Page Text
________________
પ્રતિભા દર્શના
૪ ૩૧૯ સમકાલીનને તેમજ ભાવિ પ્રજાને રસભોગ કરવા જે જે પૂછીએ તો ““ભાલણ પ્રભુ” નામ આપે છે. પ્રભુ એ વિશેષણ કથાઓ કરી, આખ્યાનો રચ્યાં અને બાણભટ્ટની કાદંબરી આપવાનું કારણ તો એવું જણાય છે કે ભાલણ પોતાની નામે અપૂર્વ ગ્રંથનું ગુર્જર ભાષામાં પદ્મમય રસિક ભાષાંતર કવિતામાં “ભાલણ પ્રભુ' લખી ગયા છે તેથી લોકો ભાલણ કર્યું છે. એ કાંઈ શબ્દશઃ ભાષાંતર નથી. પણ મૂળ ગ્રંથનું પ્રભુ કહે છે. સરસ ભાષામાં રૂપાંતર છે.
કવિનું અવસાન સં. ૧૫૩૯માં થયું. એક મત પ્રમાણે ભાલણની વાણી કેટલીક રીતે મહાકવિ પ્રેમાનંદના ૧૫૭૦માં થયું એવું પણ અનુમાન છે. જેવી છે અને તેની રચના દેશી રાગમાં હોવાથી ગાનારને ઘણી સુગમતા પડે છે.
પદ્મનાભ કાદંબરી સિવાય દશમસ્કંધ, શિવ-ભીલડી સંવાદ,
કાન્હડદે પ્રબંધકાર પદ્મનાભ મારવાડમાં આવેલ સમસતી, રામ બાલચરિત્ર, નળાખ્યાન તેમજ રામ, કૃષ્ણ અને ઝાલોર ઠાકોર અખેરાજના રાજકવિ સં. ૧૪પદ સુધી હૈયાત શિવની કથામાંથી પ્રસંગો લઈ તે વિષે પણ કવિતા લખી છે. હતા. આ ઉપરાંત તેણે જલંધર આખ્યાન, રામવિવાહ અને અખેરાજની પાંચમી પેઢીએ થઈ ગયેલા રાજા કષ્ણવિષ્ટિ જેવા ગ્રંથો પણ લખ્યા છે. અને તે પ્રજાને શૃંગાર, કાન્હડદેવની પરાક્રમ ગાથા કવિએ આ કૃતિમાં ગાઈ છે. કરુણ કે વત્સલ રસે પૂર્ણ કૃતિઓ મળી.
ચાર ખંડોમાં વહેંચાયેલું એ યુદ્ધ વિષયક વીર ચરિત્ર તેની ભાષાનું સ્વરૂપ જોવા સારુ ઉપયોગી માત્ર કાવ્ય ઐતિહાસિક પાત્રો તથા પ્રસંગો દ્વારા રસપરિપોષ કરે છે
છે. કવિ સંસ્કૃત ભાષાના ઊંડા અભ્યાસી અને ચિત્રાત્મક વર્ણનવાળી ઊગતી ગુજરાતીમાં રચાયેલી એ હોવાથી તેની ભાષા આછા પાતળા અલંકારો ધારણ કરે છે. કૃતિ સ્વ. ડો. મી. દેરાસરીએ અર્વાચિન ગુજરાતમાં કરેલું ભાષાંતરનો નવો પ્રવાહ ભાલણ અને ભીમ કવિએ શરૂ કર્યો ભાષાંતર વાંચીને આપણે આજે પણ તેની સુંદરતા માણી
શકીએ છીએ. દશમસ્કંધને કવિ પોતે બાળલીલા પ્રબંધ અને શિવ
કબીર સાહેબ ભીલડી સંવાદને હરસંવાદ કહેતા સપ્તસતી એ નામના પુરાણો પર આધારિત ગ્રંથનું ભાષાંતર છે. તેમાં કવિએ વત્સલ
મહાત્મા કબીરદાસજીનો જન્મ, સમય અને મૃત્યુ સમય રસની હદ જ વાળી છે. તેમાં રામચંદ્રના બાળ ચરિત્રનું ઘણું જુદા જુદા ગ્રંથોમાં અનેક પ્રકારે લખાયો છે. રસમય, મોહક અને સુંદર ચિત્ર આપ્યું છે.
કબીર સાહેબ બાદશાહ સિકંદર લોદીના સમયમાં રામચરિત્ર પદો કવિની શબ્દચિત્ર આલેખવાની સુંદર હતા. કળાનો ખ્યાલ આપે છે. દરેક પદને અંતે “ભાલણ પ્રભુ કબીર સાહેબના માતા-પિતાનાં નામ નીમા અને નીરૂ રઘુનાથ” આવે છે. કવિની ભાષા અને કાદંબરીની ભાષામાં હતા, તે જાતિના જુલાયા હતા અને તે કાશીધામમાં રહેતા. જમીન આસમાનનો ફેર છે.
કોઈકોઈનું એવું કથન છે કે, નીમા અને નીરૂ કબીરસાહેબના ભાલણ કવિનું બીજું નામ પરસોતમ મહારાજ હતું. તે પાલક માતા-પિતા હતાં. અને તેનો જન્મ એક બ્રાહ્મણ જ નામથી પાટણમાં હાલ એક મંદિર છે. તે મંદિરમાં મેડી વિધવાના ઉદરથી થયો હતો. અને તેણે લોકલાજના ભયથી ઉપર ભાલણ અને તેના સંન્યાસી ગુરુ શ્રીપાદજી એ બન્ને
તેને લહરતારાના તળાવ પાસે છોડી દીધા હતા. નીમા અને જણાની ગાદી છે. ભાલણની ગાદી ઉપર એક ત્રાંબાના
નીરૂએ તેને ત્યાંથી લઈ ઊછેરીને મોટા કર્યા પણ ઘણાનું પતરામાં તેની મૂર્તિ ચીતરેલી છે. તેણે પદ્માસન વાળેલ છે. માનવાનું છે કે, આ વાત ઉપજાવી કાઢેલી છે. કબીરસાહેબ અને પ્રાણાયામ જોડીને સમાધિ યોગમાં તલ્લીન થયેલા માલુમ
વાસ્તવમાં નીમા અને નીરૂના જ પુત્ર હતા. કબીરસાહેબે પડે છે. તેની સામે મોરનું ચિત્ર છે અને મુગચર્મ બિછાવેલું છે. પોતાને કાશીના જુલાહા વારંવાર કહ્યા છે. પણ બ્રાહ્મણીનાં પાટણમાં ભાલણના ઘણા સેવકો હતા અને હાલમાં પણ કોઈને માતૃત્વનું ક્યાંય વર્ણન મળતું નથી.
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005143 |
| Book Title | Bruhad Gujarat Pratibha Darshan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nandlal B Devluk |
| Publisher | Arihant Prakashan |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 844 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 40 MB |