Page Text
________________
૯૦ ૨
બૃહદ્ ગુજરાત શાળાઓ શરૂ કરી. બેંક ઓફ બડૌદાની સ્થાપના પણ કરી. ધર્મપત્ની સોનબાઈનાં નામથી સોમેશ્વર મહાદેવ આજે પણ ખેતીવાડીખાતાની પણ સ્થાપના કરી, ગ્રામ પંચાયતો સ્થાપી. બગસરા-નટવરનગર ખાતે ઊભું કર્યું છે. જે તેમના પુત્ર આમ વડોદરાની પ્રજાને એક પણ સુધારા કે સગવડતાથી ભોજવાળાએ તા.૨૫-૧-૧૯૩૯ના રોજ બંધાવ્યું હતું. આ વંચિત રહેવા દીધી નહતી. તે યુગદ્રષ્ટા હતા. તેણે વડોદરા વીરાવાળાનું અવસાન તા.૨૪-૧૧-૧૯૪૭ના રોજ થયું હતું. રાજ્યને પ્રગતિના પંથે મૂકી દીધું હતું. તેથી તેને આધુનિક
મિઝા મહારાઓ વડોદરાના ઘડવૈયા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. તેઓ ઈ.સ. ૧૯૩૯માં અવસાન પામ્યા. તે પછી પ્રતાપસિંહરાવ
ખેંગારજી સવાઈ બહાદુર ત્રીજા ગાદીએ આવ્યા.
તે કચ્છના રાજવી સર પ્રાગમલ્લજીના પુત્ર હતા. મુત્સદ્દી વીરાવાળા
તેઓ ઈ.સ. ૧૮૬૬ના રોજ જન્મ્યા હતા. તેમણે અંગ્રેજી
અને ગુજરાતી બન્ને ભાષાનું શિક્ષણ મેળવ્યું હતું. ૧-૧દિવાન વીરાવાળા બગસરાના રાજવી શ્રી મૂળવાળા
૧૮૭૬ના રોજ તેમને રાજગાદી સોંપવામાં આવી. પરંતુ તે ભાયાવાળા સાહેબના નાના પુત્ર હતા. તેમના મોટા ભાઈ માત્ર ૧૦ વર્ષની ઉંમરના હોવાથી રાજય વહીવટ રીજન્સીના બગસરા દરબારશ્રી રામવાળા સાહેબ એક સારા રામાયણી
પ્રમુખ પોલીટિકલ એજન્ટથી ચાલતો હતો. ૮-૧-૧૮૮૨ના
રોજ કચ્છમાં આફ્રેડ હાઈસ્કૂલનો પાયો નંખાયો. ૧૮વર્ષની મેળવ્યું હતું. મૂળવાળાને પુત્ર ન હોવાથી તેમણે ત્યારે
ઉંમરે તેમને રાજ્યની સ્વતંત્ર લગામ સોંપવામાં આવી હતી. ચલાળાના દાના ભગતને કહ્યું કે બાપુ “શેર માટીની ખોટ અન્ય રાજ્યોના રાજવીઓને ૨૧ વર્ષે મોટે ભાગે સંપૂર્ણ છે.” ત્યારે દાનાભગતે કહ્યું કે આભને ટેકો દ તવા બે પુત્રો સત્તા સોંપાતી હતી. પરંતુ ખેંગારજીની બુદ્ધિ, ચપળતા અને તારે ત્યાં અવતરશે. એ પછી મૂળવાળાને ત્યાં બે પુત્રો જન્મ્યા હોંશિયારીને ધ્યાનમાં રાખીને તેમને ૧૧-૮-૧૮૮૪ના તે રામવાળા અને વીરાવાળા, આ બન્નેએ કાઠિયાવાડમાં દિવસે સંપૂર્ણ અખત્યાર સોંપાયો હતો. તેમણે માસ સુંદર પોતાનાં નામ ચમકતાં કર્યા હતાં.
રીતે રાજ ચલાવ્યું ત્યારે અંગ્રેજ સરકારે તેમને વંશપરંપરાનો - વીરાવાળાએ જૂનાગઢ અને રાજકોટ રાજ્યના દિવાન સવાઈ બહાદૂરનો ઉમદા ઇલ્કાબ આપ્યો. ૧-૧-૧૮૮૭ના તરીકે કામગીરી બજાવી હતી. તેઓ જૂનાગઢના દિવાન તરીકે રોજ મુંબઈમાં રાવશ્રી ખેંગારજી સવાઈ બહાદૂર લાયબ્રેરીની તા. ૧૪-૧૦-૧૯૨૩ થી ૪-૯-૧૯૨૪ સુધી નવાબ સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. ૧૯-૧-૧૮૮૭ના રોજ કચ્છ મહોબતખાનજી ત્રીજાના સમયમાં હતા. એ પછી પોતે માંડવીમાં રૂખમાવતી નદી ઉપર રૂપિયા દોઢ લાખના ખર્ચે રાજકોટ રાજ્યના ધર્મેન્દ્રસિંહજીના દિવાન બન્યા હતા. આ બાંધેલા પુલને ખુલ્લો મૂકવામાં આવ્યો. તેમણે ભારતનો અને સમયે ઇ.સ. ૧૯૩૮માં રાજકોટના પોલિસ સુપ્રિન્ટેન્ડેન્ટ પરદેશનો પ્રવાસ કર્યો હતો. ૧૮૮૭-૮૮ના દુકાળ વખતે તરીકે તેમના ભત્રીજા કુ. શ્રી વાલેરાવાળા રામવાળા હતા. બહારથી ઘાસચારો મંગાવી લોકોને આપ્યો હતો. ખેડૂતોને (જે મારા માસા થાય છે. ખાચર) ૧૯૩૮માં ગાંધીજીએ બિયારણ આપ્યા અને ૧૦૦ કોરી તગાવી આપી. કૂવા માટે રાજકોટ સત્યાગ્રહ નિમિત્તે રાષ્ટ્રિયશાળામાં ઉપવાસ કર્યા ત્યારે લોન આપી અને કૂવો ખોદે અને પાણી ન આવે કે પાણી વીરાવાળાએ તેમને કહ્યું કે હું રાજ્યનો દિવાન છું. હું રાજાનું ખારું આવે તો તે લોનની માફી આપવામાં આવતી અન્ય હિત જ જોઈશ અને આપ મૃત્યુ પામશો તો આપની ત્યાં કામો ચલાવવા માટે ૪,૪૭,૭૦૦ કોરી મંજૂર કરીને પબ્લીક ખાંભી ખોડાવીશ જેથી કરીને લોકો આપના દર્શનાર્થે આવશે વર્કસનું આયોજન કરી લોકોને રોજીરોટી પૂરી પાડી હતી. તેનો રાજયને ફાયદો થશે. આખરે વીરાવાળાની કૂટનીતિને તેમના સમયે નાણું પોતાનું જ હતું. ત્યાં પાંચિયા, કોરી, હિસાબે ગાંધીજીએ કહેવું પડ્યું કે “દરબાર વીરાવાળા. ઢીંગલા, દેડકા વગેરે ટંકશાળામાં છપાતા હતા. કચ્છ ગેઝેટ
તમે જીતજો. પ્રજાને અપાય એટલું આપીને રીઝવજો બહાર પાડવામાં આવતું હતું. વિક્ટોરિયારાણીએ તેમને અને મને તાર કરજો કે જેથી આ ઘડી બળીને ખાખ થયેલી નાઈટ ગ્રાંટ કમાન્ડર ઓફ ધી સ્ટાર ઓફ ધી ઈન્ડિયન દેખાતી મારી આશાવેલ કરી લીલી થવા પામે." વીરાવાળાના એમ્પાયરનો નામનો ઇલ્કાબ આપ્યો હતો. તેમણે માંડવીની
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005143 |
| Book Title | Bruhad Gujarat Pratibha Darshan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nandlal B Devluk |
| Publisher | Arihant Prakashan |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 844 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 40 MB |