI meLavI, zALAkIya abhyAsa pUrNa karyA bAda kalAbhyAsa mATe kalAguru temanI kRtio kalAnA sAmayiko temaja keTalogamAM jovA maLe ravizaMkara rAvaLanA mArgadarzanathI vaDodarAnI phAIna ArTa che. citra sarjanamAM samartha hovA chatAM pravAha badalAvAne kAraNe phekalTImAM joDAyA. i.sa. 1956mAM snAtaka ane anusnAtaka teo joIe teTalI nAmanA meLavI zakyA nathI. pra. 54 Jain Education Intemational Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 je bRhad gujarAta teone temanA lalitakalAnA pradAna badala I.sa. mAdhyamika abhyAsa bAda i. sa. 1955mAM vaDodarAnI phAIna 1999-2000no rAjya sarakAranA sAMskRtika vibhAga dvArA ArTa phekalTImAMthI citrakalAmAM snAtaka ane I.sa. 1959mAM rU. 1 lAkhano rokaDa puraskAra maLela che. anusnAtakanI padavI prApta karI. i.sa. 1968mAM rokaphelTa grAnTa maLI. i.sa. 1971mAM nahera phelozIpa evorDa meLavyA. i.sa. 1989mAM bhArata sarakAra dvArA 'padmazrIthI navAjyAmAM AvyA. i. sa. 1997mAM AIphekasa taraphathI kalAratnano evorDa prApta thayo. i. sa. 1998mAM rAjayalalitakalA akAdamIe gaurava puraskAra pradAna karyo. teo gAMdhI vicAradhArAne varelA, temaja gUjarAta vidyApITha sAthe ghaNA varSothI saMkaLAyelA. ghaNI badhI saMsthAomAM citra, krAphaTsa, kalAsaMskRti jevA viSayo zIkhavADavAnuM kAma kareluM. ghaNI saMsthAomAM mulAkAta prAdhyApaka tarIke paNa sevA Apela. kalAnI ghaNI saMsthAomAM mAnad sabhya tarIke joDAyelA che. AdivAsI lokonAM bhIMtacitro para temaNe DokyumenTarI philma paNa banAvelI che. deza-videzamAM kalAnA vyAkhyAtA tarIke ghaNAM varSothI jAya che. potAnAM lagabhaga 20 jeTalAM vaiyaktika pradarzano dezanA temaja videzanA zaheromAM yojelAM che. vividha kalAo mATe saMkhyAbaMdha prakAzano karyA che, temaja deza-videzanA ghaNA kalAgRhomAM temanAM citro sacavAyelAM che. teo AdivAsI loko, sAdo paheraveza, gAya, baLada, pakSIo, AkAza, sUraja, jhADa-pAna jevAM pratIkone khUba ja sAdI-saraLa rIte kazA paNa alaMkArika kAma vagara rajU kare che. temanAM citromAM raMgonI AbhA khUba ja prabhAvakArI che. ATalAM varSo sarjanAtmaka kAma karI citrakalAmAM teo potAnI oLakha prApta karI zakyA che. bALakomAM citrakalAnI ruci jagAvatAra sva. zrI razmi khatrI zrI khatrI paNa varSo pahelAM paraprAMtamAMthI AvIne govALiyA citrakAra : zrI haku zAha amadAvAda vaselA. sI. ena. vidyAlayamAM citrazikSakanI gujarAtI lokkalAne dezavidezamAM mAna apAvatAra tAlIma laI thoDo samaya judI judI zALAomAM nokarI kya bAda sI. ena. vidyAlayanA prAthamika vibhAgamAM citrazikSaka zrI haku zAha tarIke varSo sudhI pharaja bajAvI. bALako pAse suMdara sarjanAtmaka citrakAra hakuzAha eka bahumukhI pratibhA kahI zakAya. kAma karAvanAra zikSaka tarIke temanuM nAma AdarathI laI zakAya. temanA vize temaja temanA sarjana viSe ghaNuM lakhI zakAya teTalI tatkALa I. sa. 1950 thI 6panA samayamAM teo bALacitramAhitI upalabdha che. alabatta ahIM mAtra temanA sarjana zikSaka tarIke jANItA thayelA. viSayaka mahattvanA muddAno ullekha karIzuM. teo nAnI skecabukomAM saMkhyAbaMdha arUpakakSAmAM I.sa. 1934mAM surata pAsenA vAloDa gAmamAM janma. rekhAMkano karatA, kyAreka posTara kalara ke voTarakalaramAM moTA Jain Education Intemational Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 42che. citro paNa karatA ane te citro potAnA mitro jApAnanA kalA- sarjana karI zakyA nathI. temanA citrasarjana pradAnamAM zveta -zyAma pradarzanamAM paNa mokalatA. AvA pradarzananA AdAna-pradAnamAM rekhAMkano mahattvanAM gaNI zakAya. kahevAya che ke temane eka jApAnIjha mahilA sAthe eka pakSIya zilpakAra zrI mahendra paMDyA prema thayelo, je ghaNAM varSo sudhI patravyavahAranA rUpamAM cAlelo. jiMdagInAM chellAM varSo eka gerejamAM rahyA. zrI paMDyAne prAraMbhe nATyakalA, saMgIta ane DAnsamAM bilADIo pALatA ane alagArI dhUnI prakAranuM jIvana vadhAre rasa hato, paraMtu abhyAsakALa daramiyAna eka zikSakanI jIvatA, teo AjIvana kuMvArA hovAthI ane vAlI-vAraso preraNAthI temaNe zilpakaLA zIkhavAnI zarUAta karIne ucca kazuM na hovAthI temanI kalA ke lakhANo kazuM ja sacavAyeluM nathI. kakSAnAM sarjano karI batAvyAM. teo phAIna ArTa phekalTI vaDodarAnA DIna tarIke thoDo samaya kAryarata rahyA che. teo arvAcIta rekhAMkatone mAnad sthAna apAvatAra paththara, paMcadhAtu, ArasapahANa tema ja kAimAMthI kalAtmaka zrI jerAma paTela sarjanomAM sarjanAtmaka abhigama sAthe navatara prayogo karavAmAM i.sa. 1930mAM gujarAtanA sojItrAmAM janmelA zrI satata jAgRta che. ApaNA tathA anya dezamAM iMglenDanA mahAna paTele zaikSaNika abhyAsa bAda muMbaInI je. je. ArTa skUlamAM zilpakAra henarIpuranI vyApaka asaro paDI hatI ane i.sa. citrakalAnA DiplomA i.sa. 1955mAM meLavyo. bAda grAphiksa 1960nA samayamAM zilpo para oskAra evorDa ane phIlmaphera evorDamAM apAtAM zilpo karavAnI jANe hariphAI cAlatI kalAnA vadhu abhyAsArthe laMDana gayA. tyAM i.sa. 1959mAM hatI, tyAre zrI paMDyAe potAnI rIte zilpa sarjanamAM pravRtta nezanala Diploma prApta karavAnI sAthe jApAna tema ja rahevAno prayAsa karelo. sarjanamAM navIna abhyAsa mATe temaNe anya dezono pravAsa karyo. i.sa. 1961mAM yuropa ane iMglenDano pravAsa karyo. tyArabAda zilyazikSaNa temaja amerikAno pravAsa karyo, potAnA jIvanakALa daramiyAna zilpakaLAmAM navIna prayogo karavAnI zarUAta karelI, Aje kalApariSado, vyAkhyAno, zibiromAM varSothI hAjarI ApatA prauDha vaye paNa teo zilpasarjanamAM vyasta che. rahyA che. ghaNI dezI videzI kalAsaMsthAomAM mAnad sabhya tarIke sevAo ApelI che. tema ja ghaNI saMsthAomAM salAhakAra ane gAya vAcharaDAone zilpamAM sAkSAta karanAra ceramena tarIke sevAo Apela che. pote 30 jeTalAM vaiyaktika zrI rAghava kanoriyA ane 30 jeTalAM saMyukta pradarzana deza-videzamAM yojelAM bhAga zrI kanoriyA paNa grAmINa pradezanI pratibhA che. i.sa. lIdhelo che. temane 4 rASTrIya lalitakalA evorDo, bombe ArTa 1936mAM rAjakoTa jIllAnA abhiDA gAmamAM janmelA zrI sosAyaTIno tathA rAjaya lalitakalAno tathA nezanala evorDo kanoriyA vaDodarAnI phAIna ArTa phekalTInA zarUAtanA uparAMta rAjaya sarakAra dvArA 1 lAkha rU.no gaurava puraskAra maLela che. deza-videzanI phelozIpa paNa maLelI che. temanI vidyArthI che. citrakalA karatAM zilpakaLAmAM adhika ruci hovAthI prAdhyApaka zaMkhocaudharInI chAyAmAM temaNe pUrNakakSAno abhyAsa kRtio nezanala gelerI opha moDarna ArTa, bagadAda, IrAka, prApta karyo. bAdamAM te phekalTImAM ja temaNe prAdhyApaka tarIke ra6 caMdIgaDha, muMbaI, kalakattA, amadAvAdanI kalAsaMsthAo tathA varSa sudhI sevAo ApI, temanAM zilpomAM Arasa pahANa, kALo saMgrahAlayomAM sacavAyelI che. temanI citrakalAmAM prAraMbhe paththara, kAMsuM, pIttaLa, paMcadhAtunAM ghaNAM zilpo jovA maLe che. bhAratIya laghuzailInI asaravALAM arvAcIna zailInAM citro temAM tenuM kaLA kauzalya "vAcharaDAM'nA zilpomAM khUba ja suMdara jovAmAM Avela. tyAra bAda teoe zveta -zyAma rekhAMkana tema ja rIte pragaTa thayeluM che. muMbaInI mukuMda Aryana enDa sTIla citro tarapha potAnI sarjanazakti khIlavela hatI, je vadhAre kaMpanImAM ghaNA varSo sudhI temaNe zilpa sarjana karela. je ghaNA pracAramAM AvelI che. jApAnanA pravAsa bAda temaNe sthaLoe saMgrahAyela che. Aje paNa gAmaDAmAM gAya pAse janmeluM jADAplAyavuDa ane bloTorca prAyamasa vaDe bALIne evaoNrka vAcharaDuM ane tenI kUdAkuda joIe tyAre kanoriyAmAMnA zilpI citronuM sarjana kareluM te adhika prakAzamAM AveluM. zrI paTela satata najara samakSa tarI Ave che. rAjaya sarakAre temane gaurava pravAsa ane saMsthAonA kAryabhAramAM vyasta rahevAthI vadhAre puraskArathI sanmAnita karelA che. uparAMta deza-videzanA ghaNA Jain Education Intemational Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 je bRhad gujarAta evorDo paNa meLavelA che. ziSyavRttio paNa meLavelI che. phakIracaMda zeTha gAmamAM zeTha gaNAtA. zaikSaNika abhyAsa temanI kRtio, zilpo deza-videzanA saMgrahAlayomAM sthAna daramiyAna citranI parIkSAo ApI. i.sa. 1902mAM jayAre pAmyAM che. Aje nAdurasta tabiyatane kAraNe teo kAryarata nathI vADIlAla hospITala amadAvAdanA medAnamAM saradAra ane ghaNA varSothI teo dilhImAM sthAyI thayelA che. vallabhabhAI paTelanuM bhASaNa goThavAyeluM, tyAM temane javAnuM sAhitya dvArA kalAno paricaya karAvatAra thayeluM. bhASaNa sAMbhaLI jussAno saMcAra thayo ne bhaNatara choDI satyAgrahanI laDatamAM joDAyA ane te viSayaka posTara citro, zrI kanu nAyaka jAherAtonAM pATiyAM vagerenAM citro karavA lAgyA. tyAM temane i. sa. 1930mAM gujarAtanA pAnasara khAte janmelA amadAvAdanI klotha mArakeTamAM pratimAsa rU. 51 nA zrI nAyake zaikSaNika abhyAsa bAda i.sa. 1954 thI 68 pagAranI nokarI maLI. alabatta temaNe nAnI skeca buka rAkhI sudhImAM muMbaInI je. je. ArTa skUlamAM citrakalAno DiplomA, ociMga karavAno zokha yathAvata rAkhyo. temane kalA zIkhavAnI kinikala parIkSAo, krAphTasa temaja bArIkakalA vagerenA khevanA muMbaI kheMcI lAvI. tyAM divase nokarIne sAMje je. je. abhyAsakramo karyA. i.sa. 1969mAM muMbaImAM AkArabhAratI skUlamAM kalAbhyAsa karyo. i.sa. 1951mAM DiplomAM pUrNa saMsthA sthApI citrakalA zikSaNa ApavAnuM zarU karyuM. te sivAya karyo. sAthe potAnuM prathama vaiyaktika citra pradarzana paNa yojayuM. anya kalA saMsthAomAM prAdhyApaka temaja mulAkAta zikSaka i.sa. 1964mAM yuropano pravAsa karyo. i.sa. 1954mAM tarIke sevAo Apela. i.sa. 1955 thI 98 daramiyAna temaNe muMbaInI luIsa skUlamAM citra-zikSaka tarIkenI ghaNA evorDa meLavyA che. jemAM AIphekasano veTarana evorDa, javAbadArI svIkArI, je temaNe nivRtti sudhI nibhAvI. AphrikAno sevAdalano, je. je. ArTa skUlano tathA temanA sarjanamAM tatkAlIna samayanI asara ane kalAgurjarIno evorDa mukhya che. muMbaImAM potAnAM cAra citrakAra jagannAthajI ahivAsInI temaja laghucitro, vaiyaktika pradarzano uparAMta saMyukata pradarzanomAM bhAga lIdhelo suzobhanAtmaka citrakAlanI chApa dekhAya che. temanA kAmamAM che. vaiSNava saMpradAyanAM nATako tema ja rAsalIlAomAM bhAga satata abhyAsa karavAnI vAta rajU thAya che. je gAya, bheMso, lIdhela che. citra karatAM lekhanamAM adhika rasane kAraNe kalAnA porTeITa, kheDUto, mAtA-putra, vAcharaDAM, lakSmIjI, sarasvatI, ghaNAM prakAzano gujarAtImAM karelAM che. zuddha gujarAtI bhASAnA rAjasthAnI gharo, reMTiyo kAMtatA bhAve, mIrAMbAI, muMbaInI prakhara himAyatI che. muMbaImAM kalAkAryakramonuM Ayojana karavuM rAtrI vageremAM dekhAya che. AiphekasanA veTarana sahita ghaNA te temano khAsa zokha che. evorDa meLavyA che. tAjetaramAM pragaTa thayelA temanA jIvana jIMdagIno moTobhAga lekhana ane zaikSaNika pravRttimAM ane sarjana graMthamAM puSkaLa citro jovA maLe che. temanA hAtha nIce gujarAtamAM ghaNA zikSako tAlIma pAmyA che. alabatta, vyasta hovAthI temanAM je kaMI citra sarjano jovA maLe che temAM gujarAtamAM temanuM kAma ochuM jovA maLe che. Aje jaipha umare bhIMtacitronI pratikRti, zRMgArika citro, bATika citro, paNa muMbaImAM teo kalAsAdhanA karI rahyA che. kAgaLanA mAvAnA caherA-mahorAnuM vizeSa pradAna jovA maLe che. ApaNA sAmAjika kurivAjone citromAM rajU karanAra citra, zilpa temaja gAMdhI vicAsaraNIto zrI zAMti paMcAla phALo ApanAra gujarAtanA eka nAnakaDA gAmamAMthI citrakalAnA zrI dineza zAha potAnA zokhane saMtoSavA zrI paMcAla muMbaI AvIne je. je. skUlamAM joDAyela che. tyAM DiplomA meLavyA bAda I.sa. amadAvAda pAsenA sarakhejamAM janmelA zrI zAha - 1978mAM briTIza kAunsilanI ziSyavRtti maLatAM vadhu gAmanA kuMbhArane tareha-tarehanA vAsaNo ghaDatA joI kaLAmAM kalAbhyAsArthe laMDana jAya che ane kAyamI iMglenDanA vatanI rasa utpanna thayo haze tema temanuM mAnavuM che. temanA pitA banI jAya che. tyAM laMDanamAM teo prasiddha kalAnuM utpAdana Jain Education Intemational Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana karatI kaMpanI vinsanTa enDa nyUTana'nA kalAvibhAgamAM avAranavAra kAma kare che. ane nAnAvidha anya kArya sAthe citrakalA sarjanamAM ghaNAM varSothI pravRtta che. chellA thoDAM varSothI teo bhAratanI mulAkAte Ave che. ane akhabAro temaja anya miDiyAone mulAkAta ApatA rahe che. tethI teo vadhAre prakAzamAM AvI zakyA che. temanuM kAma mukhyatve voTara ane posTara kalara jene iMglenDamAM 'grAue' kahevAya che. tenA mAdhyamamAM pepara upara hoya che. viSayavastumAM teo bhAratIya rIta-rivAjo, patnInI ekalatA, parINita yugalono vaDIlono malAjo, vidhavA strInI paristhiti, vividha prakAranI pUjA temaja mAnatAo vagerene potAnI AgavI zailImAM rajU karI zakyA che. je bhAratIya zailI kahI zakAya, alabatta viSayavastu bhAratIya chatAM rajUAta samakAlIna rIte kare che. temanAM citro bhAratanA ghaNA kalArasikonA saMgrahasthAnomAM uparAMta laMDananA myujhiyamamAM sthAna pAmyAM che. citrakalAmAM hAsya temaja vyaMgano samanvaya karatA zrI amita aMbAlAla i.sa. 1943mAM amadAvAdanAM zrImaMta mila-mAlikane ghera janmelA. tyAM amadAvAdamAM milonI jAhojalAlI hatI. amitabhAI ArTasa snAtaka thayA bAda thoDo samaya pArivArika vyavasAyamAM dhyAnastha thayela, paNa zikSaNa daramiyAna citrakAra chaganalAla jAdava A zrImaMtaputrane citrakalA zikhavADavA ghera AvatA tyArathI A zokha ghara karI gayelo. eTale sarvasva choDI i.sa. 1978 thI pUrNakAlIna citravyavasAya svIkArI sArI nAmanA ane mAna akarAma prApta karyAM. lagabhaga 20 jeTalA vaiyaktika pradarzano deza-videzamAM yojyAM che. ane 37 jeTalAM saMyukata pradarzanomAM bhAga lIdhela che. rAjyalalitakalA tathA amadAvAda myuni . korporezananA evorDa prApta karyA che. temanI kRtio dilhI myujhiyama opha moDarna ArTa, lalitakalA akAdamI. briTIza myujhiyama, temaja vikaToriyA ane AlbarTa myujhiyama uparAMta ghaNA rasikajanonA saMgrahasthAnomAM jovA maLe che. 'kRSNa-zrInAtha svarUpa' nAme rAjasthAnI citro upara khUba ja suMdara pustaka pragaTa karela che, je deza-videzanA vaiSNava loko pAse hoMzathI jovAya temaja vaMcAya che. ghaNI badhI saMsthAomAM mAnad sabhya tarIkenI sevAo ApI rahyA che. tathA citrakAronA utkarSa mATe 429 amadAvAdamAM konTemparI ArTa gelerInI sthApanA karIne ghaNA varSothI kalAkArone potAnAM pradarzano yojavAnI savalata karI Apela che. tathA ghaNA citrakAronA kempamAM hAjarI ApatA rahe che. amadAvAda dUradarzana temaja sTAra cenala para temanA kalAviSayaka vArtAlApo avAranavAra rajU thAya che. temanAM sarjana viSayavastumAM khAsa karIne dhanIkavargano janasamudAya tathA potAnI AsapAsa banatA vividha banAvomAM jIvanapratyeno ramUjI kaTAkSa jovA maLe che. jema ke 'gAya dohIne kUtarAne pAvuM' jevI taLapadI kahevato ne gAya, kUtarA, kAgaDA, mora, uMdaraDA, peTanI aMdara dekhAtA maTa maila, kAna pAse macchara guna guna karatA hoya. bilADIo, bagalA, kamaLa, ekabIjAne khaMjavALatAM manuSyo vagere je citrone zabdothI samajAvI zakAtA nathI athavA to citro jovAthI paNa tema nathI hotuM, sivAya ke kalAkAra pote ApaNane kaTAkSacitranI samaja Ape. A zailI temanI AgavI zailImAM che. raMgonuM mAdhurya ane jaLaraMgamAM vividha Tekacara nirUpaNa karavAnI temanI AgavI rIta che ane te dvArA te potAnI oLakha prasthApita karI zakyA che. ane gujarAtamAMthI bhAratIya kalAkAra kakSAmAM potAnuM nAma UmerI rahyA che. saurASTratA grAmyalokone zveta zyAma rekhAMkano dvArA dezavidezamAM rajU karatAra zrI vRMdAvana solaMkI i.sa. 1942mAM jUnAgaDha khAte janmelA zrI solaMkI zALAkIya abhyAsa bAda i.sa. 1982mAM vaDodarAnI phAIna ArTa kolejamAM citrakalAmAM anusnAtaka thayA. i.sa. 1982 thI 87 amadAvAdanI nezanala DijhAIna saMsthAmAM mulAkAtI prAdhyApaka tarIke sevA ApI. bAda i.sa. 1987 thI 90 sudhI 'gujarAtarAjya lalitakalA akAdamI'nA sabhyapade rahyA. muMbaI, dilhI, amadAvAda, cennaI, vaDodarA, beMglora, moriziyasa, nyuyorka vagere sthaLoe 26 jeTalAM vaiyaktika pradarzano ane 25 jeTalAM saMyukta pradarzanomAM bhAga lIdhela che, temaNe rAjya lalitakalA akAdamI kAlIdAsa pradarzana, ArTasosAyaTI inDiyA, ola inDiyA grAphiksa, lakhanau lalitakalA akAdamI, jayapura lalitakalA akAdamI, sahita lagabhaga 12 jeTalA evorDa prApta karyA che. temanAM mukhya sarjanamAM era inDiyAnuM myurala citra, nyuyorka-TiskonuM kelenDara Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 pratIkSA citrakAra : zrI vRMdAvana solaMkI che. ghaNA citrarasikonA saMgrahAlayomAM temanI kRtio jovA maLe che. temanI citrakalAmAM rekhAMkana paranuM temanuM prabhutva adhika hovAthI chellA keTalAya varSothI temaNe mAtra zveta-zyAma rekhAMkana pepara ane kenavAsa para khUba ja suMdara rIte rajU karyAM che, jemAM khAsa viSayavastumAM saurASTranA bharavADa, govALo, vaTemArguo, bALaka vagere potAnI zailImAM rajU karI zakayA che. AthI temanI kRtio muMbaI, dilhI, cennaI, beMglora jevA zaheronI ArTa gelerIo temaja kalArasikonAM ghara tathA vyavasAyI sthAnoe pahoMcI zake che. mAtra citra joIne ja oLakhI javAya ke 'A solaMkInuM citra che.' grAphika kalAmAM kAma karavuM, temaja A kalA yuvAkalAkArone saraLa rIte zIkhaDAvavAmAM teo adbhuta kauzalya dharAve che. jeno citrakAra avinAza ThAkara jANIto dAkhalo kahI zakAya. AjanA gujarAtI samakAlIna citrakAromAM temanuM nAma AdarathI laI zakAya. gujarAtamAM jANItA samakAlIta citrakAra zrI manu pArekha janma i.sa. 1939mAM amadAvAdamAM citrakalA mATe muMbaInI je. je. ArTa skUlamAM dAkhala thaI I.sa. 1962mAM DiplomA meLavyo. jIvana saphaLatA mATe nATakomAM ekaTiMga Jain Education Intemational bRhad gujarAta ane seTa DijhAIna karyAM. i.sa. 1963mAM rASTrIya vaNATa saMsthAmAM joDAyA ane muMbaIthI kalakattA badalI thaI. tyAMnAM lagabhaga 10 varSanA kAryakALamAM temanA samagra jIvanamAM jabarajasta palaTo Avyo. ane temanAM sArAM sarjano thayAM. tyArabAda sthaLAMtara thaI nyu dilhI sthAyI thayA. teo dezanI ghaNI saMsthAomAM mAnada sabhyapada dharAve che. temaja ghaNA varkazopamAM bhAga le che. rASTrIya temaja AMtararASTrIya kalApradarzanomAM temanI kRtio sthAna pAme che. vividha rAjyonI kalAiizabaromAM bhAga laIne kalAkArone mArgadarzana ApatA AvyA che. temaNe nAnA-moTA 20 jeTalAM vaiyaktika pradarzano yojayAM che ane 40 jeTalAM saMyukta pradarzanomAM bhAga lIdho che. citrakalAnA vikAsArthe yuropa ane isTanA ghaNA dezonA pravAsa karela che. dezanI ane rAjyanI moTAbhAganI kalAsaMsthAonA evorDa temaNe prApta karela che. temanI citrakalAnA traNa prakAra che. eka banArasanA kAryakALa daramyAnanA banArasa viSayaka dezya citro. bIjuM khAsa-prakA2nA pratIkovALA sTIlalAIpha, trIjuM bhopAlanI gesa durghaTanAnA pratyAghAta rUpe temaNe sarjelI mAnava mukhAkRtio, je te samaye khUba prazaMsA pAmela. gaNanApAtra citrakAromAM temanuM nAma laI zakAya. citrakAra : zrI manu pArekha bALa sahaja citrakalAthI jANItA citrakAra zrImatI mAdhavI pArekha banArasa ghATa i.sa. 1942mAM amadAvAda khAte janmela zrImatI pArekha manubhAI pArekhanAM dharmapatnI che. kalAjIvana prAraMbha i.sa. 1964mAM karyo. koIpaNa ArTa kalAsa ke kolejanA Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 431 zikSaNa vagara temaNe kalA jagatamAM potAnuM nAma sthApita kareluM ane svecisa citro nAnA-moTA pradarzanomAM ane kalArasika che. temaNe Azare 16 jeTalAM vaiyaktika pradarzano yojelAM che. janonA gharamAM temaja jAhera saMsthAomAM sthAna pAmelAM che. tathA 40 jeTalAM saMyukta pradarzanomAM bhAga lIdhelo che. deza kalAnA prAraMbhika kALamAM jANItI vyaktionA skeca videzanI ghaNI kalAsaMsthAonA varkazopa temaja zibiromAM jemAM jAma sAheba, pRthvIrAja kapura, rAjendra bAbu, ka.mA. teo bhAga letAM hoya che. munazI, jevAnI tasvIro suMdara che. uparAMta gAMdhIjI tathA temanAM sarjanamAM bALa sahaja rekhAMkana e pramukha aMga potAnA selpha propTeITa vageremAM abhyAsI kuzaLatA dekhAya che. che. ghara, bALako, pakSIo, jaLacara prANIo, jhADa-pAna, TIpaNI nRtya, zaraNAI vagADanArA, pALiyAnI pUjA karanArA rastA, moTaragADI, gharonI aMdara dekhAtI jana-samAjanI gAmajano, bhagavAna buddhanuM myurala citra, jIvana darzana, dainika pravRttione jema bALako dore tema teo kenavAsa ke rAMdalamAtAnI pUjA, kIrti maMdirano lenDaskepa, temaja pepara upara utAratA hoya che. je darzakane sahaja lAge che. sudAmApurI porabaMdarano lenDaskepa jevAM sarjano karelAM che. temanI sarjana kalA mATe kahI zakAya ke vyAvahArika-dhaMdhAkIya lADavA jevA kalAkAroe avanavAM citro, sarjana bhale ochAM citrakAro potAnI kArya zaktine vAraMvAra doharAve che, temAMthI karyA hoya paNa te jamAnAnA saMdarbhamAM rAjakoTa jevA nagaramAM nIkaLI zakatA nathI. jayAre zrImatI pArekhane e baMdhano naDatAM kalA jAgRtinuM mahAmUluM kAma jarUra kareluM che. nathI, A prakAranI citrakalA moTA zaheronA bhadra samAjane ja AkarSI zake che. lokanRtya ane mAnavA caherAonA citrakAra zrI bhUpata lADavA i.sa. 1937mAM rAjakoTa khAte janmelA zrI lADavAe zaikSaNika abhyAsa bAda citrakalA rasane kAraNe I.sa. 1956mAM muMbaInI je. je. ArTa skUlano DiplomA prApta karyo. sarjanakAryamAM lenDaskepa, tasvIra citro, lokakalA citro, suzobhanAtmaka pratIka citronuM kAma cAlu rAkhyuM. 1955mAM saurASTra kalA maMDaLano "mIlka meIDa' citra mATeno evorDa TIppaNI nRtya citrakAra : zrI bhUpata lADavA meLavyo. I.sa. 1956mAM nyu dilhImAM potAnuM vaiyaktika pradarzana yojayuM. i.sa. 1958mAM muMbaI sTeTa kalA-pradarzanamAM raMgaberaMgI pataMganI duniyAno paricaya temanAM citrane inAma maLyuM. i.sa. 1959mAM nairobImAM karAvatAra kalAkAra pradarzana yojyuM. ujjainanI kalAsaMsthA, bombe ArTa zrI bhAnubhAI zAha sosAyaTI, rAjya lalitakalA akAdamI vageremAM nAnAM-moTAM I.sa. 1935mAM amadAvAda khAte janmelA zrI bhAnu inAmo prApta karyA. rAjakoTamAM yojAtAM pradarzano. vyAkhyAna zAhe mAdhyamika abhyAsa bAda citra rasane kAraNe vaDodarAnI mALAo, seminAro, pravacano uddaghATana samAraMbhamAM kalAkSetre phAIna ArTasa phekalTImAM joDAIne I.sa. 1956mAM snAtaka temaNe pramukha bhUmikA adA karelI che. ane i.sa. 1960mAM myujhiyolojIno anusnAtaka kakSAno potAnA kAryakALa daramiyAna teone jANItI DiplomA prApta karyo. bAda varSo sudhI amadAvAdanA saMskAra vyaktio dvArA sanmAna ane inAma temaja evorDa prApta kendra jevI saMsthAmAM kalA pravRttiomAM noMdhapAtra sevAo thayelA che, jemAM ola inDiyA phAIna ArTasa enDa krAphTasa, Apela che. nyu dilhIno veTarana ArTisTa evorDa mukhya che. temanAM tasvIra deza-videzanA pramukha zaheromAM yojAyelAM temanAM 24 Jain Education Intemational ducation Intemational For Private & Personal use only Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 vaiyaktika pradarzano utkRSTa prazaMsApAtra nIvaDela che. i.sa. 1968mAM rASTrIya kalA akAdamI sahita temanAM sarjanane lagabhaga 13 jeTalA nAnA moTA evorDa maLelA che. uparAMta tenI sarjana ane kalA pravRttinA mahattvanAM kArya badala 15 jeTalI deza-videzanI saMsthAo dvArA sanmAna ane smRticihno bheTa rUpe maLelAM che. temaNe eplAIDa ArTano abhyAsa karyo hovA chatAM citra rasikatAne kAraNe prathama temaNe dazyacitronuM pradarzana karyuM. bAda vividha prakAranA samakAlIna kalA pramANe prayogo karatA rahyA che. jethI citrakalAmAM temanI maulika zailInuM nirUpaNa karI zakyA nathI. temane gamatA vividha viSayamAM otaprota rahIne temaNe sAhitya kalA viSayaka prakAzano karyAM. jevAM ke kALo kALo varasAda, kAvya saMgraha budhavAranI rAta, taDataDiyA, gujarAtanA bharatakAmanA TAMkA, bhAratanA kalAtmaka pataMgo, kASTa zilpo, gujarAtanI vAvo, kotarelA-citarelA dhAtupAtro, AdivAsI strIo vagere. temanuM eka mahattvanuM kArya potAnA pataMgabAjInA zokhane kAraNe temaNe deza-videzanA pataMga uDDayanamAM bhAga lIdho che ane amadAvAda myuni. dvArA saMskAra kendramAM kAyamI dhoraNe eka vividha kalAtmaka pataMgonuM saMgrahAlaya nirmANa karyuM che. je deza-videzamAM prazaMsanIya banI rahyuM che. i.sa. 2000mAM rAjyasarakAra dvArA temane gaurava puraskArathI sanmAnita karAyela che. vArasAgata sUjha dharAvatAra zilpakAra zrI rajanIkAMta paMcAla zrI paMcAlano janma dAhodamAM, zaikSaNika abhyAsa sAthe zilpakaLAmAM 2sa vadhato gayo. kumAra, navacetana, dharmayuga jevA sAmayika paThanane kAraNe kalAkAra banavAnI khevanA jAgI. gujarAtanA citrakAronAM citro joI ravibhAIne patro lakhatA, jethI pratibhAva paNa maLato. kalAguranI preraNAthI vaDodarAnI phAIna ArTa phekalTImAM joDAyA. Arthika sthiti nabaLI hovA chatAM, jema tema karI zilpakaLAno DiplomA pUrNa karyo. pote paMcAla eTale dareka mAdhyamamAM vArasAgata sUjha hoya, lAkaDuM ke lokhaMDa, teno upayoga karI. jANe temanAM citromAM vizvaprasiddha citrakAro henarI mUra, bArbarA hepavarya, jekomItInI asara dekhAya che, temane muMbaImAM rAjya kalA bRhad gujarAta pradarzanamAM inAma maLyA bAda ghaNA badhA rAjayonAM, temaja rASTronAM inAmo prApta thayelAM che. temanAM zilpa 'ghoDA-gADI' ne rASTrIya lalitakalAno puraskAra maLyo che. perIsanA bIonela pradarzanamAM inAma prApti tathA i.sa. 2000mAM gujarAta rAjya lalitakalA akAdamI dvArA gaurava puraskArathI sanmAnavAmAM AvelA che. deza-videzamAM kIrti dharAvatAra zrI manahara makavANA i.sa. 1940mAM rAjakoTamAM janmelA zrI makavANAe zALAkIya abhyAsa bAda citrakalA rasane kAraNe muMbaInI je.je. ArTa skUlamAM i.sa. 1956mAM DiplomA pUrNa karyo. temaNe potAnAM vaiyaktika pradarzano jahAMgIra ArTasa gelerI, tAja ArTa gelerI-muMbaI ane saralA ArTa gelerI- cennaImAM yojAyelAM che. temaja ghaNAM saMyukata pradarzanomAM bhAga lIdhela che. temane bombe ArTa sosAyaTI, rASTrIya lalitakalA akAdamI, rAjya lalitakalA akAdamI, kalA pariSada ujjaina, akAdamI opha phAIna ArTa-kalakattA, dazerA pradarzana-mahesura, Aiphekasa-nyu dilhI, mahAkozala, madhyapradeza temaja AMdhrapradezanI kalA saMsthAonAM pAritoSikI, temaja nAnAmoTA evorDa prApta thayelA che. teo deza-videzanAM pradarzano temaja zibiromAM bhAga le che. temanI kRtio muMbaI, dilhI, vaDodarA, bhopALa, amadAvAda, rAjakoTa temaja jApAna, amerikA jevAM sthaLoe kalArasika lokone tyAM ane saMsthAomAM jovA maLe che. tisargatAM dRzyacitronA sarjaka zrI naTu parIkha i.sa. 1931mAM kheDA jIllAnA bAMdhaNI gAmamAM janmelA, prathama gujarAta yunivarsiTImAMthI bhASA-snAtaka thayA, bAda muMbaInI je. je. skUlamAM i.sa. 1961mAM ArTasa mAsTara thayA ane pachI i.sa. 1962mAM temaNe vaDodarAnI phAIna ArTa phekalTImAM ArTasa kriTIsIjhama karyuM tathA i.sa. 1963mAM gujarAta rAjyano DiplomA Ina peinTiMgano abhyAsa karyo. temano kalAbhyAsa zrI rasikalAla parIkha, zrI bendre ane zrI AMbeDakara pAse thayo. temaNe rAjya kalA akAdamI temaja maisura dazerA pradarzananA evorDa prApta karyA. Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 433 i.sa. 1996mAM Aiphekasa nyu dilhIno veTarana ArTisTa pradarzananA nirNAyaka tarIke ghaNA varSathI kAryarata che. evorDa meLavyo. amadAvAda-muMbaImAM temanAM 10 jeTalAM uparokta sarva kArya hovA chatAM, citra sarjanamAM potAnI vaiyaktika pradarzano yojAyAM. teoe kalAviSayaka koI AgavI oLakha prApta karI zakyA nathI, citra jotAM ja vicArakaNikAo tathA lekho pragaTa karyA che. ghaNA kAryakramomAM citrakAranI spaSTa oLakha thaI jAya tevuM koI sarjana jovA ke lAviSayaka pravacano temaja vArtAlApo Ape che. jANavAmAM AvyuM nathI. pravAsamAM vyasta rahevAthI eka sthaLe lalitakalAnA ghaNA kempomAM vidyArthIone dazya citro TakIne sarjana karavAno AvA kalAkArane ocho avakAza porTuITo zIkhaDAvavA tatpara che. sI. ena. vidyAlayamAM 30 sAMpaDyo che. amadAvAdamAM I.sa. 20OOnA temanA pradarzanamAM varSa sevAo ApyA bAda nezanala DijhAIna saMsthAmAM temaNe ela Treka kenavAsa citro rajU karyA hatAM. te temanAM mulAkAtI zikSaka tarIke sevAo ApatA. Aje jaiphavaye paNa pUrvacitro karatAM bilakula bhinna prakAranAM ja lAgatAM hatAM. kalA sarjanamAM eTalA ja pravRtta che. temane rAjyakalA akAdamI taraphathI veTarana ArTisTanI phelozIpa prApta karela che. gujarAtI loklAne arvAcIta rIte rajU karanAra temanA sarjananAM be pramukha viSayomAM prathama zrI sI. DI. mistrI tasvIrakalA, porTeITa jemAM temaNe kalAtmaka ane vyavasAyalakSI i.sa. 1933mAM dakSiNa gujarAtanA cIkhalI gAme kAma kareluM che. jyAre temanA nijAnaMdanA viSaya svarUpe dezya janmelA zrI mistrIe kalAbhyAsa amadAvAdanI sI. ena. citro, lenDaskepa, temAM paNa varSARtumAM AkAzamAM gherAtAM phAIna ArTamAM kalAno DiplomA ane ArTamAsTarano abhyAsa vAdaLo pakaDavAno temano kasaba jANavA jevo che. temaNe karyo. ane tyAM ja prAdhyApaka tarIke sevAo ApI potAnuM zerIo temaja nisarganA lenDaskepa cItaryA che. nAnA AgavuM vyaktittva UbhuM karyuM che. phorameTamAM nisarganA havA ane vAtAvaraNa pakaDavAnA mAhera temanAM sarjanamAM bhAratIya deva-devIonAM pratIkono che. jANItA citrakAro viSe sAmayikomAM lakhatA A upayoga, bhAtIgaLa raMgapUraNI ane khUba ja bArIka rItanI kalAkAranAM citro deza-videzamAM kalArasikomAM saMgrahAyelAM che. sarjana zailIno upayoga dekhAya che. jotAM sAthe ja darzakane gujarAtanA klAkArone rASTrIya kakSAe AnaMda thAya tevAM temanAM citro hoya che. temaNe ghaNA varSa sanmAna apAvatAra sAtatyapUrNa sarjana karyuM che. ane Aje paNa kAryarata che. zrI narendra amIna temaNe maisura, haidarAbAda, ujjaina, gvAliyara, nyu dilhInI vividha saMsthAonA evorDa prApta karelA che. rASTrIya i.sa. 1934mAM vaDodarAmAM janmelA zrI amIne lalitakalAno evorDa, uparAMta hyumana risorsIsa temaja rAjaya mAdhyamika abhyAsa bAda sthAnika phAIna ArTa phekalTImAMthI lalitakalAnI phelozIpa meLavela che. temaNe deza-videzamAM 10 i.sa. 1960mAM citrakalAnA snAtaka-anusnAtaka thaIne, jeTalAM potAne vaiyaktika pradarzano yojelAM che. temaja saMyukta i.sa. 1961mAM jApAnanI mulAkAta lIdhI. lagabhaga 16 pradarzanomAM bhAga lIdhela che. ghaNA jAhera tema ja khAnagI varSa sudhI rAjasthAnamAM ArTasa kolejamAM prAdhyApaka, temaja saMgrahAlayomAM temanI kRtio sacavAyela che. kalAkendramAM prAdhyApaka tarIke sevAo ApI, bAda rASTrIya lalitakalAnA mAnadasabhyapade ghaNA varSa vallabhavidyAnagaramAM ArTasa kolejamAM AcArya tathA sevAo Apela chaganabhAIne AIphekasa saMsthA dilhI dvArA rASTrIyalalitakalA nyudilhImAM 2 varSa sekreTarI tarIke sevAo kalAvibhuSaNa' khitAbathI navAjavAmAM AvyA che. eka ApelI che. temaNe muMbaI, jayapura, madrAsa, amadAvAda, sAmAnya starethI svamahenate kalAkAra tarIke gujarAtane gaurava dilhI, beMgalora, vaDodarA, govA tathA osTreliyAmAM potAnAM apAvanAra A kalAkAra pAchalAM varSomAM motiyAnAM vaiyaktika pradarzano yojyAM che. kAryakALa daramiyAna ghaNA oparezanamAM khAmI rahI jatAM eka AMkha gumAvavA chatAM paNa citrakArone InAma akarAma apAvanAra A kalAkAre eka AMkhanI dRSTithI suMdara citra sarjanamAM pravRtta che. lalitakalA akAdamInA membarapade kAma karela che. ane kalA "pra. 55 Jain Education Intemational Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 4 bRhad gujarAta klAkArone janatA samakSa paricaya karAvatAra samIkSaka che. je thoDA kalAkAroe nadInI retIno upayoga karI citro karyA che. temAM zrI bhAvasAre ghaNAM samaya sudhI sarjana kareluM che. zrI sureza zeTha temanAM citromAM koI phIgareTIva ke vAstavalakSI kAma jovA I.sa. 1938mAM bhAvanagaramAM janmelA zrI zeTha maLatuM nathI, temanAM sarjana para zAMti dave temaja je. sthAnika AphreDa hAIskulamAM mAdhyamika zikSaNa meLavI kalAnA svAmInAthananA kAmanI asara jaNAya che. abhyAsa mATe vaDodarAnI phAIna ArTa phekalTImAM joDAyA. - temaNe 15 jeTalAM vaiyakitaka pradarzano ane ghaNAM saMyukta bI. e. ane ema.e. phAIna ArTano abhyAsa Ucca pradarzano yojyAM che. temane dezanA vibhinna zaheronI kakSAe saMpanna karyA bAda bhAvanagaranI zikSakonI TreInIMga kalAsaMsthAo dvArA pAritoSiko tathA evaoNrDa maLelAM che. jemAM kolejamAM pArTa TAIma prAdhyApaka tarIke nava varSa sudhI kAma amRtasara-paMjAbano golDa meDala, ekeDamI oNpha ArTa saMbhALyuM. bAda zAmaLadAsa kolejamAM homasAyansa vibhAgamAM dilhIno nezanala evorDa, ola InDiyA phAIna ArTasa enDa krAphaTa zIkhavADyuM. bAda nivRtti kALa sudhI amadAvAdanI sI. krAphaTasa sosAyaTIno evaoNrDa, madhya pradeza kakSA pariSada ane ena. ArTa kolejamAM kalAno itihAsa temaja thiyarInA bhArata kalA bhavana ujjainanA evaoNrDa mukhya che. prAdhyApaka tarIke sevAo Apela che. temanAM citro suzobhanAtmaka, DekoreTiva prakAranAM kahI ' lokakalAmAM pI. eca.DI.nI DIgrI prApta karyA bAda zakAya, temanI kRtio deza-videzamAM khAsa karIne bahudhA saMzodhanamAM vadhAre pravRtta rahyA che. jethI vividha nijIsaMgrahakArone tyAM sthAna pAmela che. Aje 70 varSanI jaipha pradarzanomAM krAphusa ane lokakalAmAM temaNe noMdhapAtra kAma karyuM umare teo citrakalAmAM vyasta che. che. nyu dilhInI hyumana risorsIsanI phelozIpa meLavela che. bharatakAma-bhIMtacitro jevA vividha kAryanI temanI alaMkAski zailInA citrakAra zodhanAtmaka noMdho pragaTa thayela che. ghaNA varSothI amadAvAdana zrI baLavaMtarAya joSI aMgrejI akhabAra "dhI TAimsa opha inDiyA'mAM kalAvivecaka zrI baLavaMtarAya aMbAzaMkara joSIno janma coTIlAmAM tarIke lekhana kArya saMbhALe che. saMbhavita kAryakramomAM nirNAyaka tA.5-11-1928mAM thayo. pitAjI zikSaka ane kAkA tarIke sevAo Ape che. Aja sudhImAM temanA mAtra traNa ja ''dhUmaketu"nA sahavAsamAM emanuM ghaDatara thayuM ane prAkRtika vaiiyaktika pradarzano yojAyAM che. jemAM temanI arvAcIna saudaryathI maDhelA coTIlAnA sauMdaryabharyA vAtAvaraNamAMthI temaNe prakAranI citra racanAo jovA maLI che. citra karatAM citrAMkananI preraNA meLavI. lokakalAnA saMzodhanamAM ja temanuM vizeSa pradAna jovAjANavAmAM Ave che. rAjakoTamAM citrakAra sva. maganalAla trivedI pAsethI citromAM mArgadarzana meLavyuM ane te pachI ""sara je. je. skUla avanavAM pratIko dvArA sarjana karanAra oNpha ArTasa" muMbaI khAtethI citrakalAno DiplomA meLavyo zrI ramaNika bhAvasAra temaja ''ArTa mAsTara"nI parIkSA paNa prathama naMbare pAsa karI. zrI bhAvasArano janma gAMdhInagara pAsenA pethApuramAM rAjakoTamAM AphreDa hAIskUlamAM kalA zikSaka tarIke thayelo, prAraMbhika citrakalAnI tAlIma kalAbhavana nimaNuMka thaI, e pachI vatsala ane kAryazIla saphaLa zikSaka amadAvAdamAM lIdhI. ghaNAM varSo sudhI sthAnika milomAM tarIke aneka vidyArthIomAM citrakalAnA saMskAra sIMcyA. TesTAIla DijhAInara tarIke kAma karyuM tathA prosesiMga peInTarsa eka saphaLa kalAzikSaka uparAMta teo eka acchA sarjaka grupanA AraMbhathI membara rahyA. varSo sudhI DijhAInaranuM kAma paNa kharA. anavarata rIte loka paraMparAnI parimANI zailInA karyuM hovAthI raMga-samaja, arUpa AkArone bhAtigaLa rIte rajU citrakAra che. potAnI citraaMka zailInAM lakSaNomAM sthira pAtro, karavAnI, temaja kenavAsa ke borDa para avakAza sAthe AkAranI saMkula temaja khaMDabadhdha racanA, vizALa AMkho, suzobhita goThavaNI karI citra nirUpaNa karavAnI temanI AgavI zailI pAtro, lAla, pILo, bhUro, kaththAI, sapheda, zyAma raMgonuM Jain Education Intemational www.ainelibrary.org Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 435 bAhulya, kALI temaja kaththAI jADI-pAtaLI lITIthI phIniza pATha citronA mAlamI karAyela AjubAju TapakAM-khasarAnA potathI alaMkRta evAM zrI pratApasiMha jADejA emanAM citro kalAkAranI nijIzailInuM svarUpa darzAvI jAya che. emanI loka paraMparAnI sarjanAtmakatAmAM raMganI mIThAza temaja zrI pratApasiMha bhAvasiMha jADejAno janma i.sa. saraLa rajUAtane lIdhe te citro darzanIya banI rahe che. 1940mAM rAjakoTa jillAnA vejA gAme kSatriyakulamAM thayo, zrI joSInA viSayomAM vizeSarUpe lokajIvana ethI kSatriya kulAcAra pramANe lAja-marajA.da, khAnadAnI ane AbhijAya to temane gaLathuthImAMthI ja sAMpaDelA. tulasIvivAha, ramakaDAMvALA, mAladhArI, kUvAkAMTho, zRMgAra, musApharo vagere che. kRSNalIlAmAM dANalIlA, rAdhAkRSNa, nAnapaNathI ja vejA gAmanI vilasatI prakRti ane nAgadamana, jasodAno kAna vagere che. A uparAMta kavi taLapadI loka nAtajAtanA parivAro sAthe bhAIcAro hovAthI kAlidAsanI saMskRta kRtio uparathI paNa AvirbhAva pAmelAM lokasaMskRtino vAraso emanA mAnasa sAthe vaNAI gayelo. evAM temaNe puSkaLa citro karyA che. vejA gAmamAM prAthamika abhyAsa pUro karI AgaLa temanAM citronI racanAmAM pazu, paMkhI, puSpa, jhADa, bhaNatara mATe rAjakoTamAM sthira thaI tabakkAvAra citra ane parvata, pANI vagerenAM AlekhanamAM paNa ddhiparimANa svarUpa vinayanano abhyAsa karyo. joI zakAya che. deza temaja paradezanA kalAzokhInonA saMgrahamAM nAnapaNathI ja citra pratye vizeSa lagAva hovAthI temanAM citro sthAna pAmyAM che. rAjakoTamAM sva. DaoN. ramezabhAI bhaTTanI citrasaMsthA ''paMDita temaNe muMbaI, amadAvAda, rAjakoTa vagere sthaLe nijI naheru phAIna ArTa" mAM joDAIne mArgadarzana meLavyA pachI pradarzano bharyA che, uparAMta dilhI, kalakattA, muMbaI, cennAI, i.sa. 1966mAM "DiplomA ina penTIMga", te pachI skalpacara amadAvAda, rAjakoTa vagere sthaLe vArSika pradarzanomAM potAnI temaja i.sa. 1974mAM ''ArTa mAsTara DigrI lIdhI. i.sa. kRtio rajU karI che. 1983mAM bhAratIya saMskRti viSaya laine ema.e. karyuM. zreSTha zikSakanA evorDathI sanmAnita zrI joSIne I.sa. 1967mAM citrazikSaka tarIkenI nokarI svIkArI, apheMksa-nyu dilhI" kAlIdAsa samAroha ujjaina, lAyabrerI paNa saMbhALI ane pachI "phUlachAba' dainikamAM ''raMga, amadAvAda, temaja dhI bombe ArTa sosAyaTInAM pAritoSiko rUpa ane racanA" nAme kaTAranA lekhaka tarIkenuM kArya saMbhALyuM. enAyata thayAM che. emanI sacitra evI bALavArtA paNa zrI jADejA bhUminA cAhaka hovAthI temaNe taLapada InAmane pAtra banI che. dharatInAM rUhane pramANI temAMthI nija citrAMkananuM pota-zailI A vayaska kalAkAra Aje paNa kAryarata che. sarjI. meghANI, dhUmaketu, munazI, darzaka vagerenAM pustako vAMcyA, pachI grAmajIvananAM thIjI gayelAM ane jIvaMta mAnavopazu, prakRtinuM temaNe kALI zAhInA mAdhyamathI nakhazIkha vaLoTe AlekhyAM, jemAM prakRtinA vividha suMdara ane bheMkAra rUpa, rAvaLiyA, DholI, bhajaniko, naTa, bhavAyA, kAMgasiyA, mAladhArI, kheDavAyA, gAya, bheMza, kUtarA vagerenI svAbhAvika laDhaNa, paheraveza, zarIravaLoTa, pozAka vagerenuM sAcuM pratibiMba AlekhyuM. purogAmI sva. somAlAla zAha, sva. rasikalAla parIkhanAM pAThacitro temanA preraNA rupa hovAthI teoe vAratAcitrothI citrAMkananI gatividhi zarU karI. gujarAtamAM citrakAra : zrI baLavaMta joSI pATha citrakAranI prathama haroLamAM sthAna pAmI cukyA. panaghaTa Jain Education Intemational Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 je bRhad gujarAta nAnapaNathI smRticitra pratye anurAga hovAthI pazu, prakAza-chAyAnA Adhunika citrakAra paMkhI, prakRti ane vividha lokonuM sAMgopAMga nirIkSaNa ane zrI avinAza ThAkara skecIMga karatAM rahIne teo rekhA vinyAsa ane aMga-upAMganA pUrA abhyAsI banI gayA, ethI emanA pATha-temaja vAratA i.sa. 1955 mAM rAjakoTamAM janmelA zrI citronI racanAomAM AkRti, pramANa, vAstavikatA, sthaLa, avinAzabhAI sva. citrakAra anaMta ThAkaranA putra che. AthI kALa ane vAtAvaraNanuM cokkasa darzana thAya che. vArasAgata citrakalAmAM rasa jAgRta thatAM sAhityamAM snAtaka prAcIna kALa hoya ke madhyayuga, lokajIvana temaja thayA bAda citrakalAnA abhyAsa mATe vaDodarAmAM ArTa sAMpratakAlIna temaja anyano pUro abhyAsa karIne je te kALa phekalTImAM gayA. alabatta koI kAraNavazAt kalAbhyAsa karI ane mAnavIya rUpa vaLoTane teoe cokkasa rIte rajU karI zakyA nahIM. chatAM jAta-mahenatathI kalA sarjana ane prayogo batAvyAM che. cAlu rAkhyA. jemAM nAnAM moTAM InAmo maLyA karyA paNa koI maulika zailI zodhI zakyA nahIM. paraMtu te arasAmAM temane i.sa. 1964, 1965, ane 1978mAM rAjakoTa citrakAra vRMdAvana solaMkIno saMsarga thatAM guru-ziSya paraMparA khAte "grupa zo". A uparAMta nyu dilhI, muMbaI, maisura, jevA citrajJAnane lIdhe sArI pragati karI zakyA eTale temanI amadAvAda, bhAvanagara, rAjakoTa khAte yojAtAM vArSika pratibhAmAM solaMkIno vizeSa phALo gaNI zakAya. pradarzanomAM teoe potAnI kRtio rajU karI che ane ghaNAM pAritoSika paNa meLavyAM che. zrI ThAkare muMbaI, beMgalora, cennAI vagere sthaLe potAnAM cAra vaiyakitaka temaja 32 jeTalAM saMyukta ane "gujarAta rAjya zALA pAThyapustaka maMDaLa" mATe lagabhaga 12 jeTalAM saMsthAkIya pradarzano yojAyelAM che. temAM vIzeka jeTalAM pAThyapustakomAM pAThacitro karyA che. ''phUlachAba'' teoe rAjaya lalitakaLA sahita sAta evoDaeN meLavelA che. dainikamAM kalA vibhAganI kolamamAM teo citra pradarzano, citrakalA uparAMta tasvIra kalAmAM paNa sArA kauzalyane kAraNe kalAkAra paricaya, kalAkAra nidhana vagereno paricaya karAvatA temanAM citra ane tasvIro dilhInI gelerI oNpha morDana ArTa, rahyA che. caMdIgaDhanI ArTa gelerI temaja jANItI hoTalo temaja zAhInA mAdhyama dvArA temaNe saurASTranI bhUmigata saMgrAhakone tyAM jovA maLe che. lokasaMskRtinI pratiSThA karIne teno mahimA gAyo che. temanAM sarjanamAM dezyacitro pramukha che. vaLI sArA phoTogrAphara hovAthI prakAzane tathA chAyAne, zerIonA ke jUnI ImAratonA lenDaskepamAM sArI rIte rajU karI zakyA che. uparAMta jUnAjamAnAnAM voTarakalara prakAzanAM sthAne kenavAsa upara ke pATiyA para kenavAsa lagADIne samakAlIna kalApaddhati anusAra moTA mApa-tAlamAM lenDaskepa karatA hovAthI lokone prabhAvita karI zake che. temanAM sarjanamAM vividha dIvAlonA kharabacaDAM TeksacaranA nirUpaNamAM teoe sArI kuzaLatA hAMsala karI che. rAjakoTa jevA dUranA sthaLe rahIne citrakalAmAM rAjayamAM tathA bahAra nAmanA meLavI te gauravaprada vAta che. citramAM azvonAM vividharUpa ane tAla AlekhatAra zrI kizoravALA - i. sa. 1933mAM bIlakhAmAM janmelA zrI vALA vAtacIta citrakAra : zrI pratApasiMha jADejA vaDodarAnI phAIna ArTasa phekalTImAM kalAmAM snAtaka thayA bAda Jain Education Intemational For Private & Personal use only www.jan Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 430 rAjakoTamAM sthAyI thaI kalAsarjana kare che. rAjaya ane rASTrIya khUbaja premALa, zAMta, lAgaNIzIla ane kalA mATenA kakSAe yojAtAM pradarzanomAM teo bhAga le che. teoe samarpaNanI bhAvanA bacapaNathI ja temanAmAM jovA maLI. kalA InAmo, evorDo prApta karelA che. dilhI, amadAvAda, paratvenI temanI UMDI rucine kAraNe bhAvanagaranA jANItA kalakattA, lakhanau, muMbaI, madhya pradeza, maisura vagere jagyAe kalA upAsaka vIrendra paMDayA pAsethI voTarakalarsanAM ane vaiyakitaka pradarzano yojayAM che. kalAmarmajJa caMdubhAI paMDayA pAsethI oIlakalarsanAM citro temanAM sarjanamAM eka ja prakAranA ghoDAnAM pratIkavALAM banAvavAnI preraNA meLavI. lagAtAra emAM dila parovyuM, citro je miksa-miDiyAmAM saheja eksTrakTa jevAM dekhAya che aneka kalAdharonA paricayamAM AvatA rahyA jenAthI temanA tema karelAM che. jemAM koI abhyAsaparNa kazaLatA ke AMtarika AnaMdamAM vRddhi thaI. temanAM citromAM janajIvananI sarjanAtmaka tattva dekhAtuM nathI temane maLelA evorDa ke bhAvanA ane saMvedananAM citro vizeSa jovA maLyAM. pAritoSikomAM teo zArIrika rIte sakSama nahIM hovAne lIdhe temanI citrakalA sAdhanAmAM voza peInTIMga, sTIla lAIpha sI skepa vagere kendra sthAne rahyAM. saMgItamAM paNa "vAyolIna' kahI zakAya ke temanI zArIrika hAlata avasthAgata hovA vAdanamAM temanuM mana soLe kaLAe khIlI UThe che. saMkhyAbaMdha chatAM kAryazIla rahe che. ane citrasarjana dvArA pradarzanomAM jAhera kAryakramomAM temanAM AgavAM vyaktitvanAM darzana bhAga letA rahe che. jema ghaNI saritAo sukAI jAya che tevuM thAya che. thayuM nathI. ke. TI. gohila azvInakumAra ramaNIkalAla bhaTTa janma : tA. 18-9-1963 sonagaDha. bhAvanagara kalA saMskAranI bhUmi che. saMgIta citrakalAnA komarsa grejyueTa evA A yuvAna kalAkAra ne aneka upAsako atre jovA maLyA che. aMgrejI sAhitya sAthe vArasAgata kalA jIvanamAM UtarelI che. jenI nasenasamAM snAtaka thayelA, citra, saMgIta, kalApremI azvInakumAra bhaTTa kalArUpI lohInuM paribhramaNa thatuM hoya. ane e kalA jyAre hAlamAM bhAvanagaranI sTeTa benka opha saurASTranI eka zAkhAmAM bahAra Ave che tyAre kalA vArasAno sAco khyAla Ave che. adhikArI tarIkenI sevA ApI rahyA che. ane e kalA bALapaNathI ja hastagata thayela evA A kalAkAre zarUAta jalaraMgothI karela. AvA hoMzIlA kalAkArane kalA marmajJa zrI khoDidAsa paramAra, ramezacaMdra rAThoDa, bIpInabhAI gosAI dvArA kalAnuM dIvela pUrAyela ane Aje temanA kAkAzrI bI. ke. gohila ke jemaNe dIvaDe pUrAyela dIvelane prakAzita karavAmAM khUbaja agatyano bhAga bhajavela. A kalAkAre oIla peInTIMga, voTara kalaramAM moTA moTAM citro, aitihAsika citro, prorTeTa rekhA citro, chAyA citro banAvI bhAvanagaramAM potAnuM AgavuM sthAna jALavI rAkhela che. Aje teo uttama kakSAnA citrakAromAM sthAna pAmI temanAM kAryakSetramAM avirata kalA sarjana karI rahela che. temanA UjaLA bhaviSyanI AzA sAthe. graMtha-saMpAdaka nIrava zAMti citrakAra : zrI azvinakumAra Ara. bhaTTa Jain Education Intemational Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 4 bRhad gujarAta The Inner Landscape of Gujarat gujazavanI asmitAne ujAgara karavA tasvIronA eka benI amUlya graMthanuM vihaMgAvalokana gaIkAla ane sAMpratakAlIna gujarAtanA janajIvananA saMskAra, vidhividhAna, rUDhi paraMparA, kalAkArI, ane lokasaMskRtinI raMgIna ane teja chAyAmAM jhAMkhI karAvato evo anekavidha tasvIrono eka graMtha "The Inner Landscape of Gujarat" muMbaIsthita pAlanapuranI hIrA bajAranI pratiSThita peDhI mahendra bradharsa dvArA sane 2001nI sAlamAM prakAzita thayela che. A graMthamAM gujarAtanA vayaska ane yuvAna evA 41 tasvIrakAroe gujarAtI janajIvananI lokasaMskRti, kalA ane nisarganI vividha paLo kemerAnA kasabathI jhaDapI, gujarAtanI asmitAno khyAla Apyo che. graMthamAM tasvIronuM saMkalana zrI bhAnu zAhe karyuM che. AkhAe graMthanuM saMkalana DaoN. vikrama mahetAe karyuM che. be khaMDamAM vibhakta evA A graMthamAM prathama khaMDamAM "gujarAta rAjya" nI aMdara saMmmilita kaccha, saurASTra ane gujarAta vibhAganA taLajIvananuM suMdara pratibiMba rajU thayuM che. ghara, ghoDiyAM ane hAlara hiMcakAthI mAMDIne bALakanA saMskAra vidhAna, ramata gamata ane utsava prasaMganI moja, lagnotsavamAM vAnevadhatAM lUgaDAM paherIne mahAlatA loko, gADAmAM UghalatI jAna, sAMDhaDIno asvAra, varaghoDo ane mAMDavA parisaranI jhalaka ahIM nikharI rahI che. meLA, khelomAM DholanA dhabakAre ramAto rAsa, garabI, hUDo ane AdivAsIonAM nartana sAthe lokakasabIonI aMga kasaratanI heratabharI ramato paNa tasvIromAM jhIlANI che. kacchI bhomanA bhUMgA, kUbA, saurASTranA lokabharatathI sajAvela grAmagharo, uparAMta khetara, pAdara, nadI, nahero, sAgara, pANIzeraDo, lIlAMsUkAM bIDo, vAMDhe pharatA mAladhArIo vagerenI sAthe taLabhomanA naranArI ane vRddhonI sAthosAtha nityajIvananI tasvIro joI zakAya che. bIjA khaMDamAM gujarAtanI saMskRtinuM darzana jhIlAyuM che, jemAM ujvala ane AkAzane AMbatAM maMdiro, derAsaro, masjido, sulatAnI-smArako, kUpavAvo, kUvA vagere pAvana sthAno mAthe jAtrA juvAratA zraddhAvAna lokonA thara che. hiMdu, jaina, IslAmI paraMparAnA kalAmaya sthApatyomAM deva, devIo, gatibharI nRtya kanyAo, chaMdagativALI velo vagerenI manaraMjita tasvIro che. maMdira, havelIonI bhIMto para citrita salATI, svAminArAyaNI temaja lokazailInA raMgIna citro sthAnane unatatA arpe che. apabhraMza zailInA tADapatrI paranAM citro, jainazailInA kalpasUtro, vijJaptipatro, kAgaLa para citrita hastapratro, kApaDanA oLiyAcitro madhyakAlIna gujarAtanA gauravarUpa che. kAMsAnI bahumUlya pratimAo, vividha ghATanA dhAtupAtro, kaccha, saurASTrI lokabharata, pIchavAI paToLAM, bAMdhaNI ane pataMganuM nirmANa paNa tasvIramAM jhIlAyuM che. | gujarAtanI asmitAne ujAgara karato tasvIrano A benamUna amUlya (graMthanI kiMmata rakhAI nathI) graMtha parIkha parivAre taiyAra karAvI deza paradezamAM gujarAtanI asmitAnI jhAMkhI karAvI che. dhanyavAda. -khoDIdAsa paramAra (lokazailInAM citrakAra) Jain Education Intemational Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 439 meghANaMda gaDhavI padmazrI dulA kAga kAnajI bhuTA bAroTa merUbhA gaDhavI pIMgaLazIbhAI gaDhavI, kanubhAI bAroTa loka sAhityanA kalAdhaze A ke che ja - kathA " hemu gaDhavI zrI amaradAsabApu khArAvAlA ka , GS, P; che ke A che ' saMtazrI nArAyaNa svAmI prANalAla vyAsa abharAma bhagata padmazrI divALIbena bhIla Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 je bRhad gujarAta kezabhAI bAroTa praphula dave hemaMta cauhANa kA ; ka ka bhIkhudAna gaDhavI darabAra pUMjAvALA jagamAla bAroTa * GIS zALA kalAdI : cAra araviMda bAroTa karazana paDhiyAra kaDI = - niraMjana paMDyA bhAkara bAroTa prama bAroTa Jain Education Intemational Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 441 loka sAhityanA kalAghaNe -kezubhAI bAroTa je samAja potAno bharyobharyo evo saMskAra vaibhava, potAnAM rASTrIya mUlyo, potAnI saMskRtinAM vaheNo ane potAnA kalAkauzalya dharAvatA suputronuM abhivAdana karI zakato nathI ke gaurava anubhavI zakato nathI e samAja lAMbo samaya jIvaMta rahI zakato nathI. ApaNe vizvanA mahAna kalAkAro viSe pUrI rIte paricita hoIe paNa ApaNA gharaAMgaNAnA kavi kalApI ke kavi kAnta viSe bilakula na jANatA hoIe to ApaNe ghaNA adhUrA gaNAIe. lokavArtAo, lokagIto ane lokasaMgIta pratyeka prajAno kiMmatI vAraso ane mUlyavAna khajAno che. dareka pradezane potAnI viziSThatA hoya che. tene potAnI lokabolI, potAnI rajUAtanI paddhati paNa prAdezika vAtAvaraNane anurUpa hoya che. gAmaDe DAyarA vacce besIne bhalakArA detA devIputara cAraNanAM moDhethI ApaNe lokasara vANI sAMbhaLIe ke bAroTonA mukhe paDachaMda avAje duhA sAMbhaLIe e paNa eka lhAvo che. mAdhavapuranA ke taraNetaranA lokameLAomAM rAsanI ramajhaTo, hiMgaLI chaMdanA halakabharyA raNakAro, maMjIrAnA tAle, UMcA svare gavAtAM bhajano, bheTa bAMdhIne beThelA DAyarAnI vacce raMgabharI vArtAo lokone tarabatara kare che, enAM aMtarane pakhALe che. ane lokasaMskRtinA pravAhane avicchinna rAkhe che. ApaNe tyAM saurASTra kaccha-gujarAtamAM hajAronI saMkhyAmAM nAnAmoTA nAmI-anAmI kalAkAronI saMkhyA ghaNI moTI thavA jAya che. AkAzavANInA rAjakoTa kendra upara ja 350 jeTalAM nAmo haze. A sauno paricaya lakhavo muzkela che tema chatAM vizvaprAMgaNamAM jemanA svaro herAya che tevA nAmI kalAkAromAMthI thoDAno A lekhamALAmAM paricaya karAve che. zrI kezubhAI bAroTa. teo jUnAgaDhanA vatanI che. reDiyo kalAkAra che. sAhitya saMzodhanamAM khUba ja sakriya rahyA che. amArI prakAzana pravRtti sAthe varSothI saMkaLAyelA che. khUba ja namra ane premALa che. temano vistRta paricaya anyatra Apyo che. teoe videzomAM paNa potAnI kalAzaktinI pratIti karAvI che. je kalAkAro umara ne kAraNe ke tabiyatane kAraNe videzomAM jaI zakyA nathI paNa temanI oDiyo-viDiyo keseTo moTI saMkhyAmAM videzomAM pahoMcI gaI che. lokasaMgItane ane rAsa maMDaLIone bhAvanagara rAjyanA dIvAna anaMtarAya paTTaNIe ane sAMgANInA ThAkora sAhebe bhAre moTuM protsAhana baLa ApeluM je atre noMdhavuM ja joIe. -saMpAdaka meghANaMda gaDhavI meghAvI kaMThanA suprasiddha vArtAkAra meghANaMda gaDhavIno janma gheDa vistAranA chatrAvA gAme cAraNa jJAtinI lIlA zAkhanA kheMgAra gaDhavIne tyAM saMvata 1918mAM thayo hato. - lokasAhityanA kSetramAM "lokavArtA" AgavuM sthAna dharAve che. pahelAnA jamAnAmAM AvI lokavArtAo jAmatI bu.pra. 16 koI rAjadarabAre, paNa Ato janasamAjanI vAtuM janasamAjamAM sahune sAMbhaLavI hoyane! potAnI ratna samI saMskRtinI gAthAthI janasamAja kema vaMcita rahe? ane Ama meghANaMda gaDhavI jevA pracaMDakAya vIra vArtAkAranA bulaMda kaMThane AmajanatA samakSa vaheto mUkyo zrI gokaLadAsa rAyacUrAe. bAlyAvasthAmAM ja meghANaMda gaDhavIe mAtA-pitAnI Jain Education Intemational Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 chatrachAyA gumAvI. mosALamAM moTA thayA. saMskRtinA vArasA sAthe janmelA meghANaMdanI bAlyAvasthA to ati parizramamAM vItI. pahelethI zraddhAvAna to kharA ja. rANA rIjhavADAnA jIjAbhAI narelA pAsethI vArtA, kavitA ane kAvyo sAMbhaLe ane zIkhe. Ama sAhityano paraMparAgata abhyAsa temanAmAM dRDha thato gayo ane yuvAvasthA sudhImAM to teo eka samartha vArtAkAra tarIke paMkAyA. teo vArtA mAMDe tyAre temAM nave rasanA pravAho vahetA hoya ne zrotAo sthira citte vArtApravAhamAM taNAtA hoya. temAM samayanAM baMdhana to kyAMthI hoya! kahe che ke, muMbaImAM meghANaMda gaDhavIe rA'navaghaNanI vArtA dararojanA traNa traNa kalAka ema karIne nava divasa sudhI karelI. meghANaMda gaDhavIne prathama vArtA kahevAno prasaMga sAMpaDyo mAMgaroLamAM. tyAMnA darabAra husena miyAM zekhe temanI vArtA sAMbhaLI ane sAtaso korI ApI hatI. pachI to gAmaDegAmaDe jyAM-jyAM teo jatA tyAM vArtAo maMDAtI ane eka gAmamAM prasarelI khuzbu bIje gAma pahoMcI jatI. meghANaMdabhAIne muMbaInuM AmaMtraNa maLyuM. A samartha vArtAkAranI 75mI janmajayaMtInI tyAM ujavaNI thaI. prasiddha sAhityakAra kanaiyAlAla munazInA pramukhapade 'sara kAvasajI jahAMgIra hola'mAM eka kAryakrama yojAyo. jemAM meghANaMdajIne 75 suvarNamahoranI bheTa ApavAmAM AvI. vaDodarAnA sAhityapremI mahArAjA sayAjIrAva gAyakavADe paNa meghANaMdajInI vArtA sAMbhaLI. rAjavIne jyAre khabara paDI ke A vArtAkAra nirakSara che tyAre tene ghaNo AnaMda thayo. sanmAna sAthe A nirakSara sAkSarane poSAka vagere ApI bahumAna karyuM. vaDodarAmAM meghANaMdabhAIe rAyacUrAne maLIne ''zAradA'' mAsika dvArA sAhitya rasiko pAse samRddha rasathALa pIrasyo. jUnAgaDhano pAMcaso varSano itihAsa potAnA kaMThe sAcavIne beThelA meghANaMdabhAIne jUnAgaDhanA navAbe AmaMtraNa ApyuM ane potAnA ja samartha vArtAkAranuM bahumAna karyuM. ane pachI to saurASTranA aneka rAjavIonA rAjadarabAre A vidvAna vArtAkAranI vArtAnI ramajhaTa bolatI. emanuM pracaMDa vyaktitva, emano UMco paDachaMDa deha, emanA kaMThe thI vaheto raNako sau koIne AkarSe tevo hato. eka paradezI citrakAra misa brunare to meghANaMdabhAInuM pUrA kadanuM citra banAvyuM ane kahyuM ke, ''jagatanA uttama citromAM A citra sthAna pAmaze.'' emanA bulaMda kaMThe vahetuM sAhitya oksaphorDa bRhad gujarAta vidyApIThanI rekorDa lAyabrerImAM saMgrAhAyeluM paDyuM che. samartha vidvAna vArtAkAra meghANaMda gaDhavInA vArasadAra temanA putra zrI merUbhAI ane zrI piMgaLazIbhAI Aje paNa e mahAna vidvAna pitAjInA vArasAne dIpAvI rahyA che. A putronI vidvattA parathI pitA meghANaMdajInA jJAnavAridhino khyAla saheje Ave che. 82 varSanI uMmare meghANaMdabhAIe jIvanalIlA saMkelI lIdhI. baraDAnA AI nAgabAInA AzIrvAdathI temanuM jIvana pavitra ane Adarza banyuM hatuM. tevA meghANaMdabhAI e ApaNI amUlya mUDI hatI. i.sa. 1944 AsapAsa teo avasAna pAmyA te pachI phakta traNa varSe meghANIbhAInuM avasAna thayuM. paNa bannenI uMma2mAM 35 varSanuM aMtara! meghANI 50 varSe pAchA thayA ne medhANaMdabhAI 82 varase. gujarAtamAM vyApakapaNe lokavArtAo dvArA lokasAhityanA saMskAra pragaTAvanAra e prathama puruSa hatA. temane gokaLadAsa rAyacUrA jevA jhaverI maLI gayA, jeNe rAjadarabAromAMthI meghANaMdajIne loko vacce lAvyA. oksaphorDa vidyApIThanA lokasAhityanA saMzodhaka pro. Ara. nolee meghANaMdajInA kaMTha ane kaheNInI Tepa utArI paNa Aje e rekorDiMga ApaNI pAse nathI. goMDalanA ThAkora sAheba sara bhagavatasiMhajIe emanuM citrapaTa upaleTAmAM utAreluM evuM sAMbhaLyuM che. e kadAca bolatuM na paNa hoya, paNa te eka rASTrIya mUDI tarIke jaLavAvuM joIe. sAkSaro temane ''nirakSara sAkSara' tarIke biradAvatA. sahI karavA jeTaluM paNa akSarajJAna nahi meLaveluM paNa aMtaratalamAM jJAnanA vipula vAridhi khaLakatA. medhANaMda gaDhavInA cha putrono parivAra suvikasita zAkhA - prazAkhAe vistarI rahyo che. kAvya, sAhityano ocho-vadhu vAraso saune maLyo che. emAM sauthI moTA putra kahAnadAsabhAI vyakti raMge raMgAyelA jyAre zrI merUbhA gaDhavI lokasAhityanA dhUraMdhara. teNe meghANaMdabApAnA jIvanakavanane gaurava apAvyuM. jyAre zrI piMgaLazIbhAI gaDhavIne kAvyano prasAda maLyo che. meghANaMdabhAI gaDhavIe ekadhArA sAITha-sAiTha varSa sudhI ekadhArI sarasvatInI upAsanA karI ane vArasAmAM putra parivAra rupe jAjaramAna mUDI mUkI gayA che. "svArthI o saMsAra, bhUlI jaze bhAvane pahADa samo paDakAra, soraTha nata saMbhAraze.' Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 443. paNa te samayamAM Tepa, TI.vI., reDiyo jevAM sAdhana na "kAga" kahe guru muktAnaMda, hovAthI ApaNe meghANaMdabApAno kaMTha ke sAhitya sAcavI ApaNI Atama jJAna prakAze." zakyA nathI. majAdaranA malaka pharatA vIsa - vIsa gAu mAthe hAka padmazrI dulA kAga vagADatA mAthAnA pharela karamI bApane potAno dIkaro bhagata thAya te kyAMthI game? gajAnana gaNezanI pUjA karatA dIkarAne bhagatabApunA pyArA ane lADIlA nAme oLakhAtA bApa ghaNIvAra samajAvatA -"dIkarA have A sIMdarA kheMcavA padmazrI dulA kAgano paricaya gujarAtanI prajAne ApavAno hoya mUkI de, bAMdhya keDye talavAra ane hAlya mArA bheLo. Ama zuM? deza-paradezamAM vasatA gujarAtIomAM paNa bhagatabApunA karatAM - karatAM koka di' sAdhuDo thaI jaIza to mAruM A nAmathI koIpaNa aparicita hoya? rajavADuM kema sacavAze? have tAre chAMTo pANI karI AMkha lAla potAnI maulikavANImAM "kAgavANI" nA ATha - karavI joIe." bApu icchatA hatA ke potAno dIkaro somAM bhAganI bheTa gujarAtanI janatAne ApanAra kavizrI gujarAtanI soMsaravo thAya. paNa vidhAtAe bhagatabApu mATe kAMIka juduM ja virala vibhUti che, emanA vize zuM lakhavuM? gujarAtanA sAkSara nirmANa karyuM hatuM. nahi to jayAM gAmanA sImADAmAM takarArathI varga ghaNuM lakhyuM che. lohI chaMTAtAM hoya, jyAM gAmanAM verajhera kaMIka apaiyA paLAve, jyAM aphINa vagara ijjata na hoya, jyAM kasuMbAnI bhagatabApuno janma saurASTranA mahuvA pAsenA aMjaLiyo hAthI jevA juvAnanI bhujAo bhAMgIne bhukko karI soDavadarI gAme tuMbela (parajiyA cAraNa) kuLamAM vi.saM. nAMkhatI hoya, jyAM moDI rAta sudhI cUlo jhAlIne besI rahetI 1958nA kArataka vada agiyArasane zanivAre i.sa. patnIo paroNA sAthe dArUnI mahephila uDAvatA dhaNInI vATa 1902mAM thayo hato. temanA pitAzrInuM nAma bhAyA kAga ane jotI, jhole caDatI, potAnA vALanI astavyasta laTo cUlAnI mAtAzrInuM nAma dhAnabAI hatuM. tenI zAkhA kAga che. AMcamAM saLagAvatI hoya ane strIonA A jAtanA bhoge "kavi janme che : thavAtuM nathI." - e vAtane cAlatI rahela paccIsa paccIsa mahemAnonI paroNA cAkarI, bhagatabApue sArthaka karI batAvyuM che. bALapaNathI ja temanA patine khamIra dilano dAnezvarI ane roTale pahoLo lekhAve, paMDyamAM bhaktinA saMskAra ropAyA. aMtaramAM AdhyAtmika dAna ApanAra jamInadAra potAne biradAvanAra cAraNa, bhAvanA jAgI. porTa vikTaranI zALAmAM pAMca gujarAtI bhaNI, bAroTane potAnI patnI ane bALako sivAya sarvasva ApavA udhADe page gAyo cAravAnuM ane svahaste kUvAmAMthI pANI kheMcI taiyAra thAya evA samayamAM ughADe page gAyo cAranAra chokaro gAyone pAvAnuM vrata lIdhuM. bApunA baMdhANI ane darabArI DAyarA bApane bhagataDo bhAse evA vrata-parAyaNa-putrane jayAM pitA karatAM saMto- mahAtmAono saMga temane vadhu gamato. sAdhunA talavAra baMdhAvI trAsadAyaka banavA bhalAmaNa karatA hoya: jayAM samAgamathI tenuM aMtara koLI UThyuM. khAnadAnInA raMge raMgAI grAmaprajAnI nIti-rIti nAza pAmI gaI hoya, jAgIradAronI gayelA evA nAnakaDA dulA mAthe svAmI muktAnaMdajIno paMjo kAyAnAM hADakAM harAmanAM banI gayAM hoya, jyAM jUnA jIvananA paDyo ane kahyuM, "baccA! kavitA likhanA sikhale." muktAnaMda khamIra khUTI gayA hoya evI duniyAmAM dulA bhagata sivAya mahArAjanA AzIrvAdathI dulAnA haiyAnAM dvAra khUlI gayAM ane koNa jIvI zake? eTale ja koI kavie kahyuM che ke, kAvyaracanAnA ane pachI te lokajIvananA vAlmikI banyA. "para dhana para dharA mahIM, bhAyala leto bhAga doDate hai mRga TUMDhata jaMgala, paNa bhAyA tArAM bhAgya, dulA jevA dIkarA." buMda sugaMdha kahAM bana bAse. saMskAra koInA ApyA apAtA nathI te to kudaratI dena jAnata nA mama nAbhimeM hai baMda. che. saMskAra to mANasa laIne ja janme che, janma sAthe lohImAM cUMhI bicArI mana mRga nAse. Utare che; A vAta bApunAM jIvana-kavana parathI samajAze. kyuM tyAM nara zaka rahe hari khojata? AvA vAtAvaraNathI alipta rahevuM muzkela che. chatAM bhagatabApu mRga thakI cita jJAna na bhAse. koInI zeha-zarama vagara jaLakamaLa vatu alipta rahI zakyA te Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 tenAM jIvananuM ujjavaLa pAsuM che. ane tenA jIvanane sarvocca zikhare pahoMcADavAmAM kAraNabhuta che. ''kavi dulA bhAyA kAga'' -A ATha akSaromAM saurASTranA eka khamIravaMtA mAnavInuM nAma samAyeluM che. kALa jUnA saurASTranI sabaLa ane sukomaLa, mIThI ane bulaMda, bhavya ane bhAtIgaLa kavitA te haiyAne halAvato eka gajaba raNakAra che. rAmAyaNa ane mahAbhArata upara to aneka kavioe kavitA lakhI che. paNa tenA bhAvomAMthI sukSmabhAva jhIlI bhagatabApue kavitArUpI dorAmAM parovI che ane te ja lokahaiyAne DhaMDhoLe che. paNa emanI kavitAmAM phakta rAmAyaNa ane mahAbhArata ja nathI paNa mAnavajIvanamAM Dagale ne pagale upayogI evuM vahevAru jJAna paNa bharapUra che. emaNe AkhI samaSTine AvarI lIdhI che. pahADa, vRkSa, vADI, nadI, pazu, pakSI, pRthvI, AkAza, mora ane varasAda vageremAM kudaratano gajaba sAkSAtkAra karAvyo che. emanI kavitAno jhoka haMmezA samAjasudhArA tarapha rahyo che. emAM lokajIvananI samasyAno paDagho che. A badhuM emaNe lokabhogya ane lokahradayane sIdhI rIte sparze evI lokavANImAM varNavela che. atyAra sudhI kaviomAM eka praNAlikA hatI ke vadhAremAM vadhAre agharI bhASAmAM kavitA lakhavI. DiMgaLI 'bhASAnA vadhAre zabdaprayoga karavA. Ama vadhAre agharI kavitA lakhe te zreSTha kavi ane tyAM sudhI ke mAtra pote ja potAnI kavitAno artha karI zake. paNa bhagatabApue A praNAlikAne toDI kavitA vadhAre saraLa kema bane, sAmAnya janasamAja tene kema jhIlI zake, samajI zake ane gAI zake te muddAne bhagatabApue lakSyAMka banAvyo che. eTale ja tenI kavitA lokahRdaya sudhI pahoMcI zakI. kavitA keTalI agharI che te mahattvanuM nathI paNa te lokone keTalI upayogI che te mahattvanuM che. kAryanI kavitA ane dhanuSyanuM bANa sAmAnAM hRdayane coTe nahi to te kavitA ke bANa zA kAmanAM? bhagatabApu 'bhagata' kahevarAve che evuM nathIH te sAcA arthamAM bhagata hatA. paNa te potAne bhagata kaherAvavA karatAM kheDUta kaherAvavAnuM vadhu pasaMda karatA. emanA jIvanamAM pralobhano paNa ghaNAM AvyAM. dhrAMgadhrA rAjasAhebanuM teDuM AvyuM paNa pote kahevarAvyuM, 'ame jIvanabhara ajAcI rahyA chIe.'' bhAvanagaranA mahArAjA kRSNakumA2 sAthe tene sneha baMdhANo. Ama to rAjadarabAre caDelA cAraNo rAjadarabArI bRhad gujarAta banI jAya. paNa bhagatabApu mATe e bhrama khoTo Tharyo. pote mAtra kavi ke bhagata hatA evuM nathI temaNe potAnI jJAtimAM ane samAjamAM sudhArAnuM kAma ghaNuM karyuM che. aphINa,dArU, kurivAjo, ajJAnatA ane jaDatAne UkheDI nAkhavA bhagIratha prayAso karyA che. bAbariyAvADamAMthI dArUne naSTa karavA pAghaDI nahi paheravAnuM vrata lIdhuM hatuM. emano sUrya jyAre madhyAhne tapato hato tyAre AjhAdInI uSmA pragaTI rahI hatI. te vakhate pa. pU. gAMdhIjI, paMDita javAharalAla naheru, pU. vinobA bhAve, pU. ravizaMkaradAdA jevA dhUraMdharonA paricayamAM AvyA ane tenI kavitA karavaTa badalIne rASTra bhAvanAnA bhAve raMgANI. pote mahAtmAjIne to majAdara lAvavA icchatA hatA tyAM acAnaka gAMdhIjIe vidAya lIdhI. tethI te icchA pUrI thaI zakI nahi paNa pU. ravizaMkara dAdA DuMgara padhAryA ane teno paricaya thayo. pachI te dAdAnA cAhaka banI gayA. bhUdAna pravRttinA raMge raMgAI gayA. potAnI janmabhUmi soDavadarI gAme dAdA padhAryA tyAre pote 50 vIghA jamIna, 10 haLa, 10 baLada, 100 maNa anAja, 400 maNa ghAsa ane harijanane eka makAna dAdAne caraNe dharI dIdhAM. pachI tenI kalama bhUdAnanAM gIto lakhavA tarapha vaLI. pU. vinobA tarapha ahobhAva thayo ane tethI ''bhUdAnamALA'' pragaTa thaI. pote sAva gAMdhI raMge raMgAI gayA. tethI kavitAnuM vaheNa e bAju vahevA lAgyuM. AjhAdI vakhate jUnAgaDhanA navAba sAhebane samajAvavA eka dUta banIne gayA paNa temAM te saphaLa thayA nahi. bhagatabApu medhANIjInA khUba saMparkamAM hatA. sAthe pravAso paNa karelA. ekavAra meghANIjIe bhagatabApune kahyuM, ''porasAvALAnI vAta khUba jAme che. tenA thoDA dUhA gotIne mokalI Apo.'' bhagatabApue duhA gotavAne badale pote ja sAteka duhA lakhIne mokalI dIdhA. paNa meghANIjI to ghaNA marmajJa hatA. te samajI gayA A duhA prAcIna nathI paNa tenA potAnA ja racelA che. eTale teNe javAba lakhyo, -'Ape jo A duhA lakhyA hoya to thoDA vadhAre mokalajo.'' ravIndranAtha TAgorane ''gItAMjalI' mATe pAritoSika prApta thayela. tenAthI dezanI vividha bhASAnA uttama kAvyone inAmo ApavA mATe eka yojanA AkAra pAmelI tyAre bhAvanagaranA dIvAna anaMtarAya paTTaNIe kavi kAga cita prakRti varNananuM A gItano aMgrejI bhASAnuvAda karI mokalI Apela. A gIta sarvottama TharatAM kAgabApune bAvIsa tolAnI Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA. pratibhA darzana je 445 cAMdInI gAya pAritoSika rUpe ApI. A gIta hatuM.... sAdhusaMto pratye pahelethI bhAva. bhajana sAMbhaLe ane gAya paNa Avo Avo ekaladhAra kharA. pote maMjIrA ke pakhAja vagADe. temAM khIcAgAmavALA sAgaranA jAyA kyAre Avazo" lakhI rAmabApuno satsaMga thayo. pahelAM thoDA varasa to gujarAtanI lokasaMskRti ane lokasAhityane akhaMDa bhAdaravI amAsano meLo tulazIzyAma karatA. jUnAgaDhanA vahetAM rAkhanAra kavi kAgane bhArata sarakAre I.sa. 1965mAM zivarAtrInA meLAmAM paNa acUka hAjara hoya ja. thoDo vakhata padmazrIno ilakAba enAyata karIne bahumAna karyuM. saune ema lAgyuM ke, A nakkI bAvo thaI jaze. kuTuMba ane paisA bAbatamAM sAva bephikara. thoDo vakhata to koI pAsethI rAjakoTamAM AkAzavANInuM kendra zarU thatAM AkAza paisA letA nahi. eka copaDImAM mUkavAnuM kahe. jarUra paDe to vANInA adhikArIoe sau prathama bhagatabApuno sahakAra teno upayoga kare. temane vAMcavAno ghaNo zokha. eTale khUba mAgyo. ane pachI to tenI kavitAnA emane ja kaMThe rekorDiMga vAMcatA. temAM meghANInA sAhitye khUba AkarSA. karyA je Aja paryata ApaNe sAMbhaLIe chIe. vaMzaparaMparAgata yajamAnavRttino dhaMdho eTale tenA mera bhagatabApunA moDhe rAmAyaNanA prasaMga sAMbhaLavA te yajamAnomAM moTAbApu surA bAroTa e temanA putra paNa eka lhAvo che. sAdI, saraLa, gAmaThI bhASAmAM jyAre bhIkhAbhAI sAthe temane javAnuM thatuM ane tyAM DAyarAmAM tyAre vAtAvaraNa baMdhAI jAya tevAM gIto emane kaMThe rUDA vArtAo maMDAtI. zrI jhaveracaMda meghANIe surA bAroTa pAsethI lAgyAM che, tevAM meM koI pAsethI sAMbhaLyAM nathI. saMtadarzana karela. surA bAroTa eka sArA vArtAkAra hatA eTale teoe ApaNI vaccethI vi.saM. 2033 tA. 12-2 vArtA kahevAnI preraNA temanI pAsethI maLI. bhIkhAbhAI sAro 1977nA roja vidAya lIdhI. bhagatabApu mAtra kavi na hatA. sitAra vagADI jANatA te kaLA kAnajIbhAIne temanI pAsethI uttama vakatA ane kalAkAra paNa hatA. AkAzavANI rAjakoTa prApta thaI. ema A traNeya kaLAno kAnajIbhAImAM triveNI jUnAgaDha lokasAhitya vidyAlayamAM temanuM aneka kalAkonuM saMgama thayo. kAnajIbhAIno kaMTha paNa meghAvI, halaka paNa rekorDiMga karyuM che. jethI temano gheghurakaMTha ApaNI vacce majAnI ane sAthe bhaLe sitArano jhaNakAra tethI vAtAvaraNa avAranavAra gUMjato rahe che. baMdhAI jAya. pachI to badhuM choDI kAnajIbhAI vArtA tarapha vaLI suprasiddha vArtAkAra gayA. nAnA-nAnA kAryakramo gAmaDAnA dhoraNe thatA. ema madhya kAThiyAvADathI vaDAla sudhI temanI khUba avarajavara rahetI. kAnajI bhuTA bAroTa vaDAlamAM te vakhate temanA mAmAnA dIkarA jIvAbhAI suprasiddha vArtAkAra zrI kAnajIbhuTTA bAroTa mULa bagasarA devadAnabhAI hatA. divasa sAro, mananA udAra ane roTalo pAsenA TIMbalA gAmanA vatanI. kAThI temaja meranA vahIvaMcA moTo vaLI kAnajIbhAI tarapha sAro Adara eTale kAnajIbhAI bAroTa, (janma Azare vi.saM. 1976nI AsapAsa) jhAjho vakhata vaDAla rahetA. vArtAkathana, bhajana-lokagIta jeTaluM nAnapaNamAM to ghaNA saMgharSo veThavA paDyA. sAta varasanI saheluM nathI. vArtAkathanamAM sArA avAja sAthe kahenI halaka, vaye ja pitAnI chatrachAyA chinavAI gaI, badhI javAbadArIo khUba vAMcana, tIvra yAdazakti, ghaNuM sAMbhaLavuM ane kahevAnI temanA zIre AvI gaI. "duHkhamAM ja mANasanA jIvananuM himata. A badhAno sumeLa hoya to ja saphaLa vArtAkAra thaI ghaDatara thAya che." A vidhAna sArthaka nIvaDyuM ane zakAya. A tamAma guNalakSaNono kAnajIbhAImAM vikAsa thayo kAnajIbhAIne lokavArtA kathanamAM zikhare pahoMcADI dIdhA. hato. kAnajIbhAI saraLa ane gAmaThIbhASAmAM vArtA mAMDe gAmaThI zALAmAM pAMca gujarAtI sudhI mAMDa bhaNI eTale saune mIThI lAge. temanI vArtAmAM krame-krame bhaktirasa, zakyA, paNa cAra dIvAlo vaccenuM bhaNatara ja jIvanamAM vIrarasa, zRMgArarasa Ave ane DAyarAne hAsyarasanA hilALA upayogI thAya che tevuM nathI, paNa gaNatara ja upayogI thAya paNa karAve. vArtAno hAsyarasa eTale jJAna sAthe gammata. samAjanA kurivAjo para AkarA prahAro kare. emAMthI hAsya che. tulasIdAsa, sUradAsa, mIrAMbAI, narasiMha mahetA A 3 badhA kyAM kolejamAM bhaNavA gayAM hatAM. kAnajIbhAIne 3 udbhave. hAsyarasanA paNa be prakAra che : sthaLa ane sUkSma. Jain Education Intemational Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 je bRhad gujarAta AjakAlanA DAyarAmAM kahevAtA DhaMgadhaDA vagaranA kAlpanika lokavArtA kathanamAM temaNe saphaLatAnuM zikhara sara karI TucakAomAM kAMI ja tathya na hoya tyAre vArtAkAra- lIdhuM. tethI akhila saMgIta nATaka akAdamI muMbaI taraphathI sAhityakAranA TucakA to jIvanamAM ghaNuM ghaNuM kahI jAya tevA tA. 10-1-1989nA roja lakhanau mukAme bhAratanA prakAranA hoya che. kAnajIbhAI tenA mArmika prahArothI rASTrapati mAnanIya zrI veMkaTarAmananA haste evorDa enAyata zrotAonuM dila jItI letA. tene calALAnA nAthAbhAI karavAmAM Avyo. A tenI saphaLatAnI sAbitI che. caMdArANA ane haramaDiyAnA atulabhAIno sAtha maLatAM nAnA temanuM tA. 28-9-1990nA roja calAlA mukAme vartuLamAMthI moTuM vartuLa thayuM. temAM TIMbalAnA ja zrI avasAna thayuM. nAma avicaLa rAkhavA temanA cAhako taraphathI jeThasurabhAI ane bAbubhAI khetANIno sAtha to kharo ja! ''kAnajI bhuTA bAroTa kalAvRMda saMsthAnI sthApanA karavAmAM kAnajIbhAInI nAmanA cheka okhAthI muMbaI sudhI phelANI. AvI ane tenI zraddhAMjalimAM lakhAyuM.... ghATakoparamAM bApAlAla gAMdhI ane haribhAI dozInAM teDAM muMbaIthI AvavA lAgyAM. "kalAno kasabI gayo, jUnA DhALano DhALa gayo, janatA hRdaya jItI gayo, paracaMDa paDachaMdo gayo. A arasAmAM rAjakoTa AkAzavANI kendra khUlyuM, temAM cAhanA sarve lokanI, A malakamAM pAmI gayo, kAnajIbhAI gayA. pahelAM to meLa jAmyo nahi. na jAme tenuM jUra vidhAtA kAnajIne, jhaDapathI jhaDapI gayo." kAraNa hatuM ke, AkAzavANImAM to maryAdita samaya hoya tyAre vArtAkArane baMdhana pAlave nahi. paNa zrI caMdrakAMtabhAI bhaTTa kaMTha kaheNItA mazAlacI ane upendra trivedInA karmacArIo paNa tenA cAhaka thaI gayA. merUbhA gaDhavI zarUAtamAM to kAnajIbhAInI vArtA AvavAnI hoya tyAre meghAvI kaMThanA gAyaka zrI merUbhA gaDhavIno janma loko rAha jotA. vArtAkathanane jIvaMta rAkhavA ane AkAzavANI sudhI laI javAmAM kAnajIbhAIe ja pahela karI saurASTramAM lokavArtAo dvArA lokasAhityanA saMskAra cetAvanArA chatrAvA gAmanA lokasAhityanA ArAdhaka pitA ne keDI kaMDArI che. dasa-vIsa hajAra lokone traNathI cAra kalAka eka kalAkAra tenA vANIpravAhathI pakaDI rAkhe tevA to gaNyA meghANaMda gaDhavIne khoraDe mAtA zeNIbAInI kukhe saMvata gAMDyA kalAkAro che. AvI kaLA kAnajIbhAInAM sAdhya hatI. 1962nA phAgaNa sudI 14 nA roja thayo. gAmaDA gAmanI abhaNa mAtAe gaLathuthImAM ja khAnadAnI, samAjasevA ane Ama vArtAkAranuM je paDa reDhuM hatuM tene kAnajIbhAIe bhaktinA saMskAro bALakamAM reDyA. cAra gujarAtInuM akSarajJAna sara karI lIdhuM. rAjakoTathI eka lokasAhityanuM mAsika zarU prApta karI bALaka merUbhAe zALAne salAma karI ane pachI thayuM. temAM kAnajIbhAIe vArtA lakhavAnuM zarU karyuM. ane temAM AchI-pAtaLI khetImAM joDAyA. pitAnI vArtA kathanI sArI saphaLatA meLavI. vArtA kahevI ane lakhavI baMne alaga mugdhabhAve ane atRpta haiye mANatA merUbhA lokasAhityanA alaga chaTA hovA chatAM kAnajIbhAI baMnene sAdhya karI zakyA. saMskAronA raMge raMgAI gayA. gayA varSe kAnajIbhAInA cAhakamitroe eka "kAnajIbhAI bAroTa sAhitya samiti" banAvI. kAnajIbhAIe lakhelI i.sa. 1937mAM naDiyAdamAM gujarAtI sAhitya bAvana vArtAono saMgraha pragaTa karyo. A kAryamAM tenA ghaNA pariSadanuM adhivezana yojAyuM hatuM. e arasAmAM 'zAradA' mitroe sAtha Apyo. temAM khAsa karIne manasukhabhAI bhaTTa, mAsikanA utsAhI taMtrI ane lokasAhityanA bhekhadhArI chelabhAI vyAsa vagere hatA. kAnajIbhAI gAMdhIjI pratye gokaLadAsa rAyacUrA saurASTranA nirakSara sAkSara tarIke jemanI AkarSAyA hatA ane eka divasa gAMdhIAzrame gayA ane gaNanA thatI hatI te suprasiddha vArtAkAra meghANaMda kheMgAra narahari parIkhane rA navaghaNanI vArtA saMbhaLAvI. gaDhavIne laIne AvelA hatA. e vakhate temanI sAthe ekavIsa temanuM peDhInAmuM joIe to meghANIbhAIne saMtadarzana varSanI umara alapa-jhalapa karato eka lavara mUchiyo juvAniyo karAvanAra sUrA bAroTanA gelA bAroTa, tenA bhUTA bAroTa ane Avela. kAryakrama prasaMge keDiyuM, coraNo ane mAthe pAghaDInuM tenA dIkarA samartha vArtAkAra kAnajI bAroTa. moTuM phiMDaluM mukIne beThelA juvAniyAnA bharAvadAra moM para Jain Education Intemational Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana taravaratA bhAvone nIrakhIne zrI motIbhAI amIne rAyacUrAne e arasAmAM merUbhA ane rAyacUrAnI joDI jAmI. pUchavuM. baMnee maLIne samAjamAM lokasAhityanA saMskAra vahetA mALo, A juvAniyo koNa?" rAkhavA kavitA, vArtA ane kaheNI dvArA athAga udyama Adaryo. i.sa. 1934mAM kavi kAga, meghANI ana merUbhAnuM "meghANaMda gaDhavInA dIkarA merUbhA." sauprathama milana thayuM. prathama mulAkAte ja ekabIjAnA aMtaramAM merUbhA DAyarAmAM kAMI bole che ke nahi?" heta-prItanI jANe hIralagAMTha baMdhANI. potAnA AdaraNIya kaDA besIne A vAta sAMbhaLatA merUbhAnA moM para mitra dulAkAganuM smaraNa rAkhavA emaNe potAnA nAnA bhAI kSobhanI chAyA pharI vaLI. rAyacUrAne karelA praznanA uttaramAM piMgaLazIbhAI gaDhavInA putranuM nAma 'dulo' rAkhI dIdhuM. e pitA bhaNI AMgaNI cIMdhI dharatI mAthe najara DhALI bolyA, moTo thaI DokTara banyo. chatAM ene premathI merUbhA DaoN. dulo "huM bApunI hAjarImAM gAto nathI." kahI bolAvatA. pachI kavi kAganA kAryakramamAM merUbhA acUka hAjara jovA maLe. potAnI mIThI halakathI kAgavANInAM gIto meghANaMda gaDhavIne kAne vAta AvI eTale dADhInA ane bhajano rajU karIne zrotAone DolAvI de. Ama, thobhiyA para hAtha pheravatA AjJA ApI. "merUbhA! Aja thoDuMka kAgavANInAM gItone lokahaiyAM sudhI gUMjatA karavAno yaza jo thAvA de, badhAno ghaNo Agraha che." "pa......Na, bApu!" koIne Apavo hoya to merUbhA gaDhavIne Apavo joIe. 'emAM bApu zuM? moranAM IMDAne bhalA AdamI eTale ja kavi kAga AbhAravaza banIne ghaNIvAra kahetA, cItaravAnA hoya?" pitAnI AjJA thatAM merUbhAe kSobhanA mArAM gItone merUbhAe pAMkho ApI UDatA karyA che. ane saghaLAM baMdhano phagAvI dIdhAM ane bhAvanagaranA rAjakavi loka haiye ramatAM karyo che." jayamalabhAI paramAra sAcuM kahe che, piMgaLazI pAtAbhAIe racela rAdhA-kRSNanI bAramAsIno meghANI ane rAyacUrAnAM avasAna pachI lokasAhityanA tribhaMgI chaMda pahADI avAje UpADyo. jhaMDAdhArImAM kavi kAga ane merUbhAnuM milana sadhAyuM. e be nA "kahuM mAsa kAtI, tIya madamAtI, milanamAM kaMTha ane kavitA, bhAva ane bhakti, saujanya ane dIpa lagAtI, raMga rAtIH sevAnI jugalabaMdhI sadhAI. lokajIvananA vanaupavananI kUMjo maMdira mahelAtI, abe suhAtI, emaNe mahekAvI gUMjatI rAkhI." meM Dara khAtI, jhajhakAtIH kavitA racI zake tevuM UrmizIla hRdaya ane zabda birahe jala jAtI, niMda na AtI, sAmarthya dharAvatA hovA chatAM merUbhAe e dizA kheDavAne lakhana pAtI, morArIH badale kAvyone kaMTha ApIne samAjamAM haratAM-pharatAM, ramatAM kahe rAdhe pyArI, meM balihArI, ane gUMjatAM karyAM che.jayAre merUbhAnI mulAkAta jorAvarasiMha gokuLa Avo, giradhArI. jAdavane thaI tyAre teNe kahela ke, "taiyAra rasoInuM bhANuM maLI Ama kAratakathI mAMDIne Aso mAsa sudhI rAdhAnI manaH jatuM hoya to rAMdhavAnI kaDAkUTa koNa kare? AvAM rUDArUpALAM sthitinuM ane prakRtinuM vrajabhASAmAM varNana pUruM karyuM. tyAre jANe taiyAra kAvyo, gIto ane bhajano maLatAM hoya to navAM ke bhUtaLa upara bhUlo svargalokano paDelo gAMdharva tenA sAthIdArane racavAnI mAthAkUTamAM koNa paDe?" pahADI sAde dharatI para notarato hoya tevo bhAsa thayo. prA. dvije merUbhAnI zakti ane lokasAhityanI merUbhAnA bulaMda kaMThamAMthI nIkaLato dhIra gaMbhIra avAja ane e rajUAtanI kathAne aMjalI ApatAM kharuM ja kahyuM che ke, "pote avAjanI mIThAzane dasa hajAranI mAnavamedanI stabdha banIne kavi na hovA chatAM kavitAne kaMTha ApIne tenI tamAma chaTAthI gaLatI rAte mANatI rahI. jAhera kAryakramo ApavAnI A sau sArthaka karatAM." temanA kaMThamAM kaMpana hatuM, vedhakatA hatI, darda prathama zarUAta hatI. pachI to emanI kIrtine jANe pAMkho phUTI! hatuM. emanA kaMThanI bhavya bulaMdI AsapAsa beThelAone "merUbhA UMco merathI, chayAve baDa citta svaralokanI yAtrAe upADI koI navI ja bhUmikA para laI bhajana bahuvidha bhAvathI, gAve AchAM gIta." jatI. emanI surAvaTa koI siddhahasta gavaiyAone ati Jain Education Intemational Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 je bRhad gujarAta sAdhanAe javalle 2 paDe evI hRdaya DolAvI nAkhe tevI hatI. jIvanadIpa bujhAI gayo. jIvananI mAyA saMkelI teo jANe ke zrI rAyacUrAnA sAtripe merUbhAnA hRdayamAM rASTriya bhAvanAnAM bhagatabApune maLavA lAMbA gAmatare upaDI gayA. vizvanI bIja ropyAM. mAtA sarasvatInI upAsanA sAthe emaNe mahAyotamAM lokakavitAnI kalAnA kasabI kavi kAga ane kaMTha gujarAtamAM bhamatA raDI gAMdhIyuganA sAhitya saMskAranI kaheNInA mazAlacI evA lADIlA lokagAyaka merUbhA gaDhavInI cetanAno divo jalato rAkhyo. TheraThera yojAtA kAryakramomAM jIvanajyota vilIna thaI gaI. temaNe karelI lokasAhitya, gAMdhIgIto ane kalAutanA duhA gUMjavA lAgyA. lokasaMskRti ane sAhitya-sevAone gujarAta kadI visarI "vaNa bhAlA vaNa barachI, vaNa baMdUka vaNa topa, zakaze nahi. AkAzavANI rAjakoTe merUbhAnA kaMThe aneka tAruM kaTaka kALo kopa, vaNa hathiyAre vANiyA." gItonuM rekoDIMga karI saMgrahI rAkhyuM che. A gIto uparAMta tribhovana vyAsa kRta "dhanya ho kaMTha, kaheNI ane kalamano triveNI saMgama dhanya saurASTra dharaNI" medhANaMdajInA rASTrabhAvanAnAM gIto paNa pIMgaLazIbhAI gaDhavI temanA kaMThe gavAtAM hatAM, mAdare vatana chatrAvAthI zarU thayelI temanI ardhI sadI uparAMtanI sAhityayAtrA amadAvAda, suprasiddha kavi, lekhaka ane kalAkAra - kaMTha, kaheNI ane vaDodarA, dilhI ane muMbaIthI mAMDIne AphrikA sudhI pahoMcI. kalama jenAmAM triveNI saMgama thaIne vahe che. jeNe paMdara-soLa temanuM vyaktitva paNa nirmaLa nIra jevuM pavitra ane bahuraMgI kavitA-vArtAnA graMthonI gujarAtane bheTa ApI che tevA zrI hatuM. teo mAtra lokasAhityanA 2 -dhika ane gAyaka ja na pIMgaLazIbhAIno janma vi. saM. 1970 ane i. sa. hatA. paNa dIrghadRSTA ane samAjasudhAraka paNa hatA. cAraNa 1914nA roja julAI mAsamAM porabaMdara pAsenA chatrAvA kanyAonI keLavaNI ardha temaNe rUpiyA be lAkhanI Tahela gAme cAraNakuLanI lIlA zAkhAmAM thayo. pitAnuM nAma nAMkhI. cAraNa, kSatriyanA nAte jAmanagaranA rAjamAtA meghANaMda ane mAtAnuM nAma zeNabAImAM. temanAM lagna gulAbakuMvarabA pAsethI eka lAkha eka hajAra ekasone eka bAlubhAI uDhAsano suputrI jIbAbena sAthe bAlubhAI uDhAsanAM suputrI jubAbena sAthe thayAM. medhANaMda rUpiyA prApta karIne porabaMdaramAM cAraNakanyA chAtrAlaya UbhuM gaDhavInA panotA ane pratibhAzALI be putro jemaNe pitAno karyuM. chatrAvA gAmamAM harijano mATe 16 oraDAnI vasAhata lokasAhityano vAraso jALavyo. eTaluM ja nahi paNa dIpAvyo baMdhAvI. gAmanA garIba bhaMgIne potAnA kharce khoraDuM karAvI che. A be putromAM moTA sva. merUbhA gaDhavI ane nAnA ApyuM. kanyAzALA ane kumArazALAnA oraDA baMdhAvI dIdhA. pIMgaLazIbhAI gaDhavI. lokasAhitya ane saMskRtinI mazAlacI tathA samAjasudhAraka : chellA pAMca dAyakAmAM lokasAhitya kSetre merUbhAnuM gAyakavADa sarakAra, naurASTra nRtyanATya akAdamI, pIMgaLazIbhAInI kAmagIrI vividha kSetre paDelI che. kaMTha ane Arya kanyA gurukuLa, AI. ena. TI. muMbaI ane cAraNa kaheNIno ujaLo vAraso sAMgopAMga jALavI rAkhyo che. temaNe sAMskRtika sevA maMDaLa jevI aneka saMsthAoe vakhato vakhata chatrAvAnI gAmaThI zALAmAM phakta pAMca gujarAtIno abhyAsa sanmAna karIne temanI sevAne biradAvI che. dvArakAmaThanA karyo. A samaye temane mATe kheDa ane sarasvatI upAsanA jagataguru zrImad zaMkarAcAryajIe temane "kaviratna'no IlkAba karavAno hato. Dhora cAratA jAya ane kavitA moDhe karatA jAya. ApI temanI kadara karI che. yAdazakti tIvra ane gAvAno zokha. "chaMdaratnAvalI' ane uttarAvasthAmAM bhaktinA raMge raMgAI gayelA merUbhAe 'citta SbhAre 'cittacetAvanI" jevA graMtha temaNe kaMThastha karyA. bhAratanA moTAbhAganA tIrthonI yAtrA karIne prabhusmaraNamAM sattaramA saikAmAM suMdarabAI thayAM ane temanA kuLamAM manane parovyuM. tamAma pravRttiomAMthI nivRtti lIdhI. Aja sudhI sAhityano vAraso jaLavAI rahyo che. chatrAva tyAM dharmapatnIno svargavAsa thayo. patnInA avasAnanA saMskAravelanuM mIThuM phaLa eTale meghANaMda gaDhavI. pote sAva AghAtanI kaLa vaLI na hatI tyAM kavizrI kAganA nidhananA abhaNa paNa lokasAhitya ane lokavArtAnA bazrata. temane kare duHkhada samAcAra sAMbhaLI merUbhA sAva bhAMgI paDyA. kAvya ane kaheNI avirata vahI. te jamAnAmAM ucca koTina tA. 1-4-77nA roja phakta savA mahinA pachI ja emano vArtAkAra tarIke samAja ane darabAromAM temanI nAmanA sArI Jain Education Intemational Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana temanI 35mI janmajayaMti sAITha varSa pahelAM muMbaImAM UjavANI ane pAMtrIza suvarNagInI kadara rUpe arpaNa karI. pIMgaLazIbhAInI pAMgaratI pratibhA joI temanA pitAzrI jyAM jyAM potAnA kAryakrama hoya tyAM tene sAthe laI jatA. Ama, daseka varSa pitA pAse tAlIma lIdhI hovAthI temanAmAM bacapaNathI ja lokasAhityanAM bIja ropAyAM ane AgaLa jatAM vaDhavRkSa rUpa dhAraNa karyuM ane Dila baMdhuzrI merUbhAnI preraNAthI rASTriya raMge raMgAyA. 27 varSanI uMmare porabaMdara mahArANA mIlamAM nokarImAM rahyA. ekAda varSa nokarI karI, paNa phAvyuM nahi. lokasAhityanA jIvane AvAM baMdhana ze pAlave? nokarI choDI bagasarA dukAna karI. A arasAmAM mahAtmA gAMdhIjInI hatyA thaI ane kavino AtmA kakaLI UThyo. pote eka zokAMjalinuM gIta lakhI nAkhyuM. mAthA upara je pAghaDI bAMdhatA te utArI TopI dhAraNa karI. thoDo vakhata bagasarA rahyA paNa dhaMdhAmAM citta coTyuM nahi eTale jUnAgaDha pAsenA palAMsavA gAme AvI khetI zarU karI. gAmane co2e besI kheDUtabAvanI lakhI. sAvarakuMDalA pAse AdasaMga gAme jyAre kheDUta saMmelana maLyuM tyAre temanuM sanmAna thayuM. A divaso saurASTra sarakAranA hatA. lokasAhitya mATe kAMIka karavAno vicAra te vakhatanA grAmavikAsa khAtAnA maMtrIzrI ratubhAI adANI ane jayamallabhAI paramAranA manamAM ghoLAtA hatA, tethI jUnAgaDha mukAme i.sa. 1956mAM lokasAhitya vidyAlayanI sthApanA karI ane tenA AcArya tarIke zrI piMgaLazIbhAInI nimaNUMka karI. bhujanI vrajabhASA pAThazALA pachI A prakAranuM A vidyAlaya bIjuM hatuM. je i.sa. 1966 sudhI cAlu rahyuM. temAM aneka kavio, vidvAno ane sAhityakAronI avara-javara rahetI. jethI piMgaLazIbhAIne anekanA saMparkamAM AvavAnI taka maLI ane tenA paripAkarUpe be pustako pragaTa thayAM. ''saurASTra darzana" ane ''soraThanI sa2vANI.' nAnA-moTA kAryakramo to pIMgaLazIbhAI pahelethI ja ApatA. paNa vidyAlaya zarU thayA pachI moTA kAryakrama yojAtA. Ama, 20 thI 22 varSa saurASTra-gujarAtamAM moTA zaheromAM lokasAhityanA kAryakramomAM teno svara laherAto. vidyAlayanA dasa varSanA samayamAM lagabhaga 60 vidyArthIo taiyAra thayA. jemAMnA ghaNA kalAkAro Aje paNa DAyaro gajAve che. A arasAmAM gujarAta nazAbaMdhI dvArA cAlatA 'kalyANa bu.pra. 57 < 449 yAtrA' nAmanA mAsikamAM taMtrI sthAne zrI jayamallabhAI paramAra hatA. A mAsikamAM zrI pIMgaLazIbhAInI vArtAo pragaTa thaI ane A vArtAnA saMgraho ''prAgavaDanAM paMkhI'' ane ''jIvataranA jokha'' pragaTa thayA. pIMgaLazIbhAI mAtra vArtAo lakhatA evuM nathI temaNe ghaNAM kAvyo paNa lakhyAM che. emanI kavitA arvAcInane ArAdhe che. ane bhajano bhaktirasa sabhara che. marma ane kaTAkSa e pIMgaLazIbhAInI kavitAnAM AgavAM lakSaNo che. teo rASTriya jAgRtinA praharI che. eTale ja temaNe rASTranA sArA mAThA prasaMgoe acUka kavitA lakhI che ane sAthe sAthe samAja sudhArAnuM kAma paNa karatA rahyA che. temanAM kAvyo, vArtA phUlachAba, jayahinda, strI jIvana, loka gurjarI ane UrminavaracanAmAM avAra-navAra pragaTa thatAM rahyAM che. i. sa. 1969mAM gAMdhIjInI zatAbdi dezabharamAM UjavAI rahI hatI. temAM gAMdhIkuLa aMgenI ajANI hakIkato pIMgaLazIbhAI satata tera varasa sudhI lakhatA rahyA. sAthe-sAthe gAMdhI gIta paNa lakhyAM je gAMdhIkuLa nAme pragaTa thayAM. tenuM eka mahatvanuM pustaka ''gItA dohAvalI'' che. gItAno teNe sAtaso duhAmAM anuvAda karyo che je bhagavata gItA atyAra sudhI lokabhASAmAM AvI na hatI, te pavitra kArya zrI pIMgaLazIbhAIe karyuM. A pustakanI prastAvanA lakhatAM kAkAsAheba kAlelakara temane mahArASTranA saMta tukArAma sAthe sarakhAve che. temaNe svAmInArAyaNa saMpradAyanI zikSApatrInuM paNa duhAmAM rUpAMtara karyuM. tenI kavitA rASTriya jAgRtine upAse che. daMbha upara AkarA prahAro karI ADaMbaranA aMcaLAne vyaMgathI vIMkhIne ughADo pADe che. vIratvane biradAve che. zrI meghANIjI pachI saurASTranI rasadhArA vahAvIne lokavArtAkAronI AgalI haroLamAM potAnuM nAma rozana karyuM che. A rIte te soraThI saMskRtinA aThaMga upAsaka che. pote gAvAnA zokhIna che. jUnA lokagItanA DhALa temane kaMThe che. AthI ja sthAyI yuga devatAnI vaMdanA cAraNadharmane UjaLI caritArtha kare che. jUno jamAno padya saMskRtino hato. kemake, lokasAhitya, lokavANI kaMThastha hatAM. have jyAre gadyano jamAno Avyo che tyAre paNa pIMgaLazIbhAIe baMnene saMtoSa Apyo che. bhaktakavi dulA kAga temanA be bolamAM lakhe che, ''meghANaMda RSinA pATavIputra mArA gIta paMkhInI pAMkho samA merUbhA gaDhavInA bhAI pIMgaLazIbhAI gaDhavInI vANI Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 akSaradehe pragaTa thatI hoya enAthI adako AnaMda kyo hoya? motI to chIpamAM ja nIpaje, enI vAvaNI na thAya." zrI jayamallabhAI paramAra lakhe che, ''parAkramazIlatA jyAre pIMgaLazIbhAInI jabAne caDe tyAre vIratvanA jussAno zrotAomAM uzkerATa Ubho thAya.'' AkAzavANInA rAjakoTa kendra AraMbhathI ja temanA kAryakramo prasArita karyA che. teo lokasAhityanI jUnI peDhInA pratinidhi hovA chatAM rUDhicusta vicAronA baMdhanamAM kyAreya baMdhAtA nathI. temanA vicAro Adhunika che. temanI kavitA ane kaheNImAM teno paDagho paDe che. jAhera kAryakramamAM temanI kaheNI alaga vyaktitva khaDuM kare che. saurASTra yunivarsiTIe i.sa. 1969mAM pAMca cAraNa vidvAna kavionuM sanmAna karyuM. temAM pIMgaLazIbhAI paNa hatA. AryakanyA gurukULa dvArA sarasvatInA varadaputra tarIke i.sa. 1980mAM sanmAna samiti muMbaI dvArA saurASTranA lokapriya tarIke temanuM sanmAna karyuM. i.sa. 1978mAM gujarAta rAjya yuvaka sevA ane sAMskRtika pravRttio gAMdhInagara dvArA lokasAhityakSetre karela sevA badala 'gujarAta gaurava' puraskArathI puraskRta karyA. e ja varSe isTa AphrikAmAM paNa lokasAhityanA kAryakrama ApI gujarAtanuM gaurava vadhAryuM. i.sa. 1990mAM saMgIta, nATaka ane nRtyakSetre viziSTa yogadAna ApavA badala bhAratabharamAMthI pasaMda karelA uccakoTinA kalAkArone arpaNa karAto rASTriya starano pratiSThita 'saMgItanATya akAdamIno evorDa' gujarAtanA pIMgaLazIbhAI gaDhavIne bhAratanA mAnanIya rASTrapati zrI Ara. veMkaTarAme arpaNa karyo. sAhitya uparAMta pIMgaLazIbhAInI samAjasevA paNa noMdhapAtra che. sarakArI ane binasarAkArI aneka saMsthAomAM teo sabhya pade rahI cUkyA che. cAraNa sAMskRtika sevA maMDaLanA teo pramukha hatA. zrI merUbhA gaDhavI keLavaNI TrasTanA paNa te pramukha hatA. Ama, loka sAhitya ane sAmAjika kSetre temanI sevA noMdhapAtra che. teo phakta pAMca ja dhoraNa bhaNelA hovA chatAM teNe vizALa sAhityanI bheTa ApI che. kAvyasaMgraho - sarahadano saMgrAma (1962), nazAmuktinAM kAvyo (1963), gItA dohAvalI (1965), ArAdha (1973), veNunAda (1980), nijAnaMda kAvyadhArA (1986), zikSApatrI dohAvalI ane chaMdadarzana, lokakathAo, jIvataranA jokha (1964), prAgavaDanA paMkhI bRhad gujarAta (1965), khamIravaMtAM mAnavI (1972) nAma rahaMtA karA (1984): navalakathAo jasamA oDaNa (1968), gAMdhIkuLa (1969) jyAre gItanATikAmAM--depALade, dhUMdhaLImala, jIvanamalaka ane yugAvatAra. teo cha bhAI ane eka bahena. karasanadAsabhAI, merUbhA, nAraNabhAI, rAmabhAI, nAgabhAI ane jAnabAI bahena. parivAramAM DaoN. naraharadAsabhAI, DaoN. kalAbhAI A baMne bhAIo to ema.esa.nI upAdhi prApta karI DokTara thayA che. jyAre lakSmaNabhAI ema. e.;ela. ela. bI.karI vakIla thayA che ane dhanarAjabhAIno svargavAsa thayo che : putrIo cAra che. Ama tenA parivArano paricaya keLavaNI kSetre paNa AgavuM sthAna dharAve che. zrI lakSmaNabhAI vakIla hovA chatAM teNe sAhityavAraso jALavI rAkhe che. teoe paNa cAraNanI asmitA lakhI che. tA. 31-5-98 zanivAre jAmanagara mukAme zrI pIMgaLazIbhAInuM avasAna thayuM. kAmaNagArA kasuMbala kaMThatA kasabI kanubhAI bAroTa kAmaNagArA kasuMbala kaMThanA kasabI kanubhAI bAroTano janma machoyA AhiranA vahIvaMcA bAroTa jJAtinI lakhadhIra zAkhAnA zrI devadAnabhAIne tyAM morabI - mALiyA tAbAnA nAnI barAra gAme tA. 13-12-1923nA roja thayo. temanAM mAtAnuM nAma sabhubA hatuM. trAMbAvaraNI jAjaramAna kAyA, hAsya pharakAvato cahero, bhAvinA UMDANamAM jhAMkhatI gheghUra AMkho, mAthA upara kALA bhammara vALa, DokamAM koI saMtonI prasAdI rUpa mANeka, motI ane paravALAnI sone maDhela mALA, cAlamAM vijetAnI adAbharI khumArI, ekavAra maLe to kAyama mATe dilamAM vasI jAya. saurASTranI bhAtIgaLa saMskRtinuM pratibiMba lokajIvanamAM DhaLeluM che ane lokajIvananI abhivyakti lokakathA, lokagIta ane bhajano koI kasuMbala kaMThanA kasabInA surIlA kaMThethI jharaNAnI jema jharI-jharIne jhADa, pahADa, gAmanA goMdarA ane DelIe bharAyela hakaDeThaTha DAyarAmAM raMge-raMganA hoMkArAthI hele caDI lokajIvananA rUpasAgaramAM samAIne mojAM rUpa sarvatra phelAyela che. i.sa. 1943mAM AMbalIALA (bhANavaDa tAluko) nA vatanI devIdAnabhAInAM suputrI kAMtAbahena sAthe kanubhAInAM lagna thayAM. te arasAmAM kanubhAIne Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana porabaMdara AvavAnuM thayuM. tyAM temane mAlade rANA vagereno sAro satkAra maLyo. bhajana, lokagIta upara kanubhAIno jeTalo kAbu hato teTalo ja urdu jabAna para paNa hato. dhorAjI mukAme eka memaNa gRhasthane tyAM prasaMgopAta kAryakrama goThavAyo. temAM anya kavAla sAthe kanubhAIne mukAbalo karavo paDyo. ane temAM te saphaLa thayA. kavi sAyalAkare tene kavi 'haMsa'"nuM biruda ApyuM. jAmanagaranAM rAjamAtA gulAbakuMvarabAnA AgrahathI jAmanagara gayA. kanubhAInAM bhajana sAMbhaLI rAjamAtAe prasanna thaI kiMmatI motImALA ane zeluM arpaNa karyuM. jIvarAmabhagate paNa motInI mALA bheTa ApI. zarUAtamAM teo AkAzavANInA amadAvAda kendra upara kalAkAra tarIke pasaMdagI pAmyA. pachI hijhamAsTara voIsa ane kolaMbiyA kaMpanIe emanA svaramAM aneka bhajana, lokagIta ane duhAnI rekarDa karI. i.sa. 1954mAM AkAzavANI rAjakoTanA udghATana prasaMge kalAkAra tarIkenuM sau prathama mAna kanubhAIne maLyuM. i.sa. 1955mAM akhila bhAratIya nezanala progrAma dilhI khAte yojAyo temAM saurASTranA pratinidhi tarIke kanubhAI bAroTanI pasaMdagI thaI ane paMDita javAharalAla naherunA sAnidhyamAM progrAma Apyo. i.sa. 1956-57mAM mahera agragaNya arajaNabhAInAM AmaMtraNathI kanubhAI AphrikA gayA ane tyAMnA ghaNAM zaheromAM kAryakrama karyA. i.sa. 1973 thI 1975 sudhI muMbaI TI.vI.nA kAryakramamAM khAsa AmaMtrita kalAkAra tarIke hAjarI ApI. i.sa. 1983mAM amadAvAdamAM navarAtri mahotsava daramyAna kanubhAInuM sanmAna karavAmAM AvyuM. A uparAMta teNe, manubhAI gaDhavI AyojIta calacitra ''kasuMbIno raMga''mAM kavi tarIke potAnA abhinaya Apyo. AkAzavANInA rAjakoTa kendranA teo ''e'" greDanA kalAkAra hatA. temanA kaMThe aneka grAmophona rekorDa taiyAra thaI che. Ama potAnA jIvanakALa daramiyAna aneka kAryakramomAM teo bhAga letA rahyA che ane potAnA kAmaNagArA kaMThathI lokapriyatA hAMsala karatA rahyA che. tA. 10-1-1985nA roja ApaNI vaccethI temaNe kAyamI vidAya lIdhI che. paNa samAja tene cirakALa sudhI bhUlI zakaze nahi. Jain Education Intemational meghAvI kaMThatA samartha lokagAyaka hemu gaDhavI * 451 meghAvI kaMThanA samartha lokagAyaka zrI hemubhAI gaDhavIno janma saurASTranA jhAlAvADa paMthakamAM. (hAla je pAMcALa pradeza tarIke oLakhAya che.) AvI bhUminA coTIlA najIkanA paMkhInA mALA jevA mAMDa 200 mANasanI vastIvALA nAnA evA DhAMkaNiyA gAmamAM kheDUta cAraNa nAnAbhAIne tyAM i.sa. 1929nA sapTembara mAsanI cothI tArIkhe eka putra 'ratna'no janma thayo. A bALaka eTale kasuMbala kaMThanA gAyaka, nAdabrahma ArAdhaka, saurASTranA lokasaMgItanA sUrasAdhaka ane sUra zabdanA sonA jevA hemubhAI gaDhavI. DhAMkaNiyA gAmamAM mULa vastI cAraNonI. dhaMdho khetI. aemubhAInA pitA nAnAbhAIne rAjataraphathI maLelI khetIlAyaka jamIna hatI. bahu ochI jamIna, vaLI sukko pradeza, khetI mATe varasAda upara AdhAra rAkhavo paDe. AvakanuM bIjuM kAMI sAdhana nahi. tethI gharanI sthiti sAmAnya. pitA nAnAbhA sAva sIdhA sAdA svabhAvanA. e vakhate DhAMkaNiyA gAmamAM nizALa na hatI. eTale hemubhAI sANaMda gAme emanA phaIbAne tyAM bhaNavA gayA. tyAM temaNe gujarAtI dhoraNa pAMca sudhI abhyAsa karyo. pachI temane AgaLa abhyAsa karavAnuM kudaratane maMjUra nahi hoya, jethI pitAzrIne AvakanA sAdhana tarIke khetI kAmamAM madada karavA hemubhAIe abhyAsa choDyo ane DhAMkaNiyA AvI khetI kAma zarU karyuM. kaMThanA kAmaNa to hemubhAIne kudarata taraphathI ja maLyAM hatAM. kizora hemuno kaMTha DhAMkaNiyAnI sImamAM paDaghA pADavA lAgyo. sAMja paDye DhAMkaNiyAne core DAyaro jAme. yuvAna hemuno kaMTha DAyarAne rasa taraboLa banAvI de ane Ama loko hemunA kaMTha upara vArI jatA. bacapaNathI ja hemubhAInI duhAnI gAyakI AgavI hatI. nAnI uMmare paNa hemubhAInA kaMThamAM aSADhanA meghamalhAranI gaMbhIratA varatAtI. hemubhAInA mAmA zrI pathudAnabhAI tathA karaNadAnabhAInI najara hemubhAI upara paDI. gharanI paristhiti sAva sAmAnya hovAnA kAraNe have hemubhAIne vadhAre kamAvAnI jarUra hatI. A baMne vAto eka sAthe maLI. pariNAma e AvyuM ke, zrI pathudAnabhAI ane zrI karaNadAnabhAIe hemubhAIne potAnI nATaka kaMpanImAM ekaTara tarIke joDI dIdhA. e vakhate A baMne nATaka kaMpanI calAvatA Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45ra >> bRhad gujarAta hatA. jyAre hemubhAI nATaka kaMpanImAM joDAyA tyAre temano gayA. A hIroIna vagara nATakano zo kema karavo? A pagAra mAtra rU. 1pa hato. hIroInanI lokapriyatA paNa eTalI hatI ke, vipharelA prekSako sau prathama hemubhAIe muralIdhara nAmanA nATakamAM zuM kare te nakkI nahi." hemubhAI turata ja AgaLa AvyA. bhagavAna zrIkRSNanI bhUmikA karI. emanI A bhUmikA upara kaMpanInA mAlikane kahyuM, "ame kaMpanInA pagAra khAIe prekSako jhUmI UThyA. A kaMpanImAM hemubhAIe eka varasa kAma chIe. kaMpanInuM ahita thavA nahi daIe. roja sAthe kAma karyuM. tyArabAda zeThazrI vajubhAI zAha tathA bApAlAla desAInA karavAthI hIroInanA pAThanA tamAma saMvAdo mane kaMThastha che. tenuM AgrahathI teonI kaMpanImAM joDAyA. A kaMpanImAM teoe cha pAtra huM karIza." Ama kahI hemubhAI mekaapamAM beThA. paDado varSa sudhI kAma karyuM. e vakhate emano pagAra pa1 rUA. hato. khUlyo tyAre kaMpanInA mAlika ane AyojakonA jIva tALave coTelA hatA. prekSakonI ajAyabI vacce hIroIna tarIke janmajAta kalAkAra hemubhAImAM gajabanI abhinaya zakti ane kSamatA hatAM. raMgabhUmino e vakhate jamAno hato. hemubhAIe raMgamaMca para praveza karyo. e divasanA hemubhAInA taSThAnA cAhakoe hemubhAIne ""mAsTara hiMmata"nuM hulAmaNuM abhinaya mATe loko vArI gayA. prekSakonI sITIothI ane nAma ApyuM. e vakhate nATakamAM 'misTara' eTale puruSapAtra tAlIonA gaDagaDATathI vAtAvaraNa gAjI UThyuM. AvI hatI bhajavanAra ane "mAsTara' eTale strIpAtra bhajavanAra ema hemubhAInI taSThA pratyenI niSThA. hemubhAInA tannA cAhako kahe kahevAtuM. hemubhAI "strI' pAtra addabhuta bhajavatA. hemubhAI che ke hemubhAInI saraLatA ane lokapriyatAnuM rahasya e che ke dekhAvamAM rUpALA to hatA ja. strI pAtra bhajave tyAre taSTho khuda hemubhAIne cAhato ane hemubhAI taSThAne cAhatA. prekSakomAMthI koI puruSa tarIke emane oLakhI batAve evo hemubhAIne kevuM pAtra bhajavavA maLe che, ke pote kevuM pAtra bhajave koI mAIno lAla janmyo na hato. e vakhatano taptAno mahAna che. eno savAla ja nahoto. raMgabhUmi para hemubhAIno paga paDe kalAkAra alIrAjano dIkaro mAsTara kAra ane premabhAIne ke jANe raMgabhUmi hemubhAIne cUmI letI hoya ema lAge. khUba sArI mitratA hatI. rAjA bharatharI" nATakamAM kumAra hemubhAIe eka bIjuM mahattvanuM kAma e karyuM hatuM ke bharatharInuM pAtra bhajavatA ane hemubhAI pIMgalAnuM pAtra karatA. raMgabhUmi para saurASTra-gujarAtanA bhAtIgaLa lokasaMskAro, zrI bApAlAla desAI, amRta jAnI ane aMbAlAla vagere lokaDhALo ane lokasaMgIta pIrasyuM. tenA bacapaNathI ja cAhaka anya sAthI kalAkAro hatA. "zetalane kAThe" mAM to ane najIkanA sAthIdAra gujarAtI raMgabhUmi ane calacitranA hemubhAIe traNa - traNa pATha bhajavelA. strI pAtra to eTalI lekhaka zrI rAmajIbhAI vANiyA to ema kahe che ke, "hemubhAIe kuzaLatAthI bhajavatA ke jonAra temanA upara phIdA thaI jatA. to kharA arthamAM gItanI govALI karI che. e to sUra ane jayazaMkara suMdarInI rakSA mATe jema mANaso rAkhavA paDatA tema saMgItano mAladhArI hato. hemubhAInI duhAnI nAkhaNI ja kAMI hemubhAInA rakSaNa mATe mANaso rAkhavA paDatA. emanA judA prakAranI hatI. najIkanA mANaso pAsethI sAMbhaLavA maLyuM ke, taptI mATe ane rAmajIbhAI vANiyA muMbaIno eka prasaMga yAda karatA kAma mATe hemubhAInI niSThA ajaba hatI. sakhata parizrama ane gadgad thaI jAya che. prasaMga evo hato ke, rAmajIbhAInA raMgabhUmine varI cUkyA hoya tema hemubhAI game tevA viparIta muMbaInA rokANa daramyAna adAkAra zrI pRthvIrAjakapurane samayamAM paNa "zo masTa go ona''nA sUtra mujaba vartatA. maLyA. saurASTranA lokasaMgIta ane lokaDhALo vize vAto thaI. hemubhAInA khUba nikaTanA mitravartuLamAMthI sAMbhaLavA rAmajIbhAIe badhAthI pRthvIrAjane supere mAhitagAra karI dIdhA maLyuM ke, "ekavAra nATakamAM te samayanI khUba prakhyAta hatA. pRthvIrAjajI prabhAvita thayA. hemubhAIno svara hIroIna kAma karatI. Ayojako ane kaMpanInA mAlika sAthe sAMbhaLavA mATe rAmajIbhAIe ""zetalane kAMThe" nATaka jovA vAMkuM paDatAM kaMpanIne parezAna karavA TikITo vecAI gayA pachI pRthvIrAjane AmaMtraNa ApyuM. nATaka joI hemubhAInA kaMTha upara zo zarU thavAne thoDIvAra hatI te vakhate hIroIne pAtra pRthvIrAja vArI gayA. A vAtane khAso samaya vItyA pachI bhajavavAnI nA pADI. badhA mANasoe khUba samajAvI paNa pRthvIrAjakapura eka pArTImAM hAjarI ApavA gayA hatA temane hIroina ekanI be na thaI. kaMpanInA mAlika mUMjhavaNamAM mUkAI khabara maLI ke muMbaInA eka holamAM hemu gaDhavInuM nATaka che. Jain Education Intemational Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4453 hemubhAIne sAMbhaLavA teo pArTI choDI hola para AvyA. jyAM ane kema ramADavo, svarane kyAM ane kevI rIte pheravavo hemubhAIne eka tarapha bolAvyA. vinaMti karatA hoya tevA enI adbhuta samajadArI hemubhAImAM hatI. nATakono "na" zabdomAM kahyuM, "eka duhA, plIjha, merI jAna, eka duhA tAlIma laIne na zIkhela hovA chatAM kaMThanA evAM to kAmaNa karyA sunAdo. Apa Aye hai ye sunakara hama eka baDI pArTI choDakara ke Aje paNa saMvAdo bolavAnI rIta, chaTA, avAjanI tAsIra Aye hai, Apa hI Apase pyAse hai." rAmajIbhAI A vAtanA hemubhAInA reDiyo rUpakamAMthI zIkhavA paDe ema lAge che. sAkSI che. AvI hatI hemubhAInA gaLAnI tAsIra! "rAMkanuM ratana"mAM pAgala cAraNanA saMvAdo hemubhAI AkAzavANInA adhikArI zrI gijubhAI vyAsa, je rIte bolyA che e sAMbhaLIne ema lAge che ke, AnAthI caMdrakAMtabhAI bhaTTa, cittaraMjana rAjA ane sAthIonI najare A vadhAre sAruM zuM hoya zake? A badhA saMvAdo nATyazAstranA ratana caDyuM. AkAzavANIe potAnI hatheLImAM hemubhAInA abhyAsanA vidyArthIone udAharaNa rUpe saMbhaLAvavA joIe. svarane jhIlI lIdho ane taNAno A janmajAta kalAkAra I. sa. hemubhAInA gaLAnI tAsIra samajatA bhAratanA eka 1956mAM AkAzavANInAM AMgaNe mahemAna thayo. AkAza- moTA gajAnA saMgItakAre ema kahyuM hatuM ke, "ApaNA dezamAM vANInA rAjakoTa kendramAM hemubhAI tAnapurAnA kalAkAra tarIke pAMca gaLAnA svara evA che ke emanA avAjanI kadIe nakala joDAyA. teo AtmasUjha dharAvatA. pAMca gujarAtI pAsa karela na thaI zake. e pAMca nAmamAM hemubhAInuM nAma paNa che. A kalAkAra cheka madadanIza adhikArInI padavI sudhI pahoMcyA. (1) hemaMta kamAra (2) sacIna deva barmana (3) kizorakumAra AkAzavANImAM joDAvAthI hemubhAIne lokasaMparkano gajabano (4) AzA bhoMsale (5) hemu gaDhavI. kaMThanA kAmaNagArA setu baMdhAI gayo. AkAzavANI para kAryakrama banAvI saurASTra- kimiyAgara hemubhAIne gujarAta sarakAre gujarAtI kalAkAranA gujarAtanI lokasaMskRti, lokasaMskAra ane lokaDhALa samagra pratinidhi tarIke dilaDI radarzananA udaghATana prasaMge mokalela. bhArata ane vizvanA janasamudAya samakSa rajU thayA. e mATe tyAM paMDita ravizaMkaranuM sitAravAdana, vaijayaMtimAlAnuM nRtya hemubhAIe gAmaDAMo khUMdI-khUMdI gIto, rAsaDAo ane ane hemubhAInuM saMgIta eka sAthe rajU thayAM hatAM. A prasaMga kathAo zodhavA mAMDyA. hemubhAI rekorDIganAM sAdhano sAthe gujarAtane gaurava pradAna kare che. I.sa. 1962 dilhI khAte AkAzavANInI TIma laIne cheka UMDANanA vistAromAM jatA. tamAma AkAzavANInA kalAkArono saMgIta jalaso rAkhavAmAM tyAM jaIne tyAMnAM lokasamAjanA lokaDhALo jema hoya tema ja Avyo hato. muMbaI AkAzavANI parathI paraSottama rekoDIMga karatA. pachI e DhALane anurUpa ane tenA bhAvane upAdhyAya, haMsAbenaH vaDodarAthI mArkaDa bhaTTa tathA UrmilAbena anurUpa raMgo bheLavI kAryakrama banAvI rajU karatA. Ama, bhaTTa, amadAvAdathI kSemu diveTiyA. rAsabihArI desAI vagere lokasAhityanuM saMpAdana kArya paNa hemubhAIe zAstrIya Dhabe AvyA hatA. rAjakoTathI hemu gaDhavI, raMjana trivedI, vinuM karyuM che. A viSayamAM paNa hemubhAIno phALo mahattvano vyAsa, caMdrakAMta dhoLakiyA, rAmajIbhAI ane TapubhAI gaNAya. A kAma karatAM-karatAM hemubhAInI pArakhuM najara degAmAnI TIma gaI hatI. tyAM hemubhAIne lokaDhALanAM gItane zrI jhaveracaMda meghANIe saMpAdana karelAM lokasAhityanAM badale jaya-jaya garavI gujarAta" jevuM gIta gAvA ApyuM. svarUpo para paDI. meghANInI kalama ane hemubhAInI kaLA, ' ane hemubhAInI kaLA, gujarAtanA te vakhatanA mukhyamaMtrI zrI hitendra desAI tyAM meghANIjInA zabdo ane hemubhAIno svara sAthe maLyA. jANe ke hAjara hatA. sadanasIbe bhAratanA vaDApradhAna paNa te vakhate sonAmAM sugaMdha bhaLI. gujarAtI hatA. mukhya maMtrI zrI hitendrabhAIe A viSe jarA AkAzavANI rAjakoTe asaMkhya gIto, kathAo, rUpako, Takora karI ane samajAvyuM ke, "gujarAtanA saMskAra samajavA saMgIta nATikAo, bhajano ane lokaDhALo gujarAta temaja hemubhAIne lokaDhALanAM gIta Apo to dilhIvAsIone vizvanA caraNe dharyA ane A kRtio amara banI gaI. emanI | gujarAtanA saMskAra samajAya. tene lokaDhALanAM gItanI takSAsUjha reDiyo rUpakamAM kAma AvI. meghANInI kathAone rajUAta karavAnuM kahevAmAM AvyuM. ane tenI TIme ""mAruM re saMgItamaya banAvI prANa pUrIne pIrasI. A badhI kRtiomAM pIyariya mAdhavapura mAre..." rajU karyuM ane kAryakramane cAra hemubhAInA adUbhUta avAjanI asara jovA maLI. avAjane cAMda lAgI gayA. rAjakoTanI TIma prathama naMbare AvI. Jain Education Intemational Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 je bRhad gujarAta hemubhAIe AkAzavANI rAjakoTa parathI gAmano laI ApaNI vaccethI kAyama mATe vidAya thayA. jogAnujoga te coro, hAthIkAkA, bhamatArAma, abAjI-gabAjI vagere divase janmASTamI hatI. kAryakramone UjaLA karI batAvyA. A badhA kAryakramamAM bhajavela hemubhAInA parivAramAM keTalA sabhyo che. tenI khabara pAtro Aje paNa lokahaiyAmAM jIvaMta che. ekavAra emanA nathI paNa tenA putra bihArIbhAI hemubhAIno vAraso jALavI kauTuMbikabhAI khImarAjabhAIe svara parIkSAnuM phorma bharyuM ane rahyA che. tenuM nAma hAlanA nAmAMkita kalAkAromAM che. te svara parIkSAmAM nApAsa thayA. jyAre teo maLyA tyAre yAdI reDiyo, TI.vI. kalAkAra to che ja, uparAMta bhAratanA aneka ApI. ""are, bhAI! huM tamAro bhAI ane nApAsa thayo!" pradezo uparAMta paradezanA aneka dezamAM kAryakramo ApI AvyA hemubhAIe javAba Apyo, "tame mArA bhAI cho e sAcuM. che. tenA gaLAmAM paNa hemubhAInI halaka che. temanA bIjA putra paNa tyAre huM javAbadAra parIkSaka hato. sarakAre mArA para - rAjendrabhAI De. kalekTara che. A rIte hemubhAInI vADI phAlIvizvAsa mUkI mane tyAM besAryo hato. have tamAre gAvuM hoya to phUlI che. hemubhAIne zraddhAMjalI ApatAM kavi dAde lakhyuM che, ekalA nahi paNa samUhamAM gAva kadAca temAM pAsa thazo." pachI khImarAjabhAIe bhajanamaMDaLI sAthe gAyuM ane pAsa thayA. "caDaze ghaTA ghanaghora gagane, megha jaLa varasAvaze, AvI hatI hemubhAInI niSThA. nIlavaraNI oDhaNI laI, dharA sara para dhArazeH gahekAra thAtA gira morA, piyu ghana pokAraze. | hemubhAIe lokagIta gAyAM, bhajano gAyAM, sugama te vakhate A gujarAtane, yAda hemu Avaze." (apUrNa) saMgIta gAyuM, nATako bhajavyAM. DhAMkaNiyAno A gulAba choDa raMgabhUminA kyArAmAM ropAyo, mahoryo, gAmaDAmAM nATako abharAma bhagata laIne ghUmyo, lokaDhALanAM gItono paNa teNe Ama ja abhyAsa ApaNA saMtapuruSomAM tulasIdAsa, kabIra, sUradAsa, karyo. ane tene AkAzavANInA AMgaNe laI Avyo. saunA nAnaka, dAdu dayALa, mIrAM, narasiMha, mULadAsa, akho, morAra, Agrahane vaza thaI manubhAI gaDhavInA gujarAtI calacitra bhANa AvA aneka saMtoe potAnI jAtane zudra gaNI IzvaranA kasuMbIno raMga" mAM paNa kaMThanAM kAmaNa karyo ane AkhI virATa svarupanuM, mAnavabhAvonA vaicitryanuM ane bhAgyavastunA philmamAM hemubhAI chavAI gayA. uparAMta hijha mAsTarsa voIsa vaividhya pratye nirmaLabhAva dAkhavavAnuM jJAna karAvyuM che. kaMpanIe hemubhAInAM gItonI aneka rekorDa pragaTa karI. sau tattvajJAnanI kaThaNa ane zuSka praNAlI, AtmaciMtananI abUjha prathama lokagItane AkAzavANI para lAvanAra hemubhAI ja saraNIne Izvara sAnnidhyanA gUDha rahasyano Ukela emaNe saraLa hatA. mRtyunA AgalA divase abAjI-gabAjImAM hemubhAI ane sAdA chatAM sajIva bhASAcitro dvArA mUrtimaMta karAvyo che. duho bolelA,...... bhAratIya cetanAne pApa, duHkha ane vyAdhimAMthI UgArI "nAma rahaMdA ThakarA, nANA nahi rahaMta levA nirbhayatAno sajIvana maMtra zIkhavavA bhajana sAhitya kIrti hiMdA koTaDA, pADyA nahi paData." lokajIvana upara prabaLa asara nIpajAvI che. e saMtapuruSoe A duhAthI ApaNane cetavyA, "huM jAuM chuM paNa mAruM agama-nigamanA nigUDha rahasyano bhaMDAra bhajano dvArA ApaNI nAma raheze." mA bhAratIne caraNe gurjara girAnA ATa-ATalA AgaLa khullo mUkI daI e sAhityane vikasAvI lokabhogya zaNagAra dharanAra hemubhAI gaDhavI I.sa. 1965nA ogaSTa banAvavA mATe emaNe bhagIratha prayatna sevyA che. ane A rIte mAsanI 20 tArIkhe paDadharI mukAme rajapUta jJAtinA rAsa- emaNe bhAratIya janatA upara bhAre upakAra karyo che. gIto rekorDa karatA hatA. gIta pUruM thavA AvyuM eTale | bhajana sAhitya eTale saMtapuruSonA nirmaLa AtmAno hemubhAIe laya vadhAravA hAjIbhAIne IzAro karyo. laya dhabakato hRdayabola. e bolano paDagho gAmaDAnA abUdha ke vadhyo, calatInA tAle vAtAvaraNa ramya banyuM. e ja vakhate pachAta varganAM prANI lekhAtA mAnavI sudhI saMbhaLAyo che. acAnaka hemubhAIne pakSaghAta-hRdayarogano humalo Avyo. lokajIvananA khUNA-khAMcarA sudhI saMbhaLAyo che. ane TapubhAI degAmAnA khoLAmAM DhaLI paDyA. gurjarIdharAnA lokajIvana sudhI pahoMcavAnuM mAna ApaNAM bhajana sAhityane aNamola ratnasamA hemubhAI paDadharInA pAdaramAM chellA zvAsa phALe jAya che. duHkhI ane anAtha janatAne vAtsalya bharI hUMpha Jain Education Intemational ducation Intermational Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana eNe ja ApI che. sUkAtI jIvanavelaDImAM cetanAnA bAreya megha eNe ja varasAvyA che. raNavagaDAmAM bhUlA paDelA mAnavIne sathavArAno hAtha sAMpaDI jAya ema eNe uddhArano paMtha batAvyo che. A sAhityanI sapATI upara bhAratIyajIvana ekarasa, ekaraMgI ane AtmIya banI rahyuM che. enI paMDita puruSo paNa nA pADI zake tema nathI. AvAM vizuddha sAhitya ane satpuruSo dvArA bhArata Aja sudhI samRddha, UjaLo ane yazasvI banI rahyo che. A che ApaNAM bhajana sAhitya ane enA racanAra kavi saMpradAyanuM svarupa. paNa A bhajanone potAnA madhura kaMThanAM Asane besADanAra koI bhajinaka na hoya, gavaiyo na hoya to ene vakhAramAM ja nAkhavuM paDe ne? paNa bhajanonA viSayamAM AvuM banyuM nathI. nATyalekhakanI kRti suMdara hoya paNa enI khUbI to tannA upara bhajavanAra upara che. ApaNe tyAM samaye samaye bhajaniko pAkyA che. evA bhajanikonI paraMparAmAM UtarI Avela eka bhajanikano ahIM paricaya Apyo che. e muslima bhajanakanuM nAma che abharAma bhagata! temanA pitAnuM nAma karImabhAI mIrAjI ane mAtAnuM nAma lADubAI hatuM. te jUnAgaDhanA tAbA heThaLanA navAgaDhanA vatanI. emano bAlyakALa to khetIjIvanamAM pasAra thayo. khetInA vyavasAya sAthe emane bhajana tarapha ghaNo bhAva hato. kyAMka bhajana gavAtAM hoya to bhagata pahoMcI jatA. emaNe akSarajJAna mAMDa meLavyuM hatuM. ane bhajananA zokhamAM emaNe khetI paNa choDI, potAnA gujarAna mATe eka tela mIlamAM joDAyA ane yaMtramAM paga AvI jatAM paga kApavo paDyo ane pote apaMga banyA. pote muslima hovA chatAM AkhuM jIvana teNe hindudharmanAM ja bhajano gAyAM. temanA manamAM hindu, muslima jevA bheda na hatA. AjathI pacAsa varSa pahelAM gujarAtamAM traNa bhajanikonAM nAma mokhare hatAM. temAM kanubhAI bAroTa, abharAma bhagata, ane dulAbhagata (luhAra). paNa e jamAnAmAM AjanA jevI bhajanamAM dhamAla na hatI. abharAma bhagata sAthe to mAtra tabalAMno kAMTho vAge, maMjIrAne badale lokhaMDanI kaDI vAge ane peTI ekadama zAMta. vANIpravAha vaheto hoya ane tenA madhurA gaLAnA gUMjanamAM zrotAo taraboLa banI jatA. tyAre reDiyo, TI.vI. ane Tepa jevA pracAranAM mAdhyamo paNa na hatAM. mAtra hijha mAsTarsa voIsa ane kolaMbiyA kaMpanI 455 AvAM gIta, bhajanonI rekorDa pragaTa karatI. temAM vadhumAM vadhu abharAma bhagatanAM bhajananI rekorDa kolaMbiyA kaMpanIe pragaTa karI hatI. jyAre AkAzavANInuM rAjakoTa kendra na hatuM tyAre abharAma bhagata ane kanubhAI bAroTa amadAvAda, vaDodarAnA AkAzavANI kendra parathI bhajano gAtA. nAma ibrAhima hoya paNa loko tene abharAma bhagata nAme oLakhatA ane ethIya AgaLa vadhI abhayarAma nAme paNa oLakhAtA. bhagata kharekhara hindutvanA raMge raMgAyelA hatA. abharAma bhagatanA gAyelAM bhajanono eka saMgraha "bhakti sAgara'' nAme pragaTa thayo che. rAmAyaNa ratna zrI amaradAsabApu khArAvAlA lokakalA kSetre eka ajoDa kalAkAra eTale ''amaradAsa khArAvAlA'' bhAgavad dharmapremI ane gaLathUthImAM lokasaMskRtinA ghUMTaDA bharanAra lokakalAkAra tathA rAmAyaNa ratnanI khyAti meLavanAra zrI amaradAsajIno janma bhAvanagara jIllAnA pAlItANA tAlukAnA kuMbhaNa gAme saMvata 1979 jeTha suda 12 ne somavAre eka saMskArI bhAvika kuTuMbamAM thayo. prAthamika zikSaNano ekaDo kuMbhaNamAM ghUMTI dAmanagara pAsenA khArA gAme mosALamAM parabanI jagAnI gAdI maLatAM tyAM gayA ane khArAvALA tarIke prasiddhi pAmyA. emano zALAno abhyAsa mAtra sAta copaDIno paraMtu saMskAra vArasAmAM ucca ane sAttvika jIvananuM zikSaNa maLyuM. lokajIvananI jIvaMta zALAmAM emanA jIvana ghaData2 52 lokasaMskRtinI bhAta paDI, bALapaNathI ja emane dharmiSTa AcAravicAra ane rAmAyaNa, mahAbhArata, bhAgavata, bhagavad gItA, Adi graMtho para prIti hatI eTale saMskRta ane gujarAtI sAhityano abhyAsa karyo. jANItA lokakavi ane lokasAhityakAra cAraNI sAhityanA samartha upAsaka kavizrI dulAbhAI kAga tathA merUbhAI gaDhavIno saMskAra-sathavAro maLatAM emane lokasAhitya, lokasaMgIta ane lokasaMskRtinA pracAra-prasArano prAraMbha karyo. emaNe ayodhyAnI 'rAmAyaNa ratna'nI DIgrI paNa meLavI. ane saMgIta sAdhanA dvArA 'saMgIta vizArada'nI padavI paNa prApta karI. bhajanono vAraso vaMzaparaMparAgata. dAdA nAraNadAsajI ane pitA parazottamadAsajI sArA bhajaniko hatA. mosALa pakSe nAnA jAnakIdAsajI paNa dezI sitAra para Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 che bRhad gujarAta sArAM bhajano gAtA. Ama, bhajanonA saMskAra to bALapaNathI zrI hitendrabhAI desAI, zrI rAghavajIbhAI leuvA, zrI ja prApta thayelA. temano kaMTha paNa surIlo ane gAyakI halakavALI bAbubhAI zAha vageree temanA parivAra mATe amaradAsajInI hovAthI AkAzavANI reDiyo mATe paNa uttama bhajanika banyA. kathAo goThavI hatI. pU. morArIbApu, pU. kRSNazaMkara zAstrI sUrajadevaLanA mahaMta zrI trikamadAsajIbApu tathA lAThInA (dAdAjI) tathA bhAI zrI ramezabhAI ojhA ane bhagavAnajI zarmAnA AzIrvAda ane mArgadarzanathI uttarabhAratanA samartha saMtomAM satyamitrAnaMdajI, pU. munijI, amaradAsajIe zAstrokta saMgIta dvArA duniyAmAM khUNekhUNe ayodhyAnA rAmacaMdradAsajI tathA pU. pramukhasvAmI paNa avArarAmakathA pahoMcADI che. navAra emanAM pravacanono lAbha le che. naDiyAdanA saMtarAma I.sa. 1942nA svAtaMtrya saMgrAme temanA jIvanamAM maMdiranA mahaMtazrI nArAyaNadAsajI ane hajAro zrotAone navo vaLAMka Apyo. dezAbhimAnI vyakti to hatA ja, I.sa. bhaktirasamAM bhIMjavyA che. Aja sudhImAM temaNe 550 kathA 1942mAM teo koMgresanA sabhya banyA. keTalAka rUDhIgata karI che. lokoe amaradAsajIno virodha karyo. svAtaMtryanI A caLavaLe rAjakoTa reDiyo sTezananI zarUAtathI teoe kendranA temane rASTriyatAno opa Apyo. amaradAsajInI kathAmAM kalAkAra tarIke vividha kAryakramo Ape che. AkAzavANInAM atyAre rASTriyatA ane mAnavatAnIja saurabha prasare che. te A ghaNA kendro parathI emanAM lokagIto, bhajano, rAmAyaNa ane guNono paripAka che. svAtaMtryanA AMdolanamAM koI yuvAna bhAgavatanA kAryakramo vahetA rahe che. ane teo kathAkAra AvI hiMmata kare te moTuM pagaluM lekhAyuM. TIkA thavA AkAzavANInA ""e" greDanA kalAkAra che tathA AkAzavANI chatAM amaradAsajI potAnA nirNayamAM sakhata makkama rahyA. rAjakoTanA nirNAyaka tarIke paNa sevA Ape che. emanI I.sa. 1942thI emaNe kathA-AkhyAna zarU karyA. lokasAhityanI aneka vArtAo ""Urmi navaracanA", "dAneva I.sa. 1951thI to ekadhArA kAryakramo Ape che. I.sa. darzana" vageremAM prakAzita thaI cUkI che. 1955thI saurASTra pachAta varga borDa taraphathI aspRzyatA suMdara ane saraLa kaheNI, loka prasaMganA vividha nivAraNa mATenA aneka kAryakramo gujarAtamAM ApyA. gujarAta prasaMgomAMthI tAraveluM mArmika ane naramALuM hAsya, lokabolImAM rAjaya nazAbaMdhI amalIkaraNa samitinA sabhya che. gujarAtanI vahetI rasALa ane prasannazailI, rajUAtanI DhabamAM saMtazrI racanAtmaka saMsthAo sAtheno temano saMbaMdha Aje paNa ghaniSTha 2 amaradAsajI ajoDa kalAkAra che. emane sAMbhaLavA e paNa che. gAMdhI zatAbdinA prasaMge dilhImAM bhAratanA vaDApradhAna jIvanano eka lhAvo che, jIvananuM eka saMbhAraNuM che. iMdirAgAMdhI temaja rASTrapati vI. vI. gIrIe emano kAryakrama sAMbhaLyo hato tathA vinobAjIe rASTriyatAnA raMge raMgAyelI amarasiMha caudharIe gujarAta sarakAra taraphathI I.sa. temanI kathA sAMbhaLelI. mAnavatAnA upAsaka evI emanI 1978-88mAM gaurava puraskAra paNa emane arpita karyo che. marmALI kathAzailI lokone pakaDI rAkhe che. sUra ane zabdamAM kezubhAI paTele gujarAta sarakAra ramata-gamata yuvA ane amaradAsajI ekasarakhA prabhAvazALI che. vANI emanI sAMskRtika pravRttio vibhAga dvArA lokakalA kSetre I.sa. prAcIna che paraMtu bhAvanA navayugI che. navA ane jUnA yugono 1994-95no sarvocca zrI jhaveracaMda meghANI rAjaya puraskAra temaNe sumeLa sAdhyo che. saurASTra-gujarAtanA nAnA-moTA arpita karyo che. zrI amaradAsajIe ghaNA UgatA kalAkArone gAmo, dhArmika jagyAo, dvArakAthI haridvAra, kAzI, bIjI lokakalA-lokasAhitya kathA kSetre rasa letA karyA che ane bAju uttara pradeza, madhyapradeza, rAjasthAna, baMgALa, madrAsa, potAnA hAtha nIce keLavyA che. temanA potAnA ja putra pro. dilhI, muMbaI, kalakattA vageremAM temanI kathAo ekadhArI Do. mAdhavadAsajI UgatA kalAkAra che. amarelInI pratAparAya yojAtI rahI che. iMglenDa, sIMgApora, maleziyA, amerikA, ArTasa kolejanA saMskRtanA prAdhyApaka che. saMskRta rAmAyaNa AphrikA, keneDA gujarAtI samAjamAM amaradAsajInI upara pI. eca. DI. nI padavI meLavanAra jUja vyakitaomAMnA kathAoe khUba lokAdara meLavyo che. ane avAranavAra kathAnA teo eka che. teo paNa vArasAne jALavavA deza-videzamAM kAryakrama yojAtA rahe che. kathAo kare che. Jain Education Intemational ucation Intermational Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana bhajana samrATa paNa A virala saMtane ""kabIra" evorDathI sanmAnita karI nArAyaNa svAmI gaurava bakyuM che. nArAyaNa svAmI mAtra bhajano gAtA na hatA paNa temanA jIvanamAM bhajana vaNAyelAM hatAM. aneka bhajana samrATa nArAyaNa svAmIno joTo jaDavo muzkela bhajaniko bhajana gAya che paNa bhajana koInA jIvanane che. aDhI dAyakA pahelA aMkalezvara AzramanI sthApanA karI. bhAgye ja sparzatAM haze. Ahaleka jagADanAra pU. nArAyaNa svAmI kabIra evorDathI bAkI to evI hAlata che. je bhajana gAya che te bhajana sanmAnita thayA hatA. karatA nathI ane bhajana kare che te bhajana gAtA nathI. tyAre jUnA cAraNa-gaDhavI samAjamAM janma dhAraNa karI nAnapaNathI ja vakhatamAM mahAtmA sUradAsa, tulasIdAsa, kabIrasAheba, bhajano dvArA prabhune samarpita thaI javAnI vRtti dharAvanAra mahAtmA mULadAsa, mIrAMbAI, narasiMha mahetA ane dAsI zaktidAna gaDhavIne saradhAranA virakta mahaMtazrI jIvaNa jevA saMto bhajana karatA, bhajana racatA ane bhajana hariharAnaMdajInuM sAnnidhya ane AzIrvAda maLyA. teo zrI moTe gAtA. temanAM jIvana bhaktithI ane bhajanathI raMgAyelAM hatAM. bhAge zrI hariharAnaMda bApu pAse rahetA. teo zarUAtamAM to atyAre ghaNA bhajaniko mAtra bhajana gAya che. (eka prakArano AkAzavANInA rAjakoTa kendra parathI zaktidAna gaDhavInA nAme dhaMdho) paNa enA jIvanamAM bhajana sparzatuM nathI. jyAre pU. bhajano gAtA. nArAyaNa svAmI bhajana karatA ane bhajana gAtA. temanA pU. hariharAnaMda bApu brahmalIna thayA pachI zaktidAna jIvanamAM bhajana ota-prota hatAM. bhajana, kathA ane yAtrA e gaDhavIe saMsAranI mAyA saMkelI lIdhI. prabhukAja jIvana manoraMjananA sAdhana nathI paNa manane mAravAnAM sAdhana che. A samarpita karavA "nArAyaNanaMda sarasvatI' nAma dhAraNa karI bhajana rahasyane nArAyaNa svAmI barAbara samajI zakyA hatA. temanAM dvArA alakhanI ArAdhanA zarU karI. kaccha arabI samudrane kinAre bhajana zAstrIya DhALathI raMgAyelA hatA. jenI nakala karavI mAMDavI zaheramAM AvI AjathI aDhI dAyakA pahelAM capalezvara anya kalAkAro mATe muzkela hatI. temanI to aneka keseTo pragaTa AzramanI sthApanA karI ane te dvArA mAnavajIvananAM kalyANa thaI che. svAmIjI videzamAM gayA hatA ke nahi tenI mane khabara uparAMta abola pazunI sevA mATe gauzALA ane annakSetra jevAM nathI. paNa vizvanA dezomAM evo bhAgye ja deza haze jayAM mAdhyamathI sevArUpI satsaMganI dhUNI dhakhAvI. saMtakabIra, svAmIjInI keseTo nahi vAgatI hoya. mIrAMbAI, sUradAsa, ane dAsa satAra uparAMta potAnAM jUnAgaDhanA zivarAtrInA meLAmAM temano utAro raheto svaracita bhajano ghaNo bhAvathI gAtA ane te dvArA ane AkhA meLAnuM AkarSaNa svAmIjI banI rahetA. temanA mAnavajIvananA gUDha rahasya samajAvavAnI pU. nArAyaNa kAryakramamAM hajAro mANaso UmaTI paDatA. nArAyaNa svAmIne svAmImAM adUbhuta zakti hatI. temane mukhe aneka kRtio sAMbhaLavA te paNa jIvanano eka lhAvo gaNAya. jUnAgaDhanA zrI lokapriya banelI che. vajubhAI paTele temanI aneka keseTo banAvI temanAM bhajano "kaLA te ajaba racI kiratAra, jeno pAme nahi koI pAra. janasamUdAya sudhI pahoMcADyAM che. pU. nArAyaNa svAmI mAnava jANe mArA vinA, cAle nahi saMsAra. gujarAtanuM gaurava ane virala vibhUti tarIke prasiddhi pAmyA. rAma-kRSNa jevA cAlyA gayA, toya cAle che, saMsAra-kaLA, mAMDavI mukAme potAnA AzramamAM tA. 17-9-20OOnA roja tuM baDiyA saba tIratha karakhAI." ApaNI vaccethI kAyamI vidAya laIne brahmalIna thayA. kailAsa ke nivAsI, namuM vAraMvAra huM. prANalAla vyAsa Ayo zaraNa tihAro prabhu tAra tAra tuM." "zuM pUcho cho mujane, huM zuM karuM chuM, bhajanikonI prathama haroLamAM jenuM nAma che tevA moTA mane jyAM game che tyAM karuM karuM chuM." gajAnA kalAkAra prANalAla vyAsano janma jetalasara gAme brAhmaNa jJAtinI vyAsa zAkhAmAM zrI premazaMkarabhAIne tyAM tA. AvAM asaMkhya bhajano raju karI nArAyaNa svAmI 19-5-1941nA roja thayo hato. bhAvikonA bhajanasamrATa banyA. gujarAtanA mukhyamaMtrIzrIe pra. 58 Jain Education Intenational Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 4 bRhad gujarAta AjathI pAMtrIsa varSa pahelAM prANalAlabhAIno sUrya paTela vagere khyAtanAma kalAkAro sAthe eka dasakAthI vadhu madhyAO tapato hato. kAraNa ke kanubhAI bAroTa, abharAma samaya sudhI bhajano gAyela. ola inDiyA reDiyo dilhI tathA bhagata ane dulAbhagatano yuga pUro thayo hato ane nArAyaNa amadAvAda taraphathI ke. kA. zAstrIne haste zIlDa paNa prApta karela svAmI joIe teTalA jAheramAM na hatA. e vakhate che. prANalAlabhAI pArzvagAyaka paNa che. teNe aneka gujarAtI prANalAlabhAInI barobarI kare tevA koI kalAkAra na hatA. te philmomAM kaMTha Apyo che ane sarakAra zrI taraphathI zreSTha gAyakanA samaya DAyarAno yuga hato. muMbaI, amadAvAda, soLa evorDa paNa maLyA che. surata vagere aneka moTA zaheromAM DAyarAnA TikiTa zo thatA. teNe phakta bhAratanAM gAmaDAMo, zahero ke vibhinna DAyarAnA khyAtanAma kalAkAromAM prANalAlabhAI vyAsa, prAMtomAM ja bhajano gAyAM che, evuM nathI. temaNe amerikA, velajIbhAI gajjara, lAkhAbhAI gaDhavI, dIvALIbena dubaI. maskata jevA dezomAM potAno svara laherAvyo che. bhIla, nAnajIbhAI mistrI, hAjI ramakaDuM, TapubhAI degAmA amerikAmAM nyUyorkathI zarU karI vesTana sudhI temaNe cAra hajAra vagere hatAM paNa prANalAlabhAI vagara DAyaro sUno lAgato. mAIlanI I. sa. 1992mAM bAya roDa yAtrA karI ane aneka jyAre prANalAlabhAInI AMgaLIo peTI para ramavA lAge gujarAtI samAja samakSa kAryakramo ApyA. aneka saMsthAo ne ane kaMThamAMthI karNapriya sUrAvalInuM jharaNuM pragaTe, temAM maMDaLoe temanuM sanmAna karela che. teo aneka saMsthAo, nAnajIbhAI mistrInuM vAyolIna, hAjI ramakaDAnuM Dholaka ane samAja ane vyaktinA lAbhArthe kAryakramo karI nANAbhaMDoLa TapubhAInA hAthamAM maMjIrAM ramatAM hoya tyAre DAyarAmAM addabhuta ekatra karavAmAM sahayogI banyA che. teo navodita kalAkArone rasa-raMga jAme. sTeja ApI protsAhana ApatA rahyA che. temane anya AjathI 47 varSa pahelAM prANalAlabhAIe tabalAM kalAkArone sAMbhaLavAno paNa bhAre zokha. emAM khAsa karIne vagADavAnI zarUAta karI. temanA mAtuzrI khUba sarasa garabA taLapadI bolInA vArtAkAro kAnajI bhuTA bAroTa, bacubhAI gAtA tethI gAvAno zokha temane vArasAmAM Utarela, paNa bhaja gaDhavI ane kezubhAI bAroTane temaNe khUba mANelA che. gAvAnI preraNA to kanubhAI bAroTa pAsethI maLI ane temaNe 47 varSanI bhajanayAtrAmAM anerI saphaLatA prApta lokagIta gAvAnI preraNA hemubhAI gaDhavI pAsethI maLI. karI che have bhajana gAvAnuM ochuM karIne bhajana karavAnuM zarU kanubhAI bAroTa potAnA muMbaInA DAyarAmAM pahelIvAra tene karyuM che. hAla teo jUnAgaDhanA aMbikA cokamAM potAnA teDI gayA. sau prathamavAra prANalAlabhAIe DAyarAmAM bhajana parivAra sAthe sukhethI jIvana pasAra kare che. gAyuM ane loko tenA madhura kaMTha pAchaLa ghelA thaI gayA tyArathI lokagItonA khyAtanAma kalAkAra temanI uttama prakAranA bhajanika tarIkenI kIrti comera phelAvA lAgI. jotajotAmAM prANalAlabhAI rAjakoTa AkAzavANInA padmazrI dIvALIbena bhIlA kalAkAra paNa banyA. teoe bhajana uparAMta gajhala, kavvAlI, bhAratanA rASTrapatie jene padmazrInA evorDathI paNa gAyAM che. bhajana, gajhala temaja kavvAlInI temanI aneka navAyAM che. abhaNa hovA chatAM jeNe AkhA bhAratamAM keseTo pragaTa thaI che. amadAvAdanI 'rasa dhArA" nAme saMsthA nAgaDhanuM nAma rozana karyuM che evA lokagItanA khyAtanAma dara mahine lokasAhityanA DAyarAnuM Ayojana kare. kalAkAra zrI dIvALIbenano janma bhIla jJAtimAM paMjAbhAIne prANalAlabhAI tenA kAyamI kalAkAra hatA. varSo sudhI sIlona tyAM amarelI jIllAnA dalakhANiyA gAme thayo. I.sa. reDiyo para gAyelAM temanAM gIto prazaMsako mATe Aja paNa 1990mAM bhAratanA rASTrapatie temane padmazrIno evorDathI prasArita thatA rahyAM che. vibhUSita karyA. jUnAgaDhanA zivarAtrInA meLAmAM satata 40 varSa AkAzavANI rAjakoTa kendranA teo ''Topa" greDanA sudhI aneka utArAo, rAvaTIomAM bhagavAna bhavanAthanA kalAkAra che. AkAzavANI rAjakoTanA be ja kalAkAro "Topa" sAnnidhyamAM bhajano karyA che. temaNe padmazrI dIvALIbena greDanA che. jemAM hemaMtabhAI cauhANa ane dIvALIbena bhIla. bhIla, damayaMtIbena baraDAI, bhAratIbena kuMcAlA, mInAbena "Topa" greDa ApavAno adhikAra mAtra AkAzavANI dilhIne Jain Education Intermational Jain Education Intemational Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 459 ja che. dUradarzananAM muMbaI, amadAvAda ane rAjakoTa kendro dhArmikapravRttinAM che : mAtra lokagIta ja nahIM paNa bhajano paNa parathI tenAM aneka gItonA progrAma prasArita thayA che. gAya che. gaMgAsatInAM bhajano temane vadhu game che. nAmAMkita aneka suDiyoe temanI oDiyo keseTo pragaTa karI Aje teo jUnAgaDha gAMdhIgrAmamAM tenA bhAI-bhAMDanA che. temaNe kAyadesara gAvAnI tAlIma lIdhI nathI. paNa temanA 100 thI 150 parivAra sAthe rahe che. mAtuzrI moMghIbA pahelethI ja dharmaparAyaNa svabhAvanAM hovAthI pahelethI ja bhaktirasa pratye vizeSa abhiruci hovI AgavI zailInA suprasiddha vArtAkAra svAbhAvika che. moMghImAMnA bhaktirasa sabhara bhajano AgaLa kezubhAI bAroTa jatAM vaTavRkSa banyuM. AgavI zailInA suprasiddha vArtAkAra kezubhAI bAroTano jUnAgaDhanA vaNajhArI cokamAM dIvALIbena navarAtrImAM janma rAjakoTa jillAnA goMDala tAlukAnA pATakhilorI garabA gavarAvatAM. ekavAra AkAzavANI rAjakoTanA traNa gAmamAM bhurAbhAIne tyAM tA. 21-8-1934nA roja thayo. adhikArIo zrI caMdrakAMta bhaTTa, upendra trivedI, ane hemubhAI tenA mAtuzrInuM nAma jIvubAImAM hatuM. gaDhavI garabAnuM rekorDiMga karavA jUnAgaDha AvyA. temaNe kalA ane kalAkArano saMbaMdha ataTa che. jenA rome dIvALIbenano avAja sAMbhaLI prabhAvita thaI temane romamAM kalA vyApI che tevA svamAnI kalAkAro sAhityanA AkAzavANA kanDa mATe AmaMtraNa pAThavyuM. teo svara parAlA sevaka ane zAradAnA pujArI hoya che lakSmInA nahi, AvA ja saphaLatApUrvaka pasAra karatAM reDiyo kalAkAra banI gayAM. eka sitAravAdaka, vArtAkAra, temaja TI.vI. ane reDiyo AkAzavANI para prathama teNe....'phUla UtaryA phUlavADIe kalAkAra kezabhAI bAroTa bAroTa komamAM janmyA che. vaLI, re..." gIta gAyuM. ane teno surilo kaMTha samAjamAM chavAI samasta bAroTa koma samAjajIvananA zIlpakAro che. gayo, teo "Topa' greDanA kalAkAra banyAM. teo rAjAdhirAja tarIke svamAnabhera jIvanArI A koma samAjanA pArzvagAyikA paNa che. teoe hothala padamaNI, zeTha sagALazA dhuraMdharo paNa jo avaLe mArge hoya to vedhaka ane mArmika vacano jevI aneka gujarAtI philmomAM kaMThanAM kAmaNa karyA che ane zreSTha saMbhaLAvIne satyamArge pAchA vALavAmAM jarA paNa pAchI pAnI pArzvagAyikAnA evorDa paNa meLavela che. na kare. verano badalo levo ke veranAM vaLAmaNAM karavAM te amadAvAdanI "rasadhArA" nAme saMsthA dara mahine bAroTanA hAthanI vAta gaNAya. temanuM jIvana rAjAzAhI ThaThArA lokasAhityanA DAyarAnuM Ayojana kare che. dIvALIbena tenA jevuM. paheraveza paNa rajavADI. jemAM capocapa suravAla, kAyamI kalAkAra hatAM. AjathI 30-35 varSa pahelAM DAyarAno aMgarakhuM, pagamAM mojaDI ane mAthe jodhapurI sApho. bheTa paNa yuga hato. muMbaI, surata, amadAvAda jevA aneka moTA vALI hoya, kamare talavAra laTakatI hoya, kAThiyAvADI ghoDI zaheromAM DAyarAo yojAtA ane moTebhAge mahilA kalAkAra rAMgamAM hoya, hAthamAM cAMdIno hoko hoya, amalanA baMdhANI tarIke dIvALIbena ja rahetAM. temaNe prANalAla vyAsa sAthe bAra hoya eTale AMkha lAlaghUma hoya, bharAvadAra mUcho hoya. varSa gAyuM che. teNe phakta bhAratanA ja zahero - pradezomAM "vAye pharuke mUchaDI, riyaNa jhabUke daMtaH kAryakramo karyA che evuM nathI. paNa amerikA, IMglAMDa jevA juo paToLAvALiyuM, lobaDiyALIno kaMtha" dezomAM paNa kAryakramo ApyA che. aneka saMsthAoe temanuM AvA bAragAmanA garAsiyA jevo paheraveza. sanmAna karyuM che. Aje temanI 60varSa uparanI uMmara hovA chatAM vaLI, aDhAreya Alama jenI ijjata kare, jenI jIbhe tenuM kaMTha mAdhurya evuM ne evuM jaLavAI rahyuM che. teo sAlasa ane sarasvatIno sadAya vAsa evI dhUraMdhara komanA bhUrAbhAI svamAnI svabhAvanA che. maryAdA tenuM khAsa lakSaNa che. ATalo bAroTanA be putro mAnasaMgabhAI bAroTa ane nAraNabhAI yaza, mAna ane dhana maLavA chatAM tenAmAM kyAreya abhimAna bAroTa, mAnasaMgabhAInA putra kezubhAi bAroTa. kezubhAInA nathI AvyuM. pitA temanI sAta varasanI uMmare ja svargavAsI thayA. vidhavA temaNe varSothI jUnAgaDha nagarapAlikAnA harijanavAsamAM mAtA sivAya jIvanamAM koIno AdhAra na rahyo. mAtAe Avela bAlamaMdiramAM teDAgaranI nokarI cAlu rAkhI che. te garIbI ane aneka viSama paristhitino sAmano karIne teno Jain Education Intemational Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 abhyAsa cAlu rakhAvyo. I.sa. 1954mAM zALAMtanI parIkSA pAsa karI praznAvaDA gAme zikSakanI nokarImAM joDAyA paNa kalAkAra jIvane kSetra nAnuM paDatAM paMcAyata maMtrI tarIke inTarvyu ApI zAradAgrAmamAM tAlImamAM joDAyA. paNa kSaya roganA vyAdhie gherI lIdhA. tethI nokarI choDI TI.bI. hospiTalamAM dAkhala thayA. nAnapaNathI lokasAhityano zokha, vArasAgata sAhitya saMskAro ane jhaveracaMda meghANInAM sAhitye temanA AtmAne DhaMDhoLIne beTho karyo ane teo sAhityasAdhanAmAM lAgI gayA. temane vArtA ka2vAnI preraNA kAnajIbhuTA bAroTa pAsethI maLI. sAdhanA mATe soraTha dharA purANamAM prasiddha che. "dhara dhIMgI garavo dhaNI, dhIMgA mADu dhajja, nakaLaMka kezara nIpaje, dhIMgA khokhaDadhajja." garavA jogaMdharanI patharAyela pAvana dharatImAM jyAM kesarIsiMha pAke che tyAM kavi bIjI kalpanA paNa kare che. kAyA jenI kumaLI, paDachaMda jenA prANaH saMta-zUrA nipajAvatI, soraTha ratananI khANa.' saMta, zUrA ane satIonA triveNI saMgama jevI A dharA sAdhakane akhaMDAnaMdathI sabhara banAve che. AvI dharA para kezubhAI lokasAhityanI sAdhanAmAM lAgI gayA. AkAzavANI rAjakoTa parathI lagabhaga pAMtrIza varSathI temanI lokavArtAo reDiyo parathI niyamita Ave che. AkAzavANIthI sArI prasiddhi meLavI. saurASTra, kaccha, gujarAta, muMbaI, haidrAbAda vagere aneka sthaLoe temanA kAryakramo thatA rahyA che. temanI vArtAo dUradarzana amadAvAda ane rAjakoTa kendra parathI avAranavAra prasArita thAya che. judA-judA sTuDiyoe kezubhAInI vArtAnI paMdarathI paNa vadhu keseTo pragaTa karI che. A samayamAM temaNe sAhityanA saMzodhakanI paNa kAmagIrI zarU karI che. temaNe jUnI vArtAone Adhunika svarupa ApI temAM samAja sudhArAnI, aspRzyatAnI ane dArUbaMdhInI vAta vaNI lIdhI che. sAmAjika kSetre paNa akhila vahIvaMcA bAroTa samAjanA maMtrI tarIke nava varSa sevA ApI. jUnAgaDha bAroTa samAjanA chAtrAlayanAM makAnamAM paNa khUba jahemata UThAvI yathAzakti yogadAna ApyuM. A uparAMta jUnAgaDhanI nAgarika sahakArI beMkamAM DAyarekTara tarIke cha varSa sevA ApI. vArtAkAra kezubhAIe kalama pakaDIne 'jayahinda'mAM 'lokasAgaranAM motI' kolama zarU karI. sAthosAtha phUlachAbamAM paNa 'svAtinAM biMdu' kolama bRhad gujarAta cAlatI. enAthI AgaLa vadhI bhagIratha prayAse 'samAja zilpI bAroTa asmitA' graMtha lakhyo. kAvya, vArtA ke navalakathA lakhavAmAM kalpanAzakti bharapUra joIe. paNa A saMzodhana kAryamAM itihAsanA prasaMgo ane samayasAraNImAM kyAMya paNa gothuM khavAI jAya to kalama vagovAya jAya. paNa kezubhAIe kalamane UjaLI karI batAvI che. A graMthamAM sUradAsathI mAMDIne Aja sudhInA bAroTa jJAtinA kavio, vivecako ane kalAkArone vaNI lIdhA che. A graMthane koI eka komano itihAsa kahevo ajagatuM lAgaze. A graMtha saMzodhana sAhityanI mahAmUlI sogAda che. kezubhAI bAroTa sAhityanA triveNI saMgama che. lakhavAnI, bolavAnI ane vAdananI traNeya kaLA temaNe hastagata karI che. sitAra sAthe vArtA karanAra kezubhAI lekhaka tarIke paNa UjaLI pratibhA upasAvI zakyA che. aMtamAM sAhitya kSetre ''bAroTa asmitAnuM pradAna" amUlya najarANuM banI raheze temAM zaMkAne koI sthAna nathI. praphula dave zrI hemubhAI gaDhavI pachI lokagItanA gAyakomAM prathama varganI prathama zreNImAM jenuM prathama nAma che. tevA gheghUra avAjanA lokagIta gAyaka praphulabhAI daveno janma amarelI jIllAnA citala gAme bAja kheDAvALa brAhmaNa zrI devazaMkara bhAI davene tyAM tA. 30-3-1951nA roja thayo hato. temanA mAtuzrInuM nAma maNIbena hatuM. teNe esa. esa. sI.nI parIkSA saMgItanA viSaya sAthe pAsa karI, pachI bI. esa. e. ema. AyurvedAcAryanI upAdhi paNa prApta paNa karI. teNe lokasaMgItano sau prathama kAryakrama I.sa. 1973mAM zrI madhusudanabhAI vyAsa saMcAlita lokasAMskRtika vartuLa DAyarAmAM yauvana vIMjhe pAMkhamAM Apyo. dhIme-dhIme temanA madhura kaMThe aneka philma digdarzako tathA sAhitya rasikone prabhAvita karyA. sAthosAtha praphulabhAIne gujarAtI philmamAM gAyaka tarIkenA AmaMtraNa maLavA lAgyAM ane gujarAtI philmamAM praphulabhAIe kaMThanAM evAM kAmaNa karyAM ke, atyAra sudhImAM temaNe 186 gujarAtI philmomAM gIto gAyAM che. jemAMthI ATha philmomAM to zreSTha pArzva gAyaka tarIkenA evorDa paNa maLyA che. gujarAtI philmanA eka rekorDiMgamAM hindI philmanAM pArzva gAyikA sAthe gItanI kaDIo vacce dumeLiyA jevA agharA chaMdanI kaDIo praphulabhAIe Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 461 tAlabaddha gAvAnI hatI. A chaMdane temaNe evI sarasa rIte tevA sUrIlA bhajanika hemaMtabhAIno janma rAjakoTa jillAnA Aroha-avarohathI gAyo ke cAlu rekorDiMgamAM hindI philmanAM jasadaNa tAlukAnA kuMdaNI gAme vaNakara brAhmaNa jAtinA zrI khyAtanAma pArzvagAyikA AzA bhoMsalenA mukhamAMthI "vAha- rAjabhAIne tyAM tA. 7-11-1955nA roja thayo. vAha" svarupe abhivAdanarUpI zabdo sarI paDyA. hemaMtabhAIe bI.e. (iko)nI parIkSA I. sa. AvA moTA gajAnA kalAkAra reDiyo TI.vI. kalAkAra 1974mAM saMgIta sAthe pAsa karI. pachI zAstrIya saMgItano hoya te to svAbhAvika che. paNa AkAzavANInI "svaraparIkSA saMgIta akAdamI rAjakoTa khAte be varSa abhyAsa karyo. teo samitI" nA sabhya tarIke ane gujarAta rAjya saMgIta nATaka AkAzavANI rAjakoTa kendranA Topa greDanA kalAkAra che. akAdamInA sabhya tarIke paNa rahI cUkyA che. dUradarzananAM hemaMtabhAIe atyAra sudhImAM AkAzavANI parathI 500 muMbaI, amadAvAda ane rAjakoTa kendra parathI temanA aneka jeTalAM bhajano gAyAM che. dUradarzananA dilhI, muMbaI, gIto aneka vAra prasArita thayAM che. temanA kAmaNagArA kaMThano amadAvAda ane rAjakoTa kendra uparathI temanAM bhajano Ama janatA bahoLA pramANamAM lAbha laI zake te mATe judI- anekavAra prasArita thAya che. jhI. TI. vI. parathI "sabarasa'' judI keseTa kaMpanIoe lagabhaga 300 jeTalI oDiyo keseTa kAryakramamAM bhajano rajU karyA che. atyAra sudhImAM aneka pragaTa karI che. lokasaMgItanA vizeSa pradAna badala sauthI nAnI nAmAMkita suDiyoe hemaMtabhAInI 450thI vadhu oDiyo keseTa umare gujarAta rAjyano gaurava puraskAra paNa maLyo che. pragaTa karI che. temanI "cAMdo Ugyo cokamAM", "mahApraphulabhAIe mAtra bhAratamAM ja kAryakramo karyA che evuM sAgaranAM motI", "bhajana sAgara" ane "caMdaravo" vagere nathI. videzanAM prAMgaNamAM paNa teno svara laherAyo che. viDiyo keseTo paNa pragaTa thaI che. teo pArzvagAyaka paNa che. amerikA, yu. ke. keneDA, sIMgApora, maleziyA jevA aneka temaNe gujarAtI philmo 'kesara caMdana', 'saMta savaiyAnAtha', dezomAM potAnA garavA gaLAnI khumArI pragaTa karI che. temanI rAmadevapIrano vivAha', "bhAthIjInAM maMdire' ane "paMkhIDA halaka ane madhura kaMThathI zrotAjano maMtramugdha banI jAya che. o paMkhIDA' vagere philmomAM kaMThanA kAmaNa karyA che. jyAM jyAM gujarAtI bolatA ane samajatA zrotAo che tyAM hemaMtabhAIne I.sa. 1987mAM gujarAta sarakAra taraphathI tyAM acakapaNe praphalabhAInA kAryakramo thayA che. bhAratanA gujarAtI philma 'kesaracaMdana'mAM zreSThagAyakano evorDa maLyo che. mahAnubhAvo, bhUtapUrva vaDApradhAna, rASTrapati ane uparASTrapati gujarAta sarakAra dvArA I.sa. 1997-98no gaurava puraskAra ane rAjyonA mukhyamaMtrIo samakSa paNa temaNe aneka kAryakramo paNa temane enAyata thayo che. uparAMta nAmAMkita vyaktio, ApyA che. bhAratanA kalakattA, dilhI, madrAsa, beMgalora jevA saMsthAo ane gujarAta sarakAra tathA bhArata sarakAra taraphathI aneka zaherAnA gujarAtI samAja dvArA temanuM jAhera sanmAna aneka sanmAna patro maLyo che. thayuM che. bhAratanA AMtararAjya sAMskRtika vinimaya yojanAnA temaNe aneka dezomAM jaIne lokasaMgIta, bhajanonA upakrame sarakAra zrI taraphathI yu.pI., paMjAba, sikkIma vagere kAryakramo ApyA che. bhArata sarakAra taraphathI I.sa. 1989mAM rAjayomAM sarakArazrIe sAMskRtika pravAsa mATe zrI praphulabhAIne jApAna, I.sa. 1993mAM phrAnsa, I.sa. 1998 mAM grIsa pasaMda karela. teoe aneka jAhera saMsthAomAM mAnavatAvAdI tathA gujarAtI samAja taraphathI I.sa. 1990mAM iMglenDa, ane samAjalakSI kAryakramomAM bhAga laI vipula pramANamAM I.sa. 1994mAM okTobara, I.sa. 1996-97mAM keneDA nANAMbhaMDoLa ekaThuM karI Apela che. temaNe saMgharSa karatA aneka tathA I.sa. 1999mAM nyujhIlenDamAM temaNe bhajana ane kalAkArone Arthika, mAnasika ane sAmAjika rIte pagabhara lokasaMgItanA kAryakramo rajU karIne potAnA madhura svarane thavAmAM madada karI che. hAla teo kocaraba Azrama pAse rahe che. vizvanA paTAMgaNamAM laherAvyo che. A uparAMta bhAratabharanA khyAtanAma bhajatika moTAbhAganA zahero ane pradezomAM temanA aneka kAryakramo thatA rahyA che. ApaNA dezamAM bhAgye ja koI bhajanapremI hemaMta cauhANa hemaMtabhAInA nAmathI ajANa haze. ApaNA bhArata dezanA saMta atyAranA khyAtanAma bhajanikomAM jenuM prathama nAma che kabIra, guru nAnaka, mIrAMbAI, narasiMha mahetA, gaMgAsatI dain Education Intermational Jain Education Intemational Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 4 bRhad gujarAta vagere aneka mahAna saMto ane bhaktonAM bhaktipadone kalpanAzakti, puSkaLavAMcana, madhura kaMTha, kahevAnI halaka temane hemaMtabhAIe vividha pustakomAMthI ekatrita karIne prAcIna lokapriyatAnA zikhara upara pahoMcADavAmAM kAraNabhUta che. lokavAdya ekatArAnA sUra sAthe potAnA madhura kaMTha vaDe bhajano jyAM-jyAM gujarAtI bolanArA ane sAMbhanArA rahe che tevA dvArA, oDiyo keseTo dvArA, anya prasAraNa mAdhyamo dvArA bhAratanA tathA videzanA aneka zahero, rAjayo ane pradezomAM ApaNAM prAcIna lokasaMgItano samAja vacce pharIthI gUMjatuM karyuM acUkapaNe bhIkhu-dAnabhAInA kAryakramo thayA che. lokache. teo chellA ATha varSathI saMgIta nATaka akAdamI dilhI sAhityamAM rasa dharAvanAra bhAgye ja koI bhIkhudAnabhAInA sAthe bhaktisaMgIta viSayamAM saMkaLAyelA che. bhajanonuM saMzodhana nAmathI ajANa haze. ane bhajano gAvAM e temanI mukhya pravRtti che. A rIte amadAvAdanI "rasadhArA"nAmanI saMsthA dara mahine bhaktisaMgItanA kSetramAM rahIne ja paramAtmAnA guNa gAIne lokasAhityanA DAyarAnuM Ayojana karatI. bhIkhudAnabhAI jIvanane bhaktirasamaya banAvavAno temano uddezya che. tenA kAyamI kalAkAra hatA. AkAzavANInA rAjakoTa kendranA hAla teo rAjakoTamAM potAnA bA-bApujI sAthe saha te "e" greDanA kalAkAra che. dUradarzananA rAjakoTa ane parivAra rahe che. amadAvAda kendra uparathI temanA kAryakramo avAranavAra mokhAnA loksAhityakAra prasArita thAya che. amadAvAda dUradarzana tenA "gammata gulAla" kAryakramamAM bhIkhudAnabhAInA hAsyarasane prasArita bhIkhudAna gaDhavI kare che. temanI khAsa vizeSatA e che ke tIvrayAdazakti ane AjanA lokasAhityakAromAM jemanuM mokharAnuM sthAna kalpanAzaktithI kAryakramamAM kAMIkane kAma navInatA lAve che. che tevA bhIkhudAna gaDhavIno janma jUnAgaDha jIllAnA tethI ja temanuM sthAna teo jALavI zakyA che. tenA vanamena zo khIjadaDa gAme cAraNajJAtinA zrI goviMdabhAI gaDhavIne tyAM nI viDiyo keseTa "kAThiyAvADanA kAMgarethI" ane anya tA. 19-9-1948nA roja thayo hato. kalAkAro sAthe "cAMdo Ugyo cokAmAM" tathA "mahAsAgaranAM teoe dhoraNa 10 sudhI abhyAsa karyo che. vArasAmAM motI" ema traNa viDiyo keseTo pragaTa thaI che. temanI ane lohInA saMskAro dvArA gAvA-bolavAnI kaLA temanAmAM - oDiyo keseTo to 200 thI 300 pragaTa thaI che. A che AvelI che. lagabhaga 30 varSa pahelAM temaNe lokasAhityanA temanI lokapriyatAnuM pratIka ! kSetramAM gAvA-bolavAnI zarUAta karI. Ama lokasAhityanA kSetramAM bhIkhudAnabhAInuM ajoDa temanI zarUAta DAyarAnA saMcAlanathI thaI. te vakhate pradAna che. teo eka sAmAnya sthitinA mANasamAMthI ATalA DAyarAmAM khAsa kalAkAromAM prANalAla vyAsa, velajIbhAI moTA gajAnA kalAkAra banI gayA temAM jogamAyAnI kRpA, gajjara, hAjI ramakaDuM, dIvALIbena bhIla, TapubhAI degAmA bhAgyanI balihArI, tathA pU. morArI bApunI pUrNa kRpA vagere mukhya hatA. paNa A sarvemAM DAyarAnuM saMcAlana kAraNabhUta che. AthI temanA kAryakramo saMpUrNa dhArmika ane bhIkhudAnabhAIne soMpAtuM. bhIkhudAnabhAI DAyarAnuM evuM sarasa sAMskRtika hoya che. saMcAlana karatA ke prekSako ane kalAkAro paNa temane sAMbhaLavA samartha vArtAkAra utsuka rahetA. Ama, temanAmAM kalAnuM bIja ropAyuM je AgaLa darabAra pUMjAvALA jatAM vaTavRkSa banyuM. ghaNA kalAkAro gAI zake paNa bolI na zake, ghaNA kalAkaro bolI zake paNa gAI zake nahi. paNa samartha vArtAkAra darabAra zrI puMjAvALAno janma nAnI bhIkhudAnabhAImAM A bane kaLAo sadhya che. hAsyarasa temano sAMthaLI mukAme jetapuranA vALA vaMzanA rAjavI zrI mukhya viSaya rahyo che. ane hAsyarasanI adUbhuta jamAvaTane ebhalavALAne tyAM saMvata 1985nA bhAdaravA suda 10 ne kAraNe ja Aje teo zreSTha lokasAhityakAra tarIke prasiddha che. divase thayo hato. mAtuzrI ganubAe gItAjI ane samAjanA kurivAjo upara AkarA prahArothI temanA kAryakramano yogavAsiSThanA saMskAre saMskAya. jJAnI ane bhakta pitAzrI jhoka haMmezA samAja sudhArA tarapha rahyo che. tIvra yAdazakti, ebhalabApune tyAM uccakakSAnA kathAkAro, kasabIo, kavio, Jain Education Intemational ation Intermational Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 463 kalAkAro ane ajanabIo paNa AvatA. AvA vAtAvaraNa punarjanma vizenA navIna abhigamayukta saMzodhanAtmaka vacce pUMjAvALA sAhebano uchera thayo. vicAro jovA maLe che. kizora uMmaramAM praveza karatAM prakRtiparAyaNa banI gayA. "kathA saMsthA vizva kakSAe kathA" vArtAo sAthe paMkhIono kalarava thato hoya, khaLa-khaLa nAde vahI jatI joDAyelA che. A saMsthAe zreSThavArtAkAra tarIke darabAra zrI saritA ane AkAzanA meghadhanuSanA raMga nihALatA prakRtinA pUMjAvALAne Disembara saMvata 2000no evorDa arpaNa karela pAgala preme A amIrI lokasAhityakAra raMgAvA lAgyA. che. A evorDanI vizvakakSAnA mahAvidvAnoe noMdha lIdhI che. sugaMdhathI mahekatI kRtikA, nartana magna mayuro ane kalakala A ghaTanAnI bI.bI.sI. tathA dUradarzana vagere aneka ninAde vahI jatAM jharaNAmAMthI A kalAsAdhake prema pANIDAM cenaloe darabAra zrI pUMjAvALA sAhebanI prazasti sAthe noMdha pIdhAM che. gAMDI gIra ane ghUghavatA mahAsAgaranA kAMThaDe lIdhI che. aMtaHkaraNanI kharalamAM prema rasAyaNane ghUMTyA che. ane pachI gujarAta rAjyanI saMgIta nATaka akAdamIe pUMjAvALA sidhdho, saMto ane giranArI mahApuruSonA bheTA thaI gayA. sAhebane lokakalA kSetre gaurava puraskArathI tA. 7-7-2001nA agama agocaranA aMtaHcakSu khulI gayAM. rahasyavAdanA paDadA roja sanmAnita karI evorDa enAyata karyo che. UMcakAI gayA. teozrI sAdhu, saMto ane sUphIothI dIkSita nAmAMkita bhajatika thayA. divyavANInA mahAna udgAtA banyA. rAjakoTanI rAjakumAra koleja tathA dharmendrasiMhajI jagamAla bAroTa kolejamAM abhyAsa karI tattvajJAnanA viSaya sAthe ema. e. saurASTra-gujarAtanA je nAmAMkita bhajaniko che temAM sudhInuM ucca zikSaNa prApta karyuM. UMDI abhyAsavRtti sAthe kArla jagamAla bAroTanuM nAma mahattvanuM lekhAya che. bhAgye ja koI mArkasanA bhotikavAdamAM ramelI emanI cittavRtti pharI-pharIne evA divaso haze ke AkAzavANI uparathI 'arcanA ke vedAMta ane bhakti parAyaNatAmAM sthira thaI gaI. zrImad "saMtavANI'mAM jagamAlabhAIno avAja nahi saMbhaLAto hoya. bhagavad gItA, vAlmikI rAmAyaNa ane zrImad bhAgavatano ANaMdapara gAme pitA vAlajIbhAI ane mAtA raMbhAbenane tyAM abhyAsa karI aMte tulasIkRta rAmAyaNa para mana TharyuM. vaLI, tA. 25-5-1952nA roja temano janma thayo. teo borIcA harirasa, pravINasAgara ane avatAracaritra jevA graMthono paNa AhiranA vahIvaMcA bAroTa eTale janmathI ja saMskAro hoya te abhyAsa karyo. Ama lokasAhityamAM meghANIbhAI pachInA svAbhAvika che. teo gujarAtI cAra dhoraNa ja bhaNI zakyA. virala kalAkAromAM emanuM mAnabharyuM sthAna che. paNa bhaNatara ane kalAne zo saMbaMdha? nAnapaNathI ja temane pUMjAvALA sAhebe kAThIkuLamAM janmI lokasAhityanA bhajana gAvA tarapha ruci. bulaMda avAja ane temAM muMbaInA pU. mazAlacI banyA che. kAThI saMskRtimAM vikaselI kaLA temaNe saMtaziromaNI kahAnadAsa bApune kalAguru mAnI AgaLa vadhatA AtmasAta karI che. lokajIvananA vividha pAsAMono tala- rahyA. kahevAya che ke "guru vinA jJAna nahi." tema 5. sparzI abhyAsa karI ane tyArapachI jIvanakalA ane lokakalA kahAnadAsabApunA satsaMgathI temanA jIvanamAM vaLAMka Avyo sAthe anubaMdhita karI ane kalAkArano meLa besADyo che. ane teo bhajananA raMge saMpUrNa raMgAI gayA. AkAzavANI rAjakoTe A kalAkAranI ghaNI vArtAo saMgrahIne pachI to kaLAnI suvAsa comera phelANI, AkAzavANI prazaMsanIya kArya karyuM che. je dUradarzana paNa karI rahyuM che. 50-50 amadAvAda, rAjakoTa ane bhuja uparathI teonA kAryakramo varSanA dIrghakALathI pUjAvALA sAheba emanI ojasa-vaMtI prasArita thatA rahyA che. dUradarzana amadAvAda ane rAjakoTa kalAno ajavAsa pAtharI rahyA che. je bhArata varSathI mAMDIne kendra parathI paNa temanA kAryakramo prasArita thAya che. A paradezamAM vizALa janasamUhe A ujAsa jhIlyo che. temanA samayamAM DAyarAo cheka muMbaI sudhI yojAtA jemAM lekhomAM pragaTa thayelI paccAsathI vadhu lokavArtAomAM temaja jagamAlabhAI paNa bhAga letA rahyA. keseTono vAyaro vAyo 'AtmArAmanI velaDI"nAmanA pustakamAM emanA prakRti jemAM jagamAlabhAInI keseTo Azare 200 jeTalI pragaTa thaI. premanuM nikaTadarzana dekhAya che. A kalAkAranI vArtAomAM temaNe potAno kaMTha gujarAtI calacitromAM paNa Apyo che. Jain Education Intemational Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 je bRhad gujarAta hamaNAM teo laMDana jevA videzI zaheromAM paNa kAryakrama karI niraMjana paMDyA AvyA che. pU. kahAnadAsabApunI kupA ane saMta samAgamathI jagamAlabhAI bhajanikomAM ane samAjamAM sAruM mAna bharyuM samartha bhajanika zrI nArAyaNa svAmI pachI prathama sthAna UbhuM karI zakyA che. , paMktinA bhajanikomAM jenuM nAma che tevA zrI niraMjanabhAI paMDyAno janma rAjakoTa jillAnA jetapura mukAme audicya bulaMda ane gaQA gaLAtA gAyaka brAhmaNa jJAtinA zrI nAnAlAlabhAIne tyAM tA. 17-6araviMda bAroTa 1955nA roja thayo. temanA mAtuzrInuM nAma anasuyAbena che. aSADhano meghagarjato hoya, vanarAyuMmAM mora gahekato niraMjanabhAIe bI.e., bI.eDa. sudhI abhyAsa karyo hoya evA bulaMda ane garavA gaLAnA gAyaka eTale araviMda che. ane paMDyA skulamAM cAra varSa zikSaka tarIke sevA ApI che. bAroTa. sUra ane zabda to enA lohImAM che. sAhityano bhajana gAvAnI preraNA temane pADozI zravaNa bApA UMDo abhyAsa ane Adhunika zikSaNathI keLavAyelI daSTie pAsethI maLI. zarUAta nAnA-nAnA kAryakramothI thaI, paNa teo je kAMI bole che, gAya che emAM enI maulika emanA gaLAnI garavAIe temane pahelA varganA bhajanikonI samajaNanA zaNagAra rUDA lAge che. bhAvanagaramAM janmela A haroLamAM mUkI dIdhA. teo AkAzavANI rAjakoTa kendranA kalAkAranA pitAzrI bacubhAI becarabhAI bAroTa paNa bulaMda "e" greDanA kalAkAra che. dUradarzananAM kendro parathI temanAM kaMThanA mAlika hatA. eTale araviMdabhAIne kaMTha vArasAmAM bhajananA kAryakramo avAranavAra prasArita thAya che. maLela che. vIsANI zAkhanA A bAroTa parivAra para "mA AkAzavANInA rAjakoTa kendra bhaktirasanI "rAmasAgaranA zAradA' nA cAreya hAtha che. raNakAra" zreNI zarU karI che. temAM paNa niyamita rIte sAvarakuMDalAmAM vANijyanI snAtaka padavI meLavI niraMjanabhAInAM bhajano prasArita thAya che. temaNe potAnA teo beMka opha baroDAmAM joDAyA. sAthosAtha kalAnI madhurakaMThanA sathavAre bhAratanAM zahero ane aneka pradezomAM upAsanAnA eka pachI eka pagathiyAM caDatA rahyA. emaNe potAnA kAryakramo ApyA che. 150 jeTalI temanI oDiyo sAruM evuM gajuM karyuM. atyAre lokagItanA kalAkAromAM temanuM keseTo paNa pragaTa thaI che. niraMjanabhAI pArzvagAyaka paNa che. sthAna mokhare che. teo lokagIta uparAMta bhajano paNa khUba gujarAtI philmo "saMta tulasIdAsa' ane 'pALiyAno sarasa rIte gAya che. AkAzavANI ane dUradarzananA aneka paDakAra'mAM kaMThanA kAmaNa karyA che. 5.pU. morArIbApu temanA kAryakramo uparAMta deza-videzamAM aneka kAryakrama ApIne madhura kaMThanA cAhaka che. dara varase bApu talagAjaraDAmAM kAryakramo potAno vizALa cAhaka varga Ubho karyo che. goThave che. jemAM niraMjanabhAI acUka paNe hoya ja. eTaluM ja teo pArzvagAyaka paNa che. gujarAtI calacitra saMta nahi pU. bApu tenI kailAsa mAnasarovaranI kathAmAM temane sAthe rohidAsa, mAlI methANa, siMdura thApA, lADI lAkhanI sAyabo teDI gayA hatA. temaNe bhagavAna zaMkaranA sAnnidhyamAM je bhajano savA lAkhano, rAmadUhAI, bhAdarane kAMThe, sAbara tArAM vahetAM gAyAM te temanA jIvananI yAdagAra ghaTanA che. pANI, 'deza re joyA dAdA paradeza re jevI aneka khyAtanAma " karazana paDhiyAra philmomAM temaNe kaMTha Apyo che. teo sArA paTakathA lekhaka, saMgItakAra, saMvAda lekhaka ane digdarzaka paNa che. ghaNI lokagIta, duhA, chaMda ane bhajananA kasuMbala kaMThanA philmomAM temaNe saMgIta paNa ApyuM che. atyAra sudhImAM jadA- kalAkAra karazanabhAIno janma lIMbaDI mukAme rAvaLa (jogI) judA nAmAMkita suDiyoe temanI pa00 jeTalI oDiyo keseTa jJAtinA jerAmabhAIne tyAM tA. 13-12-1929nA roja pragaTa karI che. iMglenDa, dubaI, zArajahAnI sAMskRtika yAtrA, thayo. teo phakta gujarAtI cAra dhoraNa sudhI ja abhyAsa karI bhajano, lokagItonI aneka keseTo ane satata maMca zakyA. paraMtu bhaNatara ane kalAne zo saMbaMdha? kAryakramothI A yuvAna kalAkAre lokasaMgItanuM eka navuM prAcIna lokagIto, lagnagIto ane bhajano gAvAno vAtAvaraNa UbhuM karyuM che. vAraso karasanabhAIne temanA mAtuzrI pAsethI maLyo che. temanA Jain Education Intemational Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 465 bApa-dAdAno vyavasAya to DAka vagADavAno ane yajamAnavRtti letA rahyA che. muMbaInI AI. ena. TI. saMsthAnA temaja karavAno hato. jyAre duhA, chaMda vagere lokasAhitya gAvAM - gujarAta rAjayanA mAhitI khAtAnA paNa aneka kAryakramo karyA samajavAno prathama lAbha lIMbaDInA rAjakavi zrI zaMkaradAna che. potAnA jIvanakALa daramiyAna i. sa. 1958 thI 1990 jeThAbhAI dethA (cAraNa) pAsethI maLyo. te aMge temaNe eka sudhI judI-judI sarakArI nokarI karI. jemAM aspRzyatA kavitA lakhI che. nivAraNa adhikArI tarIke, sozyala velaphara insapekTara tarIke, "lIMbaDI meM milA, kavi kAga ane merUbhA lIlA, jillA nazAbaMdhI niyojaka tarIke ane kezodanI TI.bI. ratna lazakarNajI, bAliyA nAraNadAna thAH hospiTalamAM meDikala sozyala varkara tarIke temaNe sAmAjika piMgaLazI lIlA, kathAkAra bhagavAnajI zarmA, pharajo bajAvI. vyavasAyanI sAthe-sAthe temaNe lokasAhityanA mahaMta kabIra AzramakA, tapasvI mahAna thA. pravAhane saurASTra - gujarAtanA tamAma varganA lokonAM hRdaya jagadIza AzramakA, ziSya datta prakAzajI, sudhI pahoMcADyo che. sabhI sAthe bhAvi guru, dethA zaMkaradAna thA, gujarAta rAjya saMgIta-nATaka akAdamI gAMdhInagara navarAtri utsavakA, navadina manAyA jAtA, taraphathI gujarAtanA rAjayapAla zrI suMdarasiMha bhaMDArInA haste "kizana" kAkA sAheba kA, sabhI mahemAna thA." karazanabhAIne "lokakalA" aMgeno gaurava puraskAra tathA zilDa A sarve mahAnubhAvono paricaya karAvanAra temanA ane prazasti patra maLyAM che. pitAzrInA mitra kumAra phattesiMhajI urphe kAkAbApu hatA. A pUnama bAroTa pachI kavirAja zaMkaradAnajI pAsethI sAhitya jJAna meLavavAnI karazanabhAIe zarUAta karI. lokagItanA mahilA kalAkAronI prathama haroLamAM jenuM nAma che. tevA pUnamabena bAroTano janma morabI mukAme zrI "rijhayo tuM rAvaLa pare, prasanna vadana zira pAna, jayaMtibhAI devarAjabhAIne tyAM tA. 30-1-1972nA roja paDhiyAra pramodiyo, dethA zaMkaradAna. thayo. zikSaNa, saMgIta ane kalA vAraso pUnamabenane vArasAmAM piMgala pATha paDhAyake, gUDha batAyo jJAnaH maLelo che. temane saMgIta pratye abhiruci tathA samaja kara grahIo kizana taNo, dethA zaMkaradAna. nAnapaNathI ja hatI. temaNe sau prathama gIta roTarekaTa kalabamAM kiyo ziSya kavi zaMkare, jogI rAvaLa jAtaH saMgIta spardhAmAM gAyuM. prekSako taraphathI temane khUba sAro pitA jerAma putra paDhA, mAvala morI mAta." AvakAra maLyo ane Ama tenI saMgIta kSetranI kArakirdIno I. sa. 1956mAM zrI ratubhAI adANInI preraNAthI zubhAraMbha thayo. tyArapachI to kAryakramonI vaNajhAra cAlI. rAjakoTa taraphathI junAgaDhamAM lokasAhitya vidyAlayanI sthApanA atyAra sudhImAM temaNe 400 thI 500 kAryakramo ApyA che. karIne prathama kakSAmAM uttIrNa thayA. Ama karazanabhAInA jIvana I.sa. 1982mAM ikko kaMpanI dvArA gAMdhIdhAmanA kAryakramamAM kavanamAM ane lokasAhityanA raMge raMgavAmAM zrI zaMkaradAnajI temane "choTI latA" tarIke navAjela. gujarAtanA nAmAMkita dethA, dulAkAga, zrIpIMgaLazI gaDhavI vagere aneka mahAnu sAhityakAro, kavio, guNIjano ane mukhyamaMtrI zrI bhAvono mahattvano phALo che. AkAzavANI rAjakoTanI mAdhavasiMha solaMkInI upasthitimAM gAvAnI temane ghaNI vakhata sthApanAthI ja karazanabhAI AkAzavANInA duhA-chaMdanA "e" taka maLI che. amadAvAdamAM jayazaMkara suMdarI hola khAte mahesula greDanA kalAkAra che. teo AkAzavANI svaraparIkSA samitInA maMtrIzrI harisiMha mahiDAne haste pUnamabenane khAsa evorDa paNa sabhya che. teo A uparAMta "lokasAhitya parivAra apAyo. amadAvAda dUradarzana paranA "merU reDage jenAM manaDAM milana" nA paNa sabhya hatA. Dage" bhajane khUba lokapriyatA prApta karI. AthI amadAvAda teoe gujarAtamAM ane gujarAta bahAranA zahero jevA kendranA niyAmakazrIe pUnamabenanAM anya paMdara gItonuM ke, dilhI, muMbaI, haidrAbAda, kalakattA vageremAM paNa kAryakramo rekorDiMga karyuM. jayasAunDa-amadAvAda dvArA "pUnama bAroTa ApyA che. lokasAhityanA aneka kAryakramamAM-DAyarAmAM bhAga bhAga-1-2" oDiyo keseTa pragaTa thaI. bu.pra. 59 Jain Education Intemational Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 che bRhad gujarAta I. sa. 1987mAM sImalA mukAme akhila bhAratIya lokasAhitya kSetre saurASTrathI mAMDI bhAratanA aneka mahAnubhAvo lokasaMgIta saMmelanamAM gujarAtanA pratinidhi tarIke sudhI kalAnAM kAmaNa pAtharI Agavo cAhaka varga Ubho karyo che. pUnamabenanI varaNI thaI. tyAM temanAM gIto reDiyoe rekarDa karyA. emAMya jyAre ""DAyarA" rajU kare tyAre duhA, chaMda, gIta savaiyA amadAvAda dUradarzananA "mahephila' kAryakramamAM temaNe prathama evI chaTAthI bole ke jANe moDhethI phUla jhare. jhINI jabAna ane dasamAM sthAna meLavyuM. I.sa. 1989mAM saurASTra yunivarsiTInI halaka zrotAo upara jAduI asara UbhI kare. te sAhityanA marma saMgIta spardhAmAM zreSTha gajhala gAyaka tarIkenuM prathama pAritoSika evA rajU kare che ke zrotAo mugdha thaI jAya. Ama bhAskara prApta karyuM. A uparAMta gujarAta yuvA sAMskRtika borDa taraphathI bAroTa samAjanuM gaurava che. nArAyaNa sarovara tathA bhuja khAte yojAyela saMmelana mATe A vAraso prApta thavAmAM tenA dAdA rUpasaMgajI tathA temanI borDa taraphathI varaNI thaI. kahaLasaMga to bhAveNAnA nAthanI kacerI paNa zobhAvatA. AkAzavANI rAjakoTa kendranA to teo kalAkAra che ja. uparAMta tenA pitA prAgajIbhAInI vastRtvazakti, saraLatA paNa dUradarzananA amadAvAda, rAjakoTa kendra parathI paNa tenA ane namratAe paNa tenA jIvanamAM mahattvano bhAga bhajavyo che. kAryakramonuM prasAraNa thAya che. traNa-cAra varSathI teo dara bhAskara bAroTa mULa raMghoLAnA vatanI paNa hAla teo boTAdamAM navarAtrimAM maskatamAM kAryakramo Ape che. kaccha, amadAvAda, zikSaka tarIke pharaja bajAve che. lokasAhityanI mArmika zailI raju muMbaI, surata, nAgapura jevAM aneka sthaLoe temanA kAryakramo karavA uparAMta DAyarAmAM, sTeja para temaja TI.vI. reDiyo dvArA thayA che. teo bhajana, lokagIta, philmIgIta, gajhala, rAsa, prasiddhi meLavIne temaNe potAno cAhaka varga Ubho karyo. temaNe garabA ane lagnagItonA vividha kAryakramo Ape che. uparAMta lokasAhitya vidyAlayamAM paNa abhyAsa karyo che. mahAnagarI zAstrIya saMgIta paNa sarasa gAI zake che. teo bhAratanA muMbaImAM rASTriya kakSAe prasiddha jaina udyogapatio sAthenA khyAtanAma kalAkAro ane saMgItakAronA paricayamAM Avela che. saMbaMdho te temanI saphaLatAnuM eka kAraNa che. uparAMta pU. kaMTha ane kaheNIno kasabI morArIbApu tathA hariprasAda svAmIjI jevA saMtonI paNa kRpA daSTi meLavI che. thoDA varasa pahelAM ja muMbaImAM pATakara holamAM bhAskara bAroTa jaina saMgaThana dvArA temanuM sanmAna thayuM. yuvAna utsAhI ane bAroTa samAjano AzAspada yuvAna eTale bhAskara vidvAna bhAskara bAroTano lokasAhitya pratyeno prema temanA bAroTa. yuvAna vaya, phUTaDo juvAna, kaMTha ane kaheNIno kasabI, jIvanamAM ujjavaLa pAsuM che. sarvazreSTha bhAratIya saMskRtinuM vizvane eka maulika pradAna che maMdiro : A maMdiro jIvananI zuSkatAne khaMkherIne jIvanane rasasabhara kare che, sukI-vairAna jiMdagImAM sajIva sauMdarya bakSatI e amUlya jaDIbuTTI che. tethI ja koIpaNa yuganA mANasa para mATe maMdiro anivArya raheze. pU. ma. devarAsAgarajI ma. 5 Jain Education Intemational ducation Intemational Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 467 saMgIta 2o -dharamazIbhAI zAha nAdabrahmanA svarasAdhako mATe evuM kahevAya che ke vizvanI utpatti omakAranA nAdathI zarU thaI. nAda athavA svarane brahmarUpa kahevAya che. sarasvatI, nAradajI, citrasena A badhA devalokanA svarasAdhaka-siddho che. sAmavedathI saMgIta pragaTya. saMgItamAM kaMThya ane vAdya A be prakAro makhya. rAga-rAgiNIo deva-devIo bhAratIya saMgItanI vyAkhyA gAyana, vAdana ane nartanathI ja saMpUrNa bane che. Adhunika jagata sudhI A vyAkhyAne sau koI svIkAre che ane anusare che. saMgIta e jIvanano AnaMda che, paramAtmAne prasanna karavAnuM mUlyavAna sAdhana ane sAco sAthI che. sAcuM dhana che. sva. ramaNalAla va. desAIe eka jagyAe noMdhyuM che ke "saMgIta e tapazcaryA, saMyama, zikSaNa ane samRddhi che. jenI tulanAmAM sonuM, cAMdI, hIrA, mANeka ke motI mUkI zakAya nahi." eka samaye samartha gujarAtanI vizALakAya havelIomAM ziSTa saMgItajJo hatA. tema Aje paNa junI paddhatithI gAnArA ghaNA mAluma paDe che. somanAtha e pazcima bhAratanuM samartha mahAnatIrtha hatuM, - tyAM uttama koTinA saMgItajJo hatA. pachI paMdaramI zatAbdimAM narasiMha mahetAe kAvya, saMgIta ane bhaktino triveNI saMgama racI kedAra, malhAra, sAraMga, dezikA, velAvalI, mAlakoza vagere rAgo dvArA bhajano lakhyAM ane gAyAM. gujarAtamAM zaiva, vaiSNava ane svAmInArAyaNa saMpradAye A saMgItakaLAne poSaNa ApyuM to jaina maMdiromAM paNa bhojaka bhAIo dvArA bhAre moTuM protsAhana maLyuM. saMgItanI divyajyoti pragaTAvanArA baiju, AdityarAma, omakAranAthajI jevA mahAna saMgIta jyotirdharo to jarUra jovAmAM Ave che. jemanI kalAnAM tejasvI kiraNo sadIonA aMdhArAM vacce Aja sudhI gujarAtanI dharatIne prakAzamAna ane dedIpyamAna banAve che. saMgItazAstramAM sau koI rasa letA thAya te AzayathI gujarAtamAM aneka mananIya graMtho racAyA che. rasa kaumudI, saMgItAditya, saMgItakalAdhara, A graMtho dhyAna kheMce tevA che. saMgItakAronI A paricayAtmaka lekhamALAmAM keTalAMka paricayo mATe i. sa. 1972mAM prakAzita thayela naMdalAla devaluka saMpAdita bhAratIya asmitA graMthamAMthI DaoN. muLajIbhAI pI. zAhanI lekhamALAno AdhAra lIdho che. gujarAtanA keTalAka gaNamAnya svarasAdhakono supere paricaya prastuta karanAra nRtyAlaMkAra zrI dharamazIbhAI zAha inTara sudhIno abhyAsa karI saMgIta tathA nRtyakalAnI sAdhanA tarapha tenuM mana jAgRta thayuM. nRtyAbhyAsanuM prAraMbhika zikSAdarzana zAMtiniketanathI zarU karI, tyArapachI malabAramAM rahI "kathakalI nRtya" mATe nRtyAcAryathI kuMjunAyara pAse eka varSanI nRtya zikSA lIdhI. I.sa. 1947mAM bhAratanA khyAtipAtra nRtyAcArya zrI udayazaMkara pAse zikSA laI nRtyazelImAM pravINatA prApta karI. bharatanATyamanI ucca zikSA madrAsamAM rahI zrImatI rUkhamaNI devInA ziSya rAjagopAla pAse grahaNa karI, bharatanATyamAM sArI pratiSThA meLavI. kathakanRtyanI sAdhanA suMdaralAla gAMgAnI pAse vaDodarA yunivarsiTImAM laI kathakanRtyamAM pAraMgata banyA. saMgItamAM dilarUbAnA vizArada che. zrI zAha bhAratIya nRtyanA eka mahAna sAdhaka che. -saMpAdaka Jain Education Intemational Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 saMgIta . T 10 bRhad gujarAta ratno 1. omakAranAthajI 2. AdityarAma 3. baiju bAvaro 4. hIrajIbhAI DokaTara 5. viSNu digambara paluskara 6. nArAyaNarAva khare 6. gosvAmI dvArakezalAlajI 8. ravizaM+-ra 9. vADIlAla nAyaka 10. bismillAkhAM [ DaoN. muLajIbhAI pI. zAha lekhita 'bhAratanA saMgItaratno'mAMthI sAbhAra citrakAra : cetaka ] Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 469 pratibhAsaMpanna gAyaka ane mRdaMgabAja saMgItatA AjIvata upAsaka tathA citrapremI zrI AdityarAma zrI gaMgAdhara nArAyaNarAva majumadAra i. sa. 1819mAM junAgaDhamAM praznorA nAgara kuTuMbamAM varSothI AbAsAheba majumadAranA nAme prasiddha paraMtu saMskRtanA jJAtA ane kavi saMgItakAra vaikuMTharAyanA ghera mULanAma zrImaMta gaMgAdhara nArAyaNarAva majumadArano janma tA. gujarAtanA saMgItAditya AdityarAmano janma thayo hato. 1-2-1886mAM prabhukaTuMbanA bhAvanagara rAjayamAM mulkI pitAne putramAM kudaratI zaktio jaNAtAM temane uttejanA ApI khAtAmAM nokarI karatA pitA pAMDuraMganArAyaNa prabhuNe (marAThI) ane ATha varSanI uMmare saMgItanuM prAraMbhika zikSaNa ApyuM. paNa nA ghera thayo hato. bhAvanagaramAM vasavATane kAraNe marAThI tyAM to jANe ke temanA ujjavaLa bhAvinI AgAhI maLI gaI. uparAMta gujarAtI bhASAnuM zikSaNa paNa meLavyuM hatuM. kramazaH teo pratibhAsaMpanna gAyaka ane mRdaMgabAja banatA cha varSa bAda majumadAra kuTuMbamAM emanuM "dattaka' vidhAna gayA. kahevAya che ke mRdaMgavAdana temane koI gIranA thayuM hatuM. i.sa. 1905mAM meTrikamAM pAsa thayA bAda temanuM siddhayogIe zIkhavyuM hatuM. temanA para zrI ane sarasvatI lakSya aitihAsika saMzodhana prati kheMcAtAM temAM UMDo rasa laI baMnnenI kRpA hovAthI temanI kIrti comera prasaratI gaI. aneka saMzodhanAtmaka lekho dvArA apUrva phALo noMdhAvyo. temAM pitAjIno svargavAsa thatAM khUba ja gamagIna banyA. jUnA aitihAsika kAgaLa patro, zilAlekho, sikkA, bAda i.sa. 1840mAM jUnAgaDhanA navAba bahAdurakhAnajI paNa tAmrapatro, pothIvAcana vagere bAbato samAviSTa che. behastanazIna thayA. eTale vadhu gamagIna thayA. matalaba pUnAnI nAnI-moTI 187 saMsthAo joDe emano saMbaMdha bahAdurakhAnajIno putra gAdIe AvatAM temano mAna-maratabo joDAyo hato. saMgIta temano atipriya viSaya hovAthI temAM ne pada yathAvata jALavI rAkhI temane gurupade sthApI saMgItanuM temaNe AjIvana upAsanA karI che. vividha prakAranAM vAjIMtrono zikSaNa lIdhuM. i. sa. 1841mAM jAmanagaranA gausvAmI zrI saMgraha jevA ke sitAra, saroda, sura-sAgara, dilarUbA, vrajanAthajIno emane samAgama thayo ane teo jAmanagaravAsI goTavAdhama. vINA, bIna, rUdravINA, taMbUro, hAmoniyama, banyA. ahIM temaNe eka saMgItazALA kholI. tyAM ghaNA pakhavAja, tabalAM, vAyolina, svaramaMDaLa, tAusa, esarAja, vidyArthIo zIkhavA AvatA. bAdamAM temaNe vrajanAthajI sAthe vicitrabIna, sAraMgI, ekatAro vagere temanA ghera jovA maLe pUrA bhAratano pravAsa karyo ane potAnI saMgItakalAnuM che. rAga ane svaragAnanI saMgItakalA sAthe temane citrakalAmAM rasadarzana karAvI saMgItazAstrInuM bahumAna meLavyuM. temaNe paNa khUba ja abhiruci, alabatta emanAM AtmAnuM vizeSa saMgItAditya'nAmano graMtha taiyAra karI prakAzita karIne lakSya saMgIta che. emaNe vAdana ane vAdya kalAno vizeSa vidvAnonuM dhyAna khecyuM. gujarAtI, saMskRta, hiMdI, phArasI abhyAsa karyo che. tenA zokhamAM mULabhUta nimitta emanA bhASAonA te jANakAra hatA. mAmAzrI sva. aNAsAheba caMdracUDa hatA. je sitAravAdanamAM temanA vize sAkSara zrI narasiMharAva diveTiyA jaNAve che. nipuNa hatA. uparAMta teo graMtha vAMcIne paNa sitAravAdana keAdityarAmanI prabhAvasthApaka marti avismaraNIya che. zIkhyA hatA. saMgItazAstranA aneka graMtho ane hajAro citrano temanuM abhimAnarahita Atmagaurava aparva hatuM. gAyana kalAmAM saMgraha temaNe karyo che ane nAnA-moTA ekAda hajAra sAdagI paNa zAMtasamatola. e temanI pradhAna lAkSaNiktA hatI. saMgItakAronA gAyana, vAdana, zravaNano lAbha lIdho che. tAlazAstramAM nipUNa evA temanI pAsethI mane tAlasaMbaMdhI eka saMgItanA zAstrIya adhyayana mATe temaNe saMskRta navatara ane sAcuM jJAna maLyuM hatuM." uparAMta marAThI, hindI, gujarAtI, baMgALI, kannaDa temaja .sa. 1880mAM 61 varSanI vaye teozrI divaMgata phArasI ane urdU graMthonuM paThana karyuM che. ane tenI pAchaLa thayA hatA. potAnuM samagra jIvana khacyuM che. e saMgIta maharSinI saMgIta ane kalAnI jJAnajyota akhaMDa che. vartamAna peDhIne emanAM jIvana, kArya ane sevA preraNA strota che. Jain Education Intemational Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 aneka ilkAbo meLavatAra samartha saMgItakAra zrI omakAranAtha omakAranAthano janma tA. 24-6-1887nA roja khaMbhAta pAsenA jahAja gAmanAM praNava upAsaka gaurIzaMkara ne tyAM thayo hato. daza varSanI uMmare eka rAmalIlAnA saMcAlake temanA madhura kaMThathI AkarSAI lakSmaNanI bhUmikA ApI ane temAM cAreka mAsanAM kAma dvArA sArI lokacAhanA maLI. nAnapaNathI ja temane saMgItanI lagana. cauda varSa sudhI pitA pAse ne bAdamAM bharUcanA zeTha zApurajI maMcerajI DuMgAjInI madadathI teo muMbaImAM saMgItAcArya paM. viSNu digaMbara paluskaranA gAMdharva mahAvidyAlayamAM jaI zakyA. tyAM temaNe traNa varSanI tAlIma lIdhI. pUrNa tAlIma bAda i.sa. 1917mAM lAhoranA gAMdharva mahAvidyAlayanA mukhyaAcArya pade niyukti thayA pachI i.sa. 1922mAM zeTha prahlAdajI dalasukharAma bhaTTanI suputrI iMdIrAdevI sAthe saMsAra mAMDI bharUcamAM nivAsa karyo. i.sa. 1933mAM yuropanI yAtrAe gayA, tyAMthI parata pharatAM mArgamAM potAnI patnInA navajAta zizu sAthenA prasUtIkALanA mRtyunA samAcAra maLatAM vedanAbharyA haiye raziyAno AmaMtrita pravAsa rada karI bhArata AvyA. i.sa. 1950mAM banArasa hindu vidyAlayanA tatkAlIna kulapati paM. goviMda mAlaviyAe zrIkalA saMgItabhAratI nAmaka mahAvidyAlaya sthApyuM tyAre temaNe paM. mAlaviyA tathA svaguru viSNudigaMbara paluskara ubhayanI abhilASAo pAra pADavA mahAvidyAlayanI sevA svIkArI. svajIvananA navA prakaraNano prAraMbha thayo. tyAM temaNe potAnA jIvanabharanAM abhyAsa, avalokana, manana ane ciMtanano lAbha vidyArthIone ApavA mAMDyo. i.sa. 1952mAM bhArata sarakAra dvArA aphaghAnistAna khAte mokalAyela sAMskRtika pratinidhi maMDaLanA movaDI temaja i.sa. 1953mAM buDApesTa khAte maLelI vizvazAMti pariSadamAM bhAratIya pratinidhitva karyuM. i.sa. 1951mAM anuja ravizaMkarano gRhatyAga ane lApattA, i.sa. 1955mAM tabalAM, vAyolina, jalataraMgamAM niSNAta evA sauthI nAnAbhAI ramezacaMdrajInuM prauDhavaye avasAna tathA phebruArI-56mAM mAtA jhaverabAInI vidAya, AvA AghAtajanaka prasaMgothI teo khUbaja gamagIna banyA ne temanuM jIvana ekAkI banI gayuM. alabatta saMgIte temane preraNA bRhad gujarAta ane baLa ApyAM. temanI gAyakImAM 'AlApacAra'nuM aMga hatuM te gAyakInA prasiddha pravartaka rahamatakhAM pAsethI prApta thayuM hatuM. alabatta gAyakInuM vizeSa aMga guruvarya digaMbara pAsethI maLyuM hatuM. temanI khAsa gAyakI khyAlanI gaNAya chatAMya dhrupada, dhamAra ne TappA paNa teo sarasa rIte gAI zakatA. bhajana ane bhAvagItAnI temanI rajUAta paNa alaukika hatI. bolavAnA svara, saMyojana, laya jevA gAyakInA aMga para temaNe ajaba prabhutva meLavyuM hatuM. temanA racita graMtho 'saMgItAMjalI', 'rAga ane rasa' tathA 'praNavabhAratI' (hindI) uparAMta Thakkara vasanajI mAdhavajI yuni. vyAkhyAnamALAmAM ApelAM vyAkhyAno abhyAsapUrNa hatA. temanI saMgIta sAdhanAe temane bahumAna apAvyuM hatuM temAM i.sa. 1943mAM amadAvAdanI gujarAta sAhitya sabhAno raNajItarAma suvarNacaMdraka, nepALa narezano 'saMgIta mahodaya', kAzI saMskRta vidyAlayano 'saMgIta prabhAkara', temaja bhAratasarakArano 'padmazrI'nA ilkAbo maLelA hatA. te uparAMta banArasa hindu. yuni.e 'DokTara opha leTarsa'nI padavIthI sanmAnita karelA. temanI saMgIta jyotane jalatI rAkhatA vizALa ziSyamaMDaLa dharAvatA A saMgItAcArya tA. 29-12-69nA roja lAMbI mAMdagI bAda divaMgata thayela hatA. dharmaparAyaNa saMgIta tapasvI gosvAmI dvArakezalAlajI eka nahi paNa aneka kalAono saMgama, paraMparAgata saMgItano vAraso, hArmoniyamavAdananA anokhA kalAdhara ane bhAratanA khyAtiprApta saMgItajJa evA porabaMdaranA ghanazyAmalAlajIne ghera i. sa. 1900mAM dvArakezalAlano janma thayelo. mAtra tera varSanI uMmare hArmoniyamavAdanamAM siddhi prApta karI kalakattAnA nAmI hArmoniyamavAdaka zyAmabAbune potAnI kalAthI maMtramugdha karyA. temanA asAdhAraNa prabhutve zrutirahita hArmoniyama-svaromAM paNa taMtuvAdyanI jema zrutionuM sUkSmadarzana karAvavuM e emanI vAdanakalAnI viziSTatA hatI. A uparAMta bIna, tabalAM ane mRdaMgamAM paNa temaNe kauzala prApta karyuM hatuM. yauvananA uMbare pitA pAsethI zAstra-dharma ane purANonuM Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana jJAna saMpAdana karyuM. ghera nitya rAmAyaNa paThana thatuM hovAthI temanI zraddhAnAM, bhaktinAM, kalAnAM 2sadarzana thatAM. vArtAlApanI temanI kaLA paNa anokhI hatI. temanI saMgIta kaLAnA aneka sthaLoe bahumAna thayAM. vrajabhASAmAM temaNe racelAM kIrtano prAsAdika che. teo tatvajJAnI hatA. ane itihAsapremI paNa hatA. sAthe vidyAvyAsaMgI paNa hatA temaNe ghaNA hastalikhita graMtho, prAcIna citro vagereno sAro saMgraha karyo hato. AvA dharmaparAyaNa saMgItatapasvIo sAce ja gurjaradharAnuM gaurava che. sarvaprakAranI gAyakItA siddha gAyaka zrI dalasukharAma ThAkora i. sa. 1864mAM mahesANA prAMtanA vijApura tAlukAnA sokhaDA gAmanA vastArAmane tyAM temano janma thayo hato. teo tathA temanA moTA putra celArAma saMgItanA upAsaka ane junAgaDha darabAramAM gAyaka hatA. dalasukharAme pAMca varSanI uMmarathI pitA tathA moTAbhAI pAse saMgItanI tAlIma prAraMbhI. i. sa. 1886mAM prasiddha muMbaI-gujarAtI nATyamaMDaLI junAgaDha AvI temAM saMsthAnA Agrahe digdarzana karyuM. temAM be-traNa varSanA kAma bAda morabI 'Arya subodha nATaka maMDaLI'nA nimaMtraNe temAM joDAyA. i.sa. 1889 thI 1894 e pAMca varSa nATakomAM kuzaLa abhinetAnuM sthAna prApta karyuM. uparAMta nATakonuM saMgIta niyojana paNa saMbhALyuM. ekavAra vaDodarAmAM cAlI rahelA temanA nATaka zo nihALavA ustAda maulAbakSa AvelA, temaNe dalasukharAmanI kalA para Apharina thatAM uccAryuM. ''kyA kasaba hai? lA javAba!' bhAvanagara nareza paNa temanA saMgItathI prabhAvita hoI emanA AgrahathI i.sa. 1898mAM raMgamaMcane rAma-rAma karI bhAvanagara darabAranuM rAjagAyaka pada AjIvana saMbhALyuM hatuM. i.sa. 1922-23mAM kavivara ravIndranAtha TAgora saurASTranI yAtrAe padhArela. lIMbaDImAM emanuM saMgIta sAMbhaLI prasanna thaI zAMtiniketana padhA2vA nimaMtraNa ane gurupada saMbhALavA kahyuM. alabatta AbhAra mAnI saurASTra choDavAnI anicchA vyakta karI. teo dhrupada, dhamAra, khyAla ane TappA, horI, ThumarI, bhajana, garabIo, evI sarve prakAranI gAyakImAM siddha hovAthI caumukhI gAyaka hatA. i.sa. 1924mAM amadAvAdanI > 471 saMgIta pariSadamAM saMgItanaveza allAbaMdekhAMe temanA saMgIta-zravaNa bAda kahyuM hatuM ke, 'dalasukharAmajI ke mukAbale kA yahAM koI gAyaka haya nahi.' i. sa. 1928mAM yuropiyana vikhyAta gAyikA DeIma kalerA baTTa sAyamana kamizana sAthe bhAratIya pravAse AvI tyAre kamizananA sabhya saurASTranA rAjakartAo, tathA kAunsilanA pramukha, jAmasAheba raNajItasiMhane tyAM ekatra thayA. tyAre DeIma kalerA bolI ke ''bhAratamAM gAyakonA kaMThanI tAlIma - voIsa kalcara jevuM kaMI hotuM nathI.' tyAre tenA vidhAnanuM khaMDana karatAM porabaMdaranA rANA naTavarasiMhajIe kahyuM ke, ''Apa porabaMdara padhAro tyAM ApanI zaMkA nirmULa thaI jaze.'' ane nizcita divase videzI saMnnArI porabaMdara AvI ane tyAM dalasukharAmanuM saMgIta sAMbhaLI atiprasanna thaI hatI. dalasukharAme temane bhAratIya saMgItanI viziSThatA samajAvI. teNe potAnA utAvaLA nirNaya bAMdhavA badala dilagIrI vyakta karI hatI. e saMgIta svAmIe ATha dAyakAnuM AyakhuM bhogavI i.sa. 1945nA okTobaranI paMdara tArIkhe ekAzI varSanI vaye paralokagamana karyuM hatuM. mArdavabharI garabIonA racayitA zrI dayArAma i.sa. 1776mAM narmadA kinAre cAMdodamAM pitA prabhurAma ne mAtA rAjakoranI kUkhe temano janma. zaizava cAMdodamAM vItyuM. paNa 10 varSanI vaye pitAnuM ne bAra varSe mAtAnuM avasAna thayuM. zaizavathI kAvyaracanAnI kudaratI bakSisa. narasiMha ane mIrAM mAphaka temaNe paNa kRSNabhaktinAM kAvyo ja racyAM, jemAM premarasa thanaganatI kalpanAnI mArdavabharI garabIo, tathA gopIbhAvathI kareluM premalakSaNAbhaktinuM gAna che. temanA guru icchArAmajI bhaTTe AziSa ApatAM kaheluM ke ''beTA ! tuM to gujarAtano samartha kavi banavAno cho.' temaNe parivrAjaka banI uttaramAM kAzI-vRMdAvanathI dakSiNamAM bAlAjI-rAmezvara AdisthaLoe lagabhaga akhila hiMdamAM traNa-traNa vAra pagapALA pravAsa karyo. e pravAse tenAmAM jJAnavRddhi thaI. emanI saMgIta sAdhanA anokhI hatI. e rasakavie zAstrIya saMgItano abhyAsa karyo hato. taMburAnA raNajhaNatA tAra cheDI gujarAtane gheluM karanAra e kavi vividha vAgho-mRdaMga, naraghAM, jalataraMga, bIna, ane sitAravAdanamAM Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAtI kuzaLa hatA. e vAdanakaLAmAM prabhupremanI mastI hatI. anivAryatA jaNAtAM temaNe viSNu digambarane patra lakhyo garabInI UrminA upADabharyA DhALa, phUlagUMthaNI samI tyAre temaNe gAMdhIjInI sevAmAM joDAvAno nArAyaNarAvane zabdagaMthaNI. strIhadayanI RjatAM e badhAmAMthI aMtaranA Adeza Apyo, tethI I.sa. 1918mAM teo gAMdhIjInA UMDANamAM UtarI jato bhaktibhAvano dhvani. ene laIne AzramamAM joDAyA ne rASTrasevAnA mahAna kAryamAM temaNe jIvana dayArAma gujarAtaNonA hRdayamAM varasothI vaselA che. samarpita karyuM. I.sa. 1921mAM amadAvAdamAM mahAsabhAnA temaNe doDhasothI vadhu gujarAtI graMtho racyA che ne paMcotera adhivezana prasaMge akhila bhAratIya saMgIta pariSada bharavAno jeTalA hindI, banne bhASAmAM nIti-bhaktinA asaMkhya pado, vicAra kharejIne AvatAM temaNe dezanA nAmI gAyaka-vAdakone garabIo, horIo racI che. taduparAMta marAThI, phArasI, nimaMtraNa mokalyAM ane pariSadanuM pramukha sthAna guru mAravADI, paMjAbI ane saMskRta Adi bhASAomAM paNa temano viSNudigambara paluskare lIdhuM. temAM bhAratIya lokanetAo paNa noMdhanIya phALo che. upasthita hatA. i.sa. 1930nA mArcamAM eMzI sainiko sAthenI gAMdhIjInI dAMDIkUcanA mahAbhiniSkamaNamAM kharejI temanAM pracalita kAvyomAM "rUkamaNI vivAha', mokhare hatA. teo zAstrIya saMgItanA upAsaka - sAdhaka hatA. satyabhAmA vivAha", "ajAmilAkhyAna', "rasikavallabha temanuM dhyeya vizALa hatuM. lokasaMgItane vega ApavA temaNe puSTipatha rasa', 'bhakti poSaNa' ane "bhagavata gItA' jevA bhAre prayAsa karyo hato. deza-paradezamAM viziSTa sthAna bhakti pradhAna graMtho tathA "prema parIkSA', "premarasagItA', dharAvanAra "Azrama bhajanAvalI' e zrI nArAyaNarAva kharenuM kuMvarabAInuM mAmeruM', "prabodha bAvanI', "manamatisaMvAda', pradAna che. tA. 6-2-38nA roja sAta divasanI bimArI bAda mIrAM caritra ane "cAturIno garabo' e emanA lAMbA kAvyo temaNe paraloka paMthe prayANa karyuM hatuM. che. "satyazaiyA', "rasika raMjana" ne "vastuvRMda" "dIpikA' e * emanI svalikhita hindI racanAo che. janmajAta saMgItasvAmI e rIte ogaNIzamI sadImAM jyAre sAhityano baiju bAvarA pravAhamaMda hato tyAre dayArAme rasanI, sAhityanI, saMgItanI gujarAtanA gaurava samo eka mahAna saMgItasvAmI jhaDIo varasAvI anekAtmAonI rasavipAsA chIpAvI hatI. cAMpAnerano vatanI che. mULa nAma vrajalAla. paNa mAtA pyArathI, I.sa. 1852mAM teo harizaraNa thayA hatAM. baiju"nA nAme saMbodhatI. uttarabhAratanA vasavATe eNe zAstrIya saMgItanA upAsaka baijanAtha nAma dhAraNa karyuM ne saMsAra tathA itihAsamAM "baiju bAvarA'nA nAme prasiddha thayo. koI sAMsArika viTaMbaNAne kAraNe zrI nArAyaNarAva khare mAtAnA manamAM virakta bhAva jAgavAthI baijune laI vRMdAvana temano janma i.sa. 1889mAM satArA jIllAnA AvI. ahIM saMgIta svAmI haridAsano Azrama hato. jyAM tAsagAM gAvaMmAM eka sAmAnya sthitinA vipra parivAramAM thayo rAta-divasa saMgIta ubharAtuM hatuM. eka divasa yamunAsnAna karI hato. khyAtiprApta gAyaka ane gaganabAvaDA saMsthAnA parata AvatA svAmI haridAsanI najare bhajana gAto baiju rAjagavaiyA evA temanA nAnAjI pAsethI temane saMgItano caDhyo ane tenuM bhajana sAMbhaLatAM tenI AMkhamAM vasI javAthI vAraso maLyo hato. uparAMta temanI mAtA paNa mIThI halakathI pote tenI pAse gayA. baiju paNa temane jotAM pagamAM paDI gayo. gAI zakatAM jenI paNa temanA para asara hatI. teo vidyArthI svAmIjIe mAthe hAtha mUkatAM kahyuM, "beTA! bAjumAM mAro avasthAmAM ja pado racavA mAMDyA hatA. vaLI kaMTha suMdara Azrama che tyAM Avato raheje." enA jIvananuM anokhuM paroDha hovAthI mitramaMDaLI sAthe maMdiramAM jaI kathA-vArtAo karatA. tyAre tyAM UgyuM hatuM. tyAM dharma, bhakti, zraddhA, sevA ane miraja darabAra taraphathI temane ziSyavRtti paNa maLatI. saMgIta hatuM ane gurukRpAno meha varasato hato. I.sa. 1915mAM amadAvAdanA kocaraba satyAgraha eka dAyakA bAda baiju yuvAna thayo. svAmIjInA aneka AzramanI sthApanA bAda gAMdhIjIne satyanI zodhamAM saMgItanI saMskAro teNe jhIlyA. temanAM racita aneka pado tenA kaMThano Jain Education Intemational ducation Intermational Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4473 zaNagAra banI gayAM. tenI grahaNazakti ajaba hatI. teNe allAdiyAkhAnanI gAnakaLA apanAvI. tyArabAda muMbaI jaI aneka rAga-rAgiNImAM prabhutva meLavyuM. potAnAM ja pado ustAda mahamadakhA pAse Azare traNaso jeTalI saMgItanI cIjo. potAnI ja gAyakIe gavAtAM sAMbhaLI gurudeva prasanna thatA. prApta karI. paNa muMbaInI havA anukULa na AvatAM i.sa. bAda teNe paNa pado racavAnuM prAraMvyuM. e pado racI gurujIne 1911mAM pUnA AvI 'bhAratagAyanasamAjanI sthApanA karI. gAI saMbhaLAvato ne guru e bhaktisabhara racanAothI i. sa. 1917 paMjAba-siMdhanA pravAse jaI potAnI AnaMdita thatA, Ama svAmIjInA saMgasamAgamathI enuM mana kalAnuM rasadarzana karAvyuM. karAMcInA prakhyAta ustAda gAyaka saMsAra parathI UThI gayuM. basa pachI to e bhalo ne enuM saMgIta emanI kalAthI mugdha thayA. temaNe gAMdharva nATaka maMDaLInA bhaluM, baijanI rAhabarI nIce gvAliyaranA rAjA mAnasiMhe "svayaMvara'. 'vidyAharaNa' nI ne 'draupadI', nATakomAM saMgIta saMgItavidyApITha sthApI jeno mukhya AcArya baiju hato. digdarzana saMbhALI marAThI raMgabhUmi para zAstrIya saMgItano saMgItasRSTino e mUlyavAna hIro ane apUrva gAyaka- praveza karAvela hato. tA. 8-4-1922nA roja temanuM mahAgAyaka hato, jeNe aneka padaracanAo karI hatI. enA avasAna thayela. ghaNA kharAM pado dhrupadavALAM cheenI ghaNI racanAo "saMgIta aneka nATakomAM saMgIta saMyojata karanAra rAga kalpadrumamAM saMgrahAyelI che. ema kahevAya che ke eNe zAstra ane klApremI okadezA" nAmaka eka saMgItagraMtha racyo hato. alabatta te upalabdha nathI. zrI vADIlAla nAyaka bhAratamAM bahoLo pravAsa karanAra saMgItajJA i. sa. 1882mAM siddhapuramAM pitA zivarAma ne mAtA bhAskara bhuvA bakhale. kAzIbAInI kUkhe vADIlAlano janma. temane madhurakaMTha vArasAgata maLelo. tatkALe muMbaI gujarAtI nATaka maMDaLInI tA. 17-10-1869 nA roja tatkAlIna vaDodarA bolabAlA. pitAe putra kaMIka abhinaya, saMgIta zIkhe ane rAjyanA kaThora gAmamAM raghunAtha paMtanA ghera temano janma. kamAya evA udezathI e saMsthAmAM praveza karAvyo. tyAre temanI pitAnI nabaLI Arthika sthitie zikSaNavaMcita rahyA. uMmara 10 varSanI hatI. i. sa. 1911 mAM teno gujarAtI alabatta vedazAstra saMpanna rAjArAmazAstrI TopalenI saMskRta anuvAdita graMtha "saMgIta prabhAkara' prakAzita thayo. paMDita pAThazALAmAM praveza meLavyo. ahIM te saMskRtanA abhyAsathI bhAtakhaMDejInAM avasAna bAda ghaNA varSa vAMsadA rAjaya saMgIta zlokanuM gAna rAga kADhIne karatA tethI adhyApakane lAgyuM ke vidyAlayanA mukhyAcArya tarIke sevA bajAvI. tyAMnA tatkAlIna enuM dhyAna saMgIta bhaNI vadhu che. tethI tatkAlIna vaDodarAnA mahArAjA tathA rAjakuTuMbamAM temanuM sAruM mAna hatuM. prasiddha haridAsa viSNubAvA piMgaLe pAse jaIne e dizAmAM hindustAnI moTA gharAnAnA gavaiyAo jevA ke abhyAsa karavAnuM sUcavyuM. tyAM bIjA divasathI zikSaNa zarU tAnasenanA vaMzaja, rAmapuranA khAM sAheba, vajhIrakhAM tathA karyuM. bAda vaDodarAnI maulAbakSa gAyanazALAmAM praveza meLavyo manaraMga gharAnA jayapuranA khAM sAheba mahamaMdaalI khAM ne vArSika saMmelanamAM navodita saMgItakAra tarIke tAripha thaI. kAThivAla pAsethI prasiddha-eprasiddha doDhaso rAgonA dhrupadaA samAcAra akhabAramAM prakAzita thatAM sva. aSNAsAheba dhamAra ane khyAlanI temane tAlIma maLI hatI. gAyakI kirloskara nuM dhyAna gayuM. temaNe rAjA rAmaprasAda kArA ena:skRddhino viSaya che. temAM vADIlAlabhAIne sarjana bhAskara khuvAne i.sa. 1884mAM potAnI kirloskara saMgIta zaktino thato AvirbhAva kAyama camatkAra ane ullAsanuM maMDaLImAM strI bhUmikA mATe praveza karAvyo. kAraNa banato. emaNe mULazaMkara mUlANInI komalatA, bAdamAM dhAravADamAM TrenIMga kolejamAM saMgItaguru tarIke ajaba kumArI, mohinI, saubhAgyasuMdarI, saMgItanA phaLa, devanimaNuMka thaI, paraMtu thoDo sabhya nokarI karyA bAda saMgIta kanyA, pratApa lakSmI, kRSNacaritra tathA berIsTara vibhAkaranA abhyAsa AgaLa vadhAryo. teo i.sa. 1920mAM snehasaritA madhubaMsI, meghA mAlinI vagere pacAsa nATakonuM behastanasIna thayA. tyArabAda kolhApuranA darabArI gAyaka saMgIta saMyojana karyuM hatuM. bu.pra. 60 Jain Education Intemational Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 je bRhad gujarAta i.sa. 1947mAM A nAmI saMgItakAre 65 varSanuM tyArabAda uttara bhAratanA pravAsamAM alIgaDha AvyA. AyuSya bhogavI potAnA madhura saMgIta smaraNonI suvAsa mUkI ahIM paNa temaNe vizeSa vidyA saMpAdanano yoga thatAM eka paraloka paMthe prayANa karyuM. zrImatI gItAbena satyadeve paNa ghaNA vyaktie temane keTalAMka dhrupada gAI saMbhaLAvyAM ane tenI samaya sudhI temanI pAse tAlIma lIdhI hatI. temaNe temane saragama paNa karI dekhADI. e ja rIte rAgonA vivecanAtmaka aMjalI ApatAM kahyuM hatuM, "niyama ane sAhajikatA, zAstra zloko saMbhaLAvI daMga karyA. tyAre paMDitajIne potAnA adhUrA ane kalA e vADIbhAInI jIMdagImAM avibhAjya hatAM." jJAnano ahesAsa thayo. saMgItanA kAryakramo baMdha karI mAtra saMgItakAra mATe gAyana jeTaluM mahattvanuM che. eTaluM ja zAstra che. saMgItazAstranA saMzodhana ane abhyAsanuM kArya hAtha dharyuM. ema teo mAnatA. ciMtana, manana ane svaralekhana paddhatinuM saMzodhana karyuM. saMgIta sAdhaka tAladarzana mATe tenA AdhAre cihno taiyAra karyA. e dvArA bhAratIya saMgItane lipibaddha karavAnI bhUmikA taiyAra karI, zrI viSNu digaMbara palurakara pAchaLathI e paddhatinA AdhAre potAnA gAMdharva mahAvidyAlaya i. sa. 1972mAM mahArASTranA eka nAnA rajavADA mATenAM pAThyapustako prakAzita karyA. uparAMta keTalIka suMdara karaMdavADanA kIrtanakAra pitA digaMbara paMtanA ghare emano janma. cIjone lipibaddha karI tene prakAzita karavA te lAhora AvyA. kuTuMdavADanA rAjavI emanuM bhAre sanmAna karatA. nAnA ane te temanuM kAryakSetra banI gayuM. ahIM temaNe tA. pa-4viSNunI tejasvI mukhamudrAe prabhAvita thaI enAM zikSaNa tathA - 1901nA roja gAMdharva mahAvidyAlayanI sthApanA karI. lAlanapAlananI javAbadArI pote svIkArI. prAraMbhe eka paNa vidyArthI Avyo nahi, chatAM teo nirAza na eka vakhata narasAMbAnI vADImAM bharAyela meLAmAM thayA. alabatta temaNe zraddhAthI AraMbheluM kArya niSphaLa na gayuM. viSNu gayo. tyAM dArUkhAnuM phaTatAM akasmAte viSNunI AMkha cha mAsamAM saMkhyA 105 para pahoMcI ne sAro pracAra thayo. dAjhI gaI je aneka upAya chatAM sadharI nahIM pariNAme paNa saMsthAnA saMcAlananI dravya prApti mATe bahAragAma jaI dRSTihInatAe abhyAsa paDato mukavo paDyo. rAjavIne A kAryakramo ApavA paDatA. i.sa. 1915 sudhI A vidyAlaya vAtanI jANa thatAM emaNe tene saMgIta zikSaNa ApavAno sArI rIte cAlyuM ane temanI nAmanA vadhIne kIrti kadamabozI manasUbo ghaDI bAlakRSNa buvA icalakaraMjIkara jevA saMgItajJa karavA lAgI. te ja samaye muMbaImAM paNa saMgIta vidyAlaya pAse mIrajamAM mUkyA. 'sAdhanA mATe zraddhA ne zramanI jarUra che mATe jamIna kharIdI eka mitranI Arthika madadathI makAna evA guruvidhAnane ziromAnya rAkhI nitya aDhAra kalAkano bAMdhI saMgItavidyAno lAbha ghaNA vidyArthIone Apyo. paraMtu parizrama karavA lAgyA ne guruAziSathI saMgIta vidyA mitranA uchInA paisA parata karavAnI asamarthatAe mitre potAnAmAM UtArI. vaDodarAmAM tenA eka vakhatanA kAryakramamAM makAnano kabbo laI letAM vidyAlaya baMdha thayuM. alabatta e teNe zrotAone mugdha karyA. ne saMgItanI e suvAsa tatkAlIna saMgharSakALamAM saMgItaviSayaka graMthonAM lekhanakArya rUpe pacAsathI vaDodarAnA mahArANI jamanAbAI sudhI pahoMcatAM temaNe vadhu graMtho lakhyA. bhaktibhAva sAthe temanA saMgItamAM viSNubAvAne potAnA AMgaNe nimaMtrI saMgIta zravaNathI rASTriyabhAvanA paNa vaNAyelI hatI. temaNe zRMgArarasanA prasannatA anubhavI. pAchaLathI sayAjIrAva mahArAje padomAMthI azlilatA dUra karI zuddha rAga-rAgiNIo dvArA rAjamahelamAM saMgItasabhA rAkhI tenA bahumAnarUpe darabArI bhaktiraMga ApI te padone lokapriya karyo. sAtvika gavaiyA tarIke rahevA ophara karI. paNa potAnAM saMgIta bhAvanApradhAna saMgItanA pracAra mATe temaNe ziSyo taiyAra pracAranAM vrate emaNe anicchA vyakta karI. karyA. jemAM saMgIta mArtaDa paM. omakAranAthajI, nArAyaNa bAda saurASTranA pravAsamAM gIranAramAM siddhayogIno morezvara, pro. bI. Ara. devadhara, 5. vinAyakarAva paTavardhana, samAgama thayo. ane e yogI paMDitajInA manobhAva pArakhI paM. vAmanarAva padamA vagere nAmo ullekhanIya che. i.sa. jatAM AzIrvAda ApatAM kahyuM, "tuM paMjAbamAM jaI saMgIta 1931nI 21 mI ogaSTa A mahAna saMgIta-tapasvIe pracAra kara, tyAM tArI sarva abhilASA pUrNa thaze." saMsAramAMthI vidAya lIdhI. Jain Education Intemational Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 405 saMgIta, saMyama ane sevAno virala triveNI saMgama eTale bhAratIya sAMskRtika dUta karIke pAMca-pAMca vAra videzayAtrAo svAmI vallabhadAsa paNa karI che. AvI videzayAtrA daramiyAna svAmIjIe bhAratIya zAstrIya saMgIta ane satsaMgano paNa sAro evo i. sa. 1904mAM temano janma. tIvra vairAgyane kAraNe pracAra karyo che. keTaleka sthaLe Telivijhana ane reDiyo jevA ATha varSanI vaye tatkAlIna amadAvAdanA svAmInArAyaNa mAdhyamo dvArA saMgIta kAryakrama rajU karI bhAratIya saMgIta kalAne maMdiranA AcArya zrI vAsudeva prasAdajI pAse dIkSA laI bhagavA saMskRtino dhvaja pharakAvI sAMskRtika dUta tarIkenI kAmagIrI vastro dhAraNa karyA. te samaye temanuM nAma vallabhadAsa rakhAyuM. ajaba rIte bajAvI che. saMgIta, saMyama ane sevAnA virala tyArathI pote saMpradAyanA kaThina vrata paripAlana karI potAnuM triveNI saMgame teo dezavidezamAM uSmAbharyA sanmAno ne samagra jIvana bhagavad bhajana tathA sevAnA daDha saMkalpa sAthe svAgata pAmyA che. AvA gujarAtI siddha saMgItakAra mATe saMgIta sAdhanAmAM gALyuM. gujarAta jarUra gaurava laI zake. bAda svAmI prabhujIvanadAsajInA saMparkamAM AvatAM tenI hIrajIbhAI DokTara pAsethI paNa saMgIta zikSaNa lIdhuM. alabatta ATalAthI paNa tRpta na thatAM. jayapura jaI zrI mAMgIlAlane bAdamAM amadAvAdanA pitA rUstamajI ane mAtA gulAbabAInI kUkhe ustAda sulatAnakhAM pAse tabalA ane mRdaMgavAdananuM lagAtAra vaDodarAmAM pArasI parivAramAM i.sa. 1894mAM emano janma. ATheka varSa zikSaNa laI baMne kaLAmAM teo nipuNa thayA. zaizavathI ja saMgIta pratyenI abhirucine kAraNe meTrikanA abhyAsa vadhavA sAthe pyAsa paNa baLavattara thatI gaI ane zikSaNa sAthe vAyolinavAdananuM zikSaNa levA mAMDyuM. barajorajI saMgItakalAnA koI sarvocca zikharasamAM ustAdanA samAgamanuM jIjI kAune gurupade sthApI ATha varSa tAlIma lIdhI. vAyolina svama sevavA lAgyA. AvI tIvra tAlAvelI ne jhaMkhanA samaye zikSaNanA pUrNatAnA samaye eka gamakhvAra banAva banyo. ja khyAtiprApta saMgItasvAmI AphatAbe maulikI ustAda phaiyAja sayAjIrAva mahArAjanA putra rAjakumAra zivAjIrAvanuM du:khada khaoNnAM apUrva saMgIta zravaNano vaDodarAmAM avasara maLyo. dila avasAna thayuM. ane e rAjakumAranI zraddhAMjalI rUpe kolejiyana DolI uThya. prANa praphullita thayA. raMgIlA gharAnAnA yuvAnoe eka khAsa nATaka yojyuM. temAM vAyolinavAdanano pratibhAzALI ustAdanA vyaktitva ane saMgItano svAmIjI yaza hIrajIbhAIne prApta thayo. temanI vAdanakaLAthI prasanna thaI para ajaba prabhAva paDyo. tANe ja e mahAustAdanuM ziSyatva mahArAjA sayAjIrAve temane suvarNacaMdraka enAyata karyo. svIkArI zikSaNa levAno nirdhAra karyo ane te mATe temane vinaMtI i. sa. 1915mAM bInakAra jamAladinakhA~ pAse rojanA karI, ustAde paNa koI jAtanI AnAkAnI vinA vinaMtIne mAna ATha kalAkanA riyAjhathI dilarUbAvAdananuM zikSaNa temaNe levA ApI samaya maLe tema tema zikSaNa ApatA gayA. ane te samaya mAMDyuM. I. sa. 1917mAM bI. e. ane bI.esa.sI.nI daramiyAna ustAdanA AdezAnusAra temanA sALA ne paTaziSya parIkSAo pasAra karI, alabatta saMgIta sAdhanA cAlu rAkhIne. evA AtAhusenakhA~e paNa svAmIjIne bAra varSa sudhI I.sa. 1925mAM teo paM. viSNu nArAyaNa bhAtakhaMDenA niyamita tAlIma ApI. saMparkamAM AvyA ne e saMparke emanA hRdayane Akaryu. i.sa. svAmIjInAM saMgItathI prabhAvita thaI muMbaInA puSTi- 1928nI pahelI ogaSTa zrImaMta sayAjIrAve temanI saMpradAyanA saMgItamarmajJa dharmAcArya gokulanAthajI mahArAje saMgItavidyAlayanA mukhyAdhyApaka temaja sarakAranA kaLAvaMta temane "saMgIta sudhAkara' nI padavI ApI gaurava bakyuM. e ja khAtAnA vaDA tarIke "DAyarekTara opha emyujhamenTasa'nA hodA rIte dvArakAnI zAradApITha saMsthAnA zaMkarAcArya zrI abhinava para nimaNUMka karI. saccidAnaMdajIe paNa amadAvAda khAtenA bhavya samAraMbhamAM bAda bhAratIya saMgIta mahAvidyAlayanA mukhya AcArya svAmIjInAM saMgItathI prasanna thaI "saMgIta ratnAkara' ane tarIke nimAyA ane I.sa. 1933mAM saMsthAnI pragatithI 'saMgIta pArijAta' evI be-be upAdhiothI navAjayA hatA. atyaMta khuza thaI mahArAjA sAhebe emane khAsa puraskAra bhAratanA aneka bhAgonA pravAsa uparAMta svAmIjIe ApI temanAM suMdara kAryanI kadara karI. A vidyAlayamAM dina Jain Education Intemational Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 pratidina vidyArthIonI saMkhyA vadhatI gaI ne aneka saMgItavizArado bahAra paDavA lAgyA. kalAvaMta khAtAmAM temanI nIce hindustAnanA atyaMta nAmI kalAkAro, saMgItakAro hatA, jemAM ustAda phaiyAjhakhA~, tasaduka husenakhA~, phidAhusenakhAM, nisArahusenakhAM, abIda husenakhAM, AtAhusenakhAM vagereno samAveza thAya che. kalAkAronI kalA mATe AdarabhAvanI vyaktatA sAthe zistapAlananA paNa jabarA AgrahI hatA. temaNe sayAjIrAvanI AjJAthI 'uttara hindustAnI saMgItano itihAsa' nAmanI pustikA lakhI hatI, je saMgIta vidyAlayamAM pAThyapustaka tarIke dAkhala karAI hatI. i. sa. 1947mAM deza AjhAda thayo ne triraMgo laherAyo, sAthe rajavADAnAM vilInIkaraNa thatAM A vidyAlayane sayAjIrAva yunivarsiTI sAthe saMlagna ka2vAno nirNaya levAyo. atyAra sudhImAM temaNe AkAzavANInA amadAvAda-vaDodarA kendra parathI zAstrIya saMgItanA vividha viSayo para ghaNA abhyAsapUrNa vArtAlApo prasArita karyA che. khUba ja abhyAsa, anubhava ane parizramathI, sitAra, saroda, vINA vagere taMtuvAdyonA saMbaMdhamAM temaNe eka moTo graMtha paNa taiyAra karyo che. zrImatI mRNAlinI sArAbhAI dakSiNa bhAratamAM sAmAjika ane rAjakIya agrasthAne rahela svAmInAthana kuTumbanI e suputrI. parivAranA saMskAra temane saMgIta ane nRtyakSetre paNa agrasthAne laI gayA. bALapaNathI ja apanAvelI bharatanATyam nRtyazailI kALAMtare suMdara rIte hastagata karI. nRtyakSetre sahAyaka bane evA vaijJAnika ane saMskArI gujarAtI parivAra kelIko mIlanA mAlika zrI vikrama sArAbhAIe temane protsAhana karI. patnInI suMdara bhUmikA bhajavela. bannee maLIne amadAvAdamAM, gujarAtanA gauravasamI 'darpaNa' nAmaka saMsthA sthApI. A rIte bharatanATyama ane zAstrIya nRtyakSetre gujarAtane gaurava apAvyuM. emanA guru zrI mInAkSI suMdaram pillAI ane anya guruo pAsethI jJAna prApta karyuM. potAnI AgavI sarjanAtmaka tathA ravIndranAtha TAgoranI kRtio deza ane duniyAmAM pradarzita karI bhAratanuM nAma rozana karyuM. zrImatI kumudinI bahena lAkhiyA janme mahArASTriyana paNa karmabhUmi gujarAtane banAvI. kaththaka nRtyamAM paraMparAgata tAlIma lIdhA bAda aneka guruonA bRhad gujarAta sahavAsamAM nRtyakSetre ghaNuM kAma karyuM. jANItA nRtyakAra bIraju mahArAjanA sahavAsamAM aneka nRtyanATikAnA sarjanamAM temaNe bhAga bhajavyoH AgaLa jatAM bele Tekanika dvArA kathakamAM koriyogrAphInA aneka prayogo karI nRtyaracanAo dezavidezamAM pradarzita karI, kalA ane potAnuM nAma rozana karyuM. ane gujarAtamAM 'kadamba' nAmanI saMsthAnI sthApanA karI. sva. zrImatI aMjalIbena meTa bhAvanagaramAM janmelAM ane muMbaImAM bhaNelAM zrImatI meDhe sauprathama zrImatI rUkSmaNIdevInI kalAsaMsthAmAM bharatanATyamanI vidyArthInI rUpe tAlIma laI potAnAM jJAnano lAbha mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTIne Apyo. jemAM jANItA vidyArthIo zrImatI ilAbena ThAkora, sva. madhubhAI paTela jevA ziSyo taiyA2 ka2I nRtyakSetre gujarAtane gaurava pradAna karyuM. paMDita suMdaralAla gAMgAnI rAjasthAnamAM janmelA zrI paMDite vaDodarAnI ema. esa. yunivarsiTImAM nRtyanI tAlIma ane zikSaNa laI kaththaka nRtya zailImAM uttama kAma karyuM. jayapura gharAnAnA viziSTa nartaka ane prakhara tabalAvAdake reDiyo ane dUradarzananA mAdhyamathI janasamAjane potAnI kalAnuM darzana karAvyuM. teonAM kAryane gujarAta uparAMta amerikA tathA laMDanamAM temanA vidyArthIo AgaLa dhapAvI rahyA che. gujarAtamAM khAsa karIne saurASTramAM bhAvanagara khAte temanA ziSya dharamazIbhAI zAha temanAM kAryane vadhAre AgaLa laI jaIne temane preraNAsrota banAvI kaththaka kSetrane navatara svarupa ApavA prayatnazIla rahyA che. temAM guruzrI suMdaralAlajInuM paNa viziSTa pradAna che. zrImatI inAzAha, aMjalI AMbegAvaDa, praphullA paTela, nIlImA temanA ziSya che. zrImatI jayuzIMga menana bhuja (kaccha)mAM janmelAM Do. mahIpatabhAI mahetAnA suputrI jayusIMge ema. esa. yuni.mAM nRtyatAlIma laI hAla tyAM ja potAnI sevAono lAbha Ape che. temaNe aneka yuvA kalAkArone taiyAra karyA che. zrI bAbubhAI ane rasikabhAI aMdhAriyA sva. zrI bAbubhAI ane sva. zrI rasikalAla aMdhAriyA Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana bhAvanagaranA A banne bhAIoe saMgIta kSetre AgavuM sthAna prApta karyuM che. vArasAgata maLela saMgIta kalAmAM ubhaye svaprayatne AgavI pratibhA saMpanna karI. banne bhAIonI khUbIo alaga-alaga hatI. bAbubhAIe reDiyo ane dUradarzana temaja saMgIta sabhAo dvArA potAnuM jJAnapradarzita karyuM. jyAre rasikalAlabhAIe gAyana kSetre aneka apracalita rAgone AvazyaktAe pracalita karyA. padmazrI baLavaMtabhAI bhaTTa dvArA svajJAnanI cakAsaNI karI, karAvIne zrotAone mugdha karyA. ane sUramaNinuM biruda prApta karyuM. jIvanasaMdhyAe laMDanamAM zrotAo samakSa kalAjJAnanuM pradarzana karI cAhanA meLavI ane tyAM jIvana samApti karI. sva. zrI yazavaMta purohita bhAvanagaramAM janmelA ne tyAMja dakSiNAmUrtizALAmAM bhaNelA zrI purohite saMgIta tAlImanuM zikSaNa paM. omakAranAthajI pAsethI zarU karI, kirAnA gharAnAnI viziSTha tAlIma lIdhI. emano sumadhura kaMTha abdula karImakhAMnI yAda Apato. temanA A kSetranA pradAnanA kAraNe bhAvanagare temanI kAyamI smRtirUpe temanA nAmanuM yazavaMtarAya nATyagRha sthApyuM. padmazrI prajJAcakSu baLavaMtabhAI bhaTTa bhAvanagara praznorA nAgarajJAtimAM janmelA zrI bhaTTe nAnapaNamAM ja AMkhonuM teja gumAvatA zrI mULazaMkara mo. bhaTTanAM sUcanathI paM. zrI omakAranAtha ThAkura pAse gAyananI tAlIma lIdhI. bahu ochA kalAkAra evA hoya che, je zAstra ane gAyanakSetre samAna adhikAra bhogavatA hoya che. zrI bhaTTa tevI eka virala vyakti che. uparAMta temanI viziSTatA e hatI ke cIlAcAlu zAstrIya saMgItanI cIjomAM eka sAhitya tattva ane veda jevA agamya zAstramAMthI jJAna laI potAnI vAta navInagata kRtio dvArA rajU karI A kSetre suMdara pradAna karyuM. jema ke zAradA ane sarasvatI e nAmathI ApaNe vidyAnI devIne pahecAnIe chIe paraMtu teoe gUDhasaMdarbhamAM emanI je navIpahecAna ApelI teno namUno A mujaba che : "viharatI brahmanaMdinI gaganamAMhi zveta haMsaArUDha" AvI viziSTa zabdaracanAo emanuM viziSTa pradAna che. zrImatI ilAkSI ThAkora gujarAtane potIkuM, AgavuM zAstrIya nRtya nathI paraMtu Jain Education Intemational <>xtate vaDodarAmAM sayAjIrAva yuni. dvArA bharata nATyam ane kaththakane khUba ja UMcuM sthAna ApyuM. gujarAta ane dezane nRtyakAronuM pradAna karyuM. jemAnAM eka IlAkSIbena ThAkore ema. esa. yuni.mAMthI tAlIma laI amadAvAdane kAryakSetra banAvI nartakanartakIone tAlIma ApI. gujarAtamAM teoe bharatanATyamanuM nAma janasamAjamAM prasArIne pragatine sthAne lAvI dIdhuM. potAnA putra caMdana ThAkora dvArA pragati karI rahelI temanI saMsthA 'nRtyabhAratI' dvArA taiyAra thayelA ziSyothI amadAvAda tathA gujarAta bahAra temanuM bahoLu ziSyamaMDaLa che. zrImatI smitA zAstrI zrImatI mRNAlInI sArAbhAInI 'darpaNa' saMsthAnA zreSTha vidyArthIo tarIke bharatanATyam tathA kucipUDI nRtyanI tAlIma hastagata karI hAla potAnI saMsthA 'nartana' nuM saMcAlana kare che. ane teoe gajarAtamAM kucipUDI nRtyamAM aneka ziSyo taiyAra karyA che. zrImatI inA zAha ema. esa. yuni dvArA gaNamAnya vidyArthIomAM inAbenanuM nAma prasiddha che. temaNe paMDita suMdaralAla gAMgAnI pAse kaththaka tathA zrImatI kumudinIbahena lAkhiyA sAthe sAMskRtika pravAsamAM bhAga lIdhela che. hAla saradAra paTela yuni. (vallabhavidyAnagara) mAM prAdhyApikA tarIke sevA Ape che. bhAskara menana kerAlAmAM janmelA ne gujarAtane karmabhUmi banAvanAra zrI menane potAnI patnI zrImatI rAdhAmenana sAthe gujarAtane paraMparAgata kathakalI, bharatanATyama tathA mohinI ATI tAlIma 'mudrA' saMsthA dvArA aneka ziSya-ziSyAone ApI. gujarAtanI nRtyakSetre sevA karI. temAM temanAM patnI sAtha ApI rahyAM che. zrImatI ramAkAntaH mohinI ATam gujarAtane mohinI ATam nRtyazailInI eka suMdara bheTa zrImatI ramAkAMta dvArA prApta thaI che. temaNe mAvatara temaja zvasurapakSe paNa eka mahAna kalAkAra 'kuthunArAyaNa'nA kuTuMbamAM sthAna prApta karyuM che ane baMne pakSanA kuTuMbanA vArasArUpe nRtyakSetre AgavuM sthAna prApta karyuM che. te svarupe Aje teo vaDodarAmAM ziSyo dvArA mohinIATamne AgaLa dhapAvI rahyAM che. Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 4 bRhad gujarAta saMgItazAstrI DAhyAlAla zivarAma lokone sAMbhaLavA, saMbhaLAvavA tathA zAstrIya rIte vAdavivAda karavAnI vividha taka jhaDapI saMgItanA aMgo para thatA saMgItazAstrI DAhyAlAlanA vaDadAdA gavaiyA bahecaradAsa vAdavivAdamAMthI je siddhAMto sthira thatA temAM ja bhAvi mahArAjA vakhatasiMhajI, hindI vagere kavitA ane saMgIta saMgIta kalAdhara' graMthanAM bIja hatAM. gItonA racayitA manasukharAma, mahArAjA vijayasiMhajI tathA paNa nATakano sahavAsa TUMkamAM ja ATopI levo paDyo. geya gIto gujarAtI tema ja vrajabhASAmAM kAvyo ane kAraNa ke pitAnA svargavAsa pachI mahArAjA takhtasiMhajInA AkhyAnonA sarjaka zivarAma, mahArAjA jasavaMtasiMhajI ane jIvanakALamAM ane mahArAjA bhAvasiMhajInA zaizavakALamAM taptasiMhajInA rAjyakALa daramyAna rAjayagAyaka tarIke kArya pitAnI vaMzaparaMparAnI rAjayagAyakanI jagyA saMbhALI lIdhI karatA hatA. ane saMkalpa karyo ke bhajavavA karatAM gIto bAMdhavA, nATako AvA vaMzaparaMparAnA rAjayagAyaka kuLamAM zivarAmane lakhavAM, kAvyo banAvavA ane pitA karatAM kaMIka apUrva karI tyAM i.sa. 1869mAM mAtA zivakoranI kUkhe DAhyAlAlano batAvI rAjayasevAmAM jIvana samarpaNa karavuM. AthI ja janma thayo. saMgIta ane sAhityanA payapAnamAM ucharatA A vaDodarAnA gAyakavADI rAjyanA rAjyagAyaka padano asvIkAra bALakane Adhunika keLavaNInI sAthosAtha pitAno jhoka, karatAM temaNe khumArIthI kahyuM ke mAruM jIvana bhAvanagara nareza gAyana, vAdana ane kavitA tarapha vizeSa hovAthI e prakAranuM mahArAjA bhAvasiMhajIne samarpita che. temanI sAthe jIvanabhara zikSaNa ApavAnuM zarU thayuM. prAraMbhamAM pratyakSa saMgItanI kaThina nibhAvIza ane potAnuM e vacana pALyuM. svarasAdhanAnI sAthosAtha divasa-rAtrinA vividha samayanA temane ekAntamAM pharavuM gamatuM. eka vakhata vIca vividha rAgarAgiNIo e ja samaya daramiyAna zIkhavAya e prakAre zikSaNa ApavuM zarU karyuM. vaLI vividha vAdyo upara kAbu jhADImAMthI eka koyalano TahUko ane bIjI koyalano pratyuttara sAMbhaLIne temane prazna thayo ke A TahukArane saMgItalipimAM ane kuzaLatA meLavavAnuM zikSaNa apAvuM paNa zarU karyuM. utAratAM teno bhAvArtha samajAya ke nahi? temaNe koyalanA TahUkA temanAmAM pitAnA AnuvAMzika guNonI sahaja ane ane tenA pratyuttarane kAgaLa para pensIlanA thoDAMka TapakAMthI kudaratI bakSIsa hatI. AthI bALavayamAM ja svarajJAna ane utArI gaLethI becAra TahukAra karyA ane thoDI ja kSaNomAM svarasAdhanAnuM ghaNuM ja sAruM jJAna prApta thayuM. pariNAme rAgarUpo koyaloe TahUkAra karI AkAzane bharI dIdhuM. A hatI temanI dhyAnamAM rAkhavAmAM, gaLethI kADhavAmAM ane kAnathI parakhavAmAM saMgItanI sUjha ane samaja. A divaso daramiyAna saMgItanA vAra lAgatI nahi. teo aneka vAdyo kuzaLatAthI vagADI jaTila prazno-jevA ke hindustAnI saMgItane niyamita karavA zakatA. vaya vadhatI gaI tema tema zikSaNanI sAthosAtha sarvasaMmata noTezana paddhatinI jarUriyAta, svara sAthe prakAzano, vaDilonA saMgrahita saMgIta ane kAvyanA hastalikhita graMthonuM dhvani sAthe havAno, svaranI utpatti ane gatino, svara sAthe parizIlana tema ja anya prAcIna arvAcIna saMgItanAM rasa niSpattino, Adhunika zAstro sAthe saMgItano - e temanA pustakonuM manana karavAmAM gALatA. kadAvara ane majabUta deha, hRdayamAM tumula yuddha jagADyuM. e ja arasAmAM zAmaLadAsa ghATIlo ane madhura kaMTha, ciMtanazIla svabhAva, kuTuMbapremI, kolejanA prInsIpAla jamazedajI navarojI UnavALAe iMglIza mItabhASI, zAMta ane saMtoSI DAhyAlAlane koIpaNa jAtano noTezana, olDa noTezana, Tonika selpha noTezana, vagerenI AghAta jaladI asara karato. samaja ApatAM temanI pAsethI aMgrejI bhASAno ane pachI e sAhitya ane saMgItano pratyakSa anubhava karI jovA ja kolejanA parziyana viSayanA prophesara zekha mahammada iraphAne yuvAnImAM temaNe raMgabhUmino anubhava paNa lIdho hato. pAsethI agAu pitA pAsethI zIkhelI phArasI bhASAno saMgIta lIlAvatI' nA prayogamAM temaNe sumativilAsanI abhyAsa vadhAravA mAMDyo. A sarva abhyAsane vIrapurI bhUmikA prazaMsanIya rIte bhajavI hatI. gAyananA zokhe temanuM bAvAnA maDha nAme oLakhAtA darabArI makAnanA eka zAMta dhyAna muMbaInI te samayanI prakhyAta dAdAbhAI ThUMThInI urdu oraDAmAM taMbUra ane pustako sahita TamaTama baLatA dIvA pAse kaMpanI tarapha AkarSAyuM. muMbaInA sahavAsa daramiyAna guNI besI moTo graMtha racavA kalama hAthamAM lIdhI. Jain Education Intemational ucation Intermational Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana bIjIbAju mahArAja bhAvasiMhajIne kolejajIvanathI saMgIta dvArA nItino pracAra karavAnI pUrNa dhagaza hatI. temane jANa thaI ke DAhyAlAle noTezana paddhati upajAvI che ane eka graMtha lakhavA mAMDyo che. AthI teo prasanna thayA ane graMthanA racanAkAryamAM sahAya ane sagavaDa ApavA bAvAnA maThanA makAnane badale peDoka baMgalo ane pachI inphanTrI kamAMDavALo baMgalo rahevA mATe Apyo ane graMthanI racanA keTalI AgaLa vadhI che tenI jAte dekharekha rAkhatA. paMdara varSa sudhI aneka rAtrIo traNa traNa cAra cAra vAgyA sudhI lakhyuM. A graMtha eTale 'saMgIta kalAdhara' mahArAjA bhAvasiMhajIe darabArI chApakhAnAmAM i.sa. 1901mAM te chapAvI Apyo. i.sa. 1938mAM tenI bIjI AvRtti thaI. Aje e graMtha aprApya che. gujarAtI bhASAmAM saMgIta para lakhAyelA graMthomAM te ananya che. paMdara paMdara varasanA satata parizrama, ujAgarA ane ciMtananI temanA magaja para asara thaI. teo asaMbaddha bolavA lAgyA. mahArAjA bhAvasiMhajIe jAta dekharekha nIce vaido vagerenI madada pahoMcADatAM temanI tabiyata sudharI ane mahArAjAnI AjJA thatA kuMvarIsAhebane saMgItajJAna ane sitAra zIkhavavAnuM kArya tatparatAthI ane cIvaTathI karyuM. yuvarAja kRSNakumArasiMhajInAM lagna ane rAjyArohaNa prasaMge paMDita viSNu digaMbara bhAtakhaMDene nimaMtraNa ApavA gayelA dalasukharAmabhAI ane vAsudevabhAIne bhAtakhaMDee kaheluM ke ''tamArA rAjyamAM paMDita DAhyAlAla jevA vidvAna che to pachI mane zA mATe bolavavA Avo cho ?'' Ama bhAtakhaMDee DAhyAlAlanA saMgItazAstranA prakAMDa jJAnano karelo samAdara temanI saMgIta paranI pakaDa ane vidvattAnI dyotaka che. temaNe 'saMgIta kalAdhara' uparAMta saMgItanAM mULatattvo, myujhika menyuala, sAhityakAsAra (kAvyapustaka), saMgIta bALapothI, saMgIta zikSaka, vartamAna mahAbhAratanI zreNImAM beljIyamAkhyAna, durgAkhyAna ane hindI vikramAkhyAna, prabhAzaMkaranI prazasti darzAvatI prabhAkara paccIsI, kavi kAnta sAthe salImazAha, du:khI saMsAra ane jAlIma TuliyA e nATako ane be aprasiddha kRtio dhIravijaya nATaka ane gaMgAvataraNa kRtio racI che. mahArAjA bhAvasiMhajI pratyenI vaphAdArI ane snehane kAraNe temanA svargavAsa pachI emane jIvana para moha na rahyo. > 49 tamAma pravRttio zAMta paDI gaI. mahArAjAzrInAM viyogacihna tarIke paMcakeza dhAraNa karyAM. vAdyo ane pustako para pAMca pAMca varSono kATa ane dhULa caDyAM. hRdayanA tAro tUTI gayA ane tA. 6-11-1924nA roja bhAvanaga2mAM sthULa deha tyajI mahArAjAzrInA divya AtmAnI sevA karavA svarge saMcaryA. vAsudevabhAI bhojaka vAsudevabhAIno janma bhAvanagaranA rAjyagAyaka dalasukharAma ThAkorane tyAM tA. 18-4-1904 akSayatRtiyAnA roja vIjApura tAlukAnA sokhaDA gAme thayo hato. bhAvanagaramAM meTrika sudhIno abhyAsa karyo. pitAzrI dalasukharAmabhAI tathA gavaiyA hamIrakhAM pAsethI saMgIta zikSaNa prApta karyuM. pitAzrI sAthe gAyaka tarIke i.sa. 1927thI saurASTra rAjyanI sthApanA thaI tyAM sudhI rahyA. pachI mahArAjA garlsa hAIskula, bhAvanagaramAM janivRttI sudhI saMgIta zikSaka tarIke sevA ApI. temanA kaMThamAM pitAzrInA kaMThanI bulaMdInI sAthe hamIrakhAMnI bArIkAIbharI kumAza umerAI. AthI temano avAja abdulakhAnanA gaLAnI mIThAza ane amIrakhAnanA gaLAnA avAjane bhego karIe evo khUba ja sUrIlo mITho hato. saMgItanI sAdhanAmAM AlApacArI nomatomamAM uttama prakAranI tAlIma meLavI hatI. drupada gAyakI temanA gaLAmAM eTalI to suMdara besI gaI hatI ke vaDodarAmAM 'reDiyo DAyamanDa jyubilI broDakAsTiMga'mAM teo pasaMdagI pAmelA. zAstrIya saMgIta uparAMta bhajana ane sugama saMgItamAM paNa teo khUba ja prabhutva dharAvatA hatA. rASTriya jAgRtinA divasomAM TAgora zAMtiniketana mATe phaMDa ekaThuM karavA bhAratanA vividha rAjyomAM jaI saurASTramAM lImaDI, morabI, lAThI, porabaMdara, bhAvanagara vagere rAjyomAM gayelA. A daramiyAna sthAnika rAjyanA ane anya saMgItakArone sAMbhaLavAno temano nityakrama hato. porabaMdaramAM pitA-putre kedAra rAga evo sarasa gAyo ke TAgora ane rANAsAheba maMtramugdha thaI gayA. TAgora yuvAna vAsudevanA mukhe meTrikamAM abhyAsa karuM chuM. e sAMbhaLI bolI UThyA : 'yu Ara olareDI e grejyueTa opha myujhika, vhAya Du yu bodhara yora heDa vitha eljIbrA enDa jyomeTrI ?' e ja rIte bhAvanagaramAM pitA-putre rAjyagAyikA kesarabAInA gAna pachI kesarabAInA ja svare tAra saptakamAM vasaMta rAga gAI vAtAvaraNane prabhAvazALI banAvyuM. Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 % bRhad gujarAta temanI yuvAnImAM banArasa ane alAhAbAda saMgIta khyAla, dhrupada-dhamAra, ThumarI, dAdarA ane sugama konpharansamAM temanA pitA sAthe bhAga lIdhelo. alAhAbAdamAM saMgItamAM kauzala dharAvanAra A gAyake phaiyAjhakhAnanI dhrupada pitAne suvarNacaMdraka ane temane raupyacaMdraka ane pramANapatra gAyakI evI to AtmasAta karelI ke prasiddha vAyolina vAdaka maLelAM. temano avAja sADA traNa saptakano tadana sApha hato, gajAnanarAvanI prazaMsA meLavelI. eTaluM ja nahIM kudaratI bakSIsavALA ja gAI zake te larajanA teo bhAvanagaranA mahilA vidyAlaya, naMdakuMvarabA svara (kharajathI nIce) teo sarasa rIte gAI zakatA. temaNe kSatriya kanyA vidyAlaya tathA mahArAjA vIrabhadrasiMhajI ane lAThI, pAlItANA, bhAvanagara, cUDA-vaDhavANanA rAjakuTuMbanA zivabhadrasiMhajInI zAstrIya saMgItazALA dvArA zikSaNa sabhyone saMgIta zikSaNanuM kArya kareluM. ApatAM. tyArapachI teo vaDodarAnI ema. esa. yuni.nI temaNe aneka vidyArthI bhAI-bahenone zAstrIya tema ja myujhika kolejamAM gAyana vibhAgamAM nimaNUMka pAmyA. A sugama saMgItanI tAlIma ApI. temAM noMdhapAtra temanA laghubaMdhu samaya daramiyAna teo AkAzavANI parathI khyAla, dhrupadagajAnana ThAkura, moTA putra jayadeva bhojaka tema ja sauthI nAnA dhamAra ane dilarubA vAdananA kAryakramo ApatA. temanI pAse putra prabhAtadeva bhojaka. temanA pautra girirAja jayadeva bhojake videzI vidyArthIo paNa dhrupada-dhamAra zIkhavA mATe AvatA paNa A vAraso jALavyo che. tA. 11-9-75nA roja teo teo AkAzavANanA dhrupada-dhamAranA 'e' greDanA gAyaka hatA. svarga saMcaryA. AnA anusaMdhAnamAM eka vAta khAsa noMdhavI rahI ke jayAre gajAnana ThAkora vizvadhrupadameLAmAM badhA ja kalAkArone 15 mInITamAM pUruM karavAnuM kahevAmAM AvatuM hatuM. temAM gajAnanabhAIne bhAvanagaranA rAjyagAyaka dalasukharAma ThAkoranA sauthI apavAdarUpe vadhu samaya phALavavAmAM Avyo, eTaluM ja nahi, nAnA putra gajAnana ThAkora sArA gAyaka, sArA dilarUbA dhrupadano gaDha gaNAtA mathurAmAM jAheramAM temanuM bahumAna paNa vAdaka, sArA hArmoniyamavAdaka, sugama ane zAstrIya thayeluM. teo sArA gAyaka uparAMta bahuzruta vidvAna hatA. saMgItanA uttama zikSaka ane kalAkAra hatA. temaNe temanA pitA ane vaDilabaMdhu pAse gharamAM ja sagItanuM jJAna prApta kareluM, tA. 1-11-1911nA roja mAtA joyatIbenanI kUkhe chatAM bhAvanagaramAM te vakhate vAmanarAya Thakkara saMgIta avatarelA A mahAna dhrupada gAyake 24-12-1980nA roja zikSaNa ApatA hatA temanI pAsethI paNa saMgItajJAna meLaveluM. A phAnI duniyA tyajI svargaprayANa karyuM. bhautikatAnA badalAtA jatA vAyarA sAthe AjanA yugamAM maMdironI anivAryatA saMbaMdhe bhAratIya zAstro kahe che : maMdiro samAjanI dharI che. samagra samAja tenI AsapAsa ghUme che. maMdiro mAnava utkarSanA viziSTa kendro che. kalAkauzalyathI mAMDIne anekavidha kSetromAM maMdironuM AgavuM pradAna che. paraMtu maMdironuM sauthI moTuM pradAna che mANasane zraddhA bakSavAnuM. pU. mu. devaratnasAgarajI ma. Jain Education Intemational Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 481 bRhad gunzalanA vivecako -prA. Do. mAlatIbahena nAyaka sAhityika patrakAratvanA bhekhadhArI vijayarAya vaidya gujarAtI vivecanane rasalakSmI ane kautukarAgI vaLAMka Apyo. bAlAvabodhI vivecanane sthAne kema ane kevA kevA unmeSo pragaTAvI zakAya tenA uttama namUnAo ApanAra temanAM vivecano a3Dha zailInAM che. vizvanAtha bhaTTa eTale tattvAnveSI, vidvAna ane nIDara vivecaka, nirbhiktA ane sAhityaniSThA. tIvra nirIkSaNa ane talAvagAhanane kAraNe prakhara abhyAsInI mudrA upasAvanAra teo kRtiniSTha vivecaka hatA. e ja rIte kRtiniSTha vivecano ApanAra manasukhalAla jhaverI spaSTa vaktA ane pUrepUrA nirbhika vivecaka hatA. aMgata rAgadvepa tathA gamA-aNagamAthI para je te kRtinuM taTastha vivecana karanAra anaMtarAye vivecakamAM hovA jarurI sahadayatA, sauMdaryadRSTi, vidvattA ane satyaniSThA e cAra guNomAMthI sahadayatAne vizeSa prAdhAnya ApyuM. chatAM temanI vivecanA mAtra guNadarzI nathI banI. IzvaralAla dave eTale vidvattA ane rasikatAno saMvAda. temanI vivecanAmAM bahuzrutatA, sUkSma dRSTi, pRththakaraNa zakti, saMyojana kauzalya ane sacoTa abhivyaktinA guNo che. prakhara keLavaNIkAra yazavaMtabhAI je te vivecyakRtinA bRhada pariprekSyamAM vAta kare che. temanA lekhomAM taTasthapUrNa satyazodhanano abhigama che. gujarAtI vivecana sAhityamAM AdarapUrvakanuM sthAna dharAvanAra dhIrubhAI ThAkara prAsAdika gadyamAM taTasthatA, vizadatA, samabhAva ane samudAra rucithI vivecana kare che. to samatola, gaMbhIra ane vivekapUrNa vivecanA ApanAra jayaMta pAThakanI vivecanAmAM adhyApakIya sajjanatA ane sarjakIya svasthatAno suMdara sumeLa che. naTavaralAla paMDyA (uzanasa)nA vivecananI vizeSatA che taTastha mUlyAMkana, tejasvI sahRdayatA, sAMgopAMga abhyAsa ane prAsAdika gadya zailI. govardhanarAma vize lakhavuM ane bolavuM game evA ramaNalAla jozInA pAzcAtya kAvyatattva vicArako viSayaka siddhAMtalekho ane koI eka cokkasa abhigamathI thatI kRtinI AlocanAmAM tulanAtmaka dRSTikoNa che. kavitA, vArtA, navalakathA, nATaka, nibaMdha, caritra vagere viSayanA graMthonI tema ja e ja viSayanI svarupa viSayaka vicAraNA ApanAra jayaMta koThArInA vivecanamAM tarkaniSThA, tathyanI mAvajata, vigatonI jhINavaTa, ane pRththakaraNAtmaka paddhati che. temane saMkramaNanI samasyA kadI naDI nathI. gujarAtamAM saiddhAMtika ane kRtilakSI vivecanamAM UMDo rasa lenAra pramodakumAra paTelanuM mukhya carcAkSetra rahyuM che. AjanI peDhInA jAgRta vivecake caMdrakAnta zeThamAM taTastha mUlyAMkana karavAnI dRSTi che. temanA vivecanamAM temanA vyaktitvanI zIlagata saccAI navuM parimANa Umere che. sumana zAhane vidyArthIkALathI ja pazcimanA sarjanAtmaka tema ja vivecanAtmaka sAhityapravAhomAM UMDI dilacaspI ane nisbata rahI che. Adhunika tathA sAhityane tIvra saMvedana sAthe grahIne ene arthavattAne pragaTAvavAmAM pratyakSa vivecananA aneka mUlyavAna graMthomAM vivecakanI sajjanatAnI pratIti thAya che. anya vivecakomAM abhyAsaparAyaNatA ane vidvattAnI pratIti karAvanAra caMdrakAMta TopIvALA, tulanAtmaka saudaryamImAMsAnA mULabhUta vibhAvonI saghana, saMkSipta ane vivaraNAtmaka zailImAM vicAraNA ApanAra sitAMzu yazazcandra noMdhapAtra che. subhASa dave, lavakumAra desAI, lAbhazaMkara purohita, nareza veda, nItina vaDagAmA, rAdhezyAma zarmA, dakSA vyAsa, dhIru parIkha vagere kAryarata vivecako che. A lekhamALAnA lekhaka prA. DaoN. mAlatIbahena caMdulAlano janma pAMcamI mArca, 1947nA roja vIsanagara khAte. vatana vaDanagara, paraMtu temanA vaDavAo cha peDhIthI bhAvanagara AvI vaselA. zrI mAlatIbahenanA dAdA DAhyAlAla nAyaka tathA vaDadAdA zivarAma nAyaka ane emanA vaDavAo potapotAnI kavitvazaktithI ane UMDA saMgItajJAnathI bhAvanagaranA rAjavIonA darabArane zobhAvatA. pitAzrI caMdulAlabhAI tathA mAtuzrI rUkamaNIbena dvArA kuTuMbanA vArasArUpe sAhitya bu. pra. 61 Jain Education Intemational Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 ane saMgItakaLAonA saMskAro paNa mAlatIbahenane sAMpaDyA. mAlatIbahene prAthamika zikSaNa bhAvanagaramAM, mAdhyamika zikSaNa bhAvanagara uparAMta vaDodarAmAM ane koleja zikSaNa rAjakoTa, bhUja tathA bhAvanagara khAte meLavyuM. i.sa. 1962mAM teoe ema. e.nI upAdhi gujarAta yunivarsiTImAMthI meLavI. AcAryazrI taqhasiMhajI paramAranA mArgadarzanamAM temaNe madhyakAlIna kavi giradharakRta rAmAyaNano anya rAmakAvyonA saMdarbhamAM tulanAtmaka tathA 2salakSI abhyAsa karI i.sa. 1990mAM pI. eca.DI.nI padavI prApta karI. rAmAyaNa viSayaka abhyAsagraMthamAM DaoN. mAlatIbahenano A saMzodhanagraMtha mahattvanA umeraNarUpa che. DaoN. mAlatIbahena bhAvanagaranI suprasiddha zAmaLadAsa kolejamAM i.sa. 1963mAM gujarAtI vibhAgamAM joDAyAM ane jUna 2002mAM vayamaryAdAne kAraNe gujarAtI vibhAganA adhyakSa padethI nivRtta thayAM. tIvra vidyApIpAsA dharAvatAM DaoN. mAlatIbahenane svAbhAvika rIte ja 'AjIvana vidyArthI' tarIke oLakhAvI zakAya. madhyakAlIna gujarAtI sAhitya, ane bhASAzAstra - e mAlatIbahenanAM manapasaMdagInAM abhyAsakSetro. lokasAhitya pratyenI rucine lIdhe temaNe 'lAlaparI ane bIjI vAto' e rasabhara kizorakathAonuM saMpAdana karyuM che. --saMpAdaka vijayarAya vaidha vijayarAya kalyANarAya vaidyano janma 7-4-1897nA roja thayo hato. pitAnI icchA to temane dhaMdhAmAM paloTavAnI hatI, paNa teo bhaNyA ane aMgrejI tathA saMskRta viSaya sAthe bI.e. thayA. kArakirdInI zarUAta eka sahakArI beMkamAM keziyarathI karI. pachI vividha sAptAhikanA taMtrI ane dainikanA sahataMtrI banyA. temanuM svapna hatuM sAhityika sAmayikanuM ane tethI 'kaumudI'no prAraMbha karyo. 'kaumudI'nuM prAgaTya gujarAtI sAhityanI virala ghaTanA gaNI zakAya. temAM temaNe viSNuprasAda trivedI, vizvanAtha bhaTTa vagere navoditone sAMkaLI vivecananI navI havA UbhI karI. 11 varSa A sAmayika calAvyuM ane Arthika saMkaDAmaNane kAraNe te anyane soMpAyuM, paNa e ja varSe temaNe 'mAnasI' zarU karyuM je aneka muzkelIo chatAM i. sa. 1960 sudhI calAvyuM. pachI hAra kabUlyA vagara eka pharamAnuM 'rohiNI' zarU karyuM. pachI 'sAhityapriyano sAthI' jevA aniyatakAlIna prakAzano zarU karyAM. A che temano sAhityika patrakAratvano bhekha, je temanI sAhityapremI tarIke anerI mudrA upasAve che. vacce i. sa. 1937 thI 1952 sudhI suratanI ema.TI.bI. kolejamAM gujarAtInA adhyApaka tarIke sevA ApI. e daramiyAna Arthika saMkaDAmaNa na rahI paNa nAdurasta tabiyatane kAraNe e nokarI choDI. bRhad gujarAta temanI vidvattAne kAraNe temane galiyArA pAritoSika (1929), raNajItarAma suvarNacaMdraka (1930) ane gujarAtI sAhitya pariSadano 'sAhitya saMta suvarNacaMdraka' (1952) ane 'narmada suvarNacaMdraka' (1962) prApta thayA che. temanA vivecana graMtho che, 'jUI ane ketakI', 'lIlA sUkAM Jain Education Intemational pAna', 'nIlama ane pokharAja', 'gata zatakanuM sAhitya', 'pArasanA sparze', 'kaumudImanana', 'motI ane paravALAM', 'hIrA ane pannA' vagere. A graMthomAM temaNe saiddhAMtika, samIkSAtmaka ane avalokanAtmaka lekho dvArA vivecanakSetre navI bhAta pADI che. temanA vivecana graMthonAM zIrSako ratnamAlA jevA che. temanuM vivecana kArya bahudhA patrakAritvane anuSaMge khIlyuM hatuM. A sAmayiko hatA 'cetana', 'gujarAta', 'kaumudI', 'mAnasI' ane 'rohiNI'. ema kahI zakAya ke raMgadarzI vivecanothI ane apUrva temaja anukaraNIya rahelA vivecanapatrakAritvathI teo gujarAtI sAhityanuM eka yazojjavaLa prakaraNa lakhI gayA che. viSNuprasAda trivedI yogya ja noMdha lakhe che ke, ''vijayarAyanI athAka mahenata ane preraNAthI sAhitya ane vivecanano 'kaumudI' dvArA eka pravAha zarU thayo jene mahad aMze romenTika kahI zakAya.'' vizvanAtha bhaTTa temane sAkSarI patrakAritva tarIke mUlavatAM, 'Adhunika vivecanakalAnA AghadaSTA' tarIke sthApe che ane noMdhe che ke 'gujarAtanA vivecanamAM kevaLa zuSka zAstrIyatA, lUkhA graMthaparIkSaNa, ke nIrasa matadarzanane sthAne saMgIna vidvattA chatAM rasALa ne mohaka zailInuM tattva UmerI ene vADmayanA jevuM manorama banAvyuM te sauthI paheluM vijayarAye ja. emanI zailImAM pAMDityocita ziSTatA ne gaurava che, te sAthe e pAMDityane zuSkatAmAM sarI paDatuM aTakAve evAM cetana ne dIpti paNa che.'' temanA vivecanamAMthI bAlAvabodhI vivecanane sthAne kema ane kevA kevA unmeSo pragaTAvI zakAya tenA uttama namUnAo maLe che. temanA abhiprAyo, vizeSaNo, vidhAno hRdayaMgama ane ciraMjIva che. vivecana zAstra to kharuM paNa te sahRdayatA, rasa ane Urmino viSaya paNa che tenI pratIti temanI A navIna zailI ane Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 483 dRSTithI samanvita vivecanA dvArA thAya che. vaLI lekhakanI vaiyaktika abhyAsInI mudrA upase che. temanA AraMbhanA vivecanamAM vizada ruci ane uSmA vAcaka sAthe anaupacArika saMbaMdhe joDAtAM temanAM vizleSaNa ne chevaTe vaktavyanuM thatuM samagradarzI saMyojana jaNAya che. vivecano arUDha zailInAM banyAM che. AthI keTalAMka graMthAvalokano AthI temAM prastAva Ave che. teo vAcakanI kalpanAzakti ke TUMkA ane mitAkSarI to keTalAMka lAMbA paryeSaNAtmaka che. samaja para madAra na bAMdhatA eka ja vAta judI judI dalIlo, vivecakamAM jarUrI evA badhA ja guNo-abhyAsa, vividha dRSTAMto ane vividha vArthabhaMgio dvArA rajU kare che. bahuzrutapaNuM, rasadaSTi, UMcI ruci, vedhaka dRSTi, UMDI sAhitya pariNAme temAM dIrghasUtrIpaNuM praveze che. bhakti ane spaSTavaknatva-temanAmAM pUratAM pramANamAM ja che. temanA teo kartAniSTha nahIM paNa kRtiniSTha vivecaka hatA. koIpaNa prathama tabakkAnA vivecanamAM nirbhayatA, dhyeyaniSThA, caMcaLatA, kRtinuM vivecana jhINI najare te kRtinuM tathA tenI sAthe saMbaMdha AtmalakSitA chatAM taTasthatA ane prayogazIlatA A lakSaNo che. dharAvatI anya kRtionuM vAcana karI saMpUrNa sajaja thaI potAnAM paNa aMtima be dAyakA daramyAna temanAM vivecana kAryamAM maMdatA maMtavyo ApatA. pariNAme je te kRtinuM tattvAnveSI, talAvagAhI, AvI hatI. temanAmAM AraMbhano jusso ke khumArI na rahetAM temanAM nIDara, vidvattApUrNa ane spaSTabhASI vivecana sAMpaDatuM. jo ke tethI lakhANo moLAM, samAdhAnapriya ane kyAMka abhyAsanI UNapa AgaLa kahyuM che tema dIrghasUtrIpaNuM pravezatuM. darzAvanArAM banyAM. chatAM eka vastu noMdhavI rahI ke gujarAtI AdhAra vagara kazuM na lakhavuM e temano Adarza hato ane vivecanone pAzcAtyazailInI prayogazIlatAno pAsa ApavAmAM ane tene teo zakya teTalI mAnuSI hade vaLagI rahyA hatA. AthI graMthAvalokananAM navAM dhoraNo sthApavAmAM temanuM pradAna uttaravayamAM karelAM vivecanamAM temanA pUrvagrahI ane aMgata avismaraNIya raheze. temanuM vivecanakArya gAMdhIyugamAM thayuM hovA rAgadveSayukta mAnasanI chAyA varatAya che. je te samaye temane chatAM vivecaka tarIke temanI pratibhA paMDitayuganI mudrAvALI vizeSa prAmANikapaNe je lAgatuM ke temaNe lakhyuM. AthI temanA vivecanamAM che. 17-4-1974nA roja temanuM nidhana thayuM. kyAreka temanA puNyaprakopanuM temaja kaDavAzanuM tattva paNa praveze che. vizvanAtha bhaTTa teo AgrahapUrvaka mAnatA ke sarjake haMmezA prAmANika rahevuM joIe, kyAMyathI paNa kazuM paNa lIdhuM hoya to RNa svIkAra karavo joIe vizvanAtha maganalAlano janma umarALA gAme 20-3 ane jo tema karatAM cUke to teo tenI khabara laI nAkhatA. 1898nA roja thayo hato. i. sa. 1920mAM saMskRta ane aMgrejI vivecanano dhvaja haMmezA UMco ja rahevo joIe ema teo mAnatA. viSaya sAthe bI.e. thayA. cha eka mAsa ema. e.no abhyAsa karyo vivecana paNa sarjana che, kaLA che, vivecaka sarjaka jeTalo ja paNa gAMdhIjInI asahakAranI caLavaLanI emanA vicAra ane UMco che e temano aMgata mata hato. vivecana zAstra ke kalA? bhAvanA para UMDI asara paDI ane temanA jIvanamAM moTuM parivartana sAhityamAM apaharaNa, kUpamaMDUkatA vagere lekho, dalapatarAma, AvyuM. meghANI, vArtAkAra ramaNalAla vagere graMthakAronA samagra kAryanuM temaNe i. sa. 1926mAM ApaNAM sAhityamAMthI uttama avalokana, sarasvatIcaMdra vizenuM vyAkhyAna vivecaka tarIkenA gadhanA namUnAone AvarI letA "gadhanavanIta' nAmanA pustakanA temanA sAmarthyanuM darzana karAve che. A vivecano saraLa, sIdhI, karelA saMpAdana dvArA emanA sAhityanA abhyAsano, temanA sacoTa, arthavAhI ane ziSTa tema ja pravAhI bhASAno guNa dharAve vyApaka ane jhINavaTabharyA avalokanano paricaya sAMpaDe che. che. 27-11-1968nA roja temanuM nidhana thayuM. vizvanAtha bhaTTa eTale tattvAnveSI vidvAna ane nIDara vivecaka, 'sAhitya samIkSA', nikaSarekhA', 'vivecana mukura', manasukhalAla jhaverI 'pUjA ane pratiSThA', 'vivecana kalA'e vivecana graMtho uparAMta manasukhalAla jhaverIno janma 3-10-1907nA roja Dabalyu. eca. haDasananA 'Introduction to the study of jAmanagaramAM thayo hato. ema.e. thayA pachI adhyApaka, vAIsa Literature'nA AdhAre "sAhityano svAdhyAya' Apela che. prinsIpAla ane prinsIpAla tarIke i. sa. 1937thI 1972 uparAMta nibaMdhamAlA, pAribhASika koza ane caritra svAdhyAyanA sudhI kAma karyuM. temanAM cAritrya lakSaNavizeSa hatAM bauddhika uttama namUnArUpe rasaprada zailImAM lakhAyela 'vIra narmada' paNa temanI prAmANiktA ane nirdabha. sArasvatasevAnI pratIti karAve che. gAMdhIyuganA A saMtAna paMDitayuganI pratibhAthI khUba ja "kaumudI'-jUthanA A vivecakanI vivecanAmAM nirbhiktA prabhAvita hatA. AthI e yuganAM lakSaNo AtmasAta thaI zake evo ane satyaniSThA, tIvra nirIkSaNa ane talAvagAhanane kAraNe prakhara puruSArtha dAkhavyo ane saMskRta, aMgrejI tathA gujarAtI sAhityanuM Jain Education Intemational Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 je bRhad gujarAta satata parizIlana karyuM. temanuM lakSya haMmezA UMcuM rahyuM hatuM. gayelA Ai.e. ricArDasa ke eliyaTa jevA vivecakonI temanA temanI pratibhA aneka kSetromAM viharI hatI. cha kAvyasaMgraho, para koI asara nathI. vaLI temaNe mAtra kRtiniSTha vivecano ja nava vivecana graMtho, eka vyakticitrano graMtha, pravAsa varNana, ApyAM che. temanI pAsethI vivecananA siddhAMto vizenI koI sAhityano itihAsa, saMpAdana ane anuvAda, temanA vivecanagraMtho vicAraNA eTale ke siddhAMtaniSTha vivecanA ApaNane maLatI nathI. che 'thoDAvivecana graMtho', 'paryeSaNA', "kAvyavimarza', 'abhigama', 28-8-1981nA roja temanuM nidhana thayuM. 'dRSTikoNa', 'hAnAlAla', 'govardhanarAma', 'kanaiyAlAla munazI', anaMtarAya rAvaLa ane 'umAzaMkara joSI', vivecana karatI vakhate temanI dRSTi TharI hAnAlAla, govardhanarAma, AnaMdazaMkara ane munazI para. jo ke teo satyaniSTha, sahRdaya, vivecaka anaMtarAya rAvaLano janma kartAne nahIM paNa kRtine ja najara samakSa rAkhatA. AthI temanAM 1-1-1912nA roja amarelImAM thayo hato. bhAvanagaranI vivecano bahudhA kRtiniSTha che. vivecaka tarIke teo spaSTa vaktA ane zAmaLadAsa kolejamAMthI i. sa. 1932mAM saMskRta onarsa ane paraMparA nirmika vivecaka manazI viSenI svAdhyAya patikA ke gujarAtI sAthe bI.e. bIjA vargamAM ane i. sa. 1934mAM nahAnAlAlanA 'kurukSetranI temaNe karelI vivecanA, govardhanarAmanI gujarAtI ane aMgrejI sAthe ema. e. prathamavargamAM thayA. temanI prItimImAMsA, yajJamImAMsA vagere dvArA "sarasvatIcaMdra'nI karelI sAhityasevAnI kadara rupe i. sa. 1955mAM temane raNajItarAma mImAMsA, "sarjanamAM AnaMdanuM tattva' vize karela vicAraNA vagere suvarNacaMdraka ane temanA vivecanasaMgraha 'tAratamya'ne sAhitya lekho temanI vivecana paddhati ane vivecanadRSTino paricaya karAve akAdamI evorDa prApta thayA. che. temAM temanA sudIrgha abhyAsanI pratIti thAya che. | 'sAhitya vihAra', 'gaMdhAkSata', "sAhitya nikaSa', dhIrubhAI ThAkara noMdhe che ke "temanAM vivecanamAM arUDha. 'sAhityavivecaka", "samIkSA', "samAlocanA', 'tAratamya', abhigama, nikhAlasa abhiprAyadarzana ane itihAsalakSmI karatAM unmilana', ane "anudarzana', A che temanA vivecana graMtho. tAttvika bhUmikA para viSaya carcA karavAnuM valaNa vizeSa dekhAya che. raNajItarAma suvarNacaMdraka enAyata thayo e samaye temaNe Apela tarkazuddha bhUmikA para vicAranI mAMgaNI karIne svamaMtavyanI puSTi pratyuttaramAM potAnA prathama vizeSa sAhityanA adhyApakano ane arthe zakya teTalAM badhAM pramANo mUkavAnI temanI sAmAnya paddhati bIjo vizeSa sahRdaya samIkSakano gaNAvyo hato. ane teo kharekhara che. nhAnAlAla ane munazI vizenAM temanAM vivecano AnAM dRSTAMta sAtvika prakRtinA, ThAvakA, Tharela, vinamra ane nakhazikha che. "kRtiniSTha vivecanonA sArA namUnArUpa bahAnAlAlanA saujanyazIla evA brAhmaNadharmI vivecaka hatA. 'kurukSetra'nI vivecanAmAM temaNe dhyAnapAtra nirIkSaNo karyA che. taTastha ane samabhAvazIla A vivecakane madhudarzI teo kahe che ke ""kurukSetra" mATe eka noMdhapAtra hakIkata mane e samanvayakAra AnaMdazaMkara dhruvanI jema satyapi priyam kahevuM che. lAge che ke e aMta:preraNAno prasAda nathI, yauvanane uMbare paga AthI temanI lekhanImAM nIDaratA karatAM samatulA vizeSa che. temaNe mUkatAM jAgelI mahattvAkAMkSAne siddha karavA mATenI bauddhika aMgata rAgadveSa tathA gamA-aNagamAthI para je te kRtino guNadoSa pravRttio che.....mAtra ughADI AMkhe joIe to paNa 'kurukSetramAM vagerenuM taTastha vivecana karyuM che. temanAmAM vivecakamAM hovA jarUrI sthaLe sthaLe narI zabdALutA, bhAvanI ane abhivyaktinI rItinI evA cAra guNo-sahRdayatA, sauMdaryadaSTi, vidvattA ane satyaniSThApunarukti, pAra vinAnI jhINIjhINI UDIne AMkhe vaLage evI hatAM. temaNe sahRdayatAne vizeSa prAdhAnya ApyuM. jo ke te chatAM asaMgatio, vicitra arthAlaMkAro, kAlavyutkrama, khoTAM ane temanI vivecanAmAM mAtra guNadarzI nathI banI. asthAne AvatAM avataraNo, citya arthaghaTana, anavadhAnane lIdhe vivecaka tarIke lalita ane lalitetara banne prakAranAM sAhitya thaI jatuM kaMIka juduM ja kathana vagere aneka maryAdAo najare paDe che. svarUpomAM emanI gati ekasarakhI che. kavitA, nATaka, TUMkIvArtA, ahIM kavino zabdazokha vadhyo che paNa zabdaprayoganA navalakathA, caritra vagere vividha svarUpanAM pustakonA pravezako, aucityAnaucitya pratye kavi udAsIna thatA jAya che. 'A kathana adhyayana mATe lekho, AkAzavANI vArtAlApo, yunivarsiTI temanI AtmapratItimAMthI AvatA spaSTabhaviSyano namUno che. je vyAkhyAno, sAmayikomAM avalokano, ane gujarAta sAhityasabhA kahevuM te spaSTa kahevuM, hiMmatathI kahevuM ane nyAya TharAvI zakAya to mATenI vArSika vAmaya samIkSAo, kavi nhAnAlAla para sarvagrAhI ja kahevuM e temano abhigama che. abhyAsa vagere dvArA temanAM vivecanano paricaya maLe che. temanA hA, eka vastu noMdhavI rahI ke temanI eka maryAdA paNa che. vivecananI lAkSaNikatA che. UMDI niSThA, sAMgopAMga nirUpaNa, jhINuM vorsapholDa emanuM obrezana-vaLagaNa hatuM. vorsapholDa pachI thaI ane UMDuM nihALatI vedhaka dRSTi ane samabhAva. pariNAme viSayanI Jain Education Intemational www.ainelibrary.org Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 485 vyApakatAne AvarI letI, vidvattAmaMDita tema ja sauMdaryadRSTithI viSayamAM DisTIMkzana sAthe prathama AvI kAnta pAritoSika meLavyuM. paripuSTha ane sauMdaryanA Adarzane cIMdhatI, saMtapuruSanA hRdaya jevI i. sa. 1936mAM itihAsa ane arthazAstra sAthe bI.e. ane i. nirmaLa temanI vivecana zailI kRtino ke sarjakano sarvagrAhI ane sa. 1938mAM gujarAtI ane aMgrejI sAthe ema.e. thayA. talasparzI paricaya karAve che. prAsAdika zailInAM sacoTa ane grAhya gujarAta koleja ane elphinsTana kolejamAM khaMDa samayanA vivecanonuM gadya samAsokta ane kathanarIti taLapadI gujarAtI ane vyAkhyAtA, pachI bhAratIya vidyAbhavanamAM rIDara ane prophesara ziSTa saMskRta mizra anaupacArika che. bho.je. vidyAbhavanamAM prophesara ane AsisTaMTa DAyarekTara, vivecana uparAMta saMpAdana ane e nimitte enAM pravezako eca.ke. ArTasa kolejamAM AcArya, saurASTra yunivarsiTInA ane madhyakAlIna gujarAtI sAhityano itihAsa paNa temaNe kulapati, gujarAta vidyAsabhAnA saMyojaka ema vividha sthaLoe ApyAM che. 18-11-1988nA roja temanuM nidhana thayuM. kAma karyuM. teo vahIvaTadAra ane jAhera puruSa uparAMta sArA vivecaka, sArA nibaMdhakAra ane ethI sArA vArtAlApakAra, IzvaralAla dave vyAkhyAnakAra hatA. temanAM vyAkhyAno vagere gujarAtI bhASAnI IzvaralAla dave eTale vidvattA ane rasikatAno saMvAda. sattva samRddhinA paricayAtmaka che. AgavI vicArazakti ane maulika nirUpaNarIti A vyAkhyAnonI vizeSatA hatI. temAM atyaMta tejasvI vidyArthI ane vidvAna adhyApaka. tArkiktA ane custatA. gadya suzliSTa ane kyAreka taLapadA temanI kArakirdI uttama vivecanAne varelI che. temanA AviSkArane samAvI le tevuM jIvaMta. svAdhyAyalekhomAM temanI bahuzrutatA, sUkSmadaSTi, pRthakkaraNa zakti, vivecaka tarIke temanAmAM viSNuprasAda trivedI (emanA saMyojana kauzalya ane sacoTa abhivyakti tarI Ave che. A sarva guNomAM rasikatA kendrasthAne che. vidyAguru) ane rAmanArAyaNa pAThakanI vivecanarItino samanvaya che. teo je te vivecya kRtinI bRhat pariprekSyamAM vAta kare che. saMpAdaka, saha-saMpAdaka ane vivecaka tarIke temaNe aneka kendra ane parigha', 'upalabdhi, 'zabdAntare', 'krAntivIra pustako lakhyAM che. temanAM vivecanomAM paricayapustikAo, gAMdhIjI temanA graMtho che. temaNe sAhitya tattva vizenI samajane sAhityasamIkSAo, sarjakano abhyAsa, graMthAvalokana, tulanAtmaka spaSTa karatA lakhelA lekhomAM avalokanomAM tATadhyapUrNa satya abhyAsa, vagere anekano samAveza che. Rju hRdayanA, svabhAve zodhanano temano upakrama jaNAya che. kavitA, nATaka, navalikAnAM namra evA A vivecaka pAsethI adhyApakane apekSita svarUpa viSayaka lekhomAM vicAraka-vivecakano abhigama jaNAya abhyAsaniSThAnAM suhu phaLarUpe "kavi nhAnAlAla'nAM bhAvapradhAna che. navalakathA viSayaka lekhomAM keLavaNIkAra, itihAsakAra, nATako', 'dakSiNabhAtaranA saurASTrIo', emanI saurASTra bhASA, saMskRti ciMtaka jevA temanA vividha pAsAMoe temanA vivecanane sAhitya paraMparA ane saMskAra praNAlI', "sAhitya goSThi', ghaDyA karyuM che. tenI pratIti thAya che. yazavaMtabhAI eTale 'TUMkIvArtA : zilpa ane sarjana', "sarasvatIne tIre tIre', yunivarsiTI lAIbrerI. 'bhAvita', 'anubhAvita', 'vividiSA', 'anubhAvanA', "cAraNI sAhitya', ApaNo samRddha sAMskRtika vAraso', 'taMtrIlekha: svarUpa dhIrubhAI ThAkara ane sarjana', "kavi boTAdakara', "kavi kAnta', "kavi nAnAlAla', saMzodhaka, vivecaka, saMpAdaka ane caritrakAra dhIrubhAIno 'jhaveracaMda meghANInuM jIvanacaritra', "DolararAya mAMkaDa vyakti ane janma 27-6-1918nA roja thayo hato. muMbaI seMTa jheviyarsa vAmaya vagere aneka pustako maLyAM che je temanI sAhityaprIti kolejamAMthI bI.e. thaI tyAM ja khaMDa samayanA adhyApaka, i. sa. ane sUjha-samajanI pratIti karAve che. to saMpAdano emanAM 1942mAM ema. e. thayA pachI gujarAta kolejamAM adhyApaka. i. vidvattApUrNa nirIkSaNonA paricayAtmaka che. pUrva ane pazcimanA sa. 1956mAM pI.eca.DI.; i. sa. 1960thI moDAsA kolejamAM sAhitya viSe temane UMDuM jJAna hatuM. temanAM vivecano parathI temanI AcArya ane tyAMthI nivRtta thayA bAda gujarAtI vizvakoSanA mukhya bahuzrutatA, ucca koTinI vidvattA, UMDuM parizIlana, suzliSTa saMpAdaka tarIkenI kAmagIrI. nirUpaNanI zakti ane paripakva jIvanadaSTino khyAla Ave che. gujarAtI vivecana sAhityamAM AdarapUrvakanuM sthAna yazavaMta zukala dharAvanAra dhIrubhAIe "maNIlAla nabhubhAInI sAhityasAdhanA', prakAMDa paMDita ane prakhara keLavaNIkAra yazavaMtabhAIno janma rasa ane ruci', "sAMprata sAhitya', "pratibhAva', 'vikSepa', 8-4-1915nA roja umareThamAM thayo hato. meTrikamAM gujarAtI vibhAAvata' A emanA vivecanasaMgraho che. vivecaka tarIke Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 bRhad gujarAta temanI lAkSaNiktA che taTasthatA, vizadatA, samabhAva ane samudAra saMdarbhamAM kavitAne mUlavavAnI, tema chaMda ane achAMdasa jevA prazno ruci. temaNe nATaka, kavitA, navalakathA, TUMkIvArtA, caritra nibaMdha paratve samatola ane marmagAmI samaja che. to 'gAMdhIyuganuM vagerenI svarUpalakSI carcA temaja jUnI-navI kRtionI kRtilakSI gujarAtI sAhitya' jevA lekhamAM viSayanuM sarvAgINa darzana samIkSAo karI che. temanuM gadya prAsAdika che. zailI thoDIka karAvavAnuM valaNa che. vaLI temaNe samakAlInone samajIne nyAya dIrghasUtrI paNa vAMcavA game tevA lekhaka. AthI vivecananI Apyo che. eTaluM ja nahi temanI UNapone samabhAvapUrvaka jovAnI paribhASAthI dUra rahetI tAjagIpUrNa zailImAM abhivyakti. nATaka udAra dRSTi paNa dAkhavI che. vasanajI Thakkara vyAkhyAnamALAnAM ane raMgabhUmi temanA vizeSa rasanA viSayo che. "nATyakaLA' e vyAkhyAno, 'vasaMtadharmInuM vidyAmadhu'mAM 'kalA ane vAstava', pustaka dvArA temanI e viSayanI UMDI jANakArI jaNAya che. kavikarma', "kavitAmAM chaMda-laya-alaMkAra', 'pratirupa' jevA uparAMta temaNe karelAM saMpAdano "maNilAlanI vicAradhArA', muddAonI vizada chaNAvaTa che. maNilAlanA traNa lekho', 'kAnta', 'nRsiMhAvatAra', 'dhUmaketu naTavaralAla paMDyA (uzanasa) vArtAsaurabha bhAga 1 ane 2', 'jayabhikhkha vArtAsaurabha', 'Atmanimajjana', "karuNa prazasti kAvyo', "ma.na. dvivedInuM kavi ane vivecaka naTavaralAla paMDyAno janma 28-9AtmavRtAMta', "mArI hakIkata', "samAlocaka: svAdhyAya ane sUci' 1920nA roja thayo hato. vaDodarA kolejamAMthI i. sa. vageremAM temaNe abhyAsapUrNa Amukho ane marmadyotaka TippaNo 1942mAM saMskRta ane gujarAtI viSaya sAthe bI.e. i. sa. ApyAM che. temaNe saha-saMpAdano paNa ApyAM che. "arvAcIna 1945mAM gujarAtI viSaya sAthe ema.e. thayA. vaDodarAnI gujarAtI sAhityanI vikAsarekhA bhAga-1, 2' temanI nIrakSIra rojharI skUlamAM zikSaka, navasArInI kolejamAM adhyApaka ane dRSTi ane saraLa, madhura tathA pravAhI gadyazailIno suMdara paricaya valasADanI kolejamAM AcArya tarIke kAmagIrI pachI gujarAtInA karAve che. adhyApaka saMghanA pramukha thayA. i. sa. 1959mAM kumAra caMdraka, i. sa, 1971mAM narmada suvarNacaMdraka, i. sa. 1972mAM raNajItarAma jayaMta pAThaka suvarNacaMdraka ane i. sa. 1976mAM sAhitya akAdamI dilhIno kavi, vivecaka ane smaraNakathA lekhaka jayaMta pAThakano janma puraskAra prApta thayA. 20-10-1920nA roja thayo hato. I. sa. 1943mAM bI.e., svAtaMtryottara gujarAtI kavitA kSetre prathama haroLanA A i. sa. 1945mAM ema.e. ane i. sa. 1960mAM pI.eca.DI. kavie 'be adhyayano', "rUpa ane rasa', 'upasarga', 'mUlyAMkano' thayA. suratanI ema.TI.bI. kolejamAMthI adhyApaka tarIke nivRtta e vivecanagraMtho tathA "sadumAtAno khAMco' e smaraNasaMcaya ApyA thayA. vatanaprItino uga dAkhavatA A kavie "Adhunika kavitA che. temanuM vivecana aMgrejI, gujarAtI, saMskRta ane baMgALI pravAha', 'Aloka', 'bhAvayitrI', 'vasaMtadharmInuM vidyAmadhu' e sAhitya para AdhArita che. jIvana khAtara kalAmAM mAnanAra A vivecanagraMtho uparAMta 'rA.vi. pAThaka (sarjaka ane vivecako' e vivecakanI vANI prAsAdika ane zailI prasannakara che. abhyAsagraMtha, kavitAno rasAsvAda karAvatuM pustaka "kAvyaloka', | sarjana ane adhyApana nimitte thayelA sAhityavicAre saMpAdano ane anuvAdo paNa ApyA che. emanA vivecanane AgavuM baLa ApyuM che. taTastha mUlyAMkana, temanI samatola, gaMbhIra ane vivekapUrNa vivecanAmAM tejasvI sahRdayatA, sAMgopAMga abhyAsa ane prAsAdika gadyazailI adhyApakIya sajjatA ane sarjakIya svasthatAno sumeLa che. vivecaka tarIke temanI vizeSatA che. temaNe kavitA ane temanA suMdaramanA 'arvAcIna kavitA' pachIno gujarAtI kavitAnA vividha aMgo vize, sarasvatIcaMdra, pUrvAlApa, Atithya, gAMdhIyuga ane anugAMdhIyugamAM thaIne vahetA rahelA eTale ke sAta mahAprasthAna, prAcIna vagere kRtio vize, temanI pUrvenA sarjako dAyakA sudhInI gujarAtI kavitAnI chaNAvaTa karato itihAsagraMtha kAnta, kalApI, nhAnAlAla, ba.ka. ThAkora, AnaMdazaMkara dhruva temaja eTale "Adhunika kavitApravAha'. ahIM temaNe pratyeka tabakke samakAlIna sarjako jayaMta pAThaka, rAjendra zAha, niraMjana bhagata, kavitAnAM prerakabaLo ane vyAvartaka lakSaNo tapAsatAM jaI potAno priyakAMta maNiyAra vagere vize taTastha abhyAsapUrNa, marmalakSmI, abhiprAya paNa Apyo che. "Aloka', "kAvyaloka', ane kaMIka arUDha, nikhAlasa tathA pUrvagrahathI mukta vigatapUrNa vivecano 'bhAvayitrI'mAM vividha lekhako ane kRtionI tapAsa ane ApyAM che. gujarAtI chaMda racanAmAM nAvInya, sarasvatIcaMdraH sAhityatattva vizenAM vivecano uparAMta kAvyaruci, gajhala ke mahAkAvyano rAtrisarga, rASTraroga cikitsaka rUpaka, pAMcAlI vagere kAvyAsvAda jevAM carcApa lakhANono samAveza che. temAM jIvananA lekho temanI sahRdaya sAhityadRSTinA paricayAtmaka che. teo Jain Education Intemational Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana temanA vivecana graMthomAM je te viSayanuM vizada, prauDha ane gaMbhIra nirupaNa karatI svapratItinA raNakAravALI svaccha gadyazailI, kavi ane adhyApakanA vyaktitvanI mudrA upasAve che. temaNe temanAM potAnA kAvya 'vaLAvI bA AvI' kAvyanuM vastulakSI dRSTie rasadarzana karAvyuM che. e khAsa ullekha mAgI le che. ramaNalAla joSI vivecaka ane saMpAdaka ramaNalAla jozIno janma vijApura tAlukAnA hIrApurA gAme 22-5-1926nA roja thayo hato. i. sa. 1950mAM bI.e., i. sa. 1954mAM ema.e. ane i. sa. 1962mAM pI.eca.DI. thayA. 'govardhanarAma. eka adhyayana', 'abhIpsA', 'parimANa', 'zabdasetu', 'pratyaya', 'bhAratIya navalakathA-1', 'samAntara', 'viniyoga', 'gujarAtI sAhityasabhAnI kAryavAhI, 1963nuM graMthastha vADmaya', 'govardhanarAma (aMgrejImAM), 'vivecananI prakriyA', 'prajJAmUrti govardhanarAma', 'niSpatti', 'pariveza', 'vivecananI AbohavA' vagere emanA vivecanagraMtho che. govardhanarAma emanA priya lekhaka che. temanA vize bolavuM ke lakhavuM temane khUba ja game che. uparAMta madhyakAlIna ane arvAcIna gujarAtI sAhitya vize lakhavuM paNa game. aMgrejI, gujarAtI, saMskRta, baMgALI ane marAThI sAhityamAMthI khUba vAMce che. temanI eka khAsiyata ke teo UgatA sarjakane nirAza na kare. tenI pITha thAbaDIne tenI bhUla batAve. temanA pAzcAtya kAvyatattvavicArako viSayaka siddhAMtalekho ane eka cokkasa abhigamathI kRtinI AlocanA karatA vivecanalekhomAM tulanAtmaka dRSTikoNa che. potAne abhipreta vicArane teo pazcimanA vivecakonAM vidhAnothI pramANita kare che. temanI zailI prAsAdika che. A uparAMta sva. sAkSara navalarAma lakSmIrAmanuM jIvanavRtAMta ane kavijIvana, zabdalokanA yAtrIo-1 ane 2, e caritrAtmaka graMtho paNa ApyA che. vaLI teo gujarAtI sarjakono laghuparicaya ApatI graMthakAra zreNInuM saMpAdana kare che ane temAM judA judA abhyAsIo dvArA 40 jeTalA graMtho pragaTa karyA che. madhyakAlIna ane arvAcIna sAhityanA svAdhyAyanA paricayAtmaka 'akhegItA', 'akhAnI kavitA', 'kAvyasaMcaya', 'uttamalAlanI gadyasiddhi', 'govardhana pratibhA', vagere temanA saMpAdita ane sahasaMpAdita graMtho che. jayaMta koThArI vivecaka, saMzodhaka ane saMpAdaka jayaMta koThArIno janma 28-1-1930nA roja rAjakoTamAM thayo hato. i. sa. 1957mAM 826 gujarAtI ane saMskRta sAthe bI.e. ane 1959mAM ema. e., i. sa. 1977mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI liMgvisTiksano DiplomA thayA. bhaNatAM bhaNatAM rAjakoTamAM kaTalerInI dukAna ane relve kleimsa ejanTa pachI amadAvAdamAM adhyApaka. sAhityavivecanAnAM vividha kSetromAM UMDI gati dAkhavanAra jayaMta koThArIe anukrama, anuSaMga, AsvAda, aSTAdazI, upakrama, kavilokamAM, kAvyachaTA, gujarAtI sAhityavivecana, navalalokamAM, pleTo-erisToTalanI kAvyavicAraNA, vAMkadekhAM vivecano, vivecananuM vivecana, vyAsa, vyAsaMga, saMzodhana ane parIkSaNa, saMskRta kAvyazAstranI Adhunika kRtivivecanamAM prastRtA, sAhityika tathyonI mAvajata vagere aneka graMtho dvArA potAnI vidvattA, saMzodhana dRSTi, samatola dRSTi, kaDaka parIkSaNavRtti vagereno paricaya karAvyo che. temaNe bhAratIya kAvyasiddhAMta, pleTo-erisToTalanI kAvya vicAraNA, lekhana sAhityanA vyApaka prazno tathA saMskRta kAvyazAstranI Adhunika kRti vivecanamAM prastuta saMdarbhe saiddhAMtika vicAraNA ApI che. uparAMta gAMdhIyuganA ane anugAMdhIyugIna keTalIka sAhityika samasyAo (sauSThavarAgI ane kautukarAgI vivecana pravAho, gRhItone paDakAratI navya vivecanA, adhyatana vivecananA abhigamo, vagere) no vicAra karyo che. temanA vivecanamAM kavitA samIkSA, kavitA AsvAda, vArtA, navalakathA, nATaka, nibaMdha, caritra vagere viSayanA je te lekhakanA graMthanI samIkSA, temaja e ja viSayanI svarupa viSayaka temaja je te kRtimAM jaNAtI vizeSa lAkSaNiktAnA saMdarbhamAM tapAsaH lokasAhitya, saMvAda, pravAsa, vivecana-saMzodhana, bhASAvijJAna, vagere viSayaka samIkSA ane abhyAso ema aneka prakArano vyApa jovA maLe che. temanA vivecanamAM tarkaniSThA ane e kAraNe ApoApa ja tathyanI mAvajata, vigatonI jhINavaTa ane zAstrIya coksAI jaNAya che. temaNe 'rasALa vivecana'ne badale vaijJAnika svarUpe ke pRththakaraNAtmaka paddhatie vivecana karyuM che. kaLA eTale zuM?, nATakamAM rasa ane kriyA, gujarAtI navalakathA vize vicAravimarza, sarasvatIcaMdranA eka prakaraNane AdhAre karela samAjamImAMsA, vagere lekho temanI paddhatinAM udAharaNa gaNAvI zakAya. gujarAtI vivecana pravAhanI jhalaka darzAvato lekha 'vivecananuM vivecana' agatyano che. temAM teo narmadathI vivecanano prAraMbha thayo ema yogya rIte gaNAvI adyatana vivecana abhigamo sudhInI vicAraNAne tapAse che. navI vivecanAe darzAvela sUkSmatA, UMDANa ane kRtinA sAkSAt saMparka taraphanI gatine abhinaMdI te bRhattA, samRddhatA ane akhaMDatA tarapha gati kare evI AzA paNa vyakta kare che. A avalokana ane nirIkSaNa Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 4 bRhad gujarAta karatAM teo 'gAMdhIyuganuM vivecana' nAme pariziSTa paNa Ape che. pramodakumAra paTela ane e yugano sAhityavicAra paMDitayuganA sAhitya vicArathI kaI rIte palaTAyo, vikasyo ane AgaLa vadhyo tenI vicAraNA Adhunika gujarAtI sAhityamAM mUrdhanya kahI zakAya tevA Ape che. alabatta "saMskRta kAvyazAstranI Adhunika kRtivivecanamAM vivecaka pramodakumAra paTelano janma 20-9-1933nA roja prastutA'nA vivecanomAM Adhunika pazcimI kRtivivecanamAM jovA valasADa jillAnA khArA-abrAhmA gAme thayo hato. i. sa. maLatI bhinnabhinna saMjJAonA adhyAso ke saMdarbhone lakSamAM lIdhA 1957 ane 1959mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI gujarAtI viSaya nathI e temanI maryAdA gaNAvI zakAya. sAthe bI.e. ane ema.e. thayA. i. sa. 1969mAM 'gujarAtImAM kAvyatattvavicAra, narmada, navalarAma, ramaNabhAI temaNe saMpAdana, sahasaMpAdana rUpe aneka graMtho ApyA che. nIlakaMTha, narasiMharAva ane maNilAla dvivedInuM kAvyavicAranuM uparAMta joDaNI viSayaka navI vicAraNAnA saMdarbhamAM be pustikAo samIkSAtmaka adhyayana' para pI.eca.DI. thayA. saradAra paTela 'jo mana khulluM hoya to" ane "zuM bhASAzuddhi abhiyAna eka tRta yunivarsiTImAM adhyApana kArya karyuM. che?" ApI che. temaNe karela "madhyakAlIna gujarAtI zabdakoSa'nuM saMpAdana saMsthAnA baranuM kAma che ane te ekale hAthe sarasa rIte aMgrejI, gujarAtI ane anya bhASAonA UMDA abhyAsI pAra pADyuM che. madhyakAlIna gujarAtI zabdakoSa eTale harivallabha pramodakumArane gujarAtImAM saiddhAttika vivecana ane kRtilakSI bhAyANInA zabdomAM 'eka nUtana zikharanuM saphaLa ArohaNa.' vivecanamAM UMDo rasa hato. temaNe 'rasasiddhAMtaH eka paricaya, pannAlAla paTela, ane gujarAtI vivecana tattvavicAra' e saLaMga sAhityika tathyonI mAvajatanA A mANase madhyakAlIna prakaraNagraMtho racyA che. temAM bhAratIya kAvyazAstronA mahattvanA kRtisaMpAdano ane kartA-abhyAso paNa ApyA che. ane temAM temano siddhAMtanuM tenI paribhASA ane paraMparA sAthenuM nirupaNa, saMzodhanAtmaka abhigama dhyAnapAtra che. temAM narasiMha, mIrAM, pannAlAlanuM vyaktitva, temanI sarjakatAno thayelo vikAsa, temanI premAnaMda, akho, dayArAma, jayavaMtasUri, upAdhyAya, yazovijayajI sarjana prakriyA, temanA samagra sAhityanA guNa doSa, temaja vagere vize vicAraNA che. narasiMha-mIrAM-dayArAmanI bhaktibhAvanA gujarAtI sAhityamAM temanuM sthAna tathA gujarAtI vivecana ane kavitvanI lAkSaNiktAo tAravavI, premAnaMdanI sAhityanA AraMbhakALathI mAMDI Adhunika kALa sudhImAM thayelI kavipratibhAnI enA yugasaMdarbha ane paraMparAsaMdarbhamAM karavI, tenI tAttvika vicAraNAno Alekha e muddAo samAviSTa che. sudAmAcarita, mAmeruM, naLAkhyAna, dazamaskaMdha, okhAharaNa, raNayajJa, abhimanyu AkhyAna ane caMdrahAsa AkhyAnanI TUMkI paNa temaNe 'vibhAvanA', "zabdakoSa', "saMketa vistAra', 'kathA mukhya mukhya lAkSaNiktAo pragaTa karatI samIkSAo ApavIH vivecana prati', 'anubhAvana' e vivecana graMtho ApyA che. temanA akhAne ciMtaka, cikitsaka ke jJAnI ja nahi paNa saMsArane UMce laI 'vRttimaya bhAvAbhAsa' jevA paMDitayuganA prazra paranA vistRtajavA mAgato saMta kahevo vagere noMdhapAtra che. lekhamAM maNilAla, ramaNabhAI ane AnaMdazaMkaranAM dRSTibiMdunI tapAsanI sAthe e viSayanI punaH vicAraNA karI che. paNa temanuM temanA samagra vivecanane (samIkSAo, abhyAsalekho) mukhya carcAkSatra rahyuM che. Adhunika kavitAnI saMvedanA ane AkRti saMkramaNanI samasyA kadI naDI nathI. kaMI paNa lakhatI vakhate emanI tathA aMtaHtattva tema ja prakAra ane AkAranA abhigamathI thatI aMdarano satata sajAga raheto zikSaka potAnI vAta sAmA sudhI vivecanA. 'vibhAvanA'mAM sarjanAtmaka sAhitya ane vivecananI pahoMcADe che. temAM sAmAne AMjI nAkhavAnI vRtti jarAya nathI. vRthA adyatana vibhAvanA ane valaNo tathA gujarAtI vivecananI sAMprata vistAra vagaranAM emanAM vizada lakhANo adhyApakIya vivecanAnA sthiti vize vimarza uparAMta ApaNe tyAM thayelI kAvyatattvavidhAyaka namUnA che. sIdhI, soMsaravI UtarI jAya evI bhASA, vicAraNAno svAdhyAya che. "zabdaloka'mAM siddhAMtacarcA, Adhunika bArIka nirIkSaNomAM maulika dRSTi, potikA pratibhAvo e temanI gujarAtI kavitA ane navalikA vize ane e nimitte e svaruponI . lAkSaNiktA che. badalAyelI vibhAvanAne spaSTa karatA lekho che. "kathA vivecana jo ke te chatAM teo durAdhya vivecaka che e svIkAravuM rahyuM. prati'mAM navalakathA ane TUMkI vArtAnI svarupacarcA, uparAMta kAraNa ke teo amuka pravAha, tamuka vAda ke ToLAmAM kadI bhaLyA munazI, dhUmaketu, maDiyA ane jayaMta khatrInA sAhityanuM tathA nathI. temaNe AkarA lAge evA AgrahothI gujarAtI sAhityanI "maLelA jIva' ane 'uparavAsa-trayI'nuM tathA keTalIka prayogazIla vividha pravRttione UMDANapUrvaka, samagrapaNe tapAsI che. temanI vArtAonuM kRtiniSTha vivecana che. "anubhAvana'mAM kalpana-pratIkane sAhityika nisabata kyAMka kazuMka khoTuM thatuM jue tyAre Akroza vyakta lagatI tAttvika vicAraNA uparAMta Adhunika gujarAtI kavitAnI karI bese che. bhASA, AkRti ane racanAvidhAnanI dRSTie tapAsa tema ja Jain Education Intemational Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 489 keTalAMka mahattvanA kavionI judAM judAM dRSTibiMduthI thayelI 38 varSanI adhyApakIya ane sAhityika kArakirdI daramyAna vivecanA che. teo kRtinA marma sudhI pahoMcIne navAdhoraNe tenI temanuM mukhya pradAna sAhityanA vivecana kSetre rahyuM che. alabatta racanAne tapAse che. jo ke temanA vivecanamAM thoDI aspaSTatA ane 'avara zuM kelukha' prayogazIlatAthI bodhakathAne vArtAsvarupamAM dIrghasUtrIpaNuM che. UMcakatA vArtAsaMgraha bhASAsaMvedananI vizeSa mudrA upasAve che. to caMdrakAMta zeTha khaDakI' paraMparA ane prayoganA saMyojana para UbhelI jAtIyatAne paDache praNayane lavatI navalakathA che. to 'bAjabAjI' navalakathAmAM Adhunika kavitAne gAMbhIrya, pakavatA ane ziSTatAno pAsa karAmata ane prayogazIlatA nathI. paNa premamAM vahema, zaka ane ApanAra, nibaMdha, nATaka, vivecana ane anuvAda-saMpAdananA kSetre zaMkAne nirUpatI karuNa navalakathA che. "bAyalAina'mAM phrI lAnsa kAma karanAra caMdrakAMta zeThano janma 3-2-1938nA roja paMcamahAla ( patrakAra tarIke ane deza duniyA vize vicAranoMdho che. jillAnA kAlola gAme thayo hato. gujarAtI ane saMskRta sAthe 'sureza jozIthI satyajita zarmA', 'AThamA dAyakAnI i. sa. 1958mAM bI.e., I. sa. 1961mAM ema.e. ane kavitA', "saMdhAna -1, saMdhAna-2', "saMdhAna 3-4', "AtmapadI' i. sa. 1979mAM vidyAvAcaspati thayA. vividha saMsthAomAM vagere temanAM saMpAdano che. uparAMta cekhovanI kRti "zrI sisTara' adhyApaka, rIDara ane prophesara tarIke kAmagIrI karI. temane i. sa. ane dostoevaskinI "dha mikavana'nA anuvAda anukrame "traNa 1964mAM kumAracaMdraka ane narmadacaMdraka, i. sa. 1984-85mAM baheno" ane "vinItA - eka kapolakalpita' e nAme Apyo che. umA-sneharazmi pAritoSika, i. sa. 1985mAM raNajItarAma saMpAdanomAM navI navalikAnI vibhAvanAne spaSTa karatI vivecanA, suvarNacaMdraka ane i. sa. 1968mAM sAhitya akAdamI, dilhInA kRtilakSI carcA vagere jaNAya che. evorDa prApta thayA. temane pazcimanA sarjanAtmaka tema ja vivecanAtmaka AjanI peDhImAM A jAgRta vivecakamAM taTastha mUlyAMkana karavAnI daSTi che. "kAvyapratyakSa', "arthAntara', "rAmanArAyaNa vi. sAhityapravAhomAM vidyArthIkALathI UMDI dilacaspI ane nisbata pAThaka', "AyaranInuM svarupa", "svAmInArAyaNa saMtakavitA', e rahI che. temAM paNa AdhunikatA emano atipriya viSaya che. AthI temanA vivecana graMtho che. temAM sAMgopAMga abhyAsa, azeSa ja "sAhityamAM AdhunikatA' nAme eka vivecanagraMtha Apyo. nirUpaNa, pUrvagrahamukta abhigama ane tATadhyapUrNa pratibhAvanI 'caMdrakAMta bakSIthI phero', "navya vivecana pachI', "sureza joSIthI pratIti thAya che. A graMthomAM temaNe kAvyasarjananI prakriyA, kavitA sureza jozI', 'sAhitya saMzodhana vize", "sArcano sAhityavicAra', 'niraMjana bhagata-samagra kavitAnA kavi', eka prophAIla', ane chaMda, kAvyamAM aucitya jevA kAvyasiddhAMtonI ane arvAcIna gujarAtI kavitAnA keTalAka agraNI kavionI kavitAnI tapAsa, umAzaMkara, khevanA, saMracanA ane saMracana, sAhityamAM AdhunikatA' Adhunika gujarAtI kavitA ane sarjaka cetanA, gujarAtI sAhityanI keTalIka noMdhapAtra navalakathAonI carcA, sarjakanA vADmaya puruSArthanI tapAsa, paricaya pustikA ane 'kathApada', "kavi ane vivecaka eliyaTa', "sAhityika arthano svAmInArAyaNa saMpradAyanA keTalAka kavionI noMdhapAtra kavitAo koyaDo', 'rUpa racanA ane vikAsa' vagere temanA vivecana graMtho che. paranA AsvAdalekhono samAveza che. temano viziSTa cAritraguNa che. graMthonA zIrSako tenA lekhakanA rasa ane ruci pragaTa kare che. A saMniSThA. teo nakhazikha sahRdaya-saMniSTa che. temanA vivecanamAM uparathI kahI zakAya ke temaNe Adhunika kathAsAhityane tIvra saMvedana A zIlagata saccAI navuM parimANa umere che. sAthe grahIne enI arthavattAne pragaTAvavAmAM pratyakSa vivecananA mUlyavAna namUnAo ApyA che. temaNe Adhunika navalono sumana zAha abhyAsa, amerikana sAhityavAda pachInI dizAonI carcA, sureza vArtAkAra, vivecaka ane saMpAdaka sumana zAhano janma joSInAM sarjana ane vivecananI sahRdaya samIkSA ane samabhAvayukta DabhoI mukAme 1-11-1939nA roja thayo hato. ema. esa. nirIkSaNa, sAhitya saMzodhana ane sArlsa vize karela abhyAsanuM yunivarsiTImAMthI gujarAtI ane saMskRta viSaya sAthe yuni.mAM tAraNa, kavi niraMjana bhagata ane umAzaMkaranI sarjakatAnI. prathama vargamAM prathama. i. sa. 1964thI snAtaka-anusnAtaka sarvagrAhI carcA, sAhitya, zikSaNa ane sAhityika pravRttio para kakSAe gujarAtI sAhityanuM adhyApana karyuM. vacce pAMceka varSa lekho, saMracanAvAdano paricaya ApI kizora jAdavanI vArtA AcArya paNa rahyA. i. sa. 1978mAM vidyAvAcaspati thayA. 'lebIriW'ne tenA mAnadaMDo lAgu pADavAno prayoga, AdhuniktA gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhityamAMthI jUna 2002mAM vibhAvanI carcAthI mAMDI tenAM lakSaNo, Adhunika sAhityakalAnI nivRtta thayA. dArzanika pIThikA, AdhuniktAno itihAsa, Adhunika gujarAtI 6. pra. 62 Jain Education Intenational tional Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 je bRhad gujarAta sAhityanI gatividhi vagere vize vicAraNA che ane sarvamAM noamacoskInA saMsarjanAtmaka vyAkaraNanA AdhAre kAvyanA vivecakanI sajjanatAnI pratIti thAya che. vicalana siddhAMtanI kavitAnA anuvAdanI sAthe pratIkavAda parano laghuprabaMdha che. A sarva graMtho temanI abhyAsa parAyaNatA ane zirISa paMcAla vidvattAnI pratIti karAve che. mukhyatve vivecaka ane saMpAdaka zirISa paMcAlano janma 7 18-8-1941nA roja bhujamAM janmela mukhyatve kavi, 3-1947nA roja vaDodarAmAM thayo hato. i. sa. 1964mAM bI. nATyakAra ane vivecaka sitAMzu yazazcandra paraMparAmAM na bese tevA e. ane 1966mAM ema. e. tathA i. sa. 1980mAM arUDha zailInAM vivecano ApyAM che. traNa varSa adhyApakanI pI.eca.DI. thayA. bIlImorA ane pAdarAnI kolejamAM adhyApaka kAmagIrI pachI i. sa. 1968 phUlabAITa skolarazIpa sAthe tarIke kAmagIrI pachI ema. esa. yuni.nA gujarAtI vibhAgamAM amerikA gayA. i. sa. 1970mAM sauMdaryazAstra ane tulanAtmaka adhyApaka. sAhityamAM ema. e. thayA. DaoN. nyUTana pI. sTolanesTanA temaNe 'vaidehI' e navalakathA ane "jarA moTethI' e mArgadarzana nIce "nATyacArya bharatanI ane philasupha kAnTanI nibaMdhasaMgraha ApyA che. sureza joSInI vArtAo tathA nibaMdhonuM paraMparAmAM kalAsvarupano vibhAva' e viSaya para I. sa. saMpAdana "mAnItI-aNamAnItI' ane 'bhAvayAmi'mAM karyuM che. 1975mAM pI. eca.DI. thayA. bhArata AvyA pachI rAmaprasAda ane temAM ApelA prAstAvika abhyAsalekho talasparzI che. bakSInA mArgadarzana nIce 'ramaNIyatAno vAgvikalpa' viSaya para | 'kAvya vivecananI samasyAo' ane 'rUparacanAthI vighaTana pI.eca.DI. thayA. pI.eca.DI. thayA e temanA vivecana graMtho che. narmada, navalarAma, ramaNabhAI "samAMkana ane sImolaMghana' ane 'ramaNIyatAno nIlakaMTha, rA. vi. pAThaka, viSNuprasAda trivedI, umAzaMkara, vAgvikalpa' temanA vivecana graMtha che. prathama graMthanA lekhomAM harivallabha bhAyANI vagerenA vicAronI tapAsa karatA potAnA sauMdaryamImAMsAnI zodha che. ahIM kalAnI saMracanAmAM AkAra, pratIka zodhaprabaMdhamAM temaNe rUparacanA, bhASA, alaMkAra, pratIkaracanA, ane anubhavathI mAMDI umAzaMkara ane elana ginsabarganI jIvanadarzana vagere vividha pAsAMonI vAta karI che. ane bIjA kavitAno tulanAtmaka abhyAsa paNa che. to bIjA graMthamAM tulanAtmaka graMthamAM sAMprata vivecananA vividha pravAhonuM pramANita digdarzana che. sauMdaryamImAMsAnA mULabhuta vibhAvonI talasparzI carcA che. temAM viSayanA sAMgopAMga abhyAsanI pratIti thAya che. harivallabha bhAyANInA zabdomAM kahIe to "ahIM kareluM maulika dRSTinuM vaicArika Ayojana-sauMdaryavicAranA viSayamAM to ekAda anya vivecako 'AnaMdamImAMsA' ne bAda karatAM ananya kahI zakAya tema che. ahIM Adhunika ane anuAdhunika sAhityika pravAhamAM anya saghana, saMkSipta ane vivaraNAtmaka zailImAM vicAraNA che. keTalAka vivecakonI noMdha levI ghaTe. 7-8-1933nA roja 'dayArAma : eka adhyayana'nA kartA subhASa dave, zreyasasAdhaka vaDodarAmAM janmela kavi, vivecaka ane anuvAdaka caMdrakAMta adhikArI varga' ane 'raMgabhUmi kenavAsanA kartA lavakumAra desAI, TopIvALAe bhASAbhimukha abhigamathI karelAM vivecana ullekha gIta kavitAnA abhyAsI, vividha sAmayikomAM lekha ApanAra pAtra che. lAbhazaMkara purohita, adhyApaka, pI.vI.sI. ane vI.sI. tarIke aparicita a aparicita ba', 'pratibhASAnuM kavaca', kArya karanAra 'laghunavala zilpa ane sarjana' ane kathAvimarza' nA saMsarjanAtmaka kAvyavijJAna' emanA vivecana graMtho che. "Adhunika kartA nareza veda, nItina vaDagAmA, rAdhezyAma zarmA, dakSA vyAsa, kavitA arthavizeSane kAraNe bhAvaka-viyoganI nahi, paNa sAcA dhIru parIkha vagere kAryarata vivecako che. arthamAM bhAvaka-saMyoganI kavitA che ema kahetA caMdrakAntabhAIe bhAvakanA sarjakazramanI pratIti karAvatAM vividha staranA kRtiniSTha vivecano ApyAM che. temAM bhASA ane chaMdanI bhAvopakArakatA, ghatA ane samagra racanAmAM sArthakatA kaI rIte racAya che teno pRththakaraNAtmaka rIte cakAsavAno prayatna che. 'pratibhASAnuM kavaca'mAM pazcimamAM pragaTelI-vikaselI, bhASAvijJAnalakSI, saMracanAlakSI ane zailIvijJAnalakSI vivecananA saMskAranI pratIti thAya che. to temanA zodhaprabaMdha "saMsarjanAtmaka kAvyavijJAnamAM Jain Education Intemational ation Intemational Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara [vibhAga-4 the 6 zikSaNa-saMskAra ane samAjanA ghaDavaiyAo 08 bahumukhI pratibhAo DaoN. uSAbena pAThaka gorava puraskArathI vibhUSita mahAnubhAvo bipinacaMdra trivedI tathA kizoracaMdra trivedI vaMdanIya hRdayasparzI pratibhAo DaoN. ramaNalAla sI. zAha Adarza mUlyonA pravartanakAro DaoN. raseza jamInadAra gujarAtanA keTalAMka tejasvI nakSatro DaoN. mahezacaMdra paMDayA gujarAtI patrakAro : kaTAra lekhako naTavaralAla esa. zAha vismRta pratibhAonuM puNya smaraNa DaoN. ke. sI. bAroTa gujarAtanA prakhara samAja sudhArako DaoN. praphullAbena je. rAvala zikSaNa sAhitya ane samAjanA nirmAtAo DaoN. bAbubhAI ema. zAha sAhitya sarjaka pratibhAo -kIrtidAbena zAha www. purAtattva jagatanA tAralAo --DaoN. Ara. TI. sAvaliyA A7loka sAhityamAM jJAnadarzI bAroTa kavio - kezubhAI bAroTa nI S Jain Education Intemational Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 4 bRhad gujarAta olIyA saMta zrI bajaraMgadAsa bApA | saMta ziromaNI bhakA jalArAma bApA mahuvA pAsenA bagadANA guru AzramamAM haribhaktonA bhAvabharyA anudAnathI eka bhavya maMdiranuM nirmANa thayuM. AvA saMta ratnoe potAnI bhakti-zaktithI svayaM 14 bhuvananA A navanirmita maMdiramAM kuzaLa zilpIo dvArA taiyAra thayelI pU.| nAthane saurASTranI A dharA para utaravAnI pharaja pADI hatI. Aje paNa bajaraMgadAsa bApAnI 4 Tana zuddha cAMdInI mUrtino bhavya prANapratiSThA| vIrapuramAM bApAnA maMdire svayaM prabhue ApelA jhoLI ane dhokAnA mahotsava hamaNAM ja jAnyuArI 2003mAM susaMpanna banyo. loko darzana kare che. preraNAmUrti pU. pramukhasvAmI mahArAja parama zraddheya pUjaya morAribApu ja che 2 iAra TE : A A virala saMta vibhUtie 15000 thI vadhu gAmomAM vicaraNa mAnasanI lokapriyatA vadhAravA deza ane duniyAmAM nAnA moTA karyuM. 2,50,000 vadhu gharonI vyaktigata mulAkAta lIdhI. ! aneka nagaromAM jemanI amRtavANI dvArA Aja sudhImAM seMkaDo jagatabharamAM 400thI vadhu maMdironuM sarjana karIne temaNe saMskRtinA | rAmakathAo ullAsapUrvaka susaMpanna banI. ciraMtana smArako sthApyA che. bauddhavaDA dalAI lAmAthI mAMDI sAmAnya { temAMe pUjya bApunA zuddha hAMkalpathI aneka saMtonI upasthitimAM mANase paNa temane cAhyA che. aneka mumukSuoe temanA satsaMgathI ucca | ogasTa 1997mAM mAnasarovara kailAsa rAmakathAe anekone akhUTa AdhyAtmika zikhara prApta karyuM che. AnaMdanI adbhuta anubhUti prApta karAvI. dhanya prasaMga! Jain Education Intemational Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana bahumukhI pratibhAo > 493 -prA. DaoN. uSAbahena rAmanArAyaNa pAThaka 'bahumukhI pratibhAo' e zIrSaka nIce 24 vyaktionAM jIvana vyaktitva, ane kAryanI AcherI jhalaka ApavAno prayatna karyo che. A vyaktionuM pradAna jIvananA bahuvidha kSetre raheluM che. bhinnabhinna prakRtinA, samAjanA ane nirALI pratibhA dharAvanArA A mahAna vyaktitvomAM be bAbato samAnarUpe jovA maLe che. eka - teo svAtaMtrya saMgrAmanA senAnIo che- rASTra pratyeno samarpaNabhAva - bIjI vAta - teo gAMdhInA raMge raMgAyelA che. gAMdhI vicAradhArA - jIvanamUlyone jIvananA Adarza tarIke svIkArIne jIvI gayelA, kArya karI gayelA mUThI UMcerA mAnavIo che. sAhityanA vividha prakArone kheDanArA tejasvI, adhyayanazIla sArasvato che. saMsthAo sthApanArA ane saMsthArUpa banI rahenArA sAmAjika kAryakaro che. samAja sevA ane mahilA utkarSa mATe satata kAryarata baheno che. svAmI AnaMda gAMdhIjInA eka mAtra sAdhu anuyAyI che. to, camanabhAI vaiSNava, svAmI zivAnaMdajI, mAmAsAheba phaDake, jugatarAmabhAI dave paNa sAdhucarita vyaktio che. to gRhasthAzramIo paNa 'sAdhujanonuM ye hADa bAMdhanArA' jIvananA prApta kartavyo niSThApUrvaka karanArAM, mAtra sva mATe nahiM paNa samagrane mATe ghasAI chUTanArAM sajjano - sannArIo che. A lekhamALAnA lekhikA prA. DaoN. uSAbahena rAmanArAyaNa pAThaka (ema.e.; pI.eca.DI.) 1963 thI 1998 sudhI bhAvanagaranI zrImatI gAMdhI mahilA kolejamAM gujarAtI bhASAsAhityanAM eka saphaLa ane vidyArthIpriya prAdhyApikA hatAM. paraMtu eka vyakti tarIke niraMtara vikAsa karatAM rahyAM che te AnaMda ane vismaya jagAve tevI sAdhanA che. svAtaMtrya saMgrAmanA agrIma senAnI mAtA-pitAthI je keTalAMka - Adarzo - jIvanamUlyo pAmyAM e temanuM sadbhAgya. teo jIvanabhara satata jAgRtapaNe e mUlyonuM saMvardhana karatAM rahyAM che. vidyAvyAsaMgI sAhityakAra pitA pAsethI vidyAno ane svAdhyAyano vAraso maLyo. kolejanA adhyApanakAryanI sAthe temanI sAhityika pravRtti paNa satata cAlatI rahI che. i. sa. 1955mAM helasiMkI (philenDa)mAM yojAyela zAMtipariSadamAM vidyArthI pratinidhi tarIke bhAga lIdhelo, tyAre raziyA ane jhekoslovekiyAnA pravAsa karyA. 'raziyAnuM AcheruM darzana' e zIrSaka nIce 'janasattA' dainikanA megejhina vibhAgamAM pravAsa saMsmaraNonI temanI lekhamALA prasiddha thayelI. i. sa. 1999-2000mAM keliphorniyA (yu.esa.e.)nI mulAkAta lIdhI tyAre tyAMnI sthAnika saMsthAo dvArA Ayojita kAryakramomAM pU. mahAtmA gAMdhIjI, saradAra paTela, lokasAhitya ane lokavArtA, hindudharma, sAhityamAM bhaktitattva ityAdi viSayo para vyAkhyAno ApelAM. keliphorniyAmAM temanAM citronAM pradarzano paNa goThavAyA hatAM. Jain Education Intemational AkAzavANI rAjakoTa parathI temanA pustaka paricaya-samIkSAo, prasaMgakathA, haLavIzailInA vArtAlApa, sAhitya ane kalA viSayaka vArtAlApa ityAdi prasArita thatA rahyA che. temaNe sAhityika ane caritrAtmaka graMthonA uttama saMpAdano ApyAM che. to maulika sarjanomAM TUMkI vArtAo, caritrAtmaka lekho, ane pravAsavarNano mukhya che. gamI gayelI kRtiono anuvAda temanI pravRtti rahI che. aMgrejI ane hindImAMthI vArtAo ane zikSaNaviSayaka anuvAdo karyA che. kolejamAMthI nivRtta thayA pachI lekhana ane citra temano mukhya pravRtti rahyAM che. hAlamAM rAmanArAyaNa nA. pAThaka (temanA pitAzrI)nAM agraMthastha sAhityanuM teo saMpAdana karI rahyAM che. sAhitya, citrakaLA, saMgIta, kRSi vagere aneka kSetre satata kAryarata uSAbahena mitra parivAra ane anya sAmAjika saMbaMdhomAM paNa pravRtta rahI badhAnI cAhanA meLavI zakyAM che. 'vidyA vinayathI zobhe che' e pracalita uktinuM sArthakya uSAbahenanA vyaktitvamAM dIpe che. 'AMbo phaLe tyAre name'. uSAbahenanI aneka upalabdhi chatAM temanI namratA, RjutA ane lAgaNIsabhara vyavahAra saune prabhAvita kare che. --saMpAdaka Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 je bRhad gujarAta karmavIra phUlacandabhAI zAradAbahena paNa phUlacandabhAInA pAramArthika jIvananAM sahadharmacAriNI banIne rahyAM. ghUmaTAno kurivAja choDyo, "jyAM dITho tyAM ekaraMgI ja dITho" AbhUSaNo tyajayAM, khAdI apanAvI, eTaluM ja nahi jIvanabhara doraMgAne e sadA vaMdanIya" jAte kAMtIne khAdI paherI, snehIjanone paNa hAthanI kAMtelI khAdI jhaveracaMda meghANI. nehanA pratIkarUpe ApatAM . dharmaniSTha, custa jaina zrImaMta kuTuMbamAM i. sa. 1895nA I. sa. 1921nI sAlamAM mahAtmA gAMdhIjIe 'eka mArcanI bIjI tArIkhe phUlacandabhAIno janma, vyavahAradakSa pitA - varSamAM svarAjayanI hAkala karI. mahAsabhAnA sabhyo noMdhavA mATe ane sevAparAyaNa mAtAe lADakoDamAM ucheryA, to sAthe temanAmAM kulacandabhAI khabhe thelo laTakAvIne rASTrIya zALAnA yuvAna mitro dhArmika saMskAronuM siMcana paNa karyuM. vatana vaDhavANa, pitA sAthe gAmaDe gAmaDe ghUmavA lAgyA. phUlacandabhAI, zivAnandajI, anAjanA vepArI. 'nathu mANakA' nAme oLakhAtI pratiSThita peDhI. zAradAbahena ane temanI maMDaLI phUlacandabhAI racita gIto gAtAM saMyukta kuTuMbanuM vAtAvaraNa maLyuM. gAme gAma pharatAM, dArU, paradezI kApaDa, cA vagerenA bahiSkAra atyaMta buddhizALI ane tejasvI phUlacaMdabhAIe bI.e. mATe lokone samajAvatA. phUlacandabhAI ane temanA sAthIoe sudhI abhyAsa karyo. pUnAmAM abhyAsakALa daramyAna tyAMnA rASTrIya prajAjIvanamAM navA prANa sIMcyA. vAtAvaraNe temanAmAM rASTrIya bhAvanAnAM bIja ropyAM. i. sa. 1932mAM nAgapura jhaMDA satyAgrahamAM bhAga levA teo hajI bhaNatA hatA tyAre ja vaDhavANanA pratiSThita kAThiyAvADamAMthI phUlacandrabhAI zAhanI sAthe bAra satyAgrahIo vepArInAM ekanAM eka lADakavAyAM putrI zAradAdevI sAthe i. sa. gayelA. jelamAM ja kesa cAlyo, eka varSanI saptakedanI sajA thaI, 1912mAM lagnagraMthithI joDAyA. thoDA samayamAM pitA jela jIvanano pahelo anubhava, temanuM nAjuka zarIra jelano khorAka kasturacaMdazAhanuM avasAna thayuM. vepAra dhaMdho bhAMgI paDyo. e ane bhAre kAma sahana karI zakyuM nahi. bimAra paDyA, saMjogomAM muzkelI vacce abhyAsa pUro karyo. ane i. sa. ispitAlamAM rAkhyA. eka mahinAmAM laDatanuM samAdhAna thatAM chUTIne 1916mAM vaDhavANa zaheranI hAIskUlamAM zikSaka tarIke joDAyA. e vaDhavANa AvyA tyAre lokoe temanuM akSata-kaMkuthI bhAvabharyuM arasAmAM 'zrImad rAjacaMdrajI jayaMti utsava' prasaMge pU. mahAtmA svAgata karyuM. gAMdhIjI ane AnaMdazaMkara dhruva vaDhavANa padhArelA. mahAtmAjInAM zrI phUlacandabhAInA jIvanamAM ane saurASTranA prathama darzane ja temanA pratye bhaktibhAva pragaTyo. rASTrIya rAjakAraNamAM i.sa. 1925 thI 1929no gALo mahattvano hato. saMsthAmAM kAma karavAnI icchA hatI. e taka UbhI thaI. i. sa. zrI phUlacandabhAI kAThiyAvADa rAjakIya pariSadanA maMtrI banyA ane 1917mAM gAMdhIjIe amadAvAdamAM "satyAgraha Azrama' zarU karyo. A pAMca varSamAM traNa adhivezano bharAyAM. phUlacandrabhAInA akSara tyAM rASTrIya zALAmAM zikSaka tarIke phUlacaMdabhAI joDAyA. motInA dANA jevA sundara hatA. pariSadanA copaDA jAte ja AzramanA maMtrI ane vidyAlayanA adhyApaka tarIke kAma karyuM. lakhatA. rASTrIya zALA, atyaja samiti ane yuvakasaMgha mATe, vidyArthI vatsala phUlacaMdabhAIe rASTravidhAyaka gAMdhIjI kalakattA, barmA, karAMcI, muMbaI, vagere sthaLoe phALo ugharAvavA pAsethI jIvananI tAlIma meLavI. temanAM vRddha mAtuzrI ane patnI mATe phUlacandabhAI gayA hatA. zAradAbahena sAthe teo AzramamAM rahetA hatA. AzramamAM I. sa. 1926-27mAM 'kAThiyAvADa satyAgraha daLa'nI phUlacandrabhAInI tabiyata lathaDatAM vaDhavANa pAchA pharyA. i. sa. temaNe sthApanA karI. i. sa. 1928mAM bAraDolI satyAgrahamAM 1920mAM rItasaranI zALA zarU karI. te ja vaDhavANa rASTrIya bhAga levA mATe phUlacandabhAI, zAradAbena, zivAnandajI ane zALA, prAthamikazALAthI vinita (meTrika) sudhInA vargo cAlu rAmanArAyaNa cAluM rAmanArAyaNa nA. pAThaka tyAM pahoMcI gayA. phUlacandabhAIne thayA. bhAvanAzIla zikSakonuM jUtha maLyuM. 'yuddhakavi'nuM biruda ApavAmAM AveluM. virATa sabhAmAM temanAM lacandabhAI aDaga satyAgrahI ane samAja sudhAraka to gIto gavAtAM ane rAmabhAI vIrarasanI vArtAo kahIne lokomAM hatA ja, sAthosAtha premALa zikSaka hatA. vidyArthIonA mitra utsAha preratA. A daramiyAna rAjayanA adhikArIonA julmo banIne rahenArA phUlacandabhAI vyAkhyAna karavA UbhA thatA tyAre sAme prajAno AtmA jAgRta thayo. vartamAnapatro paranA pratibaMdha temanA gaura varNa, aNiyALuM nAka, mAMjarI AMkho ane sukomaLa sAme pariSade caLavaLa zarU karI. A prasaMge phUlacandabhAInI caherAmAMthI ojasanAM kiraNo phUTatAM hatAM. zrI kAkAsAhebe temane dharapakaDa karavAmAM AvI. AgevAno para lAThI cArja thayo. chevaTe rASTrIya zikSaNanA Adha adhyApaka"nuM biruda ApeluM. zrImatI rAjaye dilagIrI darzAvIne temane mukta karavA paDyA. i. sa. Jain Education Intemational Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 45 1929mAM khAkharecInA kheDUtone nyAya apAvavA phUlacandabhAI tabiyata kathaLatI jatI hatI. e ja arasAmAM pharI namaka satyAgraha ane temanA svayaMsevakoe laData ApI. kAThiyAvADanI dharatI zarU thayo, (1932) A saMgrAma vadhu ugra hato. amadAvAda paranA A prathama satyAgraha jaMgamAM prajAno vijaya thayo. jillAnA pariSadanA pramukha tarIke phUlacandrabhAI pakaDAyA. temane phUlacandabhAI saurASTranI prajAnA prANarUpa banI gayA. I. sa. sADA sAta mahinAnI sakhta kedanI sajA thaI. sAbaramatI pachI 1930nA namaka satyAgraha vakhate teo pracArakArya karatA hatA. visApura jelamAM laI gayA. i. sa. 1933mAM jelamAMthI chUTIne 7mI eprile dharapakaDa thaI ane sADA cha mAsanI sakhta kedanI sajA AvyA tyAre gaMbhIra mAMdagI sAthe letA AvyA. dama ane kSayanuM thaI. zarUAtamAM sAbaramatI jelamAM ane pachI thANA jelamAM laI nidAna thayuM. havAphera mATe porabaMdara, pachI paMcaganI gayA. thoDo gayA. jelanA kharAba khorAkane kAraNe temanI tabiyata lathaDI. daza ArAma thayo eTale vaDhavANa AvI zALAmAM kAma karavA lAgyA. zera vajana ghaTI gayuM. 1lI okTobare chUTyA. pUrNa svarAjya sevAgrAma pU. bApune maLavA gayelA tyAre temaNe racanAtmaka kArya saMgrAma aMgenA pU. gAMdhIjInA Adeza pramANe 'pikeTIMga maMDaLa'nI karavAnI salAha ApI hatI. sthApanA karI. vaDhavANa, morabI, bhAvanagaramAM videzI kApaDanI i. sa. 1937mAM rAjakoTamAM kAThiyAvADa rAjakIya dukAno ane dArUnA pIThAo upara pikeTIMganA kAryakramo hAtha dharyA. pariSadanA adhivezanamAM pariSadanA maMtrI tarIke hAjara rahyA. A badhA samaye zrImatI zAradAbahene temanI sAthe laDatamAM bhAga nabaLI tabiyate paNa i. sa. 1939nA rAjakoTa satyAgrahamAM lIdhelo. bhAvanagaramAM dharapakaDa thaI, jelamAM pUryA. vaLI chUTyA. bhAga lIdhelo. phUlacandabhAIe rAjayonA anyAya sAme laDato rAjaye vacanabhaMga karavAthI pharI laData cAlu karI. temanI TukaDIne ApI e ja rIte vaDhavANanA jAherajIvanane kaluSita karanAra giraphatAra karIne khUba trAsa gujAryo. chevaTe samAdhAna thayuM. AMtarika kalezane miTAvavA tanatoDa prayAsa karyo. prajAsevaka koI morabImAM satyAgrahIo para amAnuSI trAsa gujAravAmAM vyaktino pakSakAra nathI hoto, te kevaLa satya ane nyAyano pakSa Avyo. phUlacandabhAI tathA zivAnandajIne cha kalAka ghoDAsaramAM le che. A siddhAMtane teo jIvanabhara vaLagI rahyA. teo jAgRta pUrI rAkhelA. pU. gAMdhIjIe mahAdevabhAI desAIne jAtatapAsa karmavIra hatA. mATe morabI mokalyA. aMte racanAtmaka kArya karavA devAnI jelavAsa daramyAna temanuM ciMtana ane svAdhyAya cAlatA. dIvAnanI kabUlAta pachI samAdhAna thayuM. dhroLamAM rASTradhvajanI rakSA sAmAnya rIte vahelA UThIne doDha be kalAkano svAdhyAya karatA. kAje satyAgraha jaMga zarU thayelo. sabhA saraghasonI manAI sAme sArI lAgatI vigato noMdhapAthImAM utArI letA. satyAgrahomAM saraghasa nIkaLatAM, sainiko para lAThIcArja ane pazusattAnuM pradarzana prasaMgone anulakSIne lokone preraka bane tevAM gIto racanArA zIgha karyuM. vATAdhATone aMte chevaTe samAdhAna thayuM. ane bhavya vijaya kavi hatA. emanA jIvananuM sUtra hatuM 'kismata kyAMthI bhArata saraghasa nIkaLyuM. hita kAyA DhaLe re". nikhAlasa ane satyavaktA hatA. jema roSe | svabhAve laDavaiyA phUlacandabhAI koIpaNa sthaLe thato bharAtA e rIte ja haLavAphUla banI khaDakhaDATa mukta hAsya veratA. anyAya ke julma sAMkhI zakatA nahi. i. sa. 1931mAM dhrAMgadhrAnA svajanonI mAMdagImAM vatsala mAtAnI jema sAravAra karatA. ThAkora sAhebe kAThiyAvADa rAjakIya pariSada bharavA sAme manAI dama ane kSayane kAraNe pathArIvaza banyA pachI zrImatI hukama pharamAvatAM laData zarU thaI, lacandabhAI temanAM 75 varSanAM zAradAbahenanI muDImAMthI baMdhAvela 'sevAsadana' makAnamAM jaIne vRddha mAtuzrInI sAthe prAMgadhrA pahoMcyA, ane pachI cunaMdA rahyA. 30 mI ogaSTa 1941nI rAte 46 varSanI vaye jIrNa dehane satyAgrahIonI TukaDIo AvI. racanAtmaka kAryakrama karanArA tyajIne unnata AtmA svadhAma sIdhAvyo. saurASTranA jAherajIvanano navayuvAnonuM maMDaLa paNa hatuM. rAjaye satyAgrahIo para anahada prANa, prajAhadayano akhaMDa jalato preraNAdIpa jIvanabhara satyanA julama gujAryA. dharapakaDa karI, trAsadAyaka jelamAM pUryA. zrI zatre anyAya sAme jhUjhatAM jhUjhatAM cirazAntimAM poDhyo. pU. phUlacandabhAIe lakhyuM che ke, "aneka pavitra balidAnomAM mArAM bApue saunA hadayanI vyathA vyakta karI, "ApaNe sauthI bahAdura mAtono kArAvAsa e sauthI pavitra balidAna gaNAya. jelanI ane sarvottama sevaka gumAvyo che." oraDIne emaNe upAzraya banAvI mUkI." prAMgadhrAnI laDatano pratyAghAta prajA para ane phUlacandabhAI upara bhAre thayo. nirupAye sAdhucarita laData mulatavI rAkhavI paDI. phUlacandabhAInuM zarIra lathaDyuM. chatAM camanabhAI vaiSNava temaNe kArI ghA zAMtipUrvaka sahI lIdho. dareke potapotAno rasto navesarathI potAmAMthI ja kADhavo uparAuparI satyAgraho ane kArAvAsane kAraNe temanI joIe, ane UMce caDhavuM joIe." -camanabhAI vaiSNava jA Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 bRhad gujarAta tA. ra9-5-1897nA roja vaDhavANamAM mAdhavarAya "nAmanAne Thokara mAranAra tarIke "ajJAta' eka sarasa udAharaNa vaiSNavane ghera janma bhAvanAzIla ane dIna-duHkhiyAne sahAyarUpa rajU karI rahyA che. keLavaNI, sahazikSaNa, lagna, bahmacarya, prArthanA thanArAM mAtApitAnA sAdA ane zramaniSTha jIvanano prabhAva vagere praznone carcatA e patro gujarAtI sAhityamAM mUlyavAna camanabhAI upara paDyo. svabhAve ekAMtapriya camanabhAI gaNAyA. abhyAsamAM hoMziyAra hatA. sahAdhyAyIone bhaNavAmAM madadarUpa 1930nA namaka satyAgraha vakhate camanabhAIe zALAmAMthI thatA. hAIskUlamAM hatA tyArathI motIbhAI darajInA saMparka rASTrIya mukta thaIne vIramagAma chAvaNImAM zibarapati tarIke sukAna raMge raMgAyA. "dharma pustakAlaya" saMbhALatA hatA. zAMta, udyamI, saMbhALyuM. laDAyakavRttivALA navayuvAno camanabhAInI anokhI sevAparAyaNa jIvanamAM vAMcanane pariNAme ciMtana bhaLyuM. zistanuM pAlana karatA hatA. sAMjanI prArthanA pachI chAvaNImAM svadezIvrata dhAraNa karyuM. meTrika pAsa thayA pachI lona laIne praznottarI thatI. camanabhAIe yuvAnone jIvananA amUlya pATho bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAM bI.e.no abhyAsa karyo. zIkhavyA, vicArazIla kAryakartAone navI dRSTi ApI hatI. lona bharapAI karavA mATe muMbaI-sAMtAkrUjha gurukuLamAM zikSaka tarIke camanabhAI vahelI savArathI moDI sAMja sudhI kAma karatA joDAyA. lona bharapAI thaI gayA pachI vaDhavANamAM zrI. hatA. khorAkamAM mAtra bhAkharI ane chAza letA hatA. rAtre eka phUlacandrabhAI zAhe sthApelI rASTrIya zALAmAM AcArya tarIke kothaLA upara paMciyuM oDhIne sUI rahetA. satyAgraha daramyAna joDAyA ane saMsthAnA AjIvana sabhya banyA. sAdhakanuM jIvana jIvatA hatA. teo TUMkuM paMciyuM, paheraNa ane mAthe zALAnA AcArya ane vidyArthImaMDaLanA pramukha tarIke khAdI TopI e sAdo poSAka paheratA hatA. gAMdhI-iravIna karAra camanabhAI zikSako ane vidyArthIonA mArgadarzaka banyA. rASTrIya thatAM laData mokupha rahI tyAre ThakkarabApAnI sUcanAthI, camanabhAIe zALAmAM uttama zikSaka hatA. itihAsa, bhUgoLa, rAjayabaMdhAraNa viramagAma tAlukAnA 105 gAmaDAMmAM pagapALA pharIne harijanonI ane hindI zIkhavatA hatA. teo hindI kavitA, rAmAyaNanI sthitino abhyAsa karyo ane teno ahevAla mokalI Apelo. i. copAI madhura kaMThe gAtA. motIbhAI darajInI preraNAthI AjIvana sa. 1932mAM pharI laData zarU thatAM sarakAre pU. gAMdhIjI ane bahmacarya pALavAno temaNe nirNaya karelo, tethI vRddha mAtAne AgevAnonI dharapakaDa zarU karI. damanano koraDo vIMkyo. gharakAmamAM teo pote ja madadarUpa thatA hatA. camanabhAIne pakaDyA ane 15 mahinAnI sajA thaI. pahelAM traNaso jeTalA vidyArthIo ane 18 zikSakothI dhamadhamatI sAbaramatI jelamAM, pachI yaravaDA jelamAM rAkhavAmAM AvyA. rASTrIya zALA aspRzyatA nivAraNanA siddhAMtane kAraNe acAnaka vIramagAma chAvaNImAM be varSa sudhI rAtadivasa joyA vinA tUTI paDI. savarNoe temanAM bALakone zALAmAMthI uThADI lIdhAM. mAtra bhAkharI - chAza khAIne ja kAma karyuM. tenAthI zarIra sAva apAra samatAthI camanabhAI moTI rASTrIya zALAnA AcArya maTI ghasAI gayeluM. jelajIvananI kaThoratAe emanI zarIrazaktino bALakonA zikSaka banI gayA. zALAnAM moTAM makAnono nakazo sadaMtara chAsa karyo. yaravaDA jelamAM temanI bimArInuM kSaya tarIke saMkelI laIne jhADapAna ucheravA lAgyA. e vakhate zrI. nidAna thayuM. gAMdhIjInI bhalAmaNathI jela supriTenDenTe temane phUlacandabhAIe pU. kAkA kAlelakarane saMsthAmAM nimaMtrelA. emaNe tapAsIne pUchayuM, "tamAre dUdha ane roTI joIe che?" zrI. camanabhAIne tattvaniSTha chatAM namra, nirAgrahI chatAM tejasvI, camanabhAIe kahyuM, ''huM kedI chuM. mArA zarIrane kevA khorAkanI kartavyaniSTha ane rASTrIya keLavaNInA AdhArastaMbha tarIke jarUra che te jovAnuM kAma tamAruM che, mAruM nathI". siddhAMtaniSTha evA oLakhAvelA. ke kyAreya koI mAgaNI ja karI nahi. jela sattAvALAoe rASTrIya zALAnA Adarza zikSakomAM mALAnA merasamAM hatA pAchaLathI dUdha ane roTalI ApavAnuM zarU karyuM paNa temanuM zarIra camanabhAI. sAdhucarita camanabhAInI ciMtanapradhAna, sAtvika ane lathaDyuM hatuM. paMdara mAsa pachI sAva bhAMgI gayelA zarIre vaDhavANa vatsala prakRtie vidyArthIo ane vAlIono prema jItI lIdhelo. AvyA. gAMdhIjIe temanA mATe kaheluM ke, ""bhAI vaiSNava Adarza temanI pAsethI mitro, kAryakaro, yuvako, vidyArthIo rUbarU ane satyAgrahI kedI hatA." patro dvArA mArgadarzana meLavatA. patromAM temanA maulika vicAro camanabhAInI tabiyatathI vyathita phUlacandabhAIe temane pragaTa thatA. camanabhAIe temanA nAma vagara A patro chApavAnI Agraha karIne DaoN. mukundabhAI jozI sAthe paMcaganI mokalyA. tyAM saMmati ApI. 'tetrIsa patro' lekhaka "ajJAta' e nAme pustaka DaoN. mukundabhAIe temanI pAse eDolpha jusTanuM 'riTarna Tu necara' pragaTa karavAmAM AveluM, jenI prastAvanA kizoralAla mazarUvAlAe pustaka vAMcyuM. tyAre camanabhAIe kaheluM ke, "mane to lAge che ke lakhelI. camanabhAInI nirmohI vRtti vize temaNe lakhyuM che ke mANasajAtanA sarva du:khano upAya A mANase A pustakamAM Jain Education Intemational Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 490 batAvyo che." e pachI temaNe kudaratI upacAra zarU karyA. rAMdhelA "svAmI rAmatIrtha'nuM pustaka vAMcyuM. sahAdhyAyIo maLyA, khorAka choDIne bAphelAM zAkabhAjI, phaLo para rahevA lAgyA. camanabhAI vaiSNava ane DAhyAbhAI jAnI (svAmI ramaNAnaMdajI). paMcaganIthI zarIra sudhArIne vaDhavANa AvyA pachI temaNe 'riTarna Tu sevA pravRtti, satya, ahiMsA, brahmacarya vagere vratonuM pAlana necara' no 'kudaratamaya jIvana' nAme anuvAda karyo. lokopayogI karavAno nirNaya karyo. uMmara 18 varSa. yuvAnonuM cAritryagaThana thAya, sastI graMthamALA dvArA e pustaka prakAzita thayuM. zarIra khaDatala ane kartavyaniSTha bane tevI pravRttio zarU karI. thoDo samaya havAphera mATe porabandara - gAMdhIAzramamAM zrI. kuTuMbanI Arthika sthiti sAdhAraNa hovAthI thoDo vakhata lakSmIzaMkarabhAI pAThakane tyAM jaIne rahyA. temanI preraNAthI paMjAbamAM nokarI karI. tyAM phAvyuM nahi. pU. mahAtmAjIne patra mathurAdAsabhAI bhuptAe lokahitakAraka sAhitya paDatarabhAve pragaTa lakhIne AzramamAM joDAvAnI anumati meLavI. sAbaramatInA karavA lokopayogI sastI graMthamALA zarU karelI. jemAM yajJArthe satyAgraha AzramamAM joDAyA. ahIM sevAjIvananI dIkSA maLI, zrI lekhanakArya karI ApanArA lekhaka tarIke eka hatA camanabhAI phUlacandabhAI ane zrImatI zAradAbahena paNa AzramamAM hatAM. vaiSNava ane bIjA zrI. rAmanArAyaNa nA. pAThaka, camanabhAIe temano sahavAsa maLyo. taMbumAM rahevAnuM, jhUMpaDAmAM rAMdhavAnuM ane Arogya viSayaka be pustako ApyAM. "khorAka' ane 'davAne badale rAtre cokI pahero bharavAno. ahiMsaka hiMmata dharAvatA dehazuddhi'. jo ke A pustaka adhUruM rahyuM. bhAvanAzALI svAmIjI zivAnaMdajIne managamatuM kAma maLyuM. to vaDhavANa pAchA gayA tyAre pharI kSaye uthalo mAryo. AzramamAM kizoralAlabhAI, imAmasAheba, dInabaMdhu enDrUjha, camanabhAI RSikeza gayA. tyAMnA saMnyAsInI sevA ane vinobAjI, kAkAsAheba vagereno nikaTano paricaya thayo. havApherathI sAruM thatAM vaDhavANa AvyA. gaLAnI takalIphane kAraNe I. sa. 1919mAM roleTa ekTa - kALA kAyadAnA bhaNAvavAnuM zakya na hatuM. reMTiyo kAMtIne ATha kalAkanI majUrI virodhamAM amadAvAdamAM tophAno phATI nIkaLyAM. vinobAjI ane virodhamAM amadAva karIne kharca kADhatA hatA. pharI kSaye uthalo mAratAM pathArIvaza thayA. kAkAsAheba sAthe zivAnaMdajI mardanI jema tophAno ane AgamAM paNa caherA para hAsya pharakatuM hatuM. 1lI jUna 1940nA divase kUdI paDyA. ane tophAno zAMta karyo. i. sa. 1920mAM AzramamAM nazvara deha choDI dIdho. kizoralAlabhAIe aMjali ApatAM lakheluM bimAra paDatAM, pU. gAMdhIjInI rajA laIne vaDhavANa AvyA. DaoN. ke ''e to sAdhaka hatA. ane maraNa sudhI potAnI sAdhanA amarazIbhAI sAthe havAphera mATe tathA dAktarI lAInano abhyAsa aDagapaNe cAlu rAkhI kRtArtha thaI gayA. paNa saune khoTamAM nAMkhI karavA muMbaI thaIne volTara ane tyAMthI madrAsa gayA. sAdAI ane gayA. temanA mAtApitAne zuM AzvAsana ApI zakAya ?" Atmasiddhine lakSa mAnanArA zivAnaMdajInuM mana vaibhavI pU. gAMdhIjIe emanA vize kaheluM ke ""vaiSNava sAcA vAtAvaraNamAM khUMpyuM nahi. tyAMthI pAchA pharatAM pUnAmAM lokamAnya vaiSNava hatA." camanabhAI kAThiyAvADanI eka virala vibhUti, tilakanAM darzana karyA. paMDita sukhalAlajI ane jainamunizrI tapasvI ane parama sAdhaka hatA. jinavijaya sAthe meLApa thayo. muMbaI thaIne vaDhavANa AvyA. satyAgrahI sainika i. sa. 1921 thI 1941 sudhInA vIsa varSomAM zrI svAmI zrI zivAnaMdajI phUlacandabhAI sAthe rASTrIya zALAnA kAryamAM ane satyAgraha saMgrAmomAM temano jamaNo hAtha banIne sAthe rahyA. i. sa. i.sa. 1896mAM janma. vatana vaDhavANa. janmanAma 1923mAM nAgapura jhaMDA satyAgraha vakhate jelamAM temanA paDachaMda zivalAla. AzramamAM pU. gAMdhIjIe zivAjI ane zrI zarIrane zobhe tevuM - AkaruM kAma ghANIe joDAvAnuM temanA bhAge phUlacandabhAIe zivAnaMdajI kahIne saMbodhyA. pachI to AptajanonA AvyuM. teo mahenatanAM kAma paNa mastIthI pAra pADatA hatA. vahAlasoyA "svAmIjI' banyA. zivAnaMdajIe teo samajaNA thayA tyArathI ja samAja pitA catrabhuja parIkhanA pAramArthika jIvanano ane sudhAraka tarIke vahema ane rUDhinAM baMdhano toDyAM hatAM. i. sa. moTIbahenanA dhArmika jIvanano temanA para prabhAva hato. daseka 1924mAM rASTrIya zALAmAM harijana bALakonA prazna savarNoe varSanI uMmare svadezInI bhAvanA jAgRta thatAM mitramaMDaLI sAthe potAnAM bALako uThADI lIdhAM. camanabhAI sivAyanA bIjA rASTrIya ane dhArmika vAto karatA hatA. pitAnI vRddhAvasthAne kAraNe zikSakone chUTA karavAmAM AvyA. e vakhate zivAnaMdajIe aMgrejI trIjA dhoraNathI abhyAsa choDyo. nokarI karI, pitAnA harijanavAsamAMthI bALakone laI AvavAnuM ane bhaNAvavAnuM kAma avasAna pachI mAtAnA AgrahathI traNa varasa pachI pharI abhyAsa upADI lIdhuM. varSo sudhI teo harijana AzramanA gRhapati rahelA. zarU karyo. e arasAmAM motIbhAI darajInA dharma pustakAlayamAMthI saMta sudhAraka tarIke lokahRdayamAM ghara karI gayela bhedabhAvanAne bu. pra. 63 Jain Education Intemational Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 bRhad gujarAta ukhADI nAkhavA temaNe bhagIratha prayatno karelA. vaDhavANano Azrama 'harijana sevaka saMghane soMpyo. pachI teoe phUlacandabhAI kAThiyAvADa rAjakIya pariSadanA mahAmaMtrI muMjapara'mAM Azrama zarU karyo. ane phUlacaMndabhAInI smRtirUpe banyA pachI temanI sAthosAtha zivAnaMdajI paNa zahero ane 'muMjapara'ne 'phUlapara' nAma ApyuM. gAmaDAmAM ghUmavA lAgyA. loko temane rAmalakSmaNanI joDI tarIke I. sa. 1948mAM saurASTranA ekama vakhate zivAnaMdajIe oLakhatA. i. sa. 1927mAM relasaMkaTa vakhate saMkaTagrastone madada lokasenAnI saradArI lIdhI. nAnAM nAnAM rajavADAMono kabajo karavA rAtadivasa gAmaDAMmAM ghUmyA hatA. i. sa. 1928mAM saMbhALyo. rAjA prajA bannenI vacce svAmIjI satyAgrahI vijetA bAraDolI satyAgraha vakhate teo vAloDa svayaMsevaka daLanA saradAra tarIke UbhA rahyA. jhAlAvADanI prajAe vijayanAdathI satkAra hatA. tyAMthI dharapakaDa karIne nava mAsanI sajA sAthe sAbaramatI karyo. "svAmI zivAnandajInI jaya', vaDhavANa rAjayanA jelamAM pUrelA. i. sa. 1929nA khAkharecI satyAgrahamAM rAjayanI kAunsilara tarIkenI javAbadArI vahana karI. duSkALa rAhata damananItinA bhoga banatAM, kaDakaDatI ThaMDImAM madharAte jaMgalamAM kAmomAM gAmegAma ghUmatA. temane mUkI AvelA, tyAM ThaMDI ane mAranA kAraNe bebhAna thaI - saurASTramAM girAsadArIno prazna Avyo. "kheDe enI gayelA. dhoLa, morabI ane prAMgadhrA satyAgraha vakhate jamIna' e siddhAMta svIkArAyo. bahAravaTiyAo UbhA thayA. phUlacandabhAInA mukhya sAthIdAra tarIke svAmIjI upara rAjayanI svAmIjI girAsadAro ane kheDUto bannene samajAvavAnuM kAma to karaDI najara rahetI. jelanA asahya julamo temaNe veThyA. karatA hatA. paraMtu teo zramika kheDUtonA pakSe hatA. nabaLA vargane i. sa. 1930nA namaka satyAgraha vakhate svAmIjI pakSe hatA. vaDhavANamAM sainikonI chAvaNInuM saMcAlana karatA hatA. mIThAnI temane khyAla to AvI gayelo ke tophAnI tattvo temano heraphera badala pakaDIne rAjakoTanI ejansI jelamAM be mAsa rAkhelA. jAna levA mAge che paraMtu rakSaNa mATe kadIye vicAryuM nahi. 28-4gAMdhI - iravIna karAra niSphaLa jatAM I. sa. 1932mAM pharI laData 1951 sAyaM prArthanA karIne AzramamAM daravAjA pAse svAmIjI zarU thaI. svAmIjInI dharapakaDa thaI. pahelAM sAbaramatI jelamAM pachI sUtA hatA. madharAte baMdUkanI goLIe vAtAvaraNanI zAMti harI vIsApura jelamAM rAkhelA. jelamAM sevAmaya jIvana gALatA anokhA lIdhI. svAmIjIe "oma saccidAnaMda'no udgAra karyo. dAktarI sainika svAmIjIe kedI mitro banAvelA. jelanA anubhavonI sAravAra kAragata na nIvaDI. svAmIjIno amara AtmA caitanya temaNe noMdha rAkhelI. temane mana jela ane Azrama sarakhA hatA. tattvamAM laya pAmyo. temanI ajoDa dezabhakti ane vIrocita mRtyu visApuramAM temanI tabiyata lathaDatAM zrI phUlacandabhAI ane e ja tenA jIvananuM kharuM tattvajJAna batAvanAra nIvaDyuM. zrI. bhogIbhAI parIkha (temanA bhatrIjA) temane vaDhavANa laI AvyA. DhebarabhAIe aMjali ApatuM kaheluM keH "zivAnaMdajI sainika hatA. rAjakoTa satyAgrahamAM eka varSanI sajA daramyAna jelamAM sainikanI adAthI goLI jhIlIne hasatA hasatA gayA che." pArAvAra kaSTo veThyAM. i. sa. 1942nA AkharI saMgrAmamAM temane pahelethI ja pakaDI levAmAM AvelA. jelane temaNe Azrama banAvI svAmIjInuM jIvana ekaraMgI hatuM. sevA ane svArpaNane samarpita zivAnaMdajIe "svAmI' upanAmane sArthaka karyuM hatuM. zrI dIdhelo. phUlacandabhAI ane camanabhAInI samAdhi pAse temanI samAdhi svAmIjInA AtmAne bhagavo raMga nAnapaNathI ja lAgelo racavAmAM AvI. tyAM temano jIvanamaMtra kotaravAmAM Avyo. hato, kyAreka saMnyAsIno bhagavo veza dhAraNa karI letA. himAlaya 'kismata kyAMthI bhAratahita kAyA DhaLe re." darzananI jhaMkhanA svAtaMtrya saMgrAmamAM joDAvAne kAraNe bahu pAchaLathI pAra paDI. temaNe pahelIvAra gaMgotrI, jamanotrI, kedAra eka niSTha mUka sevaka ane badrInAtha vagere sthaLe tIrthATana karyuM. pravAsanoMdhamAM A virATa lakSmIzaMkara nAgaradAsa pAThaka darzananuM varNana ane brahmAnaMda tathA prakRti sAthenI ekarUpatAno anubhava AlekhAyelo che. bIjIvAra kAzI, ayodhyA vagere i.sa. 1928mAM porabaMdara pAse chAyAmAM gAMdhI Azrama uttaranAM sthaLo ane dakSiNa bhAratanAM tIrthasthAnonI yAtrA karI. rA. zarU thayo tyAre chAyAnA aMtyaja bhAI-bahenone saMbodhIne zrI phUlacandabhAI zAhe patra lakhelo, zrI camanabhAI vaiSNava ane zrI phUlacandabhAI zAhanA avasAnano asahya phaTako paDyo. paNa svAmIjIe jIvana vahAlAM bhAI-baheno, sAthIonA viyoga para AMsu sArIne besI na rahetAM temanAM adhUrAM tamAruM sadabhAgya to vizeSa che kAraNa tamArI sevA karanAra kAryo pUrAM karavA karmayogInI adAthI racanAtmaka kArya karatA rahyA. bhAI rAmanArAyaNa ane tenA moTAbhAI (lakSmIzaMkarabhAI) Jain Education Intemational Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 499 cAritryavAna, satyAgrahI, sAcA aMtyajasevako che. uttama karavAmAM AvyAM. AzramanI vyavasthA mATe lakSmIzaMkarabhAI brAhmaNakuLamAM janmelA che chatAM aMtyaja sevA emanA hadayamAM vaDhavANathI porabandara AvyA. temanI madadamAM hatA rAmanArAyaNa UtarI gaI che." pAThaka ane hemubhAI rAjagora, lakSmIzaMkarabhAIne porabadramAM saMniSTha sevaka ane mUThI UMcerA mAnavI lakSmIzaMkarabhAIe bhADaze. ane pachI satyAgraha AMdolanomAM sau "pAThakajI' kahetA hatA. A jIvanaparyata gAMdhI AzramamAM rahIne harijana bALakonI keLavaNI pU. gAMdhIjIe nakkI karela cha mApadaMDa svIkAranArane 'sevaka ane jIvanaghaDataranuM kAma karyuM. i. sa. 19OOmAM janma. pitA kahevAmAM AvatA. (1) aspRzyatA (2) zikSaNa (3) gAyanAM dUdha, nAgaradAsa chaganalAla pAThaka, tAlukA zALAmAM zikSaka, ghI no pracAra-vaparAza (4) paradezI vastuno bahiSkAra (5) saphAIsaMskRtabhASA sAhityanA UMDA abhyAsI. mAtA saMtokabahena kAma (6) dararoja reMTiyo kAMtavo. pAThakajI "Adarza sevaka' hatA. dharmaniSTha, vyavahAra kuzaLa, sevAparAyaNa gRhiNI, sAta saMtAnomAM I. sa. 1928mAM bAraDolI satyAgrahamAM phUlacandabhAInI sauthI moTA lakSmIzaMkarabhAIe mAdhyamika zikSaNa bhAvanagaramAM pUruM TakaDI sAthe teoe bhAga lIdhelo. paraMtu eka satyAgrahI tarIke karI muMbaInI vilsana kolejamAM bI.e. sudhI abhyAsa karyo. temanI titikSAnI kasoTI thaI, I. sa. 1930nA namaka satyAgraha kuTuMbane madadarUpa thavAnI bhAvanAthI lIMbaDInI posTaophisamAM vakhate zrI, lakSmIzaMkarabhAI bhAvanagarathI AvelA AtmArAmabhAI nokarI laI lIdhI. e samaya daramyAna dezamAM asahakAranA bhaTTa ane zaMbhubhAI trivedI vIramagAma chAvaNImAM hatA. AMdolanonI havA prasaravA mAMDelI. lakSmIzaMkarabhAI polisonA amAnuSI julma vadhatA jatA hatA. A traNeya saMkalpa 'navajIvana'mAM gAMdhIjInA lekho rasapUrvaka vAMcatA. karelo ke "mIThuM laIne AvIzuM, nahi to deha pADI dezuM." mIThA i. sa. 1920nA ogaSTanI pahelI tArIkhe muMbaImAM sAthe kasTama hAusa pAse besI gayA ane upavAsa para UtarI lokamAnya tilakanuM avasAna thatAM, lIMbaDImAM mejisTreTa zrI gayelA. temanA para vadhAre julama gujAravAnI polisanI hiMmata amRtalAla zeThanI AgevAnI nIce, bhogAvAnA paTamAM vizALa cAlI nahi. chevaTe teo mIThuM laIne chAvaNImAM jaI pahoMcyA. zokasabhA bharAI. temAM zrI, zeThe lokamAnya tilakano tyAga ane temanI vizeSa kasoTI thaI dharAsaNAmAM. pahele divase sAmI samarpaNane aMjali ApI, ane mahAtmA gAMdhIe upADelA chAtIe lAThIo jhIlI. bIje divase lakSmIzaMkarabhAI ane asahakAra AMdolanamAM joDAvAnI hAkala karI. A zokasabhAmAM AtmArAmabhAI para polIsa tUTI paDI. khullA vAMsAbhera DhasaDIne lakSmIzaMkarabhAI temanA nAnAbhAI rAmanArAyaNa pAThakane laIne khArAM pANInA vokaLAmAM DUbakIo khavaDAvI, moDhAmAM kAdavanA gayelA. A vyAkhyAnanA prabhAve baMne bhAIo dezanI svataMtratA DUcA mAryA. baMne jaNA bebhAna thaI gayA tyAM sudhI julama cAlu mATe kaMIka karI chUTavAnuM vicAratA thayA. rahyo. pachI temane hospiTalamAM laI gayA. mIThuM lAvavAmAM niSphaLa thoDA samaya pachI lakSmIzaMkarabhAInI badalI vaDhavANa posTa javAthI baMnenAM manamAM duHkha hatuM. pharI mIThuM levA UpaDyA. thelImAM ophisamAM thaI. vaDhavANamAM zrI phUlacandabhAI zAhanI rASTrIya- mIThuM bharyuM A vakhate polIse temanI dharapakaDa karI, kesa cAlyo ane zALAnA kAryakramomAM teo avAranavAra javA lAgyA. eka varasanI sakhta kedanI sajA sAthe lakSmIzaMkarabhAIne yaravaDA pitAzrInuM devuM bharapAI thaI gayA pachI, I. sa. jelamAM mokalI ApyA. dharAsaNAnA polisajulmone 'dharAsaNAno 1922mAM posTamAstara jevI, e samayamAM UMcI gaNAtI kALA ke kALo kera" kahIne varNavavAmAM AvelA. nokarImAMthI temaNe rAjInAmuM ApyuM. AzramI tAlIma mATe i. sa. 1942nA AkharI saMgrAma vakhate porabandaramAM mahAtmA gAMdhIjI pAse sAbaramatI AzramamAM gayA. tyAM zrI. laDatanI AgevAnI lIdhI ane pakaDAyA. prathama bagavadaranI jelamAM maganalAla gAMdhI sAthe AzramanI khetI ane gauzALA teo najarakedanI ane pachI rAjakoTanI jelamAM pAMca mAsanI sajA saMbhALatA hatA. AzramamAM be varSa rahyA. tyAM teo mahAdevabhAI bhogavI, lakSmIzaMkarabhAI ane rAmabhAIe gAMdhIAzramamAM desAI, kAkAsAheba ane naraharibhAI parIkhanI bAjumAM rahetA harijana bALako mATe bAlamaMdira zarU karavAno vicAra karyo. tenA hatA. tyArabAda mahAtmA gAMdhIjInI salAhathI teo vaDhavANa udghATana mATe gijubhAI badhekA adhyApana maMdiranA bhAI bahenone AvyA ane zrI phUlacandrabhAI tathA camanabhAI sAthe racanAtmaka laIne AvyA. bAlamaMdiranuM udghATana karyuM. porabadranA pravRttimAM joDAyA. agraNIo ane pAThakajI tathA temanA sAthIoe gijubhAInuM i.sa. 1928mAM pU. gAMdhIjInI AjJAthI porabaMdara pAse bhAvabharyuM svAgata karyuM. chAyA gAmamAM gAMdhI AzramanI sthApanA karavAmAM AvI. gAMdhI Azramano vahIvaTa khUba karakasarathI karavAmAM Avato AzramamAM harijana bALako mATe zALA ane chAtrAlaya zarU hato. pAThakajI paNa maryAdita vetana letA hatA. temanAM patnI Jain Education Intemational Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 % brahad gujarAta vijayAbahene gijubhAInA bAla adhyApana maMdiramAM tAlIma laIne tyajIne prajAnA hitArthe jIvana samarpita karyuM. dhrAMgadhrAmAM racanAtmaka bAlamaMdiramAM kAma zarU karyuM. kuTuMba nirvAhanI javAbadArImAM pravRtti karanArA navayuvAno paranA bhayaMkara trAsanA ahevAlane sahabhAgI banyAM. Adarza AryanArI tarIke patinA jIvanakAryane moTAbhAganA vartamAnapatroe nyAya na Apyo. A aMge zrI. zeThe potAnuM gaNIne harijana bALakone mAtRvatsala prema Apyo. muMbaImAM eka sabhA yojI ane dardabharyuM bhASaNa karyuM. vidyArthIone abhyAsopayogI cIjavastuo laI ApI sahAya dezI rajavADAonI ApakhudI sAme avAja uThAvI zake evuM karI. teo jIvanaparyata AzramamAM rahyAM. vartamAnapatra pote ja zarU karavAno nirdhAra karI muMbaI choDI rANapura sakhata parizrama satyAgrahomAM veThelA julamo, ane siArA AvyA. lokonA du:khadadIna vAcA ApavA mATe che. te kArAvAsamAM bhogavelI takalIphone kAraNe temanuM svAe kathaLyuM 1921nA okTobaranI bIjI tArIkhe, gAMdhI janmadine, hatuM. uparAMta be vakhata zastrakriyAo karAvelI. svarAjaya prAptinuM rANapurathI 'saurASTra' sAptAhikanA prathama aMkanA prakAzana sAthe prabhAta UghaDe te pahelAM tA. 4-8-1947nA roja, kolerAnI be temanI jAhera kArakirdIno prAraMbha thayo. divasanI TUMkI mAMdagImAM A phAnI duniyA choDI gayA. Aje paNa zrI. zeThe taMtrI tarIke potAnuM prayojana spaSTa karatAM kaheluM tapasvI pAThakajInA smAraka samo gAMdhIAzrama cAle che. ke, "amAruM A patra jayAM jayAM julma joze, jayAM jayAM anyAya temanA avasAna pachI vijayAbahena paranA dekhaze, tyAM potAnuM saghaLuM baLa te sAme vAparaze. dezI rAjayo ke AzvAsanapatramAM zrI nAnAbhAI bhaTTe lakheluM ke "Aje e ejansInI sAme nIDaratApUrvaka avAja uThAvaze." pAThakajI vinA tamAro Akhoya Azrama raDato haze! pAThakajInA dezI naLiyAvALA mATInAM makAnomAM nivAsa ane pagarakhAmAM paga mUkanAro hajI bIjo koI meM joyo nathI." lImaDAnA vRkSa nIce oTalA para besI lokonI kathanI sAMbhaLI tene mahAtmA gAMdhIjInI priya pravRtti aspRzyatA nivAraNa ane vAcA ApavAnuM kAma zeThe zarU karyuM. temanA sAthIdAro hatA rASTriya khAdIne temaNe jIvanakArya tarIke svIkArelAM. atyaMta vivekI, zAyara jhaveracaMda meghANI, bhImajIbhAI suzIla, kamalabhAI mitabhASI, karmaTha pAThakajI ekaniSTha mUka sevaka hatA. zrI koThArI, guNavaMtarAya AcArya vagere. thoDA samayamAM ja "saurASTra' jayaMtilAla mahetAe temane aMjali ApatAM kahyuM che tema lokapriya banI gayuM. 'ogaNatrIsa varSanI mUMgI tapasyAthI porabandara paMthakanA saurASTra'nI kaTAromAM rAjAnA julamo ane prajAnI zakti harijano ane savarNonAM dilamAM temaNe satya, prIti, nisvArthatA banne ekI sAthe pragaTa thatAM hatAM. jemanI sAme AMkha UMcI na thaI ane sevAbhAvanAM bIja ropyAM hatAM." zake, harapha uccArI na zakAya tevA prAMgadhrA, morabI, jAmanagara, jUnAgaDha, goMDala jevAM rajavADAonA atyAcAro sAme saurASTranI saurASTranA siMha prajA ekadama UbhI thaI. "kAM to A anyAya nahi ane kAM to amRtalAla zeTha ame nahi" evA kRtanizcayI jhiMdAdila yuvAnonuM khamIra jAgI lIMbaDInA jaina vaNika kuTuMbamAM 25, ogaSTa 1891nA UDyuM. temanA preraNAmUrti hatA amatalAla zeTha. lokonI jAgRtine roja amRtalAlano janma thayo. pitA dalapatabhAI zeTha prAMgadhrA kAraNe rAjavIo DaravA lAgyA. dezIrAjayoe "saurASTra' patra para pratibaMdha mUkyo. chatAM teno pracAra thato rahyo. zrI zeThanI nIDaratA rAjayamAM zikSaka hatA. Arthika sthiti sAmAnya. e samaya prajA ane khamIrathI prabhAvita lokoe temane 'saurASTranA siMhAnuM jAgRtino hato. amRtalAla zeTha vaDhavANa abhyAsa karatA hatA tyAre ja "mahIkAMThA' ane revAkAMThA' gejheTanA khabarapatrI banyA. biruda ApyuM. tyArathI ja patrakAratvanA aMkuro phUTyA. 'saurASTra' patranA saMpAdana, saMcAlananI sAthe teo sAmAjika ane rAjakIya kSetre paNa sakriya hatA. i. sa. 1923thI ' meTrika thayA pachI vakIlAtanuM bhaNyA. hAIkorTa plIDara tarIke dhaMdhukA tAlukAnA borDa tema ja amadAvAda jillAnA borDanA khUba nAmanA meLavI. lIMbaDImAM mejisTreTa banyA. paraMtu eka vakhata pramukhapade kAma karyuM. muMbaI dhArAsabhAmAM cUMTAyA ane lokonA nyAyanA amalamAM temanuM mana dubhAyuM. thoDA samaya pachI mejisTreTa praznomAM madadarUpa thayA. I. sa. 1927mAM 'akhila hinda tarIke rAjInAmuM ApyuM. lIMbaDI choDyuM. rAjasthAna prajA pariSada'nI sthApanA karI, varSo sudhI enA pramukha | dezI rajavADAomAM lokone sahevA paDatA anyAyo ane tarIkenI javAbadArI adA karI. i. sa. 1927-28mAM bAraDolI julmoe emanA manamAM UthalapAthala macAvI. temAM gAMdhIjIno- satyAgraha vakhate vAloDa gAme virATa sabhA samakSa bhASaNa ApavA temanI pravRttino prabhAva paDyo. aMgata jIvananI jAhojalAlI zeTha UbhA thayA tyAre saradAra paTele temano paricaya Apelo, * * Jain Education Intemational Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 501 'Aje ApaNA bAraDolInA AMgaNe "saurASTrano siMha' Avelo dharAvanAra vyakti hatA. paraMtu temanuM sarvocca pradAna to che nirmika che. enI hAkathI kAThiyAvADanA basso rajavADAM dhrUje che." patrakAra tarIkenuM. AjanA gujarAtI patrakAritvanA teo Adya pUjaya mahAtmAjI pratye apAra Adara dharAvanAra zeTha ghaDavaiyA. atyAre gujarAtanA akhabAromAM jovA maLatI vividha potAno rAha svataMtra rIte ja nirdhArita karanArA hatA, morabImAM vAMcanasAmagrI ane vibhAgonI temaNe prathamavAra kalpanA karelI. yuvaka pariSada bharavAnuM temaNe elAna kareluM. jo ke chevaTe pU. to vijJAnanA mahattvane paNa temaNe pichAnyuM hatuM. gAMdhIjInI samajAvaTa ane AjJAthI pariSada bharavAnuM mokupha 'saurASTranA navA avatAra samA "phUlachAba' ane rAkheluM. i. sa. 1938nA namaka satyAgraha vakhate dholerAmAM "janmabhUmi' jevA lokapriya vartamAnapatronA te temanI AgevAnI nIce chAvaNI zarU thaI. 6ThThI eprile satyAgraha prakhara vaktA, kuzaLa saMyojaka, aDaga laDavaiyA, dUraMdezI ane TukaDInA prathama saradAra tarIke 21 satyAgrahIo sAthe temaNe mIThuM AtmasUjha dharAvanAra nIDara patrakAra amRtalAla zeThane saurASTra upADyuM. temanI dharapakaDa karavAmAM AvI. aDhI varasanI sajA thaI. yugo sudhI saMbhAraze. 30-7-54nA roja hRdayaroganA humalAthI gAMdhI-iravIna karAra thatAM jelamAMthI chUTyA. muMbaImAM temano jIvanadIpa bujhAyo. akhila hinda rAjasthAna pariSadanA pratinidhi tarIke tapasvI yugala goLamejI pariSadamAM bhAga levA laMDana gayA. tyAMthI pAchI pharatAM jerasiMhabhAI kavi - kastUrabahena kavi AphrikAnA bhAratIya koMgresanA adhivezanamAM pramukha tarIke hAjarI ApI. i. sa. 1934mAM AphrikAthI bhArata AvyA tyAre, muMbaI dezahita kAje jIvana samarpaNa karI denArAM tapasvI yugalo baMdare UtaryA. tevI ja temanI dharapakaDa karavAmAM AvI. be varSanI mAMhenuM eka yugala te jorasiMhabhAI kavi ane zrImatI kastUrabahena sajA thaI. i. sa. 1934mAM muMbaImAM 'janmabhUmi' ane 'DeIlI kavi. gAMdhIjInI hAkala sAMbhaLI svarAjaya, satyAgraha ane sana' patro zarU karyA. 'lokamAnya" paNa calAvyuM. sevAyajJa arthe bhekha dhAraNa karI, lokajAgRti ane lokasaMgaThananA zrI, zeTha lokonAM sukhadu:khanA sAcA sAthI hatA. temaNe kAryamAM lAgI gayelAM jorasiMhabhAI ane kasturabahenanI saurASTra sevA samitinI racanA karelI, bhAla pradezamAM lokopayogI kAThiyAvADanAM cunaMdA sevakomAM gaNanA thatI hatI. kAryo karyA. zrI. zeTha jhiMdAdila, nIDara ane vicakSaNa lokanetA ane I.sa. 1900 mAM pAlItANA mukAme jorasiMhabhAIno sAmAnya mAnavIonA duHkhadardane samajanArA saMvedanazIla vyakti janma. pitA kasaLasiMha indrANI svabhAve alagArI, nIDara, hatA. bIjA vizvayuddha vakhate subhASacandra bojhe bhAratanI muktimATe sAhasika ane sAdhuvRttivALA hatA. zatruMjaya paranAM maMdiramAM jApAnamAM ArajhI hukumata UbhI karI tyAre zrI. zeTha patrakAra tarIke gorapadAnuM kAma patAvI, teo "godaDiyA bApu' nAmanA saMtanA brahmadezanA yuddha morace jaIne netAjInI AjhAda hinda phojanI dhUNe" (AzramamAM) jaIne besatA. temanAmAM kavitvazakti hatI. pravRttio aMgenI dastAvejI aitihAsika sAmagrI jAnanA jokhame duhAchaMda bulaMda avAje gAtA. mAtA devakInA atyaMta Rju laI AvyA. jenA AdhAre "jayahinda' pustaka taiyAra karyuM. ane svabhAvanA kuTuMbavatsala gRhiNI hatAM. traNa bhAIomAM subhASabAbunA sAhasonI kathA deza samakSa prasiddha karI. jorasiMhabhAI sauthI nAnA. temanAmAM nAnapaNathI ja sAhasika i. sa. 1945mAM saMyukta rASTrasaMghanI sthApanA prasaMge vRtti, anyAyano sAmano karavAnI bhAvanA ane du:khIjano pratye sAnaphrAnsisko gayA. 'janmabhUmi'nA vikAsa mATe aneka navI kaNA hatI. abhyAsamAM tejasvI ane kalpanAzIla jorAvarayojanAo laI AvyA. siMhabhAInA akSaro khUba suMdara hatA. temaNe meTrika sudhI abhyAsa 'janmabhUmi' kAryAlaya AjhAdI jaMganA badhA ja rAjayonA karelo. nAnapaNathI ja kavitA racavAno zokha. temaNe temanI aTaka AgevAno mATe AzrayarUpa banyuM hatuM. i. sa. 1947mAM IndrANI'ne badale "kavi' rAkhI lIdhI hatI. 19 varSanI vaye 14 jUnAgaDhanA navAbe pAkistAna sAthe joDANa karyuM tyAre lokakrAMti varSanI vayanAM kastUrabahena abhayasiMha rANA sAthe lagna thayAM. mATe 'ArajhI hakumata' UbhI karavAmAM zrI, zeTha agresara rahelA. kastUrabahenano janma i. sa. 1905mAM, vAlukaDa lAThI ArajhI hukumatanA sarasenAdhipati zrI, zAmaLadAsa gAMdhI muMbaIthI sTeTanuM gAma. pitA abhesiMha rANAne khetIno vyavasAya. sauthI rAjakoTa javA nIkaLyA tyAre zrI, zeThe temane talavAra bheTa moTAM dIkarI hovAne kAraNe nAnapaNathI ja kAmakAjamAM ane ApelI. A laData daramiyAna tana, mana ane dhanathI madada karatA vyavahAramAM kuzaLa, lAThI rAjayamAM strI zikSaNa pharajiyAta hovAthI rahelA. svAtaMtrya senAnI ane lokasevAnA anekavidha kSetromAM cAra dhoraNa sudhIno abhyAsa karelo. yuvAnavaye pitAnuM akALa jemanuM mahattvanuM pradAna che tevA amRtalAla zeTha bahumukhI pratibhA avasAna thatAM nAnAM bhAI-bahenonI saMbhALa lIdhelI. Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 > gaura varNa, tejasvI cahero ane pAradarzaka AMkhovALAM kastUrabahenanA vyaktitvanI AbhA saune prabhAvita karanArI hatI. nIDara ane sAhasika pravRttinAM kastUrabahenanA vyaktitvanI vizeSatA e hatI ke sAmAjika kurivAjo ane anyAya sAme temano puNya prakopa pragaTa thato hato. jyAre du:khI ane pIDita loko pratye temanA hRdayamAM apAra karaNA hatI. gRhasthAzramanA prAraMbhanAM varSo sukha samRddhimAM pasAra thayAM. paNa jIvananuM lakSya nirdhArita thayuM nahotuM. pAlItANA jainonuM tIrthadhAma, jainamunionA saMparkane kAraNe jorasiMhabhAI jainadharmathI prabhAvita hatA. eka vakhata munizrI vijayasUri mahArAja sAthe jUnAgaDha gayelA. tyAM temanI pAse dIkSA levAnI icchA darzAvI. paraMtu teo gRhasthAzramI hovAne kAraNe mahArAjazrIe dIkSA na ApI. paraMtu AjhAdInI laData mATe dezane yuvAnonI bahu jarura che ema kahIne zrI. phUlacandrabhAI zAha pAse vaDhavANa javA sUcavyuM. phUlacandrabhAI pAsethI temane jIvananI dIkSA maLI. jorasiMha bhAIe lagabhAIne gurusamAna mAnyA. eka navA lakSya sAthe teo pAlItANA pAchA pharyA. zrI phUlacandrabhAIe 'satyAgraha daLa'nI sthApanA karelI. jorasiMhabhAI ane kastUrabahena temAM joDAyAM. jorasiMhabhAI sAbaramatI AzramamAM jaIne pU. gAMdhIjIne maLyA. temanI preraNAthI pAlItANAmAM sevAkAryano prAraMbha karyo. i. sa. 1921mAM pU. gAMdhIjIe 'eka varSamAM svarAjya'nI hAkala sAthe cAra zarato mUkelI (1) dArU niSedha (2) khAdI ane grAmodyoga (3) komI ektA ane aspRzyatA nivAraNa (4) rASTriya zikSaNa, jorasiMhabhAIne dArUnAM pIMA uparanAM pikeTiMganA ane videzI kApaDanA bahiSkAranA kAryakramo hAtha dharyA. erasihabhAI ane kastUrabahene khAdI apanAvI. kastUrabahene sAsariyAmAM lAja kADhavAno rivAja choDyo. e jamAnAmAM rUDhicusta samAjamAM A krAMtikAraka pagaluM hatuM. jorasiMhabhAI ane kastUrabahene saurASTranAM rajavADAM sAmenI laDato ane rASTravyApI AMdolanomAM sakriyapaNe bhAga lIdhelo. i. sa. 1928mAM bAraDolI satyAgrahamAM jherasiMhabhAI kAThiyAvADanA satyAgrahIonI TukaDI sAthe gayelA. i. sa. 1930nA namaka satyAgraha vakhate jorasiMhabhAI ane kastUrabahena nAnAM be bALakone vALukaDa mosALamAM mUkIne vIramagAma vImAM cheDAyelA. jorisaMhabhAIe mIThAnI latamAM khuba mAra sahana karyo, temanI dharapakaDa thaI ane sakhatakedanI sajA thatAM sAbaramatI jelamAM pUrelA. jelamAMthI chUTyA pachI polisInA kramana sAme pharI pharIne satyAgraha karatAM temanI bIjI vAra dharapakaDa thaI ane jelamAM purAyA. gAMdhI-iravina karAra pachI virAmakALamAM bRhad gujarAta jorasiMhabhAIe DAMgaravAmAM potAnuM mukhya mathaka rAkhIne AsapAsanA gAmaDAMomAM lokajAgRtinuM kArya karyuM. i. sa. 1930nA namaka satyAgraha vakhate kastUrabahenanI dharapakaDa thaI ane cha mAsanI sajA thayelI. i. sa. 1932mAM mahemadAvAdamAM dArUnA pIThA upara pikeTIMga karatAM pakaDAyAM tyAre cAra mAsanI sajA thayelI. i. sa. 1933mAM vIramagAmamAM satyAgraha karatAM pakaDAyAM ane traNa mAsanI sajA thaI. i. sa. 1934-34nA samayagALAmAM phUlacandrabhAIe rajavADAonA anyAya ane johakamI bharyA valaNa sAme proLa, morabI, vaNoda ane dhrAMgadhrAmAM laData ApI. jorasiMhabhAI ane kastUrabahena paNa temAM joDAyelAM. dhroLanA jhaMDA satyAgraha vakhate baheno paNa sakhata lAThIcArjano bhoga banelAM. dhrAMgadhrAnI laData vakhate jorasiMhabhAI satyAgraha samitinA AgevAna sabhya hatA. dhrAMgadhrAnI laDatane saMpUrNa balidAnanI gAthA' tarIke oLakhAvavAmAM AvelI. i. sa. 1934mAM muMbaImAM kogresanuM adhivezana bharAyuM tyAre nAnAM bahena narmadAbahenane laine kAyAvADanAM bhAI-baheno sAthe kasturabahena adhivezanamAM gayelAM. tyAM teoe svayaMsevako tarIke kAma kareluM. i. sa. 1935-36mAM kastUrabahena bALakone laIne gAMdhI Azrama, porabadara jaIne rahelAM tyAM AzramanA chAtrAlayanI vyavasthA saMbhALelI. i. sa. 1937-38nA varSomAM pAMcatalAvaDA, vallabhIpura ane moTA cAroDiyAmAM kheDUtonA hakko mATe satyAgraho thayA. cAroDiyAnA AMdolanamAM baLa pUravA mATe kSayabhAI ane zAradAbahena, siMhabhAI kastUrabAna vagerenI pAse AvIne rahelAM. satyAgrahamAM kasturabahena ane baheno paNa lAThImAranA bhoga banelAM. A satyAgrahamAM Azare soeka jaNAe sakriya bhAga lIdhelo. koIne mAra paDyo, koina jamIna-khoraDAM jama thayAM, daMDa thayo to vaLI koI hadapAra thayA. satyAgrahIo bamaNA utsAhathI anyAya sAme laDatA rahyA. i. sa. 1938mAM haripurAmAM koMgresa adhivezana vakhate kastUrabahena nAna eka mAsanI dIkarIne laIne gayelAM. tyAM svacchatA vibhAgamAM sevA ApelI. tyAMthI AvyA pachI kastUrabahena vartanA harijana AzramanI vyavasthA saMbhALavA mATe thoDAM varSo rahelAM. jorisaMhabhAI gAmaDAMomAM racanAtmaka kArya karatA hatA. i. sa. 1939-40mAM rAjakoTa satyAgraha vakhate jorasiMhabhAIe eka kasAyelA sainika tarIke kaNakoTamAM thANuM nAkheluM. nabaLA grAmajanone jAgrata karI sabaLA banAvavA mATenI kAmagIrI zarU karelI. rAjakoTa rAjyanI damananItinA teo paNa bhoga banelA. thoDo vakhata aTakAyatamAM paNa rAkhelA. i. sa. 1941nA vyaktigata satyAgrahamAM jorasiMhabhAI ane kasturabAna Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 503 banne joDAyelAM. jorasiMhabhAIe sAbaramatImAM ane pachI bharatagUMthaNanA tAlIma vargo zaru karelA. i. sa. 1949nA vIsApuramAM jelavAsa bhogavyo. i. sa. 1942nI 'hinda choDo bhISaNa duSkALa vakhate jorasiMhabhAIe "mAnava rAhata maMDaLa" dvArA laData vakhate jorasiMhabhAIne pakaDIne sAbaramatI jelamAM pUrelA. garIba lokone annavastra pUrAM pADyAM. jorasiMhabhAI jhiMdAdila kastUrabahenanI paNa dharapakaDa thayelI ane thoDA samaya sAbaramatI mAnava hatA. gAMdhIyuganA satyAgrahI laDavaiyA ane lokasevaka jelamAM rAkhelAM. i. sa. 1942nA AkharI saMgrAmamAM zrI. tarIke temaNe jIvanabhara avirata saMgharSo veThyA ane mAnavajAtanI ratubhAI adANI vagere mitroe bhUgarbhamAM rahIne bhAMgaphoDano mUMgI sevA karI. temanI nasenasamAM sevA bharelI hatI. kAryakrama hAtha dharelo. e vakhate saurASTranA jAhera jIvanamAM sakriya bhutaDIAthI basamAM pAlItANA AvatA hatA tyAre 29evAM mahilA AgevAno dvArA " "kAThiyAvADa bhaginI samAja" 12-66nA roja basano akasmAta temane jIvaleNa nIvaDyo. nAmanA saMgaThananI sthApanA thaI jemAM kastUrabahena paNa joDAyelAM. jorasiMhabhAInI smRtimAM bhutaDiAne "jorasiMhagaDha' nAma lokasaMparka ane lokajAgRtinI dRSTie padayAtrA dvArA gAmaDe gAmaDe ApavAmAM AvyuM. jorasiMhabhAInA avasAna pachI kastUrabahena AjhAdIno saMdezo pahoMcADavAnuM kArya bahenoe karyuM. je "jaranI "racanAtmaka maMDaLa'nI pravRttio ane mahilAonA utkarSa mATe laDatanA itihAsanuM eka mahattvanuM prakaraNa banI rahyuM che. kAma karatAM rahyAM. jorasiMhabhAI pUjya gAMdhIjI ane saradAra paTelanA pratyakSa I. sa. 1981mAM ratubhAI adANIe akSayagaDha paricayamAM AvelA. temanuM mArgadarzana meLaveluM. sAbaramatI jelamAM (kezoda)mAM akSayanAtha mahAdevanI prANapratiSThA karI te prasaMge, pU. ravizaMkara mahArAja ane pU. ThakkarabApAnA sahavAsano lAbha dezanI AjhAdI kAje ane lokasevA arthe jIvana samarpita karanArAM maLelo. e samayanA kAThiyAvADanA satyAgrahIo sAthe nikaTano pUjaya bhaktibA, devI bahena paTTaNI, kastUrabahena kavi ane anya saMbaMdha baMdhAyelo. jelavAsa daramyAna jorasiMhabhAIe reMTiyo'nA bhagavatI bahenonA (kula 9) zubhahaste maMdira upara nava kaLaza duhA ane artho, gAMdhIjI vizenA duhA ane artho tathA "dAMDIkUca' caDhAvavAmAM AvyA hatA. jorasiMhabhAInI cira vidAya pachI vizenA dIrghakAvyanI racanA karelI. je temaNe pAchaLathI prasiddha kastUrabahena moTe bhAge jorasiMhagaDha (bhutaDIyA) rahetAM hatAM. i. karyA hatAM. sa. 1981mAM hRdayaroganA humalAthI teonuM nidhana thayuM. pAlItANAmAM yuvAna bhAIbaheno mATe sevAdaLa zarU karyuM, zrI ratubhAI adANIe temane mATe kaheluM ke, baheno mATe "mahilA vikAsa maMDaLa'nI sthApanA karI. sAthosAtha "kastUrabahenane joIe eTale sevA ane tapanI zuddha banelI 'gAMdhI maMdiramAM khAdI-grAmodyoganI pravRttiono prAraMbha karyo. kaMcanavaraNI kAyAthI zobhatI koI tapasvinInAM darzana karatAM i. sa1947mAM svarAjaya AvyuM. pAlItANAmAM prajAsattAka hoIe evuM lAge." taMtranI vyavasthA goThavAI nahotI tyAM sudhInA gALAmAM soraThI siMhaNa jorasiMhabhAIe kAunsilara tarIke javAbadArI saMbhALelI. jorasiMhabhAI i. sa. 1952mAM pAlItANAthI, i. sa. devIbahena paTTaNI 1957mAM taLAjAthI vidhAnasabhAnA sabhya tarIke jaMgI bahumatIthI i. sa. 1930-32nA dholerA satyAgraha saMgrAmanA 13mA cUMTAyelA, kastUrabahena i. sa. 1957 ane 1962mAM saradAra devIbahena paTTaNI AgavI pratibhA dharAvanArA, tejasvI pAlItANAthI vidhAnasabhAnA sabhya tarIke cUMTAyelA. dvibhASI ane bahAdura satyAgrahI bahena tarIke khyAti pAmyAM. muMbaI rAjaya vakhate ane gujarAta rAjayanI sthApanA thayA bAda i. sa. 1902mAM vatana sAvarakuMDalAmAM dharmaniSTha ane vidhAnasabhAnA sabhya tarIke ane prajAnA pratinidhi tarIke teoe vidyAvyAsaMgI kuTuMbamAM janma. dIkarIo to "devI' gaNAya tema prasaMzanIya kAmagIrI bajAvelI. jorasiMhabhAIne Adara ane kahIne dAdAe 'devI' nAma rakhAvyuM, satyaniSTha ane bhaktahRdayI premathI sau "kavirAja' kahIne saMbodhatA. dhArAsabhAmAM teo "yugala pitA prabhulAla prabhAzaMkara bhaTTa saMskRtanA vidvAna hovAne kAraNe dhArAsabhya tarIke ja oLakhAtAM. zAstrI kahevAtA hatA. teo lAThInA rAjavI surasiMhajI gohila jorasiMhabhAIe "racanAtmaka maMDaLa' pAlItANAnA upakrame 'kalApI'nA mitra, guru ane rAjavaidya hatA. rAjaramatathI bhutaDiyAmAM (pAlItANAthI 15 kI.mI. dUranuM gAma.) sarvodaya kalApinuM jhera ApavAne kAraNe apamRtyu thatAM AghAtathI atyaMta lokazALA, sarvodaya khetIkendra, sarvodaya pustakAlaya, vAcanAlaya vyathita hRdaye zAstrIjIe lAThI choDyuM. muMbaImAM vaidya tarIke kAma ane gauzALA zarU karyA. kasturabahene pAlItANAmAM "mahilA karyuM. devI bahenanAM mAtA jamanAbahena dharmiSTha ane ghararakhuM vidyAlaya, mahilA pustakAlaya" ane baheno mATe zIvaNa- guhiNI hatAM. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 che bRhad gujarAta | devIbahenanuM bALapaNa muMbaImAM pasAra thayuM. sAta varSanI vyaktitvanI garimAe saune prabhAvita karyA. uMmare zALAmAM dAkhala karyA. paNa zALAnA zikSikA bahene eka devIbahenanA zire dhaMdhukAnI chAvaNInA "saradAra tarIkenI vidyArthInIne mAra mAryo te joIne temaNe zALAe javAno inkAra javAbadArI AvI. sabhA-saraghasa kADhavAnAM, reTiyAno pracAra karyo. pitAe anubhavI zikSikA dvArA temane ghera abhyAsa karavAno ane mIThuM upADI lAvavAnuM. A pravRttimAM joDAyelA karAvyo. tIvra yAdazakti, abhyAsanI ane bhASAo zIkhavAnI sainiko - bhAI baheno 16 thI 24 varSanI vayanA. A sainikonAM dhagaza dharAvatAM devIbahena gaNitanA dAkhalA - hisAbe moDhe ja moTI bahena' banIne vAtsalyapUrNa vyavahAra dvArA chAvaNIomAM karatAM. gujarAtI, marAThI ane hindI bhASA jAte zIkhyAM. pUnAmAM kuTuMbabhAvanAnuM vAtAvaraNa sarjayuM. chAvaNImAM satyAgrahInAM tophAna mAsInI dIkarI bahenane tyAM zikSakanI madadathI saMskRta ane banevI ke lADakoDa mATe Takora karavAmAM AvatI, "A chAvaNI che mAsInuM pAnAbha zAstrI pAsethI baMgALI bhASA zIkhyAM, ravIndranAthanA ghara nathI' tyAre kanubhAI laherI jevA to kahetA ke, 'hA, A gIto zIkhyAM. suMdarajI go. beTAI pAsethI aMgrejI zIkhyAM. devImAsInuM ghara che." kAzmira gayelAM tyAMthI gurumukhI (paMjAbI) zIkhI AvyAM. baravALAmAM sabhA bharAyelI, bhASaNa karanArA eka pachI zAstrIya saMgIta ane dilarUbAvAdana zIkhelAM. bharata-gUMthaNa game, eka sainiko pakaDAtA gayA. acAnaka preraNA thatAM devIbahene maMca rasoI sarasa banAvI jANe. paraMtu sauthI moTo zokha vAMcanano ane upara caDI jaIne 'inkilAba jhiMdAbAda'nA jayaghoSa sAthe mAnavasevAno. AgajharatI vANImAM bhASaNa karI satyAgrahano raMga jamAvI dIdho. nAnapaNamAM ja gAMdhIjInA kArya aMgenI pitAnI vAto dvArA bIje divase satyAgrahI bahenonI TukaDInuM netRtva laIne mIThAnI pU. gAMdhIjI pratye bhaktibhAvanAM bIja ropAyAM. i. sa. 1917mAM thelIo sAthe khumArIpUrvaka baravALAnA gaDhamAM praveza karyo. temanuM sAvarakuMDalA AvIne prabhulAla zAstrIe lADakoDamAM UcharelI daDha manobaLa ane aDaga vyaktitva joIne saMgrAma samitinA dIkarI devIbahenanAM, 15 me varSe jAmanagaranA prakhyAta rAjavaidya movaDIe temane saMgrAmanA saradAra tarIkenI javAbadArI jhaMDu bhaTTajInA saMbaMdhI gaNapatarAya prANazaMkara paTTaNI sAthe svIkAravAnI vinaMtI karI. eka paDakAra tarIke e javAbadArI dhAmadhUmathI lagna karyA. i. sa. 1917mAM pitAzrInuM avasAna svIkArIne devIbahena dholerA satyAgrahanA 'teramA saradAra' banyAM. thayuM. i. sa. 1919mAM 18mAM varSe ANuM vALIne devIbahena satyAgraha saMgrAmanuM netRtva karanAra teo prathama mahilA saradAra mosALa sAsare jAmanagara gayAM. i. sa. 1919mAM 'navajIvana' hatAM. e samaya daramiyAna muMbaIthI zAmaLadAsabhAI gAMdhI laData sAmAyikanA prathama aMkathI tenA grAhaka banyAM. gAMdhIpravRttinA kaDaka jovA AvelA. chAvaNIomAM pharyA. gAmaDAMomAM cAlatI pravRtti, pratibaMdhaka rAjaya jAmanagaranA rAjavaidya moTA sasarAe udAratA polisonA damana sAme satyAgrahIonI daDhatA ane bahAdurI tathA ane hiMmatathI putravadhu devIbahenane khAdI paheravAnI ane reMTiyo | 'saradAra'nuM kuzaLa netRtva joIne khUba prabhAvita thayA. 'vaMde kAMtavAnI sagavaDatA karI ApI. I. sa. 1921mAM temaNe khAdI mAtaram' patramAM "dhaMdhukA-dholerA chAvaNInA saradAraH soraThI siMhaNa aMgIkAra karI. nAkanI cUMka ane kAnanI bUTI sivAyanAM devI bahena paTTaNI' e zIrSaka nIce vistRta lekha lakhyo. pUnAthI AbhUSaNano tyAga karyo. pUjaya mahAtmA gAMdhIjInuM prathama pratyakSa pragaTa thatAM lokamAnya tilakanA samAcAra patra 'kesarI'mAM paNa darzana sAbaramatI AzramamAM 20 varSanI vaye karyuM. tenI noMdha levAmAM AvI. tyArathI teone "soraThI siMhaNa'nuM lagna pachI devI bahena judA judA sthaLoe rahyAM. Isa. 1928mAM gaNapatarAya paTTaNIne jhaMDu phArmasImAM nokarI thatAM muMbaI comAsA daramiyAna chAvaNImAM rahIne akaLAyelA jaIne rahyAM. A badhA varSomAM gAMdhIjInI vicAradhArA ane sainikone devIbahena hiMmata, hUMpha ane preraNA ApatA rahyAM. pravRttithI prabhAvita thatAM jatAM hatAM. i. sa. 1930mAM gAMdhIjIe dhoLakA tAlukAmAM nAkaranI laData vakhate yuvAnone AnaMda Ave satyAgraha saMgrAmanI ghoSaNA sAthe dAMDIkUca AraMbhI. devIbahene mATe gAmaDAmAM banne jaNA sAthe jAya tevI vyavasthA goThavI. satyAgrahamAM joDAvAno saMkalpa karyo. pati ane zvasUra pakSanA sainikonI jarUriyAto jANI laIne pUrI pADatA. vaDilo tathA vRddha mAtuzrInI saMmati meLavI dholerA namaka dhaMdhukA chAvaNImAM gaNapatabhAI paNa temane maLavA be-traNa satyAgrahamAM bhAga levA dhaMdhukA jaI pahoMcyA. tyAre temanI uMmara vAra AvI gayelA. niyamita patro lakhatA rahetA. prathamavAranI hatI 28 varSa, madhyama kada, beThI daDIno bharAvadAra bAMdho, dharapakaDa pachI sAta mahinAnI sAdI kedanI sajA sAthe sAbaramatI gauravarNa, saumyacahero, pAradarzaka snehALa AMkho ane saMskArI jelamAM rahelA. gAMdhI-iravIna karAra pachI temane mukta karavAmAM madhuravANIH zveta khAdInAM vastro dhAraNa karelAM devIbahenanA AvyAM. i. sa. 1932mAM boTAdamAM rahIne satyAgrahanuM saMcAlana Jain Education Intemational ation Intermational For Private & Personal use only Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 505 karatAM hatAM. savinaya kAnUnabhaMganA kAryakramamAM 17 satyAgrahIo hatAM. acAnaka hArTapheIlathI gaNapatabhAI avasAna pAmyA. e sAthe temanA saradAra devIbahenanI polise dharapakaDa karI. cha mAsanI pachI muMbaI gayA nahi, UMDI vedanA manamAM samAvI dIdhI. zrI sakhata kedanI sajA sAthe sAbaramatI jelamAM temane mokalI ApyAM. gaNapatabhAInA avasAna pachI temanAM mAtuzrI ane anya jelamAM pU. kastUrabA, pU. bhaktibA vagereno sahavAsa maLyo. kuTuMbIjano sAthe thoDo vakhata zAhapura jaIne rahyAM. i.sa. 1954mAM jelanA khorAkane kAraNe tabiyata lathaDI. chUTyAM tyAre temanuM vajana mAtuzrInuM avasAna thayA pachI kuMDalA AvIne sthAyI thayAM. 105 ratalamAMthI 79 ratala thaI gayuM. pU. gAMdhIjIe sAmuhika atyaMta Andra ane dayALu hRdayanAM devIbahena je koI savinayabhaMganI laData sameTI lIdhI pachI devIbahena muMbaI jaIne muzkelImAM hoya tene madada karavA doDI jatAM. mA AnaMdamayInAM rahyAM. teo pArlAmAM rahetAM hatAM. gaNapatabhAI ane devIbahenanuM paramabhakta devI bahena prakRtie ekAMtika ane AdhyAtmika vRtti ghara kAThiyAvADathI muMbaI AvatA satyAgrahamAM AvelA yuvAnonA dharAvanArAM che. emane mana sevAdharma ja sarvoparI che. chellAM 35 AgaLa abhyAsamAM teo madadarUpa thatAM hatAM. gharanI AsapAsanAM varSathI bhojanamAM mAtra dUdha, phaLo ane zAkabhAjI le che. be varSathI baheno sAthe gAMdhIjInI vAto, gAMdhI sAhityanuM vAMcana karatAM pathArIvaza - ekasomAM varSamAM pravezelAM devIbahene khATalA pAse navarAzanA samaye vAMcana ane bharata-gUMthaNa karatAM. kuTuMba vatsala Teliphona rAkhyo che, saunA saMparkamAM rahe che. ane karuNAmayI devIbahenanA pitarAI bhAI harilAla bhaTTa I. sa. 1935mAM gaMbhIra rIte bimAra paDyA. temane bhAvanagarathI potAnAthI nAnI vayanA snehIjanonA mRtyunA AghAta sAvarakuMDalA laI gayA tyAre devIbahena sAthe hatAM. zrIjI vyathita banI, chevaTe "prabhunI jevI marajI' kahIne vizvaniyatAnI mahArAjanA bhakta harilAlabhAIne mRtyuno bhaya nahoto paNa yojanAno svIkAra karI le che. patnI savitAbahena ane cAra nAnAM bALakonI ciMtA hatI. ajAta zatru devIbahene bhAIne sadhiyAro Apyo. 'savitAbahenI tame ciMtA vajubhAI zAha na karazo. tamArAM bALakone huM bApanI uNapa AvavA nahi dauM. eTaluM tamane vacana ApuM chuM. Izvara paranI zraddhA, nirahaMkAritA, nitya jAgRtti ane pAMcame divase haribhAIe deha choDyo. devIbahene niyamapAlana tathA samayano kSaNe kSaNano hisAba satyAgrahI kAryakartAnA jIvanamAM ATaluM jo siddha thAya to kevaDI moTI zakti bALakone muMbaI-bhAvanagara anukULatA pramANe bhaNAvyAM. traNeya pedA thAya?" dIkarAo ane dIkarInAM lagna karAvyAM. temane kAmadhaMdhe vaLagADyAM. Ama, saMpUrNapaNe javAbadArI adA karI. A vajubhAIno A jIvana Adarza hato. janma 6-2-1910 bALakonAM "phaIbA' pachI saunAM 'devI phaIbA' banI gayAM. vAvaDI mukAme. vatana umarALA. pitAzrI maNilAla phUlacandra zAha i. sa. 1942nA AkharI saMgrAmamAM ratubhAI adANI, zikSaka hatA. mAtA pitAno saraLa svabhAva, dhArmika bhAvanA ane guNavaMtabhAI purohita vagere mitroe bhUgarbhamAM rahIne sAdAI vArasAmAM maLyAM. to jaina sAdhuonA sahavAsane kAraNe, jaina dharmanA pravAhane kAraNe kizorAvasthAmAM jaina dIkSA levAno 'bhAMgaphoDa' no kAryakrama zarU karyo. teonA AgrahathI devIbahena temanI sAthe joDAyA ane yuvAna satyAgrahIonI DhAlarupa banI bhAva jAgelo paraMtu vidyArthIkALathI ja jAhera kAryomAM ane gAMdhI saMbhALa rAkhavAnuM kAma karyuM. e aMge jorAvaranagara, boTAda, vicAra pravAhamAM joDAyA, temAMthI jIvananI dizA maLI gaI. sAvarakuMDalA ema jude jude sthaLe rahyAM. i. sa. 1943-44mAM bALapaNanAM dasavarSa girAsadArI gAmomAM pasAra karyA. enImiyAnI bimArInI sAravAra mATe ratubhAI temane taravaDA taravAno ane ghoDesvArIno AnaMda lIdho. lAThImAM rAjavI laI gayA. saMsthAnI najIka devIbahene savA vigho jamIna kharIdIne parivAra sAthe krikeTa paNa ramyA. tyAM ja pAMca aMgrejI sudhIno tyAM oraDI banAvI. avAranavAra tyAM jaIne rahetAM hatAM. abhyAsa karIne amarelI hAIskUlamAM be varSa abhyAsa karyo ane gAMdhIjInA nirvANa pachI temanuM ghara ane jamIna sarvodayanI meTrika thayA. amarelImAM jaina chAtrAlayamAM rahetA hatA. temanA pravRtti mATe saMsthAne ApI dIdhAM. I. sa. 1947mAM svarAjya milanasAra svabhAva, premALa vartana ane rASTrIya saMskArano AvyuM tyAre kuMDalA hatAM. e pachI muMbaI rahevA gayAM. i. sa. vidyArthIo para UMDo prabhAva paDelo (1928). 1948mAM pU. gAMdhIjInI hatyAnA samAcAra mAMdagInA bichAne jUnAgaDhanI bahAuddIna kolejamAM eka varSa bhaNyA. tIkSNa sAMbhaLyA, UMDo AghAta anubhavyo. buddhi, asAdhAraNa smaraNazakti ane tejasvI vyaktitvane kAraNe i. sa. 1950mAM devI bahena ane gaNapatabhAI kuMDalA zikSakomAM ane vidyArthIomAM priya hatA. e vakhate 'sAImana i pra. 64. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 4 bRhad gujarAta kamIzana'nA virodhamAM kolejamAM haDatAla paDAvavAnI AgevAnI pracAra samiti'nI sthApanA karI. "rASTrabhASA" mAsika calAvyuM. lIdhelI, uparAMta anya sevAkArya paNa karatA hatA tethI 'sevaka'nuM i. sa. 1940mAM, karve vidyApITha, pUnAnA anusaMdhAnamAM biruda maLeluM. bhAvanagaramAM baheno mATe kolejanA vargo zarU karyA. ane pachI pU. mahAtmA gAMdhIjI ane saradAra paTela jevA netAonAM mahilA kolejanI sthApanA thaI. i. sa. 1939nA vyaktigata darzana karavA mATe i. sa. 1929mAM morabI mukAme yojAyelA satyAgrahamAM joDAyelA. e vakhate cha mAsanI sajA thayelI. i. sa. kAThiyAvADa rAjakIya pariSadamAM ATakoTathI pagapALA (Azare 55 1942nI 'hinda choDo' laData vakhate bhAvanagaranuM temanuM ghara kIlomiTara) cAlIne gayelA. jUnAgaDha eka varSa abhyAsa karIne 'inkilAba' satyAgraha chAvaNImAM pheravAI gayeluM. temanI ane karAMcInI eMjiniyariMga kolejamAM bhaNavA gayA tyAM gAMdhIjInA temanA kuTuMbIjanonI tyAMthI dharapakaDa thaI, ghara japta thayuM. i. sa. prabhAva nIce sevA pravRtti karatA mitro maLyA. mohanabhAI mahetA 1945mAM jayAbahena sAthe lagnagraMthithI joDAyA. jayAbahena (sopAna), talakazIbhAI, jIvarAjabhAI, rasikabhAI, vajubhAI temanA tamAma kAmomAM khabhekhabho milAvIne kAma karatAM rahyAM. paNa emanI sAthe sevA pravRttimAM joDAyA. eTaluM ja nahi vajubhAInI ciravidAyano AghAta manamAM samAvIne temanA adhUrAM kAryone paripUrNa karavA mATe satata prayatnazIla rahyAM i. sa. 1929mAM lAhoranA koMgresa adhivezanamAM "pUrNa che. i. sa. 1947mAM svarAjaya AvyA pachI "saurASTra racanAtmaka svarAjayano maMtra phUMkAyo tyAre tyAM upasthita rahelA vajubhAIe samiti'nA sthApaka sabhya ane varSo sudhI maMtrI tarIkenI kolejano abhyAsa choDavAno nirNaya karyo. svAtaMtrya saMgrAmamAM javAbadArI adA karI. i. sa. 1949 ane 1952mAM be vakhata bhAga levA vatana pAchA pharyA. ahIMthI temanA jIvananuM vaheNa vidhAnasabhAmAM cUMTAyA. i. sa. 1962mAM pharI vidhAnasabhAmAM badalAyuM. i. sa. 1930nA namaka satyAgrahamAM bhAga levA cUMTAyA. i. sa. 1963 thI '67 gujarAta rAjayamAM maMtrI tarIke AvelA vajubhAI ane mohanabhAI zrI amRtalAla zeThanI prazaMsanIya kAmagIrI bajAvI. i. sa. 195rathI pU. vinobAjI preraNAthI dholerAnI mIThAnI laDatamAM joDAyA. satyAgrahIonI ane bhUdAna pravRtti sAthe joDAyA. saurASTrabharamAM bhUdAnapravRttinI bharatI mATe gAme gAma pharyA. satyAgrahamAM pakaDAyA, yuvAnonA AgevAnI lIdhI. i. sa. 1967 pachI gujarAta khAdI grAmodyoga Adarza preraNAmUrti banyA. e satyAgrahamAM vajubhAI, ratubhAI borDanA adhyakSa rahyA. i. sa. 1967 thI '71 sudhI gujarAta adANI, manubhAI paMcoLI, (darzaka)nI mitra tripuTI racAI. saMsthA koMgresanA pramukha rahyA. i. sa. 1969mAM koMgresanA satyAgraha karatAM i. sa. 1930, 1932 ane 1934 ema traNa bhAgalA pachI vajubhAIe rAjakoTamAM rASTriyazALAmAM mukAma vAra pakaDAyA. kedanI sajA thatAM jelavAsa bhogavyo. jelamAM paNa rAkhIne racanAtmaka kAryane vistAravA tarapha ja dhyAna kendrita karyuM. kedIonA haka-hito mATe laData calAvelI. gAMdhI-iravina karAra thatAM laData mokUpha rahelI tyAre | morabI jaLapralaya vakhate Aphatagrasta lokonI sevAmAM ApaNe saue gAmaDAMomAM daTAI javAnuM che." ema kahIne joDAyelA. kudaratI upacAra temaja homiyopathInAM kendro sthApyAM. jADAyelA. kudaratI u5 vajubhAI ane sAthIoe bhAlanAM gAmaDAMomAM lokajAgRtinuM vajubhAI sAhitya, saMgIta ane zikSaNano jIva. rAjakAraNamAM kAma karyuM. polarAnI laData pUrI thayA pachI vajubhAIe saurASTramAM praveza to ApadUdharma tarIkeno ja gaNAya. yuvAnonuM sAmAjika, vaNoda satyAgrahanI AgevAnI dvArA dezI rAjayomAM lokajAgRtinI rAjakIya ghaDatara thAya e uddezathI traNeka varSa 'navaracanA' sAmayika havA UbhI karI. i. sa. 1931 thI 1942nA samayagALA calAveluM je pachI 'Urmi" sAthe joDAIne "UrminavaracanA'nAme daramiyAna rAjakIya pravRttinI sAthe harijana sevA, khAdI pracAra, prasiddha thatuM hatuM. yuvaka saMgaThano vagere kAryo karatA hatA. i. sa. 1939-40mAM temaNe "mahAdevabhAInuM jIvanacaritra' lakhyuM. siyArAma rAjakoTa satyAgraha vakhate kAThiyAvADa rAjakIya pariSadano kAryabhAra zaraNanI "nArI' navalakathAno 'ciraMtana nArI'nA nAme ane saMbhALelo. to A ja arasAmAM bhAvanagaramAM rogacALo phATI palaMbakanI navalakathA "isTa vInDa vesTa vInDa'no 'athaDAtA nIkaLelo tyAre "maLa daLa'nI racanA karIne yuvako dvArA zerIonI vAyarA'nA nAme anuvAda karyo. jelavAsa daramyAna zAstrIya saphAI, dardIonI sAravAra karI. yuvaka zibiro, grISmazibironA saMgItano paNa abhyAsa karelo. dArzanika vajubhAI asAdhAraNa Ayojana dvArA yuvAnonA cAritrya ghaDataramAM phALo Apyo. prabhAvazALI vaktA hatA. vicAronI apratIma coksAI ane vajubhAInI vedhaka vANI ane tejasvI vajhUtvazakti zrotAone vedhaka rajUAta dvArA zrotAone prabhAvita karatA hatA. Rju ane maMtramugdha karI detI hatI. vatsala hRdayanA vajubhAInuM vyaktitva atyaMta saujanyazIla hatuM. rASTrabhASA hindInA pracAra arthe temaNe "saurASTra hindI jAhera jIvanamAM saMgharSo ke matabhedonA samaye paNa temaNe apAra Jain Education Intemational Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je 500 pratibhA darzana mulAyamatAthI e sahana karIne sahRdayatA ja pragaTa karI. i. sa. 1972 thI jIvaleNa mAMdagImAM sapaDAyA paraMtu sAravAra mATe muMbaI ke paradeza javAno inkAra karyo. gujarAtamAM upalabdha hoya te ja sAravAra levAno nirNaya karelo. tyArapachI rAjakAraNanI bAhya pravRttimAMthI nivRtti lIdhI. paraMtu racanAtmaka pravRttimAM mArgadarzana ApatA rahyA. gAMdhI vicAradhArAmAM aDaga zraddhA dharAvanAra vajubhAI AjIvana gAMdhIcIMdhyA mArge pravRtta rahyA, pratyakSa-parokSa rIte jaMgama vidyApITha banIne kAryakartAone mArgadarzana ApatA rahyA. svAtaMtrya senAnInuM penzana ke tAmrapatra vicArapUrvaka mAgelAM nahi. 'eka satyAgrahInI jhaMkhanA' prArthanAmAM temaNe AgavI zailImAM potAnI bhAvaprArthanA zabdabaddha karI che. ''satya ane kartavyane raste dRDhatApUrvaka cAlI zakuM, pralobhana ke rAgadveSathI ADo-avaLo kheMcAI na jAuM. eTalI jAgRti ane AtmabaLa ApI rahejo." zrI mULazaMkarabhAI bhaTTe temane aMjali ApatAM kaheluM ke, temanA jIvanamAM AdhyAtmika niSThA uttarottara gADha banatI jatI dekhAtI hatI." aMtima divasomAM AMtarika jIvanasAdhanAthI temanuM jIvana prArthanAmaya banatuM jatuM hatuM. aMtima ghaDInA temanA uddagAro hatA : "parama AnaMda maMgala ghaDI che. badhuM mane maMgalamaya dekhAya che. maMgalano anubhava karI rahyo chuM. parama zAMti, nIrava zAMti. badhuM maMgalamaya dekhAya che." tA. 9-1-83nA roja, AjIvana khumArI sAthe maMgalanA sAdhaka vajubhAIe ciravidAya lIdhI, rASTrakAje samarpita jIvata : ratubhAI adANI Izvare jayAM sudhI AyuSya ApyuM che tyAM sudhI paLepaLano nisvArthabhAve, anAsakta rahIne lokasaMgrahArthe upayoga karavo joIe." jIvana pratyenA A abhigama sAthe zrI ratubhAI jIvanabhara bahuvidhakSetre pravRtta rahyA. pitA mULazaMkarabhAI DAhyAbhAI adANI ane mAtA jaDAvabahenane ghera 13mI eprila 1914mAM bhANavaDa mukAme ratubhAIno janma. gharamAM jaina dharmanuM vAtAvaraNa, tethI jaina saMskAro prApta thayA. bhANavaDamAM talATI mULazaMkarabhAIe svamAnanA prazna rAjayanI nokarI choDI. mahArASTramAM pitarAI bhAIne tyAM munima tarIke rahyA. ratubhAInuM prAthamika zikSaNa mahArASTranA judA judA sthaLe thayuM. tyAMnA vasavATanA kAraNe marAThI bhASA para prabhutva meLavyuM. muMbaImAM mAmAne tyAM abhyAsa karatA hatA e vakhate asahakAranuM AMdolana AraMbhAI cUkeluM hatuM. gAMdhIjInA prabhAva nIce 'cA pIvAnI choDI' ane 'phaTAkaDA na phoDavAno saMkalpa karyo. cothA dhoraNamAM hatA tyArathI ja khAdI dhAraNa karI. kizoravaye lIliyAmAM jainamuni prANalAla mahArAjanA prabhAva nIce dIkSA levAnI icchA thayelI. mAtapitAnI anumati na maLatAM jainadIkSAnI vAta tyAM aTakI. paNa temane mATe gAMdhIjInI sevAdharmanI dIkSA nirmANa thayelI hatI. lIliyAmAM sAta dhoraNano abhyAsa pUro karIne AThamA dhoraNamAM amarelI hAIskUlamAM dAkhala thayA. tyAM 'samartha vyAyAma maMdiranA saMcAlaka bhagavAnajIbhAI pAsethI vyAyAmanI tAlIma sAthe rASTriyabhAvanAnA pATha maLyA. "saurASTra' sAptAhikanAM lakhANo vAMcI rASTrabhAvanA deDha thaI. dahI eprila 1930nA aitihAsika namaka satyAgraha vakhate 16 varSa pUrA thavAmAM 8 divasa bAkI hovAthI prathama TukaDImAM satyAgraha mATe jaI zakyA nahi, paraMtu sainika tarIke dholerA chAvaNImAM joDAI gayA. 13mI eprile 16 varSa pUrA thatAM baLavaMtabhAI mahetAnI AgevAnI nIce sAmUhika satyAgrahamAM bhAga lIdho, mIThuM upADyuM, mIMgaLapura, baravALA, rANapura vagere sthaLoe kyAMka avAvaru maDhImAM, kyAMka smazAna chAparImAM mukAma rAkhIne satyAgrahanA vividha kAryakramo ApatA ane 'AjhAdaroTI' nA nAme bhikSA mAgI bhojana karatA. temane sau "gAMdhInA mANasa' tarIke oLakhatA. baravALAnA sAmUhika satyAgraha vakhate ratubhAI, manubhAI paMcoLI, jayamallabhAI paramAra vagerene giraphatAra karI eka saptAha dhaMdhukAnI kAcI jelamAM rAkhela. tyAM temanI abhyAsa-goSThIo cAlatI hatI. gAMdhI-iravina karAra jAhera thatAM laData mokupha rahI te samaya daramiyAna " "sainika saMgha'nI sthApanA dvArA bhAlanAM gAmaDAMomAM lokajAgRti ane zikSaNanI pravRtti tathA videzI kApaDanA bahiSkAranI jhuMbeza zarU karI. aMgreja sarakAre gAMdhI-iravina karAra bhaMga karIne laDAI kacaDI nAMkhavA kALo kera vartAvyo. satyAgraha chAvaNIo japta karI. dholerA chAvaNI para kUca laI jatA ratubhAIne sakhata mArane kAraNe mAthAmAMthI lohInI dhAra thaI. temane lohIluhANa hAlatamAM giraphatAra karIne polisa dholerAnI hospiTalamAM laI gaI. mAthAmAM 14 TAMkA AvelA. dhaMdhukA korTamAM kesa cAlyo. ratubhAI sahita ATha satyAgrahIone jelamAM ane tyArabAda cAra-cAramAsanI sakhata kedanI sajA sAthe pahelAM sAbaramatI jelamAM ane tyArabAda nAsika jelamAM rAkhavAmAM AvyA. kedIone paga para hAtha rAkhI nIcI mUMDIe besavAnA svamAnabhaMga jevA jelanA niyamano satyAgrahIoe virodha karyo. jelamAM satyAgraha AraMbhyo. ratubhAIne rIMga-lIDara gaNIne jelare guNapATa, ADAbeDI, ThaMDAbeDI Ama eka pachI eka trAsadAyI sajA Jain Education Intemational Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 je bRhad gujarAta phaTakAravA mAMDI. ratubhAI haMmezAM anyAyano virodha karI daDhatAthI vATAghATo zarU thatAM kAryakrama sameTIne ratubhAI taravaDA pahoMcI sajA sahana karI letA. chevaTe jelaranI badalI thatAM navA jelara gayA. AvyA. satyAgrahano aMta Avyo. paNa ratubhAInA guNapATa ane I. sa. 1947mAM svarAjaya maLyuM. dilhImAM gauravabhera DiMDAbeDI jelamAMthI chUTyA tyAre ja dUra thayAM. nAsika jelamAM rASTradhvaja laherAvyo. e vakhate jUnAgaDha rAjayane pAkistAna sAthe parivrAjaka svAmI AnaMda, vyAyAma vizArada choTubhAI purANI joDAtuM aTakAvavA mATe racAyelI "ArajhI hakumatanI lokasenAnA ane saMrakSaNa praznonA jANakAra lokarejInA sAMnidhye 'yAtanAdhAma' sarasenApati tarIke Ayudho dhAraNa karI ratubhAIe jUnAgaDhanA jaMgama vidyApIThamAM pheravAI gayuM. moracA para prazasya kAmagIrI bajAvI, sainiko mATe sazastra tAlIma nAsika jelamAMthI chUTyA e ja vakhate ratubhAInA hAthamAM zibiranuM Ayojana, gupta rIte zastro meLavavAnuM kAma ane hadapArIno hukama mUkavAmAM Avyo. rANapura pahoMcatA ja mUharacanA dvArA lokasenAe jUnAgaDhanA eka pachI eka gAmaDAMo hukamabhaMga badala pharI cha mAsanI sajA thaI, bIjIvAra sAbaramatI sara karI lIdhAM. temAM ratubhAInI rASTra mATenI phanAgIrI ane jelamAM mokalI ApyA. jelamAMthI chUTyA pachI Azrama pAsethI kUca dUraMdezItA jovA maLe che. 17 divasa sudhI sazastra phoja sAme karavAno AraMbha karatA satyAgrahIonI polise dharapakaDa karI sAhasabharyo sazastra saMgharSa karyo. aMte saradAra sAhebanI kunehabharI sakhata kedanI eka eka varasanI sajA phaTakArI. ratubhAI trIjI rAjanItine pariNAme jUnAgaDhanA navAbI rAjaye zaraNe AvI vakhata sAbaramatI jelamAM pUrAyA. tyAM teo "bAbA vorDamAM hatA. bhArata sAthe joDANa karyuM. svAtaMtrya saMgrAmanA itihAsamAM 'ArajhI. jelamAM banne vakhata ravizaMkara mahArAjanA sahavAsa ane hakumata'dvArA eka sonerI prakaraNa umerAyuM. A badhAM varSomAM mArgadarzanano lAbha maLyo. temanI pAsethI "gItA" zIkhyA. ratubhAIno eka paga racanAtmaka kSetre ane bIjo paga rAjakIya 'dAdA'nI preraka vAtono ratubhAInA jIvana para UMDo prabhAva paDyo kSetre hato. prajAkIya vikAsa mATe kAryakSetra aMge mitro sAthe maLIne hato. satyAgraha sameTAI jatAM satyAgrahIone jelamAMthI mukta punaH vicAraNA karI. temaNe taravaDAmAM i. sa. 1934 thI 1947 karyo. (1lI julAI 1934) AjhAdInI laData mATe dezane taiyAra tera varSanuM tapa pUruM karIne tapobhumi choDavAno nirNaya karyo. karavAnA kAmamAM "yuvAnoe racanAtmaka kAryakrama laIne jUnAgaDha pAse zAhapuramAM 'sarvodaya Azrama'nI sthApanA karI. judI gAmaDAMomAM daTAI javuM joIe." gAMdhIjInA A vacanone judI saMsthAonA saMgaThana rUpe 'saurASTra racanAtmaka samitinI anusarIne ratubhAI 21 varSanI uMmare amarelI jillAnA taravaDA racanA karI. tenA kAryAlayano vahIvaTa rAjakoTamAM rahIne gAme racanAtmaka pravRttinuM thANuM nAMkhI 'sarvodaya maMdira' saMsthA zarU ratubhAIe saMbhALyo. karI, samAjamAM vyaktigatarUpe kasoTIrUpa evA carmodyogano A samayagALAmAM saurASTramAM bhUpata ane vIsA kAryakrama apanAvyo. gAmaDAomAM lokazikSaNanuM kArya karyuM. mAMjariyAe DAkugIrI ane lUMTaphATa zarU karI. ratubhAI mATe saMsthAomAM murabbIo, mitro ane nAnI vayanA kAryakaro hatA. grAmaprajAne nirbhaya banAvI, svarakSaNa mATe sazastra rIte taiyAra paNa mukhya sUtradhAra ratubhAI. temaNe taravaDAmAM kauTuMbika vAtAvaraNa karavAno Apaddharma Ubho thayo. DhebarabhAI ane rasikabhAI sAthe raceluM. saMsthAnI mulAkAte kizoralAla mazarUvAlA, ravizaMkara carcA karI temane bRha samajAvyo. gRhakhAtA taraphathI ratubhAInI mahArAja, saralAdevI sArAbhAI vagere mahAnubhavo AvI gayelA. mAnad polisa insapekTara tarIke nimaNUMka karavAmAM AvI. ratubhAInA pitAzrInAM avasAna pachI temanAM mAtuzrI taravaDA ratubhAIe pharI rAyaphala upADI. polisa TukaDI sAthe sAvarakuMDalA AvIne rahyAM. custa jaina jaDAvabAe putrasneha ane saMsthAnA pahoMcI gayA. bhUpatanI zodha AdarI. tenI sAthe saMdezavAhako dvArA vAtAvaraNathI dravI jaIne harijanone apanAvyA. Ama ratubhAInAM vATAghATo calAvI, bhUpatanA kaheNathI teNe jaNAvela samaye gIranA 'bA' saunAM "bA" banIne rahyAM. dholerAnA morace ane nAsika bhayAnaka jaMgalamAM vejalakoThA para tene maLavA gayA paraMtu rAta ane jelamAM asAdhAraNa bahAdurI batAvanAra ratubhAInAM 'bA'ne maLavA divasano artha ghaTAvavAmAM thayelI bhUlane kAraNe bhUpatane rUbarU mATe svAmI AnaMda khAsa taravaDA AvelA. I. sa. 1942mAM maLI zakyA nahi. chevaTe rAjyanI bhIMsa vadhatAM bhUpata karAMcI kareMge yA mareMge'nA maMtra sAthe AjhAdIno AkharI jaMga zarU thayo nAsI gayo. ane vIso mAMjariyo polisa dvArA marAyo. lokoe tyAre ratubhAI, guNavantabhAI purohita, jayamallabhAI paramAra vagere mitroe krAMtidaLanI racanA karI. bhUgarbhamAM rahIne traNa nirAMtano zvAsa lIdho. varSa sudhI 'bhAMgaphoDano kAryakrama calAvyo. jemAM saMdezAvyavahAra i. sa. 1948 pachI ratubhAIe sakriya rAjakAraNamAM khoravI nAkhavA mATe tAra ane thAMbhalA kApavAno kAryakrama praveza karyo. saurASTranI baMdhAraNa sabhAmAM kogresa pakSanA daMDaka tarIke mukhya hato. bomba banAvavAnA prayoga paNa karelA. AjhAdInI temanI pasaMdagI thayelI. i. sa. 1951mAM gAMdhIjInA parivAranAM Jain Education Intemational Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 509 putrI, sAbaramatI AzramamAM ucharelAM, kAryakuzaLa ane sevAbhAvI lokasAhitya parivAra' vagere saMsthAo dvArA zaikSaNika ane kusumabahena gAMdhI sAthe lagnagraMthithI joDAyA. i. sa. 1952nI sAMskRtika pravRttio karI. i. sa. 1969mAM jUnAgaDhane AMgaNe cUMTaNImAM kezodamAMthI jaMgI bahumatIthI vidhAnasabhAnA sabhya tarIke gujarAtI sAhityanuM adhivezana bharAyuM tyAre svAgata samitinA cUMTAyA. maMtrI tarIke agiyAra khAtAonI javAbadArI kuzaLatA- adhyakSa tarIke adhivezananI samagra vyavasthA supere pAra pADI. pUrvaka nibhAvI. paMDita naheru prerita 'sAmUhika vikAsa yojanAnI akSayagaDhanI hospiTala uparAMta I. sa. 1981mAM cAvaMDa pAse kAmagIrI saphaLatApUrvaka karI. i. sa. 1956mAM dvibhASI muMbaI zyAma gokula TI.bI. hospiTala kalyANadhAma, ane i. sa. rAjayanI racanA thatAM tenA maMtrImaMDaLamAM paNa pasaMdagI pAmelA. I. 1983mAM amadAvAdamAM DaoN. jIvarAja mahetA smAraka heltha sa. 1957mAM UnA mata vistAramAMthI cUMTAIne maMtrImaMDaLamAM phAunDezana'nI sthApanA karI. A samayagALAmAM zrImatI sthAna pAmyA. i. sa. 1960mAM gujarAta rAjayanI sthApanA pachI kusumabahena "rUpAyatana', "soraTha mahilA keLavaNI maMDaLa', DaoN. jIvarAja mahetAnA maMtrImaMDaLamAM agatyanuM sthAna meLavyuM. akSayagaDha saMkulanI saMsthAonI vyavasthA mATe sAthe joDAyelAM rahyAM. kAryadakSa vahIvaTakartA tarIke ratubhAIno abhigama taddana ratubhAI pAse kuzaLa sthapatinI kalAdRSTi ane anokhI nirALo hato.Ayojana, khetI vikAsa ane paMcAyatI rAjyakSetre Ayojana zakti hatI. akSayagaDha saMkulanAM makAno, mArgonuM temanuM pradAna ullekhanIya rahyuM hatuM. mahenatu ane dhAryuM kAma pAra Ayojana, sthApatyakalAnA uttama namUnArUpa akSayanAtha mahAdevanuM pADanArA karmaTha maMtrI tarIke temane lokonI cAhanA ane Adara maMdira ane anya saMsthAo temanI cIvaTa ane saundaryadaSTino prApta thayAM hatAM. kAmano tvarita ukela ane samayanI coksAIno paricaya karAve che. hospiTalone mAtra rugNAlaya nahi paNa temano Agraha raheto. I. sa. 1962 pachI gujarAtamAM sattAnuM raLiyAmaNAM ArogyadhAma temaNe banAvyAM. ratubhAIe rAjakAraNa zarU thatAM DaoN. jIvarAjabhAInuM maMtrImaMDaLa vikharAyuM. grAmajIvananA potAnA anubhavo lakhavA mATe kalama uThAvI. prathama ratubhAI jUnAgaDha AvIne koMgresa ane racanAtmaka kAryamAM lAgI vArtAsaMgraha "dIThuM meM gAmaDuM jayAM" 1943mAM pragaTa thayo. gayA. i. sa. 1966mAM kSaya nivAraNa samitinI sthApanA karI. satyAgrahanA samarAMgaNamAM" bhAga-1, 2, "soraThanI lokakrAMtinAM kezodathI cAra kilomITara dUra jamIna laIne i. sa. 1971mAM vaheNa ane vamaLa 1-2', "AjhAdInA AkharI saMgrAmamAM', akSayagaDhamAM bhagavAnajI suMdarajI TI.bI. hospiTalano prAraMbha 'virala vibhUti ravizaMkara mahArAja jevA dastAvejI graMtho, tathA karyo. ratubhAIe temanA nivAsa jUnAgaDhathI akSayagaDhamAM pheravyo. "kAThiyAvADanA jAherajIvananA tavArIkhanI ArasI' ane hospiTala uparAMta Adarza vasAhata tarIke akSayagaDha saMkulano "grAmajIvananA tANAvANA" e lekhamALAo viziSTa racanAzailIne vikAsa karyo. dardIonI bhAvanAne AdhArarUpa kalA ane pUjA kAraNe mAtra itihAsakathana ke prasaMgakathanamAM sImita na rahetAM baMnenA samanvita namUnArUpa akSayanAtha maMdiramAM, i. sa. rasavAhI sarjanAtmaka lakhANo banyAM che. 1980mAM dhAmadhUmathI pU. pramukhasvAmInA varad haste pUjanIya aupacArika zikSaNa hAIskUla sudhInuM. pachI jyAM taka maLI saMto mahaMtonI prANapratiSThA thaI. tyAM abhyAsa karyo. gujarAtI, marAThI ane hindIbhASA uparAMta zrImatI indirAbahena dvArA dezane navuM netRtva maLatuM joIne saMskRta zIkhyA. aMgrejIbhASA para prabhutva meLavI lIdhuM. suMdara temanA pakSamAM joDAyA. i. sa. 1971mAM UnA matavistAramAMthI maroDadAra akSarone kAraNe satyAgrahomAM temane bhAge kAryAlayamAM cUMTAIne vidhAnasabhAmAM ane ghanazyAmabhAI ojhAnA kAma karavAnuM AvatuM. svajano-mitrone jAte ja patro lakhatA. maMtrImaMDaLamAM sthAna pAmyA. maMtrImaMDaLanA sahakArathI, ane ajoDa pravRttinI sAthe AnaMda meLavI levAno svabhAva. pustako maLyAM kAryakSamatAthI duSkALamAM rAhatakAryonI javAbadArI nibhAvI. tyAre khUba vAMcana karyuM. jayamallabhAI jevA mitrone sahavAse pakSApakSInuM rAjakAraNa zarU thatAM maMtrImaMDaLa vIkharAyuM ane ratubhAI lokasAhityano paricaya thayo. gAmaDAMnA vasavATa daramyAna racanAtmaka kAryomAM joDAI gayA. rAjakIya kAryakara ane bhajano, lokagIto, DAMDiyArAsanI ramajhaTa bolAvatA ratubhAI padAdhikArI tarIke temaNe rAjakAraNanA vividha raMga joyA, kalAmarmajJa hatA. anubhavyA. jema sakriya rAjakAraNamAM joDAyelA evI ja sahaja 'vajAdapi kaThorANi mRduni kusumAdapi'. nirdhArita kAra rIte tenAthI alipta thaI akSayagaDhamAM kAyamI vasavATa karyo. karavA-karAvavAmAM ratubhAI kyAreka AgrahI ane kaThora banyA haze. je uMmare sAmAnya rIte mANasa nirAza thaIne kAryakSetra paraMtu svajano ke anya koInI paNa mAMdagI vakhate atyaMta Rju sImita karI de, tenA badale i. sa. 1971 pachI ratubhAIe 'soraTha saMvedanazIla banIne saMbhALa letA. ratubhAI bahu moTA yajamAna. zikSaNa saMgha', "soraTha mahilA keLavaNI maMDaLa', 'rUpAyatana', AgatA-svAgatAmAM temanA dilanI dilAvarI jovA maLatI. Jain Education Intemational Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 4 bRhad gujarAta ratubhAI sAdu parizramI jIvana jIvyA. vyakti tarIke nahi paNa pasAra karyA pachI rASTriya zikSaNanI zALA, 'grAma sevaka samaSTinA thaIne rahyA. kuTuMbIjano ane chelle jIvanasAthI vidyAlaya'-vadhu bhaNavA mATe gayA. tyAMthI 'vinIta thayA. kasumabahenanI ciravidAyanI aMtargaDha ghanavyathA manamAM samAvIne e samaye pU. gAMdhIjI sevAgrAmamAM rahetA hatA. dara prApta kartavya karatA rahyA. zArIrika pIDAna paNa Atarika dhIrajathI ravivAre badhA vidyArthIo vardhAthI 10 mAIla dUra sevAgrAma page sahana karI lIdhI. 5mI sapTembara 1997nA divase temaNe aMtima cAlIne pU. bApune maLavA jatA ane vividha viSayo para pU. bApu zvAsa lIdhA. temanI ciravidAyathI gujarAte gAMdhIyugano mUThI sAthe carcA karatA. tyAM guNavantabhAIne pU. bApuno pratyakSa paricaya UMcero mAnavI gumAvyo. thayo. pU. gAMdhIjInA virATa vyaktitvanA prabhAvathI ane ratubhAInuM pota lokasevakanuM. Apadharma gaNIne rAjakIya svarAjaya, grAmasevA vagere aMgenI temanI preraka vAtothI rASTrane kSetre pravezelA. manubhAI paMcoLIe temane 'mahAbhAratanA samarpita thavAno saMkalpa karyo. "grAma sevaka vidyAlayanA arjunanI jema anekavidha kSetre kAma karanAra savyasAco'' kahyA che. manaharalAla prabhAzaMkara ThAkara pAsethI svAtaMtrya saMgrAmamAM gAMdhImUlyonA sAcA vArasadAra ratubhAI racanAtmaka kAryakara tarIke joDAvAnI preraNA maLI. i. sa. 1936nI sAlathI gujarAtI eka virATa saMsthA samAna hatA. harijana baMdhu'mAM AvatA pU. gAMdhIjI ane dezanetAonA lekho aDaga satyAgrahI ane saMniSTha lokasevaka vAMcatA hatA. Ama, uttarottara deza bhAvanA jAgRta thatI gaI. e vakhate uMmara haze 22-23 varSanI. AchI mUcho, guNavantarAya purohita pANIdAra AMkho, makkama, gaMbhIra chatAM hasato cahero evA aDaga svAtaMtrya senAnI, sAhasavIra ane saMniSTha loka - ena sInaSTha loka- navayuvAna guNavantabhAI mana ane zarIrathI kALamIMDha pathara jevA sevaka guNavattabhAIno jIvanamaMtra rahyo che : "jIvana hai saMgrAma." majabUta, I. sa. 1939mAM aitihAsika rAjakoTa satyAgraha vakhate bhAvanagaranA rAjapurohita, vaidika dharma ane mAnavadharmamAM temaNe AMdolanamAM jhukAvyuM. temanA sAthI mitromAM cImanalAla dhruva, apAra zraddhA dharAvanArA kuTuMbamAM tA. 17-11-1918nA roja DaoN. manaharalAla ThAkara, ravizaMkara mahArAjanA putra viSNubhAI vyAsa bhIkaDA (ji. bhAvanagara) gAme guNavattabhAIno janma, mULa aTaka vagere hatA. 'rAjagora' paraMtu svAtaMtrya saMgrAma vakhate chUpA rahevA mATe rAjakoTanA sAMgaNavA cokamAM taraghaDiyA, kheraDI, 'purohita' aTaka rAkhI. magharavADA, raphALA ane halenDAnI vIDIomAM satyAgrahIone laI prAmANika ane siddhAMtaniSTha pitA sAkaralAla purohita jaIne polisa mAra mAratI. ane pachI kyAreka aMtariyALa relvemAM sTezanamAstara hatA. potAnI pharaja pratye sadA jAgRta ane jaMgalamAM choDI mUkatI to kyAreka jelamAM pUratI, A laDatamAM aNahakanuM kaMIja na levAya tevI bhAvanAvALA hatA. to paramArthI guNavantabhAI asAdhAraNa bahAdurIthI satyAgraha karatA rahyA, jANe ane nItimattAnA AgrahI sAkaralAlabhAI svataMtra rIte rahenArA ke 'mAdhupha" banI gayelA! jela menyuala pramANe jelamAM khorAka, hatA. mAtA umiyAnA dharmaniSTha, izvaraparAyaNa, kuTuMbavatsala ane oDhavA-pAtharavAnuM to ApeluM nahi, ulaTAnuM khorAkanA loTamAM svAzrayI gRhiNI hatAM, kaTuMbano saMskAra vAraso guNavantabhAIne bhegA kAMkarA daLatA. e amAnavIya vyavahAranA virodhamAM temaNe maLyo. mAtApitA ane vaDIlonA AdhyAtmikatA, svAvalaMbana, jelamAM 12 upavAsa karelA. jela sattAdhArIo sAmenA virodhamAM prAmANiktA, nirbhayatA, paropakAra jevA guNo temanAmAM anya satyAgrahIo paNa joDAyelA. 12mAM upavAse temane sakhata uttama rIte vIkasyA. mAra mArIne cIbhaDA gAmanA pAdaramAM choDI mUkavAmAM AvyA. e relvenA sTezana mAstara tarIke pitAnI badalI saurASTranAM chAvaNInA sUtradhAra rAmabhAI pAThake temanI samagra vItaka kathA jANI judAM judAM gAme thatI rahelI tethI prAthamika zikSaNa jadAjudA laIne, pU. gAMdhIjIne lakhI mokalI. rAjakoTa satyAgraha vakhate gAmanI zALAomAM thayuM. pachI pitAnI badalI bhAvanagara thatAM pariSadanI patrikAnA gupta rIte lekhana-prakAzananI kAmagIrI paNa mAdhyamika zikSaNa bhAvanagaranI AlphA hAIskUlamAM lIdhuM. rAmabhAI pAThaka ja saMbhALatA hatA. satyAgrahIo paranA julmonI bhAvanagaranA gaNeza krIDA maMDaLamAM vyAyAmanI tAlIma lIdhI. A rajeraja vigato temAM prasiddha thatI hatI. pU. gAMdhIjI rAjakoTa samayagALAmAM bhAvanagaramAM gAMdhIjInI pravRtti ane AvyA e vakhate temaNe vigatonI kharAI mATe, jAheramAM rASTriyabhAvanAnI AbohavA prasarI cUkI hatI. guNavantabhAInAM satyAgrahIone prazna karyo, sau prathama guNavantabhAIe UbhA thaIne manamAM dezanA svAtaMtrya mATe kaMIka karavAnI abhilASA jAgRta makkamatAthI rAjayanA julmo ane mArakUTa aMgenI saMpUrNa mAhitI thaI. gAMdhI vicArathI prerAIne aMgrejI chaThThA dhoraNanI parIkSA ApI, pU. gAMdhIjIe 25 miniTa sudhI temanI UlaTatapAsa karelI. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je pa11 rAjakoTa satyAgraha pUro thayA pachI i. sa. 1940-41mAM racanAtmaka pravRtti dvArA grAmotthAna. pahelI julAI 1957thI calAlAnA khAdI kAryAlayamAM cha mahinA khAdIkAmanI pratyakSa "amarelI jillA sarvodaya yojanA'nA niyAmaka tarIkenI tAlIma laIne bhAvanagaramAM grAmodyoganI pravRtti zarU karI. javAbadArI saMbhALI. i. sa. 1959thI bAbApura jaIne vasyA. i. sa. 1942nAM 'bhArata choDo AMdolana vakhate 1942 tyAM "sarvodaya sarasvatI maMdira' bAbApuranA menejiMga TrasTI banyA. thI '45 sudhI zrI. ratubhAI adANI ane anya sAthIdAro sAthe saMsthAmAM mAdhyamika, uccatara mAdhyamika zALA ane mahilA agresara banIne bhUgarbhamAM rahI bhAMgaphoDanI pravRtti karI. adhyApana maMdira cAle che. pachAtavargo mATenA kanyA ane kumAro saMdezAvyavahAra khoravI nAkhavA mATe judAM judAM sAta sthaLoe tAra mATenAM chAtrAlayo che. taduparAMta khetIvikAsa ane gausaMvardhananuM kAma tathA phonanAM doraDAM ane mAIlo sudhI thAMbhalAo kApI nAMkhelA. paNa cAle che. grAma vistAramAM mAdhyamika zikSaNanA prasAra mATe 15 TapAlanA halakArAne lUMTatA pakaDAI gayelA. umarALA jelamAMthI mAdhyamika zALAo saMsthAo taraphathI cAle che. guNavattabhAI i. DAbeDI sAthe nAsI chUTelA. A uparAMta be vakhata "relave sa. 1963thI amarelI vibhAga keLavaNI saMghanA pramukha tarIkenI meIlavAna' lUMTavAnA gunhA badala pAMca rAjayonA voraMTa nIkaLelA. javAbadArI saMbhALI rahyA che. to amarelI jillA mAdhyamika zALA temane pakaDavA mATenuM inAma jAhera karavAmAM AveluM. jo ke sarakAra saMcAlaka maMDaLanA maMtrI paNa rahI cUkyA che. temane kyAreya pakaDI zakelI nahi, chelluM voraMTa to I. sa. guNavantabhAInAM patnI zrImatI hasumati bahene "mahilA 1948mAM baLavaMtarAya mahetA bhAvanagara javAbadAra rAjyataMtranA adhyApana maMdiranAM AcArya tarIke 30 varSa sevA ApI, nivRtta mukhyamaMtrI banyA tyAre pAchuM kheMcAyeluM. thayA pachI menejIMga TrasTI tarIke saMsthAnI dekhabhALa kare che. temano bhUgarbha pravRtti sameTAI jatAM rASTriya keLavaNInI sukhyAta putra enjiniyara thaIne amerikAmAM vasavATa kare che. putrI saMsthA 'kAzI vidyApIThamAM abhyAsa karIne zAstrI' (nAtaka)nI maMdAkinI bahena ema. e.bI.e. thayA pachI mAtApitAne pagale padavI meLavI. i. sa. 1947mAM svarAjaya prApti vakhate zikSaNa ane samAjasevAnA kAryamAM pravRtta che. saMsthAnI uccatara jUnAgaDhanA navAbe pAkistAna sAthe joDAvAno nirNaya karyo tyAre pU. mAdhyamika zALAmAM AcAryanI ane bAlaghara (orphaneja)nAM bApue kahyuM ke, "junAgaDhamAMthI pAkistAna javuM joIe." e saMcAlikA tarIkenI javAbadArI vahana kare che. guNavantabhAI, prApta zabdone bhaviSyavANI gaNIne "ArajhI hakumata'nI racanA thaI. I. kartavya tarIke i. sa. 1963mAM gujarAta paMcAyatI rAjayano sa. 1942nA saMgrAmamAM ajaba kuneha, hiMmata ane mardAnagI prAraMbha thatAM prathama tAlukA paMcAyatamAM ane pachI jillA dAkhavanAra bahAdura sainika guNavantabhAI laData pUrI thaye potAno paMcAyatanA pramukha tarIke cUMTAyelA. te samaye temaNe prazasya adhUro abhyAsa pUro karavA kAzI vidyApIThamAM adhyayana karatA kAmagIrI karelI, amarelI jillA zikSaNa samitinA sabhya tarIke hatA, temane saMdezo maLatAM lokakrAMtinI laDatamAM sAmela thavA teo varSo sudhI mArgadarzana ApyuM. taduparAMta, jillA sahakArI beMka, AvI pahoMcyA. "ArajhI hakumatanI lokasenAnA sarasenApati jillA sahakArI saMgha vagere dvArA 10 thI vadhu varSo sudhI DAyarekTara hatA ratubhAI adANI, ane tenI eka pAMkha "subhASa daLa'nA tarIke rahIne sahakArI pravRttine protsAhana ApeluM. i. sa. senApati hatA guNavantabhAI purohita. teonuM sUtra hatuM "ArajhI 1961 thI 1987 sudhI amarelI jillA sahakArI saMghanA pramukha hakumatake sipAhI baneMge, unhIM ke liye hama jiheMge mareMge," A tarIke jillAmAM sahakArI pravRttino vyApa vadhAryo. gujarAta rAjaya sazastra laDAImAM, junAgaDhanI phoja sAme, senAnI mokhare sarakArI saMghanI gavarnaMga kAunsilamAM 25 varSa sudhI DAyarekTara guNavattabhAI purohita rahetA hatA. 17 divasa sudhI judAM judAM tarIke pharaja bajAvI. sthaLe AkramaNa dvArA kabajo meLavI levAmAM, bUha racanA, sAhasa ( zaikSaNika ane sAmAjika utthAnanA uddezathI guNavantabhAI ane apratima zauryano guNavantabhAIe lokone paricaya karAvyo. saMsthAmAM yuvAno, mahilAo ane kAryakartAo mATe vividha chevaTe lokasenAnI sAmenA saMgharSamAM navAbanA sainiko parAjita thatA prakAranI zibironuM Ayojana karatA rahyA che. zibiromAM gayA. ane saradAra vallabhabhAI paTelanI kunehabharI nItine dezabharamAMthI, mArgadarzana ane vyAkhyAna ApavA mATe je te pariNAme junAgaDhanA navAbe zaraNAgati svIkArI lIdhI. viSayonA tajajJo ane mahAnubhAvo saMsthAmAM AvI cUkyA che. guNavantabhAIe svaraprApti bAda zarUAtamAM ""saurASTra jemAM bhAratanA mAnanIya rASTrapati e.pI.je. abdula kalAmano relvamensa yuniyana' ane pachI 'vesTarna relave majhadUra saMgha'mAM pradhAna paNa samAveza thAya che. maMtrI tathA khajAnacI tarIke ATha varSa kAma karyuM. tyAra pachI, guNavantabhAI jabarA pravAsI che. bhAratamAM pezAvarathI guNavantabhAInuM mukhya jIvanakArya banI rahe che keLavaNI ane kanyAkumArI ane dibrugaDhathI dvArakA sudhI anekavAra ghUmI vaLyA che. Jain Education Intemational Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 je bRhad gujarAta videzomAM dubaI - zArajAha - abudhAbI - saMyukta Araba "gaMganAtha vidyAlayamAM zrI kezavarAva dezapAMDe (sAheba) amIrAta, sIMgApura-malAyA tathA amerikAnAM rAjayo, prANasamAna hatA. ahIM kauTuMbika bhAvanAnA hetuthI adhyApakone meksikothI keneDA sudhIno pravAsa karyo che. A pravAsano hetu saMsthA saMbaMdhadarzaka nAmo ApelAM. e rIte dattAtreya kAlelakara 'kAkA' mATe sahAya prApta karavAno hato. nirmika ane prabhAvazALI sAheba ane vI.ela. phaDake "mAmA' sAheba kahevAyA. guNavantabhAI satyavaktA ane spaSTavaktA che. temanI pAse mAmAsAhebanA vIra sAvarakara sAthenA patravyavahArane kAraNe svarAjya pUrvenA ane svarAjya prApti bAdanA vaividhyasabhara jIvana polIsa temane saMdehanI najare jotI hatI. saMsthAnA hita khAtara anubhavono khajAno che. ziSTa ane taLapadI banne prakAranI bhASA teo chUTA thayA.. upara temanuM samAna prabhutva che. temAM ye bolacAlanI bhASAnI vaDodarAnA mahArAjAsAhebe zarU karelI aMtyajazALAmAM potIkI laDhaNa che. teo zaikSaNika saMsthAomAM - samAraMbhomAM - I.sa. 1911mAM hindu-zikSakanI jarUra hovAthI mAmA sAhebe tyAM rASTrabhAvanAnA joma sAthe, svAtaMtrya saMgrAmanA potAnA anubhavo thoDo vakhata kAma karyuM. tyAMthI chUTA thayA pachI i.sa. 1912nA tAdaza zailImAM kahetA rahyA che. to temanA grAmajIvananA kaDavA - jAnyuArImAM gurunI zodhamAM giranAra jUnAgaDha jaI pahoMcyA. tyAM mIThA prasaMgo ane mAnavasvabhAvanA avalokana parIkSaNane AgavI ajJAtavAsanA sADAtraNa varSa aMgata sAdhanAmAM pasAra karyo. i.sa. bhASAmAM varNavatA sAMbhaLavA te eka lhAvo che. svAvalaMbI ane 1914nA okTobaramAM giranAra choDIne nIkaLyA pachI pAramArthika vRtti dharAvatA guNavantabhAI ane hasumati bahenano jIvanakAryanI zodhamAM muMbaI, pUnA vagere sthaLoe keTalIka kuTuMbIjano ane snehIjano sAthe haMmezA nikaTano ane saMsthAo joI. i.sa. 1915nI 26, phebruArIe pUnAnA lAgaNIsabhara saMbaMdha rahyo che. 'hinda sevaka samAja'nA makAnamAM pU. gAMdhIjI sAthenI prathama jIvanabhara satata pravRttizIla ane kAryatatpara mulAkAta vakhate kahyuM : " "kevaLa IzvarabhajanamAM divasanA covIsa guNavantabhAI zaikSaNika ane sAmAjika kSetre vividha pravRttio kalAka gALI zakAtA nathI,...bhajana sAthe duniyAnuM kaMIka karatA rahyA che. have temanI A pravRttinuM sakSama saMcAlana ane vyAvahArika kAma karavuM joIe. thoDA divasa ApanI sAthe rahI, vikAsa kare tevI vyaktione taiyAra karI rahyA che. svakarmaNA anubhave ApaNA banneno meLa besaze to pachI jIndagIbharanuM kAma tamabhyarthe siddhi vindanti mAnava potAnA karma dvArA ja IzvaranI maLI gayuM mAnIza." upAsanAno gItAbodhyo Adarza guNavantabhAIe saMpUrNapaNe 28 jUna 1915nA divase kocaraba AzramamAM jaI jIvanamAM utAryo che. pahoMcyA. gAMdhIjI sAthe rasoDAnuM, daLavAnuM, kApaDa vaNavAnuM - avadhUta' mAmA sAheba Ama vividha kAmono Agavo anubhava lIdho. AzramamAM viThThala lakSmaNa phaDake rASTriyazALAnI pravRtti zarU thatAM temAM paNa kAma karyuM. i.sa. 1917mAM godharAnI rAjakIya pariSadamAM gAMdhIjInA AgrahathI lokamAnya tilaka ane vIra sAvarakara jevA lokanetAonI gayA. "aspRzyatA nivAraNa' prazna godharAmAM navI aMtyajazALA janmabhUmi ratnAgIrI jillAnA jAMbulaADa gAmamAM tA. 2-12 calAvavAnuM nakkI thatAM tenI javAbadArI mAmAsAhebane soMpAI. 1887nA roja mAmA sAhebano janma. nAma rAkheluM viThThala. jUna 1919mAM gAMdhIyuganI sau prathama aMtyajazALA je bhArata mATe nAnakaDA gAmamAM pratyakSa jIvanamAMthI zikSaNa meLavelA pitA aitihAsika rIte paNa mahattvanI hatI tenA saMcAlana mATe lakSmaNa phaDakee aMgrejI zikSaNa bhaNavA mATe zaheramAM mokalyA. mAmAsAheba godharA jaI pahoMcyA. varSothI kacaDAyelI - abhyAsakALa daramyAna mAmAsAheba tilaka mahArAja ane aMgreja dabAyelI, dIna-dalita gaNAtI komone UbhI karavI hoya to te sarakAra sAmenA AMdolanonA prabhAva nIce AvyA. zikSakomAM mAtra "keLavaNI' ja karI zakaze." aMtyaja bALakone mAtra rthI gaNAtA mAmAsAheba vidyArthIomAM svayaMskRrtithI akSarajJAna nahi paNa jIvanasudhAraNA mATe zikSaNa ApavAnuM temanuM svadezI, bahiSkAra, rASTriya zikSaNa ane svarAjaya e caturvidha lakSya hatuM. harijana sevA dvArA aspRzyatA nivAraNano kAryane ja kAryakramano i.sa. 1905 AsapAsa pracAra karavA lAgyA. potAnuM samagra jIvana samarpita karI denAra Adarza brAhmaNa i.sa. 1909 AsapAsa vaDodarAnI 'gaMganAtha bhAratIya mAmAsAheba gAMdhIjInA yuganA sarvaprathama 'aMtyaja sevaka' hatA. sarva vidyAlayanI mAhitI maLatAM tyAM jaIne zarUAtamAM vidyArthI gAMdhIjInI anumati meLavIne, bALakonA sarvAgI vikAsa tarIke pachI zikSaka tarIke rahyA. Ama, mahArASTramAMthI gujarAtamAM mATe godharAmAM Azrama zarU karyo. I.sa. 1922mAM jenI sAthe AvyA ane pachI sthAyI thayA. 'gAMdhI'nAma joDatA evo bhAratano sau pahelo 'gAMdhI Azrama Jain Education Intemational Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana che pa13 thayo. AzramanI thoDI jamIna hatI. temAM khetI karatA. phaLajhADa AMkhanI sAravAra vakhate thayo. i.sa. 1944mAM jelamAMthI chUTyA zAkabhAjI UgADatA. i.sa. 1922-23mAM harijana zALAo pachI eka divasa ghaMTIe daLatA hatA ane khIlaDo chaTakyo. AMkhane ane AzramonA nirIkSaNanuM kArya teo karatA hatA. Azrama ane ghaNuM nukazAna thayuM. muMbaImAM oparezana karAvyuM. pU. gAMdhIjI zALAnI zikSaNa paddhati vize temaNe kaheluM ke, "zikSaNa e nAdurasta tabiyatane kAraNe jAte hospiTala jaI na zakavAne kAraNe vizvakoSanuM AkhuM jJAna bharI rAkhavAnI koThI nathI. jIvana kema koIne koI mAraphata khabara meLavI letA. eka vakhata ThakkarabApAe jIvavuM te zIkhavanAruM zikSaNa ja kharuM zikSaNa che." gAMdhIjInI mAmA sAhebane ciThThImAM jaNAvyuM ke, ""bApu eka DokTara pAse icchA hatI ke "mAmA sAhebanA hAtha nIce tAlIma lenArAne - tamArI AMkhanI vAta karatA bolyA ke emanI AMkha jAya to mArI aMtyaja sevaka tarIke mokalavA. tevA eka mAtra tAlImArthI te jAya." e sAMbhaLatAM ja mAmAsAhebanI oMkhamAMthI AMsunI dhAra ekaniSTha harijana sevaka sevAmUrti parIkSitalAla majamudAra, cAlI, gAMdhIjIno Avo utkaTa karuNAA prema temane prApta thayelo. godharA AzramamAM taiyAra thayelA keTalAka nIvaDelA mAmAsAhaba stra mAmA sAhebe snehIjanonA AgrahathI 'mArI jIvanakathA'e zIrSaka vidyArthIoe jIvananA kSetre khuba pragati karI ane ucca sthAne nAce sAdI, saraLa, bhASAmAM Atmacaritra lakhyuM che. pahoMcyA hatA. I.sa. 1924mAM borasadamAM bharAyelI aMtyajI prakRtie ekAMtapriya, maryAdita vAMcana, paraMtu je vAMce te pariSadanA pramukha tarIke mAmA sAhebe aMtyaja sevA aMge AkarI saMgIna vAMce. AchA raMgo game. svarAjaya AvyA pachI paNa bhASAmAM bhASaNa karyuM. temanA aMge mahAdevabhAIe 'navajIvana'mAM aMtyajonI keLavaNI ane hako mATe kAma karatA rahyA. noMdha lakhelI "mAmAne meM avadhUta kahyA che." emanA bhASaNamAM uttarAvasthAmAM sAbaramatI AzramamAM paNa nivAsa rAkhelo. dara pUrepUrI avadhUtatA che." mAmA sAheba spaSTavaktA ane tIkhAM varase unALAmAM "zabarIvADI' (bhAvanagara) jaIne rahetA. temanI bhASaNo karanArA tarIke jANItA hatA. teo kahetA ke AtmakathAnI prastAvanAmAM kAkAsAhebe lakhyuM che ke, 'hindudharmanI 'saMsthAothI ke pracArakothI aspRzyatA nivAraNa thaI zake nahi. ane svarAjayanI utkaTa sevA karI gujarAtamAM ja nahi, paNa AkhA sarakAranI Arthika madada koI krAMti karI zake nahi. harijana sevake bhAratamAM jemaNe pUjaya sthAna meLavyuM che evA lokomAM harijanone tyAM kuTuMbIjananI peThe rahevuM joIe." i.sa, mAmA sAhebanuM sthAna ghaNuM UMcuM che." 1930nA satyAgraha vakhate mAmA sAheba godharAmAM rahIne temanuM vAtsalyamUrti kAma saMbhALatA hatA. paNa sarakAre to gunhegAronI sAthe polIsacokIe jaIne hAjarI purAvavAno temane mATe hukama nirmaLAbahena rAmadAsa gAMdhI kADhyo. mAmalatadAranI kacerImAM temano kesa cAlyo, nava sevAgrAma, vardhAne potAnI karmabhUmi banAvIne jIvanaparyata mahinAnI sajA thaI. e arasAmAM gAMdhI-iravIna karAra thatAM sAta tenA vikAsa mATe kAryarata nirmaLAbahena vize rAmanArAyaNa nA. divasamAM ja temane mukta karavAmAM AvyA. pAThake kaheluM ke, "nirmaLAbahena gAMdhIjInA Adarzo-bhAvanAone .sa. 1932mAM satyAgraha karatA pakaDAyA. sAbaramatImAM saMpUrNapaNe jIvanamAM UtArI caritArtha karanArAM temano sAco sakhata kedanI sajA thaI. sAbaramatIthI vIsApura jelamAM khaseDelA. saMskAravArasa che." trIjIvAra i.sa. 1942mAM pakaDAyA tyAre doDha varasa nirmaLA bahenano janma sapTembara, 1910mAM saurASTranA amadAvAdamAM najarakeda rAkhavAmAM AvelA. i.sa. 1922mAM saMpanna vorA parivAramAM thayelo. temanI navavarSanI uMmare pitAnuM amadAvAdamAM koMgresa adhivezana vakhate brAhmaNa, vANiyA, muslima avasAna thatAM. parizramI ane hiMmatavAna mAtuzrIe potAnAM svayaMsevakoe pAyakhAnA saphAInuM kAma karyuM. tenA mukhI hatA mAmAM traNeya saMtAnono kALajIpUrvaka uchera karyo. nirmaLAbahena sAheba - viThThala lakSmaNa phaDake, Topalo ane jhADanI chApavALo nAnapaNathI ja temanA phaIbA kAzI bahena (gAMdhIjInA bhatrIjAnAM rajatacaMdraka temane maLelo. je atyAre amadAvAdanA gAMdhI patnI) pAse sAbaramatI AzramamAM rahetAM hatAM, tethI AzramI saMgrahAlayamAM che. phaijapura (1934) ane haripurA (1938)nA keLavaNIno ane dezapremI mahAnubhAvonA sAnnidhyano lAbha maLyo. koMgresa adhivezanamAM saphAI svayaMsevako sAthe kAma karyuM. saradAra zrImatI nirmaLAbahenanAM lagna gAMdhIjInA trIjA putra karmaTha vallabhabhAI paTele temanA vize kaheluM ke "temaNe to potAnuM zuddha ane zAMta yogIsamAM rAmadAsa gAMdhI sAthe 27 jAnyuArI citpAvana brAhmaNapaNe aMtyajoddhAramAM ja raheluM che ema nizcaya 1928nA roja thayAM. temano vivAhavidhi phakta 90 miniTamAM, karIne ja aMtyajasevAnI dIkSA lIdhI. te ja divase Darano bahiSkAra gurujano ane agninI sAkSIe, paraspara prati saccAI ane karyo hato." pU. gAMdhIjInA apAra snehano anubhava temane niSThA tathA sevAmaya jIvananI pratijJA sAthe saMpanna thayelo. varabu. pra. 6pa Jain Education Intemational Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 je bRhad gujarAta vadhUe ekabIjAne "maMgalamAlA'o paherAvI. pU. bApue gRhasthajIvana apAra snehathI haryuM bharyuM hatuM. temanAM putrI AzIrvacana sAthe zrImad bhagavad gItA, Azrama bhajanAvalI ane uSAbahena gokANIe lakhyuM che ke, " "gharamAM sAdAI hatI paraMtu be takalIo bheTa ApI. pUjaya mahAtmA gAMdhIjI ane kastUrabAnAM badhAM saMtuSTa hatAM. tyAga, sevA ane zramanI pratiSThA hatI. "bA'mAM putravadhUrUpe ane zrI rAmadAsabhAInA jIvanasaMgInI rUpe, AzramI- vinoda paNa khUba hato. tenA mukta hAsathI gharanuM vAtAvaraNa jIvananA saMskAra, abola tyAga ane nispRha sevAbhAvanA AnaMdamaya rahetuM." temanAmAM saMpUrNapaNe vikasyA. gRhasthAzramanI ane saMtAnonI javAbadArIo pUrNa karIne zrImati nirmaLA bahena ane rAmadAsabhAIe lagna pachI nirmaLAbahena sevAgrAma AzramamAM jaIne vasyAM. rAmadAsabhAI to bAraDolI AzramamAM potAnuM svataMtra ghara vasAvyuM. maryAdita AzramanA sevAkArya sAthe joDAyela hatA ja, gAMdhIjIe A AvakamAM paNa svAdiSTa bhojana taiyAra karavAnI ane snehapUrvaka daMpatine lagna samaye AzIrvAda ApatA kaheluM ke, "tamAruM jIvana jamADavAnI atithisatkAranI bhAvanA temanAmAM hatI. mAtRbhUminI sevAmAM vIte, jayAM sudhI zarIramAM prANa rahe tyAM sudhI bAraDolImAM aneka dezanetAo satyAgrahIo nirmaLAbahenanA tamAre sevAkAryamAM lAgyA rahevuM joIe. i.sa1969mAM hAthanI rasoI jamavA acUka AvI pahoMcatA. rAmadAsabhAInI ciravidAya pachI nirmaLAbahena gAMdhIjInA i.sa. 1928 thI 1932nA samayagALAmAM rAmadAsabhAI savAyA putrarUpe temanA Adarzone pUrI zraddhA sAthe saMpUrNapaNe satyAgrahamAM bhAga levAne kAraNe traNavAra jelamAM gayA ane traNeya samarpita banIne sevAgrAma AzramanI javAbadArI vahana karI. vAra temanuM ghara japta thayuM. Ama nirmaLAbahenane sahaja rIte ja sevAgrAmamAM temane sau "mAtAjI' kahIne saMbodhatA hatA. sevAgrAma aparigrahanI tAlIma maLI. I.sa. 1934 sudhImAM nirmaLAbahena Azrama pU. mahAtmAjInuM trIjuM virATa pagaluM hatuM. gAMdhIjI pachI. ane rAmadAsabhAInA parivAramAM traNa saMtAnono praveza thaI cUkyo vinobAjI ane tyArabAda nirmaLAbahena 'gAMdhIkuTira'mAM sAdAIthI, hato. sumitrAbahena, kanubhAI ane uSAbahena, bALako nAnAM rahyAM. AzramamAM AvatA dezavidezanA agaNita mulAkAtIo hovAne kAraNe teo satyAgrahamAM bhAga laI zakelAM nahi. paraMtu mATe mAtAjI preraNAsrota hatAM. mUlyo pratye atyaMta sajAga mAtAjI bahAra rahIne bahenonI sabhAnuM Ayojana karatAM, reTiyA varga kAryakatAone paNa e rIte ja kArya karavA preratA hatAM. calAvatAM, jarura paDe tyAre rAjadvArI kedIone TIphina mokalatAM. madhyama kadanAM, gaura varNa, jAte kAMtelA sUtaranI sapheda nirmaLAbahenanI eka AkAMkSA hatI. khUba bhaNavAnI. khAdInI sADImAM zobhatAM, mAtAjInuM sAduM saraLa vyaktitva, .sa. 1937mAM kelana beka rAmadAsabhAIne AphrikA laI gayelA. ujjavaLa hAsya, vAtsalya nItaratI AMkho ane snehasabhara tyAre pU. kastUrabAe temanAM bALakone saMbhALyAM ane vANIthI saune potAnAM karI lenAruM hatuM. saunA sukhadu:kha samajavAnI nirmaLAbahenane daherAdUnanA kanyA gurukULamAM bhaNavA mATe strIsahaja saMvedanA ane hasatAM hasatAM potAnA vicAro rajU mokalyAM. teoe hindI "kovida' ane 'vizArada'nI parIkSA pAsa karavAnI AgavI sUjha temanAmAM hatI. nirmaLAbahenanuM vyaktitva karI. pAchaLathI jarUra pUratuM aMgrejI paNa zIkhI lIdheluM. I.sa. 'yathA nAma tathA guNa' jevuM nirmaLa ane gauravAnvita hatuM. 1936mAM gAMdhIjI vardhAthI dasa kilomITara dUra gAmaDe 'segaoNva' sAdhatAvatA sAdhu rahevA gayA. ahIM temaNe naItAlImanA vicArane grAmakeLavaNInA saMdarbhamAM viziSTa ghATa Apyo. saMtAnonA yogya abhyAsa ane svAmI AnaMda uchera mATe rAmadAsabhAIe nAgapuramAM nokarI lIdhI. svAzrayI "nadInuM mULa ne RSinuM kULa na jovAya, tema sAdhune enuM jIvana zarU karyuM. nAgapurathI vadhu najIka hovAne kAraNe pU. bApu kuLamULa pUchAya nahi ne enAthI te kahevAya nahi, sAdhanAvatA te ane bA pAse teo jaI zakatAM hatAM. rAmadAsabhAIne Azrama sAdhu : A marajAda jaLavAya teTalI jALavavI che." svAmI AnaMda choDatI vakhate pU. bApue be vAta kahelI. (1) gAMdhIjInA nAmano AtmakathananI maryAdA bAMdhIne prasaMgopAta potAnA jIvananI upayoga karyA vinA nokarI zodhavI. (2) saMtAnono abhyAsa puro keTalIka vigato ApI che. thayA pachI pAchA sevAgrAma AzramamAM jaIne rahevuM. rAmadAsabhAI I. sa. 1887mAM janma. mULa vatana ziyANI - ji. ane nirmaLAbahene A banne vacanonuM akSarazaH pAlana kareluM. surendranagara, pUrvAzramanuM nAma hiMmatalAla. pitA rAmacandra dave nAgapura nivAsano e samaya daMpatI mATe kaThora parizrama gAmaDAnI zALAmAM zikSaka. TUMkI AvakamAM kuTuMba sAthe pArakA ane Arthika bhIDano hato. teoe dhIraja ane samatAthI bALakone paNa ucheratA hatA. mAtA premALa, buddhizALI ane saMtAnone yogya zikSaNa ApyuM. saMskArasiMcana karyuM. nirmaLAbahenanuM svamAnI. eka vAra rAmacandrabhAIe UMce sAde Takora karatAM emaNe Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana anyAyanA pratikArarUpe patinuM ghara choDI vatananA gAme jaIne dharakhetara saMbhALyAM. svAmI AnaMdane anyAyano pratikAra karavAnI zakti mAtA pAsethI vArasAmAM maLI. ke'pitAnA paricayanuM pAnuM koruM che.' e vAkyamAM jIvananA eka aMzanA abhAvanuM mArmika kathana che. to, pitA page cAlIne dIkarInI cUDIo maDhAvI lAvelA te AcaraNa kathana dvArA putrI pratyenA vAthyano nirdeza maLe che. hiMmatalAlane doTha varasanI uMmare temanI mAtAe muMbaI rahetAM vidhavA bahenapaNIne dattaka ApelA. e mAsIe putravatuM prema Apyo. bAlyAvasthAmAM mAsIne tyAM ii marATha zALAmAM prAthamika zikSaNa lIdhuM. mAmA udyogapati morArajI gokuladAsane tyAM nokarI karatA hatA. tenA kAraNe cInAbAga ane tyAMnA parivArano paricaya dho. 'jAjaramAna dhanImA' ane rUpALA 'moruM' dhoDAnuM temane AkarSaNa hatuM. muMbaInA meLAo khUba gamatA. temanA ba.LapaNanAM saMsmaraNo giragAma lattA sAthe joDAyelAM che. IzvaradarzananI pratibhA jhaMkhanAne kAraNe dasa varSanI uMmare ghara choDIne eka sAdhu sAthe bhAgyA. jAtajAtanA sAdhuonI jamAtamAM bhaTakyA. eka vRddha mANase 'nAgAbAvA' jevA sAdhuonI saMgatamAMthI choDAvI A nirdoSa ane tejasvI 'nAnA sAdhu'ne sAce raste caDAvyo. traNa varSanA rajhaLapATa pachI. uttarakAzImAM rAmakRSNamizanamAM joDAyA. 'svAmI AnaMda' kahevAyA. temano abhyAsa ane ghaDatara tyAM thayAM. teo potAne rAmakRSNamatAnuyAyI sAdhu tarIke oLakhAvatA. temaNe jIvanabhara rmane ja AtmasAdhanAnI zreSTha nisaraNI mAnIne dInakhiyAnI sevA karI. svAmI AnaMde sAdhusamAjanA be saMskAro purepurA jhIlyA. eka 'vidyA vecAya nahi ane bIjo te sAdhu do roTI, eka laMgoTIno ja hakadAra." pote sAdhu tarIke e rIte ja jIvyA. 'mArA pitarAIomAM sAdhu Alama mArI pitraNa duniyA' ema kahIne potAnI AgavI zailImAM jAnaghaDatarano nirdeza karatAM kahyuM che : ''mArI jindagInA adhaLapadhaLa ghaDataramAM bhaNatara abhyAsa to samaja AvyA pachI meM AchA pAtaLA karyA, paNa teno eMzI TakA kAryo to rUDA ke hINA mArA pitarAI bhAIono ja paDyo che, jenuM smaraNa mAtra mane kRtajJabhAve gadgad karI mUke che.' pratyakSa jIvanaghaDatara e ja temanuM bhaNatara. himAlayanA nIrSasthAnomAM pharatAM keTalIka UMcI bhUmikAnA brahmaniSTha sAdhuonA paricayamAM AvyA. temano prabhAva jhIlyo. svAmI tapovanajIne ''brahmaniSThAmAM merumaNi'' kahetA. himAlayamAM kailAsayAtrAe gayA te samaye barapha caDAImAM sahAyarupa bananAra 'koka'no hAjarAhajura anubhava thayelo tema noMdhyuM che. jene IzvarakRpAnI AdhyAtmika jhAMkhIno anubhava ja gaNI zakAya. > 515 svAmI AnaMda mAtAne maLavA vatanamAM gayelA. mAtAnI uMmara 80 thI paNa vadhu. taddana pathArI vaza. svAmIjI gharamAM pravezyA ke tarata bolI UThayA mAro nAno Avyo?" svAmIjIe pUchyuM ke, 'tane kema khabara paDI?" tyAre mAe kahyuM cauda cauda varSathI A mALA pheravuM che te konA rAmanI?' rAmanuM to nAma. mArA dIkarA te mArA rAma.'' Akhare tArI dharatIno cheDo mAnI pAnI heThe ja che.'' mAtAnA aMtima divasomAM svAmIjI ATha divasa temanI sAthe rahyA. temaNe lakhyuM che ke, e AThe pa divasa mArI jIndagInA kIMmatI vArasArUpa che. mAnA taraphathI mane je vAraso javanamAM maLyo che. tenuM kharuM darzana e ATha divasomAM thayuM ane huM dhanya thayo. " svAmI AnaMdane mana vyaktinAM jIvanamAM mAtAno mahimA bahu moTo rahyo. bahAdu2 satyAgrahI ane nAsika jelamAM nIDaratAthI AkarI sajAo sahenAra ratubhAI adANInA bAne maLavA khAsa taravaDA - ji. amarelI gayelA. to oliyA kavi makaraMdabhAI dave - jene temaNe 'sAI' kahIne saMbodhyA, temanAM bAnAM darzana mATe khAsa goMDala gayelA. jIvananA vyavahAro ane mAnavadharma adA karanArA gRhasthAzramIone temaNe 'saMtonA anuja' kahyA che. lokamAnya nilaka, gAMdhIjI, vAmanadAdA, kizoralAla mazarUvAlA, nAnAbhAI bhaTTa jevA gRhasthAzramIo temanA gurusthAne rahyA hatA. temaNe kaheluM ke, ''mArI sAdhu brAnDanuM mane jindagIbhara abhimAna paNa rahyuM. paNa mAruM kharuM hADa to gRhasthAzramI gurujanoe ja bAMdhyuM.' i. sa. 1915mAM 27 varSanI yuvAna vaye gAMdhIjInI prathama mulAkAta thaI. gAMdhIjInA sUcanathI bhagavAM vastro utArI sapheda vastro dhAraNa karyAM. gAMdhIjInA aMtevAsI banyA. lokahitArthe sevArthe jIvana samarpaNa karyuM. muMbaI, pUnA ane thoDuM vaLuMdarAmAM rahyA. amadAvAdamAM kocaraba Azrama sthApyo tyArathI ja tyAM jaIne rahyA. i. sa. 1919mAM gAMdhIjIe muMbaInA 'yaMga inDiyA' ane 'navajIvana' patronuM taMtrI pada svIkAryuM tyArathI enA saMpAdanaprakAzana temaja vyavahAranuM kAma pUrepUrI cIvaTathI dase'ka varSa sudhI svAmI AnaMda saMbhALyuM. 'navajIvana' patrono pracAra pa,0 nakalo sudhI pahoMcADyo. i. sa. 1919mAM roleTa ekTa satyAgraha vakhate hinda svarAjyanI gerakAyadesara nakalo chApavA tathA phelAvavAnA kAmamAM AgevAnI lIdhI hatI. i. sa. 1928mAM bAraDolI satyAgraha vakhate temane be varSanI sajA thayelI, thANA jelamAM rAkhelA, tyAM sAne gurujIno paricaya thayo. sAne gurujInA saujanyathI prabhAvita thaI 'bhAvanA mUrti' lekha lakhelo. Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (516 je bRhad gujarAta i. sa. 1934mAM gAMdhIjI sevAgrAma-vardhA gayA tyAre zarU karavAnI preraNA temanI ja. mudraNakaLAnA pUrA jANakAra, svAmIjI artho vakhata thANA AzramamAM AdivAsI ane chApabhUlo, joDaNIbhUlo sahana karI ja na zake. suruci chApazALA harijanonI sevA karatA hatA. svAmI AnaMda racanAtmaka emanuM moMghu smAraka che. zarUAtamAM svAmIdAdA potAnAM pravRttiomAM sakriya hatA. gAMdhI Azrama, thANAnA saMcAlaka tarIke lakhANono pracAra karavA ke graMthastha karavAnI nA kahetA hatA. thoDA ATha varSa javAbadArI nibhAvelI. AzramamAM 'grAmadhoraNe khamI jAo, mArA maraNa bAda karavuM hoya te karajo." paNa pachI navaracanA'nA vargo calAvelA. A ja varSe bihAramAM dharatIkaMpa thayo temanI icchA anusAra prakAzananI bAheMdharI maLatAM anumati tyAre rAjendrabAbunI sAthe rahIne rAhatakAryanI saMpUrNa javAbadArI ApI. 'bacapaNanAM bAra varSa' temanA jIvanasaMsmaraNonuM pustaka che. uThAvI. tyAMthI AvI gholavaDa najIka boraDImAM Azrama sthApyo. svAmIdAdAnAM vIseka pustako prasiddha thayAM che. 'himAlayanAM grAmodyoga saMgha dvArA sUcita kAryo karyA. tIrthasthAno" tathA "uttarApathanI yAtrA' viziSTa zailIe ane I. sa. 1938mAM haripurA koMgresa vakhate AgevAnonI dRSTikoNathI lakhAyelAM himAlaya pratyenA akhUTa premathI bharelAM sarabharAnI vyavasthA saMbhALelI. I. sa1942nA 'bhArata choDo' yAtrAnA pustako che. AMdolana vakhate gAMdhIjInuM 8mI ogaSTanuM bhASaNa vartamAnapatro svAmIjIe sarjana vizenuM valaNa spaSTa karatAM kahyuM che ke, to chApe nahi, te mULa hindImAM taiyAra karIne patrikArUpe dasahajAra "ardhI sadI ke vadhu kALanA jAta anubhava pachI thayelAM darzana ke nakalo chapAvI, pAMca hajAra AkhA dezamAM ane pAMca hajAra avalokanane vyakta karavA svasaMtoSa arthe agara to mArA potAnA muMbaInA parAMomAM vaheMcI. tyArabAda muMbaImAM ja AMdolanane naitika ke AdhyAtmika vikAsanI gaNatarIe lakhuM chuM." ekalapaMthI, vega ApatA rahelA. alagArI, manathI mukta ane nigraMtha svAmIdAdAnI kalama anokhI yaravaDA jelamAM priya sAthI mahAdevabhAI desAI ane pU. che. dIrgha jIvanayAtrA daramyAna bhinnabhinna prakRtinI mAnava kastUrabAnAM avasAnano kArI ghA lAgyo. mahAdevabhAInA vyaktiono ja paricaya thayo tenA caritro Alekhyo. pote sarjaka aNadhAryA mRtyuno kAramo AghAta sahana karavo vasamo hato. durgA ke jJAnI nathI ema kahenArA svAmIdAdAnAM abhyAsa, anubhava bahenane AzvAsana ApavA vardhA gayelA. tyAM kizoralAlabhAIne ane sarjananI kharI mathAmaNa temanA lakhANomAM jovA maLe che. judA harijanapatro calAvavAmAM madada karI. judA prAntamAM paribhramaNane kAraNe anubhavasamRddha banyA. gujarAtI, marAThI, hindI, aMgrejI uttama kakSAnAM jANe, baMgALI ane paMjAbI kastUrabA smAraka phaMDanI vyavasthA karavAmAM pU. ThakkarabApA bhASA paNa jANe. tathA vaikuMThabhAI sAthe maMtrI tarIke kAma karyuM. pU. bApue AgAkhAna mahelamAM ekavIsa divasanA upavAsa zarU karyA. tyAre aMtevAsI "dharatInuM lUNa'mAM jAjaramAna vyaktio-samAjanA tarIke temanI paricaryA karavA mATe sarakAre temane paravAnagI ApI anyAya sAme nirbhayatAthI jhUjhanArA, svAzrayI, parAkramI ane hatI. mahAdevabhAInAM mRtyu pachI ghaNAM varSo gamagInImAM pasAra khUmArIvaMta mAnavIonuM hRdayaMgama nirUpaNa che. "saMtonA anuja'mAM karyA. saMta tapovanajInuM zaraNuM zodhyuM, kausAnImAM AdivAsIomAM 'samatAno meruM', vAmanadAdA, zukratAraka samA - mahAdevabhAI, kAma karyuM. paNa manane kaLa vaLI nahi. svarAjaya prApti bAda tathAgatasamA kizoralAlabhAI mazarUvALA ityAdinA dezabharamAM komI hullaDo phATI nIkaLyAM tyAre zaraNArthI rAhatanuM svAnubhavapUta jIvaMta vyakticitro' che. "mAnavatAnA verI'mAM bhagIratha kAma karyuM. tyAM I. sa. 1948mAM pU. gAMdhIjInI hatyAno tAmasI vRttivALI vyaktionAM Alekhano che. 'motane evo AghAta lAgyo ke kausAnImAM jaIne rahyA. ekAMtavAsanA A haMphAvanArA' anuvAda che. zarIrabaLa ane AMtarika zaktithI varSomAM ciMtana-manana ane saMtasamAgamathI kaMIka sAMtvanA maLI. motanI sAme jhUjhavAno puruSArtha karanArA mAnavIonI kathA che. paMdareka varSa pachI thANA jillAmAM kosabADa TekarI para Adi- "dharatInI AratI'mAM khAmIdAdAnA graMthomAMthI ane anya vAsIonI sevA mATe Azrama sthApyo. mRtyu paryata tyAM ja rahyA. lakhANomAMthI pasaMda karelAM lakhANo che. je temanI pratinidhirUpa kRti saujanyathI bharapura svAmIjI siddhAMtaniSTha karmayogI hatA. banI rahe che. temAM nagharoLa' paNa che, "mArA pitarAIo' - saMtono kyAreya hodo dhAraNa karyo nahi. "akhila hinda aspRzyatA paricaya, moru-cInAbAgano ghoDo, ane aneka caritro lakhyAM che. nivAraNa kamiTI'nA joInTa sekreTarI ane kasturabA TrasTanA sthApaka "kuLakathAo' gujarAtI sAhityanuM viziSTa pustaka che. jemAM tathA navajIvana prakAzana maMdiranI sthApanA karanAra svAmIjI. "dhanImA' jevAM pAtronA badhA pAsAMono paricaya che. to keTalAMka Azrama bhajanAvalI' gujarAtImAM eka AnAnI kiMmate taiyAra karI saMkSipta rekhAcitro che. 'kuLakathAo" ne "kendriya sAhitya akAdamI janatA samakSa mUkanAra svAmIjI, bAraDolImAM suruci chApazALA (1969) ane "gujarAtI sAhitya pariSada' puraskAra ApavAnuM Jain Education Intemational Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimA ni nakkI karyuM tyAre pote sAdhu hovAthI puraskArano svIkAra karI zakaze nahi tema jaNAveluM. 'anaMtakA', 'dharmaciMtana', 'navalAMdarzana' ane bIjA lekho uparAMta prasaMgopAt svAmIdAdAe vividha viSayone sparzatI vicAraNA mArmika zailImAM rajU karI che. 'izubhAgavata'mAM IzunA lIlAmRta ane kathAmRtanuM saurASTranI taLapadI lokabolImAM nirUpaNa karyuM che. evuM ja bIjuM pustaka che 'izunuM balidAna' svAmIjInI dRSTie 'izu' vizenAM A pustako che. koI rUDha cokaThAmAM baMdhAyA vinA lekhanakArya zarU karanArA svAmIdAdAnI zailI AgavI bhAta pADanArI che. sarjana emane pharyuM che. zabdanA kImiyAgara svAmIdAdA rUDhiprayogo, kahevato arthapUrNa zailImAM prayojI jANe che. nAdA varNanacitro ane jIvaMta vyakticitro temanI vizeSatA che. gujarAtI gadyanA vikAsamAM dakSiNa gujarAtanI lokabolI ane bolacAlanI bhASAnA navA parimANane upasAvavAmAM temano amUlya phALo che. zrI. mULazaMkarabhAI bhaTTe temanA vize lakhyuM che. '"svAmIe lakhavA khAtara ke gadyakaLAne ramADavA khAtara to kaMI ja lakhyuM nathI. AraMtu himAlaya parivrAjaka ne devatAtmA himAlayanA ghAyala ne saMtonA caraNonA khAsIne dharatInAM aneka ratno jaDI AvyAM che. A ratnonI vANInA pAtramAM temaNe bharapUra tA ne bhaktibhAvathI AratI UtArI che. temanA gaghamAM A AratInuM atyaMta teMjaravI vartuLa ApaNane dekhAya che. temAM gati che, AkAra che, cetanA che, kaLA che.'' anAsakta ane vairAgI svAmIdAdA potAne svabhAve gRhastha ane akasmAte sAdhu che" ema kahetA. to vaLI "kuTuMbo vacce vIMTaLAyelA rahIne jIvavAnuM" temane gamatuM hovAthI kuTuMbomAM kuTuMbIne nAte rahetA. prakRtie atyaMta saMvedanazIla svAmIdAdAne svajanonI ciravidAya pachI 'jindagI vasamI' lAgatI hatI. tenI vaidanA vyakata karatAM kahe che, ''bistarA bAMdhI, TIkITa kapAvI varasothI plATaphorama para besI rahyo chuM paNa mArI gADI ja kamabakhata AvatI nathI." 25 jAnyuArI 1976nA roja temaNe A phAnI duniyAmAMthI ciravidAya lIdhI. nUtana zikSaNatA bhekhadhArI nAnAbhAI bhaTTa gujarAtanA zikSaNa ane saMskAra ghaDataramAM mUlyavAnapradAna karanAra rASTrIya keLavaNInI saMsthAo : dakSiNAmUrti-bhAvanagara, grAmadakSiNAmUrti - AMbalA ane lokabhAratI - saNosarAnA > 517 sthApaka, niyAmaka ane mApoSaka nAnAbhAI bhaTTa krAMtari dharAvanAra anokhA keLavaNIkAra hatA. pitA kAlidAsa choTAlAla bhare AvasatyaM lIdheluM. mAtA AdibA. vatana bhAvanagara. baravALA mukAme 11 navembara 1882nA roja janma. phaIne nAma pADeluM nathu bhaTTa, pachI nRsiMhaprasAda ane nAnAbhAI. temanI savA varSanI uMmare mAtAnuM mRtyu thatAM dAdI caMdubAe kALabharyA snehathI ucherIne moTA karyA. dharmaparAyaNa, svamAnI ane akriMcana vRttivALA tejasvI pUrvajo ane pacchegAmanI peDalInA brAhmaNono temanA jIvana para UMDo prabhAva rahelo. vArasAmAM maLelI akiMcanavRtti kALakrame dRDha thatI gaI. prAthamika, mAdhyamika zikSaNa bhAvanagaramAM. kuTuMbanI nabaLI Arthika sthitine kAraNe sakhata mahenata karI meTrikamAM ucca naMbare pAsa thaI jAvasiMhajI skolarazIpa meLavI. muMbaI elphinsTanTa kolejamAMthI aMgrejI ane saMskRta viSayo sAthe bI.e. thayA. bhAvanagara kolejamAM phelo nimAyA. i. sa. 1943mAM mahuvAnI hAIskUlamAM AcArya nimAyA. i. sa. 1904mAM paTTaNI sAheba pAsethI rU|. 500 UchInA laIne itihAsa ane arthazAstranA viSayo sAthe ema. e. thayA. zAmaLadAsa koleja, bhAvanagaramAM AsisTanTa prophesara nimAyA, nAnapaNamAM tophAnI, ramakamAM - citrono zokha. vaLI maMdiramAM jaIne sAdhu saMtonI sevA karatA hatA. nAnapaNamAM lagna thayelAM. prathama patnI zivabAIe cAritryahIna mitrono saMga choDAvyo. pleganI TUMkI bimArImAM zivabAInuM akALa avasAna dhatAM UMDe AyAta anubhavelo, pAMcavarSanA alpa paraMtu lAgaNIsabhara lagnajIvananI temanA samagra jIvanapara asara rahelI. bIjI vAranAM patnInuM paNa avasAna thatAM ajavALIbena sAthe lagna thayAM. jeo nAnAbhAInAM jIvananAM badhAM ja parivartano - prayogo vakhate temanAM sahadharmacAriNI thaIne rahyAM. sAdAIbharyuM jIvana jIvyAM. saMskRta-aMgrejI sAhitya vAMcanano, nATako jovAno zokha. muMbaInA abhyAsakALa daramiyAna karakasarathI rahetA hatA. e vakhate zekasapiyaranAM traNa nATako jovA mATe 30 rUpiyA kharcyA ane be mahinA sudhI eka ja TaMka bhojana lIdhuM. i. sa. 1904mAM temanAM jIvanane navI dizA maLelI. bIlakhAnA AnaMdAzramamAM AcArya zrImannathurAma zarmAno paricaya thayo. temanI niyamitatA, cIvaTa, coksAI, svaktA, prAcIna dharmagraMthonuM jJAna ane sAdI saraLa bhASAmAM upadeza A badhAthI nAnAbhAI prabhAvita thayA. temane guru tarIke svIkArI dIkSA laIne i. sa. 1904 thI 1920 soLa varSa sudhI temanA ziSya rahyA. mahAra jazrInA satsaMga sAthe keTalIka vadanIya vyaktiono paricaya thayo, temAMnA eka bhAvanagaranA sTezana mAstara haragoviMda paMDyA. Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 bRhad gujarAta je saMbaMdha jIvanabhara TakI rahyo. temanI varaNI thaI. dakSiNAmUrtie vinA vetane nAnAbhAInI sevA I. sa. 1913mAM nAnAbhAI prAdhyApakanI moTA vidyApIThane UchInI ApI! (tamane mAsika rU. 80/ vetana maLatuM pagAravALI nokarI choDIne, "dakSiNAmUrti vidyArthIbhavanamAM pUrA hatuM) nAnAbhAIe kulanAyaka tarIkenAM be varSa daramyAna vidyApIThamAM samayanA saMcAlaka tarIke rU. 50/-nA pagArathI joDAyA. tyArapachI AMtarika sumeLa sthApI tene sthiratA ApI. gUjarAta vidyAdakSiNAmUrti mAtra chAtrAlaya na rahetAM jIvanalakSI zikSaNa saMsthA pIThamAMthI chUTA thayA pachI punaH dakSiNAmUrtinA kAmamAM guMthAI gayA. tarIke kumAramaMdira, vinayamaMdira, bAlamaMdira ane pachI bAla e divasomAM nAnAbhAInA jIvanamAM be vasamA banAvo adhyApana maMdira ema kramazaH vikasatI gaI. banyA. saMsthAno eka vidyArthI hojamAM nhAvA gayelo tyAM DUbIne i. sa. 1914thI mAMDIne lagabhaga 25 varSa sudhI mRtyu pAmyo, potAnA be putro - pAMcavarSano bAbu ane aDhI varSano nAnAbhAIe saMsthA mATe phaMDa ekatra karyuM. te mATe dezamAM ane jagadIza TUMkI mAMdagImAM avasAna pAmyA. uparA uparI mRtyunA A paradezamAM raMgUna- (barmA), AphrikA ane jApAnano pravAsa karyo. banAvanA AghAtanA kAramA ghA jIravI na zakAtAM nAnAbhAI saMsthAne bhUmidAna maLatAM tenAM potAnAM makAno thayAM. I. sa. gaMbhIra rIte bimAra paDyA. havAphera mATe sonagaDha ane pachI 1916mAM nAnAbhAIne pU. mahAtmA gAMdhIjIno paricaya thayo. paMcaganI jaIne rahyA. pU. bApue paNa potAnI lAkSaNika Dhabe paTTaNI sAheba pU. gAMdhIjIne dakSiNAmUrtinI mulAkAte laI AvelA. temanI saMbhALa lIdhelI. gAMdhIjIe sUcana ApavAne badale saMsthA upara mukta hAsya verI i. sa. 1930mAM namaka satyAgraha zarU thayo. vidAya lIdhI. gAMdhIjInAM darzana pachI, nAnAbhAInA aMtaramAM mahAdevabhAIe nAnAbhAIne vIramagAma pahoMcI javAno tAra navIna tattvano saMcAra thatAM jIvanamUlyomAM parivartana AvyuM. karyo. nAnAbhAIe saMsthAmAMthI rAjInAmuM ApyuM. sTezane temane i. sa. 1920mAM dakSiNAmUrtine gUjarAta vidyApIThanI vaLAvavA moTuM mitramaMDaLa AvyuM hatuM. TreInane UpaDatI rokIne mAnyatA maLI. rASTrIya zALAmAM harijana vidyArthIone praveza nAnAbhAIne vidAya ApavA mATe bhAvanagaranA dIvAna maLavo joIe gAMdhIjIno Agraha ane bIjI bAju mahArAja zrI nI paramavaMdanIya prabhAzaMkarabhAI paTTaNI pote AvyA ane temano sanAtana dharmanI mAnyatA, nAnAbhAIe AMtaramaMthana anubhavatAM vAMso thAbaDIne AzIrvAda ApyA. lakhyuM che, "mAre mATe A prazna jIvana-maraNano thaI paDyo." vIramagAma chAvaNImAM gujarAta - saurASTranA lagabhaga mahArAjazrI sAthe carcA karI, zALAmAM harijana pravezano nirNaya doDhaso - baso satyAgrahIo hatA. emAM dakSiNAmUrtinA levAyo. gijubhAI ane harabhAI paNa saMsthAne bIlakhA AzramanA vidyArthIoe potAnI AgavI bhAta pADI hatI. zibirAdhipati varcasvathI mukta karavAnI mathAmaNamAM hatA ja. chevaTe bIlakhA tarIkenI javAbadArI nAnAbhAInA zire hatI. upazibirAdhipati Azrama sAtheno saMbaMdha chUTyo. gAMdhI vicAradhArAnA prabhAve hatA camanabhAI vaiSNava. nAnAbhAIe satyAgrahanA kAryakramonuM kriyAkAMDI paraMparAono tyAga karyo. nAnAbhAI i. sa. 1904 thI Ayojana ane sainikonA yogakSemanI vyavasthA, Adarza 1920 sudhI mahArAjazrInA rItasaranA ziSya rahelA e "gurupada keLavaNIkAra ane snehALa vaDIla tarIke supere karyo. temaNe laDatanI thoDuM khaLabhaLyuM." jo ke mahArAjazrI pratyeno emano AdarabhAva AdarabhAva chAvaNIne jIvanaghaDataranI zALA banAvI dIdhI. Akhare jIvanabhara jaLavAI rahelo. tyArabAda saMsthAnuM sAmAjika pAsuM nAnAbhAInI dharapakaDa thaI. kesa cAlyo ane sAbaramatI jelamAM badalAyuM. vivekapUrNa navI jIvanamarmanI paraMparAo zaru thaI. - pUravAmAM AvyA. pAMca mAsa pachI jelamAMthI chUTyA. I. sa. dakSiNAmUrti rASTrIya keLavaNInI saMsthA banI. teNe khAdI apanAvI. 1933mAM manubhAI paMcoLI gRhapati tarIke dakSiNAmUrtimAM vidyArthIonA pravezamAM jJAtibheda rahyo nahi. vidyArthInA joDAyA. i. sa. 1935mAM nAnAbhAI phaMDa mATe jApAnano pravAsa vyaktitvane kendramAM rAkhIne saMsthAnA keLavaNI viSayaka siddhAMto karI AvyA. i. sa. 1937mAM haripurA koMgresa adhivezanamAM nakkI thayA. dakSiNAmUrtine bhAvanagaranA zikSako ane dakSiNAmUrtinI TukaDIe saphAI vibhAgamAM suMdara kAmagIrI karI vidyApremIono ane tethI ye vizeSa bahAranA vidyArthI premIonI hatI. A samayagALAmAM dakSiNAmUrtinI kaluSitatAthI asvastha drabhAva prApta thayo. vaLI saMsthAnA bhAvanagara rAjaya sAthenA nAnAbhAInuM mana dakSiNAmUrti parathI UThI gayuM hatuM. gAmaDAMnA saMbaMdho mIThA hatA. nAnAbhAI navA yuganAM eMdhANa oLakhIne jUnA prazno aMge temanA manamAM vicAro ghoLAtA hatA. e vakhate pU. ane navA vicAronA kaDI rUpa banyA. gAMdhI vicArasaraNInA gAMdhIjIe naI tAlImanI yojanA dvArA keLavaNIne gAmaDAMmAM laI puraskartA banyA. javAnI vAta karI. i. sa. 1921mAM gUjarAta vidyApIThanA kulanAyaka pade nAnAbhAIe e vicAra jhIlI laIne sarpa kAMcaLI utAre Jain Education Intemational Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je pa19 tema bhAvanagara choDIne 22 mAIla dUra AMbalAmAM grAma- AkhyAyikAo, upaniSado jevAM pustako AbAla vRddha saune sarakhA dakSiNAmUrtinI i. sa. 1938mAM sthApanA karI. dakSiNAmUrtinI AkarSe che. "ghaDatara ane caNatara' 1-2 nAnAbhAInI AtmakathA milkata aMgenI zaMkA-kuzaMkAonuM nirasana karatAM jAhera karyuM : nimitte dakSiNAmUrti saMsthAnA keLavaNInA navA rAhanI ghaDatarakathA dakSiNAmUrtinI milkatanI eka pAI paNa mAre zivanirmAlya che." che. je "anokhA keLavaNIkAranI anokhI AtmakathA' gaNAI che. dakSiNAmUrtimAMthI eka mAtra 'dakSiNAmUrti deva'nuM junuM taila citra nAnAbhAIe vibhinna viSayonAM pacAseka pustako lakhyAM che. teo AMbalA laI gayA. nAnAbhAInI nItimattAno pAyo pote 'keLavaNInI pagadaMDI'mAM temanA keLavaNI viSayaka vyAkhyAno graMthastha svIkArelAM jIvanamUlyone prAmANiktAthI deDha paNe vaLagI rahevAmAM thayAM che. zikSaNakSetre temanA mUlyavAna pradAna badala i. sa. ane jarUra jaNAya che tyAre priya hoya teno paNa sahaja rIte tyAga 1960mAM bhArata sarakAra dvArA 'padmazrI' no evorDa maLyo. karavAnI zaktine kahI zakAya. kolejanA prophesaramAMthI gAmaDAnI | nAnAbhAInI dIrghakAlIna sevA badala, zrI ravizaMkara prAthamikazALAnA mahetAjI pote banI zakyA ene nAnAbhAIe mahArAjanA haste temane sanmAna thelI (be lAkha trIsa hajAra potAnuM sadbhAgya gaNyuM. e ja naI tAlImano vijaya gaNI rUpiyA) arpaNa karavAmAM AvI. i. sa. 1960 Disembara, A zakAya. nAnAbhAInuM e virATa pagaluM saurASTranA sImADAo thelInI rakama temaNe lokabhAratI saMsthAne soMpI dIdhI. e ja varSe oLaMgIne dezabharamAM vyApyuM. AMbalA pachI maNAramAM lokazALA putra narendranuM 34 varSanI yuvAna vaye akALa avasAna thatAM teno ane AMbalAmAM adhyApana maMdira zaru karyA. kArI ghA jIravavo nAnAbhAI mATe vasamo thaI paDyo. paDI javAthI jelamAMthI chUTyA pachI zikSaNakAryanI sAthe zikSako ane paganA thApAnuM hADakuM bhAMgI javAthI pathArI vaza thayA. paraMtu kAryakaro mATe zibiro yojayA. svarAjaya prApti bAda i. sa. aMtakALa sudhI mananI samatA ane jJAnanI upAsanA jaLavAI rahI. 1948mAM saradAra vallabhabhAI paTelanA AgrahathI saurASTramAM vijJAna ane anya kSetre thatI pragati vize jANI levAnI utsuktA DhebarabhAInA maMtrImaMDaLamAM zikSaNapradhAna banyA. eTalo samaya dharAvatA hatAM. . sa. 1961nA DisembaranI 31mIe rAjakoTa rahyA. eka varSabAda svecchAe chUTA thaIne AMbalA nAnAbhAIno jIvanadIpa bujhAyo. pahoMcI gayA. ucca zikSaNanA abhyAsa mATe AMbalAthI cha' eka Adarza keLavaNIkAra, guruvarya nAnAbhAInA viziSTa pradAna mAIla dUra saNosarAmAM kAkAsAheba kAlelakaranA haste vize paMDita sukhalAlajIe jaNAvyuM ke : "koI paNa saMsthAe 'lokabhAratI'nuM maMgalAcaraNa thayuM. (1953) tyAM temane manubhAI prANavAna rahevuM hoya to saMsthAnA sthApaka ane mukhya javAbadAre te paMcoLI (darzaka), mULazaMkarabhAI bhaTTa, na.pra. buca jevA vidvAna saMsthAne teja arpatA rahe, vikasAvatA rahe evA ziSyo nipajAvavA ane bhAvanAzIla zikSaNavidono sAtha maLyo. lokabhAratInI joIe. huM samajuM chuM ke nAnAbhAIe evI nAnI paNa dIpamALAo sasthA nAnAbhAInA jIvanamAM kaLazapa banI. I.sa. 1954mAM pragaTAvI che. saurASTranA ghaDavaiyAomAM zrI. nAnAbhAI bhaTTa bhArata sarakAre DenmArkamAM keLavaNI ane pazupAlana aMge abhyAsa zikSaNanA sAdhaka tapasvI tarIke ciraMjIva banyA che. karavA nAnAbhAInI AgevAnI nIce pratinidhi maMDaLa mokaleluM. manubhAIne paNa teo sAthe laI gayelA. DenmArkathI AvyA pachI bAla zikSaka praNetA tyAMnI lokakeLavaNInuM UMDuM avalokana temanI AgavI zailImAM gijubhAI badhekA rajU kareluM. i. sa. 1954 thI 1957 rAjayasabhAnA niyukta paLe paLe nAnAM bALakomAM vasatA moTA AtmAnuM huM darzana sabhya rahyA. karuM chuM. e darzana mArAmAM e preraNA upajAvI rahyuM che ke bALakonA dhArmika saMskAramAM UcharelA nAnAbhAI upaniSada, gItA, adhikAronI sthApanA karavAne ja huM jIvato rahuM ane e karatAM ja rAmAyaNa, mahAbhArata, zrImad bhAgavata vagere graMthonA UMDA huM marI khUTuM." gijubhAIe bALakeLavaNIne jIvanakArya gaNIne abhyAsI hatA. prAcIna graMthono navayuga sAthe anubaMdha joDIne 'pacAsa varasanI AvaradAmAM so varasanuM kAma karI chUTavAnuM potAnuM vidyArthIo ane bahujana samAjane rasa paDe evI saraLa bhASAmAM lakSya siddha karyuM.' gujarAtImAM utAranAra nAnAbhAIne svAmI AnaMde 'vyAsa valabhIpuranA travADI badhekA brAhmaNo baLukA ane thoDIghaNI vAlmikInA vArasa' tarIke oLakhAvyA che. sAhitya kSetre ane ye jamInajAgIra hovAne kAraNe garAsadAra gaNAtA. bhagavAnajI lokakeLavaNInA kSetre temanuM mUlyavAna pradAna che. mahAbhAratanAM zaMkara badhekA e jamAnAmAM vakIlAta karatA hatA. svabhAve mIThA pAtro, rAmAyaNanAM pAtro, lokabhArata (12 pustako), loka ane buddhizALI. dhArmika prakRtinAM kAzIbAI svabhAve sAlasa ane rAmAyaNa (6 pustako) zrImad bhAgavata, hindu dharmanI kuTuMbavatsala hatAM. Jain Education Intemational Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 % bRhad gujarAta temanA putra girajAzaMkara - gijubhAI 15mI navembara tenA vAMcane gijubhAInA manamAM bALakeLavaNInuM bIja ropAyuM. 1885mAM janma. vatana vallabhIpura (vaLA). bAlyakAla e arasAmAM dakSiNAmUrtinuM baMdhAraNa ghaDavA mAmAe temane kizorakALa vItAvyo vaLAmAM. gAmaDAMnI dhUDI nizALa karatAM vadhAre bhAvanagara bolAvelA pachI mAmAnAM sUcanathI vakIlAta choDI. bhaNatara thayuM sAhasika mitro sAthe zerIomAM ane sImamAM ramatAM, chAtrAlayanA gRhapatinA madadanIza tarIke 13-11-1916nA roja rakhaDatAM, parAkramo karavAmAM, nAnapaNathIja vidyAvyAsaMgI ane dakSiNAmUrtimAM AjIvana sabhya tarIke joDAyA. nAnAbhAI ane pustakapriya gijubhAI svabhAve sAhasika hatA. temanA mitro paNa gijubhAIe kumArazALA ane pachI vinayamaMdira zarU karyuM tenA evA ja pANIdAra hatA. AcArya banyA gijubhAI. gijubhAI pAse prayogakAranI vaijJAnika ekavaDo. madhyamasarano bAMdho, ghauMvarNo vAna, ane badAmI dRSTi ane navuM kaMIka karavAnI tamannA hatI. stranI pANIdAra AMkhovALA gijubhAI sAmI vyaktine najara paDe vinayamaMdiranA adhyApaka ane AcArya gijubhAInuM ja pArakhI letA. rAmanArAyaNa nApAThake zabdacitra ApyuM che: ''penI sudhI pahoMcatuM bhAvanagara mAmAne ghera bhaNavA dAkhala thayA. mAmA lAMbu dhotiyuM, ghUMTaNa nIce DhaLakato lAMbo koTa, mAthe kAThiyAvADI haragoviMdabhAI paMDyA bhAvanagaramAM sTezana mAstara hatA. prAmANika pheMTo, moTI mUcho ane cazmAM..." zistanA teo bhAre AgrahI ane dhArmika vRttinA haragoviMdabhAI bIlakhA zrImannathurAma hatA. zAMti ne vyavasthAnA cAhaka hatA. svacchatA ane sughaDatAnA zarmAnA ziSya hatA, mAmAnA ujjavaLa cAritryanI gijubhAInA pATha teo potAnA jIvanathI. pATha teo potAnA jIvanathI bhaNAvatA hatA." jIvana para UMDI asara paDI hatI. teo ja dakSiNAmUrtinA gijubhAI chAtrAlayamAM tathA zALAmAM vidyArthIne Adya sthApako mAMhenA eka sanmAnanIya "moTAbhAI". jIvanalakSI keLavaNI ApavA mathatA hatA. vicAra karatAM temane ' meTrika thayA pachI kamANI mATe AphrikA UpaDyA. judI judI lAgyuM ke bALapaNathI ja saMskArasiMcana thavuM joIe. moTAbhAI - nokarInA jAtajAtanA anubhavoe temanA jIvananuM ghaDatara karyuM. nAnAbhAI samakSa prastAva mUkyo. bAlamaMdiranI jAherAta thaI. i. gorA vakIla mi. jI. pI. sTIvansanane tyAM nokarI karatA hatA sa. 1920nI pahelI ogaSTanA zubhadine zrImatI ramAbahena tyAre tenI pAse mArgadarzana levA jAya tyAre eka ja uttara maLe paTTaNInA zubha haste nAnakaDA evA bhADAnA makAnamAM bAlamaMdira "tAruM bhejuM vApara." benjAmIna phrAMkalInanuM eka vAkya vAMceluM khUlluM mUkAyuM. ahi ja svataMtra bAlazikSaNayuganA bhAvi "vaparAtI kUMcI haMmezA UjaLI rahe che." A banne vAkyo temanAM bAlamaMdiranuM bIjAropaNa thayuM. jIvanasUtro banI gayelAM. jIvananI paLepaLano temaNe pUrNapaNe upayoga karyo. jindagIbhara saunI vAta sAMbhaLI, vAMcI paNa bhejuM bAlamaMdiramAM vArtAo ane ramato dvArA bALakono vizvAsa-prema saMpAdita karIne bALakonAM "mUchALI mA', vakIla ane potAnuM ja vAparyuM. AphrikAthI vatana pAchA pharyA bAda vakIlAtanA abhyAsa mATe muMbaI jaI pahoMcyA. AjivikA mATe zALAmAM nyAyAdhIza banyA. gijubhAIe noMdhyuM che ke, 'vyavasthAne mATe mane vArtAnI cAvI jaDI.' to "prArthanAthI svastha besavAno AcAra nokarI lIdhI. tyAMnA vasavATa daramyAna rA.vi. pAThaka, ravizaMkara rAvaLa ane mahAdevabhAI desAIno mahAmUlo sAtha maLyo. Avyo.' gijubhAI ane bAlazikSaNa tadrupa banyAM. vakIlAtanI sanada meLavI muMbaI choDyuM. (1911) tA. 4-5-1922nA zubhadine taraNezvara TekarI para potAnAM I. sa. 1906 mAM jAmanagara saMsthAnamAM zikSaka thayA. makAnamAM, prAtaHsmaraNIya pU. kasturabA gAMdhInA varad haste zrImannathurAma zarmAnA ziSya bhAIzaMkara davenAM putrI jaDIbahena sAthe bAlamaMdiranA udghATananI maMgalavidhi thaI. temane samartha sAthI gijubhAInAM lagna thayAM hatAM. lagna pachI tarata teo ekalA tarIke maLyAM tArAbahena moDaka. teo rAjakoTanI kolejanuM AphrikA gayelA. e pachI muMbaI nivAsa daramyAna jaDIbahenane prinsIpAlapada choDIne gijubhAInAM ziSyA, sahakAryakara ane sAthe laI gayelA paNa hajI to e vidyArthIjIvana hatuM. muMbaIthI bALakeLavaNIkAra banyAM. have gijubhAInuM kArya bamaNA vegathI AvIne vaDhavANamAM vakIlAta zarU karI. temanA gRhasthAzramano AgaLa vadhyuM. bAlamaMdira, adhyApanamaMdira, nUtanabAlazikSaNa prAraMbha thayo. paiso ane pratiSThA maLyAM paNa kAmamAM mana khUMcatuM saMgha, zikSaNa patrikA ane bALa sAhitya prakAzana - darekamAM zrI nahotuM. i. sa. 1913mAM putra narendrano janma thayo, tene yogya tArAbahena gijubhAInI bIjI pAMkha samAM banI rahyAM. zikSaNa ApavAnA vicAre navuM vAMcana zarU karyuM. darabAra zrI - bALakonA aMtaramAM pravezavAnI gijubhAInI rIta jIvanagopALadAsa desAInI sUcanAthI motIbhAI amInanI zALA - vijJAnanA jANakAranI sAcI rIta hatI. manovaijJAnikanI zAstrazuddha vasonI mulAkAta lIdhI. temaNe meDama monTesorInuM pustaka ApyuM. daSTi gijubhAIne UMDA AtmamaMthana ane AtmavicAramAMthI prApta Jain Education Intemational Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana thaI hatI. bAlamaMdiramAM gijubhAInuM svarupa sAva jUduM ja rahetuM. 'bALakonA vyaktitva pAchaLa lupta thavAnI gijubhAInI kaLA adbhuta hatI.'' bAlanATakonI raMgabhUmi racIne bAlazikSaNanI duniyAmAM eka navI bhAta pADI. zrI rAmanArAyaNa nA. pAThake lakhyuM che ke ''gijubhAIe potAnI ApasUjhathI vaijJAnika Dhabe bAlanATako racyAM, tenA zaNagAra sajyA ane raMgabhUmi para UtarIne AkAzanAM phUla pRthvI para lAvI batAvyAM.'' nATyaprayogonI bALako para thatI sUkSma asarone avalokI, eka sAmAjika saMskAra rUpe bALakone nAsto ApatI vakhate paNa tAlImanI dRSTi rahI. to nAnI pAvaDIo, kodALIo ApIne bAgakAmanI pravRtti karAvI. nUtana bAlazikSaNano prayoga gijubhAIne mana jIvananI sAdhanA hatI. gijubhAInI nAmanA saurASTramAM prasaravA lAgI. temanI bAlazikSaNanI tAlIma levA pahelAM be zikSako AvyA : rASTrIya zALA vaDhavANanA vajubhAI dave ane bhogIbhAI parIkha. ziyALAnI ThaMDImAM vahelI savAre UThIne godaDuM oDhIne gijubhAI vyAkhyAna ApatA. tethI A prAthamika vargane 'godaDA adhyApana maMdira' evuM bahumAna maLeluM. i. sa. 1925mAM bAlazikSaNano lAbha hajAro bALakone maLe e mATe adhyApana maMdira zarU karavAmAM AvyuM. e ja varSe dakSiNAmUrti bAlamaMdiranAM AMgaNe, zrImatI saralAdevI sArAbhAInA adhyakSapade, prathama monTesorI saMmelana bharAyuM. bAlazikSaNanA kAryane vega ApavA 'nUtana bAla zikSaNa saMgha'nI sthApanA thaI, ane tenA mukhapatra tarIke 'zikSaNa patrikA' mAsika zarU karavAmAM AvyuM. tenA taMtrIo hatAM zrI gijubhAI ane zrImatI tArAbahena. monTesorI paddhati e kevaLa zikSaNa paddhati nathI, jIvananI philasUphI che." e vicA2ne anusarIne bAlazikSaNanA sAhityanA prakAzana arthe saMsthAe prakAzana maMdira kholavAnuM nakkI karyuM. tenI javAbadArI gopAlarAva vikrAMse upADI lIdhI. gijubhAI eTale 'bALa keLavaNInI jaMgama vidyApITha'. temanA ziSyoe gujarAtabharamAM bALakeLavaNIno DaMko vagADyo. bALako mATenuM vipula sAhityasarjana e bAlazikSaNakSetre gijubhAInuM navaprasthAna. jugatarAmabhAI dave i. sa. 1921-22mAM bhAvanagara AvelA. temaNe dakSiNAmUrti bAlamaMdira para kAvyanI dhajA caDAvI. bAlamaMdiriyuM, bAlamaMdiriyuM, amAruM suMdara sohAya, vahAluM mAruM bAlamaMdiriyuM. jugatarAmabhAI ane gijubhAIe 'cAlaNa gADI'nAM chuM. pra. 66 Jain Education Intemational > 521 sarjanathI bAlasAhityasarjananAM zrIgaNeza mAMDyA. e pachI AvyAM 'moTIbena', 'suMdarapATho', 'bheru' ane 'AMbAvADiyuM'. Ama bAlasAhityanuM anekavidha sarjana thavA lAgyuM. bAlasAhityamALA, bAlasAhitya guccha ane vATikA, bALavArtAo ane bALalokagIta saMgraha, kizorakathAo, TUMkA TUMkA vAkyonI phUlajevI komaLa ane haLavI zailI. dakSiNAmUrti 'bALasAhityamALA'nI 80 pustikAo ane 'bALasAhitya guccha'nAM 25 pustako prakAzita thayAM. bAlasAhityamAM viSayavaividhya ane svarupavaividhya che. bALakane rasa paDe, maMtramugdha karI de tevI bhASAzailI che. padyamAM nAdamAdhurya, layAtmaktA ane geyatA che. abhivyaktinI AgavI chaTA che. vArtAmAM gIto ane joDakaNAM paNa Ave che. vArtAmAM mAnavasRSTi, mAnavetarasRSTi, vAstavika ane kAlpanika duniyA ane jIvaMta grAma pariveza nirupAyo che. zrI sundarame noMdhyuM che ke 'bALa joDakaNAnAM 160 jeTalAM kAvyo sAcI kalpanAsabhara kAvyasRSTi che.' emanAM bALanATakomAM viSayavaividhya ane dazyabAhulya che. AnaMda Ape tevA kalpanottejaka, bhajavI zakAya tevAM nATako ApyAM. 'dalA taravADI', 'sasAbhAI sAkaLiyA' vagere. gijubhAImAM bharapura vinodavRtti che. vArtAomAM hAsyarasanI choLo UDe che, temanuM bAlasAhitya vAMcIne kAkAsAhebe temane bAlasAhityanA brahmA' kahyA che. gijubhAIe mA bApo ane zikSako mATe zikSaNa sAhitya racyuM che. ''A te zI mAthAphoDa?'', ''mA bApa thavuM AkaruM che'' ane ''mA bAponA prazno'' e vAlIzikSaNa mATe sarjeluM sAhitya che. ''vArtAnuM zAstra'" ane 'kalAkArIgarInuM zikSaNa' saMzodhanagraMtho tarIke zikSaNakSetramAM navI bhAta pADanArAM pustako che. 'prAthamika zALAmAM zikSaNa paddhatio' ane ''bhASA zikSaNa'' e gijubhAInA anubhavano nicoDa ApatA vyavahAru graMtho che. 'monTesorI paddhati', bAla zikSaNa mane samajAyuM tema' vagere zikSaNazAstra vizenAM pustako che. 'prAsaMgika manana' ane 'zAMta paLomAM' vicAra-ciMtanano paricaya karAve che. 'divAsvapna' e gijubhAInuM zreSTha sAhityika pradAna gaNAyuM che. gijubhAInA sAhityane gujarAta sAhitya sabhA taraphathI 'raNajIta rAma suvarNacaMdraka' enAyata thayo.' gijubhAInA adhyakSapade amadAvAdamAM zAradAmaMdi2mAM bIjuM monTesorI saMmelana yojAyuM. A saMmelana vadhu gaMbhIra, vadhu samRddha, UMDANabharyuM ane kAryakSama nIvaDyuM. gijubhAIe potAnA pratyakSa anubhavanI vAto kahI. teo AdarzavAdInI sAthe vyavahArakuzaLa paNa hatA. sauthI vizeSa to teo bALakeLavaNInA ArSadraSTA hatA. Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa22 je bRhad gujarAta gijubhAIne sAMsArika bAbatomAM rasa nahoto. ke pachI "gujarAtanAM bALakonuM A sanmAna che. huM to mAtra nimitta vicAra karavAno samaya nahoto. kuTuMbanA yogakSemanuM vahana jANe ke chuM, ema samajuM chuM : tame paNa samajajo." AkhI thelInI rakama Izvare ja karyuM. aMgata jarUriyAto bahu ochI. i. sa. 1921-22 bALakonA kalyANArthe vAparavA saMyojakonA hAthamAM suparata karI. thI khAdI apanAvelI. taddana sAdAIthI rahe, 'gijubhAI A dakSiNAmUrtimAMthI chUTA thayA tyAre aneka saMsthAo taraphathI dhotiyuM rajA mAMge che' ema koIka kahe tyAre bIjuM maMgAve. nimaMtraNa maLyAM paNa temaNe temano sAbhAra asvIkAra karyo. chevaTe " "sAMbhaLyuM! A basunI DokamAM ApaNe have sUtarano tAgaDo to jUnA mitra popaTalAla cuDagaranAM nimaMtraNane svIkArI rAjakoTamAM nAkhIe?" jaDIbahene bacubhAIne janoI ApavAnI vAta kahI eka varSa adhyApana maMdira calAvyuM. rAjakoTa hatA tyAre ja temanI tyAre pahelAM to lakSya ApyuM nahi. paraMtu pachI vicAra karIne tabiyata lathaDI hatI. chatAM dIkSAnta samArohanA pramANapatromAM kalAmaMdiranA paTAMgaNamAM kuTuMbIjano ane snehImitronI jAte sahI karI. upasthitimAM pU. kAkAsAhebanA haste zuddha maMtroccArathI bacubhAIne yajJopavita dhAraNa karAvyuM. jaDIbahenanI icchA pUrNa thaI. gijubhAInAM be svamAM hatAM, 'bAla vidyApITha' sthApavI ane 'bAla jJAnakoSa' taiyAra karavo. bALakonA jIvanaghaDataramAM pUratuM dhyAna ApyuM. putra narendrabhAI (bacubhAI) zAMtiniketanamAM abhyAsa karI snAtaka sauthI moTI jhaMkhanA to hatI AtmadarzananI. temaNe thayA. ane pU. gAMdhIjInA aMtevAsI chaganabhAI jozInAM putrI moMdhIbahenane kaheluM ke, "pAchalI jindagI himAlayamAM gALavI ne vimubahena sAthe rAjakoTa rASTrIya zALAmAM nAnAbhAI bhaTTanA tyAM Azrama sthApavo evI mArI icchA che. tuM AvIza?" zubhaharate lagnagraMthithI joDAyA. gijubhAInI karmabhUmimAM temanA gijubhAImAM UMDI AdhyAtmiktA hatI. ane gaMbhIra dhArmikavRtinI pachI narendrabhAIe bAlamaMdira - adhyApana maMdira saMbhALyAM. e guptagaMgA jevI je dhArA vadhe jatI hatI te koI koI vAra praphuTa pachI vimubahene e javAbadArI nibhAvI. Aje dakSiNAmUrti saMsthA svarUpa bahAra dekhAI jatA. ghaNI vikAsa pAmI che. vimubahena badhekA tenA niyAmaka tarIke atyaMta parizrama pachI zarIra hAryuM. havAphera mATe devalAlI sevAo Ape che. - paMcaganI laI gayA. sAravAra arthe temanA vidyArthI mitra pI.DI. gijubhAIe svAtaMtrya saMgrAmamAM paNa potAnI rIte bhAga mistrI ane temanAM patnI zAntAbahena sAthe hatAM. jIvananA lIdho, borasadamAM baheno para polIse lAThI cArja karyo tenAthI aMtima divasomAM utkaTa bhaktirasanAM bhajano sAMbhaLatA hatA. vyathita thaI 'borasadanI vIrAMganA' pustikA lakhI, bAraDolInI kuTuMbIjano paNa tyAM AvyA. laData vakhate bALakonI vAnarasenA' UbhI karI. AsapAsanA tabiyate uthalo mAratAM muMbaI harakIzanadAsa hospiTalamAM gAmaDAMomAM pharI lokasaMparka karyo. i. sa. 1930nA satyAgraha rahyA. pakSAghAtano humalo hato. chatAM mananI sthiratA ane zAMti saMgrAmamAM hijaratI mAMDavAmAM nivAsa karyo. surata mukAme jaLavAI rahelAM. AtmadarzananI jhaMkhanA adhUrI rahI tenI mUMjhavaNa zrImatI haMsAbahena mahetAnA pramukhapade vAnarasenAnI pariSada anubhavatA hatA. putra narendrabhAIne lakhI ApyuM. "Life is not bolAvavAmAM AvelI. eaternal. I am closing my accounts." gijubhAI pravAso ane lokasaMparka dvArA bALakeLavaNInI 23mI jUna i. sa. 1939nA roja ciravidAya lIdhI. cetanA jagADatA hatA. i. sa. 1936mAM gijubhAInA gijubhAInA avasAna pachI pUjaya gAMdhIjIe sUtrAtmaka bhASAmAM pramukhasthAne karAMcImAM bALameLo bharAyo. porabandara najIka 'gAMdhI temane bhavya aMjali ApI che. Azrama'mAM harijana bALako mATenA bAlamaMdiranA udghATana mATe bhAI caMdulAla, vidyArthIone laIne gayA. kacchanI zALAonA nirIkSaNa mATe 17 divasamAM eka hajAra mAIlano pravAsa karyo. dakSiNAmUrtimAM gijubhAI vize huM lakhanAra koNa? emanA utsAha ane AjIvana sabhyapadanI 20 varSanI mudata pUrI thatAM (1916 thI emanI zraddhAe mane haMmezA mugdha karyo hato. enuM kAma UgI 1936) saMsthAmAMthI chUTA thayA. nIkaLaze. gijubhAInuM nAma ane kAma bRhada gujarAtamAM prasaryuM. bApunA AzIrvAda. temanA vidyArthIo, mitro ane prazaMsakoe amadAvAdamAM temanuM bALakonI 'mUchALI mA' gijubhAI, 'bALaka e prabhuno jAhera sanmAna karyuM. (1937) (rUA, bAra hajAra) sanmAna thelI payagaMbara che." e amara saMdezarUpe bhAvi peDhInA ghaDavaiyAonA arpaNa karI. gijubhAIe AbhAra darzanamAM kahyuM : sadAnA dhruvatAraka banI rahyAM! Jain Education Intemational Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * pratibhA darzana je 523 yajJamaya jIvatA mAsikamAM kAma apAvyuM. ane pachI kAkA kAlelakara pAse vaDodarA mokalI ApyA. svAmI ane kAkA sAtheno jugatarAmano saMbaMdha jugatarAma dave jIvanabhara Takyo. kAma karo bahu, khUba ghasAo, vaDodarAmAM baMgALI bhASAnuM zikSaNa, baMkimacaMdranI sukhe zatAyu thAo. navalakathAonuM vAMcana ane kalAguru ravizaMkara rAvaLanI satsaMgati mAnava tuja, patha A ja avara nahi. maLyAM. dezapAMDe sAhebe sayAjIpurAmAM grAmadevatA tarIke sthApelA karma kAM gabharAo? mArutinAM maMdiranA pujArI banyA. ahIM rabArIonA nesamAM izopaniSadanAM tattvajJAnane jugatarAmabhAIe sAdI jaIne temanA jIvanamAM rasa lIdho. lokavANImAM UtAryuM che. jIvanamAM vaNAyelA A udgAro 'hoThanA jugatarAmabhAI mATe navajIvananuM dvAra khUle che gAMdhIjInA nahi paNa haiyAnAM che.' satyAgraha AzramamAM pravezathI. 1919 thI 1923 AzramamAM jugatarAmabhAI dave, vatana saurASTranuM rajavADI lakhatara rahyA. gAMdhIjInA parama bhakta banyA. AzramanI samUha prArthanA, gAma. (ji. surendranagara) gAMdhInA saMgano evo dhakko vAgyo ke sAmUhika rasoDuM, udyogaparAyaNatA ane bALakoe temane AkarSA. jaIne vasyA dakSiNa gujarAtanA dIna, daridra-dalita, AdivAsI rASTrIya zALAmAM bAlazikSaka banyA. ahIM bAlazikSaNano samAja vacce sarabhoNa-veDachImAM. pArasamaNi maLyo. ravIndranAthanI 'zIzu' copaDInA vAMcane navI tA. 1-9-1982, pitA cImanalAla gaNapatarAma dave, dRSTi maLI. gAMdhI ane gurudevano temanA jIvanamAM samanvita mAtA nAnubenane ghera saMskArI brAhmaNa parivAramAM janma. prabhAva paDyo. 'caNIbora' ane 'rAyaNa' bAlagItonA saMgraho cImanalAla dhaMdhArthe muMbaI gayelA. muMbaImAM pleganI bimArI phATI taiyAra thayA. svAmI AnaMda sAthe 'navajIvananA' saMpAdana-prakAzana nIkaLI. bimAra lokonI cAkarI karatAM cImanalAla pleganA bhoga kAryamAM joDAyA. asahakAranA AMdolananI pUrva taiyArIrUpe banyA. pitAnA avasAna vakhate jugatarAmabhAInI uMmara 9 bAraDolI tAlukAmAM 'navajIvana'nA pratinidhi tarIke varSanI. mAtA nAnubA banne bALakone laIne pahelAM sAsare lakhatara jugatarAmabhAIne mokalavAmAM AvyA. "saMjaya" upanAma dvArA ane pachI piyara vaDhavANamAM AvIne rahyAM. lakhAyelA temanA lekhoe vAcakomAM bAraDolI pratye rasa jagADyo. jugatarAmabhAInA ghaDataramAM mukhya phALo prabhAvazALI emanuM mana paNa gAmaDe javA utsuka banyuM. pitAmaha gaNapatarAmabhAIno ane sahanazIla, bhaktahRdayI svAmI AnaMda jelamAMthI chUTyA eTale 'navajIvana'nI nAnubAno. dAdAe nadImAM taratA zIkhavyuM. je zokha jIvanabhara javAbadArI temane soMpI. pU. gAMdhIjIne praNAma karIne rahyo. 'jugatarAmabhAI, somAbhAI" evA mAnabharyA saMbodhanathI jugatarAmabhAI bAraDolI tAlukAnA sarabhoNa gAme pahoMcyA. svataMtra vyaktitva bakyuM. dAdAnI sAthe pharavA jatAM kudarata ane bhuvAsaNamAM naraharibhAI sAthe maLI dUbaLAo mATe rAtrizALA gAmaDAno prema sAMpaDyo. nAnubAnAM prema ane bhaktie jIvanane calAvavA lAgyA. pATIdAra dhaNiyAmAnI johukamIthI rAtrizALA sabhara rAkhyuM. haradvAra gayelAM tyAM mAtAnuM mRtyu thayuM tenI vedanA cAlI nahIM. vargabhedano anubhava thayo. samAjanI kAyApalaTa mATe jugatarAmabhAInA cittamAM UMDI UtarIne bhaktirUpe aMkita thaI dhIraja rAkhavI rahI! temaNe sarabhoNamAM Azrama vidyAlaya kholyuM. gaI. nAnapaNamAM vaDhavANa-dhrAMgadhrAmAM dazerA-hoLI vagere utsavamAM chaganabhAI jozI sAthe rAnIparaja gAmaDAMomAM ''daridra utsAhabhera bhAga letA. nArAyaNanAM darzane" pharyA. sAthI mitronI salAhathI vidyAlayane ' meTrikanI parIkSA ApavA jugatarAmabhAI moTAbhAI sarabhoNathI bAraDolI AzramamAM pheravyuM. i. sa. 1924thI mAdhavalAla sAthe piMpaLavADI-muMbaImAM rahyA. meTrikanI parIkSAmAM be cUnIbhAI mahetA parivAra sAthe veDachImAM rahIne sevAkArya karatA vAra nApAsa thavAthI chevaTe moTAbhAIe temane eka kaMpanImAM hatA. jugatarAmabhAIe paNa tyAM javA vicAryuM. nokarI zodhI ApI. A gALAmAM vidvAna naraharazAstrInAM gItA vacce aNadhAryA be kAmo AvI paDyAM. I. sa. 1927mAM upaniSado paranAM pravacanonA zravaNe gItAnI samaja khIlI, marAThI bAraDolI satyAgraha vakhate lokajAgRti mATe 'bAraDolI satyAgraha ane saMskRta bhASAnAM mULiyAM thoDAM UMDA gayAM. ahIM teo svAmI patrikA'nA saMpAdananI mukhya javAbadArI saMbhALI. A samaye AnaMdanA paricayamAM AvyAM. temanI gItArahasya ane himAlaya AdivAsIonI saralatA, Teka ane vIratAthI AkarSAyA. A yAtrAnI vAtothI prabhAvita thayA. svAmI AnaMde temanI sAhityika pradezamAM sevA karavAno saMkalpa deDha thayo. satyAgraha pUro thatAM teo ruci joIne paradezI kaMpanImAMthI nokarI choDAvI "vIsamI sadI' vAha ja pahocyA . Jain Education Intemational Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 je bRhad gujarAta bAraDolInA 'rAnIparaja vidyAlaya'ne veDachImAM "Azrama vaDA jugatarAmabhAI hatA. A vakhate haLapationI jAgRtinuM kAma udyogazALA" nAma ApavAmAM AvyuM. Ama, jugatarAmabhAIe thayuM. temanA hitanA kAyadAo thayA. veDachImAM AzramI keLavaNIno pAyo nAkhyo. jenI pAchaLa temanI bAlazikSaNa kSetre paNa jugatarAmabhAInuM viziSTa pradAna che. kavisalabha saundaryadaSTi ane zreyArthInI AdhyAtmikavRtti paNa kAma gijabhAInI sAthe maLIne bALako mATe 'cAlagADI', karatI hatI. moTIbahena', bheru' vagere pustako taiyAra karyA. "grAma AzramamAM gauzALA sthapAI. saphAI e AzramanI bAlakeLavaNIkAra, jugatarAmabhAIe 'bAlavADI'nI kalpanA vizeSatA hatI. nAnA-moTA pravAso yojAtA, rAnIparaja pariSado ApI. 'bAlavADI zikSaNazibiro' dvArA bAlazikSaNanA prayAso bharAtI. khAdI kAryanI pravRtti cAlatI. tenI sAthe karyA. "bAlavADI' upara pramANabhUta graMtho lakhyA. tArAbahena moDake jugatarAmabhAIe zikSaNanuM parimANa choDyuM. rASTrIya zikSaNane kahyuM che ke : "bAlazikSaNane grAmapradezomAM laI javAnuM gijubhAInuM veDachInI bhUmi para caritArtha karavAno puruSArtha Adaryo. pariNAme svapra jugatarAmabhAIe siddha karyuM che." monTesorInA 'ramakaDAM'ne veDachInA svarAjaya AzramanuM Adarza vyaktitva vikasyuM, ane sthAne emaNe zodhelAM kAmakaDAM' e naItAlImanA 'udyogadvArA upasyuM. veDachIno vaDalo phUlyo, phAlyo. jugatarAmabhAIe keLavaNI'nA vicAranuM pragaTarUpa che. AdivAsI grAmapradezamAM racanAtmaka kArya dvArA pachAta prajAnuM veDachImAM buniyAdI ane uttara buniyAdI zALAo hatI. jIvanastara UMce lAvavAno bhagIratha puruSArtha karyo. svarAjaya prApti bAda uccazikSaNa mATe 'gAMdhI vidyApITha i. sa. 1930nA namaka satyAgrahamAM veDachI gAma gaLADUba sthApavAmAM AvI, i. sa. 1967thI kAkAsAheba tenA kulapati paDI cUkyuM. jugatarAmabhAI ane veDachI maMDaLa ahiMsaka laDatamAM hatA. i. sa. 1971thI jugatarAmabhAI kulapati banyA. Agale morace sakriya rahyA. jugatarAmabhAI pU. gAMdhIjInA buniyAdI tAlIma zikSaNa vargo calAvyA. adhyApana maMdiro zarU gAmaDAnA kAryakramo goThavavAnuM ane temanAM bhASaNonI noMdha karI karyAM. jeNe aneka AzramazALA ane buniyAdI zALAone zikSako lokone pahoMcADavAnuM kArya karatA hatA. sarakAre temane pakaDIne pUrA pADyA. Ama, zikSaNakSetre pUrva buniyAdIthI mAMDIne grAma jelamAM pUryA. i. sa. 1930-32 thI 36 sudhI. satyAgraha vidyApITha sudhInA zuddha naI tAlImanA eka pachI eka sopAno daramyAna aneka vAra jelamAM gayA. veDachI Azrama be vAra japta temanI preraNA ane puruSArthathI khIlatAM gayAM. thayo. jugatarAmabhAIe temanA uttama varSo kArAvAsamAM gALyAM. I. sa. 1947mAM AjhAdInA Agamanane veDachIe nAsika, sAbaramatI, bhAyakhalA, yaravaDA ane vIsApuranI jelo vadhAvyuM. I. sa. 1948mAM pU. gAMdhIjInI hatyA thaI. rASTrajoI. chelle i. sa. 194ramAM sAbaramatI ane yaravaDAmAM pitAnA nirvANano zoka kavihRdayamAMthI zlokarUpe pragaTyo. aTakAyatI kedI tarIke rahyA. "enuM jIvanakArya akhaMDa tapo.. jugatarAmabhAIne mana jelavAsa eTale AzramajIvananI ama vacce bApu amara raho." sAtatyavALI kaDI. jelamAM kAkAsAheba, vinobAjI ane gurujI vagerenA satsaMga ane svAdhyAyano lAbha maLyo. jelamAMthI patro A stotre veDachInI prArthanAmAM sthAna lIdhuM. dvArA annapUrNAbahena ane anyane mArgadarzana ApyuM. sauthI navA yuganA navAM racanAtmaka kAryo mATe jugatarAmabhAIe mahattvanI sAdhanA te temanuM sAhityasarjana jene temaNe keTalIka navI saMsthAo UbhI karI. sarvodaya yojanA, gaNotadhAro, jelajIvananuM jamApAsuM' kahyuM che. temanuM prasiddha kAvya "aMtara paTa' jaMgalamaMDaLIo, bhUdAna ane gausevA, Ama kAryakSetra vistaratuM nAsika jelamAM racAyuM. 'AtmaracanA athavA AzramI keLavaNInA gayuM. chelle DAMgavanano vistAra gujarAtane apAvyo. pradeza ke rASTra prazno" tathA "gItA gItamaMjarI' sAbaramatI jelamAM lakhAyAM. to upara koI kudaratI ke mAnavasarjita Aphata AvI paDe eTale jelavAsane kAraNe temanuM keTaluMka taiyAra sAhitya naSTa thayuM. te jugatarAmabhAI doDI jatA. tApInI rela, morabImAM relasaMkaTa, 'udhAra pAsuM'. i. sa. 1942-43mAM pU. bApue jelamAM duSkALamAM rAhatakAryo karyA. bAMglAdezamAM zaraNArthInI upavAsa karyA tyAre yaravaDA jelamAM jugatarAmabhAIe paNa 14 chAvaNIomAM sevAkArya karyuM. caMbalanA bahAravaTiyAonA divasanA upavAsa karelA. TUMkamAM, jelavAsa daramyAna paNa teo AtmasamarpaNa vakhate tathA sarahadI vistAranA zAMtikAryomAM AzramajIvana jIvatAM satata sAdhaka banIne rahyA. veDachIno Azrama jugatarAmabhAInI 'zAMtisenAe kAma kareluM. veDachInA vikAsamAM jamImAMthI saunI chelle mukta thayo. sahakAryakaronA sahakArane teo vizeSarUpe biradAve che. i. sa. 1938nA haripurA koMgresamAM svacchatA vibhAganA beThI daDInuM majabUta ghATIluM zarIra, moTI mUchothI bharelo Jain Education Intemational Education International For Private & Personal use only Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je para5 cahero, bAlasadazA nirdoSa hAsya, premALa AMkho jotAMveta haiyAmAM janma. nAma manahara pachI manubhAI ane upanAma 'darzaka' tarIke vasI jAya evI vyakti te jugatarAmabhAI. 'ju. kAkA' ane pachI jANItA thayA. pitA rAjArAma paMcoLI zikSaka hatA. prAthamika 'ju. dAdAnAM vahAlasoyAM saMbodhana pAmyA. zikSaNa tIthavA. luNasara (ji. surendranaga2) ane mAdhyamika zikSaNa naiSThika brahmacArI, AjIvana sevA-zikSaNanA bhekhadhArI, vAMkAneramAM lIdhuM. luNasaranI lAIbrerInAM badhAM pustako vAMcI jugatarAmabhAI sAduM parizramI jIvana jIvyA. AkAza nIce lIlA. khullAmAM sUtA ane ThaMDA pANIe snAna karatA. 85 varSanI vaya thaI I. sa. 1930mAM aMgrejI chaThThA dhoraNamAMthI, namaka tyAM sudhI 'prAcI'nAmanI jhUMpaDImAM rahyA. temanA hRdayamAM satyAgrahamAM joDAvA mATe abhyAsa ane ghara choDyAM, sImita adhyAtmanI dhArA niraMtara vahetI rahI hatI. suratanI gujarAtanI vAtAvaraNa choDyuM. manubhAIe noMdhyuM che ke, "hAIskUlano sAhitya pariSadanA zikSaNa vibhAganA adhyakSanI javAbadArI abhyAsa paDato mUkI huM namaka satyAgrahamAM gayo tyAre meM pitAjIne nibhAvelI. i. sa. 1978mAM "jamanAlAla bajAja evorDa dvArA kaheluM, 'jarUra paDye pAcho AvI kuTuMbane upayogI thaIza.. sanmAnavAmAM AvyA. evorDanA eka lAkha rUpiyA garIbonA pitAjInI ragomAMnI udAtta dezabhAvanAe mane laDatamAM javAnI utthAnanA kArya mATe arpaNa karyA. lokoe temano "amRta rajA ApavA sAhasa karAvyuM haze !" mahotsava" yojI temanuM bahumAna karyuM. namaka satyAgraha vakhate amRtalAla zeThanI AgevAnI nIce sAhitya kSetre paNa temanuM mUlyavAna pradAna che. "AtmaracanA dholerA chAvaNImAM teo joDAyA. tyAM temane rASTrakAje phanA thaI athavA AzramI keLavaNI' satyAgrahI sevakanuM vasiyatanAmuM che jene javA nIkaLelA ratubhAI adANI, vajubhAI zAha, jayamallabhAI kAkAsAhebe AzramamImAMsA graMtha tarIke oLakhAvela che. "aMtarapaTa paramAra jevA mitro maLyA. baravALA sAmUhika satyAgraha vakhate A adITha samagranA sAdhaka bhaktanI racanA che. temaNe bAlagIto, ATheya satyAgrahI mitrone eka saptAha dhaMdhukAnI kAcI jelamAM pravRttigIto ane rASTrIya jarUriyAta pramANe kAvyo racyAM. (gIta rAkhelA. mitro vaccenI goSThImAM manubhAI itihAsanI vAto nijhara) anuvAdo ApyA. " "kauzikAkhyAna' kathAkAvya racyuM. A karatA, i. sa. 1930 ane 1932nI laDatamAM temanI be vAra lokanATakakAra kavie "AMdhaLAnuM gADuM' racyuM. bAlavArtAo lakhI. dharapakaDa thaI. pahelI vakhata sAbaramatI ane tyAMthI nAsika jelamAM gItone potAnI AgavI rIte 'gItA gItamaMjarI'mAM UtArI. iza rAkhelA. nAsika jelamAM svamAnanA prazna satyAgrahIoe satyAgraha upaniSadanI lokazailImAM racanA karI. to "mArI jIvanakathA' e zarU karatAM AkarAmAM AkarI sajA bhogavI. nAsika jelamAM jugatarAmabhAInI AtmakathA karatAM ye vizeSa to "svAtaMtrya - svAmI AnaMdanA sahavAsano lAbha maLyo. bIjI vakhata vIjApura AMdolano' e grAmoddhAranAM aneka racanAtmaka kAryonI gAthA che. jelamAM rAkhelA. tyAM zarada sAhitya vAMcyuM. sAhitya sarjanano taLapadA kauvatavALI, viSayocita bhASA teo prayojI jANatA prAraMbha thayo. 'kabrastAna' ane 'baMdIghara' racAyAM. A hatA. gaMbhIramAM gaMbhIra viSayane - vicArIne saraLa bhASAmAM rajU samayagALAmAM dhoLa, morabI, prAMgadhrAnI laDatomAM paNa bhAga karavAnI temanAmAM sahaja zakti hatI. teo jIvana ane zabdanA lIdho. dezI rajavADAonI jelomAM aneka kaSTo sahyAM. upAsaka hatA. i. sa. 1934mAM laData sameTAI jatAM, bhAlanAM tA. 14-3-1985nA roja temanuM dehAvasAna thayuM. gAmaDAMomAM rahIne dholerAnA satyAgrahIo-navayuvAno rASTrIya zikSaNanA AcArya jugatarAmabhAI, janmajAta zikSaka ane lokajAgatinuM kAma karatA hatA. A yuvAno jIvananA sarvAgI kavi, lekhaka, patrakAra ane kathAkAra, sevAyajJanA upAsaka vikAsane tAlIma mATe nAnAbhAI bhaTTa ane gijubhAI pAse AtmaracanAnA anaMtayAtrI hatA. dakSiNAmUrti-bhAvanagara AvelA. eka mahinAnI tAlIma pachI zIlabhadra sAhityakAra temAMthI manubhAI paMcoLI ane kAMtibhAI zAha saMsthAnA chAtrAlayanA gRhapati tarIke joDAyA. manubhAI ThakkarabApA harijana manubhAI paMcoLI 'darzaka' AzramamAM sAMjanA be kalAka madada mATe jatA hatA. teo evuM buddha : para buddhavA" paramane buddhipUrvaka upAsavAno nAnAbhAI pAsethI upaniSado samajayA. roma ane grIsanA jIvanabhara puruSArtha karanAra 'darzaka' bahumukhI pratibhA dharAvanArA itihAsano abhyAsa karyo. svAdhyAyathI saMskRta, aMgrejI, baMgALI, svAtaMtrya senAnI, sAhityakAra, pIDha ciMtaka, Adarza keLavaNIkAra, hindI bhASA zIkhyA. 'jaliyAMvAlA' ane 'aDhAraso sattAvana' svAdhyAyaniSTha zikSaka ane saMniSTa lokasevaka hatA. nATako lakhyAM. zrI amRtalAla zeThe temanI itihAsa prIti jANIne 15 okTobara 1914, paMcAziyA (tA. vAMkAnera) mukAme "saurASTra' patra taraphathI bhAratanuM paribhramaNa karavA sUcavyuM. Jain Education Intemational Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 manubhAI paMcoLIe jayamalabhAI ane bAbubhAI zAhane sAthe laIne bhAratayAtrA ATha mahinA karI. brahmadezano paNa pravAsa karyo. i. sa. 1936-37mAM kAThiyAvADa rAjakIya pariSadanuM kAma saMbhALyuM. i. sa. 1939mAM rAjakoTa satyAgrahamAM bhAga lIdho. i. sa. 1938mAM nAnAbhAI bhaTTe zarU karela grAma dakSiNAmUrti mAMbalAmAM sau prathama joDanAra sAthI hatA manubhAI, lokazALAmAM 'vastravidyA' karatAM. 'kRSividyAno udyoga temane caDiyAto lAgavAthI emanuM zikSaNa zarU karavAnuM vicAryuM. manubhAI kRSiniSNAta zrI ismAilabhAI nAgorI pAse taravaDA (ji. amarelI) temanI vADIe cha mahinA rahIne kRSi gopAlananI tAlIma laI AvyA. ane lokazALAmAM prayoga karI sAbita karyuM ke, ''kRSi-gopAlana vighA anubaMdhanI kasoTIe kasatAM caDiyAto udyoga che.'' Aje moTA bhAganAM uttara buniyAdI vidyAlayomAM kRSine udyoganA viSaya tarIke svIkArela che. esa. esa. sI. borDanI mAnyatA paNa maLI che. naI tAlImakSetre manubhAInuM A viziSTa pradAna che. yajJakArya gaNIne temaNe jAte parizrama karyo. AMbalA-lo bhAratInI verAna jamInamAM phaLajhADo U UMcI jAtanI gAyonI gauzALA vIkasAvI. temAM bharapUra sAtha maLyo sAthI kAryakarono ane vidyArthIono. i. sa. 1939mAM pU. mahAtmAjInI upasthitimAM vijayAbahena paTela sAthe lagnagraMthithI joDAyA. AMbalA AvIne vijayAone manubhAInI sAthe ja saMsthAnuM kAma upADI lIdhuM. i. sa. 1942mAM 'bhArata choDo' AMdolana vakhate manubhAInI dharapakaDa thatAM bhAvanagaramAM 11 mahinA jelavAsa bhogavyo. nAnAbhAIne bahAragAma javAnuM vadhAre thatuM eTale saMsthAnI badhI javAbadArI manubhAI para rahetI. saMsthAnA saMcAlananI sAthe temanAM svAdhyAya ane lekhana pravRtti aviratapaNe cAlu hatAM. 'baMdhana ane mukti', 'dIpa nirvANa' ane 'prema ane pUjA' navalakathAo temaja. e vicAradhArA tathA itihasakathA grIsa 1-2 prakAzita thayAM. i. sa. 1947mAM svarAjaya prApti bAda i. sa. 1948mAM bhAvanagara rAjyanA javAbadAra prajAtaMtramAM thoDA samaya mATe zikSaNa pradhAna tarIke javAbadArI uThAvI. racanAtmaka kAryanA vyavasthita saMcAlana mATenI 'saurASTra racanAtmaka samiti'nA maMtrI tarIke ratubhAI adANInI sAthe kAma karyuM. i. sa. 1983mAM teo racanAtmaka samitinA pramukha nimAyA. pAchaLathI grAmadakSiNAmUrti lokazALA, majhAra ji. bhAvanagara) sthApanA karI. i. sa. 1952mAM temanI jANItI navalakathA "sarato pIdhAM che jANI jANI bhAga-1 prakAzita thaI. bRhad gujarAta i. sa. 1953mAM nAnAbhAI bhaTTanA netRtva nIce grAma uccazikSaNanA prayoga svarUpa lokabhAratI 'grAmavidyApITha'nI sthApanA karavAmAM AvI. e ja vakhate rASTrapati rAjendrabAbunA pramukhapade bhArata naItAlIma pariSada'bharavAmAM AvelI, lokabhAratI saurASTra yunivarsiTI sAthe joDAtAM, paraMparAgata zikSaNa saMsthAo sAtheno saMbaMdha sthapAyo. lokabhAratIne uttama rIte vikasAvavAmAM manubhAIno siMhaphALo che. saMsthAno Adarza rajU karatAM manubhAIe lakheluM ke, ''je vidyAonA sevanathI gAmaDAMo Take, samRddha bane ane zaktimAna - saMgaThita thAya te vidyAona grAmavidyApITha potAne tyAM upAsanA karaze.'' grAmAbhimukha navI nenAgIrI taiyAra karavAno paNa uddeza hato. lokabhAratImAM adhyApana kArya uparAMta temaNe niyAmaka tarIkenI javAbadArIonuM vahana karyuM. anya sAthIo hatA zrI mULazaMkarabhAI bhaTTa, zrI naTavaralAla pra. buca, zrI ratibhAI aMdhAriyA. lokabhAratInI khetI ane gauzALAmAM patra manubhAI UMDo rasa letA. i. sa. 1954mAM bhArata sarakAranA pratinidhi maMDaLanA sabhya tarIke, lokazALAnA abhyAsArthe, nAnAbhAIne sAthe DenmArkano pravAsa karyo. i. sa. 1960mAM pUrva AphrikA, i. sa. 1968mAM ijharAyela, i. sa. 1976mAM yuropa ane 1983 thI 1993mAM cAravAra amerikAno pravAsa karyo. lokataMtrane varelA prajAsevaka manubhAI i. sa. 1927-11 vidhAnasabhAmAM dhArAsabhya rahyA. to i. sa. 1970mAM gujarAta sarakAranA maMtrImaMDaLamAM zikSaNamaMtrI tarIke sevA ApI. gujarAta rAjya zikSaNa samitinA sabhya I. sa. 1980 sudhI, gujarAtI sAhitya pariSadanA pramukha 1981 83, ane gujarAtI sAhitya akAdamInA adhdha" tarIke i. sa. 192 temaNe sevAo ApelI. i. sa. 1987mAM mAtRdhArA (pAlitANA)mAM avidhisaranA zikSaNa mATe lokavighAlakanI sthApanA karI. manubhAI jIvananA bahuvidhakSetre pravRtta rahyA paraMtu temanuM bahumUlya pradAna to sAhitya sarjana. bahuzruta sarjaka darzakano mAnasapiMDa vizALa vAMcana dvArA ghaDAyo hato. itihAsa temano priya viyA temaNe kahyuM che ke, "itihAro mane samaju banAvavAmAM madada karI che." gAMdhI vicAranAM sAdhanazuddhi, ahiMsA ane satyAmAM manamAM besI gayelAM to blIcapharDanA 'merI iMglenDa'nA vAcana dvArA TrasTIzIpanI vAta ane lokazAhI samAjavAdanI zraddhA manamAM daMDha thaI. saukreTIsane pUrepUro AtmasAta karyo. TolsToya, zaradabAbu, ravIndranAthanA sAhityavAMcane caittasika piMDanuM ghaDatara thayuM. dareka mahAna kalA enA pUrNa svarupane tyAre ja pAme che jayAre e tyAnI kathAne samaSTinAM sukhaduHkhonuM vAhana banAve che.'' ahIM temanI Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je para sarjanatAno Adarza vyakta thAya che. ane sAhityakSetre bahumUlya pradAna badala temane pAritoSikothI | sarjanakSetre temano sarvoparI unmeSa jovA maLe che. sanmAnavAmAM AvyAM. navalakathAomAM. temAM ye "dIpanirvANa', 'jhera to pIdhAM che jANI, - sAhityapradAna mATe "raNajItarAma suvarNa caMdraka' ane jANI' 1-3, ane sokreTIsa to uttama kRtio. gujarAtI nibaMdhasaMgraha 'zAMtinA pAyA' mATe gujarAta rAjya prathama sAhityamAM vicArapradhAna navalakathAonuM prathama sImAcihna jo pAritoSika - 1964. - 'paritrANa' nATaka mATe gujarAta rAjya govardhanarAma - sarasvatIcaMdra che to e mahAmanA sarjakanA Adarzane dvitIya pAritoSika - 1968, - "sokreTIsa'ne bhAratIya sAhitya - vicArapradhAna navalakathAnA taMtune eka DagaluM AgaLa laI janAra akAdamI puraskAra - 1975 - zaikSaNika pradAna badala jI.DI. 'darzaka' gujarAtI sAhityamAM ja nahi, bhAratIya sAhityamAM memoriyala puraskAra - 1979, - "aMtima adhyAya' nATaka mATe sImAcihnarUpa banyA che. gujarAtI sAhitya akAdamI puraskAra - 1983. - viziSTa zaikSaNika 'paritrANa', aMtima adhyAya' ane 'guhAraNya' nATako che. pradAna mATe : caMdrakAnta aMjAriyA memoriyala puraskAra - 1986 , ApaNo vAraso ane vaibhava'nI itihAsa daSTimAM, "vAgIzvarInAM - 'jhera to pIdhAM che jANI jANI' navalakathA mATe bhAratIya karNaphalo' ane 'maMdAramAlA' jevA rasalakSI vivecanomAM, 'sadabhiH jJAnapIThano mUrtidevI puraskAra - 1987. - sAhitya pradAna mATe : saMgaH jevI vyakti ne saMsthAnI ghaDatara kathAmAM darzakanuM saMvedana ane kanaiyAlAla munazI zatAbdi evorDa - 1989.- sAhityika uttamatA ciMtana bharapaTTe jhIlAyAM che. mATe saurASTra yunivarsiTI dvArA "DokTara opha leTarsa"nI padavI - | navalakathAomAM udAtta jIvanadarzanane anurUpa viSayavastu 1991. - bhArata sarakAra dvArA "padmabhUSaNa" evorDa - 1991. ane Adarza sAthe mAnavIya saMvedanothI dhabakatI vaividhyasabhara - sAhityika guNavattA mATe : gujarAta rAjyano "narasiMha mahetA pAtrasRSTi ane bhinnabhinna chaTAo dhAraNa karatI varNanakalA temanI puraskAra - 1992. - zaikSaNika yogadAna mATe hari oma Azrama sarjakatAno viziSTa paricaya karAve che. taduparAMta, sAhityakSetre taraphathI suvarNacaMdraka - 1992. - zaikSaNika pradAna badala vArSika darzaka pAsethI patrasAhitya, pravAsavarNana, vivecano, itihAsa, "rASTrIya kAkAsAheba gADagIla sanmAna" - 1995. - jamanAlAla rAjayaciMtana, zikSaNa vicAra, dharma ityAdi viSayaka bahumUlya bajAja evorDa - 1996 - "gujarAta gaurava" smRticihna - 1996 . kRtio maLI che. - "kurukSetrane govardhanacaMdraka - 1998. - bIralA phAunDezana dvArA sarasvatI sanmAna - 1998, - vizva gurjarI evorDa - 1999. - zikSaka pitAnA putra 'darzaka'no mULe jIva zikSakano. divALI bahena mahetA evorDa - 2000. itihAsa ane sAhitya viSayo to otaprota thaIne vargomAM bhaNAvyA, paraMtu tethIe vizeSa kAma karyuM vidyArthIonI sarvAgI rASTrIya ane AMtararASTrIya bAbatomAM temanA vicAro keLavaNInuM. jeo pachI manubhAImAMthI premALa "manudAdA' banI tattvaniSTha ane spaSTa hatA. siddhAMtonI bAbatamAM kyAreya bAMdhachoDa gayA. rAjanItinuM tattvajJAna bhaNAve tyAre buddhiniSTha tArkika karatA nahi. I. sa. 1975mAM kaTokaTI jAhera karavAmAM AvI te vicAraka banI rahe, to itihAsamAM bhUtakAlIna saMskRtine bharapUra vakhate kaheluM ke "huM vaicArika kSetrano mANasa chuM. nAno hato tyArathI mAhitI sAthe pratyakSa karAve, to kavitA bhaNAvatI vakhate anyAya sAme laDavA gharabAra choDIne nIkaLyo chuM ne laDatAM laDatAM je bhAvavibhora banI jAya. TAgora ane meghANInI keTalIye kavitAo kAMI kaSTo ne Apattio Ave te sahana karavA Aje paNa khuzI chuM." temane kaMThastha. manubhAI pAse kavitA bhaNavI e lhAvo gaNAto. kathaLelA samAjamAM lokazAhInA praNetA "sokreTIsa'ne navalakathA teo prabhAvazALI vaktA ane vArtAkAra hatA. zrotAo - dvArA harato pharato karyo. kaTokaTInA virodhamAM gujarAta sarakAre vidyArthIo temanI vANIthI maMtramugdha banatA. dAdA dharmAdhikArIe ApeluM 'tAmrapatra' parata kareluM. thoDo samaya jelamAM paNa rahelA. manubhAInA vyaktitvanI vizeSatA darzAvatA kahyuM hatuM ke kuTuMbIjano, mitro ane vidyArthIonI snehabharI saMbhALa manubhAInuM hRdaya sAhityakAranuM che, hAthapaga racanAtmaka rAkhanArA Rju hRdayanA vatsala vyakti hatA. jayAM kyAMya jUTha ke kAryakaranA che ane mAthuM ciMtakavicArakanuM tathA rAjakAraNInuM che." aniSTa jaNAya tyAM teo vyathita banI prajavaLI UThatA. temanI jIvanabharanI pravRttimAM A traNeya pAsAM uttamarIte vijayAbahenanI ciravidAya pachI temanuM svAthya lathaDyuM vikasyAM che. zrImati jayAbahena zAhe temanI sAhityopAsanAnI hatuM. kAne ochuM saMbhaLAtuM paraMtu temanuM cittataMtra to evuM ja sajAga vAta karatAM temane "zIlabhadra sAhityakAra' kahyA che. to temanuM ane satarka hatuM. bIjAno Teko laIne sabhAmAM sTeja upara mAMDa caDI 'darzaka' upanAma ghaNuM ja arthasUcaka che. satya ane saundaryanI khoja zakanArA manubhAI vyAkhyAna ApatA tyAre temanA vicAronI dvArA UrdhvagAmI upAsanA karanArA hatA 'darzaka'. jIvana, keLavaNI spaSTatA ane avAjano raNakAra evo ja navAI bharelo raheto. Jain Education Intemational Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa28 je bRhad gujarAta 29 ogaSTa 2001nA roja temanuM dehAvasAna thayuM. i. sa. 1920nA ogaSTanI pahelI tArIkhe lokamAnya mUThI UMcerA mAnavI manubhAIne aMjali ApatAM zrI, tilakanuM muMbaImAM avasAna thatAM, temanA mAnamAM lIMbaDInA nArAyaNabhAI desAIe lakhyuM che ke "naI tAlIme eno eka nyAyAdhIza amRtalAla zeThanI AgevAnI nIce zoka saraghasa nIkaLyuM janmajAta AcArya gumAvyo che, gujarAte mUrdhanya sArasvata gumAvyo ane bhogAvAnA vizALa paTamAM zokasabhA thaI. moTAbhAInI sAthe che ane deze eka svastha nAgarika gumAvyo che." yuvAvasthAnA uMbare UbhelA rAmabhAI paNa A saraghasamAM joDAyelA. dezanI AjhAdI kAje kurabAna thaI javAnAM preraka vaividhya sabhara vyaktitva pravacanonI temanA mana para UMDI asara thaI. bhAratamAtAnI rAmanArAyaNa nAgaradAsa pAThaka muktinA saMgrAmamAM joDAvAno temaNe manomana nizcaya karyo. ""mANasa tarIke, lekhaka tarIke, vArtAkathaka tarIke, gAMdhIjInA prabhAvathI lIMbaDInI udyogazALAmAM, rAmabhAI racanAtmaka kAryakara tarIke, bALakonA mitra tarIke, AsthAzIla vaNATa zIkhavA javA lAgyA, e jANIne gurujIe temane kahyuM: bhakta tarIke, gAMdhIjana tarIke ane kuTuMbavatsala pitA ane pati aMtyaja pAse tame vaNATa zIkhavA jAo cho eTale have na tarIke rAmabhAI evuM samRddha jIvana jIvI gayA che ke emano zabda Avazo." bhAgavatano abhyAsa tyAM aTakyo. paraMtu AgaLa jatAM peDhIo sudhI vAcakone sparzato raheze ane emanAM smaraNo eka svAdhyAyathI bhAgavata, rAmAyaNa, mahAbhAratane navAM svarupe viziSTa hastIno paricaya karAvyA karaze, eTaluM ja nahi vAcakonA AtmasAta karyA. hRdayamAM mAnavarasa sIMcaze." yazavanta zukala. moTAbhAInI preraNAthI, i. sa. 1921mAM 15varSanI emanuM nAma rAmanArAyaNa paraMtu kuTuMbIjano ane paricita uMmare, rAmabhAI phUlacandabhAI zAhe zarU karelI vaDhavANanI vartuLamAM sau "rAmabhAI' kahIne bolAvatA. 23mI phebruArI rASTrIya zALAmAM bhaNavA mATe dAkhala thayA. AzramapravezanA 1905, bhoLAda (bhAla pradeza) gAme rAmabhAIno janma. pitA anubhava vize temaNe lakhyuM che ke : "jANe potAnA ghera Avyo houM nAgaradAsa chaganalAla pAThaka prAthamika zALAmAM mukhya zikSaka. evI nirAMta vaLelI." zALAnA AcArya ane vidyArthI maMDaLanA saMskRta sAhityamAM UMDo rasa dharAvanArA vidvAna paMDita. mAtA saMtoka pramukha hatA camanabhAI vaiSNava. rAmabhAInA jIvanapara bahena bhaktiparAyaNa. koThAsUjha dharAvatAM ghararakhu gRhiNI. phUlacandabhAI ane camanabhAIno UMDo prabhAva hato. rASTrIya zALA phUlacandrabhAI ane prabhAvazALI vyaktitva dharAvatA mAtAmaha prabhAzaMkara bhaTTa jANItA temanA zikSaNa ane saMskAra ghaDataranI zALA banI gaI. anya vaidya ane kathAkAra hatA. nAnapaNamAM rAmabhAIne mAtAmaha jevA adhyApakomAM vajubhAI dave, zivAnaMdajI, prANabhAI AcArya vagere kuzaLa vaidya ane kathAkAra banavAnI icchA hatI. pitAnI hatA. pAchaLathI teo sahakAryakaro ane mitro banIne rahyA. sAhityaprIti ane mAtAnI bhaktiparAyaNatAnA saMskAro temanAmAM i. sa. 1923nA nAgapura jhaMDA satyAgrahamAM bhAga levA UtaryA hatA. gujarAtI sAta dhoraNano abhyAsa zikSaka pitAnI phUlacandabhAI zAha, zivAnandajI, baLavaMtabhAI mahetA jevA pAse karyo. grAmapradezamAM vasavATane kAraNe nadI-taLAvomAM cunaMdA satyAgrahIonI TukaDI sAthe javA vidyArthI rAmabhAI paNa taravAno, DuMgarAomAM rakhaDavAno, geDIdaDA jevI ramato ramavAno taiyAra thaI gayA. phUlacandabhAIe Dara batAvatA kahyuM : "tyAM AnaMda bharapUra mANyo. mAmAnuM ghara nathI, tyAM to kAkA DaMDA mAre che." rAmabhAI kahe : tIvra smaraNazakti ane kuzAgra buddhine kAraNe tera varSanI bhale ne mAre, huM AvavAno e nakkI che." chevaTe temanI dRDhatA uMmare sAta dhoraNano abhyAsa pUro karyo. ghera padhArelA joIne phUlacandabhAIe kahyuM : ""to thaI jA taiyAra, hiMmate maradA saMnyAsIonAM sUcanathI rAmabhAIne lAThI pAThazALAmAM bhaNavA to madade khudA." mokalyA. tyAM be varSamAM (1918-1919) 'laghusiddhAnta kaumudI', mAtApitAnI saMmati meLavIne, 17 varSanI uMmare, sauthI 'amarakoSa' kaMThastha karyA. "paMcakAvya", "saMdhyA', "mahimna', 'rUdrI' nAnI uMmaranA satyAgrahI tarIke nAgapura jhaMDA satyAgrahamAM bhAga ityAdino abhyAsa karyo. lIdho. sakhata kedanI sajA thayelI paraMtu nAnI uMmarane kAraNe "bAbA lAThIthI rAmabhAI moTAbhAI lakSmIzaMkarabhAI pAse lIMbaDI vorDa" mAM rAkhelA. gayA. tyAM eka prakhyAta vaidyarAjanI pAse Ayurvedano abhyAsa nAgapura jelamAMthI chUTIne AvyA pachI gUjarAta karavA lAgyA. saMskRtamAM "zAradhara saMhitA' ane "caraka vidyApIThanI 'vinIta'nI parIkSA ApI, uttIrNa thayA pachI saMhitA'no abhyAsa karyo. sAthosAtha eka vidvAna zAstrIjI pAse rASTrIya zALAmAM zikSaka banyA. rASTrIya zALAmAM harijana bALakonA zrImad bhAgavata zIkhavA jatA hatA. pravezanA kAraNe uhApoha thayo, savarNoe temanAM bALakone uThADI Jain Education Intemational Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana lIdhAM. zALAmAM 400 mAMthI mAtra 23 vidyArthIo rahyA. zikSako paNa chUTA thayA. rAmabhAI kAThiyAvADa rAjakIya pariSadamAM joDAyA. lagandabhAIe lakhyuM che ke, dezanA yuvakonA sAcA saMgaThana vinA AmavarganI dharmAMdhatA dUra thaze nahi, ane dezanI laData saMgaThana vinA laDI zakAze nahi. AvA vicAro bhAI rAmanArAyaNanA dilamAM, vadhAre ghoLAtA hatA. i. sa. 1925mAM rAmabhAIe sAbaramatI AzramanA "hRdayakuMja'mAM moTAbhAInI sAthe pU. bApunuM prathama darzana karyuM. jIvananI kRtArthatA anubhavI. e arasAmAM kAThiyAvADa rAjakIya pariSadanA kAryAlaya maMtrI banyA. i. sa. 1925mAM kAThiyAvADa rAjakIya pariSadanuM bhAvanagaramAM adhivezana bharAyuM tyAre, nAgapura satyAgrahamAM bhAga lenArAone pU. bApunA varada hasto suvarNacaMdraka enAyata thaze. rAmabhAIne caMdraka. paherAvatA pU. bApue kahyuM : ''zobhAvajo.'' rAmabhAIe pote noMdhyuM che ke "e caMdraka zobhAvavAnuM kaparuM kAma hatuM. jIvanabhara mATe e zabdo mArA hRdayamAM kotarAI gayo.'' gijubhAIe zarU karela dakSiNAmUrti bAlaadhyApanamaMdiranA sau prathama vargamAM joDAyelAM gujarAtanA 40 bhAI bahenomAM zamabhAI ane temanA mitra hemubhAI rAjagora hatA. (1925) rAmabhAI gijubhAInA mAnItA ziSya. gijubhAI hatA miyA' ane teo hatA 'choTe miyAM, bAlaraMgabhUmi para rAmabhAI, hemubhAI, bhogIbhAInI sAthe gijubhAI paNa nATakamAM UtaratA hatA. vArtAnuM zAstra racyuM gijubhAIe, vArtAo kaherAvI rAmabhAI pAse. rAmabhAInI vArtAkathana kalAnAM bIja pU. moTIbA ane pU. pitAzrI pAsethI sAMbhaLelI paurANika kathAomAM che. to vArtA kahevAnI kalAmAM gijubhAI ane jhaveracanda meghANInI preraNA paNa rahelI che. dakSiNAmUrti adhyApanamaMdiramAM AvelA tyAre meghANIbhAIe rAmabhAIne vArtA kahetA sAMbhaLIne temanI pITha thAbaDatAM kaheluM : "mAro DAbiyALa thavAno." rAmabhAIe jIvanaparyaMta zALA, mahAzALAo, satyAgraha chAvaNIo, jelo, sabhA, samAraMbhomAM vArtAo kahI, uttama vArtAkAra tarIke prasiddhi myA. zrI umAzaMkara jozIe kaheluM ke, 'rAmabhAI ane 'vArtA' gujarAtamAM paryAya zabdo che.' nUtana bAlazikSaNa saMghanA pracAramAM temano mUlyavAna phALo che. dakSiNAmUrtinA niyAmaka zrImatI vimubahena badhekAe kahyuM che. keH ''rAmabhAI gAMdhIjI ane gijubhAI bannenA ziSya. gAMdhIjI ane gijubhAInI vAtanI amane sAcI samajaNa ApanAra mabhAI. bALakone jue tyAM temanAmAM elo zikSakano jIva jAgI UThato. teo 'borna-TIcara' janmajAta zikSaka hatA. bR. 5. 67 * 529 i. sa. 1927mAM, sthAnika AgevAnonI vinaMtithI pU. bApunI AjJAnusAra porabaMdara pAse chAyA gAme 'gAMdhI Azrama' sthApyo. moTAbhAI lakSmIzaMkarabhAI ane hemubhAI rAjayagoranI sAthe harijana bALakone zikSaNa ane aspRzyatA nivAraNanuM kAma karyuM. i. sa. 1928mAM, phUlacandrabhAI zAha, zAradAbahena ane zivAnandanI sAthe bAraDolI satyAgrahamAM joyA. saradAra paTelanA agrIma krUta tarIke kAma karyuM. japtIdAra Ave tyAre gAmalokone cetavavA mATe ghoDI para besIne ghUmI vaLatA. saradArazrIe jAheramAM bhApo karavAnI manAI karI hatI. tyAre rAmabhAIne vArtA kahevAnI chUTa hatI. phUlacandrabhAInAM yuddha gIto ane rAmabhAInI zerAtana bharI lokavArtAoe svAtaMtrya pracAranuM kAma kareluM. i. sa. 1929mAM yuvAnonA saMgaThana mATe satyAgraha daLanI sthApanA thaI. 'morabI yuvaka pariSada'nA prazne pariSadanA maMtrI tarIke pU. mahAtmAjI pAse yuvAnonuM dRSTibindu rajU kareluM ane vATAghATomAM agatyanI bhUmikA bhajavelI. yuvAnoe mahAtmAjInI AjJAnusAra pariSada bharavAnI baMdha rAkhela, tyArabAda pU. bApuno bhalAmaNa patra laIne kAThiyAvADa hirajana sevaka saMdhanA phALA mATe pUrva AphrikA gayelA. i. sa. 1930mAM namaka satyAgraha zarU thatAM pravAsa TUMkAvIne sIdhA vIramagAma chAvaNImAM pahoMcI gayA. chAvaNInA senApati hatA nAnAbhAI bhadra ane upasenApati hatA. gamanabhAI vaiSNava. kAThiyAvADanA lakSmIzaMkara pAThaka, jorasiMha kavi, AtmArAma bhaTTa jevA kasAyelA sainiko ane amadAvAdathI AvelA umA kara jozI, arjuna lAlA vagere satyAgrahIo hatA. khArAdhoDAmAM mIDa upaDavAnA sAmuhika satyAgraha vakhate polIsoe rAkSasI kramana calAveluM. rAmabhAIne sakhata mAra paDyo. dharapakaDa karI sakhata kaidanI sajA sAthe sAbaramatI jelamAM pUryA. i. sa. 1930-32 daramyAna satyAgraha karatAM be vakhata pakaDAyA, ATha mAsano kArAvAsa veThyo. satyAgraha daramyAna jana-jAgRti arthe sAMprata sthitine sAMkaLI laIne preraka vArtAo kahetA. sarakAra temane pakaDI zakatI nika. pIramagAma chAvaNImAM navajIvana ane gAMdhIjInI 'AtmakathA'ne AdhAre 'yugAvatAra gAMdhI-1-2'bhAgamAM lakhyuM. i. sa. 1931mAM gAMdhI iravIna karAra thatAM, satyAgraha mokupha rahetAM, rAmabhAIe cha mAsa ghelaDA gAme racanAtmaka kAma karyuM. temanI jANItI navalakathA 'pacAsavarSa pachI'nuM sarjana tyAM thayuM. jenI prastAvanA rAmanArAyaNa vizvanAtha pAThake lakhI che. namaka satyAgraha vakhate ane satyAgraha mokuphI pAchI patrikA' bahAra pADavAmAM AvatI hatI tenI javAbadArI Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 rAmabhAIe saMbhALelI. zrI mahAdevabhAI desAIe 'navajIvana'mAM 'virAmakALanI chAvaNI'nA zIrSaka nIce temanI racanAtmaka pravRtti vize noMdha lakhI hatI. i. sa. 1933mAM camanabhAI vaiSNavane kSa thatAM temanI sAravAra mATe paMcaganI sAthe gayelA. i. sa. 1934mAM camanabhAI havAphera mATe porabandara AzramamAM rahyA tyAre camanabhAInI preraNAthI zrI mathurAdAsabhAI bhuptA sAthe *lokopayogI graMthamALA' zarU karI. i. sa. 1935mAM rajana sevaka saMgha'nA phALA mATe brahmadeza ane karAMcIno pravAsa karyo. i. sa. 1936mAM narmadAbahena rANA sAthe lagnagraMthIthI joDAyA. i. sa. 1937-38 be varSa naI tAlImanI zALA 'nUtana grAma vidyAlaya' gaMbhIrAmAM AcArya tarIke kAma karyuM. narmadAbahene tyAM bAlamaMdira calAvyuM. teoe gaMbhIrAmAM rASTrIya keLavaNI ane AzramI jIvananuM vAtAvaraNe racyuM. vidyArthIo, zikSako ane grAmajanono Adara ane anahada prema saMpAdana karyo. haripurA koMgresa adhivezanamAM zALAnA zikSako ane vidyArthIonI 40 jaNAnI TukaDI sAthe svacchatA vibhAgamAM kAma karyuM. rAtre chAvaNIomAM vArtAonI rasaNa pIrasI. dalita-pIDitonA bheru rAmabhAI gaMbhIrAmAM bAraiyA komanI jindagI najIkathI jovA mATe 'bhUMDiyA parA'mAM karAMThiyonA jhuMpaDAmAM jaIne rahyA. te lokonA pratyakSa paricayanA anubhavo AdhAre 'jagatano tAta' navalakathAnuM sarjana karyuM, i. sa. 1939mAM rAjakoTamAM javAbadAra rAjataMtranI laData zarU thatAM tyAM jaI pahoMcyA. saMgrAma samiti dvArA gupta rIte prasiddha thatI patrikAnA saMpAdana-prakAzananI javAbadArI saMbhALI. vAgudaDa chAvaNInA kendra saMcAlaka tarIke kAma karyuM. to sauthI mahattvanI kAmagIrI to e karI ke satyAgrahIo paranA rAjyanA julmo, amAnuSI mAranI vigato jAte ekaThI karIne pU. gAMdhIjIne jaNAvelI. khAsa to guNavantabhAI purohita para polIse gujArelA trAsanI samagra vItaka kathA bApune jaNAvelI. jenI pU. bApue rAjakoTa AvyA tyAre kharAI karelI. te saMdarbhamAM guNavantabhAIe lakhyuM : pU. bApunA vizvAsu sainika tarIkenI rAmabhAInA vyaktitvanI UMDI chApa mArA mana para aMkita thaI gaI.'' tyArabAda temaNe ''rAjakoTa satyAgraha" nAme dastAvejI itihAsanuM pustaka lakhyuM. thoDo samatha nAnAbhAI bhaTTa pAse AMbalA jaIne rahyA. i. sa. 1940-41mAM gAMdhIjJAna maMdira, mAdhavapuramAM rahIne aspRzyatA nivAraNanI pravRtti ane harijanazALA calAvI. i. sa. 1937mAM zrI ratubhAI adANI vagere mitroe zetruMjIne kAMThe tavamAM (ji. amarelI) zramajAvI sarvodaya Azrama'nI sthApanA karI hatI. i. sa. 1941mAM rAmabhAI kuTuMba sAthe taravaDA jaIne vasyA. grAmasevaka vidyAlaya'mAM joDAyA. narmadAbahene bRhad gujarAta jamIna laIne svataMtra rIte khetI karIne jAtamahenatathI suMdara rAmavADI vikasAvI. rAmabhAI samAjotkarSanI vividha pravRtti ane lekhana kArya karatA rahyA. i. sa. 1942nA AkharI saMgrAma vakhate rAmabhAIe bhAvanagaramAM satyAgraha chAvaNInuM saMcAlana, jaMtra AjhAdI' patrikAnuM lekhana ane jAherasabhAmAM preraka udbodhananAM kAryanI saMpUrNa javAbadArI vahana karI. bhAvanagara baMdara upara dArUgoLAnI sTImara rokavAnA satyAgrahamAM pakaDAyA. satyAgrahIone AMbalA ane budhela jelamAM cAra mAsa najada rA tyAre temanA khetA hatA rAmabhAI. emaNe jainivAsane rASTrIyagALAmAM pheravI nAkhelo. bAlazikSaNa praNetA gijubhAInAM sahakAryakara zrImatI tArAbahenane moDake pujya mahAtmAnI preraNAthI mahArASTramAM thANA jIllAnA boraDI gAme AdivAsI bALako mATe 'grAma bAla zikSA kendra'nI sthApanA karI. tArAbahene rAmabhAIno sahakAra mAgyo. rAmabhAI kuTuMba sAthe boraDI gayA. i. sa. 1945-46 be varSa upAcArya tarIke bAlazikSaNanuM kArya karyuM. kAryakarone teo moTAbhAI tarIke premathI mArgadarzana ApatA. gijubhAInAM ziA narmadAbahena bAlavADInA kAmamAM madadarUpa thayAM. zrI anutAI vAdhe lakhyuM che ke, "grAma bAlazikSA kendra' saMsthAnI kAryapraNAlI para AzramajIvananI je chApa paDelI te Aja sudhI tAjI che. e rAmabhAInI ciraMjIvI smRti che.' i. sa. 1948mAM moTAbhAI lakSmIzaMkaranuM akALa nita thatAM, gAMdhI Azrama, chAyAnI vyavasthA karavA mATe rAmabhAI boraDI choDIne porabandara AvyA. Azrama uparAMta kIrtimaMdiranI vyavasthA saMbhALI. ane grAmoti arthe baraDA paMthakanA maherapradezamAM porabandarathI 12 mAIla dUra khAMbhodaramAM sarvodaya Azrama sthApyo. svarAjya prApti bAda soraThamAM jillA paMcAyata adhikArI tarIke temanI nimaNUMka karavAmAM AvI. jUnAgaDhamAM rahIne i. sa. 1956-57 be varSa sudhI teoe A pada para rahIne kAma karyuM. vahIvaTI kAmamAM kunehathI ukela lAvavAnI ane gAmaDAMnA lokonA nAnAmoTA kajiyAone gharameLe patAvI ApavAnI temanAmAM AgavI koThAsUjha hatI. khAMbhodaramAM ane samagra sauramAM paMcAyata adhikArI tarIkenI kAmagIrImAM mahera ane Ara jevI patione saMpathI rahetI karelI. 'koThADAhyA mANasa' tarIke rAmabhAI anokhA viSTikAra hatA. zrI jayendrabhAI trivedIe noMdhyuM che ke : ''keTalAMye gharanA ane saMsthAonA jhagaDa ke gerasamajo temanI taiyA ukalatathI dUra thayAM haze. i.sa. 1535mAM pharI gAMdhI Azrama ane aspRzyatA nivArAnI pravRtti saMbhALI lIdhI. pU. saMtabAlajI Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 531 sAthe soraTha jillAmAM bhUdAnayAtrAmAM joDAyA. i. sa. 1954mAM temanA sadUbhAva, rakhAvaTa ane premanuM avismaraNIya bhAthe sAthe himAlaya yAtrA karI. temaNe samagra bhAratanI yAtrA be vAra karelI. letAM jAya. tenA paripAkarUpa bhAratanI prAcIna saMskRtinuM rasamaya zailImAM rAmabhAInuM sauthI agatyanuM pradAna te svAmI vivekAnaMda paricaya karAvatA "bhArata yAtrAnA cAra bhAga ane "cAra graMthamALAnuM saMpAdana. i. sa. 1962 thI 1964 aDhI varSa sudhI, pravAsonuM sarjana thayuM. hRdayanA bhaktibhAva ane niSThAthI 12 graMthonuM saMpAdana tathA i. sa. 1955mAM helasinkI (phizlenDa)mAM yojAyelI rAmakRSNa kathAmRtanA be bhAganuM saMzodhita punaH saMpAdana karyuM. zrI vizvazAMti pariSadamAM gujarAtanA pratinidhi tarIke bhAga lIdho. rAjulabhAIe lakhyuM che ke "A kAma rAmabhAInI ekopAsanAthI temanAM putrI uSA bahena vidyArthI pratinidhi tarIke sAthe gayelAM. tapI UThya che." philaeNnDa uparAMta raziyA ane jhekoslovekiyAno vistRta pravAsa | gausvAmI tulasIdAsajInI rAmabhakti AtmasAta karIne karyo. 80 sabhyonA pratinidhi maMDaLamAM DaoN. kausAmbI, baMgALanA 'rAmacarita mAnasa'no bhAvavAhI hRdayaMgama gujarAtI anuvAda AcArya zrI DaoN. narendra deva, zrImatI rAdhArAnI devI, hindI Apyo che. traNa AvRttinI 19 hajAra nakalo bhAvikonA hAthamAM sAhityanA suprasiddha sarjaka, mulkarAja AnaMda, AsAmanA yuvAna pahoMcI che. kavi pro. bhUpena hajhArikA vagere hatA. sapheda khAdInA kaphanI emanuM lekhana dhyeyalakSmI hatuM. "pacAsa varSa pachI' uparAMta suravAla ane TopImAM sauthI alaga tarI AvatA rAmabhAI pAsethI bhAratanI ane gAMdhIjInI vAto sAMbhaLIne videzanA loko 'jagatano tAta', "mAnavatAnAM mUla', 'suvarNa mRga', 'sohAga', prabhAvita thayelA. moskomAM vidAyasamAraMbha vakhate samagra sAthI', 'khAMDAnI dhAra', "AvatI kAla' ane "yazodharA' navalakathAo, jIvanacaritro, pravAsavarNano, dharmakathAo, svAtaMtrya pratinidhi maMDaLa vatI rAmabhAIe hindImAM, bhAvavAhI zailImAM saMgrAmonA dastAvejI purAvArUpa pustako, paurANika-aitihAsika AbhAra pravacana ApeluM. jeno raziyana anuvAda vidvAna prAdhyApaka celIzoe karelo. A pravAsanA anubhavo 'palaTAtI duniyAnAM vArtAo, bAlavArtAo, anuvAdo, saMpAdano Ama sAhityanA darzana' (bhAnubhAI zukla sAthe)mAM nirUpAyA. vividha prakAronAM 80 jeTalAM pustako temaNe ApyAM che. i. sa. 1955 thI 1959 mukhya mathaka taravaDA rAkhIne - samayAMtare gAMdhIcarita lakhatA rahyA. i. sa. 1931mAM akhila hinda harijana sevaka saMgha'nA kAryavAhaka sabhya ane yugAvatAra gAMdhI - 1-3H i. sa. 1951mAM gAMdhIbApu 1-2: gAMdhI saurASTra pachAta varga borDanA upapramukha tarIkenI javAbadArIo janma zatAbdi varSe 'gAMdhI gaMgA" ane "mohanamAMthI mahAtmA' chelle i. sa. 1988mAM 'krAMtikAra gAMdhI, kizora mATe' gAMdhIkathA 1-3 nibhAvI. bhAga. zrI rAmalAla parikhe noMdhyuM che ke, "gAMdhIjI vize surekha rASTraprema ane karmaniSThAne ja sarvoparI dharma mAnelo. i. sa. caritro lakhanAra je juja lekhako che temAMnA teo eka hatA." 1955mAM rAmabhAI ane AtAbhAI golaNa (mahera) cAra harijana vidyArthIone satAdhAra maMdiramAM darzanArthe laIne gayelA. svataMtra bhAratanA zilpI saradAra vallabhabhAI paTela tyAre keTalAka sanAtanIonA humalAne kAraNe rAmabhAIne sauthI caritragraMtha vize pro. mAvaLaMkare lakhyuM che ke, "ekadhArI pravAhI vadhAre mAra paDyo. mAthAmAMthI lohInI dhAra thaI. e prasaMge ane rasaLatI zailImAM "gujarAtanA eka mahAna sapUtanI virala rAmabhAIe mahaMtazrIne nirbhaya karIne saune kSamA ApI. temAM pratibhA' A graMthamAM sarasa UpasI Ave che." temano ahiMsApUrNa prema jovA maLe che. zrI manubhAI paMcoLIe evI ja mahattvanI kRti che bAlazikSaNanA ArSadRSTA temane 'jhiMdAdila harijana sevaka' kahIne aMjali ApI che. gijubhAInuM jIvanacaritra : "bAlazikSaNa praNetA gijubhAI." | narmadAbahena taravaDAmAM bimAra rahetAM hatAM. vatana | gujarAta rAjaya samAja zikSaNa samitinA teo dasa varSa vALukaDanI havA mAphaka AvatI hovAthI i. sa. 1960mAM vAlukaDa sudhI sakriya sabhya hatA. prauDha zikSaNa kSetre, prauDhone ruce tevuM sAhitya gAmathI be kilomITara dUra verAna jamIna 'khAro' kharIdI. taravaDA racyuM. dilhI ane lakhanaumAM yojAyelA prauDha zikSaNa parisaMvAdamAM choDyuM. vAlukaDamAM jAta mahenatathI zabarIvADInuM nirmANa karyuM. bhAga lIdho. zibiromAM lekhakone mArgadarzana ApyuM. grAmazikSaNa, taravaDAnI 'rAmavADI' ane pachI vALukaDanI 'zabarIvADI' eTale bAlazikSaNa ane prauDhazikSaNanI UMDI sUjha dharAvatA rAmabhAI kuTuMbIjano, sAkSaro, kavio, svAtaMtrya sainiko, sAmAjika AjIvana zikSakano jIva hatA. zikSaNa ane sAhitya kSetre kAryakaro, zrImaMto-garIbo - saunuM jANe ke visAmAnuM sthAna. parivAronI rucine saMtoSanAruM 'parivAra' sAmayika calAvyuM. rAmabhAI ane narmadAbahena saunuM bhAvapUrvaka svAgata kare ane sau "phUlachAba'nI saurabhapUrtimAM i. sa. 1980 thI 1985 daramiyAna Jain Education Intemational Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 vividha viSayo paranI temanI lekhamALAo niyamita rIte pragaTa thaI hatI. i. sa. 1983mAM narmadAbonane hRdayarogano humalo AvyA pachI teo 'zabarIvADI' choDIne 'pArijAta' bhAvanagaramAM temanAM putrI uSAbahenane tyAM AvIne rahyA. temanuM lekhanakArya cAlu ja hatuM. i. sa. 1984mAM narmadAbahenanI ciravidAya pachI temaNe sva. narmadAbahena smAraka graMthamALAnA upakrame cha pustako pragaTa karyAM. madhyamakadano bAMdho, UjaLo vAna, jADI phreImanAM cazmA, khAdIno jhabbo - dhotiyuM ane gAMdhI TopI paherelA rAmabhAI beThA hoya tyAre bhAgye ja koInuM dhyAna kheMce, paraMtu vAta karavAnI zaru kare tyAre temanA pharato DAyaro racAI jAya. zrotAonI nADa pArakhIne vArtA kahevAnI, vyAkhyAna karavAnI temanI pAse AgavI kalA hatI. gurudayALa malIkajIe temane 'kAMniyoMkA bAdazAha'nuM biruda ApeluM. lekhaka, vaktA ane vArtAkAra traNeya AvaDatono temanAmAM triveNI saMgama hato. vArtAkathana dvArA emanuM asIma mAnavya pragaTa thatuM. zrI jayendrabhAI trivedIe lakhyuM che ke, ''lakhAtA zabda ane bolAtA zabda vacce temanI jevo setu bahu ochI vyakti bAMdhI zakI haze. bolAtI kAThiyAvADI bhASAnA tamAma lahekA temanI vANImAM sAMbhaLavA maLyA che.' jIvanabhara temanAM svAdhyAya ane lekhana, cAlatAM rahyAM. vizALa vAMcana, ciMtana ane sUkSma arthaghaTananI dRSTi dharAvatA rAmabhAI vArtAlApamAM - vyAkhyAnomAM viSayocita saMdarbho, saMskRta subhASito ane TUcakAo sahaja rasavAhI zailImAM sAthe sAMkaLI letA, sahaja vinodavRtti dharAvanArA rAmabhAI kuzaLa taravaiyA tA. dhoDesvArI jANatAM hatAM, zataraMja ramavAno temane zokha hato. cUnIbhAI bhaTTe temane 'haratA pharatA vizvakoSa' tarIke oLakhAvyA che. . spaSTa vaktA ane anyAya sAme puNya prakopadhArI rAmabhAImAM sauhArdabharI sahiSNutA apAra hatI. zrI jayamallabhAI pa2mA2e kaheluM ke, ''rAmabhAInI vinamratA tathA vAtsalyatAnA AbhijAtya saMskAra sanniSTha lokasevakanI javalaMta pratimA sarjI gayA che.' krAMtikAraka ArSadaSTi dharAvatA sAcA rASTrIya sevaka rAmabhAIne bhArata sarakAra taraphathI svAtaMtrya senAnInuM 'tAmrapatra' enAyata thayuM hatuM. teno temaNe svIkAra karelo. paraMtu sanmAna penzana ke anya suvidhA svIkArI nahotI. teo jIvanaparyaMta zaikSaNika ane racanAtmaka pravRtti karatI saMsthAo sAthe saMkaLAyelA rahyA. pramukha vAlukaDa keLavaNI maMDaLa, pramukha, dakSiNAmUrti TrasTImaMDaLa bhAvanagara: pramukha, sarvodaya sarasvatImaMdira, bAbApura (ji. amarelI): pramukha, racanAtmaka maMDaLa pAlItANA nathA sarvodaya gauzALA, jAsigaDha mitro ane snehIjanonA bRhad gujarAta AgrahathI temaNe AtmakathA lakhavAnI zarU karI paraMtu durbhAgye te adhurI rahI. chellI gaMbhIra mAMdagI vakhate pathArIvaza hatA tyAre paNa temanuM lekhanakArya ane jJAnagoMdI cAlatAM ja rahyAM. yazavantabhAI zukle kahyuM. che tema '"temanA sArAye astittvanuM hArda temanI dharmabhAvanA hatI.' temano dhyAnaviya ja dharma, rASTrabhakti ane manuSyaprema." aMtima divasomAM jIvananAM baMdhano chUTatAM jatAM hatAM. bhajanonA marmanuM raTaNa-kathana cittanI nirbandha avasthAno ja anubhava hato. 'AzramabhajanAvalInAM bhajano temane kaMThastha hatAM. zrImatI zAMtAbahena mistrI pAse, putravadhu UrmilAbahena pAse pasaMda karIne bhajano gavarAvatA. eka vahelI savAre eksala inDasTrIjhanA pramukha saMcAlaka zrI kAMtisenabhAI zropha gAMdhIjInI prArthanAonuM pustaka laIne maLavA AvyA. e prasaMga vize zrI kAMtisenamAie lakhyuM che : ''hatA to pathArIvaza, zArIrika duHkhamAM paNa, ane kSaNamAM jANe badhuM ja bhulAI gayuM. eka eka zloka laIne sama vatA gayA. ane temAM paNa zaMkarAcAryanuM cidAnaMdarUpam zivoham zivoham jyAre samajAvavA beThA tyAre teo pote paNa cidAnaMdasvarUpa banI gayA hatA. jaMgama vidyApITha samA rAmabhAIe 4thI julAI 1988nA roja ciravidAya lIpI. jIvananI aMtimakSaNo sudhI kAryarata rAmabhAI 'gujarAtanA sAMskRtika navaghaDataranA purohita' hatA. svAmI zrI akSarAnaMda sarasvatIe aMjali ApI che : avatArI puruSanI sAthe aMzAvatAro paNa rAve che. AvA aMzAvatAromAMnA eka pUjaya bhAInuM jIvana eka akhaMDa sAdhanA hatuM. gAMdhIyuganI sattvazIla nArIzakti : narmadAbahena rAmanArAyaNa pAThaka pUjaya tmAM gAMdhIjInA sAbaramatI AzramamAM ane bhaNyAM, tyAMthI ja jelamAM gayAM. temanA ArAdhya deva gAMdhIjI. e ja emanuM baLa, emanA avatArI puruSa. teo kAyama kahetA ke "amAre mAthe gAMdhIjIno hAya che." mahAtmA gAMdhIno avatAra thI pAchI temanAM dharmakAryane potAnuM kArya gaNIne karanArAM eka 'vibhUti avatAra' tarIke zrI yazavantabhAI zukla, narmadAhenane oLakhAvyAM che. i.sa. 1915mAM vAlukaDa (ji. bhAvanagara) gAme janma. pitA abhesiha rANAne khetIno vyavasAya. mAtA maglRbA. pitAnuM Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana bharayuvAna vaye avasAna thayeluM. bhAIoe khetI saMbhALI. e vakhate satyAgrahanI laDatanAM maMDANa thaI cUkelAM. kanyAzALAmAM bhaNatAM narmadAbahena, gAMdhInna upara racAyelo garabo vargamAM gavarAvatAM. temanAM bahena-banevI kastUrabahena ane jesiMhabhAI kavi satyAgrahanI laDatamAM joDAyAM hatAM. kastUrabahenanAM bALakone sAcavavA narmadAbahena pAlItANA gayelAM. i. sa. 1931mAM phlegabhAI zAhano borisaMhabhAI upara satyAgrahamAM joDavA mATeno saMdezo Avyo. narmadAbahene Tha karIne temanI sAthe vaDhavANa gayAM. vaDhavANamAM jAherasabhAmAM Tebala upara UbhA thaIne rASTragIta gAyuM. tyAre temanI uMmara ko paMdareka varSanI. moTA dekhAvA mATe pU. zAradA bona zAkanI sADI paherI. baMdUkadhArI polIsanI paNa bIka nI anubhavanArA narmadAbahenane lacandrabhAIe prAMgadhrA satyAgrahamAM cheDAvAnI saMmati ApI. gAmAM zivAnaMdajInI AgevAnI nIce satyAgraha karanArAM 15 bhAIbahenomAM sauthI nAnI uMmaranAM hatAM narmadAbahena amesi ghaNA. e satyAgrahamAM temane be mahinAnI kAcI kedanI sajA thayelI ane badhAMne yaravaDA jelamAM rAkhavAmAM AvelAM. dhrAMgadhrAnI latamAMthI pAchAM AvyAM pachI, abhyAsa mATe, zrI kastUrabahena ane jorasiMhabhAIe temane vaDodarA Arya kanyAgurukuLa'mAM dAkhala karyA. tyAMno gaNaveza hato caDDI-khIza. bahenone abhyAsa uparAMta lAThI lejhima. talavAra-paTTA, baMduka calAvavI, temaja ghoDesvArInI tAlIma paNa ApavAmAM AvatI. khumArIthI narmadAbahena e tAlIma letAM hatAM. e arasAmAM zrI zaMbhubhAI trivedI sAthe teo gAMdhIjIno sAbaramatI Azrama jovA gadhelAM, tyAM bhAvA mATe icchA thaI. pU. gAMdhIjInI saMmati meLavI AzramamAM dAkhala thayAM. temanA jIvanamAM navI dizA UpaDI. pU. bApUnA sneha ane prabhAve temanuM vizeSarUpa jIvanaghaDatara thayuM. AzramanA vyavasthApaka hatA zrI nAraNadAsabhAI gAMdhI (kAkA). eka vakhata AzramamAM corI thaI. pU. bApue jaNAvyuM ke AzramavAsIoe ja AzramanuM rakSaNa karavuM. nAraNadAsakAkA ane cAra vidyArthInIo (eka narmadAbahena) rAtre Azramano pahero bharatAM. gAmaDAMmAM ucharelAM, aMdhArAthI TevAyelAM narmadAbahena hAthamAM lADI laine pyAM Azcama karato ye mArI AvatAM. nIDaratA e emanA vyaktitvano pradhAna guNa. temaNe potAnI pakathAmAM kahyuM che ke "badhA ja moDherA AzramavAsIonAM kAma doDI doDIne huM karatI eTale mArI upara badhAM ja prema rAkhatAM.'' moTerAM bahenomAM hatAM zrImatI durgAbahena mahAdeva desAI, zrImatI miNabahena narahira parIkha, premAbahena kaMTaka vagere. AzramamAM samavayasko sAthe jhaDapathI kAma karavAnI hariphAI thatI, tophAno paNa thatAM. zrI mohanabhAI parIkhe temanAM saMsmaraNomAM noMdhyuM che ke : * 533 "huM zarIre majabUta chuM paNa narmadA rANA zarIre kama nathI. amArA jhagaDA sArI peThe cAle che paNa jhADu kADhavAmAM amane be ne koI TapI zakatuM nathI.'' jaladI abhyAsa pUro karI pagabhara thavAnI, kuTuMbane madada karavAnI temane icchA hatI. rAjakoTamAM zrI gijubhAI badhekAnI mulAkAta pachI teo bhAvanagaranA 'dakSiNAmUrti bAla adhyApana maMdira'mAM bhaNavA dAkhala thayAM. khaMtathI abhyAsa karatAM, uparAMta nATako, rAsa garabA, pravAsamAM teo ulaTabhera bhAga letAM. monTesorI zilikAnAM pramANapatra sAthe temane kAma paNa maLyuM. kAThI-darabAronA gAma bagasarAmAM custa gAMdhIvAdI zrI lAlacaMdabhAI vorAne bAlamaMdira mATe bahAdura bahena'nI jarUra hatI. gijubhAIe narmadAbahenane tyAM mokalyAM. (jAnyu. 19936) gijubhAIe vargamAM uttarAvelAM gIto ane vyAkhyAnonI noMdhapothI sAthe bagasarA jaI pahoMcelAM phakkaDarAma narmadAbahene temanA sahaja lAgaNIbharyAM vyavArathI bALako ane vAlIono prema saMpAdana karI lIdho hato. AjhAdInA kephavALAM narmadAbahenane koI AjhAdIbahena to koI nAnIbahena karIne bolAvatA gAMdhIAzramanA nimaMtrothI teo bagasarA choDIne porabaMdara gayAM. kastUrabahena tyAre tyAM ja hatAM. tyAMnA bAlamaMdiramAM thoDo samaya kAma karyuM. karAMcImAM 'zAradAmaMdira'nAM bAlamaMdiramAM kAma karavAnuM nimaMtraNa maLatAM teo karAMcI gayAM. Avana sevA karavAnI bhAvanAthI lagna kare mArI balA'' kahenArAM narmadAbahena, svAtaMtrya senAnI, sevAvratadhArI ane sAhityakAra rAmabhAI sAthe i.sa. 1936mAM lagnagraMthithI joDAyAM tyAre kaheluM ke, ''sevAnI dIkSA mAphaka lagnanI paNa dIkSA ja che ne!' zrI yazavAbhAI zukle kahyuM che ke, ''emanuM sahajIvana prasanna dAmpatyano ja nahIM paNa jIvananAM aneka abhiSTono padArthapATha banI rahyuM hatuM. to zrI bAlubhAI vaidye kahyuM che tema, ''narmadAbahenanA nirdhanya vyaktitvane rAmanArAyaNabhAInuM monTesoriyana mukta vAtAvaraNa maLyuM ane parivrAjaka rAmabhAIne gha22khu gRhiNI maLI.'' pakSa baMnee maLIne to niryukta gAMdhI kuTuMba vistAryuM." thoDo vakhata muMbaI, vAghoTaNa (mahArASTra)mAM rahyAM. narmadAbahena 'nUtana grAmavidyAlaya' gaMbhIrA (ji. vaDodarA)nA bAlamaMdiramAM zilikA tarIke ane rAmabhAI zALAnA AcArya tarIke joDAyA. gaMbhIrAmAM rASTrIya keLavaNI ane racanAtmaka pravRttio dvArA AzramI vAtAvaraNa sarjyuM. i.sa. 1938mAM svayaMsevakonI TukaDI sAthe ripurA koMgresa adhivezanamAM bhAga lIdho. i.sa. 1939mAM rAjakoTa satyAgrahanI laData zarU thatAM rAmabhAI rAjakoTa gayAM, narmadAbona putrI uSAne laIne kezabhAInAM nimaMtraNathI bAlamaMdiramAM kAma karavA pharI karAMcI gayAM. Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 che bRhad gujarAta I. sa. 1940-41mAM zrI ratubhAI adANIe taravaDA narmadAbahene duSkALono sAmano karyo, mAtra potAne mATe ja nahi (ji. amarelI)mAM sthApelI "sarvodaya maMdira' saMsthAmAM rAmabhAI paNa AsapAsanA kheDUtone TakAvavA satata mahenata karatAM rahyAM. joDAyA. narmadAbahene thoDI jamIna laIne svataMtra rIte khetI zarU rAmavADI' ane 'zabarIvADIne AMgaNe rAmakRSNamizananA karI. jAtamahenatathI "rAmavADI' banAvI. rAmabhAI-narmadAbahene adhyakSa bhUtezAnaMdajI jevA saMnyAsIo, jaina munizrI saMtabAlajI vADImAM phaLajhADa ucheryA. rAmabhAI to sadAnA pravAsI. kAThI jevA saMto, mAmA sAheba phaDake jevA AzramavAsIo, paTelonI vastI vacce narmadAbahena zetrujInA kAMThe, vADI upara, nAnAM nirmaLAbahena rAmadAsa gAMdhI, premAbahena kaMTaka jevA gAMdhIjano, bALako sAthe ekalAM rahetAM tenuM saune Azcarya thatuM. teo haMmezAM kavi zrI sundaram, umAzaMkara joSI jevA sarjako, vajubhAI dave, kahetAM ""amAre mAthe gAMdhIjIno hAtha che amane bIka konI ?" yazavantabhAI zukala jevA zikSaNazAstrIo, zrIgovindabhAI . sa. 1942nI "kareMge yA mareMge'nI laData vakhate zropha, kAMtisenabhAI zropha jevA udyogapatio, dhIrubhAI jhaverI rAmabhAI bhAvanagara gayA, narmadAbahena paNa vADI, ghara kheDUtane jevA snehIjano, zrI babalabhAI mahetA jevA sAmAjika kAryakaro, bhaLAvI be putrIo (uSA- 4 varSa, sudhA- 1 varSanI) sAthe ratubhAI adANI jevA netAo, kuTuMbIjano, vidyArthIo ane bhAvanagara jaI pahoMcyAM. ane bahenonI TukaDI sAthe satyAgrahIo gAmaDAMnA saraLa bhAvikajano padhAryA. pAse, putrIo sAthe navAbaMdara gayAM. satyAgrahIonI dharapakaDa karI acAnaka AvIne UbhA rahetA, mahemAnone narmadAbahena jelamAM laI gayA. bahenone jela polIsa vaDA suparinTenDenTa umaLakAbhera satkAratAM ane temanI jarUriyAta anusAra bhAvabharI. chelabhAI moTaramAM besADI chAvaNImAM mUkI AvyA. sarabharA karatAM. I. sa. 1945mAM tArAbahena moDakanA nimaMtraNathI boraDI temanI udAratA ane vAtsalya mATe zrImatI uSAbahena (ji. thANA), mukhya vyavasthApaka ane grAma zikSAkendranA upAcArya desAIe lakhyuM che ke, "pUjaya narmadAbahena to assala gAMdhIvAdI tarIke rAmabhAI kuTuMba sAthe gayA. narmadAbahena bAlavADInA kAmamAM jIvana jIvyAM hatAM. temaNe karaNI ane kathanI eka ja rAkhI hatI. madadarupa thatAM hatAM. temanA madhura kaMThe bAlagIto gAtAM, dAMDiyArAsa mATe ja teo temanI vADImAM dADama, kerI, zIMganI nAnAMmoTAM ane garabA gavarAvatAM. badhAne samAna rIte lhANI karI zakatAM hatAM." zrI kAMtisenabhAI i.sa. 1947mAM lakSmIzaMkarabhAI pAThakanuM akAla zrophe temane aMjali ApatA kaheluM : "gAMdhI vicAra-AcAranuM eka avasAna thatAM, gAMdhI Azrama, porabandaranI vyavasthA mATe, pAse te narmadAbahena " boraDIthI rAmabhAI porabandara AvyA. porabandara, khAMbhodara, | narmadAbahenanuM taLapadI bhASA paranuM varcasva ghaNuM junAgaDha vagere sthaLoe rahevAnuM banyuM. narmadAbahene khAMbhodaramAM bAlavADI calAvI, porabaMdaranA bAlamandiramAM sevAo ApI. svAbhAvika coTadAra vANI ane bolacAlano laheko ja anokho. taravaDAmAM narmadAbahenanI tabiyata sArI nahotI rahetI. DokTaronI satyanA pakSamAM bhASAnuM eka navuM pota temanI vANImAMthI pragaTatuM. narmadAbahena kSAtratejanI mUrti samA vIrAMganA. game tevA salAho maLI ke janmabhUminuM pANI pIze eTale sArAM thaI jaze. caramabaMdhIne paNa taDa ane phaDa saMbhaLAvI denArAM. paNa temanI taravaDAnI jamAvelI "rAmavADI' choDIne vAlukaDa gAmathI be kilomITara dUra "khAro'nAmanI verAna jamInamAM narmadAbahene kaDakAI pAchaLa pArakAnAM kalyANano raNako hato. athAka parizramathI vADI banAvI. zrI vajubhAI davee "rAmavADI', "zabarIvADI' ane 'kuTuMbavADI' (traNa putrIo narmadAbahenanuM nAma "zabarIbahena' rAkheluM. A vADInuM eka putra) temaNe snehathI UcherI ane rAmabhAIne samAjasevAnuM zabarIvADI' nAma ApyuM. pU. nAraNadAsabhAI gAMdhI anya ane lekhananuM kArya karavA mukta rAkhyA. mahemAno sAthe "zabarIvADI' AvelA. narmadAbahene kahyuM : "kAkA, bhArata sarakAra taraphathI svAtaMtrya senAnInA sanmAna huM tamArI ane bApu pAse AzramamAM rahI, tamArI tathA bApunI pratIkarUpa "tAmrapatra' temane enAyata thayuM hatuM. I.sa. 1983mAM icchA hatI ke huM gAmaDAMmAM jaIne besuM ane sevA karuM. tevuM to meM hRdayaroganA humalA pachI putrI uSAbahenane ghera "pArijAta'mAM na karyuM paNa A vADI banAvI che, gAyo rAkhIne ahIM rahI chuM." bhAvanagara, AvIne narmadAbahena ane rAmabhAI rahyAM. gaMbhIra narmadAbahenanA vAMsA upara hetathI hAtha mUkI kAkA bolyA : "tAro mAMdagImAMthI sAjA thayA pachI teonuM mana vADIe javA jhaMkhatuM. eka eka AMbo mAre mana eka eka Azrama che." pU. kAkAnA paNa tyAM rahevAnuM zakya nahotuM. bhAvanagara ane bahAragAmanA zabdo sAMbhaLI narmadAbahenanI mahenata dhanya banI. snehIjano AvIne premathI temanA jIvanadIpanI vATa saMkoratA khetI to AsamAnI - sulatAnI, taravaDA - vAlukAmAM rahyA. temaNe temanA jIvana saMsmaraNo (ApakathA) lakhAvyAM. je Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana parUpa 'vidAyanuM milana' nAme pachIthI prasiddha karavAmAM AvyAM. trIjI ahIMthI rASTrIya keLavaNInA vicAraka - pracAraka tarIke temanuM navuM okTobara 1984nA roja temaNe ciravidAya lIdhI. jIvana zarU thAya che. prAjJa vidhApuruSa gUjarAta vidyApIThamAM joDAyA pachI temaNe adhyayana - rAmanArAyaNa vizvanAtha pAThaka adhyApana sAthe rASTrIya sevAnAM kAryo paNa karyA. bAraDolI satyAgraha vakhate 'tapAsa kamizana' AgaLa lokonA kesanI rajUAta sAkSarayuga ane gAMdhIyuganA setusamA, UMDI buddhipratibhA karanArAomAM mahAdevabhAI ane naraharIbhAI sAthe temane paNa dharAvatA rAmanArAyaNa vizvanAtha pAThake, zeSa, dvirepha, vaira saradAra paTele pasaMda karyA hatA. i.sa. 1930nA satyAgrahamAM eka vihArI, rA.vi. pAThaka Ama vividha takhallusothI sAhityanAM TukaDInI AgevAnI laIne cha mAsanI jelanI sajA bhogavelI. vividha kSetronI sAdhanA karI. vidyApIThanA vAtAvaraNamAM teo saMpAdana, anuvAda ane rAmanArAyaNa pAThakanuM vatana bhoLAda, 8mI eprila sarjanapravRtti pratye vizeSa abhimukha banyA. "sAbaramatI', 1887nA roja gANola (tAluko dhoLakA) mukAme, vidyAvyAsaMgI purAtattva, yugadharma jevA sAmayikomAM teo lakhatA hatA. I. sa. ane dharmaparAyaNa praznorA jJAtimAM temano janma thayo. pitA 1921 thI 1928 teo vidyApIThamAM rahyA. i. sa. 1928mAM vizvanAtha sadArAma pAThaka vyavasAye zikSaka ane saMskRtanA vidvAna. temanA sAhityika vikAsanA nimittarUpa "prasthAna' mAsikano temaNe keTalAka saMskRta graMthono anuvAda paNa karyo hato. mAtA prAraMbha thayo. "prasthAna' dvArA temaNe sAhityanA vividha kSetre aditibAI vyavahAra dakSa ane paraMparAgata dharmasaMskArovALAM hatAM. vihAra karyo. rAmanArAyaNane vidyAvyAsaMga, zikSaNaprema ane sarjanazakti pitA . sa. 1928mAM gUjarAta vidyApIThamAMthI chUTA thaI, taraphathI to daDhAcAra ane zuddhAcAranA saMskAra mAtA taraphathI temaNe prasthAna'ne pUro samaya Apyo. i. sa. 1928 thI 1935 vArasAmAM maLyA hatA. sudhI khAnagI Tyuzana vagerenI maryAdita AvakamAM calAvyuM. punaH temanuM prAthamika, mAdhyamika zikSaNa judAM judAM sthaLe thayuM. adhyApana kArya zarU karyuM. i. sa. 1935 thI 1937 muMbaInI bhAvanagarathI meTrika pAsa thayA pachI zAmaLadAsa kolejamAM dAkhala esa.ena.DI.TI. kolejamAM, i. sa. 1937 thI 1946 thayA. priviyasamAM sarvaprathama AvatAM 'pasipala skolarazIpa amadAvAdanI ela.DI. ArTsa kolejamAM, i. sa. 1946 thI meLavI, to muMbaInI gokaladAsa tejapAla borDiganI borDarazIpa' 1950 muMbaInI bhAratIya vidyAbhavana saMsthAmAM, i. sa. 1950 maLatAM, tyAMnI vilsana kolejamAM bhaNavA dAkhala thayA. vilsana thI 195ra gujarAta vidyAsabhAnA anusnAtaka vibhAgamAM ane i. kolejamAM eka varSa 'dakSiNA phelo' tarIke saMskRtanuM adhyApana kArya sa. 1952 thI 1955 pharI muMbaInI bhAratIya vidyAbhavana karyuM. muMbaImAM mahAdevabhAI desAI, gijubhAI badhekA vagerenI saMsthAmAM adhyApanakArya karyuM. sAthe maitrI thaI. adhyApana sAthe adhyayana-saMzodhana, lekhananI pravRtti svataMtra jIvananI icchAthI ela.ela.bI. thaIne cAlatI hatI. chellA varSomAM muMbaI, AkAzavANInA gujarAtI zarUAtamAM amadAvAdamAM, ane pachI sAdarAmAM vakIlAta karavA vibhAganA salAhakAra tarIke sevAo ApelI. pahelAM amadAvAda lAgyA. teo bhaNatA hatA tyAre ja i.sa. 1903mAM maNigaurI ane pachI muMbaI temanI karmabhUmi banI. sAduM ane vyavasthita sAthe lagna thayelAM. I.sa. 1918mAM, priya patnI maNigaurInuM jIvana jIvanArA pAThaka sAheba vize candrakAnta zeThe lakhyuM che ke, sAdarAmAM aNadhAryA avasAnano temane UMDo AghAta lAgyo. bIje " "saMyama ane rasikatAno, ciMtanazIlatA ane lAgaNIzIlatAno, varSe ekanI eka putrI saralAnuM tathA bahenanuM avasAna thatAM, temane yathArthalakSitA ane Adarza lakSitAno, taponiSThA ane vAnaprastha jevuM jIvana jIvavAnI icchA thaI. vakIlAtanuM kAma ane svairavihArIpaNAno, tAcya ane maitrIno anokho samanvaya sAdarA gAma - banne choDyAM. tenAmAM siddha thayelo hato." punaH zikSaNakSetre pravezyA. amadAvAdamAM je.ela. iMgliza prathama patnI maNigaurInAM nidhana pachI, 25 varSa ekAkI skUlamAM cha mAsa AcArya tarIke kAma karyuM. I.sa. 1920mAM gAMdhI jIvana gALyA bAda, temanAM vidyArthInI hIrAbahena ke. mahetA sAthe vicArathI AkarSAIne, temanA paramamitra rasikalAla cho. parIkhanI lagnagraMthithI joDAyA tenA sAmAjika uhApohane temanA madhura sAthe adhyApaka tarIke gUjarAta vidyApIThamAM joDAyA. A ghaTanAne dApatya dAMpatye nirarthaka Theravelo. temane mATe kharA arthamAM 'dvijatva arpanArI kahevAmAM AvI che. jIvana ane kavanamAM aucityaviveka para bhAra mUkanAra Jain Education Intemational Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa36 je bRhad gujarAta pAThaka sAheba "ruci-2 puruSa - mena opha TesTa" hatA. temanuM rasa aMtagUDha ghanavyathA ane gADha premanI zucitAnuM arthavyaMjakatAthI rucinuM kSetra vizALa - vaividhyabharyuM hatuM. prAjJa vidyApuruSa pAThaka kAvyasaundarya sAdhyuM che. rasapradhAna racanAomAM "maMgala trikoNa', sAhebanI pratibhA adhyApana, sAhitya ane patrakAratvakSetre uttama 'UmA mahezvara' ane 'eka saMdhyA'ne zeSa kAvyAnAM traNa zikhara rIte pragaTa thaI che. teo jIvanabhara sAhityazikSaNanI anekavidha samAM sundarame gaNAvyAM che. pravRttio sAthe saMkaLAyelA rahyA. gujarAtI sAhitya pariSada ane "hajIye na jAge mAro AtamarAma', "parathama paraNAma gujarAta vidyAsabhAmAM pramukha tarIke, navamI ane teramI gujarAtI mArA', "jayAre A AyakhuM khUTe' jevI ciMtanAtmaka racanAo, sAhitya pariSadamAM sAhitya vibhAganA pramukha tarIke, soLamI mAnavamana, nArImananAM rahasyamaya UMDANane tAkatuM 'tukArAmanuM gujarAtI sAhitya pariSadamAM samagra adhivezananA mAnA pramukha svargArohaNa - khaMDakAvya', "rANakadevI' aitihAsika kAvyakathA, tarIke javAbadArIo vahana karI. to judI judI saMsthAo dvArA "vaizAkhano bapora' sAmAjika viSamatAnI kRti, 'siMdhunuM AmaMtraNa sAhityaka viSayaka abhyAsaniSTha vyAkhyAno ApyAM. - prakRti ane ciMtana nirUpaNa, UmA mahezvara, bIjarekhA, rA.ba. kamaLAzaMkara vyAkhyAnamALAmAM "narmadAzaMkara kavi' naTavaralAlajIno garabo jevAmAM jIvananI prasannatAnuM mArmika vize, phArbasa gujarAtImAM sabhAmAM "kavi narmadanuM gadya' vize, Thakkara vinodayA nirUpaNa - zeSanI vizeSatAonI nidarzaka banI rahe vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAmAM 'arvAcIna kAvyasAhityanAM che. zeSanAM kAvyomAM gADha karuNanuM sazakta Alekhana che, UrDa vaheNo-vize, ma. sayAjIrAva trIjA suvarNa mahotsava vyAkhyAna- jIvanalakSI ciMtana che to mArmika vinodanuM paNa sAhajika nirUpaNa mALAmAM "gujarAtI pIMgaLa - navI daSTie' ityAdi vyAkhyAno thayeluM che. Apelo. vAtakAra gujarAtI sAhityakSetre pAThaka sAhebanuM pradAna vipulatA ane guNavattA banne daSTie gaNanApAtra che. kavi, vArtAkAra, nATyakAra, 'dvirepha' upanAmathI temaNe TUMkIvArtAo lakhI. 'dvirephanI anuvAdaka, vivecaka ane saMpAdaka Ama bahuvidhakSetre temanuM pradAna vAto' bhAga 1 thI 3. tarkazuddha, manovaijJAnika dRSTikoNathI raheluM che. vAstavasRSTinuM tATadhyapUrNa Alekhana karanArA dvirepha sauSThavapremI sarjaka hatA. gujarAtI vArtAkSetre temanI vArtAo mahattvanA kAvya sarjana sImAcihnarUpa banI navo vaLAMka lAve che. "zeSa' upanAmathI temaNe kAvyo lakhyAM. "zeSanAM kAvyo' dvirepha mAne che ke vArtAmAM mAnavajIvananuM rahasya vyakta thavuM ane vizeSa kAvyo'. kAntanA pUrvAlApa' pachI 'zeSanAM kAvyo'ne joIe. to jIvanamAM koIka evI jagyAe aniSTa raheluM che tenI sundarame, saMyamabharI prauDhine kAraNe sImAcihnarUpa kRti gaNAvelI. pAse mAnavI lAcAra banI jAya che, e emanI sahAnubhUtinuM mukhya e rIte gujarAtI kavitAnA vikAsamAM tenuM aitihAsika dRSTie bindu che. jIvanano bahoLo anubhava, UMDuM ciMtana, jhINavaTabharyuM mahattva che. nirIkSaNa ane mAnasazAstrIya dRSTie kareluM nirUpaNa vArtAne samRddha A banne kAvyasaMgrahomAM viSaya ane svarUpanuM vaividhya che. karanArA aMzo che. prakRti, praNaya, ciMtana, bhakti ityAdi viSayone kavie muktakathI "mukundarAya', 'kodara', 'emI',mAM karuNa, jakSaNI'mAM mAMDIne kathAkAvya sudhInAM kAvyarUpomAM nirUpyAM che. utkaTa prasannatAbharyuM hAsya, 'jamanAnuM pUra'mAM kAvyatva, 'buddhivijaya" prayogazIlatA sAthe ziSTamAnya kavi tarIkenI pratiSThA temaNe ane 'navo janma'mAM manovaijJAnika draSTikoNa, 'uttaramArgano lopa meLavelI che. zrImatI hIrAbahena pAThake temane mATe kahyuM che ke, ane "saubhAgyavatI'mAM jAtIya manovijJAnanA praznonuM nirUpaNa pracaMDa ane kuzAgra buddhisaMpatti ane mRdubhAvanI kavitvazakti Ama temaNe TUMkIvArtAonI je vyAkhyA bAMdhI che e rIte dharAvanArA vADmaya puruSa te zeSa." utkaTa bhAvanAyoga ane "jIvananA koI rahasyane ochAM pAtrothI, ochAmAM ochA sarjanayoga temanI vizeSatA che. banAvothI, ochAmAM ochA zabdomAM" dvirepha vAstavaniSTha rahIne 'zeSa'nI kAvyakalAnI traNa lAkSaNiktAo che. lAghava, nirUpita kare che. kalAtattvanI UMDI samaja dharAvatA dvirepha svastha abhinava racanA paddhati ane rasanuM UMDANa. to rasapradhAna- prakRtinA hasatA philasUpha che. UrmipradhAna ane ciMtanapradhAna-vicArapradhAna ema tridhArAmAM jIvananI vedanA, prasannatA ane anivArya yathArthatAnuM emanI kavitA vahI che. "veNImAM gUMthavA'tAM doDha paMktinuM muktaka, | manovaijJAnika Dhabe Alekhana kare che. chelluM darzana' - 'soneTa' 'ociMti Urmi' jevI racanAomAM Jain Education Intemational Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 530 nATya sarjana vizenuM temanuM vizada ciMtana ane zAstrIya daSTi che. 'kAvyanI kulAMgara ane bIjI kRtiomAM temanI traNa maulika zakti', "kAvya ane satya', "kAvyamAM varNanuM mahattva', "TUMkI nATyakRtio ane bIjI saMskRta tathA aMgrejImAMthI anUdita vArtAnuM svarUpa' vivecananA vividha prazno ityAdi lekho saiddhAMtika vivecananA uttama daSTAMto che. temaNe kAvyamAM pratibhA, kalpanA, kRtio che. satya, jJAna, bhavyatA, vAstavavAda, bhAvanAvAda vagere vize nibaMdha sarjana pAyAnI vicAraNA karI che. teo kahe che ke, "kalA e jIvananuM "svairavihAra' bhAga 1-2mAM haLavI zailInA ane pragaTIkaraNa che." manovihAra'mAM gaMbhIra zailInA nibaMdho saMgrahAyA che. pAThaka AcArya hemendrane anusarIne aucityane eka dRSTi tarIke sAhebe prasthAnamAM svairavihArI upanAmathI "svairavihAra'nAmano oLakhAvI, kAvyavyApAramAM tene anivArya gaNe che. kRtiniSTha hAsyalekhanano vibhAga calAvelo. 'niraMkuza vihArIne potAnA vivecanamAM kAvyAsvAda, rasadarzana, avalokanathI te Akalana - svAdhikAra tarIke ane "viSayonA caMdaravArUpe oLakhAve che. A samIkSA sudhInA vividha prakAro kheDyA che. "kAvyaparizIlana'mAMnA nibaMdhamAM bahuzruta vicAraka svairavihAranuM mAnavasvabhAvanuM ane kAvyAsvAdo, "zaradasamIkSA'nA lekho, AnaMdazaMkaranAM saMpAdanonA samAjanuM bArika nirIkSaNa ane narmamarmabharyuM Alekhana jovA maLe upodaghAto, "rAIno parvata', 'pUrvAlApa' vagerenI abhyAsapUrNa che. DaoN. pravINa darajIe kahyuM che ke, "vairavihArInA saraLa ane samIkSA emanI 'tatvazIla kRtiniSTha vivecanA'nAM dRSTAMto che. temaNe sarvagamya zailImAM lakhAyelA, prajAjIvananI maryAdAonuM kaTAkSanA 1929nA gujarAtI graMthastha vAlmayanI paNa samIkSA karI hatI. saphaLa hathiyArathI "oparezana' prakAranuM sthAna bhogavatA raheze." tulanAtmaka vivecanAmAM mahAbhAratanA "nalopAkhyAna' ane "manovihAra'nA 28 gaMbhIra nibaMdhomAM "prema', "mRtyu" premAnaMdanA "naLAkhyAnanI' vastuSTie carcA karI che to 'sudAmA. jevA ciMtanAtmaka, 'gijubhAInAM saMsmaraNo' jevA caritrAtmaka, caritra', 'mAmeruM' ane 'naLAkhyAna'nA nimitte premAnaMdanI hAsya 'bheDAghATa' jevA sthaLavarNana, taduparAMta samAja nirIkSaNa, nirUpaNa zaktino tulanAtmaka paricaya Apyo che. kalAciMtana ityAdi viSayo AlekhAyA che. A nibaMdhomAM ""prakRti arvAcIna kAvyasAhityanAM vaheNo'nAM pAMca vyAkhyAno ane saMskRtinA sAcA marmajJa" tarIke teo pragaTe che. temanI itihAsaniSTha vivecanAnAM sarvottama udAharaNo che. vivecanA gujarAtI kavitAnA sarvAgINa vikAsanA mahattvanA evA pUlarA.vi. pAThakanA nAme temaNe vivecano lakhyAM. 13 sUkSma paribaLonuM samatola ane rasadaSTie saMgIna evuM nirIkSaNa vivecanagraMtho, piMgaLa viSayaka 4 graMtho, kavitAnA saMpAdanonA 4 sarva prathamavAra ApanAra rA.vi. pAThaka che. graMtho, AnaMdazaMkara dhruvanA sAhityanuM saMpAdana 4 graMtho, uparAMta navalarAmanI jema vivecanane sAmAjika javAbadArIvALuM anUdita ane prakIrNa viSayonA graMtho ApyA che. temanI kArya mAnyuM che. to caMdrakAMta zeThe darzAvyuM tema, ""vivecanane vivecanAmAM prAcIna kAvyamImAMsA ane pAzcAtya kalAmImAMsAno tattvaciMtananA eka vyApAra tarIke, jamAnAnI philasUphI ghaDanAra samucita samanvaya jovA maLe che. vivecana temanI jIvanabharanI paribaLa tarIke, sAhityane zuddha rAkhanAra baLa tarIke teo svIkAre priya ane sAtatyavALI sAhitya pravRtti rahI che to temanI bahumukhI che." temanuM gadya svaccha, pAradarzaka, saraLa chatAM prauDha che. temanI sArasvatavALI pratibhAno uttamAMza vivecanamAM ja pragaTe che. vicAraNAmAM talasparzItA ane UMDANa jovA maLe che. kavisahaja saundaryaprIti, sarjakanI skUrti ane tAjagIbharI cetanA, rA.vi. pAThake piMgaLanuM kArya saMzodhakanI cIvaTa, jhINavaTa temanAM vivecanone navuM parimANa bakSe che. dhIrUbhAI ThAkare kahyuM che ane niSThAthI karyuM che. temAM ye "bRhat piMgaLa' e emanA gujarAtI tema, "temanAmAM vivecakanI trevaDI sajjatA hatI. sAhityamAM piMgaLa adhyayanano mahattvano graMtha banI rahyo che. DaoN. sAhityatattvanA jJAtA, pramANazAstrI tattvaciMtaka ane saMprajJAta jayaMta pAThake noMdhyuM che ke, "emAM emanI zAstrIya coksAI, sarjakanI pratibhA temanAmAM khIlelI hatI." chaMdonuM jJAna ane buddhinI sUkSmatA pratIta thAya che. saMpAdanakSetre saiddhAMtika, kRtiniSTha, tulanAtmaka ane itihAsaniSTha-Ama AnaMdazaMkara dhruvanAM lakhANonuM saMpAdana ane upoddhAtanA lekho vivecananA mahattvanA prakAro temaNe kheDyA che. "nAmUla likhate temanuM noMdhapAtra kArya che. to adhyApaka tarIke vidyArthIone kiMcita'no Adarza vivecanA vakhate temaNe jALavyo che. anulakSIne kAvyasaMpAdano ApyAM che. temanI adhyayana niSThAnA vivecanakSetre mahattvanuM pradAna te kAvyabhAvanA kAvyavicAra pariNAma svarUpa aMgrejI ane saMskRtamAMthI anuvAdo ApyA che. bu. pra. 68 Jain Education Interational Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 sAhitya kSetre mUlyavAna pradAna badala temane sanmAna pAritoSiko prApta thayAM che. uttaramArgano lopa' vArtA mATe motIsihajI mahiDA suvarNacaMdraka-1947. 'prAcIna gujarAtI chaMdo' mATe haragoviMdadAsa kAMTAvALA pAritoSika - 1949, e ja 5 mATe i. sa. 1946 thI 1950 sudhInA gALAnA aitihAsika nirUpatrano uttama graMtha tarIkenI suratanI narmada sAhityasabhAno 'narmada suvarNacandraka", "buta piMgala' mATe sAhitya akAdamI-dilhInuM pAritoSika 1956. - zrImatI mIrAbahene pAThaka sAhebanI kALajIthI paricaryA karI, to temanI sAhityika pravRttimAM paNa pUrepUrA sahabhAgI banyAM. tA. 21-9-1955nA roja hRdayaroganA humalAthI pAThaka sAhebanuM nidhana thayuM. sAkSarayuga ane gAMdhIyuganA uMbare UbhelA pAThaka sAheba 'gAMdhIyuga'nA sAthigara tarIke bahoLA ziSyavargano apAraprema ane Adara pAmyA hatA. candrakAnta zeThe lakhyuM che ke, ''temaNe gAMdhI ane TAgoranI - satya ane saundaryanI dhArAmAM je ekatva hatuM tenI marmagrAhI svakIya kalAsAdhanAne sAtvika ane udAtta banAvavA puruSArtha karyo. temano zabda dekhAya che sAdI paNa emAM sAcI garbhazrImaMtAI neI zakAya che......ma sAtvika sArasvata pratibhA sundaram huM cAhuM chuM suMdara cIjha sRSTinI ne je basundara rahI te sarvane mUkuM karI sundara cAhI cAhI. sundaram 22mI mArca 1908nA roja gujarAtanA nAnakaDA evA miyAMmAtara (ji. bharUca) gAme sundaramno janma. nAma rAkheluM tribhuvanadAsa. zramajIvI kuTuMbanuM saMtAna. sarvaraMgI vastI dharAvatA gAmamAM, kArIgara dAdA ane pitA luhArI kAma uparAMta dhIradhAranuM kAma karatA. pitA puruSottamadAsa mulAyama vyaktitvavALA, mAtA Ujanabena. sundarama paramAM cAra bhAIomAM sauthI moTA hovAne kAraNe 'pATavI' moTAbhAI kahevAtA. i. sa. 1917mAM nava varSanI uMmare ku. maMgaLabahena sAthe lagna thayuM. pitAnuM bharayuvAnImAM pleganI bimArImAM avasAna thatAM vRddha dAdAe dhIratA ane vIratAthI kuTuMbanI javAbadArI nibhAvelI. miyAmAtaranI zALAmAM gujarAtI sAta dhoraNa, AmodanI tAlukAzALAmAM aMgrejI pAMca dhoraNa ane bharUcamAM choTubhAI baja jarAta purANInI rASTrIya nyu IMglIza skulamAM eka varasa abhyAsa karyo. 'vinIta' thayA. e pachI amadAvAda gujarAta vidyApIThamAM dAkhala thayA. i. sa. 1929mAM saMskRta ane aMgrejI sAthe 'bhASA vizArada'nI upAdhi prApta karI. snAtaka thayA. abhyAsakALa daramyAna bharUcamAM, ane pachI gUjarAta vidyApIThamAM sAhityaruci vikasatI gaI. vidyApIThamAM nirALA vyaktitva dharAvatA AcAryo, gidavANI, kRpalANI ane pachI kAkAsAheba ane saMskRtamAM Avale, gujarAtImAM rA.vi. pAThaka, aMgrejImAM vAlabhAI desAI jevA tejasvI adhyApako maLyA. vizeSa prabhAva kAkA kAlelakarano, huM anevAsI no kAkAsAhebano banyo." citra ane saMgItano paNa abhyAsa karyo. paraMtu temane mATe mukhya upAsanA zabdanI ja nirmAyelI hatI. i. sa. 1925 thI 1929 gUjarAta vidyApIThamAM abhyAsakALa daramyAna rASTrIyatAnI mUrtimaMta havA ane vizeSa vAtAvaraNano anubhava karyo. 'sAbaramatI' traimAsikamAM 'marIci'nA kavinAmathI ekAMza de' prathama kAma ane pachI 'sundarama'nA nAmathI 'bAraDolIne' kAvya prasiddha thayuM. zarUAtamAM 'vizvakarmAM', 'marIci', 'trizUla' jevAM upanAmo ajamAvyA pachI 'sundaram gamyuM je pachIthI kavinAma ja banI gayuM. 'sAbaramatI'nA taMtrI tarIke thoDo vakhata rahyA. snAtaka thayA pachI sonagaDha gurukuLamAM adhyApana kArya karyuM. vidyApIThanA abhyAsakALa daramyAna gAMdhIjInA paricayamAM AvelA. snAtaka thayAnA padavIdAna prasaMge 'tArAgaurI raupya caMdraka' gAMdhIjae paherAvelo. AmodanI zALAne rASTrIyazALA banAvI devAmAM Avela.. pATiyA para te nAma sundarame lakheluM. khAdI veMcavI, saraghaso kADhavAM vagere pravRttio karatA thayA. bharUcamAM ane pachI vidyApIThamAM rASTravAdI vAtAvaraNa maLyuM. bAraDolI satyAgrahamAM ane relasaMkaTa vakhate rAhatakAryamAM joDAyelA. gAMdhIjInI satyAgrahanI pravRtti jIvananA uttama puruSArtharUpe ane kartavyarUpe lAgI. ke A sAphalyaTANuM yuga yuga palaTe toya pAchuM na Ave.' udgAra sAthe bhAratanA svAtaMtrya saMgrAmamAM sakriya sainikarUpe joDAyA. i. sa. 1930mAM jaMbusaramAM satyAgraha karatAM be vAra pakaDAyA. i. sa. 1932mAM vIsApura jelamAM ane i. sa. 1932mAM sAbaramatI jelamAM cha cha mAsanI sajA bhogavI. vIsApura jelamAM sundaram ane umAzaMkara sAthe hatA, jelanI sajA sAthe daMDa paNa thayelo. i. sa. 1932mAM sarakAre vidha mAtaranI temanI milakatamAMthI eka jAda ane vAsaNonI harAjI karIne daMDanA rUA. 100 vasUla karelA. i. sa. 1934mAM 'jyotisaMdha' amadAvAdamAM zikSaka tarIke kAryano AraMbha karyo. i. sa. 1935mAM gAMdhIjIe satyAgrahanI laData gita karI dIdhI tyArapachI sundaram Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je pa39 puruSArthanuM kSetra jANe saMkelAI gayuM." evuM anubhavatA hatA. bhAvodrekabharyA praNayakAvyomAM 'bhAvanI mastI che ne ciMtananI vaLI, temaNe kahyuM che tema : "jIvananI parama kRtArthatA zemAM? phorama che." sundaram mATe kahevAyuM che ke, "teo romenTika viSayanI jIvanamAM je saundarya, rasa, AnaMda, premanI anubhUti mATenI utkaTa kalAsikala rajUAta ane klAsikala viSayanI romenTika rajUAta jhaMkhanAo hatI tenuM zuM? tema ja jIvanamAtranI AgaLa ane pAchaLa karI jANe che." bhAvotkaTatA, kalpanAzIlatA ane vANInI je nigUDhatA, agamyatA rahelI che tenuM satya zuM?" A badhA praznono ramaNIyatA sundaramUnI kavitAne sparzakSama banAve che. zrI. rameza ukela meLavavo hato. dhruvapada'nI zodha hatI. jAnIe noMdhyuM che tema 'premanI Urmine, enA iMdriyagrAhya I. sa. 1935mAM dakSiNa bhAratanA pravAsa vakhate saundaryane ATalI utkaTa vedhakatAthI ramaNIyArtha pratipAdaka zabdo poMDicerInI mulAkAte "prathama sparzanI adUbhUta anubhuti" thaI. dvArA gAMdhIyuganI kavitAmAM bIjA koIe gAyAM nathI." "tane meM i. sa. 1940mAM zrI araviMda ane zrI, mAtAjInA darzana akaccha jhaMkhI che" jevuM muktaka, 'te ramya rAtre', "laI le', 'sUuM tArAM svapre' sRSTinAM dvAra khulatAM anubhavyAM. i. sa. 1942-43mAM AzramamAM jevI racanAo ane 'premotkaTatAmAMthI janmato viSAda' nirUpatuM nirAMte jaIne rahyA. "dhruvapada ahIM che'no anubhava thayo. ane i. saLaMga saLiyA pare' jevuM dIrgha kAvya - A badhI racanAomAM sa. I. sa. 1945mAM sahakadaMba aravindAzramamAM jaIne vasyA. bhAvanI tIvratA ane virATatAno AvirbhAva jovA maLe che. abhyAsakALathI ja sundaramanI zabdanI upAsanA AraMbhAI sundaramanI AgavI mudrA dharAvatAM ciMtanakAvyomAM vedAMta cakI hatI. gAMdhIyuganI kavitAno prathama vatana AviSkAra ane premalakSaNA bhaktino arvAcIna AviSkAra che, to araviMda sundaram-umAzaMkaranI kavitAmAM jovA maLe che. sAhitya kSetre teo tattvadarzana - 'pUrNayoga' taraphanI gati che. uzanase temanA mATe kahyuM banne 'joDiyA bhAI' tarIke oLakhAyA. sundaramanI kavitAnAM preraka che ke ""teo jJAnamAM arvAcIna akhA jevA che to vyAkuLa - baLo che grAma jIvanano nikaTano paricaya, gAMdhIjInI pravRtti ane bhaktimAM te arvAcIna mIrAM - narasiMha - dayArAma daivA che." vicAradhArA, samAjavAdI vicAradhArA, TAgorano mAnavatAvAda, - ekAMza de'thI AraMbhAyelI yAtrA 'dIpajayoti laghuka maTIne pUrNa saundarya prema ane ba.ka. ThAkoranI kAvyabhAvanA. A yuganI zaie mayaMka'nuM lakSya rAkhe che ane mananI paripUrNatA pachI 'huM gAna kavitAmAM 'sahAnubhUtinA phalakano apUrva vistAra jovA maLe che. gAuM piyu piyu TahukatA papaiyAnI jema" no udgAra karI UThe che. sundaramUnI bhakti kavitAmAM pAradarzakatA ane tejasvitAnuM "huM mAnavI mAnava thAu to ghaNuM kahenArA kavinA jIvanano vAtAvaraNa che, prArthanA, stuti ane sarvasamarpaNano bhAva che. kAvyasarjanamAM viSayano vyApa vistRta che. je pAchaLathI vrajabhASAnAM bhaktigItonuM rUpa ja nirALuM che. sundaranI adhyAtmamAM kendrita thAya che. jemanI kavitAmAM "saccAI ane kavitAmAM paramarasanI jhaMkhanA ane ArAdhanA nityanUtana vastu 'bhArajhallI tAkAta che tevA kAvyakalAnI sUkSma samaja dharAvanArA saMdarbhonA Azraye AgavI bhAvasRSTi race che. siddha hasta Urmikavi sundaramanI kavitAmAM kAvyasvarUponuM paNa apAra vaividhya che. sundarame adhyAtmatattva uparAMta jIvana, jagata, kALanI gati, kavitA viSayaka ciMtana paNa ApyuM che. "raMgaraMga temanA kAvyasaMgraho "koyA bhagatanI kaDavI vANI' ane vAdaLiyAMmAM sumadhura bAlakAvyo ApyAM che to mAnavabhAvonA "kAvya maMgalA' (1933), vasudhA (1939) ane yAtrA (1951) AlekhanamAM prakRtitattvano viniyoga asAdhAraNa kuzaLatAthI karI pragaTa thayAM. kAvya sarjana avirata cAlu ja hatuM paNa 'varadA', jANyo che. 'jagatanI sarva kaDIomAM snehanI sarvathI vaDI' jevA 'muditA', 'utkaMThA" ane "anAgatA" i. sa. 1991 pachI pragaTa pANIdAra arthaghana muktakothI mAMDIne bhAva-ciMtana sabhara soneTo, thayAM. dIrgha chaMdobaddha kAvyo, layAnvita madhura gItaracanAo - Ama sundaramanI prAraMbhakAlIna racanAomAM vAstavalakSitA ane vividha kAvyaprakAromAM, pratyeka kRtimAM abhivyaktinI guMjAyazo sAmAjika viSamatAnuM kyAreka tIkSNatAthI, kyAreka narmamarma bharI khIlavavA mathatA sarjaka kavi che. "eka savAre', "eka kaNa re zailImAM karuNagarbha Alekhana che. 'baMgaDI', traNa pADozI', Apo', 'bhavya satAra', "mArI baMsImAM bola", "mere piyA', 'cala' iMTALA', "13-7nI lokala' jevI kRtiomAM gAMdhIyuganI jevAM bhaktigIto gujarAtI kavitA sundaramanI AgavI deNa che. bhAvanA ane mahAmaniSI gAMdhIjInI karuNAne AlekhatI 'trimUrti' kAvyasarjana e sundaramanI sarjakatAno sarvoparI unmeSa che. buddhanAM cakSu' jevI racanAomAM. to gadyakSetre paNa temanuM pradAna mAtabara che. TUMkIvArtA, | gujarAtI kavitA sAhityamAM AtmalakSI ane paralakSI pravAsavarNana, vivecano, nibaMdho, nATako ane anuvAdo temaNe koTie AlekhAyelA sundaramUnAM praNaya kAvyo viziSTa gaNAyAM che. ApyAM che. Jain Education Intemational Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa40 je bRhad gujarAta trIsInA gALAmAM gujarAtI navalikAne sundaram-umAzaMkara AtmakathA' tarIke oLakhAvavAmAM Avela che. "samarcanA'. e dvArA navuM parimANa lAdhe che. 'trizUla' upanAmathI sundarame sAhityajagatanI viziSTa vyaktio vizenA cAritrAtmaka vArtAkSetre praveza karyo. "hIrAkaNI ane bIjI vArtA' (1938), nibaMdhomAM sarjaka ane tenA sarjananuM samabhAvayukta mUlyAMkana che. 'kholakI ane nAgarikA(1939), saMvardhita-unnayana (1945), sundarame pote lakhyuM che ke "samarcanA" e kevaLa sAhityanA ciMtanathI piyAsI (1940), tAriNI. zrI gulAbadAsa brokare sundaranI AgaLa sAhityaprIti eka bRhada saMdarbhamAM yathArtha mUlyAMkana vArtAone temanA kALanI bhAvabodha'nI vArtAo tarIke karavAnI temanI zaktino paricaya karAve che. "sA vidyAmAM oLakhAvI che. temAM gAMdhI vicAradhArA, mArkasa - phroIDano prabhAva, vidyAviSayaka tattvaciMtana rajU thayuM che to 'zrI aravinda mahAyogI' mAnavatAvAda ane AdhyAtmika anubhUti kyAMka sthULarUpe, kyAMka zrI aravindanuM TUMkuM jIvanacaritra che. sUkSmarUpa jhilAyAM che. sundaram aMtarathI bhAvanAzIla che to bauddhika 'dakSiNAyana' (1942) e gujarAtI bhASAmAM rIte. sabhAnapaNe vAstavanuM nirUpaNa kare che. jhINavaTabharyuM pravAsasAhityanuM trIjuM sopAna - sImAcihnarUpa kRti che. sundarame vastudarzana, kalAtmaka saMyojana, hadayasparzitA, vAstavika aDI dakSiNabhAratanI prakati. saMskAritA ane zilpasthApatyane vAtAvaraNa, pAtronA manovyApArane vicArataNakhAthI prajavalita AkaMTha pAna karyuM ane sAmarthyayukta gadyamAM tenuM Alekhana karyuM che. karavAnuM adbhuta sAmarthya sundaram dharAve che. "kholakI' vArtAmAM vAMsatI pUrNimAmAM temanI molika nATyakRtio ane anuvAdo vastu pasaMdagI e saMyamita nirupaNa dvArA gujarAtI navalikAmAM saMgrahAyAM che. kAdaviyAM' ane 'Apa - tame - tuM - tame - Apa' nUtana pravAhanA praNetA banyA. "mAjA velAnuM mRtyu', "mAne khoLe', arvAcIna namUnedAra ekAMkI kahI zakAya tevAM che. saMskRtamAMthI zUdraka "gopI', 'prasAdajInI becenI', 'mIna piyAsI', "eI dIke', kRta 'mRcchakaTika' ane bodhAyanakRta 'bhavadajukIya' ne arvAcIna 'tArakatAriNI' jevI kRtio uttamakoTinI banI che. raMgabhUmine anurUpa nATyasaMyojanarUpe gujarAtImAM utAryA che. to vivecaka tarIke sundarame arvAcIna kavitA, avalokanA TolaranA 'mAsijha enDa mena' nATakano anuvAda 'janatA ane jana' ane 'cidaMbarA' graMtho ApyA che. nAme karyo che. nATyakSetre alpa chatAM ullekhanIya pradAna rahyuM che. i. sa. 1845 thI 1945 sudhInI zatAbdinI arvAcIna zrI aravindanA jIvananuM anuzIlana karatuM naimAsika gujarAtI kavitAno saMdarbhagraMtha eTale "arvAcIna kavitA'. keTalAke 'dakSiNA' e paNa sundaramUnI adhyAtma upAsanA ja, jenA mananIya tene Akara graMtha tarIke paNa oLakhAvela che. sundarame pote lakhyuM che taMtrIlekho "dakSiNApatha' zIrSaka nIce sundarame lakhyA. jayotibahena ke "have chellA so eka varSanI ApaNI kAvyakRtine ApaNe thAnakie kahyuM che tema ''dakSiNA e sundarame gujarAtanI prajAne aitihAsika sAtatya bharelI ghaTanA tarIke avalokI zakIe tevI ApelI divya cetanAnA kapAprasAdanI bheTa che." "zrI aravinda sthiti che ane AvazyakatA paNa che. ane e lakSyamAM rAkhI vicAradhArA ane mAtAjInA saMdezane loko sudhI pahoMcADavAnI arvAcIna kavitA je rIte kAlanA kramamAM vikasatI gaI che teno samajAvavAnI sAdhanA zibirano prAraMbha i. sa. 1955-56mAM Alekha, tenI rekhA doravA meM ahIM prayatna karyo che." sAhityika aMbubhAI purANIe karyo. e pachI zibironA zilpI sundaramanA itihAsa nirUpaNanI kRti tarIke 'arvAcIna kavitAmAM kavi, kRti mArgadarzana nIce gujarAtamAM jude jude sthaLe Azare 21 zibiro ane tenI vizeSatAne sahRdayI bhAvaka ane samabhAvI vivecaka tarIke sundarame avalokyAM che, varNavyAM che. "ItihAsa lakSI pRthvI para pUrvayoganA vistAra mATe eka 'pUrNa jagata'nI vivecana' tarIke te zakavartI kRti gaNAI hatI. 'avalokanA'mAM racanA mATe zrI. mAtAjIe 'orovila' nagaranI sthApanA karI che. graMthAvalokano, prastAvanAo, samIkSAo vyAkhyAno Adi rUpe e ja dizAmAM, zrI mAtAjInI preraNAthI gujarAtamAM sundaramanA graMtha samIkSaka tarIke kavitA, nATaka, navalakathA, vArtAnI kRtionuM vatana miyAMmAtara gAmanI sImamAM "oma pura" nagarInuM mArmika sUjhabUjha pUrvaka avalokana karyuM che. to saiddhAMtika vivecana Ayojana karavAmAM AvyuM che. tarIka 'kAvya', 'gujarAtI sAhityamAM niba', 'gAtanuM svarUpa sIdhA sAdAM gRhiNI sau. maMgaLAbahene poMDIcerI nivAsanA ityAdi lekhomAM temanI sUkSma vivecana dRSTi ane AzramajIvanane sahaja samajaNathI svIkArI lIdhuM. bIjI sapTembara abhyAsazIlatAno paricaya maLe che. 'cidaMbarA' jemAM (1) 1969mAM temanuM nidhana thayuM. putrI sAdhanAbahene sAdhanA samarpita vidyApIThano svAdhyAya (2) jayotisaMghanI 'jayoti' pUrti ane (3) banI pitAnI saMbhALa lIdhI, lekhanakAryamAM sahAya karatAM rahyAM. to chaTA lekho Ama traNa vibhAgamAM saMkalita lekhono saMgraha che. ahI sauthI bhagIratha kArya upADyuM sundaramanA agraMthastha sAhityanA sAhitya, ciMtana ane bIjA lekho che. tene sundaramanI "sAhityika prakAzita karavAnuM. je kArya adyApi paryanta cAlu che. | yojAI. Jain Education Intemational Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 541 i. sa. 1945 pachI paNa sundarama lekhaka pariSadomAM ane javAnuM thatuM. jeThAlAla jozI mizananI zALAmAM uttama zikSaNa vidyAsaMsthAomAM vyAkhyAno vagere mATe hAjarI ApatA hatA. i. pAmelA. aneka vyaktio sAthenA saMbaMdho, ati AtmIyajano sa. 1929, DisembaramAM jUnAgaDhamAM bharAyelI 'gujarAtI sAhitya zAmaLAjInA sAdhuo - A badhA pAsethI bAlyakALamAM umAzaMkara pariSada'nA 25mA adhivezananA adhyakSapade teo varAyelA. e ja ghaNuM pAmyA. mAtAnuM nAma narmadA. sAsare sau navala kahetA. varSe temanA sanmAnarUpe 'tapovana' graMthano arpaNa samAraMbha muMbaImAM gAmaDAMnuM parizramI jIvana. khetI DhoraDhAMkhara kharAM. umAzaMkara nava thayelo. i. sa. 1984mAM jhAmbiyA (AphrikA)mAM ane I. sa. bhAI bahenomAM trIjo naMbara. nAnapaNamAM mAtAne gharanAM nAnAmoTAM 1987mAM perisa (phrAMnsa)mAM aravinda zibira yojI. laMDanamAM kAmamAM madada karatA. aravinda hAusanuM nirmANa ane mAtAjI tathA zrI aravindanI nAnapaNanI amITa chApa vahAlasoyAM kuTuMbanI, mAtAchabIonI sthApanA karI. pitAnI, giripradezanuM kudaratI saundarya, khetIpradhAna grAmajIvana i. sa. 1983mAM mAtara pAse, vAtraka tIre "oma purI' ane zAmaLAjInA AdhyAtmika vAtAvaraNanA saMskAro bAlacitta nagararacanAnuM khAta mUhUrta thayuM. i. sa. 1984mAM aMbAjI ane para pUrepUrA jhilAyA. miyAM mAtaramAM sundaramUno amRta mahotsava ujavAyo. parabrahma I. sa. 1916-20 prAthamika zikSaNa bAmaNAMmAM lIdhuM. ane zabdabrahmanA upAsaka sundaramane vividha pAritoSiko dvArA i. sa. 1921-27 pAMcamAthI dasamA dhoraNa sudhI sanmAnavAmAM AvelA. mAdhyamika zikSaNa IDara (kasbAnuM gAma)mAM chAtrAlayamAM rahIne i. sa. 1925-27 "sAbaramatI' traimAsikamAM uttama lekha lIdhuM. iDarIyo gaDha pahADI pradeza, zikSako kudaratano zokha poSanArA mATe "tArAgaurI candraka', gujarAtI bhASAmAM zreSTha nibaMdha mATe ane cIvaTathI bhASA, vyAkaraNa, gaNita bhaNAvanArA. tyAM "akhila bhArata vidyArthI pariSadano puraskAra, i. sa. 1934 - pannAlAla paTelano paricaya thayo. zALAjIvananAM varSo AnaMda ane 'kAvyamaMgalA' mATe "raNajItarAma suvarNacaMdraka', i. sa. 1946 - anubhavathI sabhara. zALA choDatI vakhatanuM saMvedana temaNe noMdhyuM 'arvAcIna kavitA' mATe "mahIDA pAritoSika', i. sa. 1955 - che : "zALA, tAruM nAma huM ujjavaLa rAkhIza." A saMkalpa temaNe yAtrA mATe 'narmada suvarNa caMdraka, i. sa. 1969 - 'avalokanA' sarvottama rIte siddha karyo. temanI ja paMktio che : mATe sAhitya akAdamI taraphathI rASTrapati DaoN. jhAkira husenanA haste "manoratho mahIM haze to pAritoSika pradAna, i. sa. 1985 - rASTrapati DaoN. jhelasiMhanA siddhi rUpe kArya vize ja janmaze." haste 'padmabhUSaNa' evorDa enAyata thayo. i. sa. 1990- gujarAta sarakAra taraphathI "zikSaNa ane sAhitya kSetra'no rUA. ekalAkhano - I. sa. 1927-28 amadAvAdanI proprAyaTI hAIskUlamAM 'zrI narasiMha mahetA puraskAra" arpaNa karavAmAM Avyo. meTrikanA vargamAM dAkhala thayA. cha mAsika parIkSAmAM, vargamAM dareka viSayamAM sauthI AgaLa hatA. meTrikanI parIkSAmAM muMbaI ilAkAmAM jIvanabhara sAhityarata ane sAdhanArata, divyajIvananA trIjA naMbare pAsa thatAM ziSyavRttio maLI. jayotirdhara sundaramanuM 13 jAnyuArI 1991nA roja UrdhvamArge ciraprayANa thayuM. gujarAta koleja amadAvAdamAM abhyAsa mATe dAkhala thayA. prathama varSamAM zarada pUrNimA upara Abu gayelA tyAMthI pAchA pharatA saMvAditAtA sAdhaka kavi 'nakhI sarovara upara zarada pUrNimA' prathama kAvyakRti soneTa racAI. umAzaMkara joSI pustaka prema pahelethI ja, IDaramAM heDamAstaranA Tebala para "saundaryo pI, urajhaNa gAze pachI ApameLe." paDI rahetuM ena.ema. tripAThInuM sUcipatra emane mATe jAduI khajAnArUpa hatuM. ziSyavRttinI rakama hAthamAM AvatAM "gItA umAzaMkarane prakRti pAsethI saundarya dIkSA maLI paNa temaNe rahasya', 'kAlelakaranA lekho' ane 'izunuM balidAna' pustako manabharIne cAlyuM jagatane , mAnava urane. kharIdelAM. i. sa. 1930mAM namaka satyAgraha zarU thatAM abhyAsa "mane vahAlI vahAlI kudarata ghaNI, kinuM amRta choDI vIramagAma chAvaNImAM sainika tarIke joDAyA. tyAM teo manuSya chAyelI priyatara mane kuMja uranI." hastalikhita patrikAo kADhavAnA kAmamAM joDAyelA. khArAghoDAnA 21 julAI 1911 bAmaNA (ji. sAbarakAMThA) gAme sAmUhika satyAgraha vakhate sakhata mAra paDelo. dharapakaDa thaI, 14 janma. pitA jeThAlAla jozI be jAgIromAM kArabhArI hovAne kAraNe aThavADiyAnI sajA thaI. pahelAM sAbaramatI ane pachI yaravaDA temanI sAthe zAmaLAjI, lusaDiyA bAjunAM gAmomAM rajAomAM jelamAM pUrAyA. tyAM 'vAMcana yoga' zarU thayo. "sAbaramatI' jelamAM Jain Education Intemational Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 4 bRhad gujarAta. marAThI zIkhyA, tukArAmane vAMcyA. yaravaDAmAM baMgALI zIkhIne i. sa. 1947 jAnyuArImAM ""samayanI sAthe gADha ravIndranAthanAM kAvyo vAMcatA thayA. TolsToyanAM nATako vAMcyAM. anusaMdhAnapUrvaka jIvavAnI taka maLe" e preraNA sAthe "saMskRti' tArAo jovAno zokha jAgelo. urdU zIkhavAno prAraMbha karyo. sau sAmayika zarU karyuM. udeza hato : "sarva viSayalakSI samAja, prathama anuvAda Tomasa hUDanA kAvya dha soMga opha zarTano rAjanIti, dharma, vijJAna, kalA badhAne sparzatuM, te te kSetranAM tAjAM paheraNanuM gIta' nAmathI karyo. tAraNo - manano rajU karatuM ane aneka prakAranA banAvo upara TUMkI I. sa. 1931mAM gAMdhI-iravIna samajUti thayA pachI dhAradAra ghAtaka TIppaNIo ApatuM sAmayika." ekale hAthe kolejamAM pAchA javAne badale gUjarAta vidyApIThamAM kAkAsAheba (1964 sudhI sau. jayosnAbahenanI sahAyathI) "saMskRti kAlelakaranA aMtevAsI banIne rahyA. pU. gAMdhIjI ane calAvyuM. patrakAratva mATenI gadyanI AgavI laDhaNa temanAM kAkAsAhebanAM prArthanA pravacano ane sAnidhyano lAbha maLyo. lakhANomAM jovA maLe che. taMtrIlekho, samasAmayika ghaTanAo gUjarAta vidyApIThanuM samRddha pustakAlaya, khullA ghoDA upara aMgenuM ciMtana, sAhitya carcA - Ama "saMskRti' dvArA sAhityika pustakono khajAno temane maLyo. pustakanI tRSA saMtoSAI. thoDo patrakAratvano uttama namUno pUro pADyo. navI kalamone AkarSI. vakhata lAIbrerImAM pustako goThavavAnuM kAma karyuM. yuropiyana kavitA, viziSTa aMko dvArA samRddha vAMcana pIrasyuM. zrI. yazavanta zukla meTaralIMkanAM nATako, ravIndranAthanAM kAvyo ane saMskRta sAhityano lakhyuM che : "cIvaTa, niSThA, nirbhayatA, satya ane jIvananI tathA. gADha paricaya thayo. kAkAsAhebanA sAnidhye tArAone oLakhyA. sAhityanA zrAnA mAvajata, samakAlAna jIvanapravAhA vidyApIThamAM sundaramano paricaya ane maitrI thayAM. pachI banne sucittita pratibhAva, uttamanI kadara ane caitanyanuM saMgopana - A sArasvata sahodara' banyA. temane mana vidyApITha "sAhitya tIrtha' sarva guNo vaDe opatuM "saMskRti' gujarAtane temanuM sarvocca pradAna ane kAkAsAheba "jaMgama vidyApITha banI rahe che. A vAtAvaraNamAM hatuM. ''1984mAM chellA aMkamAM saunA AbhAra sAthe taMtrInodhamAM 'vizvazAMti'nI racanA thaI. prakAzana thayuM. prAraMbhakALathI temanA saMskRti vidAya mAMge che' ema kahIne sAmayika baMdha karavAno vicAra tarkazuddha ane buddhiniSTha hatA. kAkAsAhebe temanA vize nirNaya jAhera karyo. potAnI lAgaNI vyakta karatAM kahyuM : ""saLaMga kaheluM : "tuM kavi che paNa tAro abhigama bauddhika che." i. sa. AnaMdapUrvaka sAmayika calAvyuM..... prajAnA caitanyane saMkoravAnuM 1932mAM pharI satyAgraha zarU thatAM temAM joDAyA. prathama sAbaramatI thoDuMka paNa A sAmayika nimitta banyuM hoya to dhanya dhanya. pachI vIsApura jelamAM ATha mAsano kArAvAsa bhogavyo. sAhitya brahmArpaNam.....'' premIo-lekhakono sahavAsa maLyo. sundaram sAthenI maitrI vikasI. gauravarNa, ekavaDI kAyA, madhyamasaranI uMcAI, cazmAmAMthI ghaNuM vAMcavAnI taka maLI. "vIsApura jelamAM vatananI anubhavakhANa nihALatI pAradarzaka AMkho ane madhuravANI, abhijAta, saumya kholIne "sApanA bhArA'nA pAMca vAstavadarzI ekAMkIonuM sarjana umAzaMkara je koIne maLe tene AgavI rIte maLanArA ane cAhanArA karyuM. "gaMgotrI'nAM ghaNAM kAvyo tyAM racAyAM. jelamAM ugra netraroga kavi. kramaza : umAzaMkaranuM kAryakSetra vikasatuM gayuM, vistaratuM gayuM. thayo. i. sa. 1933mAM jelamAMthI chUTyA pachI pitAjInI sAravAra teo vyakti rahIne vizvamAnavI banyA. I. sa. 1954-72 mATe gAmaDe rahelA. te daramyAna bIjA cAra ekAMkIo racyAM. i. sa. sAhitya akAdamI dilhInI kArobArInA sabhya rahyA. 1934mAM elphinsTana koleja, muMbaImAM bI.e.nA vargamAM dAkhala - I. sa. 1954 - 70 gujarAta yunivarsiTInA bhASAthayA. arthazAstra tathA itihAsa sAthe bIjA vargamAM bI.e.nI sAhitya bhavananA adhyakSanI javAbadArI adA karI. 1955mAM parIkSA (1936) ane gujarAtI tathA saMskRta sAthe ema.e.nI gaMgotrI TrasTa sthApyuM. gujarAtI pariSadanA sAhitya vibhAganA parIkSA prathama vargamAM (1938) pAsa karI. pramukha banyA. 196 6-72 gujarAta yunivarsiTInA kulapatino I. sa. 1937mAM jayonnA na. jozI sAthe lagnagraMthithI kAryabhAra saMbhALyo. 1967 gujarAta sAhitya pariSada khAtenA joDAyA. thoDo samaya gokaLIbAI hAIskUla - vile pArlemAM zikSaka dilhI khAtenA 24mAM adhivezananA pramukha banyA, 1970-76 tarIke pachI siDanahAma kolejamAM, muMbaImAM vyAkhyAtA tarIke kAma rASTrapati taraphathI rAjayasabhAnA sabhya tarIke niyukta thayA. karyuM. (1939) pachI amadAvAda AvIne vasyA. gujarAta 1973 thI 85 sudhI. pI.I.ena.nA upapramukha ane 1985 thI vidyAsabhAmAM adhyApaka tarIke joDAyA. i. sa. 1946 sudhI pramukha banyA. 1976thI akhila hinda zaradacandra janma zatAbdi sevAo ApI. I. sa. 1944 - 46 buddhiprakAza trimAsikanuM mahotsava samiti, kalakattAnA pramukha nimAyA. 1979 - 1982, saMpAdana karyuM. i. sa. 1946mAM svecchAe adhyApana vyavasAyamAMthI vizvabhAratI zAMtiniketananA kulapati banyA. 1983thI presa mukta thayA. kAunsila opha inDiyAnA sabhya. Jain Education Intemational ation Intermational Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana Thakkara vasanajI mAdhavajI muMbaI yunivarsiTInI vyAkhyAnamALAmAM 'kavitA viveka' vizeH kalakattA yunivarsiTImAM 'TAgoranI TUMkIvArtA ane kavitA' vize, pUnA yunivarsiTImAM 'ravIndranAthanI samagra kavitA' vize vyAkhyAno ApyAM. eziyAI dezonI zAMti pariSadamAM hAjarI ApavA nimitte ravizaMkara mahArAja vagere sAthe cInano 54 divasano pravAsa, vaLatAM siMgApora, inDoneziyA, malAyA tathA zrIlaMkAnI mulAkAta (1950), bhArata sarakAra taraphathI amerikA ane briTananI zikSaNa vyavasthAnA nirIkSaNa mATe mokalAyelA pratinidhi maMDaLanA sabhya, vaLatAM yuropanA dezo ane ijIptano pravAsa karyo, (1956) pI.I.ena.nI AtaMrarASTrIya pariSada, jApAnamAM (1957) ane seula (da. koriyA)mAM (1976) hAjarI ApIH bhArata sarakAra dvArA mokalAyela lekhaka pratinidhi maMDaLamAM sabhya tarIke raziyAnI mulAkAta lIdhI. (1961) kulapationA maMDaLanA adhyakSa tarIke jarmanInI yunivarsiTIonI mulAkAta (1976), jApAnamAM bharAyelI vizvadharma pariSadamAM hAjarI ApI. (1973) TolsToyanI 150mI janmajayaMtinA samAraMbhamAM raziyA, lekhaka saMghanA nimaMtraNathI upasthita rahyA. (1978) naMditAbahena ane svAtibahena - banne putrIo sAthe yuropano pravAsa karyo. (1980) cInI lekhaka lu zunanI janma zatAbdi nimitte cInI lekhaka saMghanA nimaMtraNathI bIjIvAra cInano pravAsa karyo. (1981) zrI viSNuprasAda trivedIe umAzaMkarane kAlIdAsa ane ravIndranAthanA gotrakavi tarIke oLakhAvyA che. temaNe kahyuM che: "gAMdhIjI, nAnAlAla ane munazI pachIno yugaprakAzaka sAkSara umAzaMkara'. A gujarAtI kavi, mahAna bhAratIya kavi ane vizvakavi hato. ''teo sadehe AMtarabhAratI'' hatA. eka akhila bhAratIya sAhityika milanamAM temaNe potAno paricaya Apelo; 'huM eka bhAratIya lekhaka chuM. huM gujarAtI bhASAmAM lakhuM chuM.'' umAzaMkare saMskRta, aMgrejI, ane gujarAtI sAhityanuM adhyayana - parizIlana kareluM. to hindI, marAThI, baMgALI bhASA ane sAhityano temane gADha paricaya hato. upaniSado, vyAsa, vAlmikI, kAlIdAsa, ravIndranAtha, zeksapiyara ane purogAmI gujarAtI kavio - A badhAno samRddha saMskAra vAraso jhIlyo. AtmasAt karyo ane pachI maulikatAnA AgavA abhinivezathI kavino sUra pragaTyo. gAMdhIyuganA 'vikAsonmukha' kavi potAnA yuganI jIvanabhAvanA, kAvyabhAvanA ane vaiyaktika mudrA pUrNapaNe sAcavI rAkhIne vartamAna sAthe kadama milAvatA rahelA. 'vizvazAMti'thI 'saptapadI' sudhInI kAvyayAtrA tenI pratIti karAve che. kAvya sarjana "khelAyuM dinarAta je hRdayano A raMgabhUmi para, relAyuM rudhire nasenasa mahIM je matta gItasvare: netre je camakI kadIka sphUratuM ko divya AnaMdamAM, te saundarya - rahasya jIvanataNuM sAkSAtkaruM zabdamAM." manabharIne sRSTinA samagrane cAhanArA kavie 'mAnavIpaNAthI mAnavomAM otaprota thavAmAM' mAnavajIvananI caritArthatA joI che. zrI yazavanta zukale kahyuM che tema :''mahAtmA gAMdhInA prabhAvaka netRtvathI saMskArAyelI kavicetanAe prema, saundarya ane satyano samanvaya potAnA jIvanamAM siddha karyo hato. kavi cetanAno rASTracetanA ane vizvacetanA sAtheno tA2 paNa adbhuta rIte saMdhAyo hato.'' > 543 (1) vizvazAMti, (2) gaMgotrI, (3) nizItha, (4) Atithya, (5) vasaMtavarSA (6) abhijJA (7) dhArAvastra (8) saptapadI - 8 kAvyasaMgraho ane 'prAcInA' tathA 'mahAprasthAna' be padyanATako. kuzAgra, tejasvI ane buddhivaMta kavinI AtmalakSI ane paralakSI banne prakAranI racanAomAM saMvedanAnA phalakano vistAra jovA maLe che. emane mana kavitAnuM lakSya che : ''manuSyanI samagra saMvighne bharI devI.'' 'saundarya dIkSA'thI kavinI sarjanayAtrAno prAraMbha thayo, vyakti maTIne vizvamAnavI banavAnI abhilASA sAthe 'avinanuM amRta' ekatra karatA rahyA. 'aho, AyuryAtrA! basa samajavuM e phalazruti'' temanI vicAradhArAnuM kendra banI rahe che. umAzaMkare akhA vize adhyayana kareluM. akhAnA ciMtanamAM 'sUjha'nI vAta che. ''sUjhe duHkha te sukha nIvaDe." e sUjha eTale jANI levuM, samajatA rahevuM. je temano jIvanamaMtra banI jAya che. temanI kavitAmAM vAstavadarzana, prakRti, praNaya, jIvanamarma, sUkSma bhAvasaMvedano, ciMtanAnubhUti - Ama viSayonuM apAra vaividhya che. 'vizvazAMti' gAMdhIyuganuM virATa vyaktitva tema ja gAMdhIvicAraNAnI saMgInatAne nirUpatuM, rASTrabhAvanAnuM cha khaMDamAM vaheMcAyeluM kAvya che. 'samaragAna', 'yugatarasyA jagakaMTha', 'yugalakSya kUca', 'vizvamAnavI' ityAdimAM yugacetanA, svAtaMtrya mATenI abhilASA vyakta thaI che. ''mukhe samaragAna ho, priya svataMtratA prANa ho.'' svarAjya prApti bAda dezanI arAjakatAnI vedanA paNa nIrUpI che 'jIrNa jagata'", 'Ava he muktidina', to gAMdhIjInI hatyAne mAnavajAtanuM kalaMka kahe che. "ame na raDIe pitA, maraNa ApanuM pAvana, kalaMkamaya dainyanuM raDI rahyA jIvana." Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aApI che aNIya kAlIna 54 4 bRhad gujarAta vAstavalakSI racanAomAM jaTharAgni', "vAMsaLI AtmalakSI ciMtana che. "paMkhIlokamAM pratIka dvArA samayacakra dvArA vecanAro', "sAbarano goThiyo' vageremAM sAmAjika viSamatAne nirUpaNa che. prAjJa sarjakanI kalAtmaka kRtimAM sakala vizva sAthenA kyAreka AkrozathI, kyAreka vedanAthI kavi Alekhe che. potAnA AMtarasaMvAdanuM, zabda sAthe sadhAtA pUrNa saMvAdanuM nirUpaNa prakRtinA bhavya ane suMdara, dra ane ramya banne rUpo ane che. "nAma mAruM bhASAmAM ogaLI gayuM che." ema kahyuM pachI tarata madhyamAM racAtuM vizva akhilAImAM kavine AkarSe che. prakRti saundarya jAtane rokIne kavipaMkhI bolI UThe che : e kavino hRdya saMvedana aMza che. 'nizItha' rAgistotramAM "ghonaTa veITa e bi' virATa' kahIne brahmAMDanA saMcalanone mUrtatA ApI che, to 'bIDamAM chello zabda maunane ja kahevAno hoya che." sAMjaveLA' tRNono mahimA citrAtmaka vANImAM vyakta karyo che. yato vAco nivartate aprApya manasA saha' upaniSadavRkSo, velIo, nadI, jharaNAM, cAMdanI, taDako, SaRtuo, kAlIna vANInI jANe ke arvAcIna abhivyakita. DuMgarAo Ama prakRtinAM vividharUpone kavie nirUpyAM che. ramaNIya citro, arthasabhara pratIkAtmaka racanAo ApI che. "pAMkho - umAzaMkare bhAva - viSayane anurupa kAvyanAM vividha svarUpo thaMbhAvI UbhuM sthira Abha paMkhI", "mRduhAsa' taDakAne manabharIne kuzaLatAthI prayojyAM che. muktako, laghukAvyo, kalAtmaka soneTa, gAyo che. prakRtinAM saundaryanuM AkaMTha pAna karIne tenuM AkaMTha gAna dIrgha chaMdobaddha kAvyo, ane cUMTAyelA saghana layavALAM gIto temanI kavie karyuM che. pAsethI maLe che. "bhomiyA vinAnA..", "gIta ame gotyuM...", ""hoDIne dUra zuM" jevI gIta racanA. temanI kavitAmAM praNaya nirUpaNamAM saMskArI saMyama ane hRdayazrInuM adbhuta saMyojana jovA maLe che. kavie jIvanapravRttinA judA judA saMdarbhamAM viziSTa ukti laDhaNo, ane zabda, chaMda, layanuM AgavuM saMyojana jovA maLe che. premanI sArthakyatAnI kavitA ApI che. zrI caMdrazaMkara bhaTTe kahyuM che. tema ""umAzaMkaranI praNaya kavitA svastha, zAMta ane pUrNimAnI | 'prAcInA' ane "mahAprasthAna'nI 14 kRtiomAM kavinI jayotnAbhInI zItaLa che. hilloLAtA ramya ane mIThA jaLathI padyanATaka sarjavAnI mathAmaNa che. mahAbhArata, rAmAyaNa ane sabhara saravara jevI prasanna dAmpatyanI madhura bharI temanI kavitA jAtakakathAomAMthI vastu upADIne padyarUpako AlekhyAM che. banne che. je preraka ane AlAdaka che." jevI ke "maLI nahotI tyAre", kRtiomAM kendramAM dharmabhAva che. vastu paraMparAprApta che paNa be pUrNimAo", "sakhI me kalpI'tI' ityAdi. apUrNa mAnavI saMskArAyelAM che kavinI kalame, kavinuM saMvedana enuM preraka baLa che. premathI pUrNa bane che. evI sabhara premanI pratIti temanAM kAvyomAM 'prAcInA'mAM 'karNa-kRSNa', '19mAM divasanuM prabhAta', 'gAMdhArI', vyakta thaI che. "apatyagraMthI', 'zizubola' jevI vAtsalyanI yuddha virodhI kAvya che. "mahAprasthAna' ane 'yudhiSThira'mAM dharmavIra racanAomAM 'thaIza tuja jevaDI" viziSTa kRti che. yudhiSTiranuM vibhAvanA che. to nATyAtmaka kAvya tarIke uttama maMtharA'mAM vyaktinAM be svarUpo-RjulA ane kAlarAtrino saMgharSa jIvanamarma ciMtana umAzaMkaranA saMvitanI AgavI gati che. AlekhAyo che. kavikarmanI ahIM siddhi che. pAtra ane paristhitinI haiyuM je mAnavamAtrane cAhavA mATenI samarthatA dharAve che e ja nATyAtmaka uparAMta AdhyAtmika zakyatAo tAgavAno prayAsa jIvataranA pathane snehathI rasI de che. temanuM ciMtananuM phalaka ghaNuM kavie karyo che. vyApaka che. nATya sarjana virATapraNaya zakavartI ciMtanAtmaka kAvyamAM mAnavajAtanI saMskRtikathA kahI che. jJAnasiddhAmAM ciraMjIva tattvane pAmavAnI vAta (1) sApanA bhArA, (2) havelI (3) zahIda che. "AtmAnAM khaMDera' 17 soneTamAM jIvananI mugdhatA, vismaya gAMdhIyuganA agraNI ekAMkIkAra umAzaMkare grAmapradezano ane samAja vacce patharAyelA bhAvajagatano mArmika Alekha che." samAja, temanAM jIvananI kaThinatA, lAcArInuM tATastha ane yathArtha ja supathya eka samajayA javuM zakya je." e pratIti pAse samabhAvapUrNa Alekhana karyuM che. saMgharSapUrNa kathAnaka, sugrathita, aTake che. "gayAM varSo' ane "rahyAM varSomAM janmadIne, jIvana ane vastusaMkalanA, mAnasazAstrIya nirUpaNa, sajIva pAtrAlekhana ane samaya vize anubhaveluM saMvedana - ciMtananI sazakta abhivyakti lokabolIno samucita viniyoga karatA sUcaka saMvAda, aNadhAryo che. kavinuM ciMtana aMtarmukhI banatuM jAya che. "chinna bhinna chuM', pratItikara dhvaniyukta aMta temanAM ekAMkInI vizeSatA che. 'UDaNa zodha', 'svaprone saLagavuM hoya to, jevI kRtiomAM sAMprata carakalaDI", "sApanAbhArA', 'bAraNe TakorA vagere grAmajIvananI yugamAM vyaktijIvananI chinnabhinnatA vyakta che. kavine thAya che. vAstaviktA AlekhatAM karNaparyavasAyI ekAMkIo che. 'paDaghA', puSpo sAthe vAta karavAno samaya rahyo nahi". "pIcho'mAM 'durgA', 'traNane trIse' vageremAM nagarajIvananuM vAtAvaraNa ane Jain Education Intemational Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana che 545 manovaijJAnika nirUpaNa che. umAzaMkaranAM ekAMkIomAM raMgabhUmi- svAmI sAcA' AkarSaka saMvAdAtmaka abhivyakti ane kSamatA ochI che. paraMtu kalAnI sUkSma samajane kAraNe sAhityika "paDozIo', 'mitratAnI kalA' vagere haLavI zailInA nibaMdho che. daSTie UMcI siddhi prApta kare che. 'ughADI bArI' ane 'zivasaMkalpa'mAM saMskRtinA taMtrIlekho vAta sarjana saMgrahAyA che. prAsaMgika ghaTanAone AdhAre jIvananAM sanAtana (1) zrAvaNI meLo (2) visAmo mUlyonI pratiSThA karavAmAM AvI che. karmayoga, caritro, prakRtiprema, vidyA, kalA, keLavaNI, lokazAhI, jagataraMga Ama viSayono umAzaMkaranI vArtAomAM grAmajIvananuM marmagrAhI nirIkSaNa vyApa ghaNo che. nibaMdhomAM calaNI sikkAnI jema sUtrAtmaka ane vedhaka nirUpaNa jovA maLe che. tATasthapUrNa zailIe lokahRdayanA vAkyomAM ciMtana rajU thayuM che. "kharekhara to teja jIve che jenuM mana UMDA marmonuM mAnasazAstrIya nirUpaNa che. 'chelluM chANuM'mAM niraMtara manana dvArA jIvatuM jAgatuM rahe che." kaTAkSa paNa che. dhvanyAtmaka pratIka che. 'lohI tarasyo', "zrAvaNI meLo', '', "vyaktipUjAno ApaNane vaLagADa lAgelo che." , 'pagalIno pADanAra', "jhAkaLiyuM, "mArI caMpAno vara' vageremAM grAmajIvananI viTaMbaNAo, AkAMkSAo. dUSaNo ityAdinuM svataMtra lokazAhI, "sva-rASTra', "ToLI zAhI ke goLI manovaijJAnika dRSTie samabhAvapUrNa Alekhana che. pAtramAnasanA zAhI', 'vicAra zUnyatA', 'jAta chetarapiMDI jIravavI muzkela" jevA nibaMdhomAM viSayonuM vaividhya jovA maLe che. A nibaMdhomA lAghavanI saMkula vyApAro nirUpavAnuM lakSya che. "mArI caMpAno vara' sUkSma dhvaniyukta navalikA che. sAthe saghanatA ane sacoTatA che. ciMtanazIla vyaktitvanI sabharatAnI viziSTa jhalaka anubhavAya che. | 'traNa ardha be', "kalpanA patnI', 'pratimA devI' vageremAM "hRdayamAM paDelI chabIo' bhAga 1-2 ane "isA masihA nagarajIvananAM pAtro ane vAtAvaraNa laIne mAnavacitranAM saMcalano kyAreka ramatiyALa to kyAreka kaTAkSayukta zailImAM ane anya caritrAtmaka nibaMdhonI kRtio che. "hRdayamAM paDelI nirUpAyAM che. chabIo' vize umAzaMkare lakhyuM che ke "divaMgato ke jIvatAo aMge je kAMI lakhAyuM temAM kevaLa mAhitI ApavAno Azaya nathI, umAzaMkaranI vArtAomAM gadyanI vividha laDhaNo jovA maLe che. vyaktitva ane tenI AsapAsanI AbhA jhIlavavAno, hRdayamAM navalakathA paDelI chabI rajU karavAno Azaya mukhyatve rahyo che." jemAM lekhakanuM pArakAM jaNyAM adhajhAjheruM hRdaya sarvasva UtaryuM che. evI mUlyavAna racanAo che. zabdothI vyakticitranI rekhAo aMkita karavI tene "vasamuM ane 250 pAnAMnI kRtimAM traNa peDhIne AlekhavA jatAM vastu AhalAdajanaka kArya" kahyuM che. ahIM saMzodhaka mahAnara DaoN. saMkalanamAM kacAza rahI gaI che. jIvaMta pAtro, ghaTanAonuM bhagavAnalAla indrajI, kinloka phArbasa, durgAzaMkara zAstrI jevA manovaijJAnika dRSTie nirUpaNa, grAmajIvananuM vAtAvaraNa ane vigatalakSI nibaMdho che. to "rA.vi. pAThaka - gAMdhIyuganA sAhitya bhASA-saMvAdo ullekhanIya rahyAM che. sarjaka pratibhAno saMsparza guru', "meghANI-kRSNanI baMsarInI sevA" jevA nibaMdhomAM varatAya che. "niSphaLa navalakathAkAra' kahIne vivecakoe kRtine vyaktiparicayanI uSmA ane kAryanuM nirUpaNa maLe ce. "isA vadhAvI ane lekhake paNa khullA mane teno AnaMda mANyo. masihA ane anya' videzI sarjako vizenA caritrAtmaka nibaMdho che. nibaMdha sarjana 'gAMdhIkathA' kizoro mATenuM gAMdhIcarita che. (1) goSThi (2) ughADI bArI (3) zivasaMkalpa nibaMdhakAra tarIke umAzaMkaranI lAkSaNiktA gachaTAnuM moTuM sarjaka nibaMdhone umAzaMkare 'viThaMbhakathA', 'adITha vAcaka AkarSaNa banI rahe che. sAtheno vArtAlApa' tarIke oLakhAvyA che. temanA nibaMdhomAM vivecana vAtaDAhyA saMskRti ciMtaka sarjakanI vaiyaktika mudrA jovA maLe che. (1) samasaMvedana (2) abhiruci (3) zailI ane svarUpa jIvana - jagatanuM UMDuM nirIkSaNa, samajyA javuM zakya je' no (4) nirIkSA (5) kavinI sAdhanA (6) zrI ane saurabha (7) jIvanAdarza ane marmagrAhI jIvanadaSTinA phalasvarUpa A nibaMdho che. pratizabda ane (8) kavinI zraddhA - ATha vivecana graMthomAM temAM viSaya-vastuno ane kathanarItinI AgavI vizeSatA-vaividhya tattvaniSTha vicAraNA, prastAvanA, avalokano, reDiyo vArtAlApa, che. "goSTimAM meghANIbhAI, cekhovanAM vyakticitra che, to mane sarjaka paricaya ane kRtiniSTha vivecana maLe che. kAvyasarjananI jema sAMbhare re ' chAtrAlaya jIvananuM smRticitra che. "sarasvatIcaMdra muja vivecana paNa kavinI avirata cAlatI rahelI sAhityapravRtti che. bu. pra. 69 Jain Education Intenational For Private & Personal use only Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa46 je bRhad gujarAta kavi-vivecananI paraMparAmAM temanuM viziSTa sthAna che. maDiyAe umAzaMkaranI badhI ja pravRttionA cAlakabaLa vizALa vAMcana, sAhitya tattvanI UMDI samaja ane evA tarIke dharmabhAvanAno nirdeza karyo che ane e dharma vicAranuM pageruM cAturyapUrNa nirUpaNane kAraNe vivecana rasika ane vidvattAbharyuM bane gAMdhI vicAramAM joyuM che. eTale ja teo vyavahAra jagata sAthe che. anAyAsa siddha saundarya dRSTi, zailInI manorama chaTA, sUtrAtmaka saMkaLAyelA rahyA. svAtaMtrya saMgrAmanA sainika banyA to kaTokaTI vidhAno, mArmika hAsya, buddhinI taralatA, nirdoSa ramUja ityAdi vakhate rAjayasabhAmAM nirmika pravacanamAM temano avAja prakaTa thayo. - tattvone kAraNe temanI vivecanAnI AgavI bhAta Upase che. yazavanta zukle lakhyuM che tema, 'umAzaMkara jIvanavIra hatA. jayAM | UbhA hoya tyAM prApta kartavyo hasate mukhe temaNe bajAvyAM hatAM." zrI rAdhezyAma zarmA kahe che ke "temanA vivecananI paribhASA paNa dharma ane adhika to adhyAtmathI saMmizrita che... kavine sAhitya-zikSaNa kSetre sanmAna pAritoSiko ane zabdanA baMdA hovAthI sAhitya-adhyAtmane savyasAcI rItie mAnad upAdhio prApta thaI hatI. prayojI, ubhayane nikaTa ANI umAzaMkara AnaMdazaMkaranA uttama 1936 - gaMgotrI mATe raNajItarAma suvarNacaMdraka, 1944 vArasa jAhera thAya che." ane 1947 - 'prAcInA' mATe mahIDA pAritoSika, narmada umAzaMkara mAnavatApremI kavijana, bahuzruta paMDita, sahRdayI suvarNacaMdraka', 1968 - nizItha' mATe bhAratIya jJAnapIThano zikSaka ane vyavahAra kuzaLa sajajana Ama vividharUpe puraskAra karNATakanA kavi ke.vI. puTappA sAthe, 1973 - 'kavinI vivecanagraMthomAM jovA maLe che. zraddhA' mATe rASTrIya sAhitya akAdamI evorDa, 1979 - soviyeTa tattvaniSTha vivecanamAM "vivecananA prazno' aMge lakhatAM lenDa neharu evorDa, 1981 - vizvagurjarI pAritoSika, 1985 - sAhitya akAdamI, dilhInuM sarvottama sanmAna, akAdamI mArmika vidhAno karyA che. "kavinI sAdhanA'mAM kAvyaprakriyAnI sUkSma phelozIpa, 1988 - premAnaMda sAhitya sabhA, vaDodarAno carcA, "kavinI zraddhAmAM kAvyatattva vize, "kavitA ane suvarNacaMdraka, mAnAI DaoNkTareTanI padavI, 1969 - beMglora prAgatikatA", "samasaMvedana', 'AjanI gujarAtI kavitA' yunivarsiTI, 1970 - jodhapura yunivarsiTI. 1973 - saurASTra ityAdimAM kavi ane kavitAkalAnA dharmonI sUkSma ane tAtvika yunivarsiTI, 1978 saradAra paTela yunivarsiTIH 1981 - mImAMsA ApI che. svarUpalakSI vivecanamAM, "soneTa' nibaMdha, jAdavapura yunivarsiTI. 1983 - vizvabhAratI - zAntiniketananI ekAMkI, khaMDakAvya vize savigata nirUpaNa che. to "TUMkIvArtA', 'dezIkottama' (DI.lI)nI padavI. 'vivecanakalA ke zAstra' jevI kRtiomAM vicAra saMkramaNa che. temaNe je saMpAdano karyA tenA pravezako abhyAsa lekho che. mAnavI hovAnI garimAnuM ene bahu mAtama ane mAnavamAtra pratye apAra prema, "sAruM ya vizva eka nIDa" garavo jJAnano vaDalo", "akhA vizenuM adhyayana', "svapra prayANa', mAnanArA "premabhUkhyA kavi sarvatra prema veratA, prema jhIlatA." hArAM soneTa'nI prastAvanA, "koDiyAM'nuM rasadarzana vagere. 'zAkuntala' ane 'uttararAmacarita'no temaNe anuvAda karyo ane eTale ja temano ziSyavarga, mitravarga, cAhakavarga, vAcakavarga bahu moTo rahyo. samIkSA ApI je talasparzI abhyAsanuM pariNAma che. narasiMharAva kavi', 'kAkAsAhebanI kavitA" vagere sarjaka paricayamAM udAra, 'rahyAM varSo temAM -' kavie kahyuM che : nikhAlasa ane taTastha chatAM samabhAvabharI zailI rahI che. 'bArI bo pI AkaMTha praNaya bhavanone kahIza huM bahAra', 'dhvani' jevI kRtionAM vivecanomAM guNadarzana ane rahyAM varSo temAM amRta laI Avyo avaninuM chuM." rasavAhitA che. | 'avaninuM amRta laIne 18 Disembara 1988nI rAte abhiruci' ane "nirIkSA'mAM saMkSipta avalokanomAM (phephasAMnA kensaranI bimArI) kavie A pRthvI parathI ciravidAya navakavione protsAhita kare che. 'priyakAnta maNiyAra', 'niraMjana lIdhI, kavi manISI umAzaMkare mAtra gujarAtanA ja nahi bhAratanA bhagata' vagerenI kRtionI vAta karatAM kAvyamaya zIrSako ApyAM che. mUrdhanya sAhityakAromAM mUThI UMceruM sthAna prApta karyuM che. Jain Education Intemational Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 540. vizvagurjarI dvArA gauddha pucchAthI vibhUSila mahAzubhAvo bipinacaMdra trivedI, kizoracaMdra trivedI navakhaMDa pRthvInA koIpaNa bhAgamAM jaIne joIe to gujarAtI prajAnAM sattva ane saMskAritAe ja vizvamAnava banavAnI gujarAtIe pahela karI che. duniyAno evo koI khaMDa bAkI nahi hoya jyAM gujarAtanI asmitAnAM ajavALAM na patharAyAM hoya! potAnI vaiyaktika ane prAdezika mudrAne kAraNe gujarAtanI AgavI asmitAnuM vAtAvaraNa sarjI, potAnAM sAMskRtika gauravane jALavI rAkhavA je je karmavIra gujarAtIo-dezamAM ane videzamAM samAje jene sanmAnyA che tevA pratibhAsaMpanna mahAnubhAvo vizvagurjarI-amadAvAda dvArA gaurava puraskArathI bhAre ThAThamAThathI vibhUSita thayA che. te saunA TUMkA paricayo atre rajU kare che zrI bipinacaMdra trivedI ane zrI kizoracaMdra trivedI. prA. bipinacaMdra 2. trivedInuM vatana (galasANA, tA. dhaMdhukA, ji. amadAvAda) che. janma tA. 7-9-1947nA roja mosALanA ziyANI, tA. lIMbaDImAM. saurASTra yuni.mAMthI samagra arthazAstra sAthe i. sa. 1973mAM ema. e. thayAbAda kavizrI boTAdakara koleja-boTAda, sI.ena. komarsa koleja - visanagaramAM ane tyAra pachI je.ema. zAha ArTasa-komarsa koleja - jaMbusaramAM arthazAstra uparAMta lokasAhitya, sikkAzAstra, purAtattva, itihAsa vagerenA lekho mATe kalama calAvI. yojanA, arthasaMkalana,pathika, UrminavaracanA, raMgataraMga, buddhiprakAza sahita saMkhyAbaMdha sAmayikomAM lakhyuM. hindImAM "vedavANI" tathA "paropakArI" jevA ucca sAmayikomAM lekha prakAzita thayela jenA phaLasvarUpe DaoN. bhavAnIlAla bhAratIya jevA vidvAnanA "Aryalekhaka koza'mAM sthAna maLyuM. paryAvaraNa, aMdhazraddhA nirmUlana, bhAratIya saMskRti, zikSaNa vize vividha saMsthAomAM vyAkhyAno tathA cha jeTalAM reDiyo pravacano ApelAM che. dakSiNa gujarAta mATe kendra sarakAre Ayukta karela AkAzavANInA lokasaMgItanA gAyaka kalAkAranI pasaMdagI samitinA vaDodarA reDiyo sTezana paranA (1990 - 92) sabhya hatA. hAla bharUca jillA paryAvaraNa samiti tathA AdijAtinA vikAsane lagatA maMDaLamAM binasarakArI sabhya tarIke temane levAmAM AvelA che. zikSaNa sAthe samAjasevA ane lekhana pravRttimAM otaprota prA. trivedInA nAnAmoTA soLeka pustako bahAra paDela che. temanI pAse vividha viSayonuM mAtabara aMgata pustakAlaya che. zrI devalukanA moTAbhAganAM saMpAdanomAM prA. trivedInA lekho che. temanuM saranAmuM : prA. bipinacaMdra 2. trivedI, 25jaya mahAdeva-nagara, jaMbusara, ji. bharUca - 392150 zrI kizoracaMdra 2. trivedI - A saMkalita lekhanA anya lekhaka zrI kizoracaMdra 2. trivedInuM vatana galasANA, tA. dhaMdhukA che. janma tA. 6-5-1954nA roja mosALanA ziyANI (ji. surendranagara)mAM thayelo. ema. e. (gujarAtI) bI.e., graMthAlaya sevA pramANapatra uttIrNa. kizorabhAI trivedI pAse suMdara kaMTha che je lokagIto ane bhajanonI rajUAtamAM kyAreka ja upayogamAM le che. lokakathAo, navalikAo, kAvyo ane gajhalo judAjudA sAmayikomAM avAranavAra ApatA bhAI zrI trivedIe "kuMkAvAvanA bhagata parivArano 300 varSano itihAsa" lakhela che. hAla teo zrI ena.ema. zeTha kumAra vidyAlaya, kaMkAvAva, ji. amarelImAM graMthapAla tarIke sevAo Ape che. vizvagurjarI dvArA gaurava puraskAra (evorDa meLavanAra anya keTalAka mahAnubhAvonA paricayo A graMthamAM ja anya vibhAgamAM pragaTa thayA hovAthI atre samAveza karAyA nathI jenI vAMcako khAsa noMdha lya. -saMpAdaka Jain Education Intemational Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 kavizrI khabaradAranI prakhyAta kAvyapaMkti- jayAM jayAM vase eka gujarAtI tyAM tyAM sadAkALa gujarAta'nI bhAvanA ane gujarAtanA sapUta kanaiyAlAla munazIe ApelA 'gujarAtanI asmitA'nA khyAlane caritArtha karatI, deza-videzanA gujarAtIo mATenI potAnI saMsthA eTale 'vizvagurjarI'. Ama juo to vizvagurjarInI kalpanA koI navI vAta nathI. chellI traNa sadImAMthI gujarAtamAMthI deza-videzamAM hajAronI ane have lAkhonI saMkhyAmAM gujarAtIo jaIne vasyA che temane dhyAnamAM rAkhIne mu. zrI vinodacaMdra bhAI sI. zAhe uparokta khyAlone saMsthAkIya rIte mUrta svarUpa ApavAnuM nakkI karyuM ane te mATe i. sa. 1930 thI 1971 sudhI gujarAtanA rAjakAraNamAM sakriya rahyA pachI e nA. 1-5-1972. vizvagurjarInI sthApanA karI, saMsthAnI pUrvabhUmikA joIe to khyAla Avaze ke i. sa. 1967 thI 1971 nA gALAmAM vinodacaMdrabhAI gujarAta rAjyanA maMtrImaMDaLa saMsadIya saciva ane nAyaba pradhAna tarIke rahyA te daramiyAna barmAthI jemane gujarAta pAchA pharavuM paDyuM tevA gujarAtIonA prazno aMge temanA saMparkamAM AvavAnuM thatAM vinodacaMdrabhAInA manamAM gujarAta bahAra vasatA gujarAtIone vatanabhUmi gujarAta sAthe sAMkaLatI saMsthA gharaAMgaNe racavAno saMkalpa ryo. jethI pahelI me, 1972nA roja amadAvAdamAM 'vizvagurjarI' saMsthA sthapAI. temanI ja nizrAmAM prAdezika, bhAratIya ane AMtararASTrIya kakSAe pratibhAsaMpanna gujarAtIone vizvagurjarI evorDa arpaNa karavAthI gujarAtanuM guNiyalapaNuM zobhI UThyuM che. i. sa. 1998nI 12mI julAIe teoe vizvagurjarInA pramukha tarIke svaicchika nivRtti svIkArI. A ja saMsthAno nilenIyama evorDa' temane ApIne temaNe karelA kAryanI kadara thaI, tyArabAda 89 varSanI jaipha vaye tA. 16-3-2001nA roja temanuM avasAna thayuM. 'vizvagurjarI'nI sthApanAne mAMDa traNa mahinA thayA haze te gALAmAM ogaSTa 1972mAM, yugAnDAnA saramukhatyAra idI amIne karelI hakAlapaTTIno bhoga banIne lagabhaga 4000 gujarAtIo vatanabhUmimAM pAchA pharyA te paikInI prathama sTImara muMbaImAM lAMgarI te prasaMge vizvagurjarInA pramukha tarIke vinodacaMdrabhAI zAha tathA saMsthAnA maMtrI temane AvakAravA ane hUMpha ApavA muMbaI pahoMcI gayA. punarvasavATanA kAryamAM tathA nokarI-dhaMdhAmAM sthira thavAmAM, lona ApavAmAM, yugAnDAnI beMkamAM salavAI gayelAM nANAM parata meLavavAmAM, amadAvAdamAM yugAnDApArka nAmanI vasAhata UbhI karavAmAM madada karI. saMjogo badalAtAM gujarAtI bhAratIone punaH yugAnDA pAchA pharavAmAM paNa madada karI. barmA, yugAnDAnI mAphaka sIra (koMgo)mAMthI, gallayuddhane kAraNe kuvaitathI pAchA pharelA gujarAtIone punarvasavATa ane mArgadarzanamAM saMsthA dvArA yogya madada karavAmAM AvI. bRhad gujarAta bhAratamAM ane videzamAM vasatA gujarAtIo ane temanAM saMtAnone gujarAta darzana karAvavAnI yojanAnA prayogarUpe 'ghUmIe gujarAta'no paryaTana projekTa rajU karyo. pirAjI sAgarA, gulAma zekha, amIta aMbAlAla, khoDIdAsa paramAra vagere gujarAtanA 71 jeTalA agrIma citrakAronI citrakalAnI citrakRtionuM mRddhapradarzana i. sa. 1930mAM muMbaI khAte yojayuM. gujarAtana uttama sAhitya kRtionAM prakAzana ane navodita lekhakone uttejana ApavAno abhigama paNa saMsthAe apanAvyo hato. gujarAtanI jIvAdorI samI narmadA yojanA aMge, saradAra sarovara narmadA nigama li. nI DipojhITa yojanAmAM nANAM ekatra karavAmAM vizvagurjarIe sahayoga Apyo che. aMbikA kompyuTara senTara ane ucca zikSaNa mATenI lona skolarazIpa yojanAno prAraMbha keneDAnivAsI dAnavIra zeTha thI kAlIdAsa jhINAbhAI devAnI madadathI thayo. kavizrI umAzaMkara joSInI preraNAthI gujarAtI bhASAmAM samUhamAM gAI zakAya tevI kRtio - narmada, nAnAlAla, khabaradAra, umAzaMkara joSI, suMdaram, avinAza vyAsa vagere-nI prathama oDiyo keseTa 'jyAM jyAM vase eka gujarAtI', tyAra pachI rASTrIya parvone lagatAM gItonI dvitIya zreNI, gujarAtanA sAmAjika parvone lagatI keseTanI trIjI zreNI, 'calI calI re pataMga' A saMsthAe bahAra pADI che. deza-videzanA gujarAtI samAje ane agraNI vyaktiono saMparka-samanvaya karavAnA hetuthI vinodacaMdrabhAI tathA saMsthAnA TrasTIoe avAra-navAra deza-videzanA pravAsa kheDyA che. i. sa. 1975 thI '78 sudhI 'gujarAta inTaranezanala' (traimAsika), dara varSe evorDa vitaraNa samAraMbha prasaMge kalAtmaka smaraNikAo uparAMta khAsa smaraNikAo paNa saMsthAe bahAra pADela che. i. sa. 1980 thI saMsthAnA traNa prakAranA evorDa pratibhAzALI gujarAtIone enAyata karatI rahI che, sAmAnya rIte prativarSe amadAvAdamAM nAmAMkita vyaktionI upasthii jAhera samAraMbhamAM gujarAtanA rAjyapAlazrInA varad haste 'gaurava puraskAra' (evorDa) arpaNa thAya che. jenI pAchaLa saMkucita bhAvanA ke pradezavAda nathI paraMtu gurjara asmitAnA AviSkArane biradAvavAnI, tema ja tevA AviSkAranI dyotaka pratibhAone zodhIne satkAravAnI nema rahelI che. gujarAtanI ane gujarAtIo mATenI A virala saMsthA rAjakAraNathI para rahI che. temaNe gujarAta bahAra vasatA lAkho gujarAtIbhASI bhAratIo mATe vatanabhUmi gujarAtanI sAthenI, gharaAMgaNAnI, kaDI ane seturUpa saMsthAnI, gujarAtanA gauravanI lokasaMsthAnI bhUmikA bhajavI che. vizvagurjarInA dhoraNe 1 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * pratibhA darzana je 549 rAjasthAnamAM tyAMnI sarakAra taraphathI evorDajha ApavAnI vicAraNA i. sa. 1937mAM ema.e. tathA ela.ela.bI.nI padavIo karavAmAM AvI che ne te mATe tyAMnI sarakAre tathA gujarAtanI prApta karI. i. sa. 1939mAM jaMbusaranI adAlatamAM vakIlAtanA sarakAre ena.Ara.AI. phAunDezananI racanA vakhate vizva- vyavasAyano prAraMbha karyo. i. sa. 1941nI vyaktigata gurjarInuM mArgadarzana meLavyuM hatuM. satyAgrahanI laDatamAM joDAvAne kAraNe pharI cha mAsanI jelanI sajA "vizvagurjarI'nA prasthApaka, pIDha svAtaMtrya sainika thaI. mahAtmA gAMdhIjInI laDatane mAna ApI i. sa. 1942mAM 'hiMda choDo' - "kareMge yA mareMge' caLavaLamAM joDAyA, jethI soLa ane lokasevaka mAsanI sajA thaI. Ama traNa vakhata maLI 23 mAsa ane 23 sva. zrI vinodacaMdra sI. zAha divasa rASTra kAje kArAvAsamAM rahyA. 'vizvagurjarI'no ane tenA saMsthApakano paricaya jaLa ane svAtaMtrya saMgrAmanA laDavaiyAonI zahAdata, tyAga ane taraMganI mAphaka abhinna rahyo che. balidAnanAM phaLa rUpe hiMdustAnane AjhAdI maLI. A anerA vizvabharamAM patharAyelA gujarAtIone nikaTa lAvavA, avasaranI aitihAsika yAdamAM temaNe jaMbusaranA (killA) - temanA prazno tathA punarvasavATanI samasyAono ukela lAvavA, koTabAraNAM pAse AjhAdInI laDatanuM smAraka taiyAra karAvyuM che. AMtararASTrIyakakSAnI 'vizvagurjarI'nAmaka saMsthA i. sa. 1972mAM svarAjaya pachI surAjaya prApti mATe temaNe potAnI zaktino sthApIne vizvagurjarI gaurava puraskAronuM viziSTa Ayojana karanAra, viniyoga vikAsakAryamAM karyo ane vividha saMsthAone sva. zrI vinodacaMdra cunIlAla zAha pITha svAtaMtrya sainika ane prakhara kaTokaTImAMthI bahAra lAvI kAyApalaTa karIne potAnI abhyAsu lokasevaka hatA. temanI AvI bhagIratha sevA badala mileniyama daSTi, vahIvaTI kuzaLatA ane sevA niSThAnAM darzana karAvyAM. jemakevarSano 'vizvagurjarI gaurava puraskAra' temane prApta thAya temAM sAcI i. sa. 1950 thI 1952 sudhI bharUca jillAnA kadaradAnI rahelI che. skUlaborDanA adhyakSapade rahI buniyAdI zikSaNanA vikAsamAM dakSiNa gujarAtanA bharUca jillAnA atiprAcIna nagara mahattvano phALo Apyo. i. sa. 1952 thI 1962 sudhI bharUca jaMbusaramAM dezapremI mu. vinodacaMdrabhAIno janma vaNika kuTuMbamAM jillA vikAsa borDanA upAdhyakSa rahyA, i. sa. 1957 thI "pa9 tA. 12-7-1912nA roja mAtA rUkSmaNIbahena ane pitA sudhI bharUca jillA kogresanA pramukha rahyA. rAjakAraNa, cunIlAlanA eka mAtra putra tarIke thayo ane umadA saMskAra samAjasevAnAM kSetronI jema zikSaNakSetre paNa mahattvanuM pradAna vArasAmAM meLavyA. prAthamika ane mAdhya. zikSaNa jaMbusaramAM ThAkorabhAI desAI sAthe gujarAta pradeza koMgresa samitinA maMtrI meLavyuM, vadhu abhyAsa mATe muMbaI pahoMcyA. tyAMnI seMTa jheviyarsa tarIke i. sa. 1963 sudhI rahyA. kolejanA paTAMgaNamAM saradAra vallabhabhAI paTelanI vIravANI | guja. yuni.nA seneTara tarIke 7 varSa, sinDikeTanA sabhya sAMbhaLI-' deza jayAre saLagI rahyo che tyAre bApanuM boDAvA bhaNavA tarIke ane da.gu.yuni.nI salAhakAra samitinA sabhya tarIke paNa AvyA cho?' A kaTAkSanuM tIkhuM tIra yuvAna vinodanA hRdayamAM sevAo ApI. jaMbusara vistAranA ucca zikSaNanA AdhArastaMbha soMsaravuM nIkaLI gayuM ane koleja choDI keTalAka mitro sAthe jaMbusara samAna "janatA keLavaNI maMDaLa - jaMbusara'nI sthApanAmAM pAchA AvyA. mAtra 18 varSanI uMmare I. sa. 1930nA mIThA mahattvanI bhUmikA bhajavI ane sudIrgha samaya sudhI A saMsthAmAM satyAgrahamAM jhUkAvyuM. jANItA krAMtikArI choTubhAI purANI pAsethI TocanA cAvIrUpa hoddAo para rahyA; je kAraNe A saMsthAe tA. mArgadarzana meLavyuM, tejAbI bhASAvALI 'inkilAba' patrikA bahAra 12-9-1998nA roja temanI sevAnI kadararUpe samAraMbha yojI pADavA mAMDI, chUpI rIte teno pracAra-prasAra Adaryo. tenA taMtrI zAla ane sanmAnapatrathI navAjayA. i. sa. 1967mAM jaMbusara trivikrama baTerIvAlAnI sAbaramatI jelamAM zahAdata pachI vistAranA dhArAsabhya tarIke cUMTAIne mukhyamaMtrIzrInA pArlAmenTarI 'rAjadroha" nAme A patrikA gAMdhI-irvIna karAra sudhI cAlu rAkhI. sekreTarI tarIke AyojanakhAtAno havAlo saphaLatApUrvaka saMbhALyo. i. sa. 1930mAM namaka satyAgrahane kAraNe 19 varSanI uMmaramAM i. sa. 1971mAM paMcAyata, Ayojana, udyoga, mAhitI temane kArAvAsanI kaThora sajA thaI. saradAra paTelanA pramukhasthAne khAtAnA nAyaba maMtrI tarIke nimaNUMka thaI. i. sa. 1957 thI karAMcImAM bharAyelA koMgresa adhivezanamAM pratinidhi tarIke gayA. "59nA gALAmAM gujarAta rAjaya mArga vAhana vyavahAra vaccenA gALAmAM svAtaMtryanI laData nabaLI paDI e arasAmAM - (esa.TI.) korpo. jayAre kaparI dazAmAM hatuM tyAre tenA adhyakSa muMbaInI elphinsTana kolejamAMthI i. sa. 1935mAM snAtaka tarIke teno havAlo saMbhALI traNa varSamAM to temaNe potAnI tarIkenI ane pachI senTa jheviyarsa koleja muMbaImAMthI kuzaLatAthI ane vyavahAru vahIvaTakartAnA abhigamathI esa. TI. Jain Education Intemational Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa0 je bRhad gujarAta korpo.no kAyAkalpa karIne namUnedAra banAvyuM. vizvagurjarI bhavana nirmANa, binabhAratIyone gujarAtamAM mUDI jIvananA pAchalA dAyakAomAM amadAvAdamAM vasavA chatAM rokANa aMge mArgadarzana, gujarAtI bhASA aMgenA zikSaNa mATe khAsa paNa vatana jaMbusara mATenAM prema ane lAgaNI temaNe jALavI rAkhyAM, vibhAga vagere tenAM bhAvi aramAno che. dharmapatnI tArAbena zAha (avasAna i. sa. 1989) paNa AjhAdI vizvagurjarInuM saranAmuM jaMgamAM strI jAgRti mATe potAno phALo Apyo hato. B/2, Ajanta commerical centre, sarakAra zrIe svAtaMtrya sainika tarIke vinodacaMdrabhAIne Opp. Gujarat Vidyapith, Ashram Road, Ahmedabad-380 014 (Guj.) INDIA tAmrapatra arpaNa kareluM che. eTaluM ja nahIM, (1930)nI Tele/Fax : 7541505 punarAvartita dAMDIkUcanA prasaMge 22mI mArca, 1988nA roja temaNe E-mail: vgurjari@ad1.vsnl.net.in and lakhelI AtmakathA "svAtaMtrya sainikanI kahANI'nuM vimocana te v-gurjari@yahoo.com vakhatanA uparASTrapati zrI. DaoN. zaMkaradayAla zarmAnA varada haste web-site : ww vishwagurjari.org thayela krAMtikArI sva. caMdrazaMkara bhaTTa likhita jaMbusara-bharUca vistAranI AjhAdInI laDatano daLadAra graMtha 'svarAjaya krAMtinI pAzcAtya orakesTrA saMgItanA dhuraMdhara suvarNagAthA'nuM saMpAdana temaNe karyuM. je svAtaMtrya saMgrAmanA zrI jhubIna mahetA itihAsamAM amUlya vAraso banI raheze. i. sa. 1980nA varSano 'vizvagurjarI puraskAra" pAzcAtya AjhAdInA suvarNa jayaMti varSanI pUrNAhUti prasaMge 12 mI orakesTrA saMgItanA kSetre gaNanApAtra ane yazasvI yogadAna dvArA ogaSTa 1998nA roja svarAja citra gelerInA nirmANamAM tathA AMtararASTrIya khyAti prApta karavA badala arpaNa karatI vakhate temanuM bacapaNa jayAM pasAra thayuM te kaIvALI zerIne 'svarAja zerI'nuM kahevAmAM AvyuM ke - "mAnava saMskRtine koI sImADA hotA nathI, nAmAbhidAna apAvavAnA yogadAnane atre yAda karavuM joIe. ane enI prazaMsApUrvaka noMdha le che ke, saMgIta pratyenA prema ane dAMDIkUca 1930 vakhate gAMdhIjI jyAM UtaryA hatA te sthaLane Adara, e mAnavajAtanI ekatA mATenAM agraNI prerakabaLo che, tenuM svAtaMtrya saMgrAmanA smRtisthaLa ane abhyAsakendrarUpe "svarAjaya zrI jhubIna mahetA dRSTAMta pUruM pADe che." potAnuM virala yogadAna bhavana'rUpe vikasAvavA temaNe khUba prayatno karelA jo ke temanI pazcimI orakesTrA saMgItanA kSetramAM ApIne, pAzcAtya jagatanA haiyAtimAM A svapna pAra paDI zakyuM nathI. prathama kakSAnA saMgItakAra banavAnuM bahumAna pUrva jagatanA A AvA lokasevakanuM avasAna 89 varSanI jaipha vaye tA. 16- bhAratIya meLavyuM che. jhubIna mahetAe vizvabaranA pazcimI 3-2001nA roja thayuM paNa teo janahaiye jIvaMta che. saMgItanA rasiyAone gheluM lagADayuM che. AnaMdanI vAta e che ke jhubIna mahetAnuM kuTuMba mULa gujarAtI pArasI che ke je jarathostI dharma vizvagurjarInA vartamAna pramukha pALe che. potAnI saMgIta sAdhanAmAM AgaLa vadhavA mATe teoe zrI dinezabhAI zAha viyenA jaIne orakesTrA kaMDakaTarano DiplomA meLavyo. i. sa. | vizvagurjarInI 26 varSanI sudIrgha sevAo bAda AdyasthApaka 1958mAM livarapula spardhAmAM prathama inAma prApta karyuM. ane pachI. zrI vinodacaMdra sI. zAha nivRtta thatAM 6-10-1998thI saMsthAnuM to temaNe eka pachI eka ema aneka siddhionAM sopAna sara pramukhapada pitAne pagale cAlanAra, gujarAta rAjayanA bhUtapUrva karIne teo vizvanA suprasiddha orakesTrA saMgItakAra banyA nANAmaMtrI ane AyojanakhAtAnA pradhAna zrI dinezabhAI zAha che...... "IjharAyala philahormonika orakesTrAnA nirdezaka tarIke saMbhALI rahyA che. racanAtmaka sAmAjika pravRtti, sAhitya ane tathA amerikAnI philahormonika orakesTrAnA 130 saMgItakAra saMskAra vikAsanI pravRttimAM UMDo rasa dharAvatA dinezabhAI aneka sArvajanika saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che. nItilakSI ane prabuddha udhogapati bhAvilakSI adhyayananI saMsthA 'vikAsa bhAratI'nA teo prasthApaka, zrI DI. sI. koThArI yuvaka vikAsa TrasTanA menejIMga TrasTI, somanAtha maMdira TrasTanA TrasTI, temaja grAmavikAsa samAja - jaMbusaranA paNa teo TrasTI che. (dayAnaMda caMdulAla koThArI) vizvagurjarInA komyuTarane inTaraneTathI sajaja karavAmAM . sa. 1980nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra eka AvyuM che, tene potAnI vebasAITa che, vizvagurjarI DirekaTarI, prabuddha udyogapati tarIke zrI DI.sI. koThArIne rASTranI gaNanApAtra Jain Education Intemational Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je papa1 ane yazasvI sevAo bajAvavA badala maLyo. gujarAtanI ucca vizvabharamAM vadhAryuM che. vizvabeMka ane bIjI aneka AMtara rASTrIya audyogika paraMparAne rozana karavA mATe enAyata karatI vakhate saMsthAomAM DaoN. kuriyanane mAnanI najare jovAmAM Avela che. 'vizvagurjarI'nA TrasTI maMDaLe kaheluM ke- "aughogika sAhasanI philipAinsano 'remana megsasa evorDa' ane bhArata sarakArano pratibhA jyAre TrasTIzIpanI bhAvanAthI maMDita hoya tyAre bhAratanI 'padmazrI', 'padmavibhUSaNa' khitAba meLavanAra DaoN. kuriyana to uttama sevA thaI zake che ane enI prazaMsApUrvaka noMdha le che ke "savAyA gujarAtI' kahevAya! bhAratanA DerI udyogamAM teo "zveta udyogapati e sAmAjika ane rASTrIya kalyANanI bhAvanAthI krAMtinA janaka' kahevAyA. temaNe 60 hajAra sahakArI DerI sthApelI. prerita eka niSThAvAna mahAjana che evI gujarAtanA lokonI sAcI i. sa. 1989mAM varlDa phUDa prAIjha maLeluM. audyogika praNAlInuM zrI DI.sI. koThArI dRSTAMta pUruM pADe che." Do. upendra desAI | mULa gujarAtamAMthI madrAsamAM jaIne vaselA khAnadAnanA A tejasvI sapUte gujarAtanI suprasiddha udyogavANijayanI kunehane i. sa. 1981nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra dezamAM ane duniyAmAM rozana karIne evuM maMtavya ApeluM ke - avakAza ane kosmika kiraNonA saMzodhana kSetre gaNanApAtra ane udhogoe mAtra naphAnI daSTi ja na rAkhatAM sAmAjika ane yazasvI yogadAna dvArA prakhara vidvAna tarIkenI AMtararASTrIya rASTrIya kalyANa uparAMta rojabarojanA udyoga saMcAlanamAM UMcA prasiddhi prApta karavA badala DaoN. upendra desAIne arpaNa thayo. siddhAMto jALavavA joIe." AvI zreSTha samAjaniSTha philasUphIne avakAza saMzodhana dvArA mAnavajAta mATe navI kSitijo kholavAnA varelA udyogavIra DI. sI. koThArIe svAtaMtryabAda bhAratanA sahiyArA ane saMyukta puruSArthanuM dRSTAMta eTale DaoN. upendra desAI, audyaugika utpAdanamAM sImAcihnarUpa phALo Apyo. teo madrAsa ke jeo amerikAnI avakAza saMzodhananI vizvavikhyAta "nAsA' insTiTyuTa opha phAInAnsiyala menejamenTa ane risarca saMsthAnA saMsthAnA goDArDa avakAza uDDayana kendra sAthe varSo sudhI upagraha ane AdyasthApaka ane sI.ema. koThArI TekanolojIkala insTiTyuTanA ilekTroniksa TekanolojI aMge saMkaLAyelA rahyA. amadAvAdamAM ceramena hatA. i. sa. 1944mAM DaoN. vikrama sArAbhAIe 'phijhikala risarca leboreTarI'nI sthApanA karI tyAre prAraMbhamAM saMzodhana kArya mATe DaoN. DerI udhoga kSetre upendra desAInI pasaMdagI thaI hatI. amadAvAdanI pI. Ara. Do. vargIsa kuriyana ela. saMsthAnI sthApanA ane vikAsamAM upendrabhAInuM amUlya i. sa. 1980nA varSano 'vizvagurjarI gaurava puraskAra' pradAna rahyuM che. rASTrIya DerI udyoga kSetre zveta krAMtinA sarjaka tarIke ananya pradAna teo zuSka vaijJAnika nathI. zAstrIya saMgIta, gujarAtI karavA badala DaoN. vargIsa kuriyanane apAyo. DerI udyoga dvArA sAhitya ane saMskRtimAM paNa temane UMDo rasa che. zikSaNanA temanA nAme dara be varSe evorDa apAya che.) DerI udyoganA niSNAta mAdhyamane mAtRbhASAnA tathA navA vicArone pUrI taka ApI tarIke bhAratane gaNanApAtra ane yazasvI sevAo arpaNa karI DerI yuvAnone javAbadArI soMpavAnA AgrahI rahenAra desAI sAhebe udyoga vikAsakSetre vizvanA nakazAmAM gujarAtane gauravabharyuM sthAna gujarAtane vizvaphalaka para gAjatuM rAkhyuM che. apAvanAra DaoN. vargIsa kuriyane sahakAra ane vijJAna dvArA i. sa. 1981nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra grAmapradezamAM parivartana lAvavAnA umadA dhyeya ane samarpaNanuM itihAsa ane purAtattvanA saMzodhaka DaoN. hasamukha sAMkaLiyAne dAMta pUruM pADyuM che. rASTrIya DerI vikAsa borDanA varSo sudhI adhyakSa enAyata thayo hato. rahyA. kerAlAnA mULa vatanI evA DaoN. vargIse potAnI kArakirdIno 1981nA varSano vizvagurjarI evorDa vizva saMvAditA prAraMbha I. sa. 1949mAM ANaMdamAM nezanala DerI risarca sAdhaka mUrdhanya kavi umAzaMkara joSIne enAyata thayo hato. insTiTyuTamAM DerI enjaniyara tarIke karyo hato. tyAra bAda amUla'nA janarala menejara banyA ane e pachI to bhAratanA DerI uparokta baMne vibhUtio viSenI mAhitI anyatra udyoganA camakatA sitArA banI gayA. lAkho kuTuMbomAM dUdha udyoga ApavAmAM AvI che. dvArA pUraka rojI UbhI karIne, pazupAlana tathA DerI udyogane vizvaphalaka para vistarelA udhogapati vaijJAnika sahakArI udyoga tarIke vikasAvIne dezanA garIbI zrI manubhAI caMderiyA nivAraNamAM ane DerI udyoganA vikAsamAM eka agresaranI bhUmikA bhajavIne "amUla' dvArA ANaMda, gujarAta ane bhAratanuM gaurava i. sa. 1982nA varSano vizvagurjarI puraskAra meLavanAra Jain Education Intemational Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papara je bRhad gujarAta udyogapati zrI manubhAI caMderiyAne gaNanApAtra ane yazasvI tathA rAmapArAyaNa jevA mahattvanA utsavo tathA anya sAMskRtika siddhi meLavI gujarAtanI paMkAyelI vepAra-udyoganI sAhasiktA Ayojano pAra pADyAM che. i. sa. 1942nA ogaSTa - ane kunehane AMtararASTrIya kSetre rozana karavA mATe apAyo. AMdolanamAM dezapremI sAthIdAro sAthe amadAvAdamAM bhUgarbha pravRtti manubhAI caMderiyAe samAjanI Arthika samRddhi vadhAravAno calAvelI, tyArabAda orissA gayA ane tyAMnI prajA sAthe vala udyogapatino puruSArtha, mahAjana tarIke janakalyANArthe che tevI ekarasa thaI rahyA ane tyAMnI dhArmika ane kalAtmaka pravRttione gujarAtanI gauravazIla audyogika paraMparAnuM dRSTAMta pUruM pADyuM. vikasAvIne gujarAtanI asmitAne UjALI che. 21 varSanI uMmare to keniyAmAM AvIne kuTuMbanA dhaMdhAmAM i. sa. 1982no vizvagurjarI evorDa netra cikitsA jhaMpalAvyuM. gujarAtI uparAMta aMgrejI ane svAhilI chaTAdAra niSNAta DaoN. zivAnaMda adhvaryune enAyata thayo hato. bolanAra ane kavitAlekhana karanAra manubhAIe saMyukata vizvavikhyAta arthazAstrI parivAranI zaktinAM paNa saune darzana karAvyAM che. teozrIne jayAre Do. jagadIza bhagavatI vizvagurjarI gaurava puraskAra maLyo te arasAmAM temanA parivAranA 47 sabhyo duniyAnA vividha dezo paikI 23 dezomAM lagabhaga 100 i. sa. 1983nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra kaMpanIonuM vahIvaTI saMcAlana saMbhALI rahyA hatA. keniyA, enAyata thayo te prakhara arthazAstrI DaoN. jagadIza bhagavatI yugAnDA, TAnjhAniyAmAM nANAMkIya rokANanI dRSTie AphrikAnA AMtararASTrIya vyApAra ane vikAsanA siddhAMto ane nItionA sauthI moTA udyogapati tarIke labdhapratiSTha manubhAIe yuropakhaMDamAM kSetramAM tathA nUtana AMtararASTrIya arthavyavasthAnA arthazAstranA vyavasAya vikasAvyo. sAmAjika sevAmAM temanuM kuTuMba UMDo rasa kSetramAM gaNanApAtra ane yazasvI yogadAna ApIne vaizvika stare laIne otaprota rahyuM che. 'caMderiyA phAunDezana'nI sthApanA dvArA kIrti ane pratiSThA saMpAdana karanAra nAmAMkita bhagavatI kuTuMbamAM sAmAjika sevAnA pagale cAlIne pitAzrI premacaMda popaTa janmyA ane tyArapachI amerikAmAM sthAyI thayA. amerikAnI caMderiyAnA teo sAcA vArasadAra banI zakyA che. prakhyAta ema.AI.TI.nA arthazAstranA prophesara tarIke temanI javalaMta kArakirdI uparAMta barkalI khAte i. sa. 1973-74 prakhara kalAsaMskAravid daramiyAna arthazAstranA mulAkAtI prAdhyApaka, andhaTADa, iphAphe, zrI bAbubhAI dozI o.I.sI.DI. ane yuniDo jevI ghaNI AMtararASTrIya saMsthAonA i. sa. 1982nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra salAhakAra tema ja niSNAta juthonA sabhya tarIke sakrIya rahyA. prakhara kalAsaMskAravid orissI nRtyakalA ane saMskRtinA kSetramAM AMtararASTrIya khyAti dharAvatA jarnala opha InTaranezanala gaNanApAtra ane yazasvI yogadAna dvArA rASTrIya khyAti prApta karavA ikonimiksanA prAraMbha - i. sa. 1971thI teoe lAMbA samaya badala enAyata thayo. sudhI taMtrIpada jALavI rAkhyuM.' temane nobala pAritoSIka bhale prApta nathI thayuM paraMtu - vidyAvyAsaMgI tathA kalApremI zrI bAbubhAI dozIe i. sa. 1952mAM kaTaka-orissA khAte 'kalA vikAsa kendranAmanI vizvanA nobala pAritoSika vijetA arthazAstrIonI kakSAmAM noMdhapAtra kalAsaMsthA ane sAMskRtika dhAma sthApavAmAM mahattvano temanI gaNanA thAya che. e paNa keTaluM moTuM gaurava che? teo phALo Apyo. zrI bAbubhAI dozInA prayAsothI ja orissAnuM potAnA preraNAdAtA tarIke vizvavikhyAta paraMtu gujarAtI zAstrIya "orissI nRtya' Aje bhAratanI pramukha zAstrIya arthazAstrIo - DaoN. sI. ena. vakIla, prA. DaoN. lAkaDAvAlA, pro. nRtyazailIonI haroLamAM sthAna pAmyuM che. Do. dAMtavAlA tathA DaoN. AI. jI. paTelane gaNAve che. DaoN. bhagavatI kolaMbiyA (amerikA) yuni.mAM vepAra tathA | gujarAtI hovA chatAM uDiyA bhASAne AtmasAta karIne arthazAstra vibhAgamAM prAdhyApaka hatA. 'geTa' - AMtararASTrIya uDiyA bhASAmAM temanAM cha calacitrone rASTrIya kakSAnA puraskAro (1982nA varSa sudhImAM) maLela hatA. temaNe 'gujarAta vyApAra karAranA mahAniyAmakanA salAhakAra paNa hatA. paricaya'nAmaka mAhitIprada prakAzana bahAra pADyuM che. kaTakamAM i. sa. 1983no vizvagurjarI evorDa jANItA krikeTa gujarAtI samAja dvArA prerita 'gurjara bhAratI' saMsthAnA varSo sudhI khelADI vijaya maracanTane enAyata thayo hato. maMtrIpade rahIne temaNe sevA - zikSaNanAM vividha kAryo, vAvAjhoDA i. sa. 1983no vizvagurjarI evorDa sva. caM.cI. mahetAne jevI kudaratI AphatomAM asaragrastone sahAyatA, zrImad bhAgavata enAyata thayo hato. che Jain Education Intemational Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 553 sva. rAvajIbhAI paTela vizvavikhyAta arthazAstrI i. sa. 1984nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra Do. AI. jI. paTela berisTara zrI rAvajIbhAI paTelane arpaNa thayo. mULa gujarAta vizvanA agrima paMkitanA vikAsalakSI arthazAstrI ane (bhArata)nA zrI rAvajIbhAI paTele mAtRbhUmi bhAratanI AjhAdI trIjA vizvanA vikasatA dezonA Arthika utthAnamAM gaNanApAtra mATe jhukAvyuM ane pachIthI phIjImAM vasavATa karyo, tyAMnI AjhAdInI ane yazasvI yogadAna ApIne AMtararASTrIya kakSAe gujarAta ane laDatamAM bhAga lIdho. i. sa. 1954mAM phIjI gayA ane tyAMnA bhAratanuM nAma DaoN. AI. jI. paTele rozana karyuM che. temanI zaikSaNika arthataMtramAM AdhArastaMbho gaNAtA zeraDI ugADanArA kheDUtonI kArakirdI pahelethI ja tejasvI rahI che. vizvavikhyAta laMDana skUla sthiti sudhAravA teoe bhAre jahemata uThAvI, temanuM saMgaThana karI, opha IkonomiksanA DirekTara, rijharva beMka opha inDiyAnA kesa laDI temanA lAbhamAM aitihAsika cUkAdo meLavyo. phIjInA gavarnara, varlDa benkanA DirekTara, bhArata sarakAranA nANAM saciva gujarAtIonI aneka saMsthAo sAthe teo saMkaLAyelA rahyA eTaluM ane Arthika salAhakAra, bhAratanA Ayojana paMcanA Arthika ja nahi I. sa. 1942 thI 1975 daramiyAna teoe phIjInI salAhakAra, inDiyana insTiTyuTa opha menejamenTa - amadAvAdanA saMsadanA mAnavaMtA "spIkara' tarIkenuM pratiSThita sthAna prApta karyuM. niyAmaka. jevA aneka hodAo para rahIne temaNe uttama kAmagIrI i. sa. 1973mAM temaNe "bA gujarAta ejayukezana sosAyaTI'nA bajAvIne Arthika paristhitio ane samasyAo saMbaMdhI UMDI sthApaka - pramukha banyA. e yAda rahe ke "phIjI'nI kula vastImAM sUjhabUjhano paricaya Apyo che. gujarAtIo pUrA 1 TakA jeTalA paNa nathI chatAM chellA 90 varSamAM phIjInA vikAsamAM temanuM ananya pradAna mahattvanuM rahyuM che ane temAM Do. homI ena. zeThanA rAvajIbhAI paTelanuM pradAna noMdhapAtra gaNAyuM che. I. sa. 1985nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra prApta sva. giradhArIlAla mahetA karanAra zrI DaoN. homI ena. zeThanA bhAratanA prathama paMktinA tejasvI aNuvijJAnI tarIke bhAratanA aNuzakti vikAsanA kSetramAM . sa. 1984nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra zrI gaNanApAtra ne yazasvI yogadAna ApIne bhAratane tathA gujarAtane giradhArIlAla mahetAne bhAratIya saMskRti ane vidyAnA prabuddha, AMtararASTrIya pratiSThA ane gaurava apAvyAM che. bhAratanA dAnazIla, AzrayadAtA temaja pravartaka tarIke ane bhAratanA bhavya aNuzakti paMcanA ceramena tarIkenuM variSTha sthAna ghaNAM varSo sudhI sAMskRtika vArasAnA jatana ane saMvardhananA kSetre gaNanApAtra, zobhAvyuM che. aNumathako UbhA karavAmAM ane bhAratamAM yazasvI yogadAna ApIne rASTrIya ane AMtararASTrIya vikhyAti aNusaMzodhana ane vikAsanI pravRtti khIlavavAmAM temanuM pradAna hAMsala karavA badala apAyo. anokhuM tathA cirasmaraNIya che. varSothI kalakattAmAM sthAI thaIne mu. giradhArIlAla mahetA 'padmazrI' ane 'padmavibhUSaNa'nA khitAbo prApta karanAra DaoN. bhAratanA labdhapratiSTha udyogapati hovA uparAMta sva. kanaiyAlAla homI zeThanA saMyukta rASTrasaMsthA "yunonI' jinIvA AMtararASTrIya munzI sthApita bhAratIya vidyAbhavananA pramukha tarIke rahIne aNuzakti ejansInA vaijJAnika salAhakAra samitinA sabhya bhAratIya asmitAno vaDalo AMtararASTrIya kakSAe phAlephule te rIte tarIkenI kAmagIrI temanI zaktino aNuvijJAnakSetre AMtararASTrIya noMdhapAtra pradAna ApyuM. uparAMta bhAratIya saMgIta pariSadanA svIkAra darzAve che. AdyasthApaka - pramukha, somanAtha TrasTanA TrasTI, kalakattA ane pUrva bhAratanA gujarAtI samAjanA sadAtatpara zubherachuka ane rAhabara sva. Do. nAnubhAI amIna tarIke kiMmatI sevA ApI che. zaNanI mIlo, cAnI nikAsa ane i. sa. 1985nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra vahANavaTA udyogamAM agraNI dAnavIra, veda adhyayana saMsthA, vaijJAnika dRSTisaMpanna prabuddha udyogapati tarIke bhArata ane dvAmi hospiTalo ane jAhera sabhAkhaMDone temanI madadanI hUMpha rahI. temanuM 'bIjAvizvanA vikasatA dezonA Arthika vikAsa mATe vijJAna ane jIvana gAMdhIjIe cIMdhelA TrasTIpaNAnI unnata bhAvanAnuM dRSTAMta pUruM TekanolojIno viniyoga karanArA ane vaikalpika UrjA strotonA pADe che. vikAsa karavAnA kSetramAM gaNanApAtra ane yazasvI yogadAna I. sa. 1984no vizvagurjarI evorDa zrImatI mRNAlInI ApIne AMtararASTrIya stare bhAratanI ane gujarAtanI yazapatAkA sArAbhAIne enAyata thayo hato. pharakAvI che tevA DaoN. nAnubhAI amIne sUrya-UrjAne ane vaikalpika bu. pra. 70 Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 UrjAnA kSetre AMtararASTrIya nAmanA prApta karI che. temaNe amerikAnI mesecyuseTsa insTiTyuTa opha TekanolojI (ema. AI. TI.)mAM DigrI prApta karI hatI, jyoti lImITeDa saMsthA dvArA DaoN. nAnubhAI amIne punarrApya UrjAnA kSetramAM noMdhapAtra ajoDa pradAna karyuM che. zArIrika apaMgonA punarvasavATanA kAryamAM teono phALo noMdhapAtra rahyo. je mATe bhAratanA rASTrapatizrIno evorDa jyoti limiTeDane prApta thayo. sUrya UrjAnA kSetramAM teo pathapravartaka ane agresara banI rahyA. dAnavIra ughogaprati maphatalAla mahetA i. sa. 1986nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra dIrghadaSTi saMpanna dAnavIra udyogapati tarIke rASTranA audyogika vikAsa ane AMtararASTrIya vyApAra vikAsanAM tathA sArvajanika sakhAvatI pravRttinA kSetramAM gaNanApAtra ane yazasvI yogadAna ApavA badala arpanna thayo. mAna. maphatalAla mahetAe potAnI sUjha, khaMta ane jahematathI bhAratanA ane gujarAtanA hIrA udyoga ane mIrAnA nikAsanI khIlavaNImAM ajoDa .yogadAna ApyuM che. bhAratanA arthataMtramAM mahattvanA gaNAtA hIrAudyoganA pramukha AMtararASTrIya agraNIrUpe temane khyAti prApta thaI hatI, jIvananA chellAM varSomAM temaNe vyApAra udyoganI pravRttiomAMthI nivRtti laIne madhara TeresAnI sevAkIya pravRttimAM otaprota rahevAnuM rAkhyuM. potAnAM mAtuzrInA nAmathI teozrIe dIvALIbahena ceriTebala TrasTa'nA saMcAlanamAM utkaTa rasa lIdho ane te dvArA aneka saMsthAone dAna ApI sahAyarUpa thayA. enTavarpamAM temanI 'jaya' nAmanI hIrAnI peDhI temanA putro calAvI rahyA che. i. sa. 1996no vizvagurjarI evorDa vizvavikhyAta nRtyavid ku. savitAbena nAnajIbhAI mahetAne enAyata thayo hato. i.sa. 1986nA varSano vizvagurjarI evorDa prakAMDa sArasvata ane bahuzruta vidyAratna ane vizvahindu pariSadanA agraNI kezavarAma zAstrIne enAyata thayo hato. I. sa. 1997no vizvagurjarI evorDa citrakAra naTavara bhAvasArane enAyata thayo hato. prajJAcakSu samAja sevaka Do. rAjendra vyAsa i. sa. 1987nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra aMdhatva nivAraNanA ane aMdhajana kalyANanA kSetromAM mAnava bRhad gujarAta kalyANane lagatI pravRttiomAM yogadAna ApavA badala prajJAgatu DaoN. rAjendra vyAsane prApta thayo hato. temanuM kArya AMtararASTrIya kakSAe gaurava ane pratiSThA arpanAruM rahyuM. laMDananI ropala komanavedha sosAyaTI phora dhI blAinDanA eziyAnA DirekTara che ane bhAratanA blAInDa mensa esosiezananA pramukha tarIke rahI cUkyA che. tAlukAkakSAnI netra sAravAranI hospiTalo sthApIne tema ja aMdhajana zikSaNa mATe breIla lipinA vikAsa ane aMjana rojagAra mATe umadA kArya karIne bhAratanA aneka rAjyomAM ane pAkistAna, bAMglAdeza tathA zrIlaMkA vageremAM lAkho lokone netra sAravAra purI pADe che. vanyajIvanavid ane prakRtipremI tajajJa sva. rUbina DevIDa vanyajIvana ane paryAvaraNanI jALavaNInAM kSetromAM gaNanApAtra ane yazasvI yogadAna ApavA badala i. sa. 1987nA varSano vizvagurjarI gaurava-puraskAra rUbina DevIDane enAyata thayo. nimano samayagALo i. sa. 1912 thI 1980no hato. amadAvAdanA vizvavikhyAta prANIsaMmahAlayanA ane bAlavATikAnA saMcAlaka tarIke anupama sevAo ApanAra bina DeviDa tenA sRSTA ane niyojaka hatA. bhAratanA prANIsaMgrahAlayonA niyAmakane 'padmazrI'no evorDa maLyo hoya tevo prathama prasaMga rUbina DevIDanI bAbatamAM banyo. temaNe vRkSonI DALIo, mULa ane ziMgaDAomAMthI zilponuM sarjana karI saMgrahita karela. temanuM niyojana prANIsaMgrahAlaya saMkula amadAvAda, gujarAta ane bhAratanA sImADA oLaMgI vizvabharamAM khyAti pAmyuM hatuM. vizvabharanA A viSayanA niSNAto ane vidyArthI vAraMvAra abhyAsa pravAse AvIne potAnI jJAnapipAsA bUjhAvato. asthicikItsaka, zastrakrIyA-tajajJa Do. dineza paTela i. sa. 1988nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra mAnava svAsthyanA kSetre gaNanApAtra ane yazasvI yogadAna ApavA badala Do. dineza paTelane enAyata thayo. DaoN. dineza paTela amerikAmAM bosTana khAte mesecyuseTsa janarala hospiTalamAM orthopeDika sarjana tarIke sevAo ApI orthoskopikanI navI nidAnapaddhatine prasthApita karIne temaNe virala pradAna karyuM. jethI ghUMTaNanI pIDAkArI vyAdhimAM dardIne ilAja ane sA2vA2mAM saraLatA, rAhta prApta thaI. temanI A zodhane kAraNe yuropa ane vizvanA dezomAM hospiTalomAM orthoskopI vibhAgonA prAraMbhane protsAhana maLyuM. temanI A navIna zodhanA Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je papapa pratibhA darzana pariNAme DaoN. dineza paTelane vizvamAM orthoskopInA niSNAta sarjana tarIke AMtararASTrIya khyAti maLI. dUrasaMcAra TekanolojInA ciMtanazIla tajajJa sAma pitroDA I. sa. 1988nA varSano vizvagurjarI puraskAra jemane arpaNa thayo te sAma pitroDA vaDodarAnI sayAjIrAva yuni.nA anusnAtaka thaIne amerikA pahoMcyA ane saphaLa udyogavIra tarIke vizvavyApI pratiSThA prApta karI. temanA jJAnAnubhavano lAbha levA temanI nimaNuMka bhArata sarakAranA TekanolojI mizananA vaDA tarIke thaI hatI ane temAM temaNe saphaLa kAmagIrI bajAvI. bhAratanA saMdezAvyavahAra taMtrane ane Adhunika banAvavAnuM ane dUra-sudUranA grAmINa vistAro sudhI sAma pitroDAe kArya karI batAvyuM ane vikAsazIla dezonA gatizIla tajajJa tarIke paMkAyA. pachIthI teo punaH amerikA yA. vikhyAta sthapati zrI bAlakRSNa dozI i. sa. 1988nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra zrI bAlakRSNa dozIne sthApatya nirmANa ane sthApatya vidyAnAM kSetromAM gaNanApAtra ane yazasvI yogadAna mATe arpaNa thayo. jagavikhyAta ArkiTeka zrI bAlakRSNa dozIe phrAnsanA suprasiddha sthapati lA kArbasiye sAthe kAma karIne samRddha anubhavanuM bhAthuM ane naipuNya meLavyAM. amadAvAdamAM TAgora hola, pAlaDI myujhiyama, lebara insTiTyuTa vagere ochI kiMmatanAM makAno ane nagara Ayojana kSetre temanuM AgavuM pradAna rahyuM ane te mATe eka moTA projekTa aMge temane i. sa. 1995mAM bhArata sarakAre 'padma zrI'no ilkAba Apyo che. vAstu zilpa' nAmanI temanI namUnedAra ophisamAMthI teo aneka rASTrIya ane AMtararASTrIya sthApatyonuM sarjana karatA rahyA che. 'husena dozI guphA'ne te aMgenuM suMdara udAharaNa gaNI zakAya. gAMdhIbhakta kavi berisTara zrI DAhyAbhAI paTela i. sa. 1989nA varSano vizvagurjarI gaurava-puraskAra jemane arpaNa thayo te DAhyAbhAI paTela mahAtmA gAMdhIjInA jIvana para "mohana gAMdhI mahAkAvya' 3600 pRSThomAM, 20 sargomAM ane 6 khaMDomAM dIrghakAvyaracanArUpe gujarAtI sAhityanA caraNe dharela che. navalakathA-nATako-navalikA sahIta temanAM aneka prakAzano prasiddha thayela che. laMDanamAM temaNe gujarAtI sAhitya ekeDemInI sthApanA karIne sthApaka pramukha banyA. laMDanamAM mahAtmA gAMdhI phAunDezananI sthApanA karI. tyAM sthAyI thatA pahelAM teo AphrikAnA yugAnDAmAM berisTara tarIke vakIlAta karatA hatA. tyAMnI saMsadamAM be vAra sabhya tarIke cUMTAyA paraMtu tyAMnA saramukhatyAra idI amInanI johukamI - hakAlapaTTIne kAraNe temane laMDanamAM sthAyI thavuM paDyuM. yugAnDA nirvAsitonA punarvasavATa aMge teoe kareluM pradAna temanI samAjasevAnuM ghAtaka pramANa che. dariyApAra vasIne paNa gujarAtI bhASA - sAhityanI vipula sevA thaI zake che tenuM suMdara udAharaNa eTale kavi berisTara zrI DAhyAbhAI paTela. grAmoddhAratA bhekhadhArI samAja sevaka zrI maNilAla desAI i. sa. 1989nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra prApta karatA maNilAla desAI mahAtmA gAMdhIjI puraskRta nisargopacAra, pazu saMvardhana, kRSivikAsa ane grAmINa vikAsanA kSetromAM gaNanApAtra ane yazasvI yogadAna dvArA AMtararASTrIya stare bhAratanI ane gujarAtanI kIrti ujjavaLa karI che. bhautikazAstra ane rasAyaNazAstranA snAtaka maNilAla desAIe gAMdhIjInA AdezathI punAmAM i. sa. 194panA urUlIkAMcana nAmanI nisargopacAra saMsthAnI sthApanA karI. A uparAMta temanuM utkRSTa pradAna vaijJAnika pazu saMvardhananA kSetramAM rahyuM che. kRtrima vIryadAna dvArA saMkara gAyo UcherI bhAratanA keTalAMka rAjayomAM - hajAro gAmaDAMomAM jarUriyAtavALA kuTuMbonI AvakamAM vadhAro karavAnuM yogadAna temaNe ApyuM. grAmoddhAranA bhekhadhArI tajajJa tarIke vizvavikhyAti meLavI ane AvAM kAryonI kadararUpe temane prakhyAta "mesesa evorDa paNa enAyata thayo hato. majUra AMdolananA vila agraNI sva. zrI araviMdabhAI buca I. sa. 1989nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra zrI araviMdabhAI bucane arpaNa thayo hato. (temano samayagALo i. sa. 1920 thI '98no hato.) mahAtmA gAMdhIjIe sthApelA majUra mahAjana agraNI zrI araviMdabhAI buce gAMdhIjInA Adarzone sAkAra karI vizvanA majUra AMdolananA kSetre nUtana parimANa umeravAmAM agresara rahI agatyano bhAga bhajavyo. temaNe majUra-mAlika saMbaMdho ane audyogika zAMtinA Jain Education Interational Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papada che bRhad gujarAta kSetromAM asAdhAraNa saphaLatA ane pratibhAnAM darzana karAvavA "anArakalI' jevI vikhyAta nRtya nATikAo dvArA nRtya kalAkSetre uparAMta majUra kuTuMbonAM kalyANa ane sukhAkArInI aneka yogadAna ApanAra A samAjasevI citrapaTanI tArikAne yojanAonA zilpI banyA. bhAratanA majUra AMdolanane jInivA alAhAbAdanI saMgIta nATya ekeDamIe "nRtya ziromaNI'nuM khAtenA majUra saMgaThana - AI.ela.o.mAM tathA AMtararASTrIya bahumAna ApyuM che. majUra saMgaThanomAM vizvamaMca para supratiSThita karavAmAM teo agresara ku. AzA pArekha mAtra citrapaTanAM tArikA ke raMgamaMcanA rahyA. beMka adhikArIo tathA karmacArIo sahita aneka nRtyakalAvid ja nathI, sAthe sAthe samAjasevAnAM kSetromAM yuniyanonA mArgadarzaka tarIke sevA ApanAra araviMdabhAI bucanI gaNanApAtra ane yazasvI yogadAna dvArA AMtararASTrIya stare temaNe siddhAMtaniSThA, samanvaya ane sahiSNutA, sevAparAyaNa jIvananI gujarAta ane bhAratane ujALyAM che. samAja sevAnA kSetre muMbaInI prabhAvaka dRSTAMtarUpa banI gaI. temaNe aneka yuniyanomAM mArgadarzaka zAMtAkrujhanI hospiTalanA TrasTI, lokakalA phAunDezananA upapramukha, tarIke sevAo ApI hatI. raMgabhUminA vRddha ane garIba kalAkArone sahAya ApatI saMsthA - anerA AMtararASTrIya dUta 'kalA saMjIvanI'nA upapramukha, gujarAta rAjayanI nAnI bacata kamiTInA sabhya, gujarAtanI philma kamiTInA sabhya tarIke sevAo zrI cinmaya ghArekhAnA noMdhapAtra che. i. sa. 1990nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra zrI variSTha eDavokeTa janarala cinmaya ghArekhAnane arpaNa thayo. sva. je. ema. ThAkora saMyukta rASTra saMsthA khAtenA bhAratanA kAyamI pratinidhi tarIke, bhAratanA AMtararASTrIya rAjadUta tarIke tathA bhAratanI i. sa. 1990nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra videzanItinA mutsadI puraskartA ane uccAdhikArI pravaktA tarIke, eDavokeTa janarala je.ema. ThAkorane enAyata thayo hato. gujarAta bhAratIya videza sevA temaja AMtararASTrIya zAMti, pragati ane rAjayanI sthApanA i. sa. 1960mAM thaI tyArathI varSo sudhI navavyavasthAnA kSetromAM gaNanApAtra ane yazasvI yogadAna dvArA gujarAtanA eDavokeTa janaralanA baMdhAraNIya padane temaNe vizvastare bhAratanuM ane gujarAtanuM nAma rozana karyuM che. zrI zobhAvyuM. eka samaye teo dezanA sauthI variSTha eDavokeTa janarala ghArekhAne videza vibhAgamAM uccatama sevAo ApI nyUyorka rahyA hatA. kAyadAkSetranA nAmAMkita niSNAta tarIke teoe khAtenA yunonA vaDAmathake bhAratanA elacI ane kAyamI pratinidhi gujarAta ane dezane sparzatA aneka mahattvanA avismaraNIya tarIke rASTra mATe atyaMta mahattvanI kAmagIrI bajAvI che. temaNe kesomAM yogadAna ApyuM. irAka, kuvaita prazna sarjAyelI gaMbhIra AMtararASTrIya kaTokaTImAM bhArata-pAkistAna vacce kaccha sarahadanA vivAdanI bhAratIya mutsaddIgIrIno moraco kuzaLatApUrvaka saMbhALelo. yunonI bAbatamAM, i. sa. 1966mAM jinIvA khAte AMtararASTrIya kAmagIrI sAthe satata saMkaLAyelA rahenArA cinmaya ghArekhAna te pUrve TribyunalamAM temaNe bhAratanA eTarnI janarala zrI daphatarI sAthe viyeTanAma ane jInivA khAte bhAratanA elacI hatA ane rahIne kuzaLatApUrvaka bhAratano kesa rajU karIne bhAratanI tarapheNamAM vaDApradhAnanA sacivAlayamAM temaNe joInTa sekreTarI tathA eDi. cUkAdo jItI lAvyA hatA. gujarAtanI jIvAdorI samI narmadA sekreTarI tarIke sevAo ApI te uparAMta aneka AMtararASTrIya yojanA aMge narmadA jaLavivAda Tribyunala samakSa satata rajUAta pariSado ane yunonI saMlagna saMsthAomAM mahattvanuM pradAna karyuM. karI i. sa. 1978mAM gujarAtanI tarapheNamAM narmadA yojanAnA samAja sevI citrapaTa tArikA mukhya ijanera sAthe rahIne temaNe amUlya yogadAna ApyuM. ku. AzA pArekha laMDananA prathama eziyAI mahilA meyara I. sa. 1990 nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra zrImatI latA paTela bhAratanA agrima paMktinAM citrapaTatArikA, raMgamaMca nRtya kalAvida i. sa. 1991nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra ane samAjasevikA ku. AzA pArekhane arpaNa thayo tyAre teo - zrImatI latAbahena paTelane arpaNa thayo. 100 thI vadhu hindI ane gujarAtI philmomAM prazaMsanIya abhinaya ApI cUkyAM hatAM. "akhaMDa saubhAgyavatI' gujarAtI philmamAM zrImatI latAbahena paTela i. sa. 1986mAM briTanamAM temaNe zreSTha abhinetrIno evorDa meLavyo che, "caulAdevI' ane 5 lebara pArTInI TikITa para sthAnika cUMTaNIo laDanArA prathama Jain Education Intemational Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana bhAratIya ane prathama gujarAtI mahilA che. samagra briTanamAM sauthI vadhu matonA taphAvate teo vijayI banyAM. i. sa. 1989mAM laMDananA brenTabaronA DepyuTI meyarapade cUMTAnAra prathama eziyana mahilA banavAnuM bahumAna zrImatI latA paTelane maLyuM. gujarAtamAMthI cAreka varSanI bALavaye latA bahena gujarAtamAMthI yugAnDA jaIne vasyA paraMtu i. sa. 1972mAM saramukhatyAra idI amIne eziyana - bhAratIonI hakAlapaTTI karI tyAre potAnA kuTuMba sahita briTanamAM jaI vasyAM ane tyAM ja temaNe zikSaNa lIdhuM. temanA pati laMDananA jANItA zAha sodAgara ane peTrola paMpanA mAlika zrI ke.DI. paTela che. pati-patnI sAmAjika kAryomAM khUba rasa le che. dara varSe daza hajAra karatAMya vadhu loko latAbahenAM nivAsasthAne jaI temanI samakSa potAnA praznonI rajUAta karatA hovAnuM noMdhAyuM che! apaMgo mATenA kAryomAM tathA zaikSaNika saMsthAonA vikAsamAM teo khAsa rasa le che. temane 'vizvagurjarI' evorDa uparAMta 'hinduratna evorDa' ane 'rAjIva gAMdhI' evorDa vagere prApta thayela che. suvikhyAta maNipurI nRtyavid darzanA jhaverI i. sa. 1991nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra bhAratanI maNipurI zAstrIya nRtyazailInA nipuNa nRtyavid, prakhara puraskartA ane samarpita saMzodhaka tarIke, tema ja bhAratanA bhavya sAMskRtika vArasAnA agresara rakhevALa tarIke ane dezanI sAMskRtika ekatAnA temaja maNipurI nRtya praNAlinA saMvardhana ane saMzodhananA kSetromAM gaNanApAtra, yazasvI yogadAna dvArA AMtararASTrIya stare bhAratanI ane gujarAtanI kIrti prasarAvavA badala arpaNa thayo hato. maNipura nRtyazailInI sAdhanA ane vikAsamAM cAra jhaverI baheno - zrImatI nayanA jhaverI, zrImatI raMjanA jhaverI, zrImatI suvarNA jhaverI ane ku. darzanA jhaverIno samAveza thAya che. ku. darzanA jhaverInA guru bipinasiMgha che. ku. darzanA jhaverIe bhAratanA aneka zaheromAM ane vizvanA aneka dezomAM maNipurI nRtyo rajU karela che. temaNe muMbaI, maNipura ane kalakattAmAM maNipurI zAstrIya nRtyazailInuM zikSaNakArya karavA uparAMta 'maNipurI nRtyo-zAstrIya paraMparA' ane ucca kakSAnA saMzodhanakAryamAM UMDI ruci dAkhavela che. gAMdhI praNAlItA zikSaNazAstrI sva. Do. rAmalAla parIkha i. sa. 1991nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra papa meLavavAmAM DaoN. rAmalAla parIkhanuM gAMdhIniSTha zikSaNavid, nUtana bhAratanA jagatapravAsI zAMtidUta ane zaikSaNika elacI tarIkenuM ane svAtaMtrya pUrvenI ane svAtaMtrya pachInI bhAratIya yuvaka pravRttinA agraNI tarIkenuM saMsada sabhya tarIkenuM temaja zikSaNa navaracanA, sAkSaratA prasAra, yuvaka vikAsa, janasevAnA kSetromAM gaNanApAtra ane yazasvI yogadAna dhyAnapAtra banI rahyuM. teo mahAtmA gAMdhIe sthApelI gUjarAta vidyApIThanA kulanAyakapade paNa hatA. zaikSaNika kSetre temanuM pradAna sAtatyabharyuM ane gatizIla rahyuM. rAjyasabhAnA sabhya tarIke gujarAtanA vikAsanA prazno saMsadamAM rajU karanAra sakriya saMsada sabhya tarIkenI surekha chApa upasAvanAra rAmalAlabhAI parIkhe dezanA vividha vaDApradhAnono jIvaMta saMparka rAkhI dezanA nIti ghaDataramAM upayogI sUcano karyAM hatAM. vizvanI yuni.o sAthe gUjarAta vidyApIThano saMparka ane saMbaMdha joDIne temaNe anerI siddhi hAMsala karI hatI. vividha AMtararASTrIya jJAnasatro, carcAsabhAo, pariSado ane saMmelanomAM temanI satata upasthiti temane 'vizvapravAsI'nuM birUda apAve tevI hatI. amerikAmAM saMzodhaka vaijJAtika pro. Do. dineza o. zAha jemane i. sa. 1992nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra enAyata thayo hato te DaoN. dineza o. zAha amerikA sthita phloriDA yuni.mAM kemikala enjIniyarIMga vibhAganA DirekTara pade tathA kemikala enjinirIMga uparAMta enesthesiyolojI ane bAyo phijhIksanA prophesara rahI cUkyA che. eka tejasvI vaijJAnika ane pratibhAsaMpanna zikSaNavid, bhUpRSTa vaijJAnika tathA rAsAyaNika ijanerI vidyAnA zikSaNa ane saMzodhananAM, tema ja naSTaprAya kUvAomAMthI vadhu pramANamAM tela saMprAptinI navIna paddhati aMgenA khanija telanA saMzodhananAM kSetromAM tathA bhAratIya saMskRtinA jatana ane saMvardhananAM kSetromAM gaNanApAtra ane yazasvI yogadAna rahyuM che. DaoN. dineza zAhane i. sa. 1988nA varSano 'phloriDA vijJAnI' tarIkeno evorDa prApta thayo hato kemake bhAratanA vikAsa mATe atimahattvanI gaNI zakAya tevI khanIja telanI bAbate jo 'hITa enDa mIsa' prakAranI cIlAcAlu DriliMga paddhati apanAvavAmAM Ave to temAMthI mAtra 30 TakA khanIjatela prApta thAya che ane bAkInuM tela kUvAonI aMdara rahI jAya che tethI DaoN. dineza zAhe 'saraphesa phlaDiMga' paddhatinI Tekanika zodhI che jethI bAkInuM 30 thI 60 TakA tela nakAmA thaI gayelA kUvAmAMthI prApta thaI zake che. A Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 saMzodhana mATe amerikAnI sarakAra ane 20 jeTalI khAnagI tela kaMpanIo taraphathI 25 lAkha DolaranuM phaMDa temane saMzodhanarUpe ApavAmAM AvyuM che. medhAvI baMdhAraNavid dhArAzAstrI nAnI pAlakhIvAlA i. sa. 1992nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra prApta karanAra nAnI pAlakhIvAlA bhAratanA prakhara baMdhAraNavid, nipuNa nyAyavid, samartha dhArAzAstrI, bhAratIya asmitAnA vidvAna pravakatA, bhAratIya baMdhAraNa-kAyado-nyAya-lokazAhI-mAnavaadhikAro-Arthika pragati-samAja parivartana- sAMskRtika punarutthAna ane AMtararASTrIya saMbaMdho anekavidha kSetromAM gaNanApAtra ane yazasvI yogadAna dvArA bhAratanuM ane gujarAtanuM nAma vizvastare rozana karyuM che. dhUraMdhara kAyadAzAstrI, prakhara baMdhAraNavid zrI nAnI pAlakhIvALA bhAratanA suprima korTanA siniyara eDavokeTa tarIke aneka aitihAsika keso laDIne jANItA thayA che. sapTe. 1977 thI julAI - 1979 sudhI teo amerikAmAM bhAratanA elacI tarIke rahyA. i. sa. 1955 ane 1958mAM anukrame prathama ane dvitIya lo kamizananA teo sabhya hatA. eso. simenTa, tAtA eksporTasa vagere kaMpanIonA ceramena, TATA ceri. TrasTanA TrasTI, ghaNI videzI kaMpanIonA DirekTara evA nAnI pAlakhIvAlA karaverA niSNAta ane vidvAna graMthakartA paNa che. i. sa. 1992no vizvagurjarI evorDa Adhunika citrakAra pirAjI sAgarAne enAyata thayo hato. vizvapravAsI lekhikA prIti senaguptA i. sa. 1993nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra sAhasika vizvapravAsInI, sarjanazIla kaviyatrI, pratibhAsaMpanna lekhikA ane vistRta AMtararASTrIya prajA paricayanA prakhara puraskartA evA prIti senaguptAne arpaNa thayo. temanI mULa aTaka to zAha paNa AMtarajJAtIya lagnane kAraNe prIti senaguptA tarIke oLakhAyAM. temaNe vizvanA tamAma khaMDo ane dezone AvarI leto vizvapravAsa kheDelo che, dakSiNadhruva ane uttavanI paNa saphara kheDelI che. gujarAtI sAhityamAM temaNe pravAsa varNano, nibaMdha saMgraho ane kavitA saMgraho racela che jemAMthI i. sa. 1993 sudhImAM pAMcane gujarAtI sAhitya pariSada ane gujarAtI sAhitya ekeDamInAM puraskAro maLela che. bRhad gujarAta prIti senaguptA kahe che ke --''huM evI vyakti chuM, jenAM mULiyAM bhAratIya che, jenuM thaDa gujarAtI che, jenI DALIo baMgALI che, jemAM pAMdaDAM amerikI che ane phUlo ane DALIomAM sthaLo ane paLonA anubhavanA raMgo che. ghara amadAvAda che, adhivAsa nyUyorka zahera che ane saMbaMdha jagata AkhA sAthe che, rItabhAta paurvAtya che, vicAro pAzcAta che, vartana pravAsIne chAje tevuM che. TUMkamAM huM vyavasAye lekhikA chuM ane dharme pravAsinI chuM.' gujarAtI, hiMdI, aMgrejI uparAMta spenIza, jApAnIjha ane phreMca bhASAo paNa temaNe zIkhI lIdhelI che. gujarAtI raMgabhUmitA abhinetrI dinA pAThaka i. sa. 1993nA varSano vizva gurjarI gaurava puraskAra' gujarAtI raMgabhUminAM variSTha jyotirdhAtrI, bhAratIya calacitrasRSTinA suprasiddha abhinetrI ane bhAratIya TelivijhananA pratibhAzALI kalAkAra ane gujarAtI nATyanirmANanA ane raMgabhUminA punarutthApananA kSetramAM tema ja gujarAta-bhAratanI sAMskRtika asmitAnA ane kalAvArasAnA jatana-pravartanasaMvardhananA kSetromAM gaNanApAtra yogadAna badala dinA pAThakane arpaNa thayo. saurASTranA amarelI gAmamAM janmIne zikSaNakALa daramiyAna ane tyArapachI 1945 thI 1955nA dasakAmAM amadAvAdane nATya saMskAranuM karmakSetra banAvanAra dinAbena pAThake rasikabhAI pArekhanA 'menA gurjarI' pAtra sAthe otaprota thayAM ane tyArapachInI saMskArayAtrAmAM deza-paradezanA aneka gujarAtIono sAtha sAMpaDyo ane nATyakalAkSetre gujarAtanuM ane bhAratanuM nAma rozana karyuM. 200 uparAMta philmomAM abhinaya ApanAra dinA pAThake zALA-kaoNlejanA abhyAsakALathI ja nATakomAM bhAga lIdho hato. temaNe 'khUbasUrata', 'bhavanI bhavAI', 'maLelA jIva' mATe evorDsa meLavelA che. thiyeTara racanA ane bhavAI jevA viSayopara aneka parisaMvAdomAM temaNe bhAga lIdho. i. sa. 1949mAM 'loka bhavAI' nATaka lakhI, nirdezana karI temAM pAtranI bhUmikA karI - gujarAta, mahArASTramAM tenAM 200 jeTalA 'zo' thayela. dinA bahena pAThake i. sa. 1965 thI 1975 vacce teMdulakaranA 'sakhArAma bAInDara' ane taralA mahetAnA 'jazavaMtI' nATakomAM bhUmikA bhajavI. 'menA gurjarI'mAM temano abhinaya ciraMjIva banI rahyo. samAjasevI agraNI udhogapati zrI rohita mahetA i. sa. 1993 vizvagurjarI gaurava puraskAra zrI rohitabhAI mahetAne prApta thayo. Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je papa9 gujarAtanA daSTisaMpanna, samAjasevI agraNI udyogapati TrasTI bhAvanAtA udAharaNarUpa udyogapati rohita mahetA i. sa. 1992nA jUnanI 26mI tArIkhe hoMgakoMga zrI zreNika kasturabhAI kanvenzanamAM labdhapratiSTha lAyansa inTaranezanalanA vizvapramukha tarIke varAyela prathama gujarAtI ja nahIM paNa prathama bhAratIya banyA. i. sa. 1994nA varSano 'vizvagurjarI gaurava puraskAra' 18 varSanI yuvAnavaye udyoga-dhaMdhAnA kSetramAM joDAyelA gujarAtanI gauravavaMtI ujajavaLa mahAjana paraMparAnA ghAtaka rohita milsanA ceramena ane rAjeza limi.nA ceramena rahenAra samAjasevI udyogapati ane mahAnapitA sva. kastUrabhAI rohita mahetA bhAratIya vepAra udyoga mahAmaMDaLa 'phikkI'nA lAlabhAInI umadA paraMparAne AgaLa dhapAvI anekavidhakSetre mahAjana ane TrasTI bhAvanAthI gujarAtanA janajIvanamAM varSothI pramukha ane kApaDa mIlonA rASTrIya mahAmaMDaLanA pramukha tarIke yogadAna arpanAra zreNikabhAIne apAyo. tathA bhAratIya vidyAbhavananA amadAvAda kendranA adhyakSa tarIke sevAo ApI cUkyA che. gujarAta narmadAvelI pharTIlAIjhara - kApaDa udyoga, rasAyaNa udyoga, davA udyoga, paryAvaraNa limi. jevI pratiSThita ke nA ceramena pada zobhAvanAra Ayojana, TekanolojI ane punaH sthApita UrjAnA kSetromAM aneka rohitabhAI mahetAe gujarAta rAjya nikAsa nigamanuM 12 varSa kaMpanIo ane saMsthAonA ceramena pada ke DirekaTarapade rahI temaNe sudhI ceramenapada saMbhALyuM hatuM. gujarAta kensara sosAyaTI, kiMmatI sevAo ApI che. cAradAyakA karatAM vadhu samayathI teo apaMga mAnava maMDaLa, gujarAta sporTasa kalaba jevI vividha lAlabhAI grupanA udyogo sAthe saMkaLAyelA rahyA. amadAvAdanI saMsthAomAM TocanA hodAo bhogavanAra rohitabhAI mahetAe prakhyAta saMsthAo inDiyana insTiTyuTa opha menejamenTa, nezanala gujarAtanI paraMparAgata mahAjana bhAvanAne ane samakAlIna DijhAIna insTiTyuTa, phijhIkala risarca leboreTarI, aTIrA, gatizIlatAne mUrtimaMta karIne karmaparAyaNa, umadA jIvananuM dRSTAMta plAjhamA insTiTyuTa, lo sosAyaTI, gAMdhI Azrama vagerenA pUruM pADyuM che. vikAsamAM temanI mahattvanI bhUmikA rahI che. ANaMdajI kalyANajInI peDhI dvArA udAra sakhAvato karanAra zreNikabhAIe gabhedanI muktinA laDavaiyA gujarAtI ensAiklopIDiyA 'vizvakoSa'nA ceramena tarIke paNa Do. phAtimA mIra uttama yogadAna ApyuM. temanA parivAre gujarAta ane amadAvAdanA sarvAgI vikAsamAM sadIothI rasapUrvaka bhAga dakSiNa gujarAta-suratanA chatAM dakSiNa AphrikAmAM vasIne bhajavyo. vepAra-udyoganA vikAsamAM amadAvAdamAM AgavI kahI tyAMnI gorI sarakAra sAme raMgabheda virodhI laDatamAM jhUkAvanAra ane zakAya tevI mahAjananI paraMparAmAM moTo phALo Apyo che. kArAvAsa bhogavanAra i. sa. 1994no vizvagurjarI evorDa zrImatI DaoN. phAtimA mIrane maLyo hato. garIba-kALI strIo mATe vizvavikhyAta udhogapati samAnatA ane vikAsanI nUtana keDI kaMDArI samAjasevA agraNI manubhAI mAdhavANI banyAM ane tyAMnI sarvaprathama lokazAhI sarakAranA pahelA pramukha nelsana maMDelAnA vizvAsapAtra sahayogI banI zakyAM. temaNe I. sa. 1995nA varSano 'vizvagurjarI gaurava puraskAra nelsana maMDelAnI sattAvAra jIvanakathAnuM Alekhana paNa karyuM. prApta karanAra manubhAI mAdhavajI mAdhavANI AMtararASTrIya khyAti zrImatI phAtimA mIra kALI strIonA mahAsaMghanA sthApaka pramukha prApta samAjasevI udyogapati che. kAkIrA - yugAnDAmAM khAMDa tathA nAtAla yuni. insTiTyuTa opha bleka risarcanA niyAmakapade udyogano pAyo nAkhI 'mAdhavANI nagara' khaDuM karanAra sva. zrI paNa rahI cUkyAM che. mULajIbhAI mAdhavANInA suputra manubhAIe pitAjInA avasAna pachI potAnA baMdhu sva. jayaMtibhAI sAthe maLI AphrikAmAM dakSiNa AphrikAnI prajAnI raMgabheda mukta mAnava aughogika vistaraNane vega Apyo. i. sa. 1972mAM yugAnDAnA samAnatAyukta samAjanirmANa mATenI laDatanAM vIrAMganA, garIba lazkarI hAkema idI amIne manubhAInI dharapakaDa karIne jelamAM kALI strIo mATe samAnatA ane vikAsanI nUtana keDI kaMDAranAra pUrelA ane temanA tamAma udyogo japta karelA. AthI i. sa. pratibhAsaMpanna samAjazAstrI ane saMzodhaka DaoN. phAtimA mIranuM 1975mAM laMDanamAM sthira thaIne te ja varSe tyAM inDasTriyala yogadAna dakSiNa AphrikAmAM yazasvI rahyuM che. DevalapamenTa kaMpanI "inDiko' sthApI. - i. sa. 1994no vizvagurjarI evorDa karmayogI samAja I. sa. 1985mAM yugAnDAnA navA zAsake temane mAnabhera sevaka sva. TokarazI kApaDiyAne enAyata thayo hato. yugAnDAmAM nimaMtryA eTale tyAM jaI temaNe kAkIrA khAMDa udyoganuM Jain Education Intemational Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 navI TekanolojI sAthe navanirmANa karyuM. ane yugAnDAnI bhAMgI paDelI arthavyavasthAno jINoddhAra karyo. I. sa. 1994mAM laMDanamAM nava divasanA sarva dharma samabhAva mahotsavanuM Ayojana karanArA ane sarva dharmonA saMtono sahayoga prApta karI AdhyAtmika aikyadIpa pragaTAvanAra paikInA teo mahattvanA agraNI banI gayA. A mahotsavamAM 15,000 vyaktioe hAjarI ApI hatI. vaizvika Arthika vikAsanA ane TekanolojI vikAsanA temaja mAnava-mAnava vaccenA sadbhAva para AdhArita nUtana vizvasamAjaracanAnAM kSetromAM gaNanApAtra ane yazasvI yogadAna AMtararASTrIya stare ApIne zrI manubhAI mAdhavANIe bhArata ane gujarAtanI garimAne ujjavaLa banAvI che. sugama saMgItatA gulamahorI gAyaka zrI puruSottama upAdhyAya i. sa. 1995nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra' gujarAtI sugama saMgIta kSetre samartha sarjaka ane uttama saMgIta niyojaka ane mUrdhanya gujarAtI gAyaka puruSottama upAdhyAyane sUra ane zabdanA surucipUrNa samanvayadhArI siddha kalAkAra tarIke apAyo. sva. avinAza vyAsanA samartha ziSya zrI puruSottama upAdhyAye 'bhIMta phADIne pIpaLo Ugyo', 'mAMDavAnI jUI', 'tArI AMkhano aphINI' jevI aneka anokhI laherI baMdizo dvArA gujarAtanAM nAmane gAjatuM karyuM che. bhAratamAM aneka zahero uparAMta AphrikA, laMDana, perisa, amerikAmAM gujarAtI sugama saMgItanI vAhavAha bolAvanAra zrI upAdhyAyanA kaMThe 'tArI vAMkI re pAghalaDInuM phUmatuM', 'have maMdiranA bAraNAM ughADo morI mAM' jevA garabA jANItA che. temanI kephiyata khudanA ja zabdamAM joIe - 'mu. zrI avinAzabhAIe mane saMgItanI mazAla pakaDAvI che ane e mazAla laI huM deza-paradezamAM ghUmuM chuM. ApaNI bhASAnI uttama ane sarvottama racanAonA atala UMDANamAM huM avagAhana karuM chuM. saMgIta mAruM jIvana che, mArI yAtrA che, mAro saMsAra che, mAruM sakhya che-kahuM ke mAruM sarvasva. mane mArI yAtrAmAM kaipha, mastI, aizvarya, kAmaNa, ojasa, suvAsa, rUpa ane rasa baMdhutva maLyuM che." kavi zrI sureza dalAlanA zabdo yAda karIe to- 'zrI puruSottamanA kaMThamAM ghInA dIvAnuM ajavALuM che, mazAlanI AMca paNa che, jUInI najAkata che ane Aga jharatA gulamahoranI khumArI ane vaibhava che...'' y bRhad gujarAta gAMdhIyuganA gauravavaMtA chabIkAra jagana mahetA i. sa. 199pano vizvagurjarI gaurava puraskAra prApta ka2nA2 zrI jagana mahetA gAMdhIyuganA phoTogrAphara che. phoTogrAphInuM bIja temane temanA pitAzrInA jIvanamAMthI lAdhyuM ane evuM spaSTapaNe samajAvA lAgyuM ke - ''gAMdhIjI ne temanI AsapAsanI anekavidha pravRttinI phoTogrAphI dvArA rekarDa thavI joIe, ne zakya hoya to 'philDiMga' paNa thavuM joIe (kema ke te vAstavika vAtAvaraNa sAthe 'mUviMga' hoya che.)'" A vicAra - jhaMkhanA i. sa. 1940-42mAM 'hiMdachoDo' caLavaLa daramyAna baLavattara banI paraMtu kharo avasara to i. sa. 1947mAM baMgALa - noAkhalInAM ramakhANono paDagho bihA2mAM paDyo ne bApu baMgALathI bihAra doDI AvyA te samaye temanI sAthe yAtrAmAM joDAvAnI maMjUrIthI maLyo. jagana mahetAnA gAMdhI chabIcitro ane khAsa karIne gAMdhIjInI bihAra zAMtiyAtrA daramyAnanI temanI tasavIro dezabharamAM ane vizvanA aneka dezomAM pradarzita thaI che. i. sa. 1948mAM jayapura koMgresa adhivezana vakhate bApu kuTiramAM temanI gAMdhI-tasavIro pragaTa thaI tyArabAda jayapura rAjye tasavIro kharIdIne jayapura myujhiyamamAM rAkhI che. gujarAtanA saMskAra ghaDavaiyA samA sArasvatonI tasvIro levAnuM rAkhyuM ane te rIte esa. ena.DI.TI. yuni.nA gujarAtI saMzodhana vibhAga, gujarAta sAhitya pariSada ane gujarAta rAjyanI sAhitya akAdamIe te vasAvI che. bhAratavarSanAM bhavya maMdiro, tIrthasthAno-guphAomAM jaLavAI rahelAM zilpa sthApatyanI phoTogrAphI laIne vArasAnA jatanamAM paNa jagata mahetAe aneruM yogadAna ApyuM. i. sa. 1957 thI 1968nA mArca sudhI 10 varSa muMbaI priMnsa opha velsa myujhiyamanA sevAkALa daramyAna myujhiyolojInA abhyAsIne upayogI banI rahe e hetuthI dezabharanA myujhiyamomAM saMgharAyelA mUlyavAna zilpa sthApatya, dhAtu pratimAo, miniecara peInTiMga vagerenI prazasya rekarDa phoTogrAphI' karI jethI prinsa opha velsa myujhiyama muMbaI, dilhI nezanala myujhiyama, kalAbhavana-banArasa, mathurA myujhiyama, bikAnera, lakhanau, alAhAbAda, paTanA, sAranAtha, haidrAbAda, sAlArajaMga myujhiyama, kalakattA, gayA vageremAM rekarDa phoTogrAphI karI jenAthI bhAratanA sAMskRtika vArasAnI sAcavaNIne nakkara dizA sAMpaDI. zrI naTavara gAMdhI i. sa. 1996nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra zrI Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 561 naTavara gAMdhIne amerikI samavAyI vahIvaTItaMtranA karaverAnIti prabaLa puraskartA, gAMdhI cIMdhyA mArge prajAvikAsamAM kAryarata, ane vahIvaTanAM utkRSTa khyAtiprApta niSNAta tarIkenI sevAone pratibhAzALI lokaagraNI evAM ilAbahena bhaTTane i. sa. dhyAnamAM rAkhIne apAyo. tyAre teo amerikAnI sarakAranA 1996nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra enAyata thayo. karaverAnIti vibhAganA 'janarala DivijhanamAM hisAbI kacerImAM "sevA saMsthAnI mulAkAte amerikAnA presIDenTa patnI zrImatI salAhakAra (esosiyeTeDa) DirekTaranuM mahattvanuM sthAna dharAvatA hilerI klinTana, nepALanA mukhyapradhAna zrI manamohana adhikArI, hatA. ApabaLe AgaLa vadhIne amerikAnI sarakAranA AyarlenDanA pramukha merI robinsana, dakSiNaAphrikAnA pramukha zrI vahIvaTItaMtranA UMcA zikharo sara karI tyAMnI sarakAramAM bhAratIya nelsana maMDelA AvyA hatA. adhikArIomAM sauthI siniyara adhikArInuM mAnavaMtuM sthAna gujarAtanI doTha lAkha sahita 218797 jeTalI asaMgaThita meLavanAra naTavara gAMdhIe ghaNAM varSo sudhI seneTa, nANAM, vyApAra TopalAvAlI, gharelu ane zramajIvI bahenone svAzrayI rojagAra, ane anya mahattvanI ghaNI kamiTio samakSa abhyAsapUrNa tAraNo beMkonuM dhIrANa meLavI ApavAnI kAmagIrI 'sevA saMsthAe karI che rajU karavAne kAraNe karaverAnIti salAhanI bAbatamAM naTavara gAMdhI - AvA umadA kArya mATe ilAbahena bhaTTane bhArata sarakAre 'padma vyakti nahi paNa saMsthA samAna banI rahyA! temaNe imigrezana ane zrI', 'padmabhUSaNa" IlkAbothI navAjayAM. temane "mesese', 'kera' necarAIjhezana kSetramAM paNa gaNanApAtra yogadAna ApyuM. te uparAMta jevA AMtararASTrIya pratiSThita evorDa paNa prApta thayela che. istaMbula uttara amerikAnI gujarAtI sAhitya ekeDamInA sthApaka sabhya ane khAte ilAbahena bhaTTane yuno jevI AMtararASTrIya saMsthAno evorDa sekreTarI-Trejharapade paNa rahI cUkyA che. paNa prApta thaI cUkyo che.' nAgAlenDanA gAMdhI preryA lokasevaka bhUtapUrva mukhya nyAyamUrti ane samAjanA zrI naTavara Thakkara zubhaciMtaka-mArgadarzaka I. sa. 1996nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra zrI bI. je. dIvAna sAheba jIvanabhara daridranArAyaNanI sevAmAM khUMpI janAra pAyAnA lokasevaka zrI naTavara Thakkarane ApavAmAM Avyo. mahAtmA i. sa. 1997nA varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra gAMdhIjInI hatyAnA banAvathI AdarzavAdI navayuvaka zrI naTavara gujarAtanA hAIkorTanA bhUtapUrva mukhya nyAyamUrti ane prakhara Thakkarane AghAta lAgyo ane potAnuM samagra jIvana hiMsAnI nAbudI baMdhAraNavidda, jIvanarakSaka raktadAna pravRttinA ane reDakrosa mATe ane dezanA vividha pradezo tathA loko mATe rASTrIya ekatAnA sosAyaTInA kAryakara, samAjanA zubhaciMtaka mArgadarzaka evA mu.zrI nirmANanA sevAkAryamAM samarpita karavAno saMkalpa karyo. kAkAsAheba - bipInacaMdra je. divAna sAhebane arpaNa karavAmAM Avyo. kAlelakara jevA gAMdhIvAdIe naTavarabhAI Thakkarane bhAratanA pUrva svAtaMtrya saMgrAmanA laDavaiyA jIvaNalAla dIvAna ane mAtA cheDe AvelA nAgAlenDamAM jaI tyAMnI AdivAsI vastImAM caturalakSmInAM A saMtAna - bipInacaMdra divAne janma tA. 20-8gAMdhIjInI ahiMsAno saMdeza pahoMcADavAnI salAha ApI, tene 1919, abhyAsa ema.e., ela.ela.bI. (muMbaI yuni.) che. anusarIne teo tarata ja tyAM pahoMcyA, nAgAlenDanA rahevAsI sa. 1943 thI 1954 sudhI vakIlAta karI, 1954 thI 61 sudhI banyA, 'nAgA' jAtinI strI sAthe lagnagraMthithI joDAyA ane muMbaImAM siTI sivila ane sezansa korTanA nyAyamUrti rahyA, morokucuMga jillAnA cu cu thImalenDAmAM nAgAlenDa gAMdhI AzramanI 1961-62mAM tyAM prinsIpAla nyAyAdhIza banyA. i. sa. sthApanA dvArA sAmAjika sevAnI dhUNI dhakhAvI. jenA phaLasvarUpe che. 196ramAM temanI nimaNuMka gujarAta hAIkorTanA nyAyamUrti tarIke sa. 1994mAM temanI kadara thaI ane rASTrIya ekatA mATeno thaI, i. sa. 1973 sudhI A pada para rahyA. i. sa. 1973thI 'indirA gAMdhI evorDa enAyata thayo. 1976 sudhI gujarAta hAIkorTanA mukhya nyAyamUrti rahyA. sevA' yajJanA vizvapravartaka ane mahilA 'kaTokaTI'nA divasomAM temanI badalI AMdhrapradezanA mukhya nyAyamUrti tarIke thaI. 1-8-1977 thI 20-8-1981 sudhI svAzrayatA puraskartA teo puna : gujarAta hAIkorTanA mukhya nyAyamUrti tarIke rahyA ane ilAbahena bhaTTa e ja pada parathI nivRtta thayA. gujarAtanI vizvavikhyAta "sevA' saMsthAnA dRSTivaMta niSpakSa ane nirbhaya nyAyataMtra mATenI khUba ja UMcA AdyasthApaka, mahilAonA svAzrayI vikAsa ane zoSaNamuktinA prakAranI sevAo uparAMta lokakalyANa ane nAgarika sevAnAM bu. pra. 71 Jain Education Intemational Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 kSetromAM paNa potAnA yazasvI yogadAna dvArA temaNe dezavidezamAM potAnuM ane gujarAtanuM nAma rozana karyuM che. proprAITarI hAIskUla TrasTanA ceramena, bhAratIya vidyAbhavana kendra-DAkoranA ceramena, DAkoranI maMdira kamiTinA ceramena, bhAratIya reDakrosanI gujarAta zAkhAnA sekreTarI tarIke temanI sevAo jANItI che. 100 (so) vakhata karatAM paNa vadhAre vakhata jAte ja raktadAna ApIne gujarAtamAM svaicchika raktadAna pravRttine thaMga ApavAmAM temanuM kiMmatI yogadAna rahyuM che. nIDara, aMtaraddhA. surekha kartavyaniSTha ane nirmaLa cAritrya sAthe bhAvanAzIla saMvedanazIlatAvALA bI.je. dIvAna sAheba gujarAtanA sanmAnanIya agraNI banI rahyA. i. sa. 1980mAM sau prathama vakhata vizvagurjarI puraskAronI pasaMdagI samiti racAI tyAre tenA adhyakSa tarIke je uSNu dhoraNo - mApadaMDo - pati ApyAM ne bhAvamAM paNa mArgadarzaka banI rahyAM che. jagavikhyAta jAdulA - samrATa zrI ke.lAla (kAMtilAla giradharalAla vorA) jemane i. sa. 1997nA varSano (bhArata kSetrano vizvagurjarI gaurava puraskAra arpaNa karavAmAM Avyo te zrI ke.lAlano janma 24-8-1924nA roja bagasarA - saurASTramAM viAka kuTuMbamAM thayo hato. kalakattAmAM nAnI uMmare kAkAnI kApaDanI peDhImAM tAkAvALA kAMtilAlanuM mana ahIM besavA mATe mAnyuM nahIM. kAraNa ke teo to bhAratanA jagavikhyAta jAdukalA samrATa, niraMtara vizvapravAsI, lokaraMjana kalAnA saMzodhaka, vikramasarjaka prayogavIra, sAdhaka tarIke bahAra paDavA sarjAyA hatA! ke. lAla nAnapaNathI ja gAmamAM AvatAM gAruDI madArIo pAsethI 'TrIksa'-yuktio zIkhI letA, chaThThA varSe to jAdunA prayogo kalakattAmAM karI batAvyA tyAre sAmAnya prekSako to ThIka paNa baMgALanA moTA jAdugara zrI gaNapati cakravartI paNa A bALakanI jAdukaLAthI prabhAvita thayA. temanI pAsethI ke.lAle vadhu tAlIma meLavI ane potAnAM sUjha kauzalyathI jAdu kalAne navuM svarUpa banyuM. 16 varSanI uMmare - i. sa. 1949 thI ke. lAle maMca para doDha kalAka jAdunA zo' ApavAno prAraMbha karyo, jeno AMkaDo 17,285e pahoMcyo che je eka vizvavikrama che. jApAnanI temaNe 18 vakhata mulAkAta lIdhI che ane dareka vakhate temano zo 6-6 mAsa cAlyo, je paNa eka vikrama gaNAya! eklA jApAnamAM ja temaNe ekaMdare 3200 zo yojela che. A uparAMta madhyapUrvanA dezo, AphrikA, moreziyasa, phijI, siMgApura, maleziyA, nyujhilenDa, amerikA ane vizvanA anya ghaNA dezomAM temaNe pravAsa karI lokone Azcaryacakti karela che. potAnA zo dvArA temaNe ghaNI vakhata bRhad gujarAta mAtabara rakama dAna mATe ekatra karI ApelI. kuTuMbaniyojana ane nazAbaMdhI mATe pAMcAra prayogo karI eka paNa paiso lIdhA vagara gujarAtanI moTI sevA karanAra ke. lAla 'ola inDiyA mejika sosAyaTI'nA satata 35thI vadhu varSa sudhI pramukha pade rahyA che. ekaMdare temane traNasothI vadhu evorDa ane sanmAnapatro maLela che, jemake - amerikAnA inTaranezanala bradhara heDa opha mejiziyansa dvArA 1968mAM 'duniyAnA sauthI mahAna ane jhaDapI jAdugara'no evorDa temane apAyelo che, te uparAMta-- (1) mAIkala madhUsudana evorDa ane inDiyana pIkoka (pazcima baMgALa sarakAra (2) gujarAta ratta - rU. panA pAritoSika sAthe (gujarAta sarakAra dvArA) (3) bhAratanA krAMtivIra (AMdhrapradeza sarakArI (4) prAuDa jvela opha inDiyA (maharASTra sarakAra) (5) empa22 opha mejiziyansa (tAmilanADu sarakAra) Aje to ke. lAla eTale jAduLA ane jAdukapA eTale 3 vAlA bhAratIya videzatItinA nipUNa tajajJa zrI prakAza zAha I. sa. 1997nA varSano (AMtararASTrIya kSetrano) vizvagurjarI gaurava puraskAra zrI prakAza zAhane enAyata thayo. yuno khAte bhAratanA bhUtapUrva kAyamI pratinidhi, videzomAMnA bhAratIya rAjadUta, bhAratIya videzanItinA nipurNa tajajJa, AMca saMgaThanonA mutsadI parAmarzaka ane viziSTa mizananA mArgadarzaka, videzanIti ne videza sevAnA kSetramAM karelI mahattvanI kAmagIrI. jotAM A gaurava puraskAra enAyata thayo te yogya ja thayuM che. 4-7-1939nA roja janmelA prakAzabhAI zAha ema.koma., ela.ela.bI. (muMbaI yuni.) thayA che. temanI mahattvanI kAmagIrInI keTalIka jhalaka joIe (1) yunonA sekreTarI janarala irAka mATenA khAsa pratinidhi (1998-2000) (2) bhAratanA elacI kAyamI pratinidhi - AM.rA. saMpa nyuyorka (1995-97) (3) jApAna khAtenA bhAratIya elacI (1992 - '95) (4) bhAratanA elacI kAyamI pratinidhi - saMpA rASTrasaMgha jInIvA (1991 - 1992) Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana $ 563 (5) eDI. sekreTarI, videza maMtrAlaya, bhArata (1989- gaurava puraskAra gujarAtanI mahAjana paraMparAnA pratinidhi ane 1990). gujarAtanA 90 varSanA prakhara lokasevaka zrI hIrAlAla bhagavatIne (6) saMyukta saciva, videza maMtrAlaya, bhArata (1985 - enAyata thayo. temanA parivAramAM jasTIsa bhagavatI, coro sarjana 1988) sanatabhAI bhagavatI, prasiddha arthazAstrI jagadIza bhagavatI vagereno samAveza thAya che. tA. 14-5-1910nA roja janmI (7) venejhayuelA khAtenA bhAratIya elacI ane bI.e. (arthazAstra) sudhInuM zikSaNa prApta karanAra hIrAlAlabhAI nedharalenDa khAtenA kAunsila janarala (1983-85) vIsa varSanI nAnI uMmare jahAMgIra mIlamAM i. sa. 1930mAM | (8) maleziyA ane bruneI khAtenA bhAratIya hAIkamiznara eprenTIsa tarIke joDAyA. i. sa. 1931mAM kApaDanI dalAlI ane (1980-83). jaththAbaMdha kApaDanA vecANanI peDhImAM joDAyA. pachI "hIrAlAla (9) bhAratanA vividha vaDApradhAnazrIo, zrI morArajI caMdulAla coksI'nI peDhInA nAme potAnI AgavI moTI peDhI i. desAI, zrImatI indirA gAMdhI, zrI caraNasiMha caudharI, zrI rAjIva sa. 1933mAM zarU karI. gAMdhI, zrI vI.pI. siMhanA salAhakAra joInTa sekreTarI tarIke nAnApAye jaththAbaMdha kApaDano vyApAra zarU karanAra (1977 thI 1980) rahyA. hIrAlAlabhAI bhagavatI bhAratanA kApaDa mahAjananA variSTa | (10) komanaveltha samiTa, bina joDANavALA dezonI agraNI banyA. maskatI kApaDa mArkeTa mahAjana eso.nA pramukha samiTa, yunonI janarala esembalInA bhAratIya pratinidhi maMDaLanA tarIke 9 varSa sudhI temaNe sevAo ApI ane kApaDanA vepArIonA sabhya tathA yunonI 50 varSIya UjavaNI mATenI khAsa beThaka aneka praznono ukela ANyo, i. sa. 1967mAM gujarAta cembara aMgenA tema ja "nAma" maMtrIonI beThako mATenA olTaraneTa lIDara, opha komarsa enDa inDasTrijhanA pramukha tarIke cUMTAyA. (11) komanaveltha videza maMtrIonI da. AphrikA mATenI kApaDanA vyavasAyanI sAthe sAthe temanuM lokasevAnuM kArya badhI ja (cha) beThako mATenA pratinidhi. paNa avirata cAlatuM rahyuM che ane e rIte teo zaikSaNika, dharmAdA, (12) enTArkaTika TITI kansalTaTIva pArTIsanI Tokiyo meDikala rAhata ane dAnapravRtti sAthe ghaniSTapaNe saMkaLAyelA rahyA. (jApAna), urugva, nyujhIlenDamAM maLelI beThako mATe bhAratIya jemakepratinidhi maMDaLanA netA/sabhya, gujarAta kensara sosA.nA janarala sekreTarI, guja, lo. (13) varlDa spe. samiTa (kopanahegana - 1995) mATenA sosAyaTInA sekreTarI, pAMjarApoLa saMsthAnA pramukha, saMkaTa nivAraNa sattAvAra pratinidhi maMDaLanA netA, sosAyaTInA mahAmaMtrI, TeksaTAIla TreDarsa ko.o. beMkanA pramukha, (14) yunonA salAmatI samiti sudhArA ane yuno niH amadAvAda ji.ko.o. beMkanA pramukha, saradAra paTela smAraka sosAyaTI zAhIbAganA sabhya, kalAguru ravizaMkara rAvaLa ane zastrIkaraNa pariSada mATenA bhArata taraphathI cIpha negoziyeTara, bacubhAI rAvata dvArA gujarAtanuM saMskAra ghaDatara karanAra 'kumAra' A sivAya - IMglenDa peTrokemikalsanA DirekTara, peTrophilsa sAmayikanA punaH prakAzanamAM yogadAna, kumAra kAryAlayanA ko. o.nA DirekTara aMkaDATa komanaphaMDa, hega khAtenA gavarnara ceramena, aMdhajana maMDaLanA upapramukha, bhagavatI cerITI rIlIpha phaMDa (1991-92), venejhayuelAmAM mulAkAtI vyAkhyAtA-1984, ane bhagavatI lokakalyANa TrasTanA ceramena, vizvakoSanA TrasTI. rikoha-DoDasAla-elAyansa, kepiTala jevI saMkhyAbaMdha saMsthAo sAthe niramA ejayu. TrasTanA TrasTI. jevA hoddAo para rahenAra ceramena, salAhakAra, DirekTara vagere hoddAonI rIte joDAyelA che. hIrAlAlabhAI bhagavatIe i. sa. 1999mAM 65 varSathI cAlato potAnA anubhava-jJAnanA nicoDarUpe temaNe videza Avato temano kApaDa vyavasAya baMdha karyo che paraMtu jIvana mAnava bAbato, bhArata ane yuno tema ja aNupratibaMdha ane salAmatI karuNA, jIvadayA, prAmANika niSThA ane sevAdediyukata jIvananuM aMge lekho tathA prakAzano mATe kalama calAvelI che. teo aMgrejI, nirALuM dRSTAMta pUruM pADe che. spenIza, phrenca bhASA jANe che. samAja sevikA agraNI mahAjana ane samAja sevaka zrImati vidyAbahena zAha zrI hIrAlAla bhagavatI i. sa. 1998nA varSano (bhAratakSetrano) vizvagurjarI i. sa. 1998nA varSano (gujarAta kSetrano) vizvagurjarI gaurava puraskAra zrImatI vidyAbahena zAhane mahilA vikAsa, Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa64 je bRhad gujarAta janasevA ane zaikSaNika utkarSanA kSetromAM gaNanApAtra ane yazasvI plAniMga eso. no "samAja sevA ziromaNI'no, i. sa. 1999mAM yogadAna mATe apAyo. rAdhAramaNa phAunDezanano evorDa apAyo. 7mI navembara 1929nA roja rAjakoTamAM janmelAM AMtararASTrIya kansalTanTa agraNI vidyAbahene kolejamAM bhaNatAM bhaNatAM ja svAtaMtrya saMgrAmamAM zrI niraMjana zAha jhukAvyuM-basa pachI to dezanA janajIvana sAthe temano dAyakAono atUTa saMbaMdha rahyo. bAlakalyANa, zikSaNa, nArI ane kuTuMbakalyANa, i. sa. 1998nA varSano AMtararASTrIya kSetrano vizvanAgarika vahIvaTa, lalitakaLA ane saMskRti, apaMga kalyANa gurjarI gaurava puraskAra AMtararASTrIya khyAtiprApta kansalTanTa, rAhatakArya ane anya aneka sAmAjika sevAo sAthe temano varSo ijanerI vidyA(sthApatya) ane vyavasthApana kauzalya kSetranA agraNI sudhI saMparka rahyo. ane amerikAnA vikhyAta 'zikAgo eraporTanA AdhunIkaraNa rAjakoTamAM temaNe bAlabhavananI sthApanA karI jemAMthI ane vistaraNanI DijhAIna taiyAra karavAmAM jemanuM moTuM yogadAna bhAratamAM bAlabhavananI jhuMbezanA maMDANa thayAM. rAjakoTanI * raheluM che tevA zrI niraMjana zAhane enAyata thayo. bALagunegAra adAlatonA prathama mAnada meji. tarIke temanI vallabhavidyAnagaramAMthI bI.I. (sivila) ane nimaNUMka thaI hatI. saurASTranI cAIlDa velphara kAunsIla sthApavAmAM misisIpI yuni. mAMthI ema.esa. (sivila enjiniyarIMga) teo agraNI rahyAM jeno upakrame saurASTramAM 100 bAlamaMdiro ane thaIne zrI niraMjana zAhe o.pI.ema. (ekjhikyuTiva 250 kriDAMgaNo sthapAyAM. ejayukezana progrAma) hArvarDa bijhaneza skUlamAMthI i. sa. strI zikSaNane majabUta karavA mahilA maMDaLano pAyalaTa 1991mAM karyo. globaTroTarsa enji. korpo. - zikAgonA cIpha projekTa temaNe racyo hato. zrImatI indirA gAMdhI saMsthApita bALa ekjhikyuTIva ophisara zrI zAhe potAnI kArakirdI bhAvanagara sahayoga saMsthA - dilhI sAthe teo 40 thI vadhu varSo sudhI poliTekanikala saMsthAmAMthI AraMbhI. i. sa. 1970mAM amerikA saMkaLAyelA rahyA. AvyA ane ema. esa.nI parIkSA pasAra karI, i. sa. 1976mAM pUrvokta peDhI potAnI rIte zarU karI. helanakelara TrasTa je mUMgA, AMdhaLA ane baherA nAgarikonI sevA kare che tenI sAthe paNa vidyAbahena saMkaLAyelAM rahyAM che. i. sa. vicArasaraNIe DemokreTa zrI zAha amerikAnA bhAratIya 1986mAM nezanala phorama opha volanTarI orgenAIjhezananA samudAyamAM agraNI che eTaluM ja nahi paNa tyAMnA pramukha bila pramukha, dilhI sTeTa brAnca opha bhArata skAuTa enDa gAIDa saMsthAnA klinTananA vahIvaTI kSetramAM bhArata amerikAnA saMbaMdho sudhAravAmAM pramukha, inDiyana kAunsIla opha cAilDa velpharanA Tarma sudhI je amerikAvAsI bhAratIoe agatyano bhAga bhajavyo hato presiDenTa rahenAra vidyAbahene dilhImAM rahetA ane jatA temAM zrI niraMjana zAhanuM nAma rata prAraMbhamAM mUkI zakAya. gujarAtIo mATe ajoDa sevA karI che, dilhI gujarAtI samAjanA zikAgo khAtenA bhAratIya saMgaThanonI, pheDarezananA bhUtapUrva pramukha, 40 varSa sudhI pramukha rahyAM. A saMsthA dilhImAM atithigRha calAve zikAgonA meyara nImelA, ikonomika DevalapamenTa kamizananA che. i. sa. 1968mAM dezabharanA 100 gujarAtI samAjone eka sabhya, ame. vahIvaTItaMtra ane sanaTaronI aneka salAhakAra sAMkaLe bAMdhIne temaNe akhIla bhAratIya gujarAtI samAjanI samitiomAM sakriya sabhya zrI rAha ijanerI DijhAIna ane sthApanA karIne tenAM varSo sudhI pramukha rahyAM. triveNI kalA saMgama menejamenTanA kSetre 25 karatAM vadhu varSonA anubhava dharAve che. teo saMsthA sthApI. bhAratanA nRtya, saMgIta, citrakalAnI tAlImanI saMyukta amerikA, inDoneziyA, philipAinsa jevA aneka dezonA sagavaDa ApI. dilhI myu. kamiTinA upapramukha tarIke paNa rahyA. Arthika vikAsenI yojanAmAM sAthe karAyelA che. aneka dezomAM pravAsa karanAra, strIo ane bALako mATenI AM.rA. I. sa. 1991mAM amerikana sosAyaTI opha sivila pariSadomAM bhAratanA pratinidhi tarIke janAra, akhIla bhAratIya enjiniyarsanI ilinoIsa zAkhA taraphathI 'saTijhana enjiniyara gujarAtI samAjanA Adya sthApikA, bhArata sarakAranA bhUtapUrva opha dhI iyara'no evorDa malyo hato. mahAnagara zikAgonA pradhAna zrI manubhAI zAhanAM dharmapatnI vidyAbahenanI bALakalyANa praduSaNanAM niyaMtraNa mATe eka abaja DolaranA bajeTavALA praNetA samAjasevikArUpe ane sevA-zikSaNa, Atithya, saMskRti DipaTanala projekTanA teo agraNI kansalTanTa hatA. A projekTane ghaDataranA kSetromAM temanA mAtabara pradAnane dhyAnamAM rAkhIne i. sa. amerikana sosAyaTI opha sivila ejI. dvArA i. sa. 1986no 1986mAM bAlakalyANakSetra mATeno nezanala evorDa arpaNa thayo, I. 'AuTa sTenDiga sivila enjiniyarIMga ecivamenTa mATeno sa. 1992mAM padmazrIno evorDa, i. sa. 1998mAM phemilI pratiSThita evorDa prApta thayo. zikAgonI yuni. ane hospiTala Jain Education Intemational Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana * pa05 jevI saMsthAo sAthe saMkaLAyelA zrI niraMjana zAha nona-resiDenTa cUMTAyelA e ja paraMparAmAM loDa dhoLakiyA paNa briTIza pArlamenTanA gujarAta phAunDezana zikAgo cepTaramAM agraNI che. ane hajAro libarala pArTInA sabhya banyA che. mAIla dUra vasavA chatAM gujarAtanA vikAsamAM rasa dharAvanAra ena. lorDa dhoLakiyA libarala DemokreTika pArTInA pramukha banyA. Ara.AI. che. videzamAM vasIne paNa teo vetananA mATInA temanI mAnyatA pramANe varNavaividhya ane sAMskRtika vibhinnatAe maheka visaryA nathI. briTana mATe koI samasyArUpa nahi paNa zaktinA strotra rUpa banI i. sa. 1999no vizvagurjarI evorDa samartha sAhitya sarjaka zake che ane eTale ja briTanamAM vasatA bhAratIya samudAyonA zrI manubhAI paMcoLI(darzaka)ne enAyata thayo hato. praznomAM tIvra rasa laIne temane nyAya apAvavA temanI paDakhe UbhA - I. sa. 1999no vizvagurjarI evorDa kuzaLa udyogapati zrI rahyA che. ane eTale ja briTanamAM vasatA bhAratIya samudAyonA mohanabhAI AI. paTelane enAyata thayo hato. praznomAM tIvra rasa laIne temane nyAya apAvavA vesTa saseksanI kAunTI mATe i. sa. 1999mAM temanI DepyuTI lephTenenTa tarIke briTanamAM gujarAtane ujALanAra niyukti thaI hatI. lorDa navanIta dhoLakiyA lorDa dhoLakiyA briTananI anekavidha saMsthAo sAthe peTrana tarIke saMkaLAyelA rahyA che, jemake - barmiMgahAmanI ena. Ara. i. sa. 1999no vizvagurjarIno AMtararASTrIya kSetrano AI. klaba, gAMdhITrasTa, DaoN. je. ema. siMghavI phAunDezana, evorDa prApta karanAra ane briTananA hAusa opha lorDajhanA 'lorDa' senTara phora riphorma, resiyala ikvolITI kamizana, komanaveltha membara (tA. 29-10-1997) bananAra lorDa navanIta insTiTyuTa, hArvaDa janarala, oksapharDa phora hindu sTaDIjha vagereno paramANaMdadAsa dhoLakiyAno janma 4-3-1937mAM tAnjhAniyAmAM samAveza thAya che. thayelo jo ke vatananI rIte to teo gohilavADa - bhAvanagaranA mileniyama varSano vizvagurjarI gaurava puraskAra A ja che. yAda rahe ke mahAna gujarAtI, 'hiMdanA dAdA' dAdAbhAI navarojI paNa A rIte briTanamAM 'libarala pArTInA sabhya tarIke saMsthAnA sthApaka, bhUtapUrva pramukha mu. zrI. vinodacaMdra sI. zAhane apAyo....jemanA vize lekha prAraMbhe paricaya Apela che. maMdira svayaM eka mahAzALA che. jyAM adhyAtmatA ane premanA pATha zikhavAya che, sahAbhUti ane saMvAditAnuM zikSaNa apAya che. maMdira svayaM eka hospiTala che, jyAM mAtA-AtmAtA rogonuM nivAraNa thAya che. -muni devaratnasAgarajI ma. Jain Education Intemational Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s = E hai S 26 P ce che ter on 9 11 taaNtNtoo taaNtaalloo aMbAjInuM maMdira svAmInArAyaNanuM maMdira (vaDatAla) : - PP. Po Yo gujarAtamAM kalAnA zailIgata vikAsakrama mAM dharma saMskRtinI vilakSaNatA onuM yazasvI pradAna noMdhAyuM che. , a eP 2 Pet rAma maMdira (baraDIyA) - sa ka * as ess * 2 : JLI daF kI EV NE A 1 - - rA, lakhapata chataraDI (bhUja) mahAkALInuM maMdira (pAvAgaDha) Jain Education Intemational Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 5kao vaMdanIya hRdayasparzI pratibhAo -DaoN. ramaNalAla sI. zAha mAnavIne potAnA parivAra, samAja ke rASTra e pratyeka paratve keTaluMka RNa adA karavAnuM hoya che. e RNamAMthI mukta thavA keTalAka potAne kudarate ApelI viziSTa zaktio, jJAna, kaLA ke bezumAra dhana saMpattino upayoga janahitArthe karIne pAyAnA patthara banI jagata sAme eka umadA Adarza rajU karI detA hoya che. potAnI vaiyaktika saMpadAne samAjane caraNe dharI detI AvI vyaktio eka samaye asAdhAraNa banI jatI hoya che. ane anekanA haiyAmAM ciraMjIva yaza prApta karI le che. sevAbhAvanA e caritrajIvananuM eka pavitra sopAna che. sevAjIvananI e pagadaMDI upara eka svastha samAjanI navaracanA mATe niraMtara sevAyajJa calAvanAra aneka vaMdanIya vibhUtioe jagatanI koI kIrti-kAmanA vagara dilathI je kAma karyuM che te kharekhara to anupama ane adbhuta che. sarasvatInA akhaMDa ArAdhako ane pAMDityamAM pArasamaNi jevA hRdayasparzI pAtronAM TUMkAM jIvanakavana preraka ane pavitra che. A lekhamALAnAM zIla, saMskAra ane sadAcAranA poSaka prasaMgo gujarAtanI sAMskRtika garimA ane khamIrano paricaya karAve che. samAjasevAnA kSetramAM bhale judA upakramo, judA dhyeya saMkalpo, ke judI rItarasamo hoya chatAM mahAmAnavadharmanA vicArachatra heThaLa A vaMdanIya pratibhAo eka samAna AdarapAtra banI che. A phUlagulAbI paricayo hadayane je sparzI jAya to kharekhara kAma thaI jAya tema che. asmitAnA vidhAyakonA rUpamAM A prakAMDa preraNAmUrtione bahu najIkathI jemaNe joI che ane saMparkamAM AvyA che te prabuddha jIvananA taMtrI zrI ramaNalAlabhAInA hAthe AlekhAyelA hRdayasparzI paricayo ekavIsamI sadIne dIvAdAMDIrUpa banI raheze. DaoN. ramaNabhAI cImanalAla zAhano janma vaDodarA jIllAnA pAdarA gAme thayo. tyAM ja prAthamika zikSaNa lIdhuM ane pachI i. sa. 1944mAM meTrikanI parIkSA bAda muMbaImAM ja ucca abhyAsa karavA sabhAgI banyA. kolejamAM potAnA viSayamAM prathama AvatAM be varSa mATe teo phelo nimAyA. i. sa. 1950mAM ema.e.nI parIkSAmAM prathama naMbare AvI ba. ka. ThAkora suvarNacaMdraka, kezavalAla dhruva pAritoSika ane senTajheviyarsa zaupya caMdraka meLavyA. i.sa. 1961mAM 'naLa damayaMtinI kathAno vikAsa" e viSaya para pI.eca.DI. karyuM. i. sa. 1948 thI 1950 daramyAna sAMja vartamAna tathA janazakti dainikamAM taMtrI vibhAgamAM kAma karyuM. i. sa. 1951mAM teo muMbaInI senTajheviyarsa kolejamAM gujarAtInA adhyApaka tarIke ane te daramyAna ena.sI.sI.mAM vIsa varSa kAma karyuM. 1970thI muMbaI yunivarsiTInA gujarAtI vibhAganA adhyakSa tarIke joDAyA. 1963thI pI.eca.DI.nA gAIDa banyA. uparAMta braja yunivarsiTI isTa Aphrikana kAunsIla jevI aneka samitiomAM sevA ApatA rahyA. muMbaI jaina yuvaka saMgha tathA adhyAtmajJAna prasAraka maMDaLanA pramukha tarIke, mahAvIra jaina vidyAlayanA maMtrI tarIke ane prabuddha jIvananA taMtrI tarIke temanI sevA ajoDa che. jainadharma uparanAM vyAkhyAno ApavA mATe duniyAnA saMkhyAbaMdha dezono pravAsa karyo. aneka AMtararASTrIya seminAramAM yazasvI phALo Apyo. lagabhaga ekaso jeTalAM pustakonuM Alekhana ke saMzodhanasaMpAdana karyuM je temanI prakhara buddhipratibhAno paricaya karAve che. daravarSe je te sthaLe yojAtA jaina sAhitya samArohanA agraNI Ayojaka tarIke khyAtiprApta che. AvA bahuzruta sAkSara daMpati DaoN. ramaNabhAI ane prA. tArAbena gujarAtI samAjanuM gaurava che. saMpAdaka Jain Education Interational Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa68 je vokiMga ensAiklopIDiyA zrI bacubhAI rAvatA kumAra'nA taMtrI zrI bacubhAI rAvata ApaNA eka saMniSTha saMskAra puruSa hatA. "kumAra' mAsika dvArA aradhI sadI karatAM vadhu samaya sudhI gujarAtanA saMskAra ghaDataramAM emaNe viziSTa yogadAna ApyuM. bacubhAI AjIvana kumArane samarpita rahelA, 'kumAra'no paryAya banI gayelA. "kumAra"ne bhoge emaNe bIjI koI prasiddhi ke prAptinI pravRtti nahotI karI. AthI ja "kumAra" mAtra sAmayika na rahyuM, paNa gujarAtanI eka saMskAra saMsthA banI rahyuM. gujarAtanI prajAnA sAMskRtika ghaDataramAM kumAra'no ane 'kumAra'nA ghaDatara - saMcAlanamAM bacubhAIno siMhaphALo rahelo che. kumAra' kAryAlayamAM javuM ane kAma karavuM emanI jIvanacetanA hatI. enA AtmIya puruSArthane kAraNe ja "kumAra" lAMbI majala kApI zakyuM. "kumAra'nuM dhoraNa jALavI rAkhavA mATe bacubhAI haMmezA cIvaTa rAkhatA. siddhahasta kavi ke lekhakanI paNa nabaLI kRti parata karavAnI himmata emanA taMtrIpaNAnI garimA hatI. vartamAna samayanA moTAmoTA kavio Aje paNa potAnI prathama kRti bacubhAInA 'kumAra'mAM pragaTa thayAno garva anubhave che. e dRSTie sAhityakAro ghaDavAnuM kAma paNa bacubhAIe kareluM gaNAya. bacubhAIno abhyAsa to meTrika sudhIno ja hato, paNa vAMcanano tIvra zokha. sAhitya, kalA, jayotiSa vagerenuM emanuM vAMcana eTaluM vizALa hatuM ke, keTalAka emane vokiMga ensAklopIDiyA' kahetA! chatAM emanuM vyaktitva nirAbhimAnI hatuM. "kumAra" ane "budhasabhA' calAvavA uparAMta teo muMbaInI 'lejisleTIva kAunsIlanA sabhya tarIke paNa niyukta thayelA. Ama, teo pravRttidharmI hatA. zALAnA abhyAsa daramyAna emanAM vAMcavAmAM eka aMgrejI vAkya AveluM : "badhA mANasa mahAna nathI thaI zakatA, paNa badhA mANasa sajajana jarUra thaI zake che." bacubhAIe A vAkyane potAnA jIvananA eka Adarza tarIke svIkArI laI sajajana banavAno puruSArtha kheDyo hato. teo sajjana thayA ane jIvanabhara rahyA. sAthe sAthe mahAna paNa thayA. pariNAme gujarAtane eka 'mahAna sarjana' prApta thayA. 82 varSanI vaye amadAvAdamAM temanuM dehAvasAna thayeluM. ciMtanazIla lekhaka zrI paramAnaMda kuMvarajI kApaDiyA zrI paramAnaMda kuMvarajI kApaDiyA zrI muMbaI jaina yuvaka saMghanA bRhad gujarAta, sUtradhAra hatA. lagAtAra paccIsa varSa sudhI emaNe e padanI kAryavAhI karelI. ciMtanazIla lekhaka ane Adarza samAja sudhAraka paramAnaMdabhAI eka uttama vyakti hatA. paramAnaMdabhAIno prakRti prema ananya hato. saundarya prakRtimAM hoya ke jIvanamAM tenI prazaMsA karavI emano guNa hato. emanA yuvAnInA divaso gAMdhIjInI asaramAM vitelA. paramAnaMdabhAInI dharma vizenI samaja gahana ciMtanamAMthI udbhavelI. manane zAMti maLe evA kathAsaMvAdo ane jainamuninAM vacano zravaNa karavA emane vizeSa priya hatA. "muMbaI jaina yuvaka saMgha'nA mALakhAmAM emaNe keTalAMka mahattvapUrNa parivartano karelAM. khAsa karIne 'saMgha'nuM sabhyapada jainetara mATe paNa temaNe khUlluM mukyuM hatuM. 'saMgha'nA mukhapatra 'prabuddha jainanuM nAma paNa 'prabuddha jIvana' rUpe emanA dvArA ja badalAyuM. muMbaInA jAhera jIvanamAM temanuM nAma prakhyAta hatuM. koIpaNa kAryakramanuM suMdara Ayojana karavAnI kudaratI sUjha temanI khAsiyata hatI. emanA AyojanamAM thayelA kAryakramonI eka judI ja camaka rahetI! satya, saundarya,prasannatA, vicArazIlatA, guNagrAhakatA, svasthatA, kalArasikatA, saMniSThA, udAratA, matAMtarakSamatA, nirdabhatA, nirbhiktA, vatsalatA jevA sadguNono saravALo eTale paramAnaMdabhAInuM samAjajIvana. 78 varSanI vaye muMbaImAM emanuM avasAna thayeluM. aneka saMsthAonA sUtra saMcAlaka zrI cImanalAla cakubhAI zAha cImanalAla cakubhAI zAha eTale ApaNA rASTranI eka mahattvapUrNa vyakti. svAtaMtrya senAnI, bhAratIya baMdhAraNanA eka ghaDavaiyA, lokasabhAnA sabhya, jaina samAjanA agraNI netA, nAmAMkita solIsiTara, sAmAjika-dhArmika-zaikSaNika saMsthAonA sUtra saMcAlaka, gujarAtI sAhitya pariSadanA maMtrI, pIDha citrakAra, vicArazIla lekhaka, tattvaciMtaka jevI bahuvidha bhUmikA emaNe bhajavelI. cImanabhAIno janma saurASTramAM lIMbaDI pAse pANazINA gAme thayo hato. pitAnI Arthika paristhiti nabaLI hovA chatAM bhaNavAmAM hoziyAra cImanabhAI skolarazIpa meLavI bI.e; ema.e. ane ela.ela.bI. thayA hatA. cImanabhAI eka selpha meIDa mena hatA. potAnAM vyaktitvanI maryAdAone ja potAnI zakti banAvavAnI kudaratI zakti emaNe keLavI hatI. bolatI vakhate ) emanI jIbha totaDAtI hovA chatAM emaNe athAga mahenata karI, Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana puruSArtha karI uttama vakatRtvazakti meLavI hatI. zarIra nAdurasta hovA chatAM cImanabhAIe asaMkhya saMsthAo calAvelI! teo asaMkhya saMsthAonA pramukha ke upapramukha, maMtrI ke TrasTIno hoddo dharAvatA hatA. eka lekhaka tarIke paNa emaNe ghaNuM noMdhapAtra lakhANa karyuM che. zrI cImanabhAI dRSTisaMpanna mahApuruSa hatA. emanI vicAraNA haMmezA vizada ane tarkapUta rahetI. saMyamI ane mitabhASI hatA. cImanabhAInA jIvanakAryano ane sadguNono vicAra karIe to ApaNane koI navIja preraNA sAMpaDI rahe. temanuM samagra jIvana preraNA stotra samuM hatuM. suprasasiddha tATayakAra zrI caMdravadana mahetA caMdravadana cImanabhAI mahetA gujarAtI sAhityanA suprasiddha nATyakAra hatA. vaDodarAmAM emano janma. eka nATyakAra tarIke emane apUrva saphaLatA maLelI. teo bhAratamAM ane videzamAM keTalIya pariSadomAM pramukhasthAna dharAvatA hatA. e uparAMta ola inDiyA reDiyonA DAyarekTara hatA. sAhityano prasiddha raNajItarAma suvarNacaMdraka uparAMta padmazrIno ilkAba paNa emane maLelo. 'ilAkAvyo', 'AgagADI', 'nAgAbAvA', 'mUMgI strI', 'bAMdha gaThariyA', 'choDa gaThariyA' vagere emanI yazodA kRtio che. emanuM mukhya pradAna nATako che. gujarAtI nATyasAhityamAM emanuM nAma ciraMjIva raheze. emanAM vyAkhyAnomAM paNa saMvAdonI zailI hatI. junI raMgabhUminAM gIto emane kaMThastha hatAM. sabhAsaMcAlananI kudaratIzakti emanAmAM hatI. eka siddhahasta lekhaka tarIke emane bharapUra Atmagaurava hatuM. AthI aupacAriktAnA ane zistanA paNa teo AgrahI hatA. reDiyonI nokarI karatA, eTale paNa zista-samayapAlanane anusaratA. eka vyakti tarIke caMdravadana mahetA premALa hatA. sAthosAtha spaSTa vaktA paNa kharA! varSo sudhI ekAkI jIvana vitAvatA caM.cI. mahetAne mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTIe rahevAnI khAsa vyavasthA karI ApelI. niyamita jIvana, vizALa vAMcana ane AjubAjunI ghaTanAonI nATyAtmakatA zodhI kADhavAnI emanI Teve emane eka alagArI lekhaka banAvI dIdhA. emanI nATya sevA gujarAta kadI bhUlI zakaze nahiM. i.sa. 1991mAM vaDodarA khAte nevuM varSanI vaye emanuM avasAna thayeluM. taTastha sAhitya mImAMsaka viSNuprasAda trivedI gujarAtamAM traNa 'vI' prasiddha hatA. vijayarAya vaidya, bR. pra. 72 > 569 vizvanAtha bhaTTa ane viSNuprasAda trivedI. e paikI zrI viSNubhAI trivedIno janma cothI julAI 1899nA roja umareThamAM thayo hato. pitA sarakArI khAtAmAM hovAthI vAraMvAra badalI thatI. pariNAme viSNubhAInuM zikSaNa judI judI zALAomAM thayeluM. ema. e. sudhIno ucca abhyAsa pUro karyA bAda suratanI ema.TI.bI. kolejamAM saMskRtanA adhyApaka tarIke joDAyelA. viSNubhAI trivedI ApaNAM vayovRddha sAkSara hatA. emanuM pradAna sAhityanA vivecanakSetre che. sAhityavivecananA siddhAMto ane bhAratIya-pAzcAtya sAhityamImAMsAno emaNe gahana abhyAsa karelo. tATasthya emanA vivecanano guNa che. viSNuprasAda trivedI pAsethI gujarAtI sAhityane 'arvAcIna ciMtanAtmaka gadya', 'parizIlana', 'upAyana,', 'govardhanarAma : ciMtaka ane sarjaka', 'sAhitya saMsparza' jevAM noMdhapAtra pustako maLyAM che. emane vivecana dvArA sAhityanI sevA badala raNajItarAma suvarNacaMdraka, narmadacaMdraka, premAnaMda suvarNacaMdraka, gujarAtI sAhitya pariSadanuM pramukhapada, kendranI sAhitya akAdamInI phelozIpa, gujarAta sAhitya akAdamIno puraskAra, rAjAjI lITararI evorDa vagere caMdrako, pAritoSiko, puraskAro meLavyA. sAhityanA vivecaka tarIke viSNubhAInuM sthAna gujarAtI sAhityamAM haMmezA AdarapUrvaka levAya che. temaNe je kAMI lakhyuM che te saMniSTha, saghana, sattvazIla ane mananIya che eTale ja keTalIkavAra temanA vivecanalekhomAM kavitA jevo AnaMda anubhavAya che. tamAma dharmo pratye samAdara dharAvatA A sAkSaranuM i. sa. 1991mAM 92 varSanI vaye surata mukAme avasAna thayuM. sAdhucarita adhyApaka zrI gaurIprasAda jhAlA prophesara gaurIprasAda jhAlA eTale eka sAdhucarita adhyApaka. muMbaInI seMTa jheviyarsa kolejamAM saMskRta-gujarAtI viSayanA prAdhyApaka tarIke potAnI kArakirdIno AraMbha karanAra jhAlA sAhebane jIvananA aMta sudhI e ja kolejamAM niSThApUrvaka kAma kareluM. alabatta emane uccatara sthAna ke pada prApta thavAnI vAraMvAra taka maLatI hovA chatAM teo seMTa jheviyarsa kolejanA vargane svarga samajI tyAM ja rahelA. gaurIprasAda cunIlAla jhAlAno janma i. sa. 1907mAM jAmanagara mukAme thayo hato. emanA pitA jAmanagaranA jANItA vaidya hatA. jhAlA sAheba muMbaImAM seMTa jheviyarsa kolejamAM abhyAsa karatA ane abhyAsa pUro thatAM e ja kolejamAM saMskRtanA adhyApaka thayelA. vidyArthIomAM priya jhAlA sAheba samayapAlananA custa AgrahI hatA. kolejamAM emanI hAjarI niyamita hoya! adhyApaka tarIke Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 teo Adarza gaNI zakAya. abhyAsanAM ane saMdarbhanAM pustako vAMcI taiyArI karI potAnI narma marma zailImAM vyAkhyAna ApavuM emanI khAsiyata hatI. temanAM vyAkhyAnomAM emanI vidvattA dekhAI AvatI. teo kolejamAM anekavidha sAhityika pravRttio calAvatA. jhAlA sAhebanI sauthI suMdara lAkSaNiktA hatI-saMtoSa. seMTa jheviyarsa koleja nahiM ja choDavAno emano nizcaya hato. AthI ghaNI sArI tako paNa emaNe jatI karelI. jhAlA sAheba spaSTa vaktA hatA. sAhityanA vivecaka tarIke paNa temaNe taTastha bhUmikA bajAvelI. temanuM jIvana karmavIra jevuM hatuM. i. sa. 1972nA jAnyuArImAM emanuM avasAna thayeluM. adbhuta vyaktitva dharAvatA zatAvadhAtI paMDita dhIrajalAla TokarazI zAha paMDita dhIrajalAla TokarazI zAha eTale eka adbhuta vyaktitva. jaina samAjamAM emane 'zatAvadhAnI paMDita' tarIke oLakhavAmAM Ave che. paMDitajInI avadhAna zakti Azcaryacakti karI nAkhe evI hatI. so avadhAnanA prayogo emaNe ghaNIvAra karyA hatA. emanI gaNitazakti paNa adbhuta hatI. paMDitajIe vyavasAye lekhanapravRtti svIkArI hatI. saraLa zailI tathA lokapriyatAne kAraNe emanAM pustako jaladIthI khapI jatAM ane punarAvRttio paNa thatI. paM. dhIrajalAla TokarazI zAhanAM nAnAM moTAM maLIne sADA traNasothI vadhu pustako pragaTa thayAM che! yuvAna vaye zarU karelI lekhana pravRtti jIvananA aMta sudhI calAvelI. 'pratikramaNa prabodha TIkA' emaNe lakheluM adbhuta pustaka che. namaskAra, mahAmaMtra, bhaktAmarastotra, RSimaMDala stotra, uvasaggaharaM, logassa sUtra vagere paNa emaNe lakhelAM mahattvanAM pustako che. 'mahAvIra vANI', 'jinopAsanA', 'sAmayikavijJAna', 'siddhacakra', 'jainadharmanuM prANI vijJAna', 'navatattvadipIkA' vagere emanA jANItAM pustako che. paMDitajI maMtravidyAnA prakhara jANakAra hatA. emaNe maMtravidyA vize 'maMtravijJAna', 'maMtraciMtAmaNi' ane 'maMtra divAkara' nAmanA traNa mUlyavAna graMthomAM maMtra, yaMtra ane taMtranI upAsanA vize vidvattApUrNa ane AdhArabhUta mAhitI ApI che. sarasvatIno prasAda pAmelA paM. dhIrajalAla TokarazI zAha eMzI varSanI vaye muMbaImAM avasAna pAmelA. patrakAratvatA jhaLahaLatA sitArA zrI yajJezabhAI harihara zukala yajJezabhAI harihara zukala eTale muMbaInA gujarAtI Jain Education Intemational bRhad gujarAta patrakAratvanA jhaLahaLatA sitArA. A pIDha patrakArano janma valasADamAM i. sa. 1910mAM mArca mahInAnI 13mI tArIkhe eka madhyamavargIya kuTuMbamAM thayo hato. Arthika paristhiti nabaLI hovAne kAraNe kolejano abhyAsa nahIM karI zakelA, paNa muMbaI AvyA bAda sva. icchArAma sUryarAma desAInA 'gujarAta' sAptAhikamAM teo joDAyA ane sva. aMbAlAla jAnI pAsethI temaNe patrakAratvanI tAlIma meLavI. tyArapachI temaNe samagra jIvana patrakAra tarIke vitAvyuM. patrakAratvanA kSetrano yajJezabhAIe anubhava eTale ardhI sadI karatAM vadhAre samayano. 'hindustAna prajAmitra', 'janmabhUmi', 'vaMdemAtaram ane 'muMbaI samAcAra' ema judAM judAM dainikomAM temaNe vividha prakAranI kAmagIrI bajAvI. yajJezabhAI eka patrakAra rUpe satyanA upAsaka hoI nIDara paNa hatA. teo agAu pragaTa thayelA game te lekhana tarata ja judA zabdomAM, navI zailIthI rajU karI zakatA. lekhaka tarIke yajJezabhAIe nibaMdha, vArtA, navalakathA jevA sAhitya svarUpo para kalama calAvI che. 'tUTelA baMdhana', 'garIbanI gRhakSmI', 'jIvanA sodA', 'irSyAnI A', 'khIlatI kaLI' vagere emanAM jANItAM pustako che. patrakAratva para emaNe 'eka patrakAranI ghaDatara kathA' ane ardhI zatAbdinI akhabArI yAtrA' jevAM mahattvapUrNa pustako lakhyAM che. yajJezabhAI harihara zukalanuM muMbaImAM 73 varSanI vaye avasAna thayuM hatuM. pratiSThita gujarAtI gAyaka zrI umedabhAI maNiyAra zrI umedabhAI maNiyAra muMbaInI karve koleja ane esa.ena.DI.TI. yunivarsiTImAM aMgrejI viSayanA adhyApaka hatA. prophesara umedabhAI maNiyAranI muMbaInA pratiSThita gujarAtI gAyakomAM gaNanA thatI hatI. emanAM premagIto sAMbhaLavA mATe muMbaIno yuvAna varga umedabhAI pAchaLa ghelo banyo hato! umedabhAI eTale kalAno jIva. sAhitya, saMgIta kalAnI carcAmAM emane khUba rasa paDato. jIvananA utarArdhamAM 'gujarAtI kavitA upara aMgrejIbhASAnI asara' viSaya para eka vidvattApUrNa zodha nibaMdha emaNe taiyAra karelo.gujarAtI bhaNAvatA adhyApakoe avazya vAMcavo joIe. umedabhAIne AdhyAtmika jIvanamAM paNa rasa hato. vajezvarI pAse gaNezapurImAM muktAnaMda svAmI pAsethI yoga ane dhyAna zIkhatA. dhyAnanA anubhavo vize teo sarasa vAta karI zakatA. emanuM AdhyAtmika jJAna adbhuta hatuM. Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 501 umedabhAIne vAMcanano behada zokha hato. Ama chatAM chelluM pustaka vAMcI javAnI emane Teva hatI. vyAkaraNa ane lipinuM jIvananAM aMtima caraNamAM potAnAM badhAM pustako emaNe mitrone, paNa emane addabhUta jJAna hatuM. teo chaMdanA aThaMga abhyAsI hatA. zokhInone, saMsthAone bheTa ApavAnuM cAlu karyuM. A kArya dvArA svabhAve nikhAlasa bhRgurAya sAduM ane saMyamI jIvana jIvatA. emaNe vAMcananuM mahattva siddha karyuM. vidvAna, kavitA rasika, aMgrejInA adhyApaka hovA chatAM bI.e. gujarAtInA vidyArthIone tattvaciMtaka, eka Adarza adhyApaka, uttama gAyaka evA | gujarAtI sAhityamAM sajaja karatA! sAhityanI carcA vakhate samayanuM umedabhAInuM muMbaI khAte 75 varSanI vaye avasAna thayeluM. paNa bhAna bhUlI jatA. sAhitya jagatanI saMniSTha, sajAga, nIDara ane nikhAlasa pratibhA evA zrI bhRgurAya aMjAriyAnuM 66 varSanI adhyAtmapracAraka maMDaLanA sUtradhAra vaye hRdayaroganA humalAne kAraNe muMbaImAM avasAna thayeluM. zrI manasukhalAla tArAcaMda mahetA samartha keLavaNIkAra ane gRhapati zrI manasukhalAla tArAcaMda mahetA eka dhArmika vyakti hatA. mULazaMkara mo. bhaTTa sAcI dhArmiktA, niHsvArtha lokasevAnI bhAvanA, svabhAvanI saraLatA, tyAgavRtti, sAdAI, navI peDhInuM sAMskArika ghaDatara mULazaMkara mo. bhaTTa eTale bhAvanagaranI prakhyAta karavAnI dhagaza, koIne paNa emanA pratye mAna upajAve evI hatI! saMskArasaMsthA "dakSiNAmUrtimAM nAnAbhAI bhaTTa pAse taiyAra thayelA eka samartha keLavaNIkAra. emano janma i.sa. 1907mAM thayelo. nAnI vaye vidhura thayA bAda temaNe bIjAM lagnano vicAra prAthamika zikSaNa dakSiNAmUrtimAMthI ane pachInuM zikSaNa gUjarAta karyo nahIM. naiSThika brahmacarya ane sAdA tyAgamaya jIvana tarapha teo vidyApIThamAMthI meLavela. saMgIta viSaya sAthe snAtaka thayelA vaLI gayA hatA. dhArmika bAbatomAM AcAra ane vicAra banneno mULazaMkarabhAIe muMbaInI vilepArlenI rASTrIya zALA, samanvaya temaNe sAdhyo hato. emanuM nivRttajIvana dhArmika bhAvanagaramAM 'dakSiNAmUrti' ane 'gharazALA', AMbalAnI 'grAmapravattiothI sabhara rahetuM. teo jainadharma ane sAhityanA UMDA dakSiNAmUrti', saNosarAnI "lokabhAratI' ane 'lokasevAabhyAsI hatA. bhinnabhinna sAmayikomAM niyamita rIte jaina mahAvidyAlaya' jevI saMsthAomAM zikSaka, gRhapati, adhyApaka ke dharmakathAo lakhatA. A jaina kathAo saraLatA ane rasikatAne AcArya tarIke niSThApUrvaka javAbadArI saMbhALIne aneka kAraNe sAdhAraNa vAcakone pasaMda AvatI. vidyArthIonA saMskAra ghaDataramAM, jIvanacaNataramAM ghaNuM mahattvanuM adhyAtma jJAna pracAraka maMDaLI'nA teo sUtradhAra hatA. yogadAna ApyuM hatuM. temanA saujanyanI suvAsa eTalI badhI hatI ke gujarAtanA koIpaNa mULazaMkarabhAInI vilakSaNatA hatI bALamAnasa samajavAnI zaheramAM emanI suMdara AgatAsvAgatA thatI. adhyAtmajIvanamAM emanI kudaratI zakti! ajANyA aparicita bALako pratye paNa eka emaNe "brahmacarya" ane "aparigraha' jevAM mahAvrato para mAtAthI vizeSa vAtsalya mULazaMkarabhAInA hRdayamAM rahetuM. emanuM anubhavajanya lekho lakhyA che. manasukhalAla mahetA eka evI bALasAhitya khUba sarasa che. khAsa karIne "sAhasikonI sRSTi', vyakti hatI ke je jIvana ane mRtyunI bAbatamAM svastha ane "sAgara samrATa', "pAtALa praveza', "mahAna musApharo', 'eMzI samadarzI hatI. emaNe jIvanamAM keTaluM jIvyA?" enA karatAM kevuM divasamAM pRthvInI pradakSiNA', 'khajAnAnI zodhamAM, "nAnasena' jIvyA?" e ukti sArthaka karI hatI. vagere pustako Aje paNa bALako hoMze hoMze vAMcatA jAya che. sAhityakSetranuM sammAnanIya kAma | gujarAtane keTalAka keLavaNIkAro maLyA che emAM zrI bhRgurAya aMjAriyA mULazaMkarabhAInuM nAma agresara che. bhAra vinAnuM nirADaMbara vyaktitva dharAvatA mULazaMkarabhAInuM i. sa. 1984mAM 77 varSanI bhRgurAya aMjAriyA eTale sAhitya kSetranuM eka sammAnanIya vaye avAsana thayuM hatuM. nAma, sAhityano emaNe gahana abhyAsa karelo. emanuM uccAraNa paNa saMmohita kare evuM! khAsa karIne kavi kAnta ane emanI kavitA tIDara patrakAra ane saMvedanazIla ciMtaka vize bhugurAya aMjAriyAe je saMzodhanAtmaka lakhANa karyuM che te zrI mohanalAla mahetA "sopAna' gujarAtI sAhityamAM advitIya che. paMDitayuganA sAhityano emano mohanalAla mahetA "sopAna' ApaNAM eka svAtaMtrya abhyAsa sAhityanA itihAsakAra karatAM paNa caDiyAto hato. senAnI, nIDara patrakAra, saMskAralakSI sArasvata, rAjadvArI samIkSaka bhRgurAya aMjAriyAnuM vAMcana paNa vizALa hatuM. chellAmAM ane saMvedanazIla ciMtaka hatA. sAhityakAra tarIke emaNe Jain Education Intemational Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 gAMdhIyugano prabhAva jhIlyo hato. emanI navalakathAomAM svAtaMtrya saMgrAmanI jhAMkhI jovA maLe che. eka sAhityakAra uparAMta eka Adarza patrakAra tarIke emanAmAM gajabanI sphUrti hatI. eka sAthe be dainikamAM taMtrI hovA chatAM teo ghaNAM kSetromAM ghUmI vaLatA. 'janmabhUmi' jevA dainikanuM taMtrIpada saMbhALatA 'sopAna' vividha viSayonuM vizada jJAna dharAvatA hatA. koIpaNa sAMprata ghaTanA para suMdara lakhANa karI zakavAnI emanI kSamatA adbhuta hatI. 74 varSanI vaye vaDodarAmAM emanuM avasAna thayuM hatuM. raMbhAbahena gAMdhI gujarAtI lekhikAomAM raMbhAbahena gAMdhI eka viziSTa nAma gaNI zakAya. raMbhAbahenano janma saurASTranA eka gAmaDAMmAM thayo hato. nAnI uMmare lagna thayAM hovA chatAM emanA pati zrI manamohanabhAI gAMdhInA sahayogathI raMbhAbahene ghaNo vikAsa karyo hato. raMbhAbahena sArAM lekhikA uparAMta sArA vaktA paNa hatAM. khAsa karIne reDiyo nATikAnA lekhana ane abhinaya banne kSetramAM emaNe saMgIna kArya karyuM hatuM. emano kAThiyAvADI laheko khUba jANIto banelo. emanI reDiyo nATikAomAM gharagaththu viSayo, roja-barojanA gharelu saMvAdo, sarerAza mahilA zrotAonAM hRdayane sparzI gayelAM. raMbhAbahenanuM vAMcana paNa vizALa hatuM. raMbhAbahenanAM vAMcanamAM emanA patie siMhaphALo Apelo. jIvananA aMtima varSamAM paNa raMbhAbahene dasa pustako pragaTa karelAM! potAne kensara che ema vAtanI khabara hovA chatAM himmatapUrvaka, bulaMdIthI potAnuM jIvana jIvyAM! mRtyuno Avo Agotaro svIkAra raMbhAbahenanAM jIvanane mahAkAvya jevuM banAvI gayo. 74 varSanI vaye emanI jIvanalIlA samApta thaI gaI. zrI amRtalAla yAjJika ApaNA zikSaNa, sAhitya ane saMskAra kSetranI milanasAra, madhurabhASI vyakti eTale AcArya zrI amRtalAla yAjJika. temanuM jIvana eTale zUnyamAMthI sarjana. gAmaDAMnI sAdhAraNa sthitimAMthI uttarottara pragati karatAM jaI emaNe potAnAM jIvanane AnaMdamaMgalarUpa banAvyuM hatuM! yAjJika sAhebano janma i. sa. 1913mAM dhrAMgadhrAmAM thayo hato. meTrika sudhInuM zikSaNa vatanamAM meLavyuM ane zAmaLadAsa kolejamAM bI.e.no abhyAsa karyo hato. prakhyAta adhyApaka zrI ravizaMkara jozInA teo priya vidyArthI hatA. ema.e. karyA bAda yAjJika sAheba rUIyA kolejamAM adhyApaka thayA ane pachI muMbaInI mIThIbAI kolejanA AcArya thayA. bRhad gujarAta adhyApana kSetre sakriya hovA chatAM yAjJika sAhebe mahattvapUrNa lekhanakArya paNa karyuM hatuM. temaNe 'AtmagaMgotrInAM punita jaLa', 'jaLa gaMgAnAM vahetAM nIra, 'jAgIne jouM to', 'mukhaDA kyA dekha darpaNa meM', 'kuTuMba jIvananAM rekhAcitro, 'vidyAsRSTinAM prAMgaNamAM' vagere utkRSTa pustako lakhelAM che. sAdAI ane saraLatA yAjJika sAhebanA be AgavA guNa hatA. eka mANasa tarIke teo sajjana hatA. nivRti vakhate maLelI thelInI rakama emaNe 'lokabhAratI, saNosarA'ne arpaNa karelI. AjIvana adhyApaka, lekhaka, sadgRhastha rahelA amRtalAla yAjJikanuM 78 varSanI vaye muMbaImAM avasAna thayeluM. 'mAtRsamAja' saMsthAnAM sthApaka caMcaLabahena TI. jI. zAha muMbaInI 'mAtRsamAja' saMsthAnA sthApaka, saMniSTha kAryakara, sevAmUrti caMcaLabahena TI. jI. zAhanuM nAma samAjasevA saMdarbhe mokhare Ave che. caMcaLabahena ane emanA pati zrI TI.jI. zAha. A daMpatIe samAjasevAno jANe ke bhekha lIdho hato! A daMpatI vyasanamukti ane saMyamanA pracAra mATe khUba prazaMsA pAmeluM. jIvanamAM gAMdhIjI ane pU. saMtabAlajInI asaramAM AvelAM caMcaLabahene AjhAdInI rASTrIya caLavaLamAM sakriyabhAga lIdho hato. ghare ghare jaI khAdI vecI 'svadezI'nuM mahattva samajAvavAnuM emaNe himmatapUrvaka kareluM! emanAmAM gajabano AtmavizvAsa hato. smazAnamAM jaI pazuonI balI caDAvavAno virodha paNa caMcaLabahene ja karelo! 'mAtRsamAja' saMsthAmAM emaNe bahenone upayogI pravRttio zarU karI samAjamAM eka navI suvAsa phelAvelI. emanuM jIvana paNa sAdagIsabhara hatuM. khAdInAM zvetavastro, pagamAM cappala ja paheravAM, cA kophI na pIvI, dUdha na pIvuM! upavAsa, AyaMbila ka2vA vagere kaThina vratonuM pAlana karavA chatAM caMcaLabahene samAjasevA mATe potAnuM jIvana samarpita karyuM hatuM. caMcaLabahena TI. jI. zAhanuM 92 varSanI vaye muMbaI khAte avasAna thayeluM. bhAratIya TesTa krikeTamAM AgavuM nAma dharAvatAra zrI vijaya maracanTa bhAratIya TesTa krikeTanA itihAsamAM eka AgavuM nAma che vijaya maracanTa. krikeTanA kSetre nivRta thayA pachI vijayabhAIe muMbaImAM mAnavatAnuM sevAnuM kArya vegathI upADeluM. garbhazrImaMta, sukhI, tejasvI vijayabhAIe garIbalokonAM duHkhamAM sAcA dilathI rasa laI kaMIka karI chUTavAnI pratijJA lIdhI hatI. krikeTanA khelADI tarIke vijaya maracanTanI pratibhA ane Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je paha3 pratiSThA anokhI hatI. kheladila ane siddhAMtavAdI hatA. 'legakaTa' tathA bIjA keTalAyanI karuNAbharI najara garIbo pratye vaLI ane nAmano sTroka Aje paNa emanI oLakha che. krikeTamAMthI nivRtti netrayajJono pracAra thayo. e jamAnAmAM AMkhanA mukhya sarjana tarIke lIdhA bAda emaNe samAjasevA zarU karelI. 'vijayabhAI nezanala emane sthAna maLeluM. aMgrejonA samayamAM AvuM bahumAna eka esosiyezana phora blAInDanAmanI saMsthAnA pramukha hatA. aMdha bhAratIya nAgarikane pahelIvAra maLeluM! ane apaMga lokone Arthika rIte pagabhara banAvavA mATe sTola, AjhAdI pachI gAMdhIjInA grAmasevAnA kAryamAMthI preraNA Teliphona butha, sIvavAnA saMcA, vagere ApavAnI yojanAo laI samAjasevA karavA utsuka vIracaMda pAnAcaMda zAhano saMparka zrI vAraMvAra karatA rahetA. eka mizanarInI Dhabe teo A kArya karatA. adhvaryu sAheba sAthe thayo. emanI jugalabaMdhIthI samAjasevAnI A garIbo mATenI vividha yojanAo vize vijayabhAI haMmezA sakriya viziSTa pravRtti netrayajJarUpe AkAra levA mAMDI. Do. zivAnaMda rahetA. krikeTanI ramatano A mahAna mANasa potAnA jIvananI adhvaryue pU. svAmI zivAnaMda sarasvatI pAsethI dIkSA laI philasUphIne A rIte vyakta karato : lokasevAne balavattara banAvI. 'divya jIvana saMdhanI' pravRtti paNa ''krikeTa e jo mArA jIvananI pahelI IniMga che, to samAja zarU karI. vIranagaranI zivAnaMda mizana hospiTala dvArA DaoN. sevA e bIjI iniMga che. uparavALo chello bola nAkhaze eTale adhvaryue cAra dAyakAmAM potAnI sevAno dezavidezamAM DaMko vagADI ApaNe AuTa thaI jaIzuM." dIdho! vIranagaranI hospiTalamAM emaNe motiyAnAM traNa lAkhathI i. sa. 1987nI 27mI okTobare A mahAna vyaktinuM vadhu oparezana karyA hatAM! "bApujI' nAmathI sau jemane bolAvatA duHkhada avasAna thayeluM. evA DaoN. zivAnaMda adhvaryue samAjasevAnI eTalI badhI pravRttio karI che ke enI yAdI karavI paNa kadAca azakya bane. teo sAcA zivAnaMda mizata hospiTalanA sUtradhAra arthamAM eka karmayogI hatA. dIkSA lIdhA bAda yogakSetre paNa emaNe Do. zivAnaMda adhvaryu gahana abhyAsa karelo. potAnA guru svAmI zivAnaMda sarasvatInA nAmathI ja prakhyAta evI A vizvavibhUti "netrayajJa' ane 'divya samagra rASTra jemane mATe gaurava anubhavI zake evI eka jIvana saMgha' nAmathI haMmezA amara raheze. mahAna vibhUti eTale DaoN. zivAnaMda adhvaryu (pU. svAmI yAjJavalkayAnaMdajI). saurASTramAM vIranagaranI zivAnaMda mizana hIrAbahena pAThaka hospiTalanA sUtradhAra, netrayajJo dvArA AMkhanAM traNa lAkhathI vadhu zrImatI hIrAbahena pAThaka gujarAtI sAhityanuM eka bahu oparezana maphata karanAra, vividha prakAranI vidyAkIya jANItuM nAma che. hIrAbahenano janma i. sa. 1897mAM muMbaImAM pravRttionA saMyojaka, kuzaLa vahIvaTakartA, mahAna yogasAdhaka, thayo hato. emanA pitA zrI kalyANarAya mahetA custa gAMdhIvAdI saMta samAna DaoN. zivAnaMda adhvaryu ApaNA samAja mATe hatA. hIrAbahene meTrika thayA pachI muMbaInI esa.ena.DI.TI. akalpanIya sevA karI gayA che ! yunivarsiTImAM abhyAsa karelo. potAnA zodha nibaMdhanA gAIDa ane DaoN. zivAnaMda adhvaryuno janma i.sa. 1906nA prakhyAta sAhityakAra zrI rAmanArAyaNa vi. pAThaka sAthe hIrAbahene DisembaranI 18mI tArIkhe potAnA mosALamAM saurASTranA goMDala nehalagna karelAM. pAThaka sAhebanAM avasAna pachI hIrAbahene pAsenA anIDA gAmamAM thayo hato. emanuM janmanAma bhAnuzaMkara "paraloke patra' zIrSakathI pAThaka sAhebane saMbodhIne vanavelI chaMdamAM gaurIzaMkara adhvaryu hatuM. mAtAnuM nAma pArvatIbahena hatuM. meTrika kavitA rUpe patro lakhavA zarU karyA hatA. emanI A racanA pasAra thayA pachI temaNe vijJAna zAkhAmAM keLavaNI laI gujarAtI sAhityamAM dhyAnAkarSaka banI rahela. kavitA, vivecana ela.sI.pI.esa. parIkSA prathama naMbare pAsa karI sarakArI khAtAmAM lekho, saMzodhana jevI lekhana pravRtti dvArA emaNe raNajItarAma dAkatara tarIke joDAyA hatA. i. sa. 1947mAM ema.bI.bI.esa. suvarNacaMdraka, narmada suvarNacaMdraka, umA-sneharazmi pAritoSika vagere thaI AMkhanA DokaTarano abhyAsa karyo hato. prApta karyA hatAM. mahAtmA gAMdhInI dAMDIyAtrA joI prabhAvita thayelA eka adhyApaka tarIke paNa hIrAbahene mobhA bharyuM sthAna bhAnuzaMkaramAM dezanI AjhAdI ane garIbo mATe kazuMka karI chUTavAnI meLavyuM hatuM, paNa emanuM mahattvapUrNa kArya e gaNI zakAya ke, emaNe deDha bhAvanA jAgRta thaI hatI. 5. saMtabAlajInA saMparkamAM AvyA pAThaka sAhebanA nAmanI rakamamAMthI pustaka prakAzana, sAhitya, pachI emaNe netrayajJanuM Ayojana karyuM. A AyojanathI keTalAye sAhityakArone sahAya jevI pravRtti calAvI! gujarAtI sAhitya dardIone lAbha thayo. samAjanA AgevAnonI, dhanika vepArIonI pariSadane paNa emaNe mAtabara rakamanuM dAna ApyuM hatuM. Jain Education Intemational Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thayuM hatuM pa04 4. bRhad gujarAta sAhityakSetre emanuM uccasthAna hatuM. kAraNa ke, "gaurava puraskAra' anuvAda paNa karelo. zikSaNa ane sAhityanA kSetre je mahattvanI ApavA mATe manubhAI paMcoLI, yazavaMta zukla jevA mUrdhanya kAmagIrI bajAvI tenI kadararUpe alAhAbAda yunivarsiTIe ane sAhityakAro muMbaInI hospiTala sudhI pahoMcyA hatA, jayAM mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTIe temane DI. lInI mAnad hIrAbahena pathArIvaza hatA! eka strInI saMvedanAne zabdastha karatI padavI ApI hatI. bhArata sarakAre temane i. sa. 1959mAM A lekhikAnuM I. sa. 1995mAM 98 varSanI vaye muMbaImAM 'padmabhUSaNa'no IlkAba Apyo hato. potAnA jIvanamAM asaMkhya avasAna thayuM hatuM. siddhio meLavI cUkelA haMsAbahenanuM i. sa. 1995mAM 98 varSanI gujarAta ane bhAratanuM virala vyaktitva vaye avasAna thayuM hatuM. haMsAbahena mahetA prajAnA Adarza sevaka haMsAbahena jIvarAja mahetA eTale gujarAta ane bhAratanuM zrI ke. pI. zAha eka virala vyaktitva. haMsAbahena eTale eka jAjavalyamAna nArI. zrI ke. pI. zAha jAmanagaranA pIDha rAjakIya netA ane vaDodarAnA dIvAna sara manubhAI mahetAnAM putrI haMsAbahena mahetA. samAjasevaka hatA. emanuM pUruM nAma zrI kAMtilAla pI. zAha hatuM. ema. e. thanAra prathama mahilA hatAM. haMsAbahenano janma i. sa. temano janma lIMbaDImAM thayo hato. tyAre temanI kauTuMbika Arthika 1897mAM suratamAM vaDanAgarA jJAtimAM trIjI julAIe thayo hato. sthiti sAdhAraNa hatI chatAM teo prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa nAnapaNathI ja tejasvI haMsAbahene asaMkhya inAmo jItyAM hatAM. lIMbaDImAM laI bhAvanagaranI zAmaLadAsa kolejamAM grejayueTa thayA kolejamAM saMskRta ane iMglIza bhASAnA viSayamAM rasa dharAvatAM hatA. vyavasAya mATe jAmanagara AvIne rahelA ke. pI. zAhe pachI. haMsAbahene philosophI sAthe bI.e. thayAM hatAM. yuvAvaye ja iMglenDa kAyama mATe jAmanagarane ja potAnuM vatana banAveluM. jAmanagaramAM ane amerikA jaI ucca abhyAsa karI cUkelA haMsAbahene jInIvA jaIne vasavATa karyA pachI Arthika dRSTie nizcita banatAM ke.pI. ane sAnaphrAnsIsko khAte inTaranezanala vImensa konpharansa zAhe jAhera pravRttiomAM sakriya bhAga levAnuM nakkI karyuM hatuM. tathA AMtararASTrIya keLavaNI pariSadamAM paNa bhAga lIdho hato! vahIvaTI sUjhane kAraNe jAmanagara pAlikAnA teo pramukha paNa haMsAbahene e vakhatanA rUDhIcusta samAjamAM khaLabhaLATa macAve banelA. gujarAta sTeTa TrAnsaporTa nigamanA adhyakSa paNa banelA. evo krAMtikArI nirNaya laI DaoN. jIvarAja mahetA sAthe gujarAtanI basa sevAne dUra dUranA gAmaDAMo sudhI pahoMcatI. AMtarajJAtithI lagna karelA ! karavAmAM ke pI. zAhano siMhaphALo che. rAjayamAM phAInAnsa haMsAbahene potAnA jAhera jIvanamAM khUba ja mAnabharyuM korporezana tathA TeksaTAIla korporezananA adhyakSa tarIke paNa temaNe sthAna meLavyuM hatuM. mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTInA vAIsa saMgIna sevAo ApI hatI. cAnselara hatAM. e uparAMta leDI tAtAe "dha nezanala kAunsIla I. sa. 1972mAM saurASTranA proLa-joDiyA vibhAgamAMthI opha vimensa ina inDiyA'nA taMtrI tarIke haMsAbahenanI niyukti koMgresanA sabhya tarIke vidhAnasabhAnI cUMTaNI jItIne dhArAsabhya karelI. haMsAbahena i. sa. 1934mAM muMbaI koMgresa samitinA banelA ke.pI.zAha rAjakAraNanA eka pIDha agraNI kAryakartA tarIke adhyakSa banyAM hatAM. muMbaInI dhArAsabhAnI cUMTaNImAM cUMTAIne khera sthAna meLavI lokapriya netA banelA. chatAM sittera varSanI vaye sAhebanA pradhAnamaMDaLamAM teo zikSaNakhAtAnA nAyaba pradhAna thayAM acAnaka rAjakAraNamAMthI nivRtti laI lIdhI hatI! jIvananAM zeSa hatAM. bhAratane AjhAdI maLI tyAre 1947nI paMdaramI ogaSTa varSo lokasevAnAM saMgIna ane sakriya kAryo karavAmAM emaNe svAtaMtrya parvanI ujavaNI vakhate bhAratanI mahilAo vatI rASTrane gALyAM hatAM. potAnI sevA dvArA prajAnA Adarza banI cUkelA rASTradhvaja arpaNa karavAnuM sadbhAgya paNa emane ja maLeluM. ke.pI. zAhe potAnAM 'ke.pI. zAha cerITebala TrasTa' taraphathI netra baMdhAraNa sabhAnA paNa teo sabhya hatA. Ama haMsAbahene deza yajJo, sarvaroga nidAna yajJo, vRddhAzramo, Ayurveda saMzodhana kendro, ane duniyAmAM potAnI buddhipratibhAthI potAnuM AgavuM sthAna komarsa koleja, derAsara, upAzraya dvArA vividha sevA karelI. banAvyuM hatuM. Atmadarzana' nAmanI eka pustikAmAM emanuM maulika ciMtana jovA haMsAbahena eka lekhikA rUpe "bALavArtAvali', "arUNanuM maLe che. mAnavatAno guNa dharAvatA ke.pI. zAha garIbo pratye adUbhUta svama, traNa nATako', 'himAlaya svarUpa ane bIjAM sahAnubhUti rAkhatA. jAmanagara jIllAnI A lokapriya vyaktinuM nATako' jevI maulika kRtio racI hatI. taduparAMta zeksapIyaranAM 86 varzanI vaye I. sa. 1992nA DisembaramAM amadAvAda khAte nATako "hemleTa' ane 'maracanTa opha venIsa" tathA "rAmAyaNa'no duHkhada avasAna thayeluM. Jain Education Intemational Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je pa05 jaina sAhitya saMzodhananA kSetranI virala vibhUtI anokhI AvaDatane lIdhe mAnabhAIe potAnA jIvanakALa pro. hIrAlAla rasikadAsa kapADayA daramiyAna bhAvanagaramAM lokasevAnI saritA vahetI karI hatI. mAnabhAI cha dAyakAthI adhika samaya potAnA ane sAthIdAronA - sva. pro. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA eTale jaina sakriya sevAkAryothI bhAvanagaranA janajIvana upara chavAI gayA sAhitya-saMzodhananA kSetre vIsamI sadImAM thaI gayelI eka virala hatA. emaNe AraMbhelI 'zizuvihAra'nI pravRttimAM te samaye bALaka vibhUti. jemaNe koleja ke yunivarsiTInI kakSAe prAkRta ardhamAgadhI tarIke joDAnAranAM saMtAnonAM saMtAno atyAre zizuvihAramAM khelI viSaya nahoto lIdho chatAM koleja ane yunivarsiTInI kakSAe e rahyAM che. traNa peDhInA saMskAra ghaDataranuM anokhuM kArya karavAno yaza viSayonuM adhyApana kArya karyuM hatuM. teo pI.eca.DI. thayA nahotA mAnabhAInA phALe jAya che. pada, pratiSThA ke mAna sanmAnathI dUra chatAM pI.eca.DI. vidyArthIonA mArgadarzaka banyA hatA. ane DI. rahenArA, eka sAmAnya nAgarikanI jema sAduM, nirmaLa ane nirbhaya lInI DigrI mATe nirNAyaka banyA hatA. temaNe sItterathI vadhu graMtho jIvana jIvavAmAM mAnanArA mAnabhAI vividhalakSI pravRttionA ane eka hajArathI vadhu lekho lakhyA hatA. temaNe prAkRta- praNetA hatA. mahAtmA gAMdhInA jIvanano prabhAva emanA para hato. ardhamAgadhImAM gahana abhyAsa karyo hato. AvA pro. hIrAlAla haMmezA khAdInI caDDI ane bAMDiyuM paherI sAyakala dvArA lokasevA rasikadAsa kApaDiyAno janma 28mI julAI 1894nA roja mATe javAno emano kAyamI upakrama raheto. suratamAM thayo hato. hIrAlAlabhAI abhyAsamAM pAvaradhA hatA. i. mAnabhAIno janma i. sa. 1908nA ogaSTanI 28mI sa. 1918mAM gaNitanA viSaya sAthe hIrAlAlabhAI muMbaI tArIkhe taLAjAmAM thayo hato. emanA pitA narabhezaMkara bhaTTa yunivarsiTImAMthI ema.e. thayA hatA. e samayamAM gaNitano rAjyanI nokarImAM phojadAranI nokarI karatA. emanI mAtAnuM nAma viSaya agharI ane arasika gaNAto AthI adhyApaka banyA pachI mANekabA. kizorAvasthA sudhImAM mAtApitAnI chatrachAyA paNa hIrAlAlabhAIe gaNita viSayamAMthI prAkRta viSaya tarapha gumAvelI. khUba ja saMgharSa karI potAnI kArakirdI ghaDI hatI. baMdaranI gati karI. emaNe Jain Mathametics viSaya para saMzodhana nokarImAMthI nivatti meLavyA pachI I. sa. 1939mAM emaNe karyuM hatuM. bhAMDArakara prAcya vidyA saMzodhana maMdiramAM emaNe bALakonAM vyAyAma-ramato mATe "zizuvihAra'nI sthApanA karI. jainadharmanI saMskRta, prAkRta ane gujarAtImAM lakhAyelI Azare bALakone ramatA jovA emanI priya pravRtti hatI. bALakonI sADAtraNa hajAra hastapratonuM sUcipatra taiyAra karyuM hatuM. prAkRtamAM svacchatAno emaNe khUba ja khyAla rAkhelo. bALavikAsa mATenI lakhavuM ke bolavuM emane mATe saraLa vAta hatI. emaNe "khaiya temanI pravRtti advitIya hatI. lokamatane jAgRta karavA mATe (prAkRta) bhASA ane sAhitya' nAmano graMtha lakhyo hato. emaNe mAnabhAI pAse potAnI vaiyaktika lAkSaNika pravRttio hatI. suratanI ema.TI.bI. kolejamAM prAkRta-ardhamAgadhI viSayanA yuvAnImAM raktadAna, mRtyubAda cakSudAna, dehadAna, jevAM suvAkyo adhyApaka tarIke paNa kArya karyuM hatuM. pro. hIrAlAla kApaDiyA eka emaNe vahetA mUkelAM, zizuvihAramAM mAnabhAIe vidyArthIonA samartha saMzodhaka hatA. yazodohana,' 'vinaya saurabha', 'jJAtaputra cAritrya-ghaDatara mATe rAtri zibironuM Ayojana karyuM. tyArapachI zramaNa bhagavAna mahAvIra' jevA graMthomAM jainadharma sAhityanI zramamaMdira, Tekanikala vargo, vyAyAma zALA, skAuTa ane gAIDa, saMzodhanA karI che. temaNe jainasaMskRta sAhityano itihAsa' paNa pustakAlaya, vAcanAlaya, bALamaMdira, vinayamaMdira, mahilAmaMDaLa, lakhelo che. abhyAsu saMzodhaka, marmajJa kavi pro. hIrAlAla citrakaLA ane saMgItanA vargo, abhinayakaLAnA vargo, kApaDiyAnuM I. sa. 1979mAM mRtyu thayeluM. 'divyajIvana saMgha'nI pravRttio, prAthamika sAravAranA vargo vagere vividha prakAranI pravRttio AraMbha karI enuM saMcAlana karyuM. blaDa mAta Upaje evA mUkasevaka beMka, dAjhelA loko mATeno alAyado "banne vorDa', "cakSudAna', mAnabhAI bhaTTa dehadAna, zabavAhinI vagere bIjI paNa vividha pravRttio cAlu samagra rASTrane jenA para mAna upaje evA mUkasevaka karAvI ane anya saMsthAone te soMpI dIdhI. mAnabhAIe potAnA jIvanane eka mizana banAvyuM. eka saMsthA kare eTale emaNe ekale mAnabhAI bhaTTa bhAvanagaranI suprasiddha saMsthA 'zizuvihAra'nA svapradaSTA, sarjaka ane saMvardhaka hatA. phAjala mAnavazaktino hAthe karyuM. anekanAM jIvana emaNe ujjavaLa banAvyAM. emaNe upayoga karI kazuMka sAmUhika racanAtmaka kArya kevI rIte karI zakAya gujarAtane, samagra rASTrane vadhu ojasvI banAvyuM. rASTranA panotA. enI AgavI sUjha, vicArazakti, dhagaza ane tamannA sAthe putra evA mAnabhAI bhaTTanuM tA. 2-1-2001nA roja 94 varSanI vaye avasAna thayeluM. pariNAmalakSI vyavasthita kArya ochAmAM ochA kharce karavAnI Jain Education Intemational Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harisidhdha mAtAnuM jUnuM maMdira (miyANI) mahAkALI maMdiravALo bhAga (DabhoI) havAmahela jarUkho (vaDhavANa) Jain Education Intemational haThIbhAInI vADInAM derAsarano AgalobhAga (amadAvAda) gujarAtamAM sompurA zilpIoe kaMDArelI adbhuta kalAkArIgarI bhAratIya zilpa sthApatyanA kSetre amara banI raheze. zrI sAmba lakSmaNAnuM maMdira -bIjapura-baraDIyA Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 5oo. Adarza mUlyonA pravartIkAze -Do. ramezabhAI jamInadAra jema pratyeka sadInA samayakALamAM dharatInI dhULamAMthI suvarNakaNo zodhatA dhULadhoyA maLyA che tema gujarAtanI A bhUmimAM bhavya ane udAtta preraNAnAM piyuSa dharabAyelAM che. jyAM zaurya, bhakti, prema bharapUra rIte pAMgaryA che. e saMskAra keDInuM tathA bhAvanAnA e ghughavatA sAgaranuM A lekhamALAmAM darzana thAya che. jenAmAM sva'nA sthAne "sarvanA sukhanI kAmanA killolatI hatI, jemanAM aMtaramAM svArthanA sthAne paramArthanI pratiSThAe ghara karyuM hatuM ? narapuMgavonAM tapa, tyAga ane prabhAvaka pratibhAthI ja ApaNo Ajano saMskArabhava haryobharyo lAge che. temanA guNavaibhavano AsvAda ja ApaNane zItaLatA ane saMtoSa ApI zake tema che. mahAna dezabhakta-krAMtikArI paMDyAjI, vidyAnA paramaupAsaka 2.nA. mahetA ke anveSaNanA AcArya harivallabha bhAyANI bhale kALanI godamAM vilIna thaI gayA paNa temaNe karelAM kAryo niraMtara cAMdanInI mAphaka camakI rahyAM che. ane e kAryo ja teonI svaprasiddhionI pratIti karAve che. temanI ciMtanayAtrA ApaNane navo rAha cIdhe che. A lekhamALAnA anya pAtromAM vimalabhAI zAha ane vajubhAI dave jevA puruSoe gujarAtanI garimAne kharekhara cAra cAMda lagADyA hatA. temanA jIvanamAM ApaNane vilakSaNa buddhi prajJAno, apratima puruSArthano ane jAjaramAna pratibhAno triveNI saMgama jovA maLe che. A lekhamALAnAM pAtro kharekhara to Adarzo ane naitika mUlyonA pravartanakAro hatA. AvA pratApI vyaktitvano paricaya karAvanAra DaoN. rasezabhAI jamInadAra zikSaNajagatamAM AdaraNIya mAnapAna pAmyA che. itihAsa ane saMskRtinA jJAtA che. lAMbA samaya sudhI gUjarAta vidyApIThamAM itihAsa ane saMskRta vibhAganA adhyakSa hatA. bhAratanI aneka yunivarsiTIomAM temanI sevA noMdhapAtra banI che. itihAsanI vibhAvanA ane itihAsanuM tattvajJAna e DaoN. jamInadAranAM mukhya kAryakSetro che. A paratvenuM emanuM ciMtana ane temanuM lekhana pradAna dhyAnArya gaNAya che. bhAratamAM daphataravidyAnA kSetre thayelAM ciMtananA vikAsa sababa emano abhyAsa prazaMsAI che ane tethIsto temanA prayAsone kAraNe bhAratIya yunivarsiTI jagatamAM sahu prathama vakhata gUjarAta vidyApIThe itihAsa ane saMskRti vibhAganA aMtargata daphataravidyAnA pUrNakakSAnA vividha staranA abhyAsakramo eMsInA dAyakAthI amalI banAvyA. ane gujarAta rAjya abhilekhAgAra khAtAnA lagabhaga cAlIseka kAryakartAone emanA mArgadarzana heThaLa sugrathita tAlIma saMprApta thaI zakI che. sthaLanAmonA abhyAsa paratve emanuM anveSaNa gaNanApAtra hoI mAyasora sthita plesanemsa sosAyaTI opha inDiyA'nI kAryavAhaka sabhAnA sabhya tarIke i. sa. 1980nA dAyakA payetta sevAo ApI che. AjhAdInI laData aMgenA emanA lakhANo prazaMsanIya gaNAyAM che. "yakSaprazna Aryono-aitihAsika vizleSaNa'nAmano Azare 60 pRSThano monogrApha prakArano lekha "saMbodhi'mAM ane "bAburI sAmrAjya ane sAMskRtika gatividhi' vizeno lekha "phArbasa trimAsikamAM tathA "bhAratIya vidyA : vizleSaNa ane vibhAvanA' vizeno lekha "svAdhyAya'mAM pragaTa thayela che tene zikSaNa jagata suMdara AvakAra Apyo che. -saMpAdaka gAMdhIvAdI krAMtivIra paMDyAjI' dezabhaktoe potAnA kAryarata jIvananI Ahuti arpI hatI. AjhAdInI laDatano itihAsa avalokatAM AvAM aneka udAharaNo sva. mohanalAla kAmezvara paMDyA ApaNane prApta thAya che. AvA eka anAmI krAMtivIra (ahiMsaka bhAratanI AjhAdInA yajJamAM aneka nAmI tathA anAmI viplavI) "paMDyAjI'nA hulAmaNA nAmathI jANItA mohanalAla bu. pra. 73 Jain Education Intemational Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa08 je bRhad gujarAta kAmezvara paMDyAnA jIvanakAryanI jhAMkhI meLavIe. vIsamI sadInA trIjA dazakAnA AraMbhanA varSomAM kheDA jIllAnA kapaDavaMja tAlukAnA kaThalAla gAme vALadarA (1923mAM) nAgapuramAM amuka vistAromAM rASTrIya dhvaja brAhmaNa jJAtimAM I. sa. 1872nA jUnanI 21mIe emano janma pharakAvavAnI ke laI javAnI manAI hatI. A kAyadAnA viruddhamAM thayo hato. prAraMbhika zikSaNa emaNe kaThalAlamAM ja meLavyuM hatuM ane jamanAlAla bajAje laData upADI. sarakAre emanI dharapakaDa karI. meTrikanI parIkSA naDiyAdanI sarakArI mAdhyamika zALAmAMthI pAsa AthI nAgapuranI laData akhila hinda laDatamAM palaTAI gaI. karI hatI. ucca zikSaNa temaNe vaDodarAmAM lIdhuM hatuM ane gAMdhIjIe saradArane enI doravaNI soMpI. A mATe gujarAtamAMthI khetIvADIno DiplomA meLavyo. je TukaDIo nAgapura gaI temAMnI kheDA jillAnI TukaDInI AgevAnI paMDyAjIe saMbhALI ane jela paNa bhogavI. jIvanakAryano AraMbha paMDyAjIe gujarAtI bhASAnA vikAsa ane pracArathI karyo - elekjhAnDara kinloka phorbase sthApelI i. sa. 1930mAM mahAsabhAe gAMdhIjInI doravaNI nIce gujarAta varnAkyulara sosAyaTInA madadanIza maMtrI tarIke cha mAsa svarAja mATenI laData upADI. A laDatanuM mukhya kArya hatuM gerakAyade sudhI sevA ApIne A javAbadArI daramyAna temaNe 'DhoranuM khAtara' mIThuM pakavavuM. Ama gerakAyade mIThuM pakavavAnA AropamAM pahele ja nAmanuM pustaka gujarAta varnAkyulara sosAyaTIne lakhI ApyuM. Ama divase paMDyAjInI dharapakaDa thaI ane jela maLI, jela-mukti meLavI temaNe eka kAMkare be pakSI mAryA. ghera jatAM punaHdharapakaDa thaI, paNa gAMdhI iravina karAranI rue temano chuTakAro thayo. AthI paMDyAjI i. sa. 1932nI savinaya paraMtu paMDyAjIno rasano viSaya to khetIvADIno hato. kAnUnabhaMganI laData vakhate bhUgarbhamAM cAlyA gayA ane laDatane AthI teo i. sa. 1902mAM goMDala rAjayanA khetIvADI khAtAmAM doravaNI ApI. A samaye emanI tabiyata lathaDI. chatAM borasada joDAyA ane suprinTenDenTa tarIke javAbadArI traNa varSa sudhI evI tAlukAnA pleganA kAryamAM joDAvAnI icchA temaNe saradAra samakSa saphaLatAthI saMbhALI ke emanAM jJAna ane kAryanI suvAsa vaDodarA mUkI. paNa saradAre temane ArAma karavAnuM kahyuM. sevAbhAvI rAjyanA nareza sayAjIrAva sudhI pahoMcI. sayAjIrAva gAyakavADa paMDyAjIne salAha nA ruci paNa avagaNI nahIM. borasadathI paMDyAjIne goMDalathI vaDodarA kheMcI gayA, jyAM temaNe rAjayanA naDiyAda jatAM mArgamAM bImAra paDyA ane TUMkI mAMdagI bhogavI khetIvADI khAtAnA niyAmaka tarIke i. sa. 1905 thI 1911 14-5-35nA roja avasAna pAmyA. sudhI kAmagIrI bajAvI. AvA paMDyAjIe lokasevA karatAM karatAM aNamola I. sa. 1911 thI 1915 teo bhUgarbhamAM rahI aMgrejo lokasevakanI bheTa paNa gujarAtane ApI potAnA kAryanuM pUrNavirAma sAme laDyA. ane prajAne saMgaThita karI, aMgrejo sAme laDavA prerI. mUkyuM ema kahevuM joIe. A lokasevaka te bIjA koI nahIM paNa bhUgarbha vAsa daramyAna emaNe karmavIra gAMdhI' ane 'gokhale' bhAga ApaNA lADIlA dAdA-ravizaMkara mahArAja. prasaMga Avo hato. 1-2 ema traNa pustako lakhyAM, je briTIza sarakAre japta karI ravizaMkara vyAsa sarasavaNInA vatanI ane tyAMnA ThAkaraDAnA gora. lIdhelAM, paraMtu A pustakonA Alekhane emanAMmAM ahiMsAnI gorapadA sAthe ravizaMkara vyAsa ghI ane anAjano vepAra paNa karatA bhAvanA reDI. hatA. eka samaye (1911)mAM dukALanA varSamAM ravizaMkara mAla paMDyAjI krAMtikArI rahevA sarjAyA na hatA. temanuM dhyeya to kharIdavA kaThalAla gayA. tyAM teo paMDyAjInA saMparkamAM AvyA. dezabhaktinuM hatuM. A mATe je samaye je sAdhana upayogI jaNAyuM teno paMDyAjIe ravizaMkarane kahyuM ke tame svArthano vepAra ghaNo karyo, paNa temaNe saphaLa rIte viniyoga karyo. ane eTale ja krAMtikArI paMDyAjI have loko mATe kaMIka karo. paMDyAjInA zabdoe ravizaMkaranuM i. sa. 1915mAM gAMdhIjInAM saMparkamAM AvatAM ahiMsaka sainika jIvanavaheNa palaTI nAMkhyuM ane vepAra karavA kharIdeluM anAja banI gayA. ane i. sa. 1935nA me nI 14mI e avasAna ravizaMkare sastA anAjanI dukAnadvArA lokone vaheMcI sevAno pAmyA tyAM sudhI temaNe ahiMsaka dezasevaka tarIke dezasevA karI. AraMbha karyo. tyArathI vepArI ravizaMkara vyAsa maTIne dezasevaka gAMdhIjI AphrikAthI pAchA pharyA bAda dezanI AjhAdInI ravizaMkara mahArAja banyA. laData vadhu cetanavaMtI banI. "caMpAraNyanA satyAgraha' pachI lokomAM kevaLa vidhAtA upAsaka hiMmatano saMcAra thayo. ahiMsAnI bhAvanA prabaLa banI. paMDyAjI ramaNabhAI nAgarajI mahetA gAMdhIjInI asara nIce AvyA ane potAnuM zeSajIvana gAMdhIjIne samarpita karyuM. 1915 pachInAM emanAM kAryo gAMdhIprerita ane aMtaraMga vartuLamAM ane svajanomAM bhIkhubhAInA nAmathI ahiMsaka banI rahyAM. vizeSa paricita tathA purAtattvavidyAnA kSetramAM DaoN. Ara.ena. Jain Education Intemational Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 509 mahetAthI jANItA prAdhyApaka ramaNalAla nAgarajI mahetAnuM 22-1- emano akSaradeha ApaNI sAthe ciraMjIva raheze. AMtararASTrIya 1997ne budhavAranA roja vaDodarAmAM emanA nivAse TUMkI mAMdagI khyAti apAvanAra emanAM be utpanano ciraMjIvI banI gayAM che. pachI avasAna thayuM. temaNe hajI 15-15-1996nA roja sAbarakAMThA jIllAmAM tIrthadhAma zAmaLAjInAM paTAMgaNamAM mezvo AyuSyanA paMcoteramAM varSamAM praveza karyo hato. marolInA vatanI nadInA kinAre sthita bhojarAjanA TekarAthI khyAta sthaLa para kareluM ramaNabhAInA janma samaye temanA mAtAe temane ukaraDA pAse "devanI morI'nuM UbhI sapATInuM utnanana. prastuta lekhanana dvArA mUkIne emanA jIvanadAnanI bhIkha mAMgI hatI. kemake emanAM ekatarapha temaNe bauddhatUpanA peTALamAMthI aitihAsika mahattva mAtApitAne bALako janmatAMja mRtyu pAmatAM hatAM. A kAraNe dharAvato pASANe samudragaka zodhI kADhIne brAhmI lipinA vikAsamAM janmathI ja teo bhIkhubhAInA nAmathI kuTuMbamAM, jJAtimAM ane ane bauddha dharmanA vistAramAM mahattvanuM pradAna karyuM che. to bIjI aMtaraMga mitromAM oLakhAtA thayA. tarapha pAkI mATImAMthI taiyAra karelI bhagavAna buddhanI beThA ghATanI janme anAvila brAhmaNa, karme AjIvana vidyArthI-zikSaka mUrtione prajA pratyakSa karI to trIjA pakSe mahAtUpanI sAthe hatA. anAvila saMskAra anusAra namatA nA javuM'no guNa pacAvyo mahAvihAranuM utpanana ane anveSaNa bhAratamAM bauddha tIrthonAM hato, to guru-ziSyanA saMskAra karIne "namratA nahIM choDavI'no guNa thayelAM ulbananomAM abhinava bhAta pADe che. AvI ja rIte rakatamAM vahAvI dIdho hato. pariNAme AjIvana vidyopAsanA abhinavabhAta pADatuM emanuM ADI sapATIe thayeluM unjanana kArya daramiyAna vidyAprApti arthe vayavidvattAnA bhedabhAva vinA jayAMthI che. cAMpAneranuM khoTI rIte mIDiyevala ArkiyolojI tarIke khyAta mAhitI maLe tene guru gaNavAnI namratA rAkhI, to satyanA thayeluM cAMpAneranuM utpanana ADI sapATIe thayeluM pahela prathama hakIkatonA - purAvAnA paDakhe UbhA rahIne namatA nahIM javAnI utpanana che. cAMpAneranA utnananathI emaNe purAvastuvidyAnA garimA paNa keLavI jANI. A baMne guNone lIdhe emanAM adhyayana kSetranI keTalIka bAbatonuM nirasana karI ApyuM che. - adhyApana - anveSaNa 'tejasvInAvadhitamastu' banI rahyAM. vaDanagara, visanagara, nagarA, vaLA (vallabhI) jevAM AdhAra vinA, arthaghaTana vinA ane sthAnika buniyAdanA sthaLoe emaNe kareluM utpanana paNa emanI AgavI daSTinAM kAryo abhigamanI daSTi vinA kazuM teo lakhatA nahotA. svabhAve svataMtra che. mogalavaMzanA aitihAsika nAmAbhidhAnamAM emanuM pradAna mijAjI hoI emanAM lakhANo paNa svataMtra maulikaSTinAM dyotaka AgavuM rahyuM che. ane te vaMzane emaNe bAburI vaMza tarIke sodAharaNa rahyAM hatAM. je ukaraDA pAse emanAM mAtAe ramaNabhAInI bhIkha sacoTa rIte prasthApita karI Apyo che. amadAvAda dariyAkinAre mAMgI te ukaraDA ja emanA jIvanabharanA sAthI banI rahyA. ukaraDA hatuM e emanI AgavI sUjhanuM pariNAma che. sudarzana taLAvanuM eTale avazeSonA DhagalA pheMdavA, tapAsavA ane anyUSita sthAna nirNita karavAnuM mahattvanuM kArya emaNe karyuM hatuM. gujarAtamAM karavAnI kAmagIrI emaNe lagabhaga aDadhI sadI sudhI karI. ma.sa. DaoN. sAMkaLiyA pachI gujarAtI bhASAmAM sthaLanAmonAM adhyayanavizvavidyAlayamAM prAcIna bhAratIya itihAsa ane purAtattva vidyA adhyApana-anveSaNane vyApaka karavAnuM kArya paNa 2.nA.nuM pradAna vibhAgamAM zikSaka tarIkenuM emanuM sevAkArya lagabhaga traNa dAyakA gaNI zakAya. amadAvAdano killo saltanatakAlIna nathI paNa jeTaluM rahyuM. akabarakAlIna hovAnuM puravAra karanAra paNa DaoN. mahetA che. amadAvAdanA jaina derAsaronuM sthApatyakIya ane zilpazAstrIya gujarAtanA traNa nagaronuM adhyayana mahattva dhAraNa kare che. saMpUrNa adhyayana jaina paripATI sahita pahela prathama emaNe ja karyuM. nistAra purAvastunI dRSTie : amadAvAda, vaDodarA ane surata. nyAya juo to malAva taLAvano' e lokokitane sAcA aitihAsika traNa dezomAM emanA vidyArthIo purAvastuvidyA vibhAgonA vaDA pariprekSyamAM mUkI ApIne enI vibhAvanA emaNe badalI ApI. che : bhArata, bAMglAdeza ane thAI pradeza. bhAratanI traNa laMkAnI lADI ane ghoghAno vara'nI lokAkitamAM rAjA vijayanuM bhASAonA teo abhyAsI hatA: gujarAtI, saMskRta ane arabI aitihAsika sthAna emaNe prasthApyuM. gujarAtamAM, bhAratamAM, phArasI, traNa gujarAtIoe gujarAtanuM nAma AMtararASTrIya kSetre bAMglAdezamAM ane thAIpradezamAM purAvastu vibhAganA vaDAo aMkti karI ApyuM : DaoN. bhagavAnalAla indrajI, DaoN. hasamukha emanA vidyArthI che. emane prApta thayela suratano 'narmadano dhIrajalAla sAMkaLIyA ane DaoN. ramaNalAla nAgarajI mahetA. muMbaI, suvarNacaMdraka" ane amadAvAdano "raNajItarAma suvarNacaMdraka' emanA puNe ane vaDodarA anukrame traNeyanAM mukhya sevAkSetro - kriyAkSetro vidyAtapanuM pariNAma che. 2.nA. mahetA satyapriya hatA, udAra hatAM. traNanA eka sAthe DaoN. mahetAne vizeSa saMbaMdha hoya evuM hatA, karmaTha hatA, udyamI hatA, lekhana priya hatA, uttama vaktA. emanA jIvana ItihAsathI spaSTa thAya che. hatA, puruSArthI anveSaka hatA ane sauthI vizeSa prathama paMktinA 2.nA.no kSaradeha bhale Aje ApaNI vacce nathI, paNa kSetrakAryajJa hatA. Jain Education Intemational Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa80 % bRhad gujarAta anveSaNanA AcArya Tyuzana karIne tathA ziSyavRtti meLavIne bhaNavAnuM AgaLa vadhatuM rahyuM. mahuvAnA A tejasvI vidyArthIne kanaiyAlAla munazInuM zaraNuM Do. harivallabha. cU. bhAyANI hAthavaguM thayuM ane nokarI tathA ziSyavRtti baMne aMke karI zakyA ane harivallabha cunIlAla bhAyANI eTale gujarAtI abhyAsane AgaLa vadhArI zakyA. bhAratIya vidyAbhavanamAM sAhityamAM, bhASAmAM, vyAkaraNamAM atyaMta moTA gajAnuM eka nAma. adhyApaka tarIkenI kArakirdI zarU karI. sAthe ema.e.nI taiyArI prakAMDa paMDita chatAM vinamra eTalA ja. kaho ke nakhazikha vidyA puruSa. ane prathama vargamAM prathama AvyA ane pachI prAkRtamAM pI.eca.DI. chatAMya zaikSaNika zista - anveSaNa zistanA eTalA ja AgrahI karavAno prAraMbha karyo ane sahu prathama jarmana bhASA zIkhI lIdhI. ane naitika mUlyonA DaoN. bhAyANI jabaradasta jAgarUka zikSaka hatA. i. sa. 1951mAM teo pI.eca.DI. thayA. i. sa. 1954mAM saMskRta, prAkRta, junI gujarAtI, ardhamAgadhI, aMgrejI A badhI paheluM pustaka "vA vyApAra' prasiddha thayuM. tyArathI AraMbhI bhASAomAM prabhAvI lekhaka ane te badhI upara aneruM prabhutva, AyukALa daramyAna emanA 70 graMtho pragaTa thayA che. svabhAve sAlasa evA harivallabhabhAI jJAnopAsananA agaNita DaoN. harivallabha bhAyANI eTale puruSArthI upAsaka, jJAnapipAsu paMkhIonA AzrayarUpa gheghUra vaDalA samAM hatA. teo anveSaka. vidyArthIpriya adhyApaka ane adhyApaka priya vidyArthI, sarvazaktimAna, sarvavyApI, sarvajJa, sakSama, sarvadaizika, samartha, hADohADa vidyAparuSa, mautika sarIkhA dedIpyamAna. sadAya pustako sarvakAlIna vyaktitva dharAvatA hatA. kaho ke virala vidyApuruSa ane anveSakothI gherAyelA nigraMtha puruSa, janma vaiSNava, karma hatA. DaoN. bhAyANI gujarAtanA prathama paMktinA inDolojIsTa hatA. brAhmaNa, svabhAve mitabhASI, vyavahAre audArya ane lekhanamAM mAtra gujarAtamAM ja nahi paNa deza-paradezamAM teo mUThI UMcerA satata vyasta evA DaoN. bhAyANI akSaradehe ApaNI vacce sadAya vidyAvyAsaMgI tarIke prakhyAta hatA. vidvAna kevo sattvazIla hoya, ciraMjIva raheze. astu. (janma 26-5-1917, avasAna 11khullA manano hoya, prasanna mukhAraviMda hoya, sadAcAra ane 11-2000) ziSTatAthI saMpanna hoya, avidyA paratve pracaMDa puNyaprakopa dharAvanAra hoya, adhyApaka kevo. vidyApremI ane AjIvana vidyArthI hoya vicAra-vyakti AvA guNothI sabhara hoI vidyApuruSa jovo hoya to te che vimalabhAI hIrAlAla zAha harivallabha bhAyaNI. jevA emanAM sapheda vastro DAgha vinAnA tevA khAdInA sapheda leMghA-jhabhbhAmAM sajaja, goLa mukhAraviMda temanA cAritrya DAgha vinAnAM. DaoN. bhAyANI mohaka vyaktitva. upara jADI phremanAM cazmA, mAthA upara zvetazyAma, havAthI UDatA emane hasatA jovA e paNa eka lhAvo gaNAya. adhyayana vALavALI koI vyakti gujarAta vidyApIThanI bhUmi upara 1963 adhyApana-anveSaNamAM aDacaNonAM teo vighnahartA. sattvazIla, thI 1970 daramiyAna koIne maLI gaI hoya to te bIjuM koI nahIM vivecaka, prakhara bhASAzAstrI, vyutpattizAstranA paramajJAtA, paNa haMmezA hasamukhA vimala zAha (eTale vimalabhAI hIrAbhAI vidyArthIpremI adhyApaka ane anveSaNapriya vidyArthI evA zAha) ja hoya. hA, kyAreka khAdInA penTa-buzakoTamAM paNa hoya. DaoN. bhAyANI AMtararASTrIya khyAtiprApta adhyetA hatA. AvA vimalabhAI 16-10-1998 thI ApaNI vacce sadehe | DaoN. harivallabha bhAyANI svayaM sUrya samAna hatA. potAnAM upasthita nathI, paNa emanA potAnA ane emanA vize anyanA tejathI pote prakAzamAna rahetA. AthI emanI upasthiti jayAM hoya akSaradehe to teo avazya upalabdha che ja. tyAM vicAra, vidyA, vyakti, vyavasthA, vANI zobhI UThatAM hatAM. vimalabhAI eTale pAradarzaka vyaktitva, vikAsakarmI vizeSa to emanA khaDakhaDATa hAsyathI sabhAgRha jANe navapallavita mANasa, vicAra vibhUti, kriyAzIla anveSaka, grAma AyojananA thaI jatuM jovA prApta thatuM. pratyeka paristhitine ke pratyeka prasaMgane ke purohita, mAnavIya sparzano Ayano, Ayojanabaddha vikAsanA pratyeka pustakane ke pratyeka parisaMvAdane DaoN. bhAyANI akhilAImAM praNetA, bhAtIgaLa pratibhA ane mUlyaniSThAnA AgrahI. sahakAra avalokatA ane vaizviktAthI mUlavatA. svabaLe ane potAnA emano jIvanamaMtra, grAma sudhAraNA emanA haiye vaselI. puruSArthathI teo jIvanane jIvI gayA che ane gauravAnvita banAvyuM khAdIkAryanA aMtevAsI. vikAsanI samasyAo ane vicAranI che. ane tethI ja rASTrIya ane AMtararASTrIya sanmAno emanA svataMtratA paratve bauddhikarasa karatAM jIvaMtarasanA anuyAyI. AMgaNe AvIne UbhA rahyAM che. AyojanamAM vilaMbanItinA AkrozI TIkAkAra. ADaMbarathI bhAyANI abhyAsamAM prAraMbhathI hoMziyAra hatA. bI.e.mAM viparIta sAdagInA AcArya, karmaniSTha to kharA ja paNa kamaTheya evA prathamavargamAM uttIrNa thayelA. kuTuMbanI Arthika sthiti nabaLI hovAthI ja. samayanA pAbaMdha: gAMdhIvicArathI prabhAvita, kAryazailImAM Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4pa81 khullApaNuM ane sAdAI to svabhAvamAM parovAI gayelI. caherA sAMprata bhAtIgaLa pravAho vize UMDI samaja hoya to tevo zikSakaupara ramatuM sadAya nirmaLa nitaMza hAsya. sahuthI vizeSa teo guru-AcArya kevaLa paraMparita arthamAM potAnA varganA ja mANasabhUkhyA - AvuM bahucArI, bahugAmI, bahulakSI vyaktitva vidyArthIono ke vidyAlayano zikSaka ke AcArya na rahetAM vizALa eTale vimalabhAI. AjhAdInI laDatanA suvarNakALanA prAraMbhe arthamAM ane vistRta paTa upara samagra samAjano, AkhI prajAno (15-3-1921) janmelA vimalabhAInA ghaDataramAM svAtaMtryanI zikSaka ke AcArya banI rahe che. balake lokazikSaka banI rahe che, tema khumArInA mAholanI chAyA pUrI UThelI joI zakAya che je lokanetA paNa banI rahe che. je zikSaka ke AcArya vidyArthInI mRtyuparyata chAyArUpe ja emanI sAthe ane vidyamAna saralAbahena | svataMtratAne svIkAre che, vidyArthInI aMtaHskUraNAne jagAve che, sAthe rahI. gAMdhIbodhita vikAsazIla dizAo temano jIvanamaMtra - vidyArthI svayam vicArato thAya tevo mAhola saMpaDAvI Ape che, rahyo ane A kAraNe lagnanA pAMcame divase ja bhuvela gAma tenI vizeSatAne uttejita kare che ane te mATe avirata prayatnazIla (khaMbhAta tAluko)nI sarvAgINa tapAsArthe A yugala gAmamAM jaIne na hoya tevA zikSaka ke AcAryanuM nAma ciraMjIva rahe che. samAjamAM madhurajanI Ujave che gAmanA sarvekSaNarUpe. saMbhavAmi yuge yuge'nI jema samaye samaye ekAda guru ke AcArya vimalabhAInA vaicArika ane vikAsalakSI kAryane ApaNane, samAjane - vidyAjagatane prasannatA arpe, preraNA bakSe, avalokavA ApaNe gUjarAta vidyApIThanA AdivAsI saMzodhana ane prakAzita kare tyAre samAja samRddha ane saMpanna bane che. moTA bhAge tAlImakendra (1963 thI 1970) ane gotA gAma pAsenI A badhI lAkSaNiktAo kevaLa eka ja gurumAM - AcAryamAM hoya gujarAta insTiTyuTa opha eriyA plAniMga (1970 thI to samAja raLiyAmaNo dekhAya. vajubhAI jayazaMkara dave AvA eka 1986)nAM kAryone avalokavA rahyAM. A graMthamAM bhAI sudarzana guru hatA. eka AcArya hatA. vajubhAInI je chabI ApaNI pratyakSa AyaMgare vimalabhAInI vicArayAtrA'nAme arpaNa karelo lekha to khaDI thAya che te che : prANavAna vyaktitvanI, AdarzavAdI senAnAyakanI, svAbhimAnI, nUtana tattvonA praNetAnI, zikSaNanA vAMcavo ja rahyo. A be saMsthA uparAMta 1965-66mAM ane kartavyaniSTha dRSTAnI, eka avadhUtanI, svAbhimAnI, nismRti 1974-75mAM alaga alaga rIte A be saMsthAonA upakrame vyaktinI, sthita prajJa puruSanA pAvanakArI darzananI, AtmatRpta emaNe karelI mAtaranI punaHtapAsa ane kAryAraMbhe karelI bhuvelanI | zikSaNa premanI, akiMcana RSi tarIkenA zikSakadharmanI, saMsArI tapAsa vimalabhAInuM ciraMjIva smAraka che ema khasUsa kahI zakAya. sAdhunI, bALaghaDataranA ghaDavaiyAnI nikhAlasa kuTuMbapremanI, uparAMta gujarAta vidyApIThanuM AdivAsI saMskRtine kalAsaMskAranA dAtAnI, kalArasika saMskAramUrtinI, zIstabaddha prajA pratyakSa karatuM saMgrahAlaya paNa emanI daNa, jene kalAkIya yoddhAnI, 'tvameva sarvama' ane 'tamai zrI guruve nama:'nI. sahayoga pradatta karyo haku zAha. i. sa. 1978mAM emaNe gujarAta AjhAdInI laDatanAM piyuSa jemanA ghaDataramAM tANAvANAnI rAjaya grAmavikAsa saMghanI sthApanA karelI. 1979mAM insTiTyuTa jema vaNAI gayAM che tevA vajubhAInA samagra vyaktitvamAM opha kalcara enDa arbana enthropolojI saMsthAnA e sthApaka sabhya gAMdhIbodhita karmaThatA ane sAdAI eka abhinna paDachAyAnI jema hatA. gu.I.e.lA.mAMthI i. sa. 1986mAM nivRtta thayA pachI vaLagI rahelAM joI zakAya che, samagratayA joIe to vajubhAInAM teo A saMsthAnA gavarniga boDInA sabhya tarIke kriyAzIla hatA. vyaktitvamAM gAMdhIjI prerita rASTrabhaktinI dIkSA, monTesorIno keLavaNI yajJatA Rtvija zikSaNa siddhAMta ane janmajAta zikSakanI sarjakatAnAM triveNI jaLa satata sadAya vareNyanI jema vahI rahelAM jovAM prApta thAya che. vajubhAi jaTAzaMkara dave keLavaNInA yajJakAryamAM svAtaMtrya, svAzraya ane svayaskuraNAno bahu thoDA gurujano preraNAdAyI jovA prApta thAya che. temAMya supere viniyoga ane prayoga karanArA vajubhAInI dRSTi vargakhaMDanI vidyArthI premI ane vAtsalyabhAvI gurujano to thoDAka ja. cAra divAlone oLaMgIne prakRtinI cAradizAo sudhI vistarI cukI zikSakanI bhAvanA ane bhUmikA baMne khUba agatyanAM che. zikSaka hatI. AcArya ela. pI. jekasananA eDyukezana ova dha hola eTale saccAI ane saMniSThAnI jIvaMta AkRti. sArA gurunI eka mena' graMthamAM mANasanAM hRdaya, buddhi, mana ane tananI keLavaNIno AMkhamAM amI che to bIjI AMkhamAM zistaprIti che. vRttie zikSaka je khyAla varNita che tenI chAyA ApaNe vajubhAInA zikSaka-AcArya vicArazIla ane vinayI che. to pravRttie te vidyAvyAsaMgI che. tarIkenA kAryakALamAM anubhavI zakIe chIe. pravAsa, zramakArya, temAMya e zikSakamAM vidvattA tathA cAritrya uparAMta sahRdayatA ane nATya-prayoga, samuhajIvana, utsava jevI abhyAsetara pravRttione athAka parizrama karavAnI vRtti hoya, prakhara dhyeyavAda sAthe sahaja abhyAsa sAthe jotaranAra vajubhAI eka prayogazIla AcArya ubharato vAtsalyabhAva hoya, vividha sAmAjika paribaLo tathA hovAnI sAhedI Ape che. Jain Education Intemational Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' - ago jo ke ( 2) IT *** " e karI cakezvarI devI jaina derAsara (vaDanagara) A maMdiroe ja bhA2tIya kalA, zilpa, sthApatya, saMskRti ane ramatAnuM anerU rovardhana karyu che. NiD E Cii gorI tArI hAra ' somanAtha maMdira (verAvaLa) * che . ke o hA hi PPP mahAlakSmInuM maMdira (khaMbhAta) > . bhakita ane kaLAnuM saMgama sthAna - 5 ja hoya, E Plable nAgamukuTugaNeza (mahesANA) sUryamaMdira (thAna) Jain Education Intemational Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 423 muAtanAM keTalAMka tejasvI nakSatro --DaoN. mahezacaMdra paMDyA vizvanI vidyamAna AdhyAtmika vicAradhArAne AdhAre ema jaNAya che ke sattaramI sadImAM jAmanagara mukAme pU. devacandrajI mahArAje praNAmIdharmanI sthApanA karI ane te paraMparA bhAratabharamAM tathA irAna, irAka, arabastAna, nepALa, bhUtAna ane sikkImamAM prasAra pAmI. pratibhA darzana vizvaaikya, vizvakuTuMbakam ane mAnavatAlakSI buniyAda upara sthAna pAmelA A praNAmI dharmanA AdyasthApaka ane tenA saMvardhanakartAo gujarAtanA ja hatA. paNa itihAse tenI khAsa noMdha lIdhI nathI jaNAtI. hiMdu dharma ane saMskRtinuM rakSaNa karavAnA ekamAtra khyAlathI prasthApita thayelA A dharmasaMgaThane mugala zAsakone satyadharma samajAvavA satata mathAmaNa karI hovAnuM bhAse che. temanuM dharma abhiyAna noMdhapAtra ghaTanA che. praNAmI dharmamAM rAjazyA (zrI kRSNa ane rAdhA)mA svarUpa tarIke pUjAya che. temanA paTTaziSyo lAladAsa svAmI, navaraMgasvAmI, mahAmatijIe vedagraMthonA adhyayana dvArA hemeTika semeTika kalcarano samanvaya sAdhI praNAmI dharmane vizvaphalaka upara mUkIne tenA pracAra-prasAra mATenuM bhagIratha kArya karyuM che. uparAMta samAjamAM samarasattA sthApita karavA saMtaratno - bAlakasAheba, pAlanadeva vageree prayatno karyA che. Aje paNa praNAmI maMdiromAM temanI aMzAvatAra tarIke pUjA thAya che. svAtaMtryanI laDatane paNa keTalAke sakSama netRtva pUruM pADIne tathA kAragIlamAM zahIdI vahorIne A bhUminuM nAma jeNe jeNe rozana karyuM che tevAM keTalAMka tejasvI nakSatrono paricaya karAve che praNAmIdharmanA marmajJa ane itihAsavettA DaoN. mahezacaMdra paMDyA. DaoN. paMDyA prAdhyApaka, saMzodhaka ane kavi tarIke gaNAyA che. paMcamahAla jillAnA bAkora gAme temano janma thayo. moDAsAnI vinayana kolejamAM tathA saurASTra yunivarsiTI rAjakoTanA anusnAtaka itihAsabhavanamAM lekacarara, rIDara, prophesara, adhyakSa tarIke 34 varSa sudhI itihAsa viSayanuM adhyApana, saMzodhana karyuM che ane pI.eca.DI.nA saMzodhakonA mArgadarzaka rahyA che. DaoN. paMDyAe gujarAta itihAsa pariSada amadAvAdanA upapramukha ane maMtrIpade lAMbo samaya sevA ApI. ola inDiyA hisTrI kalcara sosAyaTI nyu dilhI, saurASTra, kaccha itahAsa pariSada jUnAgaDha dvArA tathA bhAratanI vividha yunivarsiTIo dvArA yojAyelA seminAromAM 65 thI vadhu saMzodhana peparsa rajU karyA. temanA keTalAMka mahattvanAM saMzodhana lekho keTalAMka sAmayikomAM paNa pragaTa thayA che. itihAsa, samAjadarzana ane dharma saMbaMdhe temanAM daseka pustako ane be kAvyasaMgrahomAM gaurava pragaTa thAya che. saMzodhanakSetre meDalo, pAritoSiko, viziSTa sanmAnapatro meLavIne teo itihAsavida tarIke sAruM evuM mAnapAna pAmyA che. vizeSa noMdhapAtra bAbata e che ke tAjetaramAM ja madhyapradezanA patrA mukAme temanAM mArgadarzana heThaLa bhAratabharamAM sau prathama praNAmIdharmanuM eka myujhiyama AkAra pAmyuM che. Aje paNa DaoN. paMDyA sAheba jayahiMda dainikamAM 'samayanAM vahetAM nIra' kolama dvArA - ciMtanapradhAna lekho dvArA samayasAthe kadama mIlAvavA samAjane mArgadarzana pUruM pADI rahyA che. saMpAdaka Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 je bRhad gujarAta, praNAmI (nijAnaMda saMpradAya) dharmanA sthApaka pracAra-prasAranuM kArya zarU karyuM. jIvanamAM aneka viTaMbaNAo, AcArya zrI devacaMdrajI mahArAja muzkelIo, Apattio veThIne prANanAthajIe divyatA prApta karelI. praNAmI dharmanA parama pAvana graMtha ''tAratama sAgara'nI praNAmI (nijAnaMda saMpradAya) dharmanA AdyasthApaka AcArya divyavANInuM avataraNa prANanAthajInA mAdhyamathI ja thayeluM che. zrI devacaMdrajI mahArAjano janma vi.saM. 1938nA roja siMdhanA prANanAthajI mahArAje potAnuM jIvana dharmane samarpita karI dIdhuM umarakoTa gAme kAyastha pitA manu mahetA ane mAtA kuMvarabAIne hatuM. dharmanA prasAraNa mATe e samayanA mogala bAdazAho sAthe tyAM thayo hato. nAnapaNathI ja emane kRSNabhaktino mAhola laDAI cheDavAnuM sAmarthya paNa e ja kAraNe emane maLeluM. maLelo. adhyAtma bALapaNathI ja emane priya hatuM. mAtra agiyAra auraMgajheba jevA dharmajhanUnI bAdazAhane paNa emaNe vicAratA karI varSanI uMmare ja ene astittva viSayaka prazno thavA lAgelA! ane mUkelA! hindu dharma ane saMskRtinI rakSA kAje emaNe prabaLa paMdara varSanI vaye to gRhatyAgI IzvaranuM svarUpa samajavA nIkaLI puruSArtha karelo. temaNe aspRzyo, muslimo ane tamAma vargone paDyA! asaMkhya sAdhu saMtonA paricaya bAda aMte bhUjanA rAdhA dharmamAM praveza apAvI sAmAjika ekIkaraNa karyuM. vizvanI semeTIka mAdhavI saMta haridAsa pAse emane AdhyAtmika praznonA uttaro maLI ane TameTIka paraMparA tathA veda ane katabAnuM sAmya sAdhI gayA. saMta haridAse emane dIkSA ApavAnI tithi nakkI karAvI e vizvadharmanI buniyAda sthApI. bhAratanAM rAjayo ekahaththu karavA ja divase daivasaMyoge emanA laukika lagna paNa thayelAM. emanAM prayatna karyo. hindIne rASTrabhASA banAvavAmAM paNa temaNe jhuMbeza dharmapatnI lIlabAI paNa sAdhanAmAM sahAyaka banyAM. daseka varSa calAvelI. emanA ja mArge pachI gAMdhIjInI vicAraNA bhUjamAM rahyA pachI choTAkAzI tarIke prasiddha jAmanagara khAte astitvamAM AvI. vi.saM. 1751mAM teo svargavAsI thayelA. zyAmajI maMdiramAM kRSNabhaktimAM rata kAnajI bhaTTanI kathA sAMbhaLI e daramiyAna ja emane jJAna upalabdha thayuM. ane emanAmAM praNAmI dharmatAM strIratnA nijAnaMda phelAyo. tyAMthI tAratama maMtra prApta karelA temaNe praNAmI, tejakuMvara (bAIjurAja) dharma - nijAnaMda saMpradAyanI sthApanA karI. e pachI AcArya zrI devacaMdrajI mahArAja zrI gAMgajIbhAI nagarazeThanI sahAyathI praNAmI dharmanAM "zrI zyAmajI mahArANI' svarUpe pUjAtA dharmapracAra zarU karyo. satata 34 varSa sudhI dharmapracAra karI temaNe teja kuMvarano janma saurASTranA dhorAjI gAme lohANA vIrajI jAmanagaramAM praNAmI dharmanuM vaTavRkSa UbhuM karyuM. vi.saM. 1712nA bhANajIne tyAM Azare vi.saM. 1694mAM thayo hato. zrI bhAdaravA vada 14nA roja devacaMdrajI mahArAjano deha chUTyo ane prANajIvana mahArAja jUnAgaDha najIka jozIpurA gAma vasAvavA temano AtmA paramadhAma pahoMcyo. jatA hatA tyAre temano paricaya vIrajI bhANajI ane temanI yuvA putrI teja kuMvara sAthe thayo hato. prathama dRSTie ja teja kuMvara ane praNAmI dharmanA pravartaka prANanAthajIne potAnA pUrvajanmanA saMbaMdhanuM jJAna thayuM ! banne pUrva mahAmati zrI prANanAthajI janmanAM patipatnI hovAnA aneka purAvA ane smRtio rajU thatAM praNAmI dharmanA mahAna pravartaka mahAmati zrI prANajIvane tejakuMvara sAthe vivAha karyA! e pachI tejakuMvara paNa prANanAthajIno janma vi.saM. 1675nA bhAdaravA vada 14ne dharmapracAranA kAryamAM lAgI gayAM. musIbatanA samayamAM suratanA ravivAre jAmanagaranA zAsaka jAma jasAjInA dIvAna kezavarAya ziSyone emaNe madada karelI, AthI teo prANanAthajIne rAjajI ThAkuranA ghare thayo hato. emanI mAtAnuM nAma dhanabAI hatuM. ane tejakuMvarane zyAma eTale ke, "rAja zyAma' svarUpe jovA prANanAthajI mahArAjanuM nAma mihirAja hatuM. mAtA pitAnA lAgyA. (praNAmI dharmamAM zrIkRSNane rAjajI ane rAdhAne zyAmAM vaiSNavI saMskAro vacce emano uchera hovAthI bALapaNathI ja teo tarIke bhajavAmAM Ave che) e pachIthI ja suratamAM caitra suda puname dharmaciMtana karavA lAgelA. praNAmI dharmanA AdyasthApaka AcArya tejakuMvara- bAIjurAjanI janmajayaMtI UjavAya che. prANanAthajInA zrI devacaMdrajI mahArAjano eka vakhata bALaka mihirAja sAthe saMparka dharma mahAbhiyAnamAM tejakuMvarano phALo ananya che. satsaMga, carcA, thayo. AcAryajI bALakanI tejasvItA pArakhI gayA. AthI emaNe ziSyone bhojana, sevA, pUjA dvArA emaNe sammAnIya sthAna mihirAjane tAratama maMtra ane tAratama jJAna pradAna karI praNAmI meLavyuM. praNAmI dharmamAM tejakuMvarane prANanAthajI sAthe padharAvI, dharmanI dIkSA ApI. devacaMdrajI mahArAjathI maLelA AdhyAtmika temanuM paramadhAmanAM zyAmAjInuM svarUpa mAnIne pUjana karavAmAM jJAnathI mihirAjano aMtaraAtmA jAgRta thayo ane emaNe Ave che. saurASTranAM eka strIrane praNAmI dharmamAM pUjanIya sthAne jJAnasAdhanA AraMbhI. gurunA vArasAne anurUpa temaNe dharmanA birAjIne gujarAta ane saurASTranuM gaurava akhaMDa karyuM che. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana aneka bhASAonA marmajJa zrI lAladAsa svAmI zrI lAladAsa svAmInAM janma ke mRtyu aMge koI pramANabhUta ke AdhAra maLato nathI, paraMtu teo mahAmati zrI prANanAthajInA samakAlIna ane pramukha ziSya hovAthI temano samaya sattaramI sadI gaNI zakAya. temano janma porabaMdara mukAme thayelo. temanuM mULa nAma lakSmaNa zeTha hatuM. teo ThaThThAnagaramAM luhANA zeTha tarIke prasiddha hatA. samagra dariyAI vepAra para temano vAvaTo pharato! vepAra navaraMga svAmI praNAmI dharmanA mArneDa gaNAya che. aSTaprahara karatAM teo dhArmika raMge raMgAyA hatA. veda, purANa ane bhAgavatano A sevA pUjAno 3/4 bhAga temanI racanA che. temaNe mahAmatine UMDo abhyAsa karyA bAda teo satsaMgI banyA hatA. prANanAthajI praNAmI dharmano pracAra karatA e daramyAna zrI lAladAsa svAmInA saMparkamAM AvyA hatA ane emaNe lAladAsa svAmIne potAnA ziSya banAvyA hatA. kendramAM rAkhI hindu dharma graMthonuM arthaghaTana karyuM. temaNe lagabhaga 167 graMthonI racanA karI che. 'navaraMga sAgara' nAmanA bRhada graMthomAM te 39000 copAImAM saMgrahita che. 'navaraMga bAka, 'suMdara sAgara", 'guru ziSya saMvAda', 'chAMdogya upaniSada', 'gItA rahasya', temanA mahattvanA graMtho che. temanne vi.saM. 1755mAM mAgazara vada 10nA roja padmA (ma.pra)mAM yogasamAdhi lIdhI. praNAmI dharmamAM prANanAthajI pachI lAladAsa svAmInI jema navaraMga svAmInuM paNa mahatvanuM yogadAna rahyuM che. lAladAsa svAmI siMdhI, kacchI, gujarAtI, mAravADI, hindI (khaDIbolI - vrajabhASA), saMskRta, phArasI, arabI vagere bhASAo jANatA! AthI teo mahAmatinA kuzaLa, kartavyaniSTha, pratibhAzALI ziSya banI gayA. teo islAma dharmanA pavitra graMtha kurAna-e-zarIpha'nA abhyAsI hatA. tenI AyAtonuM arthaghaTana ane saMdarbho rajU karavAmAM lAladAsa svAmI mAhIra hatA. muslima ziSyone kurAna ane purANa tathA veda ane katabAnuM sAmya samajAvavAmAM temano siMhaphALo hato. prAmI sAhityamAM mahamati zrI prANanAthajI pachI lAladAsa svAmInuM nAma mokhare rahyuM che. 'baDIvRtta', "choTIvRtta', 'mAjA', 'baDA masaudA', 'zrI bhAgavata TIkA, 'lAladAsa kRta bataka' vagere emanI prasiddha kRtio che. praNAmI maMdiromAM temanA graMtho 'tAratama sAgara'nI sAthe ja pUjAya che. hindIne bItaka sAhityanI bheTa ApanAra lAladAsa svAmI e dRSTie aitihAsika mahattva dharAve che. temanuM dhAmagamana (svargavAsa) pannAmAM thayeluM. pannAmAM emanI samAdhi paNa che. dharmanA mArtaMDa zrI navaraMga svAmI (svAmI mukuMdadAsajI) navaraMga svAmIno janma vi.saM. 1705ne jeTha suda ke vada nama budhavAre suratanA gopIpurAmAM rAghavajIbhAI ane kuMvarabAInA ghare thayo hato. temanuM mULanAma mukuMdadAsa ane patnInuM nAma suzIlA hatuM. temane vidyA, dhana ane dhArmika saMskA2no vA2so gaLathUthImAM ja maLelo. sukhI mA-bApanI chatrachAyAmAM uchera thavAthI sAruM zikSaNa meLavIne teo gujarAtI ane saMskRtabhASAnA zAtA banyA hatA. veda, upaniSada, purANa ane darzanazAstrano bR. pra. 74 * 585 abhyAsa emaNe karyo hato. teo prANanAthajInA prabhAvamAM hatA. temanI icchA prANanAthajInA dharmapracAramAM jeDaIne dilhI javAnI hatI., paraMtu parivAre temane rokI rAkhyA. chevaTe 25 varSanI uMmare patnIthI chUTa cheDA laIne dilhI pahoMcyA ane prANanAthajInA ziSya banyA. pachIno samaya gurusevA, praNAmIdharmanA sAhityanI racanA ane dharmapracAramAM vyatIta karyo. rAjasthAnamAM temanA dvArA ja praNAmI maMdiranI sthApanA karI hatI. temanI vANInA prabhAvathI asaMkhya loka praNAmI dharmamAM joDAyelA! gujarAtamAM jJAtapracAra karatAra saMta bAlaka sAheba saMta zrI bAlaka sAmebano janma vi.saM. 1958mAM pATaNavADA vistAranA chaThiyAraDA gAme guru brAhmaNa jJAtinA pitA kAlIdAsa ane mAtA gaMgAbAIne tyAM thayelo. temanuM mULa nAma baLadeva hatuM. teo pAMca varSanA hatA tyArathI bhaktirasamAM taraboLa rahetA. yuvAna vaye emaNe aneka tIrthadhAmanI yAtrA karIne chaThiyAraDA gAme savarA maMDapa (nijAra paMthano panna karelo! temaNe potAnA jJAnano pracAra karavA gujarAtane potAnI karmabhUmi banAvelI. giranAramAM nAthapaMthI bAvAono bheTo ane datAtreyanAM darzana thayelAM. pachI giranA2mAM ja velavaDanA taLAva pAse sAdhanA zarU karelI, paNa lokahita mATe bAlaka sAhebe potAnuM sAdhanA sthaLa badalIne giranAranA mRgIkuMDa pAse potAnI ''jagA'' banAvI. Aje paNa e sthAna "bAlaka sAhebanI jagyA" tarIke prasiddha che. bAlaka sAhebe racelAM aneka pada lokakaMThe sacavAyAM che. temAM nirAkAra brahmanI upAsanA abhivyakta thaI che. temanAM padomAM premalakSaNA bhakti vyakta thAya che. temanI vANI poga rahasya sAthe upadezAtmaka paNa che. temaNe vi. saM. 1962nA poSa vada agiyArase icchA mRtyu agAuthI jAhera karI, saMto, maThAdhIza, ziSyonI bhIDa vacce bhajanonI ramajhaTa sAthe jIvatAM samAdhi Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 . lIdhelI. Aje paNa aneka jagyAe saMta bAlaka sAhebanA smRticihno maujUda che. zrI mathurAdAsa lAlajIdAsa gAMdhI. mathurAdAsa gAMdhIno janma vi.saM. 1931 aSADha vada AThama (i.sa. 1876)nA roja pitA lAlajIdAsa gAMdhIne tyAM sAbarakAMThA jillAnA moDAsA gAme thayelo. teo tharDagreDanI parIkSA pAsa karIne dahegAmanI prAthamikazALAmAM zikSaka tarIke joDAyA. te pachI I.sa. 1892mAM rUpAla ane 1894mAM sINAvADa jAgIranA kAmadAra tarIke ane moTI moTI jAgIranA kArabhArI tarIke kAmagIrI bajAvelI. svamAnI dezapremI svabhAvane kAraNe I. sa. 1905mAM baMgabhaMganI laData vakhate kArabhArIpaNuM choDIne AjhAdInI laDatamAM joDAyA ane moDAsAmAM ja zaMkara rAmajI dharmazALAmAM maLelI sAbarakAMThAnI prathama rAjakIya sabhAmAM prathama rAjakIya bhASaNa ApIne sAbarakAMThA jillAmAM cAlelI AjhAdInI laDatanuM sukAna saMbhALeluM. temaNe kalakattAmAM be mAsa rokAIne svadezI caLavaLano abhyAsa karI videzI kApaDa ane videzI khAMDano tyAga karyo ane gAMdhIjIe cIMdhelA bahiSkArAtmaka kAryakramo, videzI kApaDa, sarakArI nokarIo, aMgrejI zikSaNa, adAlato, dhArAsabhAnI cUMTaNIono bahiSkAra tathA paMcAMgI racanAtmaka kAryakramo, dArUbaMdhI, aspRzyatAnivAraNa, komI ektA, rASTrIya zikSaNa ane khAdI pravRttinI moDAsA pradezamAM joradAra caLavaLa calAvI. I. sa. 1930nA eprilamAM lasuMdrAthI kAcuM mIThuM lAvIne jAhera sabhAmAM vaheMcyuM tethI 12-7-1930nA roja temanI dharapakaDa thaI. sAbarakAMThAnI e pahelI dharapakaDa hatI. emane naveka mAsa jelavAsa bhogavavo paDelo. i. sa. 1942nI 'hiMda choDo' laDatamAM temaNe bhogIlAla gAMdhI, ramaNalAla sonI, pUnamacaMda paMDyA vagereno sAtha laI haDatAlo paDAvavI, bhUgarbha patrikAo vaheMcavI, TapAlapeTIo bALavI, tAranAM doraDA toDavAM, thAMbhalA ukhADavA, sarakArI makAno para saLagatA kAkaDA pheMkavA vagere pravRttio calAvI hatI. mathurAdAsa gAMdhIe iDara ane mAlapUra rAjayamAM prajAkIya maMDaLonI AgevAnI laIne rAjAo sAme joradAra prajAkIya AMdolano calAvyAM hatAM. tenA pariNAma svarUpa sAbarakAMThAnA tamAma dezI rajavADAoe 10mI jUna 1948nA roja muMbaI prAMta sAthe joDAvuM paDyuM hatuM. mathurAdAsa gAMdhIe sAbarakAMThAmAM cAlelI AjhAdInI laDatamAM siMhaphALo Apyo hato. eTaluM ja nahi laDatanA Adi, madhya ane aMta sudhI teo TakI rahelA. AjhAdI bAda vividha saMsthAo dvArA lokasevAnuM kArya kareluM. 2-8-1957nA roja 82 varSanI vaye temanuM avasAna thayeluM. bRhad gujarAta ramaNalAla sonI zrI ramaNalAla sonIno janma sAbarakAMThAnA moDAsA gAme i.sa. 1908mAM thayo hato. zikSaNa pUruM karyA pachI teo moDAsA myunisipAliTImAM nokarIe joDAyA hatA. i. sa. 1928 sudhI tyAM kAryarata rahI i. sa. 1928mAM temaNe 'gUjarAta vidyApITha amadAvAdamAM 'grAmasevAnI tAlIma lIdhI ane i. sa. 1929mAM moDAsA hAIskUlamAM zikSaka tarIke joDAyA hatA. e arasAmAM sAbarakAMThAmAM mathurAdAsa gAMdhInA netRtva heThaLa cAlatI AjhAdInI laDatamAM teo joDAyA. zrI ramaNalAla sonIe AjhAdInI laDatamAM bhUgarbhapatrikAonA pracAranuM kArya saMbhALeluM. i. sa. 1930mAM mIThAnA satyAgraha vakhate teo dhaMdhukA, dholerA ane rANapuranA satyAgrahamAM joDAyA hatA. temaNe dholerAthI lAveluM mIThuM jAherasabhAmAM vaheMcyuM hatuM. 4-2-1931nA roja temaNe sAbarakAMThAnI laDatamAM pAMcamA saramukhatyAra tarIke jAhera sabhA bharI hatI. e sabhAmAM temaNe racelI ane aMgreja sarakAre japta karelI yuddhagItonI pustikA "raNanAda'nI prato ane binajakAtI mIThuM vahecyAM hatAM. uzkerAyelI aMgreja polIse AthI pUrvacetavaNI vagara lAThI cArja karyo hato. jemAM asaMkhya loko ghAyala thayA hatA. ramaNalAla sonInI dharapakaDa thayelI ane emane AThamAsanI jelanI sajA karavAmAM AvI hatI. ramaNalAla sonIe dArUbaMdhI, aspRzyatAnivAraNa, komIektA, khAdI pravRtti, rASTrIyazikSaNa, vastIgaNatarI bahiSkAra jhUMbeza, savinaya kAnUna bhaMga, dezI rajavADAo sAme prajAkIya laDato, hiMda choDo caLavaLa vageremAM bhAga laI aMgrejonA nAke dama lAvI dIdho hato. zrI ramaNalAla sonI sArA kavi ane sAhityakAra paNa hatA. temaNe racelAM saMgrAma gIto ane yuddhagItoe samagra gujarAtamAM AjhAdInI laDatanuM vAtAvaraNa jamAvavAmAM ane TakAvI rAkhavAmAM noMdhapAtra phALo Apyo hato. temanA 'raNanAda'nAmanA saMgrahamAM 37 yuddhagIto ane 21 saMgrAma gIto hatAM. 'paDaghama' ane "dharmayuddha' sAmayikoe tejAbI lakhANa dvArA juvALa Ubho karyo hato. AjhAdI pachI dezI rAjayonA vilInIkaraNamAM, jillA koMgresanA agraNI tarIke noMdhapAtra bhAga bhajavelo. i. sa. 1952mAM dhArAsabhAnI cUMTaNI paNa jItelA. teo uttama sAhityakAra tarIke puraskRta thayelA. pUnamacaMda jezaMkara paMDyA zrI pUnamacaMda paMDyAno janma sAbarakAMThA jIllAnA megharaja gAme jezaMkarabhAIne tyAM thayelo. temaNe megharajamAM prAthamika zikSaNa , pUruM karI prAthamikazALAmAM zikSaka tarIke jIvananI zarUAta karelI. e arasAmAM DaoN. girIzakumAra zarmAe moDAsAmAM zarU karelI Jain Education Intemational Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana akhADA pravRttiomAM teo joDAyA. i. sa. 1930mAM prasiddha svAtaMtrya senAnI pRthvIsisa AjhAde coravADa khAte zarU karelI bhUgarbhatAlIma pravRttimAM vyAyAma vargamAM joDAyA ane moDAsA pradeza bajaraMga vyAyAma pracAraka maMDaLI" mAraphate sAbarakAMThA jillAnA aneka gAmaDAMmAM pharI yuvAnone zurAtananA pATha zIkhavyA. e samaye moDAsA AjhAdInI laDatanI pravRttiothI dhamadhamI rahyuM hatuM.mathurAdAsa gAMdhInI AgevAnI heThaLa tyAM pakSa gAMdhIjIno Adeza jhIlIne sarakArI adAlatono bahiSkAra karI tenA vikalpa tarIke 'lavAda korTa' zarU karelI. zrI pUnamacaMda paMDyAe lavAdakorTanA nyAyAdhIza tarIke sevA ApelI hatI. videzI kApaDanA bahiSkAra dvArA pikeTiMga daramyAna emanI dharapakaDa thayelI, be mAsanA kArAvAsanI sajA paNa emane A kAraNe ja maLelI. 1942nI hiMdachoDo caLavaLamAM badhA ja mukhya netAonI dharapakaDa thatAM pUnamacaMda paMDyAe AgevAnI saMbhALelI. moDAsAno saMdezAvyavahAra khoravavA temaNe tAranAM doDatuM toDI nAMkhelAM. e gunA badala emane jelanI sajA, rokaDa rakamano daMDa karavAmAM Avelo, paNa ravamAnI pUnamacaMda paMDyAe rakama na bharI. e badala emanA gharanA sAmAnanA nilAma dvArA 2kama vasUla karavAmAM AvelI. AjhAdI mATe potAnuM sarvasva dAva para lagADanAra zrI pUnamacaMda paMDyA pakSa anokhA vyakti hatA. zahIda dineza mohanabhAI vAghelA (kAragIlano zahIda) sAmAnya mAnyatA evI che ke yuddha morace khAMDAnA khela khelavAnA hoya! temAM khIcaDIkhAuM gujarAtIonuM kAma nahIM. temAM patra gujarAtamAM garIbamAM garIba gaLAnI adanAmAM adanI bhaMgI jJAtinuM to gajuM ja nahiM! paraMtu e mAnyatA khoTI pADI, gujarAtanI mardAnagIno ahesAsa karAvI bhaMgI samAjanA mAtra 22 varSanA narabaMkA marda dineze! dinezano janma kheDA jIllAnA kapaDavaMja tAlukAnA niramAlI gAme majUrI karI peTiyuM raLI letA pitA mohanabhAI ane mAtA samubahenane tyAM i.sa. 1977mAM thayelo. aparikSita yuvAna dineza potAnA be nAnAbhAIone mAtA-pitAnI javAbadArI soMpI i. sa. 1995mAM lazkarI mahAra rejimenTamAM joDAyo. mA ne badale mA bhAratInA rakSaNanI javAbadArI svIkArI. mahAra rejimenTamAM teno naMbara 456770 ena. hato. te ganasUTaranI mahattvanI javAbadArI saMbhALato. i. sa. 1999mAM maiM mAsamAM dineza kuTuMba sAthe rajAo gALavA niramAlI Avelo. paraMtu te arasAmAM kAragIla kSetre pAkIstAnI lazkare ghUsaNakhorI karatAM, rajA upara utarelA tamAma javAnone * 58 pharaja para hAjara thavAnuM pharamAna thato dineza paNa kAragIla pahoMcI gayo. teNe bhAre haiye svajanonI vidAya lIdhI ne mA bhomanI rakSA kAje jIvanI bAjI lagAvavA paNa kRtanizcayI thayo. teNe ghusaNakhorono khurado bolAvI dIdhelo. Ama chatAM 28-61999nA roja hrAsa sekTaranI makkama khIjAmAM duzmano sAme bahAdurIpUrvaka laDatAM zahIda thayo. dharatImAtAnuM RNa adA karavA potAnA prANanI AhUti ApanAra zahIda dineza mohanabhAI vAghelA bhAratano kharo sapUta hato. saMdarbha sUci H navalabhAI zAha H "sevAnA bhekhadhArI nAgaradAsabhAI" vIramagAma. DaoN. mahezacaMdra paMDyA ''kanArasI'' aMka 19-20 eprila 1995. * nijAnaMda saMpradAyanA AdyasthApaka devacaMdrajI mahArAja bhAratamAM praNAmI dharma graMtha nirmANaborDa amadAvAda, mahAmati prerita saMtasAhityanuM avalokana, zrI prANanAtha prajJA, * 'AjhAdInI laData ane sAbarakAMThA.' * nAgaradAsa devAbhAI zrImALI paSTipUrti smRtigraMtha - vIramagAma * vrajabhUSaNajI phata vRttAMta muktAvali, jAmanagara, 1978 70 lAladAsa mahArAja kRta 'bItaka", saMpAdaka vimalA mahetA--navI dilhI. * paM. kRSNadA zAstrI 'zrI nijAnaMda caritrAmRta', jAmanagara * lallu bhaTTa kRta 'vartamAna dIpaka', jAmanagara. * nizrIlAla zarmA, mahAprabhuzrI prANanAthajI : jIvanasAhitya evaM sAMskRtika adhyayana,' pannA (ma.pra.) *. Apa pIThAdhizvara AcArya zrI sUryanArAyaNajI mahArAja 'paramadhAma' surata. * DaoN. kamalA zarmA ''dharma samanvaya'' udAtA mAmatizrI prANanAthajI navI dilhI. * DaoN. pratApasiMha mukhArayA, 'mahAmati prANanAtha aura sarvadharma samanvaya' navI dilhI. * gorelAla tivArI, buMdelakhaMDakA saMkSipta itihAsa' * vimalA mahetA 'zrI mukundadAsa navaraMgasvAmI vANI' saMkSiptama paricaya navI dilhI. * puruSottama dayAla, 'saMta suvAsa' amadAvAda. * bhogIlAla gAMdhI, puruSArthanI pratimA' vaDedarA * dharmayuddha' prakAzaka : gopAladAsa surA - moDAsA . Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 je bRhad gujarAta NIORG pU. munirAja zrI vidyA vijayajI ma. kA mevAr3a ke saMbaMdha meM anubhava pUrNa nivedana samaya ke abhAva tathA anya pravRttiyoM ke kAraNa kevala thor3e samaya taka hI hameM mevAr3a meM vicarane kA saubhAgya prApta ho sakA hai / usa anubhava ke AdhAra para maiM yaha bAta kaha sakatA hUM ki mevAr3a dharma pradhAna aura itihAsa pradhAna deza hai / pahAr3o tathA pattharoM vAlA deza hone para bhI kAMToM tathA kakaroM vAlA deza hote hue bhI sarala tathA bhakti vAlA deza hai / yaha deza jisa taraha dharma pracAra kI bhAvanA rakhane vAle upadezakoM ke lie upayogI hai / usI taraha aitihAsika khoja karane vAloM ke lie bhI sacamuca hI upayogI hai / yahAM na saMgha sosAyaTI ke jhagar3e haiM aura na padaviyoM kI pratispardhA hai / koI bhI sAdhu apane cAritra dharma meM sthira rahakara zAnta vRtti se upayoga pUrvaka upadeza de, to vaha bahuta kucha upakAra kara sakatA hai / upakAra karane ke lie mevAr3a advitIya kSetra hai / apane nimitta grAma-grAma meM kleza hone para bhI, ghara ghara meM Aga kI cinagAriyAM ur3ane para bhI, gRhasthoM dvArA apamAna tathA tiraskAra sahana karane para bhI, gRhasthoM kI sAdhuoM para azraddhA hone para bhI, 'ati paricayAdavajJA' kA anubhava rAta dina karate rahane para bhI duHkha tathA Azcarya kA viSaya hai, ki hamAre pUjya munirAja va sAdha mahArAja gujarAta, kAThiyAvAr3a ko kyoM nahIM chor3ate hoMge? aura aise kSetroM meM kyoM nahIM nikala par3ate hoMge ki jahAM ekAnta upakAra aura zAsana sevA ke atirikta dUsarI kisI cIja kA nAma nahIM hai| __ pUjya munivaro ! gujarAta kAThiyAvADa ko chor3akara jarA bAhara nikalo aura anubhava prapta karo aura phira dekhoge ki tumhArI AtmA kitanI prasanna hotI hai ! cAritra kI zuddhi, dharma se vimukha hue logoM ko dharma meM lAnA, ajaina varga para sacce tyAga kI chAyA DAlanI, Adi bAtoM kA jaba Apako anubhava hogA, taba Apako isa bAta kA vizvAsa ho jAyagA ki vAstavika upakAra kA kArya to yahIM hotA hai| anta meM 'merI mevAr3a yAtrA' meM Alekhita isa saMkSipta anubhava para hamAre koI bhI sAdhu-sAdhvIjI ma. mevAr3a meM padhArane hetu jAgrata ho aura aise dezoM meM vicarane ke uddezya se bahAra nikala par3e, yahI antaHkaraNa se cAhatA huA, apane isa anubhava-vRtta ko yahAM khatama apanI lekhanI ko yahIM virAma detA haiM / baraluTa (sirohI. rAja.) -vidyA vijaya aSAr3ha sudI 1 vIra saM. 2462 ('merI mevAr3a yAtrA' pustaka se sAbhAra uddhRta) saujanyaH mevADa dezoddhAraka pa. pU. A.zrI jitendrasUrijI ma.sA.nI sapTeraNAthI. prera'nizrA : 5. 5. mA.zrI guratjasUri ma.sA. tathA 5. paM.zrI razmiratnaviSaya ma.sA. bhAvanagaranivAsI dharmapremI, sukhI ane labdhapratiSThita parivAranA zrI jayezabhAI zAha (u.va. 40), zanAjena zAha (8.4.38), rItu bhArI (6.4. 14) mane hAsbhAra (6.4. 10) . A parivAranI ekI sAthe cAra dIkSA prasaMganI smRti nimitte tA. 7-2-2003 mahA sudI 6 0 Jain Education Intemational Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana > 589 muAtI patrakAro : kaTAra lekhako --taTavaralAla esa. zAha h samAjasevAnA vividha kSetramAM patrakAritva paNa eka navA abhigamanuM ke navI upalabdhino saMketa ApatuM evuM kSetra che jenA dvArA sArvajanika hitonA cokIdAra tarIke samAjanI jAgRtti, unnati ane pragatimAM agrabhAga bhajavavAno hoya che. gujarAtanA sAMskRtika itihAsamAM gujarAtI akhabAroe navAyuganI bhAvanAnA pratIka rUpe Apelo viziSTha phALo sImAcihnarUpa banyo che. dharma, arthakAraNa ke rAjakAraNanI carcAthI mAMDIne tatkAlIna samAjanA saLagatA praznone vAcA ApavAnuM kAma gujarAtI akhabAroe nIDarapaNe karIne haMmezAM satyanuM puraskaraNa karyuM che. A lekhamALA rajU karanAra zrI naTavaralAla sAkaracaMda zAhano janma tA. 1-6-1920nA roja khaMbhAtanA eka sAmAnya kuTuMbanAM maNibahenanI kUkhe thayo. janetA daza varSanA mUkI avasAna pAmyAM paNa saMskAravArasAnI mUDI bALakane soMpatAM gayAM. meTrika sudhInuM zikSaNa khaMbhAtamAM lIdhuM. pachI muMbaI AvI ekAunTamAM DiplomA meLavyo. muMbaImAM TeksakansalTanTa tarIke dAyakAo sudhI kAma karyuM. dharma, saMskAra ane sAhityanA zokhane kAraNe khaMbhAtamAM "sAhitya saMgama'saMsthA sthApI jenA teo hAla pramukhapade che. muMbaImAM "khaMbhAta lokasamAja"mAM varSo sudhI mAnadamaMtrI rUpe rahyA. kALakrame A saMsthA baMdha thaI. tema chatAM khaMbhAtanA prANaprazno mATe haMmezA sakrIya rahyA ane e ja ekamAtra sevAnA uddezathI tA. 19-4-81nA roja khaMbhAta sozyalarRpa sthApI varSo sudhI mAnadamaMtrI tarIke kAryavAhI bajAvI hAla tenA upapramukha tarIke sevA bajAve che. Teksa kansalTanTa tarIkenA vyavasAya daramyAna zrI zAhe selsaTeksa prekTizanarsa eso.nA AjIvana sabhya ane pramoTara uparAMta varSo sudhI mAnadamaMtrI ane tyArabAda khajAnacI ane upapramukha tarIke sevA ApI, A uparAMta ola inDiyA pheDarezana opha Teksa prekTizanarsanA sthApaka ane AjIvana sabhya tarIke, prAraMbhamAM mAnasaMyukta maMtrI tarIke sevA ApI. cembara opha inkamaTeksa kansalTanTa nAmaka saMsthAmAM varSo sudhI kAryavAhaka kamiTImAM hatA. mAnadamaMtrI tarIkenI kAmagIrI daramyAna muMbaInA Ayakara bhavanamAM je. Ara. zAha lAIbrerInI sthApanAmAM agatyanI bhUmikA bhajavI. muMbaI samAcAramAM sADAtraNa dAyakA sudhI vepAra ane vero kolamanuM saMpAdana karyuM. saMdeza dainikamAM 'kara ane kAnUna' vibhAga saMbhALela. khaMbhAtanA 'nava saMskAra' nAmanA sAptAhikamAM paMcAvana varSathI lekho lakhatA rahyA. "jaina sevaka"nuM taMtrIpada traNa varSa sudhI saMbhALyuM. muMbaInI 108 varSa jUnI saMsthA dhI jaina esosiyezana opha inDiyA'nI patrikAnA saMpAdaka tarIke savAbaso jaina TrasTone mArgadarzana Ape che. khaMbhAtanI kolejonA varSothI upapramukha che. A lagAvane kAraNe 'zrI mahAvIra jaina vidyAlaya' sAthe varSothI saMkaLAyelA che. saMsthA hastaka yojAtA sAhitya samArohamAM apUrva utsAhathI bhAga lye che. khaMbhAtamAM yojAyelo chaThTho sAhitya samArohamAM temanuM yogadAna noMdhapAtra gaNAya che. muMbaI jaina patrakArasaMghanA sthApaka pramukha tarIke varSo sudhI kAmagIrI bajAvI. thoDA samaya pahelAM ja A padethI nivRtta thayA. temanAM prakAzita pustakomAM (1) zAsana samrATa nemisUrijInI jIvanagAthA (2) paricaya pustikA-Avakavero (3) cArTa opha selsaTeksa phormsa (aMgrejI) (4) maMgala yAtrA pravAsa (5) merU abhiSeka mahotsavanuM kAvyamAM varNana (6) AvakaverAnI sAdI samajaNa (7) khaMbhAtI DokTarsa DirekTarI. khaMbhAtanI aneka saMsthA taraphathI tA. 4-8-1994nA roja temano amRta mahotsava khaMbhAtamAM UjavAyo hato. zrI zAha muMbaInI saMkhyAbaMdha saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che. ---saMpAdaka Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa90 je bRhad gujarAta gujarAtI patrakAro patrano mudrAlekha hato. ""tamaso mA jayotirgamaya." gujarAtI vartamAna patrano prAraMbha karavAno mahattvano phALo gujarAtIne ja maLe sAMprata samayamAM ilekTroniksa TekanolojInA vikAsane lIdhe che. suratanA pharadUnajI marjhabAna nAmanA pArasI gRhastha i.sa. sAruMya vizva najadIka AvI gayuM che. duniyAbharamAM banatA banAvo 1822mAM "muMbaI samAcAra' muMbaImAMthI zarU karyuM. vartamAne paNa tvarAthI dezavidezamAM prasarI jAya che. A paristhitimAM paNa vividha gujarAtI vAMcakomAM agatyanuM sthAna dharAve che. prakAranA akhabAronuM AkarSaNa aneruM che. akhabAranI duniyA kheDA jillA (gujarAta) mAMthI prathama sAptAhika "kheDA anokhI che. patrakAratvano artha sAmAnya rIte to samAcAra ApavAno gaNAya che. paraMtu prajAnA jIvananA ekaeka pAsAne vartamAna' i.sa. 1861mAM nIkaLyuM te pachI i.sa. 1885mAM upasAvI ujaLuM, surekha tathA AkarSaka karavAnI dRSTi patrakAra pAse "vizva darzana' paNa kheDAmAMthI zarU thayuM hatuM. i.sa. 1885nA hovI joIe. prajAnA rASTriya, dhArmika, sAmAjika ane Arthika arasAmAM mahudhAthI "svadeza baMdhu' ane "khaMbhAta gejheTa' nAme pAsAne ghaDavA ane vikasAvavAno prayatna patrakAritvamAM Ameja sAptAhika zarU thayAM. I.sa. 1904mAM kheDAthI "kheDA TAimsa' thavo joIe. vizeSamAM AcAra, vicAra, sAhitya kalA vagere nAmanuM aThavADika pragaTa thavA lAgyuM. tyAre "svadeza baMdhu' ane aneka bAbatono prajAkalyANa bhAvanAthI vicAra karavo joIe. khaMbhAta gejheTa' tenI sAthe joDAI gayAM. khaMbhAtamAMthI tA. 23-4-1948nA roja "nava saMskAra' sAptAhika zarU thayuM. patrakAra ke lekhaka nIDara hovo joIe. prajAnI nADa pArakhanAra patrakAra-sarjaka-lekhaka sahumAM priya thaIne AgavuM sthAna pAme che. ane tA.15-8-1956nA roja khaMbhAtathI ja "jAgRti patrakAritvanuM kArya saheluM nathI. saMpAdako-taMtrIonI javAbadArI sAptAhikano prAraMbha thayo. (khaMbhAta sarva saMgraha pustakanA AdhAre) ochI nathI. taMtrIne samaya ane saMjogonI sAthe tAla meLavavo paDe A ubhaya sAptAhika patro vartamAne paNa potAnI kUca jArI rAkhI che. varSo agAu 'citrapaTa' sAptAhikanA sthApaka taMtrI zrI rahelAM che. eka bAbate nirdeza karavo munAsIba lAge che ke varSo nagInadAsa zAha emanA A patranAM pAne sUcaka lakhANa chApatA agAu nyAya-nIti ane samAjanA dUSaNone dUra karavA mATe akhabAra uparAMta jene copAniyAM paNa kahI zakAya tevA patro hatA je akhabAra ane patrakAritva mATenuM sacoTa nirUpaNa hatuM. pragaTa thatAM hatAM. pachI te sAptAhika, mAsika ke aniyatakAlIna "khIco na kamAno ko, na talavAra nikAlo, svarupanAM hoya. e jamAno hato ke jyAre aMgrejI saltanata sAme jaba topa hai mukkabila, akhabAra nikAlo." lakhavuM e lokhaMDanA caNA cAvavA jevuM manAtuM. evI ja rIte vartamAne sAptAhika tarIke 'citralekhA" ane "abhiyAna' samAja sudhAraNAnI vAta karavI ke te bAbate lakhavuM eTale virodhanA vAMcaka vargamAM jANItA che. 'citralekhA'nI sthApanA sva. vajabhAI vaMToLano sAmano karavo. itihAsa sAkSI pUre che ke "dAMDiyo' pragaTa koTaka ane "abhiyAnano prAraMbha prakhara ane vartamAna paNa karanAra kavi narmadanI sthiti kevI kaMgALa thaI hatI. e yugamAM mokharAnuM sthAna zobhAvanAra zrI kAnti bhaTTanA taMtrapade thayA hatA. nANAMnuM mahattva na hatuM paraMtu "yA homa kahIne karo phatteha che Age' Aje paNa keTalAka akhabAranA prathama pAne arthasabhara lakhANa e taravarATa ane tamannA hatAM. DagaluM bharyuM ke nA haThavuM' evI pragaTa karavAmAM Ave che. jenA parathI akhabAronI bhAvanA, khumArI hatI. dezI rAjayonA jamAnAmAM ane ruDhicUsta samAjamAM kAryaprathA temaja pharaja parastInI jhAMkhI thAya che. dAkhalArUpe sva. parivartanano zaMkha phUMkanArane vaLataramAM behAlI sivAya bIjuM maLatuM zrI amRtalAla zeTha taraphathI bhAratanI svataMtratA pUrve AjathI varSo na hatuM. rASTrIya zAyara jhaveracaMda meghANI jemanI janmajayaMti agAu zarU karavAmAM Avela "janmabhUmi' patranA mathALe "jananI zatAbdi ujavAI gaI temane kyo gujarAtI bhUlavAno hato ? janmabhUmizca svargAdapi gariyasI saMskRtamAM aMkita karavAmAM saurASTranI rasadhAra, soraThI bahAravaTiyAo, kasuMbIno raMga Adi Ave che. lokasAhityanI kRtio, koIno lADakavAyo, chello kaToro jherano pI jajo bApu ane yugavaMdanA jevAM kAvyo, navalikAo ane amRtalAla da. zeThanI pratibhA anerI hatI. temanI kArya - lokagIto racanAra ane bulaMda avAje gAnAra tathA pALiyAnI kuzaLatA ane pharaja pratyenI abhiruci prazaMsanIya hatI. vartamAne paNa janmabhUmi patra zrI kuMdanabhAI vyAsanA taMtrIpade rASTranI kathAo, cAraNagIto mATe gAmaDe gAmaDuM khUMdanAra ane patrakAra anokhI sevA bajAve che. paMcAvana varSothI khaMbhAtamAMthI pragaTa thatA tarIke "mukhaDA kyA dekho darpaNa meMnuM kaTAkSa citra pragaTa karanAra sAme adAlatI kAryavAhI thaI hatI. navasaMskAra' sAptAhika patranA sthApaka taMtrI zrI aMbAlAla ha. paMDita pUrepUrA rASTranA raMge raMgAyelA hatA. jyotiSanA prakhara AjhAdIno buMgiyo pheMkanAra ane chUpI rIte reDiyo dvArA jANakAra hatA. harahaMmeza khAdInAM vastro paheratA hatA. temanA A AjhAdIno raMga jamAvanAra gAMdhIvAdI sva. uSAbahena mahetAnI Jain Education Intemational Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 591 gauravavaMtI smRti sahune che. "navacetanA'nA taMtrI sva. cAMpazIbhAI paNa anekavidha jAto upalabdha banI rahe che. bIjI bAjue uddezI, 'zAradA'nA taMtrI sva. gokuladAsa rAyacUrAnAM prakAzano patrakAritvane lagatI kolejo paNa kAryarata che. enA lIdhe vartamAnanA vayasko paNa te veLAnA jomathI jhaLakatA yuvAno patrakAronI saMkhyA vadhatI jAya che. akhabAronI pUrti paNa vividha pustakAlayamAM jaIne hoMze hoMse vAMcatA hatA. dezavAsI raMga ane citrothI AkarSita rIte pragaTa thAya che. akhabArI rASTrapremIomAM 'navajIvana' ane 'harijana'nuM AkarSaNa ochuM na duniyAmAM paNa hariphAI vadhatI gaI che. e kahevuM munAsIba lAge hatuM. vartamAne "bhUmi putra paNa aMtaranI UrmithI vaMcAya che. che ke akhabAra yA samayAMtare pragaTa thatA anekavidha chApAomAMthI vijJAnanI zodhakhoLa pachI akhabArI kSetre krAMtikArI pheraphAra thatA keTalAMka alpajIvI hoya che. mAnad sevA ApIne taMtrI ke saMpAdaka rahelA che. samAcAra uparAMta vAMcakavarganI cAhanA vadhe tevI, judA tarIkenI kAmagIrI saMbhALatA hoya che. te paNa kALakrame thAkI jAya judA viSayone lagatI mAhitI pragaTa karavA mATe dhyAna apAtuM che. bAkI bacubhAI rAvatanA "kumAra' ane zAmaLadAsa gAMdhInA gayuM. emAM grAhako uparAMta jAherAtanI Avaka vadhAravAno hetu paNa 'vaMde mAtaram'ne Aje paNa ghaNA yAda kare che. taMtrInI kalamanA samAyelo che. A kAraNathI alaga alaga viSayo jevA ke pratApe lokapriya banatA akhabAro taMtrI jatAM asta pAme che. Arogya, sauMdarya, jayotiSa, ramatagamata ane AdhyAtmika ityAdi vartamAne bhautikavAdano pravAha pUrajozathI vahI rahelo che. prakAranA niSNAtonA lekho pragaTa karavAmAM Ave che. ane navA lobha, lAlaca ane lAlasAne kAraNe mANasAInA vaMsa thaI rahyo vibhAgo UmerAtA jAya che. Aje sInemA tathA ramatagamatane che. jenI asara heThaLa keTalAka phUTakaliyA patrakAro vikRta hakIkato lagatA akhabAroe paNa sthAna jamAvyuM che. prastuta karI rajanuM gaja karI kAgano vAgha banAve che. jo ke aMte eka jamAno hato jyAre akhabArI ophisomAM sthAyI hAthanAM karyA haiye vAge tevI temanI gata thAya che. bAkI thayela karmacArIo dvArA badhI kAryavAhI thatI hatI paraMtu vartamAne te mudraNadoSa ke kSati mATe saMniSTha akhabArano taMtrI ke kaTAra lekhaka uparAMta judA judA viSayonA niSNAto temaja "phrI lAnsa potAnI bhUla kabUla karIne dilagIrI vyakta karI potAnI zuddha jarnAlisTa'nA vibhAgIya lekho niyamita paNe pragaTa thAya che. varSo niSThA dAkhave che. agAu lekhonA puraskAranuM dhoraNa nahi jevuM hatuM paraMtu have emAM samayocita vadhAro thato gayo che. miDa-De (gujarAtI)nA taMtrI zrI keTalAka patrakAro temaja kaTAra lekhako saurabha zAhanA patrakAra aMgenA maMtavyamAM satyanuM nirupaNa che. javAMmarda patrakAra teo zrI jaNAve che ke, "roja savAre eka chApuM tAjAmAM tAjA zrI amRlAla dalapatabhAI zeTha samAcAro laIne cUpacApa tamAre AMgaNe AvIne UbhuM rahe che. ane thoDika kSaNomAM ja e vartamAnapatra eka mitra banI tamArI sAthe i. sa. 1934thI muMbaImAMthI pragaTa thatAM "janma-bhUmi' vAta karavA mAMDe che. sAMja thatAM ja chApAnuM nAma badalAIne thaI jAya dainika patranA sthApaka ane janaka zrI amRtalAla zeTha jAnanA che pastI, bIje divase rUpiyAnI kaDakaDatI noTa jevo navo suraja jokhame, motane mUThThImAM laIne pharanArA, riyAsatI prajAnAM du:kha ane enI sAthe pharI eka vAra navuMnakkora chApuM. duniyAnA dardane vAcA ApavAmAM ane dezI rajavADAonI julma jahAMgIrIne khUNekhUNethI banatI rahetI asaMkhya ghaTanAono patrakAra pIcho khullaMkhullA paDakAranArA eka javAMmarda patrakAra hatA. karato rahe che. patrakAronI duniyAmAM mAtra erakaMDizanDa ophiso riyAsatI prajAnI AjhAdI ane AbAdI mATe jIvanabhara ane UbharatI pArTIo ja nathI hotI. satata cAlyA karatI nyujha jhajhUmanAra A nara-vIrane AgAmI peDhIo yAda karaze. emanuM ejansInI komyuTara likamAM skrIna para upasI jatA zabdomAMthI patrakAritva pahelethI chelle sudhI so e so TakA mizanarUpa hatuM. maLatI zila hoya che. TADhataDako ke gharamAM lagna maraNa joyA vinA temanA jIvananA dhyeyane siddha karavA mATenuM kevaLa eka sAdhana ja ghaTanA sthaLe doDI javAno romAMca hoya che. prinTIMga mazInonuM hatuM. I.sa. 1921thI "saurASTra pachI "rozanI' ane tyArapachI phUlaspIDa saMgIta hoya che ane moDI rAte chApakAmanI kALI zAhImAM 'navI rozanI' ane 'phUlachAba' e badhAM emanAM ja sarjana hatAM. bhaLI gayelA parasevAnI sugaMdhanI chAlaka hoya che." kAThiyAvADa rAjakIya pariSadamAM gAMdhIjInA netRtva nIce dainika-sAptAhika ityAdi patronI saMkhyAmAM dina-pratidina paNa temaNe sakriya bhAga bhajavyo hato. eka patrakAra, laDavaiyA ane vadhAro thato jAya che. e uparAMta dhArmika tathA sAmAjika saMsthAo AjhAdInA Azaka, rAjakAraNano temanA vyaktitvamAM subhaga ane jJAtionA patranI saMkhyA vadhatI rahelI che. enA kAraNe samanvaya sadhAyo hato. kAgaLano vaparAza sArA pramANamAM thaI rahelo che. vaLI kAgaLamAM zrI amRtalAla zeThanI kIrtinuM moTuM choguM emaNe barmAnA Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 yuddha morace jaIne netAjI subhASacaMdra bojhanI khAjhAda hiMda phojanI pravRtti aMgenI dastAvejI aitihAsika sAmagrI ekaThI karI jAnanA jokhame bhAratamAM lAvI dIdhI te che. zrI amRtalAla zeTha emanI sADAtraNa dAyakAnI kAmagIrI patrakAritvanA kSetre vItAvI hatI. temanA tIkhA tamatamatA lekhono saMgraha ''aMtaranAda'' nAme pustakamAM prakAzita thayelo che. (tamAre zuM siddhinA zikhare pahoMcavuM che. pustakanI noMdhamAMthI) zrI mInu barajorajI desAI tA. 1-7-1919 nA roja navasArI mukAme janmelA A mahAmanAe kizoravayathI dezanA svAtaMtrya saMgrAmamAM bhAga lIdho hato. i. sa. 1942nI kvITa inDiyA' caLavaLamAM paNa temaNe sakriya bhAga lIdho hato. 'muMbaI samAcAra'mAM joDAyA te agAu teo 'muMbaI vartamAna'mAM sahataMtrI hatA. tyAra pachI temaNe 'sAMja vartamAna' mAsika ane vArSikanA taMtrI tarIkenI kAmagIrI bajAvI hatI. tA. 1-3-1961nA 'muMbaI samAcAra'nA janmadinanA rojathI teo samAcAranA taMtrI tarIke nimAyA. sarakArI AmaMtraNathI teozrI yuropa, pazcima jarmanI, siMgApura, moreziyasa gayA hatA. saMkhyAbaMdha sAmAjika ane zaikSaNika saMsthAo sAthe teo saMkaLAyelA hatA. sAhitya kSetre temano phALo gaNanApAtra che. temaNe covIsa jeTalAM pustako lakhyAM che jemAMthI 'gAMdhI bApu' pustaka mATe bhArata sarakAra taraphathI ane vidyArthI nATikAo' mATe gujarAta sAra taraphathI pAritoSiko enAyata thayAM hatAM. zrI mInu desAI nirmohI, siddhAMtavAdI, kAmaDhA kiMtu zaramALa virala vyakti hatA. muMbaI samAcAra smRti graMthanA AdhAre) kAmagIrImAM kaDaka paNa hadaye mRdu zrI sorAbajI kApaDiyA gujarAtI bhASAnA junAmAM junA akhabAra 'muMbaI samAcAra'nA eka veLAnA taMtrI sorAbajI pAlana kApaDiyAno janma i.sa. 1880nA me mAsanI 3mI tArIkhe thayo hato. sataraaDhAra varSanI vaye teo vyavasAyamAM joDAI gayA. prAraMbhe nava-dasa varasa 'akhabAre saudAgara'nAmaka akhabAramAM vividha kAmagIrI bajAvIne i.sa. 1907mAM 'sAMja vartamAna patramAM upa-taMtrI tarIke joDAyA. paMdara varSa tyAM kAma karyA pachI i.sa. 1921mAM teozrI 'muMbaI samAcAra'mAM joDAyA ane jIMdagInA aMta sudhI rahIne bRhad gujarAta akhabArI AlamanI avismaraNIya sevA bajAvI. tA. 7mI eprila 1961 sudhI jIvananA aMta paryaMta 'muMbaI samAcAra' patra sAthe saMkaLAyelA hatA. teo zrIe akhabArI vyavasAyamAM riporTarathI mAMDIne taMtrI tarIkenI saghaLI javAbadArI saMbhALI hatI.. kAmagIrImAM kaMDaka paNa hRdayathI kada tevA zrI sorAbajI kApaDiyA preraNAnAM puSpono pamarATa prasarAvI gayA che. (muMbaI samAcAra smRti graMthanA AdhAre) saraLa svabhAvI zrI zAMtikumAra jayazaMkara bhaTTa saMskRta bhASA paratvenuM prabhutva, yoga paratvenI apUrva cAhanA ane satata sAdhanA tathA jIvadayA premI zrI zAMtikumAra jayazaMkara bhaTTano janma amadAvAda mukAme tA. 19-3-1921nA roja thayo hato. i.sa. 1961mAM teoe 'muMbaI samAcAra' sAptAhikanuM taMtrIpada saMbhALyuM te agAu temaNe samAcAra patramAM sahAyaka taMtrI tarIkenI kAmagIrI bajAvI hatI. teNe sAhityaratnanI padavI prApta karI che. teo zrI briTIza sarakAranA AmaMtraNathI eka patrakAra tarIke i.sa. 1970mAM yuropanA pravAse gayA hatA. saraLa svabhAvI ane sevAbhAvI zrI zAMtikumAra bhUtapUrva vaDApradhAna zrI morArajIbhAI desAInI sUcanAthI prabhAsa pATaNanA somanAtha maMdiranI vahIvaTI kAmagIrI mATe keTaloka samaya tyAM jaIne rahyA hatA. ane apratima kAryavAI bajAvI hatI. teozrIe dasathI vadhu pustako lakhyAM che. jemAM prANAyAma tyA vaijJAnika dRSTie vRddhAvasthA khAsa noMdhanIya che. teo ema. e., ela. ela. bI. sAhityaratna uparAMta inTaranezanala borDa opha yoganA yogAcArya tathA sAyanTiphika yoga senTara vaDodarAnA adhyakSa che. vRddhonI samasyAonA nirAkaraNamAM teo sakriya sahAya karatA AvyA che. vRddho mATe yoganA khAsanA vargo paNa calAvyA che. kavilekhaka ane viziSTa yogAcArya tathA jIvadayA premI tarIkenuM temanuM nirmaLa ane sAduM jIvana prazaMsanIya che. zrI amRta gaMgara zrI amRta bhavAnajI gaMgarano janma kacchanA charArA gAme i. sa. 1949nA eprilanI 29 mI tArIkhe thayo hato. prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa pachI teo muMbaI yuni.mAMthI snAtaka thayA. i.sa. 1974-1991 daramiyAna temaNe lArsana enTa TubromAM kAma karyuM. e arasAmAM ja philma sosAyaTInI caLavaLamAM sakriya rasa levA lAgyA. skrina yuniTa philma sosAyaTI ane pheDarezana opha philma sosAyaTInA pazcima vibhAganA maMtrI pade teo rahI cUkyA che. Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 593 i.sa. 1990 thI ATha varSa sudhI AMtararASTriya TUMkI dastAvejI, reDiyo tathA TI. vI.nA kAryakramomAM bhAga lIdho che. i.sa. enimezana philma mahotsavamAM keTalAka vibhAganA te nirdezaka hatA. 1985mAM emaNe yuropanA dezono pravAsa karyo hato. rASTriya temaja AMtararASTriya philma mahotsava pasaMdagI samitinA i. sa. 1987mAM ema.DI. kolejamAM kAMtilAla lAlacaMda sabhya tathA nirNAyaka tarIke paNa teo sevA ApI rahyA che. zAha jaina lITararI enDa philosophikala risarca senTara'nI sthApanA zrI amRta gaMgara sinemAnA tamAma pAsAnA UMDA abhyAsI karI. temanA mArgadarzana heThaLa dazeka vidyArthIo pI. eca. DI. che. temanA sinemA viSayaka lekho bhAratanA aMgrejI-gujarAtI thayA hatA. i.sa. 1977 thI 2000 sudhI mahArASTra rAjaya dvArA sAmayiko-dainikomAM niyamita pragaTa thAya che. A uparAMta, A ja teo esa.I.ema. ane pachI esa.I.o. tarIke niyukta thayAM viSaya uparanA emanA lekho keTalAka graMthomAM graMthastha thayA che. philma hatAM. mahArASTra rAjya gujarAtI akAdamInA teozrI sabhya che. Divijhane banAvelI Aja sudhInI dastAvejI philmo ane nyUjha uparAMta muMbaI yunivarsiTImAM risarca enDa rekagnizana kamiTInA rIlonA navA, i.sa. 1931 thI 1997 daramiyAna banelI sabhyapade che. 900 jeTalI philmono emaNe subhASa cheDA sAthe kamyuTarAIjha DaoN. kalAbena anekavidha saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che. DeTAbejha taiyAra karyA che. jaina sAhitya samArohamAM teozrI sakriya bhAga le che. temaja philma-sinanA niSphaLa-salAhakAra tarIke zrI gaMgare deza keTalIka saMsthAomAM nirNAyaka tarIkenI sevA Ape che. videzanA aneka philma sarjako sAthe kAma karyuM che. zrI guNavaMtabhAI baravALiyA (paricaya pustikA "bhArata sinemAmAM navo juvALa' nA AdhAre) amarelI jIllAnA khAMbhA gAmanA vatanI zrI guNavaMtabhAI Do. kalAbena zAha mAdhavalAla baravALiyAe muMbaImAM cArTaDa ekAunTanI parIkSA pasAra karIne thoDA varSo prekTIza karI. vartamAne teozrI TesTAIla janma tArIkha 19-11-1937. zALAnuM zikSaNa muMbaInI prosesa inDasTrIjhamAM pravRtta che. bajhArageTa hAIskulamAM lIdhuM. esa.esa.sI. pachI siddhArtha kolejamAMthI bI.e. ane tyArabAda ema.e. thayA. mukhya viSaya zrI guNavaMtabhAIe lekhaka tarIke bahoLuM gajuM kADhyuM gujarAtI sAthe anusnAtaka thayA hatA. che. dharma, adhyAtma, kavitA vagere viSayanA 25 jeTalAM pustakonuM sarjana-saMpAdana karyuM che. jainasamAja ghATakoparanA mukhapatra "jAgRti maharSi dayAnaMda kolejamAM 33 varSa kArya karyuM. ema. e.nA saMdeza', phorama opha jaina inTelekyuala muMbaInA mukhapatra vidyArthIone muMbaI yunivarsiTImAM bhASA vijJAna ane apabhraMza 'enalAITanamenTa' bhArata jaina mahAmaMDaLanA "jaina jAgRta' vyAkaraNa zIkhavyuM. A samaya daramiyAna DaoN. ramaNalAla sI. (gujarAtI vibhAga) uparAMta muni saMtabAlajI prerita zAhanA mArgadarzana heThaLa kavi vidyAruci kRta 'caMda rAjAno rAsa' 'vizva vAtsalyamAM mAnada maMtrI - saMpAdaka tarIkenI sevA Ape che. viSaya para saMzodhana, saMpAdana karI i.sa. 1984mAM DokTaranI muMbaImAM keTalIka vyAkhyAnamALA ane parisaMvAda zrI DIgrI prApta karI. guNavaMtabhAInA pramukhapade yojAya che. phAra isTamAM siMgApora i.sa. 1988 thI 1993 sudhI gujarAta samAcAra vagere sthaLe jaina dharma paranA TepanA saphaLa pravacana yojAtAM hatAM. dainikamAM dara guruvAre "jainama jayati' kolamanuM saMpAdana karyuM. dharma ane adhyAtmanA viSayo para muMbaI dUradarzana para emanA " vizeSamAM samakAlIna, muMbaI samAcAra, miDa-De (gujarAtI), vArtAlApa avAranavAra yojAya che. madhyAMtare (hAlamAM baMdha), rAdhanapura jaina darzana ItyAdi vartamAna paMDita ratnacaMdrajI jaina kanyAzALA TrasTa, ghATakopara prerita patro ane mAsikomAM jaina dharma viSayaka lekho lakhyA che. vartamAne zrI pI ena doDI ArTasa koleja saMcAlita saurASTra kesarI muMbaI samAcAra'mAM dara maMgaLavAre pragaTa thatAM "Acamana' prANaguru jaina philosophikala lITararI risarca senTaranA teozrI. vibhAganA jaina dharma, sAhitya tathA tattvajJAna viSayaka temanA onararI ko.oDiTara che. jemAM jaina dharmanA prAcIna graMtho paranuM mananIya lekho pragaTa thAya che. temanA prakAzita graMtho (1) prathama saMzodhana kArya thAya che. teo akhila bhArata sthAnakavAsI jaina pUnita padArpaNa (2) jaina dharmanI pramukha sAdhvIo ane mahilAo konpharansanA maMtrI che. A saMsthAnA mukhapatra "jaina prakAzamAM (3) sadbhAvanA ane (4) parama dhyeyane dhyAvo. temanA lekho pragaTa thatA rahe che. A uparAMta dharma ane adhyAtma | muMbaImAM yojAtI paryuSaNa parvanI vyAkhyAnamALAomAM paratvenAM emanAM lakhANo muMbaI samAcAra-janmabhUmi-dazA jaina dharmanA viSayo para temanAM vyAkhyAno yojAyelAM che. teoe zrImALI patra, dharmadhArA vageremAM pragaTa thatAM rahe che. muMbaI bu. pra. 75 Jain Education Intemational Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 je bRhad gujarAta samAcAramAM pragaTa thayelA temanA lekhane i.sa. 1997nA muMbaI : akhila bhAratIya marAThI sAhitya saMmelana hIraka jaina patrakAra saMgha zreSTha patrakAra evorDa prathama pAritoSika enAyata adhivezana. thayuM hatuM. ema. bI. baravALiyA phAunDezana pAritoSika cerITebala 1989 - pArisa, mosko, islAmAbAda (pAka) mulAkAta. TrasTa dvArA teo homIsTika helthakerane lagatA prakalpo calAve che. 1990 - mahArASTra gaurava puraskAra : hArmanI evorDa, teo anekavidha saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che. temanAM dharmapatnI orgenAIjhezana opha anDara sTenDiMga enDa pheTaraniTI DaoN. madhubahene hindI sAhityamAM saMzodhana kArya karI DokTaranI 1991 - bI. DI. goyankA evorDa phora ekselansa Ina padavI prApta karI che. jarnAlijhama (1990) harIndra dave 1992 - kabIra evorDa kavitA mATeno sarvocca bhAratIya harIndra dave sAhitya sarjaka hatA. e uparAMta nokhA tarI puraskAra (madhyapradeza zAsana) Ave evA patrakAra hatA. teozrIe navalakathA, nATaka, vivecana, | (anuspaMdana pustakamAMthI) nibaMdho, kavitAo ityAdi paNa ghaNuM badhuM lakhyuM che. paraMtu e kavi tarIke prajAne savizeSa yAda rahevAnA caMdulAla selArakA emanI tavArIkhanuM saMkalana zrI tarUbena kajAriyAe nIce zrI caMdulAla selArakAno janma tA. 29mI ogasTa i. sa. mujaba kareluM che. 1931nA divase vekarI (saurASTra) mAM thayo hato. paraMtu uchera ane 1930 - 19mI sapTembara - janma khaMbhaDA (aMjAra-kaccha) zikSaNa muMbaInA upanagara ghATakoparamAM thayo hato. ghATakoparanI gurukuLa hAIskUlamAMthI esa.esa.sI. pAsa karI I. sa. 1946 - prathama kAvya prakAzitaH "mAnasI", saM. vijayarAya vaidya 1949mAM siDanahAma koleja opha komarsa enDa ikonomiksamAM 1950- muMbaI Agamana, phrI lAnsa patrakAratva-citrapaTa' joDAyA ane tyAMthI i. sa. 1953mAM bI.koma.nI DIgrI meLavI. sAptAhikamAM, upataMtrI 'citrabhAratI'. khaMtapUrvakanA abhyAsathI teozrIe bI.e. ane 1951 - upataMtrI janazakti' dainika, (phrI presa jUthanuM gujarAtI ela.ela.bI.nI DIgrIo paNa meLavI. cArTarDa ekAunTanTa thaIne akhabAra) jUna bI. e. onarsa (gujarAtI tathA - I.sa. 1956mAM svataMtra prekTIsa zarU karI. aMgrejI sAhitya) khAlasA koleja, muMbaI yunivarsiTI. zALAnA abhyAsakALa daramyAna ja temanI lekhana prekTIsa 1961 - ema. e. gujarAtI tathA aMgrejI sAhitya sAthe, zaru thaI gaI hatI. Aja dina sudhI cAlu ja che. sAhitya 1962 - saMpAdaka : "samarpaNa" mukhapatra-bhAratIya vidyA bhavana, sAdhanAnAM phaLa rUpe temanA so upara pustako pragaTa thayAM che. jemAM aDhAra navalakathAo, vIseka vArtA saMgraho, be kavitA saMgraho, 1968 - taMtrI - gujarAtI vibhAga-amerikana mAhItI kacerI, saMpAdano-lekha saMgraho vagereno samAveza thAya che. temanI lekhana 1973 - taMtrI "janazakti'. pravRttie temane samAjamAM yaza ane Adara apAvyA che. temanI 1978 - rASTriya sAhitya akAdamI pAritoSika lagabhaga samAMtara cAlatI sAmAjika ane zaikSaNika pravRttionI 1979 - mukhyamaMtrI - janmabhUmi' (sAMdhya dainika), 'pravAsI' samAje kadarapUrvaka noMdha lIdhI che. dara zanivAre sauthI vadhAre vaMcAtA (savAranuM dainika) "janmabhUmi pravAsI' sAptAhika. jUnAmAM jUnA gujarAtI bhASAnA akhabAra "muMbaI samAcAra'nI temanI kaTAra 'kalarava ane kolAhala' vAMcavA lAkho vAMcako Atura 1981 - IMglenDa pravAsa, vibhAgIya pramukha gujarAtI sAhitya hoya che. A kaTAranAM lakhANonAM DajhanathI vadhu pustako pragaTa thayAM pariSada - 31muM adhivezana. che. A uparAMta anya dainika patro tathA sAptAhikomAM temanI 1982 - raNajItarAma suvarNa caMdraka (gujarAta vidyAsabhA) vArtAo pragaTa thatI ja rahe che. ghATakoparanI aneka zaikSaNika ane 1984 - iMglenDa, amerikA pravAsa. sAmAjika saMsthAo sAthe teozrI sakrIyapaNe saMkaLAyelA che. 1987 - mosko (raziyA) mulAkAta. gujarAta sarakAre temanA be vArtAsaMgraho "amRta pAtra' ane 1988 - damAskasa (siriyA), aTagArDa, myunika tathA bona 'AkAra vagarano saMbaMdhane pAritoSika ApelAM che. (jarmanI), yu. ena. o. (nyuyorka), buDApesTa, ghATakopara lAyansa klabanA teozrI cArTarDa (sthApaka) sabhya bAlkaTana, phayureDa, (haMgerI) mulAkAto, sanmAna caMdraka che. lAyansa klaba DisTrIkTa 302-e nA teo i.sa. 198ra Jain Education Intemational Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je palpa 83mAM DisTrIka Trejha22 hatA. gurukULa zaikSaNika saMsthA temaja anya 1981mAM 'saurASTranA akhabArono ItihAsa mahAnibaMdha lakhIne keTalAMka TrasTonA teo TrasTI che. muMbaI mahAnagarapAlikAe temanA teozrI pI.eca.DI. thayA. pitAjInI sAmAjika sevAonA upalakSyamAM ghATakoparanA eka zrI yAsina dalAlane nAnapaNathI ja patrakAritvano zokha cokane 'zrI bhagavAnajIbhAI selArakA coka' nAma ApeluM che. che. AThamA dhoraNamAM hatA tyAre temaNe hastalikhita mAsika mahArASTra sarakAra temane prathama mahA. rAjaya gujarAtI calAvyuM hatuM. temaNe ema.e.no abhyAsa karatI vakhate sAhitya akAdamInA adhyakSa tarIke niyukta karyA hatA. hAlamAM "phUlachAba'mAM "mAdhukarI' vibhAga saMbhALyo hato. 'sukAnI'mAM paNa teo spezyala e TIva ophisara (esa.I.o.) che. temanI thoDo samaya sahAyaka taMtrI tarIke kAmagIrI bajAvI hatI. i.sa. lekhanazailI, prasaMganI rajUAta, pAtra nirupaNa, kaLA ityAdi 1968mAM "pAna'nAmanuM eka mAsika paNa zarU kareluM. 'saujanya vAMcakane prAraMbhathI aMta sudhI jakaDI rAkhe che. nirIkSaNa, ciMtana- mAdhurI' nAmanA mAsikanuM saMpAdana kArya paNa kareluM che. i.sa. manana ane prasaMganI rajaAta e temanI lekhana maDInAM maLa che. 1937thI teo saurASTra yunivarsiTInA sva. amRtalAla zeTha saraLa svabhAva ane milanasAra vRttine kAraNe zrI selArakA bahoLuM patrakAratva bhavanamAM vyAkhyAtA tarIke joDAyA ane i.sa. . mitra vartula dharAve che. 1981thI teozrI A bhavananA adhyakSa banyA. emaNe patrakAratva ane mAdhyamane lagatAM vIsathI vadhu pustako lakhyAM che. ane vizada prophesara Do. yazavaMta trivedI saMzodhano karyA che. "saurASTramAM rajavADI zAsana daramiyAna akhabAronI bhUmikA vize saMzodhana pUruM karyuM che. judA judA viSayo para gujarAtI ane aMgrejImAM emanAM 66 pustako pragaTa thayAM che. teozrI 31 varSathI zikSaNa kSetre zrI yAsina dalAle dasekavAra videza pravAsa karyo che. ane saMkaLAyelA che. judI judI AMtararASTriya pariSadomAM tathA philma mahotsavamAM bhAga lIdho che. emanAM pustakone sAhitya pariSada tathA gujarAta sAhitya teone sura siMgAra saMsada nezanala evorDa, soviyeTa lenDa akAdamInAM pAritoSiko maLyAM che. gujarAta sarakAranuM zreSTha naheru evorDa, sAhitya akAdamInA pAMca puraskAro, gujarAtI grAmiNa patrakAratvanuM tathA gujarAta dainika akhabAra saMghanuM kaTAra sAhitya pariSada evorDa, kavilokamAM prathama puraskAra ityAdi lekhananuM pAritoSika temane maLyuM che. "saMzayAtmA' nAme emanI maLIne 22 evorDa tathA inAmo maLyAM che. emanI 'parizeSa' navalakathA pragaTa thaI che. kitAbane saurASTra temaja dakSiNa gujarAta yunivarsiTIe posTa "patrakAratvanuM zikSaNa' nAmanI emanI paricaya pustikA grejayueTa kakSAe Teksabuka tarIke Adeza Apelo che. emanAM kAvyone vividha rAjayomAM esa. esa. sI.nI TeksabukamAM sthAna magaja pragaTa thaI che. (paricaya TrasTanI pustikAnA AdhAre) maLyuM che. evA e moTA gajAnA kavi che. emanI kRtionA grIka, zrI ramAkAnta jAnI (zrI gappI) hindI, aMgrejI, marAThI, tAmila ane telagumAM bhASAMtara thayAM che. gujarAtI sAhitya jagatamAM hAsya lekhako ghaNA che. jemanI AMtara rASTriya stare vINelAM kAvyo ane prakAzanomAM tene sthAna vaividhyasabhara kRtioe gujarAtI sAhityane vadhu rasika banAvyuM che. maLyuM che. teozrInA sAhitya, kaLA, dharma, tatvajJAna ityAdi varSo agAu janmabhUmi patramAM sva, veNIbhAI purohita 'AkhA viSayo para aneka yunivarsiTIo ane bhAratanI sAMskRtika bhagatanA chappA" e kolama heThaLa rAjakIya, sAmAjika, sAMprata saMsthAomAM jAhera pravacano thayAM che. yuropa ane amerikAmAM paNa ghaTanAo para vedhaka Takora kare tevuM saMvedanAmAMthI upajatA marma temanAM pravacano yojAyAM che. bahumukhI pratibhA dharAvatA prophesara kAvyamaya zailImAM lakhatA hatA. zrI veNIbhAI purohitanA pagale oN. yazavaMta trivedI sAhitya ane zaikSaNika kSetramAM bahoLuM sthAna cAlanAra zrI ramAkAntabhAI jAnI (zrI gappI)e baMgabANo dharAve che. (jANavA maLelI mAhitInA AdhAre) choDavAnI padyarupe A paraMparA janmabhUmimAM cAlu rAkhI che. agAu zrI yAsIna dalAla e gujarAta samAcAramAM dara ravivAre rajU thatI hatI. temanI kaTAkSa kaMDikAomAM "kaMTakanI vedanA" paNa che ane 'phUlonI najAkata' paNa zrI yAsIna dalAlano janma saurASTramAM upaleTA khAte tA. che. A uparAMta teozrIe hAsyasabhara aneka kAvyo lakhyAM che. 9-1-1944nA roja thayo hato. temaNe bI.e. sudhInuM zikSaNa noMdhanIya che ke hAsyakaTAkSa kavi-kalAkAra zrI ramAkAnta upaleTAmAM meLavyuM. te pachI rAjakoTanI dharmendrasiMhajI kolejamAMthI jAnIe amerikAmAM ekala pAtre ATha kAryakramo ApyA hatA. temaNe aMgrejI sAthe ema. e. nI DIgrI prApta karI. i.sa. teozrI "zrI daMDhAvya jayota' nAmaka sAmAjika patranA taMtrI Jain Education Intemational Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 tarIkenI kAryavAhI bajAve che. teozrInI gophaNa gItAnI 2000 kaMDikAo samAvatuM 'gophaNa gItA bhAga-1' pustaka tAjetaramAM ja bahAra paDaluM che. 78 varSanI vaye paNa teozrI aDhI-traNa kalAka jAhera kAryakrama ApI zake che. emanI ja jIvanagAthA emanA zabdomAM : "ame vItAvyuM jIvana AkhuM ghara ghara ramatAM ramatAM, viTaMbaNAo saMsAra kerI, sahetAM hasatAM hasatAM. parivArano sAdhyo utkarSa, saMskRtisumana dharatAM, saubhAgyavaMtu ghaDapaNa jIve eka bIjAne gamatAM." (gophaNa gItA-bhAga-1 pustakanA AdhAre) zrI sparza desAI tA. 6-7-1967nA roja janmelA bagasarA (ji. amarelI)nA vatanIno abhyAsa bI. koma. sudhIno. lekhaka, kavi tarIke AgekUca karatA zrI desAI dilhInI patrakAritva akAdamI korsa karI rahyA che. Aja dina sudhImAM temanAM pAMca pustako (1) astitvano zakhsa phoDAya che. (gajhala saMgraha), (2) romanI romAMcaka rAtrI (navalakathA), (3) tArI talAzamAM (navalakathA), (4) sarjana yAtrA (sAhitya saMkalana) ane (5) dariyo ja dariyo che badhe (gIta gajhala saMgraha) bahAra paDI gayAM che. zrI sparza desAIe gujarAta - saurASTra - kaccha ane muMbaInA dainika-sAptAhikomAM dhArAvAhika svarUpe navalakathAo lakhI che. vizeSamAM jaina dharmane lagatI sAta jeTalI ekAMkIo lakhI che. uparAMta 'guDa bAya insapekTara' ane 'Terave pALyo TahUko sparzano' e nATako lakhyAM che. teo zrI pote eka nyujha saMsthA zabda phIcarsanA 'byuro Ina cIpha' che tathA rIporTara che. emanI mAraphata saurASTra ane kacchanA 500 nAnA moTA akhabArone niyamita samAcAro pAThavavAmAM Ave che. temanI gajhalo agaNita prakAzanomAM samAviSTa thayelI che. teo kavi ane gajhalakAra hoI muzAyarA/kavi saMmelananA jIva che. anekavidha saMsthAomAM temanI kRtiono AsvAda temaNe karAvelo che. temanuM sanmAna aneka saMsthAo taraphathI karavAmAM AveluM che. temanI 15 varSonI sAhityika kArakirdIne lakSamAM laIne dhI amerikana bAyogrAphiksa insTITyuTa'nA dhI borDa opha DirekTarsa, dhI gavarniMga borDa opha eDiTarsa ane pablIkezana borDanA ceramena taraphathI sanmAnapatra ApIne temane eDavAIjharI borDamAM sAmela karI potAnuM nAma hujhahu TAIpanI DirekTarI 'hola opha pheIma'mAM mUkavAmAM AvyuM che. zrI sukumAra ema. trivedI zrI sukumAra ema. trivedIno janma i.sa. 1958nA bRhad gujarAta mArcanI 8mI e amadAvAdamAM thayo hato. temaNe zALAno abhyAsa DAkora ane amadAvAda karyo. amadAvAdanI eca.ke. ArTasa koleja ane senTa jheviyarsa koleja tathA yunivarsiTI skUla opha sozyala sAyansIsamAM abhyAsa karIne i.sa. 1984mAM temaNe arthazAstranA viSayamAM ema. e.nI DigrI meLavI. i.sa. 1983mAM DiplomA ina mAsa komyunikezana ina tharDa varlDa kanTrIjha, bona (jarmanI)mAM vikAsazIla dezonA patrakAro mATenI tAlIma lIdhI. zrI trivedI keTalAMka varSothI sakriya patrakAra tarIke kAma karI rahelA che. teozrI janmabhUmi, gujarAta mitra, samakAlIna, vyApAra, gujarAta samAcAra ane muMbaI samAcAra vagere vartamAna patromAM Arthika, rAjakIya, ane sAMskRtika bAbato vize niyamita lekho lakhe che. 'Arthika ciMtaka amartya sena', 'arthazAstranA ghaDavaiyAo' ane 'arvAcIna artha-zAstrIo' nAmanI temanI paricaya pustikAo pragaTa thaI che. bhAratIya zAstrIya saMgItano abhyAsa e emanI vizeSa pravRtti che. sAhitya, nATaka ane sinemA temanA zokhana viSayo che. (paricaya TrasTanI pustikAnA AdhAre) zrI hemarAja zAha zrI hemarAja vI2ma zAhano janma tA. 22-3-1941nA roja thayo hato. temaNe sara je. je. skula opha eplAIDamAM epha. vAya. komarziyala ArTasanuM zikSaNa lIdhuM. ane ApameLe AgaLa vadhatA dhaMdhAmAM jhaMpalAvyuM. teo zrI rekhA buka menyuphekcariMga kaMpanI ane yunAITeDa sTezanarI mArTanA bhAgIdAra che. teo mahArASTranA nezanAlIsTa koMgresa pArTInA janarala sekreTarI che. i.sa. 1992 thI 1994 daramyAna kendra sarakAra taraphathI teo philma sensara borDamAM niyukta karAyA hatA. mahArASTra rAjya gujarAtI sAhitya akAdamImAM teozrI AgavuM sthAna dharAve che. muMbaImAM gujarAtI bhavana zarU karAvavAmAM temanI jahemata ullekhanIya che. zrI sAMIbAbA saMsthAna, zIraDInA TrasTI (1941 thI 1994), bombe rIpera enDa rIkansTrakazana borDa (mahADA)nA vAIsa ceramena (1993 thI 1995), selsaTekSa eDavAIjharI kamiTInA sabhya (1992 thI 1995) tathA rezanIMga ophisa naM-3 e nA vIjIlansa kamiTInA sabhya (1986 thI 1995) tarIke temanI niyukti thaI hatI. sAmAjika kSetre teozrI bRhad muMbaI gujarAtI samAjanA pramukha ane TrasTI, kaccha bhAratInA pramukha ane menejiMga TrasTI, zrI vAgaDa vIsA osavAla vikAsa samAjanA TrasTI ane janarala sekreTarI che. muMbaIthI pragaTa thatAM jANItAM akhabAra 'muMbaI samAcAra' dainika tathA 'gujarAta samAcAra', laMDana, (yu.ke.)nA kolamanisTa uparAMta Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4590 kaccha zakti'nA taMtrI che. teozrI mahArASTra sarakAranA ekriDeTeDa kolejamAM saMskRta ane gujarAtInA prAdhyApaka tarIke eka varSa mATe phrI lAnsa korasaponDanTa (1878 thI 2000) hatA.' kAryavAhI bajAvI che. marAThImAM emaNe (1) dona gAMdhI (2) zAMtidUta patrakAritva kSetre zrI devANIne bahoLo anubhava che. javAharalAla naheru (3) priyadarzinI indirA gAMdhI (4) polAdI sapTembara 1948 thI "janmabhUmi' patramAM sahataMtrI tarIke be puruSa vallabhabhAI paTela (5) mahAmAnava - DaoNbAbA sAheba varSa kAmagIrI bajAvI te pachI 'vyApAra'nA sahAyaka taMtrI tarIke dasa AMbeDakara (6) krAMtivIra vasaMtadAdA pATIla ane (7) rASTravAdI varSa sudhI kArya karyuM. tyAra bAda artha viSayaka aMgrejIpatra zaradapavAra nAmaka pustako lakhyAM che. aMgrejI tathA gujarAtImAM paNa "phAInAnsiyala eksapresa'mAM covIsa varSa sudhI cIpha riporTara-sITI iMdIrA gAMdhI, javAharalAla naheru ane zarada pavAra saMbaMdhI pustako eDiTara tarIke kAma karyuM. "dhI DeIlI'nA speziyala korasaponDanTa lakhyAM che. teozrIe amerikA, yunAITeDa kIMgDama, yuropa, tarIke sADA ATha varSa sudhI kArya karyA pachI Aja dina sudhI zrI jApAna, koriyA, irAna, miDala isTa temaja isTa AphrikAno devANI "phrI lAnsIMga' kare che. arthataMtrane lagatA temanA mananIya pravAsa karyo che. lekho janmabhUmi - muMbaI samAcAra tathA vyApAra ityAdi vartamAna patromAM pragaTa thAya che. ema. DI. devANI teozrIe potAnA kAkAzrI jayadeva hIrajI devANInA nAme uparokta nAmathI jANItA zrI meghajIbhAI dAmajIbhAI bI.e.mAM saMskRtanA viSaya sAthe saurASTra yunivarsiTImAM prathama devANInuM mULa vatana mAdhavapura (gheDa) saurASTra che. teo zrI naMbare AvanAra tathA ema. e.mAM saMskRtanA viSaya sAthe saurASTra saMskRtanA khAsa viSaya sAthe ema. e. tathA ela.ela.bI, yunivarsiTImAM prathama naMbare AvanAra mATe potAnA pitAzrI zrI (muMbaI yunivarsiTI)nI DIgrIo dharAve che. dAmajI hIrajI devANInA nAme pAritoSiko dara varSe ApavA mATe anudAna ApeluM che. teo maLatAvaDA svabhAvanA che eTaluM ja nahi temaNe gujarAta varnAkyulara sosAyaTInA anusnAtaka paraMtu patrakAranA vyavasAyamAM dAkhala thanAra jarUra jaNAtAM temano vargamAM saMskRtanA adhyApaka tarIke eka varSa tathA bahAuddIna saMparka sAdhe to yogya salAha sUcana sasneha Ape che. *saMskRtinA dhajadhArI samaya ApaNA jinahi pAse aAbita pagathIyAM che, mAtmAne Jain Education Intemational Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa98 je bRhad gujarAta - Sm mevADamAM aSTa maMgala - ATha tIrtho) AyaDa udayapuramAM hAthIpola jaina dharmazALAthI 2 km dUra che. pAMca bhavya derAsara che. zrI AdinAthajInI vizALa suMdara mUrti pratimA saMprati rAjAe bharAvela che. bAvana jinAlayamAM AzA pUraNa amI jharA zaMkhezvara pArzvanAtha mahAcamatkArI che. AcArya jagaccandrasUrijIe eka hajAra varSa pahelAM kaThora tapa sAdhanA karI hatI. sADA bAra varSa sudhI lAgalagaTa AyaMbilanuM tapa karavAthI citoDanA mahArANA jayasiMha ahIM AyaDamAM emane "tapa" nuM biruda Apela tyArathI bhagavAna mahAvIranA sAdhuono tapAgaccha kahevAyo. ApaNe badhA tapAgacchanA chIye. upAzraya che. bhojanazALA, dharmazALA banaze. kezariyAjI prAcIna pratimAjI 11 lAkha varSathI vadhAre purANI che. hajAro yAtrI Ave che. mukhya moTA derAsarathI 1 phalAMga dUra pagalyAjI roDa upara navIna jaina che. kezariyAjI nAthanuM zikharabaMdha derAsara che. A derAsaramAM saMpUrNa zvetAMbara vidhithI prasAla pUjA AratI thAya che. bAjumAM kIkAbhAI premacaMda jaina zvetAmbara dharmazALA che. emAM bhojanazALA che. derAsara paNa che. yAtrI ghaNA Ave che. delavADA udayapurathI nAthadvArA tarapha 25 km dUra che. 4 prAcIna derAsaro, bhoyarAmAM 13 prAcIna pratimAo atyanta AlhAdaka ane camatkArI che. muMbaInI zrIpAlanagara (sosAyaTI)nA derAsaramAM banne mUlanAyaka prabhu ahIMthI gayela IsavAla udayapura thI 20 km rANakapura jatAM vacce Ave che. ciMtAmaNi AdinAtha prabhu mUlanAyaka sammatikAlIna vizvanI ajAyabI che. prAkRtika ane AdhyAtmika vAtAvaraNathI bharapura avarNanIya tIrtha che. nUtana dharmazAlA, bhojanazALA, yAtrikonuM AkarSaNa che. tIrtha adhiSThAyaka bhairavadeva hAjarAhajura che. phAgaNa vadI AThama (AdinAtha janmakalyANaka) dara varSe meLo bharAya che. ekavAra Avela yAtraka pharI pharI AvavA Icche che. dayAlazAkinI rAjanagara-kAMkarolInA vacce suMdara pahADI upara caumukhA Adizvara bhagavAnanuM vizALa prAcIna derAsara 2200 varSa prAcIna puMDarIka svAmI jANe amI varSAvI rahyA che. mAMDalagaDha koTa cittauDa broDageja relvenuM sTezana che. (jillo bhIlavADA) DuMgara upara suMdara, prAcIna, adbhuta, be derAsara. jAmalI raMganI AdinAtha prabhunI suMdara pratimAM prAyaH bIje kyAMya nahIM hoya. prArthaprabhunI dUdhathI paNa vadhAre sapheda pratimA manamohanI che. sAgara sAgarI prAkRtika sarovara bhayaMkara duSkALamAM paNa sadA pANIthI bharapUra rahe che. cittoDagaDha pahADI upara rANA kuMbhAno kIrtistaMbha ane sAtavIza devarInuM vizALa derAsara jainonuM gaurava che. zaheramAM dhIMgonA derAsaramAM AdinAtha prabhu birAje che. sTezana upara suMdara jaina yAtrI bhojanazALA tathA dharmazALA che. kareDA pArzvanAtha bAvana jinAlaya bhavya derAsara mUlanAyaka saRtikAlIna parikarayukta pArzvanAthajInI vizALa zyAma pratimA, derIomAM judA judA tIrthonA bAvana pArzvanAtha. vizALa dharmazALA ane bhojanazALA. upadhAna tapa, navapada olI sAmuhika karAvavAnI pUrNa sagavaDa. derAsara pethaDazAhe baMdhAvela che. dara varSe poSa dazamInA moTo meLo bharAya che. saujanya : zrI DAlacaMda khImarAjajI mahetA po. majerA jillo rAjasamaMda (rAjasthAna) lain Education Intemational Jain Education Intemational Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 599 vismRta pratibhAonuM puNyamaNa. -prA. Do. ke. sI. bAroTa koIpaNa prajA tenA gauravanI sabhAnatA vagara pragati karI zakatI nathI. kALa baLe pachI evuM paNa bane ke asmitAnI vismRti thaI jAya paNa enI punarjAgRti bhAvi prajAne vadhu samRddha banAvavA acUka samartha nIvaDe che. ratnonI khANa samI A bhUminAM keTalAMka mAnavaratno paikI vismRta thatI jatI vividha kSetranI keTalIka pratibhAonA paricayothI bhAvipeDhIne paricita karAvavAno A lekhamALAno Azaya che. itihAsa, sAhitya, svAtaMtrya saMgrAma ke samAja sudhAraNAnA A kSetranI vibhUtioe gujarAtanA sAMskRtika ghaDataramAM sAruM evuM pradAna noMdhAvyuM che. vidyAvyAsaMgI adhyApaka DaoN. ke.sI. bAroTa A lekhamALAnA lekhaka che. temano janma uttara gujarAtamAM kherAlu tAlukAnA tAraMgAnA prAkRtika prAMgaNa bhATavAsamAM tA. 18-5-1952mAM thayo. pitAzrI caturabhAInI karmabhUmi kalolamAM rahIne ema. phila. sudhIno abhyAsa karyo. te pachI amadAvAdamAM sthAyI thaIne DaoN.makaraMda mahetAnAM mArgadarzana nIce pI.eca.DI. thayA. i.sa. 1979thI adhyApanakArya zarU karyuM. ela.DI. ArTasa koleja amadAvAda khAte snAtaka, anusnAtaka adhyApaka tathA pI.eca.DI.nA gAIDa hovA uparAMta AI.jI.ena.o.yu. ane AMbeDakara opana yunivarsiTI khAte Asi. ko-orDineTara tarIke sevArata DaoN. bAroTanA itihAsa saMzodhananAM pustakomAM "brahmabhaTTa saMhitA" tathA "kalola aitihAsika pariprekSyamAM noMdhapAtra che. itihAsa viSayaka saMdarbha pustakomAM sAmrAjyavAda, prathama vizvayuddha ane raziyana krAMti, dvitIya vizvayuddha ane jagata, prAcIna bhAratano itihAsa, samakAlIna bhAratano itihAsa vagereno samAveza thAya che. kula pAMtrIsa pustakonuM parAmarzana kArya tathA kula paMdara pustakonuM anuvAdakArya AvakAradAyI banyuM che. temaNe "jagatano itihAsa' graMthaprakAzana dvArA saMzodhana-sAdhanAnI pratIti karAvI che. ane sAhitya jagatamAM eka jJAnopAsaka tarIke paNa AgavuM sthAna UbhuM kyuM che. pathika, sAmIpya, dRSTi ane kumAra vagere sAmayikomAM tathA jJAtipatro bhaTTabhAskara tathA zubhadAmAM temanA zodha lekho prakAzita thatA rahyA che. saMzodhaka tarIke temanI jiMjJAsA ane sAdhanA AjasudhI hemakhema jaLavAI rahyAM che. e ja emanuM moTuM jamApAsuM che. khUba khUba dhanyavAda. -saMpAdaka prA. ema. esa. komIseriyaTa gujarAtanA itihAsamAM saMzodhana, anveSaNa kSetre noMdhapAtra pradAna karanAra prA. zrI mANekazAha soharAbazAha komIseriyalavAlAno janma agiyAra Disembara 1881nA roja muMbaI khAte thayo hato. temanA pUrvajo muMbaI ane suratamAM sthAyI hatA. A pArasI itihAsakAranI aTaka mahetA hatI, paraMtu temanA pitAmaha sainyamAM khAdya ane jarUrI sAdhana sAmagrI pUrI pADavAnuM kAma karatA (aMgrejImAM A kAmane komIseriyaTa kahevAtuM.) AthI temaNe komIseriyaTavAlA aTaka dhAraNa karI. A aTaka lAMbI jaNAtA 'vALApratyaya bAda karI mAtra komIseriyaTa' banI gayA. I. sa. 1903mAMthI muMbaI yunivarsiTImAMthI leTina ane aMgrejI sAthe bI.e. ane i.sa. 1905mAM rAjakIya arthazAsa sAthe ema. e. (phelozIpa sahita) pUrNa karI i.sa. 1906mAM gujarAta koleja amadAvAda khAte itihAsa ane rAjakIya arthazAstranA adhyApaka tarIke joDAyA. traNavarSa AcAryapade paNa umadA sevA karelI. prA. komIseriyaTanuM dhyeya mogalakAlIna Jain Education Intemational Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 je bRhad gujarAta gujarAtanuM UMDuM adhyayana karavAnuM hovAthI temaNe phArasI, arabI, "aitihAsika saMzodhana", "ApaNI saMskRtinAM keTalAMka vaheNo' urdU, saMskRta, porTugala tathA aMgrejI bhASAnA mULabhUta dastAvejo, emanA ullekhanIya graMtho che. anuzrutio, abhilekho, pharamAno, sthApatyo tathA smArakonI | gujarAtanA solaMkI-vAghelAkAlIna itihAsa lekhana mATe jAtatapAsa karI. pote pArasI hovAthI sahaja rIte pArasIonA vizALa "prabaMdha sAhitya'nuM gahana ane vaijJAnika adhyayana karanAra itihAsamAM rasa dharAvatA hatA. mATe ja emaNe " dhI pharsTa pArasI zrI durgAzaMkara zAstrI sarvaprathama gujarAtI itihAsakAra che. temaNe ina iMglenDa-navarojI rUstama mANeka opha surata enDa hIjha rASTriyatA, sAMpradAyiktA, prAdeziktA jevA bhedabhAvone bAju para rIlezana vitha isTa inDiyA kaMpanI" nAme lekha lakhIne suratanA mUkI tarkazuddha ane zodhamUlaka adhyayana dvArA itihAsanA abhyAsane pArasI kaTuMbanI vigatavAra mAhitI saMkalita karI, jemAM zivAjInI sAcA arthamAM caritArtha karyo che. prAdezika itihAsane emaNe suratanI lUMTa, oraMgajhebe nAkhela jajiyAvero, phiraMgIonuM rASTriya rASTriya itihAsanA eka bhAga tarIke mUlavI e kSetre jarUrI gajarAtamAM Agamana jevI bAbatomAM zodhapUrNa mAhitI rajU karI. saMzodhano para bhAra mUkyo che. temaNe prAdezika itihAsane kSetre ja prA. komIseriyaTe itihAsakAra ane saMzodhaka rUpe keTalAMka pUrvabhUmikA bAMdhI tenA para AgaLa jatAM vizALa kheDANa thayuM che. mahattvapUrNa pustako gujarAtane bheTa ryA che. prakAzita zodha lekho A dizA sUcavavAnuM zreya zrI durgAzaMkara zAstrIne phALe jAya che. jevA ke, "17mAM saikA daramyAna gujarAtanI rAjakIya, ane gujarAta A mATe temanuM sadaiva RNI raheze. Arthika sthiti", ""navarojI rustama mANekanA zodhalekha'', 'amadAvAdamAM purAtattvIya smArakonAM jatananuM memorenDama" ane zrI ratnamaNirAva bhImarAva joTe vividha pariSadomAM adhyakSIya sthAne emaNe keTalIka mahatvapUrNa gujarAtanA siddhahasta lekhaka ane itihAsavidda zrI hakIkato para prakAza phekelo. ratnamaNirAva bhImarAvano janma 17 okTobara 1895mAM temanA AjIvana saMzodhana kArya karI zakAya te mATe avivAhita mosALa bhUja mukAme thayo hato. amadAvAda nivAsI pitA bhImarAva rahelA prA. komIseriyaTa svabhAve mitabhASI, ekAMtapriya, mAdhavarAva joTe polisa adhikArI hovAthI kaDaka zistapAlananA abhyAsu, zistapriya ane zodhamUlaka hatA. gujarAtanA AgrahI hatA. jayAre mAtA zAMtAgaurI kaccha-bhUjanA dIvAna itihAsamAM mahattvapUrNa pradAna badala emane "khAna bahAdura'no motIbhAI lAlabhAInAM ekamAtra putrI hovA chatAM saMskArI ane IlkAba sarakAra taraphathI maLelo. ekAvana varSanI vaye emanuM dhArmikavRttinAM hatAM. Ama, saMskAra ane zista zrI ratnamaNirAvane avasAna thayeluM. vArasAmAM maLyAM hatAM. i.sa. 1914mAM emaNe meTrikyuleTa ane i.sa. 1919mAM saMskRta-aMgrejI sAthe snAtaka kakSAnI padavI. zrI durgAzaMkara ke. zAstrI meLavI. tyArabAda i.sa. 1919thI 1934 daramyAna madrAsa ane gujarAtanA itihAsamAM UMDANa ane vistArapUrvakanAM pachI kalakattA khAte vyApAra dhaMdhAmAM pravatta rahyA. A samaya daramyAna saMzodhano dvArA itihAsalekhana karanAra zrI durgAzaMkara zAstrIno emaNe vAMcana lekhanano zokha jALavI rAkhyo ane paripakva karyo. janma jAmanagara nivAsI praznorA brAhmaNa zikSaka zrI. kevaLarAmanA jenAM pariNAma svarUpa gujarAta-bhAratanA itihAsapremIone parivAramAM thayo hato. i.sa. 1900 sudhImAM saMskRta temaja keTalAka uttama graMtho maLI zakyA che. gujarAtanuM sAMskRtika aMgrejIbhASAnA abhyAsa dvArA tabIbI ane vaidaka zAstronA vihaMgAvalokana', 'gujarAtanuM pATanagara amadAvAda', 'khaMbhAtano itihAsa', "amadAvAdano paricaya', "amadAvAdanuM sthApatya', graMthonuM adhyayana karyA pachI muMbaI khAte jhaMDu phArmasImAM potAnA rasa gujarAtano sAMskRtika itihAsa-IslAmayuga" jevAM pustako mujabanA kAmamAM nokarI meLavI mRtyuparyata e kAryane vaLagI rahyA. gujarAtanA itihAsa mATe Adarza gaNI zakAya. A samagra gALA daramiyAna zrI durgAzaMkara zAstrIe vaidaka, AyurvedazAstranuM gahana adhyayana ane lekhana karavA uparAMta zrI ratnamaNirAve prasiddha sAmayika "kumAra"mAM gujarAta potAnA rasanA viSaya itihAsamAM paNa kalama calAvI che jenA saMdarbhe aneka mAhitIprada zodha nibaMdho tathA "subhASito' lakhavAnuM paripAka svarUpe ApaNane keTalAka uttama graMtho maLI zakyA. kAma varSo sudhI kareluM. A uparAMta temaNe avAranavAra 'gujarAta sAhitya sabhA' ane "akhila bhAratIya prAcya pariSada'mAM bhAga 'bALakonA vaidya', 'mAdhava nidAna', "jhaMDu bhaTTanuM lIdho hato. vaLI, gujarAtanI asmitAnI alaga oLakha ane jIvanacaritra', "vaiSNavadharmano itihAsa', "praznorA jJAtinuM jALavaNI arthe somanAthanA punaruddhAra samaye AdhArabhUta zodhakArya digdarzana', "zaivadharmano itihAsa', "gujarAtanAM dhArmika sthaLo', karI zrI saradAra vallabhabhAI paTelanA abhiyAnane naitika baLa pUruM 'purANa vivecana', "gujarAtano madhyakAlIna rAjapUta itihAsa', * pADavAnuM noMdhapAtra kArya karyuM. temanA keTalAka zodha nibaMdho jevA ke, Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 601 gujarAtanuM vahANavaTuM', 'zAhIbAga', "jetalapura' vagere paNa zrI dhIrA bhagata temanAmAM rahela zodhamulaka abhyAsu itihAsavidanAM darzana karAve che. zrI joTenI kRtionA UMDANapUrvakanA abhyAsa pachI ema jarUra brahmaniSTha kavizrI dhIrA bhagatano janma gAyakavADI vaDodarA kahI zakAya ke gujarAtanA sAhitya, itihAsa ane saMskRtinAM sTeTanA sAvalI pAsenA goThaDA gAme pitAzrI pratApajI brahmabhaTTa saMvardhana arthe UbhA thayelA gaNyA gAMThyA sImAstaMbhomAM teo sadA ane mAtA devabAnA ghare thayo hato. vaiSNavadharmI kuTuMbamAM janmelA agresara ane yAdagAra raheze. zrI ratnamaNirAva joTenuM 24 bhagata jAte rAmAnaMdI hatA. mAtra 14 varSanI kumAravasthAmAM ja sapTembara 1955nA roja avasAna thayeluM. teo saMtazrI kRSNAjInA saMparkamAM AvyA. ahIMthI temane kAvyasarjananI lata lAgI. samaya jatAM te paramatattvanA sAdhaka, prA. Do. hariprasAda gaM. zAstrI saMtakavi tarIke prakhyAta thayA. teo goThaDA, sAvalIthI saMgha kADhI vaDodarA rAjayanA peTalAda tAlukAnA gAma mAlateja khAte DAkoranA ThAkorajIne rIjhavavA jatA tyAre bhajana mATe kAphInI dharmaniSTha mAtA rukSmaNIdevI ane jayotiSI temaja vaidaka zAstranA ramajhaTa mANavA tathA satsaMgano lAbha levA aneka bhakto temAM niSNAta zrI gaMgAzaMkara zAstrInA parivAramAM janmelA hariprasAda joDAtA. dhIrA bhagate madhyakAlIna sAhityasvarupa kAphIne prasiddha zAstrI bAlyAvasthAthI ja medhAvI pratibhA dharAvatA hatA. prAthamika karavAmAM mahattvano phALo Apela. dhIrAbhagatanI racanAo paikInI temaja mAdhyamika zikSaNa mAlateja khAte meLavyuM. tyArabAda ucca keTalIka gujarAtanA jANItA sAkSara, sudhAraka ane keLavaNIkAra zrI zikSaNa mATe jUnAgaDha gayA. tyAM meTrika (rANA pAritoSika sAthe), haragoviMdadAsa kAMTAvALAe "kAvyamAlA"nAme prakAzita karI che. bI.e. prathama varga sAthe thayA. anusnAtaka zikSaNa muMbaI svarupanI kAphIo, matavAdI, Atmabodha, jJAnakakko, yogamArga, yunivarsiTImAMthI meLavI amadAvAdamAM sthira thayA. temaNe zrI Ara. chUTakapada, garabIo, dhoLa, praznamAlikA, avaLavANI vagere ati sI. parIkhanA mArgadarzana heThaLa pI.eca.DI.nI padavI meLavelI. prasiddha che. A uparAMta dhIrA bhagate nAnA-moTAM hindI pustako ane avirata adhyayanazIla zrI hariprasAda zAstrIe asaMkhya kAvyo lakhyAM che. teo potAnI kAvyaracanA gAtA hoya adhyApanakAryano prAraMbha bho.je. saMzodhana maMdira, amadAvAdathI tyAre bhakto tene lakhIne kaMThastha karatA. teo gItAmAM darzAvyA bhAratIya saMskRtinA adhyApaka tarIke ryo. i.sa. 1953mAM anusAra sthitaprajJa ane pUrNavairAgI prakRti dharAvatA hatA. potAnI gujarAta yunivarsiTI, amadAvAda taraphathI bhAratIya saMskRtimAM kRtino moha paNa emaNe rAkhyo nahato. vAMsanI bhUMgaLImAM potAnI pI.eca.DI.nA gAIDa tarIke mAnyatA maLyA pachI i.sa. 1962mAM racanA mUkI nadImAM vahAvI denAra dhIrAbhagata madhyakAlIna saMskRta viSayamAM paNa gujarAta yunivarsiTI dvArA pI.eca.DI. gAIDa jJAnamArgI kAvyadhArAnA mahatvapUrNa kavi hatA. dhIrA bhagate je tarIke niyukta thayA. mArgadarzaka tarIke lagabhaga 72 vidyArthIone jJAnabodha Apyo che te zuddha bhakti ane gahanatattvanI sIdhIsAdI emaNe saphaLatApUrvaka mArgadarzana ApyuM. bhASAnA mAdhyamathI vadhu nIkharI UThyo che. temanI kAvyakRtio zrI hariprasAda zAstrInI kalamaprasAdI tarIke mAtra ThAvakI, sugamya, suvAcya ane cittAkarSaka che. teo yoga karatAM gujarAtane ja nahi, paNa bhAratabharane itihAsa, bhAratIya saMskRti jJAna para vizeSa bhAra mUke che. temanI kavitA jJAnanA dhodha samAna tathA aMgrejI, hindI, saMskRta ane gujarAtI bhASAnA sAhityanuM che. narasiMha, mIrAM, akho jevA jJAnI kavionI paraMparAmAM dhIrA paNa lAbha Apyo che. temanA prasiddha graMtho A pramANe che: "harakhA bhagata paNa eka jhaLahaLatuM nAma che. ane moMhe-jo-daro', "maitrakakAlIna gujarAta", "inDoneziyAmAM zrI raghunAtha brahmabhaTTa phelAyela bhAratIya saMskRti', "gujarAtano prAcIna itihAsa', 'silona', "prAcIna bhArata', "azoka ane tenA zailya lekho', rasakavi'nA hulAmaNA nAme gujarAtanA sAhitya jagatamAM 'bhAratIya abhilekha vidyA', "cInamAM phelAyela bhAratIya jANItA zrI raghunAtha brahmabhaTTa saMskAra ane sAkSarabhUmi naDiyAdanA saMskRti', 'prAcIna gujarAtanA itihAsanA AdhAro', "bhAratIya nivAsI hatA. bAlyAvasthAmAM ja pitAnI chatrachAyA gumAvatAM mudrAzAstra', "prAcIna rASTromAM prAcIna bhAratIya saMskRtino kavino uchera guNIyala mAtA moTIbAe saMskAra ane snehathI karyo pracAra', "bhAratanAM bauddha sthApatyo' 'itihAsanA sAdhana tarIke hato. naDiyAdanI prAthamika zALAmAM keLavaNI meLavyA pachI gujarAtanA zaila lekho' jevA itihAsa graMtho, saMpAdano, sAhitya naDiyAdamAM ja vividha bhASAono abhyAsa karyo hato. nATakamAM racanAo ane asaMkhya caMdrako, puraskArothI puskRta zrI zAstrIjIe ruci dharAvanAra kavie buddhanA jIvanapara nATaka lakhavAno prayAsa vaNakheDAyela itihAsane prakAzita karI gujarAtane gaurava karelo ! mAtra sattara varSanI vaye saMsAranI mithyA mohajALa apAvanAra itihAsakAra tarIke haMmezA agresara sthAna dharAvaze. tyajavAnA kathAnaka para "buddha deva'nAmanuM nATaka lakhyuM. e pachI . pra. 76 Jain Education Intemational Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 che bRhad gujarAta emaNe "zRMgaRSi', 'sUryakumArI', "chatravijaya", "uSAkumArI', rASTriyatA ane svataMtratAnA pATha zikhavavA zarU karyA hatA. gIta, zrImaMta bAjIrAva', "snehamudrA', 'premavijaya', "ajAtazatru', kavitA ane nakhathI citrakAma karavAno zokha paNa emaNe zALAkIya 'navInayuga", "amarakIrti', "anArakalI', "lakSmInArAyaNa', zikSaNa daramiyAna ja keLavI lIdho hato. pitAnI nivRtti bAda zrI cANakya' jevAM asaMkhya saphaLa nATako lakhelAM. dAjIbhAI brahmabhaTTa chAtrAlaya, vaDodarA khAte gRhapati ane pachI. saphaLa nATyazreNI bAda arthasabhara, mohaka, bhAvavAhI, pratApa skUlamAM zikSaka tarIke nokarI svIkAratAM saMskAra nagarI lalita, rasika ane lokajIbhe caDhI jAya evAM gIto racIne kavie vaDodarAno saMskAra lAbha aniruddhabhAIne maLyo. ema.e. sudhInAM potAnuM 'rasakavi'nAma sArthaka karyuM. asaMkhya hindI gujarAtI zikSaNamAM prathama naMbara meLavI aniruddhabhAIe potAnI philmomAM emaNe gIto racyAM hatAM. hindI gAyakone gujarAtI gIta tejasvitAno paricaya Apyo hato. anusnAtaka thayA pachI DabhoI, gAtA karavAnuM zreya A kavine jAya che. nATyapara AdhArita bilimorA ane bhASAbhavana, gujarAta yunivarsiTImAM adhyApaka emano prakhyAta graMtha "smaraNamaMjarI' noMdhapAtra saMdarbhagraMtha gaNavo. tarIke aniruddhabhAI brahmabhaTTa saMpUrNapaNe khIlI UThyA. bulaMda paDe. gujarAtanA jANItA sAkSaro emane "jUnI raMgabhUminA maharSi avAjanA svAmI aniruddha brahmabhaTTa "erisToTalanuM kAvyazAstra', rasakavi" tarIke oLakhatA. bhAratIya sAhitya zAstramAM guNa ane rItinI vicAraNA' jevA vidvattAsabhara abhyAsalekho uparAMta vivecana zreNI, svAdhyAyazreNI sAraMga bAroTa paNa ApI che. "saMnikarSa", "saMkalpanA', "anvIkSA', 'pUrvApara' emanA prakhyAta vivecana saMgraho che. e uparAMta emaNe ramaNabhAI gujarAtanA siddhahasta sAhityakAro paikInA eka evA zrI sAraMga bAroTano janma uttara gujarAtanA vijApura khAte thayo hato. nIlakaMTha, maNizaMkara ratnajI bhaTTa, 'kAnta' jevAM jIvana caritro ane kIma apI" ane "ajANyuM sTezana' jevAM kAvya ane vArtAsaMgraha prAthamika zikSaNa vatanamAM ane snAtaka kakSAno abhyAsa paNa ApyA che. emanI pAse sAhityanI UMDI samaja ane amadAvAdamAM meLavyA bAda teo Tekanikala zikSaNa meLavavAnI dhagaza sAthe kalAbhavana vaDodarAmAM joDAyA. phoTogrAphIno traNa prastutinI kudaratI zakti hatI. blaDakensara jevI bhayAnaka bimArI varSano korsa karyA bAda philmajagatanA jANItA phoTogrAphara kareduna hovA chatAM aMtima paLa sudhI sAhitya tattvanI khevanA karanAra A irAnI ane tyArabAda "roTI' philmathI svataMtra phoTogrAphara tarIke abhUta adhyApakanI gujarAtane haMmezA khoTa sAlaze. prAraMbhika kArakirdI zarU karI. "janmabhUmi' akhabAramAM paNa kemero zrI vAghajIbhAI bAroTa ane kalama dvArA lokacAhanA meLavI. 'bhaMvara' philmanA nirmANa daramyAna komI hullaDo thatAM kemerAnuM baMdhana chUTI gayuM ane mAtra zrI vAghajIbhAI chatrasiMha bAroTa mahesANA jIllAnA UMjhA kalama rahI javA pAmI. "kumAra", "akhaMDAnaMda", "pravAsI' jevA pAsenA unAvA gAmanA vatanI hatA. potAnI kArakirdIno AraMbha sAmayikomAM lakhatA thayelA. sAraMga bAroTe "vilAsavahu', emaNe bhAvanagara khAte mahArAjA kRSNakumArasiMhajInA dIkarAnA naMdanavana', "kuryAta sadA maMgalam', "AnaMda bhairavI, aMgata zikSaka tarIke pharaja bajAvatAM karyo. nATakanA AkarSaNe temane 'sUryamukhI", "ghaTAghanaghora', ane "dahezata' jevI navalakathAo bhAvanagara choDAvI muMbaInI vATa pakaDAvI. tIvra smaraNa zakti, lakhI. "rAga bhairAga", "koI gorI koI sAMvarI' emanA navalikA adabhuta vAkchaTA, rUpALo nAkanakazo, UjaLo vAna, paDachaMda saMgraho ane prema sagAI", "eka DALanAM paMkhI' nATako lakhyAM che. kadAvara deha sauSThava jevI kudaratI bheTane kAraNe rAjA-mahArAjA, naMdanavana' navalakathA parathI banela gujarAtI philma "majhiyArAM RSi muni, zeTha zAhukAra, vIra pAtromAM temano abhinaya soLe haiyAM''ne aneka puraskAra maLelA. kalama ane kemerAnA kasabI sAraMga kaLAe khIlI uThato. bAroTanuM pAMcamI phebruArI 1988nA roja avasAna thayeluM. "muMbaI nATaka maMDaLInA janma pUrve zrI vAghajIbhAI pArasI saddagRhastha berisTara rustamajI AdarajInI nATaka kaMpanI "khaTAu aniruddha brahmabhaTTa phorDa elphinsTana'mAM kalAkAra tarIke joDAyA. ahIM temane vividha uttara gujarAtanA mahesANA jillAnA kaDI tAlukAmAM detroja pAtronA abhinayanI taka maLI ane tAlIma maLI. mahAna gAme zrI lAlajIbhAI nArAyaNabhAI brahmabhaTTa nAmanA vidvAna ane nATyakAra zeksapiyaranA pAtramAM vAghajIbhAI prANa pUrI zaktA! saMskArI zikSakanA ghare agiyAramI navembara 1936nA roja nepoliyananAM pAtramAM paNa emaNe darzakone maMtramugdha karI dIdhelA. aniruddhabhAIno janma thayo hato. i.sa. 1942nI "hinda choDo' dezavidezamAM nATako bhajavatI rustamajInI kaMpanImAM kAma laData veLAe mAtra cha varSanI bAlyAvasthAmAM pitAe temane karatAM vAghajIbhAIno paricaya bApulAla nAyaka sAthe thayo. Jain Education Intemational Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 'muMbaI gujarAtI nATya maMDaLI'mAM sahakalAkAra tarIke vAghajIbhAI joDAyA. potAnI AvaData ane milanasAra svabhAvane kAraNe kaMpanInA menejaranI javAbadArI paNa emane maLelI. tyAM jayazaMkara suMdarI, prANasukhanAyaka, chagana romiyo, cImana mAravADI jevA sahakalAkArono saMga maLatAM emanI pratibhAne nikhAra maLyo. emaNe bhajavelAM pAtro keTalAMka yAdagAra banI gayAM che. 'navaratna' nATakamAM rAjAnuM pAtra bhajavI cUkelA vAghajIbhAIne rAjA upanAma paNa maLeluM. 'koleja kanyA', 'naMdabatrIzI', 'jugala jugArI', 'zakuMtalA', 'devakanyA' jevA 67 jeTalAM nATakomAM vAghajIbhAIe mukhya nAyakanI bhUmikA bhajavelI! gujarAtanI raMgabhUminuM bahu jANItuM nAma vAghajIbhAI bAroTa abhinayanI sarvottama vyakti hatI. zrI cU. pu. bAroTa kada ane virATa vyaktitvanA svAmI cU.pu.nA hulAmaNA nAmathI jANItA zrI cU.pu. bAroTa niDayAda nivAsI zrI puruSottamadAsa dolatarAya ane mAtA zrImatI acaratabAnunAM jyeSTha saMtAna hatA. pitA relvemAM sTezana mAstara tarIke ane pitAmaha gAyakavADamAM zirastedAranI sevAo bajAvI cUkyA hovAthI saMskAra, zikSaNa ane zista emane vArasAmAM maLyA hatA. sAkSara bhUmi niDayAdamAMnA ucherathI svadezaprema, sAhityaprema, svabhASA tathA svajJAti premathI prerAI emaNe AjIvana svAtaMtrya senAnI, sAhitya sarjaka ane samAja sudhAraka-sevakanI trividha prakAranI kAmagIrI mRtyuparyaMta bajAvelI. i.sa. 1920-21mAM ekavIsa varzanI vaye yuvAvasthAmAM uchaLatA yuvAna lohI sAthe rASTra mATe kAMIka karI chUTavAnI bhAvanAthI teo mahAtmA gAMdhInA svadezInA Adeza sAthe gujarAta kolejanuM inTara ArTasanuM sarakArI zikSaNa tyajI gUjarAta vidyApIThamAM joDAI gayA. i.sa. 1932mAM pU. bApunA hAthe 'bhASA vizArada'nI padavI meLavyA pachI tyAM ja purAtattvavidyA vibhagamAM 'kyureTara' tarIke joDAI gayA. mahAtmA gAMdhIjI prerita lagabhaga tamAma rASTriya caLavaLo bAraDolI satyAgraha, savinaya kAnUna bhaMga, hiMda choDo caLavaLamAM emaNe sakrIya bhAga lIdho hato. traNa vakhata to emaNe jelavAsa paNa bhogavelo. temaNe gUjarAta vidyApIThanA phrI mAsika 'sAbaramatI'nA taMtrIpadethI zarU karelI sAhitya sevA paNa noMdhapAtra che. gujarAtI bhASAnA 'sArtha joDaNI koSa'nA mukhya saMpAdaka rahI cUkelA. cU.pu. bAroTe 'raMganAthI sUcikaraNa' ane 'raMganAthI vargIkaraNa' dvArA pustakAlaya vijJAnakSetre yAdagAra pradAna karyuM che. 'islAmano suvarNayuga', 'betAja bAdazAha sara phirojhazAha mahetA', 'baMga kesarI surendranAtha benarajI' vagere * 903 emanA atyaMta jANItAM pustako che. rASTrasevA badala emane rASTrapati vi.vi. gIrI ane vaDApradhAna indIrA-gAMdhInA haste sanmAna paNa maLela. jIvana paryaMta gAMdhInA Adarzone custa rIte vaLagI rahelA zrI cU.pu. bAroTa svAtaMtrya saMgrAmanA eka mUka senAnI rUpe rASTrasevA karatA rahelA. vaidaka, kAvya, rASTrasevAnA trividha kSetre mahattvanuM pradAna ApanAra zrI maMgaLadAsa caturbhuja kavi uttara gujarAtanA vijApura mukAme pitA caturbhuja kavi ane mAtA phUlabAnA parivAramAM jyeSThaputra tarIke avatarelA maMgaLadAsa kavine kavitAkalA vArasAmAM maLI hatI. aDhAra varSanI vaye pitAnI chatrachAyA gumAvatAM maMgaLadAse meTrika sudhIno abhyAsa karelo. relve gArDanI nokarI tyajIne kAvyasarjana pravRtti svIkArI emaNe 25 varSanI vaye prathama kAvyasaMgraha 'aMtaranA sUra' prakAzita ryo. e pachI emanI kAvyakalAnAM ojasa patharAvA lAgyAM. 'maMgala kIrtana', 'kIrtana saMgraha' 'kIrtana jyoti', 'zrInAthajI avadhUta lIlA', 'sukavi kAvyaprakAza', 'zakti stavana', 'zAmaLiyA zataka' emanA kAvya saMgraho che. emanAM kAvyomAM dharma, adhyAtma ane Izvara stavana jovA maLe che. vaidakazAstra kSetre paNa 'vaidya prabhu' nAmano graMtha emaNe Apyo che. temaNe taiyAra karela ''vaidaka kakko' vaidaka ane kavitAnA samanvaya dvArA lokapriya banelo. emano A prayoga saphaLa thayelo. Ayurveda mahAvidyAlaya-lAhora khAte maLelA mahAsammelanamAM temane bahumAna maLeluM. vaidaka, kAvya uparAMta rASTrasevAnA kSetre paNa emaNe mahattvapUrNa pradAna kareluM che. potAnI racanAo dvArA temaNe satyAgraha, svadezI ane khAdInA pracAra mATe lokajIbhe saraLatAthI caDhe evAM gIto, kavitAo dvArA rASTrasevA karelI. 'garIbInAM gIto' nAmanA kAvyasaMgrahamAM emaNe garIbImAM sabaDatA samAjanuM vedhaka varNana karyuM che. sAMprata samAjanI kaDavI vAstaviktA ane jalada jarUriyAtonA prazno prajA sudhI pahoMcADavA potAnI kalama dvArA yathAzakti prayAsa karyo hato. e eka aitihAsika hakIkta che. svAtaMtrya senAnI zrI pravINacaMdra cunIlAla bAroTa rASTranI svAdhInatA mATe jAnanI bAjhI lagADanAra chatAM lokasmRtimAM alipta rahI javA pAmela keTalAka svAtaMtrya sainiko paikInA eka ane briTIza ArmIe jemane 'baMDakhora bAroTa' gaNI Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 maravAne vAMke jIvatA choDyA hatA. tevA zrI pravINacaMdra bAroTano janma naDiyAda mukAme thayo hato. zaizavakALamAM ja pitAnI chatrachAyA gumAvatAM temaNe svabaLe zikSaNa meLavyuM. satyAgrahanA kAryakramo ane vicArone lagatA samAcAro ane sAhitya vAMcatA tenAthI atyaMta prabhAvita thaIne zrI bAroTe dAMDI ane dharAsaNA namaka satyAgrahamAM bhAga lIdho. briTIza polisane hAthe mAra khAdhA pachI emanI aMdara rahelI satyAgrahI AtmA vadhu bulaMda banI gayo. svarge snAtaka thayelA pI.sI. bAroTa surata jIllAnA kaDoda gAme zikSaka tarIke joDAyA. paraMtu dezamAM phelAyela svAtaMtryanA juvALane kAraNe emanuM citta bIje na lAgyuM ! briTIza sarakArane niHzasra pahoMcI vaLavuM azakya jaNAtAM temaNe briTIza ArmImAM jhaMpalAvyuM. eka varSanI tAlIma bAda AsAmane morace emane posTIMga maLyuM. sainyamAM rahIne rASTravAdI caLavaLa karavA badala briTIza ArmIe emanAM para gerazistano guno lagADI baMDakhora bAroTa' gaNI mAnasika ane zArIrika trAsa dvArA ardhapAgala karSI. chevaTe lazkara mATe AuTa opha sarvisa gaNI emane bhayAnaka mAnasika yAtanAo ApIne AsAmanA jaMgalamAM choDI mUkyA. nasIba joge emane koI ghera laI AvyuM. dezane AjhAdI maLI e pachI emanuM mAnisaka saMtulana sudharyuM. ane ela.ela.bI.no abhyAsa paNa karyo. emaNe 'My Sweet Rose' nAme aMgrejImAM eka kAzmasaMha paNa prakAzita karelo. potAnA rASTra mATe asaMkhya balidAna denAra asaMkhya anAmI dezabhaktonI jema pI.sI. bAroTanI kurabAnI paNa hajI sudhI lokanajare caDI nathI e durbhAgya ja gaNAya. svAtaMtrya senAtI ane sAhityakAra zrI baLadevabhAI moliyA mULa khaMbhAtanivAsI prahlAdajI brahmabhaTTanA suputra baLadevabhAIno janma surata mukAme 5 mI sapTembara 1915nA roja thayo hato. vidyArthIkALathI ja rASTriyatAnA raMge raMgAI cUkelA zrI moliyA 'savinaya kAnUna bhaMga' caLavaLamAM joDAyA hatA. namaka satyAgraho nihALyA bAda potAnuM sarvasva rASTrane caraNe dharI devA kRtanizcayI banyA. suratanI 'vAnara senA' (bALa krAMtikArI TukaDI)nA adanA sipAI banI gayA. gujarAtanA gAmegAmano pravAsa karI potAnAM pravacano dvArA kizoro-yuvakomAM jAgRti phelAvavA badala sarakAra dvArA anekavAra emane dhamakAvavAmAM AvelA. abhyAsa choDI cUkelA zrI moliyAe aMgrejI-gujarAtI sAhitya khuba vAMceluM. i.sa. 1918mAM zrI moliyA surata zahera koMgresa samitinA yuvA kAryakara tarIke prakhyAta banyA hatA. bRhad gujarAta mahAtmA gAMdhI, saradAra, kastUrabA, DaoN. sumaMta mahetA, darabAra gopALadAsa jevAM mahAnubhAvo sAthe emanA mArgadarzana heThaLa kAma karavAnI taka maLatAM temanuM svAtaMtrya senAnI rUpe viziSTa ghaDatara thayeluM. svataMtratAnI prApti mATe patrakAratvanuM kSetra sarvottama jAtAM emaNe bhAMgaphoDiyA pravRttio tathA gerakAyadesara patrikAo prakAzita karI. sarakAranA copaDe mosTa vonTeDa barnahA baLadevabhAI moliyA bhUgarbhamAM jatA rahelA. 'AjhAda presa' dvArA emaNe aMgreja sarakAranI UMgha harAma karI nAkhelI. AjhAdI maLI, tyAM sudhI emaNe pakaDAyA vagara A pravRtti calAvelI ! svAtaMtryottarakALamAM pharI emaNe patrakAratva ane sAhityakSetre rasa lIdho ane 'akSayapAtra', 'kAMTAnA phUla', 'ATApATA', 'pagalAM', 'milApa' jevAM pustako dvArA noMdhapAtra pradAna karyuM. emanI hAsyakathA 'vAtonAM vaDAM' khuba saphaLa thayelI, emanI 'akSayapAtra' nAmanI nATyaracanAne rAjya sarakAre puraskRta karelI. svataMtratA saMgrAma ane sAhitya sarjana dvArA emanuM sthAna gujarAtanA gauravamAM agresara banI gayuM che. saMdarbha sAhitya (1) prA. zrI ema. esa. komIseriyaTa : (gujarAta vizvakoSa khaMDa-5) 1993 (2) zrI durgAzaMkara ke. zAstrI : ApaNI saMskRtinAM keTalAMka vaheNo, 'itihAsanuM tattvajJAna.' (3) zrI ratnamaNirAva bhImarAva joTe : (gujarAta vizvakoSa khaMDa-7) 1996 (4) prA. DaoN. hariprasAda gaM. zAstrI : DaoN. eca. jI. zAstrI Felicitation Volume 'brahmabhaTTa saMhitA (pI.ecaDI. zodha nibaMdhanuM graMtha svarUpa) (5) rasakavizrI raghunAtha brahmabhaTTa : jUnI raMgabhUminA mahiM rasakavi raghunAtha brahmabhaTTa pI.eca.DI. zodha nibaMdha brahmasaMhitA. (6) sAhityakAra zrI sAraMga bAroTa : brahmasaMhitA. (3) prA. zrI aniruddha brahmabhaTTa : ApaNA pratinidhi sArasvato ' (TarDa nATyakalAdhara zrI vAdhajIbhAI bAroTa- 'brahmasaMhitA.' (9) svAtaMtrya senAnI ane sAhitya sarjaka zrI cU.pu. bAroTa : 'betAlIsamAM amadAvAda' pI. eca. DI. nibaMdhanuM graMtha svara, brahmasaMhitA' (0) zrI maMgaLadAsa catrabhuja kavi : brahmasaMhitA' (11) svAtaMtrya senAnI zrI pravINacaMdra cu. bAroTa : ('baMDakhora bAroTa), 'brahmasaMhitA.', prasaMgapaTa-gujarAta samAcAra (12) svAtaMtrya senAnI ane rasAhityakAra zrI baLadevabhAI moliyA: brahmasaMhitA." tA. 12-10-1974 Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 605 gucchadLA prakhara samAja sudhArako - DaoN. praphullA bahena je. rAvala chellI doDha be sadIomAM thayelA gujarAtanA samAjasudhArakonI A paricayAtmaka lekhamALA prathama najare gujarAtanuM eka mAnacitra pragaTa kare che. jeoe potAnAM kSetramAM AgavAM mUlyAMkanonuM jIvanabhara jatana karI samAjane eka navasaMskaraNa, eka navI ja dizA ApavA satata mathAmaNa karI che. jIvanasaMgharSanI viSama paLomAM AnaMda, paramAnaMda ane divyAnaMdanuM darzana karAvyuM che. jemanA jIvanavyavahAramAM nakhazIkha saujanyabharyo vartAva jovA maLe che. kartavyaniSThA ane samarpaNanI udAttamaya bhAvanA jANe lohImAM vaNAyelI hoya. satyAnveSaNanI sarANe caDelA keTalAya karmalakSIonI jIvana sAdhanAnuM A lekhamALAmAM supere darzana karAvyuM che. gujarAtanA samAja sudhArakono paricaya karAve che DaoN. praphullAbena je. rAvaLa. jeo hAlamAM saurASTra yunivarsiTI-rAjakoTanA itihAsabhavanamAM rIDara tarIkenI sevA ApI rahyAM che. ema.e., bI.eDa., pI.eca.DI. sudhIno abhyAsa. i. sa. 1985thI amarelI jillAnA koDInAranI je.esa. paramAra ArTasa enDa komarsa kolejamAM vyAkhyAtA tarIke ThIka samaya sudhI sevA ApI. I. sa. 1998thI saurASTra yunivarsiTImAM vyAkhyAtA tarIke joDAyAM ane hAla 2001 thI itihAsabhavanamAM rIDara tarIke sevA Ape che. rAjya ane rASTrIyakakSAe temanA aneka lekho prakAzita thayelA che. rASTrIya ane AMtararASTrIya pariSado, adhivezanomAM peparsa rajU karIne carcAsabhAomAM haMmezA sakrIyatA dAkhavI che. pI.eca.DI.nA gAIDa tarIkenI mAnyatA maLI che. sAMskRtika pravRttionA satata saMparkamAM ane sAhityika pravAhothI haMmezA vAkepha rahyAM che. -saMpAdaka kurivAjono makkamatAthI virodha karanAra zrI durgArAma mahetAjI (i. sa. 1809 - 1886). 19mI sadInA gujarAtanA samAja sudhArakomAM durgArAma mahetAjInuM nAma mokhare rahyuM hatuM. temano janma i.sa. 1809mAM vaDanagarA brAhmaNa parivAramAM thayo hato. zarUAtamAM prAthamika zikSaNa suratamAM laI AgaLa abhyAsArthe muMbaI gayA hatA, ane tyAMthI abhyAsa pUrNa karI pAchA surata AvI i.sa. 1826mAM zikSaka tarIke kAmagIrI zarU karI hatI. zikSaka tarIkenI temanI pratiSThA eTalI badhI hatI ke tenA mATe ukti pracalita banI ke "durgArAmano koI nizALiyo mUrkha nahIM." i.sa. 1838mAM temanAM prathama patnInuM avasAna thayA bAda samAjasudhArAnI dizAmAM teo sakriya banyA. i.sa. 1844mAM temaNe mAnavadharma sabhAnI sthApanA karI hatI. jeno uddezya nAtajAtanA bhedabhAva dUra karavA, vidhavAvivAhane uttejana ApavuM, jaMtaramaMtara, jAdu, vahema vagereno virodha karavAno hato. thoDo samaya kAThiyAvADamAM samAjasudhArAne lagatI kAmagIrI karI hatI. durgArAme potAnA mitro sAthe maLIne samAjanI pracalita kurUDhio toDavA mATe ""pustaka pracAraka maMDaLI'nI sthApanA karIne navA vicArone samAjamAM vahetA karyA hatA. Adarza zikSakanI sAthe zreSTha samAja sudhAraka tarIke kAmagIrI karanAra durgArAme potAnAM bIjA lagna vidhavA mahilA sAthe karyA tyAre tene sakhata virodha sahana karavo paDyo hato. chatAM teo potAnA kAryamAM makkama rahyA hatA. temanI ''parahejagAra maMDaLI" samAja sudhAravAno prayAsa karatI hatI. i.sa. 1876mAM temanuM avasAna thayuM hatuM. samAjane vahema, aMdhazraddhA-kurizvAjomAMthI bahAra AvavA preranAra zrI becaradAsa lazkarI (i.sa. 1818-1889) becaradAsa lazkarIno janma i.sa. 1818mAM kaDavA pATIdAra kuTuMbamAM thayo hato. i.sa. 1845mAM teoe isTa Jain Education Intemational Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 je bRhad gujarAta inDiyA kaMpanImAM nokarI svIkArI hatI. paraMtu pachIthI temanA lIdhA bAda teo tyAM ja zikSaka banyA hatA. tyArapachI i.sa. pitAnuM avasAna thatAM nokarI choDI pitAno vyavasAya saMbhALyo 1857 thI amadAvAda mukAme zikSaNakhAtAmAM kAmagIrI karI hatI. hato. vyavasAyanI sAthesAthe samAja sudhArA tarapha potAnuM dhyAna mahIpatarAme rAstagophtAra, buddhivardhakasabhA, satyaprakAza jevA kendrita karyuM hatuM. zarUAtamAM samAjasudhArA mATenI kAmagIrI sAmayikomAM lekho lakhI samAjanAM pracalita dUSaNone khullA pADavA potAnI jJAti pUratI ja sImita rAkhI hatI. paraMtu pachIthI samagra noMdhapAtra prayatno karyA hatA. parahejagAra maMDaLInA sabhyapade rahIne samAjamAM pracalita kurivAjo jevAke bALalagna, dahejaprathA, mRtyu teoe, kephI pINAM, bALalagna, phaTANAM, vidhavAnA keza pAchaLa thatI kriyAo mATeno kharca, rovA-kUTavAno rivAja, utAravAnI prathA vagere viruddha jhuMbeza AdarI hatI. gujarAtanI dIkarIne dUdhapItI karavAno rivAja, UMca-nIcanA bhedabhAva, vividha saMsthAo dvArA temaNe samAjasudhArAnI pravRttione vega vidhavA vivAhanI manAI, aMdhazraddhA, vahema vagerene tilAMjalI ApavAnuM kArya karyuM hatuM. i.sa. 1891mAM teonuM avasAna thayuM ApavAmAM tathA lokone temAMthI bahAra lAvavA temaNe saphaLa hatuM. samAjasudhArAnI pravRttine vega ApanAra mahIpatarAma rUparAma prayatno karyA hatA. temaNe A pravRttio jIvananA aMta sudhI karI nIlakaMThanA smaraNArthe amadAvAda mukAme 'mahIpatarAma rUparAma hatI. ane tenI samAja upara yogya asara paNa thaI hatI. i.sa. nIlakaMTha anAthAzrama"nI sthApanA karavAmAM AvI che. 1889mAM temanuM avasAna thayuM hatuM. samAjasudhAraka patine sAtha ApanAra vividha viSayamAM nipuNa samAja sudhAraka zrImatI pArvatIkuMvara mahIpatarAma zrI maNizaMkara jaTAzaMkara kIkANI (i. sa. 1831 thI 1880) (i. sa. 1822 - 1884) i.sa. 1831mAM suratamAM vaDanagarA jJAtimAM saurASTramAM sudhAraka caLavaLanA praNetA maNizaMkara kIkANIno pArvatIkuMvarano janma thayo hato. pitAnuM nAma mahetA sAhebarAyajI janma i.sa. 1822mAM thayo hato. temaNe i.sa. 1834 thI vasaMta ane mAtAnuM nAma maMchAgaurI hatuM. pArvatIkuMvare paraMparAgata i.sa. 1874 sudhI ejansImAM nokarI karI hatI. temaNe dhArmika zikSaNa prApta karyuM hatuM. temanAM lagna mahIpatarAma rUparAma jUnAgaDhamAM ''supaMtha pravartaka maMDaLIonI sthApanA karI hatI, je sAthe thayAM hatAM, mahIpatarAma samAja sudhAraka pravRttio karatA tenI pachIthI saurASTramAM ''nAgara maMDaLI" tarIke prakhyAta banI hatI. sAthe pArvatIkuMvara paNa kAmagIrI karatAM hatAM. vidhavA vivAha, A maMDaLInuM kArya pracalita rItarivAjomAM parivartana lAvI samAja bALavivAha, UMcanIcanA bhedabhAvo vagereno temaNe virodha karyo sudhAraNA mATe prayatna karavAnuM hatuM. hato. vidhavA vivAhane protsAhana ApyuM. amadAvAdamAM sthapAyelI sudhAraka pravRttine vega ApavAnA hetuthI temaNe vidyAbhyAsa bALavivAhaniSedhaka maMDaLI'nI sthApanAmAM paNa pArvatIkuMvare sakriya maMDaLInI paNa sthApanA karI hatI je sAmAjika duSaNo ane aMdhazraddhA sahakAra Apyo hato. Ama temaNe pracalita rItirivAjone nivAraNanuM kArya karatI hatI. i.sa. 1865mAM 'vidyA guNa prakAza | tilAMjali ApI samAja parivartananI dizAmAM noMdhapAtra kArya karyuM sabhA"nI sthApanA karI hatI. i.sa. 1868mAM rAjakoTamAMthI hatuM. i.sa. 1880mAM temanuM avasAna thayuM. 'vijJAna vilAsa' mAsika paNa zarU karAvyuM, jemAM teo sudhArA aneka khAtAomAM sudhArA dAkhala karAvatAra viSayaka lekho lakhatA hatA. Ama maNizaMkara kIkANIe te samayamAM zrI karasanadAsa mULajI pravartatA sAmAjika, dhArmika ane rAjakIya vicArothI AgaLa jaI mUrtipUjA, sAmAjika kurivAjo, aMdhazraddhA vageremAMthI prajAne bahAra | (i. sa. 1832 thI 1801) lAvavAnA prayatno karyA hatA. i.sa. 1844mAM A vidvAna ane je jamAnAmAM rUDhi, vahema, pAkhaMDa jevAM dUSaNo sAme sudhAraka vividha viSayomAM nipUNa samAjasudhArakanuM avasAna thayuM. narmada jehAda jagAvI hatI ane lokomAM jAgRti lAvavAnA prayatno karyA hatA te jamAnAmAM samAjasudhAraNAnI pravRttiomAM sahayoga samAjasudhArAnI pravRttione vega ApanAra ApavAmAM karasanadAsa mULajIno phALo noMdhapAtra rahyo hato. mahIpatarAma rUparAma nIlakaMTha bALapaNamAM mAtAnI chatrachAyA gumAvanAra karasanadAsane mAtAnAM (i. sa. 1829 - 1891) kAkIe moTA karyA. paraMtu nAnI uMmare vidhavA vivAha' nAmano zrI mahIpatarAma rUparAma nIlakaMThano janma i.sa. lekha lakhI kAkIno Azraya gumAvanAra karasanadAse ziSyavRtti 1829mAM thayo hato. muMbaInI elphinTa insTiTyuTamAM zikSaNa - meLavI muMbaInI elphinsTana insTiTyuTamAM praveza meLavyo. paraMtu Jain Education Intemational Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 600 Arthika muzkelIne kAraNe temane abhyAsa choDavo paDyo hato. 1862mAM moDhavaNika parivAramAM thayo hato. temanAM mAtAnuM nAma muMbaImAM rahI karasanadAse "buddhivardhaka sabhAnA sabhya tarIke maNibAI ane pitAnuM nAma tulasIdAsa hatuM. jamanAbAInAM lagna sAmAjikakSetre tathA keLavaNI kSetre noMdhapAtra sevAo ApI hatI. 13 varSanI vaye muMbaInA nagInadAsa bhaktidAsa sakkaI sAthe thayAM satyaprakAzanA taMtrI tarIke temaNe samAjanA pracalita kurivAjo ane hatAM. jamanAbAIe muMbaImAM rahIne mahilA utthAnanI pAkhaMDo sAme baLavo pokAryo hato. strIbodha, DAMDiyo, vijJAna pravRttionI zarUAta karI hatI. i.sa. 1903mAM "gujarAta vilAsa, rAstagophatAra jevAM sAmayikomAM samAjasudhArAne lagatA hindu strI maMDaLa" nAmanI saMsthAmAM pramukhapade rahI sAmAjika lekho lakhIne samAjamAM jAgRti lAvavAnA prayAso karyA. eka kurivAjone tilAMjalI ApavA mATe mahilAone taiyAra karI. patrakAra tarIkenI kArakirdImAM temane bhAre yaza ane pratiSThA maLelAM. sevAsadana, vanitA-vizrAma, jaina mahilA samAja, jevI aneka saMsthAo sAthe teo saMkaLAyelA hatAM. temaNe karelAM kAryone kAraNe karasanadAsa I.sa. 1871mAM avasAna pAmyA. gujarAtanA mahilAomAM jAgRti AvI ane samAjanA pracalita kurivAjo A samAja sudhArakanI yAdamAM muMbaI yunivarsiTI taraphathI ""saMsAra sAme mahilAoe jAgRti batAvI hatI. gujarAta ane sudhArA"nA viSayane lagatA nibaMdhane apAtuM "karasanadAsa mULajI" kAThiyAvADamAM I.sa. 1911-12mAM duSkALa paDyo tyAre pAritoSika temanI samAja sudhArAnI pravRttinI yAda apAve che. jarUriyAtavALA lokone temaNe madada karI hatI. i.sa. 1916mAM | doDhaso varSa pahelAM temaNe jelakhAtAmAM, nyAyakhAtAmAM, temanuM avasAna thayuM. temaNe karelAM kAryonI suvAsa samagra gujarAta polIsakhAtAmAM, zikSaNakhAtAmAM, vAhanavyavahArakhAtAmAM aneka ane muMbaImAM prasarI hatI. sudhArAo dAkhala karAvyA hatA. gujarAtIonA teo saMsAra pragatizIla kAyadAnI sAthe lokazikSaNano tAraNahAra hato. pracAra karanAra lakhANa ane bhASaNo dvArA samAjasudhAro lAgu pADanAra kRSNAgorI hIrAlAla rAvala zrI kekhuzaro kAbarAjI (i. sa. 1801-1950) tA. 21 ogaSTa 1842nA roja muMbaI mukAme kekhuzaro kRSNAgaurIbenano janma tA. 23-2-1871nA roja kAbarAjIno janma thayo hato. kekhuzaro kAbarAjIe potAnI paMcamahAla jillAnA luNAvADA gAmamAM audicya brAhmaNakuTuMbamAM kArakirdInI zarUAta patrakAra tarIke karI hatI ane pachIthI thayo hato. temanAM lagna hIrAlAla vidyArAma rAvala sAthe thayAM 'jAmajamazeda"mAM riporTara tarIke joDAyA hatA ane temAMja taMtrI hatAM. potAnA pati samAja sudhAraka pravRttimAM sakriya hovAthI tenI banyA hatA. teo samAjasudhArA viSayaka lekho paNa lakhatA hatA. sIdhI asara kRSNAgaurIbena upara paDI hatI. i.sa. 1887thI temanA samAjasudhArA viSayaka lekhoe gujarAtanA samAja- kRSNAgaurIbena prAthamika zALAnAM zikSikA banyAM hatAM. temaNe sudhArakone AkarSyA hatA. teo "rAsta gophatAra" sAmayikamAM kanyAkeLavaNIne vega apAvavAmAM mahattvanI bhUmikA bhajavI hatI. AsisTanTa eDITara tarIke joDAyA hatAM. bALalagna, pharajiyAta vaidhavya, saMmativayano dhAro vagere jevA te jamAnAmAM pracalita kurivAjo jevA ke bALalagna, viSayo upara talasparzIlekho lakhI samAjanA pracalita kurivAjone mRtyubAda rovA kUTavAno rivAja, paDadAprathA, vidhavA vivAhanI dUra karavAmAM kAryarata thayAM hatAM. temanI mAnyatA hatI ke jayAM sudhI manAI, kanyAkeLavaNI kSetre pravartatI sUga vagerene dUra karavA sakriya pragatIzIla, sAthe sAthe anurUpa lokazikSaNano pracAra nahi thAya prayatno karyA hatA. temaNe judI judI aneka jagyAe bhASaNo paNa tyAM sudhI samAjamAM pracalita kurivAjo ane aniSTo dUra nahi thAya. ApyAM hatAM ane tenI asara paNa thaI hatI. tA. 25-04- kanyA keLavaNIne uttejana ApavAnA AzayathI temaNe 1904nA roja kekhuzaro kAbarAjIno deha vilaya thayo hato. teo abhyAsakramamAM bALauchera ane pAkazAstra jevA viSayo dAkhala mAtra pArasIkomanA ja nahIM paraMtu tamAma komanA pratinidhi tarIke karAvyA hatA. kAmagIrI karatA hatA. i.sa. 1899mAM kRSNAgaurIbene "hemaMtakumArI" nAmanI mahilAomAM jAgRti ANavAra navalakathA lakhI hatI. I.sa. 1950mAM 79 varSanI vaye kRSNAgaurIbenanuM avasAna thayuM hatuM. jamanAbAI sakkaI (i. sa. 1862 thI 1916) zrI jamanAbena sa%Ino janma surata mukAme I.sa. Jain Education Intemational Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SOC bRhad gujarAta suzikSita samAja sudhAraka strIone duraudhoga tarapha vALI jAgrata karanAra vidyAgaurIbena ramaNalAla nIlakaMTha dIvALIbena khaMDeriyA (i. sa. 1806 - 1958) (i.sa. 1884 - 1939) vidyAgaurIbenano janma tA. 1-6-1876nA roja i.sa. 1884mAM dIvALIbenano janma saurASTramAM morabI amadAvAda mukAme thayo hato. temanAM mAtAnuM nAma bALAbena ane mukAme thayo hato. teoe prAthamika zikSaNa meLavyA bAda pitAnuM nAma gopIlAla dhruva hatuM. temanAM lagna gujarAtanA jainadharmano abhyAsa paNa karelo hato. dIvALIbenanAM lagna 16 suprasiddha sAhityakAra ramaNalAla nIlakaMTha sAthe i.sa. 1889mAM varSanI vaye vAMkAneranA zrI mohanalAla khaMDeriyA sAthe thayAM hatAM. thayAM hatAM. i.sa. 1901mAM gujarAtamAM prathama mahilA grejayueTa I.sa. 1904mAM potAnA pati sAthe TrAnsavAla gayAM ane tyAM jaI thanAra be bahenomAM eka vidyAgaurIbena hatA. kanyAkeLavaNIne samAjasevA ane samAjasudhArAnAM kAryonI zarUAta karI hatI. uttejana ApavA mATe vidyAgaurIbene sakriya prayatno karyA hatA ane khullAmoDhe lagna, mRtyu pAchaLa thatI kriyA ane kharca baMdha karavA, temAM saphaLatA paNa maLI hatI. samAjasudhArAne lagatA potAnA kanyA keLavaNIne uttejana ApavuM vagere kAryo pratye teo sakriya vicAro lekho dvArA AmaprajA sudhI pahoMcADavAmAM temane saphaLatA rahyAM ane tenI zarUAta potAnA gharathI karI hatI. maLI hatI. ane tenI sIdhI asara samAja upara paDI hatI. temaNe strIo navarAzanA samayamAM hunnara udyogo ane pAyAnI 'Lake of the Palms' no gujarAtI anuvAda ''sudhAhAsinI" keLavaNI prApta karI zake e hetuthI teoe I.sa. 1928mAM tathA vaDodarAnA mahArANI cImanAbAI gAyakavADe lakhelAM pustaka vAMkAneramAM strI udyogazALA zarU karAvI. Ama rUDhicusta lokonI 'Position of Women in India', no gujarAtImAM anuvAda vacce rahIne paNa sAmAjika kSetre sudhArAo karavAmAM teonuM karyo hato. i.sa. 1918mAM vidyAgaurIbenane ema.bI.I. no yogadAna noMdhapAtra rahyuM hatuM. I.sa. 1939mAM temanuM avasAna thayuM tathA i.sa. 1926mAM "kaisare hiMdano meDala apAyo hato. i. sa. hatuM. dIvALIbene karelA samAjasudhArAnAM kAryonI suvAsa 1958mAM A mahilA samAja sudhArakanuM avasAna thayuM hatuM. AphrikAthI mAMDIne kAThiyAvADa sudhI prasarelI hatI. kanyAkeLavaNI kSetre noMdhapAtra kAmagIrI karanAra mahilAone ucca zikSaNa prati preranAra cImanAbAI gAyakavADa(bIjA) zAradAbena sumaMtarAya mahetA zrImatI cImanAbAI gAyakavADa (bIjA)nuM mULa nAma gujarAtamAM prathama grejayueTa thanAra be bahenomAMnA eka gajarAbAI hatuM. .sa. 1885mAM temanAM lagna vaDodarAnA rAjavI zAradAbena hatAM. temano janma. tA. 21-6-1882mAM amadAvAda sayAjIrAva gAyakavADa sAthe karavAmAM AvyAM hatAM. cImanAbAI mukAme thayo hato. temanAM mAtAnuM nAma bALAbahena ane pitAnuM (bIjA)e mahArAjA sayAjIrAva gAyakavADa sAthe deza-videzano nAma gopIlAla hatuM. je jamAnAmAM kanyAkeLavaNI pratye sUga pravAsa karyo hato. pariNAme samAjasudhArAnI bhAvanA temanAmAM pravartatI hatI te jamAnAmAM zAradAbene meTrika sudhIno abhyAsa karyo tIvra banI hatI. khAsa karIne bhAratIya strIone samAjamAM yogya ane 15 varSanI vaye i.sa. 1898mAM temaNe bI.e.nI parIkSA sthAna maLe, sAmAjika dUSaNomAMthI strI mukta thAya, e mATe temaNe pAsa karI hatI. gujarAtanA prathama grejayueTa bahenonI yAdImAM prayatno karyA hatA. kanyA keLavaNIne uttejana ApavAnA AzayathI temanuM nAma mUkAyuM hatuM. vidvAna mahilAo uccaabhyAsArthe paradeza jAya te mATenI zAradAbene mahilAomAM jAgRti lAvavA mATe prayatno karyA ziSyavRtti rAjya taraphathI maLI rahe teno prayatna karyo, pariNAme hatA. ane vaDodarAmAM 'cImanAbAI strI samAjanI sthApanA paNa vaDodarA rAjaye vArSika be mahilAone (eka hindu ane eka karI hatI. je Aje vaDodarAnI agragaNya strI saMsthA che. I.sa. muslima) videzomAM vadhu abhyAsArthe javA mATenI ziSyavRtti ApI 191damAM temaNe amadAvAda mukAme mahilA vidyAlayanA adhikArI hatI. Ama mahilAone ucca zikSaNa tarapha jAgRta karavAnuM kArya tarIke kAmagIrI zarU karI hatI. ane kanyA keLavaNI kSetre noMdhapAtra teoe karyuM hatuM. kArya karyuM. sAmAjika kurivAjone tilAMjalI apAvavAmAM A uparAMta paDadAprathA, ghUMghaTa prathA vagereno virodha karI zAradAbenanuM kArya mahattvanuM sAbita thayela che. zAradAbena mahetAe samAjamAM mahilAonuM sthAna puruSa samakakSa banAvavA teoe samAja sudhArA mATe aneka bahenone taiyAra paNa karI hatI. prayatna karyA hatA. temanA vicAro aMgenuM pustaka The Position Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana - SOC of Women in India' zrI esa. ema. mitre lakheluM che vividha pAlakhI vinA bahAra jaI zake nahi vagerene tilAMjalI ApI. strI saMsthAo sAthe saMkaLAyelAM cImanAbAI gAyakavADa-(bIjA)e jenI sIdhI asara samAjanA anyavarganA loko upara paDI hatI. mahilA unnati dvArA samAja sudhAraNA kSetre khUba kArya karyuM hatuM. ane samAjasudhAraNA mATenAM kAryamAM saphaLatA maLI. mahilA unnatikSetre dIrdhadaSTipUrvaka prayatno karatA A uparAMta kanyAkeLavaNIne uttejana, harijana uddhAranI pravRttio, mahilAone Arthika rIte pagabhara karavI jevI anekazrImatI raMbhAbena gaNAtrA vidha pravRttio dvArA samAjamAM parivartana lAvavAmAM temane saphaLatA (i. sa. 1893 thI 1989) maLI hatI. anekavidha sAmAjika, Arthika, zaikSaNika saMsthAo raMbhAbena gaNAtrAno janma i.sa. 1893mAM joDiyA mukAme sAthe saMkaLAyelo bhaktalakSmIbena mAtra saurASTranuM ja nahi paraMtu thayo hato. je samaye samAjamAM kanyA keLavaNI pratye saMga pravartatI samagra gujarAtanuM gaurava hatAM. temaNe karelAM kAryone kAraNe Aje hatI tevA samayamAM raMbhAbenane akSarajJAna ApavAmAM AvyuM hatuM, paNa loko temane yAda kare che. i.sa. 1908mAM raMbhAbenanAM lagna mAdhavajIbhAI sakhapariyA sAthe gujarAtanI baheno mATe mazAlacI samAna thayAM hatAM. paraMtu mAtra 19 varSanI vaye raMbhAbena vidhavA thayAM. pachIthI temanA bhAIo sAthe karAMcI sthAyI thayAM hatAM. karAMcImAM puSpAbena mahetA rahI rASTrIya pravRttio sAthe samAjasudhArAnI pravRttionI zarUAta puSpAbena mahetAno janma i.sa. 1905nA roja prabhAsa paNa temaNe karI hatI. khAsa karIne mahilA unnati mATe temaNe karelA pATaNa mukAme thayo hato. temanAM mAtAnuM nAma hetabA ane pitAnuM prayatno noMdhapAtra hatA. i.sa. 1947mAM bhArata svataMtra thatAM teo nAma haraprasAda hatuM. prAthamika zikSaNa vatanamAM laI amadAvAdamAM potAnAM mULa vatana joDiyAmAM sthAyI thayAM hatAM. ane ahIM samAja mahAlakSmI TreniMga kolejamAM vadhu abhyAsArthe dAkhala thayAM hatAM. sudhArAnAM kAryo mATe sakriya banyAM. harijana uddhAra pravRtti, paraMtu i. sa. 1917-18mAM amadAvAdamAM rogacALo phATI sAmAjika anItionI nAbudI, UMcanIcanA bhedabhAvane nIkaLatAM vatana parata AvyAM. i.sa. 1920mAM temanAM lagna tilAMjalI, svacchatAne prAdhAnya, kanyA keLavaNIne uttejana, bhAvanagaranA zikSita yuvAna janArdanarAma mahetA sAthe thayAM hatAM. mahilAone Arthika rIte pagabhara karavI vagere, temane temAM ane I.sa. 1931mAM 26 varSanI vaye puSpAbena vidhavA thayAM saphaLatA paNa maLI hatI. temanAM kAryone kAraNe bhAIcArAnI hatAM. I.sa. 1936mAM ema.e. sudhIno abhyAsa pUrNa karyo. bhAvanA uMcanIcanA bhedabhAvanI nAbUdI, kanyAkeLavaNIne vega, zarUAtamAM amadAvAdamAM skUlazikSikA tarIke kAmagIrI karI hatI. aMdhazraddhA ane vahemamAMthI mukti vagere jevA vicAro jana mAnasamAM pachI amadAvAdanI "jayotisaMgha" saMsthAmAM joDAyA hatAM. ane pravezyA hatA. temaNe mahilA unnati mATe "strI hunnara ahIthI temaNe samAja sudhAraNAnI kAmagIrI zarU karI hatI. udyogazALAnI sthApanA joDiyA gAmamAM karI hatI. Aje to A mahilA ane bALakonA utkarSa mATenAM mAladhArI komanA utkarSa saMsthA vizALa vaTavRkSa banI cUkI che ane teno lAbha aneka baheno mATenAM, kAryo vageremAM temane saphaLatA maLI hatI. le che. i.sa. 1989mAM raMbhAbenanuM avasAna thayuM hatuM. saurASTranA judAM judAM sthaLoe mahilA kalyANa saMsthAo | gujarAtanuM gaurava zarU karAvavAmAM puSpAbenanuM pradAna noMdhapAtra rahyuM hatuM. i.sa. 1955mAM temane "padmabhUSaNa' evorDa ane I.sa. 1983mAM bhaktilakSmIbena gopAladAsa desAI jAnakI bajAja evorDathI sanmAnita karavAmAM AvyA hatAM. ArajhI bhaktibAnA hulAmaNA nAmathI pracalita banelAM hakUmata vakhate sakrIya kAmagIrI karanAra puSpAbena rAjakAraNamAM paNa bhaktilakSmIbenano janma i.sa. 1899mAM lIMbaDI mukAme dIvAna sakriya hatAM. i.sa. 1988mAM temanuM avasAna thayuM hatuM. temanuM jhaverabhAI amInane tyAM thayo hato. bhaktilakSmIbene prAthamika jIvana samagra gujarAtanI baheno mATe preraNA pUravAra thayuM che ane zikSaNa lIMbaDI rAjayanI rAjakuMvarIo sAthe lIdhuM hatuM. temanAM lagna sAcA arthamAM mahilA gauravanA mazAlacI pUravAra thayela. DhasA rAyasAMkaLInA darabAra gopAladAsa sAthe I.sa. 1913mAM rASTrIya laDatamAM sakti, samAjasudhAratI thayAM hatAM. bhaktilakSmIbene potAnA patinI sAthe rahI rASTrIya | pravRtine vega ApanAra laData ane samAjasudhAraNA kSetre sakriya yogadAna ApyuM hatuM. samAjanI pracalita kuprathAo jemake ghUMghaTa prathA, mahilAothI zrI hIrAbena zeTha (i. sa. 1915) jAheramAM cappala paherIne calAya nahIM, uccavarganI mahilAo hIrAbena zeThano janma i.sa. 1915mAM pATaNavAva Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 gAmamAM garbhazrImaMta vaNika parivAramAM thayo hato. temanAM mAtAnuM nAma kasuMbAbena ane pitAnuM nAma kezavalAla zeTha hatuM. hIrAbene prAthamika zikSaNa pATaNavAvamAM lIdhuM hatuM. karve yunivarsiTImAMthI grejyueTanI upAdhi meLavI hatI. hIrAbene potAnuM samagrajIvana gAMdhI vicAradhArA pramANe rASTrasevA ane samAjasevAnA kAryamAM nyochAvara karyuM che. gAMdhIcIMdhyA mArge rASTrIya laDatamAM jhaMpalAvanAra hIrAbena samAjasudhArAnI pravRttine vega ApavAnuM mahattvanuM kArya paNa karyuM hatuM. bALalagna, vidhavAvivAhanI manAI, strI zikSaNa pratye sUga, aspRzyatA vagere jevA kurivAjo ane praNAlikAone nAbuda karavAmAM noMdhapAtra prayatna karyo. potAnA jIvanA jokhame lohIno vepAra karatI ToLIonA sakaMjAmAMthI aneka bahenone choDAvI. AvI bahenone samAjamAM mAnabhera punaH sthApita karavAnuM kArya paNa temaNe karyuM hatuM. du:khI, jarUriyAtavALI, niHsahAya baheno mATe rAjakoTa mukAme kAMtA strI vikAsagRhanI sthApanA karI strI uddhAra pravRttine vega ApavAnuM kArya karyuM. A saMsthAno lAbha i.sa. 1945thI Aja sudhImAM aneka bahenoe lIdho che. bahenone zikSita ane Arthika rIte pagabhara karavAmAM temane sahAya ApI che. aneka sAmAjika, zaikSaNika saMsthAo sAthe kAma karanAra hIrAbenane temanI bALakalyANa pravRttine kAraNe i.sa. 1984mAM gujarAta rAjya taraphathI evorDa maLela che. to i.sa. 1989mAM temanI saMsthA 'kAMtA strI vikAsa gRha'ne rASTrIya evorDa prApta thayela che. Aje vRddhAvasthAne kAraNe sakriya rIte kAryarata nathI, chatAM samAjane bRhad gujarAta lAgelA kurivAja rUpI lUNAne dUra karavAnI hAma temanA hRdayamAM che. vaDhavANa 'vikAsa vidhAlaya' saMsthA dvArA bahetote hAma ApatAra zrI aruNAbena desAI zrI aruNAbena desAIno janma i.sa. 1925mAM jUnAgaDha mukAme pratiSThita nAgara parivAramAM thayo hato. grejyueTa sudhInuM zikSaNa meLavyA bAda potAnA phaibA puSpAbahena mahetAnA samAjasudhAraNA ane sevAnA kAryomAMthI preraNA meLavI temaNe paNa A kSetramAM jhaMpalAvyuM hatuM. potAnI 21 varSanI vaye ''vikAsa vidyAlaya" vaDhavANanI javAbadArI svIkArI hatI. ghaNI du:khI, trasta, atyAcArI tattvonI bhoga banelI, guMDAtattvonA hAthe rahesAI gayelI, mahilAone saMsthAmAM Azraya ApI vyavasthita jIvana jIvavA mATe taiyAra karavAmAM aruNAbenano phALo noMdhapAtra rahyo che. mahilAone pAyAnI keLavaNI ApI Arthika rIte pagabhara karavA mATenI tAlIma ApI samAjamAM punaH gauravabhera jIvana jIvavA mATe temaNe sakriya kAmagIrI karelI che. samAjanA pracalita kurivAjone tilAMjalI apAvavAmAM temaNe mahattvanI kAmagIrI karI che. Aje 77 varSanI vaye paNa teo samAjasevA ane samAjasudhArAnA kAryomAM sakrIya che. mahilAo ane bALako mATenI kAmagIrI ananya sAbita thayela che. guAtamAM sthApatyakalA ane adhyAtmano adbhuta saMgama Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 611 zikSaNa, zAhibdha ane samAjanA milAo -Do. bAbubhAI ema. zAha gujarAtanuM nAma tenAM dharmakAryo, samAja sevAnAM kAryo ane sAhitya saMvardhana jevAM aneka kAryothI UjaLuM rahyuM che. prajAnI savRttione protsAhana maLe, navI UgatI prajA sajjanonA mArge cAlavA haMmezA sajja rahe tevo eka mAtra Azaya AvA paricayo saMbaMdha rahyo che. ghara AMgaNAnA A gharadIvaDAo ApaNI pravartamAna je te saMsthAonA sUtradhAra ke mobhI banIne samAjane doravaNI ApI rahyA che, temanAmAM pragaTa thatI mAnavasaMskAronI asmitA ane tenA UjaLA itihAsanuM rasadarzana A lekhamALAmAM jovA maLaze. | gujarAte jema sAmAjika ane sAMskRtika kSetre aneka parivartano krame krame joyAM tema sAhityakaLA ane zaikSaNika jagatamAM paNa abhinava sImAcihno ropAtAM joyAM. uparokta kSetronAM paribaLonI tavArIkha ApaNA sAMskRtika itihAsamAM eka viziSTa adhyAya banI rahe tevI prabaLa kSamatA dharAve che. kalAbhavathI maMDita jinamaMdiro jema AtmakalyANanA jIvaMta smArako banI zakyAM tema zikSaNa saMskAranA ghaDavaiyAonI ughADI kitAba jevA paricayo ApaNA mATe dIvAdAMDIrUpa banI preraka saMdezo ApI rahyA che. aneka pratibhAo motInA dANAnI mAphaka cAre tarapha jovA maLaze paNa e nirakhavA ApaNAmAM AMtaradRSTi jarUrI che. A badhA paricayomAM koIkamAM agAdha zaktinAM darzana thAya che. to koInA jIvanabAgamAM saraLatA, udAratA ane namratA-nItimattA jevA saNo ghareNAnI mAphaka zobhI rahyA che. kSetra pachI bhale samAjasevAnuM hoya, sarasvatI sAdhanAnuM hoya ke zikSaNasaMskRtinA saMvardhakanuM hoya. A uccatama paraMparAne A lekhamALA dvArA ApaNA sudhI laI AvanAra zrI bAbubhAI mANekalAla zAhano janma tA. 20-11-1931nA roja thayo hato. svapuruSArthabaLe ucca abhyAsa karavA sadbhAgI banyA, gujarAta sarakAramAM nAyaba bhASAniyAmaka tathA keTaloka samaya bhASAniyAmaka tarIke sevA ApI. bhASAMtara, saMzodhana, saMpAdana, prakAzana vagere temanA zokhanA viSayo rahyA. aneka saMzodhita pustikAnuM prakAzana karyuM. vahIvaTI gujarAtIaMgrejI koza taiyAra karavAnI samitimAM sabhya ane parAmarzaka tarIke paNa kAma karyuM. jillAomAM zuddha gujarAtI bhASAnA vargo calAvyA. vahemo, mAnyatA, aMdhazraddhA ane dhArmika kriyAkAMDonA haMmezA virodhI rahyA. yogAsana, prANAyAma, dhyAna ane AdhyAtmika manana ciMtanamAM haMmezA otaprota rahyA che. samAjanA rUDhigata DhAMcAomAM krAMtikArI pheraphAranA himAyatI rahyA che. jIvanavyavahAranI dareka bAbatamAM vaijJAnika ane tarkabaddha rIte samajavAnA matanA rahyA che. svabhAve mAyALu ane paragaju svabhAvanA zrI bAbubhAI ema. zAha zikSaNa jagatamAM khyAti prApta che. -saMpAdaka Jain Education Intemational Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 je bRhad gujarAta prA. kezavarAma kAzIrAma zAstrI maryAdAdharma pALatA hovA chatAM, temanA vicAra krAMtikArI che. teo aneka rAjayonA mahAnubhAvonA saMparkamAM rahetA hovA chatAM, temano janma mAMgaroLamAM tA. 28-7-1905nA roja temano paheraveza taddana sAdo che. teo bahAra jatI vakhate dhotI, thayo hato. teo zikSaNa jagatamAM "ke.kA.', 'zAstrIjI' tarIke baMDI ane TopI pahere che. paraMtu gharamAM phakta keDiyuM-dhotI pahere che. jANItA che. temaNe mAMgaroLamAM pitAzrI kAzIrAmanI pAThazALAmAM unALAmAM to keDiyuM paNa paheratA nathI. saMskRtano abhyAsa karyo. hAIskUlamAM meTrika sudhIno abhyAsa karyo. je zALAmAM dhoraNa 7 sudhI abhyAsa karyo hato te ja zALAmAM teo sAhityanI sAthosAtha rAjakAraNamAM hovA chatAM, teo upalA dhoraNamAM saMskRta, gujarAtI bhASA zIkhavatA. te svabhAve saraLa che. temaNe "vizva hiMdu samAcAra' mAsikanA ane zALAnuM nAma hAla "mAnanIya ke.kA. zAstrI vidyAlaya' rAkhavAmAM vallabhasaMpradAyanA "anugraha' mAsikanA taMtrI tarIke paNa kAmagIrI AvyuM che. karI che. te pote meTrika pAsa hovA chatAM, temaNe ema.e.mAM Aje 97 varSanI vaye temanAM kartavyaniSTha, taravarATa, kAryazakti, utsAha ane dhagaza joIne juvAno paNa moMmA AMgaLI apabhraMza ane jUnI gujarAtI bhASAnA sAhityanA adhyApana ane pI.eca.DI.nA mAnya mArgadarzaka ane parIkSaka tarIke kArya karyuM che. nAkhI jAya che. teo prakAMDa vidvAna chatAM, temanAmAM vidyADaMbara temaNe gujarAta vidyAsabhAmAM saMzodhaka tarIke kAmagIrI karI hatI. nathI, bahumukhI pratibhA chatAM temanAmAM bhArobhAra vinamratA che ane ATalo moTo kAryaboja vahevA chatAM te sadAya prasanna rahe che. te pachI temaNe tyAM kyureTara ane adhyApaka tarIke sevA ApI. ATalI moTI siddhio chatAM teo ajAtazatru che. Aje chellAM 40 varSathI te tyAM mAnad adhyApaka tarIke sevA ApI rahyA che. mohanabhAI zaMkarabhAI paTela temaNe jayasaMhitA, bhArata saMhitA ane bhAgavata jevA temano janma vaDadalA (kheDA)mAM 8-6-1920nA roja AMtararASTrIya khyAti apAve tevA graMthonuM saMpAdana karyuM che. temane thayo, teo i. sa. 1948mAM ema.e. thayA. temaNe gujarAtI bhASA sAhitya mATe raNajItarAma suvarNacaMdraka, vallabhavidyAnagara, aliyAvADA ane gUjarAta vidyApIThamAM aitihAsika saMzodhana mATe gokANI suvarNa caMdraka, saMskRta bhASAnI prAdhyApaka tarIke kAmagIrI karI. teo gujarAta vidyApIThanA sevA mATe "vidyAvAcaspati', bhASAzAstra mATe bhArata sarakAranA ma.de.sa. mahAvidyAlayanA AcAryapade 1960 thI 1962 sudhI 'padmazrI', bhAratIya vidyApIThe, "mahAmahimopAdhyAya', "brahmarSi', rahyA. temaNe gujarAta sarakAranA gujarAta rAjabhASA (kAyadA) "bhArata-bhAratI ratna', "pravAsa ratna' jevA khitAbothI teonuM kamizananA adhyakSa tarIke kAmagIrI bajAvI ane gujarAta bahumAna karyuM. temano gujarAtImAM prAdhyApakano darajjo, sarakAranA keTalAya adhiniyamonuM adhikRta bhASAMtara ApyuM. bhASAzAstra vagerene lagatAM prakAzano ane kAmagIrI dhyAnamAM laIne - temaNe "cAra phAgu' ane "gAMdhIjInI jIvanadaSTi' jevA saurASTra yunivarsiTIe temane DI.liTanI padavIthI navAjayA che. pustakonuM saMpAdana karyuM. temaNe mukhyatve vedAMtanA anuvAda karyA che. temaNe bahada gujarAtI koSa bhAga 1-2 ane dasa vanauSadhi temaNe virAmacihno ane anuvAda vijJAna aMgenA pustako prasiddha koza prasiddha karyA che. temaNe sAhityakSetre saMzodhana mUlaka graMtho, karyA hatAM. temanuM bALasAhityamAM UMcuM pradAna che. temAM mukhyatve puSTimArgIya sAhityanAM pustako sahita 210 jeTalAM pustako ane 'zizuloka' gaNI zakAya. teo gujarAta vidyApIThamAMthI prasiddha thatI pAMcaso jeTalA lekho prasiddha karyA che. temaNe takhallusanA nAme pAMca joDaNI patrikAnuM saMpAdana karatA hatA. temaNe kozavijJAnane lagatA graMtha prasiddha karyA che. temAM 'gargajozI' takhallusathI 'laghuhastarekhA zreNibaddha lekha lakhyA che. temaNe svAmI zrI vihita AtmAnaMdanAM darzana' nAme graMtha paNa che. temaNe gujarAtI bhASAnI joDaNI pustakonuM saMpAdana-prakAzana kArya sArI rIte saMbhALyuM hatuM.. bAbatamAM sarakAre nImelI samitinA pramukha tarIke ghaNA sudhArA teo vallabhavidyAnagara bAvIsa gAma vidyAlaya saMsthAnA sUcavyA che. temaNe TAIpayaMtronI sudhAraNA mATenI gujarAta AdyasthApaka hatA. temaNe anuvAda abhyAsakrama ghaDyo hato. sarakAranI samitimAM paNa ghaNA sudhArA sUcavyA hatA. ane te temanAM mArgadarzana nIce daseka pI.eca.DI. bahAra paDyA che. Ama mujaba navA gujarAtI TAIpayaMtro taiyAra thayAM che. teo sArA lekhaka, saMpAdaka ane anuvAdaka hatA. teo chellAM temanA mArgadarzana heThaLa kula 19 pI.eca.DI. bahAra traNa varSathI gUjarAta vidyApIThanA kozavibhAganA adhyakSa tarIke paDyA che. teo vizvahiMdu pariSadanA gujarAta pradezanA adhyakSa hatA. temanI kathaLelI tabiyata chatAM sArtha joDaNIkozamAM sArAM tarIke sakriya sevA ApI rahyA che. pote puSTimArgI vaiSNava che ane praviSTi ane sudhArA vadhArA thAya te mATe sahAya, aMta paryata Jain Education Intemational Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 613 kAmagIrI karatA rahyA hatA. ane tA. 2-1-2002nA roja teo bhAratIya hastalikhita graMtho raphedaphe na thaI jAya ane sArI svargastha thayA. rIte jaLavAI rahe te mATe temanAM preraNA ane mArgadarzana heThaLa I. teo svabhAve zAMta, udAra ane svastha prakRtinA hatA. sa. 1957mAM amadAvAdamAM 'lA.ha. bhAratIya prAcya saMskRti temane UMcA sAde bolatA ke gusse thatA kadI joyA nathI. teo vidyAmaMdira' sthapAyuM. temanAM mArgadarzana nIce tyAM tamAma prakAranA saujanyazIla ane namra hovAthI, ajAtazatru rahI zakyA. temane hastalikhita graMthono sAMpradAyika bhedabhAva vagara saMgraha thayo hato. ba.ka. ThAkora suvarNa caMdraka ane ramaNabhAI nIlakaMTha pAritoSika Ama pote jaina sAdhu hovA chatAM teo sAcA arthamAM maLyAM hatAM. sAmAjika rItarivAjomAM yogya sudhArA thAya te mATe binasAMpradAyika hatA. teo badhAne samajAvatA hatA. teo bhAratIya lipizAstramAM nAgarI lipinA ucca koTinA vidvAna ane niSNAta hatA. temanuM vyAkhyAna vidyAsabhara munizrI jinavijayajI rahetuM. teo pI.eca.DI. vidyArthIonA mArgadarzaka parIkSaka hatA. temano janma i.sa. 1888mAM thayo hato. temanuM mULa nAma ane vidyArthIone sahAyarUpa thavA sadA tatpara rahetA. teo kizanasiMha hatuM. temaNe AThamA varSe sthAnakavAsI jaina dIkSA lIdhI svabhAve zAMta, mAyALu ane pavitra hatA. temaNe bhAratIya jaina ane soLamA varSa pachI zvetAMbara jaina mUrtipUjaka sAdhu tarIke dIkSA zramaNa saMskRti ane lekhanakalA", "jesalameranI citrasamRddhi' vagere lIdhI. temaNe saMskRta-prAkRta bhASA sAhitya ane vyAkaraNamAM sAro graMtho lakhyA che. abhyAsa karyo hato. puNenI bhAIzaMkara oriyenTala risarca insTiTyuTa sthApavAmAM temano phALo ananya hato. teo gUjarAta jitendra ThAkorabhAI desAI vidyApIThanA purAtattva maMdiramAM AcArya tarIke paNa rahyA hatA. temano janma 26-11-1938nA roja navasArImAM thayo baMgALanA zAMtiniketana jaina sAhityanA adhyakSapade, muMbaInA hato. teo gUjarAta vidyApIThanA snAtaka che. ane gujarAta bAratIya vidyAbhavananA purAtattva vibhAganA adhyakSapade ane yunivarsiTInA ela.ela.bI. che. temaNe laMDana koleja opha rAjasthAna purAtattvavibhAganA mAnad niyAmaka pade paNa rahyA hatA. - prinTIMgamAMthI vizeSa yogyatA sAthe DITIpI (pustaka prakAzana ane temaNe siMghI jaina graMthamALA', 'jaina tattvasAra', 'prAcIna vyavasthApanano abhyAsa) meLavyo. jainalekha saMgraha', 'prAcIna gujarAtI gadyasaMdarbha' 'prabaMdha ciMtAmaNi' teo gUjarAta vidyApIThanA ma. da. samAjasevA jevA mahattvanA saMskRta - prAkRta prakAzanonuM saMpAdana karyuM hatuM. mahAvidyAlayanA patrakAratva vibhAgamAM anusnAtaka kakSAe teo caMderiyA (cittoDa najIka)nA sarvodaya AzramanA prAdhyApaka, patrakAratvamAM ema.phila.nA vidyArthIonA mAnya sthApaka hatA. ane nivRtta jIvana emaNe tyAM vyatIta karyuM hatuM. mArgadarzaka tarIke kAmagIrI karI rahyA che. A uparAMta bhAratIya ATalA moTA vidvAna chatAM, temane jarAya moTAI na hatI ane vidyAbhavana, navagujarAta malTIkorsa, udyoga sAhasikatA vikAsa svabhAve zAMta, snehALa ane mAyALu hatA. jaina sAdhu hovA chatAM, kendra, saradAra paTela vahIvaTa tAlIma bhavana vageremAM mulAkAtI binasAMpradAyika rahI zakyA hatA. vyAkhyAtA tarIke sevA Ape che. praphavAMcana, kopI eDiTIMga ane buka DijhAInanA tAlIma vargamAM vyAkhyAtA temaja saMyojaka tarIke munizrI puNyavijayajI kAmagIrI kare che. temano janma kapaDavaMjamAM tA. 27-10-1895nA roja temaNe yunivarsiTI graMthanirmANa borDa, bAbAsAheba thayo hato. temanuM mULa nAma maNilAla hatuM. zrI caturavijayajI AMbeDakara opana yunivarsiTI, buka DevalapamenTa kAunsila, mahArAje dIkSA ApI temanuM nAma puNyavijayajI rAkhyuM. temaNe gujarAta rAjaya zALA pAThyapustaka maMDaLamAM sabhya tarIke kAmagIrI paMDita sukhalAlajI saMghavI pAse saMskRta-prAkRta sAhitya ane karI che. yunivarsiTI grAMTa kamizananI patrakAratva ane samUha vyAkaraNano abhyAsa karyo hato. temaNe saMzodhana kSetre tAlIma prApta mAdhyamo aMgenI niSNAMta samitinA sabhya tarIke paNa rahelA che. karI hatI. temaNe saMskRta-prAkRta graMthonuM ucca zAstrIya paddhatie teoe sarvodaya TrasTa, agAsIH nUtana bhAratI maDANAgaDha, saMpAdana karyuM hatuM. temaNe jaina AgamonAM zAstrIya saMpAdananI suruci zikSaNa vasAhata TrasTa, bAraDolI jevI khyAtanAma yojanA hAtha dharI hatI. temaNe lIMbaDI, pATaNa, chANI, jesalamera saMsthAonA TrasTI tarIke kAmagIrI karI che. teo i. sa. 1975thI vagerenA graMthabhaMDAro suvyavasthita karyA hatA. pATaNanA hemacaMdrAcArya navajIvana TrasTanA menejIMga TrasTI che. tyAM temaNe vahIvaTI, jJAnabhaMDAranuM tamAma zreya temanA phALe jAya che. nANAkIya kAnUnI Ayojana vagere kAmagIrI sArI rIte karI che. Jain Education Intemational Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 x teo okTobara 2000thI gUjarAta vidyApIThanA kulanAyaka tarIke pharaja bajAvI rahyA che. temaNe sAta laghunibaMdha, ATha maulika pustako ane sAta pustakonA anuvAda karyA che. temane bALasAhityanA zreSTha pustaka, prakAzana kSetre uttama kAmagIrI ane zreSTha anuvAda mATe judI judI saMsthAo taraphathI evorDa maLelA che. temaNe prakAzanane lagatAM cAra vyavasAyI maMDaLomAM sabhya tarIke kAmagIrI karI che. temaNe vadhu abhyAsa mATe, pravacana ApavA, abhyAsa-TukaDInA sabhya ane salAhakAra tarIke laMDana, beljiyama, jarmanI, moreziyasa, jhAmbiyA, kenyA, svITjharalenDa vagere dezomAM mulAkAta lIdhI che. Do. zAMtibhAI maNilAla desAI temano janma anAvila desAI kuTuMbamAM 26-1-1917nA roja thayo. temaNe ema.e.; pI.eca.DI. sudhI abhyAsa karyo che. temaNe gUjarAta vidyApIThamAM prAdhyApaka tarIke, majUra mahAjananA agraNI kAryakara tarIke ane gujarAta sarakAranA mAhitI khAtAmAM gAMdhI zatAbdi ujavaNI kAryakramanA inacArja adhikArI tarIke sevA ApI che. gAMdhIjInI najIkamAM divaso sudhI besI pI.eca.DI. mATe temaNe taiyAra karela 'gAMdhIjI : eka adhyayana' pustakane bI.e.nA pAThyapustaka tarIke mAnyatA maLI che. temaNe 'gAMdhI tattvamImAMsA', 'sarvopayogI japasAdhanA', 'samanvayadarzana' jevAM AdhyAtmikakSetranAM pustako prasiddha karyAM che. temane jyotiSazAstramAM UMDo abhyAsa che ane temAM anekavidha saMzodhana karI rahyA che. temane Ayurveda ane nisargopacAra paddhatimAM rasa ane vizvAsa hovAthI, temAM paNa aneka prayogo karI rahyA che. temano pI.eca.DI.no viSaya hato temAM temaNe buddhiAMkanI sAthosAtha UrmiAMkanI vizada chaNAvaTa karI che. teo gAMdhIvAdI vicArasaraNIne varelA hovA chatAM, gAMdhIjInI paNa racanAtmaka TIkA karI zake che. kriyAyoga vize temanuM AgavuM pradAna che. teo mitabhASI, madhurabhASI ane guNalakSI hovAthI, temanuM dhyAna vyaktinA guNo pratye hoya che. tenAM maryAdA ke doSane najaraaMdAja kare che. trikamabhAI nA. paTela temano janma jAkAsaNA (ji. mahesANA)mAM tA. 2-81935nA roja thayo. temaNe gujarAtI, saMskRta viSayo sAthe i. sa. 1959mAM ema.e. pAsa karI 1960 thI 35 varSa sudhI judI judI kolejomAM gujarAtI viSayanuM adhyApana kAma karyuM. teo temanA khaMtIlA svabhAvane kAraNe vidyArthIomAM ane adhyApakomAM lokapriya hatA. bRhad gujarAta temaNe snAtako mATe gujarAtI bhASA khaMDa-1 lakhyo hato. ane sAmayikomAM bhASAsajjatA mATe ghaNA lekha lakhyA che. temaNe joDaNI sAva sahelI' nAmanI pustikA prasiddha karI hatI. temaNe gujarAta sarakAranA 'rAjabhASA' traimAsikamAM ghaNA lekha ApyA che. temaNe gujarAta sa2kA2mAM bhASA viSayaka pustaka taiyAra karIne tAjetaramAM ApyuM che. gujarAta sarakAre nImelI joDaNI sudhAraNA samitimAM temaNe sabhya tarIke khUba upayogI sUcano ApyAM che. gujarAta sarakAre vahIvaTamAM gujarAtI bhASA aMge nImelI samitimAM teo sabhya che. gujarAta sarakAre vahIvaTI gujarAtI-aMgrejI koza taiyAra karavA mATe nImelI samitimAM teo sabhya ane parAmarza che. teo svabhAve hasamukhA ane milanasAra chatAM spaSTa vaktA che. cInubhAI giradharalAla zAha temano janma 11-10-1916nA roja thayo. temaNe bI.e.; ela.ela.bI. sudhIno abhyAsa karyo che. pAMceka varSa vakIlAta paNa karI. gAMdhIjInA elAna anusAra temaNe i. sa. 1940mAM vyaktigata satyAgrahamAM bhAga laI pAMca mahinAno jelavAsa svIkAryo. veDachI AzramamAM khAdI kAma zIkhI temaNe pATaNamAM khAdIkendra zarU karyuM. 1942nI laDatamAM teo 25 divasa jelamAM rahyA. teo 1954mAM khAdIkimazanamAM joDAyA. saurASTra khAdI borDanI mAMgaNIthI teo rAjakoTamAM khAdIborDanA niyAmaka banyA ane 1961mAM gujarAta khAdIborDanA niyAmaka banyA. temaNe sevAne eTaluM badhuM prAdhAnya ApyuM hatuM ke te khAdI kendramAM mAsika rU|. 50 ane khAdI borDanA niyAmaka tarIke rUA. 800 mAnada vetana letA hatA. gujarAtamAM aMbara carakho zarU karIne teno pracAra karatA hatA. teo 1968-72 daramiyAna 'niketana' mAsikanA taMtrIpade rahyA. temAM temanA lekhamAM vicAraNIya muddA AvatA. sAthosAtha 2mUjI cokaThA paNa goThavatA. 1976mAM temaNe zarU kareluM 'svastha mAnava' mAsika Aje sArI rIte cAle che. temanA lekhamAM TIkhaLa sAthe mArmika Takora maLe che. temaNe kula paccIsa pustako prasiddha karyAM che. jainonA 'aticAra'ne pagale temaNe lakhelI Adhunika aticAra pustikA ramUja preraka che. temanA pustakomAM mukhyatve 10000 gajhalono samAveza karI lakhela 'kohInUra' graMtha, haiyA valoNuM, 'vaheNa haiyAnAM', 'aMdhArAne kaho ucALo bhare', 'camatkAronI cakAsaNI', 'dhArmika maMtronA durupayoganI kuceSTA', 'meM nIMda uDAne AyA huM'ne gaNI zakAya. lakhANamAM teo vedhaka prazno UbhA karI ApaNane temanI mAnyatA tarkabaddha rIte samajAvavAno, ThasAvavAno prayAsa kare che. temanA lakhANamAM tarka, Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana buddhi, vyaMga, ramUja ane saraLatA sAthosAtha vahetAM jovA maLe che. teo mAyALu, paragaju ane svapradaSTA che. teo vahemo, jaDa mAnyatAo, zukana apazukano, aMdhazraddhA, dhArmika kriyAkAMDa ke camatkAronA pracAronA prakhara virodhI che. temaNe 25-102001nA svastha mAnava mAsikamAM parApUrvathI maLela dhArmika bAbatono tyAga karavAno ghoSaNApatra prasiddha karyo che. teo Aje 85 varSanI vaye yuvAnane zaramAve tevuM kArya karI rahyA che. temanuM jIvana taddana sAduM che. tene vadhu sAduM banAvavAnA prayoga karI rahyA che. temanA buddhivAda, bina-sAMpradAyiktA ane gAMdhIvicAro paranAM vedhaka lakhANa vAMcIe to sAcA cInubhAI dRSTie paDI jAya. jayaMtibhAI pI. gajjara temaNe ema.e. sudhI abhyAsa karyo che. thoDoka samaya gujarAta yunivarsiTI ane bhASA niyAmaka kacerImAM anuvAdaka tarIke kAmagIrI karI. tyArabAda amadAvAdanI navagujarAta kolejamAM gujarAtI bhASAnA adhyApaka tarIke kAma karyuM. tyAMthI rAjInAmuM ApI teo 1970thI keneDAmAM sthira thayA che. temaNe 200 jeTalI navalikAo lakhI che. te 'kumAra', 'navacetana', 'prasthAna', 'ArasI', 'navanIta' jevA sAmayiko ane 'gujarAta samAcAra' jevA dainikamAM prasiddha thaI che. temaNe pAMca navalakathAo lakhI che. 'phUlaDe phUlaDe phorama', 'aMtastala', 'snehazUnya saravALA', 'patthara thara thara dhrUje'. temanI 'kuryAta sadA maMgalam' navalakathA TUMka samayamAM prasiddha thaze. temano vArtAsaMgraha 'tulasIno choDa' tAjetaramAM prasiddha thayo che. teo 'patthara thara thara dhrUje' navalakathAnA AdhAre TI.vI. sIriyala taiyAra karI rahyA che. keneDAmAM sthira thayA bAda temaNe prinTIMga ane grAphiksa ArTano vyavasAya karyo. hAla teo tyAMnI aneka samitiomAM ceramena ke sabhya tarIke kAmagIrI karI rahyA che. keneDA sarakAre temanuM zikSita, sAhityika saMskArI pratibhArUpe bahumAna karavA uparAMta temane bhAratIya saMskRtinA pratibhAzALI pratinidhi tarIke svIkAryA che. keneDA sarakAre temanI kAmagIrInI kadara karI temane evorDathI navAjyA che. teo svabhAve mitabhASI, madhurabhASI, hasamukhA, maLatAvaDA ane milanasAra che. teo paragaju hovAthI, keneDAmAM janArane teo madadarUpa thayA che. zaMbhuprasAda govardhanarAma jozI temano janma 11-2-1929nA roja mahuvAmAM thayo hato. temaNe ema. e. sudhI abhyAsa karyo. teo bhASA niyAmakanI kacerImAM saMzodhana madadanIza tarIke joDAyA ane nAyaba bhASA * 15 niyAmakanA padethI nivRtta thayA. tyAM temaNe bhASAMtara, saMzodhana ane prakAzana kSetre prazaMsanIya kAmagIrI karI. temaNe eMsI jeTalAM kAvyo lakhyAM che. 'kumAra', 'saMskRti, 'paraba', 'zabdasRSTi' jevA sAmayikomAM te kAvyo prasiddha thayAM che. temane saMpurNa bhagavad gItA kaMThastha che ane tenA para teNe kalAko sudhI pravacano ApyAM che. teo sArA kavi uparAMta sArA vaktA ane vyAkhyAtA che. temaNe AI.e.esa. / AI.pI.esa. ane bina-gujarAtI adhikArIone gujarAtI bhASAnI tAlIma ApI che. teo vyAkhyAtA tarIke khUba lokapriya nIvaDyA che. teo kuTuMbapremI che. temanA bhAInuM nAnIvaye avasAna thatAM, temanAM bALako 2LatA-kamAtA thAya tyAM sudhI temane potAnA ghare rAkhI temanuM niSThApUrvaka ane AnaMdathI pAlanapoSaNa karyuM. temaNe pAMDuraMga zAstrInA svAdhyAyanuM kAma niSThApUrvaka upADyuM hatuM. temaNe prabhAtapherI, grAmajyoti mulAkAta, svAdhyAya, svAdhyAyIone prazikSaNa jevuM kArya sArI rIte karyuM che. amadAvAda jillAnA 'moTA bhAI' tarIke temaNe uttama kAmagIrI bajAvI che. teo mitabhASI, paropakArI ane saraLahRdayI che. niSThA, prAmANiktA ane niSkAma sevA e zaMbhuprasAdanA paryAya banI gayA che. hAla teo AdhyAtmika prakAranA lekha lakhe che. ane je lakhatA hoya temAM tanamanathI potAnuM yogadAna Ape che. temano marma UMcA prakArano che. Do. bhogIlAla jayacaMdabhAI sAMDesarA temano janma saMDera (pAraThAM)mAM tA. 5-4-1915nA roja thayo hato. temaNe munizrI caturavijayajI ane muni zrI puNyavijayajI mahArAja pAse saMskRta-prAkRta bhASAno abhyAsa karyo hato. gujarAta vidyAsabhAmAMthI anusnAtaka thayA bAda teo 1945mAM pI.eca.DI. thayA. 1951mAM vaDoda2A yunivarsiTImAM gujarAtI bhASA vibhAganA mukhya adhyApaka pade nimAyA hatA. temaNe muMbaI yunivasarsiTImAM Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAmAM pravacana ApyAM hatAM. teo 1962-64mAM gujarAta itihAsa pariSadanA pramukha tarIke rahyA hatA. temane 1953mAM raNajItarAma suvarNacaMdraka maLyo hato. temaNe vividha prakAranuM sAhitya ApyuM che. 'vAghelAonuM gujarAta', 'itihAsanI keDI', 'saMzodhananI keDI', 'gujarAtI sAhityamAM vRttaracanA', 'jagannAthapurI ane orissAnA purAtana avazeSa', 'mahAamAnya vastupALanuM vidyAmaMDaLa' jevA saMzodhanAtmaka vivecana graMtho, mAdhavakRta rUpasuMdarakathA, sattaramAM zatakanAM prAcIna gurjara kAvyo, siMhAsana batrIzI jevA pustakonuM Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 je bRhad gujarAta saMpAdana, paMcataMtra, bhAratIya Arya ane hiMdI graMthanA anuvAda kAmagIrI karyA bAda eca.ke. ArTasa koleja amadAvAdamAM I. sa. tathA "varNa samuccaya' jevA mAhitI graMthanuM nirmANa karyuM che. temaNe 1990thI arthazAstranA prAdhyApaka tarIke kAma karI rahyA che. svAdhyAya' mAsikanA taMtrI tarIke paNa kAmagIrI karI che. Ama 'spivAmAM paNa sarakArI adhikArIone tAlIma ApavA jAya che. temaNe samagra jIvana gujarAtI sAhityanA adhyApana ane gUjarAta vidyApIThamAM patrakAratvamAM adhyApaka tarIke kAma kare che. saMzodhanakArya mATe ApyuM che. teo junI gujarAtI bhASA ane gujarAta vizvakoSamAM paNa saMpAdaka tarIke kAmagIrI kare che. purAtattvanA vidvAna hatA. janasattA, TAImsa opha inDiyA ane phAInAnsiyala eksapresamAM gujarAta sarakAre vahIvaTI aMgrejI zabdomAM gujarAtI ane re vahIvaTI aMgrejI zabdomAM gujarAtI ane patrakAra tarIke kAmagIrI karI cUkyA che. hiMdI paryAya mATe racelI 'tribhASI vahIvaTI zabdakoza' samitinA temaNe rAjakAraNa, arthazAstra, paryAvaraNa, paMcAyato, adhyakSa tarIke temane nImyA hatA. A zabdakoza taiyAra karavAmAM zikSaNa, itihAsa, sAmAjIkaraNa vagere aMge hajAreka lekha lakhyA che. temaNe amUlya mArgadarzana ane phALo ApyAM hatAM. temaNe vIsa pustako prasiddha karyA che. temAM khAlI caNo vAge ghaNo', temanAmAM ATalI badhI vidvattA hovA chatAM, teo svabhAve bhUkaMpa', "punaHrvasananuM pArAyaNa', 'paMcAyatonI Arthika saddharatA saraLa, mAyALu, nirADaMbarI ane sAcA arthamAM Astika hatA. ane "hoMgakoMga", "be koriyA", "be jarmanI', 'yuropanuM ekIkaraNa" teo pI.eca.DI.mATe vidyArthIone sadA madadarUpa thatA. para paricaya pustikAo mukhya che. taduparAMta temaNe pro. mahamada yunusanI AtmakathA 'Banker to the Poor' no anuvAda rAjendra kezavalAla zAha 'vaMcitonA vANotara' prasiddha karyo che. teo vicAra saimAsika ane temano janma kapaDavaMjamAM tA. 28-1-1913nA roja thayo paMcAyata jagata' (trimAsika)nuM saMpAdana karI rahyA che. vaLI, hato. temaNe bI.e. sudhI abhyAsa karyo che. teo muMbaImAM saMdezamAM 'artha ane taMtra' kaTAra lekhana, gujarAta mitra, janasattA, mudraNAlaya calAvatA hatA. TAImsa opha inDiyA vageremAM abhyAsu lekha ApI rahyA che. temaNe dhvani, AMdolana, zruti, zAMta kolAhala, citraNA, niraMjanabhAI naraharibhAI bhagata patralekhA, vibhAvanA jevA kAvyasaMgraho prasiddha karyA che. temaNe temano janma amadAvAdamAM 18-5-1926nA roja thayo jIvanAnaMdadAsa, buddhadeva basu, tRNaparNa, divyAnaMda jevA pustakonA hato. teo ela.DI. ArTasa koleja ane senTa jheviyarsa kolejamAM - anuvAda paNa prasiddha karyA che. temaNe "rAmavRMdAvanI' upanAmathI prAdhyApaka hatA. temaNe ema.e. sudhI abhyAsa karyo. keTalIka gajhalo paNa lakhI che. temaNe sAhitya ne sauMdaryasabhara gIta racanAo ane suzliSTa chaMdobaddha racanAo ApI che. temanAmAM temaNe chaMdolaya, kinnarI, alpavirAma jevA kAvyasaMgraha gIta ane chaMda para prabhutva hovAthI, uttamakRtio ApI zakyA prasiddha karyA che. kavitAnuM saMgIta, yaMtra vijJAna ane maMtra kavitA, che. chaMdabaddha kAvyomAM temanAmAMno kasabI kalAkAra nIkharI rahe che. kavitA kAnathI vAMco, nhAnAlAla jevA vivecana graMtho paNa prasiddha karyA che. ba.ka. ThAkora adhyayana graMthanuM saMpAdana karyuM che. "sAhitya' temane dhvani kAvyasaMgraha, morapIMcha ane bALakAvyo mATe ane graMthanA taMtrI tarIke paNa kAmagIrI karI che. A mAnavatApremI pAritoSika maLyuM che. gujarAtI sAhitya akAdamIe temane mUrdhanya kavie gujarAtI temaja aMgrejI sAhitya aMge vivecana paNa lakhyAM sAhityakAra tarIke sanmAnyA hatA ane gujarAta sAhitya che. 'citrAMgadA' ane "oDananAM kAvyo'nA anuvAda paNa ApyA pariSadanA pramukha tarIke paNa temanI varaNI thaI hatI. temane che. temanA gopa jIvananA mugdha kAvyomAM temaNe rAdhAkRSNano raNajItarAma suvarNacaMdraka ane narmada caMdraka paNa maLelA che. bhAvabharyo uddagAra kADhyo che. gujarAta sAhitya pariSadanA pramukha hemaMtakumAra dazarathalAla zAha tarIke paNa kAmagIrI karI che. temane gujarAtI sAhitya akAdamIe mUrdhanya sAhityakAra tarIke sanmAnyA hatA. gujarAta sarakAre temane temano janma 8-10-1958nA roja muMbaImAM thayo hato. yaMtravijJAna ane maMtrakavitA vivecana mATe pAritoSika ApyuM hatuM. temaNe arthazAstra ane rAjayazAstra banne viSayamAM anusnAtaka DIgrI temane narmada suvarNacaMdraka, kumAra caMdraka ane raNajItarAma suvarNa meLavI, temaNe gujarAta vidyApIThanI anupAraMgata (ema.phila)nI caMdraka maLyA che. te prAdhyApaka tarIke vidyArthIomAM lokapriya hatA DIgrI paNa meLavI. ane kolejamAM temanuM vyAkhyAna mAhitIsabhara ane rocaka rahetuM. temaNe vasAvaDA lebara inDasTrijhamAM saMzodhaka tarIke, iDara temane sAMbhaLavA vidyArthI haMmezA tatpara rahetA. ane ANaMdanI komarsa kolejamAM arthazAstranA prAdhyApaka tarIke Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 610 sAhitya sarjaka pratibhAo -kIrtidAbena zAha anubhUti ane abhivyakti paratve vaividhya dAkhavanAra sAhityasarjaka pratibhAoe kavitA, vArtA, navalakathA, nATaka, vivecana, caritrasAhitya, bALasAhitya, anuvAda, nibaMdha vagere vividha svarUpomAM kheDANa karyuM che. -temAM AdhuniktAnI mudrA upasAvanAra kavi, vivecaka, caritrakAra ane saMpAdaka anirUddha brahmabhaTTa, vivecaka, citrakAra, vArtAkAra, bALasAhityakAra, saMpAdaka ane anuvAdaka kumArapALa desAI, kavi, nATyakAra, navalakathAkAra ane vivecaka cInu modI, sarjaka vyaktitvanI viviSTa chApa aMkita karanAra kavi, vivecaka, anuvAdaka ane saMpAdaka niraMjana bhagata, adhyAtmataMtunuM sAtatya dAkhavanAra kavi prajArAma rAvaLa, hAsya nibaMdhakAra bakula tripAThI, vivecaka, saMpAdaka ane pravAsanibaMdhakAra bhoLAbhAI paTela, vArtAkAra mohanalAla desAI, kavi, navalakathAkAra ane vivecaka raghuvIra caudharI: nibaMdhakAra, caritrakAra ane gajhalakAra ratilAla 'anila', hAsya navalakAra ane vinodapradhAna nibaMdhakAra ratilAla borIsAgaraH nATyakAra ane anuvAdaka lavakumAra desAIH vinodapradhAna nibaMdhakAra vinodabhaTTa, bAlasAhityakAra zraddhA trivedI, vANijya vidyAzAkhAnA graMtho ApanAra, jaina dharmanA siddhAMtane caritArtha karanAra zreNika zAha, nATyakAra, vivecaka ane kavi satIza vyAsa, kavi, nibaMdhakAra, vivecaka ane saMpAdaka sureza dalAla ApaNI sAhitya sarjaka pratibhAo che. A sAhityasarjaka pratibhAono paricaya karAvanAra zrImatI kIrtidAbahena zAha amadAvAdamAM gujarAta yunivarsiTInA bhASA sAhityabhavanamAM adhyApaka tarIke hAlamAM sevA ApI rahyAM che. temaNe i. bI.e., 1980mAM ema.e. ane 1990mAM pI.eca.DI. karyuM. temanA pragaTa prakAzanomAM "citta vicAra saMvAda", "jJAnavimalabhakti prakAza", "jJAna vimala sajhAya saMgraha", "ArAma zobhA rAsa" vagere che. sAhityanI pravRttiomAM haMmezA temanuM yogadAna rahyuM che. -saMpAdaka zeTha caMdrakAMta trikamalAlA kavitA, nibaMdha, vivecana, vArtA, saMpAdana ema vividha svarUpomAM emanuM pradAna che. "Aryaputra', "naMda sAmavedI',. 'bAlacaMdra' jevAM upanAmothI emaNe keTaluMka sarjana karyuM che. emano janma kAlola (ji. paMcamahAla)mAM. vatana ThAsarA (ji. kheDA). i. sa. 1954mAM meTrika. 1958mAM gujarAta yunivarsiTImAMthI gujarAtI-saMskRta viSayo sAthe bI.e., 1961mAM ema.e., 1979mAM "umAzaMkara joSI : sarjaka ane vivecaka' viSaya para gUjarAta vidyApIThamAMthI vidyAvAcaspatinI upAdhi. 1961-62mAM senTa jheviyarsa koleja-amadAvAdathI emanI adhyApaka tarIkenI kArakirdInI zarUAta thaI pachI kapaDavaMja koleja ane amadAvAdanI bhakta vallabha dhoLA-kolejamAM paNa temaNe sevA ApI. I. sa. 1972thI teo gUjarAta vidyApIThamAM adhyApaka thayA. 1979thI 1984 sudhI gujarAtI sAhitya pariSada saMcAlita ka.lA. svAdhyAya maMdiramAM niyAmakapade rahyA. pachI 1985thI gUjarAta vidyApIThamAM rahyA ne tyAMthI nivRtta thayA. 1964mAM temane kumAra caMdraka ane narmadacaMdraka maLyA. 1984-85nuM umA-sneharazmi pAritoSika maLyuM. 1985mAM raNajItarAma suvarNa caMdraka ane 1986mAM sAhitya akAdamI, dilhIno evorDa maLyo. emano prathama kAvyasaMgraha 'pavana rUperI' (1972) che. A saMgrahanA kAvyomAM saMvedana ane abhivyakti paratve kavi Adhunika mijAja dAkhave che. "UghaDatI dIvAlo' (1974)nI racanAomAM Adhunika valaNa balavattara banyuM che. "cAMdaliyAnI gADI' (1980) bALako mATe, to "prauDhazikSaNa gItamALA' (1986), prauDho mATe racAyelAM gItono saMgraha che. 'paDaghAnI pele pAra' (1987)nI racanAomAM kavinI Atmazodhaka bhAvanA pragaTa thaI che. "naMda sAmavedI' (1980) lalitanibaMdhono saMgraha che. naMdanA kalpita pAtra dvArA lekhake "sva" sAthe vAto karI che. "dhULamAMnI Jain Education Intemational Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 je bRhad gujarAta pagalIo' (1984)mAMnA prasaMgo Atmacaritra ane lalita nibaMdha karyuM che. emano janma bApupurAmAM. prAthamika mAdhyamika zikSaNa baMne svarupanA saMdhisthAne UbhA che. 'caherA bhItara caherA' mANasAmAM. temaNe pI.eca.DI.nI upAdhi meLavI che. lAMbA samaya (1986) caritranibaMdhono saMgraha che. 'heta ane haLavAza". sudhI teo hindI sAhityanA adhyApaka tarIke sevA ApatA rahyA che. (1990)mAM vinodarasika lekho che. "kAvyapratyakSa' (1976) temane raNajItarAma caMdraka, kumAracaMdraka, gujarAta sAhitya akAdamI kAvyasiddhAMtonI ane arvAcIna gujarAtI kavitAnA keTalAka agraNI ane dilhIno puraskAra temaja umAsneharazmi pAritoSika jevA kavionI kavitAnI tapAsa karato vivecanasaMgraha che. "atara' aneka pAritoSiko maLela che. (1978)mAM gujarAtI sAhityanI keTalIka noMdhapAtra A lekhaka navalakathAkAra tarIke vizeSa prasiddha che. emanI navalakathAonI carcA che. "rAmanArAyaNa vi. pAThaka' (1979)mAM pAsethI moTI saMkhyAmAM ane vastu tathA racanArItinuM vaividhya sarjakanA vAMDagamayapuruSArthanI tapAsa che. "svaprapiMjara' (1973). dharAvatI kRtio maLI che. "pUrvarAga' (1964) emanI pahelI emano ekAMkI saMgraha che. "gujarAtImAM virAmacihno' (1973)mAM navalakathA che. emanI bIjI navalakathA "amRtA' (1995) gujarAtInA virAmacihno vize zAstrIyacarcA che. 'dAMpatya maMgala' sImAcihnarUpa racanA che. uparavAsa, aMtaravAsa, sahavAsa (1979), "mAtRdarzana' mAtRbhaktinAM gujarAtI kAvyonuM saMpAdana (1975) bRhatkathA che. 'rUdramahAlaya' (1978) jevI aitihAsika che. A uparAMta temaNe 'gAmanAmasUci' jevA sUci graMtha ane keTalAka navalakathA ane 'kaMDakTara' (1980) jevI sAmAjika navalakathA ane anuvAda paNa ApyA che. "AvaraNa' (1966), 'zrAvaNarAte' (1977), 'teDAgara' maNiyAra priyakAnta premacanda (1968) jevI laghunavalo paNa ApI che. 'Akasmika sparza (1966), 'gerasamaja' (1968), "naMdIghara' (1977) vagere gujarAtI sAhityanA A pratIkarAgI kavi che. temano janma emanA vArtAsaMgraho che. chAMdasa-achAMdasa, gIta-gajhala svarUpanI viramagAmamAM. vatana amarelI. abhyAsa nava dhoraNa sudhIno. racanAo ApatA 'tamAsA' (1967-1972) ane 'vahetAM vRkSa mukhyatve jAtigata vyavasAya te cUDA-cUDIo banAvavAno. pavanamAM' A emanA kAvyasaMgraho che. vyavasAyanI sAthe kAvyalekhana. temane kumAra caMdraka uparAMta 197273nuM umA-sneharazmi pAritoSika maLeluM. avasAna amadAvAdamAM. azokavana' 'jhUlatAminAra' (1977), 'sikaMdarasAnI' (1970) jevAM nATako ane 'DimalAITa' (1973), 'trIjopuruSa kumAra'nI budhasabhAmAM makaraMda dave, niraMjana bhagata jevA (1982) jevAM ekAMkI saMgraho temanI pAsethI maLyAM che. gujarAtI kavi mitrono emane saMparka thayo ne emanI kAvyabhAvanA keLavAI. sAhitya pariSadanA teo 2001mAM varAyelA pramukha che. uparAMta emano prathama kAvyasaMgraha "pratIka' (1953) che. emAM kavinuM aneka sAhityika saMsthAo sAthe teo mAnadapade varAyelA che. vividha chaMdo paranuM prabhutva dhyAna kheMce tevuM che. potAnAM kathanane anurUpa chaMda kavi prayoje che emAM emanI phAvaTa asAdhAraNa che. prajarAma narottama rAvaLa emaNe karelI gItaracanAomAM mattayauvanomino chAka anubhavAya prajArAma rAvaLano janma trIjI me 1917nA roja, vatana che. bIjo saMgraha "azabda rAtri' (1959) che. A saMgraha enI surendranagara jillAnA vaDhavANamAM thayo hato. tyAM ja temaNe prAthamika kAvyatAnI ane kAvya viSayane kAraNe navIna che. trIjo saMgraha mAdhyamika zikSaNa meLaveluM. i. sa. 1941mAM meTrika thayA pachI sparza' (1966) che. A saMgrahamAM aDadhA uparAMta gItakAvyo che. pATaNanI Ayurveda kolejamAM abhyAsa karI snAtaka thayA pachI A saMgrahanI chaMdobaddha racanAo paNa uttama che. "samIpa' 1954 thI 1972 sudhI bhAvanagaranI Ayurveda kolejamAM adhyApaka (1972)mAM vRttabaddha racanAo ochI che ne temAM gadyakAvyo tarIke rahyA. 1972 thI 1975 sudhI Aja kolejamAM AcAryapade prathamavAra Ave che. "prabalagati' (1974) mukhyatve gadyakAvyono rahyA. teo vyavasAye vaida hatA. saMgraha che. "vyomalipi', 'lIleroDhALa' emanA maraNottara prakAzano che jemAM "lIlero DhALa' saMgrahamAM layamadhura gItaracanA che. | gujarAtI sAhityamAM emaNe kavitA ane anuvAda baMne kSetramAM kAma karyuM che. emanuM kAvyasarjana gAMdhIyuganA kavionI sAthe caudharI raghuvIra dalasiMha zarU thayuM. prajArAma zrI araviMda ane zrI mAtAjInA paramabhakta (janma : 5-2-1938) A evI pratibhA che jemaNe hatA. AdhyAtmikatAthI raMgAyelA A kavine suMdaram "noLavelanA sAhitya kSetre kavitA, vArtA, navalakathA, nATaka, caritra, vivecana kavi' tarIke oLakhAve che kemake saMsArasarpa sAthenI laDAImAM kavi ane saMpAdana ema vividhasvarupomAM pradAna karyuM che. "lokAyatana adhyAtmanI noLavelamAMthI sAMtvana pAme che. sUri ane 'vaizAkhanaMdana' jevA upanAmathI paNa temaNe keTaluMka sarjana mahAyuddha' (1940), 'padmA' (1956), "nAdI' Jain Education Intemational Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 619 (1963), naivedya' (1980) A cAra kAvyasaMgraho emanI lekhake aMgrejI, jarmana, hindI, marAThI, baMgALI, uDiyA, pAsethI maLyA che. "parabrahma' (1966)mAM zrI araviMdanAM kAvyo asamiyA jevI bhASAnA sAhityano abhyAsa karyo che. A anudita che. "raghuvaMza' (1985) emano kAlIdAsanA mahAkAvyano abhyAsathI emanuM vivecana tulanAtmaka banyuM che. sAthe temanI samazlokI anuvAda che. kavinI saMskRtavRttonI samaje kAvyanA sahRdayatA ane bahuzrutatAthI emanuM lekhana prAsAdika banyuM che. anuvAdane rasALa banAvyo che. "raghuvaMza'ne gujarAtImAM UtAravAnA "suradAsanI kavitA" 1972, "adhunA' 1973, 'bhAratIya TUMkI je prayatno thayA che emAM prajArAmano A purUSArtha mAtabara gaNI vArtA' 1973, "pUrvApara' 1976 , "kAlapuruSa" 1979, zakAya. "pratipadA' (1948) e emanuM goviMdasvAmInAM kAvyonuM "AdhuniktA ane gujarAtI kavitA' 1987 emanA umAzaMkara jozI ane suMdaram sAthenuM saMpAdana che. "buddhino vivecanasaMgraho che. lekhakanA saMpAdanomAMthI noMdhapAtra mukhyatve bAdazAha' (1968)e bAlakizoranI vArtAono saMgraha che. "asamiyA gujarAtI kavitA' 1981, "gujarAtI sAhityano AyurvedanuM amRta'e emano vaidika viSayaka graMtha che. AThamo dAyako' 1982 ullekhanIya che. mahAyuddhanAmanI pustikAmAM paNa traNa kAvyo che. emAMnuM "AgAmI emaNe vinAyaka AThavale kRta 'viSNu digambara 1967, mahAyuddha' nAmanuM kAvya dhyAna kheMce tevuM che. A kAvyamAM kavinuM gopAlasiMgakRta "gurUnAnaka' 1969, mahezvara neogakRta chaMdovidhAna, bhASA parano kAbU tathA vizvapremanA AdarzonI "zaMkaradeva' 1970, jIvanAnaMdakRta kAvyasaMgraha 'vanalatAsena" kAvyamaya abhivyakti saphaLa banI che. padmA pachI "nAndI' temano 1976, sunila gaMgopAdhyAyakRta navalakathA "svarga nIce manuSya bIjo saMgraha ane trIjo saMgraha "naivedya' A saMgrahomAMnI pratyeka 1977, buddhadeva basukRta nATaka 'tapasvI ane taraMgINI" 1982, racanAomAM zabdamArdava - bhASAgaurava dekhAya che. kavinA saghaLA sukamAra sena likhita "baMgALI sAhityanA itihAsanI rUparekhA' kAvyasaMgrahano abhyAsa spaSTa darzAve che ke prabhuno jIvaMta sparza pAmI 1982 vagere anuvAdo ApyA che. A uparAMta umAzaMkara joSInA tene manohara kaMThe gAnArA kavio trIsImAM ochA hatA, prajArAma kAvyasaMgraho "prAcInA' 1968, ane "nIzItha' 1968nA temAMnA eka che. anuvAda raghuvIra caudharInA sahayogamAM karyA che. ravIndranAtha TAgoranI "gIta paMcazatI" 1978ne nagInadAsa pArekhanA paTela bhoLAbhAI zaMkarabhAI sahayogamAM gujarAtImAM ApI che. emanA anuvAdo pravAhI ane sAhityamAM nibaMdha, vivecana ane anuvAdakSetramAM emanuM surekha che. gujarAtI sAhityanA kumAra, raNajIta rAma vagere caMdrako mukhya pradAna che. emano janma mahesANA jillAnA sojA gAme thayo temane maLela che. hato. i. sa. 1952mAM esa. esa. sI. 1957mAM banArasa yunivarsiTImAMthI bI.e. 1960mAM hindI-saMskRta viSayomAM bhagata niraMjana naraharilAla ema.e. 1970mAM aMgrejI-bhASAvijJAna viSayomAM punaH gujarAtI sAhityamAM temanuM mukhya pradAna kavi ane ema.e. 1978mAM hindImAM 'ayaH eka adhyayana' viSaya para vivecakanuM che. janma amadAvAdamAM. prAthamika zikSaNa proparAITarI pI.eca.DI. 1960thI emanI adhyApaka tarIkenI kArakirdI zarU tathA navacetana hAIskUlamAM. i. sa. 1942nI svAtaMtrya caLavaLamAM thaI. 1969 sudhI emaNe amadAvAdanI esa.vI. ArTasa kolejamAM emaNe abhyAsa choDyo. 1944mAM meTrika, bI.e. 1948mAM sevAo ApI. 1969thI gujarAta yunivarsiTInA bhASAbhavanamAM muMbaInI elphinsanTana kolejamAMthI mukhya viSaya aMgrejI sAthe. hindI viSayanA adhyApaka rahyA ane 1995mAM nivRtta thayA. 1950mAM ema.e. aMgrejI ane gujarAtI viSaya sAthe, 1950 vizvabhAratI zAMtiniketanamAM teo bhAratIya sAhityanA vijhiTIMga thI 86 sudhI amadAvAdanI vividha ArTasa kolejomAM aMgrejInA phelo 1983-84nA varSa daramyAna rahyA. gujarAtI sAhitya adhyApaka tathA vibhAgIya adhyakSa. pachIthI nivRtti. 1957pariSadanA teo maMtrI ane A saMsthA dvArA prakAzita 'paraba' 58mAM "saMdeza" dainikanA sAhityavibhAgamAM saMpAdaka. 1977mAM mAsikanA taMtrI ghaNA lAMbA samaya sudhI rahyA che. gAMdhInagaranI graMtha mAsikanuM saMpAdana. 1978-79mAM saimAsika "sAhityanA gujarAta sAhitya akAdamImAM paNa temane mAnadapadavI maLI che. taMtrI. 1949mAM kumAracaMdraka. 1957mAM narmadacaMdraka. 1969mAM gujarAtI sAhityamAM mukhyatve lalita nibaMdhamAM emanI AgavI mudrA raNajItarAma caMdraka. upasI che. emanI pAsethI vidazA', 'pUrvottara' 1991, "rAdhe yuropiyana cetanAno ane bodaleranI nagarasRSTinA tArA DuMgariyA para' 1987 ane "devonI ghATI' 1989 A emanA viSayono ughADa sauprathama emanI kavitAmAM thayo che. "chaMdolaya' pravAsanibaMdhanA saMgraho che. A nibaMdhomAM emanI gadyazailI 1947, kinnarI" 1950, "alpavirAma' 1954, 33 kAvyo' rojanIzInA gadyane anurUpa ane ekaMdare pravAhI-prAsAdika che. 1958 A emanA kAvyasaMgraho che. kavitAnuM saMgIta' 1953, Jain Education Intemational Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 % bRhad gujarAta Adhunika kavitA : keTalAka prazno" 1972, "yaMtravijJAna ane desAI mohanalAla dalIcaMda maMtrakavitA' 1975 A emanA vivecananAM pustako che. 'nhAnAlAlanI Urmi kavitA' 1975, "kavitA kAnathI vAMco' janma : 6-4-1885, avasAna : 2-12-1945. "eka 1972. mIrAMbAI 1976, "kavi nhAnAlAla' 1977. grejayueTa', 'vIrabhakti' emanAM upanAma che. gujarAtI sAhityamAM Dabalyu bI, yiTsa' 1979 ane 'eliyaTa' 1981 A saMzodhaka tarIke emanI pratiSThA che. rAjakoTa jillAnA luNasaramAM viSayonI paricayapustikAo emaNe ApI che. "pro. ba.ka. ThAkora emano janma. bI.e.ela.ela.bI. thaI muMbaI hAIkorTamAM adhyayanagraMtha' anya sAthe, 1969, "suMdaram : keTalAMka kAvyo' vakIlAta. aneka jaina saMsthAo sAthe saMlagna. "jaina yuga" 19251970, "mRdulA sArAbhAI - prathama pratyAghAta', 'bApunI 31 ane 'jana konpharansa heralDa" 19-12-1917 sAmayikonA bihAra-yAtrA" 1981 emanAM saMpAdano che. 'citrAMgadA' 1965 taMtrI. rAjakoTamAM avasAna. prAcIna-madhyakAlIna jaina sAhityanuM ane "oDenanAM kAvyo' anya sAthe 197, anuvAda paNa ApyA saMzodhana-adhyayana emanuM mukhya kSetra che. emanA graMthomAM rahelI che. svAdhyAya loka bhAga-1,2 1997mAM, lekhakanA vivecana ane sAhitya itihAsanI pracura sAmagrImAM zAstrIya vyavasthA, coksAI aMgrejI sAhitya vizenA samagralekho che. gujarAtI sAhitya ane vaijJAnikadaSTi che. "jaina gurjara kavio' bhAga - 1,2,3 khaMDa pariSadanA pramukhanuM mAnadasthAna emane maLela che. A uparAMta 1-2 (1926-1931-1944) ane "jaina sAhityano itihAsa' gujarAtI sAhityanA kumAra, raNajItarAma vagere caMdrako emane (1933) A baMne emanA atyaMta noMdhapAtra graMtho che. prathama graMtha maLela che. saMkalita varNanAtmakasUcigraMtha che ane bIjo jaina sAhityano itihAsa che. je mahAvIra svAmInA samayathI saM. 1910 sudhInA bhaTTa vinoda jazavaMtalAlA saMskRta, prAkRta, apabhraMza, gujarAtI sAhityanuM kAlakramabaddha janma : 14-1-1938 : gujarAtI sAhityamAM hAsya- digdarzana karAve che. "jaina aitihAsika rAsamALA' bhA: 1 1969, nibaMdhakAra ane saMpAdaka. janma dahegAma tAlukAnA nAMdolamAM. "kavivara nayasuMdarakRta giranAra tIrthoddhAra rAsa ane tIrthamAlA 1955mAM meTrika. 1961mAM bI.e., 1964mAM ela.ela.bI. 1920, jainAcArya AtmAnaMda janmazatAbdi smAraka graMtha 1936 pahelAM selsaTeksa kansalTanTa, chellA ghaNAM varSothI inkamaTeksa ane "jaina kAvyapraveza" 1912 emanAM saMpAdano che. kansalTanTa. gujarAtanA pramukha dainikomAM vyaMgakaTAranuM lekhana. kumAracaMdraka vijetA. jozI sureza hariprasAda "paheluM sukha te mUMgI nAra" 1962, "AjanI lAta' janma : 30-5-1921, avasAna : 6-9-1986, 1967, "vinoda bhaTTanA premapatro" 1972, 'idUma tRtiyama' gujarAtI sAhityamAM kavi, vArtAkAra, nibaMdhakAra, vivecaka, 1963, "idUma caturthama' 1974, 'vinodanI najare' 1979, saMpAdaka, anuvAdaka tarIke teo prasthApita thayA che. temano janma ane have itihAsa' 1981, "AMkha ADA kAna' 1982, 'graMthanI bAraDolI tAlukAnA vAloDa gAmamAM. i. sa. 1943mAM muMbaInI garabaDa' 1983, 'naro vA kuMjaro vA' 1984, "amadAvAda eTale elphinsanTana kolejamAMthI bI.e., 1945mAM ema.e. adhyApaka amadAvAdaH 1985, "zekhAdama greTAdama' 1985, A emanAM tarIkenI emanI kArakirdIno AraMbha 1947thI thayo. 1951thI hAsyanirUpaNanAM pustako che. vaDodarAnI ema.e. yunivarsiTImAM gujarAtI viSayanA vyAkhyAtA "komeDI kIMga cArlI ceplIna' 1989, "narmada: eka kerekTara' ane adhyakSa rahyA. 1981mAM nivRtta. narmada ane raNajItarAma 1989, "svadA munazI' 1989, ane hAsyamUrti jayotIndra suvarNacaMdraka emane maLelA. dilhInI sAhitya akAdamIe Apelo dave 1989 emaNe ApelAM vinodalakSI vyakticitro che. puraskAra emaNe svIkAryo na hato. "phAlganI', 'manISA', 'vinodavimarza' 1987 hAsyane enAM vividha pAsAo sAthe 'kSitija' jevA sAmayikonA teo taMtrI hatA. 1986mAM avasAna varNavato emano vivecana graMtha che. "zlIla - azlIla' 1967, naDiyAda hospiTalamAM. hAsyAyana" 1978, "hAyendra jyotIndra 2001 emanAM 'janAntike' 1965, "idama sarvam' 1971, "aho bata saMpAdano che. A uparAMta 1981-93 daramiyAna dhanasukhalAla kima Azcaryama' 1975, 'iti me mati' 1987 emanA nibaMdha mahetA, tAraka mahetA, madhusudana pArekha, cInubhAI paTavA, vinoda saMgraho che. jemAM emanA ciMtanazIla vyaktitvano paricaya thAya che. bhaTTanI zreSTha hAsyaracanAone alaga alaga graMthamAM saMpAdita karI "gRhapraveza 1957, "bIjI thoDIka' 1958, "api ca' 1965, che. "hAsya mAdhurI' nAme baMgALI, UrdU, marAThI, gujarAtI ane "na tatra sUryo bhAti' 1967, "ekadA naimiSAraNya', 1980 A hiMdI hAsyaracanAone paNa judA judA graMthamAM saMpAdita karI che. emanA vArtAsaMgraho che. kathAcatuSTaya' 1984mAM. "chinnapatra', Jain Education Intemational Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 'vidulA', 'kathAcakra' ane 'maraNottara' emanI cAra laghunavalo che. 'upajAti' 1956, 'pratyaMcA' 1961, 'dhRtarA' 1973, 'nathApi' 1980 emanA kAvyasaMgraho che. 'kiMcita' 1960, 'gujarAtI kavitAno AsvAda' 1962, 'kAvyacarcA' 1971, "opakvana 1999, vana', 1972, araNyarUdana' 1976, 'cintayAmi manasA' 1982, 'aSTamo adhyAya' 1983 emanA vivecanagraMtho che. madhyakAlIna jJAnamArgI kAvyadhArAnI bhUmikA' 1978 A emano saMzodhana graMtha che. 'jAnanti ye kimapi' 1984, 'navonmeSa' 1971, 'narahiranI jJAnagItA' 1978, gujarAtI sarjanAtmaka ghaH eka saMklana 1981, 'vastAnAM po' 1983 emanAM saMpAdano che. 'parakriyA' 1975, dhIre vahe che kona' 1960, 'bhoMyataLiyAno AdamI' 1967, 'zikArI, baMdUka ane eka hajAra sAro, 1975, 'navI zailInI navalikA' 1960, 'amerikI TUMkIvArtA', 1967, 'amerikAnA sAhityano itihAsa' 1965, 'paMcAmRta' 1949, 'saMcaya' 1963 emanA anuvAdagraMtho che. gujarAtI sAhityanA sarjana vivecanamAM Adhunika cetanAnuM sAcA arthamAM avataraNa sureza jozInA sarjana-vivecanathI thayuM che. desAI lavakumAra mahendrakumAra janma 15-2-1940 : nATyakAra, anuvAdaka. janma vaDodarAmAM. i. sa. 1955mAM esa.esa.sI. 1959mAM gujarAtI-saMskRta viSaya sAthe bI.e. 1961mAM eja viSayamAM ema.e. 1969mAM pI.eca.DI. 1960-70 daramiyAna khaMbhAta ane pAdarAmAM vyAkhyAtA. 1977thI ma.sa. yunivarsiTI, vaDodarAmAM gujarAtInA adhyApaka ane pachI eja vibhAganA adhyakSa banI nivRtta thayA. 'pIMchI, kenavAsa ane mANasa' 1982 emanuM nATaka che. A uparAMta bIjA nATako paNa temaNe ApyAM che. 'sAdhusaMto' 1971, tathA dharma kathAo' 1973 A emanA anuvAdo che. zraddhA azvinabhAI trivedI janma : 2-8-1948 : bALasAhityakAra. janma peTalAdamAM. 1964mAM esa.esa.sI. 1968mAM bI.e. 1979mAM ema.e. 1971-33 daramyAna kAraDolI ane mahudhAnI kolejamAM vyAkhyAtA. 1974-78 daramyAna gAMdhInagara, hiMmatanagaramAM khaMDa samayanA vyAkhyAtA. 1980 thI 1989 sudhI gujarAtI sAhitya pariSadanA koza vibhAgamAM. 1990thI eca. ke. ArTas kolejamAM gujarAtI viSayanA vyAkhyAtA. TheranA Thera" 1992, cAMdaliyAnI gArDI 1984, 'chammaka challo' 1989, 'paheluM inAma' 1991, 'sonerI paMkhI' - 621 1994, 'tanIbhAI ane bIjI vAto' 1989, 'karAmatI paTTo' 2000 A emanA bAlakathAnA saMgraho che. 'lakkaDapagI mAsI' 1909, 'zrAvaMta vaLo" 1993, 'managamatI vArtAo' 1989, 'amara bAlakathAo' 2000 A emanA bAlakathAnA saMpAdano che. 'viralano eka divasa' 1989, 'cAlo ramIe' 1994, 'cAra catura nAgamALA' 200 emanA bALa nATyasaMgraho che. bheMza bhAgoLe ne chAsa chAgoLe 'katharoTamAM gaMgA' 1994, A emanI kahevata kathAonA saMmaho che. baMdha oraDAnI bhItaramAM' 1998 navalikA saMgraha che. 'bAlakathA svarUpa ane tenA prakAro 1991, gujarAtI bhAlasAhitya' 1993 A bAlakakSAnA vivecana ane itihAsanA graMtho che. 'rAmapuramAM sarvodaya', 'mahenatanAM phaLa mIThAM', 'sahunI mahenata sahune sukha', 'eka saMtAna siMhasamu', 'saMta choDAve taMta', 'hAlomeLe', 'nArI tuM nArAyaNI', 'dIkarIe dIvo rAkho' 1989 thI 20 sudhImAM prakAzita thayelA A saMgraho prauDha zikSaNakathAo che. gujarAta sAhitya akAdamI, 'gujarAtI sAhitya pariSada ane ena.sI.i.Ara.TI. jevI sAhityika saMsthAonA vividha pAritoSikonA vividha vAsiMgrahone maLyA che. anirUddha lAlajI brahmabhaTTa janma : 11-11-1935, avasAna 31-7-1981: vivecaka, kavi, vArtAkAra, caritrakAra, saMpAdaka. janma pATaNamAM. zALA zikSaNa vaDodarAmAM 1958mAM bI.e., 1990mAM ema.e. 1959thI DabhoI ArTasa kolejamAM adhyApana. tyArabAda bIlImorAnI kolejamAM prAdhyApaka. 1968thI gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhityabhavanamAM gujarAtInA rIDara. 'bhUmikA' ane 'kimapi'nA taMtrI. 'anvIkSA' 1970, 'bhAratIya sAhitya zAstramAM guNa ane rItinI vicAraNA' 1974, 'pUrvApara' 1976, 'cekhova' 1978, senikarSa 1992 emanA vivecana graMtha che. erisToTala kAvyazAsa' 1999 A anuvAdagraMtha che. 'kimapi' A emano maulika ane anudita kAvyano saMgraha che. 'ajANyuM sTezana' 1982 emano vArtAsaMgraha che, 'nAmarUpa' 1981 caritralekhono saMgraha che. 'cala mana vATe pATe'nA 1 thI 5 bhAga emanI dainika kolamanAM lakhANono saMcaya che. 'RdhivANI' 1992, tattvaciMtanAtmaka lekhono saMgraha che. A uparAMta 'jhaveracaMda meghANI' 1969 'maNizaMkara bhaTTa-kAMta' 1971, 'ramaNabhAI nIlakaMTha' 1973 je te sarjaka vizenI temaja 'kAntA' 1973, 'sudAmA caritra' 1975, 'kuMvarabAInuM mAmeruM' 1982, A je te kRti paranI emanI saMpAdita svAdhyAyayelI che. jayaMti dalAlanI pratinidhi vArtAo' 1971, 'nATaka vize jayaMti' 1974, 'patIlanA cUMTelA kAvyo' Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 je bRhad gujarAta, 1974, "saMvAda' 1974, "gujarAtI vArtAo' 1977, ebasarDa dhaMdhukA tAlukAnA rojakA gAmamAM. vatana surata. 1965mAM gujarAta 1977 A emanA potAnA ane anya sAthenA saMpAdano che. yunivarsiTImAMthI bI.e. 1967mAM ema.e. 1981mAM pI.eca.DI. 1967 thI kIkANI ArTasa enDa komarsa kolejamAM zAha zreNika sumantalAla gujarAtInA adhyApaka. pachIthI gujarAta yunivarsiTInA bhASA janma : 27-2-1957. vANijaya vidyAzAkhAmAM vidyArthI, sAhityabhavanamAM adhyApaka. adhyApaka. bI.koma. 1979., ema. koma. 1981. ela. 'no pArkIga' 1984 vagere emanA ekAMkI nATyasaMgraha che. ela.bI. 1983, e.AI.sI.Dabalyu.e. 1982. ema.phIla. "AtmakathA' 1983, "Adhunika kavitAmAM bhASAkarma' 1983, 1989. 'hisAbI paddhati' 1,2,3,4,5 1996-1998, "Adhunika ekAMkI" 1984 vagere emanA vivecanasaMgraha che. 'hisAbI paddhati' bI.bI.e., bI.sI.e. 20OO A emanA gujarAtI sAhitya pariSada, gujarAta sAhitya akAdamInAM inAmo vANijaya vidyAzAkhAnA graMtho che. emanA nATaka ane vivecananA graMthone maLyA che. A zreNInA sAhityakArothI A pratibhA thoDI nokhI che. modI cInu caMdulAla lAgaNIzIla vyaktitva dharAvatA A adhyApaka tAjetaramAM Avela kudaratI kopa dharatIkaMpamAM temanAM patnI ane bALako gumAve che. ghara janmaH 30-9-1939 : 'irzAda' emanuM upanAma che. kavi, ane saMpatti paNa nAmazeSa thaI jAya che. tema chatAM vidyA sarasvatIne nATyakAra, navalakathAkAra, vArtAkAra, vivecaka. janma uttara cAhanAra A adhyApaka bahu TUMkA samayamAM svabaLe AtmavizvAsathI gujarAtanA vijApuramAM. 1954mAM meTrika. 1958mAM bI.e., UbhA thaI jAya che. vidyArthIo mArA AtmAsamAna che emanA mATe 1961mAM ema.e., 1968mAM vidyApIThamAMthI vidyAhuM svastha thaIne jIvanano svIkAra karIza" evI bhAvanA sAthe vAcaspatinI upAdhi. 1961 thI 1964 sudhI kapaDavaMja ane navajIvana AraMbhe che. kudaratI Aphata e potAnA kUDAkarmanuM phaLa talodanI kolejamAM adhyApana. 1965 thI 1975 svAmInArAyaNa mAnI jaina kuTuMbamAM janmelA A adhyApaka A dharmanA siddhAMtane ArTasa kolejamAM ane 1994 thI 2000 gujarAta yunivarsiTInA caritArtha karI batAve che. bhASAsAhitya bhavanamAM adhyApaka ane pachI nivRtta. "re', 'ita', 'umUla" ane hoTela poeTasa grupa esosiezananA taMtrI. kumArapALa bAlAbhAI desAI vAtAyana' 1963, "UrNanAbha' 1974, zApita janma : 30-8-1942 rANapuramAM. vatana sAyalA. vanamAM' 1976, "dezavaTo' 1978, 'kSaNonA mahelamAM' 1972, vivecaka 1963mAM bI.e., 1965mAM ema.e., 1977mAM 'darpaNanI galImAM 1975, "irzAdagaDha' 1979, 'bAhuka' 1982 pI.eca.DI., navagujarAta koleja, amadAvAdamAMthI adhyApanano vagere emanA kAvyasaMgraho che. 'DAyalanA paMkhI' 1967, AraMbha. 1938thI gujarAta yunivarsiTInA bhASA sAhitya kolabela'1973, 'hukamamAlika' 1984, 'jAlakA', 1985, bhavanamAM vyAkhyAtA ane vivecaka. "azvamegha' 1986, A emanA ekAMkI saMgraho che. "zailA | 'lAla gulAba' 1965, "mahAmAnava zAstrI" 1966, majumadAra' 1966, 'bhAvacakra' 1975, 'lIlA nAga' 1971, vIra rAmamUrti' 1976 vagere emanA caritra graMtho che. ekAMte "heMga ovara' 1985, 'bhAva-abhAva' 1969, 'pahelA kolAhala' 1976 vArtAsaMgraha che. 'jhabaka dIvaDo' 1975, vagere varasAdano chAMTo' 1987, navalakathAo che. 'DAbI mUThI jamaNI emanA bALasAhityanAM pustako che. "AnaMdaghana- eka adhyayana' mUThI' 1986, vArtAsaMgraho che. "mArA samakAlIna kavio' 1980 saMzodhana graMtha che. "zabda saMnidhi' 1980 emano vivecana 1973, "be dAyakA cAra kavio' 1974, "khaMDakAvya svarupa ane graMtha che. "akhabArI lekhana' 1979, kaTAralekhananuM pustaka che. vikAsa' 1974, "kRSNalAla zrIdharANI' A vivecana graMtho che. 'jayabhikhu smRtigraMtha' 1970 emanuM saMpAdana che. A uparAMta "caDho re zikhara rAjA rAmanA' 1975, "gamI te gajhala', 'gujarAtI emanA bALasAhityanA, anuvAdanA ane caritranAM pustako pratinidhi gajhalo' 1996 A emanA kavitAonA saMpAdana che. prakAzita thayela che. gujarAtI sAhityanA gauravaprada caMdrako emane maLela che. gujarAtI sAhitya pariSada ane gujarAta sAhitya dalAla sureza puruSottamadAsa akAdamImAM teo mAnada sthAna dharAve che. araviMda munazI', 'kirAta vakIla', 'tuSAra paTela', 'rathita zAha' A emanAM upanAmo che. janma tA. 11-10-1932. vyAsa satIza ghanazyAma kavitA, nibaMdha, bAlasAhitya ane saMpAdanakSetre emano phALo che. janma: 10-10-1943: nATyakAra, vivecaka, kavi. janma janma thANAmAM. 1949mAM meTrika. 1953mAM gujarAtI viSaya sAthe Jain Education Intemational Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana bI.e., 1955mAM ema.e., 1996mAM pI.eca.DI., 1956thI temanI adhyApaka tarIkenI kArakirdIno AraMbha thayo. 1973thI esa.ena.DI.TI. vimensa yunivarsiTImAM gujarAtInA adhyakSa rahyA ne tyAMthI ja nivRtta thayA. "kavitA" mAsikanA saMpAdaka. 1983mAM emane raNajItarAma suvarNacaMdraka maLelo. 'ekAnta' 1966, 'tArIkhanuM ghara' 1971, "astitva 1973, "nAma lakhI dauM', 1975, "hastAkSara' 1977, 'sImphani' 1977, "romAMca' 1978, "sAtatya' 1978, 'pirAmIDa' 1979, 'riyAjha' 1979, 'visaMgati' 1980, skAIskepara, 1980, "gharanurApo' 1981, "eka anAmI nadI" 1982, "ghaTanA" 1984, "rAdhA zodhe morapIccha' 1984, "koI rastAnI dhAre dhAre' 1985, ane "pavananA azva" 1987 A uparAMta Aja sudhI emanA aneka kAvyasaMgraho prakAzita thatA rahyA che. "iTTA kITTA" 1961, "dhIMgAmastI' 1963, "TIMgAToLI' 1971, "calakacalANuM 1964, 'chAkama challo' 1977, 'bindAsa' 1980, emanA bAlakAvyasaMgraho che. 'pinakuzana' 1978, vArtAsaMgraha che. "mArI bArIethI' 1-2 1975, "samI. sAMjanA zamiyANAmAM 1981, "bhUrA AkAzanI AzA' 1982, 'amane taDako Apo' 1987, emanA dhyAnapAtra nibaMdha saMgraho che. apekSA' 1958, 'prakriyA' 1981, "samAgama' 1982, ijhezansa' 1984, "kavi paricaya 1986, "kavitAnI bArIethI' A emanA vivecanasaMgraho che. 'upahAra' 1957, 'kavitAno zabda' 1958, 'tapovana' 1959, "sahavAsa' 1975, "vagaDAno zvAsa' 1978, "amalapiyAlI' 1980 emanA saMpAdananA graMtho che. A uparAMta emanA vividha pustako prakAzita thatAM rahyAM che. borIsAgara ratilAla mohanalAla janma: 31-8-1938, gujarAtI sAhityanA hAsya lekhaka, nibaMdhakAra, temano janma bhAvanagara jillAnA sAvarakuMDalAmAM. prAthamika tathA mAdhyamika zikSaNa sAvarakuMDalAmAM. 1956mAM esa.esa.sI., 1963mAM bI.e., 1967mAM ema.e., 1989mAM "sAhityika saMpAdanaH vivecanAtmaka adhyayana' viSaya para pI.eca.DI., 1971mAM sAvarakuMDalA kolejamAM gujarAtInA adhyApaka. 1974thI gujarAta rAjaya zALA pAThyapustaka maMDaLa, gAMdhInagaramAM ekeDemika sekreTarI. lekhanano AraMbha TUMkIvArtAthI karyo paraMtu sAthe hAsyalekho paNa lakhavA mAMDyA. jemAM emane vadhu saphaLatA maLI. 'maraka maraka' 1977, ane "AnaMdaloka' 1983 A be emanA hAsyasaMgraho che. mAnavIya nirbaLatAo emanA hAsyano viSaya bane che. chatAM emanuM je 23 hAsya dezadveSathI sadaMtaramukta che. emaNe keTalAka gaMbhIranibaMdha temaja keTalIka laghukathAo paNa lakhI che. rUpavAlA ratilAla mULacaMda janma : i.sa. 1919 : 'anila', "sAMdipanI, 'TacAka', kalkI' emanAM upanAmo che. sAhityakSetre nibaMdha, caritra, ane gajhalakSetre emanuM pradAna rahyuM che. janma suratamAM. prAthamika be dhoraNa sudhIno abhyAsa. 8 thI 14 varSanI vaya sudhI jarI vaNakara. 1944 sudhI pAvaralUmsa vaNakara. 1955thI 1960 sudhI "prArA bApu" mAsikanuM saMpAdana. 1961mAM suratanA harihara pustakAlayamAM pustaka prakAzana adhikArI. 1962-63mAM "lokavANI' dainika, sUratamAM upataMtrI. 1964 thI 1977 sudhI gujarAta mitra' dainika sUratamAM sahataMtrI. 1965 thI 1982 sudhI gujarAta samAcAra' sUratamAM upataMtrI. 1983mAM "gujarAta kesarI', "suratamAM sahataMtrI, "kaMkAvaTI" mAsikanuM saMpAdana. 'Damaro ane tulasI" 1955 emano gajhala saMgraha che. mastInI paLomAM" 1956 mukhyatve rUbAI saMgraha che. AvA hatA bApu' bhAga 1 thI 3 1957 ane "indirA gAMdhI 1968 emanAM jIvanacaritro che. "ma manaharano ma' 20OO A eka anokho nibaMdhasaMgraha che. "cAMdaraNA' 1997 ciMtanakaNikAono saMgraha che. zirISa jagajIvanadAsa paMcAla janma 7-3-1943: vivecaka, saMpAdaka. janma vaDodarAmAM. 1958mAM esa.esa.sI., 1964mAM ma.sa. yunivarsiTImAMthI gujarAtI viSaya sAthe bI.e., 1966mAM eja yunivarsiTImAMthI eja viSayamAM ema.e., 1980mAM pI.eca.DI., 1965 thI 1967 sudhI pAdarAnI kolejamAM adhyApaka. 1980thI ma.se. yunivarsiTInA gujarAtI vibhAgamAM vyAkhyAtA. 1998thI A vibhAgamAM adhyakSa. sumana zAha saMpAdita sAhitya svarUpa paricaya zreNI aMtargata navalakathA 1984, "kAvyavivecananI samasyAo' 1985 pazcimanuM sAhityavivecana' prAcInakALa 1992, "rUparacanAthI vighaTana' 1986 emanA vivecanasaMgraha che. "vaidehI' 1988 emanI navalakathA che. "jarA moTethI" 1988 emano nibaMdhasaMgraha che. A uparAMta emaNe sureza jozInI vArtAonuM saMpAdana "mAnItI - aNamAnItI' 1982mAM ane sureza jozInA nibaMdhonuM saMpAdana 'bhAvayAmI' 1984mAM karyuM che. "etad' sAmayikanA teo saMpAdaka saMdarbha graMtho gujarAtI sAhitya koza : 1. gujarAtI sAhityakoza. 1-2 2. sAhityakAra paricaya koza. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 4 bRhad gujarAta puzadhave jodLI lAlA -DaoN. Ara. TI. sAvaliyA itihAsa sarva vidyAonI gaMgotrI manAya che. temAMye mAnava ItihAsane pAradarzaka rIte jANavA samajavA mATe zilpa sthApatyo, purAvazeSo, aitihAsika kaLAmaya imArato, zilAlekho, tAmrapatro, guphAo, vihAro, sUpo, guphAomAMnAM caityamaMdiro, vihAra, sabhAmaMDapo vagere mahattvanA AdhAra-sAdhana banI rahe che. eTaluM ja nahi paNa tene ApaNo gauravabharyo vAraso gaNI zakAya che. chellAM doDhaso varSamAM vikaselA vijJAna pravAhomAM purAtattva eka mahattvanuM aMga gaNAyuM che. aMgrejoe utnanana dvArA eno zubhAraMbha karAvatAM mohana-jo-daro ane haDappAnA prAcInakALanA avazeSo prApta thayA pachI ghaNI vigato upalabdha banI che. prAcIna samayakALanAM aneka saMsmaraNo ane 4000 varSa pahelAMnI jUnI nagararacanAnuM darzana lothala saMskRtimAM ApaNane jovA maLyuM. dhoLakA pAsenuM lothala ane goMDala pAsenuM rojaDI prAcIna sthApatyo mATe jANItA banyAM che. prAcIna sthApatya kaLA te te samayanI bhavyatAnI sAkSI pUre che. sAbarakAMThAmAM zAmaLAjI pAse devanI morIno stUpa, unA pAsenI zANAnI guphAo, jUnAgaDhanA uparakoTanI guphAo, tyAMno samrATa azokano zilAlekha, taLAjAnA pahADamAM Avela ebhala maMDapa ane narasiMha mahetAnI nizALa, DhAMka ane baraDAnI guphAo ApaNane ghaNuM ghaNuM kahI jAya che. DhAMkanI jaina guphAo mATe to khAsa saMzodhana jarurI che. khodakAma daramyAna kyAMka cinAI mATInAM vAsaNo, kyAMka devadevIonI mUrtio ane alaMkAra, kyAMka sikkAo, kyAMka raMgIna vAsaNanAM ThIkarAo evuM ghaNuM badhuM jovA maLe che. zihorano brahmakuMDa, vaDhavANanI mAdhAvAva, morabInI kaberavAva, amadAvAda pAse aDAlajanI vAva, amadAvAdanI saMkhyAbaMdha majIdo, rAjavIonA mahelo A badhuM prAcIna samayanuM jhaverAta che. solaMkI yuganuM soLe kalAe khIleluM addabhuta zilpa sthApatya te samayakALanI samRddhino paricaya karAve che. AkAza sAthe vAto karatA zatruMjaya ane giranAranAM jaina maMdironI racanA ke moDherAnuM sUryamaMdira gujarAtanI jAhojalAlIno khyAla Ape che. bhAvanagara pAse samudramAM garakAva thayelI eka avikasita nagarI vizenA ahevAlo paNa sAmayikomAM pragaTa thatA hatA. A badhuM bahAra lAvavAmAM purAtattva niSNAtonI niSThA, sUjha, samaja ane kAryadakSatA upara AdhAra che. ulbanana-vidyAkSetramAM ApaNe tyAM je javalaMta vijJAnIo thayA temAM hasamukha sAMkaLiyA, kacchanA bhagavAnalAla indrajI, amadAvAdanA girajAzaMkara AcArya, amRta paMDyA, pI.pI. paMDyA, choTubhAI khatrI, jayendra nANAvaTI, mukunda rAvala, vaDodarAnA hIrAcaMda zAstrI, pI. e. inAmadAra, dhavalIkara, rAjakoTanA vAya.ema. cittalavAlA vagere gaNI zakAya. samudramAM DUbelI dvArakA kyAM che? kaI jagyAe mULa dvArakA haze? te aMge anumAno, saMzodhano thatAM ja rahyAM che. chelle bhAvanagara pAse bhaMDAriyA najIka 2001-2002mAM utnanana thatAM siMdhukhINanI saMskRti e prAcIna saMskRti hovAnI paNa zakyatA UbhI thaI che. A lekhamALAmAM purAtattvavijJAnIono paricaya karAve che. DaoN. Ara.TI. sAvaliyA jemano paricaya temanI ja eka anya lekhamALAmAM agrabhAge pragaTa thayela che. -saMpAdaka Jain Education Intemational Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana rA. ba. kAzInAtha dIkSita sva. zrI dIkSite potAnI kArakirdI punAmAM Avela purAtattva samIkSaka khAtanA pizcama maMDaLanA adhyakSa tarIke gALI. hatI.. potAnAM khaMta, jJAna ane saMzodhana kAryathI teo kramazaH samagra purAtatvakhAtAnA vaze saMcAlakanA variSTha pada sudhI pahoMcyA hatA. I. sa. 1922mAM siMdhamAM mohena jo daDonI purAtana saMskRtinI zodha thaI, tyAre sva. dIkSita paNa te amUlya saMzodhana kAryamAM joDAyA. i. sa. 1924-25nI mosamanuM utkhanana kArya temanA saMcAlana mujaba thayuM hatuM. sara jona mArzala ane mekenA netRtvakALa daramyAna pakSa sva. dIkSite potAnuM kAma cAlu rAkhyuM hatuM. daramyAna temane bihAra ane baMgALamAM utkhanana mATe javAnuM thayuM hatuM. tyAMthI teo AsAmamAM patra saMzodhanArthe gayelA. Akhare temanI pratibhAnI kadara karIne lagabhaga i. sa. 1934mAM bhArata sarakAre temane purAtattvakhAtAnA vA saMcAlaka nImyA. A javAbadArIbharyA padathI nivRtta thayA pachI paNa teo bhAratanA saMzodhanakSetramAM satata rasa letA. potAnA saMcAlanakALa daramyAna temaja te pachI nivRttikALamAM paNa temaNe karelA gujarAta saMzodhana 52nA mArgadarzana mATe gujarAta temanuM RNI raheze. i. sa. 1941mAM temaNe punA, muMbaI, amadAvAda ane vaDodarAnI saMsthAonI madadathI DaoN. hasamukha sAMkaLiyAnA netRtva heThaLa gujarAta prAgaitihAsika purAtattva saMzodhananI pravRtti AraMbhI. A saMzodhana maMDaLe temanA satata mArgadarzana anusAra traNavarSa sudhI sAbaramatInI khINamAM prAgaitihAsika yuganA mAnavanA ane ojAronAM avazeSone utkhanana dvArA bhugarbhamAMthI bahAra AvyA. i. sa. 1945mAM kolhApuramAMnA brahmapurI utkhanananA kAryamAM paNa temanuM mArgadarzana maLatuM rahetuM. vaLI teo gujarAta varnAkyulara sosAyaTImAM itihAsa ane saMzodhana vibhAga kholavA ane tene vikasAvavA mATe ghaNuM preraNAtmaka dizAsUcana karatA. taduparAMta gujarAta mATe amadAvAdamAM saMgrahasthAna sthApavA mATe teoe prayatna karelo. DaoN. hIrAnaMda zAstrI DaoN. hIrAnaMda zAstrI bhArata sarakAranA prAcIna lekhAdhikArI Epigraphist wtA. te jagA parathI nivRtta thayA pachI i. sa. 1934mAM teo vaDodarA rAjyanA purAtattva khAtAnA saMcAlaka tarIke gujarAtamAM saMzodhana karavA lAgyA hatA. DaoN. hIrAnaMda gujarAtamAM khAsa karIne vaDodarA rAjyamAM prAcIna sthaLono pravAsa karatA, temaja mUrti, sthApatya, utkIrNa lekho ane sikkAonuM nirIkSaNa-saMrakSaNa paNa karatA, paraMtu temanI saMzodhana vRtti khAsa khodakAmamAM kendrita hatI. vaDodarA rAjyamAM temaNe cAra sthAne khodakAma karAvIne tyAMnA bhUgarbhamAM rahelA purAtana avazeSone prakAzamAM lAvavA prayAsa karyo hato. utkhanananA A prayogano 2 > 625 AraMbha temaNe i. sa. 1945mAM amarelInA gohilavADa TIMbAmAM karyo, jayAMthI pahelA valabhInA rAjA kharagraha 1lAnuM valabhI saMvata 297 (i.sa. 176)nuM tAmrapatra maLI AvyuM hatuM. A uparAMta ahIMthI vAsaNo, putaLIo, baMgaDIo, iMTo tathA kSetro ane guptonA ghaNA sikkAo maLyA hatA. temaNe utkhanananuM bIjuM sthaLa koDInAra najIkanuM mULa dvArakA pasaMda karyuM hatuM. bhAgavatamAM AvatI hakIktane AdhAre maMdira vinA bAkInI je dvArakA samudramAM DUbI gayelI te A muLa dvArakAnI jagA hoya ema teo mAnatA hatA. i. sa. 1935-36mAM temane thoDI imArato ane mArutinI eka prAcIna mUrti maLI hatI. A ja varSe temaNe navasArI prAMtanA kAmarejamAM paNa utkhanana karAvyuM, tyAM temaNe ghaNI saMkhyAomAM prAcIna kASThapaNa maLyA. bIje varSe temaNe pATaNamAM siddharAja (i.sa. 19944)nA samayanA sahasraliMga taLAvanuM khodakAma zarU karAvyuM. tyAM temane 25 phUTa jeTalI UMDAIe te prAcIna taLAvanA ghATanA pagathiyAM ane tenA devAlayonA staMbha maLI AvyA. sahasraliMganuM utkhanana e temanA saMzodhananI lIrUpa che. DaoN. hIrAnaMdane kSetrasya saMzodhana uparAMta graMthastha saMzodhanamAM paNa teTalo ja rasa hato. gAyakavADa purAtattva graMthamALAnA 'sacitra pustako'mAM 'vikasIta bhAratIya citrakalA', 'giranAra parano azokano khaDaka', 'prAcIna vijJapti patro' e temanI kRtio che, je temanA jJAnarasanA vividha kSetro sUcave che. i. sa. 1940-41mAM varnAkyulara sosAyaTInA anusnAtaka-saMzodhana vibhAganA Azraye temaNe amadAvAdamAM je vyAkhyAnamALA ApI hatI, temAM tene sAmAnyataH hiMdanA ane vizeSataH gujarAta-kAThiyAvADanA purAtattva temaja sAMskRtika itihAsanuM sarasa nirUpaNa karyuM hatuM. temanI A vyAkhyAnamALA purAtattvano prAcIna bhAratIya itihAsa'nA nAme pragaTa thaI che. temanI vidvattAnI kadaramAM arpelI upAdhi pramANe, teo kharekhara 'jJAnaratna' hatA. zrI vallabhajI haridatta AcArya gujarAtanA purAtattvajJa tarIke jUnI peDhInA vijJAna zrI vallabhajInuM nAma ghaNuM prasiddha che. tA. 26-6-1840nA roja jUnAgaDhamAM vaDanagarA nAgara brAhmaNa kuTuMbamAM janmelA. saMskRtanA UMDA abhyAsI. zarUAtamAM zikSaka tarIke sevA ApI. i. sa. 1884thI rAjakoTamAM vikToriyA jyubilI myujhiyama hAla vaoNTsana myujhiyama)nA kyureTara tarIke kArya saMbhALyuM. A samaya daramiyAna pracIna sthAnonA vidyApravAsa sAthe aneka utkIrNa lekhonI noMdha karI. paM. bhagavAnalAla indrane azokanA lekho vAMcavAmAM sahAyaka tarIke kArya karyuM. i.sa. 11-1-1911mAM emanuM avasAna thayuM. Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 >> bRhad gujarAta, zrI girijAzaMkara vallabhajI AcArya 5. bhagavAnalAla indrajI emano janma tA. 10-11-1880mAM jUnAgaDhamAM gujarAtanA mahAna Adya purAtattva vizArada tarIke khyAti vaDanagarA brAhmaNa kuTuMbamAM thayo hato. jUnAgaDha, rAjakoTa, pAmelA paM. bhagavAnalAlano janma tA.7-11-1839mAM amadAvAda ane muMbaImAM anukrame mAdhyamikathI ema.e. sudhIno jUnAgaDhanA praznorA nAgara brAhmaNa kuTuMbamAM thayo hato. emaNe pitA abhyAsa karelo. pitA vallabhajInI purAtattva pravRtti sAthe ane bhAI pAsethI saMskRta bhASA ane zAstro aMgenuM zikSaNa meLavyuM saMkaLAyela rahevAthI pitAnA mRtyu pachI i. sa. 1910 thI hatuM. jUnAgaDhamAM khaDaka upara kotarelA azokanA dharmazAsananI rAjakoTamAM vaoNTsana myujhiyamamAM kAmagIrI AraMbhI. AjubAjunA vAcanA I. sa. 1861mAM karIne muMbaImAM royala eziyATika vistArano pravAsa karI apragaTa zilAlekho ane prAcIna sosAyaTImAM mokalI, jyAM te vAcanA sarvamAnya thaI. I. sa. sikkAonI zodhakhoLa karI, jenI vigato myujhiyamanA vArSika - 1862mAM DaoN. bhAudAjIe emane muMbaI bolAvyA. ane ahevAlamAM pragaTa thatI rahetI. ajiThAnA lekhonI sAcI vAcanA taiyAra karAvI. i. sa. 1863mAM I. sa. 1919mAM zrI rAkhAladAsa benarajInA nimaMtraNathI nAsika, kArlA, bhAjA, junnara, nAnAghATa vagere guphAonA lekho muMbaInA prinsa opha velsa myujhiyamanA purAtattva vibhAgamAM Asi. vAMcI tenI sUci taiyAra karI. A daramiyAna jesalameranA jaina graMtha kyureTara tarIke joDAyA. emanI kAryakuzaLatA ane khaMtane laIne I. bhaMDAronI khojanuM kAma AraMbhya. e pachI bhAratamAM anya sthaLonI sa. 1924mAM A vibhAgamAM kyureTara tarIke baDhatI maLavA sAthe borDa tapAsamAM I. sa. 1868mAM prAcIna sikkAo tathA lekha sAmagrI opha TrasTInA sabhya paNa banAvavAmAM AvyA. A myujhiyamamAM ekaThI karI. i. sa. 1871 thI 1874 daramyAna eka nepALa sudhI moheM-jo-daDonA avazeSono khAsa vibhAga Ubho karavAmAM sthaLa tapAsanI kAmagIrI karI. itihAsanA sAdhana evA sikkAo Avyo. jemAM girijAzaMkaranA prayatnathI utpananamAMthI maLela parathI bombe gejhiTiyara mATe kSatraponI rAjavaMzAvaLI taiyAra karI. namUnAone pradarzita karavAmAM AvyA. sAthe zilAlekha vibhAgane te sAthe khAravelanA lekhono ukelanAM kAryathI paradezamAM paNa emanI navesarathI goThavavAnI kAmagIrI kuzaLatApUrvaka pAra pADI. kIrti prasarI. DaoN. byulara emanA gujarAtI lekhonuM aMgrejI bhASAMtara karI prasiddha karatA. i.sa. 1884mAM laMDana yunivarsiTIe zrI girijAzaMkare bombe presIDensImAM Trejhara TrovanA parIkSaka DI.lInI padavI ApI paM. bhagavAnalAlane saMmAnita karyA. tarIke ane royala eziyATika sosAyaTInA upapramukha tarIke pAMca varSa mATe kAmagIrI bajAvelI. pUnA, madrAsa, maisUra, trivendrama, zrI dattAtreya saphaLakara vaDodarA jevAM sthaLoe bharAyelI prAcyavidyA pariSadomAM zilAlekha teo mahArASTranA satArAmAM (1892!) devastha brAhmaNa ane sikkAzAstrane lagatA nibaMdho rajU karI A kSetranA vidvAnonuM kuTuMbamAM janmelA. ema. e. sudhInA abhyAsa pachI i. sa. 1919 dhyAna potAnA tarapha AkarSita karyuM hatuM. emanuM mahattvanuM kArya thI 29 sudhI rAjakoTanA voTsana myujhiyamamAM, i. sa. 1929 thI gujarAtanA aitihAsika lekha-saMgrahanA saMpAdananuM che. traNa 30 mathurA myujhiyamamAM ane i. sa. 1930 thI satArA vibhAgamAM vaheMcAyelA lekha-saMgrahamAM vAghelA samaya sudhInA utkIrNa lekhonI vigato maLI rahe che. prinsa opha velsa myujhiyamanA myujhiyamamAM kyureTara tarIkenI sevA bajAvI. saurASTranA grAmya vistAromAM sthaLa tapAsane AdhAre saMkhyAbaMddha aprasiddha purAtattva vibhAganA kyureTara tarIke lAMbI sevA ApyA bAda i. sa. utkIrNa lekhonI bhALa meLavI. A lekhone saMgraharUpe selections 1938mAM nivRtta thayA. from Inscriptions part 1. 2 (1932) Incriptions of | muMbaIthI janAgaDha AvI vividha sAmAjIka pravRttino prAraMbha kathiawar pragaTa karyo. karelo. saurASTra sarakAre i. sa. 1949-50mAM purAtattva khAtAnA zrI harinArAyaNa giradharalAla AcArya mAnAI salAhakAra tarIke emanI nimaNuMka karI, A samayamAM jUnAgaDhamAM iTavA-giranAra pAse khodakAma hAtha dharI kSatrapa emano janma tA. 25-8-1897nA roja vIramagAmanA samayano bauddha vihAra zodhI kADhyo. ahIMthI maLelA namUnAone audicya sahastra brAhmaNa kuTuMbamAM thayo hato. gAMdhI vicAranA jUnAgaDhanA myujhiyamamAM pradarzita karavAmAM AvyA. valabhI anuyAyI, prAcIna hastalikhita graMthonA saMgraha, saMrakSaNanuM kArya te (maitrakasamaya)nAM tAmrapatra, judA judA rAjayonA sikkA ane sAthe purAtattva ane sikkAzAstranA paNa jJAtA. zilAlekho upara emaNe saMzodhanAtmaka lekho lakhyA che, je vividha harizaMkara prabhAzaMkara zAstrI mAsiko-saimAsikomAM pragaTa thayelA che. purAtattvavid tarIke lAMbI sevA bAda tA. 8-5-1964mAM avasAna thayuM. gujarAtanA itihAsanA purAtattva ane saMzodhananA Jain Education Intemational Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzanA je 20 agra paMktinA vidvAna. emano janma tA.23-3-1907nA roja zodhI kADhyuM hatuM. jyAre vasaI, beDa, somanAtha, pIThaDiyA prabhAsapATaNamAM somapurA brAhmaNa kuTuMbamAM thayelo. jAmanagaramAM (jetapura), ATakoTa, moTI dharAI ane rojhaDImAM svataMtra rIte saMskRta ane karmakAMDano abhyAsa karelo. dakSiNa saurASTranA itihAsane utpanana hAtha dharyuM hatuM. emanAM kArya ane saMzodhana tathA kSetrIya lagatA sapramANa lekhothI emane sArI pratiSThA maLI hatI. I. sa. sthaLa tapAsa, anvezaNane lIdhe i.pU. 1200 thI i.sa. 600 1951mAM saurASTra rAjayanA purAtattva khAtAmAM prabhAsa pATaNa sudhInA saurASTranA saLaMga itihAsanI sAMkaLa prathama vakhata myujhiyamanA kyureTara tarIke joDAyA. prAcIna somanAtha maMdiranA prakAzamAM AvI. emaNe karelA saMzodhanAtmaka kAryonA ahevAlo bhagnAvazeSone myujhiyamamAM kAlAnukrame goThavI tenI noMdha taiyAra karI. - bhArata sarakAranA purAtattva khAtA dvArA saMpAdita Indian teo mUrti vidhAnanA paNa UMDA abhyAsI ane vidvAna hatA. emanA Archiology - A Review mAM prakAzita thatA rahyA. tA. 12 khUba ja pratiSThita ane mahattvanA 19 lekhomAM 'vaDanagaranuM sAcuM sthaLa phebruArInA roja 39 varSanI vaye emanuM avasAna thayuM. Ama kyuM?" prabhAsapATaNanA vAjA rAjAono sAco itihAsa, gujarAte eka AzAspada purAtattva-saMzodhakane gumAvyA. saurASTranA 'gujarAtanA pAzupatAcAryo' vagereno samAveza thAya che. prAcIna sthAnonA itihAsanA popaDA ukelavA adhUrA rahyA. puruSottama premazaMkara paMDyA (pI.pI. paMDyA) zrI jayendra ema. nANAvaTI emano janma tA. 8-11-1920nA roja koTaDA-sAMgANI I. sa. 1920nA ogaSTa mAsanI 26 mI e jUnAgaDhamAM (ji. rAjakoTa)mAM audicya brAhmaNa kuTuMbamAM thayo hato. I. sa. janma. amadAvAda sITI hAiskUla, gujarAta koleja, ela.DI. 1936 thI 1945 sudhI saurASTranI vividha zikSaNa saMsthAomAM ArTasa koleja temaja bI.je. risarca insTiTyuTamAM abhyAsa karI prAthamikathI snAtaka sudhIno abhyAsa pUrNa karyo. i. sa. 1945 prAcIna bhAratIya saMskRti kaLA ane purAtattvanA khAsa viSaya sAthe thI 1950 sudhI gujarAtamAM racanAtmaka pravRttiomAM bhAga lIdho. muMbaI yunivarsiTInI ema.e.nI DigrI meLavI, rAjaya sarakAranA A samaya daramiyAna bho.je. vidyAbhavana-amadAvAda khAte myujhiyama purAtattva khAtAmAM temaja Akaijha khAtAmAM 30 varSathI bhAratIya saMskRti viSaya sAthe ema. e.nI padavI meLavI. vadhu potAnI sevA ApI. zaruAtamAM rAjakoTa, jAmanagara ane i. sa. 1950mAM jAmanagara myujhiyamamAM kyureTara tarIke kacchanA myujhiyamomAM kyureTara, temaja muMbaI sarakAramAM joDAyA. A samayamAM prAga aitihAsika, AghaaitihAsika purAtattvavidrano hodo saMbhALyo. gujarAta rAjyanA purAtattva eksaplorezananI prayogAtmaka tAlIma lIdhI. te pachI somanAtha vibhAganA niyAmaka paNa banyA. rAjaye teozrIne ''TrejharI Trova" maMdiranuM ulbanana, vasaI ane beDa (jAmanagara) 1951), adhikArI tarIke paNa niyukti karI hatI. teozrInA kAmanI kadara akoTA, (vaDodarA), nAvaDA ToDI ane mahezvara, saurASTramAM moTA karIne pachI paNa chelle teozrIne AkaIjha khAtAmAM niyAmaka mAcIALA, raMgapura, vaDanagara, paMjAbamAM satalaja nadI kAMThe rUpaDa tarIke gujarAta sarakAre punaH niyukti ApI hatI. Ama gujarAta (haDappA saMskRti) jevA vividha sthaLoe purAtattvanA vidvAnoe rAjaya purAtattva khAtuM, myujhiyama ane Arkoijha khAtAnA karelAM utpananamAM bhAga lIdho hato. sarjanamAM teozrIno mahattvano phALo che. purAtattvakSetre UMDo abhyAsa karyA pachI emaNe hAlAra, bhArata sarakAranA purAtattvanA "senTrala eDavAIjharI borDa" madhya saurASTra ane soraTha jillAomAM prAcIna TIMbAo, maMdiro inDiyana hisTorIkala rekorDajha kamiznara"nA sabhya temaja rAjaya ane guphAonI mulAkAta laI vaNazodhAyelI aitihAsika kaDIo purAtattva viSayaka borDanA je te samayanA sabhya hatA. myujhiyama zodhI. i. sa. 1955mAM saurASTra sarakAre emane suprinTenDenTa | niSNAta kamiTimAM sabhya tarIke kAma paNa banAvyuM che. purAtattva opha ArkiyolojI tarIke nimaNUMka ApI. emanA athAga prayatno ane itihAsa viSayaka AMtararASTrIya pariSadomAM teozrIe ane nakkara saMzodhita purAvAone pariNAme saurASTramAM haDappA avAnavAra gujarAta rAjayanA pratinidhi tarIke bhAga lIdho che. saMskRti saMbaMdhI sAro prakAza paDyo. i. sa. 1958mAM bhArata temaja sabhya pade rahyA che. gujarAta itihAsa pariSadanA teozrI sarakAranA purAtattva vibhAgamAM AsI. pri. opha ArkiyolojI eka vakhata upapramukha hatA. saurASTra yunivarsiTInA bhAratIya tarIke emanI nimaNUMka karavAmAM AvI. saMskRti viSayanI abhyAsa samitinA sabhya tarIke paNa niyukta thayA hatA. akhila bhAratIya plAniMga kamIzananA purAtattva zrI paMDyAe 50 thI vadhu haDappA sAITsa (proTo viSayaka varkiMga grupanA sabhya tarIke temanI varaNI bhArata sarakAra hisTorika), 15 mAIkrolithika, be peliolithika, 100thI vadhu taraphathI thaI hatI. hAla gujarAta rAjayanA purAtattvavid Adya aitihAsika ane cAlukya samaya pahelAnAM maMdironuM jUtha salAhakAra maMDaLa temaja ArkAivajha samitinA sabhya che. Jain Education Intemational Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 lokasAhityamAM jJAnadarzI bAroTa kavio --kezubhAI bAroTa sarasvatInA putro gaNAtA brahmabhaTTa bAroTonI buddhicAturyatA ane sAMskRtika cetanAnA prabhAvane kAraNe bRhada gujarAtamAM vidyAnAM pratyeka kendro jevAM ke Ayurveda vidyA, gAMdharvavidyA, vyAkaraNa vidyA, koza, kAvya ke alaMkAra vidyA AvAM aneka kSetre adbhuta kalama calAvIne sAhitya sarjana dvArA bahoLA janasamUhane maMtramugdha karI dIdhA. kalAsAhitya sivAya paNa vividhakSetranAM saphaLa zikharo sara karyAnI thokabaMdha vigato che. bRhad gujarAta vedakALamAM A jJAti sUta, mAgadha, baMdIjana, ke stuti pAThaka tarIke oLakhAtI. sUto khAsa karIne sArathInuM kAma karatA. aMga dezanA sUto sArathIpaNAmAM ghaNAja kuzaLa hatA. bhagavAna zrI kRSNe kurukSetramAM arjunane gItA dvArA je upadeza Apyo tene vyavasthita zlokabaddha karIne yuddhano uttama ahevAla ApanAra divyadRSTA saMjaya sUta hato. vaidika vicAradhArAne baLavattara banAvanAra kumArila bhaTTa, manusmRti upara bhASya racanAra kalpaka bhaTTa AvA aneka kavio brahmabhaTTa jJAtimAMthI ja AvatA hovAnA purANomAM asaMkhya AdhAro jovA maLe che. A jJAtinA pratApI pUrvajomAM paNa caMdabaradAI, kedAra bhaTTa, kavi narahara, gaMga, giradhara, sUradAsa Adi sAhitya svAmIo dezanI bhAtIgaLa saMskRtine khIlavavAmAM saikAothI viziSTa pradAna arpaNa karatA rahyA che. brahmabhaTTa jJAti mAtra saurASTra gujarAtamAM ja nahi paNa rASTranA samagra pradezomAM vistarelI che. A jJAtimAM kyAMka bhATa, bAroTa, kavi, brahmabhaTTa, raNA, inAmadAra, jAgIradAra, rAva, rAya, roya, bhaTTarAya, tema ja dasA~dI jevA vividha nAme oLakhAya che. baMgALamAM A jJAti mATe 'ThAkura' zabda paNa prayojAya che. bhagavad gomaMDalamAM bhATa, sUta, mAgadha vagere zabdonI je vyutpatti samajAvavAmAM AvI che. tenA parathI A jJAti brAhmaNo paikInI eka peTA jJAti hovAnuM paNa anumAna thAya che. zastra, zAstra ane dhyAna e A samAjanA jIvanamaMtro hatA. akabaranA darabAramAM prakhyAta navaratnomAM bIrabala sahita cAra brahmabhaTTo hatA. A brahmabhaTTo pAsenA hastalikhita sAhitya bhaMDArano karnala ToDa sAhebe ane phArbasa sAhebe vipula pramANamAM upayoga karIne A bAroTa kavione bhArobhAra biradAvyA che. rASTrazAyara meghANIjIe paNa ghaNuM sAhitya A bAroTo pAsethI ja meLavyuM hatuM. A bAroTa kavioe jema IzvarabhaktimAM magna banI bhaktirUpI samudramAM laharIonI paraMparAo calAvI tema Ayurveda vidyAmAM paNa vijayanA vAvaTA pha2kAvyA-to itihAsavidyAmAM paNa dakSatA ane kuzaLatA batAvIne tenA anveSaNakartA kahevAyA. prAcIna samayamAM rAjA mahArAjAo vaccenA karAranAmAmAM ke dastAvejomAM jAmInagIrI karavAmAM ane yuddha samaye yoddhAonuM khamIra TakAvavAmAM A bAroToe bajAvelI ananya sevAnI itihAse paNa prasaMgopAta noMdha lIdhI che. mArA paramasnehI zrI ke.sI. bAroTa pAsethI paNa A samAjanI vipula sAhitya sAmagrI upalabdha thaI zake tema che. jyAre itihAsa nahotA lakhAtA tyAre paNa A bAroToe ja kAvyo ane sAhitya dvArA itihAsa ane saMskRtinuM jIvanabhara jatana karyuM che. caMdabAroTanA rAsAonI aMgreja itihAsakAroe mukta kaMThe prazaMsA karI che. Aje jyAre samayakALa badalAyo che. pragatizIla mUlyo najara sAme dekhAI rahyAM che tyAre goLa, taDA vagerenA bheda tyajIne saue eka thavAnI jarUra upara bhAra mUktAM A lekhamALAnA lekhaka zrI kezubhAI bAroTano jJAtinI garimAne vadhAravAmAM bhAre moTo purUSArtha rahyo che. temaNe mokalelI vistRta lekhamALAmAMthI mAtra thoDA kaviono paricaya ane te paNa bilakula TUMkArva ne jagyAnA abhAve atre rajU karyA che. zrI kezubhAIne khUba khUba dhanyavAda. = saMpAdaka Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 29 alaMkAra zAstranA kartA karI javA dIdho ane AThamIvAra Avyo tyAre caMde pRthvIrAjane AkarAM veNa kahyAM je hindustAnanA samrATane caMda sivAya bIjuM koI puSpa athavA puMDa na kahI zake. pRthvIrAjanI hAra thaI ane hindustAna parAdhIna khumAna rAso (pahelo) ane alaMkAra zAstranA kartA kavi banyuM. pRthvIrAjanI AMkho nIlama AMjI phoDI nAkhavAmAM Ave puSpa athavA puMDano paricaya zivasiMha sarojamAM che. bIjA che. pachI caMda zAhabuddInane samajAve che, ke mArA rAjA zabdavedhI bhojarAjAnA pUrva puruSa rAjA mAna sa. 707mAM avaMti bANa mArI zake che." zAhabuddInane e jovAnI icchA thaI. sAta (ujajaina)mAM saMskRta kAvyavettA hatA. temaNe duhAmAM "alaMkAra - tavA goThavANA, pote aTArIe beThA. pRthvIrAjane medAnamAM zAstranAme graMtha lakhyo che. hindI sAhityakAroe kavi caMdane lAvyA. tenA hAthamAM tIra kamAna ApyAM, tyAre caMde kahyuM. hindInA Adi kavi kahyA che. paNa caMda kavi pahelAM bhupAla ane cAra bAMsa, covIza gaja, aMgula aSTa pramANa, puSya kavi thayA che. tema gorakhanAthajInuM nAma paNa Ave che, paNa itte para sulatAna hai, mata cUke cauhANa. A kavionI kRtio maLatI nathI eTale caMdane Adi kavi mAnavAmAM Ave che. bannenI kalpanAzakti paNa adbhuta hatI. te pramANe bANa UMcuM thayuM, kamAnamAMthI chUTyuM. je zAhabudinanI khoparImAM parovAI kavi puSpa (saM.707) ane bhupAla (saM. 1OOO) jemaNe gayuM. ane zAhabuddIna paDyo. caMde ane pRthvIrAje agAunA saMketa bhagavad gItAno anuvAda lakhyo che. pramANe sAmasAmI kaTAra jhIMkI, vIragati pAmyA. kevo adbhuta mizrabaMdhu vinoda" bhAga-1mAM pAnA naM. 189 upara joga! banne janmyA eka ja divase ane mRtyu paNa eka ja divase. lakhyuM che ke ""khumAnarAsA eka nahi paNa be lakhAyA che. bIjA asala pRthvIrAja rAso to aprApya che. temAM eka lAkha khumAna rAsAnA kartA dalapata vijaya che. puSya kavino lakhAyela kavitAono saMgraha che. kavi caMdabAroTanA trIsa hajAra chaMdonuM pahelo khumAnarAso navamI sadImAM lakhAyo ane bIjo khumAnarAso karnala jemsa ToDe aMgrejImAM bhASAMtara karyuM che. akabaranA samayamAM lakhAyo je lakhanAra dalapatavijaya jainayati saMta ziromaNi kalama ane kaTAratA kasabI suradAsa mahAkavi caMda bAroTa itihAkAra badAyunI lakhe che ke suradAsajInA pitA bAbA rAmadAsa lakhanauthI AvIne goghATa vasyA je AgrAthI ATha vikrama saM. 1115mAM zatrunI kIrti haranAra bhAratavarSanA mAIla dUra saDaka upara che. hindI, saMskRta, phArasI ane hindu samrATa mahArAja pRthvIsiMhano janma ajameramAM saMgItazAstranI vidyA suradAse potAnA pitA bAbA rAmadAsa somezvara cauhANane tyAM thayo ane te ja divase lAhoramAM pAsethI meLavI hatI. cauhANakuLanA jagAta gotranA veNu bhATane tyAM jagadaMbAnA varadAya bhaktamALanA mata pramANe suradAsanA sAhityalaharI ane 69 adhyAya ane 2400 pAnAno mahAgraMtha "pRthvIrAja (dakuTa) nAmanA pustakamAM pAnA naM. 107, zRMdAvali 110mAM rAso'nA kartA caMdabAroTano janma thayo. pRthvIrAja rAsAmAM dareka nija jAtinuM varNana karela che. pote brahmarAva athavA bahmabhaTTa rAjapUtakuLanI mAhitI che. rAjasthAnamAM A graMthano ghaNo ja jAtInA hatA. pote mahAkavi caMdanA vaMzamAM janmyA hatA tevuM mahimA che. aMgreja itihAsakAra jemsa ToDa sAhebe A rAsAno puravAra karela che. ane bhaTTa graMthono tenA itihAsa graMthomAM ''rAjasthAnano itihAsa bAlyakALathI pote netrahIna hatA. akabaranA darabAramAM bhAga -1, 2" mAM chUTathI upayoga karyo che. navaratnomAM ':Na teo hatA. tAnasena sAthe tene maitrI hatI. amuka kavi caMda mAtra kavi na hatA, zUrA sAmaMta paNa hatA. te 1 samaya pachI akabarano darabAra choDI suradAsa vrajamAM cAlyA gayA, kalama ane talavAra bannenA kasabI hatA. raNasaMgrAmamAM te kAyama ane mahAprabhu va89, nAcAryanA ziSya banyA. pachI viSNupada pRthvIrAja sAthe AgalI haroLamAM rahetA. ekavAra pRthvIrAjanA banAvI aneka sthaLe pari?hmaNa karyuM. savA lAkha pado lakhAyAM. pharamAnathI caMde nAgora upara hallo karyo paNa vacce gujarAtanA suradAsanI gaNanA vrajabhApa nA pATha kaviomAM thatI, suradAsanuM bhImadeva sAthe bheTo thaI gayo ane A vIra kavie ekalA hAthe janmasthaLa dilhI pAse sahI gAma che ane te pachI teo AgrA vijaya meLavyo. ane mathurA vacce goghATamAM birAja chatA paNa teno golokavAsa pRthvIrAje gajanInA zAhabudinane sAta sAta vAra parAsta gokuLamAM thayo. svargArohaNa saM. 1 : ' mAM thayAnuM jaNAya che. hatA.' Jain Education Intemational Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 630 je bRhad gujarAtI suradAsajInI kavitAnA kula pacIsa graMtho che. temAM sura sAmaMta uparAMta sArA kavi hatA. kavitAmAM teo haMmezA brahma nAma sAgara, sura surAvalI, sAhitya laharI ane sura rAmAyaNano rAkhatA. mahAjana maMDaLa nAmanA graMthamAM pAnA 769 upara paNa samAveza thAya che. emanI chappaya sAMbhaLI akabare gauvadha baMdha teo bhATa (brahmabhaTTa)hatA ema lakhela che. uparAMta hindI karAvela. sAhityanA graMthomAM paNa teo bhATa jAtInA hatA tevA ullekho maLe che. uparAMta itihAsa sumana nAmanA graMthamAM nIce pramANe lakhyuM che : kavi narahari "bIrabala rAjanaitika ane dhArmika guNo dharAvatA ucca umaNI maMgala' ane 'chappayanIti'nA kartA kavi narahara ke koTinA kavi, lekhaka ane vaktA hatA. temano janma i. sa. naraharino janma bhATa (bAroTa) jJAtimAM phatepura asanImAM saM. 1528mAM jAlauna jillAmAM kAlapi gAme brahmabhaTTa jJAtimAM thayo 1562mAM thayo hato. akabaranA darabAramAM A kavinuM ghaNuM ja hato. tenuM mULanAma mahezadAsa hatuM. bIrabalanA prabhAvane kAraNe mAnapAna hatuM. akabare temane mahApAtranI padavI ApI hatI. ja kadAca akabara sUrya ane agninA upAsaka banyA hoya. akabare tenA karelA eka ja chappayathI akabare bhAratavarSamAMthI gauvadha baMdha bIrabalane "kavirAya' ane pachIthI 'rAjA'nI upAdhi ApI hatI. karAvyo hato. A kavinA putra haranAtha paNa bhAthI kavi hatA. bIrabalamAM paNa hAjarajavAbIpaNuM ane akabarane prasanna rAkhavAnI teo hAthI upara savArI karatA. A kavie 105 varSanuM AyuSya kaLA hatI. bIrabale ghaNI kavitAo, duhA, TUcakA ane kahevato bhogavyuM hatuM. avasAna saM. 1667mAM thayAnuM anumAna che. racI che. bIrabalanuM mRtyu i. sa. 1586mAM thayuM. bIrabalanA asanI nivAsI narahari mahApAtra bhATa-bAroTanA putra mRtyuthI akabara bhAre zokamagna banI gayelA. be divasa ane be haranAtha kavi AlamamAM paNa jANItA hatA. A haranAtha moTA rAte annajaLa na lIdhAM. koI amIranA motathI jeTaluM du:kha nahotuM bhAgyazALI ane dAnezvarI hatA. rAjadarabAramAMthI hAthI, ghoDA, thayuM eTaluM duHkha bIrabalanA mRtyuthI thayuM. gAma ke rUpiyA je kAMI bheTa sogAda maLatAM te potAnI pAse jagadabAtA parama bhakta rAkhatA nahi paNa badhuM luMTAvI detA. kavi vAla jemA savaiyA vakhaNAtA hatA te - kavi gvAla mathurA nivAsI hatA. janma bAroTa (brahmabhaTTa) kavi gaMgA jJAtimAM saM. 1848mAM thayo. temanA pitAnuM nAma sevArAma hatuM. kavi gaMgano janma iTAvA jillAnA inora gAmamAM bhATa teo jagadaMbAnA parama upAsaka hatA. uparAMta zivanI paNa (bAroTa) jJAtimAM thayo hato. temanuM mULanAma gaMgAdhara hatuM. paNa ArAdhanA karatA. saM. 1879mAM temaNe eka zivamaMdira baMdhAvela kavitAmAM TUMkuM nAma gaMga rAkhatA. te akabaranA darabAramAM rAjakavi je mathurAmAM mojuda che. teNe bacapaNamAM koI tapasvInI khUba ja hatA, teo akabaranA navaratnomAMnA eka hatA. jema caMda kavinA sevA karI. e tapasvImahArAjanI kRpAthI gvAlanI buddhizaktino chaMda vakhaNAtA tema gaMganA savaiyA vakhaNAtA. gaMgano janma saM. ghaNo vikAsa thayo. kavitA zakti jAgRta thaI ane tenA pratibhA 1910nI AsapAsa thayAnuM manAya che. kavi rahImanA e eTale sudhI vadhI ke ekI sAthe teo ATha kAma karI letA. kavi samakAlIna hatA. dAsa mahAkavie gaMgane kavionA saradAra mAnyA gvAla pahelo bhagavAna zrIkRSNano ananya upAsaka hatA. che. gaMganAM traNa pustakonAM nAma maLe che - gaMga vinoda, caMda chaMda pAchaLathI mA jagadaMbAnI bhaktimAM paNa AsthA vadhI. baranana mahimA, khAnakhAnA kavita. "caritra caMdrikA"mAM gaMganA daivIzaktinA temane ghaNA paracAo thayA hovAnuM jaNAya che. putranuM nAma sumana bhATa che. gaMga potAnI kavitAmAM vrajabhASAne kahevAya che ke kavi gvAlane dvArakAdhIzanAM darzana thayAM hatAM ane haMmezA prAdhAnya ApatA. temaNe phArasI bhASAmAM paNa chaMda lakhyA keTalIka nizAnIonI smRti Aje paNa jaLavAI rahI che. jema che. gaMganuM avasAna saM. 1682mAM thayAnuM anumAna che. mAMDaNane bhagavAne pAghaDI baMdhAvela, kaMDoraNAnA lAdhA bAroTane kaDuM paherAvela, bhakta boDANA mATe tulasInA patre toLAyA tema A kavi, vArtAkAra ane vaktA kavi mATe paNa bhagavAna zrInAthajInI paNa eka nizAnI hovAnA bIrabala ullekho maLe che. A kavinI paMjAba ane anya prAMtomAM avarajavara rahetI. temanI kavitAkALa saM. 1879 thI 1919 sara bhagavatasiMhajIe ""bhagavad go maMDaLanA graMthanuM nava sudhIno hato. temaNe racelA graMthonI saMkhyA 60 thI 70 hovAnuM bhAgamAM nirmANa karyuM che. temAM bhAga - 7, pAnA 6397 upara kahevAya che. kavine be putro hatA. bIrabalanA paricayamAM bhATa (bAroTa) hovAnuM lakhyuM che. te zUrA Jain Education Interational Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana sAtasothI vadhu padonI racanA karavAra kavi bihArIlAla kAzI nivAsI bAbu rAdhAkRSNanA mata pramANe kavi bihArIlAla brAhmaNa hatA. paNa gausvAmI rAdhAcaraNajIe chelluM saMzodhana karI bihArIlAlanI jJAti brahmabhaTTa hovAnuM sAbita karela che. (juo kAnajI dharamazI saMpAdita 'sAhitya ratnAkara' pAnA naM. 539) bihArIlAlano janma saM. 1660mAM gvAliyara pAsenA basuvA goviMdapuramAM thayAnuM manAya che. temanuM bALapaNa buMdelakhaMDamAM vItyuM. taruNAvasthAmAM mathurAmAM sasurAlamAM vasyA. A kavie kula 319 duAno "bihArI satasaI" nAmano graMtha saM. 1707mAM taiyAra karyo. A graMthane zreSTha graMtha mAnavAmAM Ave che. temaNe urdU ane phArasI kavione paNa mahAta karyA hatA. temanI badhI kavitAo hindIno zaNagAra che. bihArIlAlanuM avasAna saM. 1720mAM thayAnuM anumAna che. jJAta, bhakti ane vairAgyano triveNIsaMgama kavi kizana "Dizana bAvanI'nA kavi kizanano janma madhya gujarAtamAM borasadanA choTAlAla brahmabhaTTa (bAroTa)ne tyAM saM. 1720-30nA arasAmAM thayo. teNe saMgharAjajI pAsethI hindI kAvya sAhityano abhyAsa karyo ane kALAMtare teNe kizana bAvanI" lakhI vi.saM. 178mAM A canAmAM 92 kavitAono graMtha che. bhujanA mahArAva zrI lakhapatajIe zarU karela vrajabhASA pAThazALAnA prAdhyApaka prANajIvanadAsajIe saM. 1951mAM TIkA sAthe prasiddha karI. kAvyamAM sthaLe sthaLe anupAsita zabda lAlityama, arthagauravayukta kAvya camatkRti, zAMtarasapradhAna asarakAraka sAlaMkAra varNana karela che. kartAe graMthanA AraMbhamAM jainadharma paratvenI vAdArI pradarzita karelI che. giraghara rAmAyaNa'nA racayitA kavi giradhara giradhara kavino janma bAroTa jJAtimAM uttara gujarAtamAM vijApura mukAme saM. 1929mAM thayAnuM mAnavAmAM Ave che. kavi giradhara jayapura narezanI sabhAmAM pratiSThAvAna kavi hatA. temanA patnI sAMIyA devI paNa kAvyazAsamAM nipUrNa ane kavayitrI hatAM. kavinA racelA kaMDaLiyA chaMdo jagavikhyAta che. kavi potAnI kavitAmAM "kahe giradhara kavirA" ema lakhatA. kavinA jai jai pomAM 'sAMI' nAmanI pAdapUrti vAMcavAmAM Ave che te kavirAjanAM patnI sAMIyAdevInA racelA kuMDaliyA che. kavino'"giradhara * 631 rAmAyaNa'' graMtha prakhyAta che. temano kavitAkALa 1800 mAnavAmAM Ave che. tenI lokapriyatAnuM kAraNa temanI sIdhI sAdI bhASA che. temanA Azare 175 kuMDaliyA upalabdha thayA che. "rUghanAtha rUpaka" graMthatA kartA kavi vAghasiMha rAjakavi ane rUdhanAtharUpaka graMtha'nA kartA mahAkavi vAyasiMhano janma i.sa. aDhAramAM saikAmAM gujarAtanA vijApura mukAme brahmabhaTTa (bAroTa) jJAtimAM traimarasiMhane tyAM thayo. je kavinI kavitAoe bhAre moTI khyAti apAvI che. eno saMgraha karI udepuranA vatanI kavirAja girivarasiMhe '"rAjakavi vAsiha suyaza prakAza' nAme graMtha pragaTa karyo che. kavinuM janmasthaLa vijApura te vakhate vidyAdhAma gaNAtuM, jyAM ghaNA bhATa bAroTo sAkSaro thayA che. vijApura e vakhate vaDodarA rAjyanuM mahesANA prAMtanuM paragaNuM hatuM. tyAM bhATabAroTonAM cAraso ghara hatAM. temAM ghaNA jJAnadarzI bAroTo hatA. jemAM kavi maMgaLa, jamanAdAsa, lAlu, caturbhuja, giradhara, jayeSThAlAla, Izvara, goradhanaja, mAdhavajI, raNachoDajI, parasottama, lakSmaNajI, bhANajI, AbhujI, kahAnajI, beMcara, jasAjI vagere. A kavionA seMkaDo dutA, chaMdo, savaiyA lokamukhe bolAtA rahyA che. A vidyAnI bANasamAM vijApuramAM dAmodara mahobatasiMha saMskRtanA moTA kavi hatA. ane iDara rAjyanA dIvAna hatA temaja mahArAja gaMbhIrasiMhanA kRpApAtra hatA. A kavi dAodara mahobatasiMhanA vaMzamAM ja mahAkavi vAghasiMhano janma thayo. vApasiMha odhapuranA mahArAjA mAnasiMhanA pATavI kuMvara nAsiMhanA khAsa mitra hatA. kavirAja vAghajIe ''rUghanAtha rUpaka'' graMtha lakhyo tenuM prakAzana thayuM che. paNa ghaNI kavitAno apragaTa ii che. phArasI ane vrajabhASAtA sAkSara kavi jyeSThAlAla kavivara jayeSThAlAlano janma brahmamaH bAroTa) jJAtimAM vijApura mukAme thayo. temanA kAvya, kavitA, chaMda, chaya suMdara che. teo vrajabhASA ane phArasInA sArA vijJAna hatA. A kavine vIsanagara, vipura, AMbalIsana vagere rajavADAMmAM sAro evo Adara hato. teoe suMtha tAlukAnA rANA pratApasiMhajInA nAma para 'pratApa sAgara' ane jabAvA narendra gopAlasihajIna nAma para 'gopAlasAgara' graMtha lakhyo che. vijApuranA kavi giradhara ane jyeSThAlAla viSe jainAcArya zrI buddhisAgarasUrijae lakhyuM che ke A kavio murAdanA samakAlIna hatA. A kavione rajavADA taraphathI gAmo, hAthI ane suvarNanI navAjeza karAyela. Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 je bRhad gujarAta vaidika dharmanA prakhara himAyatI nareza mahArAva kheMgArajInA teo vizeSa kRpApAtra banyA. hamIrarasa bAvanInI racanA karI prathama paMktinA kavi tarIke kavi kumArika bhaTTa potAno paricaya Apyo. temanI viziSTa kAryazaktine kAraNe kumArila bhaTTano samaya vi.saM. 647 thI 307no pAThazALAmAM temanI sevA levAmAM AvI. pAchalA samayamAM iDara mAnavAmAM Ave che. teo bihAranA rahIza ane jAte bhATa hatA. rAjyanA vijApuramAM tyAMnA nareza pRthvIsiMhanA saMparkamAM AvyA bauddhavAdIone zAstrArthamAM temaNe aneka vakhata parAjita karyA hatA ane moTAbhAganuM sAhitya sarjana temaNe vijApuramAM ja rahIne karyuM. ane vaidika matanA pharIthI saMskAra karyA. A mahattvapUrNa kAmanA samaguNodayatA kartA badalAmAM lokoe temane bhaTTapAdanI upAdhi ApI. temaNe mImAMsA darzana uparathI paNa vArtika bhASya lakhyuM. prabhAkara ane morArI kavi dhanIrAma mizra temanA ziSyo hatA. rAmaguNodaya (saM. 1897)nA kartA, rAmacaMdrikA athavA kumArila bhaTTa agnipraveza karI prANa choDyA hatA. rAmAyaNanuM tilaka ane rAma azvamedha yajJakAvyano anuvAda karanAra kavi dhanIrAma brahmabhaTTa bAroTa jJAtimAM janmyA hatA. temanA pitA kavi khumAna samartha kavi hatA. pitA ThAkura ane ThAkuranA pitA RSinAtha paNa kavi khumAna buMdelavAsI ane jAte bhATa hatA. teo sArA kavi hatA. temaNe ''alaMkAra maNi maMjarI" nAme graMtha lakhyo janmAMdha hovAthI bhaNI zakyA nahIM. temanI uMmara tera varSanI hatI jemAM 483 chaMdo che. Ama A parivAramAM peDhIo sudhI tyAre daivayoge temane ghera eka mahAtmAnuM Agamana thayuM. temanA kavitvazakti jaLavAI rahI hatI. mAtApitAnA AgrahathI mahAtmA cAturmAsanA cAra mahinA rokAyA kavi caMdana te daramiyAna A khumAne temanI dANI sevA cAkarI karI hatI. mahAtmAnA AzIrvAdathI khumAnane sarasvatInI kRpA UtarI. caMdana baMdIjana zAhajahAMpuranA vatanI hatA. gaurarAjA khumAna ekI sAthe pacIsa kavitA bolyA, ane saMtanI caraNaraja kesarIsiMha pAse rahetA hatA. temano janma saM. 1830mAM thayo. mAthe caDAvI. saMskRta bhASAmAM kAvyo lakhavAnI zarUAta karI dIdhI. temaNe "kezarI prakAza", " "zRMgArarasa", ''kallola taraMgiNI" gvAliyara darabAra khumAnanI kavitAo para khuza hatA. A khumAna "kAvyAbharaNa", "caMdana satasaI", "pathika bodha", "nakhazikha kavie eka ja rAtamAM sAtaso zlokano eka kAvya graMtha lakhyo temAM nAmAvali", "kAvyakuMja", "tattvasaMjJA'prAjJa vilAsa, vIra "lakSmaNa zataka" ane "hanumAna nakhazIkha" lakhyA. teoe vilAsa, rasa kallola, ane zItavasaMta Ama tera jeTalA graMthonI cotrIsa jeTalA graMtho lakhyA che jemAM khAsa karIne nItinidhAna, racanA karI che. samayasAra, nRsiMha caritra, amarapaccIsI, amaraprakAza, amarakoza, bhASAchaMda vagere mukhya che. temano kavitokALa saM. kavi narasaMgadAsa 1830 thI 1880no manAya che. A brahmabhaTTa kavino janma kutiyANA gAmamAM thayo. temaNe hamIra sabAvatInA racayitA girirAja bhuSaNa, pativratA prabhAva, sUradAsa caritra, dANalIlA, vrajamaMDala, brahmabhaTTa darpaNa, vRMdAvana biradAvalI vagere dasa jeTalA kavi gopa graMthonuM sarjana karyuM che. harSadamAtAnI kRpAthI kavitA vahetI thaI. kAvya prabhAkara, rUkSmaNI haraNa ane hamIra rasabAvanInA zaMgAra ziromaNitA kartA kartA kavi gopa. kacchanI kIrtipatAkA samAna, vrajabhASA kavi pratApa pAThazALAnA gauravamAM abhivRddhi karanAra, pratibhAsaMpanna kaviomAM gopanuM sthAna mahattvapUrNa che. temanuM pUruMnAma gopala baMgAthe kaumudi, kAvya vilAsa, jayasiMha prakAza, zRMgAra jagadeva bhATa hatuM. kavi gopanA pitA rAjasthAnanA baMdIjana - maMjarI, zRMgAra ziromaNi, alaMkAra ciMtAmaNi, kAvya vinoda, brahmabhaTTa hatA. saM. 1913mAM temanA mAtApitA dvArakAnI yAtrAe rasarAja TIkA, ratna caMdrikA jevA graMthonA kartA kavivara pratApa zAhI nIkaLelA te vakhate saMtoSaprada AjIvikA mATe porabaMdaranA goThaNA baMdIjana, bAroTa ratanazanA putra hatA. saM. 1882mAM baMgAthe gAmamAM sthira thayA. tyAM saM. 1971mAM kavi gopano janma thayo. kaumudI ane saM. 1886mAM kAvya vilAsa banAvyA. e graMthothI kavi gopanI buddhipratibhAthI temanA guru prANajIvana ane kaccha kavi pratApano paricaya jANI zakAya che. Jain Education Intemational Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 633 kAvya caMdramaNi' kAvya saMgrahanA kartA kezubhAI bAroTanA pitAzrI) goMDala tAlukAnA pATakhilorI gAme rahetA hatA. paNa temano ane temanA moTA putrano svargavAsa thatAM kavi kAnajIjI nAnAbhAI kezubhAI ane mAtuzrI jIvubAImAM pATakhilorI choDI. kAvya caMdramaNi" kAvya saMgraha bhAga - 3nA kartA kavi jUnAgaDha pAsenA vaDAla gAme AvyAM jayAM kavi kAna rahetA hatA. kAnajIjIno janma banAsakAMThA ane pArakaranI sarahade tharAdarImAM kavie bApuko dhaMdho eTale yajamAnonA copaDA saMbhALyA. vAva nAmanA gAmamAM bAroTa jJAtimAM I.sa. 1905mAM thayo. eka dAyakA sudhI kAnajIbhAI ane kezubhAI sAthe ja rahyA. teo bahu bhaNI na zakyA paNa temanA upara mA zAradAnA kRpA kAnajIbhAIe kalama pakaDI kavitAo lakhavA mAMDI. to kezubhAI hatI. temanI kavitAo abhuta, camatkArI ane bhakti vArtAkAra ane reDiyo-TI.vI. kalAkAra banyA. baMne bhAIo bhAvasabhara che. temanA lakhelA chaMdo, lokagIto ane kAvyo ghaNoja potapotAnA kSetramAM ghaNI sArI pragati karI ane lokAdara pAmyA. lokAdara pAmyA che. A kavinI kAvyazakti jANavA mATe temano kavi kAne ghaNI kavitAo lakhI temAM ghaNI prasiddha thaI. teo 70 graMtha kAvyacaMdramaNi ja jovo joIe. varSanuM AyuSya bhogavI saMvata 2047nA 11-12-1991nA roja rAmajayotinA kartA jUnAgaDha mukAme svargavAsa thayA. kavi gamurAvA kavi sItArAma zarmA naraharanA "avatAra caritra" ane tulasIdAsa viracita kaDInA vatanI sItArAma jesiMgabhAI zarmA jemaNe phakta rAmAyaNa "rAmacarita' lakhavAmAM barobarI karI zake tevA 850 aMgrejI cAra dhoraNano ja abhyAsa karyo chatAM temaNe jIvananI pAnAMno daLadAra graMtha "rAmajayoti"nA kartA kavi zrI gamurAvano kArakirdInA zrI gaNeza patrakAra tarIke karela. janma bhAvanagara jillAnA gAriyAdhAra pAsenA rUpAvaTI gAme saM. hindustAna, hindaprajA dainika, prajAmitra, kezarI sAptAhika 1965mAM bAroTa bhagavAnabhAI amarazaMgabhAIne tyAM thayo. ane navayuga mAsikamAM ekaMdare trIsa varSa sevA ApI. temanuM temanA mAtuzrInuM nAma gagubAI hatuM. lekhanakArya paNa vizALa hatuM. dasa navalakathAo, traNeka TUMkI saM. 2017mAM "rAmajayoti" pragaTa karI. temanI sau vArtAono saMgraha, be kAvya saMgraho tathA nibaMdha ane prathama kathA bAMTavA pAse pharerA gAme karI. A rAmajayoti jIvanacaritronA be graMtho uparAMta nATako vagere Ama samAjane rAmAyaNa pragaTa karavAmAM temanA yajamAnono phALo ghaNo hato. upayogI thAya tevuM ghaNuM sarjana teNe karyuM hatuM. rAmajayotinA sAtakADamAM kavie duhA, chaMda, chappaya, paDadharI sAhitya ane patrakAratvato saMgama vagereno TIkA sAthe bharapUra upayoga karyo che. saM. 2022mAM rUpAvaTI mukAme kavino svargavAsa thayo. prahalAda brahamabhaTTa satAdhAratA saMto'nA racayitA tArApura (tA. khaMbhAta)nA vatanI prahalAdabhAIno patrakAratva kSetre bahumUlya phALo che. saMdeza dainikamAM sAmAnya kavi kAna riporTara tarIke joDAIne khaMta ane niSThApUrvaka rasa laI sahataMtrInA satAdhAranA saMto" ane "kAnakAvyamALA" uparAMta sthAne pahoMcyA. te 'sevaka'nA paNa sahataMtrI banyA. teo saMdezamAM bAra pustakonI samAjane bheTa ApanAra kavi kAnano janma saM. lAMbo samaya rahyA pachI i. sa. 1950mAM saMdeza choDyuM. ane 1975-76nA arasAmAM temanA mosALanAM gAma moTA koTaDAmAM vaDodarAmAM lokasattAnA sahataMtrI banyA. ' thayo. temanA pitAzrI nAraNabhAI bhurAbhAI soDhA leuvA paTelanA praphlAdabhAInuM lekhanakArya paNa vizALa. temaNe aDhAra vahIvaMcA bAroTa. kavinA janma pahelAM temanA pitAzrIno jeTalI navalakathAo, cha jIvanacaritro, sAta jeTalA svargavAsa thayo. temanAM mAtAnuM nAma rAjabAI hatuM. temanA navalikAsaMgraha ApyA che. A rIte praphlAdabhAIe patrakAratva moTAbApu mAnasaMgabhAI bhurAbhAI (A lekha zreNInA lekhaka zrI ane sAhitya ema baMne kSetre mahattvanI sevA bajAvI che. Jain Education Intemational Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RAda che kaTaka ", 40 - '": * * * * be ad and Dr Gogo God , naka tri ** : : : :: * * * - - - 1 2 3 - kavi - - - - - I & III : 5 ' 3 . je kAma che '- - . rahI - A - - 1 jad's : saMdara' che. dara S: ST TI Goooo mulatA minArA, (amadAvAda) moDherAnuM sUryamaMdira 'gujarAtamAM AvI asaMkhya sAMskRtika imArato 'zilpa sApatya maurya sAcavIne aDIkhama ubhI che. = aa sIdI saiyadanI jALI (amadAvAda) garUDathaMbha (diva) dIvano kIllo (dIva) Ge Jain Education Intemational Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarA! 1 : 1 che vibhAga-5 ja YYJU paNa che ke (guNagavila mahAjana S jo :::, mahAgujarAtanI yazagAthA -pradIpa mAdhavANI AphrikAnI bhUmi paranA gujarAtIo -kRSNakAMta vakhAriyA, mInAkSIbena ThAkara gurjaradharAnA divaDAo -A. bipinacaMdra 2. trivedI svabaLe ubharelA garavA gujarAtI mahAnubhAvo -narendra paTela baliSTha mahAjana paraMparA ane sAMprata pratibhAo -zrImatI mAlatIbena ke. zAha sAhasika udhogapatio, udAracarita dAnavIro, samAjadarzI samAja sevako dharmaniSTha puNya pratibhAo 8 gujarAtamAM lAyansa, roTarI ane sarvicAranA praNetAo , R * : Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = PPPPP P coche. ooooocheeee = = jaDezvara mahAdeva - jaDezvara (vAMkAnera) dvArakAdhIzanuM maMdira(dvArakA) AsoDAdevaDAnuM mukhya maMdira (vijApura), Red raaN raaN raaN raaN raaN raaN raaN raaN raa raa raa RO0es 1 | TIGER mAM raHE jara /4*. II navuM sUryamaMdira(surajadevaLa)-thAna zAvatAramaMdira (udavADa) soraTha 1 zivamaMdiramAMthI) ITE : ELLI ELHI gujarAtanI bhavya bhAvanAno cetanavaMto dhabakAra che A maMdiro M cAmuMDA maMdira (kizanagaDha) dharaNIdharanuM maMdira (DhImA) zeDho - Do.haribhAI gaudAnI Jain Education Intemational Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 630 mahAgucchadNI yezagAthA (vividha prAMtomAM gujarAtI samAja) -pradIpa mAdhavANI bhAratavarSanI bhAtIgaLa bhUmi para garavI gujarAtanI sAhasika prajAnA keTalAka samUhoe varSo pahelAM vividha prAMtonA nagaro-gAmomAM pahoMcI jaIne nUtana samAjanI je abhuta racanA karI che tenI gauravavaMtI vigatothI sabhara evo eka samaddha graMtha "mahAgujarAtanI yazagAthA" nAme varSo pahelAM jAmanagarathI pragaTa thayo. A daLadAra graMthamAM gujarAta bahAra vasatI gujarAtI prajAnI viziSTa pravRti ane pragatinI jhAMkhI karAvato itihAsa sva. ratilAla mAdhavANI dvArA AlekhAyo che. bhAratanA sAgarakAMThA uparanA eka dainikapatranA taMtrI sva. ratilAla mAdhavANIe bRhad gujarAtanI gujarAtI prajAonAM romAMcaka ane bhAtIgaLa astitvanuM A graMthamAM supere darzana karAvyuM che. e graMthano TUMko sArabhAga pradIpa mAdhavANIe A lekhamALAmAM rajU karyo che. vividha prAMtomAM vividha kSetre gujarAtIoe potAnA puruSArtha ane sAhasa vaDe sarjelI bhavya siddhione A lekhamALAmAM kaMDAravAmAM AvI che. jAmanagaranA A mAdhavANI parivAre gujarAtanI mahAna paraMparAno abhuta citAra rajU karIne ghaNo moTo upakAra karyo che. zrI ratilAlabhAI tathA zrI pradipabhAI yazanA adhikArI banyA che. TheraThera gujarAtI mahAnubhAvonAM nAmanA jAhera rastAo, gujarAtI gavarnaze, myunisipAlITIomAM uttarottara gujarAtI meyaro, gujarAtI nagarazeTho, gujarAtI zreSThInA nAmanAM nagaro, atithigRho, hospiTalo, zALA kolejo gujarAtIone maLelA ilkAbo, sevA jIvananAM smRtismArako tarIke TheraThera UbhelA gujarAtIonAM bAvalAMo, tejasvI taMtrIo, kacchI karmavIronI ujjavaLa gAthAo, koI kSetro bAkI nahiM hoya jyAM gujarAtIo saMkaLAyelA nahiM hoya. muMbaIno rAjAbAI TAvara eka gujarAtImAtAnuM jIvaMta smAraka che. madurAImAM lAkhonI saMkhyAmAM saurASTra vAsIo vasavATa kare che. aneka prAMtonA jAherajIvanamAM gujarAtIo AgaLa che. sAMgalImAM, kolhApuramAM, meMgaloramAM ane madrAsamAM, je te vyavasAyamAM gujarAtIonI bolabAlA che. A badhI vigatonuM saMkalana karI graMtha prakAzana rUpe prasiddha karanAra sva. ratilAla mAdhavANInAM hiMmata ane puruSArtha kharekhara dAda mAMgI bhe tevA che. zrI pradIpa mAdhavANI paNa jAmanagara jillAmAM akhabArI kSetre AgaLa paDatuM sthAna dharAve che. -saMpAdaka bhAratanI dharatI para garavI gujarAtanA gAjatA dhabakArA gaurava gAthA samAna anAdikALathI UbhA che. pArasI prajAnuM gujarAtanI asmitAne amara, akhaMDa, unnata ane aNanama yAtrAmathaka udavADA tathA saurASTranA sAgarakAMThA uparanuM sudAmA astitva arpaNa karI rahyA che. samagra bhAratamAM gujarAtanI purI - porabaMdaranuM kIrtimaMdira satya ahiMsAno amara saMdeza saMskRti, sevA, udAratA, sakhAvatI bhAvanA mokhare rahyAM che. suNAvI rahyuM che. DAkora, aMbAjI, moDherA, rUdramALa vagere gauravazALI pratIko kharekhara yazakalagI jevAM che. yAtrAdhAmo : bhagavAna zrIkRSNanI A karmabhUmi che ane vizvavibhUti 5. dharmayuddho: gAMdhIjInI janmabhUmi hovAnuM paNa gaurava dharAve che. cAra | gujarAtanI dharatI para samaye samaye dharmayuddhano romAMcaka yAtrAdhAmomAM eka dhAma dvArakA, somanAtha, zatruMjaya, giranAra itihAsa saMpanna thayo che. siddhAMta, vacana, vaTa, vizvAsa ane vera Jain Education Intemational Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 936 khAtara khelAyelAM yuddhonI khAMbhIo, khaMDeromAM nagara nagaranA pAdara, sadIothI vIratA ane dharmanA saMdezA suNAvatA khaDAM che. janasamAjanI A zuravIratA ja bhUminI sAcI samRddhi che. e samRddhinA zvAse ja Aja gujarAtI samAja unnata mastake Age dhape che. gujarAtI gauravathI gAjatuM mahArASTra itihAsanAM anekavidha aMdhArAajavALAe mahArASTranuM ghaDatara thayuM. mahArASTranI dharatI parathI svAdhInatAno prathama maMtra 'svarAja mAro janmasiddha hakka che.' ne gUMjato karyo ane pachI aMgreja saltanatane bhArata choDavAno aMtima pracaMDa paDakAra paNa pU. gAMdhIjIe A bhUmi u52thI ja vaheto karyo. samagrabhAratamAM prathama mahilA yunivarsiTInI sthApanA maharSi karvee karI, jemAM samagra dhananI sahAyatA gujarAtIoe karI. temAM bhATiyA parivAra dAmodara ThAkarazInA parivAranuM udAra evuM lAkhonuM dAna gAjatuM rahyuM che. AjathI be sadI pahelAnuM muMbaInuM pravezadvAra mAhIma-varlIno pula mahAna udyogapati jamazedajI jIjIbhAIe doDha lAkhanA kharce baMdhAvI aitihAsika pagaluM bharyuM hatuM. muMbaInA hRdayasamAna kAlabAdevI vistAramAM mummAdevI mAtAnA maMdira pAse eka taLAva gujarAtI kapoLa mahilA zrImatI putaLIbhAIe baMdhAvI ApeluM. muMbaImAM prathama gujarAtI muMbaInA sAgarakAMThA upara i.sa. 1677mAM sauthI prathama gujarAtI vyApArI dIva-ghoghalAnA kapoLa nemA pArekhe vyApAramAM kadama mAMDyA ane e ja varSamAM dIvathI bIjA kapoLa viNaka vepArI rUpazI dhanajIe praveza karyAnuM noMdhAyuM che. kacchanA kinArA parathI hoDI para savAra thaI I.sa. 1758mAM bhATiyA jJAtinA prathama vyApArI jIvarAja bAlue jyAre nirAdhAra hAlatamAM muMbaInA kinArA para paga mUkyo tyAre temanI pAse paherela be kapaDAM sivAya kazuM ja nahotuM. pachI to puruSArthano yajJa mAMDI A jIvarAja bAlu mahAna vyApArI banyA. temanA svargavAsa vakhate temanI milkata ardhA karoDanI hatI. pachI kapoLa, lohANA vagere AvyA. vyApAramAM jhaMpalAvI pracaMDa Arthika unnati sAdhI. te pachI khaMbhAtathI jainavaNika javAMmarda amIcaMda sAkaracaMde i.sa. 1819mAM vyApArakSetramAM navo vikrama sthApI cIna sAthe paNa vyApAra AraMbhyo. pitAnI smRti nimitte i.sa. 1837mAM muMbaIthI pAlItANAno virATa yAtrAsaMgha kADhyo hato. navalakhI parivAra : sattaramI sadImAM muMbaInAM vikAsa kAryo mATe isTa inDiyA kaMpanIne bedhaDaka rIte rUpiyA nava lAkhanuM dhIrANa karanAra eka bRhad gujarAta gujarAtI kapoLa peDhI hatI. raNachoDadAsa tribhovanadAsa pAlItANAvALAnI A peDhInuM samagra saMcAlana patinA dehAMta pachI mummAdevI taLAva bAMdhanAra putaLIbAI karatAM hatAM. A gujarAtI vIra nArIe samayakALanA pravAhane dhyAnamAM rAkhI eka paradezI peDhIne lAkhonI rakama hiMmatapUrvaka dhIrI bhAre moTuM jokhama lIdhuM hatuM. A sAhasathI A parivAranI pratiSThAno pAro UMco caDato rahyo ane navalakhI parivAra tarIke prasiddhi sAMpaDI hatI. nava karoDa suratathI muMbaImAM AvIne prArabdha ane puruSArthathI saMpattinA svAmI banelA sva. sara premacaMda rAyacaMda zAha dazA ozavALa jaina hatA. jIvananI sarvotkRSTa caDatInA zikhare emanI ekaMdara milkata navakaroDanI aMkAtI hatI. ane temanI sakhAvatano AMkaDo sAITha lAkhano hato. yunivarsiTI, zALA, koleja, maMdiro, masjido, pustakAlayo, TAvara vageremAM A naravI2 gujarAtIe dAnagaMgAno moTo dhodha vahAvyo hato. mAtAnuM gaurava : rAjAbAI TAvara suvikhyAta sohAmaNo sajAvaTabharyo ''rAjAbAI TAvara" muMbaInI anya imAratomAM varSo sudhI unnata ane anokho rahyo che. i.sa. 1868mAM gujarAtI zAhasodAgara ane maracanTa prinsa opha bombe"nuM baDabhAgI biruda pAmelA sva. premacaMda rAyacaMde potAnAM mAtuzrInI yAdamAM e jamAnAmAM rUpiyA be lAkhanuM dAna ApyuM hatuM. e baDabhAgI TAvaranI i. sa. 1978mAM bhavyarIte zatAbdI ujavAI hatI. prathama nagarazeTha muMbaImAM prathama praveza karanArA be gujarAtIomAM eka rUpazI dhanajInA putra manoradAsa A nagarInA prathama nagarazeTha nimAyA. pachI zaikSaNika ane sAMskRtika kSetre temaNe anekavidha pravRttio uThAvI gujarAtIonuM gaurava vadhAryuM. nagarazeTha manoradAsanA putra devIdAsa ane devIdAsanA putra mAdhavadAsa hatA. A mAdhavadAsanA smaraNArthe temanA putra varajIvanadAsa ane narottamadAse i.sa. 1974mAM rUpiyA aDhIlAkhanA kharce bhUlezvara ane sI.pI. Tenka vacce lAlabAganI jagyAmAM mAdhavabAganuM suMdara sarjana karyuM. A bhavya, vizALa ane sohAmaNA svarUpano mAdhavabAga mAtra maMdira nahi paNa vividha dhArmika pravRttionuM dhamadhamatuM kendra banI rahyuM. prathama komarsa kolejanI sthApanA A mAdhavabAganA sarjaka varajIvanadAsanA putra jagamohanadAse muMbaI yunivarsiTIne i.sa. 1880mAM rUpiyA be Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 639 lAkhanuM dAna ApatAM muMbaInI prathama komarsa koleja sIDahAma karato jAya che. sI.pI. TenkanI sarahade sarjAyelA subhavya bhavanamAM kolejanA dvAra UghaDyAM hatAM. cAlatI caMdA rAmajI garlsa hAIskUla mahAna kacchI sakhAvatI sva. gujarAtI dAnathI hospiTalo? caMdA rAmajInA rU. sADA traNa lAkhanI sakhAvatathI UbhI thaI che. muMbaInI A prathama kanyA hAIskUla che. muMbaInA jANItA lohANA I.sa. 1925mAM dAtA kapoLa parivAre "harakizana agresara lAlajI DuMgarazI kuM. vALA goradhanadAsa jAdavajI rUpArela narottama hospiTAla' baMgalo temaja lAkhonI rakamanuM dAna ApatAM ane tenA baMdhu nAraNadAsa jAdavajI rUpArelanI sakhAvatathI prArthanA samAjanA cokamAM khaDI thaI hatI. gujarAtIonA dAnathI mATuMgAmAM i.sa. 195rathI rUpArela kolejano kIrtidhvaja pharakI sthapAyelI anya hospiTalomAM sauthI jUnI hospiTala "je. je. rahyo che. upanagara ghATakopara vistAramAM jANItA khAMDa udyogapati hospiTAla' sva. jamazedajI jIjIbhAInA rUA. aDhI lAkhanA dAnathI zrI karamazI jeThAbhAI somaiyAnI sakhAvatathI vidyAvihAranuM virATa I. sa. 1843mAM baMdhAI hatI. bIjI "pArasI janarala vidyAnagara khaDuM thayuM che. i.sa. 1960mAM sthapAyelI je.ke. hospiTAla' sva. bamanajI dinazA pITITanA sAta lAkhanA dAnathI somaiyA kolejanuM vaTavRkSa Aje to polITekanikala, enjanIyariMga sarjAI hatI. jI. TI. bhATiyA hospITAla i.sa. 1870mAM rU. koleja ema anekavidha kSetramAM vikAsa pAmatuM jAya che. doDhalAkhanA dAnathI sva. vallabhadAsa karazanadAse baMdhAvelI. kApaDanagara : yunivarsiTInI sthApanA: muMbaImAM kApaDavyApAranuM mukhya mathaka mULajI jeThA mArkeTa, | kaccha koThArAthI AvIne muMbaImAM svazaktithI zrImaMtAI vizALa vistAramAM prasarelI eziyAbharamAM zreSTha kApaDa vyApAra pAmelA bhATiyA sva. gokuLadAsa tejapAlanA dAnathI jI.TI. dharAvatI, virATa kApaDanagarI jaNAya che. A mArkeTanI sthApanA hospiTala ane jI.TI. hAIskula, jI.TI, borDIMga sthapAyAM hatAM. dvArakA vistAra najIkanA varavALAnA bhATiyA ThAkarazI mULajI ane udAra sakhAvatI sva. gokaLadAsa tejapAlanI ekaMdara sakhAvata phI . jAmanagaranA bhATiyA mULajI jeThAe bhAre sAhasa ane puruSArtha sattaralAkhanI aMkAya che. e ja rIte bhATiyA goradhanadAsa uThAvIne i.sa. 1868mAM karI hatI. A kApaDa mArkeTa uparAMta suMdarajInI sakhAvatathI sthapAyelI jI.esa. meDIkala koleja paNa anya nAnI moTI kApaDa mArkeTamAM gujarAtI sAhasikonuM vizeSa gujarAtIonuM gaurava che. yogadAna rahyuM che. maMgaladAsa mArkeTa paNa dhIkhatI ane dhamadhamATa esa.ena.DI.TI. nAthIbAI dAmodara ThAkarazI mahilA bharI che. yunivarsiTI bhAratabharamAM prathama mahilA yunivarsiTI che. baravALAnA mULa vatanI bhATiyA ThAkarazI mULajIno parivAra jhaverI bajAranI jAhojalAlI: anekavidha sevAo ane sakhAvatothI ujajavaLa sthAna pAmyo che. jhaverI bajAramAM paNa vizeSa gujarAtIo che. mummAdevIthI A parivAranAM dAnathI sva. haMsarAja prAgajInAM dharmapatnI jummA masjida sudhInA jhaverI bajAranA sohAmaNA - sajAvaTabharyA suMdarAbAInAM smaNArthe suMdarAbAI holanuM sarjana thayuM che. kapoLa zorUmamAM A vaibhavI bajAramAM lAkho rUpiyAno vyApAra thAya che. dAnathI aMdherImAM mIThIbAI ArTasa kolejanI ane gokaLIbAI hajAro karmacArIo parizrama uThAve che. hAIskulanI paNa sthApanA karavAmAM AvI hatI. muMbaImAM rastAo ane gujarAtIonAM nAmo: sAgarasamrATa sva. raNamala lAkhA: muMbaImAM viziSTa pratibhAonA bahumUlya pradAnane kAraNe itihAsanA pAnA upara amara banelA, bhAratIya mahAnagarapAlikA taraphathI jAhera rastAone gujarAtI vahANavaTAnA kSetranA sAhasika puruSArthI sAgarasamrATa sva. raNamala mahAnubhAvonAM nAmo nIce mujaba arpaNa thayAM. lAkhAnA karmavIra putra sva. karamazI raNamala lAkhA kacchathI sAgara para savArI karIne muMbaI mahAbhUmi upara utaranArA prathama lohANA - mahAtmA gAMdhI roDa, sara phirojazAha mahetA roDa, vepArIe muMbaInA vikAsamAM bhAre moTuM pradAna ApeluM che. raNamala jamazedajI jIjIbhAI roDa, vIranarImAna roDa, dAdAbhAI navarojI lAkhAnI jAhojalAlI rajavADAne jhAMkhI pADe tevI hatI. roDa, saradAra vallabhabhAIpaTela roDa, viThThalabhAI paTela roDa, bhUlAbhAI desAI roDa, vAlacaMda hIrAcaMda roDa, yusupha maheraalI kolejanI sthApanA , roDa, DaoN. kAvasajI roDa, ibrAhIma rahImatulA roDa, surajI - vartamAna sadImAM gujarAtIonI udAra sakhAvatathI vallabhajI roDa, narazInAthI sTrITa, kezavajI nAyaka roDa, nAthIbAI sarjAyelI aneka saMsthAono saravALo paNa samRddha svarUpa dhAraNa ThAkarazI roDa, jamanAdAsa mahetA roDa, meDama kAmA roDa, Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 nagInadAsa mAsTara roDa, nAthAlAla pArekha roDa, lakSmIbAI jagamohana roDa, bhagavAnadAsa narottamadAsa roDa, sara mathurAdAsa vasana roDa, zerI devajI sTrITa, zAmaLadAsa gAMdhI roDa, maMgaladAsa roDa, viThThaladAsa roDa, dhanajI sTrITa vagere. muMbaInA gujarAtI nagarapatioH mahAnagara muMbaInuM meyarapada dIpAvanAra keTalAka gujarAtI maiyarInA nAmo joIe. muMbaInA sauthI prathama meyara sva. sara je.bI. bomana baherAma hatA. e pachI bIjA gujarAtI meyara sva. eca.ema. rahImanalA, sva. ke.epha. narImAna, sva. je.ema. mahetA, sva. esa.ema. cInoI, bI.ena. karaMjiyA, sva. mathurAdAsa trikamajI, sva. yusupha meharaalI, DaoN. ema.DI. gilDara, ema.Ara. masANI, sva. lIlAvatI munazI, sva. nagInadAsa mAsTara, ema.AI.ema. 25, e.pI. sabAvALa, gaNapatIzaMkara desAI, sva. DAhyAbhAI vallabhabhAI paTela, esa.ema. modI, sAIlabhAI kAdara, vI.ena. desAI, DaoN.ena.ena. zAka, ravajI khImajI gaNAtrA, bI.ke. bamana, sva. ena.DI. mahetA, DaoN. e.yu. memaNa vagere samAveza thAya che. lohANA pratibhAone ilkAbo muMbaImAM sAmAjika sevAonI smRti svarUpamAM aMgreja sarakAra taraphathI lohANA jJAtimAM sau prathama je.pI.nI pratibhA ane mAnabharI padavI meLavanAra raNamala lAkhAnA lADakavAyA pautra sva. haMsarAja karamazI hatA. e pachI sva. karamazI dAmajI ane sva. kezavajI nathubhAI vagere rAyabahAdurano ilkAba meLavanArA lohANA agresaro hatA. zrI sva. gIradhara jeThAbhAI vagere anekane aMgreja zAsana daramyAna je.pI.nAM pada prApta thayAM hatAM. bhATiyA samAjano bhavya bhUtakALa bhUtakALamAM bhATiyA samAjano paNa eka suvarNayuga hato. muMbaInI sAmAjika, Arthika, sAhasika sakhAvatImAM bhATiyA samAja dhorInasa samAna gauravavaMtuM sthAna dharAvato hato. bhATiyA mAlikInI kApaDamilonA UMcA bhUMgaLAM gAjatAM hatAM. mULajI jeThA mArakeTa, maMgaladAsa mArkeTa, lakSmIdAsa mArkeTa vagerenI mAlikI bhATiyA zrImaMtonI ja hatI. vividha samAjasevAmAM gokaladAsa tejapAlanI sakhAvata e jamAnAmAM lAkhanI hatI. khaTAu parivAranAM zrImatI sumanI morArajI (sIdhiyA sTIma nevI.) emane rASTrapatinA hAthe vumana opha iya2no evorDa prApta thayo hato. Aje paNa bhAratamAM Thera Thera dharmazALAo ane seneToriyamo A bhATiyA samAjanI sakhAvatothI UbhAM thayelAM najare paDe che. bRhad gujarAta peDhIothI pUnAmAM gujarAtIoH gujarAtathI atre punAmAM AvIne ghaNA parivAro peDhIothI vasavATa kare che. haribhAI ttArAmanI paiDI caudapeDIthI ane vasavATa kare che. evA ghaNA parivAro che, jeo dUdha-sAkaranI mAphaka ave bhaLI gayelA che. pUnA myu. korpImAM jANItA svAtaMtrya sainika ane AjIvana lokasevaka zrI popaTalAla rAmacaMda zAha pUnAnuM nagarapatipada paNa prApta karI cUkyA che, temaja vidhAnasabhAnA sabhya tarIke paNa cuMTAtA rahyA hatA. pUnAnI pratIka sArvajanika saMsthAomAM gujarAtI kAryakaronI sevA sAMpaDatI rahI che. nagaramAM UjavAtA gaNezotsavamAM ke anya dhArmikasaMsthA mAM gujarAtIo tana-mana-dhanathI sevA ApatA rahyA che. pUnAthI lokamAnya tilaka i.sa. 1918mAM iMglenDane pravAse gayA tyAre yojAyelA bhavya nAgarika vidAyamAnanuM pramukha sthAna gujarAtI agresara zrI kIkAbhAI motIvALAne apAyuM hatuM. pUnAmAM je.pI. trivedI atithigRha pUnAnI gujarAtI pravRttiomAM prANa pUranAra ziSTha gAMdhIvAdI sevAmUrti sva. pro. jayazaMkara pitAMbaradAsa trivedIe i.sa. 1941mAM ciravidAya letAM temanI amara smRti arthe pro. je.pI. trivedI smAraka TrasTa dvArA atidhigRhano AraMbha thayo. A smAraka TrasTa taraphathI samAjasevAnI ghaNI pravRttio cAlI rahI che. zikSaNa kSetranA prathama preraka rA.ba. lallubhAI dAmodaranI sevA pakSa noMdhapAtra gaNAya che. camatkAra: pUnAnA zrI jalArAma satsaMga maMDaLanA sUtradhArone mahArASTranA mahAna saMtajJAnezvaranAM samAdhisthAna evA punita tIrthadhAmamAM jalArAma maMdira sthApavAnI varSo pahelAM bhAvanA pragaTa karI hatI. sva. maganalAla lAlajIbhAI rAjAe A bhAvanA paripUrNa karavA bhekha dhAraNa karyo hato. paraMtu i. sa. 1969mAM temanuM avasAna thayuM. A apUruM kArya temanA sAthIdAra tathA temanA laghu baMdhu zrI lIlAdhara lAlajI rAjAe pUruM karyuM. koI camatkArI adAe ANaMdInI doDha ekaranI dharatI upara mahAna saMta jalArAma dhAma khaDuM thaI gayuM. gujarAtI gavarnara : vIra nararatnone ilkAbo : AjhAdI pachI prathama racAyelA madhyapradezanA pATanagaranuM gaurava nAgapurane prApta thayuM hatuM. AjhAdInA AraMbhakALe ja A rAjayanA gavarnara pade sva. maMgaLadAsa pakavAsA jevA prakhara netA niyukta thayA. A pradezanA vizALa gujarAtI samAjane temanI anekavidha sevAo sAMpI hatI. Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 641 nAgapura gujarAtI zALA maMDaLanA i.sa. 1905thI sevAone laI cokamAM temanI pratimA mUkela che. temaja eka 1972 sudhInA prathama pramukha sva. rAjArAma sItArAma dIkSitane rastAnuM nAma DAhyAbhAI roDa apAyuM che. badhAM ja sAmAjika rAvabahAdUrano IlkAba enAyata thayo hato. mAdhavadAsa tulasIdAsa kAryomAM mesarsa ramaNabhAI DAhyAbhAI enDa pha. no sAro evo parIkhane paNa rAyabahAdUrano IlkAba prApta thayelo. temanA vaDIlo sahayoga maLato rahyo che. mULa uttara gujarAtanA vaDanagaranA vatanI hatA. kacchI udyogapati bhaktidhAma amarAvatI: sva. zyAmajI nAraNajI ane bhavAnajI nAraNajIne anukrame darabArI ane onararI mejIsTreTanI padavI prApta thaI hatI. nAgapura saubhAgyavatI nArIonA cAMdalA mATenAM "kaMku"nuM utpAdana mahAnagarapAlikAmAM paNa sva choTAlAla mAdhavajI sacake rekharI atre vizALa pAyA upara thAya che. gujarAtIoe atre vyApAramAM meyara pade sevA ApelI. bIjA vizvayuddha pachI brahmadezathI hijarata jema jamAvaTa karI che tema zikSaNakSetre paNa AgaLa rahyA che. vizALa karIne AvelA gujarAtIonuM vizALa saMkhyAmAM Agamana thayuM. zikSaNabhavana UbhuM karyuM che jemAM 3000thI vadhu vidyArthIo AjhAdI pachI gujarAtIonI atre bhAre jamAvaTa thaI hatI. abhyAsa karI rahyA che. A uparAMta atre jalArAma prArthanA maMdira nAgapuramAM bAlamaMdirathI mAMDI koleja sudhInI moTI siddhio khaDuM thayuM che. annadAnanI khAsa pravRtti che. AvA ja mAnavatAnAM gujarAtIoe hAMsala karI. maMdiro bhaMDArA ane lAturamAM paNa che. nAma rahe che - nANAM nahi: goMdiyAmAM saddhara gujarAtI saMsthAoH nAgapuranA giripeThamAM eka mArgane kacchI lohANA A nagaranA gujarAtIo sukhI samRddha hovAthI zikSaNa udyogapati sva. jeThAlAla bhagavAnajInAM nAma parathI je.bI. roDa temaja tabIbI kSetre saMsthAoe sArI pragati karelI che. jeThAlAla nAma apAyuM che. prakhara dhArAzAstrI ane gujarAtI agresara mANekalAla hAIskUla, DAhIbena madhukAntAbahena TI.bI. jayadevabhAI ThakkaranA nAmathI je.ema. Thakkara roDa itavArI hospiTAla, paMjAbhAI zaMkarabhAI risarca TreInIMga koleja, lADapurAmAM che. gAMdhIbAgane aDIne lohANA mahAjana vADI roDanuM manoharabhAI enji. koleja vagere cAlI rahI che. atre sohAmaNuM nAma arpaNa karAyuM. eka zahIda gujarAtI lohANA yuvAnanA nAma | gujarAtI bhavana che. goMdiyAmAM nAgapura roDa uparanA eka cokane uparathI jazavaMta coka nAma ApavAmAM AvyuM. sva. manoharabhAI paTela coka nAma apAyuM che. AkolAmAM gujarAtI samAja: bhaMDArAmAM gujarAtI dAnathI cAlatI koleja: aradhI sadI pahelA jayAM ATha-daza gujarAtI parivAro mahArASTra ane madhyapradezane sAMkaLatA bhaMDArA jillAnA hatA tyAM Aje gujarAtI samAjanI vividha pravRttio dhamadhame che. mukhyanagara bhaMDArAmAM paNa gujarAtIonuM sthAna UMcuM hovAnuM DokTaro, dhArAzAstrIo, karaverAnA salAhakAro gujarAtIo che je jaNAya che. A nagarane AMgaNe jazabhAI mULajIbhAI paTela ghaNI moTI saMkhyAmAM che. DaoN. je.bI. zAha jAherajIvanamAM khUba ja sAyansa koleja paNa cAle che. te ja rIte mahArASTra ane agatyano bhAga bhajavI rahyA che. AMdhrapradezanI sarahade AvelA caMdrapuramAM paNa gujarAtIonAM AgaLa paDatAM sthAna che. nagarapAlikAmAM gujarAtI agresaro yavatamAlamAM Ayurveda koleja: avAranavAra cUMTAtA rahyA che. gujarAtI udyogapati zrI cunIlAla AMdhrapradezanI sarahadamAM AvelA yavatamAla jillAnA gAmaDe bhavAnabhAI cauhANe pramukhapade sevA ApelI che. lokapriya gAmaDe gujarAtIonI hATaDIo gAjI rahI che. yavatamAlamAM Aje AgevAna zrI vasanajI lAlajI sUcaka paNa aneka vividha sevAmAM kIrtidhvaja pharakAvatI "zeTha DAhyAbhAI mAvajI Ayurvedika koleja mokhare rahyA che. caMdrapuramAM gujarAtI udyogapationA udyogo paNa ane hospiTAla" nAmathI cAlI rahI che. svargasthanI smRti nimitte vikAsa pAmI rahyA che. temanA suputra zeTha amRtalAla DAhyAbhAIe A kolejanI sthApanA madhyapradezaH gujarAtIonI pragatiH i.sa. 1962mAM karI, gujarAta samAjanA pramukha DaoN. jayaMtilAla esa. rAjAnuM moTuM yogadAna rahyuM che. sAta rAjyonI sarahado sAthe saMkaLAyeluM vividharaMgI che madhyapradeza. bhAratabhUminI A baDabhAgI mALavAnI dharA upara vidarbhanuM vadha : gAMdhIjInI tapobhUmi prAcInakALathI saMskRtinA yajJo maMDAtA rahyA che. rAjavI vardhAnI sAmAjika pravRttionuM kendrasthAna tyAMnuM gujarAtI vikramAditya, azoka ane mAlavapati muMja jevAnA sattA vAvaTA bhavana banyuM che. gujarAtI agraNI DAhyAbhAInI anekavidha jyAM pharakatA hatA. kudarate paNa A pradezane chUTe hAthe samRddhinI Jain Education Intemational Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 4 bRhad gujarAta lhANa karI che. mahAnagara iMdoranA janajIvanamAM gujarAtI mana hoya to mALave javAya? samudAyanuM javalaMta sthAna rahyuM che. gujarAtIonuM atre eka saikA pahelAM Agamana thayuM. Aje poNA lAkha jeTalA gujarAtIo atre gujarAtanI A suprasiddha kahevata sUcave che ke bhUtakALamAM gujarAtathI mALave javAnuM keTaluM duSkara haze, paNa Aje to hovAno aMdAja che. madrAsa ane iMdoramAM gujarAtI samAjanI eka sarakhI saMkhyA jaNAya che. kalakattAmAM anekagaNI hovAno aMdAja mALavAnA nagaromAM gujarAtIoe vyApAradhaMdhAnAM virATa thANA nAMkhyA che. che. atre bhUtakALamAM sva. bhAnudAsa zAha, bAbubhAI desAI, naTavaralAla zAha vagere nagarapatipada sudhI pahoMcI zakyA hatA. khaMDavAmAM gujarAtI nagarapati: gujarAtI ejIniyaroe paNa nagaranA vikAsamAM gajabano phALo mahAkauzala khaMDavAmAM gujarAtIono vasavATa sadIo jUno Apyo che. iMdoramAM prAthamikathI zarU karIne uccattara zikSaNanI che. gujarAtI samAjanA sthApaka sva. rAyacaMda nAgaDA cUstara badhI ja suvidhAo gujarAtI samAje UbhI karI che. gAMdhIvAdI hatA. myunisIpAliTInA adhyakSapade rahIne samAjanI akhila bhAratane preraNA sArI sevA bajAvI hatI. gujarAtI samAjanA yuvAna maMtrI taruNakumAra rAyacaMda nAgaDAe paNa pitAnA pagale pagale gujarAtI samAjanA prakhara ane pratibhAzALI bhUtapUrva jAherajIvanamAM sAro evo rasa lIdhAnuM jaNAya che. pramukha, jeoe akhila bhArata gujarAtI samAjanA pramukhapadethI samagra bhAratanA gujarAtI samAjanI pravRttine preraNA ApI che. burahAnapuramAM gujarAtIo mokhare: iMdoranA gujarAtI nagara samI vallabhavidyAnagara hAusiMga burahAnapuranI ekaMdara janasaMkhyAmAM gujarAtI prajAnI sosAyaTI gujarAtIonI yazakalagI samuM banI rahyuM che. saMkhyA pacIseka hajAranI haze. nagaranA jAhera jIvana ane gujarAtI sevakone ilkAbo: saMsthAomAM gujarAtIo haMmezA mokhare rahyA che. mahAnagarapAlikAnI 41 beThakomAM 12 jeTalA gujarAtI korporeTaro iMdoramAM gujarAtI samAjanI racanA mATe tana-mana ane che. kApaDabajAramAM esoziezananA pramukhapade varSothI ratilAla dhanano bhoga ApanAra samAjanA prathama karNadhAra sva. maNilAla parazottamadAsa kApaDiyA cUMTAI AvatA je siddhapuranA vatanI che. baLadevadAsa parIkha hatA. teone i.sa. 1943mAM gujarAtI nagarapati pade, saMsadasabhya pade ke roTarI ane lAyansa pravRttinA sevakanuM biruda arpaNa thayuM hatuM. nagarapAlikAe svargasthanI sUtradhAra tarIke gujarAtI samAje bhAre moTo prabhAva Ubho karyo che. sevAmAM kadararUpe I.sa. 1965-66mAM saMdara-bajAra udyAnane tAravAlA parivAranA zrI rasikalAla tAravALAe cArTaDa "maNilAla baLadevadAsa udyAna" nAma arpaNa karyuM hatuM. iMdoranA ekAunTanTa uparAMta bRhad gujarAtI samAjanA pramukha tarIke sArI holkara rajavADAe temane rAyaratnano ilkAba Apyo. nyAyamUrti sevA ApI che. vinodarAya mahetAne mumatIjI bahAdUrano ilkAba Apyo, nArI samAjanI pravRttinAM praNetA zrImati jayotsanAbena mahetAne I.sa. gujarAtIothI ronaka dharAvatuM rAyapura : 1941mAM rAyaratnanA IlkAbathI vibhUSita karavAmAM AvyAM. mahAnagarI rAyapuramAM doDhaso varSa pahelAM gujarAtIonuM svAtaMtrya saMgrAmanA amara yoddhA tarIke sva. bhAnudAsa zAhanuM nAma atre Agamana thayuM. pacIza hajAra gujarAtIonI saMkhyAnuM paNa itihAsamAM suvarNAkSare aMkita thayuM che. iMdoranI eka anumAna che. udyogakSetramAM khUba ja AgaLa che. rAyapuramAM gujarAtI kolejanA vizALa bhavana upara icchAbAI TAvara nAma adyatana sagavavALI pacIza jeTalI Adhunika hoTalo temaja tAjamahAlanI jema amara karI dIdhuM che. keTalAMka chabIgharo gujarAtIonI mAlikInAM che. rAyapuranI vIra vikramanI itihAsa nagarI ujjainamAM paNa doDhasothI vadhAre lAkaDAnI so mIlo moTAbhAganI kacchI kaDavA paTelonI che. gujarAtIonAM moTara gerejo che, mahAnagaragujarAtIo: pAlikAmAM paNa keTalAka gujarAtI korporeTaro che. jAmavaMthalInA yAtrAdhAma ujjaina paNa gujarAtanA itihAsa sAthe aneka mULa vatanI sva. narabherAma popaTalAla catavANI gujarAtI rIte saMkaLAyela che. gujarAtIono vasavATa paNa atre varSo jUno saMgaThanamAM ane zikSaNa saMsthAonA pAyA ropanArA karmavIromAMnA che. zrImatI haMsAbena paTela bhUtakALamAM ujjaina vistAramAMthI eka che. madhyapradeza sarakAramAM pradhAnamaMDaLamAM jabalapuranA eka gauravabhera cUMTAyelAM. ujjainanA jAhera jIvanamAM ghaNAbadhA udyogapati prabhudAsa paTele sArI sevA ApI hatI. temanA gujarAtIo agrasthAne rahyA che. saMcAlana taLe "navIna duniyA' nAmanuM hindI dainika varSothI pragaTa Jain Education Intemational Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 643 thAya che. kavi zrI viThThalabhAI paTela paNa pradAnapade rahyA hatA. khumArInAM darzana thayAM che. AMdhranA be gujarAtI gavarnaronI sevA ramatagamatanA morace paNa iMdoramAM gujarAtIo haMmezA agrasthAne sAMpaDI che temAM sva. zrI caMdulAla trivedI ane khaMDubhAI ke. rahyA che. desAInI sevAo kadApI bhUlAze nahi. gujarAtI bhavanothI zobhAyamAna ratalAma : bhAgyavidhAtA tripuTI : gujarAtanI yazakalagI bhUtapUrva rajavADI pATanagara ratalAmane dvAre gujarAtI nijhAmanI rajavADI parAdhInatAmAMthI mukti saMgrAmano samAjanI sthApanA i.sa. 1938mAM thaI. kAryakaronI sakriya vijayanAda karavAmAM gujarAtI dhuraMdharo kharekhara amaranAmanA meLavI dhagaza ane kartavyaniSThAne kAraNe samAjanI pravRttio kramekrame gayA. bhAratanA lokhaMDI gRhapradhAna sva. vallabhabhAI paTela, pAMgaratI rahI. nehasaMparka uparAMta navarAtrI jevA tahevAronI gujarAtanI asmitAnA jhaMDAdhArI kanaiyAlAla munazI ane bhAratIya samUha ujavaNI, sAMskRtika samAraMbho dvArA anekavidha kAryakramo senAnA sarasenApati sva. rAjendrasiMhajI jADejA e samartha, saphaLa thatA rahyA. zikSaNane prAdhAnya ApyuM, pariNAme Aje ratalAmamAM ane siddhisarjaka bhAgyavidhAtA tripuTI gujarAtanI hatI. gujarAtI bhavano jhaLAhaLAM thatAM rahyAM che. gujarAtI nagarapatio: sAMskRtika pravRttionAM kendro haidrAbAda - sikaMdarAbAda mahAnagarapAlikAnA nagarapatipada madhyapradezamAM bazIra jillAmAM dhamatarI nagaramAM paNa para gujarAtI agresara udyogapati zrI premajI lAlajI zAha ane gujarAtIo vizALa pramANamAM che. bhUtakALamAM A vistAranI bIjAM zrImatI kamadabena nAyake zreSTha sevA bajAvI che. A pradezanA beThaka upara cuMTAIne eka gujarAtI sannArI jayAbahena tulasIdAsa vikAsamAM baDabhAgI gujarAtI agresara zrI TokarazI lAlajI dozIe zreSTha sevA karI che. rAjanAMdagAMvamAM paNa gujarAtI kApaDiyAnuM pradAna ghaNuM moTuM che. saMsthAomAM zrI lohANA mahAjana, pATIdAra samAja, gurjara kSatriya bhAratIca tavArIkhanuM eka suvarNapRSTha: samAja vagere che. e ja rIte bhopAlamAM paNa gujarAtIonI pragati dhyAna kheMcanArI che. vikAsanI sAdhanA karavAmAM jabalapuramAM pAkIstAna sAthe sAmela thavAnuM pAgalapaNuM AcaranAra gujarAtIo vizeSa jhaLakyA che. e ja rIte bIlAsapuramAM paNa soraThanA jUnAgaDhanA, mANAvadara, bAMTavA, temaja svataMtra evo ja mAhola racAyo che. zaikSaNika, sAmAjika ane audyogika zahenazAhanAM svapro sevatA nijhAmanuM patane saradAra paTelanA pracaMDa moTI peDhIonA saphaLa saMcAlanamAM gujarAtIo ja mokhare rahyA che. prahArathI sarjAtA bhAratanA itihAsamAM eka suvarNa prakaraNa udyoganagara bhIlAInA vikAsanA kadame kadame Agekuca karatA AlekhAyuM che. dUrgamAM paNa vizALa gujarAtI samAja vasavATa karI rahyo che. vividha AMdhrapradezamAM doDheka lAkha gujarAtIo hovAno eka aMdAja vyavasAyamAM gujarAtIono puruSArtha gajabano rahyo che. mukAya che. A pradezamAM Thera Thera zALAo, kolejo, maMdiro, jagadalapuranA jAhera jIvanamAM paNa gujarAtIo agrapaNe rasa letA hospiTAlo, sAmAjika saMsthAomAM gujarAtIo tana,mana,dhanathI rahyA che. madhyapradezanA chIMdavADA jillAnA pAMDharanAnI pragatimAM sevA karatA. haidrAbAdamAM tilaka roDa upara AkhuM eka gujarAtI nagara gujarAtIonI mAlikInI keTalIka oIla mIlo ane dALanI mIlo khaDuM thayuM che. zrI navInabhAI dAmoDiyAnI sevA noMdhapAtra banI che. che. chIMdavADA mata vistAramAMthI i. sa. 1952mAM lokasabhAmAM kacchI samAjanuM saMgIna saMgaThThanaH cUMTAyelA prathama gujarAtI zrI rAyacaMda narazI guDhakAnuM gauravavaMtuM sthAna rahyuM che. i. sa. 1957mAM dhArAsabhAmAM ane vividha haidrAbAda - sikandrAbAdamAM savAso varSathI vasavATa karatA saMsthAonA sukAnI rahyA. udyoganagarI bhIlAInA gujarAtIonuM kacchI samAjanA hajAreka parivAro pracaMDa pragati sAdhI rahyA che. saMgaThana paNa prazaMsApAtra rahyuM che. kaccha bahAra vasatA kacchIonI vasatI muMbaI pachI haidrAbAdamAM che. bhavya kacchIbhavananuM paNa nirmANa thayuM che. zrI TokarazI lAlajI gujarAtI AlamanI AgekUrca - AMdhrapradezaH zAha, zrI lakhamazI ghelAbhAI parivAra tathA dhanajIbhAI sAvalAnI bhUtakALamAM jyAre AMdhrapradezanA moTAbhAganA vistAro pracaMDa mahenatane kAraNe kacchIo AgaLa vadhI zakyA che. upara nijhAmano sattAvAvaTo pharakato hato tyAre paNa sADAtraNa saikAnI tavArIkhamAM gujarAtIono vasavATa traNaso varSa purANo bhAratIya senAnuM vijayadvAra - vijayavADA hovAnA purAvA maLe che. AjhAdI pahelAM ane pachInA sarjAyelA AMdhrapradezanI sImA para dhamadhamatuM vijayavADA nagara aitihAsika saMgrAmamAM gujarAtanA karmavIra-dhuraMdharonAM khamIra ane avirata vikAsakrama karI rahyuM che. atreno gujarAtI samAja vyApAra Jain Education Interational Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 644 bRhad gujarAta udyoga sAthe saMkaLAyelo che. zikSaNanI tamAma suvidhAo samAje saMskRti, saMpatti, samRddhino suvarNa saMgamaH tAmilanADu potAnA puruSArthanA baLe UbhI karI che. i. sa. 1982mAM rajata itihAsa ema bole che ke A samRddha dharatI para jayaMti mahotsava bhavya rIte ujavavAmAM Avela. sAmrAjayono eka samartha suvarNayuga hato. nagaronI domadoma navajAgRtino nAda jagAvatuM nijhAmAbAda: sAhyabInI smRtio Aje paNa aDIkhama UbhI che. pAMcaso varSa haidrAbAdathI doDhaso kI.mI. dUra AvelA A nagaramAM paNa pahelAM A dharatI upara gujarAtIonuM Agamana thayuM. jemAM pAMcaso gujarAtI parivAro vasavATa kare che. dAlamIla, kheDAvALa brAhmaNo vizeSa jaNAya che. jeo carotara taraphanA vatanI rAIsamIla, mIlajIna sTorsa, davA ane sAbunA udyogamAM che. saurASTra-gujarAta upara vidharmIonuM AkramaNa thayuM tyAre A gujarAtIo mokhare che. dhArmika ane rASTriya ujavaNImAM navAM parivAroe hijarata karIne dharmabhUmi dakSiNa tarapha prayANa karyuM. navAM Ayojano hoya che. tAMjoranI marAThI sattAe brAhmaNone saMpUrNa bhAvanA ane AdarathI Azraya Apyo. A mahAnagaramAM jainonI paNa jAhojalAlI che. gujarAtI dharatIputroH jhaverI bajAramAM moTAbhAge jainavaNiko che. gujarAtIoe AlidAbAda jillAnA saMkhyAbaMdha gAmomAM saurASTramAMthI gajabanI pragati karI che. savAso varSa pahelAM AvIne A pradezamAM ja khetIvADImAM ja sthira AjhAdI pachInA rAjapAlo: thayelA saMkhyAbaMdha gujarAtI parivArono paNa kAyamI vasavATa thayo che. A vistAranI gujarAtI prajAmAM moTAbhAganI vastI paTela AjhAdI pachI madrAsanA prathama gavarnara bhAvanagaranA sva. samAjanI che. mahArAjA kRSNakumArasiMhajI gohila A garavA pada para prathama sthApita thayA. e pachI i.sa. 1970mAM zrI ke.ke. zAhe rAjapAla zrI jayarAja velajIe saurASTranI paddhatie magaphaLInuM pade zreSTha kAmagIrI dAkhavI. e pachI janatApakSanI sarakAra vakhate vAvetara zarU karAvI teno vyavasthita uchera karavAno prayoga ThIka samaya gujarAtanA sarvodayavAdI prabhudAsa paTavArI rAjayapAla pade niyukta sudhI karyo. pariNAme A pradezamAM magaphaLIno pAka zreSTha kakSAe thayA ane bhAre lokacAhanA meLavI. A traNe gujarAtI gavarnaroe pahoMcyo che. AMdhranI sarahada jyAM karNATaka sAthe kadama mIlAve che. gujarAtI pravRttione pracaMDa protsAhana baLa ApyuM hatuM. te pradezamAM AdonI paNa aitihAsika nagara che. AdonI ane gaMTuramAM paNa gujarAtI pravRttio vizeSa jovA maLe che. pratiSThita peDhIono suvarNakaLazaH karmavIra kuMvarajI vizrAmanI ujjavaLa gAthAH dakSiNanI duniyAmAM navI duniyA vasAvanAra A gujarAtIoe jhaverAta uparAMta kApaDanA vyApAramAM paNa pracaMDa AMdhamAM haidrAbAdanI pAse ghaTakezvara eka gujarAtI karmavIra vikAsa sAdhyo. A gujarAtI peDhIoe rAjayone paNa dhIradhAra kuMvarajI vizrAmanAM tapa, tyAga, dharma, mAnavatA ane karmavIranAM karI suvarNakaLaza caDAvyo. madurA ane tirUmaMgalamanA mahArANAne smAraka samAna che. moTI rakamanI dhIradhAra karI hatI. e pachInA kALamAM dezI kacchanA aMjAra nagaramAM janmelA A karmavIre vividha riyAsato uparAMta isTa inDiyA kaMpanIne tathA phrencone paNa A pradezamAM puruSArthathI lAkhonI lakSmI saMpAdana karI dharma ane gujarAtI peDhIoe moTI rakamanI dhIradhAra karelI. karNATakanA janakalyANa arthe samAjane caraNe dharI dIdhI. bhAratanAM vividha navAba caMdAnA sattAkALamAM tricinApallInA suMdarajI gagajI yAtrAdhAmomAM lAkhonI lakSmInI chUTe hAthe lhANI karI. zALAo, davenI peDhIe bhAre kIrti prApta karI hatI. A peDhInI zAkhAo pAThazALAo, kuvA, taLAvo, dharmazALAo, maMdiro, masjido beMgalora, auraMgAbAda jevA ghaNA zaheromAM prasarelI hatI. isTa vageremAM potAnI sarva saMpatti arpaNa karI amara nAmanA meLavI inDiyA kAM.nA kALamAM paNa gurjarIpeDhI devayAjI dakSiNamAM chappana lIdhI. A alagArI AdamInI amarasRti kAyama raheze. nagaromAM zAkhA dharAvatI hatI. drAkSanI duniyAmAM gujarAtIo: gujarAtI zarIpha ratanalAla daveH AMdhamAM haidrAbAda-sikandrAbAdano vistAra drAkSanA vizALa madrAsa jevA pacaraMgI prajAnA mahAnagaramAM jANItA bagIcAothI samRddha che. A bagIcAonI nevuM TakA mAlikI gujarAtI agresara udyogapati zrI ratanalAla davee I.sa. gujarAtIonI che. temAM pATIdAro mokhare che. gujarAtIonI 1961-62mAM zarIpha tarIke gauravabharyA pada para zreSTha sevA bajAvI A kSetramAM ghaNI moTI pragati thaI che. azokakumAra desAI nAmanA hatI. bhArata sarakAre nAIjIriyAnA bhAratanA rAjadUta tarIke paNa agraNI gujarAtInuM sAruM evuM pradAna che. temanI niyukti karI hatI. Jain Education Intemational Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 645 amara gAyaka kavi khabaradAranI amaraaiti: AkAra pAmyAM, sUtradhAronA saMpa ane sahayogane kAraNe i. sa. vizvabharanI gujarAtI janatAmAM "jyAM jayAM vase eka 1970mAM gujarAtIbhavana banyuM. gujarAtI vepArIo moTA bhAre vastraudyogamAM, rUnA vyApAramAM, koTana vesTanA vyApAramAM gujarAtI tyAM tyAM sadAkALa gujarAta" e amara gAnanA gAnArA saMkaLAyelA che. tabIbI rAhata, mAnavatA ane sevAnAM kendro kavi sva. aradezara khabaradAra varSo sudhI madrAsamAM ja rahyA. ane gujarAtI samAjanI mukhya pravRtti che. gopAladAsa kIkANI vizvaprasiddha kAvyanuM sarjana paNa A dharatI uparathI ja karyuM. i. sa. Arogya kendra khUba ja prasiddhi pAmyuM che. 1972mAM gujarAta pariSadanuM madrAsamAM chavvIsamuM sAhitya adhivezana maLyuM tyAre pariSadanA maMDapane khabaradAra nagara nAma kanyAkumArInA triveNI sAgarakAMThA upara gAMdhI apAyuM hatuM. smAraka maMdira: madrAsanA vividha kSetramAM gujarAtI khamIra jhaLakyuM: dakSiNa pradezamAM gujarAtI prajAe sadIothI gujarAtI madrAsamAM gujarAtI prajAno vasavATa sadIo purANo hovA saMskRti ane dhArmika bhAvanAne jALavI rAkhI che. tenI pratIti chatAM sakhAvata, zikSaNa, dharma ane samuhapravRttio sadInI hovAno aneka hindu-jaina maMdiro che. saMbhava che. vyApAra udyogamAM gujarAtI prajAe sAhasiktA ane gujarAtIonI karmabhUmiH keraLa zaktinAM kAraNe potAnI anokhI duniyA UbhI karI. koThArI draviDa saMskRtine khoLe khIleluM keraLa bhAratanuM pravezadvAra che. parivAra to udyogakSetramAM siddhinA zikhare pahoMcyo che. sAutha A pradezamAM sIttera TakA pAka nALiyerIno che. keLavaNInuM pramANa inDiyAmAM mIlavALA kacchanA karmavIroe gajabanI haraNaphALa 65 TakA jeTaluM che. 200 iMca jeTalo varasAda paDe che. A pradezamAM bharI che. saurASTranuM sAyANI parivAra plAsTika udyogamAM bhAre gujarAtIonuM 200 varSa pahelAM Agamana thayuM. kAlIkaTamAM jayAM nAmanA meLavI gayuM. broDaveno sAyakalano vyApAra gujarAtanA sAMja savAra karoDonI uthalapAthala thAya che. evA vyApArI hAthamAM che. jhaverAtamAM paNa gujarAtIo Topa upara che. mInTa vistArane gujarAtI sTrITa nAma apAyuM che. kAlIkaTa myuni.nI sTrITamAM sTenalesasTIlanAM vAsaNomAM paNa gujarAtIo AgaLa che. sthApanA ekaso varSa pahelAM thaI tenA prathama pramukha eka gujarAtI lAkho kamAyA ane e ja rIte janakalyANanAM kAryomAM lakSmIno pArasI hatA. i. sa. 1782thI A pradezanAM nagaromAM gujarAtI sadavyaya karatA rahyA. madrAsanA koThArI parivAramAM sva. zrI mahAjanonI sthApanA thatI rahI. kAcA sonA jevA A pradezanA caMdulAla motIlAla koThArI ane temanA be putrone krame krame zarIpha vividha pAkone kAraNe gujarAtIo vyApAramAM khUba ja samRddha pada prApta karavAnuM gaurava sAMpaDyuM hatuM. i. sa. 1963mAM eka banyA. kAlIkaTanI prasiddha nAgajI puruSottamanI peDhInA saMsthApako gujarAtI meyara zrI mahetAnuM paNa sAruM evuM pradAna noMdhAyuM che. sva. nAgajI amarazI, sva. puruSottama amarazI, sva. mANekalAla madrAsanA gujarAtI samAja zikSaNakSetre gajabanI siddhio puruSottama kAlIkaTa gujarAtI keLavaNInA prakhara karNadhAro banyA hAMsala karelI che. broDave jevA rAjamArga upara gujarAtIonA ane zikSaNanI anekavidha suvidhAo UbhI karI che. gauravanI gAthA gAtA gujarAta bhavanamAM rAjakIya, sAmAjika, dharma ane mAnavatAno sAda : dhArmika, zaikSaNika, sAMskRtika pravRttio calAvavAmAM Ave che. hospiTAlo, atithigRho, bhojanAlayo, pustakAlayo jevI dakSiNanA A pradezamAM Agamana pAmelA gujarAtIoe pravRttimAM gujarAtIo haMmezA sakriya rahyA che. jaina agrasaroe dharma ane mAnavatAnI jayota jagAvI che. maMdiro, pAMjarApoLo, derAsaro, upAzrayo ane dharmasthAnakonA pAyA varSo pahelAM nAkhyA annakSetronA zrI gaNeza gujarAtIonA hAthe uttarottara vRddhi pAmatA ja rahyA che. uparAMta adyatana yuganA pravAho pramANe hatA. zikSaNadhAmo, gujarAtI bhavano, hospiTAlo vagere lAkhonI dakSiNanuM mAMcesTara : doDha sadIno gujarAtI vasavATa saMpattinA bhoge navAM navAM sarjano thatAM rahyAM che. dakSiNa bhAratamAM tAmilanADunuM trIjuM mahAnagara koimbatura kocInamAM nagarazeThanuM gaurava vyApAra udyoganuM avirata vikAsa pAmatuM mathaka che. keraLanI sAgaranagarI kocInamAM gujarAtIonA aDhAramI sadImAM gujarAtIonuM prathama Agamana saurASTra udayakALamAM kaccha mAMDavInA zeTha mIThuM muralIdharanI labdha pratiSThA kacchamAMthI thayuM, i. sa. 1942mAM gujarAtI samAjanI sthApanA prasarI hatI. teo A nagaranA nagarazeTha hatA. putra ratanazIe paNa thaI. lohANA dAtAonI udAra sakhAvatathI aneka hindu maMdirI pratiSThAno pAro UMco caDAvyo hato. kocInamAM davajI dAmajInA paNa Jain Education Intemational Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 4 bRhad gujarAta. lAkhonI sakhAvata che. kocInanA vikAsamAM puruSottama ghelAbhAIe traNa dAyakAnI pragatizIla tavArIkha: -zALA, dharmazALA, pAMjarApoLa vageremAM khUba ja sahAya karI hatI. agarabattI udyogamAM gujarAtIoe AjathI trIsa varSa ghaNI saMsthAomAM teo pramukha sthAne hatA. AjathI pacAsa varSa pahelAM prathama praveza karyo jemAM avirata kUca jArI rAkhI, raMjana pahelAM gujarAtI samAjamAM navacetanA pragaTAvanAra popaTalAla agarabattInA saMcAlaka zAMtilAla je. zAhane sau prathama nikAsa goradhanalAla dhArAsabhya, myu.nA ceramena ane benkanA menejIMga evorDa prApta thayo. beMgaloramAM vividha sAhasomAM paNa gujarAtIo DirekTara tarIke mUlyavAna sevA ApI. e ja rIte kAnAnora nagaramAM mokhare rahyA. gurjara sannArIonI dharmabhAvanAe sarjelI svapaNa vizALa gujarAtI bhavana ane vidyAmaMdiranuM suMdara rIte saMcAlana siddhimAM indirA beTIjInA haste mahilA maMDaLano AraMbha thayo. thAya che. Ama kAzmirathI kanyAkumArI sudhI patharAI ne A mahAna kAMtAbena sUcakanuM bhAre yogadAna rahyuM. samAjane palaTAvI vividha gujarAtI prajAe potAnI navI duniyA vasAvIne tejasvI tavArIkhanuM sAmAjika pravRttionAM maMDANa paNa vividha jJAti-samAjonI sarjana karyuM che. AmAM gujarAtIonI svAbhAvika lAkSaNiktAo rAhabarI nIce thayAM. rAjAjInagaramAM paNa gujarAtIonuM saMgaThana paNa achatI nathI rahI. puruSArtha ane parizramano temanA jIvanamAM i. sa. 1972mAM thayuM. jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMghanuM sAruM evuM adbhuta samanvaya thayo hato. pradAna che. kuberabhaMDArI pradezaH karNATaka sopArInuM picara : meMgalora gujarAtI prajAnI puruSArthabhUmi tarIke paMkAyelI karNATakanI mahAnagara meMgalora sopArInA nagara tarIke suvikhyAta che. pragatizIlatA sau koInuM dhyAna kheMce tevI che. bhAratanA vimAna, atre paNa doDhaso varSa pahelAM gujarAtIono vasavATa rAmarAva TapAla vyavahArano AraMbha i.sa. 1911mAM beMgalorathI kampAunDamAM hato. Aje to gujarAtI vepArIoe meMgaloranA AraMbhAyo. gujarAtIono vasavATa chellI eka sadIno che. amIra vistAromAM potAnA bAdazAhI baMgalA baMdhAvyA che. beMgaloranA gujarAtIonI jAherajIvananI pragatimAM pradhAnapada sopArI, naLiyAM, TAIlsa vagere vyavasAyamAM gujarAtIo joDAyA. sudhI pahoMcelA zrI ajIta zeTha tathA beMgalora mahAnagarapAlikAnA che. meMgaloranA udyogapati dhIrajalAla vI. beMkara padapratiSThAthI meyarapade sva. jhINAbhAI desAIe sArI sevA bajAvI. bhAratIya haMmezA AgaLa rahIne, paDadA pAchaLa rahIne dareka sAmAjika kAryamAM krikeTa TImanA khelADI brIjeza paTela paNa gujarAtI che. saMgaThana sahayogI banyA che. sevAo ane sakhAvatomAM gujarAtIoe siddhinA zikharo sara hulAmaNuM hubalI : | doDhaso varSa pahelAM A nagara gujarAtIonuM AkarSaNa kendra beMgaloranA baDabhAgI gujarAtIo banyuM. jAherajIvanamAM gujarAtIo potAnI sevA ApatA rahyA. bhASAvAra rAjayaracanA pahelAM beMgalora maisara rAjayano eka mahAnagarapAlikAmAM paNa gujarAtIo mokhare rahyA. roTarI ane bhAga hato. maisura rAjayanA rAjayapAla tarIke suprasiddha rAjakAraNI lAyansa pravRttiomAM paNa gujarAtIo mokhare, udyoga kSetramAM paNa maMgaLadAsa pakavAsAnI sevA maLI hatI jeo gujarAtI hatA. ghaNI AgekUca karI che. atre paNa gujarAtI bhavana sohAmaNuM ane e ja rIte audyogika AlamamAM siddhinA zikhare pahoMcanAra khUbaja sagavaDavALuM che. mahetA grupa opha inDasTrijhanA mahArathI sUtradhAra e.pI. desAI khaMDa: mahetA (amarelIvALA)ne bhArata sarakAre udyoga ratna tarIke karNATaka vepArI cembarsa opha komarsanA pramukha sthAne zreSTha biradAvyA hatA. sevA bajAvI tenI kadararUpe cembaranI imAratanA sabhAkhaMDane udhogadhAma : caMdravadana desAI nAma ApavAmAM AvyuM che. dhAravADanA udyogapati caMdravadana desAIe roTarI kalabanA pramukhapade traNa vAra sevA bhAratanA sauthI vizALa vimAnI kArakhAnAnI sthApanA ApI, beMgaloramAM paNa mAnavatAvAdI vividha pravRttio gujarAtI muMbaInA mahAna gujarAtI udyogapati sva. vAlacaMda hIrAcaMde karI samAja dvArA cAlI rahela che. beMgaloramAM jainonI vastI vizeSa hatI. beMgaloranI sAhasabhUmi upara suprasiddha kAmANI udyoga jovA maLe che. saMsthA sAthe varSo sudhI saMkaLAyelA zrI je.eca. dozIe paNa elyuminiyamakSetranA kArakhAnAmAM vizALayaMtro gatimAna gujarAtanA prathama patro : karyA hatAM. gujarAtamAM prathama patra amadAvAdathI "vartamAna" i. sa. karyA che. Jain Education Intemational Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 640 1849mAM AraMbhAyuM. "yA homa karIne paDo phateha che Age" sAMgalInA gujarAtI bhaDavIra sva. zivajI pUMjA koThArIe maMca vALA kavi narmada "DAMDiyo" patra i. sa. 1878mAM suratathI zarU upara jaIne gAMdhIjInA caraNe rU. paccIsa hajArano Dhagalo karatAM karyuM. AjanuM kheDA vartamAna I.sa. 1861mAM, amadAvAdanuM maMDapamAM sanasanATI macI gaI hatI. "saMdeza" i.sa. 1923mAM, "gujarAta samAcAra'nA i. sa. gujarAtI udAratAnuM gaurava: mIraja 1932mAM 16 jAnyu.thI zrI gaNeza thayA. mIrajamAM vikhyAta hospiTAla, traNa ekara jamIna upara khaDI poMDIcerImAM gujarAtI sAhasa : vizALa khAMDanA thayelI dharmazALA, sAMgalInA prasiddha luhANA sva. zivajI pUMjA kArakhAnAM: koThArIe potAnA vaDIla baMdhu devajI pUMjA koThArInA smaraNArthe ghaNI maharSi araviMda ane pU. mAtAjIe je dharatI upara moTI sakhAvato karI che. i. sa. 1962mAM sva. zivajI pUMjA bhagIratha sAdhanA karI e bhUmimAM vizALa pAyA para khAMDanA koThArInI ardhapratimAnI rASTrapati rAdhAkRSNananA hAthe kArakhAnAM sthApita karanAra lAlajIbhAI hiMDocAnI janmabhUmi anAvaraNavidhi thayelI. A dharmazALA rAjamahelanI jhAMkhI karAve che. jAmanagara jillo. nAnIvaye vatana choDI isTa AphrikAmAM dhaMdhAkIya kolhAparanA karmayogI gujarAtIo: sAhasanA zrI gaNeza karyA. AphrikAmAM temaNe aneka audyogika ekamo sthApyA, lokakalyANanAM kAryo paNa khUba karyA. araviMda * rajavADI yugamAM AjathI sIttera varSa pahelA kolhApuramAM AzramanA pU. mAtAjInI preraNAthI lAlajIbhAIe poMDicerImAMthI vyApAra udyoganA vikAsanI bhAvanAthI mahArAjA zrI zAhue sAhasika udyoga zarU karyo. AvakanI cokkasa rakama Azramane gujarAtI vyApArIone nimaMtrA. zAhapurInuM sarjana thayuM. sAhasika arpaNa kare che. svabhAve saraLa ane AdhyAtmika vicAranA che. gujarAtIo dvArA vyApArano vikAsa thayo, goLanA vyApAramAM lAlajIbhAI mAtra poMDIcerImAM ja nahi paNa dakSiNa bhAratamAM gujarAtIo mokhare che. i. sa. 1962mAM bhArata para cIna AgavuM sthAna dharAve che. AkramaNa veLAe saMrakSaNa bhaMDoLamAM gujarAtIo mokhare hatA. zikSaNanI tamAma suvidhAo gujarAtI mitra maMDaLa dvArA cAle che. sAhasanA vidhAtA : sva. mULajIbhAI mAdhavANI: sahakArI pravRtti ane roTarI klabamAM paNa gujarAtIo mokhare che. AphrikAnA zAha sodAgara ane jagaDuM zAha biruda pAmelA solApuramAM mIlaudhogamAM gujarAtIoH mULa baraDA pradezanA nAnakaDA AsiyApATanA vatanI sva. zeTha mULajIbhAI prabhudAsa mAdhavANIe 45 varSa pahelA muMbaImAM AjathI savAso varSa pahelAM mahAna gujarAtI udyogapati kApaDamIla kharIdI, dakSiNa bhAratamAM cA, kophInA bagIcAo sva. morArajI gokaLadAse spInIMga mIlanA zrI gaNeza karyA. kharIdyA, tuMgabhadrA sagara varkasa (prA.)nA pAyA nAMkhyA. jemAM hajArone rojI roTI ApIne A mIle varSo sudhI potAnI sukIrti paMdara karoDanuM rokANa hovAno aMdAja che. mAdhavANI parivAra jALavI rAkhI che. vyApAra udyogamAM gujarAtIo mokhare che. gujarAtI samAjanuM gaurava che. sIMdhiyA sTIma nevIgezana pha.vALA sva. vAlacaMda hIrAcaMda solApuramAM sthira thayelA. kAlIdAsa DAyAbhAI desAI mahArASTranA sAMgalImAM ratanazI nagara : nagarapAlikAmAM nagarapati banyA. sAMgalImAM AjathI lagabhaga savAso varSa pahelA pAMcasAta gujarAtI peDhIo hatI. sauthI purANI peDhI kacchanA lohANA auraMgAbAdamAM traNaso varSa junI peDhIo: zivajI pUMjA koThArInI hatI. uparAMta uttara gujarAtanA jaina vaNika aneka sattA palaTAonI AMdhI vacce marAThAvADamAM parivAro ane mahesANA jillAnA nAgara parivAronI peDhIo auraMgAbAda paNa gujarAtIothI dhamadhame che. traNaso varSa junI hatI. Aje saMkhyAbaMdha gujarAtI peDhIo tyAMnI samRddhinI jhAMkhI gujarAtI peDhIo mojuda che. gujarAtIo atre zrophanA nAme karAve che. tyAMnA gujarAtI samAja taraphathI bAra ekara jamIna oLakhAya che. moTAbhAganA gujarAtIo uttara gujarAta taraphanA upara sarjAyelA gujarAtI nagarane samAjanA puNya puruSa ratanazI hovAnuM jaNAya che. nagaranI madhyamAM gujarAtI nagarapati jeThAbhAI khenAnI amara smRtimAM ratanazI nagara nAma ApIne dvArakAdAsa paTelanI pratimA mUkavAmAM AvI che. nUtana gujarAtI temanI sevAnI kadara karI che. A gujarAtI nagaramAM anekavidha samAja paNa sAruM evuM kArya kare che. pravRttio gUMjatI rahI che. sAMgalInA vividha kSetramAM ratilAla dhULiyAmAM gujarAtI tabIbo ane dhArAzAstrIo: gosaLiyA daMpatie lAkho rUpiyAnA dAnano pravAha vahAvyo. bhAratanA AjhAdI saMgrAma veLAe belagAma koMgresa adhivezanamAM khAnadezanA pATanagara samA dhULiyAnA vyApArI kSetramAM Jain Education Intemational Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xe gujarAtIonuM astitva ghaNuM che. DaoNkTaro ane vakIlo ghaNA che, jeo sAmAjika pravRttio sAthe saMkaLAyelA che. pAMcorA, jalagAMva, naMdarabAra vagere zaheromAM paNa gujarAtIono javanavyavahAra dhabakato rahyo che. gujarAtamAMthI keTalAye samUho surata thaIne tApI kinAre AgaLa vadhatAM barahAnapura, khaMDavA ane auraMgAbAdanA Azraye jaI caDyA hatA, keTalAka parivAro vizALa khetI dharAve che. ane pote gujarAtI tarIke oLakhAve che. dhArAzAstrIo ane tabIbo ucca darajje pahoMcavA chatAM gujarAtI gaNAya che. yAtrAdhAma nAsikamAM maMdiro ane annakSetro: dhAtrAdhAma nAsikamAM paMcavaTI ane tapovanamAM saMkhyAbaMdha gujarAtI sakhAvatI TrasToe sarjelI sArvajanika dharmazALAo, Arogya bhavano, sadAvrato vizALa saMkhyAmAM khaDA che. godAvarInA baMne kAMThe gujarAtIoe baMdhAvela maMdironI dhajAo varSothI pharakI rahI che. vartamAna jaina vaNikonA nAsikanA savAso varSanA itihAsa sAthe pATIdAra jJAti paNa eka sadIne AMbI cUkI che. brAhmaNo, kacchIo, hAlAI ghoghArI lohANA, bhATiyA vagere jJAtino itihAsa paNa 60 varSa uparano che. i.sa. 1952mAM nagarapAlikAnA adhyakSa DaoN. maNilAla jeThAlAla zAha gujarAtI samAjanA paNa pramukha hatA. zikSaNakSetramAM bAlamaMdirathI mAMDIne koleja sudhInI suvidhAmAM sva. jerAmabhAI DAyAbhAI cauhANanI lAkhonI sakhAvata kIrtistaMbha samAna banI gaI che. atrenA suprasiddha samRddha sohAmaNA muktidhAmanA sarjanamAM pacAsa lAkhathI vadhAre rakama kharcAyAno aMdAja che. jemAM gujarAtIonuM vizeSa pradAna che. mahAjano ane mahArathIo AjanA viSama kALamAM paNa sevAbhAvanA, mAnavatA ane kartavyanI jyoti jalatI rAkhavAmAM mahAjano ane mahArathIo vizeSa birudo pAmatA rahyA che. temAM muMbaInA mAtabara udyogapati ane dAnavIra zeThazrI lakhamazI goviMdajI hariyA hAlArI osavAlono itihAsa sAruM evuM mAnapAna pAmyo che. e ja rIte mahAna dAnezvarI muMbaI jaina samAjanA agraNI dIpacaMdabhAI gArDInuM sevAmaya jIvana anekone preraNA levA jevuM che. e ja rIte bhAratanI ughogaSTimAM DI.sI.nA nAmathI prasiddha dayAnaMda caMdulAla koThArI jAhera jIvananI javalaMta pratibhA gaNAya che. madrAsane A koThArI parivAre traNa zerIphanI bheTa ApI hatI. zrI koThArInA pitA zerIpha hatA teo paNa A sthAna pAmyA ane tenA laghu baMdhu harSada koThArI paNa zerIpha paDe sthAna pAmyA che. e ja rIte haidrAbAdanA gujarAtI samAjanA gauravasamA TokarazIbhAI kApaDiyA bRhad gujarAta vyakti nahi paNa saMkhyA hatA. jIvatI jAgatI mAnavajyota hatI. e ja rIte amerelI paMthakamAM 'dhanajI dhoLA' nI dhUraMdhara peDhInA saujanyazIla zrI pratApazAha mahenA anukhama karmavIra ane aneka saMsthAonA janmadAtA hatA. gAyakavADa sarakAre temane rAjaratna ane bhArata sarakAre temane padmazrInA ilkAbothI navAjyA hatA. beMgaloranA udyogakSetramAM paNa anaMtarAya pratAparAya mahetA ane kRSNakAMta pratAparAya mahetA A baMdhu belaDI paNa sAruM mAna pAmI che.nAgapuranA gujarAtI jIvananA utkarSa mATe jIvanabhara jhajhUmanAra sva. jayadeva maNizaMkara ThAkare i.sa. 1939thI 1959 sudhI gujarAtI keLavatI maMDaLanA pramukha sthAne anekavidha sevA ApI hatI. e karmavIranA nAma uparathI nAgapuramAM je.ema. Thakkara roDa nAma apAyuM che, je svargasthanI sevA smRtine tAjI kare che. meMgaloranA gujarAtI samAjamAM varSothI mArgadarzaka banI rahelA dhIrajalAla viThThalajI beMkara ghaNA ja samartha ane zaktisaMpanna hovA chatAM hodAothI haMmezA dUra rahyA che. e ja rIte kolhApuranA samAja jIvanamAM motIlAla svarUpacaMda dozInuM bhAre moTuM pradAna noMdhAyuM che. mahArASTranA vidarbha vistAramAM yavatamAlanA gujarAtI samAjanI sevA pravRttiomAM zrI amRtalAla DAyAbhAI maDiyAno sarvaprakAre sahayoga maLato rahyo che. haidrAbAdanI aneka sAmAjika saMsthAone kacchI AgevAna dhanajIbhAI sAvonI sakhAvatano AMkaDo ghaNo UMce jAya che. e ja rIte i. sa. 1970mAM rAjyapAla khaMDamAI desAInA hAthe sanmAna patra meLavanAra jeThAlAla oghaDabhAI mahetA AMdhanA bhISma pitAmaha kahevAtA. e ja rIte sAMgalInAM zrImatI hemalattAbAna maMgaladAsa koThArI mahArASTranA samagra vistAranA gujarAtI samAjamAM eDa vIrAMganA che. madrAsanA gujarAtI samAjanA agrasthAne rahI karuNAzaMkara je. joSIe paNa bhAre moTI lokacAhanA meLavI che, vADIlAla kAlIdAsa dozI paNa madrAsanI aneka gujarAtI saMsthAo sAthe saMkaLAIne sevAnuM uttama dRSTAMta pUruM pADatAM. puruSArtha, parizrama ane prArabdhanA triveNI saMgamathI khaTArA DrAIvara tarIke kAma karatA zrI choTAlAla moriyA ane saMvAno sAme jhajhUmIne udyogapati tarIke pahoMcyA che. A koI parIkathA nathI, paNa satyakathAo che. e rIte mahArASTranA, karNATakanA, tAmIlanADunA aneka zahero, nagaromAM gujarAtIoe bahoLA pramANamAM varSothI jaIne vasavATa karI bhAre moTI prati pAmI zakyA che. zUnyamAMthI navasarjana karanArA evA ghaNA che. prathama gujarAtI patra ane patrakAra gujarAtanI bahAra anya rAjyomAM gujarAtI akhabArI kSetrano jhaMDo UMco rAkhavAmAM muMbaI ekamAtra mokhare rahyuM che. chatAM vividha rAjyomAM gujarAtI patrakAratvanA dIvaDAo jalatA rahyA Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA ni che. muMbaImAM sauthI prathama gujarAtI dainika patra 'muMbaI samAcAra' i.sa. 1822nA julAInI 1lI tArIkhe somavArathI AraMbhAyuM, tenA taMtrIpade prathama gujarAtI patrakAra sva. pharadunajI marjhabAnajI hatA. te pachI ghaNA patro krame krame zarU thayAM. tejasvI taMtrIo muMbaInA dainika patronA tejasvI taMtrIo tarIke muMbaI samAcAra'nA sva. sorAbajI pAlana, hindustAnanA zrI rAyazaMkara mahetA, sva. chelazaMkara vyAsa, 'janmabhUmi'nA sva. amRtalAla zeTha, zrI ravizaMkara mahetA, zrI mohanalAla mahetA'sopAna', 'vaMde mAtaraMma'nA zAmaLadAsa gAMdhI. sva. zAmaLadAsa 'hindustAna' ane 'janmabhUmi'nA taMtrIpade paNa camakI UThyA hatA. dakSiNa bhAratamAM gujarAtIoe sara karelo agarabattI udyoga : dakSiNa bhAratamAM bhUtakALano A gRhaudyoga gujarAtI sAhasikonI nUtana dRSTino sparza pAmatAM maudyogamAM palaTAno rahyo. beMgalora, maisura ane karNATakamAM sADA traNa lAkha mANasone rojIroTI Apato A udyoga jhaDapathI vikasI rahyo che. jemAM gujarAtIonI haiyAUkalane sAro bhAga bhajavyo che. e ja rIte madrAsane dvAre prathama dALa-ATA mIla zarU karavAmAM paNa gujarAtIonuM sAhasa hatuM. poMDicerImAM gujarAtI sAhasa H dakSiNa bhAratanA sAgarakAMThA upara poMDicerI jyAM pU. araviMda ane pU. mAtAjIe sAdhanA karI hatI e bhAgyazALI dharatI para AphrikAnA zAhasodAgara gujarAtI hinDocA parivAre vizALa khAMDa kArakhAnAnA thI gauza karyAM. zAha sodAgara lAlajIbhAI hinDocAnuM dhyeya dhaMdhA ke dhana nathI paNa dharmane prAdhAnyatA ApI Avakano cokkasa kisso Azrama pAchaLa kharce 2. * 649 che. e ja rIte khubalImAM pIparamenTa ane biskITanA vizALa audyogika vikAsamAM paNa kaccha lakhataranA lakSmIkAMta Thakkara, lohANA parivAranuM bhAremoTuM sAhasa hatuM. tema ja bhAratabharanA kapAsa kSetranI suprasiddha peDhI arajaNa khImajI ane presIMga kuM. e i.sa. 1961mAM kemIkala prosesa mATe Avazyaka uttama kakSAnA pampa ane vAlvanA utpAdana arthe e. ke. inDasTrIjhano AraMbha karyo jenI suvarNa siddhionI tejasvI tavArIkhe hubalIne sArI prasiddhi apAvI. karNATakamAM gujarAtI sAhasa uttara gujarAtamAM siddhapura vistAramAMthI varSo pahelAM eka zramajIvI luhAra kArIgara sva. jayacaMda narabherAma paMcAle karNATakanI dharatI upara paga mUkyo khAlI gajave, paNa zrama ane manobaLanI mUDIthI dhanalakSmI tijorI kahyuM. nAM dvAra ughADI Aja sudhImAM bhAre moTI siddhi hAMsala karI. madurAImAM paNa gujarAtIo dvArA henDaluma TuvAlano udyoga sAro evo vikasyo che jemAM kacchI gujarAtI peDhIonuM ja AgaLa paDatuM sthAna che. e ja rIte karNATakanI grAma sRSTimAM samRddhi sarjatu khAMDa udyogakSetranuM pracaMDa ane anokhuM gujarAtI sAhasa bhAre saphaLatAne varyuM che. A sAhasanA vidhAtA sva. zrI mULajIbhAI mAdhavANI AphrikAnA zAhasodAgara ane jagaDuzAhanuM biruda pAmelA mULa baraDa pradezanA nAnakaDa AsiyApATanA vatanI, ardhI sadI pahelA muMbaImAM suprasiddha kApaDamIla kolAbAmIla kharIdI hatI, dakSiNa bhAratamAM cA kophI, rabbaranA bagIcAo kharIdatA hatA. e ja rIte tuMgabhadrA nadInA taTapradezamAM AjanI virATa tuMgabhadrA syugara varkasa (prA.) lI.nA pAyA nAkhyA hatA. A badhA audyogika sAhasamAM AgevAna gujarAtIo saMkaLAyelA che. - gujarAtI samAjanuM paNa sAruM evuM saMgaThana che. jemanA dvArA mAnavahitanAM aneka maMgala kAryo thatA rahyAM che. sthApatyakalA ane adhyAtmano saMgama Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 bRhad gujarAta AphrikAnI bhUmi uparanA muAtIo kRSNakAMta vakhAriyA, mItAkSIbeta ThAkara pazcimanA sAgarathI nIkaLelA sAhasika gujarAtIoe eka bAju akhAtanA pradezo, AphrikA, pazcima eziyAnA pradezo to bIjI bAju zrIlaMkA, brahmadeza, jAvA, sumAtrA, bAlI, malAyA, jaMgabAra jevA TApuo para saMskRti ane vyApAranA dhvaja pharakAvyAnI vigato maLe che. jAvAnA eka vikhyAta borobudura maMdiranI divAla para gujarAtanuM vahANa kotareluM che. bAlI TApu haju vaidika dharma pALe che. cIna-jApAnanI vahANavaTA paraMparAmAM paNa gujarAtI paraMparAnI chApa jovA maLe che. laMkAthI motI, brahmadezathI mANeka, jAvA sumAtrAthI ratno bharIbharIne vahANo gujarAtanAM baMdaroe ThalavAtAM, AphrikAthI vahANo bharIne hAthIdAMta AvatA, jaMgabAra ke maskata jevAM nagaronI bAMdhaNI ApaNAM mAMDavI ke salAyA jevI lAge. gujarAtanA saMkhyAbaMdha baMdaro dariyApAranA dezo sAthenA saMbaMdhonA sAkSI che. dakSiNaAphrikAnI raMgabhedanI nIti mATe laData ApavAmAM gujarAtIo mokhare hatA. dariyApAranA dezomAM vagara talavAre saMskRti ane vyApAranuM sAmrAjya sthApavAmAM gujarAtIo ja mukhya che. bhASA, pozAka, rItarivAja, zikSaNa, dharma, kalA vageremAM gujarAta hoya, evA dRSTAMto zrIlaMkA, jAvA, sumAtrA, AphrikA, moriziyasa ke jApAna sudhI zodhavA janArane sahajarUpe maLI Avaze. bahAdura ane khaDatala marajIvAoe gujarAtI dariyAvATane AphrikAnI bhUmi upara jIvatI rAkhI che. te A lekhamALAmAM joI zakAya che. gujarAtI samAjanA pramukha zrI kRSNakAMta vakhAAi bahumukhI vyaktitva dharAve che, jANItA dhArAzAstrI, sAmAjika kAryakara, TreDa yuniyanisTa, vidyArthI netA ane anya ghaNI pravRttiothI bharapura temanuM vyaktitva che. teo ghaNIbadhI sAmAjika, zaikSaNika-Arogya-hospiTala jevI pravRttio karatI saMsthAo sAthe joDAyelA che. tenI pratibhA aneka kSetre prakhara buddhizALI che. gujarAtamAM duSkALa ke bhUkaMpa jevI ApattiomAM haMmezA asaragrasta parivAro sAthe UbhA rahyA che. i. sa. 1994thI vizvagujarAtI samAjanA pramukha tarIke kAryabhAra saMbhALyo te pachI bhAre kAThuM kADhIne samAja mATe saMtoSaprada kAma karyuM che. traNa AMtararASTriya gujarAtI pariSado, ghaNA parisaMvAdo ane bIjA kAryakramo thayA che. saune saMgaThita karavAmAM zrI vakhAriyAno amUlya phALo che. samAjanA maMtrI DaoN. mInAkSIbena ThAkaranuM paNa evuM ja yazasvI pradAna rahyuM che. aMgrejI ane hiMdImAM uccazikSaNa meLavIne sAhitya, patrakAratva ane rASTraghaDataranA vividhakSetre teo UMDo rasa dharAve che. AkAzavANIthI potAnI kArakirdI zarU karanAra mInAkSIbene rASTriyakakSAnA noMdhapAtra kAryakroMmAM udghoSaNA ane saMyojakIya sevAo ApI che. sAhityakSetre tenA saMkhyAbaMdha prakAzano che ane keTalAMka prakAzano mudraNAdhIna che. gujarAta yunivarsiTI sahita patrakAratvanI khyAtanAma zikSaNa saMsthAomAM vijhiTIMga phekalTI tarIke teo sevA ApavA uparAMta anekavidha sAhityika, sAMskRtika kAryakramo ane parisaMvAdomAM sakriya rahyAM che. patrakAratva temaja sAMskRtika kSetre temanA pradAna badala nAnubhAI suratI phAunDezana dvArA evorDathI temane sanmAnita karavAmAM AvyAM hatAM. bhArata sarakAranA prakAzana "yojanA" (gujarAtI) patrikAnA teo sahAyaka taMtrI che, temaja vizvagujarAtI samAjanA mAnadamaMtrI tarIkenI javAbadArI saMbhALe che. 'rASTra vidhAyaka : saradAra' temanuM yazasvI ane upayogI saMpAdana che. temanAM keTalAMka prakAzanomAM --"surabhi", caraNa rUke tyAM kAzI', meghadhanuSya, ApaNA keLavaNIkAro, "udghoSaNA- eka kaLA", bALakhajAno, bhAratanI garimA, vijJAnanI AMkhe tathA greTa insTiTyuTa vagere gaNAvI zakAya. saMpAdaka Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 651 gayelA gujarAtIo Aphrikana prajAnA hakko mATe laDavAnA dAkhalAo ApaNA lakSamAM Ave che. tyAre gujarAtI mahAjAtinA gauravavaMtA itihAsa mATe abhimAna thAya che. kaca kAThiyAvADanI viparIta paristhiti ane rAjakIya asthiratAne kAraNe sAhisaka vepArIo AphrikAnA dezomAM dezI vargomAM musApharI karI moTuM jokhama kheDI prayANa karatA thayA hatA. vepAra arthe gayelA AvA gujarAtIo paikI jAmakhaMbhALiyAthI AphrikAnA jaMgalabAramAM jaI vaselA naiva parivAranA rAmajIbhA parAgajI bhATiyAe i. sa. 1810nA koI zubha divase jaMgabAramAMthI gulAmIno vepAra nAbUda karavAnI pratijJA karI. gulAmIno vepAra eTale acAnaka zastra humalo karI jaMgalamAM rahetA niHsahAya ane ni:sAsa AphrikAnA ArAla vatanI kALA lokone strI-puruSa, bALako sAthe moTI saMkhyAmAM nirdayatAthI pakaDavAM, sAMkaLothI bAMdhavAM, baMdhAyelA parivAranA Aptajanone krUratAthI vikhuTA pADavAM, gulAmavADamAM laI javAM ane gulAma bajAramAM laI jaI vecavAM. AvAM vecAyelAM strIpuruSa, bALako vecANa lenAranA jIvanabhara gulAma banatA. AvA gulAma Aphrikana lokone vecANa aMge amerikA, iMglenDa ane pazcimanA dezomAM veMcanAra laI jato ane DhoranI jema kAma karAvato. jAmakhaMbhALiyAnA rAmajIbhA jaMgabAranI kacchI-bhATiyA "je jAya jAve te kadI pAcho na Ave ane jo Ave to pariyAnA pariyA khAve (teTalI milkata lAve). jerAma zivajInI peDhInA eka mahattvanA munima hatA ane jerAma zivajInI peDhI vatI AphrikAnA jaMgalomAM jaI Aphrikanone gulAma tarIke pakaDI lAvI gulAmavADAmAM pUrI gulAma bajAramAM vecavAnI kAmagIrI bajAvatA. AphrikAnA kALA lokomAM rAmajIbhAnI khyAti eka krUra mAnavI tarIkenI hatI ane temanA nAma mAtrathI Aphrikana habasIo karatA. Aphrikana habasIonI vasAhato upara chApo mAravAnI ane nAsatA bhAgatA Aphrikanone kuzaLatApUrvaka keda karavAnI rAmajIbhAmAM ghaNI moTI AvaData hatI. A rAmajabhAno hradayapalaTo thayo ane i. sa. 1810nI sAlamAM koI divase jaMgabAramAMthI gulAmI nAbUda karavAnI pratijJA lIdhI. pratibhA darzana zrI kRSNakAMta vakhAriyA vizvagujarAtI samAjanA pramukha che. ane DaoN. mInAkSI ThAkora e samAjanA mAnad maMtrI che. prAcIna kALathI gujarAtIo sAgara kheDIne dUradUranA dezomAM vyApAra arthe pravAsa karatA te jANItI bAbata che. gujarAtano sAgarakAMTho atyAre 1600 kI.mI. lAMbo che. gujarAtanA keTalAka pradezo ane bhUmi hajAro varSa purANI che. gujarAtanA kaccha pradezono ullekha hajAro varSa junA purANo ane zAstromAM che. hajAro varSa pUrve bhagavAna zrIkRSNa mathurAnI bhUmi choDIne saurASTranA dvArakA baMdaramAM sthAyI thayAno itihAsa jANIto che. gujarAtanI bhUmimAM hajAro varSamAM je bhaugolika pheraphAro thayA temAM moine do saMskRti sAthe saMga dharAvatA lothala baMdaranA astitvanA paNa purAvAo prApta thayA che. saurASTranA vallabhIpura, somanAtha, dvArakA, okhA prakhyAta baMdaro hatAM. jyAMthI videza sAthe hajAro varSa pahelAM moTA pAyA para vepAra thato. gujarAtanI mahAmUlI mUDI gujarAtano sAgarakAMTho che. ke jenA pratApe gujarAtamAM aneka jAtio AvIne vaselI che. gujarAtIonI sAgara kheDavAnI A parAkramagAthA prAcIna hovAne kAraNe ApaNe tyAM be kahevato khUba jANItI banI, ane bIjI kahevata che ke, laMkAnI lADI ne ghoghAno vara" A lekhamAM bahu prAcInakALanI hakIkato mUkavAne badale chellA traNaso - cAraso varSanA sAgara kheDanAra banAvonuM Alekhana karavAno eka nA prayAsa che. Aje visarAI gayelA paraMtu so - doDhaso varSa pahelAM gujarAtanA jIvatAM jAgatAM ane vizvabharamAM jANItAM baMdaromAM kacchanA lakhapata ane mAMDavI temaja gujarAtanA khaMbhAta ane surata hatAM. A baMdaronI jabarajasta jAhojalAlI hatI. ane A baMdaroethI gujarAtIo videzamAM vyApAra arthe prayANa karatA. gujarAtIo vepAraarthe dariyApAranA dezamAM sAhasavIro tarIke gayA ane vepAra sArI rIte vikasAvyo. tene kAraNe gujarAtI prajA vepArI prajA tarIke jANItI thaI che. paraMtu A vepArI prajAno eka bIjo bhavya itihAsa paNa che ane te itihAsa je videzomAM gujarAtIo vasyA, tyAMnI sthAnika prajAnAM hito, nyAya ane mAnavatA mATe jhajhUmavAno ane laDavAno paNa itihAsa che. 18mI sadInA utarArdhamAM ane 19mI sadInI zarUAtamAM kacchanA mAMDavI baMdarethI ke saurASTranA baMdaro parathI ke dakSiNa gujarAtanAM baMdaro parathI AphrikAnA dezomAM vepAra ke vasavATa mATe iMglenDa ane amerikA jevA dezomAM ane pazcimanA anya dezomAM gulAmo kharIdavAnI ane rAkhavAnI prathA moTA pAyA para hatI. iMglenDamAM paNa e divasomAM gulAmInI prathA sAmeno saLavaLATa haju Ubho thayo nahoto. A divasomAM eka gujarAtI Aphrikana videzanI bhUmi para gulAmInI prathA nAbUda karavAnI pratijJA le te mAnavajAtanA itihAsamAM eka sonerI pAnuM che. je gujarAtIonA itihAsa sAthe saMkaLAyeluM che. rAmajIbhAe gulAmInI prathA sAme laDavAnI zarUAta karI te saphaLa thaI ane jairAma zivajInI peDhIe gulAmIno dhaMdho baMdha karyo. AphrikAnA jaMgalo khUMdIne zamabhAe AphrikAnA kALA habasIone laviMganI khetI karatAM zIkhavyuM ane gulAma tarIke pakaDavA AvatA Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1S para che bRhad gujarAta, loko sAme kaI rIte pratikAra karavo tenuM zikSaNa ApyuM. iMglenDamAM 19mI sadInA aMtamAM ane 20mI sadInI zarUAtamAM varSo pachI i. sa. 1833nI sAlamAM kAyadesara rIte gulAmI prathA porabaMdarathI nAnajIbhAI kAlIdAsa mahetA i. sa. 1900nA nAbUda thaI ane amerikAmAM varSo pachI I. sa. 1870nI DisembaramAM AphrikA javA nIkaLelA. muMbaIthI 16 divase AjubAju gulAmI prathA kAyadesara nAbUda thaI. tenA kAraNe moMbAsA baMdare pahoMcyA ane chevaTe yugAnDAmAM TharIThAma thayA. amerikAmAM AMtaravigraha thayo. gulAmInI prathA sAme laDanAra nAnajI kAlIdAsa temanA potAnA jIvana caritramAM lakhe che ke, evo mahAna bIjo gujarAtI dakSiNa gujarAtano anAvila brAhmaNa moMbAsA pUrva AphrikAnuM pravezadvAra che jayAM dara aThavADiye hajAro amUlakha desAI hatA. jeNe dariyApAranA dezomAM sakkarabAjanA hiMdIo moMbAsA baMdare utare che ane AphrikAmAM samAI jAya che. nAmathI nAmanA meLavelI. rAmajIbhA ane amUlakha desAI moMbAsAthI jaMgabAra 1040 mAIla thAya. nAnajI kAlIdAsanA (sakkarabAjo videzanI bhUmi upara mAnavatAnA mahAna kArya mATe zabdomAM jaMgabAra TApu 720 co. mAIla patharAyelo che. joDAjoDa jhajhUmanAra be mahAna gujarAtIo hatA. AvelA jaMgabAra ane pesbAnA be TApuo maLIne AkhI mAnavatA, satya ane nyAya mATe laDanAra eka mahAna duniyAne moTAbhAganA laviMga pUrA pADe che. laviMganuM prathama vakhata gujarAtI Aje vizvavikhyAta che, kAThiyAvADanI bhUmi uparathI vAvetara jaMgabAramAM I. sa. 1792mAM thayuM. jaMgabAra paMcaratnanI 20mI sadInA pUrvArdhamAM mohanadAsa karamacaMda gAMdhI dakSiNa khANa che. laviMga, macuMgA (mosaMbI), keLAM, nALiyera ane kerI AphrikAmAM vakIlAta arthe gayA. dakSiNa AphrikAnA 21 varSanA A pAMca mukhya cIja sivAya kAju, taja ane sopArI paNa thAya vasavATa pachI "mahAtmA gAMdhI' banIne AvyA. kAraNa ke dakSiNa che. AphrikAno hAthIdAMta ane bIjo mAla bahArathI mAMDavI baMdare AphrikAnI bhUmi upara teoe raMgabheda ane jAtibheda sAmenI Utarato. e vakhate jaMgabAra upara 84 baMdarano vAvaTo pharakato. jabarajasta laData satyAgrahanA nAme calAvI. dakSiNa AphrikAnI hato. jaMgabAranI bajAra kacchI-bhATiyAonA hAthamAM hatI. hiMdI bhUmi upara vakIlAtanA vyavasAya mAraphata dhana kamAvA gayelA eka vyApArIonI prAmANiktA, saccAI ane sAhasiktA upara mahAna gujarAtIe satyAgrahanI je laDato calAvI te jagavikhyAta sulatAnane bhAre etabAra hato. atyAre jaMgabAra baMdara bhAMgI che ane temanI A laDatonI vizvanA itihAsamAM sArI rIte noMdha paDyuM che, ane vepAra AphrikAnA anya dezomAM gayo che. nAnajI levAyela che. kAlIdAse yugAnDAnA eka nAnA sarakhA gAmaDA kamalImAM eka baloca baherAmakhAnanI dukAnamAM nokarInI zarUAta karI ane videzanI bhUmi upara gulAmI prathA sAme, raMgabheda ane pAchaLathI pote kamalImAM eka nAnI sarakhI dukAnathI vepAranI jAtibheda sAme laDanAra garavA gujarAtIone aMjali ApyA pachI zarUAta karI. temAMthI vepAra vadhAratA gayA ane ijanerI. vepAramAM nAmanA kADhelA ApaNA gujarAtI vepArIonI vAta cIjavastuonA moTA vepAramAM paDyA ane chevaTe zAha sodAgara karIe to 18mI sadI - 19mI sadI ane 20mI sadImAM je tarIke jANItA thayA. nAnajI kAlIdAsanI peDhI Aje paNa kenyAnA mahattvanI vepArI peDhIo hatI. temAM jerAma zivajI, nAnajI nAIrobI zaheramAM eka AgaLa paDatI vepArI peDhI che ane temanA kAlIdAsa mahetA, mAdhavANI parivAra, caMderiyA parivAra ane saMtAnoe iMglenDamAM vasavATa karelo che. nAnajI kAlIdAsa aneka nAnAmoTA gujarAtIonAM nAmo mUkI zakAya. jerAma zAhasodAgara, udyogapati ane moTA vepArI hatA. paraMtu zivajInI peDhI jaMgabAramAM 18mI sadInA utarArdhamAM ane 19mI sAthosAtha samAjasevAnA kAmamAM paNa joDAyelA hatA. sadInA pUrvArdhamAM sauthI AgaLa paDatI vepArI peDhI hatI. A peDhImAM mahAtmAgAMdhIjInAM janmasthAna kIrtimaMdiranI sthApanA ane hajAro gujarAtIo nokarI karatA ane Azaro meLavatA. A peDhI vizvavikhyAta gurukuLanI (Arya kanyA mahAvidyAlaya)nI sthApanA vepAra karavAnI sAthosAtha sthAnika praznomAM paNa rasa letI ane temanuM mahattvanuM pradAna che. nAnajI kAlIdAsanAM putrI savitAdIdI jaMgabAranA sulatAna pAse jabarajasta vaga dharAvatI. 18mI sadInA keLavaNI ane sAMskRtika pravRttio mATe jagavikhyAta che ane utarArdhamAM ane 19mI sadInA pUrvArdhamAM luvANA, khojA, bhATiyA, Aje moTI uMmare paNa gurukuLa jevI kanyA keLavaNInI je saMsthAo memaNa vagere komo moTI saMkhyAmAM AphrikAnA dezomAM ane teoe sthApelI che te saMsthAo gujarAtanA strI zikSaNamAM TApuomAM vaselA ane jabarajasta vepAra jamAvelo. keTalIka mahattvano bhAga bhajave che. porabaMdarathI nAnajI kAlIdAsa mahetA jagyAe to gujarAtI vasAhato paNa UbhI thayelI. jenI pAse A prakAranI jokhamI musApharI karIne AphrikA pahoMcelA, loTo lagabhaga tamAma prakAranA zAsana adhikAro hatA. dariyApAranI ane dorI laI nIkaLelA. zeTha zrI nAnajI kAlIdAsa kenyA ane musApharI 18mI sadInA utarArdhamAM ane 19mI sadInI zarUAtamAM yugAnDAmAM nAnA vepArathI zarUAta karyA pachI koTana jIniMga ane mukhyatve dezI vahANomAM thatI ane khUbaja jokhamI hatI. khAMDanA kArakhAnAomAM Adhipatya meLavela. AphrikA uparAMta Jain Education Intemational Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana * 53 laMDana ane bhAratamAM paNa nAnajI kAlIdAsanA vaMzajonAM vepArI gujarAtIo che. i. sa. 1971-72nI sAla vItye Aje 30 sAmrAjayo che. varSanA vhANAM vItyAM ane A varSo daramyAna temanI prathama ane mAdhavANI parivAra paNa asala saurASTrano ane yugAnDAmAM bIjI peDhI astitvamAM AvI che, je iMglenDamAM judA-judA kSetromAM temaja AphrikAnA anya dezomAM vepAra mATe 19mI sadImAM nAmanA khUba AgaLa paDatI che. AphrikAthI hijarata karI gayela mAdhavANI meLavelI. i. sa. 1971-72mAM yugAnDAmAM idI-amIna parivAra ke caMderiyA parivAra laMDanamAM vepAra dhaMdhAmAM khUba AgaLa saramukhatyAra banelA ane bhAratiyo upara damanano dora gujAryo paDatA che ane caMderiyA parivAre laMDanathI temanuM vepArI sAmrAjaya jene pariNAme yugAnDAmAM vasatA bhAratiyo jemAM moTI saMkhyA duniyAnA lagabhaga 120 dezomAM prasarAveluM che. caMderiyA gujarAtIonI hatI, teoe yugAnDA choDavuM paDyuM, i. sa. parivAranA zrI ratibhAI caMderIyA vepAra dhaMdhA uparAMta sAMskRtika 1971-72mAM yugAnDAmAM je rAjakIya banAvo idI-amInane pravRttio ane gujarAtIbhASAne videzanI bhUmi upara jIvaMta kAraNe banyA, tenA pratyAghAto AphrikAnA AjubAjunA dezomAM rAkhavAnA prayAsomAM paNa pravRttizIla che. iMglenDamAM Aje (dakSiNa AphrikA sivAya) paDelA jene kAraNe moTepAye AphrikAnI bhUmi parathI hijarata karI sthAyI thayela AgevAna gujarAtIonI AphrikAnA judA-judA dezomAMthI hijarata zarU thaI. aneka gujarAtIono ullekha karIe to gujarAta samAcAra kenyA ane yugAnDAmAM aneka gujarAtIo vepAra-udyogamAM sAmayika calAvatA zrI sI.bI. paTela, gujarAta samAcAranI AgaLa paDatuM sthAna dharAvatA hatA. A gujarAtIomAM mAdhavANI sthApanA karanAra sva. zrI kusumabena zAha, iMglenDanA jANItA parivAra uparAMta caMderiyA parivArano paNa ullekha karI zakAya. solIsiTara ane aneka sAmAjika pravRttio sAthe saMkaLAyelA zrI caMderiyA parivAra paNa asala saurASTranA jAmanagara jillAnA prANalAla zeTha, zrI nAnajI kAlIdAsa parivAranA vaMzajo vagereno osavAla vANiyA ane AphrikAmAM vepAramAM khUba AgaLa vadhelA. ullekha karI zakAya. . sa. 1971-72mAM rAjakIya paristhitimAM jayAre pheraphAro AphrikAmAM mojhAmbika eka porTugala vasAhata hatI. I. thayA tyAre vepAra dhaMdhA sivAya vyavasAya kSetre jemake ijanera, sa. 1971-72mAM bhArate bhAratamAM Avela porTugala thANAM dIvavakIlAta, ArkiTeka, cArTaDa ekAunTanTa, DaoNkTara vagere vyavasAyamAM damaNa ane govA lazkarI pagalAMthI mukta karelAM ane bhAratapaNa gujarAtIo khUba AgaLa hatA. nAnA - moTA vepAro paNa porTugala vaccenA saMbaMdho kaDavA thayelA. A divasomAM ApaNA gujarAtIonA hastaka hatA. keTalAka dezomAM moTA amaladAro gujarAtIoe vasAhatI tarIke lAbha laI porTugalanA lisbana ane nyAyAdhIzo tarIke paNa gujarAtIo hatA. zaheramAM hijarata zarU karI. bhArata ane porTugalanA kaDavA saMbaMdha i. sa. 1971-72mAM je rAjakIya paristhiti UbhI thaI hovA chatAM paNa porTugala sarakAre vasAhatI gujarAtI prajA pratyenI tene kAraNe aneka gujarAtIone AphrikAnA aneka dezomAMthI potAnI pharaja nIbhAvI. iMglenDe jema vasAhatI gujarAtI prajAne hijarata karavAnI pharaja paDI. aneka gujarAtI parivAroe eka-be varSa Atithya ApI Azaro Apyo ane rojI apAvI te bhAratamAM pAchA AvIne bhAratamAM sthAyI thavAno vicAra paNa karyo rIte porTugale lisbana zaheramAM hijaratI gujarAtIone Azaro ane ghaNA parivAro bhAratamAM AvI vasyA. kamanasIbe bhAratamAM Apyo ane rojI pUrI pADI. chellA 30-40 varSathI porTugalamAM AvIne vaselA A parivAronI bhArata sarakAra, gujarAta sarakAra vaselA ApaNA gujarAtIo vepAra-dhaMdhe khUba sukhI che. porTugalamAM ke gujarAtanA lokoe je prakAranI darakAra karavI joIe tevI je gujarAtIonI mukhyatve vastI che temAM gujarAtIo hinduo darakAra karI nahIM ane bhArata AvIne vaselA AphrikAnA aneka ane muslimo che ane baMne komo vepAra dhaMdhAmAM AgaLa paDatI gujarAtIo briTIza vasAhatI tarIke, porTugala vasAhatI tarIke komo che. porTugalanA AgevAna gujarAtIomAM jemanAM nAmano yuropamAM jaIne, yuropamAM eTale ke khAsa karIne iMglenDa ane ullekha karI zakAya temAM udyogapati zrI kAMtibhAI saMdhANI, porTugalamAM jaIne sthAyI thayA. bhAratamAM nirAza thayelA A tAjetaramAM avasAna pAmelA sva. zrI ramaNIkabhAI majeThiyA, zrI gujarAtIone iMglenDamAM iMglenDanI sarakAre vasAhatI prajA tarIke, naTavaralAla dAvaDA vagere nAmono ullekha karI zakAya. porTugalanA potAnA nAgarika tarIke svIkAryA ane Azaro Apyo. gujarAtIoe porTugalanA madhya vistAramAM porTugala sarakAra AphrikAthI hijarata karI AvelA gujarAtIo mATe khAsa hijaratI pAsethI jamIna meLavI karoDonA kharce gujarAtI sAMskRtika kendranI kempo karyA ane temane jIvana nirvAha ane rojI ApavAnI saMpUrNa sthApanA karela che. jemAM jIvatA jAgatA gujarAtano prANa javAbadArI iMglenDa sarakAre uThAvI. iMglenDamAM Aje lagabhaga lisbananI bhUmi para ApaNane jovA maLe che. lisbananI bhUmi para AThathI dasalAkha gujarAtIo vase che. temAMthI moTA bhAganA sthApavAmAM AvelA gujarAtI sAMskRtika kendramAM be oDiToriyama, gujarAtIo A rIte AphrikAthI hijarata karI AvelA raheThANanA rUmo, lagnanI vADI, maMdira, gujarAtI lAIbrerI ane Jain Education Intenational For Private & Personal use only Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 je bRhad gujarAta gujarAtI zikSaNa ApatI nAnI sarakhI zALAno samAveza thAya che. dakSiNa AphrikAmAM moTAbhAganA gujarAtI parivArono je rastA upara A sAMskRtika dhAmanI sthApanA karavAmAM Avela che, vasavATa ekaso varSathI uparano che ane ghaNA gujarAtI parivAro te rastAne paNa ApaNA gujarAtIoe porTugala sarakAra dvArA dakSiNa AphrikAne potAnI mAtRbhUmi ane vatana mAnatA thayA che. mahAtmA gAMdhI nAma apAvela che. Ama chatAM paNa dakSiNa AphrikAnA bhAratiyo ane gujarAtIo AphrikAnA dezonI jyAre vAta karIe chIe tyAre dakSiNa bhArata ane gujarAta mATe bhAre lagAva dharAve che. i. sa. AphrikAne judo tAravavo rahyo e jANItI vAta che. te dakSiNa 2001nA jAnyuArInA bhUkaMpamAM vizva gujarAtI samAjane dakSiNa AphrikAnA zAsanakartAo I. sa. 1993 sudhI raMgabhedanI nItine AphrikAnA gujarAtIoe bhUkaMpagrasta lokonA punaHvasana mATe anusaratA hatA. dakSiNa AphrikAmAM mukhyatve zveta, kALA, raMgIna lagabhaga eka karoDa rUpiyAnI madada mokalela che. ane bhAratIya lokono vasavATa. zveta loko zAsana karatA ane dakSiNa AphrikAnA gujarAtIo dakSiNa AphrikAmAM temanA para koIpaNa prakAranA pratibaMdho nahotA. dakSiNa AphrikA vividha kSetre AgaLa nIkaLyA che. dakSiNa gujarAtanA eka anAvila samRddhithI bharapUra che. dakSiNa AphrikA kolaso, sonuM, hIrA ane brAhmaNa je dakSiNa AphrikAmAM zrI naradeva vidyAlaMkAra tarIke pleTinamanI khanIja khANo mATe vizvabharamAM jANItuM che. A tamAma jANItA thayA che. temaNe bhAratIya saMskRti ane veda dharmanA khANonI mAlikI ane vepAra zveta lokonA hAthamAM che. A pracAranuM ghaNuM moTuM kAma karyuM che. zrI naradeva vidyAlaMkAra 20mI vepAramAM bhAratIya lokone praveza paNa maLe nahIM. raMgIna loko sadInI zarUAtamAM dakSiNa gujarAtathI hijarata karIne DarbananI eTale e prakAranA loko ke jemAM mAtA ane pitA bemAMthI eka zveta gujarAtI zALAmAM zikSaka tarIke joDAyA. dakSiNa AphrikAnA hoya ane eka kALA hoya. raMgIna loko mATe paNa ghaNI chUTachATo vasavATa daramyAna A vidvAna paMDite veda dharmano bhAre pracAra karyo. hatI. ane vepAra udyogamAM mAlika thaI zaktA. bhAratIya ane | zrI naradeva vidyAlaMkAre veda ane upaniSada bhaNAvIne, veda kALA loko mATe udyoga sthApavAnI ane moTA vepAra karavAnI dharmanI dIkSA apAvIne lagabhaga 300-400 jeTalA dIkSArthIone saMpUrNa manAI hatI. nAnA nAnA kSetromAM je dhoLA(zveta) mATe potAnA ziSyo banAvyA. A ziSyomAM bhAratiyo uparAMta moTI jarUriyAtanA na hatA te kALA ane bhAratIyo mATe rAkhavAmAM saMkhyAmAM asala AphrikAnA vatanI kALA habasI loko temaja AvelA. gujarAtIo sivAyanA bhAratiyo jeo moTe bhAge AphrikAmAM vasatA gorA lokoe paNa veda dharmanI dIkSA lIdhI che. dakSiNa bhAratamAMthI AvatA hatA. teo giramITiyA tarIke A lekhanA lekhaka i. sa. 1993mAM je divase DarbanamAM zrI naradeva zeraDInA khetaromAM majUrI mATe gayelA. jayAre gujarAtIo nokarI, vidyAlaMkArane maLavAnA hatA, te ja divase savAre A vidvAna vyavasAya ke nAnA nAnA vepAra mATe jatA. AnA pariNAme dakSiNa AphrikAmAM gujarAtIonI gaNanApAtra vepArI peDhIo ke udyoganA paMDitanuM avasAna thayuM ane tenI smazAna yAtrAmAM bhAga levA mATe samasta AphrikA khaMDamAMthI kALA-dhoLA dIkSArthIo hajAronI mAliko bahu ochA hatA. Ama chatAM paNa prinTIMga ane pekejanA saMkhyAmAM umaTI paDyA hatA. te dazya zrI naradeva vidyAlaMkAranI vyavasAyamAM golDana erA grupanA nAmathI vyavasAya karatA pratibhAno khyAla Ape che. zrI naradeva vidyAlaMkAranI vidUSI putrI navasArInA zrI bhulA chItAnuM nAma mokhare che. zrI bhulA chItA DioN. uSAbena desAI Darbana yunivarsiTInA bhASA vibhAganAM vaDAM che jokhama kheDIne garIbI kheDavA navasArI choDI dakSiNa AphrikA ane DarbananA jAherajIvanamAM khUba mahattvano bhAga bhajave che. gayelA. zarUAtamAM mAthA upara TopalA mUkI zAkabhAjInA pheriyA tarIke dakSiNa AphrikAmAM jIMdagInI zarUAta karI ane Aje dakSiNa dakSiNa AphrikAnA gujarAtIo paikI be gujarAtIo AphrikAmAM golDana erA grupamAMthI eka jANItA udyogapati tarIke dakSiNa AphrikAmAM nAtAlaprAMtanI hAIkorTanA nyAyAdhIza tarIke bahAra AvyA che. zrI bhulA chItA ane temanA putro ane nimAyA. jasTIsa zrI cImanabhAI paTela ane jasTIsa zrI azvina parivArajanoe dhaMdhAnA vikAsa mATe je parizrama karela che te to dAda trikamajI zuddha gujarAtI bolanArA. paraMtu AphrikAnI svAhilI mAMgI le che ane tenI kahANI lakhavA besIe to juduM prakaraNa A bhASA ane suMdara aMgrejI jANanArA dakSiNa AphrikAnA agraNI aMge lakhavuM paDe. zrI bhulA chItA ane temanA parivArajano udyoga nyAyamUrtio che. jasTIsa zrI azvina trikamajI dakSiNa AphrikAnA ane vepAranI sAthosAtha aneka samAja sevAonI saMsthAo sAthe - rASTrapitA nelsana maMDelAnA vizvAsu sAthIdAra che ane ema saMkaLAyelA che. johAnisabargamAM mahAtmA gAMdhIjIe sthApela kahevAya che ke aneka muzkelInA prasaMge jasTIsa zrI azvina TolsaToya phArmanI kamiTinA zrI bhalA chItA khajAnacI che. dakSiNa trikamajInI salAha levAmAM Ave che. jasTIsa zrI azvina trikamajI AphrikAnI gujarAtI zALAo temaja gujarAtI bhASA ane asala to gujarAtI brAhmaNa parivAranA ane jarUra paDye Aje paNa saMskRtinA jatana mATe temanuM mahattvanuM pradAna che. gujarAtI parivAromAM lagnanI vidhi ke anya vidhi karAvI Ape Jain Education Intemational Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana che. dakSiNa AphrikAnA karmana zaheranA evAM ja eka mahattvanAM vyakti jANItA sAmAjika kAryakara su. zrI phAtimAbena che, gAMdhIjInI vicArasaraNI kaLa raMgAyelA gujarAtI phAtimAbena dakSiNa AphrikAnA Iba lokonI sevA mATe AphrikAmAM khuba jANItAM che. dakSiNa AphrikAnA priToriyA zaheranA zrI vaNa kalyANa eka AgevAna sAmAjika kAryakara che. zrI jIvaNa kalyANa potAnA vyavasAya uparAMta sAmAjika kAryomAM ghaNo samaya Ape che ane varSothI TrAnsavAla gujarAtI pariSadanA pramukha tarIke kArya boja upADI rahyA che. dakSiNa AphrikAnA gujarAtIomAM hiMdu ane musalamAna baMne komonA gujarAtIo moTI saMkhyAmAM che. baMne komomAMthI aneka vakIlo, cArTarDa ekAunTanTa, DaoNkTaro ane sarakAramAM moTo hodo dharAvatI ane vyaktio che. dakSiNa AphrikAnI pAmeinTanA spIkara gujarAtI pArasIbena kenI jInavAlA che. gujarAtI sADI paherIne dakSiNa AphrikAnI pArlamenTanA spIkaranI khurazImAM A jAjavallamAna mahilAne dakSiNa AphrikAnI pArlAmenTanuM saMcAlana karatI jovI e jIvanana eka lAvo che. mahAtmA gAMdhI parivAranA jamAI zrI raNachoDa bhAdA dakSiNa AphrikAnI saMsadanA sabhya ane eka AgevAna che. dakSiNa AphrikAnI sarakAramAM gujarAtI pradhAno che. chellAM 20-30 varSamAM jhAmbiyAmAM asala khaMbhAtanA zrI * 55 bhagavatIlAla rAva aneka kiMmatI pattharonI khANonA mAlika che. zrI bhagavatIlAla rAyanA eka vakhatanA bhAgIdAra hAla dakSiNa AphrikA pAsenA TApumAM eka AgevAna udyogapati tarIke prasiddhi pAmyA che. dakSiNa AphrikAthI najIkano TApu moreziyasa pravAsadhAma tarIke vizvamAM jANItuM che. moriziyasamAM bhAratiyonI ane ThIkaThIka saMkhyAmAM gujarAtIonI saMkhyA che. zilAla DaoNkTara moreziyasamAM mahAtmA gAMdhIjInI salAha mujaba sthAyI thayA ane moreziyasanA bhAratiyo mATe kAryarata banyA. teo moreziyasamAM bhAre lokapriya banelA ane moreziyasathI bhArata AvI bhAratIya koMgresanA adhivezanamAM paNa bhAga letA hatA. zilAla DokTare koMgresanA 25mA adhivezanamAM moreziyasamAM bhAratiyonI sthitinuM varNana karI giramITiyA paddhati nAbuda karavAnI mAMgaNIno TharAva mUkelo. moreziyasanA zAsakonI khaTapaTathI zilAla DaoNkTarane moreziyasa choDavuM paDyuM. paraMtu temanA vasavATa daramyAna teoe bhAratIyone temanA adhikAro mATe jAgRta karelA. maNilAla DokTara moreziyasa choDI. mahAtmA gAMdhIjInI salAha mujaba phijhImAM bhAratiyonI sevA karavA vasyA ane phijhI pahoMcI tyAMnA bhAratIya giramITiyA majUrone thatA anyAya mATe laDelA. A jijJa putrothI jinabhaktino saMdezo ApatAM parasAtma- bhaktimAM tanmaya ane tadAkAra banI darzanArthIo nuM dila jaDAI jatuM hoya saMkSiNe jayA AtmA jAya che, jyAM Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 gurjaradhAnA dIvaDAo sva. guNavaMtarAya maM. bhaTTa tA. 9-5-1991nA roja sikaMdarAbAda (AM.pra.) khAte avasAna pAmanAra sva. guNavaMtarAya maMgaLadAsa bhaTTa 'bAlavIra' pravRtti skAuTIMganAM dharUvADiyAne gujarAtamAM ucherI 'skAuTa pravRtinA kabIravaDa'nuM upanAma meLavI yAdagAra banyA che. saMkalika lekhata --prA. bipitacaMdra ra. trivedI sva. guNavaMtarAya bhaTTa 'dAdA'no janma bharUca jillAnA nAMdoda, tAlukAnA avidhA gAme 16-3-1893nA roja thayo hato. mAtAnuM nAma rUkamaNIbahena. bhAratamAM i. sa. 1911mAM bAlavIra pravRttinuM Agamana thayuM. DaoN. enIbesenTa skAuTanA mAnad cIpha kamiznara banyA. temanI pAsethI guNavaMtarAya bhaTTe bAlavIranI dIkSA grahaNa karyA bAda madrAsa, pUnA, sImalA vagere sthaLoe tAlImanA bhAgarUpe jaIne pAraMgata thayA ane gujarAtanA prathama AjIvana ane sarvazreSTa skAuTa banI rahyA. bAlavI2 pravRttino prasAra-pracAra thAya te mATe temaNe i. sa. 1927mAM 'bAlavIra' nAmanuM mAsika zarU karyuM je Aja varSothI cAle che ne tenA mathALe AdyasthApaka taMtrI tarIke sva. guNavaMtarAya bhaTTanuM nAma lakhAya che. patrikAo ane pustikAorUpe gujarAtamAM vaNakheDAyelAM bAlavIra sAhityane mAtabara karavAno temano prayatna yAdagAra raheze. 'komaLapAda', 'skAuTano sAthI' bhAga : 1,2, te traNeyanuM sacitra navasaMskaraNa 'skAuTano sAthI' temaNe lakhyAM che. bhAratamAM prAcInakALathI rAmAyaNanA samayathI purANI 'karapallavI' nAmanI binatArI vAtacItanI-hAthanA hAvabhAva parathI akSaronI saMjJA nakkI karI bhASAno sAMketika saMdeza ApavAnI rIta hatI te parathI guNavaMta dAdAe dhvaja vaDe e ja prakAranI eka saraLa paNa dhImI jyAre bIjI jhaDapI paNa agharI ema be paddhati zodhI kADhI. A saMdarbhamAM zrI maganabhAI vyAse 'skAuTano sAthI'nA AmukhamAM lakhyuM che ke --''zrI bhaTTe atyAra sudhImAM skAuTiMganA kSetramAM jyAM jyAM zakya hoya tyAM tyAM potAno maulika phALo Apyo che. saMjJAothI gujarAtI bhASA dvArA pUrA saMdezAnI Apa-le thaI zake evI 'dhvaja saMjJA' tathA 'karapallavI'nI paddhati je bahu saraLa ane sugama che. te emanuM ja maulika sarjana che.'' guNavaMtadAdAnuM tailacitra amadAvAdanI skAuTanI mukhya bRhad gujarAta kacerImAM mUkAyeluM che. pUnA khAte yojAyela nezanala jAMburInA prasaMge te samayanA vaDApradhAna sva. zrI. rAjIvagAMdhInA haste temanuM bahumAna karavAnuM nakkI thayuM; paraMtu jaipha vayane kAraNe chevaTe bharUca khAte eka samAraMbha yojIne A bahumAna karAyuM. skAuTIMga paddhatinA A bhekhadhArI sAtasAta dAyakA sudhI, jIvananA chellA zvAsa sudhI bAlavIra pravRttinA vikAsanA dhyeyane varIne preraNAmUrti banI gayA. chelle teo pritamanagara sosAyaTI, bharUcamAM rahIne niHsvArtha karmayogInI bhUmikA adA karI gayA. sva. zrI khuzAlabhAI kA. paTela (sAdhIvALA) vaDodarA pAse mahI ane DhADha2nadIno lagabhaga 197 gAmano pradeza 'vAkaLa' kahevAya che. vAkaLa pradezanI asmitAnuM bIja ropanAra sAdhI (tA. pAdarA) gAmanAM AcArya sva. zrI baLadevaprasAda parIkha hatA. i. sa. 1927mAM mAtra 24 varSanI uMmare akALa avasAna pAmyA paNa temanAM A vicArabIjane dhyAnamAM rAkhIne vAkaLa pradezanI kAyApalaTa karavAnA prathama prayatnarUpe sAdhInA vallabhabhAI mu. paTela, rAmabhAI je. paTela sAthe sAdhInA ja yuvAna khuzAlabhAI kALIdAsa paTela thoDIka gharavakharI sAthe gADuM joDIne bAjunA 'mobhA roDa' gAme AvyA. ahIM mAsika rU. panA bhADAnI oraDI laI temAM tA.2-41934nA roja vAkaLa eMglo varnAkyulara skUla zarU karI (pachIthI 11-2-1940nA roja 'vAkaLa keLavaNI maMDaLa - mobhA roDa'mAM rUpAMtara thayuM.)tyAre prAraMbha thayo mAtra cha vidyArthIothI ! te vakhate temanI pAse bleka borDa, khurazI-Tebala kazuM ja nahotuM ! sAmAnamAM mAtra cAnI peTInuM cAra AnAnuM khokhuM hatuM ! A zALAnA khuzAlabhAI prathama AcArya banyA. zikSaka ane maMtrInuM kAma paNa pote ja saMbhALatA. pachI patarA-khapATa-kAmaThAmAMthI zALA, chAtrAlaya ane zikSaka nivAsanA makAno taiyAra karyAM. 21 varSanI yuvAna vaye vAkaLa keLavaNI maMDaLanA AdyasthApako paikInA eka ane 61 varSa sudhI satata A saMsthAnA maMtrI tarIke sevA ApanAra khuzAlabhAI kALIdAsa paTela aneka lIlI-sUkI joIne A saMsthAne pagabhara ane prasiddha banAvI. Aje tapovana jevuM vizALa ane suMdara prAMgaNa, saMsthAnAM bhavya makAno temanA puruSArtha-pasInAnI jIvaMta kahANI samA che. temaNe Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 6pa0 iMglenDa ane yuropanI 3 vAra videzayAtrA karI hatI. vaDodarA , ekaMdare pachAta kahI zakAya evA bharUca jillAnA eka cheDe jillA mAdhya. zALA saMcAlaka maMDaLanI sthApanA karI, gujarAta AvelA vatana jaMbusaramAM sAmAjika kAryakara ane sevAbhAvI rAjayanA mAdhyamika zALA saMcAlaka maMDaLanA pramukhapade binaharIpha pitAzrI jIvaNalAla mathurAdAsa zAhane tyAM i. sa. 1919mAM rahyA. vatana sAdhI (tA. pAdarA)nA "baMdhu samAjanA adhyakSapade harSavadanabhAIno janma. mAdhyamika sudhInuM zikSaNa ahIMja meLavI paNa hatA. tA. 5-6-1994nA roja khuzAlabhAInA 81 varSanA pitAzrInA pagale i. sa. 1938mAM muMbaI pahoMcyA. bombe praveza TANe emanuM sanmAna karavAmAM AvyuM, rU. 2,51,000nI yuni.mAMthI ela.ela.bI.nI padavI meLavI. kolejakALa thelI temane arpaNa thaI temAM eTalI ja rakama umerI rUA. daramiyAna yusupha maheraalI ane azoka mahetA jevA netAonI 5,00,000 (pAMcalAkha) temaNe gAmanA TrasTane arpaNa karyA. rAhabarImAM caLavaLamAM bhAga lIdho. abhyAsanA gALAmAM je.je. deza-paradezamAM rahetA temanA parivAranA traNeya peDhInA sabhyo hospiTalanuM bAMdhakAma, nAyara hospiTalanuM samArakAma meLavyuM. e vatanapremI che. gALAmAM bIjA vizvayuddhanI bIkathI muMbaImAM bhayajanaka vAtAvaraNa TImavarka, niSThA, sAdagI, karakasara, sAmAjika sudhArakapaNA chavAyuM. keTalAke to hijarata karavA mAMDI paNa zrI harSavadanabhAI ane niyamitatAthI khuzAlabhAIe vAkaLa keLavaNI maMDaLane suMdara tyAM cITakI rahyA. 1942mAM bhAgIdAro sAthe bAMdhakAma mATe zAha ane saddhara sthitimAM mUkI dIdhuM. 1700 sabhyo ane 23 lAkhanuM TreDarsanI sthApanA karI, pachI temAMthI i. sa. 1944mAM potAnI TrasTaphaMDa che. 83 varSanI jaipha vaye tA. 13-11-1995nA roja AgavI 'zAha kansTrakazana kaMpanI' sthApI, 1950mAM tene temanuM avasAna thatAM baso jeTalAM gAmomAMthI seMkaDo loko temanA prA.li.ke. ane 1960mAM pablIka li. kaMpanI banAvI. aMtima darzane AvyA hatA. sva. khuzAlabhAInI ardhapratimA "osTreliyana insTiTyuTa opha bilDIMga" ane "briTIza vAkaLa keLavaNI maMDaLa - mobhA roDanA prAMgaNamAM che. insTiTyuTa opha menejamenTanA phelo' harSavadanabhAI ekaniSThA, sva. zrI khuzAlabhAInA cAreya putroe ucca keLavaNI prApta vacanapAlana, prAmANikatA, parizramathI mAna-pratiSThA, zAkha ane karela che. jemano paricaya aMza "ApaNAM zreSThIvaryomAM apAyelo paricaya aMza "ApaNAM varSomAM evo napho meLavI zakyA, jemake che che te zrI bAlubhAI ane pIyuSabhAI paTela briTanamAM che ane 1) mahArASTra sarakAranuM sacivAlaya (2) narImAna tyAMnI 'lAyansa klaba opha enaphilDa - laMDana' sAthe joDAIne poInTa para era inDiyA bilDIMga (3) ela.AI.sI.nuM muMbaI sevArata che. jeno lAbha gujarAta-bhAratane paNa maLato rahe che. khAte mukhya mathaka "yogakSema'. A bAMdhakAmanI ajoDa sevA mATe satyendrabhAI amadAvAdamAM potAno vyavasAya saMbhALe che ane 26-12-1963nA roja vaDApradhAna sva. zrI javAharalAla sauthI nAnA narendrabhAI ke. paTela 'lAyansa klaba opha sTeDiyama- naherue cAMdInI talavAra smRti-sanmAnarUpe bheTa ApelI (4) baroDA sAthe saMkaLAyelA che, "royala sikyuriTI sarvisanuM saMcAlana eksapresa TAvarsa (5) varalI khAte zivasAgara esTeTa (6) pITiTa vaDodarAmAM saMbhALe che. ane pitAnA avasAna bAda "vAkaLa hola epArTamenTa kompalekSa (7) e.jI.sI. Ara. ophisa keLavaNI maMDaLanA maMtrIpade che. bilDIMga dilhI (8) myujhiyama ekeDamI bilDIMga - cennAI uparAMta anya bAMdhakAma, pUlo-narmadA, tApI, mahI, kRSNA, (subhASa brIja zrI harSavadanabhAI je. zAha mATe) sAbaramatI nadIo para baMdho ane nahero paikI : mAlaNa ane potAnI pravINatA badala jemane bhAratIya bAMdhakAma goMDalI nadI para mATInA baMdha, yamunA, konA para simenTanA baMdha, udyoganA mahArathI - 'A doyan of Ionian construction mahInI mukhya nahera para 'lAyaniMga kAma'.... Industy' nuM birUda-sanmAna maLeluM che tevA mAnanIya zrI rastAo - gujarAtamAM 45 mAIla, nezanala hAIve naM. 8 harSavadanabhAI je. zAha eTalA sAdA-sIdhA, nirAbhimAnI che ke (AMzika)nA simenTanA pAkA rastA uparAMta muMbaImAM AsphAlTa temanI pahelI pratyakSa mulAkAte ajANyAne temanA virATa kartutvano rastAo yAMtrika plAnTa sAthe prathamavAra taiyAra thayA. caMdIgaDha, bhAgye ja khyAla Ave ! rAMcI, muMbaI, amadAvAdamAM pANI ane suejha TrITamenTa plAnTa mAna. zrI harSavadanabhAInAM sImAcihna kAryone 3 temanI kaMpanIe taiyAra karI jAhera taMdurastInA kSetrane lagatAM vibhAgomAM vaheMcI zakAya (1) vividha ImArato, pUlo, baMdho, bAMdhakAma tathA verAvaLa khAte "reyona plAnTa - udhanA, rUrakelA nahero, pAkA rastAo, jAhera taMdurastI (2) bhAratIya bAMdhakAma khAte sTIla plAnTa, bokAro sTIla plAnTa, dhuvAraNa pAvara plAnTa udyoga mATe agatyanI saMsthAonA sthApaka, preraka ane mArgadarzaka uparAMta bhAratanA prathama aNuzakti zodha kendra - "apsarA'nuM (3) sAmAjika - zaikSaNika kAryakara. bAMdhakAma paNa temanA dvArA thayela che, A to che thoDAM dRSTAMto. Jain Education Intemational Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 4 bRhad gujarAta zrI harSavadanabhAI je. zAhano bIjo agatyano phALo vaidyasabhAnA sthApaka sabhya hatA. Ama Ayurveda temanA lohImAM bAMdhakAma vyavasAyane guNavattA ane nakkaratA bakSanArI saMsthAonA che, hAla teo da. gujarAta kSatriya saMgha-suratanA pramukha che. sthApana, lAlanapAlana ane saMcAlanamAM rahyo che, jema ke | pravRtizIla svabhAva dharAvatA DaoN. solaMkI dezanA vividha (1) bilDarsa eso. opha inDiyA - bI.e.AI. - sthaLoe Avela durgama giri-kadaMrAone khUMdI vaLavA "TrekIMga" saMsthAmAM temanI 50 karatAM vadhu varSanI sevA rahI. pravRtti dvArA - himAlaya, da.bhArata, ma. pradeza, sahyAdrImAM aneka (2) ovarasIjha kansTrakazana kAunsila opha inDiyA - vAra jaI AvyA che ane tyAMnI saMskRti, lokajIvana tathA o.sI.sI.AI.nA pote sthApaka, 14 varSa sudhI ceramena rahyA. vanyajIvanane najIkathI nihALyuM che. te daramiyAna je te vistAranA sthAnika lokono saMparka keLavI vividha vanaspationI parakha (3) jenuM mukhya mathaka philipAinsanA manilA khAte che te meLavI te kyA rogomAM upayogI bane tenuM saMzodhana karatA rahyA. -inTaranezanala pheDarezana opha eziyana enDa vesTarna pesiphika prAcIna sthaLo-imAratonI mulAkAta, ghoDesvArI ane paryAvaraNa konTrAkTarsa esosiyezananA teo 1969-70mAM pramukha hatA. jALavaNI temanA AkarSaNa ane zokhanA viSayo. vatana saNiyA 1970mAM tenA 11mAM adhivezananuM udghATana rASTrapati zrI kaNade (tA.coryAsI)thI teo dararoja surata AvIne 'sUrya vI.vI. gIrInA haste thayeluM. tyAre tenA adhyakSasthAne zrI eca. Ayurvedika kera'nAmanuM harbala sAravAra kendra 11 khaMbhAtIvADI, je. zAha hatA. rUstamapurA-suratamAM calAve che. Ayurveda tathA deza-videzanA (4) talasparzI abhyAsa dvArA bAMdhakAma udyogane kensararoganA vaijJAnika - niSNAto, saMzodhakonA saMparkamAM rahetA vyAvasAyika banAvA mATe harSavadanabhAIne koI prabaMdhaka saMsthAnI DaoN. solaMkIe kensaranA vividha prakAro para judI judI Ayurvedika jarUra jaNAvAthI "nezanala insTiTyuTa opha kansTrakzana menejamenTa auSadhio ajamAvIne AzAspada pariNAmo meLavyAM che je enDa risarca'- ena.AI.sI.ema.e.Ara. - saMsthA sthApI, uccatama hospiTalonI prayogazALAmAM cakAsAyAM che. sorAIsIsa, okTo-2000mAM sthApaka pramukha tarIkenI sevAne eka dAyako thayo. eIDa, yakRta ane vaMdhyatvanI sAravAranA kSetre paNa temane saphaLatA zrI harSavadanabhAInuM trIjuM agatyanuM pAsuM zaikSaNika, maLelI che. AthI to bhUvanezvarI zaktipIThanA AcArya vaMdanIya samAjasevAnA kSetranuM che. muMbaImAM teo jasTIsa opha pIsa ane zrI ghanazyAmadAsajI mahArAje (goMDalathI) temane dhanyavAda pAThavIne onararI presI. mejisTreTa tarIke rahI cUkyA che vatana jaMbusaramAM temanI sevA amuka divase muMbaImAM maLe tema vyavasthA karelI.. temanA kuTuMbanA pratyeka sabhyanA nAme koIne koI saMsthA kAryarata amerikAnI "olTaraneTiva meDikala esosiezana' - che. jaMbusara vistAramAM ucca zikSaNanI muzkelIone dhyAnamAM glImara, 708, meDala ina DrAIva - TeksAsa saMsthAe DaoN. laIne temaNe potAnA baMdhuo (mahendrabhAI je. zAha ane raNajItasiMha solaMkInAM saMzodhanone pArakhIne A saMsthAnA mAnada DAhyAbhAI je. zAha) sAthe vikAsa vAMcchu anya sahayogIonI sabhya tarIke lIdhA che. tAjetaramAM DaoN. solaMkI iMglenDanI sahAyathI "janatA keLavaNI maMDaLa - jaMbusara'nI sthApanA i. sa. videzayAtrAe jaI AvyA che. TocanI vyaktioe temanAM 1964mAM karI tyArathI Aja sudhI temaNe pramukha tarIke satata saMzodhana aMge pRcchA karI che paNa te vigato atyAre ahIM rajU na doravaNI ApI che. A saMsthAnA nejA heThaLa potAnA pitAzrInA karatAM eTaluM AnaMda sahita kahevAnuM ke "gujarAta kensara risarca nAme je. ema. zAha ArTasa - komarsa koleja sthApI. Aje ke.jI. sosAyaTI' sAthe teo saMlagna thayelA che. (bAlamaMdira)thI mAMDI pI.jI. (anusnAtaka) sudhInA zikSaNanI, pU. svAmI zrI yogezvaradevajI bAMdhakAma, Tekanikala ane komyuTara sahita ekaMdare 7 saMsthAonuM A maMDaLa saMcAlana kare che. grAmavikAsa samAja jaMbusaranA teo gAyatrI, gaNeza, yoga, vedAMta ane maunanI sAdhanA karatA sthApaka pramukha che. bhagavAM kapaDAMdhArI svAmI yogezvaradevajIne joIne bhAgyeja khyAla Ave ke A svAmIjIe duniyAnA vividha dezono samaya eka sAthe Do. raNajItasiMha solaMkI batAve tevI AMtararASTrIya ghaDiyALanI zodha koI paNa jAtanI i. sa. 1973mAM "AyurvedAcAryanI padavI meLavanAra Tekanikala tAlIma sivAya paraMtu yoga ane ekAgratAnI madadathI Do. solaMkI 26 varSathI vaidarAja uparAMta sAmAjika kAryakara paNa meLavI che ! kharekhara ajaba kahANI che. ne te mATe bhUtakALanAM che. pitAmaha sva. gaMbhIrasiMha gumAnasiMha solaMkI paNa AyurvedanA samayapaDa ukhADavA paDaze ! nAmAMkita vaidya ane I.sa. 1921-22mAM suratanI sUryapura jasadaNanA nAraNajI bhavAnajI joSI, janma i. sa. Jain Education Intemational Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 59 1933mAM mAtA revAbahenanI kukhe. pAMca varSanI uMmare mAtRsukha to briTanamAMthI 'bI.bI.sI.' e paNa A samAcArane vadhAvIne gumAvyuM tethI bhAI-bhAMDuo tathA nokariyAta pitAne choDIne aneka zrotAo sudhI A yuvAna zikSakanI zodhano paricaya Apyo. mAtAmahI umaiyAmAM pAse mosALa jasadaNamAM bhISaNa garIbImAM paNa naMbara 138246, tA. 4-8-1973nA roja bhAratanA saMdarbhamAM saMskArapUrvaka UcharyA. prAthamika 7 dhoraNa, "prAthamika zALAMta'nI teno peTanTa maLyo (Arthika muzkelInA kAraNe vizvano peTanTa kaDhAvI parIkSA i. sa. 1950nI AsapAsa ApI saurASTra rAjayamAM tA. na zakyA) - bhArata sarakAranA gejheTamAM te prasiddha thayela te pahelAM 12-7-1951nA roja prAthamika zikSaka banyA. 1952-57mAM khAtAkIya khaTapaTathI kaMTALIne tA. 21-12-1969nA roja zikSakanI tAlIma laI 1957mAM TreInDa zikSaka banyA paraMtu zikSakanI aDhAra varSanI nokarIne tilAMjalI ApI. nokarImAM khaTapaTa thavAthI 21-12-1969nA roja rAjInAmuM ApI A peTanTa sudhInI prakriyAmAM pahoMcavAmAM jasadaNa darabAra chUTA thayA, te pahelAM amuka sImAcihnarUpa banAvo banyA. zrI zivarAja kumAra khAcara, udyoga khAtAnA adhikArI zrI, | eka ghaDiyALIe jasadaNamAM mahenatANuM laIne paNa temanI pATaNakara, peTanTa kAyadAnA niSNAta eDavokeTa zrI jI.TI. trivedI ghaDiyALa saMtoSakAraka rIte rIpera na karI. AthI koIpaNa vagereno i. sa. 1970mAM sadhiyAro sAMpaDyo. 1972mAM pote sAdhanonI madada vagara pote mAtra yAdazakti, ekAgratAthI thALImAM jasadaNa mukAme ghaDiyAlanA utpAdana mATe "sohama inDasTrijha'nI amuka bhAgo ukheDIne pAtharatA jAya ane sApha karIne goThavatA sthApanA karI paNa saphaLa na thayA eTale e svapra relAyuM ! e pachI jAya. aThavADiye, dasa divase kAMDA ghaDiyALane cAlatI karI. anya vaDhavANamAM 'TAImamITa prAIveTa limITeDa kaMpanI'nA nAme zikSakone paNa ghaDiyALa maphata rIpera karI ApavAnI jAherAta karI. ghaDiyALanI phekTarI zarU karI tyAre tyAM paNa saphaLa na thayA. bhUrAbhAI hIraparA nAmanA agraNInA protsAhanathI ghaDiyALanA AvA joradAra Arthika phaTakA pachI nAraNajIbhAI potAnA riperIMganI dukAna nAMkhI, temAM saphaLatA maLI, jasadaNanA bhatrIjA pAse aMkalezvara najIka aMdADA gAme AvyA, ghaDiyALa rAjavIzrInA darabAragaDhanA vividha ane kiMmatI ghaDiyALonA ripera karavAnI nAnakaDI kebIna nAkhI, paiso ane bhautika sukho riperIMgano anubhava meLavyo. tarapha AkarSaNa rahyuM nahotuM tethI zAzvata sukhanI zodhamAM I. sa. A ja gALAmAM nAraNabhAI evI ghaDiyALanuM sarjana karavA 1992mAM patnI, putro, kuTuMbajanonI saMmati laIne haMsadeva mAgatA hatA ke jenAthI mAtra bhAratanA ja nahIM paNa sAthe sAthe Azrama - bharUcamAM zrI AtmadevajI mahArAja pAse sanyasta duniyAnA anya mukhya dezomAM e ja samaye keTalA vAgyA haze ? svIkArI yogezvaradevajI evuM navuM nAma dhAraNa karIne rahyA. pachI dhyAnayoganI madadathI zodhAyelI, vikAnA vividha dezono vAgarA tAlukAnA zRMgI RSinA AzramamAM rahyA ane hAla samaya batAvatI AMtararASTrIya ghaDiyALanA saMzodhananI khUbI e mAMDavI, ji. suratamAM billezvara Azrama khAte ekAMtavAsa, mauna, hatI ke-DAyela (caMdA) para vividha dezonAM sthaLo ApyA hatAM. e dhyAna ane vedAMtanI adhyayanapravRttimAM rata rahe che. caMdA para eka pharatuM goLa cakra evuM mUkyuM hatuM ke je 24 kalAke eka eka zikSaka, udyogapati, sAdhaka, pU. svAmI zrI ATo paro karI le, caMdA para vividha dezone vartuLAkAra (goLAkAre) yogezvaradevajInA preraNAdAyI. AzcaryakAraka, satyajIvana aMzonuM vaheMcI nAkhyA. dAkhalA tarIke zikAgo (amerikA), Tokiyo "ghaTikAcakrathI AjJAcakra' sudhInI A ajabanI kahANI che. (jApAna) vagere. caMdA (DAyala) para goLAkAra rIte 1 thI 24 AMkaDA lakhela hoI je rAtrI divasanA 24 kalAkanA pratIkarUpe (prathama pagaluM pADanAra gujarAtIo hatA. 24 kalAkanA dainika cakrano uparano ardho bhAga kALo rAkhelo, ardhI sapheda rAkhelo. A cakra pharatuM pharatuM 24 paikInA je jorAvarasiMha gohila AMkaDA para Avela hoya tyAM kALo bhAga Ave to rAtrInA amuka bhUtapUrva bhAvanagara rAjayanA bhAyAta tathA lazkarI vAgyA haze ema dhArI levAnuM. te AMkaDA pAse sthaLa | dezanuM nAma adhikArI karnala jorAvarasiMha gohila prathama vizvayuddha (1914 thI lakhela hoya to A dezamAM atyAre ATalA vAgyA haze ema nakkI 1917) vakhate mesopoTemiyA ane ijipanI laDAImAM aMgrejo thaI jatuM ! vatI laDyA ane vijaya meLavIne AvyA ane temAM milITarI krosa AvI noMdhapAtra zodhane gujarAtI vartamAnapatro : phUlachAba, meLavanAra prathama hiMdI tarIke khyAti pAmyA. teo i. sa. jayahiMda, saMdeza vagere uparAMta "TAImsa opha inDiyA' sahitanA 1911mAM pAMcamA jayorjanA rAjyArohaNa vakhate laMDana gayelA. dainika aneka sAmayikoe biradAvI, rAjakoTanA reDiyo sTezane hiMdI lazkarI kamizananA sabhya banavAnuM bahumAna paNa temane temano InTaravyu "yuvAvANI'mAM I. sa. 1972mAM prasArita karyo, maLeluM. Jain Education Intemational Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da60 je bRhad gujarAta zeTha raNachoDalAla choTAlAlA AdhAre bAI dhanakore prathama punarlagna karyuM je gujarAtIonA samAjajIvanamAM sImAcihnarUpa prasaMga banyo. sudhAraka gaNAtA. gujarAtamAM kApaDanI pahelI mila amadAvAdamAM zarU thaI mAdhavadAse muMbaI - gIragAma khAte 'punarvivAha' nAmano hola hatI. raNachoDalAla zeThe sau prathama bharUcamAM mila kADhavAno vicAra baMdhAvyo hato. karyo paNa pachI amadAvAdamAM zarU karI. dezabhakta dAdAbhAI navarojI te vakhate iMglenDa hatA. temanA mAraphate te saMcAo narahara ThAkora kharIdavAmAM tathA muMbaI khAte mokalavAmAM AvyA paNa te vakhate gujarAtI jAdugara tarIke iMglenDa, AphrikA ane yuropanA relave nahotI eTale moTAM vahANo dvArA A yaMtrone khaMbhAta baMdare ghaNA bhAgomAM prathama pravAsa karanAra narahara paramAnaMda ThAkora hatA. mokalavAmAM AvyA ane pachI gADAM mAraphate amadAvAda lAvavAmAM teonuM takhallusa 'AlvAro' hatuM. AvyA. AvI musIbatone vaTAvyA. pachI i. sa. 1861nI 30mI me e sAMje poNA pAMce milanI pahelI sITI vAgI ! A mIlamAM 'gujarAtanA panotA putro-pArasIo te arasAmAM kula 63 kAmadAro ane 2500 spinDalo hatI, (noMdha : udAharaNarUpe ahIM keTalIka ja vigato ApI che, bAkI viThThalabhAI paTela gujarAtanA A panotA putronAM pradAna vize eka alaga graMtha thaI zake.) .sa. 1925mAM hiMdanI vaDI dhArAsabhAnA prathama pramukha kaiyAjI mIrAkAM viThThalabhAI paTela banyA tyAre temanA AgamananI copadAre chaDI hiMdI kArIgaronA hAthe sau prathama ghaDiyALa bhAvanagaramAM lalakArI. saune hatuM ke teo zUTa-bUTamAM sajja thaI Avaze paraMtu banyuM hatuM. A pArasI kArIgaranuM nAma kaiyAjI kAusajI mIrAkAM hatuM teo to kaphanI ane dhotiyuM paherIne padhAryA ! ane teo suratanA vatanI hatA. bhAvanagaramAM darabAragaDhanA. durgArAma maMchArAma dave TAvaranI moTI ghaDiyALanA tamAma bhAgo temaNe banAvyA hatA. temano samayagALo i. sa. 1818 pachIno gaNAya che. suratamAM prathama gujarAtI chApakhAnuM kADhanAra hatA durgArAma maMchArAma dave. temaNe muMbaIthI zilAchApa yaMtra maMgAvIne A abrAhama liMkananI mulAkAta letA be dizAmAM nUtana pagaraNa mAMDyA hatA. gujarAtI pArasIo. mahAkavi premAnaMda (vaDodarA) gujarAtanA pArasI zAha pestanajI mahera homajI ane gujarAtanA mahAkavi premAnaMdajI "gAgarabhaTTa' tarIke paNa temanA mitra DosAbhAI pharAmajI kAmAe bhAratIya poSAkamAM ja, khyAtanAma hatA. temano samayagALo i.sa. 1636 thI 1734nI lokazAhInA puraskartA ane amerikAnA prakhyAta pramukha abrAhama AsapAsano gaNAya che. gAgarabhaTTa ane kathAkAra tarIke navI liMkananI mulAkAta lIdhI hatI. zailIno prAraMbha temaNe karyo hato. AMgaLIo para vIMTIo paherI kAbulano vepAra jemaNe vistAryo te dvArA sAMkaDA moDhAMnI mANa laIne teo rAga-rAgiNI dvArA kathA karatA. hAlamAM temanA vaMzaja ane prasiddha mANabhaTTa zrI dhArmikalAla kAbulanA amIra abdula rahemAne potAnA mulakamAM paMDyAe A kaLAne deza-videzamAM pradarzita karI che. vyApArI peDhI kholavA mATe AmaMtraNa ApavAthI zeTha ratanajI kAtraka raNachoDabhAI udayarAma ane zeTha baherAmajI kAbula pahoMcyA. baMnee i.sa. 1885mAM rU. eka lAkhanI (te jamAnAnA eka lAkha !) madada A amIrane karIne gujarAtamAM maulika nATakanA prathama sarjaka raNachoDabhAI tyAMnA vepAranI khIlavaNIne protsAhana ApyuM. udayarAma hatA. temaNe "buddhiprakAza' sAmayikamAM haptAvAra "jayakumArI vijaya nATaka' i.sa. 1861mAM zarU kareluM. muMbaIthI khApolI sudhInI relave taiyAra bAI panakora karanAra gujarAtImAM punarlagnanI pahelI jAherAta "rAsta - gophtAra' muMbaIthI khApolI sudhInI jI.AI.pI. nI relave sau prathama tathA satya prakAzamAM tA. 2-4-1871nA roja jAhera thaI ane e nAkhanAra gujarAtI pArasI - kharazedajI rUstamajI ijanera hatA. Jain Education Intemational Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 61 dAniSedhanuM paheluM sAmayika kADhanAra ane saMjogonA saMdarbhamAM karatAM) vizeSatAnA thoDAka muddAo A pramANe ApI zakAya - .sa. 1850mAM bejanajI koTavAle 'parahejagAra'nAmanuM (1) sarva prathama bhAratIya vizva sAyakala pravAsI, dArUniSedhanuM paheluM sAmayika suratathI prasiddha karyuM hatuM. (2) alipta koriyA vIMdhIne sau prathamavAra nIkaLanAra, sAyakala para pRthvI pradakSiNA karanAra (3) pahelI ja vAra parziyA, mespoTa, siriyA ane | gujarAtI sAhasavIro. siriyAnuM raNa vaTAvanAra, 15mI okTobara 1930nA roja sAyakala para savArI (4) 16 kalAkamAM 171 mAIla sAyakala calAvavAno sau karIne muMbaIthI prAraMbhAyelI pRthvIpradakSiNA mATe che gujarAtI prathama vikrama ane anya keTalAya vikramo temaNe noMdhAvyA che. temanI pArasI yuvAna nIkaLyA. temAMthI traNa jaNAe A parakammA 44,000 mAIlanI pravAsa kathA eka Azcarya samI che je temaNe saphaLatApUrvaka pAra pADI temanAM nAma che - 29 (AjanA 39) dezomAMthI pasAra thaIne pAra pADelI. (1) jAla bApAsolA (janma i. sa. 1895) (temanA pAchA pharyA bAda doDha varSa pachI phalI dAvara nAmanA (2) adi hakIma (avasAna- I. sa1982. vaDodarAmAM) eka gujarAtI-pArasI ke jeo DrIla TIcara hatA teo ekalAe AphrikAnI saphara karI hatI.) (3) rUstama bhamagarA (muMbaI) : (A sivAyanA traNa sAthIdAro paikI gustAda hAthIrAma, aradezara vADiyA kekI pocapAnavAlA tathA narImAna kApaDiyA hatA.) muMbaImAM sau prathamavAra gesanA dIvA peTAvanAra, jAla bApAsolA, TATA kaMpanImAM 1929mAM selsamena tarIke aMgrejonI IsTa inDiyA kaMpanI mATe AgaboTa bAMdhI ApanAra, joDAyelA. bIjA vizvayuddha vakhate aMgrejoe jAlanI sevA TATA hiMdamAM pahelI ja vAra AgaboTamAM varALayaMtranI goThavaNI kaMpanI pAsethI uchInI lIdhelI. yuddha pUruM thatAM TATAnI vimAnI karanAra, tema ja kUvA para paMpa mUkIne kRSi karanAra suratanA vatanI kaMpanImAM mahattvanA hoddA para rahyA. tyArabAda TATA sTIla kaMpanInA ane pArasI vijJAnazAstrI aradezara karasetajI vADiyA hatA. DepyuTI selsa menejara tarIke sevA ApIne nivRtta thayA. "royala laMDana sosAyaTI opha sAyansanA prathama gujarAtI ja nahi Adi bI. hakIma gulAbI svabhAvavALA chatAM khumArIbharyA paNa prathama bhAratIya sabhya thavAnuM bahumAna temane i. sa. ane paragaju hatA. temaNe AvuM virala sAhasa karyuM hovA chatAM 1891mAM sAMpaDyuM hatuM. jAheramAM ke gharamAM eka harapha paNa A aMge bhAgye ja uccAratA, maherajI mAdanA potAnA pravAsanI kathAnI chapAmaNInA kharcamAM temaNe te jamAnAnI mahAmUlI mUDIno bhoga Apelo. patrakAra tarIke sau prathama AgaLa AvanArA gujarAtIomAM paNa eka pArasI nAma - maherajI pAlanajI mAdana ne yAda karavuM rUstama jamazedajI bhamagarAe 1928mAM rU. 500/-nI joIe. teoe aMgrejonA vakhatamAM lorDa karjhana sAthe patravyavahAra nokarI TI.Ara. kaMpanInI aMdara DisTrikTa enjiniyara tarIke karIne dezI sTImarono kAphalo vadhAravAnI himAyata karelI. meLavI hatI te phagAvI svAtaMtrya caLavaLamAM jhUkAvyuM. I.sa. 1969mAM moTAbhAI aradezarajInA kArakhAnAmAM thoDo vakhata kAma akhabAronI gUMgaLAmaNa sAme kalama calAvelI. karI meTro moTarsanA DepyuTI varkasa menejara tarIke kArakirdI zarU karI zeTha ratanajI vALanuM viziSTa paMcAga ane I.sa. 1973mAM nivRtta thayA. homiyopathInA niSNAta zeTha ratanajI pharAmajI vAcchA 40 varSa sudhI cInamAM rahyA. banyA. temaNe 125 varSanuM gujarAtI paMcAga i. sa. 1874mAM pragaTa kareluM, te samayanA riplenA vizvavikhyAta graMtha "bilIva ITa ora jemAM cInAI tArIkho paNa samAvavAmAM AvI hatI. noTa'mAM A traNeya sAyakala - savAroe 44,000 mAIlanI je pRthvI parikammA 4 varSa, 5 mahinA ane 3 divasamAM karelI tenI Do. homI jahAMgIra bhAbhA noMdha levAyelI. bhAratanI aNuzaktinA nirmANamAM mukhya phALo ApanAra A traNeya pravAsIoe karelI siddhinI (mUlavaNI te samaya prakhyAta vaijJAnika DaoN. jahAMgIra bhAbhAno janma i. sa. 1909nI Jain Education Intemational Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 che bRhad gujarAta, 30mI okTobare muMbaImAM thayo hato. paMdaramAM varSe to teo meTrika risarca senTara khAte dezanA vividha bhAgomAMthI aNuzakti mATe thayA ane muMbaInI ja "elphinsTana kolejamAM joDAyA ke jayAM yureniyama, thoriyama jevI dhAtuo lavAya che. tyAM ja ApaNI pahelI temanA vijJAna ane gaNitanA viSayane mokaLuM medAna maLavuM zarU aNubhaThThI "apsarA" 1965mAM zarU thaI, tenA bAMdhakAmamAM DaoN. thayuM. 17 varSe tyAMnuM zikSaNa pUruM karIne 'kebrijha'nI gonavIla ane bhAbhAno siMhaphALo hato. keIsa kolejamAM praveza meLavyo. ahIM ijanerIno abhyAsa karI | 'TiTeniyama' nAmanuM mULatattva zodhI kADhanAra DaoN. bhAbhA enjiniyariMga TrAyapAsa prApta karIne potAnI bauddhika pratibhAno tArApuranI aNubhaThThInA vidyuta mathakane tathA reDiyo Teliskopane paricaya ApIne gaNita jevA agharA viSayamAM prathama AvIne vikasAvavAnA prayAsomAM hatA tyAM ja tA. 24-1-1966nA roja rAusabola TrAveliMga skolarazIpa', "nyuTana skolarazIpa sahita eka vimAna akasmAtamAM zaMkAspada rIte teo avasAna pAmyA. eDamsa prAIjha" ane "hopakInsa prAIjha' meLavyAM. pro. rUtharaphorDa chatAM 'padmavibhUSaNa', bhAratanA aNuvijJAnamAM prANa pUranAra ane nilsabora jevA vaijJAnikonA mArgadarzana heThaLa bhAbhAe bhAratIya aNuzakti paMcanA prathama adhyakSa tarIke lokahaiye jIvaMta che. AgaLa dhapavA mAMDyuM. i. sa. 1933mAM romamAM saMzodhana karI te saMzodhano para prakAza pAtharatAM vyAkhyAno ApyAM. temanAM padmabhUSaNa Do. dArAzA nozera vADiyA saMzodhanano sAra e hato ke "kSa' kiraNo karatAMya komika kiraNo vadhu bhUgarbha vijJAnanuM vaijJAnika adhyayana 16mI sadImAM gaNIe zaktizALI che ane jema jema vAtAvaraNamAM vaMdhu UMcAI Ave tema topaNa hiMdamAM tenI zarUAta to I. sa. 1851mAM briTIza sarakAra tema kosmika kiraNonI zakti vistaratI jAya che. kAsakeDalA dvArA thaI paraMtu eka bhAratIya tarIke teno vikAsa karavAnuM zreya DaoN. vizvakiraNonA vAda aMgenI temanI rajUAte vizvanuM dhyAna kheMcyuM. dArAzA vADiyAne phALe jAya che. i. sa. 1940mAM DaoN, bhAbhA royala sosAyaTInA 'phelo' DaoN. vADiyAno janma 22 okTobara, 1883mAM suratamAM. banyA. bIjA vizvayuddhanA gALAmAM teo svadeza - hiMdamAM AvyA pachIthI temanA parivAre vaDodarA sthaLAMtara karyuM. dArAzAe ane beMgaloranA saMzodhana kendramAM eka navA svataMtra vibhAganI bI.esa.sI. ane ema.e.nI padavI muMbaI yuni. mAMthI meLavI sthApanA karI tenA adhyakSa banyA. saMzodhananI AgekUca cAlu rAkhI. e samayamAM bhUgarbhazAstranuM zikSaNa atyAra jeTaluM suprApya nahotuM te ja rIte muMbaImAM temaNe 'TATA insTiTyuTa opha phanDAmenTala tethI kalakattA ane madrAsa yuni. pratye ja mITa mAMDavI paDatI to paNa risarca'nI sthApanA karI. i. sa. 1951mAM "inDiyana sAyansa temaNe ApameLe A viSayamAM adhyayana karIne 1907mAM prinsa koMgresanA adhivezanamAM adhyakSapade birAjyA. aNuvijJAnano opha velsa koleja - jammumAM bhUgarbhazAstranA prAdhyApaka banyA. upayoga zAMtimaya jIvana jIvavA thavo joIe evuM mAnanAra DaoN. ahIMthI temaNe vidyArthIo mATe bhUgarbhavijJAna' lakhyuM jeNe temane bhAbhA I. sa. 1955mAM jinIvAmAM maLelI zAMti pariSadanA paNa prasiddhi apAvI. jammu nagarane gheratI parvatamALA aMge saMzodhana adhyakSa sthAne rahyA. karyA pachI 1921mAM jiyolojikala sarve opha inDiyA - bhAratIya aNuvijJAnanI TekanolojI koI deza sAmAnya rIte bIjA bhUtAttvika sarvekSaNa vibhAganA judA judA pado para kArya karyuM. dezane Apato nathI (tenA rahasyonI corI kare | karAve te vAta himAlaya aMge saMzodhana karavAnI taka sAMpaDI. 1938mAM A judI!) eTale tenI TekanolojI to saMzodhana karIne ApameLe ja saMsthAmAMthI chUTA thaI zrIlaMkA gayA. briTIza sarakAre tyAM mokalelA vikasAvavI paDe. paraMtu tyAMthI chUTA thaIne bhAratamAM 'jiyo. sarve' ane 'byuro opha aNuvijJAna AdhArita paramANuboMbathI mAnavajIvana mAinsa'nA DAyarekTara tarIke rahyA. 1948mAM svataMtra bhAratamAM hacamacI UThyuM che paraMtu paramANu urjAthI vidyuta utpAdana ane bhAratIya aNuzakti paMcanA aNukaNo ane khanijone lagatA vikAsa pratye navI dIzAo khUlI che. bhAratamAM paramANu urjAno vibhAgamAM teo DAyarekTara rahyA. ane ema kharA arthamAM bhAratIya kAryakrama 1944mAM zarU thayo. 1945mAM insTiTyuTa opha bhUgarbha vijJAnanA pitAmaha gaNAyA. phanDAmenTala risarcanAM pagaraNa thayAM, DaoN. bhAbhA nirdezaka thayA. DaoN. vADiyA mATe hiMdanI dharatI eka graMtha samAna hatI. pote eprila - 1948mAM paramANu urjA kAnUna pasAra thayo, te varSanA sadAya eka abhyAsu vidyArthInI jema jijJAsu karmayogInA rUpamAM ogaSTamAM prAkRtika saMzodhana ane vaijJAnika zodha maMtrAlaya heThaLa jIvyA. bhAratanA judA judA vibhAgo ane temAMya paMjAba ane paramANu urjA paMca" racAyuM. 1954mAM Trombe paramANu urjA kendranI himAlayanA uddabhava-banAvaTa aMge abhyAsI sAhasika tarIke sthApanA thaI, ogasTa-54mAM paramANu urjA vibhAganA saciva khUMdI vaLIne, purAjIva avazeSono abhyAsa karIne aneka navAM tarIke DaoN. bhAbhA hatA. TrombenA mukhya kendra - bhAbhA eTomika tathyo temaNe bhUvijJAnazAstrI tarIke ApyAM. bihAramAMthI Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana yureniyamanA bhaMDAro maLI AvyA teno yaza temanA phALe jAya che. 'pIra paMjAba'nAmanA paMjAbanA parvata uparAMta temaNe madhya eziyAnA raNa pradeza aMge paNa agatyanuM saMzodhana karyuM che. temanA mate je himanada ane himayuga uttaradhruvamAM Aje che te to dasa lAkha varSa pahelAnA pRthvI paranA himayuganA avazeSarUpa che ! himAlayanI girimALAo AsAmathI kAzmira sudhI vistarelI che tathA aneka parvata zreNIomAM vaheMcAyelI che, kAzmiramAM tene hajAro vaLAMka prApta thayela che. atyAra sudhI bhugarbha vaijJAniko mAnatA ke A vaLAMka eka ja zreNIno nahIM paNa be pRthak zreNIno che tema ja hiMdukuzanI pahADIone himAlaya sAthe koI saMbaMdha nathI ! ! paraMtu DaoN. vADiyAe potAnI maulika zodha rajU karI ke A vaLAMko himAlayanI zreNInA vaLAMkathI ja banela che. ane balUcistAna zreNI paNa himAlayano ja eka bhAga che ! temaNe vividha sthaLonI pATI, khINo, zIkharI Thina sAdhana, dhIraja ane sahanazaktithI khUMdIne paththara zilAnA namUnAo dvArA A mahattvanI zodha karI jene kAraNe laMDananI royala sosAyaTI ane rola jiyo. sosAyaTIe temane ('zaila' padaka ane '' puraskAra dvArA sanmAnelA Do, vADiyA bhAratIya vijJAna pariSadanA be vakhata adhyakSa hatA, laMDananI royala sosAyaTIe temane potAnA phelo tarIke cUMTI kADhI i. sa. 1957mAM bhAre sanmAna ApyuM. kemake bhAratIya bhUgarbha vijJAnIne AvuM sanmAna pahelI vakhata prAma thayuM hatuM tethI temanI prasiddhi vaizvika stare thaI. i. sa. 1964mAM AMtararASTrIya bhUgarbha koMgresanA bAvIsamAM saMmelana, dilhIkhAte temane adhyakSa banAvAyA. AnaMda sAthe e vAtanI yAda ApavAnI ke DaoN. vADiyA bhUvijJAna saMbaMdhI graMtharacanAnI bAbatamAM pahelA gujarAtI ja nahIM paNa prathama bhAratIya lekhaka gaNAyA che, je saMzodhana ane nirIkSaNanA nicoDarUpe che, dA.ta. 'jiyolojI opha inDiyA enDa barmA', 'jiyolojI opha nAgAparvata enDa gilagITa DisTrIkTa', 'sTrakcara opha miAlayAsa' (1938)ne A yAda karI zakAya. temanA AvA umadA saMzodhana badala temane rASTrIya vijJAna saMsthAe, meghanAda sAhA padaka', 'eziyATika sosAyaTI' kalakattAe pI.ena. bojha padaka'thI ane bhArata sarakAre temane 'padmabhUSaNa'thI sanmAnelA. AvA gauravavaMtA bhUvaijJAnika DaoN. vADiyAnuM avasAna tA. 15-6-1960nA roja thayuM hatuM. (12) gujarAtI raMgabhUmino prAraMbha karanArA pArasIo gujarAtanA aneka kSetromAM pArasIoe pradAna karyuM che tema gujarAtanI raMgabhUmimAM paNa temaNe pArasI nATaka maMDaLI dvArA I. sa. 1857nA okTobaramAM 'rUstama ane soharAba'nATakanI 993 bhajavaNIthI prAraMbhika pradAna karyuM che. pahelI gujarAtI nATaka maMDaLI pArasI nATaka maMDaLI-ne pIThabaLa pUruM pADanArAomAM jAhera jIvananA aneka agraNIo mokhare hatA ane temAM pachIthI bhA nAmanA meLavI hiMdanA dAdA tarIke paMkAnAra evA dAdAbhAI navarojIno paNa samAveza thAya che. - sAhityakAra, patrakAra, nATyakAra, samAjasudhAraka evA kezaru navarojI kAbarAe kasaratazALA sthApaka maMDaLI ane nATaka uttejaka maMDaLI sthApelI. kasaratazALA mATe nANAM ekatra karavA kAbarAe kalA rasiyAone bhegA karI komeDI pha erarsa' bhajavyuM, be prayogomAM kasaratazALA sthApaka maMDaLI mATe nANAM maLyA. paraMtu have kalArasika jIvone chUTA paDavAnuM mana thatuM nahotuM tethI mahArANInA nAma 52thI 'vikToriyA nATaka maMDaLI' gajavAnuM gopIcaMdana kharcIne cAlu rAkhI. irAnI itihAsamAMthI bejanamanI jehano prAAvAna samaya kisso laIne zarU kAbarAjIe eka nATakamAM gUMthyo. temaNe suvarNa jayaMti UjavI ane tenAM pAtro. lokajIbhe ramavA lAgyAM, jemake - 'jamazeda' (jamazu) abhinetAnuM pAtra. manI eTale masu manIjeha, e pramANe : dhanaju bejana, khuzaru kobAda, Dosu godareja, kAvasajI gurjina, dArazA aphAsiyAba vagere nAme kalAkAro oLakhAtA. A sivAya kAbarAjIe nATaka uttejaka maMDaLI paNa sthApI hatI. (jemAM tenI salAhakAra samitimAM rAchoDadAsa udayarAma, manasukharAma sUryarAma vagere paNa hatA) raNachoDabhAIe harizcaMdra nATaka lakhyuM, kAbarAjIe mAryuM, pharAmajI kAvasajI hola eka varSa mATe bhADe rakhAze. nATake zatAbdi UjavI ! hola khAlI karyA pachI kArDa mArkeTa sAmenI paDatara jamIna para kAmacalAu nATakaDAyA UbhI thayela ane tyAM raNachoDabhAInI klame lakhAyela "naLadamayaMtI' nATaka sArI rIte bhajaveluM. nATaka uttejaka maMDaLIe 'sItA haraNa'ne paNa suMdara nyAya Apelo. kAbarA pArasIo, hiMduo baMne komane rasa paDe tevAM nATako aMgrejI uparathI lakhatA. kuMvarajI sorAbajI nAjhare gujarAtano chello rAjA karaNaghelo vize nATaka lakhAvyuM ane bhajavyuM. 'keTalAMke ene ApaNI raMgabhUminA prathama gujarAtI (hindu) nATaka tarIke oLakhAvyuM che.' evI noMdha laIne saMzodhana patrakAra lekhaka ratana rustamajI mArzalanA zabdomAM joIe to, "gujarAtI patrakAratvanI jema gujarAtI raMgabhUmine kSetre prAraMbhika yAne pAyAnuM kAma pArasIoe karyuM, enI svAbhAvika asara gujarAtI bhASA upara thaI." raMgabhUminA prAraMbha vizenI A noMdha 'navanIta samarpaNa'nA eprila - 1999nA aMkamAM Avela ratana rustamajI mArzalanA lekhano ame upayoga karyo che te badala temano tathA mAsikano AbhAra mAnIe chIe. Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta svabaLe UbharelA garavA gujarAtI mahAnubhAvo 64 > --tarendra paTela gujarAtanA vividhakSetromAM saunI eka viziSTa praNAlikA che, saune potapotAnAM avanavAM svarUpo che. jJAtie jJAtie navAM ja rUparaMga che. saMskAra ke saMskRtinuM mApa tenI viziSTatA uparathI nIkaLatuM nathI paNa mAnavajIvananA vikAsamAM, samAjaghaDataranI dizAmAM emaNe ApelA puruSArthanA phALA uparathI ja nakkI thAya che. garavA gujarAtIo dezamAM ane videzamAM Thera Thera patharAyelA che. sau koIe potAnA kSetre potAnI maryAdAmAM rahIne koIe dAnadharmathI, to koIe sevAkAryothI to koIe dharmakAryothI gujarAtanAM nAmane ujALyuM che. AjanA jhaDapathI vikasI rahelA samaye vijJAna, maMtravijJAna, arthakAraNa, rAjakAraNa, udyoga, zikSaNa, sAhitya ke prasAra mAdhyamo Adi kSetromAM potAnAM kuneha kauzalya ane buddhi pratibhAthI AgaLa AvI gujarAtanuM nAma rozana karanAranI saMkhyA nAnIsUnI to nathI ja. A bhUmie jema uttama rAjavIo ke prakhara samAjasudhArako ApyA tema sAhitya ane patrakAratvakSetre AgavI bhAta pADanAra pratibhAo paNa ApaNe pAmyA. sAhasika udyogapatio ane puruSArthI sAhitya sarjako paNa samaye samaye maLatA rahyA che. AvA vividhakSetranA keTalAka garavA gujarAtIono paricaya karAve che zrI narendrabhAI paTela. janma 1942nI 8mI Disembare mosALa bahAdurapura (saMkheDA)mAM thayo hato. zALAnuM zikSaNa bIlImorAmAM ane kolejazikSaNa niDayAdamAM lIdhA bAda bI.eD. ane DiplomA ina vokezanala gAIDansanI tAlIma muMbaImAMthI lIdhI hatI. goregAma, muMbaInI ke.DI.nAgarA juniyara koleja opha komarsa enDa saMskAradhAma vidyAlaya tathA juniyara koleja opha sAyansamAM 33 varSa sudhI zikSaNanI kAmagIrI bajAvIne varSa 2001mAM prinsIpAla tarIke nivRtta thayA che. temaNe 'gujarAta samAcAra'mAM 'akSarA', 'saMdeza'mAM 'prakAzana ane samIkSA', 'yuvadarzana'mAM 'agiyAramI dazA' (vijJAna), 'miDa De'mAM 'TAIma pAsa' kolama saMbhALI hatI. atyAre 'samakAlIna'mAM 'vijJAnavArtA' ane prakAzana samIkSA'nI kolama lakhe che. temaNe bombe northa-vesTa roTarI klabane upakrame varSo sudhI vokezanala gAIDansa'nA kempa ane seminAra yojyA che. spardhAtmaka parIkSAonuM saMcAlana kare che. skolarazIpa zikSaNa mATe zikSakone tAlIma ApavAnA vargonuM Ayojana kare che. temaNe vArtA, kavitA, AdhyAtmika lekho lakhyA che. mahArASTra rAjya pAThyapustaka nirmita borDanA dhoraNa 8,9,10 mATe bhUmitinAM pAThyapustaka anuvAdita karyAM che. reDiyo ane TI.vI. para yuvavANI ane kArakirdI aMgenA kAryakramonuM saMcAlana karyuM che. emaNe 'gAIDansa ina yora henDa', 'AdAna pradAna', 'amRtanuM Acamana', 'vijJAnasaMga', 'bijhaneza gaThariyAM', 'kAntibhaTTanI vArtAo', vagere saMpAdano karyAM che. temaNe indu somAbhAI paTela sAthe lagna karyAM che. temane eka putra snehala ane putrI anujA che. --saMpAdaka Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 65 pIDha patrakAra ane tasvaspiA taMtrI nita navuM karavA mATe paMkAyelA janakabhAI patrakAra jagatamAM ane janaka zAha vAcakavargamAM paNa lokapriya banyA che. saMpAdaka, anuvAdaka, patrakAra, vicAska janaka caMdulAla zAhanuM mULa vatana ghoDAsara, janma tArIkha 2 jUna 1953, nAnapaNathI ja vAcanano zokha. khaDAyatA jAtinA yazavaMta dozI lokone nAgaronI mAphaka lekhana-saMcAlana-sAhityano zokha yazavaMta phulacaMda dozIno janma 16 mArca 1920nA roja gaLathuthImAMthI malyo hoya ema lAge che. janakabhAIe abhyAsa amadAvAdamAM thayo hato ane deha choDyo 14 jAnyuArI 1999 amadAvAdamAM karyo ane 15 phebruArI 1975nA roja 23 varSanI - makarasakrAMtie. abhyAsa amadAvAda ane bhAvanagaramAM thayo. nAnI uMmare saurASTra TrasTanA Arthika sAptAhika "vyApAramAM 1949mAM bho.ma. komarsa hAIskUla, bhAvanagaramAM zikSaka tarIke upataMtrI tarIke joDAyA. 10 Disembara 1984nA rojada "prophiTa' joDAyA ane 1954 sudhI tyAM ja kAma karyuM. tyArabAda 1954mAM Arthika ane vANijaya sAptAhikamAM siniyara eDiTara tarIke amerikana mAhitI kacerI yusisa)mAM joDAyA. 1963mAM paricaya joDAyA. vadhu vistRta phalaka para kAma karavAnI icchAne kAraNe TrasTanA menejiMga eDiTara ane "graMtha' mAsikanA taMtrI banyA. "gujarAta samAcAra'nI muMbaI AvRttinA nivAsI taMtrI (resiDenTa I. sa. 1947mAM jhaveracaMda meghANIno pustakagraMtha "sahuno eDITara) tarIke 1 me 1990nA roja joDAyA. "gujarAta lADakavAyo'nuM sahasaMpAdana karyuM, "DaoN. koTanisa'no anuvAda, 'sUnAM samAcAra'ne muMbaImAM pagabhara karIne noMdhapAtra phelAvo karavAmAM sukAna' navalakathA (1954), "satyaM ziva suMdaramanuM saMpAdana janakabhAInI kuneha ane navA navA akhatarA kAme lAgyA. (1953), merI sTopsanA pustakonA anuvAda, saradAra paTelano gujarAtanA be mukhya chApAM eTale 'gujarAta samAcAra' ane 'pasaMda karelo patravyavahAra' anuvAda (1977), 'enjina DrAIvara saMdeza". janakabhAI 16 mArca 1994nA roja nivAsI taMtrI tarIke husena' (gujarAtI bALavArtAonuM saMkalana) ane "morArajI desAI" saMdeza'nI muMbaI AvRttimAM joDAyA. "gujarAta samAcAra'nA (1977), nezanala buka TrasTe yazavaMtabhAInAM pustako pragaTa karelAM. phelAvA mATe vAparelI yukti "saMdeza'ne kAma lAge evA hetuthI temaNe ATha paricaya pustikAo lakhI che. temAMnI "sAcI joDaNI saMdezanA kartA hartA sva. cImanabhAI paTele A javAbadArI agharI nathI' (1958) pustikAnAM pAMca punarmudraNo che. janakabhAIne soMpI. janakabhAIne kaMIka navuM karavAnI AMtarika preraNA kAyama satAvatI hatI, ane "saMdeza"nI muMbaI AvRtti loMca yazavaMtabhAI svabhAve mauna, nirlepa, sthitaprajJa ane na thaI zakI. kAma karyA vagara pagAra levAnuM janakabhAInA lohImAM AtmasaMgopana pravRttithI DhaMkAyelA paraMtu satarka, pUratI nahotuM. 1lI jAnyuArI 1975nA roja muMbaImAMthI pragaTa thanArA sajjatAvALA ane yogya buddhimattAvALA hatA. yazavaMtabhAIne gujarAtI "mIDa De'nA phAunDezana taMtrI tarIke joDAyA ane sAMdhya vizeSa rasa itihAsa, sAhitya ane rAjakAraNamAM. paricaya TrasTamAM dainika 'miDa De'nI AgavI oLakha UbhI karI. navA navA viSayo yazavaMtabhAIe 33 varSa sudhI (1963-99) kAma karyuM. aneka ane kolamo dvArA sAMdhya dainika 'miDa De' mATe bahoLo vAcaka varga sAthIone ghaDyA, saMpAdananI kaLA samajAvI, sAcI joDaNI mATe Ubho karyo. sAmAnya rIte savAranuM akhabAra vAMcanAra ane TI.vI. jAgRta karyA, vAkyaracanA uparAMta tathyonI cakAsaNI karavAnI . reDiyo para samAcAra meLavanAra vAcakane sAMdhya dainika levuM paDe ane rItanI tAlIma paNa "paricaya TrasTa'mAM kAma karanArane zIkhavI. vAMcavuM paDe evI mAgaNI UbhI karavAmAM janakabhAIno siMhaphALo A patrakAro, sAhityakAro mATe yazavaMtabhAI huMphALA mArgadarzaka hatA. che. vAcaka milana, carcApatronA lekhakonuM milana evA navatara yazavaMtabhAIe lekhaka tarIke "saMskRti' ane "buddhiprakAza' prayogo karyA. kolamisTa (lekhako) ane vAcako ekamekane maLI ' sAmayikothI zarUAta karI. vartamAnapatromAM paNa kolama lakhatA zake, carcA vicAraNA karI zake evI goThavaNI karI ane miDa-De ne hatA. khAsa karIne rAjakAraNa - itihAsa ane sAhitya tathA mUlyo lAIma lAITamAM lAvI dIdhuM. 1 lI sapTembara 1988thI 22 me vize lakhatA. ane ghaTanAnuM vizleSaNa karatA. sacoTa ane spaSTa 1999 sudhI taMtrI ane prakAzaka tarIke 'miDa De'mAM kAma karyuM. rajUAta, viSayanI pUrI jANakArI ane vicAronI maulikatAne tyArabAda eTale ke atyAre eksapresa jUthanA gujarAtI dainika kAraNe emanAM lakhANo lokapriya nIvaDyAM hatAM. lekhakone puraskAra, 'samakAlIna'mAM taMtrI tarIke pharaja bajAve che. patrakAronA kalyANa baMdhAraNa, lokazAhI, kopIrAITara, prakAzana vyavasAya, sAhitya mATe satata prayatnazIla ane saune potAnA ja lAge evA jevA aneka viSayo para temaNe vipula mAtrAmAM ane niyamita rUpe janakabhAIe "samakAlIna'mAM paNa vAcakonA patrone 'likhitaMga' lakhyuM che. ane "risponsa' vibhAgamAM sthAna ApIne mahattvanuM kArya karyuM che taMtrI tarIke 'graMtha'mAM pustakonI samIkSA, 'kitAbI Jain Education Intemational Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , , bRhad gujarAta duniyA', 'TAMcaNapothI' nAmanI emanI be kaTAromAM sAhityika kolejamAM abhyAsa karyo. temanAM nATako 'zabdonA sAthiyA' ane pravAho, ghaTanAo ane prazno vize TippaNI karatA. vAcakonA patro "aMtaravela' reDiyo para paNa bhajavAyelAM. i. sa. 1948mAM e "graMtha'nuM AgavuM kSetra hatuM. paricaya pustikA pravRtti ajoDa, snAtaka thayA. yazavaMta dozI sAthe traNa pustako lakhelAM. prajJAcakSu viziSTa ane vividhalakSI banI che, kAraNa ke saraLa ane ziSTa paMDita sukhalAlajInI preraNAthI i. sa. 1948mAM amerikA gayA. bhASAmAM te sAmAnyajJAna Ape che. A pustikAo gharagaththu laghu dha reDikala TrAyaengala ina malAyA' para thisIsa lakhI, jJAnakoSa che, dara varSe 24 pustikAo, dareka 32 pAnAMnI pragaTa ema.e.nI DigrI meLavI. i. sa. 1951mAM bhArata pAchA pharyA karavI e nAnI sUnI bAbata nathI. lakhANa mATe lekhakanI pasaMdagI ane pI.TI.AI.nI muMbaI ophisamAM joDAyA. 1952mAM karavI, lekhakanA akSara sArA na hoya, adhUrI mAhitI hoya to pI.TI.AI.nA menejara tarIke amadAvAda gayA. saMskRtimAM saMpAdana tarIke yazavaMtabhAI atyaMta sAvadha ane cokkasa, pahelI paMcavarSIya yojanA vize lAMbA lekha lakhelA. pharI pAchA hakIkatonI pAkI cakAsaNI kare, saMdarbhagraMtho jUe, jarUrI sudhArA muMbaI AvyA. 1958mAM paricaya pustikA pravRtti zarU karI. vadhArA kare, keTalIkavAra to evuM bane ke lekhaka karatAM saMpAdakanI 1964mAM paricaya TrasTa taraphathI 'graMtha' mAsika zarU karyuM. temAM mahenata ghaNI vadhu hoya tevuMya bane. vADIlAlabhAI 'vAMcatAM vAMcatAM" kolama lakhatA. 1986mAM 'graMtha' vivecaka ane saMpAdaka baMdha thayuM. teno chello aMka "vADIlAla DagalI smRti vizeSAMka' tarIke pragaTa thayo. vADIbhAIe ghaNI paricaya pustikAo lakhI candrakAnta zAha hatI. kaTokaTI daramyAna A pustikA para pratibaMdha ladAyo hato. caMdrakAMta jayaMtilAla zAhano janma i. sa. 1938mAM 1960mAM 'inDiyana eksapresamAM phAyanensiyala eDiTarano hoddo bhAvanagaramAM thayo hato. bhAvanagaramAM temaNe bI.koma. sudhInuM saMbhALyo, teo "ikonomika klAImeTa' nAmanI kaTAra lakhatA bhaNatara pUruM karyuM hatuM. nAnapaNathI temane lakhavA-vAMcavAno zokha hatA. 1963mAM sTeTa benka opha inDiyAnI heDa ophisamAM cIpha hato. abhyAsakALa daramyAna ane tyArapachI temaNe "saurASTra DevalapamenTa ophisara banyA. 1966mAM sTeTa benkanI nokarI samAcAra', "milApa", "pI.TI.AI.' ane 'gujarAta samAcAra'mAM choDIne surendranagara jillAmAMthI cUMTaNI laDyA ane hArI gayA, patrakAra tarIke kAmagIrI bajAvI hatI. i.sa. 1966mAM teo 1967mAM 'kAmasa'nA taMtrI banyA. ane 'ADeTasa amerikana mAhitI kacerI, muMbaImAM joDAyA. ane i.sa. noTabuka'nAmanI kolama zarU karI. 1978mAM kendranI janatA 1998mAM tyAMthI nivRtta thayA. atyAre teo paricaya TrasTamAM sarakAre "kamiTI ona kanTrolsa enDa sabasIDIjhanA ceramena tarIke kAmagIrI bajAve che ane paricaya pustikAonuM saMpAdana kArya kare vADIlAlanI nimaNUMka karI. 'ziyALAnI savArano taDako', 'thoDA che. temaNe atyAra sudhImAM vividha viSayo upara aDhAra paricaya nokhA jIva', 'raMkanuM Ayojana' temanAM pustako che. kavitA paNa pustikAo lakhI che!" "komyuTara zuM che?', 'bhAratanI relve, lakhatA. rAjakAraNamAM paNa eTalo ja rasa. jayaprakAza nArAyaNa 1991nA vAMcavA jevAM pustako, 'Arthara milaranAM nATako' ane bimAra paDyA hatA tyAre DAyAlisIsa mATe mazInanI vyavasthA yazavaMta dozI' mukhya che. sarasa rIte karelI, morArajI desAI ane paMDita sukhalAlajInA to te putravata hatA. bahumukhI pratibhA, nIDara patrakAra, garIbonA caMdrakAMta zAhe cAra bALavArtAo ane kizorakathAonA belI, ane mAMyalAne jhaMkhatA kavi vADIlAla DagalIe patrakAra anuvAda karyA che. emaNe karelA 'Detha opha e selsamena" ane "e ane arthazAstrI tarIkenI kAmagIrI aMge vizvabeMka ane Denjarasa geIma' nATakanAM rUpAMtara muMbaInA taNA upara bhajavAyAM che. AMtararASTrIya nANAMbhaMDoLanI vArSika mITIMgomAM hAjarI ApavA janmabhUmi - pravAsI'nI sAptAhika pUrtimAM "zabdakoSa' kaTAramAM amerikA ane yuropanA dezonI anekavAra mulAkAta lIdhI hatI. emaNe daseka varSa sudhI pustakonI paricaya noMdho lakhI hatI. aDhaLaka vAMcana, lekhana ane ciMtAtA mANasa arthazAstrI, patrakAra, vicAska kAnti bhaTTa vADIlAla DagalI tA. 15-7-1931nA roja janmelA kAnti bhaTTane vADIlAla DagalIno janma dhaMdhukA tAlukAnA rojida gAme nAnapaNathI ja vAMcavAno zokha. jhAMjhamera gAmanA pustakAlayamAM 19 naveMbara 1926nA roja thayo hato. zikSaNa verAvaLa ane eka paNa pustaka evuM na hoya je emaNe na vAMcyuM hoya. eka vakhata amadAvAda lIdhuM. i. sa. 1942nI caLavaLamAM bhAga lIdho, pustakAlayamAM teo vAMcatA hatA, rAta paDI gaI, paTTAvALo bomba mUkavAno prayatna paNa karyo hato. tyArabAda muMbaInI vilsana bahArathI baMdha karI gayo. kAntibhaTTe rAta pustakAlayamAM gALavI Jain Education Intemational Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana A paDI. zikSaka pitAnA saMskAro, kAkAno vyavasAya ane vepArano prAdhyApaka, nATyakAra, vivecaka anubhava lIdho. muMbaI AvyA pachI "abhiSeka'no Akho aMka dineza bhaTTa taiyAra karatA. lekho khUTI paDe to takhallusanA nAme lakhatA. vividhatA jALavavA mATe judA judA nAme vividha viSayo para DaoN. dineza harilAla bhaTTano janma 6 me 1929nA roja lakhatA. Arthika patra "vyApAramAM paNa thoDo vakhata kAma karyuM. thayo hato. ema.e., pI.eca.DI. thayelA Do. bhaTTe lIlAvatI bijhanesanA lekho lakhavAnI phAvaTa emane pahelethI ja che. ATha hAIskUla, muMbaI - 4 mAM zikSaka tarIke sevA ApI hatI. tyArabAda kalAkanI nokarInuM baMdhana emane phAvatuM nahi. laMca avarsamAM Ara.e. poddAra koleja opha komarsa, jI.ena. khAlasA koleja eziyATika lAyabrerImAM jaIne vAMcavA besI jAya. opha ArTasa enDa sAyansa tathA rAmanArAyaNa ruIyA koleja muMbaI "abhiyAna' sAptAhika zarU karavAmAM teo nimitta banyA - OOO19mAM maLIne kula 36 varSa sudhI zikSaNakArya karyuM hatuM. hatA. temAM "cetanAnI kSaNe" lakhatA e AdhyAtmikatA taraphano jhoka temanAM mArgadarzana heThaLa pI.eca.DI. ane ema. phila. mATe hato, vacce thoDo vakhata vArtAo paNa lakhelI, "cetanAnI kSaNe vidyArthIo tAlIma le che. teo ola inDiyA reDiyo, muMbaI sAthe pustako thayAM che. 'gujarAta samAcAra'mAM Arthika patrakAratvanuM "e' greDanA kalAkAra tarIke saMkaLAyelA che ane 300 thI vadhu kheDANa karatA rahyA che. 'bijhaneza gaThariyAM'nA be bhAga thayA che. nATako sAthe teo joDAyelA hatA. temaNe anya bhASAmAMthI gujarAtImAM vArtAonA anuvAda paNa karyA rASTrIya stare Telivijhana para "saMbaMdha" siriyala rajU thaI che. videzI vArtAo nAmano temano vArtAsaMgraha prasiddha thayo. hatI, temAM 13 gujarAtI vArtAkArane hiMdImAM rajU karavAmAM AvyA temanA Arogyane lagatA lekhono saMgraha "ArogyanuM amRta' pragaTa hatA, temAM saMzodhana kArya ane lekhana kArya sAthe dinezabhAI thayo che. temanI maulika vArtAono saMgraha paNa pragaTa thayo che. saMkaLAyelA hatA. I. sa. 1994mAM amadAvAda dUradarzana parathI jI.Ara. kheranAra aMgenuM temanuM pustaka "kharo nara bairanAra' pragaTa prasArita thayelI TI.vI. siriyala 'hAsya taraMga'mAM jayotIndra thayuM che. "prabuddha paMcAmRta'mAM temanA prabuddha jIvanamAM lakhAyelA davenA hAsya nibaMdho rajU thayA temanuM keTaluMka lekhana kArya DaoN. bhaTTa lekhono saMgraha che, "vijJAna saMga' temanA vijJAna viSayaka lekhono karyuM hatuM. teo "graMtha" ane "madhyAMtaramAM niyamita lakhatA hatA. saMgraha che. "sekasa lAIphanI mUMjhavaNa' temanuM AgavuM pustaka che. te uparAMta dainiko ane sAmayikomAM pustakanAM avalokano varSothI atyAra sudhImAM temanAM 27 pustako prasiddha thai che. teo gujarAtI lakhe che. samAcAra, citralekhA, samakAlIna, miDa De, jI, abhiSeka vageremAM niyamita rIte lakhe che. dara mahine 45 lekho lakhe che. te uparAMta | madhyakAlIna kavi zrI giradhare lakhelA rAmAyaNanuM hiMdImAM dIvALI aMko ane vizeSAMkomAM dara varSe 20 jeTalA lekho lakhe che. bhASAMtara ane vivecanAtmaka noMdha sAthe prasiddha thayuM hatuM. temAM paNa ArohI prakAzananA saimAsika lagna vizeSAMka ane varSA vizeSAMkamAM dinezabhAI sahalekhaka hatA. premAnaMdanAM AkhyAnonuM hiMdImAM paNa temanA lekha che. hIrA bajAra aMgenA ghaNA lekho niyamita rIte bhASAMtara paNa temaNe karyuM hatuM. ane bhuvana vANI TrasTa, alhAbAda lakhe che. lekhanakAryamAM niyamitatA acUka jALave che. savAre vahelA taraphathI pragaTa thayuM hatuM. bhAratanA mAjI rASTrapati gyAnI UThIne lakhavA besI jAya che. lekha mATe khUTatI mAhItI meLavavA jhelasiMhanuM jIvana caritra hiMdI sAhitya saMmelana, prayAga taraphathI mATe savAramAM je te vyaktine phonathI pUchI le che, noMdhe che. temanA pragaTa thayuM hatuM. temAM gujarAtI vibhAgano anuvAda bhaTTa daMpatie lekhomAM deza-paradezanAM udAharaNo Ave che. saMdarbhagraMtho, karyo hato. enasAyakalopiDiyAnA seTa, repharansa pustakAlaya temanI mahAmUlI | dinezabhAIe "sarasvatI caMdra, "jhera to pIdhAM jANI mUDI che. kaI mAhitI, kyA graMthamAM kyA pAnAM para haze te pote jANI', "chIe te ja ThIka", "vevizALa', "berisTara', "vAMsane khurazImAM beThA beThA ja kahI zake che. "AsamAnI sulatAnI" pustakane AvyAM phUla', 'devadAsa', "pAyAno patthara', "jelayAtrA', "Abha sAro AvakAra maLyo che. dezanA tathA paradezanA asaMkhya chApAM ane dharatI' vagere pUrNa laMbAInAM nATakomAM kAma karyuM hatuM. te maMgAve che. eka divasa teo bajAramAMthI potAne joItAM chApAM uparAMta ekAMkI nATako : "hatAM tyAMne tyAM", "jIvana nATaka', laIne ghare AvatA hatA, tyAre eka ajANyA bhAIe pUchyuM "tame kahyAgaro kaMtha', "huM kaIka karI besIza', bhavobhava zikSaka banuM', chApAM vaheMcavA nIkaLyA cho ?' AvI ramUja paNa thAya che. sahaastitva mazAlana aMdhAruM vageremAM bhAga lIdho hato. kAnti bhaTTane khAvA-bhojana karatAM lekhana kAryamAM vadhu rasa che. DaoN. dineza bhaTTane gujarAtI taNAmAM gauravavaMtuM kArya karavA mosaMbIno rasa maLe to jamavAnuM paNa bhUlI jAya, vacce thoDo vakhata urUlIkAMcanamAM paNa rahyA hatA, ane tyAM sevA ApI hatI. mATe gujarAta sarakAra taraphathI, roTarI-kalaba muMbaI, ahicchatra Jain Education Intemational Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 je bRhad gujarAta maMDaLa bhAvanagara, svAmI vivekAnaMda vidyAbhavana TrasTa amarelI, samAja sevaka, sAhityika vaijJAnika taraphathI sanmAna patro ApyAM che, tathA temanuM bahumAna karavAmAM Do. mohanabhAI paTela AvyuM che. mohanabhAI paTelano janma 1 ogaSTa 1929nA roja AkhyAtakAra, kavi, prAdhyApaka uttarasaMDA, ji. kheDAmAM thayo hato. vadhu abhyAsArthe laMDana gayA tyAM bakula rAvala meTrikanI parIkSAmAM trIjA naMbare pAsa thayA. tyAMnI pherADe hAusa enji. kolejamAMthI mikenikala ane ilekTrika enjiniyara thayA. iDara tAlukAnA baDolI gAme 6 mArca 1930nA roja i. sa. 1953mAM laMDananI TATAnI ophisamAM joDAyA. 1955mAM janmelA bakulabhAIe I. sa. 1957mAM muMbaI yunivarsiTImAMthI TATAnI kaMpanIe temane bhArata mokalyA. 1958mAM temaNe gujarAtI ane saMskRta sAthe ema.e. karyA bAda rASTrabhASA pracAra elyuminyamanI kolepsIbala Tyuba banAvavAnI kaMpanI eksajhana samiti vardhAnI "rASTrabhASA ratna' parIkSAmAM AkhA bhAratamAM prosesa zarU karI. yu.esa.esa.Ara. jhAMbiyA, ijIpta, jhera, kenyA pahele kramAMke AvIne suvarNacaMdraka meLavyo hato. hiMdI sAhitya vagere dezomAM paNa phekTarI vikasAvI. vijJAna ane inDasTrijhamAM saMmelana prayAganI "sAhitya ratna" parIkSAmAM rajatacaMdraka meLavyo saMzodhana karanAra mATe vividhalakSI audyogika saMzodhana vikAsa hato. temanA pitAzrI mahArASTranA satArA gAme zAstrI jayazaMkara kendranI sthApanA karI. saMzodhakone puraskAravA, audyogika motIrAma rAvala pAThazALAnA AcArya pade hatA. nAnapaNathI ja saMzodhana-sAyansa enDa TekanolojI, zikSaNa ane tAMtrika zikSaNa, temane saMskRta jJAna maLyuM hatuM. I.sa. 1957 thI 1971 sudI samAja ane sAmAjika kArya, khetI ane grAma sudhAraNA e temanA bakulabhAIe jayahiMda koleja muMbaI khAte gujarAtI ane saMskRtanA rasanA viSaya rahyA che. prAdhyApaka tarIke sevAo ApI hatI. i.sa. 1971 thI 1984 sudhI esa.ena.DI.TI. yunivarsiTI sAthe saMlagna zrI ema.DI. DaoN. mohanabhAI paTelane ghaNA badhA evorDa maLyA che. temanI zAha mahilA koleja malADamAM upAcArya ane pachI AcAryapade rahyA upalabdhio TUMkamAM A pramANe che : hatA. muMbaI yunivarsiTI ane esa.ena.DI.TI. yunivarsiTInI 1984-85mAM bombenA zarIpha tarIke nimAyA. 1990mAM vividha vidyAzAkhAo para paNa temanI nimaNuMka karAI hatI. I. priyadarzanI evorDa zikSaNa mATe, saradAra paTela yunivarsiTI sa. 1984mAM svecchAe kolejanuM AcAryapada choDIne soviyeta vidyAnagara, gujarAta taraphathI 1992mAM temane DokTareTa opha kosyuleTa (muMbaI)nA mAhitI vibhAgamAM joDAyA ane soviyeta sAyansanI upAdhi ApavAmAM AvI. te ja varSe insTiTyuTa opha lenDa naheru evorDa (vesTajhona)nA maMtrI tarIke i. sa. 1992 sudhI ejIniyarsa taraphathI phelozIpa maLI. agAu vikrama sArAbhAI sevAo ApI. I.sa. 1992mAM teo soviyeta kosyuleTamAMthI ane DaoN. homI zeThanAne maLyo hato tevo pleTInama jyubili evorDa nivRtta thayA, teo lAyansa kalaba opha malADa-borIvalI (Di. maLyo. 1978mAM temane navIdilhInI insTiTyuTa opha TreDa enDa 323-e)nA pramukhapade paNa rahI cUkyA che. InDasTriyala DevalapamenTa taraphathI selpha meIDa InDasTriyAlisTano. temanAM 30 thI vadhu prakAzano pragaTa thayAM che. temAM zaikSaNika evorDa, paMdaramI ikonomika konpharansa taraphathI 2000mAM lAipha pustako 5, sAhityika, dhArmika, ciMtanAtmaka pustako 15, TAIma ecivamenTa evorDa, 1993mAM udyoga pAtra evorDa, udyoga ratna evorDa ane 1999mAM udyogavibhUSaNa evorDa, anuvAda-1, anya saMpAdano - 5, oDiyo keseTa-3 vigere che. khela ane khelADI' pustikAne 1965mAM gujarAta sarakAra dvArA 20OOmAM vizvagurjarI evorDa, 1999mAM roTarI lAipha TAIma puraskAra maLyo hato. "maunanA paDaghA" gIta-gajhala saMgrahane acivamenTa evorDa, sAMdipanI vidyAniketana taraphathI "rAjarSi' 1995mAM gujarAta sAhitya akAdamI taraphathI puraskAra maLyo evorDa, 1992 ena.Ara.AI. evorDa tamane enAyata thayA che. hato. 'ApaNAM upaniSado : eka jhAMkhI' pustakane ghanazyAmadAsa mahilA vaijJAnika mATe vAsvika evorDa, amadAvAda ane zarApha sAhitya sanmAna puraskAra 1998mAM maLyo hato. vaDodarAmAM seminAra mATe erakaMDizana oDiToriyala banAvyA. kendra sarakAra taraphathI beMgaloranI inDiyana insTiTyuTa opha sAyansa gItA, upaniSada, bhAgavata, jainadharma, puSTi saMpradAya, taraphathI nominI opha dha korTa tarIke nimaNUMka, muMbaInA naheru svAmInArAyaNa saMpradAya vagere viSayo paranAM bakulabhAInAM sAyansa senTara ane sAyansa myujhiyamanA gavarniMga borDamAM varSo sudhI pravacanoe lokasamudAyane AkarSita karyo che. AkAzavANI ane hatA. te uparAMta temaNe envAyarnamenTala kanTrola leboreTarI, senTara dUradarzana parathI paNa teo vArtAlApo Ape che. phora menejamenTa inpharmezana sIsTama, uttara gujarAta vaDanagaramAM Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana inDasTriyala opha ilekTroniksanI sthApanA karI. prasiddha thaI che. 1997mAM temanI SaSThipUrti yojAI hatI tyAre ceramena tarIke bombe koleja opha phArmasI, vilepArle temanAM kAryo vizenI viDiyo philma darzAvAI hatI. 1996mAM mahilA saMgha, homiyopethika ejayu. sosAyaTI, janasevA samiti, 'yunAiTeDa rAITarsa esosiyezana phelozIpa' madrAsa taraphathI vilepArle pATIdAra maMDaLa vagere saMsthAo temanI sevAno lAbha apAI hatI. 1997mAM amerikana bAyogrAphiksa insTiTyuTa maLyo che. DaoN. mohanabhAInA ane temanA vize aneka pustako taraphathI temane "varlDa lAIpha TAIma acivamenTa evorDa enAyata prasiddha thayAM che. vAcananA zokhIna, saMskRtanA abhyAsI, thayo hato. 1998mAM kalA gurjarI muMbaI taraphathI temane "gurjara kRSivijJAnanA parakhaMdA ane zaikSaNika, sAmAjika ane sAMskRtika gaurava'no evorDa ApavAmAM Avyo hato. 2001mAM saMsthA sAthe sakrIya rIte saMkaLAyelA rahyA che. esTrolojikala risarca projekTa ane vizva jayotiSa vidyApITha kalakattA taraphathI temane 'bhArata mAtA' evorDa enAyata thayo hato. saphaLa udhogapati ane sAhityakAra teo gujarAtI sAhitya pariSada, amadAvAdanA 1970thI jayaMti ema. dalAla menejIMga kamiTI membara che. dha kapaDavaMja dazA poravADa mitra maMDaLa, inDiyana insTiTyuTa opha inTIriyara DijhAInarsa, vigere jayaMti ema. dalAlano janma 28 Disembara 1935nA roja saMsthAo sAthe sakriya paNe saMkaLAyelA che. kapaDavaMjamAM thayo hato. jayubilI skUla umareThamAMthI meTrika thaIne 1953mAM muMbaInI ruIyA kolejamAM joDAyA. tyAMthI 1958mAM badhI rIte asAdhAraNa dharatIputra bI.esa.sI. thayA. nAnapaNathI ja vAcananA zokhIna jayaMti lallubhAI paTela ema. dalAle 17 varSanI uMmare 'phUla ane kAMTA" laghu navala lakhI. 1966mAM 'tarasI AMkha, sUkA hoTha' navalakathA pragaTa thaI. zrI lallubhAI ma. paTelano janma 23mArca 1906nA roja atyAra sudhImAM temanAM 22 pustako pragaTa thayAM che, temAM 13 ruvA (tAbAraDolI, ji. surata)mAM thayo hato. vA, kaDoda, navalakathAo che, traNa vArtA saMgraho ane anya saMpAdano che. kaThoramAM zikSaNa lIdhuM. I. sa. 1925mAM mombAsA (AphrikA)mAM zikSaka tarIke joDAyA. 1928mAM bAraDolInI laDatamAM bhAga jayaMti ema. dalAle 1975mAM "supara inDasTrijhanI lIdho, jelamAM gayA. gAMdhIirvina karAra thatAM pAchA AphrikA gayA. sthApanA karI. ekrelika pharnicara banAvavAmAM teo prathama che. 1941mAM AphrikA kAyama mATe choDyuM. bhArata AvIne sazastra temaNe galphanA dezo, jarmanI, yuropano pravAsa karyo che. temanA caLavaLamAM ane bhUgarbha pravRttiomAM sakriya thayA. tyArapachI ekrelika pharnicaranA zo-rUmanuM uddaghATana te vakhatanA muMbaInA 1945 sudhI nAnI moTI nokarI karI. 1946mAM sAntAkrujhanI zerIpha ane abhinetA dilIpakumAre karyuM hatuM. 1994mAM tyAranA amerikana spriMga phekTarImAM bhAgIdArI karI pachI te kharIdI lIdhI. uparASTrapatinA haste "e.Ara. bhaTTa enTaraprInyarazipa evorDa' 1947mAM "oriyenTa' nAmano prathama svadezI paMpa banAvyo. sau ekrelika pharnicaramAM agresara tarIke ApavAmAM Avyo hato. prathama cha paMpano orDara maLyo ane pUNenI egrIkalcara kolejanAM 1985mAM bhArata sarakAre temane "vana mena sTaDI TIma' tarIke sAdhano marAmata mATe maLyAM. 1951mAM malADamAM potAnuM ghara yu.esa.e. ane yuropanA pravAse tyAMnA ekrelika bajArano zakila' bAMdhyuM ane phekTarI malADa khAte pheravI. 1954mAM abhyAsa karavA mokalyA hatA. maleriyA nAbUdI mATenAM sAdhano mATe moTo sarakArI orDara maLyo. 1991mAM temanI rAhabarI heThaLa bhAratamAM prathama 1961mAM amerikana spriMgane prAIveTa limI. kaMpanI ekriplAsTa,'91pradarzana ane seminAranuM Ayojana thayuM hatuM. banAvI. 1969mAM "aspI' ceriTebala TrasTanI sthApanA karI. teo 'dha smola skela ekrilika plAsTika proDakTasa menyuphekTarsa 1971mAM malADanI ema.DI. zAha mahilA kolejanI sthApanA esosiyezananA sthApaka pramukha che. temaNe 1994, 1997 ane karI. 1975thI 1995mAM lokabhAratI saNosarA vistAramAM 20OOmAM 'nezanala ekrelika DirekTarI' banAvI hatI. "ekrelika aspI grAma dattaka yojanAnI 30 gAmamAM kAmagIrI karI. te 97'mAM AkhA jagatamAMthI pratinidhio AvyA hatA. 1998mAM arasAmAM vyArA vistAramAM 30 gAmomAM grAma vikAsa yojanAo kendra sarakAra navI dilhI taraphathI prasiddha thayela pustaka zarU karI. 1978mAM bIlImorAmAM aspI plAnTa proDakzana 'inTroDakzana opha plAsTika pharnicara ina dha kanTrI' taiyAra karavAnI eplAyansIjha prA.li. zarU karyuM. 1978mAM sAhityika, saMvardhana samitimAM jayaMti ema. dalAlano siMhaphALo hato. ane Arogya sevA pravRtti mATenuM "zakilam' TrasTa sthApyuM. temanI jIvanakathA rASTrIya ane AMtararASTrIya "hUjhahUmAM 1980mAM gujarAta kRSi yuni.nA dAMtIvADA kendramAM aspI poSaNa Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 je bRhad gujarAta vijJAna, gRhavijJAna ane khAdyapadArtha TekanolojInI kolejanI jazavaMta mahetAne mAnavInA jIvananI jivAtI jiMdagInA nikaTanA sthApanA karI. 1982mAM tAnasA (ji. thANe)mAM navayuga kRSi thayelA paricaye enI sarjanayAtrAnA kathA biMduonuM kAma karI ene sAdhana prA.li.nI zAkhA zarU karI. 1986mAM aspI risarca lagabhaga 140 graMthonA saMvedanazIla sahRdayI lekhaka banAvyA. insTiTyuTanuM bhivAlI khAte kAmakAja zarU thayuM. 1990mAM emanI vAstavadarzI kalamanA ajavALAMthI gujarAtI sAhitya gujarAta kRSI yuni.nA navasArI kendramAM bAgAyata ane vanavighA jhaLajhaLAM che. kolejanI sthApanA karI. 1991mAM vAtsalyadhAma maDhInA kanyA jazavaMta mahetAe sAhityanA lagabhaga badhAja prakAro chAtrAlayanA bAMdhakAmamAM madada karI. 1992mAM dakSiNa gujarAta navalakathA, navalikA, nATaka, pravAsa, nibaMdha, vivecana ane yuni.mAM surata khAte aspI dhanavaMtarI udyAna ane bApAlAla ga. kavitA para kalama calAvI vividha sAhitya prakAromAM saphaLatA prApta vaidya vanauSadhi saMzodhana kendranI sthApanA karI. 12 mArca 199nA karI Aje vartamAna sAhitya jagatamAM AgalI haroLamAM sthAna roja dehotsarga thayo. prApta karyuM che. I.sa. 1975mAM "eziyana poeTa mITa'mAM jayAM emaNe paiso sArthaka thAya evI bhoMya bhALI tyAM gujarAtI bhAratIya kavi tarIke ane i.sa. 1976mAM "varlDa mAMganAranI mUMjhavaNa pAmI apekSAo karatAM anekagaNuM ApyuM che. poeTa mITa'mAM bhAratIya kavi tarIke emaNe emanI gujarAtI kRSi jagate pAka saMrakSaNa kSetre je haraNaphALa bharI emAM kavitAo aMgrejIbhASAnA mAdhyama dvArA rajU karI vizvabharanA pAkasaMrakSaNanAM sAdhano mATe lallubhAIe je jahemata uThAvI ane cAraso kavionI kRtiomAMthI paMdara zreSTha kavitAonA kavirUpe kAryasiddhi meLavI te emanI AgavI sUjha ane adamya puruSArthane ene bAlTimora amerikA khAte caMdraka maLyo hato, jene jotAM AbhArI che. lallubhAI koInI zehamAM taNAya nahi. pUrepUrA aMtaramAM abhimAna sarjatuM lAgatAM e caMdrakane mathurAnI yAtrA gAMdhIvAdI, siddhAMtamAM namatuM na jokhe. khAdI ane khetI emanI daramiyAna jamunA nadImAM sau koInA Azcarya vacce mUkI dIdho hato. khUba priya, vANI ane vartanamAM eksatratA, vaibhava ane dekhADA DaoN. ramaNalAla jozInA zabdomAM "jazavaMta mahetA sAhitya sAme ughADI cIDa. jagatanA ekalavya che." sAhitya jagatatA ekalavya. jazavaMta mahetAnI kAvyaracanAo koriyA, briTana, amerikA temaja bhAratamAM pragaTa thayelA "entholojI''nA varSa 1995 ane jazavaMta mahetA 1996nA graMthomAM pragaTa thatI rahI che. nATyakSetre lagabhaga dasa zabda sAtheno ghaniSTha paricaya ja nahi paNa zabda jeno nATyasaMgraho pragaTa karI cUkelA jazavaMta mahetAnAM satanuM cAMdaraNuM', Izvara che, allAha che, izu che, e buddha ane mahAvIra paNa che, "narasaiyo nAma harinuM leto', paramakRpALu zrI vallabhanaMdana, dvi aMkI vyAsa ane vAlmikI paNa che, saMskRtinuM UrdhvamULa che, ane ane tri aMkI nATako raMgamaMca para avAranavAra bhajavAtAM rahyAM. zAkhAo paNa che, jIvavA mATenuM AzvAsana paNa che. evA zrI uparAMta AkAzavANI, TI.vI., ityAdi mAdhyamo dvArA paNa emanAM jazavaMta mahetAno janma i.sa. 1931mAM bhAvanagara mukAme thayo aneka nATako | vArtAo Adi prastuta thatA rahyAM che. puSTi hato. zarUAtanAM varSono abhyAsa bhAvanagaramAM sanAtana dharma saMpradAyanA puSTi sAhityamAM emanuM yogadAna eTaluM ja prazaMsanIya hAIskUla ane pachI muMbaInA sAMskRtika upanagara vile-pArlenI zrI che. jazavaMta mahetAe puSTisaMpradAyanA AcAryo zrImad gokaLIbAI hAIskUlamAM I.sa. 1954mAM vijJAnanA snAtaka vallabhAcAryajI, zrI guMsAIjI temaja aSTachApa kavio temaja thaIne "selsamena" tarIkenI vyavasAyI kArakirdIno prAraMbha karanAra rasakhAna jevA kavionAM jIvanakavana para AdhArita navalakathAo jazavaMta mahetAnI sAhityika saMvedanAno udaya ane saMvardhana koleja temaja suradAsanAM 201 padonuM saMpAdana karyuM che. gujarAtI sAhitya kALa daramyAna vidvAna sAkSara sva. rAmaprasAda bakSI, sva. pariSada dvArA harioma Azrama prerita zrI araviMda suvarNacaMdraka amRtalAla yAjJika, sva. DaoN. harivallabha bhAyANI temaja zrI temaja cAra AcAryonI dharmasabhAmAM emane "puSTi sAhitya ratna"nA gulAbadAsa brokara jevI samartha sAhitya pratibhAonI premALa hUMpha evorDathI sanmAnita karavAmAM AvyA che. "vArtA vartuLa" saMsthAnA ane rAhabarI nIce thayuM. sthApaka sabhya jazavaMta mahetA gujarAtI sAhitya pariSadanI "carAti carato bhagaH" - saMskRta bhASAnuM kathana anyatra kArobArI temaja madhyastha samitinA sabhya tarIke, vilepArle sAhitya sAcuM hoya ke na hoya, paNa lArsana enDa Tubro, jevI AMtararASTrIya sabhA, sAntAkrUjha, sAhityasaMsada temaja kalAgurjarI - sthApaka kaMpanImAM jIMdagInA aDhI dAyakAo sudhI enI 'mArkeTiMga saMsthAnA sabhya tarIke sevA ApatA rahyA che, Aje paNa eno sarjana ekjhaTiva' tarIkenI kAmagIrInA kAraNe satata pravAsamAM rahetA pravAha navA navA vaLAMko sAthe sAhitya jagatamAM vaheto rahyo che. Jain Education Intemational Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 601 baliSTha mahAjana paraMparA ane sAMprata praAibhAo -zrImatI mAlatIbena ke. zAha tattvajJAna viSayanA abhyAsI zrImatI mAlatIbena kizorabhAI zAha temanA pitA zrI ratilAla dIpacaMda desAI tathA temanA parivAra taraphathI nAnapaNathI ja maLela sAhityavArasAne jALavavAno prayatna, kauTuMmbika javAbadArIo sAthe karI rahyAM che. teoe tattvajJAna viSayamAM ema.e.; pI.eca.DI.nI upAdhi meLavIne prasaMgopAta kolejomAM, aMdhazALAmAM tattvajJAna, tarkazAstra, manovijJAna vagere viSayonuM adhyApana kArya karela che. "zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhIno itihAsa lakhavAnA kAmamAM tathA bIjAM nAnAM-moTAM lekhanakAryomAM pitAzrIne madada karavAnI sAthe temaNe akabara bAdazAhanA samayamAM thaI gayela amadAvAdanA nagarazeTha zAMtidAsa jhaverInuM jIvanacaritra aitihAsika vigato sAthe pustakarUpe lakhavAnuM kAma paNa karela che. lagnabAda jIvanasAthI dvArA sahakAra ane protsAhana prApta karIne mahAnibaMdha taiyAra karyo te (upAdhyAya yazovijayajIkRta) "jJAnasAgaranuM tattvadarzana'nA nAme prakAzita thayela che. pustuta lekhamALAmAM amadAvAdanI baliSTha nagarazeTha paraMparAmAM thaI gayela mahAnubhAvono TUMka paricaya ApavAmAM Avela che. taduparAMta jaina dharma ane darzananA sImAstaMbha jevuM vyaktitva dharAvatI vividha pratibhAonAM jIvananuM darzana paNa karAvavAmAM Avela che. -saMpAdaka anupama evA anupamA devI vikramanI teramI sadImAM thayela bAMdhavabelaDI vastupALa - tejapALanI kIrtigAthA Aje paNa sahune AkarSe che. temAM tejapAlanAM patnI anupamAM buddhimAM jANe sarasvatIno avatAra hatAM. kuTuMba uparAMta rAjakAraNanI gUMco ukelavAnI AvaData paNa anupamAdevImAM hatI. ' ekavAra zatruMjaya - giranAranI yAtrAe janAra A kuTuMbane salAmatI mATe haDALA gAme potAnI saMpatti bhaMDArI devA khADo khodatAM jamInamAMthI sonAmahoro bharelo caru maLyo. anupamAdevIe A dhanane UMce zikhara upara mUkavAnI vAta karI. zatruMjaya ane giranAra tIrthanA uddhAra uparAMta Abu girirAja upara neminAtha bhagavAnano devavimAna jevo lUNigavasati nAme bhavya kalAtmaka prAsAda taiyAra karAvyo. anupamA devI jAte hAjara rahIne zilpIonI mAtRvata vAtsalyathI saMbhALa letAM. to tethI kavio temanA mATe lakhe che ke, "lakSmI caMcaLa che, pArvatI caMDI, che, iMdrANI zakyavALI che, gaMgA nIce vahenArI che, sarasvatI to. kevaLa vANInA sAravALI che, paNa anupamA to anupama che." eka anokho dAnavIra khemo dedarANI vi.saM. 154 nA kAramAM dukALamAM gujarAtamAM mahammada begaDAnA zAsanakALa daramyAna cAMpAneranA mahAjananA AgevAna jaino pATaNa, amadAvAda, khaMbhAta, dhoLakA, vagere zaheramAM pharI anAja, vastro mATe dAna ekaThuM karatA hatA tyAre dhaMdhukA pAsenA haDALA gAmamAM sAmAnya vezadhArI khemAe mahAjanane praNAma karI ghare AgatA svAgatA karI ane AkhA varSanI madada karavAnuM vacana ApyuM. je sAMbhaLI mahAjana daMga rahI gayuM. temanI mAnavatAnI maheke aneka mAnavajIvanane bacAvI lIdhAM. mahAjata paraMparAtA AdhastaMbha nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI mogala samaya daramyAna thaI gayela zrI zAMtidAsa jhaverI | (janma Azare I.sa. 1585-90, avasAna i.sa. 1660) mahAjana paraMparAnA AdyapuruSa hatA. paMdareka varSanI yuvAna vaye bAdazAha akabaranA darabAramAM jhaverI tarIke kuzaLatA dekhADanAra Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 2 zeTha zAMtidAsa akabaranI begama jodhAbAI dilhIthI rIsAIne amadAvAda AvyAM tyAre bahena tarIke temane khUba sAcavyAM. mogala rAjadarabAramAM teo 'jhaverI mAmA' tarIkenuM vizvAsapAtra sthAna pAmyA. jahAMgIra, zAhajahAM, murAdabakSa ane auraMgajheba sAthe teone dhaniSTha saMbaMdha hato, jenAM pariNAma svarUpe teone bAvIseka jeTalAM pharamAno prApta thayAM. zrI zAMtidAsa jhaverI mULa kSatriya hatA tethI temanAmAM kSAtrateja hatuM. jJAtie teo osavAla hatA ane 'osavAla bhUpAla' te ukti pramANe teomAM rAjateja hatuM. ane kuzaLa vaNika hovAthI temanAmAM AgavI vyApArasUjha hatI. A rIte temanA jIvanamAM rAjakIya, sAmAjika, dhArmika e traNe prakAranI sUjhabUjhano samanvaya thayelo jovA maLe che. mogala bAdazAho sAthenA nikaTanA saMbaMdhanA kAraNe teone samaye samaye jahAMgIra, zArajahAM, murAdabakSa, auraMgajheba pAsethI pAlItANA, giranAra, Abu, tAraMgA, kezarInAtha ane amadAvAdamAM teoe baMdhAvela derAsara zrI ciMtAmaNI pArzvanAtha jevAM jaina dhArmika sthAno-tIrthonA rakSaNa aMgenAM ATha pharamAno prApta thayela. A uparAMta bIjAM caudeka pharamAno jhaverI tarIke jhaverAta aMge, sthAvara milakatanI surakSA aMge, prajAjoga zAMti saMdezo pahoMcADavA aMgenA prApta thayAM. amadAvAdanuM nagarazeTha pada sau prathama temane prApta thayuM ane pachI A nagarazeTha paraMparA cAlu rahI. jemAM temanA vArasadAroe peDhI dara peDhI A pada nibhAvyuM. mahAjana tarIke paNa teoe vyApAranA vikAsa para khUba dhyAna ApyuM. pAlItANA rAjyanA gohila rAjavI kAMdhAjI sAthe saMvata 1707mAM karela rakhopAno pahelo karAra paNa tIrtha pratyenI temanI jAgaruktA sUcave che. sAmAjika dRSTie joIe to teone rAjA tathA prajA baMne sAthe khUba gharobo hato. mahAjananA agresara tarIke temanI havelInAM dvAra badhA mATe khullAM rahetAM. samAjanA praznono nIveDo lAvavA mATe teo khUba sajAga hatA. i.sa. 1618mAM teoe pAlItANAno saMgha kADhyo hato, jemAM khUba moTI saMkhyAmAM loko joDAyA hatA ane te samayamAM khUba sArI vyavasthA jALavI zakyA hatA. zrI zAMtidAsa zeThanA vyaktitvanI dhArmika bAju paNa eTalI ja noMdhapAtra che. teonA dainika jIvanamAM dhArmika vidhine sthAna hatuM. potAnA guru muktisAgarajI mATe ananya prIti tathA temane AcAryapada apAvavAmAM temaNe bhajavelI bhUmikA paNa teonI dharma pratyenI niSThA sUcave che. guptadAna, yAtrA, pravAsa, tIrtharakSA vagere aMge teo khUba samaya ane zakti kharcatA. amadAvAdamAM bIlIpurA (sarasapura)mAM teoe i.sa. 1625mAM zrI ciMtAmaNI pArzvanAthanA derAsaranI pratiSThA karI, paraMtu kamanasIbe i.sa. 1645mAM auraMgajhebe tene masjidamAM pheravyuM ane i.sa. 1948mAM te imArata pAchI meLavavA aMge zAhajahAM pAsethI pharamAna paNa meLavyuM, paNa pachI tyAM pharIthI derAsara na thaI zakyuM. lokonA bRhad gujarAta hRdayamAM nagarazeTha tarIke aneruM sthAna pAmanAra zAMtidAsa zeThanA vyaktitva aMge zrI DuMgarazIbhAI saMpaTa jaNAve che ke, ''enI prasanna mukhamudrA, zAMta svabhAva, mIThI AkarSaka vAta karavAnI Dhaba ane sajjana vyavahAra sahune mugdha karatA hatA.'' baliSTha mahAjana paraMparAnA anugAmIo zrI zAMtidAsa jhaverI pachI temanA kuTuMbanA vArasadAro amadAvAdanA naga2zeTha tarIkenuM pada kuzaLatApUrvaka saMbhALe che. temAM anukrame nagarazeTha zrI lakSmIcaMda, zrI khuzAlacaMda, zrI nathubhAI ane vakhatacaMdanI baMdhubelaDI, zrI hemAbhAI, zrI premAbhAI, zrI maNibhAI, zrI cImanalAla, lAlabhAI tathA kastUrabhAI maNibhAI A pada saMbhAle che. zrI kastUrabhAI lAlabhAI dalapatabhAInuM nAma ane kAma paNa temanA vArasadAromAM noMdhapAtra che. kuzaLa nagarazeTha lakSmIcaMda zrI zAMtidAsa jhaverInA pAMcamA putra zrI lakSmIcaMda pAse vepAra kheDavAnI AvaData tathA rAjadarabAra sAthe saMbaMdho jALavavAnI kuzaLatA vArasAmAM maLI hatI. auraMgajhebanA putra bahAdurazAhe teone prathama paMktinA amIra banAvI pAlakhI, chatra, mazAlanuM mAna Apela che. zrI lakSmIcaMde paNa jarUra paDe tyAre bahAdurazAhane lazkaranAM sAdhano, rezana, paisA vagerenI madada karI hatI. vi.saM. 1717nA dukALamAM zeTha lakSmIcaMda tathA temanA traNa bhAIoe jagaDuzAhanI jema prajAne sahAya karI hatI. khamIravaMta zrI khuzAlacaMda zeTha zeDha lakSmIcaMdanA putra khuzAlacaMdane paNa tatkAlIna gAyakavADa sarakAra tathA pezvA sarakAra taraphathI pAlakhI, chatra, varSAsana maLelAM. potAnI kuneha ane mutsaddIgIrIthI teoe i.sa. 1725mAM amadAvAda zaherano bacAva karelo. hamIdakhAna ane tenA marAThA sAthIo kaMthAjI tathA pIlAjIe amadAvAda lUMTavAno prayatna karyo tyAre khuzAlacaMde potAnA paisA ane jAnanA jokhame amadAvAdane bacAvavAno prayatna karyo. A prasaMga pachI te samayanA mahAjane temane zaheramAM mAlasAmAnanI jakAtanI AvakamAM 100 rU|. e cAra AnA ApavAnuM nakkI karyuM. te temanA vA2sadArone lagabhaga i.sa. 1977 sudhI maLatuM rahyuM. rAjakIya kAvAdAvA sabhara jIvanamAM teoe hiMmatabhera badhI paristhitino sAmano karyo ane i.sa. 1748mAM mRtyu pAmyA. zrI nathuzA ane zrI vakhatacaMda zeTha khuzAlacaMda pachI temanA putro zrI nathuzA ane vakhatacaMda paNa prajAnA rakSaNa mATe jANItA che. i.sa. 1780mAM Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana janarala goDArDanA zaraNe jaIne zrI nathuzA tathA mahAjane prajA mATe zAMtinuM pharamAna meLavyuM. amadAvAdanA mAdhupurAnI sthApanA zeTha nathuzAnI bhalAmaNathI thaI. teonA anugAmI zrI vakhatacaMda paNa prajA ane kuTuMbanA mobha samAna hatA. marAThA sarakAra taraphathI vArasAhaka aMgeno agatyano hukama temanA prayatnanAM pariNAme bahAra pADavAmAM Avela. rAjakartAo taraphathI temane sadAya mAna maLela. teoe deza-paradezamAM vepAra khUba vikasAvyo, sAthe sAthe potAne maLela dhanano upayoga chUTathI sukRtomAM karyo. teoe amadAvAdamAM jhaverIvADamAM ajitanAthanuM, vIraprabhunuM, saMbhavanAthanuM derAsara baMdhAvyuM. vi.saM. 1864mAM teoe zetruMjaya - giranArano moTo saMgha kADhyo. teo vi.saM. 1868mAM kuTuMba sAthe navvANuM yAtrA karavA zatruMjaya gayA, tyAre temanAM putrI ujamabAI paNa sAthe hatAM. 20 yAtrA pachI ujamabAInA pati mRtyu pAmyA, paNa ujamabAIe yAtrA pUrI karavAnuM kahyuM. A ujamabAI ujamaphaInA nAme jANItAM che ane zatruMjaya upara ujamaphaInI TUMka, amadAvAda, pAlItANA vageremAM ujamabAInA nAmanI dharmazALAo paNa che. bAhoza nagarazeTha hemAbhAI zeTha vakhatacaMdanA pAMcamA putra hemAbhAI buddhimAna, vidyApremI, prajAvatsala, dharmabhAvanAzIla, paragaju hatA. pUrvajonA jhaverAtanA dhaMdhAnI sAthe sAthe teoe zarAphIno dhaMdho khUba vikasAvyo. temaNe moTA zAhukArone, rAjAone nANAM dhIrI sahAya ApI hatI. kAThiyAvADanA aneka gAmo tathA surata, muMbaI, pUnA, ratalAma, jayapura, dilhI, AgrA, meDatA, cittoDa, buMdIkoTA, vaDodarA ema aneka jagyAe temanI peDhIo ane ADato hatI. eka rasoDe temane tyAM so-doDhaso mANaso jamatA. teoe rAjAno, prajAno, dharmano vikAsa thAya tevAM aneka kAryo karyAM. jema ke teoe ghaNAM sthaLe derAsaro, dharmazALA, upAzraya, pAMjarApoLo sthApyAM. teonI sajAgatAne kAraNe pAlItANA tIrthanA 2kSaNa mATe i.sa. 1821no pAlItANAno rakhopAno bIjo ka2A2 pAlItANA rAjya pAsethI jaina saMghane maLela. amadAvAdamAM gujarAta varnAkyulara sosAyaTIne madada, kolejane moTI rakama, myunisipAliTInI sthApanAmAM sakriyatA, pAMjarApoLanA vahIvaTamAM sajAgatA temanA vyaktitvanI vividha bAjuo sUcave che. dAnavIra nagarazeTha premAbhAI hemAbhAInA putra premAbhAI pitAthI savAyA hatA. vyavahArakuzaLa premAbhAI sanniSTha vidyApremI paNa hatA. teoe 5. Jain Education Intemational * 963 pAlItANAmAM pAMcalAkhanA kharce premAbhAInI TUMka baMdhAvI, aneka jagyAe derAsara, dharmazALA, pAMjarApoLo baMdhAvyAM. vi.sa. 1977nA duSkALa vakhate mAnavatA lakSI sakhAvato karI, sAthe sAthe teoe sAmAjika tathA vidyAkIya dAna paNa khUba karela. i.sa. 1856mAM jUnI sivIla hospiTala mATe, i.sa. 1857mAM hImAbhAI InsTiTyuTa nAmanA pustakAlaya mATe, i.sa. 1857mAM gujarAta koleja mATenAM phaMDamAM, muMbaImAM grAMTa meDikala kolejamAM prathama AvanAra vidyArthIne suvarNacaMdraka mATe, i.sa. 1863mAM muMbaInA vikToriyA gArDana ane AlbarTa myujhiyama mATe khUba udAratApUrvaka Arthika sahAya karela. gAma-paragAmathI TapAlo lAvavA laI javA mATe temaNe khAnagI TapAla vyavasthA UbhI karela. sarakAre kaTokaTInA samayamAM A khAnagI TapAlavyavasthAno upayoga karela ane 1-1-1877nA roja tenAthI saMtuSTa thaIne gavarnara lorDa lITane temane 'rAva bahAdura'no khitAba Apela. i.sa. 1880mAM temanA pramukhapada nIce 'zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI'nuM baMdhAraNa sau prathama astitvamAM AvyuM. potAnAM kAryonI suvAsa mUkIne teo i.sa. 1887mAM mRtyu pAmyA. sevAbhAvI maNibhAI premAbhAInA trIjA putra maNibhAIe nAnI uMmare ghaNI javAbadArI adA karI. teo khUba sevAbhAvI hatA. chappaniyA dukALamAM 'puara hAusa', 'kaiTala kempa' mATe teoe khUba kharca karyo. pote jAte gAyonI sevA karI. rogacALAmAM nAta-jAtanA bhedabhAva vagara nirAdhAra mANasonI davA tathA sevA karI ane tema karatAM zItaLA nIkaLatAM i.sa. 1900mAM 47 varSe mRtyu pAmyA. zrI cImanabhAI lAlabhAI ane kastUrabhAI maNibhAI premAbhAInA bIjA dIkarA lAlabhAInA dIkarA cImanabhAIe 16 varSanI uMmarathI ja milakatanA vahIvaTanI javAbadArI sArI rIte adA karI. teo jAhera prajAnA hitanA savAlomAM utsAhapUrvaka bhAga letA. jainonA sAMsArika, dhArmika keLavaNIne lagatA prazno paratve teo khUba sajAga hatA. teo 28 varSanI nAnI uMmare ja mRtyu pAmyA. teoe 'jaina tattvavivecaka sabhA'nI sthApanA karI. te pachI zrI maNibhAInA dIkarA kastUrabhAI maNibhAI nagarazeTha pada saMbhALe che. i.sa. 1918mAM sametizakhara pahADanA dastAveja aMge teoe khUba mahenata karI hatI. i.sa. 1934mAM 450 sAdhuo, 700 sAdhvIjIonuM saMmelana amadAvAdamAM bolAvela je saphaLa rIte 34 divasa cAlyuM hatuM. Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56% bRhad gujarAta nagarazeTha vakhatacaMdanA vaMza 'vizvadharma pariSada' mAM saphaLa prayatno thayA. mahuvAnA vatanI evA 29 varSanA zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhInI vidvattA ane vAgdhArA zrI vakhatacaMdanA trIjA putra motIbhAI, temanA moTA putra tyAM khUba prabhAvaka rahyA. tyAM teoe jaina darzana uparAMta phatehabhAI, temanA putra bhagubhAI, temanA putra dalapatabhAI, sAMkhyadarzana, yogadarzana, nyAya darzana, vedAMta darzana, bauddhadarzana temanA putra lAlabhAI, temanA putra kasturabhAI. upara paNa pravacano ApyAM. teo 37 varSanuM AyuSya bhogavIne gaMgAmA - dalapatabhAInA samayamAM kuTuMbanI samRddhi pahelA i.sa. 1910mAM muMbaImAM avasAna pAmyA. paNa alpa jevI na hatI, chatAM temanAM patnI gaMgAmAe karakasara karI - AyuSyamAM teoe apUrva siddhio meLavI. I. sa. 1884mAM kuzaLatApUrvaka gharavyavahAra calAvyo. I.sa. 1914mAM pAlItANA jaina samAjamAM teo onarsa sAthe prathama snAtaka thayA. pitAnA taLeTImAM bhAtAgharanuM makAna temaNe baMdhAvyuM. teo tIrtharakSA mATe avasAna pachI rovA-kUTavAnI kurUDhione tilAMjali ApI. "zrI khUba jAgRta hatAM. jaina esosiyezana opha inDiyA'nA maMtrI pade hatA tyAre lAlabhAI - teonA putra lAlabhAI khUba vidyAnurAgI, pAlItANA yAtrIo uparano mUMDakAverA nAbUda karavAnuM kAma karyuM. dharmapremI, tejasvI, dhIrajavAna, niSThAvAna hatA. teo viveka, virodhonI vacce paNa potAnI dIrghadRSTithI temaNe satata sAmAjika, vyavasthA, zistapAlananA AgrahI hatA. temanAM patnI mohinAbA zaikSaNika, dhArmika utkarSanAM kAryo karyA. paNa saMtoSI, Tharela saMnnArI hatA. teonA saMyukta prayAsathI zrI kAMtilAla DAhyAbhAI korA kuTuMbamAM pAchI saMpatti vadhatI gaI ane dharmakAryo temaja sukRtomAM chUTathI vaparAtI gaI. amadAvAda ane gujarAtanA prazno hala AjIvana vidyA, vidyArthI, vidyAlaya pratye ananya bhakti karavAnI dRSTie paNa zrI lAlabhAIno phALo noMdhapAtra che. teonA dharAvAra mUka sevaka zrI kAMtilAla DAhyAbhAI korA mULa kheDAnA putra kasturabhAIno janma i.sa. 19-12-1894nA roja thayo. vatanI. tA. 1-10-1912nA roja goMDalamAM temano janma. temanA dAdA kacchanA dIvAna hatA. ane pitA zrI DAhyAbhAI zrI kastUrabhAI lAlabhAI - teo nAnapaNathI ja khUba jAmanagara sTeTanA cIpha ejIniyara hatA. zrI DAhyAbhAInA sAtha tejasvI hatA. karakasaranA AgrahI ane dharmavRttinA saMskAra ane sahakAramAM jAma raNajItasiMhajIe jAmanagarane sthApatyakalAnuM dharAvanAra kastUrabhAIne saradAra vallabhabhAI paTela tathA mahAtmA I. sa. utkRSTa pratIka banAvI perisanI kakSAmAM mUkI dIdhuM. mAtA gAMdhI sAthe khUba nIkaTatA hatI. amadAvAda ane gujarAtanA rUkSmaNIbahene nAnapaNathI ja temanAmAM dharma, keLavaNI ane vikAsamAM teono khUba phALo che. teoe lAlabhAI grupanI saMskAronuM mamatAbharyuM sIMcana karyuM. mIlonuM saMcAlana khUba kuzaLatApUrvaka karyuM. zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhImAM paNa teoe potAnI kuzaLatAthI aneka potAnI kArakirdInI zarUAtathI ja teoe harahaMmezA nAnA-moTA prazno hala karyA, tIrthonA rakSaNa, jIrNoddhAra vagere aMge Arthika prAptine sAva gauNa karIne vidyAsevAne ja savizeSa mahattva khUba dUraMdezIbharI dRSTithI mahenata karI. temanA vyaktitva aMge ApyuM. teonuM bALapaNa goMDalamAM pasAra thayuM. esa.esa.sI. jeTaluM lakhIe teTaluM ochuM che. kheDAmAMthI karyuM. muMbaImAM rahIne itihAsa ane bhAratIya prasiddha itihAsakAra zrI ema.esa. komiseriyeTa A saMskRtimAM ema.e. karyuM. ujjavaLa zaikSaNika kArakirdI sAthe temanAmAM pitAnI vahIvaTI kAbeliyata ane sarasvatInI bhaktino kuTuMba aMge noMdha karatAM jaNAve che ke, "A kuTuMbe gujarAtanA subhaga samanvaya evo thayo ke koIpaNa jAtanA mAna-akarAma, pATanagara (amadAvAda)nA itihAsamAM chellAM aDhIso karatAM paNa paiso, kIrti, ucca hoddAonA AkarSaNamAM teo kyAreya na vadhu varSathI je bhAga bhajavyo che, tenA kAraNe A noMdhapAtra kuTuMbanI AvyA. gujarAtI ane aMgrejI bhASA upara khUba sAruM prabhutva, kIrti amara raheze." patrakAratvamAM jIvaMta rasa, zilpa, sthApatya ane kaLAo pratyenI zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI AgavI sUjha, krikeTa, hokI jevI ramato ane TapAla TikiTo ekaThI I.sa. 1893mAM amerikAmAM zikAgomAM maLela karavAno zokha - AvA vidhavidha guNo hovAne kAraNe teone anya kSetromAMthIkhUba sArI opharo maLatI hatI. paNa te saghaLI opharo vizvadharmapariSada" mAM zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI, svAmI kukarAvIne i.sa. 1936mAM muMbaImAM zrI mahAvIra jaina vivekAnaMda, pI.sI. majumadAra jevA vidvAnoe bhAratamAMthI bhAga lIdho hato. vizvazAMtinA dhyeya sAthe sarvadharmanA anuyAyIo vidyAlayanA suprInTenDenTanuM pada saMbhALyuM. I.sa. 1915mAM paMjAbakesarI pU. A. zrI vijayavallabhasUrinA prayatnothI paraspara bhAtRbhAva janmAvavA ane jagatane dharmanuM jJAna ApavA Jain Education Intenational Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 75 sthapAyela zrI mahAvIra jaina vidyAlayanuM dhyeya zrImaMtonA zrI maNibahena. bALapaNathI ja maLelA dharma, susaMskAra, sevA ane dhanapravAhane kAraNe zikSaNakSetre vALIne teno lAbha jaina Ama zikSaNanA vAtAvaraNanI asara temanA samagra jIvanamAM chavAyelI janatAnA vidyArthIone ApavAnuM hatuM. keLavaNInA kSetre jaNAya che. temanA janma bAda gaDhaDAmAM gharaderAsaranA nirmANamAM samAjasevAnI jhaMkhanA rAkhanAra zrI korAsAhebanI hRdayanI teo nimitta banyA hatA. temano bALauchera ane abhyAsa bhAvanAne vidyAlayamAM joDAvAthI vega maLI gayo ane vidyAlayane janmabhUmi gaDhaDAmAM, vatana sAvarakuMDalA ane karmabhUmi bhAvanagara eka kuzaLa, saMniSTha, parizramI Ayojaka maLI gayo. rahI hatI. 13 varSanI nAnI vaye pitA sAthe vyavasAyamAM joDAIne vidyAlaya sAthe korAsAhebano nAto atUTa hato. potAnI sUjha ane kAryadakSatAne vikasAvI hatI. vidyAlayano vistAra sAta zAkhAomAM thatAM teo tenA rajIsTrAra "jaina" patranA sthApaka zrI bhagubhAI phatehacaMda kArabhArI (mahAmAtra) banyA, pachI DirekTara banyA. vidyAlayanI tathA pitA zrI devacaMda dAmajIbhAInI nIDara, pragatizIla, prakAzanapravRtti sAthe teo dIrghakALa sudhI saMkaLAyelA hatA. tA. svAzrayI paraMparAne zrI gulAbacaMdabhAIe jALavI rAkhI ane cAra 21-5-1991nA roja mRtyu pAmanAra korAsAhebane vidyAlayanA dAyakA sudhI 'jaina' patranA taMtrI sthAne rahIne 'jaina' sAmAyika vikAsanI satata ciMtA rahetI. ekadhArA 53 varSa vidyAlayanA dvArA jainadharma, samAja, zrI saMghanI kImatI sevA bajAvI. vi.saM. mAdhyamathI eka ja Asanane dRDhapaNe vaLagI rahenAra temaNe hajAro - 1986nI sAlamAM bhAvanagarathI zrI vaDavA jaina mitra maMDaLa dvArA tejasvI vidyArthIonuM saMskArabharyuM ghaDatara karyuM. tenuM pratyakSa pramANa bhAratabharamAM pahelI ja vakhata nIkaLela sameta zikharajInI jaina te duniyAnA koIpaNa khUNe rahela vidyAlayanA vidyArthInA hRdayamAM tIrthayAtrA speziyala TrenanA vyavasthApana kAryamAM temanI sUjha ane rahelo korAsAheba pratyeno AdarabhAva. sevAvRttinAM adbhuta darzana thayAM che. vi. saM. 1993mAM pU. A. zrI vijayavallabhasUrijI, AgamaprabhAkara pU. pitAzrInA parizramathI sthapAyelI bhAvanagaranI jainabhojanapUNyavijayajI, Agama-saMzodhanakAra pU. jaMbUvijayajI, pU. zALAnA maMtrIpade teo 30 varSa sudhI rahyA ane saMsthAnuM saphaLa mahattarA sAdhvI zrI mRgAvatIzrIjI jevA aneka jainAcAryo sAthe saMcAlana karyuM. A uparAMta bhAvanagara saMgha dvArA sau dhArmikone teone khUba AtmIya saMbaMdha. A uparAMta vidyAlayanI Agama anAja vitaraNa tathA anya sevAkAryomAM teono phALo noMdhapAtra prakAzana pravRtti, zrI motIcaMda kApaDiyA graMthamALA, zrI mohanalAla rahyo hato. teonI dharmanI ArAdhanA, sevAbhAvanA dharmaparAyaNa dalIcaMda desAI smArakanidhi vagerenA prakAzanomAM temanI sUjha, patnI samarathabahenanA sAthamAM vadhatI gaI. vyavasAyane kAraNe karakasara, cIvaTanAM darzana thAya che. A uparAMta vidyAlayanA 2jata aneka zravaNa-bhagavaMtono sahavAsa rahyo, dhArmika sAhitya tathA jayaMti graMtha, suvarNajayaMti graMtha, vallabhasUri smArakagraMtha, tema ja prasaMgonuM Alekhana - nirIkSaNa satata karatA rahyA. pAchalA varSomAM nAnA-moTAM aneka prakAzanomAM paNa teonI kalArdaSTi, sAhitya prabhumaya ArAdhanA, sAdhanA, satata navakAra maMtranuM smaraNa mukhya sUjha dRSTigocara thAya che. ""jaina yuga" patranuM saMpAdana, aMgrejI rahyA. potAnA svabhAvanI saraLatA, namratA, nikhAlasatA, dainikomAM avAranavAra abhyAsalekho, AtmAnaMdasabhAmAM sakriya sahRdayatA, saumyatA, vizALatAnA kAraNe saunA prItipAtra rahyA. rasa dAkhavavo - e temanA vyaktitvanA kAryaniSThAnAM vividha kSetro samagra jIvana niHspRhI, niSkalaMka hovAthI potAnA janma, jIvana, che. jIvanamAM sAdAI, svabhAvamAM anAsakti, kaThora parizrama, mRtyune yazanAmI banAvI gayA. saMcAlanamAM karakasara A teonA UDIne AMkhe vaLage tevA guNo. zrI ratilAla dIpacaMda desAI UjaLo vAna, sohAmaNI kAyA, komaLa gAtro, majabUta manobaLa, sAdo poSAka, gaMbhIra chatAM prasanna mukhamudrA, mulAyama saMvedanazIla vidyAvyAsaMgI niHspRhI karmayogI zrI ratilAla dIpacaMda paNa gahana svabhAva - A temanA vyaktitvanA abhinna aMgo, desAI tarIke jIvana jIvI janAra zrI ratibhAInI vAta ja anokhI monAlIsA jevuM marmALuM hAsya dharAvatA korAsAhebanA mRdu che. nAnapaNamAM caudeka varSanI uMmare mAtA gumAvanAra ane AziSamAM mAtRtvanI jhAMya jovA maLe. TUMkamAM korAsAhebane yAda bAvIseka varSAnI uMmare dIkSArthI pitAno viyoga pAmanAra desAInuM karavA eTale amRtanuM smaraNa karavuM. bALapaNa dhULiyA, yevalA, vaDhavANa, sAyalA, ema sthaLAMtaramAM ja pasAra thayuM hovA chatAM bhaNatarano pAyo khUba majabUta nakhAyo. zrI gulAbacaMda devacaMda zeTha banArasa, AgrA, zivapurImAM yuvAnImAM khUba saghana abhyAsa sAthe bhAvanagarathI prakAzita thatAM "jaina" patranA taMtrI zrI bIjA paNa aneka kauzalyo vikasAvavAnI taka patnI zrI gulAbacaMdabhAIno janma gaDhaDAmAM, pitAzrI devacaMdabhAI, mAtA mRgAvatIbahenanA sAthamAM prApta thaI. sucation Intermational Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ slos bRhad gujarAta pote jayAM jayAM kAma karyuM te dareka jagyAe temaNe satata paNa Azare 85 varSanI uMmare svasthatApUrvaka kalAko sudhI kAryarata nyAya saMpanna vaibhavanI bhAvanA rAkhIne potAnA kAmano ochA rahe che. prasannatA, svacchatA, dhIraja, niSThA, zAMti, cIvaTa, vetanamAM pUrepUro nyAya ApavAnI niSThA darzAvI. 'amadAvAda sUkSmatA, AgavI sUjha A badhA temanA sahaja guNo che. sIDajha TreDarsa esosiyezana', 'jJAnodaya TrasTa', "zrI mahAvIra jaina bhAratabharanA aneka jJAnabhaMDAronI surakSA, sUcIkaraNa, saMmArjana vidyAlaya', "zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI' vagere saMsthAomAM jevA kaSTasAdhya kAryo teoe karela che. amadAvAda, pATaNa, kAma karatI vakhate temanuM A dRDha manovalaNa TakI ja rahyuM. keTalAyanAM khaMbhAta, dilhI, jesalamera, bhAvanagara vagere sthaLoe Avela nAnAM-moTAM kAmo teoe premabhAvathI niHspRha bhAve karI Apela. mUlyavAna jJAnabhaMDAro temanI mahenatathI khUba vyavasthita banyA che. prAmANikatAthI Avela Avakano karakasarabharyo upayoga karavAnI Agama prabhAkara pU. muni puNyavijayajI pAsethI teoe A kaLA Teva temanA parivAramAM paNa prasarela che. paheravezamAM sAdAI, hastagata karI ane potAnI sUjhabUjhathI temAM kauzalyo vikasAvatA AcaraNamAM satyano daDha Agraha ane pratyeka vyakti mATe agAdha rahyA. lagabhaga cAra dAyakAthI teo amadAvAdanI suprasiddha saMsthA prema e temanA vyaktitvanA abhinna aMga hatAM. zrI lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM teoe lakhela "guru gautamasvAmI caritra' AbAlavRddha rahIne potAnuM kArya aviratapaNe karyuM jAya che. aneka suprasiddha saune game tevI rasALa zailImAM rajU thayuM che. "rAga ane virAga', vidvAno, sAdhu bhagavaMtoe temanI pAse lipizAstra aMgenuM jJAna maMgala mUrti', "abhiSeka' jevA vArtAsaMgrahomAM sAmAnya mAnavInA meLavIne aneka apragaTa, durlabha, aprApya graMthonuM tathA hastapratonuM saMpAdana kArya karela che. atyAre paNa jUnA zilAlekho, tAmrapatro, rojiMdA jIvananI sUkSma vRttio ane aitihAsika kathAnako hastalikhita pratonI bAbatamAM guMca paDe tyAre vidvAno temanI khUbIpUrvaka rajU thayela che. "zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhIno itihAsa" be bhAgamAM temanA lekhana kAryanA dIrdha anubhava ane madada le che. athAga mahenatanA kAraNe peDhInI aitihAsika vigato tAravI bhAratIya tatvajJAnanA karmaTha vidvAna tAravIne teo rajU karI zakyA che. nAnA-moTA saMpAdano, caritro, Do. nagInabhAI jI. zAha anuvAdo, "bhadrezvaratIrthano itihAsa', rANakapura tathA mahesANAnA i. sa. 1931nI 13mI jAnyuArIe janmela zrI sImaMdharatIrtha vagerenI paricayAtmaka lekhana sAmagrI, bhAvanagarathI nagInabhAInuM bALapaNa khUba saMgharSamAM pasAra thayuM ane tenAthI pragaTa thatAM "jana' sAptAhikamAM satata ekatrIsa varSa sudhI rajU thayela temanAmAM aneka guNo vikasyA. saMskRta viSayamAM pI.eca.DI. agralekho tathA sAmayika phuraNanI noMdho vagere temanI sudhIno abhyAsa karavAnI sAthe temanAmAM saMzodhana kArya pratye apAra sAhityasAdhanAnA paripAkasvarUpa che. prema rahela che. je teone nivRtti pachI paNa duSkara kahI zakAya evA A sAhitya sarjananI sAthe sAthe vidvAno, saMto, graMthonI racanA karavA prere che. teono mahAnibaMdha "Akalanka's sAhityapremIo, snehIo, kuTuMbIjanono satata saMparka ane criticism of Dharmakirti's philosophy' deza videzanA svAdhyAya AjIvana temanI sAthe vaNAyela hatA. kuzaLa vaktA, vidvAnomAM prazaMsApUrvakano AvakAra pAmela che. amadAvAdanI nIDara patrakAra, saMvedanazIla sAhityakAra, cIvaTabharyA "lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAMthI saMzodhanakAra, mAnavatAvAdI vArtAkAra zrI ratibhAInA jIvanamAM nivRtta thayA pachI teoe potAnI bacatamAMthI 'saMskRta - saMskRti sAduM jIvana, uccavicAra'nI philasUphI vyakta thatI jovA maLe ane graMthamALA' zarU karIne saMzodhananA navA graMtho prakAzita karyA che. A temanA vyaktitvamAM premALa AtithyabhAvanA, ucca dharmaniSThA, graMthomAM "nyAya maMjarI' (aMgrejI), 'bhAratIya tattvajJAna nibaMdho', kaThora kartavyaniSThA jovA maLe. satyanA AgrahI ratibhAI asatya 'sAmaMtabhadranI Ama mImAMsA' (aMgrejI), "zAMkara vedAMtamAM pratye khUba Akroza vyakta karatA ane game tene kaDavuM satya kahetA avidyAvicAra', "jainadarzanamAM zraddhA', "matijJAna, kevalajJAnanI paNa acakAtA nahIM. gItAnA zabdomAM teo 'kartavyaniSTha vibhAvanA' (hindI) jevA vidana vibhAvanA" (hindI) jevA vidvattApUrNa graMthono samAveza thAya che. karmayogI' hatA. A uparAMta vallabhavidyAnagaranI "saradAra paTela hastaprata vidhAtA marmajJa vidvAna yunivarsiTI' dvArA 'bauddhadarzana', 'yunivarsiTI graMthanirmANa borDa zrI lakSmaNabhAI bhojaka dvArA "sAMkhya yoga' ane 'nyAya-vaizeSika' graMtho prakAzita thayA, je badhA tattvajJAnanA abhyAsIo mATe khUba upayogI che. prAcIna chellA sittera karatAM paNa vadhAre varSothI hastaprata ane hastapratone AdhAre cha eka jeTalI kRtionuM saMpAdana tathA khUba jJAnabhaMDAronA saMmArjana sAthe saMkaLAyelA zrI lakSmaNabhAI Aje pAMDityapUrNa graMtha "nyAyamaMjarI'no gujarAtI anuvAda karyo che. Jain Education Intemational Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je daoto naMdi-anuyoddhAra' AgamanI 127 pAnAMnI prastAvanA, sadUgata zrI bhogIlAlabhAIe mahAnagara muMbaImAM 'paSNavaNI sutta'nI bhAga bIjAnI 287 pAnAnI gujarAtI jhaverAtanA vyApArathI kArakirdIno AraMbha karavAnI sAthe kalcara prastAvanAno aMgrejI anuvAda, zrI motIcaMda kApaDiyAnAM be motInA saMzodhaka zrI mIkI moTo sAthe sahakAra sAdhI bhAratabharamAM pustako "prazamarati' ane 'jaina daSTie karma'nuM saMpAdana e temanA kalcara motIno vyApAra vadhAryo. tyArabAda ijanerI sAmagrIthI vidvadubhogya kAryano paricaya karAve che. hajI paNa temanI mAMDIne adyatana Tulsa ane kApaDanA utpAdanamAM tathA plAsTikanA saMzodhanayAtrA avirata cAlu ja che. teonA mArgadarzana nIce ghaNA utpAdana sahita aneka kAryomAM rasa lIdho. rAmamIlsa lI, vidyArthIoe pI.eca.DI. karela che. jAheramAM pravacanonA badale bATalIboya enDa kA.nA ceramena pade tema ja bIjA ghaNA udyogomAM zAMta citte, mukta mane vAMcavA - vicAravAnuM, lekhanakArya karavAnuM DAyarekTara tarIke rahyA. temanI dIrdhadaSTi, capaLatA, tatparatA temane game che. vagerene kAraNe khUba mAnapAna maLyuM. eka dAnavIra ane dharmapremI AtmabaLatuM preraNAdAyI udAharaNa eTale mahAnubhAva tarIke teo jaina samAjanA sAcA arthamAM mahAjana banIne rahyA. garIba vidyArthIone sahAya ApavA 'laheracaMda zrI cImanalAla amRtalAla zAha uttamacaMda TrasTa phaMDa' tathA "caMpA cerITebala TrasTa', "rAma milsa tA. 21mI sapTembara 2008nA roja 103 varSenI uMmare cerITebala TrasTanI sthApanA karI. ujjavaLa kAryonI suvAsa UMghamAM ja deha choDanAra zrI cImanalAla amRtalAla zAha koIpaNa prasarAvI 96 varSanI vaye tA. 7-12-1979nA roja teoe bimArI vagaranuM ane AtmabaLasabhara jIvana jIvI gayA. potAnA jagatanI ciravidAya lIdhI. jIvanamAM pahelAM caDatI, pachI paDatI ane pharI pAchI caDatInuM cakra dhArmika, sAmAjika, keLavaNI kSetre sAkSIbhAve jonAra zrI cImanabhAI svabhAvathI guNagrAhI hatA. dAta ApanAra emanAM jIvanamAM keTalAMka sonerI niyamo hatA. jemake "upakArIno upakAra kadI na bhUlavo, "koInI niMdA na karavI', 'vAdavivAda thAya zrI pratApabhAI bhogIlAla zAha evI vAtamAM paDavuM nahIM' vagere sAtvika jIvana ane ucca vicAronA sadUgata zeThazrI bhogIlAla laheracaMda zAhanI jema potAnuM kAraNe teo ATaluM lAMbu AyuSya nirAmaya rIte ane svasthatA pUrvaka jIvana satata sukRtyomAM pasAra karanAra zrI pratApabhAI bhogIlAla pUrNa karI zakyA. cheka sudhI teo lAkaDInA TekA vagara cAlatA, zAhano janma tA. 25-101896nA roja thayo. potAnA pitA chApAM-pustako niyamita vAMcatA, svajano sAthe niyamita TeliphonathI pAsethI jJAna, saMskAra, saMpatti vArasAmAM meLavanAra zrI saMparka rAkhatA. motiyAnA oparezana ane ekAda AMgaLI pratApabhAI muMbaI yuni.mAM arthazAstra viSayamAM ema.e. thayA kapAvAthI tenI sAravAra mATe be-traNa vakhata thoDAka kalAko mATe pachI tarata 'bATalIboya enDa kAM.mAM joDAyA. potAnI AvaData, davAkhAne rahelA, te sivAya kyAreya davAkhAnAmAM rAta rokAyA nathI. AMtarasUjha ane kartavyaparAyaNatAne lIdhe TUMka samayamAM ja kaMpanIno samaya pasAra karavAno prazna temane kyAreya Avyo ja nathI. noMdhapAtra vikAsa karAvI zakyA. prabhubhaktimAM rojano krama pUro karavAmAM kyAreka samaya ocho vyavasAyI jIvanamAM siddhi meLavavAnI sAthe temane paDato. pote roja AtmarakSAmaMtra, gautamasvAmIno chaMda, puNya- jainazAsana ane samAjanA kAryomAM paNa eTalo ja rasa ane sUjha prakAzanuM stavana, saMskRtamAM ratnAkara paccIsI, jinapaMjara stotra hatAM. teoe vivekapUrvaka dhArmikakSetramAM, sAmAjika kSetramAM temaja vagere bolatA ane covIsa tIrthaMkaranA darekanA pAMca pAMca stavano keLavaNInA kSetramAM noMdhapAtra dAna ApyAM che. ane te badhI bolatA. jIvanamAM jarUra paDI tyAre kaparA divasomAM khUba mahenata saMsthAo tema ja pravRttio upara temanI eka anubhavI najara paNa karI ane dIkarAo bhaNIne kamAtA thayA tyAre nivRtti paNa AnaMdapUrvaka vitAvI. svastha mAnavajIvana kevuM hoya teno A eka adbhuta Adarza ! sAhasika udhogavIra, dAnavIra, jIvatavIra zrI bhogIlAla laheracaMda zrI uttamabhAI ena. mahetA bhAratanA vyApAra, vANijaya ane udyogakSetranA gauravaprada jIMdagImAM kaparA saMjogono sAmano karIne AgaLa vadhanAra itihAsamAM aneka mahAnubhavonI jema zrI bhogIlAla laheracaMde ane pratyeka muzkelIne eka taka samajI jhaDapI lenAra zrI paNa prazaMsanIya puruSArtha sAdhIne potAnAM jIvanane dhanya banAvyuM uttamabhAIno janma tA. 14-1-1924nA roja banAsakAMThA jillAnA memadapura gAme thayo hato. mAtA kaMkubahena ane pitA che. ane samAjane eka Adarza pUro pADyo che. Jain Education Intemational Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 ? bRhad gujarAta nAthAbhAI pAsethI dharmanA saMskAra bALapaNathI ja maLyA. sAmAnya pachAtavarganA vidyArthIo mATe chAtrAlaya, prasutigRha, hospiTala, klArkathI zarU thayela temanI kArakirdImAM teo saMgharSa, sAhasa ane TAunahola, strI vikAsagRha, bAlagRha, raktapittiyA hospiTala, sUjhathI rasto kADhIne bhAratanA saphaLa udyogapati ane jaina agraNI vAMcanAlaya, nasiMga TreniMga koleja, anAthAzrama, seneToriyama, aMdha tarIkenA zikhara sudhI pahoMcyA. uttama vastu, uttama vicAra ane vidyAlaya, vAnaprasthAzrama, derAsaro, upAzrayo, bhojanAlayo, uttama AyojananA teo haMmezA samarthaka rahyA hatA. i.sa. kolejo vagere vividha saMsthAomAM chUTe hAthe dAna ApyuM. osavAla 1976mAM temaNe TorenTa leboreTarInI sthApanA karI. mAnasika jJAti mATe jAmanagaramAM borDiMga, nairobImAM kanyAzALA, thIkAmAM rogonI duniyAmAM "TorenTa'nuM sthAna sarvatra chavAI gayuM. teoe sabhAkhaMDa banAvavAmAM sAro phALo Apyo. AphrikAmAM paNa prAthamika anekavidha udyogamAM apUrva siddhi prApta karI. je saMpatti prApta thaI zALAo, pustakAlayo kholAvyAM. AvA dAnavIra, sevAbhAvI, te saMpattino pravAha lokakalyANanA mArge vaheDAvyo. 'bhArata jaina puruSArthI, udyamI tA. 30-7-1964nA roja svargavAsa pAmyA, mahAmaMDaLa'mAM adhyakSa tarIke teoe ektA mATe bhagIratha prayatno paNa potAnAM satkAryonI suvAsa mUktA gayA. karyA. amadAvAdamAM "mahAvIra jaina vidyAlayanuM sarva prathama kanyA chAtrAlaya temanA prayatnonuM pariNAma che. navasArImAM sAdharmiko zrI premacaMda rAyacaMda mATe 40 makAno rAhata dare banAvaDAvyA. teozrInI dAna gaMgAmAM mULa sUratanA dazA osavALa jaina zrI premacaMda rAyacaMdane temanAM patnI zAradAbenano sAtha sadA maLyA karyo che. vepAra to gaLathuthImAM ja maLyo hato. temanuM vyaktitva taravarATavALuM hatuM. potAnA dhaMdhAnA eka bhAga rUpe beMko sAthe zrI jayabhikhu saMparkamAM rahetA, te daramyAna premacaMda zeThe beMkarsa, zera bajAra, rU tA. 26 jUna 1908nA roja janmela zrI jayabhikhkhanuM bajAra, aphINa bajAramAM jhaMpalAvyuM. rUnA dhaMdhAmAM temane aDhaLaka mULa nAma zrI bAlAbhAI vIracaMda desAI, hulAmaNuM nAma dhana maLyuM. sAhasa, sattA ane vepAranA triveNI saMgamathI nANAMnI bhIkhAbhAI' patnI jayAbahenanA nAma sAthe 'bhIkhubhAI" nAma TaMkazALa paDI. joDIne "jaya bhikhu' takhallusathI teoe samAjane sAhitya potAne je dhanasaMpatti maLI teno samAjanA kalyANa arthe ApyuM. zarUAtamAM "jaina jayoti', 'vidyArthI' jevA sAmayikomAM teoe khUba chUTathI upayoga karyo. dhArmika pravRttio uparAMta pachI "gujarAta samAcAramAM "iTa ane imArata' kolamamAM. keLavaNI pAchaLa lAkho rUpiyAno kharca karyo. muMbaI yuni. kempasamAM 'jhagamaga', "akhaMDa AnaMda', "janakalyANa' vagere sAmayikomAM rAjAbAI TAvara' potAnAM mAtAnI yAdamAM baMdhAvyo. muMbaI paNa teo avAra navAra lekho lakhatA. yunivarsiTI, kalakattA yunivarsiTIne babbe lAkha rUpiyA dAna mA sarasvatInA khoLe mAthuM mUkIne, nokarI karyA vagara ApyA. kalakattA yuni.mAM itihAsa saMzodhana mATe 'premacaMda kalamanI kamANI upara jIvana vItAvanAra zrI jayabhikhkhanA rAyacaMda skolarazIpa' zarU karI. amadAvAdamAM rAyakhaDa vistAramAM lagabhaga 300 jeTalA graMtho lokabhogya ane rasALa zailImAM 'premacaMda rAyacaMda TreniMga koleja', suratamAM 'rAyacaMda dIpacaMda lakhAyelA che. nAnA ke moTA coTadAra prasaMgane teo potAnI kanyAzALA', bharUcamAM "rAyacaMda dIpacaMda pustakAlaya' amadAvAdanI viziSTa zailIthI rajU karatA, jeno bahoLo vAcakavarga hato. kathA gujarAta varnAkyulara sosAyaTIne mATe moTAM dAna ApyAM. sAhityanA mAdhyamathI teoe jaina dharmanI keTalIye kathAomAM amadAvAda, surata, bharUcamAM teoe nizALo, dharmazALAo sAmAnya vAcakavargane rasa leto karI mUkyo. baMdhAvI. dholerAmAM hospiTala baMdhAvI. vizALa daSTithI samAjanA mATe upayogI karyo karanAra AvA dAnavIro sadAya amara ja che. zrI meghajIbhAI petharAja kaccha kAThiyAvADamAM dharmatI tavajAgRtimAM zrI meghajIbhAI petharAjano janma tA. 15-9-1904nA jemano phALo mahattvano hato? roja jAmanagara pAse Avela DabAsaMga gAmamAM thayo hato. teo dharme jaina hatA paNa teonuM valaNa sAMpradAyika na hatuM. dhanano mAtra saMcaya dharmarAja zrI hemarAjabhAI bhImazI vyaktine nirmAlya banAve che, vyaktie dAnanI sAthe sAthe dhIMgI dharA kacchanA prAcIna baMdara mAMDavI pAse AvelA sevAkAryamAM sakriya rasa paNa levo joIe evI umadA bhAvanA koDAya gAmane "kacchanA kAzI'nuM biruda jemanA puruSArtha thakI maLeluM rAkhanAra zrI meghajIbhAIe samAjasevAnAM aneka kAryo karyA. che. te ja hemarAjabhAI dharma ane samAjanA kSetre eka laghu krAMtinA saurASTramAM TheraThera prAthamikazALAnAM makAno, Tekanikala skUla ane sUtradhAra tarIke haMmezA yAda raheze. AjathI doDhaso varSa pahelAnuM Jain Education Intemational Education Intemational Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 69 kaccha vadhu hariyALuM haze, paNa jJAna ane dharmanI daSTie te daridra teo prakhara virodhI banyA. temaNe zrI pArthasUrijInA graMthonuM khUba hatuM. kacchamAM zuddha sAdhudharmane punaH jIvaMta karyo munimaMDalAcArya zrI parizIlana kareluM ane tenA prabhAve dharmakSetramAM pravartatI zithilatA kuzalacaMdrajI gaNivare. paNa emanA hRdayamAM preraNAno prakAza temane khaTakavA lAgI. doDhaso varSa pUrve dharmakSetre AvelI pAtharyo hato hemarAjabhAIe. emaNe phekelA jAgRtinA zaMkhanAde navajAgRtinA saMdezAvAhaka tarIke zrI hemarAjabhAInuM jIvana kacchanA bhadrika lokone jagADyA ane vicAratA karyA. prArabdha ane puruSArthanI anokhI gAthA saMbhaLAvI jAya che. | hemarAjabhAIno janma vi. saM. 1892nA gurupUrNimAnA kaccha AvyA bAda temaNe sarvaprathama jJAnaprasAranuM kAma divase thayo hato. teo tIvra medhAvI, svataMtra vicAraka ane hAthamAM lIdhuM. koDAyamAM temaNe eka vidyApITha sthApI. satyanA samarpita zodhaka hatA. te samaye kacchamAM vicaratA hemarAjabhAInAM manamAM dharma vize je Adara racAyo hato tene gorajIo-yatio pAsethI temaNe ThIka ThIka jJAna saMpAdana kareluM. sAkAra karavAmAM A saMsthAe nakkara phALo Apyo. kacchabharamAMthI yuvAnInA prAraMbhe ja dharma ane tattva viSayaka UMDI jijJAsA temanA aneka bhAI-baheno A saMsthAmAM joDAyAM. aneka dharmaniSTha ane manamAM jAgI cUkelI. temanAmAM netRtvano guNa paNa hato. vidvAna zrAvaka-zrAvikAo ahIM taiyAra thayAM. e jamAnAmAM vicArono amala karavAnI taiyArI hatI. temanI jJAnasabhara vAto mahilAonuM zikSaNa nahivatuM hatuM. ghaNI badhI baheno ahIM ja ane vairAgI jIvananI asara temanA mitravartuLa upara paDI. daza- bArAkhaDI zIkhIne AgaLa jatAM viduSI banI. samAja sudhAraNAnI bAra yuvakonI eka AkhI ToLI UbhI thaI, jemanAM manamAM daSTie strIone samAna sthAna ApavAnuM hemarAjabhAInuM A dharmakSetre kazuMka uttama karI batAvavAnA koDa jAgyA. pagaluM te samaye ghaNI badhI hiMmata mAgI lenAruM hatuM. te samaye hemarAjabhAIe potAnI anveSaNa zaktithI joI lIdhuM ke derAsaro paNa gorajIonI mAlikInAM rahetAM. A vastu dharmaviruddha bhagavAna mahAvIrano dharmamArga yationA hAthamAM jaI paDyo hato. hatI. hemarAjabhAIe koDAyamAM zrI mahAvIra svAmInuM eka vatio AcAradharmanA pAlanamAM nabaLA paDI gayA hatA ane A jinAlaya paNa baMdhAvyuM, jemAM kacchanI ja khANamAMthI kADhelA pILA ja kAraNe dharmamArganuM sAcuM nirUpaNa paNa teo karI zakatA nahotA. ArasanAM vizALa pratimA birAjamAna karavAmAM AvyAM. paraMparAone vadhu mahattva apAtuM hatuM. mULa Agamo ane zAstrone jinAlayanI vyavasthA kevI rIte karavI joIe te aMge spaSTa bAjue mUkI devAyAM hatAM. A badhuM joIne hemarAjabhAIno AtmA sUcanAonA zilAlekha paNa derAsaramAM lagADyA. akaLAto hato. zrI pUjaya zrI harSasUrijIe temanI buddhipratibhAne - saM. 1930mAM hemarAjabhAIe 'sadAgama pravRtti' saMsthA pichANIne abhyAsanI suMdara vyavasthA karI ApI. baMgALamAM zarU karI. A sadArAma saMsthA varSo sudhI kAma karatI rahI. murzidAbAda vagere sthaLomAM jagatazeTha parivAranA Azraye pAThazALAnI suvAsa cArebAju prasarI. saMskRta-prAkRta-jaina hemarAjabhAIno abhyAsa thato rahyo. bhaviSyamAM temane jJAna prasAra zAstrono abhyAsa ahIM dhamadhokAra cAlyo. jarmana prophesara harmana ane samAja sudhAraNAnuM je kArya karavAnuM hatuM teno pAyo A rIte jekobIe karelA AgamonA khoTA artha sAme saMskRta bhASAmAM paDyo. saMskRta, prAkRta temaja aneka zAstragraMthono abhyAsa karI carcAgrantha taiyAra karanAra pro. ravajI devarAja koDAyanA hatA. ane hemarAjabhAI kaccha pAchA pharyA ane potAnI janmabhUmi "koDAya" A ja saMsthAmAM bhaNIne vadhu abhyAsa arthe kAzI gayA hatA. gAmamAM jJAnanI saravANI vahetI karI. emanI preraNAthI ja koDAyane loko "kacchanuM kAzI' kahetA, enA parathI A saMsthAnI jAgelA korazabhAIe zrI kuzalacaMdrajI banIne kaccha-kAThiyAvADamAM kAmagIrIno khyAla Avaze. A saMsthAmAM prAcIna hastalikhita sAdhusaMsthAno jIrNoddhAra karyo, jayAre hemarAjabhAIe dIkSA levAnA graMthono saMgraha karavAmAM Avyo. mahattvanA graMthonI navI prayatno kAragata na banatAM saMsAramAM rahIne samAjoddhAra mATe kAma hastalikhita nakalo paNa puSkaLa taiyAra thaI. A bhaMDAra Aje paNa karyuM. zAstronAM parizIlanathI hemarAjabhAInA vicAro vadhu spaSTa sacavAyelo paDyo che ane hemarAjabhAInA athAka parizrama, ane deDha banyA. AjanI bhASAmAM kahIe to teo 'krAMtikArI' Atmabhoga, dUraMdezI tathA jJAnasAdhanAnI mUka gAthA gAya che. vicAro dharAvatA thaI gayA. alabatta, A "krAMti' dharmasApekSa hemarAjabhAInAM kAryone tatkAlIna sAmAjika paristhitinA hatI. zAstromAMthI ja temane navI dizA maLI hatI. te vakhate saMdarbhamAM tapAsIe to ja tenI kharI mahattA samajAze. temanA bhAratamAM ane jaina samAjamAM sthagitatA, zithilatA ane suSuptinuM | vicAro tyAranA samAja mATe navA hatA. aneka prakAranA avarodho vAtAvaraNa hatuM. hemarAjabhAIe AvaraNane bhedIne tattva, tathya vacce temaNe kAma karavAnuM hatuM. samAjanI aMdara dRDhamULa thaI gayelI ane mULa sudhI javAnA prayAsamAM hatA. jeTaluM samajAyuM teTaluM rUDhio ane ajJAnatAnI sAme temane laDavuM paDyuM. temanI vAtone amalamAM mUkavAmAM mAnatA hatA. paraMparAnA aMdha anukaraNanA dharma viruddha gaNI laIne loko temano virodha karatA. paraMtu UMDI Jain Education Intemational Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sco bRhad gujarAta vicAraNA ane AMtarika sUjhanA baLe hemarAjabhAI samAjane navo 1958mAM svadeza pAchA pharyA. potAnI jabbara chAtI, hiMmata ane vaLAMka ApavAmAM saphaLa thayA. sAhasiktAne kAraNe ane 'Think Big' e jIvanamaMtrane kAraNe temanI saphaLatAmAM teonI satyazodhaka daSTi ane vinamra khUba UMcAM nizAna tAkavAmAM ja temane rasa hato. vidvattAnAM suMdara darzana thAya che. kacchanA dharmakSetre AjathI so- muMbaImAM teone besavAnI paNa jagyA nahotI tyAre zrI savAso varSa pUrve aitihAsika yogadAna karanAra A dharmavIra puruSa mathurAdAsa mahetAnI tAMbA kATAnI dukAne besIne tamAma saMyogo bahu nAnI vaye avasAna pAmI gayA. saM. 1944mAM saMsthAnA kAme sAme saMgrAma mAMDyo. arthopArjana mATe cheka nIcalI pAyarIthI vaDodarA gayelA, tyAM ja temanuM avasAna thayuM. doDhaso varSa pUrve potAnI kArakirdIno AraMbha karanAra dhIrubhAIe athAga puruSArtha dharmakSetre AvelI navajAgRtinA saMdezAvAhaka tarIke zrI ane prArabdhanA baLe bhAratanA korporeTa jagatanA samrATa banIne hemarAjabhAInuM jIvana prArabdha ane puruSArthanI anokhI gAthA udyoga jagatane eka javalaMta dRSTAMta pUruM pADyuM. 65000 karoDa saMbhaLAvI jAya che. AvA dharmaprANa puruSo dharmanI sAcI sevA kone rUpiyAnI mUDI dharAvatA rilAyansa inDasTrijhanA 40 lAkha jeTalA kahevAya teno dAkhalo pUro pADe che. zeraholDaro ane thApaNadAronA hRdayasiMhAsane teo birAjelA. -munizrI bhuvanacaMdramahArAjanI preraNAthI dezalapura kaMThI dezanI aMdara temaNe zeraholDarono vizvAsa ane Adara saMpAdana pAzvacaMdragaccha tAlako maMdA (kaccha)nA saujanyathI karelo. dezamAM 'IkvITI kalcara' UbhuM karavA badala bhAratIya mUDIbajAra temanuM RNI raheze. eka jIvato jAgato phorsa eTale sarakAranA sAtha vagara koI udyogapati saphaLa na thaI zake zrI dhIrubhAI aMbANI e mAnyatAthI prerAI teo vyavahAru pagalAM paNa letA. teoe tamArA lakSyano pIcho karo. muzkelIonI vacce paNa. badalAtA samaya sAthe vividha kSetromAM jhaMpalAvyuM. TekSaTAIla, tamAro naitika jusso UMco rAkho, pachI bhale pIchehaTha Ave. aMte Telikomyunikezana, peTrokemikalsa, pAvara jevA kSetromAM temaNe karmaTha tamArI phatteha nizcita che." AvA dhIrubhAI aMbANInuM jIvana udyoga sAhasika tarIke padArpaNa karIne siddhi ane saphaLatAnAM paNa AnuM uttama udAharaNa che. zikharo siddha karyA. eka vyakti tarIke potAnA sAthI evA nAnAI.sa. 1932mAM jUnAgaDha pAsenA coravADanI najIka moTA tamAma mANaso pratye teo uSmAbharI lAgaNI ane saMvedanazIlatA dharAvatA. potAnA nAnA gAmanA mANasone paNa Avela kukasAvADA gAma e temanuM vatana. sAhasikapaNuM to teo kyAreya bhUlyA nathI. grAmajanonI suvidhA mATe teo sadAya temanAmAM janmajAta hatuM. meTrika bhaNIne teo eDana gayA ane tyAM peTrola paMpa para peTrola pUranAra karmacArI tarIke nokarI karI. tatpara rahyA che. tA. 8-7-2002nA roja pArthiva dehe avasAna peTroliyama kaMpanInA mAlika banavAnAM svapra sAthe I. sa. pAmela dhIrubhAI anekanA hRdayomAM to jIvaMta ja che. siddhAcala samaruM sadA soraTha deza mojAra, manuSya janma pAmI karI vaMdu vAra hajAra... Jain Education Intemational Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana sAhasika udhogapatio, udArazvarita dAnavIro, samadarzI samAja sevako samayakALa jhaDapathI AgaLa vadhI rahyo che. itihAsakAro ane samAjazAstrIono e paramadharma banI rahe che ke udyogapatio ane dAnavIronI siddhionA pAyAnAM mUlyo zAM che. vyApAra kauzalyamAM nipuNa evA gujarAtIonI sUjha, capaLatA ane vyavasthAzaktinI samAlocanA prasaMge prasaMge thatI rahe to vartamAna ane bhAvi peDhI tenAthI suparicita banI rahe. saphaLa udyogapationI sudIrgha hAramALA jIvananA gADha aMdhakAramAM tejasvI toraNa samAna prakAzapUMja pAtharI navI peDhIne AgaLa vadhavAnI cokkasa dizA batAve che. ApaNI asmitA ane garimAne sAcavI rAkhavA zrI ane sarasvatIno subhaga samanvaya thavo jarUrI che. jIvanamAM siddhi, sArthakatA ke saphaLatA apAvanAra jo koI hoya to te dharma che. dharmazraddhA ja mAnavIne aneka kasoTImAMthI pAra UtAre che. dAnadharma uttama gaNAya che. saMkalpa ane puruSArtha karIne meLavelI dhanasaMpatti dharmamArgamAM vAparI sukRtanI kamANI karI lenArA ApaNe tyAM ghaNA che. vIsamI sadImAM bhArate varSonI gulAmI tyajI eka navA ja rASTranuM nirmANa thayuM temAM vividha kSetranA khAsa karIne udyogapatioe potAnAM AgavI sUjha, kAryadakSatA, dIrghadraSTi ane Ayojana zakti vaDe eka itihAsa racyo che. evA svabaLe AgaLa AvelA gauravavaMtA ghaNA che jeo kaLavakaLanA jANakAra che, parivAranI prabhAvakatA, teno uchera, ghaDatara, temanA deDha saMkalpa, AzcaryakAraka koThAsUjha, saraLatA ane kheladilIthI bhalabhalAne prabhAvita karavAnI kaLA, karuNAbhAvathI chalakAtuM haiyuM, udAratA, dayAbhAvanA ane paragajUvRtti mATe jANItA banyA hoya tevA ghaNA paricayo preraNAstrota banI rahe tevA che. AvA puruSArthI pratibhAonA sadguNo ane saMkalpo ja ApaNane AgaLa vadhavAnuM AlaMbana banI rahe che. atre evA ghaNA paricayo che ke jemanA AcAra vicAramAM samanvaya jovA maLyo, svabhAvanI saraLatA ane nisvArtha bhAvanA najare paDI. jemanI vinamra sajjanatAno prasaMge prasaMge jAta anubhava thayo. jIvana vyavahAromAM svastha, samadarzI ane saujanyamUrti gaNAyA che, kurivAjo sAme ane samAjanA DhAMcAne badalAvavA satata mathAmaNa karanArA paNa che. svayaM bhalA, bhoLA, saraLa ane nikhAlasa A yuganA jANe mAnavI ja nahi evA dariyAva dilanA paNa ghaNA che. jemaNe duSkALa ke bhUkaMpa samaye mAnavasevAno yajJa AraMbhyo hoya, meDikala kempo, rAhata rasoDAM, zikSaNamAM sahAya ane hRdayamAM tyAga-vairAgyanA ja bhAvo ramatA hoya tevA ghaNA che. vividha prakAranI zAstrIya mAhitIo, aneka vidyAmAM pAraMgatatA ane gahanatattva ciMtana, kalArdaSTi, lekhana zakti, dharmaparAyaNatA, khumArI ane dhagazavALA paNa ghaNA joyA. aneka svaprasiddhio pachI paNa jenA mukha upara saMtoSanA samaMdara laherAtA joyA evA ghaNA paricayo - pratibhAonA jIvana niSkarSanI suMdara mAhitI A lekhamALAmAM rajU thaI che. -saMpAdaka Jain Education Intemational Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 che bRhad gujarAta aneka sanmAtothI vibhUSita uparAMta saMghanA bhAIbahenonA baMnne upAzrayonuM vistRtIkaraNa zrI kAMtilAla somacaMda gAMdhI temaja kumAra pAThazALAnA nUtana makAna temanA haste ane yogadAnathI thayAM. saMgha ane zAsanane chellI sadImAM je gauravazALI karmaTha hAla dhrAMgadhrA peDhI saMcAlita zrI ajItanAtha jaina derAsaranA kAryakaro maLyA temAM prAMgadhrAnA dharmaparAyaNa zeThazrI kAMtilAla vizALa raMgamaMDapanuM kAma navesarathI taiyAra thaI rahyuM che. dhana ane somacaMdabhAI gAMdhInuM yogadAna paNa avismaraNIya hatuM. mAnapAnathI nirlepa ane prAmANiktA, nisvArthatAne kAraNe saunI prAMgadhrA rAjyamAM mAnabharyuM sthAna dharAvatA dazAzrImAlI mukta kaMThe prazaMsA pAmyA. ane aneka saMnmAnothI vibhUSita thayA. jaina jJAtinA somacaMda gAMdhInAM dharmapatnI gaMgAblenanI kUkhe saMvata amadAvAda - jAmanagaranI temanI sevA paNa ciraMjIvI banI raheze. 1978mAM kAMtilAlano janma thayela. gaMgAbahena saraLa, sAdAM sukalakaDI kAyA paNa hRdayamAM zraddhAno jhaLahaLato dIvaDo ane ane dharmabhAvanAthI raMgAyelAM ane bilorI kAca jevuM nirmaLa pratApI pitAnA pagale cAlanArA, sAdhu sAdhvIonI vaiyAvacca ke jIvana jIvatAM. kAMtibhAIno uchera dhArmika vAtAvaraNamAM thayo. pAMjarApoLano vahivaTa, samAjanA dareka kAryamAM pitA-putranuM zikSaNamAM bahu mana na lAgavAthI nona meTrike abhyAsa choDI 19 yogadAna anumodanIya ane vaMdanIya hatuM. varSanI vaye dhaMdhArthe muMbaI-kalakattA thoDA varSa gALyAM paNa tyAM paNa samyajJAnanA pracAra ane prasAra mATe temanI preraNAthI dhaMdhAne badale vadhu ne vadhu dharmAbhimukha rahevA lAgyA. zrI dhrAMgadhrAthI tapagaccha jaina saMgha dvArA alabhya - amUlya pustako prAMgadhrA tapAgaccha saMghanA upAzraya jIrNa hovAthI navesarano sva. paMDita zrI pannAlAla jagajIvanadAsa gAMdhI dvArA ciMtana karela bAMdhavAnuM nakkI thatAM zrI kAMtibhAIe jAtadekharekhathI upAzrayanuM pustako 1. svarUpamaMtra 2. saikAlika AtmavijJAna 3. svarupa kArya pUrNa karAvyuM. jemAM temane sahayoga ApanAra temanAM dharmapatnI aizvarya vagere prakAzita thayAM. tema ja pAlItANAmAM hiMmata vihAra kAMtAbahena Aje 82 varSanI uMmare garbhazrImaMtanI dIkarI hovA dharmazALAmAM pU. sAdhu, sAdhvIjI ane bhagavaMtone bhaNAvavA mATe chatAM sAduM-sevAbhAvI ane paropakArI jIvana jIve che. parivAramAM cAlatI pAThazALAmAM prati varSa 60,000 rUpiyA zrI prAMgadhrA eka ja dIkarI sarojabahena te paNa mAtA-pitAnI sevA khAtara tapAgaccha saMgha temanA mArgadarzanathI Ape che. je temanI AjIvana brahmacaryavrata uccarela che. teo hAla zikSaNa saMsthAmAM samyaga jJAnanI bhakti - ruci darzAve che. sevA ApI rahyAM che. ne mAtA-pitAnA saMskAravArasAne ujALI temanI preraNA ane mArgadarzana nIce zAha maganalAla rahyAM che. zrI kAMtibhAI 86 varSanI uMmare paNa sArI taMdurastI cakabhAI parivAre dhrAMgadhrAmAM aMjanazalAkA pratiSThA mahotsava dharAve che. saMgha ane zAsanamAM mokharAnuM sthAna dharAvatA karAvela. prAMgadhrA derAsarajInA raMgamaMDapanuM kArya pUrNa thayuM ane zrI kAMtibhAIne AkhuM gAma 'dAdA' kahIne saMbodhe che. prAMgadhrA gAMdhIne yaza maLyo. prAMgadhrA najIkamAM cUlI gAma vihAramAM Ave zrIsaMghano abhyadayasamaya zarU thayo tyAre sAdhu-sAdhvInA, che tyAM upAzrayanA vistRtIkaraNa kAryamAM paNa videzanI eka mahArAjanA AvAgamana ane comAsAM thavA lAgyAM. saMvamAM pArTInA sahayogathI sArI rakamano kharca karyo. zrI kAntibhAInI dhArmika kriyAo dIkSAo thavA lAgI jemAM doDha dAyakAthI teoe icchAthI tapAgacchanA saMghanA upAzrayamAM navakAramaMtranI pIThikAnuM sakriya sevA ApI che. kArya paNa cAlu thayuM. AvI pIThikA hAlAramAM ArAdhanA dhAma pachI mahesANA jaina pAThazALAnA saMcAlana dvArA sauno prema prAMgadhrAmAM e jAtanI A bIjI pIThikA haze, A kAryamAM navakAra saMpAdita karyo. hAlAra Adi vividha sthaLoe rahIne nUtana maMtranA mahimAne vadhAratI ghaNI yojanAonuM sarjana thaze. A badhA upAzrayo, derAsaromAM dhArmika zikSaNano pracAra-prasAra karyo. punaH kAryomAM zrI kAntibhAIne saMgha, samAja ane pUjayono ghaNo vatanamAM padhAratAM zrIsaMghe temanA haste upAzrayanuM vistRtIkaraNa sahayoga maLyo che. potAnI zakti mujaba dharmakAryomAM ghaNuM badhuM karAvyuM. AphrikA vagere dezomAM paNa pU. AcArya kuMdakuMdasUrijInAM kArya karI rahyA che. dhanyavAda! dharmasAhityano pracAra karI dharmaprabhAvanAmAM lokono vizvAsa ane UMjhAtA zreSThIvarya : virala vyaktitva Adara pAmyA. surendranagaranI jaina borDiganAM saMcAlanamAM sevA uparAMta pAlItANAnI muktinilaya dharmazALA, hastagiri zrI kAntilAla laheracaMda zAha tIrthoddhAra vagere kArya suMdara rIte pAra pADyuM. jaina saMsthAoe vatana : UMjhA. janma tArIkha : 13-2-1916 mahAsudasoMpelA lAkho rUpiyAno vahIvaTa teoe yazasvI rIte nibhAvyo. 10. uMmara : 84 varSa. abhyAsa : 11 dhoraNa. samAja jIvananA saM. 2040mAM zrI tapagaccha saMghanI vinaMtIthI vADInuM kAma kSetre jaina yuvaka maMDaLa tathA vepArI maMDaLanA kSetre haLImaLIne kAma Jain Education Intemational Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana karatAM svabaLe ane sUjhabUjhathI AgaLa Avela. eTale temanAmAM keTalAka AgavA guNo hatA. AtmIyatA, prema, lAgaNInI sAthe sAthe spaSTavaktA tarIke potAnI pratibhA vikasAvI zakayA hatA. jAhera jIvanamAM niHsvArtha sevAno abhigama dAkhavyo hato. kalyANa maMDaLa dvArA virala vyaktie "nUtana hospiTala'' phakta dasa paisAnA dare zarU karI, samagra nagaramAM aMtyodaya mATe cheka chevADAnI vyakti sudhI pahoMcIne sevAno pamarATa phelAvavAno prayatna karyo hato. netrayajJonI suvAsa sAITha varSa pahelAM nagaramAM sevAnA pradAnamAM mokhare rahI hatI. dAnanI saravANI temanuM dhyeya hatuM. jaina samAjamAM prAraMbhathI ja jaina zAsananA anekavidha kAryomAM mokhare A satata parizrama karI mAna apamAna avagaNI kAryakSetra vyavasthita karavA mATe tanatoDa mahenata karI. poSAka sAdo, jIvana sAduM, paraMtu nAma ane kAma moTuM karyuM. eziyA khaMDamAM suprasiddha mArkeTIMgayArDanA kAryamAM kalyANa maMDaLa dvArA kAmakAjano vahIvaTa kuzaLatApUrvaka, niyamita, zistabaddha rIte, karakasarapUrvaka potAnI kunehathI karIne potAnI netAgIrInI jhAMkhI samagra nagaramAM karAvI hatI. nagaranI cAre bAjunA khUNe zALAonA sarjanamAM noMdhanIya phALo rahyo hato. potAnAmAM sAdharmika bhakti,caitra-Aso mAsanI zAti othI tathA yAtrAo karavI ane karAvavI. saMdhI kADhavA, du:khI pratye karUAA, svAdI jIvana jIvavAnI zista vaNAyelI hatI. saMdhanA anekavidha kAryo potAnA dAnanA pravAhathI pote karelAM mukhyatve potAnA pitAzrInuM nAma upAzrayamAM joDAvyuM. AyaMbila zALAmAM potAnA pitAzrInuM bAvaluM mukAvyuM. pAThazALAmAM patnI kAntAbenanuM nAma joDayuM. zrAvikA upAzrayamAM mukhyadAtA banI patnI kAntAbena kAntilAla laheracaMdanuM nAma joDAvyuM. saMghanA atithi gRhamAM potAnuM nAma joDAvyuM tathA holamAM potAnA bhAI mANekalAlanuM nAma joDAvyuM. pAlItANAnI mukhya derImAM pratimA bharAvavAno lAbha lIdho. kalIkuMDamAM pratimA bharAvavAno lAbha lIdho. UMjhA nagaranA nUtana derAsaramAM zAntinAtha bhagavAna, zItalanAtha bhagavAnano praveza, aMjana zalAkA, pratiSThA, dhajAno lAbha lIdho. zAMtinagara jainasaMdhane potAnA baMgale sAta varasa sudhI zAzvata oLIo karAvI ane dAna ApI kAyama dhoraNe dAna Apela. AyaMbila zALAmAM caitra mAsanI oLImAM kAyamI dhoraNe Ana Apela che. zAntinagara jainasaMghamAM ArAdhanA holamAM temanA dIkSita bhatrIjA tathA bhatrIjAonA nAme vibhAga tathA bhatrIjA ravIndrabhAI mANekalAlanA nAme rUma tathA ArAdhanA holanuM udghATana karavAno lAbha lIdhela. so varasa jUnuM bhavya upAzraya AgamAM baLI jatAM pharIthI > 83 sarjanamAM potAnuM anudAna Apela uparAMta emanA parivAra taraphathI khAtamuhUrta karI lAbha lIdhela. zaMkhezvara tIrthamAM yAtrikabhavananA blokamAM tathA bhojanazALAmAM tathA navakArazI bhavanamAM anudAna. samagra parivAranA mobhI, dAnavIra, spaSTavaktA, sAhasika, vIrala vyaktinuM jaina zAsanamAM tathA samagra nagaramAM nAma rahyuM che. jIvananI kArakIrdInA zrI gaNeza kaThora parizrama ane pArivArika saMogonA saMgharSa vacce karyA. jAhera sevAnAM kAryanI zubha zarUAta 21 varSanI vaye karI. jIvanamAM pAkIstAna chUTuM paDyA pahelAM temanI ha~sIyatathI vadhAre sAhasika dhaMdho sarasavanI sTImara bharAvI mAtra sAta hajAra kamAvavA cArTara pleIna ka2I kalakattA rasIdo vecI tyAre AvaDuM moTuM sAhasa uttara gujarAta amadAvAdathI Akhu sudhI paDakAra karanAra sAhasI vepArI hatA. mAMgalika jIvananA bhAgIdArInA chUTA - mAsIAI bhAga dukAnamAM chUTA paDyA pachI dhArmika jIvanamAM, preraNAdAyI pa pUjaya zrI caMdrodaya vijaya ma.sA. dvArA karmanA siddhAMtonI samaja maLI. vividhakSetramAM kalyANa maMDaLa, vepArI maMDaLa, AMkhanI hospiTAla, nUtana hospiTAla, keLavaNI saMsthAo, vigeremAM AgaLa, hoddo svIkAra karyA vinA emanI sevA noMdhapAtra rahI che. patnI : kAntAbena, putra : girIzabhAI, surezabhAI, putrI H araviMdAbena. parivAramAM bhAIno vageremAM pAMca dIkSA aMgIkAra potAnI vikAsa gAthAmAM AdhyAtmika cetanAthI game tevA vighnomAM Agekadama cAlu rahI. eziyA khaMDanA nAmacIna gaMjabajAranI suprasiddha peDhI zAhe kAntIlAla laheracaMda ena sansa'thI jANItI che. dezATana 3 varSa pahelAM samagra bhAratanuM gAmegAma, zahere zahera vepAra arthe ane yAtrAnI bhAvanAthI tIrthadarzana karavA phala. sAdharmikonI sevAbhakti karatAra zrI kizorabhAI paramANaMdadAsa koraDiyA tA. 2-12-1947nA roja jetapura (kAThI) mAM janmelA zrI kizorabhAIne nAnapaNathI ja dhArmika sAmAjika-zaikSaNika temaja Arthika kSetre sevAmaya jIvana jIvavAnI mahecchA hoI kolejakALathI ja nAnakaDo vyavasAya zarU karI 1966mAM rAjakoTanI tamAma 'jJAti'onAM chAtrAlayanuM saMgaThana karI 'zrI rAjakoTa chatra sevA saMgha'nI sthApanA karI, pramukha tarIke varSo sudhI sevA karI. kolejamAM menejIMga sekreTarI tarIke jaMgI bahumatIthI cUMTAIne bannemAM zrI gaNeza karyA. Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 je bRhad gujarAta, savAre dhaMdho, rAtre davAkhAnAmAM khaDe page DyuTI. AvakanAM rAjAbhoMsalenA haste sanmAnapatra maLela hatuM. ane temanI A sAdhano TAMcA eTale rAtre hospiTalanAM prAMgaNamAM ekalA beThA hoya sevAkIya pravRttionI noMdha nAgapuranA - gujarAtI, hindI, tyAre taraMgo udbhave ane dharma-karuNA-prArabdha zuM che? te jANavA marAThI akhabAroe prasiddha karAvI. vicAryA kare che. ane AthI potAnA jevA seMkaDo lokonA duHkhamAM teo pI.DI.ema. kolejanA maMDaLanA sekreTarI pade cha varSa, AMsu lUchavA, tene pagabhara karAvavAno jIvanano eka mAtra maMtra chellAM 30 varSathI morabImAM sevAkArya tathA lAyansa klabanA nejA banAvI lIdho che. eka vakhata eka bALaka tAva-AMcakImAM ane heThaLa rAjakoTamAM zrI jainamaMdiranA utthAnanI AgevAnI lIdhelI. nasa kheMcAvAthI maMdabuddhinuM thaI jatAM tene abhUtapUrva jJAna ApI dharmamArge caDAvyo. zAsana ane jJAnanI anumodanA karavA jIvana hajAro vyaktio ane pazuonAM AMsu lUchanAra evI samarpita karavAnI gAMTha bAMdhI tene kAyamI vAgoLatA rahyA. vividha saMsthAone kAraNe bahoLo mitravarga dharAvanAra zrI lAkhonI milkata paNa rokaDa eka rUpiyo paNa pAse na hoya evI kizorabhAI rAjakoTanuM bahumUlya ratna che. ne Adarza jIvana jIvI saMsthAne saMbhALI vaTavRkSa jevI banAvavA kamara kasI ane tevI rahyA che. saphaLatAnA so TakA bhAgIdAro evA rAjakoTanA patrakAra jagata kacchatA medhAvI puruSa ane taMtrIoe temanAM vakhANa potAnA akhabAronA mAdhyamathI sva. zrI khImajIbhAI hemarAjabhAI cheDA karatAM pAyAnI IMTathI zikhara sudhInAM bAMdhakAmonA paisA loko dvArA sAmethI maLatA rahyA. jaina samAjanA aDIkhama thaMbha, sAmAjika AgevAna, teoe rAjakoTanI ko-opareTIva beMka, ko-opareTIva netA, yugavIra AcAryazrI vijayavallabhasUrijInA ananya bhakta, hAusiMga sosAyaTI, vepArI esosiyezano, vepArI mahAmaMDaLa, prakhara mAnavatAvAdI, kaccha pradezanI garIba janatAnAM AMsu jaina derAsara, borDigo, jJAti samAja temaja lAyansa klaba lUchanAra, mUMgA pazuonA saMrakSaka zrI khImajIbhAI cheDAnuM 58 InTaranezanala DisTrIkaTa 323 je. dvArA anekavidha sevAkIya varSanI vaye tA. 12-12-1977nA samAdhimaraNa thayuM. pravRttio ane anekavidha saMsthAnuM saphaLa netRtva pUruM pADyuM che. ne zrI khImajIbhAI cheDA chevaTanI ghaDI sudhI karmayogI rahyA. hAlamAM paNa zrI pArzva padamAvatI phAu, zrI saurASTra kaccha zropha temanI khoTa jaina samAjane varSo sudhI sAlaze. temanI eso. zrI rAjakoTa vizAzrImALI jJAti jaina samAja vageremAM kartavyaparAyaNatA tathA zrAvakotkarSa mATe bajAvelI temanI sevA netRtva pUruM pADI rahyA che. bhakti uparAMta teo kacchamAM seMkaDo pazuone pALatA ane tenA teoe jInAlaya-pAMjarApoLa-upAzrayo temaja ativRSTi dUdhanI chAza banAvarAvI gAmaDAMonA garIba parivArone niyamita ke anAvRSTi jevI AphatomAM tana-mana-dhanathI athAga parizrama pahoMcADatAM. A mATe temaNe koInI pAsethI nathI phaMDa ekaThuM karyuM uThAvI darekakSetranA phALAmAM UMcI rakamanuM dAna ApI prathama nAma tema Upaja paNa karI nathI. saMvata 2008mAM vijayavallabhasUrijI lakhAvyuM che. Ama aneka sukRtyamAM lAbha lIdhelo che. temanA A mahArAja muMbaI padhAryA tyAre zrAvaskarSa mATe rUpiyA pAMca lAkhanI dharmamArganA prayANano koI yazabhAgI hoya to te vAtsalyamUrti pU. AcAryazrInI Tahela zrI khImajIbhAIe bhAre jahemata laIne karUNAnidhAna vyAkhyAtA pU. AcAryadeva prabhAkara sUrizvarajI kA rAjA mAmA: mahArAja sAheba che. alabatta mAtra mahArAja sAheba ja nahIM paNa muMbaI - zrI AtmAnaMda jaina sabhAne mATe dhanajI sTrITamAMthI temanAM mAtA-pitAnA vAtsalyanA saMskAra ane devaguru dharmanI kRpA temanI kAryakuzaLatAnAM darzana thAya che. tema ja thANAMmAM pU. paNa temanA kharA upakArI che. AcAryazrIe upadhAna karAvelAM tyAre potAnI jagyA kADhI ApI. have potAnI jarUriyAto saMtoSAya teTalI Avaka laMbAI saMsthA pratyenI temanI audAryatA ane AtmIyatAnAM A prasaMgathI jatAM mahattama samaya zAsanasevAne garIbonA AMsu lUchavA ne darzana thAya che. konpharansanA adhivezanamAM temaNe je kArya karyuM temAM sAdharmikonI sevAbhaktimAM gALavAno makkama nirdhAra karyo che. matamatAMtaronuM samAdhAna karAvA upalA matamatAMtaronuM samAdhAna karAvI upadhAnanI UpajanI rakamanI sAthe sAthe parivAramAM dharmapatnI puSpAbena, saMtAno jayeza. nileza phALavaNImAM navI krAMti lAvyA hatA. ane razmine vaDila tarIke vAtsalya varasAvI rahyA che. - zrI khImajIbhAIne aMta samaye koI mamatA ke Asakti teonI jaina ane jainetaronI sevAnI suvAsa cheka rahI na hatI. teo sAmAjika, rAjakIya ane dhArmika kSetre potAnI mahArASTra sudhI pahoMcatAM jUna/julAI 2001mAM saMtarAnagarI sevA ApI jIvana samarpaNa karI dhanya banI gayA che. temanA samagra nAgapura khAte Ayojita eka samArohamAM tyAMnA yuvarAjazrI parivArane sAmAjika pravRttionA alabhya saMskArI maLyA che. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 685 upADelAM koIpaNa maMgaLa kAryo mATe tenI jAgRti, jhaDapa, kAryaniSThA sthAna dharAvatA temanA putro dilIpabhAI - mahendrabhAI pitAnI vagere anubhavo viSenuM temanuM jJAna vyApaka hatuM. tenA prabhAve paraMparA rUpe jhAlAvADa phAunDezanane sAruM evuM phaMDa UbhuM karavAmAM asaMkhya kAryakaronuM vartuLa temanI AsapAsa UbhuM karI zakyA te tathA dharatIkaMpamAM jhAlAvADanA gAmaDAMmAM rahetA jainakuTuMbone Arthika temanI agAdha zaktinI pratIti karAve che. je samatApUrvaka temanI madada ApelI, tema ja bhAyaMdara khAte khImacaMda chaganalAla mAnava dehAMta thayo e ja samabhAva vaDe emaNe mRtyune paNa paDakAryuM. chellI sevA TrasTa sthApI jarUratamaMda kuTuMbone zaikSaNika tathA jIvanaghaDI sudhI dareka pravRtti mATe satata ciMtA sevI hatI. dharma paratve to jarUriyAtanI vastuo vitarita karela che. dilIpabhAInA putro rUpeza khImajIbhAIne ananya bhaktibhAva ane zraddhA hatAM. vividha tathA parAga nAsika pAse sInnaramAM ema.jI. krAphTa peparanI phekTarI sAmAjika saMsthAonA vikAsa mATe paNa eTalo ja prema ane dharAve che. ane korUgeTeDa boksa banAvavA mATe ucca kvolITInuM lAgaNI hatAM. pepara utpAdana ane vecANa kare che. kacchamAM jayAre jayAre duSkALa ane ApattinA oLA udAracarita puNyAtmA UtarI AvelA tyAre gAmaDe gAmaDe pharIne zrI khImajIbhAIe - sva. zrI khumacaMda ratanacaMda zAha dInahIna kisAnonI je sevA karI che, tana-mana-dhana nyochAvara karIne paNa garIbonAM emaNe je AMsu lUkyAM che te ghaTanA vartamAna jaina zAsananA itihAsamAM maMDAra-rAjasthAnanuM cirasmaraNIya banI raheze. jaina ane jainetara prajA kAyama mATe A nAma suvarNAkSare aMkita thayeluM che. jemaNe ucca vizuddha cAritryathI dharmavIra medhAvI puruSane yAda karaze. sevAdharmanI ane zubha vizeSa mahattvanI koI bAbata gaNatarImAM lIdhI nathI evA parama mAMgalika pravRttio paratve temanA putra-parivAre paNa evuM ja AdaraNIya jaina zreSThI zrI khumacaMdabhAI jaina samAjanuM gauravazALI mamatva batAvyA karyuM che. ratna che. maMDAra emanuM vatana paNa nAnI kumaLI vaye muMbaImAM emanuM Agamana thayuM. pitAzrIe zarU karelI trAMbA-pittaLanI dukAna guma dAtatA himAyatI potAnI haiyAsUjha ane dIrdhadaSTithI vikasAvI, uttarottara ghaNo zrI khImacaMda chaganalAla zAha vikAsa thato rahyo. pariNAme Aje dhaMdhAkIya kSetre nAmanA meLavI che. je emanA pracaMDa puruSArthanI sAkSI pUrI pADe che. teNe vyApAramAM zrI khImacaMdabhAI vRkSa jevuM paropakArI jIvana jIvI gayA. je rasa lIdho te karatAM vizeSa rasa emaNe nAnI vaye dharma ane bhale sadehe vidyamAna nathI paraMtu du:khInI sevA, vyApAranI AdhyAtmika kSetre levA mAMDyo ane kahevAya che ke jainadharma AcAraprAmANiktA, satya-sadAcAra ane zraddhAnA triveNI saMgama, vicArane nAnI uMmarathI jIvanamAM pacAvyo. jiMdagImAM kyAreya supAtradAna, anukaMpAdAna ane zikSaNakSetre sakhAvata jevA temanA abhaya padArthono upayoga karyo nathI tema kyAreya temanuM moDhuM chUTuM guNo Aje paNa vidyamAna che. temano janma surendranagara jillAmAM nathI. saM. 2013nI sAlathI bAre mahinA ukALeluM pANI vApare kheravA (jatanA) gAme thayelo. prAthamika abhyAsa gAmamAM karI che. devagurudharma paratve emanI ananya zraddhA ane bhaktibhAva rahyAM surendranagaranI pAnAcaMda ThAkarazI borDiMgamAM rahIne mAdhyamika zikSaNa che. A puNyazALI AtmA haMmezA ArAdhanAmAM AgaLa vadhatA lIdhuM. rASTrapremane kAraNe 42nI koMgresanI caLavaLamAM AgaLa paDato rahyA. saMpattine potAnI pAchaLa calAvanArA A guNasaMpanna zreSThIe bhAga lIdho. 1949mAM 23 varSanI uMmare muMbaI AvI ke.sI. zAha AjanI temanI vizALa parivAranI je kAMI askayAmato che temAMthI nAmanI ka. sthApI. 1965mAM "e" varganA mIliTarI konTekTara vizeSa rakama temaNe dharmane kSetre arpaNa karI. dAnasaritAno A banyA. potAnA anuja baMne bhAIo cInubhAI tathA zAMtibhAInA AMkaDo ghaNo moTo thavA jAya che. AvA udAracarita puNyAtmAnA sahakArathI gavarnamenTanA karoDonA konTrAkTathI kAmo karI deza- jIvananuM mUlya AMkavuM ghaNuM ja kaThina che. zrImaMtAIno videzamAM prasiddhi prApta karI. temaNe 'jatavADa' keLavaNI maMDaLanI domadoma vaibhava chatAM temanI sAdagI, vinamratA, saujanya ane sthApanA karI ane zikSaNa kSetre sakhAvato ApI, ane kheravA gAme nirAbhimAnapaNuM saunI prazaMsA ane dAda mAMgI le che. hAIskUla sthApI. teo surendranagaranI pAnAcaMda ThAkarazI borDiMganA jinabhaktinA rasika A puNyAtmAe potAnA garbha TrasTI banyA. teo devadarzana ane guptadAnanA himAyatI hatA. zrImaMtAIbharyA jIvanamAM paNa saMsAra ane saMsAranA anekavidha teoe pU.A.zrI. vijayapratApasUrizvarajI, pU.A.zrI. AkarSaNone tilAMjalI ApI, "sarva virati dharma'nI upAsanA yazodevasUrijI vagere sAdhupuruSonA AzIrvAda meLavyA hatA. teo karavAnI tIvra jhaMkhanA sAthe dezavirati jIvanathI AtmakalyANa mArge 45-46 varSanI vaye arihaMta prabhunuM smaraNa karatAM vai.va.7 AgaLa vadhavApUrvaka stavana, chaMda, sajajhAya Adi kaMThastha karI, yathA 2025mAM svarge sIdhAvyA hatA. alabatta kansTrakzana kSetre AgavuM samaye madhura kaMThe teno upayoga karI atmamastI mANatA. zeThazrIne Jain Education Intemational Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686 je bRhad gujarAta, dravyAnuyogAdi graMthanA abhyAsanI paNa tIvra utkaMThA jethI gagubhAInA vizALa ane unnata svapro mATe ati sAMkaDI paDI. A sAmAyikamAM svAdhyAya, vAcana, temaja ophisamAM beThA hoya tyAre sAhasika haiyAmAM samuMdaranI sImAo vadhI jApAna pahoMcI, paNa dharmavAcana cAlu ja hoya. A rIte prakaraNa, bhASya, karmagraMtha paMca lalATano lekha AlekhavAnA svapro ghoLAvA mAMDyAM, paraMtu paradeza saMgraha, kammapaDI, tatvArthasUtra, bRhatsaMgrahaNI Adino abhyAsa pravAsanI sagavaDa thaI zake evA parivAranA saMjogo nahotA. karI te te sUtronI anuprekSA karI tattvajijJAsuo sAthe carcA karatA. muMbaInI bharI duniyAmAMthI mA-bApanA dvArethI moDI rAtre zrI khumacaMdabhAInAM dharmapatnI sva. cunIbahenanuM jIvana paNa gRhatyAga karIne zrI gagubhAI madurAI pahoMcyA. ane silona thaI eka zrAvikAne zobhatuM hatuM. temanA parivAramAM cha putro che. ane jApAna pahoMcavAnI sogaThAbAjI AraMbhI. paraMtu mahinAo sudhI te darekane dharmasaMskAro ApavAnuM teo cUkyAM nathI. jenA pariNAme ajANI ane ajJAta nagarI madurAInI havA khAvI paDI. A Aje vividha dhaMdhAmAM joDAvA chatAM temanI dharmazraddhA sArI che. samayamAM aMgata kharca mATe yuvAna gagubhAIe madurAInI bajAro dhananA DhagalA upara birAjavA chatAM jarUratavALA sAdharmika bhAI ane galIomAM ghUmI TuvAla ane baniyananI pherI AraMbhI dIdhI baheno tarapha haMmezA mAyALu ane namra rahyAM che. jainetaro paNa ane nagaranA koIpaNa oTalAno Azraya lIdho hato. emanA AMgaNethI kyAreya pAchA gayA nathI. arthAta AMgaNe nA yAtrAdhAmamAM jIvananI anokhI yAtrA kheDatA sAhasika AvelAno premabhAvathI Adara-satkAra karyo che. sAduM jIvana jIvatAM yuvAna zrI gagubhAIe sAta mahinA Ama asthiratA, A dAnezvarI lAkhonI sakhAvatono pravAha vahevaDAvavA uparAMta anizcitatAno ane bhAvi AMdhI vacce vitAvyA pachI aneka saMsthAo ane TrasTonA sthaMbha banIne rahyAM che. dAna, zIla, 'TAunahola' roDa upara mAsika rU. vIsanA bhADAthI eka nAnakaDI tapa ane tyAga bhAvanAthI emanuM vyaktigata jIvana anekone khUba dukAna rAkhI ane Tutha kula sTora'no AraMbha karyo. A sToramAM ja preraNAdAyI banI rahyuM che. dharma ane zAsanasevAnI ananya eka sIvaNa mazIna vasAvI silAInI duniyAmAM praveza karyo. ane lAgaNI dharAvanAra zrI khumacaMdabhAIe AcAryabhagavaMtonI 'Tuthaphula' nA nAme reDImeIDa vastra udyoganA Aja vikhyAta banelA nizrAmAM saMghayAtrA paNa kADhela che. bhAratabharanA nAnAM moTAM aneka kArakhAnAnA pAyA naMkhAyA hatA. dakSiNanI sarahado oLaMgI tIrthonI yAtrA uparAMta upAzrayo ane maMdironAM zilAsthApana 'TUthaphala' nAM vastro bhAratabharamAM prasarI gayA. muMbaImAM paNa karela che. saMkhyAbaMdha jaina pAThazALAomAM temanI deNagI ane kArakhAnAnAM cakro vahetA karyA. A svaprasiddhi pachI zrI, jAtadekharekha hatI ane Aje paNa parivAra taraphathI thatI rahI che. gagubhAIe sAmAjika sevAno yajJa paNa AraMbhyo. 'gujarAtInavvANuM yAtrAo karI. upAdhAna karAvyAM, traNa vakhata 5OO samAja', gujarAtI zikSaNa saMsthA, gujarAtI davAkhAnAnI saMsthA yAtrikonI spezyala TreIna laI gayA. jaina derAsaro, bhojana vagere TrasTanA sthApaka pramukha hatA. sarakAre temanI sevAnI kadaramAM zALAo, jJAnamaMdiro, vRddhAzramo, pAThazALAo ane nAnI moTI onararI mejisTreTa' tarIke paNa niyukta karyA hatA. madurAInI aneka saMsthAone temaNe navapallavita karI hatI. ghaNI badhI jAhera saMsthAomAM teo joDAyelA hatA. ane sakriya dakSiNa bhAratamAM yazakIrti saMpAdana karanAra bhAga letA hatA. roTarI klaba, tAmIlanADu cembara opha komarsa, phemIlI plAniMga esosiyezana opha inDiyA jevI ghaNI zrI gagubhAI punazI saMdhoI (madurAI) saMsthAonuM pramukhapada zobhAveluM hatuM. A jagatanA paTa para mAtra puruSArtha, parizrama, samAjarattanuM biruda meLavatAra AtmazraddhAnA abhuta jAduthI jIvananI ghora AMdhI vacce camatkAro sarjanArA karmavIronI siddhio suvarNAkSare AlekhAya che. zrI cInubhAI chaganalAla zAha AjathI ardhI sadInA aMdhakArabharyA kALamAM dakSiNanI duniyAmAM surendranagara jillAnA kheravA (jata) gAme janmelA zrI. madurAI pahoMcIne AtmazraddhAnI mUDIthI mAtra eka saMcAthI AraMbhI zAhanA pitA gAmanA jAgIradAranA vahIvaTadAra hatA. mAtuzrI bhAratabharamAM prathama reDImeIDa vastra-udyoga sthApanAra zrI gagubhAI jaDAvabahena dharmiSTha ane lAgaNIzIla hatAM. traNa dhoraNa sudhI punazI saMdhoIno janma i.sa. 1907nA Disembara mAsanI gAmamAM abhyAsa karyA bAda mAdhyamika sudhI teo surendranagara jaina paccIsamI tArIkhe thayo hato. kizoravayamAM kacchamAM ane muMbaImAM borDiMgamAM rahIne bhaNyA. tatkAlIna madhura smRtio temanA prAthamika abhyAsa karI cauda varSanI vayamAM kizora gagubhAI mAnasapaTa para jIvaMta che. golDasmithanA 'DejharTeDa vileja' nA pelA muMbaImAM pitAnA anAjanA vepAramAM sAmela thayA hatA. amara zikSaka jevA temanA gurune gRhapati kiracaMdabhAI koThArI anAjanI A dukAnanI dIvAlo svapravihArI zrI sahaja saraLa prakRtinA ane niSThAvAna hatA. svAtaMtrya AMdolanamAM Jain Education Intemational Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 680 teo kArAvAsamAM gayelA. AvA dezabhakta ane jIvanamarmInA (4) pATaDInI janarala hospiTAlamAM dAna (5) suratanI mahAvIra hAtha nIce temanuM jIvana ghaDatara thayuM hatuM. hospiTalamAM dAna (6) rAmapurA bhaMkoDAnI janarala hospiTalamAM moTAbhAI zrI khImacaMdabhAI muMbaI hovAthI temane paNa dAna (7) kheravAmAM jIMtharI hospiTalanA sahayoge TI.bI.no muMbaI bolAvI lIdhA ane tyAM teo ke.sI.zAha enDa phA. mAM kempa. (8) jhAlAvADa jaina sozyalagRpa, jaina jAgRtti senTaramAM joDAI gayA. paraMtu 1968mAM moTAbhAI divaMgata thatAM samagra dAna. (9) cUnA bhaThThI sAyanamAM jaina jAgRti ceriTebala TrasTamAM kArobAranI javAbadArI potAnA zire AvI, tethI teo mAtabara dAna tathA tene vikasAvavA ceramena tarIke kAma karyuM. (10) gavarnamenTa konTrAkTara tarIke pUra jozamAM kAma karatA rahyA ane jhAlAvADa jaina mUrtipUjaka saMgha bRhada muMbaImAM pramukhapade tathA sAthe bhagavAnanI dayA paNa thatI rahI. tyAra bAda bilDarsa mUrtipUjaka phAunDezanamAM siniyara vAIsa ceramenapade rahyA. (11) esosiyezananA maMtrI temaja pramukha tarIke sevA karavAnI temane taka jhAlAvADa jaina saMghanA nejA heThaLa 50 samuhalagnanuM Ayojana maLI. vaLI samagra bhAratanA stare kAunsIlanA sabhya tarIke paNa temaja lagnecchu yuvaka-yuvatino paricaya meLAvaDo yojayo. (12) anurupa sevA karavAno lahAvo maLyo. prabhukRpAe kArobAramAM jIvadayAnA prakhara himAyatI eTale samagra gujarAtanI kuneha ane zraddhA vadhatAM gayAM eTale kramazaH 'savitA orgenika pAMjarApoLamAM dAna. (13) sittera varSe nivRtti bAda tabIbI ane kemikalsa', 'vikrama plAsTisAijharsa', 'jelyusIla meDi kempasa prA. zikSaNakSetranI sevAo rUpe mATuMgAnI esa.ena.DI.TI. tathA li. vagere sAhaso sthApatA gayA ane saphaLatA meLavatA rahyA. sI.yu.zAha meDikala kolejamAM dAna. ATalA audyogika sAhaso sthApatA gayA, tema saMpatti sanmArge teo rAjakAraNa ane audyogika viSayaka vAMcana rasa dAna rUpe vahAvatA gayA, temAM IzvaraicchA ne mAvataranA dharmamaya dharAve che. sAthe dhArmika ne sAhitya vAMcanano paNa zokha che. jIvananAM mULa hatAM. "bhaktAmara stotra'mAM AcArya bhagavaMte teoe kheravA uparAMta surendranagara, zaMkhezvara vacce derAsara tathA be yathAyogya kahyuM che ke "yata kokila kila madhau madhurama virati" upAzrayo banAvyA. kheravAmAM Tyubavela baMdhAvI ghera-ghera naLanI arthAta koyalanA kaMThamAM madhuratA jema AmravRkSa thakI Ave che tema suvidhA pUrI pADI. duSkALanA samayamAM nAtajAtanA bhedabhAva temanA kuTuMbamAM je kAMI amRtamaya banatuM rahyuM che te mAvatare - rahita rasoDA kholyAM. jIvananA AmravRkSa para dharmarUpI maMgala phaLo UgADyAM che tenI teone anubhave jaNAyuM che ke jo mAnava satkarmo kare to phaLazruti rUpa che. temano parivAra dharmISTha ane mAnavasevAno Izvara tene AziSathI nyAla karI ja de che. tAjetaramAM bAra hajAra upAsaka che. temaNe mAvataranI AjJAnuM kadI ullaMghana karyuM nathI. mANasonI hAjarImAM temane "samAjaratna' jevI upAdhithI tenA purAvA rUpe varSo pahelAM eka ophisare temane phona karyo ke sanmAnavAmAM AvyA tyAre teo atyaMta bhAvuka banI gayA hatA. tamAro konTrAkTa pAsa karI dauM chuM. mArA ghera AvIne laI jAo. teo mAne che ke "mAruM jIvana dhanya thaI gayuM." tyAre temane manamAM dvighA udbhavI ke 'ophisara zuM kaheze?' ane savitAbena sAthe 1947mAM saMsAre joDAyA bAda temano maLyA tyAre kahe ke " 'mArI sAthe zarAbano pega lyo, lyo A saMsAra khUba ja prasannatAbharyo che. ane loko kahe che ke "najara lAge glAsa ziarsa kare, teo khUba mUMjhAI gayA paNa dhairya ane evo che.' mAvataranI AjJA kyAreya uthApI nathI balka temanAM svasthatAthI temaNe kahI dIdhuM ke "sAheba, konTrAkaTa Apavo hoya avasAna bAda Aje paNa akSarazaH pAlana kare che. traNa putrI ne to Apo paNa dharmapAlana choDI huM zarAbapAna nahi karuM." prabhu eka putrano parivAra killolato rahyo che. teo paNa pitAnA kRpAe badhuM sAruM pAra paDyuM paNa teo Aje paNa vicAre che ke sanmArganA anuyAyI rahyA che. bALapaNanA mitro sAthe Aje paNa tatkALe sittera lAkhano konTrAkTa jato karavA teo kevI rIte taiyAra saMbaMdho nibhAve che. ane AvazyakatAe Arthika madada karI thaI gayA hatA?" basa! parivAramAM je dharmAcaraNa ane dharmazraddhA mitradharma dIpAve che. hatAM tene ja teo potAnA bacAvanuM kAraNa kahe che. AvA dharmiSTha AgaloDavALA pU.A. bhagavaMta bhaktisUrizvarajI ma.sA. ane mAMgalika parivAranA AMgaNethI saMdeva jJAnagaMgA avirata tathA A. bhagavaMta dharmasUri ma. sA. tathA AnaMdaghanasUri ma.sA.no vahetI rahI che. jenA A pUrAvA che. prabhAva temanA jIvana ghaDataramAM rahyo che. ane teonA sadaiva (1) jatavADa keLavaNI maMDaLanA praNetA banyA bAda AjJApAlaka rahyA che. AvA dhArmika vAtAvaraNane lIdhe kheravAmAM pitAzrInA nAme hAIskUla nirmANa. (2) surendranagaramAM dharmapatnInAM nAme derAsara nirmANa karyuM che. temaja kAMdivalImAM be vikAsavidyAlaya, lokavidyAlaya, mAnavamaMdira. (3) vaDhavANa sITI tathA thANAmAM eka derAsaramAM mUrti sthApanA karelI che. pU. dharmasUri - jorAvara, tathA surendranagaranI tamAma saMsthAomAM mAtabAra dAna mahArAje surendranagaramAM upadhAna karAvyuM. sametazikhara sahita Jain Education Intemational Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fee gujarAtanA sarva tIrthonI dharmayAtrA saparivAra be vAra karI che. emanA AziSa ane sAnidhyamAM jIvana ghaDyuM che. temane arpita thayela sanmAna patramAM lakhyuM che ke ''cInubhAInuM jIvana navapallavita ane puSpita thatuM raho.'' teo paNa paramAtmAne prArthanA kare che ke "Leave us in dooryard, Blooming with spring." vyavahAra kuzaLa ane udAracarita dAtavIra zrI cunIbhAI lakSmIcaMda jAmanagaramAM lagabhaga poNAlAkhanA kharcathI taiyAra thayela ''zrI lakSmI Azrama' tema ja tenA uparanA bhAgamAM vartatuM 'jainAnaMda pustakAlaya' A banne dhArmika saMsthAo zrI cInubhAInI udAratAnA kharekhara yazaHpuMja che. zrI vardhamAnatapa AyaMbilakhAtAmAM arpaNa thayelI 30,000nI 2kamamAM paNa potAne ardha lAbha ApavAnI vaDIla pAse karelI mAMgaNI e temanA audAryano jabbara purAvo che. potAnAM suzIla dharmapatnI zrImatI caMcaLabahene karela zrI navapadajI, vIMzatisthAnaka vagere tapazcaryA nimitte lagabhaga eka lAkhanA kharce karAvela bhavya udyApana (ujavaNuM) mahotsava ane te samaye TheTha gujarAtamAM birAjamAna pU. zAsanasamrATa zrI vijayanemisUrizvarajI mahArAjAdi vizALa sAdhusamudAyane vijJapti karavApUrvaka vihAra karAvI jAmanagaramAM karAvelA dabadabAbharyA pravezotsava prasaMge zrI cunIbhAIe kareluM bAdazAhI sAmaiyuM jAmanagaranI jaina-jainetaraprajA Aje paNa saMbhAre che. tIrthAdhirAja zrI zatruMjaya girirAjanI taLeTImAM taiyAra thatAM zrI vardhamAna jaina AgamamaMdiramAM sarvaprathama pacAsathI sATha hajA2nI udAra sakhAvata karanAra te bIjuM koI nahiM paNa A dAnavIra saMghapati zrI cunIbhAI ja. zrI popaTalAla dhArazIbhAInA jAmanagarathI zatruMjyatIrthanA nIkaLelI aitihAsika saMghayAtrAnA kula kharcamAM ardha bhAgIdAra thaI tIrthaMkara nAmakarmanA hetubhuta zAsanonnati karAvanAra paNa A nAnA saMghapati ja che. AvI hajAro ane lAkhonI udAra sakhAvato sivAya nAnI sakhAvato teozrI taraphathI AjasudhImAM keTalI thaI haze tenI saMkhyA AMkaDAmAM to teo pote ja jANatA haze. AvI asAdhAraNa udAratAne aMge jaina samAja dAnavIra puruSonI prathama paMktimAM teone gaNe to temAM kAMI Azcarya nathI. AvuM bhAre moTuM audArya chatAM A punyazALI vyaktimAM abhimAnano eka aMza paNa jovA maLato nathI. temanI raheNI kaheNI taddana sAdI hatI. vaDIlamaryAdA temaNe koIpaNa vakhata lopI nathI. vaDIla zrI popaTabhAI je koI kArya kare te harakoI prasaMge ApaNA A nAnA saMghapati cunIbhAI sadAya taiyAra ja hoya. saMghayAtrA pravAsa daramyAna ghaNI vakhata anubhavAyuM che ke, koI koI bRhad gujarAta tevA zubha prasaMgomAM koI kArya vizeSa paratve temane jyAre pUchavAmAM Ave tyAre teo eka ja vastu jaNAve ke 'vaDIlane pUcho, temanI salAha lyo ane teo je pramANe kahe te pramANe karo. mane A bAbatamAM jarA paNa pUchavAnI jarUra nathI. je vAta temane maMjUra che te mane maMjUra hoya ja.' saMpUrNa lakSmIno yoga chatAM vaDIlono Avo AmnAya (maryAdA) koI bhAgyavAnamAM ja dRSTigocara thAya che. zrI cunIbhAInuM gAMbhIrya paNa janatAne herata pamADe tevuM hatuM. koI paNa kArya prasaMge teo kadI utAvaLA thatA nahiM. je kArya ka2vAnuM dhAryuM hoya teno prathama svayaM saMpUrNa vicAra kare, tyArabAda vaDIlonI salAha le ane anumati maLyA bAda kArya prAraMbhe. kAryano prAraMbha thayA bAda jo vighnaparaMparA Ave to dhIraja rAkhe jarApaNa pAchA na haThe ane AraMbheluM kArya game te bhoge pAra utAre, zrI cunIbhAInI A sahaja prakRti hatI. e dhIratA ane gaMbhIratA temane koI ajaba rIte varelI hatI. zrI cunIbhAImAM hRdayanI nikhAlasa vRtti paNa anya vargane anukaraNIya hatI. sAcuM kahevAmAM teo prAyaH koInI zarama rAkhatA nahiM, Ama chatAM temanA mukhamAM evI mIThAza rahetI hatI ke teonI vANI koIne paNa apriya thatI nahiM. haiyAmAM kAMI hoya ane mukhamAM kAMI hoya e vRtti temane jarApaNa iSTa nahotI. manamAM je ThIka lAge te pramANe ja teo bolanArA ane mitabhASI hatA. tenAmAM vyavahAradakSatA - kArya karavAnI kuzaLatA paNa kAMI ochI nahotI. e vyavahArakuzaLatAne aMge ja teo chevaTa sudhI vyavahAramAM ekasarakhA zuddha rahyA hatA. nyAya - nIti upara temane athAga prema hato. ane jema bane tema anIti tathA prapaMcanA pAsAothI dUra 2hevAya te mATe sadA jAgRta rahetA. saujanya : zeThazrI popaTalAla dhArazIbhAI jaina vidyArthIbhavana jAmanagara saMghavaNa caMcaLabahena cunIlAla lakSmIcaMda ApaNA A saMghapati cunIbhAI jevA guNiyala che. tevAM temanAM sahadharmacAriNI saMghavaNa zrImatI caMcaLabAI paNa tevAM ja sadguNasaMpanna che. dAnaguNamAM to zrI cunIbhAIthI paNa teo caDhI jAya tema che. saMghamAM jAmanagarathI nIkaLyA bAda pAlItANA sudhI prAyaH teo pAdacArI (page cAlavAvALA) ja rahyAM hatAM. A daramyAna raste cAlatA saMghanA darzanArthe UbhelA hajAro darzanArthIone je hAthamAM AvyuM te chUTe hAthe dAna ApI jainazAsananI lokottara prabhAvanA karanAra A saMghavaNa zrImatI caMcaLabAI ja che. ziyaLanA sarvaziromaNi guNa sAthe sAmAyikapauSadha-pratikramaNa-tapa-japa-vrata-paccakkhANamAM teo khUba ja AgaLa vadhyAM che. AvAM guNiyala chatAM potAnA vaDIlonI maryAdA saMpUrNa sAcavavAmAM teo jarA paNa ochAM Utare tema nathI. paMcamI, ekAdazI, caturdazI, vIMzatIsthAnaka, zrI siddhacakra Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvuM " pratibhA darzana 689 mahArAja vigere uttama sthAnakonI teoe anupama ArAdhanA hatAM, vartamAnayuga jevAM vAjiMtro na hatAM. paNa nagArAM para temanI karelI che. eTaluM ja nahi paNa e ArAdhanA upara zAsanonnati- bhAvathI paDatI dAMDIe sau bhaktimAM taraboLa thaI jatAM. teoe kAraka udyApana mahotsava karI jinamaMdiranA zikhara upara suvarNa cUDAmAM derAsaramAM zrI RSabhadeva prabhuno cAMdIno moTo covIsa vaTo kaLaza caDAvyo che. sAdhusAdhvInI bhakti-vaiyAvaccamAM sadA teo padharAvela che. teo zAsana rakSakadeva zrI maNibhadranA upAsaka hatA. tatpara hoya che. saMpattino vipula pramANamAM yoga chatAM dharmArthe temanA pitAjIe zrI maNibhadranI mUrti je jUnA derAsaramAM hatI te zarIrane kasavAmAM caMcaLabAI jarApaNa haThe tema nathI ane tethI ja saMgha mAraphate cUDA derAsarajI pAsenI bhavya derImAM padharAvela tathA lagabhaga cAraso mAIla jeTalI lAMbI padayAtrAmAM temaNe cha'rI teoe paNa maNibhadranI bIjI eka mUrti banAvarAvI derImAM pALI che. 5-6 mAIla ke tethI paNa vadhu cAlIne AvelAM hoya padharAvela. covIsa vaTo ane A baMnne mUrti camatkArika manAya che. topaNa sAMja paDe eTale saMghamAM sAthe AvelAM pU. AcArya AvuM dhArmika-sAhitya ane sAmAjika kSetre AgavuM pradAna mahArAjAdi munivaro ane pU. sAdhvIjI mahArAjAone vaMdana, karI teo vi.saM. 2040mAM svargastha thayA. vi.saM. 2052nA sukhazAtA tathA kAmakAja mATe lagabhaga haMmezA pUchavA nIkaLe ane temanAM janma zatAbdi varSa nimitte temanA sAhityano adhiktama dekhAtI khAmI tUrta ja pUrNa thAya, e "temanI aMtaranI keTalI pracAra ane prasAra temanA putro dvArA thaI rahyo che. temanA putro paikI dharmabhakti che te jaNAvavA mATe basa che. nagInabhAI hAla vaDodarA tathA vinubhAI hAla laMDanamAM vase che. dharma sAhityamAM AgavuM pradAna 'garavI gujarAta" sAmayikamAM temanA lekho ane samIkSAo pragaTa thAya che. temanAM jaina dharmo aMgenAM pustakone briTananI dhArmika zrI jagajIvana mAvajI kapAsI zikSaNa samitie abhyAsagraMtha rUpe mAnyatA Apela che. kalikAla jemanuM janmazatAbdi varSa tAjetaramAM hatuM. evA surendranagara sarvajJa zrI hemacaMdrAcAryanI navamI zatAbdinA upalakSamAM temaNe ane lIMbaDI zaheranI najIkamAM AvelA "cUDA gAmanuM aitihAsika lakhelA "siddhahema' pustakano iMglenDamAM vimocana vidhi thayo hato. ane sAmAjika pradAna'nA lekhaka zrI jagajIvanabhAIno janma Ama kapAsI parivAra Aja paNa vividha kSetre suMdara sevA ApI vi.saM. 1952mAM kArataka sudI 8 tA. 12-11-1896nA roja rahyo che. sAyalAmAM dazAzrImALI jaina parivAramAM kesarabenanI kUkhe thayela. tiHsvArtha samAja sevaka aitihAsika-dhArmika kathAnA saphaLa lekhaka evA emaNe mAdhyamika zikSaNa vatana cUDAmAM laI bAda vyAvahArika jIvananI zarUAta 19 zrI jAdavajI somacaMda mahetA varSanI vaye cUDA rAjayanI nokarIthI karI ane temAM uttarottara hodo tA. 21-12-1914nA bhAvanagara jillAnA prApta karI prajAmAM AgavuM sthAna meLavyuM. sAvarakuMDalA gAme janmelA zrI jAdavajIbhAI traNa varSanI vaye itihAsa ane tattvajJAnane khAsa viSayamAM rAkhI nokarI pitAnI chatrachAyA gumAvatAM mAtAnI godamAM saMskAra pAmyA. sAthe aitihAsika navalakathAo lakhavAno 21 varSanI vaye prAraMbha vaMDAmAM cha dhoraNa sudhI bhaNI pAlItANAnA jaina bAlAzramamAM karyo. saM-197pamAM suMdara aitihAsika navalakathA nAme 1934mAM meTrika pAsa karyuM. sAthe ahIM temane jAhera sevAnI 'vimaLamaMtrIno vijaya' pragaTa thaI, bAda "mevADano punaruddhAra tAlIma maLI tathA svAvalaMbana, nIDaratA, zArIrika taMdurastI ane bhAgyavidhAyaka bhAmAzA', "vIra ziromaNi vastupALa' (traNa- zistapAlana jevA guNo vikasyA. bAda teo barmA gayA ane bhAga)nI tatkAlIna vidyamAna vaMzajoe temanI khUba prazaMsA karelI. bhAratanI svataMtratAnI laDAImAM bhAga nahi laI zakavAnA saMjogo e sivAya muMbaInA jhAlAvADa jaina darzanamAM pragaTa thayela lekho udbhavatAM glAnI thaI, barmAmAM sAta varSa rahyA ane sAmAjika jogInI vANI" tathA navalikAmAM "nArIratna anupamA devI'nuM putra sevAnAM nAnAM moTAM kAmo prAraMbhyAM. paMDita naheru jyAre barmAnI nagInadAsa bhAIe I. sa. 1992mAM vaDodarAthI pustikArUpe mulAkAte gayA tyAre temanI sAthe promathI mAMDale sudhI hindIonA prakAzana karyuM tyAre tenI laMDanathI mAMga AvatAM i. sa. 1993mAM pratinidhi tarIke javAnI varaNI thayela. punaH prakAzita karela. I. sa. 1942 sudhI temanI kaMpanIno vahIvaTa saMbhALyo. temanuM prathama lagna vi.saM. 1974mAM thayeluM. parivAramAM jayAre jApAnIoe barmAmAM proma kanno lIdhuM tyAre pagapALA putra ramaNikabhAI tathA putrI sva. gajarAbahena. bIjuM lagna vi.saM. ArAkAna parvata oLaMgIne mArca mahinAmAM bhArata AvyA. 1985mAM thayela. parivAramAM suputro nagInadAsa, jasubhAI, promamAM vorakAunsilanI racanA thayela temAM proma DisTrikTanA moTA vinubhAI. putrI vimaLAbahena vagere che. sau bhaktimAM ekAkAra vepArI tarIke temanI varaNI karavAmAM AvelI. barmAthI parata pharatAM che. Jain Education Intemational Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SCO bRhad gujarAta samaye parivAra tathA sTAphanA maLI 41 jaNA sAthe hatA je koI mAtuzrI ujamabenanA nAme TrasTa banAvI Arogyavardhaka dezI agamya sahAye ja svadeza pahoMcyA hatA. temAM temanI niHsvArtha vanaspationA ukALA banAvIne samAjamAM tenuM vitaraNa kare che. sevAno ja upahAra hato. jenuM nAma "Arogyavardhaka amRtapAna vitaraNa abhiyAna I. sa. 1942mAM janmabhUmimAM eka varSa gALyuM. teo rAkhavAmAM Avela che. Ama Aje 86 varSanI uMmare paNa jAte khetI karatA. nAnA - moTA kAmomAM kyAreya nAnapa anubhavI samAjakAryano jIvaMta saMparka rAkhyo che. sva. zrI paramAnaMdabhAI na hatI. grAmINa jIvana ane sevAkAryanI temanI bhAvanA prabaLa kApaDiyAnI smRtimAM saphAI puraskAranI vAtane temaNe potAnI hatI. alabatta saMjogo viparita hatA. '43-44mAM dhaMdhArthe muMbaI karIne teTalI ja rakama umerIne "kApaDiyA enDa mahetA rASTriya gayA', paraMtu mUDI hatI nahIM. nokarI karavAno vicAra na hato. tyAM saphAI puraskAra" pravRttine khUba protsAhana ApeluM che. mitro snehamitrono meLApa thaI gayo. temAMthI dhaMdhAnI zarUAta dakSiNa bhArata gujarAtI samAjanA pramukha thaI. prAraMbhe saphaLatA maLI paNa bAda ativizvAse pIche haTha thaI. alabatta punaH dhIme dhIme bahAra nIkaLyA. daramyAna samAjasevA kArya zrI TokarazI lAlajI kApaDiyA cAlu ja hatuM. ahIM 50 varSanA gALAmAM sadUgata paramAnaMdabhAI patrI, gujarAtanA kaccha vibhAganuM eka nAnuM gAma. tA. kApaDiyAnA saMparkamAM AvelA ane eTale ja temanA nAma sAthenA 19 jAnyuArI i. sa. 1916nA A gAme zrI TokarazIbhAIno kAmamAM sahabhAgI thavAtI utsAhapUrvaka hA pADI. 1944-45mAM janma thayo. jevA dharmapremI ane sevAbhAvI pitAzrI lAlajIbhAI zrI siddhakSetra jainabAlAzrama-pAlItANAmAM joDAyA. Aja pUrve 55 evAM ja Adarza gRhiNI mAtA vajubAI. lAlajIbhAInAM mRtyu varSa pahelAM sAvarakuMDalA jaina vidyArthIgRhanA prAraMbhathIja maMtrI tarIke samaye TokarazIbhAInI uMmara kevaLa 10-11 varSanI hatI. uMmara kAmagIrI karelI. Aje siddhakSetra ejayu. sosA.nA nejA nIce bhale nAnI hoya paraMtu pitAnA gAMdhIvAdI vicAro, sevA-saMskAro ca.mo. vidyAlayanI sthApanA karI; jemAM 700 vidyArthIo lAbha emanAmAM pAko raMga jamAvI gayA hatA. bALapaNathI ja sevAbhAva laI rahyA che. tenA TrasTI tarIke kAmagIrI nibhAvI. emanA aMtaramAM patharAyo hato. potAnA gAmamAM pustakAlaya, vaDhavANa sthita vikAsa vidyAlaya tathA surendranagara sthita rAtripAThazALA vagere kAryomAM tana-manathI joDAI jatA. pU. zrI anAtha Azrama Adi saMsthAo sAthe tana, mana, dhanathI saMlagna gulAbacaMda munine teo Aje paNa nathI bhUlI zakyA. barmA rahIne rahyA. AjathI 35 varSa pUrve surendranagaramAM zrI mahAsukhabhAI zAkhAnuM phaMDa ekaThuM kareluM. gAMdhIjInA sAttvika jIvananI asarathI dozI lokavidyAlayanI sthApanA karI. zrI ghanazyAmabhAI tathA eTalA badhA prabhAvita thayA ke khAdInA vaparAzane jIvanamAM kAyamI ratubhAI adANInI preraNAthI vaMDAmAM potAnAM mAtuzrInI yAdamAM sthAna maLyuM. muMbaI ekAda varSa rahI khaMtathI kAma karyuM ane prAthamika zALA baMdhAvI. jemAM 80) bALako vidyA pAmI rahyA che. zeThiyAonA prema, saMbhAva-saMpAdane emane brahmadeza javAnI taka vaMDA hAIskUlanA preraka lallubhAI hatA. zrI jAdavajIbhAIe ApI. samayanA pracalita rivAjothI 16 varSe lagnagraMthithI sAvarakuMDalAmAM be harijana chAtrAvAso, baMgalAvADImAM be joDAyA. dharmapatnI amRtabAI paNa eTalAMja saMskArI hatAM. AzramazALA vagere nirmANamAM noMdhapAtra phALo Apyo. have TokarazIbhAInI aMtara-bhAvanAomAM sarvarIte sahAya banI teNe jIvananI saMdhyAe 5 varSa pUrve savicAra phUryo ke muMbaImAM jayAM bhAratanI Adarza nArI tarIke jIvana dhanya banAvavAmAM potAnI nivAsa hato e marInaDrAIva paranI khUba mokAnI jagyA je bhAvanAo kendrita karela. bIjA vizvayuddhanA kAraNe I. sa. samAjanI che. te vecI AvelI rakamamAMthI samAjalakSI kAryo karavAM 1942nA jAnyuArImAM zrI TokarazIbhAIne brahmadeza choDavuM paDyuM. ane nivRtta jIvana muMbaI choDI vaDodarA ke vaMDAmAM gALavuM. AvA kalakattA thoDo samaya rahI bhAratanA anya zaheronI mulAkAta laI, satkAryonI saphaLatA pAchaLa mAtAnAM prema, preraNA ne tyAga-svArpaNa muMbaI AvatAM jUnA saMbaMdho tAjA thayA. tyAMthI haidrAbAda AvyA. temaja prasannatAthI kaparA saMjogomAM sAtha ApanAra sahadharma haidrAbAda jenuM junuM nAma bhAgyanagara hatuM. eka pachI eka tako cAriNIno sahakAra samAyelo che. Aje teo vaDodarA-vaMDA tathA sAMpaDatI ja gaI. kArobAramAM bhAgIdArIthI vyavasAya zarU karI, sAvarakuMDalAmAM yathAzakti yogadAna Ape che. teoe svAmIzrI potAnI AMtara zreraNAthI dhImedhIme vyApAra tema ja udyogamAM paNa saccidAnaMdanA traNa daLadAra pustakono eka saMpuTa evA 500 pravezI vikAsa sAdhatA gayA. sevAnA anekavidha kSetromAM paNa rasa saMpuTonuM sastAbhAve tenA vicAra pracArArthe vitaraNa karyuM che. laI tana-mana-dhanane sArthaka ane jIvanane dhanya banAvavA lAgyA. pAdarA tAlukAnA pachAta evA vaNacharA gAme lokone svanirbhara temanI bahumukhI sevAonI TUMkI yAdImAM sarvodaya, banAvavA sIvaNakAma, bacata yojanA Adi kAmo kare che. uparAMta cakSudAna pravRtti, prAkRtika cikItsAlaya, mahAvIra hospiTala, jaina Jain Education Intemational For Private & Personal use only ww. Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je da91 dharma vikAsa-zikSA, nArI sudhArasevA, anAthAlaya, khAdI kuTuMba samAja ane rASTranuM gaurava gaNAyA che. jemanA pratApI grAmodyoga, kRSi sudhAra, roTarI kalaba, gAMdhI jJAnamaMdira vagere. pUrvajonuM karma ane dharmakSetre bhAremoTuM yogadAna noMdhAyeluM che rAjadvArI kSetre paNa jarUra paDye selsa-Teksa bAbata hoya ke koMgresanA evA dAvaDA parivAramAM zrI tulasIdAsabhAIno tA. 18-8adhivezana hoya, gujarAtI, hindI, telugu bhASAonuM sevAkArya 1912 nA roja zItaLA sAtame janma thayo. bacapaNathI ja temanI hoya, jaLaprakopa ke duSkALa rAhatanAM kAryo hoya, kevaLa haidrAbAdamAM tejasvI pratibhAnAM darzana thatAM rahyAM. cAra aMgrejI sudhIno ja ja nahi, dezanA koIpaNa bhAgamAM. gujarAta rAjya hoya ke bihAra abhyAsa paNa khaMta, cIvaTa ane koThAsUjhane kAraNe pitAzrInA rAjaya hoya, sthaLa-samayano emane koI bAdha Avato nahi. vArasAgata vahANavaTAnA vyavasAyamAM joDAIne TrAnsaporTanA haidrAbAdanA zrI gujarAtI pragati samAjamAM varSothI emaNe menejIMga dhaMdhAmAM mana parovyuM. TrasTI, mAnad maMtrI, pramukha Adi pada para sevA bajAvI che. A | gujarAtanA ekamAtra kudaratI evA okhA baMdare AyAtasaMsthAne emaNe potAnA kApaDiyA grupanA TrasTamAMthI rU. eka lAkha nikAsa thatA eMzIMTakA mAlanuM klIyarIMga-phoravarDaMga ane paMcotera hajAranI sakhAvata ApI. kApaDiyA TrasTa pragati sTIvIDorsanuM kAmakAja temanI peDhI hastaka rahyuM che. nAnA pAye mahAvidyAlayane tathA kApaDiyA TrasTa atithigRhane mUrta svarUpa dhaMdhAkIya pravRtti zarU karI AjanA vizALa vyApAra vaDalAnuM bIja ApyuM che. A uparAMta navajIvana mahilA vidyAlayane kolejanI vAvyuM. je Aje tenI vaDavAIo rUpI aneka zAkhAo - vividha sthApanA mATe TrasTa taraphathI rUpiyA eka lAkha ekAvana hajAranuM kAryakSetra dhI esosIeTeDa sImenTa ka., dhI sTenDarDa vekyuma oIla dAna ApI ''amRta kApaDiyA navajIvana vImena posTa-grejyueTa phAM. vagere aneka nAmAMkita kaMpanIo sAtheno kAryapradeza - sAyansa koleja' sAkAra banAvI che. A sivAya haidrAbAda cilDrana svITIDorsa vagere A badhA sAhasomAM yazasvI saphaLatA hAMsala eiDa sosAyaTI ane muzkelImAM AvI paDelI strIo mATenA rAdhAkizana homanI pravRttio vageremAM mahattvano bhoga Apyo che. karavAmAM temanI kAryakuzaLatA, kuneha, dhIraja ane sahanazIlatAne teozrI dhI haidrAbAda sTeTa greIna enDa sIDjha maracanTsa AbhArI che. Aje lagabhaga pIstAlIza varSathI saurASTranI vyApArI AlamamAM temanuM nAma kIrtivaMta che. sAhasiktA ane esosiyezananA sthApaka hovA uparAMta varSo sudhI maMtrI ane pramukha pade rahI tenI kAmagIrI bajAvI che. AMdhrapradeza oIla mIla prAmANiktAe meLavela saMpattino samAjotthAna mATe satraya esosiyezananA eka sthApaka hovA sAthe varSo sudhI pramukhapada karIne svajIvanane bhojavala banAvyuM. udyoga AlamamAM ja saMbhALyuM che. senTrala oIla sIDjha kamiTInA ceramena ane ola mAtra nahi paNa jAherajIvananA aneka kSetromAM potAnA ajaba vyaktitvanI anerI pratibhA prasarAvI. kharekhara to teoe inDiyA phUDa pheDarezana ane anya aneka samitiomAM tathA maMDaLomAM rahI teozrIe sakriya sevA ApI che. agAu pheDarezana sarvoparitA saMpAdita karI. AthI ja temanI javalaMta ane opha AMdhra pradeza cembara opha komarsa enDa inDasTrijha, mahAvIra lokopayogI utkarSa kAmagIrInI kadararUpe gujarAta rAjaya sarakAra hospiTala (160 beDanI suvidhA)nI gujarAtI - mAravADI rilIpha dvArA i. sa. 1964mAM teone je.pI.nI mAnad padavIthI enDa velphara kamiTInA pramukha tathA AphTara kera homa, dakSiNa vibhUSita karavAmAM AvyA. temanA dvArA samAja utkarSanAM bhArata gujarAtI samAjanA pramukha ane akhila bhAratIya gujarAtI agaNita kAryo thayAM, temAM teonAM mAtuzrInA smaraNArthe okhAne samAjanA upapramukhanI pharaja bajAvI hatI. tema ja akhila suMdara bAlamaMdira maLyuM. lohANA kanyA chAtrAlayane pustakAlaya bhAratIya gujarAtI samAjanA pArlAmenTarI borDanA sabhya paNa maLyuM. zAradApITha ArTasa kolejane ghaNuM moTuM jIvatadAna maLyuM. hatA. tA. 16-3-1996nA emanuM nidhana thayela che. varavA TI.bI. seneToriyamathI zarU karIne vArANasI AnaMdamayI hospiTala sudhInA aneka sthAnomAM temano dAnapravAha avirata okhAmaMDaLanI anekavidha pravRtinA praNetA paNa cAlu rahyo. zrI maNibahena sabhAgRhanI emanI bheTa eka zrI tulasIdAsa rAmajIbhAI cAvaDA mUlyavAna preraNAsmaraNa banI rahyuM. pIDitonA visAmA mATe temanAM dvAra haMmezA khullAM rahetAM. okhA maMDaLanI puNyabhUminA gujarAtamAM okhAmaMDaLamAM dharmapriya zeTha zrI rAmajI A dAvaDA kuTuMbanI sAdAI, saraLatA ane saujanyatA bhaviSyanI ThAkarazInA parivAranI dAnapriyatA, dharmavatsalatA, ane peDhIne khUba ja anukaraNIya banI raheze. sevAbhAvanAnA saMskAranA phalasvarUpe A kuTuMbanA AdaraNIya zrI haridAsa rAmajIbhAI, kartavyaniSTha zrI dAmodarabhAI rAmajIbhAI, zrI tulasIdAsabhAIe temanA pitAzrInI puNyasmRtimAM sAhasavIra zrI lakSmIdAsa rAmajIbhAI, zrI jagannAthadAsa okhAmAM rAmajI ThAkarazI dAvaDI hola baMdhAvI ApI bhAre moTI rAmajIbhAI ane udAra carita zrI tulasIdAsa rAmajIbhAI dAvaDA yazakalagI prApta karI. vyavasAyI kSetre okhA vepArI maMDaLanA Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 692 pramukha, zipIMga klIyarIMga ejanTa esosiyezana, sTIvIorsa esosiyezana tema ja sporTasa klabanA mAnArha saMcAlaka tarIke temanI sevA tathA jJAti ane jaivikakSetra dvArakAmAM lohANA kanyA chAtrAlayanA pramukha, zAradApITha ArTasa kolejanA upapramukha pade temanI sevA ananya che. pitAzrInA smaraNArthe chAtrAlaya sthApI temAM bhojanAlaya sAthe nUtana adyatana imArata sAkAra karAvarAvIne jJAti pratyenI bhAvanA vyakta karI, TI.bI. saMsthAnA ceramena tarIkenI sevA paNa noMdhapAtra banI. okhAmaMDaLa vistAramAM vAraMvAra AvatA duSkALanA prasaMgoe tAlukA duSkALa rAhata samiti sthApI tenA pramukha sthAne rahIne tathA pAMjarApoLanA pazuonI temanI mUMgI sevA avismaraNIya banI raheze. eka vizeSa noMdhapAtra hakIkata e che ke bhArata ane pAkIstAnanA bhAgalA paDyA, deza Akho saMkrAtikALamAMthI pasAra thaI rahyo hato tyAre lagAtAra nivasitonI lAMbI vaNajhArone AzvAsana ane rAhata ApavA okhAmAM temaNe rAhatakempanuM saphaLa saMcAlana karyuM. AvI samAjasevAnI dhaNI vigatothI teo saunA sanmAnita banI rahyA. vyavasAyanuM sukAna jyeSTha putra zrI vijayakumArane soMpatA gayA. zrI tulasIdAsabhAInI kAryakuzaLatA, kuneha ane karakasarane Aje paNa temanA vArasadAra zrI vijayakumAra tathA zrI dIpakumAre jALavI rAkhI che. vyavasAyamAM sTIvIDorIMga, klIyarIMga, zipIMga vagere kAryo potAnA hastaka laI zrI vijayabhAI tathA dIpakabhAI A badhuM saphaLatApUrvaka AgaLa dhapAvI rahyA che. ane pitAzrIe UbhI karelI sAMskRtika pagadaMDImAM paNa vRddhi karatA rahyA che. zrI vijayabhAIe okhAmAM aMgrejI mIDiyama prAthamika zALA tana mana dhanathI rasa laIne UbhI karI, lAyansa klabamAM vividha hodAo saMbhALI, sAMskRtika kAryakramo rajU karI nagaranI pragatimAM tathA pittAzrInA dhyeyane utsAhapUrvaka AgaLa dhapAvI rahyA che. nAnI uMmaramAMja kauTuMbika ane vyAvasAyika javAbadArIo saMbhALavA chatAM paNa vijayakumArabhAI kArakirdInI zarUAtamAM ja potAnA vyaktitvanA prabhAve pitAzrInA gauravapada vArasAne zobhAvI rahyAM che. svaSTA ! AMdhranA AgevAna udhogapati zrI dhIrajalAla TokarazI kApaDiyA kacchI samAjanA vikhyAta udyogapati tathA dhanI evA zrI TokarazIbhAI lAlajI kApaDiyA ane mAtA zrImatI amRtabenanAM prathama saMtAna ''zrI dhIrajabhAI'no janma barmAnA nAnakaDA zahera molamInamAM 7mI ogaSTa 1938nA thayela. Aje dara varSanI AyumAM paNa jo tame dhIrajabhAIne maLo to 25 varSanA yuvAnanA bRhad gujarAta thanaganATa ane 75 varSanA vRddhanA dhairyano jANe bhego ja paricaya ja thaI jAya. utsAha, umaMgathI bharelA evA dhI2jabhAInI pahelIja mulAkAtamAM tAjagIbharI mitratAno anubhava thayA vagara na rahe. dareka nAnA moTA kAmamAM saMpUrNa coksI jANe jarmana paraphekzana Apane jevA maLe. AvA yuvAna pIrajabhAIne pratyakSa maLavuM e eka vo che. muMbaInI prakhyAta mAnanIya zrI kanaiyAlAla munazInI sthApita zrI haMsarAja morAraja pablIka skulamAM 195mAM prathama vargamAM meTrika pAsa thayA bAda ucca abhyAsa bI.koma.no haidrAbAdanI 'nijhAma koleja'mAM pUrNa karI, ela.ela.bI.no abhyAsa adhavacce choDIne Adha rAjyanI lokhaMDanA saLiyA banAvatI pramukha phekTarI 'dha I-roliMga varkasa'nA menejIMga pArTanaranI javAbadArI 24 varSanI yuvAna vaye saMbhALI. mAlanI ucca guNavattAnA kAraNe AkhA dakSiNa bhAratamAM DaMko vagADanAra A phekTarInA mAlanI ghaNAM varSo sudhI moTI mAMga jaLavAI rahela. 'AMdhra rI-roliMga varkasa'ne ucca kSamatAne kAraNe kendra sarakAra dvArA pramANita 'TrAnsa varlDa TreDa pheyara sIlekzana evorDa-1982' ane golDa meDala enAyata karavAmAM Avyo. rI-roliMga udyoga uparAMta kApaDiyA grupanI tela-dALanI mIlo tathA vepAra, kRSi vagere sarvanA saMcAlanamAM paNa zrI dhIrajamAIno moTo phALo rahela che. vizeSa 'bilDara' tarIke temanuM nAma ucca kvolITInAM bAMdhakAmanA kAraNe jANItuM thayela che. nAnA-moTA saune upayogI evA Adhunika makAnonuM bAMdhakAma e temanI vRtti tathA zokha banne che. AvI bahumukhI vepArI pratibhAnI sAthe sAthe dhIrajabhAI aneka sevA kAryomAM paNa potAnA samayano sadupayoga karI rahyA che. pitAzrI TokarazIbhAInAM pacinho upara cAlatA AvatA teozrIe nimna kodAo / padI saralatApUrvaka saMbhALyA che. zrI dhIrajalAlabhAIe gujarAtIonI mukhya saMsthA zrI gujarAtI pragati samAjanA chellA pAMca varasathI pramukha tarIkenI sevA bajAvI saMsthAnI pravRttione ghaNo ja vega Apyo che. bIjA be ploTo - jamInanI kharIdI karI navI yojanAo banAvI che. zrI kacchI mitra maMDaLanA menejIMga TrasTI, sarvodaya pracAra TrasTa, gAMdhI jJAna maMdiranA ceramena, sarvodaya TrasTa kasturabA necara kyora hospiTalanA pramukha, sAutha inDiyA kaLI vizA ozavAla ekamanA pramukha, bhAratanI pahelI TI.ela. kApaDiyA AI benkanA pramukha, anAthAzrama, mahAvIra hospiTala, maMdiro ane bIjI saMsthAomAM TrasTI tarIke pharaja nibhAvI rahyA che. amadAvAdanI bAjumAM saradAranagara DevalapamenTa korporezananA DAyarekTara tathA TrasTanA TrasTI che. Ama dareka prakAranA sevA samAjanI 30 saMsthAo sAthe joDAI tene pragatizIla banAvI che. hAlamAM ja speziyala skUla Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 8. menTalI rITArDeDa, bALakonI saMsthA UbhI karavAmAM dareka jAtanuM mahetAno janma viksa saMvata 1944nA mArgazIrSa suda bIjanA protsAhana ApI saMskRti zikhara nAme TrasTa cAlu karela che. lAyansa divase (tA. 17.11-1887) jUnA jAmanagara rAjayanA paMkhInA klabamAM pramukha, DepyuM. DisTrikTa gavarnara banI rUrala kamITInA 21 mALA jevA nAnakaDAM gorANA gAmamAM raghuvaMzI lohakSatriya varasathI ceramena rahI tumakunTA gAmaDAne eDopTa karI vidhavidha badiyANI zAkhamAM thayo hato. pitAnuM nAma kAlIdAsa ane mAtAnuM pravRtti karI gAmaDAne khUba upara laI AvI eka mIzAla banAvI nAma jamanAbAI. pitA gAmaDAMnA paracUraNa cIjonA vepArI. bAra che ke zaheramAM rahI gAmaDAne paNa najaramAM rAkhavuM joIe. Ama mahine e sukhI, saMtoSI kuTuMba saraLatAthI roTalo raLI kADhe, paNa aneka zaikSaNika, vaidakIya, sAmAjika, dhArmika saMsthAone, patrI, A UgatA, phUTatI vayanA kumArane tethI saMtoSa nahi, gorANA kaccha - haidrAbAda tathA anya sthaLoe potAnI amUlya udAra bahAdura ane lokapriya mahera lokonuM gAma. tyAMthI thoDeka dUra sahAyatA Ape che. AvA bahumukhI pratibhAyukta evA zrI vAgheronuM okhAmaMDaLa. bArADI ane okhA zUravIronI bhUmi. dhIrajabhAI sAce ja ApaNA gAma / samAja mATe eka upalabdhi che. dvArakA ane porabaMdara vacce AvelA vIsAvADA gAme tenuM mosALa. sAdhu saMtonI yAtrAnuM e virAmasthAna. evI bhUmimAM pANI pInAra vaidika saMskRtinA zreSTha saMrakSaka: kumAranA jIvanane sAMkaDI maryAdAmAM pUrAI rahevAnuM kema game? kazuMka sAdagItA RSijata : rAjarA asAdhAraNa karI nAkhavAnA koDa jAge. parivrAjaka sAdhusaMtone joI zeTha zrI nAnajI kAlIdAsa mahetA dezATana karavAnuM mana thAya ane vIsAvADAnA sAgarakinAre kAgaLanI hoDI tarAvatAM tarAvatAM paradezanI saphara kheDI sAhasika Aje ApaNA dezane 21mI sadIne mATe kAmayAba banAvavA zAhasodAgara banavAnI icchA thAya. pitAno komaLa dhArmika kammara kasI rahyA chIe tyAre eka sadI pAchaLanI duniyAmAM DokiyuM svabhAva vaiSNava saMskAranAM bIja rope. mAtAnI kaDaka vAtsalyapUrNa karI zrI nAnajIbhAI jevA eka jAjaramAna vyaktitvanAM prakRti jIvanamAM zista ane sahAnubhUtino bhAva pedA kare. AvA vividhatAsabhara jIvananA smRti dIpane saMkorIe tyAre mUrtimaMta paraspara upakAraka tattvothI ghaDAyeluM emanuM vyaktitva dezanA ardhA sAhasanuM eka adbhuta vyaktitva, dAnazIlatAno dariyo, vaidika roTalAthI saMtoSa kema mAnI le! i.sa. 1901nuM nirNAyaka varSa. saMskRtinA zreSTha saMrakSaka manaHcakSu sAme upasI Ave che. parama premALa pitA ane vatsala mAtAnI mIThI godane choDI, virATa ane jhaMjhAvatI jIMdagInA svAmInI oLakhANa mATe vatanane salAma karI, mAtra 13 varSanI kumaLI vaye kizore, paMkhInA dezanA sImADAnI bahAra AphrikA ane eziyAnA khaMDomAM DokiyuM mALA jevA gorANAmAMthI chalAMga lagAvI anaMta ane aphATa karavuM paDaze. chatAM zarUAta dezanA eka khUNAmAMthI karIe. A sAgara tarapha doTa mUkI. pUrva AphrikA pahoMcatA pahelAM tuphAno ane khUNo eTale sohAmaNuM saurASTra, bhAratavarSanA pazcima sImADe dariyAI vamaLo vacce sakhaLaDakhaLa thayelAM, saDha ane kUvAstaMbha arabI samudramAM Avelo dvIpakalpa, somanAtha, dvArikAnAtha, vinAnAM, athaDAtA kUTAtA taNAtA sukAnahIna vahANamAM bhUkha, giranAra tathA AdinAtha zatruMjaya jevAM tIrthasthAnonAM toraNa che. tarasa ane ekalatA anubhavavA chatAM dariyAdile ApelI jene dAnabApu ane jalArAmabApunI mAnavatAnI jayota jalAvatA viTaMbaNAonI mIjabAnI svasthatAthI mANI. mRtyu ane satAdhAra ane vIrapura javAmAM cAlatAM annakSetra che, jayAM, vaidika pravAsIonI vacce tyAre veMta ekanuM ja aMtara! e sarvavacce aDola saMskRti ane bhavya bhAratIya Arya paramparAne aMtarathI arNa ane svastha mRtyuMjaya samo gorANAno A kizora, prakRtinuM tAMDava ApatA svAmI dayAnaMda zA RSiputro che jene , evI A nihALe, saunI suzruSA kare ane Izvarano anugraha mAMgIne nityapuNyabhUmi saurASTrane prAcIna mahAkavioe hRdayapUrvaka biradAvI karma karyuM jAya. che. sudAmApurI -porabaMdare A yuganI vizvavaMdya vibhUti mahAtmA yuvAvasthAe pahoMcatAM pahoMcatAM e "nAnakA'e yugAnDA gAMdhIne janma ApIne saurASTranI yazakalagImAM vadhAro karyo che. ane kenyAnI aphATa, anAvRtta ane asparza dharatImAMthI vasuo zUrA ne saMtonI bhUmi-saurASTrane zrI nAnajIbhAI jevA utpanna karyA: barbara, ardha saMskRta, asaMskRta jAtio vacce vasIne, mahAnubhAvoe sAhasika ane dAnavIronI bhUminuM gaurava apAvyuM. bhoLI Ama janatAno prema meLavIne, temaNe tyAMnI vasundharAne saurASTranI rasadhAranAM A amola ratno tathA sarvasattvone sAcA arthamAM vasudhArA banAvI. A dharatI para kapAsa ane cAnA potAnA jIvanarasamAM AtmasAta karanAra tathA prAcIna ane vAvetara thaI zake tenI prathama kalpanA binakheDUta nAnajIbhAIne arvAcIna kALanA zreSTha karmasUtrono samanvaya sAdhI bhAratIya AvI hatI ane tyArapachI to cAha tathA kophI ucheranAM khetaro, paraMparAnA sarvAgI pratIkasamAM AryakanyA gurukulane saurASTrane khoLe ketakInA vizALa saMkulo, rabbara plAnTezano, dukAno, jenerIonI sarvaprathama samarpita karanAra navaratna zreSThI zrI nAnajI kAlIdAsa hAramALA sarjI, yugAnDAnA rUne vikhyAta banAvyuM ane yugAnDAmAM Jain Education Intemational Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 je bRhad gujarAta kRSimahAudyoganAM maMDANa thayAM. tyAMnA Arthika jIvanane eka navI memoriyala ekeDamInI vIMga racAI. temAM ahiMsA ane satyanA saMskRtino saMparka karAvI gatizIla ane utpAdanazIla banAvyuM. jene payagaMbara mahAtmA gAMdhIjInI saMpUrNa mAnavakadanI kAMsya pratimA laIne teo yugAnDAnA Arthika jIvananA betAja bAdazAha tarIke mUkAI ane A ekeDamI tathA pratimAnuM udghATana ane anAvaraNa paMkAyA! okTobara 1924mAM, vijayAdazamInA zubhadine jayAre DaoN. sarvapallI rAdhAkRSNana jevA jagavikhyAta philzapha ane lagAjhI sugara phekTarIno prAraMbha thayo tyAre temanI vyApArI rAjapuruSane haste thayuM. A prasaMga ujavAyA pachI thoDAka ja varSo sAhasiktA ane e dharatI pratyenA asIma premano mahimA navI bAda, eziyAnA dezonI mAphaka pUrva AphrikAnA pradezo paNa eka duniyAe jANyo! jApAnanI TekanolojI apanAvavAnI Aje pachI eka svAdhIna thayA ane eziyA ane AphrikAe muktino ApaNe vAto karIe chIe paNa nAnajIbhAIe aDadhI sadI pahelAM prathama zvAsa lIdho. zrI nAnajIbhAI potAnI janmabhUmi mATe paNa jApAnanI TekanolojI pUrva AphrikA ane ApaNA dezamAM samarpita hatA. temaNe porabaMdara ane nIkaTavartI kSetromAM sthApela apanAvIne 21mI sadInA daravAjA kholI dIdhA hatA. audyogika tAraka maMDaLoe saurASTranA aughogIkaraNamAM moTuM teozrIe samayane eka ghaDI paNa temanA pracaMDa puruSArtha pAsethI chaTakavA dIdho nathI. temaNe AphrikAkhaMDanI bhayaMkara dArUNa yuropanI musApharI, bhAratanI ravAtaMtrya saMgrAmanI caLavaLa, bimArIo, jherI mAkhIo, bleka voTara ane meleriyA jevA svAmI dayAnaMdajInI vicAradhArA tathA mahAtmA gAMdhIjInA saMparke hADagALI nAkhanAra rogano sAmano karyo. tyAMnA vanarAjAe paNa nAnajI zeThanA mAtra cAra copaDInA bhaNatarane jIvananA pUrNa ghaDatara ekalavAyA bhISaNa jaMgalomAM emane paDakAryA ane mANasakhAu tarapha vALavA mAMDyuM. pariNAme temanAmAM eka saMskRti premI jaMgalI mAnavonI dADha paNa emane joIne saLavaLI hatI. keLavaNIkAra sAkAra thayo. putra-putrInA samAna saMskAra, strIne paNa IzvarakRpAthI ane aDaga AtmavizvAsathI e badhA kaTokaTInA veda bhaNavAno adhikAra, jAti-pAMtinA bhedabhAva vinAno prasaMgone pAra UtAryA. kudaratI viTaMbaNA ane vyApAranI caDhatI samAja, chUtAchUta ane dharmanA ADaMbarothI mukta evI RSi paDatI paNa mAnavanA adamya paurUSanI temaNe potAnA jIvana dvArA praNAlInA sAkSAtkAra samI svAmI dayAnaMda prerita mAnavatAnA pratIti karAvI. jayAM sabhyatAnuM nAma nizAna na hatuM tyAM zrI. sanAtana mUlyone sAcavatI gurUkulIya zikSA paddhati tarapha zrI ApAsAheba paMta kahe che tema 'eka nUtana pra-aughogika sabhyatAno nAnajIbhAI temaja temanA sAcAM saMgAthInI saMskAramUrti zrImatI yuga pragaTAvyo.' saMtokabAne AkarSaNa jAgyuM ane putrI savitAne potAnA ja | zrI nAnajIbhAIe pUrva AphrikAnI dharatIne ananyabhAvathI kuTuMbanI bIjI cAre kanyAo sAthe vaDodarAnA Arya kanyA ArAdhI ane e ja dharatIe emane eTalAja ananyabhAvathI anaMta hAthoe ApyuM. maLyuM teno saMgraha na karyo paNa mAtRbhUmi i. sa. 1934mAM paMDita AnaMdapriyajInA netRtva heThaLa ane karmadAtrIbhUminA vikAsa arthe meLavyuM te vAparyuM. bAvIza kanyAonuM maMDaLa - jemAM zrI nAnajIbhAInAM putrI paNa yajJabhAvanAno Avo ArAdha bhAgyeja anyatra pragaTa thayelo haze. sammilita hatAM. - pUrva AphrikA pahoMcyuM. tyAMnI yuropiyana, pUrva AphrikAmAM, narsarI skUla, AryakanyA garlsa hAIskUla, Aphrikana ane bhAratIya prajA para A maMDaLe khUba prabhAva pADyo. lAyabrerI, TAunahola, nagara udhAno, AryasamAja maMdiro, jayAre A maMDaLanI nIlagaMgA (nAIla) nA uddagama sthaLamahilAmaMDaLa bhavanonI sthApanA sAthe tyAMnI nAgarika, sAmAjika, vikToriyA sarovaranA kinAre Avela jIMjA gAme pahocyuM tyAre zrI sAMskRtika ane dhArmika saMsthAone emaNe hRdayapUrvaka ApyuM ane nAnajIbhAInA pramukhatva heThaLa bharAyelI sabhAmAM kanyAono satata upArjanazIla chatAM akhaMDa arpaNazIla jIvana kevuM hoI zake ? sarvAgI vikAsa joIne darzako AnaMdavibhora thaI gayA. aDadhI sadI teno mUka paNa pratyakSa saMdeza Aje paNa saunA hRdayamAM aMkti che. pahelAM AbhaDacheTanuM bhUta mAnavInA lohImAM hatuM tyAre zrI nairobImAM, kenyAnI bhUmi upara, jayAM rAgadveSano dAvAnala nAnajIbhAIe 1936mAM porabaMdaramAM AryakanyA gurUkulano pAyo prajjavalato hato. tyAM ja nairobImAM sarvajAtionI ektAnA eka harijana bALAnA haste nakhAvI aspRzyatA nivAraNanI pratIka rUpa nUtana AphrikAnA ghaDavaiyA taiyAra karavA mahAtmAgAMdhI | dizAmAM sAhasika pagaluM bharIne eka samAjasudhAraka tarIkenA temanA memoriyala ekeDamI racavAno zrI nAnajIbhAIe saMkalpa karyo. te jIvananuM anokhuM darzana karAvyuM. Arya praNAlInA jJAna vijJAnano mATenI samIti nImI. bhAratiyone DhaMDhoLyA. bhArata sarakArano vartamAna zikSA paddhati sAtheno samanvaya e A gurukulanI vizeSatA saMparka sAdhyo. kenyA koloniala ophise paNa AmAM sakrIya pATha che. chellA 65 varSomAM paccIseka hajAra kanyAo A gurukulamAMthI bhajavyo. eka vizALa Tekanikala kolejamAM mahAtmA gAMdhI dharmamaya zikSaNa ane vizuddha bhAratIya saMskRtinAM pAna karIne deza Jain Education Intemational Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 95 videzamAM saMskAra dIvaDIo thaIne vase che. porabaMdarane jagavikhyAta banAvela che. gAMdhIjInA 79 varSanA | zrI nAnajIbhAIno rASTraprema paNa ananya hato. 1927mAM jIvanane lakSamAM rAkhI 79 phUTanI UMcAI dharAvatuM A kalAtmaka gAMdhIjI chellI vakhata porabaMdara, kAThiyAvADa rAjakIya pariSadanI kIrtimaMdira deza-videzanA paryaTako mATe anerA AkarSaNanuM kendra beThakamAM AvyA tyAre briTIza sarakAranA roSanI paravA karyA vinA banela che. muMbaI jevA pacaraMgI nagaramAM bRhada bhAratIya samAje mahArANA mIlanA makAnamAM ja A pariSada bharAI hatI. te vAta emanA A kArya pratye sadUbhAva pradarzita karIne tenuM nAma "zrI nAnajIbhAInI rASTriya bhAvanAnA raMganI jhalaka darzAve che. nAnajI kAlIdAsa mahetA inTaranezanala hAusa' rAkhyuM. A to 1944mAM mahAtmA gAMdhIjIe paMcagInImAM zrI nAnajIbhAInA moTI ghaTanAonI vAta thaI : paNa evA bIjA paNa agatyanA nivAsasthAne be mahinA rahI, nAnajIbhAInI rASTriyatAne tathA banAvonI to eka moTI tapasIla karavI paDe! gAmaDAmAM kumArazALA mahemAnagatine ati nikaTathI anubhavIne pU. bApue kahyuM ke zarU karavI che: maLo nAnajIbhAIne. kanyAzALAnuM makAna bAMdhavuM che : pahoMco nAnajIbhAI pAse. tilaka svarAjabhaMDoLanI saurASTranI "suyajamAna eTale nAnajI zeTha." bhAratane svataMtratA maLI. saurASTranuM ekama thayuM. A navA ja rAjayanA maMtrImaMDaLa samakSa eka jhoLI adhUrI rahe che : kazI phikara nahi, nAnajIbhAI to paDakhe UbhA che ne ! nArI chAtrAlaya sthApavuM che! emanI strI zikSaNanI samasyA khaDI thaI! saurASTramAM pUratuM anAja to pAkatuM na hatuM. bhAvanA madade caDe che. dharmanI, saMskRtinI, samAjanI dhorI nasa paprAMtamAMthI maMgAvuM paDe tevI sthiti utpanna thaI! rAjayanI tijorI samI koI saMsthAne ugAravI hoya, jIvADavI hoya ke navI sthApavI. sAva khAlI! AvA UgatA rAjyane paisA dhIrI koNa anAja Ape? hoya to nAnajIbhAInI lakSmI enuM udAra arpaNa karavAne haMmezA ane Ape toya emAM saurASTravAsIo ane saurASTra rAjayanI tatpara hoya che. te pote Ape ne apAve. keTalIka vAra apAvyA pratiSThA zI? saurASTra rAjayanA prathama mukhyamaMtrI zrI ucharaMgarAya pachI Ape. dAna emanI prakRtinI bIjI bAju. eka bAju mabalakha DhebaranI vinaMtIthI paLavAramAM ja zrI nAnajIbhAIe saurASTra upArjananI manISA tathA zakti ane bIjI bAju savabhAva sahaja rAjyanI pratiSThA sAcavavA rUpIyA trIsa lAkha gaNI ApyA. arpaNazIlatA. pote samaje, potAne ruce temAM avazya Ape. saurASTramAM dhAnya bheguM thayuM ane saurASTravAsIoe nirAMtano zvAsa bhAratamAM jyAM jyAM temano hAtha pahoMcyo che, tyAM tyAM temaNe ApyuM lIdho. AvI hatI zrI nAnajIbhAInI kartavyaniSThA. che. maMdiro baMdhAvyAM che ne maMdirono jIrNoddhAra paNa karelo che. | zrI nAnajIbhAI bhAratIya saMskRti ane hindudharmanA saMrakSaka devavihIna devasthAnomAM devabhUmionI sthApanA karelI che. ane sudhAraka hatA. maharSi dayAnaMda ane pUjaya gAMdhIjInA gaMgAmaiyAne kAMThe ane anya pavitra yAtrA sthaLomAM ghATo ane jIvanamAMthI preraNA laI hindu samAja ane hindu dharmano uddhAra surakSita snAnagharo baMdhAvyA. bhadrasamAjane ApyuM. grAmasamAjane karavAmAM emaNe hRdayapUrvaka bhAga bhajavyo hato. ApaNI sAdI, ApyuM. kALadukALe, utsavo ane rASTrakAryamAM, nagarajana ane abUdha paNa pavitra jIvana gALatI nArIonA utthAna arthe potAnI grAmajanonI paDakhe haMmezA UbhA rahyA. zaktino uttamAMza apyuM ane mAtRzaktinAM zikSaNa, utthAna ane bhUtapUrva briTIza sarakAre yugAnDAmAM karelAM viziSTa kAryo mATe saMrakSaNanA kAryamAM ananya bhAve teo lAgI gayA hatA. udyogo | zrI nAnajIbhAIne 'ema.bI.I.'nA khitAbathI navAjayA. vadhatA gayA, arthanI choLo UchaLavA lAgI, paraMtu temaNe paurabaMdaranA rAjavI zrI naTavarasiMhajIe temane 'rAjaratna' ilkAbathI svIkArelAM jIvanamUlyo ke sevAkAryomAMthI kyAreya na vicalita vibhUSita karela ane navAnagara saMsthAe "orDara opha meriTathI thayA. UlaTI emanI karmavRtti ane dAnazIlatA uttarottara prabaLa sanmAna karela. pU. kAkAsAheba kAlelakare zrI nAnajIbhAIne thatAM gayAM. emaNe AryakanyA gurukulane mahilA koleja jevI saMsthA "dharmaratna' tarIke ubodhIne emanI dharmaniSThA tathA bhAratIya saMskRti ApIne AtmAnA amRtathI UcherI. 'bhAratamaMdira'nI sthApanA ane nArI zikSaNanA kAryane Urmisabhara aMjali ApelI. dvArA bhAratamAtA ane tenA vareNya saMtAnoe - RSikalpa puruSoe | zrI nAnajIbhAI sAdagInA to RSijana hatA. sAdI ane sannArIoe je saMskRtinuM sarjana karyuM tene vinamrapaNe preraka bhASA, sAdo paheraveza, sAduM lakhANa, sAduM bhojana ane ucca artha Apyo. 'tArAmaMdiranI racanA karI vijJAna ane AcAra vicAra emanA jIvananAM 'paMcazIla' hatAM. TADha ane taDake, udyogayuganA puraskartA mahAmAtya paMDita javAharalAla naherUnI aMdhAre ne ajavALe puNyamayI chAyA samAM pUjanIyA saMtokabAne smRtine mUrta karI, "maharSi vijJAna mahAvidyAlaya'nuM bhavya sarjana sathavAre, saMtapuruSone AvakAryA, rASTrapuruSono satkAra karyo, karIne bhAratIya saMskRtie bhALeluM RSiRNa ananya bhAve cUkavyuM. rAjA-mahArAjA sAthe pharyA, chatAM pote je grAmasamAjamAM UcharyA porabaMdaramAM pUjaya gAMdhIjInA janmasthaLane smArakarUpe hatA, jemanI sAthe kizora-avasthAno nirmaLa AnaMda mANyo hato, AkAra ApI kIrtimaMdiranA sarjana dvArA zrI nAnajIbhAIe te grAmajanone, kheDUtone, sAmAnyajanane teo kadI na bhUlyA. Jain Education Intemational Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta Ama saurASTranA eka nAnakaDA gAmamAM kevaLa cAra abhyAsa karyo : ghoDesvArI tathA baMdhUkabAjImAM paNa nipuNatA copaDIno gujarAtI abhyAsa karyA chatAM prakhara parizrama ane meLavI. AtmazraddhAthI e yugamAM ananya evI sAhasikatAthI jIvana kheDIne i. sa. 1942mAM rUno vepAra karatI suvikhyAta peDhI mesarsa janatA janArdana temaja bhadrapuruSonuM sanmAna pAmelA zrI khImajI vizrAmajInI kuM.mAM bhAgIdAra tarIke joDAyA ane potAnI nAnajIbhAIe taittirIya upaniSadanuM zrutivacana sArthaka karI kuneha ane dIrghadRSTithI hiMdabharamAM rUnA dhaMdhAno sAro evo vikAsa batAvyuM. aDhaLaka lakSmInA svAmI hovA chatAM karoDo rUpiyA karyo. emanI pAsethI rU kharIdanAra mIlamAlikone rUnI jAta aMge lokopayogI pravRttio mATe nyocchAvara karI mahAtmA gAMdhInI nizcitatA prApta thaI. bhAratabharamAM utpanna thatA vividha prakAranA TrasTIzIpa"nI bhAvanAne sAkAra karI. rUnI parakhamAM, utpAdanA AMkaDAo mUkavAmAM temanI niSNAta ane Ama 82 varSanI sabhara, smaraNIya ane arpaNazIla tarIkenI thayela gaNanA AgAmI varSomAM pUrAya evI nathI. jIvanayAtrAno anna Avyo. mahetA parivAranuM eka vaTavRkSa rUnI jema ja teozrI hIrA pArakhavAmAM paNa eTalA ja vikasAvI, puruSArtha ane paramArthano A virATa vaDalo tA. 25 niSNAta hatA. nyAyapriyatAnA siddhAMtane varelA zrI 8-1969nA dine savAre 9-45 kalAke anaMtanI saphare upaDI nAralajIbhAIne jyAre lAgyuM ke mIlone nukasAna na thavuM joIe, gayo. puNyabhUmimAM divaso sudhI AMsunA toraNa baMdhAyAM hatAM. vyApArIone paNa pUratuM maLavuM joIe ane te sAthe mahenata karI aneka mahAnubhAvoe A vibhUtine bhAvabharI zraddhAMjali arpI. kapAsa UgADanAra kheDUtonuM paNa zoSaNa na thavuM joIe. tyAre I. jemaNe kevaLa emanuM nAma ja sAMbhaLyuM hatuM evI grAmanArIoe sa. 1962mAM hindabharamAMthI be lAkhathI vadhu sahIvALuM memorenDama 'dharamano thAMbhalo kharI paDyo-garIbono belI gayo' ema kahetAM bhAratanA vaDApradhAna zrI javAharalAla naherune mokalAvyuM. AnI veMta dhrusake dhrusake raDI paDIne hRdayavedhaka bhASAmAM aMjali arpI. asararUpe sarakArazrIne tAtkAlika rUnA bhAva vadhAravAnI pharaja Ama zreSThI zrI nAnajIbhAI kAlIdAsa mahetAnuM jIvana paDI ane tyArabAda bhAvaniyaMtraNa paNa dUra karavAnI pharaja paDI. kavacita jovA maLatAM sAhasa, sahAnubhUti, sahRdayatA ane tethI ye - i. sa. 1977-78mAM janatArAja daramyAna teoe bhArata mUThI UMcerI Izvara ane zubha kAryo pratyenI bhaktibhAvanAnA sarakAranA plAniMga kamizanane, bhAratamAM rUnuM utpAdana eka karoDa mUlyavAna guNonI avirata gAthA che. zrI nAnajIbhAInuM jIvana gAMsaDI sudhI hAlamAM je ekareja che, enAthI paNa ochA ekaramAM eziyA ane AphrikA khaMDanA nivAsIonA cAhaka tarIke baMne phakta zuddha biyAraNa ja ApI kema vadhAravuM ane e rIte vadhu khaMDonI yazogAthAmAM varSo sudhI ojasapUrNa rIte camakatuM ane utpAdana meLavI bhAratanI mIlone ochA bhAve rU maLe, kheDUtone damakatuM raheze. sureza koThArI sArA bhAva maLe ane sarakArane nikAsamAMthI kiMmatI videzI jainasamAjanI ekatAnA svapradaSTA hUMDiyAmaNa prApta thAya evI rajUAta karI hatI. khetIkSetre ApaNA bhAIo khetI pratye potAnI | zrI nAraNajI zAmajI momAyA mAtRbhUmimAM AkarSAya e hetuthI i. sa. 1962mAM kacchamAM dharma e mAnavajIvananI dIvAdAMDI che." e vicAra- "momAyA khetI kendra" nI sthApanA karI ane hAIbrIDa bAjarI, saraNIne varelA dharmAnurAgI zrI nAraNajI zAmajI momAyAno janma ghauM vagerenAM zuddha biyAraNo kheDUtone apAvyAM. tA. 20-5-1913nA mAyasora rAjaya (hAla karNATaka)nA hubalI zrI kacchI dazA osavALa jJAtinuM prathama saMmelana lagabhaga gAme thayo hato. phakta navamAsanA hatA tyAre pitAnI chatrachAyA 40 varSa pahelAM bharAyela. temAM jJAtinA zikSaNanA pAyArUpa gumAvI paNa mAtAnI mamatA maLI, emanuM vatana kaccha-varADiyA zikSaNa prasAraka samitInI racanA thaI tyAre e TrasTanuM pAyAnuM ane karmabhUmi muMbaI. soLamAM varSe muMbaImAM bAbu pannAlAla baMdhAraNa ane udezo zrI nAraNajIbhAIe be divasamAM taiyAra karI hAIskUlamAM meTrikanI parIkSAmAM uttIrNa thayA. AI.sI.esa. jJAtine ApyA. Aje e baMdhAraNa ane udezo samAjanA utthAna thavAnI khUba tIvra icchA hovA chatAM Arthika saMjogo ane mAtAnA mATe eTalA ja upayogI rahyA che ane seMkaDo bhAI-bahenone eno AgrahathI ATalI nAnI kumAravaye rUnA dhaMdhAmAM jhaMpalAvyuM. tatva- lAbha maLyo che. i. sa. 1968mAM zrI acalagacchanuM prathama ciMtaka pitAzrI zAmajIbhAI mANekajI, dharmAnurAgI mAtuzrI adhivezana kaccha-bhadrezvara mukAme bharAyuM, jenA teozrI pramukha mAnabAI tathA moTAM bena zrI lakSmIbAInA Adarzo zrI nimAyA ane zrI akhila bhArata acalagaccha (vidhi pakSa) zvetAMbara nAraNajIbhAIe jIvanamAM sacoTa rIte utAryA hatA. gharano bojo jIvanamAM sacoTa rIte utAryA hatA, gharano bojo jaina saMghanI sthApanA karAI. enA pAyAno musaddo be divasamAM upADavAnI sAthe temaNe kAyado, benkIMga, TekSezana ityAdino UMDo taiyAra karI samasta caturvidha saMgha samasta rAkhyo. anya koI Jain Education Intemational Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 90 saMghomAM prAyaH atyAra lagI nathI thayuM evuM sAdhu-sAdhvI-zrAvikA- tAladhvaja tIrtha girirAja upara eka derInI pratiSThA tathA prabhu zrAvakanA caturvidha saMghanuM saMgaThana UbhuM thayuM. 11 varSa pramukha tarIke birAjamAna, pAlItANAmAM AyaMbila bhuvana, tathA kesariyAjI rahI teoe noMdhapAtra sevAo ApI. dharmazALAmAM lAbha lIdho che. temanAM dharmapatnI caMpAbena 25 | mATuMgA maLe "nAraNajI zAmajI mahAjanavADI" e varasano gRhasthAzrama bhogavI svargavAsa pAmyAM. zrI prabhudAsabhAI emanI buddhimattA, vyavahAra kauzalya ane dIrghadRSTino javalaMta upara sAta saMtAno ane AgalA gharanAM (dharmapatnI) lIlAvatI namUno che. 25 varSa pahelAM samAjanA sAmAnya mAnavIne paNa benanAM saMtAnanI javAbadArI AvI paDI je uttama rIte adA karI. phakta rU. 250mAM lagna mATe vADI apAya evI mahAna hetulakSI patnInA avasAna pachI dharmapaMthe potAnuM citta dorAvyuM. svargastha yojanA AnI pAchaLa hatI. vADInI AvakamAMthI thato cokhkho patnInuM cirasmaraNa jaLavAI rahe tema ja lokone dharmakaraNIno lAbha napho 50 TakA derAsarajI ane dhArmika kAryomAM vaparAya ane 50 maLyA kare evI dIrdhadaSTipUrvaka potAnA vatana bhadrAvaLamAM sva. TakA sAmAjika kAryo mATe vaparAya e yojanA mukAvI. emanA caMpAlakSmI jaina upAzraya karAvyo. vaDodarAmAM kArelIbAga khAte vatana varADiyAmAM derAsarajI TrasTane pacAsa varSa sudhI emanI A.bha. zrI mahAnaMdasUrizvarajI mahArAja sAhebanI prANa pratiSThA ekadhArI sevAno lAbha maLela. zrI jaina zvetAMbara konpharansa tathA tathA temanI derIno saMpUrNa Adeza lIdhela hato. vaDodarA zrI bhArata jaina mahAmaMDaLanA upapramukhapade rahI jaina phIrakAonI pratApanagara upAzrayamAM A.bha. zrI merUprabhasUrizvarajI mahArAja ektA sAru haMmezA prayatnazIla rahetA. zeTha ANaMdajI sAhebanI preraNAthI sAdhu-sAdhvInA rUmano Adeza lIdho hato. kalyANajInI peDhInA prAdezika pratinidhi uparAMta teozrI enA potAnA zvasura gAma jesara khAte jaina mahAjanavADAno holano mAnada salAhakAra paNa nimAyA hatA. Adeza lIdho. zikSaNakSetre mahAvIra jaina vidyAlaya, talAjA-- zrI mahAvIra svAmI bhagavAnanA 25OOmAM nirvANa pAlItANA zrAvikAzrama, jhaghaDiyA zrI AtmAnaMda jaina gurukULa mahotsava prasaMge paNa vividha yojanAmAM paNa sakriya bhUmikA vigereno skolara tarIke lAbha lIdho che. potAnA vatana bhadrAvaLamAM bhajavI che. emanA sadguNo, satkarmo ane suvicAro thakI temanI temanA yuvAna putra sva. pratApabhAInI smRtimAM bAlamaMdiranuM smRti saunA dilamAM kAyama raheze. nirmANa karAvela. tathA sva pratApabhAInA AtmazreyArthe pUjaya A.bha. zrImeruprabhusUrizvarajI mahArAja sAhebanI nizrAmAM 'kAvI muMbaImAM ghodhArI samAjanA agresara tIrthamAM sAmuhika oLIno lAbha lIdho hato. (750 ArAdhakoe sva. prabhudAsa mohanadAsa gAMdhI lAbha lIdho hato.) jIvananI yazakalagI samAna malADa zrI (bhadrAvaLavALA) jagavallabha pArzvanAtha jaina derAsaranI sAlagIrI nimitte yamitA vaizAkha vada 6nA svAmIvAtsalyano kAyamI Adezano lAbha lIdho jemanuM jIvana sAhasa ane sevAnI ananya kitAba jevuM che. che. ApaNA pUrvanA jaina tIrtho temaja anya aneka tIrthayAtrA sAmAnya saMjogomAMthI ApabaLe zUnyamAMthI sarjana karanArA ghoghArI anekavAra karI che. lesTara (laMDana) mAM ApaNAM jinamaMdiranI jaina samAjanA keTalAka bhAIo AgaLa vadhyA che. temAMnA eka zrI pratiSThA thayela temAM hAjarI Apela hatI. koTanA zrI kAMtinAtha jaina prabhudAsabhAI che. bAlyavaye ja dharmanA saMskAro ane devaguru pratye derAsaramAM TrasTI tarIke aneka varaso sudhI sevA ApI che. ananya zraddhA ane kartavyaniSThAnI pAchaLa temanA pitAzrI mohanalAla gAMDAlAla gAMdhI ane mAtuzrI sAMkaLIbena taraphathI vyApArI kSetre mAnavInAM unnati ane pragatinuM mukhya sopAna maLela ucca saMskArono vAraso che. je uMmara ramata mATenI hoya e tA. 2 jo koIpaNa hoya to te dhaMdhAnI prAmANiktA che. te sAthe vizeSa 13 varasanI nAnI vaye vatana bhadrAvaLathI muMbaI AvyA, phorTanI janasaMparka che. saraLatA, saujanya ane sevAbhAvanA paNa saphaLatA dhI mulatAnI DerImAM nokarI karI ane niSThApUrvaka kAmagIrIthI mATenAM sopAna che. je prabhudAsa bhAInA jIvanamAM jovA maLe che. cAra varasa bAda A "dhI mulatAnI DerI" nI mAlIkI meLavI. sAthe teo vyavahArakuzaLa, vinamra, sAdAI Adi sadguNo tathA bahoLuM dhaMdhAno vikAsa karyo. e pachI jaina dugdhAlaya' nAmathI dUdhano nehImaMDaLa tathA zubhecchakono moTo samudAya dharAve che. teoe vyavasAya karyo. ane Aje to jaina dugdhAlayanI aneka zAkhAomAM AtmakalyANa - dharmabhakti ane samAjanA utkarSanAM kAryo karatAM emanuM yogadAna che. ane "jaina" zAstrokti mAnya "manoja saMvata 2055 divALInA maMgalamaya divase savAranA 9-30 kalAke AIskrImanI phekTarI sudhInA vizALa vyavasAya sudhI pahoMcyo che. A phAnI duniyAmAMthI vidAya lIdhI. bhadrAvaLanA jinamaMdiramAM zrI zAMtinAtha bhagavAnanI jaina dugdhAlaya ane manoja AiskrImano vizALa vyavasAya pratiSThA. taLAjAmAM zrI padmaprabhu bhagavAnanI pratiSThA, tathA malADa (vesTa), bajarageTa (koTa) ane temanuM avasAna paNa Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 4 bRhad gujarAta tAjetaramAM (maMgalakuMja) borIvalI vesTamAM. temanA suputro pravINabhAInAM patnI zrImatI lakSmIbena paNa lAgaNI-premahasamukhabhAI, araviMdabhAI, manojabhAI tathA sva. pratApa- vAtsalyane samarpaNa bhAvathI kuTuMba - samAjamAM suvAsa phelAvI bhAIno putra dharmeza tathA prapautra khUba ja khaMtathI saMbhALe che. ane AgavuM sthAna meLavyuM che. dAmpatyajIvananI phaLazruti rUpe temane pitAzrInI dIrdhadaSTi ane teonI sevAnI preraNAthI dharmanA ane traNa suputro ne eka putrInI prApti thaI che. keLavaNInA prakhara samAjanA dareka kAryomAM utsAhapUrvaka bhagIratha kArya kare che. temanAM himAyatI evA pravINabhAIe uccaabhyAsa mATe traNeya putrone avasAnanI aMdarAjalI rUpe kuTuMbamAM 5 sabhyoe (mRtyuMjaya tapa amerikA mokalI zikSaNa prApta karAvyuM che. pravINabhAInuM 30 upavAsa) tathA anya sabhyoe 16 upavAsa, 15 upavAsa audyogika kSetranuM padArpaNa sAta varSa pahelAM 'Alliance ane aThThAIonI ugra tapasyA karelI hatI, (saMvata, 2056) infrastructure and Logistics LTD.' 114-11 yolls pa.pU. A. zrI. caMdrodaya sUrizvara, pa.pU.A. azokasUrizvarajI li. kaMpanInI sthApanA dvArA thayela teo tenA phAunDara ceramena tathA pa.pU. A.zrI. somacaMdrasUrizvarajInI nizrAmAM karela. rahyA hatA. ane gayA varSe nivRtta thayela. A kaMpanI navI muMbaImAM spezyala inDasTriyala pAIpa phiTIMgsanA utpAdana mATe adyatana samAjasevAmAM yazasvI pradAna plAnTa dharAve che. hAlamAM temanA bIjA putra ci. narezabhAI zrI pravINacaMdra kulacaMda zAha ceramena pade ane ci. gautamabhAI ema.DI. pade kArya karI rahyA che. saurASTranA kAzmira gaNAtA madhumati mahuvA nagarInA mULa mahArASTra sarakAre temanI sevAnI kadararUpe AjathI Azare 25 varSa pahelAM "je.pI.nI padavI enAyata karI hatI. vatanI pravINacaMdrano janma saM. 1977nA aSADha suda 8ne maMgaLavAra tA. 12-7-1921nA roja mosALa taLAjAmAM thayelo. dhaMdhA sAthe temano dharma-adhyAtma-samAjane zikSaNakSetrano pitA phUlacaMda khuzAladAsa mahuvAnA agragaNya pratiSThita phALo paNa mahattama che. mahuvAmAM 75 varSa pahelAM sthapAyela mahuvA prabhAvazALI vyakti hatA. jeo paMdara varSanI vaye AjathI yazovRddhi jaina bAlAzramanA pramukha ane TrasTI che tathA varSothI je lagabhaga eka sadI pUrve muMbaI AvanArA ghoghArI vizAzrImALI saMsthA mAdhyamika ane ucca zikSaNa letA vidyArthIone pustako tathA jaina jJAtinI gaNIgAMThI vyaktio paikI eka hatA. teo atyaMta skolarazIpano lAbha Ape che. evA mahuvA jaina maMDaLa muMbaInA sevAbhAvI ane paragaju hatA eTale tatkALa muMbaI AvatA 40 varSathI mAnad maMtrI tarIke sevA ApI saMcAlana karI rahyA che. jJAtinA yuvAnone nokarI yA vyavasAya zodhI ApI lAIne tathA saurASTrabharamAM jenI AgavI pratiSThA che evA mahuvA caDAvyA. Ama teo mAtra mahuvA puratA ja AgevAna na rahetA yuvaka samAja-muMbaInA ke jeNe mahuvAmAM bAlamaMdirathI koleja muMbaInI samasta ghoghArI jaina jJAtinA sanmAnanIya rAhabara- sudhInI saMsthAonA nirmANamAM dAnano pravAha vahevaDAvI amUlya AgevAna banyA hatA. teo atyaMta nIDara, spaSTavaktA ane yogadAna ApyuM che. tenA teo TrasTI tathA pramukhapade rahI cUkyA dIrdhadaSTA hatA. pravINacaMdrabhAInAM mAtuzrI sva. vijayAbene paNa che temaja tenI suvarNajayaMti samArohanA pramukha rahI cUkyA che. patino sevAparAyaNa vAraso akhaMDa jALavI rAkhyo hato. aMtakALa tathA zrI mATuMgA tapAgaccha je. mUrtipUjaka jaina saMghanA TrasTI tarIke sudhI teo mATuMgA jaina mahilA maMDaLanA pramukha hatAM. temanA ghaNAvarSa sevA ApyA bAda, gata varSe nivRtta thayA. zrI saMyukta jaina bhAIo paikInA dhIrajalAla ahIM khUba ja pratiSThita evA jaina vidyArthI gRha sAyana muMbaImAM varSo sudhI Trejharara pade. hAlamAM sozyala grupa pheDarezana saMcAlana vyavasAyalakSI yojanAnuM svataMtrapaNe kArobArI samitinA sabhya, tathA mahAvIra jaina vidyAlayanI saMcAlana kare che. vyavasthApaka samitinA paNa sabhya che. temaja AtmajJAnI paramakRta apUrvasAdhaka - vedhaka, vairAgya ( kauTuMbika gahana dharmasaMskAra ane zraddhAnA pariNAme teo vANInA svAmI evA pU. sadaguru zrI rAkezabhAI jhaverI sthApita mahuvAmAM pa.pU.A.bha. zrI vijayanemasUrizvarajI ma.sA. nirmite "zrImad rAjacaMdra adhyAtma satasaMga sAdhanA kendra muMbaInA TrasTI gurumaMdiramAM temaja pAlItANAmAM 5.pU. A.zrI vijayadhUraMdharatarIke tenI anekavidha pravRttiomAM sakriya yogadAna ApI rahyA che. sUrizvarajI ma.sA. nirmita kesariyAnagaramAM bhagavAna padharAvI pravINabhAInI kArakirdI bahu nAnI vaye prAraMbhAI che. 27 varSanI pratiSThA karAvavA bhAgyazALI thayA che. teoe saurASTra kacchavaye 1948mAM potAno vyavasAya mesarsa zAha enDa paTela kaMpanI gujarAta - rAjasthAna temaja sametazikharajI sudhI lagabhaga tamAma nAme zarU karI uttarottara pragatI sAdhi, ane vyavasAyamAM eka tIrthadhAmonI yAtrA karI dhanyatA pAmI che. agragaNya vepArI tarIkenI nAmanA - Adara meLavyAM. A rIte ApaNA samAjanA eka bahumukhI pratibhAsaMpanna, koInA mATe kaMI paNa karI chUTavAnI bhAvanA dharAvatA gaurava ane zobhArUpa nirAbhimAnI, dharmISTha, saMniSTha, sevArthI Jain Education Intemational Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 699 evA zrI pravINacaMdrabhAInA jIvanamAM temanA haste uttarottara dhArmika pravRttiomAM emanAM dharmapatnI vimaLAbenano sadA sAtha aneka ciraMjIva zubhakAryo thatAM rahe tevI hArdika zubhakAmanAo raheto. teo paNa jaina dharmanAM tattvo viSe sAruM jJAna dharAve che. vyakta karIe. emanAM traNa putrIomAM paNa susaMskAranAM bIja vAvyAM che. mUThI UMcerA mAnavI : nAgapuratA agresara ogaSTa 88mAM temanuM nidAna thayuM ke emane phephasAnuM kensara che chatAM pUrvanA koI karmono udaya thayo che ema samajIne chellI zrI premajIbhAI nAgasI zAha ghaDI sudhI hasatAM hasatAM darda sahana karyuM. aMtima divasa sudhI saMpUrNa premajIbhAI premathI sarvene jItanAra eka bahu vidha pratibhA svAvalaMbI rahyA, pANIno pyAlo paNa jAte ja UThIne pIe. sadA dharAvatI vyakita, bhAratanA madhyamAM AvelA nAgapura zaheramAM eka ema ja kahe ke mane AtmAnAM kalyANa arthe samaya maLyo che eTale jIvatI jAgatI saMsthA hatI. tA. 3-11-1923 dhanaterasanA pahelA karatAM paNa AtmakalyANamaya sAdhanA vadhAre karavA lAgyA. divase mAtA hIrabAInI kukhe janma lIdho. pitA nAgasIbhAI bAhya rIte nahIM paNa AMtarika jAgRti sAthe dharmanI bhAvanA ane mAtAnA dhArmika saMskAranAM bIja nAnapaNathI ja emanAmAM bhAvatA. 1962mAM zrI vardhamAna sthAnakavAsI jaina zrAvaka saMgha ropAyAM. mULa kacchanA muMdrA tAlukAnA lAkhApura gAmanA rahevAsI. nAgapuranuM maMtrI pada saMbhALyuM ane pachI 1981mAM pramukha pada e jamAnAmAM kacchI vIsA osavAla jaina samAjamAM zikSaNanuM saMbhALyuM. je emanA jIvananA aMtima kalAko sudhI saMghanI pramANa bahuja ochuM hatuM. emanA moTAbhAI nAnajIbhAI kacchI pravRttimAM otaprota rahyA. emanA samaya daramyAna sthAnakavAsI samAjanA sau prathama sivila ijanera banyA. ane madhyapradeza saMghamAM davAkhAnuM, chAtrAlaya, navasthAnaka nirmANa vagere aneka zAsanamAM pI.Dabalyu.DI.mAM cIpha Ijanera tarIke pada para nImAyA. kAryo thayAM. emanI rAhabarI nIce nAgapurano saMgha khUba phUlyo premajIbhAI ela.ela.bI thayA. abhyAsanI sAthe pitAnA phAlyo ane ApasI saMpa mATe saMghanI nAmanA cAre bAju prasarI. anAjanA vyApAramAM joDAyA. emanA nAnAbhAI vasanajIbhAInI akhila bhAratIya sthAnakavAsI zramaNa AcArya zrI AnaMda RSi saMgAthe nekI ane kanehapUrvaka vyApArane AgaLa dhapAvatAM emanI ma.sA.e punAmAM jAhera vyAkhyAnamAM kaheluM ke je koIne saMghanA pharma zAha nAnajI nAgasI madhya bhAratamAM agrasthAna pAmI ane pramukha ke saMghapati banavuM hoya te nAgapuranA premajIbhAI pAsethI be anAjanA dhaMdhAmAM bhAratabharamAM jANItI thaI. mahinA TrenIMga laI Ave. teo eka nIDara ane sAcA zrAvaka hatA vyavasAyamAM kAryarata hovA chatAM ghaNI saMsthAomAM ane tIrthanI sevAnI bhAvanA sadA rAkhatA. nAgapura madhyabhAratanuM padAdhikArI rahyA. emanI kArya karavAnI paddhati nirAlI ja hatI. moTuM zahera hovAthI tathA hospiTAla ane DaoNkTaranI sagavaDa nAnAthI moTuM kAma cIvaTapUrvaka jAtadekharekha nIce pAra pADatA. hovAthI ghaNA sAdhu-sAdhvI bimArI daramyAna ahIM padhAratAM. koIpaNa saMsthAnuM kAma hoya rAta jAgIne paNa kAma pUruM thAya pachI temanI bimArInA ilAja mATe jAte temanI sAthe page cAlIne ja ArAma kare. emanuM koI kAma penDigamAM hoya ja nahi. DokTaro pAse jatA. ane pUrepuruM dhyAna rAkhatA. teo sadA niSpakSa jainadharmanAM tattvonuM ane zAstronuM khUba ja UMDuM jJAna hatuM. ane hatA. koI paNa gaccha ke pakSanA sAdhu sAdhvI hoya to emanI dharmane sAcI rIte emanA jIvanamAM vaNI lIdhuM hatuM. emanI bhASA susevA karatA ane emane sukhazAtA rahe, koI paNa prakAre agavaDa emanI raheNI sarvemAM jainadharmanI sAcI jhalaka dekhAI AvatI. na paDe tenuM pUrepuruM dhyAna rAkhatA. sAdhu sAdhvI potAnA saMyamamAM bAhya raheNI karatAM paNa emanAM aMtaranuM manomaMthana gajabanuM hatuM. daDha thAya ne AgaLa vadhe evI sadAya emanI bhAvanA rahetI. A emanI kAryapaddhati ja nirALI hatI. nAnAmAM nAnuM kAma paMcamakALamAM kyAreka jo koI sAdhu sAdhvInA AcaraNamAM vadhu paDatI cIvaTapUrvaka ane jAte ja karatA. chellI ghaDI sudhI svAvalaMbI rahyA. DhIlAza jotA to vaDIlanI jema vinayathI temanuM dhyAna doratA. koI divasa potAnuM kAma bIjAne cIMdhatA nahIM ane koIpaNa kAma nAgapura gujarAtI keLavaNI maMDaLamAM emanuM yogadAna vizeSa karavAmAM nAnapa rAkhatA nahIM. nAgapuramAM garIbathI laI tavaMgara ullekhanIya che. emanA pitA nAgasIbhAI paNa A saMsthAnA pramukha emanAM salAhasUcano ane madada mATe game tyAre AvatAM ane kAryakartA hatA. A saMsthAne vizALa dAna ane jIvananA aMtima saMtoSa sAthe pAchA pharatAM. lokonI bhalAI mATe potAnI jAta ghasI samaya sudhI mArgadarzana ApatA rahyA. dha holasela grena marcanTa nAMkhatA. jaina samAjanI baheno emane putra, pitA, ke bhAI samajI esosiyezananA nirmANa ane saMcAlanamAM teo sakriya hatA. nAga potAnI samasyAo rajU karatI ane haMmezA enuM nirAkaraNa vidarbha cembara opha komarsa ane ola inDiyA pheDarezana opha grena meLavatI. strInuM sanmAna ane Adara thavo ja joIe ane strInuM Dilarsa esosiyezana jevI saMsthAomAM paNa sakriya hatA. nAgapura sthAna paNa samAjamAM hovuM joIe ema teo mAnatA. emanI - nAgarika beMkanI sthApanA karIne enuM saphaLa saMcAlana karyuM. ane Jain Education Intemational Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 che bRhad gujarAta eno pAyo eTalo majabUta karyo ke Aje A beMkanI lagabhaga 19 anumodanIya guNo hatA. nAgapuranA jaina samAja, kacchI samAja zAkhAo che. nAgapura kRSi bajAra utpanna samitinA saMgaThanamAM ane gujarAtI samAja mATe nahIM paNa nAgapuranI koIpaNa vyakti emanuM yogadAna mukhya rahetuM. evI ja rIte bajAranA majadUronAM mATe teo eka vaTavRkSa samAna hatA. je koI emanI pAse AvatA hita mATe paNa emaNe kAma karyuM. A uparAMta vidarbha kacchI visA temane teonI zItaLa chAyA maLatI, teo sAcA arthamAM eka mUThI osavAla samAja, nAgapura gujarAtI samAja, senTrala relve UMcerA mAnavI hatA. ZRUCc, jJAna vikAsa maMdira zikSaNa saMsthA vagere aneka aneka saMsthAonA kIrtistaMbha saMsthAone emanI sevAno lAbha maLyo. nAgapura kacchI visA osavAla samAjane saMgaThita karI tana, mana, dhana lagAvI vizALa saMghapati zrI popaTalAla dhArazIbhAI bhavana pUrNa karyuM. jaina dharmanA ane rASTriya svayaMsevaka saMghanA sAcA soraTha - gohilavADa - jhAlAvADa - hAlAra - kaMThALa vagere siddhAMto emaNe jIvanamAM utArelA. sadA ahiMsaka ane svadezI vibhAgomAM beMcAyela e kAThiyAvADanA lIlAchama evA hAlara vastuo vAparatA. aparigraha mATe eTaluMja kahevAnuM ke potAnA prAMtathI ane temAM Avela devanagara sarakhA jAmanagara-navAnagaranA jarUra pUratAM ja khAdInAM kapaDAM rAkhatA. emanI pena, cazmA, vikhyAta nAmathI bhAgye ja koI ajANa haze. amuka saikAo thayAM ghaDiyALa ane jhabhbhAnAM baTano varSothI eka ja rahyAM. chatAM lAkhonAM ja vasavATa chatAM eka pachI eka thatA rAjayakartA rAjavIonI dAna karatA. emanI pAsethI koI khAlI hAthe pAcho na jAya. jaina bAhozIthI A zahera dareka bAbatamAM ghaNuM ja AgaLa vadhyuM che. dharmano bIjo siddhAMta acaurya. nAgapura AkhAmAM saMbhavata : emanI jinamaMdirAdi dharmAlayothI suzobhita A jAmanagaramAM pharma zAha nAnajI nAgazI eka evI pharma che ke lAkhono Tarna ovara vasatA aneka jaino paikI osavAla vaMza vibhUSaNa dharmaparAyaNa hovA chatAM eka paisAnI paNa karacorI nahIM karavI ane e mATe zreSThIvarya zrImAnuM dhArazIbhAI devarAjabhAInA dharmamUrti samAM nAgapura ane vidarbhamAM A pharma prakhyAta che. emanA svamukhe sahadharmacAriNI raLiyAtabAInI ratnakukSi dvArA saM. 1934mAM pratikramaNa ke prArthanA ke stavano sAMbhaLavA e eka lhAvo hato. popaTabhAIno janma thayo. bAlyAvasthAmAM parimita vidyAbhyAsa uccAra haMmezA zuddha temaja avAja karNapriya ane moTo hato. chatAM putramAM barAbara utarelA dharmasaMskArItA rUpI mAtapitAnA nAgapuranI lagabhaga badhI ja saMsthAomAM pratyakSa athavA amUlya vArasAe alpavidyAbhyAsamAM paNa khUba vikAsa karyo ane parokSa emano phALo raheto ja, chatAM hoddAthI teo haMmezA dUra tethI ja yogya vaye muMbaI javAnuM thatAM vyApArAdinI dhamadhokAra rahetA. mANaso sAmethI temane hodo ApavA taiyAra rahetA paNa e cAlu paristhitimAM paNa devadarzana-prabhupUjana-guruvaMdana-vyAkhyAnahoddA ne padathI dUra rahetA. chatAM zakya hoya e rIte tana, mana ane zravaNa-vrata-paccakakhANanA niyamothI vaMcita na rahetAM ApabaLathI dhanathI sevA karatA. teo garIbonA belI ane nirAdhAronA AdhAra karelI lAkhonI kamANImAM mAtApitAe arpaNa karelA ane hatA. emaNe dAna pAchaLa nAmanI lAlasA kyAreya paNa rAkhI na sadguruvaronA saMsargathI puSTa thayelA dharmavArasAne zrImAna hatI. nAgapuranI aneka saMsthAomAM teo sakriya hatA. te saMsthAne popaTabhAIe barAbara sAcavI rAkhyo. mokSamArga samArAdhaka maLatA dAnanI rakamano pUrepUro upayoga thAya ane kyAMya khoTI suvihita sAdhu munivaronA saMsargamAM AvatA jatA, jaina samAjamAM rIte paisA veDaphAI na jAya tenI pUrepUrI takedArI rAkhatA. jeonuM dArzanika vijJAna ajoDa gaNAya che, AgamanA jeo akhaMDa abhyAsI che, jeonI talasparzInI temaja tattvono niSkarSa elopathIne hAtha na lagADatA. ghauMnA javArA ane kudaratI pradarzita karanArI manamohaka vyAkhyAnapaddhatie jaina-jainetara upacAro karyA. enAthI emane ghaNI ja zAtA rahI, jema jema vidvAnone mugdha karyA che, zAsana ane tIrthonA saMrakSaNArthe Aja bimArI vadhatI gaI tema tema vadhune vadhu dharmamAM UMDA UtaratA gayA. sudhImAM jeoe prANAMta kaSTo paNa sahana karyA che te paramatAraka vrata paccakhANa sarva lIdhAM. tA 10 mArca 1989ne divase rAtre 9 AgamoddhAraka pU. zrI sAgarAndasUrizvarajI mahArAjanuM ziSyAdi 45 kalAke dehatyAga karyo. emanI aMtima yAtrAmAM ubharAyela parivAra sahita saM. 1974mAM muMbaImAM thayela cAturmAsa daramyAna mAnava maherAmaNa ja emanI lokapriyatA darzAvato hato. phUla gayuM zrImAna popaTabhAIe sadguruvaryanA vizeSa samAgamamAM AvyA. ne phorama rahI gaI. emanA guNo ane emanI mahAnatAne Aje vAraMvAra thatAM dharmazravaNathI zraddhA-jJAnapUrvaka viratimAM paNa AgaLa paNa loko yAda kare che. vadhyA che. saMpUrNa zrImaMtAI chatAM sAdAI, prabhunA zAsana upara svAvalaMbI, sahanazIlatA, svAbhimAna, saMyama, sAdagI, romaroma rAga, jJAnAbhyAsamAM AgaLa vadhavAnI utkaMThA ane zrAvakapaNuM, siddhAMtavAdI, zIla, sadAcAra, sadA hasamukhA, zAMta, yathAzakti viratinuM ArAdhana, temaja lakSmI uparathI mUrchA ochI saMtoSI, nirAbhimAnI, mRdubhASI nIDara vagere emanA karavA sAthe yogya kSetramAM khullo mukelo dAnapravAha e caturaMgI Jain Education Intenational Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che pratibhA darzana 4 001 yoga bhAgye ja koI puNyazALI vyaktimAM daSTigocara thAya che. ujavyA hatA. potAnAM sahadharmacAriNI zrImatI ujamabahenanA saMghapatizrI popaTalAla A caturaMgI yoganuM sthAna hatuM tema temanA varasItapanAM pAraNA prasaMge seMkaDo sAdharmika badhuo sAthe zrI paricayamAM AvanArane Aje paNa avazya jaNAya che. siddhakSetranI chAyAmAM jaI pAraNAMno prasaMga ghaNI udAravRttithI pAlItANA, ratalAma, jAmanagarAdi sthaLoe pU. zrI ujavyo ane navakArazInuM jamaNa ApI jainazAsanano DaMko sAgarAndasUrizvarajI AdinI adhyakSatAmAM hajAronA sadvyaye vagADyo. saM. 1976mAM A girirAjanI chAyAmAM mahAmaMgalamaya karAvelA mahAmaMgalakArI zrI upadhAnatapanI ArAdhanA teone zrI upadhAnatapanI ArAdhanA karAvI ane te prasaMge mALAropaNa samyagadarzanAdi ratnatrayInI sevanAmAM keTalo avihaDa rAga che te mahotsavAdi zubha kAryomAM A bhAgyazALIe hajAro rUpiyAno batAvI Ape che. e ja rIte jAmanagaramAM zrI vardhamAnatapa kharca karyo. uparAMta saMvata 1992mAM pU. zrI sAgarAndasUrizvarajI AyaMbilakhAtuM-devabAga-lakSmI Azrama-jainAnaMda pustakAlaya-jaina mahArAjanA zubha haste teonA ziSyo vagerene apAyela vidyArthIbhuvana vagere dhArmika saMsthAorUpI kIrtistaMbho Aje paNa AcAryapadavInA suprasaMge paNa aSTApada-samavasaraNAdi paMcatIrthanI e dAnavIranAM yazogAna gAI kRtajJatA pradarzita kare che. racanApUrvaka aThThAI mahotsava, aSTottarI snAtra, navakArazI vagere dharmakAryamAM aDhaLaka dravya zreSThI zrI popaTabhAIe vAparela. I.sa. 1918mAM AkhAya hiMdamAM vistAra pAmelA zAsanarasika dharmAtmAo dharmakriyA zAMtipUrvaka karI zake, inphaluenjhAnA jherI tAve jAmanagaramAM jayAre virATa svarUpa lIdhuM sAdhumahArAjonA vyAkhyAnAdino sukhapUrvaka lAbha laI zake te te avasare sthAnika jaina komanI rAhata mATe dezI vaidyo tathA DokTaro nimitte jAmanagaramAM jaina lakSmIAzramanI joDe lagabhaga pacAsathI mAraphata davA vagerenuM sAdhana vizALa kharce pUruM pADanAra ane sATha hajAranA kharce devabAga nAmanI dhArmikasaMsthA UbhI karanAra A svayaMsevako dvArA dardIonI sAravAra zuzruSA karI aMtaranA bhAgyazALI zeTha ja hatA. mahAnirjarAnuM kAraNa zrI vardhamAna tapaAzIrvAda meLavanAra jo koI hoya to te A puNyazALI vyakti AyaMbilakhAtAmAM rU. 30,000 jevI udAra sakhAvata karanAra ja hatI. temanI sevAthI saMtuSTa thayelA zrI jainasaMghe temane e ane sAdharmikonI bhakti nimitte hajAronI rakama arpaNa karavA avasare hajAro mAnavonI vizALa saMkhyA vacce abhinaMdana patra sAthe jaina bhojanazALAnAM maMDANa karanAra A dharmavIra saMghapatinuM paNa arpaNa karI. "sevA dharma : paramagahano yoginAmapyagamyaH' e yugala ja gaNI zakAya. dAna-zIla-tapa ane bhAva e dharmanA cAra maharSinI sUktino amala karanAranI bhUribhUri prazaMsA karI hatI. prakAramAM dAnadharmanuM ArAdhana karavAmAM popaTabhAInI jevI tatparatA A sivAya kSayanI bhayaMkara bimArIthI piDAtA dardIone rAhata maLe dekhAI te pramANe zIla dharmanI sevanAmAM teo jarA paNa utaratA te mATe jAmanagara tathA pAlItANAmAM taiyAra thatAM sArvajanika nahotA. potAne saMtAna nahiM hovA chatAM pistAlIsa varSanI prauDha seneToriyamamAM rU. 50,000 temaja rU. 25,0OOnI gaMjAvara uMmaramAM, saMpattinuM sarvAga suMdara sAdhana chatAM, AjIvana sajoDe rakama arpaNa karI jaina samAjane zobhAvanAra paNa A naravIra hatA. brahmacaryavrata uccaravuM e temano manonigraha keTalo majabUta haze te zAsanasamrATazrI vijayanemisUrizvarajI mahArAjanA sadupadezathI zrI batAvI Ape che. eTaluM ja nahi paraMtu svayaMgrahaNa karela kadaMbagiri tIrthamAM girirAja upara tathA nIcenAM jinamaMdiromAM sarvaziromaNi brahmacaryavratamAM mAnasika, vAcika ane kAyika svataMtra devakulikAo taiyAra karAvI temAM anaMta upakArI zrI khalana thavA na pAme tene mATe teo sadA sAvadhAna rahetA, potAne jinezvara mahArAjanAM biMbonI aMjana-zalAkA-pratiSThAo zeTha anukULa suzIla dharmapatnIno suyoga thavo e paNa temano parama popaTabhAIe karAvI che. te uparAMta rU. 23,0OOnA kharce A bhAgyodaya sUcave che. tIrthamAM ja vizAla upAzraya baMdhAvI zeTha jinadAsa dharmadAsanI peDhIne dAna ane zIlanA uttama sadguNo sAthe tapoguNa paNa teoe arpaNa karela che. sailANA (mALavA)mAM upAzrayanI jarUra zrImAna popaTabhAIno jANavA yogya che. khAnapAnanI saMpUrNa jaNAtAM teno artha kharaca ApanAra paNa teo ja hatA. sAmagrI chatAM aSTamI, caturdazI, ujjavala paMcamI vagere pATaNa nivAsI saMghapati zeTha nagInadAsa karamacaMda taraphathI pavatithionA divase upavAsa, AyaMbila, ekAsaNuM vagere kADhavAmAM Avela mahAna saMghane dhrAMgadhrA mukAme tema ja amadAvAda koIpaNa tapasyA temane avazya hoya ja, zarIranI mAMdagImAM paNa nivAsI saMghapati zeTha mANekalAla manasukhalAla taraphathI kADhavAmAM teo tapasyAnI bhAvanAne bhUlatA nahi. arihaMta-siddhAdi Avela samRddhizALI vizALa saMghane jUnAgaDha mukAme navapadamaya zrI siddhacakra bhagavaMtanI ArAdhanAmAM teo eTalA svAmIvacchalanA AmaMtraNa ApI saMghabhaktino paNa puNyazALI ujamALa ke e AyaMbilanI oLInA divasomAM eka dhAnyanAM popaTabhAIe lAbha lIdho che. jAmanagaramAM to navakArazI ne AyaMbilanI AkarI tapazcaryA ane te paNa saMpUrNa vidhi-vidhAna svAmIvacchalanA prasaMgo keTalIyavAra teozrIe udAra dilathI sAthe karI sarvaziromaNI navapadajI mahArAjanA teo ArAdhaka Jain Education Intemational Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 002 4 banyA. e navapadajInI oLI thayA chatAM haju te pratyenA pUrNa sadUbhAva tevone tevo ja jovA maLyo. zrI siddhakSetranI yAtrA karavA mATe jayAre jayAre je divase teo pAlItANAmAM Ave ane girirAjanI yAtrA kare te prathama divase temane upavAsa ja hoya ane jayAre tyAMthI ghara tarapha jAya tyAre prAya: AyaMbila ja hoya, e tapodharmanA maMgalapaNAmAM temano sabhAvAtireka jANavA mATe basa che. dAna-zIla ane tapa e traNeya dharmanA prakAro bhAvathI saMgata hoya to ja saMpUrNa phaLa ApanArAM zAstrakAroe kahyAM che. A saMghapatijI kAMI dAnAdi dharmanuM ArAdhana karavA kaTibaddha che temAM temanI saMpUrNa bhAvanAno suyoga ja hoya. koInI preraNAthI parANe bhAvanA vinA karavuM e temane ochuM rucikara che, te uparAMta bhAvadharmanA be bheda paikI cAritradharmanA prathama bhedanuM svayaM yadyapi ArAdhana karavAmAM teo haMmezA taiyAra rahyA che. gurunI adhyakSatAmAM nANa maMDAvIne teoe bAra vrata ghaNAM varSo thayAM uccarela; eTaluM ja nahi, paraMtu pote tema ja potAnA dharmapatnIe karelAM paMcamI-navapadajInI oLI vagere tapasyAnI pUrNAhUti prasaMge ghaNAM ja ThAThathI hajAronA kharce ujavela udyApana mahotsava prasaMge dezaviratI dharmArAdhaka samAjane potAne AMgaNe notarI janatAe ApelA svAgatAdhyakSapadane yathArtha saphaLa karela che. rAjanagara nivAsI dharmarasika zrImAna zeTha pannAlAla umAbhAInA pramukhapaNAMmAM tema ja ApaNA saMghapatinI svAgatAdhyakSatAmAM ujavAyela e ujjavala dharmaprasaMgane jAmanagaranI jaina-jainetara prajA haju aneka vAra yAda kare che. emanI yogyatAne anurUpa pAnasara ane mahesANAmAM ujavAyela dezavirati dharmarAdhaka samAjanA adhyakSa tarIke jaina samAje temanI varaNI karI, ane teoe paNa. potAnI kAryadakSatAthI samAje ApelA sukAnInA padane ghaNuM ja zobhAvyuM. A saMghapatijI aMge jaNAvyA mujaba ekalA dharmakuzala ja nahotA. paraMtu temanI vyavahArakuzaLatA paNa ghaNI ajaba hatI. game teTalAM kAryo hoya to paNa temanI kArya vyavasthAnI zakti sahu koIne herata pamADe che. svayaM cakora-kAryadakSa ane dUraMdezI eTaluM ja nahiM paraMtu koI paNa kAryanuM sAruM-mAThuM zuM phaLa Avaze tenuM sAcuM anumAna karavAnI temanI sUjha avarNanIya hatI. emanuM kahevuM haMmezA dalIlapUrvaka ja hoya che. teo bahu parimita bolavAvALA, paraMtu je bole che te ghaNo vicAra karIne bole. temanI bhASAmAM eTalI mIThAza hoya che ke te bolatA hoya tyAre 'haju zeTha bolyA ja kare' ema sAMbhaLanAra sahu koInI cAhanA rahe che. pU. AcArya mahArAjAo, upAdhyAya, maharSio vagere aneka sAdhuonA paricayamAM AvavA uparAMta rAjA-mahArAjA, mahAmAtya, zeTha, bRhad gujarAtanA zAhukAra ane vidvAna varganA saMsargamAM ghaNI vakhata teo AvelA hovAthI emanI kArya karavAnI sUjha-samaja ane zakti ghaNAM ja khIlelAM che. prasaMgopAta teo sAruM bhASaNa paNa ApI zaktA. jAmanagaranA zAsanarasika saMghamAM zrI popaTabhAInI AgevAnI pratyeka dharmapremI bhAIo-bahenone ghaNI ja icchanIya thaI paDela. sarala AtmAone dharmamAM joDavAne mATe sadA teo taiyAra ja hoya che. temanA samAgamamAM AvyA bAda aneka AtmAone dharmano avihaDa raMga lAgelo che, aneka vyaktio vrata-niyamapaccakakhANa dhAravAvALA thayAM che, kaMIka jIvo durvyasanathI mukti meLavI jIvanapalaTo pAmyA che. jAmanagaranI yaMgamensa jaina sosAyaTInA teo prANa hatA. zrImAna saMghapatino saubhAgyasurya eTalo udayavaMto hato ke jAmanagaranA sthAnika samAja uparAMta amadAvAda, pATaNa vagere zaherono jaina samAja tenI khUbakhUba cAhanA rAkhe. ane hunnara udyogazALAnuM uddhATana athavA tevA koI paNa meLAvaDA zubha prasaMge A puNyazALIne pradhAnapada ApI potAnI bhAvanA vyakta kare. saMghavI popaTabhAI pAlItANAAgamamaMdiramAM svargavAsa pAmyA, AgamamaMdiranA nirmANamAM teo mukhya sahayogI hatA. tenI bAjunuM gaNadharamaMdira paNa teoe potAnA svadravyathI banAvyuM hatuM. a.sau. saMghavaNa ujamabena saMsAra aTavI ullaMghavA mATe dharmaratha kahyo che, puruSa ane strI e be paiDAM che. banne samAna guNadharmI hoya to saMsAra aTavI jaladI pAra pAmI zakAya. saMghapati popaTabhAInI jevI saMbhAvanA ApaNe joI gayA chIe te ja pramANe temanAM dharmapatnI saMghavaNa ujamabena dharmabhAvanAmAM ochA Utare tevAM nathI. zeThANImAM gurubhakti, tapazcaryA ane vrataniyamanI ArAdhanA sadguNo vizeSa jhaLakI UThatA hoya ema anubhavAya che. zrAvakonI kaThina gaNAtI vrataniyamanI ArAdhanAnI maMgalamaya kriyA siddhakSetra, ratalAma ane jAmanagaramAM anukrame karavAmAM teo bhAgyazALI thayAM. varasItapa jevI ugratapasyA paNa ujamabehene karelI. hajArone kharce kareluM zrI navapadajInuM tathA jJAnapaMcanA tapanuM ujamaNuM jAmanagaranI jainajainetara prajA Aje paNa yAda kare che. A uparaMta cha8, aTTama, AyaMbila vagere tapasyA sAthe sAmAyika pratikramaNa temaja parvatithie pauSadhAdi dharmakRtyo karavAmAM ujamabena pUrepUrAM raMgAyelAM. saMtAna nahIM chatAM nAnI vayamAM patidevanI icchAnusAra AjIvana vrataziromaNI brahmacaryano svIkAra ane tenA pAlanamAM niraMtara jAgRti e ujamabenanI ucca dharmabhAvanA darzAve che. saujanyaH zeThazrI popaTalAla dharamazIbhAI jaina vidhArthIbhavana jAmanagara Jain Education Intemational Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana hIrA udhogatA bhISmapitA zrI bAgamalabhAI lakSmIcaMda parIkha bAbuzA urphe bAgamala lakSmIcaMda parIkha e navAsArInA hIrAudyoganA bhISmapitAmaha gaNAyA che. uttara gujarAtanA pAlanapuramAM bAbuzA ane temanA vaDIla baMdhu sva. cImanalAla parIkhano hIrAno udyoga hato temAM bAraDolI tAlukAnA be bhAIo nokarI karatA hatA. baMne hIrA tarAzanA sArA kArIgaro, paNa pAlanapuramAM vijaLInI takalIpha. divase tyAM vijaLI Ave nahIM te kAraNe hIrA ghasavAnuM kAma rAtre karavuM paDatuM. cImanalAla parIkhanuM avasAna thayuM pachI dakSiNa gujarAtanA A be bhAIoe hIrA udyoga navasArImAM sthApavA sUcana karyuM. e sUcana bAbuzAe svIkArI lIdhuM ane teonuM navasArImAM Agamana thayuM. navasArI nAnuM paNa zAMta zahera ane loko temane pasaMda paDyA eTale navasArImAM ja hIrA ghasavAnuM zarU karyuM. zarUAtamAM dIkarA ane bhatrIjAo nAnA hatA tyAre emanA bhAI ratnAbhAI tathA bIjA saMbaMdhIo sAthe bhAgIdArImAM dhaMdho zarU karyo, dhIre dhIre hIrA ghasavAnA A udyogamAM A pradezanA aneka yuvAno joDAyA ane teo jotajotAmAM be pAMdaDe thayA. bAbuzAne navasArIe prema ane pratiSThA ApyAM. navasArImAM AvyA tyAre temanI Arthika sthiti sAmAnya paNa dhaMdhAkIya sUjha, mAyALu, paropakArI, udAra svabhAvane kAraNe temanA A udyogano ghaNo vikAsa thayo. Arthika saddharatA hAMsala karI. ethI AkarSAIne aneka pAlanapuravAsIo (jaina piravAro) navasArI AvyA ane A hIrA udyogamAM jhaMpalAvyuM pachI A vibhAganA aneka paTela parivAro paNa hIrA udyogamAM bAbuzAnA mitro ane mArgadarzaka banyA. mahendra bradharsa : UjaLuM nAma : hIrAno vyApAra vadhatA +603 ane hIrAnA vyApAranuM mukhya mathaka enTavarpa, yuropa-ijharAyala hovAthI e mATe muMbaI vadhu anukuLa hatuM. eTale bAbuzA muMbaI AvyA ane navasArInA hIrA udyoganI javAbadArI temanA bhatrIjA zrI mahendrabhAIne soMpI. muMbaImAM potAnI koThAsUjhane kAraNe dhIredhIre emano vyApAra khUba ja vikasato gayo. muMbaImAM paMcaratna bilDIMgamAM chaThThA mALe mahendra bradharsanI mukhya peDhI Aje dhamadhame che. bhAratabharanA Azare 27,000 karoDathI vadhu kiMmatanA hIrA nikAsamAM mahendrabradharsa kohInUra jevuM sthAna dharAve che. A peDhInI hIrAbajAramAM bhAre moTI zAkha-pratiSThA che. paNa dhaMdhAnA vadhu vikAsa mATe bAbuzAnA bhatrIjA mahendrabhAIe enTavarpamAM peDhI sthApI jeno paNa khUba ja vikAsa thayo. bAbuzAe aneka saMgharSonA tANAvANAmAMthI pasAra thaIne samAjamAM eka ananya sthAna prApta karyuM. temanAmAM rahelI sAttvika bhAvanAthI anekanAM jIvana prakAzita thayAM. parIkha parivAranA mobhI evA bAbuzA mUThI UMcerA mAnavI tarIkenuM nAma kamAI gayA. dhaMdhAkIya nivRtti : bAbuzA hIrAnA dhaMdhAmAM aDhaLaka kamAyA paNa emano bhUtakALa teo kyAreya nathI bhUlyA. moTAbhAI cImanabhAI emane mana pitAtulya hatA. nAnapaNamAM pitAzrI gujarI gayA pachInI javAbadArI cImanabhAIe saMbhALI. bAbuzAne hIrAnA dhaMdhAmAM pravINa karyA e moTAbhAIne yAda karatA ka2tA aneka vakhata zrI bAbuzAnI AMkho bhInI banI jatI. pote dhArmikavRttinA hovAthI uMmara ane tabiyatanA kAraNe dhaMdhAnI badhI javAbadArI emanA traNa bhatrIjA ane zrI cImanabhAInA suputro sarvazrI kavinabhAI, mahendrabhAI ane jItubhAI potAnA be dIkarA zrI ketanabhAI tathA zrI hitubhAIne soMpI. A pAMce bhAIo Aje sagA bhAI karatAM paNa vadhAre adhika sumeLathI saMyukta bhAgIdArImAM dhaMdho saMbhALe che. bhatrIjAoe paNa kAkAne pitAtulya samajI emano eTalo ja Adara karyo che. bAbuzA potAnI pAchalI avasthAmAM divasano moTo bhAga AdhyAtmika vAMcanamAM pasAra karatA. mahendrabradharsanI peDhImAM jarUra hoya tyAre dIkarAone mArgadarzana paNa Ape. navasArImAM udAra sakhAvato : bAbuzA ane temano parivAra muMbaImAM sthAyI thayo paraMtu navasArIne koI bhUlyuM nathI. navasArInI dharatIe emane ghaNuM ghaNuM ApyuM tenuM RNa teo kAyama svIkAre che. koI jAhera saMsthA mATe Arthika madadanI jarUra hoya ane mahendrabradharsanI peDhImAM koI navasArIno mANasa jAya to khAlI hAthe bhAgye ja Ave. Aja sudhImAM A parivAra taraphathI lAkho rUpiyAnAM dAno navasArIne apAyAM che. roTarI, AI insTiTyuTa, gohela kolejamAM mahendrabradharsanAM mAtabara dAno bole che. navasArImAM Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * mAnavakalyANa TrasTa saMcAlita mamatA maMdira saMkula mATe, pra.sa.koThArI baherA mUMgAzALAmAM paNa sAruM evuM dAna apAyuM che. sva. cImanalAla parIkha mamatA maMdiramAM baherA mUMgA bALako mATe chAtrAlaya, emane vyAvasAyika tAlIma mATe kAryazALA, apaMga punarnivasana kendra uparAMta kudaratI Apatti - rela -duSkALa jevA prasaMgoe Arthika madada karavAmAM mahendrabradharsa taraphathI kAyama udAra hAthe paisA apAyA che. dhArmika pravRttiomAM paNa moTI rakama apAyela che. bAbuzAne hareka paLe dareka kAryamAM sAtha ApanAra potAnAM dharmapatnI zrImatI maMjulAbenanI smRtimAM teoe maMjulAbena bAgamalabhAI parIkha memoriyala phAunDezananI sthApanA karI jenA dvArA muMbaInI meDikala ane enjIniyarIMga kolejamAM moTI rakamanI ziSyavRttio vidyArthIone apAya che. A uparAMta patnInI kAyamI yAdagIrI rahe te mATe ''bhagavAna mahAvIra vizvakalyANa TrasTa" navasArI saMcAlita benamUna ane adyatana pAMjarApoLamAM temanAM kuTuMbIjano taraphathI pazupaMkhI cikitsAlaya mATe paNa mAtabara anudAna apAyela che. A rIte bAbubhAIne dhana kamAtAM paNa AvaDyuM ane vAparatAM paNa AvaDyuM. ''tyAga karIne bhogavo'no jIvanamaMtra temaNe caritArtha karyo. emanI sAdAI, khAdIdhArI paheraveza ane aparivrAjaka jevuM jIvana bIjAo mATe dRSTAMtarUpa banI gayAM. pote kamAyelI lakSmIno sadupayoga karI mahAlakSmInA sarjaka banI gayA. saMyukta kuTuMbanI prathAmAM teo dRDha paNe mAnatA. kuMTuMbanA tamAma sabhyo mATe temane anahada lAgaNI hatI. saune emaNe jIvanane khUba ja UMDANathI jotAM zIkhavyuM. badhI bAbato karatAM mAnavasaMbaMdha, prema, sevA, karuNA,ne mahattvanI bAbata gaNAvI che.temanI chatrachAyAmAM saune haMmezA zAMti maLI che. nikhAlasa, dveSarahita ane atyaMta bhoLA svabhAvanA kAraNe teo saunA prItipAtra banI zakyA. vinaya ane viveka, prAmANiktA ane satyaniSThA temanAM vyaktitvamAM pUrI rIte vaNAI gayela. temanI khAnadAnI, namratA ane dharmaparAyaNatA jevA guNone lIdhe sanmAnanA pUrA adhikArI banI zakyA. gAMdhIjI, vivekAnaMda, jevA mahAnubhAvonA AdarzonI temanA jIvana para ghaNI ja asara hatI. teo haMmezA kahetA ke ''pustakoe ja mAruM jIvana banAvyuM che." uparAMta emano cAra zabdano eka jIvanamaMtra hato. "gAMTho bAMdhavA karatAM gAMTho choDo.'' bAbuzAnI mAnavatA emane jIvananI dhanyatAnAM zikhara sudhI laI gaI. zrI bAgamalabhAIe dhaMdhAkIya hetusara yuropa-amerikAno vizALa pravAsa paNa kheDyo. DAyamanDa udyogamAM be paisA kamAyA te sadupayogI kAryomAM temaNe vAparyA. mitabhASI ane mRdusvabhAva bRhad gujarAta dharAvatA zrI bAgamalabhAI mULamAM mAnavatAvAdI dRSTi dharAvatA. temaNe gujarAtanI ghaNI saMsthAomAM guptadAna ApIne kuLa ane kuTuMbanuM kharekhara to gaurava vadhAryuM che. pAlanapuranI ghaNI saMsthAomAM paNa temaNe madada karI che. samarpaNa ane sevAbhAvanA temanA jIvananI AgavI viziSTatA rahI hatI. bihAramAM netrayajJo karAvyA jemAM chellA keTalAMka varSothI lagabhaga 12 hajAra uparAMta oparezana thayAM che. gujarAta ane mahArASTramAM embyulansa sarvisa sthApavAmAM madada karI, pUra ane duSkALanA samayamAM DhoranA kempomAM paNa madada karI. pAlanapura ane navasArImAM poliyo ripharekzana kempo karyA. gujarAtamAM alaga alaga jagyAe skUlo kolejo banAvavAmAM madada karI, pAlanapuramAM lakSmIcaMda lallubhAI ane cImanabhAI lakSmIcaMda parIkha hospITala zarU karavAmAM temano phALo che. muMbaImAM konvesTa gRpa opha jaina klinika ane madrAsamAM zaMkara netrAlayamAM paNa mahendrabradharsa madadarUpa thayA che. mahendrapradharsanA mobhI bAgamalabhAInuM i. sa. 1995mAM nidhana thayuM. aneka saMsthAoe zraddhAsumana arpaNa karyAM. sahunI saMvedanAne jhIlanArA ane sau sAthe pakSApakSIthI para rahIne ajAtazatru jevA vyavahAra karAvanAra pUNyAtmA bAbuzA kharekharato A yuganA mAnavI ja nahotA. khUba ja bhoLA ane nikhAlasa manovRttine kAraNe saunA sanmAnanIya banI zakyA. temanA vArasadAro Aje temanA ja pagale cAlI rahyA che. vatana choDIne bahAra gayelA gujarAtI zreSThIonI uccajIvananI AvI mahekatI suvAsane kAraNe paNa A dharatI viziSTha sthAna dharAve che. AvA narabaMkAo potAnI dIrghadRSTi ane AgavI sUjhane kAraNe je siddhio hAMsala kare che te kharekhara dhanyavAdane pAtra che. dAnadharmakSetre bAbuzAha ane temano parivAra haMmezA yAda raheze. dAnavIra zAsataratna zrI mahendrabhAI pI. mahetA gujarAtanI tIrthabhUmi ane itihAsanI gauravazIla bhUmi iDara nagarImAM puNyazAlI zrAvaka zrI mahendrabhAI pI. mahetAno janma vi.saM. 1948nA dharmazIlA, saMskArI mAtA, kaMcanabenanI kukSImAM ane dharmaniSTha pitAzrI popaTalAla veNIcaMda mahetAnA garbhazrImaMta parivAramAM thayo. sAdhu-saMtonI vaiyAvacca supAtradAnanA saMskAranAM kAraNe sAdhu-saMtone paramakRpApAtra suzrAvaka mahendrabhAI ane temano parivAra banyo. udAradAnI zrI mahendrabhAI pI. mahetA potAnA jIvanamAM muMbaI ane amadAvAdanA vyApArI kSetre khUba ja AgaLa vadhI potAnA dhanano saMcaya saMsArI mArge ja nahiM dharmakSetre udAra dile karatA rahyA. dAdAgurudeva zrI labdhi - Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 005 sUrizvarajI ma.sA. ane gurudevazrI vikramasUrizvarajI ma.sA.nI kapUracaMdajInI pramukha udAratA ane zrI saMghonI udAratAe bhavya jemanA para parama kRpA hatI ane mahAna zAsanaprabhAvaka, mahAna tIrthanA nirmANAdhIna tIrthamAM pUjya gurudeva sAthe rahIne je dakSiNakesarI, pU.pA.A.de.zrI vi. sthUlabhadrasUrizvarajI ma.nI te tIrtha nirmANamAM baudhika zakti dvArA tIrthamAM bhavyatA sAthe pU. preraNAthI pUjayazrInI nizrAmAM ghaNAM zAsananAM kAryo karyA che. gurudevanI bhakti hetu cAturmAsa devanahallImAM karI utkRSTa vi.saM. 2045nA vai.zu. 14nA mahAsukhanagara amadAvAda vaiyAvaccano lAbha lIdho ane mahAna tIrthamAM eka devakulikAnA mAM pUjaya gurudevanA janmadivase janmamaMdira svadravyathI banAvI zrI nirmANane paNa lAbha lIdho te anumodanIya ja nahi paNa parama vAsudeva jaina saMghane arpaNa karyuM. amadAvAda operA sosAyaTImAM sarAhanIya che. zrI siddhAcala - sthUlabhadradhAmamAM tana-mananA tRpti phaleTsamAM zrI zAMtinAthabhagavAnanA maMdiranuM punaHnirmANa sahayoga sAthe dhanano sadvyaya karI eka devakulikA nirmANano suMdara karAvyuM tenI pratiSThA pU.pA.de.zrI.vi. caMdrodayasUrizvarajI lAbha lIdho che. tIrtha nirmANamAM apUrva yogadAna ApI ane ma.sA.nI nizrAmAM karAvI. mahimA epArTamenTamAM svadravyathI bhavya tIrthabhakti sAthe gurubhakti dvArA jIvana dhanya banAvI rahyA che. maMdiranuM nirmANa karAvyuM. pU.pA.A.de.zrI.vi. vikramasUrizvarajI pUjya gurudevanI preraNAthI gujarAtamAM eka mahAna tIrtha banAvavAnI bhavya bhAvanAne sAkArarUpa ApI eka mahAna ma.sA.nA karakamalothI pratiSThA karAvI. dAnadharmanI sAthe jIvanamAM pramukhadAna ApI "zrI caMdraprabhu-labdhidhAma mahAna tIrthanuM nirmANa ArAdhanA paNa anumodanIya karI rahyA che. pratidina zrI siddhacakra karI rahyA che. A tIrtha bhAratavarSanuM ajoDa tIrtha banaze. e tIrthane mahApUjana, jinabhakti, pratikramaNa, sAmAyika saha kalAko sudhI jAya. ArAdhanA dvArA jIvanane pavitra banAvyuM che. emanA pitAzrI teo potAnuM saMpUrNa jIvana tIrthamAM samarpaNa karI kArya karI rahyA che. popaTalAla veNIcaMda mahetAnA nAme iDaramAM AI hospiTala, IDara amadAvAdamAM AdinAtha maMdirano saMpUrNa jirNoddhArano ArTasa kolejamAM 10,000 vidyArthIone pustaka vitaraNa emanA lAbha laI jinapratimA bharAvI dAnanI gaMgA vahAvI che. zrI pramukha dAnathI thAya che. iDara jaina saMghamAM jJAnamaMdiranA holano ANaMdajI maMgaLajInI peDhI sAbarakAMThA iDara mukhyapeDhInA adhyakSa, lAbha lIdhela che. vi. saM. 2042mAM pUjaya gurudevazrI zrI siddhAcala - sthUlabhadradhAma, preraNAtIrtha amadAvAda, mahAsukhavikramasUrizvarajI ma.sA.nuM aMtima cAturmAsa amadAvAda gauravamAM nagara, nAnA pozInA, zrI caMdraprabhulabdhidhAmatIrtha Adi aneka thatAM saMpUrNa rasoDAno lAbha laI 100 sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtanI saMsthAonA TrasTI che. ane suMdara pharajo adA karI rahyA che. supAtra bhakti, sAdharmika bhakti, operAmAM birAjamAna emanAM dharmapatnI jazIbena, bhAI jIgnezabhAI ane putra pU.A.de.zrI.vi. bhadrazaMkarasUrizvarajI ma.sA. cAturmAsano saMpUrNa kalpeza paNa badhA ja dharmakSetramAM saMpUrNa sahayoga ApI dharmArAdhanAmAM lAbha lIdhela. 5.pU. paMnyAsa zrI caMdrazekhara vijaya ma.sA.nA sahabhAgI banI rahyA che. sAmAjika kSetre paNa ghaNuM dAna daI cAturmAsamAM paNa saMpUrNa rasoDAno lAbha laI caturvidha saMghanI saMpattino savyaya karI gujarAtanI gauravazIla bhUminA IDara bhaktino apUrva lAbha lIdho. pU.A.zrI.vi, AnaMdaghanasUrizvarajI nagaranA dAnavIra ane zAsanabhakta sadA jayavaMta raho. ma.sA.nI preraNAthI vaktApuratIrthamAM bhojanazALAnA mukhya holano sadIo sudhI IDaranA nIDara ane dAnavIra amadAvAdamAM lAbha lIdho. to pozInA tIrthamAM paNa bhojanazALAnA holano sAdhu sAdhvI bhagavaMtonI supAtra bhaktimAM bhAmAzA jevA udAra lAbha lIdhela che. puNyavAna AtmAnI jIvana jhalaka jagatanA jIvo mATe eka pratidina pU. sAdhu - sAdhvIjI bhagavaMtanI vaiyAvacca sAthe preraNAdAyaka banaze. supAtradAnano lAbha pUro parivAra bhaktibhAvathI samarpita bhAvathI dharmapremI ane mAnavatAvAdI kare che. koI mahAtmA emane zAlIbhadranA puNyathI biradAve che to koI mahAtmA emane udAra bhAmAzAnA AzIrvAda Ape che. pUjaya zrI maNilAla becaradAsa zAha gurudevazrI sthUlabhadrasUrizvarajI ma.sA.nI preraNA ane pUjaya dAnavIro ane dharmavIronI samAjane chellA saikAmAM je bheTa mu.zrI. caMdrayaza vi.ma.sA.nA mArgadarzanathI iDara tIrthanA vikAsamAM maLI che. temAM zrI maNilAlabhAI paNa paragaju ane dharmapremI tarIke saMpUrNa samayanuM yogadAna ApI bhavya vikAsa karyo che. UjaLI chApa dharAvanAra, sajjanazreSThI hatA. taLAjA pAse dAThAnA mahAsukhanagaramAM dharmArAdhanAmAM apUrva bhoga ApI. tyAMnAM vatanI, jaina-jainetara saMsthAonA prANa samA zrI maNilAlabhAI dharmadhAmonovikAsa karyo che. pUjaya gurudevazrInI preraNA ane pUjaya ghaNAM varSothI dhaMdhArthe muMbaIne karmabhUmi banAvI kApaDa bajAramAM munirAjamAM mArgadarzanathI ja zrI nAkoDA-avaMti 108 pArzvanAtha agraNI vyApArI tarIke emanuM sAruM evuM mAna hatuM. e udAra jaina tIrthadhAma vikrama-thUlabhadra vihAramAM je mahAnadAnI AtmAnuM jIvana AjanI yuvAna peDhI mATe eka Adarza Jain Education Intemational Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 006 4 bRhad gujarAtI udAharaNarUpa hatuM. pIDito ane nirAdhAro mATe AdhArarUpa hatA. kAraNe i. sa. 1959mAM kaMpanI prA.li. kaMpanI tarIke sthApita mitro saMbaMdhIo mATe avalaMbanarUpa hatA ane UgatA - AgaLa thaI. i. sa. 1988mAM kaMpanI ''savANI TrAnsaporTa lImiTeDa" vadhatA vyavasAyIo mATe sAce ja mArgadarzaka hatA. jaina samAja banI, ane teo tenA ceramena ane menejIMga DAyarekTara banyA. mATe saujanya ane sulabhyanI dRSTie dRSTAMtarUpa hatA. temaNe temanI dhaMdhAnI siddhirUpe 100 brAnco ane rU. 1 karoDanA Tarnaovara sAthe kArakirdImAM haMmezA kuTuMbIjanone vAtsalya ane ekatAnI dizAmAM kaMpanInI rajatajayaMtinI ujavaNI karI. pachInA 10 varSamAM ja doryA che. potAnI vivekazakti dvArA saune ekatAnA atUTa khaMta ane utsAhathI kaMpanIne doravaNI ApIne 200thI vadhAre baMdhanamAM bAMdhavAno Adeza ApI gayA che. emanA e snigdha brAnco ane rU. 350 karoDanA Tarna ovara sAthe jhaDapathI madhura svabhAvano uccatama vAraso temanA suputromAM Utaryo che. vistaraNa karyuM. tyArabAda kaMpanIe rU. 35 karoDanA Tarnaovara sAthe taLAjA-dAThA ane anya jaina derAsaromAM, cotarapha keLavaNInI suvarNa jayaMtinI ujavaNI karI, dhaMdhAnuM vistaraNa bahu jhaDapathI saMsthAomAM khAsa karIne dAThA-hAiskUla UbhI karavAmAM temano karavAnI sAthe Aje 400thI vadhAre brAMco dezabharamAM prasarelI che. hisso rahyo che. moTI rakamanuM dAna ApI nAma rozana karyuM che. A potAnA dhaMdhAnI sAthe sAthe temaNe dhaMdhAnA bIjA mArgo jevAke kuTuMbanA agraNI zrI odhavajI rAghavajI paNa evA dharmaniSTha ane - peTrola paMpa, eksaporTa, nANAMkIya dhIrANa, godAmo, bAMdhakAma udAra svabhAvanA che. pote telanA moTA vepArI hatA. ane Aje ane jAherAtanA dhaMdhAnA kAmamAM paNa vistaraNa karyuM. emanI kApaDa lAInamAM saune mArgadarzana ApI rahyA che. dAThAmAM cAlatI doravaNIthI "savANI grupa"no majabUta pAyo naMkhAyo. grupanuM hAiskUlamAM A parivAranI ja moTI deNagI che. Tarnaovara rU.50 karoDathI vadhAre che. ane tenA nejA heThaLa nIcenA zrI maNilAlabhAInA suputra zrI rajanIkAntabhAI paNa audyogika sAhaso pragati karI rahyA che. dAnadharmanI pravRttiomAM haMmezA mokhare rahyA che. jaina (1) savANI phAyanAnsiyala limiTeDa (2) savANI sozyalagrupanI pravRttimAM khUba ja rasa lya che. bhAratamAM badhe ja jaina holDiMgresa prA.li. (3) savANI impakSa prAli. (4) savANI tIrthonI yAtrAe jaI AvyA che. 47 varSanA yuvAna kAryakara zrI keriMga prA.li. (5) savANI enTaraprAIjha (6) amRta TrAnsaporTa rajanIbhAIe A prakAzana saMsthAne paNa uSmAbharyo sahayoga kaMpanI (7) svadezI verahAusiMga korporezana (8) savANI sarvisa Apyo che. sAduM ane sAtvika jIvana jIve che. vatananA dareka sTezana (9) savANI bradharsa (10) savANI phAInAnsa korporezana kAryomAM mokhare rahyA che. sAdhu saMto paratvenI paNa eTalI ja (11) presTija Devaloparsa. zrI ema.vI. savANI "bokhe guDajha bhAvabhakti - tattvajJAnanA koI graMtho nathI vAMcyA paNa jIvanamAM TrAnsaporTa esosiyezana" sAthe 1950nI sAlathI joDAyelA hatA. sAra lIdho che. ""dhananA ApaNe mAlika nathI paNa TrasTI chIe." 1958mAM menejIMga kamiTInA membara thayA ane 1973-74mAM AkhuMye kuTuMba dharmapremI che. zrI rajanIbhAI temanA pitAzrIe UbhI pramukha banyA. karelI maMgaladharmanI keDI upara cAlavA satata prayatnazIla rahyA che. i. sa. 1959mAM "samagra TrAnsaporTa udyoga mahAmaMDaLa" aneka evorDa prApta karanAra (ola inDiyA moTara TrAnsaporTa koMgresa)mAM joDAyA. 1960mAM menejIMga kamiTInA membara thayA ane 1974-76mAM pramukha banyA. sva. zrI mANekalAla savANI A saMsthAe temane temanI bhavya sevAonI kadararUpe menejiMga tA. 22-6-1928mAM muMbaImAM janma, vatana dhAnerA kamITInA kAyamI sabhya banAvavAmAM AvyA. teo "inDiyana (jillo banAsakAMThA) marcanTa cembarsa"nA sabhya hatA. temaja tenI vividha kamITImAM paNa anivArya saMjogane kAraNe bhaNatara adhUruM choDI sakriya hatA. TrAnsaporTanA dhaMdhAmAM pitAjI zrI vADIlAlabhAI sAthe " "vADIlAla temanA pitAzrI ravargastha zrI vADIlAla savANI sAmAjika nathubhAI enDa kuM." mAM joDAyA. TrAnsaporTanA dhaMdhAmAM jhaMpalAvyuM saMsthAo sAthe joDAyelA hatA. temanA pitAnI doravaNI heThaLa tyArapachI temaNe kyAreya pAchA pharIne joyA vagara adamya utsAha yuvAna vayamAM zrI mANekabhAI savANIe sAmAjika kAryomAM rasa ane dIrdhadaSTi vAparI sakhata parizramathI dezanA vividha pradezomAM levAno zarU karyo ane teo ghaNI sAmAjika saMsthAo sAthe alaga alaga mAlanI heraphera karavA lAgyA ane potAnI jAtane joDAyA. teo i. sa. 1967 thI 1980 sudhI ""dhAnerA Arogya AMtararAjya roDa TrAnsaporTa udyogamAM majabUta rIte sthApita karI. samitinA pramukha hatA. temanA kAryakALa daramyAna temanA vatana I. sa. 1953mAM "vADIlAla nabhubhAI enDa ka."nuM dhAnerAmAM jarUriyAtamaMda ane garIbalokone sevA ApavA mATe nAma badalIne " "savANI TrAnsaporTa ko.", karyuM. dhaMdhAnA vistaraNane vizALa hospiTala projekTa zarU karIne pUrNa karavAmAM Avyo. Jain Education Intemational Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA ni teoe temanA vatana dhAnerAmAM temanA baMgalAo bAMdhavAno navIna vicAra AjathI 30 varSa pahelAM vaheto mUkyo hato. ane A rIte pArasa ko. o. ghausiMga sosAyaTI astitvamAM Avela, jenA teo pramukha hatA. teo phakta dhAnerAnI ja sAmAjika saMsthAo sAthe joDAyelA na hatA paNa banAsakAMThA jillAnAM nagaro jevAke khImata, DIsA, pAlanapura vagere nagaronI saMsthAo sAthe pA joDAyelA hatA. teoe banAsakAMThA jIllAmAM bahoLA pramANamAM sAmAjika sevAo karela che. teo pAlanapura samAjakendra, AtmAnaMda jainasabhA, mATuMgA gujarAtI klaba, oma yAlakSmI ko. sau. ane lonAvAlA ko.o.hA.so.li.nA pramukha hatA. teo mAnavasevA saMgha ane ema. pI. koleja opha garlsa (esa.ena.DI.TI.)nA upapramukha hatA uparAMta bIjI ghaNI sAmAjika saMsthAo sAthe joDAyelA hatA. teo i. sa. 1968mAM 'roTarI klabamAM joDAyA ane 198889nI sAlamAM pramukha tarIke nImAyA hatA. teo 'jAyanTa grupa sopha sAyana' ane uttara gujarAta sozyala grupa'nA pramukha hatA. teo sakriya rIte dhI inDiyana vejITeriyana koMgresa, inDiyana kAunsIla opha sozyala velphera, dhI ArTa sosAyaTI opha inDiyA ane zrI mATuMgA gujarAtI sevA maMDaLa sAthe joDAyelA hatA. zaikSaNika kAryomAM temaNe skUla ane kolejo baMdhAvavAmAM madada karIne phALo Apela che. teo sakriya rIte zrI vallabha zikSaNa saMgIta Azrama, esa.e. jaina koleja opha TrasTa enDa menejamenTa sausAyaTI ane zrI yazovijayajI jaina gurUkuLa-pAlItANA sAthe saMkaLAyelA hatA. savANI sabhAgRha (mAnavasevA saMdha dvArA banAvela oDiToriyama) temanI kAryazIlatAnA temaja sAmAjika kAryonA jIvaMta smAraka tarIke yAdagAra banyuM che. temaNe judI judI dhArmika ane sakhAvatI saMsthAomAM paNa potAnuM yogadAna Apela che. temanuM yogadAna, bhojanazALA, dharmazALAdi mATe, makAna bAMdhavA aMge, zaMkhezvara, mahesANA, nAgezvara, aMbAlA vagere sthAnomAM aMkti thayela che. teo pratiti jaina saMsthAo jevI ke bhArata jaina smAraka zikSaNa nidhi, zrI AtmAnaMda jaina sabhA ane mahArASTra jaina vidyAbhavana sAthe saMkaLAyelA hatA. i. sa. 1977mAM teoe pa yAtriko sahita spezyala TreIna dvArA uttara, pUrva ane pazcimamAM AvelA jaina dhArmika tIrthonA 40 divasa lAMbA yAtrApravAsanuM Ayojana karelu hatuM. temanI anekavidha sevAnI kadararUpe i. sa. 1970mAM mahArASTra sarakAre temane jasTIsa opha pIsa' ane pachI "spezyaala ekjhikyuTiva mejIsTreTa (esa.I.ema.) tarIke nimaNUMka karI hatI. temane TrAnsaporTa udyogamAM temanI sevAnI kadararUpe i. sa. 1985mAM udyoga ratna' temaja i. sa. 1986mAM ziromaNi toot evorDa' bhAratanA mAnanIya rASTrapati zrI gyAnI jhailasiMhanA haste arpaNa karavAmAM Avela hato. i. sa. 1989mAM naheru seneTarI eksalansa evorDa ane I. sa. 1991mAM glorI opha inDiyA inTaranezanala evorDa prApta thayo. vizALa hRdaya tathA uttama guNonA kAraNe jJAti tathA samAjamAM teo eka ajoDa vyakti tarIke upasI AvyA che. jarUriyAtamaMda temaja yogya vyaktine madada karavAnA kAraNe teo samAjanA badhA vargomAM sanmAnIya banyA hatA. aMte lAMbI bimArI bAda tA. 12 jUna 1993nA roja A jhaLahaLato tAro kharI paDatAM jaina samAjane ghaNI moTI khoTa paDI. temane vyApArika, sAmAjika tathA sakhAvatI tramAM noMdhapAtra yogadAna badala maraNottara "mAnava sevA puraskAra" paNa ApavAmAM Avyo hato. jaina samAjanuM gaurava zeTha zrI ratilAla maNilAla nANAvaTI garavI gujarAtanI puNyabhUmimAM aneka navaratnoe janma laI jIvana dhanya banAvyuM che. temAMnA eka zrI ratilAla maNilAla nANAvaTIe amadAvAdanA eka suzikSita ane saMskArI kuTuMbamAM janma laI teno suMdara vAraso jALavI rAkhyo che. temanA pitAmaha oN. bAlAbhAI nANAvaTI lAMbI sarvisa pachI vaDodarA rAjyanA cIpha meDIkala ophisara nimAyA hatA ane chelle chelle emaNe vaDodarA nareza sva. zrI sayAjIrAva gAyakavADanA aMgata siriyana tarIke sevA bajAvI hatI. zrImaMta sarakAre temane 'rAjyaratna'no suvarNacaMdraka enAyata karI temanuM bahumAna karyuM hatuM. temanA jIvanamAM teoe tavaMgara ke garIbanA koIpaNa bhedabhAva vaga2 89 varSanI uMmara sudhI pIDita ane duHkhI janatAnI ananya kartavyabuddhithI sevA ApI hatI. zrI ratibhAInA pitAzrI sara mahilAla nANAvaTI jeo mAtra gujarAtanA ja nahiM paraMtu samagra bhAratanA gauravasamA gujarAtI hatA. teothI vaDodarA rAjyanA nAyaba dIvAna banelA. sva. zrI sayAjIrAva gAyakavADe teozrIne "aruNAditya"no ilkAba arpaNa karyo hato. tyArabAda teo rijharva beMkanA DepyuTI gavarnara thayA. ANaMdanI saradAra vallabhabhAI paTela vidhApIThe temane DaoNkTara opha lojhanI mAnad padavI enAyata karI hatI. teo 90 varSanI uMmara sudhI yogasAdhanA ane saMyamI jIvanathI mAnasika ane zArIrika svAsthya gALIne tA. 29-7-69nA dine devaloka pAmyA. zrI ratibhAIno janma vaDodarA pAse vaso gAme thayo hato. teozrIe potAnuM zikSaNa varSedarAmAM ja lIdhuM hatuM. vyApArakSetre muMbaImAM, i. sa. 1921mAM raMga, kemikalsa ane sTorsanA vepAra Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LLL 908 je bRhad gujarAta mATe me. nANAvaTI enDa kaMpanInI sthApanA karelI. A kaMpanIe sagavaDo karelI che. A makAnanuM nAma "ArAdhanA bhavana' rAkhavAmAM temanI kAryadakSatA, dIrdhadaSTi, sAhasika vRtti ane UMDI samajane AvyuM che. pariNAme dezaparadeza sAthenA vepAramAM saphaLatA ane pragatimaya upara pramANe vyAvahArika keLavaNI mATe "saralA sarjana, vikAsa sAdhyo ane sArI evI nAmanA meLavI. zrI ratibhAI sAthe zArIrika svAthya mATe nANAvaTI hospiTala ane AdhyAtmika temanAM dharmapatnI zrI saralAbahena paNa sevAbhAvI ane vidyApremI utkarSa mATe "motI maMdira' tathA janatAnI Arthika unnati mATe eka che. temaNe 15mI ogaSTa 1949nA roja vilepAralemAM "saralA sahakArI benka ema cAra pAyAnI saMsthAo sthApIne sarjana' nAme eka sarvadezIya zikSaNa kendranI sthApanA karI. je temanA mAnavajIvananAM mukhya pAsAMo pUrAM pADyAM che. aMgata prayAsa ane jAti dekharekhathI Aje eka Adarza zikSaNa pote udyogapati hovA chatAM teoe gujarAtI sAhityamAM saMsthA tarIke kArya karI rahI che. A saMsthA bAlamaMdirathI S.S.C. otaprota thaI tene potAnA jIvanamAM vaNI lIdhuM che. emaNe sudhInuM saLaMga ane sarvAgI vividha prakAranA abhyAsakrama rAkhIne "saralA sarjana'nA vidyArthIone upayogI evAM "sabarasa' ane anokhuM zikSaNa Ape che. temaNe A keLavaNI kendra pAchaLa eka "guMjArava' jevAM aNamola prakAzano bahAra pADyAM che, sAdhana saMpanna suMdara makAna mATe lAkho rUpiyAnuM dAna dIdhuM che. hospiTalanA daradIonA lAbhArthe "Arogya ane dIrdhAyuSya' temanA aMgata puruSArtha ane lAkho rUpiyAnA dAnathI nAmanuM taMdurastI sAcavavA mATe mArgadarzana ApatuM pustaka bahAra vilepAralemAM I. sa. 1951thI cAlatI DaoN. bAlAbhAI nANAvaTI pADyuM che ane potAnI jIvanayAtrAnAM smaraNono preraNAtmaka hospiTala jemAM hajAro daradIo sAravAra le che. te temanuM eka itihAsa, potAnI kalamathI, potAnI zailIthI lakhI bahAra pADyo advitIya sarjana che. 300 bichAnAvALI janarala hospiTala che. sAthe ja temanuM jIvana ane kavana zrImaMto mATe eka Adarza utarottara noMdhapAtra vikAsa sAdhatI rahI che. muMbaI parAMvAsIone ane anusaravA yogya dRSTAMtarUpa che. dAtA, zrImaMtomAM temanI A hospiTala AzIrvAda samAna thaI paDI che. varSo pahelAM zrI AgaLa paDatI gaNanA thAya che. ratibhAI nANAvaTIe potAnA agiyAra baMgalAvALI tana mana ane dhanathI vividha kSetre sevA ApanAra karmayogI vilepAralemAM svAmI vivekAnaMda roDa upara AvelI "sureza kolonI' saddAtA zrI ratibhAI maNilAla jaina samAjanuM gaurava gaNAya che. AkhI ye potAnA TrasTane bheTa ApI dIdhI che. jemAMthI Azare sATha hajAra rUpiyA jeTalI neTa rakamanI upaja dara varSe dharmAdAmAM vaparAya zrI zatrujyatIrtha upara mahA abhiSekano bhavya che. vadhArAmAM pUnA yunivarsiTI pAsenI potAnI AkhI ye jamIna avasara UjavI jIvana dhanya batAvatAra ane mahAbaLezvaramAM potAnA vizALa suMdara makAna sAthenI milkata zrI rajanIkAMtabhAI devaDI tAjetaramAM potAnA TrasTane bheTa ApI dIdhAM che. A uparAMta zrI ratibhAI Atmonnati mATe paNa jAgRta che. sadIothI vepAra ane dhArmika pravRttiothI mahetA teozrI keTalAMka varSo sudhI vilepAralemAM zrI zvetAMbara mUrtipUjaka suratamAM khamIravaMtI ane dharmaniSTha prajAono amUlya dhArmika jaina saMghanA pramukha hatA. tyAre pUrva vilepArlemAM AvelA jUnA jaina vAraso jALavI rAkhyo che, tevA zaheramAM sUrata vIsA poravADa jJAtimAM jAjaramAna vyaktitva dharAvatI mAtA padmAvatIbena derAsarano jIrNoddhAra karAvI vizALa ane suzobhita karyuM hatuM. temaja khAlI jamIna upara makAno ane bloksa baMdhAvI ApI zrI (bhIkhIbena)nI kukSIe vikrama saMvata 1989 vaizAkha suda 8 (tA. saMghane kAyamI Avaka ane sagavaDo karI Apela che. A uparAMta 3-5-1983)nA roja zrI rajanIkAMtabhAIno janma thayo hato. pazcima pAralemAM temanA baMgalAnI bAjumAM potAno eka kiMmatI pitAzrI mohanalAla kasturacaMda jhaverInI zItaLa ploTa tathA moTI rakamanuM dAna karI, aMgata jahemata uThAvI chatrachAyAmAM lADakoDathI bAlyavaya suratamAM vitAvI, karmabhUmi teozrIe eka bhavya kalAtmaka natana jInAlaya baMdhAvyuM che. jenuM muMbaI nagarIne banAvI pitAnA motInA dhadhAmAM jhukAvyuM. nAma "motI maNi maMdira-zrImatI motIbahena maNilAla nANAvaTI nItimattA ane prAmANikatAnuM ucca dhoraNa jALavI dhaMdhAmAM derAsara rAkhyuM che. temaja temaNe "motI maMdiranI bAjumAM eka pragatinI vaNathaMbhI kUca zarU rAkhI sAta samaMdara pAra dhaMdhAnI mALavALo upAzraya bAMdhI temAM munimahArAjo cAturmAsa birAje vikAsayAtrAnI vRddhi karI. ane sAdharmika bhAI-baheno teozrInAM pravacanonuM zravaNa kare, roja khAnadAna parivAranA zeThazrI caMpakalAla khUbacaMda tathA pratikramaNa ityAdi kriyA kare ane AyaMbilanI oLI vagere caMdrAvatIbenanI suputrI haMsAbena sAthe nAnI vayamAM lagnagraMthithI anuSThAno kare tathA bALakonI dhArmika pAThazALA cAle evI joDAyA. emanA ghare hareza ane nIleza ema be pAraNAM baMdhAyAM. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana mAtuzrI bhIkhIbenanA aMtarAziSa ane dharmapatnInI daiva sahayogavRttinA kAraNe puNyodaya vadhato cAlyo. jenAM pariNAme potAnA dharmadAtA pa. pU saMghasthavira A.ma.sA. zrI vijayasiddhisUrizvarajI (bApajI mahArAja) tathA pa.pU. AcAryazrI vijayacaMdrodayasUrizvarajI ma. tathA teozrInA gurubaMdhu pa.pU.A. zrI vijapaazokacaMdrasUrizvarajI ma.sA.nI preraNAthI pari parimANanuM vrata laI adhika saMpattino dharmanA kSetre kharca karavo evI jIvanano dhyeya banAvI lIdho. moTA putra harezanuM yuvAnInA AMgaNAMmAM prevazatAM phakta 12 varSanI juvAna vaye i. sa. 1974mAM Akasmika duHkhada avasAna thavAthI temanA jIvanane jabarajasta AMcako lAgatAM pote dharmanA UMDANamAM UtaratA gayA ane nAnA putra nIlezamAM dharmanA saMskAro sIMcavAmAM kazIja uNapa na rahe tenuM kALajIpUrvaka dhyAna rAkhI jatana karyuM. ati zrImaMta na hovA chatAM dila zrImaMtAInAM lalato dharAvatuM hatuM tethI dharmakAryamAM sArI evI lakSmIno sadbaya zarU karyo. taLiyuM dekhAya chatAM lakSmIno sadupayoga karavAmAM kadI pAchI pAnI na karI. copATI (muMbaI)nA bAbulanAtha vistAramAM eka paNa jinamaMdira na hovAthI ghaNAM samayanI mahecchAne pAra pADavA bAbulanAtha maMdira pAse jagyA saMpAdana karI bhavya jinAlaya baMdhAvavA kamara kasI. temanA be mitrono sahakAra meLavI dedIpyamAna daherAsara pUrNa thatAM mULanAyaka mATe bharUcathI alaukika sahasraphaLA pArzvanAthanI pratimA meLavI pa.pU. AcAryazrI vijayacaMdrasUrizvarajI tathA pa.pU. AcAryazrI vijayaazokacaMdrasUrizvarajI ma. sAhebanI nizrAmAM dhAmadhUmathI aMjanazalAkA pratiSThA mahotsava Ujavyo. kalyANamitra zAMticaMdra bAbubhAI jharvarI tathA zrImatI nalinIbenane dharmamAM pravRtta karavA bhagavAnanA mAtA-pitA banavAno lAbha ApI dharmamAM joDyA. AvA mahAna kAryamAM pravRtta thavAthI zrI zAMtibhAI paNa dharmanA raMge raMgAyA ane dhaMdhA alaga hovA chatAM dharmanA sUkAryomAM dharma bhAgIdArI zarU karI dhArmika kSetre DaMko vagADyo. dharmakAryomAM, pratiSThAo, upAzraya, dharmazALAomAM anudAnonI yAdI khuba lAMbI thAya chatAM koI yAdagIrI rAkhI nathI. jJAtijano tathA sAdharmikone Amajana samajI darekane sahAyarUpa banI AgaLa lAvavA sahayogI banatA hatA. 'ApIne bhUlI javuM' e siddhAMta jALavI rAkhI guptadAnomAM paNa mokhare rahyA hatA. pU. sAdhvIjIonI vaiyAvaccane harahaMmezAM khuba ja mahattva ApatA hatA. taLeTI pAse vizvamAM ajoDa evA 108 pArzvanAtha tIrtha 09 samavasaraNamAM aMjanazalAkAmAM bhagavAnanA mAtA-pitA banavAno amUlya lAbha lIdho ane upara samavasaraNamAM eka mULanAyakanI svaparivAra sAthe pratiSThA karI. A prasaMga bAda temanI cAritrya levAnI bhAvanAe ativega Apyo. bhavyAtittva hastagiri tIrthamAM saMgemaramaranA kalAtmaka jaina daherAsaramAM mULanAyaka (caumukhIjImAM), bharUcamAM navanirmita zrI munisuvratasvAmI jinAlayamAM tathA goDIjI pArzva jinamaMdira-muMbaImAM, 108 pArzva jinAlaya-zaMkhezvaramAM, tema ja kobe (jApAna) ane lesTara (laMDana) Adi aneka jinaprasAdonI pratiSThA prasaMge thayAzakti lakSmIno sarvyaya karyo. emanA potAnA jJAtijanone siddhakSetranI pavitra bhUmimAM moTI saMkhyAmAM cAturmAsa tema ja navvANuM yAtrA karAvI hatI. rajanIbhAIne pAlItANAnI pavitrabhUmi ane yugAdideva AdinAtha paramAtmA pratye gajabanuM AkarSaNa hatuM. temanI AdizvaradAdA pratyenI zraddhA-bhakti-prIta to tenA mukha upara jeNe joI hoya tene ja khabara paDe ke A jIvane evuM to zuM thatuM karo! temane koI pUche ke bIjA tIrtho ane tIrthaMkaro karatAM ahIM vadhu kema ullAsa anubhavo cho? tyAre kahetA ke, 'mAre mana badhAM ja pUjya che. dAdA AdinAtha bhagavAnano vaMzaja houM tevI anubhuti mane thayA kare che.' emanuM manobaLa atyaMta majabUta hatuM. teoe je kArya hAthamAM lIdhuM te pUrNa karyuM hatuM. teo emanAM dharmapatnI zrImatI haMsAbenane varSItapanA pAnna apAvavA sAthe gayA hatA ane pote paNa paccakkhANa lIdhuM hatuM ke je thaze e dAdAnI kRpAthI joyuM jAze. A prasaMge temaNe jJAtijano tathA snehI svajanone pAlItANAmAM girirAja abhiSeka karavA laI javA evo vicAra karI A prasaMga hAtha lIdhelo; paNa pAchaLathI jabarajasta jAherAtane laIne A prasaMge moTuM svarUpa lIdhuM hatuM ane te pUrNa karavA temanA kalyANa mitra zAMticaMdra bAlubhAI paNa sAthe joDAyA hatA. emanA mAtuzrI padmAvatIbenanI svargatithine dIpAvavA poSa su. 6 tA. 23-12-1990nA divase jIvananA zaNagArarUpa bhavyAtibhavya zatruMjaya tIrthano cha gAu pradakSiNA sAthe pavitra dharatI para mahAbhiSeka karAvavAno aNamola, advitIya, ajoDa avasara UjavI jIvanane dhanya banAvyuM. A prasaMge 36 jainAcAryo, prAyaH 40thI adhika sAdhu sAdhvIjIo temaja bhArata ane videzanA eka lAkhathI vadhu zrAvaka-zrAvikAonI vizALa hAjarI hatI. pAlItANAnA itihAsamAM chellA seMkaDo varSamAM Avo A prathamavAra ja bhavya prasaMga UjavAyo hato. cAlu varSItapanA akramanA bIjA upavAse bhavyarIte abhiSeka yAtrA karI poSa sudI-6nA e ja divase sAMje eka Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 satkAra sabhAmAM teo upasthita rahyA. namaskAra mahAmaMtranA aMtima pada ''maMgalam" pUrNa thatAM parama saMtoSa sAthe eka ja sekanDamAM sadAya mATe AMkho mIcI dIdhI. bAjumAM rahelA putra nIlezanA khoLAmAM DhaLI paDyA. temano jIvana dIpa bujhAI gayo. tA. 24-12-1990nA rajanIbhAI devaDInI aMtimayAtrAmAM AcAryabhagavaMtoe vAsakSepathI AzIrvAdo ApyA. lAkho loko emAM joDAyA. pAlItANAnA itihAsamAM AvI viziSTa aMtimayAtrA prathama hatI. temanAM dharmaniSTha patnI haMsAbena, putra nIleza, putravadhu bInA, pautrI kriSnA, pautra abhiSeka paNa A pavitra AtmAnA, dharmasaMskArono vAraso dIpAve che. (saMkalana - manubhAI zeTha) dharmAturAgI, samAja sevaka, AtmikadRSTisaMpanna, samarpita vyaktitvazALI, sadguNAlaMkRta ravilAla lavajIbhAI pArekha 'bhalo kacchaDo bAremAsa' nA aMjAra gAmethI lagabhaga sadI pUrve ravibhAInA dAdA-paradAdA dhaMdhArthe beMgalora AvyA, vasyA. te parivAramAM pitA lavajIbhAI ane mAtA jaDAvabenanI kUkSie temano janma thayo, nAma pADavAmAM AvyuM 'ravi' ane kharekhara nAmanI sArthakatA pUravAra karatAM teo ghara-kuTuMba ane samAjamAM dharmano prakAza phelAvA lAgyA. vijayalakSmaNasUrizvarajI ma.sA. jevA dhUraMdhara AcAryanI nizrAmAM Aja pAvanasthaLanA sAmenA zrI pArzvavallabha prAsAdamAM birAjatA mULanAyaka ane anya biMbono pAMca kalyANako ane pratiSThA mahotsava temanA pitAjInA pramukhapaNA nIce zrIsaMghe zAnadAra rIte Ujavyo ane temanA pitAnI gerahAjarI bAda e kAMTALo tAja saMghe temanA zire dharyo. tyAre teoe vahIvaTI kuneha ane cANakyanIti dvArA batAvI ApyuM ke kaMTaka sAthe gulAba paNa hoya che. mAtra hAIskUlanuM zikSaNa laI zALAmAMthI UThI janAra vidyArthI chatAM temanI javAbadArI, kuzaLatA, amIdraSTi, sAdAI, paramArthabhAvanA, sAcAsalAhakAra vagere sadguNoe saunAM haiyAne nAcatA karI dIdhelA. jANeke temanA lalATe jIvanasiddhinAM sukAryo lakhAvIne ja AvyA hoya tema zarUAtathI ja sikandarAbAdanA maMdira ane samAjanI kamiTImAM uccasthAne rahI saMcAlana karI bAda beMgalora AvI Aje 21 varSathI zrI pArzvavallabhajaina prAsAda, yugapradhAnazrI jInadattasUrizvarajI jaina dAdAvADI, zrI jainamUrtipUjaka samAja, bhedA khIaMzI ThAkarazI jaina pAThazALAnuM ekadhArA saMcAlana uparAMta itara sAmAjika ane vyApArika nAnImoTI saMsthAo ane esosiyezananI kamiTinuM sabhyapada zobhAvA bRhad gujarAta uparAMta atrenA gujarAtI samAjanI 'zrI velacaMda-vazarAma desAI gujarAtI skUla'nuM pramukhapada teo ghaNA varSathI dIpAvI rahyA che. sevAnA saMskAro vArasAgata Ave tema temanA laghu baMdhu sva. mohanabhAIe paNa sikandarAbAdanA maMdira ane samAjanA pramukhapade rahI saphaLatApUrvaka saMcAlana karI batAvyuM che. 'laghutAmAM prabhutAno vAsa' e sadguNane teoe jIvanamAM vaNI lIdho che. devagurunI pathAvata tana, mana ane dhanathI sevA suzruSAmAM teone acaLa ane aphara karavAmAM rANapuranA zrI zAMtibhAI modI (mu.ma.zrI guNacaMdravijayajI mahArAja) tathA temanA laghubaMdhu zrI narottamadAsa modI (sahaTrasTI)nI preraNA ane sahakAre apUrva sAtha pUryo che. vartana - vANI dhArmika AcAra vicAra ane UMcA khamIrathI teoe saune prabhAvita karyA che. mAdarevatana aMjAramAM maMdiradharmazALA dAdAvADInA temanA haste zilAropaNa karyA pachI beMgaloramAM beThA-beThA teo tyAMnuM saMcAlana karI rahyA che. zeTha zrI ANaMdajI kalyANajInI peDhI taraphathI zrImAna zeTha kasturabhAI lAlabhAIe, akhila hindustAna tIrtharakSAkamiTInA karNATaka dezanA pratinidhi tarIke temanI nimaNUMka karI che. je khUba ja prazaMsApAtra banI hatI. jItendravijayajI muni mahArAja Adi ghaNA tathA sAdhvIzrIjI mahArAja zrI sUryamALA Adi ThANA ema zrI caturvidha saMgha samakSa teonI sevAne saue gauravabhera biradAvI che. bhAratabharamAM vizALa mitra maMDaLa ane 'sonAmAM sugaMdha bhaLe' evAM temanAM dharmapatnI zrImatI suzIlAbena khaDe page temanI gurUbhakti ane sAdharmika bhakti lhAvamAM sahakAra ApI 'zatAyu jIvo jugala joDI' evo lokaAzIrvAda pAmI rahyA che. itihAsane paNa irSyA thAya evI temanA hRdayanI zuddhatAe temanA kuTuMbanI ektA, pragati ne unnati sacavAI rahyAM che. kAraNa ke kuTuMbIjanonI sevA pratye paNa teoe kadI durlakSya sevyuM nathI. teono eka mahAna sadguNa ke ''retImAM mahela'' caNavAno temano puruSArtha gajabano che. hAtha lIdhela kArya koI paNa saMjogomAM pUrNa karavAnI dhagaza ane hiMmatano 'zrI hIrAcaMdajI nAra jainabhuvana''nI bhavya imArata temano tAdaza purAvo che. svapradaSTA evA teoe dhUpasaLI mAphaka jaina-jainetara samAjamAM suvAsa phelAvI che. teoe saMghanA agrapade rahIne dharma parAyaNatA-saccAI, caritrazIlatA, udAratA, Adi guNothI saMghanuM gau2va vadhAryuM che. tethI temanA pratyenI bahumAnanI lAgaNIrUpe zrI caturvidha saMgha samakSa madrAsanA dharmazreSThIvarya zrI mANekacaMdajI betAlAnA varadahaste teone kAsakeTa sanmAnapatra arpaNa karAyuM hatuM. je 1976mAM beMgaloranA jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMghe sanmAnapatra ApI bahumAna karyuM hatuM. Aje teo Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana nIcenI saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che. 1. pramukha : zrI jaina yo.pu.pU. maMdira gAMdhInagara-beMgalora 40 varSathI. 2. pramukha : zrI jaina zve.pU.pU. samAja beMgalora (prAraMbhathI 30 varSathI pramukha ane TrasTI) 3. pramukha : vimalAbena dalapatalAla jainabhojanazALA gAMdhInagara. zrI hIrAcaMdajInAhara jainabhavana, zrI sItAdethI ratanacaMda nAkara AyagnosTika senTara, gAMdhInagara - beMgalora. 4. pramukha H yugapradhAna zrI jIvadA sUrizvarajI jainadAdAvADImAM gAMdhInagara (30 varSathI pramukha tathA TrasTI) 5. pramukha bhedA khIkhI AkarasI jaina pAThazAlA gAMdhInagara beMgalora (25 varSathI) 6. pramukha : zrI gujarAta jezve.pU.pU. saMgha beMgalora (prAraMbhathI Aja sudhI) 7. pramukha : zrI visAosavAla karI gujarAtI jaina saMdha (prAraMbhathI AjasudhI) 8. TrusTI : zrIjinakuzaLasUri dAdAvADI TrasTa basavanaguDI - beMgalora 9. TrasTI : zrIcaMdraprabhalabdhi jaina zve.pU.pU. saMgha okalIpura - beMgalora 100 TrusTI : zrI siddhAcala sthUlabhadradhAma zAsana prabhAvaka TrasTI-devanahallI 11. kamiTI membara : zrI karNATaka gujarAtI pragati samAja 12. TrasTI zrI pArzvanAdha jIrNodvAra TrasTa-(banArasa u.pra.) 13. TrasTI : zrI aMjAra kharatara gaccha jainasaMgha-aMjAra (kaccha-gujarAta) 14. kamiTImembara : zrI mahAvIra ArAdhanA kendra-kobA (gujarAta) 15. upapramukha : zrI dakSiNabhAratIya kacchI gurjara jaina samAja 16. upapramukha tathA TrasTI : zrI oma zAMti TrasTa - pAlItANA ane iroDa 17. TrasTI : zrI vardhamAna jaina bhojanAlaya-aMjAra 18. TrasTI : zrI nAgezvarI jaina dAdAvADI (unhelara 19. pratinidhi zrI zeTha ANaMdaja kalyANajI peDhI-amadAvAdanA 25 varSathI karNATaka prAntIya pratinidhi. 20. membara H gavarniMga borDa, akhila bhArata tIrtharakSA miti amadAvAda muMbaI sikandarAbAdI aneka saMsthAonA agresara zrI rAjendrabhAI dalAla tanamAM taravarATa, nathanamAM sAha, caherApara hAsya, zrI rAjendrabhAIno prathama paricaya pAmanAranA manamAM teonA mATe AvI chApa sahaja ja UThe evuM temanuM vyaktitva. dareka vyaktimAM zaktio to paDI ja hoya che paNa te zaktine keLavavA, khIlavavA ke bahAra lAvavA AvazyaktA che devakRpAnI athavA gurukRpAnI ane eTale ja puNyazALI AtmA deva-gurukRpAe jIvanane naMdanavana samuM banAvI jAya che. rAjendrabhAI AvA ja eka AtmA che. jeoe devakRpA jhIlavA pUratI pAtratA keLavI che. devagurunA caraNomAM jIvana samarpita karI jinazAsananI suvAsa maheMkAvavA adbhuta yogadAna ApI 11 aitihAsika kArakirdI racI che. mAtA jAsUdabena, pitA amRtalAlanA A suputranuM zaizava ane zikSaNa amadAvAdanI avanI para mahoreluM paraMtu yauvananAM AMgaNe paga mUktAMja A sAhasavIra dhaMdhArthe beMgalora tathA sikandarAbAdanI dharatIne pasaMda karIne sthira thayA. dharmasaMskAra to vArasAgata hatA ja. paNa sAco sapUta te kahevAya ke je mAvataranA AvA vArasAmAM vRddhi kare. evA A rAjendrabhAIne bhAgyayoga baLavAna haze ke temane A mATe devaguruno sahayoga maLyo ne potAnA puruSArthane teoe A dizAmAM vALyo. sikandarAbAdamAM moTe bhAge gujarAta-saurASTrathI dhaMdhArthe AvelA aneka gujarAtIo jainono vasavATa hato, tethI sahue sAmuhika sahakArathI tyAM zrI kuMthunAthabhagavAnanuM suMdara zikharabaMdha maMdira nirmANa karyuM. ane A maMdiranI aMjanazalAkA pratiSThA mATe saMghanI vinaMtIthI adhyAtmaratna pU.A.bha. jayaMtasUrizvarajI ma.sA., mahAna vidvAna vAtsalyavAridhi zAsana prabhAvaka pU. A.bha. vikramasUrizvarajI ma.sA. tathA zAMtipUrti pU.A.bha. vinasUriArajI ma.sA. padhAryA. sAthe mAtRhRdayA sA. varSA zrI sarvodayAzrIjI ma.sA. paNa padhArela. pUSonA satasaMge rAjendrabhAInA vanamAM zAsanaprema-jinabhakti, gurubhaktino anero raMga bharyo. sikandarAbAdanI anerI pratiSThA kALe teo 30 varSanI uMmare zrI saMghanA sekreTarI pade hatA. temanAmAM adamya utsAha, gurUAzA ziromAnya, tamannA ne saMghanuM netRtva karavAnI pratibhA jhaLakatI hatI. A samaye teoe pUjyomAM zAsananiSThA, jinabhakti ane apUrva utsAha ane jJAna pratibhA jotAM jema loDhuM cuMbaka tarapha kheMcAya tema teonuM dila paNa anAyAse pU. gurudeva vikramasUrizvarajI ma.sA.nA caraNo prati kheMcAvA lAgyuM. teozrInA prakhara pravacanakAra vijJAnamunizrI rAyavijaya ma.sA. (vartamAnamAM pU.A.bha. rAjyasUrizvarajI ma.sA.nA prabhAvaka pravacanoe temanA jIvana para jabarajasta prabhAva pADyo. ane jIvanamAM eka navo vaLAMka Avyo. dharmano evo ghaMTanAda raNakyo ke sArA bhAratamAM eno raNakAra gUMjI UThyo. pU.gu.bha. vikrama sUrizvarajI mahArAje paNa temanAmAM taravarATa, utsAha, kAryakuzaLatA, buddhimattA ane zAsanakAryayogyatA joI. tethI teoe karela sikandarAbAdathI sametika kharajInI chArI pAlaka mahAsaMdha yAtrAmAM saMghanA saMcAlaka mATe rAjendrabhAInI varaNI karelI. A yAtrA eka sAhasa yAtrA hatI ne 500 varSa bAda prAyaH AvI sudIrgha yAtrAnuM Ayojana hatuM jemAM 500 yAtriko, 100 sAdhu-sAdhvIo, 5 AcArya bhagavaMto hatA. A yAtrA 191 divasanI hatI. jenuM teoe supere saMcAlana karyuM hatuM. kudaratI, Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta mAnavIya aneka viTaMbaNAo, durgama pahADI rastA chatAM teoe pArzvanAthanA cAra-cAra maLI kula 16 kalyANakanI bhUmi che. jayAre A yAtrAne AnaMdamaMgala sAthe pAra UtArI ane emanA A bhelapura pArzvanAtha bhagavAnanI, cyavana, janma, dIkSA ane sAhasanA vadhAmaNAM rUpe punaH pU.A.bha. vikramasUrizvarajI kalyANakanI bhUmi che. A bhUmi para divya - bhavya ane rama ma.sA.nA netRtvamAM 202 divasanI kalakattAthI zatruMjaya- jinaprasAdanirmANanuM pU. gurudevanuM manoramya svapra sAkAra karavA girirAjanI cha'rI pAlakasaMgha yAtrAnuM saMcAlana paNa temane soMpAyuM. rAjendrabhAIe pUrNa zakti kAme lagADI banArasathI sIkandarabAda ane A yAtrA jayAre rAjanagara AvI tyAre A yuvAnanA utsAha sudhI anekavAra pravAsa kheDI saMpatti ekaThI karI jinaprasAda uparAMta ane sAhasa joI amadAvAdanI haThizIMga vADInA zreSThI ratna zrI mUrti nirmANa, aMjanazalAkA, pratiSThA mahotsavanuM bhavya Ayojana kastUrabhAI lAlabhAIe samasta rAjanagara vatI temanuM sApho karI tIrthanI sUrata badalI nAkhI. paherAvI sanmAna karela. saMghayAtrAno A anubhava temanA mATe A prasaMge gurubaMdhunA sAnidhyamAM zeTha zrI zreNikabhAI tathA bhAvizAsananI kAryamALAnuM ekapunaH pAtheya banI gayuM. ane tyAra zeTha zrI araviMdabhAInA haste zrI banArasa pArzvanAtha jIrNoddhAra pachI to guraAziSe emanA jIvananAM zAsanakArya sAthe jJAna TrasTa ane saMgha taraphathI vizALa pAyA para bahumAna paNa karavAmAM darzana ne tapa-ArAdhanAnI vRddhi thavA lAgI. pU.zrInA sAnidhyamAM Avela ane temanA jIvana caritrano paricaya ApanI pustikA zrAvakajIvanane yogya Avazyaka sUtra ane arthano abhyAsa karyo. prakAzita karavAmAM Avela. pU. munirAja rAjayaza vi.ma. pAse tattvArtha sUtranA artha karI jainazAsananI zraddhA ane vitarAganI vAtono tAga pAmavA suMdara sAthe teo dharma ane karmavIra paNa kharA. Aje to teo prayatno karyA. prauDhAvasthAe pahoMcelA che, paNa UgatI uMmare teoe AMdhrapradezamAM kApaDano dhaMdho phelAvela. primayara mIla koImbatUra madrAsamAM pU. gu.deva vikrama sUrizvarajI ma.sA.nI tRtIya tathA araviMda jinsa gAramenTa jevI moTI kaMpanIo sAthe joDAyela. pIThikAnI mauna ArAdhanA pAzcAtya pUjayazrInuM mauna teoe hAla temano dhaMdho temanA suputro sunIla ne saMdheza saMbhALI rahyA che. AjIvana brahmacaryavratanA paccakhANa dvArA kholAvyuM. Ama teo aneka dukAno-zorUmonI mAlikI dharAve che. vyApArI kSetre bharayauvanamAM A vratathI potAnI cAritryanI dRDhatAno paricaya nipuNa eTalA ja dhArmika ane saMskArI paNa che. saMskArI putrI Apyo. A vratanuM viruddha bhAve pAlana karavA jIvanamAM tapane paNa sonAlIe paNa sAsariyAmAM mAvataranA saMskAranI suvAsa phelAvI apanAvyuM. teo varSo sudhI prAraMbhe biyAsaNA ane bAdamAM 170 che. sahadharmacAriNI dharmiSTha zrImatI manoramAbena sadaiva patinA ekAsaNA ne bAdamAM be varSItapanI ArAdhanA karI. dharmakAryamAM paDachAyo banI rahyAM che. sikandarAbAdanA kuMjInAtha jaina zve.mU.pU. saMghamAM chellA 30 varSathI teo pramukha pade rahIne upAzraya nirmANa- AyaMbila teoe labdhi samudAyanA A pravara. pU. bhuvanatilakakhAtAno prAraMbha upAdhAna, udyApana mahotsava, bhagavatI sUrizvarajI ma.sA., pU. bhadrazaMkarasUrizvarajI ma.sA., pU.A.bha. padmAvatIdevInI derI nirmANa, pUjayazrIono cAturmAsa Adi rAmacaMdrasUrizvarajI ma.sA., pU. padmasAgara ma.sA. pU. kalApUrNaaneka kArya karyA. sUrizvarajI ma.sA., pU.A.bha. himAMzusUrizvarajI ma.sA. Adi anekonA AzIrvAda meLavyA che. hastigirinA jIrNoddhAramAM paNa gurucaraNomAM sadaiva samarpita rAjendrabhAIno maNa ke kaNa temano suMdara sahayoga che. jeTalo hisso jayAM paNa gurudevano cAturmAsa hoya tyAM acUka hoya che. pitAtulya vAtsalyavAridhi pU.gu. vikramasUrizvarajI ma.sA. pUjayonA AziSa pAmI teo Aje eka suMdara vidhikAra tathA gurabaMdu tulya pU.A. deva rAjayasUrizvarajI ma.sAnA paNa banyA che. videzamAM vidhikAra tarIkenuM nAma vizeSa prasiddha che. preraNAtIrtha, banArasatIrthanA jIrNoddhAramAM potAno apUrva sahayoga yu.esa.e.mAM aneka sthAnomAM teoe bhaktAmara pUjana, ApI rahyA che. A kAryamAM ANaMdajI kalyANajI peDhInA zrI 24 tIrthaMkarapUjana, pArzvapadmAvatIpUjana Adi bhaNAvela che. zreNikabhAI tathA zaMkhezvarapeDhInA zeTha zrI araviMdabhAI dvArA lAkho sAmAjika-zaikSaNika kSetre teono sAro evo phALo che. prabhAvazALI -karoDonAM dAna sahayoga saMpAdana karI jIrNoddhAra kAryane AsAna vyaktitva ane rASTrapati ane pradhAnamaMtrI sudhI rAjakIya stare banAvavAnuM pUNyopArjana karela che. banArasatIrthanA menejIMga emanA saMbaMdho che. TrasTInI temanI smaraNIya ne anumodanIya sevA bAda hAla teo zAsanapremI, gurusamarpita, zAsanabhakta AvA AtmAne kulyAkajItIrthanA TrasTI tarIke suMdara sevA ApI rahyA che. zAsanadeva khUba-khUba suMdara Arogya ne zatAyu pradAna kare temaja banArasatIrtha, supArzvanAtha - caMdraprabhu, zreyAMsanAtha ane zAsanasevA mATe zakti arpe e ja zubhakAmanA. Jain Education Intemational Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 013 audhogika AlamamAM agresara vaDodarAnI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya-kanyA chAtrAlaya vagerenA zrI rAjendrabhAI kuMdanalAla jhaverI TrasTI tathA surata jaina dhArmika zikSaNasaMghanA peTrana tarIke temaja bombe esTrolojikala sosAyaTInA AjIvana sabhya che. lAyansa klaba bhAdaravA suda 14 tA. 9-9-1937 jainasaMvatsarInA roja opha juhunA vAIsa presiDenTa tarIke kAryarata rahyA hatA. tathA jaina temano janma yogAnuyoga te ja divase tenuM ghara ilekTrika lAITanA je. konpharansa sTenDiga kamiTinA sabhya ane InTaranezalana prAraMbhathI jhaLahaLyuM. prAthamikazikSaNa suratanI ratnasAgarajI jaina sosAyaTI opha kriSnA konpharansanA lAipha peTrana tarIke saMkaLAyelA skUlamAM, mAdhyamika jIvanabhAratI saMsthAmAM ane sAyansa che. A bahuvidha saMsthAomAM potAnA vizALa anubhava ane ejayukezana paNa suratamAM ja karyuM. jaina ane jIvanabhAratImAM kAryaniSThAthI rAjendrabhAI AgavuM sthAna prApta karI zakyA che. zikSaNa sAthe saMskAra pAmyA te AgaLa jatAM khUba ja upayogI hAlArI vIsA osavAla samAjanA mobhI nIvaDyA. vyAvasAyika saMsthA 'oToktina'mAM kArIgaro sAthe bhAIcArAthI kAma levAnuM tenAthI ne mAvataranA saMskArothI khuba ja zrI lAlajIbhAI rAyazIbhAI jakhariyA. saraLa banyuM. hAlAravAsIo jayAM jayAM dhaMdhArthe vasyA che tyAM - tyAM AjathI 30 varSa pUrve teoe baMne laghubaMdhuo dilIpabhAI temaNe eka nUtanasRSTi racI che. gujarAtI jainoe pracaMDa puruSArtha, tathA zirISabhAIne sAthe rAkhI "oToklina philTarsa opha sAdhanA ane vivekIpaNAthI cogaradama potAnI suvAsa prasarAvI inDiyA' nAme audyogika ekama sthApI vyavasAya zarU karyo. mAtra che. vyaktio ja samAjaghaDatara ane samAjanA mArgadarzaka banI rahe Tekanikala kAryadakSatA ane sAhasanI mUDI sivAya nANAkIya ke che. e kahevata sArthaka karatA zrI lAlajIbhAI saurASTranA jAmanagara mazinarI suvidhA vagaranI A "phekTarI" mAM teo judA-judA pAsenA khaMbhALiyA tAlukAnA dAMtA gAmanA vatanI hatA. abhyAsa bhAgono saba konTrAkTa karI emanA gharAM esembala karI ApatAM. cAra aMgrejIno ja paraMtu dharma ane sevAbhAvanA zaizavathI ja siMcita prathama varSe Tarna ovara sAruM thatAM 250 corasa phUTa jagyA laI thayelAM ane atyaMta mahattvAkAMkSI hovAthI AjathI pAMtrIzathoDIka mazInarI vasAvI. bAda 1972mAM bIjI 250 corasa phUTa cAlIzavarSa pUrve khAlI hAthe-page muMbaI AvyA ane nokarIthI jagyA saMpAdana karI 1973 sudhImAM kramazaH 5000 phUTanI paraprAMtIya jIvananA zrI gaNeza karyA. jagyApara sAcA arthamAM "oToklina' ekamano AraMbha thayo ane mRdubhASA-nikhAlasatA-khaMta-hoziyArI ane kunehane rAjendrabhAInI AgevAnI nIce cAlatA ekame dhArI saphaLatA kAraNe sauno vizvAsa ane prema saMpAdita karyo. bAda kaTalerInA meLavatAM 1978 mAM panavela pAse, taLAjAmAM 8000 co.miTaranA dhaMdhAmAM jhaMpalAvatAM temAM paNa nIti ne prAmANikatAe cAlatAM ploTa para menyuphekTarIMga yuniTa zarU karyuM. kudarate yArI ApatAM AgaLa vadhI mahArASTramAM AvatA Aje saMpUrNa sAdhana saMpatti yukta "oToklina' ekama saurASTravAsIomAM sauprathama teoe bhIvaMDImAM kApaDa lAInamAM AvazyakatAne pahoMcI vaLe che. temaNe videzathI AyAta thatA jhaMpalAvyuM. vyApAramAM uttarottara dhana-yaza ne kIrti sAMpaDatAM gayAM sAdhanonA samarUpa sAdhanonuM utpAdana karI kiMmatI videzI tema sAthe teo mAnavasevAnAM kAryo tarapha vaLI zaikSaNika ane hUMDiyAmaNa bacAvI rASTrabhAvanA darzAvI che. sAthe teoe sAmAjika saMsthAonA rAhabara banI saune upayogI thatA rahyA. 1993mAM kacchanA kaMDalAmAM 100 ekara jagyAmAM pAIpakaTIMgano teoe hAlArI vIsA osavALa samAjanA mobhI banI plAnTa nAkhyo che. rAhatakAryomAM umadA sevA bajAvI. zrImad vijayakuMjasUri TrasTanA A ekama dvArA mAtra 30 varSamAM 100 varSa jeTaluM kArya AgevAna kAryakara tathA menejIMga TrasTI tarIke temanI kAmagIrI siddha karI batAvI jhaverIbaMdhuoe vikrama sajaryo che. eTaluM ja nahi prazaMsanIya banI rahI. dAtA mitra maMDaLa muMbaInA pramukhapade varSonI ghaNA kSetromAM 'prathamatA'nuM gaurava paNa sajaryuM che. ane audyogika temanI kAmagIrI kharekhara dAdadAyaka che. bhIvaMDImAM jJAtinI ane AlamamAM kIrti ane lokapriyatA prApta karyA che. A ekama uparAMta ittara pravRttiomAM mokaLA mane rasa lIdho. yathAzakti nAnA moTA videzamAM dazabAra vyavasAya gRhonI vitaraNa vyavasthA saMbhALatI phaMDaphALAmAM temanuM yogadAna haMmeza rahyuM che. me. jhaverI enTaraprAIjhanA bhAgIdAra evA rAjendrabhAIe sevAnA saMskArathI sabhara zrI lAlajIbhAI saMkhyAbaMdha vyavasAyavRddhi sAthe samAjasevAnI paNa uttarottara vRddhi karI che. saMsthAo sAthe saMlagna che. teonI dhaMdhA ane sevA baMne kSetromAMnI zaikSaNikakSetre teo suratanA zrI jayakuMvara jaina jJAti ughogazAlA jahemata avismaraNIya banI rahe che. vallabhasUri samudAyanA tathA zeTha choTAlAla cImanalAla munsapha ejayukezana phaDa tathA AcAryo prati khUba ja saparivAra bhaktibhAva dharAve che. eka *e, Jain Education Intemational Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 pUNyazALI zrAvaka, AgevAna udyogapati ane zreSTha,mAnava tarIkenuM nAma bahoLA samUhamAM gAjatuM rahyuM che. teonI saMlagna sevAsaMsthAo : muMbaI samAjanI kArobArImAM sakriya sabhya 1963thI, - bhIvaMDI :- pAMcavarSamAM skUla banAvI tenA ceramena, bhIvaMDI H- vIsA osavALa samAjanA pramukha, jAmakhaMbhALiyA H- vaDALiyA - mA.vi.o, pAMjarApoLanA mukhya kAryakara tathA TrasTI. harahaMmeza jemanA mukhamAM ane sAmA mAnnasa sAthe vAtacita prasaMge 'mahAvIra' zabda prathama uccAnAra, vatanapremI ane duSkALa samaye potAnI sarvazaktione rAhatakAryamAM gUMthI potAnAM kAryothI vatananA ekaeka raNone paricita karAvanAra zrI lAlajIbhAI, vaibaMdhu zrI jhaveracaMdabhAI tathA anujathI bhagavAnabhAI tathA putro vinodakumAra, bipinakumAra, dilipakumAra ane putrI sonalabahena jevA dhArmika saMskArI parivAra sAthe dharmamaya jIvana jIvI rahyA che. lohANA samAjanA sevAbhAvI agraNI sajjata sva. zrI velajI dAmodara somaiyA saurASTranI dharatI para dIvAna paraMparAne paNa AMTI de evA je gaNyA gAMThyA mutsadI kArabhArIo jJAtimAM thaI gayA che. emAMnA eka sva. zrI velajI dAmodara hatA. temano janma jAmanagaramAM i.sa. 1875mAM thayo hato ne e jamAnA pramANe sAmAnya zikSaNa bAda nokarIthI zarUAta karIne teo dIvAna narabherAma bhagavAnajInA kArabhArI pade pahoMcyA hatA. teo jeTalA dharma premI ne sAlasa svabhAvanA hatA, eTalA ja nIDara ne spaSTavaktA hoI bhalabhalAne paNa potAnAM vaktavyathI AMjI detA ne satya kahetAM jarApanna acakAtA nahotA. eTale ja prAmAlika dIvAna narabherAmabhAInA khAsa mAnItA banyA hatA. ne varSo sudhI temanA TrasTanA menejIMga TrasTI pade rahyA hatA. jAmanagara jJAti mahAjananA pramukha pade rIne temaNe jJAtinI varSo sudhI sevA bajAvI hatI. eTaluM ja nahiM bhAvanagara khAte 1912mAM maLelI samasta lohANA pariSadamAM kAryavAhaka sabhya tarIke temaNe noMdhapAtra phALo Apyo hato ne ghaNAM lokopayogI kAryo karyAM hatAM. pAchaLathI muMbaI AvIne rahyA hatA ane mULajI jeThA mArakeTamAM velajI dAodara enDa kaMpanIne nAme dukAna karI kApaDanA vepAramAM paDyA hatA ane muMbaInI jJAtinI pravRttimAM paNa sakriya rasa laI potAnI sevAbhAvanA ane kAryazaktino paricaya Apyo hato. jJAtinA AjanA keTalAka agraNIone muMbaI lAvavAmAM bRhad gujarAta temano phALo che. e samayamAM temanuM ghara ghaNI vakhata vartanathI AvanArAo mATe dharmazALA jevuM banI rahyuM hatuM. teo saunuM premathI svAgata karatA, yogya salAha ApatA. jJAtinA A vIra mutsadI ane sevAbhAvI dharma premI sajjananuM i. sa. 1946mAM 71 varSanI vaye avasAna thayuM. dharmabhAvanAno kIrtikaLaza zrI zAMticaMda bAlucaMda jhaverI i. sa. 1929mAM suratanA vIzA poravADa jJAtinA jAjaramAna parivAranA caMdrAvatIbenanI kukSIe zrI zAMtimaMdano janma. mAtAnI bimArIe sAtavarSanI vaye mosALamAM mAmA mohanalAla sAkaracaMda tathA mAmI prabhAvatIbahena ne nAnImA rUkSmaNIbenanA dharma-saMskAro jhIlavA ucharavA gayA. bAda mAmAnA vaDapaNe dhaMdhArthe muMbaI gayA. prArabdha-puruSArtha pitRAziSa ne mAmAnA vAtsalye zera bajAramAM vaNathaMbhI prati karI. daramiyAna mayaMkara mAMdagInA bichAne pa.pU.A. gurudevazrI azokacaMdrasUrizvarajI ma.sA.no saMyoga ne satasaMga thatAM dharmajJAnanI pipAsA jAgI ne gurUAziSe navajIvana prApta thayuM. bAda khAnadAna parivAranA zrI. kesarIcaMda svarUpacaMda jhaverInI putrI nalinIbena sAthe prabhutAmAM pagalAM pADyAM. soDe sAdhu-sAdhvIonI bhakti-vaiyAvaccanA vizeSa rAgathI ne sAdhu sAdhvIonAM pagale parivAra dharmAnurAgI banyo, ane temAM vRddhi karatAM kahyANa mitra zrI rajanIkAMta mohanalAla devaDInA Agrahe bAbulanAthanA pArzva jinAlayanA aMjanazalAkA prasaMge bhagavAnanA mAvatara banyAM. azaktane DoLI, yAtrIko mATe aSTaprakArI pUjAsAmagrI tathA AvazyaktAe vAhanasuvidhA yukta jJAtijanone navvANayAtrA karAvI. i. sa. 1988nAM duSkALamAM mahAtIrtha zatruMjyamAM AdizvaradAdAno abhiSeka karAvyo ne sAthe ja megharAjAe mahera karI 23-12-19no cha gAunI pradA sAtheno A prasaMga seMkaDo varSo bAda itihAsanA pAne suvarNAkSare aMkti che.,jo 36 AcAryo, 40 sAdhu sAdhIo tathA eka lAkha yAtriko UmaTyA hatA. je A siddhakSetrano prathama banAva hato. vardhamAna saMskRtidhAmanA 1000 svayaMsevako, 800 jJAtijano ane 500 mahemAno niyaMtrita hatA, pu. sadhu-sAdhvIjInA vihAranI vyavasthA paNa UbhI karAyela AvA abhiSeka ane tenA ktionA smaraNamAM pAlInANA nagarapAlikA tathA koTha kalyANajI ANaMdajI peDhInA sahayoge taLeTI roDanuM 'rajanI-zAMti mArga'thI nAmAbhimAna thayeluM. girirAjanI taLeTI 52 108 samavasaraNanA bhavya Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 015 jinAlayano aMjanazalAkA mahotsava dedipyamAna rIte 5.pU. samavasaraNa jina-prasAda, zaMkhezvaramAM 108 pArzvanAtha jinAlaye, A.zrI azokacaMdrasUrizvarajI ma.sA. Adi AcAryo, pU. hastagiritIrthe, bharUca zrI munisuvratasvAmItIrthe, vaDodarA muni mahArAjonI vizALa hAjarImAM ujavAyo tyAre indra-indrANI pratApanagara jinAlaye, uvasaggahara tIrthe, bihAranA kuMDalapuratIrthe banavAno anero lahAvo lIdho ane mu.nA. nI bAjumAM tathA punA-kAtrija Adi aneka sthAne pratiSThAno ane hastinApura ajItanAtha bhagavAnanI pratiSThAno saparivAra lAbha lIdho. tIrthe jaMgI kharca Akarita aSTapadajInA maMdiranA sajoDe pU. mAtA-pitA ane nAnInI prabaLa IcchAe muMbaI zilAropaNa sAthe temAM bhagavAna zAMtinAthajIpratimA virAjita pArlAmAM ghara AMgaNAnAM derAsarane badalI baMgalAnI bAjumAM ja na karavAnA Adezano vagere lAbha lIdhela. svadravya saMgemaramaranuM bhavya derAsara zikharabaddha banAvI dhAmadhUmathI pU. nAnImAnA pAlananuM RNa adA karavA pa.pU.A aMjanazalAkA mahotsava uparokta pa.pU. bAMdhavabelaDI AcAryonI meruprabhasUrizvarajI ma.sA.nA upadeze pAlItANA taLeTI roDa para nizrAmAM saM. 2049 nA mahA sudanA Ujavyo. A derAsara hAI AkArita zramaNavihAramaM sAruM yogadAna Apela. ve para hovAthI kolejiyana yuvaka-yuvatI tathA bhaktonI pUjA- saMskArI putra harezabhAI ke jeo zerabajAranA dhaMdhAmAM darzananI bhIDa ane sAdhu-sAdhvIo paNa AvatAM hoI temanI AMtararASTriya vikAsa sAdhI vyApArIomAM AgavuM sthAna dharAve vaiyAvacca bhakti tathA dezana-pUjanano lAbha saparivAra laI che. ane zvasuragRhonAM AMgaNAMne dIpAvatI baMne putrIo zIlA. dhanyatA anubhave che. ane prIti, tathA dharmapatnI nalinIbena tathA putravadhu darzanA, pautro pR. pitA tathA mAmAzrInI, anukULatAe siddhakSetra kRNAla tathA karananA banelA khubunA khajAnA samAM A pAlItANAmAM cAturmAsa gALavAnA svaprane saM. 2051mAM saMpUrNa parivArajanoe dharma-saMskAranA vArasAne ujALyo che. zrI suvidhA sAthe 450 uparAMta bhAviko sAthe pU.A. bAMdhavabelaDInI zAMtibhAI tathA temanAM patnInI sAdAI, vinamratA, viveke nizrAmAM tathA pa.pU.A. caMdrodayasUrizvarajI ma.sA.nA AzIrvAda paricayamAM AvanArAone prabhAvita karyA che. zatruMjaya para zatruMjayanI chAyAmAM pannArUpa tathA takhatagaDhanI dharmazALAmAM abhiSekanAM sthaLonI jUnI parabane navatara kalAtmaka banAvI bhavyAtibhavya rUpe sAkAra karAvela, jemAM 75 jogavALA sahita "rajanI-zAMti' paraba nAma ApyuM jemAM abhiSeka vigata sAtheno 150 sAdhu sAdhvIjI ma.nI bhaktino lAbha lIdho ane sAthe aitihAsika zilAlekha lagADAyela che. zatruMjaya Aroha prAraMbhika mAnavatAnA kAryarUpe pAlItANA jayapura phUTa ane nidAna, pagathiye tri-dvAra yukta vizALa pravezadvArano peDhI dvArA maLela bhAvanagaramAM poliyo-oparezana tathA hRdayaroganA kempo, Adeza atyaMta lAbhadAyI manAya che. ahIM paNa aitihAsika muMbaInA niSNAta DokTarone bolAvI yojela ane jarUriyAtamaMdone zilAlekha mukAvela che. sAthe taLeTI pAsenA kIrtistaMbhamAM Arthika sahAya vaDe muMbaI paNa mokalavAnI vyavasthA karela, sarvasAdhAraNamAM rU. pAMca lAkha lakhAvI anero lhAvo lIdhela. uparAMta pAlItANA-jUnAgaDhanA TUMkAmArga para vihAra pa.pU.A. caMdrodayasUrizvarajI ma.sA.nI nizrAmAM vikramasarjaka dhAmanI suvidhA rahita sthaLoe potAnA sagAM-mitronI "saurASTra 800 siddhitapanI mahAna tapasyA zrI bhAvanagara jaina je.pU. vihAra dhAma samiti banAvI paMdara jeTalAM upAzrayo nirbhela. tapAsaMghanA upakrame thaI tenI aitihAsika yAdagIrI rUpe bhAvanagaranA dAdAsAheba derAsaramAM siddhitapacoka banAvavAno zatruMjaya, giranAra, kadambagiri, parvato para kalyANamitra anero lAbha lIdho. rajanIbhAI devaDInA bhAgamAM adhiktama navA dhajAdaMDo caDAvyA, tathA zezAvana - giranAra - kulpAkajI - kadambagiri tIrthasthaLe zihora-jaina sosAyaTInA bhavya derAsaramAM mU.nA pratiSThAno lAbha lIdhela. pU. AcArya merUprabhasarizvarajI ma. sA. caumukhajImAM AdizvarabhagavAnanI pratiSThAno tethI unA ajArA nA AziSa ne pa.pU.A. devasUrizvarajI ma.sA.nI preraNAe tathA pAse nadI taTe pU.A. hirasUrizvarajI ma.sA.nA samAdhimaMdiramAM jIvaNadAsa dharamadAsa peDhInA sahakAre, merUdhAma smAraka sAbaramatI eka derI banAvavAno tathA pArlA-ghoghA tIrtha rAMderamAM pArzvanAtha amiyApuramAM nirmANAdhIna bhavya derAsaramAM 81 iMcanA janmakalyANaka prasaMge aThThama tapanI tapazcaryA samaye kAyamI AdinAtha bhagavAnane birAjamAna karAvavAno lAbha paNa meLavaze. pAraNAno vagere lAbha lIdho. pArlAmAM zikSaNa, ArogyakSetre paNa sUratamAM pU. paM. zrI somacaMdrasUrizvarajI gaNinInI AcAryapadavI moTI rakamanAM dAno ApyAM. malADamAM paNa devakaraNa mULajI jaina prasaMge gurubhaktine svAmIvAtsalyano tathA gADha mitra vajubhAI derAsaramAM mahAvIrasvAmI kalyANaka prasaMge tathA isTa malADanA bAbariyA sAthe tabIbI sAravAra kempa dvArA mAnavasevAno stutya kAyamI cauvihAra gharamAM kAyamI lADunI prabhAvanAno lAbha lIdho. lAbha lIdhela. AvI ja rIte dhanasadavyaya karatAM zatruMjaya taLeTI para zerasI, maNInagara, kAMkariyA, ujajainanA zrI pALakAyaNa derAsara Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (016 4 bRhad gujarAta pAse potAnA sahayogathI bhavya upAzrayo banAvyAM. udyogapati hatA. pUrve AyAta avejInA utpAdana kSetranI siddhi uparAMta nAgezvaratIrthamAM mU.nA. para cAMdInuM suMdara kalAtmaka badala paNa temanuM bhAratanA rASTrapati dvArA sanmAna thayeluM. chatra tathA bhojanazALA upara bhavya ArAdhanA hola tathA teoe, bombe inDasTrijha eso. nA pramukhapade tathA insTiTyuTa (ma.pra.)mAM bhaktAmara jinAlayamAM eka derI, zaMkhezvara kalyANa opha plAsTika enDa rabbara, (yu.ke.) nA upapramukhapade rahIne prasaMge 350 aThThamatapanA ArAdhakono bhaktilAbha ane Adhunika rabbara TekanolojIne saMlagna utkRSTa sevAo ApI che. AgamamaMdiramAM eka rUma tema ja 108 pArzvanAtha jinAlayamAM eka uparAMta teo bRhad muMbaI sthA. jaina mahAsaMgha, akhila derIno pratiSThAlAbha, tathA nirmANAdhInajI ayodhyApuramAM bhAratIya je sthA. jaina saMgha, vageremAM TrasTI tarIke utkRSTa sevAo mUrtibirAjana sthaLe zilAropaNano lAbha-goDIjI pAyadhUnInI ApI rahyA che. tathA bhagavAna mahAvIra 2600 janma kalyANaka derAsaramAM padmanAtha bhagavAnanI pratiSThA karAvela. derAsaramAM samitinA kAryakarI sabhya che. aneka dhArmika, vaidyakIya ane vAsUpUjaya svAmI pratiSThA samiti ane upAzrayanA mukhya dAtA zaikSaNika saMsthAomAM temanA taraphathI dAna tathA mArgadarzanano banAvAno tathA orapADa bharUca pAse sAyana gAmamAM kuMthunAtha pravAha satata maLato rahyo che. temanA suputro yogenabhAIbhagavAna mU.nA. tarIke virAjIta karavAno tathA suratamAM desAI saMjIvabhAI ane AsitabhAIe videzamAM ucca tAMtrika zikSaNa poLanA derAsare dharmAdA davAkhAnAmAM ne mahesANA-mAna meLavyuM che. lAThiyA rabbara inDasTrijha dvArA udyoga kSetre pravRtta che. davAkhAnAmAM mAmA bAlubhAI khImacaMdanA nAme phrI davA vitaraNa 1965mAM teo "jasTIsa opha pIsa' tathA "muMbaI tathA mAMDavagaDha (ma.pra.)mAM khetaramAMthI maLelI ati prAcIna esosiyezana' "bhArata nArI kalyANa samAjanA mAnada khajAnacI. mUrtinA bhAre lepa karAvI mukhya derAsaranA bhoyarAmAM pratiSThA tathA pUrvamuMbaInI roTarIklabanA DAyarekTara tathA lAThiyA ceriTebala karAvavAno, tathA bhopAvaramAM prAcInamUrti zAMtinAtha bhagavAnane TrasTa ane rabbarainDasTrijhanA kAmadAronI proviDanTa phaMDa samitinA navesarathI lepa tathA pAvApuramAM mahAvIrasvAmI bhagavAna tathA ceramena tathA inDiyana kensara sosA.' ane 'progresiva grupamAM kaMDalapuramAM prAcIna mUrtionA lepa, ane gautamasvAmInI pratiSThA kArobArI sabhyapada vagere aneka jagyAe nimaNUMka pAmela. temaja karAvavAno tathA sametazikhara upara mR.nA. tathA AjubAjunA mizana kri5lDa cilDrana sosAyaTI', 'heralDa lAskI insTiTyuTa bhagavAnano lepa tathA zatruMjaya paranA modAnA TUkamAM opha poliTiksa' jevI aneka saMsthAonA AzrayadAtA samAna che. paMcabhagavAnanI pratiSThA tathA hastagirimAM eka derI zAMtinAtha 'inDiyana reDakrosa sosAyaTImAM paNa gaNanApAtra sahAya ApI che. bhagavAnanI tathA cAMdakheDAmAM gautamasvAmInI vizALamUrti temaja . bombe esosiyezananA sthApakomAMnA teo eka sabhya che. uparAMta munisuvratasvAminI pratiSThA vagere aneka dharmakArya ne mAnasevAnA bIjI vividha prakAranI samitionA sabhya che jevI ke : lAbho lIdhela che. tethI dareka saMgheDA (saMpradAyo)nA pU. bombe inDasTrijha esosiyezana. inDiyana rabbara AcAryazrIo tathA mahArAjAnI apAra kRpA zAMtibhAI para inDasTrijha esosiyezana, inDiyana sTAnDarDa insTiTyuzana, borDa niraMtara varasatI rahI che. opha kanTrola opha menejamenTa ekjhikyuTIva, samAja zikSaNa temanA nAmanuM ceriTebala TrasTa sthApI mAnavatAnA, maMdira nidhi samiti, vagere samAjasevAnA, zikSaNa, Arogya ane garIba dardIo tathA teoe ucca zikSaNa vAMchuone Arthika sahAya pUrI pADavA kaSTasAdhya bhayaMkara bimArIvALAone Arthika madada karavAnuM kArya lAThiyA ceriTebala TrasTanI sthApanA karI che. bhArata sarakAre karI rahyA che ne bhaviSyamAM paNa te yathAvata rAkhavA saMkalpabaddha che. prathamavAra ja videzI AyAtane pahoMcI vaLavA mATe rabaranuM saMkalana-manubhAI zeTha blakeTa utpAdana vadhAravA rokaDa rakamanuM moTuM inAma ApavAnI 50 varSa sudhI rabbara inDasTrijhate satata ane jAherAta karI. A prakAranA utpAdanano vikAsa teoe bhAratamAM athAga sevA ApanAra prathama videzI madadarahita svaprayatna karyo. bhAratamAM rabbaranA utpAdako mAtra gaNyA gAMThyA ja che. AthI teoe rAdhela zrI zivubhAI lAThiyA pragatithI dezane thayela phAyadAnI kadararUpe tA. 17-12-1969nA AMtararASTriya insTiTyuTa opha maTiriyala dvArA jANItA roja dilhIthI rASTrabhavana khAte rASTrapati dvArA temane evorDa jaina udyogapati zrI zivubhAI vasanajI lAThiyAne beMkoka meDala maLela. temaja TeksaTAIlsa inDa.nA mATe rabbara speDiMga jekeTa, enAyata karavAmAM Avela che. kAraNa ke teoe satata 50 varSa pI.vI.sI. lembara klotha inDa. mATe tathA marakyurI sela kosTika sudhI rabbara inDasTijha ne athAga sevA ApanAra prathama jaina soDA plAnTa mATe dezamAM prathamavAra utpAdana prAraMbhI rASTrapatizrI Jain Education Intemational Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 010 vI.vI. girinA varad haste rajatazilDa meLavI gaurava prApta karela, ja jaNAyA vagara rahe nahi. mukha upara ramatuM madhura smita, . sa. 1978nA varSamAM kaMpanInA 25 varSa pUrA thatAM rajatajayaMti zabdonA avAjamAM raNakato saMgItano mITho sUra ane pagale pagale varSanI ujavaNI prasaMge teoe, satata navI zodho karI. ane rU. vartAtI emanI abhinayakalAmAM purAto pelo mAnava mITho saMbaMdha 60000nuM dAna jAhera karI dareka saMsthAne upayogI thavAnI jANe savitAbahenane dIdInA hulAmaNAM nAme sau koI oLakhe ja. bhAvanA darzAvI tathA pepara mila inDasTrijhanI jarUriyAta manuSya dhAre to tapa, sAdhanA, lagana, niSThA ane purUSArthathI keTalI sTonAITa, mAikroroTa, blekaDAyamaMDa, mAIkromeITa tathA sIlarola UMcAI sara karI zake che tenI pratIti ku. savitAdIdInAM A pAMca AITamono rola dezamAM sarva prathama banAvavAno yaza jIvanakAryo parathI maLe che. A yugamAM koI eka prakAramAM, koI prApta karyo. teonI audyogika kSetre satata vyasta chatAM vatana eka vidyAmAM pAraMgata ghaNAM kalAratno jovA maLe che, chatAM eka meMdaraDA gAmane satata najarasamakSa rAkhI tyAM ghaNAM lokakalyANanAM nahIM aneka viSayomAM sAhajika rIte prAvINya dharAvatA kalAratno kAryo jevA ke lAThiyA vasanajI-parazottama hospiTala tathA durlabha gaNAya che. kanyAzALA nirmANa karela. ku. savitAdIdInI jIvana sAdhanA bahu AyAmI pAsA teo mAnavasevA saMgha, DivAIna cAIlDa skUla phaMDa, ' pADela hIrA jevI tapasvI che. mukhyatve temanuM pradAna maNipurI nRtya kAunsIla ona varlDa DenyAna, eziyA-pesiphika Divijhana, koyanA vizArada tarIke, nArI svAtaMtryanA mazAlacI tarIke, strI zikSaNanA arthakveka, vagerenA sabhya che. uparAMta akhila bhAratIya utpAdaka prasAraka tarIke tathA prayogakartA tarIke, sAhitya, dharma, saMskRti, saMghanA madhyastha samiti sahita soLeka jeTalI samitionA teo lokasaMskRti, itihAsa, purAtattva tathA jIvanadharma saMskRtinA AjIvana sabhya ane kAralega kamiTimAM 67-68nA sekreTarI, temaja bombe InDa. eso.nA 72-73nA pramukha, temaja saMgharSa vacce sAdhanA: akhilabhAratIya rabbara menyu. inDa.nA 77-78nAM, temaja roTarI AjathI 50 varSa pahelAMno gujarAtI samAja ati klaba opha muMbaI (isTa)nA 78-9nA pramukha hatA. A kSetranI rUDhicusta ane paraMparAvAdI hato. AmAMya khUNAmAM paDelA Adhunika pragatinA abhyAsArthe teo iMglenDa-jApAna-barmA temaja porabaMdara jevA zaheramAM sAmAjika sudhAraNAnAM ajavALAM pahoMcyAM rabbara nikAsa mATe siMgApora-hoMgakoMga ane osTreliyA jaI na hatAM. e samaye zAstrIya nRtyanI tAlIma levI ene samAja AvelA che. siMgAporanA seminAramAM teoe bhAratIya pratinidhi mAnanI najare joto nahoto ane emAMya te ucca, saMskArI ane tarIke hAjarI Apela. tathA AMtararASTriya sTAnDarDa orgenAI zrImaMta parivAranI sukanyAone mATe nRtyanI tAlIma levAnI vAta jhezanamAM bhAratIya pratinidhi rUpe rabbara rolanI kamiTimAM niyukta to eka bAjue rahI. AvAM nRtyonA kAryakramo jovA javA devA thayA. 23-10-1966nA roja kArakhAnAnAM prathama udghATana mATe parivAranA sabhyo jaldIthI hA pADatA nahotA. AvI viSama nimitte kezodanI TI.bI. hospiTalane moTI rakamanuM dAna ApavA paristhitimAM dIdIe jayAre maNipura nRtya kalAnuM paddhatisara sAthe anya saMsthAone madada karI. uparAMta '79mAM meMdaraDAmAM zikSaNa levA javAno emano nirNaya jAhera karyo tyAre parivAramAM netrayajJa yojI AjubAjuonA dardIonuM netranidAna karAvI sannATo chavAI gayo. jarUratamaMdone oparezana karAvI cazmA-davA vagerenuM vitaraNa pitAjI rAjI nahotA, koI saMjogomAM hA pADe ema saphaLatA pUrvaka karela nahotA, temanI dRSTie putrInuM A pagaluM samayocita nahotuM. klAparaMparAtuM kIrtimaMdira : aneka dIdIno kalAkArano mAMhyalo jIva hAthamAM rahe tema nahoto. emane ilkAbothI vibhUSita maNipuranAM maMdiro, maNipuranAM vAdyo, maNipuranI saMskRti, maNipurano dharma, maNipuranA nRtyaguruonA AtmA pokArI Do. savitAdIdI mahetA pokArIne potAnI pAse AvavA sAda pADI rahyA hatA. aMte jenA aMgeaMgamAM bhAratIya saMskRtinAM nRtyono jhaMkAra che, kalAnI jIta thaI, kalAkAranuM bhAvavizva UghaDavA mAMDyuM. pitAno jemanI AMkhomAM, paganA padaravamAM nartanano nAda che, jemanA virodha to zAMta na paDyo. paNa vatsala mAtAnI uSmA kAma lAgI. hastamAM nRtyanI mudrAo harapaLe hasatI-ramatI rahe che, jemanA pitAnA kopa sAme mAnI mamatA chAMyaDI banIne UbhI rahI ane bolamAM, cAlamAM, hAsyamAM satata nartanano ninAda raNakato rahe "haravuM, pharavuM, lakhavuM, khAvuM, pIvuM ane moja karavAnI che, evAM savitAbena nAnajIbhAI kAlIdAsa mahetAne jotAMnI | gujarAtaNanI ghareDamAMthI eka kalAsAdhaka sannArIe maNipuranI sAthe ja A vyakti koI zreSTha nartanakalAkAra che e prathama daSTie aNadIThelI bhomakA para pagalAM mAMDyAM. pachI to kaThina mArge Jain Education Intemational Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 018 - bRhad gujarAta cAlIne dIdIe maNipurI nRtyakalAnA durgama zikharo sara karavA rAjayanI kalA akAdamIe teone phelozIpa arpaNa karI hatI. mAMDyAM. maNipuranI girikaMdarA ogaLIne dIdImAM samAI gaI. navIdilhInA bRhada mahArASTra maMDaLe maNipurI nRtya ane saMskAranA maNipurI nRtya kalAe tenAM saghaLAM rahasyo A sAdhikA pAse jANe kSetre ucca pradAna badala temanuM bahumAna karyuM hatuM. AvuM bahumAna ke khullA mUkI dIdhAM hoya ema A kalAmAM teo apratima siddhi meLavanAra teo eka mAtra binamahArASTriya che. jyAre gujarAta prApta karavA mAMDyAM. savitAdIdIne "vizvagurjarI'nA pratiSThita evorDathI vibhUSita karela lAI harA obA, mahArAsa, kuMjarAsa, vasaMta rArA, nitya che. ane saurASTra yunivarsiTIe porabaMdara Arya kanyA gurUkULanI rAsa, divA rAsa, saMkIrtana sahitanI maNipurI nRtyazailInI pratyeka tapobhUmi para AvIne zrI DI. linI padavI enAyata karI temanI bArikIo, khUbIo, marmo, sauMdarya pratIko, bhAva pratIko, vAdya zikSaNa, kalA ane saMskRti pratyenI prItine navAjI che jyAre nipUNatA vigere dIdIe hastagata karIne maNipurI kalAkAro ane bhUtapUrva rASTrapati jJAnI jhelasIMdhe yoga zIromaNi'nA ilkAbathI AcAryone Azcaryacakti karI nAMkhyA. dIdIne navAjayAM che. prathama prayogI dIdI: kalAsvAmInuM vizvabhramaNa : maNipurI nartanamAM solo (ekAMkI) nRtyanA prayogo temaNe A nRtyakalAnuM nidarzana karAvavA savitAdIdIe vizvasauprathama vAra karIne maNipurI nartanAcAryonI prazaMsA meLavIne paribhramaNa karIne sviTjharalenDa, jInIvA, perisa, iMglenDa, temaNe A prAcIna kalAmAM nUtana tattvone AviSkAra karanAra yugAMDA, kenyA, ane TAMjhAniyA sahitanA dezo tathA muMbaI, dilhI, dezanA sauprathama mahilA banavAnuM sanmAna prApta karyuM. madrAsa, kalakattA, gauhattI, amadAvAda, porabaMdara, rAjakoTa sahitanA bhAratanA pramukha nagaronA saMskArI nAgarikone rasa ane siddhi ane prasiddhiH bhAvanI sRSTimAM ramamANa karAvyA che, temaja nRtyazailInI kamanIya Aje dIdInA athAka prayAsothI bhAratamAM ane videzomAM kalAnAM nidarzano ApIne kalA vivecakonI cAhanA prApta karI che. maNipurI nRtyakalAnAM prabhAvaka tattvono prasAra thayo che. yoga prAcIna-arvAcIna zikSaNa praNAlIno adbhuta samanvayaH sAdhanA ane niguDha rahasya vidyAne nRtyanA mAdhyama dvArA ApaNA samAjamAM jayAre zikSaNa nisteja thatuM jAya che. abhivyakta karatI A nRtya zailI para dIdIe prasthApita karela ane adhyApakonI niSThA ghasAvA mAMDI che tevI paristhitimAM samagra parimala ekeDamInI saMzodhanAtmaka pAMkha adhyayana ane saMzodhana calAvI rahI che. dIdI pote maNipuranI maiteyIbhASAnA prakhara bhAratamAM Arya kanyA gurukULa nAmanI mahilA saMsthAe jIvanalakSI vidvAna che. temanAM mArgadarzana nIce muMbaInI parimala ekeDamImAM zikSaNanA saMskAronuM siMcana karIne agrasthAna meLavyuM che. porabaMdaramAM A saMsthAne prasthApita thaye cosaTha varSa thayAM. Arya maNipuranA nRtya AcAryo ane abhyAsIonI rAhabarI nIce A kanyA gurukULanI parikalpanA hatI, tenA saMsthApaka rAjaratna zrI kalA upara saMzodhanAtmaka graMtha taiyAra thaI rahyo che.. nAnajIbhAI kAlIdAsa mahetAnI paNa temanAmAM AtmA reDI dIdIe maNipurI nRtyazailInI sAdhanA ane siddhine ananya ane apUrva AkRti arpI ku. savitAdIdIe. pitAe biradAvavA mATe mahArANI dhanamaMjarI devIe temane "dvitIya maMgala prayANa karyuM. A pravRttimAM putrIe prANa reDyA ane jagatane uSA'nA birudathI sanmAnyAM che. bhagavAna kRSNanA pautravadhu uttama dRSTivaMta nArIonI bheTa ApI. bANAsuranAM putrI uSAe dvArikAnI gopIone prathama lAsya nartana zikhavyuM hatuM.) AvI ja rIte maNipuranA mahArAjA sva. anokho prayoga Adarza pratIka banyoH bodhacaMdrasiMhajIe chellAM baso varSamAM koIne enAyata na karAI savitAdIdIe zikSaNa kSetrano A anokho prayoga Aje hoya evI "maiteyI jagaI haMjabI' (maNipurI nartana-gurU)nI vidyAkSetrane eka Adarza pratIka pUruM pADI rahela che. porabaMdaranuM padavI arpaNa karI maNipurI nRtyanA uttamottama puraskartA tarIkenI Arya kanyA gurukULa eTale mahilAonuM tapovana ane saurASTranuM svIkRti ApI hatI. A uparAMta maNipuranI zrI goviMdajI zAMtiniketana. 1949-58mAM laMDana yunivarsiTImAMthI 'DiplomA maMdiranI bahmasabhA pAsethI 'nartanAcArya'nI mAsTarsa DigrI ina ejayukezana' prApta karyA bAda Arya kanyA gurukULanA mAnad meLavanAra teo sau prathama che. "nRtyaratna', "jaya patra evArDa' AcAryapade rahIne chellA pAMca dasakAthI savitAdIdIe aMdAje uparAMta maNipuranuM eka vadhu pratiSThita birUda "candraprabhA' paNa paccIsa hajAra vidyArthInIonAM vyaktitvanuM ghaDatara karyuM che. teone arpaNa karAyuM che. gujarAta nRtya nATaka akAdamIe teone AzramapaddhatinI A Azramika zALA-mahAzALAmAM abhyAsa maNipurI nRtyakalA mATe tAmrapatra arpaNa karyuM hatuM. maNipura karavA pravRtta thanAra vidyArthInIne veda, upaniSada, yajJa, yajJAdi, Jain Education Intenational For Private & Personal use only Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 019 vyAyAma, bharatagUMthaNa, citrakalA, sAhitya, saMgIta, nRtya, nATya mahetA sAthe prabhutAmAM pagalAM mAMDI sAsaravAse AvI. saMtInA Adi lalitakalA, pAThyakrama temaja komyuTaranuM paddhatisaranuM zikSaNa zukanavaMtAM pagalAMthI pati nAnajIbhAInAM lakSmI-aizvaryamAM ane tenI sAme bhAratIya saMskRtinuM adhyayana karavAnI taka maLe che. uttarottara pragati thaI. strIo mATe sAhajika gaNAya tevI hastakalA, bharata have saMtI, "saMtI' maTIne saMtoka thaI. Adarza gRhastha gUMthaNa sahitanI kalAonAM prativarSe porabaMdaramAM, gurukULamAM tema jIvananA zrI gaNeza thayA. potAnA astitvane patimaya karanAra ja muMbaImAM pradarzano goThavavAmAM ane mArgadarzana ApavAmAM bhAratIya nArInA pratIka samI saMtoke AphrikAnA jaMgalomAM paNa dIdIe atyAra sudhImAM gujarAtamAM anya koI sthaLe bhAgye ja thayuM potAnA vANIvartananA vaibhava thakI maMgalamaya vAtAvaraNa khaDuM karyuM. hoya tevuM kAma ekale hAthe karI batAvIne itihAsa racyo che. jema jema nAnajIbhAInA vyApArika saMbaMdhonA saMparkamAM AvavAnuM teo uttama vicAraka ane pratibhAzALI vaktA che. temaNe thayuM tema tema saMtokabahene potAnA vyaktitvanuM ghaDatara ane vikAsa atyAra sudhImAM hajAro zrotAo samakSa je pravacano ApyAM che te jAte ja karyA. strI dhAre to zuM na karI zake ? tenuM umadA udAharaNa mudrita svarUpe pragaTa karavAmAM Ave to aneka viSayo parano eTale saMtokabena. vAMcI samajI zakAya teTalo aMgrejIno abhyAsa, mahAgraMtha nirmANa thaI zake evI sAmagrI emAM paDI che. saMgItanI sAdhanA, pAkazAstramAM nipUrNatA eTaluM ja nahIM saMtokabahene beDamIMTana jevI ramatamAM paNa prAvINya meLavyuM hatuM. dIdI abhyAsaniSTha sannArI che. temanA rasanA viSayo dharma, adhyAtma, jayotiSa, gRhavijJAna, saMskRta, sAhitya, itihAsa, AjathI 70-75 varSa pahelAMnA rIti-rivAjomAM pheraphAra bhUgoLa, khagoLa, prANI ane vanaspatizAstra, purAtattva ane karavo eTale ghaNI himatanuM kAma. porabaMdaranI lohANA jJAtimAM saMzodhana, maNipurI sahitanI anya nRtyakalAo che A ane saMtoka bahena pahelAM nArI ke jemaNe ghUmaTo tANavAnA rivAjamAMthI AvA anya viSayo upara dIdInuM prabhutva eka abhyAsIne chAje kuTuMbanI strIone mukti apAvI, samAjamAM paNa teno hakArAtmaka evuM gauravavaMtu che. paDagho paDyo. Ama samAja sudhAraNAmAM paNa teo agresara hatAM. temanA AvA sudhAraNAnA kAryomAM pati nAnajIbhAIno kRtizIla vividha bhASAonI emanI jabarI jANakArI che. aMgrejI, phALo rahyo. gujarAtI, saMskRta, maNipuranI maiteyI, sahitanI bhASAo para dIdIe prabhutva meLavela che. jeThavAonI rAjadhAnI "dhUmalI' upara ucca saMskAra ane zista-saMyamanAM AgrahI evAM vistRta saMzodhana calAvIne dIdIe lakhelo 'dhUmalI' parano saMtokabahena potAnAM bALakone paNa makkamatApUrvaka zistapAlana karAvatAM. veda, upaniSada ke rAmAyaNa-mahAbhAratanI vArtAo kahI zodhanibaMdha itihAsa ane purAtattvamAM rasa dharAvatA abhyAsIo dvArA prazaMsA pAmyo che. Ama savitAdIdI ApaNI kalA paraMparAnuM temanAmAM satata saMskAronuM siMcana karatAM. koIpaNa vAtanI kamI na hovAM chatAMya bALakonI khoTI jIdane kyAreya paNa vaza na thatAM. kIrtimaMdira che. mATe ja Aje temanAM saMtAno nirbasanI ane mArge cAlanArAM AMtaski saudaryanAM svAminI nArIratta che. ati zrImaMta hovA chatAMya temanAM kapaDAMnI temaja jaNasanI saMtokabA nAnajI kAlIdAsa mahetA pasaMdagI haMmeza saumya, sAdI, kalAtmaka rahetI. temanI UThavA besavAnI zailImAM khAnadAnI Thasso ubharAto. saMtokabahenuM saurASTranA jAmanagara sTeTamAM varaMtu, verADI ane phalaka AMtarika sauMdarya ja eTaluM hatuM ke temane bAhya rUpasajAnI jarUra nadInA triveNI saMgama samIpe bhANavaDamAM AjathI Azare sattANuM rahetI nahIM. temanA pavitra, satItva temaja temanI Izvara pratyenI varSa pahelAM i.sa. 1904mAM caitra vada bIjane divase saMtokabAno ananya zraddhAe ja temanA mukhAraviMdapara tejasvitA pAtharI hatI. janma. nAnakaDI "saMtI' bacapaNathI ja svabhAve lAgaNazIla ane AvA AMtarika sauMdaryanAM svAminI evAM saMtokabena svamAnI. prabhubhakti paNa nAnapaNathI. gharanI bAjumAM kALakrame kuTuMbanAM parivAranAM, Arya kanyA gurukULanI bALAonAM trikamarAyajInuM maMdira, trikamarAyajI para aDaga zraddhA. A bhakti sneha-vatsala "saMtokabA" banI rahyAM. AjIvana temanI sneha ane zraddhAnAM bIja dhIre dhIre aMkurita banIne temanA jIvanapathane varSAmAM sau koIne bhIMjavatAM rahyAM. alpa abhyAsa hovA chatAM satata navapallavita karatAM rahyAM. lekhana pratyenI potAnI maulika dRSTi vikasAvIne saMtokabAe dharma, ekavaDiyo bAMdho, prazasta bhAla, kamalanayana, namaNuM saMskRti, sAmAjika ane zaikSaNika pravRttio tema ja ApaNAM vrato, nAka, paganI pAnIe aDatA keza, AvI caMpakavarNI saMtI 16 tahevAro ane bhajanone sAMkaLIne lakhelA saMgraha "bhagavatI mahera varSanI uMmara thatAM thatAM to karmayogI evA nAnajI kAlIdAsa e vidvAno ane sAmAnyajananI jabarI prazaMsA prApta karI che. Jain Education Intemational Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta saMtokabAe temanA jIvanamAM ApaNAM zAstroe batAvela gRhastho aneka saMsthAonA sUtradhAra mATenA nitya paMcayajJa karatAM rahIne jIvanabharanI sAdhanA ane ArAdhanA karI che. zrI harajIvana velajIbhAI somaiyA | gRhasthanA paMcayajJo eTale brahmayajJa, pitRyajJa, devayajJa, tA. 27 me 1926nA jAmanagaramAM janma. zrI bhUtayajJa ane manuSyayajJa. nitya saMdhyAvaMdana, bhajana, kIrtana, harajIvanabhAInuM jIvana nAnapaNathI ja saMgharSamaya rahyuM hatuM. vedAdhyayana karatAM rahIne saMtokabAe brahmayajJanI upAsanA karI che. vidyAbhyAsa daramyAna ja pUjaya pitAzrInuM duHkhada avasAna thatAM vaDIlo pratye pUjayabhAva rAkhIne pitRonI smRtimAM dAna vagere kuTuMbanI samagra javAbadArI temanA zIre AvI paDI. inTara ArTasa ApIne pitRyajJanI bhAvanAne pUrNa karI che. devatAonAM pUjana sudhIno abhyAsa paDato mUkI temaNe bahAranI duniyAmAM pagaraNa arcana karIne devayajJane caritArtha karyo che. kUtarA jevA pazuo mATe AraMbhyA. vhAITa ve leDalo kAM.mAM vinDo DekoreTara, mUlajI jeThA roTalo Apavo, kIDI jevA nAnA jIvo mATe kiDiyAruM pUravuM, mUMgA mArakeTamAM nokarI I. sa. 1946mAM. mAtra vIsa varSanI vaye pakSIo mATe caNa ane pANInI vyavasthA karI bhUtayajJanI bhAvanA koTana vesTano svataMtra dhaMdho zarU karyo. paNa temAM saphaLatA na rahetAM saMpanna karI che. ghera AvelA atithinuM svAgata karI eno bhojana juna moTara vecavAno vyavasAya zarU karyo. 1950mAM alhAbAda AdithI satkAra karI manuSyayajJanI bhAvanAne sAkAra karI che. ane lakhanaumAM nasIba ajamAvavA kApaDanI dukAna karI, paNa saMtokabA mamatAnI mUrti banIne saMparkamAM AvatAM sau koI pratye nasIba be DagalAM AgaLa ane AgaLa. kauTuMbika kAraNosara muMbaI pAchA pharavuM paDyuM. Ama jIvana saMgharSa cAlu rahetAM nirAza na thatAM samabhAvazIla banIne ja rahyAM che. . temaNe esa.ke. zeThiyA kaMpanImAM selsamenazIpa svIkArI ane pazuo ane paMkhIo taraphano paNa emano prema evo ja. kAryazaktithI jhaDapI pragati sAdhatA teo kaMpanInA DAyarekTara pade mAnI sevA, pujA, bhakti thaI jAya eTale savAre moTara laIne pahoMcyA. 1952 thI 1960 daramyAna e kaMpanIvatI mIThAnI nIkaLI paDe. sAthe hoya khUba badhuM ghAsa ane gAyane khavaDAvavAnA nikAsa prakriyA daramyAna bhArata sarakAranA pratinidhi maMDaLanA eka lADavA. rastAmAM UbhelI rakhaDatI, sukAI gayelI gAyone cAro sabhya tarIke cAra vakhata jApAnanI mulAkAta lIdhI ane te pachI nIre, lADavA khavaDAve tyAre emane saMtoSa thAya. kyAMka kabutarane A ja vyavasAyanA utkarSa mATe 1965mAM dakSiNa amerikA - caNa ApyuM hoya to kyAMka pANInI paraba baMdhAvI ApI hoya. brAjhila vagere paradezamAM ghUmyA. 1969mAM saMgharSano bIjo tabakko ziyALAnI kaDakaDatI ThaMDImAM madharAte TUMTiyuM vALIne phUTapAtha ane zarU thayo. koka ane kola vyavasAyamAM kolayAri dvArA vividha jhUMpaDIomAM sUtelA garIbone jayAM sudhI dhAbaLA na pahoMcADAya tyAM udyogamAM koka-kola saplAya karavA isTarsa esosiyeTeDa kola sudhI saMtokabAne nIMdara Ave nahIM. korporezananI sthApanA karI ane uttarottara pragati sAdhatA rahyA. AthI ja AvAM vAtsalya, haMpha ane premanA paryAya samAM sAthe sAthe esosiyeTeDa kemikalsa siDikeTa vyavasAya paNa zarU karyo. saMtokabAnuM tA. 8 jAnyu. 2001nA dine muMbaImAM duHkhada nidhana jAhera sevA kSetre paNa temanuM anudAna viziSTa rahyuM hatuM. thayA bAda 9 jAnyuArInI sAMje temanA porabaMdaranA nivAsa- muMbaI mathenAM vividha rASTriya temaja AMtararASTriya maMDaLo, sthAnethI zarU thayela ekAda kilomITara lAMbI aMtimayAtrAmAM vividha saMsthAo-klabonA sUtradhAra kakSAnA sabhyapada dvArA teo viziSTa jJAtinA movaDIo, udyoga, vyApAra, zaikSaNika, sAmAjika temaja sevAyajJa pradAna karatA rahyA che. mahilA utkarSa kAryamAM paNa sAMskRtika kSetranA agraNIo ane kAmadAronI sAthosAtha Arya agrapade rahyA che. A sarva sevAyajJamAM dharmapatnI a.sau. kanyA gurukuLa ane gurukULa mahilA kolejanI chAtrAo zokamagna haMsAbenano mahattvano sAtha rahyo che. A anvaye temane mahArASTra banIne mAtAne aMtima vidAya ApavA bhAvavibhora thaI smazAna- sarakAra taraphathI je.pI nI padavI cha varSa sudhI zobhatI hatI. yAtrAmAM hajAronI saMkhyAmAM joDAyAM hatAM. A zoka avasare vyApAra kSetre nipuNatA prApta thatAM 1993mAM temane udyoga ratna porabaMdaranA sarve vepArIoe potAnA vyApAra-rojagAra baMdha rAkhI evorDa prApta thayo hato. tathA 1995mAM javAharalAla naheru saMtokabAne AtmIyatAbharI bhavya vidAya-artha arpala, porabaMdara ekSelansa evorDa paNa prApta thayo hato. sonApurImAM samudrakinAre AthamatA sUryanI sAkSIe pUjaya dhArmikakSetre paNa teo agrapade rahyA che. vividha kSetromAM saMtokabAno pArthiva deha paMcamahAbhUtamAM vilIna thayo tyAre svajano teno dAnapravAha cAlu rahyo che. temanA pitAzrInA nAme eka ane gurukULanI chAtrAonI AMkhamAMthI je zrAvaNa-bhAdaravo vahyo baherA-mUMgA bALakonI zALA paNa pragatimAna rahI che. temanA eja saMtokabAnAM divyajIvananI sAcUkalI sArthakatA che. mAtuzrI tathA pitAzrInA smaraNArthe be alaga alaga TrasTa dvArA --saujanya amara paMDita temanI sevA pravRtti avirata cAlu rahI che. Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana ja 021 sevAtA vividha kSetre agresara -lAyansa DI-323-bI nA kebIneTanA DI-ceramena, sAITa pharsTa kamITI ceramena tathA necarala kelemITInA ceramena tathA zrI zAha surezabhAI kAntilAlA anekavidha hodAo bhogavyA. vatana : UMjhA, janma tArIkha : 12-1-1951 poSa suda -zaikSaNika saMsthAo "zizumaMdira', 'UMjhA keLavaNI borDa', 5, uMmara : 49 varSa jI.ela. paTela hAIskUla', 'ke. ela. paTela mahilA skUla', samAjajIvananA dareka jJAti-jAtinA nagaranA kAryomAM rasa "navajIvana keLavaNI maMDaLa'nI kArobArImAM avirata sevAnuM pradAna. dharAve che. mukhyatve sevAkArya lAyansa klaba, UMjhAnA benara nIce -UMjhAmAM nagaranA jImakhAnA, grAhaka surakSA samitimAM avarNanIya rahyuM che. sevAnAM kSetre sevAnAM kAryonI vaNathaMbhI pradAna. vaNajhAra 1973 thI zarU karI 2001 sudhI aviratapaNe cAlu che. jIvananI kArakirdInA zrI gaNeza kolejakALa daramyAna -gujarAta asAIta sabhAnA pramukhapade rahIne anekavidha "asAIta sAhitya sabhA" nA maMDANa anirUddha brahmabhaTTanI sAthe nATya spardhAo', 'vaknatva zakti kSetre', spardhAonuM Ayojana, karyA. kolejakALe sevA mukhya hetu hato, Ara.esa.esa., "saMgIta zALA', 'nATyajAlakA vagerenA udghATanamAM pradhAna ena.sI.sI. ane ramata gamata zokhanA viSayo hatA. zuTIMga, bhUmikA' beDamIMgTana, lona TenIsa, kerama, Tebala TenIsamAM anekavidha evorDa - ramata gamata kSetre AgavI siddhio meLavela che tathA hAMsala karela. tyArathI "yunivarsiTImAM u. gujarAtanA ceramena pade jImakhAnAmAM AgavuM pradAna. 1972mAM cuMTAyA tyArathI, "eziyA 72" thI zrI gaNeza thayA. - 1973 thI 2001 sudhI avirata sevAkIya pravRttio caDatI-paDatInA kAryomAM Arthika bhIMsa athavA bIjAM vipno "lAyansa klaba, UMjhAnA nejA heThaLa mukhya bhUmikA, jhona garbhazrImaMtanA kAraNe AvyA nathI paraMtu UMcA sevAkIya kAryo ceramena, rijiyana ceramena pade rahI samagra uttara gujarAtanAM gAmo karatAM vighnasaMtoSInA kAraNe vipno Ave paNa vAdaLa AvIne dhAnerA, bhAbhara sudhI sAbarakAMThAmAM bhIloDA, prAMtija sAthe prema jatAM rahe tema osarAI jAya. ane lAgaNInA taMtuthI sau mitro sAthe baMdhAyelA che. mAMgalika jIvananA zarUAtamAM ja dhArmika saMskAronuM - amadAvAda sITImAM anekavidha sevAkIya pravRttiomAM siMcana, nAnI umare upadhAna tapanI ArAdhanA, temanA jIvananuM pradAna. uccatama pAsuM rahyuM che ane pitAzrI mAunTa Abu khAte pArivArika zibira TuranuM Ayojana karatA tyAre be-cAra kalAka uparAMtanA aSTa 1977mAM samagra gujarAtanI DisTrikTa konpharansanuM prakArI pUjAnI ekadhArA AdhyAtmiktAnI lIMga mArA jIvanano Ayojana karI ceramena pade rahI.. mukhya pradhAna zrI dilIpabhAI yAdagAra prasaMga che. parIkhanI Di. gavarnaranI niyukti vakhate AgavuM pradAna. potAnA kSetramAM pragati thavAmAM temanA pitAzrI zreSThIzrI - 1978mAM samagra gujarAtanI aMdara sevAkIya pravRttio kAntilAlano jabarajasta phALo rahyo che. zista, vinaya, namratA, mATe inTaranezanala ilInoisa khAtethI eprIsiyezana sarTIphikeTathI prema, lAgaNI, raMka ane karmanA siddhAMtonA dAkhalAnA nirUpaNa UrjA mInIsTara nalInabhAI paTela dvArA navAjavAmAM AvyA hatA. dvArA eka eka pagaluM caDhatAM tenI gaMbhIratA ane pharajothI sabhAna - sAITa pharsTanI AgavI kAmagIrI ceramena pade rahI karI. banAvyo tenA kAraNe ja mArI pragati thaI zakI che. kaThora parizrama, - InTaranezanalanuM "ema.je.epha." melvIna jonsa phelo kArya pUrNa thayA vagara nIrAMtano dama nahIM kheMcavAnI zakti, tarIke biruda meLavyuM ane sanmAnita karavAmAM AvyA hatA. keLavavAnA preraNAmUrti pUjya pitAzrI rahyA. vividha kSetromAM "zrI jaina nIti kalyANa maMDaLa"nA - anekavidha evorDo meLavela che. pramukhapade jaina saMghanA pratiSThA, aMjana zalAkA, upAdhAnanA mukhya - jIvadayAnA kAryamAM anekavidha pravRttio tathA be varSa kAryomAM AgaLa pratibhA pADato bhAga lIdhela. graMtha banAvyo te pahelAM ja aThavADiyAmAM be vakhata nirAdhAra kAma karatA Azritone zatAbdi graMthanI kamITInA mukhyapade rahI saMpAdana karavAno lAbha gAmaDe gAmaDe pharI sukhaDI vitaraNanA bhagIratha kAryanA praNetA ane maLela che. mukhya ceramena pade rahI viniyoga parivAra, DIsA maMDaLInA -lAyansa klaba UMjhAnA sabhya, sekreTarI, pramukha anekavidha sahayogamAM rahI ghAsa vitaraNa. tathA Dhara kempanuM Ayojana. hoddA bhogavela che. - premacaMda IzvaralAla TrasTa dvArA anudAnathI uttara Jain Education Intemational ation Intermational Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanA gAmaDAnAM jUnAM derAsaro, upAzrayonA jIrNoddhAranA kAryomAM mukhya rahI 'laNavA gAmanuM kArya pUrNa thayela che." - pitAzrInA pagale pagale anekavidha jaina zAsananAM kAryo, dhArmika anuSThAno ane saMdho kADhavA yAtrAonA Ayojana karavAM vageremAM mukhya bhUmikA noMdhapAtra rahI che. - yazovijaya jaina pAThazALA mahesANAnA kArobArI sabhya rahI sevAono apUrva lAbha meLavela che. - tattvajJAnanI parama sevA karavAno pIDitonA saMparkamAM lAbha. zatAbdi mahotsavamAM paNa sevAnuM pradAna. - parivAranI temaja pitAzrInA saMskAronA sIMcana mujaba dAnanI saravANIno pravAha mukhya rahyo che. : - netRtva zakti mATe seminAra, parasanAliTI DevalapamenTa, pratibhA vikAsa abhiyAnanA ko.orDineTara tarIke kArya karela che. patnI : jayazrIbena anekavidha tapazcaryAo, dhArmika lAgaNIthI gUMthAyela, kuTuMba parivAranI sAcI gRhINI banI dareka kAryamAM satata prayatnazIla, preraNArUpa banela che. putro : bhAvezabhAI ane vizAlabhAI dhaMdhAmAM vyavasAyamAM pravRtta che. putrI : sejala bena ane bhAI : girIzabhAI moTAbhAI tarIkeno apUrva prema, preraNAdAyI lAgaNIothI bhIMjavI daI premano dhodha vahAvyo che. - potAnI vikAsa gAthAmAM satata AdhyAtmiktA vaNAyelI rahI che. zikharajInI dharmazALAmAM vibhAga upara nAmakaraNa. jaina zAsananI aneka saMsthAomAM dAnanI saravANI cAlu che. - UMjhA nagaranA 100 varSa jUnA upAzraya-vADI AgathI bhasmIbhUta thatAM tenA navasarjanamAM AgavuM pradAna ane "khAtamuhUrta" karavAno anero lAbha. - zAMtinagaramAM jaina saMghamAM banela ArAdhanA bhavananA udghATanano lAbha. - caitra Aso mAsanI oLIne kAyamI dhoraNe anudAna Apela che. - kArtika pUrNimAnuM kAyamI dhoraNe UMjhA nagaramAM svAmI vAtsalya. - zItalanAtha bhagavAnanI derInuM aMjanazalAkA, pratiSThA tathA dhajAM daMDano lAbha. - pustakAlayamAM anudAna, ke. ela. paTela mahilA vidyAlayamAM oraDAnuM anudAna. bRhad gujarAta - zizumaMdiramAM anudAna, kuMthunAthajInA jInAlaye ''rANa pagalAM"nI aMjanazalAkA, pratiSThA, dhajA daMDano lAbha. - pustakAlayamAM anudAna, sevAkIya kAryomAM anudAna, jaina zAsananAM anekavidha kAryomAM dAnanI saravANI. - mArA kSetramAM yazabhAgI banavA pUjaya pitAzrI kAntilAla zeTha tathA teozrInA mitra bIlImorAnA motIcaMda kAkAnI preraNA dvArA AgekUca. - AjanA saMgharSamaya jIvanamAM "sAdAI, saraLatA, nikhAlasatAne apanAvI AdhyAtmiktApUrvaka kaThora parizrama dvArA kAryone paripUrNa karatAM karatAM jIvana jIvavAmAM pote mAne che. - bhArata dezanA ghaNAkharA zaheromAM pharelo, yAtrAo jainatIrthonI yAtrA saMpUrNa jevI karela che. vIsA nahi maLatAM paradezanI rUkAvaTa AvI che. karmanA saMjogo haTatAM paripUrNa thaI ja jaze tevI saMbhAvanA. - jIvana svamanI phalazruti daza varSa sevAkIya kAryomAM dhyAna ApyA pachI mukta thaI AdhyAtmika jIvana gALavAmAM ja UMDo rasa che. yogamAM rasa che. UMjhA nagaranI saMsthAomAM tathA mahesANA pAThazALAmAM rasa dAkhavI jaina tIrthonI sparzanA sAthe AdhyAtmika jIvana gALavAnI ane graMthonA vAMcana dvArA tAttvika vAtone UtArI ciMtana karI jIvana pUrNa karavAnI bhAvanA che. (karmanA saMjogo sAtha Ape to). Adarza saMyukta kuTuMbanA mobhI sva. zrI harajIvanadAsa viThThaladAsa bAradAnavAlA lohANA jJAtinA parama hitaciMtaka temaja jana sevA arthe jemaNe potAnuM jIvana samarpita karyuM che. tevA pUrvajanmanA yogabhraSTa puruSa ane jAmanagaranA A zAha sodAgarane gujarAtanI janatA oLakhe che. nirabhimAnI ane nikhAlasa svabhAvanA zrI harajIvanadAsa bAradAnavAlAne maLavuM e eka jIvanano lhAvo hato. temanAM dAno aneka jagyAe ane khAsa karIne jAmanagaramAM patharAyelAM che. jAmanagaramAM potAnI ja kanyA hAIskUla ke jemAM 850 thI 925 kanyAo zikSaNa meLave che. jeno badho ja kharca temanuM potAnuM TrasTa bhogave che. A dIkarIone bhaNAvatI A hAIskUlanuM adyatana bhavana rAjAnA pelesa jevI imArata paNa pote kharIdI che. imAratanI aMdaranI suvidhA kharekhara benamUna che. je Aje jAmanagaramAM zrI ratanabAI kanyA vidyAlayanAM nAmathI ja oLakhAya che. zrI jAmanagara pAMjarApoLa TrasTanA teo pramukha hatA. tema ja zrI vidyottejaka maMDaLa jAmanagaramAM pramukhazrI hatA ane ja zI vivoneja jAmanagaranA zrI lohANA vidyArthI bhavana ane zrI mahilA Jain Education Intemational Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 023 vikAsagRha, zrI viThThaladAsa dhanajIbhAI bAradAnavAlA bAlamaMdira ' zrI harajIvanadAsa viThThaladAsa bAradAnavAlA vepAra ane temaja bIjI aneka zaikSaNika lokopayogI saMsthAonA dAtA udyoganA kSetre teo gujarAtanI moTAmAM moTI Tina phekTarI ane uparAMta sakriya sevaka hatA. saurASTramAM kahevAya che ke zrI navA ane junA DabbA, navA ane jUnA bAradAna, mIThAnAM agaro bAradAnavAlA zeThano roTalo moTo che. pote mAtra bAjarAno vagerenuM saphaLa saMcAlana karatA hatA. teozrI pheDarezana opha roTalo ane chAza-dahIM levA chatAM mahemAno ke atithio potAne | gujarAta, Tina menyuphekTararsa gujarAta bAradAnavAlA pheDarezana ane AMgaNe Ave tyAre temanuM AkhuMya ghara khaDepage pIrasatAM hoya che. jAmanagara janarala maracanTa enDa kamizana ejanTa esosiyezananA mahemAnonA utArA mATe bhavya ArAmagRho temaNe baMdhAvela che. pramukha hatA. potAnI 71 varSanI uMmare dareka pravRttionuM jAte ja potAnAM jIvanamAM dharmanAM aneka kAryo lAkho rUpiyAnA kharce karatA saphaLa saMcAlana karela hatuM. temanA parivAramAM cAra dIkarA, cAra rahyA hatA. vahuo, ane temanAM saMtAnonI lIlI vADI sAthe eka Adarza saMyukta temanAM dharmapatnI sva. lIlAvatIbahena sAkSAta jagadaMbA kaTuMbamAM sAthe ja rahetA hatA. je ApaNA sau mATe umadA ane annapUrNAno avatAra hatAM. pote ghaNAM ja jJAnI ane ghaNAM ja - udAharaNarUpa che. nirAbhimAnI, domadoma sAhyalI chatAM paNa sAdAI ane namratva - tA. 24-4-1988nA roja teozrIno svargavAsa thayo saunuM dhyAna kheMce tevI temanI raheNI karaNI hatI. ane temanAM dharmapatnI zrI lIlAvatIbahena harajIvanadAsa bAradAnavAlAno tA. 3-7-2001nAM roja svargavAsa thayo che. 5 . kAM , - - - Kda, * * * ! * ya = . zeThazrI haThIbhAInI vADInA derAsaranuM manohara citra Jain Education Intemational Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ( saddavicAranA praNetAoH) BEST cunilAla ela. saMghavI thIrajalAla TI. kAvaDIA bremajI nAgazI zAha zAMticaMdabhAI bI. javerI rajanIbhAI devaDI kAMtilAla gAMthI kAntilAla bI. pArekha rAjendrabhAI jI I harajIvanadAsa koTecA cinubhAI sI. zAha vinayakumA2 ojhA kizoracaMdra koraDIyA savitAbena mahetA kamaLAbA maMjulAbena ema. zAha saMtokabena mahetA Jain Education Intemational Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je hara5 dhaniSTha puNya pravibhAo jIvananI pratyeka paLane samAja ane dharmazAsananA vividhakSetromAM satata sakriya rAkhI aharniSa sevArata rahenArA anekone aneka prasaMge preraNA, protsAhana ane pathadarzaka banI rahenArI sanniSTha pratibhAo jemanAM dharmaparAyaNa saguNo ane UjaLA vyaktitvane kAraNe bahoLA janasamudAyamAM jeo saunA prItipAtra banI zakyA che. jeonI dharmabhakti, tIrthabhakti, gurubhakti ane jJAnabhaktine kAraNe dharmazAsananAM anekavidha kAryo susaMpanna banyAM che evA svAdhyAyapremIo. paMDitavaryonA paricayo A leozreNImAM ApyA che. A puNya pratibhAonA jIvanabAgamAM saraLatA, vairAgyatA jevA guNo jovA maLe che to dharmasaMpanna parivAronI paNa atre jhAMkhI karAvavAmAM AvI che. A sau ApaNI vaMdanAnA adhikArI bane che. - saMpAdaka AmatalAla bhadarabhAI koThArI thaI ane munizrI mahAyazasAgarajI banyA. vaDI dIkSA kalakattA vai vada-6, gaNipadavI saM. 2036 mAga suda-6, paMnyAsapadavI gujarAtanA surendranagara jillAmAM mULI gAma, tyAM koThArI saM. 2044nA kA. suda-15 ane AcAryapadavI sahajabhAve pU. amRtalAla bhudarabhAI rahe. temanuM TUMkuM jIvana kavana. mULI jaina gacchAdhipatie AjJA pharamAvatAM saM. 2053 kA. va.-6nA saMghanuM suMdara saMcAlana karatA hatA. pU. sAdhu-sAdhvIjI ma.sA.nI amadAvAda-godAvarI zrI bhIDabhaMjana pArzvanAtha saMghamAM sollAsa vaiyAvacca tathA bhakti karatA hatA. jinAlaya, pAThazALA, thaI. upAzrayanuM suMdara saMcAlana karatA hatA. temanA pitAzrI koThArI pUjayazrInAM tapa-tyAga ane amRtamaya vANIthI sva para bhudarabhAI parasottamabhAIe eka ja rAtamAM be mALAno samudAyamAM 72 dIkSAo ApI, 15 vaDI dIkSA, cha'ri pALatA barmAsAgano lAkaDAno upAzraya karAvyo hato. udghATana prasaMge saMgha-11, upadhAnatapa-11, sukhapara (kaccha)mAM pratiSThA pUrvaka, kAMsAnI tAMsaLI bharI cAMdInA rUpiyAnI prabhAvanA karI hatI. koI aMjanazalAkA zaMkhezvara pArtha prabhunuM zikharabaMdhI jinAlaya. saM. vakhate pU. sAdhu ma.sA. na hoya tyAre amRtabhAI ekAsaNA 2047 kalakattA cAturmAsa, bAda rAyapurathI uvasaggahara tIrthano pauSadhasAthe kalpasUtranI DhALo vAMcatA hatA. chellA 35 varSathI chari pALato saMgha ane zrI uvasaggaharaM pArzvaprabhunI kezIgaNadhara UkALeluM pANI, caudaniyama, navakArasI-cauvihAra haMmezA karatA bAda lagabhaga 2600 varSa pachI calapratiSThAno zAnadAra prasaMga. hatA. vi.saM. 2003mAM bIjA jinAlaya zrIcaMdraprabhasvAmInA potAnA bhAI mugaTabhAInI saM. 2031 kA.va.10 dIkSA, maMdiranuM sarvAgINa kArya saMbhALyuM hatuM. bhANInI dIkSA, bena-banevInI dIkSA, bhatrIjAnI dIkSA ityAdi amRtabhAIne traNa putro, pAMca putrIo hatAM. putrIo pU. gacchAdhipati A.bha. darzanasAgarasUrijI ma.sA.nA saMsArI dharmiSThaghare sukhapUrvaka dharma ArAdhanA karI zake che. traNa putro- pakSamAM 29 jeTalI dIkSAo thaI jemAM puruSo adhika che. have (1) jayaMtibhAI (2) mugaTabhAI (3) manaharabhAI. putrI - pU.A. mahAyazasAgarasUrijI ma.sA. pAlItANAtIrthamAM pU. (1) gajarAbena (2) zAradAbena (3) maMjubena (4) jasavaMtIbena sAdhubhagavaMto mATe upAzraya-dharmazALAnuM kArya zarU karavA vicArela (5) anasUyAbena. potAnA parivArane bacapaNathI pUjA-vrata- che. nAnA-moTA aneka zAsananAM kAryo thayAM. potAnA 39 varSa paccakhANa-pratikramaNa tathA vyAkhyAnAdinA saMskAronuM siMcana dIkSA paryAyamAM prAyaH savAlAkha kI.mI. jeTalo vihAra tathA karela. * siddhigirinI 12 navANuM yAtrA sAthe 1907 kula yAtrA karI che. dharmanA saMskAranA baLe manaharabhAIe meTrika pAsa karyA A badho upakAra bacapanathI mAtApitAnA saMskAra, pUrvabhavanI pachI sametazikharajInI tIrthayAtrArthe muMbaIthI nIkaLyA ane pUrva : ArAdhanA ane devaguru kRpAthI thAya che. po. vada 3nA 62muM varSa pUnyodaye kumAraDI (bihAra) gAme saM. 2019 mahAvada-5 dIkSA zarU thaze. mahAvada-5nA dIkSAnuM 40muM varSa prAraMbha thaze. Jain Education Intemational Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 026 je bRhad gujarAta "bA" thI "bA mahArAja'' khabara ke mA-dIkarAnuM A milana AkharI haze? putra mahArAje mAtAnI aMtima icchA vize pUchyuM tyAre javAba maLyo ''tamane pU. sA. zrI upazAMtazrIjI mahArAja dIkSita karyA bAda AcArya pade joyA pachI have mArI koI icchA garavI gujarAtanAM ghareNAM jevI dharatIne dharmanI bAkI nathI. tame khUbakhUba AgaLa vadhajo ne kuLa-kuTuMba ane saMskAranagarI suratanA ATha-ATha dIkSitonA puNyazALI zAsananuM gaurava vadhArajo. mArA tamane aMtaranA AziSa che. parivAranA zrI cImanabhAI saMghavI tathA mAtA kamaLAnA suputra zrI teone mana to somacaMdrasUrijI AcArya nAnA hemaMta rUpe ramato zAMtilAle zrI kalyANacaMda devacaMda jarIvALA kuTuMbanA zrI cunIlAla hato. ane sAcuM ja che. strInI avasthAmAM bhale parivartana Ave tathA dayAbenanI lAlI DhabalI (pU.sA.zrI upazAMtazrIjI) sAthe paNa tene mana game tevaDo teno bALa puruSa bALaka rahe che. diyara prabhutAmAM pagalAM pADyAM. madhamIThA saMsAramAM traNa dIkarA ne eka mahArAja zrI navinacaMdra vagere pAse vAsakSepa nakhAvyA bAda temanA dIkarI rUpI phUlaDAM khIlyAM. mahiyara - sAsara baMne pakSanA dharmasaMskAre dIkSAnA nimitte potAne dIkSita thavA ane caMdanabALA veza raMgAyelI mAtA potAnAM saMtAno pravajayAnA pAvana paMthanA pravAsI maLyAnI bhavobhavanA avismaraNIya AbhAra vyakta karyo. ane te bane temAM sadaiva cIvaTa rAkhatAM. jene pariNAme dIkaro hemaMta (u. ja rAtre hArTanA dukhAvAe sImAo oLaMgI eTale sahavAsI va. 12) hAla pU.A.zrI somacaMdrasUrizvarajI ma. sA. tathA dIkarI nAnakaDA mahArAja caitanyakalAzrI tathA saMsArI dIkarI varSA nayanA (uM. va. 14) hAla pU. sA. zrI yazasvInIzrIjI ma. baMne zaradabhAIe amaMgaLanuM Agama eMdhANa pArakhI turataja saMtAnone joI mAtA harakhAtI ane vicAratI ke mAre mAruM paNa navakAramaMtra satata raTaNa zarU karI dIdhuM ane bIjI sahavAsI ku. jIvanasAphalya karavuM hoya to saMyamanA zreSTha mArge javuM ja rahyuM! ane jIjJA DokTarane bolAvavA doDI gaI. TebaleTa levAnI ati kaDaka evI sonerI kSaNanI rAha jotI. tyAM yogAnuyoga diyarazrI sUcanA ane kAkalUdI anyathA jIvanuM jokhama chatAM mRtyuzaiyA para jayaMtibhAI (uM.va. 68)nI dIkSA nakkI thatAM varasonI bhAvanAmAM motathI eka mAtra veMta cheTA teoe rAtre davA levAno inkAra karatAM ghoDApUra AvyAM. ane patidevazrI zAMtibhAI (u.va. 84) sAthe bolyA ke thavA kALa thaze paNa rAtre davA laI mArA vrata-saMyamI sajoDe dIkSAnuM nakkI thayuM. Avo dIkSAno mAhola jotAM ghera jIvanane kalaMkita nathI banAvavuM, ane chevaTe banavAnuM hatuM te banIne mahemAna banI AvelA kalakattAnAM kaMcanabena (hAla pU.sA.zrI ja rahyuM. sakala jIvone khamAvatA namaskAra mahAmaMtranuM satata smaraNa kairavaguNAzrIjI)ne paNa vItarAgabhAva jAgatAM teoe paNa dIkSita karatAM saM. 2056nA caitra su-12nI madhyarAtrIe 22-10 miniTe thavA taiyArI darzAvI. Ama ekanA badale pAMca-pAMca dIkSAno jIvanalIlA saMkelI lIdhI, cAra varSanA TUMkA vitarAgI jIvanamAM paMcAmRta mahotsava ujavAyo, suratanagarI dIkSAghelI banI. cAre dizAmAM suvAsa phelAvI gayAM. jIvana to mahAna hatuM ja jIvanasaMdhyAe mahAmUluM saMyama maLyuM. sevelAM svapro sAkAra alabatta mRtyu vizeSa mahAna banyuM. thayAM. to meLavela saMyama adhiktama kema saphaLa bane? te mATe athAga kALadharmanI vAta vAyuvege phelAI jatAM suratathI temano saMyama sAdhavA lAgyAM. vinaya - vaiyAvacca tathA svAnubhavanI jJAna Akho saMsArI parivAra, sagA saMbaMdhIo tathA gurUbhaktonI bhIDa lhANI ane nAnA moTA sAthenA sAlasa vyavahAre temanI suvAsa jAmI. eka AcAryane chAje tevI jAjaramAna jariyAna comera prasarI gaI, pAse AvelAne "bA" jevI mamatA maLatI tethI zibikAvALI aMtima yAtrA nIkaLI. marIna DrAIva pATaNavALA teo "bA mahArAjanA lADIlA nAme lokajIbhe ne haiye vasI gayAM. maMDaLa tathA zrI saMghanA utsAhI bhAI bahenoe jANe potAnI ja jIvana mApavAnuM bAkI che ane mApa vagaranA amApa pApo 'bA' nI aMtyeSTI karatA hoya evA gamagIna hRdaye badhI vidhi pakhALavAnA bAkI che te jANI karmasattA sAme jaMge caDyAM. hArTanI karI. prUjatA hAthe ne raDatI AMkhe saMghavI parivAra tathA saMsArI putra vadhatI jatI takalIpha chatAM davA hAthamAM rAkhI apramattabhAve loca azvinabhAIe aMtyaSTI karI vidAya ApI. pArthiva deha karAvyo. bAyapAsa sarjarI karAvavAnI anicchA chatAM manomaMthanane paMcamahAbhUtamAM bhaLI gayo. mAvatara-zvasUra baMne pakSane ujALI. aMte bombe hospiTalamAM dAkhala thayAM. pU.A.zrI azokacaMdra- ciraMjIvI yAda mUkI gayAM. sUrIzvarajI, ma. sA. zrI somacaMdra sUri. ma.sA. - zrI sarvAMgacaMdra vi. emanI bhAvanA anusAra be pratimAo bharAvI, eka ma.sA. - zrI nirvedacaMdra vi. ma.sA. vagere maLavA gayA tyAre muMbaI goregAMva saMtoSanagaranA mU.nA zrI AdizvarajInA nAme pathArImAM paNa lAganArA doSonA prAyazcita levAnI vAta karatA pratiSThita thaI je maMdira cAre phirakAonA sahiyArA puruSArthe taiyAra hatA. kevI jAgRtti! kevI pApabhIrutA! zAsananA kohInUra hIrA thayuM. dhvajAdaMDano Adeza terApaMthI bhAIe lIdho, bIjA pratimAjI jevA putra mahArAja somacaMdrasUrijI paNa sAthe ja hatA tyAre kone sAthe ja hatA tyAre kAna sAcA devazrI sumatinAtha, surata makanajI pArkamAM aMjanazalAkA nA. Jain Education Intemational Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 720 sahita pratiSThita thayA, A pratiSThA pachI lagabhaga traNa mahinA pAMca AyaMbilazALAmAM sahayogI banela. zrI sanI tIrthamAM sudhI amIjharaNAM ne kesaranAM chAMTaNAM thayAM jANe bA - mahArAja khuda mULanAyaka bharAvyA, pratiSThA karAvI, kaLaza caDhAvyo, temaja darzane AvyAM hoya evI khuzAlImAM amIchAMTaNAM karyo. A pratiSThAnA divase sAdharmika bhaktinI navakArazIno lAbha maLela. prabhujInA aMjana pratiSThAnA adhikatama Adezo amerikA sthita pAlItANA tathA zaMkhezvarajImAM dharmazALAmAM lAbha maLela. dIkarI-jamAI jayAbena tathA vasaMtalAla mahetAe laI mAtAnA mahesANA pAThazALAnA samAdi prasaMge RNa mukta thavAno lAbha upakAranuM RNa cUkavI dhanya thayAM. maLela. mahesANA pAThazALAmAM dhArmika abhyAsa karI, daza varSa pa.pU. upazAMtazrIjI te pU. AgamoddhAranA pU. A.de zrI pAThazALA calAvI. sUryodayasUrIzvarajI ma.nA AjJAvartInA pU.A.zrI ziva-tilaka vyAkhyAna dvArA paryuSaNamAM ArAdhanA karI - karAvI pAMca mRgendrazrInA saMvaMga-prathama nirvedazrIjI ma.nA ziSyA, sA.zrI bhAI - bahenone dIkSA apAvI. pAvApurI sosAyaTI, tharAmAM prazAMtazrIjI ma.nA ziSyA, tathA zrI nemivijJAna kastUrasUrIzvarajI gajaaMbADIe besIne toraNa bAMdhavAno tathA kArodghATanano lAbha ma.sA.nA pa. pU. A.deva zrI caMdrodayasUrIzvarajI ma.sA. pU. maLela. zrI sAvathI tIrthamAM zrI gautamasvAmI, madrAsamAM "zrI azokacaMdrasUrIzvarajI ma.sA., pU. nirvedacaMdra vi.ma.sA. nA saMsArI caMdraprabha navA maMdiramAM zrI mallInAtha bhagavAna bharAvavAno tathA pakSe bhAbhI thAya tathA pU. saMvegacaMdra vagerenAM saMsArI pakSe zrAvikA, haridvAramAM zrI pArzvayakSa pratimA bharAvavAno lAbha maLela, tathA 5.pU.A.zrI somacaMdrasUrIzvarajI tathA pU. sA.zrI madrAsamAM zilAnyAsano paNa lAbha maLela. sUrajakUMDa "pAlaDI" yazasvInIzrIjInA saMsArI pakSe mAtuzrI ane pU. prasannacaMdra amadAvAdamAM mULanAyaka birAjamAnano lAbha maLela. vijayajInA saMsArIpakSe putravadhU thatAM hatAM. aMkevALiyAmAM zrI vAsupUjayasvAmInI derIno lAbha maLela. tharA ane rANIpa (amadAvAda) mAM AyaMbila bhavana banAvavAno lAbha dhanya jIvata ! dhanya mRtyu ! maLela. raiyAroDa (rAjakoTa) tathA rANipa (amadAvAda)mAM pAThazALA kAntilAla nagInadAsa zAha cAlu karAvI. samrATanagara amadAvAda tathA vaNI (nAsika - janma : eprila - 1928, mULa vatana : vaDA (ji. mahArASTra)mAM ArAdhanA bhavana banAvavAno lAbha maLela. banAsakAMThA) hAla : madrAsa, dhArmika : paMDita. vivekAnaMdanagara amadAvAdamAM derAsara ane upAzraya mATe jagyA arpaNa karela che. 1. traNa upadhAna 2. cAra varSItapa 3. vIza sthAnaka tapa 4. kaMThAbharaNa tapa, 5. nigoda nivAraNa tapa, 6, dharmacakra tapa 7. kAntibhAInuM kharuM kArya to AyaMbila zALAonI sthApanA zatruMjaya tapa 8, pAMca cAramAsI tapa tathA anya tapa maLI che. temane AMbila tapa atyaMta priya che. temaNe AvI 11 AyaMbila zALAonI sthApanA alaga alaga sthaLoe karela che. lagabhaga 1780 upavAsa. A AyaMbila zALAo mATe jAte pharIne phaMDa ekaThuM karI dareka 2. pAlItANAmAM cAra navvANuM yAtrA tathA bIjI jAtrA AyaMbila zALAne saddharatA arpela che. maLI kula 777 jAtrA pagapALA karI. mahesANA zrI yazovijayajI jaina pAThazALAnA bhUtapUrva 3. navapadanI oLI, vardhamAna tapanI oLI aThThAvIsa vidhArthI hoI pAThazALAne saddhara banAvavA athAka mahenata karela tathA ekAMtare 1008 AyaMbila karela. che. potAnI pAsethI sArI rakama to ApI paraMtu bhAre mahenata 4. pAlItANAmAM pAMca comAsA karela tathA bAvrata karIne bahu moTI rakama pAThazALA mATe ekatrita karI Apela. aMgIkAra karela. atyaMta sAdagI bharyuM jIvana, koInI sAthe jhagaDo nahiM, - comAsAmAM tathA navvANuM pAtramAM sahayogI banela, - sattAnI mArAmArImAM kyAMya UbhA na rahevuM te temanI khAsa lagabhaga savA karoDa navakAra maMtrano jApa thayela. - navaupavAsa viziSTatA che. tathA cAra aThThAI poSaha sahita karatAM lagabhaga 550 poSaha thayela. cha'ri pALita saMghamAM 47 divasa, tathA 22 divasa zrI kezavalAla mohanalAla zAha zatruMjayanI jAtrA karela, 45 divasa tathA 20 divasa Trena-basa dvArA zikSaNa premI, dharmapremI ane mAnavatAnI vividha kalyANabhUminI sparzanA karI, sametazikharajInI che jAtrA pravRttionA cAhaka zrI kezavalAlabhAI ema. zAha mULa pagapALA karI. amadAvAdanA vatanI che. lagabhaga satyoteranI umare pahoMcelA A - pAMca jinapratimA, pAMca upAzraya, pAMca pAThazALA tathA zreSThIzrIe ela.ela.bI. sudhInuM zikSaNa lIdhuM. zikSaNanA A Jain Education Intemational Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (028 4 bRhad gujarAta. jIvane zikSaNa, saMskAranI pravRttiomAM rasa ane ruci hovAne emanA vakIlAtanA abhyAsa ane anubhavano lAbha aneka kAraNe pATaNa, kaDI, amadAvAda-sI.ena. vidyAlayanA gRhapati saMsthAone mArgadarzanarUpe maLelo che. khAsa karIne pablika TrasTa tarIkenI yazasvI kAmagIrI karIne vizALa janasamudAyano prema ekTa aMgenI apIlanuM kAma emaNe dilhI suprima korTa sudhI saMpAdana karyo. 1954 thI 1958 sudhI karyuM. tathA "aMtarikSanI tIrthanA sADAtraNa dAyakA pahelAM muMbaImAM zeTha zrI jIvatalAla saMdarbhamAM nAgapura ane dilhInI hAIkorTa, suprima korTa sudhI laData pratApazIbhAInI lAgaNIthI muMbaImAM Agamana thayuM ane dhArmika zikSaNa saMghamAM joDAyA chatAM muMbaI - amadAvAda banne jagyAe kezubhAInA jIvananI saphaLatAmAM temanA parivArano khUba vasavATa cAlu rAkhyo. motI dharamanA kAMTAnI peDhImAM paNa keTaloka khUba sahakAra rahelo che. temanAM dharmapatnI suzIlAbena eka samaya kAmagIrI bajAvI. bilorI kAca jevuM temanuM svaccha hRdaya sahanazIla dharma ArAdhanAne varela ane saraLa svabhAvI haMmezAM sAtvika pravRttione jhaMkhyA karyuM. nibaMdha hariphAI, kAvya patiparAyaNa vaMdanIya vyakti che. temanA parivAramAM putra spardhAo, zikSaNasaMghanI patrikAnuM eDiTIMga, navakAra ane anya rAjendrakumAra ane putrI chAyAbena pachI pautra pautrIono vizALa stavanonI kalAkendra dvArA rekorDa utarAvI Adhunika yugamAM ati saMskArI sabhyono samAveza gaNAvI zakAya. vAlakezvaramAM temanA upayogI keseTo utarAvavA preraNAtmaka banyA. zibironuM AbAda phaleTamAM ghara derAsaranI hAjarIne lIdhe AjanI peDhI sudhIno samasta rIte orgenAijhIMga karyuM, jemAMthI kumArapALa vi. zAha jevA parivAra ArAdhanAmaya saMskAramAM ucharelo che. tejasvI-cAritryazIla kAryakaro taiyAra thayA. tathA pU. sAdhvIjI zrI kezubhAIe uparanuM koIpaNa kAma na karyuM hota ke nirmaLAzrIjInI nizrAmAM kanyA zibira zarU karAvI, jemAMthI aneka koIpaNa siddhi jIvanamAM prApta na karI hota to paNa emane tIrthaMkara 'kanyAratno Adarza zrAvikA banI zakI che. tethI kezubhAI nAma karma baMdhAve evuM jabarajasta sAhasabharyuM kAma je karyuM che te mATe zibiravALA kahevAyA. temanuM AdhyAtmika utthAna temanAM amadAvAdano jaina saMgha temane haMmezA yAda rAkhaze. amadAvAdanA dharmapatnI tapasvI suzIlAbahenane AbhArI che. parivAra sAthe komI tophAno ane karakyunA divasomAM muslima vistAromAM bhAratanA lagabhaga badhAM ja tIrthonI yAtrAe jaI AvyA che. AvelA jamAlapuranA jaina derAsaronI pratimAone tyAMthI mitronI temanA putra rAjendrabhAInA utsAhathI pAlItANA samavasaraNa sahAya laIne khaseDIne nadIpAranA surakSita vistAramAM lAvI maMdiramAM ane zaMkhezvara 108 tIrthamAM, amadAvAda, pAlaDI jinamaMdira - jina pratimAonI surakSA ekale hAthe mIlITarInI opero sosAyaTImAM upAzraya tathA AyaMbila khAtAmAM saMpattino madadathI je karI che te mATe emanI dharmarakSA mATenI hiMmata saupayoga potAnA parivAra dvArA udAratAthI karI sAro evo prazaMsanIya che. anumodanIya che. Aja seTelAITa vistAramAM lAbha lIdho che. preraNAtIrtha'mAM badhA bhagavAna pratiSThApUrvaka birAjamAna che. ane temanI navakAra maMtra tathA cattArI maMgalanI samUha prArthanA Aje pU.A. zrI rAjayasUrizvarajI ma.sAhebanI nizrAmAM nUtana muMbaImAM bahu khyAti pAmavAthI teo kezubhAI navakAravALA paNa 24 jinezvaronA jinAlayanuM nirmANa thayuM. kahevAyA. vAMcana, saMgItakalA vagere zokhathI teonuM mana haMmezAM soLe kalAe khIleluM ja jovA maLe che. zreyAMsa phAunDezana TrasTa dvArA zrI kubaDiyA parivArano dharmavaibhava vividha dhArmika pravRttio calAvavAmAM temaNe hamaNAM ja jainadharma vi.saM. sAtanA saikAmAM rAjA dhanadeva thayA. Aje temanI upara muMbaI yunivarsiTImAM pI.eca.DI. karyuM ane amadAvAdamAM vaMzaparaMparA mujaba 53mI peDhI cAle che. temanI vaMzAvalI anusAra jAhera sanmAna pAmyA ane have Di.lI kare che. 28mI peDhIe cIbo thayela. temane traNa putro hatA. temAM eka pU.A.zrI vijayarAmacaMdrasUrizvarajI tathA pU. A.zrI. soDho temano parivAra lAkaDiyA (kaccha)mAM vase che. bIjo dudo, bhuvanabhAnusUrijI ma.sA.nI temanA dareka kAmamAM preraNA ane temano parivAra agAu nagarapArakaramAM hatA. teo hAlamAM AzIrvAda maLatA rahyA. zrI kezubhAI zibiravAlA-navakAravALA vAvamAM vase che. kubaDiyA aTakathI prasiddha che. trIjo mULo, temano * nAmathI jaina zAsanamAM teo khUba ja khyAti pAmyA che. temanA parivAra mahesANA jillAmAM dhoLAsaNa solaMkI naMdAsaNa vagere. parivAranA sabhyoe upAdhAna paNa karelA. temanAM putravadhu gAmomAM vase che. teo zeTha aTakathI prasiddha che. rAjA dhanadevane prabhAvatIbena dhArmika zibironuM saMcAlana kare che. vrata niyamamAM pU.A.zrI dharmaghoSasUri ma.sA.e pratibodha karI jaina banAvyA. AkhuM kuTuMba khUba ja coksAIpUrvaka amala kare che. vizA zrImALI cauhANa vaMzanI kuLadevI zrI cAmuMDA mAtA che. kuTuMbamAM putra prapautra vagere cothI peDhI eka sAthe rahe che. bhaMDArI gotra bagathaLI zAkhA. vi.saM. 712mAM gaMbhIra urphe khaMbhIre. Jain Education Intemational Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 029 traMbAvaTI nagarImAM AcArya devasUrinI nizrAmAM pArzvanAtha nagarapArakara hAla pAkIstAnamAM che, tenI bAjumAM goDIjI bhagavAnanuM derAsara baMdhAvyuM. zatruMjaya saMgha kADhyo. saM. 1181mAM tIrtha vasela che. tyAM jainonI vastI na hovAthI tyAM birAjamAna zrI jhAMjhaNa zeThe svAmI vAtsalya vi.saM. 1484mAM teravAsInA putre dharmanAtha Adi jinabiMbo tema ja paMcadhAtunI pratimAo, kubaDI gAma vasAvyuM. te hAla nagarapArakara (pAkIstAnamAM che.) dAgInA, AMgI vAva lAvela hatI. dharmanAtha bhagavAna hAla kubaDiyA badhA nagarapArakarathI vAva AvelasarUpacaMda gulAbacaMda ajItanAtha bhagavAnanA daherAsaramAM birAjamAna che. goDIjI tema ja devasIbhAI gaNezabhAI tathA bIjA parivAro vAva tathA pArzvanAtha paNa hAla vAvamAM birAjamAna che. AjubAjunA gAmomAM vasela che. temAMthI hAlamAM A parivAro vizeSamAM : anopabhAIe vAvathI bhorala tathA sAcorano amadAvAda, surata tathA muMbaImAM vase che. vAvanA kubaDiyA cha'rIpAlita saMgha kADhela. lIlAdharabhAInA suputra maphatabhAIe bhudarabhAInA suputra sevatAbhAIe se. 2012mAM dIkSA aMgIkAra amadAvAdathI vAva paMthaka samAjane 35 basa dvArA tAraMgA tIrthanI karI muni zrI naradevasAgara ma.sA. banyA. gaNi tathA panyAsa yAtrA karAvela tema ja rANakapura kezariyAjI, rANakapura nAgezvara padavI amadAvAda tathA zaMkhezvaramAM thayela. saM. 2049mAM Adi tIrthonI basa dvArA yAtrA karAvI. pAlItANA mukAme temanI AcArya padavIno dina 11 no mahotsavano lAbha khUba ullAsapUrvaka vAvavALA kubaDiyA pU. zrI caraNatIrtha mahArAjazrI parivAroe saMpUrNa lAbha lIdho. pU. AcAryazrI (pUrvAzrama - rAjavaidya jIvarAma kAlIdAsa kubaDiyA lIlAdhara devazIbhAInA suputra surezabhAIe dIkSA zAstrI) e i.sa. 1910mAM phArmasInI sthApanA karI. tyArabAda aMgIkAra karI munizrI somasuMdaravijaya ma.sA.nA nAme vicare che. AyurvedanI pravRttine vikasAvI. I.sa. 1942mAM olainDiyA dudAcaMda devazIbhAI tathA lIlAdhara devazIbhAInA suputroe Ayurvedika koMgresanuM 31muM samelana lAhoramAM bharAyuM hatuM. tenA kApaDiyA parivArane jIrAvAlA, sUMDhAjI, rANakapura temaja pramukhapade AcAryazrInI varaNI thaI hatI. i.sa. 1915nI bhadrezvaranI paMcatIrthInI yAtrA karAvela. saM. 205ramAM vAvamAM zrI 27mI jAnyuArIe pU. gAMdhIjIe goMDalamAM pU. AcAryazrInI ajItanAtha dAdAnI pratiSThAmAM samagra kubaDiyA parivAre sAro mulAkAta lIdhI hatI. A prasaMge pU. gAMdhIjIne pU. AcAryazrIe lAbha lIdhela hato. 'mahAtmA'nA birudathI navAjayA. kubaDiyA sarupacaMda gulAbacaMdanA suputro anopacaMdra tathA Ayurveda, tattvajJAna, jayotiSa, karmakAMDa, vyAkaraNa, somacaMdra, temAM anopacaMdrabhAInI suputrI zilpAbene dIkSA nyAya, dharma, kAvya, nATaka, alaMkAra, itihAsa, purANa vagere aMgIkAra karI A zrI akSayacaMdrajI tathA temanA suputra vividha viSayo para saMzodhana sAthe pU. AcAryazrIe lagabhaga hasamukhabhAInI suputrI bhAvanAbene dIkSA aMgIkAra karI A.zrI 200 graMtho lakhyA che. 745 zlokavALI saMzodhita 'bhagavad divyanidhizrIjInA nAme vicare che. gItA" tathA "yajJaphalam' nAmanuM temaNe zodhI kADheluM bhAsanuM nATaka ottamacaMdra sarUpacaMdra parivAra taraphathI saM. 2057mAM jeTha saMskRta sAhityane temanuM apUrva pradAna che. sudi 3 nA roja suratathI basa dvArA ghoghA, taLAjA, hastagiri tathA pU. AcAryazrInI ananya vidvattA ane sevAne lakSyamAM zatruMjaya Dema vagere tIrthonI yAtrA karAvI. jeTha sudI 4nA roja laIne vizvanI aneka saMsthAoe temane mAnA padavIo arpaNa zatruMjaya DemamAM ullAsapUrvaka ArAdhanA karIne jeTha sudi 5nA roja karI che. temane nAnapaNathI ja saMsAra pratye vairAgyabhAva hato. DemathI pAlItANAno cha'rIpAlita padayAtrA saMgha A.zrI kanaka giranAramAM temane himAlayanA yogasiddha puruSa zrI azruta ratnasUri ma.sA.nI nizrAmAM karela. jeTha sudi 6nA roja girirAja svAmIno meLApa thayo hato. jemanI pAsethI teoe zAstronuM UMDuM upara dAdAnA darabAramAM khUba ja ullAsapUrvaka mALA paherela hatI. adhyayana karyuM hatuM. pU. azruta svAmIe yogavidyAnA baLathI joyuM A yAtrA saMgha pU.A.zrI naradevasAgarasUri ma.sA.nA mUhurta mujaba ke A puruSanA hAthe zrI bhuvanezvarInI pratiSThAnuM mahAna kArya temanA AzIrvAdathI paripUrNa thayela hatI. somacaMdrabhAInA jayeSTha thavAnuM che. AthI temaNe pU. AcAryazrIne mA bhUvanezvarInI dIkSA putra jayaMtibhAI tathA pUtravadhU prabhAbenanI ghaNA varSothI bhAvanA ApI. pU. azruta svAmInA AdezathI teo saMsAramAM AvyA hatI te devagurukRpAe paripUrNa thayela. temAM somacaMdabhAInA suputro ane mA bhUvanezvarInA maMdiranI goMDalamAM sthApanA karI. i.sa. vasaMtabhAI, navInabhAI tathA ramezabhAI ane samagra kubaDiyA 1946mAM A mahAna kArya siddha thaI jatAM teozrIe parivAra, sagAsaMbaMdhI tathA AmaMtritoe khUba ja ullAsapUrvaka vAnaprasthAzrama dhAraNa karyo ane tyArathI teo "akhaMDa lAbha lIdho hato. saMghamAM Azare 300nI saMkhyA thaI hatI. bhUmaMDalAcArya anaMtazrI vibhUSita zrI bhuvanezvarI pIThAdhIza Jain Education Intemational Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 030 4 bRhad gujarAta jagadguru AcAryazrI caraNatIrtha mahArAja' tarIke prasiddha thayA. potAnI vicakSaNa buddhinA prabhAve bhalabhalA mAthAbhAre i.sa. 1970mAM vayovRddhatvane kAraNe teozrIe zrI tattvone ramatAM ramatAM aMkuzamAM laI zakatA hatA. potAnI AgavI bhUvanezvarI pIThanuM saMcAlana potAnA kAryadakSa, utsAhI ane pratibhAne prabhAve game tevI AMTIghUMTImAM paNa svasthatA jALavI dharmAnurAgI putra zrI vaidya ghanazyAmabhAI jI. vyAsane soMpyuM. tA. rAkhatA hatA. vikaTa ane viSama prasaMgamAM jarApaNa vicalita thayA. 2-9-1978nA roja caraNatIrtha mahArAja svadhAma jatAM samAjane vinA kuzaLatAthI rasto kADhI zakatA hatA. evA mUThI UMcerA. na purAya tevI khoTa paDI che. temanuM Adarza jIvana saune sadAya mAnavI tarIke jIvana jIvIne yazojjavala jIvananI garimAne cAra preraNAdAyI banI raheze. cAMda lagADyA hatA. temanA jIvanamAM vilakSaNa prajJA, apratima puruSArtha ane jAjaramAna pratibhAno triveNI saMgama avazya jovA phUla gayuM phorama rahI maLato hato. grAmakakSAe vaDA sevA sahakArI maMDaLInA, jillA jayaMtilAla vI. zAha kakSAe banAsakAMThA jillA madhyastha sahakArI beMkanA, gujarAta rAjaya kakSAe guja. komA solanA ane dezakakSAe nApheDanA koI mAnavacirAga ja evo hoya che. saMsAranA vaibhava - ceramena tarIke eka sAthe rahIne sevA karI potAnuM nAma suvarNAkita vilAsa ke vaira-virodha-dhikakAranI aMdhiyArI vacce e janma le che karyuM che. teozrIe sahakArI kSetranA pratinidhi tarIke videzapravAsa ane aMdhArAmAM ajavALAM veratA veratA nirvANa sAdhe che. emane paNa kheDyo hato. khoTamAM jatAM ke nabaLI gaNAtI sahakArI mArA-tArAnI, AgaLa-pAchaLanI, mAnapAnanI koI dunvayI saMsthAone asarakAraka napho karatI ane dhamadhamatI banAvI che. duvidhA jhAMkhI pADI zaktI nathI. emanAM jIvananuM eka ja lakSya sahakArI kSetranA vividha pAsAono talasparzI anubhava ane hoya che. emanA mRtyunuM paNa eka ja lakSya hoya che. abhyAsa karI anerI koThAsUjhane kAraNe anekanA salAhakAra "satyanI vedI para AtmasamarpaNa." pratikULatAonA banyA. aMdhArAmAMthI svapuruSArthabaLe e AgaLa Ave che ne potAnA rAjakIya kSetre paNa zrI jayaMtibhAInI siddhi nAnIsUnI dhyeyane siddha karavA jhajhUme che. nathI. kAMkareja tAlukA paMcAyatanA pramukha tarIke cUMTAIne rAjakIya Avo ja eka mAnava cirAga eTale ke ucca Adarzano kArakirdInI zarUAta karanAra zrI jayaMtibhAI jillA paMcAyatanA avatAra, sajjanatAno sAgara zrI jayaMtilAla vI. zAha jemaNe sabhya tarIke cUMTAyA. ane i. sa. 1989mAM aDhI lAkha matanI jIvanapaMthane jayotirmaya banAvavA mATe khamIra, khumArI, ane jaMgI bahumatIe lokasabhAmAM cUMTAyA. 1990mAM kendranA khAnadAnIno akhaMDa dIpa prajavalita karyo. . maMtrImaMDaLamAM rAjayakakSAnA khetI ane sahakAra khAtAnA maMtrI gauravavaMtI gujarAtanA bemisAla banAsakAMThAnuM vIrakSetra banyA. ane chelle pradeza koMgresanA upapramukha tarIke karmaTha ane vaDAnI virala vasuMdharAe tA. 25-12-1928thI zarU thatI sakriya kAryakaranI adAthI kAma karyuM. banAsakAMThAnA hajAro lokone jIvanayAtrA jyAre je.vI. zAhanA lokaprasiddha hulAmaNA nAmanA rojagArI ApavAmAM agresara rahyA. jillA kheDUta maMDaLanA pramukha mukAma para AvI pahoMcI tyAre teozrInI sAmAjika, tarIke, gujarAta rAjaya khetIvADI penalanA ceramena tarIke, tema ja vyAvahArika, sahakArI, rAjakIya, zaikSaNika, tema ja AdhyAtmika banAsabeMkanA ceramena tarIke rahIne kheDUtonA vIjaLI ane anya virATatAnuM darzana vizvane karAvyuM. te virATatA ApaNI buddhinI prazno potAnI AgavI koThAsUjhathI UkelI kheDUtonA lokalADilA phUTapaTTIthI mApavI ke AgiyAne sUrajanI oLakha ApavI tenI banyA hatA. vAtsalyanA vaDalA zrI jayaMtibhAInA haiyAmAM jema azakya che. dharmarasika, pratApI, navaratna, zrAddhavarya zrI mAtRbhUmi pratyenuM RNa adA karavAnI bhAvanA chalochala bharelI vIracaMdabhAI puMjamalabhAInI vaMzavelI upara UgelA pAMcaphUla hatI. atyaMta kuzaLatA ane jAgRtithI jillA zikSaNa samitinA temAMnuM eka sugaMdhI puSpa eTale je.vI.zAha. dharmavatsalA mamatALu ceramena tarIke eka ja varSanA gALAmAM cAlIza hajAra vidyArthIone mAtA moMghIbenanuM e moMgheruM mahAmUluM ratna teozrIe jIvanano zALAmAM dAkhala karIne ane traNa varSanA gALAmAM cha hajAra navA rajatayuga eTale yuvAvasthAmAM ja nirmaLatAnA nagaramAM vasI zikSakonI bharatI karIne zikSaNa kSetre vikrama sajaryo hato. rAjakIya nirbaLatAne khaMkherIne jAhera jIvanamAM padArpaNa karyuM. cAracAra raMge raMgAyelA hovA chatAM paNa dhArmika kSetre paNa potAnA AgavA dAyakAo sudhI sahakArI temaja rAjakIya aneka kSetre uttarottara svarUpane TakAvI rAkhI jinazAsananI sevAnA yajJamAM potAnuM uttama pragatinI lAMbI maMjhila kheDatA kheDatA teozrI aneka sImAcihna kakSAnuM uttaradAyitva nodhAvyuM. mUkatA gayA che. vizvanuM eka mAtra ajoDa, advitIya, alaukika, adbhUta, Jain Education Intemational ation Intemational Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana divya, bhavya, zilpa kalAyukta, padma sarovarAkAre zrI 108 pArzvanAtha bhaktivihAra mahAprasAda tIrtha (zaMkhezvara)nA nirmANamAM temanI sevA kIrtikaLaza samAna hatI. rUnI gAme zrI goDIjI pArzvanAtha bhagavAnanA jinAlayanA nirmANamAM paNa temanI sevA Aje paNa yazogAthA gAI rahela che. suvizuddha cAritryamUrti pa.pU. A. deveza zrImadvijayabhaktisUrizvarajI mahArAjAnA paTTa prabhAvaka guruvaryonA asIma kRpApAtre zrI jayaMtibhAI ucca vaicArika Asane beThelI eka mahAna vibhUti hatI. kendranA maMtrImaMDaLamAM AdaraNIya ane sanmAnanIya sthAna pAmyA chatAM paNa dararoja savAre niyamita be kalAka mauna, rAtrIbhojana tema ja kaMdamULano tyAga e niyamanuM aDagapaNe pAlana karyuM. teozrIe sAbita karyuM ke vicAronI pavitratA ane niyamanI daDhatAthI eka ja jIvanakALamAM itihAsa banAvI zakAya che. Aje paNa teozrI eka jIvatA jAgatA itihAsa svarUpe vidyamAna che. teozrInI adUbhUta jIvanazailI AkarSaka ane sarAhanIya hatI. teozrIe banAsabeMkanA ceramena tarIke duSkALagrasta vistAromAM pAMjarApoLa calAvI. pradeza upapramukha tarIke mahArASTranA bhUkaMpa pIDito mATe jillAmAM pharI phALo ugharAvI temaja komI taMgadilI samaye pAlanapura zaheramAM hiMdu-muslIma vistAromAM pagapALA pharI komI ekatA ane bhAIcArAnI bhAvanA sthApavAmAM umadA ane abhinaMdanIya sevA ApI hatI. saMsArasAgaranA paTa para sADA cha dAyakA sudhI niraMtara, asmalita, akhaMDitapaNe cAlatI teozrInI jIvananaiyA acAnaka tA.18 okTo. 1994nA gojhArAdine kALamUkhA tuphAnI vAvAjhoDAmAM ekAeka tUTI paDI, bhAMgI paDI ane mRtyunA mahAsAgaramAM vilIna thaI gaI. teozrInuM prANapaMkheruM dehapiMjarane choDI paralokanI yAtrAe uzyana karI gayuM. jaina samAje niHsvArtha sevAkSetranI uttama mArgadarzaka, preraNAmarti, dharmotthAnamAM yogadAna ApanAra saMskAramUrti gumAvI. camakato eka tejasvI sitAro kharI paDyo. mAtra banAsakAMThA jillAe ja nahi, samasta gujarAta rAjaya eTaluM ja nahi dezanA stare vividha kSetranA eka zubhahitaciMtaka mahAmAnava gumAvyo. teozrInuM jIvana dhUpasaLI jevuM hatuM, sugaMdhI puSpa jevuM hatuM. tethI ja dhUpasaLI nathI paNa suvAsa che. phUla gayuM ne phorama rahI. teozrInA jIvananAM satkAryo. guNarUpI suvAsa Aje paNa comera maheMkI rahI che. parama prabhAvaka zraddhAvaryonI paraMparAnA pratApI vIrapuruSa zrI jayaMtibhAIe susaMskAritAnA AgavA teja dvArA sadAye susmita cahere jIvanane ujALyuM. mRtyune mahotsava banAvyo ane vizvamAMthI vijayavaMtI vidAya laIne potAnuM nAma ane kAma sadAne mATe rAjatuM, gAjatuM ane gUMjatuM karI dIdhuM. je 031 zAha dalapatalAla premacaMda IzvaralAla parivAra zAha dalapatalAla premacaMda, vatana : vaDagAma (pAlanapuraji. banAsakAMThA), janma dina : vi. saM. 1988 Aso suda 14 guruvAra tA. 13-10-1932. chelle keTalAMka varSothI dhaMdhAkIya pravRttithI saMpUrNa nivRtti laI dhArmika tathA sAmAjika kSetre yathAzakti pravRtti cAlu che. vi.saM. 2003mAM nizALamAMthI chaThThI gujarAtI copaDIno abhyAsa adhUro choDI goLa-khAMDa ane kariyANAnI dukAna zarU karI. vi.saM.1999 thI pU.A.zrI kastUrasUrijI ma.sA.nA vyAkhyAna zravaNathI tivihAranuM paccakkhANa zarU karavAnI bhAvanA thaI. vi.saM. 2010thI kaMdamULano sadaMtara tyAga tathA covihAra pratyAkhyAnanI zarUAta. vi.saM. 2013 (i.sa. 1951)thI samAjanA vividha kAryomAM AgevAnIpUrvaka kAmagIrI zarU karI. te samayanI samAjanI Arthika sthitine dhyAnamAM laI Arthika kAraNosara abhyAsa na karI zakatAM bALakonI keLavaNI mATe samAjanA bhAIoe sAthe maLI rUA. 40,000 (cAlIsa hajAra pUrA) rakama ekatra karI. vahIvaTa karavA samAjanA bhAIoe eka kamiTI banAvIne pramukhapada saMbhALavAnI javAbadArI potAnA zire AvI. Azare 16 varSa sudhI pramukha tarIke pharaja bajAvI jarUriyAtamaMda vidyArthIone jaina borDiMganI phI paNa ApavAmAM AvatI. A rIte abhyAsa karI cUkelA vidyArthIomAMthI ghaNA koTayAdhipati che. vi.saM. 2017 kuTuMbanA anya sabhyasahita aThThAItapanI ArAdhanA (vaDagAma mukAme), vi.saM. 2020 kArataka vada 10nA usmAnapurA-amadAvAda mukAme upadhAnatapa, DIsA rAjapura mukAme upadhAna bIjuM pAMtrIzuM, pAlanapura mukAme upadhAna trIjuM-aThThAvIsuM, pAlItANA mukAme sajoDe varasItapanuM pAraNuM. navapadajInI oLI, kriyA sahita paMcamI tapa, mauna ekAdazI tapa, caitrI pUrNimA tapa, kArtika pUrNimA tapAdinI ArAdhanA. upadhAna karyA pachI 21 varasa bIyAsaNAno tapa, 2040mAM pAlItANAmAM pU.A.bha.zrI. rAmacaMdrasUrizvarajI ma.sA.nI nizrAmAM cAturmAsa karyA pachI kAyamI ekAsaNAno tapa cAlu che. lagabhaga satata 20 cAturmAsa varSathI paryuSaNa parvamAM cosaTha-praharI pauSadhanI ArAdhanA, Azare 20 varSathI pUrNimAnA divase koIpaNa tIrthanI sparzanA-yAtrA. khaMbhAtathI-pAlItANAnA sajoDe cha'rI pAlita tIrthayAtrA. svargastha pitAjInI bhAvanAnusAra zrI premacaMda IzvaralAla parivAranA upakrame AcArya devazrI rAmacaMdrasUrizvarajI ma.sA.nI puNya nizrAmAM suratathI siddhagiri (pAlItANA)nA 47 divasIya cha"rI pAlita zrI saMghanuM vi.saM. 2034nA kArataka vada panA zubhadine prayANa-poSa suda 6nA dine pAlItANAmAM praveza. poSa suda 8nA pAvanadine zrIAdizvara dAdAnA darabAramAM Jain Education Intemational Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 032 je bRhad gujarAta. AcAryadevazrI nA zubha haste saMghamALAno maMgaLa prasaMga. kuLane jaina bhojanazALA. rAteja tIrthamAM zAha caMpAbena jaina cAra cAMda nahi. paraMtu cauda cAMda lagAvI de tevo kuladIpaka putraratna bhojanazALA, Abu tIrthamAM - Abu - delavADA tIrthamAM mukhya atulakumArano parama upakArI AcAryadevazrI rAmacaMdrasUrizvarajI maMdira mahAvIra svAmI bhagavAnanA derAsaramAM mULanAyakanI ma.sA.nA varad haste amadAvAdamAM saradAra paTela sTeDiyamamAM pratiSThA tathA neminAtha bhagavAnanA derAsarajImAM eka derInI vi.saM. 2047nA vaizAkha vada 5ne ravivAra tA. 2-6-1991nA pratiSThA. siddhagiri pAlItANAmAM girirAja upara nUtana banela maMgaLa dine vaDalA jevA gheghura zrI premacaMda IzvaralAla parivAra Adizvara bhagavAnanA derAsarajImAM zrI saMbhavanAtha, zrI taraphathI Ayojita bhavya dIkSA samAraMbha. ajItanAtha tathA zrI abhinaMdana svAmIjInI pratiSThA. vividha kSetranI nIce mujabanI saMsthAo sAthe saMkaLAyelA vIsanagaramAM - kAjIvADanA nUtana derAsarajInuM khAtamuhUrta - che. pramukha-zrI Abu taLeTI tIrtha-mAnapura-AburoDa (rAjasthAna), mahAvIra svAmInI pratiSThA. rAMtejamAM rAMteja - tIrthamAM eka zrI alaukika pArzvanAtha tIrtha-ujjaina (ema.pI.), zeTha ANaMdajI derImAM zrI mahAvIra svAmI bhagavAnanI pratiSThA, vIsanagaramAM kalyANajI peDhI-amadAvAda, zrI akhila bhAratIya jaina zvetAMbara zrAvaka - pauSadhazALA (upAzraya) nuM khAtamuhUrta tathA uddhATana. konpharansa-muMbaI, zrI vaDagAma tAlukA vepArI esosiyezana- visanagaramAM zrAvikA upAzrayanuM uddaghATana. pUNI tIrthamAM - vaDagAma (u. gujarAta), zrI vaDagAma mAdhyamika keLavaNI maMDaLa upAzrayanuM udghATana. iDara tIrthamAM - jJAnamaMdira khAtamuhUrta. Abu vI.je.paTela hAIskUla-vaDagAma. TrasTI : zrI vAlama jaina tIrtha, zrI taLeTI tIrthamAM - mAnapuramAM 24 derImAM 1 derI, vaDagAmamAM - zrI rAMteja jaina tIrtha, zrI metrANA jaina tIrtha, zrI pAlanapura jaina ciMtAmaNI pArzvanAthanI derAsarajInA dhvajadaMDano lAbha. mitramaMDaLa, zrI vaDagAma jaina saMgha, zrI jaina mitra maMDaLa-pAlanapura pAlanapuramAM - Aso mAsanI navapadajInI kAyamI oLI tathA pramukha 6 varSa, TrasTI 7 varSa. zrI vaDagAma grAma paMcAyata - vaDagAma pAraNAM karAvavAnuM cAlu che. tAraMgAmAM - (navIna dharmazALA) zAha - sarapaMca 5 varSa. zrI pAlanapura - vaDagAma - dAMtA mArkeTa kamiTI caMpAbena premacaMda IzvaralAla pAmI bhavana. vaDagAmamAM - - pAlanapura - 15 varSa, zrI banAsakAMThA jillA vepArI mahAmaMDaLa sevaMtibhAInAM lagna prasaMge jhAMpA cUMdaDI (gAma jamaNa), zeTha - pAlanapura - 5 varSa, zrI pAlanapura gaMjabajAra esosiyezana - premacaMda IzvaralAla hAIskUla bhavana, duSkALamAM vaDagAma mukAme pAlanapura - 5 varSa. zrI dhANadhAra keLavaNI maMDaLa - pramukha - keTala kempa ane dara varSe aneka pAMjarApoLamAM dAna. 17 varSa. A sivAya derAsara, upAzraya, jJAnamaMdira, bhojanazALA, zatruMjaya giranAra, sameta zikharajI, pAvApurI Adi AyaMbilazALA, dharmazALA, sAdharmika bhakti, pAMjarApoLa, lagabhaga 90 tIrthonI yAtrA. anukaMpA Adi vividha kAryomAM samaye samaye yathAyogya anudAnano lAbha meLavAya che. devagurunI bhakti, sAdharmika bhakti, jJAna, pitAzrI 51 varSanI umare vi.saM. 2013nA kArataka suda jIvadayA, anukaMpAmAM anudAna ane dhArmika kSetrono vahIvaTa. e 7nA divase samAdhimaya rIte paraloka sidhAvyA. mAtuzrI hAla 80 temanI khAsa ruci che. zubha vicAro grahaNa karavAnuM, azubha varSanI uMmare paNa pUjA karI zake che. choTAlAla, ramaNIkalAla, vicAro dUra karavAnuM ane samAdhimaraNa meLavavAnuM mana che. sevaMtilAla - bhAIo surata - muMbaImAM vepAra - kArobAra saMbhALe che. ci. atula (amadAvAda mukAme vi.saM. 2047 nA jIvanakALa sudhI AtmasvarUpamAM masta rahevAra vaizAkha vada 5 nA ravivAranA maMgala divase pravajyA grahaNa karI, sva. paMDita pannAlAla, ja. gAMdhI munizrI hitarucivijayajI tarIke suMdara ArAdhanA ArAdhI rahyA che. ci. anila - muMbaI bhAIo sAthe vyavasAyamAM saMkaLAyelA nAma emanuM panAlAla gAMdhI. saurASTranA vAMkAneramAM che. sudhIra, rAjeza, nileza, hiteSa, rUpeza pAMceya bhatrIjA muMbaI- vi.saM. 1976nA mahAvadI 4 nA pitA jagajIvana somacaMda tathA suratamAM bhAIo sAthe vyavasAyamAM saMkaLAyelA che. dIkarI-traNa, mAtA pArvatIbahenanA ghera emano janma, teonI yogasAdhanA khUba bhatrIjI pAMca che. devagurunI bhakti ane kRpAthI jinavANI ja UMcI hatI. padmAsanamAM teo kalAko sudhI besI zakatA. zravaNathI savicAronuM manana-siMcana thayuM. sArA saMskArothI teoe upadhAna tapa, dazavarSanAM ekAsaNA, paryuSaNamAM cosaTha jIvanamAM tana-mana ane dhanano sadupayoga zakya hoya teTalo karI pahorI pauSadha karela hatA. temaNe ahama padano saLaMgajApa dIrdhakALa zakAyo. A kuTuMbe saMyuktapaNe zrI premacaMda IzvaralAla parivAra sudhI karela tethI emanI cetanA zakti kuMDalinI jAgRta thaI hatI. ane mAtuzrI caMpAbahenanA nAme saMpattino nIce darzAvyA mujaba emanA asAdhAraNa kSayopazamane kAraNe aMdarano ughADa ghaNo moTo sad vyaya karela che. vAlama jaina tIrthamAM-zAha premacaMda IzvaralAla hato. teo svarUpajJAna vize, AtmajJAna vize, guNasthAnaka vize, Jain Education Intemational Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 033 paMcAstikAya vize ke padravyaviSe bolavAnuM cAlu kare tyAre vikrama saMvata - 2054nA mahAvada.7ne budhavAra tA. 18-2akhkhalita pravAha vaheto ja rahe. temanuM samyagadarzana vizuddha hatuM. 1998nA roja vatana prAMgadhrAmAM ja 77 varSanI vaye deha choDyo. ane UMDuM svarUpaciMtana hatuM. padArthanA jJAtA hatA. jIvanakALa sudhI AtmasvarUpamAM masta rahenAra ane roja kizorAvasthA dhrAMgadhrAmAM vitAvyA pachI jIvanakALa sudhI acUka nizcita maMtrajApa karanAra pArzvanAtha ane padmAvatIjIno temanI karmabhUmi muMbaI rahI, potAno saMbaMdha adhyayana ane jApa karanAra A AtmajJAnI sAdhupuruSa dIkSita na hovA chatAM adhyApana sAthe joDI dIdho, maulika vicAradhArA sAthe dharmane temanI AtmadazAne anulakSIne zrI prAMgadhrA tapagacchasaMghe emanI vaijJAnikadRSTie pArakhavAnI temanI zakti ane koThAsUjha gajabanAM pAlakhI kADhI bhavya utsAhapUrvaka temanA mRtadehanA aMtima saMskAra hatAM. temanA pravacanonuM lagabhaga 8000 pAnAnuM lakhANa tathA karI je mAna ApyuM te ziramora hatuM. dhvanimudrita karelI keseTo Aje paNa upalabdha che. temanI vidvattA mAlagAMva (rAja.)tA dAnavIra saMghapati ane molika vicAradhArAno lAbha aneka zramaNabhagavaMto ane sAdhvI bhagavaMtoe paNa lIdhela che. sAthe sthAnakavAsI saMpradAyanA zrI bharamalajI hukamacaMdajI bAphanA mahAsatIjIo ane kharataragacchanA sAdhu-sAdhvIo paNa temanI prAraMbhika jIvana : ghaNAM varSo pUrva A parivAramAM saMgha jJAnagaMgAnuM Acamana karanArAM hatAM. teo mUrtipUjAnA virodhIo nIkaLyo hato. mATe A parivAra saMghavI parivAra tarIke oLakhAya samakSa mUrtipUjAnI tArkikatA ane vaijJAniktA darzAvI buddhigamya che. jIvanamAM paristhiti kadI eka sarakhI nathI. saMghavI dalIlothI potAno mata vyakta karatA, alabatta AvuM karavAmAM bheravamalajInI paristhiti sAmAnya hatI chatAM udAratA ane temaNe kyAreya DaMkha ke dveSa rAkhyAM na hatAM. hRdayanI saraLatA AkAzane AMbI jAya tevI hatI. gAmamAM evI prabuddha jIvanasAmayikamAM prakAzita lekho mATe temane muMbaI prasiddhi ke koIne paNa be-pAMca paisAnI AvazyaktA hoya toya jaina yuvaka maMDaLa dvArA puraskAro maLela. buddhijIvIone bheramalabhAI pAse pahoMcI jAya. uchInA lAvIne paNa bIjAne paisA dharmAbhimukha karavAnI zakti dAda mAMgI le tevI hatI. temanI be ApI detA. eka ja vAta "koInuM duHkha mArAthI jovAya nahi." baheno dIkSita hatI. teo paNa dIkSArthI jevA ja hatA. temanI eka divasa samAcAra sAMbhaLyA ke cha'rI pAlaka saMgha bAjunA jAgarukatAnAM darzana temanA nikaTatama paricitoe karyA che. temanI gAmamAMthI pasAra thaze. bheramalajI pahoMcI gayA. game te saMjoge pAse evI zailI ane dRSTi hatAM jenA dvArA zrI AnaMda saMghanA padArpaNa amArA nAnakaDA gAmamAM thavAM joIe. dhanajI mahArAjanI covIzI, upAdhyAya zrI yazovijayajI kAryakartAo ekanA be na thayA. saMghapatinA paga pakaDyA. chevaTe pU. mahArAjanI samakitanA aDasaTha bolanI sajajhAya temaja zrImad gurudevane raDIne karagaryA. chevaTe saMgha Avyo. bharamalajI to rAjayacaMdrajInI Atmasiddhi samajAvavAmAM temane kharekhara saphaLatA harSavibhora thaI gayA. yathAzakti saMghanI bhakti karI ane e maLI hatI. jeNe-jeNe A badho lAbha lIdhela che. teo prasanna ane divase potAnA moTA dIkarA tArAcaMdabhAIne kahyuM " "dIkarA! - prabhAvita thayA che. temanI daSTi ane jJAnagaMgA koI chIcharA jIvanamAM puNyodaye zakti maLe to vadhu ne vadhu sAdharmika bhakti kuMDALAmAM baMdhAI na hatI. je-je dharmamAMthI uttama tattvo maLyAM te karaje." puNya sAtha Apyo. lakSmIe jANe A puNyazALIne tyAM apanAvI lIdhAM hatAM. vedAMta hoya ke bhagavagItA - anya dharmanA vAsa karyo. pU.A.zrI. jinaprabhasUrizvarajI ma.sA. (te vakhate AvA mahAna ciMtanone temaNe jaina darzananA saMdarbhamAM mUlavyA che. munizrI)nI zubha nizrAmAM potAnA gAmamAM ja upadhAna tapa AvI adbhuta siddhie teo saunA AdaraNIya banI rahyA hatA. karAvyAM. mahotsava daramyAna prabhAvanA ApavA pote ja UbhA rahe. jainadharmanAM sUkSmagahana tattvonA abhyAsInuM "svarUpamaMtra' badAma, akharoTa bharI bharIne Ape, lenArane rUmAla pAtharavo paDe pustaka prAMgadhrA hai.pU.pU. tapagacchasaMghe prakAzita karI gaurava lIdhuM e rIte ApatA. che. teoe navakAramaMtra vize lakhelA lekhamAM maMtrane yogya rIte emanAM jIvanamAM thayela aneka sukRto ane sAmAjika "svarUpamaMtra' tarIke oLakhAvyA che. jemAM temanI viziSTa maulika chatAM zAstrasaMmata evI dRSTino paricaya thAya che. maMtra ArAdhakoe A prakAzanamAM eka najara pheravavI jarUrI che. jhinesa buka opha jainIjhamamAM aMkita thayela 32OO ArAdhakonI jIrAvalA tIrthamAM viziSTa Ayojana 81800 aThThama chelle kensaragrasta banyA. muMbaImAM temanA bhaktagaNamAMnA DokTare sAravAra karI paNa darda vadhI gayuM. cha mAsa pIDA sahana karI. thayelAM. pa.pU.A.zrI guNaratnasUrijI ma.sA.nI zubha nizrAmAM bolatAM ane vArtA karatAM navakAramaMtranAM smaraNamAM hamaNAM ja A addabhuta aitihAsika Ayojana thayela. zrI mAlagAmathI kAryo: Jain Education Intemational Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 034 4 bRhad gujarAta zatrujya mahAtIrthano 2700 yAtrikono charI pAlita saMgha, zrI zAMtinAtha jaina yuvA maMDaLa Ayojita jaina ektA saMmelana samasta jaina samAja dvArA zrI zaMkhezvara tIrthamAM dAnavIrapada pradAna muMbaImAM ola inDiyA jaina zvetAMbara konpharansanA ceramena (zrI zatruMjayano aitihAsika charI pAlita saMgha zaMkhezvaramAM cAra dAnavIra zeTha zrI dIpacaMdabhAI gArDa ane bhArata jaina mahAmaMDaLanA divasa rokAyo. 2200 aThThama thayAM. hajAro yAtrikoe A saMghanA pramukhazrI kizoracaMdajI vardhana ane mahArASTra sarakAranA darzanano lAbha lIdho te daramyAnaA pada pradAna thayela. zrI gRhanirmANanA tema ja AvAsa maMtrI rAja ke. purohita sAheba dvArA jIrAvAlA tIrthamAM "pareza bhojanazALA bhavana" nuM bhavya "samAjaratna'nI padavIthI sanmAnIta karavA badala gAyatrI paMcAga nirmANa. tIrthAdhirAja zrI zatruMjaya tIrthamAM ""saMghavIbheru vihAra'nuM parivAra taraphathI hArdika abhinaMdana. bhavya nirmANa. "saMghavI bheru vihAra" nI bAjumAM ja saMghavI saujanya: zrI zatruMjaya mahAtIrthathI zrI giranArajI tIrthano suMdarabena. - delavADA tIrthamAM "saMghavI bherumalajI hukamacaMdajI cha'rI pAlaka saMgha : babitAbena tArAcaMdajInA 5OO AyaMbila bhojanazALA bhavana" - zrI acalagaDha tIrthamAM "zrImatI suMdarabena nimitte. bheramalajI bhojanazALA bhavananuM nirmANa. zrI zaMkhezvara tIrthamAM zaMkhezvara dharmazALAmAM eka viMganuM nirmANa. jIvadayA ane samAja- sva. madhurIbena cImanalAla zeTha sevA hetu mAlagAMvamAM "saMghavI pareza sevA kendra' bhavananuM pU. guNivaryazrI pUNacaMdravijayajI mahArAjazrIe eka nirmANa, hastagiri tIrthamAM pANI tRptigRhanuM nirmANa, zrImatI jagyAe lakhyuM che ke mANasanI sAcI oLakhANa te keTaluM kamAya che suMdarabenanAM varSItapanAM pAraNAM nimitte sAmuhika biyAsaNA tema tenA parathI nahi, paNa kamAyaluM keTaluM bacAvIne sadupayoga karI ja sAmuhika pAraNAnuM Ayojana. zrI zatruMjaya mahAtIrthamAM zrI zake tenA parathI ja saMpattimAna kahevAya che. sadAcAra ane AdizvaradAdAnAM jinabiMbonuM bhavyAtibhavya 18 abhiSeka tema ja saMskRtithI ja mAnavI cAritryavAna oLakhAya che. dharmakriyAo svAmIvAtsalyanuM Ayojana. zrI mAlagAMvamAM atibhavya keTalI kare che tenA parathI nahi paNa aMtara parINati keTalI vikasI upadhAnatapa, ujamaNuM tema ja aThThAI mahotsavanuM Ayojana. zrI tenA parathI ja gaNI zakAya che. muMbaI zAMtAkrujha vesTamAM rahetA zrI zaMkhezvara mahAtIrthamAM aDhAI mahotsavanuM Ayojana, zrI rANakapura cImanabhAI ke. zeThanuM kuTuMba AdhyAtmika vicArothI raMgAyeluM che. Adi paMcatIrtha yAtrAnuM Ayojana. zrI jIrAvAlAjI, anAdarA, parivAranA sabhyo rUDhigata vicAromAMnA vamaLamAMthI bahAra varamANa, mAlagAMva Adi sthAnomAM 10 netra zibiromAM 15OO nIkaLIne zAMta, prasanna ane paramAnaMda svabhAvanI sthiratAne lagabhaga bhAI-bahenonAM AMkhanA oparezana. gulAbagaMjamAM jaina kharekhara pAmyA che. A parivAranA saujanyamUrti sva. madhurIbena maMdira banAvavAmAM mahattvapUrNa sahayoga, zrI pAlItANA tIrthe eka Adarza sannArI tarIkenuM pAramArthika jIvana jIvI gayAM. navANuM yAtrAnuM Ayojana. dukALanA samayamAM 7 gAmomAM gAyo janAra to eka di cAlyA gayA, saguNa sadA jenA sAMbhare, mATe ghAsacArAnI vyavasthA. "saMghavI bheru vihAra' pAlItANAmAM saMskArano vAraso ApI gayA, te upakAra kadIye na visare. pratidina tapasyAnuM Ayojana. zrI zatruMjaya mahAtIrtha saurASTranI raLiyAmaNI bhUmi mAMgaroLanI puNyabhUmimAM pAlItANAmAM sArvajanika bhojanazALAno prAraMbha. saMghavI bheramalajInA svargArohaNa sthAna anAdazamAM hospiTala nirmANa madhurIbenano janma thayo. mAtApitAe saMskArasiMcana karyuM. nAnapaNamAM suMdara dhArmika saMskAro maLavAne kAraNe jIvanamAM prAraMbha. zirohI (rAja.) janarala hospiTalamAM netra cikitsAnuM devagurudharmanI prApti thayA pachI AMtarika guNasaMpattinI paNa vRddhi Ayojana. tA. 5-11-96nA siddhigiri pAlItANAthI thaI. jIvanamAM sadguNo vikasAvyA hatA. i.sa. 1944mAM sametazikharajI mahAtIrtha relve dvArA mahAsaMgha yAtrAno prAraMbha. muMbaImAM vasavATa karatA dharmapremI cImanalAla kAnajIbhAI arbudAcala parvatanI taLeTImAM "anAdarA taLeTI tIrtha" yAne zrI zeTha mAMgaroLavALA sAthe lagnagraMthithI joDAyAM. jIvanamAM bherutAraka pArthaprabhu jaina je. mahAtIrtha, jemAM-atinayanaramya saraLatA, vyAvahAriktA, kuzaLatA ane nisvArtha sevAguNathI zilpakalAyukta vizALa jinAlaya, ramaNIya yAtrika nivAsa, parivAramAM saunAM prItipAtra banyAM. darzana, pUjA, bhakti, upAzraya, jJAnamaMdira, bhojanazALA, cabUtaro AdinuM nirmANa sAmAyika, navakAra jApa, vrata, niyamAdi ArAdhanApUrvaka kArya cAlI rahyuM che. 21 AcArya bhagavaMto tathA 600 sAdhu parivAramAM saunI jhINAmAM jhINI kALajI lIdhI. bhArobhAra sAdhvIjI bhagavaMtonI nizrAmAM aitihAsika bhavya aMjanazalAkA nItaratA vAtsalyabhAvane kAraNe dAMpatyajIvananAM pistAlIza varSa pratiSThA je vastupAla tejapAlanI yAda ApanAra hatA. tArAcaMda paramArthabhAvathI suvAsita karatA gayAM. mohanabhAI dvArA, mAtuzrI suMdarabenanI preraNAthI ghaNAM dharmakAryo susaMpanna banyAM. dAnavIra zeTha zrI tArAcaMdajI bharamalajI saMghavIne i.sa. 1987mAM AkhuM kuTuMba tathA saMbaMdhIonA parivAro Jain Education Intemational Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 035 sAthe pAlItANA tIrthabhUminI ullAsapUrvaka bhAvathI yAtrA karI gaNadhara pratiSThA, 7. amadAvAda tathA rAMdhejAmAM udyApana ane saune yAtrA karAvI, dilamAM rahelI dharmanI lAgaNInAM darzana mahotsava, 8. aneka vakhata zAMtisnAtra - siddhacakra pUjana vagere thayAM. A prasaMga dvArA kharekhara jIvanamAM yAdagAra sukRtanI kamAI aneka prakAranAM pUjana, 9. pAlItANA tathA zaMkhezvaranA charI karI. I.sa. 1988nA jAnyuArInI 1lI tArIkhe samAdhipUrvaka pAlaka saMgha, temaja pAlItANAmAM comAsuM, 10. rAMdhejAmAM upadhAna navakAranuM smaraNa karatAM karatAM nazvara dehane tajI gayAM. parivArane tapa karyA tathA 161 tapasvIone karAvyA, 11. zerasA vagere kadI na bhUlAya tevA dharmasaMskArano mUlyavAna vAraso ApI gayAM. cha'rI pAlaka yAtrA 10 vAra, 12. zAMtinagaramAM maMgalamUrti tathA ghaNA ja umadA svabhAvanA zrI madhurIbahene jaina dharmanA utkRSTa sitteramAM 10 pratimAM. AcAra vicArane jIvanamAM kharekhara AtmasAta karela. teo teoe daMDaka laghusaMgrahaNI, cAraprakaraNa, traNabhASya, cha paragaju, sevAbhAvI ane tapasvI hatAM. sAdhanA ane prabhAvanAnAM karmagraMtha - (saartha), tattvArthasUtra, vairAgyazattaka, paMca pratikramaNa, haMmezA sAdhaka rahyAM hatAM. saMsAranI asAratAno temane ghaNo vahelo (artha), vitarAgastotra, jeTalo dhArmika abhyAsa tathA khyAla AvI gayo hato ane tethI ja temanuM samagra jIvana 1 mAsakSamaNa, 1 soLa, 1 paMdara, 42 aThThAI, 108 dharmapravRttiothI ja dhabakatuM hatuM. AvA dharmapremI sannArIothI ja ama saMgama, 229 chaThTha saLaMga, 500 AyaMbila, 3 varSItapa, jainazAsana gauravavaMtu banyuM che. chamAsI, pAMcamAsI, traNamAsI, be mAsI (be vakhata), sattArI, zAha maMjulAbena manubhAI aDha, daza, doSa, zreNItapa, siddhatapa, bhadratapa, 54 oLI, 80 navapada oLI, 2 karmasudana tapa, naraka nigoda nivAraNa tapa, para rAMdhejAvALA cImanalAla nAthAlAla parivAra dharmapremI jinAlaya tapa, 50 dipAvalI cha4, 24 bhagavAnaka, 20 gaNAya che tethI parivArano dharmavAraso paraMparAgata jaLavAto rahe che. viharamAna upavAsathI sahastra phUTa tapa, yugapradhAna tapa, Aja paNa A parivAranA zrI manubhAI tathA temanAM dharmapatnI aSTamahAsiddhitapa, indriya vijayatapa, 45 Agamatapa, 170 maMjulAbena evuM ja dhArmika jIvana jIvI rahyAM che. sukhI gharamAM ane janatapa, samavasaraNa tapa, gautamanidhi tapa, kAThiyAnA akrama sukhanI choLomAM paNa kAyAne kaSTa ApI karmomAM khapAvatA rahevuM e tapa, pAMcamAsa paccIsa divasa ekAMtare upavAsa tapa, aSTapratihAra kharekhara kaparuM che. paNa jeNe kAyAthI para evA eka mAtra AtmAnA tapa, cauda pUrva tapa, zetruMjaya rohiNItapa, dAnatapa, merUmaMdira tapa, astitvane ja svIkAryuM che. ane jene zAzvatadhAma mokSamAM vahelA gaNadhara tapa, caturvidha tapa, pAMcama, agiyArasa, poSa dazamI, pahoMcavAnI tamannA che. teo A dehane bhoganuM nahIM paNa dharma-tapanuM tIrthakara jJAna tapa, traNeya upadhAna tapa, gautama kamaLatA, mokSadaMDa sAdhana mAnI tenI pAsethI kAma lIdhuM che. evAM maMjulAbena tapa, pradezI rAjayatapa, kaMThAbharaNa tapa, caudapUrvano tapa, jainazAsananA jyotirdhara tapAgacchAdhipati sva. pU. A. bha. paMcaparameSTI tapa, lokanAvikA tapa, naguNa saMpatti tapa, zrImad vijayarAmacaMdrasUrizvarajI ma.sA.nA zubhAziSathI teonA navanidhAna tapa, moTAdaza paccakhANa tapa, dAridaharaNa tapa, be paTTAlaMkAra siMhagarjanAnA svAmI sva.5.pU. A. deva vakhata ekAMtare kalyANa tapa, dharmacakra tapa, vIzasthAnakatapa, jevA zrImadvijayamukticaMdrasUrizvarajI ma.sA.ne dharmadAtA gurudevapade ghaNAM tapa-tapazcaryA karyA che. ane haju cAlu che. uparAMta cha karoDa svIkArI je kAMI dharmaArAdhanA karI che. te kharekhara anumodanIya che. pistAlIza lAkha uparAMta (ane haju paNa cAlu) navakAra maMtrano teoe moTAbhAganAM satkAryo sva.pU.A.bha. zrI jApa karyo che. cImanalAla nAthAlAlanI saghaLI milkata temanA mukticaMdrasUrizvarajI ma.sA.nI nizrAmAM tathA temanA parivAranA Adeza anusAra temanA dIkarAe baMgalAnI kiMmata sahita pa.pU.A.zrI. vicakSaNasUrijI pa.pU.A. deva prabhAkarasUrijI. dharmakAryamAM vAparI che. pU.A.zrI jayakuMjarasUrizvarajI, pU.A.bha. pUrNacaMdrasUrijI tathA pU.A.bha.zrI muktiprabhAsUrijInAM mArgadarzana nIce karatAM rahyAM che. - zrI motIbhAI saremalajI teonAM tapa ane satkAryo anumodavA yogya che. je A mujaba che. karNATaka pradezamAM belagAmamAM zA. saremalajI pratApa1. saM. 2032mAM amadAvAdathI tAraMgAjI cha'rI pAlaka caMdajIno sukhI-saMpanna parivAra dharma-dhyAnamAM paNa eTaloja saMgha, 2. saM. 2030 amadAvAdanA kRSNanagaramAM aMjanazalAkA- otaprota thayela. mULa rAjasthAna ji. jhAlora mu: harajI. A prabhupratiSThA-dhvajapratiSThA (kAyamI), 3. amadAvAda - parivAramAM jaina dharmanA saMskAronuM siMcana temanI peDhI dara peDhInI raMgasAgaramAM prabhu tathA dhvaja pratiSThA (kAyamI), 4. rAMdhejA : be paraMparA hoya tema jaNAya che. saremalajInA parivAramAM traNeka varSa maMdiramAM prabhupratiSThA 5. hastagiri : prabhupratiSThA 6. pAlItANA : pahelAM be dIkSAo saMpanna thaI te pachI ja vairAgyano ane dharmano Jain Education Intemational Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o36 4 bRhad gujarAta raMga vadhu ghero banato rahyo. saremalajInA eka putra motIlAlano tapasyAo, upadhAna, tapa, aThThAI vagere tapasyAo prasaMgopAta janma I. sa. 1960mAM thayo. ekatAlIsa varSanI uMmara eTale ghaNI badhI thatI rahI che. bhAratanA badhA ja tIrthasthAnonI yAtrAo bhara yauvana, vAvarika enjiniyara sudhInuM adhyayana, vilAsa, karI AvyA che. motIlAlajI ane tenA parivArane zata zata vaMdanA. vaibhava ane domadoma samRddhi hoya pachI mANasa bhAgyeja dharmane yAda kare che. paNa koI zubha saMketane kAraNe motIlAlajInAM jIvanamAM zrI vimalabhAI jIvarAjI gajabano TarnIMga poInTa Avyo. ane temanuM AMtaravizva jhaDapathI gurabhakta, suzrAvaka, zrI vimalabhAI tathA temanAM khUlI gayuM. vyasanone phagAvI dIdhA, saMsAranI asAratA ane dharmapatnI zrImatI ratanabena : muMbaInA bhautika vAtAvaraNanA nazvaratAne samajI levAmAM vAra na lAgI. bahu ja vivekabharI kAraNe dharmathI thoDA dUra rahI gayelA, paraMtu pharI jinavANI zravaNa samajUtIthI kAma laIne potAnA parivAramAM dharmapatnI, banne ane gurubhagavaMtonA sAMnidhyathI raMga lAgyo. pa.pU. gurudevazrI bALakumAra putro ane putrIne vizvAsamAM laI sAthe ja rahIne guNaratnasUrijI ma.sA.ne vinaMtI karI, "gurudeva! amArA saMpUrNa sAmuhika rIte saMyamamArgano svIkAra karyo. parivArane tAro!" yuvAnavayamAM pUjayazrInI nizrAmAM takhatagaDhamAM motIlAlajI ghara saMsAramAM ane duniyAdArInA vyavahAromAM upadhAna karyA. dharmano raMga lAgyo. rahyA chatAM aNadhArI temanA jIvananI badalAyelI kAryadizA pachIthI vimalabhAIne sonuM paheravAno zokha. eka divasa pUjA tAraNa nIkaLe che ke e puNyaprabhAvI jIvAtmA mohamAyA ke mamatAnA karatAM AtmasTraraNA thaI. prabho ! mArA aMga upara dAgInA ne paDaLomAM rAcanAro ke vilAsa-vaibhava jevI sukhopayogI samRddhimAM tArA upara nahi? e ja vakhate pratijJA karI. havethI sonAno zokha ALoTanAro nahIM hoya. emanuM aMtara sAdhanA upAsanA mATe ja prabhujI upara karavo. tarata ja hAthanI vIMTI gaLAvI vATakI haMmezA jhaMkhanA karatuM hatuM. teo saMsAramAM hatA chatAM alipta rIte banAvarAvI. mojazokhane tilAMjalI ApI, bhakti ane viratIno * jIvatA hatA. emanAM bALako paNa Aje e pagadaMDIne anusaryA. prema 2ga-2gamAM vasavA lAgyo. pachI to thoDA ja divasomAM itihAsanI A eka virala ghaTanA gaNI zakAya. sAMsArika sonAnI thAlI, kaLaza, darpaNa Adi tamAma upakaraNo sonAnAM. vyavasAya karatA karatA koI evA vyavasAyanI zodhamAM hatA je banAvarAvyAM. ""uttama pAtramAM uttama pariNAma" hIrA paNa kyAreya naSTa na thAya, je kyAreya parivartana na pAme, motIlAlajInI jaDAvyA. prabhu bhaktimAM dravya vaparAya eja sArthaka! dharmapatnI. A vicAradhArA gharasaMsAranAM baMdhanamAMthI vahelAmAM vahelI take mukta ratanabena paNa saMsAramAMthI sAthI evAM maLela ke eka divasa thavAno thanaganATa hato. pUjaya guru bhagavaMtonI bhakti-prIti - sonAnI vATakI khovAI gaI tyAre kahyuM, patideva! ekanA badale saMpAdana karI vairAgya bhAvanAe temanA komaLa hRdayane jaladIthI be banAvarAvI nAkho khovAya to kAma lAge! zuddha aMbara -kasturI vaza karyuM. parivAramAM putra motIlAlajIe saMyama svIkArI AdithI pajana kare che. dara varase sonAnA javAno sAthiyo kare gautamavijayajI nAma dhAraNa karyuM. dharmapatnI aruNAkumArIe saMyama che. deva-guruno mahimA vadhe. ane loko dharmane pAme, basa e ja svIkArI arihaMtarekhAzrIjI nAma dhAraNa karyuM. putra girIzakumAre emanA aMtaranA udgAro. chellA ghaNA varSathI pUjya gurudevanA saMyama svIkArI muni sudharmaratnavijayajI nAma dhAraNa karyuM ane cAturmAsa praveza prasaMge cAMdInA sikkAthI prabhAvanA karela che. RSitakumAre saMyama svIkArI muni tribhuvanaratnavijayajI nAma DIsAmAM svadravya atibhavya sAmuhika aSTaprakArI pUjAnuM dhAraNa karyuM. putrI razmikumArI e RjurekhAzrIjI nAma dhAraNa karyuM. Ayojana karyuM. jemAM yuvA daMpatio ane saMgha pramukha joDe brahmacarya moTAbhAI popaTabhAInI putrI tarUNAkumArIe sA. tIrtharakhAzrIjI vrata svIkAryuM. amadAvAdamAM sarvaprathama vakhata sADA pAMca hajAra nAma dhAraNa karyuM. munizrI e pUrve moTAbhAI zrI jayaMtIlAlajInA zrAvakonI haThIsIMgavADImAM samuha sAmAyikanuM Ayojana karyuM. jemAM putra ane putrI aImaratnavijayajI, sAdhvIzrI rAjularekhAzrIjI ma. emanA ciraMjIvI 12 varSanA mumukSu pRthvIkumAre jAheramAM kahyuM ke, e saMyama lIdho ane sundara ArAdhanAo karI rahyAM che. bApujI! tame A badhAne sAmAyika karAvIne rAjI thAo cho. paraMtu zrI siddhagirirAja pAlItANAmAM sAmuhika 38 yuvaka kharekhara AnaMdita to tyAre thajo jyAre tamAro A dIkaro yuvatIonI dIkSA nimitte 5.pU. 175 dIkSA dAnezvarI jAvajIva mATe sAmAyika svIkAre. gayA varase 2054nA jeThA AcAryadevazrI guNaratnasUrijI ma.sA.nI zubhanizrAmAM mahAsudI-4 mahine zaMkhezvara tIrthamAM teoe 13 sAmUhika dIkSAonuM Ayojana tA. 16-2-2002 zanivAranA maMgaladine A bhavyAtibhavya karyuM. jemAM potAnA suputra pRthvIkumArane 13 varSanI nAnI vayamAM dIkSA samAroha yojAyo hato. dhAmadhUmathI dIkSA apAvI. (jeo Aje paMnyAsazrI razmiratnasaramelajInA parivAre nAnAM moTAM aneka dAno ApyAM che. vijayajI ma.sA.nA ziSya muni mokSAMgaratnavijayajI tarIke temaja Jain Education Intemational Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 7.30 moTAbhAInI putrIo sAthvIzrI kirtanarekhAzrIjI ane sAdhvI ekasarakhAM jatAM nathI. caDatI-paDatI divasa-rAtanI mAphaka jIvana virAMgarekhAzrIjI ArAdhanA karI rahyAM che.A dIkSA prasaMge sAthe saMkaLAyela che. taDako-chAMyo zrImatI zAradAbenanAM jIvanamAM bhAratamAM sau prathamavAra helikopTarathI varSIdAnanuM Ayojana paNa Avyo hato. te vakhate temaNe sahejapaNa hatAza thayA vinA karavAmAM Avela. potAnA bIjA putrane paNa pUjayazrInI pAse rAkhI potAnI AMtarasUjhathI mArgadarzana meLavI hiMmata dAkhavI jIvanane svayaM paNa sajoDe saMyamanI bhAvanA bhAvI rahyA hatA. samatola rAkhavA prayatna karyo. jayAre lakSmIjInI apArakRpA emane pUchatAM teo haMmezA kahetA hoya che. "ke A badhuM varasI tyAre paNa na abhimAna, na daMbha, na tiraskAra ke na irSA. thAya che te gurukRpAthI ja thAya che." hAlamAM zrI vimalabhAIe vikaTa paristhitimAM paNa khaDakanI jema UbhA rahevAnI saune preraNA pAlItANAmAM 38 dIkSA mahotsava prasaMge potAnA parivAra sAthe ApyA karI che. pachI to samaya jatAM temaNe sAmAjika Arogya pote paNa saMyamagrahaNa karI munikalyANaratnavijayajI tathA temanA viSayaka, Arthika ane zaikSaNika rIte ghaNAM umadA ane putra rUcitakumAre dikSA grahaNa karI ramyAMgaratnavijayajI banyA. avismaraNIya kAryo karavA mAMDyAM. hAla teo strIonI, tathA temanAM saMsArI dharmapanI ratanabene sA.zrI tArakarekhAzrIjI bALakonI, vRddhonI, apaMgonI samasyAomAM UMDo rasa laI kArya nAma dhAraNa karyuM. moTAbhAI vastImalajI jIvarAjajIe saMyama kare che. teo phakta Arthika ja nahi paraMtu mAnasika ane zArIrika svIkArI vinitaratnavijayajI nAma ane dharmapatnI sonIbahene rIte temAM otaprota thaI jAya che. zaikSaNika kSetre zrImatI zAradAbena saMyama svIkArI sA. gaNarekhAzrIjI nAma dhAraNa karyuM, patra yu. mahetA kanyA chAtrAlaya (mahAvIra jaina vidyAlaya) amadAvAda. dIpakakumAre dIkSA grahaNa karI dIkSitaratnavijayajI nAma dhAraNa vaDagAma, mahAla keLavaNI maMDaLa, chApI zALA tathA hosTela jemAM karyuM. saMpatti samRddhi ane mohamAyAno saMpUrNa tyAga karI 2300 jeTalAM bALako abhyAsa kare che. memadapura gAmamAM paNa AyojananA mukhya sUtradhAra hatA zrI vimalabhAI jIvarAjajI mAdhyamika, uccatara vibhAga tathA komyuTara vibhAga, tapovana temane zata zata vaMdanA. saMskAra pITha, gAMdhInagara (kobA) - kanyA chAtrAlaya kaDI, amadAvAda menejamenTa eso, sAbaramatI hAIskUla - amadAvAda, zreSTha zrAvikArasta zrI saMyuktA jaina vidyArthIgRha-sAyana-muMbaI jevI saMsthAone dAna zAradAbena uttamalAla mahetA ApI baheno ane bALakonA zaikSaNika vikAsano pAyo nAMkhyo ane AgaLa vadhavAmAM madada karI. satyaniSTha, kartavyaniSTha ane niyamItatAnuM custapaNe pAlana karanAra ane jenuM jIvana sAdAI, sahanazIlatA, svAbhimAna, Arogya kSetre zrI yu.ena. mahetA insTi. opha svadezaprema jevA sadaguNothI mahekatuM che. game tevA kaparA saMjogomAM kArDiyolojI enDa risarca senTara (sivila hospiTAla) amadAvAda, koThAsUjhathI mArga kADhI kAryane vega ApanAra ane pUrNatA sudhI sAmuhika Arogya kendra memadapura - ji. banAsakAMThA. AI.sI. pahoMcavAnI hiMmata rAkhanAra zrImatI zAradAbena uttamalAla sI. yuniTa - pAlanapura, jIvarAja hospiTAla amadAvAda, zrI yu. mahetAnI A oLakha che. ena. mahetA AI hospiTAla (sivila hospiTAla) amadAvAda, gujarAtanA banAsakAMThA jillAmAM Avela memadapura jevAM ThAkarazI hospiTala amadAvAda vigere hospiTAlone sAruM evuM nAnakaDAM gAmamAM janma thayo. pitAnuM nAma maNilAla premacaMda dAna Apela che. dhArmikakSetre zrI goDIjIpArzvanAtha jIrNoddhAra TrasTa desAI ane mAtAnuM nAma babubena. mAtA-pitA dharmaniSTha ane - amadAvAda, zrI 108 bhakti vihAra jaina TrasTa zaMkhezvara, zrImad vyavahArakuzaLa hatAM. saMskArI mAtA-pitAne hAthe zAradAbenanuM buddhisAgara sUrizvarajI samAdhi maMdira - vijApura, tAraMgA tIrthamAM ghaDatara thayuM. bhaNatara thoDuM paNa gaNataramAM bhalabhalAne AMbI jAya dharmazALA mATe, lAMbhA jaina derAsara amadAvAda, serIzA, chApI, tevAM zAradAbenanAM lagna memadapura gAmanA vatanI zrI uttamalAla pATaDI, AMbaliyAsaNa, kanoDA, rANIpa jevA gAmomAM tathA nAthAlAla mahetA sAthe thayAM hatAM. teo bI.esa.sI. thayAM hatAM. puSpadaMta jainasaMgha seTelAITa sAbaramatI (jaina nagara), maNinagara ane vikhyAta davAnI kaMpanI senDojhamAM nokarI maLI hatI. paraMtu pAMjarApoLa jevAM amadAvAdanA vistAromAM thaIne Azare 15 thoDo samaya bAda temanI tabiyata anukULa rahevA na lAgI tyAre karatAM vadhAre upAzraya mATe arthika madada karI che. sAthe sAthe koTha, patinI kathaLelI zArIrika, mAnasika tabiyata ane Arthika chApariyALA, navasArI tema ja anya nAnI-moTI pAMjarApoLamAM mUMjhavaNa vacce paNa dhIraja ane sahanazIlatA rAkhI saMyama ane abola jIvo mATe dAnanI gaMgA vahevaDAvI che. jayAre gujarAta, sthiratAthI jIvanane sumadhura banAvyuM. teoe haMmezA kAryeSu bihAra, dilhImAM paNa Atma vallabha smAraka saMsthAmAM paNa temanuM maMtrInI pharaja bajAvI hatI. vyaktinA jIvanamAM dareka varSe nAma joDAyela che. Jain Education Intemational Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta sAmAjika kSetre mAnavatAnAM kAryomAM paNa temaNe pAchuM ma.sA.nI preraNAthI zaMkhezvaramAM nirmANa pAmela "zrI 108 vaLIne joyuM nathI. amadAvAdanA parimala gArDana, pAlItANA pArzvanAtha bhakti vihAra"mAM agraNI ane pAyAnA TrasTI che. tema parvata upara pANInA projekTa mATe ANaMdajI kalyANajI peDhIne, ja tharAthI traNa kI.mI. dUra Avela runI tIrthanuM nirmANa vRddhajano mATe, 'vikAsagRha saMsthA' hari pablika ceriTebala TrasTane pa.pU.AcArya devazrI, vinayacaMdrasUrizvarajI ma.sA. tathA temanA vRddhAzrama mATe, kastUrabA AzramanA prArthanA hola navasArImAM ziSya ratna pa.pU. AcArya devazrI, kalpajayasUrizvarajI ma.sA.nI sAdharmika bhAIo mATe 40 phUleTanI AvAsa yojanA mATe, tathA preraNAthI thayela che. tenA pAyAnA TrasTI tarIke bIjA TrasTIonI zrI dazAzrImALI samAja yu.ena. mahetA vikAsa TrasTa dvArA cAlatI sAthe jamIna saMpAdanathI mAMDI bAMdhakAma, jIrNoddhAra Adi tamAma sAdharmika zikSaNa, tabIbI paraspara sahAya jevI yojanAo mATe kAmagIrI khUba prazaMsanIya rIte karI rahyA che. sAruM evuM dAna ApI samAja upayogI kAryomAM teo gaLADUba sadAya paramArthe oliyA jevuM jIvana jIvatA A rahyAM che. temanA A kAryone bIradAvatAM zrI rAjanagaranA jaina zAsanazUrA zrAvakanA jIvanamAM temanAM dharmapatnI paramUla yuvaka saMghe (amadAvAda) zreSTha zrAvikAno evorDa ApI temanuM tapasvInI, mitabhASI, kuTuMba bhAvanAzIla subhadrAbenano amUlya bahumAna karyuM. chatAM temanAmAM ahaMkAra - abhimAna jevuM jovA phALo che. subhadrAbenanA uttama AtmAe 500 AyaMbilanA maLatuM nathI te ja temanI mahAnatA che. Ama zAradAbahena kharekhara tapanI pUrNAhUti tarapha pahoMcatAM ja pUrNa samAdhipUrvaka 40pa samAjanuM gauravazALI ratna che. AyaMbile A jagatane alavidA karI lIdhI. jethI temanA mAnavakalyANanI javalaMta jyoti svarUpa zrI AtmazreyArthe kAyamI smRti svarUpe zrI 108 mahAprasAda tIrthamAM 108 Adi anekAneka TrasTanA TrasTI pa.pU. gacchAdhipati prema-sUrizvarajI saM. sA tathA pa.pU. labdhisUrizvarajI ma.sA.nI amidaSTithI tathA te TrasTanA TrasTIonI zrI somAbhAI maNilAla udAratAthI somAbhAIne kAyamI AyaMbilakhAtuM karavAno Adeza jemanAM nAma ane kAmanI suvAsa mAtra jaina saMsthAo Apela che. te AyaMbilakhAtAnuM nirmANa kArya cAluM che. pUratI ke mAdare vatana ke kAMkareja kSetra pUratI ja maryAdita na rahetAM tapasvI somAbhAIe mAsakSamaNa, soLabhaLuM, paMdara-dasacomera prasarI che. tevA virala vyaktitvadhArI, devaguru zraddhA- nava-pAMca vagere upavAsa, varSItapa, upadhAnatapa, AyaMbilanI saMpanna, gurukRpApAtra, zrI somAbhAIno AMtaravaibhava darzanIya ane oLIo Adi vividha tapasyAthI jIvanane alaMkRta karela che. mANavAlAyaka che. Aje 72 varSanI jaipha vaye paNa zrI pAlItANAmAM be vakhata comAsuM, 24 varSa pUnama karI, sametazekhara somAbhAInA mukhAraviMda para yuvAnIne zaramAve tevI gajabanI sAta vakhata jAtrA karela tathA bhAratanA 90 TakA tIrthonI yAtrA rti ane thanaganATanA kAraNe teja jhaLakatuM jovA maLe che. janma karI che. hoMgakoMga, beMgakoka, sIMgApora, pAkistAna, zArajahAM, tA. 3-3-'30. zreSThIvarya zrI AmalacaMda maganacaMda pAMcANI dubaI vagereno videza pravAsa paNa karela che. temaNe parama mitra ane parivAranA A puNyavaMtA teja sitArAmAM guNaratnono jhagamagATa murabbI zrI jayaMtilAla vI. zAha tathA haragoviMda vI. zAha tathA sAmAnya janane prabhAvita karI de tevo bhavya che. dalapatabhAI ema. zAha sAthe khabhe khabhA milAvIne je kuzaLa vahIvaTakartA evA somAbhAIe gAMdhIjInA aitihAsika kAryo karyAM che te joIne 5.pU. AcAryadevazrI TrasTIzIpa siddhAMtane jIvanamAM mUrta karI Apela che. temanuM bahumukhI vijayalabdhisUrizvarajI ma.sA.e kaheluM ke ""kharekhara beMtAlIsI vyaktitva "vajAdapi kaThorANi mRduni kusumAdapi" uktine sArtha samAjanA A cAra zrAvaka baMdhuoe eka itihAsa sajaryo che, jene karanAruM nIvaDyuM che. teo tana, mana, dhanathI zrI jinazAsana ane AvanArI peDhI sadAya yAda rAkhaze." jeoe zrI 108 pArzvanAtha janasevA karI rahyA che. eka kuzaLa keLavaNIkAra, somAbhAI zAhe bhakti vihAra mahAprasAda jaina tIrtha ane zrI goDIjInuM rtIrtha skUla, hAIskUla, hospiTAla-AyaMbilakhAtuM-daherAsara nirmANanuM prabhAvaka TrasTa, runI sivAya paNa sametazikharajInAM dharmamaMgala kArya hoya ke jIrNoddhAranuM kArya ho, devagurukapA baLe ane potAnI vidyApITha, pAlItANA, zrI bhakti vihAra jaina dharmazALA ane AgavI ane anokhI sakhAvata meLavavAnI kunehathI ghaNI moTI surANI bhuvana jaina dharmazALAnA TrasTIo tarIke sevA bajAvI rahela rakamanI sakhAvato je te TrasTa ke saMsthA mATe meLavI samarpaNanI che. temanA saMsArI pakSe sagAM bena pU.sA. zrI sUryakalAzrIjI sUrilI saragama bajAvI rahyA che. temanI koThAsUjha ati ajabanI ma.sA. Aje sva. pa2 kalyANakArI evI saMyamajIvananI sAdhanA che. gacchAdhipati pa.pU.A. devazrI vi. premasUrizvarajI ma.sA. karI rahyAM che. dhanya che AvI kuTuMbane : tathA temanA vaDIlabaMdhu 5. pU. A.devazrI vi. subodhasUrizvara somAbhAInuM rAjakIya kSetre yogadAna paNa ati noMdhanIya Jain Education Intemational Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana che. dhI pragati ko.o. beMka li. tharA, dhI nezanala sIDa chatAM emaNe to pArTI pratye paNa kSamAbhAva rAkhI "mArAM karmanA sarTIphikezana ejansI - nyu dilhI, dhI banAsakAMThA jillA madhyastha udaye A banyuM che, te mAre bhogavavuM joIe, karma vinA mAro vALa beMka li. pAlanapura, dhI khetIvADI utpanna bajAra niyaMtraNa saMgha, paNa vAMko koI na karI zake. karmanA siddhAMta pratye avihaDa zraddhAnA amadAvAda dhI arbana ko. opa. beMka pheDarezana amadAvAda, jillA prabhAve evI vyaktine paNa kSamA ApI. premasaMbaMdha TakAvI rAkhyo paMcAyata bAMdhakAma samiti, pAlanapura AdimAM ceramena ke to e pArTIe lIdhuM hatuM tenAthI paNa vadhAre badalAmAM ApyuM. DAyarekTaranI bhUmikAmAM suMdara yogadAna ApI rahyA che. A namratA paNa evI ke dharmanuM kArya koI paNa batAve pachI nAno hoya uparAMta kAMkareja tAlukA paMcAyata, tharA grAma paMcAyata ane ke moTo hoya, saMpattivALo hoya ke garIba hoya, to paNa potAnA banAsakAMThA jillA paMcAyatamAM teo sabhya che tathA kAMkareja tAlukA moTApaNAno ehasAsa rAkhyA vagara dareka kArya sahajabhAve karI kharIda vecANa saMgha, banAsakAMThA jillA sahakArI kharIda vecANa saMgha ApatA. karuNA paNa ajaba-gajabanI. game te vyaktine paisAnI tathA banAsakAMThA jillA sahakArI saMghamAM DAyarekTara hatA. ke kaMIpaNa jarUra hoya ane potAnI sthiti sAmAnya hovA chatAM teo nIcenI sAmAjika saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che. koIne kAMI ApyA vagara nahotA rahetA. pote jayAM ArAdhanA (1) abhinava bhAratI vaDA (cAra skUlo saMbhALe che.) (2) je.vI. karatA hatA tyAM te motIzA lAlabAga jaina derAsara (muMbaI)nA zAha ceriTebala TrasTa, tharAnA TrasTI (hospiTAla nirmANa cAlu che) sTAphanA mANasone paNa jarUra paDye vagara vyAje paisA ApatA. (3) zrI vardhamAna cerITebala TrasTa (jaina baMdhuone madadagAra TrasTa) pAchA AvI jAya to ThIka paNa mAMgavAnA nahi, e to dIkSA lIdhI (4) zrI ratanazI mULacaMda jaina borDiMga TrasTamAM TrasTI - tharA tyAre gharanAne khabara paDI ke 25 hajAra rUpiyA derAsaranA sTAphane (5) zrI dazAzrImALI beMtAlIza jaina samAja saMsthA saMcAlita ApelA che. saMtoSa paNa evo ke nAnI uMmaramAM ja 25000-00 kAlIdAsa maMchAcaMda jaina borDiganA TrasTIvarya - pATaNa (6) zrI rU.nI maryAdAnuM parigraha parimANa lIdhuM hatuM ane paisA vadhavA dazAzrImALI beMtAlIza jaina maMDaLa pATaNamAM TrasTI mahodaya che. A lAgyA to gharakharca jeTalI Avaka UbhI karI kamAvAnuM baMdha karyuM. uparAMta teoe tharAmAM dAdAzrInA nAme sArvajanika vAMcanAlaya vadhArAnA paisA badhA ja dharmamArge kharcI dIdhA. niyamane akabaMdha baMdhAvela che. AvA sarvatomukhI pratibhAsaMpanna zrI somAbhAI sAcavyo. dharma pratyeno prema evo ke dararoja snAtra bhaNAve, pachI nirAmaya dIrdhAyu pAme ane emanI nisvArtha zAsanasevA ane nokarIe jAya. Ama TekapUrvaka jALavelA snAtramAM AvatI paMkti lokakalyANanAM kAryo tarapha udyotIta bane e ja abhyarthanA. jo hove muja zakti isI, savi jIva karuM zAsanarasI" ane dIkSA-kevaLane abhilASa" e be paMktione uccAratI vakhatano apUrva zraddhALu bhAvollAsa emane adhyAtmanA paMthe kyAMyano kyAMya kheMcI gayo. sohanalAla malakacaMda parivAra - raMgIlAbena svabhAve kaDaka, haiye karuNALu, kaMdamULa ke rAjasthAna-gujarAtanI sarahada upara AvelA vAMkaDiyA rAtribhojanano paNa tyAga nahi, pUjA karatAM paNa zarama Ave. 14 vaDagAma nagaramAM zA. lukacaMda magAjI muNANI nAmaka saMskArI varSanI uMmare lagna thayAM. nAnapaNathI ja hArTanA vAlvanI kuTuMba vasatuM hatuM. temanAM dharmapatnI bhakubenamAM rahelA dharmasaMskArone bimArIthI pIDita, Arthika paristhiti paNa sAmAnya. kAraNe traNeya putromAM dharmabhAvanA sahaja hatI. moTA banne putro Arthika lAbha prApta karavA sohanalAlabhAI muMbaI gayA. navalamalajI ane javAnamalajI bAvratadhArI zrAvaka banyA. sauthI viziSTa puNyodaye dharmarUpI vRkSa mATe phaLadrupa evI lAlabAga nAnA putra sohanalAla mAtAnI preraNAthI vi.saM. 1997nI sAle (muMbaI)nI bhUmi prApta thaI ane yogAnuyoga viziSTadharmaprabhAvaka 10-11 varSanI uMmaramAM ja dIkSA levA bhAgI gayA hatA. paNa te AcAryadeva zrImad vijayarAjacandrasUrizvarajI ma.sA.no saMgama kALe dIkSA levI kaparI hatI. svajanoe temane pAchA pakaDI lAvI thayo. teozrInA pravacanathI dharmamAM zraddhA daDha banI. paNa zAMta ane marudharabhUmimAM AvelA nAnakaDA rAyapUra gAmamAM janmela saraLa prakRtinA hovAthI kuTuMbamAM dharmanA saMskAra siMcavAnuM emanA raMgIlAbena sAthe lagnabaMdhanathI bAMdhyA. mATe kaparuM kAma hatuM. tethI vicAryuM ke ""jo mArAM dharmapatnI dharmane mAtAnA saMskAranA kAraNe sohanalAlabhAImAM guNono samaje to mAruM kuTuMba dharma pAmI zake." e ja arasAmAM vi.saM. vikAsa paNa sAro thayelo. pU.A.bha. zrI rAmacaMdrasUri ma.sA.nA 2021mAM pUjayazrInuM lAlabAga cAturmAsa thayuM. sohanalAlabhAI puNya paricaye zraddhA paNa daDha banelI. dhaMdhAmAM khoTuM kyAreya na potAnA kuTuMbane muMbaI laI AvyA. raMgIlAbenane vizeSa vAMcatA karatA. koka pArTIe mAla pacAvI pADyo hoya ane devuM AvyuM. ke lakhatA paNa na AvaDe. paNa jANe camatkAra sarjAyo. pUjayazrInA badhAe salAha ApI ke ene tyAM bhUkhyA besIne paisA pAchA meLavo eka comAsAnA saraLa ane sacoTa bhASAmAM ApelA pravacanathI Jain Education Intemational Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 040 4 bRhad gujarAta. emanA haiyAnuM parivartana thaI gayuM. haiyAmAM saMsAranI jagyAe temanI sauthI nAnI dIkarI mamatAbene saMyamamArge javAno nirNaya dharmano vAsa thaI gayo. jinapUjA-AvazyakakriyAdino to nityakrama karyo ane sohanalAlabhAInI nAnapaNathI ja haiyAmAM dharabAyelI thaI gayo. kaMdamULa gharamAMthI nIkaLI gayuM. ane paraNelA hovA chatAM - saMyama levAnI bhAvanA prabaLa banI. mamatAbenanuM muhUrta levAnuM paNa navakArazI bhaNavAnuM cAlu karI paMcapratikramaNa, jIvavicAra, hatuM. e divase pa.pU. paropakArI AcAryadeva zrImad navatattva vagerano pAThazALAmAM jaI abhyAsa karyo. svaMya to vijayarAmacaMdrasUrizvarajI mahArAjane ghera padharAvavA mATe rAtribhojana na kare paNa svajana ke saMbaMdhIone paNa rAtre cA-pANI sohanalAlabhAInA bIjA dIkarA dinezabhAI vinaMtI karavA gayA. na pIvaDAve evI makkamatA hatI. zArIrika bimArI asahya hovA pUjayazrInI nAdurasta tabiyata hovA chatAM turata ja vinaMtIno chatAM paNa raMgIlAbene je dharma ArAdhyo te apUrva koTIno hato. 24 svIkAra karI ghera padhAryA. vinaMti vakhatanA pUjyazrIjInA udgAro varSanI uMmare DokTare kahyuM hatuM ke, "vAlanI kharAbIne kAraNe 10- hatA. ''A badhAM ratno che. eka paNa saMsAramAM rahevAnA nathI. 12 varSa pachI pathArImAMthI UThI nahi zake." TUMkI jIMdagI che evuM mATe emane tyAM javAnuM che." A vacano TUMkA gALAmAM ja sAcA jANatAM tapa-japAdi vizeSa cAlu karyA. saMsAranA vyavahAramAM paDatAM dekhAyAM. pUjayazrI ghera padhAryA tyAre sohanalAlabhAIe zarIrane takalIpha na Ape paNa dharma mATe zarIrane takalIpha ApavAmAM potAnA haiyAnI vAta karI, "pUjaya zrI! mArA moTA banne putro kAMI bAkI na rAkhyuM. be varSItapa, upadhAna tapa, cattAri-aThTha-dasa- saMsAramAM paDI gayA che. A sauthI nAno nItina bAkI che. mArI doya, navapadanI oLI, vardhamAna tapanI oLI, chelle vIza sthAnaka uMmara moTI thaI che. tethI ApazrIjI evA AzIrvAda ApI ke tapanI oLI cAlu hatI. be mALanA dAdarA caDatA paNa jeNe jethI ene saMyama levAnI bhAvanA thAya. to huM paNa chelle chelle vAlvanA dardane kAraNe zvAsa caDe tevA raMgIlAbene ekAsaNAthI saMyama pAmI zakuM." pUjayazrIe vAsakSepa nAMkhyo ane jANe vidhipUrvaka zrI zatruMjayagirirAjanI 99 yAtrA karIne tathA zrI camatkAra sarjAyo. ''sAcA haiyAthI (niHsvArthabhAve) deva guru pAse sametazikharajInI yAtrA sAthe rAkhelI DoLImAM besyA vinA be karelI mAgaNI tatkALe phaLe che." vakhata karIne to DokTarane paNa daMga karI dIdhA. zraddhA hoya tyAM mAtra mahinAmAM ja-varSa pahelAM ja bI.koma. tathA camatkAra thAya te AnuM nAma. sI.e.nI ucca DigrI prApta karIne jeNe erakanDizana ophisa zarU emaNe to viziSTa dharma ArAdhyo, paNa sAthe-sAthe potAnAM karI hatI. tevA nitInabhAIe eka divasa pUjayazrInuM vyAkhyAna saMtAno mATe paNa khUba prayatno karyA. jyAre raMgIlAbene potAnA sAMbhaLIne ghera AvI 10-30 kalAke prathama vAra ja dIkSA levAnI putro pratyenI bhAvadayAthI dharma karAvyo. bhAvapUrvaka samyakajJAna bhAvanA pragaTa karI. A vAta moTAbhAIe pitAjIne karI ane prApta karAvyuM. koI divasa emaNe khoTA kAmamAM anujJA ApI 11-30 kalAke to guru bhagavaMta pAse muhUrta kaDhAvavA gayA. nathI. chevaTe nA pADI zakAya tema na hoya to mauna sevyuM che. bhAIonI paNa dharma pratyenI kevI lAgaNI ke pratikULa saMyogomAM potAno sauthI moTo putra dharma na kare. uMmara moTI eTale dabANathI paNa turata dIkSA levAnI rajA ApI dIdhI. ane mamatAbene lIdhelA karAvI zakAya nahi. tethI te dIkaro dharma karato thAya te mATe pote mUhUrta ja vi.sa. 2044mAM sohanalAlabhAI (u.va. 18), dIkaro ja vastuono tyAga karatA. ""pUjA nahi kare tyAM sudhI huM jamIza nItinakumAra (u.va. 23) ane dIkarI mamatAbena (u.va. 18)nI nahi'. mAtA pratyenA premanI khAtara paNa dIkaro dharma karato. dIkSA thaI ne pa. pU. zAntatapomUrti AcAryadeva vijayazAntipariNAme moTA dIkarA-pravINabhAInA jIvanamAM dharma pravezI gayo. candrasUrizvarajI mahArAjanA paramaziSya pa.pU. AzritagaNasaMyama levAnI tIvra bhAvanA hovA chatAM zArIrika hitaciMtaka AcAryadeva zrImad vijaya jinacaMdrasUrizvarajI paristhitine kAraNe na laI zakyA, paNa potAnAM saMtAno cAritrya mahArAjanA ziSya mu.zrI saMyamarativijayajI ma.sA.nA nAme pAme, te mATe darekane sAdhu-sAdhvIo pAse bhaNavA mUkyA. prasiddha banyA ane temanA ziSya tarIke nItinabhAI mu.zrI. pariNAme dIkarIne saMyama levAnI bhAvanA jAgI. bIjA saMtAnone yogatilakavijayajI ma.sA. tarIke jAhera karAyA. ane mamatA chevaTe saMyamanA AsvAda svarUpa sAmAyika karavAnI pharaja pADatA. kumArI pa.pU.A.bha. zrImad vijayarAmacandra-sUrizvarajI mahArAjAnA samudAyanA sA.zrI ratnarekhAzrIjI ma.nA ziSyA potAnAM saMtAno roja sAmAyika karatAM thAya e mATe sAzrI hitarakSAzrIjI ma.nA nAme prasiddha banyAM. temanA pagale bimArImAM anivArya hovA chatAM sarva phuTano tyAga karelo hato. e pagale pravINabhAIe paNa potAno ekano eka dIkaro tyAgamAM ja bIjA divasanI savAra paDatAM pahelAM ja svarge sIdhAvyA. amiSakumAra ane dIkarI priyamabenane gurubhagavaMta pAse emanA jIvanano (nazvara dehano) tyAga mAtra sAmAyika nahi paNa abhyAsArthe mokalyA. nAnapaNathI ja jeone dIkSA levAno saMskAra saMtAnone saMyama mArga sudhI laI gayo. raMgIlAbenanA kALa pachI ApyA. eka samaye pAMceka varSanI uMmara haze ane nAnA Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 041 amiSabALane rAtre cAra DigrI tAva Avyo tyAre makkamatApUrvaka preraNAthI sAkAra pAmela. zrI 108 pArzvanAtha bhaktivihAramAM A bALaka kahe ke ""ApaNAthI rAtre davA na levAya." ane na ja hAmabharyA haiyAvALA teoe pAyAnA TrasTI tarIke tana, mana, dhana lIdhI , tAva svayaM jato rahyo. banne nAnAM bhAI-bahena abhyAsa saMpUrNa nyocchAvara karI dIdhela che. ane runI tIrtha prabhAvaka TrasTamAM karI vi.saM. 2049nA mahAvada 4nA divase amiSa (u.va. 11) TrasTI tarIke satata pravRttizIla rahI nirmANa ane jirNoddhAramAM ane priyame (u.va. 10) dIkSA lIdhI. pachI paNa parivAranI e sevAdharmanI puNyasaritA vahAvI rahyA che. samyajJAnanI ananya ja bhAvanA hatI ke sau saMyamamArge vaLe. enA phaLa svarUpe A varSe rucivALA teo vairAgyanI vanarAjImAM viharavA utsuka hatA paraMtu ja eTale ke vi.saM. 2057nA vaizAkha suda 6nA divase suzrAvaka cAritra mohanIya karmanA udaye bhale saMsArI banyA paNa tamannA ane pravINabhAI (u.va.45), dharmapatnI tArAbena (u.va. 37) ane jIvana to saMyamI jevuM ja. dhArmika abhyAsa ati anumodanIya saMtAnamAM eka mAtra zeSa rahela komalakumArI (u.va. 15)nI dIkSA traNa bhASya, cha karmagraMtha, bRhat saMgrahaNI, tattvArthabhigamasUtra, thaI gaI. vitarAgastotra sArtha, jevA aneka graMthonuM talasparzI jJAna dharAve dhanya che AvA parivArane! jenA haiyAmAM dharma pratyenI che. to sAthesAthe, saMskRta ane prAkRtabhASA upara paNa sAruM evuM AvI avihaDa zraddhA che. dharma pratyeno prema che. Aje A prabhutva dharAve che. parivAranA ATha AtmA saMyama ArAdhanA suMdara rIte karI rahyA che. sonAmAM sugaMdharUpa eTale ke jJAna sAthe kriyAno samanvaya dharmavIra, karmavIra temanAmAM khUba suMdara rIte jovA maLe che. teo chellA 15 varSathI be samaya pratikramaNa, sAmAyika, navasmaraNa, RSimaMDaLa vagere zrI haragoviMdabhAI vI. zAha stotrapATha, bAMdhImALA, svAdhyAya, navI gAthA, cauda niyama " "surajanI kiMmata enA prakAzathI, dIpakanI kiMmata enA dhAravA, aSTaprakArI pUjA, saMthAre zayana, roje ukALeluM pANI ujAsathI. pukhanI kiMmata enI suvAsathI che te ja rIte mANasanI vAparavuM Adi nityakrama ane pAMcatithi ekAsaNA, comAsAmAM kiMmata enI mANasAIthI che. -AvuM custapaNe mAnatA ja nahi besaNAM, sacittano tyAga, varSamAM pAMca pauSadha, atithi saMvibhAga balka jIvanamAM caritArtha karI batAvanAra haragoviMdabhAIno janma vrata, desAvagAsika Adi dharmapravRtti temanAmAM prabhAvazAlI vaDAmAM 1931mAM pitA vIracaMdabhAI puMjamalabhAInA vIra suputra vyaktitvamAM zikhara upara kaLaza samAna zobhe che. temanuM jJAna ane ane mAtA moMdhIbenanA rAjadulArA tarIke thayo. bAlyAvasthAthI ja kriyAkrama jIvana tapanAM ghareNA ane AbhUSaNothI paNa vibhUSita jJAnarasika, devagurubhaktivaMta, dharmazraddhAsaMpanna, tIvra medhAvI, che. mahinAmAM pacIsa divasa to anekAneka TrasTonI kAmagIrI aMge vinayI, vivekI ane dhAreluM kAma karI chUTavAnI tamannAvALA gharanI bahAra rahevA chatAM varSItapa, aThThAI Adi dvArA karela che. hovAthI skUla abhyAsa pUrNa karI haraNaphALa pragati karatA gacchAdhipati pa. pU. A. bha. zrI premasUrizvarajI ma. sA. ane vAtsalyanA sudhAsiMdhusama hAIskUlanA prinsIpAlapade birAjamAna zAsanaprabhAvaka pa.pU.A.bha.zrI labdhisUrizvarajI ma.sA.nI thayA ane saM. 2021mAM dharA vasavATa bAda to aneka kSetromAM pAvananizrAmAM saMyamI ratnAkara dharAnI virala vasuMdharA pAvApurI siddhinAM sopAno sara karatAM vividha TrasTomAM TrasTI banyA. (simpala sosAyaTI maLe zrI vardhamAna svAmI jinAlayanI aitihAsika ane lIviMga enDa hAI thIMkIMga)mAM mAnatA jIvadayApremI aneka yAdagAra, cirasmaraNIya pratiSThAmAM AkarSaka caDAvo laIne sukRtonA sabhAgI, niHsvArtha zAsanasevA ane mAnavakalyANanAM prabhujInI pratiSThA karAvela che. dhanya che AvA udAra dariyAdila kAryo karanAra zAsanAnurAgI. emanuM yogadAna kyAM kSetre, nathI e zeTha zrI ane saMghavatsala sAdharmika vatsala, kuTuMbavatsala, samAja ja prazna che? cAhe dharmakSetre hoya, sAmAjika kSetre hoya, ke rAjakIya vatsala dAnezvarI ratnane! kSetre sadA agresara rahI saMpUrNakArya kUneha ane niSThApUrvaka sucArurUpe A baMne pUjaya A.bha.zrInI pAvana nizrAmAM ja bhAre pAra pADe ja. enI AgavI pUNyanidhi ane guNavaibhava evAM ke dabadabApUrvaka vaDAthI zaMkhezvarajIno cha'rI pAlita yAdagAra saMgha nirahaMkAra ane laghutA, udAratA ane karuNA, gaMbhIratA ane kADhela. jenI suvAsa Aje paNa gaNAya che. temanA A dhIratA, maitrI ane prema, niHsvArthatA ane samarpaNatAthI ghaNI moTI samaSTinAyaka jIvanamAM dharmasaMskArothI siMcAla temanAM dharmapatnI rakamanI sakhAvato je te TrasTa mATe meLavI ApavAmAM nimittarUpa kaMcanabenano phALo apUrva che. "patinA sukhe sukhI ane du:khe bane ja. du:khI' thanAra A bhavya AtmAne je haragoviMdabhAIe caturthavrata gacchAdhipati pa.pU.A.bha.zrI premasUrizvarajI ma.sA. svIkAravAnI vAta karI to turata ja taiyAra dhanya che AvI ane vaDIlabaMdhu 5.pU.A.bha.zrI subodhasUrizvarajI ma.sA.nI zrAvikAone ! parivAramAM traNa dIkarA ane eka dIkarI, dIkarAne Jain Education Intemational Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta ghare paNa dIkarA-dIkarI. badhAM ja devagurudharmazraddhA saMpanna. panotI thayA ja kare che. sthaLanuM parivartana paNa cAlu ja che. sthaLa hoya che puNyAInA dhArakane AvuM sadAye killola karatuM kuTuMba maLe! doma tyAM jaLa thaI jAya che. ane jaLa hoya tyAM sthaLa thaI jAya che. doma sAhyabI hovA chatAM sAdagIpUrNa. vinapravAna, saujanyatA, vastI hoya tyAM verAna vagaDo banI jAya che. verAna vagaDo hoya tyAM zAlInatA, ane nirAbhimAnatAnA mAlika haragoviMdabhAI moTAM zahero vasI jAya che. nIcenI saMsthAomAM samarpaNa TrasTI tarIke sevAnI baMsarI bajAvI basa kudaratano A krama kAyama mATe cAlato ja rahyo che. rahela che. aneka dezo pradezomAM rahetA mAnavo ko'ka duSkALa AdinAM kAraNe, (1) zrI 108 pArzvanAtha bhaktivihAra-zaMkhezvara ane ranI to ko'ka rAjAo taraphathI thatI kanaDagatanAM kAraNe, ko'ka vyakti tIrthaprabhAvaka TrasTamAM pAyAnA TrasTI. (2) zrI dharmamaMgala vidyApITha vizeSanI muzIbatonA kAraNe, to ko'ka kyAreka AvI paDatI, madhuvana - zikharajImAM TrasTI. (3)tharA pAvApurI vardhamAna che.mU.pU. agni-pANI duSkALanI AphatonA kAraNe, potAnAM gAma, vatana, jaina TrasTamAM TrasTI (5) siddhagiri bhakti vihAra dharmazALA - deza ane vyApAra choDIne bIjA sthaLe jyAM anna, jaLa, vyApAranI pAlItANAmAM TrasTI. (6) tharA jaina zikSaNa saMghanA TrasTI. (7) zrI anukULatA hoya tyAM vasavATa karIne jIvana pasAra karavA A rIte vardhamAna sozyala TrasTa, tharAmAM TrasTI (jemAM sAdharmikone sahAya sthaLAMtara thatAM. hAlArI vizA ozavALa jaina prajA mATe paNa AvuM karAya che.) (8) zrI je.vI. zAha ceriTebala TrasTanA TrasTI ja kAMIka banyuM che. | (hospiTAlanA makAnanI kAryavAhI cAlu che.) (9) tharA ratanazI hajAro varSa pahelAM mAravADa (rAjasthAna)nA oziyA mULacaMda borDiMgamAM TrasTI. (10) zrI dazA zrI mALI betAlIza jaina nagaramAM rahetA hovAthI ozavALa tarIke oLakhAyA. te borDigamAM kArobArI sabhya. (11) zrI abhinava bhAratI TrasTanA ozavALo koI kAraNe tyAMthI nIkaLyA ane paMjAba vigeremAM rahyA. saMcAlaka tarIke vaDA, teravADA, khImANA, rAnera ema cAra grAmya tyAMthI nIkaLIne siMdhamAM rahyA. buniyAdI hAIskUlanuM saMcAlana tema ja khImANA bakSIpaMca kiMvadantI che ke siMdhanA rAjA hamIre ozavALanI vaNika chAtrAlayanuM saMcAlana. kAMkareja tAlukA keLavaNI maMDaLa tharAnA maMtrI jJAtine pharamAna karyuM ke tamAre dhaMdhAmAM anAja-kariyANAnI sAthe tarIke dasavarasa sudhI sevAnI sUrIlI saragama, pragati ko.o. benka abhakSya ane hiMsaka evA dArU, mAMsa paNa vecavA paDaze. tyAre tharAnI sthApanA karI 18 varSa ceramena pade rahyA. zrI dazA zrImALI pApathI dUra rahenArI, Arya dezamAM janmelI, bIjAnA sukhe sukhI beMtAlIsa jaina borDiMgamAM sAta varSa ceramena pade rahyA. TUMkamAM ane duHkhe duHkhI thanArI A ozavALa prajAe pApIsTa ane ekAMta bahoLo anubhava ane potAnI AgavI sahaja sUjhathI saMsthAone bhayaMkara karma baMdhAvanAra dhaMdho na karavAno nirNaya karIne, e bhUmino khUba upayogI thayA che. tyAga karyo. tyAMthI badhA ja upaDyA kaccha tarapha..... jinAjJAne anusaratuM, guvaMjJAnA kavacavALuM ane kaccha ane hAlAra pradezanA rAjAo eka ja saMbaMdhavALA svAdhyAyanI tatparatAvALuM TrasTIvaryonuM jIvana javalle ja jovA maLe. hatA. temAM jAmanagaranuM rAjaya jAma rAvaLane maLyuM. rAya rAvala haragoviMdabhAInA jIvanamAM rahela A triveNI saMgama saMparkamAM AvanAra sahu koIne zAtA ane zAMti ApanAra bane che. samatA potAnA moTA rasAlA ane keTalAka kacchI ozavALo sAthe nIkaLI paDyA. cAlatA cAlatA saurASTramAM praveza karyo. ane temAM hAlAranI viMta, sAttvika, zubhasaMkalpa ane zubhaadhyayane sahacarI banAvanAra ratnatrayIne mUDI mAnanAra, kuTuMbamAM paNa saMskAronuM vAvetara karanAra, pavitra dharA upara Daga mAMDyA. saurASTra e tIrthabhUmi che. e saMtonI dhanavAnanI sAthe guNavAnanuM biruda meLavanAra, virala vyaktitva ane bhaktonI bhUmi che. AryadezanA eka bhAgarUpa e pradezamAM zAlI haragoviMdabhAInA sukRtonI bhUrI bhUrI anumodanA. teo tIrthonI chatrachAyA che. saMtonI nirmaLa kAyA che. evA saurASTra nirAmaya dIrdhAyu pAmI zAsanasevA ane mAnavasevA dvArA cAre dezanA pazcima khUNAmAM sAgaranA kAMThe hAlAranI abhuta hesiyata dizAmAM yazakIrtinAM toraNo bAMdhe ane temanA guNanaMdanavananI dharAvatI dharA upara paga mUkatAM ja sarvanI bhAvanA ahIM ja sthira thavAnI thaI. tethI rAvaLa jAme AjubAju vasavATa zarU karAvyo. suvAsa, kIrti madhamaghAyamAna bane e ja abhyarthanA. temAM jene je gAmomAM sthiratA karavI hatI, tyAM chUTa ApavA sAthe hAlArathI hAlAratIrtha sudhInI vikAsa yAtrA jamIno paNa ApI; kAraNa ke mukhya kArya to khetInuM ja hatuM. ahIM pratApI puruSonuM pradAna AvelA hAlArI, vizA ozavALa tarIke prakhyAta thayA. saMsAra eka cakra che. jema cakra cAlyA kare che tema saMsAra paNa jAmanagarathI lAlapura ane jAmanagarathI goIMja sudInA cAlyA ja kare che. kSaNe kSaNe cAlatA A saMsAramAM kALanuM parivartana bAvana gAmomAM A. hAlArI prajA patharAI gaI ane khetInA Jain Education Intemational Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 043. dhaMdhAmAM lAgI gaI. potAnI kALI majUrI dvArA je kAMI maLe amerikA, keneDA tarapha paNa javAnuM thayuM ane tyAM phelAvo thayo. tenAthI saMtoSa rAkhIne bhagavAnanuM nAma laIne divaso pasAra laMDanamAM paNa hupha hAusa vagere sthaLe ghara derAsara banAvI paryuSaNa, karavA lAgI. hAlArI vizA ozavALa jJAtinA bIda, oLI vagerenI ArAdhanA sAthe karIne avasare avasare bAmAniyA, caMdariyA, cheDA, dhanANI, doDhiyA, gaDA, gAlA, bhAratamAMthI paryuSaNa mATe tathA vividha pUjano mATe kriyAkArako, galaiyA, gosarANI, guDhakA, haraNiyA, hariyA, harakhANI, ArAdhakone bolAvIne dharma samajIne AgaLa vadhatA rahyA. kAmANI, karaNiyA, khImasiyA, mAlade, mArU, nagariyA, nAgaDA, A bAju hAlArI vastI dhIre dhIre deza-paradezanAM zaheromAM patANI, pethaDa, savAlA, zeThiyA, nagariyA, sumariyA, vIsariyA, javA lAgI. temAM muMbaImAM anAja, kApaDa, bhIvaMDImAM vIrapariyA, vorA, jhAMkhariyA vagere nukho (aTako) dvArA eka pAvaralumanA kApaDa banAvavAnA lumsa calAvavAnA vyavasAya sAthe, saMbaMdha baMdhAyelI prajAno arasaparasa lagna vyavahAra cAlato rahyo. beMgaloramAM agarabattI, thAnamAM cInAI mATInAM vAsaNo, Aryadeza ane AryasaMskRtinuM pavitra pAna karIne sva-paranA rAjakoTamAM sADI raMgavAnA, vApImAM reDImeDa kApaDa tathA kAgaLanA upakAramAM magna saraLa ane bhadrika evI A prajAnA jIvanamAM dhaMdhAmAM evI rIte pADheranA haidrAbAda-indaura Adi vividha kudaratI saMskAro hatA. savAranA UThe eTale bhagavAnanuM nAma laIne, dharatImAtAne page lAge ane mA potAnA chokarAone pahelethI khetInA dhaMdhAmAM rahenArI A prajA anya jano vATakAmAM caNa-loTa ApIne kahe ke "jA beTA, caNiyAre.. caNa sAthe rahetI hovAthI vaiSNava dharmanAM bhajano-kIrtano karatI, nAkhI Ava.' 'kIDiyAre loTa bhabharAvI Ava.' A pahelI maMdiromAM jatI. ko'ka gAmamAM thoDI samajavALA navakAra gaNatA. cAnakI kUtarAne ApI Ava. daravAje AvelA abhyAgatane khAlI keTalAka satsaMgI bhAviko caitrI pUnamanA divase gADAo joDI hAthe javA ja na de. varase pAkelA pAkamAMthI brAhmaNa, hajAma, joDIne jAmanagaranA ardhazatruMjaya samAna derAsaro ane tyAM baMdhAtA sutAra, harijana, govALa, bAvA vagerene anAja Ape. ane paTane juhAravA jatA ane e rIte jAtrA karavAno AnaMda mANatA. nIraNanA pULA sobaso mahArAjane Ape. ApyA pachI je vadhe temAM bahArathI pUjaya munizrI rAmavijayajI AvyA ane teo temAMthI potA pUratuM rAkhIne bAkI vadhe te vecI detA ane gADAo nIce besIne divasa pasAra karatA ane lokone dharmopadeza saMtoSapUrvaka jIvana pasAra karatA hatA. temAM vAraMvAra paDatA ApatA, jethI ahIMnI prajA dhIre dhIre navakArane samajatI thaI. duSkALane kAraNe khetInAM kAmakAjathI muzkelImAM mukAtI prajAe ApaNe jaina chIe tenI samajaNa AvI. paradeza javAnuM zarU karyuM. ane muMbaI gayA. tyAM khUba kaThaNa majUrI pachI to mahAtmAo paNa kyAreka AvatA jatA jethI thoDo karIne kamAvavAno prayatna karyo. ghaNo dharma paricaya thato gayo. munizrI jayaMtavijayajI covIzImAM AphrikA dezamAM kAmakAja maLaze ane kamANI thaze evA vicarIne dharmano bodha ApatA hatA. ahIMthI muMbaI jatA muMbaImAM samAcArathI eka sAhasavIra TUkaDI upaDI TAnjhAniyA ane pachI vicaratA mahAtmAono paricaya thavA lAgyo. samaju ane sarala ghaNA varSe 1899 mAM eka TUkaDI mombAsA. tyAM vIzI, makAna AtmAo dharma jANavA lAgyA. parama pUjaya paramArAdhyApAra banAvavAnA kaDiyAkAma tathA miThAInI dukAno jevAM kAmothI paramakRpALu AcAryadeva zrImad vijaya dAnasUrizvarajI mahArAjanA AgaLa vadhavA lAgyA. ziSyaratna parama pUjaya AcAryadeva zrImad vijaya premasUrizvarajI | mombAsAthI have nAyarobI tarapha doTa zarU thaI ane e rIte mahArAjAnA ziSyaratna parama pUjaya AcAryadeva zrImad vijaya nAIrobI paNa vikasavA lAgyuM. ane tyAM ozavALo (dhana rAmacaMdrasUrizvarajI mahArAjAnA ziSyaratna parama pUjaya paM yAsazrI kamAvavAmAM khUba ja AgaLa vadhavA lAgyA. sAthe dharma paNa samajatA bhadraMkaravijaya gaNivaryazrIno paricaya hAlAranA moTAmAMDhAnAthayA ane sau prathama mombAsAmAM zikharabaMdhI derAsara baMdhAvyuM. zikharabathA darAsara baMdhAvyuM. pUMjAbhAI khImaziyAnA suputra mANekabhAI ane kezubhAIne thayo. tyArapachI nAyarobImAM zikharabaMdhI derAsara tathA gharaderAsaro paNa ane tyAMthI saMyamanA bI vavAyAM. tenAM pariNAme hAlAranA banyAM ane pachI to vividha sthaLoe mahAjana-vADInI rUmomAM, itihAsamAM tapagacchamAM prAyaH prathama dIkSA thaI. zAsanane ratna nAnAM ghara derAsaro karIne tathA satsaMga maMDaLo racIne avasare maLyuM. nAma paDyuM munizrI kuMdakuMdavijayajI mahArAja, hAlAramAM avasare bhAratathI vaktAone bolAvIne dharma ArAdhanAmAM AgaLa paNa parama pUjya munirAjazrI harSavijayajI mahArAjanA ziSyaratna vadhatA rahyA. pUjaya AcAryadeva zrImadvijaya kapUrasUrizvarajI mahArAjanA tyAM pAcho yugAnDAmAM AMtaravigraha phATyo ane tenA chAMTA ziSyaratna parama pUjaya AcAryadeva zrImadvijaya amRtasUrizvarajI pUrva AphrikAmAM paNa UDyA eTale thoDA thoDA ozavALone yu.ke.; mahArAja judA judA gAmomAM vicaratA ane dharmaupadeza dvArA Jain Education Intemational Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 944 4 bRhad gujarAta jIvone dharmamArgamAM joDatA hatA. pUrvaka celA, paDANA, navAgAma, vasaI, sikkA, muMgaNI, gAgavA mANekabhAI puMjAbhAI khImaziyAnI dharmabhAvanA vadhatAM vigere sthaLoe thaIne AgaLane AgaLa vadhI rahyA hatA. temAM AcAryAdi bhagavaMto - sAdhvIjI bhagavaMtone hAlAramAM lAvIne vaDAliyA siMhaNa padhAratAM hAlAranI hiralamAM bhavya svAgata pUrvaka pote paNa sAthe pharatA, prabhAvanAdi karatA ane dharmano prabhAva praveza karAvavAnI bhAvanAthI vAghajIbhAI nAgapAre covIzInA vadhAratA rahyA. chevaTe temaNe paNa dIkSA lIdhI ane banyA munirAja AmaMtraNa pUrvaka bhavyAtibhavya praveza karAvyo jemAM 8000 mAnava zrI mahAsenavijayajI mahArAja. pUjaya paMnyAsapravarazrI maherAmaNa UmaTyo hato. te vakhate vAghajIbhAIe pUjayazrIne bhadraMkaravijayajI gaNivaryazrInI asIma kRpAthI teozrI A vinaMtI karelI ke amArA vaDIlabaMdhunI bhAvanA hatI ke ArAdhanA pradezanI aMdara vicarIne hAlArane pAvana karatAM dharma ArAdhanAne mATe tathA ApaNA jJAtijana mATe AzrayadhAma banAvavuM. e vega Apyo. vaDIlanI bhAvanA pUrNa thAya te pahelAM to te kALano bhoga banI hAlAramAM pUjaya munizrI mahAsenavijayajI mahArAja tathA gayA. tethI emanI bhAvanAne huM jaldI pUrNa karuM evA Apa pUjaya paMnyAsazrI jinendravijayajI mahArAja (hAla pUjaya AzIrvAda Apo. tyAre pUjaya AcAryadeva zrImad vijaya AcArya)nA prayatnothI ghaNA gAmomAM derAsara - upAzrayo banyAM ke kuMdakuMdasUrizvarajI mahArAja tathA parama pUjya munirAja zrI jethI hAlArI prajA dharmamArgamAM joDAtI gaI. temAM pUjaya mahAsenavijayajI mahArAje zubha AzIrvAda ApelA. munirAjazrI kuMdakuMdavijayajI mahArAja tathA pUjaya munirAjazrI pUrvajonA saMskArano vAraso mahAsenavijayajI mahArAjanI baMdha belaDInI kunehathI vividha sAmudAyika anuSThAno eTale AyaMbila, obIo, ekAsaNAM, ahIM vaDAliyA siMhaNa gAmanA bhAIo pAsethI sAMbhaLelI aThThamatapa, jJAnasAmAyikasUtro, cAturmAsika ArAdhanAo jevAM vAta yAda AvI jAya che, ke jayAre banavAno (vi.saM. 1996) anuSThAno gajabanI jAgRti lAvyAM ne e rIte dharmane jANatI ane bhayaMkara duSkALa paDyo tyAre ghara ghara khAvAnA sAMsA paDavA lAgyA. samajatI prajAe bhIvaMDI, muMbaI tathA kenyA, laMDana jatA tyAM paNa mANasa zuM khAya ? e prazna AvatAM pazu mATe to koI AdhAra ja dharma sAcavI rAkhyo. na rahyo. tevA samaye vAghajIbhAInA dAdA rAyamalabhAI tathA meghajIbhAInA (siMhaNavALA) pitA rAjAbhAI-savAranA pahelA bhIMvaDI - muMbaI pahoMcatA aneka mahAtmAonA paricaya UThIne gAmanI zerImAM cakkara lagAvatA ane gharaghara kAna daIne sAthe hAlAranA ja parama pUjaya munirAjazrI lalita zekhara vijayajI sAMbhaLatA. jenA gharamAM ghaMTI eTale loTa daLavAno avAja na Ave mahArAja (hAla AcAryazrI) tathA parama pUjaya munirAja zrI te gharanI nizAnI dhyAnamAM rAkhIne, divase e gharanA mAlikane rAjazekharavijayajI mahArAja (hAla AcAryazrI) tathA parama pUjaya bolAvatA ane pUchatA ke Aje kema ghaMTI baMdha hatI? jo khabara paDe munirAjazrI rAjazekhara vijayajI mahArAja (hAla AcAryazrI) tathA ke anAja na hatuM eTale tarata ja kahetA ke laI jA, paNa sAmenI parama pUjaya munirAjazrI vIrazekhara vijayajI mahArAja (hAla vyakti e rIte maphatamAM levA taiyAra na thAya, to kahetA jyAre AcAryazrI)nA upadezathI dharmasAdhanA vegavaMtI banatI gaI. sAthe tamArI pAse thAya tyAre Apajo . paNa laI jAo. chokarAo ! sAthe munirAjazrI akSayabodhi vijayajI mahArAja tathA munirAja tame bhUkhyA sutA nahi. A hatA vaDavAonA saMskAro! zrI mahAbovijayajI mahArAjanA prayatnothI dharma ArAdhanAmAM vega Avato gayo. A dareka pUjayonAM zubha upadezathI vidhavidha ' kahevAya che ke jayAre lAlajIbhAI AphrikA jatA hatA tyAre sthaLe jevAM ke bhIMvaDImAM derAsara upAzraya, AyaMbilakhAtuM. kaheluM ke je koI sahAyayogya tyAM Ave tene tuM sahAya karaje. AvA rAjakoTamAM derAsara, vApI G.I.D.C.mAM derAsara, pAMDuranAmAM saMskArone kAraNe ane bIjAone sahAya karavAnI bhAvanAthI derAsara, thAnamAM derAsara, upAzraya, DoLiyAmAM derAsara, upAzraya potAnAM tana-mana-dhanane zubhakAryamAM vAparavAnI bhAvanA thaI. karAvyAM ane vyavahAru dharmakriyAnI ArAdhanAmAM hAlAranI prajA eTale have vaDIlonI bhAvanAne pUrNa karavI ja che e vicAramAM AgaLa vadhatI rahI. AgaLa vadhatA hatA, te daramyAna acAnaka pUjya AcAryadevazrI kuMdakuMdasUrizvarajI mahArAjanI tabiyata bagaDatAM jAmakhaMbhALiyAmAM ArAdhanA dhAmanuM zubha maMDANa aMtima samaye pUjyazrIe vAghajIbhAI nAgapArane khAsa bhalAmaNa hAlAranI prajA upara hetanI helI varasAvanAra paramapUjaya karI. "vAghajIbhAI! vicArelAM zubhakAryo karavAmAM DhIla na AcAryadeva zrImadavijaya kaMdakaMdasUrizvarajI mahArAja AcAryapada karazo" ane pUjyazrIe ciravidAya lIdhI. pAmyA pachI sau prathama hAlAramAM pravezatAM bhavya zAsana prabhAvanA pUjaya upakArI gurubhagavaMta ane vaDIla bhrAtAnA javAthI Jain Education Intemational ducation Intemational Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 045 vAghajIbhAI sajAga thaI gayA. pUjaya munirAjazrI mahAsena rahI che tethI 25-50 varSo pachI zuM thaze? te kaMI kahevAya nahiM. vijayajI mahArAjanA sadupadezane najaramAM rAkhI ArAdhanA dhAmanI to pachI ApaNI navI prajAne khabara haze ke kema ke ApaNe hAlArI jagyA zrI khImajIbhAI vIrapAra zAhanA prayatnothI laI lIdhI ane chIe ? hAlAramAM ApaNuM kAyamI sthApatya zuM ? hAlAranA paramapUjaya, AcAryadeva zrImad vijaya kuMdakuMdasUrizvarajI upakAranI smRti zuM? A badhA vicAronA phaLa rUpe nakkI thayuM ke mahArAjanA aMtaranA AziSa pAmIne, upakArI pitA nAgapAra koIka tIrtha jevuM bhavya jinAlaya bane to sAruM ane eka divasa rAyamala zAhanI smRti pUrvaka vaDIla baMdhu lAlajIbhAInI bhAvanAne vAghajIbhAIe pUjaya munirAjazrI mahAsenavijayajI mahArAja pAse sAkAra karavA mATe vaDIla baMdhu premacaMdabhAI tathA laghubaMdhu AvIne vinaMti karI ke bhavya jinamaMdira banAvavA mATe yogya somacaMdabhAInA nehabharyA sahakArathI tathA potAnA suputro mArgadarzana Apo. ane tyAM pUjyazrIe tIrtha aMgenuM mArgadarzana zAMtilAla amRtalAla tathA girIzanA pUjyabhAvone pAmIne ApyuM. vAghajIbhAI, zAmajIbhAI, premacaMdabhAI, tathA pUjaya vAghajIbhAIe ArAdhanAdhAmanA pAyA nAkhyA. AcArya bhagavaMta zrImad vijaya kuMdakuMdasUrijI mahArAjanA phakta 15 mahinAnA TUMkA samayamAM to bhavya vizALa saMkula ziSyaratna, munirAjazrI hemaprabhavijayajI mahArAjanI hAjarImAM UbhuM thaI gayuM eTaluM ja nahi enuM udghATana paNa thaI gayuM ane temAM A tIrthanuM nirmANa karavAnuM nakkI thayuM ane nAma hAlAra tIrtha eka divasa vacanasiddha mahAtmA, munirAja zrI mahAsena nakkI thayuM. vijayajI mahArAja padhAryA ane emanAM vacano sarI paDyAM ke, hAlAratIrthanuM khAta muhurta :"vAghajIbhAI ! ahIM eka divasa evo haze ke, jemAM hajAro jagyAnI pasaMdagI karatAM eka adbhuta prasaMga banyo. je AtmAonI ArAdhanAthI A ArAdhanAdhAma dhamadhamatuM haze !" sthaLa tarabUca vAvyAM hatAM tyAM kadamAM moTA tathA lAlaraMganA tarabUca ane kharekhara evuM ja banyuM, mahAmAMgalika sAmudAyika ekadama mIThAM. are...e mIThAzanI vAta karI zakAya tema nathI. aThThamatapanI ArAdhanAthI zarU thayela A ArAdhanAnA anuSThAno jeNe khAdhAM te ja anubhava karI zake che. khaTArAnA khaTArA bharAya Aja sudhI vadhune vadhu pragatimaya banatAM gayAM che. tevA DhagalAbaMdha tarabUco thaI paDyAM. evI phaLadrupa ane rasALa hAlArI vizA ozavALa pAMjarApoLanI sthApanA jamInane hAlAra tIrthanI bhUmi tarIke pasaMda karavAmAM AvI. ane saM. 2043 mahA suda 7 tA. 5-2-87nA divase pUjaya ArAdhanA saMkulathI ArAdhanAno vega vadhe te hakIkata che, munirAjazrI mahAsena vijayajI mahArAjanI nizrAmAM khanana vidhi paNa sAthosAtha pUjaya munirAjazrI mahAsenavijayajI mahArAjanI saMpanna thaI. tyAra pachI pAyA khodAvA lAgyA. 25 phUTa sudhI 30 bhAvanA hatI ke hAlAramAM dravyadayAno paNa DaMko vAge tevuM pazuonuM phUTa X 30 phUTa lAMbo -- pahoLo pAyo khodAyo paNa pANI nIkaLatuM AzrayasthAna bane to sAruM ane temAM vaDAliyA siMhaNamAM khetazI nathI. haMmezA jayAM tIrtha ke bhavya zikharabaMdhI jinAlayanuM nirmANa vidyA guDhakAnA suputra subhASanI dIkSAno prasaMga AvatAM karavAnuM hoya tyAM pAyo khodatAM-khodatAM tyAM sudhI javAnuM ke jyAM varaghoDAnA divase eTale vaizAkha suda 11 zAsana sthApanAnA pANI nIkaLe. kadAca pANI na nIkaLe to ekadama pattharIlI - kaThaNa divase pAMjarApoLano phALo thayo ane temAM mAtabara rakama thatAM jamIna Ave tyAM sudhI khodavuM ja paDe. ahIM 25 phUTa khodatAM pANI vAghajIbhAInI kAryakuzaLatAthI hAlArI vizA ozavALa na nIkaLyuM tyAre barobara baporanA 12 vAgye vAghajIbhAI pUjaya sArvajanika pAMjarApoLa saMkula paNa taiyAra thaI gayuM. jemAM hajAro munirAja zrI mahAsana vijayajI mahArAja pAse AvyA ane kahyuM pazuoe Azraya meLavIne zAMti anubhavI. ke, "sAheba, pANI nathI nIkaLyuM paNa jamIna ekadama kaThaNa AvI gaI che to have pUruM karIe...! hAlAratIrthanuM nirmANa pUjyazrIe AMkha baMdha karI ne eTaluM ja bolyA ke zAMtinA be sthAna thayAM, paNa e zAMtine kAyamI zAMti vAghajIbhAI ! tamArA jevA hiMmatalAja mANasa jo DhIluM bolaze to banAvavA ane AtmAne paramAtmapada apAvavAmAM upakAraka koI pachI kAma kema thAze ! basa. pachI kAma kema thAze....! basa tyAM ja vAghajIbhAIne zUrAtana hoya to te paramAtmAnAM zAsananAM sAtakSetro, temAM mukhya . cahyuM, "sAheba, jayAM sudhI pANI nahi nIkaLe tyAM sudhI khodavAnuM jinamaMdira ane jinabiMba che. tethI A saMkula bane to ja A cAlu raheze." vacana siddha mahAtmAnuM sAmAnya sUcana paNa labdhi ArAdhanA dhAmanI saphaLatA gaNAya. jevuM kArya kare che ane vAghajIbhAI haju ophise pahoMcyA tyAM to sAthosAtha vicAra Avato ke hAlAramAMthI duSkALanA kAraNe pAyo khodanAra mANasa doDato Avyo ke...zeTha..zeTha.. pANI hAlArI vizA ozavALa prajA to divase divase zahero tarapha jaI AvI gayuM. sAta khoTano dIkaro janma ane mAtA pitAne Jain Education Intemational ation Intemational Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 046 4 nA. ' bRhad gujarAta AnaMdano pAra na thAya tevA ja AnaMda sAthe vAghajIbhAI AvyA 1. zreSThIvarya zrI rajanIbhAI devaDI dvArA karAvela zrI ane kahyuM ke, "sAheba, pANI nIkaLyuM che." ghaDiyALano kAMTo siddhagirinA alaukika anupama bhavya abhiSeka barobara 12-39 mInITe pahoMcyo hato te sAkSI pUrato hato ke ra. zreSThIvarya zrI atulabhAInI vizvavikhyAta dIkSA vijaya muhUrta kAryanI siddhi thaI che. prasaMga. basa pachI to pAyo barobara karAvIne jyAre enuM pANI 3. jaina zAsananA sitArA pUjayapAda AcArya bhagavaMta zrI cAkhyuM tyAre ToparAthI paNa mITho svAda hato. pachI zIlA rAmacaMdrasUrizvarajI mahArAjanA agnisaMskAramAM joDAyelA lAkho sthApananI taiyArIo thavA lAgI paNa kahevAya che ke, "dhAryuM dhaNInuM bhAviko ane karoDonA caDAvA. thAya che" ane tema ja banyuM ke, eka divasa baporanA rUmamAM beThelA pUjaya munirAjazrIe vAghajIbhAIne kahyuM ke vAghajIbhAI ApaNuM 4. tyAre vartamAna kALamAM thayelI bhavya aMjanazalAkA AyuSya eTaluM hoya ke jethI A bhavya tIrthanI pratiSThA joI pratiSThA mahotsavanI sarvottamatAnuM sthAna maLyuM. zrI hAlAratIrthanI bhavya aMjanazalAkA 11 divasano mahotsava mahA suda bIjI 4 zakIe...! tA. 27-5-1993 budhavArathI mahAsuda 14 tA. 6-2-1993 banne mATe A zabdo praznavAcaka ja rahyA ane kharekhara banne zanivAra vi.saM. 2049. mahApurUSo ApaNI vaccethI vidAya laI gayA. amArI bhAvanA 9 lAkha phUTa lAMbA-pahoLA samIyANA, seMkaDo taMbuomAM hatI ke A tIrthanI bhavya aMjanazalAkA pratiSThA mahotsava utArAnI vyavasthA, deza-paradezathI AvelA hajAro bhAvikonI pUjayazrInI nizrAmAM ja karazuM. paNa e amArI bhAvanA phaLIbhUta hAjarI, lAkho bhAviko dvArA prabhubhaktimAM magnatA. thAya te pahelAM to jeTha vada 7 saMvata 2043nA divase A tIrthanA upadezaka ane mArgadarzaka pUjyazrI ArAdhanA dhAmamAM ja acAnaka varaghoDAnI ajoDa bhavyatAo ane jamaNanA vizALa samAdhipUrvaka svargavAsI banyA, tethI amArI upara eka aNadhAryo maMDapamAM rasoI rAkhavAnA sTorarUmo jhAMjhaLa ane vastupALa - phaTako paDI gayo. tema chatAM ame Aje paNa anubhavIe chIe ke tejapALanA akhUTa bhaMDAronI jhAMkhI karAvatA hatA. lAkho e pUjayazrI dehane choDI paralokamAM gayA paNa amane choDIne gayA bhAvikonI bhavya pakavAno dvArA bhakti. prasaMga daramyAna satata cA. nathI. tethI ja zilA-sthApanathI tIrthanI pUrNatA sudhInuM A bhavya tathA zarabata dvArA bhakti, DokTarI sevA, svayaMsevakonI jabbara kArya TUMka samayamAM thaI zakyuM che. sevA A badhI vyavasthA mATe banelI kamITIonuM yazasvIkArya hAlAra mATe yazakalagI rUpa banyuM, eTale ati-ati bhavyatApUrvaka saM. 2043 mahA suda-7 tA. 5-2-87nAM divase ja A prasaMga pUjyapAda, sarasvabhAvI AcAryadeva zrImad vijaya tIrthanuM khanana thayuM. barobara cha varSe saM. 2049 mahA suda-13 pradyotana sUrizvarajI Adi 3-3 AcArya bhagavaMto, paMnyAsajI tA. 5-2-93nA pratiSThA thaI jemAM ATalA TUMkA samayamAM - bhagavaMto tathA 125 jeTalAM sAdhu - sAdhvIjInI pAvanI nizrAmAM 190 phUTa laMbAI, 80 phUTa pahoLAI, 98 phUTa uMcAI, 71 " paramapUjaya paMnyAsa pravara zrI vajasena vijayajI mahArAjanA iMcanA mULanAyaka zrI mahAvIra svAmI bhagavAna thayA. saMpUrNa sadupadezathI ujavAyo. ane A pratimAjImAM prANa pUrAyA. ahIM 100 TakA derAsarajInuM kArya paripUrNa thaI cUkyuM. je vartamAnanA kevA alaukika bhagavAnanA prANa pUrAyA ke jenA mATe ame vadhu kaMI. bhavya jInAlayo mATe eka Azcarya ane AlaMbanabhUta banyuM che. lakhI zakatA nathI, AvA bhavyatIrthamAM Apa darzanArthe jarUra padhAro apekSAe kahI zakAya ke, seMkaDo jinAlayo ane aneka evI vinaMtI. tIrthonAM nirmANamAM A prathama jinAlaya ke tIrtha che ke jenuM sarva kArya saMpanna thaI cUkyuM che te mATe ApaNA samasta jaina saMghanA agresara mahAmAnava vAghajIbhAInuM mRti varNana:aneka tIrthonA tathA ANaMdajI kalyANajI peDhInA pramukha zrI janma tenuM mRtyu nizcita che. dareka janmanI noMdha levAya che. mAnanIyazrI zreNikabhAI kasturabhAI zeTha tathA zrI zaMkhezvara, mRtyunI nodha levAya che. paNa jIvananI nodha to be jAtanI bhoyANI, kalola Adi tIrthonA pramukhazrI AdaraNIya zrI vyaktionI ja levAya che, te bemAM eka sonerI akSare ane eka araviMdabhAI pannAlAla zAhe paNa AnaMda ane anumodanA vyakta kALA akSare. karI hatI. sonerI akSare paropakArI AtmAonA nAmollekha thAya che. bhavya aMjanazalAkA-pratiSThA anuSThAna : basa evA ja eka paropakArI parAyaNanuM smaraNa amArA te yuga hato. kaMIka anero ke jemAM cAra bhavyakAryo thayAM. A traNa saMkulanA uddabhavadAtA traNa saMkulanA prANapuraka dAtA che : Jain Education Intemational Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana mahAmAnava zreSThI zrI vAghajIbhAI nAMgaparA zAha temano janma hAlAranA vaDAliyA siMhaNa gAmamAM thayo hato. nAnapaNathI pote jAte ja khetI karatA ane baLado carAvavAnAM kAryo paNa karatA, emanA vaDIla baMdhuo kenyA gayA, tyAM AgaLa vadhyA ane anekone AgaLa lAvyA. tyAre A nAnAbhAIne paNa kenyA bolAvyA ane tyAM teo paNa dhaMdhAmAM sthira thayA. dhaMdhAnI sAthosAtha dayA-dAna-paropakArane bhUlyA nahi. ane dezamAM paNa avasare avasare AvIne kArya karatA rahyA. temAM saMvata 2039 poSa mahinAmAM hAlAranA prazna AcAryadeva zrImad vijayakuMja kuMdakuMda sUrizvarajI mahArAja potAnA ziSTa parivAra sAthe AcArya pada prApta karIne padhArI rahyA hatA. tethI AkhA AlAramAM ''kuMdakuMda Ayo haiye harSa ubharAyo.'' no nAda jAgI gayo. tyAre deza - paradezathI seMkaDo bhAviko paNa padhArelA ane gAmogAmamAM potAnA lArDilA guruvaranA pagalAM karAvavA thanaganI rahyA hatA. gAmogAma sAdharmika bhaktirUpa bhavya jamaNa thatAM. temAM vAliyA siMhaNanA narabaMkA vAdhajIbhAI AvelA, teo hAlAraratna, evA pUjya munirAja zrI madhusena vijayajI mahArAjane vaMdana karavA gayA ane pachI kahyuM ke mArA gurUdevano praveza mATe khUba ja bhavyatApUrvaka karAvavo che. Apa mane AjJA Apo. pUjyazrIe emane gurubhaktimAM bAkI na rAkhazo kahIne vAsakSepa nAkhyuM. Aje paNa yAda che. e gurU praveza divasa ke pUjayazrInuM sAmaiyuM siMhaNanA pATiyethI ATha hajAranI mAnavamedanI hIloLA laI rahI hatI. ane thanaganATapUrvaka gAmamAM sAmaiyuM thayuM. tyAM pravacana Adi thayuM. pachI sAdharmika bhakti hatI. rastAomAM ThekaThekANe pANInA badale zeraDInA rasanA carakhAo mUkelA hatA. tarasa lAge to rasa pIo ane jamIne jAo. nA...khAlI jamIne jAva eTaluM ja nahiM Azcarya - AnaMda gurubhaktino ke jamyA pachI je eka lADu jame tene pAMca rUpiyA, be lADu jame tene dasa rUpiyA. e rIte jamADavAnI bhakti paNa khUba ja aMtarabhAvathI thatI hatI. guru bhagavaMtono praveza thayo. jAmakhaMbhALiyAmAM upadhAna cAlu thayAM. tyAM gurujInI tabiyata narama banI. paNa potAnA viDela baMdhuonI bhAvanAne pUrNa karavAnI bhAvanA vyakta karI. tyAre pUjyazrIe kahyuM ke, ''bhAvanAne pUrNa karavAmAM moDuM na karazo.' ane A zabdo ja chellA preraNA pIyuSa banI rahyA ane cAnaka lAgI. tarata ja jamIna kharIdAI, ArAdhanA dhAmanA pATA paDyA. ane saM. 2042 phAgaNa suda bIja, zukravAra tA. 13-12-85 potAnA mAtuzrI jeThIbenanA haste udghATana thayuM. aMtarathI haju kArya adhUruM che te rahyA karatuM. temAM pUjyonI kRpAe hAlA2tIrthanA <> tex pAyA naMkhAyA. kAma khUba jhaDapI zarU thayuM. paNa pUrvanA azAtAnaMdanIya karmanAM kAraNe kensarano roga hAthamAM hato. paNa kensara eTale mANasa kensala ja gaNAya. paNa A hiMmatavAna vAghajIbhAIe kensarane paNa dhrujAvatA hoya tema potAnA kAryamAM aDaga rahyA. eTaluM ja nahiM paNa darda svIkAryuM ni ane e rIte 11 varSa kADhI nAkhyA. pAMjarApoLanI sthApanA vakhate pUjyazrI mahAsena vijayajI mahArAjane kahyuM ke 'sAheba, Apa ciMtA na karazo. mAre chANa vAsIduM karavuM paDaze. to karIza paNa A Dhorone huM saMbhALIza." sAhebane te divase khUba ja AnaMda thayelo, divaso paNa jatA gayA. pote avasare avasare keniyA jatA tyAre pUjyazrIne patra lakhatA te patrano raNakAra :- pUjya gurudeva mahAsenavijayajI maharAja sAheba, eDoreTathI li. ApanA sevaka vAghajIbhAinA mRtyue vaMdAmI svIkArazo. jata tamArA taraphathI avAranavAra samAcAra tathA sUcanAo maLatI raheze. bIjuM mahArAja sAhebane mAlama thAya ke A vakhate je kAma Adarela che te kAma jaldIthI jema bane tema karI levAnI bhAvanA dilamAM UbhI thaI cUkI che. tene A vakhate koI aTakAvI zake tema nathI. eka ja karma ApaNI viruddhamAM jAya to kadAca judI vAta che. bAkI A vakhate 'mArA gurudeva !' koI ciMtA karatA nahi. rAta divasa tenA ja vicAromAM che. bAkI to dhAreluM dhannInA hAthamAM che. bIjuM sAheba tamArI tabiyata sAcavo ane lagabhaga A mahinAnI Akhara sudhImAM AvavA vicAruM chuM ane mArI ane tamArI umeda pUrI thAya tyAM sudhI ApaNane baMnene mahAvIraprabhu jIvatA rAkhe tevI bhAvanA sAthe prabhu pAse majabUta arajI karato rahyuM che. basa. vAghajIbhAInAM martyaeNa vaMdAmI svIkArajo. pUjyazrI ArAdhanAmAM kALadharma pAmyA. tyAra pachI vAdhabhAIne thayuM ke have kArya jhaDapathI karI levA jevuM che, ane pAMca varSanAM TUMkA samayamAM bhavyatIrtha - vizALatA, bhavyatApUrvaka pUrNa karAvyuM. aMjanazalAkA mATe pUjyapAda, pradyotanasUrizvarajI mahArAja tathA paramapUjaya, paMnyAsa pravarazrI vajrasenavijayaja galivaryazrIne vinaMti karI ane pUjyazrI kAlAramAM padhAryA. kalpanAtIta kahI zakAya tevI rIte deva-gurunI kRpAthI potAnI hiMmatathI bhavya rIte aMjanazalAkA mahotsavanI taiyArIo karI ane divaso AvyA. tabIyate sAtha Apavo baMdha karyo. temAM mahA suda 6 tA. 29-1-93nA divase prabhujIno gabhArAmAM praveza thayo Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 048 je bRhad gujarAta ane vAghajIbhAIe hAzakAro anubhavyo ke hAza !! mArI bhAvanA jANe vAghajIbhAI ApaNI sanmukha beThA che, hamaNAM ja vAto karaze, hatI ke "prabhujIne gabhArAmAM praveza karAvI dauM' e pUrI thaI. evI anubhUti karIne AgaLa vadhatA. ema karatAM savA agiyAra kALanI kaLIne koNa kaLI zake. tyAMthI mukhya maMDapamAM AvyA tyAM vAge temane pAlakhImAM besADavAmAM AvyA. 70 hajAra mAnava mAtA-pitAnA caDAvA bolatA hatA temAM eka dhaDAke moTI bolI medanI vacce samudramAM taratI nAvaDInI jema khabhA upara uMcakAyelI bolIne potAnA suputra amRtalAlane pitA banAvavA sadUbhAgI pAlakhI taravA lAgI. ArAdhanA dhAmamAMthI abila gulAla temaja banyA. paNa have emanA mATe A maMDapamAM AvavAnuM chelluM hatuM. jaya jaya nAdanA guMjAravathI guMjatI mAnavamedanI pravezadvAranI baMgale gayA, divaso divasa tabiyata bagaDatI gaI ane mahAsuda bahAra roDa para AvI. pAlakhIne varaghoDAnA raste pheravI - 11 tA. 4-2-94nA savAre caturvidha saMghanI hAjarImAM navakAranuM pAMjarApoLa thaIne hAlAratIrthanAM chellAM darzanano lAbha smaraNa karatAM karatAM ApaNI saunI vaccethI vidAya laI gayA. vAghajIbhAIne ApI rahyA hoya tema te jagyAe thaI ane pharI triveNInA...sarjakanuM... visarjana.......! pAchA ArAdhanA dhAmanA pravezadvAramAM pravezI. pU. mahAsana vi. vAghajIbhAI A duniyAmAMthI haMmezane mATe vidAya thaI mahArAjanI derInI barobara sAmI bAjue ja emanA pArthiva dehanA agnisaMskAranI vyavasthA karavAmAM AvI hatI. jANe gurunI cUkyA hatA. samAcAra hakIkata rUpe hatA to paNa zaMkA thatI hatI. ke zuM be divasa mATe paNa Ama choDIne cAlyA jaze? jenA bhagIratha sAme ziSya paNa kAyama mATe sthAna laI lIdhuM. puruSArthathI A mahAna saMkula - vizvanI ajAyabIrUpa saMkula UbhuM sauthI mahattvanI vAta to e banI ke emanI citA mATe thayuM e vyakti A jagyAnI jAhojalAlI jovA na rahI ? paNa caMdananAM 250 kIlo lAkaDAM lAvavAmAM AvyA hatA. te tathA bIjA kalpanA ja jayAM vAstavika rUpe hatI tyAM vikalpa karavo vyartha hato. khaDakAyelA lAkaDAM ane chANAM eke eka pUjaNIthI pUMjIne ja mUkAyA vAghajIbhAI kharekhara saune choDIne are ! potAnA dehane paNa hatA. vAghajIbhAIe jIvananI aMtima kSaNa sudhI jIvonI rakSA. choDIne AtmazAMti nimagna banI cUkyA hatA. emanA pArthiva deha mATeno ja vicAra karyo hato. eTale ja jANe emanA dehane bALavA upara paNa parama zAMti saMtoSano bhAva chalakAto hato. mATe paNa jIvadayAthI yukta evA dravyono saMyoga prApta thayo. satata pIDA vacce paNa karelA paropakAre emane mRtyunI cheDa jIvanabhara karelI jahematanuM phaLa AthI vizeSa zuM hoI zake ? chellI ghaDIe paNa paramAnaMdanI prApti karAvI che. evI sau koIne vAghajIbhAInI pAlakhIne emanA suputroe citA pratIti thaI rahI hatI. jAmanagara deza - videza badhe ja khabara AsapAsa cAra pherA daIne citA para goThavavAmAM AvI. chelle pahoMcI gaI hatI. mAnava medanI vAghajIbhAInA dehanA aMtima emanA pArthiva dehane vaLI pAchA paMcabhUtamAM meLavavAnI prakriyArUpa darzane AvI rahI hatI. saunA caherA para eka ja prazna hato. "zuM dAha devAmAM Avyo. thoDIvAramAM to mATImAM mATI maLI gaI ! kharekhara vAghajIbhAI nathI ?" koIne navakArazI paNa yAda AvI saunI AMkho bhInI hatI. hRdaya bharAyuM hatuM. paNa saMtoSa hato nahi. sau koI gaDamathalamAM paDyA ke ApaNe paNa Ama choDIne vAghajIbhAInA jIvananA AnaMdano ane ethI paNa vadhAre mRtyunA cAlyA jaIzuM. mahotsavano. vAghajIbhAIe hajAronI medanI vacce kevo adbhuta siMhaNanI maMDaLI temanA baMgalA najIka pahoMcI ne mahotsava mAMDyo ! vaLI, vAghajIbhAIe jANe pahelethI ja nakkI vAtAvarataNane halakuM karavA paramAtmAnI dhUna macAvavA lAgI. karI lIdhuM haze ke - "mAre to AjanA divase javAnuM che, to te kAryakara bhAIo vyavasthAmAM joDAI gayA. vAghajIbhAInA dehane divase mArA virahanA kAraNe koI bhUkhyuM na rahI jAya" mATe te jariyALA jAma paherAvI, mAthe pheMTo bAMdhI ane baMgalAnI vaccenI AkhA divasanuM jamaNa - teno saMpUrNa lAbha emaNe pahelethI ja jagyAmAM lagabhaga 10 vAge pATa upara padharAvavAmAM AvyA. tyAM nakkI karI lIdho hato. eTale AjanA divasanA jamaNano pUjaya AcArya bhagavaMtAdi mahAtmAo tathA pUjaya sAdhvIjI nakaro emano taraphathI ja hato. kharekhara ! A paNa kevI ajabanI bhagavaMtoe AvIne vAsakSepa nAMkhyo. mahApuruSonAM aMtima samaye taiyArI...........! paNa mahAtmAono saMyoga, chelle mahAtmAo taraphathI vidAya.... vAghajIbhAInA jIvanaprasaMgone tathA emanA jIvanamAM | darzanArthe Avela mAnava medanIne vyavasthita darzana maLe tevI vaNAI gayelA guNone yAda karatAM karatAM cheka mRtyune paNa teo kevA vyavasthA paNa thaI cUkI hatI. jevI rIte prabhAvaka sAdhu bhagavaMto jItI gayA eno Abehuba citAra khaDo thayo. "AtmA amara - AcArya bhagavaMtonAM darzana mATe bhAviko talase ane najIkamAM che." e nyAye vAghajIbhAI ahIM hAjara ja che evI jhAMkhI AvI vAsakSepa karIne kaMIka dAna karIne jAya, tema vAghajIbhAInI karavAno prayatna saphaLa nIvaDyo. kAraNa ke vAghajIbhAI chelle sAme bhAviko AvatA, darzana karatA. kaMDImAM nANA nAkhatA ane tabIyata bagaDI tyAre eka ja vAta karatA ke mArA A zarIrano kaMI Jain Education Intemational Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana bharoso nathI. kadAca huM vidAya lauM to mArA pachI paNa A gayuM. putrIne dIkSA mATe aMtarAya karavA badala pUjaya AcArya prasaMgamAM kaMI ochuM karatA nahIM. evA ja ullAsapUrvaka kAryakrama bhagavaMta pAse prAyazcita karI, have koIne paNa dIkSAmAM aMtarAya cAlu rAkhajo. emanI A aMtaranI bhAvanAne emanA vaDIlo - nahIM karavAno daDha abhigraha karyo. thoDA varSa pachI pautrI divyAnI zrAvikA muktAbena, nAnAbhAI somacaMdabhAI tathA suputro ane dIkSA ujamaNA sAthe mahotsavapUrvaka ullAsathI ApI, sAdhvI sakaLa kaTuMbIoe vadhAvI lIdhI hatI. tethI ja emano parivAra divyayazAzrIjI banyA. paNa A cAla mahotsavamAM sAmela thaI gayo hato. ane barobara putrone jhaverI bajAramAM dukAna karavAnI bhAvanA thaI, paNa eka varSa bAda je sthaLe agnisaMskAra thayelA te ja sthaLe temanA paisAnI muzkelI hatI. te vakhate potAnA piyarathI maLelA badhA ja bhavya pUtaLAnI sthApanA karavAmAM AvI. dAgInA suprata karI dIdhelA hatA. AmAMthI ja muMbaInI prasiddha A triveNInA sarjakanuM visarjana thayuM paNa bhAva dehe to jhaverAtanI dukAna "bI. e. zAha enDa bradharsa"nI sthApanA thaI. ahIM ja che. yazasvIkAmathI potAnuM nAma yazasvI karatA gayA....! vaiyAvacca :- temanA jIvanano mahattvano guNa. varSo sudhI vaiyAvacca, sahanazIlatA ane vAtsalyano khaMbhAtanA dareka upAzrayamAM birAjamAna sAdhu-sAdhvIne | triveNI saMgama ratnaprasUtA auSadhadAnano lAbha mULIbena taraphathI levAyo. A sivAya paNa jayAre jayAre khaMbhAta jAya tyAre badhA ja upAzraye pharI sAdhu pU. mULIbA sAdhvInI dararoja dekharekha rAkhIne jarUrI anupAna vagereno lAbha saMvata 195danI jJAnapaMcamIe khaMbhAtamAM vIzA ozavALa le. sAdharmikonI bhakti paNa dila daIne kare. khAnagI sahAya paNa jJAtIya dalapatabhAI khuzAlacaMda jhaverInAM dharmapatnI ratanabenanI kare. vaiyAvaccanuM phaLa temane A lokamAM ja maLyuM ke 81 varSanI uMmara kukSIe janma pAmI, muLIbene nAnI uMmaramAM ja pUrvanA sudhI to khaDe page vaiyAvacca karI. vaiyAvaccenA guNanA kAraNe sAdhudharmasaMskArone daDha karyA. nAnapaNathI ja Avazyaka dharmapravRtti cAlu sAdhvIo paNa temanA pratye eTalI lAgaNIvALA thaI gayelAM ke hatI. yuvAvasthAmAM potAnI jJAtinA ja aMbAlAlabhAI sAthe lagna pAlItANA putravadhune varasItapanAM pAraNA tathA hastagirimAM pote thayAM. aMbAlAlabhAInAM pUrva patnInAM putrI caMpAbenane svaputrI jema nirmANa karAvela AdinAtha prabhunI pratiSThA prasaMge gayela, tyAM ucheryA, aMdha sAsunI dila lagAvIne mAtA samAna mAnI bhakti tabiyata asvastha thatAM, Akho divasa seMkaDo sAdhu-sAdhvIo temane karI, patinI dIrdha mAMdagImAM bIlakula kaMTALyA vagara satata divasa samAdhi ApavA zAtA pUchavA AvatA, ane ArAdhanA karAvavA rAtanA ujAgarA karIne sevA karI. pati tathA pote baMne bALapaNathI lAgyo, jIvananI chellI kSaNe paNa temane sAdhuno yoga maLI gayo. ja supAtradAnanA atyaMta premI hatA. nabaLI Arthika dazAmAM paNa sahanazIlatA :-Arya saMskRtimAM nArIno mukhyaguNa bALakone zerInA nAke UbhA rAkhI gocarI nIkaLelA sAdhu sahanazIlatA che. kaMIka strIone A svAbhAvika guNa prApta thayelo. sAdhvIjIone ghera bolAvI khuba khuba bhaktithI vahorAvatA ane hoya che. maLIbenane paNa bALapaNathI A gaNa siddha thayelo . AnaMda pAmatA. saMgrahaNInI bhayaMkara bimArImAM patinI rAta divasa sevA karatAM. patinA mRtyu pachI putrone vAtsalyapUrvaka UcheryA, sAthe paNa patino thoDo ugra svabhAva tathA lAMbI bimArIthI thoDI ugratA dharmasaMskArI banAvyA. eka putra hIrAlAlane mohathI dIkSA AvI jatI. mULIbahena saharSa sahana karatAM. pUjaya gurudevazrI. ApavAnI icchA nahIM thatAM tene dIkSAnI tIvra icchAnA kAraNe bhAnuvijayajI ma.sA. (hAla pU. AcAryadeva zrI bhuvanabhAnusUri saMsAramAM vyathita thatA joI hRdaya kaThaNa karIne mahotsavapUrvaka dIkSA ma.sA.)nAM pravacano saMvata 2006 (roSakALamAM), 2007 tathA ApI. cAritranI bhAvanAvALI putrIne paNa mohathI paraNAvI 2008mAM muMbaImAM sAMbhaLIne evA bhAvita banyAM ke tyAra pachI dIdhI. paNa lagna pachI paNa brahmacaryanuM pAlana karatI tathA cAritramAM 38 varSamAM emanA jIvanamAM kadI paNa ugratAno prasaMga banyo makkama rahetI dIkarIne paNa mahotsava pUrvaka dIkSA apAvI. nathI. koIe paNa emane kyAreya sAmAnya krodhamAM paNa joyAM putra hIrAlAle dIkSAnA traNa varSa pUrve svecchAthI jenI sAthe nathI. sAthe sAthe emanAM mAna-mAyA-lobha paNa atyaMta pAtaLA sagapaNa karela, te sarasvatIbene paNa dIkSA grahaNa karI. putra paDI gayelAM. paDA hIrAlAla muni hemacaMdravijayajI banyA. putrI vijayA sAdhvIzrI varSothI sacitta tyAga, ubhaya TaMka pratikramaNa, sAmAyika, vasaMtaprabhAjI banyAM. putravadhu sarasvatIbena sAdhvIjIzrI jinavANI zravaNa, svAdhyAya, navakAra jApa, rAtribhojanatyAga svayaMprabhAzrIjI banyAM. vagere ArAdhanAothI jIvana otaprota hatuM. chellI mAMdagImAM A traNenI dIkSA pachI maLIbenanuM jIvana joradAra palaTAI paNa kyAreya rAtre devI paNa lIdhI nathI. ulaTuM kyAreka suryAsta parve Jain Education Intemational Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to50 rAtrino bhrama thatAM bhojanano ke davAno niSedha karatA, sUryAsta thayo nathI, e barAbara samajAvIe, ne samajaNamAM Ave to. ja bhojana kare. A uparAMta navapadanI oLIo, traNe upadhAna tapa, 78 varSanI uMmare aDDAI tapa, anekavAra zrI sImaMdhara svAmInA akrama tapo, parvatithioe ekAsaNuM, AyaMbila, vardhamAna tapanI oLIo vagere aneka ArAdhanAothI jIvana maghamaghAyamAna hatuM. bhAratabharanA lagabhaga sarve tIrthonI yAtrA paNa temaNe karelI tathA siddhigiritIrthamAM gAtumisa paNa karyuM. puNyAnubaMdhIpuSyanAM evA svAmI hatAM ke putrone Arthika kSetre anukuLatA maLatAM temane hAthe aneka sukRtonAM kAryo thayAM. potAnA patinI smRti nimitte temaNe ''saMghavI aMbAlAla ratanacaMda jaina dhArmika TrasTa"nI sthApanA karAvI. enA anvaye naDiyAda, vIramagAma, hastagiri, vimala sosAyaTI (muMbaI) vagere sthaLe jinamaMdiro karAvyAM. vIramagAmamAM sAdharmikonI anukULatA mATe dharmazALA karAvI. be traNa ThekANe upAzrayo karAvyAM. jirNoddhArano paNa lAbha lIdho. khaMbhAtamAM lagabhaga 200 jinapratimAono janazalAkA mahotsava putra muni tathA kuTuMbanA sAdhvIonI preraNA prasaMgethI pUjyapAda AcArya bhagavaMtazrI bhuvanabhAnusUrizvarajI mahArAjAdi 80 munibhagavaMtonI nizrAmAM karAvyo. pUjya AcAryabhagavaMtanI 108mI oLInAM pAraNAM prasaMge muMbaImAM mAsakSamA, siddhitapa vagere aneka tapasyAo muniomAM thaI tathA zrAvaka-zrAvikAomAM chaso navA pAyA tathA eka hajAra oLIo thaI. bhavya mahotsava thayo. A badhAno lAbha pAMca vyaktioe bhegA thaI lIdho, temAM mULIbene potAnA patinuM prathama nAma lakhAvyuM. aneka pustako paNa prasiddha karAvyAM, lakhAvyAM. bIjA nAnA nAnA saMpujana, pUjA, AMgIo, prabhAvanAo vagere aneka sukRto to agaNita karyAM. ATalA badhA sukRto chatAM manamAM jarAya mAna nahiM. temanAM nirmANa karAvela maMdiromAM ke upAzrayomAM hAjI temanA nAmanI khAsa koI tI vagere paNa lagAvI nathI. temaja tevI koI utkaMThA paNa temane jAgatI nahIM. chellAM varSothI kuTuMba paranA mamatvabhAvane paNa utArI dIdhuM. mAtra ArAdhanAmAM ja lAgI gayA. roja covIze kalAka ArAdhanAnI laganIM. divase pUjAdu Avazyaka kriyAo sAthe sAmAyikamAM ja kALa pasAra kare. rAtre pratikramaNa pachI jApa vagere kare. chellAM pAMceka varSa pUrve temane mAthAmAM roga (harapIsa) lAgu paDyo. upacAra chatAM sudhAro nahIM thatAM samabhAve bhogavatA. 2043nA zrAvaNa zuda pUname pUjA karIne AvatAMnI sAthe humalo Avyo. moDhuM taraDAI gayuM. paTakAIne palaMgamAM paDyAM. jamaNuM aMga khoTuM thaI gayuM, smaraNazakti paNa cAlI gaI. paNa tarata upacAra levA mAMDyAM. thoDA divase smaraNazakti punaH prApta bRhad gujarAta thatAM. sauthI pahelA navakAra maMtra yAda Avyo. dhIme dhIme thoDuM sAruM thavA mAMDyuM. paNa have pathArIvaza banI gayAM. putra muni pUjya hemacaMdra vijayajI mahArAjanA gaNipada, paMnyAsa pada vakhate temaNe sAro lAbha lIdhelo, paNa temanI eka mahecchA putra munino AcAryapadanA mahotsavanI lAbha levAnI hatI, ane putra munine AcArya koIne javAnI hatI. pUjya gurudevane vinaMtI karI. pUjyazrIe paNa temanI icchA tathA saMyogone pIchAnIne pUjya paM. hemacaMdra vijaya gaNivaryane AcArya pada para ArUDha karavA AjJA pharamAvI, ane bhAyakhalA mukAme 2044nA phAgaNa vada 3nA mahotasava yojAyo. mULIbene AmAM paNa khUba sAro lAbha lIdho, ane AcAryapada prasaMge paNa teo putra dharaNendrane tyAM bhAyakhalA hovAthI, tyAM ja nakkI karAvyo. A prasaMge lakavAgrasta mULIbenane ThelaNa gADImAM besADIne lAvavAmAM AvyAM, khuba ullAsapUrvaka AcAryapada prasaMga nihALyo. sUrimaMtranI prata vahorAvavAno tathA sUrimaMtra pradAnanI vinaMtI karavAno lAbha paNa uchAmaNI pUrvaka lIdho, ane ullAsapUrvaka putranA mAthe sUripada prasaMge vAsakSepa nAkhyo. puNyAnubaMdhI puNyanA svAmI evA temanI badhI ja prazasta icchAo pAra paDI. tyArapachI aneka vAra bimArI vadhatAM samabhAve sahana karatAM. putra muni, putrI sAdhvIjI vagere dUra dUrathI temane samAdhi ApavA ugra vihAra karI AvatA. pUjya hemacaMdravijayajI mahArAja ekavAra giranArathI vihAra karIne, tathA bIjI vAra navADIsAthI udma viSNura karI saMsArI mAtAne samAdhi ApavA AvyA hatA. muMbaImAM aneka comAsAomAM paNa teonI samAdhi ArAdhanAnI vAraMvAra ciMtA karatA, tathA temanA ghera jaI ArAdhanA karAvatA. Aso suda 4nA rAtre bhayaMkara mAsa UpaDyo. kuTuMbIjano sau cetI gayA. bhegA thaI navakAramaMtranI dhUna satata macAvI. lagabhaga soLa kalAka satata dhUna cAlI ane Aso zuda 5 bapore 1-35 mInITe 89 varSanI manuSya jIvananI yAtrAne mArgAnusArInAM kartavyo. samyagdarzananI ane dezaviratInI ArAdhanA dvArA saphaLa karI, AtmA paralokanI saphare muktine nikaTa karavA UpaDI gayo. Alekhana : pU. vairAgyadezanA dakSa AcArya bhagavaMta zrImad vijaya hemacaMdrasUrizvarajI ma. saujanya : pa. pU. vairAgya dezanA dakSa A. bha. zrImad vijaya hemacaMdrasUri mArAjanA 50 varSanA nirmaLa saMyama jIvananI anumodanArthe temanA agaNita upakAranI smRti nimitte mULIbena aMbAlAla zAha parivAra, ramAbena puMDarikabhAI zAha, khyAti, zarmeza zAha, malaya (khaMbhAta nivAsI) Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana eka ajoDa preraNAdAyI vyakti kumArapALabhAI vi. zAha e zAsana prabhAvaka, dayA-karuNA ane pavitratAnA avatAra, dIrghadRSTA Ayojaka, ApattimAM AMsuM lUchanAra, yuvAnonA rAhabara ane preraNAnA srota evI vyaktinuM nAma che.. kumArapALa vimaLabhAI zAha. Aje emanI uMmara 49 varSanI che. teo mULa vIjApura (ji. mahesANA-u. gujarAta)nA paNa varasothI muMbaImAM sthira thayA hatA. varaso sudhI teo hI2AnA vyApAramAM joDAI rahyA, paNa hAla kalikuMDa-dhoLakA (ji. amadAvAda) emanI dharmakAryabhUmi che. hIrAno dhIkato vyApAra choDI, dezanA, samAjanA ne dharmanA puNyakAryamAM tana-mana-dhana, mana-vacana-kAyA ane samaya-zaktinuM samarpaNa karI rahyA che. khAnadAna mAtApitAnA A saMtAnane bALapaNathI dharmanA susaMskAro hatA ja paNa i.sa. 1964nA unALAmAM 17 varSanA kumArapALa mitro sAthe Abu parvatanA acalagaDha zikhara para jaina dhArmika zikSaNa zibira dvArA jaina AcAra ane AdhyAtmika krAMti lAvanAra AcArya zrI vijaya bhuvanabhAnusUrizvarajI mahAraja sAheba dvArA dhArmika zikSaNanA jJAna dvArA potAnA AtmAne ati bhAvita karI rahelA kumArapALanA jIvanamAM eka vAvAjhoDuM AvyuM ane TarnIMga poIMnTa lAvyuM. banyuM evuM ke mAunTa AbunA e UMcA zikhara acalagacaDhamAM varasAda sAthe bhayaMkara pavana phUMkAyo. e vinAzaka vAvAjhoDAmAM zibiranA TenTa UDI gayA. to sAdhunI pANI ThAravAnI parAto paNa UDI, makAnanAM naLiyAM UDyAM, to vizALakAya vRkSo paNa UkhaDyAM. AvA vakhate 17 varSanA navayuvAne eka pavitra saMkalpa karyo : 'jo A vAvAjhoDuM zAMta thAya to mAre AjIvana brahmacaryavrata levuM.' ane Azcarya thayuM. DarAmaNuM ne bihAmaNuM bhayaMkara vAvAjhoDuM kSaNavAramAM ja zAMta thaI gayuM. ane kumArapALe zibira jJAnadAtA, gurudeva pU. A. zrI vijayabhuvanabhAnusUrizvarajI ma.sA.ne potAnA zubha saMkalpanI vAta kahI. pUjya gurudevazrI apAra khuza thaI gayA ane AzIrvAdanA dhodha vahAvavApUrvaka potAnA A lADalA zibira-ziSyane AjIvana brahmacaryavrata uccarAvyuM. sarvatra AnaMdanI lahero UchaLI. pachI to 'mAre cAritra na levAya tyAM sudhI mULathI ghI tyAga'nI kumArapALe pratijJA karI. kumArapALanI bhISmapratijJA ane bhavya saMkalpe jainazAsanamAM eka itihAsa sarjyo. temAM gurUkRpA baLe cAra cAMda <> 51 lagAvyA. aneka zAsanaprabhAvaka kAryo thayAM. sAdharmika bhakti, sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonI vaiyAvacca, derAsaronAM nirmANa, jIrNodvAra, pAThazALA, upAzrayonAM nirmANa, jaina dhArmika zikSaNa zibiro, saMghone zAstrAnusArI mArgadarzana, sat sAhityanuM prakAzana, jaina saMskArono pracAra-prasAra, kudaratI honAratomAM sahAya, pAMjarApoLa-jIvadayAnAM kAryo ityAdi aneka prakAranI pravRttio kumArapALabhAI mUkapaNe nitya karatA ja rahe che. gurudeva pU. AcAryazrI vijayabhuvanabhAnusUrizvarajI ma.sA.nuM mananIya ciMtana 'divyadarzana' hindI ane gujarAtI pAkSika ane sAptAhika patronuM varSo sudhI saMpAdana karI kumArapALabhAIe sat sAhitya loko sudhI pahoMcADyuM che. vaLI jinapUjA, sAmAyika, zAstra svAdhyAya-manana-ciMtana A badhAM nityanAM AtmajAgRti karanArAM kartavyo to kumArapALabhAInAM jIvanamAM kharAM ja kharAMH teo khUba ja udAra, premALa, sahAnubhUtipUrNa dilavALA, uttama vicAraka ane AcArasaMpanna che. kumArapALabhAInA anekavidha sadguNomAMthI ApaNe sau uttama preraNA laIe evI zubhAbhilASA. sva. sItAbena kAMtilAla zAha janma tArIkha H i.sa. 10-6-1928 (vi.saM. 1984) svargavAsa H i.sa. 1-3-2001 (vi.saM. 2057) sItAe vanavAsa veThI sahana karyuM tevuM ja kaMIka sva. sItAbene gRhavAsamAM ja vedanA, vyAdhi ane bImArI sahI vairAgya vadhAryo. i.sa. 1991mAM siddhagirinAM zikhare navANuM jAtrA karatAM vacce ja maraNatola raktastrAvanI bImArI AvI ane nidAna thatAM muMbaInI tAtA hospiTalamAM niSNAMta DokTaroe kensara sAthe mRtyunI AgAhI paNa karI dIdhI hatI. te sva. sItAbene maraNane dasa divasanA badale dharmanuM zaraNuM grahI dasa varasa dUra ThelI dIdhuM. lohI vahI gayuM. kAyA kALI paDI gaI. chatAMya temaNe kAyAnI mAyA mUkI navANuM jAtrA cAlu kensaramAM jhaTapaTa pUrI karI dIdhI ane pachI paNa tapadharmanAM zaraNe jaI bIjo-trIjo upadhAna pUrNa karyo. chellAM vIsa varasathI chUTe moDhe jemaNe AhAra-pANI lIdhAM nathI. kensaranA bhaya upara paga mUkI daI 500 ekAMtara AyaMbilano tapa cAlu karyo ane temAMya mRtyunA pAMca mAsa pUrve bIlImorAthI zrI sammeta zikharajInI jAtrAmAM vardhamAna tapanI 27mI oLI pUrNa karI jAtrAmAM aDadhe ja tabiyata lathaDI gaI ne cAlu jAtrAne mUkI parivAranA saune banArasa rokAI javuM paDyuM. chatAMya dharmaniSThA zramaNopAsikAe ekAMtara AyaMbila na choDyA. paNa...paNa kALa je dasa varSathI pIcho karI yamarAjanA kaheNa mokalI rahyuM hatuM teNe dharmazaraNanI paNa zarama na rAkhI. Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 052 4 bRhad gujarAtI 5OOmAM dasabAra AyaMbila bAkI hatA tyAM to tA. 1-3- bharAvavA uparAMta maNibhadra vIra, padmAvatI devI, yakSa-yakSiNI, 2001nI sAMje ATha vAge bIlImorA mukAme dhasamasatI AvI prasAdadevIne bharAvavAno lAbha, tathA pratiSThA samaye kAyamI rahela rAjadhAnI eksapresa TrenanI aDapheTe AvI jatAM cAlu dhajAno caDhAvo paNa sva. pitAzrIe lIdhela. zaMkhezvara AyaMbila tapanI bhAvanA sAthe pANAhAranI pratijJA vacce ja pArzvanAthajInI pratiSThAno lAbha paNa meLavela hato. maraNane zaraNa thayAM. nAnI uMmarathI ja paragajU svabhAva tathA lAgaNIzIla mana tA. 12-3-2001nA zubha dine anAvala mukAme sva. hovAthI paropakAranA kAryamAM temane khUba AnaMda thato. i.sa. sItAbenane zraddhAMjalI arpaNa karavA upasthita sabhA madhye 1968mAM suratamAM Avela pUra daramyAna anAvalathI Trako bharIne gacchAdhipati pU. jayaghoSasUrizvarajI ma. sA.nA praziSya munirAja sahAya mokalAvI teoe mAnavatAnAM kAryothI yazakIrti meLavyAM. jayadarzana vi. ma. sAhebe temanA ugra dharmapuruSArthanI anumodanA eja pramANe bIlImorAnA memanagara saMghamAM paNa vi.saM. karatAM jaNAvyuM ke sva. sItAbenanI dharmakhumArI eka sAdhupuruSane 2053nI sAlamAM aDhIso vAsaNono seTa bheTamAM ApyA. zobhe tevI hatI. nirogI kAyA vakhate upadhAna, be varasI tapa, svargavAsa pUrve traNa varasa sudhI cAlu mAsamAM ekAsaNAMvardhamAnatapanI oLIo, dasa upavAsa, kSIrasamudra tapa, caumAsI biyAsaNAM, navapadajI ArAdhanA vagere karatA. anAvala mukAme tapa, caMdanabALA tapa, chamAsI tapa, navapadajInI ArAdhanA vagere anukaMpA dAnano pravAha vahAvI anekonA premane jItyA hatA, jene tapasyAthI dehadamana karyuM che. sAdharmika bhaktinA apAra premI, loko Aje paNa yAda kare che. gharamAM paNa potAnAM dharmapatnI sva. premALa svabhAva tathA dharmanA daDha anurAgI sva. sItAbenanI sItAbenane dharmaArAdhanAomAM joDAvA protsAhana pradAna karatA dharmArAdhanAnI anumodanArthe amArA parivAre pU. munirAja hatA. parivAramAM Aje paNa kiMcita dharmano je rAga dekhAya che. jayadarzana vi. ma.sA.nI nizrAmAM bIlImorA mukAme beu saMghamAM temAM amArA pU. mAtA-pitAzrIno upakAra che. pitRdevo bhava. vi.saM. 2057nI caitramAsanI zAzvatI AyaMbila oLInuM mAtRdevo bhavanI paurANika uktinuM smaraNa karatAM ame A prasaMge Ayojana karyuM che. je sAthe prabhu paramAtmA mahAvIra bhagavAnano amArA vaDIlone zraddhAMjali arpita karIe chIe. temanI 2600mo janma kalyANa utsava paNa goThavAyo, je saghaLAya ArAdhanAonI anumodanA karatAM anAvala mukAme tA. 12-3kAryakramomAM nagaranAM tamAma jaina bhAvikoe lAbha lIdho che tathA 2001nA gacchAdhipati pU. jayaghoSasUrizvarajI ma.sA.nA praziSya khUba sArI zAsanaprabhAvanAo paNa thavA pAmI. sva. mAtuzrInAM munirAja jayadarzana vi. ma.sA.nI nizrAmAM guNAnuvAda tathA guNo-dharmabhAvanA amArA jIvanamAM praveza pAme evI maMgala prArthanA paramAtmAbhaktino viziSTa kAryakrama Ayojita thayela, jemAM zAsana devane karIe chIe, tathA temanI cha'rI pAlaka saMghanI adhUrI muMbaI, amadAvAda, vaDodarA, surata, gAMdhInagara, navasArI, bhAvanAne TUMka samayamAM pUrNa karavA zubha saMkalpa karIe chIe. bIlImorA, mAMDavI, bAraDolI, karacelIyA tathA AjubAjunA lI. ramezacaMdra, rasikalAla, mahendrabhAI tathA jItezabhAI nagara-gAmathI bhakto sArI saMkhyAmAM upasthita thayA hatA. parivAra. mu : anAvala (ji. surata) kanubhAI epha. dozI saMgIta maMDaLI sAthe padhArela tathA pitAzrInA sva. kAMtilAla bhIkhAlAla zAha jIvanano paricaya saune Apela. mAtA-pitAzrInA prasaMgane anulakSI jIvadayAnI mAtabara janma tArIkha : i.sa. 26-3-1928 rakama upArjita thayela. te divase jaina-jainetara saune sTIlanA svargavAsa : i.sa. 19-5-1997 vAsaNanI prabhAvanA karavAmAM Avela tathA pU. mahArAja sAhebanI amArA upakArI pitAzrI vi.saM. 2040nI sAlamAM pU. preraNAthI sau koIe nAno moTo tyAga karavA pratijJAo grahaNa gurudeva caMdrazekhara vijayajI ma.sA. thakI dharmamAM AgaLa vadhyA pachI karela. lI. putra tathA putravadhUo tathA pautra-pautrIono parivAra, to AgaLa vadhatAM vi.saM. 2043nI sAlamAM trilokanAtha pU. (mu. anAvala ji. surata) zAMtinAtha prabhunI calapratiSThA potAnI anAvala mukAmanI zrI laheracaMda choTAlAla mahetA dukAnamAM gRhamaMdira sthApI karAvI. bhAvanA vadhatI cAlI ane vi.saM. 2052 nI sAlamAM anAvala mukAme ja bhavya zikharabaMdhI bhAvanagaramAM sAhasika vRttithI vepAra-vANijayano jinAlayanI pratiSThA tathA bhagavAnane gabhArAmAM praveza karAvavAno audyogika kSetra dvArA bhavya utkarSa sAdhavAmAM gaNanApAtra phALo caDhAvo paNa lIdho. Aje anAvala mukAme amArI dukAnanI nIkaTa ApanAra tathA dhArmika AyojanomAM sevA-sakhAvato dvArA jena ja mULanAyaka vAsupUjaya svAmInuM jinAlaya che jemAM mULanAyaka samAjamAM jANItA banelA zrI laherUbhAI mahetA mULa amarelInA Jain Education Intenational Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 053 vatanI paNa ghaNAM varSothI bhAvanagaramAM sthira thayA. anasuyAbena manubhAI zeTha amarelInA haMsarAja mAvajI mahetAnA vArasadAromAM teozrI eka gaNAya che. jUnA gAyakavADa rAjyanA amalamAM zrI bhAvanagaranivAsI dharmAnurAgI anasuyAbena (anopabena) haMsarAja mahetAe potAnI sarvatomukhI pAtratAne dIpAvI manubhAI zeTha tA. 30-1-2002nA roja namaskAra mahAmaMtranuM cogaradama khyAti meLavelI. amarelInA jeThA karAvALAnI dhIkatI smaraNa karatAM karatAM avasAna pAmyAM. jIvanamAM jaina zAsanane vepArI peDhI. temanI mukhya peDhI cittaLamAM hatI. teo dara varSe pAmI aneka tapasyAo temaNe karelI. bhAratanAM jaina yAtrAdhAmonI gAyakavADI gAmonA ijArA rAkhatA. temane tyAM bhAre rajavADI avAranavAra yAtrAo, navANuM yAtrA, traNa traNa cAturmAsa, damAma ane ThAThamATha hato. upadhAna tapa, aneka pratiSThAo - mahotsavomAM khAsa hAjarI, lesTara (laMDana) pratiSThA prasaMge nimaMtraNathI khAsa paradeza gamana, jeThA karAvALAne tyAM temano eka bhANeja mAvajI mahetA sAthe amerikA-keneDAno pravAsa, varSothI rAtrI bhojanano sarvathA jeo mULa jUnAgaDha pAse majevaDInA vatanI hatA. mAvajI mahetA tyAga vagere dhArmika saMskArothI jIvanane dhanya banAvela ane rAjakAjamAM bhAre pAvaradhA ane kuzAgra buddhi dharAvatA hatA. e parivAramAM dharmasaMskAronuM siMcana karI jIvananA aMta sudhI saMpUrNa jamAnAmAM vAlA vAghera ane rUDA rabArI jevA jAlIma saMtoSI jIvana jIvyAM. bahAravaTiyAone emaNe jhera karyA hatA. mAvajI mahetAno anopabenanAM mRtyu nimitte temanA parivAra taraphathI kazo vahIvaTI amala eTale jUnI ane navI paddhatino saMdhikALa. jUnA jamAnAmAM rAjAo gAmo ijAre ApatA. emaNe e paddhati baMdha ja laukika vyavahAra nahIM paNa phakta dazamIniTa mATe navakAranI karAvI. kheDUtone sukhI ane AbAda banAvyA. ijArAzAhI samuhaprArthanA tathA svargasthanAM mAnamAM bhAvanagaranI aneka sAmAjika saMsthAomAM prArthanAsabhAo ane zoka TharAvo thayelA. vahIvaTano aMta lAvanAra pratibhAsaMpanna vyakti hatA. e parivAranA saMskAro uttarottara zistabaddha rIte jIvana-ghaDataramAM vizeSamAM cakSudAna paNa karavAmAM Avela. khIlI rahe te svAbhAvika che. bI. esa. sI. enjiniyara thayelA zrI manubhAI zeThanA aneka samAjasevAnAM kAryomAM zrIlharubhAI Adhunika yuga pravAha pramANe netana abhigamo vaDe anopabenano sahayoga maLato rahyo hato. AkhuMya kaTeba 1962-63mAM iMca phelozIpathI ATha mAsa mATe phrAMsanA pravAse mArA mATe kAMsanA pravAse dharmabhAvanAthI raMgAyeluM che. gayelA. 1973mAM jApAna-amerikA, 1974-76mAM paNa zrI vRjalAla tArAcaMda mahetA amerikAnA pravAse vakhatovakhata jaIne jJAna-anubhavanuM puSkaLa bhAthuM meLavyuM, bhAvanagaramAM audyogika ekamanI zubha zarUAta dharmapremI ane puruSArthavAdI zrI vRjalAlabhAIno hamaNAM ja 1970thI karI jemAM krame krame pragati sAdhI. thoDA varSo pahelAM temanA putra zrI rajanIkAMta vRjalAla mahetAne tyAM niyamita sevA-pUjA-deva-guruvaMdana ane dharmakriyAomAM mulunDamAM dehAMta thayo. ekAsaNAM-besaNAM jevAM vrato to jIvanamAM mulaDemA dahIta temanuM AkhuMye kuTuMba custa rIte baMdhAyeluM che. zrI laherubhAInA chellA zvAsa sudhI karyA. nAnAbhAI DaoN. bhUpatabhAI mahetAe iMglenDamAM abhyAsa karyo. zrI vRjalAlabhAI varSo pahelAM dhaMdhArthe raMguna gayelA ane hAla muMbaImAM potAnI prAIveTa hospiTAla calAve che. keneDA, amRtalAla vRjalAla enDa ku.mAM bhAgIdAra hatA. raMgUnamAM tophAna zikAgo, jApAna, voziMgTana vagere dezomAM tema ja ola inDiyA thavAthI amarelI pAchA AvyA. temanuM jIvana zAMta, saumya, ane meDikala esosiyezananA Trejharara che. skolara holDara ane ucca dhIrajavALuM hatuM. emanA jevuM ucca koTinuM jIvana AjanI bhautika pratibhA dharAve che. tAjetaramAM aMdherI vistAramAM thayela brahmakumArI duniyAmAM maLavuM muzkela che. putro sAthe rahevA chatAM koI sAthe saMsthAnI hospiTAlanI sthApanA karavAmAM temaNe prazaMsanIya phALo kyAreya rAgadveSa udbhavyo nathI. navakAranuM satata raTaNa karatA Apyo che. 40 varSanA nAnAbhAI zrI zazIkAMtabhAI muMbaImAM hatA. amarelImAM je je sAdhu bhagavaMto cAturmAsa daramyAna sthiratA hArDavera lAInamAM che. sauthI nAnAbhAI zrI ravIndrabhAI karatA tyAre teonI vadhyAvacca zrI vRjalAlabhAIe sArI rIte bhAvanagaramAM temanI sAthe dhaMdhAmAM. ane chelle muMbaI rahI mATuMgA karelI. temanAM dharmapatnI paNa ghaNAM dharmaparAyaNa hatAM. A jainasaMghamAM sevA ApI rahela che. muMbaImAM potAno dhaMdho hArDavera dharmazraddhALu daMpatinA putra zrI rajanIkAMtabhAI paNa khUba ja dhArmika lAInano che. khAnadAnI, khumArI ane kheladilInAM khamIrane vRttivALA che, temanAM patnIzrI vasumatIbena paNa AdaraNIya nArI sAcA arthamAM dIpAvanAra mahetA kuTuMba ApaNA saunI vaMdanAne che. zikSaNa saMskAranI pravRttimAM A yuvAna daMpatine vizeSa rasa pAtra banyuM che. ane ruci che. 95. Jain Education Intemational Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0 . 054 je bRhad gujarAta zrI caMpakalAla gIradharalAla mahetA mAsIonA susaMskAranA prabhAve nAnI uMmarathI ja dharmaruci vadhavA lAgI. ""dhanajI dhoLAnA nAme amarelInA sau koInA paricita suratanA ja saMghavI kuTuMbanA saMskArIonAM milana thayA pachI evA moTA saMskArI kuTaMbamAM saMvata 1975mAM bhAI caMpakabhAIno zuM bAkI rahe! potAnAM cha saMtAno (1) zAMtibhAI (2) bAbubhAI janma thayo. saMvata 1990 sudhImAM mAdhyamika keLavaNI prApta karI. (3) kusumabhAI (4) amaracaMdabhAI (5) suraviMdacaMda (6) aDhAra varSanI kizora vaye potAnA vaDIloe AraMbhelA dhaMdhAmAM jayaMtamAM susaMskAronAM siMcana karyA. joDAI gayA. pitAzrI gIradharalAlabhAIno sevA ane saMskArano vAraso traNe baMdhuomAM sarakhe hisse vaheMcAyo. seMkaDo varasothI cAlI AvelA gRhacaityamAM roja jinapUjA, pAThazALAmAM dhArmika abhyAsa, sAmAyika, sAdhu-sAdhvIjInI vaDIlabaMdha padmazrI pratApabhAI tathA zrI gaMgAdAsabhAInI vaiyAvacca susaMskAro saMtAnomAM gaLathuthIthI ja pAyAM. vyApArI pravRttione kAraNe teo baMnene moTAbhAge amarelI bahAra vasavAnuM banatuM. pariNAme vaDIlopArjita vepArI peDhI ane gharanI sAme zrAvikAno upAzraya hato. kamaLAbenane sthAnika sAmAjika saMsthAonI javAbadArIomAM bhAI sAmAyika karyA vagara cena paDe nahi. upAzrayamAM ja ghoDiyuM rAkheluM caMpakalAlane joDAI javuM paDeluM ane te dizAmAM satata kamaLAbAnuM sAmAyika cAlatuM hoya ane ghoDiyAmAM chokaruM raDe te kartavyaparAyaNatA ane saMpUrNa jAgratapaNuM rAkhI amarelInI samagra vakhate upAzrayamAM jatI AvatI beno bALakane hIMcako nAMkhe. ane janatAno prema saMpAdana karI zakyA. sAthe sAthe amarelI kapoLa Ama kamaLAbAnuM sAmAyika thatuM. upAzrayanA zuddha paramANuthI mahAjananA vahIvaTI kSetre, amarelI vyApArI maMDaLa tathA mArkeTIMga poSAyelA A dIkarAo bhaviSyakALanA zAsanadhorI banyA. yArDa, zrI gIradharabhAI myujhiyama, pArekha-dozI kapoLa borDiMga samaya vItato jAya che. amadAvAdamAM pa.pU. bApajI tathA zeTha paramANaMdadAsa kapoLa bALAzrama, amarelI sArvajanika mahArAjanI nizrAmAM upadhAna tapamAM joDAyAM. upadhAnamAM tabiyata pustakAlaya vagerenA vikAsamAM tathA saMcAlanamAM potAnI zakti ghaNI lathaDI gaI. Dabala nyumoniyAmAM sapaDAyAM. be-cAra nIvi to anusAra yazasvI phALo varSo sudhI pUrAvatA rahyA. chelle thoDAM varSo phakta maganuM pANI vAparIne karI. zarIra vadhAre azakta thatuM gayuM. pahelAM ja sIndrAbAdamAM temano svargavAsa thayo. DaoNkaTaroo ane pUjya mahArAjazrIe pauSadha parAvavAnI vAta karI. paNa makkama mananAM kamaLAbA ekanA be thayAM nahIM. chaThThanI sAtama saratane saprasiddha saMghavI kuTuMba . koI karanAra nathI, pauSadha pArIne ghera jaIza paNa jo AyuSya pUre (patideva, cAra suputro, putravadhU, pautra-pautrI saMyamadhara thayuM haze to tyAM paNa maravuM to paDaze ja. enA karatAM viratimAM banyAM evAM kamaLAbAnI jAjaramAna jIvanagAthA) rahIne mRtyune AvakAravuM zuM khoTuM ? viratimAM jaIza to mArA nAme duniyAmAM dAnathI ke tapathI to kuTuMba prasiddhi pAmI zake che, "jaya jaya naMdA jaya jaya bhadrA"no nAda gavAze, mRtyu mahotsava . banaze. enI makkamatAne sahu vaMdI rahyAM; ane upadhAna tapa caDatA paNa saMyamathI prasiddhi pAmatuM kuTuMba to kvacita ja jovA maLe che. pariNAme pUrNa karyA. gAthA to ghaNAnI gavAya che, varNana thAya che, paNa gauravagAthA to ko'ka kuTuMbanI ja. dhanya bhUmi suratanA aneka kuTuMbamAMthI zrI A saMsArI jIvanamAM paNa vayovRddha sAsu-sasarAnI sevA-cAkarI senasUrizvarajI mahArAjathI laI Ajadina sudhI aneka puNyavaMta saMpUrNa AdarabhAvathI karatAM ane roja nirdhAmaNA karAvI samAdhi saMpUrNa AdarabhAvathI karatA ane roja jIvo saMyamanA mArge cAlI nIkaLyA che. temAM dharmabhUmi gopIpurAmAM ApatAM. sAsu-sasarAnI sevA karI aMtaranA AzIrvAda meLavyA. suprasiddha saMghavI kuTuMba saMyama, sAdhanA, sAhitya, saMgIta, zikSaNa ja enA bhalAbhoLA svabhAva ane sadAcAranI suvAsa evI ane sAmAjika kAmomAM mokhare rahela che. phelAI hatI ke AjubAjumAM rahetI beno potAnI bacatanI rakama mA kamaLAbAnI jAjaramAna jIvanagAthA : alabelI A kamaLAbAne sAcavavA ApI jatI. gharanA ane bahAranA vyavahAramAM nagarI suratamAM lagabhaga so varasa pahelAM bhUriyAbhAInA kuLamAM kamaLAbAnI vAtanuM vajana paDatuM, enA bolano tola thato. eka bALakIno janma thayo. aDhI-traNa varSanI uMmare mAtAno haoNspiTalanA bichAnethI paNa kamaLAbA potAnA viyAga thayo. dIkarI ekalI paDI. sahune gamI jAya evI A dIkarAone stavana ane sajajhAya zIkhavatAM. atyAre saMghavI kuLamAM bALakone mAnI mAsIo potAnA ghera laI gayAM. je stavano ane sajhAyono vAraso UtarI Avyo che te mAne badale be-be mAsIo (1) maNibena ane (ra) kamaLAbAnI deNa che. pAlIbenanA khoLAmAM ucharatI A bALakImAM gata janmanA ane badhI ja vAtanuM sukha che. paNa eka vAte cena nathI. enuM mana Jain Education Intemational Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 4 055 becena che. pote saMyama laI zakI nahIM enuM enA haiye bhAre du:kha suratanA rAjamArga parathI dIkSAno varadhoDo pasAra thaI rahyo che. huM to have saMyama laI zakavAnI nathI, paraMtu mArA cha hato. rUpa rUpanA aMbAra jevo devAMzI dIkaro dIkSA levA jaI rahyo saMtAnomAMthI ekAdane paNa haM sAdhuvezamAM jouM to jIvatara dhanya che. mAtA ane dIkarAne harakhano pAra nathI. jonArA joI zakatA banI jaze; mAruM jIvyu lekhe lAgaze. nathI. are re ! AvA dIkarAne kema choDAto haze ? hajAro AMkho jogAnujoga, potAnA pAMcamA dIkarA zrI suraviMdacaMda azrubhInI che. bhoLA-bhadrika pU. zrI vijJAnasUrijI ma. ane (hAlanA pU. A. zrI caMdrodayasUrIzvarajI)ne seLa varasanI bharI dharmarAjA zrI kasturavijayajI ma.nA caraNe dIkarAne soMpI mAtAyuvAnavaye saMyama paMthe javAnA koDa jAgyA. mA to rAjI rAjI thaI pitA dhanya bane che. gayAM. paNa rAjakuMvara jevA dIkarAne gharanAM sau dIkSAnI rajA kema dIkarAnA rUpane anurUpa evuM zrI caMdrodayavijayajI nAma Ape ? paraMtu pUrvabhavamAM jabaradasta ArAdhanA karIne Avelo e pADyuM. e dhanya divasa hato saM. 2000 mAgasara vada ekamano. dIkaro ekano be thato nathI. kamaLAbAne TI.bIno roga trIjA tabakkAmAM pravezI cUkyo hato. jayotiSIonuM mArgadarzana levAnuM nakkI thayuM. moTA mota uMbare AvIne beThuM hatuM. dIkarAnI vaDI dIkSA thaI gaI hatI. jyotiSIone teDAvyA. kuTuMba AkhuM bheguM thayuM che. eka bAju mA mAtAe gurudevane vinaMtI karI, "gurudeva ! mArA A dIkSita ane eno dIkSArthI dIkaro che, bIjI bAju AkhuM kuTuMba che. dIkarAe koI dI mota joyuM nathI. zerIno kUtaro marI jAya to jyotiSIonuM ekaeka vacana lAkheNuM gaNavAnuM hatuM. divaso sudhI sUnamUna raheto. A pocA dilanA dIkarAthI mAnuM jyotiSIonAM kathanathI dIkSAnI gatividhi nakkI thavAnI hatI. mota kema jIravAze ? mATe gurudevazrI, ene laIne ApazrI dUra jayotiSIoe bhaviSya bhAkhyuM ke A chokarAnA ne nIkaLI jazo." nasIbamAM dIkSA nathI, tema chatAM paNa jo e dIkSA leze to dasa vihAra nakkI thayo. mA-dIkarAnuM chelluM milana thayuM. vihAra varasamAM saMsAramAM pAchA AvI jaze. vaLI, A varSa to vi. saM karIne jatA dIkarAne mA apalaka AMkhathI jotI ja rahI-jotI ja 2000nI sAlanuM che eTale ke traNa mIMDAnuM varasa che. dIkSA leze rahI. aMtaranA anarAdhAra AzIrvAda dIkarA upara varasAvatI rahI : to mIMDuM vALI deze. "jA-dIkarA-jA. mAruM, saMghavI kuLanuM, zrImALI jJAtinuM, surata gharavALAne to Avo ja javAba joto hato. have to zaheranuM ane jinazAsananuM nAma ujALaje. dIkarA ! duniyAno kamaLAbA samajI jaze ane dIkSAnI vAta para pUrNa virAma mUkAI sAmAnya niyama che ke maraNa veLAe mAtA potAnA badhA dIkarAone jaze. paNa zAsana ane dharma jenI rageragamAM vyApelAM hatAM tevAM pAse bolAve. paraMtu huM mArI jAte ja tane mArAthI dUra mokaluM chuM. kamaLAbA ATalI vAtathI DhIlAM zuM kAma paDe ? eNe to javAba mArA maraNanuM du:kha dIkarA, tuM na jIravI zake eTale ja tane dUra karuM Apyo, "mAro dIkaro dasa varase pAcho Avaze tyAM sudhI to dIkSA chuM. koI janamamAM kadAca pAcho bhego thAya tyAre tArI A mAne pALaze ne? eka divasanuM paNa cAritra ane sAdhuveza kyAM che? mArA saMyama ApI tArI leje." saMskAra pAmelo dIkaro pAcho Avaze ja nahIM ane chatAM karmavaza "he mA cakrezvarI, mArA A lADalAnAM rakhopA karaje." kadAca Avaze to mAro khoLo moTo che. mArA pAchA pharelA dIkarAne Ama mAM ane dIkaro chUTA paDyA. mArA khoLAmAM samAvI laIza." mAMdagInI gaMbhIratA vadhatI cAlI. mota paNa sarakatuM sarakatuM kamaLAbAnI makkamatA para saha ovArI gayAM, ane khUba najIka AvatuM gayuM. dIkarAonI cAkarI paNa benamUna hatI. manomana enI bhAvanAne vaMdI rahyAM. ane soLa varasanA te jamAnAmAM na hatI vahIlacera, na hatuM sTrecara. dIkarAo potAnA suraviMdacaMdane kuTuMbIjanoe bhAre haiye dIkSAnI rajA ApI. . khabhAne vahIlacera banAvI ke cAdaranI sTrecara banAvI eka rUmamAMthI varasIdAnano bhavya varaghoDo nIkaLyo. kamaLAbAne 102 bAjI bIjI rUmamAM laI jaI zAtA pamADatA. DIgrI tAva hato. zarIramAM tAva dhakhe che, manamAM hoMzanI dhUNI dhakhe ghora azAtA vacce paNa mA maraNa IcchatI nathI. "du:kha che. AvA tAvavALA zarIre paNa dIkarAnA saMyamavezanI chAba hoMze Ave maraNa vAMLyuMe vAta mAne svIkArya nathI apAra azAtA hoMze laI varaghoDAmAM pharI badhAne kahetI phare che ke lagnaTANe vacce paNa mA kahetI hatI ke A bhavamAM chuM to covihAra, dIkarAnA rAmaNadIvA to ghaNA lIdhA, paraMtu chAba levAnuM sadabhAgya navakArazI, navakAramahAmaMtrano lAbha maLaze. ahIMthI gayA pachI kyAre maLavAnuM hatuM? huM to chAba laI dhanya banI gaI ! mAruM jIvana koNa jANe kyAM janma maLaze ? pAvana thaI gayuM !! mRtyunA be divasa agAu bebhAna avasthAmAM mahAvideha Jain Education Intemational ducation Intemational For Private & Personal use only Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o56 je kSetramAM vicarI rahelA dAdAzrI sImaMdharasvAmI ane samavasaraNanuM AbehUba varNana karyuM. A samavasaraNa dekhAya che. traNa gaDha, pagathiyAM badhuM ja dekhAya che. | saMvata 20OOnA vaizAkha suda bArasanI savAre paccakhANa pAryA vagara viratimAM ja jIva choDyo. guru vihAramAM hatA. mA ane dIkarAne pAMca mahinAnuM cheTuM paDyuM! gharano dIvo bujhAyo. gharamAM rokakaLa cAlu che. koNa konA AMsu lUche ? badhA ja samaduHkhiyA hatA, koNa kone AzvAsana Ape? sAme ja benonA upAzrayamAM rahetAM amArA kuTuMbanAM parama upakArI sAdhvIjI zrI tArAzrIjI ma. jAte AzvAsana ApavA AvyAM. alyA gAMDAo ! AvI mAnI pAchaLa raDavAnuM hoya ? enA mRtyuno mahotsava mAnavAno hoya ! to AvAM hatAM kamaLAbA ane AvI hatI enI jAjaranAma jIvanagAthA. A vAtane sAta varasano samaya vItI gayo. zAsanaprabhAvanA karI rahelA potAnA bhAI mahArAja caMdrodayavijayajIne joI kamaLAbAnA cothA naMbaranA dIkarA zrI amaracaMdabhAI (hAlazrI azokacaMdrasUrIzvarajI)nuM mana saMsAramAMthI UThI gayuM. pU. zAsanasamrATazrInA samudAyanI 16 paMnyAsapadavI prasaMganA bahAne chAnAmAnA amadAvAda bhAgI jaI pUjaya kastUrasUrIzvarajI ma.nA caraNe jIvana soMpI zrI azokacaMdravijayajI banyA. gAma hatuM bArejA. dhanya divasa hato saM. 2007nA vaizAkha suda pAMcamano. jJAna-dhyAnamAM raMgAyelA te munirAja muMbaI-muluMDamAM saMvata 2034mAM sUripadavI pAmyA. te ja varasathI sUrimaMtranI ArAdhanA zarU karI. saLaMga vIsa varasothI te ArAdhanA karI rahyA che. emanAM ApelAM muhUrto ajoDa ane sarvamAnya gaNAya che. deza-videzamAM have emanAM muhUrto jAya che. emanAM Apela muhUrta thayelAM zAsana kAryo ajoDa ane advitIya banyAM che. bhoLA-bhadrika, samatAnA sAgara A mahAtmAne cothA ArAnA sAdhunuM bIruda maLyuM che. badhA emane dAdAnA hulAmaNA nAme bolAve che. sadAye hasatA A mahAtmA badhAnA prItipAtra banyA che. badhA ja enA pUjaka che. saMyamI banelA be putronI saMyama sAdhanA dekhI pitAzrI cImanabhAInuM haiyuM AnaMda pAme che. ane emanuM mana saMsArathI virakta bane che. dIkarAoe saMyama lIdhuM temAM mArA AtmAnuM zuM ? mAre mArA AtmAno utkarSa karavo hoya to mAre jAte ja saMyamI banavuM joIe. virAgI banelA cImanabhAI cosaTha varasanI jaipha vaye muMbaI mukAme pUjaya vijJAnasUrIzvarajI ma.nA ziSya pUjaya munirAja zrI prasannacaMdravijayajI banyA. dhanya divasa hato saMvata 2014 aSADa suda trIjano. nAma jevA ja guNo dharAvatA sadAye prasannacitta rahetA te munirAja samagra samudAyanA prItipAtra banyA. jIvananI DhaLatI bRhad gujarAta. saMdhyAe maLelA mahAmUlA saMyamane khUba vaphAdAra rahyA. saMyama sAdhanA to sAta ja varasa cAlI paraMtu jANe sIttera varasanA saMyamadhara hoya e rIte jIvyA. mRtyunI chellI miniTa sudhI pUrepUrI samatA ane sAdhanAmAM lIna rahyA. apAra azAtAnI vacce bharapUra samatAmAM ramatA rahyA. jonArA aho ! thaI jatA. mRtyuzagyA para poDhelA mahAtmAnI sahu anumodanA karatA. ane bolatA, "dhanya muni ! dhanya tamAruM jIvana !! he prabhu ! amane paNa A mahAtmA jevuM samAdhimRtyu Apaje." apAra samatA ane samAdhi vacce pitAmunie jIvanalIlA saMkelI lIdhI. A munirAja jagatane jIvavAnI ane maravAnI rIta zIkhavI gayA. divasa hato saMvata 2021 mahAvada 11no. gAma hatuM khaMbhAta. tyArabAda saMvata 2025mAM 5. pU. AcAryadevazrI kasturasUrIzvara ma. sA. tathA saMyamI baMdhubelaDI zrI caMdrodayavijayajI tathA zrI azokacaMdravijayajI surata padhAryA. kuTuMbanA vaDIla zrI. zAMtibhAInA dIkarA hemaMtakumAra u.va. 12 tathA dIkarI nayanA u.va. 14 ne kAkAmahArAjanA pagale pagale cAlavAnA koDa jAgyA. hajI to mAnuM dUdha hoTha parathI sUkAyuM nathI evA nAnA nAnA bAluDAMone dIkSAnI rajA kema apAya ? paraMtu janmAMtaranA ArAdhaka baMne bhAI-bahenanI makkamatA joI kuTuMbIjanoe premathI rajA ApI. khUba ja dhAmadhUmapUrvaka dIkSA thaI. bhAI banyA munirAja zrI azokacaMdravijayajInA ziSya munirAjazrI somacaMdravijayajI ane bena pa. pU. sAgaranaMdasUrIzvarajI ma.nA AjJAvartinI sAdhvIjI zrI tilakazrIjI ma.sA.nA ziSya, sAdhvIzrI mRgendrazrIjInA prathama ziSyA, pU. saMvegazrIjInA ziSyA, pU. prazamazrIjInA ziSyA, pU. nirvedazrIjInA ziSyA, pU. prazAMtazrIjInA gurubena pU. yazasvinIzrIjI banyA. saMvata 2025nA mAgazara vada trIjano e divasa dhanya banyo. munirAjazrI somacaMdravijayajI agiyAra varasathI saMyama sAdhanAnA aMte vyAkaraNAcArya banyA. saMvata 205ramAM potAnI janmabhUmi suratamAM AcArya padavI pAmyA. bahumukhI pratibhA dharAvatA te sUrirAje jinazAsanamAM AgavuM sthAna prApta karyuM che. A be dIkSA thayA pachI ema lAgatuM hatuM ke saMghavI parivAramAM have saMyamanA dvAra baMdha thaI gayAM che. aThThAvIsa varasonAM vahANAM vAyAM. paNa saMghavI kuTuMbamAMthI koI dIkSArthI nIkaLyo nahi. tyAM ja acAnaka kamaLAbAnA sahuthI nAnA dIkarA jayaMtIbhAIne (u.va. 68) saMyamanA koDa jAgyA. kuTuMbIone vAta jaNAvI dharmapatnI zrImati maMjulAbahena raDatI AMkhe paNa makkama manathI rajA ApatAM bolyAM ke patinA pagale cAlavuM e AryanArIno dharma che. -paraMtu tamane saMyama mArge jatAM mArAthI aMtarAya kema thAya ? ''bhale padhAro ! svAmInAtha." Jain Education Intemational Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 'bhale padhAro svAmInAtha ! koI janamamAM bhegA thAva to vagere zAsanaprabhAvanAnAM anekavidha kAmo thayAM ane thaI rahyAM che. mane tArI lejo ." ekano eka lADako dIkaro nIkeza - premALa keTalAye saMghonI ekatAnA zilpI teo banyA che. jyAM jyAM putravadhU rAgiNI ane khUba ja samaju ane zAMta dIkarI mInAe pUjyonA haste pratiSThA thaI te te badhA saMghomAM lIlAlahera varatAI pitAnA mArgamAM aMtarAya na karatAM raDatI AMkhe paNa makkama mane rahyA che. A uparAMta pAlItANAmAM samagra vizvanuM eka ane ajoDa rajA ApI, jayaMtIbhAInI dIkSAnI vAtane vA laI gayo. AkhA 108 zrI samavasaraNa mahAmaMdira, surata ane bhAvanagaramAM vikrama suratanuM vAtAvaraNa dIkSAmaya banI gayuM. emanA sAsarApakSanA svarUpa cAraso ane AThaso siddhitapa, girirAjanA mahAabhiSeka parivAra taraphathI varasIdAnano varaghoDo nIkaLyo. pharato pharato vagere teozrInI nizrAmAM thayAM che. ane evI ja nokhI-anokhI moTAbhAI zAMtibhAInA AMgaNe Avyo. moTAbhAI nAnAbhAIne vAta pU.A.zrI somacaMdrasUrijI ma.sA.nI akhaMDa sevA karI bheTI paDyA ane khUba raDyA : "vIrA, tuM phAvI gayo ane huM rahI gurujInA paDachAyA jevA banI gayA che. gurujInA aMtaranA AziSa gayo." paraMtu dIkSAne hajI paMdara divasanI vAra hatI. temanAM dIkSita meLavI rahyA che. saMyamanA agiyAramAM varase muMbaI bhAratIya saMtAno zrI somacaMdrasUrIzvarajI tathA sAdhvIjI zrI yazasvinIzrIjI vidyApIThanI saMskRta ane bIjA viSayonI parIkSAmAM badhA ja suratamAM birAjamAna hatAM. teo baMnene varSothI "bA" mahArAja viSayomAM sahuthI vadhAre mAkarsa lAvI vidyApIThano vikrama toDyo. ane 'pitA' mahArAja kahevAnI hoMza hatI tethI emaNe jora jaina ane ajaina paMDitonI sabhAmAM teozrIne 'vyAkaraNAcAryanI lagAvyuM. zAMtibhAI ane temanAM dharmapatnI zrImati vIratibena padavIthI vibhUSita karyA. sadAye hasatA gurudevane krodhathI bAra saMyamamArge javA to taiyAra ja hatAM. paraMtu uMmarane hisAbe thoDI gAunuM cheTuM che. akaLAmaNa thatI hatI. evAmAM A nimitta maLI gayuM ane taiyAra tA. ke. -kamaLAbAnA trIjA naMbaranA dIkarA zrI thaI gayA. putra azvinabhAI, putravadhU a.sau. gItA, dIkarIo kasumabhAI paNa nAnI uMmaramAM dIkSA levA mATe chAnAmAnA pU. A. jayaNA-varSA tathA kuTuMbIjanoe rajA ApatAM eka ja kuTuMbanI traNa zrI darzanasUrijI ma.sA. pAse bhAgIne gayA hatA. paraMtu mohavaza dIkSA ekI sAthe nakkI thaI. coryAsI varasanA zrI zAMtibhAInI kuTuMbIjano samajAvI temane pAchA lAvyA hatA. ane bIjA naMbaranA dIkSA jinazAsananA seMkaDo varasanA itihAsamAM vikrama svarUpa dIkarA zrI bAbubhAI paNa saMyamanA khUba ja premI hatA. paraMtu gaNAI. bIjA paNa be benonI dIkSA nakkI thaI. Ama ekaja divase nasIba ane AyuSya ochA paDyAM ane saMyama mArge jaI na zakyA. eka ja maMDapamAM pAMca-pAMca dIkSAno mahotsava ujavAyo. mAnava jo badhA ja saMyamI banyA hota to eka navo vikrama sarjAta ! maherAmaNa umaTyo ane bAkI hatuM tema TI.vI.nI surata cenala Ama paNa, eka ja mAtAnA cAra-cAra dIkarA saMyamI banyA hoya parathI dIkSAvidhinuM jIvaMta prasAraNa paNa thayuM. jaina-jainetaroe ane emAMnA be zAsanaprabhAvaka AcArya banyA hoya evA dAkhalA kalAko sudhI dIkSAvidhi joI. jinazAsananI khUba khUba prabhAvanA zAsanamAM bahu ochA jovA maLe che. kamaLAbAnuM jIvana naMdanavana thaI. TI.vI para dIkSAvidhi jotA muslIma birAdaronI paNa AMkho hatuM. -zrI khImacaMda svarUpacaMda saMghavI parivAranA saujanyathI. bhInI thaI ane bolyA, "vAha re ! vANiyA vAha! tamane saMsAra bhogavatA ane choDatA paNa AvaDe." jaina-ajaina bhAIoe sva. zAMtilAla je. zAha-(beMgalora) dIkSAvidhi joI, nAnA-moTA niyamo lIdhA. dIkSAno Akho prasaMga - sva. zAMtilAla je. zAha jeo pU. munirAja jayadarzana vi. ciraMjIva banI gayo. ma.sA.nA sAMsArika pitAzrI tathA sAdhvI zrI bhavyaguNAzrIjI zrI zAMtibhAI banyA munirAjazrI saMvegacaMdravijayajI ma.sA.nA sAMsArika sasarA thAya teonA jIvananI AchI mAhitI (pU.A.zrI devasUrijInA ziSya). zrImatI vIramatIbena banyA atre prastuta che. sAdhvI zrI upazAMtazrIjI (pU.prazAMtazrIjInA ziSyA). zrI teozrIno janma gujarAtanA kacchapradezanA muMdrA nAmanA jayaMtIbhAI banyA munirAja zrI nirvedacaMdravijayajI (pU.A.zrI nagaramAM 24-7-1929nA roja thayela, tathA bacapaNanI mAsuma azokacaMdrasUrinA ziSya). Ama kamaLAbAe prakaTAvelI saMyamadharanI umara paNa tyAMja vItAvelI hatI, prAraMbhika vidyAbhyAsa paNa eka jayotimAMthI bIjI sAta sAta dIpazikhA prakaTa thaI. maMdrAnI skulamAM thayo. vidyArthI avasthAmAM teo tejasvI abhyAsu temAM paNa parama pUjaya A.zrI caMdrodayasUrIzvarajI ane sAthe cAritrika guNothI gauravavaMtA rahyA hatA. lagabhaga meTrikathI A.zrI azokacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nI baMdhu-belaDIe to kamAla ja vadhu abhyAsa karI temane pArivArika paristhiti mujaba arthopArjana karI che ! guru AzIrvAda ane vizuddha saMyamanA baLe emanI zubha mATe puruSArtha karavo paDela. nizrAmAM seMkaDo aMjanazalAkA-pratiSThA-dIkSA-cha'rIpAlita saMgha nAnI umaramAM dharmano anurAga khUba sAro hato. Jain Education Intemational Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAtI sAmAyika, pratikramaNa, pauSadha uparAMta pAThazALAno abhyAsa, parivAranA be sadasyonI dIkSA pachI temanA jIvanamAM sAruM uparAMta saMgha sevAnAM kAryomAM vizeSa rasa keLavyo hato. paNa parivartana AvI gayuM. jIvanamAM aMtarmukhatA vikasavA lAgI tathA kizorAvasthA pUrve ja mAtA-pitAnI vAtsalya hUMpha gumAvI devAthI svabhAvanI gaMbhIratAnA kAraNe potAnA jIvananuM ekalavAyApaNuM teo vaDIla pUjayonA lAgaNI-prema-protsAhanathI vaMcita rahyA, chUpAvIne paNa nAnA putrane, vyAvahArika tathA vyAvasAyika banne jenI mAThI asara jIvananA aMta sudhI anubhavI mAtA-pitAnA traNa kSetramAM madadarUpa banI rahyA. paragajU svabhAva tathA mananI putromAM teo vacalA suputra tarIke hatA, chatAMya traNeya bhAIo saMkalpazaktinA prabhAve-pratApe umara pramANe zArIrika zaktionI karatAM vyAvahArika ane Arthika jImedArIo temane anubhavavAnuM hAni chatAMya jIMdagInA chellA zvAsozvAsa sudhI teo kAryarata rahyA banela. ane chelle chelle avasAnanA traNa mAsa pUrve kensaranI vyAdhi AvI saMskAranI khAnadAnInAM kAraNe teonAM lagna UbhI chatAMya lagIre bhaya anubhavyA vagara te mahAroganI sAme yuvAvasthAmAM sva. kaMcanabena sAthe thayAM, te pachI dharmapatnInA madhura paNa himmata rAkhI jhajhUmatA rahyA. mRtyune saprema vadhAvavAnI taiyArI svabhAvathI temano jIvanollAsa dinAnadina vadhato cAlyo. zrI rAkhI, cheka sudhI khumArI ane svamAna sAthe jIvana jIvI gayA. sametazikhara tIrthanI nikaTanA kariyA zaheramAM vasavATa thayo jyAM aMte maraNane zaraNa thatAM pUrve mAnasika badhIya taiyArI karI laI temane badhI rIte saMtoSa hato vaivAhika jIvananI kala zrati rUpe be dehAdhyAsathI para rahI AhAra-pANIno paNa tyAga karyo. nAdurasta suputro tathA eka suputrInI saMprApti thaI. tabIyata sAthe guruvAre hospITalamAM dAkhala karAyA, jayAM aDhI divasa jeTaluM rokANa thayuM ane pharI zanivAre ghera lAvavAmAM AvyA. temane jIvanamAM sAdAI, satya, sadAcAra khAsa priya te divase jANe jIvananI pUrNAhUtino AbhAsa thaI gayo hoya tema = hi hatAM, je mATe khAsa AgrahI paNa rahyA. temanI svayaMnI aMtarasUjha parivAranA saune aMtaHkaraNathI khamAvyA. vrata-paccakhANa uccArI tathA anyane pArakhavAnI zakti vizeSa hatI. karmatA ane aneka prakAranA tyAga manathI kalpI dharmamaya banI gayA. potAnI sahanazIlatA svAbhAvika varelI hatI. suputrIne paNa haidrAbAdathI bolAvI levA icchA abhivyakta karI. moTA suputre beMglora maLe navo vyavasAya "saphArI' . aMte ravivAra tA.4-8-2002 vi.sa. 2058 aSADha suTakesano prAraMbha karyo. temAM sahAyaka banavA saparivAra jhariyA vada dasamanA rAtre rAtre ATha vAgIne vIsa miniTe nazvara dehano choDI beMglora vasavATa karyo. tyAMja sukhanA divaso vacce karmasaMyoge tyAga karyo. dharmapatnI kaMcanabenano svargavAsa thayo, te pachI suputra tathA 73 varSanI jaipha vaye svargavAsI thanAra zrI zAMtilAla je. putravadhUnI sevA-saMskArItAnA baLe pArivArika baLe manane majabUta banAvI rahyA. nAnI jIMdagAnImAM Avela nAnA moTA utAra-caDhAva zAhanA jIvana guNonI anumodanA karatAM temano AtmA vacce tabIyatanI pratikULatAo lagabhaga paMcAvana varasanI umarathI bhavAMtaranI vATe zAMti-samAdhi-saMyama-saMgati ane siddhi paNa jaNAvA lAgI, chatAMya jIvananI sAdagInAM kAraNe rogo Akramaka pAme tevI zAsanadevane abhyarthanA karIe chIe. na banyA. te pachI sauthI nAnA putranAM lagna thatAM moTA putra tathA lI. sva. zAMtilAla jevata zAha parivAranA sadasyo. putravadhUne saMyama mArge saMcaravA saMvedanAnI vedanA saharSa sahamati sAthe ApI. Jain Education Intemational Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. zAMtilAla je. zAha sva. kaMcanabena zAMtilAla zAha malirAja jayadarzana vi. ma.sA.nA sAMsArika pitAzrI-mAtuzrI tathA sAdhvI bhavyaguNAzrIjI ma.sA.nA sAMsArika sasarA-sAsu svargatithiH vi.saM. 2058 aSADha vada dasama tA. 4-8-2002 ravivAra, beMglora umra varSa-73 svargatithi : vi. saM. 2039 beMglora tArIkha 27-12-1983 budhavAra umra varSa pa1 bhAvAMjalibharI zraddhAMjali mAtApitAnA upakArone paramAtmA paNa bhUlatA nathI. gurujanonA vinaya vinA jIvana puSpo khIlatA nathI. duHkha sahevuM paNa sukha vaheMcavuM eja jenuM kAma che. nAmakaraNanI vidhi vinA paNa, "mAtA" tenuM nAma che. susaMskAronI bharatI lAve, te tAraka tattva pitA che. mAtApitAnA RNAnuMbaMdha, jIvananI eka kavitA che. devalokanA o devatAo ! amane paNa sukha Apajo. dharmamArganA vidano haTAvI, duSTa tattvone nAthajo. jIvana dhArAmAM jANe-ajANya, dubhAvyA dila jo ApanA. micchAmi dukkaDamane bhAvAMjalithI, toDavA che ka pApanA. he mAtA, he pitA ! ApazrInA guNorUpI vikasIta puSponI sugaMdhI amane maLajo. ApatA saMskArasiMcanathI vavAyelA guNabI amane phaLo. ApazrIno AdaraNIya AtmA jyAM hoya tyAM zAMti-samAdhi-sukha ane sarvamukhI pragati pAmo tevI zubha abhyarthanA zAsatadevane karatAM. *lI. amitabhAI tathA aMjubena zAha-beMglora lI. dInAbena paMkajabhAI bhaNasAlI-haidrAbAda. Jain Education Intemational Use Only Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 960 je bRhad gujarAta ItihAsa darzanamAM amara smArako - zrI dolata bhaTTa "gurjarI itihAsanI tejarekhA" prathama vibhAgamAM zrI dolatabhAI bhaTTanI itihAsa darzanamAM amara smArako nAmanI lekhamALAmAM zaratacUkathI je prasaMga paricayo bAkI rahyA hatA te atre rajU thAya che. lokasaMskRtine ujAgara karavAmAM zrI bhaTTanuM ghaNuM moTuM pradAna noMdhAyuM che. -saMpAdaka - maNAranI mardAnagI gohilavADanI garavI bhomakA mAthe mAMjelA kAmanI abharAI jevuM maNAra gAma aradhI rahyuM che. AsamAnI raMgano arabI samudra ene viMjhaNo DhoLI rahyo che. evuM maNAra Aje harakhane hiloLe caDyuM che. AMgaNA vaLAI gayAM che. oTalA mAthe oLIpA thaI gayA che. ToDale toraNa TIMgAI gayAM che. gAmane core kInakhAbe zobhatA gAdI takIA patharAI gayA che. ne maNAranuM mANasa pAdaramAM bheLuM thaI gayuM che. mANasa AMkhyuM mAthe hAthanI chAjalI karI karIne vAre vAre trApajanA mAraga bhaNI mITa mAMDI rahyuM che. Aja maNAranI mulAkAte gohilavADanA polIsa hAkema chelabhAI AvavAnA che. tyAM to dhULanA goTA uDADatI moTara maNAranA pAdaramAM pUgI, Dhola trAMsA vAgyAM, zaraNAyuM chUTI. kapALa mAthe akSata tilaka karyuM. gAma AkhuM gelamAM AvI gayuM vAjate gAjate chelabhAI gAmane core pUgyA. mahAranA kubera mA'rAja saMskRtano zloka vadhA ane AzIrvAda uccAryA. mahAdevanA maMdirethI lAvela bilIpatranuM namana dIdhuM, tyAM to zeDa kaDhAM dUdhanA bogharAM pUgyAM. tAMsaLiyuM bharANI, chelabhAIe mAjanane pUchyuM. "gAmamAM zAMti che ne? koI bho nathIne ?" | 'tamArI jevA mAthe chatara beThA che pachI amane bIka zenI ?" mAjananI vAtane AdhAra detA dudAbhAI bolyA, ""tama paratApe gAma nIrAMtanI nIMdara lya che. haiyAtakhAM jevAne haNanAro ne jIvubhAne jIvato jhAlanAro jIvato beTho che pachI amane bho zeno ? dudAbhAInI vAta sAMbhaLI hasIne chelabhAI bolyA : "huM ! dudAbhAI, chelabhAI jIvato no hoya to tame badhA zuM karo ?" "hAM hAM re bApa ! evuM veNa kADhomAM." 'huM kharuM kahuM chuM. mane evI vastI game ke je mArA upara rA upara AdhAra na rAkhe. bhIDa paDye bhaDa thaIne UbhA rahe enuM nAma gAmaDAM.' sAba paNa..." rAghavajIbhAI vacce bolyA eTale chelabhAIe tene aTakAvatA kahyuM, "rAghavajIbhAI ! Ama juo to bahAravaTiyA ApaNI jevA mANasa ane gAma bhAMgavA nIkaLe tyAre be-pAMca gAmamAM mANasa keTaluM hoya ?" 'hajAra, hajAra'. dudAbhAIe chelabhAIne hoMkAro bhaNyo. hajAramAMthI buDhA, bALako ne bAyuMne eka kora tAravI nAkho to juvAnaDA baso traNaso nIkaLe. je gAmamAM basso traNaso juvAnaDA hoya ane be pAMca mANaso gAma lUMTI jAya ? juvAnaDA jotA rahe?" chelabhAI AgaLa bolyA, "bahAravaTione gAmaDAM paDakAre to A bhomakA sAthe bahAravaTiyA pAke naI." palakavAra maNAra gAmanA corAmAM sopo paDI gayo. tyAMto bharyA DAyarAmAMthI dharatI phADIne mANasa nIkaLato hoya ema eka juvAna UThyo. hAthamAM ATha kaDIe vaLa laI gayelI lAkaDI che. javAnI jANe paMDya mAthe 'bhagaDatUtI' ramI rahI che. AvA juvAne veNa kADhyAM. ''sAbu kharuM ke che bahAravaTiyAnA TAMTiyA bhAMgI nAkhavA jove." 'raMga che juvAna." chelabhAIe juvAnane biradAvyo. pachI AgaLa bolyA, oro Avya dosta !" juvAne Daga dIdhA jANe DuMgaranI nAnI evI TUMka cAlI. juvAna pAse Avyo eTale chelabhAI juvAnano vAMso thAbaDI bolyA. " "AnI jevA pAMca pacIza bhaDa gAmegAma hoya to magadUra nathI koInI ke gAmamAM garI zake. "zuM tArUM nAma." sAba ! bhImo." "jIvatAM sudhI bhaDa thaIne re'je." chelabhAIe pharI vAMso thAbaDyo maNAranI mIThI me'mAnagatI mANI chelabhAIe vidAya lIdhI. che, kaLAyela moralA jevA maNAra mAthe aMdhakAra toLAI rahyo Jain Education Intemational Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 01 che. arabInA ghUghavATA hAMkoTA pADI rahyA che. maNAranA oraDAnA jaNo jaIne vAvaDa gho. motanI adaba jALavavA bahAravaTiyAnA dIvaDA jhAMkhA thaI gayA che. sau nIdaramAM poDhI rahyA che. rAtano zaba mAthe pacheDI oDhADI gAmaloka beThA rahyA. khabara maLatAMja bIjo pahara jhamajhama karato vahI rahyo che. chelabhAInI chAtI gaja gaja phUlatI hatI. maNArane teNe zAhabAzI barAbara AvA TANe maNAranA cokamAM dhrubAMga dhrubAMga ApI. moranAM parAkramanI vAta ane mahArAja kRSNakumArane kAne havAmAM baMdakonI dhANI phaTavA mAMDI, ghoDAo DAbA pachADavA nAkhavI hatI. mAratI moTare pUgyA gopanAtha. mAMDyA. bhaDabhaDa reNAMka oraDAnAM kamADa bhIDAI gayAM. suvAMga arabI ane khaMbhAtano akhAta jugajuga junA koI bhAIbaMdha maNArano cokiyAta goviMda khuNAmAM bharAI gayo. hathiyAradhArI bheTatA hoya ema jayAM bheTI rahyA che. jenAM pANI bhagavAna baMduko sAthe tAzIro bolAvatA bahAravaTiyA sAme kATelI talavAra gopanAthanA ahoniza pAdaprakSAlana karI rahyAM che. jenI amI najara tANavAnuM goviMdanuM gaju no'tuM. nIce taLAjA paragaNuM sukhanA sAgaramAM snAna karI rahyuM che. bukAnIdhArI bahAravaTiyAe goviMdane baMdukano kUdo mArI AvA gopanAthanA maMdire mahArAjano mukAma hato. prathama hukama karyo. ''kaLavALA ghara keTalAM ?" bhagavAna gopanAtha pAse mAthuM namAvI chelabhAI kRSNakumArasiMhanA mane khabarya nathI." utArA tarapha vaLyA. aNadhAryA chelabhAIne AvelA joI kRSNa'elA, pasAyato thaIne khabarya nathI ? hAlya, thA kumArane Azcarya thayuM. "kema chelazaMkara ?', 'eka araja che'. "zuM ?' moDhAgaLa jhavera zeThanuM ghara dekhADaya." maNAramAM prajAe parAkrama karyuM che. bahAravaTiyAone ThAra goviMda casakyo nahi eTale bahAravaTiyAe banALI lAMbI mAryA che.' karatAM rahyuM, "vagaghA karyamAM, morya thA, nakara A kAkI sagI nahi bau rUDI vAta. maNAre to mardAnagI batAvI kahevAya." thAya." hA nAmadAra ! paNa eka araja che." "bola zuM che." goviMdanAM manamAM mathAmaNa cAlI. bahAravaTiyAne ghara Apa enI bahAdurIne biradAvo." dekhAvuM. cokiyAta thaIne corano sAgrIta thAuM. to to jIvataramAM dhUDa are ! chelazaMkara, eka rAjA tarIke mArI pharaja che. AvI paDI kevAya ne? eka palakamAM goviMdo jANe palaTAyo. sAme noMdhAyelI baMdukanI nALane jhApaTa mArI bhAgyo. maNAranI aMdhArI bahAdura prajAnI pITha thAbaDavAmAM rAjanI zobhA che. tAbaDatoDa gAmanA movaDIone teDAvo." zerIyuMmAM sAda pADavA mAMDyo. ""e kubera mA'rAja, e bhImA, e dudAbhAI, dhoDajo... dhoDajo..." chelabhAI pAchA maNAra AvyA kuberabhAInI DelIe jaIne goviMdanA sAde bhItaramAM bharAyela maNAranA gharegharanA sAda pADyo, "kuberabhAI ?" bAraNAM UghaDI gayAM, jene hAthamAM je hathiyAra AvyuM laIne bahAra chelabhAIne pAchA AvelA joIne kuberabhAIne navAI nIkaLyA. kubera mArAje bApadAdA vArUkInI tega tANI, hAMkala detA lAgI. kuberabhAI DelIe AvyA ke chelabhAIe kahyuM, ''sau sAbadA cokamAM AvyA. tripuMDadhArI bahAdura brAhmaNe maNAranI juvAnIne thaI jAva." "kyAM javuM che?" "gopanAtha, bhAveNAno bhUpa tamArI jANe jagADI dIdhI. dudAbhAIe ane rAghavajIbhAI e dhAriyAM vATa joto beTho che." "ame AvIne zuM karazuM? chelabhAI, tame cho. dhAraNa karIne doTa dIdhI. bhImAe kaDIALI toLI. I ameja kevAI.' kubera bhAIe potAnI moTAI dekhADI. aNadhAryo juvALa jAgI jAtAM bahAravaTiyA mUMjhANA. "are kuberabhAI, tamArI vATa jovAya che. mahArAje mane bhAgavuM ke dhIMgANuM karavuM? vicAra kare che tyAM to maNAranA mardo sau UbhA page tamane teDavA mokalyo che. bolAvo. jhaTa karo, kyAM che pUgyA ne gherI lIdhA. mAmalo paLamAM palaToyelo pArakhIne, bhaDAko sau ! bhImo, goviMda, rAghavabhAI, dudAbhAI paNa bheLA Ave. huM karyo. maNAranAM khoraDAMe sAmA paDaghA pADyA. bIjo bhaDAko thAya pAdaramAM Ubho chuM." I pe'lA to kubera mArAje raudrarUpa dhAraNa karyuM. 'jaya mahAdeva' kahIne chelabhAI moTaramAM vATa jotA beThA. sau DAyarAne bolatAM taravArano jhATako dIdho. pachI to bhaDa bhImo kUdayo, kuberabhAIe khabara dIdhA. sAbadA thaI pAdaramAM pUgyA. dudAbhAI, rAghavajIbhAI ane gAmanA mANasonA be sumAra ghA chelabhAIe saune oLakhAvyA. mahArAje mahAranI mardAnagI badala paDyA. bhAMgatI rAte bahAravaTiyAonAM DhImaDhALIne maNAra gAma gAmane eka hajAra ekanuM rokaDuM InAma dIdhuM. kubera mArAjane, di' UgavAnI vATa jotuM beThuM. bhImAne ane goviMdane pacAsa pacAsa rUpiyA rokaDA ApI pITha moM sujaNuM thAtAMja kubera mArAja bolyA, 'bhAvanagara eka thAbaDI. Ama maNAre siMdhUDo rAga sohAmaNo karI jANyo. Jain Education Intemational Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to62 polIsavaDA purohita avaLacI naNaMdanA mevAthI bhAbhInAM khAI gayelA rUpALA moM jevo AThamano caMdra AbhanI aTArIe toLAI rahyo che. pharato tArA maMDaLanI bichAtavALo caMdaravo patharAI gayo che. temAMthI nirmaLa nArInAM netra jevAM teja nItarI rahyAM che. hiloLA letI molAtamAM pavana doTuM daI rahyo che. eve vakhate 'mevAsI cuMvALa' nAme oLakhAtAmulaka mATe rAjyanA be khAsa sipAhIo TahelI rahyA che. beInA khabhe traNa so traNa (thrI noTa thrI)nAme oLakhAtI baMdUka jhUlI rahI che. kamara mAthe kArasanA hAraDA viMTaLAyelA che. sImacorI aTakAvI kheDUtone rakSA ApavAnA irAde mUkavAmAM AvelA Asanasola cokI paranA A khAsa sipAhI vagaDo khUMdI rahyA che. jema jema rAta ghUMTAtI gaI ema ziyALanI lALI ane cIbarInA citkAre rAta vadhu bihAmaNuM rUpa dhAraNa karatI gaI. potAnA kasaba ADe AvIne UbhA rahelA rAjana sipAhIone jhabbe karavA DIMDavI poranI otha laI beThelA, pADa pADavAnA dhaMdhe caDelA trA khuMkhAra bukAnIbaMdhA bahAravaTiyAnA saravA kAne sipAhIono pagarava pArakhyo. aMdhArA bhedIne najaranuM saMdhAna sAdhyuM. sipAhIo paDakhethI nIkaLyA ke tarata ja e I nA gaLAmAM gALiyA nAMkhyA. AMkhanA palakAramAM deha pharato doraDAno jAmanokAmI bharaDo laI lIdho. sipAThIone khetaranA koDha UbhelA jhADanA thaDa sAthe bAMdhyA. baMnenA khabhethI baMduko seravI lIdhI. kamara paTTethI kAratUsanA hAraDA kADhI lIdhA. bAkhI gaNaveza paNa utArI laI rAma rAma karIne bahAravaTiyA khoMkhAre vagaDAne vaheluM rUpa ApatA UMDA kotaramAM UtarI gayA. rAja sattAne paDakAra rUpa banelI ghaTanAne nihALatI jhagamaga karatI rAta gaLavA mAMDI. te di mevAsI paragaNAmAM ekabIjAnI sattAnA cheDA he. eka tarapha aMgrejI hakUmatanI hada. bIjI bAju vaNodanA dezI rAjavInI sattAno sImADo. trIja tarapha rAdhanapura navAbanA khUMTA, cothA cheDe jorA ThAkora sAhebanI sattAno sUraja tape. Ama cAreya sarahadothI gherAIne beThela senA khAsa khela samazera bahAdura zrImaMta sarakAranuM becarajI gAma. gAmane TIMbe mA bahucaravALInA besaNAM. eTale dara pUname to meLo bharAya. malakanuM manekha hiloLe caDhe. A takano geralAbha laI ThoTha ThAMpalI karIne vaTemArgune lUMTanArA vadhI paDelA. tethI zrImaMta sarakAre becarAjI gAmanA polIsa thANe umiyAzaMkara purohitane phojadAra tarIke besADI raiyatanuM rakhavAnuM soMpeluM. kadAvara kAyA, kAMDAmAM kauvata, karaDo cahero, moM mAthe mUchanA vaLelA AMkaDA. bahAdurIne bAtha bhIDI gayelA bRhad gujarAta umiyAzaMkaranI phe phATavA mAMDI. nAma sAMbhaLatAM harAma halAlIo tharatharavA mAMDelA. Avo kaDapa pAtharIne beThelA becarAjI polIsa pANAnA phojadAra pAse phariyAda pUgI ke rAjanA sainikonI baMdUko caDIne bahAravaTiyA UpaDI gayA che. AvAM veNa sAMbhaLatAM ja paTTadhara purohitanA navANuM lAkha rUMvADe agana jvALAo UpaDI gaI. khaDA thaIne DaNaka dIdhI. ''koNa che hAjara ?'' sAMbhaLatAM ja holabUTanI eDI bhaTakAvI, salAma bharI, thANAnA sipAhIo UbhA rahI gayA. eTale umiyAzaMkara phojadAre pharamAna karyuM. "ghoDe pAkhara mAMDo." sipAhIo mAmalo pArakhI gayA. vidhAro dhavagA karIne sAbadA thayA. paccIseka varSanI juvAnI jenA zarIra para ALoTI rahI che evA phojadAre vaMzanA velA karatAM paNa adakerAM vhAlA manahara nAmanA azvamAthe rAMgavALI, asavArane AvakArato hoya ema ghoDAe dharatI mAthe DAbalA pachADyA-hAvaLya nAMkhI, moTIArano malAjo jALavavA derANI-jeThANI sAmasAmA pUMmaTA tANIne UbhI hoya ema kAsorInI doDhavALI pavana vage upaDyo. dokaDa mAthe jaina ustAdanI AMgaLiyuMnA TeravAM paDe ema mevAsI cuMvANanI bhomakA mAthe manaharanA DAbA paDavA mAMDyA. jhADI jhAMkharA vaLoTato vagaDo vIMdhIne bhaDabhUdeva pUgyo rUpetranA varSabhara kotaranI dhAra mAthe. jhINI najare joyuM to traNa bukAnI baMdhA beThA jhaMjhoLyune ramADI rahyA che. jotAM ja umiyAzaMkara phojadAre paDakAra karyo', 'zaraNe Avo.' purohitano paDakAra pArakhI jaIne bIjA rAjyanI hadamAM jaIne UgarI javAnA IrAde traNeya bhAvayiA mATa UThIne bhekhaDanI otha letA nIkaLI gayA. gunegAro hAthathI jatAM joi purohite dhoDAne eDI mArI. paNInA IzAre manaharane jANe pAMkho TI, AbIDa UpaDyo, pagale pagaluM dALyuM, gunegAro nALAmAM UtarI parahadamAM jaI pUgyA. rAjanI Abarune AMTI gayelAne jhabbe karavA teNe mapadanI paravA karI nahi. phojadAre coka DoMcyuM. jAtavAna jAnavara cAreya paga saMkelI. nALAnA kAMThA parathI blAMga mArI, jANe AbhamAMthI tAroDiyo kharco, ghaDInA chaThThA bhAgamAM sAvaja zikAra mAthe trATake ema purohita khAbakyo. baMdhUkanuM nALacuM noMdhIne kaNaka dIdhI. hahyA cho to traNeyane vIMdhI nAMkhIza. tyAM to sAthI sipAhIoe kuMDALuM karI troyane perI lIdhA. doraDe bAMdhIne becarAjInA thANe laI AvyA | vadhu mAhitI :sara mAhitI :-sa2 phojadArano phojadArano khitAba pAmelA miyAzaMkara purohita mahesANA jillAnA moDherA gAmanA vatanI che hAla jaipha uMmare vatanamAM vase che. Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana temano janma i. sa. 1907mAM thayelo. i. sa. 1930mAM hAle nahi eTale ene khIlAnI Ara ghoMcatA vAMcatA hAMkI jAya che. teo polIsakhAtAmAM joDAyA hatA. uparanI bahAdurIbharI pazunA paMDya mAthe lohInA TaziyA phUTe, emAMthI lohInA rageDA kAmagIrI badala temane khAtA taraphathI InAma ApI navAjavAmAM hAle e joyuM jAtuM nathI. have to sau hAthajIbha kADhI gayA che. AvelA. tamArI sivAya koI amane ugAranAruM nathI. ghaTanAo evI ghaTavA temaNe I. sa. 1956mAM rASTrapati caMdraka paNa prApta karelo. mAMDI hatI ke DhoracorInA kasaba karanArAoe hArIja, samI, temaNe nokarI daramyAna potAno ghoDo rAkhelo. jenuM nAma cANasmA, mahesANA, siddhapura, ane TheTha rAdhanapura sudhInI sImane sAMdhI hatI. vAgaDiyA baLada, vaDhiyArI gAya, gIra aulAdanI manahara pADeluM. bheMsane bhALI mUkatA nathI. pAchI levA vaceTiyA nANAnI kothaLiyuM vIra tribhuvanabhAI kaDhAvatA. AkhI pIDAthI DhoraDhAMkharuM vALA hAthajIbha kADhI gayelA. alakhane ArAdhatA jogaMdaranA ATheya pahora dhakhatA saunI vAta sAMbhaLI tribhovanakAkA eTalAM ja veNa vadyA. dhUNAmAMthI UThatI dhUmrasera jevA AbhamAM aMdhArAM UtarI rahyAM che, "have huM chuM ne Dhora coro che. tema chUTyA. saMdhyA AratInI jayota jevA tAralAo jhabUkavA mAMDyA che. sIma kAkAne pazuonI pIDA parakhAI gaI. kheDUtonuM duHkha dekhAI AkhImAM sUnakAra chavAI rahyo che. jaLa jepI gayAM che. pazu paMkhI gayuM. A te dithI Abhano thaMbha thaIne Ubho rahe evA AgevAne niMdarUmAM poDhI gayAM che. mANasa badhuM nirAMtanI niMdarU tANavAnI nagAre ghA nAMkhyo. TheTha jAtA muMbaI pUgyA. muMbaInI sarakAramAM taiyArImAM che. eve TANe laNavA gAmano goMdaro vaLoTIne pAMca - prajAnI pIDAno pokAra paDyo.' paccIsa kheDUtoe tribhovanakAkAnI DelIe Daga dIdhI. gAma saMpIluM keLavaNInI taraphadArI ane kurivAjone kADhavA kammara kasIne ane sohAmaNuM. gAmamAM khamatIdhara kheDUtono jaththo jhAjho, haiye tribhovanakAkAe medAne jaMga mAMDyo, caDyo jhUjhavA, A adekarA hiMmatavALA ne bAvaDe baLiyA. te dilaNavA gAmane TIMbe AdamIe uttara gujarAtane AMTo laI lIdho. kheDUta saMgaThana karyuM. tribhovanakAkAnI vAriyuM hatI. hAma, dAma ane ThAma jIvataramAM ekatAnI aDIkhama divAla khaDI karI Dhora corIne thaMbhAvI devA doTuM tragaDa racAI gayelo. dhIMgI dharAnAM peTALa phoDIne kheDa, khAtara ane devA lAgyo. muMbaI sarakAranI sahAkhI jaMgI niMbhara taMtranA pANIno triveNI saMgama sarjI jANanAra tribhovanakAkA pAMcamAM nasakorAM bolatAM baMdha thayAM. temaNe kAkAnI vAtane kAne dharI. pUchAtA hatA. uttara gujarAtanA aDAbhiDa AdamI tarIke paMthakamAM kAkAe mAMgaNI mUkI ke "mAre enTIkeTala lIpharIMga brAMca mArA paMkAyelA tribhovanakAkAnA kIrtikAMgarA vRMgArA detA hatA. tAlukAmAM joIe." muMbaInI sarakAre kAkAnI mAMgaNI maMjUra AMTIghuMTIno ukelanAro, harerI gayelAne haramatya denAro, rAkhI, kAkAnI vAta kabUlI lIdhI. tAkIdanAM pharamAna chUTyAM. hukama mUMjhAyelAono mAraga mokaLo karanAro, pArakI pIDAne laIne uparI amaladAro uttara gujarAtanI dharatI mAthe UtaryA. pArakhanAro, pArakA duHkhane daLanArI DelIe Daga denArA upara pachI maMDI jhapaTa bolavA. gAme gAmanI sImanAM vADI, khetara vATe hiMDoLA khATya jhUlatAM jhUlatAM najaruM TheravI AvakAro detAM veNa polIsanI copa najara paDavA mAMDI, khaDe page paheregIro pharavA vahyAM, "Avo Avo ! e AdaranA AMkhamAM amI ubharAyAM." mAMDyA. giraphatArI ane hadayArInI hAMka DAka bolavA mAMDI . TANe kaTANe AvanArAo aMge temane acaraja no'tuM. DhoracoronA kasaba mAthe jAye vIjaLI trATakI, hAMkApAhA bolI : tribhovanakAkAe paganA phaNe hiMDoLA khATyane thaMbhAvIne kahyuM, gyA. sopo paDI gayo, adAvatiyAoe eka gojhArI paLe Aja to kaMI saMpIne AvyA cho ?" laNavAnAM mAraga vacce tribhovanakAkAne AMtaryA. kAkA kaMI samaje "hA kAkA, ke'dunA AvuM AvuM karatA'tA te Aja mUrata jANe e pahelAM maMDyA ghA paDavA. kAkAe raiyatanA rakhopAM khAtara AvyuM. bolatAM saue UMcI paDathAranI upara DhALelA takIye beThaka zahIdI vahorI. lIdhI. bolo zuM kevuM che." vadhu mAhitI: AdaraNIya zrI tribhovanakAkAnI prajA . ' ' ke'vAnuM to eTaluM ja che ke have khaDuM khamAtuM nathI, sArI sevAne pArakhI temanI yAdane amara rAkhavA gAme gAma lokoe baLada, bheMsa ke gAya reDhI mUkAtI nathI, Dhoracoroe bharaDo lIdho che. smAraka racyAM. bhIMsa khamI khamAtI nathI. eno kAMka mAraga kADho. Dhora bacArAM Jain Education Intemational Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 je bRhad gujarAta, gussavamAM lAyansa, zeDhI atre savicAranA praNetAo gujarAtIo pote potAnA kSetramAM AgavAM mUlyAMkanone jAgRta jatana karI potAnA kSetramAM je pragati ane vikAsayAtrAmAM je phalazruti najara sAme AvI hoya tenI samIkSA samaye samaye thatI raheze to bhAvi peDhI mATe eka navasaMskaraNa banI raheze. | gujarAtanA vikAsakSetramAM saphaLatAnA zikharo sara karanArAonAM jIvananI lAkSaNiktAo ke jIvananI ekAda jhAMkhI navI peDhImAM AmUla parivartana lAvI zakavAnuM sAmarthya dharAve che. ApaNA A kALanA ja ane ApaNA jevA ja saMyogomAMthI, saMdharSomAMthI pasAra thaIne sattva, vairya ane AtmaparAkramathI pragaTelA dhIrUbhAI aMbANI jevA aneka puruSArthInAM jIvana-kavana jANavA-mANavA jevAM che. roTarI ane lAyansa pravRttinA labdhivaMtoe sAmAjika sevA kSetre je cetanA pragaTAvI che, paramArthanI pratiSThA dvArA vividha sevAyajJo yojIne tana,mana, dhanathI anekonA prANamAM paritoSa pragaTAvanArA virala mahAnubhAvonA jIvana paricayo preraka-poSaka banI raheze. kyAreka AvA paricayono mahimA jIvanamAM saubhAgya pradAna karanArA paNa banI rahe che. AmAMnAM keTalAMka Adarza caritro Atmonnati sAthe ApaNAM jIvanamAM sevAbhAvanAnI bhavya bharatI herAvI jAya che. ApaNI samAjaracanAnI imArata tyAga ane samarpaNanA pAyA upara racAyelI che. kyAMka koIe zarIra ghasI nAMkhyuM, kyAMka koIke icchA AkAMkSAone daphanAvI saune samAna nyAya maLe tevI jIvanapraNAlI apanAvI, kyAMka koIe saMpattinI mUcchane mRtapAyaH banAvI athavA to saMpattinA mAlika nahi paNa TrasTIzipanI bhAvanAne ujAgara karI, kyAMka koIke svajanonA rAgane ThukarAvyo. AvI bhaktibhAvanA ne sAdhanA-ArAdhanAnAM pANI sIMcIne jIvanabAgane maghamaghato rAkhyo che. vartamAna samayamAM evA ghaNA ojasvI dIvaDAo yazakIrti pAmyA che. lokono prema saMpAdana karyo che, jemanAM tyAga, saMyama, pairya ane nIDaratAnI saMtoe paNa muktakaMThe prazaMsA karI che. tevA sevArata zreSThIonA saguNo Aja paNa gharagharamAM gUMjana karI rahyA che. jIvananI avasthA pArakhIne potAnA kartavyadharmo adA karanArA paNa ghaNA che. peDhI darapeDhIthI cAlyA AvatA bhAtIgaLa vArasAne sAcavI navAyuganA pravAhamAM ciraMtana prabhAvanA karI svajIvanane paNa dhanya ane bhavya banAvyuM hoya tevAM A caritro gujarAtanuM eka mAnacitra ja samavuM. saMskAronuM siMcana, saMvardhana karIne bhaktibhAvathI jIvanane ujamALa karanArA evA ghaNA mahAnubhAvonA hRdayasparzI paricayo ApaNane saune preraka banI raheze. saMyama, tyAga ane samarpaNanI suvAsa mahekatI hoya tevA paNa ghaNA, ghareNAM na paheravAM, dUdhano tyAga, mevA-mIThAIno tyAga, joDA-caMpala na paheravA, ekapaNa vyasana nahi, vijaLIthI cAlatAM vAhanono kyAreya upayoga nahi, AvA vicAra praNetAo ja ApaNuM gaurava ane garimA che. -saMpAdaka Jain Education Intemational cation Intemational For Private & Personal use only Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 05 sva. zrI anaMtarAya hIrAcaMda lAvaNyasUri jJAnamaMdira-boTAda, zrI simaMdharasvAmI jina maMdira oziyAjInagara-bhIlADa, zrI zAMtinAtha jaina derAsaranI peDhIdAThAnA vatanI ane muMbaImAM rahetA saujanyamUrti zrI bIlImorA jevI dhArmika saMsthAo ane bIlImorA vibhAga anaMtarAya hIrAcaMdanuM pa6 varSanI nAnI vayamAM tA. 24-1-86nA keLavaNI maMDaLa, mAnava sevAkIya pravRttio vistAra pAmelI che. roja avasAna thayuM. zrI anubhAIe jIvananA aneka - pU. A. zrI vijayasenasUrizvarajI ma.sA.nI gurumUrtinI jhaMjhAvAtomAMthI pasAra thaI jIvanane navA vaLAMka ApI, udAra gurubhakti bhAvanAnA pratIka-rUpe pratiSThA, sAkaracaMda zeThanI TUMkamAM bhAve satkAryomAM lakSmI vAparavA lAgyA hatA. teo mAtRbhUmi (pAlitANA), prAcIna AdIzvara jinabiMbanI pratiSThA, agAsI dAThAnA vikAsamAM khUba ja rasa laI rahyA hatA, eTaluM ja nahi, tIrthamAM pratiSThA mahotsavamAM bhagavAnanI pratiSThA, aMjanazalAkA, dAThAnI bhojanazALA adyatana bane ane yAtrikone dareka prakAranI yaza-yakSiNInI sthApanA, sAdharmika vAtsalyamAM lakSmIno sadvyaya, sagavaDa maLe te mATe satata prayatnazIla hatA. dAThA derAsarane oziyAjInagaranA jinaprAsAdanI mukhya zilAsthApanA karavAno mInAkArI banAvavAmAM tathA gAmamAM hAIskUla UbhI karavAmAM zrI gauravavaMto lhAvo lenAra, naMdigrAmamAM bhIDabhaMjana pArzvanAtha anubhAInuM AgavuM pradAna hatuM. bhojanazALA mATe nidhi ekaTho jinAlayamAM mahAvIrasvAmI bhagavAnanI pratiSThA, jinamaMdiranA karI ApavAmAM temano umadA phALo hato. muMbaImAM zrI ghoghArI zikharanA mukhyazilA sthApaka, AlIpora tIrthamAM Adizvara prabhunI visAzrImALI jaina samAjamAM AgavI pratibhA UbhI karI hatI. pratiSThA jevI dharmapravRttio karIne sukRtanI kamANI karI che. A vidhavA bahenone upayogI thavA, temane Atmanirbhara banAvavA badhA ja prasaMgoe jaina samAjanA lokone mAnasahita bhAga levA temaja temanA paisAnI kAyamI salAmatI mATe sva. pitAzrI hIrAcaMda mATe paNa jarUrI suvidhAo pUrI pADIne saphaLatAnA sukAnI banyA zAhanI smRtimAM doDhalAkhanI rakama potAnI ApI i.sa. che. emanI dharmapravRttinA cAra cAMda lagAve tevI yAdagAra pravRtti 1980mAM "TrasTa" no prAraMbha karela. je mAnavatAnuM umadA kArya te sametazikharajInI yAtrA mATenI spezyala TreInanI vyavasthA ane Aje cirasmaraNIya banI gayuM. Aje ATalAM varSo pachI paNa A saMghapati banIne AvI mahAna pavitra tIrthabhUmi ane anya TrasTa avirata sevA ApI rahyuM che. taLAjAnI zrI ena.Ara.zAha kalyANakovALI bhUminI sparzana, yAtrA-pUjAdino amUlya lAbha hospiTalanA TrasTI hatA ane jaina samAjanI nAnI moTI aneka lIdho che. saMsthAomAM rasa laI kAryarata rahetA hatA. bhAratamAM badhe pharyA, paradeza paNa be-traNa vakhata jaI AvyA. mahesANAmAM mAtuzrI zikSaNa ane saMskAranI pravRttiomAM yogadAna, mAnavasevA kamaLAbena hIrAcaMdanA nAme dharmazALA baMdhAvI. teo khUba ja TrasTanI mAnavatAnI pravRttiomAM sakriya, agAsI tIrthamAM paragajuvRtti dharAvatA hatA. samAjane Aje paNa emanI eTalI ja upAzrayanuM udghATana, kAMdIvalI (muMbaI) upAzrayano hola, khoTa jaNAya che. agAsI tIrthamAM kAyamI akhaMDa dIvAno lAbha levo, bIlImorAnA upAzrayano jirNoddhAra ane udghATana, bIlImorAmAM maNibhadra zrI azokabhAI madhusudanabhAI zAha vIranA akhaMDa dIpakanI sthApanA, bIlImorAmAM sakaLa saMghane ati - rohIDA jaina samAjanA pratibhAzALI dAnavIra, sevAbhAvI nAnI-moTI tapasyA karanAra tapasvIonuM bahumAna karavuM, rohIDA ane kAryadakSa sajjana puruSa tarIke khyAti prApta karanAra zrI jaina samAjanA phAunDezana TrasTI ne tene samRddha ane vikAsamAM dAna azokabhAInuM janmasthaLa ane karmabhUmi e bIlImorA nagarI che. karanArA, uvasaggahara tIrthamAM 28 kIlo cAMdInI AMgIno lAbha lenAra, suvarNAkSare (sonAnI sahIthI) kalpasUtra lakhAvIne - bI.koma.nI padavI prApta karIne svataMtra rIte puruSArtha karI zrutajJAnanI apUrva bhakti karanAra, agAsI tIrthamAM pUrNimAnI kemIkalanA vyavasAyamAM joDAyA. kemIkalanA vyavasAyamAM dina yAtrA nimitte zatruMjayano paTa arpaNa karanAra, kastUrabA hospiTAla pratidina potAnI buddhi ane hoMziyArInA samanvayathI satata valasADa, sAdhu, sAdhvI vaiyAvaccamAM sadA tatpara ane anya pragatinA paMthe prayANa karIne saMjarAja kemIkala pha. nA nAmathI sevAkIya saMsthAomAM koIpaNa pravRtti mATe udAra sakhAvata vizeSa samRddha thayA che. ranAra, virala vyaktitva dharAvanAra zrI azokabhAI sau koInA zrI azokabhAIe dhArmika ane sAmAjika saMsthAomAM loka lADIlA banyA che. uparokta sarva kAryomAM udAra sakhAvata TrasTI, maMtrI ane pramukhapada jevA mAnavaMtA hoddAo para rahI tana- karIne lakSmIne bAMdhI na rAkhatA chuTA hAthe dAna karIne A mana ane dhanathI sAcA dilathI sevA karIne kuLadIpaka tarIke yazakIrti kalikALamAM nAnakaDA udyoganagara bIlImorAmAM dharmakArya, prApta karyA che. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha TrasTa-Agama (muMbaI), zrI sevA pravRtti ane dAnanI saritA vahevaDAvIne potAnAM vyaktitvano Jain Education Intemational Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to bRhad gujarAta viziSTa rIte paricaya karAvyo che. temanuM nivAsasthAna malADa (muMbaI)mAM hatuM. tyAMthI savAranA che bIlImorA tema ja AjubAjunA vistAramAM roTarI klaba, vAgye gherathI nIkaLIne sAta vAge kolejamAM jaMtA ne tyAMthI daza leDIjha klaba, akhila hindu mahilA pariSada, yuvaka maMDaLa, vAgye chUTIne sIdhA nokarI upara jatA. rAtre sAta ATha vAge ghera zAMtijina-zItaLa jinamaMDaLa, somanAtha saMkula, gAyatrI maMdira pahoMcatA. rAtre moDe sudhI bIjA dIvasano abhyAsa karatA. Ama TrasTa jevI saMsthAone paNa potAnAM dAna ne sevAthI alaMkRta sIdhAM caDhANa samI abhyAsanI sAthe sAthe nokarI karI teo karavAnuM saubhAgya prApta karyuM che. bIlImorA mukAme 5.pU.A.zrI 1960mAM ela.ela.bI. thayA. yazovarmasUrijI ma.sA.nI nizrAmAM saMgha samastane aSTaprakArI A daramyAna 1956mAM temanAM lagna rAjakoTamAM mahApUjAno lAbha ApI tenuM mahattva Ayojana zrIsaMghane samajAvyuM viThaladAsa buddhadevanAM putrI zrI maMjUlAbahena sAthe thatAM teo paNa hatuM. zrI sImaMdhara svAmI naMdigrAma mukAme zrI munisuvratasvAmInI - patinI sAthe malADa jaIne rahyAM hatAM. ane zrI odhavajIbhAIne pratiSThAno lAbha pU.A.zrI kalyANasAgarasUrijI ma.sA.nI abhyAsamAM ane jIvanamAM AgaLa vadhavAnI preraNA ApatA nizrAmAM lIdho hato. bIlImorAmAM zAMtisevAsadana nAmanI vADI preraNAmUrti samA banI rahyAM hatAM. cha varSanI AkarI tapasyAne aMte potAnA kharce bAMdhI zrI saMghane suprata karela. kula pAMca bhAgIdAro ela.ela.bI. thayA pachI 1961mAM emaNe rAjakoTa AvIne maLIne svadravyathI vADI bAMdhI arpaNa karela che. potAno inkamaTeksa vakIla tarIkeno svataMtra dhaMdho zarU karyA pachI, Aje paNa zrI odhavajIbhAInA paramArthI svabhAvanI suvAsa sarvatra zrI odhavajIbhAI ela. popaTa satatapaNe mahekatI ja rahI che. garbhazrImaMta kuTuMbamAM janmela chatAM svAvalaMbananI zrI odhavajIbhAI rAjakoTa lohANA sevAmaMDaLanA menejIMga bhAvanAthI sIdhA caDANasamAM AkarAM tapa tapIne svapuruSArthe TrasTI hovA uparAMta ramaNIkakuMvarabA skUlanA vAlImaMDaLanA pramukha AgaLa AvI zreyArthIjIvana jIvavAnuM javalleja jovA maLatuM AvuM ane rAjakoTa cembara opha komarsanA ane mahilAgRha udyoga sadbhAgya koIne ja sAMpaDe che. temAMnA eka zrI odhavajIbhAI lijjata pApaDa saMsthAnA eDavAIjharI borDanA sabhya tarIke, jeo pUrI dharmabhAvanAthI potAnA dhIktA dhaMdhAnI sAthe sAthe rAjakoTa lAyansa kalabanA cArTara sabhya hovA uparAMta rAjakoTa paramArthI jIvana jIvyA. inkamaTeksa kansalTanTa esosiyezanamAM Trejhara ane selsaTeksa rAjakoTamAM o.ela.nA TUMkA nAme jANItA zrI prekTiznara esosiyezanamAM traNeka varSa sevA ApI hatI. odhavajIbhAIno janma bhAyAvadara khAte saM. 1990nA zrAvaNa dhArmika ane sAmAjika saMsthAomAM mUkabhAve phALo ApI. vadI 4 nA roja bhAyAvadaranA jANItA kariyANAnA vepArI zrI rahelA zrI odhavajIbhAIe 1978mAM potAnA be putrone lakSmIdAsa gokaLadAsa popaTane tyAM thayo hato. paraMtu zrI yajJopavita ApavAnA prasaMge lohANAborDiMgamAM koIpaNa bhedabhAva odhavajIbhAI mAtra cAra ja varSanA thayA tyAM mAtA maNibenanuM vagara 51 baTukone yajJopavita ApI potAnI ucca vaidika mRtyu thayuM. Ama mAtRvAtsalya gumAvI beThelA zrI odhavajIbhAIne dharmabhAvanAnAM darzana karAvyAM hatAM. dAdA gokaLadAsa ane dAdI pArvatIbahenanI hUMpha maLatAM temanAmAM emanA dAdA gokaladAsa atyaMta dhArmikavRttinA hatA. dAdAdAdInA tIvra dhArmika saMskAro nAnapaNathI ja reDAyA. A temaNe 25 varSa sudhI to kathA karI hatI. dare kArataka mAsamAM saMskAra sAthe bhAyAvadaramAM traNa aMgrejIno abhyAsa karyo. pachI AvatI giranAranI AkarI parikammA lagabhaga 28 vakhata karI svabaLe AgaLa vadhavAnI umeda sAthe teo jAmanagara gurukULamAM . hatI. emanI sAthe emanAM dAdI pArvatIbahene cAra parikammA pUrI joDAyA ne tyAM meTrika sudhIno abhyAsa pUrNa karyA bAda amadAvAda karyA pachI bAkInI pUrI karavAnuM emanuM vrata zrI odhavajIbhAIe AvI AgaLa abhyAsa mATe eca.ela. komarsa kolejamAM joDAyA zravaNanI adAthI pUrNa karavA dAdI sAthe giranAranI AkarI ne lohANA vidyArthIbhavanamAM rahIne 1954mAM bI.koma.nI parikammA pUrNa karI hatI. eTaluM ja nahi paNa dAdAdAdInA dhArmika parIkSAmAM uccakakSAe saphaLatA meLavI muMbaInI jANItI cUnIlAla saMskAra pAmelA zrI odhavajIbhAIe potAnA kuTuMba sAthe karazanadAsa jobanaputrAnI peDhImAM nokarIthI jIvananI kArakirdInI bhAratabharanAM yAtrAsthaLonI yAtrA karI hatI. jemAM badrI-kedAranI zubha zarUAta karI. kaThIna yAtrAno paNa samAveza thaI jAya che. e sAthe sAthe gavarnamenTa lo kolejamAM joDAIne temaNe pUrvanA pUNyapratApe zrI odhavajIbhAIne maMjUlA bahena jevAM ela.ela.bI.no potAno abhyAsa AgaLa dhapAvyo. e vakhate suzIla ane saMskArI jIvanasaMgInI maLyAM. zrI odhavajIbhAInA Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana pratyeka kAryamAM teo preraNAmUrti banI rahyAM. A sukhI dAMpatyanA pariNAmarUpa temane be putro ane traNa putrIo che. 5ramArthI jIvanajIvIne tA. 21-1089nA roja teo paralokavAsI banyA. pAlItANAtA jaina gurukULanuM gaurava zrI kAMtilAla bAlacaMda pArekha pAlItANA yazovijaya jaina gurukULanA gauravazALI ratna gaNAtA zrI kAntibhAI mULa jhAlAvADanA vatanI che. raMgUnamAM eksaporTa-imporTanuM sAruM kAmakAja hatuM. barmAnI rAjakIya paristhiti palaTAtAM raMguna khAteno vyavasAya sameTI lIdho. jaina gurukULa pAlItANAmAM temaNe meTrika sudhIno abhyAsa pUrNa karI teo vadhu abhyAsArthe muMbaInI mazahUra sIDanahAma kolejamAM joDAyA. kolejamAM temanAM A varSonI kArakIrdi ghaNI ja tejasvI hatI. prativarSe UMcA naMbare pAsa thaI bI. komano abhyAsa pUrNa karI sI.e. thavAnI tIvra utkaMThAne laIne muMbaInI jANItI peDhI mesarsa chogalamala enDa phA. mAM joDAyA. jyAM temaNe peDhIno pUrNa vizvAsa saMpAdana karyo ane icchita kSetre ghaNuM ja jJAna saMpAdana karyuM. 1959mAM temanA sahAdhyAyI zrI mohanalAla jainanA sahakAra sAthe bhAgIdArImAM mesarsa jaina pArekha enDa kA. cArTaDa ekAunTanTasa peDhInI zarUAta karI. pistAlIza varSanI vaye temaNe prApta karelI siddhi kharekhara prazaMsApAtra che. hAlamAM ghaNI vyApArI peDhIonA inkamaTeksa ane selsaTeksanA salAhakAra tarIke sArI sevA ApI rahyA che. ghaNI zaikSaNika saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che. dharmAnurAga ane sevAbhAvanAthI emanuM jIvana surabhita che. jaina samAja teo mATe gaurava laI zake che. temanI vinamratA emanA pratye bhAre moTuM bahumAna upajAve tevI che. potAnA vyavasAyamAM khyAti prApta karanAra zrI kAntibhAIe jJAti ane samAja sevAnI koI taka javA dIdhI nathI. nirAbhimAnI ane paragajU svabhAvanA zrI kAntibhAI kahevA karatAM karavAmAM vizeSa mAne che. emanI zraddhA, zakti, sAdhanA ane siddhinuM pratIka to mAtRsaMsthA gurukULane teo haMmezA yAda karatA rahyA che. ApabaLe AgaLa AvI gurukULanuM gaurava vadhAryuM che. dakSiNa bhAratamAM vividha sAmAjika sevAmAM agresara zrI kAMtilAla e. kAmadAra (madrAsa) audyogika kSetranI anekavidha jaTila javAbadArIo vacce paNa sevAbhAvanAnI jyota jalatI rAkhatA madrAsanA mahArathI > tCto gujarAtI agresara zrI kAMtilAlabhAI amIcaMda kAmadAranuM samagra jIvana Age kadamInA ujjavaLa itihAsanuM darzana karAve che. saurASTranA svAmInArAyaNanA gaDhaDAnA suvikhyAta sukhI samRddha jaina vaNika parivAramAM zrI kAMtilAlabhAIno janma i.sa. 1925nA mArcanI 27 tArIkhe thayo hato. vatanamAM abhyAsa pachI pitAnA pagale pagale yuvAna zrI kAMtibhAI kismatanA khela khelavA madrAsane AMgaNe i.sa. 1956mAM AvI AyAta nikAsanA vyApAramAM sAmela thayA hatA. AgekadamInAM unnata svapro sadAya haiyAmAM ghoLAtAM A yuvAne sTenalesasTIlanA vyavasAyamAM jhaMpalAvI 'jhenitha inTaranezanala'nA nAme sTenalesa sTIlanA kArakhAnAnA pAyA nAMkhyA hatA. Aje A udyogakSetranI temanI unnati ujjavaLa svarUpa pAmI che. bhavya 'jhenitha hAusa'nA dvArethI tenuM saMcAlana thaI rahyuM che. bhArata sarakAre sTenalesasTIlanA zreSTha nikAsa mATe evorDa paNa Apyo che. teo 'rAjayoga kansTrakazana prAIveTa limiTeDanA ceramena pade che. samAjasevAnI pravRttiomAM paNa zrI kAMtilAlabhAI mokhare che. zrI gohilavADa mitramaMDaLanuM upapramukha sthAna saM. 1981mAM dIpAvyuM hatuM. zrI saurASTra jaina saMghanA upapramukha tarIke, zrI saurASTra jaina velaphera TrasTanA pramukha tarIke, zrI jaina sozyala grupa madrAsa senTralanA pramukhapade sArI sevA ApI je yAdagAra banI rahela che. teozrI gujarAtI maMDaLanA bhUtapUrva sekreTarI rahela che. teozrI lAyansa kalaba inTaranezanalanA DepyuTI DisTrikTa gavarnara pade nimAyA. udyogakSetramAM tAmilanADu meTalavera esosiyezananA 1982 thI 1987 sudhI pramukhapade sArI sevA ApI che. tema ja pheDarezana opha ola inDiyA TreDarsa esosiyezananA upapramukha che. teozrIe madrAsanI veMkaTezvarA enjiniyariMga kolaja tathA zrI gujarAtI e.bI.pArekha vidyAmaMdira tathA zrI gujarAtI kanyA keLavaNI maMDaLa tathA bALa vihAra gilDa opha sarvisa, zrI gujarAtI sahAyakArI hospiTAlamAM khUba sArI sahAya karela che. mAtRbhUmi gaDhaDAmAM tyAMnI pAMjarApoLa tathA tyAMnI anya saMsthAone sArI rakama udAratAthI ApI che. tathA temanA pitAzrInA smaraNArthe basasTenDa pAse pANInuM paraba baMdhAvI Apela che. mAnavatAnAM dareka kAryomAM zrI kAntibhAIe tana, mana dhanathI aneka saMsthAone madada karI che. dakSiNa bhArata saurASTra mahAsaMghanA phAunDara presIDenTa tarIke, digambara jaina svAdhyAyamaMDaLa TrasTanA presIDenTa tarIke temanI sevA noMdhapAtra che. A uparAMta hindustAna cembara opha komarsa, akhila bhArata gujarAtI samAja, inDiyana vejITeriyana koMgresa, AMdhra cembara opha komarsa, bhAratIya vidyAbhavana, inDiyana reDa Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ose krosa sosAyaTI, madrAsanI yunivarsiTImAM jainolojI DipArTamenTa vageremAM temanuM kArya sakriya rahyuM che. zAMtinAtha ceriTebala TrasTanA sthApaka zrI zAha kizorabhAI amulakhabhAI (dhAnerAvALA) banAsakAMThAnA dhAnerA gAmanA vatanI ne hAla surata sthita hIrAnA vyavasAyamAM saMkaLAyelA zrI kizorabhAI chellA bAvIsa varSathI jIvadayA mAnavasevAnI pravRttimAM joDAyelA che. mAtApitAnA dhArmika saMskAra siMcane zAsanadevanI kRpAthI samajaNA thayA tyArathI narsa-narsamAM jIvadayA pravRttine vahetI karI hovAthI mitro temane 'kizorabhAI jIvadayA'nA nAmathI oLakhe che. kudaratI Aphata samaye tana-mana-dhana-samaya ane dhaMdhAnI paravA karyA vagara nAta-jAta, bheda-bhAva rahita mAnavatAnI sevA, kArya, dayA, dAna pravRtti kare che. paMdarathI vadhu saMsthAnA TrasTI, me. TrasTI, adhyakSa tathA maMtrI ke sthApaka che. gujarAtamAM 199panA kAramAM duSkALamAM saurASTranA jasadaNa tAlukAmAMthI 400 jeTalAM Dhorone khaseDI surata-vichIyA ane chAparIyALI sudhI AvI pazudhana bacAvavAnI kAmagIrI mitronA sahayogathI karI hatI. vRMdAvana gauzALA rUpe jasadaNa vibhAganuM saMpUrNa Ayojana karI aMdAjita 50 vighA jamIna tathA pa0 pazuo mATenI vyavasthA Adhunika paddhati dvArA karavAmAM Avela che. amadAvAda, oDhava tathA lIMca pAMjarApoLone Arthika sahAya cAlu che. potAnA grupa hastaka kAryakaro, mitro dvArA seMkaDo jIvone abhaya ApavAnuM kAyamI cAlu che. nAnI pAMjarApoLone saddhara ane pagabhara karavAnI sakriya bhAvanA dharAve che. 25 thI 30 pAMjarApoLo sAthe saMkaLAyelA che. chellA 24 varSathI 'gaNezacaturthI', jaina saMvatsarI'nA roja surata kAMThAnA vistAronA gAma Dumasa-bhImAporamAM mAchalAM pakaDavAnI pravRtti baMdha rakhAve che. sAthe-sAthe suratanI mAnavatAvAdI sAmAjika saMsthAone yathAzakti sAkAra, garIbone zaikSaNika, Arthika tathA meDikala sahAya paNa kare che. pU. gurUdeva zrI subodhasAgarasUrijI mahArAjanI nizrAmAM aThThAI tapanI ArAdhanA surata pAse rAMdera gAme zrI neminAthaprabhu jinAlayanA jIrNodvAra pachI dhajAdaMDa tathA pArzvaprabhunI pratiSThAno lAbha lIdhela che. dilhI dvArA cAlatA AMkhanA oparezanomAM davA, cazmA vagere dardIone maphata ApavAmAM Arthika madada, dhAnerA khAte aMdhatva nivAraNa yojanA heThaLa 1994 thI AMkhanA oparezana cAlu karavAmAM AvyA che. maNibena vrajalAla mahetA hospiTAlanA TrasTI che. jyAM - 7mAM 8pa0 tathA 7-8mAM 1250 oparezano thayela ane bRhad gujarAta 98-99 mAM 2000 oparezanano lakSyAMka siddha karela che. dara zani-ravimAM A hospiTalamAM netrayajJa cAlu rahe che. jenuM saMcAlana teoe pAlanapuravALA zrI bhAnucaMda kezavalAla bhaNazANInA sahakArathI karela che. '98-99mAM surata jillAmAM 20 oparezano roTarIklaba sAthe maLI karavAmAM Avela che. teo yuthaklaba opha dhAnerA dvArA chellA bAvIsa varSathI dhAnerAmAM samArjopayogI kAma karavA prayatnazIla rahIM satata dAnapravAha vaheto rAkhe che. jemAM zikSaNakSetre bALakone phrI noTabuka temaja tejasvI vidyArthIonuM bahumAna tathA dharmakSetre dIkSArthIonuM bahumAna svAmIvAtsalya pU. gurubhagavaMtonI vaiyAvacca tathA sAmAjika kSetre 4 jeTalA gAmanA garIbakuTuMbane mAsika snArSika sahAya temaja bekArone pagabhara karavA jevI pravRttio kare che. teonI dhaMdhAnI pragatimAM mukhyatve temanA banevIzrI rasikabhAI mahetAno phALo ananya che. 199 thI enTavarpa mukAme zrI kamalezabhAI dozI, azokabhAI kAMkariyAnA sAtha sahakArathI seTa thayelA che. bAda DIsAnA vasaMtabhAI saMghavInI opharathI kaMpanI cAlu karI traNa varSa sAthe kAma karyuM. hAlamAM zrI vasaMtabhAI gajerA ane zrI giradharabhAI gajerAnA sAtha sahakArathI temanI kaMpanI komala jemsamAM yogya sthAne kAma karI rahyA che. teo navakAramaMtra ane uvasaggaharaM stotramAM apArazraddhA dharAve che. putro maniSamayura pitAnA zubhakAryanA sahayAtrI che. temane lekhana kAryamAM paNa khUba rasa hovAthI 'dosta' upanAmathI jANItA che. mAtra esa.esa.sI.nA abhyAsu hovA chatAM vadhu vAMcana-ciMtana dharAve che ane manananA kAraNe temanAmAM AvaData, anubhava ane Ayojana ucca koTInAM che. temane maLatAM temanA guNono paricaya tatkALa thAya che. temanAmAM paisA ke kAryanuM abhimAna TapakatuM na hoI sauno temanA pratye maitrIbhAva ne sadbhAva jovA maLe che. teoe vahIvaTI anukULatA mATe zrI 'zAMtinAtha ceriTebala TrasTa'nI 1996mAM sthApanA karelI che. te dvArA jIvadayA ne mAnavasevAnAM kAryonuM saMcAlana thAya che. AvA mUThI UMcerA mAnavI mATe temanuM vatana banAsakAMThA gaurava anubhave che. caMdrakAMta muLacaMda zAha zihora pAsenA agiyALI gAmanA vatanI zrI caMdrakAMtabhAI hAla muMbaImAM vasavATa kare che. nAnapaNathI pitAnI chatrachAyA gumAvatAM sAdhAraNasthitimAM mAtAe trarNaya bALakone UcheryA. meTrika sudhI vatanamAM bhaNI 18 nI uMmare muMbaI AvI sarvisamAM joDAyA. ATha varSa bAda ilekTrika upakaraNonuM utpAdana karavAno dhaMdho prAraMbhyo. takadIre yArI ApatAM '72 mAM kaMsTrakazana lAInamAM AvyA ane nAmAMkti bilDara banyA. Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana dhaMdhA sAthe dharmakAryamAM pragatirUpe teo ghoghArI vizAzrImALI jJAtinI dareka saMsthAomAM tana-mana-dhanathI sahakAra Ape che. vatana sihoramAM mAtuzrInA nAme mAtra 20 paisAmAM darekane davA maLe che evA sArvajanika davAkhAnAnI sthApanA karI uparAMta AyaMbila zALA niyamita cAle che. te mATe moTI rakama ApI bhaMDoLa ekatra karyuM. temaja pitAzrInA nAme mahAvIra jainavidyAlaya aMdherIzAkhAmAM bhojanagRhamAM rakama ApI che. sAyanamAM cAlatI AyaMbila zALAmAM AsomAsanI oLIne kAyamI rU. 87777/- rUpiyAno Adeza mAtuzrInA nAme lIdho. pAlItANAmAM kesariyAjI bhojanagRhamAM mAtuzrI tathA parivAranA nAme Adeza lIdho. pAlItANA Dema para seniToriyamamAM tathA yazovijayajI jaina gurukuLa, siddhakSetra bAlAzrama, tAladhvaja jaina vidyArthIgRha, kanyAchAtrAlaya, vaDodarAnI mahAvIra vidyAlaya, sAvarakuMDalAnI bAlAzrama jevI aneka dhArmika tathA zikSaNa saMsthAomAM vividha rIte moTI rakamanAM dAna Apela che. vatana zihoramAM 5.pU.A. kailAsasAgarasUrijI mahArAja sA. nI nizrAmAM thayelA upadhAnatapamAM sAro hisso ApI lAbha lIdhela. Avo bIjo lAbha saM 2037mAM kadamagiri khAte pa.pU.A.zrI merUprabhasUrizvarajI ma.sA.nI nizrAmAM agiyALImAM paNa pratiSThA karAvela, ocho abhyAsa chatAM koThAsUjha ne niSThAne kAraNe sarvakArya dhagazathI kare che. dareka jagyAe dAna bhAvanAne kAraNe samAjamAM ane ghoghArI vi.mA. sahA. TrasTIborDamAM mokharAnuM sthAna dharAve che. zihora tathA anyatra zubhakAryo:1. zihoramAM pitAzrInA nAme nahi napho nahi nukazAnanA dhoraNe eksare vibhAga, 2. zihoramAM UkALelA pANIno kAyamI Adeza, 3. vaDodarAmAM mAtuzrInA nAme upAzraya ane caitra AsomAsanI kAyamI AyaMbila oLI, 4. pAlaDI-amadAvAda:- pitAzrInA nAme AyaMbila hola ane aSADha suda 4 thI kArataka sudhI kAyamI AyaMbila, sAvarakuMDalA vidyArthIgRhamAM eka rUma, 6. tapovanamAM eka skUla, 7. tAladhvaja jaina vidyArthIgRhamAM upapramukhano ucca hodo, 8. pa. pU. A. merUprabhusUrizvarajI ma.sA. amiyApuramAM smArakamAM seneTarI holamAM eka bloka, zihoramAM naMdalAla bhutA ceriTebala hospiTalamAM bhAI sevaMtIlAlanA nAme nasiMga kvATarsa, 10. karamabelI (vApI) hAIve para mahimAprabhasUrinA "mahimA je 069 prabhu upAzrayamAM sAdhu sAdhvI bhagavaMtonI vaiyAvacca mATe kAyamI mAgazara mAsano kharca, 11. amadAvAda zrI ThAkarazI ceriTebala TrasTa hospi.mAM bhAI sevaMtIlAlanA nAme sarjIkala o.pI.DI., 12. zihoramAM zrI ena.ema.bhutA komarsa kolejamAM saMcAlana mATe zaikSaNika hetu mATe rU. pAMcalAkha. sva. caMpakalAla giradharalAla mahetA dhanajI dhoLA"nA nAme amarelInA sau koInA paricita evA moTA saMskArI kuTuMbamAM saM. 1975mAM caMpakabhAIno janma thayo. saM. 1990 sudhImAM mAdhyamika keLavaNI prApta karI aDhAra varSanI kizora vaye potAnA vaDIloe AraMbhelA dhaMdhAmAM joDAI gayA. pitAzrI giradharalAlabhAIno sevA saMskArano vAraso traNe baMdhumAM sarakhe hisse vaheMcAyo che. vaDIla baMdhu pAsethI padmazrI pratApabhAI tathA gaMgAdAsabhAInI vyApArI pravRttione kAraNe teo bannene moTAbhAge amarelI bahAra vasavAnuM banatuM. pariNAme vaDIlopArjita vepArI peDhI ane sthAnika sAmAjika saMsthAonI javAbadArImAM zrI caMpakabhAIne joDAI javuM paDeluM ane te dizAmAM satata kartavya parAyaNatA ane saMpUrNa jAgRtapaNuM rAkhI amarelInI samagra janatAno prema saMpAdita karI zakyA. sAthe sAthe amarelI kapoLa mahAjananA vahIvaTI kSetre, amarelI vyApArI maMDaLa, mArkeTIMga yArDa, giradharabhAI myujhiyama, pArekha dozI kapoLa borDiMga tathA zeTha paramANaMdadAsa kapoLa bAlAzrama, amarelI sArvajanika pustakAlaya, vagerenA vikAsamAM tathA tenA saMcAlanamAM potAnI zakti anusAra yazasvI phALo ApatA rahyA. zrI jagajIvanabhAInA netRtva nIce saMsthAnA saMcAlana kAryamAM varSo sudhI anubhava meLavI A saMsthAnI sthAnika samitinA maMtrI tarIke rahyA. pachI chellA keTalAMka varSothI sikandrAbAda jaIne vasavATa karyo. tyAM paNa nAnI moTI aneka saMsthAmAM kAryarata rahyA. thoDA samaya pahelAMja svargavAsI thayA. jIvanabhara anekane khUba ja upayogI thayA. temanA putra parivAre paNa sevAbhAvanAno A vAraso jALavI rAkhyo che. zrI sI. ena. saMghavI zrI sI.ena. saMghavInuM jIvana bahumUlya, pariNAmalakSI ane niHsvArtha sevAothI bharyuM che. muMbaI zahera ane bhAratabharanI trIsa karatAM vadhu pratiSThita vyAvasAyika, vyApArI, sAmAjika, zaikSaNika, sAMskRtika, dhArmika ane vaidakIya saMsthAomAM vividha adhikArIpade rahIne temaNe kartavyaniSTha ane noMdhapAtra sevAo karI paM Jain Education Intemational lan International Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000 je bRhad gujarAta. che ane karatA rahyA che. jaina zozyala grupa je jaina saMskAragrupa banI dhyeya hoya, samAja utkarSa mATe tAlAvelI hoya, te eka paNa divasa maheMkI rahyuM che, tenA pheDarezananI sthApanAmAM temanI dUraMdezItA, kyAMthI veDaphe ? temanA mitra banavuM e paNa eka lhAvo che. ane kAryadakSatA ane snehathI saune potAnA karI levAnI AtmasUjhano ema kahenArAonI saMkhyA nAnI sUnI nathI. "saMghavInA saMgamAM phALo ghaNo moTo che. sau rAjI rAjI." videzomAM jaina sozyala grupanI sthApanAmAM paNa teo zrI caMpakalAla TI. khokhara agresara rahyA che. pheDarezane temanI inTaranezanala esTenzana kamiTinA ceramena tarIke nimaNUMka karI ane A padane temaNe mahesANA jillAnA uMjhAnA vatanI che. chellA ghaNA varSothI amerikAmAM be rUpo sthApI zobhAvyuM ane amerikA, AphrikAmAM jabUddhipa' dharmasaMkulanA sarjanamAM pAyAnA AraMbhathI kAryarata che. vadhu grupo sthApavAmAM prayatnazIla che. zikAgo ane losa pU.paM.zrI abhayasAgarajI mahArAjanA sAnidhyamAM AvyA enjalsanA gruponA uddhATana vakhate sau sabhyone temanI rAhabarI pachI chellA batrIzavarSathI navakAramaMtra haiyAmAM vasyo ane dharmaraMge heThaLa amerikAnI yAtrA karAvI ane "saMghavI' aTaka sArthaka karI. raMgAyA. uMjhA mahAjanamAM sevA uparAMta IDara-pAvApurImAM paNa gaccha-saMpradAya ke anya bhedabhAvo bhUlIne sau jaino eka premamaya sevA ApatA rahyA che. DAyamanDanA vyavasAyamAM sArI pragati karI. vAtAvaraNamAM haLemaLe ane utkarSa sAdha e jovA temaNe samaya, rahyA che. Aje paNa potAnA jIvanano vizeSa samaya dharma kAryomAM zakti ane saMpattino bhoga Apyo. temanI adhyakSatAnA ja pasAra karI rahyA che. dedIpyamAna samayamAM bhAratabharamAM sattara gruponI sthApanA thaI. zrI caMdulAlabhAI caMdabhAI zAha saMghavI sAheba bahudhA saphArI suTamAM najare paDe che. jemAM vadhu khissAM hoya che. ane e khissAomAM sAmAjika saMsthAo ke saurASTramAM surendranagara jillAnA jorAvaranagaranA vatanI vyaktione Arthika sahayoga ApavAnI udAra tatparatA hoya che. zrI caMdulAlabhAIno janma tA. 1-1-1928nA roja thayo. meTrika paNe mAtra dAna ApI aTakI javuM ke enAthI koIne paMgu banAvI sudhInuM zikSaNa amadAvAdamAM zeThazrI cImanalAla nagInadAsa devAmAM teo mAnatA nathI. sahayoga ApI anyane svAvalaMbI vidyAvihAramAM 1940-46mAM lIdhuM paNa pachI 1948thI muMbaIne banAvo, mAnavanuM gaurava jaLavAya e rIte vartavAnI karmabhUmi banAvI. khAnadAnIbharI rItabhAta temanA dareka kAryamAM jovA maLe che. 1953thI muMbaImAM dIpaka meDikala sTorsanI nAnI davAnI 1952mAM cArTarDa ekAunTanTa tarIke prekTIsa zaru karI ane dukAnathI dhaMdhAkIya pravRtti zarU karI, jemAM kramekrame sAro vikAsa TUMka samayamAM ja prekTIsa jamAvI paNa e Tebala-khurazI ane thayo. deva-guru-dharmamAM ananya zraddhA-bhaktine kAraNe temanA ophisanI duniyAenA mAMhyalAne nAnI paDavA lAgI. audyogika sevAjIvananI sumadhuratA sadA maheMkatI rahe che. vyavasAyamAM dIpaka kSetramAM jaMpalAvyuM. jyAM "mAMhI paDyA te mahAsukha mANe' jevuM nathI meDikala sTora uparAMta mahAvIra sToranuM paNa pote saMcAlana kare che. hotuM. chatAM paLepaLanI apramAda kartavyaniSThAthI temanA jevA vImA ejanTa temaja yuniTa TrasTanA ejanTa tarIkenI javalaMta karmavIra eka saphaLa udyogapati tarIke bahAra AvyA. hajI ujjavaLa kArakirdI dharAve che. yAtrArthe hiMdanA ghaNA sthaLonuM cetanAnA ghoDA ghaTamAM thanagane che. teo svapro seve che. ane sAcAM paribhramaNa karyuM che. paNa pADe che. zrI caMdubhAI aneka sAmAjika saMsthA sAthe ghaniSTa rIte temanI saujanyazIla vyAvahArikatA spaSTa chatAM DaMkharahita saMkaLAyelA che, jevI ke--jaina sahakArI beMkamAM 1974thI borDa opha che. vicAradhArA ane kAryane sarvAga suMdara rIte pAra pADavAnI DAyarekTaranA membara tarIke tathA muMbaI camana chAtra maMDaLamAM maMtrI anokhI AtmasUjha ane sAmenI vyaktinA vicAro samajavAnI tarIke cAlu che. temaja zrI pragati maMDaLa senTrala kayumarsa ko. o. namratAne kAraNe teo purogAmIonA prItipAtra, sahagAmIonA sosAyaTImAM kamiTI membara tarIke bAra varSa sevA ApelI. sI. vizvAsapAtra ane anugAmIonA zraddhApAtra banyA che. teo enDa DI. kemisTa jhonanA 1975thI hAlamAM presiDenTa tarIke cAlu jiMdagImAM varaso nathI umeratA paNa varasomAM jiMdagI umere che. che. muMbaImAM jhAlAvADa jaina saMghanA maMtrI tarIke sevA Apela. teo ghaNI vAra semyuala jonsananuM vAkya TAMke che : "evA dareka temaja spezyala ekjhikyuTIva mejisTreTa klabamAM temaja mahAvIra divasane huM veDaphAyelo gaNuM chuM ke jayAre meM ekAda paNa navo jaina vidyAlayamAM kamiTI membara tarIke temaja jinAlaya TrasTanA paricaya na bAMdhyo hoya." ane jenI sAme mAnavamAtranA kalyANanuM TrasTI temaja muMbaI jIvadayA maMDaLamAM khajAnacI tarIke sevA cAlu ja Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 001 che. jhAlAvADa sozyala grupa tathA zrI govAliyA Tenka jaina saMghamAM temanI dhaMdhAkIya kArakirdImAM gujarAta selsaTekSa bAra kamiTI membara tarIkenI sevAo, jaina adhyAtma sTaDI sarkalamAM esosiyezananA traNa vAra pramukha tarIke ane tenA mukhapatra zarUAtathI ja khajAnacI maMtrI tarIkenI sevA cAlu ja che. ogaSTa selsaTeksa jarnalanA traNavAra eDiTara tarIke sevA Apela che. krAMti ko.o. sosAyaTImAM ceramena tarIke tathA anya nAnI - moTI 1947mAM temanA pitAzrInuM tathA 1985mAM mAtuzrInuM saMsthAonI sevAo lakSyamAM laI mahArASTra sarakAre 1972nA avasAna thayuM. A zokadAyaka prasaMgo temanA jIvanamAM sakAryaogaSTathI jasTisa opha pIsa (ja.pI.)nI padavI enAyata karelI, dharmakAryanA nimittarUpa banyA hatA. potAnI dhaMdhAkIya pravRtti uparAMta sarakAre 1974nA jUnathI spezyala ekjhikyuTIva mejIsTreTa daramyAna pote vecANaverA kAyadA upara traNavAra pustako taiyAra karI tarIke temane pasaMda karyA che. hAlamAM teo esa.i.ema. tarIke esosiyezanane ApyAM : royalTI ke napho lIdho nahi ane teno cAlu che. temanI pragatimAM temanAM dharmapatnIno phALo jarApaNa napho esosiyezananA phaMDamAM ekatra thayo. nAno-sUno nathI. kaMcanabahene mAsakSamaNa, zriddhitapa tema ja upadhAnatapa, varasItapa vagere aneka tapazcaryA karela che. AkhuMye zrI choTAlAla maNilAla zeTha kuTuMba khUba ja dhArmika raMge raMgAyeluM che. zrI choTAlAlabhAI ane temanuM kuTuMba jinazAsane prabodhelA. ApaNA eka rUpiyAnA nukazAna sAme bIjAne pAMca raMge raMgAyeluM che. sAvarakuMDalAnA vatanI zrI choTAlAla maNilAla rUpiyAno phAyado thato hoya to ApaNe nukazAna bhogavI levuM, A becaradAsa muMbaImAM kApaDa lAInamAM khUba ja yazakIrti pAmelA rIta temaNe jIvanamAM apanAvI che. (A rItathI game teTaluM AgevAna vepArI che. dhaMdhAnA prabhAvajanaka vikAsanI sAthe dharmakSetre bhogavavuM paDe) garIba, bimAra temaja saMjogonA bhoga banelAo emanuM ane emanA parivAranuM ghaNuM moTuM pradAna che. sAvarakuMDalA pratye khUba ja dayA rAkhI yathAzakti tana-mana-dhanano bhoga Apavo derAsaranA vahIvaTamAM paNa emanuM mArgadarzana rahyuM. doDhaso varSa e rIta paNa jIvanamAM apanAvI che. hamaNAM ja thoDA samaya pahelAM pahelAM motIzA TUMkamAMthI dharmanAthasvAmInI pratimA laI AvyA zrI caMdubhAI ane temanA laghubaMdhu navInacaMdrabhAInA parivAranA tyAre e vakhatanI pratiSThA vakhate zarUthI aMta sudhI A zeTha kuTuMba saujanyathI muMbaIthI jesalamera-rANakapUra vagere aneka mokhare hatuM, je dharmaprabhAvanAnI paraMparA A parivAre Aja sudhI tIrthasthAnonA yAtrA pravAsanuM Ayojana kareluM. muMbaIthI 54 jALavI rAkhI che. saM. 2002mAM zrI maNilAlabhAInA svargavAsa yAtriko tathA jorAvanagara vagerenA 54 yAtriko maLIne 108 pachI vahIvaTa zrI mAnacaMdabhAIe karyo ane te pachI zrI yAtrikono yazasvI yAtrApravAsa yojayo hato. parama kRpALu choTAlAlabhAI dharma-ArAdhanAnAM kAryomAM rAhabara banI rahyA. paramAtmA jIvananA chellA zvAsa sudhI Apane sevA karavAnI taka bhAratanA dakSiNa sivAyanA moTAbhAganA jaina tIrthonI yAtrArthe Ape tevI prArthanA. sahakuTuMba jaI AvyA che. zAntisnAtra, cAturmAsa, upadhAnatapa, ane kuTuMbamAM vardhamAna tapanI oLI jevAM vrato thayelAM che. temanI zrI cAracaMdra bhogIlAla zAha sAdharmika bhakti haMmezA Aja sudhI cAlu rahI che, je emanI zrI cArUcaMdrabhAI amadAvAdanA agraNI kAryakaromAMnA eka dharmaniSThAnI pratIti karAve che. zrI choTukAkAnA nAme saurASTramAM che. temanI 1947thI phatAsApoLa mahAvIrasvAmI daherAsara temaja muMbaImAM teo jANItA che. pAMca putrono parivAra che. TrasTanA menejiMga TrasTI tarIke tema ja AcAryazrI saMyukta kuTuMbamAM AnaMdIkallolathI sau sAthe rahe che. saurASTranA jana vijayaratnasUrizvarajI jaina pustakAlayanA menejiMga TrasTI tarIke samAjane je agragaNya jaina zreSThIo gaNAvAyA che temAM zrI varaNI thaI. 1948mAM vizAzrImALI jaina jJAtinI kamiTInA choTAlAlabhAInI prathama haroLamAM gaNanA thAya che. sAdhu - sabhya tarIke cUMTAyA. 1950mAM sadarahu jJAtimAM jiMdagIparyaMta sAdhvIonI suzruSA--vaiyAvacce suMdara rIte karavAmAM A parivAra pramukha tarIke nimaNUMka thaI. 1960mAM amadAvAda zaheranA mokhare rahyo che. rUpavijayajI mahArAjanA DahelAnA upAzrayamAM TrasTI tarIke cUMTAyA. zrI choTAlAlabhAInI uccatama bhAvanA ane milanasAra 1970mAM pAnasara mahAvIra svAmI daherAsara TrasTanA TrasTI tarIke | svabhAvane kAraNe bahoLA janasamUhamAM saunA prItipAtra banI rahyA nimAyA, hAla menejIMga TrasTI tarIke sevA ApI rahyA che. che. dilanI amIrAtavALA zrI choTAlAlabhAIe uttarottara vikAsa 1985mAM zeTha ANaMdajI kalyANajI peDhImAM TrasTI tarIke nimAyA, ane pragati sAdhI temAM temanA saguNoe mahattvano bhAga te pahelAM dasa varSa sudhI sadarahu peDhImAM amadAvAda zaheranA bhajavyo che. sampattinA pote TrasTI che, ema mAnIne jayAM jayAM pratinidhi tarIke hatA. hAla A badhI saMsthAomAM teo cAlu che. sArAM kAryo thatAM rahyAM tyAM tyAM temaNe aMtaranA umaLakAthI lAbha 97.3 Jain Education Intemational Page #824 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhad gujarAta laI vividha kSetromAM yathAyogya nAnAM-moTAM ghaNAM dAna ApelAM che. hayAta che. eka bahena paraNelAM che. temanAM patnInuM nAma temanuM A pradAna kharekhara dAda mAMgI le tevuM che. sAvarakuMDalAnI jayotnAbahena che. traNa putrI ane eka putra pareza je 28 varSanA jaina borDiMga ane zALAmAM emanI deNagIe parivArane gaurava solIsiTara che. traNa putrIo dIpIkAbahena, kalpanAbahena ane apAvyuM che. unAnI dharmazALAmAM paNa evI ja bAdazAhI sakhAvata kavitAbahena che. temaNe zikSaNamAM bI.esa.sI (kemisTrI ane emaNe karI che. temanAM dharmapatnI zAntAbahena paNa evAM ja boTanI) 1955mAM ane ela.ela.bI. 1957mAM pasAra karyuM. dharmaparAyaNa ane udAracarita che. 2040mAM pAlItANAmAM 1958mAM vakIlAtanI ane solIsiTaranI parIkSA 1961mAM cAturmAsa vakhate upadhAnamAM pahelI mALano A parivAre lAbha pasAra karI. eprila 1964mAM mesarsa rustamajI enDa jIrAvAlA, lIdho. upadhAna-aThThaI vagere A daMpatie khUba ja bhAvathI karyA. solIsITaranI bhAgIdArImAM dAkhala thayA ane 196 thI varSo pahelAM hastagirimAM eka pratimAjInI pratiSThAno "paNa A bhAgIdArI choDI ane zAha enDa saMghavInI pharma cAlu karI te Aja parivAre lAbha lIdho. zeThazrI choTAlAlabhAI emanI pAchalI sudhI teo hastaka ophisa cAle che. hamaNAM ja temano putra pareza avasthAmAM vrata, japa, tapa ane jinazAsananI dharmamaya je kAMI temanI sAthe bhAgIdAra tarIke dAkhala thayela che. pravRtti thAya temAM vyasta banI AnaMdamaMgalathI vizALa parivArane temanI viziSTatAomAM teo muMbaI hAIkorTamAM vakIlAta mArgadarzana ApatA rahyA. AvA zreSThIo ApaNI vaMdanAnA kare che. anya zokhamAM vAMcana, phoTogrAphI, saMgIta, nATaka ane adhikArI bane che. ramatagamata vigereno zokha dharAve che. teo muMbaImAM vejITeriyana a. sI. mayaNAsuMdarI (chAyAbena) sosAyaTInA sekreTarI che. ghaNA ja umadA svabhAvanA zrI jazavaMtabhAIne jainadharmanAM UMDA rahasyo jANavA samajavAnI haMmezA jagadIzacaMdra mahetA laganI rahI che. potAnI dhIkatI vakIlAta hovA chatAM samAjanI janma vaDagAma (saMgamarnara) anekavidha pravRttio sAthe saMkaLAyelA rahyA che. temanAmAM vicAra vartananuM sAtatya ekadhAruM rahyuM che. nAnapaNathI ja jInavANInuM zravaNa, niyamita sevApUjA, paheluM upadhAna thayela che. varSItapa tathA mokSadaDaka tapa karela che. zrI jazavaMtabhAInA jIvanabAgamAM sadA sarvadA khAnadAnI, vardhamAna tapano pAyo nAMkhela che. jIvanamAM kaMdamULano tyAga ane kheladIlI ane khumArInI khuzabu haMmezA prasaratI rahI che. temanAmAM rAtrIbhojanano tyAga karela che. eka upavAsathI cha8, aTTama, zrImaMtAI sAthe sadAcAra, dAna sAthe dayAno samanvaya jovA maLyo AyaMbila, ekAsaNA, bIyAsaNA Adi tapa niyamita kare che. che. emanA parivAranA AcAravicAramAM sAdagI ane svAzrayanA cannArI a8 daza-doya na karela che. vardhamAna tapanI navI samanvayanI anokhI bhAta pADatuM temanuM vyaktitva virala che. thayela che. khaMta utsAha ane puruSArthanA baLe sonA jevI siddhio amalaneramAM 26 dIkSA vakhate, cAMdavaDa pratiSThA vakhate, hAMsala karI navI peDhIne eka umadA udAharaNa pUruM pADyuM che. hastagiri 72 jinAlayanA aMjanazalAkA ane pratiSThA vakhate ane Adarza nAgazmi puraskArathI sanmAnita pAlItANAmAM cAturmAsa prasaMge, mAtuzrI sAthe sAdhu-sAdhvI ane AvanArA mahemAnonI bhaktimAM temano moTo phALo che. ghaNAM zrI je. ke. saMghavI tIrthasthAnonI yAtrA karI che, dareka dhArmika kAmamAM utsAha ane dharmadaDha, AcAravaMta, karmaTha tema ja samAjonmukhI hasatA moDhe kAma karavAno svabhAva che. vicArovALA zrI je.ke. saMghavInuM pUruM nAma zrI jugarAja sahana karavuM, sahAya karavI, samatA rAkhavI A badhA temanA kaMdanamalajI saMghavI che. rAjasthAnamAM AhAranagaramAM 15 ogaSTa pAyAnA guNo che, devAnuM hoya tyAre udAratAthI ja Ape che 1951nA roja emano janma thayo. vartamAnamAM teozrI thANAnagare vyavasAyamAM rata che. temanA pUrvajo chellA ekaso varSathI zrI jazavaMtabhAI cImanalAla zAha rAjasthAnathI thANAMmAM vyavasAya hetu AvyA hatA. vyavasAyI zrI jazavaMtabhAI cImanalAla zAhanuM janmasthaLa mAlavaNa, parivAramAM janma laIne paNa teozrInI abhiruci zarUAtathI ja tA. dasADA-jillo surendranagara. temanA pitAzrI muMbaImAM lekhana tathA vAMcana prati rahI che. ekavIsa varSanI uMmaramAM rASTrasaMta sonAcAMdI tathA rU bajAramAM jANItA dalAla hatA. teonuM vartamAna AcAryazrI jayaMtasenasUrizvarajI ma.sA.nA saMparkamAM 1962nA DisembaramAM kAra akasmAtamAM avasAna thayuM. mAtAjI AvyA bAda temaNe jIvanane sAmAjika kAryomAM lagAvI dIdhuM che. Jain Education Intemational Page #825 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana je 703 a.bhA. rAjendra jaina navayuvaka pariSadanA kendrIya mahAmaMtrI tema ja ' zAkAhAra pracAra temaja vyasanamukti abhiyAnamAM temaNe upAdhyakSapada para che. pariSadanI rajata jayaMti samArohanA avasare potAnuM jIvana suvAsita banAvyuM che. i. sa. 1979 thI teozrI temanI sAmAjika ane dhArmika sevA bhAvanAone jotA anumodanA khAdInAM vastro pahere che. sAduM jIvana ane ucca vicAronA svarUpa temane "pariSada ratna'nI upAdhithI alaMkRta karI gauravavaMta teozrI mAlika, saraLa svabhAvI zrI je.ke. saMghavI ucca karavAmAM Avela. i. sa. 1977mAM temane "zAzvata dharma' mAsikanA AdarzonA rAjyamArga para AgaLa vadhatA vadhatA Atmonnati kare saMpAdaka ghoSita karavAmAM AvyA ane tyArathI Aja sudhI teo evI zubhabhAvanA. zAzvata dharmane atyaMta vAcanIya, mananIya temaja unnata karavAnA zrI jagadIzabhAI zAMtilAla kAryamAM joDAyelA che. dhArmika pravRttimAM haMmezA temanI UMDI ruci rahI che. zrI guru rAjendra janakalyANa TrasTa, zrIguru rAjendra jemanAM nAma kAmathI sahu koI prabhAvita ane paricita che phAunDezana TrasTa tathA zrI rAja rAjendra prakAzana TrasTanA teozrI evA "saMghabhUSaNa' bhAI zrI jagadIzabhAI dhArmika kSetramAM teonI TrasTI paNa che. zrI koMkaNa zatruMjaya tIrthanA zrI RSabhadeva svAmI jaina pragatimAM amAruM mana ane mastaka jhUkI jAya tevI che. aneka dharma Tempala ane jJAti TrasTanA maMtrI svarUpe (91 thI 93) temaja mahAtmAonA suparicayamAM AvIne temaNe Aja sudhI potAnA TrasTI rUpe sevAo ApI che. teozrI atyaMta sudhArAvAdI vicAro viziSTa vyaktitvathI pUjyazrInA dilamAM sthAna meLavela che. A dharAvatA AdarzavAdI vyakti che. zrI AhIra jaina sevA saMgha saMsAramAM tamAma vyaktinI vikAsayAtrA dAna guNathI thAya che. muMbaInA maMtrIpade chellA eka varSathI teozrI kAryarata che. thANAmAM vyavahAramAM paNa kahevAya che ke "lakSmI kahe che ke huM nathI tArI, huM dhArmika pAThazALA saMcAlana arthe teozrI ghaNA varSathI vizeSa rasa chuTTI mUke to tArI, nahIM to cAlI janArI." laI sahyoga pradAna kare che. jayAre jyAre koI saMsthAmAM dAna devAno avasara Ave - teozrI tathA temanAM dharmapatnI vimalAdevI 30 varSanI tyAre saharSa temaNe dAnanI divyagaMgA vahAvI che. kyAreya paNa pIche uMmaramAM ja sametazikharajI tIrthe cothA brahmacaryavrata dhAraNa karI haTha nahIM karatAM potAnI saMpattine sukRta kSetramAM vyaya karavAnI rAkhela che. potAnA jIvanane jainadharmanA siddhAMto mujaba anusaravA virala koTInI udAratA dAkhavI che. bhabhakadAra jinabhakti, mATe temaNe hoTalanI vastuono tyAga, sinemA tyAga, suvarNanA supAtra-bhakti, sAdharmika aneka tIrthonI yAtrA, varSothI AbhUSaNono yoga nahIM, dararoja pUjA-darzana Adi anekAneka rAtribhojanano tyAga, jinavANI, zravaNa ne bhAva prANI mATe niyamonuM pAlana karI rahyAM che. teozrI kuzaLa lekhaka hovA uparAMta oksijana mAnI ati ullAsasaha samayasara hAjarI ApI, prakhara vaktA paNa che. temanI vyasta dinacaryAmAM vadhu samaya svAdhyAya aneka mahApuruSonA upakArone najara samakSa rAkhI, pUjayonA tema ja lekhanamAM ja vitAve che. kaMIka patra-patrikAomAM temanA nAmano jayanAda bolAvI, sahavartI zrotAgaNanA utsAhamAM lekho prakAzita thatA rahe che. gurUdeva rAjezvarasUrizvarajI ma.sA. aharniza abhivRddhi karavAnI temanI adbhuta zakti khUba temaja rASTrasaMta jainAcArya zrImad vijaya jayaMtasenasUrizvarajI ma. AdaraNIya che. sA. pratye vizeSa AsthA ane samarpaNabhAva hovAthI temanA maMgaLa bahu saMkhya upadhAnatapanA, tema ja siddhitapanA tapasvIo AzIrvAda ane mArgadarzanane ja teozrI potAnA jIvanamAM ane charI pAlita tIrthayAtrAnA yAtrikonuM suvarNanA alaMkArothI saphaLatAnuM kAraNa mAne che. tathA vividha vAnagIonI pIrasaNIthI sAdharmika bhaktinA kartavyane . cha'rIpAlita saMgha Ayojana, caitya paripATIo, cAra cAMda lagAvyA che. sauthI AnaMdanI vAta to e che ke zAzvata jinamaMdira pratiSThA Adi jinazAsana prabhAvanAnAM kAryo, girirAja zrI zatruMjaya mahAtIrthamAM sAkAra laI rahelA mukhya pAThazALA saMcAlana Adi dvArA bhaviSyanI peDhIomAM saMskAronuM geITamAM lAkhonI lakSmInuM samarpaNa karIne potAnAM bhAvine bIjAropaNa temaja jIvadayA ane anukaMpAdAnanAM kAryomAM temanA ujjavaLa banAvyuM che tathA zrIsaMghamAM jIvadayA, sAdhAraNa, devadravya, parivAra dvArA samaye - samaye lakSmIno sadupayoga thato rahe che, je jJAnadravya, vaiyAvacca khAtuM vagere tamAma kSetramAM khUba khUba khaMtathI abhinaMdanIya ane anumodanIya che. zrI siddhacakra maMDaLa-thANA puSTi ApI che. manorathanI mALArUpa 68 tIrthanA nirmANamAM paNa dvArA Ayojita zrI sametazikharajI-pAvApurI saha kulumanAlInA teoe yAdagAra pIThabaLa ApyuM che. yAtrAsaMghamAM saMghapati banavAno lAbha paNa potAnA parivArane ati AnaMdanI vAta e che ke temanA dharmapatnI temanA utara maLela che. sAdhakanI jema tamAma sukRtomAM saMpUrNa sahakAra ApI paDachAyAnI jema potAnAM chAyAbena nAmane sArthaka kare che. lAkhonA sukRtomAM Jain Education Intemational Page #826 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bae4 je bRhad gujarAta temano malakATa khUba ja darzanIya bane che. "yathA rAjA tathA prajA' zrI digvijaya bI. badiyANI (nAzika) e nyAye temanA supatra rAjubhAI, dIpezabhAI tathA pUtravadhU vaizAlIbena, riddhikAbena, suputrI vRSAlI, vaizAlI vigere paNa jAmanagaranI dharatI parathI peDhIo pahelAM mahArASTramAM temanA puNyodaya preraka ane pUraka che. temanA baMdhu anitabhAI, kismata ajamAvavA AvelA lohANA parivAramAM zrI pradIpabhAI ane zaileSabhAIno sarva kAryomAM siMhaphALo che. saM. digvijayabhAIno janma i.sa. 1945nA julAI mahinAnI trIjI 2020 amalaneranA dIkSA prasaMge ane saM. 2040mAM siddhikSetramAM tArIkhe thayo hato. nAzikanI mukhya bajAramAM temanA pitAzrI A.zrI rAmacaMdrasUrizvarajI ma.sA.nA vAraMvAra potAnA tamAma bAbubhAIno kApaDano dharmadhokAra vyApAra gAjato hato. sukRtomAM AdhArastaMbha potAnI laghubaMdhu tripuTIno sarva kAmamAM samAjasevAnI pravRttiomAM paNa sva. bAbubhAI mokhare rahetA siMha phALo che ne temanI yazogAthA murabbIzrI jagadIzabhAI karatA hatA. A sva. pitAno sevAvAraso yuvAna digvijayabhAIe hoya che. dAnAdi cAra prakAranA dharmamAM pragatizIla banI cAragati dIpAvyo che. zikSaNanI sRSTimAM avirata AgekUca karatA zrI rUpa saMsAranuM pUrNavirAma pAmo e ja maMgaLa manISA... digvijayabhAI kolejonAM pagathiyAM sara karIne bI.koma., ema. atyata AnaMdanI vAta e che ke temanA parama upakArI koma tathA ema.bI.e. sudhI pahoMcyA uparAMta zikSaNanI anekavidha siddhio sAdhI zakyA che. pI.eca.DI. paNa thaI rahyA che. sanmArga dAtA AcArya bhagavaMta zrImad vijayarAmacaMdrasUrizvarajI abhyAsanI avirata AgekUca vacce I.sa. 1974mAM pitAzrI ma.sA.nI bhavanistAraNI nizrAmAM saM. 2040nI sAlamAM bAbubhAInuM duHkhada avasAna thatAM cAlu abhyAsa parivAranA cAturmAsa karavAno temane amUlya lAbha maLyo hato. ane e kApaDanA vyavasAya ""bAbubhAI klotha sTorsa"nAM sUtro saMbhALavA vakhate dareka sukRtimAM zatazatagaNuM phaLa ApanAra siddhi paDyAM hatAM ane chellA be dAyakAmAM A vyApArane unnata kakSAe girirAjamAM temane suMdara jinabhakti supAtra bhakti tathA sAdharmika mUkI dIdho hato. temanA kApaDa-vyavasAyano dora mAtra nAzika pUrato bhaktinA amUlya lahAvA maLyA hatA. AvA ja yAdagAra sukRta ja sImita rahyo nathI. muMbaI ane dilhInA daravAjA sudhI pahoMcyo lAbhanI kamANI karavA saM. 2033mAM amalanera 26 dIkSA prasaMge che. reDImeIDa vastronI phekTarI ane kApaDa mArkeTa sudhI pragatinAM paNa temane lhAvA maLyA hatA. dhanya che e parivArane. pagaraNa goThavAI rahyAM che, je nAnAbhAI sureza sAthe saMbhALe che. talakacaMda kAnajIbhAI vorA (kolakattA) vyApAranI anekavidha javAbadArIo uparAMta zrI digvijayabhAI sAmAjika sevAnA kSetre mokhare AvyA che. zikSaNapravRtti calAvatI amarelI jillAnA mAciyALI gAme janmelA zrI zrI paMcavaTI gujarAtI ejayukezana sosAyaTInA ghaNA varSathI mAnada talakacaMdabhAI kuTuMba ane nAtamAM 'udAramanA talubhAI'nAmathI maMtrIpadanI javAbadArI saMbhALI rahyA che. nAsika jesIjhamAM i.sa. prakhyAta ane khUba ja kuzAgra buddhinA hatA. dharmiSTha patnI 1977thI adhyakSa che. bhAratIya jesIjhanA 1981mAM upAdhyakSa mAnakuMvarabena traNa putro ne traNa putrIonA parivAra sahita hatA. i.sa. 1983-84mAM mahArASTra je.sI.nA kAunsIlara, kolakattAmAM sthira thayelA. mAtAnA saMskAra siMcane traNeya putro hatA. nAsikamAM so anAtha bALakonuM jIvanaghaDatara karatI zrI khUba ja saMskArI ane dharmadhyAnI hovAthI jayeSThaputra nalinakumAre mahilA anAthAzramanA sekreTarI che. gujarAtI ejayukezana amadAvAda surata hAIve paranA AMgaNe ja gAmamAM svadravya sosAyaTI saMcAlita gujarAtI hAIskUlanA sekreTarI che. jinAlaya nirmANakArya AdaryuM che. jyAre vaceTa putra caMdrakAMta paNa aneka tIrthasthAno uparAMta sAmAjika ane zaikSaNikakSetre saMpattino nAsikanA zrI hAlAI ghoghArI lohANA mahAjananA i.sa. 1980 thI 83 sudhI maMtrIpade sevA bajAvI cUkyA che tathA hAla sadvyaya vahAvI rahyA che. vatanamAM prAthamika zALA baMdhAvAyA pramukha che ane jJAtinI vADI banAvavA prayatnazIla che. duniyAmAM uparAMta amarelImAM pAMjarApoLa, nAganAtha maMdira temaja " "bAbubhAI klekazana" zo-rUma bhAratamAM sarvathI vizALa jagyA dvArikAdhIza havelImAM pakSIgaNaghara baMdhAvyAM che. nAnA putra prakAza paNa moTAbaMdhuonA pagale pagale cAlIne sAteya kSetromAM vipula tathA sToka dharAve che. te 1985mAM zarU karela che. dhanarAzIno sadvyaya karI rahyA che. vyApAra-utkarSanA kSetramAM paNa teo vyApArIono traNe bhAIo, navakArAdi karoDo maMtranA ArAdhaka ane | vizvAsa saMpAdana karIne vyApArI saMsthAomAM mokhare rahyA che. bhAratanAM cauda rAjayomAM sAITha hajAra sabhyo dharAvatI ola saraLa svabhAvI evA sAdhanaratna pU. padmayazAzrIjI ma.sA. nI inDiyA pheDarezana opha klotha riTelarsa-dilhInA teo cAra varSathI preraNAe satkAryo karI rahyA che. ne zrAvakadharmanuM pUrNa pAlana karatAM sekreTarI janarala che. nAsika riTeIla klotha maracanTasa eso.nA jIvana vyatita karI rahyA che. zAsanadeva rakSA kare. Jain Education Intemational Page #827 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana i.sa. 1977 thI pramukha che. vyAvasAyika mahAsaMghanA kanvInara che. mahArASTra cembara opha komarsanI menejiMga kamiTInA sabhya che. zeTha naMdalAlabhAI devacaMdabhAI (kolakattA) janma jetapuramAM ane vasavATa kolakattAmAM evA naMdalAlabhAIne parivAramAM cAraputro, traNa putrIo ne dharmapatnI prabhAkuMvarabena, pUrvanI pUNyAe aDhaLaka saMpatti sAthe dhArmika saMskArone kAraNe saMpattinA sathathI sAteyakSetramAM satkarmanI vAvaNI karI mabalakha samyakaphaLa prApta kare che. janmabhUmi kAThiyAvADa uparAMta gujarAta mahArASTrabaMgALamAM zubha-zubhatara-bhatama saMpattino chUTe hAthe sarvyaya karI rahyA che. sauthI nAnA putra zeTha parezakumAra darzanaprApti mATe pAdaliptapuranI pAvana dharatI para taLeTIroDa para mahArASTra bhuvananI bAjumAM anupama, advitIya bhavyAtita jinAlaya (varSamAMna maMdIra) svadravye baMdhAvI rahyA che. ne mAvaDInA gaNInA dharmasaMskAranAM siMcane zrAvaka dharmanuM pUrNataH pAlana karI jIvana gujArI zeThakuTuMbanuM amUlya ratna banI rahyA che. muMbaIne potAnI karmabhUmi banAvI nAnI uMmare sUjhabUjhathI vyavasAya karI rahyA che. lAgaNI-karuNA-premane mamatAthI parivArajanonAM jIgara jItI lIdhAM che. temanA dIti ubhAnI preraNAthI saMyamI ne sadAcArI jIvanamAM satkAryo karI rahyA che. navakArAdi karoDe maMtrajapanA ArAdhake, saraLa svabhAvI, sAdhvIratnA, pU. padmapathI ma.sA. zAsanadeva teonA satakAryomAM sahAya kare ne bAhyAMtara zuddhIkaraNa kare tathA hiMmata sAhasane zraddhAnA prANa pUre. zrI pravINacaMdra bAbubhAI zAha bhAvanagara jillAnA taLAjA pAsenA bhadrAvaLa gAmanA vananI bI.esa.sI. thayelA zrI pravIbhAI Aje 63 varSanI vaye samAjajIvananA inDasTriyala tathA dhArmikakSetre kAmagIrI karI rahyA che. vyAvasAyika jIvananI zarUAta khUba nAnA pAye, nAnI mUDIthI muMbaImAM karelI. prAraMbhe be varSa nokarI paNa karelI. alabatta IzvarakRpAe kemikalaTreDiMganA dhaMdhAmAM saphaLatA maLI. ghoghArI samAjanA mukhI zAha dalIcaMda puruSottamadAsa sAthe bhAgIdArImAM kaMpanI sthApIne saphaLatA maLatAM 1968 pachI kerI kSetre utpAdana lAIna zarU karI. jAherasevA kAryano prAraMbha 1960nI karyo. ghoghArI jaina samAjanA pramukha tarIke temanI sevAo noMdhapAtra che. dhArmikakSetre teo 87mAM mahuvAthI pAlItANA karI pALato saMdha pU.A. azokacaMdrasUrizvarajI ma.sA.nI nizrAmAM kADhela tathA temanI nizrAmAM anya dharmakAryo paNa karAvela. * tou Disembara '87mAM tAMbenagara mulunDamAM zrI AdizvaradAdAnI pratiSThA karAvela temAM temano phALo mukhya hato. tema ja muluMDathI pAlItANA bAvana divasano cha'rI pALato saMgha nIkaLela jemAMnA tera saMghapatiomAM teozrI paNa eka saMghapati hatA. teo aMdherI ghoghArI jainasevAsaMgha sAthe saMkaLAyelA che, tathA tyAM derAsara ane upAzraya banAvavAnI nema rAkhe che. pU.A. bhagavaMtazrI azokacaMdrasUrizvarajI ma.sA.nI kRpAthI ArAdhanA khubaja sArI cAle che. ane e mArge AgaLa vadhavAnI bhAvanA che. bhAvanagara pAMjarApoLane rUA. pAMcalAkhanuM dAna Apela che. temanA putra vipula kemikala enjiniyara thayA che ne phekTarI saMbhALe che. potAnI pragatino saghaLo yaza zreSThIzrI dalIcaMda parazottama zAhane Ape che. teo mAne che ke mAnavajIvana mAtra ArAdhanA mATe maLyuM che to mahattama ArAdhanA karI levI. zrI mANekalAla ke. zAha jaina jAgRti senTara jevI anokhI ane mAtabara saMsthAnA sukAnI zrI mANekalAla ke. zAha Aje ApaNA jainasamAjanA gauravazALI ratna che. zrI mAlelAlano janma uttara gujarAtamAM becarAjI pAse 500 mANasonI vastI dharAvatA sINajanA parAmAM tA. 11-333nA divase thayela. vatanamAM 4 dhoraNa sudhI abhyAsa karI jaina vidyArthIbhavana kImAM 1944 thI 1951 sudhI A esa. esa. sI. pasAra karI. tyArabAda muMbaImAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayamAM rahI sIDanahAma kolejamAM abhyAsa karI 1955mAM bI.koma.nI DIgrI meLavI. 1958mAM cArTaDa ekAunTanTanI parIkSAmAM prathama prayAse saphaLatA meLavI. te vakhatanA traNa TakAnA rijhalTamAM AvI saphaLatA zrI mANekabhAIe prApta karI te siddhi alpa na gaNAya. vyavasAye cATarDa ekAunTanTa tarIke haridAsa enDa kuM.nA sIniyara pArTanara che. sanarsama sarasa koTIMgsa prA.li.nA ceramena ane yarekTara che. epolo sTrepsa prA.li.nA pakSa ceramena ane DarekTara che, agAu DIlika niksana lI. ane sosama inDiyA lI.nA DAyarekTara tarIke rahI cUkela che. samAjasevA, jIvadayA, keLavaNI sahAya ane dharma ArAdhanA temanA jIvanamAM jovA maLe che. AvA anurAganA kAraNe ja teo aneka sAmAjika saMsthAo sAthe saMkaLAyela che. teo nIcenI saMsthAomAM sakriya sevAo ApI rahelA che. bhUtapUrva ceramena : jaina jAgRti senTrala borDa tathA jaina jAgRti senTara senTrala borDa ceriTebala TrasTa. bhUtapUrva pramukha : zrI jaina zve. mU.pU. vidyArthIbhavana ane Page #828 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teles kanyA chAtrAlaya-kaDI, jaina jAgRti senTara-aMdherI tathA zrI mahAvI2 jaina vidyAlaya elamnI pheDarezana. upapramukha H jaina adhyAtma sTaDI sarkala-vilepArlA. maMtrI : zrI vilepArlA gujarAtI maMDaLa, navinacaMdra popaTalAla kApaDiyA (Thakkara) vidyAmaMdira-vilepArlA, vADIlAla sArAbhAI vidyArthIgRha-govAliyA Tenka-muMbaI. TrasTI : jIvadayA maMDaLI-pAyadhUnI-muMbaI, jaina jAgRti senTrala borDa ceriTebala TrasTa, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya elamnI phAunDezana. potAnA vatana becarAjImAM temanAM mAtuzrI chabalabena kezavalAla zAhanA nAmanI dharmazALA banAvela che. becarAjInA derAsaranuM dvAroghATana temanA hastaka thayela. kaDImAM kanyA chAtrAlayanuM bhUmipUjana tathA khAtamuhUrta temanA hastaka thayela, jyAM atyAre 160 bALAo dhoraNa pAMcathI koleja sudhIno abhyAsa kare che. pAlItANAmAM AgamamaMdiramAM zrI zAMtinAthabhagavAnanI pratimA bharAvela che. kaccha bhadrezvaranI kuTuMbayAtrA tathA bhoyaNI tIrthamAM mahotsava karAvela che. kuTuMbamAM dharmasaMskAro hovAthI temanAM dharmapatnI zrImatI caMdrikAbene paNa aThThAItapa, kSIrasamudra tapa, zatruMjaya tapa, traNe upadhAna tapa, varasItapa ane siddhakSetramAM cAturmAsanI ArAdhanA karela che. saujanya ane zIlatAnA guNo jIvanamAM pacAvI jANyA che. zrI ane sarasvatIno samanvaya jemanAmAM jovA maLe che. paramadayALu paramAtmA temane dIrghAyuSa banne ane teo sevA ApatA rahe, tevI abhyarthanA. zrI mohanalAla becaradAsa mahetA parizramane prAdhAnya ApIne mahattvAkAMkSI mAnava kevI adbhuta siddhi hAMsala karI zake che, tenuM Abehuba darzana zreSThI zrI mohanalAlabhAInA preraNAtmaka jIvanamAMthI maLI zake che. jIvanamAM puruSArthane baLe AgaLa AvanA2 teo mULa bhAvanagara jillAnA dudANAnA vatanI ane jainadharmI ane zAsanapremI hatA. 1922mAM jIvanamAM kAMIka karI chUTavAnA manasUbA sAthe muMbaI tarapha prayANa karyuM ane jIvananI kArakirdI eka sAmAnya nokarIthI zarU karI. temAM kudarate yArI ApI ane svataMtra dhaMdhAnA zrI gaNeza karyA. krame krame dUdhanA dhaMdhAmAM khUba vikAsa sAdhyo. je saMpatti kamAyA te sArAye samAjanI che ema mAnIne taLAjAnI jaina borDiMga, pAlItANA jaina bAlAzrama, pAlItANA jaina zrAvikAzrama, zaMkhezvara jainatIrtha, sAvarakuMDalA-beMgloranA jaina upAzrayo, muMbaI-koTanA derAsaramAM ane anyatra nAnAmoTA bRhad gujarAta phaMDaphALAmAM saMpattino chUTe hAthe udAra dilathI upayoga karyo. pote aneka jaina tIrthonI yAtrAo paNa karIne ujjavaLa jIvananI jyota relAvI. tA. 10-5-1972nA roja teo svargavAsI banyA. dAnadharmanA e ujaLA vArasAne temanA parivAre jALavI rAkhyo. zrI zazIkAntabhAI paNa evA ja dharmapremI ane udAra dilanA che, jeo Aje pitAzrInA vikasAvelA dhaMdhAnuM saphaLa saMcAlana bhAIone sAthe rAkhI karI rahyA che. nirmaLabhAI paNa dhaMdhAmAM sAthe ja che. sau sAthe rahIne nAnAM moTAM sArvajanika ane dhArmika tathA zaikSaNika kAmomAM yathAyogya phUlapAMdaDI sahayoga ApatA rahyA che. taLAjAmAM pratiSThA karAvI tyAre caumukhajImAM pUrvAbhimukha bhagavAna besADyA hatA. lAyansa klaba, ghATakoparamAM, hindu mahAsabhAmAM, lAyansa klinikamAM eka beDa temanA kuTuMba taraphathI Apela che. bhAvanagaramAM vI.sI. loDhAvALA hospiTalamAM daMta vibhAga zarU karAvavAmAM temanAM kuTuMbe varSo pahelAM 21000nuM mAtabara dAna arpaNa karyuM hatuM. 150 snehIone laIne eka aThavADiyA sudhI Abu, uttara gujarAtanAM zrI zaMkhezvara, tAraMgA, mahesANA vagere tIrthonI yAtrA karAvI lAbha lIdho hato. zrI zazIkAMtabhAI mohanalAla mahetA DoMbIvalImAM zrI zazIkAMtabhAIe navalAkha maMtranA jApa karyA. pU.A.zrI mahAnaMdasUrijI ma.sA.nI nizrAmAM baroDAkArelIbAgamAM nAkoDAjInI mUrtinI pratiSThA karI, derI paNa banAvarAvI. kAMdivalImAM gautamasvAmI padharAvyA, vividha prakAranAM sAteka pUjana karAvyAM, pAlItANA-gurukULa-tathA bAlAzramamAM ane yazovijayajI gurukULa-mahuvAmAM sArI evI rakama ApI. lonAvAlAmAM keTalIka jamIna che jenA upara derAsara baMdhAvavAnI bhAvanA che. uparAMta sAdharmikabhakti aMge paNa avAranavAra dAnagaMgA vahetI rAkhe che. temanAM mAtuzrI raMbhAbenano cAra varSa pahelAM svargavAsa thayo, temanI paNa gajabanI tapasyA hatI. A parivAra taraphathI daravarSe sarerAza bethI aDhIlAkhanuM dAna apAtuM rahyuM che. 2057nA vaizAkha mAsamAM gArDana lena-sAMghANI esTeTa, ghATakopara (muMbaI) mukAme zrI ghaMTAkarNa mahAvI2deva; zrI cakezvarI mAtAjI, zrI mahAlakSmI mAtAjI ema traNa pratiSThAo dhAmadhUmathI karAvI. zrI ramaNikalAla sejapAla janmavuM, bhaNavuM ne kamAvuM, saMsAra mAMDavo ne mRtyumAM hatA nahotA thaI javuM e kadAca jIvana haze, paNa sAcuM jIvana nathI. kharuM dhArmikajIvana to che bIjA mATe kaMIka karI chUTavAmAM. dhana hoya te vaheMcIne khAvAnI vRtti hoya paNa AvuM karavuM Page #829 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana badhA mATe azakya che, e to koI zrI ramaNilAla sejapAla ja karI tyAre beMka opha iMDiyA yojita A pheramAM emanI guNavattAnI khUba zake. ApIne rAjI thAya evo sadUbhAva ja jANe ramaNikalAla kadara, prazaMsA thayela. ane temanA letha kharIdanArane beMka 100 TakA sejapAlano svabhAva che. zubha karmathI emaNe potAnuM ja nahi, paNa lona maMjUra rAkhatI, temanA viziSTa prasaMgamAM - 11 mI ogaSTa potAnA pU. dAdA sva. zrI harajIbhAI nathubhAI sejapAlanuM nAma zanivAranA e DhaLatA bapore saurASTra jayAre abhutapUrva meghatAMDava paNa kuLamAM UjALyuM che. karAMcImAM janmI, dezanA bhAgalA paDatAM ane jaLahonArata vacce tammara khAI rahyuM hatuM, te vakhate bacapaNathI ja 1947thI ramaNikalAlabhAI rAjakoTamAM AvIne rAjakoTathI 65 kI.mI. dUra jaLanuM kaphana oDhI seMkaDo poDhI gayAM. vasyA. temanuM hulAmaNuM nAma "lAlabhAI." morabInA rAhata kAryamAM zrI ramaNikabhAIe jAte rasa laIne bahu koleja sudhIno abhyAsa dhagaza ne khaMtathI karyo. sAthe ja mAtabara rakamanI dAnagaMgA vahetI karelI. ghaNAja dharmapremI zrI mazIna TulsanI phekTarI nAkhanAra sahuthI prathama gujarAtI tarIkenuM ramaNikabhAIe anya jJAtionA samUhalagnomAM paNa ghaNIja zarada ejI, varkasa, vasaMta ejI. sTora jevI sArI kaMpanIonA madada karI che. bhAgIdAra hovAnuM gaurava dharAve che. e uparAMta paNa e aneka zrI rasikalAla nArecaNiyA vyavasAyo sAthe saghana rIte saMkaLAyelA che. jethI karI vepArI AlamamAM emane sahu koI oLakhe. aneka supratiSThita saMsthAo janma i.sa. 1919mAM rANapura (saurASTra) nAmanA nAnA sAthe emaNe gharobo bAMdhyo che. rAjakoTa mazInarI Dilarsa gAmamAM thayo. vaDhavANa ane surendranagaramAM zikSaNa laIne teo esosiyezanamAM maMtrIpada zobhAvyuM. rAjakoTa lohANA sevA pragatine paMthe AgaLa vadhyA. vatana choDIne 1937mAM muMbaI maMDaLanA teo menejIMga TrasTI tathA lohANA kanyAchAtrAlaya TrasTanA AvyA. ane nyu dholerA sTImazIpa dilhI li. nAmathI eka paNa TrasTI che. mAnavasevAnI jIvaMtamUrti samA hatA. TI.bI. AgevAna vahANavaTI kuM.mAM nokarImAM joDAyA ane samaya jatAM hospiTalanI kAryavAhaka samitimAM teo mAnabharyuM sthAna dharAvatA, teo nyu dholerA zipIMga enDa TreDiMga kuM. li.nA DirekTarapade tathA kAThiyAvADa nirAzritanI kAryavAhaka samitimAM paNa teonI sevA malabAra zIpIMga kuM.nA janarala menejara tarIke sevA ApI. levAmAM AvI. siMdha gujarAtI ejayukezana esosiyezanamAM teo temanI jIvanacaryA kadAca koI na mAne paraMtu hakIkata e che sekreTarI ane TrasTo ama bamba hodA upara hatA. mazIna Tulsa menyu. ke asahya ane anivArya paristhitimAM tIvra manovedanAne zAMta esosiyezananA 8 varSathI phAunDara presIDenTa che. dharmamAM UMDI zraddhA pADe tevA be mukhya saMjogo hatA. eka to Izvare temane adbhuta hoya ne koI maMdiranI sAthe emanuM nAma na joDAyeluM hoya e kema sahanazakti ane daDha manobaLa ApyAM. temanI kAryadakSatA, sUjha, bane ? teo rAjakoTanA kanakezvara mahAdevanA TrasTI paNa kharA. vizALa anubhavone lIdhe vividha sAmAjika ane zaikSaNika emanI AtiththabhAvanA advitIya, roTalo bahu moTo, svabhAva saMsthAo uparAMta prakhyAta sTImarazIpa kamITIo temanI vividha hasamukho, hRdayamAM dayA, prema, lAgaNI, lAlabhAIne maLavA jAva sevAono lAbha laI rahI che. eTale pahelAM prasAda' no Agraha thAya ne pachI bIjI badhI vAta. A hisAbe pUrA khAnadAna. khAnadAna eTale khAnArane dAna daI zrI rAmajIbhAI meghajIbhAI zAha khavaDAnavAra. chellA cAreka dAyakAthI hAlArI vizA osavALa samAjane zrI ramaNIkabhAInA zubha haste bAlaMbhA mukAme tA. 19 sakriya sevA ApanAra zrI rAmajIbhAI muMbaInI saMkhyAbaMdha 8-79nA divase bhagavAna dariyAlAlanA maMdiranI kaLazavidhino saMsthAonA mArgadarzaka banI rahyA che. hAlArI vizA osavAla tema ja dhvajArohaNano utsava thayo. zikSaNamAM paNa ramaNikabhAIne samAjanI adyatana mahAjana vADI tathA osavAla sabhAgRhanuM rasa. 1963-'64mAM emaNe vIrabAImA mahilA kolejane doDha dAdara (isTa) muMbaImAM nirmANa thayuM tyAre bAMdhakAma samitinA lAkha jeTalI behada rakama ekatrita karI Apela che. dhAbaLA vitaraNa teo maMtrI hatA ane bhIvaMDImAM osavALa sAgara nAme mahAjana hoya ke meDikala kempa hoya ke pachI netrayajJa hoya athavA lAyansa vADI mATe jagyA levAmAM ane kAryane vega ApavAmAM sakriya sevA klabanuM koI sevA kArya zrI ramaNikabhAI sejapAla tyAM hoya ja. ApI che. bhIvaMDImAM ozavAla vidyAlaya mATe mAtabara phaMDa UbhuM vepArakSetre emano saheja vadhu paricaya meLavIe. sahu prathama karI jagyAnI kharIdIthI mAMDIne plAna taiyAra karavAmAM tathA mazIna Tulsa ne letha banAvavAno yaza emane phALe jAya che. teonA zarUAtamAM bAMdhakAma samitinA prathama kAryakara hatA. A zarada brAnDa lethe bahu sArI nAmanA kADhI che. i. sa. 1969mAM hAIskUlanuM bhIvaMDImAM ozavALa vidyAlaya nAma ApavAmAM porabaMdaramAM saurASTrano sahu prathama beMkiMga inDasTriyala phera thayelo AvyuM. tenuM khAtamuhUrta zrI rAmajIbhAInA varada haste karavAmAM Jain Education Intemational Page #830 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oo8 4 bRhad gujarAta Avela atyAre Azare be hajAra vidyArthIo lAbha laI rahyA che. bhAvanagaramAM tA. 27-10-1915nA roja thayo hato. temanA zrI hAlArI visA ozavALa samAjanA pramukha, maMtrI, sva.pU. pitAzrI amRtalAlabhAIno janma bhAvanagara pAsenA khajAnacI ane TrasTI tarIke temaNe suMdara sevA ApI che. ozavAla umarALA gAmamAM thayo hato. sva.zrI amRtalAlabhAIe mAtra 15 zikSaNa ane rAhatasaMghane sAta varSa pramukha tarIke sevA ApI che. varSanI kizora avasthAmAM muMbaImAM AvIne ApakarmI jIvana zarU bhIvaMDImAM ane ozavAla vidyAlaya jAmanagaramAM hAIskUla mATe karyuM. te pahelAM mAtra 12-13 varSanI uMmare phakta be rUpiyAnA potAnA hodA daramyAna bahu moTuM phaMDa paNa karAvI Apela che. zrI pagArathI temaNe nokarI karI hatI. muMbaI AvIne dArUkhAnA pAse vAghajI nAgapAra ArAdhanA dhAmanA ane zrI hAlArI vizA jUnA lokhaMDano vepAra karatI zeTha mahamada esa. molubhAInI ozavAla sArvajanika pAMjarApoLanA daza varSa menejIMga TrasTI tarIke peDhImAM temaNe nokarI svIkArI ane badho kArabhAra saMbhALI lIdho. paNa sevA ApI che. sva. pitAzrInI mahattvAkAMkSA nokarIthI saMtuSTa thAya tevI zrI ghATakopara jaina zvetAMbara mUrtipUjaka tapagaccha saMghanA nahotI. ApabaLathI, haiyA ukalatathI nokarI daramyAna dhaMdhAnI chellA trIza varSathI pramukha tathA TrasTI tarIke cAlu rahyA che. khUbIono temaNe abhyAsa karyo ane pachI nAnakaDI mUDIthI muMbaImAM zrI munisuvrata jaina derAsara tathA manasukhabhAI hemacaMda lokhaMDanA bhaMgAranI dukAna zarU karI. "manuSya yatna ane IzvarakRpA' saMghavI upAzraya, navaroja lenamAM bAMdhakAma samitinA kanvInara e kahevata zrI amRtalAlabhAInA jIvanamAM caritArtha thaI. hatA. tathA bhIvaMDImAM zrI ozavALa zvetAMbara mUrtipUjaka tapagaccha kAmakAja vadhatuM gayuM eTale temaNe zivarI roliMga mila'nI saMghanA menejIMga TrasTI che. bhavya jinamaMdiranuM nirmANa karavAmAM sthApanA karI udyogakSetre jhaMpalAvyuM. dhIre dhIre udyogamAM vadhu jhukAvyuM suMdara sevA ApI che. bhIvaMDImAM potAnI kuM. nI jagyAmAM zrI ane eka adanA AdamImAMthI moTA udyogapati banyA. tathA suvidhinAtha bhagavAnanuM gRhajinAlaya svadravyathI paMdara varSa agAu zeThadAdA'nA lADakA nAmathI khyAta thayA. bhagavAne lakSmI ApI baMdhAvyuM che, temaja ghaNI jagyAe suMdara sevA ApI che. che to te sukRtyomAM vAparavA ApI che. e bhAvanA sva. zrI amRtalAlabhAI tathA temanA putra zrI vinayakumArabhAImAM sadAya hAlAramAM khaMbhALiyAmAM zrImad vijaya kuMdakuMdasUrizvarajI rahI hatI. sva. zrI amRtalAlabhAIe hospiTAlo, anAthAzramo, smRtimaMdira ane AdinAtha bhagavAnanuM jinamaMdira taiyAra karavAmAM ane anya aneka saMsthAomAM udAra hRdayathI sahAya karI che. TrasTI tarIke sevA ApI che. TrasTI tarIke cAlu che. hAlAramAM navAgAmanAM caMdraprabha derAsaranA TrasTI tarIke paNa sevA ApI rahyA zrI vinayakumArabhAIe potAnA sva. pitAnA vyavasAyane che. hamaNAM ja ghATakoparamAM jaina zve. mU. tapagaccha saMghamAM navo sArI rIte saMbhALI lIdho. teo paNa pitAnI jema ja meTrika upAzraya banI rahyo che. temAM paNa zrI rAmajIbhAI kanvInara tarIke sudhIno abhyAsa karIne mAtra 16 varSanI vayathI pitAzrInA sevA ApI rahyA che. 1987mAM duSkALa vakhate ArAdhanA dhAma vyavasAyamAM joDAI gayA ane jAta anubhavathI AgaLa vadhyA che. vaDAliyA siMhaNamAM 6000 pazuone mATe kempa karavAmAM Avela me. amRtalAla popaTalAla enDa sansa', 'zivarI Ayarna enDa tyAre paNa teo phaMDa samitinA kanvInara hatA, khUba ja dharmapremI zrI sTIla kaM.', 'amara vAyara enDa roliMga milsa', tathA "azoka rAmajIbhAI kharekhara gujarAtanuM gaurava banyA che. sTIla ceIna menyu. ke.' vagerenA yazasvI saMcAlaka tathA sUtradhAra tarIke kArabhAra saMbhALI rahyA. sarva vyavasAyanI pragati ane teno sva. zrI vinayakumAra amRtalAla ojhA vikAsa sAdhI rahyA. dvArakA pIThAdhizvara jagadguru zaMkarAcArya mahArAje jemanuM dhaMdhAnA vikAsa arthe ghaNI vakhata zrI vinayakumAra ojhAe sevAdharmabhUSaNa'nI padavI ApIne bahumAna karyuM, muMbaInA yuropa-amerikAnI saphara karI che. ane potAnAM kArakhAnAM tathA upanagara ghATakopara khAtenA ghATakopara brAhmaNa samAjane saMgIna vyavasAyanA vikAsa mATe videzanI adyatana Tekanikane kAme lagADI ane sakrIya banAvavAmAM jemano moTo phALo hato. jeo sevA arthe che. potAnA dhaMdhAne ja nahi paNa anya udyogapatione paNa khaMtathI dAna ApIne sAmAjika ane dhArmika kSetramAM UMDo rasa dharAvatA ane umaMgathI temaNe potAnuM mArgadarzana ApyuM che. zrI hatA. zrI vinayakumArabhAInuM samagra kuTuMba bhAratIya saMskRti ane vinayakumArabhAInI jema temanAM dharmapatnI zrImati vasaMtabena zrI bhAratIya samAjanA navanirmANamAM bhAga laI rahyuM che. zikSaNa - ghATakopara brAhmaNa samAja mahilA samitinA navarAtrI utsavamAM vinA mAnavI aMdha kahevAya che. eTale zikSaNanI AMkha ApavAnI pramukhasthAne rahyAM. vaLI teo gujarAtI strI maMDaLa - mATuMgA ane zrI vinayakumArabhAInI dhagaza jIvanadharmanI dhajA pharakAve che. kasturabA mahilA maMDaLanA sabhya hatAM. mahilAonI pragati ane AvA vinayI sajajana zrI vinayakumAra ojhAno janma unnatinA kSetramAM sakriya rasa laI rahyAM hatAM. teo svabhAve saumya, Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #831 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana milanasAra, vyavahAradakSa ane eka Adarza Arya sannArInA pratApI putra zrI vinayakumAra ojhAe caritArtha karI che. sAkAra saMskArothI vibhUSita hatAM. vinayakumAranA suputra zrI azokakumAra karI che. Ama temanuM dvArakAnA jagadguru zrI zaMkarAcArye bahumAna ojhA InTara komarsa sudhI abhyAsa karIne pitAzrInA vyavasAyamAM karyuM che. ane jeo ucca saMskArothI zobhAyamAna banyA che. joDAyA che. ane vyavasAya uttarottara pAMgarato jAya te dizAmAM saMskArasaMpanna ane dharmaparAyaNa zrI vinayakumArabhAI ane puruSArtha AdarI rahyA che. temanAM dharmapatnI puNyakAryo karatAM karatAM svargavAsI banyAM. A zrI vinayakumArabhAI (muMbaI) zrImALI brAhmaNa saMskRti daMpatinA svargavAsathI samAjano bahoLo varga rAMka banyo che. A kendranA pramukha hatA. AgevAna dAnavIra ane udyogapati zrI khoTa varSo sudhI pUrI zakAya tema nathI. vinayakumArabhAI zrImALI brAhmaNa TrasTanA TrasTI hatA. bIjA ghaNAM TrasTomAM paNa TrasTI hatA. A TrasTa taraphathI zrImALI brAhmaNa samAje Do. vijayakumAra nAIka temane "jJAtirana'nI upAdhi ApI. teo ghATakopara brAhmaNa zrI vijayakumAra gaNapatabhAI nAIkano janma i. sa. samAjanA prazaMsaka, sahAyaka ane mukhya dAtA hatA. ghATakopara 1956mAM muMbaImAM thayela che. teoe potAnA vatananA gAmamAM brAhmaNa samAjanA bhavanano vAstavidhi zrI vinayakumArabhAI ane prAthamika zikSaNa meLavyA bAda 1974-77 daramiyAna muMbaInI temanAM dharmapatnI zrImati vasaMtabene karyo hato. sevAbhAvI agara ola inDiyA insTiTyuTa opha phIjhIkala meDisIna enDa anya zubhakAryamAM A daMpati hoMzathI bhAga letA hatAM. temanI sevA rIhebIlITezanamAMthI prostheTika ane orthoTika enjinIyarIMganI pravRttithI AkarSAIne lAyansa klaba opha bhAvanagare golDana mAnada DIgrI meLavela che. 1981 daramiyAna briTIza hAIkamizana enivarsarI projekTa prasaMge zrI vinayakumArabhAIne lAyananI ane bhArata sarakAra dvArA yojAyelI vikalAMgo mATenAM sAdhano padavI enAyata karI hatI. banAvavA mATeno sarTIphikeTa korsa karela che. varSa 1991 | muMbaImAM bANagaMgA para AvelA mahAlakSmI mAtA e daramiyAna teoe yamananI Arogya maMtrAlaya dvArA ane zrImALI brAhmaNanAM kuLadevI che. zrI vinayakumArabhAI A 1992mAM trivendrama khAte vizva punarvasana phaMDa nyUyorka dvArA mahAlakSmI maMdiranA TrasTanA TrasTI hatA. ve-brIja esosiyezananA prostheTika ane orgeTika aMgenI tAlIma meLavela che. 1996mAM paNa teo pramukha hatA. samAjabhavanamAM temanA sva. popaTalAla teoe prAdezika punarvasana tAlIma kendra, cennAI ane AMtara ojhA hola tathA mATuMgA gujarAtI strI-maMDaLanA ghATakopara brAhmaNa rASTriya prostheTika ane orthoTika sosAyaTI, DenamArka dvArA makAna sAthe temanA sva. mAtuzrI ajavALIbenanuM nAma teoe saMyukta raste yojAyelA TUMkAgALAno abhyAsa karela che. A joDela che. uparAMta teoe asaMkhya kAryazALA ane seminAramAM sakriya bhAga keLavaNI pratyeno temano bhAva ane utsAha apUrva hato. lIdhela che. temane 1992 daramiyAna amerikAnI nyujarsI sthita vidyArthIone nAnImoTI ziSyavRttio teo Ape che. pustako kesalara insTiTyuTa phora rIhebilITezana dvArA phelozIpa enAyata uparAMta aneka saMsthAone Arthika sahAya ApIne kRtArthatA karavAmAM AvI hatI. teo dezamAMnI ane paradezamAMnI anubhave che. A uparAMta mATuMgA khAte amUlakha amIcaMda saMsthAomAM sabhya che. teoe rASTriya ane AMtararASTriyastare vividhalakSI vidyAlayane paNa temaNe sArI evI rakama vidyAnA 10 thI vadhAre saMzodhana patro rajU karela che. teonI utkRSTa uttejana arthe ApI che. zrI vinayakumArabhAIe potAnA sva. kAmagIrI sababa sarakArI tathA binasarakArI saMsthAo dvArA 8 pitAnuM nAma joDIne tyAM zrI amRtalAlabhAI popaTalAla ojhA evorDa enAyata karavAmAM Avela che. jemAM vikrama sArAbhAI yaMga vANijaya vibhAgamAM dAna ApyuM che. e ja pramANe dvArakAnA sAyanTIsTa ane bhArata sarakAranA rASTriya puraskArano samAveza zAradApIThamAM tathA umarALAmAM zALAo, hospiTAlo, thAya che. teoe me. 1977thI jAnyuArI 1992 sudhI deza anAthAzramo vagere baMdhAvyA che. umarALA gAmane temaNe potAnuM tathA videzanI judI judI saMsthAomAM sevA ApyA bAda juna gayuM che, ane zakya eTalI badhI ja suvidhAo UbhI karavAmAM 1992 thI bhAvanagaranI pI.ena.Ara.esa. sosAyaTI hastaka sakriya phALo Apyo che. te uparAMta bhAvanagaramAM zrI nAnubhAI pI.Ara.vAghara vikalAMga sAdhana sahAya kendramAM DAyarekTara jhaverI memoriyalamAM sAruM evuM dAna ApyuM che. Ama temaNe nAnI tarIkenI sevA Ape che. moTI aneka sevA-saMsthAone dAna ApI puNyanI kamANI karI sAkaLacaMda kA. paTela che. 'pitAno adhUro yaza pUro kare te putra' evI kavi nhAnAlAle vyAkhyA karI che. ane tene sva. amRtalAla popaTalAla ojhAnI mahesANA jillAnI sahakArI pravRttinA kSetre emaNe Jain Education Intemational Page #832 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 080 ja bRhad gujarAta siddhiono navo vikrama noMdhAvyo che. emanI rAhabarI taLe majUra parizrama karatA surezabhAInuM bahuAyAmI vyaktitva AjanI yuvA sahakArI maMDaLI dvArA baMdhAyelA pulo, makAno, mArgo, emanA peDhI mATe AdarzarUpa che. pracaMDa puruSArtha ane vyavasthAzaktinAM ujjavaLa pratIko banI rahyAM lAyansa vartuLomAM paNa surezabhAInuM viziSTa pradAna rahyuM che. vaDodarA rAjya samayanA prajAmaMDaLamAM joDAIne sevAbhAvI che. netRtvanI paribhASAmAM satata navAM parimANo ane navA jIvanano prAraMbha karyo. 1942nI 'hiMda choDo' caLavaLamAM emaNe AyAmonA prayogakartA surezabhAIne utkRSTa yogadAna badala rAjakIya pravRtti sAthe racanAtmaka pravRttimAM sakriya rasa lIdho. lAyansa kalabanA AMtararASTriya pramukhe lIDarazIpa evorDa enAyata bAla-maMdira, zALA-kolejo-chAtrAlayo jevI aneka sAmAjika karI golDameDalathI sanmAnyA te temanI kAryakuzaLatA ane imArato bAMdhakAmanI emanI UMDI koThAsUjha ane kAryakSamatAnAM karmaniSThAne zreSTha AdarAMjalI arpavA barAbara che. eTaluM ja nahi saphaLa pratIko che. vIsanagara mArkeTIMgayArDa, bhaMgIkolonI majUra DisTrikaTa gavarnara tarIkenA netRtva heThaLa temanI DisTrikTa gujarAta, maMDaLI, spiniMgamIla, varkazopa vagerene temanI Ayojana zaktino mahArASTra, rAjasthAna ane madhyapradezanI banelI malTIpala lAbha maLyo che. DisTrikTamAM 18 malTIpala evorDa prApta karyA je lAyansa teo mahesANA khAte jillA senTrala ko.o. beMkanA itihAsamAM javalleja banatI ghaTanA che. adhyakSa, jillA koMgresanA pramukha, lokala borDanA pramukha tathA rASTra, sevAnA kSetre zAzvata prematattvane pAmanArA surezabhAIe levale akhila hiMda koMgresa mahAsamitinA sabhya pade ema vividha jaina sozyala grupanA nAnAmAM nAnAM kAmane temaja kAryakarane hodA para rahIne sevAo karelI che. netrayajJo-daMtayajJo ke zastrakriyA potAnI nipuNatA dvArA pUrI lagana ane dakSatAthI nyAya Apyo zibiro, vikAsagRha, saMgIta vidyAlaya ane zrI nA.ma. che. saurASTra rIjiyananA ceramenanI rUe karela vividha kAryo ane nUtanasarvavidyAlaya jevI viziSTa prakAranI saMsthAonA sarjanamAM tenA AyojanamAM temanI sudaDha saMkalpa-zaktino sumeLa ane emanI sevAo avismaraNIya che. vAlama sarvodaya Azrama, vidvattApUrNa vicakSaNatAnI vyAvahAriktAno ahesAsa sahu jhIliyA sarvodaya Azrama, grAma bhAratI, amarApura jevI anubhavI zakyA. A ja guNonI guNavattA ane arihaMtamAM jillAnI tamAma saMsthAo taraphano temano prema ane sakriya temanI asIma AsthAe AMtararASTriya AgevAnInA AkAzamAM sahakAra rahelo che. viharatA karyA ane 1994-95mAM jaina sauzyalagRpa pheDarezananA saujanya: vIsanagara tAlukA majUra sahakArI maMDaLI, AMtararASTriya pramukha tarIke varaNI pAmyA. visanagara (ji. mahesANA) A ja samayagALA daramiyAna jaina sozyala grupa surezabhAI koThArI pheDarezananA pAMcamA AMtararASTriya adhivezananA Ayojana veLAe da000thI paNa vadhu sabhyo temanuM saloNuM sAMnidhya pAmI zakyA, jenAM namra, nirAbhimAnI, naiSThika ane niSkalaMka surezabhAImAM rahelI netRtvanI naitikatAno, kAryakaronI vRttine vyaktitvanA vaividhyamAM satata vahetI vahAlapanuM vajUda vartAya che. pravRttimAM badalavAnI pravINatAnA sau pratyakSa sAkSI banyA. sau jenAM dareka kAryamAM pariNAmanI pUrNatAnA parizramano pamarATa eNke joI zakyA AmaMtritone AvakAravAnI temanI aMtarabhInI che, tevA surezabhAI koThArI AMtararASTriya phalaka para kAryarata AtithyabhAvanAne ! sau joI zakyA temanI saMyojananI mahetA gRpa opha kaMpanIjhanA Public Relation Executive nA pratibaddhatAne! ghaDIe ghaDInI ghaTamALa jANe pahelethI ja ghaDAyelI ati mahattvanA ucca hodA para satata vyasta hovA chatAMya samAja na hoya ? sAMskRtika kAryakrama hoya ke prIti bhojananI vyavasthA hoya sAthe sAtatyapUrNa saMparkamAM rahI eka mamatALu mArgadarzaka tarIke hUMpha ke pachI bauddhikonI sabhAmAM 6000 AmaMtritonA utsAhano ane hAmano niraMtara abhiSeka karatA rahyA che te sahu mATe UmaLako hoya A sarvemAM temanI kArya pratyenI niraMtara niSThAnuM utsAhapreraka che. saMskAra ane sAhityanA saMgama samAM nirUpaNa jovA maLyuM, adbhuta! surezabhAInI AtmIya nIkaTatA pAmanAra sahu koIe temane svarUponA vaividhyamAM joyA che, jANyA che ane mana bharIne mANyA J s pheDarezananAM AMtararASTriya pramukhapada daramyAna che. Rju hRdayI mitra tarIke mitro para sadAya sneha varSA karatA, teozrIe deza paradezamAM patharAyela tatkAlIna 162 jaina sozyala porabaMdara sthita AryakanyA gurUkULanI bauddhika sabhAmAM videzanA grupsamAMthI mahattama 15ra gRponI zubhecchA mulAkAta laI dUra-sudUra mAnyavara bauddhiko sAthe vicAra-vimarza karatA, karmaTha 'lAyana' vaselA jaina bhAIone bhAtIgaLa bhomakAnA bhAIcArAno tarIke lAyana jagatanA utkRSTa paraphormansa mATe satata ane sakhata snehabhIno saMdeza pAThavI AvyA. vizvanA khUNekhUNe jaI anekatAne Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #833 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana ektAmAM parivartita karatI evI JS G saMsthAnuM saMvardhana karI AvyA. Motivetion, leadership style, Effective public speaking, goal setting process, time management jevA aneka viSayo para temanuM nokhuM - anokhuM prabhutva hovAne kAraNe deza-videzamAM slAIDasanA sathavAre aneka varkazopa saMyojI netRtvanI bIjI haroLa taiyAra karavAmAM zrI surezabhAInuM pradAna prazaMsanIya banyuM che. teozrInA A kAryakALa daramyAna lakhela ane prakAzita karela 'gAIDa lAIna' buka mArgadarzanano mahAsAgara puravAra thaI, temaja teoe taiyAra karela 'progrAma plAnara' jaina sozyala grupanA itihAsamAM sImAcihna rUpa che. temanA pramukhapada daramyAna yuvAno mATe 'yuvAphorama' pravRttino zAnadAra zubhAraMbha thayo ane aMdAje 30 thI vadhu yuvAphoramanI sthApanA karI. Aje AvI pravRttio pAchaLanuM prayojana jaina yuvaka-yuvatio mATe preraka ane zreyaka puravAra thayuM che. A sarve pravRttiomAM pravRtta hovA chatAMya surezabhAI, Indian Nation Trust for Art & cultural Haritage - New Delhi nA ko-kanvInara tarIke kalA-saMskRtinI paraMparAne punarjIvita karI rahyA che. taduparAta porabaMdara sthita AryakanyA gurUkULanA mAnad maMtrI tarIke paNa satata pravRtta rahyA che. kacchasaurASTra lokakalA phAunDezananA TrasTI tarIke teo vatananI vividha vRtti-pravRttio sAthe satata jaDAyelA rahyA che tema ja reDakrosa ane horTIkalcarala sosAyaTInA sevAkIya kAryomAM teo sakriyapaNe saMkaLAyelA che. eka saphaLa jatanetA, samAjasevaka ane udhogapati zrI hariharabhAI maNibhAI paTela samAjasevAne kSetre noMdhapAtra phALo ApI rahelA zrI riharabhAI paTela koI agamya zakti, zraddhA, vizvAsa, hiMmata ane haiyA ukalata vaDe svajanothI dUra mahArASTranA goMdiyA zaheramAM varSo pahelAM jaIne tyAMnI prajA vacce aneka kaSTo sahana karIne vasyA ane tenuM tapa phaLyuM. mAnavajIvananA ghora aMdhakAramAM sevAbhAvanAnI jyota jalatI rAkhanAra gharadIvaDAothI ja mAnavajAta ujjavaLa che. zrI haribhAI paTela mULa gujarAtanA carotaranA gAma oDanA gauravazALI ratna gaNAyA che, Aje goMdiyAnA gUMgaLAtA janajIvanamAM nUtanaprakAza ane preraNA pAtharatA rahyA che. pATIdAra parivAramAM temano janma kalakattAmAM thayo. 1934nA eprilanI e tevIsamI tArIkha hatI. saMskArI vAtAvaraNamAM temanuM lAlanapAlana > 781 thayuM, mAMgalika dharmano vAraso maLyo. zrI hariharabhAI inTara sudhInA abhyAsa pachI goMdiyAmAM vaDIloe sthApelA bIDI pattAnA udyogamAM sAmela thayA. audyogika kSetre goMdiyAnI maNibhAI caturabhAI paTela enDa ku.e A udyogamAM zreSTha pragati saMpAdana karelI che. A peDhInI zAkhAo baMgALa, bihAra, rAjasthAna sudhI vistarelI che. peDhInA teo eka bhAgIdAra che. audyogika pragati ane vikAsanI sAthesAthe samAjasevAnI varSo jUnI temanI bhAvanAne paNa baLa maLyuM ane janasamuhamAM temanuM vyaktitva khIlI UThyuM. svabhAve nirdoSa ane nisvArtha bhAvanAne kAraNe saunA prItipAtra banI gayA. ane prakAzamAM AvyA. goMdiyAnI mahAnagarapAlikAmAM sAta varSa membara tarIke ane pachI traNa varSa adhyakSapade rahelA. moriyA mesarsa caturabhAI bhAIlAlabhAI paTela enDa kuM.mAM temanA pitAzrI bhAgIdAra hatA. kALAntare kaMpanInuM vibhAjana thayuM. Aje A dhaMdhAmAM temanI peDhI TocanuM sthAna dharAve che. dhaMdhAkIya pravRttimAM jeTalo rasa eTalo ja balke vizeSa sAmAjika, sAMskRtika, zaikSaNika ane itara pravRttimAM rasa letA rahIne samAjasevAne kSetre yazasvI pradAna arpaNa karI rahyA che. teoe sthApelI bukabeMka pravRttimAM 5000thI vadhu bALakone pustaka madada tathA ziSyavRttio dvArA madadarUpa thatAM rahyAM che. lAyansaklaba oDa taraphathI paNa temane sAruM evuM mAnapatra maLyuM hatuM. bharoDA hAIskUlano rajatajayaMti mahotsava temanA adhyakSapade ujavAyo hato. goMdiyA jillAnA ciracADabAMdha gAme riharabhAInA nAme hAIskUla tathA jUniyara koleja cAle che. adAsImA gAme paNa temanA nAme hAIskUla cAle che. sonI gAmamAM paNa temanA pitAzrI maNibhAI IzvarabhAI paTelane nAme hAIskUla tathA jUniyara koleja cAle che. yuvA koMgresa goMdiyAnA adhyakSapade varSo sudhI rahyA che. jillA koMgresanA sakrIya sadasya rahyA che. temanA mAtuzrI gaM.sva.pU. caMcaLabena maNibena paTelanA puNya smaraNArthe teo badhA bhAIoe gAma oDane AzIrvAda nAme vADI bAMdhI ApI. gAmaloko ane AsapAsanI janatA mATe kharekhara AzIrvAdarUpa kAma karyuM. gujarAtI keLavaNI maMDaLa goMdiyAmAM hAla TrasTImaMDaLanA sacIva, relve eDavAIjharI borDanA sadasya ane bajaraMga vyAyAma zALAnA chellA covIza varSathI pramukha che. Ama samAjajIvananA tamAma kSetre mokhare che. samAjanA pratyeka nAnA moTA prasaMgo ane utsavomAM AgevAnI bharyo bhAga lIdho che. goMdiyA jillAnA goregAMva tAlukAmAM AvelA gAma gidhADImAM paNa temanAM mAtuzrI caMcaLabena maNibhAI paTela hAIskUla ane jUniya2 koleja cAle Page #834 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 982 bRhad gujarAta che. goMdiyA jillAnA goregAMvamAM paNa indirAbena haribhAI ApavAmAM tana, mana, dhanapUrvakano phALo ApatA rahyA che. paTela vijJAna vidyAlaya (sAyansa koleja) cAle che. temanAM kuneha, kAbeliyAta ane kAryadakSatAnuM prasaMgopAta nagara durgA utsava samitinA durgAcoka goMdiyAnA pAMtrIza bahumAna thatuM rahyuM che. potAnA vyavasAyamAM sAhasa puruSArtha ane varSathI adhyakSa che. 1990thI 1994 sudhI pAMca varSa dIrdhadaSTi vaDe pragati karavAnI sAthe namrabhAvathI potAnA svabhAvamAM mahArASTravidhAnasabhAmAM goMdiyA dhArAsabhya tarIke sevA ApI che. rahelA paropakAra ane samAjazreyanA mahAna guNo paNa jovA maLe che. zrI hariharabhAI paTele temanuM samagra jIvana lokakalyANa zrI haragoviMdadAsa zAmajIbhAI tathA mATe samarpita kareluM che. teo dIrgha kALa sudhI Ama janatAnA sAcA pratinidhi banI rahyA. zahera goMdiyA ane rAjaya mahArASTranI zrImati harakuMvarabena haragoviMdadAsa mahetA AbAdI mATe ane lokonI sukhAkArI mATe emaNe athAga prayatno sAta putro paikInA DaoN. lalitakumAra haragoviMdadAsa karyA che. temanuM pradAna grAmINa vistAromAM vizeSa rahyuM che. vyavasAyArthe nyu jarsI-amerikA vaselA, DaoNkTarI vyavasAya chatAM bAbAsAheba AMbeDakaranA anuyAyIomAM teo lokapriya banyA parivArajano pratye ananya lAgaNI ne mAna mobho dharAve. che, temanA vyaktitvamAM rahelA saraLatA, niSpakSatA, prAmANiktA pitAjInA avasAna bAda samAjamAnava sevArUpe potAnI saMpattino jevA guNo preraNAdAyI banI rahyA che. vipula vyaya sAteya kSetromAM karI jinamaMdiromAM pratiSThAo, skUla, zrI hasamukharAjIvanamALIdAsa mahetA hospiTalo, pAMjarApoLo vageremAM aDhaLaka dAnagaMgA vahAvI mAdare vatana ameralI paMthakamAM zreSThI 'nAnA jagaDuzA' tarIke khyAti prApta ananya zraddhA, avizrAnta parizrama kheDIne muMbaImAM karela che. bilDaronI prathama haroLamAM sthAna pAmanAra zrI hasamukhabhAI vI. mahetA mULa saurASTra-goMDalanA vatanI che, paNa ghaNAM varSothI muMbaIne DolariyA dezamAM vasavATa chatAM zrAvaka dharma visaryo nathI ne potAnuM kAryakSetra banAvyuM che. ane tejasvI buddhizakti, vicAra dharma, AcAra, saMskAra, paropakAra, dayA, karuNA Adi saguNo zakti ane kuzaLa kAryazaktithI vardhamAna bilDarsa ane nirmANa grupa rageragamAM vahAvI sUjha-bUjhathI jIvana sAphalya sAdhyuM che. vaLI jaipha bilDarsamAM bhAgIdAra tarIke kAryamagna rahI khUba nAmanA meLavela vayanI mAtAnI saMpUrNa khAtara-baradAstI-bhakti karIne Adhunika che. uparAMta saMskAra ane sevAparAyaNatAnA sadguNothI zobhatA zrI yugamAM paNa mAtAnI mamatAnuM ne mAtA pratinA kartavyanuM pUrNa RNa hasamukhabhAIne dharmano vAraso bacapaNathI maLyo che, AthI dhArmika ane pAlana adA karyuM che. AyojanamAM mahattvano phALo ApI jIvana sArthaka karI rahyA che. zrI jayeSTha baMdhuo rajanIkAMta tathA vasaMtabhAI paNa darekakSetromAM hasamukhabhAIe samRddhinA zikhare pahoMcavA chatAM mithyA unmAda AgavuM sthAna dharAve che. navakArAdi karoDo maMtranA ArAdhaka saraLa kyAreya sevyo nathI. dharmaparAyaNatA ane samAjasevAnA Adarzane svabhAvI sAdhvI ratnA saMsArapakSe mAsI pU. padmayazAzrIjI haMmezA najara samakSa rAkhIne kAma karI rahyA che. jaina saMpradAyonA | ma.sA.nI preraNA jhIlI rahyAM che. badhAM ja sAdhu-sAdhvIjIo taraphano temano ananya pUjayabhAva ane mUlyaniSTha ane sattvazIla sAhityasarjaka vaiyAvacca Adino bhaktibhAva jovA maLe che. sevAbhAvanAthI bhareluM temanuM samagra jIvana saune preraNAnI saurabha sudIrgha samaya sudhI kumArapALa desAI arpatuM rahe tevI amArI hArdika zubhecchAo che. sAhitya, zikSaNa, patrakAratva, samAjasevA, ramatagamata jIvananA svamAMo ane kAryo mAtra taraMgI manorathathI nahi ane dharmadarzana jevAM kSetromAM ullekhanIya pradAna karanAra kumArapALa paNa satata udyama ane puruSArthathI ja phaLe che. e sUtrAnusAra temanI desAIno janma rANapuramAM 30 oNgasTa, 1942nA roja thayo pragati uttarottara thatI rahI. Ama zraddhApUrNa haiye unnatinA zikhare hato. temanuM vatana sAyalA che. mAtAnuM nAma jayAbahena ane pahoMcavA sAthe sevAbhAvI sakhAvatI puruSa tarIke samAjamAM sarvatra pitAnuM nAma bAlAbhAI desAI. pitAnuM upanAma "jayabhikhkhuM'. sanmAna pAmyA che. emanI AjanI bhavya pragati emanAM jIvana "jayabhikhu' gujarAtI sAhityanA khyAtanAma lekhaka. ane kAryonI pratyakSa ane prazasya siddhirUpa che. vardhamAna bilDarsa - kumArapALanA jIvanaghaDataramAM mAtApitAno moTo phALo ane nirmANa grupa bilDarsamAM bhAgIdAra tarIke rahIne dhaMdhAnI dareka che. temanI lekhaka tarIkenI saphaLatAmAM pitAnuM, to temanA kSitijane uttarottara vikasAve che. zrI hasamukhabhAI potAnI vyaktitva-vikAsamAM mAtAnuM yogadAna mahattvanuM che. jayAbahena vyAvasAyika pravRttionI sAthe anya sAMskRtika kAryone uttejana Adarza bhAratIya nArI hatAM. rANapuramAM emaNe 1930nA Jain Education Intemational Page #835 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana 083 asahakAranA AMdolanamAM bhAga lIdhelo. emaNe kumArapALane 1990mAM bakiMgahAma pelesamAM cuka oNva eDinabaro prinsa gAMdhIjI vizenAM ghaNAM kAvyo saMbhaLAvelAM. philipane "jaina sTeTamenTa oNna necara' arpaNa karavA gayelA pAMca kumArapALe mukhya viSaya tarIke gujarAtI laI amadAvAdathI khaMDanA jaina pratinidhimaMDaLamAM teo hatA. vaLI, 1993mAM 1963mAM bI. e. ane 1965mAM ema. e. thaI navagujarAta zikAgomAM ane 1999mAM dakSiNa AphrikAnA kepaTAuna zaheramAM kaoNleja, amadAvAdamAM gujarAtI, adhyApaka tarIke kArakirdInI yojAyelI "varlDa pArlAmenTa oNva rilijIyansamAM tathA 1994mAM zarUAta karI. 1980mAM DaoN. dhIrubhAI ThAkaranA mArgadarzana nIce vaiTikanamAM popa jaoNna pola (dvitIya)nI mulAkAta lenAra AnaMdaghana : eka adhyayana' vize zodhaprabaMdha lakhI emaNe gujarAta pratinidhimaMDaLamAM dharmadarzana vize temaNe sArthaka carcA karI hatI. yunivarsiTImAMthI pI. eca. DI. nI padavI paNa prApta karI. 'insTiTyuTa oNpha jainaoNlaoNjI' nAmanI vizvavyApI saMsthAnA teo 1983mAM teo gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhitya bhavanamAM bhArata khAtenA ko-oNrDineTara che. joDAyA. tyAM 2001nA navembarathI teo gujarAta vibhAganA kumArapALa desAIe pIeca.DI. nA saMzodhana nimitte prAdhyApaka uparAMta adhyakSa tarIke sevA Ape che. teo gujarAta madhyakALanA maramI saMtakavi AnaMdaghananA jIvana ane kavana vize yunivarsiTInA bhASAsAhitya bhavananA adhyakSa ArTasa phekalTInA UMDANathI abhyAsa karI, temanAM pado ane stavanonI hastapratonuM Dinano hoddo saMbhALe che. saMzodhana karI temanA kavitvane prakAzamAM ApyuM che. temaNe temaNe 196ramAM "gujarAta samAcAra'mAM kaoNlamalekhanano gujarAtanA judA hastapratabhaMDAromAMthI 300 jeTalI hastapratono ane 1965mAM graMthalekhanano prAraMbha karelo. 1965mAM abhyAsa karI tenA AdhAre zAstrIya saMpAdana karyuM che. paM. lAlabahAdura zAstrInuM jIvanacaritra "lAla gulAba' nAme lakhIne becaradAsa dozI, DaoN. bhogIlAla sAMDesarA ane paM. dalasukhabhAI bAlasAhityakSetre padArpaNa karyuM. e pustakanI 60 hajAra nakalo mAlavaNiyA jevA vidvAnoe emanA saMzodhanakAryanI prazaMsA karI vecAI ane gujarAtabharamAM jANItI ziSTavAcana-parIkSAmAM e che. madhyakAlIna sAhityanA saMzodhanakSetre DaoN. kumArapALa desAIe noMdhapAtra pradAna karyuM che. temaNe saMzodhana karI 'apragaTa madhyakAlIna pAThyapustaka tarIke pasaMdagI pAmyuM. gujarAta sarakAranI ucca kRtio', 'jJAnavimalasUrikRta stabaka" ane guNavattAvALA bAlasAhityanI spardhAmAM e pustakane prathama "marasuMdara upAdhyAyaracita ajitazAMtistavanano bAlAvabodha' jevAM pustako puraskAra prApta thayelo. 1966nI 11mI jAnyuArIe vaDApradhAna lAlabahAdura zAstrInuM aNadhAryuM avasAna thatAM kumArapALe emanA pragaTa karyA che. 'gata saikAnI jaina dharmanI pravRttio', "aba hama jIvananI vizeSa vigato prApta karI lagabhaga traNaso pRSThanuM amara bhaye" ane "abolanI AtamavANI' temanAM saMzodhanamUlaka mahAmAnava zAstrI' nAmaka vistRta caritra taiyAra karyuM, jeno pustako che. rAjasthAnanA lokasaMskRti zodhasaMsthAna taraphathI prakAzana-samAroha "dhUmaketu'kRta "dhruvadevI' navalakathAnA prakAzana AnaMdaghana vizenA utkRSTa saMzodhana mATe temane "hanumAnaprasAda sAthe saMlagna hato (20-4-1966). podAra' pAritoSika maLyuM hatuM. gujarAta yunivarsiTInI vinayana vidyAzAkhAmAM 1975 ane 1980mAM saMzodhana aMgenuM utkRSTa - kumArapALa bhAratIya saMskRti, jainadarzana ane " kArya karavA mATe temane DaoN. ke. jI. nAyaka caMdraka enAyata thayo jainasAhityanA abhyAsI che. temaNe ciMtanalekhonA aneka saMgraho hato. 1985mAM saMzodhana aMgenA utkRSTa kArya mATe temane A ApyA che. "jhAkaLabhInAM motI'nA traNa bhAga, 'motInI khetI', caMdraka punaH prApta thayelo. mAnavatAnI maheka', 'tRSNA ane tRti', "kSamApanA', 'jIvananuM - kumArapALa sarjaka hovAnI sAthe vivecaka paNa che. amRta', 'du:khanI pAnakharamAM AnaMdano eka Tahuko', 'jhAkaLa banyuM motI' vagere saMgrahomAMnA lekho kumArapALanA nibaMdhakAra tarIkenA hemacaMdrAcAryanI sAhityasAdhanA', "zabdasaMnidhi', "bhAvanapAsAne supere pragaTa kare che. A saMgrahonA keTalAka lekho vyAkhyAna vibhAvana', "AnaMdaghana : jIvana ane kavana' vagere temanAM nimitte lakhAyA hatA. vivecananAM pustako che. mukhyatve madhyakAlIna sAhitya abhyAsI kumArapALa arvAcIna sAhityanA paNa marmajJa che. enI pratIti kumArapALa sArA vaktA paNa che. gujarAta ane bhAratamAM arvAcIna kRtio vizenA emanA vivecanalekho karAve che. Thera Thera vyAkhyAno ApavAnI sAthe temaNe iMglenDa, amerikA, pUrva madhyakALanA gaNyAgAMThyA abhyAsIomAM temanI gaNanA karavI paDe. AphrikA, keneDA, siMgApora, beljiyama, hoMgakoMga, maleziyA, InDoneziyA vagere dezomAM paryuSaNa nimitte temaja parisaMvAda Adi kumArapALa sUjhavALA saMpAdaka paNa che. temaNe saMkhyAbaMdha saMpAdano karyA che, jemAM mahattvanAM che : "jayabhikhu nimittoe ApelAM vyAkhyAno khUba prazaMsA pAmyAM che. i. sa. smRtigraMtha', "zabdazrI", "kavi dulA kAga Jain Education Intemational Page #836 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o84 % bRhad gujarAta, atigraMtha, haimasmRti', "jayabhikhunI jaina dharmakathAo' bhAga 1- mATe zrI yaza ha. zukala pAritoSika, sporTsa vize patrakAratvamAM 2, "narmada : AjanA saMdarbhamAM", "navalikA aMka("gujarAta mahattvanuM pradAna karavA mATe nAnubhAI suratI phAunDezana dvArA TAimsa'), "ojasa dIThAM AtmabaLanAM", "ratnatrayInAM ajavALAM', saMskRti gaurava puraskAra, gujarAta dainika akhabAra saMgha dvArA "sAmAyika sUtra' (artha sAthe), zaMkhezvara mahAtIrtha', patrakAratvamAM sattvazIla lekhana mATe hariOM Azrama eNvaoNrDa temaja yazobhAratI', dhanya che dharma tane' (AcArya vijayavallabhasUrinAM ziSTa, sAtvika ne mUlyalakSI lekhana mATe zrImad rAjacaMdra pravacanonuM saMpAdana), "Atmavallabha smaraNikA' (gujarAtI AdhyAtmika sAdhanA kendra taraphathI saMskRti eNvaoNrDa enAyata thayAM che. vibhAganuM saMpAdana), "bALasAhitya saMgoSThi', "parivartananuM I. 1984thI prativarSa paradezamAM kumArapALanAM vyAkhyAno prabhAta' ('gujarAta TAImsa') "ekavIsamI sadInuM vizva yojAya che. A kSetranI temanI pravRttinA abhivAdanarUpe iMglenDamAM ('gujarAta TAImsa'), ekavIsamI sadInuM bALasAhitya', "adAvata 14 bhAratIya saMsthAoe maLIne temane "hemacaMdrAcArya eNvaoNrDa vinAnI adAlata' (caM. cI. mahetAnAM reDiyo-rUpakonuM saMpAdana), Apelo. A uparAMta temane uttara kaeNliphaoNrniyAnA jaina kendra dvArA "eka divasanI mahArANI' Dimona raniyananI vArtAono caM. cI. gaurava puraskAra, jaina jyotirdhara eNvaoNrDa, gujarAta ratna eNvaoNrDa mahetAe karelo anuvAda). temanA dvArA saMpAdita pustakono vyApa tathA 1980mAM juniyara cembarsa taraphathI bhAratanI dasa yuvAna jotAM temanuM rasakSetra keTaluM vizALa che eno aMdAja Ave che. pratibhA aMgeno eNvaoNrDa paNa enAyata thayela. amerikA ane pratyeka saMpAdanamAM temanI sUjha, samaja ane cIvaTa jovA maLe che. keneDAnAM tamAma kendrone AvarI letA pheDarezana oNpha jaina I. 1969mAM "jayabhikhkha'nuM avasAna thayuM tyAre eNsosiyezana oNva northa amerikA (jainA) dvArA amerikA kumArapALa 27 varSanA hatA. parivAranI Arthika sthiti sArI na sivAyanA anya dezomAM jaina sAhityanAM saMzodhana ane darzana aMge hatI. pitA temanA udAra svabhAvane kAraNe devuM mUkI gayelA. e agatyanI kAmagIrI karanArane apAto presiDenTa spezyala eNvaoNrDa vakhate 'jayabhikhu" "gujarAta samAcAra'mAM "IMTa ane imArata" keneDAnA ToranTomAM 1997nA julAImAM yojAyelA dvivArSika kaoNlama lakhatA. temaNe 195rathI A kaoNlama lakhavI zarU karelI adhivezanamAM kumArapALane enAyata thayo hato. mUlyaniSTha ane khUba lokapriya hatI. akhabAranA taMtrIe kumArapALane sAhityasarjana mATe dilhInI ahiMsA inTaranaeNzanala saMsthAe tathA bolAvI emanA pitAnI A kaoNlama cAlu rAkhavA sUcavyuM. pahelAM dIvALIbahena mohanalAla mahetA TrasTe viziSTa eNvaoNrDa enAyata to kumArapALa khacakAyA, paNa taMtrIe bahu Agraha karatAM teo karyA che. i. sa. 2001mAM bhagavAna mahAvIra janmakalyANaka saMkoca sAthe taiyAra thayA. zarUAtanA cArapAMca haptA nAma vagara samiti taraphathI jainadarzana ane jainabhAvanAonA prasAra mATe ApyA. ene AvakAra maLyo. pachI ja temaNe potAnuM nAma prasiddha uttama yogadAna karanAra 26 vyaktione vaDApradhAna zrI karyuM. tyArathI Aja sudhI teo niyamita e kaoNlama lakhatA rahyA aTalabihArI vAjapeyInA haste apAyelA jainaratna evorDa mATe che. pitA-putra dvArA aDadhI sadIthI paNa vadhu samaya niyamita rIte paNa temanI pasaMdagI thaI hatI. eka kaoNlama lakhAI hoya evo gujarAtI patrakAratvakSetramAM bIjo ramatagamatakSetre paNa kumArapALanuM pradAna ullekhanIya che. koI dAkhalo jovA nahIM maLe. "gujarAta samAcAra'mAM teo gujarAtI, hiMdI, aMgrejI ane marAThImAM pragaTa thayelA "bhAratIya uparyukta kaoNlama uparAMta "AkAzanI oLakha', 'jhAkaLa banyuM krikeTa' ane 'krikeTanA vizvavikramo' tema ja krikeTa prasiddha 'krikeTara motI', "ramatanuM medAna', 'pArijAtano parisaMvAda jevI aneka maeNgejhinanuM mAnAI sabhyapada temane sAMpaDyuM hatuM. temanA eka kaoNlamo niyamita lakhe che. atyAre gujarAta samAcAramAM sauthI pustakane "dha krikeTara inTaranaeNzanala sAmAyika' dvArA Ayojita vadhu kaoNlamo lakhanAra teo eka mAtra patrakAra che. "gujarAta jyubilI liTararI eNvaoNrDa mATenI spardhAmAM sthAna sAMpaDyuM hatuM. TAimsa'mAM paNa teo "pAMda ane pirAmiDa' nAmaka kaoNlama 1962thI akhabAra, reDiyo ane Telivijhana paranI temanI niyamita lakhe che. gujarAta yunivarsiTInA patrakAratvavibhAgamAM vigatakhacita pramANabhUta ramatagamatanI samIkSAe khUba teo varSothI sevA Ape che. A uparAMta gujarAtanI anya lokacAhanA prApta karI che. temaNe vividha klabo ane saMsthAomAM yunivarsiTIomAM paNa teo patrakAratvanA abhyAsakrama sAthe ramatagamata vize 300thI vadhu vaktavyo ApyAM che. saMkaLAyelA che. "akhabArI lekhana' vize temaNe eka pustaka lakhyuM che tathA "sAhitya ane patrakAratva' nAmaka graMthanuM saMpAdana karyuM che. gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhityabhavanamAM gujarAtInA patrakAratvakSetre bahuvidha kAmagIrI bajAvavA mATe temane "navacetana' prAdhyApaka tarIke kAma karatA DaoN. kumArapALa desAInA mArgadarzana mAsika dvArA navacetana rIpyacaMdraka, patrakAratvamAM viziSTa pradAna nIce 12 vidyArthIoe pI.eca.DI.nI padavI prApta karI che. Jain Education Intemational Page #837 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimA darzana gujarAta yunivarsiTInA gujarAtI abhyAsa samitinA adhyakSa ane ekeDemika kAunsilanA sabhya DaoN. desAI sAhitya, patrakAratva ane jainadarzanamAM pI.eca. DI.nA gAiDa tarIke mAnyatA dharAve che. siMgAporanI 50 varSanI paraMparA dharAvatI gujarAtI skUlamAM abhyAsakrama aMge varkazaoNpa karyA che. keniyA ane enTavarpamAM gujarAtI zIkhavA aMgenA prayatnomAM sakriya sahayoga ApavA sAthe temaNe briTananI gujarAtI sAhitya akAdamI ane amerikAnI gujarAtI liTararI ekeDemI taraphathI vaktavyo ApyAM che. karmavIra kumArapALa sAhitya, saMskRti ane zikSaNanI saMkhyAbaMdha saMsthAo sAthe sakriya rIte saMkaLAyelA che. gujarAtI sAhitya pariSadamAM agAu maMtrI tarIke kAma karI cUkelA teo atyAre tenI kAryavAhaka samitinA sabhya che. gujarAta sAhitya sabhAnA maMtrI tema ja gujarAtI sAhitya akAdamInA upAdhyakSa che. akhila bhAratIya sAhitya pariSadanA gujarAta pradezanA teo upAdhyakSa che. akhila bhAratIya jaina zvetAMbara konpharansa ane zrI yovijaya jaina graMthamALAnA maMtrI tarIke kAryarata kumArapALa chellAM - 785 trIsa varSathI zrI jayabhikhkhu sAhitya TrasTanI anekavidha pravRttio karI rahyA che. prA. anaMtarAya rAvaLa smAraka samiti ane caMdravadana mahetA smAraka samitinA teo maMtrI che. gujarAtanI asmitAnA mahApuruSArthI samAna 'gujarAtI vizvakoza'nA prAraMbhathI ja teo gujarAta vizvakoza TrasTanA TrasTI tarIke sevArata che. zrI mahAvIra kalyANa kendra, anukaMpA TrasTa, inDiyana reDakrosa sosAyaTI (boTAda bA), sulabha heltha enDa hArTa kera senTara vagere saMsthAo dvArA teo Apattisrasta lokone sahAya pahoMcADe che. 2001nI 26mI jAnyuArIe gujarAtamAM thayela bhISaNa dharatIkaMpa veLA temaNe bhUkaMpagrasto mATe bAra lAkha rUpiyA jeTalI rakama videzathI meLavI hatI. gaLathUthImAMthI ja sAhitya, saMskRti ane sevAnA saMskAra meLavanAra kumArapALanA kAryakSetrano vyApa vizALa ane vaividhyasabhara che. aneka evorDo, caMdrako, puraskAro prApta karavA chatAM kumArapALa desAIne abhimAna sparzI zakyuM nathI. caherA para haMmezA snehALa smita ane nAnAmAM nAnA mANasa sAthe paNa premapUrvaka uSmApUrNa vyavahAra temanA prasanna vyaktitvano ane sArtha jIvanakalIno marma pragaTa kare che. - prasAda brahmabhaTTa kalAkAra zrI dhanarAja koThArIno navonmeSa nitya nUtanatAne potAnI sakriya gatizIla pravRtimAM jIvanamaMtra tarIke svIkAranAra gujarAtanA gaurava samA bhAvanagaranA pratibhAsampanna kalAkAra zrI dhanarAja koThArIe traNa dAyakAnI kalA-pravRtimAM navaraMga nijI pratimAnI pratIti karAvI che. hastakalA, skeTIMga, phoTogrAphI, ciTIMgjha kArDa, dAMDiyArAsa, lekhana, abhinaya, sTeja suzobhana kSetre khUba nAmanA prApta karI che. bhAratamAM mukhavaTAnI kalA ghaNI prAcIna che. nRtya bhavAI jevI lokakalAomAM mukhavaTAno upayoga vizeSa pramANamAM thato rahyo che. pahelI sadI pUrve racAyelA paMtajalInA mahAbhASyamAM mukhavaTI paherIne pAtro nATya prayogo karatA tevo ullekha che. paurANika pAtronA mukhavaTA paherIne bhavAIveza bhajavatA. AdivAsI loko jAnavara tathA duzmanone bivaDAvavA mukhavaTA paheratA. pUrva bhAratamAM chAMva nAmanA nRtyamAM rAjA mukhavaTo paherI ziva-pArvatI, rAdhA-kRSNa vagerenuM nRtya karatA. arvAcIna kALamAM mukhavaTAno upayoga gRha suzobhana arthe paNa thato hovAnuM jovA maLe che. nATyazAstranA lekhaka bharatamuninA Adeza anusAra mukhavaTA dhAraNa karela pAtra kazuM bole nahiM mAtra mUka abhinava dvArA abhivyakti rajU kare che. paraMparA anusAra ApaNA dezamAM deva-devI ane dAnava tathA pazu-paMkhI ane mAnava vagerenA mukhavaTA taiyAra thatA hatA ane raMgo dvArA emAM anurUpa bhAvanuM Alekhana karavAmAM AvatuM hatuM. e pramANe A mukhavaTA ApaNA dezanI prAcIna saMskRtinA darzana karAvatA. uparAMta AphrikA, cIna, tibeTa, nepALa vagere dezonuM pratinidhitva dharAvatA mukhavaTAnuM sarjana karavAmAM zrI dhanarAja koThArI saphaLa rahyA che. bhAratamAM mukhavaTAnI kalA paNI prAcIna che. Aje jyAre gujarAtamAM A paraMparAgata kalA dhIme dhIme lupta thatI jAya tyAre vilIna thatI kalAne kaMIka aMze punarjIvita karavAno emano A prayAsa prasaMzanIya che. Shri. T. L. Kapadia Public Charitable Trust Heartly Welcomes you to stay at their AMRAT ATITHI GRUH Kapadia Market, Kandaswamy Lane, Near to Hanuman Wyamshala, Sultan Bazar, Hyderabad-500 195. (A.P.) Phone : 4754389 & 4754972 *In the Heart of city * And yet Calm and quite * Advance Booking Facility available Bombay Thali * Homely Atmosphere * Latest New Building with modern Facilities with reception Passenger lift, T. V. etc. * A/c. room Available * Hall available for small get togerther, merriages, conference etc. * And even then lowest Service Charges only..... Page #838 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o86 che bRhad gujarAta, praviNa prakAzana eka anokhI prakAzana saMsthA mAtra gujarAtI ja nahIM paraMtu AkhA bhAratanI uttama prakAzana saMsthAo jeNe sarvottama grantharatnone prakAzita karIne sAhitya dvArA samAjanuM saMskAra ghaDatara karyuM hoya tenI sUci taiyAra karavAmAM Ave to rAjakoTanI praviNaprakAzana saMsthAne prathama haroLamAM mUkI zakAya tevuM tenuM mahAmUlu pradAna che. jenI guNavatA lokaruci ghaDavAmAM sahAyaka thAya tevA saMkhyAbaMdha graMtho jabbara mUDI rokANa karIne praviNa prakAzane prakAzita karI gurjara prajAne ApyA che. e enI apUrva sevA che. jANItA lekhakonA tamAma pustakonI zreNionuM prakAzana, enuM pratyakSa udAharaNa che. sAhityakalAne pUjanAra praviNaprakAzanane ApaNA abhinaMdana - manasukhalAla sAvaliyA jUnAgaDha kubaDIyA parivAramAMthI dIkSIta thayela mahAtmAone vaMdanA * pa. pU. AcAryadevazrI naradevasAgarasUrIzvarajI mahArAja * pU. munizrI somasuMdaravijayajI mahArAja * pU. sAdhvI zrI akSayacaMdrAzrIjI mahArAja * pU. sAdhvIzrI divyanidhizrIjI mahArAja | kubaDIA parivAra-vAvavALA ha : jayaMtibhAI kubaDIyA surata with Best Compliments Viral Corporation Viral Prefab Industries Pvt. Ltd. The Umbergaon Cub & Resort Pit Lid Regd. off. : Factory Resort : 106, Damji Shamji Udyog Bhavan A2/2702, G. 1. D. C., Madhuvan Complex, Veera Desai Road, Andheri (W). Umbergaon - 396 171 Umbergaon Sanjan Road, Mumbai - 400 058. (Gujarat) Umbergaon-396171 Gujarat Tel : 633 1876 1633 1877 Tel : (0262) - 562430. Tel : (0260) - 562464 Fax : (91-22) 633 3256 Fax : (0262) - 563890 Fax : (0262) - 562783 E-mail: viralgroup@vsnl.com * www.viral.co.in with Best Compliments From : NANAVATI GROUP OF COMPANIES 'NANAVATI MAHALAYA' 18, HOMI MODI STREET, FORT, MUMBAI - 400 023. Tel. No. : 91-22-204 44 22204 36 57 Fax : 91-22-204 27 69. e-mail : nanavati @ bom5.vsnl.net.in. MANUFACTURES & EXPORTERS OF INERMEDIATES FOR DISPERSE DYES & PHTHALOCYANINES NANAVATI SPECIALITY CHEMICALS PVT. LTD. INDIAN EXTRACTONS LTD. PHTHAL COLOURS & CHEMICALS (0) LTD. 'TOTAL QUALITY IS WHAT WE AIM AT Jain Education Intemational Page #839 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhA darzana jAherajIvatatA pathadarzaka : bhAveNAnA hitaciMtaka : nehAdarazrI pratApabhAI tArAcaMda zAha pU.zrI morAribApue kahyuM che ke "jIvananI rIti, rASTraprIti ane mUlyovALI rAjanIti A traNeya ekaja vyaktimAM lagabhaga durlabha gaNAya. pratApabhAImAM traNeyano saMgama jovA maLe che." bhAvanagara ane jillAnAM vividha jAherakSetromAM jemanI sAmAjika sevA noMdhapAtra banI che tevA zrI pratApabhAIne hamaNAMja thoDA samaya pahelA eka snehadara samiti taraphathI jAhera abhivAdana karI sanmAnita karyA te yathAyogya che. abhivAdana patramAM jaNAvAyuM che ke bhAvanagara zahera ane jillAnA prajAjIvanamAM chellA cha dAyakAthI teo je sakriya yogadAna ApI rahyAM che te badala bhAvanagaranA nAgariko gaurava anubhave che. vidyArthIkALamAM AraMbhAyelI temanI kArakIrdimAM traNavAra nagarapAlikAnA sabhya pade. tathA satata cAra vakhata nirvAcita rAjyavidhAnasabhAnA sabhya tarIke rahIne rAjyakakSAnA nANAmaMtrI tarIke temaNe javAbadArI vahana karI che. saurASTra samAcAra" jillAnA sarvaprathama dainika akhabAre temanA vaDapaNa heThaLa patrakAratva kSetre mUlyalalitAnAM navAM sopAno siddha karyA che. dainika akhabArane mAtra vyAvasAyika sAdhana na gaNatAM akhabArI mAdhyama taLe temaNe morabInI pUrahonArata, rAjayavyApI bhUkaMpa ke kAragIla yuddha jevA prasaMge mAnava lAgaNIone vidhAyaka mArge vALI che. ane jillAnI yuvAna pratibhAne pAMgaravAno maMca pUro pADyo. janacetanAne jAgRta karI temaNe sevAkIya vyApathI reDakrosa hospiTala, vidyuta smazAnagRha, dipakasabhAkhaMDa ane gaMgAjaLiyA taLAva jevA prakalpone lokarSita karyA. temanI sarvatomukhI pratibhAnA saMsparzathI dUdha saritA DerI tathA madhyastha sahakArI bhaMDAra jevI saMsthAo paNa vikasI. A tamAma pravRttiomAM jillAnA aneka AgevAnono sahakAra prApta karIne temaNe netradipaka netRtva puruM pADyuM che. A uparAMta "gujarAta dainika akhabAra saMgha" tathA "InnA" jevI saMsthAonA mAdhyama dvArA temaNe akhabArabhavananuM nirmANa tathA akhabArI vetanapaMca jevA praksapomAM mahattvanuM yogadAna ApyuM che. saMsada dvArA prasthApita thayelI dezavyApI saMsthA presa kAunsIla oNpha inDIyAnA sabhya tarIke paNa temaNe gauravabharyuM sthAna prApta karyuM che. temanI A kAryazIlatAmAM temanuM nispRha ane nirdabha vyaktitva satata preraNAmaya banatuM rahyuM che. bhAvanagaranA nAgarikoe temanA A sevAyajJano RNasvIkAra karIne A abhivAdanapatra pa. pU. saMtazrI morAribApunA varada haste arpaNa karyo. A prasaMge gujarAtanA rAjapAlazrI suMdarasiMghajI bhaMDArInI vizeSa upasthiti goravaprada banI. snehAdarasamitinA adhyakSa zrI guNavaMtabhAI vaDodarIyA ane nagarapAlikAnA meyara mahipatasiMha gohilanA hastAkSara sAthe abhivAdana patra rajU thayela. zrI pratApabhAI vizvanA ghaNA dezonI saphare jaI AvyA che, aneka saMsthAonI sthApanA karI tenA rAhabara banyA che. graMthayojanAne zubhecchA pAThave chezrI siddhacakra tapa je. mU. jaina saMgha TrasTa || 3, zramajIvI sosAyaTI - gurukuLa pAchaLa, kAcanuM jinAlaya-rAjakoTa graMthayojanAne zubhecchA pAThave che-- zrI zAMtinagara jaina saMgha uMjhA (u.gu.) jayaMtilAla ma. zAha (pramukha) ramaNalAla 2. zAha (upapramukha) girizacaMdra ke. zAha (maMtrI) TUDY Jain Education Intemational For Private & Personal use only Personal Use Only Page #840 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intemational Page #841 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Phone : (0278) 2562690 SHRI ARIHANT PRAKASHAN 2237 B/1, "Padmalaya", Hilldrive, Near Circuit House, Behind Port Colony, Waghawadi Road, BHAVNAGAR-364 002. (GUJ.) amArA saMpAdita graMtha prakAzanomAM nIcenA graMtho prApya nathI. 0 gohilavADanI asmitA bhAga-1 | gohilavADanI asmitA bhAga-2 0 sorASTranI asmitA 0 bRhada gujarAtanI asmitA 0 bhAratIya asmitA 0 eziyAnI asmitA 0 vizvanI asmitA bhAga-1 0 vizvanI asmitA bhAga-2 jenarana ciMtAmaNI 0 zAsanaprabhAvaka zramaNabhagavaMto (prathama AvRtti) jinazAsananA zramaNIratno. zrI pArzvanAthopasargahAriNI zAsanadevI padmAvatImAtA 0 mahAmaNI ciMtAmaNI zrI gurUgotamasvAmI. 0 zAsanaprabhAvaka zramaNabhagavaMto dvitIya AvRtti bhAga 1-2 yakSarAjazrI mANibhadradeva 0 ApaNA zreSThIvaryo bhAga-1 jena pratibhAdarzana A graMtha upalabdha che. 0 bRhada gujarAta pratibhA darzana Jain Education Intemational Page #842 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU.gaNivarya zrI sAgaracaMdrasAgata thitI je jANA gAvatuM viza paripakI navuM Ayojana saMskArayAtrA . AzIrvAda suvizAla gacchAdhiita pU. A zrI sUryodayasAgara sU. prabhAvaka A.zrI azokasAgara sa.ma. pU.A zrI jinacaMdrasAgara sU. ma. pU.A zrI hemacaMdrasAgara sU.ma. irlibrary.org Page #843 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanA 19 jillA nA gAmo gAma jAgaraNano zakhaolle jagAvatI - bhAratanuM gAmagAmasaMskRtinuM tIrthadhAma dezaApaNo vyasana muktAdharma ApaNo ahisAyukata - saMskAronuM thaze rakSaNasaMskRtinuM e kharu jatana mA-bApanekaro praNAmajIvadayAnuM karoDoma - coro- cabutaro negocara jayAM gAma nahI te tIrathadhAma - dharmAnIjanuM zikSaNaphagAvI do bhAratIya zikSaNagAvI do 'vizva jaioopaTapadAyojItu saMskRti jirNodvAra ahiMsApacAra vyasanI nAbudI janajAgaraNI thAmAM saMsthA saMdha sarve jIvarakSA anukaMpA saMskAra sthApanA nI uddezasAthe nikaLelI saMskArayAtrA rakAra yAzALIrelImAM joDAvo 2fkaliLI jAyArU 24mA hatha jAge yuvAna dezamahAna vizva jainapariSadu SRIEN 0 prakAzadiAI - goregAMva - 28752026 0 cukezadiAI - prArthanAsamAja - 3878022 0 hiteSadiAI lAkhANI - - rapa648944 0 rAyacaMdaditI - pAlaghara - pa3177 bolAvyA che ? leznisa cariolaisa (c) deza bhakidol -rzii - haon _lihALI @ @nkAhArI baol fmI lyatopkalo baLo fmo thagdza - bIyaDItharu umAzA gAmamAM calAvo vamaoN jIvarakSA = jalarakSA vRkSa rakSA nA rakSaka baoLI - saMrarakRti rakSaka baLo Page #844 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina maharSio gharma dhuraMdharo : jyotirdharo saMskRtinA svajadArIo lokasaMskRtinA kalAvido | nRpatio ane maMtrIvaro asmitAnA vidhAyako raMga rekhAnA kalAvido kavio-lekhako svarasAdhako sArasvato nArI ratano darzana zAstrIo guNaIrvila mahAjana | MOHIT Gar-(02795 2516000 -09 sojanya zAsa01 samrATa samuha AyaoII samartha sAkSara pU.A.zrI dharmadhuraMdhara sUrijI ma. All 1za, pU.A.zrI ku06 308, sUrijI ma. aAdi nI preraNAthI chiyAthI zrI siddhAcala (AthAmALAgaDhathIfsaddhAcataolI I re pAlatA saMdhaofI smRti foDUmo | jayasukhalAla haragAvaLa , Isa zAha viThayAvALA hAla amadAvAda, ducation[tee HzaDrAvIyuM ja hIrAcaMda, jaya vALad:6tvuM effersona[QlapuravALA hAla bhAyaMda chaww