Bruhad Gujarat Pratibha Darshan

SR No.: 005143
Original Sutra Author: N/A
Author: Nandlal B Devluk
Publisher: Arihant Prakashan
Publication Year: 2003
Total Pages: 844
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 40 MB

Page 660

SOC
બૃહદ્ ગુજરાત સુશિક્ષિત સમાજ સુધારક
સ્ત્રીઓને દુરઉધોગ તરફ વાળી જાગ્રત કરનાર વિદ્યાગૌરીબેન રમણલાલ નીલકંઠ
દીવાળીબેન ખંડેરિયા (ઇ. સ. ૧૮૦૬ - ૧૯૫૮)
(ઇ.સ. ૧૮૮૪ - ૧૯૩૯) વિદ્યાગૌરીબેનનો જન્મ તા. ૧-૬-૧૮૭૬ના રોજ
ઇ.સ. ૧૮૮૪માં દીવાળીબેનનો જન્મ સૌરાષ્ટ્રમાં મોરબી અમદાવાદ મુકામે થયો હતો. તેમનાં માતાનું નામ બાળાબેન અને
મુકામે થયો હતો. તેઓએ પ્રાથમિક શિક્ષણ મેળવ્યા બાદ પિતાનું નામ ગોપીલાલ ધ્રુવ હતું. તેમનાં લગ્ન ગુજરાતના
જૈનધર્મનો અભ્યાસ પણ કરેલો હતો. દીવાળીબેનનાં લગ્ન ૧૬ સુપ્રસિદ્ધ સાહિત્યકાર રમણલાલ નીલકંઠ સાથે ઇ.સ. ૧૮૮૯માં
વર્ષની વયે વાંકાનેરના શ્રી મોહનલાલ ખંડેરિયા સાથે થયાં હતાં. થયાં હતાં. ઇ.સ. ૧૯૦૧માં ગુજરાતમાં પ્રથમ મહિલા ગ્રેજયુએટ
ઈ.સ. ૧૯૦૪માં પોતાના પતિ સાથે ટ્રાન્સવાલ ગયાં અને ત્યાં જઈ થનાર બે બહેનોમાં એક વિદ્યાગૌરીબેન હતા. કન્યાકેળવણીને
સમાજસેવા અને સમાજસુધારાનાં કાર્યોની શરૂઆત કરી હતી. ઉત્તેજન આપવા માટે વિદ્યાગૌરીબેને સક્રિય પ્રયત્નો કર્યા હતા અને
ખુલ્લામોઢે લગ્ન, મૃત્યુ પાછળ થતી ક્રિયા અને ખર્ચ બંધ કરવા, તેમાં સફળતા પણ મળી હતી. સમાજસુધારાને લગતા પોતાના
કન્યા કેળવણીને ઉત્તેજન આપવું વગેરે કાર્યો પ્રત્યે તેઓ સક્રિય વિચારો લેખો દ્વારા આમપ્રજા સુધી પહોંચાડવામાં તેમને સફળતા
રહ્યાં અને તેની શરૂઆત પોતાના ઘરથી કરી હતી. મળી હતી. અને તેની સીધી અસર સમાજ ઉપર પડી હતી. તેમણે સ્ત્રીઓ નવરાશના સમયમાં હુન્નર ઉદ્યોગો અને પાયાની 'Lake of the Palms' નો ગુજરાતી અનુવાદ ‘‘સુધાહાસિની” કેળવણી પ્રાપ્ત કરી શકે એ હેતુથી તેઓએ ઈ.સ. ૧૯૨૮માં તથા વડોદરાના મહારાણી ચીમનાબાઈ ગાયકવાડે લખેલાં પુસ્તક વાંકાનેરમાં સ્ત્રી ઉદ્યોગશાળા શરૂ કરાવી. આમ રૂઢિચુસ્ત લોકોની 'Position of Women in India', નો ગુજરાતીમાં અનુવાદ વચ્ચે રહીને પણ સામાજિક ક્ષેત્રે સુધારાઓ કરવામાં તેઓનું કર્યો હતો. ઇ.સ. ૧૯૧૮માં વિદ્યાગૌરીબેનને એમ.બી.ઈ. નો યોગદાન નોંધપાત્ર રહ્યું હતું. ઈ.સ. ૧૯૩૯માં તેમનું અવસાન થયું તથા ઇ.સ. ૧૯૨૬માં “કૈસરે હિંદનો મેડલ અપાયો હતો. ઇ. સ. હતું. દીવાળીબેને કરેલા સમાજસુધારાનાં કાર્યોની સુવાસ ૧૯૫૮માં આ મહિલા સમાજ સુધારકનું અવસાન થયું હતું.
આફ્રિકાથી માંડીને કાઠિયાવાડ સુધી પ્રસરેલી હતી. કન્યાકેળવણી ક્ષેત્રે નોંધપાત્ર કામગીરી કરનાર
મહિલાઓને ઉચ્ચ શિક્ષણ પ્રતિ પ્રેરનાર
ચીમનાબાઈ ગાયકવાડ(બીજા) શારદાબેન સુમંતરાય મહેતા
શ્રીમતી ચીમનાબાઈ ગાયકવાડ (બીજા)નું મૂળ નામ ગુજરાતમાં પ્રથમ ગ્રેજયુએટ થનાર બે બહેનોમાંના એક
ગજરાબાઈ હતું. .સ. ૧૮૮૫માં તેમનાં લગ્ન વડોદરાના રાજવી શારદાબેન હતાં. તેમનો જન્મ. તા. ૨૧-૬-૧૮૮૨માં અમદાવાદ
સયાજીરાવ ગાયકવાડ સાથે કરવામાં આવ્યાં હતાં. ચીમનાબાઈ મુકામે થયો હતો. તેમનાં માતાનું નામ બાળાબહેન અને પિતાનું
(બીજા)એ મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ સાથે દેશ-વિદેશનો નામ ગોપીલાલ હતું. જે જમાનામાં કન્યાકેળવણી પ્રત્યે સૂગ
પ્રવાસ કર્યો હતો. પરિણામે સમાજસુધારાની ભાવના તેમનામાં પ્રવર્તતી હતી તે જમાનામાં શારદાબેને મેટ્રિક સુધીનો અભ્યાસ કર્યો
તીવ્ર બની હતી. ખાસ કરીને ભારતીય સ્ત્રીઓને સમાજમાં યોગ્ય અને ૧૫ વર્ષની વયે ઇ.સ. ૧૮૯૮માં તેમણે બી.એ.ની પરીક્ષા
સ્થાન મળે, સામાજિક દૂષણોમાંથી સ્ત્રી મુક્ત થાય, એ માટે તેમણે પાસ કરી હતી. ગુજરાતના પ્રથમ ગ્રેજયુએટ બહેનોની યાદીમાં
પ્રયત્નો કર્યા હતા. કન્યા કેળવણીને ઉત્તેજન આપવાના આશયથી તેમનું નામ મૂકાયું હતું.
વિદ્વાન મહિલાઓ ઉચ્ચઅભ્યાસાર્થે પરદેશ જાય તે માટેની શારદાબેને મહિલાઓમાં જાગૃતિ લાવવા માટે પ્રયત્નો કર્યા શિષ્યવૃત્તિ રાજ્ય તરફથી મળી રહે તેનો પ્રયત્ન કર્યો, પરિણામે હતા. અને વડોદરામાં ‘ચીમનાબાઈ સ્ત્રી સમાજની સ્થાપના પણ વડોદરા રાજયે વાર્ષિક બે મહિલાઓને (એક હિન્દુ અને એક કરી હતી. જે આજે વડોદરાની અગ્રગણ્ય સ્ત્રી સંસ્થા છે. ઈ.સ. મુસ્લિમ) વિદેશોમાં વધુ અભ્યાસાર્થે જવા માટેની શિષ્યવૃત્તિ આપી ૧૯૧દમાં તેમણે અમદાવાદ મુકામે મહિલા વિદ્યાલયના અધિકારી હતી. આમ મહિલાઓને ઉચ્ચ શિક્ષણ તરફ જાગૃત કરવાનું કાર્ય તરીકે કામગીરી શરૂ કરી હતી. અને કન્યા કેળવણી ક્ષેત્રે નોંધપાત્ર તેઓએ કર્યું હતું. કાર્ય કર્યું. સામાજિક કુરિવાજોને તિલાંજલી અપાવવામાં
આ ઉપરાંત પડદાપ્રથા, ઘૂંઘટ પ્રથા વગેરેનો વિરોધ કરી શારદાબેનનું કાર્ય મહત્ત્વનું સાબિત થયેલ છે. શારદાબેન મહેતાએ
સમાજમાં મહિલાઓનું સ્થાન પુરુષ સમકક્ષ બનાવવા તેઓએ સમાજ સુધારા માટે અનેક બહેનોને તૈયાર પણ કરી હતી.
પ્રયત્ન કર્યા હતા. તેમના વિચારો અંગેનું પુસ્તક The Position
Jain Education Intemational