Page Text
________________
પ્રતિભા દર્શન
જે ૯૩ કાયદો ઘડાયો. તે પછી ખેડૂતોનું ૮૦લાખનું દેવું માફ અડગ શ્રદ્ધા. તેમણે ધી યુનિવર્સિટી ઓફ નાલંદા નામે કરવામાં આવ્યું અને ખેડૂતો વતી રાજ્ય શાહુકારોને ૨૨ લાખ મહાનિબંધ લખ્યો અને મુંબઈ યુનિ.માંથી એમ.એ.ની રૂપિયા ભર્યા હતા. આવું રાજાશાહીમાં પણ બને તે કલ્પનામાં પ્રથમવર્ગની ઉપાધિ મેળવી. પછી ઇંગ્લેન્ડ ગયા અને ડો. પણ ન આવે. ભાવનગર રાજ્યે જ જૂના સાવરમાં અર્નેસ્ટ મેકેના હાથ નીચે સિંધમાં ચાન્દહુદડોના ખોદકામમાં ગ્રામપંચાયતની શરૂઆત કરી હતી. કૃષ્ણકુમારે ભાવનગરની તાલીમ મેળવી અને પછી આર્કિયોલોજી ઓફ ગુજરાત એ જનતાને સ્વચ્છ પાણી મળી રહે તે માટે ઘણા જ પ્રયત્નો કર્યા. વિષય ઉપર લંડન યુનિવર્સિટીમાંથી પી.એચ.ડી.ની ડિગ્રી એ સિવાય કૃષ્ણકુમારે ખેતી, વેપાર, બંદરના વિકાસ માટે મેળવી. આટલો ઉચ્ચ અભ્યાસ કર્યા બાદ ભારત આવીને બેજોડ પ્રયત્નો કરી તેમનું શાસન નમૂનેદાર બનાવી પ્રજાના પૂનાની અનુસ્નાતક સંશોધન સંસ્થા ડેક્કન કોલેજમાં જોડાયા આશીર્વાદ મેળવ્યા હતા. આ ઉદારચરિત મહારાજાએ ભારત હતા. જેણે વિદેશમાં કેળવણી લીધી છતાં ભારતીય સાહિત્ય, સાથે જોડાણ સ્વીકારી ૧૫-૧-૧૯૪૮ના રોજ ભાવનગર ધાર્મિક પૌરાણિક સાહિત્ય, આયુર્વેદ, જ્યોતિષમાં રસ રાખ્યો રાજ્યમાં જવાબદાર તંત્રની સ્થાપનાની જાહેરાત કરી. અને તેના વિષે પણ ઊંડું અધ્યયન કર્યું હતું. તેમણે .સ. બળવંતરાય મહેતા તેના મુખ્યપ્રધાન બન્યા અને જવાબદાર ૧૯૪૧થી ભારતના જુદા જુદા પ્રદેશો કોલ્હાપુર, નાસિક, તંત્રના સરદાર પટેલના હસ્તે ઉદ્દઘાટન પ્રસંગે સમગ્ર | નેવાસા, રાજસ્થાન, દ્વારકા, મહિસુર, ત્રિપુરા જેવા ૨૧ સૌરાષ્ટ્રરાજયની રચના થતાં તેમને સૌરાષ્ટ્રના ઉપરાજપ્રમુખ જેટલાં ઉત્પનનો કર્યા હતાં. જેમણે સ્વતંત્રપણે લખેલા બનાવાયા હતા. તેમની ત્યાગ ભાવનાની કદરરૂપે તેમના અગત્યના ૧૦ ગ્રંથો અંગ્રેજીમાં લખ્યા છે. જ્યારે ચાર માનમોભાને શોભે તેવો મદ્રાસના ગવર્નર તરીકેનો હોદો મહત્ત્વના ગ્રંથોમાં તે સહલેખક હતા. બાકી છૂટક લેખોની આપવામાં આવ્યો. તેઓ મદ્રાસના ગવર્નરપદ સ્વીકારવા સંખ્યા ૨૦૦થી પણ વધારે થવા જાય છે. ઈતિહાસ જતા હતા ત્યારે ભાવનગરની જનતાએ અશ્રપૂર્ણ આંખોએ પુરાતત્ત્વની અનેક નામાંકિત સંસ્થાઓના તે પ્રમુખ બન્યા વિદાય આપી કે આજે અમારો રાજા રાજા મટી નોકર બન્યો. હતા. તેમને પદ્મવિભૂષણનો ઈલ્કાબ અને ૧૯૬૬નો પોતે માત્ર રૂપિયો એક ટોકનરૂપે જ પગાર સ્વીકાર્યો હતો. રણજીતરાય સુવર્ણચંદ્રક મળ્યો હતો. આ મહાન પુરાતત્ત્વવિદ પછી તેમણે મદ્રાસના ગવર્નર પદે ઘણા વર્ષો સેવા બજાવી. ખૂબ જ સરળ સ્વભાવના અને નાનામાં નાના માણસને .સ. ૧૯૬૫માં તેઓ પાછા ભાવનગર આવ્યા હતા. આ ચાહનારા તથા વિદ્યાર્થીઓ માટે પોતાની સર્વે શક્તિ કામે પ્રજાવત્સલ અને લોકશાહી પ્રેમી પ્રાતઃ સ્મરણીય મહારાજાનું લગાડનાર ગુરૂ હતા. તેમના હાથ નીચે ૪૮ જેટલા ૨-૪-૧૯૬૫ના રોજ અવસાન થયું. પરંતુ તે પ્રજા ઉપર વિદ્યાર્થીઓએ પી.એચ.ડી.ની ડીગ્રી મેળવી હતી. તેમણે એવી જબરી છાપ છોડતા ગયા હતા કે ભાવનગરની તેમનાં મૃત્યુ પછી પોતાના બધાં જ પુસ્તકો લાયબ્રેરીને ભેટ મહાનગરપાલિકાએ તેમનું પૂરા કદનું કાંસાનું બાવલું ઇ.સ. આપવાની અને શરીરદાનની ઇચ્છા જાહેર કરી હતી. તેઓ ૧૯૯૩માં નિલમબાગ પેલેસચોકમાં મૂક્યું છે. કે જેથી તે કહેતા કે ભારતમાં પુરાતત્ત્વવિદ્યાનું ભાવિ ખરેખર ધૂંધળું છે. ઉદારચરિતની પ્રેરણા આ જગતના લોકો હરહંમેશને માટે તેઓ ઇ.સ. ૧૯૭૩માં નિવૃત્ત થયા પછી પણ પુરાતત્ત્વના લેતા રહે.
ક્ષેત્રની લેખન અને માર્ગદર્શન પ્રવૃત્તિમાં જીવનપર્યન્ત પુરાતત્ત્વતો દેદીપ્યમાન સૂર્ય
જોડાયેલા રહ્યા. આટલી બધી એની સિદ્ધિ જોયા પછી એમ
સ્વાભાવિક થાય કે આ સિદ્ધિ પાછળ કોનો હાથ હતો ? તો હસમુખ સાંકળિયા
જવાબ મળે કે તેના વિદ્યાગુરુ ફાધર હેરાસ. તેણે પુરાતત્વક્ષેત્રે આ આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ પ્રાપ્ત પુરાતત્ત્વવિદ મૂળ
કેવા ઉત્સાહથી અને શું કામ કર્યું એની નોંધ જો કરવા બેસીએ સૂરતના વતની હતા. તેઓનો જન્મ ૧૦ ડિસે. ૧૯૦૮ના તો આખો ગ્રંથ ભરાઈ જાય. આખરે આ સત્યનો શોધક ૨૬રોજ મુંબઈમાં થયો હતો. ડો. સાંકળિયાની પ્રતિભાના ત્રણ ૧-૧૯૮૯ના રોજ આ દુનિયા છોડીને વિદાય થયો. છતાં મુખ્ય લક્ષણો હતાં. (૧) પુરાતત્ત્વની વિદ્યાનિષ્ઠા, પુરાતત્વના ક્ષેત્રે તેમનું નામ સૂરજ અને ચંદ્રની જેમ અવિચળ (૨) નિર્મોહિ આચરણ (૩) ઉચ્ચ માનવીય મૂલ્યોમાં શોભી રહ્યું છે.
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005143 |
| Book Title | Bruhad Gujarat Pratibha Darshan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nandlal B Devluk |
| Publisher | Arihant Prakashan |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 844 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 40 MB |