Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . * . . rai diga AcArya amitagati praNItA maraNakaMDikA preraNA srota : zrI 108 prAcArya ajitasAgarajI mahArAja anuvAdikA : prAyikA jinamatIjI prakAzaka: zrI naMvalAla mAMgIlAla jaina DomApura ( nAgAleNDa)
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adi vacana dvAdazAMga jinavAraNa meM prathama aMga zrAcArAMga hai, isameM muniyoM ke AcaraNa kA varNana hai, yaha gaNadhara deva dvArA grathita vizAla 18 hajAra pada pramAsa zruta hai, isI ko AdhAra banAkara vartamAna paMcamakAla ke mUlAcAra Adi graMtha zrI kundakunda prAcArya Adi dvArA race gaye haiN| zrI zivakoTi zrAcArya praNota prAkRta bhASAmaya gAthAbaddha bhagavatI nArAghA tathA isakI ticyA svarUpa AcArya pramita gati praNIta saMskRta zloka baddha maraNakaNDikA bhI AcArAMga se sambaddha hai | bhagavatI ArAdhanA kA prakAzana aneka bAra huA hai / mUlArAdhanA nAma se solApura se prakA zita isa bhagavatI ArAdhanA meM zrI aparAjita sUrikRta saMskRta TIkA paNDita zrAzAdharakRta saMskRta TIkA tathA AcArya amitagati kRta saMskRta zloka svarUpa maraNakaNDikA samAviSTa hai| saMskRta TokA rahita gAthA yukta hindI anuvAda yukta prakAzana tathA saMskRta TIkA sahita hindI anuvAda kA prakAzana bhI huA hai / kintu maNDakA kA svataMtra prakAzana tathA usakA hindI anuvAda abhI taka nahIM huA thA, ima kamo ko dekhakara abhIkSNa jJAnopayogo, paramapUjya zrAcArya ratna zrI ajitasAgarajI mahArAja ne zrAmikA jinamatI mAtAjI ko preraNA dI ki isakA anuvAda kreN| mAtAjI ne AcArya zrI kI AjJA zirodhArya karake tatkAla madanagaMja kizanagar3ha nagarI ke cAturmAsa meM anuvAda prArambha kara diyA aura maiMne saMskRta zlokoM kI pra esa kaoNpI taiyAra kii| anuvAda baDhAI mAsa meM pUrNa kiyA aura dhAcArya zrI ke AdezAnusAra yahIM kamala prinTarsa meM mudraNa hetu de diyA / isake anuvAda meM zrAcArya zrI dvArA proSita evaM unhIM ke dvArA nAgaura zAstra bhaNDAra ko prati se likhita jo kaoNpI thI usakA AdhAra liyA gayA hai| tathA mUlArAdhanA meM sthita zlokoM kA bhI / mudrita mUlArAdhanA meM marakaNDikA ke prArambha ke 19 zloka nahIM haiN| ye baloka ailaka patrAlAla sarasvatI bhavana, byAvara ko hasta likhita prati tathA udayapura kI hastalikhita prati meM bhI nahIM haiM, kevala nAgaura kI hastalikhita prati meM haiN| prati paricaya - ailaka pannAlAla sarasvatI bhavana kI prati suvAcya hai, isameM grantha pUrNatA ke anaMtara pATha iloka pramANa prazasti hai tadanaMtara ArAdhanA stava nAma ke prakaraNa meM 32 zloka haiM / punazca kauna se nakSatra meM kSapaka saMstara grahaNa kare to kauna se nakSatra meM marA hogA, isa viSaya kA pratipAdana karane vAlA "nakkhatta gaNanA" nAma kA prAkRta bhASAmaya gadya prakaraNa hai / isa grantha ko zloka saMkhyA 2279 hai / yaha prati mamvat 1568 kI likhI huI hai / (2) udayapura kI hastalikhita prati meM bhI yahI krama hai kintu zloka saMkhyA 2252 haiM / saMvat 1621 kI likhI huI hai /
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) nAgaura kI hastalikhita prati meM yahI krama hai| zloka saMkhyA 2276 haiM 1 samvat 1554 ko likhita hai / isa prati ke anta meM isa prakAra paricaya hai-samvat 1554 varSe / kAtika sudI 15 murI zrI dubalA... hADAnvaye nArAiNadAsa rAjya pravatamAne zrImUlasaMgha balAtkAragaNe, sarasvatIgacche zrI nandIsaMgha zrI kundakundAcAryAnvaye bhaTTAraka zrI padmanandidevA tat paTTe bhaTTAraka zrI zubhacandradevA tat paTTe bhaTTAraka zrI jinacandradevA tat ziSya muni zrI rasnakotidevA-maNDalAcArya tat ziSya muni hemacandra tat siSiNI arjakA puNyazrI khaDelavAlanvaye modhA gotre, sAdhu mahArAja tat bhAryA sAmhI tayo putrI lolU, sAhUgAMgA, sAhU lolU tada bhAryA vAlhU tayo putra sAha lohaTa tathA sAhagAMgA tad bhAryA rANo tayo puSa sAha harasiMha tat bhAryA karmA, tayo putra.........nijajJAnAvarNa kama kSayArtha idaM zAstraM aryakA puNyazrI yogya paThanArtha pradatta / jJAnavAn jJAnadAnena nirbhayo'bhayadAnataH / annadAnAt sukhI nityaM niyAMdhI bhejaSAbhavet / / 6 / / subhamastu / / 6 / / mAMgalyaM dadAti / zreyo bhavatu // artha sambat 1554 kI varSa meM kArtika zuklA pUrNimA tithi meM guruvAra meM hADA anvaya meM nArAyaNadAsa ke rAjya kAla meM mUla saMgha balAtkAragaNa sarasvatI gamcha naMdI saMgha kundakunda anya meM bhaTTAraka padamanandI hue / punaH usa paTTa meM kramaza: zubhacandra, jina candra hue unake ziSya muni ratnakIrti hue unake ziSya hemacandra muni aura unakI ziSyA AryikA puNyazrI nAma kI thI / khaMDelavAla jAti meM godhA gotra vAle eka sAdhu mahArAja zrAdaka the usakI bhAryA sAlhI usa dampatti ke do putra the lolU sAha aura sAhUgAMgA / lolU sAhU ko bhAryA bAlhU / inakA putra sAha lohaTa thA / tathA sAdhugAMgA kI patno rAnI nAma ko tho / unakA putra sAha harasiMha thA. usakI patnI karmA yo / usake putra ne apane jJAnAvaraNa karma ke nAza ke lie yaha zAstra AyikA puNya zrI ko par3hane ke lie diyA / jJAnadAna se jJAnI, abhayadAna se nirbhaya annadAna se nityasukhI aura prauSadhidAna se niroga hotA hai / zubha ho / maMgala deve / kalyANa ho / graMtha kA nAma-maraNoM ke aneka bhedoM kA kathana karane se isakA nAma-maraNakaMDikA hai / prApta hastalikhita pratiyoM meM isakA nAma graMtha prArambha meM nahIM miltaa| hA~ anta meM "maraNakaMDikA navakhatta gaNanayA sammatA" aisA nAmollekha milatA hai| prazasti meM "bhagavatomArAdhanAM stheyasom" ArAdhaneSA yadakAri puurnnaa...| tAvat tiSThatu bhUtale bhagavato / ina zabdoM meM ullekha prApta hotA hai / ataH maraNa kaDikA tathA na keTa meM ArAdhanA vidhi nAmakaraNa kiyA hai| eka vizeSa - zivakoTi prAcArya praNIta bhagavatI pArAdhanA graMtha meM gAthA 1990 meM madhyama tathA 'utkRSTa nakSatra meM kSapaka kA maraNa hove to tRNamaya bimba apita kareM aisA kahA hai kintu maraNakaDikA meM yaha bidhi nahIM batAyA hai, usa sthAna para jinArcA (zAMti kama) batalAI hai| isI prakAra
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 5 ] gAthA 1991 tathA gAthA 1992 meM batAyI gayI vidhi kA maraNakaMDikA meM ullekha nahIM hai, balki ina do gAthAoM para iloka racanA ho nahIM hai / astu / isa graMtha meM Agata vividha chandoM ke na ma eva lakSaNa isaprakAra haiM samAnikA- akSara S I S 1 5 I S I glora jI samAti kA tu ' 3 ' S S / 5 1 S I i syA dindra va jrA yadi tau ja gau gaH indravA - 11 akSara upendravajA - 11 akSara ' 5 1 S I / 5 1 5 5 upendravajrA pra tha me la ghosA upajAti -- indravacA aura upendravajrA kA milA huA lakSaNa jisameM ho vaha upajAti kahalAtI hai| tathA kisI samAna prakSara vAle do chandoM kA milA lakSaNa jisa zloka meM ho vaha upajAti hai / jaise vaMzastha aura indravaMzA kA milA lakSaNa bhI upajAti hai / zAlinI -- 11 akSara anukulA - 11 akSara rathoddhatA - 11 akSara svAgatA -- 11 para dodhaka - 11 akSara zyenI - 11 akSara vaMzastha - 12 akSara soTaka S - 12 prakSara 5 3 $ S ' I S L ' mA tau yo cecchA ni to veda lo ke ' / 1 $ S I - i 5 ga gA zcet I | $ S 1 S rAt pare ne ra la gaM ra yo ddha tA S ' S / I I 13 I 1 S S svAgatA ra na bha ge guMruNA sra -2-AP sthA da nu krU lAbha ta 5 1 S 1 I i na S 1 I S 1 I S I 1 S 5 dodha kamicchati bhatrita yAda gau 5 15 1 S / S ! $ IS ye kyu dI ki tAra jo ra lau guruH | S ' S S 1 1 5 1 S 1 3 vadaMti vaMza sthavi laM ja to jaro 1 G 1 I S 1 1 5 I 1 $ vada to Ta ka ma bdhi sa kA raghu tam bhujaMgaprayAta - 12 akSara / 5 S 1 5 bhujaMgaprayAtaM ca tu bhi yaM kA reMH S I S SI 5 5
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 6 ] I S tragviNI - 12 akSara S I S $ 1 S S / S S kIrtiSAca tU re phikA sagviNI drutavilaMbita - 12 akSara maMdAkinI I --12 akSara moTaka - 12 akSara 5 I " I 5 1 1 S I S ! $ drata vilaMbita ma ha na bha bha ro 1 ' S S I S maMdAkinI I nana ra ra ghaTitA 1 1 S I I S / 5 I I moTa kanA ma sa masta ma bhI ra ya S i I 3 $ / sAraMga - 12 akSara 5 S I S 5 / sA raMga saMjJa samastai sta kA re stu rucirA - 13 grakSara I $ I 5 1 I / I S 1 5 I S ja bhI sa jogi ti ruci rA ca tu graM hai: mAlinI- 15 grakSara / zazikalA - 15 akSara prazikalA I T S 1 I S I S S basaMtatilakA - 14 prakSara s 5 I S I ze yaM va saM tu ti la ka ta bha ga ja gau gaH 1 1 5 Shang | 1 I I / 5 praharaNakalitA - 14 akSara | I I / na na bha na lagi ti pra ha ra ra kalitA pRthvI - 17 prakSara I S I t na na / / 1 I S S S / S S / ' ' mayayayu te yaM mAlinI bhogilo ke: 1 I I / 1 I 1 1 1 / 1 / 1 S gu ru ni dha na ma nu la ghuriha zazikalA 1 $ I / ' S S / 1 / ' ' S 5 / ' / 1 S SI I | S S S ISSIS jaso ja sa ya lA va sugraha yati zca pR dhvo guruH zArdUlavikrIDita 19 akSara ' ' ' ryA svarya dimaH sa jo sata va gAH zArdUlavikrIDitaM / I I | 455 |'|' ' SS ? 5 5 1 nAtrayeNa tri muni yati yu tAtragdharA kI li yaM isa prakAra isa graMtha meM kula 27 prakAra ke chanda haiN| isa graMtha meM kula zloka saMkhyA 2279 haiM unameM 58 zloka 11 mAtrA vAle haiM. 45 zloka 12 mAtrA vAle haiM, 2 zloka 13 mAtrA ke haiM / 4 zloka 14 mAtrA ke haiM, 1 zloka 15 mAtrA kA hai / 1 zloka 17 mAtrA kA hai / stava tathA prazasti meM 17 zloka 19 mAtrA vAle haiM, 8 iloka 21 mAtrA vAle haiN| zeSa saba zloka anuSTup chanda meM haiN| isa graMtha kA sabhI bhavya mumukSu svAdhyAya kareM, vizeSataH sAdhugaNa isakA adhyayana avazya kareM, kyoMki isameM sallekhanA vidhi hai aura sAdhu jIvana rUpa prAsAda meM mallekhanA to maNimaya kalazArohaNa hai / iti bhadramupAn - AryikA zubhamati sragdharA - 21 akSara 53 /
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA prAcArya pramitagati dvitIya bhagavAna mahAvIra ke nirvAraNa ke pazcAt 162 varSa taka anubaddha kevaliyoM aura zruta kevaliyoM kI paramparA rahI / isake pazcAt vI. ni. saM. 683 taka hI zrutadharAcArya ( AcArAMgadhArI athavA ekAdha aMga ke aMzadhArI hI ) zeSa rhe| isa prakAra zrutajJAna kA kramika hAsa hotA rahane se sarva prathama dharasenAcArya se jJAna prApta kara puSpadanta bhUtabalo prAcArya ne zruta nibaddha kiyaa| isake pazcAt vi. saM. 1036 taka anekoM digambarAcArya hue aura unhoMne jinavANI kI prapUrya sevA kI, apanI aneka racanAoM se zrutadevI kA bhaNDAra samRddha kiyA / mAthura saMghIya paramparA meM zra eSTha AcArya vorasena, unake ziSya devasena, unake ziSya amitagati prathama, unake zrI ziSya nAbhiSeNa, unake ziSya mAdhavasena aura mAdhavasena ke ziSya zramitagati dvitIya hue haiN| inhIM zramitagati dvitIya kA samaya rAjA muJja kA rAjyakAla hai tathA vaha vi0 saM0 1036 se 1078 taka kA kAla hai| isa prakAra amitagati dvitIya kA samaya 11 vIM zatAbdi kA uttarArdhaM siddha hotA hai| amitagati dvitIya ke pazcAt bhI zAntiSeNa bhramarasena, zrIsena, candrakIti, amarakIrti Adi AcArya isa saMgha paramparA meM hue haiM / dharmaM parIkSA kI prazasti meM svayaM zramitagati prAcArya ne apanI gurvAvani vIrasena se prArambha kI to upAsakAcAra aura subhASita ratna saMdoha meM devasena se prArambha kI hai / AcArya amitagati dvitIya eka samartha granthakAra the| prApakA saMskRta bhASA para asAdhAraNa adhikAra thA / unakI kavitva zakti apUrva thii| amarakIrti ne apanI SaTkarmopadeza ko antima prazasti meM Apako mahAmuni muni cUr3AmaNi Adi vizeSaraNoM se yukta kahA hai / prAcArya zramitagati kI jitanI bhI racanAeM haiM unase unakI prAJjala racanA zelI praspaSTa anu. bhava meM zrAtI hai / prasAda guNa yukta manohArI sarala-sarasa kAvya kaumudI kA pAna karaka hRdaya mAnanda se gadgada ho jAtA hai / unakI saba racanAe~ udbodhana pradhAna haiN| unhoMne apanI racanAoM ke dvArA manuSya ko asatpravRttiyoM kI ora se sAvadhAna kara satpravRttiyoM ko apanAne kI hI preraNA kI hai| AcArya zrI karma siddhAnta ke bhI vidvAn the / AcArya amitagati kI kRtiyoM se uttara kAlIna kRtiyAM bhI prabhAvita haiM, ataH AcAryazrI apane samaya ke eka viziSTa graMthakAra the| unhoMne apane baMduSya se jinazAsana kA tathA saMskRta vAGmaya kA mAna bar3hAyA tathA surabhAratI ke sAhitya bhaNDAra ko samRddha kiyA thaa| aba 108 AcAryazrI kI racAnAoM para kramazaH savivaraNa prakAza DAlA jAtA hai
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ [-] racanA kalApa saMvivaraNa 1. subhASita ratnasaMdoha yaha graMtha AcAryazrI ne saM0 1050 (I0 994 ) meM racA / isa grantha meM 32 paricchedoM dvArA kopa, mAna, mAyA, lobha Adi viSayaka subhASita likhakara subhASita ratna bhANDAgAra ko zrI vRddhi ho ko hai / sambhavatayA yaha ApakI prathama racanA hai / isake adhyayana se isake raciyatA ko varNana zaMlo, kalpanA zakti aura kavitva guNa ke prati pAThaka ko zraddhA honA svAbhAvika hai (saMskRta bhASA para unakA asAdhAraNa adhikAra hai aura lalita padoM kA cayana unako vizeSatA hai / jisa viSaya para bhI ve paca racanA karate haiM usa viSaya kA citra pAThaka ke sAmane upasthita kara dete haiN| ve eka nirmala samyaktva aura cAritra ke dhAraka mahAmuni hone ke kAraNa janatA ko sadupadezAmRta kA ho pAna karAte haiM / tadanusAra subhASita ratna sandoha ke subhASita sacamuca meM subhASita hI haiM / pUrA grantha nAnA prakAra ke sabhASitoM se bharA huA hai| ___ yaha graMtha aneka bAra prakAzita huA hai / ' 2. dharma parIkSA dharma parIkSA nAmaka jana grantha bahusaMkhyaka haiM / yathA-hariSeNa kRta dharma parIkSA [ apabhraMza ] amitagati dvitIya kRta dharma parIkSA (saMskRta), vRttavilAsa kRta dharma parIkSA (kannar3a), saubhAgyasAgara kRta dharma parIkSA ( saMskRta }, padmasAgara kRta dharma parIkSA (saMskRta), mAnavijayagaNI kRta dharma parIkSA (saMskRta), yazovijaya kRta dharma parIkSA (saMskRta), jinamaNDana kRta dharma parIkSA, pArvakIti kRta dharma parIkSA, rAmacandra kRta dharma parIkSA Adi / inameM se yahA~ amilagati dvitIya likhita dharma parIkSA ke sambandha meM kahA jAtA hai grantha kA viSaya spaSTatayA tIna bhAgoM meM vibhakta hai| isameM bIsa pariccheda haiM / grantha yaha purANoM meM vaNita atizayokti pUrNa prasaMgata kathAoM aura dRSTAntoM kI asaMgati dikhalAkara unakI ora se pAThakoM kI ruci ko parimAjita karane vAlI kathA-pradhAna racanA hai / usake do mukhya pAtra haiM manovega aura panavega / doMnoM vidyAdhara kumAra haiM / manovega jaina dharma kA zraddhAnI hai| yaha pavanavega ko bhI zraddhAnI banAne ke lie pATalIputra le jAtA hai / usa samaya vahA~ brAhmaNa dharma kA bahuta pracAra thA aura brAhmaNa vidvAn zAstrArtha ke lie taiyAra rahate the / donoM bahamUlya AbhUSaNoM se veSThita avasthA meM ho ghasiyAroM kA rUpa dhAraNa karake nagara meM jAte haiM aura brahmazAlA meM rakhI huI bherI ko banAkara siMhA. sana para baiTha jAte haiN| brAhmaNa vidvAn kisI zAstrArthI ko prAyA jAnakara ekatra hote haiM aura unakA vicitrarUpa dekhakara Azcaryacakita raha jAte haiN| yaha dekhakara manovega kahatA hai, 1 subhASita ratna sandoha prastA0 pR0 8 paM0 kailAzacandra si. zA0 (jIvarAja jaina granthamAlA) 2 dharma parIkSA, prA. amitagati di0 prastA0 pR0 15 e0 ena0 upAdhye (jIvarAja jaina granthamAlA)
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ ] hama to kevala ghAsa becane vAle lar3ake haiM hamArA mUlarUpa mahAbhArata kI kathAnoM meM hai| isI para se paraspara meM kathA vArtA cala par3atI hai / manovema apane anubhava kI arAmbhava ghaTanAe~ sunAtA hai aura jaise hI brAhmaNa vidvAn usakA virodha karatA hai vaha tatkAla unake purANoM se usI prakAra kI kathA sunAkara unheM cupa kara detA hai / isa prakAra manovega brAhmaNoM ke zAstroM aura dharma kI bahuta sI asambhava bAteM pavanavega ko samajhAtA hai, jisase pavanavega jaina dharma kA zraddhAno bana jAtA hai aura ve donoM zrAvaka kA sukho jIvana bitAte haiN|' ukta graMtha meM jahA~ kahIM avasara AyA amitati ne jaina siddhAntoM aura paribhASAoM kA pracUratA se upayoga karate hue lambe-lambe upadeza isameM die haiM / dUsare, isameM lokapriya tathA manoraMjaka kahAniyAM bhI haiM jo na kevala zikSAprada haiM balki unameM uccakoTi kA hAsya bhI hai aura ve bar3I ho buddhimattA ke sAtha graMtha meM gumphita haiM / atha ca, anta meM grantha kA eka bar3A bhAga purANoM ko kahAniyoM se bharA huA hai jinako avizvasanIya batAte hue prativAda karanA hai tathA kahIM suprasiddha kathAoM ke jana rUpAntara bhI die hue haiM jisase yaha pramANita ho jAma jihAvA -gAna haiM : amitagati bahuta vizuddha saMskRta likha lete haiN| hameM hI nahIM, balki amitagati ko bhI isa bAta kA vizvAsa thA ki unakA saMskRta bhASA para adhikAra hai|' unhoMne likhA hai ki maiMne dharma parIkSA do mAha ke bhItara likhakara pUrNa kI hai| inakI dharma parIkSA kisI pUrvavartI mUla prAkRta racanA ke AdhAra para huI hai, isameM hara prakAra kI sambhAvanA hai / " sva. paM0 kailAzacanda si. zAstrI bhI likhate haiM ki amitagati se pUrva haripaMNa ne apabhraMza bhASA meM dharma parIkSA racI thI jo jayarAma ko kRti kI RNI hai / punaH haripeNa kI kRti ke AdhAra para amitagati ne dharma parIkSA rcii|| pUjya amitagati ko dharma parIkSA ravikara aura zikSAprada bhAratIya sAhitya kA sundara namUnA hai| [purANapanya ke utsAhI anuyAyiyoM ko eka tokhA tAnA isa racanA se mila sakatA hai|" isa dharma parIkSA ko racanA 1070 ( IsvI0 1014 ) meM pUrNa huii| yaha graMtha aneka bAra [vibhinna sthAnoM se ] prakAzita huA hai| 1. mubhASita prastA. panna 10-11 ( jIvarAja graMthamAlA ) 2. varma parIkSA prastA0 10 16 e. ena. pA. 3. dharma parIkSA prastA- pR0 22 e. ena. upA0 4. dharma parIkSA / prAsti / praloka 10 5. dharma parIkSA / prastA0 . 220 ena0 upA0 6. subhASita0 prastA* pR. 1. [ jIvarAja granthamAlA ] 7. dharma parIkSA prastA. pR. 28 e. enae upA0 8. dha parIkSA prazasti / loka 20
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ [10] 3. paMcasaMgraha jaina granthoM meM paMcasaMgraha nAmake aneka grantha haiN| yathA-digambara prAkRta paMcasaMgraha [kartA-ajJAta], zve. prAkRta paMcasaMgraha, di. saMskRta paMcasaMgraha ( amitagati dvitIya ) tathA di0 saMskRta paMcasaMgraha (zrIpAla suta uDDhA viracita ) / gommaTasAra ko bhI paMcasaMgraha kahA jAtA hai / jinaratna koza meM zve. haribhadra sUri dvArA banAe gae eka aura paMcasaMgraha kA bhI ullekha hai|' amitagati kA paMcasaMgraha pradhAnataH pAkRta paMcasaMgraha ke AdhAra para hI taiyAra kiyA gayA hai|' paMDita hIrAlAla siddhAnta zAstrI kA kahanA hai ki amitamati ne prAkRta paMcasaMgraha kA saMskRta bhASA meM kucha pallavita padyAnuvAda kiyA hai|' 50 lAzacandra siddhAMta zAstrI to kahate haiM ki "yaha svatantra racanA hI nahIM hai kintu prA. paMcasaMgraha kA saMskRta zlokoM meM rUpAntara hai| amitagati kA yaha paMcasaMgraha zrI uDDhA ke paMcasaMgraha kA bhI RNI hai / amitagati ne isakA bahuta anukaraNa kiyA hai| kucha vizeSa kathana bhI hai, kintu anukaraNa adhika hai / " __ amitagati ko yaha ra vanA [ evaM anya bhI racanAe~ ] sarala va sukhasAdhya hotI huI bhI gambhIra aura madhura hai / yaha graMtha karaNAnuyoga kA uttama grantha hai / isakI racanA zailI gommaTamAra se vilakSaNa va sarala hai / aneka sthaloM meM viSaya vaizaSya bhI upalabdha hotA hai / gommaTasAra karmakANDa kA adhyayana to TIkA tathA aMka saMdRSTi ke binA zakya nahIM, parantu paMcasaMgraha meM aMka sandRSTi graMthakAra ne ho yathA. sthAna de dI ataH TIkA kI AvazyakatA bhI mUla racanA se dUra ho gaI / " __ yaha graMtha vi0 saM0 1073 [IsvI san 10151 meM nirmita huA / graMtha racanA ke samaya se anumita hotA hai ki kavirAja kA janma vikrama ko gyArahavIM zatI ke prathama pAda ke anta meM (1025) meM huA, parantu yaha nahIM kahA jA sakatA ki ye kaba svargavAsI hue / aba taka isa paMcasaMgraha kA prakAzana do bAra huA hai / 1. prAkRta paMca saMgraha / prastA. pR0 14-15 2. dharma parIkSA prastA0 pR. 22 e. enaupAdhye 3. prA0 paMcasaMgraha / prastA0 pR0 14 tathA 16 4. subhASita ra0 ma0 / prastA. pR0 11 jIvarAma granthamAlA 5 panasaMgraha / prastA pR0 8 60 darabArIlAlajI nyAyatIrtha
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ [11] 4. prAvakAcAra graMthakAra ise upAsakAcAra kahate haiN| isakA pracalita nAma amitagati zrAvakAcAra hai / vataM. mAna meM bhinna-bhinna prAcAryoM dvArA nirmita kaI dazaka zrAvakAcAra sambandhI aMtha upalabdha hote haiN| prAcArya somadeva ke pazcAt saMskRta sAhitya ke prakANDa vidvAn AcArya amitagati hue haiN| inhoMne vibhinna viSayoM para aneka granthoM kI racanA kI hai / prAvaka dharma para bhI "upAsakAcAra" nAmaka grantha bnaayaa| isameM 15 pariccheda haiM / isameM prAvaka dharma kA bahuta vistAra se varNana kiyA gayA hai| prathama pariccheda meM dharma kA mAhAtmya, dUsare meM mithyAtva kI ahitakAritA tathA samyaktva kI hitakAritA, tIsare meM sapta tatva, caturtha meM AtmA ko siddhi tathA Izvara sRSTi kartRtva kA khaNDana prarUpita haiM / antima tIna paricchedoM meM kramazaH zola, 12 tapa tathA 12 bhAvanAeM variNata haiM / madhya ke paricchedoM meM rAtri bhojana, anarthadaNDa, abhakSya bhojana, tIna zalya, dAna, pUjA tathA sAmAyikAdi SaT AvazyakoM kA varNana hai| __ yaha dekhakara Azcarya hotA hai ki zrAvaka ke bAraha vratoM kA varNana eka hI pariccheda meM kiyA gayA hai aura zrAvaka dharma ke prANabhUta 11 pratimAoM ke varNana ko to eka svatantra pariccheda kI bhI mAvazyakatA nahIM samajhI hai / mAtra 11 zlokoM meM hI bahuta sAdhAraNa DhaMga se unakA svarUpa kahA gayA hai| svAmI samantabhadra ne bhI eka-eka zloka dvArA hI eka-eka pratimA kA varNana kiyA hai, para yaha sUtrAtmaka hote hue bhI bahuta vizada aura gambhIra hai / pratimAoM ke nAmollekhana mAtra karane kA prAropa somadeva para bhI lAgU hai / unhone bhI apane yazastilakacampugata upAsakAdhyayana meM pratimAoM kA nAmollekha mAtra kiyA hai| inhoMne pratimAoM kA varNana kyoM nahIM kiyA, yaha vicAraNIya hai| amitagati ne 7 vyasana kA varNana yadyapi 46 zlokoM meM kiyA hai, para bahuta bAda meN| yahA~ taka ki 12 vrata, samAdhimaraNa va 11 pratimAoM kA varNana karane ke pazcAt sphuTa viSayoM kA varNana karate hue 7 vyasanoM kA varNana kiyaa| amitagati ne guraNabrata aura zikSAnatoM ke nAmoM meM umAsvAmi kA aura svarUpa varNana karane meM somadeva kA anusaraNa kiyA hai / pUjana ke varNana meM devasena kA anukaraNa karate hue bhI aneka jJAtavya bAteM kahI haiM / nidAna ke prAsta praprazasta bheda upavAsa kI vividhatA, AvazyakoM meM sthAna, Asana, mudrA, kAla Adi kA varNana amitagati ke prAvakAcAra kI vizeSatAeM haiM / yadi saMkSepa meM kahA jAe to pUrvavartI zrAvakAcAroM kA dohana aura unameM nahIM kahe gae viSayoM kA pratipAdana karanA hI bhAcArya amitagati kA lakSya rahA hai| 1. upAsakAcAra prazasti loka 7 se 9
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12] isa bhAvakApAra ke anta meM racanAkAla nahIM diyA gayA hai to bhI ukta bAdhAra se vikrama ko gyArahavIM zatAbdI kA uttarArdha unakA samaya siddha hai|' yaha grantha aneka bAra prakAzita huA hai| 5. dvAnizikA isakA pracalita nAma sAmAyika pATha bhI hai / yaha bar3I lokapriya racanA hai / jo kisI ne kisI anuvAda ke sAtha aneka bAra prakAzita huI hai| yaha bhAvanA pradhAna 32 zlokoM meM nibaddha racanA hai / lokaprasiddha zloka--"sasveSu maMtro guNiSu pramodaM......" isa racanA kA Adya zloka hai / vibhinna jinavANo saMgrahoM meM isakA prakAzana hotA hI hai / isake hindo padyAnuvAda bhI hue haiN| ise prAyaH sarvatra sAmAyika kA aMga mAnA jAkara sAmAyika meM bolA jAtA hai| 6. tatva bhAvanA isakA nAma bhI sAmAyika pATha hai / yaha 120 padyoM meM racita eka saMskRta bhASA kI bhAvanAtmaka racanA hai / isa racanA para guNabhadra ke prAtmAnuzAsana kA spaSTa prabhAva hai / karitA kI zailI sarasa, sarala tathA hRdayagrAhI hai| 7. ArAdhanA yaha kRti itanI acchI hai ki jaise yaha zivArya (zivakoTi) kI prAkRta dhArAdhanA kA nikaTatama anuvAda ho| yaha solApura se san 1935 meM prakAzita huI hai|" jahA~ taka mujhe khyAla hai isakA abhI taka hindI anuvAda ke sAtha prakAzana nahIM hudhA hai / isakA nAma "maraNakahikA" grandha meM pradatta hai / ___ maiM pahalI bAra hI isa maraNakaDikA (prArAdhanA) kA yaha prAMjala, sarala, sahaja va sarasa anu. vAda pUjya jinamati mAtAjI kRta dekha rahA huuN| isakA viSaya-paricaya evaM anya bhI viziSTa paricaya pUjya mAtAjI svayaM isI grantha meM de hI rahIM haiM, ataH yahA~ nahIM likhA jAtA hai| 1. zrAvakAcAra saMgraha bhAga 4 prastApatra 27-28 paM.hIrAlAla si.pA. 2. yogasAra prAbhUta prastAva patra 12 3. paM. kailAzacandra si0 zA0 4 dharma parIkSA / prastA0 pR0 22 e. ena. upAdhye 5 yopasAra prAbhUta / prastA0 pR. 12
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ [13] prastuta maraNakaMDikA (pArAdhanA) ko anuvAdikA isa grantha ko cUki pRthaka se TIkA-anuvAda abhI taka kahIM se hokara prakAzita nahIM hudhA ataH pUjya 105 prA0 jinamatojI ne likhakara sakala bhAratavarSIya digambara jaina samAja kA pAramArthika upakAra kiyA hai-yaha bAta atyanta spaSTa hai / pataH Ajakala saMskRta yA prAkRta jaisI bhASAmoM ke jJAtA to rahe nahIM, ataH pUjyA mAtAjI kI yaha sarala-jala anuvAda-candrikA sarvopayoga yogya hogo ho / preraNA ke srota isa grantha ke anuvAda kI preraNA pUjya paTTAdhIza prAcArya ajitasAgarajI ne gata varSa unake salUmbara-cAturmAsa ke kAla meM dI / AcArya zrI kI svayaM kI 20 varSa pUrva ko hastalikhita maraNakaMDikA bhI hai / prAcArya zrI ne isa hastalekhana ke pUrva bhI isa grantha kA prAyopAnta aneka bAra svA. dhyAya kiyA thA / aApako yaha bhAvanA rahI thI ki isa anya kA pRthaka se anuvAda honA caahie| isa graMtha ke Adi ke 19 zloka kahIM nahIM mile / solApura tathA kalakattA ke prakAzanoM meM bhI ukta prathama 19 zloka nahIM haiM / pUjya AcArya zrI ne nAgaura ke bhaNDAra se isa grantha ko pUrNa prati prApta kara inheM utAra lie| jisake kAraNa se aba yaha grantha pUrA askhalita chapa rahA hai, isa bAta ko khuzo hai| AcArya zrI ke bhAvoM ke anusAra graMtha ke anta meM samAdhimaraNa se sambandhita vibhinna graMthoM ke lagabhaga 150 zloka bhI diye gae haiN| isa prakAra AcArya zrI ko preraNA se mAtAjI ne yaha kArya hAtha meM liyA tathA prasannatApUrvaka ise pUrA kiyA hai| anuvAdikA kA deha paricaya pUjya jinamatI mAtAjI kA janma phAlguna zuklA 15 saM0 1990 ko mhasavar3a nAma { jilAsAtArA, mahArASTra ) meM huA / mhasavar3a grAma solApura ke pAsa sthita hai / janma nAma prabhAvato thaa| Apake pitA kA nAma pUlacandrajI aura mAtAjI kA nAma kastUrI devI thA / durbhAgya se prabhAvatI ke bacapana meM ho mAtA-pitA kAla-kavalita ho ge| phalasvarUpa prApakA lAlana-pAlana Apake mAmA ke ghara huaa| san 1955 meM ArthikAratna jJAnamatI mAtAjI ne mhasavar3a meM cAturmAsa kiyA / usa samaya cAturmAsa meM aneka bAlAeM mAtAjI se drazyasaMgraha, tattvArtha sUtra, kAtantra vyAkaraNa Adi graMthoM kA adhyayana karatI thii| usa samaya bIsa varSIya bAlikA prabhAvato bhI una adhyayanarata bAlAnoM meM se eka thii| prabhAvatI ne baMrAgya se aotaprota hokara san 1955 meM hI dIpAvalI ke dina 105 jJAnamatIjI
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ [14] se dazama pratimA ke vrata grahaNa kie / tatpazcAt pUjya prA. vIrasAgarajI ke saMgha meM vi0 saM0 2012 meM ba0 prabhAvatIdhI ne kSullikA dIkSA lI; ApakA jinamatI nAma rakhA gayA san 1961 I0 tadanusAra kArtika zuklA 4 vi0 saM0 2016 meM sIkara (rAja.) cAturmAsa ke kAla meM pUjya 108 A0 zivasAgarajI mahArAja se kSu0 jinamatIjI ne strI paryAya ke yogya sarvazreSTha sopAna AyikAvata' kI kaThoratama pratijJA aMgIkRta ko / zanaiH zanaiH apanI prakhara buddhi se tathA pUjya bhA0 jJAnamatIjI ke prabala nimitta se Apa aneka zAstroM kI pAraMgata ho gii| Apa jJAnamatI mAtAjI ko "garbhAdhAna kriyA se nyUna mAtA" kahatI haiM / Aja prApa nyAya, vyAkaraNa ke granthoM ko viduSI ke rUpa meM isa deza ke mumukSuoM ko gauravAnvita kara rahI haiN| mApane prameyakamalamArtaNDa jaise mahAn dArzanika gratha ko 2036 pRSThoM meM hindo TIkA prathama bAra likha kara; eka bhASAnudita darzanagrantha sarala va sulabha kara diyA hai / isase pUrva isakA hindI anuvAda nahIM huA thaa| phira sabase bar3I bAta yaha hai ki parApekSI vRtti ke rinA ho svayaM ne nijI saskRta va nyAya ke adhikRta jJAna se yaha kArya sampanna kiyA hai| Aja punaH maraNakaMDikA kA anuvAda dekha kara hRdaya praphullita hotA hai / isa grantha se sAdhu va zrAvaka donoM ko hI nUnameva pAralaukika mArgadarzana prApta hogaa| pUjya mAtAjI sasvAsthya, ratnatraya kI samIcIna va vardhamAna sampAlanA karatI huI cirakAla jieM, yahI punIta bhAvanA bhAtA humA pAThakoM se nivedana karatA hUM ki jinheM, sadarAcArarahita, mAnalipsArikta, atyanta sarala, sahaja, zrImAnoM Adi se asampRkta, ekAnta, loka se norasa evaM cidAnanda meM sarasa jIvana jIne vAlI prAyikottara AyikA ke darzana karane hoM ve "jinamati" ke zaraNa kI nija mati kareM [ arthAt jinamati ke darzana avazya kareM] subhAste panthAnaH santu / bhadra bhUyAt / vinItaavAharalAla motIlAla jaina vakatAvata, sAr3iyA bAjAra, bhINDara ( udayapura)
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ wale viSaya paricaya yaha maraNakAMDakA nAmA grantha AcArya amitagAMta [ dvitIya ] viracita hai / isameM bhakta pratyAkhyAna maraNa prAdi kA savistRta vivecana hone se sArthaka gauraNa nAma maraNakaDikA hai / tathA apara nAma pArAdhanA vidhi bhI hai, kyoMki isameM darzana, jJAna, cAritra aura tapa ina cAra mArAdhanAoM kA kathana hai / yaha graMtha zivakoTi AcArya praNIta bhagavato pArAdhanA ko prati chAyA svarUpa hai| isameM bhakta pratyAkhyAna maraNa kA pramukhatayA varNana hai / isa maraNa ke kathana meM cAlIsa adhikAra haiN| ina adhikAroM meM se koI adhikAra bilakula choTA to koI bahuta bar3A hai, koI madhyamarUpa hai ataH ina adhikAroM ke samudAya banAkara unako bAraha jagaha vibhakta kiyA hai / anuziSTa adhikAra ( dUsarA ) sabase adhika vizAla hai isalie isako mahAdhikAra kahA hai / pratijJA pUrvaka maMgala zloka ke anantara cAra ArAdhanAoM kI siddhi ke pAMca hetu batalAe haiM-cotana, mizraNa, siddhi, myUDhi aura niyUM di / samyagdarzana prAdi doSoM ko bhalI prakAra se dUra karanA dyotana kahalAtA hai, prAtmA ke sAtha samyagdarzana prAdi kA ekIkaraNa mizraNa hai, samyagdazanAdi kA paripUrNa karanA siddhi hai / khyAti lAbha yaza kI cAha binA ina samyaktva Adi kA vahana myUDhi kahalAtI hai / aura parISaha Adi ke prAne para bhI nirAkulatA se maraNa paryanta samyakravAdi ko le jAnA nivyU dvi kahI jAto hai, ina dyotana Adi ke granyA-taroM meM udyotana, udyavana, nirvahana, sAdhana aura nistrnn| aise nAma haiM, artha sarvatra yahI hai| samyaktva ko ArAdhanA anya tIna pArAdhanA kA mula AdhAra hai, yadi samyaktva nahIM hai aura jJAnAdi haiM to ve samIcIna nahIM kahalAte na inake dhAraka vyakti ArAdhaka hI kahalAte haiM / zraddhA-samyaktva rahita jJAna vyartha hai, bhArabhUta hai, jaise netra kA sAra sarpa, kaNTaka Adi kA parihAra karake calanA hai, kintu jo netravAna puruSa gataM meM giratA hai to usakA saneva honA vyartha hai, vaise samyaktva rahita jJAna ko dazA hai / jo samyaktva kI pArAdhanA karatA hai usakI niyama se jJAnArAdhanA hotI hai aura jo cAritra pArAdhaka puruSa hai vaha tapa ArAdhaka bhI hai / cAra prArAdhanAoM ko satata dhArAdhanA karano cAhie, aisA nahIM vicAre ki anta samaya meM pArAdhanA kara leMge, kyoMki jaise rAjaputra hamezA zastra saMcAlana kA abhyAsa karatA hai tabhI vaha samarAMgaNa meM zatru para vijaya prApta karatA hai vaise jo sAdhu hamezA ArAdhanA meM saMlagna rahatA hai yaha maraNa kAla meM dhyAnAdi se vyuta nahIM hotA maraNa para vijaya prApta kara letA hai / yadi koI puruSa jIvana meM ArAdhanA ke abhyAsa vinA ho anta meM samAdhimaraNa pUrvaka prANa chor3atA hai to vaha sthANumUla nidhAnavat hai arthAt mArga se jAte hue ThUTha se TakarAnA ThUTha ukhar3a jAnA aura usake noce gaDA dhana milanA, yaha saba asaMkhya prANiyoM meM se kisI eka ko hI sulabha hai sabako nahIM vaise binA abhyAsa ke samAdhimaraNa honA kisI eka ko hI sambhava hai sabako yaha sambhava nhiiN| sabakA to yahI kartavya hai ki hamezA darzana jJAnAdi kI ArAdhanA karatA rahe /
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 16 ] bhakta pratyAkhyAnamaraNa arha Adi adhikAramaraNa ke sataraha bheda haiN| inameM se isa maraNakaMDikA meM pAMca maraNoM kA kathana hai / bAlamaraNa, bAlabAlamaraNa, bAlapaMDitamaraNa, paMDitamaraNa aura paDitapaMDitamaraNa / vrata rahita samyagdRSTi ke maraNa ko bAlamaraNa kahate haiM / mithyAdaSTi ke maraNa ko bAlabAlamaraNa kahate haiM / aNunatI paMcamaguNasthAnavoM tathA prAyikA, kSullaka Adi kA bAlapaMDita maraNa hotA hai / chaThe guNasthAna se lekara gyArahaveM guNasthAnavarto munijanoM kA paMDitamaraNa kahalAtA hai aura caudahaveM guNasthAnavartI grahanta deva kA nirvANa paNDita paNDisa maraNa hai| samyaktva kI ArAdhanA pUrNakaraNa karaNe bAle jIvoM kA kathana karate hue nIvAdi sAta tatvoM ke zraddhAna kI preraNA do hai eva aisA batAyA hai ki jinAgama ke eka akSara kA bhI prathaddhAna kare to vaha samyaktvArAdhaka nahIM hai jo bAhara se saMyata asaMyata, mayatAsaMyata rUpa hai, kintu samyagdarzana rahita hai to vaha ArAdhaka nahIM hai usakA maraNa vAlavAla maraNahI kahalAtA hai / paNDita maraNa ke tIna haiM-bhakta pratyAkhyAna, iMginI aura prAyopagamana / bhakta pratyAkhyAna maraNa ke varNana meM cAlosa adhikAra haiM-aha, liMga zikSA, vinaya, samAdhi, aniyata bihAra, pariNAma, upadhityAga, citi, bhAvanA, sallekhanA, dizA, kSamaraNa, anuziSTi [prathama] paragaNa caryA, mArgaraNA, susthita. upasarpaNa. nirUpaNa, pratilekha, pRcchA, eka saMgraha, mAlocanA, guNadoSa, zayyA, saMstara, niryApaka, prakAzana, hAni, pratyAkhyAna, kSAmaraNa, kSapaNA, anuziSTi [dvitIya] sAraNA, kavaca, samatA, dhyAna, lezyA, phala, pArAdhaka tyaag| (1) arha-bhakta pratyAkhyAna maraNa ko dhAraNa karane meM jo muni yogya haiM use ahaM kahate haiM arthAt roga Adi ke kAraNa jisakA maraNa sannikaTa hai, aise sAdhu ko samAdhi ke yogya hone se 'maha' kahate haiM arthAt jisa adhikAra meM isa prakAra samAdhi ke yogya kauna sAdhu hai isakA varNana hotA hai vaha ahaM nAmakA adhikAra hai| (2) liMga-di. jaina sAdhu kA veSa liga kisa prakAra hotA hai isakA varNana isa prakaraNa meM hai aryAt pocho dhAraNa, nagnatA, tailAdi ke saMskAra se rahitatA ityAdi kA kathana hai / (3) zikSA tha tajJAna kA abhyAsa / (4) vinaya-gurujanoM kA sammAna, jJAna vinaya prAdi kA kathana isa adhikAra meM hai| (5) samAdhi--manakA samAdhAna honA athavA manakI ekaagrtaa| / 6) aniyata vihAra--sAdhujana yatra tatra vihAra karate haiM usame jo lAbha hotA hai usakA varNana / (7) pariNAma-apane ko jo kArya karanA hai usakA vicAra krnaa| (8) upadhityAga--parigraha tyAga / (9) thiti--zubha pariNAmoM ko uttarottara vRddhi|
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 17 ] (10) bhAvanA saMkliSTa bhAvanA kA tyAga aura zuddha bhAvanA kA grahaNa / (11) sammalena tAkANa aura tamAsoM saH kRlokarA ! (12) dizA-samAdhi ke icchuka prAcArya apane pada para anya muni ko pratiSThita karate haiM usa vidhi kA kathana isa meM hai| (13) kSamaNA-samAdhi ke icchuka prAcArya apane saMgha se kSamA yAcanA karate haiN| (14) anuziSTi-samAdhi ke vAMchaka AcArya parameSThI apanA pada anya ziSya ko dekara usako tathA samasta saMgha ko pRthak-pRthak unake kartavya kA zreSTha upadeza dete haiM, usakA kathana / (15) paragaNacaryA-samAdhi ke hetu AcArya anya saMgha meM jAne ke lie gamana karate haiN| (16) mArgaNA-samAdhimaraNa karAne meM parama sahAyaka aise AcArya kA anveSaNa karanA / (17) susthita-apane tathA para ke upakAra karane meM samartha prAcArya ko susthita kahate haiM aise prAcArya ke nikaTa jaanaa| (18) upasarpaNa-samAdhimaraNa karAne meM mamartha aise AcArya ke caraNoM meM Atma samarpaNa / (19) nirUpaNa-ukta samartha AcArya dvArA pAgata kSapaka muni kA nirIkSaka parIkSaNa karanA / (20) pratilekha-samAdhimaraNa ko siddhi kaso hogI ityAdi viSayoM kA zodhana karanA nirIkSaNa krnaa| pRcchA--samAdhi ke lie apane saMgha meM sAdhu ke prA jAne para saMghanAyaka saMgha se pUchate haiM ki inako grahaNa karanA hai yA nahIM ? arthAt yaha sAdhu samAdhi ke yogya hai yA nahIM Apa isa kArya meM samarthaka haiM yA nahIM ityAdi AcArya dvArA pUchA jaanaa| (22) ekasaMgraha-eka prAcArya eka ho kSapaka muni ko samAdhi hetu saMskarArUr3ha karate haiM, eka sAya anekoM ko nhiiN| (23) AlocanA-jIvana paryanta sAdhu avasthA meM jo doSa lage haiM unako AcArya ke lie nivedana kara denaa| (24) guNadoSa - mAlocanA ke guNa doSoM kA kathana / (25) zayyA-jahAM bhakta pratyAkhyAna maraNa grahaNa karatA hai vaha sthAna basatikA kaMsI ho / (26) saMstara---jisa para kSapaka leTatA hai vaha bhUmi tRNa Adi kaise hoM ? (27) niryApaka-kSapaka kI sevA karane vAle munigaNa kaise hoM ? (28) prakAzana -kSapaka ko yAvajjIva AhAra kA tyAga karAne ke lie usako AhAra dikhAkara AhAra se virakti kaganA / (26) hAni--kSapaka se kramazaH prAhAra pAno kA tyAga kraanaa| (30) pratyAkhyAna-jovana paryaMta ke lie sarvathA mAhAra tyAga /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 18 ] (31) kSAmaNa-kSapaka dvArA samasta saMgha se kSamA yaacnaa| (32) kSapaNA-kSapaka dvArA karmoM kI nirjarA honA / usakA kathana / (33) anuziSTi-niryApaka prAcArya dvArA kSapaka ke lie mahAyata Adi mUlaguNa tathA uttara guNoM kA upadeza denA / isameM sabase adhika zloka haiM, yaha sabase bar3A adhikAra hai / (34) sAraNA-ratnatraya dharma meM kSapaka ko prerita karanA / (35) kavaca-kSapaka ko dharmopadeza dvArA vairAgyarUpa dRr3ha kavaca pahanA denA isameM dhora parISaha vijayI sukumAla Adi muniyoM ko kathAyeM haiN| (36) samatA-samatA bhAva kA varNana / (37) dhyAna-dharmadhyAna Adi kA savistAra kathana / (38) lezyA-chaha lezyA kA kathana evaM marate samaya kauna sI lezyA hove to kSapaka kisa gati meM jAtA hai isakA vrnnn| (36) phala-cAra pArAdhanAoM ko bhArAdhamA mAyA phala milatA hai| ArAdhaka ke zarIra kA tyAga--kSapaka kI mRtyu hone ke bAda saMgha kA kartavya kyA hai kSapaka ke zava kA kyA karanA ityAdi viSaya kA kathana / 1) ahaM-jisa sAdhu ko netra dRSTi atyalpa ho gayI hai karNa zravaNa kArya nahIM karate jaMghAbala sarvathA ghaTa gayA hai asAdhya roga jo ki sAdhu pada meM bAdhaka hai, upasarga A gayA hai, dubhikSa ho gayA hai ityAdi kAraNoM ke upasthita hone para usa sAdhu ke samAdhi grahaNa kA avasara hai, ataH aise sAdhu samAdhi ke arha-yogya kahalAte haiM / isameM 6 kArikAyeM haiM / liMga--muni liMga mukhyatayA samAdhi kA sAdhaka hai jo gRhastha anta meM samAdhi karanA cAhatA hai vaha munilima dhAraNa karake samAdhimaraNa kare / muniliMga ke cAra cihna haiM-acelakatva, yA nAnya vastra, zastraalaMkAra kA tyAga / loca-dADhI mUcha. zira ke kezoM ko hAtha se ukhAr3anA / vyutsRSTa dehatA-zarIra ke mamatva kA tyAga / pratilekhana-mayUra ke pakhoM kI pochI dhAraNa karanA / isameM 20 kArikAyeM haiN| 3) zikSA-jinAgama kA satata abhyAsa karanA, isase heyopAdeya kA hita ahita jJAna hotA hai, pariNAma, saMvara, pratyana saMvega, ratnatrayasthiratva, tapobhAvanA, paradezakatva / isa prakAra isameM jina zikSA kA mahatva batalAyA hai / isameM 13 zloka haiN| (4) vinaya -darzanavinaya, jJAnavinaya, cAritravinaya, tapavinaya, upacAravinaya ina pAMcoM vinayoM kA kathana isameM hai / isameM 24 zloka haiN| (5) samAdhi- manako samAhita zAnta sthira karanA mamAdhi hai athavA manako vaza karanA samAdhi
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 16 ] jaise vaza meM kiyA gayA dAsa anyatra nahIM jAtA vaise vaMza hudyA mana prazubha meM nahIM jAtA ityAdi / isameM 11 kArikAyeM haiM / ( 6 ) aniyata vihAra - sAbu vAyuvad niHsaMga hokara sarvatra vihAra kare kahIM para bhI pratibaddha na rahe isase natra meM sthiratA Adi guNoM ko prApti hotI hai / isameM 10 zloka haiM / (7) pariNAma -- mere meM kauna se samAdhimaraNa ke grahaNa kI kSamatA hai, ananta saMsAra meM paribhramaNa karate hue maiMne Aja taka samAdhi pUrvaka maraNa nahIM kiyA ataH duHkha kA bhAjana bana rahA hUM / aba avazya hI samAdhi yukta maraNa karU~gA / ityAdi rUpa samAdhi ke lie dRr3ha pariNAma karanA ityAdi / isameM 8 zloka haiM / ( 8 ) upadhityAga -- parigraha kA tyAga prarthAt jo parigraha tyAga mahAvrata pahale se svIkAra kiyA hai usameM vizeSa rUpa se dRr3hatA lAnA, sAdhu yogya pustaka Adi meM bhI mamatva nahIM karanA sAdhu yogya vastu hote hue bhI viveka yukta hI grahaNa karanA ityAdi / isameM zloka haiM / zriti - samyaktvAdi guNoM meM pratidina vizuddhi bar3hAnA / isameM 7 kArikAyeM haiM / 6 ( 9 ) (10) bhAvanA saMgha ke samakSa apanI samAdhi grahaNa kI bhAvanA vyakta karanA, kAMdarpI Adi saMkleza vAlI zubha 5 bhAvanA kA sarvathA tyAga karanA aura tapo bhAvanA. dhairyaM bhAvanA prAdi pavitra zuddha bhAvanA kA Azraya lenA isameM ekatva bhAvanA meM dRr3ha aise nAmadatta nAma ke mahAmuni kA kathAnaka hai / isameM 25 kArikAyeM haiM / E sallekhanA prAdi adhikAra (11) sallekhanA - saMnyAsa ke sammukha vyakti ko bAraha tapoM meM vizeSa rItyA saMlagna honA cAhie / yaha antaraMga aura graha bAhya tapa haiM ina tapoM kI vidhi evaM inase hone vAlA tatkAlIna lAbha Adi kA sundara vivecana isa adhikAra meM hai bhakta pratyAkhyAna kA utkRSTaH kAla bAraha varSa pramANa hai usako isa prakAra vyatIta kareM - vividha pratApana yoga kAyakleza Adi tapoM dvArA cAra varSa vyatIta kareM, cAra varSa samasta rasoM kA tyAga karake pUrNa kareM, AtrAmla aura rasa tyAga dvArA do varSa tathA eka varSa AcAmala tapa dvArA aura antima chaha mAsa utkRSTa kAyakleza dvArA vyatIta kareM / kaSAya sallekhanA - kaSAyoM kA kRzokaraNa yA tyAga bhI sAtha sAtha sarvathA karanA Avazyaka hai tabhI vaha sallekhanA kahalAtI hai| isameM 68 kArikAyeM haiM / (12) dizA - samAdhimaraNa ke icchuka vyakti yadi prAcArya haiM to ve apanA AcArya pada yogya ziSya ko zubha nakSatra vAra Adi meM dete haiM evaM unakI saMgha saMcAlana kA dizA bodha dete haiN| isameM 5 kArikA haiM /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 20 ] (13) kSamaNa-samasta saMgha ko bulAkara samAdhi ke icchuka AcArya sarva saMgha ke samakSa kSamA yAcanA karate haiM / isa meM 3 zloka haiN| (14) anuziSTi --samAdhi ke ichuka AcArya navIna banAye gaye prAcArya ko zikSA upadeza dete haiM ki jisa prakAra nadI kA pravAha udgama sthAna meM palpa aura sAgara meM praviSTa hote samaya vizAla hotA hai usa prakAra Apa apane svayaM ke vratAca rasa meM tathA saMgha ke pratAcaraNa meM pravRti karanA arthAt uttarottara bratAcaraNa meM vRddhi karate rahanA, saMghastha sAdhu dvArA AlocanA karane para unake doSa kabhI bhI pragaTa nahIM karanA ityAdi tathA ziSyoM ko bhI hRdayasparzI upadeza dete haiM / isameM yaha zikSA dI hai ki Apa munigaNa kamI bhI pArzvasthAdi bhraSTa muniyoM kI saMgati nahIM karanA tathA prAyikA kI saMgati kabhI bho nahIM krnaa| isameM 112 kArikAyeM haiM / paragaNacaryA-samAdhi ke icchuka AcArya dUsare saMgha meM samAdhi ke lie praveza karate haiM-jAte hai jisameM aparisrAvI Adi guNoM se bhUSita niryApaka AcArya ho / yadi apane saMgha meM ho AcArya samAdhi karegA to bAla Adi munijanoM para mamatva hone se yA kisI ajJAnI muni dvArA AjJA bhaMga hone se pariNAma klezita hokara samAdhi naSTa hogI ityAdi / isameM 16 kArikAyeM haiN| 185) mArgaNA-niryApaka prAcArya arthAt jise sallekhanA karAne kI vidhi jJAta hai, vayAvRtya meM ruci sampanna hai aise AcArya kA anveSaNa karanA / isameM 16 kArikAyeM haiM / susthitAdi adhikAra (17) susthita-niryApaka AcArya ke pATha guNa haiM--prAcAravAn, AdhAravAn, vyavahAravAn, prakA raka, AyApAyaham, utpIDaka, sukhakArI aura aparisrAvI / ina sabakA vistRta vivecana, isa adhikAra meM hai / aparitrAtrI guNa use kahate haiM jo kSapaka ke mahAn se mahAn doSa ko bhI pragaTa na kare / jisa prakAra garama tabe para jala kI bUMda samApta hotI dikhAyI nahIM par3atI vaise jo prAcArya kSapaka ke doSa ko nahIM dikhAtA / yadi AcArya aparisrAvI guraNa yukta nahIM hai to kSapaka ko mahAna hAni tathA dharma kA hrAsa hogA ityAdi / isameM 17 kArikAyeM haiM / {18) upasarpaNa-niryApaka prAcArya ke prApta hone para unake nikaTa apane prAgamana kA hetu batalAkara vinayapUrvaka AlocanA Adi ke viSaya meM nivedana karanA tathA niryApaka AcArya dvArA jarA abhyAgata sAdhu ko bhAzvAsana denA / isameM 6 kArikAyeM haiN| 11) parIkSaga--niryApaka prAcArya abhyAgata samAdhi ke icchuka sAdhu kA parIkSaNa karate haiM ki isameM sallekhanA ke prati kitanA utsAha hai tayA nimitta Adi dvArA yaha bhI dekhate haiM ki rAmAdhimaraNa nivighna hogA yA nahIM / isameM 3 kArikAeM haiM /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 21 ] (20) nirUpaNa-niryApaka AcArya samAdhi ke anukUla rAjya, rAjA, deza Adi hai yA nahIM tathA apane saMghastha sAdhuoM kA bhAva bhI dekhate haiN| isameM eka ho kArikA hai / (21) pRcchA-niryApaka AcArya apane saMgha ke sAdhuoM ko pUchate haiM ki apane ko isa abhyAgata sAdha kI sallekhanA karAnI hai / isameM bhI 1 kArikA hai / (22) eka saMgraha saMgha meM eka hI sAdhu ko sallekhanA ke lie anumati denA cAhie / aneka ko nahIM, jaise mukha meM eka hI prAsa lete haiM / isameM 3 kArikA hai| (23) AlocanA--AlocanA-vizuddha bhAvoM se mAyAcAra chor3akara karanI hotI hai, isake lie udyAna yAdi ramya sthAna, zubha vAra, nakSatra Adi honA cAhie / ina sthAna, prAdi ke viSaya meM isameM sundara vivecana hai / isameM 42 kArikAyeM haiM / (24) guNadoSa AlocanA karane se kitane guNa prApta hote haiM aura nahIM karane se kitane doSa Ate haiM isakA vizada varNana tathA AlocanA daza doSoM ko TAlakara hI niyama se karanA cAhie inameM se eka doSa se hone vAlI hAni ko udAharaNa sahita samajhAyA hai / chala se guru se pUche ki amuka vrata meM doSa lage to kyA prAyazcita hai pracchanna yetyA pUchakara svataH kI zuddhi huI mAnanA channa nAmA doSa hai / anya ke bhojana se apanI tRpti ho to anya ke bahAne apanI zuddhi ho kiMtu aisA sambhava nahIM hai isa: nirAka senA ko 16 I. samAdhi pUrvaka maraNa sambhava hai, anyathA nahIM ityAdi kathana isa adhikAra meM hai / isameM 66 zloka haiM / (25) zayyA-kSapaka jahA~ para sallekhanA karegA vaha sthAna kaisA honA jisase ki kSapaka ke dhyAna meM vidhna na ho evaM vaha sthAna pavitra honA cAhie ityAdi kathana isameM 8 kArikAyeM haiM / / (26) saMstara--kSapaka jisa para leTatA hai vaha zilA, kASTha Adi rUpa saMstara kaisA honA cAhie isakA varNana isameM hai / isameM 8 kArikAyeM haiN| niryApakAdi adhikAra (27) niryApaka-kSapaka kI vaiyAvRttya ke lie niyaSika prAcArya 48 muniyoM ko niyukta karate haiM __48 munijana bhI niryApaka kahalAte haiM inameM kisa prakAra ke guNa hote haiM evaM inakI kisa kisa kArya meM niyukti hotI hai isa bAta kA manohara varNana isameM hai isameM 42 kAriphAyeM haiM / {28) prakAzana--kSapaka munirAja ko anna, svAdya, aura lehya ina tIna prakAra ke AhAra ko dikhAkara phira tyAga karAnA cAhie, anyathA ukta AhAra meM Asakti raha jAnA sambhava hai, isakA isameM varNana hai / isameM 7 kArikAyeM haiN| (26) hAni-kSapaka muni kI manohara AhAra meM ArAkti hove to usa Asakti ko dUra karane kA irA meM kathana hai| isameM 4 kArikAyeM haiN|
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 22 ] (30) pratyAkhyAna-kSapaka dvArA tIna prakAra ke AhAra kA yAvajjIva taka tyAga kiyA jAtA hai| eka peya padArtha grahaNa karatA hai vaha kisa prakAra honA isakA varNana hai / isameM 10 zloka haiN| (31) kSAmaNa-caturvidha saMgha ke samakSa kSapaka dvArA kSamA yAcanA kA sundara vivedhana isameM hai| isameM 4 kArikAyeM haiN| (32) kSapaNa-samAdhi meM sthita sAdhu atyanta vizuddha evaM dRr3ha vairAgya pariNAma dvArA asaMkhyAta guNa zreNI nirjarA karatA hai / isakA kathana isameM hai / isameM 6 kArikAyeM haiN| anuziSTi mahAdhikAra (33) anuziSTi samAdhistha kSapakarAja muni evaM anya sabhI sAdhu samudAya ko AcArya dvArA paMca mahAdata prAdi kA atyanta sundara ativistRta upadeza isa mahAdhikAra meM diyA gayA hai / eka eka mahAdata kA isa prakAra kA hRdayasparzI varNana bhagavatI ArAdhanA grantha tathA isa maraNakaNDikA graMtha ko chor3akara anyatra kahIM para hATagocara nahIM hotA hai / isa adhikAra ke do zloka sUtra rUpa haiM mithyAtvavamanaM dRSTi, bhAvanAM bhaktimuttamA / rati bhAva namaskAre, jJAnAbhyAse kurUdyamam // 753 // arthAta- he kSapakarAja sAdho! tuma mithyAtva kA yamana karo, samyaktva ko bhAvanA karo, parameSThiyoM meM uttama bhakti karo, pariNAma zuddhi rUpa bhAva paMcanamaskAra meM rati aura jJAnAbhyAsa meM prayatnazIla hovo| sUtrarUpa isa kArikA meM nirdiSTa mithyAtva vamana kA upadeza gyAraha zlokoM meM hai isI meM mithyAtva doSa se jisakI A~kha phUTa gayI thI, aise saMghazrI nAmA vyakti kI kathA kA ullekha hai / samyaktva bhAvanA ke varNana meM nau zloka hai, rAjA zreNika kI kathA hai / bhakti varNana meM no zloka haiM rAjA padharatha kI kathA hai / paMca namaskAra kA varNana karanevAle sAta zloka haiM / subhaga gdhAle kI kathA hai / jJAnAbhyAsa ke varNana meM saptaraha zloka haiM isameM yamamuni tathA dRDhasUrya cora kI kathA hai / dUsarA sUtrarUpa loka mune mahAvrataM rakSa, kuru kopAdi nigraham / hRSIka nijayaM dve'dhA, tapomArge kurUdyamam / / 754 / / artha- he mUne ! mahAvata kI rakSA karo, krodha, mAna, mAyA aura lobha kA nigraha karo, indriyoM para vijaya prApta karo, do prakAra ke bAhya abhyantara tapa mArga meM udyama kro| isa zloka meM ullikhita cAra viSayoM meM se paMcamahAvratoM kA varNana zloka 805 se 1421 taka hai / kaSAya nigraha aura indriya vijaya varNana sammilita rUpa se 1422 se 1518 taka hai / tapa kA varNana
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 23 ] 1516 se 1546 zlokoM taka hai| ahiMsA mahAvrata ke kathana meM yamapAla cAMDAla kI, satyamahAvrata meM rAjAvasu ko kathA hai / brahmacarya ke varNana meM to prAcArya deva ne jo sAMgopAMga vivecana kiyA use par3hakara kauna sA sahRdaya vyakti prabrahma se virakta nahIM hogA ? avazya hogaa| isameM kAma ke doSa batAte hue vAratrika, gorasaMdIva aura kaDArapiMga kI kathA hai, strIdoSa meM raktA, gopavato aura voravatI kA ullekha hai| zarIra doSa meM surata rAjA ko kathA / vRddha sevA meM cArudatta kI kathA tathA saMgati doSa varNana meM zakaTa, kupAra, rudra, pArAzara Adi kA ullekha hai / parigraha tyAga mahAvrata meM pAMca kathAoM kA ullekha hai / gupti samiti pAMca mahAvratoM ko paccIsa bhAvanAeM inakA varNana kara, dazalya tyAga kA upadeza hai / indriya doSa kathana meM bhI aneka udAharaNa haiN| kaSAya ke doSoM ke varNana meM dvIpAyana Adi kA samullekha hai / anta meM nidrA jItane ke upAya tathA tapasyA kI preraNA purvaka yaha mahAdhikAra pUrNa hotA hai / sAraNAdi adhikAra (34) sAraNA - samAdhistha muni vedanA se pIr3ita hone para unheM punaH punaH jinavAro ko zikSArUpa amRta se sthira karanA vaiyAvRtya dvArA vedanA kA pratIkAra karanA, kSapaka bedanA se behoza hone pArUpa niyapika AcArya kA parama kartavya hai vedanA se prAkulita kSapaka kI jo upekSA karatA hai vaha pradhArmika hai, vaha kSapaka ko bhavasamudra meM Dubone vAlA hai aura jinadharma bAhya hai| isameM 20 kArikAyeM haiM / (35) kavaca - jisa prakAra raNa meM praveza karane vAlA subhaTa yadi lohamaya kavaca pahine hue hai to vaha bANa Adi se ghAyala nahIM hotA aura kramazaH yuddha meM vijaya prApta karatA hai usI prakAra mahAn mahAn upasarga vijetA munipuMgavoM kI kathAnoM dvArA divya upadeza rUpI kavaca kSapaka ko prAcArya pahinA dete haiN| usase yaha samAdhistha sAdhu ghoratA pUrvaka kSudhAdi kI bAdhA sahana kara karma zatru para vijaya prApta karatA hai| isameM sukumAra Adi ghora upasarga vijayI 15 muniyoM kI kathAyeM haiN| isameM 176 zloka haiM / ( 36 ) samatA - niryApaka AcArya punarapi kSapaka ko AhAra, pAna vaiyAvRtya karane vAle tathA zayyA Adi meM samabhAva rakhane kA upadeza dete haiM / isameM 15 kArikAyeM hai / dhyAnAdi adhikAra ( 37 ) dhyAna - prathama ho prAtaM raudra rUpa do prazubha dhyAnoM kA tyAga karanA batAyA hai phira dharmyadhyAna ke varNana meM usakA parikara, bheda Adi kA kathana hai isI meM bAraha bhAvanAyeM haiM /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 24 ] saMsAra bhAvanA ke antargata paMcaparAvartana kA kathana hai / loka bhAvanA meM aThAraha nAte kI kayA, subhoga rAjA kI kathA aura sudRSTi sunAra kI kathA hai / zukladhyAna ke kathana meM usake cAra bheda aura unake svAmI kA pratipAdana kiyA hai / ye dharmadhyAna aura zukladhyAna hI zreSTha tapa saMyama Adi haiM ityAdi dhyAna kA mAhAtmya batalAyA hai isameM 203 zloka haiN| (38) lezyA-lezyA ke chaha bhedoM kA kathana karake kisa lezyA ke sAtha maraNa karane para kahAM utpanna hotA hai yaha batAyA hai zukla lezyA ke utkRSTa aMza ke sAtha maraNa karane vAle kSapaka muni kI utkRSTa ArAdhanA hotI hai aura pIta lezyA ke sAtha maraNa karane vAle ke jaghanya pArA dhanA hotI hai / isameM 18 zloka haiN| (36) phala-samyagdarzana prAdi cAra ArAdhanA sahita sanyAsa karane vAle sAdhu ke utkRSTa ArAdhanA pUrvaka siddha pada prApta hotA hai, madhyama prArarAdhanA bAle yadi zukla lelyA yukta haiM to anuttara vimAnoM meM ahamindra pada prApta karate haiM / koI laukAntika deva hote haiM, koI solaha svargoM meM indra pada prApta karate haiM / jaghanya ArAdhanA karane vAle yathAyogya saudharmAdi svargoM meM deva hote haiN| jo samAdhi kA niyama lekara bhI vedanA prAdi se vicalita hote haiM athavA kAMdI Adi khoTI bhAvanA se saMyukta haiM ve samAdhi ko virAdhanA kara devadurgati meM janma lete haiM / imameM 38 zloka haiN| ArAdhaka aMga tyAga--kSapaka muni kA samAdhi maraNa hone para usa zarIra ko yAvatya karane vAle dheryazAlI munigaNa naiRta, dakSiNa yA pazcima dizA meM le jAkara maTabI meM rakha dete haiM / vaha sthAna samabhUmirUpa honA cAhie rAtri meM samAdhi hoye to rAta bhara jAgaraNa karanA hogA evaM kSapaka ke zarIra meM chedana karanA bhI Avazyaka hai, mRtaka ko le jAne prAdi kI vidhi mUla meM pUrNa rUpa se dekhanA cAhie / jaghanya madhyama Adi nakSatra meM samAdhi hove to kyA karanA yaha bhI batAyA hai / samAdhi rUpa mahAyajJa meM jo sahayogI haiM, yAvRtya karate haiM, yahAM taka jo kevala darzana vandana bhI karatA hai vaha jIva mahAn bhAgyazAlI hai, usakA bhI samAdhi pUrvaka maraNa hotA hai isa prakAra isa adhikAra ke anta meM niryApaka prAdi ko vizeSatA kahI hai| isameM 41 zloka haiN| prayocAra bhaktatyAga iMginI, prAyopagamanAdhikAra pratula borNadhAro mahAmunirAja akasmAt maraNa ke kAraNa upasthita hone para prAhAra syAga kara pravIcAra bhakta pratyAkhyAna maraNa ko svIkAra karate haiN| isake tIna bheda haiM / iMginI maraNa meM para ke upakAra kI apekSA nahIM hotI aura prAyopagamana maraNa meM to apane aura para donoM ke upakAra, sevA, vaiyAbRtya kI apekSA nahIM hotI, isameM sarvathA zarIra ceSTA me rahita
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 25 ] nizcala sthita hokara AramadhyAna pUrvaka prANoM kA visarjana kiyA jAtA hai| isa adhikAra meM alpakAla meM hI apane hita ke sAdhaka mahAmuni vivaddhanakumAra, dharmasiMha, vRSabhasena, yativRSabha aura zakaTAla muniyoM ko kathAyeM haiN| inameM anta kI tIna kathAeM to bar3I hI romAMcakArI aura vismayakArI haiM / isameM 66 zloka haiM / bAlapaMDita maraNAdhikAra paMcama guNasthAnavI jIvoM ke bAlapaMDita maraNa hotA hai jo eka bAra bAlapaMDita maraNa kara letA hai vaha sAtaveM bhava meM mukta ho jAtA hai / isameM 10 hI kArikAyeM haiN| paMDitapaMDita maraNAdhikAra yaha maraNa 14 guNasthAnavartI arahaMta bhagavAna ke hotA hai yahI nirvANa kahalAtA hai| isameM zukladhyAna dvArA dhAti aura aghAti karmoM kA nAza kiyA jAtA hai| zukladhyAna kI bAhya sAmagrI kA kiMcit varNana kara kSapaka zreNI meM mohanIya prAdi karmoM ke nAza kA krama batalAyA hai, punazca kevalo samudghAta tathA aMta meM 85 adhAtikarmoM kA nAza hotA hai / siddhoM ke sukha kA sundara rItyA vivecana kiyA hai| isameM 65 zloka haiN| saba adhikAroM ke kUla 2235 zloka haiM / ratnatraya svarUpa ArAdhanA kA pRthaka rUpa se 32 zlokoM meM stotra kiyA gayA hai tathA kauna se nakSatra meM samAdhi-saMssara grahaNa kare to kauna se mAtra meM maraNa hogA isa viSaya kA prAkRta bhASA meM kathana hai aura aMta meM ATha zlokoM meM graMthakartA amitagati prAcArya kI prazasti hai| --mAyikA zubhamatI
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA viSaya zloka 28-57 ir or in poThikA maMgalAcaraNa evaM pratijJA cAra ArAdhanA ke siddhi ke pAMca hetu dyotama, mizraNa, siddhi, nyUDhi, ninyU Dhi saMkSepa se do pArAdhanA kahI hai mizyASTike (pha bhI mAyanA nahIM hotI ArAdhanA sadA ho bhAvita honA cAhie bAla maraNAdhikAra maraNa ke sataraha bheda maraNa ke saMkSepa meM pAMca bheda pAMca prakAra ke maraNoM ke svAmI paMDita maraNa ke tIna bheda samyaktva ArAdhanA 2. bAla-bAla maraNAdhikAra 3. bhakta pratyAkhyAna maraNa arha Adi adhikAra bhakta pratyAkhyAna maraNa ke do bheda-sabhicAra, avicAra ahaM. liga, zikSA Adi cAlIsa adhikAroM kA nAma nirdeza arha-sallekhanA kauna dhAraNa kareM liMga adhikAra autsagika liMga, anItsagika liMga zrautsagika liMga ke cAra prakAra-acelakarava, loca, vyutsRSTa dehatA, pratilekhana acelakatva varNana lona varNana 58-68 69-206 22-24 25-66 26-26 26-30 30-37 30 82 83-88 32-34
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 37-40 40.46 49-52 [ 27 ] viSaya zloka vyutsRSTa dehatA pratilekhana 97-99 zikSA nAmA tIsarA adhikAra [ bhakta pratyAkhyAna ke cAlIsa adhikAroM meM se tIsarA] 1.0.112 bhakta pratyAkhyAna ke 40 adhikAroM meM se vinaya nAmA 4 adhikAra 113-137 samAdhinAmA 5vAM adhikAra bhakta pratyAkhyAna ke 40 adhikAroM meM se 5vAM] 13-149 manako zAMta, sthira karanA, azubha se rokanA samAghi hai 138 bhakta pra. ke 40 adhikAroM meM se 6 aniyata vihAra adhikAra 150-160 aniyata vihAra se samyaktva meM zuddhi, ratnatraya meM sthiratA parISaha jaya kA abhyAsa Adi guNa prApta hote haiM sAghutroM ko kaNThagata prANa hone para bhI Agama kI zikSA grahaNa karanI cAhie bhakta pra0 ke 40 pradhikAroM meM se 7 pariNAma adhikAra 161-168 pAlanda vidhi, parIhAra vidhi 162 bhakta pra0 ke 40 adhikAroM meM se 8vAM sapadhityAga adhikAra 169-177 bhakta pra0 ke 40 adhikAroM meM se 9vAM niti adhikAra 178-184 bhaksa pra0 ke 40 adhikAroM meM se 10 bhAvanA adhikAra 185-209 kAMdI Adi pAMca saMkliSTa bhAvanA tyAjya haiM, inakA svarUpa 196-161 saMkleza rahita tapobhAvanA prAdi pAca bhAvanA grAhya haiM nAgadatta muni kI kathA 206 sallekhanAdi adhikAra 210-432 bAhya tapa ke bheda, anazana tapa ke sArvakAlika aura prasArvakAlika do bheda 213 avamaudarya, rasa tyAga Adi 216-241 bhikSu pratimA bhakta pratyAkhyAna sanyAsa kA kAla 12 varSa utkRSTa hai, ukta kAla meM phaMsA tapa kareM 259.263 52-56 53-54 56-59 62-63 70.131 71 71-78 82
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 88-89 86 86-10 60-120 67-103 104-106 107-108 108-117 117.120 [ 28 ] viSama zloka bhakta pra0 ke 4, adhikAroM meM se 12 dizA adhikAra 278-282 tIrtha pravRtti nimitta navIna prAcArya ko zikSA-dizA bodha denA 252 bhakta pra0 ke 40 adhikAra meM se kSamA adhikAra 283-285 bhakta pra0 ke 40 adhikAroM meM se 14 anuziSTi adhikAra 286.398 samAdhi ke icchuka prAcArya dvArA nUtana AcArya ko hRdayanAhI zikSA denA, mArjAra ke zabda ke samAna pAcaraNa nahIM karanA yAvRtya ke 18 guNa 313-333 AyikA kI saMgati tyAjya hai pAvasthAdi bhraSTa muniyoM kA saMsarga tyAjya hai 346-349 sajjana durjana saMga AcArya kI zikSA ko sunakara sarva saMgha harSa se romAMcita hotA hai unakI vinaya evaM stuti karatA hai| 367-366 bhaktapra0 ke 40 adhikAroM meM se 15vAM paragaNa caryA nAmA adhikAra 399-415 AcArya yadi sva saMgha meM samAdhi kare to bAla Adi muniyoM para mamatva prAdi pariNAma hote haiM ataH parAye saMgha meM jAnA cAhiye 405 para saMgha meM mamatva prAdi doSa nahIM pAte 412 bhakta pra0 ke 40 adhikAroM meM se 16yA mArgaNa adhikAra 416-432 samAdhi kA icchuka prAcArya pAMca sau Adi yojana taka niryApakAcArya kA anveSaNa kareM 5. susthitAdi adhikAra niryApaka AcArya ke ATha guNoM ke nAma dazasthiti kalpa 433-438 vyavahAra zabda kA artha yahAM para prAyazcitta hai usake pAMca bheda 465 aparisrAvomuraNa yadi prAcArya meM na hove to mahAn hAni 506-514 . bhakta pra0 ke 40 adhikAroM meM se 18vA utsarpaNa adhikAra 53.-535 niryApakAcArya ke nikaTa jAnA 120-125 122 125-131 125 132-201 132 142 154-156 160-162 530
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha . 164-166 165.176 175 [ 26 ] viSaya zloka bhakta pra0 ke 40 adhikAroM meM se 16vA parIkSaNa adhikAra 536-538 bhakta pra0 ke 40 adhikAroM meM se 20 nirUpaNa adhikAra bhakta pra0 ke 40 adhikAroM meM se 21vAM pRcchA adhikAra / 540 bhakta pra0 ke 40 adhikAroM meM se 22vAM eka saMgraha adhikAra 541-543 bhakta pra0 ke 40 adhikAroM meM se 23vAM pAlocanA adhikAra 547-589 AlocanA karane kA yogyakAla mAlocanA ke yogya sthAna 584-586 bhakta pra. ke 40 pradhikAroM meM se 24vAM guNa doSa pradhikAra 590-658 pAlocanA ke dasa doSa varNana 590-633 bhakta pra0 ke 40 adhikAroM meM se 25vA zayyA adhikAra 659-667 bhakta pra. ke 40 adhikAro meM se 26vAM saMstara adhikAra 668-675 6. niryApakAdi adhikAra 676-746 niyamika-mariyAraka muni 45 honAH / unake senA ke vibhAga 677-6917 kama se kama do niryApaka honA bhakta pra. ke 40 adhikAroM meM se 28vA prakAzana adhikAra 716-725 bhakta pra. ke 40 adhikAroM meM se 26vA hAni adhikAra 726-726 bhakta pra. ke 40 adhikArA meM se 30bAM pratyAkhyAna adhikAra 730.736 bhakta pra. ke 40 adhikAroM meM se 31vAM kSAmaNa adhikAra 740-743 bhakta pra. ke 40 adhikAroM meM se 32vAM kSapaNa adhikAra 744-749 7. anuziSTi mahAdhikAra 750-1567 niryApakAcArya dvArA kSapaka ko mahAn dimba upadeza denA ki he mune ! tuma mithyAtva kA vamana karo 753-754 saMvazrI kI kathA 762 mamyaktva bhAvanA meM zraNika kI kathA 771 jinendra bhakti meM pasaratha kI kathA 783 gaNamokAra mAhAtmya meM subhaga gvAle kI kathA yama muni kI kathA 804 dRr3ha sUrya cora kI kathA 805 176-197 179-160 167.199 200-201 202-221 202-208 208 213.214 214-216 218216 220.221 222-451 225.226 22-226 232-233 234-235 232-236 236-240
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya ahiMsA mahAvrata varNana yamapAla cAMDAla kI kathA satya mahAvrata varNana vasurAjA kI kathA acaurya mahAvrata varNana brahmacaryaM mahAvrata varNana daza abrahma kAma doSa varNana vAratrika nAmake bhraSTa muni kI kathA gorasaMdovanAmA bhraSTa muni kI kathA kaDAra piMga kI kathA strIdoSa varNana raktA rAnI kI kathA gopavatI kI kathA vIravato kI kathA zolavatI striyoM kI prazaMsA zarIra doSa varNana surata rAjA kI kathA vRddha sevA varNana cArudatta kI kathA saMgati doSa varNana zakaTa, pAra, rudra, pArAzara, devarSi, devaputra aura sAtyaki strI saMgati se bhraSTa hue sAtyaki aura rudra kI kathA pArAzara, zakaTa aura kUpAra kI kathA parigraha tyAga mahAvrata varNana sage do bhAIyoM kI kathA [30] coroM kI kathA dhanalobhI jinadasa kI kathA zloka 801-851 850 692-852 876 883-907 908-1171 13-973 942 947 970 674- 1046 685 986 987 1034-1049 1050-1120 1111 1121-1136 1133 1137-1161 1153-1154 1172-1240 1183 1184 1185 pRSTha 241-252 251 252-258 257 259-264 264-330 264-265 265-280 271-272 273-274 278- 279 280-296 253 283 2-4 293-290 298-314 311 314-316 317-318 316-327 322 323 324 330-351 334 335 335-336
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya zloka pRSTha 1167 340-341 352-353 353 1244-1247 1248 1246-1251 1252 1253-1254 1261-1250 1271-1350 1275 1263 1342 1348 piNyAka gaMdha kI kathA phaehasta ko kAthA guptitraya IryAsamiti mASAsamiti eSaNAsamiti prAdAna nikSepaNa samiti, pratiSThApaNa samiti ahiMsAdi bratoM kI paccIsa bhASanAe~ zasya traya varNana vaziSTha muni kI kathA lakSmImatI ko kathA saMbhUta ko kathA puSpadaMtA AryikA kI kathA marIci kI kathA pArzvasthAdi bhraSTa muni indriya doSa kathana gaMdhamitra kI kathA gaMdharvadattA kI kathA bhImarAjA kI kathA suvega ghora kI kathA gopa meM Asakta nAgadattA ko kathA kopa ke doSa dvIpAyana muni kI kathA mAna ke doSa sagara cako ke sATha hajAra putroM kI kathA mAyA ke doSa mAyAvI bharata nAmA kumhAra ko kathA lobha doSa kArtavIyaM kI kathA 364-368 370-364 371-372 375 360-361 362-363 393.364 365-401 410-415 411 411-412 1355-1381 1420-1429 1423 1424 1425 1426 1427 1430.1445 414 1416-1452 1452 1453-1461 1460 1462-1467 1466 419 416-422 421-422 422-424 424 424-426 425-426
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya indriya vijaya kA upAya kaSAyoM ke vijaya kA upAya nidrA ko jItane kA upAya tapasyA kI preraNA 5. sAraNAvi adhikAra vedanA se pIr3ita kSapaka ko niryApaka AcAryaM dilATI haiM, eyaviSayaka kSapaka ke vedanA kA yathAzakya pratIkAra karate haiM bhakta pra. ke 40 adhikAroM meM se 35vAM kavaca adhikAra sukumAra muni kI kathA sukauzala muni kI kathA gajakumAramuni kI kathA sanatkumAra muni kI kathA erika putra kI kathA dharmaghoSa muni kI kathA zrIdasa muni ko kathA vRSabhasena muni kI kathA kAtikeya muni ko kathA abhayaghoSa muni kI kathA vidyutacara kI kathA gurudatta muni kI kathA cilAta putra muni kI kathA [ 32 ] daNDamuni ko kathA abhinaMdana zrAdi pAMcaso muniyoM kI kathA bAcAyaM vRSabhasena kI kathA narakagati ke duHkha tiryaMcagati ke duHkha manuSyagati ke duHkha devagati ke duHkha zloka 1487-1464 1495 - 1514 1515-1526 1527- 1554 1568-1783 1574- 1587 1588-1767 1618 1616 1620 1621 1622 1624 1625 1626 1627 1628 1629 1630 1631 1632 1633 1634 1639-165e 1660-1667 1668-1678 167e- 1682 pRSTha 430-432 432-438 436-442 442-448 452-514 453-456 456-506 462 463 64 464-465 466 466-467 467-468 468-469 466-470 47 1 471-472 473-474 474-475 475-476 476-477 477-478 479-4-2 483-454 485-467 487-488
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 33 ] viSaya 1STha 496-498 515 516 517 51-523 523-570 524-526 5.27-530 531.533 zloka paMcaparameSThiyoM ke sAkSIpUrvaka kiyA gayA pAhAra kA pratyAkhyAna chor3e to vaha parameSThiyoM kI virAdhanA ho huI 1716-1726 subhauma cakrI ko kathA 1733 bhakta pra. ke 40 AMdhakAroM meM se 36vAM samatA adhikAra 1768-1783 dhyAnAdi adhikAra 1784 raudadhyAna ke cAra bheda 1787 AtadhyAna ke cAra bheda 1786-1790 dhyAna kA parikara 1761 ghaHdhyAna ke cAra bheda 1763-1769 bAraha bhAvanA 1800-1964 anitya bhAvanA 1801-1913 azaraNa bhAvanA 1814-1831 ekatva bhAvanA 1832-1841 anyatva bhAvanA 1842-1857 saMsAra bhAvanA 1858-1988 loka bhAvanA 1886-19.3 azuci bhAvanA 1604-1611 Asrava bhAvanA 1912-1926 saMvara bhAvanA 1627-1636 nirjarA bhAvanA 1937-1947 dharma-bhAvanA 1648-1956 bodhi durlabha bhAvanA 1657-1964 zukladhyAna kA varNana 1968-1973 bhakta pra. ke 40 adhikAroM meM se lezyA nAmA 3cyA adhikAra 1987-2004 bhakta pra. ke 40 adhikAroM meM se ArAdhanA phala nAmA 39vAM adhikAra 2005-2043 bhakta pra. ke 40 adhikAroM meM se aMtima 40vAM ArAdhaka tyAga nAmA adhikAra 2044-2073 53-546 547-553 554-555 555-556 562-565 565-567 567-570 571-575 578-583 583-593 563-602
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 606-625 606-612 616-621 622 622-623 623-624 [ 34 ] viSaya zloka 10. ayocAra bhakta tyAga iMgino prAyopagama adhikAra 2084-2146 prabocAra bhakta tyAma ke tIna bheda, viruddha, viruddhatara aura viruddhatama 2085-2101 iMginImarA 2102-2133 prAyopagamanamaraNa 2134-2143 dharmasiMha muni ko kathA 2145 vRSabhasena muni kI kathA yativRSabha AcArya kI kathA 2147 zakaTAla muni ko kathA 2148 11. bAlapaMDita maraNAdhikAra 2150-2156 12. paMDita paDita maraNAdhikAra 2160-2235 yaha maraNa caudahaveM guNasthAna meM hotA hai kSAyika samyaktva, kSapaka the riNa prAdi kA kathana 2165-2174 kevalI samudghAta 2182-2185 aghAtiyAkarma nAza 2151-2169 siddhoM kA nivAsa, siddhoM kA sukha 2207-2229 ArAdhanA stavana nakSatra varNana gratha kartA ko prazasti anuvAdikA ko prazasti graMtha ke zlokoM kA varNAnukrama zuddhi patra 626-628 626-646 638-640 642-644 650-659 660-663 664-666 669-706 710
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama pUjya 108 AcArya ratna zrI ajitasAgarajI mahArAja kA saMkSipta jIvana vRtta gauravarNa, madhyama kada, caur3A lalATa, bhItara taka jhAMkatI-sI ainaka dhAraNa kI huI AMkheM hitamita priya dhImA bola, saMyamita sadhI cAla aura satata sAnta mudrA, basa yahI hai inakA aMganyAsa / viSayAzAvirakta, aparigrahI, jJAna-dhyAna- tapa meM nirata vidyArasika, mahApaNDita, nispRha, bhadrapariNAmI, sAdhanA meM kaThora, vAtsalya meM mukomala, sarala pravRtti, tejasvI mahAn AtmA, basa yahI hai inakA antara AbhAsa | jisakA Adarza jIvana dUsaroM ke liye preraNA kA srota ho, jo kahane kI apekSA karake batAe aura jo manuSya paryAya meM 'karaNIya' ko AtmasAt kara satata vikAsonmukha ho, vAstava meM jIvana vahI hai, anyathA jIvana kI ghar3iyAM to sabakI bItatI hI haiM / vidvattA aura cAritra paraspara pUraka hai| zraddhA inako dRr3hatA pradAna karatI hai aura ina tInoM kA sAmaMjasya jIvana kA lakSya ratnatraya bana jAtA hai isa ratnatraya kA bhava-bhavAntaroM taka satata sAdhana hI eka dina sAdhaka ko apane gantavya taka pahu~cAtA hai vaha gantavya hai mukti, nirvANa, siddhAvasthA | vartamAna ke aise hI sAdhakoM meM eka nAma hai- AcArya ratna ajitasAgara / yathA nAma tathA guNa / vikrama saMvat 1682 meM bhopAla ( ma0pra0) ke nikaTa 'ASTA' kasbe se jur3e bhauMrA grAma meM parama puNyazAlI suzrAvaka zrI jabaracandajI padmAvatI puravAla ke ghara mAtA rUpAbAI kI kokha se eka bAlaka ne janma liyA thaa| Aja prAyaH sabake janmoM kA lekhA-jokhA nagarapAlikAyeM rakhatI haiM para kucha aise bhI haiM jinake janma kA lekhA rASTra, samAja aura jAtiyoM ke itihAsa pyAra se apane aMka meM surakSita rakhate haiM / yaha bAlaka bhI aisA hI thA - rAjamala / parivAra kI Arthika sthiti sAmAnya thI / sAdhAraNa kAma dhandhA thA, ataH apane bar3e tIna bhAiyoM kI taraha bAlaka rAjamala kI bhI skUlI zikSA pUrNa nahIM ho sakI, para bAlaka kI buddhi prakhara thI, svabhAva sarala thA aura vyavahAra vinamra ataH vastu-parijJAna use zIghra hI ho jAtA thA / para adhyayana kA krama nahIM cala sakA / basa, indaura jile ke ajanAsa grAma meM skUlI zikSA vidhivat kakSA cAra taka hI ho
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 (kha) skii| rAjamala ko isa bhautika arthakarI zikSA se prayojana bhI kyA thaa| use to Atma vidyA meM dakSatA pAnI thii| apane asIma puNyodaya se 'rAjamala' ko saMvat 2000 meM AcArya zrI vIrasAgarajI mahArAja ke darzanoM kA prathama saubhAgya milA, AcArya zrI evaM saMgha ke sAnnidhya se Apake jIvana kI dizA hI badala gaI / Apake hRdaya meM parama kalyANakArI jaina dharma ke prati ananya zraddhA balavatI huii| 17 varSa ko kizorAvasthA meM hI parama pUjya AnAvara zrI vIrasAgarajI mahArAja kI satpreraNA se prabhAvita hokara Apa saMgha ke abhinna aMga ho gaye aura Apane jainAgama kA Tosa gahana adhyayana prArambha kara diyaa| jaise jaise ApakI nirmala AtmA meM jJAna pragaTa huA taise-taise ApakI pravRtti bairAgyonmukha hone lagI / jJAna kA phala vairAgya hI to hai| svAmi kAtikeyAcArya ne kahA hai iya dUlahaM maNayatta lahiNaM je ramaMni visaem / telahiya dibbarayaNaM, bhuiNimitta pajAlaMti / / isa durlabha manuSya-paryAya ko prApta karake bhI jo iMdriyoM ke viSayoM meM ramate haiM, ve mur3ha divyaratna ko pAkara use bhasma ke liye jalAkara rAkha kara DAlate haiM 1 jainAgamoM kA ApakA adhyayana phalIbhUta huaa| 20 varSa ke navayauvana meM jahAM Aja yuvaka-yuvatiyAM zAdI-vyAha kI cintA meM rata rahakara apanA saMmAra bar3hAne kA Ayojana karate haiM, vahIM 'rAjamala ne vikrama saMvat 2002 meM jhAlarApATaNa (rAjasthAna) meM AcArya zrI se saptama pratimA (AjIvana brahmacarya) ke nata aMgIkAra kara bhogoM se virati kA upakrama prArambha kiyA / aba rAjamala brahmacArI rAjamala ho gaye / buddhi to prakhara thI hI, lagana aura athavA zrama se Apane Agama jJAna kA mAnasika aura bhautika donoM rUpoM meM saMcaya kriyA, phalasvarUpa saMgha aura samAja meM Apako 'mahApaNDita' ke rUpa meM lokapriyatA milii| parantu AtmArthI bra. rAjamala ko isa lokapriyatA aura vidvattA se tRpti nahIM milii| unheM to amRtacandrAcArya kI isa ukti para pUrNa AsthA thI AtmadhyAnaranirjeya, vidvattAyAH paraM phalam / azeSazAstrazAstRtvaM, saMsAro'bhApi dhIdhanaiH / / _ 'vidvattA kI saphalatA isI meM hai ki AtmajJAna meM lInatA ho / yadi vaha nahIM hai to usakA sampUrNa zAstroM kA zAstrIpanA (paThana-pAThana, vivecana Adi kArya) saMsAra
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 (ga) ke sivAya aura kucha nahIM hai| use bhI sAMsArika dhandhA athavA saMsAra paribhramaNa kA hI eka aMga samajhanA cAhiye / pariNAmataH Apane sIkara (rAja.) meM apAra janasamuha ke bIca parama pUjya digambara jainAcArya zrI zivasAgarajI mahArAja se sampUrNa antaraMga aura bahiraMga parigraha nA yAga karake pArdika zudalA darthI saMvat 2018 ke dina mahAvrata aMgIkAra kara muni-dIkSA grahaNa kii| aba bra0 rAjamala muni zrI ajitasAgara hue / vidyA vyasanI muni zrI saMgha meM paThana-pAThana ke hI kArya meM saMlagna rahate the, eka kSaNa bhI vyartha na gaMvAte the, vi. saM. 2025 taka apane dIkSAguru ke sAnnidhya meM rahe aura pichale kucha varSoM se saMgha kA svatantra netRtva kara rahe haiN| aura aba I. san 1987 se paraMparAgata caturtha paTTAdhIza AcArya parameSThI ke rUpa meM svapara hita meM saMlagna haiN| abhIkSNajJAnopayogI munizrI saMskRta-vyAkaraNa, jaina nyAya, darzana, sAhitya tathA dharma Adi meM niSNAta 'jJAnadhyAnataporaktaH' sAdhu haiN| vidhivat zikSaNa ke binA hI apane zrama aura vicakSaNa pratibhA se Apane jo jAnArjana kara usakA phala bhI prApta kiyA hai, use dekhakara acche-acche vidvAn bhI AzcaryAnvita ho natamarataka ho jAte haiM / Aja bhI ApakI jJAnArjana kI ruci aura tallInatA sabake liye ISryA kI vastu hai| Apa bar3I ruci ke sAtha saMghastha sAdhuoM tathA AryikAoM ko adhyayana karAte haiM tathA anya sacizIla jijJAsuoM kI zaMkAoM kA santoSaprada samAdhAna karate haiN| ___ApakI dina caryA evaM kAryapraNAlI dekhakara lagatA hai ki jaise eka parIkSArthI parIkSA meM saphalatA prApti hetu parIkSA ke dinoM meM bar3I tanmayatA aura parizramapUrvaka adhyayana meM pravRtta hotA hai, usame bhI kahIM bahuta lagana me pUjya zrI Atma kalyANarUpI parIkSA meM saphalatA hetu satata taiyArI kara rahe hote haiN| adhyayana adhyApana ke atirikta ApakI ruci duSprApya evaM aprakAzita prAcIna granthoM ke prakAzana kI bhI rahatI hai / varSAyoga meM yA bihAra-mArga meM jahAM bhI Apa jAte haiM, graMtha bhaNDAroM kA avalokana karate haiM aura aprakAzita racanAoM kA saMzodhana kara unheM prakAzita karane kI preraNA dete haiN| adyAvadhi Apa dvArA saMzothita tathA ApakI preraNA se prakAzita nimnalikhita kRtiyAM prakAza meM AI haiM1. gaNadharavalaya pUjA 2. zru taskaMtrapUjA vidhAna 3. sUktimuktAvalI 4. subhASita maMjarI (2 bhAga)
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 (1) 5. samyaktvakaumudI 6. paramAdhyAtmataraMgiNI 7. stotrAdi saMgraha (nAgara bhaMDAra se saMkalita ) 8. chAlA saha 10. subhASitAvalI 6. sUktimuktAvalI (saMskRta-hindI padya ) 11. kavala candrAyaNa vrata vidhAna 13. daza dharma 15. dhanyakumAra carita 12. kathA catuSTaya 14. lokArdhasUktisaMgraha 16. sarvopayogI zlokasaMgraha prastuta graMtha maraNakaNDikA graMtha bhI ApakI satpreraNA se prakAzita ho rahA hai, jo abhI taka hiMdI anuvAdarUpa se aprakAzita thA / bhI dete haiN| sabhI ( jIvana ke prAraMbha mahArAja zrI dvArA saMkalita graMtha sandarbha graMthoM kA kAma svAdhyAyiyoM ke liye ve parama upayogI haiM / mAtra sattaraha varSa kA kA) kAla Apane ghara meM vyatIta kiyaa| viveka jAgRta hote hI Apa virakta hue aura taba se anavarata vahI viraktatA puSTa hotI gaI / dinAMka 7 jUna 1687 ko udayapura meM vizAla janasamUha ke samakSa catuvidha saMgha ke sAnnidhya meM A. kalpa zrutasAgarajI mahArAja ke Adeza se Apako AcArya pada para pratiSThita kiyA gayA hai| A. zAMtisAgarajI mahArAja kI paramparA meM Apa cauthe AcArya haiM / aba taka Apane apane kara-kamaloM se 10 mumukSuoM ko kSullaka, AryikA evaM mudikSA pradAna kI hai| vizAla saMgha kA netRtva karate hue Apa paMcAcAra ke pAlana meM svayaM sadaiva tatpara rahate haiM aura kevala saMgha ke hI nahIM apitu sampUrNa digambara jaina samAja ke zraddheya evaM vaMdya haiM / Apa zrI apanI sAdhanA meM aura tejasvI baneM, isI bhAvanA ke sAtha maiM Apake pAvana caraNoM meM savinaya zraddhAyukta tridhA namostu pUrvaka bhakti puSpa arpita karatA hU~ /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ * zrI sarvajJavItarAgAya namaH OM zAstra svAdhyAya kA prArambhika maMgalAcaraNa oMkAraM bindusaMyukta nityaM dhyAyanti yoginaH / kAmadaM mokSadaM caiya OMkArAya namonamaH // 1 // avirala zabdaghanaughaprakSAlitasakala mUtalakalaMkA | munibhirupAsitatIrthA sarasvatI haratu no duritaM // 2 // ajJAnatimirAndhAnAM jJAnAJjanazalAkayA / cakSurunmIlitaM yena tasmai zrIgurave namaH // 3 // // zrIparama gurave namaH, paramparAcArya gurave namaH, sakalakaluSavidhvaMsakaM zreyasa parivardhaka, dharmasaMbaMdhaka, bhavyajIvamanaH pratiboSakArakaM puNyaprakAzaka, pApapraNAzakamidaM zAstraM zrI maraNakaMDikA nAmadheyaM zrasya mUlagraMthakartAraH zrIsarvajJadevAssayusa ra graMthakarttAraH zrIgaNadharadevAH pratigaNadhara vevAsteSAM vacanAnusAramAsAdya zrAcArya pramitagati devaviracitaM zrotAra : sAvadhAnatayA zrRNvantu || maMgalaM bhagavAna vIro maMgalaM gautamo gaNI / maMgalaM kundakundAryo jainadharmo'stu maMgalam // 1 // sarva maMgala mAMgalyaM sarvakalyANakAraka 1 pradhAnaM sarvadharmANAM jainaM jayatu zAsanam // 2 // *
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgala stotra bhagavataM mahAvIraM, naumi sattva hitakaram / tIrtha pravartate yasya, viSame'pi kalo yuge // 1 // jinevAH samutpanA, gaNIndra kuNDa saMcitAm / saptabhaMga taraMgAM to, vAggaMgAM staumi nirmalAm // 2 // sabai tapodhanAH pUjyA striratnaH suvibhUSitAH / mayAzilAte nityaM, kurvantu malagAlanama // 3 // mArAdhanAvidhiryena, vaNitA sumanoharA / bhaktitrayena saM stodhye, zivakoTi munIzvaram // 4 // maraNakaNDikA granthaH gIrvANyAM yena sthitaH / sari ramitagatyArya: stayate bhavAhAnaye // 5 // zrI zAntisAgarAcArya, kAyathasya vinAzakam / munitArAgaraNe somaM namasyAmi vizuddhitaH / / 6 / / zrI dhIrasAgarAcArya, kSullikA vrata dAyinam / manasi smaraNaM kRtvA, namAmi bahu bhaktitaH // 7 // mahAkhata pradAtAraM, zibasindhu munIzvaram / triyogena prade'haM tapasA samasaMkRtam / / 8 // dharmasAgara nAmAnaM, sari stovye'dhazAntaye / somavat svabhAvo yasya, ghacanamamRtopamam / / / baha zAstreSa napuNyaM, dhatte yo gnnnaaykH|| stuve taM vibhaktito nityaM, sUrimajitasAgaram // 10 // maraNakaNDikA nAmnaH granthasyAsyAnuvAdanam / tasyAdeza vanAhaM, kuvaM svajJAna zuddhaye / / 11 / / nAmnI jJAnamatI mAyaryA jaganmAnyAM prabhAvikAm / aneka grantha praNetrI mAtaraM tAM namAmyaham // 12 //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mauriya dhomavAcAryAmitagatipraNItA maraNakaNDikA [ ArAdhanA vidhi ] pIThikA siddhAn natvAhadAdIMzca, caturdhArAdhanA phalaM / krameNA'haM dhruvaM vakSye, svasvarUpopalabdhaye // 3 // dyotanaM mizraNasiddhi, yadi nivyU dimaJjasA / varzanazAnacAritra, siddhi hetu samohite // 2 // dhotanaM darzanAdInA, malamalavisAraNaM / Atmano mizraNaM sAddha, terekoraNaM mataM // 3 // yaha sallekhanA viSayaka grantha hai, isake prAraMbha meM granthakAra svayaM ke evaM zrotRjanoM ke prArabdha kArya meM Ane vAlo vighna bAdhAoM ko dUra karane ke lie maMgala karate haiN| siddha paramAtmA, ahaMnta paramAtmA tathA Adi zabda se AcArya, upAdhyAya evaM sAdhu parameSThiyoM ko namaskAra karake maiM (granthakAra) Rma se cAra prakAra ko ArAdhanA ko aura ArAdhanA ke phala ko apane svarUpa kI (mokSa kI prApti ke liye nizcaya se kahatA hUM ||1|| ArAdhanA kise kahate haiM evaM vaha kisake hotI hai aisA prazna hone para kahate haiM samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakacAritra kI siddhi ke hetu pAMca kahe gaye haiMdhotana, mizraNa, siddhi, vyUDhi evaM nivyU ddhi| maraNakAla meM ina samyagdarzana Adi ratna. traya kI niraticAra pariNati honA ArAdhanA kahalAto hai / / 2 / / ___samyagdarzana Adi ke mala atIcAroM kA bhalIprakAra se nirAkaraNa karanA 'dyotana' kahalAtA hai / AtmA ke sAtha usa samyagdarzanAdi kA ekIkaraNa karanA mizraNa kahalAtA hai / isaprakAra dyotana aura mizraNa kA artha jAnanA cAhiye / / 3 / /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA sampUrNIkaraNaM siddhi, vyU himisiriSyate / lAbhapUjAyazothitvaM, vyatirekeraNayoginaH // 4 // parISahopasargAdi, vinipAte nirAkulaM / paryante prApaNaM teSAM, ninyUMDhi mahitAsatAm // 5 // prArAdhanAdvidhA proktA, saMkSepeNa jinAgame / darzanasyAdimA tatra, cAritrasyAparA punaH / / 6 / / ratnatraya ko yA caturvidha ArAdhanAoM ko pUrNa karanA siddhi kahalAtI hai / lAbha, prajA aura yaza kI cAha ke binA samyaktva Adi ke vahana karane kI buddhi honA sAdhu ko nyUDhi (nirvahana yA dhAraNA) hai / / 4 / / parISaha aura upasarga Adi ke Ane para bhI ratnatraya ko-ArAdhanAoM ko nirAkulatA se maraNa paryanta le jAnA sajjanoM ko mAnya aisI nivyU Dhi (nistaraNa) kahalAtI hai / / 5 / / vizeSArtha-samyaktva Adi ko ArAdhanA pAMca taraha se hotI hai| dyotana, mizraNa, siddhi, vyUDhi aura nivyU Dhi / anya granthoM meM ina pAMcoM kA nAma isaprakAra pAyA jAtA hai.---udyotana, udyavana, nirvahana, sAdhana aura nistaraNa yaha kevala saMjJA bheda hai artha samAna hI kahA gayA hai / samyaktva kA dyotana--zaMkA kAMkSA Adi zraddhA saMbaMdhI doSoM ko dUra karanA samyaktva kA ghotana hai / saMzaya Adi jJAna saMbaMdhI doSa dUra karanA samyagjJAna kA dyotana kahalAtA hai / vratoM ko paccIsa bhAvanAyeM batalAyI haiN| una bhAvanAoM ko nahIM bhAne rUpa doSoM ko dUra karanA cAritra kA dyotana samajhanA cAhiye / asaMyamarUpa bhAva tapa kA doSa hai usako haTAnA tapakA dyotana hai / samyaktva guNa kA AtmapariNAma ke sAtha ekIkaraNa samyaktva kA mizraNa hai| jJAna ke sAtha AtmA ko aikya pariNati jJAna kA mizraNa hai, cAritra rUpa aikya pariNati cAritra kA mizraNa aura tapobhAvanA kA AtmA ke sAtha aikya honA tapa kA mizraNa hai| samyaktva ko pUrNatA samyaktva kI siddhi rUpa ArAdhanA kahalAtI hai, aise hI jJAna ko pUrNatA cAritra kI pUrNatA evaM tapa kI pUrNatA kramazaH jJAna kI siddhi rUpa ArAdhanA, cAritra kI siddhi rUpa ArAdhanA aura tapa ko siddhi rUpa ArAdhanA hotI hai / khyAti Adi ke cAha binA zraddhA kA dhAraNa karanA samyaktva kI vyUDhi hai / aise jJAna ko kisI laukika icchA ke
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ pIThikA samyaktvArAdhane sAdhoH jJAnasyArAdhanA matA / jJAnasyArAdhane sAdhyA, samyaktvArAdhanA purA / / 7 / / jJAnaM mithyArazo'jJAna * muktaM zuddhanayaryataH / viparItaM tatastasya, jJAnasyArAdhanA kutaH // 8 // mArinArAdhane vyaktaM, bhavatyArAdhanaM tapaH / tapasyArAdhane bhAjyA, cAritrArAdhanA punaH / / 6 / / mahAguNamavRttasya, sadRSTerapi no tapaH / gajasnAnamivAsyedaM, mantharajjurivAthavA / / 10 // binA dhAraNa karanA, cAritra evaM tapa ko bhI kisI kAmanA ke binA dhAraNa karanA kramaza: jJAna ko byuDhi, cAritra kI byaDhi aura tapa kI vyUTi rUpa ArAdhanA jAnanI caahiye| parISaha Adi ke upasthita hone para bhI zraddhA se, zAnti se, dArima se aura rUpa se vicalita nahIM honA tathA ina zraddhA Adi cAroM ko maraNaparyaMta le jAnA, pAlana karanA yA nibhAnA kramazaH samyaksca kI niyU di, jJAna kI nivyU di cAritra kI niyahi aura tapa kI nivyU Dhi rUpa ArAdhanA hotI hai / jinAgama meM saMkSepa se ArAdhanA do prakAra kI kaho hai / prathama samyaktva ArAdhanA aura dUsarI cAritra ArAdhanA / / 6 / / samyaktva kI ArAdhanA kara lene para niyama se jJAna kI ArAdhanA ho jAto hai kintu jJAna ko ArAdhanA hone para samyaktva ArAdhanA bhajanIya hai-hotI bhI hai aura nahIM bhI hotI / ataH sarva prathama samyaktva ArAdhanA kahI hai // 7 // jisa kAraNa se mithyAiSTi kA jJAna zuddha naya kI dRSTi se ajJAna hI kahalAtA hai / usa kAraNa se mithyAdRSTi jIva ke jJAna kI ArAdhanA kahA~ se hogI ? nahIM hogI / / 8 / cAritra kI ArAdhanA kara lene para niyama se tapa ko ArAdhanA hoto hai, kintu tapa kI ArAdhanA karane para cAritra kI ArAdhanA bhajanIya hai, hotI bhI hai aura nahIM bhI hotI / / 9 / / samyagdRSTi hai kintu annatI hai to usakA tapa mahA guNakArI nahIM hotA, unakA tapa to gaja snAnavat hai athavA mathAnI kI rassI ke samAna hai arthAt jaise gaja snAna
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA pArAdhane caritrasya, sarvasyArAdhanA'thavA / zeSasyArAdhanA bhAjyA, cAritrArAdhanA punaH // 11 // kRtyAkRtye yato jJAtyA, karolyAvAna mokSaNe / antarbhAvaH caritrasya, jJAnavarzanayostataH // 12 // vyApArastatra cAritre, manovAyakAya gocaraH / yo dUrIkRtasAdhyasya, tattayogaditaM jinaH // 13 // cAritraM paJcamaM sAro, jJAnadarzanayoH paraH / sArastasyA'pi nirvAragamanuttaramanazvaraM // 14 // karake apane Upara bahuta sI dhUla DAla letA hai / snAna dvArA zarIra kA mala jitanA nikalA thA usase adhika mala zarIra meM laga jAtA hai vaise samyagdRSTi binA saMyama ke tapa dvArA jitanA karmakSapaNa karatA hai usase adhika navIna karma asaMyama ke kAraNa saMcita kara letA hai| athavA jaise chAcha bilote samaya mathAnI kI rassI eka tarapha se skhalato jAtI hai aura eka tarapha se baMdhatI jAtI hai, vaise avirata samyagdRSTi ke tapa se purAne karma nirjIrNa hote jAte haiM aura navIna karma baMdhate jAte haiM // 10 // athavA cAritra kI ArAdhanA hone para niyama se sabhI ArAdhanA saMpanna hotI hai kintu zeSa samyaktva Adi kI ArAdhanA karane para cAritra kI ArAdhanA hotI bhI hai aura nahIM bhI hotI, kyoMki yaha mere ko karane yogya hai, yaha karane yogya nahIM hai ityAdi heya aura upAdeya padArthoM ko jAnakara hI yaha jIva kRtya-upAdeya kA grahaNa aura akRtyaheya kA tyAga karatA hai isaliye cAritra meM jJAna tathA darzana kA antarbhAva hotA hai arthAt jahA~ cAritra hai vahA~ jJAna aura darzana hotA hI hai / / 11 / 12 / / ___ cAritra meM mana vacana aura kAya saMbaMdhI jo sarva vyApAra prayatna honA hai vahI tapa hai aisA jinendra deva ne kahA hai arthAt mAyA chala Adi ko dUra kara cAritra meM prayatnazIla honA, cAritra meM upayoga lagAnA tapa hai, ataH cAritra ArAdhanA meM tapa ArAdhanA aMtarbhUta hotI hai aisA kahA hai // 13 // jJAna aura darzana kA sAra paMcama yathAkhyAta cAritra kI prApti honA hai usa paMcama cAritra kA sAra zreSTha avinazvara nirvANa prApta honA hai / / 14 / /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ pIThikA cakSuSTermataH sAraH sarpAdInAM vivarjanaM / bhavati sA dRSTvA vivarepatataH sataH // 15 // nirvANasya sukhaM sAro, nirvyAbAdhaM yato'naghaM / ceSTA kRtyA tatastasyAM tadarthaM svahitaiSiNA / / 16 / / ratnatraye yato yatnaH sA sAdhyArAdhanAgame / zrAgamasya tataH sAraH sarvasyaiSA nirUpitA / / 17 // [ % bhAvArtha -- kevalajJAna aura kevaladarzana terahaveM guNasthAna meM prApta hotA hai tathA sarvotkRSTa yathAkhyAta cAritra caudahaveM guNasthAna ke aMta meM hotA hai aura usake hote hI nirvANa mokSa- siddhAvasthA prApta hotI hai, isaliye jJAna aura darzana kA sAra yathAkhyAta cAritra hai tathA usa cAritrarUpa sAra kA bhI sAra nirvANa hai, aisA kahA hai / netra dvArA dekhane kA sAra sarpa Adi kaSTadAyaka padArthoM kA dUra se parihAra kara calanA hai, yadi netra dRSTi hai aura dekhakara bhI garta meM par3atA hai to usa garta meM girane vAle puruSa ke netra dRSTi kA honA vyartha hai| Azaya yaha hai ki zraddhAna aura jJAna hone para bhI yadi cAritra nahIM hai to zraddhA va jJAna vyartha hai, kyoMki akele zraddhA tathA jJAna se mukti nahIM hotI / ataH samyaktva tathA jJAna ArAdhanA ke sAtha cAritra tathA tapa ko ArAdhanA avazya ArAdhanIya hai / jaise netra ke hote hue bho sAvadhAno rUpa AcaraNa nahIM hove to vaha puruSa garta Adi meM gira jAtA hai / vaise zraddhA jJAna rUpa netra hote hue bho cAritra rUpa sAvadhAnI nahIM hone se yaha jova saMsAra rUpa garta meM giratA hai // 15 // jisa kAraNa se nirdoSa bAdhA rahita nirvANa kA sukha hI saMsAra meM sArabhUta padArtha hai / usa kAraNa se apane AtmA ke hita kI icchA karane vAle mumukSuoM ko usa nirvANa sukha kI prApti ke liye sadA prayatna karanA cAhiye ||16|| jinAgama meM ratnatraya meM prayatnazIla honA rUpa cAritra kA sAra ArAdhanA kahI hai aura sarva Agama kA sAra ArAdhanA hai / arthAt Agama kA sAra aura cAritra kA sAra eka mAtra ArAdhanA hai || 17|| Age kahate haiM ki cAra ArAvanAoM kA maraNakAla meM ArAdhanA karanA durlabha hai
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA caturaGga prapAlyApi, cirakAlamadUSaNaM / virAdhya mriyamANAnA manantAkathi saMsRtiH // 18 // samiti guptisaMjJAna, darzanAditrayezinAm / pratitApavAdAnAM jAyate mahadantaram // 16 // cAritrAdhanesiddhA, zcira mithyAtvabhASitAH / kSaNAd dRSTA yataH suve, cAritrAtadhanAH tataH // 20 // mRtAvArAdhanAsAro, yadi prayacamataH / kimivAnoM sadA yatnazcaturaMge vidhIyate // 21 // cirakAla taka samyaktva, jJAna, cAritra aura tapa ina cAroM ArAdhanAoM kA aticAra rahita pAlana karake bhI yadi koI munirAja maraNakAla meM una ArAdhanAoM ko virAdhanA karake marate haiM to unake anaMtakAla taka saMsAra paribhramaNa hotA hai aisA Agama meM kahA hai / / 18 / / IryAsamiti, bhASA samiti Adi pA~ca samiti, manogupti Adi jJAna darzana Adi ratnatraya ina sabameM aticAra rahita pravRtti karanA aura aticAra yukta pravRtti karanA ina donoM pravRtti meM mahAna antara hai arthAt samiti vratAdi ko nirdoSa pAlanA aura saMkliSTa pariNAmoM se yukta hokara aticAra yukta pAlanA isameM bheda hai / aticAra rahita vratAcaraNa se mahAna saMvara aura nirjarA hotI hai / / 16 / / vizeSArtha-gamana, bhASaNa Adi meM Agamokta vidhi se pravRtti karanA samiti hai| mana, vacana kAya kI pravRtti rokanA gupti hai| saMzaya Adi doSoM se rahita zAna saMjJAna kahalAtA hai / tattvArtha zraddhAna ko samyaktva kahate haiN| inameM saMkleza rahita pravRtti karanevAle hI muktiramA ke vallabha hote haiM anya nhiiN| jo cirakAla se mithyAtva saMyukta the ve bhI alpakAla meM samyaktva yukta cAritra ArAdhanA ke prabhAva se siddha avasthA ko prApta karate haiN| isI kAraNa se sUtra meM cAritra ArAdhanA kA varNana kiyA hai // 20 // _ vizeSArtha--anAdikAla se yaha jIva mithyAtva meM hI rahatA hai, kvacita kAlAdi labdhi se samyaktva prApta kara yadi niraticAra cAritra kA pAlana karate haiM to ve jIva zIghra usI bhava meM mukta ho sakate haiM ataH cAritra kI zuddhi paramAvazyaka hai|
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ pIThikA vidhAtavyaM sarvadArAdhanArthinA / parikarma susAdhyArAdhanA tena bhAvitasya prajAyate // 22 // 2 rAjanyaH sarvadA yogyAM vidadhAnaH parikriyAm zaktojita zramIbhUtaH samare jAyate yathA // 23 // 1 zrAmaNyaM sarvedA kurvan parikarma prajAyate / abhyasta karaNaH sAdhu, rdhyAnazakto mRtau tathA // 24 // [ 13 zAstra meM maraNakAla meM ArAdhanA kA sAra prApta hotA hai aisA kahA hai to phira cAra prakAra kI ArAdhanA meM sadA kAla prayatna karane ko kyA AvazyakatA hai ? isa prakAra prazna upasthita hotA hai ||21|| uparyukta prazna kA uttara dete haiM-ArAdhanA ke icchuka munijanoM ko sadA hI una ArAdhanAoM ke sahAyabhUta parikara meM prayatnazIla rahanA cAhiye, kyoMki jisane pUrva meM bhalI prakAra ArAdhanA bhAvita ko hai usake maraNa kAla meM vaha sahaja siddha ho jAtI hai ||22|| vizeSArtha -- kArya siddhi meM sahAyaka kAraNa jitane zaktizAlI raheMge, kArya utanA sahaja sAdhya hogA | yahA~ para muniyoM kA sallekhanA rUpa kArya karanA hai, usake samartha kAraNa samyaktva Adi zrArAdhanA meM satata udyamazIla rahanA hai jisase maraNa upasthita hone para vedanA Adi ke kAraNa ratnatraya se dharmacyuta na hove | isaliye sAdhuoM ko upadeza hai ki ve ArAdhanA meM pramAda na kareM / jisaprakAra rAjaputra sarvadA zastra astra kA saMcAlana Adi rUpa yuddha kA abhyAsa karatA rahatA hai tabhI vaha raNAMgaNa meM vijaya prApta karane meM samartha hotA hai / usI prakAra yahA~ samajhanA cAhiye ||23|| jaise zastra kA abhyasta rAjaputra yuddha meM vijayI hotA hai vaise hamezA ArAdhanA supti, dhyAna, yoga Adi parikarma ko karatA huA sAdhu maraNa kAla meM samAdhi karane meM samartha hotA hai arthAt maraNakAlIna pIr3A meM bhI dhyAna Adi se cyuta nahIM hotA hai / / 24 / /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA kRtayogyakriyo yuddha, jagatIpatidehajaH / Avatse vidviSo jityA, balAdrAjyadhvajaM yathA // 25 // sAdharbhAvita cAritro, gRhote saMstarAhave / prAmAdhana jindA, sigAradAvidviSastathA // 26 // padmabhAvitayogo'pi, kopyArASayate mRti / tatpramANaM na sarvatra, sthANumUlanidhAnavat // 27 // * pIThikA samAptAH jaise zreSTha rAjA kA putra pahale zastrAdi saMcAlana kriyA kA acchI taraha abhyAsa kiyA karatA hai phira samara bhUmi meM zatru ko balAt jotakara usake rAjya dhvaja ko hastagata kara letA hai / / 25 / / / ThIka isIprakAra jisane jIvana meM pahale bhalI prakAra se cAritra kI ArAdhanA kI hai aisA sAdhu rUpI rAjaputra saMstarasallekhanA rUpI samara meM praviSTa hokara mithyAtva Adi zatru rAjA ko jItakara ArAdhanArUpI dhvaja ko hastagata kara letA hai / / 26 / / yadi kadAcit kvacit koI vyakti pahale vratoM kA nirdoSa pAlana Adi kucha bhI nahIM kiye hue hote haiM aura maraNa kAla meM acchI taraha ArAdhanA ko prApta hote haiM to usako sarvatra pramANa nahIM mAna lenA arthAt kisI kA pUrva meM vrata tapa dhyAna ke kiye binA hI sallekhanA sahita maraNa ho jAtA hai / yaha dekhakara sabhI ko vaisA ho jAyagA hama bhI antakAla meM ArAdhanA kareMge aisA mAnakara pramAdo hokara nahIM baiThanA cAhiye kyoMki aisA honA sthANu mUla nidhAnavat hai / arthAt koI janmAMdha vyakti mArga meM jA rahA thA acAnaka sthANu (ThUTha) se TakarAyA, mastaka se vikAro khUna nikala gayA aura usase netra khula gaye-dikhAI dene lagA, sAtha hI jINaM sthANu ukhar3a jAne se usake mala meM rakhA huA dhana kA ghaTa bhI use prApta ho gyaa| yaha kArya jisaprakAra asaMkhya jIvoM meM kisI eka ke ho saMbhava hai sabake liye to asaMbhava ho hai, aise hI binA pUrva meM ratnatraya kI sAdhanA kiye sallekhanA kI prApti honA azakya hai // 27 // / / isaprakAra pIThikA samApta huI //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ . bAlamaraNAdhikAra vistareNAgamopaleSa, madhye saptavazasvaham / maraNAnyatra paJcaiva, kathayAmi samAsataH / / 2 / / paMDitaM paMDitAdispaM, paMDisaM bAlapaMjitaM / caturtha maraNaM bAlaM, bAlabAlaM ca paMcamam / / 2 / / artha-Agama meM vistArapUrvaka sattaraha prakAra ke maraNoM kA varNana pAyA jAtA hai, maiM granthakAra unameM se kevala pA~ca prakAra ke maraNoM kA saMkSepa se isa grantha meM varNana karatA hUM // 28 // vizeSArtha-bhagavatI ArAdhanA TIkA meM maraNa ke sattaraha bheda isaprakAra kahe haiM 1 AdhIcimaraNa, 2 tadbhavamaraNa, 3 avadhimaraNa, 4 Adi antamaraNa, 5 bAlamaraNa, 6 paMDitamaraNa, 7 avasannamaraNa, 8 bAla paMDitamaraNa, 9 sazalyamaraNa, 10 balAkAmaraNa, 11 vosaTTamaraNa, 12 vippANa samaraNa, 13 giddhapuTThamaraNa, 14 bhakta pratyAkhyAnamaraNa, 15 prAyopagamanamaraNa, 16 iMginImaraNa aura 17 kevalomaraNa arthAt paMDita paMDitamaraNa / ina sabakA lakSaNa yahA~ para kahate haiM--AbIcimaraNa-pratikSaNa Ayuke eka eka niSeka udaya meM Akara samApta honA / tadbhavamaraNa-vartamAna Ayu kA samApta honA, arthAt maraNakara anya bhavameM cale jaanaa| avadhimaraNa-ima vartamAna paryAya kA jaisA maraNa huA vaisA AgAmI paryAya kA honA--jitanI aura jo Ayu vartamAna meM bhoga rahe haiM, utanI vaisI Ayu Age ke bhava meM bhI honA / Adi antamaraNa
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA nizreyasa sukhAdInAM, prAsanIkaraNakSamaM / Adima jAyate tatra, prazastaM maraNatrayam // 30 // vartamAna kI Ayu ke samAna Age ko paryAya meM Ayu nahIM honA-vibhinna prakAra kI honA / bAlamaraNa-pahale guNasthAna se lekara cauthe guNasthAna vAle jIvoM ke maraNa ko bAlamaraNa kahate haiM / paMDitamaraNa-chaThe se lekara gyArahaveM guNasthAna vAloM kA maraNa / abasanna yA osaNNa maraNa-pArzvastha prAdi bhraSTa muniyoM kA maraNa / bAlapaMDitamaraNapaMcama guNasthAna vAloM kA maraNa / sazalyamaraNa-nidAna Adi zalya yukta jIvoM kA maraNa / balAkA maraNa-vinaya, gupti, samiti, dhyAna, zubha bhAva Adi se rahita hokara muniyoM kA jo maraNa hotA hai, vaha balAkA maraNa hai 1 bosaTTamaraNa-indriya Adi ke AdhIna hokara maraNa honA / vippANasa maraNa-bhayaMkara upasarga Adi se athavA anya kisI kAraNa se saMyama meM doSa nahIM laga jAya maiM aisI vedanA yA kaSTa saha nahIM sakatA, aura nahIM sahA jAya to cAritra meM dUSaNa upasthita hogA aisI sthiti meM arhanta ke nikaTa AlocanA karake zvAsa nirodha dvArA koI manirAja maraNa kare to use vippANasa maraNa kahate haiN| giddhapuTa maraNa-uparyukta kAraNoM ke hone para jo muni zastra dvArA prANa tyAga karate haiM use giddhapuTTha maraNa kahate haiM / bhakta pratyAkhyAnamaraNa-kAya aura kaSAya ko kRza karake vidhipUrvaka sanyAsa dhAraNa kara maraNa honA / iMginImaraNajisameM muni apanI sevA dUsaroM se nahIM karAte svayaM karate hue AhAra tyAgapUrvaka prANa chor3a dete haiM / prAyopagamanamaraNa-AhAra tyAgakara vana meM akele rahakara kASTa ke samAna zarIra kA tyAgakara dhyAna meM lona rahate hue prANa tyAga karanA / kevalImaraNa-caudahaveM guNasthAna meM ahaMtadeva kA nirvANa honA mokSa honA kevalomaraNa kahalAtA hai / isaprakAra sattaraha maraNoM kA yaha saMkSipta lakSaNa kahA hai| artha-paMDita paMDita maraNa, paMDita maraNa, bAlapaMDita maraNa, bAla maraNa aura "bAla bAle maraNa isaprakAra maraNa ke pAMca bhedoM ke ye nAma haiM / / 2 / / artha---ukta pA~ca prakAra ke maraNoM meM se Adi ke tIna maraNa prazasta mAne haiM, kyoMki ni:zreyasa ( mokSa ) sukha aura abhyudaya sukhoM ko sannikaTa karane meM ye maraNa samartha hetu haiM / / 30 / / . V
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlamaraNAdhikAra [ 11 vijJAtavyamayogAnAM, satra paMDitapaMDitam / dezasaMyata jIvAnAM, maraNaM bAlapaMDitam // 31 // pAdopagamanaM bhakta, pratijJAmiGgiNImRti / vAnta paMDita dhA, yogino yukti cAriNaH // 32 // bhajate maraNaM bAlaM, sampadRSTirasaMyataH / mithyAtva kulita svAnto, bAla bAlamapAstadhIH / / 33 / / artha-aba yahA~ para pA~ca prakAra ke maraNoM ke svAmI kauna kauna haiM isakA kramazaH tona kArikA dvArA pratipAdana karate haiN| paMDita paMDita nAmakA maraNa ayogI jinake hotA hai arthAt caudahaveM guNasthAna ke anta meM AdhupUrNa hokara jinendra bhagavAna jo nirvANa ko prApta karate haiM use paMDita paMDita maraNa kahate haiN| dezasaMyatanAmA paMcama guNasthAnavI jIvoM ke bAla paMDita maraNa hotA hai / / 31 / / artha-nirdoSa cAritra pAlana karane vAle sAdhu janoM kA paMDitamaraNa hotA hai, usake tIna bheda haiM-bhakta pratijJAmaraNa, iMginI maraNa aura prAyopagamanamaraNa // 32 // bhAvArtha-chaThe guNasthAna se lekara gyArahaveM guNasthAna taka ke munijanoM ke jo maraNa hotA hai vaha paMDita maraNa hai / ina guNasthAnoM meM maraNa karane vAle munirAja niyama se caimAnika devoM meM utpanna hote haiN| artha-bAlamaraNa asaMyata samyagdRSTi ke hotA hai| mithyAtvakarma ke udaya se jinakA citta saMkliSTa hai aise kubuddhi-maSTa buddhivAle mithyAdRSTi jIvoM ke bAla bAla maraNa hotA hai // 33 // vizeSArtha-pA~ca prakAra ke maraNoM ke svAmo guNasthAnoM ke kramAnusAra isa prakAra haiM- prathama guNasthAna meM bAla bAla maraNa hotA hai tathA dvitIya sAsAdana guNasthAna meM bhI bAla bAla maraNa hotA hai| kyoMki mithyAtva ko cira saMginI kaSAya anantAnubandho kA yahA~ udaya hai| tIsare mizra guNasthAna meM maraNa nahIM hai / caturtha asaMyata guNasthAna meM bAla maraNa hotA hai| mithyAiSTi jIva zraddhA aura cAritra donoM se bAla (ajJAnI-mUrkha) haiM ataH usake bharaNa ko bAla bAla maraNa kahate haiM arthAt isake na samyaktva hai aura na cAritra hai / asaMyata samyagdRSTi ke zraddhA hai kintu cAritra
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA zAmikoM kSAyikI dRSTi, vaivikImapi ca tridhaa| samArAdhayataH pUrvA, samyaksvArAdhaneSyate // 34 // nahIM hai ata: usake maraNa ko bAla maraNa nAmase kahA jAtA hai| paMcama deza virata guNasthAna meM hone vAle maraNa ko bAla paMDita maraNa kahate haiM cUki isameM zraddhA hai kiMtu cAritra aparipUrNa hai / iro yAraha guNa pAnavatI ke Dita maraNa hotA hai kyoMki zraddhA aura cAritra donoM se sampanna hai / bArahaveM guNasthAna meM tathA terahaveM gaNasthAna meM maraNa nahIM hotaa| caudahaveM guNasthAna meM sarva zreSTha mukti prApta hotI hai ata: isameM hone bAle maraNa ko paMDita paMDita maraNa kahate haiM / prathama guNasthAna meM maraNa karane vAle cAroM gatiyoM meM jA sakate haiM / sAsAdana vAle naraka gatiko chor3akara anya tIna gati meM jAte haiM / caturtha guNasthAna meM maraNakara yadi pahale baddhAyuSka hai to narakagati meM prathama naraka meM ho jAyeMge Age nahIM, tiyaMca tathA manuSya sambandhI baddhAyuSka hai to bhogabhUmi ke manuSya tiyaMca hoNge| devoM meM vaimAnika deva hoMge / paMcama gaNasthAna se lekara gyArahaveM guNasthAna meM maraNa karane vAle jIva vaimAnika deva hI hote haiM / caudahaveM gaNasthAna meM to parinirvANa hotA hai / artha-darzana ArAdhanA, jJAna ArAdhanA, cAritra ArAdhanA aura tapa ArAdhanA isaprakAra cAra prakAra kI ArAdhanA hotI hai. inameM se prathama darzana ArAdhanA kA varNana karate haiM kyoMki ArAdhanA karane vAloM ko sarva prathama isIkA mArAdhana karanA hotA hai / darzana ArAdhanA ke tIna bheda haiM-upazama samyagdarzana, kSayopazama samyagdarzana aura kSAyika samyagdarzana / / 34 / / vizeSArtha-jIvoM ko sarvaprathama upazama samyaktva prApta hotA hai, anAdi mithyAdRSTi jIva, kAlAdi labdhiyoM ko prApta hokara mithyAtva prakRti aura anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha ina pA~ca mohanIya karma prakRtiyoM kA upazama (dabAkara) karake upazama samyaktva prApta karatA hai, yaha atyanta nirmala hotA hai, aura antamu hattaMkAla taka rahatA hai| upazama samyaktva ke anantara kSayopazama samyaktva prApta hotA hai / upazama samyaktva prApti meM prathama kSaNameM hI mithyAtva karma ke tIna khaNDa kiye jAte haiMmithyAtva, samyarimathyAtva aura samyaktva prakRti / kSayopazama samyaktva meM ina tIna prakRtiyoM meM se mithyAtva aura samyagmithyAtva kA tathA cAra anantAnubandhI kaSAyoM kA
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlamaraNAdhikAra [ 13 manyate darzitaM tattvaM, antunA shubhdRssttinaa| pUrva tato'nyathApIdamajAnAnena rocyate // 35 // ..---- ..- -- udayAbhAvI kSaya aura sadvasthArUpa upazama kiyA jAtA hai| vivakSita karma prakRti kA udaya pAne ke eka samaya pahale stibuka saMkramaNa dvArA sajAtIya anya karma prakRtirUpa hokara udaya meM AnA aura nirjIrNa honA "udayAbhAvIkSaya" kahalAtA hai| yahAM para anaMtAnubandhI kA udayAbhAvI kSaya yaha hai ki anaMtAnubandhI kaSAya ke udaya kAla prApta karma niSekoM kA pratisamaya eka eka niSeka apratyAkhyAna Adi bAraha kaSAyarUpa saMkramita hokara para mukhase udaya meM Ate rhnaa| isIprakAra mithyAtva aura mizra prakRti kA samyaktva prakRtirUpa hokara udaya meM Akara naSTa hote rhnaa|| sadvasthArUpa upazama-jo karma niSeka abhI vartamAna meM udaya prApta nahIM haiM unako sattA meM hI avasthita rakhanA, asamaya meM (bIca meM hI) udaya meM nahIM Ane denA (dabA denA) sadvasthArUpa upazama kahalAtA hai| jaise anantAnubandhI kaSAya kA jo dravya udaya prApta thA use to parameM saMkrAmita kara diyA thaa| aba sarva zeSa dravya jo haiM unheM madhya meM udaya meM nahIM Ane deMge / isaprakAra kI prakriyA ko sadvasthArUpa upazama kahate haiM / isaprakAra udayAbhAvI rUpa, savasthArUpa upazama ke sAtha samyaktvaprakRti kA udaya honA kSayopazama samyaktva kahalAtA hai / kSAyika samyaktva-pUrvokta cAra anantAnubandhI aura tIna darzanamohanIya karmoM kA sarvathA kSaya hokara jo zAzvata pragADha Atma zraddhA tathA tattva zraddhA prApta hotI hai use kSAyika samyaktva kahate haiN| yaha kSayopazama samyaktva pUrvaka hI hotA hai| ina samyaktvoM kA vistAra pUrvaka varNana labdhisAra kSapaNAsAra zAstra se jAnanA caahiye| artha-darzana ArAdhanA ko karane vAlA samyagdRSTi jIva Apta Adi puruSoM dvArA pratipAdita tattvoM para zraddhAna karatA hai. tathA ajAnakAra gurudvArA anyathArUpa tattva para ( viparIta tattva para ) bho "yaha guru ne kahA hai" aisA samajhakara zraddhA karatA hai // 35 / / bhAvArtha-samyagdRSTi ke vAstavika tattvoM kA zraddhAlu hotA hai kintu kadAcit tattva dezanA dene vAle guru apane ajJAna yA pramAda vismati Adi ke kAraNa viparIta
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 ] maraNakaNDikA varNyamAna yavA samyaka, zraddadhAti na sUtrataH / / tamartha sa tadA jotho, mithyAraSTinigadyate // 36 // jeyaM pratyeka buddhana, gaNezena niveditaM / zrutakevalinA sUtramabhinnadaza pUrviNA // 37 // prAptArthazcArucAritraH, zaMkyate na mahAmanAH / zaMkyate maMvadharmA'sau, kurvANastattvadezanAM // 38 // tattvArtha kA pratipAdana karate haiM aura ziSya jana yaha gurupadiSTa tattva satya hai aisA samajhakara zraddhA karate haiM to ve samyaktvI hI haiN| artha-pUrvokta samyagdRSTi ko koI jJAnI guru sUtra ko dikhAkara usake tattva zraddhA meM viparItatA batalAte haiM arthAt tumhArA amuka tattvabodha ThIka nahIM hai, sUtra meM aisA kahA hai ityAdi, bhalI prakAra samajhAne para yadi baha jIva usa sUtrArtha para vizvAsa nahIM karatA aura apanI pUrva mAnyatA kA Agraha nahIM chor3atA to usa samaya se vaha mithyASTi bana jAtA hai // 36 / / artha-sUtra kI paribhASA karate haiM-pratyeka buddha muni dvArA pratipAdita, gaNadhara dvArA tathA zrutakevalI aura abhinadarzapUrvI dvArA pratipAdita vAkya sUca'kahalAtA hai / / 37 / / vizeSArtha-torthakara prabhu ke samavazaraNa meM unakI divyadhvani kA vizleSaNa karane vAle saptaddhi saMpanna munipugaba gaNadhara kahalAte haiM / AcArAMga Adi samasta tha ta meM pAraMgata yatirAja zra takevalI nAma se kahe jAte haiM / jo apane viziSTa kSayopazama se jJAna aura vairAgya sampanna rahate haiM anya ke upadezAdi ko apekSA se rahita una RSiyoM ko pratyeka buddha kahate haiM / tathA jo tapasvI munirAja gyAraha aMgoM ko par3hakara kramaza: parvajJAna prApta karane meM saMlagna haiM, dasavA~ vidyAnuvAda nAmake pUrva ko par3ane para unake samakSa vidyAoM kI adhiSThAtrI deviyA~ upasthita hotI haiM, usa vakta una deviyoM ke pralobhana meM jo nahIM Ate haiM, unake dvArA jinakA jJAna vairAgya bhinna khaNDita nahIM hotA hai ve abhinna darzapUrvI kahalAte haiN| ina cAroM hI muni zreSThoM dvArA pratipAdita jo Agama hai unheM "sUtra" nAmase kahate haiM / artha-jisane acchI taraha Agama ke artha ko AtmasAt kiyA hai, jo dRr3ha evaM sundara cAritra arthAt nirdoSa cAritrayukta hai aise munirAjoM ke vacana prAmANika hote haiM,
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 15 bAnamaraNAdhikAra dharmAdharmanabhaH kAla pudgalAJjinadezitAn / prAjJayA zraddadhAno'pi, darzanArAdhako mataH // 3 / / siddhAH saMsAriNo jIvAH, prayAtA: siddhimnekdhaa| AjJayA jinanAyAnA, zraddha yAH zuddha dRSTinA // 40 // unameM bhavya jIvoM ko zaMkA nahIM karanI cAhiye / kintu jo mandadharmA hai arthAta jisakA cAritra ujjvala nahIM hai vaha tattva dezanA karatA hai to usameM vikalpa hai. yadi usakA tattvapratipAdana pUrvokta sUtrArtha se milatA hai to grAhya hai anyathA agrAhya hai / / 38 / bhAvArtha--gaNadhara Adi cAra prakAra ke munirAjoM dvArA kathita sUtra prAmANika hote hI haiM tathA jo saMsAra zarIra bhogoM se pUrNarItyA virakta haiM, svArthavaza nahIM haiM laukika prayojana se rahita haiM, vAstavika Agama jJAna jinheM gurumukha se prApta hai| aise AcArya ke vacana bhI prAmANika mAne jAte haiN| jo sAdhu nirdoSa AcaraNa meM zithila haiM unake bacana yadi sUtrArtha se milate julate haiM to mAnya haiM aura sUtrArtha se nahIM milate to amAnya haiN| artha- aba yahA~ para tattvArtha kauna hai, dravya kauna hai yaha batalAte haiM-jinendra dvArA upadiSTa dharmadravya, adharmadravya, kAladravya, AkAzadravya aura pudgaladravya ye pAMca ajIva dravya haiM, inameM AjJAmAtra se zraddhAna karane vAlA jIva darzanArAvanAkA ArAdhaka mAnA jAtA hai / / 3 / / bhAvArtha-jinheM chaha dravya sAta tattvoM ko pramANanaya Adi dvArA tIna kSayopazama ke kAraNa bhalI prakAra bodha prApta hai ve ina tatvoM para zraddhA karate hai to samyaktvI hai ho kintu jo manda kSayopazamake kAraNa tarkaNA zakti se rahita haiM to yaha jinendra dvArA kahA huyA hai, prabhu anyathAbAdI nahIM hote aisA vizvAsa kara unakI AjJA se tattvaruci karate haiM to ve bhI samyaktvI haiM darzanArAdhanA ke ArAdhaka haiN| _artha-jova do prakAra ke haiM saMsArI aura mukta / paMca parAvartana yukta jIva saMsArI kahalAte haiM aura jo (aneka prakAra kI) siddhi ko prApta haiM unheM siddha yA mukta jIva kahate haiM / jinadeva kathita ina jIvoM para unako AjJA se zuba samyaktvI ko zraddhAna karanA cAhiye / / 40 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 ] marakaNDikA AsravaM saMvaraM bandhaM, nirjarAM mokSamaMjasA / puNyaM pApaM ca sadRSTiH, zraddadhAsi jinAzayA // 41 // vizeSArtha - Urdhvaloka Adi tInoM lokoM meM saMsaraNa paribhramaNa karanA saMsAra hai, paribhramaNa pA~ca prakAra kA hai, dravya, kSetra, kAla, bhava aura bhAva inakA svarUpa sarvArthasiddhi Adi granthoM se jAnanA / ukta saMsAra jinake pAyA jAtA hai ve aSTa karmoM se saMyukta duHkhI jIva saMsArI haiN| jo aMjana siddhi, pAdukA siddhi Adi siddhi ko chor3akara eka hI prakAra kI Atma siddhi ko prApta haiM, karmASTaka se rahita aise paramAtmA siddha jIva kahalAte haiM / > artha - samyaktva jIva jinendra ko AjJA se Asrava saMvara, baMdha, nirjarA, mokSa evaM puNya pApa ina sabakA bhalI prakAra se zraddhAna karatA hai ||41 // bhAvArtha - jIva, ajIva, Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa puNya aura pApa ye nava padArtha haiN| puNya pApa rahita jIvAdi sAta tattva kahalAte haiM / jIva, pudgala, dharma, adharma AkAza aura kAla ye chaha dravya haiM / kAla ko chor3akara zeSa pA~ca astikAya kahalAte haiM / cetanA evaM jJAna darzana guNavAlA jIva tattva hai| jar3a tattva ko ajIva kahate haiM | yoga dvArA karma kA AtmA meM praviSTa honA Asrava hai / karma pradeza aura Atma pradezoM ke saMzleSa saMbaMdha ko bandha kahate haiM / karmoM kA AnA ruka jAnA saMvara hai / saMcita karma kA aMzarUpa se nikala jAnA naSTa honA nirjarA hai, saMpUrNa karmoM kA naSTa honA- prAtmA se pRthak honA mokSa hai / prazasta karmako puNya aura aprazasta karmako pApa kahate haiN| chaha dravyoM meM jIva kA lakSaNa pUrvokta hai| pudgala-jo pUraNa galana kare athavA jo sparza, rasa, gaMdha, varNa yukta padArtha hai vaha pudgala hai ye jitane dRzyamAna padArthaM haiM ve saba pudgala dravya haiM isake aNu aura skandha ke bheda se do bheda haiM / skandha ke aneka aneka bheda haiM / karma pudgala dravya rUpa hI hai| jIva aura pudgala ke gati meM sahAyaka dravya 'dharma' kahalAtA hai / jIva aura pudgala ko Thaharane meM sahAyaka adharma dravya hai / jIvAdi sarva dravyoM ko nivAsa meM hetu AkAza hai / tathA saba dravyoM ke parivartana zIlatA meM sahAyaka kAladravya hai / bahuta pradeza vAle dravyoM ko astikAya kahate haiM / ina dravyAdikA savistAra varNana paMcAstikAya, jIvakAMDa Adi meM dekhanA cAhiye /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlamaraNAdhikAra [ 17 nakamapyakSaraM yena, rocyate tattvadazitama / sa zeSaM rocamAno'pi, mizyAdRSTirasaMzayam // 42 // mohodayAkulaMstattvaM, tathyamukta na rocate / / jAguruNAnukta gA, va zebase / / 33 // mithyAtvaM vedayannaMgI, na tattve kurute rucim / kasmaipittajvarAlaya, rocate madhuro rasaH / / 44 / / anenA zraddadhAnena, jinavAkyamanekazaH / bAlabAlamatiH prAptA, kAle'tIte yato'GginA // 45 / / ivameya vaco jaina manuttamamakalmaSam / nirgranthaM mokSavamati, vidheyA dhiSaNA tataH / / 4 / / artha-tattvArtha ke pratipAdaka akSara samudAya meM se eka akSara kA bhI yadi azraddhAna kiyA jAtA hai to vaha vyakti nizcaya se mithyAdRSTi ho jAtA hai, bhale hI vaha zeSa akSaroM para zraddhA karatA ho / / 42 // bhAvArtha-eka bar3e pAtra meM madhura dUdha rakhA hai, usameM eka hI viSakI bUda par3a jAya to sArA dUdha viSailA banakara prANaghAtaka ho jAtA hai, Thoka aise hI samasta zAstroM meM zraddhA yukta hone para bhI eka akSara para avizvAsa ho jAya to vaha mithyASTi bana jAtA hai| artha-mithyAtvakarma ke udaya se Akulita citta bAle ko jinendra praNIta vAstavika tattva rucikara nahIM hotA hai aura isase viparIta avAstavika tattva use rucikara lagatA hai // 43 / / artha-mithyAtva kA vedana karane vAle jIvako tattva rucikara usa prakAra nahIM lagatA jisaprakAra pittajvara vAle ko mIThA rasa rucikara nahIM lagatA // 44 // ____ artha-jisa jIva ne jinendra vacana kI zraddhA nahIM kI usa jIva ne atIta kAla meM aneka bAra bAla bAla maraNa prApta kiye haiM / / 45 / / artha-isaprakAra mithyAtva kA kaTaka phala jAnakara bhavya jIvoM ko aisI zraddhA evaM buddhi karanI cAhiye ki yaha jina vacana hI uttama hai nirdoSa pApa rahita hai tathA nirgrantha mokSamArga svarUpa hai / / 46 / /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 ] maraNakaNDikA zaMkA kAMkSA cikitsAnya, dRSTi zaMsanasaMstavAH / sadAcAra ratIcArAH, samyaktvasya niveditAH // 47 // upavRhaH sthitIkAro, vAtsalatvaM prabhAvanA / catvAro'mI guNAH proktAH samyagdarzana vaddha kAH / / 4 / / jinezasiddha caityeSa, dharmadarzana sAdhuSu / / prAcArye'dhyApaka saMghe, zrute zrutatapodhike / / 46 // artha--saAcaraNavAle AcAryadeva ne samyaktva ke pAMca atIcAra batAye haiMzaMkA, kAMkSA, vicikitsA, anyadRSTi prazaMsA aura anyadRSTi saMstava / tattva viSaya meM 'yaha isaprakAra hai athavA nahIM aisI AzaMkA ko zaMkA nAmakA atIcAra kahate haiM / jo prAdi bhogAdi ko nAhA kAlA kahalAtI hai| ratnatrayadhArI muni Adi meM glAni kA honA vicikitsA doSa hai | tattvadRSTi vihIna vyaktiyoM ko manase zreSTha mAnanA anyadRSTisaMstava kahalAtA hai aura vacana se anya matAvalambI vyaktiyoM kI prazaMsA karanA anya dRSTi prazaMsA kahalAtI hai / / 47 / / artha-upabRhaNa, sthitikaraNa, vAtsalya aura prabhAvanA ye cAra guNa samyagdarzana ko vRddhiMgata karane vAle haiM / / 48 // bhAvArtha-apane AtmIka guNoM ko vistRta karanA upabahaNa hai| isakA dUsarA nAma upagahana bhI hai, anya dharmAtmA vyakti ke doSa pragaTa nahIM karanA upagahana guNa hai / apane ko aura parako ratnatraya dharma meM sthira karanA sthitikaraNa guNa hai| nizchala rUpa se dhArmika puruSoM meM sneha honA vAtsalya hai, tathA dharmakA prakAzana prabhAbanA kahalAtI hai / niHzaMkitatva, ni:kAMkSitatva, nivicikitsA aura amUDhadRSTitva ye cAraguNa aura bhI haiM / jinendra ke vacana meM zaMkA na honA niHzaMkitatva hai| bhogAkAMkSA kA abhAva ni:kAMkSitatva guNa hai / dharma aura dharmAtmA meM glAni kA abhAva nivicikitsA hai, aura paramata ke camatkAra Adi ko dekhakara jo mUDhatA hotI hai use nahIM hone denA amar3ha dRSTitva hai / ye saba milakara samyavatva ke ATha aMga yA guNa kahalAte haiM / artha-aba samyagdarzana vinaya ko kahate haiM-arihaMta deva, arihaMta kI pratimA, siddha, siddhapratimA, jana dharma, ratnatraya, sAdhu, AcArya, upAdhyAya, saMgha, zruta, zru tajJAna meM jo apane se adhika hai unameM tathA tapazcaryA meM jo apane se adhika hai, ina sabameM
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlamaraNAdhikAra bhaktiH pUjA yazobAvo, doSAvajJA tiraskriyA / samAsenaiSa niviSTo vinayo varzanAzrayaH // 50 // mRtAvArAdhayannevaM nizcaritro'pi darzanaM / prakRSTa zuddhalezyAko, jAyate svalpasaMsRtiH // 51 // rocakA jaMtavo bhaktyA, sparzakAH pratipAdakAH / zrAgamasya samasta sya, samyaktvArAdhakA matAH / / 52 / / utkRSTA madhyamA honA, samyaktvArAdhanA tridhA / utkRSTa lezyayA tatra, siddhayatyutkRSTayA tayA / / 53 / / [ 16 bhakti karanA tathA pUjA, yazogAna karanA, dharmAtmA ke doSoM ko pragaTa na karanA unake doSoM ko dUra karanA ye saba darzana ke vinaya kahalAte haiM / isaprakAra saMkSepa se darzana vinaya kA varNana kiyA hai ||46-50 / / bhAvArtha - antaraMga meM mahApuruSoM ke guNoM meM anurAga honA bhakti kahalAtI hai / Adara ke bhAva pUjA hai| una arahaMta Adi pUjya janoM ke guNoM kA gAna karanA yazogAna hai / pUjya sAdhu Adi meM kisI prakAra kA doSa ho to use pragaTa na karanA doSAvajJA 1 yadi apane meM yogyatA hai to yukti dvArA unake doSoM kA nirAkaraNa karanA doSatiraskriyA kahalAtI hai / zrartha -- isaprakAra darzana kI ArAdhanA karane vAlA samyagdRSTi jIva yadyapi caturthaM guNasthAnavartI hone se cAritra rahita hai to bhI maraNa kAla meM utkRSTa aura zuddha lezyAyukta huA saMsAra bhramaNa ko alpa karatA hai / arthAt pota padma aura zukla lekhAmeM yadi avirata samyaktvI maraNa karatA hai to usakA saMsAra atyalpa raha jAtA hai // 51 // zrartha- - samasta AgamArtha kI ruci karane vAle, bhakti se sparza karane vAle evaM usa artha kA pratipAdana karane vAle jIva samyaktva ke ArAdhaka kahalAte haiM / / 52 / / artha - samyaktva ArAdhanA ke tIna bheda haiM- utkRSTa, madhyama aura jaghanya | utkRSTa lezyA - zuklalezyA se yukta samyaktvI ke jo ArAdhanA hotI hai, use utkRSTa samyaktva ArAdhanA kahate haiM aura isa utkRSTa samyaktva ArAdhanA vAle tathA utkRSTa zuklalezyA vAle sallekhanA karake siddha avasthA ko prApta hote haiM / arthAt zuklalezyA mukta samyaktvI jIva ArAdhanA karake mukta ho jAte haiM ||13||
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA bhavantyanye bhavAH sapta, madhyayA madhyalezyayA / saMkhyAtA vApyasaMkhyAtA, hInayA hIna lezyayA // 54 // tatra kevalino varyA, madhyA sA zeSa sazAm / asaMyatasya sadaSTe, honaM saMkliSTacetasaH / / 5 / / saMkhyAtAmapyasaMkhyAtA, manusatyAtha saMsRtim / mRtyukAle'nugacchanto, jIvAH sidhyantidarzanam // 56 // artha- madhyamalezyA dvArA samyaktva kI ArAdhanA karane vAle jIvoM ke sAta bhava zeSa rahate haiM, arthAt sAta bhavoM ko lekara mukta ho jAte haiN| tathA jaghanya lezyA yukta samyaktva ArAdhanA karane vAle jIvoM ke saMkhyAta athavA asaMkhyAta bhava zeSa rahate haiM / anaMtara ve jIva siddha avasthA ko prApta karate haiM / / 54 / / artha-una tIna prakAra ke lezyAyukta tamyaktva ArAdhanAoM meM se utkRSTa leNyAyukta samyaktvArAdhaka kevalo jina haiM paMcama guNasthAna se gyArahaveM guNasthAna taka ke samyagdRSTi jIvoM ke madhyama lezyAyukta madhyama samyaktva ArAdhanA mAnI haiM ( aura unake sAta bhava hI zeSa rahate haiM ) caturtha guNasthAna vAle saMkliSTa pariNAmI asaMyata samyaktvI ke jaghanya lezyA yukta jaghanya darzanArAdhanA hotI hai // 55 / / artha-maraNakAla meM yaha joba yadi darzana kI jaghanya ArAdhanA bhI kara letA hai arthAt marate samaya samyaktva se cyuta nahIM hotA hai aura usake cAritra nahIM hai, avirata hai to bhI vaha usa samyaktvArAdhanA ke pratApa se saMkhyAta athavA asaMkhyAta bhava saMsAra paribhramaNa kara avazyameva mukta ho jAtA hai / / 56 / / bhAvArtha-samyaktva hokara chuTa gayA to aise jIvoM ke bhava anaMta bhI ho sakate haiM-vaha ardha pudgala parAvarttana pramANa kAla taka saMsAra meM rula sakatA hai kintu yadi maraNakAla meM samyaktva nahIM chUTatA samyaktva ko lekara paraloka gamana karatA hai to usake saMkhyAta yA asaMkhyAta bhava hI zeSa rahate haiM isase adhika nahIM / yadi paMcama Adi Age ke guNasthAnoM meM maraNa hotA hai arthAt samyaktva ke sAtha dezacAritra athavA sakala cAritra bharate samaya rahatA hai to vaha jIva niyama se sAta bhavoM meM pramukta ho jAtA hai| artha yaha huA ki maraNa ke samaya meM samyaktva rahanA adhika mahatvapUrNa hai| samyaktva hokara prAyaH chuTa jAtA hai, virale hI jIvoM ke mRtyu ke samaya meM baha raha pAtA hai| tathA
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlamaraNAdhikAra [21 muhUtamApa ye labdhvA, jIvA mucanti darzanam / nAnaMtAnaMta saMkhyAtA, teSApaddhA bhavasthitiH // 57 / / * iti bAlamaraNAdhikAraM samApta * samyaktva ke sAtha-sAtha deza virata sakala virata rUpa cAritra honA usase aura adhikaadhika durlabha hai, kyoMki saMkleza ke kAraNa prAyaH maraNakAla meM cAritra kI birAdhanA ho jAyA karatI hai| ataH jIvana meM samyaktva huA isa mahatva se adhika mahatva marate samaya samyaktva rahA isa bAta kA hai| evaM jIvana meM dezavrata yA mahAvrata kA pAlana kiyA isa mahatva se adhika mahatva maraNakAla meM bhI cAritra rahA isa bAta kA hai / samyaktva sahita hokara virale jIva hI mRtyu ko prApta karate haiM tathA samyaktva aura cAritra donoM se saMyukta hokara mRtyu karane vAle ati virale jIva haiM / isaprakAra jAnakara satata samyaktvArAdhanA meM prayatnazIla honA caahie| artha-jo jIva eka muhurta pramANa kAla ke liye samyaktva prApta karake use chor3a dete haiM una jIvoM ke saMsAra meM rahane kA kAla anaMtAnaMta bhava pramANa hai / / 57 / / bhAvArtha-jinako abhI taka samyaktva ratna kI prApti nahIM huI hai unake saMsAra paribhramaNa kA samaya athAha hai ve kaba taka saMsAra bhramaNa kareMge isakA kucha bhI nizcaya nahIM hai| kintu jinake samyaktva hokara chUTa bhI gayA to ve jIva niyama se ardha pudgala parivartana pramANa anaMtakAla bhramaNa kara mukta ho jAyeMge arthAt samyaktvI ke saMsAra paribhramaNa kA kinArA A jAtA hai, ataH samyaktva kI mahimA aparampAra hai, yahI bhavanAzaka hai| / / bAlamaraNa kA kathana samApta huA / /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlabAlamaraNAdhikAraH 2 saMyato'saMyato vA yo, mithyAtvakaluSIkRtam / vivadhAtyadhamaH kAlaM, kasyApyArAdhako na saH / / 5 / / jinaramANi mithyAtvaM, tattvArthAnAmarocanam / / ivaM sAMyikaM janto, gaM hotamagRhItakam // 56 // tatra jIvAditattvAnAM, kathitAnAM jinezvaraH / vinizcaya parAcInA, dRSTiH sAMzayikImatA // 60 // artha-jisane mithyAtva se kaluSita hokara kAla kiyA hai arthAt mithyAtva meM Akara maraNa kiyA hai, vaha bAhara se saMyamI athavA asaMyamI ho kintu vaha vyakti kisI bhI ArAdhanA kA ArAdhaka nahIM hotA / / 58 / / bhAvArtha-mithyAtva pariNAma ho jAne para dravya se saMyama rahane para bhI kisI eka bhI ArAdhanA kA vaha ArAdhaka isaliye nahIM hai ki samyaktva ke abhAva meM jJAna cAritra samIcInatA ko prApta nahIM hote haiM / ____ artha--jinendra bhagavAna ne mithyAtva kA svarUpa isaprakAra batalAyA hai ki tattvArthoM meM aruci honA mithyAtva pariNAma hai, jIva ke isa mithyAtva pariNAma ke tIna bheda haiM--sAyika mithyAtva, gRhIta mithyAtva aura agRhIta mithyAtva // 59 / / __artha-jinezvara dvArA pratipAdita jIvAdi tatvoM kA nizcaya nahIM honA sAMzayika mithyAtva kahalAtA hai / arthAt jinendra kathita tattva satya hai ki sAMkhyAdi dvArA kathita tattva satya hai isaprakAra saMzaya rahanA sAMzayika mithyAtva hai / / 60 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlabAlamaraNAdhikAra [ 23 paropadezasampanna, gRhItamabhidhIyate / nisargasaMbhavaM prAja, mithyAttvamagahItakam // 61 // ahiMsAdiguraNAH sarve, vyaryAmithyAtva bhAvite / kaTa ke'lAbuni kSIraM, saphalaM jAyate kutaH // 62 / / sarve doSAya jAyante, guNAmithyAtva dUSitAH / kimoSadhAni nimnati, saviSANi na jIvitam / / 63 / / niti saMyamastho'pi, na mithyASTiraznute / javano'pyanyato yAyI, kiM sveSTaM sthAnamRcchati // 64 // artha-kuguru Adi ke upadeza saMgati Adi se jo atattva zraddhA rUpa mithyAtva hotA hai use gRhIta mithyAtva kahate haiM / jo svabhAva se hI mithyAtvarUpa bhAva hotA hai use prAjJa puruSa agRhIta mithyAtva kahate haiM / / 61 / / artha-mithyAtva yukta jIva meM pAye jAne vAle ahiMsA Adi sarva nirarthaka ho jAte haiM, jisa prakAra kar3avo tumbar3I meM rakhA huA dUdha kar3avA ho jAtA hai, usa dudha se kucha lAbha nahIM hotA / / 62 // artha-ahiMsA Adi sarvaguNa mithyAtva se dUSita hue sabake saba doSa ke liye kAraNa ho jAte haiM / kyA viSayukta huI auSadhiyA~ jIvana pradAna kara sakato haiM ? nahIM, vaha to ulaTe jIvananAzaka hI banatI haiN| isIprakAra mithyAtva viSa se yukta ahiMsAdiguNa guNa na rahakara doSa hI bana jAte haiM / / 63 / / artha-mithyAdRSTi jIva saMyama meM sthita hokara bhI mokSa ko prApta nahIM kara pAtA / kyA vega se gamana karane vAlA pathika bhI viparIta dizA meM jA rahA hai to apane iSTa sthAna para pahu~ca sakatA hai ? arthAt jAnA himAlaya meM hai aura dakSiNa kI ora daur3a rahA hai vaha puruSa jame apane iSTa himAlaya ko prApta nahIM kara sakatA hai, bhale hI vaha kitane hI vega se gamana kare, vaise hI mithyAtvI kitanA bhI ucca saMyama kyoM na pAle kintu vaha mukta nahIM ho sakatA / / 64 / /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 ] marakaNDikA na vidyate vrataM zIlaM yasya mithyAdRzaH punaH / na kathaM dIrghasaMsAramAtmAnaM vidadhAti saH / / 65 / / prarocitvAjjinAkhyAtaM, ekamapyakSaraM mRtaH / nimajjati bhavAmbhodhau, sarvasyArocako na kiM // 66 // saMkhyeyAH saMtyasaMkhyeyA, bAlabAlamRtau bhavAH / bhavya jantoranaMtA vA, parasya gaNanAtigAH // 67 // | anaMtenApi kAlena prabhajya bhavapaMjaraM / siddhayanti bhavino bhavyA, nAbhavyAstu kadAcanaM // 68 // * iti bAlabAlamaraNAdhikAraM samAptam * artha - mithyAdRSTi jIva ahiMsA Adi vratoM se sampanna hokara bhI dIrgha saMsArI hI rahatA hai, saMsAra ke kaSToM se chUTa nahIM sakatA hai, to phira jisa mithyAdRSTi ke vrata, zIla Adi kucha bhI nahIM hai usake dIrgha saMsAra paribhramaNa kaise nahIM hogA ? vaha avazya hI apane AtmA ko dIrgha saMsArI banA letA hai / / 65 / / artha - jinadeva pratipAdita Agama ke eka akSara kI bhI azraddhA karane vAlA puruSa marakara bhavasAgara meM DUba jAtA hai to phira saMpUrNa Agama kI azraddhA karane vAle puruSa kI bAta hI kyA hai ? arthAt vaha to avazya saMsAra samudra meM bhajjana karegA hI ||66 || bhAvArtha -- anAdi kAla se Aja taka caurAsI lAkha yoniyoM meM isa jIvakA paribhramaNa ho rahA hai usakA kAraNa midhyAtva hai / jaba taka midhyAtva kA abhAva nahIM hotA tabataka saMsAra ke mahAduHkhoM se chuTakArA nahIM ho sakatA bhale hI vratAcaraNa zIla pAlana yAdi ho kintu ve saba guNa aMka rahita zUnya ke samAna haiM / artha - - mithyAdRSTi jIva yadi bhavya hai to usake bAlabAlamaraNa hotA hai aura usake saMkhyAta yA asaMkhyAta bhava haiM athavA kisI ke anantabhava zeSa haiM ||67 || artha - bhavya jIva anaMtakAla bhava bhramaNa karake bhI anta meM bhava paMjara kA nAza kara mukta ho jAte haiM / kintu jo jIva abhavya haiM ve kabhI bhI mukta nahIM hote, hamezA caturgatiyoM meM bhramaNa karate haiM / / 68 / / || bAlabAlamaraNa kA varNana samApta huA ||
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa arha Adi adhikAra bhaktasyAgaH prazasteSu, madhye mRtyuSu varNyate / prAdAyadyabhavatvena, zeSavarNanamagrataH // 66 // savIcAra mavIcAraM, bhaktatyAgaM vidhAviduH / zakyazcirAyuSAmadya, statrAnyo'nyasya kathyate // 70 / / bhaktatyAgaM savIcAraM, mRtyu tatra visskssnnaa| catvAriMzadvibodhyAni, sUtrANImAni dhImatA // 71 // artha-prazastamaraNoM meM sarva prathama bhakta pratyAkhyAna nAmake prazastamaraNa kA varNana karate haiM, kyoMki vartamAna kalikAla meM yaha maraNa saMbhava hai| zeSa do maraNa iMginI aura prAyopagamanakA varNana Age kareMge // 69 / / artha- bhakta pratyAkhyAnamaraNa ke do bheda haiM savIcAra aura avIcAra / jisake prAyu abhI dIrghakAlona hai usake savIcAra bhakta pratyAkhyAnamaraNa hotA hai aura jisakI Ayu atyalpa hai usake avIcAra bhakta pratyAkhyAnamaraNa hotA hai / / 7 / / bhAvArtha-yahA~ para dIrgha Ayu aura alpa Ayu kA artha yaha hai ki jisake akasmAt Ayu ke nAzake kAraNa upasthita nahIM hue haiM, jo buddhipUrvaka zanaiH zanai: AhArAdiko kRza kara sakatA hai itanI Ayu abhI zeSa hai vaha dorghAyu hai aisA artha lagAnA, tathA jisake prAyuke nAzake kAraNa upasthita ho gaye haiM vaha alpAyu nAmase kahA gayA hai| artha--savIcAra bhakta pratyAkhyAnamaraNa kI vivakSA karane ke icchuka buddhimAna puruSako ye cAlIsa sUtra jAnane cAhiye, arthAt bhakta pratyAkhyAnamaraNa ke varNana meM cAlIsa sUtrAdhikAra haiM athavA cAlIsa prakaraNa haiM / / 71 / /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ marakaNTakA prastAvanA -- zrarhaliMga, zikSA, vinaya, samAdhi, aniyatabihAra, pariNAma, upathityAga, zriti, bhAvanA, sallekhanA, dika, kSamaNa, anuziSTi, paragaNacaryA, mArgaNA, susthita, upasarpaNa, nirUpaNa, pratilekha, pRthchA, ekasaMgraha, AlocanA, guNadoSa, zayyA, saMstara, niryApaka, prakAzana, hAni, pratyAkhyAna, kSAmaNa, kSapaNA, anuziSTi, sAraNA, kavaca, samatA, vyAna, lezyA, phala, ArAdhaka tyAga, lakSaNAni catvAriMzatsUtrANi // 72 // 26 ] aba una cAlIsa sUtroM kA nAma nirdeza karate haiM artha - arha ? liMga 2 zikSA 3 vinaya 4 samAdhi 5 aniyatavihAra 6 pariNAma 7 upadhi tyAga va zriti 9 bhAvanA 10 sallekhanA 11 dizA 12 kSamaNa 13 anuziSTi 14 paragaNacaryA 15 mArgaNA 16 susthita 17 upasarpaNa 18 nirUpaNa 16 pratilekha 20 pRcchA 21 eka saMgraha 22 AlocanA 23 guNadoSa 24 zayyA 25 saMstara 26 niryApaka 27 prakAzana 28 hAni 26 pratyAkhyAna 30 kSAmaNa 31 kSapaNA 32 anuziSTi 33 sAraNA 34 kavaca 35 samatA 36 dhyAna 37 lezyA 38 phala 36 aura antima hai 40 ArAdhaka tyAga // 72 // vizeSArtha - bhakta pratyAkhyAna nAmake maraNakA varNana karane ke liye cAlIsa prakaraNa - adhikAra yA viSaya Ate haiM, jinakA ki Upara nAma nirdeza kiyA, ina sabakA Age bahuta hI vistAra pUrvaka kathana hai / yahA~ prati saMkSepa se lakSaNa mAtra batalAte haiM 1. arha - bhakta pratyAkhyAnamaraNa ko dhAraNa karane meM jo muni yogya hai use ko arha kahate haiM arthAt roga Adi ke kAraNa jisakA maraNa sannikaTa hai, aise sAdhu samAdhi ke yogya hone se 'ahaM' kahate haiM arthAt jisa adhikAra meM isa prakAra samAdhi ke yogya kauna sAdhu hai isakA varNana hotA hai vaha arha nAmakA adhikAra yA prakaraNa hai ? 2. liMga - di0 jaina mRtikA veSa liMga kisa prakAra hotA hai isakA varNana isa prakaraNa meM hai arthAt pochI dhAraNa, nagnatA, tailAdike saMskAra se rahitatA ityAdi kA isameM kathana hai / meM hogA / 3. zikSA - zrutajJAna kA abhyAsa / 4. vinaya - gurujanoM kA sanmAna, jJAna vinaya Adi kA kathana isa adhikAra
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa aha Adi adhikAra [ 27 5. samAdhi-manakA samAdhAna honA athavA manakI ekAgratA / 6. aniyata vihAra-sAdhujana yatra tatra vihAra karate haiM usase jo lAbha hotA hai usakA varNana / 7. pariNAma-apane ko jo kArya karanA hai usakA vicAra karanA / 8. upadhityAga-parigraha tyAga / 9. zriti-zubha pariNAmoM kI uttarottara vRddhi / 10. bhAvanA-saMkliSTa bhAvanA kA tyAga aura zuddha bhAvanA kA grahaNa / 11. sallekhanA-phAya aura kaSAyoM kA kRzIkaraNa / - 12. dizA-samAdhi ke icchuka AcArya apane pada para anya muniko pratiSThita karate haiM usa vidhikA isameM kathana hogaa| 13. kSamaNA-samAdhi ke icchuka AcArya apane saMgha se kSamA yAcanA karate haiM, usakA kathana / 14. anuziSTi-samAdhi ke vAMcchaka AcArya parameSThI apanA pada anya ziSya ko dekara usako tathA samasta saMghako pRthak pRthak unake kartavya kA zreSTha upadeza dete haiM, usakA kathana / 15. paragaNacaryA-samAdhi ke liye AcArya anya saMgha meM jAne ke liye gamana karate haiM / 16. mArgaNA-samAdhimaraNa karAne meM parama sahAyaka aime AcArya kA anveSaNa karanA / 17. susthita-apane tathA parake upakAra karane meM samartha AcArya ko susthita kahate haiM aise AcArya ke nikaTa jaanaa| 18. upasarpaNa-samAdhimaraNa karAne meM samartha aise AcArya ke caraNoM meM Atma samarpaNa / 16. nirupaNa-ukta samartha AcArya dvArA Agata kSapaka munikA nirIkSaNaparIkSaNa krnaa|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 ] marakaNDikA 20. pratilekha - samAdhimaraNa kI siddhi kaisI hogI ityAdi viSayoM kA zodhana karanA nirIkSaNa karanA | 21. pRcchA samAdhi ke liye apane saMgha meM sAdhu ke A jAne para saMghanAyaka saMgha se pUchate haiM ki inako grahaNa karatA hai yA nahIM ? arthAt yaha sAdhu samAdhi ke yogya hai yA nahIM Apa isa kArya meM samarthaka haiM yA nahIM ityAdi AcArya dvArA pUchA jAnA / 22. eka saMgraha - eka AcArya eka hI kSapaka muniko samAdhi hetu saMstarArUDha karate haiM, eka sAtha anekoM ko nahIM / 23. AlocanA - jIvanaparyaMta sAdhu avasthA meM jo doSa lage haiM unako AcArya ke liye nivedana kara denA / 24. guNadoSa- AlocanA ke guNa doSoM kA kathana / 25. zayyA - jahAM bhakta pratijJA maraNa grahaNa karatA hai vaha sthAna - vasatikA kaisI ho / 26. saMstara - jisa para kSapaka leTatA hai vaha bhUmi tRNa Adi kaise hoM / 27. niryApaka - kSapaka kI sevA karane vAle munigaNa kaise hoM / 28. prakAzana - kSapaka ko yAvajjIva AhAra kA tyAga karAne ke liye usako AhAra ko dikhAkara AhAra se virakti karAnA 26. hAni - kSapaka se kramazaH AhAra pAnI kA tyAga karAnA / 30. pratyAkhyAna - jIvana paryaMta ke liye sarvathA AhAra tyAga | 31. kSAmaNa-kSapaka dvArA samasta saMgha se kSamA yAcanA | 32. kSapaNA - kSapaka dvArA karmoM kI nirjarA honA / usakA kathana / 33. anuziSTi-niryApaka AcArya dvArA kSapaka ke liye mahAvrata Adi mUla guNa tathA uttara guNoM kA upadeza denA / isameM sabase adhika zloka haiM sabase bar3A adhikAra hai / 34. sAraNA - ratnatraya dharma meM kSapaka ko prerita karanA /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa arha Adi adhikAra rogo duruttaro yasya, jarA zrAmaNya hAriNI / tiryagbhirmAnavairdevaM rUpasargA: pravartitAH // 73 // anukUla hoto vA vairibhirvRdha hAribhiH / yosTavyAM patito ghore, durbhikSe ca durutare // 74 // durbalau yasya jAyete, zravaNa cakSuSI tathA / vittu" na samartho yo, jaGaghAbala nirvAjitaH // 75 // [ 29 35. kavaca - kSapaka ko dharmopadeza dvArA vairAgyarUpa har3ha kavaca pahanA denA isameM ghora parISad vijayI sukumAla Adi muniyoM kI kathAyeM haiM / 36. samatA -- samatAbhAva kA varNana / 37. dhyAna - dharmadhyAna Adi kA savistAra kathana / 38. lezyA - chaha lezyA kA kathana evaM marate samaya kaunasI lezyA hove to kSapaka kisa gati meM jAtA hai isakA varNana | 39. phala- cAra ArAdhanAoM kI ArAdhanA karane se kyA phala milatA hai / 40. ArAdhaka ke zarIra kA tyAga kSapaka kI mRtyu hone ke bAda saMghakA kartavya kyA hai kSapaka ke zavakA kyA karanA ityAdi viSaya kA kathana | uparyukta cAlIsa adhikAroM meM se prathama grahaM nAmake adhikAra kA prArambha karate haiM artha- jisa munike munipane kA nAza karane vAlA bur3hApA AyA hai, yA jisako dUra karanA azakya hai aisA roga A gayA hai, athavA tiryaMca, mAnava aura deva dvArA upasarga prApta huA hai ||73|| artha- saMyama ko naSTa karane vAle anukUla zatru dvArA jo gRhIta hai, bhayaMkara vanameM A gayA ho, bhayaMkara durbhikSa par3a gayA ho ||74 || artha -- jisake netra durbala ho gaye hoM, arthAt netroM se dikhanA bilakula maMda ho gayA ho / karNa durbala hue hoN| jo vihAra karane meM asamartha ho cukA hai, jaMghAbala rahita ho gayA ho / / 75 / /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 ] maraNakaNDakA jAyate'nyavapIdRzam / saMghato'saMyato'pi saH // 76 // zrAmaNyamapadUSaNam durvAraM kAraNaM yasya bhaktatyAgamRte yogyaH, pravartate sukhaM yasya dubhikSA bhayaM yogyA durApA na ca sUrayaH // 77 // nAsAvarhati saMnyAsamahaTe purato bhaye / maraNaM yAcamAno'sau niviSNo vRttataH param // 76 // iti zrahI / tadatsagika liMgAnAM, ligamatsagikaM paraM / attafie ligAnAmapIdaM vayaMte jinaiH // 76 // artha -- isIprakAra anya koI durvAra kAraNa upasthita ho gayA hai taba vaha bhakta pratyAkhyAnamaraNa ke yogya hotA hai| bhakta pratyAkhyAnamaraNa ke yogya saMyata muni hai tathA asaMyamI bhI yathAyogya isa maraNa ko kara sakatA hai [ saMyatAsaMyata bhI yathAzakya isa maraNa ke yogya haiM ] isaprakAra bhakta pratyAkhyAna nAmake sanyAsamaraNa ke yogya kauna hai isa bAtako yaha ahaM nAmakA adhikAra batalAtA hai ||76 || kaunase sAdhu sallekhanA ke yogya nahIM haiM isa bAta ko batalAte haiM artha - jisa sAdhu ke cAritra nirdoSa palatA ho, vratoM meM doSa upasthita na ho, binA parizrama ke saMyama kA nirvAha ho rahA hai, durbhikSa ke kAraNa anna pAna kA abhAva nahIM hai tathA niryApaka AcArya kI prApti Age durlabha nahIM hUM aise samaya meM samAdhi nahIM karanI cAhiye / aise sAdhujana samAdhi ke arha ( yogya ) nahIM haiM, anaI ( ayogya ) haiM // 77 // 1 artha - AgAmo kAla meM roga durbhikSa Adi kA bhaya nahIM hai ve sAdhu samAdhi ke yogya nahIM haiM / isaprakAra samAdhi kA avasara abhI prApta nahIM hai aura phira bhI koI sAdhu samAdhimaraNa cAhatA hai to samajhanA cAhiye ki vaha apane cAritra se virakta huA hai ||78 // ahaM adhikAra samApta | liMga nAmakA dUsarA adhikAra - artha - autsargika liMga vAloM ke autsargika liMga aura anotsargika liMga vAloM ke anatsargika liMga hotA hai, isaprakAra liMga ke do bheda haiM / autsargika liMga kA
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa ahaM Adi adhikAra [31 yasya tristhAnago ghoSo, duniyAro virAgiNaH / liga mautsagika tasmai, saMstarasthAya dIyate / / 80 // utsarga liMga bhI nAma hai tathA anaugika liMgakA apavAda liMga bhI nAma hai| utkRSTa liMga autsargika hai / jinendra ne donoM liMgoM kA varNana kiyA hai / / 7 / / bhAvArtha-saMpUrNa parigraha kA yAvajjIva tyAga karanA utsarga hai aura isake sAtha nagna rUpa dhAraNa karanA autsargika athavA utsarga liMga kahalAtA hai| yaha digambara jaina sAdhu ke hotA hai bhaktapratyAkhyAnamaraNa ke adhikArI utsarga liMgadhArI sAdhujana hote haiM / apavAda liMga gRhastha ke hotA hai, anta samaya meM gRhastha yadi samAdhimaraNa nakA cAhatA hai aura usake sira meM ( puruSaliMga-aMDakoSa ) doSa nahIM hai to vaha autsargika liMga arthAt nigraMtha nagna veSa lekara samAdhimaraNa kara sakatA hai / jisa gRhastha ke puruSaliMga meM doSa hai, jo gRhastha atilajjAzIla hai, jo midhyAntrI parivAra vAlA hai, aisA gRhastha samAdhimaraNa karate samaya kaunasA liMga dhAraNa kare, isa bAtakA varNana Age ko kArikAoM meM kareMge / artha-vairAgyavAna samAdhimaraNa karane kA icchuka aise gRhastha ke puruSa liMga meM yadi tIna sthAnoM meM doSa hai to usake liye saMstara para ArUr3ha hone para antasamaya meM utsargaliMga-nagnaveSa diyA jAtA hai / / 8 / / vizeSArtha-jo gRhastha aMtamamaya meM dIkSA grahaNa kara samAdhi karanA cAhatA hai usako munidIkSA dekara niryApakAcArya bhaloprakAra se samAdhimaraNa meM sahAyaka hote haiM, aba yadi usake puruSa liMga meM ( mehana-aNDakoSa yA liMga meM ) koI doSa hai to usako saMstarArUr3ha-AhAra kA kramazaH tyAga karate hue evaM vasatikA ke bAhara ke kSetra kA tyAga karAke anaMtara muni liMga dhAraNa karAte haiM | gRhastha ke liMga meM tristhAnagata doSa ye haiM-mehana aura donoM vRSaNoM meM doSa tathA liga camaM se AcchAdita nahIM honA, aNDakoSa ko vRddhi honA, liMga adhika lambA honA Adi doSa haiN| koI gRhastha aimA hai ki usake liMga doSa to nahIM hai, kintu lajjAzIla adhika hai athavA anya kucha kAraNa hai to use muniliga dhAraNa nahIM karAnA cAhiye / iso bAtako Age kahate haiN|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA samRddhasya salajjasya, yogyaM sthAnavidataH / mithyAhA pracurajAte, ranautsargikamiSyate / / 1 / / autsargika macelatvaM, loco vyunsRSTadehatA / pratilekhanamityevaM, liMgamuktaM caturvidha / / 82 // yAtAsArAmA lya, nivekaasthitinggiyaa| paramoloka vizvAso, gussAliMgamupeyuSaH / / 13 / / --... -- - . . .- -. - artha-jo gRhastha samAdhi kA icchuka to hai kintu adhika dhanADhaya hai aura atilajjAvAna hai athavA jisake parivAra ke vyakti mithyAiSTi haiM aise gRhastha ko apavAda liMga ho yogya hai arthAt use vastra kA tyAga nahIM karAnA cAhiye / vastra sahita avasthA meM yathAyogya samAdhimaraNa karanA karAnA yukta hai // 8 // ___ artha-autsargika liMga cAra prakAra kA hai-acelakatva-vastra mAtrakA tyAga / loca-zira, dAr3hI evaM mUchake kezoMkA hAthoM se ukhAr3anA (kezaloca) vyutsRSTa dehatAzarIra ke mamatva kA tyAga / pratilekhana-picchI grahaNa karanA / muniveSa meM ye cAra mahatvapUrNa cihna haiM / ina cAra ke binA muni liMga saMbhava nahIM hai / / 8 / / utsarga liMga kyoM dhAraNa kiyA jAtA hai isa bAtako batalAte haiM artha-utsarga liMga yAtrA kA sAdhana hai, gRhastha se viveka arthAt pRthak karaNa rUpa hai, AtmasthitirUpa hai, zarIrasthitirUpa hai, zreSTha hai, lokoM ko vizvAsa kA kAraNa hai isaprakAra itane guNa utsarga liMga dhAraNa karane meM hote haiM / / 3 / / bhAvArtha-yahAM para ukta guNoM kA vivecana karate haiM-yAtrA sAdhana guNanagna veSako dekhakara AhArAdi dAna gRhasthajana de skeNge| isa vyakti meM ralatraya dharma hai aisI pratIti kA kAraNa utsarga liMga hai yaha mokSamArga kI yAtrA meM isa prakAra sAdhanabhata hai| isa veSase gRhastha se sAdhu kA pRthakkaraNa bhalI prakAra se ho jAtA hai ataH isa liMga meM gArhasthya viveka nAmakA guNa hai| Atmasthiti guNa-utsarga liMgadhArI ko sadA vicAra rahegA ki maiMne vastrAdikA tyAga saMsAra ke nAnA duHkhoM se chuTane ke liye kiyA hai, caturgati bhramaNa na ho isaliye kiyA hai, isa beSa meM yadi koI kapaTa Adi karUgA to durgati kA pAtra banUgA / isaprakAra vicAra Ane se sadA vaha Atma bhAvanA
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa ahaM Adi adhikAra parikama bhayagrantha, saMsakti pratilekhanAH / lobhamohamavakrodhAH, samastAH saMti vajitAH // 64 / / aGgAkSArtha sukha tyAgo, rUpaM vizvAsakAraNam / parISaha sahiSNutva, mahavAkRtidhAraNam // 85 // ...----. . . meM sthita rahatA hai, isaprakAra utsargaliMga Atmasthiti kA kAraNa hai| yaha sahaja svAbhAvika veSa hai ata: parama yA zreSTha hai| loka vizvAsa guNa-isa utsargaliMga se jagat ko vizvAsa evaM zraddhA hotI hai ki isa sAdhu ke lobha lAlaca nahIM hai zarIra se kitanA niHspRha hai, yaha hamAre dhanAdikA apahartA nahIM ho sakatA kyoMki jisake tana para vastra hI nahIM vaha kyoM corI Adi karegA ityAdi / isaprakAra utsarga liMga meM aneka guNa pAye jAte haiN| artha-parikarma, bhaya, graMtha, saMsakti, pratilekhana, lobha, mada, moha, aura krodha ina doSoM kA tyAga utsarga liMga meM ho jAyA karatA hai / / 84 // vizeSArtha-niSparigrahI sAdhuko bastra kI yAcanA nahIM karanI par3ato, dhonA sukhAnA Adi meM samaya nahIM jAtA, vaha samaya svAdhyAya dhyAna meM lagatA hai / isaprakAra parikarma varjana hotA hai| utsagaM liMgadhArI ko caurAdi kA bhaya nahIM rahatA, yaha bhaya vivarjanA guNa huA / graMthatyAga-isa liMga meM parigraha tyAga hotA hai| samasta padArtha kA tyAga ho jAne se Asakti kA abhAva hotA hai| koI padArtha jaba pAsa meM nahIM hai to uThAnA rakhanA dekhabhAla Adi nahIM karanA par3atA isako apratilekhana guNa kahate haiN| lobha, moha, mada aura krodha parigraha ke kAraNa hote haiM, yahA~ parigraha hai nahIM ata: lobhAdi kA parihAra ho jAtA hai| artha-utsarga liMga dhAraNa karane se zarIra sukha iMdriya sukha viSaya sukhoM kA tyAga ho jAtA hai / yaha liMga vizvAsa kA hetu hai / isameM parISaha sahiSNatA AtI hai| yaha arhanta ko AkRti dhAraNa karanA rUpa hai arthAt arhanta prabhu bhI isa utsarga liMga veSa vAle hote haiM / / 85 / /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 ] mararAvAgiddhakA svavazatvamadoSatyaM dhairyavIryaprakAzanam / nAnAkArA bhavatyeva, macelatve mahAguNAH / / 6 / / samyakapravRttaniHzeSa, vyApAraH samitendriyaH / isthamuttiSThate siddhau, nAgnyaguptimadhiSThitaH / / 87 // prApayAdiligo'pi, nivAgaha parAyaNaH / janturacchAdakaH zakteH saMgatyAgI vizuddhayati // 18 // saMskArA bhAvataH kezAH, saMmRcchanti nirantaram / vizansyAgantavo jIvA, dUrakSAH zayanAdiSu / / 6 / / artha- isameM svavazatA Ato hai arthAta muni liMga meM svecchA pUrvaka uThanA baiThanA, vihAra kara jAnA Adi kArya saMbhava hai hara kArya meM svAdhInatA hai| rAgAdi doSa nahIM hote, isa nagna veSa se vyakti kA dhairya aura vIrya pragaTa hotA hai / isa prakAra ke aura bhI aneka guNa muniliMga meM nivAsa karate haiM / / 8 / / artha-nintha liMga ke kAraNa saMpUrNa kriyAoM meM vaha sAdhu sAvadhAnI pUrvaka samIcIna pravRtti kara sakatA hai| iMdriyA~ zAMta ho jAtI haiM arthAt iMdriyarUpI azvoM para lagAma laga jAtI hai / guptiyoM kA pAlana ho jAtA hai| isa prakAra niHsaMga huA vaha sAdhu eka siddhi ke liye hI prayatnazIla ho jAtA hai / / 87 / / / artha--jo apavAda liMgadhArI hai vaha bhI apanI nindA gahIM karatA huA arthAt maiM utsarga liMgako dhAraNa nahIM kara sakA, mujha meM aisA dhairya honA cAhie thA ityAdi rUpa pazcAtApa kare, yathAzakti parigraha kA tyAga kre| jIva dayA, iMdriya nirodha mana kA nirodha kre| apavAda liMgadhAro AryikA yA kSullaka yA zrAvaka zrAvikA yaha vicAra kare ki hama saMpUrNa parigraha tyAga meM asamartha haiM, kava aisA avasara mile ki jisase maniliMga ke yogya zarIra prApta ho / hamane avazya hI pUrva janma meM pApa saMcaya kiyA hai jisase Aja utsarga liMga dhAraNa nahIM kara sakate / ityAdi niMdA gardA yukta hokara vizuddha pariNAma dvArA Atmazodhana karatA hai / / 8 / / isaprakAra utsagaliMga athavA acelaguNa kA varNana samApta huaa| artha-~-sAdhujana kezaloca karate haiM, yadi kezaloca na kare to saMskAra ke prabhAva meM kezoM meM saMmUrchana jova utpanna hoNge| zayana Adi ke samaya kezoM meM AgaMtuka jIva idhara udhara se Akara baiTha jAyeMge, unakA pratIkAra karanA kaThina hogA / / 89 //
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ -. -..- .. -.-- bhaktapratyAkhyAnamaraNa ahaM Adi adhikAra [ 35 saMklezaH pIjyamAnasya, yUkAlikSeNa duHsahaH / poDyate tacca kaMDato, yato locastato mataH // 10 // muDavaM kurvato locamassyato nirvikAritA / prakRSTA kurate ceSTA, vItarAgamanAstataH // 11 // damyamAnasya locana, hRSIkArthe'sya nAgrahaH / svAdhInatvamadoSatvaM, nirmamatvaM ca vidmahe // 12 // AtmIyA dazitA zraddhA, dharme locaM vitnvtaa|| bhASitaM sakalaM duHkhaM, duzcaraM caritaM tapaH // 13 // iti locH| artha-saMskAra to sAdhu karate nahIM arthAt kezoM kA dhonA, sukhAnA, tela lagAnA Adi kriyA nahIM karate haiM taba una kezoM meM jU Adi nirantara raheMge, unase pIr3A hone para saMkleza hogA, athavA khujalI Adi karane se una jIvoM ko pIr3A hogI ityAdi doSa hoMge ata: jinendra deva ne sAdhujanoM ko kezaloca kI AjJA dI hai| isa prakAra kezaloca nahIM karane para kyA doSa AtA hai isa bAtako batalAyA / / 6 / / artha--kezaloca karane se mastaka kA muMDana hokara nirvikAratA AtI hai, usase muktimArga kI dhyAnAdi ziyA meM pravRtti ho jAyA karatI hai| votarAgabhAva AtA hai / / 9 / / artha--loca dvArA damana ho jAne se iMdriyoM ke viSayoM meM pravRtti kama ho jAtI hai| kezaloca ke kAraNa svAdhInatA banI rahatI hai, arthAt kezoM ko kATane ke liye kaiMcI Adi ko yAcanA nahIM karane se svAdhInatA AtI hai| hiMsAdi doSa dara hote haiM / zarIra meM mamatva nahIM rahatA / / 92 / / artha-apanI Atma darzitA evaM Atma zraddhA loca karane se pragaTa hotI hai| duHkha sahana kA abhyAsa sahaja hI ho jAtA hai, dharma para pragAr3ha zraddhA hotI hai, kezaloca karane meM zarIra kA kaSTa sahana hotA hai aura usase kaThora cAritra pAlana, ghora tapazcaraNa Adi kA abhyAsa hotA hai arthAta kaSTa sahiSNutA prA jAne se, ucca nirdoSa cAritra pAlana aura anazana Adi tapoM meM sahaja pravRtti hotI hai / isa prakAra kezaloca karane ke guNa batAye haiM / / 6 / / loca prakaraNa samApta /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA na 5 dantoSTha karNAkSi, nakhakezAdi saMskRtim / bhajantyudvartanaM snAnaM, nAbhyaNa brahmacAriNaH / / 64 // na skandhakuTTanaM vAsaM, mAlyaM dhUpavilepanam / karAmyAM malanaM cUrNa, caraNAbhyAM ca maInam // 6 // yA rUkSA locabIbhatsA, sarvAMgINamalA tanuH / sA rakSA brahmacaryasya, prakhdanalalomikA / / 6 / / vyutsRssttdehtaa| prAsane zayane sthAne, gamane mokSaNe Ahe / bhAmarzana parAmarza, prasArApuJcanAdiSu // 6 // aba putsRSTadehatA guNa kA pratipAdana tIna zlokoM dvArA karate haiM artha--brahmacarya vratadhArI sAdhujana apane bhauM, dAMta, proTha, kAna, AMkha, nakha, kezAdi ke saMskAra ko nahIM karate haiM / ubaTana aura abhyaMga snAna nahIM karate haiM / / 14 / / artha-zarIra ko dabAnA, kUTanA Adi nahIM karate, sugaMdhita padArtha, puSpamAlA, kAlAgarudhUpa vilepana Adi kA tyAga karate haiN| hAthoM se malanA, paroM se ragar3anA, bAhUmardana ityAdi kriyA ko nahIM karate haiM // 15 // artha-zarIra meM rUkSatA, kezaloca se bIbhatsattA sarvAMga meM malakA honA, nakha lomAdi saMskAra nahIM karanA ityAdi se brahmacarya kI rakSA hotI hai| ina kriyAoM se zarIra saundartha samApta hotA hai aura usase brahmacarya nirdoSa hotA hai / / / 66 / / isaprakAra vyussRSTadetAguraNa kA vyAkhyAna samApta huprA / pratilekhana guNako kahate haiM-- artha-~-Asana, zayana, sthAna, gagana ina kriyAoM meM tathA kisI vastu ko rakhanA aura uThAnA tathA zarIra mala kA tyAga, zarIra kA Amarza ( sparza ) parAmarza karane meM evaM zarIra ko phailAnA sikor3anA ina saba kriyAoM meM jIvoM ko rakSA karane hetu pratilekhana arthAt picchI kA dhAraNa atyanta Avazyaka hai, picchI dvArA bhalI prakAra
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa arha aAdi adhikAra [ 37 svapakSe cihna mAlambyaM, sAdhunA pratilekhanam / vizvAsa saMghamAdhAra, sAdhuliga samayanam / / 9 / / ladhvasvedarajogrAhi, sukumAra muditam / / iti paMcaguNaM yogya, grahItu pratilekhanam // 66 // iti pratilekhana / iti ligaM / nipuNaM vipulaM zuddha, nikAcitamanuttaram / pApacchedi sadA dhyeyaM, sArvIya vAkyamAhatam // 100 / gadhaM-sarvabhAvahitAhitAvabodha-pariNAmasaMvara-pratyagrasaMvega-ratnatrayasthiratvatapo-bhAvanA paradezakatvalakSaNaguNAH sapta saMpadyante jinavacanazikSayA // 10 // se choTe bar3e jovoM ko rakSA hotI hai| sonA hai baiThanA hai vastu rakhanA uThAnA hai to picchI dvArA jIvoM ko dUra kara ukta kriyA kara sakatA hai ata: sAdhuoM ko picchI grahaNa Avazyaka hai, tathA jaina sAdhuoM kA yaha cihna vizeSa bhI hai. yaha vizvAsa aura saMyama kA AdhAra hai / / 67-68 / / artha-piccho meM pAMca guNa batalAye haiM-laghUtva-yaha halakI hotI hai / asvedatva-pasInA grahaNa nahIM krtii| rajo agrahaNa-dhUli Adi ko grahaNa nahIM krtii| sukumAra hai aura komala hai isaprakAra mayUra paMkhoM kI picchI meM ye guNa hote haiM / 199 / / isaprakAra yahAM taka bAlosa adhikAroM meM se dUsarA liMga nAmA adhikAra pUrNa hshraa| liMga ke jo cAra guNa batAye the unakA kathana samApta huaa| aba zikSA nAmA tIsarA adhikAra prArambha karate haiM artha-jinendra deva ke bAkya nipuNa haiM-pramANa naya se yukta haiM / sUkSma padArtha ke vivecana meM samartha hone se vipula aura rAgadveSa rahita hone se zuddha haiN| avamADha artha ke pratipAdaka pratipakSa rahita hone se anuttara haiM / pApanAzaka haiM, sadA dhyeyarUpa aura saba jIvoM ke hitakAraka haiM / / 10 / / artha--yahAM gadya dvArA zikSA meM jo sAta guNa hote haiM unako batalAte haiMsampUrNa padArthoM meM kaunasA hitarUpa hai kaunasA ahita rUpa hai isakA jJAna jina vAkyoM se hotA hai isaprakAra heyakA jJAna aura upAdeya kA jJAna hotA hai bhAvasaMvara prApti /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. ] maraNakaNDikA sarve jIvAdayo bhAvA, jinazAsana zikSayA / tatvato'trAvabudhyante, paraloke hitAhite / / 102 / / hitAhitamajAnAno, jIyo muhyati sarvathA / mUDho gRhNAti karmANi, tato bhrAmyati saMsatI // 13 // hitAvAnAhi-tattyAgau, hitAhitavibodhane / yatastataH sadA kArya, hitAhitaviyodhanam / / 104 / / svAdhyAyaM paJcazaH kurvastriguptaH paMcasaMvRtaH / ekAno jAyate yogI vinayena samAhitaH // 105 // - - - - - - saMsAra zarIra bhogoM se navIna-navIya saMveSa ( ET, I hotI hai, inAya meM sthiratA, tapa karane kI bhAvanA aura dharmopadeza dene kI yogyatA ye guNa jina zikSA dvArA prApta hote haiM / / 101 // Age inhIM ko batAte haiM artha-jina zAsana kI zikSA dvArA jIva ajIva Asrava Adi sabhI padArthoM kA vAstavika bodha hotA hai| paraloka meM hitarUpa kyA hai ahitarUpa kyA hai isakA jJAna hotA hai / / 102 / / artha-jaba taka yaha jIva hita aura ahita ko nahIM jAnatA hai taba taka vaha sarvathA mohita rahatA hai moha ke kAraNa mUr3ha huA prANI karmoM kA baMdha karatA hai aura usase saMsAra bhramaNa karatA hai / / 103 / / artha-jaba yaha bhavya jIva hita ahita ko jAna letA hai taba bhalI prakAra se hitakA grahaNa aura ahita kA tyAga karane meM samartha hotA hai, isaliye hamezA apane AtmA kA hita kyA hai aura ahita kyA hai isako jAnanA cAhiye / / 104 / / artha--jo paMca prakAra ke svAdhyAya ( vAcanA, pRcchanA, anuprakSA, AmnAya aura upadeza ) ko karatA hai, trigupti pAlana aura paMca indriyoM kA nirodha karatA hai vaha vinaya yukta sAdhu ekAgracitta hotA hai-dhyAna ke yogya hotA hai / / 10 / /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAdhyAnamaraNa ahaM Adi adhikAra pradRSTapUrvamuccArya mabhyasyati jinAgamama / yathA yathA yatidharma, prahRSyati tathA tathA / / 106 // zuddhadhA niHkaMpano mUtvA, heyAdeya vicakSaNaH / ratnatrayAtmake mArge, yAvajjIvaM pravartate // 107 // tapasyabhyantare bAhya, sthite dvAdazadhA tapaH / svAdhyAyena samaM nAsti, na bhUtaM na bhaviSyati / / 10 / / bahIbhirbhavakoTibhiryadajJAnena hanyate / haMti jJAnI tribhiguptastatkarmAntamuhUrtataH // 10 // SaSTAdamAdibhiH zuddhirajAnasyAsti yoginH| jJAnino valbhamAnasya, proktA bahuguNAstataH // 11 // svAdhyAyena yataH sarvA, bhAvitAH saMti guptayaH / bhavatyArAdhanA mRtyau, guptInA bhAvane sati / / 11 / / artha-jaise jaise viziSTarUpa jinAgama kA abhyAsa karatA hai jisameM ki adRSTapUrva-apUrva apUrva artha bharA hai zreSTha gUr3ha artha bharA hai, vaise vaise mUnidharma meM mahAna harSa-viziSTa anurAga hotA hai / / 106 / / arthazAstrAbhyAsa dvArA jise heyopAdeya ko jAnane meM vicakSaNatA prApta huI hai vaha puruSa ratnatraya mArga meM jIvana paryaMta prayatnazIla rahatA hai / / 10 / / artha-bAhya aura abhyantara ke bheda se tapa bAraha prakAra kA hai, usameM svAdhyAya nAmake abhyantara tapake samAna dUsarA tapa nahIM hai, na thA aura na Age hogaa| svAdhyAya ho tonoM kAloM meM sarva zreSTha tapa hai / / 10 / / ___ artha-bahuta se karor3oM bhavoM meM ajJAna pUrvaka kiye AcaraNa se jo karma naSTa hotA hai vaha trigupti dhAraka jJAnI ke antarmuhUrta meM naSTa ho jAtA hai // 109 / / artha-ajJAmI yogI SaSThopavAsa (belA) aSTamopavAsa ( telA ) Adi tama dvArA bhI jisa zuddhi ko prApta nahIM kara pAtA usa zuddhiko jJAno bhojana karate hue bho prApta kara letA hai / ata: svAdhyAya jJAna meM bahuta guNa batAye haiM / / 110 // artha-svAdhyAya ke dvArA sabhI guptiyAM bhAvita hotI haiM aura guptiyoM ke siddha hone para maraNa kAla meM ArAdhanA kI prApti ho jAtI hai / / 11 / /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 ] maraNakaNDikA jinAjJA svaparottArA, bhktirvaatslyvrddhnii| tIrthaprayatikA sAdhonitaH paradezanA // 112 / / iti shikssaa| vinayo darzane jhAne, cAritre tapasi sthitH| upacAre ca kartavyaH, paMca dhApi manISibhiH // 113 // upahAvi tAtparya, bhaktyAdikaraNodyamaH / samyaktvavinayojJeyaH, zaMkAdInAM ca varjanam // 114 // artha-svAdhyAya ke dvArA jinAjJA kA pAlana, sva-para uddhAra, bhakti, vAtsalyavRddhi, tIrtha pravartana, upadeza itane guNa prApta hote haiM / / 112 / / bhAvArtha-zAstra kA svAdhyAya karane se bhagavAna kI AjJA kyA hai isakA bodha hotA hai, svakA uddhAra aura parakA uddhAra kaise ho yaha jJAna ho jAtA hai| svAdhyAya se guNoM meM pragAr3ha bhakti jAgrata hotI hai| sAdharmI meM vAtsalya bar3hatA hai / jJAna hone se prabhAvanA karane meM samartha hotA hai| tIrthaMkara kA tIrtha ratnatrayadhArI ke rahane se hogA, zrutakI paripATI banI rahane se hogA aura ratnatrayadhArI tathA zrutakI paripATI svAdhyAya karane vAle hoMge tabhI saMbhava hai ataH svAdhyAya tIrtha pravartaka hai| parako dharmopadeza to svAdhyAya ke binA de nahIM skte| isaliye svAdhyAya meM itane guNa nivAsa karate haiM aisA jAnakara usako sadA karate rahanA cAhiye 1 zikSA prakaraNa samApta (3) aba vinaya nAmakA cauthA adhikAra prArambha hotA hai artha- buddhimAnoM ko pAMca prakAra vinaya karanA cAhiye, samyagdarzana meM, jJAna meM, cAritra meM aura upacAra meN| ratnatraya aura ratnatraya dhAriyoM meM Adara ke bhAva, bhakti kA honA, unake prati jhukanA, namratA honA binaya kahalAtA hai / athavA jo azubha karmoM ko dUra karatA hai use vinaya kahate haiM---"vinayati-apanayati azubhaM karma iti vinayaH' isaprakAra vinaya zabdakI nirukti hai / / 113 / / jJAna vinaya pATha prakAra kA hai-kAla, vinaya, upaSAna, bahumAna, pranihnava, vyaMjana, artha aura tadubhaya / aba yahAM para AThoM kA kathana karate haiM artha-1 kAlavinaya-zAstra kA svAdhyAya yogya kAla meM karanA, saMdhyA samaya parva kAla Adi kAloM meM sUtra graMthoM kA adhyayana nahIM karanA ityAdi kAlavinaya hai /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 41 bhaktapratyAkhyAnamaraNa ahaM prAdi adhikAra jAnIyo vinayaH kAle, vinaye'vagrahe mataH / bahumAne'napahna tyAM, vyaMjane'rthe dvaye'STadhA / / 115 // kuvaMzaH samitI guptA, praNidhAnasya varjanam / cAritravinayaH sAdho, rjAyate siddhisAdhakaH // 11 // praNidhAnaM dvidhA prokta, midriyAnidriyAzrayam / zabcAdi viSayaM pUrva, paraM mAnAdigocaram // 117 // 2.vinaya-zruta evaM zra tajJAnIkA bhakti Adara karanA / 3. upadhAna vizeSa niyama dhAraNa kara graMtha par3hanA arthAt amuka zAstra kA adhyayana pUrNa nahIM hogA taba taka isa vastukA mujhe tyAga hai ityAdirUpa niyama lekara svAdhyAya karanA / 4. bahumAna-zubha manoyoga se par3hanA, graMtha ko uccasthAna meM virAjamAna karake namaskAra karake par3hanA Adi / 5. anihuva-guru kA nAma yA grantha kA nAma nahIM chipaanaa| 6. vyaJjana zuddhi-kakArAdi dhyaMjanoM kA zuddha uccAraNa / 7. artha zuddhi-jisa zabda kA jo artha ho use vahAM vaise ho prakaraNa Adi ke anusAra karanA / 8. ubhaya zuddhi--vyaJjana zuddhi aura artha zuddhi pUrvaka graMtha par3hanA // 114 // artha-upabRhaNa Adi pahale kahe gaye jo guNa haiM ve tathA arihaMta AdimeM bhakti pUjA Adi karane meM udyama zaMkA Adi doSoM kA tyAga ye saba sampakala kA vinaya hai // 11 // artha--indriyoM ke viSayoM kA tyAga aura kaSAyoM kA tyAga karanA praNidhAna kA tyAga kahalAtA hai / samiti aura guptiyoM kA pAlana karanA, sAdhuoM kA yaha saba AcaraNa cAritra vinaya kahalAtA hai jo siddhi kA sAdhana bhUta hai / / 116 / / indriya viSayoM kA tyAga ityAdirUpa praNidhAna kA tyAga kahA thA / yahAM praNidhAna kA vizeSa varNana karate haiM artha-praNidhAna do prakAra kA hai- indriya praNidhAna aura anindriya [mana] praNidhAna / zabda rasa Adi viSayoM meM hone vAlA praNidhAna indriya praNidhAna kahalAtA hai, tathA mAna mada Adi viSayaka anindriya praNidhAna kahalAtA hai // 117 / /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 ] maraNakaNDikA uktaM zamde rase rUpe, sparza gandhe zume'zubhe / rAgadveSavidhAnaM yatrAvAcaM praNidhAnakam // 118 / / mAna mAyA mada krodha, lobhamohAdikalpanam / anidriyA zrayaM jJeyaM, praNidhAnamanekadhA // 11 // tapastapo'dhike bhaktiryaccheSANAmahelanaM / sa tapo vinayo'vAci, graMthoktaM carato yateH // 120 // kAyiko vAcikazcaitaH, paMcamo vinystridhaa| sarvopyasau punadhA, pratyakSetara bhedataH // 12 // saMbhramo namanaM sUreH, kRtikAjalikriyA / sammukhaM yAnamAyAti, yAsyanuvajanaM punaH // 122 // artha-zubha aura azubha zabda, rasa, rUpa, sparza aura gandha meM jo rAga dveSa hotA hai use indriya praNidhAna jAnanA / / 118 / / artha-mAna, mAyA, mada, krodha, lobha, moha Adi bhAva mana meM utpanna honA anindriya praNidhAna hai vaha aneka prakAra kA hai / / 11 / / [saba prakAra ke praNidhAna kA tyAga kara apane cAritra ko ujvala banAnA cAritra kA vinaya hai|] cauthe tapa vinayakA varNanaartha-bAraha prakAra ke anazana Adi tapameM aura apane se jo sAdhu adhika tapasvI haiM usameM bhakti kA honA tapa kA vinaya hai / jo sAdhu jana tapa meM apane se kama haiM unakA tiraskAra nahIM karanA yaha bho tapa binaya hai, zAstrokta AcaraNa karane vAle sAdhu ke isaprakAra tapa kA vinaya hotA hai // 120 // ___ aba upacAra nAmakA pAMcoM vinaya batalAte haiM artha---upacAra vinaya tIna prakAra kA hai-kAyika, vAcika aura mAnasika / punaH una tInoM vinayoM ke do-do bheda haiM.---pratyakSa aura parokSa / / 121 // kAyika vinaya kA varNana cAra zlokoM dvArA karate haiM artha-AcArya Adi Ane para uThakara khar3e honA, namana karanA, aMjalI baddha namaskAra, AcArya bhakti Adi bolakara namaskAra rUpa kRtikarma karanA, AcArya Adi
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa ahaM Adi adhikAra nIcaM yAnamavasthAnaM, nIcaM zayanamAsanaM / pradAnamavakAzastha, viSTarasyopakAriNaH // 123 // dezakAlavayobhAva dharma yogya kriyAkRtiH / preSaNAdInAmupadheH pratilekhanam // 124 // / karaNaM kina kAmAdikaH / kAyiko vinayosvAci sAdhUnAM sa yathocitaH // / 125 / / 1 [ 43 bar3e sAdhujana ko Ate dekhakara unake sammukha jAnA, anyatra vihAra kara rahe hoM to unake poche kucha dUra taka jAnA, athavA khuda ko bhI sAtha vihAra karanA ho to mArga meM unake pIche calanA // 122 // artha - pIche gamana, nIce sthAna para khar3e rahanA, una AcAryAdi se nIce sthAna para zayana aura Asana honA / unake liye nivAsa sthAna denA, siMhAsana denA, isa prakAra gurujanoM ke prati pravRtti karanA / / 123 / 1 artha- gurujanoM kI sevA deza, kAla, umara, bhAva aura dharma ke anusAra karanA cAhiye / rUkSa pradeza hai athavA snigdha hai usako dekhakara sevA karanA, zIta Rtu hai athavA anya hai isaprakAra kAla ke anukUla aura umara bAla vRddha Adi avasthAke anusAra sevA kareM | dharma ke anusAra arthAt vratAdi meM dUSaNa na Ave isa prakAra sevA kreN| guru jana ke bhAva ke anukUla ve jaisA cAhate haiM vaise unake zarIra ko apane paira AdikA sparza na ho isaprakAra baiThakara sevA karanI caahiye| unakI jaisI AjJA ho vaise tathA unakA kucha saMdeza anyatra bhejanA ho to use vinaya pUrvaka svayaM bheja dethe| AcArya Adi ke zAstra, pIchI kamaNDalu Adi upakaraNoM kA zodhana kare - unameM jIva Adi kA praveza nahIM hone de || 124 // artha - isa prakAra apane zarIra dvArA nitya sevA karanA kAyika vinaya kahA gayA hai, vaha sAdhujanoM meM yathA yogya huA karatA hai / / 125 / / bAcika vinaya kA pratipAda karate haiM
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 ] maraNa kaNDikA pUjAsampAdakaM vAkyamaniSThura makarkazam / akriyAvarNakaM zravya, satyaM sUtrAnuvIcikaM // 126 // upAntamAhira hitaminamahelanam / yogino bhASamAgasya, vinayo'vAci vAcikaH / / 127 // hitapriyapariNAmaM, vivadhAnasya mAnasaH / pApAva pariNAma, mucato binayomataH // 12 // ityayaM bitayo'dhyakSaH, parokSaH sa mato guroH / apratyakSepi yA vRtti, rAjJAnirdezacaryayoH // 126 / / saMyatAnAM gRhasthAnAM, dhAyikANAM yathAyatham / vinayaH sarvavA kAryaH, saMsArAntaM yiyAsunA // 130 // - - - - - - - artha--Adara sUcaka vacana bolanA, niSThuratA se rahita, kaThoratA se rahita pApArambha kAraka vacana se rahita karNapriya, satya zAstra ke anusAra hI bacana bolanA / / 126 / / artha-upazama bhAva ko karane vAle, gRhastha jaise cakAra makAra vAle na ho aise vacana bolanA cAhiye / hitakara, mita-alpa, tiraskAra rahita aise vacana yogI jana bolate haiM yaha vAcika vinaya kahA gayA hai / / 127 / / mAnasa vinaya kA varNanaartha-manameM hita rUpa priyarUpa komala pariNAma rakhane vAle ke evaM pApAsravake kAraNabhUta pariNAma kA tyAga karane vAle muni ke mAnasa binaya hotA hai| arthAt pariNAma nirmala rakhanA, azubha bhAvako chor3a denA mAnasika vinaya kahalAtA hai / / 128 // artha-isaprakAra kAyika Adi tIna prakAra kA vinaya gurujanoM ke pratyakSa rahate hue kiyA jAya to vaha pratyakSa vinaya kahalAtA hai aura unake pratyakSa nahIM rahate hue kiyA jAtA hai vaha parokSa vinaya hai / tathA parokSa meM bhI AcArya kI AjJA kA pAlana karanA, unake nirdeza ke anusAra calanA ye saba parokSa vinaya hai / / 129 / / artha-- sAdhuoM ko sAdhuoM kA vinaya karanA cAhiye, gRhastha aura ArthikAoM kA bhI unake yogya binaya hotA hai / apane se choTe sAdhujana haiM to unake sAtha yathA
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa ahaM prAdi adhikAra [45 vinayena vinA zikSA, niSphalA sakalA yateH / vinayo hi phalaM tasyAH, kalyANaM tasya cintitam / / 131 // vimuktiH sAdhyate yena, zrAmaNyaM yena vaddha cte| surirArAdhyate yena, pena saMghaH prasAdhate // 132 // vinayena vinA sena, nirvRti yo yiyAsati / taraDena vinA manthe, sa titoSati vAridhi / / 133 // kalpAcAra parijJAnaM, dopanaM mAnabhaMjanam / prAtmazuddhiravaicityaM, maitrI mArdavamArjavam // 134 // yogya priya AcaraNa, gRhastha ko, AryikA ko AzIrvAda Adi dvArA santuSTa karanA ye saba choThe tathA bar3e ke sAtha hone vAle priya vyavahAra vinaya ko koTi meM A jAte haiM / isaprakAra ke vinaya ko saMsAra kA nAza karane ke icchuka vyakti ko sadA karate rahanA cAhiye / / 130 // ___ artha-vinaya ke binA sAdhu kI saba zikSA niSphala hai kyoMki zikSA kA phala to vinaya karanA hai, binaya karane se Atma kalyANa hotA hai / vinaya kA phala sampUrNa kalyANoM ko prApti hai / / 131 / / artha-jisake dvArA mukti siddha kI jAtI hai, jisake dvArA sAdhupanA vRddhiMgata hotA hai, jisake dvArA AcArya ko ArAdhanA hotI hai, jisake dvArA saMgha prasanna kiyA jAtA hai vaha vinaya hai, arthAt binaya karane se ye sarva kArya anAyAsa hI siddha ho jAte haiM / / 132 / / artha---aise vinaya guNa ke binA jo mokSa prApta karanA cAhatA hai, vaha binA jahAja ke sAgara ko pAra karanA cAhatA hai, arthAt jisa prakAra binA jahAja ke sAgara tirA nahIM jAtA usaprakAra vinaya ke binA saMsAra se mukta nahIM huA jAtA / / 133 / / ___ artha-kalpa prAyazcitta ko yA prAyazcitta graMtha ko kahate haiM, munijanoM ke AcaraNa kA jisameM kathana ho vaha AcAra zAstra hai, vinaya karane se ina donoM zAstroM kA parijJAna vRddhiMgata hotA hai / vinayase mAnakaSAya ghamaNDa kA abhAva hotA hai, bAtmA ko zuddhi citta meM sthiratA, maitrI bhAva, mArdava Arjava bhAva prApta hote
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA bhaktiH pralhAdanaM koti, lAghavaM gurugoravaM / jineMdrAjJA guNazraddhA, guNA vaiyikA matAH // 135 // yinayaM na vinA jJAnaM, darzanaM caritaM tapaH / kAraNena vinA kArya, jJAyate kutra kathyatAm // 136 // samastAH saMparaH sadyo vidhAya vazatinIH / citAmaNi rivAbhISTa, vinayaH kurute na ki // 137 // samAhitaM mano yasya, vazyaM tyaktAzubhAsravam / uhyate tena cAritra, mazrAntenApadUSaNam // 138 // artha-jinendra Adi meM pragAr3ha bhakti, prasannatA, yaza, lAghava [manakA bhArI nahIM honA gurukA gaurava bar3hanA, jinendra ko AjJA kA pAlana, guNoM meM zraddhA bhAva ye sabake saba guNa vinaya karana se prApta hote haiM / / 135 // artha-vinaya ke binA to jJAna, darzana cAritra tapa ye kucha bhI upayogI nahIM haiM athavA vinaya ke abhAva meM ye hote ho nahIM / kAraNa ke binA kArya honA kahAM sambhava hai ? arthAt jaise kAraNa binA kArya nahIM hotA vaise vinaya ukta jJAna Adi nahIM hote haiM // 136 / / artha-- isaprakAra samasta saMpadAoM ko zIghra vaza vartI karane vAle, isa cintAmaNi ke samAna abhISTa vinaya ko kyoM na kiyA jAya ? avazya hI kiyA jAnA cAhiye // 137 // vinaya sUtra samApta samAdhi nAmakA pAMcavAM adhikAra artha-jisakA mana samAhita hai [zAnta yA sthira hai] vazameM hai azubha Amrava ke kAraNabhUta pariNAma jo mana meM nahIM karatA aise manavAle avizrota sAdhu dvArA hI nirdoSa cAritra kA vahana sambhava hai / yahAM para samAhita mana kA yaha bhI artha hai ki jisa manako japa, tapa, svAdhyAya, stotra Adi kisI bhI kArya meM sahaja hI lagA sake / / 138 / /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa ahaM prAdi adhikAra titayAviva pAnIyaM, cAritraM cahacetasaH / vacasA vapuSA samyak, kurvato'pi palAyate // 136 / / parito dhAvate cetazcaraNyuriva caMcalam / paramANuriva kSipraM, dUraM yAtyanidhAritam // 140 // ghAMcchitAbhimukhaM svAntaM, niSeddha, kena zakyate / nagApagApayo nimne, prAptaM tadrUdhyate kathaM // 14 // na mUko vaghiro'ndho vA, bhU te zrRNoti pazyati / yastu heyamupAdeyaM, viSayAkulitaM manaH // 142 / / artha-jisa sAdhu kA mana caMcala hai usake vacana aura kAyA se bhalI prakAra cAritra kA AcaraNa karate hue bho vaha cAritra palAyamAna ho jAtA hai, jaise ki calanI meM pAnI TikatA nahIM palAyamAna hotA hai arthAt gira jAtA hai / / 139 / / artha-yaha mana cAroM ora daur3atA rahatA hai, vAyuvat-caMcala hai, binA kisI rukAvaTa ke zIghra hI paramANu ke samAna atyanta dUra pahuMca jAtA hai / / 140 / / artha-apane iSTa viSaya ke sanmukha jAte hue isa manako kisake dvArA rokA jAnA zakya hai ! parvata se nIce kI ora girate hue nadIke jalako kisa prakAra roka sakate haiM ? // 141 // bhAvArtha-yaha hai ki jaise parvata se girate hue jala ko rokA jAnA azakya hai vaise iSTa vastu meM jAte hue manako rokanA azakya hai / artha-jisaprakAra mUka vyakti bola nahIM sakatA, bahirA sunatA nahIM aura andhA dekhatA nahIM, isaprakAra viSayoM meM phaMsA mana heyopAdeya tattva ko jAnatA nahIM, athavA viSayAkulita mana mUka ke samAna heya aura upAdeya tattva kA kathana nahIM kara sktaa| bahire ke samAna usa tattva ko dUsare se suna nahIM sakatA / andhe ke samAna usa heyopAdeya vastu ko dekha nahIM sakatA hai // 142 / /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 ] maraNakaNDikA vikalpavividhairlokaM, pUyitvA malImasaH / meghavandamiva svAnta, kSaNenaiva vinazyati // 143 / / na pravartayitu mArge, duSTo bAjIya sAmAna : grahItu zakyate ceto, na matsya iva bolanaH // 144 // yasya duHkhasahasrANi, bhajate vazavatinaH / saMsArasAgare ghore, baMbhramyante zarIriNaH // 145 / / saMsArakAriNo doSA, rAgaSamadAdayaH / jIvAnAM yasya rodhena, nazyaMti kSaNamAtrataH // 146 / / taduSTaM mAnasaM yena, nivAryAzubhavRttitaH / pravRttazubha saMkalpaM, svAdhyAye kriyate sthiram // 147 // abhito dhAvamAnaM tadvicAreNa nivartyate / nigaha kriyate cittaM, durvRtta iva lajjitam / / 148 // - - -. -. artha-azubha malona aise vividha saMkalpa vikalpoM dvArA sampUrNa loka ko parita karake yaha mana zIghra hI naSTa ho jAtA hai, jaise meghoM kA samudAya aneka Akara prakAra dvArA AkAza ko pUrita karake kSaNa bhara meM vinaSTa hotA hai // 143 / / artha-jaise duSTa azva ko mArga para calAnA zakya nahIM hai jaise ati snigdha dolana matsyako pakar3anA zakya nahIM hai vaise hI manako vaza karanA zakya nahIM hai / 1144|| artha-jisa manake vaza meM hue ye saMsArI prANo gaNa sahasroM duHkhoM ko sahate haiM tathA ghora saMsAra sAgarameM paribhramaNa karate haiM / / 145 // ___ artha-jisa manake roka dene se rAga, dveSa, mada Adi saMsAra ke kAraNabhuta jIvoM ke samasta doSa kSaNa mAtra meM naSTa ho jAte haiM, usa duSTa manako azubhavRtti se rokakara zubha saMkalpa meM pravRtta kara svAdhyAya meM sthira kiyA jAtA hai arthAt aise caMcala aura duSTa manako svAdhyAya sthira karanA cAhiye / / 146-147 / / artha-cAroM tarapha daur3ate hue isa manako tattva vicAra dvArA apanI tarapha . lauTAyA jAtA hai, jaise khoTe AcaraNa karane vAle kuputra Adi ko usake durAcaraNa kA lA phala dikhAkara lajjita kara nigRhIta kiyA jAtA hai / apane meM bAra-bAra nindA gaha
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa ahaM prAdi adhikAra avazaM kriyate vazyaM yenadAsa isa vratam / zrAmaNyaM nizcalaM tasya, sarvadApyavatiSThate / / 146 / / iti smaadhiH| dRSTi zuddhi spirI kArau, bhAvanA zAstra kauzalam / kSetrasya mArgaNA sAdho, guNA nityavihAriNaH // 150 // vizuddha darzanaM sAdho, jAyate pazyato'haMtAm / janmaniSkramaNajJAna tIrya cihna niSiddhikAH // 15 // karake arthAt hAya ! bar3A kaSTa hai ki maiM atatva zraddhA, viSaya vAsanA Adi karatA hUM to mujhe hI usakA mahAna karma bandha hogaa| manako Atmastha karane ke liye isaprakAra vicAra kare ki yadi maiM mumukSu hokara bhI asaMyama mithyAtva Adi rUpa vicAra karUMgA, AcaraNa karUMgA to bar3e zarama kI bAta hai, ye azubha vicAra ananta saMsAra ko bar3hAne vAle haiM, ityAdi vicAra se sAdhujana apane mana kI svara pravRtti ko roke // 14 // ___ artha-jo sAdhu avaza aise apane manako vaza meM kara letA hai jaise ki avaza hue svaira dAsa ko kiso upAya se vaza kiyA jAtA hai / isa prakAra apane manako vaza karane vAle munike zrAmaNya nizcala huA sadA avasthita Thahara jAtA hai, jaise vazameM kiyA huA dAsa hamezA ke liye Tika jAtA hai, naukarI sevA chor3akara anyatra nahIM jAtA / / 149 // isaprakAra samAdhi arthAt manaH samAdhi manako vaza karanA, zrAmaNya meM sthira karanA, isakA kathana karane vAlA yaha adhikAra pUrNa huaa| 6. aniyata bihAraartha-aniyata bihAra karane se arthAta eka jagaha adhika nahIM rahanA vihAra karate rahane se sAdhu ke samyaktva meM zuddhi hotI hai, ratnatraya meM sthiratA pAtI hai, bhAvanA arthAt paroSaha sahana AdikA abhyAsa hotA hai / zAstra jJAna vRddhiMgata hokara gUDhArtha karane meM nipuNatA prApta hotI hai, kaunasA kSetra sAdhu ke nirdoSa AcaraNa meM upayukta hai, ityAdi rUpa deza kI khoja hotI hai / isaprakAra bihAra se ye guNa prApta hote haiM / / 150 / / ___ isIkA Age khulAsA karate haiM___ artha-vihAra karane vAle sAdhujanoM ke tIrthaMkara bhagavAna ke janmakalyANa ke dena, dIkSA kalyANake sthAna, kevalajJAnotpatti sthAna, tIrtha cihna arthAt samavazaraNa aura
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNa kaNDikA saMvignovRttasaMpannaH, zuddhalezyastapodhanaH / dezAntarAtithiH sAdhuH, saMvejayati tadvataH // 152 // priyadharmAzayaH sAdhu rAgamArthavicakSaNaH / bhramannavavitrastaH saMvignaM kurute param // 153 / / aghadyabhIra saMvigne, priyadharmatarekSaNe / avadhabhIraH saMvignaH, priyadharmataro'sti saH // 154 / / nirvANa kalyANa bhUmikA darzana ho jAtA hai, una pavitra sthaloM ke darzana se samyaktva meM nirmalatA AtI hai / / 151 / / artha-deza dezAntara kA atithi hone vAlA sAdhu vairAgya sampanna ho jAtA hai, bata cAritra ko zuddhi yukta hotA hai, lezyA ko zuddhi hotI hai arthAt pota Adi zubha lezyA meM zuddhi bar3ha jAtI hai / tapa bar3hatA hai // 152 / / vizeSArtha-deza dezameM bihAra karane se aneka tapasvI, mahAtmA, dRr3ha cAritrI, samatAdhArI sAdhujanoM ke AcaraNa dekhane ko milate haiM isase apane meM vicAra hotA hai ki aho ! yaha sAdhu kitanA tapasvI hai samatA rasa meM mAnoM majjana kara rahA hai, hama loga isaprakAra niratitrAra AcaraNa nahIM karate haiM hamako avazya hI aisI lezyAvizuddhi prApta karanI cAhiye / ye sAdhumaNa bhI to isI vartamAna kAlameM nirdoSa cAritra saMpanna haiN| isaprakAra viziSTa sAdhujanoM ke darzana se apane meM tapa vairAgya Adiko vRddhi hotI hai ataH vihAra karate rahanA cAhiye / artha-aniyata vihAra karane vAlA sAdhu priyadharmA aryAt uttama kSamA Adi dharma meM prIti yukta hotA hai, Agama ke artha meM kuzala hotA hai, vihAra se abhyasta hone se nirAlasa hotA hai, tathA pratikUla dezAdi se hone vAle trAsa ko sahana karate rahane se kahIM vyAkulacitta nahIM hotA aura isataraha apane ko atizaya rUpase vairAgya zIla karatA hai / / 153 / / artha-dezAntara meM vihAra karate samaya pApoM se atyanta bhayabhota, vairAgyavAna jisako dasa lakSaNa dharma atizaya priya hai aise mahAn sAdhu ke darzana hote haiM, usa sAdha.. ko dekha kara yaha sAdhu svayaM bhI pApabhIrU, vairAgya saMpanna aura dharma meM prIti karane vAlA bana jAtA hai / / 154 / /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa ahaM Adi adhikAra / 51 zItAtapa kSudhAtRSNA, niSadyAdyAH parISahAH / yatinATATayamAnena, samastAH santi bhAvitAH // 155 // zrRNvatobhUrisUrINAM, vyAkhyAM nAnAzinIm / dezAMtarAtitheH sAdho, rasti sUtrArzakauzalam // 156 / / viniSkrama pravezAdi, samAcAra vicakSaNaH / surINAM bahubhedAnAM, jAyate pAdasevayA // 157 / / kartavyA yatnataH zikSA, prANaH kaNThagatairapi / AgamArtha samAcAra, prabhRtInAM tapasvinA // 15 // prAsuke sulabhAhAraM, saMyatai gargocarIkRtam / sallekhanocitaM kSetraM, pazyatyaniyatasthitiH / / 15 / / artha-deza dezameM vihAra karate hue sAdhu dvArA zIta, uSNa, kSudhA, tRSA, niSadyA Adi samasta parISaha sahana kiye jAte haiM // 155 / / artha-deza dezAntara kA atithi hotA huA sAdhu aneka AcAryoM ke dvArA kI gayI zAstroM kI nAnA arthoM kI vyAkhyA sunatA hai aura usase sUtrArtha karane meM usako bar3I kuzalatA prApta hotI hai / / 156 / / artha-vihAra karate hue sAdhuoM ko bahuta prakArake AcAryoM ko caraNa sevA karanekA avasara milatA hai, una vibhinna AcArya saMghoMmeM basatikA se nikalanA evaM praveza karanA, AhArArtha gamana, uThanA, baiThanA, prazna karanA sAmAyika pratikramaNa Adi kriyAyeM ina saba samAcAra vidhiyoM ko abalokana karane kA avasara prApta hotA hai, aura usase sAdhajana ko jo dasa prakAra ko samAcAra vidhi hai usameM kuzalatA prApta hotI hai // 157 / / artha-kaNThagata prANa hone para bhI sAdhuoM ko AgamArtha samAcAra Adi sambandhI zikSA prayatna pUrvaka grahaNa karanI cAhiye / / 158 / / artha-aniyata vihAra karane vAle sAdhuko saMyatajanoM ke dvArA gocarI ke yogya prAsuka AhAra sulabha kahA~ para hai isa bAtakA jJAna ho jAtA hai arthAt isa kSetradezake manuSya sAdhuko nirdoSa AhAra dete haiM sAdhuko caryA kA isa deza meM jJAna hai
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 ] maraNa kaNDikA zrAvake nagare grAme, vasatAvapadhau gaNe / sarvatrApratibaddho'sti, yogI dezAntarAtithiH // 160 // iti aniyata vihAraH / paryAya rakSito dIrgha, vitIrNA yAcanA mayA / ziSyA niSpAditAH zreyo, vidhAtumadhunocitam // 16 // ityAdi bAtoMko jAnakArI vihAra karate rahane se milatI hai, tathA kaunasA kSetra sallekhanA ke liye ucita hogA isakA bhI boka ho jAtA hai / 156 / / artha-deza deza meM pakSIvat aniyata vihArI sAdhu kisI zrAvaka vizeSa meM pratibaddha-mohita snehayukta nahIM ho pAtA kyoMki Aja yahAM aura kala vahAM jise rahanA hai use kisI vyakti se lagAva nahIM rhtaa| tathA kisI nagara grAma Adi meM evaM vasatikA upakaraNa saMgha Adi meM aniyata vihArI munikA sneha-moha nahIM hotA vaha to sarvatra apratibaddha-lamAva rahita hI gamanAgamana karatA hai / / 160 / / bhAvArtha-eka jagaha adhika rahane se vahAM ke zrAvaka basati Adi meM moha ho jAyA karatA hai / ata: sAdhuoM ko AjJA hai ki ve sarvatra dharma yogya deza meM vihAra karate rahe / isaprakAra aniyata vihAra nAmakA chaThA adhikAra pUrNa huA / 7. pariNAma adhikAra artha-sAdhu vicAra karatA hai ki maiMne dIrghakAla taka apane ratnatraya paryAya kI surakSA ko hai svAdhyAya vAcanA dharmopadeza AdikA yogya pAtra meM vitaraNa kiyaa| ziSyoM kA saMgraha, unakA zikSA Adi dvArA niSpanna karanA Adi kara liyA, aba isa samaya mujhe apanA hita vizeSa rUpase karanA hai / / 161 / / bhAvArtha-digambara sAdhu apanI AtmasAdhanA karate hue anya bhavya jIvoMko mokSa mArga meM lagAte haiM, ziSyoM kA nirmANa karanA, unheM sampUrNa zAstroM meM nipuNa karanA, ityAdi dharmoko bar3hAne vAle kArya karate haiM, jaba Ayu kA antima bhAga AtA hai taba ve vicAra karate haiM ki aba parahita se haTakara hameM svahita meM hI pravRtti karanA hai, hamane apane jIvana meM yathAzakya mokSamArga ko vRddhi ko| aba to sallekhanA karanA
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ [53 bhalapatyAkhayAyamaragA paI Adi adhikAra kimAlavaM parIhAraM, bhaktatyAga muginoM / pAdopagamanaM ki ki, jinakalpaM zrayAmyaham // 12 // hai / apane hitake vizeSa rUpase bhAva honA "pariNAma" kahalAtA hai arthAta yahAM para Atmahita ke bhAva sallekhanA ke sanmukha hone ke bhAva ko pariNAma zabda se nihita kiyA hai / isokA Age varNana hai| artha-samAdhimaraNa ko nikaTa bhaviSya meM jo karanA cAhatA hai vaha sAdhu vicAra karatA hai ki maiM Alanda vidhi kA Azraya lU athavA parihAra kA yA bhakta pratijJA kA, iMginI athavA prAyopagamana vidhi kA Azraya lU? athavA kyA maiM jinakalpa vidhiko apanAU~ 1 // 162 / / vizeSArtha-Alanda vidhi, parihAra vidhi, bhakta tyAga, iMginI, prAyopagamana, jinakalpa isaprakAra yahAM para chaha prakAra ke sanyAsa vidhi kA ullekha hai| inameM se bhakta tyAga, bhakta pratyAkhyAna, iMginI aura prAyopagamana ye tIna prasiddha haiM aura sAkSAt sallekhanA svarUpa haiM / Alanda vidhi, parihAra vidhi aura jinakalpa vidhi ye tInoM atizaya rUpase uccakoTikA sAdhu AcAra hai jo ki munigaNako sanyAsake nikaTa le jAtA hai athavA alizreSTha sallekhanA ke abhyAsa kA sAdhakatama hetu hai / __ Alanda vidhikA vistRta varNana bhagavato ArAdhanA-mUlArAdhanA ko saMskRta TokA meM tathA usake hindI anuvAda meM bhalI prakAra se kiyA gayA hai / yahAM para ati saMkSepa se batAte haiM---jo muni mUla guNa aura uttara guNoM ke pAlana meM sAvadhAna haiM, mahAna balavIrya sampanna parISaha aura upasarga ke vijetA haiM, Agama kA svarUpa bhalI bhAMti jAnate haiN| aise mahAna yogI AcArya ko AjJA se Alanda vidhi kA AcaraNa karate haiM | ghora parISaha upasarga ko sarvathA mahate haiM, rAtri meM nidA nahIM lete bhayaMkara roga Ane para bhI usakA pratIkAra (auSadhi) nahIM karate, koI kucha pUche to uttara nahIM dete, kevala itanA uttara kadAcit dete haiM ki maiM muni huuN| koI unase bole to usa sthAnako chor3a dete haiM / vAcanA Adi svAdhyAya nahIM karake dhyAna meM ho lage rahate haiN| kicit bhI azubha pariNAma hone para tatkAla use dUra karate haiM ityAdi / parihAra vidhi-isa vidhi kA bhI varNana bhagavatI ArAdhanA meM vistAra pUrvaka kiyA hai / isameM bhI Alanda vidhi ke samAna AcaraNa hai vizeSatA yaha hai ki isa vidhi ke pAlaka muni
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 ] maraNakaNDikA satyeva smRti mAhAlaye, dinAe~ gati jIvite / bhaktatyAge mati dhatta, balavIryAnigRhakaH // 163 / / saMnyAsa kAraNe jAte, pUrvoktAnyatame sati / karoti nizcitaM buddhi, bhaktatyAge tathaiva saH // 164 / / rAja pratidina do gavyati (do kosa) taka gamana karate haiN| pAMvameM kAMTA lage to nikAlate nahIM / duSTa pazu Adi ko dekhakara pIche nahIM haTate vahIM khar3e dhyAnastha ho jAte haiM / isIprakAra anya bhI vizeSatA hai use bhagavatI ArAdhanA graMtha se jaannaa| jinakalpa vidhi-isakI vidhi Alanda ke samAna hai, vizeSatA yaha hai ki ye rAgadveSa para atizayarUpase vijaya prApta karanevAle hote haiM / sarvathA ekAko siMhavat vihAra karate haiM kisI anya muniko sAtha nahIM rakhate haiM, uttama saMhananadhArI hote haiN| inheM RddhiyAM bhI rahatI haiN| isakI vizeSa vidhi bhI ukta grantha se jJAta kara lenA cAhiye / bhakta pratyAkhyAna-jisameM kramazaH AhAra kA tyAga karate hue sallekhanA maraNa kiyA jAtA hai isa grantha meM isIkA varNana cala rahA hai / iMginI-jisa sanyAsamaraNa meM parako sahAyatA kI apekSA nahIM rahatI vaha iMginI maraNa vidhi hai / prAyopagamana-jisameM svakI aura parakI donoM prakArako sahAyatA nahIM hai, kASTavat zarIra ko jisameM chor3a diyA jAtA hai vaha prAyopagamana maraNa vidhi hai| isaprakAra Alanda Adi vidhi ke viSaya meM vicAra kara sanyAsa kA icchuka muni apane ko bhakta tyAga vidhimeM samartha jAna usameM utsAhita hotA hai / artha- smRti ke rahate samAdhi karanA cAhiye kucha samaya kA jIvana bhI zeSa rahanA cAhiye isaprakAra smRti aura jIvana kAla kA mAhAtmya samajhakara balavIrya ko nahIM chipAne vAle munirAja bhakta-pratyAkhyAna maraNa meM prayatnazIla ho jAte haiM / / 16 / / bhAvArtha-maraNakAlameM smaraNa nahIM rahegA to Atma ciMtana, tatva vicAra Adi nahIM ho sakate isaprakAra smRtikA mahatva jAnakara tathA maraNakA bilakula anta A gayA to usa vakta sallekhanA vidhi kA pUrNa krama kaise sambhava ho sakatA hai ? ataH jIvana kA kucha kAla zeSa rahate hue kramazaH AhArAdi kA tyAga karanA cAhiye aisA jIvana kA mahatva samajhakara sAdhu yathA samaya hI samAdhi meM prayatna karate haiM / artha-bhakta pratijJAmaraNa ke cAlIsa adhikAra meM pahalA arha nAmake adhikAra kA kathana ho cukA hai, usameM kauna sallekhanA dhAraNa kareM isa viSaya meM netrajyoti kA
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa maha kA adhikAra [ . yogA yAvanna hoyaMte, yAvannazyati na smRtiH / zraddhA pravartate yAva, yAvadidriya pATavam / / 165 // kSemaM yAvatsubhikSaM ca, saMti naSTAstrigArayAH / yAvanniryApakA yogyA, rattatritraya susthitAH // 166 / / tAvanmedehanikSepaH kuttuM yukto budhehitaH / bhakta tyAgo mataH sUtre, vratayajJo dhvajagrahaH / / 1671 / kSINa honA Adi kAraNa batAye haiM / una kAraNoM meM se koI kAraNa upasthita hone para jaina sAdhu AhAra ke tyAga meM niyama se apanI buddhi lagAte haiM, arthAt usI vidhi ke anusAra bhakta pratijJA ko karate haiM / / 164 / / artha-jaba taka Atapana Adi yoga dhAranA kama nahIM hotA, smRti jaba taka naSTa nahIM hotI, zraddhA-ratnatraya meM ruci jaba taka bano hai, indriyoM meM zithilatA nahIM hai, deza meM kSema aura subhikSa hai, Rddhi gArava Adi tIna gArava nahIM satAte, jaba taka ratnatraya meM sthira aise yogya niryApaka AcArya haiM taba taka hI mujhe deha tyAga karanA yukta hai isaprakAra muni vicAra kara bhakta pratijJA ke sanmukha hote haiN| sUtra meM isa bhakta pratijJAko vratayajJa kahA hai yaha buddhimAna ko ati iSTa hai, isa bhakta pratijJA ko dhvaja graha kahate haiM, yahAM ArAdhanA hI dhvajA hai aura usako isa maraNa meM grahaNa kiyA jAtA hai ataH yaha dhvaja graha kahalAtA hai / / 165 // 166 // 167 / / vizeSArtha-Atapana Adi yoga dhAraNa kI zakti naSTa na ho, smRti naSTa na ho, ratnatraya meM ruci ho, netra Adi iMdriyAM apane kArya meM samartha ho, aisI sthiti ke rahate hue samAdhi meM prayatna karanA cAhiye kyoMki yoga kI zakti samApta huI, smRti naSTa huI, iMdriyAM bekAma huI to usa vakta sAdhu samAdhimaraNako vedanA sahanA, tattvaciMtana karanA ityAdimeM samartha nahIM rahegA / gArava garvako kahate haiM, Rddhi gArava, rasa gArava, sAta gArava aise gArava ke tIna bheda haiM, maiM hI Rddhi sampanna hUM ityAdi garva ke rahane se samAdhi ThIka nahIM ho sakatI kyoMki garva to kaSAya hai aura kaSAyako yahAM kRza karanA hai / dezameM kSema aura subhikSa na hove to samAdhi karane vAle kSapaka ke aura unake sahAyaka niryApaka aura zrAvaka Adi ke citta kSobha Adi ke kAraNa samAdhi meM bAdhA upasthita ho sakatI hai / niryApaka ke binA to samAdhistha kSapakarUpI nAva pAra hI nahIM ho sakatI hai / ataH samAdhi kA icchuka muni ina sabakA vicAra karatA hai|
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraekaNDikA evaM smRti pariNAmo, nizcito yasya vidyate / toyAyAmapi bAdhAyAM, jobitAzAsya nazyati // 16 // iti pariNAmaH / upadhiM mucate'zeSaM, muktvA'saMyamasAdhakam / mumukSu mRgayanmukti, zuddhalezyo mahAmanAH // 166 / / sAdhurgaveSayanmukti, zuddhalezyaH mahAmanAH / vimucatyapaSi sarva, malpAnalpaparikriyam // 17 // artha- sallekhanA kA mahatva usako durlabhatA Adi kA jisane bhalI prakAra vicAra kara maiM avazya hI zarIra kA tyAga karUgA aisA dRr3ha pariNAma kara liyA hai aise nizcita pariNAma bAle sAdhu ke samAdhi kAla meM tIna bAdhA satAne para bhI jIvana kI AzA nahIM rhto| ataH smRti pariNAma meM jIvitAzAkA nAza karane vAlA yaha 'pariNAma' nAmake guNakA varNana kiyA hai // 168 // sAtavAM pariNAma adhikAra samApta huaa| upadhityAganAmA AThavAM adhikAraartha-zuddha lezyA vAlA mahAmanA sAdhu mukti ko mArgaNA karatA huA saMyama ke sAdhaka picchI Adi ko chor3akara zeSa upadhi-parigraha kA tyAga karatA hai / / 169 / / artha-mukti kA anveSaNa karanevAlA zuddha leNyAyukta mahAmanA sAdhu alpa parikarma vAlI upadhi aura adhika parikarma vAlI upadhi aise sarva hI upadhi-parigraha kA tyAga karatA hai / / 170 // vizeSArtha-upadhi parigraha ko kahate haiM / jaba sAdhu samAdhi ke sanmukha hote haiM taba zAstra Adi yogya vastu kA bhI tyAga kara dete haiN| alpa parikarma kA artha yaha hai ki jisa vastu meM zodhana, nirIkSaNa Adi kriyA thor3I karanI par3atI hai vaha alpa parikarma upadhi kahalAtI hai aura jisameM ukta kriyA adhika karanI par3atI hai vaha analpa yA adhika parikarma upadhi kahalAtI hai / samAdhi ke avasara para donoM upadhi kA tyAga karatA hotA hai|
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa ahaM Adi adhikAra [ 57 prautsargika padAnveSI, zayyAsaMstarakAdikam / paMcadhA zuddhimaprApya, ye vivekaM ca paMcadhA // 17 // vipadyate samAdhi te, labhate na vimohinaH / ddhi ye paMcadhA prAptA, ye vivekaM ca paMcadhA // 172 / / zuddhirAlocanA zayyA saMstaropadhi gAminI / vayAvRtyakarAhAra pAnajAtA ca paMcadhA // 173 / / jJAna darzana cAritravinayAvazyakAzrayA / athavA paMcadhA zudvividhayA zuddhabuddhinA // 174 / / artha---jo autsagika padakA anveSaka hai kintu zayyA saMstara Adi ke viSaya meM pAMca prakAra kI zuddhi aura pAMca prakAra ke viveka ko prApta nahIM karate ve mohita muni samAdhi ko prApta nahIM kara sakate / / 171 / / artha- jo sA pAMca prakAra kI zuzi aura para prakAra ke viveka prApta kara lete haiM ve sarvatra nizcita citta vAle samAdhi ko prApta karate haiM / / 172 / / artha-zuddhi ke pAMca bheda batAte haiM-AlocanA zuddhi, zayyA saMstara zuddhi, upadhi zuddhi, vaiyAvRtya zuddhi aura AhArapAna zuddhi / / 173 // __vizeSArtha-apane vratAdi meM jo doSa lage hoM unheM guruko batAnA AlocanA kahalAtI hai, AlocanA karate samaya chala, asatya bhASaNa Adi nahIM honA AlocanA zuddhi hai / zayyA saMstara basati Adi meM udgama utpAdana Adi doSa nahIM honA arthAta jo vasati aura saMstara uddiSTa doSa nirmukta ho-apane liye uddeza karake nahIM banAyA ho apane liye jisake saMskAra Adi nahIM kiye gaye hoM vaha zayyA aura saMstara zuddhi hai| pIchI kamaMDalu bhI apane liye nirmita nahIM honA upadhi yA upakaraNa zuddhi hai / isameM bho ukta uddiSTa Adi doSa na ho / AhAra pAnI uddiSTa utpAdana eSaNA Adi doSoM se rahita honA AhArapAna zuddhi hai / vaiyyAvRtya karane vAle vaiyAvRtyapaddhatiko jAnate hoM yaha vayAvRtyakaraNa zuddhi hai / artha-zaddha buddhivAle sAdhuko darzana zuddhi, jJAna zuddhi, cAritra zuddhi, vinaya zuddhi aura Avazyaka zuddhi aisI pAMca prakAra kI zuddhi karanI cAhiye / / 174 / /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 5.] maragakaNDikA viveko bhaktapAnAMgakaSAyAkSopadhizritaH / paMcadhA sAdhunA kAryo dravyabhAva gato dvidhA // 17 // so'thavA paMcadhA zayyAsaMstaropadhi gocaraH / yAvasthA karAhArapArAmiNa saMdhayaH // 176 / / - - - - --. -- ----- - - - ---.. - vizeSArtha-ni:zaMkita Adi ATha guNa yukta honA athavA zaMkAdi doSakA parihAra darzana zuddhi hai / yogya kAlameM adhyayana, anihnava Adi jJAna zuddhi hai / ahiMsA Adi vratoM ko unakI paccIsa bhAvanA saMyukta pAlanA cAritra kI zuddhi hai / kIrti, Adi kI icchAbinA gurujana AdikA vinaya karanA vinaya zuddhi hai / chaha Avazyaka kriyAoMkA nirdoSa pAlana Avazyaka zuddhi hai| artha-viveka pAMca prakArakA hai-bhakta pAna biveka, zarIraviveka, kaSAya viveka, indriya viveka, upadhiviveka / punaH yaha viveka dravya viveka aura bhAva viveka aisA do prakAra hai / vibeka sAdhu dvArA karane yogya hai / / 175 / / bhAvArtha-bhojana pAna ko zAstrokta vidhi se grahaNa karanA ayogya bhojana pAna ko prANa jAne para bhI grahaNa nahIM karanA bhakta pAna viveka hai / yaha to dravyarUpa bhakta pAna viveka huA / ayogya bhojana pAnakA manameM vicAra nahIM karanA, bhAvarUpa bhakta pAna viveka hai / zarIra ko khoTo ceSTA jaise AMkheM maTakAnA, cuTakI bajAnA, oTha DasanA mAdi nahIM karanA dravyarUpa zarIra viveka hai / aura aisI ceSTA karaneke bhAva nahIM honA bhAvarUpa zarIra viveka hai / krodhamAna Adi ke sUcaka vacana nahIM bolanA zarIrameM krodhAveza Adi rUpa pravRtti nahIM hone denA dravyarUpa kaSAya viveka kahalAtA hai / citta meM krodha Adi kaSAya bhAva nahIM hone denA bhAvarUpa kaSAya viveka kahalAtA hai| sAdhu ke liye ayogya aise indriya viSayoM meM iMdriyoM ko pravRtti ko rokanA dravya rUpa indriya viveka hai aura ukta viSayoMmeM manake bhAva hI nahIM honA bhAvarUpa indriya viveka hai / zrAmaNya ke ayogya vastuko grahaNa nahIM karanA dravyarUpa upadhi viveka kahalAtA hai| aura aiso ayogya bastuke grahaNakA citta meM vicAra nahIM hone denA bhAvarUpa upadhi viveka hai| artha-athavA zayyAsaMstara viveka, upadhi vibeka, vaiyAvRtyakara viveka, AhAra pAna viveka aura zarIra viveka aisA pAMca prakAra viveka hai // 176 / /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa he yAdi adhikAra samasta dravya paryAya mamatA saMga yajitaH / niHpremasneha rAgo'sti sarvatra samadarzana iti upadhi tyAgaH / [ 59 277 // gAya uparyupari zuddha eSu guNeSvAruhyate yayA / bhAvAzritira bhASyeSA vizuddhA jovavAsanA // 178 // mandasaura bhAvArtha -- dUsare prakAra se viveka kA kathana hai- pUrvakAlameM jisa vasati aura saMstara meM rahe the unakA tyAga zayyAsaMstara viveka hai| yahAM para upadhi zabda se pIchI Adi upakaraNoM ko lenA upakaraNoM ke saMskAra Adi chor3a denA upakaraNa viveka hai / vyAvRtya karane vAle kA sahavAsa chor3anA, athavA unakI apekSA nahIM rakhanA vaiyAvRtyakara viveka hai / AhAra pAna ke padArtha chor3a denA bhakta pAna viveka hai / athavA amuka amuka AhAra pAnakI vastuko maiM grahama vahIM kalpA aisA yA, yaha bhakta pAna viveka hai | apane zarIra ko kucha upadrava hone laga jAya to use dUra nahIM karanA, Ate hue upasarga ko dUra nahIM karanA zarIra viveka hai / artha - jIvAdi samasta dravya unakI paryAyeM inameM mamatva aura Asakti chor3a denA iSTa padArtha apane liye upayogI padArtha meM pra ema sneha rAga bhAva nahIM rakhanA sarva deza kAla bhAvAdimeM samabhAva honA yaha saba parigraha tyAga kA krama jAnanA cAhiye / / 177 // bhAvArtha -- jIva pudgalAdi dravyoM ko paryAyeM arthAt yogya ziSyAdi viziSTa saMstara upakaraNa Adi jIva aura pudgala sambandhI paryAye haiM unameM rAga bhAva aura ayogya ziSyAdi tathA kharAba saMstara Adi jIva pudgala sambandhI paryAyoM meM dveSa bhAva nahIM karanA cAhiye yahI parigraha tyAga kA krama yahAM para jAnanA / sampUrNa padArthoM meM samabhAva honA parigraha tyAga kA mUla hai / isIse sahaja hI parigraha tyAga ho jAtA hai / isaprakAra upathityAga nAmakA adhikAra pUrNa huA / artha -- aba zriti nAmA nauveM adhikAra kA kathana karate haiM-- samyaktva Adi guNoMmeM Age-Age pratidina zuddhi kA bar3hate jaanaa| jisake dvArA unnata avasthA-ratnatraya kI unnati karate rahanA / una bhAvoM ko bhAva zriti kahate haiM / jIva ke jo ratnatraya meM vizuddha saMskAra haiM vaha bhAvazriti hai / / 178 ||
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 / maraNakANDikA mandirAdiSu tugeSu sukhenAruhyaseyayA / dravyathitirmatA prAjJaiH sA sopAnAdilakSaNA // 176 / / dravyadhiti parityajya bhAvadhiti madhizritaH / cAritre ceSTatAM zuddha tyaktukAmaH kalevaram // 180i dradhyabhAvazriti jJAnAH santyuttara pdodytaaH| nahmadho'dha: prazaMsaMti padamUrya yiyAsavaH // 15 // gaNinaiva samaM jalpaH kAryAtha yatibhiH paraH / kudRSTibhiH samaM maunaM zAMtaH svaizca vikalpate // 182 // martha-mandira Ani sthAnoM meM jisake dvArA mukha pUrvaka car3hA jAtA hai vaha sopAna rUpa dravya niti hai aisA prAjJa puruSoMne pratipAdana kiyA hai / / 176 / / artha-zarIrakA tyAga karanemeM samutsaka munirAja ko uparyukta dravyazritikA tyAga kara bhAvathitikA Azraya lenA cAhiye aura zuddha cArizrameM ceSTA karanI cAhiye ||180 // ___artha-dravya aura bhAvaritikA jinheM jJAna hai ve puruSa Upara-Upara ke pada-ratnayakI Age-Age kI unnati ke liye udyamazIla hote haiN| kyoMki Urdhva padameM gamanake icchuka puruSa nIce-nIce ke padako prazaMsA nahIM karate haiM / abhiprAya yaha hai ki bhAvoMkI vizuddhi meM Age-Age vRddhi karanA, azubha bhAva kA tyAga, zubha pariNAma uttarottara bar3hanA, zuddha pariNAma kI prAptimeM prayatna bhAvazriti kahalAtA hai / / 181|| artha-samAdhi ke icchuka sAdhuko AcArya ke sAtha hI dharma sambandhI praznAdi rUpa vArtAlApa karanA cAhiye anya munike sAtha kArya ho to bole anyathA nhiiN| mithyAdRSTi ke sAtha mauna rahanA cAhiye, aura anya zAnta pariNAmI svajanoMke sAtha svecchAse bolanA cAhiye arthAt unake sAtha vArtAlApa kare athavA na kare / / 182 / / bhAvArtha-prAcArya ke sAtha bolanese zubha pariNAma hote haiM, unase yogyAyogyakA viveka hotA hai sallekhanA ke nirdezaka to ve ho haiM ataH unase saMbhASaNa hitakara hai| anya munike sAtha adhika boleMge to pramAda vaza azabha bhAva ho sakate haiM, mithyAvRSTi ke sAtha to mauna ho kAryakArI hai / hA~ yadi koI midhyAdRSTi atyanta bhadra hai aura apane bolanese mokSamArga meM laga jAtA hai to usase kiMcit bole|
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa ahaM prAdi adhikAra kAryAya svIkRtAM zayyAM vimucyAcAra pNdditH| parikarmavatI vRtte vartate dehanispRhaH // 183 / / duzcaraM pazcime kAle bhaktatyAga miSeviSaH / dhIraiH niSevitaM bAda caturaMge pravartate // 14 // iti ditisutram / samaryAnudizaM sarva gaNaM saMkleza vajitaH / kiyaMta kAla mAtmAnaM gaNI bhAvayate tarAm // 18 // ___ artha-AcArameM pradoNa deha se nispRha samAdhike icchuka sAdhu pUrva kAla meM vaiyAvatti, paThana pAThana Adi ke liye jo vasati Adi svIkAra kI thI, upakaraNa zAstra Adi grahaNa kiye the una sabakA tyAga karake cAritra tapazcaraNa Adi meM saMlagna hotA hai / tathA apane nimitta se zodhita nirmita aiso vasatakiA Adiko bhI chor3a detA hai / yahAM para "zayyA" zabda se vasatikA upakaraNa saMstara Adi ko grahaNa kiyA hai tathA "parikarmavatI" zabda se svake uddezya se vasati saMstara Adi ko grahaNa kiyA hai / / 183 // artha-anta samayameM AhAra tyAga ko karane kA icchuka yati samyaktva Adi cAra ArAdhanAnoM meM pravRtti karatA hai / kaisA hai AhAra kA tyAga karanA ? duSkara-kaThina hai, tathA vIra puruSoMdvArA jisako kiyA jAtA hai, arthAt dhIra vIra puruSa hI jisakA tyAga kara sakate haiM kAyara nahIM kara sakate / / 184 / / isa taraha zriti adhikAra samApta huaa| (9) bhAvanA nAmakA dasavAM adhikAra artha-samAdhi ke icchuka AcArya apane caturvidha saMghako nUtana AcArya ke liye samarpita karatA hai, isa kriyAmeM unameM koI saMkleza nahIM hotA, isaprakAra saMgha bhAra se mukta hue ye AcArya kucha samaya taka atizaya rUpa se apane AtmA kI bhAvanA karate haiM / / 185 / / vizeSArtha-jaba koI AcArya samAdhimaraNa ko karanA cAhate haiM to ve sarva prathama muni AryikA zrAvaka zrAvikA aise cAra prakArake apane saMghako ekatra bulAte
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 ] maraNakaNDikA kAMdapoM kelviSI prAjJe, rAbhiyogyAsurI sadA / sammohI paMcamI yA saMkliSTA bhAvanA dhruvam // 186 // hAsya kAMdapaM kautkucya para vismaya phovidaH / kAMdapa bhAvanAM dono bhajate lolamAnasAH / / 187 / / sarvajJazAsanajJAnadharmAcArya tapasvinAm / frer parAyaNo mAyI phailviSoM zrayate'dhamaH // / 188 / / haiM AcArya padake yogya ziSyako apanA AcArya pada arpita karate haiM tathA sampUrNa muni Adi saMghako zikSA upadeza Adeza dete haiM ki Aja se grApa sabake ye AcArya bane haiM ye nirdoSa ratnatrayakA pAlana karate haiM / svayaM kA tathA tuma saba sAdhuoM kA saMsAra se uddhAra karane meM samartha haiM ityAdi rUpase saMghako upadeza dekara svayaM nidvaMdva hokara AtmadhyAna AtmabhAvanA meM lIna ho jAte haiM / artha- --prAjJa yatiyoM ko hamezA nizcayase kAMdarpI, kaMlviSI, abhiyogyA, AsurI aura pAMcavI sAMmohI ina saMkliSTa bhAvanAoM kA tyAga karanA cAhiye || 186 | | kAMdapa bhAvanAkA nirdeza karate haiM artha - nimna zreNokI ha~sI ko yahAM hAsya kahA hai, rAgako utkaTatAse hAsya mizrita aziSTa zabda bolanA kandarpa kahalAtA hai, zarIra kI kuceSTA ke sAtha majAka karanA kItkucya hai, mantrAdi dvArA logoMko vismaya karAne meM jo caturatA hai use para vismaya kovida kahate haiM, isataraha kandarpa Adi aziSTa kAryoMko jo caMcala cittavAle dona muni karate haiM unheM kAndarpI bhAvanAvAle samajhanA cAhiye / / 187 / / kilviSa bhAvanA - artha- sarvajJa bhagavAn ke zAsanakI, AgamajJAnakI, dharmakI, AcAryakI, tapasvIkI nindA karane meM parAyaNa mAyAvI adhama muni kilviSa athavA kaeNlviSI bhAvanA ko karate haiM / athavA jo yati mAyAcAra ke jina zAsana ko mAnatA hai arthAt Upara se dikhAvA karatA hai antaraMga meM jina zAsanameM zruta jJAnameM bhakti nahIM hai / cAritra dharma meM bAhara se AcaraNa hai kintu manameM jarA bhI Adara nahIM isataraha AcArya Adike sAtha mAyAcAra pUrNa vyavahAra karatA hai kevala dikhAvA karatA hai vaha kilviSa bhAvanA vAlA samajhanA cAhiye / / 188 / /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 63 bhaktapratyAkhyAnamaraNa aha Adi adhikAra maMtra kautuka tAtparya bhUti kauSadhAdikam / kurdhAraNo gauravArthAmAbhiyogo mupaiti tAm // 186 // niSkRpo niranukrozaH pravRtta krodha vigrahaH / nimitta sevako dhatte bhAvanAmAsurI yatiH // 16 // unmArga vezako mArgadUSako mArganAzakaH / mohena mohAllokaM sAmmohI tAM prapadyate // 11 // - - Abhiyogya bhAvanAartha mantra, kautuka, tAtparya, bhUti karma, auSadhi Adiko apane gaurava yA Rddhi gArava Adike liye karatA hai vaha yati Abhiyogya bhAvanA yukta hotA hai // 189 / / vizeSArtha-kumArI AdimeM bhUta kA Aveza utpanna karanA ityAdi manya hai arthAt mantra ko sAmarthya se ukta kArya karanA / akAla meM jalavRSTi karake dikhAnA ityAdi kautuka kahalAtA hai / bAlakoM ke krIr3A-ramAnA Adi ke liye jo kArya kiyA jAtA hai use bhUtikarma kahate haiM / auSadhi to prasiddha hI hai / ina saba kAryoM ko muniloga yadi apanI khyAti pUjA iSTa' AhAra prApti ityAdi hetu se karate haiM to ve Abhiyogya nAmakI nIca bhAvanA vAle ho jAte haiM aura yadi mantrAdi ko dharma prabhAvanA ke liye, sva parakI Ayuke parijJAna ke liye prajana meM jaina dharma kA sAmarthya dikhAne hetu karate haiM to doSa nahIM hai / prAsurI bhAvanAartha--jo mUni dayArahita hai, Akroza kalaha AdimeM pravRtta hai, krodha yukta hai, nimitta sevaka arthAt jyotiSa sAmudrika Adi batAkara AhAra kI prApti karatA hai vaha AsurI bhAvanA vAlA jAnanA cAhiye / / 1901 / saMmohI bhAvanAartha-khoche mArga kA upadeza dene vAlA, ratnatraya rUpa mokSa mArga meM doSa lagAtA hai, mokSa mArga kA nAza karatA hai, moha arthAt ajJAna se jIvoMko mohita karatA hai vaha muni saMmohI bhAvanA vAlA hai / / 191 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 ] maraNakaNDikA ratnatrayaM virAdhyAbhirbhAvanAbhivivaM gataH / bhoSaNe bhavakAntAre ciraM baMbhramyate cyataH / / 162 // paMceti bhAvanAstyaktvA saMkliSTaH samito ytiH| SaSTayA pravartate guptaH saMvignaH saMgajitaH // 13 // asaMkliSTatapaH zAstra satvaikatva dhutizritA / paMcadhA bhAvanA bhAvyA bhavabhramaNa bhIruNA // 14 // dAMtAnyakSANi gacchanti tapo bhAvanayA vazaM / vidhAnenendriyAcAryaH samAdhAne pravartate // 16 // .-- - - - artha---jo yati ina kAMdI Adi khoTI bhAvanA dvArA ratnatrayakI virAdhanA karate haiM ve devadurgati [bhavanavAso, jyotiSI vyantara] meM utpanna hote haiM aura vahAMse cyuta hokara bhISaNa saMsAra aTavImeM bAra-bAra bhramaNa karate haiM / / 16 / / artha-isaprakAra ina bhAvanAoMkA khoTA phala jAnakara ina pAMcoMkA tyAga karatA hai aura saMkleza rahita, samiti kA pAlaka, parigraharahita, trigupti saMyukta hotA huA chaThI bhAvanAmeM pravRtta hotA hai / / 193 / / aba usI chaThI grAhya bhAvanA ko batAte haiMartha-jo saMkleza rahita hai aisI grAhya bhAvanA pAMca prakAra kI hai, tapobhAvanA jJAna bhAvanA, sattva bhAvanA, ekala bhAvanA, dhRtibhaavnaa| saMsAra se bhayabhIta sAdhu ko ina bhAvanAoM ko bhAnA cAhie / / 164 // bhAvArtha-bAra-bAra citana yA abhyAsa ko bhAvanA kahate haiM / tapazcaraNa kA abhyAsa tapobhAvanA hai / jJAnazra ta kA abhyAsa karanA jJAna bhAvanA hai| nirbhayatA kA abhyAsa satvabhAvanA hai / maiM akelA hI hU~ aisA ekatva kA abhyAsa ekatva bhAvanA hai / kaSTa Adi meM dhairya rakhane kA abhyAsa dhRtibala bhAvanA hai| artha-tapo bhAvanA se damita huI iMdriyA~ vaza ho jAtI haiM, isa tapabhAvanA rUpa vidhAna ke dvArA sAdhu indriyAcArya arthAt indriyoM kA zikSA dene vAlA hotA hai aura vaha samAdhAna-arthAt ratnatraya meM pravRtta ho jAtA hai / / 165 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa graha Adi adhikAra [ 65 iMdriyArtha sukhAsaktaH parISaha parAjitaH / jIvo'kRtakriyAH klIbo muhyatyArAdhanAvidhau // 16 // lAlitaH sarvadA saukhyarakArita parikriyaH / kAryakArI yathA nA zvo bAhyamAno raNAMgaNe // 197 // prakArita tapo yogyazciraM viSaya muucchitH|| na jIvo mRtyukAle'sti paroSahasahastathA / / 19 / / vidhApitaH kriyAM pAgyAM sarvadA duHkha vAsitaH / bAhyamAno yathA bAjI kAryakArI rakSitau // 166 / / artha-jo sAdhu ukta tapo bhAvanA rahita hai arthAt anazana Adi tapazcaryA nahIM karatA hai vaha indriya sukhameM Asakta hotA hai, parISaha use parAjita kara detI hai arthAt vaha parISahoMpara vijaya nahIM pAtA, karane yogya kriyA ko nahIM kara pAtA aura isaprakAra zakti hIna napusaka jaisA huA ArAdhanA vidhi-sanyAsamaraNa yA samyaktvAdi cAra ArAdhanA karane meM asamartha hotA hai / / 196 / / artha-jisa prakAra sadA jisako sukhoMmeM lAlita kiyA hai savArI Adi parikriyA jisase nahIM karAyI hai aisA azva yuddha sthala meM kArya meM lagAne para bhI apane kArya karane meM samartha nahIM hotA / / 197 / / artha-usI prakAra jo viSayoM meM macchita hai, yogya tapako cirakAla taka jisane nahIM kiyA vaha yati maraNakAlameM paroSaha vedanA Adi sahane meM samartha nahIM ho sakatA // 16 // vizeSArtha-zabdoM kA abhiprAya samajhakara calanA, daur3anA, kUdanA ityAdi kAryoMkA jise abhyAsa nahIM karAyA hai kevala sukhase puSTa kiyA hai aisA ghor3A yuddha bhUmi meM yukta kArya nahIM kara pAtA svAmIko sahAyatA nahIM dekara ulaTe vahAMse bhAga jAtA hai| ThIka isI taraha jisane pUrvakAlameM tapa nahIM kiyA hai, kSudhA Adi sahana nahIM kiye haiM to vaha sAdhu maraNakAlameM paroSaha Adike sahana karane meM samartha nahIM hotaa| artha-jisa azva dvArA pahale kadanA izAre para calanA zota Adi sahanA ityAdi kAryoM ko karAyA gayA hai sadA duHkhoM se vAsita kiyA hai aise azvako raNa bhUmi meM le jAne para vaha svAmo ke izAre para cala kara yuddha meM kAryakArI hotA hai / / 196il
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA vidhApitastapo yogyaM hRSIkArtha parAMmukhaH / jAyate mRtyu kAleMgI paroSaha sahastathA / / 200 / caturaMga parINAma zruta bhAvanayA paraH / nivyakSipaH pratijJAtaM svaM niryAhayate tataH // 201 // svanyastajinavAkyasyaracito cita karmaNaH / pArI jahApadaH zakaH dagAtu namiloNanama / / 202 / / bhISyamANo'pyahorAtraM bhImarUpaH surAsuraiH / satva bhAvanayA sAdhu dhuri dhArayate'khilam / / 203 / / artha-usI prakAra indriyoM ke viSayoMse jo virakta hai anazana Adi yogya tapako jisane pUrvakAla meM bhalo prakAra kara liyA hai vaha sAdhu maraNakAlameM parISaha sahane meM samartha hotA hai / / 200 // tapobhAvanA samApta huii| jJAna bhAvanAartha-dhRta bhAvanA arthAt bhalI prakAra se zAstroMkA adhyayana jisane kara liyA hai vaha apanI zrata bhAvanA dvArA caturaMga pariNAma-samyaktva Adi cAra ArAdhanA meM upayukta hotA hai / niryAkSepa arthAt vikSepavikalpa yA AkulatA rahita hokara apane pratijJAta niyama ko acchI taraha nibhAtA hai / / 201 // artha-jisane jinendra prabhuke vAkya arthAta AgamArtha meM apane ko lagAyA hai paThana manana Adi ucita kriyAmeM jo tatpara hai aise sAdhu ke maraNakAla meM vedanA ke samaya bhI parISaha upasarga Adi smaraNa kA nAza nahIM kara pAte / arthAt bhalo prakAra zAstra jJAna meM lage rahane se vaha jJAna sadA jAgrata rahatA hai maraNa ko vedanA se bhI vaha vismRta nahIM hotA / athavA zAstrAbhyAsI sAdhuke smRtikA nAza nahIM hotaa| isaprakAra jJAna yA zrata bhAvanA kA phala jAnakara sadA jJAna meM bhAvanA karanI cAhiye / / 202 / / zru tabhAvanA pUrNa huii| satva bhAvanAartha-bhayaMkara rUpavAle deva aura asuroM dvArA dina rAta DarAne para bhI sAdhu satva bhAvanA se akhila saMyama dhurA ko dhAraNa kara lete haiM / / 203 / /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktapratyAkhyAnamaraNa arha Adi adhikAra [ 67 vimuhyatyupasarge no satva bhAvamayA yatiH / yasabhAvanayA yuddha bhISaNe'pi bhaTo yathA // 204 // kAme bhoge gaNe vehe vivRddha katvabhAvanaH / karoti niHspahIbhUya sAdhudharmamanuttaram // 205 // svasu vidharmatAM dRSTvA jinakalpIya saMyataH / / ekatvabhAvanAbhyAso na muhyati kadAcana / / 206 // iti ekAtvaM / artha--sattva bhAvanA ke balase sAdhu upasarga ke samaya mohita nahIM hotA arthAt upasarga para vijaya pAtA hai| jaise ki jisane yuddha kA abhyAsa kara liyA hai aisA subhaTa usa yuddha bhAvanA ke balase bhISaNa yuddha meM bhI DaratA nahIM vijaya pAtA hai / / 204 / / sattva bhAvanA samApta huii| ekarava bhAvanAartha-kAmameM, bhogameM saMghameM aura zarIra meM jisane ekatvakI bhAvanA ko bar3hAyA hai arthAta ye kAma bhoga Adi mujhase bhinna haiM maiM sarvathA akelA hUM ityAdi rUpa ekatva bhAvanA yukta jo sAdhu hai vaha nispRha hokara utkRSTa dharmako karatA hai / / 205 / / artha-jinakalpI nAgadatta nAmake munirAja apane bahina ke sAtha aneka atyAcAra ko hote hue dekhakara bhI ekatva bhAvanA kA abhyAsa hone se mohita nahIM hae una munirAja ke samAna hI ekatva bhAvanA vAle sAdhu kisI bhI padArtha meM moha ko prApta nahIM hote haiM // 206 // nAgavatsa muni kathA-nAgadatta nAmake eka rAja putra the, vairAgya yukta hokara unhoMne jainezvarI dIkSA lo aura ghora tapazcaraNa karate hue jinakalpI munirAja bane eka samaya ke vanameM dhyAna ke liye praviSTa hue usa sthAna para DAkuoM kA ahA thA, DAkuoM ne samajhA ki yaha vyakti hamArA bheda pathikoM ko batAyegA aisA mAnakara ve DAku unheM zrAsa dene ke liye udyata hue kintu munirAja ke svarUpa ko jAnane vAle DAkU. oMke saradAra ne trAsa dene se roka diyA aura kahA ki ye saba saMsAra mAyA se dUra haiM inheM kisI se mamatva nahIM ityAdi / munirAja kucha kAla taka vahIM Thahara gaye / eka dina
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 ] marakaNDikA upasarga mahAyodhAM parISahacamUM paraM / kurvANAmapasatvAnAM bunivArarayAM bhayam // 207 / / una nAgadatta munirAja ko mAtA jo ki nagara ke rAjA ko pramukha rAnI thI aura apanI kanyAko tathA yogya vaibhava evaM parikara ko lekara dUsare deza meM jA rahI thI, usI vanameM pahuMcI vaha munirAja ke darzana kara prazna karatI hai ki he sAdho ! Apa yahAM vanameM nivAsa karate ho mujhe batAIye ki isa vanameM kucha bhaya to nahIM hai ? mere sAtha yuvatI kanyA arthAt ApakI bahina hai aura vaibhava hai / ekatva bhAvanA se vAsita hai mana jinakA aise ve zreSTha yati gostha rahe utara nahIM diyA jabaki ve jAnate the ki yahAM coroM kA bhaya hai / rAnI vanameM Age gamana kara jAtI hai aura bIca meM DAkuoM dvArA pakar3I jAtI hai | DAku samasta mAla tathA rAnI aura sundara nava yauvanA rAjakanyA ko apane saradAra ke nikaTa le jAte haiM / saradAra khuza hokara kahatA hai dekho | maiMne pahale kahA thA nA ki munirAja kisI ko kucha nahIM batAte haiM / isa vAkya ko sunakara rAnI atyanta kupita hokara kahatI hai hai saradAra ! mujhe chUrI do jisa udara meM maiMne usa pApI muni ko nava mAsa rakhA usako cIra DAlatI hUM usane mere udara ko apavitra kiyA hai ityAdi / isa vAkya ko sunakara saradAra ko mAlUma hotA hai ki yaha munirAja kI mAtA hai aura yaha sundara kanyA bahina hai / munirAja ke itane viziSTa nispRha bhAva ko jJAtakara saradAra ekadama virakti ko prApta hotA hai aura gadgad vANI se kahatA hai ki hai mAtA ! tuma dhanya ho tuma to jagatmAtA ho, tumhArI kukSi dhanya hai vaha kadApi apavitra nahIM jisase aise mahAna vairAgI AtmA ne janma liyA / ityAdi vAkya se rAnIko sAMtvanA dekara rAnI ko apanI mAtA aura kanyA ko bahina sadRza Adara karake sampUrNa vaibhava ke sAtha unake iSTa dezameM pahuMcA detA hai, tathA svayaM sarva caurya Adi pApoM kA tyAga karatA hai / isaprakAra nAgadatta nAmA munirAja kA yaha atyanta vairAgya prada kathAnaka hai / ekatva bhAvanA samApta / dhRti bhAvanA- artha--upasarga rUpI mahAn yoddhA jisameM hai aisI paroSaharUpI durvAravega vAlI bar3I bhArI senA jo alpazakti vAle jIvoMko bhaya utpanna karatI hai, usako dhIra vIra
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 66 bhaktapratyAmyAnamaraNa arha Adi adhikAra dhIratAsenayA dhIro vivekazara jAlayA / jAyate yodhayannAzu sAdhuH pUrNa manorathaH // 208 / / iti dhati: / vidhAya vidhinA dRSTijJAna cAritrazodhanam / ciraM viharatAM SaSTayA yati bhAvanayA'nayA // 206 // iti bhaavnaasuutr| sAdhu apanI dhRti bhAvanA rUpI senA dvArA jo ki vineka bAga samUha se pUrNa hai, usake dvArA yuddha karake zIghra hI pUrNa manoratha hotA hai arthAt parISaha Adi para vijaya prApta kara letA hai| sAdhu isa dhuti bhAvanA dvArA vidhi pUrvaka darzana jJAna aura cAritna kA zodhana karake cirakAla taka vihAra kreN| kAMdI Adi azubha pAMca bhAvanAoM kA tyAga karake chaThI tapobhAvanA Adi rUpa bhAvanA dvArA ratnatraya kA zodhana kareM / / 207 // 208 / / // 20 // (10) bhAvanA adhikAra samApta / / / bhaktapratyAkhyAnamaraNa ahaM Adi adhikAra samApta huA //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra = sAthuH sallekhanAM kattu mitthaM bhASitamAnasaH / tapasA yatate samyak bAhya nAbhyaMtareNa ca // 210 // sallekhanA dvidhA sAdhorantarAnantareSyate / tanAMtarA kaSAyasthA dvitIyA kAyagocarA // 211 // abhaktiravamovayaM vRttisaMkhyA rasobhanam / kAyaklezo viviktA ca zayyA SoDhA bahistapaH // 212 / / isaprakAra tapa Adi bhAvamA se vAsita hai mana jisakA aisA sAdhu sallekhanA ko karane ke liye bAhya aura abhyantara samyaka tapoMmeM prayatnazIla hotA hai / / 210 // sAdhuke sallekhanA do prakAra huA karatI hai abhyantara aura bAhma, inameM kaSAya sambandhI abhyantara sallekhanA hai aura zarIra sambandhI bAhya sallekhanA hai / kaSAyoM ko Atma bhAvanA dvArA kama karanA kaSAya sallekhanA kahalAtI hai aura zarIra ko anazanAdi tapa dvArA kama karanA kAya sallekhanA kahI jAtI hai // 211 // bAhya tapa chaha prakAra kA hai-anazana, avamaudarya, vRttiparisaMkhyAna, rasa tyAga, kAyakleza aura vivikta zayyAsana / / 212 / / Age isakA svarUpa batA rahe haiN|
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallebanAdi adhikAra [71 sAryakAlikamanyacca dhAnazanamoritam / prathamaM mRtyukAle'nyadvartamAnasya - kathyate // 13 // eka dvitri catuH paMca SaT saptASTanavAdayaH / upavAsAH jinastatra SaNmAsAvadhayo matAH // 214 // bahudoSAkare grAme pravezo vinivAritaH / saMyamo vaddhitaH pUtaH kurvatAnazanaM tapaH // 215 // AhArastRptaye pusA dvAtrizakavalA jinaH / praSTAviMzatirAdiSTA yoSitaH prakRtisthitaH // 216 // anazana nAmake tapake do bheda haiM sArvakAlika aura asArvakAlika / sArvakAlika samAdhimaraNa ke kAla meM hotA hai aura asArvakAlika isake pahale hotA hai / jo yAvajjIva ke liye AhAra kA tyAga karatA hai usako sArvakAlika anazana kahate haiM aura jo do cAra dasa Adi dinoM kI maryAdA lekara kiyA jAtA hai vaha asArvakAlika anazana hai / / 213 // asAvakAlika upavAsa arthAt dinoM kI maryAdA lekara kiye jAnevAle anazana tapakA varNana karate haiM-eka, do, tIna, cAra, pAMca, chaha, sAta, ATha, nau ityAdi upavAsa karanA asArvakAlika anazana tapa hai ina upavAsoM ko lagAtAra karane kI aMtima avadhi-maryAdA chaha mAsako hai aisA jinendra bhagavAna ne kahA hai arthAt eka upavAsa se lekara do tIna Adi chaha mAsa taka karanA asArvakAlika upavAsa kahalAtA hai // 214 / / isa anazana tapako karane se pavitra saMyama vaddhiMgata hotA hai, tathA bahuta doSoM kA Akara aise grAma meM praveza ruka jAtA hai / arthAt upavAsa karane se AhArArtha grAmameM jAnA par3atA thA vaha ruka jAtA hai, gramAdi meM jAne se vividha dRzya vividha jana samparka hotA hai usase aneka saMkalpa vikalpoMko utpatti hotI hai, kaSAya vRddhi ke kAraNa bhI milate haiM jaise koI duSTa gAlI Adi dene lagatA hai athavA rAga kI vRddhi karane vAlI manohara vastu dekhane meM AtI hai yadi upavAsa hai to ukta doSoM se bhare grAma meM nahIM jAnA par3atA hai aura usase sahaja kaSAyabhAva rAgadveSabhAva Adi doSa roka diye jAte haiM // 215 / / ___ avamaudarya tapa-puruSakA svAbhAvika bhojana battIsa grAsa pramANa hai aura striyoMkA aTThAvIsa grAsa pramANa hai aisA jinadeva ne kahA hai / itane AhAra se tRpti
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 ] marakaNDikA tasmAdekottara zra eNyA kavalaH ziSyate paraH / mucyate yatra tadidama maudaryamucyate / / 217 / / nidrAjayaH samAdhAnaM svAdhyAyaH saMyamaH paraH / hRSIka nirjayaH sAdhoravamovaryato guNAH // 216 // catasro gRdhnutAsakti varSA saMyamakAriNoH / navanIta surAmAMsa madhyAkhyA vikRtividuH // 216 // ho jAtI hai || 216 / / bhAvArtha - hajAra cAvaloM kA eka grAsa mAnA hai aise battIsa grAsa vAlA AhAra puruSa ke liye kSudhA zAMtikAraka hai aTThAIsa grAsa pramANa AhAra striyoM ke liye tRptikAraka hai / ukta pramANabhUta AhAra meM se eka-eka grAsa kama karate hue eka grAsa pramANa zeSa taka ghaTAte jAnA avamaudarya tapa hai / arthAt batIsa grAsoM meM se eka grAsa kama bAhAra lenA do grAsa kama lenA aise karate-karate eka grAsa hI prahAra lenA isaprakAra avamaudarya aneka prakAra kA hai / apane svAbhAvika AhAra meM se eka grAsa kama liyA athavA kabhI do grAsa, kabhI dasa grAma kama pandraha grAsa ityAdi aneka prakAra se AhAra ko kama karanA ye saba hI avamodaryaM tapa kahalAtA hai kyoMki ina saba vidhiyoM meM bhUkha se kama khAyA jAtA hai aura bhUkha se kama khAnA hI avamaudarya tapakA lakSaNa hai / / 217 / / isa maudarya tapako karanese sAdhuko nidrAvijaya guNa prApta hotA hai, samAdhAna hotA hai arthAt jitanA aura jaisA AhAra milA usImeM santuSTatA AtI hai, svAdhyAya bhalI prakAra se ho jAtA hai usameM pramAda nahIM AtA / saMyama kA acchI taraha pAlana hotA hai aura indriyavijaya guNa bhI prApta hotA hai / / 218 || rasa tyAga tapako kahate haiM-rasa tyAga ke kathana meM sarva prathama una padArthoM ko batAte haiM ki jo mahAna anarthakArI haiM sarvathA sarvajana yati aura zrAvaka sabake liye tyAjya haiM / cAra mahA trikRtiyAM haiM -- makkhana, mAMsa, madhu aura madya / makkhana kAMkSAgRddhatA ko karAtA hai, madya agamyagamana kA nimitta hai / mAMsa indriya darpakArI hai aura
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra [73 mahAvikArakAriNyo bhavyena bhavabhoraNA / jinAjJAkAkSiNAtyAjyA yAvajIvaM purava tAH // 220 // gur3atalavadhikSIra sarpiSAM varjane pati / dezataH sarvataH jJeyaM tapaH sAdho rasojhatam / / 221 // azanaM nIrasaM zuddha zukamasvAdu zItalam / bhujate samabhAvena sAdhavo nijitendriyAH // 222 // ye'nye'pi kecanAhArA vRSyA vikRtikAriNaH / te sarve zaktitastyAjyA yoginA rasajinA // 223 / / santoSo bhAvitaH samyaga brahmacarya prapAlitam / dazitaM svasya vairAgyaM kurvANena rasojhanam // 224 / / --.-- - -. . .--..---.-...---...- .-.-.-..-- -- - - - madhu asaMyamakArI hai / athavA ye cAroM hI nikRSTa padArtha kAMkSA Adi saba doSoM ko karate haiM arthAt eka mAMsa yA eka makkhana AdimeM eka ekameM sabake saba doSa bhare par3e haiM / isaliye jinadeva kI AjJA kA pAlana karane ke icchuka saMsAra se bhayabhIta bhavya puruSako pahalese hI yAvajjIva taka ye padArtha sarvathA tyAjya haiM // 219 // 220 / / rasa parityAga tapa-gur3a, tela, dadhi, dUdha, gho ina rasoMkA pUrNarUpa se yA eka do Adi rasoMkA tyAga karanA sAdhu kA rasa tyAga tapa kahalAtA hai // 221 / / indriyoMko jinhoMne vaza kara liyA hai aise sAdhuana bhojana nIrasa ho, rUkhA ho, cAhe ThaNDA ho, svAda rahita ho kintu zuddha ho use samabhAva se grahaNa kara lete haiN| usameM kisI prakAra dveSa bhAva nahIM karate / / 222 // rasa tyAga ke icchuka yogIko gariSTha AhAra, vikAra karane vAlA AhAra aisA anya koI AhAra ho una saba prakAra ke AhAroM ko zakti anusAra chor3a denA cAhiye // 223 / / jo sAdhu isa rasa tyAga ko karatA hai vaha apane jIvana meM santoSa prApta kara letA hai, acchIprakArase brahmacarya kA pAlana tathA vairAgya kI vRddhi ko prApta karatA hai / artha yaha hai ki rasakA tyAga karanese vikArI bhojana nahIM hotA usase brahmavarya prAdi surakSita rahate haiM / jaisA milA vaisA santoSa pUrvaka lene meM AtA hai kyoMki rasoMko lAlasA nahIM rahI / / 224 / /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 ] maragakaNDikA gRhNAti prAsukA bhikSAM gatvA pratyAgato yataH / zambUkAvarta gomUtra puTeSa zalabhAyanaH // 22 // pATakAyasatha dvAra vAt deyAdi gocaram / saMkalpaM vividhaM kRtvA vRttisaMkhyA paro yatiH // 226 / / lanA tRSNAlatArUDhA citrasaMkalpa pallavAH / kuryatA vRttisaMkhyAnaM pareSAM duzcaraM tapaH // 227 / / tiryagakamuparyarka manvarka pratibhAskaraM / yatigrAmAntaraM gatvA pratyAgacchati vA yatiH // 22 // - - - .... ----- -- vattiparisaMkhyAna-AhAra ko jAte samaya sAdhujana vividha niyama lete haiM ki amuka AhAra mile, amukavyakti par3agAhana kare, amuka galI meM mile to levagA anyathA nahIM, yahAM para isIkA varNana karate haiM--AhAra ke liye gamana kara jisa rAste se jAgA vApisa lauTate samaya vidhipUrvaka prAsuka AhAra milegA to grahaNa karUgA anyathA nahIM, isa vidhi ko gatapratyAgata vidhi kahate haiM / zaMkhameM jaise Avartta hote haiM vaise grAmAdi meM AhAra ke liye bhramaNa karate hue AhAra milegA to grahaNa karUgA, athabA gomUtravat bhramaNa karate hue yadi bhikSA milegI to lUgA, iSu-bANake samAna sodhI galI se jAte hae yA pataMgavat arthAt eka nizcita amuka gharameM milegA to grahaNa karUgA, isaprakAra niyama lenA // 225 / / amuka mohalle meM, gharake dvAra para, amuka dAtA ke yahAM ityAdi prakAra AhAra milane kA niyama lenA, AhAra meM dAla hI lUgA, moTha ho lUgA arthAt ye padArtha mile to AhAra karanA anyathA nahIM isataraha vividha prakAra ke saMkalpa karake AhAra lenA, aise saMkalpa pUrNa nahIM hue to samAdhAna pUrvaka basatikAmeM lauTa AnA vRttiparisaMkhyAna tapa hai / / 226 / / anya janoMko duSkara aise isa bRtti parisaMkhyAna tapako karane vAle sAdhu dvArA vicitra saMkalparUpa pattoM vAlI tRSNArUpI latA kATa dI jAtI hai arthAt usa sAdhukI lAlasA samApta hotI hai // 227 // kAyakleza tapa--jisa dina kar3I dhUpa ho usa dina pazcima dizA kI tarapha gamana karanA anuarka gamana kahalAtA hai, sUryako tirache karake gamana, tiryak arka gamana hai / sUryake mastaka para rahate gamana upari arkagamana hai| garmI ke dinoM meM isaprakAra sUrya ke prati gamana-bihAra karanA kAyakleza tapa hai kyoMki isa kriyA dvArA kAya
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra sasaMkramamasaMkramam / sAvaSTaMbhaM tanUtsaga~ guddhoDDInamavasthAnaM sampAdaka pAdakam // 226 // paryakama paryaka vIra padmagavAsanam / zrAsanaM hasti zuNDaM ca godohamakarAnanam ||230|| samasphigaM samasphikkaM kRtyaM kukkuTakAsanam / bahudhetyAnaM sAdhoH kAyaklezavidhAyinaH // 231 // [ 75 zarIra meM kleza-kaSTa hotA hai tathA isa tapake icchuka yati kisI grAma meM jAkara khar3e khar3e hI vApisa loTa Ate haiM arthAt eka gAMva se dUsare gAMvameM jAnA aura tatkAla lauTa AnA bIcameM kahIM bhI nahIM baiThanA yaha ukta munikA kAyakleza tapa hai || 228 || sahArA lekara kAyotsarga - khar3e honA, eka sthAna se dUsare sthAna meM jAkara vahAM ghanTA dina Adi kAla taka khar3e hokara dhyAna karanA saMsaMkrama kAyakleza hai, usI eka sthAnameM nizcala honA asaMkrama hai, giddha pakSI ke samAna avasthita honA arthAt giddha jaise donoM paMkhoM ko phailAkara ur3atA hai vaise donoM bAhuoM ko phailAkara khar3e rahanA, donoM pairoM ko samAna rakhakara khar3e honA, eka paira se khar3e rahanA ye saba kAyakleza haiM // 226 // yahAM taka khar3e hokara kiye jAne vAle kAyakleza kA varNana kiyA / paryaMka Asana lagAnA, arddha paryakAsana, padmAsana, gavAsana, vorAsana, hastizUNDAsana, goduha Asana, makarAsana || 230 // tathA samasphiga, asamasphikka Asana lagAnA, kukkuTa Asana aise aneka prakArake Asana kAyakleza tapa tapane vAle sAdhuke huA karate haiM / / 231 / / yahAM taka do kArikAoM meM baiThane ke Asana batAye haiM / vizeSArtha --- donoM pAMvoM ko goda meM lekara pratimAvat baiThanA paryaMkAsana kahalAtA hai, eka paira ko goda rakhakara baiThanA arddha paryaM kAsana hai, isoko kramazaH padmAsana aura arddha - padmAsana kahate haiM / gayAsana govat baiThanA striyAM jisa taraha baiThakara jinendra ko namaskAra karatI haiM vaisA Asana / vorAsana donoM jaMghAe~ dUra antara para sthApita kara baiThanA / hAthI jaise apanI sUNDa ko pasAratA hai vaise eka hAthako athavA eka pAMvako phailAkara baiThanA hastiNU DAsana kahalAtA hai / goduha Asana - gAyako dohate samaya jaise baiThate haiM vaisA baiThanA | makarAnana Asana- magara ke mukhake samAna pAMvoM kI AkRti banAkara baiThanA / samasphiga kA artha saMskRta TIkA meM "sphipiMDa sama karaNenAsanaM " zabdakA prayoga
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA kodaMDalagaDAdaNDa zavazayyApurassaram / kartavyA bahudhA zayyA zarIraklezakAriNA // 232 // kASTAzmataNa bhUzayyA divAnidrA viparyayaH / durdharAbhrAdhakAzAdi yoga tritayadhAraNam // 233 // dantadhAvana kaNDati snAna niSThIvanAsanam / yAminIjAgaro locaH kAyaklezoyamIritaH // 234 // sUtrAnusArataH sAdhoH kAyaklezaM vitanyataH / cititAH sampadaH sarvAH sampadyante karasthitAH // 23 // kiyA hai aura hindI meM jaMghA tathA kaTi bhAga ko samAna karake baiThanA artha kiyA hai, isase viparIta arthAt jaMpA aura kaTiyAga sama na hobAra niSama rahanA asamasphik Asana hai| murgeko taraha AkRti kara baiThanA kukkuTikA Asana hai / ina saba AsanoM dvArA kAya meM kaSTa hotA hai ata: isa tapako kAyakleza tapa kahate haiM / Age leTakara kiye jAne vAle kAyakleza kA varNana karate haiM / dhanuSavat zayana daMDa zayana kahalAtA hai, daNDa ke sadRza zayana lagaDa zayanaavayavoM ko saMkucita karake zayana karanA, zavazayyA-zava-murde ke samAna cita sonA / isI taraha aneka prakAra kI zayyA se sonA kAyaklezakArI zayyA ko karanA kAyakleza tapa hai / / 232 // kASTha para gayana, pASANa para zayana, dina meM nahIM sonA, durdhara abhAvakAza Adi tIna yogoM ko dhAraNa karanA kAyakleza hai / / 233 / / bhAvArtha-zIta RtumeM khule maidAna meM athavA nadI kinAre Adi sthAnoM para dhyAnase dina mAsa Adi kAlataka sthita honA abhAvakAza yoga kahalAtA hai / grISmakAlameM parvatapara dhyAna karanA grISmayoga hai / varSA Rtu meM vRkSa ke nIce sthita hokara dhyAna karanA vRkSamulayoga hai| ina klezoMko zAnta bhAva se evaM svecchAse sahanA kAyakleza tapa kahalAtA hai| dAtoMna nahIM karanA, khajalI, snAna tathA thUkane kA tyAga, rAtameM jAgate rahanA, aura kezaloca ye saba kAyakleza kahe gaye haiM // 234 / / jo sAdhu sUtra ke anusAra kAyakleza karatA hai usake sampUrNa cintita saMpadAyeM hastagata hotI haiM / / 235 / /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra vivikta vasati: sAsti yasyAM rUparasAdibhiH / sampadyate na saMklezo na dhyAnAdhyayane kSatiH // 236 // antarbahirbhavAM zayyAM trikaToM viSamAM samAm / vAMcchatyavikaTAM sevyAM rAmASaMDha pazUjjhitAm // 237 // udgamotpAdanA valabhA doSamuktAmapakriyAM / pravivikta janAgamyAM gRhazayyA vivarjitAM ||238 || zUnyavezma zilAvezma tarumUlaguhAdayaH / viviktA bhASitAH zayyA svAdhyAyadhyAna vadhikAH / / 236 // ayogyajana saMsarga rATIkala kalAdayaH I vivikta sthiteH santi samAdhAna niSUdinaH // 240 // [ 77 aba yahAM vivikazayyAsana tapa kA nirUpaNa karate haiM-- jisa vasatikA meM rUpa rasa sparza Adi se saMkleza nahIM hotA aura dhyAna adhyayana meM hAni hotI hai vaha vasatikA vivikta kahalAtI hai // 236 // vasatikA grAma Adike bAhara meM sthita ho cAhe madhya meM sthita ho vikaTa khule dvAravAlI ho cAhe avikaTa r3hake dvAravAlo ho, samabhUmiyukta ho athavA viSama bhUmiyukta ho kintu vaha niyamase strI, napuMsaka aura pazuoM rahita honI cAhiye / / 237|| udgama, utpAdanA evaNA doSoMse mukta ho, saMmArjana Adi kriyA vihIna ho, janoMko agamya ho, gRhasthoM ke saMsarga se rahita ho aisI vasatikA cAhiye || 238|| bhAvArtha - vasatikA uddiSTa Adi doSoMse rahita honI cAhiye jaise AhAra ke udgama utpAdana Adi doSa hote haiM aura una doSoMse rahita AhAra ko sAdhujana grahaNa karate haiM / jo doSa gRhastha ke AdhIna hai vaha udgama doSa hai, sAdhu dvArA utpanna karAyA jAtA hai vaha utpAdana doSa hai / eSaNA Adi doSoMkA tathA ina doSoMkA savistAra varNana bhagavatI ArAdhanA TIkA meM hai, vahAMse jAna lenA cAhiye / vivikta vasatikA kaunasI hai yaha batAte haiM - zUnyagRha, zilAgRha, vRkSake koTara, guphA Adi jo ki svAdhyAya aura dhyAnakI vRddhikAraka haiM vaha vivikta vasatikA kahalAtI haiM ||239 // ayogya logoMkA saMsarga, rAr3a, kalakala zabda, kalaha Adi samAdhAna - zAMti ko naSTa karane vAle doSa avivikta vasati meM rahane se Ate haiM / / 240 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 ] maraNakaNDikA prArabhArAkRtrimArAma devatAdi gRhAdiSu / jAyate vasataH sAdhoH samAdhAnamakhaNDitam // 241 / / evamaikAgrayamApano dhyAnaH zuddhapravRttibhiH / samitaH paMcabhiguptastribhirasti hitodyataH // 242 // tamirjarayate karma saMvRtto'ntamuhUrtataH / SaSTASTamAdibhiH sAdhustapasA yansaMvRtaH // 243 // evaM bhAvayamAnaH saMstapasA sthiramAnasaH / aprazastaM parINAmaM nAzayazceSTate tarAM // 244 / / tattapo'bhimataM bAhya mano yena na duSyati / yogAyena na hIyaMte yena zraddhA pravartate // 24 // prArabhAra akRtrima bAga, devatA gRha AdimeM nivAsa karane vAle sAdhu ke akhaMDa samAdhAna-zAnti hotI hai !!241 // isaprakAra vivikta vasatimeM rahane se zuddha pravRtti dvArA dhyAnameM ekAgratA AtI hai tathA pAMca samitiyA~ palatI haiM, tIna guptiyAM siddha hotI haiM, isa taraha vaha sAdhu apane hitameM umadyazIla ho jAtA hai / / 242 // - jo sAdhu azubha mana vacana kAyase saMvata nahIM hai arthAt guptikA pAlaka nahIM hai vaha SaSThopavAsa-belA aSTamopavAsa-telA Adi tapa dvArA jitanA karma naSTa karatA hai utanA karma saMvRta huA arthAt manogupti Adi yukta huA antarmuhUrta meM naSTa kara detA hai // 243 // isaprakAra guptiko bhAvanA karatA huA tapa dvArA jisane manako sthira kara liyA vaha sAdhu aprazasta pariNAma ko naSTa karatA huA satata cAritra meM prayatnazIla hotA hai / / 244|| vAstava meM bAhma tapa vaha hai jisase mana dUSita nahIM hotA arthAta utanA bAhya tapa zreSTha hai, jitanA tapa karane para mana meM kleza nahIM hotaa| vaha tapa zreSTha hai jisase yoga- AtApanAdi yA dhyAna kama nahIM hotA, jisase zraddhA banI rahatI hai / / 245 / /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra bAhyena tapasA sarvA nirastAH sukhavAsanAH / samyak tanUkRto dehaH svaH saMvege'dhiropitaH // 246 // saMtondriyANi dAMtAni spRSTA yoga samAdhayaH / jobitAzA pariddhinA, balavIryamagopitam // 247 // rasadehasukhAnAsthA jAyate duHkhabhAvanA | pramaddanaM kaSAyANAmindriyArtheSvanAvaraH || 246 || zrAhArakhavaMtA dAMti samastA tyAgayogyatA | gopanaM brahmacaryasya lAbhAlAbhasamAnatA // 246 // nidrAgRddhi madasnehalobha moha parAjayaH / dhyAnasvAdhyAyayorvA ddhiH sukhaduHkha samAnatA // 250 // | zrAtmA pravacanaM saMghaH kulaM bhavati zobhanaM / samastaM tyakta mAlasyaM kalmaSaM vinivAritam / / 251 / / [ 3 bAhya tapa dvArA sarva sukhIpanA nirasta ho jAtA hai, zarIra bhalI prakAra kRza ho jAtA hai aura apane AtmA ko saMsAra bhIrutArUpa saMvega meM sthApita kiyA jAtA hai / / 246 / / bAhya tapa dvArA indriyA~ vaza hotI haiM yoga aura samAdhi arthAt ratnatraya meM ekAgratA prApta hotI hai, jIvana ko AzA naSTa hoto hai aura balavIrya pragaTa hotA hai| // 247 // madhura zrAdi rasoMmeM aura zarIra sukhoM meM AsthA nahIM rahatI, duHkha sahane kI bhAvanA hotI hai / kaSAyoMkA mardana hotA hai, indriyoMke viSayoM meM anAdara ho jAtA hai || 248|| tathA AhAra kI vAMchA naSTa hotI hai, saba prakAra ko icchA kA damana hotA samasta AhAroM ko hamezA ke liye samAdhi ke samaya tyAga karanA par3atA hai usa samasta AhAra ko yAvajjIva tyAga karane kI yogyatA anazana Adi tapa se AtI hai, brahmacarya ko rakSA hotI hai aura lAbha tathA alAbha donoM meM samabhAva prApta hotA hai // 249 // nidrA, lAlasA, garva, sneha, lobha, moha ina sabakA parAjaya kara letA hai jo ki bAhya tapako tapatA hai / dhyAna aura svAdhyAya meM vRddhi kA honA aura sukha duHkha donoM meM samAna bhAva bane rahanA yaha guNa bhI tapazcaraNa dvArA ho prApta hotA hai / / 250 / / apano AtmA, apanA vaMza, apanA saMgha, aura jinamata ina sabakI zobhA kA kAraNa tapa hai, tapasvI ke samasta Alasa chUTa jAte haiM aura pApakA nirodha hotA hai / / 251 / /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 ] marakaNDikA mithyAdarzaninAM saumyaM saMvego sUyasAM satAM / muktaH prakAzito mArgo jinAzAparipAlitA / / 252 // saMtoSaH saMyamo dehalAghavaM zamavarddhanam / tapasaH kriyamANasya guNAH santi yathAyatham / / 253 // udgamotpAdanAhAra doSabhakta mitaM laghu / virasaM gRtAhAraM kriyate vividhaM tapaH / / ( pAThAntaram ) AhAramadhpayannevaM vRddho vRddhena saMyataH / tapasA saMlikhatyaMgaM vRddha naikAMtato'thavA / / 254 / / munirAjoM kA ugra tapa dekhakara mithyAdRSTi jIva bhI apanI ugratA chor3akara saumya bana jAte haiM arthAt jainoMkA tapa bar3A durdhara hai aisA dekhakara prasanna hote haiM, tapazcaraNa meM tatpara isa muniko dekhakara anya munirAjoM ko saMsAra se bhaya utpanna hotA hai ki yaha mahAtmA saMsArake kaSTase bhayabhIta hokara mukti ke liye kitanA kaThora tapa karatA hai ! hameM bhI yaha sAMsArika kaSTa bhoganA na par3e isaliye avazya tapa karanA cAhiye ityAdi / tapase muktimArga kA prakAzana hotA hai aura jina bhagavAna kI AjJAkA pAlana hotA hai ||252 / / tapasvI ke jIvana meM santoSa AtA hai, saMyama AtA hai, zarIra meM laghutA hotI hai arthAt tapase zarIra kA bhArIpana moTApA naSTa hotA hai / upazama bhAva vRddhiMgata hotA hai / isaprakAra tapa karane vAle ke ye guNa yathA sambhava prApta hote haiM arthAt chaha prakArake sapa haiM inameM se anazana dvArA zarIra laghutA, rasa tyAga se santoSa ityAdi guNa bhI pragaTa hote haiM / isIprakAra anya anya tapake guNa bhI samajhanA cAhiye / / 253 // munirAja udgama, utpAdana aura eSaNA ina doSoM kA tyAga karake mita laghu virasa aise AhAra ko grahaNa karate hue vividha bAhya tapako karate haiM arthAt nirdoSa AhAra lekara tapa karanA cAhiye, uddiSTa AhAra Adi chiyAlIsa AhAra sambandho doSa haiM una doSoM se yukta azuddha aisA AhAra karake kadApi tapa nahIM karanA cAhiye ( pAThAntara kI apekSA ) / isaprakAra yati AhAra ko alpa karatA huA vRddhigata tapa dvArA arthAt belA telA Adi kramase Age tapako bar3hAtA hai aura usase zarIra kRza karatA hai, athavA kabhI hIyamAna tapase pravRtti karatA hai / / 254 ||
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra krameNasaM likhatyaMgamAhAraM svayaMyanyatiH / pratyahaM vA gRhItena tapasA vidhikovidaH // 255 // AhAragocaraM nAkArairavagrahaiH 1 mumukSuH saMlikhatyaMgaM saMyamasyAvirodhakam // 256 // yA bhikSu pratimAzcitrA bale sati ca jIvite / pIDayanti na tAH kAyaM saMlikhaM taM yathAbalaM // ( pAThAntaraM ) [ 81 vizeSArtha - belA telA caulA ityAdi rUpase anazana karanA anazana tapa ko vRddhi hai, battIsa grAsa pramANa AhAra meM se kramazaH grAsa kama karate rahanA ityAdi rUpa avamodayaM tapakI vRddhi hai, eka rasakA, do rasakA tyAga karanA, kabhI chahoM rasoMkA tyAga karanA, rasatyAga tapakI vRddhi kahalAtI hai / Aja isa gAMva meM AhAra to lUMgA, Aja isa mohalle meM milegA to lUMgA, Aja isa ghara meM milegA to lUMgA ityAdi rUpa vRttiparisaMkhyAna tapakI vRddhi jAnanA / zUnya gRha nivAsa, punaH grAma samIpa vasati meM nivAsa, punaH giri guphA meM nivAsa ityAdi rUpa vivikta zayyAsana tapakI vRddhi hotI hai / aura dinameM Atapana yoga lekara rAtrimeM pratimAvat nizcala sthita rahanA ityAdi rUpa kAyakleza tapakI vRddhi jAnanA cAhiye / kramase AhAra ko ghaTAte hue zarIra ko ghaTAtA jAya athavA pratidina vividhabhinna-bhinna prakAra se tapako karate hue vidhikovida tapa kI vidhiko jAnane vAlA sAdhu kAyA ko kRza karatA hai || 255 || saMyama kI virAdhanA na ho isaprakAra se AhAra sambandhI ugra ugra aise nAnA avagraha-niyamoM dvArA mumukSujana zarIrako kRza karate haiM / / 256 / / yathAzakti zarIra sallekhanA karanevAle sAdhuke bala aura jovana ke rahane para aneka prakAra kI bhikSu pratimA kA AcaraNa karane para saMkleza nahIM hotA hai aura yadi zakti ke anusAra tapa nahIM kiyA adhika tIvra gati se zarIra kRza kiyA to mahAn kleza hogA aura usase karmabandha hogA ataH yathAzakti tapameM pravRtti zreyaskara hai / ( pAThAntarakI apekSA )
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaTikA dehasallekhanAhetu hayA variNataM tapaH / vadanti paramAcAmlamahatA yatra yoginaH // 257 / / SaSTASTramAdibhizcitrarupavAsaratandritaH / gRhNAti mitamAhAramAcAmlaM bahuzaH punaH // 258 / / vizeSArtha-zarIra sallekhanA kA icchuka sAdhu yadi uttama saMhanana vAlA hai dhairya tha tajJAna Adi guNoMse maNDita hai paroSa upasarga sahana kiye haiM to vaha mahAsattvazAlI mani isa bhikSapratimA vidhikA anuSThAna kara sakatA hai, isa deza meM rahate hue eka mAsa ke andara amuka-amuka durlabha AhAra milegA to grahaNa karUgA anyathA nahIM aisI pratijJA karake usa mAsa ke antima dina pratimAyoga dhAraNa karatA hai, yaha eka pratimA huii| pUrvokta AhAra se zataguNita utkRSTa durlabha aise bhinna-bhinna AhArakA vrata grahaNa karatA hai yaha vrata domAsakA tInakA, cAra, pA~ca, chaha aura sAta mAsa taka kramazaH calatA hai, pratyeka mahine ke antima dina pratimAyoga dhAraNa karatA hai, ye sAta bhikSu pratimAyeM haiN| punazca sAta-sAta dinoMmeM pUrva AhArako apekSA se zata guNita utkRSTa aura durlabha aise bhinna-bhinna AhAra tIna bAra lene kI pratijJA karatA hai. AhAra ko prApti hotI hai to tona, do aura eka grAsa letA hai. ye tIna bhikSu pratimAyeM haiN| tadanantara rAtri aura dina meM pratimAyoga dhAraNa karatA hai punaH pratimAyoga se dhyAnastha hotA hai ye do bhikSu pratimAyeM haiM / isase pahale avadhi aura manaHparyaya jJAna prApta hote haiM, anantara sUryodaya hone para ukta mahAmanA mahAdharyazAlo munirAja kevalajJAnako prApta kara lete haiN| isa taraha ye bAraha bhikSu pratimAyeM jinAgamameM varNita haiM / zarIrakI sallekhanA ke liye vividha tapoMkA varNana arhanta devane kiyA hai una tapoMmeM AcAmla tapa utkRSTa hai aisA yogijana kahate haiM / / 257 / / belA, telA Adi vividha upavAsoM dvArA tapa karatA huA niSpramAdI yati RmazaH alpa AhAra ko karatA hai punazca bahuta prakAra se AcAmla ko karatA hai / arthAta do tIna Adi upavAsa kare madhya-madhya meM alpa AhAra-avamaudarya karatA rahe, phira AcAmla vidhi kare / / 258 / /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ [63 sahalekhanAdi adhikAra kAlo dvAdazavarSAriga kAle sati mahIyasi / bhaktatyAgasya pUrNAni prakRSTaH kathito jinaH // 25 // vicitraH saMlikhityaMgaM yogavarSa catuSTayaM / samasta rasa mokSeNa paraM varSa catuSTayaM // 260 // AcAmla rasahAnibhyAM varSe dvanayate yatiH / AcAmlena vizuddha'na varSamekaM mahAmanAH // 261 // SaNmAsImaprakRSTena prakRtena samAdhaye / SaNmAsauM nayate dhIraH kAyaklezena zuddhadhIH / / 262 // dravyaM kSetra sudhIH kAlaM dhAtu jJAtvA tapasyati / tathA nyanti yo bAzu vAtapittakaphA yathA // 263 // bhAvArtha--AcAmla ko yahA~ para kAMjikA zabdase kahA jAtA hai, kevala mAMDa lenA athavA kucha bhAtake kaNa jisameM ho aisA mAMDa ho lenA AcAmla yA kAMjikA AhAra hai ! koI kevala bhAtake AhAra ko AcAmla kahate haiM, koI bhAta aura imalI kA pAnI lene ko AcAmla kahate haiM / sallekhanA kA jo bheda bhaktapratyAkhyAna hai usIkA ati vistArase varNana cala rahA hai, isa bhaktapratyAkhyAna kA kAla utkRSTa rUpase bAraha varSa pramANa jinendra devane kahA hai // 256 / / bAraha varSa kisa prakAra vyatIta kare so batAte haiM-vividha Atapana prAdi yoga dhAraNa karake cAra varSa vyatIta karatA hai, punaH samasta rasoMkA tyAga karate hue cAra varSoMko pUrNa karatA hai // 26 // AcAmla tapa tathA rasa tyAga dvArA do varSa pUrNa karatA hai punaH eka varSa kevala AcAmla tapa dvArA vyatIta karatA hai / / 2611 / isaprakAra cAra varSa upavAsa dvArA, bAra varSa rasa tyAga dvArA, do varSa AcAmla aura rasa tyAga donoM dvArA aura eka varSa kevala AcAmla dvArA vyatIta hone para, zuddha buddhi vAle ve kSapaka munirAja antima bArahaveM varSa ke prathama chaha mAsa to madhyama tapa dvArA aura dvitIya chaha mAsa utkRSTa kAyaklozakAro tapa dvArA vyatIta karate haiM / / 262 / / dravya kSetra kAla aura dhAtu-zarIra prakRti ko jAnakara sAdhu usa prakAra se tapa karatA hai jisa prakAra se ki vAta pitta kapha doSa kSabhita na ho / / 263 / /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 ] mararakaNDikA itthaM sallekhanAmAgaM kurvANenApyanekadhA / nava tyAjyAtma saMzuddhiH kSapakeNa paTIyasA / / 264 / / bhAvazuddhadhA vinotkRSTamapi ye kurvate tapaH / bahirlezyA na sA teSAM zuddhi bhavati kevalA / / 265 / / kaSAyAkulacittasya bhAvazuddhiH kutastanI / yatastato vidhAtavyA kaSAyANAM tanUkRtiH // 266 // vizeSArtha -- AhArako yahA~ para dravya zabda se kahA hai, koI AhAra zAka bahula hotA hai, koI rasa bahula, koI kulatho yukta, niSpAva canA Adise mizrita ityAdi AhAra ko jJAta karanA arthAt isa deza grAma AdimeM rasa bahula AhAra prApta hotA hai| athavA nahIM, zAka bahula hai ityAdiko dekhakara upavAsa Adi tapa kareM jisase zarIra zuSkatA yA bAta Adi doSa kupita na ho / yaha deza jala bahula hai isameM varSA bahuta hai, tathA isa kSetra meM pAnI nahIM hai zuSka pradeza hai ityAdi dekhakara tapa karanA cAhiye kyoMki anUpa deza arthAt jala bahula deza meM upavAsa ThIka hote haiM / yaha grISmakAla hai, yaha zItakAla hai, grISmakAla meM tapazcaraNa kaThina par3atA ityAdi kAla ko jAnanA / merI zarIra prakRti kaisI hai ? bAta pradhAna haiM yA kapha pradhAna hai ityAdi vicAra karanA cAhiye usase roga nahIM Ate haiM / kaSAya sallekhanA ko kahate haiM-- isa taraha aneka prakAra kI tapa vidhi dvArA sallekhanA mArga ko karate hue catura kSapaka muni apanI Atma zuddhi ko kabhI bhI nahIM chor3e / arthAt Arama zraddhA, Atma bhAvanA kI surakSA pUrvaka ho tapa karanA cAhiye / / 264 / / bhAvazuddhi ke binA jo sAdhujana utkRSTa bhI tapa karate haiM unake Atmazuddhi nahIM hotI hai unakI vaha tapakI kriyA kevala bAhya lezyA mAtra hai / arthAt khyAti pUjA aura lAbha Adi ko icchAse tapa karanA AtmAkI zuddhikA kAraNa nahIM hai aura Atmazuddhi binA karma nirjarA nahIM hotI ataH aisA tapa mokSamArga meM vyartha hai / / 265 / / kaSAyase Akulita hai citta jisakA aise vyakti ke bhAvazuddhi kahA~se ho sakatI hai ? isaliye kaSAyoM ko avazya hI kRza karanA cAhiye || 266 //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra | 85 jetavyA kSamayA kodho mAno mArdava sampadA / Arjavena sadA mAyA lobhaH santoSayogataH // 267 / / caturNA sa kaSAyANAM na vazaM yAti zuddhadhIH / utpattistyajyate teSAM sarvadA yena sa tasvata: 126 // daM sarvadA patra, pAyagni ruvIyate / yatra zAmyatyasau vastu, tadAdeyaM paToyasA // 266 / / yadhuveti kaSAyAgni, vidhyAtavyastadA laghu / zAmyanti khilAdoSA, zamite tatra tattvataH // 270 // rAgadveSAdika sAdhoH, saMgAbhAve vinazyati / kAraNAbhAvataH kArya, ki kutrApyavatiSThate / / 271 / / kaSAyoMko jItane kA upAya dikhAte haiM sAdhujanoMko kSamA dvArA to krodhako jotanA cAhiye, mAnako mArdava saMpatti dvArA, mAyAko sadA ho Arjava dharma dvArA evaM saMtoSa yogase lobhako jItanA cAhiye // 267 / / jo zuddha buddhivAlA sAdhu hai vaha cAroM hI kaSAyoMke vaza meM nahIM AtA, kyoMki vaha una kaSAyoMko utpatti hI sarvadA hone nahIM detA // 26 // jahA~para kaSAyarUpI agni utpanna hotI hai usa dravya kSetra Adiko sadA hI chor3a denA cAhiye aura jahA~ para kaSAyoMkA zamana hotA hai usa dravyAdiko catura sAdhu ko grahaNa karanA cAhiye / / 266 / / yadi kadAcita kaSAyarUpa agni utpanna bhI ho jAya to zIghra hI use bujhA denI cAhiye / kyoMki kaSAyoMke zAnta honepara zeSa doSa bAstabameM zAnta ho hI jAte haiM // 270 / / parigrahake abhAvameM sAdhuke rAgadveSa vinaSTa ho jAte haiM, kyA kAraNake abhAvameM kArya hotA huA kahIM dekhA gayA hai ? nahIM ! matalaba jaise miTTI yA kapAsa rUpa kAraNake rahane para ghaTa aura paTa rUpa kArya utpanna hotA hai anyathA nahIM / isIprakAra parigrahake abhAvameM sAdhuke rAgadveSa nahIM hote haiM // 27 //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 ] batAte haiM marakaNDikA udeti sahasA vAkyA sahiSNutAvAtyA preritaH kopapAvakaH / caNDo, bhUripratyuttarendhanaH // 272 // sa dagdhvA jvalitaH kSipraM ratnatritaya kAnanam / vivadhAti mahAtapaM saMsArAMgAra saMcayaiH / / 273 / / jAyamAnaH kaSAyAgniH, zamanoyo manISiNA / icchA mithyA tathAkArapraNipAtAdi vAribhiH / / 274 / / aba yahA~para krodharUpa agni kaba kaise prajjvalita hotI hai evaM bar3hatI hai isako khoTe vacana sahana nahIM honerUpa vAyuse jo prerita huI hai aisI krodharUpI pracaMDa agni sahasA utpanna ho jAyA karatI hai aura vaha agni pratyuttara rUpI bar3e bhArI Indhana dvArA bhayaMkara rUpa dhAraNa karatI hai || 272 // vizeSArtha - - yahA~ para sAdhu AcArya Adike krodha kaise utpanna hotA hai kisa kAraNa bar3hatA hai isako batalAyA hai, ziSyakI ayogya pravRtti rokaneke liye guru upadeza dete haiM, parantu ziSya jaba pratikUla vacana bolatA hai taba guruko vaha sahana nahIM hotA, yaha sahana nahIM honA hI eka taraha kI bAyu hai, isase guruke manameM kopa agni prajjvalita hotI hai, guru punaH ziSya ko samajhAnekA prayatna karatA hai, ziSya uttara pratyuttara karatA hai usase kopAgni bar3hatI hai / athavA guruke kaThora AjJA paraka vacana ziSyako sahana nahIM honese usake kopa utpanna hotA hai / isa prakAra kopa rUpI agnike pragaTa honepara usase ratnatrayarUpI vana zIghratayA jalakara bhasmasAt ho jAtA hai / usase saMsAra rUpI aMgAroMkA samUha mahA bhayaMkara saMtApa ko karatA hai || 273 // isaprakAra kI kopAgniko kaise zAMta kareM ! isakA upAya batAte haiMjaba krodhAgni utpanna hotI hai taba use buddhimAnako icchAkAra, mithyAkAra, tathAkAra namaskAra rUpI zreSTha jala dvArA zAnta karanA cAhiye || 274 || bhAvArtha - ziSya dvArA guruko krodha utpanna ho jAya to usakA upAya yahA~ batAyA hai - he gurudeva ! Apake zikSA bacanako maiM aba cAhatA hU~, isaprakAra ziSyake namra vacana icchAkAra kahalAtA hai / he pUjya ! maiMne Apako pratikUla vacana sunAyA pratyuttara diyA athavA pahale jo aparAdha kiyA hai vaha doSa mithyA ho isaprakAra kahanA
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra saMlikhyaM gauravaM saMjJA nokaSAyA mahAbhaTAH / samastA nivitA lezyA samAdhAnaM yatA satA // 275 / / dhitAyagrahaH sAdhu prakaTAsthisirAdikaH / tanakRtasamastAMgo bhavatyadhyAtmaniSThitaH // 276 / / bAhyAmAbhyantarauM kRtvA yogI sahalekhanAmiti / saMsAratyajanAkAMkSI prakRSTaM kurute tapaH // 277 / / ___ iti sallekhanA sUtram / mithyAkAra hai / bho bhagavan ! prasanna hovo, maiM Apako namarakAra karatA hU~ ityAdi rUpa vacana kahanA, ApakI zikSA bilakula satya hai ityAdi rUpa kahanA tathA kAra kahalAtA hai / samAdhAna-zAntabhAvameM yatnazIla sajjana dvArA kaSAyoMke samAna gArava, saMjJA tathA nau nokaSAya rUpI mahAsubhaTa bhI kRza karane cAhiye, samasta azubha, kRSNa, nIla aura kApota lezyAoMko nindita karanA cAhiye arthAt chor3a denA cAhiye / / 275 / / vizeSArtha-gaurava yA gArava tIna haiM-Rddhi gArava, rasa gArava, sAtAgArava / apane RddhikA garva karanA Rddhi gArava hai| sarasa bhojana prApti kA mAna karanA rasa gArava hai aura apane sukhiyA jIvanakA mada karanA sAtA gArava hai / saMjJAya AhAra, bhaya maithuna aura parigraha rUpa cAra haiM / saMjAkA artha yahA~para vAMcchA liyA hai AhArako vAMcchA AhAra saMjJA hai aise anya tIna saMjJAke viSayameM lagAnA / nokaSAya nau haiMhAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda aura napusakaveda / ye saba mahAsubhaTa sadRza haiM kyoMki ina para vijaya pAnA atyanta kaThina hai| kintu mokSake icchuka jana inapara parama upazama bhAva dvArA vijaya prApta kara lete haiM / jisane apane avagraha-yama niyamoMko vRddhiMgata kiyA hai samasta zarIra kRza honese nasA, jAla aura asthiyA~ jinakI sApha-sApha dikhAyI de rahI haiM aise aMga upAMgoM ko kRza karanevAlA sAdhu apane AtmAmeM niSTha ho jAtA hai / / 276 / / bAhya sallekhanA-zarIra kRza karanA aura abhyantara sallekhanA-kaSAya kRza karanA ina donoM sallekhanAko karake saMsArakA tyAga arthAt pari bhramaNako chor3ane ke icchuka yogI prakRSTa tapako karatA hai / / 277] / // iti sallekhanA sUtra samApta //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 ] maraNakaNDikA na zaknomya zuci tyAjyamidaM voDhu mahatkSayi / vicintyeti vapu styaktu gaNaM pAti kRtakriyaH // 278 / / api saMnyasyatA cityaM hitaM saMghAya sUriNA / paropakAritA sadbhiH prANAnte'pi na mucyate / / 276 / / vijJAya kAla mAhUya samastaMgaNamAtmanA / pAlocya sadRzaM bhikSa samartha gaNadhAraNe // 28 // pradeze pAvanImUte cArulagnAdike dine / gaNaM nikSipate tatra svalpAM kRtvA kathAM sudhIH / / 281 / / - - - - dizA nAmakA bArahavAM adhikAra-samAdhike avasarako prApta hue AcArya ( athavA sAdhu ) aisA vicAra karate haiM ki yaha zarIra mala mUtra rUpa azuci hai, naSTa honevAlA hai, tyAjya hai aba maiM isa zarIrako dhAraNa karane meM samartha nahIM huuN| isa taraha zaroratyAga kA vicAra karake jisane samAdhiko sAmagrIko prApta kiyA hai aisA vaha sAdhU apane saMghake ziSyoMke nikaTa jAtA hai / / 278 / / - sallekhamA karaneke icchuka AcAryako saMghake hitakA vicAra karanA cAhiye arthAta mere jAne ke bAda muni AryikA Adi caturvidha saMghakA ahita na ho jAya, saMghastha sAdhuoMkA ratnatraya dharma surakSita rahe isa bAtakA vicAra AcArya parameSThI samAdhimaraNa dhAraNa karate samaya karate haiM / ThIka hI hai sajjana mahApuruSa prANAnta meM bhI paropakAra nahIM chor3ate haiM / / 279 / / samAdhikAlako jJAta karake AcArya apane saMghako bulAte haiM tathA saMgha dhAraNa karane meM samartha apane sadRza sAdhuko dekhate haiM-socate haiM / / 280 / / pavitra kSetrameM vAra tithi nakSatra lagna dina Adi somya ho usa dina yogya ziSya para apanA saMgha samarpita karate haiM arthAt mavIna AcArya banAte haiN| tathA ukta nabona AcArya ko evaM ziSyoMko thor3e zabdoM meM samajhAte haiM / / 281 //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahalekhanAdi adhikAra ukta ca-kSepaka:jJAna vijJAna saMpannaH svagurorabhisaMmataH / vinItodharmazolazca yaH so'haMti guroH parva // 1 // avicchedAya tIrthasya, taM vijJAya guNAkaraM / anujAnAti saMbodhya vigayaM bhavatAmiti // 282 // iti vika sUtram sakalaM gaNa mAmantra kRravA gaNi nivezanaM / sa tridhA kSamayatyevaM bAla vRddhAkulaM gaNaM // 23 // yadIrghakAla saMvAsamamatva stena rAgataH / apriya bhariNataM kiMcittatsarvakSamayAmi vaH // 24 // AcArya padake yogya kauna hai yaha kSepaka [mUlArA0 darpaNase uddhRta] kArikA dvArA batAte haiM- jo jJAna vijJAna saMpanna hai, apane gurukA mAnya hai, vinIta, ratnatraya dharmakA pAlaka hai vaha ziSya AcArya padake yogya hai / / 1 // ratnatraya dharmarUpa tIrthakA nAza na ho vaha sadA pravartita rahe isa hetuse guNoMke Akara svarUpa nUtana-AcAryako saMbodhana karate haiM ki tumako aba saMghakA anugraha isaprakAra karanA cAhiye ityAdi usa bAla AcAryako dizAbodha denA hI dik yA dizA kahalAtI hai arthAt nUtana AcAryako purAne bhUtapUrva AcArya jo zikSA-upadeza dizA bodha dete haiM usakA varNana isa "dizA" nAmA bArahaveM adhikArameM hotA hai, aura isIliye isakA dik-dizA yaha nAma hai / / 282 / / kSamaNa nAmakA terahavAM sUtrAdhikAra--- ___ sakala gaNako bulAkara usameM nUtana prAcAryako sthApana kara vaha bhUtapUrva AcArya mana vacana kAyase bAla vRddha sAdhu yukta saMdha se kSamA mAMgate haiM / / 283 / / he saMghastha sAdhugaNa ! isa saMghameM dIrghakAlase rahate hue mamatA, sneha aura rAgake kAraNa Apa logoMko jo kucha apriya kahA hai usa kaThora vacana kI maiM kSamA mAMgatA hUM / / 284 // apane AcArya dvArA isa taraha kSamA mAMgane para saMghako kyA karanA cAhiye yaha batAte haiM-~
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10] maraNAkaNDikA praNamya patitaH saMghastrAtAraM vatsalaM yatim / dharmAcArya nijaM sarvaM samyak kSamayati tridhA // 28 // sa sUtrArtha rahasyajJaH svArtha niSTho'pi yatnataH / saMvignazcitayatyevaM gaNaM dhoro jinAjJayA // 286 / / gaMbhIrAM madhurAM snigdhAM graahyaamaanNddaayinii| anuziSTi dadAtyevaM sa gaNasya gaNezinaH // 287 // ratnatraye vidhAtavyaM, vartamAna pravartanam / phalpAkalpa pravRttAnAM, sarveSAmAgamiSyati // 28 // ratnatraya dharma Adike rakSaka, vAtsalyako mAno sAkSAt matti hI haiM aise dharmAcArya yatiko namaskAra kara caraNoMmeM jhukakara samasta saMghastha sAdhujana apane sarva aparAdhoMke prati bhalIprakArase mana vacana kAya dvArA kSamA mAMgate haiM // 285 / / isaprakAra saMghadvArA kSamA yAcanA honepara pUrva AcAryakA kArya kyA hai ? so batalAte haiM sUtrArtha aura rahasya granthake jJAtA arthAt Agama-siddhAMta ke artha karanemeM nipuNa tathA prAyazcitta granthake vidvAn pUrva AcArya yadyapi aba apanA svArtha jo samAdhi hai usameM niSTha ho cuke haiM to bhI saMsArase bhayayukta dhIra aise ve gaNako ciMtA karate haiM aura unheM saMbodhita karate haiM // 286 / / unakA saMbodhana arthAt upadeza vacana kaisA rahatA hai yaha batAte haiM jo vacana gaMbhIra arthAt sArabhUta hai, madhura hai, sneha bharA hai, grAhya hai aura AnandadAyaka hai aise vacana saMgha aura nUtana AcAryako kahakara isataraha zikSA dete haiM ki / / 287 / / kalpa yogya akalpa ayogya vastuoMmeM yathAyogya pravRtti karane vAle Apa sabhI ko aba AgAmI kAlameM anuSTheya aise ratnatraya mArga meM vRddhikAraka pravartana karanA cAhiye jisase ratnatraya bar3he vaisA karanA cAhiye / / 288 / / jo navIna AcArya haiM unako zikSA vacana kahate haiM
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra saMkSipRhAdito'mbhodhi gacchantIva mahAnI / vistarantI vidhAtAguNazIla pravartanA // 28 // mA smakArSI vihAraM tvaM, mArjArasitopamam / mA nonazo gaNaM svaM ca, kavAcana kathaMcana / / 260 / / vidhyApayati yo vezma, nAtmIyamalasatvataH / paramezmazame tatra, pratItiH kriyate katham // 26 // jisaprakAra nadI udgama sthAna meM alpa pramANa utpanna hotI hai aura sAgarake tarapha jAtI huI mahApramANa hotI hai usIprakAra Apako bhI prArambha meM alpa pramANase guNa, vrata, zIlAdi dhAraNa kara uttarottara una pratAdimeM bar3hatI huI pravRtti karanI cAhiye arthAt ahiMsAdi vrata evaM zIla Adi Age Age vRddhiMgata ho aisA karanA cAhiye // 289 // jaise mArjArakA zabda pahale prathama bar3A aura anta meM alpa rahatA hai vaisA tuma kadApi kisI taraha bhI AcaraNa nahIM karanA na saMghase karAnA, aisA AcaraNa karake kabhI bhI apanA aura saMghakA nAza nahIM karanA arthAt prArambhameM durdhara ati kaThora tapa niyamameM pravRtti karanA aura pIche maMda AcaraNa (tapa AdimeM pravRtta hI nahIM honA usameM azraddhA ho jAnA ityAdi) karane laga jAnA, aisA nahIM honA cAhiye tathA sarvathA kaThora tapa Adi AcaraNase apanA aura saMghakA nAza nahIM karanA / / 290 // bhAvArtha--sarvadA kaThora AcaraNa karanese akAlameM samAdhi yA tIvra rogAdi ko saMbhAvanA ho jAtI hai athavA pahalese ati kaThora tapazcaraNa karanese Age unameM zithilatA Akara vaha una cAritra aMtameM maMda-maMda ho jAtA hai athavA zraddhA ghaTa jAtI hai / ataH prArambha meM alpa tapa Adise pravRtti karanA cAhiye jisase Age Age zraddhA bhAvanA bar3he / jo Alasake kAraNa jalate hue apane gharako ho nahIM bujhAtA usameM kaise vizvAsa kareM ki yaha vyakti jalate hue parAye gharako bujhA degA ! yahA~ bhAva yaha samajhanA ki jo sAdhu apane pratoMko surakSita nahIM rakhegA vaha anyake vratoMko kaise surakSita rakhegA ? nahIM rakha sakatA / / 291 / /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 ] maraNa kaNDikA 'cacyavana kalpaM svaM virodhaM svAnyapakSayoH / asamAdhikaraM vAdaM kaSAyAnagni sannibhAn // 262 // | zrutasAreSu striSu / na saH // 263 // darzane caraNe jJAne, nidhAtu gaNamAtmAnamasamartho gaNI darzane caraNe jJAne zrutasAreSu ya striSu / nidhAtu gaNamAtmAnaM zakto'saugadito gaNI // 264 // yaH piNDamupadha zayyAM dUSaNairudgamAdibhiH / gRhIte rahitAM yogI saMyataH sa nigadyate // 265 // samaye gaNomaryAdA teSAmAcAracAriNAm / svacchaMdena pravarteta loka saukhyAnusAriNA // 266 // navIna prAcArya ko samajhA rahe haiM ki he sAdho ! vratoMse cyuti karAnevAle aticAroMko tuma chor3a denA | svapakSa aura parapakSa meM arthAt jaina dharmI aura vidharmI inameM virodha ho aisA kArya nahIM karanA / agni ke samAna antarbAhyako jalAne vAlo Territt chor3o aura zAMtikA bhaMga karanevAlA vAda-vivAda chor3o || 262 // Agama meM sArabhUta aise samyagdarzana jJAna aura cAritrameM apaneko aura saMghako jo sthira nahIM karatA, arthAt ratnatraya dharma meM svaparako sthApita karane meM jo asamartha hai yaha AcArya nahIM hai--AcArya padake yogya nahIM hai / / 263 // to phira kaisA AcArya hotA hai aisA prazna honepara batAte haiM zrutake sArabhUta aise samyagdarzana jJAna cAritra ina tInoMmeM apaneko aura saMghako sthApita karane meM jo samartha hai vaha AcArya hai- AcArya padake yogya hai / / 294 / / jo sAdhu prahAra, upakaraNa aura vasatiko udgama Adi chiyAlIsa doSoMse rahita grahaNa karatA hai jisa AhAra AdimeM ukta doSa hove to grahaNa nahIM karatA vaha yogI saMyata kahalAtA hai / / 265 / / jJAnAcAra Adi paMcAcAroMkA jo pAlana karate haiM una AcAryoMkI maryAdA Agama meM pUrvokta kahI vaisI hai, jo laukikasukhakI prApti jaise ho vaise svacchanda - manacAhA pravartana karatA hai usake vaha maryAdA nahIM hai arthAt laukika sukhameM Asakta muni AcArya padake yogya nahIM hai / / 296 ||
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra [ 93 mamatva kurute hitvA yo rAjyaM nagaraM kulam / tasya, saMyamahInasya kevalaM liMgadhAraNam // 267 / / evaM saMyama zaithilyevoSAnuddhAvya gaNinaM gaNarakSAyAM niyukta - tvaM kAryeSvaparisrAvI samadaryakhileSvapi / bhUttvA vidhAnato rakSa bAlavRddhAkulaM gaNam / 268 / / pravajpa saMyamadhvaMsi dUrAjamaparAjakam / na kSetramAtmanonena sevanoyaM kadAcana // 26 // mAvazyake kRthA jAtupramAdaM vRttavardhake / / vijJAya durlabhAM bodhi niHsAremAnuSe bhave // 30 // bhAvArtha-jo muni svayaM paMcAcAroMkA nirdoSapAlaka hai, laukikasukha meM Asakta nahIM hai vaha AcArya bana sakatA hai anyathA nahIM / kyoMki jo zithila AcAra vAlA hai vaha anya sAdhuoMko nirdoSa cAritra pAlana nahIM karA sakatA / laukika sukhagRhastha jasA yatheSTa bhojana karanA, mRduzayyA para zayana, sundara gharameM nivAsa ityAdi meM jo Asakta hai vaha AcArya padake yogya kadApi nahIM hai / jo pUrva meM rAjya, nagara evaM kulako chor3akara tyAgakara dIkSita huA hai aura punaH unhIM nagarAdimeM yaha merA hai, ityAdi rUpa mamatva karatA hai vaha saMyamarahita hai usakA muni bananA to kevala veSa dhAraNa karanA hai / / 267 / / ___ isaprakAra purAne AcArya navIna AcAryako cAritrameM zithila honese lagane. vAle doSoM ko dikhAkara unheM saMgharakSAmeM niyukta karate haiM he bAlAcArya ! yaha guru aparisrAvo hai aisA samajhakara ziSyagaNa tumheM apanA aparAdha kaheM to usako pragaTa mata karanA / tuma saba kAryoM meM samadarzI hovo / bAlabaddha sAdhaoMse pUrNa aise saMghakI tuma vidhAna pUrvaka rakSA karanA // 298 / / jisa kSetrameM dIkSA lenevAle na ho, saMyamakA nAza hotA ho jisameM duSTa rAjA ho athavA jo deza rAjA rahita ho usa kSetrameM he AcArya ! tuma kabhI bhI nahIM rahanA / / 299 / / ___ saMghastha sAdhuko zikSA dete haiM-bho munigaNa ! cAritravarddhaka aise AvazyakameM kabhI bhI pramAda nahIM karanA, isa niHsAra manuSya bhavameM ratnatraya svarUpa bodhiko durlabha jAnakara saMyamameM jAgRta rahanA / / 300 /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 ] maraNakaNDikA saMjJA gaurava raudrAtaM dhyAna kopASi varjitAH / samitA: paMcabhA digatakA 301 // est dantino duSTAnviSayAraNya gAminaH t jinavAkyAM kuzenAzu vaze kuruta yatnataH // 302 // dhanyAste mAnavA loke manye ye viSayAkule / vicaraMti tathAzcaturaMge nirAkulAH ||303 || vinItA guruzuzrUSAkAriNazcaisya bhaktayaH 1 vatsalA bhavatadhyAne, svAdhyAyodhata cetasaH ||304 // mAsma dharmadhuraM tyAkSurabhibhUtAH duHsahai: kaNTakaistIkSNaM, pramiyaka parISahaH / vacomayaMH // 305 // sabhI sAdhuyoMko AhAra bhaya maithuna parigraha ina cAra saMjJAoMse rahita tIna gauravoMse evaM Arta raudradhyAna tathA krodhAdise rahita honA cAhiye / Apa logoMko hamezA hI tIna guptiyoMse gupta aura paMca samitiyoM yukta honA cAhiye || 301 || he sAdhujana ! Apa loga prayatnapUrvaka indriya rUpI duSTa hAthI jo ki viSayarUpI vanameM ghUmanA cAhate haiM unheM jinendrake vacanarUpI aMkuza dvArA vaza meM kareM ||302 // paMcendriyoMke rUpa zabda Adi viSayoMse saMkula isa jagat meM parigrahakA tyAga karanevAle sAdhujana cAra ArAdhanAoM meM nirAkula hokara pravRtti karate haiM ve hI mAnava dhanya haiM aisA maiM mAnatA hU~ / / 303 || Apa sabhI sAdhujana hamezA apanese ratnatrayadharma athavA dIkSAmeM bar3e gurujanoMkI zuzrUSA karanevAle hovo | sadA jinapratimAoM kI vaMdanA stuti bhakti namaskAra AdimeM udyata rho| dhyAna meM anurAga karo arthAt prasanna manase dhyAnakA abhyAsa karo | svAdhyAyameM manako lagAo ||304 / / bho munigaNa ! duHsaha paroSaha dvArA tIkSNa kaNTaka evaM grAmINa logoM ke kaThora vacanoM dvArA pIr3ita hokara ghabarAkara dharmadhurAko chor3a nahIM denA || 305 / / AbA sapazcaraNa ke liye saMghako prerita karate haiM--jo tIrthaMkara prabhu devendra dvArA garbhakAla se pUjita hote haiM / dIkSA lete hI jinheM cAra jJAna hote haiM arthAt garbhase
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra [ 95 dhra vasiddhizcatu nastIrthakRta tridazAcitaH / praniguhya balaM vIryamudyataH kurute tapaH // 306 // mumukSUNAM kimanyeSAM, duHkhakSapaNakAMkSiNAm / na phartavyaM tapo ghora, pratyavAyAkule jane // 307 // zaktito bhaktitaH saMgha, vAtsalAste caturvidhe / vaiyAvRtyakarAH zacasjinAjJAnirjarAthinaH // 308 / / upadhInAM niSadhAyAH zayyAyAH pratilekhanam / upakAro'nnabhaiSajya mala tyAgAdigocaraH // 306 / / mArge ghorApagA rAjadubhikSa marakAdiSu / vaiyAvRtyaM vidhAtavyaM, sarakSAsaMgrahaM sadA // 10 // matijJAna zrutajJAna aura avadhijJAna ye tIna jJAna rahate haiM aura saMyamake dhArate hI cauthA manaHparyayajJAna pragaTa hotA hai aisA mahApuruSa bho bala aura vIrya binA chipAye tapako udyamazIla hokara karate haiM / / 306 / / to phira duHkhoMkA kSaya karaneke icchuka anya mumukSu janoMko bAta hI kyA hai ? vighnoMse bhare hue isa lokameM sAmAnya muniyoMko kyoM tapa nahIM karanA cAhiye ? avazya hI karanA cAhiye / artha yaha hai ki niyamase jinako mukti hotI hai aise tIrthakara deva bhI jaba tapa karate haiM taba anya munijanoMko to vaha tapa avazya karane yogya hai / / 307 // bAlavRddha muniyoMse yukta isa caturvidha saMghameM he munirAjoM ! tuma sadA zakti aura bhaktise vaiyAvRtya karanevAle bano / yaha vayAvRtya tapa nirjarAkA kAraNa hai ata: jinendra devako AjJAkA pAlana aura karma nirjarAko siddhi ke liye Apa vAtsalya yukta ho satata vaiyAvRtya karanA / / 308 / / vaiyAvRtya karaneko vidhi Adiko batalAte haiM---upadhi-pochI kamaMDalu, baiThane ke sthAna Asana Adi, zayyA ghAsa paTTa ina sabakA zodhana karake paraspara sAdhujanoM meM upakAra karanA cAhiye / tathA una munizvaroMko AhArako vyavasthA rogI munike auSadhako vyavasthA, zaucAdi sambandhI vyavasthA karanA veyAvRtya hai / / 309 / / / _ vihAra karate samaya mArgameM caura dvArA, nadIke nimitta se, tathA rAjA, dumikSa ityAdi kAraNoMse vatiyoMko pIr3A kaSTa honepara sadA hI vaiyAvRtya karanA yogya hai arthAt unakI rakSA karanA unheM Azraya denA cAhiye / / 310 //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ marakAMNDakA samarpo na viSale yo, yAvRttyaM jinAjJayA / prapracchAdya bala bIryamato nidharmaka sakaH // 311 // AjJAkopo jinendrANAM, zrutadharmavirAdhanA / anAcAraH kRtastena, svaparAgamavarjanam // 312 / / vizeSArtha-munirAjoMke baiThaneke sthAna, upakaraNa AdikA zodhana karanA, muni ke yogya nirdoSa AhAra auSadhise upakAra karanA, azakta rogo munikA mala uThAnA, sApha karanA, dharmakA upadeza dekara unake pariNAma dharmameM sthira karanA, calakara Anepara paroMkA dabAnA, caurase, rAjAse, nadIse ityAdi kAraNoMse upadrava Anepara una upadravoMko vidyA Adike balase dUra karanA / dubhikSa deza se muniko subhikSa deza meM pahuMcA denA jisase unheM AhAra meM bAdhA nahIM Ave / pIDita muniko Apa Daro mata ! hama saba Apake haiM ityAdi prakArase sAMtvanA denA, sevA karanA, aisA upadeza samAdhike icchuka AcArya saMghastha sAdhuoMko dete haiM / baiyAbRtya nahIM karanese Ane vAle doSa batAte haiM apane balavIryako na chipAkara jinendrakI AjJAse samartha hokara bhI jo sAdhu tapa nahIM karatA hai usase anya kauna adhArmika ho sakatA hai ? // 31 // jo yeyAvRtya nahIM karatA usake itane doSa prApta hote haiM--jinendra kI AjJA kA ullaMghana, zrutameM kahe hue dharmakA nAza, anAcAra aura apanA parakA aura AgamakA tyAga ||312 / / vizeSArtha-vaiyAvRtya karanA cAhiye aisI jinendrako AjJA hai ataH jo vaiyAvRtya nahIM karatA hai usako AjJA bhaMga nAmakA dUSaNa AtA hai vaiyAvRtya karanevAle nahIM hoMge to munijana munidharmakA pAlana nahIM kara sakate, isataraha zAstrokta dharmako virAdhanA hotI hai / dheyAvRtya rUpa tapa AcAra batAyA hai jisane isa kAryako nahIM kiyA usake anAcAra doSa bhI huA / vaiyAvatya nahIM kiyA jAya to apanA tapa naSTa hA kyoMki vayAvRtya tapa hI hai, usako nahIM karanese saMkaTagrasta rogI munikA tyAga hI haA samajhanA cAhiye / AgamameM vaiyAvRtya karane kI AjJA hai usako hamane nahIM kiyA ataH AgamakA bhI tyAga huA isataraha aneka doSa vaiyAvRtya nahIM karanese AyA karate haiM /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra [ 97 gadhe-guNapariNAma, zraddhA, vAtsalya, bhakti, pAtralAbha, saMdhAna, tapaHpUjA, tIrthAvipichatti, samAdhi, jinAjJA, saMgrama sAhAyya, dAna, nidhicikitsA, prabhAvanA, saMghakAryANi, vaiyAvRtyaguNAH / . bahate sakalo loko, mahatA mohavalinA / dhAdhagityeSa kurvANo, mahAvedanayA sphuTam // 313 // tatra vidhyApite sadyo, mUyasA jJAnapAthasA / magnA vamapayorAzau, sukhAyaMte tapodhanAH // 314 // nigRhIsendriyatAraH sarvaceSTAsamAhitaH / dhanyestapaH samoreNa dhUyante karmareNavaH // 31 // isyaM guNaparINAmo, vidyate yasya nizcitaH / sAdhUnAM bhavyabandhUnAM, vaiyAvRtyaM tanotiyaH // 316 // vayAvRtyake aThAraha guNa batAte haiM-guNapariNAma, zraddhA, vAtsalya, bhakti, pAtra lAbha, saMdhAna, tapa, pUjA, tIrtha avicchitti, samAdhi, jinAjJA, saMyamasahAya, dAna, nirvicitkisA, prabhAvanA aura saMghakArya / . inameM se guNapariNAmako kahate haiM yaha sampUrNa vizva dhaga dhaga karatA huA mahAvedanAse pragaTa huI bar3I bhArI moharUpI agnidvArA jala rahA hai / / 313 / / usa moharUpI agniko vizAla jJAnarUpI jala dvArA tatkAla bujhA denepara damaindriyadamana rUpI mahAsAgara meM magna hue tapodhana sAdhu sukhI ho jAte haiM / / 314 / / ___ saba ceSTAyeM jinameM samAhita haiM aise indriya dvAroMko rokane vAle anya puruSoM dvArA taparUpI vAyuse karmadhUli ur3AyI jAtI hai / / 315 / / isaprakArake guNake pariNAma usake niyamase hote haiM jo bhavyajIvoMke baMdhusvarUpa sAdhujanoMko bayAvRtya karatA hai // 316 / / jaise jaise rAta dina sAdhukA guNa pariNAma bar3hatA hai vaise vaise jinendradevake zAsanameM utkRSTa zraddhA vRddhiMgata hotI hai / / 317 / /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA yathA yathA'nizaM sAdhovardhate guNavAsanA / jinezazAsane zraddhA, parodeti tathA tathA // 317 // vinAguNaparINAmaM vayAvatyaM karoti no| yatastato mumukSaNAM, yAvRtyaM vyanakti saH // 31 // pravaddhadharmasaMvegaH, zraddhayA vardhamAnayA / yatiH karoti vAtsalyaM, lokadvayasukhaprayam / / 316 / / bhaktirarhatsu siddhaSu, dharmasUriSa sAdhuSu / vaiyAvatyakRtotkRSTA, pUjA bhavati sevitA // 320 // prahabUktiH parA yasya, vibhIte bhavato na saH / yenAvamAhitA gaMgA, sa kiM nazyati valitaH // 32 // zraddhAke bar3hanepara samyaktvakA vAtsalya guNa hotA hai aisA kahate haiM jisa kAraNase guNapariNAmake binA mumukSuoMke vaiyAvRtyako nahIM karatA usa kAraNase guNapariNAma vaiyAvRtyako vyakta karatA hai aisA samajhanA caahiye| bar3hatI huI zraddhAke dvArA vRddhiMgata huA hai saMvegabhAva jisake aisA sAdhu isa loka aura paraloka meM sukhadAyaka aise vAtsalyako karatA hai / / 318 // 319 / / bhAvArtha---yaha vizva moha agnise jala rahA hai, duHkhI ho rahA hai / usakA yaha moha saMtApa jJAnarUpa jala dvArA hI naSTa ho sakatA hai ityAdi rUpa pariNAma guNa pariNAma kahalAte haiM / bhakti --- jisane vaiyAvRtya kiyA hai samajhanA cAhiye ki usane samasta arhanta parameSThI, siddha parameSThI tathA sAdhu parameSThI ina sabameM paramotkRSTa bhakti kI hai unakI pUjA kI hai / / 320 / / jisa puruSake utkRSTa jinendraprabhukI bhakti vidyamAna hai usako saMsArakA bhaya nahIM hotA, athavA jo jinadevakI bhakti karatA hai usakA saMsArabhramaNa naSTa ho jAtA hai jisane gaMgAnadImeM avagAhana kiyA hai kyA vaha agnisaMtApase chUTa nahIM jAtA ? avazya chUTatA hai / / 321 //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra saMsAra bhoratotpannA, niHzalyA maMdarAcalA / jinabhakti DA yasya, nAstitasya bhavAbUyaM // 322 // niHkaSAyo yatintiH pAtrabhUto gurapAkaraH / mahAvatadharo dhIro, labhate zrutasAgaram // 323 // darzanajJAnacAritra, saMdhAnaM kriyate yataH / ratnatrayAtmake mArga, sthApyete svaparau tataH // 324 // jisa puruSake saMsArake saMvegase utpanna huI tathA mAyA Adi nidAna se rahita maMdara meruvat nizcala aisI arhantako dRr3ha bhakti maujUda hai usake saMsArabhramaNake bhayakA astitva nahIM hai arthAt bhakti karanevAlA samyaktvo zIghra hI mukta ho jAtA hai // 322 // pAtra lAbha nAmake guNako kahate haiM kaSAya rahita indriyako vaza karanevAlA guNoMkA Akara mahAvratadhArI dhora aisA muni pAtrabhUta huA zrutasAgarako prApta karatA hai / / 323 // bhAvArtha-pAtra lAbha eka vayAvRtyakA guNa hai isake do artha saMbhava haiM eka to jo vaiyAvRtya karatA hai vaha svayaM pAtrabhUta hotA hai arthAt jaise pAtra aneka vastuoMke rakhanekA AdhAra hotA hai vaise hI vaiyAvRtya-sevA karanevAlA kaSAyoMkA zamana, indriyoMkA damana, dhairya zAstroMmeM pAraMgatapanA ityAdi guNoMkA svaya pAtra hotA hai ye guNa usakA Azraya lete haiN| dUsarA artha yaha hai ki jo vaiyAvRtya karatA hai usa sAdhuko kaSAyoMkA zamana karanevAlA, indriyoMkA damana karanevAlA mahAna zAstrajJAnI aisA anya viziSTa sAdhu prApta hotA hai / isaprakAra pAtralAbha guNakA kathana samajhanA cAhiye / saMghAna guNa jisase darzana jJAna cAritrakA saMdhAna kiyA jAtA hai ratnatrayAtmaka mokSamArga meM apaneko aura parako sthApita kiyA jAtA hai usakAraNa isa guNako saMghAna yaha nAma diyA hai arthAt kisI kAraNavaza samyagdarzana Adi chinna hue hoM unheM punaH apane aura parake AtmAmeM jor3A jAtA hai usako saMdhAna kahate haiM // 324 / / bhAvArtha-saMghAna jor3ako kahate haiM / jo cIja TUTa jAtI hai use kisI upAyase jor3A jAtA hai yahA~para roga Adise ratnatrayameM zithilatA Akara vaha AtmAse TUTa jAtA
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 ] maraNakaNDikA vaiyAvRtyaM tapo'ntasthaM, kurvatAnuttaraM mugA / dhedanAzcApadApArA, bhicaMte karmabhUdharAH // 325 // zreSA vizuddhacitena, kAlatritapavartinaH / sarvatIrthakRtaH siddhAH, sAdhayaH saMti pUjitAH // 326 // hai to vaiyAvRtya dvArA roga dUra kara usa rogagrasta sAdhukA ratnatraya punaH jor3A jAtA hai ataH vaiyAvRtyameM "saMdhAna" nAmakA guNa nivAsa karatA hai / tapagRNa harSapUrvaka vaiyAvRtya nAmake abhyantara tapako karanevAle sAdhuke ApattikI AdhArabhUta vedanA samApta hotI hai tathA karmarUpI parvata bhI chinna bhinna ho jAte haiN| arthAt rogajanya vedanA samApta hotI hai aura karmokI mahAn nirjarA hotI hai / / 325 // bhAvArtha-tapazcaraNase karmanirjarA hotI hai, vaiyAvRtya svayaM eka aMtaraMga tapa hai, isa tapase do lAbha haiM eka to jisakI vaiyAvatya kI usakI roga vedanA zAMta hotI hai aura dUsarA lAbha svayaM kI karmanirjarA hotI hai / anya upavAsa Adi tapase to kevala apane karmoMkI nirjarArUpa eka hI lAbha hai kintu vaiyAvRtya karanese svakA tathA parakA lAbha hai yaha isa guNakA tAtparya hai / pUjAguNa jisane vaiyAvRtya kiyA usane vizuddha cittase tInakAlake sabhI tIrthaMkara sabhI siddha evaM sAdhu parameSThIko arcanA kI aisA samajhanA cAhiye / / 326 / / bhAvArtha-vaiyAvatya karanA cAhiye aisI tIrthakara deva AdikI AjJA hai aura jo AjJAkA pAlana karanA hai vahI unakI arcanA hai| yadi AjJAkA pAlana to na kare aura pUjA AratI utAre to baha pUjA nahIM hai / loka vyavahArameM bhI dekhA jAtA hai ki jo vyakti mAtA-pitA gurujanako AjJAkA ullaMghana karatA hai aura kevala namaskArAdi karatA hai to use vAstava meM gurujanoMkA Adara karanevAlA nahIM mAnate haiN| vaise hI tIrthakara prabhukI AjJAkA pAlana hI unakI pUjana hai / AjJApAlanake binA vaha pUjana arcana adhUrI hai yA vyartha hai|
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAya sUridhAraNayA saMghaH, sarvo bhavati dhAritaH / na sAdhubhivinA saMgho, bhUraheriva kAnanam / / 327 // sAdhudhAraNayA saMghaH sarvo bhavati pAritaH / na sAdhubhivinA saMgho bhUruhariva kAnanam // 32 // evaM guNaparINAma pramukhavividhaH paraH / prApyate vartamAnena, samAdhiH siddhi zarmaNA // 326 / / tIrthakI avyucchitti nAmakA guNa dharmatIrthako pravRtti AcArya Adike vaiyAvRtya se hotI hai usameM AcArya parameSThI ke vaiyAvRtyakA mAhAtmya batAte haiM AcAryake dhAraNa karanese sarva saMgha dhAraNa kiyA aisA samajhanA cAhiye, kyoMki sAdhuoMke binA saMgha nahIM hotA jaise vRkSoMke binA vana nahIM hotA hai / / 327 / / bhAvArtha--sAdhu samudAya saMdha kahalAtA hai aura saMghakA AdhAra AcArya hai| AcAryako vaiyAvRtya karane se saMghakA saMdhAraNa ho jAtA hai aisA samajhanA cAhiye / upAdhyAya Adi anya nava prakArake sAdhuoMke vaiyAvRtyakA mAhAtmya batalAte haiM -- sAdhujanoMke saMdhAraNase sarva saMghakA saMdhAraNa hotA hai, kyoMki sAdhuoMke binA saMgha nahIM hotA jaise vRkSoMke binA vana nahIM hotA // 328 / / bhAvArtha-"na dharmo dhArmikavinA" isa sUktike anusAra ratnatraya dharma AcArya Adi sAdhujanoM ke AdhArase rahatA hai aura ratnatrayadhArI sadA bane rahanA unakA abhAva nahIM honA yahI tIrthakI avyucchitti hai| AcArya Adiko vaiyAvRtya-sevA karanese ve ratnatrayameM sthira hote haiM aura usase Age Age anya vyakti bhI dIkSA zikSA dvArA ratnatraya dharma dhAraNa karate jAte haiM unako dhArA TUTatI nhiiN| yadi vaiyAvRtya na kiyA jAya to purAnA sAdhu samyaktvAdise cyuta hogA sAthameM nayA koI dharmadhAraNa nahIM karegA / arthAt sAdhU jIvanake kaSTa aura koI sahAyaka nahIM ityAdi bAtoMko dekhakara dUsarA koI nabona sAdhu nahIM bana skegaa|
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 ] maraNakaNDikA jinAjJA pAlitA sarvA, vijitya guNahAriNaH / kRtaM saMyamasAhAyyaM kaSAyendriyavairiNaH // 330 // vanaM sAtiprAyaM dAnamacikitsA ca dazitA / saMghasya kurvatA kAyaM, vAkyaM bhAvayatAhatAm // 331 // samAdhi guNa uparyukta kramase kahe gaye guNa pariNAma Adi vividha pramukha nava guNoMke dvArA siddhi sukha meM pravartana rUpa samAdhi prApta hotI hai // 329 / / vizeSArtha-guNa pariNAma, vAtsalya, zraddhA, saMdhAna, bhakti, pAtra lAbha, tapa, pUjA aura tIrtha avyucchitti ina nau guNoMse samAdhiko sahaja siddhi ho jAtI hai| samAdhikA artha ekAgratA hai siddhike sukha meM ekAgratA arthAt mokSasukhako prApta karane meM tatparatA honA yaha bhI vaiyAvRtyakA eka guNa hai / jo kAraNameM Adara kiyA jAtA hai vaha kAryake AdarakA hI sUcaka hai / kAraNoMkA saMgraha karanese iSTa kArya saMpanna hotA hai| jaise ghaTa kArya karanA hai to daNDa, cakra, cIyara miTTI AdikA saMgraha Avazyaka hai vaise hI guNa pariNAma, zraddhA, vAtsalya AdikA saMgraha mokSasukhameM ekAgratA (kevala mokSake sukhameM bhAva honA anya sukhoMmeM nahIM) rUpa samAdhi yA dharmadhyAna zukladhyAnarUpa samAdhimeM kAraNa haiM / isaprakAra vaiyAvRtya karanese samAdhiguNa prApta hotA hai / jinAjJA guNa tathA saMyama sAhAyya guNa jo vaiyAvRtya karatA hai vaha guNako naSTa karanevAle kaSAya aura indriya rUpI vairiyoMko jItakara sarva hI jinendra devakI AjJAkA pAlana karatA hai tathA saMyamameM sahAyatA karatA hai aisA samajhanA cAhiye / / 330 // bhAvArtha-yAvRtya karanevAlA jinAjJAphA pAlaka isaliye hai ki jinadevakI AjJA hai ki sAdhu parasparameM sevA yAtra tya kare / tathA jisakI taiyAvRtya kI usa muni ke saMyamakI rakSA hotI hai ataH saMyama sahAyya guNa pragaTa hotA hai / dAna, nivicikitsA, prabhAvanA aura saMghakArya nAmake zeSa guNa eka hI kArikA dvArA kahate haiM---
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra evaM guNAkarI bhUtaM, vaiyAvatyaM karoti yaH / calate lokAnAma gobhakAraNam // 332 / / labhamAno guNAnevaM yAvatyaparAyaNaH / svasthaH saMpadyate sAdhuH svAdhyAyogratamAnasaH // 333 // ___ jo nayAva tya karatA hai vaha sAtizaya dAna detA hai usake nibicikitsA hotI hai, prabhAvanA hotI hai / arhantadevake vAkyako hRdaya meM bhAvanA karatA huA saMghakA kArya karatA hai, arthAt saMgha sambandhI saba kArya usane kiye jisane ki bayAvRtya kI ||331 / / bhAvArtha-ratnatrayakA dAna sarvazreSTha dAna kahalAtA hai / rugNa sAdhukA vaiyAvRtya karanese vaha ratnatrayameM sthira hotA hai ata: vayAvRtya karanevAlA dAna dene vAlA hai / rugNa sAdhukI sevA karate samaya usake zarIrakA mala dUra karanA, phor3A phuso Adi hue hoM usakI saphAI karanA ityAdi kriyA glAni dUra kiye binA saMbhava nahIM ataH jo vayAvRtya karatA hai vaha nivicikitsAko prApta hotA hai / saMghakA pramukha kArya sAdhujanoM kA dharmapAlana hai aura vaha vayAvatya karanese hotA hai ataH saMgha kArya nAmakA guNa bhI isIse prApta hotA hai| isaprakAra saMpUrNa guNoMkI khAna svarUpa vaiyAvRtyako jo sAdhu karatA hai vaha tIna lokameM kSobha karanevAle tIrthakara nAma karmako prApta karatA hai arthAt usake tIrthakara prakRtikA baMdha hotA hai jisase tIsare bhava meM tIrthaMkara bana dharma tIrthakA divya dezanA dvArA pravattaMna karatA hai // 332 // jo vaiyAvRtya karatA hai vaha uparyukta aThAraha guNoMko prApta karatA hai aura jo kevala svAdhyAyameM udyamazIla hai vaha mAtra apanA kArya karatA hai / / 333 / / bhAvArtha-vaiyAvRtya karanese makti, vAtsalya, saMvega Adi guNa isaliye prApta hote haiM ki anya saMghasya sAdhu samudAya ratnatraya dhAraNa pratipAlana usakA saMvaddhana Adi meM samartha taba hotA hai jaba use pIr3A kaSTa na ho / por3Ako dUra karane se saba sahaja ho jAtA hai / jo kevala apanA hI svAdhyAya Adi kArya karatA hai usa sAdhuke aThAraha guNa prApta nahIM hote / tathA usa sAdhuke Upara jaba Apatti AyegI taba bayAvatya karane
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 } gagaNakA tyAjyA''yasaMgati, garavahnijvAleva tApikA / durbhIteriva niyAyAH, duSkIti labhate tataH / / 334 / / sthAvarasya pramANasya, zAstrajJasya tapasvinaH / AryikA saMgateH sAdhorapavAdo duruttaraH / / 335 // na ki yUno'lpavidyasya, maMdaM vivadhatastapaH / kurvANasyAyikA saMgaM jAyate janajalpamam // 336 // vAlekA mukha dekhanA par3egA tathA kahanA par3egA ki merI amuka vipatti dUra karo / para kI vaiyAvRtya meM parAyaNa sAdhuke to sabhI svataH sevA vaiyAvRtya karanemeM tatpara ho jAte haiM / AryAjana saMgati tyAga varNana -- sAdhujanoM ko AryikA kI saMgati chor3a denI cAhiye, yaha nAyikAkI saMgati viSa samAna prANa nAzaka hai, agnike jvAlA samAna saMtApakArI hai / durnIti arthAt anyAya se aura nidAse jaise apayaza hotA hai vaise hI AryikAkI saMgati karane se munijanoM ke apayaza hotA hai ||334 || vizeSArtha -- jo sAdhu Arthika ke sAtha sahavAsa karatA hai unakA anusaraNa karatA hai vaha avazyameva loka nindita hotA hai / pApa aura apakIrti se to asaMyamI aura mithyAdRSTi bhI Darate haiM phira muniyoMkA kyA kahanA ? ve saba yogyAyogya jAnate haiM ataH unheM AryikAkA saMga sarvathA tyAjya hai | jo sAdhu sthavira (vRddha) hai, pramANabhUta hai, AryikA kI saMgati se dustara apavAdako prApta hotA hai / / 335|| zAstrajJa aura tapasvI hai to bhI jaba vRddha zAstrajJa Adi guNa viziSTa sAdhukI yaha bAta hai to phira jo yuvA hai alpa buddhivAlA evaM tapasvI nahIM hai aisA sAghu AryikA kI saMgati karatA hai usake apavAda - apayaza kyA nahIM hogA ? avazya hogA ||336 // prAyikAkA mAnasa pariNAma yatike saMgati se zIghra naSTa ho jAtA hai / ThIka hI hai / dekho ! ghRtako agnike samIpa rakhanepara kyA vaha kAThityapaneko nahIM chor3atA
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra [105 ArthikA mAnasaM sadyo, yatisaMge vinazyati / sapinheH samIpe hi, kAThinyaM kiM na muJcati // 337 // svayaM sAdhoH sthiratve'pi, saMsargaprAptadhRSTatA / kSipraM vibhAvasoH saMge, sA lAkSetra viloyate // 338 // avizvastoM'ganAvarga, sarvatrApyapramAdakaH / brahmacarya yatiH zakto, rakSitu na paraH punaH // 336 / / vimuktaHsarvato jAtaH, sarvatra svavazo yatiH / prAyikAnucarImUto jAyatenyavazaH punaH // 340 / / AyikAvacane yogI, vartamAno duruttare / zakto mocayitu na svayaM, zleSmamagnevamakSikA / / 341 / / ..... ...----- - -- -. . hai ? chor3asA hI hai / arthAta jamA huA kaThora ghRta agnike samIpa pighala jAtA hai vaise AryikA kA mAnasa sAdhu ke samIpa pighala jAtA hai, vikRta ho jAtA hai / / 337 / / sAdhu svayaM kitanA bhI sthira kyoM na ho kintu vaha AryAsaMgase dhRSTatA ko prApta kara zIghra hI caMcala ho uThatA hai jaise ki agni ke saMga se lAkha zIghra vilIna ho jAtI hai / / 338 // jo sAdhu saba prakAra kI mahilAyeM-bAlikA, yuvatI, vRddhA, kurUpA, surUpA meM apramAdo rahatA hai sadA sAvadhAna rahatA hai, inameM vizvAsa nahIM karatA hai, saMgati nahIM karatA vahI apane brahmacarya kI rakSA karatA hai anya nahIM / arthAta strI samAja meM vizvAsa karanevAlA kabhI bhI brahmacarya kI surakSA nahIM kara sakatA / / 339 / / __ jo saMpUrNa dhana dhAnyAdi parigrahoMse rahita svavaza huA muni hai vaha AyikA kA anusaraNa karake punaH anyake vaza arthAt strI, dhana Adi parigrahake vaza ho jAtA hai / / 340 // jisakA pAra pAnA kaThina hai aise AyikAke bacanako jo sAdhu mAnatA hai usakI bAta svIkAra karatA hai vaha usase aba apanA chuTakArA nahIM pA sakatA jaise
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 ] maraNa kaNDikA nAryA bandhena bandho'nyastulyo vRttacchidA yteH| vajralepaH sa no tulyo, yo yAti saha carmaNA // 342 // brahmavrataM mumukSUNAM, strIsaMsargeNa nizcitam / maMDakaH pannageneya bhISaNena vinAzyate // 343 // caurANAmiva sAMgatyaM, pusA sarvasva hAriNA / / yoginA yoSitAM tyAjyaM, brahmacarya prapAlinA // 344 / / ityAsiMga tyAgaH / kapha meM par3I makkhI usase nikala nahIM sktii| vaise hI AryA meM paricaya karake usake sneha se chUTanA zakya nahIM hai / / 341 / / sAdhu ke AcaraNakA nAza karanevAlA aisA AyikA kA baMdhana saMbaMdha anya baMdhana ke samAna nahIM hai| jo dharma ke sAtha ekapha ho gayA hai aisA vajralepa bhI usa baMdhana kI tulanA meM kamajora hai / vaha baMdhana to TUTa sakatA hai kintu AryA baMdhana TUTatA nahIM // 342 / / bhAvArtha-sAdhu ke liye AryikA kA sahavAsa aisA baMdhana hai usakA varNana karane ke liye jagata meM dRzyamAna koI bhI baMdhana upamA rUpa nahIM ho sakatA, carma ke sAtha vatralepa bhI usake liye upamAna nahIM, yaha baMdhana chUTa sakatA hai parantu ApikA kA paricaya aisA baMdhana hai ki usase chuTakArA pAnA azakya hai / mumukSu yatiyoMkA brahmacarya stro saMsarga dvArA nizcita ho vinaSTa ho jAtA hai, jaise bhoSaNa sarpa dvArA meMr3haka naSTa hotA hai / / 343 / / ataH sAdhuoM ko brahmacarya kI rakSA ke liye sarvathA striyoM kA samparka tyAjya batAyA hai, jaise sarvasva lUTane vAle coroMkA samparka puruSoM ko sadA tyAjya hai / abhiprAya yaha hai ki jo apane brahmacarya ko surakSita karanA cAhate haiM una sAdhu puruSoM ko bAla, vRddha, yuvA, ArthikA, zrAvikA, gRhiNI ityAdi hara prakAra kI strI samudAya kA saMsarga tyAga denA cAhiye, unase vArtAlApa, nivAsa, pratikramaNa, carcA Adi sarva kriyA sarvathA tyAga karane yogya hai // 344 / /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra yadyavayavapi vradhyaM, tatastridhA nirAkRtya yatadhvaM kikhibaMdhanakAraNam / dRDhasaMyamAH pArzvasthAsannasaMsakta kuzIlamRgacAriNaH malinIkriyate tazvaruphaleneva Te tyAjyaH, kaSAyAkulacitAnAM pArzvasthAnAM bhujaMgAnAmiya / / 345 // I // 64 // durAtmanAM / saMgazchidragaveSiNAm // 347 // [ 107 AryA saMga ke samAna anya jo koI dravya, kSetra, padArtha sneha baMdhana kA evaM karma baMdhana kA kAraNa hai vaha sarva hI mana vacana aura kAyase chor3akara saMyamameM dRr3ha citta muniyoM ko sadA prayatnazIla rahanA cAhiye arthAt saMyama zIlavrata Adiko dRr3hatA sthiratA tabhI hogI jaba sneha moha aura vikAra kAraka strI Adi kA saMparka sarvathA chor3a diyA jAyagA / / 345 / / pArzvastha Adi bhraSTa muniyoMke saMsarga kA tyAga - bhraSTa suniyoMke pAMca bheda haiM- pArzvastha, Asanna, saMsakta, kuzIla aura mRgacArI | inakI saMgati sadA ho cAritra Adi ko malina karane vAlI hotI hai // 346 // bhAvArtha -ina pAMca suniyoM kA svarUpa saMkSepase isaprakAra hai - mithyAmata jise iSTa lagatA hai vaha pArzvastha hai, cAritra meM sarvathA zithila avasana yA Asanna hai, ayogya aziSTa kArya meM pravRtta muni saMsakta kahalAtA hai, svacchanda manamAno pravRtti karanevAlA mRgacarita aura prakaTa hI hai kuzIla jisakA aisA kuzIla hotA hai / ye bAhara meM kevala muniveSa meM hote haiM kintu inakA AcaraNa muni jaisA nahIM hotA / kaSAyase Akulita cittavAle, duSTa, jo sadA chidra - paradoSako DhUMDhate rahate haiM aise pATastha muniyoMkA sAtha chor3ane yogya hai, jaise sarpoM kA sAtha chor3ane yogya hai / / / 347 //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 ] maraNa kaNDikA lajjAM jugupsanaM yogI, prArambhaM nivizaMkatAm / prArohana priyadharmApi krameNesthasti tanmayaH / / 348 // teSu saMsargataH prItivitrambhaH paramastataH / tato ratistato vyakta saMvigno'pyasti tanmayaH // 346 // zubhAzubhena gaMdhena, mRttikA yadi vAsyate / tavA nAnyaguNaratra, kathyatAM puruSaH katham // 350 // jo muni pAsthi munikA saMga karatA hai use prArambha meM to lajjA aura jugupsA hotI hai kintu pIche saMgatike kAraNa nivizaMka hokara krama se usa pArzvastha mani-rUpa ho jAtA hai jo ki pahale dharma meM pragAr3ha proti karane vAlA thA // 348 / / . vizeSArtha -prathama to pAsthi Adi bhraSTa muniyoM ke sAtha rahane meM lajjA aura jugupsA Ato hai, arthAt isa munike sAtha rahakara maiM apane vrata kaise naSTa karU! vratabhaMga saMsAra bhramaNakA kAraNa hai ityAdi rUpa lajjA Ato hai kintu poche cAritra mohakA udaya ke vaza huA vratabhaMga kara Arambha Adi meM pravRtta hotA hai| yadyapi yaha muni pArzvasthAdike sahavAsake pUrva dRr3ha caritra vAlA thA to bhI ukta saMsarga se pArzvastha jaisA bana jAtA hai| pArzvasthAdike sAtha saMgati honepara vAstavika munike bhI unake prati prema hotA hai phira usa bhraSToMmeM vizvAsa, usase rati aura anta meM svayaM vaisA bhraSTa ho jAtA hai| jo ki pahale saMvega-vairAgya sampanna thA / arthAt pArzvastha kA saMga karake manase bhraSTa hokara antameM vacana tathA kAyase bhI bhraSTa ho jAtA hai / / 349 / / yadi zubha aura azubha gaMdha dvArA miTTI bhI bAsita kI jAto hai arthAta sugaMdhita padArtha ke sAtha miTTo rakho to sugaMdhita aura durgaMdhita padArtha ke sAtha rakho to durgandhita ho jAtI hai, anya vastuke guNoMse isaprakAra jar3a meM bhI parivartana AtA hai to paruSa-cetana AtmAmeM kaise nahIM AyegA ? avazya AyegA // 350 /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 109 sahalekhanAdi adhikAra ziSTo'pi duSTasaMgena vijahAti nijaM guNaM / nIraM kiM nAgniyogena, zItalatvaM vimucati // 351 // lAghavaM duSTasaMgena, ziSTo'pi pratipayate / kiM na ratnamapI mAlA, svalpArdhAzayasaMgatA // 352 / / saMyato'pi janartuSTo duSTAnAmiha saMgataH / kSIrapA brAhmaNaH zoNDa: zoNDAnAmiva zaMkyate // 353 // paradoSaparIvAvagrAhI lokoyato'khilaH / apavAvapavaM doSaM mucadhvaM sarvadA tataH // 354 // durjanena kRte doSa, voSamApnoti sajjanaH / kAdambaH kauzikeneva, doSikeNApadUSaNaH 355 / / ziSTa puruSa bhI duSTa saGgati se nijaguNa ko chor3a detA hai / kyA agni ke saMsargase jala nija zItalatva guNako nahIM chor3atA hai ? chor3atA hI hai // 351 / / duSTake samparkase ziSTa puruSa bho laghutA ko prApta hotA hai| kyA ratna nirmita mAlA bhI zava ke saMsarga se alpa mUlya bAlI nahIM hotI ? hotI hI hai // 352 / / saMyamI mani bhI duSToMke saMgati meM AyA huA, logoMse duSTa ho mAnA jAtA hai jaise ki dugdha pInevAle brAhmaNa madya pAyIke samparkase madyapAyI rUpa zaMkita kiye jAte haiM / arthAt brAhmaNa yadi zarAboke nikaTa dUdha bhI pove to isane zarAba po hai isaprakAra loga usapara zaMkA karane laga jAte haiM, vaise ho pArzvastha ke sAtha rahA saMyamI bhI pArzvastha mAnA jAtA hai / / 353 // he yatigaNa ! yaha sampUrNa loka parake doSa ko kahane meM sadA ho utsupha rahatA hai, ataH apavAda kA sthAna aisA doSa tuma loga sarvathA chor3a denA / / 354 / / durjana dvArA doSa kiyA jAnepara yaha sajjana ko prApta hotA hai arthAta doSa dujaMna karatA hai aura sajjana ne yaha doSa kiyA aisA loga samajhate haiM / jaise doSI ullU ke dvArA kiyA gayA doSa nirdoSa haMsapakSI para A par3atA hai / / 355 / /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 ] gagAnApikA durjanasyAparAdhena, poDyante sajjanA jane / aparAdhaparAcInAH pRvAkoriva DubhAH // 356 / / -- ------ - ghUka-haMsakathA pATalIputra nagarIke gopura dvAra para UparI bhAgameM eka cUka (ullU) rahatA thA / eka dina vaha pakSI ur3akara haMsa ke pAsa calA gayA, donoM kI mitratA ho gayI / haMsa usa ghUka ko bahuta bar3A zreSTha pakSo mAnatA thA ataH kiso dina usake sAtha ukta gopura dvAra ke sthAna meM Akara baiTha gyaa| usa samaya nagara ke rAjA prajApAla dig vijaya karane ke liye caturaMga senA ko lekara usa gopura dvAra se nikala rahA thaa| ullU ne rAjA ke dakSiNa bhAga meM jAkara virala zabda kiyA jisase rAjA ko krodha AyA ki hama yuddha ke liye prasthAna kara rahe haiM aura yaha duSTa pakSo apazakuna karatA hai usane dhanuSa bANa lekara nizAnA bAMdhA kintu ghUka bahuta cAlAka thA vaha zIghra vahAMse ur3akara bhAga gayA becAre nirdoSa haMsa ko vaha bANa laga gayA aura vaha ghAyala hokara tatkAla mara gyaa| isaprakAra nIca kI saMgati karane se niraparAdhI haMsa kA prANa nAza huA, use akAraNa hI asamayameM maranA par3A ataH duSTa ko saMgati kabhI nahIM karanA cAhiye / kathA samApta / durjana ke aparAdha se sajjana puruSa loka meM pIr3A ko prApta hote haiM, jaise aparAdha rahita DuDubha-viSa rahita bar3A sarpa pRdAku-choTe viSaile sarpake kATane rUpa aparAdha se por3A ko prApta hotA hai / bhAvArtha yaha hai ki aparAdha to karatA hai durjana aura usake saMgati meM AyA huA sajjana puruSa hai use usa aparAdha kA daNDa bhoganA par3atA hai kyoMki durjana to aparAdha karake bhAga jAtA hai, chipa jAtA hai, jhUTha bolakara apanA bacAva kara letA hai / aura sajjana ko isane hI aparAdha kiyA hai aisA samajhakara loga daNDita kara dete haiM / jaise eka hotA choTA kintu jaharIlA sarpa, aura eka hotA hai nirviSa sarpa / viSelA choTA sarpa kisIko kATakara kahIM chipa jAtA hai aura loga bar3e nirviSa sarpa ko isane hI kATA hai aisA samajhakara use mArate haiM / / 356 //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 111 sallekhanAdi adhikAra asaMyatena cAritraM, saMyatasyApi lupyate / saMgatena samRddhasya, sarvasvamiva dasyunA // 357 / / duSTAnAM ramate madhye, duSTasaMgena zAsitaH / vidUrIkRta vairAgyo, na ziSTAnAM kadAcana / / 358 // duSTo'pi mucate doSaM, svakIyaM ziSTasaMgataH / ki merumAzritaH kAko, na dhatte kanakacchavim // 35 // pUjAM sajjanasaMgena, durjanopi prapadyate / devazeSAvigaMdhApi, kriyate kiM na mastake // 360 / / * asaMyata puruSa dvArA saMyamIjana kA bhI cAritra lupta ho jAtA hai, jaise ki / samRddhizAlI puruSa kA sarvasva-dhana saMparka meM Aye hue cora dvArA lUTa liyA jAtA hai // 357 // duSTa saMgati se vAsita huA vyakti aba duSToM ko goSThI meM ramatA hai jisane ki apane vairAgya bhAva ko dUra kara diyA hai-chor3a diyA hai / duSTa ke saMgati meM AyA puruSa ziSToM kI goSThI meM kabhI nahIM ramatA / / 358 / / bhAvArtha-durjana kI saMgati se duSTa banA huA manuSya sajjana manuSyoMmeM rahanA-unakA saMgati karanA pasaMda nahIM karatA hai, vaha to vairAgya ko chor3akara durjanoM ke madhyameM bar3e AnaMdase rahane laga jAtA hai| __ yahAM taka durjanako saMgati meM Anese honevAle doSa batalAye, aba Age sajjanakA Azraya lenese unako saMgati karanese guNa Ate haiM aisA batAte haiM jisane sajjanakI saMgati kI hai aisA duSTa puruSa bhI apane doSako chor3a detA hai, kyA meru kA Azraya lenevAlA kAka kanakakAntiko nahIM prApta karatA ? avazya karatA hai // 359 / / sajjanake saMgase durjana bhI pUjA-Adarako prApta kara letA hai| devake zeSA svarUpa mAlA gaMdharahita honepara bhI kyA mastakapara dhAraNa nahIM kI jAtI ? avazya kI jAtI hai / / 360 //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 ] maraekaNDikA kAtaro'priyadharmApi, vyaktaM saMvignamadhyagaH / * bhautrapA bhAvanAmAna, zcAritre yatate yatiH // 36 // saMvignaH paramAM koTi, sAdhuH saMvignamadhyagaH / gaMdhayuktirivAyAti, surabhidradhyakalpitAm // 362 // eko'pi saMyato yogI, varaM pAryasthalakSataH / saMgamena tadoyena, caturaMga vidhardhate // 363 // varaM saMyatataH prAptA, nivA saMyamasAdhanI / na tva saMyatataH pUjA, zIlasaMyamanAzinI / / 364 / / koI sAdhu dharmameM ruci nahIM karatA kintu saMyamIke madhya meM rahane para saMyamameM prayatnazIla hotA hai aisA kahate haiM saMyamI janoMke-vairAgyazIla puruSoMke madhya meM rahA huA kAtara evaM dharmako apriya mAnanevAlA bhI yati bhaya, lajjA bhAvanA dvArA cAritra meM vyakta rUpase prayatnazIla hotA hai / / 361 // bhAvArtha-kisI munike ratnatrayameM ruci nahIM rahatI, bAhara khyAti AdimeM ruci rahatI hai kintu yaha muni bhI vairAgyazIla saMyamI sAdhuke sAtha rahane para vicAra karatA hai ki aho ! yaha mUni dhanya hai apane cAritrameM kitanA udyamazIla hai ityAdi isataraha kA vicAra Anese tathA apane nimna AcaraNakI lajjA evaM bhaya Anese svayaM cAritrameM dRr3ha ho jAtA hai ata: muni ko cAhiye ki vaha vairAgyazIla uttama cAritra vAle munikI saMgati kare / saMvega saMpanna muniyoMke madhya meM nivAsa karanevAlA sAdhu utkRSTa parama koTike vairAgyako prApta kara letA hai| jaise sugaMdhita dravyake nikaTa rakhI huI vastu sugaMdhIko prApta hotI hai-sugaMdhita bana jAtI hai / / 362 / / lAkhoM pArzvastha maniyoMko apekSA eka hI saMyamI muni zreSTha mAnA gayA hai| usa eka ke saMgati se caturaMga-samyaktva Adi cAra ArAdhanA vRddhiko prApta hotI hai saMyamI janase saMyamako sAdhanevAlI nindA prApta honA zreSTha hai kintu asaMyamI. janase zIla-saMyamakA nAza karanevAlI prazaMsA zreSTha nahIM hai // 364 / /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra guNavoSau prajAyete, saMsargavazato yataH / saMsargaH pAvanaH kAryo, vimudhyApAvanaM tataH // 36 // vAcyo gaNasthitaH pathyamanabhISTamapi sphuTam / tattasya kaTakaM pAke, bhaiSajyAmiva saukhyavam / / 366 // svAntAniSTamapi grAhya pathyaM buddhimatA vacaH / havataH kiM na bAlasya, dIyamAnaM ghRtaM hitaM / / 367 / / // iti durjana saMga varjanam / / mA chevayantu svayazo, mA kArya svaM prazaMsanam / laghavaH svaM prazaMsanto, jAyante hi tRNAvapi // 368 / / svastapana guNA mAti, ma sodhumi / sa zoSaH paramasteSAM, kopaH saMyaminAmiva // 366 / / guNa aura doSa saMsargake nimitta se AyA karate haiM isaliye apavitra-duSTakA saMsarga tyAga karake pavitra-sajjanakA saMsarga karanA cAhiye / / 365 / / saMghastha sAdhuoMko saMghameM rahakara hamezA pathyakArI vacana bolanA cAhiye bhale hI vaha iSTa nahIM lagatA ho kyoMki jaise kar3avo auSadhi AgAmIkAlameM sukhaprada hotI hai vaise hI hita aura pathyabhUta vacana tatkAla kaDuvA lagane para bhI usakA vipAka madhura sukhadAyaka hotA hai / ataH sAdhujana parasparameM vacana vyavahAra kareM vaha AtmahitakArI kareM // 366 // jo vacana mana ko bhale hI acchA nahIM lagatA ho kintu pathyakArI ho usako buddhimAna ko avazya grahaNa karanA cAhiye, kyA bAlaka ko jabaradastI ghI denepara hitakArI nahIM hotA ? avazya hotA hai / / 367 // he sAdhujana ! tuma apane yaza ko chinna bhinna nahIM karanA, apanI prazaMsA bhata karanA / kyoMki jo vyakti apane mukha se apanI prazaMsA karatA hai vaha tRNa se bhI ati laghu-hIna ho jAtA hai / / 368 / / jaise madirA kA unmAda kAMjI ke pIne se naSTa ho jAtA hai vaise hI apanI prazaMsA karane se guNa naSTa ho jAte haiN| jisa taraha saMyamI ke krodha AnA bar3A doSa hai usotaraha apanI prazaMsA karanA bar3A doSa hai // 369 / /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 ] maraNakaNDikA anukto'pi guNo loke vidyamAnaH prakAzate / prakaTIkriyate kena vivasthAnudito janaH // 370 // kaSyamAnA guNA vAcA, nAsaMtaH saMti vehinaH / SaNDakA na hi jAyante, yoSA vAkyazatairapi // 371 / / vidyamAnaM puNaM svasya, kIrtyamAnaM nizamya yaH / mahAramA lajjate citte, bhASate sa kacaM svayaM // 372 // niguNopi satAM madhye, saguNo'sti svamastuvan / na zlAghate yadAtmAnaM, guNastasya sa eva hi // 373 // apane guNa nahIM kahane para bhI vidyamAna rahate haiM / dekho ! sUrya udita haA hai aisA kina logoM dvArA prakaTa kiyA jAtA hai ? arthAt jaise sUrya udita huA aisA nahIM kahane para bhI vaha prasiddha hotA hai vaise hI apane guNa nahIM kahanepara bhI ve svataH prasiddhi pAte haiM / / 370 // jo guNa asat haiM apanemeM nahIM haiM unako vacana dvArA kahane mAtra se koI satrUpa nahIM ho jAte haiM, koI napuMsaka hai to usako saikar3oM vacanoM dvArA yaha strI hai yaha strI hai aisA kahane se vaha strI nahIM bana jAtA, vaha to napuMsaka kA napusaka hI rahatA hai / / 371 // ___ jo mahAna hotA hai vaha apane maujUda vAstavika guNa ko koI kaha deve to mana meM lajjita hotA hai aisA vyakti svayaM apane mukha se usako kaise kaha sakatA hai ? nahIM kaha sakatA // 372 / / yadi koI puruSa guNayAna nahIM hai nirguNa hai kintu sajjanoM ke madhya meM apanI stuti-prazaMsA nahIM karatA to vaha guNavAna mAnA jAtA hai / usakA to yahI guNa hai ki apanI stuti nahIM karanA / / 373 / / apane guNoM ko apane vacana se kahanA guNoM kA nAza karanA hai, aura guNoM ko apane meM dhAraNa karanA unakA prakAzana hai / matalaba yaha hai ki vyartha apanI prazaMsA
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 115 sallekhanAdi adhikAra guNAnAM nAzanaM vAcA, kriyamANaM nivedanam / prakAzanaM punasteSAM, ceSTayAsti nivevanam // 374 // prajarupanto guNAna vANyA, jalpantazceSTayA punaH / bhavanti puruSAH puMsAM, guNinAmupari sphuTam / / 375 / / niguNo guNinAM madhye, avANaH svaguNaM naraH / saguNopyasti vAkyena, nirguNAnAmiva bra bana // 376 / / saguNo guNinAM madhye, zobhate caritaguNaM / avAraNo vacanaiH svasya, niguNAnAmiyAguNaH // 377 / / yUyamAsAdanAM kRdhvaM, mA jAtu parameSThinA / durantA saMsRtirjanto, rjAyate kurvato hi tAM ! karane se koI guNavAna nahIM hotA guNoM kA anuSThAna karane se guNavAna hotA hai // 374 // jo gaNoM ko vANI se nahIM bolatA, kintu kriyA se bolatA hai arthAta guNavAna kA kArya karatA hai aise puruSa guNI puruSoM ke bhI Upara ho jAte haiM arthAta guNavAna meM zreSTha mAne jAte haiM / / 375 / / guNIjanoM ke madhya meM apane guNa ko kahanevAlA puruSa nirguNa bana jAtA hai / guNavAna puruSa hai aura vaha nirguNI ke samAna vacana se guNa ko kahatA phiratA hai vaha saguNa hokara bhI nirguNa jaisA hai // 376 / / gaNIjanoM ke madhya meM guNa ko AcaraNa dvArA pragaTa karatA huA guNI sAdhu puruSa zobhA ko prApta hotA hai, nirguNI puruSoM ke samAna jo apane guNa kahatA hai vaha guNa rahita mAnA jAtA hai / / 3771 / hai yatijano ! Apa loga kabhI bhI paMca-parameSThiyoMkI AsAdanA nahIM karanA / kyoMki usa AsAdanA ko karanevAlA jIva duranta saMsArI bana jAtA hai, arthAta usake saMsAra kA jaldI anta-kinArA nahIM A pAtA // 378 / /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA tyajatAsaMyama aMdhA, muktilakSmI jighRkSavaH / sA dUrIkriyate tena, vyAdhineva sukhAsikA // 376 / / mA grahISaH parIvAda, svasaMghaparasaMghayoH / saMsAro vardhate'nena, salileneya pAvapaH // 380 // zokaSAsukhAyAsabaradaurbhAgya bhItayaH / viziSTAniSTayA puMsAM, janyante paranivayA // 31 // utthApayiSurAtmAnaM, paranidA vidhAya yaH / apareNauSadhe pIte, sa nIrogatvamicchati // 382 // yo'nyasya doSamAkarNya, citte jihrati sajjanaH / parApavAdato bhItaH, svadoSamiva rakSati // 33 // bhAvArtha-paMcaparameSThoke AsAdanA karanevAlA mithyAdRSTi ho jAtA hai aura jo mithyAdRSTi hai vaha anaMta saMsArameM bhramaNa karatA rahatA hai / mokSa lakSmI ko prApta karane ke icchuka puruSoM ! tuma mana vacana kAya se asaMyama kA tyAga karo / kyoMki asaMyama se mukti dUra ko jAtI hai, jaise ki vyAdhi se sukha pUrvaka baiThanA naSTa ho jAtA hai / / 376 / / bho RSigaNa ! Apa kabhI bhI svasaMdha tathA parasaMgha kA apavAda mata krnaa| apavAda karane se saMsAra bhramaNa bar3hatA hai, jaise ki jala se vRkSa bar3hatA hai // 38 // viziSTa niSThA se kI gayI paraniMdA se zoka, dvaSa, duHkha, AyAsa, baira, darbhAgya aura bhIti Adi utpanna hote haiM / / 38 // jo puruSa paraniMdA karake apanA utthAna karanA cAhatA hai vaha para ke dvArA auSadhipAna kara niroga honA cAhatA hai / arthAt jaise para ke mauSadhi pIne se khuda niroga nahIM ho sakatA vaise hI para kI nindA karane se khudakA utthAna ho nahIM sakatA // 32 // sajjana puruSa anya ke doSa ko sunakara mana meM lajjita hotA hai, vaha para ke apavAda se bhayabhIta rahatA hai jaise apane doSa bAhara pragaTa na ho isa bAta kI rakSA karatA ' hai vaise ho para ke doSa kI rakSA karatA hai-para ke doSa na kahatA hai, na sunatA hai // 383 / /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 117 sallekhanAdi adhikAra svarUpopyanyaguNo dhanyaM, talaviduriyoske / vivaddhate samAsAdya, paradoSaM na vakti saH // 384 / / grAhyastathoparezo'yaM sarvoyuSmAkamaMjasA / yathA guNAkRtA koti. loke bhrAmyati nirmalA / / 35 ananyatApako'khaNDabrahmacaryo bahuzrutaH / zAMto raDhacaritro'ya, meSA dhanyasya ghoSaNA // 386 / / idaM no maMgalaM bADhameva muktvA gaNopyasau / toSyamANo guNaH sUre, rAnavAzru vimucati // 387 / / sajjana puruSa anya kA alpaguNa ho to usako dhanya karatA hai arthAt jala meM tela kA eka bindu bhI jaise phaila jAtA hai vaise sajjana ko prApta para kA eka guNa bho vRddhiMgata hotA hai-loka prasiddhi meM A jAtA hai, aisA vaha sajjana parAye doSa ko kabhI nahIM kahatA hai / / 384 / / AcArya parameSThI apane saMghastha sAdhuoM ko kaha rahe haiM ki tuma sabhI ko bhalI prakAra se yaha upayukta sarva upadeza usa taraha grahaNa karanA cAhiye jisa taraha ki guNoM ke dvArA kI gayI nirmala korti loka meM vistRta ho // 385 / / ___ usa kIti kA phailAva aisA honA cAhiye ki aho ! isa saMgha ke sAdhujana dhanya haiM, dhanya haiM, ye kisI ko saMtApa nahIM dete, inakA akhaNDa brahmacarya hai, ye bar3e hI jJAnI puruSa haiM, ye kabhI kopa nahIM karate, cAritra meM dRr3ha haiM / / 386 / / __ isaprakAra yahA~ taka vistAra pUrvaka samAdhi ke icchuka AtrArya ne saMghastha sAdhu samAja ko upadeza diyA isa guru ke upadeza ko sunakara sampUrNa upadeza ko jinhoMne bhalIbhAMti svIkRta kiyA hai aise meM guru ke prati evaM unake upadeza ke prati jo kartavya karate haiM use batalAte haiM-yaha sarva hI upadeza hama logoM ke liye maMgalabhUta haiM bahuta grAhya haiM zreSTha haiM ityAdi kahakara sarva saMgha AcArya ke guNoM se saMtuSTa hotA huA AnaMda ke atha chor3atA hai arthAt guru ke isataraha svaparopakAraka. atyanta zuddha ratnatraya ke varddhana karane vAle vacanoM ko sunakara sarvasaMgha ke sAdhuoM ke netroM se harSa ke azra nikala par3ate haiM // 387 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 ] maraNakaNDikA prayaM no'nugraho'pUryo, yatsthAMgamiva pAlitAH / sAraNAvAraNAvezA, lamyante puNyabhAgibhiH // 388 / / kSamayAmo vayaM tan yad rAgAjJAnapramAvataH / prAdezaM vaktAmAjA bhavatAM pratikalitA // 36 // sandhasiddhipathA jAtAH, sacittazrotracakSuSaH / yuSmatiyogato bhUyo, bhaviSyAmastathASidhAH // 360 / / sarvajIvahite baje, sarvaloka nAyake / proSite vA vipanne vA, dezAH zUnyA bhavaMti te // 6 // tuSTAyamAna ziSya samudAya kaha rahA hai ki aho ! hama logoM ke Upara yaha apUrva anugraha hai jo apane zarIra ke samAna hamArA pAlana kiyA thA, 'sAraNA-guNa meM preraNA' 'vAraNA-aisA mata karo isa taraha samajhAnA', 'Adeza-yaha tumhArA kartavya hai| ityAdi guru kI bAteM puNyazAliyoM ko ho sunane ko milatI haiM / / 388 / / he AcArya deva ! hama sabhI Apase kSamA mAMgate haiM ki jo hamane pahale rAga, ajJAna evaM pramAda se Adeza ko denevAle Apako AjJA kA pAlana nahIM kiyA ho, pratikula AcaraNa kiyA ho // 389 / / he prabho ! Apane hameM labdha siddhi patha vAle kara diyA hai arthAt mokSa kA mArga prApta karAyA hai, Apane hameM hRdaya zrotra aura cakSu diye haiM arthAt hitAhita viveka dekara hRdayayukta kiyA, zAstra ko par3hAyA jisase karNa yukta hue jo karNa guru ke upadeza ko nahIM sunate ve karNa karNa hI nahIM haiM athavA usa vyakti kA karNa pAnA vyartha hai| Apane hameM pAgama cakSu banAyA hai, hama to ajJAnI the pahale hRdaya zUnya, karNa zUnya aura cakSu vihIna the kyoMki ina hRdayAdi se hone vAle dharma lAbha ko nahIM jAnate the Apa to samAdhi ke sammukha haiM Apake viyoga se punaH dig bhramita hokara vaise hI ho jAyeMge // 36 // bho bhagavan ! saMpUrNa jIvoM ke hita kI vRddhi karane vAle, saMpUrNa lokoM ke eka nAyaka svarUpa Apake samAdhi ke hetu upoSita ho jAnepara athavA ApakA samAdhimaraNa ho jAnepara sarvadeza zUnya ho jAyeMge / / 361 //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra [ 119 ananyatApibhiH sarve, guNazIlapayodhibhiH / honA bahuzrutardezAH, sAndhakArA bhavaMti te // 362 // sarvajJarivayeI, janyante tattvanizcayAH / dehanAze pravAse vA, teSAmaMdhA bhavati te // 363 // vAkyerApyAyitA lokA, yarmedhA iva pAribhiH / yebhyaste nirgatA vRddhAste dezAH saMti khaMDitAH // 364 / / bAyakAnAmazeSasya sUriNAmupakAriNAm / samAnasukhaduHkhAnAM, viyogo duHsahazciraM // 365 / / da vaMzaspavitravidyodyatavAnapaMDitastanubhRtAM tApaviSAdanodibhiH / gaNAdhipairbhAti vinA na medinI, nirastapaMkaH sarasIva vaaribhiH||396|| anya ko saMtApa nahIM denevAle sarva guNa aura zIloM ke sAgara, zAstroM meM pAraMgata aise Apake samAdhistha honepara ukta guNoM se viziSTa janoM se ye sarva deza rahita ho jAyeMge, adhikAra maya ho jAyeMge / / 392 / / sarvajJa ke samAna jJAnavRddha Apake dvArA jo logoM ko tattvoM kA nizcaya karAyA gayA thA athavA loga tattvanizcaya ko prApta hue the, aba Apake deha kA nAza ho jAne para athavA isa saMgha aura deza ko chor3akara anyatra cale jAnepara saMgha aura deza tattvanizcaya vihIna aMdha jaisA ho jAyegA / / 393 // dharma vAkyoM dvArA hama loga saMtoSa se paripUrNa hae the jase ki. jala dvArA megha pUrNa rahA karate haiM / jina dezoM se jalapUrNa megha nikala jAte haiM ve deza ghAnya vihIna khaMDita-jana zUnya ho jAte haiM aise hI Apa vRddha puruSoM ke nikala jAnepara ye deza khaMDita dharma zUnya ho jAyeMge / / 364 // aho ! bar3A kaSTa hai ki sampUrNa jJAnAdi guNoM ke pradAtA, upakAra karane thAle, sukha aura dukhoM meM jo samAna bhAva rakhate haiM aise AcAryoM kA viyoga atyanta duHsaha hai, cirakAla taka duHsaha hai / / 395 / / jIvoM ko pavitra vidyArUpa zreSTha dAna dene meM paMhita, tApa aura viSAda ko dUra karane vAle aise AcArya deva ke binA yaha pRthvI zobhita nahIM hotI, jaise kIcar3a rahita jala ke binA tAlAba zobhatA nahIM / / 366 / /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNa kaNDikA chaMda vaMzastha:budhaina zIlaH rahitA nitambinI, tapasvidAnaH rahitA gRhasthatA / gurUpadezaH rahitA tapasvitA, prazasyate nityasukhapradAyinI / / 367 / / ___ chaMda vaMzastha:manoSitaM vastu samastamaMginAM, surakhumANAmiva yacchatAM sadA / guNagurUNAM viraho garIyasA, na zakyate soDumapAstarephasAm // 36 // iti anuziSTisUtram / prApRcchayeti gaNaM sarva caturaMgamahokhamam / karosyArAdhanAkAMkSI gaMtu paragaNaM prati // 36 / / prAjJAkopo gaNezasya puruSaH phalaho'sukhaM / nirbhaya sneha kAruNya dhyAna vighnA samAdhayaH / / 400 / / zIloM se rahita strI, sAdhujanoM ko dAna diye binA gRhasthapanA tathA nitya sukhaprada guru ke upadeza binA tapazcaraNa buddhimAnoM dvArA prazaMsanIya nahIM mAnA jAtA hai // 367) kalpavRkSoM ke samAna jIvoM ko samasta manovAMchita vastu ko denevAle guNoM se guru aise mahAn pApa rahita guruoM kA viraha sahana karanA zakya nahIM hai // 398|| isaprakAra saMpUrNa saMgha ko pUchakara cAra ArAdhanA rUpa mahAna udyama ko AcArya karate haiM jo ki ArAdhanAkAMkSI haiM aura anya saMgha ke prati gamana karane meM utsuka haiM // 366 // yadi apane saMgha meM rahakara hI samAdhi kareM to itane doSa upasthita hote haiMAcArya ke AjJA kA kopa, kaThora vacana, kalaha, duHkha, nirbhayatA, sneha, kAruNya, dhyAna vighna aura asamAdhi / / 400 // ina saba doSoM ko Age kramase batAte haiN| AjJAbhaMga doSa-- saMgha meM aneka muni haiM unameM sthavira muni kabhI para kA apavAda karane meM udyata ho jAte haiM koI zikSAzIla muni kaThora pariNAmI kalaha meM tatpara svacchanda ho|
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra chaMda upajAti: parApavAdodyatayo jayaMtaH zaMkSyAH kharA yuddhaparAnadhInAH / AjJAkSata maMzu gaNe svakIye kurvanti sUrerasamAdhihetum // 401 // chaMda indravajrA vyApArahInasya mamatvahAne: saMtiSThamAnasya gaNe'nyadIye / nAjJAvighAte vihite'pi sUre retaMrazeSaMrasamAdhirasti // 402 // chaMda zAlinI [ 121 bAlavRddhAkAnduSTaceSTAn dRSTyAsUri niSThuraM vakti vAkyam / kicidrAgadveSamohAdiyuktAste vA brUyuH saMstavaprAptadhAyaH // 403 // jAte haiM, isaprakAra ke ziSya apane saMgha meM AcArya kI AjJA kA zIghra hI bhaMga kara DAlate haiM jo AjJA bhaMga AcArya ke asamAdhi kA kAraNa bana jAtA hai arthAt AzA nahIM mAnane se AcArya ke pariNAma azAnta hote haiM usase unako samAdhi bigar3atI hai / / 401 / / jaba samAdhi ke icchuka AcArya anya saMghameM rahate haiM taba jinakA mamatva hona huA, jo saMgha kA kucha kArya nahIM karate haiM aise una AcArya ke uparyukta uddaMDa muniyoM dvArA AjJA bhaMga kara diye jAne para bhI asamAdhi nahIM hotI, arthAt para saMgha meM rahate haiM vahAM to dUsare AcArya kI AjJA kA bhaMga koI udaMDa ziSya kara leve to bhI samAdhi ke icchuka AcArya kopa ko prApta nahIM hote unakI zAnti naSTa nahIM hotI / ataH samAdhi ke vakta AcAryaM parAye saMgha meM jAte haiM ||402 // paruSa doSa -- duSTa ceSTAvAle bAla vRddha zaikSa muniyoM ko dekhakara AcArya una ziSyoM ke prati niSThura bAkya kahate haiM, athavA apanI prasiddhi ke kAraNa ghoTa hue tathA rAgadveSa mohAdi se yukta hue ve muni AcAryadevake prati kaThora vAkya bolane laga jAte haiM / / 403 / / isaprakAra paruSa vacana doSa utpanna hotA hai /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 ] marakaNDikara chaMda upajAti vAkyAkSamAyAmasamAdhikArI sUreH samaM taMH kalaho durantaH / doSAstato duHkhaviSAdakhedAH bhavati sarveSvanivAraNIyAH // 404 / / saMta jaganAti gaNena sAkaM kalahAvidazeSaM kurvatsu bAlAdiSu durdhareSu / gaNAdhipasya svagaNapravRtte maMmatvadoSAdasamAdhirasti // 405 // chaMda upendravajrA parISa hairghorataH svasaMgha nirIkSyamANasya nipIDyamAnaM / gaNe svakIye paramossamAdhiH pravartate saMghapateravAryaH || 406 // samAdhi ke icchuka AcArya sva saMgha meM rahate haiM, ve kabhI zikSA ke vAkya kaha deve aura usako koI sahana na kare to una uddaNDa ziSyoM ke sAtha AcArya kA asamAdhi karanevAlA mahAna kalaha jhagar3A ho jAvegA, kalaha se duHkha, viSAda, kheda ye doSa sabameM anivArya rUpa se hone lagate haiM ||404|| bhAvArtha- jaba ziSya AjJA nahIM mAneMge to AcArya ziSya ko kaThora vacana kaheMge, kaThora vacana sunakara, kSullaka muni sthavira Adi kalaha karate haiM ki ye AcArya hamezA ho hameM DATate haiM, AjJA dete haiM upadeza dete rahate haiM, hameM kyA jAnakArI nahIM hai ? ityAdi / so aise kalahakArI vacana se AcArya ke mana meM duHkha, kheda Adi prAdurbhUta hoveMge athavA ye AcArya hameM kaSTa dete haiM ityAdi socakara ziSya samudAya duHkha, viSAda kheda karane laga jAte haiM / saMgha ke sAtha paraspara meM kalaha vivAda Adi karate hue bAla vRddha Adi dhITa muniyoM ko dekhakara apane gaNa meM rahane vAle AcArya ke mamatvarUpa doSa se asamAdhiazAnti hoto hai / arthAt saMgha meM koI bAla Adi muni Apasa meM jhagar3A karate dekhakara sneha vaza AcArya azAnta ho jAte haiM ataH AcArya ko antakAla meM svasaMdha meM nahIM rahanA cAhiye ||405 / / athavA ghora parISahoM dvArA apane saMgha ko pIr3ita dekhakara apane saMgha meM rahane vAle AcArya ke atyanta azAMti honA anivArya hai | 1406 //
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra [ 123 parISaheSu vizvastaH svagaNe nirbhayo bhavan / pAtrata kicanakilldhaM sevate bhASate sphuTam // 407 // bAlAH svAMkocitA dRSTA vRddhacA vihvala vigrahAH / anAthAzcAyikAH snehaM janayaMti gurostavA // 408 / / prAyikAH kSallikAH kSAlAH kAruNyaM kurvate yasaH / dhyAnavighno'samAdhizca jAyate gaNinastataH / / 406 // gaNinaH preSyazuzruSAbhaktapAnAdikalpane / svagaNepyasamAdhAnaM ziSyavarne pramAdyati // 410 // samAdhistha AcArya yadi apane saMgha meM hI rahatA hai to paroSahoM ke Anepara svagaNa meM vizvasta huA nirbhaya hokara kucha bhI ayogya vastu ko yAcanA kara sakatA hai evaM ayogya kA sevana tathA ayogya vacana spaSTa rUpa se kaha sakatA hai / / 407 / / bhAvArtha-samAdhistha AcArya ko bhUkha pyAsa Adi jaba satAyegI taba saMgha se paricita hone se nirbhayatA se AhAra Adi mAMgane laga jAyeMge, khuda hI khAne laga jAyeMge / ityAdi doSa svasa ghameM rahane se AcArya ko hote haiM / / jina ziSyoM ko bAla hone se godI ke bAlakoM ke samAna mAnA thA arthAt bAlakavata unheM samhAlA thA tathA jo vRddhAvasthA ke kAraNa vihvala ho rahe haiM, jo anAtha AryikAyeM haiM ve saba samAdhike avasarapara guruko sneha utpanna karate haiM // 408 / / duHkhI AryikA, kSullikA, kSullaka AcArya ko karuNA utpanna kara sakate haiM usase AcArya ke dhyAnameM vighna AtA hai aura azAnti hotI hai / / 409 / / apane gaNa meM samAdhi ko yadi kareM to AcArya kA jo kucha kArya-praSya-kAryahetu anyatra bhejanA, suzruSA-sevA, hAtha paira kA mardana Adi, AhAra pAnAdi haiM unameM ziSya pramAda kare arthAt praSya Adi kArya ko ThIka se nahIM kare to AcArya ko azAnti hogI / / 410 //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 ] maragAkaNDikA chaMda zAlinI ete doSAH saMti saMghe svakoye sUreH sAdhostAdRzasyApi yasmAt / tasmAta tyaktyA svaM samAdhAnakAMkSI dhIraH saMghaM sa prayAtyanyadIyaM // 411 / / chaMda- upajAti bhavaMti doSA na gaNe'nyadIye saMtiSThamAnasya mamatvabIjaM / gaNAdhinAthasya mamatvahAne vinA nimittena kuto nivRttiH / / 412 // chaMda-upajAti gaNe svakIye'pi guNAnurAgI satyasmadIyaM gaNamAgato'yam / matveti bhaktyA nijayA ca zaktyA pravartate tasyagaNaH svakRtye // 413 // mahItArtho gaNI prArthyaH kSapakasyopaseduSaH / niryApakazcAritrADhayo jAyate sarvayatnataH // 414 // ---- isaprakAra itane doSa apane sa ghameM samAdhi karane se AcArya ko prApta hote haiM, tathA AcArya sadRza anya pramukha muniyoMke bhI hote haiM, isaliye samAdhikA icchuka dhIra AcArya svasaMgha ko chor3akara dUsare saMghameM jAtA hai / / 411 // dUsare saMgha meM rahane vAle AcArya ke mamatvakA bIja arthAt kAraNa nahIM rahatA ataH pUrvokta doSa vahAMpara nahIM hote, vahAM to mamatva hona hotA jAtA hai / binA nimitta ke nivRtti kaisa hove / arthAt mamatva kA nimitta nijasaMgha vAsa hai aura mamatva ke abhAva kA nimitta parasaghavAsa hai inake binA mamatAbhAva aura mamatA kA prabhAva nahIM hotA / athavA nimitta ke binA nivRtti-mokSa bho kahAM se hove / / 412 / / parAye saMghameM AcArya ke praviSTa honepara bahAMke muni vicAra karate haiM ki aho ! svagaNake hone para bhI hamAre guNoMmeM anurAgI hokara ye AcArya hamAre gaNameM Aye haiN| isa taraha mAnakara usa AcAryake sevAmeM munisamudAya bhakti aura nija zaktike anusAra pravRtta ho jAtA hai / ataH paragaNa praveza ho zreSTha hai / / 413 // ___samAdhikA icchuka kSapaka jinake nikaTa pahu~catA hai vaha AcArya jisane zAstroM ke gUr3ha artha ko bhalIprakAra grahaNa kiyA hai aisA honA cAhiye / prArya-prArthanA karane yogya athavA samAdhike liye jisakI aneka muni prArthanA karate haiM aisA honA cAhiye / cAritra se sampanna honA cAhiye, isa taraha kA niryApaka AcArya sarva prayatnase prApta karanA cAhiye / / 414 / /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra [ 125 saMvignasyAghabhItasya pAvarale vyavasthitaH / ahadAgamasArasya bhavatyArASako yatiH // 415 // // iti paragaNacaryAsUtram // paMca SaT sapta vA gatvA, yojanAnAM zatAni saH / niryAyakamanujJAtaM, samAdhAnAya mArgati // 416 // ekadvitrINi catvAri, varSANi dvAdazApi ca / niryApaka manujJAtaM, sa mArgayati niHzramaH // 417 / / ekarAtratatsargaH, praznasvAdhyAya paMDitaH / sarvatrevApratibaMdhaH, sthAkilaH sAdhusaMyutaH // 418 / / jo saMsAra zarIra aura bhogoMse udAsIna hai, pApabhIru hai, ahaMtadevake Agamake sArakA jJAtA hai aise AcArya ke pAdamUlameM jAnevAlA yati ArAdhaka-samAdhikA sAdhaka hotA hai / / 415 // isaprakAra paragaNacaryA mAmA pandrahavAM sUtra pUrNa huaa| mArgaNA sUtra samAdhi maraNa karanevAlA AcArya pAMcaso athavA chaha sau sAtasau yojana taka bhI jAkara niryApaka AcArya ( samAdhimaraNakI samasta vidhiko jAnanevAle ) ko prApta karaneke liye, evaM maiMne bhalIprakArase niryApakakA anveSaNa kara liyA hai, isameM koI truTi nahIM ko isaprakAra apane samAdhAna ke liye AcAryakA mArgaNa karatA hai / / 416 / / mArgaNakA kAla pramANa batalAte haiM-eka varSa athavA do, tona cAra varSa paryaMta niryApakakA anveSaNa karatA hai, athavA bAraha varSa taka bhI karatA hai, vaha AcArya zrama rahita ho mArgaNa karatA ho jAtA hai / / 417 / / niryApaka AcArya kI khojake liye gamana karanevAlA AcArya kisaprakAra gamana kareM yaha batAte haiM. eka rAtri pratimAyoga dhAraNa karanA1 prazna aura svAdhyAyameM kuzalatAra vihAra pathameM sarvatra sthAnAdi apratibaddha rahanA3 sthaMDila zAyo 4 aura sAdhuoM se saMyukta honA5 ye pAMca viziSTa kartavya haiM niryApaka kA anveSaNa karane vAle AcAryake // 418 //
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvigAdhara :yAlayA tara baMgAla 126 ] sadasaura maraNakaNDikA yadyapi prasthito mUle, sarerAlocanAparaH / saMpadyate sarAM mUka, stathApyArAdhako mataH // 41 // yadyapi prasthito mUle, sarerAlocanAparaH / vipadyate'ntarAle'pi, sayAyArASako'sti saH / / 420 // vizeSArtha-niryApakako khoja karane ke liye prasthAna karanevAle AcArya meM jo vizeSatAyeM haiM unheM yahAM kArikA meM batAyA hai, pAMca vizeSatAyeM haiN| inakA svarUpa bhagavatI ArAdhanA TokAnusAra batAte haiM-eka rAtri pratimA yoga-tona upavAsa karake cautho rAtameM grAma nagarAdike bAhara zmazAna vanAdi sthAnapara pUrva yA uttarameM mukha kara nAsAgra dRSTi evaM zarIra sthira karake sUryodaya honetaka dhyAnastha rahanA eka rAtri pratimAyoga kahalAtA hai / praznakuzala-vihAra karate hue mArga meM gRhastha, AryikA, vRddha Adi ko pUchakara arthAt rAste Adike viSayameM pUchakara kArya karanemeM kuzalatA honA, isataraha kI kuzalatA nahIM hogI to iSTa nAmAdi ke prati gamana karane meM parezAnI hogii| svAdhyAya kuzala-svAdhyAya karake AhArArtha grAmAdimeM gamana karanA svAdhyAya kuzalatA hai / sarvatra apratibaddhatA-vihAra pathameM kiso viziSTa sthAnameM, viziSTa zrAdhakameM yatiyoMmeM sneha yukta nahIM honA, sarvatra apratibaddhatA kahalAtI hai, yadi bIca meM kisIke prati moha hogA to Age vihAra nahIM kara pAyegA ataH sarvatra apratibaddhatA cAhiye / sthaMDilazAyI-zarIrakI kriyA-mala tyAga Adike liye prAsuka sthAna dekhanA sthaMDilazAyitva guNa hai / sAdhu saMyuta--bihAra karate samaya sahAyatA karanevAle yogya munike sAtha vihAra karanA / ye pAMca vizeSatAyeM niryApakake anveSaNameM nikalanevAle AcAryakI haiN| guruke nikaTa maiM AlocanA karUgA aiso bhAvanAse koI sAdhu vihAra kara rahA hai aura deva vaza mArga meM rogAdi se mUka avasthA ko prApta hotA hai to bhI vaha ArAdhaka hai aisA kahate haiM--maiM niryApaka AcArya ke samakSa jAkara apane vrata-saMbaMdhI sarva hI doSa kahU~gA, apane doSoMkI avazya AlocanA karUgA isaprakAra jisake hRdaya meM dRr3ha bhAvanA hai aura vaha rAste meM hI kisI kAraNa vaza mUkAvasthA ko prApta hove to bhI atizaya rUpase ArAdhaka hI mAnA jAtA hai / / 419 / / ___tathA ukta sAdhu guruke nikaTa zuddha AlocanA karane kI icchA lekara vihAra karatA hai aura bIca meM usakI mRtyu ho jAtI hai to bhI vaha cAra prakAra kI ArAdhanA karanevAlA-samAdhimaraNa karane vAlA hI mAnA jAtA hai / / 420 / /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ mallekhanAdi adhikAra [ 127 AlocanA pravRttasya, gacchataH sari sannidhi / yadyamyastyamukhaH sUri, stathApyArAdhako'sti saH // 421 // pAlocanA pravatsasya, gacchataH sUri sannidhi / yadyapi mriyatesari, stathApyArAdhako'sti saH // 422 // saMvegogasaMpannaH, zuddhayaM gacchatyaso yataH / manaHzalyaM nirAka, bhavatyArAdhakastataH // 423 // - - - - bhAvArtha-mana, vacana aura kAya ke dvArA ratnazraya meM jo doSa lage haiM una sabakI AlocanA guru ke nikaTa karUgA aisI bhAvanA lekara jA rahe sAdhu ke yadi rAste meM hI makatA A jAya athavA maraNa hI ho jAya to bhI usakI samAdhi pUrvaka mRtyu mAnI jAtI hai, kyoMki usake pariNAma nirmala haiN| AlocanA karane kA saMkalpa karake jo guru ke pAsa jAne ke liye calA hai / yadi AcArya bolane meM asamartha hoM to bhI vaha ArAdhaka hai / / 421 / / jo AlocanA karane ke liye guru ke nikaTa jA rahA hai aura jisa guru ke nikaTa jAnA thA ve prAcArya mara jA~ya to bhI vaha ArAdhaka hai / / 422 / / AlocanA kiye binA mRtyu ko prApta huA muni ArAdhaka kaise mAnA jAtA hai isa prazna kA uttara dete haiM jisakAraNa ratnatraya kI zuddhi ke liye yaha sAdhu gamana karatA hai tathA saMvega aura udvega saMpanna hai arthAt saMsAra bhIrutA ke bhAva aura zarIra sukhAdi tRSNAvarddhaka bhAva jisake nahIM haiM, jo mana ke zalya ko nirAkaraNa karane ke liye gamana karatA hai arthAt doSoM kI AlocanA karane meM kisI prakAra mAyAdi zalya nahIM rakhUgA aisI suvizuddha bhAvanA bAlA ukta sAdhu hai usa kAraNa vaha bIca meM mRtyu ko prApta hone para bhI ArASaka mAnA jAtA hai / / 423 / / / bhAvArtha-~-aparAdha karake bhI jo AlocanA nahIM karatA vaha muni mAyAvI hai, mAyAzalya hone se ratnatraya meM nirmalatA nahIM hotI aisA vicAra kara zalya kA uddhAra karane kA jisane nizcaya kiyA hai, jisake mana meM saMsAra se bhaya utpanna huA hai, zarIra apavitra niHsAra aura duHkhadAyaka hai, indriya sukha tRSNAgni bar3hAtA hai aisA vicAra kara uma sukha se jo nivRtta huA hai, ratnatraya meM tIvra ruci vAlA hai aisA muni nija aparAdha
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 ) marakaNDikA AcAra jodakalpAnAM jAyate guraNacopanA / guNAH svazuddhaca saMpalezau mAIvArjavacatuSTayam / / 424 / / Alokya sahasA yAntamabhyuttiSThanti saMyatAH / AjJAsaMgraha vAtsalya praNAmakRtayo'khilAH // 425 // ko nivedana karane ke liye guru ke nikaTa jA rahA hai usake mArga meM mUkatA Ane para yA mRtyu hone para bhI usako ArAdhanA karane vAlA hI mAnA gayA hai / niryApaka ke anveSaNa meM gamana karane vAle sAdhu ke jo nUtana guNa pragaTa hote haiM unheM kahate haiM- AcAra zAstra, jIda zAstra aura kalpa zAstroM ke guNoM kA prakAzana hotA hai, apanI pariNAma kI zuddhi, saMkleza kA abhAva, mArdava tathA Arjava ina cAra guNoM kI prApti niryApaka kI khoja meM nikale hue sAdhu ko hotI hai ||424|| vizeSArtha - AcAra zAstra, jIda zAstra aura kalpa zAstra ye niraticAra ratnatraya kA svarUpa batalAne vAle haiM, niyaMpika kA anveSaka ina ratnatrayoM ko nirmalatA ke liye avazya prayatna karatA hai ataH ina zAstrokta AcaraNoM kA pragaTIkaraNa hotA hai / AtmA kI zuddhi hotI hai / saMkleza pariNAma naSTa hote haiM, athavA vihAra karanA kleza dAyaka hai aisA samajhegA to guru ke anveSaNa ke liye kaSTa kyoM sahegA ! kintu jinako ArAdhanA siddhi kI icchA hai ye kaSTa sahana kara guru kA anveSaNa karate haiM isameM saMkleza nahIM karate | guru ke anveSaNArtha vihAra karane se Arjava guNa pragaTa hotA hai, kyoMki guru ke nikaTa kapaTa chor3akara AlocanA karatA hai / parAye saMgha meM jAne se abhimAna kA parihAra hotA hai isase mArdava bhAva jAgatA hai / isataraha paragaNa meM jAne vAle muni ko ye guNa anAyAsa hI prApta ho jAte haiM / jaba niryApaka kA anveSaka kisI eka saMgha meM praveza karatA hai taba Ate hue usa sAdhu ko dekhakara zIghra hI rAba saMyata jana uThakara jinadeva ko AjJApAlana vAtsalya aura praNAma hetu khar3e ho jAte haiM ||425 || bhAvArtha -- atithi muni ko AtA huA dekhakara paragaNastha yati sahasA khar3e ho jAte haiM, khar3e ho jAne se jinAjJA kA pAlana hotA hai, Agata muni kI svIkRti ho jAtI hai aura unake prati vAtsalya pragaTa hotA hai / Agata muni kA AcaraNa bhI isa upAya se jAnA jAtA hai isaliye Agata muni ko dekhakara zIghra khar3e honA cAhiye /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra vAstavyAgaMtukAH samyak vividhaH pratilekhanaiH / kriyAcAritrabodhAya, parIkSante parasparam / / 426 // Avazyake grahe kSepe, svAdhyAye pratilekhane / parIkSante yacomArge vihArAhArayorapi // 427 / / [ 126 vAstavya muni aura AgaMtuka muni eka dUsare kI kriyA aura cAritra kA bo hone ke liye vividha pratilekhanoM dvArA acchI taraha se paraspara meM parIkSA karate haiM / / 426 / / vizeSArtha - AgaMtuka muni aura vAstavya muni paraspara kA AcaraNa dekhate haiM / vAstavya muni parIkSA karate haiM ki yaha AyA huA sAdhu samitiyoM kA pAlana karatA hai yA nhiiN| chaha Avazyaka kriyAyeM yathA samaya hotI haiM yA asamaya meM hotI haiM / AcAryoM huA karatA hai usakA parijJAna karane hetu anyonya kI parIkSA jAnane ke liye bho meM karate haiM / Agata muni apane sAtha rahane yogya hai athavA nahIM yaha parIkSA karate haiM / chaha Avazyaka kriyA vAstavya muniyoM meM hai yA nahIM Agata muni meM haiM yA nahIM, vastuoM kA rakhanA aura uThAnA dekhabhAla pUrvaka hai yA nahIM, svAdhyAya meM tatparatA kamaMDalu Adi kA zodhana, vArtAlApa, vihAra aura AhAra ina saba viSayoM meM ve donoM paraspara kA nirIkSaNa karate haiM ||427|| vizeSArthaM - saMvara aura nirjarA ke liye munijana sAmAyika vaMdanA, stava, pratikramaNa, pratyAkhyAna aura kAyotsarga ina chaha AvazyakoM ko karate haiM, avazya karane yogya hone se Avazyaka nAma vAle haiM / Agata muni yaha dekhatA hai ki vAstavya muni sAmAyikAdi ko zAstrokta vidhi se karate haiM athavA nahIM, evaM vAstavya muni Agata muni kI ukta kriyAoM kA nirIkSaNa karate haiM ki yaha kevala dravya sAmAyika Avarta bhaktipATha Adi hI karatA hai yA bhAva sAmAyika- rAgadveSa ke tyAga rUpa zuddha bhAvavAlI sAmAyika karatA hai / eka tIrthaMkara kI stuti vaMdanA meM aura caturviMzati torthaMkara stuti meM bhaktibhAva hai yA nahIM, pratikramaNa kevala pATha kA uccAraNa to nahIM kara rahA, tyAjya padArtha meM kahIM Asakti to nahIM kara rahA hai / kAyotsarga meM zarIra kI nizcalatA pUrvaka mana kI nizcalatA hai athavA nahIM ityAdi rUpa se dekhate haiM / netroM se dekhakara punaH
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 ] maraekaNDikA deyaH saMghATako'vazyamAgatAya dinatrayam / prasaMstutasya yatnena, zayyAsaMstarakAvapi // 428 // saMghATako na dAtavyo, niyamena tataH param / yate ektacaritrasya, zayyAsaMstarakAvapi // 426 / / gulAnasya yateH sUre, ranirAkRtadUSaNam / udgamotpAdanAhAra voSazuddhirna jAyate // 430 / / zodhana kara upakaraNAdi ko uThAtA rakhatA hai yA nahIM ina kriyAoM meM jIvoM kI surakSA karatA hai yA idhara udhara pheMka detA hai / vacana kase bolatA hai gRhastha jaise yA mithyAtva varddhaka vacana to nahIM bolatA ityAdi rUpase dekhate haiM / antamala kA visarjana prAsuka bhUmi meM gUr3ha sthAna para karatA hai yA nahIM, AhAra ko nava koTi se parizuddha karatA hai athavA nahIM ! isataraha paraspara meM parIkSaNa karate haiN| Agata muni saMghanAyaka kA Azraya kara nivedana karatA hai ki he gurudeva ! sahAya dekara mujhe anugRhIta kIjiye | isaprakAra kahane para ukta muni ke liye tIna divasa taka avazya hI saMgha meM saMmilita kara lenA cAhiye, tathA abhI prayatna se parIkSaNa nahIM huA hai to bhI zayyA saMstara use denA cAhiye / / 428 // kintu tIna dinoM ke bAda use saMghATaka (saMghameM Azraya) niyama se nahIM denA cAhiye bhale hI yukta cAritra vAlA muni ho, use tIna dina ke bAda zayyA saMstara bhI nahIM denA cAhiye / / 429 / / bhAva yaha hai ki AgaMtuka muni kA AcaraNa yogya hai kintu usakI pUrNa parIkSA nahIM ho pAyI hai to aisI sthiti meM use saMghATaka zayyAsaMstara nahIM denA cAhiye / yadi Agata muni ko tIna dina meM jJAta kara lete haiM ki yaha gaNa meM rahane yogya nahIM hai to use sahAyatA hogI hI nahIM, kintu jo yogya hai kintu pUrNa parIkSA nahIM huI to use Age saMghATaka nahIM dete haiM / ___ yahAM para prazna hotA hai ki isa taraha parIkSA kA prayatna kyoM karate haiM ? vinA parIkSA ke saMghATaka kyoM nahIM karate ? Age isI ko batAte haiM-Agata muni ke doSoM ko dUra kiyo binA hI use grahaNa kiyA jAya to AcArya ke udgama, utpAdana aura AhAra saMbaMdhI eSaNA doSa ina doSoM ko zuddhi nahIM hotI / / 430 //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ sallekhanAdi adhikAra chaMda rathoddhatA sa praNamya gaNanAyakaM zrithA, bhASate nizi vivAtha saMzritaH / Agamasya vinayena kAraNaM, siddhaye na vinayaM vinA kiyA ||431 // chaMda zAlinI [ 131 vizrAmpAsa zalyamuddhatu kAmaH zrAntaH sthitvA vAsaraM taM dvitIye / tathAcArya Dhokate vA tRtIye na prArabdhaM sAdhayo vismaranti // 432 // // iti mArgarapAsUtram // vizeSArthaM -- Agata muni AlocanA nahIM karatA, udgama, utpAdanA eSaNA doSoM se yukta AhAra letA hai to usake sAtha AcArya rahatA hai yA anya muniyoM ko rahane ke liye anumati detA hai vaha bhI Agata munike samAna sadoSa mAnA jAyagA / Agata muni doSoM meM azuddha hai tathA AlocnA dvArA apanI zuddhi bhI nahIM karatA to use saMgha se alaga karanA hI ucita hai anyathA usake sAtha rahane se svayaM AcArya tathA saMgha usIprakAra udgama Adi doSoM se yukta AhAra grahaNa karane laga jAyeMge / Agata muni AcArya ko mana, vacana aura kAya se namaskAra kara dina athavA rAta meM unake Azraya meM rahakara vinayapUrvaka apane Ane kA kAraNa batalAtA hai, ThIka ho hai, kyoMki vinaya ke binA kI gayI kriyA kArya siddhi ke liye nahIM huA karatI haiM / / 431 / / jo apane zalya ko dUra karanA cAhatA hai, bihAra se thakA huA hai aisA vaha Agala muni pahale dina vizrAma karatA hai pazcAt dUsare yA tIsare dina vahAM ke AcArya ke samIpa upasthita hotA hai / ThIka hI hai, kyoMki prAraMbha kiye hue kArya ko sAdhujana bhUlate nahIM haiM arthAt jisa kArya ke liye Aye haiM usakA vismaraNa nahIM hone dete, yahAM Agata muni kA kArya AcArya nikaTa apanA abhiprAya nivedana karanA evaM AlocanA karanA hai ||432|| // mArgaNA sUtra samApta (16) / /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra susthitAdi adhikAra prAcArI sarirAdhArI, vyavahArI prakArakaH / pAyApAyagutpIDita sukhakAryaparisravaH // 433 // ebhiniyapikaH sUri, guNaraSTabhiranvitaH / vAtumArAdhanAmozaH, pRthukotirupeyuSe // 434 / / prAcArI sa mataH sUri, raticAranirAkRtaH / caryate cAryate yena, paMcAcAro'numanyate // 435 // -' - - -- -- - susthita nAmakA satarahavAM adhikAra jisa AcAryakA AgaMtuka muni Azraya letA hai usameM kona kaunase guNa rahate haiM aisA prazna honepara unake ATha guNoMko batAte haiM AcAravAn, AdhAravAn, vyavahAravAn prakAraka (kartA) AyApAyaham, utpIr3aka, sukhakArI aura aparisrAvI / / 433 / / __ina ATha guNoMse samagvita AcArya niryApaka hotA hai vaha vizAla kItti saMyukta hotA hai apane nikaTa Agata sAdhuko ArAdhanA-samAdhimaraNako dene ke liye aisA niryApaka hI samartha hotA hai / / 434 / / AcAravAn jo aticAra rahita patrAcAra ko svayaM pAlana karatA hai aura dUsaroMse pAlana karAtA hai vaha AcArya AcAravAn kahA jAtA hai / / 435 / /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 133 susthitAdi adhikAra dazadhA sthitikalpe vA, susthito gatadUSaNe / AcArI kathyate yuktaH sUrirAgamamAtRbhiH // 436 / acelakatvamuddiSTa, zayyazAhAravarjane / rAjapiDavivajitvaM, kRtikarma pravartanam // 437 // vrataprarohaNAhattvaM, jyeSThatvaM ca pratikramaH / mAsakAsthitiH paryAsthitikalpA dazeritAH // 438 / / prathavA doSa rahita daza prakArake sthitikalpameM jo sthita rahatA hai tathA tIna bhUpti aura pAMca samiti rUpa aSTa pravacana mAtAse yukta hotA hai vaha AcArya AcAravAna kahA jAtA hai / / 436 / / daza prakArakA sthitikalpa batalAte haiM acelakatva1 uddiSTa zayyAtyAga2 uddiSTa AhAra tyAga3 rAjapiMDa tyAga4 kRtikarma pravRtta5 vratAropaNa arhatva6 jeSThatva7 pratikrama mAsaika vAsitA aura paryA10 ye daza sthitikalpa haiM / / 437 // 43 // vizeSArtha-acelakatva-vastrakA abhAva cela vastrako kahate haiM yaha upalakSaNa hai isase saMpUrNa padArthoMkA tyAga yaha artha phalita hotA hai, vizamo, sUtI, UnI vRkSake vaSkala ajina-carma ityAdi zarIrake AcchAdanake kAraNabhUta padArtha mAtrakA tyAga acelaka zabdase liyA jAtA hai / munike isa guNase caurakA bhaya nahIM hotA, vastrako dhonA sukhAnA, phaTane para sonA, naye vastra kI yAcanA ityAdi AraMbha hiMsA donatA ko karane vAle doSa utpanna nahIM hote / vastra rahita honese vAyuvat niHsaMga sarvatra apratihata vihAra hotA hai, dhyAnameM sthiratA vastra tyAgase hogI yadi vastra rahegA to vAyu Adise usako samhAlane meM citta caMcala ho uThegA / yaha merA vastra bahuta suMdara hai ityAdi rUpa abhimAna vastrake tyAgI muniko nahIM hotA / aise aura bhI bahuta se guNa vastra tyAgase prApta hote haiM / yaha acelakatva sthitikalpa hai / uddiSTa zayyA tyAga-apame nimittase banAyI gayo vasatikA kA tyAga karanA uddiSTa zayyAtyAga sthitikalpa hai / uddiSTa AhAra tyAga-apane nimittase banAyA gayA pAhAra grahaNa nahIM karanA uddiSTa AhAra tyAga nAmA tIsarA sthitikalpa hai|
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 ] maraNa kaNDikA pracabhIruko nityaM dazasveteSu yaH sthitaH / kSapakasya samartho'sau vaktuM caryAmadUSaNAm ||436 // rAjapiMDa tyAga-rAjAke yahApara AhAra grahaNa nahIM karanA rAjapiMDa tyAga kahalAtA hai, rAjA yahAM AhArArthaM muni praveza karanepara vahAM koI unmatta dAsa-dAsI upahAsa kara sakate haiM, ratnoMke bahumUlya padArtha vahAM rahate haiM unakA koI anya apaharaNa kareM aura doSAropaNa muni para Ave ki yahI rAjamahala meM AyA thA isIne ratnahAra curAyA ityAdi vahAM atyaMta gariSTha AhAra grahaNa karanepara gRddhatA AyegI -vikAra AyegA ityAdi aneka doSa rAjapiMDa grahaNase ho sakate haiM ataH isakA tyAga batAyA hai yadi ye doSa nahIM Ate hoM to rAjapiMDa grahaNa kara sakatA hai / kRtikarma pravRtta -- chaha prAvazyaka kriyAyeM Avarta, zironati daNDaka, kAyotsarga Adise yukta hotI haiM una sabako yathAvidhi karanA kRtikarma pravRtta hai, athavA cAritra saMpanna munikA, gurukA, apane se bar3e munikA vinaya karanA kRtikarma pravRttatva sthitikalpa hai / vratAropaNa arhatva - pAMca mahAvrata, samiti Adi vratoMko yogya mumukSu jIvoMko denA arthAt yogya ziSyoMko vratoMse saMpanna karanA / amuka ziSya vrata dhAraNake yogya hai, amuka nahIM ityAdi jAnaneko buddhikA honA / dIkSAke yogya mumukSuko dIkSA denA Adi vratAropaNa arhatva hai | jeSThatva - AryikA ailaka Adi sabameM jeSThatA mRnimeM hotI hai, athavA muni samudAya meM cAritra Adise viziSTatA honA AcAryakA jeSThatva sthitikalpa hai / pratikrama - devasika, rAtrika, pAkSika Adi pratikramaNoMmeM tatparatA pratikrama sthitikalpa hai / mAsaikavAsitA cAturmAsase anya dinoMmeM eka sthAnapara eka mAsa se adhika nahIM rahanA mAsaika vAsitA hai / paryA-pAdya cAturmAsa meM bihAra nahIM karanA paryA athavA pAdma nAmakA aMtima dasavAM sthitikalpa hai / cAturmAsa meM vihAra karane se haritakAya Adi jIvoMko virAdhanA hotI hai usase asaMyama hotA hai ata: sAdhujana varSAkAlameM vihAra nahIM karate / isaprakAra daza sthitikalpoM kA varNana kiyA / ina daza sthitikalpoMmeM jo AcArya sthita hai, nitya ho pApa bhIru hai, aisA AcArya hI kSapakako nirdoSa caryAkA pratipAdana karane meM samartha hotA hai ||436||
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra [ 135 udhataH paMcadhAcAraM yA kattu samitakriyaH / kSapakaH paMcadhAcAre preyaMte tena sarvadA // 440 // azukhamudhiM zayyAM bhaktaM pAnaM ca saMstaram / sahAyAnapyasaMvignAn vidhatte cyavanasthitiH // 441 // chaMda upajAti-- sallekhanAyAH kurute prakAzanAM kathAmayogyAM kSapakasya bhASate / svaraM purastasya karoti maMtraNaM gaMdha prasanAdi vidhi ca manyate // 442 / / sAraNAM vAraNA nAsya kurute cyavanasthitaH / kSapakasya mahAraMbhaM kaMcitkArayate gaNI // 443 // jo AcArya pAMca prakArake AcArake pAlanameM udyamazIla hai samiti kriyA meM / tatpara hai usa AcArya dvArA hamezA kSapaka paMcAcArameM prerita kiyA jAtA hai| arthAt svayaM AcAra saMpanna honepara hI kSapakako usameM prerita kara sakate haiM ataH AcArya AcAravAn honA cAhiye / / 440 / / jo AcArya azuddha upadhi, azuddha AhAra pAnI, azuddha vasatikA, azuddha saMstara ko grahaNa karatA hai vaha kSapakake liye vairAgya rahita arthAt azuddha AhAra Adiko grahaNa karane vAle muniyoMko saMhAyI banAyegA / kSapakakI sevA vaiyAvRtyameM aise muniyoMko niyukta karatA hai aura usase kSapaka apane vrata samAdhi Adise jyuta ho jAtA hai| yaha sthiti na ho etadartha AcArya ko AcAravAn honA jarUrI hai / / 441 / / / ayogya, AcAra vihIna AcArya asamayameM gRhasthoMke samakSa sallekhanAko pragaTa kara detA hai / kSapakako ayogya rAjakathA Adi kathAyeM sunAne laga jAtA hai| manacAhA yogya, ayogya vicAra kSapakake Age kahane laga jAtA hai, logoMko gaMdha puSpa Adi lAne ko kahatA hai ityAdi kSapakake pariNAma bigar3ane vAle kArya ayogya niryApaka karatA hai // 442 / / jo niryApaka cyavanasthita bhraSTa hai vaha kSapakako sAraNA-ratnatrayameM lagAnA, aura vAraNA-doSoMse rokanA nahIM kara pAtA, kSapakake liye mahAraMbha Adi doSa janya kArya jaise mahAraMbha karake vasatikA banavAnA prAdi AraMbha hiMsA rUpa kucha bhI kArya ko karAyegA / / 443 / /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 ] maraNakaNDikA prAcArasthaH punardoSAnyataH sarvAnvimucati / niryApakastataH sarirAcArastho'bhidhIyate // 444 // |iti aacaarii| dhoro'khilAMgapUrvajo yaH kAlavyavahAravit / prAdhArI sa mahAprajJo gaMbhIro maMdara sthiraH // 44 // caturaMgamagItArtho nAzayellokapUjitam / saMsRtau lapsyate bhUyo nAzitaM tacca duHkhataH // 446 // saMsArasAgare ghore duHkhanakrakulAkule / duHkhato'TATyamAnena prApyate janma mAnuSam / / 447 / / dezojAti kulaM rUpaM kalpatA jIvitaM matiH / zravaNaM grahaNaM zraddhA saMyamo durlabho bhavet // 448 / / jisakAraNase AcAra sthita AcArya ukta doSoMko niyamase chor3a detA hai, usa kAraNase niryApaka prAcAravAn honA cAhiye aisA kahA hai / / 444 / / AdhAravAna ___ jo prAcArya dhIra hai, saMpUrNa aMga aura pUrvakA jJAtA hai samaya aura vyavahAra ko jAnanevAlA, mahAprajJa, sumeru sadRza sthira manavAlA aura gaMbhIra hai baha AdhArI yA AdhAravAn kahA jAtA hai / / 445 / / AcArya AdhAravAn nahIM hai arthAt zAstrakA jJAtA nahIM hai to kyA hAni hai isa bAtako batAte haiM zAstrake gUr3ha siddhAntakA jo niryApaka marmajJa nahIM hai vaha kSapakake lokapUjita caturaMga arthAt cAra ArAdhanAko naSTa kara detA hai| eka bAra ArAdhanAke naSTa ho jAnepara saMsArameM baha punaH prApta honA atyaMta kaThina hai / / 446 / / * duHkha rUpI noMke samudAyase jo bharapUra hai aise ghora saMsAra sAgarameM bhramaNa karate hue bar3I kaThinAIse manuSya janma prApta hotA hai / / 447 / / manuSyabhava prApta hone para bhI yogya deza arthAt jahAM dharmArAdhanA hai aise deza meM janma honA durlabha hai, usameM bhI sajjAti ( jAti saMkara, vIryasaMkara Adi jisa jAti meM nahIM hote vaha sajjAti kahalAtI
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra mahUdurlabhasaMtasthA sAdhuvApi saMyamam / labhate nAzasAnidhye vezanAM dhRtivaddha nIm // 446 || [ 137 hai arthAt jisa jAti meM striyoMke ekabAra hI vivAha hotA hai, patike maranepara yA jIvita rahane para kisI bhI sthiti meM dUsarA nahIM hotA hai, jo vyabhicArI strI kI saMtAna paraMparA nahIM hai, evaM guNa viziSTa sajjAtitva hotA hai ] aura kulakA honA, nIrogatA, dIrghAyu, heyopAdeya buddhi, jaina dharmakA zravaNa, grahaNa aura zraddhAkA honA mahAn durlabha hai, ina sabake hone para bhI sakala saMyamako prApta honA to atyaMta duSkara hai / / 448 || vizeSArtha-saMsAra paribhramaNa pAMca prakArakA hai dravya, kSetra, kAla, bhava aura bhAva / ina paMca parAvartanoMkA varNana bahuta vistRta hai / yahAM ati saMkSipta nAma mAtra batAte haiM- dravya parivartana-nArakAdi cAroM gatiyoMke zArIroMkA bAra-bAra grahaNa aura visarjana eka viziSTa tarIke se hote rahA / kSetra parivartadoSA kANake saMpUrNa pradezoM meM viziSTa kramase janma maraNa honA / kAla parivartana - utsarpiNI aura avasarpiNI ke pratyeka samayoM meM kramazaH janma-maraNakI punaH punaH AvRtti honA / bhava parivartana- pratyeka gati saMbaMdhI jaghanyase lekara utkRSTa taka saba taraha kI Ayuko kramase prApta karate rahanA / bhAva parivartana kaSAya adhyavasAna, yoga sthAna Adi viziSTa tarIkese parAvartana-parivartana hote rahanA / isaprakAra parivartanoM meM kramase bhramaNa karate hue isa jIvako manuSya bhava milanA durlabha hai, kaise so batAte haiM--tIna sau taitAlIsa ghana rAjU pramANa isa vizAla vizva meM kevala DhAI dvIpameM manuSya rahate haiM ataH sarvatra bhramaNa karate hue yaha sthAna durlabhatA se bahuta kAla - anaMtakAla vyatIta honepara prApta hotA / isakI durlabhatA vaisI hai jaise sAdhuke mukha se kaThora vacana nikalanA durlabha, yA sUryameM aMtrakAra, krodhI meM dayA, lobhI meM satyavacana, mAnI meM paraguNakathana, striyoMmeM saralatA, duSTa meM upakAra mAnanA, jainamatoM meM vAstavika tattvabodha jaise ye saba durlabha haiM vaise hI manuSyabhava milanA durlabha hai| manuSya paryAya milanepara bhI AryakSetra, lokapUjita jAti evaM kula, prazasta rUpa, bAlakAlameM nahIM maranA, heyopAdeya buddhi, nIrogopanA, jainadharmake upadezakA sunanA use grahaNa karanA aura usapara zraddhA honA uttarottara durlabha hai arthAt ina sabameM se eka milatA hai to dUsarA nahIM milatA, dUsarA milatA hai to tIsarA nahIM / sabakA saba milanA ati duSkara hai, inake milanepara bhI saMyama prApta honA durlabha hai / isataraha bahuta kaThinAIse kSapaka munirAjane saMyamako prApta kiyA hai /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 ] marAkaNDikA prapAlyApi ciraM vRttamazrutAdhArasannidhau / alabdhavezano mRtyukAle prazate tataH // 450 // doSebhyo vAryate duHkhaM, saMnyastaH kriyate sukham / / chidyate sukhano vaMzaH, kRSyate duHkhatastataH // 451 // ayamannamayo jIpa, styAjyamAnastvasau kadA / prAttaMraudrAkulIbhUta, caturaMge na vartate // 452 // zikSAnmazratipAnAmyAM, sAdhApyAyitaH punaH / dhAtRNAbhibhUto'pi, zuddhathyAne pravartate // 453 / / aise bahu durlabha saMtati-paraMparAse prApta saMyamako kSapaka sAdhu prApta karake bhI ajJAnI niryApakake sAnidhya meM dhairyako bar3hAnevAle upadezAmRtako prApta nahIM kara sakatA // 449 / / aura jisako dharmakA upadeza nahIM milA hai aisA vaha kSapaka zrutajJAnase rahita ukta niryApakake nikaTa apane cirakAla taka pAle hue cAritrako mRtyukAlameM naSTa kara DAlatA hai / / 450 / / samAdhimeM udyata usa kSapakako upadeza ke dvArA hI doSoMse rokA jAtA hai, upadezase hI usakA duHkha bhulAyA jAtA hai aura sukhI karAyA jAtA hai / jaise bAMsa jaba taka ati choTA aMkura rUpa hai taba taka usako sukhase ukhAr3A jA sakatA hai kintu bar3A ho jAnepara kaThinAIse ukhAr3A jAtA hai, vaise hI indriya viSaya bhojana pAna AdimeM mayA huA kSapakakA mana bar3I kaThinAIse rokA jA sakatA hai usake liye karNa priya madhura vANose dharmopadeza denA ati Avazyaka hai aura aisA upadeza ajJAmI niryApaka de nahIM sakatA / / 451 / / yaha saMsArI jIva annamaya hai arthAt manuSya anna binA raha nahIM sakatA aise annakA kSapaka tyAga kara rahA hai usa samaya kadAcit anna ke abhAvameM Arauidra bhAvase Akulita huA kSapaka cAra ArAdhanAoM meM pravRtti karanA chor3a detA hai / / 452 / / hitako zikSA rUpa utkRSTa anna aura zAstra zravaNa rUpa pAna ke dvArA kSapaka sAdhuko saMtuSTa tRpta karAyA jAtA hai usase vaha bhUkha pyAsase pIr3ita honepara bho punaH zRddha dhyAna meM pravRtta ho jAtA hai // 453 //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra sAdhorvAdhitasya dadAti na / samAdhijananakSamaM / / 454 / + tAbhyAM prapIDito bADhaM bhinnabhAvastanuzrutaH / rodhanaM yAcanaM dainyaM, karuNaM vidadhAti saH / / 455 / / pUtkuryAdasamAdhAnapAnaM pibati pIDitaH I mithyAtvaM kSapako gacchedvipadyetA samAdhinA / / 456 // hitvA nirbhartsyamAno'sau saMstaraM gantumicchati / pratkurvatyaya zastatra tyAjyamAne gha jAyate / / 457 // kSuSayA tRSNayA upadezamazAstrajJaH, [ 136 jJAstrajJAna se rahita niryApaka bhUkha aura pyAsase pIr3ita kSapaka sAdhuko samAdhizAMtabhAvako utpanna karane meM samartha se viziSTa upadezako ke nahIM sakatA / ataH niryApaka zAstrajJa honA Avazyaka hai ||454 || kSudhA aura tRpAse adhika por3ita huA kSapaka zubha pariNAmako chor3a detA hai, tathA yaha honabuddhi sunane vAloMko karuNA dayA utpanna karanevAlA rudana karane laga jAtA hai, bhojana kI yAcanA karatA hai tathA dInatA karatA hai ||455 / / asamAdhAna pAnagRhastha dvArA pradatta bhUkha pyAsa se pIr3ita kSapaka jorase cillAne lagatA hai, arthAt akAlameM pAnI pIne lagatA hai / svayaM khar3e hokara hAthase pAnI yogya samayapara pInA samAdhipAna hai aura isase viparIta pAna baiThakara pAnI pInA ityAdi ayukta kArya karatA hai / sadupadezake bhAvako prApta ho jAtA hai arthAt samyaktva ratnase rahita hotA hai, aura isa taraha asamAse mRtyuko prApta hotA hai ||456 || karanA - vinA diye abhAva meM mithyAtva kSapaka uparyukta ayukta kArya karatA hai usa samaya yadi usakA tiraskAra kiyA jAya to vaha saMstara chor3akara bhAganA cAhegA / rone cillAne vAle kSapaka ko yadi saMgha chor3a degA to dharmakA mahAn apayaza hogaa| isase spaSTa hotA hai ki zAstrajJAnase rahita niryApaka kSapakakA nAza kara detA hai / / 457 / / yahAM taka niyapika zAstrajJa na ho to kyA kyA doSa Ate haiM yaha batAyA / aba niryANaka zAstrajJa honepara jo lAbha hotA hai usako kahate haiM
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 ] maraNakaNDikA samAdhAnavidhi tasya, vidhatte zAstrapAragaH / vIpyate dIpitaH karNAhutibhiyAnapAvakaH // 45 // bhapakecchAvidhAnena, zarIrapratikarmaNA / samAdhi kurute samyagupAyaraparairapi // 456 / / vaighyAvRtyakarastyaktaM, mA bhaSoriti bhASate / niSidhya saMsRti tasya, samAdhAnaM karoti saH // 460 // zAstroM meM pAraMgata niryApaka kSapakake samAdhAnavidhiko karatA hai arthAt jisa taraha kSapakakA mana zAnta ho vedanAnubhava kama ho usataraha pravRtti karatA hai, usa bhapakako dIpita dhyAna rUpI agniko upadeza rUpI Ahuti dvArA punaH dIpta karatA hai, arthAt kSapaka dharmadhyAnameM lona ho aisA upadeza detA hai / / 458 // zAstrajJa niryApaka kSapakakI icchA pUrNa kara use ratnatrayameM sthira karatA hai, zarIrakI bAdhAyeM-pIr3A darda kamajorI ko miTA detA hai, tathA anya anya bhale upAya jaise madhura bhASaNa, sudara upakaraNa, prAcIna sallekhanA karanevAle mahApuruSoMkI zreSTha kathAyeM sunAnA Adise bhI kSapakako samAdhi karatA hai / / 459 / / vaiyAvRtya karanevAle munijanoMne kSapakako chor3a diyA ho to niryApaka use dilAsA detA hai ki tuma DaranA nahIM, hama tumhAro sevA kareMge ityAdi dhairya vacana kahatA hai| jisase saMsAra bar3hatA hai aise kArya yA pariNAmakA niSedha karake niryApaka kSapakakA samAdhAna karatA hai / / 460 / / bhAvArtha--suzruSA sevA karane vAle mani kSapaka kI bhartsanA karate haiM ki tuma paroSaha sahana nahIM karate ho, bahuta rote cillAte ho, tumhArese hama kucha prayojana nahIM rakhate, tuma bahuta caMcala mana vAle ho ityAdi / isataraha kSapakako tiraskRta hote dekha niryApaka zIghra usako sAMtvanA detA hai bhokSapaka ! tuma abhaya raho ! tumhArA vaiyAvRtya hama svataH kareMge / aisA AzvAsana dekara kSapakako ratnatrayameM sthira karanA tathA jinhoMne kSapakrako DATA thA unheM samajhAnA ki aho ! yaha kSapaka mahApuruSa hai, isa mahAn sanyAsavidhiko kauna kara sakatA hai / Apako inake prati kaTuvacana nahIM kahanA caahiye| isataraha yogya niryApaka donoMko kSapaka aura vaiyAvRtya kArakoMko samajhAtA hai /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra [ 141 jAnAti prAsukaM dravyaM gItArtho vyAdhinAzanam / zleSmamArutapittAnAM vikRtAnAM ca nigraham / / 461 / / zratapAnaM yatastasmai batta zikSaNa bhojanama / suttamAnAkumAnita... to dhyAne pravartate // 462 / / chaMda upajAtiguNAH sthitasyeti bahuprakArA gItArthamUle kSapakasya saMti / saMpadyate kAcana no vipattiH saMklezajAlaM na ca kiMcanApi // 463 / / aadhaarii| jAnAti vyavahAraM yaH, paMcamedaM savistaram / dattAlokitazuddhizca, vyavahArI sa bhaNyate // 464 / / zAstrakA jJAtA niryApaka vyAdhinAzaka zuddha prAsuka AhArako jAnatA hai ki amuka bastu roganAzaka hai tathA jo kapha, vAyu aura pitta vikRta hue haiM unakA nirAkaraNa karanA bhI acchI taraha jAnatA hai / / 461 // niryApaka kSapakake liye zrutarUpI pAna aura hitakArI zikSArUpa bhojana detA hai jisase vaha bhUkhapyAsase Akula citta hone para bhI dhyAnameM pravRtti karatA hai // 462 // isaprakAra zAstrake jJAtA niryApakake caraNamUla meM samAdhi karanevAle kSapaka sAdhuke bahuta se guNa hote haiN| usa kSapakako yogya niryApakake nikaTa na koI vipatti AtI hai aura na kucha saMkleza bhAva hAtA hai / vaha zAntabhAvase samAdhimaraNa meM agrasara hotA hai / / 463 / / isaprakAra AdhArI kA kathana huaa| vyavahArIkA kathana jo savistara pAca bhevavAle vyavahArako jAnatA hai tathA jisane bahuta bAra ziSyamaNDalIko prAyazcitta diyA hai, apane gurukA prAyazcitta denekA krama bhI jisane bhalIbhAMti dekhA hai vaha niryApaka AcArya vyavahArI kahA jAtA hai / / 464 //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 ] maraNaNDikA vyavahAromato jIda, eteSAM sUtranirdiSTA dravyaM kSetraM parijJAya, samyak saMhananamutsAhaM, zrutajJAgamadhAraNA / jJeyA vistaravarAMnA bhASakRtodyamam / puruSaM zrutam // 466 // kAlaM paryAyaM / / 465 / / Age vyavahArake pAMcabheda batAte haiM yahAM para vyavahAra zabdakA artha prAyazcitta samajhanA cAhiye, usa prAyazcittake pAMca bheda ye haiM-jIda, zruta, prAjJA, Agama aura dhAraNA / ina pAMcoM prAyazcittoMkA savistara varNana sUtroM meM nirdiSTa hai, unheM vahIM se jAnanA cAhiye ||465 / / vizeSArtha -- mUlArAdhanA darpaNa meM ina prAyazcittoMkA kiMcit ullekha kiyA haibahatara puruSoMke dvArA jo prAyazcitta vidhi pravartita ho rahI hai athavA bahattara AcAryoM dvArA jisakA vidhAna kiyA hai usako varttamAnake AcArya kahate haiM aise prAcIna prAyazcittavidhiko "jIda prAyazcitta" kahate haiN| caudaha pUrvomeM jisakA varNana hai vaha zruta prAyazcitta hai / gyAraha aMgoMmeM jo varNita hai vaha Agama prAyazcita vidhi hai / anya kisI sthAna meM rahanevAle AcArya apane bar3e pramukha ziSyako doSa batalAkara usako kisI dUsare sthAna meM sthita AcAryake pAsa bheja dete haiM, aura ve AcArya doSAnusAra prAyazcittavidhi batalAkara ukta ziSyako vApisa lauTAte haiM vaha "AjJA prAyazcitta" hai / arthAt AcAryako prAyazcitta lenekA avasara AyA hai unako anya AcArya ke samIpa jAnekI zakti yA samaya nahIM hai aisI sthiti meM apane jeSTha ziSyako doSoMkA vivaraNa dekara anya AcArya ke nikaTa bheja dete haiM vahAM vaha apane gurukai abhiprAya evaM AlocanA ke anusAra saba bAta kaha detA hai aura unhoMne jo bhI prAyazcitta diyA usako loTakara guruke liye nivedana kara detA hai isataraha kI vidhiko AjJA prAyazcitta kahate haiM / koI sAdhu yA AcArya kisI kAraNavaza akelA hai aura usake jaMghAbala samApta ho cukA hai anyatra jA nahIM sakatA, taba vaha pahale prAyazcitta vidhiko jaisA sunA aura dekhA thA vaisA apane doSAnusAra grahaNa karatA hai yaha dhAraNA nAmakA prAyazcitta kahalAtA hai / prAyazcitta dene kI vidhi -- dravya, kSetra, kAla, bhAva, udyamazIlatA, saMhanana, utsAha, dIkSAkAla aura zrutajJAna ye saba kisa puruSameM kisaprakArake haiM arthAt isa ziSyame kisa dravyakA Azraya
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra rAgaddoSAvapAkRtya, vyavahAravizAradaH 1 vyavahArI vadArayasmai, prAyazcittaM vidhAnataH ||467 // vyavahArApariccheda, vyavahAraM dadAti yaH / avAdhyAsau yazo dhoraM saMsAramavagAhate // 468 // J [ 143 lekara kaunasA doSa kiyA hai, kaunasA kSetra hai, niSiddha kSetra meM gayA hai ityAdi bAtoMkA vicAra prAyazcitta denevAle AcArya karate haiM ||466 || vyavahAra meM vizArada aisA AcArya rAgabhAva aura dveSabhAvako dUrakara vidhipUrvaka prAyazcitta detA hai || 467 / / vizeSArthaM -- yatijana apane mahAvrata AdimeM atIcAra laganepara pratyAzcitta lete haiM / atIcAra yA doSa dravya kSetra Adika Azravase huA karate haiN| sacitta vastukA upayoga karane se dravya pratisevanA arthAt dravya atIcAra hotA hai / varSAyoga meM do kosase adhika gamana karanA, athavA sAdhuke liye sadA ho jo kSetra niSiddha hai usameM yadi calA jAya to kSetra pratisevatA hotI hai| Avazyaka kriyAke kAlakA ullaMghana honA Adi rUpakAla pratisevanA hai / pramAdabhAva, darpabhaya ityAdi bhAva pratisevanA kahalAtI hai / ina saba kAraNoMko AcArya dekhate haiM ki isa ziSyane dravya pratisevanA ko hai yA kSetra prati sevanA / tathA AcArya yaha bhI dekhate haiM ki yaha yati prAyazcitta lene meM kisa bhAva se pravRtta huA hai / sAtha rahanA cAhatA hai isaliye, athavA yazake liye yA kevala karma nirjarAke liye | AcArya yaha bhI dekheM ki prAyazcittake liye kitanA utsAha hai| isa ziSyakA dIkSAkAla kitanA ho cukA hai ? zrutajJAna kama hai yA adhika, vairAgyazIla hai yA nahIM / saMhanana kaisA hai / ina saba viSayoMko jJAtakara yathAyogya tad tad doSAnusAra AcArya prAyazcitta dete haiM / yaha yogyatA vyavahAra graMtha prAyazcitta graMthoM meM nipuNatA hone para hotI hai, ataH AcAryako vyavahArI honA cAhiye / jo vyavahAra zAstra - prAyazcita zAstrako nahIM jAnatA vaha AcArya yadi prAyazcitta detA hai to vaha apayaza ko prApta kara anta meM ghora saMsAra meM DUbatA hai / / 468 / / bhAvArtha - zAstrajJAna vinA AcArya prAyazcitta degA to loga kaheMge ki yaha mukhameM jo AyA vaha daNDa detA hai kisa aparAdhakA kaunasA prAyazcitta hai yaha ise jJAta
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 ] maragAkaNDikA vyavahArAbudhaH zakto, na bizodhayitu param / ki cikitsAmajAnAno, rogagrastaM cikitsati // 469 / / chanda vaMzasthatataH samIpe vyavahAravedinaH, sthitividheyA bhapakeNa dhiimtaa| sisikSaNA bodhisamAdhipAdapo, manISitAneka phalapradAyinI // 470 // praveze nirgame sthAne, saMstaropadhizodhane / adama parAvarte, zayyAyAmupavezane // 471 // utthApane malatyAge, sarvatra ghiSikovidaH / paricaryA vidhAnAya, zaktito bhaktito rataH // 472 / / prAtmazramamanAlocya, kSaekasyopakArakaH / prakArako mataH sUriH, sa sarvAvarasaMyutaH // 473 // hI nahIM / yaha muniko zuddhi kyA kregaa| yaha vyartha hI muniyoMko kaSTa detA hai| ityAdi rUpa apakIsi ajJAnI AcArya prAyazcitta deve to hotI hai| ayogya kArya karanese usakA saMsAra bhramaNa bhI bar3hatA hai / vyavahArako nahIM jAnanevAlA AcArya anya ko prAyazcitta dekara zuddha karane meM samartha nahIM ho sktaa| cikitsAko nahIM jAnanevAlA puruSa kyA rogagrastakI cikitsAilAja kara sakatA hai ? nahIM kara sakatA / / 469 / / isa kAraNase buddhimAn kSapakako vyavahArake jJAtA niryApakake samIpa hI rahanA cAhiye, kaisA hai kSapaka manovAMchita aneka phala denevAle bodhi aura samAdhirUpa vRkSoMko jo siMcanA-vRddhiMgata karanA cAhatA hai| arthAt jise apane bodhi samAdhiko bar3hAnA hai usa kSapakako cAhiye ki vaha vyavahArI niryApakakA Azraya le / / 470 / / prakArakatva ___ jo niryApaka kSapakako vasati AdimeM praveza karAne meM, vasati mAdi sthAnoMse bAhara nikAlane meM pravINa hai, khar3e karanA, saMstara aura upadhikA zodhana karanA, kamajora kSapakako karvaTa dilAnA, sIdhese ulaTA aura ulaTese sIdhA sulAnA, biThAnA ina kriyAoMmeM jo nipuNa hai / tathA uThAkara khar3A kara denA, mala-mUtrakA tyAga karAnA ina
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra [ 145 chaMda vaMzasthanipIDapamAnaH apakaH parISadaH, sukhAsiko yAti shaaykaushlH| yatastatastena samAdhimichatA, niSevaNIyA guravaH prakArakAH // 474 // asti tIraM gatasyApi, rAmada SodayaH paraH / pariNAmazca saMkliSTaH, kSuttRSNAdhi parISahaiH // 475 / / AlocanAM pratijJAya, punavipratipadyate / lajjate gauravAkAMkSI, sa to katumapAstadhIH // 476 // tataH sthApanAkArI, tyAgAvajJAnabholukaH / kSapako guNadoSo no, pUjAkAmo vivakSati // 477' / sabameM catura hai, sevA-vaiyAvRtya vidhimeM zakti aura bhaktisa sadA lagA rahatA hai| apane ko kitanA zrama huA hai isakA vicAra na karake sadA kSapakakA upakAra karatA rahatA hai, aisA guNavAlA AcArya prakAraka kahA jAtA hai / / 471 // 472 / / 473 / / parISahoM dvArA pIr3ita huA kSapaka sahAyatA karanemeM kuzala aise AcAryAdi dvArA sukhazAMtiko prApta hotA hai, isaliye samAdhimaraNake icchuka kSapakako prakAraka guNa viziSTa AcAryako sevA karanA cAhiye, arthAt prakAraka AcAryake nikaTa samAdhi karanA cAhiye // 474 / / || prakAraka varNana samApta / / AyopAya dazitva jisake saMsAra sAgarakA tIra A cukA hai athavA manuSya paryAyakA tIra-anta A cukA hai, aise kSapakake bhI rAgadveSakA udaya tIvra A sakatA hai tathA kSudhA taSA Adi parISaha dvArA saMkleza yukta pariNAma bhI hote haiM / / 475 / koI kSapaka prathama to maiM nirdoSa AlocanA karUgA aisI pratijJA karatA hai kintu phira usa pratijJAko chor3a detA hai / gauravakA AkAMkSo naSTa buddhi aisA vaha kSapaka AlocanA karane meM lajjita hone laga jAtA hai / / 476 // kSapakake mana meM vicAra AtA hai ki yadi maiM aparAdhakA nivedana karUgA to yaha saMgha merA tyAga kara degA arthAt mujhe saMghameM nahIM rahane deMge, athavA merA tiraskAra kareMge / isataraha vaha kSapaka pAlocanA karane meM bhayabhIta hotA hai / athavA kSapaka merA
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 ] maraNa kaNDikA zrAyApAyavidhiryena vizyate kSapakasyA tato vakramatestasya zrAyApAyavizA vAcyau labdhyA sAraM duHkhataH saMyamaM sazalya mRtyunA heyopAdeyavedinA t sAvAyApAyavizucyate // 478 / / sAmAnyAlocanAkRte / guNadoSoM gaNezinA // 476 // zarIrI bhavasAgare / nAzayatyapacetanaH // 480 // AcaraNa zuddha hai aisA siddha karane hetu svadoSoMko guru samakSa nahIM kahanA cAhatA hai, apanA mahatva sthApita karanA cAhatA hai / isataraha pUjA pratiSThA khyAtikA icchuka vaha kSapaka guNa aura doSako nahIM dekhatA arthAt AlocanAmeM mahAn guNa hai aura AlocanA nahIM karanemeM bar3A bhArI doSa hai aisA vaha nahIM soca pAtA ||477 // kSapakake dvArA isataraha lajjA Adike nimitta zuddha AlocanA nahIM karanepara nipuNa niryApaka jo ki heya kyA hai, upAdeya kyA hai isako acchI taraha jAnate haiM ve ukta kSapakako prAya aura upAyako vidhikA upadeza dete haiM / isatarahake AcAryako prAyopAya darzI kahate haiM / Aya - ratnatrayakI vRddhiko kahate haiM aura apAya - ratnatrayake nAza ko kahate haiM ||478 || AlocanA meM mAyAbhAva rakhanevAle vakrabuddhi kSapaka dvArA, yadi sAmAnya rUpase AlocanA ko hai arthAt sAmAnya 2 aparAdha batAtA hai vizeSako chipAtA hai to AyopAya darzI AcArya use AlocanAke guNa doSa kahate haiM || 479 / / bhAvArtha- - kSapaka AlocanA na kare athavA kevala apane sAmAnya doSoMko AlocanA kare to AcArya use samajhAte haiM ki Apa yadi AlocanA nahIM kareMge to Apake ratnatrayakA nAza hogA aura sabhI doSoM kA nivedana rUpa AlocanA karoge to ratnatrayadharma prApta hogA, usameM nirmalatA AyegI / jo kapaTa bhAvase AlocanA karegA usakA cAritra naSTa hogA ityAdi / AcArya kSapakako upadeza dete haiM ki saMsArI prANI isa bhavasAgara meM bar3I kaThinatA se saMyamako prApta kara pAtA hai, saMyamameM sAra aisI samAdhiko ajJAnI zalya yukta maraNa karake naSTa kara DAlatA hai arthAt jo mAyAzalyako nahIM chor3atA, kapaTapUrvaka AlocanA karatA hai vaha sArabhUta samAdhi sahita saMyamakA bhI nAza kara detA hai // 480 / /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra dravyazalye yathA duHkhaM sarvAMgINa vyathovayaH / bhAvazalye tathA jantovijJAtavya manuddhate // 481 // kaMTake'nuddhate prApto yathA svakIla nAlikAM / pUrti valmIkarANi prApyAni saTati sphuTam // 482 / / vividhaM doSamApannaH saMyamo'nuddhate tathA / bhayagauravalajjAbhiH bhAvazalye vinazyati ||483 // prabhraSTabodhilAbhotazcirakAlaM bhavArNave t janmamRtyujarAyateM jIvo bhramati bhISaNe / / 464 / [ 147 jisataraha dravyazalya- kA~TA Adike laga jAnepara sarvAMgINa pIr3A aura duHkha hotA hai usI taraha bhAvazalya-mAyA kapaTako nikAla nahIM deMge to jIvoMko saMsAra bhramaNarUpa mahAn duHkha hotA hai ||481|| jaise kAMTeko nahIM nikAlA to vaha pahale carmameM ghusatA hai usase pAMvameM chidra hotA hai anaMtara pAMvameM aMkuravat mAMsa vRddhi hotI hai punaH vaha koTA nAr3I taka ghusane se vahAMkA mAMsa sar3atA hai punaH bahutase chidra hokara vaha pAMva nirupayogI bana jAtA hai| 11482 / / ukta pairake samAna hI bhaya, gaurava aura lajjAse bhAvazalya-mAyAkapaTa ko nahIM nikAla diyA to vividha doSa yukta huA saMyama naSTa ho jAyagA // 483 // bhAvArtha -- kSapaka bhayase doSa chipAtA hai ki yaha mujhe bar3A prAyazcitta deMge / lajjAse - yaha AcArya merA tiraskAra kareMge, athavA apanA bar3appana dikhAne hetu kSapaka AlocanA nahIM karatA ataH AcArya use kAMTekA udAharaNa dekara samajhAte haiM ki kAMTA nahIM nikAlA to paira sar3akara naSTa ho jAtA hai, bekAma ho jAtA hai aise hI manakA mAyAbhAva nahIM nikAlA to saMyama aura samAdhi naSTa hotI haiM / aho kSapakarAja ! AlocanA nahIM karanese samAdhi nahIM hotI / jisakA bodhi samAdhi lAbha naSTa ho cukA hai aisA jIva cirakAla taka janma jarA aura maraNarUpo bhayaMkara Avarta jisameM uTha rahe haiM aise ghora saMsAra samudra meM paribhramaNa karatA hai ||484 / /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 ] maraNa kaNDikA tovavyathAsu yonISu pacyamAnaH sa saMtataM / tatra duHkhasahasrANi dono vedayate ciram // 485 / / muhartamapyataH sthAtu sazalyena na zakyate / prAcAryapAdayoma le tabuddhartavyamaMjasA // 486 / / jineMdravacanazraddhA jarAmaraNabhIravaH / nirAkRta bhayavIDAH saMpannAvamAvAH // 467 / / punarbhavalatAmUlamutpATaya nikhilaM budhAH / saMvegotpannavairAgyAstaranti bhavavAridhim // 48 // yataH prasUcane doSaM voSANAM sUcane guraNaM / (evaM) na tu varzayate sUrirAyApAya pravarzakaH // 486 / / sadAnI kSapako nUnaM heyAdeyavimUDhadhIH / / nivartate na doSebhyo na guNeSu pravartate // 40 // usa saMsArameM tIna pIr3AvAlo caurAsI lAkha yoniyoM meM samAdhiko naSTa karane / vAlA vaha kSapakakA jIva satat sahasroM duHkhoMko dona huA bhogatA hai, arthAt saMpUrNa yoniyoM meM bhramaNa karate hue vahAMke sarva dukhoMkA use sAmanA karanA par3atA hai / / 485 / / isIliye he kSapaka ! tumhAre liye eka muhUrta bhI zalya yukta rahanA ThIka nahIM hai / usa zalyako to AcArya deyake caraNa kamaloMmeM bhaloprakArase nikAla hI denA cAhiye / / 486 / / ___ jI jinendradevako vANomeM zraddhAvAna haiM, jarAmaraNase bhayabhIta haiM, bhaya aura lajjAko dUra karanevAle haiM, mArdava Arjavayukta haiM / saMsAra svarUpake ciMtanase saMvega aura vairAgyako prApta hue haiM aise buddhimAn kSapaka AlocanA karake punarbhavarUpI latAkI jar3a ko ukhAr3akara pheMka dete haiM aura saMsAra sAgarase pAra ho jAte haiN| arthAt bhAvazalya jo mAyA chala kapaTa hai usake chor3ane meM zuddha AlocanA pUrvaka samAdhimaraNa hotA hai usase saMsAra bhramaNa samApta ho jAtA hai // 487 / / 488 / / ___ AlocanA dvArA guruko apane aparAdha nahIM batAnemeM bar3A bhArI doSa hai aura aparAdhoMko batA dene meM vizeSa guNa hai, aisA AcArya yadi nahIM samajhAte to ve AyApAyadarzI nahIM haiM [yaha zloka azuddha pratIta hotA hai] // 486 / / niryApaka AcArya dvArA isataraha AlocanAke guNa nahIM batAnepara vaha kSapaka niyamase heya aura upAdeya meM mUr3habuddhi hovegA arthAt aparAdhakA nivedana guruke samakSa nahIM batAnA to heya hai, tyAjya
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 146 musthitAdi adhikAra prAyAH zistu rope rakSemaM bunitA pola: tatrArAdhayate caturaMga nUnaM vighnamazeSamapAsya // 461 // // iti pAyApAdik / / kazcanAkathane doSe doSANAM mathane guNe / dhakrAtmA kathyamAne'pi nAlocayati tattvavit // 462 / / ekAnte madhuraM snigdhaM gaMbhIraM hRdayaMgamam / sa vAkhyaH sUriNA vAkyaM prAMjalIkurvatA manaH // 463 // * - - -- hai aura aparAdha nivedana karanA upAdeya-grahaNa karane yogya / aisA vaha kSapaka nahIM samajha pAyegA ataH doSoMse dUra nahIM hogA aura guNoM meM pravRtti nahIM karegA // 46 // ataH buddhimAn kSapaka muniko cAhiye ki vaha bhAya apAya darzaka AcAryake nikaTa rahe / unake nikaTa meM hI nizcayase cAra mArAdhanA sarva vighnarahita saMpanna hotI hai / / 461 / / || AyApAyadarzI varNana samApta / / AcAryake avapIr3aka yA utpIr3I guNakA varNana niryApaka AcArya dvArA AlocanAse honevAle guNa aura AlocanAke abhAva meM honevAle doSa kSapakako dikhA denepara arthAt apane aparAdha kahoge to guNa hai aura nahIM kahoge to doSa hai isataraha samajhAne para bhI koI kuTila buddhivAlA kSapaka AlocanA nahIM karatA / / 462 / / isa taraha kSapakake AlocanA nahIM karanepara AcArya use puna: ekAntameM le jAkara miSTa sneha bhare, gaMbhIra hRdayako haranevAle aise sudara vacana kahakara samajhAte haiM, usake manako sarala nirmala karate haiM / / 463 / / vizeSArtha-kSapaka AlocanA nahIM kare to prAcArya use kisI ramya pradeza meM lejAkara atyaMta madhura vANIse samajhAte haiM ki he AyuSman ! ratnatrayameM doSa na ho aisA Apa sadA hI prayatna karate Aye ho ! Apa bhaya aura lajjAko chor3a dIjiye, gurujana to mAtA pitA sadRza hote haiM unako apane doSa batAne meM kyA bhaya ! kyA bAlaka apanI
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ maragAkaNDikA kathAyAmakathAyAM ca, doSANAM guNadoSayoH / kathAyAmapi no karica, bAlocayati bakradhIH // 464 // doSamudgAlyate tatstha, mutpoDyotpIDano yatiH / mAMsaM kaMThIraveNeva zRgAlaH kurvatA bhayam // 465|| mAtAse saba bAta nahIM kahatA ? guru kabhI bhI ziSyake doSako pragaTa nahIM karate / parake doSa gurujana to kyA anya bhI pragaTa nahIM karate kyoMki usase nIca gotrakA baMdha hotA hai / tuma apane dharmako malina mata karo, AlocanA dvArA use suvizuddha banAo apane doSa bilakula niHzaMka hokara kaho, hama tumhAre doSa kisIke bhI sAmane pragaTa nahIM kareMge / koI bhI vidvAn parAye doSa bAhara nahIM kahatA / ityAdi vAkyase kSapakakA mana AlocanAko ora udyata karatA hai / ___ koI kuTila buddhivAlA kSapaka aisA hotA hai ki usako AlocanAke nahIM karanese kyA doSa hotA hai isa bAtako samajhAyA hai athavA nahIM samajhAyA tathA AlocanAke guNa aura doSa arthAt AlocanA karanemeM bahuta lAbha yA guNa prApta hote haiM aura nahIM karane meM bahuta doSa yA hAni hotI hai aise donoM hI viSayoMko AcArya samajhA cuke haiM phira bhI vaha AlocanA nahIM karatA / / 464 // jaba kSapaka samajhAne para bhI AlocanA nahIM karatA taba utpor3I yA avapIr3aka guNadhArI AcArya usa kSapaka meM sthita jo doSa haiM unako tiraskAra DA~Ta phaTakAra dvArA kSapakase ugalavA dete haiM, jaise ki zRgAlako Dara dikhAkara siMha usase mAMsa ugalavA letA hai // 49 // vizeSArtha---AlocanA nahIM karane vAle kSapakako AcArya DATakara Dara dikhAkara kaThora bANIse usakA doSa nikalavA lete haiN| ve kahate haiM-he kSapaka ! ratnatraya dharmameM tumako bilakula Adara nahIM hai, he aparAdhI ! tuma hamAre yahAM se nikala jAvo tumako hamArese kyA prayojana hai / jaba tuma apanA doSa rUpa roga dUra nahIM karanA cAhate / kevala AhAra kA tyAga karanese sallekhanA nahIM hotii| yaha kyA kSapakatva padako viDaMbanA karate ho / jaba tuma kapaTa bhAva nahIM chor3ate to tumako anya yatijana namaskAra nahIM kareMge ityAdi /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdhikAra // 466 / / kaMThIrama ivaujasvI tejasvI bhAnumAniva / cakravartI varcasvI, sUrirutpIDakokaftha vidArya vadanaM ghRtam / raTantaM hitakAriNI ||467 || hitAropaparAyaNaH / varSa tyAjayate'khilaM // / 468 || na lihannapi jihvayA / sAraNayA yutaH // 466 // yathAvaSTabhya hastAbhyAM bAlaM pAyayate mAtA, proDya sathotpIDI anRjuM kSapakaM suri, bhadraH sAragayA hono, tADayannapi pAdena, bhadraH parakAryaparAcInAH, sulabhAH svArthakAriNaH / zrAtmArthamiva kurvANAH parArthamapi durlabhAH // 500 // parArthamapi kurvate / saMti durlabhAH / / 501 // " ye svAyaM kartuM mudyuktAH, kaTukai: paradari, s tarAM [ 151 avapIr3aka guNadhArI AcArya siMhake samAna ojasvI, sUryake samAna tejasvI, cakravartI ke samAna varcasvI hotA hai || 466 // jisaprakAra hitakAriNI mAtA rote hue bAlakako pakar3akara donoM hAthoMse mukhako phAr3akara ghRtako pilAtI hai || 497|| usI prakAra kSapakake hita karanemeM tatpara utpIr3aka AcArya pIr3ita karake jabaradastI usa kuTila kSapakase saba doSoMko chur3AtA hai / / 498 / / jo AcArya jihvAse madhura bolate hue bhI sAraNAse hIna hai-- kSapakako guNameM prerita nahIM karate ve zreSTha nahIM haiM kintu doSa nikAlane hetu kSapaka ko paira se tAr3ita bhI kare to vaha zreSTha hai kyoMki sAraNAyukta hai // / 499 / / jo parake kAryoMse vimukha haiM kevala sva kArya meM hI lage haiM aise puruSa to sulabha haiM, kintu apane kArya ke samAna parAye kAryoM ko karate haiM aise puruSa sulabha nahIM ati durlabha haiM / / 500 / / jo svakAryako karane meM udyamazIla hokara sAthameM parAye kAryako bhI karate haiM / parAye kAryoMko saMpanna karAne ke liye kaThora evaM kar3ave vAkya bolane vAleM puruSa to atyaMta durlabha haiM / / 501 / /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 ] maraNa kANDikA nivartanaM na voSebhyo na guNeSu pravartanam / vidhatte kSapakaH sarthavoSamatyAjito yataH // 502 // chaMda zAlinInityotpIDI poyitvA samastAMstasmAd doSastyiAjayettaM hitaarthii| vyAdhidhvaMsaM ki viSatta na vaikhaH, tanvanbAdhA vyAdhitasyeSTakArI // 503 // // iti utpIDo / / boSo nivezito yatra, tapte toyamivAyasi / na niryAti mahAsAre, sa jJAtavyo'parisravaH / / 504 // yadi AcArya kSapakako jabaradastI doSoMse dUra nahIM karatA evaM guNoMmeM pravRtta nahIM karatA hai to vaha kSapaka bAdara sUkSma saba prakArake doSoMko karegA kyoMki usane doSa chur3Aye nahIM-doSoMkA niSkAsana nahIM kiyA hai / / 502 / / , kSa pakake hitakA icchuka utpIr3I AcArya kSapakako kaThora vacana Adise pIr3A pahu~cAkara usase samasta doSa haTAtA hai / ThIka hI hai| kyoMki rogIkA hitaciMtaka vaMdyarAja rogIko kar3avI auSadhikA sevana pathyapAlana Adi dvArA bAdhA pahuMcAkara cyAdhikA nAza kyA nahIM karatA hai ? avazya karatA hai / / 503 // utpIDaka varNana samApta / aparisrAvoguNa- kSapaka dvArA doSoMkA nivedana AcAryake nikaTa karanepara usa AcArya meM be doSa aise gupta yA samApta hote haiM jaise ki tape lohepara girA huA jala gupta-samApta-lIna ho jAtA hai / mahAsAra bhUta una AcArya se bAhara kabhI bhI nahIM nikalate haiM evaM guNa viziSTa AcArya aparisrAvI vizeSaNa yukta mAne jAte haiM / / 504 // bhAvArtha-jaise tapA huA lohekA golA cAroM taraphase pAnIkA zoSaNa kara letA hai zoSaNake bAda vaha jala kabhI bhI lohese bAhara nahIM nikalatA se hI kSapakane apane choTe bar3e gupta pragaTa saba taraha ke doSa AcAryako kaha diye haiM unako sunakara AcArya unheM apane manameM hI rakha lete haiM anya yati zrAvaka Adi kisoke samakSa una doSoMko kabhI bhI nahIM batalAte haiM ve AcArya aparisrAvI haiM aisA samajhanA caahiye|
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra aticArAstapovRtta jJAnasamyaktvagocarAH / manovAkkAyayogena, jAyante trividhA yateH // 505 / / munijanoMko samyak jJAna cAritra aura tapameM mana vacana aura kAya dvArA pratIcAra lagA karate haiM, isataraha mana dvArA, vacana dvArA tathA kAya dvArA tIna prakArase atIcAra utpanna hote haiM ||5.!! vizeSArtha-mUlArAdhanA TIkAmeM samyagdarzana Adike atIcAroMkA suvistRta varNana pAyA jAtA hai / tadanusAra yahAM kiMcit batAte haiM. samyaktvake atocAra zaMkAkAMkSA Adi pAMca yA paccIsa haiM ye sarva vidita haiM / samyagjJAnake atIcAra-akAla meM siddhAnta granthakA par3hanA, guru kA, zAstrakA nAma chipAnA Adi rUpa hai isakA bhI varNana ho cakA hai| cAritrake atIcAra-paMca mahAvratoMke atIcAra cAritrake atIcAra kahalAte haiM / pratyeka mahAvatako pAMca pAMca bhAvanAyeM AgamameM batalAyI haiM jaise prathama ahiMsA mahAvatako vacanagupti, manogupti, IryAsamiti, AdAna-nikSepaNa samiti, aura Alokita pAna bhojana ye pAMca bhAvanAyeM haiM / ina bhAvanAmoMse rahita vratapAlana cAritrake atIcAra haiN| tapake atIcAra-tapa bAraha prakArakA hai| prathama anazana tapake atocAra-svayaMko upavAsa hai aura dUsaroMko bhojana karAtA hai anumodanA karatA hai ityAdi anazana tapake atIcAra hai / avaudarya tapake atIcAra-bhUkhase kama khAnA rUpa avamaudarya tapakA anuSThAna karatA hai kintu mana meM bharapeTa bhojanakI icchA hai / tuma khUba khAo ityAdi kahanA ye avamaudarya ke atIcAra jAnane / vRtti parisaMkhyAna tapake aticAra-sAta ghara taka jAgA amuka vAtAse amuka vastu ho lUgA ityAdi niyama lekara usameM kiso kAraNavaza kamI karanA ityAdi / rasatyAga tapake atIcAra-rasakA tyAgakara usameM manameM lAlasA bano rahanA, dUsaroMko rasavAlA AhAra karAnA ityAdi / vivikta zayyAsana tapake atIcAra-amuka vasatimeM itane kAla taka ekAntameM rahU~gA aisA niyama lenA aura usa vasatimeM rahate hue aratike bhAva honA ki yaha sthAna kaSTadAyaka hai maiMne vyartha hI yahAM kA niyama liyA ityAdi / kAyakleza tapake atIcAra-amuka Asana yA amuka pratimAyoga AdikA pahale niyama lenA punaH usameM aratibhAva honA yA uSNase pIr3ita honepara zItalatAko icchA karanA ityAdi / prAyazcitta tapake atIcAra-AlocanA karane meM AgamameM kahe gaye Akapita Adi doSa lagAnA / pratikramaNake atIcAra-kiye gaye aparAdhoMke prati tyAga
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 ] maragavaNDikA vizvasto bhASate sarvAnAcAryANAmasau na saH / prAcAryoM bhASate'nyebhyastA, stuvan svidadhArmikaH // 506 / / rahasyabhedinA sena, tyaktAH, kalmaSakAriNA / sAdhurAtmA gaNaH saMgho, mithyAtvArAdhanA kRtA // 507 // rahasyasya kRte bhede, pRthagbhUyovatiSThate / kopato mucate vRttaM, mithyAtvaM yA prapadyate // 508 / / buddhi nahIM honA ityAdi / aise hI vinayatapa AdimeM atIcAra hote haiM unheM prAgamase jAna lenA cAhiye / kSapaka muni yaha AcArya vizvasta hai ziSyake doSako anyako nahIM kahatA aisA vizvAsa karatA hai yadi aisA vizvAsa pAtra AcArya kSapakake Alocita doSoMko anya janoM ke samakSa kahatA hai to vaha AcArya jinadharmavihIna hai, kyoMki kSapakake doSoMkA pragaTa karanA jainadharmase bAhya hai-niSiddha hai // 506 / / kSapakake mupta doSoMkA prakAzana karane vAle pApakAro usa AcAryane cAra ArAdhanA naSTa kara do aisA samajhanA cAhiye, itanA hI nahIM usane kSapaka sAdhukA tyAga kiyA, saMghakA tyAga, apane AtmAkA bho tyAga kara diyA aura mithyAtvako ArAdhanA kI aisA samajhanA / / 507 / / bhAvArtha-kSapakake Alocita doSa pragaTa karanA yogya nahIM hai, yadi pragaTa karegA to usane kSapakakA usosamaya tyAga kiyA aisA samajhanA, kyoMki apane doSa jana jana ke pratyakSa hue haiM yaha dekhakara kSapaka bhaya evaM lajjAse apanA ghAta kara sakatA hai athavA ratnatraya dharmako chor3a degA, krodhita hokara saMghakA tyAgakara bAhara saMgha aura saMgha nAyakako niMdA karegA, ataH kSapakake doSoMko prakaTa karane vAleko kSapakatyAga, saMghatyAga, mithyAtvakI ArAdhanAdi rUpa doSa upasthita hote haiM / ___ apane rahasya prakaTa huA dekha kSapaka muni saMghase pRthak hogA yA krodhase dIkSA cAritra chor3a detA hai, athavA mithyAtvako prApta ho jAtA hai // 508 / / bhAvArtha-kSapaka apane doSako pragaTa huA jAna saMghako chor3a detA hai, usake manameM vicAra AtA hai ki aho ! maiMne to ina AcAryoM ko prANavat mAnA thA, Aja
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra mArayatyathavA sUri, sAdhurmAna grahAkulaH / saMsArakAnanati, na manyate hi mAninaH // 506 / / vizvasto bhASate ziSyaH sUreragre svadUSaNam / sadAcAra bahirbhavaH // 510 // punakha parasyAtha dUSayiSyati na stathA / yathAyaM dUSito'nena iti kruddho gaNaH sarvaH pRthaktvaM pratipadyate // 511 // etasyAcAryakaM saMgho vicchinati catuviSaH | nirghATayati vA ruSTo roSataH kriyate na kiM / / 512 / [ 155 vaha mAnanA nirmUla huA hai aise AcArya saMgha evaM cAritrase basa ho / mithyAdRSTi loga hI acche haiM ityAdi pariNAma dvArA kSapaka apane zraddhA aura cAritrase cyuta ho jAtA hai ataH AcAryakA aparisrAvI honA ati Avazyaka hai / athavA apane doSa pragaTa hote dekha kSapaka mAnarUpI pizAcase Akulita hokara AcAryako mAra detA hai / kyoMki mAnI vyakti saMsAra bhramaNako nahIM dekhate, nahIM mAnate / / 509 / / kSapakake doSa AcArya dvArA pragaTa kiye jAnepara saMgha ke sAdhu vicAra karate haiM ki aho ! ziSya to AcArya samakSa vizvasta hokara apane doSa pragaTa karatA hai aura ye AcArya usa doSako dUsaroMko kaha dete haiM, ye sadAcArase rahita haiM / / 510|| isa AcAryane jaise isa kSapakako dUSita kiyA vaise Age hama logoM ko bhI dUSita kara DAleMge / isa taraha vicAra kara kupita huA sarva saMgha usa AcAryako chor3a detA hai / / 511 / / kSapakake doSa prakaTa karane vAle AcAryakA catuvidha saMgha naSTa ho jAtA hai arthAt saMghastha sAdhu unheM chor3akara anyatra cale jAte haiM / athavA krodhAveza meM AcAryako hI saMghase nikAla dete haiM / krodhase kyA nahIM kiyA jAtA ? arthAt kroghase saba kucha ayukta kArya kiye jA sakate haiM ||512 //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15.6 ] marakaNTakA prAcAryo yatra ziSyasya vidadhAti viDaMbanAM / dhik tAnnirdharmakAnsAdhUniti vaktijano'khilaH / / 513 / / vizvAsaghAtakA eva duSTAH saMti digaMbarAH / IzIM kurvate nidAM mithyAtvAkulitA janAH / / 514 / / pRSTo'pRSTo'pi yo brUte na rahasyaM kadAcana / ityAdayo na vidhanle doSAstasya gaNezinaH / / 515 / / chaMda drutavilaMbita- iti vimucya rahasya vibhedakaM bhajata guhyanigUhakamaMjasA / na hi vizuddha hitAhitayastavo hitaM prapo bhajatyahitaM janAH / / 516 / / kSapakake doSa prakaTa karane se akhila loga kahane laga jAte haiM ki dekho ! isa dharma meM AcArya ho apane ziSyake doSa batalAkara viDaMbanA kara rahe haiM, dhik dhik aise dharmavihIna sAdhuoM ko| ye jaina sAdhu aise hI hote haiM / / 513|| ye digambara duSTa haiM ye jaina sAdhu isataraha vizvAsaghAta karate haiM / mithyAdRSTi loga kSapakake doSa prakaTa karanepara isataraha jainadharmakI niMdA karate haiM ||514 // jo AcArya kisIke dvArA kSapakake doSoMke bAremeM pUchanepara athavA nahIM pUchane para kabhI bhI usake doSa nahIM batAtA, usa zreSTha niryApaka AcAryake Upara kahe saMghatyAga, AmAtyAga Adi doSa nahIM lagate haiM / / 515 || I graMthakAra niryApakAcAryako upadeza dete haiM ki uparyukta aparisrAvI guNako jAnakara tuma kSapakake doSakA bhedana pragaTokaraNa kabhI nahIM karanA / tuma gupta doSako prakaTa karanA chor3a do, kSapakake doSa chipAo / kyoMki hita aura ahitako jinhoMne bhalI prakArase jJAta kara liyA hai ve puruSa kabhI bhI hitako chor3akara ahita meM pravRtta nahIM hote haiM / arthAt hita ahitake jJAtA puruSa hitako karate haiM ahitako nahIM, vaise hI kSapakakA aparAdha pragaTa karanA doSa hai aura use prakaTa nahIM karanA guNa hai aisA jAnane vAle guNako karate haiM dopa ko nahIM ||516 || || aparisrAvI varNana samApta ||
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 157 susthitAdi adhikAra zuzraSakapramAdena zayyAyAmAsanAdike / saMpanne vAnavAkyena ziSyakAraNAmasaMvRte // 517 // vedanAyA masahyAyAM kSuttaSpAhimAdibhiH / kSapakaH kopamAsAdya maryAdAM vivibhitsati // 51 // niryApaNa zAMtena zamanIyaH sa sUriNA / kSamApareNa dhIreNa kurvatA cittanivati // 516 / / bahuprakAra pUrvAMga zrutaratnakaraMDakaH / sarvAnuyoganiSNAto vaktA kartA mahAmatiH // 20 // sukha kArIguNa kSapakako sevA-vayAvRtya karanevAle yatijana sevAmeM pramAda karake kSapakako zayyAko samaya para ThIkase na lagAnase, Asana bichAne meM dera karanese, athavA sudara rIti se nahIM bichAnese, AhAra pAnIko vyavasthAmeM derI karanese, apamAnajanaka vacana bolanese, asaMyamI gRhastha ke nimitta ityAdi hetuoMse kSapakako kopa utpanna hotA hai / bhUkha, pyAsa, garamI, sardI Adi nimittoMse tIvra vedanA honepara bhI kSapaka kupita hotA hai aura saMyamakI maryAdA tor3anekI icchA karane laga jAtA hai samAdhimaraNake niyamoMkA bhaMga karane laga jAtA hai usasamaya niryApaka prAcArya atyaMta zAMtabhAvase dhIratApUrvaka kSapakake cisako prasanna karate haiM / AcArya yadi zAMtapariNAmI nahIM hogA to vaha bhI kSapakake samAna kupitahokara kSapakako DATane lagegA, yA abhimAnI hogA to kSapakako prasanna karanekA prayAsa hI nahIM kregaa| kSamAbhAvayukta bIra-tejasvI nahIM hogA to vaha kSapakake ayukta vacana evaM kArya se zAMta nahIM raha pAyegA arthAt kSapakake Upara kSamAbhAva nahIM rakha sakegA tejasvitAke abhAva meM kSapakake Upara apane vacanoMkA prabhAva nahIM DAla sakegA ataH niryApaka AcAryako zAMta, kSamAzIla, nirabhimAnI evaM dhairyazAlI honA cAhiye / evaM guNa viziSTa AcArya kSapakake utpanna hue citta kaluSatAko zAMta kara dete haiM 11517 / / 518 / / 519 / / niryApaka AcArya bahuta prakArake aMga aura pUrva saMbaMdhI jJAnaratnoM ko maMjUSA-peTI sahaza huA karate haiM arthAt jaise peTI tijoro yA AlamArI meM survaNa ratna bhare rahate haiM vaise AcArya meM AcArAMga Adi aMgoMkA jJAna tathA pUrvokA jJAna bharA rahatA hai, ve
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 ] maraNakaNDikA kathAnAM kathane dakSo heyAdeya vizAradaH / kukha' zAsti yati/raH prakRtapratipAdakaH // 521 // gaMbhIrA madhurA zradhyAM ziSyacittaprasAdinI / sukhakArI davAtyasmai smatyAnayanakAriNIm // 522 // sukhakArI badhAsyenaM majantaM dustare bhave / prataratnabhUtaM potaM karNadhAra iyArNave // 523 / / zIlasaMyamaratnADhyaM yatinAvaM bhavArNave / nimajjatI mahAprAjJo viti sUrinAvikaH // 524 // karNAhuti na cedatte patisthAmakarI gaNI / / prArASanA sukhAhoM jahAti kSapakastadA // 525 // prathamAnuyoga Adi cAroM anuyogoMke kathanameM niSNAta hote haiM, anuyoga racanA karane meM pravINa, mahAbuddhizAlI huA karate haiM / / 520 / / mArAdhanA tathA daitAgya saMbaMdho kathAloMke kahane meM dakSa, heya kyA hai upAdeya kyA hai isakA bhalIbhAMti pratipAdana karanemeM nipuNa, prakRta samAdhike viSayako samajhAne meM prayatnazIla aise dhIra niryApaka hI kupita hue kSapakako zAMta evaM prasanna kara sakate haiM / / 521 // ve niryApaka bar3I hI gaMbhIra, madhura, karNapriya, ziSyake cittako tatkAla prasanna karanevAlI, sukhadAyaka kSapakake vismRta hue cittameM punaH smaraNa karAne meM samartha aisI zreSTha bANI dvArA kSapakake liye divya dezanA-upadeza dete haiM / / 522 / / / evaM guNa viziSTa sukhakArI mahAna niryApaka AcArya dustara bhava samudra meM DUbaneke sanmukha hue kSapakako sahArA dete haiM ! jisaprakAra zreSTha ratnoMse bharI samudra meM DUbatI huI naukAkA sahArA karNadhAra ( khevaTiyA ) huA karatA hai, Thoka isIprakAra aThAraha hajAra zIla aura aneka prakArake saMyama rUpo ratnoMse yukta yati rUpI naukAko jo ki bhava samudra meM DUbaneke sanmukha ho cukI hai usako mahAprAjJa AcArya rUpI karNadhAranAvika dhAraNa karate haiM arthAt usa yatinaukA ko DUbane nahIM dete / / 523 / / 524 // yadi AcArya jo kaNoMke liye saMtoSa kAraka honese Ahuti sadRza haiM, dhairya aura sthairya ko karane vAlI aisI zreSTha vANI kSapakako nahIM dete arthAt nahIM sunAte haiM to vaha kSapaka sukhAvaha ArAdhanAko chor3a detA hai / / 525 / /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra [ 159 kSapakasya sukhaM datte kurvanyo hitavezanAm / niryApakaM mahAprAjJaM tamAhuH sukhakAraNam // 526 / / vavAti zarma Apakasya sUriniryApakaH sarvamapAsyaduHkham / yatastato'sau kSapakaraNa senyaH sarve bhajante sukha kAriNaM hi // 527 // // iti sukhkaarii|| chaMda zazikalAzivasukhamanupamamaparujamamalaM tavati zamayati hitakRti sakalaM / vitarati yatipatiriti guNakalitaH zamayamadamamayamunijana mahitaH / / 528 // .. - ..--. .. - -- - --- bhAvArtha-niryApakake vacana kAnoM meM madhura lagane vAle huA karate haiM AcArya ke vacana ko sunakara kSapakako dhairya AtA hai / loka vyavahArameM bhI dekhA jAtA hai ki koI vyakti Apatti yA roga Adise ghabarAyA ho aura use koI miSTa vacana dvArA dilAsA detA hai to vaha puruSa kucha dhairyako prApta hotA hai / yadi kSapakake vedanA Adise pIr3ita honepara use upadeza-rUpa amRta nahIM pilAyeMge to kSapaka mukti sukhako kAraNabhUta aisI ArAdhanAko tyAga degA / jo mahAprAjJa niryApaka hitakA upadeza karate hue kSapaka ko sukha dete haiM ataH usa AcAryako "sukhakArI' isa nAmase kahate haiM / / 526 / / jisa kAraNa se niryApaka AcArya kSapakake sarva duHkhako dUra karake sukha dete haiM usa kAraNase yaha AcArya kSapakake dvArA sevanIya hote haiM / Thoka ho hai kyoMki saba ho jIva sukhakArI padArthakA Azraya lete haiM / / 527 // niryApakake sukhakArI vizeSaNakA varNana samApta / zama-zAnti, yama-vata niyama aura dama-indriya damana svarUpa jo munijana haiM unake dvArA pUjita aura guNoMse saMyukta jo niryApaka AcArya hai vaha anupama, roga rahita, nirdoSa hisakArI aise sakala ziva sukhako mahAvatadhAro prazamabhAvavAle kSapakake liye arpita karatA hai / / 528 //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 ] marakaNDikA chaMda vaMzastha -- guramIbhiH kalitoSTabhirjanaiH sametyakIti zazirazminirmalAM / zrArAdhanAsiddhivarAMganA sakhoM dabAti sUriH kSapakAya nizcitam / / 526 // iti susthitaH / I nirvAcaka guNopetaM upasarpatyasau kRtikarma vidhAyAsau AcArya vRSabhaM vakti tIrNapayodhInAM yuSmAkamIza pAvAnte mArgayitvAtiyatnataH sUrajJAnacaritramArgakaH paripUrNa trizuddhitaH / mastakAropitAMjali: samAdhAnavidhAthinAm / khotayiSyAmi saMyamam / / 532 || / / 530 / / / / 5310 AcAravAn Adi ATha guNoMse maNDita niryApaka AcArya candra kiraNa ke samAna nirmala aiso ArAdhanA kI siddhi rUpI zreSTha strIkI sakho niyamase kSapaka ke liye dete haiM / / 529 / / [ isa zloka meM "sametya janaiH" ina do padoM kA artha saMdarbha nahIM baiThA ataH chor3a diyA hai ] isaprakAra arha Adi cAlIsa adhikAroMmeMse susthita nAmakA satarahavAM adhikAra samApta huA / utsarpaNa nAmakA aThArahavAM adhikAra jJAna cAritra mArga para calane vAlA, yaha kSapaka sAdhu AcAratva Adi AcArya ke guNoM se yukta aise niryApaka AcArya kA bar3e prayatna se anveSaNa karake unake nikaTa jAtA hai ||530|| mana vacana kAyakI zuddhi pUrvaka Avarta zironati kAyotsarga sahita siddhabhakti, bhakti aura AcArya bhaktirUpa kRtikarma ko paripUrNa karake abhyAgata muni mastakapara aMjaliko rakhakara AcArya zreSTha ko kahatA hai / / 531|| he Iza ! zrutarUpI sAgarake pAragAmI, samAdhAna karanevAle aise Apake caraNoM ke sAnidhya meM maiM apane saMyamako prakAzita - ujjvala karUMgA / / 532 //
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra dIkSA prabhRti niHzeSaM vidhAyAlocanAmaham / vijihIrSAmi niHzalyazcaturaMge nirAkulaH 11533 / evaM kRte svanikSepe tato brUte gaNezvaraH / nirvighnamuttamArtha tvaM sAdhayasva mahAmate / / 534 / / chaMda zAlinI - dhanyaH sa tvaM vaMdanIyo budhAnAM sAdho ? buddhinizcitA cAstamoha | yasyAsannArAdhanasiddhi dUtoM tIkSNAM janmArAmazastroM gRhItuma / / 535 / / chada upendravajjA mahAmate tiSTha nirAkulaH svaM prayojanaM yAvadidaM svadIyaM / samaM sahAyairavadhArayAmastatvena kRtyaM hi parokSya sadbhiH || 536 // / iti upasarpaNa sUtram / | 161 -- bhAvArtha - - samAdhikA icchuka kSapaka niryApaka AcAryako nivedana karatA hai ki he prabho ! maiM Apake pAvana caraNoM ke Azraya meM saMyamakA prakAzana karanA cAhatA hU~, arthAt AlocanA Adise apaneko zuddha karanA cAhatA hU~ / isaprakAra kSapaka dvArA niryApaka AcArya usase kahate haiM sallekhanA hai usakI sAdhanA karo dIkSA ke dina se lekara Ajataka jo mere mahAdvaita AdimeM doSa lage haiM una sabakI pUrNatayA AlocanA karake zalya rahita honA cAhatA hU~ nirAkula huA maiM aba cAra ArAdhanAoM meM pravRtti karanA cAhatA hU~ / / 533 / / vinayapUrvaka prArthanA karanepara evaM samarpita honepara ki hai mahAmate ! tuma nirvighnatAse uttamArtha-jo ||5.34 / / niryApaka AcArya kSapakase kaha rahe haiM ki siddhi rUpI strIkI dUto ke samAna, janmarUpI udyAna ko naSTa karaneke liye tokSNa zastra ke samAna ArAdhanA ko grahaNa karane ke liye jisakI buddhi nizcita ho cukI hai aise tuma dhanya ho / he sAdho ! tuma jJAnI puruSoMko vaMdanIya hue ho / aho ! tuma moharahita ho / / 535 / / AcAryaM kSapako kaha rahe haiM ki he mahAmate ! tuma nirAkula hokara saMgha meM Thaharo, jaba taka ki apanA prayojana hai, taba taka tumhAre isa viSayako paricAraka muni
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162] maraNakaNDikA prAcAryaH karaNotsAhaM vijJAtu taM parIkSate / jighRkSA'vicikitsAbhyAmuttamArthe samAdhaye // 537 / / iti parIkSaNam prArAdhanAgataM kSamaM kSapakasya samoyuSaH / divyena niHpramAvo'sau nimittena parIkSate // 538 / / janoM ke sAtha bhalIprakArase avadhAraNa karate haiM, kyoMki sajjanoMko parIkSA karake-vimarza karake kArya karanA cAhiye / / 536 / / bhAvArtha- AcArya Agata maniko AzvAsana dete haiM ki he yate ! Apa dhanya haiM / jo ArAdhanA karane kA nizcaya kiyA hai| hama saMghastha sevAbhAvI paricAraka maniyoM ke sAtha isa viSayameM vimarza karate haiN| Apa tabataka sukhapUrvaka saMghameM vizrAma kareM / koI kArya parIkSaNa karake karanA cAhiye yaha sarvasaMmata bAta hai, ataH hama muniyoM ke sAtha vicAra karate haiN| isa taraha upasarpaNa adhikAra pUrNa huA (18) / parIkSA nAmakA unnIsavAM adhikAra-- niryApaka AcArya Agata munike ArAdhanA kriyAkA kitanA utsAha hai isa bAtako parIkSA karate haiM / AcArya yaha bhI dekhate haiM ki isa sAdhuke manojJa AhAra meM abhilASA Asakti aura amanojJa AhAra meM glAni hai kyA ? arthAt isake miSTAhAra meM laMpaTatA to nahIM hai / uttamArtha jo cAra ArAdhanAyeM haiM unameM kitanA utsAha hai| nirvighna samAdhi hone ke liye ina saba viSayoMkA AcArya parIkSaNa karate haiM / / 537 / / ArAdhanA saMpanna karAne hetu nikaTameM Agata kSapakakI ArAdhanAke samaya kSemasukha zAMti hogo yA nahIM isakI AcArya niHpramAdo hokara divya nimitta jJAna dvArA parIkSA karate haiM / / 538 / / vizeSArtha-isa kSapakakI samAdhi nirvighna hogI yA nahIM ? samAdhike liye saMstarameM ArUr3ha honepara isake pariNAma zithila to nahIM hoMge ? deza meM zubha hogA yA nahIM ityAdi AgAmI viSayakI jAnakArI AcArya kisI devake dvArA yA nimittajJAna Adise kara lete haiM isataraha kSapakake bhaviSyako parIkSA karate haiM / parIkSA adhikAra samApta (19) /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra [ 163 chaMda zAlinI-- taM gRhIte mArgavedI gaNaM svaM rAjya kSetraM bhUmipAlaM nirUpya / sAdhusUre gRhNato niHparIkSaM citrA doSA dunivArA bhavati / / 539 / / // iti nirUpaNam // ApRcchaya kSapakaM sUriAvAti praticArakaH / anujJAtamapRcchAyAM trayANAM manasaH kSatiH // 540 / / iti pacchA // nirUpaNa nAmakA bIsavAM adhikAra ratnatraya mArgake jJAtA AcArya apane svayaMkA aura saMghakA bhAva dekhakara rAjya evaM rAjA kaisA hai ? samAdhimeM bAdhaka to nahIM hai ? yaha kSetra yA deza samAdhike yogya hai yA nahIM ina sabako dekhakara phira samAdhi ke hetu Aye hue kSapakako grahaNa karate haiMsamAdhi karane ke liye AjJA dete haiM / yadi binA parIkSA kiye samAdhike liye sAdhuko svIkRti dete haiM to dunibAra vicitra doSa Ate haiM / / 536 / / vizeSArtha-rAjya, rAjA, saMgha, zubhAzubha viSayoMkA vicAra kara tathA svata: ke aura kSapakake utsAha Adiko dekhakara AcArya samAdhike liye AjJA dete haiN| AcArya sarva prathama kSapakako AhArameM laMpaTatA hai yA nahIM yaha dekhate haiN| yadi vaha AhArameM laMpaTa hai to sadA AhArakA ciMtana karegA phira ArAdhaka kaise hogA? bhUkha Adise pIr3ita huA ronA cillAnA prAraMbha kara degaa| aura isase dharmako duSaNa prApta hogaa| kSapakakI ArAdhanAmeM vighna AyegA yA nahIM isakA nirNaya yadi nahIM kiyA jAya to vighna Anepara kSapakakA tyAga karanese usake kArya kI siddhi nahIM hogo aura usase AcArya kI niMdA ho jAyagI / isa kSapakake samAdhikAryase rAjyameM zubha hogA yA azubha, isakA parIkSaNa AcArya karate haiM / rAjyAdimeM azubha hogA aisA jJAta hotA hai to usa rAjyako chor3akara anya rAjyakA Azraya lenA par3atA hai, kyoMki rAjya kA nAza huA to kSapakako kleza hogA aura AcAryako bhI saMkleza hogA / gaNako samAdhi kAryase upadrava hogA aisA jJAta honepara samAdhikAryako hAthameM nahIM lete haiN| nirUpaNa adhikAra samApta (20) /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 ] maraNakaNDikA ekaH saMstarakastho'sto yajateM'gaM jinAjJayA / duHkaraiH saMllikhatyanyastapobhivividhairyati // 54 // - - pRcchA nAmakA ikkIsavAM adhikAra--- samAdhike hetu sAdhuke saMghameM Anepara AcArya paricAraka-vaiyAvRtya karanemeM kuzala munijanoMme pahale pUchate haiM phira kSarakako grahaNa karate haiM / yadi saMghastha maniyoMko na pUchA jAya to apane saMghake aura kSapaka ke manakI hAni hogI arthAt tInoM ko kleza hogA / / 540 // bhAvArtha-AcArya saMghako pUchate haiM ki ratnatrayako ArAdhanA karanemeM yaha Agata muni apano mahAyatA cAhatA hai sAdhuke tapazcaraNameM Agata vighnako dUra karanese tothaMkara gotrakA baMdha hotA hai / jagatmeM laukikajana bhI paropakAra karate haiN| hama to muni haiM / bhavyoMkA saMsArarUpo kocar3ase nikalanA bar3A kaThina hai samAdhike binA isase nikalA nahIM jAtA / yaha muni apane sahAre Atmahita karanA cAhatA hai, yaha eka taraha se apanA saubhAgya hai / ApakI anumodanA hove to isa apakako saMrakSaNa diyA jAya / yadi aisA na pUche to AcArya kSapaka aura saMghastha muni ina sabako hI saMkleza bhAva upajeMge / hamako to AcArya ne pUchA ho nahIM / hama sevA kyoM kareM / aisA socakara mani kSapakako sevA nahIM kareMge / isase AcArya ko duHkha hogA ki maiMne samAdhike liye rakha liyA ye mani to sevAse parAMmukha hai ityAdi / kSapakake vedanAkA pratIkAra bhAdi nahIM hone se tathA sahArA nahIM dekhakara kleza hogA / ataH AcArya paricAraka muniyoMko pUchakara kSapakako svokRta karate haiN| pRcchA adhikAra samApta (21) eka saMgraha nAmA bAIsavAM adhikAra saMghameM AcArya eka hI kSapakako saMstarArUDha hone kI AjJA pradAna karate haiM aisA batAte haiM saMstarameM sthita hokara eka kSapaka jinAjJA pramANa taparUpI agnimeM zarIrakA dAna karatA hai arthAt AhAratyAgAdi dvArA zarIra sallekhanA karatA hai arthAta yAvajjIva pAhArakA tyAga kara zarIrakI pUrNAhuti tapa agnimeM karatA hai / tathA anya
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra yajamAnakSate nAnumanyate 1 janastRtIyo dvitrizritapAtreSu samAdhiyate tarAm / / 542 / / chaMda rathoddhatA ekameva vidhinAryAtitataH svIkaroti svasahAyasammatam / gRhyate hi kavalaH sa eva yaH paMDitena vadane [ 165 prazasyate || 143 || iti eka saMgrahaH / koI eka yati ugra ugra vividha tapazcaraNa dvArA zarIrako kR karatA hai bhAva yaha hai ki eka meM eka sAtha do guTa AhAra kA yAvajjIva tyAga kara saMstarArUr3ha na hove, eka saMstarArUDha hove aura eka samAdhi hetu ugra tapa kare dUsarA yAvajjIva AhArakA tyAga abhI nahIM kare || 541 | zarIrako sallekhanA karanemeM udyata munike hAni hotI hai isaliye jaina AcArya tIsare kSapaka ko AjJA nahIM dete haiM / yadi eka saMgha meM eka niryApakake nirdezana meM do tona muniyoM ko saMstarArUr3ha kara lete haiM to unako samAdhi atizaya rUpase naSTa hotI hai / / 542|| bhAvArtha - tIrthaMkara devako AjJA hai ki eka niryApaka AcArya eka hI kSapaka ko saMstarArUr3ha karatA hai, arthAt AhArakA tyAga karanekI AjJA detA hai / hAM yadi dUsarA tapazcaraNa dvArA samAdhikI taiyArI kare to kara sakatA hai isataraha eka kSapaka sarvathA AhArakA tyAga kara samAdhi meM udyata hotA hai| dUsarA kSapaka kevala ugratapa karatA rahatA hai, tIsarA muni usa samaya sallekhanA sanmukha nahIM hotA / kyoki eka sAtha do tIna yati yAvajjova AhArakA tyAga karate haiM to una sabho ke cittakA samAdhAna karanA arthAt dharmopadezanA dvArA unake ghabarAye hue manako zAMta karanA, zarIra mardana, malatyAga Adi vaiyAvRtya karanA Adi kAryoMko eka niryApaka kaise kare ? nahIM kara sakatA / tathA saMghastha paricAraka muni bhI ina sabake kAryoMko eka sAtha nibhA nahIM sakate haiM saba para sevA vaiyAvRtya dvArA anugraha nahIM kiyA jA sakatA / etadarthaM eka kSapakakA hI saMstarArUr3ha hone kI AjJA hai ! isaprakAra jinAz2Ase viryApaka eka hI kSapakako vidhipUrvaka svasahAyakI saMgati dekara svIkAra karatA hai / Thoka hI hai kyoMki vahI grAsa grahaNa kiyA jAtA hai jo paMDita
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 / maraNa kaNDikA madhye gaNasya sarvasya kSaeka bhASate hitam / isthaM kArayitu zuddhAM vidhinAlocanAM gaNI // 544 // samastaM spaza cAritraM nirasya sukhazIlatAm / paroSahacam ghorAM sahamAno nirAkulaH // 545 / / rUpagaMdharasasparzazabbAnAM mA sma mUvaMzaH / kaSAyANAM vihi tvaM zatrUNAmidha nigraham // 546 // dvArA mukha meM prazaMsanIya mAnA jAtA hai, arthAt mukhameM utanA bar3A ho grAsa liyA jAtA hai jo bhaloprakAra cavAkara gale meM utArA jA sake aura aisA nAsa lenA hI prazaMsA yogya hotA hai / yadi bar3A grAsa thA do tona grAsa eka sAtha mukhameM bhara liye jAMya to ThasakA AnA, mukhase bAhara nikala jAnA, cabA nahIM sakanA Adi parezAniyAM ho jAtI haiM aisA khAnA buddhimAna ThIka bhI nahIM mAnate / isoprakAra eka kSapakako hI niryApaka samAdhi hetu svIkAra karatA hai // 543 / / eka saMgraha adhikAra samApta (22) kSapaka ko AcArya kA upadeza sarva saMghake madhya meM zuddha AlocanA ko vidhipUrvaka karAne hetu niryApaka kSapakako isaprakAra hitakArI vacana kahatA hai // 544 / / bhAvArtha-saMghake madhyameM kSapakako upadeza isaliye detA hai ki saMghako bhI samAdhi kA svarUpa jJAta ho evaM saMgha vaidhAvRtya meM tatpara ho / kisa samaya kyA pravRtti honI cAhiye ityAdi viSayako jAnakArI hove / AcArya kSapakako divyadezanA dete haiM ki bho mune ! saMpUrNa mahAvrata Adi cAritrakA tuma sparza karo arthAt nirdoSa rItyA vratAcaraNa meM tatpara ho / aba tumheM sukhiyApana chor3a denA cAhiye / ghora parISaha rUpI senAko sahana karate hue tuma nirAkula rahanA arthAt parISaha Anepara ghabarAnA-AkulatA Adiko nahIM karanA / / 545 / / bhAvArtha-he kSapaka ! tuma sukha svabhAvakA tyAgakara parISaha sahana karane meM tatpara ho jaavo| kyoMki sukha svabhAvI muni prAhAra vasati Adiko zuddhi nahIM karatA-udgama Adi doSa yukta AhArAdi grahaNa karatA hai usase cAritra kI zuddhi nahIM hotii|
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra [ 167 rAgata SakaSAyAkSa saMjJAbhigauravAdikam / vihAyAlocanAM zuddhAM tvaM vidhehi vizuddhadhIH / / 547 // sa patriMzad gaNenApi vyavahAra paToyasA / / kartavyaiSA mahAzuddhiravazyaM parasAkSikA // 548 / / aSTAcArAvayo jJeyAH sthitikalpAguNA deza / tapo dvAdazadhA boDhAvazyakaM SaTpaDAhatam // 546 // he kSapakarAja ! rUpa, gaMdha, rasa, sparza aura zabda ina pAMca indriyoMke viSayoM ke vazameM tuma kabhI nahIM honA / jaise zatruoMkA nigraha karate haiM vaise kaSAyoM kA nigraha bhI tuma bhalotrakArase karo / / 546 / / AlocanA nAmakA tevIsavAM adhikAra (23) / niryApaka upadeza de rahe haiM ki he sAdho ! rAga, dveSa, kaSAya, indriya aura saMjJAse rahita hokara tathA Rddhi gArava, sAta gArava aura rasa gArava ko chor3akara vizaddhabuddhivAle tuma zuddha AlocanA ko karo / / 547 / / jo kSapaka vyavahAra catura hai aura chattIsa guNa samanvita hai usako bhI guru kI sAkSI pUrvaka mahAzuddhi kAraka yaha AlocanA avazya karanI cAhiye / / 548 / / / chattIsa guNa batAte haiM AcArI, AdhArI Adi ATha guNa tathA acelakatva Adi daza, sthiti kalpa bAraha prakArakA tapa aura chaha Avazyaka ye chaha guNita chaha arthAt chattosa guNa haiM // 549 // bhAvArtha-niryApaka kSapakako samajhA rahe haiM ki jo svayaM AcArya haiM AcArI Adi guNoMse maNDita haiM to bhI anya AcArya ke samakSa apane vrata saMbaMdhI aparAdhoM ko AlocanA avazya karatA hai| yahAMpara AcArI Adi chattIsa guNa AcArya parameSThIke batAye haiM vaise anya prakArase bhI chattIsa guNa hote haiN| jaise-ATha jJAnAcAra, ATha darzanAcAra, bAraha tapa, pAMca samiti aura tona gupti ye chattIsa guNa haiN| aise anya prakArase bhI haiM /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 | maraNa kaNDikA sarve tIrthakRto'naMta jinAH kevalino yataH / chadmasthasya mahAzuddhi vadanti guru sannidhau // 550 // kuzalo'pi yathA vaidyaH svaM nigadyAturo gavam / mehAsya parato'jAtyA vidadhAti parikriyAm // 551 / / jAnatApi tathA doSaM svamuktvA parake gurau| parijJAya vidhAtavyA mahAzuddhIH paTIyasA // 552 / / -... -.. jitane atItakAla meM tIrthaMkara hue haiM anaMta kevalo jina hue haiM ve sarva hI chadmastha jIvoMkI mahAzuddhi guruke nikaTa hotI hai aisA batalAte haiM / / 550 // vizeSArtha- garbhAvataraNa Adi pAMca kalyANaka dhArI tIrthaMkara kahalAte haiN| saMpUrNa jJAnAvaraNa kA jinake kSaya ho cukA hai aura kevalajJAna yukta haiM unheM kebalo kahate haiM / karma zatruoM ko jItane vAle jina haiM ina sabhI mahApuruSoMne upadeza diyA hai ki jo jIva chadmastha hai arthAt jabataka use kevalajJAna prApta nahIM huA hai saba taka mahAmuni Adi bhI kyoM na ho kintu usako apane doSoMkI AlocanA guru kI sAkSIse avazya karanI cAhiye / isataraha zAstrokta vidhi kSapakako niryApaka prAcArya samajhAte haiM / niryApaka kaha rahe haiM ki he kSapaka ! dekhoM catura vaidya bhI roga yukta honepara apane roga ko dUsare vaidyako batalAkara usase roga dUra karane kI vidhi ko jJAtakara roga kA pratIkAra karatA hai / arthAta vaidya svayaM apanI cikitsA nahIM karatA, paravaMdyase karAtA hai, vaise jJAno ho, AcAryAdi ho unheM bhI anya AcAryako sAkSIse AlocanA kara apanA bhava-roga dUra karanA cAhiye / / 551 / / kSapaka svayaM AcArya hai catura hai doSa nivRttiko vidhi ko svayaM jAnatA hai to bhI anya AcArya ke nikaTa svadoSoM ko kahakara vidhiko jAnakara apanI mahAzuddhi kara lenI cAhiye / / 552 / / bhAvArtha---parake sAkSI pUrvaka aparAdha nivedana karake AtmazuddhikA vidhAna isaliye bhI hai ki eka mahAn kSapaka AcArya ko bhI anya guru ke nikaTa apane doSoMkI AlocanA karate dekhakara sabhI yatijana usI taraha pravRtti kareMge, arthAt AtmAke zuddhi kA yahI krama hai aisA samajhakara ve bhI para sAkSIse zuddhikaraNa kareMge / anyathA sarva loka svasAkSIse zuddhi kareMge, kyoMki loka prAyaH gatAnugatika hote haiN|
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra tataH samyaktva cAritrajJAna dUSaNamAditaH / ekAgra mAnasaH sarva, svamAlocaya yatnataH // 553 // vidyate yadyatIcAro manovAkkAya saMbhavaH / Alocaya tadA sarca niHzalyobhUtamAnasaH // 554 // kAle'mukatra deze vA jAto bhAvanayAnayA / doSo mameti vijJAya tvamAlocaya sarvathA // 555 / / AlocanA dvidhA sAdhoroghI padavibhAgikA / prathamA mUlayAtasya parastha gavitA parA / / 556 / / isaliye samyaktva, jJAna aura cAritrameM jo doSa huA ho usakI he kSapaka ! tuma ekAgra mana pUrvaka AlocanA karo / / 553 / / yadi mana vacana aura kAyase atIcAra huA hai to usa sabakI ni:zalya mana hophara AlocanA karo // 554 / / isa samaya para amuka deza meM isa bhAvanA dvArA yaha doSa merese haA thA, isa taraha saba dravya kSetra Adi ko jJAtakara he yate ! tuma saba prakArase AlocanA karo // 555 / / sAdhukI AlocanA do prakArakI batAyo hai aughI aura pada vibhaagii| inameM se malako ( mUla nAmake prAyazcittako ) prApta hue yatike to pahalI aughI AlocanA kahI gayo hai tathA mUlako chor3a anya viSayaka AlocanA pavibhAgI kahI jAtI hai // 556 / / vizeSArtha--AlocanAke do bheda haiM aughI aura padavibhAgI aughIko sAmAnyAlocanA aura padavibhAgIko vizeSAlocanA bhI kahate haiN| jisa sAdhuko dokSA mahA aparAdhase naSTa ho cakI hai usako audhI AlocanA karanI cAhiye arthAta use to itanA kahanA hogA ki mere sarva hI vrata samApta hue haiM maiM mUlasthAnako prApta hU~pUnardIkSAke yogya hU~ / jisa sAdhuke aisA mahA aparAdha nahIM huA hai usako pavibhAgI AlocanA karanA cAhiye arthAt isa mahAvratameM amuka doSa mujhase huA hai ityAdi rUpa kahanA cAhiye / isoko Age kahate haiM /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 ] maraNa kaNDikA proghena bhASate'napadoSo vA sarvaghAtakaH / itaH prabhRti vAMcchAmi tvatto'haM saMyamaM guro ! / / 557 // aparAdho'sti yaH kazcijjAto yatra yathA yadA / brUte padavibhAgoM tAM sUrau tatra tathA tadA / / 558 // kaMTakena yathA viddha sarvAMgavyApi vedanA | jAyate nirvRtastasminnuddhRte zalyavarjitaH 22556 // duHkhavyAkulita svAntastathA zalyena zalpitaH / niHzalyo jAyate yaH sa labhate nirvRtiM parAm // 560 / / mAyAnidAnamithyAtva bhedena trividhaM matam / athavA dvividhaM zalyaM dravyabhAvAtmakaM matam // 3561 / / jisake mahAdoSa huA hai yA vratoMkA sarvanAza huA hai vaha sAmAnya se kahatA hai ki he gurudeva ! mere sarva vrata naSTa ho cuke haiM maiM Ajase Apake dvArA saMyamako prApta karanA cAhatA hU~ / isataraha ogho AlocanA hotI hai || 157 || jisa kAla meM jisa dezameM, jisa prakArase jo aparAdha huA hai usakAla meM usadeza meM usaprakAra se usadoSako AcAryake samakSa kahatA hai, yaha pada vibhAgI AlocanA kahalAtI hai / / 558 / / AlocanA mAyA zalyako chor3akara karano cAhiye aisA kahate haiM jisaprakAra kAMTeke laga jAnepara sarvAMga vyApI vedanA hotI hai aura usake nikAla denepara zalyarahita sukha hotA hai / usIprakAra mAyA mithyA aura nidAna zalyase yukta muni duHkha se vyAkulita manavAlA ho jAtA hai aura jaba mAyA Adi zalyase rahita hotA hai arthAt apane doSoMkI AlocanA karatA hai taba parama sukhako prApta hotA hai / / 556 / / 560 / / zalyake tIna bheda haiM- mAyA, nidAna aura mithyAtva athavA zalyake do bheda haiM, eka dravya zalya aura dUsarA bhAva galya / chala yA kapaTa ko mAyA zalya kahate haiM / parabhava meM bhogoMkI vAMchA karanA nidAna zalya hai / viparIta zraddhAko mithyAtva kahate haiM / dravya aura bhAvazatyakA svarUpa Age kaha rahe haiM / 1561 / /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra bhAvazalyaM triSA tatra jJAnAdi trayagocaram 1 sacittAcittamizrakam // 562 // dravyazalyamapi tredhA anuddha, te pramAdena labhaMte dAruNaM duHkhaM bhAvazalya manuddha tya bhayapramAdalajjAbhiH duHsahavedaneka bhAvazalye puna: sAsti bhAvazalye zaroriNaH / bradhyazalyamivAnizam / / 563 / / ye mriyante vimohinaH / kasyApyArAdhakA na te // 564 / / dravyetyanuddha se I jantorjanmani janmani // 565 // [ 179 usameM bhAvazalyake tIna bheda hote haiM jJAnakA zalya, darzanakA zalya aura cAritrakA zalya | dravya zalyake bhI tIna bheda haiM sacitta dravyazalya, acitta dravyazalya aura mizra dravyazalya / / 562 / / vizeSArtha - akAla paThana Adi jJAnakA zalya hai, zaMkA Adi darzanakA zalya hai, samiti AdimeM anAdara karanA cAritrakA zalya / ye bhAva zalyake bheda hue / dAsa Adi sacitta dravya zalya hai, suvarNAdi acitta dravya zalya aura grAmAdi mizra dravya zalya hai / bhAva yaha hai ki sAdhu ina sabakA tyAga kiye hue hote haiM kintu kadAcit manameM ina vastuoMke prati mamatva ho to vaha dravya zalya hai, kyoMki yaha moha bhAva bhI kAMTekI taraha kleza kAraka hai | akAla adhyayana Adi to sAdhu jIvanameM lagane vAle atocAra haiM / yadi pramAdavaza bhAvazalyako nahIM nikAlA jAya to saMsArI jIva dravya zalyake dvArA jaise dAruNa duHkha ko prApta hote haiM vaise sAdhujana bho isa bhAva zalyase satat dAruNa duHkhako prApta hote haiM || 563 // bhaya pramAda aura lajjAke kAraNa jo mohI kSapaka bhAvazalya kA tyAga kiye binA maraNa karate haiM ve darzana ArAdhanA Adi bAra ArAdhanAoM meM se kisIke bhI ArAdhaka nahIM hote haiM || 564 || yadi dravya zalyakA niSkAsana nahIM kiyA jAya to eka bhavameM duHsaha vedanA hotI hai, kintu bhAvazalya ko dUra na kiyA jAya to isa jIvako janma janmameM duHsaha vedanA bhoganI par3atI hai / / 565 / /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 ] mararaekaNDikA cAritraM zodhayiSyAmi kAle zva prabhUtA vaham / zebhuSomiti kurdhANA gataM kAla na jAnate // 566 / / rAgadveSAdibhirbhagnA ye mriyante sazalyakAH / duHkhazalyAkulebhIme bhavAraNye bhramati te // 567 / / uddha tya kurvate kAlaM bhAvazalyaM tridhApi ye / prArAdhana prapadyate te kalyANa vitAriNI // 568 // koI kSapaka aisA buddhi yA vicAra kare ki maiM kala yA parasoM apane cAritrakA zodhana [ AlocanA ] karUgA vaha kSapaka gaye hue kAla ko nahIM jAnatA hai / / 566 // bhAvArtha-jo mani aisA vicAra karatA hai ki maiM abhI AlocanA nahIM karatA, phira kabhI karUgA, kala parasoM karUgA, so aisA socane vAlA kAlako nahIM jAnatA ki kaba mRtyu Ayego aura maiM binA AlocanA kiye hI mara jAgA / tathA adhika dina vyatIta honepara atIcAra vismRta bhI ho jAte haiN| ataH sAdhuko to hamezA ho jaba atocAra lage tabhI guruke samakSa AlocanA karake zuddhi karanI cAhiye aura kSapakako saMnyAsake avasara para to sarva AlocanA zodha ho kara lenI caahiye| AyukA koI nizcaya nahIM ki kaba pUrNa ho jAya / jo rAga dveSa Adise bhagna hue zalya sahita maraNa karate haiM ve duHkharUpI kAMToMse mare bhayaMkara bhava rUpo araNya meM bhramaNa karate haiM / / 567 // jo tIna prakArake bhAvazalyako nikAlakara mRtyuko karate haiM ve kalyANa ko denevAlI ArAdhanAko prApta karate haiM / / 568 / / vizeSArtha---bhAva zalyoMkA svarUpa pahale batA diyA hai, ina zalyoMko hRdayase nikAla kara atIcAroMko AlocanA guruke samakSa karake prAyazcittase jo apane AtmA ko nirmala banAte haiM aura sallekhanA karate haiM una kSapaka sAdhuoMke ArAdhanA siddha hotI hai / dIkSAse lekara mRtyu taka jo tapazcaraNa kiyA jAtA hai usakI saphalatA ArAdhanA kI prAptise hotI hai|
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra [ 173 samyaktyavRttaniHzalyA dUrotsArita gauravAH / viharaMtivisaMgA ye karma sarva dhunaMti te // 566 / / iti jJAtvA mahAlAbhaM niHzalyIbhUtacetasAM / zuddhadarzanacAritro viharasvApa zalyakaH // 570 / / samyagAlocayetsarvamanudvignamavismRtam / anigUDhamanirmohaM nirmUlamapagauravam // 571 / / bhayamAnamRSAmAyA muztena prAMjalAtmanA / bAlenevAbhidheyAni kRtyAkRtyAni dhImatA // 572 / / samyak svajJAnavRtteSu vidhAyAlocanAM yate / kuru sallekhanAM samyak krameNApAstakalmaSaH // 573 // . --- jo samyaktva aura cAritra saMbaMdhI zalyase rahita haiM gaurava-gAravako dUrase hI jinhoMne tyAga diyA hai niHsaMga arthAt parigraha rahita hue vAyuvat vihAra karate haiM ve sAdhujana sarva karmakA nAza karate haiM / / 569 / / AcArya kSapakako upadeza dvArA samajhA rahe haiM ki he kSapaka ! isaprakAra jinakA zalya rahita citta hai aise niHzalya cittavAle sAdhuoMke ArAdhanA prApti rUpa mahAlAbha hotA hai aisA jAnakara tuma zuddha darzana aura zuddha cAritra rUpa tathA zalya rahita ho vihAra-AcaraNa karo / / 570 / / he kSapaka ! tuma kheda rahita samyaka AlocanA karo vaha AlocanA aiso hove ki jo doSa vismRta hue hoM unheM smaraNa karake AlocanA kro| kisI bhI doSa ko binA chipAye AlocanA karo, gaurava rahita aura moharahita ho dIkSAse lekara Ajataka jitane aticAra lage hoM ve nirmUlatayA-pUrNarUpase guruke samakSa nivedana kara do // 571 / / bhaya, mAna, asatyase rahita, sarala manase bAlakake samAna sabhI kArya aura akAryokA nivedana buddhimAn kSapaka dvArA honA cAhiye / arthAt sarala svabhAbase jaise bAlaka apane yogya ayogya kAryoM ko batA detA hai vaise kSapakako apane dvArA kiye gaye kArya akArya ko niryApaka se nivedana kara denA cAhiye / / 572 / /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNa kaNDikA ityukta sariNotkRSTAM cikIrSaH kSapakomRti / jAta sarvAMga romAMcaH pramoda bhara vihvalaH / / 574 / / caityasya sammukhaH prAcyAmadIcyAM vA dizaH sthitaH / kAyotsargasthito dhIro bhUtvA kApe'pi nispRhaH / / 575 / / muktazalya mamatvo'sAvekatvaM pratipadyate / zalyamatpATayiSyAmi pAvamUlegazinaH // 576 / / he yate ! samyagdarzana jJAna aura cAritrameM jo atIcAra hue haiM unakI / AlocanA karake samyaka krama pUrvaka jisakA pApa naSTa huA hai aise tuma sallekhanA ko karo // 573 / / isaprakAra AcArya dvArA kSapakako upadeza diye jAnepara utkRSTa samAdhimaraNa ko karane kA icchaka kSapaka sarvAMgameM romAMcita ho jAtA hai| atyaMta prasannatA se harSa vibhora hotA hai / / 174 / / vizeSArtha-niryApaka dvArA kalyANakArI atyaMta vairAgya varddhaka tathA dharma meM gADha anurAga ko utpanna karanevAlA upadeza sunate ho kSapakake sAre zarIrameM AnaMdase romAMca A jAte haiM / vaha kSapaka vicAra karatA hai ki aho ! ye guruvarya hamAre akAraNa baMdhu haiM, kitanI hRdayasparzI vANIse mujhe samajhA rahe / aho ! inheM sacamuca meM ratnatraya mArga meM mahAn bhakti hai jisase itanA prayatnazIla hokara mujhe AlocanAmeM udyata kara rahe haiM / ye dhanya haiM, yahI karNadhAra haiM ye hI mujhe saMsAra samudrase pAra kareMge, ityAdi / zuddha AlocanAko maiM karatA hU~ aisI guruko svIkRti dekara ukta kSapaka jina pratimA ke sammukha yA pUrva athavA uttara dizAke tarapha mukha karake khar3A ho jAtA hai aura zarIra meM bhI niHspRha vaha dhora kAyotsarga karatA hai // 575 / / vizeSArtha--guruko doSoMkA nivedana karaneke pahale vidhipUrvaka-sAmAyika daNDaka, yosyAmi daNDaka Avarta zironati yukta siddha bhakti karake kAyotsarga meM lIna hotA hai / isase doSoMkA smaraNa ho jAtA hai / zalya aura mamatva ko jisane chor3a diyA hai aisA yaha kSapaka ekatya bhAvako prApta hotA hai| maiM AcAryake caraNa mUlameM zalyako ukhAr3akara pheMka dUMgA aisA vicAra karatA hai / / 576 / /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra [ 175 itya ke tvagataH kRtsnaM doSa smarati yatnataH / itthaM sa prAMjalIbhUya sarva saMsmRtya dUSaNaM // 577 // eti zalyaM nirAkatuM sarva saMsmRtya dUSaNaM / AlocanAdikaM kattuM yujyate zuddhacetasaH // 578 / / AlocanAdikaM tasya saMbhavecchucha bhAvataH / / aparANhe'tha pUrvANhe zubhalagnAdike dine / / 576 / / niHpannaH kAkaH zuSkapAdapaH kaMTakAcitaH / vicchAyaH patitaH zINoM vavadagdhastaDiddhata: // 580 / / - - - - isataraha ekasvabhAvako prApta huA kSapakA samasta doSako smaraNa karatA hai, ata: isaprakAra prAMjala hokara sarva doSa smaraNa meM lAtA hai / / 577 / / bhAvArtha-jaba kSapaka ekatva bhAvamaya hotA hai taba maiM atIcAra rahita haiM maiM to kevalajJAna darzana svabhAvavAlA huuN| mujhase zarIra, rAgadveSa zalya, gArava Adi saba vikAra bhinna haiM, zarIrake nAzase isake mAna apamAnase merA kucha bhI bigar3atA nhiiN| maiM aba mAyAko chor3akara atIcAroMko dUra karUMgA / aisA vicAra kara kSapaka doSoMko smaraNa karatA hai ki mujhase kauna kaunase doSa hue haiM ? kaba hue haiM ityAdi / sarva doSoMkA smaraNa karake zalyakA nirAkaraNa karane ke liye guruke nikaTa AtA hai| kyoMki zuddha manavAleke ho AlocanA Adi karanA yogya hotA hai / / 578 / / AlocanAke liye ucita kAla AdikA nirdeza karate haiM usa kSapakako zuddha bhAbase AlocanA Adi saMbhava hai arthAt AlocanAke samaya bhAva zuddha honA cAhiye, pUrvAhna yA aparAhnake samaya meM, zubha dina, zubha tithi aura zabha lagna meM AlocanA karanI cAhiye / yahA bhAva aura kAla AlocanAke liye kaisA ho yaha batAyA hai / / 579 / / AlocanAke liye yogya sthAna jisa sthAna para pattoMse rahita vRkSa ho, sUkhA vRkSa, kAMTedAra vRkSa, kaDuA niba AdikA vRkSa, chAyA rahita yA girA huA, joNaM, agnise yA bijalIse jalA huA vakSa ho vaha sthAna AlocanAke yogya nahIM hai // 580 / /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 / marakaNDikA tRNapASANa kSudrANAmarUpa sasyAnAM devatAnAM niketanam / kASThAsthipatrAMsvAdi saMcayAH / / 581 // zUnyavezma rajo bhasma varcaH prabhRti bUSitA 1 yadradevakulaM tyAjyaM nidyamanyadapIdRzam cikArayiSatAM zuddhAM sAdhumAlocanAM sphuTam / sUrINAM sarvathA sthAnamasamAdhAna kAraNam / / 583 // / / 582 / / sara: jinendra yakSa nAgAdi maMdiraM cArutoraNam / svaccha payaH pUrNa padminIkhaMDamaMDitam / / 584 / / pAdapairunnataH sevyaM sarva satvopakAribhiH / ArAme maMdire namraH sajjanairiva bhUSite / / 565 // toramakSa manoharam / samudranimnagAdInAM sacchAyaM sarasaM vRkSaM pavitraphalapallavaM / / 566 / / kSudra alpazakti vAle devoMkA sthAna jahAMpara ghAsa, patthara, kASTa, haDDI, patte aura miTTI dhUlike Dhera lage hoM, dhUli, rAkha, mala Adi se bharA huA sUnA ghara yA koI sthAna ho, yA rudra AdikA devAlaya ho ye saba sthAna AlocanAke yogya nahIM haiM, tathA inhI ke samAna anya koI nidanIya sthAna bhI yogya nahIM hai tyAjya hai / / 581 / / 582 / / jo niryApakAcArya kSapaka dvArA parizuddha AlocanA karavAnA cAhate haiM unheM ukta asamAdhAna - azAMti kAraka sthAna sarvethA chor3a dene cAhiye || 583 / / AlocanA ke ayogya sthAnoMko kahakara aba yogya sthAnoMkA nirdeza karate haiM--- zrI devAdhideva jinendra prabhukA maMdira ho athavA suMdara toraNase yukta yakSa nAgAdikA maMdira ho / kamalavanoMse suzobhita svaccha jalase pUrNa sarobara ho / saba jIvoMke liye upakAraka aise unnata vRkSoMse maMDita sthAna ho, namra sajjanoMke dvArA bhUSita maMdira meM athavA sajjanoMke samAna vRkSoMse bhUSita udyAna AlocanA yogya sthAna hotA hai / indriyoMke liye manohara aise samudra aura nadIke kinAre, chAyAdAra, pavitra patra puSpoMse phaloMse yukta rasole vRkSoMse yukta sthAna AlocanA ke liye zreSTha kahA jAtA hai / / 584 / / 585 / / 566 //
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 177 susthitAdi adhikAra zastamanyadapi sthAnamupetya gaNanAyakaH / AlocanAmasaMklezAM kSapakasya pratocchati // 587 // jinA yA dizaH prAcyA kauryA vA sa sanmukhaM / zRNotyAlocanAM sUrirekasyako niSaNNavAn // 588 / / upayukta sthAnoMke samAna anya bhI koI prazasta sthAna ho usa sthAna meM jAkara niryApaka AcArya kSapakako saMklezarahita zuddha pAlocanAko sunate haiM // 587 / / ___ AlocanAko sunate samaya AcArya ko kisa taraha baiThanA cAhiye yaha batAte haiM jinapratimAke sanmukha baiThakara yA pUrva dizAmeM apanA mukhakara kSapakakA mukha stara meM kare apanA janara apanA aura kSapakakA pUrva dizAmeM mukha karAke baiThakara ekAkI AcArya eka kSapakako AlocanAkA zravaNa karatA hai / / 588 / / / vizeSArtha-samAdhike icchuka kSapakako AlocanA kisa sthAnapara kisakAla meM kaise sthita hokara kisa bhAvapUrvaka hotI hai ina viSayoMkA bahuta hI sudara varNana hai / zubha mahatta, zubha lagna, zubha nakSatra Adike rahanepara AlocanA yogya kAla hai| jina maMdira, manohara udyAna, kamaloMse paripUrNa svaccha sarovara, nado AdikA taTa athavA aime anya kAI prazasta sthAna hoM ve saba AlocanAke yogya mAne jAte haiN| pUrvAbhimukha vaiThanA isaliye prazasta hai ki pUrva meM sUryakA udaya hotA hai sUryodaya ke samAna aArAdhanA prakAzamAna unnata hoto jAya isa abhiprAyase pUrvAbhimukha hokara baiThatA hai uttara meM videhameM somaMghara Adi tIrthakara sadA ho vidyamAna rahate haiM ata: uttarAbhimukha honA prazasta hai / jinapratimA saMmukha baiThanA to sAkSAt zubha pariNAmakA kAraNa hone se prazasta hai / eka AcArya eka hI kSapakakI AlocanA sunate haiM aneka kSapakakI nahIM / yadi aneka guru pAlocanA sunaneko baiThe to kSapakako lajjA AnA saMbhava hai lajjAse vaha apane doSa Thokase nahIM kahegA / aneka kSapakoMke doSa eka sAtha eka AcArya avadhAraNa nahIM kara skegaa| ata: eka kSapaka aura eka ho AcArya rahe / hAM yadi koI AryikAdi AlocanAmeM udyata hai to AcArya ke nikaTa eka muni upasthita ho yA anya AryikAke sAtha Alocaka AryikA hove taba AcArya usako AlocanA sunate haiM / kSaeka jaba AlocanA kara rahA hai taba AcArya use tatparatAse sune, anyathA kSapaka AlocanA karane meM niratsAha ho jAyagA
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 ] maraNakaNDikA chaMda upajAti--- kRtvA trizuddhi pratilikhya sUri praNamya bhUrdhasthita paannipmH| AlocanA meSa karoti muktvA doSAnazeSAnapazalyadoSaH // 586 / / (23) iti paalocnaa| ki ye guru mujha jaise kSapakako antima AlocanA bhI ThIkase nahIM sunate, inheM kyA sunAyA jAya ? aura Alocaka kSapaka usa samaya mAyA, bhaya rAgadveSa Adi pariNAmoMko chor3akara mAlocanA kare yaha bhAva zuddhi hai / isaprakAra zubhakAla, prazasta sthAna meM prasanna mana yukta ho AcArya nirmala pariNAma yukta hue kSapakako AlocanA sunate haiM / ukta AlocanAke sthAna para netra se tathA pIchAMsa zodhanakara zAMta bhAvase kSapaka ko baiTha jAnA cAhiye, mana, vacana, kAyakI zuddhi karake kRtikarma sahita AcAryako namaskAra kare, kaisA hai kSa paka ? jisane zalpa doSakA tyAga kara diyA hai tathA jisane pIchI se yukta donoM hAtha jor3akara mastaka para rakhe haiM / aisA kSapaka saMpUrNa doSoMko kahakara AlocanA karatA hai / / 586 // vizeSArtha-deva vaMdanA pratikramaNa Adi kAryoko yatijana kRtikarma sahita karate haiN| pratyeka kAryameM pRthak pRthak bhaktipATha hotA hai, jaise devavaMdanAmeM caityabhakti aura paMcaguru bhaktikA pATha karate haiM / bhakti pATha karate samaya sarvaprathama vijJapti karake maiM amuka bhakti karatA hU~ aisI pratijJA karake-"namostu devavaMdanA kriyAyAM bhAvapUjA vaMdanAstavasametaM caityabhakti kAyotsarga kuha" isataraha pratijJA karake tIna Avata ( hAtha jor3a kara tIna bAra viziSTa rotise ghumAnA ) eka zironamana karake sAmAyika daNDaka karake tIna Avartta eka zironamana sahita kAyotsarga kare, punaH tIna AvAdi sahita thossAmi daNDaka karake punaH AvartAdi kara jo bhaktipATha hai use kare / isataraha kriyAmeM jitane bhaktipATha AgamameM batAye haiM unameM yahI AvataM AdikI punaH punaH vidhi hotI hai / arthAt eka bhaktimeM bAraha Avarta, cAra zironamana tathA do praNAma hote haiN| yahAM kSapakako AcArya sAnidhya meM AlocanA karanA hai ata: AcArya vaMdanA kriyAko vidhi hogI, isameM siddhabhakti, zrutabhakti aura AcArya bhaktikA pATha hogA, ina bhaktiyoM ko ukta prAva di pUrvaka karake AcAryako paMcAMga namaskAra karanA cAhiye / punazca
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra anukaMpyAnumAnyaM hi yaduSTaM sthUlamanyathA / channaM zabdAkulaM sUri sUrya vyakta ca tatsamaM / / 560 / / sUri bhaktena pAnena pradAnenopakAriNA / vinayenAnukampya svaM doSaM vadati kazcana // 561 // [ 179 apanI ArAdhanA siddhi ho etadarthaM yogabhakti karanI cAhiye / isaprakAra kRtikarma karake vinayapUrvaka AlocanA kareM / AlocanA adhikAra samApta ( 23 ) guNa doSa nAmA caubIsavAM adhikAra aba AlocanA karate vakta jo doSa saMbhava haiM unheM kramase batAte haiMAlocanAke daza doSa haiM- anukaMpita, anumAnita, yaddRSTa, sthUla sUkSma, chata, zabdAkulita, bahujana, avyakta aura tatsevo / / 590 / / ina doSoMkA vivaraNa isaprakAra hai-- guruke manameM apane viSayameM dayA utpanna karake AlocanA karanA anukaMpita doSa hai / guruke abhiprAyako kisI upAyase jAnakara AlocanA karanA anumAnita doSa hai / jo doSa kisIne dekhe haiM kevala vahI kahanA yad hRSTa doSa hai| choTe doSa chipAkara kevala bar3e doSa kahanA sthUla doSa hai, aura bar3e aparAdha chipAkara sUkSmako kaha denA sUkSma doSa hai 1 jahAM sAmUhika pratikramaNa Adike kAraNa kolAhala ho rahA hai usa vakta AlocanA karanA zabdAkulita doSa hai / eka AcAryako doSoMkA nivedana kara punaH anya AcArya ke nikaTa doSa nivedana karanA bahujana doSa hai | ajJAnI guruko doSa batAnA avyakta doSa hai aura jisa doSa kI AlocanA karanA ho vaha doSa jo guru karatA hai usake pAsa AlocanA karanA tat sevo doSa hai / isakA vistRta kathana kArikAoM dvArA Age aura bhI kara rahe haiM / anukaMpita doSa AcArya ke liye AhAra pAnI upakaraNa pradAna karake, tathA vinaya dvArA anukaMpA utpanna karake koI kSapaka AlocanA karatA hai / / 591||
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 ] maraNakaNDikA AlocitaM mayA savaM bhaviSyatyeSa meM guNaM / kariSyatIti mantavyaM pUrva pAlocanAmalaH // 562 / / kazcita krItvA viSaM bhukte naro matvAhitaM hitaM / jIvitArthI yathA mUrkhastatheyaM zuddhiriSyate // 563 // madhurAlocanaSAdau vipAke sevitA satI / tIva' karoti kipAka phala bhuktirivAsukhaM // 564 // bhAvArtha---svataH bhikSA labdhi saMpanna honese AcAryako prAsuka, udgama Adi doSoMse rahita AhAra pAnIse vaiyAvRtya karake, pochI kamaMDalu pradAna karake AcAryake manameM apane prati dayA bhAva utpanna karAke koI kSapaka AlocanA karatA hai| yaha anukaMpita doSa hai| ___AcAryako AhAra Adise saMtuSTa evaM dayAyukta karanepara mere dvArA sarva AlocanA ho jAyagI, isase mujhe bar3A lAbha hogA arthAt AhArAdise saMtuSTa hue AcArya mujhe alpa prAyazcitta deMge isa taraha vicAra vaha kSapaka karatA hai / yaha AlocanA kA pahalA doSa hai / / 592 / / bhAvArtha-kSapaka apane manameM guruke prati isataraha tuccha vicAra karatA hai ki mere upakaraNa pradAnase ye gurujana saMtuSTa hoveMge aura usase kama prAyazcitta deMge / so guruke prati yaha mAnasika avinaya hai ataH isataraha kI AlocanA sadoSa mAnI jAto hai| jaise koI jIvanako cAhanevAlA puruSa viSa ko kharIdakara khAtA hai aura usa ahita ko hI hita mAnatA hai to vaha mUrkha kahalAtA hai / usoprakAra Atmazuddhi-ratnatraya zAlike liye kSapaka AlocanA karatA hai aura usase guru ko upakaraNa dAnAdike chalase punaH mAyA zalyako puSTi karatA hai, ata: viSako kharIdakara khAne vAleke samAna hI yaha kSapaka hai, usakI zuddhi vaisI hI hai arthAt aisI AlocanAse kadApi zuddhi nahIM hoto / / 593 / / anukaMpita doSa yukta kI gayI yaha AlocanA prAraMbhameM madhura lagatI hai| [ kyoMki isase kama prAyazcitta milanekI AzA hai ] kintu vipAkakAlameM-AgAmI
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra [ 181 raktasya kRmirAgeNa zusilakSiArasena vA / vastrasya jAyate jAtu naiSA zuddhiHpunadhra bam / / 565 // ghorarAdhAritaM dhanyAH kurvate duzvaraM tapaH / duHkhAmbhaso bhavAmbhodhe? starAttArakaM param // 566 / / klamApahArapArzvastha sukhazIlatayA tapaH / na prakRSTa malaM kartuM vadatyevamadhArmikaH // 567 / / pAryasthasvamanArogyaM daurbalyaM vahnimaMdatA / bhagavastava vijJAtA madIyAH sakalAH sphuTam // 568 / / -. -- - .. kAlameM [sadoSa AlocanAse-bhavabhramaNa honese ] tIvra duHkhako utpanna karatI hai| jaise kipAka phala dekhane meM sudara aura khAne meM madhura hone para bhI vipAka kAla meM maraNakA duHkha utpanna karatA hai // 594 / / kRmiraMga se raMge hae vastrako athavA lAkSA rasake raMgase raMge hue bastrakI zuddhi kadAcit (sapheda sApha honA) ho sakatI hai kintu anukaMpita doSa yukta kI gayI AlocanAse nizcayase zuddhi nahIM ho sakatI / / 595 / / bhAvArtha-jaise kRmi raMgAdise raMgA vastra sapheda nahIM hotA base mAyAcArase kI gayo AlocanAse ratnatrayako zuddhi nahIM hoto hai / / (2) anumAnita doSa kSapaka AcArya samakSa mAno apano dhArmikatA dikhAtA huA kahatA hai ki jise dhIra puruSoMne kiyA hai jo duHsvarUpa jala vAle dustara aise bhavasAgarase pAra utArane vAlA hai aise kaThora tapako jo munijana karate haiM ve dhanya haiM / / 596 / / maiM isaprakArake ugra tapako karane meM samartha nahIM huuN| isaprakAra vaha adhArmika kSapaka apanA bala chipAkara evaM pArzvastha honese sukha meM Asakta huA guruse kahatA hai| arthAt guruse maiM kamajora hU~, meremeM upavAsako sAmarthya nahIM aisA kahatA hai / / 567 / / ukta kSapaka kaha rahA hai ki he bhagavan ! mere pAzvasthatva, rogIpana, durbalatA, maMdAgni rUpa saba kamiyoMko Apa spaSTa rUpase jAnate hI haiM // 598 / /
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 ] marakaNDakA yAlocayAmi niHzeSaM kuruSe prasAdena vizuddhimama tvadIpena yadyanugraham / jAyatAm // 56 // harimAlocanAM yateH / kurtAmAi bhavatyAnocanAdoSo dvitIyaH zasyagopakaH // 600 // sevyamAno yathAhAro vipAke duHkhadAyakaH / zrapathyaH pathyazemuSyA tatheyaM zuddhirIritA // 601 // paraiH sUcayate dRSTamadRSTaM yA nigrahati / mahAduHkhaphalA tena mAyAyallI praropyate / / 602 || yadi dRSTama dRSTa ca nAlocayati dUSaNaM / tadAtyAlocanAdoSastRtIyo doSavardhakaH / / 603 // Apa mujhapara yadi anugraha kareM to samasta AlocanA ko karatA hU~ / Apake prasAdase merI zuddhi ho jAya / / 599|| isaprakAra AcAryako kahakara unake nikaTa AlocanA karane vAle kSapaka muni ke zalyakA gopana karane vAlA dUsarA anumAnita nAmakA doSa hotA hai || 600 || jisaprakAra apathya bhojanakA yaha pathyakAraka hai aisI buddhise sevana kiyA jAtA hai to vaha vipAka meM duHkhadAyaka hotA hai / usa prakAra guru ko apanI kamajorI batAkara kama prAyazcitta kA AzvAsana lekara AlocanA karanevAlekI AlocanA vipAka kAlamai duHkhadAyaka hotI hai| usase zuddhi nahIM hotI / / 601 / / (3) yad dRSTa doSa -- jo kSapaka parake dvArA dekhe doSoM ko guruke samakSa kahatA hai aura jo doSa nahIM dekhA ho usako chipA detA hai, aise usa kSapaka dvArA mahAduHkharUpa phalavAlI mAyAbela ropI jAtI hai, arthAt dekhe doSa batAnA aura nahIM dekhe hue ko chipAnA yahI mAyA hai| isase kSapakako mahAn kaSTa uThAnA par3atA hai // 3602 // yadi dRSTa aura adRSTa-parake dvArA dekhe hue aura ke doSoMkI AlocanA kSapaka nahIM karatA hai to usakA vaha AlocanA kA tIsarA doSa hotA hai ||603 // nahIM dekhe hue donoM prakAra aparAdha ko bar3hAne vAlA
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra chaMda rathoddhatA - doSazuddhirapacetasA punaH kalmaSeriti kRtA nidhIyate / vAlukAsu saMvato'vaTaH punarahita // / 604 // sthUlaM vratAticAraM yaH sUkSmaM pracchAdya jalpati / purato gaNanAthasya so'haMdvAcya bahirbhavaH ||605|| na ceddoSaM gurorane sthUlaM sUkSmaM ca bhASate / vinayena tadA doSazcaturtha: kathanAzrayaH / / 606 // chaMda zAlinI [ 183 bAhyA prAkAreNAtizuddho'pi sAdhunataH zuddhi yAti mAyAvizalyaH / bhUgArI vA kAMsikaH zodhyamAno bAhya zuddhi kazmalAMtaH prayAti / / 607 / / maiM doSakI zuddhi karatA hUM aisA socakara kSapaka AlocanA meM udyata huA thA kintu binA dekhe doSako chipAne ko mAyArUpa kalmaSa dvArA usI doSako vaha naSTabuddhi karatA hai / jaise koI bAlameM khaDDA khodatA hai to vaha khaDDA khodate samaya ho punaH bAlase bhara jAtA hai / arthAt bAlumeM khaDDA khodanA jaise vyartha hai vaise dRSTa doSa ko chipAkara zeSa kI AlocanA karanA vyartha hU~ || 604 || (4) bAdara doSa -- jo kSapaka sUkSma doSako chipAkara vratoMke sthUla atocAra ko AcArya ke samakSa kahatA hai vaha kSapaka arhanta devakI vANIse vahirbhUta hai / usako AlocanA sadoSa hai / / 605 / / guruke Age sUkSma aura bAdara donoM doSoMko vinayapUrvaka nahIM kahatA hai to vaha usakI AlocanAkA cauthA doSa hai ||606 // chalapUrvaka AlocanA karanevAlA kSapaka bAhya AkArase ati zuddha pratIta hotA hai, kintu bhAvAdi zalyavAlA vaha sAdhu aMtaraMgako zuddhiko prApta nahIM hotA / jaise kAMsekA kamaMDalu yA jhArI sApha karate hue bhI bAharase sApha svaccha hotI hai aMdara meM mailI-harI nolI rahatI hai ||607 / /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 ] maraNakaNDikA prAsane zayane sthAne saMstare gamane tthaa| AgAaparAmarza gabhiNyA bAlavatsayA // 608 / / pariviSTe'bhavad doSo yaH sUkSmaH sa nigadhate / hara pracchA yA minatAlAu dukhaH // 606 // sthalaM sUkSmaM ca vedoSaM bhASate na guroHpuraH / mAyAvoDAmadAviSTaH sadA doSo'sti paMcamaH // 610 // chada upajAtirasena potaM jatunA prapUrNa phUTaM vipAke kaTakaM gRhItaM / yathA tatthaM vihitaM vidhatte dizodhanaM tApamapAramugram // 611 // (5) sUkSma doSa jo kSapaka apane sUkSma doSoM ko batAtA hai ki maiMne Asana para baiThate samaya zodhana nahIM kiyA, zayanameM, khar3e hone meM pochose mArjana nahIM kiyaa| gamana karate samaya himAcchAdita bhUmipara gamana kiyA, varSA Adike kAraNa aprAsuka jalase gIle hue zarIra ko sUkhe binA hI hAthoMse poMcha DAlA / AhAra karate samaya jo strI pAMca mAhase adhika garbhabhAra ko dhAraNa kara rahI hai usase AhAra liyA / godIke bAlakako stanapAna karAke AyI huI strose diyA huA AhAra liyA hai / isaprakArake sUkSma-choTe choTe doSa bar3e doSoMko chipAkara jisake dvArA kahe jAte haiM vaha kSapaka jinavAkyase parAMmukha hai, sadoSa hai // 608 // 606 / / sUkSma aura bAdara doSoMko yadi guruke Age nahIM kahatA hai to usa kSapakake sadA mAyA lajjA aura garvase bharA huA paMcama doSa hai isa doSa ko karane vAle kSapakakA yaha abhiprAya rahatA hai ki yadi maiM bar3e doSa kahU~gA to AcArya bar3A prAyazcitta deMge yA mujhe tyAga deMge / athavA itane choTe doSa ho batA rahA hai to bar3e kyoM nahIM kahegA / aisA vizvAsa AcAryako dilAne hetu choTeM doSakA kathana karatA hai / / 610 / / jisaprakAra nakalI kar3A ( hAthakA kaMgana pATalA Adi ) bAharase suvarNase maDhA rahatA hai aura andara lAkhase pUrita hotA hai, usa kar3eko kharIda leve to Age vaha
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra [ 185 Aye te dvitIye vA doSaH saMpadyate yadi / sUre ! kasyApi kamyasva vizuddhacati tadA katham // 612 // ityanyavyAjatazchannaM pRcchayate detsvazuddhaye / tavAnI jAyate doSaH SaSThaH saMsAravarddha kaH // 613 // bhojane ca kRte'nyena tRptiranyasya jAyate / aparasya tadAzuddhivihitA parabharmaNA // 614 // Atmazuddhi vidhatte yaH prapRcchaya parabharmaNA / apareNauSadhe pote svasyArogyaM karoti saH // 615 / / - - - --- -- tApakArI hotA hai| usaprakAra sUkSmadoSa ko batAkara bar3e doSako chipAne vAlI AlocanA kare to doSa zuddhi nahIM hotI, balki apAra aura ugra aisA saMtApa hI hotA hai / / 61 / / bhAvArtha-~-bar3e bar3e doSa chipAkara choTe doSa guruko kahanA usataraha niHsAra hai jisataraha aMdarase lAkha bhare kar3e ke Upara suvarNa car3hAnA hai / aisA kar3A koI kharIde to use kucha lAbha nahIM hai kyoMki Age usakA kucha bhI mUlya nahIM rahatA / aise hI bar3e doSa yA pApako chipAkara choTe choTe batAne se guru samajhegA ki pApase atyaMta Daranese yaha choTe bhI doSa kaha rahA hai yaha bahuta hI pApabhIru hai ityAdi / guruko aisI pratIti karAne hetu kSapaka mAyAcAra karatA hai, aisA kSapaka suvarNakA jhola car3he kar3eke samAna bhItara niHsAra aura bAhara camakolA jaisA hai / (6) chanma doSa kSapaka chalase AcAryako pUchatA hai ki he guruvarya ! kisIko prathama ahiMsA mahAnatameM athavA dUsare satya mahAvratameM doSa lagatA hai to vaha kisaprakAra zuddha hotA hai isa bAtako mujhe samajhAo / / 612 / / isaprakAra anya munike bahAne apanI zuddhi ke liye pracchanna rotyA guruse pUchA jAtA hai taba saMsAra bar3hAne vAlA chaThA channa nAmA doSa AtA hai / / 613 / / yadi anyake bhojana karanepara anyako tRpti hotI ho to anyake dvArA AlocanA zuddhi karanepara kisI anyakI zuddhi honA saMbhava hai / anya munike bahAne pUchakara jo
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 ] maraNakaNDikA saMyameM cetkRte'nyena vimukti labhate paraH / paravyAjakRtA zuddhistadA zodhayate param // 616 // chaMda-upajAtigaronijaM voSamabhASamANo doSasya yaH kAMkSati shuddhimjnyH| manye sa toyaM mRgatRSNakAto jighRkSate'nna zazibimato vA / / 617 // zabdAphule caturmAsapakSavarSakriyArine / yatheccha purataH sUrerAlocati yo'dhamaH // 618 // avyakta yavataH svasya doSAnsaMkliSTa cetasaH / pAlocanAgato doSaH saptamaH kathitaH jinaH // 616 / / kSapaka apanI zRddhi karanA cAhatA hai vaha kisI anya puruSa dvArA auSadha pInepara apanA Arogya karanA cAhatA hai / / 614 / / 615 / / / / parake chala se apanI AlocanAko zuddhi taba saMbhava hai jaba anya muni dvArA saMyama pAlana karanepara kisI anya munirAjako muktikA lAbha hotA ho // 616 / / jo ajJa kSapaka apane doSako guruke samakSa binA kahe hI doSako zaddhi karanA cAhatA hai, vaha marIcikAse jalako cAhatA hai athavA candra bibase anna cAhatA hai aisA maiM mAnatA hU~ / / 617 // (7) zabdAkulita doSa-- cAturmAsika, pAkSika, vArSika pratikramaNa Adi kriyAke dina haiM usase kolAhala zabda ho rahA hai, usa vakta jo adhamakSapaka apanI icchAnusAra AcArya ke Age AlocanA karatA hai / apane doSoMko avyakta rItyA saMkliSTa manase kahanevAle kSapakake AlocanAmeM hone vAlA sAtavAM zabdAkulita doSa hotA hai aisA jinendradevane kahA hai / / 618 / / zaddhiko jAnanevAle mahAn gaNadharAdi aisI zuddhiko ghaTIyaMtrameM hone vAle ghaTake samAna mAnate haiM athavA phUTe ghar3e ke samAna yA cudarajju sadRza mAnate haiM / / 619 / /
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ [187 susthitAdi adhikAra aragartaghaTIyaMtraM samAM bhinnaghaTopamA / cubarajjunibhAmenAM zuTi zuddhivido viduH / / 620 // bhUribhaktibharAnamraH sUripAdAmbujadvayam / praNamya bhASate kazcid doSaM sarva vidhAnataH // 621 // tasya satrArthavakSeNa rasnatritaya zAlinA / vyavahAravidA dasa prAyazcittaM yathocitam // 622 / / yatkarUpa vyavahArAMga pUrvAvizratabhASitam / tadAlocya vidhAnena dattaM sUtrapaToyasA // 623 / / vizeSArtha-araghaTa yaMtrameM sakore jaise lage rahate haiM aura ve eka taraphase bharakara Ate haiM aura eka taraphase khAlI hote jAte haiM / athavA bhagna ghaTa meM pAnI Uparase to DAlA jAtA hai aura nocese nikala jAtA hai ! isIprakAra jaba zabdo kolAhala ho rahA hai usa vakta gurujanake pAsa AlocanA karanA zabdAkulita doSa hai / phaTe ghaTameM pAnI nahIM TikatA vaise zabdAkulita doSa Atmazuddhi ko nahIM hone detA / cudarajjU kASTha meM cheda karane vAle barmAko ghamAte samaya usameM ba~dhI rasso eka taraphase khulatI hai aura eka taraphase ba~dhatI jAtI hai vaisehI zabdAkUlita doSa yukta AlocanA karanevAle ke mukhase doSa kahA jA rahA hai-- aparAdha khula rahA hai kintu AcArya ThIkase nahIM suna pAye aisI mAyA manameM hone se mAyA aparAdhase puna: karma baMdha kara rahA hai / (8) bahujana doSa koI kSapaka atyaMta bhaktike bhArase namra huA AcAryake caraNakamala yugalako praNAma karake sabhI doSoMko vidhipUrvaka kahatA hai // 620 / / aura sUtrArtha meM nipuNa ratnatrayadhArI vyavahAra ke vettA AcArya dvArA usa aparAdhakA yathocita prAyazcitta kiyA jAtA hai / / 621 / / jo ki prAyazcitta graMtha, aMga praviSTa graMtha aura pUrva graMthoMmeM kahA gayA hai usako AlocanAke anusAra sUtra meM vizArada AcArya dvArA diyA gayA hai / / 622 / / usa yogya AcAryake vacanapara zraddhA-vizvAsa nahIM karake ukta kSapaka punaH dUsare AcAryako pUchatA hai so vaha AlocanA viSayaka AThavAM doSa kahA hai 11623 //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 ] maraNakaNDikA azraddhAya bacastasya sa yathA pRcchate paraM / aSTamaH kathito doSastavAlocana gocaraH / / 624 // cheda-upAsidoSAbatIrNo'pi davAti pIDAM paraprakAreNa vishodhymaanH| vraNo hi zuSko'pi karoti bAdhA pracAlyamAnaH kimutaavisshyH||625|| prAgamena caritreNa bAlo bhavati yo ytiH| tasyAlocayato doSaM svaM doSo navamo mataH // 626 / / nivevitaM mayA sarvaM nAso jAnAti dUSaNam / vizrANayati me zuddhi praNidhAyeti mAnase // 27 // eka AcArya dvArA prAyazcitta kAra doSa dUra karane para bhI puna: anya kAcArya anya prakArase usa doSakA zodhana karate haiM isataraha punaH vizuddhamAna doSa kSapakako pIr3A utpanna karatA hai, jaise ki praNa-ghAva zuSka huA hai kintu usako punaH punaH cher3omasalado to vaha asahya bAdhA ko karatA hai // 624 / / (9) avyakta doSa jo AcArya AgamajJAna tathA cAritrase bAla hai arthAt AgamajJAna aura cAritra vihIna hai, jJAna cAritra jisakA kamajora hai aise AcArya ke nikaTa apane doSako AlocanA krn| usakA yaha avyakta nAmakA nauvAM doSa hai / / 625 / / guruke nikaTa AlocanA karanevAlA kSapaka mana meM yaha socatA hai ki maiMne sarva doSa mana bacana kAyakI ekAgratA karake zuddhipUrvaka kaha diye, ye mere liye zuddhi pradAna kareMge, kintu AgamajJAna vihIna vaha guru doSako nahIM jAnatA hai / / 626 / / yaha avyakta doSa yuktako gayo AlocanA bar3e bhArI pazcAttApako detI hai, jaiseki duSToMkI saMgati yA nakalI suvarNa kharIdanA pazcAttApako detA hai / / 627 / / dRSToMkI saMgati samaya samaya para pazcAttApa karAtI hai ki hAya ! maiMne aise puruSako saMgati kyoM ko ? yaha bahuta duHkha detA hai ityAdi 1 tathA ajJAnatAvaza makalI suvarNa kharIde to jaba usake alaMkAra Adi banAyeMge to vaha nahIM bana pAyeMge taba
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 186 susthisAdi adhikAra idamAlocanaM datte pazcAttApaM durusaraM / duSTAnAmiva sAMgatyaM kUTaM svarNamivAthavA // 628 / / pArzvasthAnAM nijaM doSaM pArzvastho bhASate kudhIH / nicito nicitairdoSareSo'pi sadRzo mayA // 626 / / jAnIte me yataH sarvAM sarvadA sukhazIlatAm / prAyazcittaM tato naiSa mahad dAsyati nizcitam // 630 // etasya kathane zuddhiH sukhato me bhaviSyati / ayamAlocanAdoSo dazamo gadito jinaH // 631 // jo doSaH sahoSAra sadoSeNa gazyate / raktaraktaM kuto vastraM raktenaMba vizodhyate // 632 / / pazcAttApa hotA hai ki hAya ! maiMne nakalo suvarNa kaise kharIdA ityAdi / ThIka isI prakAra ajJAnI guruke nikaTa alpajJAno kSapaka muni AlocanA kare to use Age pazcAttApa hotA hai kyoMki usa ajJAnI guruke prAyazcitta se usake ratnatrayako zaddhi nahIM hotI hai / / 628 // (10) tatsevo doNa--- koI durbuddhi pArzvastha kSapaka pArzvastha AcArya ke nikaTa doSa kahatA hai, vaha socatA hai ki yaha AcArya doSoMse saMyukta hai aura maiM bhI doNa yukta hU~, yaha mere samAna hai // 626 / / yaha mere sarva sukhiyA svabhAvako jAnatA hai, ataH nizcita hI bar3A prAyazcitta mujhe nahIM degA / / 630 / / aise AcAryake nikaTa doSako kahanepara mero zuddhi sukhapUrvaka hovegI / isataraha karanevAle kSapakake yaha dazavAM tatsevI nAmakA AlocanA doSa hotA hai aisA jinendra dvArA kahA gayA hai / / 631 // sadoSa AcArya ke nikaTa kahA gayA sadoSa kSapakakA doSa naSTa nahIM ho sakatA hai, jaise ki lAla raMgase raMgA huA vastra lAla raMga dvArA zuddha-sapheda nahIM hotA hai 11632 / /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1901 maraNakaNDikA chaMda upendravajrAjinezavAkyapratikUlacittA yayA vimukti davaryAta pUtAm / tathA vizuddhi kudhiyo vadanto voSAkulAnAM nijadUSaNAni // 633 // hitvA doSAndazApIti tyaktamAyAmadAvikaH / sa vinItamanAH sUrerAlocayati yatnataH // 634 // gRhasthavacanaM muktvA maunaM ca karanartanam / samyak suspaSTayA vAcA yakti doSAnguroH puraH / / 635 / / ukta camaka saMjJAMga balane bhra kSepaM hasta nartanaM / gRhiNAM vacanaM caiva tathA zamdaM ca ghargharaM // 1 // vimuJcAbhimukhaM sthitvA gurUNAM guNadhAriNAM / svAparAcaM samAcaSTe vinayena samanvitaH // 2 // jisaptakAra jinendra devako vANIse pratikUla citta bAle jIva arthAt mithyASTi jIva pavitra muktiko apanese dUra karate haiM, usaprakAra durbuddhi kSapaka doSoMse yukta AcArya ko nija doSoMko kahatA huA zuddhiko apanese dUra karatA hai / / 633 / / bhAvArtha-jase midhyAdRSTi jIva jinendra vacanameM zraddhA nahIM karatA ataH use muktikI prApti nahIM hotI / azraddhAke kAraNa ulaTe mukti dUra hotI hai arthAt saMsAra bhramaNa bar3hatA hI jAtA hai / vaise doSa yukta AcAryake nikaTa pAlocanA karanA zaddhiko pradAna na karake ulaTe zuddhise dUra karatA hai| isaprakAra AlocanAke dasa doSoMkA varNana pUrNa huA / pUrvokta dasa doSoMko chor3akara mAyAmada AdikA tyAgI vinIta bhAvavAlA kSapaka muni prAcArya ke nikaTa prayatnase AlocanA karatA hai / / 634 / / gRhasthake bacana mauna aura hAthoMkA maTakAnA Adiko chor3akara bhaloprakAra spaSTa vANIse guruke Age doSoMko kahatA hai / / 635 / / isa viSayameM anya granthameM bhI kahA hai ki makatva, saMjJA, aMgoMko mor3anA, kaTAkSa chor3anA, hAthakA macAnA, gRhastha vacana, gharghara zabda ina saba vikAroMkA tyAgakara, guNavAn guruke sanmukha baiThakara, vinayapUrvaka apane aparAdhako kSapaka kahatA hai / / 1 / 12 / /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi aghijAra [ 191 eka vi tri catuH paMcahaSIkAMgi virAdhane / asUnRtavacasteya maithuna granthasevane // 636 // darzanajJAnacAritra tapasAM pratikUlane / udagamotpAdanAhAra duSaNAnAM niSevaNe // 637 / / bhikSe marake mArge vairicaurAdirodhane / yo'parAdho bhavekazcin manovAkkAyakarmabhiH // 638 / / sarvadoSakSayAkAMkSI saMsArazramabholukaH / pAlocayati taM sarva kramataH purato guroH // 636 / / ekendriya, dvIndriya, zrIndriya va caturindriya aura paMcendriya jIvoMko virAdhanA maiMne ko hai / asatya vacana, corI, maithuna, parigraha ina pApoMmeM pravRtti huI hai / / 636 / / samyagdarzana, jJAna, cAritra aura tapako naSTa karanevAlA pratikUla AcaraNa kiyA ho, udgama, utpAdanA aura eSaNA saMbaMdhI chiyAlIsa doSoMkA sevana kiyA gayA ho / / 637 / / dubhikSake samaya, roga Anepara, mArgameM cora vairI Adike dvArA nirodha-rukAvaTa ho jAnepara manavacana kAya dvArA jo koI aparAdha huA hai| una sabhI aparAdhoMko kramaza: garuke Age kSapaka AlocanA karatA hai, kaisA hai kSapaka ? jo samasta doSoMkA nAza karanA cAhatA hai tayA saMsArake kaSToMse bhayabhIta hai / / 638 / / 636 / / vizeSArtha-ahiMsA mahAvrata AdimeM aticAra laganA jaise pRthivokAyika jIvako virAdhanA jamIna ko kUTane Adise hotI hai, vastrAdise havA karanepara vAyukAyika ko, osa barpha varSAke pAnI AdimeM gamana karanesaM jalakAyika ko, agnise seka karanA Adise agnikAyikakI, tRNa Adi para gamana karanese vanaspati kAyika ko virAdhanA sAdhu dvArA saMbhava hai / aise ho dvIndriya Adiko virAdhanAke viSayameM lagAnA / satyamahAvatake aticAra jaise kaThora vacana, asabhya vacana Adi bolanA / pracaurya mahAvratake aticAra jaise---kisIko girI huI-par3I huI vastu uThAneko anya janase kahanA aadi| brahmacarya mahAvratake aticAra jaise-sudara strIkA avalokana, usake sAtha rAgabhAvase saMbhASaNa Adi / parigrahatyAga mahAvratake aticAra jaise-gRhasthocita vastukA grahaNa, usakA zodhana Adi karanA / samyaktvake aticAra zaMkA kAMkSA Adi haiM 1 jJAnake aticAra akAla
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 ] maraNa kaNDikA sa sAmAnyavizeSAbhyAmabhidhAya sthadUSaNam / vidhatte guruNA dattAM viddhi zuddhamAnasaH // 640 // manuSyaH kRtapApo'pi kRtAlocananidanaH / saMpadyate laghuH sadyo vimArobhAravAniva // 641 // bhAvazuddhi na kurvanti bhavanto'pibahuzrutAH / caturaMge vimUDhA ye duHkhapIDyA bhavanti te // 642 / / adhyayanAdi haiM / cAritrake aticAra-samiti Adike pAlanameM zithilatA, cAritrakA kucha phala nahIM hai aise bhAva honA Adi / tapake aticAra-- upavAsa Adi tapa karate samaya asaMyama rUpa pravRtti karanA Adi | munike AhAra denemeM gRhastha dvArA jo doSa hote haiM ve udgama doSa haiM / munike dvArA jo utpanna karAye jAte haiM ve utpAdana doSa haiM / AhAra grahaNa karate samaya dAtA dvArA jo doNa pravRtta hote haiM ye eSaNA doSa haiM / ye kula chiyAlIsa haiM / dezameM dubhikSa honepara ayogya AhAra karanA, roga honepara auSadhi ko yAcanA karanA, vihAra karate samaya corAdike dvArA bAdhita honepara chipanA bhAganA Adi se muniyoMko doNa lagate haiM / ina saba hI donoM kA guruke samakSa vinayabhAvase nivedana karanA AlocanA kahalAtI hai| ahiMsA Adi vrata, samiti, tapa AdimeM bahuta prakArake aticAra lagate haiM isa viSayakA suvistRta vivecana mUlArAdhanA graMthameM bahuta hI sudara rItise kiyA hai| vaha zuddha manavAlA kSapaka sAmAnya AlocanA aura vizeSa AlocanA dvArA apane doSoMko guruke samakSa kahakara guru dvArA dI gayI vizuddhi arthAt prAyazcittako grahaNa karatA hai / / 640 / / bhAvArtha-gRrune jo bhI prAyazcitta diyA ho usameM phira rAga dveSa nahIM karatA ki adhika prAyazcitta diyA hai, kaise itane upavAsa Adi karU ? aisA vaha ziSya nahIM socatA hai, prAyazcitta kA pUrA pAlana karatA hai / pApI manuSya bho yadi nindA gardA AlocanA karatA hai to vaha zotra hI pApa bhArase halkA ho jAtA hai, jaise bahutasA bhAra-bojhA r3honevAlA puruSa bhArako utArakara halkA ho jAtA hai // 641 / /
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra [ 193 tri:kRtvAlocanAM zuddhAM bhikSovijJAya tattvataH / sa madhyastho rahasyajJo datte zuddhi yathocitAM // 643 / / rAjakAryAturA satya sazalyAnAmidha tridhA / boSANAM pRcchanA kAryA sUriNAgamayevinA // 644 // doSAnna prAMjalIbhUya bhASase yadyazeSataH / na kurvanti tadA zuddhi prAyazcitta vicakSaNAH / / 645 / / jo muni mahAjJAnI hokara bhI cAritra AdimeM bhAvoMkI zuddhiko nahIM karate haiM, ye cAra ArAdhanAoMmeM vimUDha hue duHkhoMse pIr3ita hote haiM arthAt samyaktva Adike doSoM kI sarala manase AlocanA dvArA zuddhi nahIM karate haiM ve ArAdhanA ko prApta nahIM karate, aura isase caturgatike duHkhoMko bhogate haiM / / 642 / / kSapaka sAdhukI tona bAra kI gayI zuddhi-AlocanA ko bhalIprakAra jAnakara prAyazcitta graMthake jJAtA madhyastha ( rAgadveSake udrekase rahita ) AcArya doSAnusAra ucita zuddhiko-prAyazcittako dete haiM // 643 / / / jisaprakAra rAjakArya, rogI, asatya aura zalyake viSaya meM tona bAra pUchA jAtA hai usIprakAra Agamake jJAtA AcAryako kSapakase doSoMke viSayameM tIna bAra pUchanA cAhiye // 644 / / bhAvArtha-rAjAke dvArA kahe hue kAryako rAjAse tIna bAra yathAvasara pUchA jAtA hai ki kyA yaha kArya isaprakAra karU ? rogIko tIna bAra vaidya pUchatA hai ki tumane kyA khAyA thA ityAdi ? asatyabhASIse tIna bAra pUcha kara vAstavika bAta jAno jAtI hai / zalya-kATA yA ghAva honepara tIna bAra dekhA pUchA jAtA hai| isI taraha kSapakrako usake aparAdhoM ko tIna bAra pUchA jAtA hai-tona bAra usase AlocanA karate haiN| isa taraha karanese patA calatA hai ki yaha vAstavika rUpase doSa ko kaha rahA hai yA nahIM ? yadi tInoM bAra eka tarahase ho doSoMkA nivedana karatA hai to samajhanA cAhiye ki yaha sarala bhAvase AlocanA kara rahA hai| aura yadi tInoM bAra pRthak pRthak rUpase doSa kathana karatA hai to AcAryako samajhanA cAhiye ki yaha kSapaka kuTila bhAvase AlocanA kara rahA hai /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA niHzeSaM bhASate doSaM yadi prAMjalamAnasaH / tadAnI kuse zuddhi vyavahAravizAradAH // 646 / / samyagAlocate sena sUtraM mImAMsate gaNI / pranAloce na kurvati mahAntaH kAMcana kriyA // 647 / / jAsvA bakrAmavakrAM vA sUrirAlocanAM yateH / vidadhAti pratIkAraM zuddhirasti kuto'nyayA // 648 // Atasya pratisevAto hAni vizca dehinAm / pApasya pariNAmena tIvrAmaMdA ca jAyate // 646 // -- --- ------....- - - yadi kSapaka muni sarala bhAvase saMpUrNa doSoMko nahIM kahatA hai to prAyazcitta meM kuzala AcArya usako zuddhi nahIM karate haiM arthAt usako prAyazcitta nahIM dete haiM // 645 / / yadi kSapaka sarala manavAlA hokara samasta doSa kahatA hai to vyavahAra zAstra-prAyazcitta zAstra meM vizArada AcArya usakI zuddhi karate haiM, use prAyazcitta dete haiM / / 646 / / kSapaka dvArA samyaka AlocanA karanepara AcArya prAyazcitta graMthakA avalokana karate haiM arthAt amUka aparAdha isase huA hai isake liye kaunasA prAyazcitta ucita hai ityAdi rUpase graMthAvalokana dvArA vicAra karate haiM kyoMki mahApuruSa binA vicAra kiye kisI bhI kAryako nahIM karate haiM / / 647 / / AcArya kSapaka yatiko sarala yA kuTila AlocanA acchI taraha jAna karake usakA pratIkAra karate haiM--prAyazcitta dvArA doSoMkI zuddhi karate haiN| anyathA arthAta AlocanAke binA jAne zuddhi kisataraha saMbhava hai / / 648 / / jIboMke jo aparAdha yA doSa hue haiM unameM hAni aura vRddhi ho jAyA karatI hai| pApake pariNAmase tIvratA aura maMdatA hotI hai Azaya yaha hai ki jisasamaya aparAdha kiyA usasamaya tIvra azubha pariNAma thA to to pApabaMdha huA tadanaMtara zubha pariNAma huA to usa pApabaMdha meM hAni ho jAtI hai yadi pIche bhI tIvra azubha pariNAma hue to ukta pApabaMdha meM aura adhika vRddhi hotI hai yaha eka bAta hai / tathA jaba usa aparAdhakI AlocanA guru samakSa karate haiM usameM bhI aneka tarahake pariNAma hote haiM yadi AlocanA ke samaya pariNAma ati nirmala hai to pApabaMdhameM bahuta hAni yA pApakarmakA saMkramaNa dvArA
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 195 susthitAdi adhikAra sthiratvaM nayate pUrva saMsArAsukhakAraNaM / eteSAM cinute pApaM saMkliSTaH kSipate guNam // 650 / / kRsthApi kalmaSaM kazcit pazcAttApa kRzAnunA / dahyamAnamanA dezaM sarva vA haMti nizcitam // 651 / / nAlikAdhamajjAvA pramANaM kurate sudhIH / tataH zudhyati yAvatyA vAyatoM sa pariniyAM // 652 / / ullAghIkurute vaidyo vaidyazAstravizAradaH / yathAturaM kRtAbhyAso rogAtakA dipIDitam // 653 // - ---- nAza ho jAtA hai / yadi AlocanAke samaya pariNAma meM alpa nirmalatA hai to ba~dhe pApa phI kama hAni hogI / / 646 / / saMkleza pariNAma saMsAra duHkhake kAraNa rUpa aise pahaleke ba~dhe hue pApakarmako dRr3ha-adhika tIvra zaktivAlA kara detA hai tathA nayA karma saMcaya bhI kara detA hai aura samyaktvAdi guNakA nAza karatA hai / / 650 / / koI mani pApako karake bhI pIche-pazcAttApa rUpI agnike dvArA jisakA mana jala rahA hai aisA huA usa pApako eka dezarUpa yA pUrNatayA niyamase naSTa kara DAlatA hai arthAt aparAdha dvArA pApakA baMdha pahale huA kintu pIche pazcAttApa haA ki hAya ! hAya ! maiMne bahuta galata kArya kiyA hai isa kAryase saMsAra bhramaNa hotA hai aba aisA kabhI nahIM karUgA / aise pazcAtApase ba~dhA huA karma AMzika yA pUrNa rUpase naSTa hotA hai / jitanI pariNAma meM nirmalatA hogI utanA karmanAza hogA / / 651|| buddhimAna, prAyazcitta graMthake jJAtA AcArya sunAra ke samAna kSapakake pariNAma jAnakara jitane prAyazcittase kSapaka zuddha hogA utanA prAyazcitta use dete haiM arthAta sUnAra jase jitane tApase yaha suvarNa zuddha hogA aisA jAnakara utanA tAva dekara suvarNako zuddha karatA hai / vaise hI AcArya kSapaka jitane prAyazcittase zuddha hogA utanA prAyazcitta dete haiM / / 652 // jaise vaidyaka graMthameM vizArada tathA jisane bahutabAra rogIkI cikitsA karake abhyAsa kiyA hai aisA vaMdya roga AtaMka adise pIr3ita rogI ko roga rahita karatA hai
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakagiddhakA gaNAdhipaH kRtAbhyAso vyavahAravicakSaNaH / jaga mAhIta lihalo kurute tathA // 654 // gaNasthite satIdRze sthavire'dhyApake tathA / asti pravartako vRddho bAlAcAryo'tha yatnataH / / 655 / / sa cAritraguNAkAMkSI kRtvA zuddhi vidhAnataH / gurorate samAcArI vizuddha ceSTate tarAm // 656 / / prasanna sukhI karatA hai / vaisehI prAyazcitta graMtha meM vizArada tathA jisane bahutabAra prAyazcitta / dekara mUniko zuddha karanekA abhyAsa kiyA hai arthAt jisane bahuta bAra ziSyoMko prAyazcitta diyA hai aisA AcArya doSoMse malina hue kSapakako prAyazcitta dvArA zuddhanirmala karatA hai / / 653 / / 654 / / AcArI AdhArI Adi guNoMse samanvita AcArya saMghameM kadAcita nahIM haiM sthavira aura upAdhyAya bhI nahIM haiM to aise avasara para vRddha pravartaka muni athavA jo abhI nayA AcArya banA aise bAlAcAryako prayatna pUrvaka niryApaka guru banAyA jAtA hai arthAta muniko sallekhanA karanI hai aura saMghameM AcArya vidyamAna nahIM haiM to jo vRddha pravartaka Adi zreSTha muni haiM unako niryApaka guru mAnakara unase sallekhanA saMpanna karAyo jAtI hai / / 655 // vizeSArtha-saMghameM kisIkI samAdhikA avasara prApta hai aura AcAravAna pAdi guNoMke dhAraka AcArya nahIM haiM to una jaise sthadhira muni niryApaka banAye jAte haiM, jo ratnatraya svarUpa mokSamArga ke jJAtA haiM evaM cirakAlase dIkSita haiM use sthavira muni kahate haiM / sthavira munikA abhAva ho to AcArya sadRza guNoMke dhAraka upAdhyAya ko niryApakakA kArya sauMpA jAtA hai, usakA bhI abhAva ho to vRddha pravartaka muni isa kArya ko karate haiM-niryApaka banAye jAte haiN| alpazrutajJAnI hokara bhI jo sarva saMghakI maryAdA evaM cAritrakA jAnakAra ho use pravartaka muni kahate haiM / cAritra gaNoM kA jo prAkAMkSI hai aisA kSapaka vidhi vidhAna se guruke samIpa AlocanA zuddhiko karake samAcArI arthAt apane yogya AcaraNa ko jisane kara liyA hai aisA hokara atizaya Atma vizuddhi ke liye sadA prayatnazIla rahatA hai / / 656 / /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra [ 167 varSAsu vividhaM spRSTvA tapaHkarma vidhAnataH / sukhavRttau sa hemante saMstaraM pratipadyate // 657 / / chaMda upajAtinisparzavagnizcaturaMga doSaM gurupadezena vizuddhacetAH / pravartate zuddhaguNAdhirUDhaH saMsAra kAntAra vilaMghanAya / / 658 / / / iti gunndossau| chaMda sragviNIgAthakA vAdakA nartakAzcAdhikA: zAlikA mAlikA: kolikA vAMzikAH / kASThikA lohikA mAtsikAH pAtrikAH kAMDikA daaNddikaashcaamikaashchimpkaaH||656 / / --. .- ... ........ .-- -. bhAvArtha-nirmala pariNAma, nirmala cAritra prAptiko jo tova icchA rakhatA hai arthAta merA cAritra ujjvala ho maiM sadA mokSapuruSArtha meM udyata hoU / aisI jisakI zreSTha bhAvanA hai vaha kSapaka nirdoSa AlocanA ko guruke samIpa karatA hai / prAyazcittako grahaNa kara pAlanakara ratnatrayameM pravRtti karatA hai tathA samAdhike liye guruke nirdezAnusAra sadA jAgrata rahatA hai| vaha kSapaka varSAkAla meM aneka prakArake tapazcaraNako vidhipUrvaka karatA hai, punaH sukhapUrvaka upavAsa Adi jisameM saMpanna hote haiM aise hemanta RtumeM saMstara grahaNa karatA hai / / 657 / darzana, jJAna, cAritra aura tapa ina cAra ArAdhanAoM ke doSoMko dUrakara garuke upadezase vizuddha cittavAlA kSapaka zuddha guNoM meM ArUr3ha huA saMsAra rUpa vanakA ullaMghana karane ke liye prayatna karatA hai / arthAt guNa aura doSoMko jAnakara gaNoMmeM pravRtti aura doSoMse nivRtti karatA hai // 658 / / isaprakAra guNadoSanAmA caubIsA adhikAra pUrNa huaa| (25) zayyA adhikAra kSapakake liye sanyAsa meM kaunasI vasatikA ayogya hai isa bAtako batalAte haiM gAyaka, vAdaka, nartaka, cAkrika, zAlika ( hAthI ghor3e Adiko jhAlAmeM niyukta puruSa ) mAlAkAra, kolika (kolo) vAMzika (bA~surI bajAne vAle yA bAMsa
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198] maraNakaNDikA chaMda tragviNIcAraNA vAraNA vAjino meSakA madyapAH paMDakAH sAthikA sevakAH / grAvikAH koTTapAlAH kulAlA bhaTAH paNyanArIjanAyUtakArA viTAH // 66 // sahigI.... saMti yasyAH samIpe nikRSTakriyA sA na zayyA niSevyA kadAcid budhaiH / pAlayaddhiH samAdhAnaralaM savArUDhasaMsArakAntArabicchedakam // 661 / / paJcAkSaprasaro yasyAM vidhate na kadAcana / trigupto vasato tasyAM zubhadhyAno'vatiSThate // 662 // udagamAvimalApodA saprakAzAgatakriyA / saMskArakaraNAyogyA sammUcrchana vijitA // 663 // - - -. - - - - - - 59 par3hakara lesa pilAne vAle) kAThika-badarda, lohika, luhAra, mAtsika-machalImAra, pAtrika (bartana becanevAle) kAMDika dauDika (daMDA khelanevAle yA becanevAle) cAmikacamAra, chipakA-raMgareja ||659 / / cAraNa-bhATa, bAraNa, dhur3asavAra, meMDheko pAlana karanevAle, madyapAyI, paMDe, sAthika, sevaka, grAvika----pattharakA kAma karanevAle, koTapAla, kumhAra, subhaTa, vezyA, juArI, badamAza // 660 // aise aise nikRSTa kArya karanevAle loga jisa vasatikAke samIpa rahate haiM vaha vasatikA utpanna hue saMsArarUpI vanakA nAza karane vAle samAdhAna ratnakA jo pAlana kara rahe haiM aise buddhimAna munijanoM dvArA kabhI bhI sevya-rahane yogya nahIM hotI hai / / 661 / / jisa vasatimeM pAMcoM indriyoMkA prasara kabhI nahIM hotA arthAt sparzana Adi indriyAM apane sparzAdi viSayoMke tarapha nahIM daur3atI haiM-jahAM ina viSayoMkA abhAva hai| jo mana bacana kAyakA rakSaka hai aisA vasatimeM zubha byAna karatA huA apaka nivAsa karatA hai // 66 // vasati udgama Adi doSoMse rahita, prakAza yukta, lepana mArjana Adi kriyAse rahita athavA apane liye nahIM banAyo ho, saMskAra rahita aura saMmUcchaMna jIvoMse rahita honA cAhiye / / 663 / / vasati mithyAdRSTi ke liye agamya ho arthAt ajaina jisameM praveza
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra mithyASTijanAgamyA gahiNAyyAvijitAH / dvitrA vasatayo grAhyAH sevyA vidhyastatAmasAH // 664 // nibiDAH saMvatadvArAH supravezaviniSkramAH / sakavATA lasatkuchayA bAlamanovitA: / 6 / / udyAnamaMdire hRdye guhAyAM zUnyavezmani / prAgaMtuka nivAse vA sthitiH kRtyA samAdhaye / / 666 // kSapakAdhyaSite dhiSNye dharmazravaNamaMDapaH / janAnaMdakaraH zreyaH kartavya: kaTakAdibhiH // 667 // iti zayyA nahIM karate aisI ho / gRhasthoMko vasatise dUra ho yA jisameM gRhastha nahIM rahate hoM, aMdhakAra rahita ho aiso do tIna vasatikAyeM grahaNa karanI cAhiye, yahI vasati sevanIya hai / / 664 // vasati majabUta honA cAhiye, dvAroMse DhakI huI, jisameM jAnA AnA sarala rotise ho sake aisI ho, kabATayukta dRr3ha divAlavAlI, bAla vRddha logoMko yogya honA cAhiye / / 665 // vasati ke liye sudara udyAna kA maMdira yogya hai athavA guphA, zanya ghara, dharmazAlA ityAdimeM samAdhi ke liye nivAsa karanA cAhiye / / 666 / / kSapakake dvArA jahAM nivAsa kiyA gayA hai usa zreSTha sthAna para dharma zravaNake liye maMDapa caTAI Adi dvArA banAnA cAhiye jo logoMko AnaMdadAyaka aura zreyaskara ho // 667 / / bhAvArtha----gAyaka Adi nikRSTa logoMke gahoMse jita sudRDha yogya vasati meM kSapakako AcArya nivAsa karAte haiM / vaha sthAna apane uddezya se banA huA nahIM ho yadi aisI vasati na ho to caTAI bAMsa Adise vasati karAnI cAhiye / kSapakakI sallekhanA dekhane ke liye bhavya joSa Ate haiM unako dharma zravaNa anya munijana karAte haiM etadartha dharma zravaNa maMDapa bhI basatike pAsa honA cAhiye / isaprakAra vAyyA athavA vasati nAmA paccIsavAM adhikAra pUrNa huA /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNa kaNnuikA uttarAzAzirAH kSoNIzilAkASThatRNAsmakaH / saMstaro vidhinA kAryaH pUrvAzAmastako'thavA // 66 // ni:snigdhatva sukhasparzaH prAsuko nibilodhanaH / saMstaraH kriyate kSoNIpramANaracitaH samaH // 666 // vidhvasto'sphuTito'kampaH samapRSTho vijaMtukaH / udyote masaNaH kAryaH saMstaro'sti zilAmayaH / / 670 // laghabhUmisamo rundro niHzabdaH svapramANakaH / ekAMgaH saMsmaze'chidraH pratakSNaH kASThamayo mataH / / 671 // (26) saMstara adhikAra pUrvokta guNavAlI vasatimeM pRthvIrUpa, zilArUpa, kASTharUpa yA tRNarUpa saMstara vidhiparthaka karanA cAhiye jisameM kSapakakA mastaka uttara dizAmeM hove yA pUrva dizAmeM hove aisI saMstarako racanA honI cAhiye / / 668 / / bhAvArtha-kSapakako jisapara zayana karanA hai baha jamIna bhUmirUpa hotA hai, athavA patthara-zilArUpa hotA hai, yA ghAsakA hotA hai athavA lakar3IkA hotA hai usameM uttara dizAmeM mastaka karake yA pUrva dizAmeM mastaka karake kSapaka zayana kare kyoMki videha kSetrastha tIrthakara uttara dizAmeM haiM aura pUrva dizA prakAzamAna sUrya ke udayakA kAraNa hai ata: ye dizAeM prazasta mAnI haiN| bhUmi saMstara kaisA ho so batAte haiM ___ ArdratA-golepanese rahita, sukhasparza vAlI, nirjantuka bila rahita, Thosa, kSapake zarIra pramANa racita aisI samabhUmirUpa saMstara kiyA jAtA hai / / 669 / / zilAmaya saMstara dAha gharSaNa Adise vizvasta huA, TUTA huA nahIM ho, sthira, samatala, jantu-rahita, cikanA, aisA zilAmaya saMstara prakAzayukta sthAnameM karanA caahiye||670|| kASThamaya saMstara ___ kASTha-lakar3IkA banAyA huA saMstara halkA ho, bhUmi barAbara ho arthAt phaDa jaisI hoto hai vaisA ho athavA cAra pAMca aMgula bhUmise U~cA ho, isase adhika U~cA honese kSapakako girane Adise apAya hone kI saMbhAvanA rahatI hai / vistIrNa khaTakhaTa zabda
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ susthitAdi adhikAra kRtyastRNamayo'saMdhiH saMstaro nirupadravaH / mRduH supratilekhanaH // 672 // niHsammUrccharapacchidro pramANaracito yogyaH kAladvitaya zodhanaH | AroDhavyastriguptena saMstaro'yaM samAdhaye // 673 || niryANa ke samayaM svaM samastaguNazAlini / pravartate vidhAnena kSapakaH sastare sthitaH // 674 // chaMda bhujaMgaprayAta [ 201 tRNakSoNipASANakASThaprazaste sthitaH saMstaredharmamArgapravINaH / dhunIte samastAni karmANiyogI raNeyodhavargIbalAnIva dhIraH / / 675 / / // iti saMstaraH || nahIM karatA ho, kSapakake zarIra pramANa ho, eka lakar3Ise racita ho, chidrarahita, cikanA aisA kASThamaya saMstara hotA hai / / 671|| tRNamaya saMstara--- saMdhirahita, nirupadrava arthAt gAMTha rahita, saMmUrcchana jIvoMse rahita, cheda rahita, komala, jisakA zodhana bhalI prakAra se ho sake aisA tRNamaya ghAsakA saMstara karanA cAhiye ||672 || apane zarIra pramANa racA gayA, yogya, donoM saMdhyAoM meM jisakA zodhana kiyA jAtA hai aisA yaha saMstara hotA hai usa saMstarameM samAdhike liye apakako azubha mana vacana kAyA gopana karake Arohana karanA cAhiye // 1673 || saMstara para ArUr3ha huA kSapaka samasta guNoMse yukta niryApakameM apaneko samarpita karake vidhipUrvaka pravRtti karatA hai / arthAt nirvApakako zaraNa mAnakara tadanusAra AcaraNa karatA hai // 1674 // tRNa, kASTha, pRthvI aura zilAmaya prazasta saMstara meM ArUDha ratnatrayarUpa dharmaM mArga meM pravINa hotA huA vaha kSapaka yogI samasta karmoMkA nAza karatA hai / jaise ki dhIra yoddhA varga raNAMgaNa meM para senAko naSTa kara DAlatA hai / / 675 / / // iti saMstara |
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ niryApakAdi adhikAra stheyAMsaH priyadharmANaH saMvignAH pApabhoravaH / khyAtAzchaMbAnugamanAH kalpAkalpa vicakSaNAH // 676 // pratyAkhyAnavivo dhIrAH samAdhAnakriyodyatAH / SaTtAritASTa saMkhyAnA grAhyA niryApakAH parAH / / 677 // prAmarzanaparAmarza gamasthAnazayAdiSu / * udvartanaparAvarta prasArAkucanAdiSa // 678 / / (27) niryApaka adhikAra AlocanA Adi parikara ko jisane kara liyA hai ukta lakSaNavAlo vasati meM vidhipUrvaka kiye gaye saMstara para jo ArUr3ha hai aise usa kSapaka munike samAdhimeM sahAyaka ar3atAlosa muni hote haiM ve muni kaise hoM yaha batAte haiM jo muni cAritrameM sthira haiM, ratnatrayadharma jinheM priya hai saMsArase udAsIna haiM, pApabhIru haiM, prasiddha haiM, kSapakake izAreko, abhiprAyako binA kahe jAnate haiM, yogya ayogyako jAnane meM kuzala haiM / tyAgakI vidhimeM nipuNa, parISaha sahana meM dhora, kSapakako samAdhAna karAne vAle, aise guNavAle ar3atAlIsa niryApaka-paricAraka muni samAdhimeM grahaNa karane cAhiye / / 676 / 1677 / / / ukta ar3atAlIsa muniyoM meM cAra paricAraka muni kSapakake zarIrake ekadeza meM dvAtha pheranA, sarvAMgameM hAtha pheranA, gamana karAnA, kSapakako khar3A karanA, sulA denA, karavaTa dilAnA, ulaTA sulAnA, hAtha paira ko phailAnA aura sikor3anA ityAdi zarIrakA
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ niryApakAdi adhikAra behakarmasu veSTante kSapakasya samAdhidA: 1 catvAro yatayo bhavatyA paricaryA parAyaNAH / / 676 // bradhyadezAdigocarAH / strIrAjamanmathAhAra vimucya vikathAH sarvAH samAdhAnaniSuvanIH ||660 || zranAkulamanudvignamanpAkSepamanuddhataM J anarthahIna mazliSTamavicalita madbhutam / / 681 / / / / 662 / / narka da thu hRdayaMgamaM / dharmaM vadanti catvAro hRdhacitrakathodyatA: kSapakasya kathAkacyA sAyAM zrutvA vimuJcate sarvathA diparINAmaM yAti saMvega nirviva bhavatyAkSepa nirvaga nirvebajanikA : kathA: L kSapakasyocitAstisro vikSepajanikA tu no // / 684|| / / 683 / / | 203 kArya karanemeM prayatnazIla rahate haiM / kaise haiM ve muni ? kSapakako samAdhAna denevAle haiM, bhakti se sevA karane meM tatpara hai / / 678 / / 676 // anya cAra muni kSapakake dharmopadeza meM niyukta hote haiM, ye muni zAMtiko naSTa karanevAlI aiso strIkathA, rAjakathA, kAma, AhAra, dravya deza Adi se saMbaddha sarva vikrathAoMko chor3akara dharmakA upadeza dete haiM / / 680 || upadeza sunAte samaya, AkulatA utpanna na ho aise vacana bolate haiM tathA udvega rahita vikSepa-kSobha rahita, uddaMDatA rahita, arthahIna zabdoMko chor3akara, kaThinatA se rahita, zIghratA aura maMdatA se rahita aise vacana bolate haiM ||681|| jo vacana kSapakako AnaMda utpanna karate haiM, hitakara madhura manohara haiM aise vacanoMse aneka aneka suMdara kathA kahane meM nipuNa ve muni dharmako kahate haiM / / 682 / / kSapako aisI kathA kahanI cAhiye jisako sunakara sarvathA vipariNAmaazubha pariNAmako vaha chor3a de aura saMvega nirvedako prApta ho / saMsArase bhaya honA saMvega hai aura zarIra bhogase virakta hotA nirveda hai || 683 || kSapakako AkSepa janikA nirveda anikA aura nirvega janikA aisI tIna kathAyeM kahanI cAhiye, vikSepa janikA kathAko nahIM kahanA cAhiye || 684 |
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 ] maragA kAgirakA kathA sA'kSepaNI va te yA vidyAcaraNAdikam / vikSepaNIkathAvakti parAtmasamayo punaH // 685 // saMvejanI kathA te jJAnacAritrabhavA / nivedanI kathA vakti bhogAMgAve rasAratAm / / 686 / / vikSepaNIratasyAsya mIlitaM gani gachati / tadAnImasamAdhAnamalpazAstrasya jAyate // 687 / / jisameM samyagdarzana jJAna aura cAritrakA varNana ho vaha AkSepa janikAAkSepaNI kathA hai aura jisameM janamata tathA paramata kA nirUpaNa ho vaha vikSepaNo kathA hai arthAta jisameM paramatakA khaNDana ho aura jainamatakA bhaNDana ho aisI nyAya rUpa vikSepaNI kathA hai / / 685 / / ___ samyaktvajJAna aura cAritra dvArA AtmAmeM kaisA vaibhava utpanna hotA hai, tapazcaraNa dvArA Rddhi kisa prakAra pragaTa hotI hai ityAdikA varNana karanevAlI saMvejano kathA hai / paMcendriyoMke bhoga aura zarIra kisa prakAra niHsAra hai isakA varNana nivedanI kathAmeM hotA hai / / 686 / / / vizeSArtha-dharmakathAke cAra bheda haiM AkSepaNI, vikSepaNo, saMvejanI aura nirvedano / ratnatraya dharmakA arthAt samyaktvakA, matizruta Adi pAMcoM jJAnoMkA, sAmAyika Adi cAritroMkA varNana karanevAlI AkSepaNo kathA hai | vastu sarvathA nitya hI hai athavA sarvathA anitya hai ityAdi rUpa mithyAiSTike matakA pahale pakSa upasthita karake puna: usakA nirasana kara jainamatako sthApita kara denA ityAdi nyAya graMtharUpa vikSepaNI kathA huA karato hai / ratnatraya dharma kA ArAdhana karanese kaise vaibhava prApta hote haiM usI bhavameM RddhiyAM, parabhavameM devendra, cakravartItva, baladeva AdikA sukha prApta hotA hai aisI dharmake phala meM harSa baDhAne vAlI saMvejanI kathA hai / yaha zarIra azuci sapta dhAtumaya hai zuddha bhI bhojana Adiko tatkAla azuddha karatA hai / yaha bhoga mahAbhayAnaka kaSTa utpanna karate haiM, naraka Adi kugatiyoMmeM bhramaNa karAte haiM ityAdirUpa zarIra aura bhogoMkA vAstavika svarUpa batalAne vAlI nirvedanI kathA hai / ina cAra prakArako kathAoM meM se vikSepaNI kathAko chor3akara zeSa tIna kathAyeM kSapakako sunAnI cAhiye / isa kSapakake yadi vikSepaNI kathA sunate hue jIvana samApta ho jAya to usa vakta kSapakake liye vaha kathA azAMtikAraka hotI hai / kyoMki isameM paramatakA varNana hai
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ niryANakAdi adhikAra kathyA bahuzrutasyApi nAsanne maraNe sati / anAcAraM na kurvanti mahato hi kadAcana // 6 // vikSepiNIM vikhyAtaH, samAdhAna vidhAyinaH / kathayanti kathAstisro, nistridaMDatrigauravAH ||686 // niyuktasya, tapobhAva te vadaMti tathA tasya pratyAsanna mRteryateH / bhavatyArAdhako yathA / / 660 / yogyamAhAramazramAH / lasyA nayanti catvAro nirmAnA labdhisaMpannA, stadiSTaM gatadUSaNaM / / 661 || [ 205 usako sunate samaya maraNa ho jAya to alpa jJAnI kSapaka paramatako satya mAnakara usameM zraddhAna karate hue maraNa karanese samyagdarzanAdise cyuta hogA / isaliye kSapakako vikSepaNI kathA nahIM sunAte haiM ||687 || dipaka bahuta hai bahuta se paramata svamata ke zAstroMkA jJAtA hai to bhI use maraNake nikaTa honepara vikSepaNI kathA nahIM sunAnI cAhiye, kyoMki mahApuruSa kadAcit bhI anAcAra nahIM karate haiM / Azaya yaha hai ki AgamajJAnI kSapakake liye bho vikSepaNa kathA samAdhimeM sahAyaka nahIM hotI, vikSepa hI karAtI hai ataH bahuzruta kSapakako bhI yaha kathA tyAjya hai / / 688 / / ataH vikSepaNo kathAko chor3akara samAdhAna karanevAle paricAraka mana, bacana, kAya azubha pariNati tathA tIna gAravoMko naSTa karanevAlI AkSepaNI Adi tIna kathAoM ko hI kahate haiM / / 689 / / mRtyuke nikaTa honese jo atizayarUpa se zreSTha upa tapa bhAvanA meM tatpara hai aise usa kSapakako usaprakAra kA dharmopadeza dete haiM jisaprakArase ki vaha ArAdhanAoMkA uttama ArAdhaka ho / / 660 / / isaprakAra cAra muni kSapakako dharmakathA sunAne meM kaise tatpara hote haiM yaha batAyA / aba cAra muni kSapakake AhAracaryA meM tatpara rahate haiM yaha batAte haiM jo muni Rddhi saMpanna haiM, zrama rahita haiM, mAna rahita haiM, aise cAra muni kSapaka ke liye iSTa, uddiSTa Adi doSase rahita, yogya aise AhArako lAte haiM- AhArakI vyavasthA karAte haiM / / 691 / /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 mazraNa kaNDikA pAnaM nayaMsi catvAro dravyaM tadupakalpitaM / apramattAH samAdhAnamicchantastasya vizramAH // 662 // vizeSArtha-kSapakake liye AhArakI vyavasthA aise muni kareM ki jo azrama, nirmAna aura labdhi saMpanna haiM / AhArako vyavasthA karane meM jo zramakA anubhava nahIM karate arthAt hama kabataka AhArakI vyavasthA kareM? hama to thaka gaye haiM aise bhAvase jo rahita haiM ve anama haiM / hameM aisA kAma karanA par3atA hai ityAdi mAnake bhAva nahIM karane vAle nirmAna muni haiM / labdhi saMpanna vizeSaNa to bahuta mahatvapUrNa hai, jina muniyoM ke AhAra saMbaMdho Rddhi prApta haiM ve kSapakake AhArako vyavasthA nirdoSa saMpanna kara sakate haiN| paricAraka muni dvArA vyavasthita kiyA gayA AhAra uddiSTa Adi doSa aura vAta pittAdi doSase rahita honA cAhiye tathA prAsuka honA cAhiye / yahAM para koI kA kare ki zrAhArako lAnA Adi manijana kaise kara sakate haiM ? so usakA samAdhAna yaha hai ki samAdhistha sAdhuke zakti kSINa honepara vaha svayaM AhArako jA nahIM sakatA prataH prAcIna kAla meM anya muni zrAvakoMke vasatimeM jAkara vahAMse prAsuka nirdoSa AhAra le Ate the / isa viSayameM gurujanoMke mukhase isaprakAra sunA hai ki jaba koI muni bhakta pratyAkhyAna maraNako dhAraNa karatA thA taba usako vaiyAvRtyameM anya munijana juTa jAte the| una muniyoMmeMse jinheM lAbhAMtarAya AdikA tova udaya nahIM hai, jinheM AhArako prApti atyanta sulabhatAse huA karatI hai aise muni AhArArtha zrAvakoMke yahAM jAta haiM vahAM par3agAhana Adi honepara AhArakI thAlI sAmane AjAnepara tapadyA bhaktike anaMtara svayaM AhAra nahIM karate aura maunako chor3akara zrAvakoMke dvArA usa AhArako jahAM kSapaka muni sthita hai vahAM sAthameM le Ate haiM aura usa kSapaka muni kA AhAra karavAte haiM aura svayaM usa dina upavAsa karate haiM / vartamAna meM munigaNa zrAvakoMke nikaTa dharmazAlA AdimeM nivAsa karate haiM ataH sallekhanA vidhimeM haraprakArase zrAvakoM dvArA sahAyatA milatI hai isaliye kSINakAya kSapaka munike yogya AhArako vyavasthA zrAvaka kara lete haiM / Age aura bhI kSapakake vaiyAvRtyameM tatpara honevAle muniyoMkA kartavya batalA
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ niryApakAdi pradhikAra [207 malaM kSapanti catvAro varcaH prasravaNAvikama / zayyAsaMstarako kAladvaye pratilikhanti ca // 663 / / kSapakAsamathadAraM, natvAraH pAti yatnataH / dharmazrutigRhabAra, catvAraH pAlayanti te // 664 / / nizimAgrati catvAro, jitanidrAmahodyamAH / vArtA mArganti catvAro, yatnAd dezAdi gocarAM // 66 // bahirvanti catvAraH, svaparAgamakovidAH / anantaH zabdapAtaM te janAnAM nikhilAH kathAH // 666 / / kSapakake samAdhAnako cAhane vAle, apramatta zramarahita aise cAra muni kSapakake liye yogya aura iSTa aise pAnaka dravyako lAte haiM--pAnaka dravyakI vyavasthA karate haiM / / 692 / / ___ cAra muni kSapakake mala mUtra kapha AdikA kSepaNa karate haiM, donoM saMdhyAoM meM vasati aura saMstarakA zodhana bhI karate haiM / / 693 / / cAra muni kSapakake basatike dvArako rakSA karate haiM arthAt mithyASTi, kSapaka ko azAMti karane vAle vyakti kSapakake nikaTa nahIM ApAyeM ityAdi kAryake hetu cAra mani vasatike daravAje para niyukta hote haiM / anya cAra munidharma zravaNa maMDapake dvArakI rakSA karate haiM / / 664 // jinhoMne nidrAko jIta liyA hai mahAn udyamazIla haiM ve muni rAtrimeM kSapaka ke nikaTa jAgaraNa karate haiM arthAt rAthimeM zayana nahIM karate / cAra catura muni apane nivAsabhUta isa dezameM kyA sthiti cala rahI hai ? isa nagarameM zubha azubha kaunasI vArtA hai ? ityAdi bAtoMkA nirIkSaNa karate rahate haiM / / 695 / / svapara Agama jJAna meM kuzala aise cAra muni kSapakake darzanArtha Agata logoMko dharma kathAyeM sUnAte haiM arthAt AkSepaNI Adi kathAyeM dharmopadeza, siddhAMtoMkA kathana ityAdi rUpa upadeza zrAvaka Adiko dete haiM, kahA~para dete haiM ? vasatike bAhara dete hai kSapakake nikaTa zabda nahIM pahuMca sake itane dUra rahakara anya janoMko upadeza dete haiM / / 696 / /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 ] catvAro vAdino'kSobhyAH sarvazAstravizAradAH / dharmavezana rakSArthaM, vicaranti samantataH 1667 / / evamekAgra cetaskAH, karmanirjaraNodyatAH / niryApikA mahAbhAgAH sarve niryApayanti taM / / 668 / / kAlAnusArato prAhyazcatvAriMzaccatuyuM tAH / bhAvino munipuGgavAH ||666 // catvArazcazyA rastA va vaMjasA / gharavAraH kAle saMklezasaMkule // 700 / / bharata rAvata kSetra heyAH krameNa marakaNDikA yAvasiSThanti kAlAnusAriNau bharataMrAvatakSetra grAhyau dvau jaghanyena yoginau / bhavau niryApako yatI ||701 // sarva zAstroM meM nipuNa, kSobharahita - kisI bhI kAraNase jinheM uttejanA nahIM AtI, jo bAda meM kuzala haiM aise cAravAdI munirAja dharmakathA ko kahane vAlekI rakSA hetu dharmaM zravaNa maMDapa ke cAroM ora vicaraNa karate haiM / / 697 / / isaprakAra ye ar3atAlIsa mahAbhAga, karmanirjaraNa meM udyata ekAgracitta hue sabhI nirvAka usa kSapakako saMsArabaMdhana se nikAlaneke liye prayatnazIla rahate haiM / / 698 / / kAla parivartana ke anusAra bharata aura airAvata kSetra meM honevAle munipuMgava cavAlIsa grahaNa karane cAhiye ||666 || bhAvArtha - bharata airAvata kSetra meM utsarpiNI Adi kAloMkA parivartana huA karatA hai tadanusAra vahAMke manuSyoM meM guNoMkI honAdhikatA hotI hai ataH sadA itane utkRSTa guNavAle mUni nahIM milate isaliye madhyama rItyA cavAlIsa madhyama guNavAle muni niryApaka rUpase grahaNa kiye jAte haiM / . tathA saMkleza bahuta kAlameM jaise jaise hIna kAla sthiti hove tadanusAra cAra cAra niryApakoM kI saMkhyA kramazaH kama karanA, aise cAra saMkhyA zeSa rahane taka kara sakate haiM arthAt cAra muniyoMko bhI niryApaka banAyA jAtA hai / atyaMta nikRSTa kAlameM bharata airAvata kSetra meM jaghanya rUpase do yogo niryApaka padarUpase grahaNa karane yogya haiM ||700||701 / /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'niryApakAdi adhikAra [ 209 AtmA tyaktaH paraM zAstraM, ekoniryApako yadi / asamAdhemRtiya'kta, yamaso durgatiH parA // 702 // bhikSAviSadhAnena, kSapakapratikarmaNA / anArataM prasaktana, svastyato'nyo viparyayaH // 703 / / svasyAparasya vA tyAge, yatidharmo nirAkRtaH / tataH pravacanatyAgo, jJAnavicchedako mata: // 704 / / . -. .- .- . . ..- - samAdhimeM udyata kSapakako paricaryAmeM do se kama niryApaka hove to svayaM niryApakako AtmAkA kSapakakA aura pravacanakA tyAga ho jAtA hai| akelA niryApaka kSapakako samAdhAna zAMti nahIM karA sakegA aura usase usako asadhio mana ho jAtI hai, yaha to pratyakSa ho ho jAtA hai aura asamAdhise marA kSapaka durgati meM jAtA hai||702|| akelA niryApaka yadi kSapakako sevA, AhAra, mala, tyAga Adi kAryoM meM satata lagA rahegA to apane AhAra grahaNa karanA, vizrAma lenA Adiko nahIM kara sakegA ataH svayaMkA tyAga huA arthAt svayaM vedanAse por3ita hogA aura yadi niryApaka apane AhAra AdimeM lagegA to kSapakako sevA nahIM hone se usakA tyAga hogA / / 703 / / __isa taraha apanA athavA kSapakakA tyAga honese munidharmakA nAza haA kyoMki jaba niryApaka aura kSapakakA azAMtise maraNa hogA to munidharmakA nAza haA hai aura usase pravacana kA bhI nAza huA, kyoMki munike abhAvameM zAstrajJAna kahAM rahegA ? samApta hI hogA / / 704 / / bhAvArtha--kSapakako sevAmeM hAni honese vaha saMkleza pariNAmase maregA umase usako kugati huI so kSapakakA nAza huA, kSapakake azAMtise maraNa honese niryApaka ko mahAn kleza hogA / yadi niryApaka apane AhArAdimeM lagA rahegA to vaiyAvatya dharma kA niryApaka dvArA tyAga ho jAtA hai| yadi vaiyAvatyameM hI sadA lagA rahatA hai to niryApaka AhArAdike abhAva meM mRtyuko prApta hotA hai, niryApaka AgamakA mahAn jJAtA hotA hai usakI mRtyu honese zAstroMkA jJAna lupta huA, upadeza kA bhI abhAva hogA isataraha prakvanakA abhAva ho jAtA hai / ataH kabhI bhI eka niryApaka kSapaka ke samAdhike liye grahaNa nahIM kiye jAte, kamase kama do grahaNa kiye jAte haiM jisase eka niryApaka
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ // maraNaNDikA / / 706 // kSapakasyAtmano vAsti tyAgato vyasanaM param / bhavettato'samAdhAnaM, kSapakasyAtmano'pi vA // 705 // kSudhAdipIDitaH zUnye, sevate yAcate yataH / kSapakaH phicanAkalpaM, durmocama- yazastataH yatossamAdhinAmRtyuM yAti niryApakaM vinA / kSapako durgati bhImAM, duHkhadAM labhate tataH // 707 / / saMghasya, kaJcana preSayettataH / niryApakagaNezinA // 708 // 1 saMnyAsa sUcakAcAryo, yadi sevAmeM tatpara hai to dUsarA apane AhArAdi kAryoMko kara legA aura dUsarA kSapakake nikaTa sevAmeM saMlagna hai to pahalA AhArAdi apanI kriyA kara legA isase kSapaka niryApaka aura pravacana tInoMkI surakSA hotI hai / kSapatrake athavA apane tyAgase kSapakako athavA apaneko mahAkaSTa hotA hai aura usase kSapaka athavA nijako azAMti paidA hotI hai / / 705 / / jaba kSapakakA tyAga hogA arthAt niryApaka apane AhArAdi kArya meM lagegA akelA kSapaka bhUkha pyAsase pIr3ita huA kucha bhI ayogya mahArAdi ko mAMgane lagatA hai aura usase mahAn apayaza hogA / / 706 / / bhAvArtha - yadi kSapakako chor3a niryApaka AhArArthaM bAhara jAyegA to akelA kSapaka kucha bhI ayogya kArya vedanA ke vazIbhUta huA karegA athavA mithyAdRSTi ke pAsa jAkara AhArAdikI yAcanA karegA isase dharmakI aura kSapakako mahAna apakIrti hotI hai / frared binA kSapaka azAMti se mRtyuko prApta hotA hai aura azAMti se maraNa karane se bhayAnaka duHkhadAyaka durgati meM jAtA hai / / 707 / / kSapake samAdhimaraNakI sUcanA denevAlA koI AcArya catuvidha saMghake nikaTa samAdhikI sUcanA bhejatA hai taba niraticAra ratnatrayakA pAlana karanevAle niryApaka AcArya dvArA kSapaka kI samAdhi kI jA rahI hai aisA sunakara sabhI muniyoMko vahAM AnA cAhiye aura yadi maMda cAritravAlA samAdhi karAtA hai aisA jJAta hotA hai to anya sAdhu aure nikaTa Ate haiM athavA nahIM Ate haiM / bhAva yaha hai ki nirdoSa AcArya dvArA
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ niryApakAdi adhikAra zrutvA sallekhanAM sarve, rAgantavyaM tapoSanaH / kAritAM zuddhavRttena, bhajanoyamato'nyathA // 706 // eti sallekhanAmUlaM, bhaktito yo mahAmanAH / sa nisyamAnute sthAnaM, bhuktvA bhoga paraMparAH / / 710 // eka hAni hogI, jiyate aH samAdhinA / akalmaSaH sa nirvANaM, saptASTalabhate bhavaH // 711 // yo naiti parayA bhaktyA, zrutvottamArtha sAdhanam / uttamArthamRtau tasya, jantobhaktiH kutastano // 712 // uttamArthamRtau yasya, bhaktisti zarIriNaH / usamArthamRtistasya, mRtau saMpadyate kutaH 713 // -..--. -------- samAdhi kArya saMpanna hotA hai to sarva muni avazya Ate haiM aura zithilAcArI dvArA samAdhi sampanna ho rahI hai to bhajanIya hai, jAve athavA nahIM jAve / / 708 // 706 / / ___ yogya AcArya dvArA kSapakakI sallekhanA ho rahI sunakara jo mahAmanA bhaktise kSapakake nikaTa AtA hai vaha svargakI bhoga paraMparAko bhogakara zAzvata mokSa sthAnako prApta kara letA hai / / 710 / / jo jova eka janmameM samAdhi dvArA maraNa karatA hai vaha nirdoSa kSapaka sAta pATha bhavoM dvArA nirvANako prApta karatA hai / / 711 / / jo puruSa kisI kSapaka dvArA uttamArtha sAdhana-samAdhimaraNa kiyA jA rahA sunakara parama bhaktise kSapakake samIpa nahIM jAtA (unako sevA bhakti darzana nahIM karatA) usa jIvake samAdhimaraNameM bhakti kaiso kahA~se hogI ? arthAta nahIM hogI // 712 // jisa jIvake uttamArtha maraNa meM bhakti nahIM hai usa jovake uttamArtha maraNa maraNakAlameM kaise ho sakatA hai ? nahIM ho sakatA / arthAt jo kSapakake sallekhanAko dekhatA hai, hApase sevA karatA hai, bhakti pUrvaka kSapakako vaMdanA karatA hai usakA sallekhanA maraNa avazya hotA hai| jo aisA nahIM karatA usakA samAdhi pUrvaka maraNa nahIM hotA / / 713 //
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 ] maraNakaNDikA tasyAsaMvRtavAkyAnAM, na pAveM deyamAsitu / ghacanarasamAdhAnaM, tabIyarjAyate yataH // 714 // gItArthairapi no kRtyA, strosaktArthAyikA kathA / pAlocanAdikaM kAya, tatrAti madhurAkSaram // 715 // pratyAkhyAnopadezAdau, sarvatrApi prayojane / kSapakeNa vidhAtavyaH, pramAraNaM sUrirAzritaH // 716 / / tena tailAvinA kAryA, gaNDUSAH santyanekazaH / jihvAvadanakarNAde, narmalyaM jAyate tataH // 717 // --- --.-. -- - kSapakake nikaTa kala kala bacana, loka viruddha vacana. nirargala vacana Adiko bolane vAle logoMko Thaharane nahIM denA cAhiye kyoMki una vacanoM dvArA kSapakako azAMti hotI hai / / 714 / / AgamArthake jJAtA muniyoMko bhI kSapaka ke samIpa stromeM AsaktikAraka kathA prarthakathA Adi kukathAe~ nahIM karanI caahiye| usake pAsa to ati madhura vANIse AlocanA AdikI kathA karanI cAhiye arthAt amuka amuka munine isataraha zuddha AlocanA kI hai ityAdi rUpa dharmabarddhaka kathA karanA yogya hai // 715 / / pratyAkhyAna, upadeza Adi sabhI prayojanameM kSapakako AcAryako pramANa mAnanA hotA hai / / 716 // bhAvArtha---kSapaka muni pratyAkhyAna, pratikramaNa, upadeza sunanA Adi kAryoM ko niryApaka AcAryake AjJAke anusAra karatA hai, tIna prakArake AhArakA tyAga Adi bhI unako prAjJAnusAra karatA hai| AhArakA tyAga karanepara kRza hue kSapakako taila triphalA Adise aneka bAra kullA karAnA cAhiye, jisase usake jIbha, mukha, kAna Adiko nirmalatA hoto hai arthAta aneka taraha kI auSadhi yA tailase kullA karAnese jIbha sApha hotI hai, bolane kI zakti AtI hai ! kAna meM tela DAlanesa sunaneko zakti bano rahatI hai // 717 / /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ niryApakAdi adhikAra [ 213 chaMda upajAtibhavanti yeSAM guNinaH sahAyA, vighna vinA te bavate samAdhi / samAdhidAnodyatamAnasaMste, grAhyAH prayatnena tato gaNendrAH / / 718 / / iti niryApakaH / aprakAzya viSAhAraM, tyAjyate kSapako yadi / tadotsuphaH sa kutrApi, viziSTe jAyate'zane // 716 / / tataH kRtyA manojJAnAmAhArANAM prakAzanA / sarvathA kArayiSyAti trividhAhAramocanam // 720 / / kariSad dRSTvA tadetena, tIraM prAptasya kiM mapa / iti vairAgyamApannaH, saMvegamabagAhate // 21 // AsvAdha kazcidetena tIraM prAptasya ki mama / iti vairAgyamApannaH saMvegamavagAhate // 22 // jinake guNavAn mani sahAyaka hote haiM, ve sahAyaka kSapakako vighna bAdhAke binA samAdhi dete haiM / ataH samAdhidAna meM udyata manabAle muniyoM dvArA prayatnase niryApaka AcArya grahaNa karane cAhiye / / 718 // (27) iti niryApaka adhikAra samApta (28) prakAzana adhikAra ___ yadi kSapakase tIna prakArake AhArako (anna, svAdya, lehya) binA dikhAye tyAga karAyA jAtA hai to usa samAdhistha kSapakakI kisI viziSTa bhojana meM utsukatA banI raha sakatI hai / / 719 / / isaliye niryApaka AcArya dvArA sudara sudara AhAroM ko kSapakake liye dikhAnA cAhiye, phira sarvathA yAvajjIva tIna prakAra ke AhArakA tyAga karAnA cAhiye / / 720 / / niryApaka dvArA manohara AhAra dikhA denepara koI kSapaka vicAra karatA hai ki aho ! AyukA kinArA jisake A cukA hai aise mujhe aba isa AhArase kyA prayojana hai ? mujhe isakA tyAga karanA cAhiye / isataraha vairAgya bhAva vAlA kSapaka saMvega ko, saMsAra bhIrutAko prApta hotA hai / / 721 // ____koI kSapaka dikhAye gaye ukta AhAra kA svAda lekara punaH vicAra karatA hai ki Ayuke taTapara pahu~ce hue mujhe isa AhArase kyA matalaba hai isataraha socakara vairAgya
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 } maraNakaNDikA azitvA kazcidaMzena tIraM prAptasya kiM mama / iti vairAgyamApannaH saMvegamavagAhate // 23 // balbhitvA sarvametena toraM prAptasya kiM mama / iti bairAgyamApannaH saMvegamavagAhate // 24 // balbhitvA sundarAhAraM rasAsvAdanalAlasaH / kazcittamanubadhnAti sarve deza ca gRddhisaH / 725 // iti prakAzanA / kurute dezanAM sUrirAyApAvizAradaH / nirAkatuM manaHzalyaM sUkSmaM niryApayannamam // 726 / / yukta ho saMvegakA avagAhana karatA hai arthAt AhArakA tyAga yAvajjIvake liye kara letA hai / / 722 / / koI kSapaka ukta AhAra ko kiMcit grahaNa kara socatA hai ki jovanake tIra ko prApta hue mujhe isa AhArase kyA prayojana hai ! isataraha vicArakara vairAgya yukta ho saMvegakA avagAhana karatA hai / / 723 / / koI kSapaka ukta manohara AhArako pUrNatayA khAkara socatA hai ki aho ! dhiga dhig AhAra yAMchAko / Ayuke taTa ko prApta hue mujhe AhArase kyA matalaba hai ? isataraha socakara vairAgyayukta saMvegako prApta hotA hai / / 724 / / koI kSapaka muni dikhAye gaye sudara miSTa AhArako pUrNarUpase khA letA hai, rasake AsvAdana meM Asakta aisA vaha ukta AhArako eka deza yA pUrNa rUpase gaddhike kAraNa punaH punaH cAhatA hai arthAt AhArako abhilASA karatA hai tyAga nahIM karatA / / 725 // // prakAzana nAmakA aTThAvIsavAM adhikAra samApta / / (26) hAni adhikAra jaba kSayaka manojJa AhArameM Asakta hotA hai taba AcArya usa Asaktise hone vAlI hAniko batAte haiM prAya aura apAya arthAt indriya saMyamakA vinAza aura asaMyamakI prApti ko jAnane aura kSapakako dikhalAne meM jo vizArada haiM aise AcArya kSapakake usa Asakti
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ niryApakAdi adhikAra kazciduddharate zatyaM kSipramAkarNya dezanAM / karoti saMsRtitrastaH sUrINAM vacasA na ki / / 727 // samAdhAnIyato gunoH saMsyAjya sakalaM garaNI / ekaikaM hApayannaivaM prakRte vadhate zanaiH / / 726 / / [ 215 rUpa sUkSma manake zalyako dUra karane ke liye divya upadeza dete haiN| kisataraha dete haiM ? kSapakako prasanna karate hue usako zAMti upajAte hue upadeza dete haiM / / 726 / / guruke dvArA upadeza para koI apadezanAko sunakara zIghra hI usa zalya - AhAravAMchA ko tyAga detA hai aura saMsAra se bhayabhIta hotA hai arthAt bhoga AhAra saMsAra Adise vairAgya upajAnevAlA upadeza sunane se kSapakako saMsArase bhorutA AtI hai ki aho ! isa AhAra ke kAraNa maiMne atIta meM anaMta duHkha uThAye haiM aba bhI Asaktiko nahIM choDUMgA to punaH vahI duHkha uThAne par3eMge isataraha jAgrata huA kSapaka saMsArase bhayabhIta hotA hai / ThIka hI hai ! AcAryake vacana dvArA kyA kyA hita nahIM hotA ? saba hI hita hotA hai / / 727|| samAdhikA icchuka va sarasa AhArakI gRddhatA se yukta usa kSapakake sakala AhAra meM se eka eka AhArakA tyAga karAte hue ve AcArya kramazaH prakRta AhAra meM use dhIre dhIre sthApita karate haiM / 728 || vizeSArtha - kSapakako samAdhike liye tIna prakArake AhArakA tyAga karAte haiM / tyAga karAte samaya usako iSTa miSTa aisA AhAra dikhAte haiM taba koI kSapaka dekhane mAtra se, koI cakhane mAtra se koI AMzika miSThAna khAkara ke aura koI pUrNa AhAra lekara usa sarasa bhojanase virakta ho jAtA hai kintu koI kSapaka pUrA sarasa AhAra karane ke bAda bhI miSTa AhArakI lAlasA nahIM chor3atA taba AcArya AhArakI asAratA rUpa virAga bharA upadeza dekara tyAga karAte haiM / koI miSTAhAra evaM dezanA sunakara bhI virakta nahIM hotA taba AcArya saMpUrNa sarasa AhAra meM se eka eka prakArakA AhAra sthAna karAte rahate haiM / punaH sarva sarasa AhArakA tyAga karAke prakRtameM jaisA AhAra pUrva cala rahA thA nIrasa Adi rUpa, usameM kSapakako sthApita karate haiM /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNakaNDikA chada upajAtikrameNa vairAgyavidhau niyukto nirasya sarva kSapakastato'nna / ArAdhanAdhyAnavidhAnadaH sa pAnakarbhAvayate zra toktau // 726 / / iti hAni / lepAlepaghanasvaccha sikyAsivikalpataH / pAnakarmocitaM pAnaM SoDe kathitaM jinaiH // 730 / / prAcAmlena kSayaM yAtizleSmA pittaM prazAmyati / paraM samorarakSArtha prayatno'sya vidhIyatAm // 731 // punaH vairAgyavidhimeM sthApita kiyA gayA kSapaka kramazaH sarva ho pranna AhAra kA tyAga karatA hai usa kSapakako AcArya ArAdhanA tathA dhyAnake vidhAnameM pravINa zAstrameM jaisA kathana hai vaise peya padArthoM dvArA bhAvita karate haiM arthAt sAde nIrasa anna kA bho sarvathA tyAga karAke kSapakako kebala jala Adi peya padArtha diyA jAtA hai // 729 // hAni nAmA unatIsavAM adhikAra samApta / (30) pratyAkhyAna adhikAra lepa-hAthako cipakane vAlA pAna, alepa arthAt nahIM cipakanevAlA pAna, gAr3hA pAna, kevala jala, kaNayukta pAna aura kaNa rahita pAna isaprakAra pAnaka AhAra chaha prakArakA hai aisA jinendradevane kahA hai / / 730 / / bhAvArtha-imalo AdikA pAnaka lepa hai, mAMDa vagairaha alepa hai, cAvala ke kaNoM se yukta mAMDa miktha hai aura jisameM kaNa nahIM ho vaha asiktha pAna hai| inameM se yathAyogya pAnaka kSapakake liye diyA jAtA hai / AcAmalase kapha naSTa hotA hai aura pitta zAMta ho jAtA hai / vAyu rakSAke liye bhI AcAmla ThIka hai ataH isakA prayoga karanA cAhiye / / 731|| bhAvArtha-nikaTa hai mRtyu jisake aise kSapakake vAtapitta kupita na hove aisA pAnaka use denA cAhiye / AcAmlase prAya: kapha Adi naSTa hote haiM ata: isa pAnakakA prayoga yathAyogya kSapakako prakRti dekhakara karanA cAhiye / bhAva yaha hai ki AyurvedAnusAra jisase bAta kaphAdi na ho yA unameM vRddhi na ho aisA pAnaka kSapakako diyA jAtA hai|
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ niryApakAdi adhikAra tato'sau bhAvitaH pAnairjATharasya vizuddhaye / malasya madhuraM maMda pAyanoyo virecanam // 732 // pramuvAsAdibhistasya zodhyo vA jATharomalaH / anirasto yataH poDAM mahatIM vidadhAti saH // 733 // prArAdhastridhAhAraM yAvajjIvaM niSedhamiti saMghasya niryAyaka kSapako vA'khilAMstredhA bhAntaH kSamayate bhaktAH ! vimokSati / gaNezinA / / 734|| niHzalpI bhUtamAnasaH / kSamAguNa vicakSaNaH // 735 // | [ 217 tadanaMtara jisako pAnaka AhAra diyA jA rahA hai aise kSapakake peTakI vizuddhi ke liye tathA malakA virecana karaneke liye maMda madhura pAnaka pilAnA cAhiye || 732 // kAMjI meM bhoge hue bilva pattoM kSapakake peTako sekanA, namaka Adiko battI gudAdvAra meM lagAnA ityAdi kriyAse kSapakake malako cAhiye kyoMki yadi udarakA mala na nikAlA jAya to mahAna pIr3A hotI hai ||733|| yaha ArAdhaka aba tIna prakArake AhAroMkA yAvajjIva tyAga karegA aisA saMghako niryApaka AcArya nivedana karate haiM ||734 || zalya rahita ho gayA hai mana jisakA aisA tathA kSamAguNa yukta vicakSaNa yaha kSapaka Apa sabhI logoM se mana, vacana, kAyadvArA kSamA mAMgatA hai, Apa bhakta haiM isaprakAra zati svabhAva AcArya saMghako nivedana karate haiM ||735|| bhAvArtha -- kSapakake dvArA yAvajjIvake liye tIna prakArake AhArakA tyAga karane ke sammukha honepara isa bAtakI sUcanA AcArya sarva saMghako dete haiM tathA kSamA karAne hetu brahmacArI ke hAtha meM kSapakakI pIchI dekara AcArya sarva saMghake pAsa jAkara kahate haiN| ki kSapaka Apa sabase prArthanA kara rahA hai ki maiM Apase mana, vacana, kAyakI zuddhipUrvaka kSamA mAMgatA hU~, merA kisIse vaira nahIM hai / isataraha sarva saMgha ko nivedana karate haiM / kSapaka azakta hone ke kAraNa sabake nikaTa jA nahIM sakatA, ataH pIcho dikhAkara AcArya kSamAbhAvako pratIti saMghako karAte haiM /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 ] maraNakaNDikA ArAdhanAsya nivighnA samyak saMpadyatAmiti / sa yAti sakala: saMghastanatsargamasaMbhramam 1736 // taM catuvidha mAhAramAcAryo vidhikodhivaH / madhye sarvasya saMghasya sa pratyAkhyApayettataH // 737 / / trividhaM vA parityAjyaM pAnaM deyaM samAdhaye / anatyAne punaH panaM tAjanIyaM paToyasA // 738 / / chaMda zAlinIyatriviSTaM pAna karmAdhikAre dAttuM zaktaM tatsamAdhAnaratnam / SoDhA pAnaM yujyate tasya pAtu dhAhAraM syAgakAlepavitram // 736 // iti pratyAkhyAnaM / prAcArye'dhyApake ziSye saMghe sAmake kule / yo'parAdho bhavettredhA sarva kSamayate sa taM // 740 / / _isataraha kSamA yAcanA karanepara isa kSapakakI ArAdhanA nirvighna samoconatayA saMpanna hovo isa bhAvanAse saMpUrNa saMgha zAMtipUrvaka kAyotsarga karatA hai / / 736 / / kSamA yAcanAke anaMtara sarva saMghake madhya meM vidhimeM kuzala aise AcArya kSapakake dvArA caturvidha AhArakA tyAga karAte haiM / / 737 / / athavA kSapakake bhAvanAnusAra saMghake samakSa pahale tIna prakArake AhArakA tyAga karAnA cAhiye tathA zAMti ke liye pAnaka peya denA cAhiye, phira anta meM kuzala AcArya kSapakako pAnakakA bhI tyAga karA dete haiM / / 738 / / __ pAna kiyA adhikArameM jo chaha prakArakA pAnaka batalAyA hai, jo ki kSapakako samAdhAna rUpI ratnako dene meM samartha hai arthAt jo pAnaka kSapakako zAMti karAtA hai vyAkulatAko kama karatA hai usa pavitra pAnakako tIna prakArake AhArake tyAga karAnepara pilAnA cAhiye / / 736 // pratyAkhyAna nAmakA tIsavAM adhikAra samApta / (31) kSAmaNa adhikAra pratyAkhyAnake anaMtara AcArya, upAdhyAya, ziSya saMgha, sAmika kula ina maniyoM ke viSayameM mana, vacana aura kAya dvArA jo aparAdha humA hai kaSAya bhAva huA hai una saba aparAdha evaM kaSAya bhAvako kSapaka kSamA mAMgatA hai / / 740 / /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ niryApakAdi adhikAra mUrdhanyastakarAmbhojo romAMcacitavigrahaH 1 tridhA kSamate sarva saMvegaM janayannasau / / 741 // yosparAdhomayAkAri manasA vapuSA girA / kSamaye tamahaM sarva niHzalyIbhUtamAnasaH chaMda maMdAkinI - mama pitRjananIsadRzaH zazvastribhavana mahitaH suyazAH saMghaH / priyahitajanakaH paramAM kSAMti racayatakRtavAnahamakSAnti / / 743|| iti kSAmaNA / mastaka para rakhA hai hastakamala jisane aisA yaha kSapaka saMvegabhAvako pragaTa karatA huA sarva kSamA mAMgatA hai ||741 // / / 742 // [ 219 romAMcayukta ho rahA hai zarIra jisakA saMghase mana, vacana, kAyakI zuddhi pUrvaka bhAvArtha - mumanuke jo bhI karttavya hote haiM una sabako maiMne kara liyA hai isa vicArase jisake hRdaya meM prasannatA ho rahI hai aura isIliye harSake romAMca jisake gAtra meM phUTa par3e haiM aisA vaha kSapaka apane mastakapara donoM hAtha jor3akara rakhatA hai aura sarva saMghako namaskAra karatA hai tathA sarva sAdharmI muniyoM meM anurAga utpanna karatA huA kSamA grahaNa karAtA hai / kSapaka kahatA hai ki bho munigaNa ! mere dvArA manase, vacanase, kAyase jo bhI aparAdha kiyA gayA hai usa aparAdhako niHzalya mAnasa yukta ho meM sabase kSamA mAMgatA huuN|| 742 // ikatIsavAM kSAmaNa adhikAra samApta / aho ! yaha saMgha mere pitA mAtA tulya hai, sadA ho tribhuvana meM pUjya hai, yazasvI hai, priya aura hitako utpanna karanevAlA hai, aise Apa sabhoko maiMne zAMti bhaMga kI hai, so aba Apa parama kSamA-zAMtiko kareM arthAt maiM saba saMghase kSamA yAcanA karatA hU~ sarva saMgha mere ko kSamA pradAna kre| maiM bhI Apake aparAdhako bhUla jAtA hU~ isaprakAra kSapaka dvArA mahAna vizuddhi ko karane vAlI kSamA kI jAtI haiM, kSamA yAcanA kI AtI hai / 1743||
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 ] maraNazaNDikA kSapayitveti vairAgyameSa spRzannanuttamam / sapaH samAdhimAsvazveSTate kSapayannaghaM // 744 / / apramatAguNAdhArAH kurvantaH karmanirjarAm / anArataM pravartate, jyAvRttIparicArakAH // 745 // yajjanmalakSakoTIbhi, rasaMkhyAbhI rajo'jitam / tatsamyagdarzanotpAde, kSaNenakena hanyate // 746 / / (32) kSapaNa adhikAra isaprakAra kSamAko karake yaha kSapaka utkRSTa vairAgya kA sparza karatA huA, tapa aura samAdhimeM ArUr3ha hokara pApakA nAza karate hue prayatnazIla-jAgrata rahatA hai // 744 // samAdhimeM udyata kSamA yukta isa kSapakakI vaiyAvRttyameM paricAraka muni satat lage rahate haiM, kaise haiM ve muni ? pramAda rahita haiM guNoMko khAni haiM aura karma nirjarAko kara rahe haiM arthAt vayAvRttya nAmake isa tapa dvArA jo karmoko bar3I bhArI nirjarA kara rahe haiM / / 745 / / Azaya yaha hai ki gaNakI ratnatraya dharmameM sthira karane vAle AcArya aura paricAraka muni ye saba hI dina rAta kSapakako suzruSAmeM tatpara rahate haiM ataH unake karmoM kI nirjarA hotI hai / jo asaMkhyAta lakSa koTI janmoM dvArA karma ajita huA hai vaha saba samyagdarzana ke utpanna honepara eka kSaNa meM naSTa ho jAtA hai / / 746 / / vizeSArtha----samAdhimaraNa eka mahAyajJa hai jisameM binA kisI kheda, joza, mohake prasannatA se ratnatraya kA pAlana karate hue kSapaka apane prANoM kI Ahuti detA hai, aise mahAn dharmamaya munirAjake darzana vaMdana bhakti sevA Adi jo bhI vyakti karatA hai usake aneka bhavoM ke pApoMkA nAza to hotA hI hai isameM to koI zaMkA ho nahIM hai / vizeSa to yaha hai ki yadi kisIke kAlAdi labdhi nikaTa A cukI hai to use usa vakta kSapakake darzana evaM unakI mahAna tapasyAke dekhanese atyadhika dhArmika sneha vaza romAMca A jAte haiM, pariNAma kI vizuddhi bar3hato jAtI hai aura isa taraha vaha kucha hI kSaNameM kSayopazama vizuddhi Adi labdhise samanvita huA samyaktva ratna ko prApta kara letA hai| kSapakake paricAraka muni Adike bhI kadAcit samyaktva nahIM hai yA hokara naSTa ho cukA hai to unheM bhI kSapaka ko hRdaya kI prasannatA pUrvaka ko gayI sevA Adi se usa vakta samyaktva
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ niryApakAdi adhikAra [ 221 dhunaute kSaNataH karma, saMcitaM bahubhirbhavaH / dhyAvRtto'nyatameyoge pratyAkhyAne vizeSataH // 747 / / pratikrAntau tanutsarge svAdhyAye binaye rataH / anuprekSAsu karmeti dhunIte saMstarasthitaH / / 748 / / chaMda praharaNakalitA-- anazananirate tanubhUti sakalaM, bhavabhayajanaka vigalati kalilaM / anuhimakiraNe hya dayati taraNI, kamalavikasane ca ghanamiva tmH|746|| ___ iti kSapaNaM / prApta ho sakatA hai / kSapaka ke svayake bhI samyaktva nahIM hai, hokara chUTa gayA hai to usa vakta ratnatraya dharmakA satat upadeza AcArya dvArA milatA rahanese samyaktva prApta ho jAtA hai / samyagdarzana hote hI asaMkhyAta bhavoM meM upAjita karma rAzi cUra-cUra ho jAtI hai arthAt pApa prakRtiyoMkA anubhAga khaNDana, sthiti khaNDana Adi hote haiN| nayA karma bhI bahata alpa' sthiti vAlA baMdhatA hai / ata: kSapakakA vayAvRtya usakA darzana, bhakti Adi sabhI mumukSuko sarvathA upAdeya hai / bAraha prakAra ke tapazcaraNa, vRkSa mUla Adi yoga ityAdi ko karane meM tatpara hue jIva bahuta-bahuna bhavoM dvArA saMcaya ko prApta hue karmoM ko kSaNamAtrameM naSTa kara DAlate haiM, arthAt tapasyA dvArA aneka bhavoMke karma nirjIrNa kara dete haiM aura sallekhanAmeM yAvajjIva caturAhAra kA tyAga karane para to vizeSa rUpase kauko nirjarA hotI hai / / 747 / / saMstara sthita kSapaka pratikramaNameM tatpara hai cAhe kAyotsargameM lIna hai athavA svAdhyAya aura vinaya meM pravRtta hai, anuprekSAoMke cintana meM lagA huA hai inameM se jo koI kArya kara rahA ho saba meM hI usake karmako nirjarA hotI hai / / 748 / / jIvake anazana tapameM udyata honepara saMsAra ke bhaya ko utpanna karanevAlA samasta pApakarma naSTa hotA hai, jaise ki candramAke poche kamaloMke vikAsakA kAraNa aise sUrya ke udita honepara gADha aMdhakAra naSTa ho jAtA hai // 746 / / kSapaNanAmA battIsavAM adhikAra samApta /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Force 221170 dhMpung * anuziSTi mahAdhikAra niryApako gaNo zikSA, saMstarasthAya yacchati / kurvansaMvega nivau, karNe japamathAnizam // 750 / / anuziSTaM na caiva vatta, kSapakAya gaNApraNIH / tyajedArAdhanAvevoM, tavAnoM siddhi saMphalIm / / 752 // zoSayitvopadhi zayAM, vaiyAvatyakarAnapi / niHzalyIbhUya sarvatra, sAdho ! sallekhanAM kuru // 752 // niryApaka AcArya saMstarameM sthita kSapakake lie zikSA upadeza pradAna karate haiM / tadanaMtara kSapaka ko saMvega nirvedako karAte hue kAnameM satata jApa sunAte haiM / arthAt jaba kSapaka atyaMta kSINa zaktika ho jAtA hai taba nikaTameM baiThakara kAnameM bahuta madhura vAkya yA paMca parameSThI kA japa sunAte haiM // 750 // kSapakake liye yadi AcArya zikSA upadeza nahIM dete to siddhi jisakA phala hai so ArAdhanA devIko kSapaka chor3a degA arthAt binA zikSAke kSapaka samAdhise cyuta ho jAyagA / / 751 // AcArya kSapakake liye yaha zikSA dete haiM ki he sAdho ! tuma upadhi-pIchI Adi bhArayA vasati aura vaiyAvRtya karanethAle kI bhI bhalIprakAra parIkSA karo zodhana karo ki yaha upadhi nirdoSa nirjantuka dekhI huI hai yA nahIM ? yaha pIchI kamaMDalu Asana nirdoSa anAdiSTa hai yA nahIM ? yaha vasati uddiSTa doSa rahita nirjantuka hai kyA ? vaiyAvRtya
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra midhyAtvavamanaM dRSTi, bhAvanA rati bhAvanamaskAre, jJAnAbhyAse bhaktimuttamAM / kurUdyamam / / 753 / / mune! mahAvrataM rakSa, kuru kopAvinigraham / hRSIka nirjayaM dva eSA, tapomArga kurUzcamam // 754 / / bhavadruma mahAmUlaM midhyAtvaM suca sarvathA / mohyate saguNa buddhi, madyeneva sune ! laghu / / 755 / / [ 223 karanevAle vaiyAvRtya meM asaMyama to nahIM karate ? isaprakAra pahalese ho dekho parIkSaNa karo ! parokSaNa karake sarvatra niHzalya hokara sallekhanA karo / / 752 / / he kSapakarAja ! tuma mithyAtvA namana karo samyaktva kI bhAvanAko tathA parameSThI meM uttama bhakti ko karo / pariNAma zuddhi rUpa bhAva paMcanamaskAra meM rati aura jJAnAbhyAsa meM udyama karo / / 753 / / bhAvArtha -- yaha zloka sUtrarUpa hai / isameM mithyAtva va manakA upadeza gyAraha zlokoM meM hai / samyaktva bhAvanAke varNana meM nau, bhaktike varNanameM nau, paMca namaskAra varNanameM sAta aura zAnAbhyAsa ke varNana meM sattaraha zloka haiM / he mune! mahAvrata kI rakSA karo, krodhamAna Adi kaSAyoMkA nigraha aura indriyoM para vijaya kro| do prakArake bAhya abhyaMtara tapamArga meM udyama karo / / 754 / / bhAvArtha - yaha zloka bhI sUtrarUpa hai / Uparake zloka meM kahe hue mithyAtva TET Adi pA~ca viSayoMke varNana ke trepana zlokoMke anaMtara isa zloka meM kathita mahAvrata ko rakSA Adi cAra viSayoMkA varNana hai 805 zlokase lekara 1421 zloka taka mahAvrata rakSA isa viSayakA varNana hogA / kaSAya nigraha aura indriya vijayakA varNana sammilita rUpase hai vaha 1422 se lekara 1518 taka hai / tapake udyama kA varNana 1516 se lekara 1546 zloka taka hai / he mune ! saMsAra rUpI mahAvRkSake mUlasvarUpa mithyAtvako sarvathA chor3a do / kyoMki mithyAtva guNavAlI buddhiko zIghra ho mohita karatA hai, jaiseki madya dvArA buddhi mohita hotI hai / / 755 / /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 ] maraNa kaNDikA pina samyaktva pIyUSaM, mithyAtvaviSa mutsRja / nidhehi bhaktitazcitte, namaskAramanAratam / / 756 / / mithyAtva mohitAH satyamasatyaM jAnate janAH / kuraMgA isa naNAttAH, salilaM mRgatRSNikAm // 757 // mithyAtva mohato janto, varaM kanakamohanam / vattemRtyusahasrANi, prathamaM na paraM punaH / / 758 / / anAdikAlamithyAtva bhAvito na pravartate / samyaktve'yaM yatastena, prayatno'tra vidhIyate / / 756 / / ---- .-. ..- . - bhAvArtha-guNavAlI buddhi ATha prakArako hai suzruSA, zravaNa, grahaNa, dhAraNa, vijJAna, UhA, apoha aura tattvAbhiniveza / suzruSA-dharmako sunaneko, sAta tattvoMko sunaneko icchA honA / zravaNa-dharmaguruke nikaTa jAkara dharmako sunanA / upadiSTa tatva ko hRdayameM dhAraNa karanA / vijJAna-jAne hue tatvako vizeSa jAnanA / UhA-tattva kI parIkSA / apoha-atasvase athavA heya tatvase haTanA | tattvAbhiniveza-tattvoM para vizvAsa / isaprakArakI buddhi ko mithyAtva naSTa kara detA hai / AcArya upadeza de rahe haiM ki he yate ! mithyAtvarUpI viSako chor3akara samyaktva rUpI amRtakA pAna karo / tuma apane mana meM sadA ho namaskAra maMtrako dhAraNa karo / / 756 / / ___ jo jIva mithyAtvase mohita hote haiM ve asatya ko hI satya samajha baiThate haiM, jaise pyAsase pIr3ita hiraNa marIcikA ko hI jala mAna baiThate haiM / / 757 / / isa jIva ke liye mithyAtva kAraNase hone vAle moha pariNAmase to dhatUrese hone vAlA moha pariNAma acchA hai, kyoMki dhatUrA pIne se honevAlA mohabhAva to kevala ekabAra mRtyu detA hai kintu pahalA mithyAtva moha to hajAroM bAra mRtyuko detA hai / / 758 // jisakAraNase anAdikAla se cale Aye mithyAtvase bhAvita haA yaha jIva samyaktva meM pravatti nahIM karatA, samyaktva meM rata nahIM hotA usa kAraNa se he kSapaka ! isa samyaktva meM prayatna kiyA jAtA hai, samyaktvako prAptike liye prayatna karate haiM / / 759 / /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 225 anuziSTi mahAdhikAra viSAgnikRSNasarpAdyAH, kurvansyekatra janmani / mithyAtvamAvahed doSaM, bhavAnAM koTikoTiSu // 760 // viddho mithyAtvazalyena, tIvAM prApnoti dhedanAM / kAMDeneva viSAktana, kAnane niHpratikriyaH // 761 / / mithyAsvotkarSataH saMghazrIsaMjJasya vilocane / galite prAptakAlo'pi, yAto'sau dIrghasaMsatim // 7622 // viSa, agni, kRSNasarpa Adi eka janmameM doSa utpanna karate haiM mRtyuko karate haiM / kintu mithyAtva karor3oM-karor3oM bhavoMmeM doSa karatA hai / / 760 / / mithyAtva zalyase viddha huA jIva tIbra vedanAko prApta hotA hai, jisaprakAra ki jaMgalameM jisake pAsa pratIkAra karanekA koI sAdhana nahIM hai aise jIvake viSale kAMTese viddha honepara tIvra vedanA hotI hai // 761 / / saMghazrI nAmake vyaktike mithyAtva bhAvakI tIvratAke kAraNa donoM netroMko jyoti naSTa ho gayI thI aura anta meM maraNa kara vaha dIrgha saMsArI ho gayA thA / / 762 / / __ saMghazrI mantrI ko kathA Andhra deza ke kanakapura nagara meM samyaktva' guNa se vibhUSita rAjA dhanadatta rAjya karate the / unakA saGghazro nAmakA mantrI bauddhadharmAvalambo thA / eka dina rAjA aura mantrI donoM mahala kI chata para sthita the| vahAM unhoMne cAraNa Rddhi dhArI yugala munirAjoMko jAte huye dekhA / rAjA ne usI samaya uThakara unheM namaskAra kiyA aura vahIM virAjamAna hokara dharmopadeza dene ko prArthanA ko| munigaNoM ne rAjA kI vinaya svIkAra kara dharmopadeza diyA, jisase prabhAvita hokara mantrI ne zrAvaka ke vrata grahaNa kara liye aura bauddha guruoMke pAsa jAnA chor3a diyA / kisI eka dina bauddha guru ne mantrI ko bulAyA / mantro gayA, kintu binA namaskAra kiye hI baiTha gyaa| bhikSu ne isakA kAraNa pUchA, saba saMghazrI ne zrAvaka ke vrata Adi lene kI sampUrNa ghaTanA sunA dii| bauddhaguru janadharmake prati IrSAse jala uThA aura bolA-mantrI ! tuma gAye gaye, bhalA Apa svayaM vicAra karo ki manuSya AkAza meM kaise cala sakatA hai ? jJAta hotA hai ki rAjA ne koI SaDayantra racakara tumheM jainadharma svIkAra karAyA hai| bhikSuka kI bAta sunakara asthira buddhi pApAtmA mantrI ne jainadharma chor3a diyA / eka dina rAjA ne apane
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 ] maragA kaNDikA kaTukelA buni kSIraM, yathA nazyatyazodhite | zodhite jAyate hRdyaM madhuraM puSTikAraNam // 763 // tapojJAnacaritrANi, samidhyAtve tathAMgini / nayaMti vAntamithyAtve jAyante phalavanti ca // 764|| tavilaMbita davaNakara va kutraviyottamAH / sakaladharmaviSAya sudarzanaM, suvibhajanti sumitramivAzanam / / 765 / / iti mithyAtvApohanam / darabAra meM jainadharma ko mahAnatA aura cAraNaRddhidhArI munirAjoM ke camatkAra sunAye, aura usa ghaTanA ko sunAnekA anurodha mantrIse bhI kiyA / mantrI bolA - "mahArAja ! asambhava hai, na maiMne apanI A~khoMse dekhA hai aura na isa prakAra ko bAta sambhava hai / " mantrI kI asatya bAta sunakara rAjA ko bahuta vismaya huA kintu usI kSaNa mantrI ke donoM netra phUTa gaye aura vaha durgaMti kA pAtra banA / "jaisI karanI vaisI bharanI" ke anusAra hI usane phala prApta kiyA / saMghazrI kI kathA samApta / jisakA aMdarakA gUdA sApha nahIM kiyA hai aise kar3avI tU bar3ImeM rakhA huA dUdha jaise naSTa ho jAtA hai aura usI tU bar3I ko aMdarase sApha karanepara usameM dUdha rakhane para vaha madhura manohara dUdha puSTikAraka ho jAtA hai / / 763 / / ThIka isIprakAra midhyAtva yukta jIva meM tapa, jJAna aura cAritra naSTa ho jAte haiM aura mithyAtva ko jisane vamana kara DAlA hai aise joba meM tapajJAnAdi phaladAyaka hote haiM / / 764|| jisaprakAra vividha doSoMko karane vAle khoTe mitra ko zIghra hI chor3a diyA jAtA hai usIprakAra bhavya jova vividha doSa-kugatigamanAdiko karane vAle isa mithyAtva ko zIghra ho chor3akara, samasta dharmako karanevAle sumitra ke samAna isa samyaktva kA sevana karate haiM ||765|| vizeSArtha - yahAM para bAraha zlokoM dvArA mithyAtva pariNAma kA kitanA kaSTadAyaka phala hotA hai yaha batAyA hai jo atyaMta hRdayagrAhI hai / sacamuca meM isa jIvakA
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 227 anuziSTi mahAdhikAra mA sma kArSIH pramAdaM tvaM samyaktve bhadravardhake / tapojJAnacaritrANAM, sasthAnAmiSa puSkaraM / / 766 / / sAraM dvAra purasva patrasyadha vilocanam / mUlaM mahorahasyeSa, saMjJAnAveH sudarzanam // 767 // balAni nAyakeneva, zarIrANIva jaMtunA / jAnAdIni pravartate, samyaktvena vinA kutaH // 768 / / bhraSTo'sti varzanabhraSTo, tabhraSTo'pi no punaH / patanaM hyasti saMsAre, na varzanamamucataH // 766 // yadi koI vairI hai to mithyAtva hI hai / anAdikAlase Ajataka jo saMsAra paribhramaNa huA hai vaha eka mithyAtva ke kAraNa ho huA hai / aise kaSTaprada mithyAtvakA tyAga karane kI zreSTha preraNA AcArya devane kSapakako dI hai| samyaktva bhAvanA he kSapaka ! kalyANa kI buddhi karanevAle samyaktva meM tuma jarA bhI pramAda mata karanA / yaha samyaktva to tapasyA, jJAna aura cAritrakA Azraya hai yA ina tonoMkI vRddhi karanevAlA hai, jaise dhAnyoMkA Azraya medha hai / arthAt megha jaise dhAnyoMko vRddhi karate haiM vaise ho samyaktva, jJAna, cAritra tathA tapakI vRddhi karatA hai / athavA yoM kahiye samyaktva ke binA ina jJAnAdi ko utpatti ho nahIM hotI hai| aise samyaktvameM kabhI bhI pramAda nahIM karanA-samyaktva naSTa nahIM hone denA / / 766 / / jisaprakAra nagarakA sAra gopura dvAra hai, mukhakA sAra netra hai, vRkSakA sAra jar3a-mUla hai usaprakAra jJAna AdikA sAra samyagdarzana hai / / 767 / / jisataraha senAnoke binA senA apane kAryameM pravRtta nahIM ho pAtI, jIvake binA zarIra pravartana nahIM kara pAtA usataraha samyaktvake binA jJAnAdi svakAryameM pravRtta phahAMse ho ? nahIM ho sakate / / 768 / / ___samyagdarzanase jo bhraSTa hai vaha vAstava meM bhraSTa hai kintu vratabhraSTa nahIM hai kyoMki darzanase bhraSTa honepara saMsArameM cirakAla taka bhramaNa hotA hai kintu darzanako nahIM chor3A hai to cirakAla taka bhramaNa nahIM hotA hai / / 769 / /
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228, maraekaNDika ye dharmabhAvamajjAvi premarAmAnuraMjitAH / jaine saMti mate teSAM, na kiMcitastu durlabham / / 770 // zreNiko vratahIno'pi nirmalIkRtadarzanaH / pAhatyapadamAsAdya siddhisauSaM gamiSyati // 771 // dharmAnurAga, bhAvAnurAga, majjAnurAga aura pramAnurAga ina rAgoMmeM jo raMjAyamAna haiM unake liye jainamata meM kucha bhI vastu durlabha nahIM hai / / 770 / / vizeSArtha-koI loga bhAvAnurAgI hote haiM, jaise zreSThI jinadatta / arthAt jo jinezvarane vastusvarUpa kahA hai vaha satya ho hai aisA dRr3ha zraddhAna karanevAlA manuSya tattva kA svarUpa mAlama nahIM ho to bhI jinezvarakA kahA huA tattva kabhI asatya nahIM hotA aisI zraddhA bhAvAnurAga hai / majjAnurAga-jaise pAMDavoMmeM janmase lekara hI atizaya sneha thA vaha majjAnurAga hai| premAnurAga--jase maNicUla nAmake devane apane mitra sagara cakravartI ko bAra bAra samajhAkara bhogoMse virakta kiyA thA, jisake Upara prema hai use bAraMbAra samajhAkara sanmArgameM lagAyA jAtA hai vaha pramAnurAga hai| dharmAnurAga-ratnatraya dharmameM dRr3ha-gAr3ha anurAga, ruci pratIti honA dharmAnurAga hai / ye saba anurAga jainadharmase saMbaddha honese upayogI haiN| aise anurAga karanevAle ke saba vastu sulabhatAse prApta hotI hai, unheM kucha bhI durlabha nahIM hai arthAt ye anurAga samyaktva yukta honese mahAn haiN| aise to anurAga heya hai kintu samyaktva yukta jIvoM meM prAraMbhameM ye hote haiM / yahAM vizeSa yaha dikhAnA hai ki anurAga heya honepara bhI samyaktvake kAraNa zreSTha mAne gaye haiN| yaha samyaktva kI mahimA hai / isaprakAra samyagdarzana ko zreSThatA AcArya deva kSapaka ko batA rahe haiN| dekho ! samyaktvakA mAhAtmya / nirmala kara liyA hai samyaktvako jisane aisA zreNika rAjA pratoMse hona honepara bhI Arhantya padako kAraNabhUta tIrthakara prakRtiko prApta karake Age siddhike sautrako-nirvANako prApta karegA / / 771 / / rAjA zrotikakI kathA bhagavAna mahAvIrake samayakI bAta hai, rAjagRhI nagarImeM rAjA zreNika rAjya karatA thA / usako aneka rAniyAM thI, unameM pramukha celanA thii| vaha atyaMta dharmAtmA, samyaktva ratnase alaMkRta thii| rAjAko pahale boddhadharma meM zraddhA tho| celanA kA aura
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTa mahAdhikAra acchinnA labhyate yena kalyANAnAM paraMparA / mUlyaM samyaksvarasnasya na loke tasya vidyate / / 772 / / [ 229 usakA isa viSaya meM sadA vivAda calatA thA / eka dina rAjA vana vihAra meM gayA vahAMpara eka munirAja dhyAna meM baiThe the, unheM dekhakara dharma chopase munirAja ke gale meM marA sarpa DAla diyA / rAjAne bAtacIta karate hue celanAko yaha vRttAMta sunAyA / celanA atyaMta duHkhI huI usane kahA- hA ! prANanAtha ! Apane yaha atyaMta niMdanIya pApakarma karake apaneko durgatikA pAtra banAyA hai| bar3e khedakI bAta hai ki mere rahate hue aisA kukRtya karake Apa AgAmI bhavameM cirakAla taka kaSTa bhogeMge ? ityAdi vilApa karatI huI calanA zroNikake sAtha vanameM AyI munirAjakA upasarga dUra kiyA / dhyAna ko visarjita karake caraNoMmeM praNAma karate huye donoM rAjA rAnoko munirAjane samAna ho saddharbhavRddhi - rastu AzIrvAda diyaa| mahArAjake uttamakSamA bhAvako dekhakara zreNikako mithyA mAnyatA cUra cUra ho gayo / usakA hRdaya apane kukRtyake kAraNa pazcAttApase bhara AyA / usane bahuta dera taka munirAjase kSamAyAcanA kI tathA unase dharmopadeza sunakara samyagdarzana ko prApta kiyaa| zreNikane bhagavAna mahAvIrake samavazaraNa meM jAkara prabhuko stuti vaMdanA pUjA kI tathA unakI divya vANI sunI / jaba jaba prabhukA samavazaraNa rAjagRhIke vipulAcala para AtA taba taba rAjA darzanArtha jAtA / bhagavAnake nikaTa zroNikane sATha hajAra prazna kiye evaM tatva siddhAMta Adi saMbaMdhI samasta jijJAsAyeM zAMta kIM / pariNAmoMkI atyaMta vizuddhi dvArA kSAyika samyaktva prApta kiyA tathA paramAtya padakA kAraNa aise tIrthaMkara nAmakarma kA baMdha kiyA / aSTAMga samyaktva ratnoMse alaMkRta vaha zreNika AgAmI kAla meM padama nAmakA tIrthaMkara hogA | isaprakAra samyaktvake mAhAtmyase zreNikane apane anaMta saMsAra paribhramaNa kA nAzakara muktiko sannikaTa kara liyA hai / kathA samApta jisa samyatva dvArA niraMtara abhyudaya Adiko kalyANa paraMparA prApta hoto hai usa samyaktva ratnakA mUlya loka meM nahIM haiM arthAt vaha to amUlya hai, usakA mUlyAMkana ho nahIM sakatA ||772 / /
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 ] maraNakaNDikA samyaktvasya ca yo lAbhastralokasya ca yastayoH / samyaktvasya mato lAbhaH prakRSTaH sAravevibhiH 1773 / / zralokyamupalabhyApi tataH patati nizcitam / akSayAM labhate lakSmImupalabhya sudarzanam // 774 / / chaMda upendravajAdavAti saukhyaM vidhunoti duHkhaM bhavaM lunIte nayate vimukti / nihanti nidAM kurute saparyA samyaktvaratnaM vivAti kina // 775 // (iti samyaktva) bhaktimahatsu siddhaSa caMtyeSvAcAyaMsAdhuSu / vidhehi paramAM sAdho ! nizcayasthitamAnasaH // 776 / / vizeSArtha- samyagdarzana prApta hone ke bAda yadi nahIM chUTatA hai to niyamase yaha deva aura manuSyameM hI janma letA hai / devoMmeM bhI indra, pratIndra, ahamindra, sAmAnika Adi zreSTha vaimAnika deboMmeM hI janma lemA / abhiyogya, vyaMtara philviSika Adi hona devoM meM kadApi janma nahIM legA / manuSyoMmeM cakravartI, baladeva, kAmadeva, maMDalIka mahAmaMDalIka prAdi zreSTha manaSyoMmeM janma legA / daridrI, nIcakulI, honazaktika, vikalAMga berUpa Adi manuSya kadApi nahIM banegA / isataraha kucha bhava lekara mukta hogA / ataH yahI kahA hai ki samyaktva dhArA pravAha rUpase kalyANa paraMparAko detA hai| samyaktva kA lAbha aura tIna lokakA lAbha ye do lAbha haiM, inameM jo samyaktva kA lAbha hai vaha lAbha sarvazreSTha hai, utkRSTa hai aisA sArabhUta ratnatrayake jJAtA gaNadharAdi deva kahate haiM |773 / / kyoMki trailokya ko prApta karake bhI yaha jIva usase niyamase gira jAtA hai aura samyaktvako prApta karake niyamase yaha jIva akSaya mukti lakSmI ko hamezAke liye prApta kara letA hai / / 774 / / yaha samyaktva ratna saukhyako detA hai, duHkhako naSTa karatA hai, saMsArako kATatA hai, mokSameM le jAtA hai, nindA-apayazako naSTa karatA hai, pUjA-Adarako prApta karAtA hai, samyaktva kyA nahIM karatA ? saba kucha karatA hai / / 775 / samyaktva bhAvanA samApta / bhakti --- he mAdho ! nizcita sthira mana vAle tuma arahaMtoMmeM parama bhakti karo, siddhoMmeM, jina pratimAoMmeM, AcArya aura sAdhuoMmeM utkRSTa bhaktiko karo / / 776 //
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 231 anuziSTi mahAdhikAra jineMdrabhaktirekApi niSeddha durgati kSamA / prAsiddhilabdhito dAtu sArAM saukhyaparaMparAm / / 777 // sivacasyazrutAcAryasarvasAdhugatA parA / vicchinati bhavaM bhaktiH kuThArIva mahoraham / / 778 // neha sidhyati vidyApi saphalA na hi jAyate / ki punani terbIjaM bhaktihInasya sidhyati // 776 // bhaktimArAdhanezAnAM yo'kAraNastapasyati / sa vapatyUSare zAlInanAlocya samaM dhruvam // 7 // te bIjena vinA sasyaM vAridena vinA jalama / kAMkSanti ye binA bhakti kakSityArAdhanAM narAH / / 781 // akelI jinendra bhagavAnakI bhakti bhI durgatiko rokane ke liye samartha hai tathA mokSa prApti honetaka sArabhUta abhyudayasukha paraMparAko deneke liye samartha hai / / 777 / / siddhoMkI bhakti tathA jina pratimA, zAstra, prAcArya evaM sarva sAdhu parameSThiyoM meM kI gayI zreSTha bhakti saMsArakA nAza kara detI hai, jaise ki vRkSako kulhAr3I naSTa kara detI hai / / 778 // jo bhaktise rahita hai usake vidyA bhI siddha nahIM hotI, pahaleko prApta huI vidyA bhaktihIna puruSake phaladAyaka nahIM hotI to phira mokSa ke bIja svahara ratnatraya bhaktivihInake kyA siddha ho sakatA hai ? nahIM ho sakatA / / 779 / / jo puruSa ArAdhanAke svAmI svarUpa arahaMta AdikI bhaktiko nahIM karate hue tapasyA karatA hai vaha Usara bhUmimeM cAvalako botA hai arthAt Usara bhUmimeM cAvaloMko bonA jaise vyartha hai vaise hI araMhRtAdiko bhakti binA tapasyA karanA vyartha hai // 780 / / jo puruSa jinendrako bhaktike binA ArAdhanAko karanA cAhate haiM ve bIjake binA dhAnyako cAhate haiM aura meghake binA jalako cAhate haiM arthAt bIja vinA dhAnya prApta nahIM hotA, megha binA jala nahIM milatA vaise hI jinendra bhakti vinA ArAdhanAkI prApti nahIM hotI / / 781 / /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 ] maraNakaNDikA vidhinoptasya sasyasya vRSTiniSpAdikA yathA / tavArAdhanAbhaktizcaturaMgasya jAyate // 782 // vaMdanAbhaktimAtreNa panako mithilAdhipaH / / deveMdrapUjito bhUtvA babhUva gaNanAyakaH // 783 / / jaise vidhipUrvaka dhAnya ke bonepara varSAko saphalatA hotI hai arthAta phasala A jAtI hai, vaise arahaMta Adiko ArAdhanA karane rUpa bhaktike honepara cAra ArAdhanAkI siddhi hotI hai / / 782 // bhAvArtha- hala jotanA Adi saba vidhi karake anAjako boyA jAya phira usameM megha barase taba phasala AtI hai vaise ArAdhanAko jinhoMne pahale prApta kiyA hai aise arahatAdikI bhakti karane para cAra ArAdhanAko siddhi hotI hai, bIja bonerUpa jinendra bhakti hai aura ArAdhanApUrvaka samAdhimaraNa phasala rUpa hai / mithilA nagarIkA rAjA padmaratha jinendra kI vaMdanA karU isa bhAvarUpa bhakti mAtrase hI devendra pUjita hokara gaNavara huA thA / / 783 / / rAjA pamarathako kathA magadhadeza ke antargata mithilAnagarI meM paramopakArI, dayAla aura nItijJa rAjA padmaratha rAjya karate the / ve eka dina zikAra khelane gye| vahAM unakA ghor3A daur3atA huA kAlaguphAke samIpa jA pahu~cA / guphA meM sudharma bhunirAja virAjamAna the / munirAja ke zubha-darzanoMse mahArAja padma ati prasanna hue / ghor3e se utarakara unhoMne bhakti bhAvase munirAjako namaskAra kiyaa| mahArAja ne rAjA ko dharmopadeza diyA jisase ve ati prasanna hue aura vinIta zabdoM meM bole-gururAja ! Apake sadRza aura koI munirAja isa pRthvI para hai yA nahIM ? yadi hai to kahA~ para hai ? munirAja bole-rAjana ! isa samaya isa deza meM sAkSAt 12 veM tIrthakara vAsupUjya svAmI vidyamAna haiM, unake sAmane maiM to ati nagaNya huuN| munirAjake bacana sunakara rAjAke manameM bhagavAna ke darzana karane kI prabala icchA jAgRta ho gaI aura vaha apane parijana-purajanoMke sAtha bhagavAnake darzanArtha cala par3A / uso samaya dhanvantari caradeva apane mitra vizvAnuloma cara jyotiSI deva ko dharma parIkSAke dvArA jainadharmako zraddhA karAne ke liye vahA~ AyA, usane bhagavAnake darzanArtha jAte hue rAjA para ghora upasarga kiyA, kintu bhaktirasase bharA huA rAjA
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 233 anuziSTi mahAdhikAra chaMda-samAnikArogamAricauravari bhUpabhUta pUrvakANi / bhaktirAzu duHkhadA nihanti sevitA'khilAni // 784 // iti bhaktiH / ArAdhanApuroyAnaM mA smaikAgramanA mukha / zuddhalekhyo namaskAraM saMsArakSayakArakam // 785 // ekopyahanamaskAro mRtyukAle niSevitA / vidhvaMsati saMsAraM bhAsthAniya tamazcayam // 786 // saMsAraM na vinA zaktaM namaskAreNa suuditu| caturaMgaguNopetaM nAyakeneva vidviSam // 7 // 7 // maMtriyoM ke dvArA samajhAe jAne para bhI nahIM ruka sakA tathA "OM namaH yAsapajyAya" kahatA huvA bar3hatA hI gayA / samavasaraNa meM pahu~cakara rAjA ne janmajanmAntaroM ke mithyAbhAvoMko nAza karane vAle bhagavAna vAsupUjyake darzana kiye, dIkSA lI aura cAra jJAnoMse yukta hote huve gaNadhara ho gye| __ kathA samApta / roga, mArI, caura, vairI, rAjA aura bhUta inake dvArA honevAle samasta duHkhoM ko sevita kI gayI jinendra bhakti zIghra hI naSTa kara detI hai // 784 // isaprakAra bhaktikA varNana kiyA / ekAna manavAle aura zuddha hai lezyA jisakI aise he kSapaka ! saMsArakA kSaya karane vAlA aura ArAdhanAkA puroyAna-mukhya vAhana sadRza isa NamokArako tuma mata chor3anA // 785 // mRtyukAla meM eka arhantakA namaskAra bhI sevana kiyA jAya to vaha saMsArakA nAza kara detA hai, jaise sUrya aMdhakAra samUhakA nAza karatA hai / / 786 / / paMca namaskArake vinA saMsArakA viccheda karanA zakya nahIM hai, jaise hAthI, ghor3A, ratha aura padAti rUpa caturaMga senA vAle zatru rAjAkA nAza senAnAyakake vinA zakya nahIM hai // 787 / /
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA vidviSo nAyakaneva caturaMga balIyasA / saMsArasya vighAtAya namaskAreNa yojyate // 788 / / namaskAreNa gRhNAti devomArAdhanAM yatiH / patAkAmiva hastena mallo nizcitamAnasaH // 786 / / ajJAno'pimRto gopo namaskAraparAyaNaH / campAtreSThikule bhUtvA prapede saMyamaM param // 760 / / - balavAn senA nAyaka yA rAjA dvArA jisaprakAra zatrukA caturaMga senya naSTa kiyA jAtA hai usaprakAra saMsArakA nAza karane ke liye namaskAra maMtra prayukta kiyA jAtA hai, namaskAra dvArA saMsArakA ghAta kiyA jAtA hai / / 788 / / yati namaskAra dvArA ArAdhanA rUpI devIko grahaNa karatA hai jaise nizcita manavAlA malla hAtha dvArA patAkA ko grahaNa karatA hai / / 786 / / eka gvAlA ajJAnI thA kintu namaskArameM tatpara-NamokAra maMtrake uccAraNa karane meM tatpara hotA huA marA paura caMpAnagarIke zreSThI kula meM utpanna hokara parama saMyamako prApta huA thA / / 790 / / subhaga gvAleko kathA __ aGgadezAntargata campApurI nagarIkA rAjA dhAtrIvAhana thA / usako rAnIkA nAma abhayamatI thaa| uso nagarImeM vRSabhadAsa nAmakA eka seTha rahatA thA, jisakI strI kA nAma jinamatI thA / isa seThake yahA~ subhaga nAmakA gvAlA thA. jo seTakI gAya varAyA karatA thA 1 zItakAla meM eka dina jaba vaha gAyeM carAkara ghara lauTa rahA thA taba usane eka munirAjako dhyAnArUr3ha dekhA / "isa bhoSaNa zItameM ye kaise baceMge" isa vikalpa se vaha adhIra ho uThA / vaha rAtri bhara Aga jalAkara munirAjako zIta vedanA dUra karatA rahA / prAta: munirAja ne apanA mauna visarjita kiyA aura dharmopadezake sAtha sAtha usa gvAla bAlakako "Namo arihaMtANaM" yaha maMtra bhI diyA / ve svayaM bhI yaha pada bolate hA AkAzamArga se cale gaye / mantra uccAraNake sAtha hI munirAjakA AkAza meM gamana dekhakara gvAleko isa maMtra para aTala zraddhA ho gayI aura vaha nirantara bhojanAdi sampUrNa kriyAoM ke pUrva mahAmantrakA uccAraNa karane lgaa| eka dina usako gAyeM gaMgApAra
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 235 chaMda bhujaMgaprayAtasamastAni duHkhAni vicchidya sadyaH / sukhAni prabhUtAni sArANi datvA / / muvA sevyamAnaM vidhAnena moksse| vidyAdhAni datte namaskAramitram // 761 // iti nmskaarH| na zakyate bazoka vinA jJAnena bhAnasa / aMkuzena binA kuna kriyate kujaro vaze // 762 // svabhyastaM kurate jJAnaM nAnAnarthaparaM manaH / puruSasya vaze vidyA pizAcamiva durgahama // 763 / / calI gaI, unheM vApasa lAne ke liye yaha gaMgAmeM kUdA / kUdate hI usakA peTa eka tIkSNa kASThake ghusanese phaTa gayA / usa samaya usane mahAmantra kA uccAraNa karake apane hI seTha ke putra honekA nidAna kara liyaa| nidAnake phalAnusAra vaha seThake yahAM putra rUpa meM utpanna huvA / bAlakakA nAma sudarzana rakhA gayA / kAla pAkara seTha sudarzanane rAjyavaibhavakA bhoga kiyA / antameM dIkSA dhAraNa kI aura striyoM evaM deviyoMke dvArA ghora upasargako prApta hote hue ve mokSagAmI hue| kathA smaapt| prasannatAse sevana karanepara yaha namaskAra maMtrarUpI mitra zIghra hI samasta duHkhoM kA nAzakara sArabhUta prabhUta sukhoMko dekara punaH mokSameM anyAbAdha sukhoMko detA hai / / 761 // namaskAra varNana smaapt| jJAnAbhyAsa-- jJAnake vinA manako vaza karanA zakya nahIM hai, aMkuzake vinA hAthI kyA kahIM para vazameM kiyA jAtA hai ? nahIM kiyA jAtA ! usaprakAra jJAnake binA mana vaza meM nahIM kiyA jAtA / / 762 / / nAnA anarthoko karane meM lage hue isa manako jJAna apane vazameM kara letA hai, jaise vidyA duSTa durAgrahI pizAcako puruSake vaza meM kara deto hai / / 793 / /
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 / maraNakaNDikA jJAnena zamyate duSTaM nityAbhyastena mAnasam / maMtraNa zamyate ki na suprayuktena pannagaH // 764 / / niyamyate manohastI matto jnyaanvrnyaa| hastI dhAraNyakaH sadyo bhayadAyI varatrayA // 765 / / madhyastho na kapiH zakyaH kSaNamAyAsitu yathA / manastathA bhavennava madhyasthaM viSayevinA // 766 // savA rayitavyo'sI jinavAkyavane tataH / rAgadveSAdikaM doSaM kariSyati tato na saH / / 767 / jJAnAbhyAsastato yuktaH kSayakasya vizeSataH / vivedhyaM kurvatastasya caMdrakavyadhana yathA // 79 // .-.- -.-. - -- -- --- - - - nitya amyasta hue jJAnake dvArA duSTa-azubha kharAba vicAra yAlA mana zAMta ho jAtA hai, ThIka hI hai bhaloprakArase jisakA prayoga kiyA gayA hai aise maMtra dvArA kyA kRSNa sarpa zAnta nahIM hotA ? hotA hI hai // 764 / / matta aisA mana rUpI hAtho jJAna rUpI sAMkalase bA~dhA jAtA hai arthAta khoTe vicAra karane vAle manako jJAnake dvArA niyaMtrita karate haiM / jaise jaMgalI hAthI bhayaprada kaThora sAMkala dvArA zIghra hI bA~dhA jAtA hai / / 795 / / jisaprakAra baMdara madhyastha hokara-cupacApa eka kSaNa ke liye bhI baiThane meM samartha nahIM hotA hai, usaprakAra mana viSayoMke binA nahIM rahatA hai, rUpa, rasa, zabda Adi viSayoMmeM vicaraNa karatA hai, madhyastha nahIM rahatA / / 796 / / ata: catura puruSako cAhiye ki vaha isa manarUpo baMdarako jina vAkya rUpI-zAstrarUpI suMdara vana meM ramAtA rahe / jisase vaha rAgadveSa Adi doSoM ko nahIM kare / / 767 / / jisaprakAra lakSyavedhakA abhyAsa karanevAlA. puruSa eka dina avazya hI candra vedha kara letA hai, usIprakAra kSapakako apane mana ko nitya jJAnAbhyAsameM vizeSa rUpase lagAnA cAhiye / / 798 // bhAvArtha-dhanurvidyAko sokhanevAlA pratidina bANa calAkara ThIkase lakSyataka bANa pahu~ce aura lakSyako vedha deve aisA abhyAsa karatA rahatA hai / java bhaloprakAra lakSya
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ zranuziSTi mahAdhikAra zuddhalezyasya yasyAnte dIpyate jJAnadIpikA / tasya nAzabhayaM nAsti mokSamArge jinodite / / 766 // jJAnodyoto mahothoto vyAghAto nAsya vidyate / kSetraM dyotayate sUryaH svasthaM sarvamasau punaH 800 [ 237 vedhakA abhyAsa ho jAtA hai taba vaha vIra candraka vedha karanemeM samartha ho jAtA hai / candraka vedha mahala Adi chatapara eka tIvra vega se ghUmanevAlA cakra rahatA hai usameM eka viziSTa cihna rahatA hai jo ki tIvra gati se cakra ke sAtha ghUmatA hai, usa candrakake ThIka noce jalaku'Da jalase bharA rahatA hai usa jalameM UparakA phiratA huA cakra dikhAyI detA hai, dhanuvidyAvAlA vIra puruSa jalakuDameM cake cihnako dekhakara hAthoMse bANa calAkara usa lakSyako vedha detA hai, isameM dekhanA nIce aura bANa calAnA Upara hotA hai aisI viziSTa bANakI kriyAko candravedha kahate haiM / isa kaThinatara kAryako bANa vidyAke satat abhyAsa se hI saMpanna kiyA jAtA hai| aise hI yaha tat satat bharaNA karanevAlA mana hai isako ekAgra karanA candraka vedhase bhI kaThina hai kyoMki candraka veSa dRzya hai aura mana aura manake vicAra adRzya haiM kevala anubhava gamya haiM / viSayoMmeM bhramaNa karate hue isa manake kAraNa saMsArameM anaMta duHkha uThAne par3ate haiM / ataH kSapakako AcArya upadeza de rahe haiM ki tumheM isa manako jJAnAbhyAsa meM lagAkara vaza kara lenA cAhiye / zuddha lezyA ( pota, padma, zukla) vAle jisa puruSa ke ( kSapakake) nikaTa sadAjJAnarUpI dIpaka prajjvalita rahatA hai, usake jinopadiSTa mokSamArgameM naSTa hone kA koI bhaya nahIM hotA hai / / 719 // bhAvArtha - jinAgamakA satat abhyAsa karanese kahIM skhalana honA, viparIta zraddhA honA, tattvoMmeM zakti honA, AvaraNa meM ajJAnatA Adi mArgase cyuta karanevAle prasaMga nahIM Ate, jaise jisake hAthameM dIpaka jala rahA hai usako aMdhere mArga meM kahIM giranA, coTa AnA, viparIta dizA meM cale jAnA AdikA prasaMga nahIM AtA / jJAnakA prakAza hI mahAprakAza hai, isakA vyAghAta nahIM hotA, sUrya to svalpa kSetrako prakAzita karatA hai, kintu jJAna sarva kSetra ko prakAzita karatA hai / arthAt saMpUrNa farasi ( lokAloko ) jAnatA hai || 800ll
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 238 ] maraNakaNDikA jJAnaM prakAzakaM vRttaM goparka sAdhakaM tapaH / trayANAM kaSitA yoge nirvatijinazAsane // 801 / / karaNena vinA jJAnaM saMyamena binA tapaH / samyaktvena vinA liga kriyamANamanarthakam // 8.2 // jJAnodyotaM vinA yo'tra mokSamArge prayAsyati / prayAsyati bane durge sodho'ndhatamase sati / / 803 // saMyama zlokakhaMDena nivArya maraNaM yamaH / yadi nItastavA ki na jinasUtreNa sAdhyate / / 04 // - - .. - .. -...-. . . - -.. -..-..- ..jinazAsanameM jJAnako prakAzaka mAnA hai aura cAritrako gopaka (rakSaka) tathA tapako sAdhaka mAnA hai ina tInoMkA yoga (ekatA) honepara mokSa hotA hai / / 801 // vizeSArtha-jo vastuko dekhane ke liye sahAyaka ho. vaha-prakAzaka kahalAtA hai, jJAna heya upAdeya Adi tatvoMko sAkSAta dikhAtA hai ataH prakAzaka hai / jo Apatti kaSTa hiMsA mAdise AtmAko rakSA karatA hai vaha gopaka kahalAtA hai cAritra bhI pApa azubha zubha bhAva Anise rakSA karatA hai ataH gopaka hai, jo kArya kA sAdhana kare use sAdhaka kahate haiM, tapa mokSamArgakI siddhi karatA hai, karmAkA nAza karatA hai ataH sAdhaka hai / karaNa-AcaraNake binA jJAna, saMyamake binA tapa aura samyaktvake binA dIkSA grahaNa karanA vyartha hotA hai / / 802 // jo puruSa jJAnarUpI prakAzake binA mokSamArgameM gamana karegA vaha usake samAna hai jo ki aMdha hai aura rAtrike aMdhakArameM gahana vanameM gamana karatA hai / / 803 / / yadi yama nAmake muni Adhe zlokakA smaraNa uccAraNa svAdhyAya karate hue maraNarUpa Apattiko rokakara uttama saMyamako bhI prApta huA thA to jinasUtra dvArA kyA nahIM siddha ho sakatA hai ? saba siddha ho sakatA hai / / 804 / / __ yama munikI kathA uDa dezAntargata dharma nagara meM rAjA yama rAjya karate the / unako rAnIkA nAma dhanavatI, putrakA nAma gardabha aura putrIkA nAma koNikA thaa| kisI jyotiSIne koNikA
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 231 anuziSTi mahAdhikAra dRDhasUryo'tha zUlastho mAto veSo mahaddhikaH / namaskArazrutAbhyAsaM kurvANo bhaktito mRtaH // 805 // kI janmapatrikA dekhakara rAjAse kahA ki isa kanyAkA jisake sAtha vivAha hogA vaha saMsArakA samrATa hogaa| yaha bAta sunakara rAjAne anya kSudra rAjAoMkI dRSTi se bacAne ke liye kanyAko bar3e yatnase rakhanA zuru kara diyaa| eka samaya dharma nagarameM sudharmAcArya 500 munirAjoMke sAtha Aye aura nagara ke bAhara udyAnameM Thahara gaye / apano vidvattAke garvase garvita rAjA yama samasta parijana aura purajanoM ke sAtha muniyoMkI nindA karatA huA saMghake darzanArtha jA rahA thA, kintu guru nindA aura jJAna madake kAraNa mArga meM hI usakA sampUrNa jJAna lopa ho gayA aura vaha mahAmUrkha bana gayA / isa anahonI ghaTanAse rAjA atyanta duHkho huA aura usane putra gardabhako rAjya bhAra dekara apane anya 500 putroMke sAtha dIkSA lelo / dIkSA lene ke bAda bhI ve mUrkha ho rahe arthAt paMcanamaskArakA uccAraNa bhI ve nahIM kara sakate the / isa duHkhase dukhita hokara yama munirAja guruse AzA kara tIrtha yAtrAko cala diye / mArgameM unhoMne gardabha yukta ratha, geMda khelate huye bAlaka aura meMr3haka evaM sarpake nimittase hone vAlI ghaTanAoMse prerita hokara tIna khaNDazlokoM kI racanA ko| yama munirAja, sAdhu sambandhI pratikramaNa, svAdhyAya evaM kRti karma Adi sabhI kriyAe~ ina tIna khaNDa zlokoM dvArA hI kiyA karate the, isIke balase unheM sAta RddhiyA~ prApta ho gaI thiiN| yamamunikI kathA samApta / dRr3ha sUrya cora corIke aparAdhake kAraNa zUlIpara car3hA huA thA, vahAMpara sthita hokara hI vaha bhaktise namaskAra maMtrarUpI zruta ke abhyAsako karatA huA marA aura svarga meM mahaddhika deva huA / 805 / / har3ha sUrya corakI kathA hala sUrya nAmakA cora thA / vaha eka dina apanI premikA vezyAke kahanese rAjyameM corI karane gyaa| vaha sIdhA rAjamahala pahu~cA / bhAgyase hAra usake hAtha par3a gayA / vaha use liye hue rAjamahala se nikalA / use nikalate hI paharedAroM ne pakar3a
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 maraNakaNDikA mRtyukAle zrutaskaMdhaH samasto dvAdazAMgakaH / balinAzaktacisena yato dhyAtuM na zakyate // 806 // ekatrApi pade yatra saMvegaM jinabhASite / saMyato bhajate tanna tyajanIyaM tatastadA // 807 // chaMda praharaNa kalitAjinapativacanaM bhavabhayamathanaM zazikaradhavalaM kRta budhakamalaM / dhRtamiti haraye hatamalanicaye vitarati kuzalaM vidalati kalilam // 808 / / // iti jJAnam // liyA / saverA hote hI vaha rAjasabhAmeM pahuMcAyA gyaa| rAjAne use zUlIkI AjJA dii| vaha zUlI para car3hAyA gayA / isI samaya dhanadatta nAmake eka seTha darzana karaneko jina mandira jA rahe the / dRr3ha sUryane unake cehare aura cAlaDhAlase unheM dayAla samajhakara unase kahA-seThajI, Apa bar3e jinabhakta aura dayAvAna haiM, isaliye Apase prArthanA hai ki maiM isa samaya bar3A pyAsA hU~, so Apa kahIMse thor3AsA jala lAkara mujhe pilAdeM to ApakA bar3A upakAra ho| ___ paropakArI dhanadatta svarga mokSakA sukha denevAlA paMca namaskAra maMtra use sikhAkara Apa jala leneko calA mayA / vaha jala lekara vApisa loTA, itane meM dRr3ha sUrya mara gyaa| para vaha marA namaskAra maMtrakA dhyAna karate hue| use seThake isa kahane para pUrNa vizvAsa ho gayA thA ki yaha vidyA mahAphalako denevAlI hai / namaskAra maMtra prabhAva se vaha saudharma-svargameM jAkara deva huA / saca hai-paMca namaskAra maMtrake prabhAvase manuSyako kyA prApta nahIM hotA? dRr3hasUrya corakI kathA samApta / maraNakAlameM samartha manavAle balavAn puruSa dvArA bhI samasta dvAdazAMga AgamakA smaraNa dhyAna karanA zakya nahIM hotA / ataH jinendra pratipAdita ukta AgamameM se jisameM kSapakako prasannatA ho saMvegabhAva jage usa eka padako usa maraNa samayameM nahIM chor3anA cAhiye / / 806 / / 807 // jinendra ke vacana [Agama] saMsArake bhayakA mathana karanevAle haiM, candramAko kiraNoMke samAna dhavala haiM, buddhimAna rUpa kamalako vikasita karane vAle haiM, aise vacanako mala
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra yAvajjIvaM vimucasva yate ! SaDjIvahiMsanam / harita movitaiH / / 806 // yathA na te priyaM duHkhaM sarveSAM dehinAM tathA / iti jJAtvA sadArakSa tAnsvasvamiya yatnataH ||10|| kSudhA tRSNAbhibhUto'pi vidhAya prANipIDanam / mA kArSIrapakAraM tvaM vapurvacanamAnasaH // 611 // [ 241 doSoMkA samudAya arthAt rAga matsara, ahaMkAra Adi jisameM nahIM hai aise hRdaya meM dhAraNa karo, vaha vacana pApakA dalana karatA hai aura puNyako detA hai / arthAt jinendra kathita Agamake jJAnase saMsArakA bhaya naSTa hotA hai kyoMki AgamAbhyAsI puruSa satat mokSa puruSArtha meM jAgarUka rahate haiM ataH pApakA nAza evaM puNyakA lAbha hotA ho hai / isaprakAra jJAnAbhyAsakI preraNA AcArya ne dI hai ||808 || isataraha sAtaso ikkAvana naMbara ke sUtrarUpa loka meM kathita mithyAtvakA vamana, samyaktvakI bhAvanA, bhakti, namaskAra aura jJAnAbhyAsa ina pAMca viSayoMkA vivecana yahAM taka huA / Age sAtasau bAvana zloka meM nirdiSTa mahAvrata rakSA, kaSAyanigraha, indriyavijaya, tapameM udyama ina cAroMkA kathana clegaa| inameM mahAvratakA bahuta vistRta varNana hai / ahiMsA mahAvrata-- he yate ! tuma yAvajjIva taka SaTukAya jIvoMkI [pRthvIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika aura sa kAyika] hiMsAkA mana, vacana, kAya aura kRta kArita anumodanAse tyAga karo ||806 || jaise mujhe duHkha priya nahIM hai vaise sabhI prANiyoM ko nahIM hai, aisA jAnakara apane samAna hI una sabakI yatna se sadA rakSA karo ||810 // he sAdho ! tuma kSudhA tRSAse pIr3ita honepara bhI kAya, vacana, manase prANiyoM ko pIr3A dekara apanA apakAra mata karanA / / 611 //
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 ] maraNakaNDikA hassukatvadInatvaratyaratyAdisaMyutaH tvaM bhogaparibhogArtha mA kArSIjIvabAdhanam // 812 / / mAkSikaM makSikAbhirvA stokastokena saMcitaM / mA nonazo japatsAraM saMyamaM cena pUrayaH / / 13 / / nRtvaM jAti: kulaM rUpamidriyaM jovitaM balam / zrayaNaM grahaNaM vodhiH saMsAre saMti durlabhAH // 814 / / harpa, utsukatA, donapanA, rati, arati Adi khoTe bhAvoMse yukta hokara tuma bhoga aura upabhogake liye jovoMko bAdhA mata denA / 1812 / / __ jaise madhu makkhiyoM dvArA thor3A thor3A karake madhukA saMcaya kiyA jAtA hai vaise hai yate ! tumhAre dvArA thor3A thor3A karake o saMbana sacita kiyA gayA hai usa jagata meM sArabhUta saMyamako yadi pUrita pUrNa na kara sako to naSTa mata karanA / / 13 / / isa saMsAra meM manuSya bhava milamA durlabha hai usameM ucca jAti, kula usase durlabha hai| pUna: rUpa, indriyoMko pUrNatA, dIrghAyu, bala, dharmazravaNa, dharmagrahaNa durlabha hai sabase adhika durlabha bodhikA milanA hai // 814 / / vizeSArtha-yahA~para manuSyabhava, jAti kula AdikI uttarottara durlabhatAko batalAyA gayA hai / cAroM gatiyoMke jIvoM mese manuSyagatike jIvoMkI saMkhyA alpa hai| yaha saMsArI jIva sabase adhika tiryaMcagatimeM janma letA hai| deva nArakIke apekSA bhI manuSya gati meM bahuta kama bAra janma lenekA avasara milatA hai / manuSyoM meM uccakula aura uccajAtivAle manutrya alpasaMkhyaka haiM yaha pratyakSase ho dikhAI detA hai| aneka manuSya honAMga adhikAMga aMdhe mUka bahire bhI haiM ata: indriyoMkI pUrNatA sabako prApta nahIM hai| bahuta se jIva mAtAke garbha meM hI mara jAte haiM koI mahinA, varSa Adi alpakAlahI jokara mara jAte haiM dIrghAyukA honA kaThina hai / punazca balavAn zarora honA sulabha nahIM hai / ina sabake hote hue samocIna dharmako sunaneko icchA honA aura usa dharmakA upadeza denevAle milanA durlabha hai| vartamAna meM karor3oM araboM manuSyoMmeM kitane aise manuSya haiM jinheM jinadharma sunane ko milatA hai ? sunane para use grahaNa karanA atidurlabha hai kyoMki prAya: zrotAoMko pravRtti hotI hai ki isa kAnase sunanA aura usa kAnase nikAla denA / sune hue viSayake anusAra AcaraNa atyaMta kaThina hai| sabase adhika
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 243 anuziSTi mahAdhikAra vairekaM vRNISdha tvaM trailokya jIvitavyayoH / ityukto jIvitaM muSatvA alokyaM vRNute'tra kaH // 15 // zralokyena yato mUlyaM jIvitavyasya jAyate / jovajIvitaghAto'tastralokyahananopamaH // 16 // prApyadurlabhasaMtatyA zrAmaNyaM sukhasAdhakam / ekAgramAnaso rakSa nidhAnamiva sarvadA // 17 // alpaM yathANuto nAsti mahavAkAzato yathA / ahisAbatato nAsti tathA paramusvatam // 18 // parvateSu yathA meruzcakravartI yathA naH / jIvarakSAvata sAraM sarvasminnapi vate tathA // 16 // durlabha ratnatrayakI prApti rUpa bodhi hai kyoMki Upara kahe anusAra kadAcit dharmazravaNa aura dharmagrahaNa ho gayA to bhI vizuddhi Adi labdhiyoMke binA samyaktva AdikI prApti nahIM hotI hai| jIvoMko apanA jIvana kitanA priya hai yaha dikhAte haiM devoM dvArA prasanna hokara varadAna mile ki he mAnava ! tuma tIna loka aura apanA jIvana ina donoM meM se ekako mAMgo ! isaprakAra kahane para jovanako chor3akara tInalokako kauna svIkAra karegA ? koI bhI svIkAra nahIM karegA / / 15 / / isase jJAta hotA hai ki tInalokake mUlyase adhika malya jovanakA hai ata: kisI jovake jIvanakA dhAta-hiMsA karanA tIna lokake ghAtake samAna hai / / 16 / / pUrvokta prakAra manuSyAdi paryAya aura usameM bhI durlabha bodhi hai jo ki zrAmaNyarUpa hai, usa durlabha paraMparAse mile hue sukhake sAdhanabhUta zrAmaNya-mUnipane ko prApta karake he kSapaka ! ekAnamana hokara nidhike samAna isakI tuma sadA ho rakSA karanA / / 817 / / jaise isa vizva meM aNase choTA koI anya padArtha nahIM haiM aura AkAzake samAna anya koI mahAn-bar3A padArtha nahIM hai arthAt aNu sabase choTA aura AkAza sabase bar3A hai / vaise hI ahiMsA vratase anya koI bar3A vrata nahIM hai / / 818 / / jisa prakAra parvatoMmeM sArabhUta zreSTha parvata sumeru hai, manuSyoMmeM mahAn cakravartI hai, usoprakAra sarva vratoMmeM zreSThata jIvarakSA vrata-ahiMsAvata hai / / 19 / /
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 ] maraeka piDakA pathA'kAze sthito loko dharaNyAM dvIpasAgarAH / sarvavatAni tiSThanti joSatrANavate tathA // 20 // yathA tiSThati cakrasya na tubena vinArakAH / etavinA na tiSThanti yathA cakrasya nemayaH // 21 // tathA zolAni tiSThanti na vinA jIvarakSayA / tasyAH zolAni rakSArtha sasyAdInAM yathA vRtiH // 822 / / vrataM zolaM tapo dAnaM nargranthyaM niyamo guNaH / sarve nirarthakAH santi kurvato jIvahiMsanam // 23 // grAzramANAM mato garbhaH zAstrANAM hRdayaM parama / piDaM niyamazIlAnAM samatAnAmahiMsanam // 24 // asUnatAdibhidu:khaM jIvAnAM jAyate yataH / parihArastatasteSAM ahiMsAyA guNo'khilaH // 25 // jaise yaha jagat AkAzake AdhArapara sthita hai, dvIpa sAgara pRthivIke AdhAra para sthita haiM, vaise ahiMsA-vratake AdhAra para sarvavrata sthita haiM / / 20 / / jaise cakrake tubIke binA AroMko sthiti nahIM hai aura AroMke binA cakrake nemi [dhurA] kI sthiti nahIM hotI hai| vaise ahiMsAke binA zola nahIM Thaharate / ahiMsAko rakSAke hetu hI zoloMkA pAlana batAyA hai| jaiseki dhAnyoM kI rakSAke hetu khetoMmeM bAr3a hotI hai / / 821 / / 22 / / __ jIvakI hiMsA karanevAleke vrata, zIla, tapa, dAna, munipada niyama aura guNa ye saba hI nirarthaka huA karate haiM / / 823 // yaha ahiMsA saba AzramoMkA garbha hai, zAstroMkA hRdaya hai aura niyama zIla tathA samatAkA piMDa hai 11824 // asatya, corI Adi pApoMse jIvoMko duHkha hotA hai ata: unakA parihAra tyAga karate haiM, una pApoMkA parihAra karane se jo guNa hotA hai vaha sarva hI ahiMsAkA guNa hai / / 825
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 245 gostrIbrAhmaNabAlAnAM dharmo yastyahiMsanam / na tavA paramo dharmaH sarvajovadayA katham / / 826 // sarveH sarve samaM prAptAH saMbaMdhA jaMtubhiryataH / saMbaMdhino nihanyate tatastAnighnatA dhra vam / / 827 // aAtmaghAto'GginAM ghAto nayA tAtyAtmano dayA / viSakAMDa iva tyAjyA hiMsAto duHkhabhIruNAM // 28 // uddhagaM kurute hiMsro jIvAnAM rAkSaso yathA / saMbaMdhino'pi no tasya vizvAsaM jAtu kurvate // 26 // iha baMdhaM vaghaM rodhaM yAtanAM dezadhATanam / hiMsro bairamabhogyatvaM lamdhyA gacchati durgatim / / 830 // gAya, strI, brAhmaNa aura bAlakakA ghAta nahIM karanA yadi dharma mAnA jAtA hai to sarva hI jIvoMpara dayA karanA paramadharma kaise nahIM mAnA jAyagA ? arthAta mAnA hI jAyagA / / 826 / / jaba isa saMsAra meM anAdikAlase paribhramaNa karate hue saba jova sabhI jIvoM ke sAtha saMbaMdhako prApta ho cuke haiM taba una jIvoMko mAranevAlA niyamase apane saMbaMdhiyoM ko mAratA hai aisA hI siddha hotA hai / / 827 / / para jIvakA ghAta karanA apanA ghAta kahalAtA hai aura para jIvako dayA apanI dayA kahalAtI hai / isaliye hiMsAse honevAle duHkhoMse jo Darate haiM unheM viSakAMDake samAna hiMsAko chor3a denA cAhiye / / 828 // hiMsaka vyakti samasta jIvoMko uvega-bhaya utpanna karatA hai jaise rAkSasa sabako bhaya utpanna karatA hai| hiMsakake Upara usake saMbaMdhI jana bhI vizvAsa nahIM karate haiM / / 826 // para jIvoMkI hiMsA karanevAlA vyakti isa loka meM baMdhana, vadha, kArAgaha, aneka zArIrika, mAnasika yAtanAko prApta karake tathA deza nikAlA, vaira aura jAtise cyuti ko prAptakara aMtameM durgatimeM jAtA hai / / 830 / /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 ] maraNakaNDikA yato ruSTaH paraM hatvA kAlena mriyate svayam / hatahaMtrIstato nAsti vizeSastaM kSaraNaM vinA // 831 // alpAyuTubalo rogI virUpo vikalendriyaH / duSTagaMdharasasparko jAyate'mutra nisakaH // 32 // eko'pi hanyate yena zarIrobhavakoTiSu / mriyate mAryamANo'GgI vidhAnavividharasau // 833 // durgatau yAni duHkhAni duHsahAni zarIriNAm / hisAphalAni sarvANi kathyante tAni sUribhiH // 834 // hiMsAto'viratihiMsA yadi vA vaciMtanam / yataH pramasatAyogastataH prAgaviyojakaH // 35 // SikI kApikI prANaghAtiko pAritApikI / kriyAdhikaraNI ceti paMca hisAprasAdhikAH // 36 // jisakAraNa haSTa-krodhI puruSa parako mArakara yathAsamaya svayaM mara jAtA hai, ataH kahanA cAhiye ki mArA gayA aura mAranevAlA ina donoMmeM kucha vizeSatA nahIM hai, kevala kAlakI vizeSatA hai arthAt hiMsakane jise mArA vaha pahale marA aura khada hiMsaka poche marA aura kucha nahIM / / 831 // hiMsaka vyakti marakara maralokameM alpAyu, durbala, rogo, kurUpa, vikala-indriya, netra prAdise vihIna aisA hotA hai tathA khoTe rasa, gaMdha, spazaMvAlA hotA hai / / 832 / / jo vyakti eka bhI jIvako mAratA hai to vaha jIva karor3oM bhavoMmeM vividha prakAroMse mArA jAkara aMtameM maraNako prApta ho jAtA hai // 33 // ina saMsArI prANiyoMko naraka Adi durgatiyoMmeM jo duHsaha duHkha bhogane par3ate haiM ve saba bhI hiMsAke kaTaka phala haiM aisA AcAryoMne kahA hai / / 834 // hiMsAse virata nahIM honA hiMsA hai athavA kisIko mAranekA citavana karanA hiMsA hai kyoMki avirati Adi pramattayoga hai aura pramattayogase prANoMkA viyoga hotA hai / / 835 // dveSiko triyA-para dvArA haraNa Adise jo dveSa hotA hai usa dvaSa yukta kriyA koSikI kriyA kahate haiM / duSTatAse zarIrako kriyA karanA kAyikI kriyA hai, prANa
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra hiMsA tribhizcatubhizca paMcabhiH sAdhayanti tAH / kriyA baMdhaH samAnena dveSikI kAyikI kriye / / 837 | jIvAjIvavikalpena tatrAdhikaraNaM dvidhA [ zatamaSTottaraM pUrva dvitIyaM ca catuvidham ||838 || vidhinA yogakopAdisaMraMbhAdikRtAdayaH I bhivA bhavaMti pUrvasya guNyamAnAH parasparam ||636 // [ 247 ghAtaka kriyA prANaghAtiko kriyA kahalAtI hai 1 parako saMtApa denevAlI pAritApikI kriyA hai aura hiMsA ke upakaraNa grahaNa karanA kriyAdhikaraNI kriyA hai, ye pAMca hiMsAkI prasAdhaka kriyAyeM haiM / / 836|| uparyukta dveSikI Adi kriyAyeM mana, vacana, kAya dvArA krotrAdi cAra kaSAya aura sparzanAdi pAMca indriyoM dvArA hiMsAko siddha karAtI haiM aura isa hiMsA se honevAlA karmabaMdha samAna aura asamAna do tarahase hotA hai / dveSikI ora kAyikI kriyA samAna hai to samAna baMdha hogA anyathA nahIM ||837 // hisAke adhikaraNa do haiM jIvAdhikaraNa aura ajIvAdhikaraNa, unameM jIvAdhikaraNa ekso ATha bhedavAlA hai aura dUsarA ajIvAdhikaraNa cAra prakArakA hai || 838 || jovAdhikaraNake ekasau ATha bheda manoyoga, vacanayoga, kAyayoga ye tIna yog| krodha, mAna, mAyA, lobha ye cAra kaSAya, saMraMbha, samAraMbha, AraMbha ye tona tathA kRta, kArita aura anumodita ye tIna isa prakAra inakA paraspara guNA karanepara pahale jIvAdhikaraNake ekasI ATha bheda ho jAte haiM ||839 / / bhAvArthaM tIna yoga, cAra kaSAyeM ye to prasiddha haiM kRta- khuda karanA, kAritaanyase karAnA, anumodita karate hueko bhalA mAnanA anumodita hai| saMraMbha Adi tIna kA svarUpa AgekI kArikA dvArA batAte haiM /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 ] maraNakaNDikA saMraMbho'kathi saMkalpaH samAraMbho vitApakaH / zuddhabuddhibhirAraMbhaH prANAnAM vyaparopakaH // 840 // nirvartanA sanikSepA saMyogaH sanisargakaH / vicaturvitribhedAH syuvitIyasya yathAkramam // 841 / / nirvartanopaSirdeho duHprayukto'bhidhIyate / nikSepaH sahasAdRSTa duISTApratyavekSaNau // 842 // -- - -- zuddha buddhivAle gaNadhara Adine saraMbha AdikA lakSaNa isaprakAra batAyA haikisI kAryakA saMkalpa karanA saMraMbha kahalAtA hai| kAryake upakaraNa ekatrita karanA saMmAraMbha hai jo ki jIboMke liye tApakAraka hai, kArya prAraMbha kara denA hai AraMbha, yaha prANoMkA ghAtaka rUpa hai / / 840 / / dUsare ajIvAdhikaraNa ke nirvartanA, nikSepa, saMyoga aura nisarga aise malameM cAra bheda haiM, punaH nirvartanAke do, nikSepake cAra, saMyogake do aura nisargake tona bheda haiM / / 841 / / nirvartanAke do bheda batAte haiM---zarIra dvArA khoTI pravRtti athavA zarIrako khoTe kArya meM lagAnA zarIra nirvartanA kahalAtI hai| upadhinirvartanA-upakaraNoMkA nirmANa, jinake dvArA jIvoMko bAdhA ho athavA jinake nirmANa meM ho jova ghAta hotA hai use upadhi nirvartanA kahate haiM / nikSapake cAra bheda haiM-sahasAnikSepa-kisI bhI vastuko zoghratA se rakhanA / adRSTanikSepa-binA dekhe aura zoghratAse bastuko rakhanA / duISTanikSepa asAvadhAnIse vastuko rakhanA / apratyavekSaNanikSepa binA dekhe sIdhe ho vastuko rakhanA / / 842 / / vizeSArtha-- nirvartanAke do bheda haiM zarIra nirvartanA, upadhi nirvartanA / zarIra kI daSTa kArya meM pravRtti honA zarIra nirvartanA hai aura upadhi upakaraNoM ke nirmANa aura prayogameM hiMsA honA upadhi nirvartanA hai / tatvArtha sUtra granthameM chaThe adhyAyake nauveM sUtra meM Agata nirvartanA zabdake TokAkAra ne mUlaguNa nirvartanA aura uttaraguNa nirvartanA aise do bheda kiye haiM / zarIra mana, vacana, zvAsocchvAsako racanA mUlaguNa nirvartanA hai aura kASTha, miTrI Adise citrAdiko racanA uttara guNa nirvartanA hai| nikSepake cAra bheda
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 249 AhAropadhibhedena dvidhA saMyojanaM matam / cuHsRSTAH svAntavAphkAyA nisargastrividho mataH / / 843 / / aura unake lakSaNa isa maraNakaDikAmeM aura tattvArthasUtrakI TIkA donoMmeM samAna haiN| saMyoga tathA nisargake bheda ina graMthoM meM samAna pAye jAte haiM / saMyogake do bheda haiM bhaktapAna saMyoga aura upakaraNa saMyoga / tattvArtha sUtra meM AhAra aura pAnIkA milAnA bhaktapAna saMyoga hai aura kamaMDalu AdikA anyake upakaraNase zodhana karanA upakaraNa saMyoga aisA kahA hai, bhagavato ArAdhanAkI TIkA isakA acchA khalAsA kiyA hai ki AhAra aura pAnIphA aisA saMyojana ki jisa saMyojanase sammUrchana jIvoMko utpatti ho / isIprakAra upakaraNa saMyogameM upakaraNakA parasparameM milAnA mAtra nahIM kintu isataraha milAnA ki jisase jIva pIr3A saMbhava hai, jaise zIta sthAna meM rakhe hue kamaMDalu Adiko dhUpa Adise tapta huI pochIse mArjana karanA, pustakakA mArjana karanA ityAdi / isase zItasthAna aura uSNasthAnake sammUrcchana jIvoM kA vyAghAta saMbhava hai / nisargake tIna bheda haiM manako duSTa pravRtti manaHnisarga hai, vacanako duSTa pravRtti vacananisarga hai aura kAyako duSTa pravRtti kAyanisarga hai / tattvArthasUtrakI sarvArtha siddhi Adi TokAmeM nirvartanAke jo bheda aura lakSaNa kiye haiM evaM saMyogake bheda tathA lakSaNa kiye haiM unameM yaha spaSTa nahIM hotA ki nirvartanA Adi mAnavake adhikaraNa kisa prakAra haiN| kintu isa graMtha meM spaSTa ho jAtA hai / Asravake AdhAra yA adhikaraNa do haiM, jovAdhikaraNa aura ajovAdhikaraNa, jova yA jIvake bhAva evaM kriyAke AdhArase jo Asrava hotA hai vaha jIvAdhikaraNa hai aura ajIvako kriyAka AdhArase jo Asrava ho vaha ajobAdhikaraNa hai / joSAdhikaraNake saMraMbha Adi bheda kiye ve isataraha haiM ki puNyAsrava aura pApAsraba donoMke liye hetu haiN| kintu ajIvAdhikaraNake nirbatanA Adi bheda batAye haiM una bhedoMkA varNana jo tattvArtha sUtrakI TIkAmeM hai usase spaSTa nahIM hotA hai ki ve Asravake AdhAra kisaprakAra haiN| isa graMtha meM nirvartanAdikA varNana isataraha hai ki ye pApAsravake AdhAra kisaprakAra hote haiM yaha spaSTa ho jAtA hai / jIvAdhikaraNa aura ajIvAdhikaraNa donoMmeM hisArUpa pravRtti batAyI hai / saMraMbha Adi prAyaH hiMsAke heturUpa haiM / nirvartanA Adi bhI isorUpa hai| yaha ThIka bhI hai kyoMki pApoMmeM pramukha pApa hiMsA hai, anya pApa isameM garbhita ho sakate haiN| ajIvAdhikaraNa ke nirvartanA aura nikSepake bheda tathA lakSaNa batAkara aba saMyoga aura nisargake bheda evaM lakSaNa kahate haiM-pAhAra aura pAnakA paraspara isataraha milAnA
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 ] maraNakaNDikA nAstIndriyasukhaM kiMcijjIvahisAM vinA yataH / nirapekSastatastasminna hisAM pAti pAvanIm / / 844 // kaSAyakalaSo yasmAjjIvAnAM kurute vadhama / niHkaSAyo yatistasmAdahiMsArakSaNakSamaH // 845 / / zayanAsananikSepa grahacaMkramaNAviSu / sayaMtrApyapramattasya jIvatrANaM vrataM yateH // 46 // viveka niyatAcAraprAsukAhArasevini / manovAkkAya gupte'sti dayAnatamakhaMDitam / / 847 / / prAraMbhe'Ggivadha janturaprAsukaniSevaNe / pravartate'numode ca zazvajjJAnarati binA // 848 / / jisase jIva bAdhA ho baha AhAra pAna saMyoga hai aura pIchI kamaMDala pustaka Adi upadhi yA upakaraNoMkA paraspara meM isataraha milAnA jisase jIva bAdhA ho vaha upadhi saMyoga hai| nisargake tIna bheda haiM manakI duSpravRtti, vacanakI duSpravRtti aura kAyakI duSpravRtti / / 843 / / jisa kAraNa se indriya sukha joba hiMsAke binA prApta nahIM hotA usa kAraNa se jo indriya sukhakI apekSA nahIM karatA vaha pavitra ahiMsAkA pAlana karatA hai arthAt ahiMsAkA pAlana karane ke liye indriyake sukhoMkA tyAga Avazyaka hai| jisa kAraNase kaSAyase kaluSita cittavAlA vyakti jIvoMkA vadha karatA hai usakAraNase kaSAya rahita muni ahiMsA ke pAlane meM samartha mAnA jAtA hai / / 844 / / 845 // zayana, Asana, kisI vastukA rakhanA, uThAnA, bhramaNa ityAdi sabhI kriyAoMmeM apramatta munikA jIva rakSAvata hai arthAta ina saba kriyAoMko karate samaya pramAdako chor3akara jovoMko rakSA karanA yahI munikA vrata (ahiMsA vrata) hai / / 846 / / jo muni viveka pUrvaka AcaraNa karatA hai prAsuka AhArakA sevana karatA hai, mana, vacana, kAyako gupta-vaza meM rakhatA hai usa munirAja meM vyAprata arthAt ahiMsAvata akhaMDita mAnA jAtA hai / / 847 / / / ___ yaha jIva satat jJAnameM rati arthAt lagana nahIM honeke kAraNa prANivadhameM, AraMbha meM, aprAmuka AhArameM pravRtti karatA hai tathA inameM pravRtta hue anya jIvoMkI anumodanA karatA hai arthAt jJAnAbhyAsameM yadi lagana-ruci nahIM hai to vyartha ke AraMbha AdimeM mana jAtA hai vacanAdise bhI pravRtti karatA hai / / 4 / /
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 251 muninAnicchatA loke duHkhAni dhRtaye sadA / upayogo vidhAtavyo jovatrANavate paraH // 846 / / chaMda-zAlinIapyekAhavyApakena prakRSTaHprAptaH pANaH prAtihArya surebhyH| ekenava prANirakSAvratena kSiptaH karo'nekanakaughamadhye // 50 // jo isalokameM duHkhoMko nahIM cAhatA hai usa muniko dhairya pUrvaka sadA hI ahiMsA pratameM upayoga lagAnA cAhiye / / 849 / / eka dinake prANirakSA tase caMDAla devoMke dvArA prAtihAryako prApta huA thA aura eka hI hiMgAme krUra rAjapatra aneka nakose yukta jalAzayameM pheMkA gayA thA / / 50 // yamapAla caMDAlakI kathA podanapurameM rAjA mahAbala rahatA thA eka bAra usane naMdIzvara parva meM ATha dina ke liye jova ghAta evaM mAMsa niSedha samasta nagarameM ghoSita kiyaa| eka dina rAjAke putrane hI meMr3heko mArakara khA liyA kyoMki vaha mAMsalolapo thaa| usake kRtyakA jaba rAjAko patA calA taba usane unheM kaThora prANa daNDako sajA do| nyAyapriya rAjAkA nyAya sacamuca meM sabake liye samAna hotA hai / kumArako vadha sthAna para le jAneko kahA aura caMDAlako mAraneke liye bulAyA gayA, vaha dina caturdazI tithikA thA, yamapAlane eka munise caturdazIke dina hiMsA nahIM karanekA niyama liyA thA / usane apane niyamapara aDiga rahate hue phAMso dene ko manA karate hue kahA ki merA Aja ahiMsAvata hai maiM yaha kAma nahIM kara sakatA / rAjAko krodha AyA / rAjAne kahA ki ina donoMko le jAkara zizumAra tAlAbameM poTalI bAMdhakara pheMka do / rAjAjJAke anusAra karmacAriyoMne donoMkI pRthak pRthak poTalI bAMdhakara tAlAba meM DAla dI / yamapAlake ahiMsAvatake prabhAvase usako devoMne jalase nikAlakara siMhAsana para biThAyA aura usake ahiMsA vratameM dRr3ha rahane kI bhUri-bhUri prazaMsA kii| jo pApo mAMsalolupI rAjakumAra thA, usako to saba magaramaccha khA gaye / isa prakAra eka dinake ahiMsAvatase caMDAla bar3I bhArI vibhUti aura Adarako prApta huA to jo vidhipUrvaka pUrNa
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 ] maraNakaNTikA chaMda-baMzasthaparI saparyA dadaMtI niratyaye nivezayantI adhayAcite pave / karotyahiMsA jananIva pAlitA sukhAni sarvANi rajAMsi dhundhatI // 851 // // iti ahiMsA mahAvrataM / mucAsatyaM vacaH sAdho ! caturbhedamapi vidhA / saMyamaM vivadhAno'pi bhASAdoSeNa bAdhyate // 852 / / prathamaM tadvaco'satyaM yat sataH pratiSedhanam / akAle maraNaM nAsti nasaNAmiti yadvacaH / / 853 // ahiMsA mahAnatakA pAlana karegA usa munike viSayameM kyA kahanA ? vaha to nirvANako prApta karatA hai| ahiMsAvatake varNanakA upasaMhAra __ yaha ahiMsA rUpa jananI zreSTha pUjAko detI hai, budhajanoMke dvArA yAcita aise avinAzI padameM praveza karAtI hai| pApoMkA nAza karAtI huI sarva sukhoMko karatI hai isataraha ahiMsAkA pAlana karanepara icchita phala milate haiM / / 851 / / satya mahAtakA varNana he sAdho ! tuma mana, vacana, kAyase cAra prakArake asatyakA tyAga karo, saMyama ko dhAraNa karate hue bhI yaha jIva bhASAdoSa-asatya rUpa doSase karmadvArA bAdhita hotA hai arthAt saMyama pAlana-ahiMsAkA pAlana karanepara bhI yadi asatya bolatA hai to usake karmabaMdha avazya hotA hai / / 852 / / cAra prakArakA asatya kauna hai so batAte haiM pahalA asatya vaha hai jo sat maujUda vastukA niSedha karatA hai, jaise manuSyoMke akAlameM maraNa nahIM hotA aisA kahanA prathama koTikA asatya hai kyoMki Agama (tathA tarkase) meM manuSyake akAla maraNa honekA kathana hai aura yaha vacana usa sat kA apalApa karatA hai ataH asatya hai / / 853 / /
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ [253 anugiSTi mahAdhikAra kalazo'stIti yabhUte dravyAdInAM catuSTayama / aparyAlocya yatproktamabhUtodbhAvakaM jinaH // 54 // dvitIyaM tadvaco'satyamabhUtodbhAvanaM matam / astyakAle surANAM ca mRtyurityevamAdi yat // 855 / / tRtIyaM tadayo'satyaM yavanAlocya bhASate / padArthamanyajAtIyaM gaurvAjItyevamAdikam // 856 // sAvadhaM gahitaM bAkyamapriyaM ca manoSibhiH / triprakAramiti prokta turIyakamasUnRtam // 857 / / ---- --- athavA dravya, kSetra, kAla aura bhAva isa catuSTayakI apekSAoMkA vicAra na karake jo ghaTa pahale thA usako vartamAnameM hai aisA kahanA abhUta udbhAvaka asatya vacana hai aisA jinendra bhagavAna ne kahA hai / / 854 // bhAvArtha--ghaTa pahale thA usako abhI hai aisA kahanA kAlako apekSA kiye binA kahA gayA ataH yaha asatya hai, amuka kSetrameM hai aura amuka kSetrameM nahIM hai isakA kacha vicAra nahIM karanA viparota bolanA kSetrako apekSA asatya hai, isIprakAra kRSNa varNakA ghaTa hai to bhI usakA sarvathA niSedha karanA ki ghaTa hai hI nahIM ityAdi rUpase pahale asatyake vikalpa saMbhava hai / abhUtake udbhAvana rUpa dUsarA asatya vaha hai ki devoMke akAlameM maraNa hotA hai aisA kahanA / AgamameM devoMka akAlamaraNakA niSedha hai ataH usakA astitva kahanA asatya vacana hai isIprakAra anya udAharaNa bhI samajhanA / / 855 / / padArtha anya jAtikA hai aura usako anya jAtikA kahanA tosarA binA soce kahA gayA asatya hai / jaise baila hai use yaha ghor3A hai aisA kahanA isotaraha anya udAharaNameM lagA lenA // 856 / / cauthe asatyake manISiyoMne tIna bheda batAye haiM, sAvadha vacana, gahita vacana aura apriya vacana / / 857 / /
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 ] marAkaNDikA karkazaM niSThuraM hAsyaM paruSaM pizunaM vacaH / IrSyAparamasaMbaddha hitaM sakalaM matam // 858 // prANighAtAdayo dhoSAH pravartate yato'khilAH / / sAvadhaM tadvaco jJeyaM vidhAraMbhavargakam // 56 // avajJAkAraNaM baraM kalahaM trAsavarddha kama / prazravyaM kaTakaM jJeyamapriyaM vacanaM budhaH // 860 // rAgadvaSa mada krodha lobhamohAdisaMbhavaM / vitathaM vacanaM heyaM saMyatena vizeSataH // 861 // viparItaM tataH satyaM kAle kArye mitaM hitam / nirbhaktAvikathaM mahi tadeva vacanaM zRNu // 862 / / narasya caMdana caMdracaMdrakAMtamaNirjalam / na tathA kurute saukhyaM vacanaM madhuraM yathA // 863 / / karkaza, niSTura, hAsyamizrita, paruSa, cugalI, IrSAparaka aura asaMbaddha ye saba vacana gahita kahe jAte haiM // 858 / / jisa vacanase prANI vadha Adi akhila doSa utpanna hote haiM vaha sAvadha vacana hai jo ki SaTkAya jIvoMke AraMbhakA kathana karatA hai / / 856 / / avajJAke kAraNa rUpa vacana, vaira, kalaha, trAsako bar3hAnevAle vacana, nahIM sanane yogya vacana, kaTaka vacana ye saba apriya vacana haiM, aisA buddhimAn kahate haiM / / 860 // rAga, dveSa, mada, krodha, lobha, mohAdise utpanna huA asatya, vacana, saMyata dvArA vizeSa rUpase tyAjya hai / / 6 / / Upara kahe gaye saba prakArake asatya vacanase viparIta jo satya hai aise satya vacanako yathA samaya kAryavaza hita aura mitarUpa bolanA cAhiye tathA jo bhojana kathA Adi vikathAse rahita hai aisA vacana he mune ! tuma bolanA aura aise hI vacanako sunanA / / 862 / / isa manuSyako caMdana, candramA aura candrakAMta maNise utpanna huA jala vaisA sukha (zItalatA) nahIM karatA hai jaisA madhura vacana sukha zAMti karatA hai, zItalatA pradAna karatA hai / / 863 / /
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [255 sthakoye parakIye vA dharmakRtye vinazyati / tvamapRSTo vadAnyatra pRSTa eva sadA dhara' / / 864 // garvati RSayaH satyaM yavidyA nikhilAH kRtaaH| tamlecchasyApi sidhyanti sarvakA sasyavAdinaH // 6 // vahyate na hutAzena na nimajjati vAriNi / dhanyaH satyabalopeto naro nadyApi nohyate / / 866 / / bazyA bhavaMti sattyena devatAH praNamAnti ca / vimocayanti satyena grahataH pAMti ca sphuTam // 6 // naro mAsava vizvAsyaH pUjyo gururivAkhile / satyavAvI priyo mityaM svabaMdhuriva jAyate / / 868 / bhASamANo naraH satyaM labhate protimattamAma / budhAnaMdakarI kIti zazAMkakarasudarAm / 6 / / - .....-..- ...... ... . he yate ! svakIya yA parakIya dharmakAryakA yadi nAza ho rahA ho to usa samaya tuma binA pUche, binA kahe bolanA aura anya samayameM pUchane para hI bolanA / / 864 / / RSIjana satya ho bolate haiM unake dvArA nikhila vidyAyeM ko gayo haiM, ve vidyAyeM satyavAdI mlecchako bhI siddha hotI haiM arthAt yadi mAnava mleccha hai kintu satyabhASI hai to usako bhI vidyA siddha ho jAtI hai phira anyakI bAta kyA? / / 865 // satya vacana rUpa bala jisake pAsa hai vaha dhanya manuSya agni dvArA nahIM jalatA hai, pAnI meM nahIM batA, bar3e begase bahanevAlI nado use bahAke nahIM le jA sktii||866|| satyase devatA vaza ho jAte haiM namaskAra karate haiM, satyake kAraNa devatA grahapizAcase chur3avA dete haiM aura rakSA karate haiM / / 867 / / satyavAdI manuSya mAtAke samAna sabake dvArA vizvasanIya hotA hai, guruke samAna pUjya hotA hai aura nitya hI baMdhuke samAna priya hotA hai // 868 / / satya bolane vAlA manuSya uttama prItiko prApta karatA hai aura vidvAn ko AnaMda karanevAlI candra kiraNake samAna sudara kIrtiko satyavAdI hI prApta karatA hai // 86 //
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 ] maraNakaNDikA guNAnAmAlayaH satyaM masyAmAmaya gAdhiH / pramANamasti satyena jito'pi guNaH paraH // 870 / / saMpayaMte guNAH satye saMyamo niyamastapaH / saMyato'pi mRSAvAvI jAyate tRNato laghaH // 871 // muDo jadI zilo nagnazcIvarI jAyatAM naraH / viDaMbanAkhilA sAsya vitathaM yadi bhASate / / 872 / / kAlakaTaM yathAnnasya yauvanasya ghathA jarA / guNAnAM viddhi sarveSAM nAzakaM viptathaM tathA 11873 // svamAturapyavizvAsyo mRSAbhASaNalAlamaH / zeSANAM kimu lokAnAM na zariva jAyate // 874 // ekanAsatyaghAkyena satyaM balapi hanyate / sarvatra jAyate nityaM zaMkito'satyabhASakaH // 875 // - - -- . satya guNoMkA Alaya hai, jaise machaliyoMkA pAlaya-sthAna samudra hai, anya guNoMse rahita honepara bhI eka satyase manuSya pramANabhUta mAnA jAtA hai / / 870 // satya ke honepara sarvaguNa prApta hote haiM saMyama, niyama aura tapakI siddhi hotI hai, saMyata bhI yadi muSAvAdI hai to vaha tRNase hIna ho jAtA hai ||871 / / yaha manuSya cAhe muDana kara leve, jaTA dhAraNa kare, nagna ho jAya, gerUA Adi vastra pahane, kintu yadi vaha asatya bolatA hai to usakA muMDana Adi saba hI kArya viDaMbanA mAtra ho jAtA hai / / 872 / / jaise annakA nAzaka kAlakUTa viSa hai, yauvanakI nAzaka jarA hai, vaise sarva guNoM kA nAzaka asatya bhASaNa hai / / 873 / / jhUTha bolanekI jisakI Adata hai aise manaSyapara svayaMkI mAtA bhI vizvAsa nahIM karato to phira zeSa logoMkA vaha zatruke samAna kyA nahIM hogA ? hogA ho / 1874 / / eka asatya vAkya dvArA bahutasA satya bhI naSTa ho jAtA hai| asatyabhASI mAnava sarvatra sadA zaMkita banA rahatA hai arthAta asatyavAdIko sadA zaMkA rahatI hai ki merA asatya prakaTa na ho jAya / / 875 / /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra prayo bhayaM vaizmakItirmaraNaM kaliH / vivAdo matsaraH zokaH sarve'satyasya bAMdhavAH ||876 // zrAyAsa rasanA cheda sarvasvaharaNAdayaH 1 satyena labhyaMte parana narakAvaniH / / 877 / / kalilasyAsravadvAraM vitathaM kathitaM jinaH / niSpApo hi vasustena zritena narakaM gataH // 878 [ 257 avizvAsa, bhaya, bera, akotti, maraNa, vivAda, viSAda, matsara aura zoka ye saba asatyake baMdhujana haiM / / 676 / / asatya bolanese isa loka meM mahAbhayAnaka kaSTa jihvA cheda aura sarvasva haraNa ho jAtA hai aura paralokameM narakagatikI prApti hotI hai ||877|| asatya pApoMkA astra dvAra hai aisA jinendra dekhane kahA hai, kyoMki isakA Azraya lenese niSpApa vasu rAjA narakameM gayA ||878|| rAjA vasukI kathA svastikAvatI nagarImeM rAjA vizvAvasu rAjya karatA thA usake putrakA nAma vasu thA / vasu rAjaputra eka brAhmaNa putra nArada ye kSIrakadaMba upAdhyAyake pAsa par3he the, upAdhyAyakA putra parvata bhI una donoMke sAtha par3hA, samaya para kSIrakadaMbane dIkSA lI, rAjA vizvAvasu ne bhI dokSA lii| aba vasu rAjA bana gyaa| eka dina parvata aura nArada meM "arjeryaSTavyaM" isa zAstra vAkya para vivAda huA, pApI parvatane isa vAkyakA artha bakaroMse havana karanA arthAt pazuyajJa karanA aisA kiyA aura dayAlu nAradane purAne dhAnyoM se havana karanA aisA kiyA / nAradakA artha karanA bilakula satya thA / parvatakA kahanA jhUThA thA / donoM vivAda karate hue rAjA vasuke pAsa pahu~ce donoMne apanI bAta rakho / yadyapi rAjA jAna rahA thA ki nAradakA kahanA satya hai to bhI usane parvatakI pakSa lI kyoMki vaha parvatakI mAtAse vacanabaddha huA thA ki maiM parvatako pakSameM bolU~gA / jaba rAjasiMhAsana para baiThe hue parvatako pakSa lekara vasu jhUTha bolatA hai to usa mahApAparUpa asatya bhASaNase usakA siMhAsana pRthvI meM dhasa gayA aura vasu vahA~para ghuTakara tatkAla marA aura naraka meM calA gyaa| isataraha asatya ke kAraNa ghora yAtanA vasuko bhoganI pdd'ii| 1 vasurAjAko kathA samApta |
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 ] maraNa kaNDikA prasatyavAdino doSAH paratrApi bhavanti te / muMcato'pi prayatnena maSAbhASAdidUSaNam // 7 // ye saMti vacane'loke doSA duHkhavidhAyinaH / ta eva kathitA jainaH sakalAH karkazAvikAH // 880 // asatyamocino doSA mucaMti sakalA ime / / tadvipakSA guNAH sarve labhyante budhapUjitAH // 881 / / chaMda :bhavabhayavicayanavitathavimocI nirupamasukhakarajinamatarocI / paramaM svayati kalilamazeSaM cazayati muninutavacanavizeSam / / 882 // iti satyamahAvataM / isa loka meM jo asatyavAdI haiM usake avizvAsa Adi jo doSa batAye haiM ve paraloka meM bhI hote haiM bhale hI vahA~ paralokameM asatya Adi ko prayatnase chor3ane vAlA ho arthAt yahAM asatya bhASaNa kiyA aura paralokameM nahIM kiyA to bhI usapara Aropa hotA hai ki isane jhUTha bolA thA, isapara koI vizvAsa nahIM karatA thA ityAdi 11879 / / asatya vacanameM jo duHkhadAyI doSa hote haiM ve hI saba doSa karkaza, kalaha Adi rUpa vacanoM meM hote haiM aisA jinendra ne kahA hai / / 880 // jo asatyakA tyAgI hai usake pUrvokta avizvAsa Adi saba doSa chUTa jAte haiM aura una doSoMse viparIta vizvAsapAtra honA, virodha nahIM honA, sarvapriya honA ityAdi jJAnI puruSoMke dvArA pUjita rUpa sarvaguNa prApta hote haiM / / 881 / / saMsArake bhaya samUhakA kAraNa jo asatya hai usa asatyakA jo tyAgI hai aura nirupama sukhakara aise jinamatako jo ruci karatA hai aisA vaha mahApuruSa-muni sarva pApoMko dUra karatA hai athavA pApako naSTa karane ke liye baha dava-agni ke samAna hai, tathA muni dvArA stutya aise vacana vizeSako vaha satyavAdI baza karatA hai / / 882 / / satya mahAvatakA varNana samApta /
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 256 anuziSTi mahAdhikAra bahvalpaM ca paradravyamahattaM mA grahIstriyA / pratasya dhvaMsane zakta' baMtAnAmapi zoSanam // 853 // dUrasthitaM phalaM rakta yathA tRpto'pi markaTaH / grahItu dhAvate eSTvA bhUyo yadyapi mokSyati / / 884 / / sathA nirIkSate dravyaM yadyattattajjighRkSati / jIvastrilokalAme'pi lobhagnasto na tRSyati // 8 // yathA vivartate vAtaH kSaNena prathate yathA / prayate kSaNato lobhastathA maMdo'pi dehinaH // 886 // pravaddha ca sAto sone kRyAkRtyavicArakaH / svasya mRtyumajAnAnaH sAhasaM kurute paraM // 7 // sarvopyatha hRte dravye puruSo gatacetanaH / zaktividdha iva sthAnte sadA duHkhAyate tarAm / / 8 / / he sAdho ! tuma bahuta ho yA alpa kisI bhI paradravyako mana, vacana, kAyase binA diye grahaNa mata karanA, dAMtoMkA zoSana karane vAlo vastu bhI yadi binA diye lI jAya to vaha vratakA nAza karane meM samartha hai / / 883 / / jaise tRpta huA bhI baMdara hai kintu vaha dUra meM sthita lAla phalako dekhakara grahaNa karaneke liye daur3atA hai bhale hI poche chor3a degA / vaise lobha grasta jIva jo jo vastu dekhatA hai usI usIko grahaNa karanA cAhatA hai, vaha to tIna lokakA lAbha honepara bhI tRpta nahIM hotA hai / / 884885! jaise vAyu kSaNameM bar3hatI hai vistIrNa hotI hai vaise jIvakA maMdabhI lobha kSaNa mAtra meM bar3hatA hai tIna hotA hai ! / 886 / / isataraha lobhake vRddhiMgata ho jAnepara kRtya aura akRtyako vicArane vAlA puruSa apano mRtyuko nahIM jAnatA huA ati sAhasa karatA hai / / 887 / / dravya ke curAye jAnepara sarva hI puruSa mRtyu jaso avasthAko prApta hotA hai, vaha sadA mana meM atyaMta duHkhakA vedana karatA hai, jaise zakti nAmake zastrase viddha huA puruSa atyaMta duHkhI hotA hai / / 888 //
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26. ] maraNakaNDikA draviNe grahilIbhUya mriyate'tha hRte naraH / hAkAramukharaH kSipraM nRNAmoM hi jIvitam 6 // vizaMsi parvase'mbhodhau yuddhadurgavanAviSu / tyajati pradhyalobhena jIvitaM bAMdhavAnapi // 6 // vidyamAne dhane lokA jIvanti sahabaMdhubhiH / tasminnapahRte teSAM sarveSAM jIvitaM hRtam // 861 // na vizvAso dayA lajjA saMti caurasya mAnase / nAkRtyaM dhanalubdhasya tasya kicana vidyate // 2 // aparAre kRte'pAla po koNi jApate / baMdhavo'pi na caurasya pakSe saMti kadAcana // 13 // dhana ke cUrAye jAne para yaha manuSya pAgala hokara hA hA kAra karatA huA zIghra hI mara jAtA hai, kyoMki manuSyoMkA jIvana dhana hai / / 886 / / ghanake lobhase ye saMsArI prANI parvata para car3ha jAte haiM, samudra meM praveza karate haiM, yuddha bhUmi, durga, vanAdimeM praveza kara jAte haiM aura jIvana tathA baMdhujanoMko bhI chor3a dete haiM / / 860) parake dhana curAnepara isaprakAra vaha jIva kaSTa uThAtA hai jisakA ki dhana coromeM gayA hai, isataraha AcArya deva corIse honevAlI mahAn hAniko dikhalA rahe haiM / Age aura bhI kahate haiM ki yaha saMsArI loka dhana honepara baMdhujanoMke sAtha sukhapUrvaka jIvita rahate haiM, aise usa dhanake apaharaNa karanepara sabhI baMdhujanoMkA jIvana hI apaharaNa kiyA aisA samajhanA cAhiye arthAt jisane kisIko corI ko usane usakA aura usake samasta parivArake jIvana kA nAza kiyA aisA samajhanA cAhiye / / 891 / / corake manameM vizvAsa dayA aura lajjA nahIM rahatI hai, usa dhana lobhIke to koI akArya hI nahIM rahatA jisako ki vaha nahIM kare / / 892 / / yadi koI hiMsA Adi anya aparAdha kare to usake pakSa meM loka kadAcita ho jAte haiM kintu corake pakSameM bAMdhava bhI nahIM hote haiM / / 893 / / anya koI doSa karane para
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 261 vitaraMti janAH sthAnaM do'nyatra kRte sati / steye punarna mAtApi puSpAtakadAyini // 864 // vradhyApaharaNaM dvAraM pApasya paramiSyate / sarvebhyaH pApakAribhyaH pApIyAMstaskaro mataH / / 865 / / prAzrayaM svajanaM mitraM durAcAro malimlucaH / sarva pAtayate doghe duSSame duryazasyapi // 866 / / SadhaM baMdhaM bhayaM rocaM sarvasvaharaNaM matim / viSAdaM yAtanA loke taskaro labhate svayam / / 867 // zaMkamAnamanA nidrAM taskaro jAtu nAznute / kuraMga iva vitrasto vIkSate sakalA dizaH // 19 // prAkarNya bhUSikasyApi zabdaM zaMkita mAnasaH / dhAvate sarvataH sadyaH skhalansvamaraNAkulaH ||6|| -- -. . . - - --. -.... -... ..loka usa sadoSa ko rahane hetu sthAna dete haiM kintu atyaMta pApadAyaka corIke karanepara usa corako mAtA bhI rahane ke liye sthAna nahIM detI hai / / 894 // __ pApakA sarvotkRSTa dvAra parAye dhanako curAnA hai / samasta pApI jIvoM meM adhika pApI cora hai aisA mAnA gayA hai / / 865 / / caurakA durAcAra arthAt coro rUpa jo pApa hai vaha usake sarva ho Azrayabhata svajanako aura mitrako bhI bhayaMkara doSa-kaSTa aura apayazameM DAla detA hai / / 866 isa loka meM cora svayaM bagha, baMdha, bhaya, rodha, sarvasvaharaNa, maraNa, viSAda aura yAtanAko prApta hotA hai / / 897 // cora zaMkita manayukta huA kadAcit bhI nidrAko nahIM le pAtA / vaha hiraNake samAna bhayabhIta huA saMpUrNa dizAoMko dekhatA rahatA hai (ki kahIMse koI pakar3aneko na AjAya) / / 18 / / cora sadA hI zaMkita manayukta huA cUheke zabdako sunakara tatkAla maraNako zaMkAse Akula ho skhalita huA cAroM tarapha daur3ane laga jAtA hai // 899 //
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 ] maraNakaNDikA pravatte tRNamAtre'pi gRhote saMyato'pi nA / apratyeyo yathA stenastuNato jAyate laghuH ||600 // vidhAya puruSaH steyaM nArakI vasati gataH / sahate vedanAstatra cirakAlaM suduHsahAH // 601 / / labhate vAruNaM duHkhaM stenastiryaggatAvapi / prApnoti prAyazaH pApo yonoM nIcAmasau ciram // 602 / / nusve'hatA hRtA vArthAH palAyate'khilAH svayam / na cIyaMte prayatne'pi svayaM yAsyati vA tataH // 603 // zrIbhUtimahatIM pu pitAnAm / paradravyarato dInaH prapede vIrghasaMsatim // 604 // koI saMyamI muni hai aura vaha binA diye tinake mAtrako bhI grahaNa karatA hai to corake samAna avizvasta ho jAtA hai tathA tRNase bhI hIna ho jAtA hai // 10 // jo puruSa corI karatA hai vaha naraka meM jAtA hai aura vApara cirakAla taka ghora vedanAko sahatA hai // 601 // cora tiyaMcatimeM bhI dAruNa duHkha uThAtA hai / yaha pApI prAyaH nIca yoniko hI cirakAla taka prApta karatA hai / / 902 / / caurya pApa karanevAlA vyakti kadAcit marakara punaH manuSya bhI ho jAya athavA aneka gati meM bhramaNa kara kadAcit punaH manuSya ho jAya to usakA dhana corI meM calA jAtA hai athavA binA corIke saMpUrNa dhana apane Apa naSTa ho jAtA hai| kitanA bhI prayatna karo kintu usakA dhana bar3hatA nahIM, jo hai vaha svayaM calA jAtA hai / / 103 / / parAye ghanameM Asakta huA zrIbhUti nAmakA brAhmaNa nagarameM bar3I bhArI viDaMbanA tiraskArako prApta karake dIna humA aMtameM dIrgha saMsArako prApta huA arthAt bahuta kAlataka saMsArameM bhramaNa karatA rahA / / 604 // zrobhUtiko kathAbharatakSetrake siMhapura nagarameM siMhasena rAjA rahatA thA, usakI rAnIkA nAma rAmadasA aura purohitakA nAma zrIbhUti thaa| zrIbhUti janeUmeM kaiMcI bAMdhakara ghumA
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 263 anuziSTi mahAdhikAra ete doSA na jAne para nigarale / tavipakSA guNAH santi subarA datta bhojinaH / / 605 / / iMdrarAja gRhasvAmi devatAsamarmibhiH / vitoNaM vidhinA grAhya ratnatritayavardhakam // 606 // - - - karatA aura kahatA thA ki yadi maiM asatya bola jAU~ to isa kaicose apanI jIbha kATa dUgA / isase usakI satyavAdIse satyaghoSa hai aisA nAma prasiddha huA / eka dina eka samudradatta seTha usake pAsa bahumUlya pAMca ratna rakhakara kamAne ke liye videza gayA, kamAkara jahAja meM baiThakara ArahA thA ki jahAja Daba gayA, kisI lakar3Ike sahAre seTha kinAre pahu~cA / vaha apane ratna leneke liye satyaghoSake pAsa gayA kintu usane kahA tumhAre koI bho ratna mere pAsa nahIM hai, isaprakAra kahakara zrIbhUti-satyaghoSane bicAreko gharase nikAla diyA / vaha rotA huA nagarameM ghUmane lagA, vaha eka bAta kahatA jAtA thA ki isa satyaghoSane mere pAMca ratna liye haiM, vaha pratidina rAjamahalake pAsake vRkSapara baiThakara yahI bAta kahatA / eka samaya rAnI rAmadattAne socA ki yaha pAgala nahIM hai, roja eka hI bAta karatA hai, isakI parIkSA karanI cAhiye, rAmadattAne satyaghoSako juAmeM harAkara usakI janeU ghara meM bhejakara cupakese ratna maMgA liye| rAjAne unako aura ratnoMmeM milAkara samudradatta ko dikhAye, usane apane ho ratna liye usase rAjAko nizcaya huA ki yaha satya kaha rahA hai / phira rAjAko zrIbhUti para bar3A krodha aayaa| usake liye tIna thAla gobara khAnA, pahalavAnoMke tIna mukke khAnA yA samasta dhana denA ye tIna daNDoMmeMse eka daNDa svIkAra karane ko kahA / vaha pApo pahalavAnake mukke khAte hue mara gayA aura narakameM calA gayA / kathA samApta / dattabhojI arthAt zrAvaka dvArA diye hue bhojanako karanevAle munike paradravya kA tyAga kara denese Upara kahe sarva doSa nahIM hote haiM kintu una doSoMke vipakSI jo guNa haiM ve saba prApta hote haiM / / 10 / / sAdhuoMko indra, rAjA, gRhastha, devatA aura sAdharmIjanoMke dvArA vidhipUrvaka diyA gayA evaM ratnatrayako vRddhi karanevAlA aisA padArtha hI grAhya batAyA hai // 906 / /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 ] maraNakaNDikA cheda-baMzasthavimucate yaH paravittamaMjasA nirIkSyamANaM saharA mRdA sadA / ananyasAdhAraNamUtibhUSitaH sa yAti nirvANamapAstakalmaSaH / / 607 / / iti acaurya mahAvataM / abrahma dazadhA tyaktvA rAmAvairAgyapaMcake / niSTa sara cAhi lacaryamanAratam // 608 // nirastAMgAMgarAgasya svavehe'pi virAgiNaH / jove brahmariNa yA caryA brahmacarya tadIyaMte // 10 // gadya-strIrUpAcabhilASastimokSaNavRSyAhAra sevanatatsaMsaktadravyAnurAgatadvArAMganirIkSaNa saskAra saMskArAvaratAtItaratasmaraNAnAgatAbhilaSaNeSTaviSayaniSevaNasvarUpaM dezavidhamabrahma maMtavyam / / 110 // - - ---- --. . -..- -. - . -- jo puruSa parake dhanako miTTI ke samAna dekhatA huA sadA hI bhalIprakArase chor3a detA hai vaha anyameM nahIM pAye jAne vAlI aisI vibhUtise bhUSita huA tathA pApa jisakA naSTa ho cukA hai aisA hokara nirvANako jAtA hai arthAt acauyaM vratake prabhAvase muktiko prApta karatA hai / / 607 / iti caurya varNana samApta / atha brahmacarya varNana hai kSapaka ! tuma dazaprakArake abrahmakA tyAga karake pAMca prakArake strI saMbaMdhI vairAgya meM mana ko lagAkara satat brahmacarya vratakI rakSA karo / / 608 / / apane aura strIke zarIrake rAgako jisane naSTa kara diyA hai aise virAgI muni ke apane AtmArUpa brahma meM jo caryA hotI hai use brahmacarya kahate haiM // 606 / / aba dasa prakArakA abrahma gadyase batAte haiM-strIke manohara rUpa dekhaneko abhilASA honA yaha abrahmakA pahalA bheda hai, bastimokSaNa-liMgameM vikAra honA, vRSyAhAra sevana, gariSTha AhArakA sevana, stroke dvArA saMsakta hue zayyA AdimeM
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 265 ApAte madhuraM ramyamabrahma vazadhApyavaH / bipAke kaTukaM jJeyaM kipAkamiva sarvadA // 11 // doSAH kAmasya nArINAmAzaucaM vlsNptiH|| saMgadoSAzca kurvati strIvairAgyaM tapasvinaH / / 12 / / dRzyate bhavane doSA yAvanto duHkhadAyinaH / puruSasya kriyante te sarve madhunasaMjayA // 13 // chaMda-moTakadhyAyati zocati sIvati roditi, valgati bhrAmyati nRtyati gAyati / klAmyati mAdyati ruSyati tuSpati, jalpati kAmavazo vimanA bahu / / 114 / __ - - - - anurAga honA, strIke sundara aMgoMkA nirIkSaNa, strI kA satkAra karanA, strokA vastrAdise saMskAra karane meM AdarabhASa honA, pratIta meM bhoge huekA smaraNa, AgAmIkAlameM bhoganekI abhilASA aura apaneko iSTa laganevAle viSayoMkA sevana karanA ye dasa abrahma haiM // 910 / / ye dasa hI prakArakA abrahma tatkAla to madhura aura ramya mAlUma hotA hai kintu udayakAlameM sarvadA kaTaka phaladAyI hotA hai, jaise kipAka phala tatkAla madhura lagatA hai kintu vipAkameM atyaMta kaTaka-prANoMkA ghAtaka hotA hai / / 611 // kAmake doSa, striyoMke doSa, zarIrake doSa, vRddha saMgati aura saMga-saMgatike doSa isaprakAra ye pAMca bAteM muniko striyoMse vairAgya bhAvako karAne vAlI haiM / / 912 / / Age sarvaprathama kAmake doSoMkA vistAra pUrvaka varNana karate haiM isa saMsArameM jitane duHkhadAyI doSa dikhAyo dete haiM ve saba puruSake maithuna saMjJAse kiye jAte haiM // 613 / / kAmake vaza meM huA vikSipta puruSa apanI iSTa strI kA dhyAna karatA hai, vaha na mile to zoca karatA hai, por3ita hotA hai, rotA hai, bakatA hai, bhramita hotA hai, nAcatA hai, gAtA hai, khinna hotA hai, matta hotA hai, kupita hotA hai, kabho milaneko AzA ho jAya to saMtuSTa hotA hai, vyartha hI bolane lagatA hai tathA usako kabhI pasInA AtA hai,
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 maraNa kaNDikA chaMda-sragviNIsvidyate khidyate tapyate muhyate, yAcate sevate mokte dhAvate / muMcate gauravaM gAhate lAghavaM, ki na mayoM vidhattaM manojAturaH / / 615 // pAsane zayane sthAne magare bhavane vane / svajane'nyajane kAmI ramate nAstacetanaH // 16 // na rAtrau na diyA zete na bhukte na sukhAyate / daSTaH kAmabhujaMgena na jAnAti hitAhite // 617 // kAmAkulitacittasya muhartA vatsarAyate / sarvadotkaMThamAnasya bhavana kAnanAyate // 18 // hastanyastakapolo'sau dono dhyAyati saMtatam / prasvidhati tuSAre'pi kaMpate kAraNaM vinA // 16 // khedita hotA hai, saMtApa karatA hai, mohita hotA hai, yAcanA karatA hai, sevA karatA hai, iSTa strIke dikhanepara harSita hotA hai, daur3atA hai, apane jAti kulAdike gauravako chor3a detA hai, hInatAko prApta hotA hai kAmAtura huA mAnava kyA-kyA nahIM karatA ? saba kucha ayogya kara DAlatA hai // 6146615 / / kAmake dvArA naSTa ho gayI cetanA jisakI aisA kAmI puruSa AsanameM, zayana meM, sthAnameM, nagarameM, bhavanameM, vana meM, svajanameM aura parajana meM kahIM bhI nahIM ramatA hai / / 916 / / na rAtameM sotA hai aura na dina meM bhojana karatA hai na kahIM sukhakA anubhava karatA hai, kAmarUpI sarpa dvArA kATA gayA puruSa hita ahitako nahIM jAnatA hai / kAma vAsanAse Akulita cittavAle manuSyako eka muhartakAla varSa jaisA lagatA hai sarvadA utkaMThita manavAle usa puruSako sudara mahala banake samAna pratIta hotA hai / / 617 / 618 / / yaha kAmI puruSa satat apanI iSTa strIke hAthako kolameM rakhakara dhyAna karatA hai, use tuSAra par3anepara bhI arthAt zItake samaya bhI pasInA Ane lagatA hai aura vaha kAraNake vinA hI kAMpane lagatA hai / / 919 / /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 267 anuziSTi mahAdhikAra paratyagnizikhAjAlevadbhiranivAritaH / sontavidahyate pItastaptastAmrariva // 20 // maMdAyate matiryAti sadyo vacanakauzalaM / mayanena jvareNeva bAdhitasya vitApinA // 21 // kAmyamAnaM janaM kAmI yavA na labhate kudhIH / mumUrSati tadodvigno nagaprapatanAdibhiH // 22 // saMkalpaDika jAtena viSayacchidra vAsinA / rAga vijihvana vRddhacitAmahAkudhA // 23 // daSTakAmabhujagena lajjAnirmokamocinA / varSavaMSTrAkarAlena rativaktreNa nazyati // 24 // kAmI puruSa jisakA nivAraNa azakya hai aise jAjvalyamAna aratirUpa agnike zikhAjAla dvArA antarameM jalatA rahatA hai, mAno usane tapAyA huA tAMbekA pighalA huA rasa hI po liyA ho / arthAt jaise tAMbeke pighale kholate hue rasako pInese aMdara meM bhayaMkara dAha hotI hai vaise kAmarUpI agni dvArA puruSako aMdarameM bhayaMkara dAha hotI hai / / 20 / / kAmIkI buddhi maMda ho jAtI hai, tatkAla hI bacana kauzala naSTa ho jAtA hai, saMtApakAraka madanake jvarase pIr3ita hue puruSako yaha sthiti hotI hai // 421 / / yaha khoTI buddhivAlA kAmI jaba icchita strI janako prApta nahIM kara pAtA taba duHkhI huA parvatase giranA Adi kriyA dvArA maranA cAhatA hai / / 622 / / jo saMkalpa rUpa aMDese paidA huA hai, viSayarUpa vAmImeM bila meM rahatA hai aura baDhatI haI citAse jo mahAkrodhita hai aise rAgadveSa rUpa do jIbhavAle kAmarUpa sarpadvArA jo kATA jA cukA hai, kaisA hai yaha kAmasarpa ? lajjArUpI kAMculI jisane chor3a dI hai, darparUpI bhayaMkara jisakI dAr3ha hai aura ratirUpa mukha hai aise kAmavAsanA rUpa karAla sarpase kATA huA puruSa zIghra hI naSTa ho jAtA hai / / 23 / 624 / /
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 ] marakaNDikA // 25 // zrAzIviSeNa daSTasya saptavegAH zarIriNaH / daSTasya smarasarpeNa jAyaMte daza du:sahA zocati prathame dege dvitIye tAM dikSate / tRtIye nizvasityucaivaMrastuyeM pravartate bahyate paMcame gAtraM bhakta paThe na rocate / prayAti saptame mUrcchAmunmatto jAyate'STame / / 627 / / / / 626 // AzIviSa sarpa dvArA kATe hue prANI ke to sAta hI vega hote haiM kintu kAmarUpI sarpa dvArA kATe hue puruSa ke daza bhayaMkara veMga huA karate haiM || 25 | 1 bhAvArtha - bhayaMkara viSaile sarpa yA AzIviSa nAmake sarpake kATanepara usa viSAkta puruSake zarIra pike udeka rUpa vegasandacAte haiM prathama vegameM usa puruSakA rakta kAlA pIlA ho jAtA hai, netra mukha AdimeM kIr3e cala rahe hoM aisA lagatA hai / dUsare vegameM zarIra meM gAMTheM par3a gayI hoM aisA lagatA hai| tIsare vegameM mastaka bhArI hotA hai tathA netra baMda karatA hai / cauthe vega meM thUkatA hai tathA ulTI karatA hai, nIMda AtI hai / pAMcaveM meM dAha paidA hotI hai, hicakI AtI hai / chaThe vegameM hRdaya pIr3A hone lagatI hai zarIra bhArI hotA hai mUrcchA AtI hai aura sAtaveM vega meM pITha kamara Adi bhagna hote haiM tathA zarIrako sarvaM ceSTAyeM samApta ho jAtI haiM / aba yahAM para kAmake daza vega batalAte haiM- kisI strIko dekhakara puruSa ke manameM kAma vAsanA utpanna hotI hai usameM daza avasthAyeM hotI haiM daza prakArako veSTAyeM vaha kAmI karane laga jAtA hai unhIMko kAmake daza vega kahate haiM / pahale vega meM kAmI zokayukta hotA hai, dUsare vegameM usa iSTa stroko dekhanekI icchA karatA hai / tosare vegameM jora-jora se zvAsa lene lagatA hai| cauthe vegameM jvara A jAtA hai / / 926 / / pAMcaveM begameM zarIra jalane lagatA hai / chaThe vegameM bhojana nahIM rucatA / sAtaveMmeM mUrcchA AtI hai / AThadeMmeM pAgala hotA hai / / 627 // nauveM vegameM kucha jAna nahIM pAtA hai aura dasaveM meM prANoMko chor3a detA hai / ye vega saMkalpa-vAsanA ke anusAra tIvra yA maMda huA karate haiM Azaya yaha hai ki kisI kAmo ko maMda rUpa kisI kAmIko tIvrarUpa vega hote haiM tathA kisoko eka yA do yA tIna
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 269 anuziSTi mahAdhikAra na vetti navame kiciddazame mucyata subhiH / saMkalpatastato vegAstIvA maMdA bhavati vA // 28 // jyeSThe sUryaH sita pakSe madhyAhna vimale'mbare / maraM bahati no tardhamAno yathA smaraH / / 626 // vivase ploSata sUryo manovAso divA nizam / asti pracchAdanaM sUrye manovAsini no punaH // 630 / / vahnividhyApyate noramanmatho na kadAcana / praploSata bahirvahnirbahirantazca manmathaH // 631 // baMdhu jAti phulaM dharma saMvAsaM madanAturaH / avamanya naraH sarvaM kurute karma niditam / / 932 / / pizAceneva kAmena vyAkulIkRtamAnasaH / hitAhita na jAnAti nivivekIkRto'dhamaH // 633 // .. - - vega Akara ruka jAte haiM, gurujanoMse zikSAko prApta kara vaha kAmI sa~bhala bho jAtA hai // 928 // jeSThakA mAsa ho, zukla pakSa ho, madhyAhnakA samaya ho tathA AkAza megha rahita ho, usa samayakA sUrya bhI mAnava ko vaisA saMtApakArI nahIM hotA hai jaisA bar3hatA huA kAma saMtApakArI hotA hai / / 929 / / sUrya to dina meM hI sukhAtA hai kintu kAma rAta-dina sukhAtA hai-kaSTa detA hai| sUrya ke saMtApakA pracchAdana to hai (chAtA vagairaha) kintu kAmake saMtApakA pracchAdana nahIM hai // 630 // ___ agniko jaladvArA bujhAyA jAtA hai kintu kAmAgni kisI ke dvArA nahIM bujhto| agni to bAhara ho arthAt zarIrako hI jalAtI hai kintu kAmAgni aMdara aura bAhara AtmA aura zarIra donoMko jalAtI hai / / 931|| kAmI pUruSa apane baMdhujana jAti, kula, dharma aura saMvAsa ina sabakA tiraskAra karake niMdya karmako karatA hai / / 632 / / pizAcake samAna kAmadvArA vyAkula kara diyA hai mAnasa jisakA aisA tathA jisako viveka rahita kara diyA hai aisA adhama kAmAsakta puruSa hita aura ahitako nahIM
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 ] maraNa kaNDikA nopakAraM kulIno'pi kRtaghna iSa manyate / lajjAlurapi nirlajjo jAyate madanAturaH // 634 // sta no yA jAgarUkebhyaH saMyata bhyaH prakupyati / hitopadezinaM kAmI dviSantamiva pazyati // 3 // sUryopAdhyAyasaMghAnAM jAyata pratikUlikaH / dhArmikatvaM parityajya preryamANo manobhuvA // 36 // mahAtmyaM bhuvanasyAti zrutalAbhaM ca mucapti / satRNAyajJayA sAraM mohAcchAdita cetanaH // 637 // joNaM tRNamitha mukhyaM caturaMga bimacataH / nAkRtyaM vidyate kiMdhibhivRkSoviSayAmiSam // 38 // gRhNAtyavarNavAvaM yaH pUjyAnAM parameSThinAm / akRtyaM kurvatastasya maryAdA kAminaH kutaH / 636 // jAna pAtA hai / / 633 // kAmI kulona honepara bhI kRtaghnI puruSa ke samAna apane upakArI kA upakAra nahIM mAnatA tathA lajjAyukta honepara bhI kAmase nirlajja ho jAtA hai / / 634 / / . jase cora jAganevAle vyakti para kupita hotA hai vaise kAmI puruSa saMyamI munijanoMpara kupita hotA hai / apane liye hitakara bAta kahane vAle ko yaha kAmI zatrake samAna dekhatA hai / / 635 / / kAmase prerita huA puruSa-[muni] dhArmikapaneko [vratAcaraNa Adiko] chor3akara AcArya upAdhyAya aura saMghake pratikUla ho jAtA hai / / 936 // mohase AcchAdita ho gayI hai cetanA jisako aisA kAmI apanA mAhAtmya loka prasiddhi aura sArabhUta zrutalAbha-zAstrajJAna ina sabakI tRNake samAna avajJA karake inheM chor3a detA hai // 937 / / samyaktva ArAdhanA Adi cAra ArAdhanA jo ki mokSa mArgameM pramukha hai, usako bhI jIrNa tRNake samAna kAmo chor3a detA hai, ThIka hai, viSayAmiSako cAhanevAle ke liye kucha bhI akRtya nahIM rahatA arthAt vaha nahIM karane yogya kAryako karatA ho hai
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 271 sa duHkhamayazo'nartha kalmaSaM draviNakSayam / saMsArasAgare'nate bhramaNaM ca na manyate // 640 // ucco'pi sevate noca viSayAmiSakAMkSayA / smarAtaH sahate'vajJAM mAnavAnapi mAnavaH / / 641 // kulIno niditaM karma kurute vissyaashyaa| jighRkSanartakoM vRttaM cAritraM tyaktavAna ki // 42 // 1938 // jo kAmI pUjya paMcaparameSThiyoMke avarNavAdako karatA hai usa kAmIke akArya karate hue maryAdA kahA~se hogo ? kAmo to saba maryAdAoMko bhaMga kara DAlatA hai / / 636 // bhAvArtha-kAmIpuruSa parahaMta Adi paMcaparameSThiyoMkI niMdA karatA hai, yadi svayaM mUni hai to kAmake vaza hokara munipane kA tyAga bhI kara detA hai / isataraha kAmI saba kucha akRtyako karane laga jAtA hai / / __ kAmI puruSa viSayAsakta huA apane duHkhako apayazako, anarthako, pApako, dhananAzako nahIM mAnatA hai tathA anaMta saMsAra sAgara meM bhramaNa hogA yaha nahIM mAnatA hai bhAva yaha hai ki maiM kAma vAsanAse apane brahmacarya vratakA (aNuvrata yA mahAvratarUpa brahmacaryakA) kulona AcaraNakA nAza karUgA to mujhe durgatimeM mahAna duHkha bhoganA pdd'egaa| isa lokameM dhanakA nAza apakIti Adi hoMge, aMtameM saMsArameM cirakAla taka ghUmanA par3egA, aisA kAmIko vicAra nahIM AtA hai / / 940 / / viSayasevanake liye uccakulIna bhI kAmo nIca-jAti kulAdise hona puruSako sevA karatA hai, mAno hokara bhI avamAnako sahatA hai / / 941 / / kulIna bhI kAmo puruSa viSaya sevanakI icchAse nincha karma karatA hai kyA nartakIko prApta karane kI icchAvAle sAdhune apanA sudara AcaraNavAlA cAritra chor3a nahIM diyA thA ? // 942 / / ___ vAratrika nAmake bhraSTa muniko kathA karujAMgala dezameM dattapura nagara meM zivabhUti brAhmaNake do putra the, somazarmA aura zivazarmA / donoMko viprane veda par3hAyA / kiso dina choTA bhAI zivazarmA vedake sUtroMkA azuddha uccAraNa kara rahA thA / bar3e bhAI somazarmAne usako zuddha par3hane ko kahA kintu
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 ] maraNa kaNDikA kAmI zUro'pi tIkSNo'pi mukhyopi bhavati sphuTam / vigarSaH zrImato vazyo vaidyasya gavAniva // 643 // vidhatte cATa nIcasya kulIno mAnavAnapi / mAtaraM pitaraM yAcA dAsaM kurvannapatrapaH // 644 // - ..... - - - - - vaha punaH punaH azuddha bolatA rahA taba bar3e bhAIne usako tIna bAra cA~Te lagAye usa dinase saba loga usako vAravika kahane lage "trika mAyane tIna aura vAra mAyane bAra" tIna bAra mAranese vAratrika nAma prasiddha huA / Age baha bAlaka veda vedAMgameM pAraMgata huaa| kintu logoM dvArA vAravika nAmase pukAre jAnese use duHkha hotA rahatA, kisI dina janamunise dharmopadeza sunakara usako vairAgya huA dIkSA lekara baha vAratrika dezadezameM vihAra karane lgaa| eka dina AhArArtha nagara meM A rahA thA, mArga meM eka kanyAkI barAtameM vezyAkA sudara nRtya ho rahA thA, usa natyakAriNI para vAratrika mani mohita ho gaye / nartakI aura vAratrika aba sAtha rahane lge| ghUmate hue donoM rAjagRha nagaromeM rAjA zreNikake samIpa apanI sudara nRtyakalA dikhA rahe the / rAja sabhAmeM eka vidyAdhara upasthita thA usako nRtya dekhate hue jAtismaraNa ho gayA aura usane nartako Adike pUrvabhava batAye jisase dhAratrika nartakI tathA aura bhI aneka prekSaka logoMko vairAgya ho gayA, vAratrikane puna: muni dIkSA grahaNa kI / nartakIne apane yogya zrAvikAke nata svIkAra kiye / isaprakAra vAratrika muni stroke rUpako dekhane mAtrase dIkSAse bhraSTa ho gayA thA / kathA samApta / kAmI zUra bhI hai, tIkSNa aura mukhya hai to bho viSayake AdhIna hotA huA mAnarahita hokara dhanavAna ke baza ho jAtA hai jaiseki rogo puruSa vaidyake vaza ho jAtA hai // 943 / / kAmI svayaM kulIna aura mAnayukta hone para bhI nIca kI cATukArI karatA hai, tathA vacana dvArA mAtA pitAko dAsa karatA huA nirlajja hotA hai / / 944 / / bhAvArtha-kAmAMdha viSaya sevanake liye, icchita stro ke liye Apa svayaM kalavAna haiM to bhI hIna jAti ke puruSa ke pairako dabAnA AdirUpa khuzAmada karatA hai tathA merI mAM tumhArI dAso hai mere pitA tumhAre dAsa haiM aisA nirlajja hokara kahatA hai /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ zranuziSTi mahAdhikAra na pazyati sanetropi zrotro'pi zRNoti na / kAmArttaH pramadAkAMkSI vaMtIya hatacetanaH / / 645 / / salileneva kAmena sadyo jADayavidhAyinA | dakSo'pi jAyate maMdo nIyamAnaH samaMtataH // 646 / / varSadvAvazakaM yeryAM niSevyApi smarAturaH / nAjAsIdagorasaMdIva: padAMguSThamazobhanam 1647 / / [ 273 kAmAMdha puruSa nevAra hokara bhI devatA nahIM, garma hokara bhI sunatA nahIM, isataraha kAma se pIr3ita strIkA abhilASI vanahAthI ke samAna saMmUDha ho jAtA hai arthAt . jaise vana hAthI hathinIke vaza huA kucha bhI dekhatA sunatA nahIM vaise hI kAmI puruSa hotA hai / / 45 / / jaise jalapravAha meM DUbatA huA puruSa jar3atA yukta mUcchita ho jAtA hai vaise kAma dvArA catura bhI puruSa zIghra hI cAroM orase maMda ho jAtA hai arthAt usako kArya kuzalatA naSTa hotI hai-- mUcchitasA ho jAtA hai || 246 || koI gorasaMdova nAmA muni kAmArtta hokara bAraha varSa taka vezyA kA sevana karatA huA bhI usake azobhana jIrNa naSTa pairake Sairat nahIM jAna sakA thA / / 147 / / gorasaMdIva nAmake bhraSTa muniko kathA zrAvastI nagarIkA rAjA dvIpAyana thA usakA dUsarA nAma gorasaMdova yA gocara saMdIva thA / eka dina vaha rAjA vanakrIr3Ake liye jA rahA thA mArga meM eka AmravRkSa maMjarIse bharA huA dekhakara rAjAne eka maMjarIko kotukavaza tor3a liyA rAjA Age nikala gayA / pochese AnevAle janasamudAyane rAjAkA anukaraNa kiyA arthAt sabhIne eka eka karake usa AmravRkSakI maMjarI tor3a lI punaH patte tathA DAliyAM bhI naSTa kara dI / rAjA vanakrIDA karake vApisa lauTA to vRkSako na dekhakara pUchA / logoM se vRkSa naSTa honekA vRttAMta sunA tathA usa vRkSako kevala TUTamA khar3A dekhakara akasmAt rAjAko vairAgya huA aura usane jainezvarI dIkSA grahaNa kii| aba ve muni hokara vihAra karate hue ujjayinoM meM AhArArtha pahu~ce / kisI eka ghara ke AMgana meM ve praviSTa hue vaha gRha kAmasuMdarI vezyA kA thA / vezyAko dekhakara muni mohita hogaye aura vahIM rahane lage /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 ] maraNakaNDikA zotamuSNaM kSuSAM tRSNAM durAhAraM pathi zramam / duHzapa sahate kAmI bahate bhAramulbaraNam / / 648 / / chaMda-sagviNIkSupyate kRSyate lUyate pUyate prApyate pAdyate sIvyate cicyate / chidyate bhiyate koyate dIryate khanyate rajyatte sajyate kAminA / / 646 // chaMda-dodhakagomahiSoyarAsabharakSI kASThatRNoSakagomayavAho / preSaNakaMDaNamArjanakArI kAmanarendravazosti manuSyaH / / 650 // AyudhayividhaH korNA raNakSoNI vigAhate / lekhanaM kurute dInaH pustakAnAmanAratam // 65 // bAraha varSa vyatIta hogaye kisI dina vezyAke parake aMgUThepara dRSTi gayI to dekhA ki isake aMguSThameM kuSTha hai usase punaH vairAgya bhAva jAgrata honese usa dvopAyana yA gora saMdIvane punaH dIkSA grahaNa kii| isaprakAra gorasaMdIva muni strI ke rUpa dekhane meM Asakta honese apane cAritrase bhraSTa ho gaye the / kathA samApta / kAmAMdha vyakti zIta uSNa kI bAdhA ko, bhUkha pyAsa ko, khoTe bhojanako, sahana karatA hai, mArgake zramako, khoTI zayyAko sahatA hai tathA bar3e bhArI bojhako DhotA hai // 948 / / kAmI kSobhita hotA hai, khetI karatA hai, phasalako kATatA hai, khaliyAna sApha karatA hai, dhAnya Adiko prApta karatA hai, kapar3e sIne lagatA hai, citrakArI karatA hai. chedana bhedana karatA hai, kharIdatA hai, kASThakA vidAraNa karatA hai, chIlatA hai, vastrAdiko raMgAtA hai, bunatA hai / / 646 // kAmarUpo rAjAke AdhIna huA manuSya, gAya, bhaiMsa, ghor3e aura gadhoMkI rakSA karane lagatA hai, kASTha, ghAsa, jala, gobara ko DhotA hai, svAmI dvArA jahAM bhejA jAya vahAM jAnerUpa preSaNa kAryako karatA hai / masalase kaTanA aura mADase gaha Adi sApha karanA Adi noca kAmako karatA hai / / 950 / / kAmAta vividha AyudhoMse yukta raNabhUmi meM praveza karatA hai-yuddha karatA hai, dona hokara satat pustakoMkA lekhana karatA hai arthAta strI kI abhilASAse usakI prApti ke liye koI use pustakoMke lekhana meM lagAve to usako karane lagatA hai 11951 / /
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 275 saMyuktAM kaSaMti kSoNI mabhiNomiva yoSitam / adhotya bahurAH zAstraM kuruta zizupAThanam // 652 / / zilpAni bahubhavAni tanute paratuSTaye / vidhatte vaMcanAM citrAM vANijyakaraNodhataH // 653 / / pravamanya bhavAmbhodhau patanaM balavIcike / kiM ki karoti no karma mayoM madanalaMdhitaH // 54 // durmorcaH kAminIpAzaH kAmI veSTayata kuSIH / lAlApArivAtmAnaM kozakArakRmiH svayam // 955 / / rAgo dvaSo mado'sUyA pezUnyaM kalaho ratiH / bacanA parAbhUtidoSAH santi smarAture // 656 / / silanAlyAmiva kSipraM, taptaloha pravezane / tilAnAM dehinAM pIDA, yonyA liMga pravezane // 957 // -- -- .. -- -- - gabhiNI strIke samAna saMyukta pRthivIkA karSaNa karatA hai arthAt jamInameM hala calAtA hai, bahutase zAstroMko par3ha kara bAlakoM ko par3hAne lagatA hai / / 652 / / parako saMtuSTa karane ke liye ki yaha mujhe yAMchita strIko degA, bahuta bhedavAle zilpoMko karatA hai / vyApAra pezAmeM udyata huA vividha prakArakI ThagAyI karatA hai / / 953 / / bahuta duHkha rUpI lahareM jisameM uTha rahI hai aise bhava samudra meM giranA par3egA isa bAtakA vicAra kiye binA madanAtura mAnava kyA kyA kArya nahIM karatA ? saba kucha kara hAlatA hai / / 954 / / khoTI buddhivAlA kAmI jisakA chur3AnA kaThina hai aise kAmapAzoMse svayaM apaneko veSTita karatA hai, jaise rezamakA kor3A apane ho mukha kI lArarUpI pAzase svayaM ko veSTita karatA hai / / 655 / / kAmo puruSa meM rAga, dveSa, mada, asUyA, pazUnya, kalaha, rati, IrSAke vacana, parakA tiraskAra itane doSa hote haiM / 1956 // kAmAtura puruSa jaba kAma sevana karatA hai usa samaya kitanA jIvaghAta hotA hai yaha batAte haiM jaise tiloMse bhare nAlI meM tapAyA humA lohA DAlA jAya to tila pIr3ita hote haiM arthAt cada-caTa karate hue jala bhuna jAte haiM vaisehI strIko yoni meM liMga praviSTa honepara vahAMke sammurchana jIva naSTa ho jAte haiM / / 657 / / kAmAtura puruSa cAhatI huI stro ho athavA binA cAhatI
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNa kaNDikA icchAvatI manicchAM vA, durbalAM durlabhAM kudhIH / ajJAtvA yAcata kAmI, sarvAcAra bahirbhavaH / / 658 // parakIyAM striyaM dRSTvA ki kAMkSati vimUDhadhIH / na hi to labhate jAtu pApamarjayate' param / / 656 // abhilaSya ciraM lAdhyA paranArI kathaMcana / anittamavizvasta sevane tAmeva saH // 6 // yatra tatra pradeze tAmaMdhakAre kathaMcana / avApya tvarito bhoto ratisaukhyaM kimaznuta / / 661 / / sarvasvaharaNaM rocaM vadhaM baMdhaM bhayaM kalim / tajjJAtipArthivAdibhyo labhata pAradArikaH / / 662 / / anarthakAraNaM pusAM kalatre svepi maithane / karoti kalmaSaM ghoraM parakIye na ki punaH / / 663 // ho-durbala ho, durlabha ho, kaisI bhI ho usa bAta ko binA jAne hI mAMgatA hai-cAhatA hai sevana karatA hai vaha to sarva sadAcArase bahirbhUta ho jAtA hai / / 958 / / bar3A aphasosa hai ki vimar3ha buddhi kAmI puruSa parAyI strIko dekhakara usako kyoM cAhatA hai ? kyoMki anya puruSa ko strIko prApta to kara nahIM sakatA hai kintu vyartha hI pApoMkA saMcaya kara letA hai / / 956 // cirakAla taka abhilASA karake jaise taise kadAcit parAyo strI mila bhI jAya to usakA sevana karane meM atRpti aura avizvAsa hone ke kAraNa vaha kAmI pahale ke samAna hI raha jAtA hai arthAt jaba paranArI nahIM milI thI taba atRpta thA aura milanepara koI dekha na leve ityAdi bhAvarUpa AkulatAke kAraNa atRpta ho rahatA hai / / 960 / / jahAM-tahAM kisI sthAnapara usa nArIko kisI prakAra prApta karake bhI vaha bhayabhIta puruSa zIghratAse ratisukhako kisataraha pA sakatA hai ? nahIM pA sakatA // 661 / / parAyI nArIkA sevana karanevAlA puruSa usa parAyI nArIke jAti yA kaTa'bake logoM dvArA evaM rAjAdike dvArA sarvasvaharaNa virodha, vadha, baMdhana, bhaya aura kalahako prApta hotA hai arthAt jisakI vaha strI hai usake pati, bhAI, mAmA Adi isa parastrIsevIko mAranA, dhana lUTanA Adi mahAna kaSTa dete haiM / / 962 / / apanI strIke sAtha maithana sevana karanepara bhI yadi puruSoMke anarthakA kAraNa hotA hai to phira parAyI
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 277 yathAbhidyamANAsu svasamAtasutAdiSu / duHkhaM saMpadyate svasya parasyApi tathA na kim // 964 / / itthamarjayate parapoDATomA ! strInapusakavevaM ca nIcagotraM duruttaram // 965 / / bhujyate yanicchato klizyamAnAMganAvazA / tadetasyAH purAtanyAH paradArarateH phalam // 666 // yoSAveSadharaH karma kurvANo na yavaznute / kAMkSitaM zarma tattasya paravArarateH phalam // 17 // nArIke sAtha maithuna sevana karanepara ghora pApa kyA nahIM hogA? hogA ho // 963 / / apano bahina, mAtA aura putrI Adike sAtha koI durAcAra kare to jaise apaneko duHkha hotA hai vaise parAyI nArI, bahina Adike sAtha svayaM durAcAra karanepara parako duHkha kyA nahIM hogA ? avazya hogA / / 964 / / isaprakAra kAmI puruSa parAyI nArIke sevana se parako pIr3A karane meM udyamI huA pApakA saMcaya karatA hai tathA strIveda, napusakaveda, nIcagotra ina duruttara karmoM kA baMdha karatA hai / / 665 / / jo nahIM cAhatI hai aisI parAyI nArI jo ki parapuruSake vaza meM Anese atyaMta duHkhI ho rahI hai usako koI kAmuka haThAt bhogatA hai to isa viSaya meM usa strIkA pUrva janmakA pApakA phala hai jo pahale bhava meM parastrI sevana se ajita kiyA gayA thA / / 666 / / bhAvArtha-kiso parAyI nArokA koI puruSa jabaradastI use duHkhI karake sevana karatA hai to samajhanA cAhiye ki ukta strIne pUrva janmameM puruSa avasthA meM parastrIkA jabarama sevana kiyA thA / vaha pahale bhavameM paranArImeM prema karatA thA / strIkA veSa dhAranevAlA vyakti arthAt jo napusaka hai aura Uparase strIkA veSa pahanatA hai vaha kAmakrIr3Ako karatA huA bhI icchita kAma sukha nahIM pAtA hai, so yaha usake pUrva bhavake parastrI sevanakA phala hai / / 667 / / bhAvArtha-jo pUrvabhava meM parastrI sevana karatA hai vaha AgAmI bhavameM namaka hotA hai, napusakako dekhakara samajhanA cAhiye ki isane pUrvabhavameM paranArIkA sevana kiyA thA /
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 ] maraNakaNDikA jananI bhaginI bhAryA behajA bahajanmasu / prAyAsAkIrtikAriNyastasya saMti vizIlikAH // 668 / / vizolo durbhago'mutra jAyate pAravArikaH / nirdoSo'pyaznute baMdhaM saMklezaM kalahaM vadham // 666 / / mahAntaM doSamAsAdya bhavetra smaramohitaH / mRtvA kaDArapiMgo'gAcchavabhra duHsahadevanam // 17 // parastrIkA sevana karanese kAmo puruSako bahuta janmoM taka kuzIlA mAtAko prApti hotI hai tathA usakI bhaginI, patnI, putrI bhI kaSTa tathA apakIti karanevAlI durAcAriNI hotI hai / Azaya yaha hai ki jo parAyA nArokA zIla bigAr3a detA hai usake bhava bhavameM mAtA bahina bhAryA Adi kuzIlA hotI haiM jaise usane kisI parAyI putrI patnI AdikA zIla naSTa kara diyA use kuzIlA banAyA vaise hI usake putrI patnI AdikA dUsarA koI puruSa zIla bigAr3a degA // 968 // jo paranArIkA sevana karatA hai vaha agale bhavameM kurUpa aura durAcArI banatA hai| vaha kadAcit nirdoSa bhI huA to use akAraNa hI baMdha, saMkleza, kalaha, vadhako bhoganA par3atA hai arthAt khoTA kAma nahIM karanepara bho usapara doSAropaNa AtA hai aura usase usako bAMdha denA, mAra denA AdikA kaSTa akAraNa ho bhoganA par3atA hai / / 966 // kAmase mohita huA kaDArapiMga isa bhava meM mahAna doSako prApta kara marA aura duHsaha vedanAbAle naraka meM calA gayA / / 970 / / kaDArapiMgakI kathA kAMpilaya nagarameM rAjA narasiMha thA usakA maMtrI sumati nAmakA thaa| usake eka kaDArapiMga nAmakA putra huA vaha atyaMta kAmAsakta thaa| eka dina usane kuberadatta seThako sarvAMgasudarI priyaMgusudaro patnI ko dekhA / dekhakara vaha usapara Asakta huaa| samati maMtrIne patrakA hAla jAnakara pahale to kAmavAsanAko mana meM dhikkArA kintu putra ke mohameM Akara priyaMgusudaro ko hastagata karane ke liye usake pati kuberadattako dvIpAMtara meM bhejanA cAhA kintu priyaMgusudarI buddhimatI tho usane tAr3a liyA ki yaha kAmI kaDAra
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 276 bhavaMti sakalA doSA navAmI brahmacAriNaH / saMpardhate guNAzcitrAstadvipakSA virAgiNaH // 971 // chaMda-vasaMtatilakAkAmAvanA kucaphalAni niSevamANA ramye nitaMbaviSaye lalanAmadInAm / vidhamya cAruvavanAmbu nipIyamAnAH saukhyena nArakapurIM pravizati niicaa:|172| - .- -... piMgakI karatUta hai / usane patiko samajhAyA ki dvIpAMtara jAnekA kevala dikhAvA karo Age kI bAta maiM samhAla lagI / kaDArapiMga kuberadatako dvIpAMtara gayA samajhakara priyaMgusudaroke pAsa mAlaka sAmAna darone mAjhAne ke kamareko sApha sutharA karAphe usameM eka binA nivArake palaMgapara eka cAdara bichA diyA thA, priyaMgusudaro ne Aye hue kahArapiMgako ukta palaMgapara baiThane ko khaa| jaise hI vaha pApI baiThane lagA vaise hI dhar3Amase atyaMta dugaMdhamaya pAkhAneke maila meM jA par3A / aba kaDArapiMgako bahuta pazcAttApa huA usane nikAlane ke liye sudarose bahuta prArthanA kI kintu pApakA phala bhogane ke liye usane usako nahIM nikaalaa| chaha mAsa vyatIta honepara kuberadattane dvIpAMtarase AnekA bahAnA kiyaa| rAjA aura maMtrIne use jo kiMjalka pakSI lAneko kahA thA, seThane pAkhAne se kaDArapiMgako nikAlakara usako pakSiyoMke paMkha lagAkara mukha kAlA kara hAthapaira bAMdha poMjar3e meM DAlakara rAjAke samakSa upasthita kiyA tathA vAstavika saba vRttAMta kaha sunAyA / rAjAko kaDArapiMgake Upara kopa pAyA aura usane usa kAmo pApIko prANadaMDa diyA, kaDArapiMga marakara naraka gayA / isaprakAra parAyI nArIke sevana kA bhAva karanese tathA sAkSAt sevana karane se mahAbhayAnaka duHkha uThAnA par3atA hai aisA jAnakara isa pApase virakta honA caahiye| kaDArapiMgakI kathA samApta / Upara kahe gaye samasta doSa brahmacArI ke nahIM hote haiM, usa virAgIke to una doSoMse vipakSabhUta aneka aneka manohara guNa hI huA karate haiM / / 971 / / kAmuka noca puruSa strI rUpo nadiyoM ke ramya nitaMbaviSaya meM kAmarUpI rAstese Akara kucarUpo phaloMkA sevana kara vahAM vizrAma karake stroke mukhakA jala (lAra) potA huA sukhapUrvaka narakapurImeM praveza kara jAtA hai / / 672 / /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280] maraNakaNDikA chaMda-vaMzasthanaro virAgo budhava davaMdito jineMdravaddhvasta samasta kalmaSaH / vivAmAnaM jvalatA vivAnizaM smarAgninA lokamavekSase'khilam / / 673 / / jananI janakaM kAMtaM tanayaM sahavAsinaM / pAtayaMti nitaMbinyaH kAmArtA duHkhasAgare / / 674 / / strIniHzreNyonnatasyApi durArohasya lIlayA / bhastakaM naravakSasya nIco'pyArohati dUtam / / 7 / / --- bhAvArtha-jaise koI pathika mArga meM AnevAlI nadIke kinArepara vizrAma kara vahAMke phaloMkA bhakSaNa kara nadIkA miSTa jala pIkara sukhapUrvaka apane iSTa nagarako calA jAtA hai, vaisehI kAmI puruSa kAmarUpa mArgase strIrUpI nadIke nitaMbarUpI kinAre para kUcarUpI phaloMko khAkara mukhakA jala pItA huA narakameM calA jAtA hai arthAt strIkA sevana karanevAlA narakagatimeM jAtA hai / jo puruSa virAgasaMpanna hai arthAt strImeM rAga nahIM karatA hai-vaha jJAnI puruSoM dvArA baMdita hotA hai, jinendra devake samAna samasta pApoMkA nAza karanevAlA hotA hai arthAt vaha virAgI kramazaH aNuvrata mahAvrata grahaNakara jinendra bana jAtA hai, aba vaha kevalajJAnI (athavA zrutajJAnI) kAmarUpI agnise dinarAta atizaya rUpase jalate hue akhila lokako dekhatA hai / / 973 / / kAmadoSa varNana smaapt| kAmase pIDita haI nArI apane mAtA, pitA, pati, putra aura kaTaba parivArako 6Hkha sAgara meM DAla detI hai / bhAva yaha hai ki kAmAMdha strI apane iSTa yArako pAne ke liye pati mAtA Adiko kaSTa meM DAla detI hai yadi use aise galata kArya ke liye manA kiyA jAya to mAnatI nahIM / usake sverAcArase apakItti hone ke kAraNa pati pitA parivAra duHkho hone lagatA hai / / 974 / / strI rUpI nasanI jisameM hai jo unnata hai aura kaThinAIse car3hA jAtA hai aise puruSa rUpI vRkSake mastaka para nIca vyakti bhI zIghratAse car3ha jAtA hai // 17 //
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAya { 281 mAnyA ye saMti marayAnAmakSobhyA alinAmapi / sarvatra jagati khyAtA mahAMto maMdarA iva // 676 // zaThaste strIjanastIkSNa myante kSaNamAtrataH / nitAMtakuTilIbhUtaraMkuzaMriva vaMtimaH // 977 // AsanrAmAyaNAdoni strImyo pukhAnyanekazaH / malinAbhyo'vamAlAbhyaH salilAnova viSTape // 678 // thidhabhasaMstavasnohA jAtu saMti na yoSitaH / tyajanti vA parAsaktAH kulaM tRNamiva drutam / / 976 // vitra bhayanti tA matyaM prakAravividhalaMghu / vitra bhaH zakyate kartu metAsAM na kathaMcana // 6 // - -- bhAvArtha-vRkSa UMcA hai kintu usake pAsa nasainI hove to choTA kadavAlA AdamI bhI usapara car3ha jAtA hai vaise puruSa balavAna aura ucca kulona hai kintu usakI strI yadi kuzIlA hai to usakI avahelanA nIca bhI karane laga jAtA hai| arthAt durAcAriNI strIke patikI loga ha~sI karate haiM apamAna karate haiM / isa saMsArameM manuSyoMmeM jo mAnya haiM, balavAn puruSa dvArA bhI jo kSobhita nahIM hote, jagata meM saba jagaha prasiddha haiM mahAn sumeru parvatake samAna haiN| aise mahApuruSa bhI mUrkha tathA kaThora striyoM dvArA kSaNa mAtra meM nimnakoTike kiye jAte haiM arthAt unakI pUjA, Adara Adi kSaNabharameM naSTa kiye jAte haiM, jaise atizaya kuTila aMkuza dvArA hAthI jhukAye jAte haiM namra kiye jAte haiM / / 976 / 1977 / / isa jagata meM striyoMke hetu hI rAmAyaNa Adike mahAyuddha anekoM bAra hue the / jaise kAlo meghamAlAoMse jala nisRta hotA hai / / 178 / / striyoM meM vizvAsa, prazaMsA aura snehaguNa kabhI bhI nahIM hote / kAmAta parAye puruSoMmeM Asakta nArI tRNa ke samAna apane kulako ginakara zIghra hI chor3a detI hai| arthAt para-puruSameM Asakta huI strI apane kula ko tinake barAbara bhI nahIM ginatI / / 979 / / ye mahilAyeM vividha hAva-bhAva chala kapaTa prayogoMse zIghra hI puruSako vizvAsa utpanna
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 ] maraNaNDikA doSe svalpe'pi vihite kRtadoSasahasrazaH / upakAramavajJAya svaM vighnanti pAMta kulam // 681 // AzIviSA iva tyAjyA dUrato nItihetavaH / duSTA nRpA iva kruddhAstAH kuryanti kulakSayam / / 682 // prakRtepyaparAdhe tA nIcAH svacchaMdavRttayaH / nighnaMti nirghuNAH putraM zvazuraM pitaraMpatim // 683 // upakAraM guNaM snehaM satkAraM sukhalAlanam / na manyate parAsaktA madhuraM vacanaM striyaH // 684|| sAketAdhipatirdevara tiH pracyAvya rAjyataH / vecyA nadIhRde kSipto raktayA paMguraktayA // 685 / / karAtI hai kintu puruSa ina mahilAoM ko kisI prakAra bhI vizvAsa utpanna nahIM karA sakatA hai / / 980 / / khudane hajAroM bAra doSa kiye hoM to koI bAta nahIM kintu pati dvArA thor3AsA bhI doSa ho jAya to kulaTA nArI patike upakArako avajJA karake usako mAratI hai khudakA aura kulakA bhI nAza kara DAlatI hai / / 681|| hitakara yaha hai ki mahilAyeM to AzIviSa sarpake samAna dUrase hI chor3ane yogya haiM, yadi ye kupita ho jAya to kulakA kSaya kara detI hai, jaise duSTa rAjA loga kupita honepara kulakA kSaya kara DAlate haiM / / 682 / / svairAcAriNo noca striyA~ aparAdhake nahIM karanepara bhI nirdayI hokara apane putra, pitA aura patiko mAra DAlatI haiM / / 963 // para puruSoMmeM Asakta huI striyA~ apane patiyoMke upakArako, guNako, snehako satkArako, sukha lAlanako, miSTa vacanako kucha bhI nahIM ginatI ( arthAt merA pati kitanA upakAraka hai mujhe kitane sukhameM rakhatA hai mere se kitanA acchA vyavahAra karatA hai ityAdi saba hI bAtoMko bhUla jAtI hai aura patikI avahelanA karatI hai anya puruSa jo ki kucha bhI lAyaka nahIM hai doSayukta berUpa hai usa para prema karane laga jAtI hai ) ||684|| ayodhyAke nareza devarati nAmake rAjAko rAjyase cyuta karAke raktA nAmako usakI hI rAnIne eka paMgu kurUpa duSTa puruSa para Asakta hokara nadoke gahare pravAha meM DAla diyA thA / / 985 // /
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - -- anuziSTi mahAdhikAra [ 283 gopanatyA krudhA chitvA grAmakUTa sutAziraH / rAjA siMha balaH kukSau zaktyeSyAparayA hataH / / 686 // raktA rAnIkI kathA parapuruSa Asakta raktA nAmakI rAnI tho usakA saMkSipta duzcaritra isataraha hai ki ayodhyA nagarIkA devarati nAmakA rAjA thA usakI raktA rAno use prANoMse bhI adhika pyArI thii| usake atyadhika premake kAraNa rAjyakA tyAgakara rAjA sadA aMtaHpUrameM rahane lagA ataH maMtriyoMne use rAjyase cyuta kara diyA / rAjA rAnoko lekara anyatra calA gyaa| vahA~ kisI paMguke madhura gAnako sunakara raktA usapara Asakta ho gayo aura apane pati devarati rAjAko kisI bahAne nadImeM DAlakara khuda usa paMgu puruSake sAtha rahane lagI / paMguko eka TokarImeM rakhakara apane mastaka para lekara jagahajagaha bhramaNa karatI rahI, paMgu madhura gAna sunAtA, jisase donoMkI AjIvikA hotI thii| idhara rAjA nadIke pravAhase kisItaraha nikala AyA aura puNyodayase maMgalapurIkA zAsaka-rAjA bana gayA / ghUmatI huI raktA vahAM pahuMco ! rAjAne pahicAna liyA aura isa strI caritrase virakta hokara usane dIkSA grahaNa ko / isaprakAra para puruSa para Asakta huI nAroko duSTa ceSTAyeM huA karatI haiN| kathA samApta / gopavatIne krodhase nAmakaTakI putrIkA mastaka kATa diyA thA aura apane pati siMhabalake peTa meM ISyAvaza bhAlAko dhoMpakara use mAra DAlA thA / / 986 / / gopavatIko kathA rAjA siMhabalakI rAnI gopavatI thI yaha atyanta duSTa svabhAva vAlI thii| eka dina rAjAne grAmakUTa nAmake nagarake zAsakako subhadrA nAmakI putrIse vivAha kara liyA / isase gopavatI krodhita huI, usane usa subhadrAko mAra DAlA aura usakA kaTA haA mastaka rAjAko dikhAyA, rAjAko isase mahAn duHkha huA, jaise hI vaha usako daNDita karane meM udyata huA vaise usa duSTAne usako bhI bhAle dvArA mAra ddaalaa| duSTa strIke liye kyA koI kukRtya zeSa rahatA hai jise ki vaha na kara sake ? vaha to saba kucha kukRtya kara DAlatI hai / kathA samApta /
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 ] maraNakaNDikA borayatyApi zUlasthastena chinnoSThayA nijaH / oSThazcchinno mamAnena pApayetyuditaM mRSA // 987 // myAghra viSe jale sarpa zatrau stene'nale gaje / sa vizvasiti nArogAM yo vizvasiti durmanAH // 18 // zUlopara sthita yArake dvArA jisakA oTha chinna huA aisI pApI durAcAriNI voravatIne rAjAke pAsa jAkara jhUTha kahA ki mere pati ne merA oTha kATa diyA hai / / 987 // vIravatIko kathAdatta nAmake vezyako patnIkA nAma bIravatI thA yaha eka corake premameM phaMsI thI / eka dina corI karate hue raMge hAtha vaha cora pakar3A gayA 1 use rAjAne zalIpara car3hAneko sajA dii| caMDAlane use zmazAnameM le jAkara zUlIpara car3hA diyaa| vIravatI duHkhI haI / rAtake samaya usase aMtimabAra milane ke liye zmazAna meM pahuMcI, UMce sthAna zUlIpara car3he hue corakA AliMgana karane ke liye usane adhajalI lakar3iyA~ aura zava ika kiye aura usapara car3hakara usase milane lagI itane meM lakar3iyAM khisaka gayI aura vaha akasmAt nIce gira par3I usase usakA oTha corake muhameM raha gayA-dAMtoMse kaTa gayA / vaha duSTA daur3a kara chupake se ghara lauTI / vahAM zora macAyA ki patine merA oTha kATa DAlA hai| rAjAke pAsa zikAyata gayI usane patiko daNDita karanA cAhA kinta itane meM kisIse rahasyakA patA calA / taba rAjAne niraparAdha datta patiko chor3a diyA aura durAcAriNo vIravatIkA mukha kAlA kara zirake keSoMkA muuna karavAke gadhepara baiThAkara usako apane deza ke bAhara nikAla diyaa| kathA samApta / jo puruSa nAriyoM para vizvAsa karatA hai vaha samajha lenA cAhiye ki vyAghra para, viSapara, gahare jalAzaya para, zatrupara, cora para, agni aura hAthI para vizvAsa karatA hai| bhAva yaha hai ki vyAna AdimeM vizvAsa karanA jaise ghAtaka hai vaise strIke Upara vizvAsa karanA ghAtaka hai / kyoMki kadAcit vyAghra Adi usa mahAdoSako nahIM karate
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 285 anUziSTi mahAdhikAra vyAghrAdayo mahAdoSaM kadAcittaM na kurvate / lokasyabighAtinyo yaM striyo vanamAnasAH // 6 // sakazmalAzayA rAmAH prAvRSeNyA iyApagAH / stenavatsvArthataniSThAH sarvasvaharaNodyatAH // 10 // dAridraya vilasA vyAdhi yAvannApnoti mAnavaH / jAyate tAvavevAsyAH kulapulyA api priyaH // 66 // prasUnamiya nirgadhaM yo bhavati nidhanaH / mlAnamAleva vaSiSTho rogIkSuriva nIrasaH / / 662 / / haiM jisa mahAdoSako kuTila manavAlI isa loka aura paralokakA nAza karanevAlI striyAM karatI haiM, arthAt vyAghrAdi kevala prANa ho le sakate haiM kintu kuTila kuzIlA striyAM to prANoMke sAtha yaza, sanmAna, dhana Adiko bhI hara letI haiM, ina sabakA nAza kara DAlatI haiM // 988||686 / / jaise varSARtumeM nadiyAM maile jaloMse yukta hotI haiM vaise striyAM malina Azayamana yukta hotI haiM, nadI meM varSAkAlameM kUr3A kacarA miTTI Adi honese usakA jala malina hotA hai aura striyoMmeM moha IrSyA asUyAdi hone se unakA cita malina hotA hai / jaise cora apane svArtha, jo cora karma haiM unameM sadAniSTha hote haiM sarvasva haraNa karanemeM lage rahate haiM, vaise striyAM madhura vacana kaTAkSa Adise puruSake sarvasva haraNa karane meM lagI rahatI hai / / 66011 kulavaMtI nArIko bho pati taba taka priya lagatA hai jaba taka usake daridratA nahIM AtI yA bur3hApA aura rogako baha puruSa prApta nahIM hotA hai / bur3hApA roga dAridra Anepara uccakulona striyAM bhI patiko cAhanA chor3a detI hai / / 961|| nirdhana puruSa strIke liye sugaMdha rahita puSpake samAna acchA nahIM lagatA usake liye dveSakA kAraNa ho jAtA hai / vRddha puruSa murajhAI huI mAlAke samAna apriya hotA hai aura rogo puruSa jisakA rasa nikAlA gayA hai aise nIrasa ikSu-ganneke samAna aniSTa lagatA hai / abhiprAya yaha hai ki ghanayukta puruSa to striyoMko sugadhayukta puSpake samAna
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 ] maraNakaNDikA paMcayanti narAnnAryaH samastAnapi helayA / jAnaMti vacanaM posnaM tadIyaM na narAH punaH // 663 // chaMda-vaMzasthayathA yathA strI puruSeNa manyate tathA tathA sA kurate parAbhavaM / yathA yathA kAmavazena manyate tathA tathA sA kurute viTaMbanAm // 664|| bhavati sarvadA yoSA mattAstaMberamA iva / svaM dAsamiva manyate puruSaM mUDhamAnasAH // 65 // chaMda-rathoddhatAzIlasaMyama tapobahirbhavAstA narAMtaraniviSTamAnasAH / citayanti puruSasya sarvadA duHkhamugramapakAriNo yathA // 666 / / priya hotA hai aura dhanahIna nigaMdha phUlake samAna apriya hotA hai / yubaka tAjI mAlAke sadRza priya aura vRddha murajhAI mAlA sadRza apriya hotA hai / niroga puruSa rasIle ganneke samAna priya aura rogI nIrasa ganne ke samAna apriya hotA hai / / 992 / / nAriyA samasta puruSoMko lIlA mAtrase Thaga letI haiM arthAt hAsya, zapatha, madhura kintu jhUThe vacana Adise puruSako apane meM phasAtI haiM, pUruSakA vacana kisa abhiprAya kA hai, kapaTa yukta hai yA nahIM ityAdi bAtoMko nArI tatkAla jAna letI hai kintu usa nArIke kapaTa prayogako puruSa nahIM jAna pAte // 13 // puruSa jaise-jaise strIkI bAta mAnatA hai vaise-vaise vaha strI puruSakA tiraskAra karatI hai / jaise-jaise kAmavaza puruSa dvArA usakI mAnyatA hotI hai vaise vaha nArI puruSakA apamAna karatI hai / / 994 / / maDha striyAM apane pati ko dAsake samAna mAnatI haiM, mahilAyeM sarvadA ho hAthiyoMke sadRza madonmatta rahatI haiM // 66 // jinakA mana para puruSoMmeM lagA huA hai, jo zIla, saMyama, tapase bahibhUta-rahita haiM aisI mahilAyeM sadA hI apane patike liye bhayaMkara duHkha deneko socatI haiM, jaise ki apakArI vyakti duHkha denekI socate haiM ||666 //
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 287 kurvanti dAruNAM pIDAmAmiSAzanalAlasAH / aparAdha vinApyetAH pusA jyAnA ivAdhamAH // 667 / / zaMpeva caMcalA nArI saMdhyeva kSaNarAgiNI / chidrArthinAM bhujaMgIva zarvarIva tamomayI // 668 / / sikatAtRNakallolaromANi bhuvanatraye / yAvanti santi tAvanti mAnasAni mRgauzAm // 6EET nagabhUminabho'mbhodhisalilakSanabhaH svatAm / zakyate parimA katuM strI cittAnAM na sarvathA // 1000 // yathA samIraNolkAMbhobud khudAzcirarociSaH / ekatra nAvatiSThate tathaitAzcattavRttayaH / / 1001 // - -. .. - - jisaprakAra mAMsake bhojanake icchuka vyAna binA aparAdhake bhI jIvoMko dAruNa pIr3A dete haiM-mAra dete haiM usaprakAra ye adhama kAmAta striyAM puruSoMko binA aparAdhake dAruNa pIr3A detI haiM / / 667 / / yaha nAro vidyutke samAna caMcala, saMdhyAke samAna kSaNabharake liye rAgI, chidrakI icchuka bhujaMgIke samAna aura rAtrike samAna aMdhakAramaya hotI hai / / 66 bhAvArtha-vidya ta AkAza meM camakakara naSTa hotI hai vaisI nArIkI baddhi capala hotI hai / saMdhyAke samaya AkAzameM lAlimA kSaNabhara TikatI hai paise nAroko prIti alpakAlIna hotI hai, sapiNI jaise chidra-bilako cAhatI hai vaise nArI parAye chid-doSa dekhanA cAhatI hai aura jaise rAtri aMdhakAramaya hotI hai vaise striyoMkA mana vAsanA deSa Adi rUpa aMdhakAra yukta huA karatA hai / tIna lokameM jitane bAluke kaNa haiM, jitane tRNake tinake haiM, samudra meM jitanI lahareM haiM manuSyoMke zarIroM para jitane roma haiM utane mAnasa vikAra manake abhiprAya yA manake bhAva striyoMke huA karate haiM || REEIN saMsArameM parvata, bhUmi, nabha, sAgarakA jala, AkAzake nakSatra ina sabako gaNanA karanA zakya hai kintu striyoM ke cittoMkI gaNanA karanA sarvathA zakya nahIM hai / / 1000 / / jaise vAyu, ulakA, jalake bulabule, vidya tu ye padArtha eka jagaha Tikate nahIM vaise ye striyA~ eka puruSase adhika samaya taka prIti nahIM karatI
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 ] maraNakaNDikA gRhItu zakyate jAtu paramANurapi dhru bam / na sUkSma yoSitAM svAntaM duSTAnAmiva caMcalam // 1002 // kukhaH kaMThIravaH sarpaH svokatuM jAtu zakyate / na cittaM duSTavRttInAmetAsAmati bhoSaNam // 1003 / / rUpaM saMtamasi draSTa vidyudyotena pAryate / cetazcalasvabhAvAnAM yoSANAM na kathaMcana // 1004 / / haraMti mAnasaM rAmA narANAmanuvarsanaH / tAvadyAvanna jAnaMti rakta kuTilacetasaH // 1005 // hasitaH rodanervAkyaiH zapathavividhaiH zaThAH / alIkarmAnasaM puMsAM gRhNanti kuTilAzayAH // 1006 // haraMti puruSaM vAcA cetasA praharaMti tAH / vAci tiSThati pIyUSaM viSa cetasi yoSitAm // 1007 / / haiM / / 1001 // kadAcit paramANuko grahaNa kara sakate haiM-pakar3a sakate haiM kintu striyoMke sUkSma manako-sUkSma abhiprAyako grahaNa nahIM kara sakate haiM / jaise duSTa vyaktiyoM ke caMcala manako grahaNa nahIM kara sakate vaise nArIke caMcala mana ko pakar3a nahIM sakate haiM / / 1002 / / kadAcita krodhita siMha aura sarpako pakar3a sakate haiM kintu duSTa durAcAriNI ina striyoMke ati bhayaMkara manako pakar3a nahIM sakate haiM // 1003 / / vidya t prakAza dvArA aMdhakArameM rUpa dekhanA zakya hai kintu caMcala svabhAvavAlo yuvatiyoMke cittako dekhanA kisI prakAra bho zakya nahIM hai / / 1004 / / kuTila citta vAlo striyAM puruSoM ke cittako anukUla pravRtti dvArA taba taka haraNa karatI haiM jaba taka ki usa puruSako apane meM anurAga yukta huA nahIM jAnatI arthAt apane meM puruSako Asakta honetaka usake manake anusAra striyAM calatI haiM paruSako apane meM Asakta banAke hI chor3ato haiM / / 1005 // kuTila manavAlI zaTha striyAM ha~sI dvArA rudana dvArA, vividha vAkya aura zapatha dvArA evaM jhUTha saMbhASaNoM dvArA puruSoM ke cittako grahaNa karatI hai arthAt puruSako apane vaza meM kara letI haiM / / 1006 // duSTa striyAM apane vacanase puruSako hara leto haiM tathA manase usapara prahAra karatI haiM arthAt vANo to mIThI bolatI haiM aura mana meM usa puruSako naSTa karanekA socatI haiN| saca hai striyoMke vacanameM to amRta hai aura manameM viSa bharA rahatA hai / / 1007 //
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ anudhiSi mahAvika ra [ 286 pASANo'pi tarettoye na bahevapi pAvakaH / na cittaM puruSa strINAM prAMjalaM jAtu jAyate // 1008 / / prAMjalatvaM binA strISu visra bho jAyate katham / visra meNa vinA tAsu jAyate kIrazI ratiH // 1006 / / bAhubhyAM jaladheH pAra tI| yAti paraM dhra bam / na mAyAjaladheH strINAM bahuvibhramadhAriNaH // 1010 / / savyAne va guhA ratnabahubhedevirAjate / ramaNIyA saghoSA ca jAyate mahilA sadA / / 101 / / na dRSTamayi sadbhAvaM kadhIH pratipadyate / godhAntaddhi vidhatte sA puruSa kulapujyapi // 1012 // kadAcit jala meM pASANa tairane laga jAya, agni kisIko na jalAve aisA saMbhava hai kintu puruSapara striyoMkA citta sarala bhAvarUpa nahIM ho sakatA / / 1008 / / jaba striyoM meM saralatA nahIM hai to unameM vizvAsa kisaprakAra kara sakate haiM ? aura vizvAsake binA una striyoMmeM rati kisa taraha ho sakatI hai ? / / 1009 / / kadAcit donoM bAhu dvArA tairakara sAgarakA kinArA pA sakate haiM kintu striyoMke bahuta se vibhramarUpI bhaMvaravAle mAyArUpo sAgarakA kinArA pAnA niyamase zakya nahIM hai / / 1010 // jisaprakAra koI guphA bahuta prakArake ratnoMse zobhAyamAna hai kintu siMha vyAna yukta hai, usaprakAra mahilA suMdara aura doSayukta hai / / 1011 // bhAvArtha-parvatakI guphA ratnoMse manohara lagatI hai, kintu usake bhItara siMhAdi krUra jantu honese bhayAvaha hotI hai, vaise strI sudara rUpavAlI hai kintu manameM kuTilatA vAsanA, chala, IrSA Adi doSa bhare honese bhayAvaha hai / kuTila buddhivAlI strI kulavAn ho to bhI kisIke dvArA doSake dekhane para bhI usa doSako svIkAra nahIM karatI, jaise goha nAmakA jAnavara kisI sthAna para cipaka jAnepara use chor3atA nahIM, vaise strI puruSake dvArA usakA doSa batAnepara bhI usa doSako na svIkAra karatI hai aura na chor3atI hai / / 1012 / /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 ] maraNakaNDikA doSAcchAdanataH sA strI barvadhavidhAnataH / pramadAgavitA prAjJaH pramAvabahulatvataH // 1013 // nAriya'taH parostyasyAstato nArI nigadyate / yato vilIyate dRSTvA puruSaM bilayA tataH // 1014 / / kutsitA nuyaMto mArI kumArI gaditA tataH / bibheti dharmakarmabhyo yato bhIrustatomatA // 1015 / / yato lAti mahAdoSaM mahilAbhihitA tataH / abalA bhaNyate tena na yenAsti balaM hRdi / / 1016 / / juSate prItitaH pApaM yato yoSA tato matA / paso samaya sute lalAnA bhaNitA tataH / / 1017 / / bhAvArtha-strI apane doSako chipAtI hI hai bhale hI usako pratyakSa dekha liyA ho, kulavaMtI nArI bhI doSako svIkAra nahIM karegI ki maiMne yaha doSa kiyA hai| ulaThe yaha doSa mujhameM hai nahIM maiMne kiyA hI nahIM aisA kahatI hai jaise goha prANI kisI sthAnakA Azraya lekara usako itanA cipaka jAtA hai ki usako kitanA bhI chur3AyA jAya kintu usa sthAnako chor3a tA nahIM / athavA goha puruSako dekhakara apaneko chipAnekI koziza karatA hai vaise hI strI mujhe koI dekha na leve aisI koziza karatI hai / saiMkar3oM prayatna karanepara bho stro apane haThako nahIM chodd'tii| aba yahAM strIvAcaka jo jo nAma haiM unakA nirukti artha batalAte haiM doSoMkA Acchadana karane se yaha nArI 'strI' kahalAtI hai vadha karanese vadha kahalAto hai tathA pramAdakI bahulatAke kAraNa use prAjJapuruSa 'pramadA' kahate haiM / / 1013 // puruSa ke liye isase bar3hakara anya koI zatru nahIM hai ataH "nArI" kahI jAtI hai (na ariH iti nArI) puruSa ko dekhakara vilona hotI hai-chipa jAtI hai ataH vilayA hai / / 1014 / / puraSake kRtsita maraNakA upAya karanese "kumArI" kahalAtI hai jisakAraNase dharma kAryase DaratI hai usa kAraNase "bhoru" nAmavAlI hai / / 1015 / / jisakAraNase mahAdoSa lAtI hai usa kAraNase mahilA kahalAtI hai / jisakAraNase hRdaya bala nahIM rakhatI usa kAraNase "abalA" nAmase kahI jAtI hai // 1016 / / prItipUrvaka pApa sevana karanese "yoSA" mAnI jAtI hai, khoTe AcaraNa meM lagI rahatI hai ata: "lalanA" kahI jAtI hai // 1017 / /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 261 nAmAnyapi durarthAni jAyate yoSitAmiti / samastaM jAyate prAyo niSitaM pApacetasAm // 1018 / / matsarAdhinayAyAsakrodhazokAyazobhiyAm / sarvAsAM kAraNaM rAmA viSANAmiva sapiNI // 1016 // kulajAtiyazodharmazarIrArthazamAdayaH / nAzyate poSayA sarve vAtyayA toyadA iva / / 1020 // pAyakaH sukhadArUNAM AvAso duHkhapAthasAm / pradhyayo vrataratnAnAmanarthAnAM niketanam // 1021 // asatyAnAM gRhaM yoSA vaMcanAnAM vasudharA / kuThArI dharmavRkSANAM siddhisaudhamahAgalA // 1022 // doSANAmAlayo rAmA monAnAmiva vAhinI / guNAnAM nAzikA mAyA batAnAmiva jAyate // 1023 / / pApinI striyoM ke nAma bhI khoTe arthavAle huA karate haiM / ThIka hI hai, kyoMki pApI cittabAloMke samasta mana vacana Adi prAyaH niMdita huA karate haiM // 1018 / / matsara, avinaya, kaSTa, krodha, zoka, ayaza, bhaya ina sabhokA kAraNa strI hai jaise viSakA kAraNa sarpiNo hai / / 1019 / / strI dvArA kula, jAti, yaza, dharma, zarIra, dhana aura prazabhabhAva Adi samasta prazasta padArtha naSTa kiye jAte haiM jaise AMdhI dvArA megha naSTa kiye jAte haiM, / / 1020 / / sukharUpo lakar3iyoMke liye nAro pAvaka-agni hai, duHkharUpI jalakA mAno nivAsa sthala hai, vratarUpI rattoMke nAzakA kAraNa hai aura sarva anarthokA niketana ( ghara ) nArI ho hai // 1021 // strI asatya bhASaNoMkA gRha hai, ThagAIko bhUmi hai, dharmarUpI vRkSoMko kATane vAlI kuThArI nArI ho hai, siddhi rUpo mahalako yaha mahA argala hai / / 1022 / / doSoMkA sthAna strI hai jaise machaliyoMkA sthAna nadI hai guNoMko naSTa karanevAlI strI hai jaise ki mAyA-chalakapaTa vratoMko naSTa karanevAlI hai / / 1023 / / puruSa prAdiko bAMdhane ke liye strI pAzake sahaza hai, una puruSoM ko kATane ke liye talavAra samAna hai, chedane ke liye painA bhAlA hai aura ibane ke liye pha~saneke liye, agAdha kIcar3a sadRza hai / / 1024 // yaha nArI puruSoMkA
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 ] maraNakaNDikA baMdhane mahilA pAzaH khaDgaH puMsAM nikartane / chekne nizitaH kutaH paMko'gAyo nimajjane // 1024 / / narANAM bhedane zUlaM vahane nagavAhinI / bhAraNe dAruNo mRtyumaMlinIkaraNe maSI // 1025 // pranalo dahane puMsAM mubagarazcUrNane paraH / jvalaMtI pahane phaMDUH mahinAko 12 // uSNazcaMdro raviH zoto jAyate gaganaM ghanam / nAdoSA prAyazo rAmA kulapuzyapi jAtu cit / / 1027 / / chaMda rathoddhatAsapiNIva kuTilA bibhISaNA vairiNIva bhudosskaarinnii| maMDalIya malinA nitaMbino cATukarma vitanoti yacchatam / / 1028 // nArImyaH pazyato doSAnetAnanyAMzca sarvathA / cittamuddhijate puMso rAkSasIbhya iva sphuTam // 1026 // bhedana karane ke liye zUlake sadRza hai, bahAkara le jAne hetu parvatakI nadI hai, mAraNameM dAruNa mRtyuvat hai aura malina karaneke liye syAhI sadRza hai / / 1025 // puruSoMko jalAne ke liye mAno agni hI hai, cUrNa karAne meM mudgara samAna hai, vAsanA rUpa agniko bar3hAne ke liye pavana hai aura puruSa kA hRdaya vidAraNa karane ke liye karoMta hai // 1026 / / kadAcita candramA uSNa ho sakatA hai, sUrya zItala ho sakatA hai, gagana dhanobhUta ho sakatA hai kiMtu kalavaMtI striyAM bhI prAyaH doSa rahita nahIM dekho jAtI haiM / / 1027 // yaha strI sarpiNIke samAna kaTilA, vairIke samAna bhayaMkara bahuta doSoMko pharanevAlI hotI hai. maMDaloke samAna malina yaha nArI saiMkar3oM cATukarmako karatI rahatI hai arthAta pUruSako vaza karane hetu usako cATukArI karatI hai // 1028 / / nArI dvArA honevAle ina doSoMko tathA anya bhI bahutase doSoMko dekhakara puruSakA citta sarvathA unase udavigna ho jAtA hai arthAt aise doSa yukta nAriyoMse phira puruSa prema nahIM karate unase Darate haiM jaise rAkSasIse atizaya Dara lagatA hai / / 1029 / / strI viSayaka ina doSoMko jAnakara vidvAna puruSa
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - anuziSTi mahAdhikAra [263 yoSAstyajati vidvAMso doSAjJAtveti dUrasaH / vyAghrIriva kRpAhImAH parAmiSa parAyaNAH // 1030 / / doSA ye saMsi. nArINAM narANAM te vizeSataH / draSTavyA duSTa zIlAnAM prakRSTabalatejasAm / / 1031 / / vyAghrAisa parityAjyA narA dUraM kucetasaH / rAmAbhiH zuddhazIlAbhI rakSatIbhinijaM vratam / / 1032 / / yathA narA vimuMcate banitA brahmacAriNaH / tyAjyAstAbhirnarA brahmacAriNIbhistathA sadA / / 1033 // na rAmA nikhilAH saMti doSavantyaH kadAcana / devatA iva zyaMte vaMditA bahavaH striyaH // 1034 / / mAtarastIrthakataNAM bhavanoyotakAriNAM / jAyaMte banitA dhanyAH zakravaMyakramAMbujAH // 1035 / / ------ ... ... . ..- . -- inako darase hI chor3a dete haiM, jaise nirdayI, parake mAMsa meM Asakta aisI byAghriyoM ko darase hI chor3a dete haiM // 1030 / / isaprakAra yahAMtaka puruSoMko strI saMbaMdhI doSoMko batalAkara unase virakta rahanekA upadeza diyA, aba Age striyoMko mokSamArga meM sthira karAne hetu upadeza dete haiM... jo doSa nAriyoMmeM kahe haiM ve doSa duSTa svabhAvavAle aura utkRSTa bala teja vAle puruSoM meM bhI vizeSatayA dekhane cAhiye arthAt puruSase apane mohako haTAne ke liye puruSake doSoM ko dekhate socate rahanA cAhiye // 1031 / / zuddha zIlavaMtI apane brahmacarya vratakI rakSA karanevAlI striyoM dvArA khoTo buddhivAle puruSoM ko dUrase hI chor3a denA cAhiye, jaise ki vyAghrako dUrase chor3a dete haiM / / 1032 / / jaise brahmacArI puruSoM dvArA striyAM tyAga do jAto haiM vaise brahmacAriNo striyoM dvArA puruSa sadA tyAjya hote haiM // 1033 / / sabhI striyAM doSa yukta kabhI bhI nahIM hotI, bahutasI striyAM devatAoM ke samAna vaMdanIya bhI dekhI jAtI haiM |11034 / / tInoM lokoM meM prakAza karanevAle tIrthakara prabhUko mAtAyeM indra dvArA vaMdanIya haiM caraNa kamala jinake aisI zreSTha dhanya mahilAyeM bhI hotI hI haiM / / 1035 / /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 ] maraNakaNDikA zalAkApuruSAstAbhirjanyaMte bhuvanAcitAH / dhAtrIbhiriva zuddhAbhirmaNayaH purutejasaH // 1036 // puratnAni na jAyate zuddhasolAH striyo vinaa| vinA nIrabamAlAbhiH pAnIyAnAM kva saMbhavaH // 1037 // prAjanma viSayAH kAzciSbrahmacaryamakhaMDitam / dharaMti durdharaM dhanyA jvaladdIpamibojjvalam // 1038 // kanyAbhirAyikAbhiraca ghIyate duzcaraM tapaH / vicchidya zamazastreNa manmathapratibandhakam // 1036 // dhriyate zuddhazolAbhiryAvajIvamadUSitam / patibrahmannataM strIbhiH parAbhiH pUjitaM satAm // 1040 / / devebhyaH prAtihAryANi prAptA vikhyAtakIrtayaH / yoSAH zolaprasAdena zrUyaMte bahavo bhuvi / / 1041 // aisI dhanya mAtAoM dvArA tIna bhuvanoMmeM pUjita zalAkA mahApuruSa utpanna kiye jAte haiM, jaiseki zuddha pRthvo dvArA utkRSTa tejavAle ratna utpanna kiye jAte haiM / / 1036 / / zuddha zIlavAlI mahilAoM ke binA tIrthakara, baladeva jaise nararatna utpanna nahIM ho sakate, jaise megha mAlAoMke binA jalakI utpatti kahAMse ho sakatI hai ? nahIM ho sakatI 11037 / / isa dharAtala para vidhavA striyAM vivAha hote hI tatkAla patidevake mRtyu honese brahmacaryako akhaMDa rakhato haiM athavA patike mRtyUke pazcAt sadA brahmacaryakI rakSA karatI haiN| aneka dhanya striyAM prAraMbhase jalate hue dIpakake samAna ujjvala durdhara aise brahmacaryako dhAraNa karatI haiM / / 1038 / / kumArI kanyAoM dvArA, AyikAoM dvArA prazamabhAvarUpa zastrase manmatha pratibaMdhako chedakara ghora tapa tapA jAtA hai arthAta kanyA Adi kAma vAsanAkA tyAgakara utkRSTa brahmacarya pAlana karatI haiM, AryikAyeM brahmacaryake sAtha una-una tapa karatI haiM aisI nAriyAM dhanya haiM nirdoSa haiM / / 1039 / / aneka aneka zuddha svabhAva vAlI zreSTha striyAM sajjana puruSoM dvArA pUjita nirdoSa pati brahmavata arthAt apane eka patiko chor3akara anya sabhI puruSoMke tyAga rUpa vratako yAvajjIva taka pAlana karatI haiM // 1040 / / vikhyAta hai kItti jinakI aisI bahutaso mahilAyeM isa pRthivopara
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTa mahAdhikAra zIlavaMtyo vilokyate tA dhanyA budhavaMditAH / samarthA: zotalokatu yA jvalaMtaM hutAzanam / 11042 // sarvazAstrasamudrANAM vaMditAnAM jagattraye / savitryaH santi zIlADhayAH sAdhUnAM caramAMginAm // 1043 // nimajjyaMte na pAnIyaniyaMte na nadIjalaM / satyo vyAlerna bhakSyante na dahyante hutAzanaH / / 1044 / / mohodayena lAyaMte hI sAmanubhAH zubhAH / pariNAmA iti jJAtvA moho nidyo na jantavaH / / 1045 / [ 295 sunI jAtI haiM jinhoMne apane zIla prasAdase devendroM dvArA prAtihArya prApta kiye the / / 1041 / / bhAvArtha-sItA, aMjanA, draupadI, anaMtamatI, caMdanA Adi aneka zreSTha striyA~ isa pRthivImeM prasiddha haiM ki jinhoMne apane pAvana zIlavrata dvArA devoMkA bhI Asana kaMpAyamAna kiyA yA devoMke dvArA jinhoMne siMhAsana, chatra cAmara Adi vibhUtiko prApta kiyA thA / jaise sotA jaba apane zIlako parIkSA de rahI thI usa vakta devane agnikA jala karake usako siMhAsana para biThAkara jayakAra, duMdubhinAda, puSpavRSTi Adi atizaya kiye the / jaba aMjanA bhayAnaka banameM guphA meM rahI thI taba usake pAsa Ate hue siMhako devane ho bhagA diyA thA aise anya anya nAriyoMkA ujjvala brahmacaryakA pratApa zAstroM meM par3hane ko milatA hai | ataH saba striyAM duSTA kulaTA hai aisA nahIM samajhanA na saba puruSa hI duSTa kulaTe haiM na saba striyAM kulaTA haiM / buddhimAna dvArA vaMdita zIlavAn nAriyAM dekhI jAtI haiM ve nAriyAM isa saMsAra maiM dhanya haiM jo ki jalatI huI agniko ThaMDA karane meM samartha haiM ||1042 / / jo samasta zAstra samudroMke pAragAmI haiM, tIna loka meM vaMdita haiM, carama zarIrI haiM aise sAdhuoM kI zIla saMpanna mAtAyeM bhI hotI hI haiM / / 1043 / / jo satya hai vaha jala dvArA DubAyA nahIM jA sakatA, nadI jala dvArA bahAyA nahIM jA sakatA, jaMgalI pazuoM dvArA bhakSaNa nahIM kiyA jA sakatA aura agni dvArA jalAyA nahIM jAsakatA hai / / 1044 / / isa saMsAra meM strI aura puruSa donoMke hI mohake udayame zubha aura azubha donoM taraha ke pariNAma huA karate haiM aisA jAnakara mohakI niMdA karanA cAhiye, jIvoMkI nahIM / / 1045 / /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 ] maraNa kaNDikA sAdhAraNe'tra sarveSAM jIvAnAmanivArite / tuSTAH santi pariNAmAstata: kAryo'sya nigrahaH // 1046 // zlAghyA bhavati nAryo'pi zuddhazIlA mahIyasA / strI pumAniti kurvanti zemuSI maMvamedhasaH / / 1047 / / sAmAnyena tato neha niditAH santi yoSitaH / zusazIlA na gacchati dUSaNaM hi kadAcana // 1048 / / chaMda rathoddhatAgukhazolakalitAsu jAyate nAMgatAya mAgitamalopasa / prAspadaM hi vidadhAti tAmasaM haMsarazmiSu kadAcanApi ki // 1046 // itistrI dossaaH| isa vicitra vizva meM sabhI jIvoMke binA kisI rukAvaTake saba tarahake-bhale bare kazIla aura suzIla pariNAma hote haiM isaliye jo duSTa pariNAma haiM unakA kAraNa jo moha hai usakA nigraha karanA cAhiye // 1046 / / saMsArameM zuddha zIlayukta nAriyAM bhI mahApuruSoM dvArA prazaMsanIya hotI haiM, jo maMda baddhi haiM ve hI yaha strI hai yaha puruSa hai aisI bheda buddhi karate haiM / Azaya yaha hai ki strI ho cAhe puruss| yadi duSTa kuzIlI hai to donoM hI niMdanIya haiM aura yadi zolavAna sakSAcArI haiM to donoM prazaMsanIya haiM isa dRSTi se donoMmeM bheda nahIM hai / / 1047 / / isIliye to sAmAnyatayA striyAM hI niMdita nahIM kI gayI haiM arthAt koI yaha na samajhe ki striyoM kI hI kevala niMdA kI hai / strI ho cAhe puruSa yadi kuzIla durAcArI haiM to donoM niMdita haiN| zuddha zIla svabhAvavAlI striyAM kabhI bhI dUSaNako prApta nahIM hotI haiM / / 1048 // zuddha zIlavAna striyoMmeM cAritra malina nahIM hotA, kyA kabhI haMsa razmiyoMmeM tAmasa sthAna pAtA hai ? nahIM pAtA arthAta haMsa sadRza ujjvala kiraNoMmeM jaise malina aMdhakArakA rahanA saMbhava nahIM vaise zuddha zIlavato nAriyoM meM malIna AcaraNa saMbhava nahIM hai / / 1049 //
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 267 vehasya bIjaniSpattikSetrAMdhojanmavRddhayaH / aMsAzca nirgamo'zaucaM jJeyaM vyAdhiranityatA // 1050 / / vizeSArtha---AcArya amitagatine isa graMthameM puruSoM ko vizeSatayA munijanoMko striyoMse virakti karAne hetu striyoMmeM doSa batAye haiN| punazca striyoMko puruSoMse birakti karAne hetu puruSoM meM doSa batAyeM haiM, kintu striyoMke doSa varNanameM bahuta vistAra kiyA hai| sarvatra brahmacarya ke varNanameM yaho tarIkA dekhA jAtA hai ki prathama savistara striyoM ke doSa dikhAye jAte haiM aura aMta meM puruSoMke doSa bahuta thor3e vAkyoM dvArA batAye jAte haiN| adhika varNana hone se strI saMbaMdhI doSoMpara to pAThaka yA zrotAjanoMkI dRSTi jAtI hai kintu puruSa saMbaMdhI doSoMpara nahIM jaatii| kintu yaha unakI baddhiko hI kamI samajhanI cAhiye / AcAryoMne kabhI bhI sarvathA nArIkI nidAkI ho aisA nahIM hai / strI ho cAhe puruSa khoTe AcaraNa kare to donoM niMdya haiN| bahatase loga kUtakaM kiyA karate haiM ki AcArya graMtha racanA karate haiM aura ve puruSa haiM hI, ata: striyoM ke doSoMko batalAte haiM / yadi striyA graMtha racanA kare to aisA nahIM hotA yA nahIM hogA ? kintu yaha sarvathA asatya hai / jo tattvajJa hai vaha aisA na samajhatA hai na pratipAdana ho karatA hai| zAstroMmeM sarvatra brahmacaryake varNana meM mukhyatayA strI saMbaMdhI doSoMkA varNana karane meM tIna hetu haiM prathama to mokSamArga meM nirbAdhagatise gamana puruSahI kara sakatA hai arthAt mukti kI prApti puruSake hI hotI hai, striyAM mokSa mArgapara calatI haiM kintu unakA gaMtavya taka nirvAdha gamana nahIM hai / jo mArgapara to cale kintu maMjila taka nahIM pahuMca pAve unako mArga saMbaMdhI kathana meM mukhyatA kaMse ho sakatI hai ? dUsarA hetu-cAroM puruSArthoMmeM pUrNa saphalatA puruSoMko milato hai arthAt dharma Adi puruSArthako pUrNa rUpeNa karaneke liye puruSa hI sakSama hai / tosarA hetU-jo vyakti jisa kAryako prAraMbhase aMtataka pUrNa kara sake usI vyaktiko usa kArya saMbaMdhI upadeza diyA jAtA hai / laukika kArya meM bhI yahI bAta hai| aMtameM nizcita rUpase yahI samajhanA cAhiye ki yadi puruSoMko apane brahmacarya ko nirmala rUpase pAlana karanA hai to unheM striyoMkA saMparka, unameM anurAga avazya chor3anA par3egA aisA nahIM hotA ki unase anurAga tathA saMparpha karate raheM aura brahmacarya
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 ] maraNa kaNDikA dehasthAzucinirbIjaM yato lohitaretasI / tato'sAvazuci yo yathA gUthAjyapurakaH // 1051 // draSTu ghRNAyate deho va!rAziriSa sphuTam / spraSTumAligitu bhoktu takhojo bhujyate katham // 1052 / / nirdoSa banA rahe / jaba kisI bhI vastukA anurAga tor3anA hai to usa vastu ke doSa dekhane se hI anurAga TUTa sakatA hai anyathA nahIM / isaliye puruSoMko sarvotkRSTa vrata paripAlanArtha strI saMbaMdhI doSa avalokana kara unase virakti karanI cAhiye aura striyoMko sarvotkRSTa vrata paripAlanArtha puruSa saMbaMdhI doSa avalokana karake unase virakti karanI cAhiye kyoMki strI aura puruSa donoMkA eka dUsareke prati AkarSaNa hotA hai, usa AkarSaNako samApta karane ke liye eka dUsarekI saMgati vArtAlApa Adi tyAjya hote haiM / "aMgAra sadRzI nArI, naraH ghRtopamo mataH / astu ! zAstrake hAdako samajhakara vivAda chor3a denA cAhiye aura tAttvika painI dRSTi apanAkara strI aura puruSa donoMko hI apane brahmacarya kA nirdoSa paripAlana karanA cAhiye isI meM kalyANa hai| strI saMbaMdhI doSoMkA kathana kara unase munijanoMkI virakti karAyI aba zarIra saMbaMdhI doSoMko pratipAdana usase vairAgya karAne hetu karate haiM-- zarIrake varNana karane meM ye bAraha prakaraNa haiM zarIrakA boja, usakI niSpatti kSetra, AhAra, janma, vRddhi-janmakSaNase lekara Age zarIrako vRddhi honA, avayava, nirgama-karNa Adise malakA nikalanA, azucitya, asAratA, vyAdhi, anityatA inake dvArA zarIrakA varNana kareMge // 1050 / / ____ kramazaH dehake bIjakA varNana tIna kArikAoM dvArA karate haiM-jisakAraNase zarIrakA bIja mAtAkA rakta aura pitAkA vIrya hai usa kAraNase vaha azuci hai, jaise ki malase nirmita ghRtapUraka-ghevara // 1051 // yaha zarIra maloMkI rAzi sadRza hai usako dekhanA bhI ghRNA karAtA hai to sparzana karaneke liye AliMgana karane ke liye aura bhoganeke liye kisaprakAra zakya hai ? arthAta rakta vIryarUpa bIjavAle isa ghRNita zarIrako kaise bhoga sakate haiM-maithUna sevana kaise kara sakate haiM ? // 1052 / /
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTa mahAdhikAra zuddhaH kaNikAghRtapUraka: kaNikAzuddhitaH varcobIjaH kathaM veho vizuddhayati kadAcana / / 1053 // // iti bIjaM // dazAhaM kalilobhUtaM dazAhaM kaluSIkRtaM / dazAhaM ca sthirIbhUtaM bIjaM garbhe'vatiSThate / / 1054 / / mAsena buTI tarIkRta mAMsapezI ca mAsena jAyate garbhapaMjare mAsena pulakAH paMca mAsenAMgAni SaSThake / upAMgAni ca jAyaMte garbhavAsanivAsinaH / / 1055 / / / / 1056 / / [ 296 geMhU ArTase banA ghRtapUraka isaliye zuddha hai ki vaha zuddha Ase banA hai kintu malarUpa bIjayAlA deha kaise zuddha ho sakatA hai ? arthAt ghevarakA upAdAna zuddha hai ataH ghevara zuddha hai aura zarIrakA upAdAna zrazuddha rakta vIrya hai ataH zarIra azuddha hai, vaha kadApi zuddha nahIM ho sakatA / / 1053 / / zarIra ke bIjakA varNana samApta / mAnava ke zarIra ke nirmANakA krama pAMca zlokoM dvArA kahate haiM--mAtA pitAkA rajovIryaM mAtAke udarameM mizrita hokara daza dina taka kalala avasthArUpa arthAt tAMbA aura cAMdIko galAkara jaise vilIna kiyA jAtA hai vaise rajovIryakA honA kalala avasthA hai / usa rUpa dasa dina taka rahatA hai / punaH daza dina taka vaha kaluSita rUpa rahatA hai / phira dasa dina taka sthira rUpa hokara rahatA hai / / 1054 / / isaprakAra eka mAsa pUrNa hone para eka mAsa taka babUleko avasthAko prApta hotA hai, punaH eka mAsameM ghanIbhUta hotA hai aura punaH garbhapaMjara meM ukta garbha mAMsapezI rUpa eka mahine meM banatA hai / 11055 / / punaH pAMcaveM mahine meM usa garbha meM pAMca pulaka arthAt do hAtha do paira aura eka zira isa rUpa pAMca aMkura ukta mAMsa piMDameM nikalate haiM / chaThe mAsameM aMga aura upAMgoM kI racanA hotI hai arthAt do hAtha, do paira, nitaMba, ura, pITha aura mastaka ye ATha aMga evaM kAna, nAka, oTha, aMgulo Adi upAMga inakI racanA chaThe mAsa meM hotI hai / / 1056 /
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 ] maraNa kaNDikA carmaromANi jAyate mAse tasyAtra saptame / spaMdo'STame vinirmANa navame vazame tataH / / 1057 // yato'zucIni sarvANi kalalAdIni kAraNam / vargamIya tato deho jagupsyo mahatAM sadA // 1058 / / iti niSpattiH / tiSThatyAmAzayasyAtra Urdhva pakvAzayasya saH / jarAyurveSTito mAsAnavAlAmedhyamadhyagaH // 1056 // mAsamekaM sthito'dhyakSaM varcImadhye jugupsyate / nijo'pi na kathaM garbha dhAMte navavaza sthitaH // 1060 / / iti kssetrm| sAtaveM mAsa meM carma aura roma pAte haiM / AThaveM mAsa meM usa garbha meM halana calana hone lagatA hai aura navameM yA dasaveM mAsameM udarase nikalanA hotA hai arthAt prasUti hoto hai / / 1057 / / ___ isaprakAra kalala Adi sabhI avasthAyeM azuci haiM isIliye mahApuruSoM dvArA sadA hI yaha deha malarAzike samAna jugupsA-glAni karane yogya hai / / 1058 // zarIra niSpattikA varNana samApta / zarIra nirmANa jahAM hotA hai usa garbhAzaya rUpa kSetrako azucitAko batAte haiM----mAtAke udarameM garbhakI sthiti-usake rahanekA kSetra AmAzaya-khAye hue annakA pAcana honeke pUrva jo sthAna rahatA hai vaha AmAzaya hai aura pakvAzaya arthAt jaTharapeTako agni dvArA jo paka-paca cukA hai aise annake rahanekA sthAna pakvAzaya kahalAtA hai / usa AmAzayake noce aura pakvAzayake Upara isataraha bIca meM jarAyase veSTita vaha garbha nava mAsa taka rahatA hai jo ki amedhya madhyaga kahalAtA hai arthAt AmAzaya aura pakvAzayake bIca meM honese amedhya madhyaga kahA jAtA hai / / 1059 // ___ mala sthAnapara eka mahine taka koI vyakti rahatA huA bhapaneko dikhatA hai to vaha bhale hI apanA ho to bhI gliAni karane yogya ho jAtA hai to phira nava mAsa paryaMta bamana sthAnIya mAtAke garbha meM rahA huA yaha apanA zarIra kaise glAni karane yogya nahIM hogA? hogA hI / / 1060 / /
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra picchilaM cavitaM dantamizritaM zleSmaNA ca yat / ana mAtrazitaM yuktaM pittena kaTukAtmanA / / 1061 / / ameSyasadRzaM yAMta samIreNa pRthakkRtam / UrdhvaM kaTukamaznAti vigalaMtamasau rasam // 1062 // tato'sti saptame mAse nAbhI hyutpalanAlavat / tato nAbhyA tathA vAntaM tadAdate sa garbhagaH / / 1063 / / zramedhyaM bhakSayannekaM mAsaM dRSTo jugupsyate / nijopi na kathaM garbhe mAsAnnavadazAnasau // 1064 / / iti zrAhAra / [ 301 bhAvArtha -- koI apanA nijo vyakti bhI hai aura mala mUtrake sthAnapara thor3e kAlataka rahatA hai to hama usa vyaktikI glAni niMdA Adi karane laga jAte haiM kintu apanA nija ra nau mahine taka mAtAoM dvArA bhukta ucchiSTa annake madhya rahatA hai to yaha kaise glAnikAraka nahIM hogA ? phira bhI mUDha jana isa zarIra para sneha karate haiM / mAtA ke udara meM zarIra ke liye kaisA AhAra milatA hai yaha batAte haiM dAMtoMke dvArA cabAyA huA kaphase gIlA evaM mizrita kar3ave pittase yukta aisA mAtA dvArA bhukta ana hotA hai tathA jo malake samAna hai vAMta hai khala bhAga jisakA vAyu dvArA pRthaka kiyA gayA hai aise AhArakA Uparase rasa galatA hai taba usa rasakI eka eka kar3avI bUMdako garbhastha jIvayukta zarIra grahaNa karatA hai arthAt jaba hama mAtA ke udara meM rahate haiM to mAtAke khAye hue jhUThe annake rasako hI apanA AhAra banAte haiM / / 1061 / / // 1062 / / chaha mAsa taka to isataraha bItate haiM / sAtaveM mAsameM kamalakI nAlakI taraha nAbhi sthAnapara nAbhi sahita eka nAla utpanna hotI hai taba vaha garbhastha jIvasahita zarIra usa nAbhinAla dvArA mAtA dvArA vAMta AhArako grahaNa karatA hai / / 1063 // kisIko eka mAhataka azuciko khAte hue dekhA jAya to usakI glAni AtI hai, bhale
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 ] maraNakaNDikA zoNitaprastravadvAraM durgaMdhaM jaTharAnanaM / zrayAcyajanmabhUtasya lajjanIyamazaucakam // 1065 // paro vastimukhasparzI mahadbhinidyate yadi udaradvArasaMsparzI vinidho na tavA katham / / 1066 / iti janma / nidhAni lajjanIyAni karmANi kurute zizuH / kRtyAkRtyabhAmAno nUDhadhIH // 1067 // vyAsavyaM hI vaha vyakti apanA hI ho| to phira jo naca yA dasa mAsataka garbha meM pramedhya bhakSaNa karatA hai aisA yaha zarIra kaise glAnikAraka nahIM hogA ? arthAt aise zarIra se glAni AnA cAhiye || 1064 // garbhastha zarIra ke AhArakA varNana samApta | zarIrakA janma - manuSyakA janma jisase hotA hai vaha rakta aura mUtra nikalanekA dvAra hai, durgaMdha yukta hai, jahara - udarakA mukha hai zabda dvArA kahane yogya nahIM hai, lajjAkAraka aura azuci hai aisA mAtAkA yoni sthAna hai usase mAnavakA yA zarIrakA janma hotA hai / / 1065 / / yadi urakA sparza karanevAlA mahAn puruSoM dvArA niMdanIya hotA hai to udaradvAra sparzI - yoni sthAnakA sparza karanevAlA niMdanIya kaise nahIM hogA ? hogA hI ||1066 / / janma varNana samApta | janmavRddhikA kathana karate haiM- godIkA bAlaka - zizu niMdya aura lajjAkAraka kAmoMko karatA rahatA hai vaha mUr3ha buddhi kArya aura akArya tathA sevya aura asevyako nahIM jAnatA hai arthAt choTese bAlakako yaha kAma karanA yogya hai yaha padArtha khAne yogya hai aisA vicAra nahIM rahatA hai / / 1067 / /
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [30 sa carmapUyamAMsAsthivarcImUtrakakAdikaM / svasyAparasya kA vaktre kSipate vigatatrapaH // 1068 / / yatkicikurute brUte bAlaH khAdatyalajjitaH / havate vigatajJAnaH pradeze yatra tatra vA // 1066 / / ghAle yadi kRtaM ko'pi kRtyaM saMsmarati svayam / tadAtmanyapi nirvedaM pAtyanyatra na kiM punaH // 1070 / / amedhyasya kuTo gAtramadhye nava pUritA / pramedhyaM savate chidra amedhyamiva bhAjanam // 1071 // iti vRddhi / zatAni trINi saMtyasthanA majjApUrNAni vigrahe / saMdhInAmapi tAvanti santi sarvatra mAnuSe // 1072 / / vaha nirlajja zizU apane yA parake mukha meM carma, haDDI, pIpa, mAMsa, mala, mUtra aura kapha Adiko DAlatA hai, use kucha jJAna yA samajha nahIM rahatI hai / / 1068 // vaha zizu jo kucha bhI kAryako karatA hai jo cAhe kucha bhI bolatA hai| nirlajja huA kucha bhI khAtA hai / jisako jJAna nahIM hai aisA yaha bAlaka jahAM tahAM malako kara DAlatA hai // 1066 / / bAla avasthA meM svayaM jo ayogya kArya kiyA thA usa kRtyako yadi koI smaraNa kara leve athavA usako kadAcit prayukta kRtya kI yAda mA jAya to vairAgya hotA hai phira anya strI Adike viSayameM kyA nirveda nahIM hogA? hogA ho / Azaya yaha hai ki hamane svayaMne bacapana meM jo jo galata kArya kiye unakI yAda Ave to glAni se mana bhara jAtA hai aura usase kisIko vairAgya bhI ho jAtA hai / jaba svayaM ke bacapana kI yaha vAtA hai to anya strI Adike zarIrase glAni kyoM nahIM hogI / / 1070 / / yaha zarIra amedhya-azucikI kuTI-jhoMpar3I hai vaha amedhyase hI bharI hai aura amedhyako jharAto hai, jaise amedhyase bharA pAtra yadi chidra sahita ho to amedhyako jharAtA hai / / 1071 / / zarIra vRddhi varNana samApta /
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 } maraNa mAMsapezIzirAsnAyuzatAnyaMge paMca sapta nava prAjJAH zirAjAlAni catvAri zirAmUlAni SaT caMda yathAkramam 1 sarvadApi pracakSate / / 1073 / kaMDarANi ca SoDaza / mAMsarajjudvayaM tathA // 1074 / / kAleyakAni saptAMge tvacaH sapta niveditAH / sarvatra koTi lakSANAmazItI romagocarA / / 1075 / / AmapakvAzayasthAnaM SoDazaitraSTayaH 1 kuthitasyAzrayAH sapta zarIre saMti mAnuSe || 1076 // nava saMti vraNAsyAni mucyamAnAni kazmalam / tisraH sthUNAzataM dehe marma saptasaMyutaM / / 1077 / / zukramastiSkamedAMsi pratyekaM sUrayo viduH / svakIyAMjalimAnAni manuSyANAM kalevare // 10786 // alimitaM pittaM sAMja litrayapramA zleSmA pittasamo raktamarddhAdakamitaM matam // 1076 // I zarorake avayavoMkA varNana isa mAnava ke zarIra meM tInaso haDDiyAM haiM jo ki majjA nAmakI durgaMdha dhAtuse yukta haiM tathA saMdhiyAM bhI tonasI haiM / / 1072 || zarIra meM mAMsa peziyAM pAMca sau zirAyeM sAtasI aura snAyu nausI haiM aisA prAjJa kahate haiM / / 1073|| tathA zirAoMke jAla cAra, solaha kaMDarA, chaha zirAoMke mUla aura mAMsa rajju do haiM / / 1074 / / zarIra meM kAleyaka sAta haiM, sAta tvacA haiM aura assI lAkha koTi roma haiM / / 1075 || AmAzaya aura pakvAzaya meM solaha AMteM haiM tathA durgaMdhake Azaya sAta haiM / / 1076 / / isa deha meM vraNa mukha nI haiM jo durgaMdhiko jharAte haiN| tIna sthUNA vAta pitta kapha haiM aura marmasthAna eka so sAta haiM / / 1077 / / mAnavoMke zarIra meM zukra, mastaka aura bheda ye tInoM apane apane hAthase ajulI pramANa hai aisA AcArya kahate haiM / / 1078 || zarIra meM chaha aMjulI pramANa pitta haiM, tIna aMjulI pramANa vasA nAmA dhAtu hai / kapha pitta ke samAna chaha aMjulI hai, rakta AdhA ADhaka [battIsa pala pramANa ] hai / / 1076|| mala chaha prastha pramANa hai mUtra AdhA
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra sUtramarddhADhakaprabham / prasthapramitaM varcA nakhAnAM vizatidantAdvAtrizastrakRtA matA: ||1080 // kAya: kRmikulAkIrNaH kRmiNo vA vraNo'khilaH / taM sarvaM sarvato vyApya sthitAH paMcacaraNyavaH ||1081 // ityaM'vayavAH santi sarve kuthitapudgalAH / nekosyavayavastatra pavitro vidyate zuciH // / 1082 // dagdhaniHzeSacarmANaM pAMDuraMgoM galasa 1 feeraspi no ko'pi vallabhAmapi vallabhaH / / 1083 // abhaviSyanna cedgAtraM vihitaM sUkSmayA tvacA | ko nAmedaM tAraprakSyanmakSikA patratulyayA karNayoH karNagUtho'sti tathAkSNormalamazru ca siMghANakAdayo midyA nAsikApuTayormalAH / / 1084|| 1 [ 305 ||1085 // ADhaka hai, nakha bosa haiM, dAMta battIsa haiM saba avayavoMkA yaha jo pramANa batAyA vaha svAbhAvika rUpa hai ( vikRta avayava honAdhika bho huA karate haiM evaM mala Adika bhI vikRta honepara hInAdhika ho jAte haiM) ||1080|| yaha zarIra kRmikuloMse bharA hai, jaise vraNa ghAva kRmiyoMse bharA rahatA / aise isa zarIrako saba orase vyApta karake pAMca vAyuyeM sthita haiM || 1081 / / isa zarIra meM sarva hI avayava kuthita - sar3e pudgala svarUpa haiM / usameM eka bhI avayava pavitra zuci nahIM hai ||1082 / jisakA samasta carma jala gayA hai jisase sapheda aMgavAlA ho gayA hai evaM sar3A rakta jisase jhara rahA hai aisA yaha zarIra bana jAya to vaha bhale hI priya thA kintu aisA honepara apanA priya vyakti bhI use dekhane kI icchA bhI nahIM karatA hai / / 1083 / / makkhI ke paMkha ke samAna patale carmase yaha zarIra yadi DhakA huA nahIM hotA to usako kauna vyakti sparza karatA ? koI bhI nahIM karatA / / 1084 / / zarora avayava varNana samApta | nirgamakA varNana aba isa zarIra se kyA nikalatA hai zarIra meM kyA-kyA paidA hotA hai yaha batAte haiM
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA - - - . - lAlAniSThovanazleSma purogA vividhA malAH / jAyate sarvadA vaktre daMtakITAkulavaNe // 1086 // ye menagudayoH santi barbomUtrAdayo malAH / na vaktumapi zakyaMte vIkSitu te kathaM punaH // 1087 / / cikkaNo romakUpeSa svedaH sarveSu sarvataH / yakAH SaTpadikA likSAjAyaMte sarvadA tataH / / 1088 / / gAtremucati va si vigraho nikhilarapi / gUthapUrNo ghaTo gUthaM chidrito vivarariva // 1086 // guhyaM ravayavaiH strINAM nicita vividharmaleH / sArAsArapraSTAnAM mAnasaM hiyate katham // 1060 // lajjanIye'tibIbhatse mUDhadhI ramate katham / yonau klinna sravadrakte nice kRmirivatraNe // 1061 / / koM meM karNoM kA mala rahatA hai tathA AMkhoMmeM usakA maila aura azru nikalate haiM / nAkake puTomeM siMghAna Adi niMdya mala huA karate haiM / / 1085 / / mukha meM lAra, thUka, kapha Adi vividha mala sadA ho rahate haiM, kaisA hai yaha mukha ? jisameM dAtoMke masUr3oMmeM kIDoMkA kUla aura vraNa rahate haiM / / 1086 / / medana aura gudAmeM kramazaH mUtra aura mala Adi rahate haiM jinako kahane ke liye bhI zakya nahIM unakA dekhanA kisataraha zakya hai ? arthAta ye medana Adi padArtha niMdanIya honese dekhane kahane yogya nahIM haiM / / 1087 / / saMpUrNa roma kUpoM meM cikaNA pasInA hotA hai, jisase ki sadA jU loka arthAt carmakI yUkA jU utpanna hotI haiM / / 1088 / / sAre hI zarIra avayavoMse maila nikalatA hai, jaise mailase bhare chidra vAle ghaTake chidroMse satat maila jharAtA hai / / 1086 / / striyoMke vividha maloMse bhare guhya avayavoMse sAra asArako dekhane vAle manuSyoMkA mana kaise lajjita nahIM hotA ? ||1060 / / ati lajjAkA kAraNa, dhinAvane, Adra, rakta jharAte hue nidya aise strIke yonimeM muDha buddhi kaise ramatA hai ? vaha to vaisA hai jaise vraNameM kIr3e ramate haiM ||1061 / /
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra aMgArasyeva kAyasya bahiraMtazca dRzyate I koNyaryayaH zuddhaH sarvathA malinAtmanaH / / 1062 // kAyo jalaH payodhAnAM dhAvyamAno'khilaMrapi / svabhAvamalino jAtu nAMgAra iva zudhyati / / 1063 / / abhyaMgasnAnamukhavaMtAkSibhAvanaH / zazvadvizodhyamAno'pi durgaMdhaM vAti vigrahaH // 1064 / / 1 mRtikAMjanavAzrANadhAtu bhUlavallibhiH ke zAsyavAsatAMbUladhUpapuruSa dalAdibhiH pracchAya nivitaM gaMdhaM bhujyate'nyakalevaram / hiMgvAdibhiriva dravye pizitaM vighRNAtmabhiH / / 1066 / / / / 1065 / / [ 307 jisaprakAra koyale kA aMdarakA aura bAharakA eka bhI avayava zuddha ( zukla ) nahIM hotA sarvathA mailA (kAlA) hI hotA hai, usaprakAra zarIrakA eka bhI avayava zuddha dikhAyI nahIM detA / / 1062 / / nirgama varNana samApta | zarIra azuci varNana - sAgaroMke saMpUrNa jala se dhone para bhI yaha svabhAvase mailA zarIra kadAcit bhI zuddha nahIM hotA, jaise koyalA zuddha nahIM hotA hai / / 1063 || abhyaMga, udvartana snAna dvArA tathA mukha prakSAlana, dAMta dhovana, AMkha prakSAlana Adi dvArA yaha zarIra satat zuddha karane para bhI durgaMdhamaya padArthoM ko ugalatA rahatA hai / / 1094 || mulatAnI Adi miTTI dvArA, aMjana, pASANa svarUpa aneka prakArake ratna, suvarNa Adi dhAtu yA jala, chAla, jar3a, bela Adi padArthoM dvArA keza aura mukha AdikA saMskAra tathA tAMbUla, dhUpa, puSpa, patra Adise nidita bhaura durgaMdhita zarIrako pracchAdita kara aura sugaMdhita karake usa strI athavA puruSa ke zarIrako bhogA jAtA hai arthAt ghinAvane bhAgoMko Dhakakara durgaMdhita bhAgoM ko jabaradastI sugaMdhita karake kAmuka strI puruSa usa zarIrakA bhoga karate haiM jaise ki ghinAvane durgaMdhita mAMsako hiMga Adi dravyoMse saMskArita kara duSTa niMdanIya puruSa khAte haiM / / 1065 / / 1066 / / yadi yaha zarora mayUrake samAna svabhAvase manohara hotA to
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 ] maraNakapiThakA mayUradehabadda ho yadyabhAsyanisargataH abhaviSyattavA zobhA tasminnIkSaNatoSiNI // 1067 / / prAtmanaH pasipto khelo yadi spraSTa ghuNAyate / tavA rAmAmukhAMbho hi poyate kathitaM katham // 1068 / / thokSyamANo manuSyANAM bahiraMtazca vIkSyate / eraMudaMDavaheho na sAro'tra kadAcana // 1066 // camarINAM kacaM kSIraM gavAM zRGgANi khaGginAM / bhujaMgAnAM maNiH picchaM bahiNAM kariNA radaH / / 1100 // kastUrikA kuraMgANAmitthaM sAro vilokyate / zarIre na punarna NAM ko'pi kyApi kadAcana / / 1101 // chaMda-ba ta visaMvitakuthita sani vA kuthitaH kRte miphulayiSidharabhito bhute| zuci naNAM sakalAzucimavire bhavati kiMcana nAtra kalevare // 1102 // usako zobhA netrako prasanna karatI arthAt svabhAvase sudara vastuko dekhane meM saMtoSa hotA hai, yaha zarIra to Uparase jabarana manoharasA kiyA gayA hai svataH sudara nahIM hai | 1067 / / apane svayaM ke mukhase girA huA thUka yadi sparza karane ke liye ghRNA karatA hai to strIke mukhakA sar3A jala arthAt lAra kisa prakAra po jAtI hai ? yaha bar3A Azcarya hai / / 1068 / / azucikA varNana samApta / asAratA varNana prAraMbha manuSyoMke zarIrako aMdarase bAharase dekhate haiM to vaha eraMDa daMDake samAna asAra hI najara AtA hai isameM kadAcit bhI sAra dRSTigocara nahIM hotA hai // 1066 / / camarI gAyake keza, gAyoMkA dUdha, hiraNa ke sIMga, saukI maNi, mayUroMke paMkha, hAthiyoMke dAMta aura hiraNoMkI kastUrI itane padArtha tiryaMcake zarIrase kadAcit kathaMcit sArabhUta dekhe jAte haiM kintu mAnavoMke zarIrameM kahIMpara kadAcit bhI koI padArtha sArabhUta dRSTigocara nahIM hotA hai // 1100 / 11101 / /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahASikAya yadi SaNNavatirogAH saMbhavati vilocane / kisse tadA nRNAM sarvatrApi kalevare // / 1103 // koTayaH paMcASTaSaSTIraca lakSAH saha sahasrakaH / navabhirnavatiH paMcazatyAzItizcaturyutA / / 1104 // 5 pInastanIndumatrA yA tAruNye harate manaH / zraniSTA jAyate jIrNA sekSuyaSTirivArasA / / 1105 / / yA yauvane priyA kAMtA sarvAvayavasu barI / durgaMdhA kuthitAsAsti bIbhatsA virasA mRtA // 1106 / / [ 306 yaha mAnava zarIra sar3e padArthoM kA mAno ghara hai, sar3e padArthoMse hI nirmita hai, vividha kIr3oM ke samudAyase cAroM orase bharA hai, saMpUrNa azucikA sthAna hai, aise isa kalevara meM kucha bhI zuci aura sAra vastu nahIM hai | 1102 / / asAratA varNana samApta | roga varNana -- mAnavake isa zarIra meM yadi eka netrameM chyAnave roga saMbhava haiM to sAre zarIra meM kitane roga hoMge ? sAre zarIra meM to pAMca karoDa, ar3asaTha lAkha, ninyAnave hajAra, pAMca so caurAsI roga saMbhava haiM / / 1103 / / 1104 // roga varNana samApta | a- anityatA varNana - suMdarI pInastanI candra sadRza mukhavAlI nArI taruNa avasthA meM manako haratI hai vahI nArI vRddhAvasthA meM aniSTa burI ho jAtI hai jaise nIrasa ikSu-mannA aniSTa ho jAtA hai / / 1105 / / jo kAMtA yauvanameM sarvAMga suMdarI aura atyaMta pyArI thI vaha mara jAnepara durgaMdhita, bIbhatsa, sar3I, virasa ho jAtI hai arthAt strIkA mRtaka zarIra ghinAvanA hotA hai jo pahale suhvanA lagatA thA / / 1106 / /
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 ] maraekaNDikA mriyate vallabhA pUrva svayaM thA mriytpur| / jIvaMtI jodhato cAhiyate balibhirbalAt // 1107 // virajyate svayaM tasyAH sA vA tasya virajyate / pareNa vA samAyAti tiSThaMtI vA viruSyate // 1108 / / ciraM tiSThati saMskAre kASThagrAvAvirUpakam / kalevaraM manuSyANAM na saMskAre mahatyapi // 1106 // yauvaneMdriyalAvaNyatejorUpa balAdayaH / guNAH kSaNena nazyati zAradA iva niirdaaH||1110|| patasyAhAravAnArtha suratasya tapasvinaH / kSaNAnna ki mahAdevyA naSTaH kuSThena vigrahaH // 1111 // dAMpatya jIvanakI aghra vatA--- kabhI kisIkI pahale patnI mara jAtI hai to kabhI kisIkA pati mara jAtA hai, kabhI to balavAn anya puruSa jIvita patike pasnoko jabarana harake le jAtA hai / / 1107 / / athavA pati patnI jIvita to haiM kintu pati apanI patnIse kisI kAraNavaza virakta udAsIna ho jAtA hai yA patnI apane patise nArAja udAsa yA virakta ho jAtI hai athavA patno apane patiko chor3a kara anya puruSake sAtha calI jAtI hai yA puruSa apanI patnIko chor3akara parAyI nArIke sAtha kahIM calA jAtA hai, kabhI pati patnI sAtha rahate haiM kintu paraspara meM viruddha rahate haiM / / 1108 / / isa taraha dAMpatya jIvana duHkharUpa hotA hai| zarIra adhra vatA-- kASTha, pASANa Adike strI yA puruSa, Adike bane hae citra-pratimA sTeca AdikA saMskAra karate raho to ve padArtha cirakAla taka Thaharate haiM-naSTa nahIM hote kintu manuSyoMke zarIrameM snAna, vyAyAma, AhAra Adi bahutase saMskAra karane para bhI vaha ThaharatA nahIM naSTa ho jAtA hai / / 1109 / / zarIrakA yauvana, indriyAM, lAvaNya, teja, rUpa, bala Adi guNa kSaNamAtrameM naSTa ho jAte haiM, jaise zaradakAlIna megha kSaNabharameM naSTa ho jAte haiM / / 1110 / / surata nAmakA rAjA muniko AhAra deneke liye gayA itane meM hI usako paTTAnIkA zarIra kSaNamAtrameM kuSTha rogase kyA naSTa-vyApta nahIM huA thA ? huA hI thA // 1111 / /
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 311 haMtumane kRto mUDho dunidhAreNa mRtyunA / sevate viSayaM vadhyaH pANeneva surAdikam // 1112 // vyAghra gAgre kRto hetu bile sA'jagare gataH / chidyamAne suI lagno mUle vividhamUSikaH // 1113 // surata rAjAko kathAayodhyAkA nareza surata nAmakA thA pAMca sau rAniyoMkI ziromaNi satI nAmakI pramukha rAnI para atyadhika sneha hone se sadA usake nikaTa rahatA thaa| rAjAke mana meM munidAnakA to bahuta bhAva rahatA thA usane saba rAjakArya choDa diye the kintu muniyoM ko AhAra denekA kArya hamezA karatA rahatA, anya kArya saba maMtriyoM para chor3A thaa| eka dina apanI prANa priyAke kapola para tilaka racanA kara rahA thA itanemeM AhArArtha anikA Agamana huA ; sajA rAmokA zrRMgAra karanA chor3akara AhAra deneko calA gayA / rAnIko isase krodha AyA usa pApinone bahuta apazabda gAlI apavAda Adise munikI mahAna niMdA kI saba sakhI dAsa dAsiyoMke samakSa bahuta kucha duSTa niMdya vAkya kahatI ho rahI isase muni nidArUpa bhayaMkara pApase usake zarIrameM tatkAla galita kuSTha ho gayA ! dugaMdha Ane lagI / rAjA AhAra dekara lauTatA hai aura rAnIko dazA dekhakara staMbhita ho jAtA hai / usako vairAgya hotA hai sarva rAjyapATa chor3akara jinadokSA grahaNa karatA hai / rAnI kucha samaya bAda marakara durgatimeM calI jAtI hai / isaprakAra yauvanakA joza, rUpakA garva karanese rAnIkI durdazA huI / kathA samApta / jaise koI cAMDAla Adi nIca puruSa hai usako aparAdhake vaza mRtyu daNDa mila cukA hai usa vakta bhI vaha surApAna Adi karatA hai (AyI huI mRtyukA soca nahIM karatA hai) vaise mUrkha puruSa dunivAra mRtyu dvArA mArane ke liye Age karane para bhI arthAta matyu nikaTa A jAnepara bhI viSayakA sevana karatA hai // 1112 / / jisako mArane ke liye Age byAghra khar3A hai aisA koI pathika jisameM ajagara hai aise kUpake vRkSakI DAlako dRr3hatAse pakar3a letA hai, vRkSako jisa DAlako pakar3A hai vaha vividha cuhoM dvArA kATA jArahA hai, aisI bhayAnaka sthiti meM par3A vaha mUDhabuddhi AgekI
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 ] maraNakaNDikA apazyannagrato mRtyu yathA kazcana madadhIH / patanmadhukaNAsvAde vidhatte paramAM ratim // 1114 / / matyanyAnobhito duHkhasarpa janmabile gataH / layamAnastathA mUDho bahubhivinamUSakaH // 1115 // AzAmUle dRDhaM lagno viSayAsvAdane ratim / mahatoM kurute nAzamapazyannagrataH sthitaH // 1116 // mRtyuko nahIM dekhatA girate hue madhuke biMduoMke svAdameM parama rati karatA hai| jaise yaha puruSa mahAmUDha mAnA jAtA hai vaise mRtyurUpI vyAghra jisake Age khar3A dekha rahA hai aisA mohI prANI-manuSya duHkha rUpI sarpa jisameM haiM aise janma rUpI kUpameM lagA huA saMsAra vRkSa jisako ki AzArUpI DAla bahuta se vighnarUpI cUhoM dvArA kATI jA rahI hai usako dRr3hatAse pakar3akara laTakA hai aura usa bhayAvaha sthiti meM Ageko mRtyuko nahIM dekhatA huA strI Adi viSayake svAda meM bar3I bhArI prIti karatA hai vaha puruSa mahAmUDha hai / / 1113 // // 1114 / / 1115 / 11116 // bhAvArtha-yahAMpara saMsAro prANiyoM ke mohako viDaMbanAkA AcAryane digdarzana kiyA hai| yaha eka rUpaka hai isa rUpakako "saMsAra vRkSa" nAmase hama loga jAnate haiN| koI pathika saghana vana meM rAstA bhUla gayA hai, idhara udhara mArgako khoja karatA hai ki asmAta sAmane vyAghra dikhAI detA hai yadyapi bhaTakate hue bahuta samaya ho jAnese usake pairoM meM zakti nahIM hai, bhUkhA pyAsA hai to bhI jAna lekara bhAgatA hai punaH pIche eka jaMgalI hAthI laga jAtA hai bicArA ghabarAkara daur3ate hue eka aMdha kUpake kinArameM sthita vaTa vRkSako jaTAko pakar3akara kUpameM laTaka jAtA hai, idhara ukta hAthI krodhita huA vRkSako ukhAr3ane kA prayatna kara rahA hai, jisa jaTAko pathikane pakar3A hai vaha do cUhoM dvArA khAyA jA rahA hai aura alpakAla meM ho kaTakara nIce giregA, usI jaTAke UparI bhAgameM madhu-makkhiyoMkA chattA hai. vRkSake hilanese usapara baiTho makkhiyAM ur3a ur3akara pathikako barI tarahase kATane lagatI haiM, kintu usa madhu chattese madhuko kucha biMdu pathikake makhameM par3atI hai, aba vaha pathika itanI bhayAvaha sthiti meM gujara rahA hai phira bhI madhuke svAdameM saba kaSTa bhayako bhUlA huA hai tatkAla honevAlI mRtyuko bhI baha bhUla cukA hai| yaha eka romAMcakArI bodha kathA hai / isa rUpakako hara mumukSujanoMko apane para ghaTita
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ gniti saar'ikssaar' chaMda-zAlinIrAmAva!madhyavartI manuSyaH koDarayeSo'medhyarUpaH zizurvA / ba!lipto'medhyamadhyaM prapatto korapasAraM nivanIya svabhAvaM // 1117 // chaMda-upajAtiamedhyanirmANamamedhyapUrNa niSevamANavanitA zarIram / yamanyate svaM zucirastabodhehAsyAspadaM kasya na te bhavaMti // 1118 / / chaMda-upajAtibojAdayo yena zarIradharmAzcitte kriyante buniMdanIyAH / niSevyate medhyamayI na nArI kavAcanAmedhyakaTova tena // 1116 // --- kara citana karanA cAhiye ki yaha caturgatirUpa saMsArameM mAnava deharUpa vRkSa hai, mArga bhUlA hamA pathika maiM svayaM huuN| mRtyu rUpI vyAghra mere Age AyA maiM Darase bhAgA jA rahA thA ki Akasmika kaSTa rUpa jaMgalI hAthIne merA pIchA kiyA, maiM daur3akara mitrarUpI vakSako DAla pakar3akara laTaka gayA usa DAlako zuklapakSa kRSNapakSarUpI cUhe kATa rahe haiM arthAta samaya vyatIta ho rahA hai mRtyUke kSaNa nikaTa A rahe haiM / DAlIke UparI bhAgameM gaharUpI chattA hai aura usameM paMcendriyake viSaya, bhojana, vastra, kAma sevanAdi rUpa madhu ekatrita hai| makkhiyAM vighna, roga, citA parivAra Adi haiM jo mujhe cAroM orase gherakara kATe jA rahe haiN| aiso bhayaMkara paristhiti meM gujaratA huA bhI maiM usa viSaya sevanarUpa madhu kI biMduoMke svAdameM prema kara rahA huuN| aho bar3A Azcarya hai ! 'dhik dhik mAM" "kimAndharpa mataH param" / adhra va varNana samApta / yaha apavitra kAmo manuSya strIrUpI viSThAke madhyavartI huA krIr3A karatA hai arthAta striyoMke ghinAvane avayavameM ratipUrvaka krIr3A karatA hai, jaise viSTAse lipta bAlaka viSTAke bIca meM khelatA hai / aho yaha niMdanIya svabhAva kase sAra ho sakatA hai ? nahIM ho sakatA // 1117 // azucise nirmita, azucise bharA huA striyoM ke zarIrakA, jina naSTa buddhivAle puruSoM dvArA sevana kiyA jAtA hai aura usake sevanase jo apane Apako pavitra mAnate haiM
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 ] maraNakaNDikA cha5-upajAti-- nirIkSate yo vapuSaH svabhAvaM varSoniyAsasya vinazvarasya / he svakIye'pi virajyate'sau doSAspadAyAH kimu nAMganAyAH // 1120 // balavA narAH zolestaruNastaruNA yataH / AyaMte taruNA vRddhAstataH zIlaM budhaH stutam // 1121 // yathA yathA kyohAniH puruSasya tathA tthaa| maMdAH kAmaratikrIDAdarparUpa balAvayaH // 1122 // ve puruSa kisake ha~sIke pAtra nahIM hote ? hote hI haiM / / 1118 / / buddhimAnoM dvArA niMdanIya aise boja, niSpatti, kSetra, pAhAra Adi zarIrake dharma jisa puruSa dvArA vicArameM lAye jAte haiM, usa puruSa dvArA kabhI bhI azucikI kuTIke samAna azucirUpa nArI sevita nahIM hotI hai / / 1119 // jo malakA ghara, vinazvara aise zarIrake svabhAvako jAnatA dekhatA hai vaha puruSa apane zarIrase bhI virakta rahatA hai to doSa ke sthAna svarUpa strIke zarIrase kyA virakta nahIM hogA ? avazya hogA / / 11201 // brahmacarya vratake paripAlana meM puruSoMke liye striyoMse vairAgya honA Avazyaka hai, strI vairAgyake nimitta tIna haiM, kAmadoSakA vicAra strI doSakA vicAra aura dehakI azacitya / inakA varNana kramazaH yahAM taka kara diyA hai / aba brahmacarya meM sahAyaka jo vRddha sevA hai usako batalA rahe haiM jinakA zola arthAt brahmacarya, kSamA Adi dharma baDhe hue haiM ve vaddha haiM aura jinake ukta zIla taruNa hai arthAt alpa hai yA vRddhiMgata nahIM hai, athavA hai nahIM ve puruSa taruNa haiM kyoMki yahAM jo zIlavAna nara hai use to vRddha kahA hai aura jo zIlavAna nahIM hai vaha taruNa hai, vayase taruNa aura vRddhakI bAta yahAM vivakSita nahIM hai, isIliye buddhimAnoM dvArA zIla hI stutya hotA hai / / 1121 / / jaise jaise puruSake vayakI hAni hotI hai, vaise vaise usake kAmecchA ratikrIDA, garva, rUpa aura bala Adi maMda maMda hote haiM / / 1122 / /
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhanuziSTi mahAdhikAra [315 zAMto'pi kSobhyate moho yuvasaMgena dehinaH / kardamaH patatA kSipraM prastareNeva vAriNaH // 1123 / / udorNo'pyaMgino moho vRddhasaMgenanizcitam / paMka: katakayogena salilasyeva zAmyati // 1124 / / zAMtopyUdIyate mohaH puMsastaruNasaMgataH / lonaH kiM mRttikAgaMdho nodeti jalayogataH / / 1125 / rahito yuvasaMgatyA mohaH sannapi loyate / jIvasya jalasaMgatyApuSpagaMdhaivasphuTa // 1126 / / .---. ... ... . . bhAvArtha-manuSya kI Ayu jaise jaise kama hotI hai arthAt vRddhatva pAtA hai sevaise usakA viSayoM meM prema kama hotA hai, rati kor3A maMda hotI hai, khoTe bhAva, kAma sevana kI icchA kama hotI hai, saruNa avasthA meM ye kAma Adika vikAra dunivAra hote haiN| yuddhatva Anepara saba vikAra zAMta hone lagate haiM isIliye vRddha puruSoMkI sevA unakA sahavAsa brahmacarya meM mahAn upayogI hotA hai| __ jIvoMkA moha zAMta bhI huA ho kintu vaha taruNake saMsargase kSubhita ho jAtA hai, jaise jala meM pattharake girane se zAMta bhI kardama kISaDa zIghra hI kSubhita-uchala jAtA hai usase jala malina bana jAtA hai / bhAva yaha hai ki kisI puruSakA mana zAMta hai kAma vikAra zota hai to bhI use taruNakA saMsarga nahIM karanA cAhiye kyoMki usake saMsarga se manavikAra yukta hotA hai // 1123 / / isa jIvakA moha bar3hA huA bhI ho to vaha bhI vRddhajanoMke saMparka se nizcita hI zAMta ho jAtA hai, jaiseki jalakA kardama kataka dravya-phiTakarI Adise zAMta ho jAtA hai / arthAt jalakA kIcar3a phiTakarIse nIce baiTha jAtA hai vaise vRddhako saMgatise bar3hA huA bhI kAmavikAra zAMta hotA hai // 1124 / / kisI puruSakA moha zAMta huA hai kintu yadi usane taruNa puruSako saMgatiko hai to usakA moha pragaTa ho jAtA hai bar3ha jAtA hai / ThIka ho hai ! miTTIkI gaMdha yadyapi svayaM zAMta arthAt aprakaTa hai usameM koI gaMdha nahIM ArahI hai to bhI usa miTTIkI gaMdha jalake saMyogase kyA pragaTa nahIM hotI ? hoto ho hai / / 1125 / / moha maujUda hai kintu vaha puruSa taruNako saMgati se rahita hai to usakA moha
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 ] marapakaNDikA yuvApi vRddhazIlo'sti naro hi baddhasaMgataH / mAnApamAna bhIzaMkAdharmabunipAvibhiH // 1127 / / baddhastaraNazolo'sti narastaruNasaMgataH / vibhUbhanivizaMkaradA prakRtiyogataH / / iMdriyArtharati vo yuvagoSTayA vimUDhadhIH / zauNDagoSTayA yathA zauNDaH surAM kAMkSati sarvadA / / 1126 / / vizrandhAcapalAkSo yaH svairI taruNasaMgataH / mahilAviSayaM ghoSaM sa zIghra labhate naraH // 1130 // dhvAMtakAMtakuzolehavarzanaiH karaNastribhiH / kutsito jAyate bhAvaH strIpuMsAnAmasaMzayam // 1131 // zAMta apragaTa ho jAtA hai / jaise puSpameM sugaMdha hai kintu usameM jalakA saMyoga honese vaha sugaMdha lona maSTa aprakaTa ho jAtA hai / / 1126 / / yuvaka puruSa bhI vRddha saMgaro yuddha jaise svabhAva zIlabAlA yA zAMta ho jAtA hai / vaha vRddhakA samAgama karanevAlA taruNa, mAna, apamAnake bhayase, zaMkAse aura dharma buddhi tathA lajjAse vRddha jaisA prAcaraNa karatA hai // 1127 / / koI puruSa vRddha hai kintu taruNa kI saMgati kI hai to vaha bhI taruNake zIlasvabhAva jaisA bana jAtA hai jaise taruNa puruSa striyoMpara vizvAsa kara bhaya rahita niHzaMka hotA hai, svabhAvase mohayukta hotA hai vaise usakI saMgatimeM vRddha ho jAtA hai / / 1128 / / taruNakI goSThI meM baiThane se jIva vimUDha buddhivAlA huA indriyoM ke viSayoMmeM prema karanevAlA ho jAtA hai zarAbIko goSThI meM baiThane se zarAbI huA zarAbako icchA karatA hai / / 1129 / / jo manaSya taruNakI saMgatimeM AyA hai baha striyoM para vizvasta hotA hai, usakI indriyAM caMcala hotI haiM, svacchaMda hotA hai vaha zIghra hI mahilAke saMbaMdhase honevAle doSako prApta hotA hai / / 1130 / / strI aura puruSoM ke ina tIna kAraNoMse kutsita bhAva hote haiMaMdhakAra ekAnta aura kAma sevana karate hue strI puruSako dekhanA / / 1131 / / bhAvArtha-strI aura puruSake ekAntameM akasmAt milanese athavA aMdhakAra honese athavA kAma sevana karate hue strI puruSako dekhanese, ina tIna kAraNoMse strI puruSoM ke mana meM kAma vAsanA jAgrata hotI hai / bhAratIya paraMparAmeM isIliye prAcIna kAla meM
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra nisargamohitasvAnso dRSTvA zrutvAbhilaSyati / viSayaM sevita joyo madhirAmibamadhapaH // 1132 // ghAyada so zimalA vAsaH saMvarga kopataH / vezyAmAMsasurAsaktaH kuladUSaNakArakaH . // 1133 // kumAra avasthAse hI strI puruSoM ko ekatra sahavAsakA niSedha hai / kumAra kumAriyoMkA eka sAtha adhyayana, yatra tatra ghUmanA ityAdikA niSetra thA / vartamAnameM strI puruSoMkI saha zikSA, strI puruSoMkA eka sthAna para naukarI Adi karanA yaha saba kAmako uttejanAkA kAraNa hai, nATaka sinemA Adi dekhane meM to pUrvokta tInoM kAraNa eka sAtha mila jAte haiM ekAnta, aMdhakAra aura azlIla dRzya ( kAmasevana karate hueke pAMzika dRzya ) yaho kAraNa hai ki adhyAtma pradhAna bhArata dezameM kuzIla vyasanakI vRddhikA koI ThikAnA hI nahIM rahA hai / nUtana poDhIko aba sItA, caMdanA, aMjanA aura sudarzana, jayakumAra Adi zIlavAna nara-nAriyoMkI kathAyeM kAlpanika lagatI haiM kyoMki aisA dRr3hazola unameM khada meM to hai nahIM aura na kahIM dikhAI detA hai| kintu jinheM AgAmo bhava meM napuMsaka nahIM honA ho, narakAdi kugatimeM jAnekA bhaya ho ve nara-nArI apano prAcIna paraMparAkA ullaMghana na kreN| vartamAnake jIvana meM bhI jo kuzIla AcaraNase, svAsthya hAni, bhayaMkara gupta roga dhanahAni Adi aura anta meM bemauta maraNa Adi ina duHkhoMse chuTakArA tabhI ho sakatA hai jaba pUrvAcAryake vacanakA pAlana kreN| eka to saMsAro jIvoMkA nisargataH mohayukta mana rahatA hai dUsare yadi kAmakA viSaya dekhe sune to usako dekhakara sunakara vyakti kAmakI abhilASA karane lagatA hai, viSaya sevana ke liye icchA karatA hai| jaise madirA pAyI madirAko dekhakara sunakara madirAkI icchA karatA hai / / 1132 / / cArudatta vinIta thA to bhI saMsarga doSase vezyA mAMsa madirAmeM Asakta haA aura kulameM dUSaNa lagAnevAlA huA / / 1133 / / cArudattakI kathA-- ___ caMpApuromeM bhAnudatta nAmakA seTha rahatA thaa| usakI patnI subhadrAse cArudatta nAmakA guNI putra huA / kumAra kAlase vidyAkA adhika premI honese vivAha honepara
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA taruNasyApi vairAgyaM zIlavRddhana jAyate / kriyate prastutakSIrA vassasparzana gorna kim // 1134 / / bhI strI saMpakase dUra rahakara sadA vidyAbhyAsa kalA AdimeM ho lagA rahatA thaa| kisI dina mAtA Adi kuTU bIke dvArA kiye gaye upAyase vaha basaMtasenA vezyA para mohita hokara usIke yahAM rahane lgaa| gharakA saba dhana barabAda huaa| parivArako bahuta pazcAttApa huA lekina aba kyA ho sakatA thA ? jaba cArudata ko dhana rahita dekhA taba vasaMtasenAkI mAtAne kapaTase use gharase bAhara nikAla diyaa| cArudatta atyaMta lajjita evaM duHkho hokara dhanopArjanake liye videza yAtrA karatA hai dhana saMgrahakara jahAja dvArA jaise ho vApisa lauTatA hai ki jahAja tuphAna dvArA DUba jAtA hai| punaH aneka kaSToMkA sAmanA karate hue dhana kamAtA hai kintu durdaivavaza phira jahAja DUbatA hai aisA sAta bAra hotA hai kintu Ayuke prabala honese sAtoM bAra lakar3oke sahAre kinAre lagatA hai / iso bAcameM eka Thaga saMnyAsI dvArA aMdhakUpameM girAyA jAtA hai vahA~ kapameM usIke samAna dhokhese pahu~ce hue maraNAsanna puruSako NamokAra maMtra sunAkara samAdhi karAtA hai jisase vaha deva banatA hai / vahA~se kiso upAyase nikala AtA hai / parivArake rudradatta nAmake vyakti se bheMTa hotI hai usake sAtha dvopAMtara jAnekA vicAra hotA hai duSTa rudradatta bakare ko mArakara usako khAlako ulTIkara usameM baiThakara pakSI dvArA ratnadvIpa meM jAnekA upAya batAtA hai| cArudattake manA karate hue bhI usake so jAne ke bAda rudradatta bakare ko mAratA hai, cArudattakI nIMda khulatI hai, usane bakareko marate hue NamokAra maMtra sUnAyA / dvIpAMtara meM cArudatta pahuMcA / pApI rudradatta bIca meM mara gyaa| ukta dvIpameM cArudatta ko mahAmunike darzana hote hai / vahAMse vidyAdharakI sahAyatAse vaha apane caMpApura meM surakSita pahuMca jAtA hai / isaprakAra kuzIlakI saMgatise cArudattane mahAna kaSTa bhoge / kathA samApta / koI puruSa taruNa hai kintu zIlavAn vRddhako saMgati karatA hai to usa ghaddha maMgase usake vairAgya bhAva ho jAtA hai, jaise bachar3e ke sparza se gAya dUdha jharAne lagatI hai / / 1134 // jo puruSa harSapUrvaka gurujanoM kA kahA huA karatA hai. vRddhoMse yukta vasatikA Azraya letA hai, taruNa vyaktikI saMgati chor3a detA hai vaha nirmala brahmacarya ko rakSA karatA
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra chaMda-rathoddhatAyaH karoti gurubhASitaM munA saMzraye vasati vRddhasaMkule / muMcate taruNalokasaMgati brahmacaryamamalaM sa rakSati / / 1135 // chaMda-upajAti - rajo dhanote hRdayaM punIte tanoti satvaM vidhunoti kopam / mAnena nalaM niyaM nApati divA kotAnIm // 1136 // mAnasa svalpasatvasya strosaMsarge vinazyati / jaghanastanavapatrANi pazyato bahu calyate // 1137 // nirasyati tato lajjAM saMstavaM kurute tataH / tato bhavati niHzaMkastato vizvasiti dhra yam // 1138 / / vizvAse sati vizraMbho vibhaH praNaye sati / rAmAsu paramA pusaH praNaye jAyate ratiH // 1136 / / hai / / 1135 / / yaha vRddha sevA pApako naSTa karatI hai, hRdayako pavitra banAtI hai, zaktiko bar3hAtI hai, krodhakA nAza karatI hai, vinayase yukta karatI hai, mAnase rahita karatI hai| yaha vRddha sevA kisa abhISTa siddhiko nahIM karatI ? saba hI iSTako karatI hai // 1136 // vRddha sevA varNana samApta / striyoMke sahavAsase honevAle doSoMkA kathana karate haiM jisa puruSameM dhairya sattva alpa hai usa puruSakA mana striyoMke saMsargase naSTavikAra yukta hotA hai / striyoMke jaghanabhAga stana mukhAdiko dekhanese usakA citta atyaMta caMcala ho jAtA hai // 1137 / / mana caMcala honepara usako lajjA samApta hoto hai, vaha strIko stuti karane lagatA hai, phira gurujanoMkA bhaya samApta hokara niHzaMka ho jAtA hai, tadanaMtara niyamase strI para vizvAsa karatA hai // 1138 // vizvAsa honepara parasparameM mana milatA hai, usase praNaya hotA hai phira usa puruSake strImeM parama rati hotI hai // 1139 / / nAriyoMke dekhanese unake nikaTa jAnA-mAnA honese tathA unake sAtha
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 ] maraNakaNDikA nArINAM darzanodda za AkRSyate mano bhASaNapratibhASaNaH I nRNAmayaskAMtaMrivAyasam // 1140 // I hAsopahAsalIlAbhiguptamAtraprakAzanaMH vilAsavibhramaM havirbhAvaH saha gamAgamaH / / 1141 / / sanmaneH komalairvAkyai visra' bhabhASaNaiH gati sthiti tikoDAnamaMvinboka mohanaH aratelokanaiH strINAM vairAgyaM hriyate nRNAm / zarIrasparzibhiH kruddhaH pannagairiva jIvitam / / 1143 / / 1 / / 1142 / / yoSitAM nartanaM gAnaM vikAro vinayo nayaH / drAvayanti mano nRNAM madanaM pAvakA iva / / 1144 // bhASaNa pratisaMbhASaNa karanese puruSoMkA mana unake prati AkarSita ho jAtA hai, jaise cuMbaka dvArA loha AkarSita hotA hai / / 1140 // nAriyoMke hAsya maMda mIThI muskAna aura lIlA pUrvaka gamana Adi kriyAoMse, unake dvArA gupta aMga-stana Adike dikhAne se, kaTAkSapUrvaka avalokana vilAsapUrNa ceSTA arthAt netroMkA maTakAnA, bhauMhe calAnA aura hAvabhAva kriyAoMse unake sAtha dezAdi gamanAgamana karanese puruSakA mana caMcala ho jAtA hai ||1141 / / manake harane vAle komala vAkyoM dvArA hRdayake liye saMtuSTikAraka vacanoM dvArA tathA una striyoMke sAtha vizvAsa yukta bhASaNa karanA, madabharI cAla calanA, kamara meM hAtha rakhakara khar3e honA, zarIrakI kAMti, kor3A, majAka vivvoka arthAt do bhauMhe ke bIca bhAgako sikor3anA, mohana ina kriyAoM dvArA tathA Ter3hI najara se dekhanA ityAdi striyoMkI ceSTAoMse puruSoMkA vairAgya naSTa kiyA jAtA hai / jaise jinake zarIrakA sparza kiyA gayA hai aura usa kAraNase jo krodhita ho gaye haiM aise sarpoM dvArA jIvana naSTa kiyA jAtA hai / / 1142 / / 1143 // striyoMke nRtya, gIta, vikArako dekhanA tathA unakA vinaya karanA, unako kahIM le jAnA ityAdi kriyAyeM manuSyoMke manako pighalA detI haiN| jaise madanako agni pighalA detI hai / / 1144 / /
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 321 mahilA manmathApAsavilAsollAsitAtanA / smRtA pi harate citaM bokSitA kurute na ki // 1145 / / nirmaryAdaM manaH saMgAsaMmULaM suratotsukam / pUrvAparamanAtya zolazAlaM vilayate // 1146 / / kaSAyendriyasaMjhAbhirivagurukAH sadA / sarve svabhAvata: saMgAdudbhavansyacireNa te // 1147 / / mAtRsvasasutAH puMsa ekAMte yato manaH / zIghra kSobha vajatyeya ki punaH zeSayoSitaH // 1148 // niHsArI malinAM jINAM virUpAM rogidahazam / tirAcI vA samoheta namano maithunaM prati // 1146 / / mahilA manmathakA AvAsa hai, vilAsa bhAvame ullasita ho rahA hai mukha jisakA aisI hotI hai smaraNameM Ane mAtra se vaha cittako hara letI hai to phira dekhanepara kyA nahIM karegI ? arthAt dekhane para to vaha puruSako avazya hI apane vaza meM karegI // 1145 // strIke saMgase puruSakA mana maryAdAko tor3a detA hai vaha mohita huA surata-rati kor3A ke liye utsuka ho uThatA hai aura pUrvApara kA kucha bhI vicAra nahIM karake zIlarUpI zAla-parakoTekA ullaMghana kara DAlatA hai / / 1146 / / sabhI saMsArI prANI svabhAvata: kaSAya indriyavazatA aura AhArAdi cAra saMjJAoMse bhArI-yukta huA karate haiM tathA gArava-ghamaMDase yukta hote haiM aisI sthiti meM unheM yadi strIjana kA saMga mile to zIghra hI ve kaSAya Adi cAroM atizaya rUpase pragaTa hone laga jAte haiM // 1147 / / yadi apano mAtA, bahina aura putrI bhI hai aura usakA ekAMta meM sahavAsa hotA hai to usase puruSakA mana zoghra hI kSobhako prApta hotA hai, aisI sthiti meM zeSa mahilAoMke ekAMta saMparkameM puruSakA mana kyA kSubhita nahIM hogA ? hogA hI // 1148 / / strI niHsAra hai, malina hai, vRddha hai, kurUpa hai, rogo hai, jisake netra bhayAvaha haiM aisI strIko bhI manuSya kA mana kAma sevaneke liye cAhatA hai aura to kyA kAmuka mana tiyacinIko bhI cAhane laga jAtA hai // 1146 / /
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA raSTazrutAnubhUtAnAM viSayANAM cismRtiH / mArasasarga yo'pi virahe'pyasti yoSitaH / / 1150 // paddho gaNI tapasvI ca vizvAsyo guNavAnapi / acirAllabhate doSaM vizvastaH pramakAjane // 1151 / / ki punavikRtAkalpAH svairiNaH zeSasAdhavaH / nArI saMsargato naSTA na saMti svalpakAlataH // 1152 / / jaMnikAsaMgato naSTazcaraNAcchakaTo yatiH / vezyAyAH saha saMsaniSTa: kupavarastathA // 1153 // rudraH pArAzaro naSTo mahilAraktayA rshaa| devarSiH sAyAkadevaputrazca kSaNamAtrata: // 1154 / / -..-.--- -- . -. - - -.. ... .. -- - - -.-. -.stro kA viraha bhI hove arthAt strI vartamAnameM nikaTa nahIM hai usa vakta dekhe sane tathA anubhUta viSayoMkI ruci tathA smRti ho jAyA karatI hai, vaha smRti aura ruci bhI eka tarahakA strI saMparka hI kahA jAtA hai / / 1150 / / puruSa cAhe vRddha hai, AcArya hai, tapasvI hai tathA sabhoke dvArA vizvasanIya hai, guNavAn bhI hai, kintu yadi vaha strIjanoM para vizvAsa karatA hai to zonna ho apayaza Adi doSako prApta hotA hai // 1151 / / jaba mahAmuni mahA tapasvIjanoMkI aisI bAta hai, to jo vikRta manayukta haiM svacchaMda hai aise zeSa sAdhu nAroke saMparkase svalpakAlameM kyA naSTa nahIM hote ? hote hI haiM / / 1152 // jainikA nAmakI strIke saMgase zakaTa muni cArizrase bhraSTa hue tathA kupavara (kUpAra) muni vezyAke sAtha saMsarga karanese naSTa hue the| rudra tathA pArAzara mahilAoMko Asakti pUrvaka dekhane se naSTa hue the aura devarSi aura devaputra tathA sAtyaki strI saMparkase kSaNamAtrameM naSTa hue the / / 1153 / 1154 / / vizeSArtha-yahAM para brahmacarya mahAvratakA ativistAra pUrvaka varNana karate samaya strI saMgase hone vAle doSa hAni Adiko AcArya batA rahe haiM / prAcIna kAla meM strIsaMgase jinakI hAni huI, bhava bhavAMtara naSTa hue, unakA kathana karate hue yahAM sAta vyaktiyoMke nAma kaMThokta batAye haiN| una sAtoM meM se eka ajaina sAdhu thA zeSa sabhI digaMbara jaina muni the| ina sAtoMkI kathA yahAM ati saMkSipta batAyI jAtI hai
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra sAtyaki aura rudrako kathAgaMdhAra dezameM mahezvara nagarakA rAjA satyaMdhara thA usake putra kA nAma sAtyaki thA, isakI samAI rAjA ceTakakI putrI jeSThAke sAtha ho cukI thii| kisI kAraNa vaza jeSThA rAjaputrIne AryikA dIkSA lI / jaba sAtyakiko yaha jJAta huA to usane bhI samAdhigupta munIzvara ke samopa jinadIkSA grahaNa kii| eka dina jeSThA Adi aneka AryikAyeM apano gaNinIke sAtha mahAvIra bhagavAnke samavazaraNa meM jA rahI thIM / mAgameM pAnI barasane lagA isase saba AryikA saMgha titara-bitara ho gyaa| jeSThI AryikA eka puphAmeM pahuMco vahAM sADI kholakara nicor3a rahI thI, guphAmeM sAtyaki muni tapazcaraNa kara rahe the / vahAM akasmAt jeSThAko dekhakara unakA mana vicalita huaa| donoMkA samAgama huA / anaMtara varSAke samApta honepara AryikA saMgha ekatrita huA / jeSThA ne apanI gaNinI yazasvatI AryikAse ghaTita ghaTanA btaayo| gaNinone apavAda na ho isa uddezyase jeSThAko usakI bar3I bahina rAjA zreNikakI paTTadevI celanAke pAsa rakhA / nava mAsa vyatIta honepara bAlaka huA / usake pAlanakA bhAra celanA ne liyA / jeSThA punaH chedopasthApanA prAyazcitta dvArA zuddha hokara tapameM lIna huI / sAtyakine bhI apane guruke nikaTa tatkAla punardIkSA grahaNa kI / isa prakAra strIke nikaTa honese sAtyaki muni bhraSTa hue| idhara unakA putra celanAke pAsa vRddhiMgata huA, usakA nAma rudra thaa| yaha kara svabhAva vAlA hone se apane samopavartI bAlakoMko pITatA rahatA, isase ulAhanA Anepara celanAne kupita hokara kaha diyA ki kisakA putra aura kisako kaSTa de rahA hai ? itanA sunakara rudrane rAjA zreNikase apane janmakA vRttAMta vidita kiyA aura usane udAsa ho dIkSA lI / baha gyAraha aMga aura daza pUrva kramase par3ha rahA thaa| dasaveM vidyAnuvAda pUrvake adhyayana pUrNa honepara rohiNI Adi vidyAyeM usake samakSa upasthita huii| rudramunine lobhavaza vidyAyeM svIkAra karalI / aba vaha svacchaMda bhramaNa karane lagA / eka dina vanameM sarovara para aneka rAjakanyAyeM snAnArtha AyI thIM, unheM dekhakara rudra kAmabANase viddha huA aura vidyAke bala se sabako haraNakara apanA banA liyaa| kanyAoMke pitAne usase yuddha kiyA kintu rudra ke pAsa vidyAkA bala hone se rAjA hAra gaye aura isataraha rudra muni bhraSTa hokara una striyoMke sAtha ramane lagA / aMtameM marakara naraka gyaa| isaprakAra strI saMsargase rudrakI durgati huI / sAtyaki aura rudrakI kathA samApta /
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 ] maraNakaNDikA pArAzarakI kathA--- pArAzara nAmakA eka jaTAdhAro tApasI thA / usane kutapa dvArA kucha vidyA siddha kI thI / eka dina naukA dvArA nadI pAra kara rahA thA / nIkA ko eka dhIvarakI satyavatI nAmako lar3akI calA rahI thI / jo sudara thI, usapara pArAzara mohita ho gyaa| dhIvara se usakI mAMgakara jaMgalameM usake sAtha rahane lgaa| isataraha vaha tapasvI lar3akoko dekhakara kAmuka ho apane tapase bhraSTa ho gayA / ataH strIse sadA dUra rahanA hI sAdhuvatIko zreyaskara hai / kathA samApta / zakaTa nAmake bhraSTa munikI kathAeka zakaTa nAmake muni AhArake liye vanase kauzAMbo nagarIke nikaTa A rahe the, mArga kucha laMbA thA, nagarake bAhara eka kuTo meM zUnya sthAna samajhakara ve baiTha gaye, vahAM kuTiyA meM eka dAsakarma karanevAlI strI rahatI thI, munine use pahicAna liyA ki pahale bAlaka avasthAmeM yaha aura maiM eka sAtha par3hate the / muni apane AhArake prayojanako bhUla gaye aura usa jainikA-jayanI nAmakI strIse vArtAlApa karane lge| isameM donoMkA mana parasparameM AkRSTa ho gayA aura zakaTa munine apanA nirmala cAritra usa strIke kiMcita kAlake saMgatise hI chor3a diyA aura usake sAtha vaha bhraSTAcArI rahane lgaa| kathA samApta / kRpAra nAmake bhraSTa munikI kathApATalIputra nagara meM azoka nAmakA rAjA thA usakA eka atyanta parAkramI putra kapAra (kUpakAra) nAmakA thA / kisI dina vihAra karate hue varadharma AcArya saMgha sahita nagarake bAhya udyAna meM Akara Thahara gaye nAgarika samaha darzanArtha jA rahA thA, kapAra rAjakumAra bhI unake sAtha gayA, AcAryase vairAgyaprada dharmopadezako sunakara kamArako saMsArase virakti huI aura usane jinadIkSA grahaNa kI / kisI dina eka viSama parvata para vaha kUpAra muni dhyAnArUr3ha hue / idhara unake pitA azoka rAjAko putra viyogakA atyaMta duHkha huA, usa rAjAke yahAM eka gaNikA vIravatI nAmakI nRtyakAriNI thI usane rAjAko kahA maiM Apake putrako vApasa lA sakatI haiM, Apa citA zoka na kreN| itanA kahakara usane prAyikA veSa liyA sAtha meM bahatasI dAsiyoMko bhI
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 325 anuziSTi mahAdhikAra bhujaMgInAmiva strINAM sadA saMgaM jahAti yaH / tasya brahmannataM pUtaM sthirIbhavati yoginaH // 1155 // avizvastotramatto yaH strIvarga sakale sadA / pAvajjIvamasau pAti brahmacaryamakhaMDitam // 1156 / / prahaM varte kathaM ki me janaH pazyati bhASate / citA yasyezI nityaM dRDhabrahmavato'sti saH // 1157 / / - - -- -- -. . . - AryikAkA veSa dilAkara ve sabhI jisa parvatapara dhyAnArUr3ha kUpAra muni the, vahAM pAI, vIravatI to parvatake nIce Thahara gayI aura anya striyAM Upara jAkara munise kahatI haiM ki bho yogIzvara ! hama saba AryikAyeM to yahAM darzanArtha A cukI kintu eka AyikA parvatapara car3hane meM asamartha hai Apa kRpA karake unheM darzana dekheM / muni dharma vAtsalyase nIce Aye, unake Ate hI gaNikAne unheM hAvabhAva vilAsa dvArA apane dhazameM kara liyaa| isataraha vaha kUpAra yati usa gaNikA vIravatoke nimittase bhraSTa hogye| kathA samApta / jo nAginIke samAna striyoMkA saMga sadA chor3atA hai usa yogIke pavitra brahmacarya sthira hotA hai / / 1155 jo sadA hI samasta strI varga meM vizvAsa nahIM karatA sadA unase sAvadhAna rahatA hai vahI puruSa apane brahmacaryako yAvajjIvana paryaMta akhaNDita rUpase surakSita rakhatA hai / / 1156 // maiM kisa prakAra cAla cala rahA hU~ ? mere ko jana kisa dRSTi se dekhate haiM, mere viSaya meM janasamudAya kyA kahatA hai, isaprakArako citA vicAra jisa puruSako nitya rahatI hai vahI dRr3ha brahmacarya vratadhArI hai / / 1157 / / bhAvArtha-jana samudAyase merA apavAda na ho, merA apamAna, dharmakA apamAna hai, maiMne sarvotkRSTa prata dhAraNa kiyA hai usameM kisI prakAra parivartana to nahIM ho rahA ? ina bAtoMko jo socegA janApabAdase jise lajjA AtI hai vahI apane brahmacaryako surakSita rakhegA ! jise ina bAtoMkI paravAha nahIM, loka kucha bhI kaheM, isapara zarama nahIM hai, dharmakI aprabhAvanAkA kucha bhAna nahIM hai vaha svacchanda AcaraNa kara apane brahmacarya meM zithila hogaa|
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 } maraNa kaNDikA na pazyatyaMganArUpaM grISmArkamiva yazciram / kSipraM saMharate dRSTi tasya brahmavataM sthiram / / 1158 / / gaMdhe rUpe rase sparze zabde strINAM na sajjati / jAtu yasya brahmacaryamakhaMDitam // 1156 / / manastasya chaMda - mAlinI--- dvipamiya harikAMtA maMkSu mInaM bakIya | bhujaMgabhiva mayUrI bhUSikaM vA biDAlI / gilati nikaTavRttiH saMyataM nirdayA strI / nikaTamiti tadIyaM sarvadA varjanIyaM // / 1160 // chaMda - mAlino-- prathayati bhavamArga muktimArgaM vRNakti / davayati zubhabuddhi pApabuddhi vidhatte / janayati janajalyaM zlokavRkSaM lunIte / vitarati kisu kaSTaM saMgatinaganAnAm / / 1161 / / iti strIsaMsarga doSAH / jo striyoMke rUpako grISmakAlIna sUryake samAna cirakAla taka nahIM dekhatA hai zIghra hI apanI dRSTi usarUpase haTA letA hai usakA brahmacarya sthira hotA hai / / 1158 / 1 bhAvArtha - jisaprakAra jeSTha mAsake madhyAhna kAlIna sUryako koI bhI nahIM dekha pAtA / kadAcit dekha leve to tatkAla vahAMse dRSTi haTA letA hai usIprakAra jo puruSa strIko dekhatA hI nahIM aura kadAcit dRSTi par3e to tatkAla apanI dRSTikA saMkoca kara letA hai / vahI akhaMDa brahmavratadhArI hotA hai / phira rAga bhAvakI mukhyatA hai hI / yadi mana meM strI rUpako dekhanekA abhiprAya hai aura bAhara se kevala dRSTi haTAtA hai usase lAbha nahIM hai / jisa puruSakA mana striyoMke manohara gaMdha, rUpa, rasa, sparza aura zabda meM kabhI bhI nahIM jAtA usa puruSakA brahmacarya akhaMDita rahatA hai / / 1156 // aba strI saMsargase honevAle doSoMke varNanakA upasaMhAra karate hue kahate haiMjisaprakAra nikaTameM Aye hue hAthIko siMhanI vA jAtI hai, samIpameM Aye hue matsako bagulI zIghra ho nigala jAtI hai, mayUrI sarpako mAra DAlatI hai, billI cUheko khA jAtI hai ThIka isIprakAra nirdayI strI nikaTameM Ave to saMyata munikA saMyama naSTa kara DAlatI hai isaliye hamezA hI usa strokI nikaTatA tyAjya hai chor3ane yogya hai, / / 1160 / / striyoMkI saMgati saMsAra mArgako vistRta karatI hai aura mokSamArgako naSTa
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 327 anuziSTi mahAdhikAra yadi te jAyate buddhilokdvity maithune / udyogaH paMcadhA kAryaH strobairAgye tadA tvayA // 1162 / / karatI hai, puNya buddhi ko to jalA detI hai aura pApabuddhi ko utpanna karatI hai, janApavAdako utpanna karatI hai prazaMsArUpa vRkSako kATa DAlatI hai / aho yaha strI saMgati kyA-kyA kaSTa nahIM detI ? / / 1161 / / stro samaga doSa tarNana samApta / saMstarameM sthita kSapakake liye niryApakAcArya mahAvatoMkA upadeza de rahe haiM usake antargata brahmacarya nAmake cauthe mahAnatakA upadeza vistAra pUrvaka dete hue kaha rahe haiM ki he kSapaka ! ubhaya loka meM maithuna sebanako yadi tumako icchA ho jAya to tatkAla hI pAMca prakArakA udyoga strI vairAgya meM karanA cAhiye / arthAt stroke doSa, zarorake doSa AdikA vicAra karanA cAhiye // 1162 / / vizeSArtha-brahmacaryakA akhaMDa nirdoSa pAlana karaneke liye AcAryoMne yahAMtaka pAMca prakArakA upadeza diyA hai jo striyoMse vairAgya utpanna karAtA hai, striyoM meM jo Asakti hai, rAga-prema hai, mana meM jo kAmukatA hai usako dUra karaneke liye atyaMta hRdayagrAho pAMca prakaraNa kramaza: yahAM taka batAye haiM, sarvaprathama kAma doSoMkA prakaraNa AyA hai, ki kAma sevana kisaprakAra niMdya hai, puna: stro ke doSa batAye, phira strI aura puruSa donoMke zarIrake doSa batAye ki apanA khudakA aura jisa me bhoga karanA cAhatA hai, usakA zarIra kitanA dhinAvanA hai / punaH vRddha sevA prakaraNa hai jo zIlavAna puruSakI sevA karatA hai vaha brahmacarya kA pAlana karane meM samartha hotA hai aura jo zolavAna nahIM hai usake saMparkase brahmavatameM kaisI zithilatA AtI hai yaha vRddha sevA prakaraNameM bahuta sadara rotyA samajhAyA hai / aMta meM strIjanoMke saMgatise honevAle doSoMkA kathana hai / isa prakAra kAmadoSa, strodoSa, zarIra doSa, yuddhasevA aura stro saMsargadoSa kathana dvArA vairAgya utpanna karAyA gayA hai arthAt strose vairAgya hone ke liye ina pAMcoM viSayoMkA vicAra karate rahanA cAhiye / kSapakako AcArya preraNA dete haiM ki tuma vairAgya paraka ina pAMca viSayoMkA vicAra karate rahanA jisase brahmavata meM sarvadA dRr3hatA banI rhe|
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 ] maraNa kaNDikA lipyate vartamAno'pi viSayeSu na saMyaMti: ! padmajAsaM jale vRddha jAtu ki lipyate jalaiH / / 1163 // farface pasthasya citamasparzanaM yateH / sAgaraM gAhamAnasya salilairiva jAyate / / 1164 / / na doSazyApade bhIme baMcanAgahane yatiH I nazyati strIvane'lIka pAvape'zucitA tRNe // / 1165 // viSayoM ke madhya meM rahatA huA bhI yati vairAgya paraka ina kAmadoSa Adi pAMca viSayoMkA ciMtana karatA hai to una viSayoMse lipta nahIM hotA hai, jaiseki kamaloMkA samUha jalameM hI vRddhiMgata hotA hai kintu jala dvArA kyA lipta hotA hai ? nahIM hotA hai| / / 1163 / / jisa prakAra sAgara meM praviSTa hue puruSakA jala dvArA sparza nahIM honA AzcaryakArI hai usaprakAra viSaya meM sthita yatike viSayoMse sparzita nahIM honA unase alipta hI rahanA AzcaryakArI hai / / 1164 / / doSarUpI zvApada - jaMgalo pazu jisameM rahate haiM vaMcanA - ThagAIse jo gahana ho rahA hai, bhayAvaha hai, asatya rUpo vRkSoMse jo bharA hai, azucirUpI ghAsase vyApta hai, aise strIrUpI banameM nivAsa karate hue bhI muni naSTa nahIM hotA / / 1165 / / vizeSArtha --- koI puruSa bhayAnaka vanameM rahe to use jaMgalI pazu dvArA saghana vRkSa evaM nukIlI ghAsa dvArA mahAn kaSTa hotA hai / yahAMpara mokSamArga ke pathika munijanoM ke liye strI hI eka bhayAvaha bana hai, vanameM jaMgalI pazu haiM isameM asUyA, capalatA Adi doSa rUpI pazu | latA gulma Adise vanakA rAstA mana hotA hai, yahAM mAyAke kAraNa rAstA gahana ho rahA hai / vanameM aneka saghana vRkSa hote haiM, yahAM aneka prakAra asatya, ThagAI Adike vacana hI vRkSa haiM / vanameM vividha prakArako ghAsa hoto hai / yahAM azuci avayavarUpa ghAsa hai / aisI strIvana meM bho munijana digbhramita nahIM hote arthAt apane brahmavrata se cyuta nahIM hote, yahI inakI mahAnatA hai / strI eka nado svarUpa hai nadomeM kalloleM haiM isameM zrRMgArarUpI kalloleM haiM / nadImeM jala hai isameM yauvanarUpI jala hai, nadI meM vega hotA hai isameM vilAsa vibhrama rUpI J
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra rigAra kallolA yauvanAmnavI I na vilAsAspadA hrAsaphenA bahUti saMyatam // / 1166 // vilAsasalilotI yestIghrA yauvanApagA 1 pragrastAH pramadAgrAhaste dhanyA munipuMgavAH / / 1167 / dhanyaM strIvyAdhanirmuktAH kaTAkSekSaNasAyakAH 1 viSyaMti viSayAraNye vartamAnaM na yoginam / / 1168 / / na vizvokastro'bhyeti vilAsanavaro munisa / kaTAkSAkSo'ganAvyAprastArUNyAraNyavartinam / / 1166 / / chaMda upajAti [ 326 trilokadAhI viSayoddhatejAH / tAruNya tRSyAjvalitaH smarAgniH / na ploSate yaM smRtidhUmajAlaH / sa vaMdanIyo viduSA mahAtmA / / 1170 / / vega hai tathA nadI meM phena rahatA hai to isa strIrUpI nadI meM maMda muskAna, lalita hAsyarUpo phena hai aisI strI rUpI nado bho saMyamI muniko bahAke nahIM le jAtI hai / / 1166 / / jina munijanoM ke dvArA vilAsarUpa jalavAlI yovana rUpI tIvra vegazAlI nadI pAra huI hai tathA jo strIrUpI magaroM dvArA grasta nahIM hue haiM ve munirAja dhanya haiM / / 1167 / / viSayarUpI vanameM sthita yatiko strIrUpI vyAdha zikArI dvArA chor3e gaye kaTAkSa IkSaNa rUpI bANa bedhita nahIM karate haiM vaha yati dhanya hai arthAt ve munijana dhanya haiM jinakA mana strodvArA mohita nahIM hotA / / 1168 / / vikkoka do bhauheMke madhya bhAgako sikor3anA hI hai, dAMta jisake vilAsa arthAt AMkheM maTakAnA hI hai, nakha jisake aura kaTAkSa rUpI AMkha vAlA strI rUpI vyAghra-zera tAruNya rUpI banameM vicaraNa karanevAle muniko nahIM pakar3atA hai / vahI muni dhanya hai / / 1166 / / tIna lokoMko jalAne vAlo, viSaya rUpI bar3hate tejase yukta, tAruNya rUpI ghAsaphUsa se pradopta huI evaM smRti rUpI dhuMA jAla jisase nikala rahA hai aisI kAmarUpI afra frest nahIM jalAtI; vaha mahAtmA vidvAn dvArA vaMdanIya hai arthAt jisakA citta kAma vAsanA se rahita hai vaha baMdha hai | 1170 / / vipula yauvanarUpI jalavAlA ratirUpo laharoMse vyApta dustara aise viSaya rUpI samudrako jo nirAkula huA pAra karatA hai vaha isa saMsAra meM dhanya puruSoMmeM mahA dhanya
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 | mara eka piDakA chaMda dra utavilaMbita vipula yauvananoramanAkulo viSaya nIranidhiratizradhikam / ighUmakarairathitastarati dhanyatamaH paradustaram // 1171 iti brahmacaryavrataM / bAhyAbhyaMtaraM saMgaM kRtakAritamodanaH / fara sadA sAdho ! manovAkkAyakarmabhiH / / 1172 / / mithyAtyavedahAsthAdi krodha prabhRtayo'ntarAH / eka triSaTcatuH saMkhyAH saMgAH saMti caturdaza / / 1173 / / kSetraM vAstu dhanaM dhAnyaM dvipadaM ca catuSpadam / yAnaM zayyAsanaM kupyaM bhAMDaM saMgA bahirdaza / / 1174 / / dhanyatama hai | kaisA hai vaha ? jo ukta viSayarUpI samudrako pAra karate samaya strI rUpI magaroMse pIr3ita nahIM huA hai / bhAva yaha hai ki yuvA avasthA meM bhI jise kAma vAsanA nahIM satAtI, jo striyoMke mohameM nahIM pha~satA nirAkula bhAvayukta ho akhaNDa brahmacaryakA pAlana karatA hai vahI puruSa mahAn hai vahI mahAmuni zreSTha hai dhanya hai / / 1171 / / isaprakAra brahmacarya vratakA varNana samApta huA / pAMcaveM mahAvratakA varNana karate haiM he sAdho ! tuma bAhya aura abhyaMtara donoM parigrahoMkA mana, vacana, kAya aura kRta kArita anumodanA dvArA sadAke liye tyAga kara do / / 1172 / / abhyaMtara parigraha mithyAtva eka veda tIna strIveda, puruSaveda aura napuMsakaveda, hAsyAdi chahahAsya, rati arati, zoka, bhaya aura jugupsA, kaSAya cAra krodha mAna, mAyA aura lobha ye aMtaraMga caudaha parigraha haiM ||1173|| bAhya parigraha kSetra, vAstu, dhana, dhAnya, dvipada ( do pairavAle manuSya, dAsa dAso ) catuSpada ( cAra pairoMvAle, ghor3A, baila, gAya Adi ) yAna - pAlakI Adi savArI, kupya - vastrAdi, bhAMDa - hIMga miraca masAle Adi isaprakAra ye caudaha bAhya parigraha haiM / / 1174 / /
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 331 anuziSTi mahAdhikAra nAbhyaMtaraH sasaMgasya sAdhoH zodhayitumalaH / zakyate satuSasyeva taMbulasya kadAcana // 1175 / / udIyate yadA lobho rAgaH saMjJA ca gAravaM / zarIrI kurute buddhi tadAdAtu parigraham // 1176 / / graMtho lokadvaye doSaM vidadhAti yatestataH / sthitikalpo mataH pUrva celAvigraMthamocanaH / / 1177 // uddezAmarzaka sUtramAcelaSyamiti sthitam / lapto'yavAdizabdo'tra tAlaprAlambasUtrayat // 1178 // bAhya parigraha tyAgakI mahattA batAte haiM bahiraMga parigraha yukta sAdhuke aMdarakA mala arthAta aMtaraMga parigrahakA zodhana karanA azakya hai arthAt bahiraMga parigrahake tyAga kiye binA abhyaMtara parigraha kaSAyAdi hai unakA zodhana-dUra karanA zakya nahIM hai / jaise ki bAharake tuSase saMyukta cAvala ke aMdarake mailarUpa lAlimAkA zodhana karanA lAlimAko dUra karanA zakya nahIM hotA hai / / 1175 / / jaba lobhako udaya udIraNA hotI hai jaba yaha merA hai aisA rAgabhAva tathA upakaraNa Adike dekhanese parigrahako icchA honA rUpa saMjJA tathA parigrahameM tIvra abhilASA hotI hai taba yaha saMsArI prANI parigrahako grahaNa karaneko buddhi karatA hai / / 1176 / / yaha parigraha donoM lokoMmeM munike liye doSa utpanna karatA hai arthAta parignahake honepara usakA saMrakSaNa, saMskAra Adi karane par3ate haiM usase azubha bhAva hote haiM yaha isa lokake doSa hue tathA paralokameM kugatimeM jAnA par3egA yaha paraloka saMbaMdho doSa haiM / ye doSa parigraha vAleke hote haiM ataH sAdhujanoMke liye sarvaprathama vastra Adi parigrahakA tyAga rUpa pahalA sthiti kalpa kahA hai arthAt sAdhuoMke daza prakArake sthitikalpa ( AcaraNa vizeSa) batAye haiM unameM pahalA sthiti kalpa Acelakya vastra tyAga hai // 1177 // yahA~para zaMkA hotI hai ki jaba pahale sthitikalpakA nAma Acelakya hai jisakA ki artha vastra tyAga hai to sAdhuoMko kevala vastrakA tyAga karanA cAhiye anya parigrahake
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA khelamAtraparityAgI zeSasaMgI na saMyataH / yatomatamacelatvaM sarva graMthojjhanaM tataH // 1176 // tyAgako AvazyakatA nahIM hai ? isa prakArakI zaMkAkA AgekI kArikAmeM samAdhAna karate haiM Acelavaya nAmakA jo sUtra hai vaha dezAmarzaka hai, Acelakya zabdako nirukti karate samaya 'na celaM iti acela tasyabhAva AcelakyaM" hai isameM cela zabda upalakSaNa rUpa hai ata: cela vastra ke sAtha anya parigrahakA niSedha bhI ho jAtA hai athavA isa sUtra meM Adi zabdakA lopa huaA hai / jaise tAlapralaMba sUtra meM huA hai / / 1178 / / vizeSArtha-Acelakya, uddiSTa bhojana tyAgI Adi dasa sthiti kalpa haiN| ina sabakA vistRta varNana AgamameM pAyA jAtA hai| Acelakya zabdakI nirukti--- "na cela iti cela grahaNaM parigrahopalakSaNaM, tena sakala dhana dhAnyAdi parigraha tyAgaH gadyate" arthAta cela-vastrakA tyAga isa zabdameM vastra parigrahakA upalakSaNa hai, jo upalakSaNa rUpa artha hotA hai usameM ukta zabda ke artha ke sAtha anya usake samAna arthakA grahaNa svata: ho jAtA hai / jaise kisIne kahA "kAkebhyo rakSatA sapi:" kauvese gho ko rakSA karo to isa vAkyameM kauvA upalakSaNa hai kauvA aura kauveke samAna aura jo koI ghI ko naSTa karatA hai una sabhIse ghI ko bacAo / yaha artha dhvanita hotA hai| aise hI AcelakSya zabdameM celakA tyAga tathA cela vastra samAna anya dhana dhAnya AdikA tyAga bhI isI Acalakya zabda meM nihita hai / isaprakAra Acelakya dhAraNa kiyA isakA artha samasta vastra dhana prAdi parigrahakA tyAga hai / athavA isa Acelakya zabda celakA niSedha karate samaya Adi zabda lupta huA samajhanA cAhiye / jaise "tAlapralaMba" sUtrameM prAdi zabda lapta huA hai / sAdhukI yogya caryA batAte samaya kalpa graMtha meM "tAla pralaMca vanaspati nahIM khAnA cAhiye" "tAla palaMba Na kappadi" aisA sUtra hai / isameM tAla zabda kevala tAr3a vRkSakA vAcaka na hokara banaspatike eka dezarUpa vRkSa vizeSakA vAcaka hai / isa sUtra meM Adi zabdakA lopa hai / arthAt tAla Adi vanaspatiyoM kA bhakSaNa nahIM karanA cAhiye aisA artha iSTa hai / kevala tAlavanaspatiko nahIM khAnA aisA artha abhISTa nahIM hai / isIprakAra yahAM Acelakya zabdameM kevala vastrakA niSedha nahIM hai kintu samasta parigrahakA niSedha iSTa hai| jisakAraNase vastrakA tyAga kare aura zeSa parigrahako rakhe to vaha saMyata nahIM
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 333 chaMda vaMzastha -- parigrahArtha pariNahanti dehino vadatyasatyaM vidadhAti moSaNaM / niSeyate stroM zrayate parigrahaM na lubdhabuddhiH puruSaH karotikim // 1180 / / saMjJA gauravapaizunya vivAdakalahAvayaH / doSA graMthena janyate dunayeneva sarvadA // 1181 // krodhaM lobhaM bhayaM mAyA vidvaSamarati ratim / draviNArtho nizAbhukti vidadhAti vicetanaH // 1182 // --- -- --- --- hai usa kAraNase acelatva zabdase sarva parigraha tyAga ho acelatva hai aisA nizcaya hotA hai / / 1176 / / saMsArI prANo parigraha ke liye jovoMkA vadha karatA hai, asatya bhASaNa karatA hai, corI karatA hai, strI sevana karatA hai, parigrahakA Azraya letA hai, isataraha lobhayukta buddhivAlA puruSa kyA galata kArya nahIM karatA ? saba kucha pApa karatA hai / / 1180 / / saMjJA--AhArAdi ko vAMchA, gaurava-rasa gArava prAdi tIna prakArakA darpa, cugalI, vivAda aura kalaha Adi doSa parigraha dvArA utpanna kiye jAte hai, jaise durnaya dvArA kunaya yA anItise darpa vivAda Adi doSa hote haiM / / 1181 / / bhAvArtha--parigrahake kAraNa maiM bar3A hU~ ityAdi garva hotA hai, dhana rakSA hetu vara kalaha karatA hai, jhUTha corI Adi pApa karatA hai ataH parigraha sarbadoSoMkA mUla hai / dhanakA icchuka jana krodha, lobha, bhaya, mAyA dveSa, arati, rati aura rAtri bhojana bhI mohita hokara karatA hai / / 1152 / / bhAvArtha-dhanake upArjanake liye kisIse kupita hotA hai koI dhanakA nAza na kara deve cora na A jAya ityAdi bhaya parigraha utpanna karatA hai / dhanako kamAne ke liye usako bar3hatIke liye mAyA jAla ko racatA huA spaSTa rUpase dikhAI detA hai / kisone dhana kharca Adi kiyA to usase dvaSa karane lagatA hai| rAtri bhojana bhI karane lagatA hai| vartamAnameM zrAvaka jana to dhanake liye prAyaH rAtri bhojana karate hue dikhAI dete haiN| isaprakAra parigraha sarva anartha karAtA hai /
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA graMtho mahAbhayaM nRNAmekaradhye sahodarau / graMthArtha hisita buddhi patto'kASTo parasparam // 1183 // taskarANAM bhayaM jAtamabhyonyaviNApinAm / momAMse viSaM ghoraM yataH saMyojya mAritAH // 1184 // manuSyoMke liye parigraha mahAbhaya rUpa hai dekho ! da razmA nApaLe grAma meM do sage bhAI the, unhoMne parigrahake liye eka dUsareko mAranekI buddhi kI thI // 1183 // sage do bhAIyoMko kathAdazArNa deza meM eka ratha nAmakA nagara thA usameM do sage bhAI rahate the / durbhAgya vaza unake daridratA Ayo / donoM apane mAmA ke samIpa gaye unhoMne ATha ratna diye aura kahA ki inase Apa apanI AjIvikA kA sAdhana bnaao| donoM bhAI dhanadeva aura dhanamitra apane nagara kI ora A rahe the / mArga meM ratnoMko akele hI har3apane ko durbhAvanA se eka dUsare ko mAra DAlane kA vicAra AyA, kintu kucha dUra jAnepara subuddhi AyI aura bare vicAra eka dUsareko batAkara unhoMne ratnoM ko nadomeM pheMka diyaa| una ratnoM ko bar3I machalIne nigala liyA / dhIvarane jaba usa machalI ko cIrA to usake peTa se ve ratna nikale / kintu dhovara unakI kImata nahIM jAnatA thA ataH bAjAra meM becane AyA, karma saMyoga vaza una dhanadeva dhanaputra kI mAtAne unako kharIdA, jaba use ye ratna haiM aisA mAlama huA to usake lobhameM putroMko mAranA cAhA, phira pazcAttApa kara usane una ratnoMko apanI lar3ako dhanamitrAko diyA, ratnoMko pAte hI usake bhI bhAva sabako mArane ke hae / phira samhala kara mAtAko manakA burA bhAva btaayaa| sabane baiThakara vicAra kiyA ki aho ! yaha ratna Adi dhana parigraha atyaMta duHkhaprada hai, yaha saMsAra asAra hai dhika moha mAyA ko / aisA vicAra kara ve sabhI dIkSita hogye| isaprakAra parigrahake mamatvase bhAIyoMkI buddhi bhraSTa huI thii| sage do bhAIyoMko kathA samApta / eka dusareke hissekA dhana grahaNa karane kI icchA vAle coroMko ApasameM bhaya haA aura unhoMne zarAba tathA mAMsameM ghora viSa milAkara eka dUsareko mAra DAlA // 1184 //
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 335 saMgo mahAbhayaM yasmAcchAdhakeNa kathitaH / nihite'pahRte dravye tanujena tapodhanaH // 1185 / / coroMko kathAdhanadatta, dhanabhitra Adi bahutase seThake putra vyApArake liye bahutasA dhana lekara ekavanase jA rahe the| mAgameM coroMne unheM lUTa liyA / vizAla dhanako prApta kara una coroMkI niyata bigar3a gayo sabake mana meM bhAva AyA ki akeleke hAtha saba dhana A jAya / rAtrimeM bhojana karane baiThe, unhIM meM se eka ne khAne ke liye lAye gaye niMdya mAMsa meM viSa milA diyA / sabane use khA liyA yahAMtaka ki jisane viSa milAyA thA usane bhI bhramavaza khA liyA eka sAgaradatta nAmake vaizyaputrane nahIM khAyA thA baha baca gayA usane dhana lobhake duSpariNAmako sAkSAt dekhA thA isase usako vairAgya huA / saba dhana vahIM par3A rahA, eka bacA huA sAgaradatta munike nikaTa dIkSita ho gyaa| isaprakAra eka ghana lipsA sarva coroMke mRtyukA kAraNa banIM aisA jAnakara dhanakI lAlasA kA tyAga karanA caahiye| kathA samApta / parigraha hI mahAbhaya hai kyoMki eka zrAvaka dvArA sAdhuko dhanake kAraNa ho kaSTa diyA gayA thA, usa zrAvakane kahIMpara dhana gADa rakhA thA usako putrane curA liyA jisase ukta zrAvakako munipara zaMkA huI thI ataH aneka prakArako kathA dvArA muniko vyAkula kiyA thA / / 1185 / / dhanalobhI jinadattakI kathAujjaina nagarI meM eka jinadatta nAmakA seTha thA usake putrakA nAma kuberadatta thA / eka dina nagarake zmazAna meM maNimAlI yati mRtaka zayyAse dhyAna kara rahe the / eka kApAlika vidyA siddhi ke liye vahAM AyA aura munirAjako mRtaka samajhakara unake mastakakA tathA anya do zavoMke mastakoMkA cUlhA banAkara usane Aga jalAyI usa cUlhe para hAMDo car3hAkara cAvala pakAne lgaa| munirAja AtmadhyAnameM lona hue ve AtmA aura zarIrake pRthak pRthakpanekA vicAra karane lage kintu unakA mastaka prakasmAta hila gayA usase hAMDI gira par3I cUlhA bujha gayA aura kApAlika Darakara bhAga gyaa| prAtaH huA kisIne mUniko kaSTamaya sthitimeM dekhA aura jinadatta seThako vaha samAcAra . diyA / seTha atizIghra vahAM pahuMcA muniko sthitiko dekhakara usako bahuta duHkha huA
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA varSa vAtaM kSudhaM tRSNAM tApaM zItaM zramaM klamaM / durbhuta sahate'rthArthI bhAra vahati puSkalaM / / 1186 / / chaMda-druta vilaMbita-- kRSati dovyati sIvyasi khidyate bapati pazyati trasyati yAcate / dhamati dhAvati valgati sevate savati tAmyati nRtyati gAyate // 1187 // .-- tatkAla munirAjako apane gRha caityAlayameM le gayA catura vaidyakI salAhase lAkSAmUla tela dvArA munirAjakA jalA huA mastaka Thoka ho gayA jinadattane gurukI mahAna vaiyAvRtyakI cAturmAsakA samaya atyaMta nikaTa thA ataH seThake prArthanApara munine gRha caityAlayameM varSAyoga sthApita kiyA / kisI dina apane vyasanI putra kuberadatta se dhanakI rakSA hetu seThane munirAjake baiThane ke sthAnameM dhanako mADa diyA / isa bAtako kuberadattana chipakara dekhA thA, ataH maukA pAkara usane dhanako ukta sthAnase nikAla kara anyatra gADa diyA / varSAyoga pUrNa honepara munirAja vihAra karate haiM, seThane unake jAte hI dhanako khodakara dekhA to milA nahIM / aba usako bhrama huA ki munine isa dhanako curAyA hai vaha munirAjake nikaTa jaMgala meM pahuMca jAtA hai aura kathAoMke mAdhyamase dhana haraNakI bAta kahatA hai munirAja bhI samajha jAte haiM aura ve bhI kathAoM dvArA apanI nirdoSatA kahate haiN| una kathAoMke nAma-dUta, brAhmaNa, vyAghra, baila, hAthI, rAjaputra, pathika, rAjA, sunAra, vAnara, nevalA, vaidya, tapasvI, cUtavana loka aura sarpa / ina kathAoMko seTha putra kuberadatta bhI suna rahA thA / pitAke manirAjake prati honevAle durbhAvako jAnakara usako vairAgya huA usane pitAko saba satya vRttAMta kaha diyA ki maiMne dhanako khodake nikAlA hai| usane dhana lipsAkI bar3I bhAro niMdA kI jinadatta ko bhI bar3A pazcAttApa huaa| donoM pitA putrane munirAjase kSamA mAMgI aura unhIMke nikaTa jina dIkSA grahaNa kii| kathA samApta / varNakI bAdhA vAyuko bAdhA, bhUkha, pyAsa, dhUpa, hima, zrama, valama aura khoTA bhojana ina sabako dhana kA icchuka puruSa sahatA hai tathA bahutase bhArako DhotA hai arthAt kulo banakara bhAra Dhokara dhana kamAtA hai // 1186 / / dhanArthI puruSa khetI karatA hai, krIr3A karatA hai, vastrako sItA hai, khedita hotA hai, dhAnya botA hai, dekhatA hai, ghabarAtA hai, yAcanA karatA hai, agniko dhoMkatA hai, daur3atA hai,
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra chaMda--drutavilaMbita paThati jalpati luThati luMpate harati ruSyati nazyati likhyati / rajati kasyati vahati sicati muhyati vaMdate // 1186 | chaMda drutavilaMbita [ 337 zvasiti roditi mAdyati lajjate hasati tRSyati dRSyati nRtyati / tuti gRdhyati rajyati sajjate draviNa lubdhamanAH kurute na kim / / 1186 | koNAli vayate vastraM gomahiSyAdi rakSati / arthArthI lohakASTAsthisvarNakarma karoti nA / / 1160 / / chaMda drutavilaMbita rudhiramadurgamamAhavaM nizitazastravidAritaku jaraM / haripurassara jaMtuvibhISaNaM bhramati visamatA gahanaM vanam // 111 // bakane lagatA hai, sevA karma karatA hai / rotA hai, duHkhI hotA hai, nAcatA hai, gAtA hai. 1187 / / par3hatA hai, cillAtA hai, kisokA chana DAkU banakara lUTatA hai, chipatA hai, apaharaNa karatA hai, roSa karatA hai, saMtuSTa hotA hai / naSTa ho jAnA cAhatA hai | rakSaka banatA hai, kRSaka banatA hai, jalatA hai, saMcaya karatA hai, mohita hotA hai, dhanake liye kisakI vaMdanA karatA hai / / 1188 / / jora jorase zvAsa letA hai, rotA hai, matta hotA hai, lajjita hotA hai, ha~satA hai, tRSNA karatA hai, darpa karatA hai, nAcatA hai, kheda karatA hai, vRddhi karatA hai, raMja karatA hai, lagA rahatA hai isaprakAra dhanameM lubdha huA hai mana jisakA aisA puruSa kyA kyA nahIM karatA ? / / 1189 / / dhanArthI puruSa vastrako becatA hai, bunatA hai, go mahiSa Adi ko rakSA karatA hai, lohakarma, kASTa karma, asthi karma, suvarNa karma karatA hai / / 1190 / / dhanArthI raktake kIcar3ase jo durgama hai aise raNameM praveza karatA hai, kaisA hai raNa ? paine paine zastroMse vidArita kiyA hai hAthiyoMko jahAM tathA dhanameM hai mana jisakA aisA vaha puruSa zera Adi bahuta se jaMgalo pazuoMse bhISaNa aise gahana vanameM bhramaNa karatA hai / / 1161 / / vizAla laharoM dvArA mAno AkAzako chU rahA hai aise samudra meM jo ki makara zrAdi jalacara jIvoMse vyApta hai usameM jIvanase bhI nispRha huA aura dhanArjana meM hI Asakta huA vyakti praveza karatA hai / / 1162 / /
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 ] maraNakaNDikA chaMda da ta bilanitavipulavIcivigADhanabhastalaM makarapUrvakacArasaMkulam / jalanidhi praviNArjanalAlasovizati jovitanispRhamAnasaH // 1162 / / chaMda dra tavilaMbitanidhanamacchati tatra yadekako bhavati kasya tavA dhanajitam / vividhavighnavinAzitavigraho janatayAkhilayApi jugupsate // 1163 // __chaMda bhujaMga prayAtalunIte punIte punIte kRNote na batte na bhuktaM na zete na vitta / sadAcAravRtte baMhitacitto dhanArthI vidheyaM vidhatte nikRSTam / / 1164 / / girikaMbaradurgANi bhoSaNAni vigAhate / akRtyamapi vittArtha kurate karma mUDhavIH / / 1165 // jAyate nino vazyaH kulIno'pi mahAmapi / apamAnaM dhanAkAMkSI sahate mAnavAnapi // 1166 // kopilyanagare'rthArtha paritApaM duruttaraM / prApya piNyAkagaMdho'pArulallakaM narakaM kudhIH // 1167 / / dhanArthI puruSa akelA hI dhana kamAtA huA jaba mRtyuko prApta hotA hai taba / usakA yaha ajita dhana kisakA hotA hai ? vividha vighna bAdhAoM dvArA naSTa kara DAlA hai apane zarIrako jisane aisA baha puruSa to akhila janatA dvArA niMdanIya ho jAtA hai // 1163 / / dhanArthI puruSa khetameM phasalako kATatA hai, dhunatA hai, khaliyAna sApha karatA hai, dhAnya becatA hai, apanA dhana dhAnya na kisIko detA hai aura na svayaM khAtA hai, na sotA hai aura na kucha jAna pAtA hai, vaha dhanArthI to sadAcAra vRtti se bahirbhUta cittavAlA hokara nikRSTa kAryako karatA hai / / 1164 / / dhanake liye maMda buddhi puruSa bhoSaNa giri kaMdara durga meM praveza karatA hai, akRtyako bhI kara DAlatA hai // 1195|| dhanakA AkAMkSI puruSa dhanikoMke vaza meM ho jAtA hai, bhale hI svayaM mahAn hai, kulavAn bhI hai, abhimAnI hokara bhI apamAna sahatA hai / / 1196 / / kAMpilya nagarameM dhana ke liye kaThora paritApako prApta hokara piNyAkagaMdha nAmakA kubuddhi puruSa lallaka nAmake narakake bila meM gayA thA / / 1167 //
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra kurvato'pi parAM ceSTAmarthalAbho na nizcitaM / saMcayate vipuNyasya mArtho labdho'pi jAtucit / / 1168 / / | 33 piNyAkagaMdhako kathA kAMpilya nagara meM ratnaprabha rAjA rAjya karatA thA usI nagara meM eka piNyAkagaMdha nAmakA seTha thA vaha karor3apati hokara bhI atyaMta lobho kRpaNa aura mUrkha thA / na svayaM dhanakA bhoga karatA na kisI parivAra janoMko karane detA / saba kucha hote hue bhI khala khAyA karatA isaliye usakA nAma piNyAkagaMdha par3A thA / piNyAka khalIko kahate haiM yaha seTha usa piNyAka ko sUMghakara gaMdha lekara khAyA karatA ataH piNyAkagaMdha nAmase pukArA jAtA thA / eka dina rAjAne tAlAbakA nirmANa karAyA, usakI khudAI meM eka naukarako lokI saMdUka meM bahutasI salAiyAM milii| naukarane eka eka karake piNyAkake yahAM una salAiyoMko becaa| pahale salAI lete samaya to usa seThako mAlUma nahIM par3A ki yaha salAI kisa dhAtuko hai lohe ko samajhakara kharIdI / poche jJAta huA kintu lobhavaza lohe ke mUlya meM kharIdatA rahA / kisI dina vaha anyatra gayA huA thA jaba naukara salAI becane AyA to saMThake putrane salAI kharodane ko manA kiyaa| naukara dUsarI jagaha becaneko gayA itane meM sipAhIne use pakar3a liyA aura rAjAke samakSa upasthita kiyA / naukara ne saba bAta batAdI ki piNyAkagaMdhako salAI becI hai aura lohe bhAva meM becI hai / rAjAko krodha AyA usane seThakA sArA dhana chIna liyA / jaba piNyAkagaMdhako apane ghanakA nAza honA mAlUma huA to atyaMta raudrabhAvase usane kupita hokara apane paira kATa DAle ki ina pairoMse maiM yadi dUsare grAma nahIM jAtA to merA dhana nahIM luTatA / isataraha parake kaTa jAne se tIvra vedanAke sAtha vaha mara gayA aura chaThe narakake lallaka nAmake tIsare indraka bila meM utpanna huaa| vahAMpara bhayaMkara vedanA sahatA rahA / isaprakAra parigrahakA moha mahAna paritApakA kAraNa hai aisA jAnakara bhavyoM ko usakA tyAga karanA cAhiye / piNyAkagaMdhakI kathA samApta / bahutasA puruSArtha karanepara bhI dhanakA lAbha honA nizcita nahIM hai tathA puNyarahita jIvake kadAcit kucha ghana ho jAya to vaha saMcita nahIM raha pAtA naSTa ho jAtA / / 1168 / / dhanakA saMcaya kadAcit ho bhI jAya to puruSa kabhI tRpta nahIM hotA, jaise
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 maraNakaNDikA nArthe saMcIyamAne'pi puruSo jAtu tRSyati / apathyena yathA vyAdhiobho lAbhena vaddhate / / 1166 // nadojalarivAmbhodhiridhanariva pAvakaH / lophaistribhirapi prAptarna jIvo jAtu tRpyati // 1200 // mahAdhanasamRddho'pi paTahastAbhidhovaNik / jAtastRptimanAsAdya labdhadhIdoghaMsaMsRtiH // 1201 // -.-.- .-..-.--.--.--.-.---.-...apathya sevanase vyAdhi bar3hatI jAtI hai vaise dhanake lAbhase punaH punaH lobha bar3hatA jAtA hai // 1199 / / jisaprakAra nadiyoMse sAgara aura IMdhanoMse agni tRpta nahIM hotI hai usAprakAra tIna loka ke prApta ho jAne para bhI jova kabhI tRpta nahIM hotA hai // 1200 // mahA samRddhazAlo paTahasta nAmakA vaNika tRpta na hokara dhanameM atyaMta Asakta hai buddhi jisakI aisA hokara dIrgha saMsAro bana gayA thA / / 1201 / / phaNahasta-paTahasta vaNikako kathAcaMpApurI meM rAjA abhayavAhana apanI pUDarokA rAnIke sAtha sukhapUrvaka rAjya karatA thA / usa nagarI meM eka mahAkaMjUsa lubdhaka nAmakA seTha thA, seThAnI nAgavasu thii| varSARtukA samaya thA / rAtri ke samaya nadImeM bahakara AyI huI lakar3iyoMko lubdhaka ikaTrI kara rahA thaa| rAnI puDarIkAne isa dRzyako dekhA aura lubdhakako daridrI samajhakara rAjAme dhana dene ko khaa| rAjAne patA lagAkara seThako bulAyA aura kahA ki tumheM jo dravya cAhiye so khajAne se le jaao| seThane kahA-mujhe eka baila cAhiye, rAjAne kahA-gozAlAmeM se jaisA cAhiye vaisA baila le jAo / seThane uttara diyA rAjan ! maiM jaisA cAhatA hUM vaisA baila Apake gauzAlAmeM nahIM hai / taba Azcaryayukta hokara rAjAne pUchA ki tumheM kaisA baila cAhiye ? seThane kahA-mere pAsa eka baila to hai kintu usakA jor3A nahIM hone se citita hUM | rAjA vismita ho usakA baila dekhaneko calA, rAjAko gharapara Aye dekha seTha seThAnIne unakA svAgata kiyA / seThane talagharameM sthita, mayUra, haMsa, sArasa, mainA, azva, hAthI Adi pazu-pakSiyoMkI ratna suvarNanirmita yugaloMko dikhAkara seThane kahA ki inameM eka baila kama hai usake liye maiM parezAna huuN| rAjA usakA vaibhava
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 341 hAhAbhUtasya jIvasya kiM sukhaM tRptito vinA / prAzayA grasyamAnasya pizAcyeva niraMtaram // 1202 / / cheda sragviNIhanyate tAyate badhyate rudhyate mAnavo vittayukto'parAdhaM vinA / pakSibhiH ki na pakSI gRhotAmiSaH khAdyate lucyate doSahonaH paraH / / 1203 // dekhakara daMga raha gayA tathA itane dhanake hote hue bhI lakar3iyAM ikaTThI karane jaise niMdyakArya meM pravRtta dekhakara usake cAhako dAhapara bar3A kheda bho huA / rAjA jaba vApisa jAne lagA taba seThAnI mAgavaNe saMThane hAthameM ratnoMkA bharA suvarNathAla rAjAko bheTameM dene ke liye diyA / seThakA sArA rakta mAnoM sUkha ho gayA itane ratnoMke dete samaya usake donoM hAtha lobha aura krodha ke mAre kAMpane lage, rAjAke tarapha thAla karate vakta usake hAtha nAga phaNake sadRza rAjAko dikhAI par3e / rAjA samajha cukA thA ki yaha seTha mahAlobhI, kRpaNa, nIca evaM niMdya hai usake bhAvoMke anusAra usake hAthoMkA parivartana dekhakara rAjAne usakI niMdya bhAvanA evaM parigraha lobhakI bahuta niMdA kI aura "yaha phaNa hasta hai" aisA usakA nAmakaraNa karake rAjA apane mahala meM lauTa AyA / idhara seTha dhana kamAne hetu videza gayA thA vahAM se lauTate samaya samudra ke madhya upAjita dhanake sAtha DUba gayA aura parigrahake mahAlobhake kAraNa marakara narakameM calA gayA / kathA samApta / jisako dhanakI hAya-hAya lagI hai aise puruSa ko dhana mila bhI jAya kintu tRpti nahIM hotI aura tRptike binA kyA sukha ? vaha to AzA dvArA sadA grasta rahatA hai| jaise kisIko pizAcI laga jAya to vaha niraMtara duHkho rahatA hai vaise AzA-mujhe yaha mila jAya, amuka vastuko prApti honI cAhiye isaprakArako AzA pizAcIse grasta mAnava dhanake rahate hue bhI kabhI sukhI nahIM hotA / / 1202 // dhanika puruSa aparAdhake binA bhI kisI anya dhanake icchuka vyakti dvArA mArA jAtA hai, tAr3ita hotA hai, bAMdhA jAtA hai, rokA jAtA hai, Thoka hI hai ! dekho ! jisane mAMsako grahaNa kiyA hai aisA pakSI dUsare pakSiyoMkA kucha aparAdha doSa nahIM karatA kintu anya pakSiyoM dvArA kyA khAyA nahIM jAtA, nocA nahIM jAtA? jAtA hI hai // 1203 //
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 ] marakaNDikA chaMda upendravajjA priyAsavitrIpitRdehajAdau sadApi vizvAsamanAvadhAnaH / na trAyamAraNaH sakalAM tridhAmAM prayAtinidrAM dhanalubdhabuddhiH / / 1204 / 1 zraraNye nagare grAme gRhe sarvatra zaMkitaH / zrAdhArAnveSaNAkAMkSI svavazo jAyate kadA / / 1205 / / dhIrerAcaritaM sthAnaM vivikta' dhanalAlasaH / vihAya bhUrilokAnAM madhye gehIva tiSThati / / 1206 // zabdaM kecidasau zrutvA sahasotthAya dhAvati / sarvataH prekSate drathyaM parAmRzati muhyati / / 1207 // Arohati nagaM vRkSamutpathena palAyate / frojengeat bhIto hRdaM vizati dustaram / / 1208 / / dhanameM lubdha huI haiM buddhi jisakI aisA puruSa apanI svayaMkI patnI, mAtA, pitA, putrI AdimeM vizvAsa nahIM karatA, sadA svayaM ho dhanakI rakSAmeM lagA rahatA hai, tIna prahara pramANa samasta rAtrimeM nidrA nahIM letA hai || 1204 || dhanakA lobhI dhanakI rakSA ke liye upayukta sthAnako khojatA rahatA hai, araNya meM, nagara meM, grAmamaM, ghara meM sarvatra hI zaMkita rahatA hai ki merA dhana koI dekha na leve curA na leve ? vaha svavaNa-svAdhIna kaba hotA hai ? arthAt nahIM hotA sadA ghanake AdhIna rahatA hai / / 1205 // dhanakA lobhI puruSa dhIra vIra mahApuruSoM dvArA jo sthAna sevita kiyA jAtA hai aise vivikta ekAnta sthAnako chor3akara bahuta se lokoMke madhya meM gRhasthavat rahatA hai ( kyoMki use Dara lagatA hai ki isa ekAMta sthAna meM merA dhana koI curA nahIM leve ) / / 1206 / / dhanalubdha mAnava rAtrimeM kicit bhI zabda sunatA hai to tatkAla uThakara bhaya se bhAgane lagatA hai, cAroM ora dekhane lagatA hai ki koI dhana curAne AyA to nahIM ? apane dhanako bAra-bAra chUkara dekhatA hai ki vaha kahIM calA to nahIM gayA | dhana para sadA mohita rahatA hai / / 1207 || merA dhana cora le jAyagA isa bhaya se vaha parigrahavAn puruSa parvata para caDha jAtA hai, vRkSapara car3ha jAtA hai, Ubar3a khAbar3a kharAba rAste se bhAga jAtA hai / jIva jantukA ghAta karate hue kahIM ghusa jAtA hai, bhayase kabhI agAva sarovara meM praviSTa hotA hai / / 1208 / / usa dhanake paravaza hue puruSakA dhana jabaradastI
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [343 avazasya narasyAoM haThato balibhiH paraH / dAyAstaskara pestrAyamANo'pi luTacate // 1206 / / kali kalakalaM vairaM kurute nAthate paraM / mriyate 'mAryate lokahasyate cArthalaMpaTaH // 1210 // kRzAnumUSikAMbhobhiH saMcito'rtho vinAzyate / satra naSTe punarbAda vahmate zokavahninA // 1211 // chaMda u ta vilaMbitazvasiti roditi sIvati dhepate gatavati dadhiNe grahilopamaH / karaniviSTakapolatalo'dhamo manasi zocati pUtkurute'bhitaH // 1212 // aMtare dravyazokena pAvakeneva tApyate / buddhirmadAyataM bAda muhahmatyutkaMThata rAm // 1213 // balavAn anya kisIke dvArA lUTa liyA jAtA hai, parivArake bhAgIdAra usake ghanako chIna lete haiM athavA cora yA rAjA dvArA usakA rakSita kiyA huA bho dhana lUTa liyA jAtA hai / / 1206 / / dhanakA laMpaTI vyakti dUsaroMke sAtha jhagar3A karatA hai, bakabaka karane lagatA hai, vaira karatA hai| kabhI anyase dhanakI yAcanA karane lagatA hai / dhanako rakSA karate hue mara jAtA hai yA anya dvArA mArA jAtA hai, adhika lobhI evaM kRpaNakI loka haMsI karate haiM / / 1210 / / bahuta hI prayAsase saMcita kiyA gayA dhana agni, cahe aura jala dvArA naSTa kiyA jAtA hai usa dhanake naSTa ho jAnepara vaha adhika rUpase zoka agni dvArA jalane lagatA hai arthAt atyaMta kaThinAIse kamAye hue ghanakA nAza huA dekhakara usa vyaktiko bahuta bhArI zoka saMtApa hotA hai / / 1211 / / jisakA dhana naSTa huA hai vaha puruSa jora jorase zvAsa lene lagatA hai, rotA hai, kheda karatA hai, kAMpatA hai / isataraha dhanake cale jAnepara pAgalake samAna ceSTA karatA hai, hAthoMko kapolapara rakhakara vaha adhama mana meM bar3A aphasosa karatA hai, pukArane lagatA hai / / 1212 / / dhana-dravyakA nAza honese utpanna huA jo zoka hai usake dvArA manake bhItara saMtapta hotA hai, jaise agnise jalanepara saMtApa hotA hai usase adhika saMtApa use hotA hai, usakI buddhi maMda par3a jAtI hai, atizaya rUpase mohita hotA hai tathA utkaMThita hotA
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 ] maraNakaNDikA unmatto badhiro mUko dravye naSTe prajAyate / ceSTato puruSo matuM giriprapatanAdibhiH // 1214 // cailAkyo'khilA graMthAH saMsarjati samaMtataH / saMti samihitAzcitrAstasminjhAMgatukAstathA // 1215 / / chaMda sragviNI baMdhane choTane chedane medane pATane dhUnane cAlane zoSaNe / veSTane kSAlane svIkRtI kSepaNe'rthasya poDA parA jAyate behinAm / / 1216 // tebhyo nirasane teSAM vA yoniviyojanA | doSA madda nasaMghaTTathitApamaraNAvayaH savitA gito ghnazti svayaM saMsaktamAnasAH / gRhIturjAyate pApaM tanimittamasaMzayam // 1218 / / / / 1217 / / hai / / 1213 / / dhanake naSTa ho jAnepara vaha puruSa pAgala ho jAtA hai, bahirA guraMgA hotA hai aura aMta meM pahAr3a Adise girakara marane kI ceSTA karatA hai / / 1214 / / oDhane Adike vastra Adi jitane parigraha haiM ve saba hI cAroM orase saMmUrcchana jIvoMse sahita haiM, navIna vicitra vicitra jIva bhI unameM utpanna hote rahate haiM / / 1215 / / bhAvArtha- vastra Adi parigrahoMmeM saMmUcrchana jIva utpanna hote ho rahate haiM jaise vastra meM jUMM, domaka Adi utpanna hote haiM / dhAnya meM laTa, ghuna Adi laga jAte haiM / khAdya padArtha adhika dina honepara unameM rasaja saMmUrcchana jIva utpanna hote haiM / isIprakAra anya vastunoMmeM bhI jIva utpanna hote haiM / parigraha dhArI puruSa jaba apane dhana dhAnya Adi parigrahoM kA baMdhana karanA-bAMdha denA, chor3anA, chedanA, bhedanA, ukhAr3anA, hilAnA, chAnanA, sukhAnA, veSTita karanA, dhonA pahananA, pheMkanA yAdi kriyAyeM karatA hai taba una parigrahoM meM honevAle jIva evaM unake AsapAsa meM rahanevAle jIvoMko bar3I bhArI pIr3A hotI hai / / 1216|| jaba vastrAdi parigrahoM se una jIvoMko nikAlate haiM taba niyamase unakA yoni sthAna - utpatti sthAna badalatA hai aura usase una jIvoMkA maddana saMghaTTana, paritApa aura maraNa ho jAyA karatA hai / / 1217 / / dAsa dAsI Adi sacitta parigraha jo ki svayaM bhI dhanameM Asakta manavAle haiM ve jIvoMkA ghAta karate haiM athavA una sacita parigraharUpa dAsa AdikA unake svAmI dvArA
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 345 dehasyAkSamayasvena dehasaukhyAya gahataH / akSasaukhyAbhilASo'sti sakalasya parigRhaH // 1216 // rakSaNasthApanAcIni kurvANo'rthasya sarvadA / nirastAdhyayano dhyAnaM vyAkSiptaH kurute katham // 1220 // arthaprasaktacitto'sti niHstho bahuSu janmasu / prAsArthamapi karmANi niyAni kurute sadA / / 1221 // baMdhana, pohana Adi rUpa ghAta kiyA jAtA hai aura usa nimittase ni:saMzaya hI pApa baMdha hotA hai / bhAva yaha hai ki dAsa dAsI Adiko kheto AdimeM niyukta karate haiM taba ve jIvoMkA ghAta karate haiM usase una dAsAdiko pApa baMdha hotA hai aura unakA svAmI dAsAdiko ukta kAryameM lagAtA hai ataH svAmIko bhI pApabaMdha hotA hai, isataraha donoMko pApakA baMdha hotA hai / / 1218 / / yaha zarIra indriyamaya hai arthAt pAMcoM indriyoMkA abhinna bhUta AdhAra hai, zarIrako sukha ho isa hetuse vastra Adiko manuSya grahaNa karatA hai arthAta zarIrako dhUpa, havA Adise bAdhA na hove etadartha vastra Adiko dhAraNa karatA hai, isataraha parigrahadhArIke indriya sukhakI abhilASA-icchA rahatI hai aura icchA niyamase pApabaMdhakA kAraNa hai / / 1219 / / sarvadA dhanakA saMrakSaNa rakhanA uThAnA Adi kAryoMko karanevAleke zAstrakA adhyayana nahIM hotA, vyAkula cittavAlA puruSa dhyAnako kaise kara sakatA hai ? // 1220 / / bhAvArtha-parigraha saMrakSaNa meM lage hue vyaktiko svAdhyAya karane kA avasara nahIM milatA hai usakA samasta samaya parigrahake saMmArjana AdimeM naSTa hotA hai| cisa bhI Akula vyAkula rahatA hai ata: ekAgracitta rUpa dhyAna bho parigrahadhArIke saMbhava nahIM hai / jo vyakti sadA parigrahameM hI Asakta manavAlA hotA hai usako bahuta janmoM meM daridratA AtI hai arthAta parigraha meM Asakti rakhanevAlA jIva bhava-bhavameM daridrI banatA hai, vaha bhojanake liye sadA niMdya kAryoMko karatA hai, arthAt jUte uThAnA, pagacaMpI karanA, bhAra DhonA Adi khoTe kAma karatA hai tathA use grAsa-pAsake liye bhIkha mAMganI par3ato hai // 1221 / /
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 ] maraNakaNDikA labhate yAtanAzcitrA graMthahetUnbhavAntare / saMklizyatyAzayA grasto hAhAbhUto'rtha lubdhadhIH / / 1222 // pramIbhirakhilaSagraMthatyAgI dhimukhyate / bhUribhistadvipakSazca nilayokriyate gugaH // 1223 // aMkuzo gatasaMgatvaM viSayebhanivAraNam / iMdriyANAM parAguptiH puroNAbhica khAtikA / / 1224 // viSayebhyo duratebhyastrasyati najitaH / alpamaMtrauSadho martyaH sarpebhya iva sarvadA / / 1225 / / dhana meM lubdha buddhivAlA puruSa bhavAMtarameM bhI aneka yAtanAoMko prApta hotA hai, dhanakI hAya-hAya karatA hai, parakIya grasta huA sadA hI saMkleza karatA rahatA hai / / 1222 // ___isaprakAra yahAMtaka parigraha dhAraNa karane meM jo doSa hote haiM unakA varNana kiyA, Age jo parigrahakA tyAga kara detA hai usake ukta doSa nahIM hote evaM doSake vipakSI guNa prApta hote haiM aisA pratipAdana karate haiM parigrahakA tyAgo ina samasta doSoMse chUTa jAtA hai aura doSoMse viparIta guNoMkA nilaya sthAna banatA hai arthAt kRpaNatA, nidA, pApasaMcaya Adi doSa to naSTa ho jAte haiM aura unake vipakSIbhUta jo udAratA, prazaMsA, puNya saMcaya, niHspRhaH Adi guNa haiM ve prApta hote haiM / / 1223 / / parigrahase rahita honA rUpa jo guNa hai vaha mAno viSayarUpI hAthIko rokanevAlA aMkuza hI hai tathA nagaroMkI rakSA karanevAlo paridhAke samAna indriyoM ko parama gupti hai arthAt jisake parigraha nahIM hai vaha viSayoM meM nahIM phaMsalA tathA samasta indripAM bhI usake vaza meM ho jAtI haiM / / 1224 / / parigrahakA tyAgo sadA duraMta paMcendriyake viSayoMse bhayabhIta rahatA hai jaise jisake pAsa maMtra auSadhi alpa hai aisA manuSya sose bhayabhIta rahatA hai / / 1225 / / bhAvArtha-jisako sokA viSa dUra karane kA jJAna nahIM hai, maMtra auSadhi Adi kA prayoga nahIM jAnatA hai vaha puruSa sA~se yukta banAdimeM bahuta sAvadhAnIse rahatA hai /
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ [347 anuziSTi mahAdhikAra rAgo manohare graMthe dvssshcaastymnohre| rAgaDhaSaparityAgo graMthatyAge prajAyate // 1226 // zItAdayo'khilAH samyagviSadyate parISahAH / zItAdivArakaM saMgaM yoginA tyajatA sadA / / 1227 // zotavAtAtapAdIni kaSTAnisahate yataH / kriyate'nAvaro behe ni:saMgena tataH paraM / / 1228 / / isoprakAra kSAyika samyaktva, kevalajJAna Adi maMtra auSadhi jisake pAsa nahIM hai aise tapodhana munirAja rAga-dveSa Adi sapAsa bhara viSayarUpI vana meM sAvadhAna hokara rahate haiM / abhiprAya yaha hai ki parigrahakA tyAga karanese rAgadveSa naSTa hote haiM tathA viSayAbhilASA bhI samApta hotI hai| manohara iSTa parigrahameM rAmabhAva hotA hai aura amanohara aniSTa parigrahameM dveSabhAva hotA hai ataH parigrahakA tyAga karanepara rAgadveSa kA tyAga svata: ho jAtA hai / / 1226 // zIta Adiko bAdhAko rokanevAle parigrahakA tyAga karanevAle munidvArA sadA zIta, uSNa, daMzamazaka Adi saMpUrNa parISaha bhaloprakArase sahana kiye jAte haiM / / 1227 // bhAvArtha-sAdhujana karmokI nirjarAke liye sadA prayatnazIla rahate haiM, kyoMki pUrva saMcita karma anyathA naSTa nahIM hote haiM / karma nirjarAkA pramukha kAraNa tapa tathA parISaha sahanA hai / vastra, ghara AdikA tyAga kara dene se, zItakI bAdhA, dhUpakI bAdhA Adi svata: sahana ho jAtI hai, isataraha parigraha tyAgako mahattA batAyI hai| ___Age kahate haiM ki hiMsAdi asaMyamakA mUla zarIrakA moha hai jisane parigraha tyAgA vaha zarIrakA moha bho chor3atA hai jisakAraNase munijana zIta, vAyu, Atapa Adi kaSToMko sahate haiM usa kAraNase una niHsaMga muni dvArA zarIra meM anAdara-nirmamatva kiyA jAtA hai / arthAt jo zIta Adi parISahoMko sahatA hai usake zarIrakA mamatva nahIM rahatA hai / / 1228 / /
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 ] maraNakaNDikA dhyAkSepo'sti yatastasya na graMthAnveSaNAviSu / dhyAnAdhyayanayovighno niHsaMgasya tato'sti no // 1226 // dazitAsti manaHzuddhiH saMgatyAgena tAtviko / saMgAsaktamanA jAtu saMgatyAgaM karoti kim // 1230 / / niHsaMge jAyate vyakta kaSAyAraNAM tanakRtiH / kaSAyo dopyate saMgariMdhanariva pAvakaH // 1231 // laghuH sarvatra niHsaMgo rUpaM vizyAsakAraNam / guruH sarvatra sagraMthaH zaMkanIyazca jAyate // 1232 / / mUnike dhana Adi parigrahoMkA anveSaNa karanA Adi kriyAoM meM vyAkulatA nahIM rahatI isaliye dhyAna aura adhyayana meM usa niHsaMga munike koI vighna bAdhA nahIM hotI / 1226 // ___ Azaya yaha hai ki jo parigrahale virakta hai use parigrahoMko DhUchanekI ciMtA nahIM hotI / merI abhilaSita vastu kahAM gayI, kahAM milegI aisA soca karanA kisIko usa vastuke viSaya meM pUchanA ki kyA Apane mero amuka vastu dekhI hai ityAdi / milane para AnaMda aura nahIM milanepara viSAda hotA hai / yaha saba niSparigrahIke nahIM hotA, isIliye usake zAstra svAdhyAyameM koI bAdhA nahIM AtI vaha satat zAstrAbhyAsa meM lIna rahatA hai tathA citta nirAkula honese dharmadhyAna AdikI bhI siddhi ho jAtI hai| parigrahake tyAga dvArA vAstavika mana kI zuddhi dRSTigocara hoto hai, jisakA mana parigrahameM Asakta hai vaha kyA kabhI parigraha tyAga kara sakatA hai ? nahIM kara sakatA / / 1230 / / parigraha rahita niHsaMga muni meM kaSAyoMkI kRzatA (kama karanA) vyakta hotI hai, kyoMki parigraha dvArA kaSAya vRddhiMgata hoto hai, jaise IMdhana dvArA agni vRddhiMgata hotI hai / arthAt parigrahakA tyAga karanevAlA hI kaSAyoMko kSINa kara sakatA hai, parigraha dhArIke kaSAyoMko vRddhi hotI hai / / 1231 / / __ parigraha rahita muni sarvatra laghu arthAt bhAra rahita hote haiM unheM gamanAgamanameM kisIprakAra kI ciMtA nahIM rhtii| unakA nagna digaMbara rUpa vizvAsakA kAraNa hotA
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra pratibaMdhapratIkArapratikarma bhayAdayaH / nigraMthasya na jAte voSAH saMsArahetavaH // 1233 // mahAzramakare bhAre rabhasAddhAravAniva / niraste sakale graMthe nivato jAyate yatiH // 1234 // bhavaMto bhAvino bhatA ye bhavanti parigrahAH / jahAhi sarvathA tAMstvaM kRtakAritamovitaiH // 1235 / / yAvantaH kecana graMthAH saMbhavanti viraadhkaaH| nittaH sarvathA tebhyaH zarIraM muca niHspRhaH / / 1236 // .----. - - - - hai, kyoMki vastrAdi zarIra para nahIM honese kisIko kucha bhaya yA zaMkA nahIM hotI ki isane kapar3emeM kucha zastra Adi to nahIM chipAye haiM ? jo vyakti parigraha yukta hai vaha sarvatra guru bhAravAlA gamanAgamanameM ciMtAvAn hotA hai arthAt merI amuka vastu hai use kisaprakAra dezAMtarameM le jAUM ityAdi ciMtA parihAroke hotI hai tathA isa padoM kucha avazya chipAyA hai isaprakAra vaha logoM dvArA zaMkanoya hotA hai / / 1232 / / nirgrantha ke saMsArake hetubhUta pratibaMdha, pratokAra, pratikarma aura bhaya Adi doSa nahIM hote haiM / parAdhInatA honA kahIM jAne Ane meM rukAvaTa honA pratibaMdha kahalAtA hai| usakA aisA pratokAra-badalA lenA hai ityAdiko pratIkAra kahate haiN| yaha kArya to pahale kara diyA hai isako poche karUgA ityAdi vicArako pratikarma kahate haiM / nigraMtha tapodhana grAma nagara AdimeM svAdhIna vicaratA hai, use koI citA nahIM rahatI dhanAdi pAsameM nahIM honese kahIM para bhI jAo bhaya nahIM rahatA isaprakAra parigraha tyAgI ke pratibaMdha Adi doSa nahIM hote / / 1233 / / jaise koI bhAravAhaka puruSa mahAzramake kAraNabhUta bhArako utAra kara nita sukhI ho jAtA hai, vaise sakala parigrahake utAra denepara-tyAgakara denepara muni sukhI zAMta ho jAtA hai / / 1234 / / AcArya kSayakako upadeza de rahe haiM ki he kSapaka ! tuma jo parigraha vartamAnameM haiM jo atIta meM thA aura anAgatameM hovegA una tInoM kAloMke parigrahoM ko mana vacana kAya aura kRta kArita aura anumodanA dvArA chor3a do sarvathA tyAga kara do / / 1235 / /
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 ] maraNakaNDikA itthaM kRtakriyo muca viSayaM sArvakAlikam / tRSNAmAzAM tridhA saMgaM mamatvaM tyaja sarvadA // 1237 / / samastagraMthanirmuktaH prasanno nirvRtAzayaH / yatprItisukhamApnoti tatkutazcakravartinaH // 1238 // chaMda zAlinIgaddhayAkAMkSakAraNaM sevate yaccakI saukhyaM rAmapAkaM pitRpti / saukhyasyevaM nAstasaMgasya tulyaM svastho'svasthaiH saukhyamApnoti kutra // 1239 / / - - -- --..-- bho yate ! isa saMsArameM jitane koI bhI parigraha haiM ve ArAdhanA yA samAdhiko virAdhanA karanevAle haiM una sabhI parigrahoMse sarvathA nivRtta hovo-dUra ho jAo ! tuma sarvatra niHspRha hokara zarIrako chor3o // 1236 / / aho kSapakarAja ! isaprakAra ArAdhanA saMbaMdhI samasta kriyAoMko kara diyA hai jisane aise tuma sArvakAlika arthAt tIna kAlIna dhanAdi viSayoMko chor3o tathA lAlasA, AzA parigraha aura mamatvako mana, vacana, kAyase sarvadA tyAga do / / 1237 / / bhAvArtha-ye manojJa viSaya isatarahake vastrAdi Age Age bar3hate raheM isaprakAra ke bhAvako AzA, kahate haiM / ye dhanAdika merese kiMcit bhI dUra nahIM hone cAhiye isaprakArake bhAva tRSNA kahalAtI hai / jo samasta parigrahoMse nirmukta hai, parigrahako ciMtAse rahita honeke kAraNa prasanna hai, kisIprakArakI AgAmI kAlIna vyAkulatA nahIM hone se nirvRttAzaya hai usa manirAjako jo parama prIti aura sukha prApta hotA hai vaha proti aura baha sukha cakravartIke bhI kahAM hai ? / / 1238 / / cakravartI jo sukha bhogatA hai vaha maddhi-laMpaTatA AkAMkSA-icchAkA kAraNa hai arthAt usa sukhase adhika adhika laMpaTatA aura icchAyeM bar3hato hai, rAgarUpa phalavAlA hai aura atRpti kAraka hai / aise cakravartI ke sukhakI tulanA niSparigrahI manike sukha ke sAtha nahIM ho sakatI / kyoMki munikA sukha to AtmIka hai vItarAgarUpa hai, mRddhi kAraka nahIM hai / svastha-nIroga puruSa jo sukha prApta karatA hai kyA usako rogI puruSa prApta kara sakatA hai ? nahIM ! isIprakAra munike vItarAga zAMta bhAva rUpa sukhako cakravartI nahIM
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 351 chaMda-sAraMgasiddhati duHkhAni nazyaMti zarmANi, puSyanti karmANi RcanticitrANi / saMge'gRhIte yataHsaMyatasyApi, heyastataH sarvadAsau paTiSThena / / 1240 // iti parigrahatyAga vrataM / sAdhayaMti mahAthaM yanmahAbhaH sevitAni yat / mahAMti yatsvayaM santo mahAvratAnyato viduH // 1241 // rakSaNAya matA teSAM nivattI rAtribhuktitaH / rAddhAMtamAtarazcASTau sarvAzcApi ca bhAvanAH / / 1242 // prApta kara sakatA // 1236 / / parigrahoMkA tyAga karanepara yA parignahoMko grahaNa nahIM karanepara muni siddha ho jAte haiM, unake samasta duHkha naSTa ho jAte haiM, zarma, sukha, zAMti puSTa hotI hai, aneka karmoM ke baMdhana TUTa jAte haiM, jisakAraNase yaha lAbha hai usakAraNase saMyata manike vaha parigraha nahIM hotA hai / ata: catura puruSa dvArA parigraha sarvadA tyAjya hai / / 1240 / / pAMcaveM mahAvratakA varNana pUrNa huA / mahAvata zabdakI nirukti evaM anvarthatA ye ahiMsAdi vrata mahAna artha mahApuruSArtha yA mahA prayojana jo karma mAza hai usako siddha karate haiM, jo mahApuruSa tIrthakara gaNadhara Adike dvArA sevita-Acarita haiM aura jo svayaM mahAn haiM ina kAraNoMse ina vratoMko "mahAvrata" kahate haiM / / 1241 // ___ ina pAMcoM mahAvatoMkI rakSA karane ke liye rAvi-bhojanase nivRtti kahI gayI hai tathA unhIMke rakSA hetu siddhAMta meM kahI gayI ATha pravacana mAtA hai tathA sabhI bhAvanAyeM bho batalAyI haiM // 1242 / / vizeSArtha-rAtri bhojana karane se hiMsA hotI hai eSaNA samitikA pAlana nahIM hotA kyoMki dAtA dvArA diye gaye prAhArakA zodhana nahIM ho sakatA / ATha pravacana mAtAyeM bhI mahApratoMkI rakSA karatI haiM / pAMca samiti aura tIna guptiko praSTa pravacana mAtRkA kahate haiN| pravacana ratnatrayako kahate haiM, ratnatraya dharmakI jo mAtAke samAna rakSA kare arthAt jaise mAtA putrako pApase bacAtI hai vaise samiti gupti rUpa mAtAyeM brata
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 ] maraNakaNDikA hiMsAdInAM muneH prAptiH paMcAnAM sahazaMkayA / vipattirjAyate svasya rAtribhuktestathA sphuTam // 1243 / / manaso doSavizleSo manoguptiritiSyate / vAgguptizcApyalokAnivRttimaunameva ca // 1244 // kAyakriyAnivRtirvA dehanirmamatApi vA / hiMsAvinyo nivRttirvA vapuSo muptiriSyate // 1245 // purasya khAtikA yadvakSetrasya ca yathA vRtiH / tathA pApasya saMrodhe sAdhUnAM guptayo matAH // 1246 // ratnatraya rUpa putra kI rakSA karatI haiM / mahAvratoMko dRr3hatAke liye paccIsa bhAvanAyeM bhI AgamameM kahI haiN| rAtri bhojanase munike zaMkAke sAtha hiMsAdi pAMca pApoMkI prApti hotI hai, arthAta munike zaMkA hoto hai ki mere se hiMsAdi doSa hue yA nahIM aura pAMcoM pApoMkA doSa lagatA hai tathA rAtri meM AhArArtha gamana karanemeM ThUTa, kaMTaka Adise svayaM ko vipatti AtI hai / / 1243 / / manogupti aura vacana guptikA lakSaNa--- manake rAgAdi doSa naSTa honA manogupti kahI jAtI haiM aura asatyase nivRtta honA athavA mauna rahanA vacana gupti kahalAtI hai // 1244 / / kAyagupti kA lakSaNazarIrako kriyA-gamana, khar3e honA, baiThanA, hAtha pAMva phailAnA Adise nivRtta honA-dUra honA kAyagupti hai athavA zarIra meM nirmamatva ho jAnA yA hiMsAdi pApoMse nivRtta honA kAyagupti mAno jAtI hai / / 1245 / / jisaprakAra nagarako rakSAke liye khAI hotI hai aura khetakI rakSAke liye bADa hoto hai usaprakAra sAdhuoMke pApake nirodhake liye guptiyAM mAnI haiM arthAt jaise nagarake cAroM ora khAI hone se nagarameM zatru senA nahIM ghusato / khetameM kAMTe Adiko bAr3a honese pazu nahIM ghusate vaise gupti ke dvArA pApakA nirodha hotA hai // 1246 / /
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 353 tasmAna manovacaH kAyaprayogeSu samAhitaH / bhava tvaM sarvadA jAtasvAdhyAyadhyAnasaMgatiH / / 1247 / / mArgodyotopayogAnAmAlaMbasya ca zuddhibhiH / gacchataH sUtramArgeNa maryAsamitiyaMteH / / 1248 / / -- --- -- - -- isaprakAra guptiyoMkA mahatva jAnakara he kSapaka ! tuma manakA prayoga tathA vacana evaM kAyake prayogameM sadA sAvadhAna hokara varatanA arthAt manake khoTe vicAra kuvacana aura zarIrakI kuceSTA yA vyarthako kriyA ina sabako rokakara svAdhyAya aura dhyAna meM tatpara hovo / / 1247 / / __ IryA samitikA svarUpa-- mArgazuddhi, jajhotazaddhi, upayoga zuddhi aura AlaMjana zuddhi ina cAra zuddhiyoM ke dvArA AgamAnusAra gamana karanevAle sAdhuke IryAsamiti hotI hai / / 1248 / / vizeSArtha-sAdhu gamanAgamana karate samaya basa sthAvara jIvoMkI rakSA karatA hai / vaha kabhI bhI vyartha gamana nahIM karatA, rAtameM gamana nahIM karatA apane netroMkI jyoti Thoka rahanepara hI gamana karatA hai aura sUrya ke prakAzameM gamana karatA hai| isIko batAte haiM-mArga zuddhi-gamanake mArga meM aMkura, haritakAya, trasa cIMTI Adiko pracaratA nahIM honA tathA vaha mArga strI, puruSa, pazu, savArI Adike gamanAgamanase prAsuka huA ho yA dhUpase tapA ho vaha mArga mArgazuddhi kahalAtA hai| udyota zuddhi-dinameM sUryake prakAzameM calanA anya candra Adike prakAza meM nahIM, yaha udyota zuddhi hai| upayoga zuddhicalate samaya jIva hai yA nahIM ityAdi rUpa mArgameM apane upayogako kendrita karake calanA unmanaska hokara nahIM calanA, pairake rakhane uThAne meM sAvadhAnI rakhanA ityAdi upayoga zuddhi kahalAtI hai / AlaMbana zuddhi-guru vaMdanA, niSadyA-vaMdanA, tothaM vaMdanA, apUrva zAstra paThana Adi hetuse vihAra karanA, vyartha ghUmane ke liye nahIM, yaha AlaMbana zuddhi kahalAtI hai / calate samaya na maMda gamana ho ma ati zIghra / Ageko cAra hAtha pramANa bhUmiko dekhate hue calanA / mArgameM khela nATaka, naTa, strI AdikA avalokana karane hetu khaDe nahIM honA, kUdakara nahIM calanA, madabharI cAlase nahIM, duSTa pazuoMko dUrase parihAra karake calanA ityAdi sUtrAnusAra gamana kahalAtA hai / isaprakAra IryAsamitikA pAlana karate hue sAdhuke karmabaMdha nahIM hotA hai /
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA vyAlokAdivinimuktaM satyAsatyamRSAdvayam / vadataH sUtramArgeNa bhASAsamitiriSyate // 1246 / / dezasammatinikSepanAmarUpatotitA / saMbhAvanopamAne ca vyavahAre bhAva ityapi // 1250 / / bhASA samiti-- alIka, paruSa, karkaza Adi vacanoMse rahita tathA satya aura asatyamUSA aise do prakArake vacanoMko bolane vAle sAdhuke tathA sUtrake anusAra bolane vAle sAdhuke bhASA samiti hotI hai / / 1246 / / vizeSArtha-vacanake cAra bheda haiM satya, asatya, satya sahita maSA aura asatyamRSA / sajjanoMkI hitakArI vANI satya kahalAtI hai "satAM hitA satyA" jo satya nahIM vaha asatya hai / jisameM satya asatya donoM prakArake vacana haiM vaha satyamRSA kahalAtI hai / jo satya bhI nahIM hai aura asatya bhI nahIM hai aise anubhaya vacana asatyamaSA vacana haiM, isa padakA samAsa-"na satyaM na mRSA ca iti asatya muSA" hai| isameM eka nakAra vAcaka akAlopa hotA hai jaiseki anAdi nidhana zabdameM anidhanakA a lupta hotA hai / ina cAra vacanoMmeMse do vacana sAdhuoMke grAhya batAye haiM satya aura asatyamRSA / zAstrake anukUla vacana bolanA sUtramArgase bolanA kahalAtA hai isaprakAra kAryavaza satya bhASaNa karanA bhASA samiti hai| yahAMpara eka prazna hotA hai ki satya mahAvratameM satya bolane kA Adeza hai puna: bhASA samiti meM bhI satya vacanakI bAta hai tathA dazadharmoM meM satya eka dharma bhI hai, ina saba meM kyA aMtara hai ? isakA uttara dete haiM-satya mahAvata meM sAdhu tathA asAdhu donoMke sAtha satya bolA jAtA hai adhika bho bola sakatA hai, bhASA samitimeM unhIM puruSoMke sAtha bolatA hai kintu thor3A bolatA hai aura satya dharmakA pAlana karanevAlA sAdhu kevala sAdhujanoM ke sAtha hI bolegaa| hAM vaha unake sAtha adhika bhI bola sakatA hai| yahI ina tInoMmeM aMtara hai| satyavacana ke daza bhedadeza satya, sammati satya, nikSepa satya, nAma satya, rUpa satya, pratIti satya,
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 355 mayaMpAnApano saMbodhanI pracchanI pratyAkhyAnI yAcanI prajJApanIcchAnulomA sazayiki nirakSarA ceti navadhA satyamRSAbhASA maMtavyA // 1251 / / saMbhAvanA satya, upamA satya, vyavahAra satya aura bhAva satya ye daza prakArake satya hote haiM // 1250 / / yahA~para ina dasa prakArake vacanoMkA lakSaNa batAte haiM vizeSArtha-deza dezameM jo prasiddha hai aise vacana deza satya kahalAte haiM jaise bhAtako kahIM para krUra, kahIM odana, kahIM cokhA kahA jAtA hai vaha saba apane dezako apekSA satya hai / rAjAko deva kahanA usako rAnIko devI kahanA yadyapi ye manuSya haiM to bhI deva devI kahanA sammati satya hai kyoMki ye nAma sarvaloka sammata haiN| pratimAmeM yaha candraprabha hai ityAdi sthApanA nikSepake anusAra vacana kahanA nikSepa satya hai / jinadatta Adi nAma rakhanA nAma satya hai isameM jAti guNa Adiko apekSA nahIM rahato / eka pramukha rUpako dekhakara usa vastuko vaisA kahanA rUpa satya hai jaise bagulA sapheda hai / anyako prapekSA lekara bolanA jaise yaha vyakti laMbA hai yaha choTA kadavAlA hai ityAdi | jisakI saMbhAvanA mAtra ho vaha saMbhAvanA satya hai, jaise yaha bAhuse samudra pAra kara sakatA hai ityAdi / upamArUpa vacana upamA satya hai jaise candramukhI kanyA, sAgarapramANa kAla ityAdi ! vartamAnameM padArtha meM vaimA pariNamana nahIM bhUtameM thA yA AgAmI kAla meM hogA, usako vartamAnameM kahanA vyavahAra satya hai / padArthakA sarvAMga rUpase avalokana nahIM honepara bhI saMyata yA saMyatAsaMyata janoMke ahiMsAdinnatoMke paripAlanArtha yaha vastu prAsuka hai yaha nahIM hai ityAdi rUpa vacana kahanA bhAvasatya hai| ina daza prakArake sasthoM ke atirikta vacana asatya hai / donoM mile hue ubhayarUpa satyamRSA hai / inameM aprazasta vacana asatya hai aura maiMne saba de diyaa| maiMne saba bhoga liyA ityAdi bacana ubhayarUpa hai / isaprakAra sAdhu ke liye grAhyarUpa satya vacana ke bheda kahe / aba dUsarA asatyamaSA nAmake grAhya vacanako gadya dvArA batalAte haiM--AjJApanI, saMbodhanI, pacchanI, pratyAkhyAnI, yAcanI, prajJApanI, icchAnulomI, sAMzayiko aura nirakSakA / AjJAkArI bhASA AjJApanI hai jaise svAdhyAya karo asaMyamako chor3o ityAdi / AvAja dekara pukAra kara bulAnA saMbodhano bhASA hai / maiM amuka kArya karU kyA ? aApakA svAsthya kaisA hai ityAdirUpa pRcchanI bhASA hai / maiM eka mAsa paryaMta dhI kA tyAga karatA hUM ityAdi tyAga
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 ] maraNakaNDikA AhAramupadhi zayyAmudgamotpAdanAdibhiH / vimukta gRhNata: sAdhoreSaNA samitirmatA // 1252 // rUpa bhASA pratyAkhyAno bhASA hai| mujhe pustaka devo ityAdi yAcanA vAlI yAcanI bhASA hai / kucha kahUMgA yAdi kapa pratApanI bhASA hai ! gurujanoMko icchAke anukUla bhASA icchAnulomA bhASA hai / saMzayarUpa bhASA sAMzayikI bhASA hai aura akSara racanA rahita dhvani nirakSarA bhASA hai / / 1251 / / / eSaNA samitiAhAra, piccho, kamaMDalu, zAstra rUpa upakaraNa aura vasatikA ina sabako udgama utpAdanA Adi doSoMse rahita grahaNa karane vAle sAdhuke eSaNA samiti hotI hai // 1252 // vizeSArtha-sAdhujana dina meM eka bAra karapAtrameM AhAra lete haiM AhAra grahaNa karate samaya unheM chiyAlIsa doSa aura battIsa aMtarAya TAlane hote haiN| yahAMpara ina doSoMkA saMkSipta varNana karate haiM udgama, utpAdana, eSaNA, saMyojanA, apramANa, iMgAla, dhUma aura kAraNa, mukhya rUpa se AhAra saMbaMdhI ye ATha doSa mAne gaye hai| (1) dAtAra ke nimittase jo AhArameM doSa lagate haiM, ve udgama doSa kahalAte haiN| (2) sAdhuke nimitta se AhAra meM hone vAle doSa utpAdana nAmavAle haiN| (3) AhAra saMbaMdhI doSa eSaNA doSa haiN| (4) saMyogase hone vAlA doSa saMyojanA hai| (5) pramANa se adhika AhAra lenA apramANa doSa hai| (6) laMpaTatAse AhAra lenA iMgAla doSa hai| (7) niMdA karake AhAra lenA dhUma doSa hai / (8) viruddha kAraNoM se AhAra lenA kAraNa doSa hai| inameM se udgamake 16, utpAdanake 16, eSaNAke 10 tathA saMyojanA, pramANa, iMgAla aura dhUma ye 4 aise 16 + 16+10+4-46 doSa ho jAte haiN|
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [357 ina sabase atirikta eka adha:kamaMdoSa hai jo mahAdoSa kahalAtA hai| isameM kUTanA, pIsanA, rasoI karanA, pAno bharanA aura buhArI denA aise paMcasUnA nAmake AraMbhase SaTkAyika jIvoMkI virAdhanA honese yaha doSa gRhasthAzrita hai| isake karane vAle sAdhu usa sAdhu padameM nahIM mAne jAte haiM / udgamake 16 bheda(1) auddezika-sAdhu pAkhaMDI Adike nimittase banA huA AhAra grahaNa karanA uddeza doSa hai| (2) adhyadhi-grAhArArtha sAdhuoMko Ate dekhakara pakate hue cAvala AdimeM aura adhika milA denaa| (3) pUtidoSa-prAsuka tathA aprAsukako mizra kara detaa| (4) mizradoSa-asaMyatoMke sAtha sAdhuko AhAra denA / (5) sthApita-apane ghara meM yA anyatra kahIM sthApita kiyA huA bhojana denA / (6) balidoSa-yakSa devatA Adike lie bane huemeM se avaziSTako denA / (7) prAvartita-kAlakI vRddhi yA hAni karake AhAra denaa| (6) prAviSkaraNa-AhArArtha sAdhuke Ane para khir3akI Adi kholanA yA bartana mAMjanA Adi / (6) krota-usI samaya vastu kharIdakara lAkara denA / (10) prAmRSya-RNa lekara AhAra denA / (11) parivarta-zAli Adi dekara badale meM anya dhAnya lekara AhAra banAnA / (12) abhighaTa-paMktibaddha sAta gharase atirikta anya sthAnase annAdi lAkara muniko denaa| (13) udabhinna-bhAjanake Dhakkana Adiko kholakara arthAta sIla, mahara capaDI Adi haTAkara vastu nikAlakara denA / (14) mAlArohaNa-nasanIse caDhakara vastu lAkara denaa| (15) Achedya-rAjA Adike bhayase AhAra denA / (16) anIzArtha-apradhAna dAtAroMse diyA huA mAhAra lenA /
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) (5) 358 ] maraNa kaNDikA ye solaha doSa zrAvakake Azrita hote haiM, jJAta honepara muni aisA AhAra nahIM lete haiN| utpAdanake 16 bheda(1) dhAtrIdoSa-dhAyake samAna bAlakoMko khilAnA pilAnA, bhUSita karanA Adi jisase dAtAra prasanna hokara AhAra deveM, yaha munike lie dhAtrI doSa hai| dUtadoSa-dUtake samAna kisIkA samAcAra anya prAmAdimeM pahuMcAkara AhAra lenaa| (3) nimittadoSa-svara, vyajaMna Adi nimitta jJAnase zrAvakoMko dvAni lAbha batAkara khuza karake AhAra lenA / (4) AjIvadoSa-apanI jAti kula yA kalA yogyatA Adi batAkara dAtArako apanI tarapha AkarSita kara AhAra lenA Ajovaka doSa hai / vanIpakadoSa-kisIne pUchA ki pazu, pakSI, dIna, brAhmaNa Adiko bhojana denese puNya hai yA nahIM ? hAM puNya hai, aisA dAtArake anukUla vacana bolakara yadi muni AhAra leveM to vanIpaka doSa hai| (6) cikitsAdoSa-auSadhi Adi batAkara dAtArako khuzakara AhAra lenaa| (7) krodhadoSa-krodha karake AhAra utpAdana karAkara grahaNa karanA / (8) mAnadoSa-mAna karake AhAra utpAdana karAkara lenaa| (8) mAyAdoNa-kuTila bhAvase AhAra utpAdana karAkara lenA / (10) lobhadoSa-lobhAkAMkSA dikhAkara AhAra karAkara lenaa| (11) pUrvasaMstutidoSa-pahale dAtArakI prazaMsA karake AhAra utpAdana karAkara lenA / (12) pazcAt stutidoSa-AhArake bAda dAtArako prazaMsA karanA / (13) vidyAdoSa-dAtArako vidyAkA pralobhana dekara AhAra lenA / (14) maMtradoSa-maMtrakA mAhAtmya batAkara AhAra grahaNa karanA / zrAvakoMko zAMti Adike liye maMtra denA doSa nahIM hai kintu AhArake svArthase batAkara unake icchita AhAra grahaNa karanA so doSa hai /
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ digambara hai kara lyAlaya tAra vanakA sadasaura anuziSTi mahAdhikAra [ 359 (15) cUrNadoSa-sugaMdhita cUrNa Adike upAya batAkara AhAra lenA / ye sabhI doSa munike Azrita hote haiM isaliye ye utpAdana doSa kahalAte haiM / muni ina doSoMse apaneko alaga rakhate haiM / (16) mUladoSa-avazako vaza karane Adike prayoga batAkara AhAra lenaa| eSaNa saMbaMdho 11 doSa-- (1) zaMkita-yaha AhAra aghaHkarmase utpanna huA hai kyA ? athavA yaha bhakSya hai yA abhakSya ? ityAdi zaMkA karake AhAra lenaa| (2) akSita-dhI tela Adike cikane hAthase yA cikane cammaca dise diyA huA AhAra lenA / (3) nikSipta-sacitta pRthvI, jala Adise saMbaMdhita AhAra lenA / (4) pihita-prAsuka yA aprAsuka aise bar3e Dhakkana ko haTA kara diyA huA AhAra lenaa| saMvyavaharaNa-jaldIse vastra, pAtrAdi khIMca kara binA sAvadhAnoke AhAra lenaa| (6) dAyaka-mAhArake ayogya madyapAyo napusaka pizAcagrasta athavA sUtaka-pAtaka Adise sahita dAtAse AhAra lenaa| (7) unmizra-aprAsuka vastu saMmizrita AhAra lenaa| apariNata-agnyAdise aparipakva AhAra pAna Adi lenA / lipta pAnI yA gIle gerU Adise lipta aise hAthoMse diyA huA AhAra lenaa| (10) choTita-hAthako aMjUlise bahuta nIce girAte huye AhAra lenA ye dasa doSa muniyoM ke bhojanase saMbaMdha rakhate haiN| (1) saMyojanAdoSa-AhArAdika padArthoMkA mizraNa kara denA, ThaMDe jala Adi meM uSNabhAta Adi milA denA anya bhI prakRti viruddha vastukA mizraNa karanA, saMyojana doSa hai|
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 ] maraNa kaNDikA (2) apramANa doSa - udarake do bhAga roTo Adise pUrNa karanA hotA hai eka bhAga rasa, dUdha, pAnI Adise bharanA hotA hai aura eka bhAga khAlI rakhanA hotA hai yaha AhArakA pramANa hai / isakA atikramaNa karake AhAra lenA apramANa doSa hai / (3) aMgAra doSa - jilhvA indriyakI laMpaTatAse bhojana grahaNa karanA | (4) dhUma doSa - bhojya vastukI manameM niMdA karate huye AhAra grahaNa karanA 1 isaprakArake udgamake 16 utpAdana ke 16+ eSaNA ke 10+ aura saMyojanA Adi 4=saba milAkara 46 doSa hote haiM / + inase atirikta aura doSa haiM unheM batAte haiM AhAra meM nakha, bAla, haDDI, mA~sa, pIpa, rakta, carma, dvIndriya zrAdi jIvoMkA phalevara mAjAya to AhArako chor3a dete haiM tathA RNa, kuDa, bIja kaMda, mUla prora achinna phala AjAya to yathAzakya parihAra yA aMtarAya karate haiM-AhArako chor3a dete hai / battIsa antarAya - (1) kAka - AhArako jAte samaya yA AhAra lete samaya yadi kauvA Adi vITa kara deve, to kAka nAmakA aMtarAya hai / ( 2 ) amedhya - apavitra viSThA prAdise para lipta ho jAve / (3) chardi - vamana ho jAye / ( 4 ) rodhana - AhArako jAte samaya koI roka deveM / (5) raktasrAva - apane zarIrase yA anyake zarIrase cAra aMgula paryaMta rudhira bahatA huvA dIkhe | azrupAta - duHkha se apane yA parake azru girane lage / ( 6 ) ( 7 ) jAnvadha parAmarza -yadi muni jaMghAke nIce kA bhAga sparza karale / (8) jAnUparivyaktakrama - yadi suni jaghAMke UparakA vyaktikrama kara leM arthAt jaghAMse UMcI sIr3hI para itanI UMcI eka hI DaMDA yA sIr3hI para car3he to jAnUvyakti krama aMtarAya hai /
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra 6. nAbhyonirgamana-yadi nAbhise nIce zira karate AhArArtha jAnA par3e / 10. pratyAkhyAta sevana-jisa vastukA deva yA guruke pAsa tyAga kiyA hai vaha khAne meM A jAya / 11. jaMtuvadha-koI jIva apane sAmane kisI jIvakA vadha kara deve / 12. kAkAdi piMDaharaNa-kauvA Adi hAthase grAsakA apaharaNa kara le| 13, grAsa patana-AhAra karate samaya munike hAthase grAsa pramANa AhAra gira jaave| 14. pANI jaMtuvadha-AhAra karate samaya koI macchara, makkho Adi jaMtu hAthameM mara jAve / 15. mAMsAdi darzana-mAMsa, madya yA mare hue kA kalevara dekha lenese aMtarAya hai / 16. pAdAMtara jIva-yadi AhAra lete samaya parake nIcese paMcendriya jIva cUhA Adi nikala jAya / 17. devAdya pasarga-AhAra lete samaya, deva, manuSya yA tithaMca Adi upasarga kara dekheM / 18. bhAjanasaMpAta-dAtAke hAthase koI bartana gira jAya / 19. uccAra-yadi AhArake samaya cAMDAlAdikA gharameM praveza ho jAve / 20. prasravaNa-yadi AhArake samaya mUtra visarjana ho jaaye| 21. abhojya gRhapraveza-yadi AhArake samaya cAMDAlAdike ghara meM praveza ho jAye / 22. patana-AhAra karate samaya murchA Adise gira jAne para / 23. upavezana-AhAra karate samaya baiTha jAnepara / 24. sadaMza-kutte billI Adike kATa lene pr| 25. bhUmisparza-siddha bhaktike anaMtara hAyase bhUmi kA sparza ho jAne para / 26. niSThIvana-AhAra karate samaya kapha, thUka Adi nikalane para / 27. vastugrahaNa-AhAra karate samaya hAthase kucha vastu uThA lene para / 28. udara kRminirgamana-AhAra karate samaya udarase kRmi Adi nikalane para /
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 } maraNakaNDikA sahasAiSTaduraSTApratyavekSaNamocinaH / bhavatyAdAnanikSepasamiti satinaH // 1253 // amaya resa prati nakA matA / samitistyajatastyAjyaM pradeze sthaMDile yateH // 1254 // 26. adattagrahaNa-nahIM do huI kicit vastu grahaNa kara lene para / 30. prahAra-apane Upara yA kisIke Upara zatru dvArA zastrAdikA prahAra hone pr| 31. nAmadAha-grAma AdimeM usI samaya Aga laga jAnepara / 32. pAdena kiMcidgrahaNa-pAdase kiMcit bhI vastu grahaNa kara lenepara / ina battIsa kAraNoMke milane para sAdhujana AhArakA tyAga kara dete haiM / AdAna nikSepaNa samitipochI, zAstra, caukI Adi padArthoMko dekha sodhakara rakhanA aura uThAnA AdAna nikSepaNa samiti hai / padArthoM ko rakhate uThAte samaya netroMse nahIM dekhanA aura pIchIse nahIM zodhanA sahasA nAmakA doSa hai / dekhA nahIM kintu zodhanakara bastu rakhA uThAyA vaha adRSTa yA anAbhoga nAmakA doSa hai / dekhA to sahI kintu pochIse zodhana kiye vinA vastuko rakha diyA yA uThAyA to yaha duSTa yA duSpramuSTa nAmakA doSa hai| dekhA aura sodhA kintu unmanaskatAse ukta kriyA ko hai to yaha apratyavekSita nAmakA doSa hai / ina doSoMko chor3akara bhalI prakArase vastukA grahaNa karanA sAdhuko AdAna nikSepaNa nAmako samiti hai / / 1253 / / / pratiSThApanA samitijisaprakAra AdAna nikSepaNa samitimeM dekha zodhakara vastukA rakhanA hotA hai usIprakAra sthaDila pradeza jantu rahita chidra rahita pradeza meM mala mUtrakA tyAga karanA sAdhuko pratiSThApanA nAmakI samiti kahalAtI hai / / 1254 / / bhAvArtha-sAdhujana malamUtrakA visarjana nirjaMtuka sthAnameM karate haiM, jo sthAna vasatise dUra ho, rukAvaTa rahita ho, haritakAyase rahita gUDha, vizAla aise parvatakA
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 363 anuziSTi mahAdhikAra mAbhiH samitibhiryogI loke SaDjIvasaMkule / doSaihiMsAdibhirnaiva lipyate viharamnapi // 1255 // samito milate mAyAmaya gharanapi / snigdhaM kamalinIpatraM salilairiva vAH sthitam // 1256 / / badhyate samito nAyaH kAyamadhye bhramannapi / sannaro bidhyate kutra zaravarSe raNAMgaNe // 1257 // bAlazcarati yatraiva tatra parihAravit / badhyate phalmaSairbAla itaro mucyate punaH // 1258 / / nikaTastha pradeza AdimeM athavA Usara bhUmi caTTAna Adi jova rahita pradezameM zarIra malakA tyAga karate haiM / kadAcita rAtrimeM bAdhA hove to dina meM buddhimAna sthabira sAdhu dvArA dekhe gaye sthAna meM jAkara vahAM apane ulaTe hAyase bhUmikA sparza kara dekhe ki koI AgaMtaka jIva to nahIM hai ! isaprakAra dekhakara zarIra malakA tyAga karanA pratiSThApanA yA utsarga samiti kahalAtI hai / ina pAMcoM samitiyoMkA bhalIekArase pAlana karanevAlA yogI SaTajova nikAyapRthivokAyika Adi paMca sthAvara aura eka trasa inake samudAyase vyApta isa lokameM vihAra karatA huA bhI samiti ke kAraNa hiMsA Adi doSoMse lipta nahIM hotA hai arthAt usako pApakA baMdha nahIM hotA hai / / 1255 / / samitiyoMkA pratipAlaka muni jIvoMke madhya meM calatA hupA bhI pApoMse lipta nahIM hotA, jaise cikanA kamala patra jalameM sthita rahanepara bhI jalase lipta nahIM hotA hai // 1256 // samitise yukta muni SaTkAya jIvoM ke madhya meM bhramaNa karatA huA bhI pApoMse nahIM baMdhatA hai / jaise jisane bhalIprakAra bANa vidyAkA abhyAsa kiyA hai evaM kavaca Adise yukta hai to bANoMko varSA jahAM ho rahI hai aise raNAMgaNameM kyA bANoMse viddha hogA ? nahIM hogA // 1257 / / jahAM jisa lokameM bAla-ajJAno gamanAgamana Adi kriyAyeM karatA hai vahIMpara jIvoMke parihArako arthAt rakSAko jAnanevAlA jJAnI muni ukta kriyAoMko karatA hai,
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 ] anuziSTi mahAdhikAra yadA tadA tatazceSTAM cikIrSa samito bhava / purANaM kSipyate karma nApnoti samito nadham // 1256 // rAtimAtaro'STau tAH pAMti ratnatrayaM pateH / ananyo yatnato nityaM tanujasyeva jIvitam // 1260 // manoguptyeSaNAdAnanikSepekSitAzitAH / mahAvate matA jainairAdimAH paMca bhAvanAH // 126 // hAsyalobhabhayakodhapratyAkhyAnAni yoginaH / sUtrAnusAri vAkyaM ca vittIye paMca bhASanAH // 1262 // kintu bAla ajJAnI to pApoMse baMdha jAtA hai aura isase viparota munijana jJAnI puruSa ulaTe una pApoMse chUTa jAte haiM / / 1258 / / isaprakAra samitiyoMkA mAhAtmya jAnakara hai kSapaka ! tumako jaba jaba bhI ceSTA kriyA karane kI icchA hotI hai taba taba samitiyoMmeM tatpara hovo| samiti dhArI sAdhuke purAnA karma naSTa hotA hai aura navIna karma baMvatA nahIM // 1256 / / pAMca samiti tIna guptirUpa ATha pravacana mAtA yatike ratnatrayako rakSA karato hai, jaise mAtA bAlakake jIvana ko nitya hI yatnapUrvaka rakSA karatI hai // 1260 / / isaprakAra paMcamahAvrata paMca samiti aura tona guptirUpa trayodaza prakArakA cAritrakA varNana pUrNa huA / ina teraha prakArake cAritrakA akhaMDarItyA pAlana karanevAle munike cAritra ArAdhanA hotI hai / aba Age ahiMsA Adi pAMca vratoMko pratyekako pAMca pAMca bhAvanAoMkA varNana karate haiM / sarvaprathama ahiMsA vrata kI bhAvanA batalAte haiM manogupti eSaNA samiti IryAsamiti, AdAna nikSepaNa samiti aura Alokita pAna bhojana ina mahAvatoMmeM jo pahalA mahAvrata ahiMsA hai usakI pAMca bhAvanA noMdvArA mAno gayI haiN| manogapti Adi cAroMkA lakSaNa to abhI kaha diyA hai| spaSTatayA sUryake prakAza meM hI cAra prakArake AhArakA zodhana karake grahaNa karanA Alokita pAna bhojana kahalAtA hai / / 1261 / /
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 365 prasammatAgrahaH sAdhoH sammatAsaktaddhitA / dIyamAnasya yogyasya gRhItirupakAriNaH // 1263 / / apravezo'nanujAte yogya yAMcAvidhAnataH / tRtIye bhAvanAH paMca prAjJaH proktA mahAvate / / 1264 // -- -- - - . - .. .. - dvitIya vratakI bhAvamAhAsya pratyAkhyAna, lobha pratyAkhyAna, bhaya pratyAkhyAna aura krodha pratyAkhyAna ye cAra tathA sUtrake anusAra bhASaNa isataraha dUsare satyavratako pAMca bhAvanA haiM // 1262 // tRtIya vratakI bhAvanA__asaMmatakA agrahaNa, saMmatameM anAsakta buddhi dIyamAna yogya vastumeM apane liye upakArIkA hI grahaNa, ananujJAtameM apraveza aura yogya vastuko yAcanA ye tIsare acaurya mahAvatakI pAMca bhAvanA prAjJa puruSoM dvArA kahI gayI haiN| ina pAMca bhAvanAoMkA vivaraNa isaprakAra hai-jJAnake upakaraNa zAstra Adi dUsare sAdhuke haiM aura apaneko unako lenA hai to binA saMmati-icchAke nahIM lenA, yaha asaMmata agrahaNa nAmakI pahalI bhAvanA hai / parakI saMmatise una upakaraNoMko grahaNa karanepara bhI usameM Asakti nahIM karanA yaha saMmatameM anAsakta buddhi nAmakI dUsarI bhAvanA hai / anya sAdhu dvArA yogya vastu ko jAne para bhI usameM mere liye yaha upayogI hai yA nahIM isa bAtakA vicAra karake yadi upakAraka hai arthAt apaneko kAmameM AnevAlI hai kevala usIko grahaNa karanA anyako nahIM, yaha dIyamAna yogya vastumeM upakArIkA grahaNa nAmakI tIsarI bhAvanA hai| jahAM para praveza karanekI AjJA nahIM ho vahAMpara binA AjJAke praveza nahIM karanA yaha ananujJAtameM apraveza nAmako cauthI bhAvanA hai tathA apane liye upayukta vastuko anya sAdha Adise yAcanA karanA yaha yogya vastukI yAcanA nAmakI pAMcavI bhAvanA hai / / 1263 // // 1264 / / cauthe vratakI bhAvanAstriyoM kA avalokana, striyoMke sAtha saMbhASaNa, pUrvabhukta bhogakI cirakAla taka smRti, striyoM dvArA saMsagita sthAna para nivAsa aura baliSTha AhArakA sevana ina pAMca
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 ] mahilA lokanAlApa bAsaM saMsaktavastUnAM marakaNDika ciraMtanaratasmRti / baliSThAhArasevanam // 1265 / / yogino mucyamAnasya virAgIbhUtacetasaH / turIye bhAvanAH paMca saMpadyate mahAvrate / / 1266 // yateH sparze rase gaMdhe varNe zabve zubhAzubhe / rAgadeSaparityAgo bhAvanA: paMca paMcame / / 1267 // prakArake kAryoMko chor3a denevAle virAgI cittavAle sAdhuke cauthe brahmacaryaM mahAvratakI pAMca bhAvanA saMpanna hotI haiM prarthAt strI rUpakA avalokana nahIM karanA, striyoM se vArtAlApa nahIM karanA, pUrva bhukta bhogakA smaraNa nahIM karanA, strIse saMsaktavasati meM nahIM rahanA aura baliSTha AhArakA sevana nahIM karanA ye pAMca bhAvanA brahmacarya nAmake cauthe vratako kahI gayI haiM / / 1265 / / 1266 / / pAMcaveM vratakI bhAvanA - zubha aura azubha sparza, rasa, gaMdha varNa aura zabda meM kramazaH rAga aura dveSakA tyAga kara denA sAdhuke pAMcaveM parigraha tyAga mahAvratakI pAMca bhAvanA jAnanA cAhiye arthAt pAMca prakArake manojJa viSayoM meM rAga tathA pAMca prakArake amanojJa viSayoMmeM dveSa nahIM karanA isaprakArakI pAMca bhAvanA parigraha tyAga vratakI hotI haiM / / 1267 / / vizeSArtha - pratyeka mahAvratoMko dRr3ha karaneke liye pAMca pAMca bhAvanAyeM haiM / bAra bAra vicAra karanA bhAvanA hai jisaprakAra auSadhimeM AMvalA Adike rasakI bhAvanA dene se usa auSadhikA guNa dharma yA zakti adhika adhika bar3hatI hai usameM roga nAzaka zakti zataguNI yA sahasraguNI bar3hatI hai usIprakAra ina bhAvanAoMke dvArA mahAvratoMkI zakti bar3hatI hai unase adhika adhika karmarUpI roga naSTa hote haiM arthAt karma nirjarA hotI hai / ina bhAvanAoM kA varNana aneka AcAryoMne kiyA hai| una bhAvanAoMke kathana meM kucha vibhinnatAyeM dRSTigocara hotI haiM / jaise--tattvArtha sUtra meM manogupti, vacana mupti, IryAsamiti, AdAna nikSepaNa samiti aura Alokita pAna bhojana ye ahiMsA vratakI pAMca bhAvanA hai| isa graMtha meM vacanagupti ke sthAnapara eSaNA samiti lI hai / satya mahAvrata
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra kI bhAvanA ubhaya graMthameM samAna hai| tIsare acauryavratakI bhAvanA tatvArthasUtra meM zUnyAgAra meM nivAsa, vimocitavAsa, para uparodha akaraNa, bhaikSyazuddhi aura sAdharmIse avisaMvAda ye pAMca bhAvanAyeM batalAyI haiM aura isa maraNakaMDikA graMthameM asaMmatakA agrahaNa, saMmatabastumeM anAsakti, dIyamAna vastu meM apane liye upayuktakA grahaNa, binA AjJAke vasati Adi praveza nahIM karanA aura yogya vastukI yAcanA karanA ye pAMca bhAvanA batalAyI hai| ina donoMmeM aMtara spaSTatayA dikhAyI detA hai / tatvArthasUtrakI bhAvanA isaprakAra kI hai ki jisakAraNase corIke bhAva honA saMbhava hai usa usa kAraNakA niSedha ho / isa graMtha meM kisI bhI vastuke prati apanatva-mamatva Asakti na ho isaprakArako bhAvanAyeM batalAyI haiM so Thoka ho hai kyoMki mamatva Adike kAraNa corI karane meM pravRtti hotI hai| cauthe brahmacarya vratako bhAvanAmeM thor3A aMtara hai strokathA zravaNa, strIrUpa avalokana, pUrvaratAnusmaraNa, vRSyeSTa rasa sevana aura svazarIra saMskAra ina pAMcoMkA tyAga karanA pAMca bhAvanA hai yaha tattvArtha sUtra nirdiSTa hai / isa grantha meM strokathA zravaNake sthAna para strIke sAtha saMbhASaNa liyA hai aura vRSyeSTa rasa sevanane sthAnapara sthI saMgamita jazati dI hai| pAMcaveM vratakI bhAvanA ubhayatra samAna hai| isIprakAra mUlAcAra pAkSika pratikramaNa AdimeM ina bhAvanAoMkA varNana vibhinna prakArase upalabdha hotA hai kintu abhiprAya sarvatra tadtad vratoMko sthiratA jisase ho bahI liyA hai / vrata sthiratAke vibhinna aneka kAraNa saMbhava haiM ataH bhAvanAoMke kathanameM vibhinnatA hai| vizeSa bAta yaha hai ki tatvArtha sUtrameM sAtaveM adhyAyameM zrAvakoke bAraha vratoM kA varNana hai / sarvaprathama sAmAnya rUpa vratakA lakSaNa kara punaH usa vratake aNuvrata aura mahAvrata aise do bheda kiye haiM, tadanaMtara bhAvanAoMkA varNana hai| isase koI koI vyakti prazna karate haiM ki ye bhAvanAyeM aNuvatakI haiM yA mahAvatako ? yadi mahAvatako hai to aNuvatakA varNana karanevAle isa adhyAyameM unakA kathana kyoM ? yadi aguvatakI mAnate haiM to manogupti AdirUpa bhAvanAyeM gRhasthake kaise saMbhava hai ? uttara yaha hai ki ye bhAvanAyeM mahAvatako haiM, aNavatakI nhiiN| mUlAcAra, bhagavatI ArAdhanA yaha maraNakaDikA prAdi granthoM meM bhAvanAoMkA varNana usa sthAna para AtA hai jahAM pAMcoM mahAvatoMkA varNana pUrNa ho cukatA hai| isase nizcita hotA hai ki ye bhAvanAyeM mahAvatoMkI hI haiM / phira prazna zeSa rahatA hai ki tattvArthasUtra meM aNuvratoMke varNanameM bhAvanAoM ko
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 | maraNakaNDikA bhAvanA bhAvayannetAH saMyato vratapIDanam / vidadhAti na supto'pi jAgarUkaH kathaM punaH / / 1268 / / tvamataH samito: paMca bhAvayasvekamAnasaH / mahAvratAnyakhaMDAni nizAiNi bhavaMti te / / 1266 / / chaMda - rathoddhatA bhAvanAH samitiguptayo yatervardhayanti phaladaM mahAvratam / zarmakAri rajasAM nirAsakAzcArusasyamiva kAlavRSTayaH // 1270 / / iti mahAvrata vRSTiH / kyoM rakhA ? bAta yaha hai ki sUtra meM jahAM muniyoMke samiti AdikA varNana hai vahAM ( nauveM adhyAya meM) mahAvatakA ullekha nahIM hai, sUtrakArane to sAmAnya rUpase vRtakA lakSaNa kara usake aNuvRta aura mahAvrata aise do bheda batAye phira bhAvanAoMke anaMtara sAmAnya rUpase ho ahiMsA AdikA lakSaNa kiyA hai jo ki aNuvrata aura mahAvRta donoM meM ghaTita ho / sUtra racanA saMkSipta hotI hai / ata: vratakA lakSaNa bhAvanA aura ahiMsAdikA lakSaNa kahakara Age guNa vRtAdikA varNana kiyA hai / isaliye paccIsa bhAvanAyeM mahAvratoMkI hI haiM aisA samajhanA cAhiye / eka aura bAta hai zrAvakAcAroMmeM bhAvanAoMkA aa nahIM milegA kintu munike AcAra granthoMmeM bhAvanAoMkA varNana milatA hai / isase bhI bhAvanAyeM mahAvatoM kI hI haiM aisA hI siddha hotA hai / bhAvanAoMkA mAhAtmya ina paccIsa bhAvanAoMko bhAnevAlA muni supta avasthAmeM bhI vRtoMkA ghAta nahIM karatA hai, jAgrata avasthA meM to kaise kara sakatA hai ? arthAt bhAvanAoM ko bhAnevAle munike svapna meM bhI dUtoM meM doSa nahIM lagate haiM / 11268 / / AcArya kSapakako upadeza de rahe haiM ki he kSapaka ! uparyukta kathana ke anusAra bhAvanAoMkA mahatva jAnakara tuma ekAgra hokara bhAvanAoMko bhAvo / pAMca samitiyAM pAlo | isase tumhAre mahAvRta akhaMDa aura doSa rahita hoveMge / paccIsa bhAvanAyeM, pAMca samitiyAM aura tIna guptiyAM ye munike muktirUpa phalako denevAle mahAvratako vRddhiMgata karate haiM / jaise dhUla miTTI AdikA nirasana karanevAlI samayAnusAra honevAlI varSA suMdara evaM sukhadAyaka dhAnyoMkI vRddhi karatI hai / / 1266 / / 1270 / / bhAvanAoM kA varNana samApta |
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 366 vizeSArtha--aba yahAMpara sAdhuoMkI (tathA AryikAoMkI) dinacaryAkA varNana karate haiM sUryodaya honepara deva vaMdanA karake do ghar3o (48 minaTa) bIta jAnepara zrutabhakti aura AcArya bhaktipUrvaka svAdhyAya grahaNa karake siddhAMta Adi graMthoMkI vAcanA pRcchanA, anuprekSA Adi karake madhyAhna kAlase do ghar3I pahale zrutabhakti pUrvaka svAdhyAya samApta kare phira vasatise dUra jAkara malakA tyAga kre| phira zarIrakI zuddhi kare, madhyAhna devavaMdanA-sAmAyika karaneke bAda bAlaka Adi bhojana karake nikalate hue dekhakara AhArako velAko jAnakara AhArake liye gamana kare, rAste meM na dhIre cale na zIghratAse cale / dhanI nirdhanakA vicAra na karake kevala kulavAn gharako dekhakara jo zrAvaka par3agAhana kare vahAM ruke, navadhA bhaktipUrvaka diye hue bhojanako siddhabhakti karake grahaNa kare | nIce bhojya vastuko nahIM girAte hue pANipAtrako nAbhike pradezake kucha Upara hAthoMko aMjuli bAMdhakara mukha se sura sura Adi zabdako nahIM karate hue AhAra leve, usa samaya strI Adi dAtAke avayavoMkA nirIkSaNa nahIM karanA cAhiye / chiyAlIsa doSoMko TAlakara aura battosa aMtarAyako TAlakara AhAra leve| aMtarAya AjAya to apUrNa udara hI prAsuka jalase hAtha AdikI zuddhi kara siddhabhakti pUrvaka dUsare dina takake liye AhArakA tyAga kare | aMtarAya nahIM Ave to pUrNodara bhojana kara ukta vidhi kare / kamaMDalUko uSNa jalase bharakara jinAlaya Adi sthAna meM jAkara punaH pratyAkhyAna kare / tadanaMtara aparAhnika svAdhyAya karatA rhe| dina asta honeke do ghar3I pUrva svAdhyAya niSThApana kare devAsika pratikramaNa kare | punaH devavaMdanA-sAmAyika kre| sAmAyikake anaMtara pUrva rAtrika svAdhyAya prAraMbhakara madhyarAtrike do ghar3I pUrva svAdhyAya samApta karanA cAhiye / do muhUrta alpa nidrA leve / puna: apara rAtrika svAdhyAya sUryodayake do ghar3I pUrvataka karanA, kintu isa apara rAtrimeM siddhAMta graMthakI yAcanA nahIM karanA cAhiye / phira rAtrika pratikramaNa karanA cAhiye / isaprakAra dina aura rAtake caubIsa ghaMTeko sAdhukI yaha dinacaryA hai / vizeSa jJAtavya yaha hai ki vartamAna meM gRhasthoMko bhojanabelA prAyaH dasa baje se gyAraha-bAraha baje taka hai tadanusAra madhyAhnake sAmAyika pUrva hI sAdhujana AhArako nikalate haiM aura phira sAmAyika karate haiM isameM koI doSa nahIM hai kyoMki sAdhukA AhAra yogyakAla sUryodaya kI tIna bar3I (72 minaTa) bIta jAnepara prAraMbha hotA hai paura sUryAstake tIna ghar3I pahale taka zeSa rahatA hai /
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 maraNakaNDikA mahAnatAni jAyate niHzalyasya tapasvinaH / nidAnavaMcanA mithyAdarzanairhanyate vratam // 1271 // ___ sAdhuoMke dinarAtameM honevAlI sAmAyika, pratikramaNa Adi kriyAoMko karate samaya aTThAvIsa kAyotsarga hote haiM---prAtaHkAlona Adi tIna saMdhyAoMke tIna sAmAyika kriyAoMmeM caityabhakti paMcaguru bhakti saMbaMdhI do-do kAyotsarga aise chaha hue punaH devAsika aura rAtrika pratikramaNake cAra-cAra aise ATha kAyotsarga haiN| pUrvAhna, aparAhna, pUrva rAtrika aura pazcima rAtrika aise cAra belAoMke cAra svAdhyAyoMmeM pratyekake tona-tIna kAyotsarga hote haiM aise bAraha hue / rAtriyoga-pratiSThApana niSThApana kriyAmeM yogabhaktike do kAyotsarga isataraha kula aTTAvIsa kAyotsarga avazya karaNIya haiM / yaha to pratidinameM honevAle kAyotsargako bAta hai| aSTamI caturdazo, naMdIzvara Adi parvo meM honevAlI namittika kriyAyeM tathA inameM hone vAlI bhaktiyAM evaM ina saba kriyAoMkI prayoga vidhiyAM kriyA kalApa, yatikriyA maMjaro, zramaNacaryA Adi zAstroMse jJAta karanA cAhiye / vratoMke pariNAmoMkA ghAta karanevAle zalya haiM aba una parityAjya rUpa zalyoMkA varNana karate haiM-- jo tapasvI niHzalya hai usake mahAvata hote haiM kyoMki nidAna, mAyA aura mithyAtva ina tona zalyoM dvArA vratoMkA ghAta hotA hai / / 1271 / / bhAvArtha-zalya kAMTeko kahate haiM jaise kAMTA parameM lagakara bAdhA karatA hai vaise jo vratoMko bAdhita kare usako yahAM zalya kahA hai| usake tIna bheda haiM tatvoMke azraddhA rUpa pariNAma mithyAtva zalya hai / mAyA chala kapaTako kahate haiM / amuka dhArmika anuSThAnase mujhe yaha bhoga prApta ho ityAdi pariNAma nidAna zalya hai / yaha tIna zalyoMkA sAmAnya lakSaNa hai| mithyAtva samyaktvakA ghAtaka hai aura samyaktvake binA samyakcAritra, vata nahIM hotA ataH mithyAtva vatakA ghAtaka siddha hotA hai / sAdhukA ratnatraya dharma ke atirikta bhogAdimeM mana jAnA nidAna hai yaha bhI samyaktvameM atIcAra karatA huA batakA ghAta karegA sAdhu saMbaMdhI mAyA to apane atIcAroMko chipAnA Adi rUpa hogI /
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTa sahA [ 371 niSedhu siddhilAbhasya vibhavasyeka kalmaSam / nivAnaM trividhaM zastamazastaM bhogakAraNam // 1272 // natvaM satvaM balaM vIrya saMhati pAvanaM kulaM / vRttAya yAcamAnasya nidAnaM zastamucyate // 1273 / / ahavagaNadharAcArya subhagAdeya tAdikaM / proktaM prArthayate zastaM mAnena bhavavardhakam // 1274 // prazastaM yAcate ko maraNe'nyavadhaM kudhIH / ayAcatograsenasya vasiSTho hananaM yathA // 1275 / / nidAna zalyamukti lAbha jisase hotA hai aise ratnatrayakA jo niSedhaka hai, usa nidAna zalyake tIna bheda haiM-prazasta nidAna, aprazasta nidAna aura bhogakRta nidAna // 1272 / / prazasta nidAnapUrNacAritra pAlanake liye, puruSatva-utsAha, satva-dhairya, zarIrako dRr3hatA rUpa bala, yotirAya karmakA kSayopazamarUpa vIrya, uttama saMhanana, ucca kula ye saba mujhe mila jAya, isaprakAra yAcanA karanevAleke prazasta nidAna hotA hai / / 1273 / / aprazasta nidAnaabhimAnake vaza hokara maiM tIrthaMkara bana jAU~, gaNadhara AcArya prAdikA pada mujhe prApta ho, maiM sudara bnuuN| mere vacana evaM AjJA sabhI mAnane laga jA~gha ityAdirUpa prArthanA karanA bhavako bar3hAnevAlA aprazasta nidAna kahalAtA hai / / 1274 / / tayA maraNake samaya krodhita hokara khoTo buddhi vAlA anya vyaktikA vadha ho jAya isaprakAra icchA-yAcanA karatA hai vaha bhI aprazasta nidAna hai / jaise vaziSTha munine ugrasena rAjAko mArane kA nidAna kiyA thA / / 1275 / / vaziSTha munikI kathAbaziSTha nAmakA jaTAdhArI tapasvo thaa| use eka bAra samIcIna jainadharmakA upadeza milA aura kAlAdi labdhiko prApta hokara vaha jaMna digaMbara muni bana gayA / aba unhoMne kaThora tapazcaraNa karanA prArambha kiyA / kisI dina mathurA nagarIke nikaTa
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 ] maraNakaNDikA chaMda-rathoddhatAsvargabhoginaranAthakAminIH zreSThicakrivalasArthavAhinAM / bhogabhUtimadhiyo nidAnakaM kAMkSato bhavatibhogakArakam // 1276 // vanameM Akara mAsopavAsa evaM pratimA yoga dhAraNa kiyaa| mathurAke rAjA ugrasenako munikI tapasyA jJAta huI taba vaha bar3I bhaktise unake darzana karane ke liye bana meM gayA / rAjAne nagara meM kahalAyA ki baziSTha munike mAsopavAsakA pAraNA mere yahAM ho hogaa| pAraNA kA dina AyA, mahArAja nagara meM praviSTha hue anyatra par3agAhana nahIM honese ve rAja. mahalameM Aye kintu usa dina rAjA kisI rAjya saMbaMdhI mahatvapUrNa kArya meM ulajhA huA thA, ataH AhArakI bAtako bhUla gayA / munirAja binA AhAra kiye vanameM cale gaye aura punaH eka mAsakA upavAsa dhAraNa kiyA / punaH AhArake liye Aye kintu rAjA unheM AhAra nahIM de pAyA / aisA tIna bAra huA / abakI bAra muni atyaMta kSINa zakti ho cuke the, mArgameM loTate hue cakkara Anese gira pdd'e| taba nAgarika loga duHkhI hokara kahane lage ki aho ! yaha hamArA rAjA bar3hA nirdayI ho gayA hai / dekho! hamako AhAra nahIM dene detA aura Apa bhI nahIM detA ityAdi / isa vArtAko vaziSTha munine sunA, unako rAjApara atyadhika krodha AyA aura krodhameM Akara nidAna kara DAlA ki maiM isI ugrasenakA putra hoU~ aura rAjAko kaSTa deU / isI bhAva meM unako mRtyu huI rAjAke yahAM janma huA / bAlakakA nAma kaMsa rakhA / isane Age jAkara ugrasenako bahuta yAtanA dI / isaprakAra aprazasta nidAnase vaziSTha munikI tapasyA dUSita huI / kathA samApta / bhogakRta nidAnamereko svarga mila jAya maiM dharaNendra bana jAU~, rAjA bana, mujhe iSTa strI mila jAya, nagara seTha, cakrI, senApati, vyApAriyoM meM pramukha aise pada mujhe milane cAhiye, bhoga evaM vaibhava prApta hone isaprakAra mUrkha vyakti kAMkSA karatA hai usakI isataraha kI yAMcchA bhogakRta nidAna kahalAtA hai / / 1276 / / ___ jo puruSa nidAna karatA hai vaha saMyama tapa parAkramakA dhArI bhI ho tathA bhalI prakArase guptiyoMkA pAlana karane vAlA ho to bhI usa nidAna doSase sudustara aise bhava
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 373 chaMda rathoddhatAbaddhasaMyamatapaH parAkramaH zuddhaguptikaraNo'pi nA tataH / yAti janmajaladhisustaraM kAparasya gaNanA kucetasaH // 1277 // nidAnaM yo'lpasaukhyAya vidhatte saukhyanispRhaH / kAkiNyA sa maNi vase zaMke kalyANakAraNam // 1278 / / sa sUtrAya maNi bhinte nAvaM lohAya bhasmane / kudhIrvahati gozIrSa nidAnaM vidadhAti yaH // 1276 // tApAthaM sapA kuNTo va ramne rasAyanam / zrAmaNyaM nAzyate tena bhogArtha siddhisAdhakam // 1280 // sAgarako prApta hotA hai arthAt saMsArameM paribhramaNa karatA hai, to phira anya sAmAnya vyakti kI to kyA minalI hai ? vaha to saMsAra sAgara meM DUbegA hI / / 1277 / / jo vyakti utkRSTa sukhakA-mukti sukha kA anAdara karake alpa tuccha aise saMsAra sukhake liye nidAna karatA hai, vaha kAkino-kauDoke liye sukhakAraka maNiko de DAlatA hai / maNi ratna ko to zaMkA karatA hai ki yaha upayogI hai yA nahIM aura isIliye apane pAsa kI usa maNiko kisIke liye dekara usake badale meM kauDo kharIdatA hai / / 1278 / / jo puruSa nidAna karatA hai vaha kubuddhi dhAgeke liye ratnahAra tor3atA hai, lohe ke liye naukAko tor3a DAlatA hai, rAkha ke liye gozIrSa candana jalAtA hai, aisA mAnanA cAhiye / arthAt jaise eka Doreke liye ratnahAra tor3anA mUrkhatA hai, loheke liye naukA tor3anA murkhatA hai aura rAkhake liye gozorSa caMdana ko jalAnA murkhatA hai, isameM hAni bahuta adhika hai aura lAbha kucha bhI nahIM usoprakAra vrata pAlana Adiko karake jo bhoga kI AkAMkSA karatA hai aura usame kadAcit tuccha sAMsArika kiMcit bhoga prApta karatA hai to bar3o bhArI mUrkhatA hai, vrata pAlana Adi to mukti sukhakA kAraNa hai usako nidAna karane vAlA naSTa kara DAlatA hai / / 1276 / / / jaise koI kuSTho vyakti rasAyana svarUpa ikSuko pAkara use tapane ke liye jalA detA hai to ajJAnI hai, apanI bar3I bhAro hAni karatA hai vaise hI muktidAyaka jo zrAmaNya thA use bhogake liye koI naSTa kara DAlatA hai vaha usakI bar3I bhArI hAni hai / / 1280 / /
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 ] marakaNDikA naratvAvinivAnaM ca na kAMkSati mumukSavaH / naratvAdimayaM tasmAtsaMsArastanmayo yataH // 1281|| samAdhimaraNaM bodhiSu : khakarmakSayastataH prArthanIyo mahAprAjJaiH paraM nAtaH kadAcana / / 1262 // I naratvasaMyamaprAptI paratra bhavataH svayam / nidAnamaMtareNApi hAdhArAdhanAMginaH / / 1283 // sahaNanIranirgheTamAnadoSadicitanam / kartavyaM mAnabhaMgA saMsArAntaMyiyAsatA / / 1284 // mumukSU jana to puruSatva AdikI prAptikI icchA rUpa nidAna bhI nahIM karate kyoMki puruSatva Adi bhI bhava hai aura bhatra saMsAra rUpa hai- bAra-bAra paryAyeM grahaNa karanA hI to saMsAra hai / / 1281 // isaliye mahAprAjJa puruSoM dvArA samAdhimaraNa, bodhi- ratnatraya, duHkhakSaya aura karmakSayakI prArthanA karanI cAhiye inase anya vastukI kabhI bhI prArthanA nahIM karanA cAhiye / / 1262 / / bhAvArtha - buddhimAna samyagdRSTi yadi kucha prArthanA yA vacchA karate haiM to yaha karate haiM ki mere zArIrika, mAnasika, AgaMtuka duHkhoMkA nAza ho, karmoMkA nAza ho, ratnatraya svarUpa bodhikA lAbha hove tathA samAdhimaraNakI prApti ho / sAdhuoMke dvArA pratidina kiye jAnevAle bhakti pATha meM tathA zrAvakoMke dvArA kiye jAnevAle pUjApATha meM AtA hai kima dukkhakkhado, kammakkhavo, boddhilAho, sugai gamaNaM samAhimaraNaM jiNaguraNasaMpatti hou majjhaM | samyagdarzana Adi cAra ArAdhanAoMko karanevAle vyaktike nidAna ke binA bhI parabhava meM apane Apa manuSyabhava tathA saMyama kI prApti hotI hai / / 1283 // saMsArase vairAgya aura zarIrase vairAgya kaise ho isakA citavana tathA mAna pAyase honevAle doSoMkA citavana mAnako naSTa karaneke liye sadA karanA cAhiye jo ki saMsArake aMtako prApta karanA cAhate haiM arthAt muktiko cAhate haiM / / 1284 //
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 375 anugiSTi mahAdhikAra ucvaM bhave kulaM nIco nIcamuccaH prapadyate / kulAni saMti jIvAnAM pAMthAnAmiva vizramaH / / 1285 // hAnivRddhi prajAyete nococcAsu na yoniSu / sarvatrospadyamAnasya jIvasya samamAnatA // 1286 // lAbhaM lAbhamanaMtAzca nIcAmuccAM prapadyate / tathApyuccA api prAptA anaMtA yonayo bhave // 1287 / / bhAva yaha hai ki mAna kaSAyakI puSTi yA abhimAnake vaza hokara loga aprazasta nidAna karate haiM ata: yahAMpara kahA hai ki he sAdho ! tuma usa mAnakA nAza karo aura usake liye saMsArake svarUpakA zArIne svarUpa vicAra karo ki yaha saMsAra apAra duHkhoMkA sAgara hai narakAdi gatimeM mahAna kaSTa maiMne pAye haiM, zarIra to sAkSAt atyaMta azuci rUpa hai ataH kisI devAdi paryAyakI yA sudara zarIrako icchA karanA atyaMta kaSTaprada hai / isaprakAra vicAra karanese bhogoMkA nidAna nahIM hotA / / ___ kulake mAnakA niSedhajo vyakti Aja uccakUla meM utpanna huA hai vaha nIca kula meM utpanna ho jAtA hai aura jo Aja nIca kulIna hai punaH Age ucca kulako prApta kara letA hai jIvoMke kula to pathika janoMke mArga meM honevAle vizrAma sthala sadRza huA karate haiM arthAta jaise pathika mArga meM calate hue vRkSake nIce vizrAma karatA hai phira usa vRkSako chor3akara dUsare aura usako bhI chor3akara tIsare vRkSake tale vizrAma karatA huA Age-Age gamana kara jAtA hai, vaise yaha uccakula meM janma lekara vahAMkI Ayu pUrNakara nocakUla meM janma letA hai / ata: maiM uccakulIna hU~ isa prakAra kulAbhimAna karanA vyartha hai // 1285 / nIca aura ucca kuloM meM janma lenese jIvake hAni aura vRddhi nahIM huA karatI, vaha to sarvakuloM meM samAna pramANa vAlA asaMkhyAta pradezavAlA hI rahatA hai / / 1286 / / yaha saMsArI prANI anaMta-anaMta nIca kuloMko aura anaMta anaMta uccakuloMko prApta karatA hai tathA puna; anaMta uccakuloMko pAkara nIca kuloMko bho pAtA rahatA hai, saMsArameM isaprakAra uccagotra kama aura nIca gotra karma ke udayAnusAra kuloM kA parivartana hotA hI rahatA hai, isakA kyA abhimAna / / 1287 / /
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakapiDakA uccatve bahuzaH ko'tra labdhvA tyakta'sti vismayaH / nIcatve vAsti kiM duHkhaM landhyA tyakta sahasrazaH / / 1288 // uccatve jAyate protiH saMkalpavazato'ginaH / nIcasve'pi mahAvuHkhaM kaSAyavazatinaH // 1286 / / upacatvamiva nocatvaM cetasA yo nirIkSate / uccatya iva nIcatve kimaso na sukhAyate / / 1260 // yo nocatvamivoccatvaM vikalpapati mAnase / tasyopacasve na ki duHkhaM nIcatvamiva jAyate // 1261 // yadi hamane bahuta-bahuta bAra uccakuloMko pAkara chor3A hai to usameM kyA Azcarya yA bar3appana huA ? aura hajAroM bAra anekoM bAra nIca kUloMko pAkara yadi unheM chor3a hI diyA hai to usameM kyA duHkha hai ? kucha bhI nahIM / / 1288 / / __ kevala saMsArI prANiyoM ko saMkalpavaza yA abhimAna vaza hI uccagotra milane para prIti hotI hai / kaSAyake kAraNa nIca gotra milanepara mahAduHkha hotA hai| bhAva yaha huA ki ucca kula milA to usase sukha nahIM huA kintu maiM kulona hUM isatarahake manake vicArase hI saMkalpavaza khUza hotA hai aura nIcakula koI duHkha nahIM detA kintu kaSAyake kAraNa duHkha hotA hai / / 1286 / / jo uccatvake samAna nocatvako manase dekhatA hai usako uccatvake samAna nIcatvameM bhI kyA sukha nahIM hotA ? arthAt nIcatva uccatvako acchA yA burA mAnanA usa vyakti ke saMkalpa ke AdhIna hai, bahuta se vyakti noca kula meM AnaMda mAnate rahate haiM aura bahutase usake prAptimeM duHkhAnubhava karate haiM tathA anya koI uccakala milane meM sUkhAnubhava karate haiM to koI duHkhAnubhava karate haiM, yaha usa vyaktike saMkalpake kaSAya bhAvake anusAra hotA hai / ucca kula ko prAptakara jinadIkSA lekara usakulakI prAptikA lAbha uThAve to bhalA hai anyathA kyA lAbha ? ||1290 / / jo mana meM nIcatvake samAna uccatvako mAnatA hai usako uccatya milane para bhI nIcatvake samAna kyA duHkha nahIM hotA ? ||1261 / /
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 377 anuziSTi mahAdhikAra tato noccatvanIcatve kAraNaM prItiduHkhayoH / paramumcatvanIcatvasaMkalpaH kAraNaM tayoH / / 1262 / / nocagotraM naraM mAno vidhatte bahajanmas / prAptA lakSmImatirnIcA yonirmAnena bhUrizaH // 1263 / / - . --.- .-. . . ataH yaha nizcita hotA hai ki uccatva aura nIcatva sukha aura duHkhakA kAraNa nahIM hai kintu uccatva aura nIcatvakA sakarUpa ho una donoMkA kAraNa hai / / 1262 / / yaha mAnakaSAya jovako bahutasI yoniyoMmeM nIcagotrI banAtA hai / dekho ! lakSmImatI mAnake dvArA bahuta bAra noca yoniko prApta huI thI / / 1263 // lakSmImatIkI kathA-- lakSmI nAmake grAmameM somazarmA brAhmaNake lakSmImatI nAmako atyaMta rUpavatI patnI thii| usako apane rUpakA bar3A bhArI garva thA / vaha sadA hI apane rUpako saMvArane meM lagI rhtii| eka dina pakSopavAsI samAdhigupta nAmake munirAja AhAra ke liye Aye / AMganameM Ate hue dekhakara lakSmImatIne unakI bahuta niMdA kI, gAliyAM dI aura gharakA daravAjA baMda kara diyaa| use usa samaya apanA zRMgAra karanA yA usameM muniko AhAra dene se vyavadhAna par3atA isa kAraNase tathA munike snAna rahita zarIrase glAni honese lakSmImatIne apane rUpake garvameM Akara muni nidAkA mahAna pApakara ddaalaa| muni zAMtabhAvase anyatra cale gaye / kintu muni niMdAke pApase lakSmImatIko sAtaveM dina galita kuSTha roga hogayA / use logoMne durgaMdhatAke kAraNa gAMva ke bAhara nikAla diyA / vahAM vedanA sahana nahIM honese AgameM jalakara marI aura gadhI huI / punaH kramazaH sUmarI, do bAra kuttI haI / phira dhIvarakI dugaMdhA putrI huI / isa paryAya meM unhIM samAdhigupta munirAja dvArA dharma zravaNakara zAMtabhAvako prApta huii| isaprakAra mAnakaSAyake doSase lakSmImatoko aneka bhavoMmeM mahAna kaSTa sahanA pdd'aa| nIcagotrI tiryacanI paryAyako bAra-bAra prApta karanA pdd'aa| lakSmImatIko kathA samApta / isaprakAra atIta bhavoMmeM anaMtabAra nIca tathA ucca kula prApta kara cuke haiM, anaMtabhavoMmeM usa usa kula dvArA pUjA aura anAdara Adi bhI mila cuke haiM / jIvakI to kahIM para hAni yA vRddhi nahIM huI hai vaha to asaMkhyAta pradezI hI rahA hai aisA jAnakara
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 ] maraNakaNDikA subhagatvamasaubhAgyaM svarUpatvaM virUpatA / AjJAnAjJAdarI niyA citte kRtyA na dhImatA / / 1264 // eteSAM citanAnmAno ghardhate sarvadA'gnivata / tAepaddhaH sadyo hoyate tatvacitane / / 1265 / / uccatvAdinidAne'pi saMsAraM labhate yadi / tavA vanidAnegI bhava bhAgIti kA kathA // 1296 / / nidAne'pi kulAdIni jAyaMte nAtra janmani / saMyama vivadhAnasya mAnino yAtanA parA // 1267 / / __ -- - -. buddhimAna puruSa dvArA saubhAgya aura durbhAgya, sudaratA aura virUpatA evaM AjJA aura anAjJA hone para bhI na AdarabhAva kiyA jAnA cAhiye aura na niMdAbhAva kiyA jAnA cAhiye / / 1264 / / ina uccakula saubhAgya Adike vicArase abhimAna agnike samAna sadA hI bar3hatA hai jo ki abhimAna saMsArakI vRddhi karanevAlA hai| kintu tattva ciMtana karanepara arthAt ucca nIca Adike parivartana zolatA Adi viSayoMpara vAstavika bodhake sAtha tattvacitana kiyA jAnepara abhimAna tatkAla naSTa ho jAtA hai aura usase kaSAya zAMta hone ke kAraNa saMsArakA kinArA nikaTa AjAtA hai / / 1265 / / uccatva Adi mujhe prApta hove aisA nidAna karanepara bhI yadi saMsArakI vRddhi hotI hai saMsAra bhramaNa ho prApta hotA hai to phira jo vyakti kisIko mArane kA nidAna karatA hai usakA kyA kahanA ? vaha saMsArakA bhAgI banegA ho / / 1266 / / koI kahe ki gaNadhara padAdikI prArthanA karanA azobhana kyoM hai ? isase to ratnatrayako prarthanA karanA jaisA hI hotA hai ? aba isakA uttara dete haiM AcArya gaNadhara AdikA nidAna karanepara bhI ce pada isa nidAna karanevAle bhavameM to prApta hote nahIM / kadAcit usakI prApti ho bhI jAya to mAnakaSAyake kAraNa yAtanA hotI hai / Azaya yaha hai ki AcAryatva AdikA nidAna karane para bhI usI bhavameM vaha pada milatA nahIM kadAcit bahuta uccakoTikA saMyama pAlana karane para kisI
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 379 anuziSTi mahAdhikAra madhurAH sevamAnA hi vipAke duHkhadAyinaH / citanIyAH sadA bhogAH kipAkaphalasaMnibhAH // 1268 // bhogArthameva cAritraM nidAne sati jAyate / karma karmakarasyeva draviNArthavicAraNe // 1266 // bhavatyabrahmacaryArtha sanidAnaM tapo yataH / apasAro vidhAtArtha bheSasyevAsti meSata: // 1300 / ekako ukta pada mile to mAnakaSAyake doSase usako mukti lAbha nahIM hotA, ataH ___AcAryatva AdikA nidAna karanA vyartha hai / / 1267 / / ___ isaprakAra prazasta aura aprazasta donoM nidAna varjanIya hai aisA batalAkara bhoga midAnako niMdA karate haiM ye saMsArake viSayabhoga-sudara sudara bhojana, sudara kAminI, dhana ityAdi saba ho bhoga sAmagrI kevala sevana karate samaya madhura lagatI hai kintu udayakAlameM atyanta duHkhadAyI hoto hai, jaise kiMpAka phala khAte samaya madhura lagatA hai kintu vipAka meM prANaghAtaka hotA hai / vaise hI bhoga bhogate samaya acche lagate haiM kintu bhoga karate samaya jo pabaMdha huA thA usa karmakA udaya Anepara mahAn duHkha uThAnA par3atA hai| isataraha mumukSu janoMko sadA ho bhogake doSakA vicAra karate rahanA cAhiye / / 1298 / / nidAna karanepara cAritra bhogake liye hI raha jAtA hai, jaise karmakara-naukarakI kriyAyeM kevala dhanake liye huA karatI hai / arthAt muni cAritra pAlana karatA hai kintu nidAnayukta hai to usakA cAritra kevala bhoga prApti karA sakatA hai, karmanirjarA nahIM / / 1266 / / nidAnayukta brahmacarya Adi tapa karanA to abrahmacarya ke liye kahA jaaygaa| jisaprakAra ki eka bakareko dUsare bakarese pIche haTanA bakareko mArane ke liye hI hotA hai / usIprakAra nidAna yukta brahmacarya Adiko pAlana karake viSayoMse haTanA brahmacaryake ghAta ke liye mAnA jaaygaa| kyoMki nidAnase bhoga prApti hogI usase abrahma sevana hI karegA, yahAM taka ki jo bhoga sAmagrI strI dhana Adi nidAna dvArA prApta hotI hai vaha prAyaH chUTa tI nahIM, usameM adhika mohabhAva hone se use vaha vyakti chor3a nahIM pAtA, jaise ki nArAyaNa pratinArAyaNa bhogasAmagro chor3a nahIM sakate / / 1300 /
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 / maraNakamiDakA vikrINAti taponaghaM bhogena sanidAnakaH / mANikyamiSa kAcena sArAsArAvicArakaH / / 1301 / / sasaMgasyAnivRttasya cinenAbrahmacAriNaH / kAyena zIlavAhitvaM vyartha naTayateriva // 1302 / / prAkAMkSati mahAduHkhaM nidAnI bhogatRSNayA / rogitvaM pratikArAya kubuddhiriva kazcana // 1303 / / bhogArtha bahate sAdhunidAnitvena saMyamam / skaMdhenaiva kudhIguyomAsanAya mahAzilAm // 1304 / / nidAna karane vAlA muni apane amUlya tapako bhoga dvArA beca DAlatA haibhogakA tuccha mUlya lekara amUlya mahA kImato tapako becatA hai / jaise ki sAra kyA hai asAra kyA isa bAtakA jise vicAra nahIM hai vaha puruSa mANikya ratna ke badale kAcako kharIdatA hai arthAt ratna dekara usake badale meM (mUlyameM) kAcako le AtA hai / / 1301 / / jisakA citta go dizAmA hai manase abrahmacArI hai jisake parigrahase nivRtta rUpa pariNAma nahIM hai aura kevala zarIra dvArA zIlapAlana karatA hai usakA vaha zIla pAlana vyartha hai, jaise naTayati nakalI yA bhraSTa munikA kevala bAhya yA zarIrase pratAdikA pAlana vyartha hai / athavA naTayati kA artha yatikA veSa dhAraNa karanevAlA naTa pUruSa hai vaha jaise bAharase veSamAtrase muni hai aMtaraMgameM abrahma Adi rUpaho bhAva hai / vaise nidAna karane vAlA muni hai / / 1302 / / ___ nidAna karanevAlA vyakti bhogakI lAlasAse mahAduHkhakI kAMkSA karatA hai, jaise koI kUvRddhi puruSa pratIkAra auSadhi sevanakI lAlasAse rogI honA cAhatA hai| vaisA nidAna karanevAlA hai, aisA samajhanA cAhiye / / 1303 / / jaise khoTI buddhivAlA murkha, maiM isapara baiTha jAUMgA isa vAMcchAse baDo bhArI zilA-pattharako kaMdhepara rakhakara DhotA phiratA hai, vaise koI sAdhu nidAna dvArA bhoga prAptike liye saMyamakA bhAra DhotA hai / / 1304 / / bhAvArtha-zilApara baiThanekA sukha ati tuccha hai aura usake liye zilA kaMdhe para rakhakara DhonA mahAduHkhadAyI hai ThIka isIprakAra nidAna karake bhoga prApta karanA
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 381 anuziSTi mahAdhikAra yatsakhaM bhogajaM jaMtoyaMdaduHkhaM bhoganAzanam / bhoganAzosthira duHzaM dukhaHdhikAra mAsA / / 360 / / khuvAdipostei vehe samAsaktaH kathaM sukhI / duHkhasyAsti pratIkArohasvIkAro'thavA sukham // 1306 / / anapekSya yathA saukhyaM na duHkhaM bAdhate naram / anapekSya tathA duHkhaM na sukhaM vidyate jane / / 1307 / / sevamAno yathA tina kuSThI labhate zamama / bhujAno na tathA bhogaM saMtoSa pratipadyate / / 130 // atyalpa sukharUpa hai aura usake liye saMyama pAlana karanA bhArarUpa hai / saMyama to mokSarUpa mahAphala dAyaka thA use tuccha bhogameM gamA diyaa| __isa jIvako bhogase honevAlA jo sukha hai aura bhoga ke naSTa ho jAnepara jo duHkha hotA hai, ina donoMko yadi mApA jAya yA inakI tulanA kI jAya to bhoganAza se utpanna duHkha ukta sukha se adhikatama pAyA jAyegA / arthAt bhogaja sukha ati alpa hai aura bhogake naSTa honepara jo duHkha hotA hai vaha bahuta adhika hai / / 1305 / / kadAcit kisI jIvako icchAnusAra bhoga mila bhI jAya to binAzIka zarIrameM kyA sukha hogA aisA batAte haiM yaha zarIra bhUkha pyAsa bedanA Adise sadA pIr3ita rahatA hai aise zarIrameM rahanevAlA joba kisaprakAra sukhI ho sakatA hai ? saMsArI prANiyoM kA sukha to duHkhoMkA pratIkAra karanA rUpa hI hai athavA duHkhoMko kama karanA rUpa hai / / 1306 / / / jaise sukhakI apekSAke binA duHkha puruSako bAdhita nahIM karatA vaise duHkhakI apekSAke binA loka meM sukha nahIM rahatA hai, arthAt saMsArameM sukha aura duHkha donoM vidyamAna haiM / / 1307 // jaise koI kuSTha rogo agnikA sevana karake zAMtiko prApta nahIM kara sakatA, vaise bhoga bhogatA haA jIva saMtoSako prApta nahIM kara sakatA / agnike tApase to kRSTha bar3hegA ho, vaise bhoga sevanase bhogakI icchA bar3hegI usase saMtoSa nahIM hogaa| saMtoSa to bhogake tyAgase hogA] / / 1308 / /
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 maraNakaNDikA maithana sevamAno'GgI saukhyaM duHkhe'pi manyate / zitaiH kaDUyamAno vA kaccha kararahai: kudhIH // 1306 / / sevamAno naro nAroM duHkhavAM sukhadAM kudhiiH| manyate madharA bahvIM kRmi?SAtakomiva // 1310 // maMpadyate sukhaM bhoge sevyamAne na kiMcana / sAro no'viSyamANo'pi raMbhAstame vilokyate // 1311 // vizvastA yaH pratAyante vimucyate niSevakAH / pravaddhakAH prapIDaca te kastai gaH samo ripuH // 1312 // __ maithuna sevana karatA huA puruSa duHkha honepara bhI usameM sukha mAnatA hai, jaise koI kubuddhi khAjako parne nakhoMse khujAtA huA dAharUpa duHkha honepara bhI usameM sukha mAnatA hai / / 1306 / / ___khoTI buddhivAlA puruSa duHkhadAyaka aisI nArokA sevana karatA huA use sukhadAyaka mAnatA hai, jaiseki koI kITa yA laTa ghoSAtakI nAmake bar3e kar3ave phalako khAte hue use mIThI mAna letA hai / / 1310 / / satya rUpase dekhA jAya to bhogoMkA sevana karane meM kiMcit bhI sukha prApta nahIM hotA hai jaise ki kele ke staMbha-khaMbemeM khojanepara bho kucha sAra dikhAyI nahIM detA / arthAt keleke staMbha sadRza bhoga niHsAra hai / / 1311 // ___ jina bhogoM dvArA vizvasta jana ThagAye jAte haiM, sevA karane vAle chor3e jAte haiM tathA vRddhi karane vAle pIr3ita kiye jAte haiM, una bhogoMke samAna kyA koI anya zatru hai ? nahIM hai| bhAva yaha hai ki jo apane para vizvAsa karatA hai athavA jo vizvAsa pAtra puruSa usako koI bhI nahIM ThagatA / sevA karane vAloM ko koI chor3atA nahIM tathA dhana sanmAna Adiko vRddhi karane vAle puruSoMko duHkha nahIM detA hai kintu ye bhoga aise vicitra haiM ki vizvastako bhI Thaga lete haiM arthAt jo bhogoM para vizvAsa karatA hai vaha ThagA jAtA hai-kugatimeM jAtA hai / apano sevA karane vAleko bhI ye bhoga chor3a dete haiM arthAta yogI puruSake yoga eka dina avazya chUTa jAte haiM-naSTa hote haiM / bhoga vRddhikArakako bhI pIr3A dete haiM arthAt jo puruSa bhogoMko bar3hAtA hai vaha kugatimeM pIr3ita hotA hai / isaprakAra isa jIvakA bhoga hI mahAzatru hai / / 1312 / /
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra chaMda-upajAti niSevyamANo vanitA kalevaraM svadehakhedena sukhAyate janaH / zvA vyazvAno rasamasthi norasaM svatAlurakte manute sukhaM yathA / / 1313 / / -- nagno bAla ivAsvasthaH sthanannathya ktajalpanaH / pravAsAkulo jano nAryo kIdRzIM zrayate ratim / / 1314 / / AraMta bharAkrAntAM dInAmuSTromiSAkulAm / ki sukhaM labhate mUDhaH sevamAno nitaMbinIm // 1315 // chaMda-upajAti [ 383 fret rUpAH kuTila svabhAvA bhogA bhujaMgA iva raMdhra saMsthAH / ye smaryamANA janayanti suHkhaM te sevitAH kasya bhavanti zAntaye / / 1316 / / yaha mohI manuSya stro zarIrakA sevana karatA huA apane zarIrake sveda dvArA sukhAnubhava karatA hai-sukha huA aisA mAnatA hai, jaise kuttA nIrasa haDDI ko cabAtA huA apane tAluse nikale hue raktameM hI yaha rasa hai aisI kalpanA kara sukha mAnatA hai / / 1313 / / nArIke sAtha bhoga karanevAlA puruSa, bAlakake samAna nagna asvastha zabda karatA huA, avyakta bolatA huA jora-jora se zvAsa leneke kAraNa prAkulita kisaprakAra kI ratiko pAtA hai ? bar3A Azcarya hai / / 1314 / / zabda karatI huI bhArase AkrAnta dIna aisI U~TinIke samAna vyAkula huIM strI kA sevana karatA huA mUr3ha puruSa kyA sUkha pAtA hai / / 1315 / / strI Adi saMbaMdhI bhoga sapaMke samAna atizaya bhayaMkara haiM kuTila svabhAva vAle haiM arthAt sarpa bhayAvaha DarAvanA hotA hai aura kuTila - Ter3hIcAla calatA hai bhoga paraloka meM duHkhakAraka hone se bhayAvaha haiM kaSAya mAyAcAra Adise yukta hone se kuTila svabhAva hai, sarpa raMdhra saMsthA - bila meM rahate haiM bhoga yonirUpI bilameM rahate haiM / jo smaraNameM Anepara bhI duHkha utpanna karate haiM ve bhoga sevita kiye gaye kisake zAMti ke liye ho sakate haiM ? kisI ke bhI nahIM / / 1316 //
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 / maraNakaNDikA chaMda-upajAtipravarya saukhyaM vitaranti duHkhaM vizvAsamutpAdya va vaMcati / ye pouyante paricaryamAraNAste saMti bhogA: paramA dviSantaH // 1317 // kAmibhirbhoga sevAyAmasatyaM dRzyate sukham / kuraMgabhRgatRSNAyAM pAnIya tRSitariya // 1318 / / kuthitastrotanusparza naSTabuddhiH sukhAyate / avaguhya zavaM vyAghraH zmazAne ki na tRpyati / / 1316 / / madhyadinArkataptasya yAvacchAyAvyatikrame / vegato dhAvataH saukhyaM tAvaddhoganiSedhaNe // 1320 // __ jo sakhako dikhAkara duHkha dete haiM, vizvAsako utpanna karAke Thaga lete haiM, paricaryA kiye jAnepara pIr3A pahuMcAte haiM ve bhoga sacamuca meM bar3e bhArI zatra hI haiM aisA samajhanA cAhiye / / 1317 / / bhAvArtha- bairI yA zatru kA svabhAva hotA hai ki ve sukha ko deMge aisA dikhAte haiM kintu dete duHkha hI haiM pahale vizvAsa dilAte haiM ki hama tumhAre hitaciMtaka haiM kintu karate ugAI ho haiM / paricaryA yA paricaya meM Anepara pIr3A-kaSTakArI hotI hai, ThIka isIprakAra bhogoMkA svabhAva hotA hai bhoga bhogate samaya sukhAbhAsa hotA hai kintu rahatA vaha duHkha ho hai / bhoga mujhe sukhakArI hogA aisA pahale vizvAsa hotA hai kintu bhogane para sukhakArI nahIM hote ataH usase mAnava Thage gaye hI samajhanA cAhiye / sevita honepara pIr3AdAyaka hai ataH bhoga bilakula zatru hI hai / ___kAmI puruSoM dvArA bhoga bhoganepara sukha dikhAI detA hai kintu vaha vAstavika sukha nahIM hai / jaise pyAse hiraNoM dvArA mRgatRSNAmeM pAnI dikhAI detA hai kintu vaha vAstavika jala nahIM hai // 1318 / / / zmazAna meM vyAghna pretakA bhakSaNakara kyA tRptikA anubhava nahIM karatA ? karatA ho hai / vaise jisakI buddhi naSTa huI hai aisA kAmI puruSa sar3e hue ke samAna stroke kalevarake sparza honepara sukhAnubhava-mereko sukha ho rahA hai aisA samajhatA hai / / 1316 / / jaise koI pathika haiM aura dopahara ke sUrya dvArA saMtapta huA vegase daur3atA jA rahA hai usako mArgameM vRkSako chAyA bIca-bIcameM pAtI hai usako lAMghane meM kicit dhUpa
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra srotasA nauyamAnasya yAvadAzAsukhaM bhavet / pAdAMguSThe kSitisparza tAvadbhogasukhaM sphuTam // 1321 // ye'naMtazo'GginA bhuktA bhogAH sarve trikAlagAH / ko nAma teSu bhogeSu bhuktasyakteSu vismayaH / / 1322 // yathA yathA niSevyante bhogAstRSNA tathA tthaa| bhogA hi varSayamse tAmighanAnIva pAyakam // 1323 // bhajyamAnazciraM bhogastRptirnAsti zarIriNAm / utpUramukhataM citaM vinA tRptyAtra jAyate // 1324 / / nadIjalaribAMbhodhi-vibhAvasuriveMdhanaiH / sevyamAnerayaM bhogerna jIvo jAtu tRSyati // 1325 / / --...-.. ..-.-.kI kamI honese sukha pratIta hotA hai usako jitanA chAyA saMbaMdhI sukha hai utanA bhoga sevana meM sukha hai / / 1320 // athavA nadI pravAha dvArA bahate jA rahe vyaktikA kadAcita parake aMguThekA jamInameM sparza ho jAnepara AzA saMbaMdhI jitanA sukha hotA hai (jamonakA sparza ho gayA hai aba maiM pravAhase nikala jAvUgA isatarahako AzAkA sukha) utanA bhoga saMbaMdhI sukha hai aisA spaSTa rUpase samajhanA cAhiye / / 1321 / / / isa saMsArI prANo dvArA tIna kAla saMbaMdhI saMpUrNa bhoga anaMtabAra bhoge jA cuke haiM una bhogakara chor3e hue-ucchiSTa bhogoM meM kyA utsukatA? kyA Azcarya ? arthAt jo atiparicita haiM ucchiSTa haiM una padArthokI prApti meM Azcarya yA utsukatA nahIM honI cAhiye // 1322 // jaise jaise bhoga bhoge jAte haiM vaise vaise tRSNA bar3hatI hai kyoMki bhoga tRSNA ko bar3hAne vAle hote haiM, jaise Indhana agniko bar3hAnevAlA hotA hai // 1323 // saMsArI jovoMke cirakAla taka bhoga bhogate hue bhI tRpti nahIM hotI aura tRpti hue binA citta una bhogoM meM punaH punaH atyaMta utkaMThita hI rahatA hai // 1324 / / jisaprakAra nadiyoMke jala dvArA samudra tRpta nahIM hotA [bharatA nahIM] IndhanoM dvArA agni tRpta nahIM hotI (Indhanako jalAnA nahIM chor3atI athavA nahIM bujhatI) usa
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNAkaNDikA bhogeSa bhogigorakhabalakezava cakriNaH / na tRptiM ye tu gacchati tatra tRpyaMti kiM pare / / 1326 / / vyAkulo bhavati prAmI grahaNa rakSaNa nAze saMpavi tastasya bhogAyotkaMThitazcalaH / / 1327 / / vyAkulasya sukhaM nAsti kutaHprItivinA sukham / kuto rativinA prosimutkaMThAM vahataH param / / 1328 / / prakAra yaha jIva bhogoMkA sevana karate hue bhI una bhogoMse kabhI bhI tRpta nahIM hotA / hai / / 1325 / / bhogabhUmike manuSya, deva, baladeva, nArAyaNa aura cakravartI ye bar3e bar3e samRddhazAlI atula bhoga saMpadAvAle puruSa bhI bhogoMmeM tRptiko prApta nahIM hue to phira alpa bala, alpa Ayu aura alpa bhoga sAmagrI vAle manuSya tRpta ho sakate haiM kyA ? nahIM ho sakate / / 1326 // yaha saMsArI prANI dhanake grahaNa karane meM vyAkula hotA hai tathA rakSaNa aura arjanameM bhI vyAkula hotA hai yadi dhanakA nAza ho jAya to usako punaH prApti ke liye vyAkula hotA hai / prApta bhogoMke liye usakA mana sadA utkaMThita rahatA hai ki yaha bhogU yahAMpara amuka vastu hai usako zIghra hI lAnA cAhiye / isaprakAra dhanake kAraNa citta sadA caMcala banA rahatA hai // 1327 // / ___ dhana ke upArjanameM, upArjita dhana kI surakSAmeM evaM grahaNameM sarvatra hI vyAkulatA rahatI hai, vyAkulita puruSake sukha ho nahIM sakatA aura sukha ke binA prIti kahAMse hove ? aura jaba prIti nahIM hai to rati bhI nahIM hai, isataraha usa kAmukake atizaya rUpase kevala utkaMThA ho rahatI hai / / 1328 // isataraha strI saMbaMdhI bhogoMko niHsAra jAnakara sAdhu puruSoMko cAhiye ki ve strI Adi kI saMgati ko chor3e yadi unheM ramanekI hI icchA hai to kahAM rame ? so batAte haiM jo vAstavika sukhake vipakSarUpa hai aise strI dhana AdikI saMgatikA tyAga kara diyA hai jisane aura ramanekI hai icchA jise usa puruSako niraMtara mokSake sukhake kAraNa
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 387 chaMda-vaMzasthanirastadArAvivipakSasaMgatI riraMsuradhyAtmasukhe niraMtaram / rati vidhattAM zivazarmakAraNe tayA samA nAsti jagattraye ratiH // 1326 / / svsthaadhyaatmrtirjntonev bhogaratiH punaH / bhogaratyAsti nirmukto parayA na kadAcana // 1330 // nAzo bhogaraterasti pratyahAzca sahasrazaH / nAzo'dhyAtmaratenAsti na pratyUhAH kutazcana // 1331 // kurvanto dehinAM duHkhaM jAyate yadi zatravaH / tadAnIM na kathaM bhogA lokadvitayaduHkhadAH // 1332 // bhUta aise adhyAtma sukha meM rati karanA cAhiye / usa adhyAtma sukha meM jo rati hai usa ratike samAna tIna lokameM koI bhI rati nahIM hai arthAt sarvotkRSTa rati vahI hai / / 1326 / / apane svastha svabhAvI adhyAtmameM jIvoMko jo rati hotI hai vaisI bhogoM meM honevAlI rati nahIM hai kyoMki bhogaratise to nimukta ho jAtA hai kintu adhyAtmaratise kabhI bho nimukta nahIM hotA arthAt adhyAtmarati svAdhIna hai usameM thakAvaTa Adi nahIM hai svabhAvabhUta honese sadA sarvathA hI sAtha rahatI hai, isase viparota bhogarati parAdhIna hai evaM usameM thakAvaTa bho hoto hai ataH usase mukta honA hotA hai / / 1330 / / bhogaratikA nAza hotA hai tathA usameM hajAroM vighna bAdhAyeM AtI haiM, kintu adhyAtmaratikA nAza nahIM hotA tathA usameM kisI kAraNa vidhna bhI nahIM Ate haiM athavA bhogaratise AtmAkA nAza hotA hai adhyAtma ratise AtmAkA nAza nahIM hotA, bhogarati nazvara hai adhyAtma rati avinazvara ha aisA donoMmeM mahAn aMtara hai / / 1331 // jo jIvoMko duHkha utpanna karate haiM unheM yadi zatru mAnA jAtA hai to isa loka aura paraloka meM duHkha denevAle bhoga kisaprakAra zatru nahIM haiM ? arthAt ve zatru hI haiM / / 1332 / /
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharaNakaNDikA satrayo yAnti mitratvAmiha vAmutra vA bhave / mitratvaM pratipadyante mogA lokadvaye'pi no // 1333 // vairiNo dehinAM duHkhaM yacchantyekatrajanmani / saMtataM dussahaM duHkhaM bhogA janmani janmani // 1334 / / nivAnI prekSate bhogAmna saMsAramanAratam / madhyeva prekSate pAtaM taTasthAyo na dussaham / / 1335 // bhogamadhye pradovyanti janmaduHkhamanAratam / apazyaMto mRtitrAsa jAla madhye jhaSA iva // 1336 / / isaprakAra AcArya kSapaka ko upadezAmRta pilA rahe haiM / kSapakake mana meM kahIM para bhI bhoga AdikI vAMcchA na raha jAya, indriya sukha kI icchAko kaNikA mAtra bhI na rahe isatarahakA AcArya prayAsa kara rahe haiM / Age aura bhI samajhAte haiM jo zatru hai vaha isa janma meM yA anya janmameM mitra bhAvako prApta ho jAtA hai kintu bhoga to isa janma aura para janma donoM meM mitratvako prApta nahIM hote haiM arthAta jo ye bAhirI zatru haiM ve kAryavaza zatruba chor3a dete haiM aura mitratA kA vyavahAra karane laga jAte haiM parantu bhoga sadA zatru rUpa hI rahate haiM-unase duHkha hI milatA hai // 1333 / / bairI jIvoMko eka janmameM duHkha dete haiM kintu bhoga janma janmameM satat duHsaha duHkha hI dete haiM / / 1334 / / nidAna karanevAlA vyakti bhogoMko dekhatA hai arthAt unake svAdameM lagA rahatA hai dIrgha saMsArako nahIM dekhatA arthAt bhogase mujhe bahuta kAlataka saMsAra meM rulanA par3egA isa bAta ko nahIM socatA hai / jaise kUpake taTabhAga para sthita koI ajJAnI makkhiyoMke chattese girate hue madhuko ho dekhatA hai svAda letA hai kintu kUpameM burI tarahase gira jAUMgA isa bAta ko nahIM dekhatA-socatA / / 1335 // yaha saMsArI prANo satat rUpase honevAle janmoMke duHkhako nahIM dekhate hue bhogoM ke madhya meM ramatA hai / jaise mIna maraNake trAsako nahIM dekhate hue dhIvarake jAla meM krIr3A karatI hai // 1336 / /
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra prApyApi kRcchrato jIyo devamAnava saMpavam / pravAsI nijaM sthAnaM kuyoni yAti nizvitaM / / 1337 // kiM kariSyati se hogA saucicAta suziyAM kiM kurvanti sutA vaidyA triyamANasya dehinaH / / 1338|| saMsAraM punarAyAnti nidAnena niyaMtritA: / dUraM yAto'pi pakSIva razminA nijamAspadam / / 1336 // adhamarNo nije gehe roSamukto sukhaM vaset / vatvArthaM samaye prApte yathA mUyo nirudhyate // 1340 / / [ 386 yaha jIva deva aura manuSyoMkI saMpattiko bar3e kaSTase prApta karatA hai aura prApta karake bhI niyamase punaH kuyoni-naraka tiryaMca gatimeM calA jAtA hai / jaise pravAsI kucha samaya taka paradezameM rahakara punaH apane sthAna para calA jAtA hai / / 1337 / / bhAvArtha - pravAsI puruSa kAryavaza anya deza meM jAtA hai aura kucha hI kAla bAda punaH apane deza gRha meM lauTa AtA hai, isoprakAra saMsArI prANI deva aura manuSya paryAya meM alpakAla rahatA hai aura naraka va tiryaMca paryAya meM bahuta adhika kAla rahatA hai, kyoMki sabase adhika rahanekA kAla tica gatikA hai vahAM para yaha jIva anaMtakAla taka satat raha sakatA hai, prAyaH rahatA hai / jaba yaha mohI prANI viSaya bhogake kAraNa khoTI yoni meM calA jAtA hai vahAM ve bhoga kyA sahAyatA kareMge ? jaise mRtaka vaidya marate hue jIvakA kyA upakAra - cikitsA karate haiM ? kucha bhI nahIM karate haiM, vaise bhoga paralokameM kucha bhI kAma meM nahIM Ate haiM / / 1338 / / nidAna dvArA niyaMtrita kiye prANI punaH punaH saMsArameM Ate haiM- punaH punaH janma dhAraNa karate haiM, jaise bahuta dUra taka ur3akara gayA huA bhI pakSo rassI dvArA niyaMtrita hone se punaH apane sthAnapara AjAtA hai / / 133 / / jaise karjadAra puruSa kucha dhana dekara baMdhana mukta ho kucha samayake ghara meM sukhapUrvaka rahatA hai aura karja loTAnekA samaya prApta honepara punaH jAtA hai / / 1340 / liye apane baMdhana meM A
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 ] maraNakaNDikA ibAnI caraNaM kRtvA sukhaM bhuktvA'vatiSThate / trivibe samaye prApte tathA yAti punarbhavam / / 1341 / / devazcakI sukha bhuktvA sabhUto hi nidAnataH / niraMtaraM mahAduHkhaM prAptazca prativAsitam // 1342 / / bhAvArtha-kArAgRhameM kaida kiyA huA manuSya itane dina ke bAda maiM tumhArA dravya dekaMgA isa samaya mujhe apanA dravya devo aisA kahakara unase dhana lekara usako kaidameM rakhanevAloMko dekara apanI mukti kara letA hai kintu punaH baha dhanika karjadArako pakar3a letA hai| ThIka usIprakAra nidAna karanevAlA muni isasamaya cAritra pAlana karake svarga meM jAkara sukha bhogatA huA rahatA hai kintu samaya Anepara punarbhavako-saMsAra bhramaNa ko prApta hotA hai / dekhA ! saMbhUta nAmake puruSana nidAnapUrvaka tapazcaraNa kiyA thA usase svarga meM deva banakara cakravartI banA vahAM sukha bhogakara narakameM niraMtara mahAduHkhako prApta huA thA / / 1341 / / 1342 / / saMbhUtako kathAvArANasI nagarImeM do bhAI rahate the bar3e bhAIkA nAma citta aura choTe bhAI kA saMbhUta thA / ye donoM nRtyakalAmeM ati nipuNa hue / strIkA veSa lekara jaba ve natya karate taba saba janatA atyaMta mugdha hoto, koI bhI nahIM pahicAnatA ki ye donoM puruSa haiM / nRtyakalA hI ina donoMkI AjIvikA thii| kiso dina digaMbara jaina muni gurudatake mukhakamalase zreSTha janadharmakA upadeza sunakara donoM bhAIyoMko vairAgya huA aura unhoMne unhIM gurudeva ke nikaTa degaMbarI dIkSA grahaNa ko / guru caraNa ke samoe samasta AgamakA abhyAsa kiyA aba donoM muni sarvatra dezoMmeM vihAra karate hue tapasyA karane lge| unako ugna tapasyAse prasanna huA koI deva cakravartIkA rUpa dhAraNa karake muniyugala kI sevA karane lgaa| cakravartIkA vaibhava dekhakara saMbhUta nAmake choTe munine nidAna kiyA ki maiM apanI isa zreSTha tapasyA dvArA AgAmI bhavameM cakravartI banU / yathAsamaya maraNakara saMbhUta muni prathama saudharma svargameM deva banA aura vahAMse cyuta hokara bharata kSetrakA isa avasarpiNo kAlakA aMtima bArahavAM
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 361 anuziSTi mahAdhikAra pratarpakamavizrAma bhogasaukhyaM vinAvaram / duraMtaM sarvathA tyaktvA muktisaukhye matiM kuru / / 1343 // vizodhya darzanazAnacAritratritayaM patiH / ninidAno vizuddhAtmA karmaNAM kurute kSayam // 1344 // doSAniti sudhorbuddhyA nidAnaM vidadhAti no / jAtAno dAruNaM mRtyu ko hi bhakSayate viSam / / 1345 / / lapati pAtakalopi caritraM siddhisukhaM vidhunoti pavitram / dehayatAmurudoSanidhAnaM ki kazalo na zRNAti nidAnam / / 1346 / / - - cakrI brahmadatta nAmakA huaa| nidAna dvArA prApta vaibhavameM atyaMta Asakti hone ke kAraNa brahmadatta Ayuke aMta meM marakara naraka meM calA gyaa| isaprakAra saMbhUta mUnine nidAna dvArA apano sArabhUta tapasyAko naSTa kiyA aura aMtameM kugatimeM calA gayA / ataH kabhI bhI bhogAdikA aprazasta nidAna nahIM karanA cAhiye / kathA samApta / isaprakAra bhogase utpanna honevAlA sukha atRptirUpa hai, vizrAma rahita hai, vinazvara aura aMtameM kaTuka phala denevAlA hai aisA jAnakara he kSapaka ! tuma ise sarvathA chor3a do aura apanI buddhiko mukti sukha meM lagAo-mukti prApti ho aisA prayatna karo / / 1343 / / nidAnake doSa batalAkara nidAna nahIM karane meM honevAle guNoMko kahate haiM manirAja darzana, jJAna aura cAritra ina tInoMko bhalIprakAra zodhana karake, nidAna rahita vizuddhAtmA hokara karmokA kSaya karate haiM // 1344 // buddhimAna vyakti isaprakAra doSoMko jAnakara nidAnako kabhI bhI nahIM karatA hai, kyoMki aisA kauna puruSa hai jo dAruNa-mRtyuko jAnatA huA viSako khAtA hai ? 11345 / / yaha nidAna jIvoMke pApoMkA nAza karane vAle cAritrako lUTa letA hai pavitra siddhisukha naSTa kara DAlatA hai, aise bar3e bar3e doSoMke bhaMDArasvarUpa nidAna baMdhako kaunasA
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 ] maraNa kaNDikA pAlocanAdhikArasya mAyAzalyasya dUSaNaM / ukta mithyAtvazalyasya mithyAtvavamanastave / 1347 / / mAyAzasyena hI bodheH prabhraSTA kthitaannaa| dAsI sAgaradattasya puSpadaMtAjikA bhave // 1348 // kuzala puruSa naSTa nahIM karegA ? arthAt buddhimAn nidAna ko kabhI bhI nahIM karatA hai / / 1346 / / niryApaka AcArya kSapakako upadeza de rahe haiM, usa upadezake aMtargata pahale AlocanAkA kathana karate samaya mAyA doSa yA zalyakA tyAga karaneko kahA thA tathA mithyAtvakA vamana kare / isaprakArake mithyAtvake tyAgake liye bhI kahA thA / aba yahAM zalya tyAgake adhikArameM AcArya punaH kSapakako smaraNa karA rahe haiM ki bho kSapaka ! maiMne tumako AlocanAkA kathana karate hue mAyAzalyake dUSaNa batalAye haiN| ataH unakA smaraNa kara tyAga karado / / 1347 // sAgaradatta seThakI durgaMdhita mukhapAlI dAsI puSpadaMtA nAmakI ArthikAke paryAyameM mAyA zalyake kAraNa hI bodhise-samyaktva evaM dIkSA rUpa bodhise bhraSTa ho gayI thI // 1348 / / puSpadaMtA AryikAko kathAajitAvartta nagarake rAjA puSpacUlako paTTarAnokA nAma puSpadaMtA thA / kisI dina saMsArase virakta ho rAjAne daigaMbarI dIkSA grahaNa kii| dekhAdekhI puSpadaMtAne bhI brAilA AyikA pramukhake nikaTa AryikA dIkSA lI kintu ise apane rUpa, saubhAgya padarAnI padakA bahuta abhimAna thA jisase vaha kisI anya AryikAkA vinaya nahIM karato na kisIko namaskAra karato sadA apano uccatAkA pradarzana karatI rahatI / apane zarorameM sugaMdhita tailAdikA saMskAra karato / eka dina gaNino brahmilA prAyikAne use bahuta samajhAyA ki dekho ! AryikA padameM aisA zarIra saMskAra varjita hai tathA tumheM gurujanoMkA, AryikAnoMkA vinaya karanA cAhiye ityAdi / kintu puSpadaMtAne mAyAcArase asatya vacana kahA ki mere zarIra meM nisargataH sugaMdhI prAtI hai maiM kucha nahIM lagAto ityAdi / isa mAyAcAra ke sAtha usakI mRtyu huI arthAt usane aMtataka mAyA zalyako nahIM chodd'aa| phalasvarUpa vaha caMpApurIke seTha sAgaradattake yahAM dAsI hokara jnmii|
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTa mahAdhikAra viddho mithyAtvazalyena dhArmiko vatsalAzayaH / marocirabhramaddhome ciraM saMsArakAnane // 1346 // chaMda baMzasthanivAnamAyAviparItadarzanavidAryate'gI nizitaiH zarairiva / vibudhya doSAniti zuddhabuddhayaniSApi zalyaM davayanti yatnataH / / 1350 // janmase hI usakA zarIra dugaMdhamaya thA ataH usakA nAma pUtigaMdhA rakhA gayA / isaprakAra mAyAcArake kAraNa puSpadaMtAko nIcakula meM nIca kArya karanA pdd'aa| durgandhamaya zarIrakA kaSTa bhoganA par3A / ata: mAyA zalyakA tyAga karanA caahiye| kathA samApta / jo dhArmika thA sAdhu saMghameM vatsala bhAvayukta yA aisA guNavAn marIci mithyAtva zalyase yukta hone ke kAraNa cirakAla taka bhayAnaka saMsAra vana meM bhaTakatA rahA thA / / 1341 / / nidAna zalya, mAyA zalya aura mithyAtva zalya ina zalyoM dvArA yaha prAraNI isaprakAra vidIrNa kiyA jAtA hai ki mAno paMne nukIle bANoM dvArA ho vidIrNa huA ho, ataH ina zalyoMke doSoMko jAnakara zuddha buddhivAle puSa prayatnapUrvaka mana vacana kAyase sadA ho zalyako dUra kara dete haiM / zalyako kabhI bhI nahIM karate haiM / / 1350 / / ___ marIci kI kathA / AdinAtha tIrthakarake jeSTha putra bharata cakravartIke hajAroM putroMmeM eka marIci. kumAra nAmakA putra thA / AdinAtha bhagavAn jaba virakta hokara dIkSita hue taba unake sAtha yaha marIci bhI dokSita huA thA kintu kSudhA Adise pIr3ita hokara anya rAjAoM ke samAna yaha bhI bhraSTa ho gayA / vRkSako chAla pahana kara jaTAdhArI tApasI bana gayA AtmA sarvathA zuddha hai, bhoktAmAtra hai, karttA nahIM, karttA to prakRti hai ityAdi sAMkhyAbhiprAyAnusAra mithyAtvakA cirakAla taka pracAra karatA rahA ! vRSabhadevako kevalajJAna prApta hone ke anaMtara una bhraSTa rAjAoMne samavazaraNameM divyadhvaniko sUnakara jinadIkSA grahaNa kI kintu marocine to mithyAtvake kAraNa nahIM lo / Ayuke aMtameM marakara vaha svarga meM deva huaa| punaH manuSya loka meM brAhmaNa kula meM utpanna hokara pUrvabhavake saMskAravaza usI mithyAmasameM parivrAjaka sAdhu bana gayA / punaH svarga gyaa| isake anaMtara yatra tatra cAroM gatiyoMmeM, caurAsI lAkha yoniyoMmeM, asa sthAvara paryAyoM meM cirakAla taka-ikkIsa
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 ] marasAkaNDikA pravajyAgaMtrikA gupticakrAM jJAnamahAdhuraM / samityukSANamAruhya kSapako darzanAdikam // 1351 / / prasthitaH sAdhusArthena vratabhAMubhRtA saha / siddhi saukhyamahAbhAMDaM grahItu siddhipattanam // 1352 // sArthaH saMskriyamANo'sau bhomAM janmamahATavIm / prAcArya sArthavAhena mahoyogena laMghate // 1353 / / --------- -- . - - ....-. - .... hajAra varSa kama eka koTA koTI sAgara pramANa kAlataka bhaTakatA rhaa| punaH siMhakI paryAya meM cAraNaRddhidhArI muniyugalase dharmopadeza sunakara samyaktvako grahaNa kiyA aura mahAduHkhadAyI mithyAtvakA tyAga kiyA / AgAmI kucha bhavoMke anaMtara aMtima tIrthaMkara bhagavAn mahAbora banakara siddhapada paayaa| isaprakAra marIcine mithyAtva zalyake kAraNa ghora kaSTa sahA / kathA samApta / AcArya kSapaka evaM sAdhu samudAyako mahAvata AdikA nirdoSa paripAlana karane ke liye upadeza de rahe haiM usameM sAdhupadakI prazaMsA karate haiM jinadIkSA eka vAhana yA gAr3I svarUpa hai jisameM manogupti Adi tIna guptirUpa cakra-pahiye lage hue haiM, vaha jJAnarUpI mahA dhurAse yukta hai, samiti rUpI bailoMke dvArA jo DhoyI jA raho hai aisI gAr3I meM kSapaka darzanAdiko lekara car3ha jAtA hai / mahAvatarUpI bhAMDa-mAlako jisane bhara liyA hai aise sAdhujana rUpI sArtha-vyApAriyoMke sAtha vaha kSapaka siddhi-mukti nagarake prati prasthAna kara detA hai, kisaliye prasthAna karatA hai ? mukti sukharUpI mahAbhAMDako-mAlako kharIdane ke liye prasthAna karatA hai / artha yaha hai ki kSapaka tathA sAdhUvarga mahAvrata samiti aura guptiyoMkA nirdoSa paripAlana karake mokSako prApta kara lete haiM / / 1351 / / 1352 / / yaha kSapaka evaM sAdhujana rUpI sArtha-vyApArI varga niryApaka AcArya rUpo vaizyapati-vyApAriyoMkA mukhiyA dvArA saMskriyamAna-mArgadarzana prApta karake atyanta bhayAvaha aisI saMsArarUpI aTavoko bar3e udyogake sAtha ullaMghana kara jAtA hai arthAta saMsAra vanase nikala jAtA hai / / 1353 / /
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 365 anuziSTi mahAdhikAra taM bhAvanAmahAbhAMDaM ghAyate bhavakAnane / kaSAya vyAlataH sUriribriyastenatastathA // 1354 / / pramAvavazato yAto bhraSTo viSayakAnane / tadIyaM batasarvasvaM lapyate'kSamalimlucaiH // 1355 // tamasaMyama baMSTrAbhiH saMklezadazanaiH zitaH / kaSAyazvApadAH kSipraM dUrakSA bhakSayanti ca // 1356 // saMsAra rUpI vanameM bhAvanArUpI mahAbhAMDa-kImatI mAla kI kaSAyarUpI jaMgalI pazuoMse tathA indriyarUpI corase AcArya rakSA karate haiM / / 1354 / / bhAvArtha--koI jaMgala meM kImatI mAla lekara jA rahA ho to vahAM zera Adi jaMgalI jAnavara aura cora DAkU usa vyaktike mAla ko lUTa lete haiM ataH mAlako rakSArtha zastradhArI puruSa usake sAtha rahate haiN| isIprakAra kSapaka evaM sAdhujana mahAvratoMke bhAvanArUpI komatI mAlako lekara saMsAravanase jA rahe haiM vahAM kaSAya hI cIte haiM aura indriyarUpo cora DAkU haiM unase yadi koI rakSA kara sakatA hai to vaha AcArya hI kara sakatA hai / AcArya sAdhuvargako svAdhyAya dhyAna Adi kAryoMmeM niyukta karate haiM isIse sAdhuvarga kaSAya aura indriya viSayoMse bacate haiN| sAdhuke vrata evaM bhAvanAoMko kaSAya aura indriyAM hI lUTate haiM / jaba sAdhujana svAdhyAya dhyAnameM saMlagna ho jAte haiM to kaSAyabhAva aura indriyoMke viSaya inase dUra rahate haiM, isataraha sAdhujana saMsAra vanase pAra ho jAte haiN| avasanna nAmake bhraSTa munijo sAdhu viSaya rUpI vanameM pramAdake vazase mArgabhraSTa ho jAtA hai usake vratarUpI sarvasva dhanako indriyarUpI cora lUTa lete haiM / / 1355 / / tathA asaMyama rUpI dADha aura saMkleza rUpI paine dAMtoMse kaSAya rUpI duSTa zvApada usa mArgacyuta sAdhuko zIna khA jAte haiM isaprakAra AcArya rUpI sArthase pRthaka hue sAdhukI dazA hoto hai / / 1356 / / o sAdhu mukti mArgameM sAtha calanevAle sArthase chUTa jAtA hai-usakA sAtha chor3akara bhraSTa hotA hai vaha avasanna kriyA arthAt Avazyaka kriyAoMmeM zithilatAko
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNa kaNDikA yaH sAdhaHsArthato bhraSTaH siddhimArgAnuyAyinaH / so'vasanakriyA: sAghaH sevamAno'styasaMyataH // 1357 / / kaSAyAkSagurutvena tapasvI sukhabhAvanaH / avasanakriyo bhUtvA sevate pharaNAlasaH // 1358 // [iti avasannaH] hRSIkataskarImaH kaSAyazvApadairapi / vimocya noyate mArge sAdhuH sArthasya pArzvataH // 1356 / / sAdhaH sAyaM parityajya nIyamAno mahAbhayam / sahate dAruNaM duHkhaM prApto gauravakAnanam // 1360 // zalyachuHkaMTakaviddhAH patitA duHkhamAsapte / ekAkino'vIM yAtA viddhA yA viSakaMTakaH // 136 // karatA huA asaMyata bana jAtA hai / sukhiyA jIvana ko hai icchA jise aisA vaha tapastrI kaSAya aura indriyakI adhInatAse teraha prakArako kriyAoMmeM AlasI huA zithilAcArakA sevana karatA hai / / 1357 / / 1358 / / pAivastha nAmake bhraSTa muniindriya rUpI bhayaMkara cora tathA kaSAyarUpI zvApadoM dvArA koI sAdhu sArthasAdharUpI vyApArokA sAtha chur3Akara pArzvastha munike mArgameM le liyA jAtA hai / arthAta indriya aura kaSAyake adhIna huA sAdhu sukhiyA jovanameM Asakta hokara apane sAdharmI sAdhujanoMkA sAtha chor3a detA hai aura svacchanda hokara pArzvastha-bhraSTa munike pAsa jAtA hai-bhraSTa munikA AcaraNa karane lagatA hai / / 1356 / / jaba vaha sAdhu apane sAdharmI sAdhurUpI sArthako chor3a detA hai taba mahAbhayAnaka gaurava-Rddhi gArava Adi tIna gAravarUpI jaMgala meM praviSTa ho dAruNa duHkhako sahana karatA hai / / 1360 // jo sAdhu samUhase gira gaye haiM arthAt jinhoMne nidoSa sAdhu samAgamako chor3a diyA hai vaha zalya rUpo khoTe kAMToMse viddha hote haiM isataraha jaMgala meM par3e hue duHkha meM rahate haiN| jaise koI pathika akele jaMgala meM jAte haiM to vahAM viSale kAMToMse viddha hote haiM / / 1361 / /
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 367 sAdhuH sArthapathaM tyaktvA sa pArve yAti saMyataH / pArzvasthAnAM ziyAM yAti yazcAritravijitaH // 1362 // kaSAyAkSagurutvena pazyAvRttaM tuNaM yathA / bhUtvAnimako pAti pArSasthAnAM sdaakriyaaH||1363|| (pAzvasthaH) akSacaurahatAH kecitkaSAyavyAlabhItitaH / unmArgeNa palAyaMte sAdhUsArthasya dUrataH // 1364 // tato'pathena dhAvantaH kuzIlAnAM kriyAvane / klezasrotobhirahmante yAsAH saMjJAmahAnadIH // 1365 / / saMjJAnadISu te magnAH kvacidapyanasthitAH / pazcAjjanmodadhi yAMti duHkhabhImajhaSAkulam // 1366 // koI sAdhu sArtha-sAdhuvargake pathako chor3a kara pAvasthake pAsa jAtA hai vaha cAritra rahita huA pAvastha-bhraSTa muniyoMko kriyAko karatA hai // 1362 / / / jo bhraSTa munikI saMgati karatA hai vaha kaSAya aura indriyakI tIvratA rUpa bhArase yukta hone se apanA jo mahAvrata rUpa cAritra hai usako tRNake samAna tuccha mAnatA huA dharma rahita hokara sadA hI pArvesthakI kriyAoMko karatA hai-bhraSTa mUnikA AcaraNa karatA hai / / 1363 / / kuzIla nAmake bhraSTa muni__koI-koI sAdhujana indriya rUpI coroMke dvArA pITe jAte haiM tathA koI kaSAya rUpI zvApadake bhayase sAdhu sArthako dUrase chor3akara tathA sanmArga-ratnatrayamArgako chor3akara unmArgase bhAga jAte haiM / / 1364 // kuzIloMke kriyAvanameM khoTe mArgase daur3ate hue ve muni-AhAra maithuna Adi cAra saMjJArUpa mahAnadImeM prApta hue kleza rUpI pravAha dvArA bahAkara liye jAte haiM / arthAt ve bhraSTa muni kleza rUpa nadImeM baha jAte haiM // 1365 / / jaba ve bhRSTa muni saMjJArUpI nadImeM DUba jAte haiM taba vahAM kahIM para bhI sthira na rahakara Age-Age bahate jAte haiM aura duHkha rUpI bhayAnaka machaliyoMse bhare hue janmarUpI sAgara meM praviSTa ho jAte haiM / / 1366 / /
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36- ] maraNakaNDikA durAzAmiridurgANi garavA daMDazilotkare / bhraSTAH santaricaraM kAlaM gamayaMti mahAvyathAH // 1367 / / pApakarmamahArathyAM vipranaSTAH kadAcana / sukhamArgamapazyantastatravAyAnti te punaH / / 1368 // sAdhusArtha sa dUreNa tyaktvonmArgaka nazyati / kriyA yAMti kuzolAnAM yA sUtre pratizitAH // 1366 / / kaSAyAkSagurutvena vRttaM pazyaMstRNaM yathA / sevate hasvako bhUtvA kuzIla viSayAH kriyAH // 1370 // [iti kuzolaH] kecitsiddhipurAsannAH kaSAyendriyataskaraiH / muktamAnA nivartate luptacAritrasaMpavaH // 1371 / / ve bhaSTa mUni khoTI AzA rUpI parvatake durgama sthAnakA ullaMghana kara daMDarUpI niSThara zilA para girate haiM arthAt mana, vacana ra zarIrako mata prItameM tatpara ho jAte haiM, isaprakAra cAritrase bhraSTa hokara cirakAla taka mahAduHkhI ho samaya vyatota karate haiM // 1367 / / __ pApa rUpI mahA aTavo meM digmUr3ha hue ve muni kadAcit bhI sukhamArga-muktike mArgako nahIM dekhate hue punaH-puna: vahIM bhUmaNa karate haiM arthAt anaMtakAla taka saMsArarUpI araNyameM bhaTakate haiM / / 1368 / / / ve bhaSTa muni sAdhusArthakA dUrase ho tyAgakara unmArgase jAkara naSTa hote haiM, kuzola nAmake bhraSTa muniyoM kI kriyA jo sUtrameM batAyI hai usa kriyAko karane laga jAte haiM / / 1366 // indriya aura kaSAyake tIvra pariNAmake kAraNa apane cAritrako tinakeke barAbara ginate hue atyaMta hIna ve muni kuzIla saMbaMdhI kriyAkA AcaraNa karate haiM / / 1370 / / kuzola nAmake bhaSTa munikA kathana samApta / koI muni mukti nagarake nikaTa pahucakara bhI kaSAya aura indriya rUpo coroMke dvArA luTa gayI hai cAritrarUpo saMpadA jinako aise hokara saMyamakA sanmAna jinakA samApta huA hai ve mithyAtva meM hI lauTa Ate haiM / / 1371 //
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 366 anuziSTi mahAdhikAra sataH zIladaridAste labhaMte duHkhamulbaNam / bahubhedaparovArA nirdhAnA hava sarvadAH // 1372 // sa siddhiyAyinaH sAnirgataH sAdhumArgataH / svacchaMdasvecchamutsUtraM cAritraM yaH prakalpate // 1373 // pajjAyate yathAchaMbo nitarAmapi kurvtH| vRttaM na vidyate tasya samyaktvasahacAritaH / / 1374 / / jinadrabhASitaM tathyaM kaSAyAkSagurukRtaH / pramANIkurute vAkyaM yathAchaMdo na durmanAH // 1375 / / - [iti svacchavaH] kaSAyendriyadoSeNa vRttAt sAmAnya yogataH / yaH prabhraSTaH parizrAntaH sa bhraSTaH sAdhusArthataH // 1376 // isaprakAra mithyAtvako prApta hue ve zIla daridrI arthAta prata zIlarUpI dhana jinakA naSTa ho cukA hai aise ve bhUSTa muni saMsArake mahAduHkhako bhogate haiN| jaise bahuta bar3e parivAra vAle vyakti yadi nirdhana ho to sarvadA mahAduHkhako bhogate haiM / / 1372 / / mukti mArgameM calanevAle sAdhukA sAtha chor3akara jo usa mArga se nikala jAte haiM ve svacchanda ho manamAnI Agama viruddha aise AcaraNako kalpanA karate haiM // 1373 / / jo yathAchaMda ho gayA hai arthAt manacAhI pravRtti kara rahA hai aura bAharase saMyamAcaraNakA dikhAvA karatA hai usake samyaktvakA sAthI aisA samocIna cAritra nahIM rahatA hai / / 1374 / / yathA chaMda nAmakA yaha muSTa muni kaSAya aura indriya ke bhArase AkrAMta huA khoTe mana vAlA hotA hai vaha jinendra magavAnake dvArA pratipAdita vAstavika tattvavAkya ko svIkAra nahIM karatA hai / / 1375 / / ___ svacchaMda-yathAchaMda nAmake bhraSTa munikA kathana samApta / jo kaSAya aura indriyake doSase sAmAnya rUpa dhyAna Adise evaM cAritrase bhRSTa hotA hai vaha apane AcaraNase parizrAnta-cyuta hai aura sAdhu sArthase bhraSTa hai arthAt sAdhu samAgama chor3ane vAlA hai / / 1376 / /
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 ] marakaNDikA sthAnAni tAni sarvANi kaSAyAkSagurukRtAH / saMsaktAH sakalairdoSaH kecit gacchanti dudhiyaH // 1377 // ityete sAdhayaH paMca nizitA jinazAsane / pratyanIkakriyArabhAH kaSAyAkSagurukRtAH // 1378 // duraMtAzcaMcalA duSTA vRttasarvasvahAriNaH / durjayAH santi jIvAnAM kaSAyendriya taskarAH / / 1376 / / chaMda - zAlinI chidrApekSAH sevyamAnA vibhImA to pArzvasthAH kasya kurvanti duHkham / krodhAviSTAH pannagA vA dvijihvAH vijJAyetthaM krUrato varjanIyAH / / 1380 // chaMda-toTaka tRNatulyamavetya viziSTaphalaM parimucya caritramapAstamalam / agrisargatnant nivasanti ciraM kugatAvayazAH / / 1381 / / // iti saMsaktA || koI kubuddhi muni kaSAya aura indriyaviSayake tIvra pariNAmake dvArA nirmita hue saMpUrNa azubha sthAnoMko prApta hote haiM, isataraha saMpUrNa doSoMse ve yukta hote haiM / / 1377 / / isaprakAra ye pAMca avasanna, pArzvastha, kuzIla, yathAchaMda aura saMsakta muni jinazAsana meM niMdanIya mAne jAte haiM, kyoMki ye sabhI sAdhU padake viruddha aise AcaraNoM ke karanevAle hote haiM tathA sadA ho kaSAya bhAva evaM indriyoMke viSayoMmeM Asakta rahate haiM / / 1378 / / indriya aura kaSAya rUpI cora jIvoMke liye atyaMta karAnevAle haiM, caMcala haiM, duSTa haiM aura cAritra rUpI dhanakA haiM / / 1376 / / ye pArzvasthAdi bhraSTa muni chidra - doSoMko DhUMDhanevAle haiM, bhayAnaka haiM, jo inakI saMgati karatA hai unameM kisako duHkha nahIM dete ? sabako duHkha dete haiM ye muni to krodhita sarpake samAna yA dumuhoke samAna haiM aisA jAnakara dUrase chor3ane yogya haiM / / 1350 / / viziSTa phaladAyaka aise nirdoSa cAritrako tinake ke samAna ginakara ye bhraSTa muni usako chor3a dete haiM aura bahuta bar3e doSoMke kAraNa svarUpa kaSAya aura indriyoMke durjaya haiM, ye khoTA aMta apaharaNa karane vAle
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra kazciddakSAmupeto'pi kaSAyAkSaM niSevate / tailamAguravaM bastaH prativAti pivannapi / / 1382 // muktvApi kazcana graMthaM kaSAyAkSaM na muMcati / hitvApi kaMcukaM sarpoM vijahAti viSaM nahi / / 1383 // dIkSitopyadhamaH kazcitkaSAyAkSaM cikIrSati / zukaraH zobhanaiH ratnairmalaM tRpto'pi kAMkSati / / 1384 / / [ 40 1 AdhIna hote haiM isataraha khoTe bhAvake paravA hue kumatimeM cirakAla taka nivAsa karate haiM / 11381 / / koI sAdhu jinadIkSA ko dhAraNa karake bhI kaSAya aura indriyoMke viSayoMkA sevana karatA hai, ThIka hI hai / dekho ! aguru caMdanakA atyaMta sugaMdhita telako pItA huA bho bakarA durgaMdhako ho chor3atA hai / arthAt jaise bakarA sugaMdhita tela pI leve to bhI durgaMdhIko ho chor3atA hai-usake zarIrase durgaMdha hI AtI hai, vaise koI dIkSA rUpI sugaMdhi se saMyukta hokara bhI kaSAya aura indriyaviSayarUpI durgaMdhakA hI sevana karatA hai, usa durgaMdha ko nahIM chor3atA / / 1382 / / koI puruSa parigrahakA tyAga karake bhI kaSAya aura paMcendriyoMke viSayoMko nahIM chor3a pAtA, jaise ki sarpa kAMcalo ko chor3a detA hai kintu viSako nahIM chor3atA / / 1383 / / koI nIca vyakti dIkSita hokara bhI kaSAyabhAva indriya bhogoMkI icchA karatA hai vaha puruSa vaisA hai jaisA ki zUkara sundara ratna - utkRSTa bhojana dvArA tRpta honepara bhI malako icchA karatA hai ||1384 / / bhAva yaha hai ki zUkara ko hamezA viSThA bhakSaNa kA abhyAsa rahatA hai vaha kadAcit acche padArtha ko khAkara tRpta bhI huA ho to viSThA ko dekhakara usako khAne kI icchA karatA hai, khAtA hai, khAneke liye daur3atA hai, vaise gRhastha avasthA meM rAgadveSa matsara Adi bhAva evaM manohara bhojana vastra Adi kA sevana karane kA abhyAsa rahatA hai ataH dIkSita honepara bhI kadAcit koI adhama vyakti unhIM kaSAya aura viSayoM ko cAhatA hai /
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4.2 ] marakaNDikA vihAya hariNo yUthaM vyAdhabhItaH palAyitaH / svayaM punaryathA yAti vAgurAM pUyatRSNayA / / 1385 // prArAme vicaransvecchaM patazrI paMjaracyutaH / yathA yAti punarmUDhaH paMjaraM noDatRSNayA / / 1386 // usAritaH karIMdra eNa paMkataH kalabho yathA / svayameva punaH paMkaM prayAti jalatRSNayA / / 1387 || uDDIya zAkhinaH pakSI sarvato banhaveSTitAt / tatraiva noDalobhena yathA yAti punaH svayam // 11388 / / vyamAno'hinA supto jAgratotthApito yathA / kautukena tamAdAtu kazcidicchati mUDhadhIH / / 1386 / / svayamevAnaM vatiM nirlajjo nirghuNAzaya: 1 sArameyo yathAznAti kRpaNo'zanatRSNayA / / 1360 / / aba Age yaha batalAte haiM ki jo koI puruSa guruke upadeza se yA svayaM ke bhAvase saMsAra bhoga dhana parivAra rAgabhAva AdikA tyAga karake puna: unhIM dhana bhoga kaSAya Adiko cAhatA hai unakA sevana karatA hai vaha puruSa kaisA hai jaise koI hiraNa zikArIke bhayase apane jhuMDako chor3akara bhAga jAtA hai aura punaH apane usI jhUDako pAne kI tRSNAse zikAroke jAla meM svayaM pha~satA hai / / 1385 / / jaise koI pakSo piMjare se chUTakara udyAna meM svacchaMda ur3a rahA hai aura ghoMsale meM rahane kI icchA karatA huA vaha mUDha usI piMjare meM punaH Akara pha~sa jAtA hai / / 1386 / / jaise hAtho kA baccA kIcar3a meM pha~sA thA usako hAthone kIcar3a se nikAla liyA hai kintu jala ponekI vAMchAse puna: svayaM kIcar3a meM jAkara pha~satA hai / / 1387 / / jaise koI pakSI cAroM orase jisameM agni lagI hai aise vRkSase ur3akara ghosale ke lobhase punaH usI vRkSapara svayaM AjAtA hai / / 1388 / / jaise koI mUDha buddhi puruSa hai vaha so rahA thA usako sarpa lAMgha rahA thA usa vakta kisIne usako jagAkara uThA diyA kintu vaha kautuka se usa sarpako pakar3anA cAhatA hai / / 1369 || jaise koI nirlajja aura glAnirahita kRpaNa aura kuttA svayaMse vamana kiye gaye bhojanako bhojanakI lAlasA se khAtA hai / / 1390 / / vaise
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTa mahAdhikAra gRhavAsaM tathA syavatvA kazciddoSazatAkulaM / kaSAyendriyadoSArtI yAti taM bhogatRSNayA / / 1361 / / baMdhamuktaH punabaMdhaM nizcitaM sa viyAsati / yo dIkSitaH kaSAyAkSAnsiSevayiSeta kudhIH ||1362 // [ 403 hI koI puruSa saikar3oM doSoMse bhare hue gRhavAsako chor3akara kaSAya aura indriyaviSayase pIr3ita huA bhogoMko lAlasAse punaH usI gRhavAsako prApta karatA hai / arthAt gRha parigraha AdikA tyAgakara punaH usIko cAhane lagatA hai, grahaNa karatA hai, gRhIta cAritrase bhraSTa ho jAtA hai / / 1391 / / vizeSArthaM - yahAM para AcAryane gRhavAsako saikar3oM doSoMse yukta kahA hai, so una doSoMkA kucha varNana karate haiM gRhavAsa kA hai, isakA bhAvakA adhiSThAna hai bhAzA rUpI pizAcoke AdhInatA gRhavAsameM avazya hotI hai arthAt yaha mila jAya amuka kArya ho jAya isaprakAra kI AzAyeM ghara meM rahanevAle gRhastha ko hotI hI rahatI hai / jIvanayApanake liye satat kRSi vyApAra Adi karate rahane se kleza hotA hai / pRthivIkAyika Adi SaTukAya jIvoMko virAdhanA honese mahAn pApa saMcaya hotA hai / duryazase arthAt parivAra meM koI durAcAra Adi kare to usase duryaza hotA hai ataH gRhAvAsa malinatAkA kAraNa hai / vipattiyAM sadA gRhIko gherI rahatI hai / isakA upakAra karanA aura isakA nahIM isataraha sadA vitta meM ahaMkAra bhAva banA rahatA hai ghanakA upArjana, rakSaNa aura vyayameM lage rahane se sAra asArakA vicAra karanekI buddhi gRhasthake prAyaH naSTa ho jAtI hai / priya viyoga aura apriyakA saMyoga hotA rahanese zokAgniko jvAlAse vaha taptAyamAna rahatA hai / icchita padArtha kI prApti ke abhAva meM duHkha saMtApa hotA hai / isIprakAra anya anya bahuta se doSa jo vacanake agocara haiM ve gRhAvAsa meM huA karate haiM / jo sAdhu dIkSita hokara bhI kaSAya aura indriyoMke viSayoMkA sevana karane kI icchA karatA hai vaha durbuddhi nizcita ho, baMdhana mukta hokara punaH baMdhana meM par3anA cAhatA hai aisA mAnanA cAhiye / / 1362 / / yadi sAdhu dIkSita hokara bhI kaSAya aura indriya viSayarUpI kalahako cAhatA hai to samajhanA cAhiye ki vaha kalahakA tyAgakara punaH usI kalahako svIkAra karatA
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 ] maraNakaNDikA vIkSitvApi punaH sAdhuH kaSAyAkSakali yadi / jighRkSati kali muktvA punaH svIkurute kalim // 1363 // viSAya jvalitaM haste murmuraM sa bubhukSate / mAthi ru kRStAhi vyAghra spRzati sakSuSaM // 1394 / / kaMThAlagnazilo'gAdhaM so'jJAno mAhate hRdam / abalo vApi yo dIkSA kavAyAkSaM prapadyate // 1365 // gRhoto'kSagrahAghrAto nAparo grahapIDitaH / akSayaH sa sadA doSaM vidadhAti kavAgrahaH / / 1396 // kaSAyamatta unmattaH pisonmatto'pi no punaH / prathamaH kurute pApaM dvitIyo na tathA sphuTam // 1397 // kaSAyAkSapizAcena pizAcokkiyate janaH / janAnAM prekSaNIbhUtastotrapApakriyodyataH // 139 // hai kyoMki kaSAya aura indriya viSayoMke kAraNa ho jagat meM kalaha huA karate haiM // 1363 // jo sAdhu dIkSita hokara kaSAya aura indriya viSayarUpa pariNAmako svIkAra karatA hai vaha jalate aMgAreko hAthameM lekara khAneko icchA karatA hai athavA kAle nAga ko lAMghatA hai yA bhUkhe vyAghakA sparza karatA hai / / 1394|| jaise koI ajJAnI kaMThameM zilAko bAMdhakara agAdha sarovarameM praveza karatA hai, vaise jo nirbala dIkSAko lekara puna: indriya aura kaSAyako adhInatAko prApta karatA hai / / 1365 / / jo indriyarUpI grahase pIr3ita hai vAstavameM vahI graha (zani prAdi) se pIr3ita hai aisA samajhanA cAhiye, dUsarA koI graha pIr3ita nahIM hai kyoMki indriya rUpo graha satat bhava-bhavameM doSako karatA hai, zani Adi graha kadAcit hI doSa karate haiM / / 1366 / / jo kaSAyoMse matta ho rahA hai vahI vyakti vAstavameM unmatta (pAgala) hai, pitta se unmatta hueko unmatta nahIM mAnanA cAhiye kyoMki jo kaSAyase unmatta hai vahI pApa karatA hai jo pitta jvarase unmatta hai vaha pApa nahIM karatA hai / / 1367 / kaSAya aura indriyarUpI pizAca dvArA yaha manuSya pizAcarUpa ho kiyA jAtA hai / pizAca to adRzya hokara kuceSTA karAtA hai aura kaSAya indriyarUpI pizAca
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ [405 anuziSTi mahAdhikAra saMyatasya kulInasya yogino maraNaM param / lokadvayasukhadhvaMsi na kaSAyAkSapoSaNam // 1366 // nidyase saMyataH sarvaH kaSAyAkSavazaMgataH / sanmaddho dhRtakodaMDo nazyanniva raNAMgaNe // 1400 // kaSAyAkSavazasthAyI dUSyate kairna saMyataH / yAcamAtI pathA bhidhA bhUcito 'muyudhAnibhiH / / 1401 / / sarvAgINamalAloDho nagno muMDo mhaatpaaH| jAyate sakaSAyAkSazcitrazramaNasannibhaH // 1402 // jisako lagA hai vaha logoMke dekhane yogya kuceSTA-totra pApa kriyA ko karatA hai / / 1368 / / jo kulavAna saMyamI sAdhu hai usako maraNa svIkAra karanA zreSTha hai kintu isa loka aura paralokake sukhakA nAza karanevAle kaSAya aura indriyoMkA poSaNa use kabhI nahIM karanA cAhiye ||1366 / / jo sAdhu indriya aura kaSAyoMke vaza meM ho gayA hai vaha sabhIke dvArA niMdanIya ho jAtA hai, jaise koI bhaTa hAtha meM dhanuSa lekara yuddha ke liye taiyAra huA hai aura raNAMgaNa meM pahuMcakara bhAgane lagatA hai to vaha sabhIke dvArA niMdanIya hotA hai / / 1400 / / kaSAya aura indriyoMke vaza meM rahanevAlA saMgramI kinake dvArA dUSita nahIM hotA ? sabake dvArA dUSita hotA hai / jisaprakAra ki mukuTahAra Adi AbhUSaNoMse bhUSita-sajA huA puruSa bhikSAko mAMgane lage to sabake dvArA dUSita hotA hai, sabakI ha~sokA pAtra hotA hai| vaise kaSAyake adhIna huA sAdhu ha~sIkA pAtra hai niMdya hai / / 1401 / / ___ asnAna vratake kAraNa jisake sarvAgameM mala lipta hai vastramAtrakA tyAga honese nagna hai, keza-loca karanese muMDa hai, anazana Adi mahAtapako karatA hai aisA sAdhu bhI kaSAya aura indriya viSaya yukta honese citrAmake sAdhuke samAna tuccha-guNa rahita hI mAnA jAtA hai arthAt jaise citrAmakA muni vAstavika muni nahIM hai vaise kaSAya Adise yukta muni vAstavika muni nahIM hai / / 1402 / /
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 ] marakaNDikA jJAnavoSavinAzAya kaSAyeMdriyanirjayaH / zastraM zatruvighAtAya jAyate satvasaMbhave / / 1403 // vopAya jAyate jJAnaM kaSAyeMdriyadUSitam / AhAro harase ki na jIvitaM viSamizritam / / 1404 / / vidadhAti guNaM jJAnaM kaSAyeMdriyajatam / puryogyaM karotyantaM balavarNAdisu varam / / 1405 / / kaSAyeMdriyadoSeNa jJAnaM nAzayate guNaM / zastramAtmavinAzAya kinna bhorukarasthitam // 1406 // zAstrajJo'pyayamanyate / kaSAyeMdriya doSArtaH ki pretaH zastrahasto'pi na khargaH paribhUyate // 1407 // kaSAya aura indriyoMke viSaya jItanepara jJAna doSoM kA nAza karane meM ( kamaukA nAza karanemeM) samartha hotA hai, jaise satva- dhairya honepara hI zastra, talavAra, ghanuSa Adi zatrukA nAza karane meM samartha hote haiM / / 1403 / / jo jJAna kaSAya aura indriyoMse dUSita hai vaha doSoMke liye kAraNa banatA ( karma baMdharUpa doSakA kAraNa) hai, kyA viSa mizrita mAhAra jIvanakA nAza nahIM karatA ? karatA hI hai / isIprakAra kaSAya Adise yukta jJAna doSakA hI kAraNa hai / AhAra yadyapi jIvanakA mukhya sAdhana hai kintu viSayukta AhAra jIvana ke viparIta maraNa kA kAraNa hotA hai, vaise jJAna guNakA kAraNa hai upakAraka hai kintu kaSAyAdise yukta hokara ulTe doSoMkA kAraNa hotA hai / 11404 | kaSAya aura indriyoMse rahita jo jJAna hai vaha guNako karatA hai, jaise yogya AhAra arthAt viSAdise rahita AhAra zarIrako bala, rUpa, lAvaNya grAdise yukta karatA hai / / 1405 / / kaSAya aura indriyoMke doSase jJAna guNako naSTa kara DAlatA hai| Thoka ho haiM Darapoka AdamIke hAtha meM AyA huA zastra kyA khudake nAzake liye nahIM hotA ? hotA hI hai / / 1406 / / kaSAya aura indriyoMke doSase yukta puruSa zAstroMkA acchI tarahase jAnanevAlA ho to bhI logoM dvArA avamAnya- tiraskRta hotA hai, zastrayukta bhI zava ho to
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 4.7 anuziSTi mahAdhikAra vRtte nAkSakaSAyAtaH zrutazo'pi pravartate / uDnIyate kuta: pakSI lUnapakSaH kadAcana // 1408 / / nasate bahvapi jJAnaM kaSAyeMdriyadUSitam / sazarkaramapi kSIraM saviSaM maMkSu nazyati // 1406 // jJAnaM paropakArAya kaSAyeMdriya vaSitam / kimUDhamupakArAya rAsabhasya hi caMdanam // 1410 // kaSAyAkSagahItasya na vijJAnaM prakAzate / nimIlitekSaNasyeva dIpaH prajvalito nizi // 1411 // kyA vaha gIdha Adi pakSiyoM dvArA tiraskRta nahIM hotA hai ? arthAt koI zava-murdA hai aura usake hAtha meM talavAra hai kintu usa talavArase pakSI nahIM Darate haiM usako khAte hI haiM, vaise koI zAstrajJa to hai kintu kaSAya aura indriyoM ke AdhIna hai to use koI nahIM mAnatA hai / / 1407 / / indriya aura kaSAyase pIr3ita puruSa zAstrajJa hokara bhI cAritrameM pravRtti nahIM karatA / ThIka hai ! jisake paMkha kaTe haiM aisA pakSI kyA kabhI AkAzameM ur3a sakatA hai ? // 1408 / / bahuta sArA jJAna hai kintu vaha kaSAya aura indriyoMse daNita hai to naSTa ho jAtA hai, jaise mizrI sahita bhI dUdha hai kintu viSa mizrita hai to vaha zIghra hI naSTa hotA hai / / 1409 // kaSAya aura indriyoMse dUSita huA jJAna kevala paropakArake liye hai, jaise gadhe ke dvArA DhoyA gayA caMdana khudake upakArake liye hotA hai kyA? nahIM hotaa| arthAta gadhA caMdanakA bhAra DhotA hai to usako caMdanakI sugaMdhikA jJAna nahIM honese khudako kucha bhI lAbha nahIM hai / usIprakAra bahuta se zAstroMkA jJAna hai kintu kaSAyAdise yukta hai vaha jJAna apane khuda AtmAke liye kucha bhI hitakArI nahIM hai, usa jJAna se anya vyakti bhale hI kucha Atma bodha kara leve kintu kaSAya honese khudakA hita nahIM ho pAtA / / 1410 // kaSAya aura indriyoMke viSayoMse yukta puruSakA jJAna padArthoke svarUpako prakAzita nahIM karatA, jaise rAtri meM dIpaka jala rahA hai kintu jisane netra baMda kara rakhe haiM. usako vaha padArthoMko dikhAne meM samartha nahIM hotA hai / / 1411 / /
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 ] maraNakaNDikA bahinibhRtaveSeNa gIte viSayAnsavA / aMtaramalinaH kaMko monAniya burAzayaH / / 1412 // ghoTakoccAratulyasya kimantaH kupitAsmanaH / buSTasya bakaceSTasya kariSyati bahiH kriyA // 1413 // matA bahiH kriyAzuddhirantamalavizuddhaye / bahirmalakSayenaiva taMbulo'ntaviMzodhyate // 1414 // aMtaH zuddho bahiH zuddhinizcitA jAyate yataH / bAhya hi kurute doSamantardoSaM vinA kutaH // 1415 // kaSAya aura indriyake vaza humA sAdhu bAhara meM nagna digaMbara vezayakta hotA hai kintu usakA baha vega chalabharA hai, usa chala veSa dvArA vaha sadA viSayoMko grahaNa karatA hai| vaha aMdarameM to kaSAyase malina hai / jaise agalA nAharase epheda hai kintu aMdarameM malina khATe abhiprAya yukta ho machaliyoMko grahaNa karatA hai-khAtA hai // 1412 / / jaise ghor3e ko lIda bAharase cikanI aura aMdara gaMdI sar3I rahatI hai, usase kyA lAbha ! vaise jo sAdhu duSTa aura baguleke samAna ceSTA karatA hai usakI bAharI pratikramaNa Adi kriyAyeM kyA karegI ? kucha bhI nahI / bhAva yaha hai ki bagulA bAhara meM sapheda hai kintu machalo khAtA hai vaise koI sAdhu bAhara meM kucha kriyAyeM pratikramaNa Adiko kare kintu kaSAyAdise aMdarameM malina hai to usakI vaha kriyA kucha bhI kAryakArI nahIM hai / / 1413 / aMtaraMga malako vizuddhike liye bAhya kriyAzuddhi upayogI mAnI jAtI hai / kintu kevala bAhya kriyA zuddhise kArya nahIM hotA jaise cAvalakA kevala bAhara kA chilakA nikala jAya to uttane mAse yaha zuddha nahIM mAnA jAtA / arthAt cAvalakI zUddhi karane ke liye bAhya tuSa aura aMdarakI lalAI donoM nikAlane hote haiM / usameM krama yaha hai ki pahale bAhya tuNa nikAlate haiM aura phira aMdarakI lAlimA nikAlate haiM / aise hI sAdhuoMko bAhya kriyA zuddhi anazana Adi hai aura aMtaraMga zuddhi vinayAdi evaM kaSAyarahita bhAva prAdi haiM / kramase prathama bAhya kriyA zuddhi hotI hai punaH aMtaraMga zuddhi / yadi aMtaraMgakI zUddhi nahIM hai to bAhya kriyA zuddhi vyartha hai / / 1414 / /
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 406 bahiH zuddhiryato niyatAH sara yate / nAMtaH kopavimuktana bhRkuTi: kriyate bahiH / / 1416 / / chaMda-indravatrAyatra prayAnti sthiti janmapaddhostaddahyate yaha dayaM kssaayH| kASThaM hutArzariva tIvatApaste kasya kurvanti na duHkhamunam // 1417 / / chaMda-zAlinIyo poSyaMte duHkhAnapravINAsteSAM pIDAM ye vadante durantAm / bhImAkArA dhyAdhayo vA pravAH saMtyakSAH kasya te na kSayAya // 1418 // // iti sAmAnyAkSa kaSAya doSAH / / ye rAmAkAmabhogAnAM prapaMcena nirUpitAH / prakSANAmapi te doSA draSTavyAH sakalAH sphuTam // 1416 / / aMtaraMga zuddhi honepara niyamase bAhya zuddhi hotI hai kyoMki bhItarameM doSa hue binA bAharameM doSa kahAMse karegA ? arthAt aMdarameM kaSAyabhAva hogA to bAhara meM asatya bhASaNa Adi doSa karegA anyathA nahIM / isaliye aMtaraMga pariNAma nirmala karanA cAhiye // 1415 // kyoMki aMdarakI zuddhiko pahicAna bAhya zuddhi hai jo aMtaraMgameM kopase rahita hai vaha puruSa bAhara meM bhauMha Ter3hI nahIM karatA hai / / 1416 // jahAMpara saMsArakI sthiti aura janmakI vRddhi hotI hai, jina kaSAyoMke dvArA hRdaya aisA saMtapta kiyA jAtA hai jaise ki tIna tApa vAle agni ke dvArA kASTa saMtapta kiyA jAtA hai / aisI ye kaSAyeM kisako bhayaMkara duHkha nahIM detI ? sabako hI duHkha kAraka hai / / 1417 / / duHkha dene meM pravINa aise azubha karma jinake dvArA puSTa kiye jAte haiM, una azubha karmako karanevAle vyaktiyoMko jo duraMta pIr3A pahuMcAte haiM / jo utpanna hue bhayaMkara rogoM ke samAna haiM ve indriyoM ke viSaya kisakA nAza nahIM karate? sabakA nAza karate haiM // 1418 / / jo pahale strI aura kAma bhogoMke doSa kahe haiM ve saba hI doSa indriyoMke viSayoM meM hote haiM aisA nizcaya karanA cAhiye / / 1416 / /
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 ] marakaNDikA madhuliptAmaserghArA tIkSNAM leDhi sa mUDhadhIH / iMdriyArthaM sukhaM bhukte yo lokadvayaduHkhadaM ||1420 // yathAkramam rUpazabda rasasparzagaMdhA saktA pataMga mRgamIne bhabhramarAH pralayaM 1 / / 1421 / / gatAH rUpazabvarasasparza gaMdhAnAM yadi hanyate / ekaikena tadA kasya saukhyaM paMca niSeviNAm // 1422 // isaprakAra sAmAnya rUpase indriya aura kaSAyoMke doSa kahe haiM / aba vizeSa rUpa se indriyake doSa dasa zlokoM dvArA kahate haiM- vaha mUrkhabuddhi talavAra kI zahada lipaTI painIdhArako cATatA hai jo ki isa loka aura paralokameM duHkhadAyI aise indriyoMke viSayoMko sukha mAnakara bhogatA hai| zahada lipaTI talavArako cATanevAlA jaise tatkAla kiMcita mIThekA sukha anubhava karatA hai kintu jIbha kaTanepara mahAduHkha hI pAtA hai vaise indriyoMke bhoga kiMcit sukhakara pratIta hote haiM kintu ve ubhayaloka meM duHkhadAyI hI hote haiM / / 1420 // doSakakA camakIlA rUpa dekhane meM Asakta pataMga jalakara naSTa hotA hai isIprakAra yathAkramase zabda, rasa, sparza aura gaMdha meM Asakta hue mRga, mIna, hAthI aura bhramara ye nAzako prApta hote haiM / / 1421 // bhAvArtha-vyAdhake bAMsurIkA madhura zabda sunakara hiraNa usake jAla meM phaMsakara naSTa hote hai / vorake jAla meM lage hue khAdya meM Asakta huI machaliyAM usI jAla meM phaMsakara mara jAtI haiN| sallako vanameM svacchaMda vicaraNa karanevAlA hAthI nakalI hathinI kA sparza karanekA icchuka hotA huA garttameM girakara bhUkha-pyAsa AdikA mahAduHkha bhogatA huA nakalI hathinIko banAnevAle vyaktike vazameM A jAtA hai / kamalakI sugaMdhimeM Asakta bhramara usI kamalameM baMda hokara mara jAtA hai / jaba rUpa, zabda, rasa, sparza aura gaMdha ina pAMca viSayoM meM se eka-eka viSayakA sevana karane se ye pataMga Adi prANI naSTa ho jAte haiM to phira pAMcoM hI indriya viSayoMkA sevana karane vAloMko kaunasA sukha hogA ? arthAt una jovoMko sukha alpa bhI nahIM hogA ulTe mahAduHkha hI hotA hai / / 1422 /
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra saracyAM gaMdhamitrAkhyo ghrANeMdriyavazaM gataH / viSaprasUnamAnAya vipadya narakaM gataH // 1423 // punitA pAratIne yanmAragItiH / matA gaMdharvasApi prAsAdApatitA satI // 1424 // gaMdhamitra nAmakA rAjA eka ghrANendriya mAtrake vaza meM hokara viSNaile puSpako sUcakara sarayU nadI meM marakara naraka meM gayA thA / / 1423 / / gaMdhamitra kI kathAayodhyAke nareza vijayasenake do putra the, jayasena aura gaMdhamitra | eka dina rAjAne bar3e putra jayasenako rAjA evaM choTe putrako yuvarAjakA pada diyA aura svayaM muni dIkSA lekara banameM cale gaye / gaMdhamitrako yuvarAjapada acchA nahIM lagA, usa anyAyIne aneka kUTanIti dvArA jaya senako rAjyase cyuta kara diyaa| isase jayasena bhI kupita huA aura gaMdhamitrako mArane kA vicAra karane lgaa| gaMdhamitra vividha prakArake phUloMko sUcane meM sadA Asakta rahatA thA / eka dina rAniyoM ke sAtha vaha sarayU nadImeM jalakrIr3A kara rahA thA / jayasenane maukA pAkara nado ke pravAhameM UparakI orase bhayaMkara viSa jinameM chir3akA gayA hai aise phaloMko chor3a diyaa| gaMdhamitrane una phaloMko sUghA, usase vaha tatkAla prANa rahita huA aura ghrANendriya ke viSaya sugaMdhiko Asaktike kAraNa narakagatimeM utpanna huaa| isaprakAra eka ghrANendriyake viSayake doSase rAjA mahAduHkhako prApta huA thaa| ___kathA samApta / pATalIputra nagarImeM paMcAla nAmake gAyanAcArya ke madhura gotase mohita huI gaMdharvadattA nAmako strI mahala se girakara mara gayI thI / / 1424 / / gaMdharvadattA ko kathApATalIputrake narezakI gaMdharvadattA nAmakI anidya sudarI rAjakanyA thI vaha mAna vidyA mahAnipuNa tho usane pratijJA kI ki jo mujhe gAyana kalAmeM jItegA use maiM varUgo / bahuta se rAjakumAra usakI sudaratAse AkRSTa hokara Aye kintu koI usa kanyAko jota nahIM sakA / eka dina bahuta dUra dezase eka gAna vidyAkA paMDita paMcAla
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 marAkaNDikA martyamAMsarasAsaktaH kAMpilyanagarAdhipaH / rAjyabhraSTomRtaHprApto bhImaH zvabhramuruvyathAm // 1425 / / nAmakA saMgItAcArya apane pAMcasau ziSyoMke sAtha usa nagarImeM aayaa| rAjakanyAkI pratijJAse vaha paricita huaa| usane rAjAse kahA ki ApakI kanyA gAna vidyA meM catura hai maiM bhI isa vidyAse paricita huuN| maiM ApakI putrIkA gIta-saMgIta sunane kA icchuka huuN| isatarahakI yuktise usane gaMdharvadattAke mahalake pAsa apanA nivAsa sthAna prApta kiyA / madhya rAtrike anaMtara zAMta vAtAvaraNameM vINAke jhaMkArake sAtha usane sumadhura gAna prAraMbha kiyA / gaMdharvadattA gaharI nIMdameM so rahI thI, dhIre-dhIre usake karNa pradeza meM saMgItako lahariyAM pahuMcI aura sahasA vaha uThI / saMgItakI dhvanine usako aisA AkRSTa kiyA ki yaha vebhAna ho jidharase vaha madhura zabda ArahA thA, udhara daur3akara jAne lagI aura usakA para cUka jAnese mahalase girakara mRtyuko prApta huI / gaMdharSadattA ko kathA samApta / kAMpilya nagarakA rAjA bhoma manuSya ke mAMsarasakA bhakSaka banakara rAjyase bhraSTa huA aura marakara narakako mahA vedanAko prApta huA thA // 1425 / / bhoma rAjAkI kathAkAMpilya nagarakA zAsaka rAjA bhIma thA vaha durbuddhi mAMsa bhakSI hogyaa| naMdIzvara parvameM use mAMsakA bhojana nahIM milA to usane rasoiyeko kahA ki kahIMse mAMsa laao| rasoiyA idhara-udhara khojakara jaba mAMsako nahIM prApta kara sakA to zmazAnase mare bAlakako lAkara usakA mAMsa rAjAko khilAyA / rAjA tabase naramAMsakA lolapI hogayA / rasoiyA usake liye galI-galo meM ghUmakara choTe-choTe baccoMko kucha miThAI dekara ikaTThA karatA aura chalase eka bAlakako pakar3akara mAra detA thA aura usakA mAMsa rAjAko khilAtA / nagarameM caMda dinoM bAda isa kukRtyakA bhaMDAphor3a huA aura nAgarikoMne rAjA tathA rasoiyeko dezase nikAla diyaa| donoM pApo jaMgala meM ghUmane lge| rAjAne bhUkhase pIr3ita ho rasoIyeko mArakara khA liyA / aMta meM vaha pApI narabhakSaka vAsudeva dvArA mArA gayA aura apane pApakA phala bhoganeke liye narakameM phuNcaa| kathA samApta /
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 413 anuziSTi mahAdhikAra suvegastaskarI dono rAmArUpaviSaktayoH / bANaviddha kSaraNo mRtvA prapeve nArakoM purIm // 1426 // suvega nAmakA cora striyoMke manohara rUpa dekhane meM Asakta hokara bANoMse viddha hokara mara gayA aura nAraka purIko prApta huA thA / / 1426 / / suvega corakI kathAmahila nAmake nagara meM eka bhatR mitra nAmakA zreSTho putra rahatA thA, usako patnI kA nAma devadattA thA / vasaMta RtukA samaya thA seTha bhartR mitra apane aneka mitroMke sAtha vasaMtotsavake liye banameM gayA thaa| vahAMpara vasaMtasena nAmake mitrane bANa dvArA Amra maMjarIko tor3akara apanI patnIke karNAbhUSaNa pahanAye use dekhakara devadattAne apane pati bhartR mitrase kahA-he prANanAtha ! Apa bhI bANa dvArA maMjarI tor3akara mujhe dIjiye / bhartR mitrako bANa vidyA nahIM AtI thI ataH vaha use maMjarI nahIM de sakA use bahuta lajjA Ayo / bhartR mitrane mana meM nizcaya kiyA ki mujhe bANa vidyA avazya sokhanI hai / meghapura nAmake nagarameM dhanurvidyAkA paMDita rahatA thA, usake pAsa jAkara bhartR mitrane bahutase rana dekara tathA usako sevA karake bANa vidyAmeM atyaMta nipuNatA prApta kI / punazca usa nagarake rAjAko kanyA meghamAlAko caMdraka vedya praNameM jItakara usake sAtha vivAha kiyaa| donoM sukhapUrvaka rahane lge| kisI dina bharI mitrake gharase samAcAra Anese usane rAjAse vidA lo / rAja vaibhavake sAtha rathameM savAra ho meghamAlA evaM bhartR mitra mahila nagarako ora jA rahe the| rAstemeM banameM bholoMko pallI AyI / vanameM Agata pathikoMko lUTanA hI una bholoMkA kAma thA unakA saradAra suvega nAmakA thA / suvega meghamAlAkA manohara rUpa dekhakara mohita huA aura usakA apaharaNa karane ke liye yuddha karane lagA / meghamAlA usakA mana yuddhase vicalita karane ke liye usako tarapha jAne lgo| suvega usake rUpako dekhane lagA itane meM bhartR mitrane bANa dvArA usake donoM netra naSTa kara diye usase suvega ghAyala ho mRtyuko prApta huA / bhata mitra meghamAlAke sAtha nirvighnarUpase apane nagara meM pahuMca gayA / isa prakAra suvega netrendriyake viSayameM Asakta hokara mRtyuko prApta huaa| kathA samApta /
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 ] maraNakaNDikA gopAsaktA sutaM hatvA nAsikyanagare mRtA / pApA gRhapaterbhAryA duhitrA mAritA satI / / 1427 // chaMda - rathoddhatA du:khadAnanipuNA niSevitAH sparzarUparasagaMdhanisvanAH / durjanA iva vimohya mAnavaM yojayaMti kupathe prathIyasi / / 1428 // nAsikya nagara meM eka seThako pApI patnI gvAlemeM Asakta thI usane apane pApa ko chipAne ke liye putrako mArA, isa kRtya se kupita huI khudako putrI dvArA svayaM bho mArI gayI / / 1427 // gopameM Asakta nAgadattAkI kathA -- nAsikya nagara meM sAgaradatta seThakI seThAnI nAgadattA thI usake do saMtAneM thIM, zrIkumAra aura zrISeNA / seThAnI apano gAyeM carAnevAle naMda nAmake gvAlepara Asakta yI / usane to paradA DAlA punaH putrako mAranemeM bhI udyata huI / putra pahalese apanI mAtAke kukRtya se atyaMta duHkhI thA / usane mAtAko bahuta kucha samajhAyA bhI kintu usa pApinIne ulTe use mAranekA nizcaya aura bhI dRr3ha kiyaa| kisI dina vaha apane yAra naMdako kaha rahI thI ki tuma zrIkumAra putrako mAra ddaalo| isa rahasyako putrI zrISeNAne sunA aura bhAIko sAvadhAna kiyaa| gAya carAneko eka dina mAtAne gvAleko na bhejakara putrako bhejA putra samajha gayA ki Aja dhokhA hai / vaha jaMgalameM jAkara apane vastra eka lakar3Ike ThUMThako pahanAtA hai aura svayaM chipa jAtA hai / pIchese gvAlA Akara ThUTha ko kumAra samajhakara bhAlA mAratA hai ki itane meM kumAra usI bhAse naMda gvAleko mauta ke ghATa utAra detA hai| ghara meM Anepara nAgadattA pUchatI hai ki naMda kahA~ hai ? putra uttara detA hai isa bAtako to yaha bhAlA jAnatA hai / nAgadattA samajha jAtI haiM ki apane yArakI mRtyu ho cukI hai| krodhameM A vaha pApino mUsalase zrIkumArakA mastaka phor3a deto hai / putrI zrISeNA itane meM Akara usI mUsalase nAgadattA mAtAko mAra detI hai isaprakAra vaha pAvatI parapuruSa Asakta nAgadattA sparzanendriyake viSaya meM Asakta hokara sarva kuTu bakA nAzakara narakagAminI huii| kathA samApta / jisaprakAra durjanoM kI saMgati karanevAleko durjana loga mohita karake bar3e bhArI khoTe mArga- vyasana Adi meM phaMsA dete haiM, usaprakAra duHkha denemeM nipuNa aise sevana kiye
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 415 chaMda-rathoddhatAagnineva hRSayaM pradAte muhyate nu viSayaviktitaH / tatkathaM viSayavairiNo janAH poSayanti bhujagAnibAdhamAn // 1426 / / itiiMdriya vizeSa doSAH / aratyacicaH karAlena zyAmalIkRtavigrahaM / prasvidyati tuSAre'pi tApitaH kopalinA // 1430 // prabhASyA bhASate bhASAmakRtAM kurute kriyAm / kopanyAkulito jovo prahAta iva kampate // 1431 // no rUpa, gama, goranda ganuSyako bar3e bhArI kugatike mArga meM lagA dete haiN| arthAt ina rUpAdi viSayoM meM phaMsA huA prANI naraka Adi kugatimeM jAkara mahAduHkha bhogatA hai / / 1428 / / zaktihIna puruSakA hRdaya viSayoMke dvArA mohita hotA aura atizaya rUpase jalatA hai mAno agnike dvArA hI jala rahA ho / aise viSayarUpI bairiyoMko jo ki sarpake samAna adhama-nIca haiM unako loga kase puSTa kara sakate haiM ? nahIM kara sakate ||1426 / / indriya doSoMkA varNana pUrNa huaa| aba kopake doSa batalAte haiM arati rUpI cinagAriyoMse jo vikarAla hai aise kopa rUpa agnike dvArA jisakA zarIra nIlA kAlA kara diyA gayA hai eva tapAyA gayA hai aisA puruSa himakAla meM bhI pasInese bhoga jAtA hai arthAt jaba vyaktiko krodha AtA hai usakI AMkheM, mukha Adi lAla kAle ho jAte haiM sArA zarIra gusse ke mAre tapa jAtA hai aura use pasInA Ane lagatA hai // 1430 / / kopase vyAkulita huA jIva jo bhASA nahIM bolanI cAhiye usako bolane lagatA hai, jo kArya nahIM karanA cAhiye use karane lagatA hai aura grahase poDita hAke samAna kAMpane lagatA hai / / 1431 / /
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 ] maraNa kaNDikA frelokalitAloko raktastabdhIkRtekSaNaH / tadaSTAdharo kuSTo jAyate rAkSasopamaH / / 1432 / / zrAdadAno yathA lohaM paravAhAya kopataH / svayaM pravahyate pUrvaM paravAhe vikalpanam || 1433 / / vidhAnastathA kopaM paraghAtAya mUDhadhIH / svayaM nihanyate pUrvamanyaghAto vikalpyate || 1434 / / AdhAraM puruSaM hatvA pApaH kopaH palAyate / pradA janakaM kaSTaM vahniH kiM nopazAmyati / / 1435 / / zatrUpakArAdroSo yaH sthabaMdhUnAM ca zokakRt / sthAnaM kulaM balaM krodhaM hatvA nAzayate naram / / 1436 // bhauheM car3hAkara lalATameM jisake tribali par3I hai aisA vaha krodhI lAla aura stabdha kara liyA hai netroMko jisane aisA huA dAloMse oThoMko cabAne lagatA hai aura isataraha vaha sAkSAt rAkSasake samAna duSTa bana jAtA hai / / 1432 || jisaprakAra koI puruSa gusse se parako jalAne ke liye garama loheko grahaNa karatA huA pUrva meM svayaM hI jala jAtA hai, anya vyakti jale cAhe na jale isameM donoM vikalpa saMbhava haiM / / 1433 / / usIprakAra koI mUr3ha buddhi puruSa parakA ghAta karane ke liye koko karatA huA prathama svayaM hI ghAtako prApta hotA hai anyakA ghAta to hone athavA na hove / / 1434 / / yaha pAparUpa kopa apane AdhAra svarUpa puruSako naSTa karake phira svayaM bhAga jAtA hai / ThIka hai ! dekho ! agni apaneko utpanna karanevAle lakar3oko jalAkara kyA zAMta nahIM hotI ? hotI hai / arthAt agni lakar3I se utpanna hokara lakar3Iko jalAtI hai aura phira Apa zAMta hotI hai-bujha jAtI hai, vaise jIvameM krodha utpanna hokara jIvako naSTa karatA hai - pApabaMdha karAtA hai aura phira khuda samApta hotA hai / / 1435 / / yaha jo roSa hai vaha zatrukA upakAra aura svajanoMko zoka karAnevAlA hai, yaha sthAna, kula, balako naSTa karake antameM manuSyakA bhI nAza karA detA hai / / 1436 ||
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra guNAguNo na jAnAti baco alpati niSTharaM / naro raudramanA ruSTo jAyate nArakopamaH / / 1437 // dhAnya kRSIvalasyeva pAvakaH klezato'jitam / dhAmanyaM ploSate roSaH kSaNena pratino'khilaM / / 1438 / / yathavograviSaH sarpaH kuDo varbhatRNAhataH / nirviSo jAyate zIghra niHsAro'sti tathAyatiH // 1436 // bhAvArtha-yaha krodha zatrukA upakAra karatA hai, kyoMki jaba manuSya kruddha hotA hai taba usake zatruko AnaMda AtA hai yaha isItaraha krodha karatA rahe aiso zatrukI bhAvanA rahatI hai, krodhI puruSake svajana duHkhI rahate haiM kyoMki vaha unheM gusse meM Akara kaSTa pahuMcAtA hai / krodhase apanA sthAna yA pada naSTa hotA hai-krodhIko apane ucca padase ayuta honA par3atA hai, krodhase zarIra AdikA bala aura kula bhI naSTa hotA hI hai| Arogya zAstrakA kahanA hai ki krodhase aneka roga hokara zarIra balahIna bana jAtA hai aura krodhI kugatimeM jAkara apanA bhI nAza kara DAlatA hai| isataraha krodhake doSa jAnanA cAhiye / Age aura bhI kahate haiM--- ruSTa puruSa atyaMta krUra pariNAma vAlA ho jAtA hai, vaha guNa avaguNako nahIM jAnatA, niSThura vacana bolatA hai, isataraha nArako jIvake samAna bana jAtA hai // 1437 / / jaise bar3e muzkilase utpanna kiye gaye kisAnake dhAnyako agni kSaNamAtrameM jalA detI hai, vaise roSa vratI puruSake akhila zrAmaNya dharmako kSaNamAtrameM jalA detA hai-- naSTa kara detA hai / / 1438 / / jaise ugra viSavAlA sarpa tIkSNa DAbha jAtike taNase pIr3ita hove to krodhase usa DAbha tRNako khA DAlatA hai kintu usase usake aMdarakA viSa bAhara ubala par3atA hai aura isataraha zIghra hI vaha niHsAra ho jAtA hai, usIprakAra yati krodhake kAraNa niHsAra ratnatraya rahita ho jAtA hai / / 1436 / /
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 ] maraNakaNDikA surUpo'pi naro ruSTo jAyate markaTopamaH / kopopAjilapApazca virUpo janmakoTiSu // 1440 // dveSyo janaH prakopena jAyate vallabho'pi san / akRtyakArigaratasya hazcali visaM yazaH // 7 // kupitaH kurute mUDho bAMdhavAnapi vidviSaH / paraM mArayate tairvA mAryate mriyate svayam // 1442 // ruSitaH pUjanIyo'pi maMDalo cApamanyate / samastaM lokavikhyAtaM mAhAtmyaM ca palAyate / / 1443 / / kRtvA hiMsAnRtasteya karmANi kupito ythaa| sarva hiMsAnatasteyadoSamApnoti nizcitam // 1444 // __ suMdara manuSya bhI krodhita honepara baMdara jaisA mukhavAlA lagatA hai aura usa krodhake dvArA utpanna hue pApake kAraNa karor3oM janmoMmeM kurUpa badasUrata bana jAtA hai / / 1440 / / kopa karane se atizaya priya manuSya bhI apriya bana jAtA hai, vaha krodho akRtya ko karane lagatA hai isase usakA phailA huA yaza naSTa ho jAtA hai ||1441 / kupita huA mar3ha pUruSa apane baMdhujanoMko bhI zatru kara detA hai, krodhI dUsare ko bharavA DAlasA hai yA zatru bhAvako prApta hue una bAMdhavoM dvArA mArA jAtA hai athavA krodhavaza khuda hI mara jAtA hai / / 1442 / / pUjanIya puruSa bhI kruddha huA kutte ke samAna tiraskRta hone lagatA hai aura usakA sarva lokameM prasiddha mAhAtmya naSTa ho jAtA hai // 1443 / / / Rddha puruSa hiMsA, jhUTha, corI Adi pApa kriyAko jisataraha karatA hai, usa pApa kriyAse pApa baMdha hokara Age usako ve hiMsA, jhUTha aura coroke doSa nizcita hI prApta hote haiM 111444 // vizeSArtha-krodha meM Akara mAnaba yahAM para kisokI hiMsA karatA hai, jhuTha bolatA hai aura parakA dhana curAtA hai isase ghora pApa baMdha hokara jaba vaha pApa udayameM AtA hai taba anya loga usakI hiMsA karate haiM, use mAra DAlate haiM, usake sAtha asatya
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 416 anuziSTi mahAdhikAra dvIpAyanena niHzeSA dagdhA dvArAvatI ruSA / pApaM ca dAruNaM vagdhaM tena durgatibhItidam / / 1445 // ||iti kopH|| jAtilpakulezvaryavijJAnAjJAtapobalaH / kurvANo'haMkRti nIcaM gotraM badhnAti mAnavaH // 1446 / / vyavahAra karate haiM aura usakA dhana bhI corI meM calA jAtA hai / isataraha krodhase aneka bhavoM meM duHkha bhogane par3ate haiM / dvIpAyana munine krodha meM Akara saMpUrNa dvArAvatI nagarIko jalA DAlA thA vaha dAruNa pApa karake svayaM jalA aura usa pApase bhayaMkara durgatimeM gayA / / 1445 / / dvIpAyana muniko kathAsoraTha deza meM prasiddha dvArikA nagarI thii| isameM baladeva aura kRSNa nArAyaNa rAjya karate the| kisI dina donoM balabhadra nArAyaNa bhagavAn neminAthake darzanake liye samavasaraNameM gaye / dharmopadeza sunaneke anaMtara balabhadrane prazna kiyA ki yaha dvArikA kabataka samRddhazAlI rahegI / divya dhvanimeM uttara milA ki bAraha varSa bAda zarAbake kAraNa dvIpAyana dvArA dvArikA bhasma hogo evaM jaratkumAra dvArA zrI kRSNakI mRtyu hogii| isa bhAvI durghaTanAko sunakara sabhoko duHkha huaa| bahutase dIkSita hue / dvaupAyaname bhI munidokSA grahaNakara dUra dezameM jAkara tapasyA kI / dvArikAko saba zarAba vana meM DAlo gayo / bAraha varSa meM kucha dina zeSa the / dvopAyana muni nagarake nikaTa Akara dhyAna karane lage / bahuta se yaduvaMzI rAjakumAra vana krIr3Ake hetu gaye the, vahAM tRSAse pIr3ita hokara zarAba mizrita pAnIko unhoMne pI liyA aura unmatta ho gaye, pAsameM dvIpAyana muniko dekhakara ve kumAra unako pattharoMse mArane lage / muniko krodha AyA aura unake kaMdhese taijasa putalA nikala gayA, usa tejasa putalese samasta dvArikA bhasma ho gyii| dvIpAyana bho bhasma hue aura kugatimeM cale gaye / kathA samApta / mAna kaSAyake doSa jAti, rUpa, kula, aizvarya, vijJAna, AjJA, tapa aura balake dvArA ahaMkAra karane vAlA mAnava nIca gotrakA baMdha karatA hai / / 1446 / /
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 ] maraNavANDikA dRSTvAtmanaH paraM hInaM mo mAnaM karoti nA / dRSTvAtmano'dhikaM prAjJo mAnaM mucati sarvathA // 1447 / / dveSa kaoNla bhayaM baraM yuddha duHkhaM yazaH kSatim / pUjAbhrazaM parAbhUti mAno lokadvaye'stutaH // 1448 // sarve'pi kopino doSA mAnanaH sati nizcitam / mAnI hiMsAnatasteya maithunAni niSevate // 1446 / / nirmAno labhate pUjAM duHkhaM gaImapAsyati / koti sAdhayate zuddhAmAspadaM bhavati zriyAm / / 1450 / / jo murkha hotA hai vaha anya vyaktiko apanese hona dekhakara (kala, bala, rUpAdime hona) abhimAna karatA hai aura prAjJa puruSa hai vaha anya vyaktiko apanese kala Adise adhika dekhakara mAnako sarvathA chor3a detA hai / / 1447 / / bhAvArtha-murkha puruSa dUsare vyaktiko kula rUpa Adise hIna dekhakara ghamaMDa karane laga jAtA hai ki dekho ! maiM bahuta bar3e kulakA hUM yaha to nIcakulI hai tuccha hai ityAdi / kintu buddhimAna puruSa apane se kulahInako dekhakara abhimAna karanA chor3a detA hai vaha vicAra karatA hai ki aho ! caurAso yoniyoM meM paribhramaNa karate hue maiMne bhI anaMta bAra nIca kula hI pAyA hai, kAka tAlIya nyAya se aba kulavaMta ho gayA to isakA kyA garva ! tathA buddhimAna puruSa apane se adhika uccakulIna kisI vyaktiko dekha kara bhI socatA hai ki isa saMsAra meM ekase eka bar3hakara kulabAna guNavAna puruSa hote A rahe haiN| isa vyaktine pUrva meM sukRta kiyA hai mereko apane kulakA abhimAna nahIM honA cAhiye dekho ! yaha puruSa kitanA kula vAn hai ityAdi vicAra dvArA buddhimAna puruSa apane pariNAmako garva rahita karatA hai / . garva yukta manuSya dveSa , kalaha, bhaya, vaira, yuddha, duHkha, yazakA nAza, AdarakA nAga tathA parake dvArA tiraskAra itane doSoM ko prApta karatA hai vaha ubhaya-loka meM niMdya ho jAtA hai / / 14481 krodhI puruSake jo doNa batAye haiM ve sabho mAnI puruSake niyamase hote haiN| mAnI hiMsA, jhUTha, corI aura maithuna rUpa pApa kriyAkA sevana karatA hai // 1449 / /
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTa mahAdhikAra mArdavaM kurvato jantoH kazcanArtho na hIyate / saMpadyate paraM sadyaH kalyANAnAM paraMparA / / 1451 / / chaMda-upajAti mAnena sadyaH sagarasya putrA mahAbalAH SaSTisahasra saMkhyA: / rahena bhinnAH kulizena tuMgA gharAvareMdrA iva bhUrisatvAH / / 1452 / / // itimAna doSaH // [ 421 mAna rahita puruSa Adarako prApta karatA hai vaha duHkhakArI garvako sadA dUra karatA hai, garvakA apane meM praveza nahIM hone detA, vaha nirmala kIrtiko siddhi kara letA hai aura aMta meM mokSa lakSmIkA sthAna bana jAtA hai arthAt mokSako prApta karatA hai / / 1450 / / mAnakA abhAva hokara jo svAbhAvika mArdava bhAva jovameM pragaTa hotA hai, usa mArdava dharmakA pAlana karanevAle jIvake kucha nukasAna nahIM hotA hai ulaTe mArdava dharma dvArA to abhyudaya zrAdi kalyANoMkI paraMparA tatkAla prApta hoto hai / / 1451 / / sagara cakravartIke sATha hajAra saMkhyA pramANa mahAbalazAlI putra mAna dvArA tatkAla naSTa ho gaye the jaiseki U~ce bahuta sattva- majabUtI vAle parvatarAja dRr3ha vajra dvArA cUra-cUra ho jAte haiM; vaise ve cakrI putra mAnarUpI vase mRtyuko prApta hue the / / 1452 / / sagaracakroke sATha hajAra putroMko kathA - isa avasarpiNI kAlake bAraha cakravartI me se sagara dUsare cakrI hue unake sATha hajAra putra the / ve sabhI bala vIrya parAkramake dhAraka the, una sabane milakara eka dina pitAme kahA ki hama sabako koI rAjya Adi saMbaMdhI kArya batAIye | pitAne kahA putroM ! yahA kArya karane kI kyA AvazyakatA ! sukhapUrvaka rho| kintu putroMke adhika Agraha honese cakrIne kahA- kailAza parvatake cAroM ora khAI khodakara usameM gaMgAjala bharado / saba putra prasanna hue unheM apane bala parAkramakA bar3A hI abhimAna thA / daNDa ratnako lekara khAI khodane kailAza parvatakI ora cala par3e / sagara cakravartIkA pUrva janmakA eka mitra deva huA thA vaha sagarako jinadIkSA dilAnA cAhatA thA isa viSaya meM usane pahale prayatna bhI kiye the kintu ve prayatna saphala nahIM hue the / ataH daNDa ratnase dharaNIko khodate hue una cakrI ke putroMko dekhakara cakrIko vairAgya utpanna karAne hetu usa devane apanI mAyAse saba putroMko behoza kara diyA
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraNakaNDikA vidadhAno'pi cAritraM mAyAzalyena zalyitaH / na dhRti labhate kutra zalyeneva dhanaddhikaH // 1453 // dveSamapratyayaM nidA parAbhUtimagauravam / sarvatra labhate bhAyI lokadvayavirodhakaH // 1454 // aratirjAyate mAyo baMdhUnAmapi dAraNaH / mahAntamaznute doSamaparAdhanirAkRtaH // 1455 / / (mAra diyA) jaba yaha vArtA maMtrI Adiko vidita huI taba ve atyaMta vicArameM par3a gaye ki yaha hAla cakroko kaise sunAyA jAya / phira bhI kisI bahAne se cakrI taka yaha vArtA phuNcaaii| prathama sagarane bahuta zoka kiyA kintu phira vairAgya rUpa amRta jalase zokAgni ko zAMta kara usane jainezvarI dokSA dhAraNa kara lii| aba usa mitravara devakA manoratha pUrNa huA / usane sagara munirAjakI tIna pradIkSaNA dI namaskAra kiyA aura sarva satya vRttAMta kaha diyA / sagara aba saMpUrNa moha mAyAse mukta ho cuke the unheM kucha saMtApa nahIM huaa| vairAgya tathA jJAna zaktise unhoMne apanA kalyANa kara liyaa| isaprakAra balake abhimAnake kAraNa cakrIke saba putra naSTa hogaye the / ___kathA samApta / mAyAdoSakA kathana-- __muni cAritrako pAlana karate hue yadi mAyA zalyase por3ita hai sahita hai to vaha kahIMpara bhI dhairya-sthairya-sukhako prApta nahIM karatA hai, jaise dhana saMpanna hai kintu zarIra AdimeM zalya hai to usa zalyake kAraNa pIDita vaha dhanika kahIM bhI sukha dhairyako nahIM pAtA // 1453 / / mAyAcArI vyakti dveSa, avizvAsa, niMdA, tiraskAra aura laghutA-nIcatAko sarvatra pAtA hai vaha donoM lokoMkA virodho hai arthAt donoM lokoMmeM usakA koI vizvAsa nahIM karatA athavA usako ubhayalokameM sukha nahIM milatA hai / / 1454 // mAyAvo puruSa sabako apriya lagatA hai vaha baMdhujanoMko bhI duHkhadAyI pratIta hotA hai, vaha aparAdha rahita honepara bhI mahAdoSI mAnA jAtA hai athavA mAyAke kAraNa vaha mahAdoSako prApta ho jAtA hai / / 1455 / /
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 423 ekAsatyasahasrANi mAyA nAzayate kRtA / muhartena tuSANoSa nityohagavidhAyinI // 1456 / / mitrabhede kRte sadhaH kArya nazyati maayyaa| viSamimiva kSoraM samAyaM nazyati vratam // 1457 // straMgapaMDhatvatarazca nIcagotraparAbhavAH / mAyAdoSeNa labhyate puMsA janmani janmani // 1458 / / yaH krodhamAnalobhAnAmAvirbhAyosti mAyinaH / saMpadyante'khilA doSAstatasteSAmasaMyamam // 1456 // saptavarSANi ni:zeSa kumbhakAreNa kopinaa| bhasmitaM bharatagrAmazasyaM prAptena vaMcanAM // 1460 // eka mAyAcArI karanepara usake dvArA hajAroM satyakA nAza ho jAtA hai| yadi usa mAyAcArako bAra bAra kiyA jAya to zarIrameM praviSTa kAMTA yA saloke samAna nitya hI udvega--saMtApako karatI hai / / 1456 / / mAyAke dvArA mitrakA bheda ho jAtA hai arthAt apane sAtha mAyA chala kiyA jA rahA hai yaha dekhakara mitrajana tatkAla mitratAko chor3a dete haiM aura mitrakI sahAyatA samApta honepara saba kArya samApta ho huA samajhanA cAhiye / usa mAyAcAra yukta pAlana kiyA vrata viSase mile dUdhake samAna naSTa ho jAtA hai / / 1457 / / mAyA doSase isa jIvako bhava bhabameM strI paryAya, napusakatva, tiryaMca paryAya, nIca gotra aura parAbhava prApta hotA hai / / 1458 / / mAyAvIke krodha, mAna aura lobhoMkI jisakAraNase utpatti hotI hai usa kAraNa se una jIvoMke saMpUrNa doSa utpanna hote haiM phira usase asaMyamako prApta hotA hai / bhAva yaha hai ki krodha, mAna Adi mAyAvIke avazya ho utpanna hote haiM aura jaba ye krodhAdi utpanna hue to saba hI doSa utpanna hue aisA samajhanA cAhiye kyoMki saMpUrNa doSoMkA kAraNa krodha Adi kaSAyeM haiM aura mAyAvI meM ye kaSAyeM hotI haiM aura isataraha doSoMko utpattise asaMyamako prApta hotA hI hai / / 1456 / / kupita hae kubhakArane bharata nAmake grAmameM sAta varSoM se saMcita hue dhAnyoM ko mAyAse yukta hokara bhasma kara DAlA thA / / 1460 / /
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 ] maraNakaNDikA chaMda-svAgatAdharmapAvapanikatanazastrI janmasAgaranipAtanakI / duHkha zokabhayavairasahAyA niditaM kimu karoti na mAyA // 1461 / / // iti mAyA doSaH / lobhato labhate doSaM pAtakaM kurute param / jAnote paramAtmAnaM nocamuccaM na naSTadhIH / / 1462 // mAyAvI bharata kumhArako kathAaMgaka nAmake deza meM bRhad grAmameM eka kumhAra rahatA thaa| eka dina bahutase miTTIke bartanoMko bailapara lAdakara vaha kumhAra dUsare grAmameM becane ke liye gayA gAMvake bAhara bailako khar3Akarake vaha Thahara gyaa| grAmINa loga bAlaka striyAM Adine usase ghar3e, diye, sakore Adi kharIda liye aura kumhArako bholA jAnakara kisIne usako battanoMkA mUlya nahIM diyA / usako kahA ki kala dekheMge / bAlaka usake sAtha haMsI majAka karane lge| saMdhyA ho gagI kumhArane duHkhita manase rAta pUrNa ko / rAtameM kisI ne usake baila ko bhI curA liyA / prAtaH jaba kisIne battaMnake rupaye nahIM diye taba kumhAra atyaMta kUpita ho gyaa| usane ghara-gharameM jAkara paise mAMge kintu kisIne kacha nahIM diyaa| kumhArane usa gAMva meM Aga lagAda, / sAta varSa taka dhAnyoM se bhare usa grAma ko vaha jalAtA rahA aura usase usane mahAn pApa saMcaya kiyaa| isaprakAra kroSaka vazameM hue kumhArakA ubhaya loka naSTa hogyaa| kathA samApta / yaha mAyA dharmarUpa vRkSako kATane ke liye karoMtake samAna hai janma rUpa sAgara meM girAne vAlI hai, duHkha, bhaya, zoka aura baira svarUpa avaguNa isake sahAyaka haiM, aisA kaunasA niMdya karma hai jisako mAyA nahIM karatI hai ? arthAt mAyA sarva ho niMdya kArya karatI hai / / 1461 / / mAyAdoSakA kathana samApta / lobha doSakA varNana yaha mAnava lobhase doSako prApta hotA hai vaha atyaMta prazubha pApako karatA hai| vaha naSTa buddhi vAlA vyakti parako to nIca jAnatA hai aura apaneko ucca / vaha parako kabhI ucca nahIM mAnatA / / 1462 / /
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 425 anuziSTi mahAdhikAra lobhastaNe'pi pApArthamitaratra kimucyate / mukuTAdiSarasyApi nirlobhasya na pAtakam // 1463 / / sudha pralobhayagi mAsaMtuSTaya jAyate / saMtuSTo labhate saukhyaM daridro'pi niraMtaram / / 1464 // jAyate sakalA doSA lobhino graMthatApinaH / lobhI hiMsAnRtasteyamethaneSu pravartate // 1465 / / rAmasya jAmadagnyasya gRhItvA labdhamAnasaH / kArtadhIyoM napaH prAptaH sakulaH sabalaH kSayam // 1466 // yadi tinake meM bho lobha kiyA jAya to vaha lobha pApakA kAraNa hai phira anya viziSTa dhana dhAnyAdimeM kiye gaye lobha kA to kyA kahanA ? vaha lobha to pApa baMdhakAraka hai hI / kintu jo vyakti nirlobha hai to vaha mukuTa kuDala Adiko dhAraNa kiye hue bhI hai kintu usako usa mukuTa Adi vastuke rahate hue bho pApa baMdha nahIM hotA hai / / 1463 // asaMtuSTa puruSake tIna lokakA lAbha hone para bhI sukha nahIM hotA hai aura saMtuSTa puruSa daridrI honepara bhI satat sukha ko prApta karatA hai / / 1464 / / parigraha rUpI saMtApa yukta lobhI manuSya ke sakala doSa hote haiN| lobhI vyakti hiMsA, jhUTha, corI aura maithuna ina pApoM meM pravRtta hotA hai / / 1465 / / jamadagni nAmake tApasokA putra parazurAma thA usako kAmadhenuko lubdha mana vAle kArtavIrya nAmake rAjAne haThAt grahaNa kiyA thA usase vaha rAjA apane pUre vaMzake sAtha tathA senAke sAtha naSTa ho gayA thA / / 1466 / / kArtavIryakI kathAeka vana meM jaTAdhArI tApasiyoMkA Azrama thA usameM eka jamadagni nAmakA mithyA tApasI reNukA stro evaM zvetarAma aura mahendrarAma nAmake do putroMke sAtha rahatA thA / eka dina usa vanameM hAtho pakar3aneko kArtavIrya nAmakA rAjA AyA / vaha thakakara vizrAma hetu jamadagnike kuTIke pAsa baiThA thaa| reNukA ne usako miSThAnna dvArA tRpta kiyA Azcarya yukta ho rAjAne prazna kiyA ki itanA zreSTha bhojana tuma logoMke pAsa
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 ] marara kaNDikA chaMda-upajAti lobhena lobhaH parivardhamAnodivAnizaM vahnirivendhanena / niSevyamANo malinatvakArI na kasya tApaM kurute mahAntaM / / 1467 / / iti lobhaH / iti kaSAyavizeSadoSAH // zatrusarpAnalabyAghrAH navAdhipanna kurva yaM karoti mahAdoSaM kaSAyAriH zarIriNAm // / 1468 / / isa nirjana vana meM kahA~se AyA ? reNukA ne kahA ki hamAre pAsa kAmadhenu hai usake dvArA saba kucha milatA hai, rAjAko kAmadhenukA lobha satAne lagA usane usakI yAcanA kI kintu jamadagni ne manA kiyA taba usa lobhI anyAyI rAjAne haThAt kAmadhenukA haraNa kara liyA aura jamadagniko mArakara apane nagara meM lauTa aayaa| idhara zvetarAma mahendrarAma banase IMdhana ko lekara kuTI meM pahuMce aura pitAko marA dekhakara bahuta duHkhI hogaye / donoM putra atyaMta parAkramI the / unheM devopanota zastra parazu bhI prApta thA / unhoMne kArttavIryako senA sahita naSTa kara diyA, sarva vaMza kA sarvathA nAza kara DAlA aura donoM bhAI usa rAjya ke svAmI bana gaye / isaprakAra lobha ke kAraNa kArttavIrya nareza mArA gayA aura marakara narakameM calA gayA / kathA samApta / jisaprakAra indhana se agni bar3hato hai usaprakAra lobhase lobha rAta-dina bar3hatA jAtA hai, lobhakA sevana karane se malinatA kRpaNatA Adi kalaMka doSa Ate haiM / isataraha yaha lobha kisake mahA saMtApa ko nahIM karatA ? sabako hI saMtApa karatA hai || 1467 / / lobha doSa kA kathana samApta huA / isaprakAra cAroM kaSAyoMke doSa vizeSa rUpaye kahe / saMsArI jIvoMke kaSAyarUpI zatru jisa mahAdoSako karate haiM usa mahAdoSa ko yaha manuSya rUpa zatru nahIM kara sakatA, sarpa, agni tathA vyAghra bhI usa mahAdoSako kabhI nahIM karate jisako ki kaSAya rUpI zatru karate haiM || 1468 / / jo vairAgyarUpI lagAmase rahita haiM aise kaSAya aura indriya rUpI duSTa ghor3e balavAn puruSa ko bhI doSarUpI durgama
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra / 427 kaSAyendriya duSTAzvardoSadurgeSu pAtyate / tyaktanirvedalalineH puruSo balayAnapi // 1466 / / kaSAyendriyaduSTAzvaI nirvedayaMtritaH doSadurgeSu pAtyaMte na sadhyAna kazAvazaH // 1470 // vicitravedanAvaSTAH kaSAyAkSabhujaMgamaH / naSTadhyAnasukhAH sadyo mucate vRttajIvitam / / 1471 // sadhyAnamaMtrarAgya bheSajanividhIkRtAH / na sAdhoste kSamA hatu doghaM saMyamajIvilam // 1472 / / hRSIkamArgaNAstoSNAzcitApukhAH smRtisyavAH / naraM loganu nATa vinyati subahAriNaH // 1473 // -- - ...-. sthAnoMmeM girA dete haiM / / 1469 / / kintu jinako dRr3ha vairAgyarUpI lagAmase niyaMtrita kara liyA hai, jo sad dhyAnarUpI cAbuka dvArA vazameM kara liye gaye haiM aise kaSAya aura indriyarUpo ghor3e doSa rUpI durgama sthAnoM meM nahIM girAte haiM // 1470 / / jo puruSa kaSAya aura indriya rUpI soke dvArA kATe jAnese vicitra vedanA yukta haiM ve dhyAnarUpa sukhase rahita hue tatkAla hI cAritra rUpI prANoM ko chor3a dete haiM arthAt kaSAya aura indriyoM ke nimittase cAritrase cyuta hote haiM / / 1471 / / jina kaSAya. rUpa sarpoko saddhyAna zubhadhyAna dharmadhyAna zukladhyAnarUpI maMtra aura vairAgyarUpI auSadhiyoMke dvArA biSa rahita kara diyA gayA hai, ve sarpa sAdhuke saMyamarUpI dIrgha jIvana ko haraNa karane meM samartha nahIM hote haiM / / 1472 // citArUpI pukha-paMkha jinameM lage haiM, smaraNa rUpo vega se yukta aura AtmIka sukhakA haraNa karanevAle aise indriya rUpI bANa manarUpI dhanuSa se chor3e gaye manuSyako vedha dete haiM-manuSyako ve bANa laga jAte haiM / / 1473 / / isaprakArake indriya bANoMko kaise rokA jAya kase naSTa kiyA jAya ? aisA prazna honepara kahate haiM
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 / maraNakaNDikA - hRSIkamArgaNAstIkSNA sAdhubhiSati kheTakaH / dhyAnasAyakamAdAya khaNDayante jJAnadRSTibhiH // 1474 // pramAdavapanAH sAdhu caraMtaM saMgakAnane / dhRtyupAnadvinimukta vidhyantIndriyakaNTakAH // 1475 / / prAbaddhadhatyupAnakamupayogavilocanam / kaSAyakaNTakA: sAdhUna vidhyanti manAgapi // 1476 / / kaSAyamarkaTA lolAH parigrahaphalaiSiNaH / lapanti saMyamArAmaM yogino nigrahaM vinA // 1477 // trikAla doSadA nityaM caMcalA munipuMgavaH / kaSAyamarkaTA gAvaM badhyante vRttaraabhiH // 1478 // mahopazamasatvALayAnAstrairdhatimataH / sAdhuyodhadhijoyante kaSAyendriyavidviSaH // 1476 / / . . .----... -- -- -- - -- - jJAnarUpI netra jinake pAsa haiM evaM dhaiyarUpa talavArake dhAraka sAdhunoM ke dvArA dhyAnarUpI bANa lekara ve indriya rUpI tIkSNa bANa khaMDita-naSTa kiye jAte haiM / / 1474 / / parigraharUpI vana meM dharyarUpI jatese rahita vicaraNa karane vAle sAdhuko pramAda hI hai mukha-noka jinakI aise indriya rUpI kAMTe vedha dete haiM-laga jAte haiM // 1475 // kintu jisane dhairyarUpI pAdatrANa pahana rakhe haiM aura jJAnopayoga rUpo netroMse jo saMyukta hai una sAdhu ko kaSAyarUpI kAMTe jarA bhI nahIM lagate haiM nahIM cubhate haiM / / 1476 / / parigraha rUpo phaloMko jo cAhate haiM aise kaSAya rUpI capala baMdarako yadi nigahIta nahIM kiyA jAya to ve avazya ho sAdhuoMke saMyamarUpI udyAna ko naSTa bhraSTa kara DAlate haiM-ujAr3a dete haiM / / 1477 / / tInoMkAloM meM doSako karanevAle kaSAyarUpI caMcala baMdara munijanoM dvArA cAritra rUpI rassIse kasakara bAMdha diye jAte haiM / / 1478 / / mahAna upazama bhAvarUpI zakti jinake pAsa hai jJAnarUpI zastroMse jo susajjita haiM jinhoMne dhairyarUpI kavaca pahana rakhA hai aise sAdhurUpI yoddhAoM dvArA karAyarUpI zatru jote jAte haiM / / 1476 / /
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 426 anuziSTi mahAdhikAra kaSAyAkSadviSo baddhA bhAvanAbhistapasvinA / zaMkhalAbhiriva stenA na doSaM jAtu kurvate // 1480 / / kaSAyAkSamahAdhyAnAH saMyamaprANa bhkssinnH|| adhiropya niyamyante vairAgyahaDhapaJjare // 1481 // notA tamahAvAri kaSAyAkSamataMgajAH / yazA saMtyavazAH santo baddhA vinayarazmibhiH // 1482 // kaSAyAkSagajAH zolaparikhAlaMghanaSiNaH / dhartavyAH sahasA voraMdhU tikarNapratodanaH // 1483 / / kaSAyAkSadvipA mattA duHzIlabanakAkSiNaH / jJAnAMkuvidhIyante tarasA vazavartinaH / / 1484 / / ina tapasvI janoMne kaSAyarUpI vairiyoMko ahiMsAdi vratoMkI paccIsa bhAvanA rUpI sAkaloMse bAMdha rakhA hai aba ve kabhI bhI doSa-saMyamakA apaharaNa Adiko nahIM kara sakate, jisaprakAra ki cora dRDha sAMkala dvArA bAMdhe jAnepara doSako-corIko nahIM kara sakate / / 1480 // saMyama rUpI prANoMkA bhakSaNa karane vAle kaSAya aura indriyarUpo mahAbhayaMkara zera cote vairAgyarUpI majabUta pIjaremeM baMda karake niyaMtrita kiye jAte haiM / / 1481 / / jo kisIke vazameM nahIM Ate haiM aise avaza kaSAya aura indriya rUpo hAthI vratarUpI baMdhana sthAna meM le jAkara vinayarUpI rassI se bAMdha diye jAnepara vaza meM AjAte haiM // 1482 / / ye kaSAya aura indriyarUpI gaja zolarUpo khAIkA ullaMghana karanA cAhate haiM unheM akasmAt jAkara dhairyarUpI karNa prahAroMse bIra puruSoMko pakar3a lenA cAhiye // 1483 / / kaSAya aura indriya rUpI matta hAthI khoTe AcaraNa rUpo vana meM praveza karanA cAhate haiM, aise matta hAthiyoMko zIghra hI jJAnarUpI aMkuza dvArA vazameM kiyA jAtA hai 11484 / / jo dhyAnarUpI yoddhAke dvArA vaza kiye jA sakate haiM, rAgadveSa rUpI madajala se jo Akulita haiM aise gaja yadi jJAnarUpI aMkuza nahIM ho to viSayarUpI vanameM cale jAte haiM // 1485 //
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43.] maraNakaNDikA dhyAnayodhAvazIbhUtA rAgaSamatAkulAH / jJAnAMkuzaM vinA yAMti tadA viSayakAnanam // 1485 // tadA zamabane ramye kaSAyAkSa mahAgajAH / ramyamAraNA na kurvanti doSaM sAdhormanAgapi // 1486 // // iti sAmAnyakaSAya nirjayaH / / zambe varNe rase gaMdhe spa" sAdhuH zubhAzubhe / rAgadveSa parityAgI hRSIkavijayImataH / / 1487 // hRSIkavijayaH sadbhiH kaTuko'pi niSevyate / bhaiSajyabhiva bAMddhinityasaukhyaM yathAjasA // 1488 / / -- jaba jJAnAMkuza dvArA kaSAya aura indriya rUpI mahAgaja vazameM kiye jAte haiM taba ve zAMtabhAva rUpI sudara upavana meM ramate rahate haiM phira ve sAdhuke mahAvrata AdimeM kiMcit bhI doSa nahIM karate / / 1486 // isaprakAra sAmAnyarUpase kaSAyoMko jotanekA kathana kiyA / aba Age sAmAnyarUpase indriyoMko jItanekA kathana karate haiM zubha aura azubha aise zabda, varNa, rasa, sparza aura gaMdhameM rAga aura doSakA tyAga karane vAlA sAdhu indriya vijayI mAnA jAtA hai / / 1487 / / pAMcoM indriyoMpara vijaya prApta karanA yadyapi kaTuka-pratyaMta kaThina hai to bhI sajjana yA sAdhu puruSoM dvArA sevanIya hai jo ki vAstavika nitya sukha cAhate haiM / jaise nIrogapanekA sukha cAhane vAle puruSa kaDuA bhI auSadha ho to bhI usakA sevana karate haiM // 1488 / bhAvArtha- AcArya mahArAja kSapaka evaM sAdhuoMko upadeza dete haiM ki bho sajjanoM ! Apako indriyoMpara vijaya karanA kaThina lagatA hai to bhI isa kAryako tumheM avazya karanA cAhiye kyoMki indriya vijayI puruSa hI zAzvata mukti sukhako prApta kara sakatA hai anya nahIM, jaise svAsthyako cAhane bAlA puruSa kaDuvI auSadhikA sevana karatA hai kaDuvI auSadhike binA svAsthya lAbha saMbhava nahIM hai /
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuhaaiti maar'ikaar' pudgalA ye zubhAH pUrvamazubhAH santi te'dhunA / azubhAH pUrvamAsanye sAMprataM saMti te zubhAH // 1486 // bhuktojjhitAH kRtAH sarve pUrva te'nntsho'ngginaa| ko me hoM viSAdo vA dravye prApte zubhAzubhe / / 1460 // rUpe zubhAzubhe na staH sAdhanaM sukhaduHkhayoH / saMDAlpabazataH sarva kAraNaM jAyate tayoH // 1461 / / AcArya mahArAja indriya vijaya kisaprakAra kareM isakA upAya batalAte haiM--- indriyoM ke rUpa rasa Adi viSayoMmeM isaprakAra socanA cAhiye ki jo pudgala pahale zubha-manohara the ve aba isasamaya azubha haiM aura jo viSaya pahale azubha asuhAvane the ve vartamAna meM zubha rUpa hai jaba indriya viSayoM meM isataraha parivartana hotA rahatA hai taba zubha-sudarameM rAga aura azubha viSayameM dveSa karanA kisaprakAra ucita hai arthAt una viSayomeM rAgadveSa anucita hI hai / / 1486 / / saMsArI prANiyoMne atIta bhavoM meM pahale anaMtabAra sabhI zubha azubha sparza rasAdi viSayoMko bhoga-bhogakara chor3A huA hai, aba mujha jJAnI sAdhuko zubha padArtha ho cAhe azubha padArtha ho unako prApti meM kyA to harSa hai aura kyA viSAda hai ? arthAta zubhAzubha indriya viSayoM meM aba merA koI harSa viSAda nahIM rahA hai| isataraha indriyoM para vijaya prApta karaneke icchuka he sAdhujanoM ! tumheM vicAra karate rahanA cAhiye // 1460 // koI ziSya prazna karatA hai ki amuka pudgala mujhe sukhaprada haiM ataH merA usameM anurAga hai evaM amuka pudgala duHkhaprada hai ata: usameM dvaSa hai ? isakA uttara AcArya Age kI kArikAmeM dete haiM bho sAdho ! zubha aura azubha pudgala meM sukha aura duHkha kA sAdhana nahIM hai, zubha aura azubhameM apane saMkalpa manakI kalpanAke vazase hI sukha duHkhakA sAdhana yA kAraNa mAnA jAtA hai / bhAva yaha hai ki koI bhI padArtha yA rUpa rasa Adi viSaya sarvathA zubha azubha nahIM hai ataH sukha-duHkha kA kAraNa nahIM hai, kevala apanI-apanI kalpanAse sukha duHkhake kAraNa mAne jAte haiM / / 14911 //
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 ] maraNakaNDikA yatazcakSurmahAvoSamanirjitam / vidadhAti nirjetavyaM tataH sadbhiH sarvathA tadataMtritaiH 1462 // zabdagaMdha rasasparza gozvarASyapi yatnataH I jaitavyAni hRSIkANi yoginA zamabhAginA // 1463 // chaMda - rathoddhatA burjayAmaranilipa bhartRbhiH paMca yo vijayate'vidviSaH / tasya santi sakalAH karasthitAH saMpado bhuvananAthapUjitAH / / 1494 / / / / iti iMdriyanijayaH // datte zApaM vinA doSaM nAyaM me'stoti sahyate / kRpA kRtyetyayaM pApaM varAkaH kathamarjati / / 1465 / / cakSu dvArA padArthako dekhakara prAyaH usake rasAdi viSayoM meM pravRtti hotI hai, rasAdi viSayoM meM rAgAdiko utpanna karAnA prAyaH cakSukA kAma hai ataH cakSuko jItane kA pRthak rUpa se upadeza dete haiM- jisa kAraNase cakSuko nahIM jItane para vaha mahAdoSako karatA hai usakAraNa se sAvadhAna sAdhuoM dvArA sarvathA cakSu jotane yogya hai / / 1462 / / prazama bhAvako dhAraNa karanevAle sAdhuko prayatna pUrvaka zabda, gaMdha, rasa, sparza ko viSaya karane vAle karNa Adi indriyoMko bhI jItanA cAhiye / / 1463 / / manuSya aura devoMke svAmI cakravartI aura indroM dvArA jo durjaya haiM- jIte nahIM jAte haiM una pAMca indriya rUpI zatruoMko jo sAdhu jotatA hai pRthivI pati dvArA AdaraNIya aisI samasta saMpadAyeM usake hAthameM sthita ho jAtI haiM arthAt saMsAra kI saMpadAke sAtha mukti saMpadAko bhI vaha indriya vijayI sAdhu prApta kara letA hai / / 1464 / / isataraha indriya vijayakA kathana pUrNa huA / Age kaSAya vizeSako jItanekA upadeza dete haiM usameM sarvaprathama pahalI krodha kaSAyako jItane ke liye usakA pratipakSI kSamAkA svarUpa kahate haiM jaba koI gAlI Adike vacana kahe taba sAdhu vicAra kare ki yaha vyakti binA doSake gAlI de rahA hai meremeM yaha doSa nahIM hai, yaha masad doSa kaha rahA hai to
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuNiSTi mahAdhikAra satye'pi sarvato doSe sahanIyaM manISiNA / vidyate mama doSo'yaM na mithyAnena jalpitam / / 1466 / / zapto'smina hato'nena nihato'smi na mAritaH / maraNe'pi na me dharmo nazyatoti viSahyate / / 1467 / / krodho nAzayate dharma vibhAvasurivendhanam / pApaM ca kurute ghoramiti matvA viSahyate // / 1468 / / | 4 33 isameM merI kucha hAni nahIM hai, yaha bicArA vyartha pApa badha kaise kara rahA hai ? aho ! yaha to dayAkA pAtra hai | isa prakAra vicAra kara gAlIke bacana sahana kiye jAte haiM / / 1465 / / yadi koI vyakti satya doSako kahatA hai to sAdhuko use bhI sarvathA sahana karanA cAhiye / usa samaya vicAra kare ki jo yaha kaha rahA hai vaha doSa mujhameM vidyamAna hai, yaha mithyA jhUTha nahIM kahatA / dekho ! jagat meM prAyaH loga jhUThe doSa lagAte haiM kintu yaha to satya kahatA hai, maiM tatvakA jAnakAra hokara bhI isa doSako nahIM chor3a pAtA / ityAdi pavitra vicAra dvArA gAlI vacana kahane vAleko kSamA karanA cAhiye arthAt kupita nahIM honA cAhiye / / 1466 || yadi koI vyakti gAlI deve to sAdhu vicAra kareM ki isane gAlI dI hai mArA to nahIM ? yadi koI mAra pITa deve to vicAra karanA cAhiye ki yaha kevala pIr3ita karatA hai prANa nahIM letA hai / kadAcit prANa lene laga jAya to kSamAzIla mahAmuni vicAra kareM ki aho ! yaha prANa le rahA hai merA ratnatraya dharma naSTa nahIM karatA ? isaprakAra ke pAvana vicAra dvArA krodhako jotanA cAhiye / / 1467 / / yatirAja vicAra karate haiM ki yaha krodha jaise Indhanako agni jalAtI hai vaise hI kodha dharmako jalAtA hai krodha ghora pApakA upArjana karatA hai / isataraha krodha ke avaguNa jAnakara sadA kSamA ho dhAraNa karanI cAhiye / / 1468 / / bhAvArtha - jaise agnise sarva tRNAdi jalakara khAka ho jAte haiM vaise atizaya durlabha parabhavameM sAtha jAne vAlA merA saddharma yadi meM krodha karU to avazya naSTa ho jAyagA / yaha krodha agni hai isakA IMdhana ajJAna hai, yaha krodhAgni apamAna rUpI vAyuse
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 434 ] maraNakaNDikA paraduHkhaniyotpannamudIrNa kalmaSaM mama / RNamokSo'dhunA prApto vijJAyeti viSahyate // 1466 / / anubhukta svayaM yAvatkAle nyAyena tatsamam / adhamarNasya ki du:khamuttamarNAya yacchataH / / 1500 // chaMda-vaMzasthaniSevitaH koparipuryato'GginAM vadAti duHkhAnyubhayatra janmani / nikartanIyaH zamakhaDgadhArayA tapoviyodhaiH sa tato'nyadurjayaH / / 1501 // // iti krodhnirjyH|| bhabhaka uThatI hai, kaThora vacana isake sphuliMge haiM hiMsA jvAlAse saMyukta yaha kopAgni mere / dharmarUpI udyAnako bhasmasAt kara degI / ata: mujhe bilakula hI krodha nahIM karanA hai| aisA vicAra karake sAdhu sadA kSamAbhAva karate haiM / __maiMne pUrva bhava meM anyako du:kha diyA thA usa pApa-kriyAse jo pApopArjana humA thA usakA phala udayameM AyA hai, acchA hI hai aba maiM RNa mukta karja se rahita ho jaauuNgaa| isaprakAra koI duSTa mArane laga jAya to vicAra karanA cAhiye / / 1466 / / koI dhanahIna puruSa sAhUkArase dravya lAkara usakA upabhoga karatA hai jitane kAlake liye lAyA thA utane kAlake bAda lauTAnA nyAya ho hai, aba jaba karja lauTAne kA samaya AcukA hai to usa dravyako sAhUkAra ke liye dete hue karjadArako kyA duHkha hogA ? yadi vaha nyAyI hai to kabhI bhI duHkha nahIM hogaa| ThIka isoprakAra maiMne pApAcArase azubha karmakA saMcaya kiyA hai usakA udaya aba A cukA hai / isa manuSyako maiMne avazya ho pUrva janma meM duHkha diyA thA aba mujhe yaha duHkha de rahA hai ise maiM zAMtabhAvase sahana karU to RNa mukta ho jAUMgA | ityAdi vicArase munirAja uttama kSamA dhAraNakara kroSapara vijaya prApta karate haiM / / 1500 / / krodharUpI zatrukA sevana karane se vaha jIvoMko isa janma meM aura parajanmameM duHkhoMko detA hai ata: tapodhana sAdhuoMke dvArA zamabhAvarUpI talavArase usa ko kATa denA cAhiye / kaisA hai kodha zatru sAdhuko chor3akara anya kisIke dvArA jItA nahIM jA sakatA hai / / 1501 // krodha vijayakA kathana pUrNa huA /
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra nocatve mama kiM duHkhamuccatve ko'tra vismayaH / nIcasvoccatvayornAsti nityatvaM hi kadAcana // 1502 // pareSa vidyamAneSa ki duHkhamAdhikeSa me| yonihonejvahaMkAraH saMsAre parivartini // 1503 // sa mAno kurute doSamayamAnakara na yH| na kurvANaH punanimapamAna vivartakam // 1504 / / cha-vilaMbitadvitayalokabhayaMkaramattamo vividhaHkhazilAtatavargamama / prabalamArdavavavighAtato nayati mAnanagaM zatakhaMDanam // 1505 // // iti mAnaniyaH / / mAnakaSAya para vijaya prApta karane ke liye usake pratipakSa rUpa mArdava bhAvakA varNana karate haiM yadi kisIne merA Adara nahIM kiyA ucca Asana Adi nahIM diyA to usase mujhe kyA dUHkha hai ? tathA kadAcit uccapada para kisIne ArUr3ha kiyA athavA bhAgyase mujhe uccapanA milA to usameM mujhe kyA Azcarya yA sukha hai ? kucha bhI duHkha aura sukha nahIM hai kyoMki nocatva aura uccatva kabhI bhI nitya nahIM rhtaa| maiMne to donoMko anaMtabAra prApta kiyA hai / ataH isameM mujhe harSa viSAda nahIM hai / / 1502 / / kula, rUpa, saMpatti ityAdi viSayoM meM mere se adhika zreSTha loga jagata meM vidyamAna haiM, ata: isameM merA abhimAna vRthA hai / maiMne isa parivartana zIla saMsArameM hona yoniyoM meM janma liyA hai isaliye bhI vartamAnake isa ucca kulAdimeM kyA ahaMkAra karanA ? nahIM karanA cAhiye / / 1503 // mAnI to daha puruSa hai jo apamAnake kAraNabhUta doSako nahIM karatA / jo apamAnako bar3hAne vAle mAnakaSAya ko karatA hai vaha vAstavika mAnI nahIM hai arthAt guNayukta honA yahI alaukika mAna hai / isataraha mAna sanmAnake viSaya meM samajhakara kabhI bhI mAnakaSAya nahIM karanA cAhiye // 1504 / / uttama sAdhu jo isa loka aura paraloka meM bhayaMkara hai, duHkha rUpI viSamapASANa zilAoM ke samUhase durgama hai aise mAnarUpI parvatake prabala mArdava bhAvarUpo vanake AghAta
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 ] maraNAkaNDikA doSo niguhyamAno'pi spaSTatAM yAti kAlataH / nikSiptaM hi jaleSoM na ciraM vyavatiSThate / / 1506 // prakaTo'pi janardoSaH sabhAgasyasya na gRhyate / samalaM malinaM kena gRhyate sArasaM jalam // 1507 // nIcena chAdhamAno'pi spaSTatAmeti nirmalaH / rAhuNA pihitazcadro bhUyaH ka na prakAzate // 1508 / / . . . . ---- - se saikar3oM khaMDa kara DAlatA hai arthAt sAdhuoMko mAna kaSAyarUpI parvatakA mArdava bhAvanA dvArA nAza karanA cAhiye / / 1505 / / mAnakaSAya vijayakA kathana samApta / mAyA kaSAyapara vijaya prApta karanekA upAya pAMca kArikA dvArA batalAte haiM mAyAke kAraNa yaha jIva apane doSako chipAtA hai kintu doSako khUba accho tarahase chipAne para bhI vaha samaya para pragaTa avazya hotA hai / jala meM DAlA gayA mala adhika samaya taka nIce nahIM ThaharatA Upara hI AjAtA hai / vaMse doSa pragaTa ho hotA hai, chipatA nahIM // 1506 // doSakA pragaTa honA aura nahIM honA pApa puNyake AdhIna hai tathA doSa pragaTa hone para bhI usa doSIko loga hIna nahIM mAnate jisake puNya kA udaya hai aisA kahate haiM bhAgyavAn kA doSa pragaTa ho to bho logoM dvArA vaha grahaNa nahIM kiyA jAtA / ThIka hI hai / tAlAbakA mailA pAno "yaha malina hai" isaprakAra logoM dvArA nahIM grahaNa kiyA jAtA // 15071 / bhAgyahInake doSa avazya pragaTa hote haiM aisA kahate haiM koI bhAgyahIna puruSa hai usake dvArA doSa ko chipA denepara bhI vaha prakaTa hotA hai, jaise rAhu dvArA candramAko grasita kiyA jAnA yaha kyA pragaTa nahIM hotA? hotA hI hai / / 1508 //
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 437 vaMbhe'rthaH kriyamANe'pi vipuNyasya na jAyate / prAyAti svayamevAso sukRte vihite sati // 1506 // chaMda -- vitarati vipulA nikRtidharitrI bahuvidhamasukhaM duritasavitrI / iyamiti nihatA vipulamanaske RjuguNapavinA vimalayazaskaH / / 1510 // ___ / iti mAyA niyaH / / saMpadyate supuNyasya svayametyAnyato dhanam / hastaprAptamapi kSipraM vipuNyasya palAyate // 1511 // --... bhAvArtha-bhAgyavAna kA doSa logoMke pratyakSameM Anepara bhI loga use doSa nahIM mAnate aura bhAgyahInakA doSa gupta ho chipAyA ho logoMke samakSa nahIM ho to bhI usa doSase janatA usako tiraskRta karatI hai / ataH AcArya mahArAja sAdhu samudAya evaM vizeSa karake kSapakako samajhA rahe haiM ki doSako chipAnerUpa mAyAcAra karanA vyartha hai / puNyodayameM doSako chipAno yA na chipAo loga usakI niMdA-glAni nahIM kareMge aura pApodaya meM doSako glAni niMdA avazya hogii| isaliya "mere mAnyatAkA nAza hogA" isa bhAvase doSako mata chipAnA aura mAyA, chala, kapaTa mata karanA / bahutasA kapaTa karanepara bhI bhAgyahIna vyaktike dhana nahIM hotA hai aura puNya karanepara vaha ghana svayaM apane Apa hI avazya AtA hai / ataH kapaTa karake dhana kamAnekI icchA karanA vyartha hai / / 1506 / / pApako janma-utpanna karane meM mAtAke samAna yaha mAyArUpa vizAla dharitrI jIvoMko bahuta prakArake duHkhako detI hai, isaprakAra jAnakara isa mAyAko vimala yazavAle buddhimAna puruSoM dvArA RjuguNa-prArjava dharmarUpo vase naSTa kiyA jAtA hai / / 1510 / / mAyAdoSake bijayakA varNana samApta / aba lobhako jItanekA upAya batAte haiM puNyavAn puruSake anya sthAnase dhana svayaM Akara prApta hotA hai aura puNyarahita puruSake hAthameM AyA huA bhI dhana zIghra naSTa hotA hai / / 1511 //
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 / maraNakaNDikA saMsAre'TAdaghamAnena prAptAH sarve sahasrazaH / vismayo labdhamuktaSu kasteSu mama sAMpratam // 1512 // chaMda-indrabacAlokadvaye duHkha phalAni vatte gArdhakyatoyena viddhito'yam / saMtoSazastreNanikartanIyaH sa lobhavakSo bahulaH kSaNena // 1513 // chaMda-vaMzasya - kaSAyacaurAnatiduHkhakAriNaH pavitra cAritradhanApahAriNaH / zRNAti yazcAritramArgaNe: karasthitAstasya manISitAH shriyH||1514|| // iti nimaH / - - --- -- bhAvArtha-dhana jaba puNyakA anukaraNa karatA hai arthAt puNyake udayameM hI prApta hotA hai taba dhanArjanake liye lobha karanA hiMsAdimeM pravRtti karake anyAya karake dhana saMcaya ityAdi bAteM vyartha haiM / dhana prApti meM kAraNa lobha yA kRpaNatA nahIM hai kintu puNya hI kAraNa hai aisA nizcita samajhanA cAhiye / / saMsArameM anaMtabAra paribhramaNa karate hue maiMne saba prakAra baibhava saMpatti dhanAdi ko hajAroM bAra prApta kara liyA hai, usa prApta karake chor3e gaye dhana vaibhava meM mereko isa samaya Azcarya konasA hai ? arthAt dhanAdika to mujhase cira paricita haiM koI navIna nahIM haiM isaliye usameM mere liye kaunasA vismaya hai ? kucha bho vismaya nahIM hai // 1512 / / jo donoM lokoMmeM duHkharUpI phaloMko detA hai, gaddhatA-rUpI jalase sIMcA gayA hai-bar3hAyA gayA hai aisA yaha bar3A bhAro lobharUpI vRkSa saMtoSarUpI zastrase kSaNamAtra meM kATa denA cAhiye / / 1513 / / pavitra cAritra rUpo dhanako lUTane vAle kaSAyarUpI ati duHkhadAyI ina coroM ko jo sudara AcaraNa rUpo bANoMse naSTa karatA hai usa mahAtmA puruSake manovAMchita saMpatti hAthameM sthita ho cukI hai aisA samajhanA cAhiye / / 1514 / / lobha vijayakA kathana samApta /
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ | 436 anuziSTi mahAdhikAra nidrAM jaya naraM nidrA vivadhAti vicetanam / suptaH pravartate yogo doSeSu sakaleSvapi // 1515 / / yadA prabAghate nitA svAdhyAyaM svaM tadAzraya / arthAnaNIyaso dhyAyankuru saMganirvivau // 1516 // nidrA prItau bhaye zoke yataH puso na jAyate / nirjayAya tatastasyAstvamidaM tritayaM bhaja // 1517 // jJAnAcArAdhane prIti bhayaM sNsaarduHkhtH| pApe pUrvAjite zoka nidrAM jetu savA kuru / / 1518 / / isaprakAra yahAMtaka niryApaka AcArya devane indriya vijayako aura kaSAya vijayako karanekA upadeza kSapaka ke liye diyA aba Age nidrApara vijaya prApta karane kA upadeza dete haiM he kSapakarAja ! tuma nidrAko jolo, kyoMki nidrA manuSyako acetanasA banA detI hai, nidrita sAdhu sakala doSoMmeM pravRtti karatA hai // 1515 // bho sAdho ! jaba tumheM nidrA bAdhA pahuMcAtI hai taba tuma svAdhyAyakA Azraya leo / Agamake sUkSma sUkSma arthoM ko dhyAna karate hue saMvega nirvedako karo yA saMveginI tathA nirvedinI kathAoMko suno-par3ho // 1516 / / jisakAraNa puruSako prIti honepara bhaya tathA zokake honepara nidrA nahIM AtI usa kAraNa, nidrAko jItane ke liye tuma una tIna kAraNoMkA-prIti, bhaya aura zokakA sevana karo / / 1517 // Age prIti AdikA kisaprakAra sevana kare ! aisA prazna honepara uttara dete haiM jJAnadarzana AdikI ArAdhanA karane meM he kSapaka ! tuma proti karanA, saMsAra duHkhase bhaya karanA tathA pUrva meM upAjita jo pApa haiM usameM zoka karanA, isaprakAra nidrAko jItane ke liye sadA hI inameM udyama karanA / / 1518 / / vizeSArtha-proti, bhaya aura zoka ye tInoM hI mohakI paryAyeM haiM ataH sAdhuko inakA sevana kisaprakAra upayukta hogA ? aisA prazna svAbhAvika ho uThatA hai ataH
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440) maraNakaNDikA sadaiva mupayuktana nidrAM nirjayatA tvayA / na dhyAnena sinA stheyaM pavitraNa kadAcana // 1516 / / na voSAnanapAkRraya svastu janmani yujyate / anartha kAriNo raudrAnpannagAniva maMdire // 1520 / / ---- --... ... - - -.. -- - AcArya ne tatkAla hI kisa viSayameM prIti ho kisa viSaya meM bhaya ho ityAdikA khulAsA kiyA hai / ratnatrayako ArAdhanAmeM prIti karanA kyoMki yaha ArAdhanA saMkaToMkA nAza karatI hai, abhyudaya aura niHzreyasa sukhoMko sAdhikA ekamAtra yahI ArAdhanA hai aho ! maiM Aja aiso apUrva ArAdhanA karane meM udyamazIla huuN| Aja maiM dhanya huaa| puNya svarUpa huaa| isa prakAra ratnatrayameM sneha prema yA prIti bhAvanA jAgrata honese nidrA bhAga jAtI hai, lokameM bhI dekhate haiM ki jaba koI apanA priya kArya vivAha Adi upasthita hotA hai taba nidrA bhAga jAtI hai| paMca parAvartana svarUpa saMsArameM maiMne anAdikAlase mahAbhayAnaka kaSTa bhoge haiM, mithyAtva avirati Adise kugati meM mere svayaMke aparAdhase janma dhAraNa kiyA hai ! bar3A kaSTa hai ! maiM aba aise kAryakA pazcAttApa karatA hai / isa prakAra apane pUrvameM kiye gaye pApoMkA zoka karanA Age aise pApa nahIM karane kA dRr3ha saMkalpa karate rahanese nidrA nahIM prAtI hai / zArIrika, mAnasika, AgaMtuka aura svAbhAvika aise cAra prakArake duHkha isa saMsArameM sadA hI mujhe prApta hote rahe haiM, mujhe ina duHkhoMke kAraNa jo azubha ceSTAyeM haiM unase bhayabhIta rahanA cAhiye, dUra rahanA cAhiye / isataraha citavana karanese nidrA nahIM aatii| vyavahAra meM dekhA jAtA hai ki iSTa vyaktike viyoga honepara zoka hotA hai aura zokAkula vyakti noMda nahIM le pAtA tathA gharameM sadikA bhaya ho to bhI noMda nahIM paatii| isoprakAra sasArake kugatike duHkhakA manameM bhaya ho evaM apane pApAcArake prati pazcAttApa zoka hove to nidrA nahIM AvegI / jAgrata avasthA meM Atma bhAvanA vratAcaraNa Adi sahaja saMpanna hote haiN| he kSapaka ! tuma sadaiva nidrAko jItane meM udyamI hotro / zubha dhyAnake binA tuma kabhI bhI nahIM rahanA / arthAt azubha dhyAna meM sthita nahIM hokara zubhadhyAna meM lIna rahanA / / 1516 //
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ | 441 anuziSTi mahAdhikAra saMsAre yujyate spastu kasya doSaH pradIpite / mahAtApakaraMgeMhe pApakariva bhoSaNe // 1521 / / ko doSeSvaprazAMteSu nirudva go'sti paMDitaH / viSatsviva samIpeSu vividhAnarthakAriSu // 1522 / / nAsti nidrAtamastulyaM paraM loke yatastamaH / sarvavyApAravidhvaMsi jayevaM sarvadA sataH // 1523 // nidrAvimokSakAle tvaM nidrAmucAthavA yate ! / yathA vA palAntadehasya samAdhAnaM tathA kuru / / 1524 // isa janma meM mithyAtva Adi doSoMko dUra kiye binA sonA bilakula ucita nahIM hai / dekho ! jisa gharameM anarthakArI krUra sarpa rahate haiM usameM sonA jaise ucita nahIM hotA vaise hI mithyAtva Adi doSoMke rahate hue noMda lenA ucita nahIM hai / / 1520 / / hiMsA Adi doSoMse bhare hue isa saMsArameM nidrA lenA kisake liye ucita hai ? kisIko bhI nahIM, jaise mahAsaMtApakArI agnike dvArA jAjvalyamAna bhayAnaka gharameM nIMda lenA ucita nahIM hotA / / 1521 // rAgadveSa Adi doSoMke maujUda rahanepara kauna aisA paMDita hai jo nirbhaya hai ? arthAta doSoMko zAMta kiye binA jhAnojana nidrA nahIM lete / jaise vividha anartha karane bAle zatruoMke nikaTa rahanepara koI nahIM sotA hai / / 1522 / / isa vizvameM nidrAke samAna anya koI aMdhakAra nahIM hai yahI sabase bar3A aMdhakAra hai kyoMki yaha sarva ho kAyA~ko dhvasa karatI hai| isaliye he sAdho ! tuma hamezA nidrAko joto / / 1523 / / rAtrimeM satat jAgrata rahaneko zakti na hove to bho yate ! tuma nidrAke tyAga kA jo samaya rAtrikA pichalA bhAga-tIsarA prahara hai usameM nidrAko chor3a denA athavA upavAsa bihAra roga Adike kAraNa zarIra klAnta ho cukA hai so jaisA samAdhAna ho pariNAma zAMta ho vaisA nidrAkA tyAga karanA // 1524 / / he kSapaka ! tumhAre liye maiMne nidrA vijaya nAmakA yaha eka upAya batAyA hai jisake dvArA karmoMkA Asrava ruka jAtA hai tathA purAne karmoMkI nirjarA hoto hai arthAt
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 ] maraNakaNDikA karmAsravanirodhe'yamupAyaH kathitastava / kalmaSasya purANasya tapasA nirjarA punaH / / 1525 / / chaMda -upajAti udayamAnena mahodyamena anidrA tamasAM savitrI / prazasta karmavyavadhAna zaktA vijayate bhAnumateva rAtriH / / 1526 / / // iti nidrAnirjayaH // yatasvAbhyaMtare bAhya svazaktimanagRhayan / tapasyanalasaH sa tvaM dehasaukhyaparAGmukhaH / / 1527 / / zrAlasyasukhazolatve zarIrapratibaMdhane / vidadhAti tapo bhaktyA svazaktisadRzaM na yaH / / 1528 / / tasya zuddho na bhAvo'sti mAyA tena prakAzitA / zarIrasaukhyasaktasya dharmazraddhA na vidyate / / 1526 / / indriya vijaya aura kaSAya vijaya karanese jaise karmokI saMvara nirjarA hotI hai, vaise hI nidrA vijayase karmoMkI saMvara nirjarA hotI hai / / 1525 / / jisaprakAra udita hote hue mahApracaMDa aise sUryake dvArA prazasta kAryoM meM vighna upasthita karane vAlI evaM aMdhakAra kI jananI svarUpa rAtri jotI jAtI hai usI prakAra mahAudyamazIla udita aise kSapaka dvArA prazasta kArya - sAmAyika Adi meM vyavadhAna karanevAlI evaM pApadhikArako janano aisI nidrA jItI jAtI hai arthAt jo mahAn prayatnazIla evaM vairAgyayukta hai vahI sAdhu nidrA ko jItatA hai / / 1526 / nidrA vijaya varNana samApta / Age aMtaraMga bahiraMga tapakA kathana karate haiM api kSapaka ! bAhya aura abhyaMtara tapameM apano zaktiko nahIM chipAte hue nirAlasa evaM zarIra ke sukhase parAGamukha aise tuma sadA udyamazIla raho / / 1527 / / Alasya pramAda tathA sukhI jIvana bitAnekA svabhAva honepara evaM zarIra meM sneha - Asakti honepara ina kAraNoMse jo puruSa, jo sAdhu zraddhA aura bhaktise apanI
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahASikAra yo nigRhyate yena tenAtmA vacyate svayam / sukhazolatayA tena karmAsAtaM ca badhyate / / 1530 / / boryAntarAya cAritra mohAvarjayate'lasaH zarIrapratibaMdhana jAyate saparigrahaH 1 / / 1531 / / mAyAdoSAH puroddiSTAH samastAH saMti mAyayA / arme'pi niH priyAzasya dharmo'sya sulabhaH katham / / 1532 // akurvANastapaH dhinoti tamoguNeH / mAyAvIryAntarAyau ca tIvrau badhnAti karmaNI / / 1533 / / [ 443 zaktike anusAra tapa nahIM karatA hai / usa puruSa ke bhAvoMkI zuddhi nahIM hai, usane tapasyA karane meM mAyA rakhI hai arthAt zakti hote hue tapa nahIM kiyA hai| zarIra ke sukhameM Asakta aise usa puruSa ke dharmazraddhA bhI nahIM mAnI jAvegI arthAt yathAzakti tapasyA na kare to usa sAdhuke dharma meM zraddhA nahIM rahatI dharmAcaraNameM jI curAnevAlA mAyAcArI bhI siddha hotA hai / isaprakAra upadeza dekara AcArya sAdhujanoMko tapasyA meM lagA rahe haiM / / 1528 / / 1529 // sukhiyA svabhAva honese jisane apanI zaktiko chipAyA usane apane AtmAko svayaM Thaga liyA / isataraha zakti chipAkara tapa nahIM karanevAleke asAtA karmakA baMdha hotA hai / / 1530 / / Alasya voryAntarAya aura cAritra mohanIya karmakA upArjana karatA hai tathA zarIrakI Asakti se yaha jova parigrahavAna hotA hai / / 1531 / / mAyA kaSAyake jo doSa pahale kahe gaye haiM ve saba hI doSa usako lagate haiM jo tapa karane meM mAyAbhAva rakhatA hai apanI zaktiko chipAtA hai, isataraha uttama tapadharma meM bhI jisakA prItibhAva nahIM hai usa vyaktiko AgAmI kAla meM - bhava meM dharmaM kaise sulabha hogA- Age usake dharmakI prApti kaise hogI arthAt nahIM hogI / / 1532 / / ? jo tapako nahIM karatA hai vaha tapasyAse honevAle saMvara nirjarA Adi samasta guNoMse rahita hotA hai tathA usa puruSake mAyAkaSAya mohanIya aura vIryAntarAya karmoMkA tIvra baMdha hotA hai / / 1533 / / tathA jo sAdhujana tapa nahIM karate haiM unake anya bhI doSa
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNa kaNDikA akurvatastapo'nye'pi doSAH santi tapasvinaH / kurvANasyapunaH zaktyA jAyante vividhA guNA: / / 1534 // lokadvaye parAH pUjAH prApyante kUryatA tapaH / bAnaTelisA nevAH puraMdarapuraHsarA // 1535 / / tapaH phalati kalyANaM kRtamalpamapi sphuTam / bahuzAkhopazAkhADha vaTabIjaM yathA vaTam // 1536 // vidhinoptasya sasyasya vighnAH santi sahasrazaH / tapaso vihitasyAsti pratyUho na manAgapi // 1537 // mRtyujanmajarAtasya tapaH sukhavidhAyakam / mahArogAturasyeva bhaiSajyaM vIryasaMyutam // 1538 / / utpanna hote haiM kintu zaktike anusAra jo tapa karatA hai unako vividha guNoMkI prApti hoto hai / / 1534 / / tapake guNatapasyA karanevAle sAdhu isa loka aura paralokameM mahAna Adara prApta karate haiM indra Adi akhila deva tapasvI janoMko praNAma karate haiM / bhAva yaha hai ki tapasyAke prabhAvase aneka RddhiyAM utpanna hotI haiM tathA devagaNabhI caraNoM meM jhukate haiM / / 1535 // _ vidhipUrvaka kiyA gayA alpa bhI tapa bar3e bhArI kalyANako karatA hai, jaise alpa-choTA bhI vaTaboja bahutasI zAkhA upazAkhAoMse yukta aise vaTavRkSa rUpa phalatA hai // 1536 / / vidhipUrvaka-hala dvArA bhUmiko pahale jotakara acchI taraha varSA Adike hone para bar3hiyA bojake bonepara bhI phasala Ane meM hajAroM vighna bAdhAyeM hotI haiM kintu vidhi pUrvaka kiye gaye tapasyAke phala prAptimeM kiMcit bhI vighna bAdhA nahIM AtI arthAt khetI karanepara usakA phala rUpa phasala prApti hone meM saMzaya hai phasala prApta ho athavA na ho| kintu Agamokta vighise kI gaI tapasyAkA phala jo svargAdi kI prApti Adi hai usameM koI saMzaya nahIM hai ve avazya mileMge / / 1537 / / maraNa, janma aura jarAse pIr3ita isa saMsArI prANIko tapa ho eka sukha kAraka padArtha hai, jaiseki mahAroga se pIr3ita vyaktiko atyaMta zaktizAlI rasAyana rUpa auSadhi
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ [445 dhanuziSTi mahAnikAra saMsArasyAviSayana gro'makasyeva bhAsthataH / sApena tapyamAnasya tapo dhArAgRhAyate // 1536 / / vivadhAnastapo bhaktyA nirAlasyo vidhaantH| dezAMtaramapi prAptaH sa baMdhuriva gRhyate // 1540 / / mAtevAsti suvizvAsyaH pUjyo gururivAkhilaH / mahAniSiriva grAhyaH sarvatraya tapodhanaH // 1541 / / labhyate maradevAnAM sarvAH kalyANasaMpadaH / paramaM siddhisaukhyaM ca kurvatA nirmalaM tapaH // 1542 // cintAmaNistapaH puso dhenuH kAmadudhA tapaH / tilako'sti tapo bhavyastapo mAnavibhUSaNam / / 1543 // sukhakAraka huA karatI hai / / 1538 / / saMsAra rUpI asahya grISma Rtuke sUryake tApase saMlaza hue jopo lipa yaha sA dhArAgRha- phampArAke samAna hai arthAt jaise dhArAgahase grISmako sUryako uSNatA zAMta ho jAtI hai, vaise tapa dvArA karmoMkA nAza honese duHkhakA nAza hokara zAMti prApta hotI hai / / 1536 / / Alasako chor3akara vidhi ke anusAra bar3I zraddhA bhakti ke sAtha tapako jo karatA hai vaha dezAMtarameM bhI calA jAya to vahAM sabhIko baMdhujanoMke samAna priya hotA hai / isa prakAra tapazcaraNa dvArA jagat tapasvIkA vizvAsa karane lagatA hai / yaha jagad vizvasanIyatA guNa tapase prApta hotA hai / / 1540 / / tapasvo muni sarvatra hI mAtAke samAna vizvAsa pAtra hotA hai / guruke samAna sabase pUjya hotA hai aura mahAnidhike samAna grahaNa karane yogya hotA hai / / 1541 // / manuSya aura devoMkI sarva hI kalyANa saMpadAyeM tathA parama utkRSTa muktikA sukha bhI nirmala tapa karanevAleko prApta hotA hai / / 1542 / / yaha tapa manuSyoM ke liye ciMtAmaNi hai, kyoMki jaise citAmaNi citita vastuko detA hai vaise tapa manAbAMchita vastukA pradAtA hai tathA tapa kAmadhenu hai, jaise kAmadhenu icchita padArtha deto hai vaise tapa icchita phaladAyaka hai / yaha tapa lalATake sudara tilakake samAna sAdhu jIvanako zobhA bar3hAnevAlA hai tathA tapa sanmAnakA bhUSaNa hai arthAt tapa sanmAna ko bar3hAtA hai / / 1543 / /
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA prajJAnatimirocchedi jAyate dIpakastapaH / piteva sarvAvasthAsu karoti nahitaM tapaH // 1544 / / vibhImaviSayAMbhodhestapo nistAraNe plavaH / tapa uttArakaM jJeyaM vibhImaviSayAvaTAt / / 1545 / / iMdriyArthamahAtRSNAcchedakaM salilaM tapaH / durgatInAmagamyAnAM niSedhe paridhastapaH // 1546 / / manaHkAyAsukhavyAghratrastAnAM zaraNaM tapaH / kalmaSANAmazeSANAM tIrtha prakSAlane tapaH // 1547 / / tapaH saMsArakAMtAre naSTAno deza ke yasaH / doghe bhavapathe jantostapaH saMbalakAyate // 1548 / / zreyasAmAkaro jJeyaM bhayebhyo rakSakaM tapaH / sopAnamArurukSaNAmabAdhaM siddhimaMdiram // 1546 // ajJAnarUpI aMdhakArako naSTa karanevAlA yaha tapa dIpaka sadRza hai tathA pitAke samAna sarva avasthAoMmeM manuSyakA hita karatA hai // 1544 // yaha tapa atibhayAnaka viSayarUpI samudrase pAra hone ke liye naukA sadRza hai aura atyaMta bhayAvaha aise paMcendriyoMke viSayarUpI gartase nikAlane vAlA bhI yaha tapa hI hai / / 1545 / / indriyoMko viSayarUpI mahAtRSAko bujhAne ke liye yaha tapa jalake samAna hai tathA atyaMta du:khadAyI durgatiko rokaneke liye argalAke sadRza yaha tapa hai / / 1546 / / zarIra aura mana saMbaMdhI jo duHkha hai usa duHkharUpI vyAghrase Dare hue jIvoMke liye tapa zaraNabhUta hai aura saMpUrNa pAparUpo mailako dho DAlaneke liye yahI tapa tIrtha hai-nadIkA snAnataTa hai| bhAva yaha hai ki saMsAra meM hamArA yadi koI zaraNa, sahAyaka yA rakSaka hai to vaha tapa ho hai kyoMki tapase nirbhaya sthAna--mokSa prApta hotA hai / pApa malakA prakSAlana bhI tapa hI karatA hai arthAt pApakarma kI nirjarA tapa dvArA hotI hai / isa prakAra tapazcaraNake mahAn mahAna guNa AcArya parameSThI kSapaka evaM sAdhuoM ko batalA rahe haiM / / 1547 // saMsArarUpI bhayaMkara jaMgala meM dizAmar3ha hue jovoMko mArgadarzana denevAlA yadi koI hai to tapa hI hai / saMsArI prANokA yaha jo saMsAra bhramaNakA lavA rAstA hai usase pAra hone ke liye mArga kA saMbala (kalebA) bhI tapa hai / / 15481 / aneka prakArake bhayoMse rakSA karanevAlA yadi
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTa mahAdhikAra tannAsti bhuvane yastu tapasA yana labhyate / tapasA dahyate karma vahnineSa tRNotkaraH // / 1550 / / cititaM yacchato vastu sarvaM citAmaNeriva / tapasaH zakyate vaktu na mahAtmyaM kathaMcana / / 1551 / / druta vilaMbita chaMda { 447 iti vilokya tapaH phalamuttamaM vimalavRtta nivezitamAnasaH / tapasi pUtamatiryatale yatiH kulapasaH sa phale vigatAvaraH / / 1552 / / chaMda-vaMzastha - tapaHkriyAyAmanizaM svagrahI niyojana nihitaMbilA. niyojyate ki na gRhItavetano manoSite karmaNi na svaceTakaH / / 1553 / / chaMda-vaMzastha - guNairazeSaH kalite manoramenirastadoSe kathite tapodhanaH / sadAtra dharme zivasaukhya kAraNe pramAdamukta : kriyatAM mahAvaraH / / 1554 / / / / iti tapasaH kramaH // koI hai to yaha tapa hai / kalyANoMkA Akara tapa hai nibAdha mukti ke mahala meM car3hane ke icchuka janoMke liye tapa sIr3hiyoM ke samAna hai // 1549 / / aisI koI vastu saMsAra meM nahIM hai jo tapazcaraNa dvArA prApta nahIM hotI ho / tapasyA dvArA karma bhasmasAt hotA hai jisaprakAra agni dvArA tRNoMkA Dhera bhasmasAt hotA hai / / 1550 / / citAmaNi ratna ke samAna citita vastuko denevAle isa tapakA mAhAtmya kisI prakAra bhI kahanA zakya nahIM hai / / 1551 / / isaprakAra nirdoSa cAritrake pAlana meM lagAyA hai manako jisane aise yati jana tapasyAke utkRSTa phalako dekhakara pavitra buddhi yukta ho tapameM prayatnazIla hote haiM aura khoTe tapake phalameM Adara nahIM karate haiM / / 1552 / / apane hitako cAhanevAle yati dvArA zarIrako tapasyAkI kriyAoM meM satatarAta dina lagAnA cAhiye / dekho ! jisane apano vetana - tanakhvA lI hai aise nija bhRtva ko kyA icchita kArya meM nahIM lagAyA jAtA ? jAtA ho hai / / 1553 / / AcArya mahodaya kaha rahe haiM ki bho kSapakarAja ! saMyukta tathA doSoMse rahita aise tapodhana gaNadhara Adike dvArA saMpUrNa manorama guNoMse kahA gayA mokSasukhakA
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 ] maraNa kaNDikA kSapakAnanarAjIvaM tato bhAti vikAzitam / hatamohatamaskAMDaH surivAkyamarIcibhiH // 1555 / / sUre tiprabhAveNa tatsado mukhapaMkajaH / sarovarrAmavAkoNaM pamaM vikasitaH raveH // 1556 / / prApyopavezapIya kSapako'ni nirvataH / samastanamavidhyasi tRSArta iva pAnakam // 1557 / / tato'muzAsanaM zravyaM zratyA saMvignamAnasaH / utthAya baMdatesUri sa namrIkRtavigrahaH // 1556 / / kAraNAsvarUpa yaha uttama tA dharma hai isameM pramAdase rahita hokara Apa sabhI ke dvArA mahAn Adara karanA cAhiye arthAt tapadharmakA anuSThAna karanA cAhiye / / 1554 / / isaprakAra sapakA mAhAtmya sunakara moharUpI aMdhakAra samUhako naSTa karanevAle niryApakAcAyaMke bacanarUpI kiraNoM ke dvArA kSapakakA mukhakamala vikasita ho zobhane lagatA hai / / 1555 / / _ niryApaka AcArya jaba kSapaka yukta usa muni pariSadke madhya meM tapadharmakA manohara upadeza dete haiM taba AcArya ke bacana prabhAvase muniyoM ke vikasita hue mukhakamaloM dvArA vaha pariSada atyaMta suzobhita hotI hai, jaise sUryako kiraNoMse vikasita hue kamaloM dvArA bharA huA sarovara suzobhita hotA hai / / 1556 / / usa samaya kSapaka muni upadezarUpI usa amRtako prAptakara atyaMta prasanna hotA hai, jaise pyAsase pIr3ita puruSa samasta thakAvaTa aura pyAsako naSTa karanevAle petrakoThaMDAI Adiko prAptakara prasanna hotA hai, vaise kSapaka AcArya ke bacanAmatako pIkara AnaMdita hotA hai / / 1557 / / tadanaMtara kAnoMko atyaMta priya aise jinazAsana-tapadharmako sunakara utpanna huA hai vairAgya evaM dharma meM atizaya zraddhA jise aisA vaha kSapaka saMstarase uTakara baiTha jAtA hai aura sarvAgako ati namra karake vaha AcArya devakI vaMdanA karatA hai-namaskAra karatA hai // 1558 / / vaha kahatA hai ki he gurudeva ! Apake isa upadezAmRta ko maiM zeSAkSatake samAna mastakapara dhAraNakara parISahoMko jItakara jaisA Apa kahate ho vaisA AcaraNa karUgA / / 1556 / /
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra tavemA vezanAM kRtvA zeSAmiva zirasyaham / yathoktamAcariSyAmi parAjitaparISahaH // 1556 / / yathA me nistaratyAtmA tuSTirasti yathA tava / saMghasya sarvasya yathA tavAsti saphalaH zramaH // 1560 / / yathAtmano gaNasyApi kItirasti prathIyasI / ahamArASaSiSyAmi tathA saMghaprasAdataH // 1561 / / pArAdhitA mahAdhIraradhiramanasApi no / prastAdhAM sAdhayiSyAmi devImArAdhanAmaham / / 1562 / / tavopadeza pIyUSaM pItvA ko nAma pAvanam / vibhetoha kSudAdimpaH kAtaro'pi naraH prabhoH // 1563 / / palAlariva niHsArabahubhirbhASitaH kimu / pratyUhakaraNe zakto na me zako'pi nizcitam // 1564 / / dhyAnavighnaM kariSyati ki suvAdiparoSahAH / kaSAyAkSadviSo vA me tvatprasAvamupeyaSaH // 1565 / / maiM to vaisA kArya, AcaraNa tapasyA karUgA jaise merA AtmA saMsAra samudrase pAra ho jAya ! jisaprakAra Apako saMtuSTi hove / samasta saMgha aura ApakA zrama jaise saphala ho vaisA hI AcaraNa maiM avazyameva karUgA / / 1560 / / bho gurudeva ! jisaprakAra apanI aura saMghakI bhI kItti vistArako prApta hoye usaprakAra ko ArAdhanAko maiM saMghake prasAdase karUMgA // 1561 / / he pUjyavara ! jisa ArAdhanAko mahAghora vIra puruSoMne kiyA hai jo dhairya rahita vyakti dvArA manase bhI karanA zakya nahIM usa pApako naSTa karanevAlI samyaktva Adi cAra prakArako ArAdhanA devo ko maiM siddhi karUgA // 1562 / / he prabho ! Apake pAvana upadezarUpI amRtako pokarake aisA kaunasA mAnava hai jo kSudhA tRSA Adise DaregA ? arthAt koI bhI nahIM DaratA hai / / 1563 / / palAla-ghAsa yA bhUsAke samAna bahutase niHsAra bhASaNase kyA matalaba hai / he bhagavan ! merI tapasyAmeM to indra bho vighna karane meM niyamase samartha nahIM hogA // 1564 / / he guruvara ! Apake prasAdako prApta hue mereko bhUkha pyAsa Adi parISaha kyA kareMge tathA kaSAya aura indriya rUpI zatru bhI kyA bigAr3a kara sakeMge ? kucha bhI nahIM kara sakeMge / / 1565 //
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 ] maraNakaNDikA chaMda-rathoddhatAsthAnatazcalati nAkaparvataH puSkaraM vasumati prapadyate / svatprasAvamupagamya na prabho ! jAtu pAmivikRti manAgapi / / 1566 / / chaMda-toTakamanamA naSA vacasA bhAyakhanuzAsanametavananyamatiH / tava yo vivadhAti sadA vidhinA zivatAtimupaiti sa muktamalaH // 1567 / / // iti anuziSTiA / bho guruvarya ! he prabho ! kadAcit sumeru parvata apane sthAnase calAyamAna ho jAya, puSkara pRthivIpane prApta ho jAya / kintu Apake prasAdako prApta karake maiM kiMcita bhI vikArako prApta nahIM hogA / / 1566 / / he bhagavan ! Apake isa anuzAsanako jo puruSa ananyamati hokara mana se, vacanase aura kAyase vidhipUrvaka sadA dhAraNa karatA hai, vaha puruSa karmamelase mukta huA mokSasukhakI paraMparAko prApta hotA hai / / 1567 / / ____ isaprakAra sallekhanAke cAlIsa adhikAroMmeM yaha taitIsavAM anuziSTi nAmakA mahAdhikAra pUrNa huA / (33) / vizeSArtha-isa maraNakaNDikA graMthameM samAdhimaraNakA varNana karane ke liye arha, liMga, zikSA Adi cAlIsa adhikAra haiM / inameM anuziSTi nAmakA adhikAra sabase bar3A hai / isameM niryApaka AcAryakA kSapakake liye atyaMta-hRdayagrAhI upadeza hai| isa suvistRta upadezake prAraMbhameM sUtrarUpa pAMca kArikAyeM haiM-- zodhayitvopadhiM zayyAM vaiyAvRtyakarAnapi / ni:zalyIbhUya sarvatra sAdho ! sallekhanAM kuru / / 746 / / mithyAtvavamanaM dRSTi, bhAvanAM bhakti muttamA / rati bhAvanamaskAre, jJAnAbhyAse kurudhamaM / / 750 / / mune ! mahAvrataM rakSa, kuru kopAdi nigraham / hRSIka nijayaM dvadhA tapo mArge kurughamam / / 751 / / bhavadrumamahAmUlaM mithyAtvaM muca sarvathA / mohyate saguNA buddhi madya neva mune ! laghu / / 752 / /
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuziSTi mahAdhikAra [ 451 piba samyaktva pIyUSaM mithyAtva viSa mutsRja / nighehi bhaktizcitte namaskAra manAratam / / 753 / / inhIM kArikAoMke vizleSaNa rUpa AgekA saMpUrNa upadeza hai arthAt upadhi tathA AhArako nirdoSa grahaNa karanA / zalyakA tyAga, mithyAtvakA vamana, samyaktvako bhAvanA, bhakti paMca namaskAra maMtrameM prIti aura jJAnAbhyAsa inake liye kSapakrako prerita kiyA hai punaH mahAvratoMkA vistAra pUrvaka varNana hai / kaSAyakA nigraha aura indriyoM para vijaya karane ke liye bahuta hI sudara rItise samajhAyA hai / aMtameM tapasyAkA mAhAtmya evaM guNa tathA phala varNana karate hue yaha adhikAra samApta hotA hai /
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra lihAM zugate puNe kuNaH kSAkastAH / vate niryApakaH zikSAmaniviSNaH priyaMvavaH // 1568 // katiktakaSAyAmlalabaraNasvAvubhaurasaH / pAnakaM madhyamayuktaM tasmai kSINAya dIyate // 1566 / / yabAsau nitarAM kSINastadapi tyAjyate tadA / paTIyAMso na kurvanti nirarthaka niyojanam // 1570 / / __ hita evaM priyavacana bolane vAle niryApaka binA vizrAmake kSapakako zikSA detA hai usase yathokta tapako karatA huA kSapaka bar3I bhArI karmoko nirjarA karatA hai // 1568 // samAdhimaraNameM udyamI kSINakAya kSapake lie kaTuka, tIkhA, kaSAyalA, namakIna, svAdu, moThA ina rasoMmeMse madhyama rasoMkA pAnaka denA upayukta hotA hai / / 1566 // punaH atikSINakAya honepara kSapaka dvArA vaha pAnaka bhI niryApaka dvArA chur3AyA jAtA hai| ThIka hI hai catura puruSa vyarthakA niyaMtraNa nahIM karate haiM arthAt niryApaka kSapakako kSamatAke anusAra pAnakakA tyAga karAte haiM / / 1570 / /
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra itthaM zuzrUSamANasya saMstarasthasya vedanA / pUrvakarmAnubhAvena kAya kApyasya jAyate // 1571 // varzanazAnacAritrataporana bhUtastataH / saMsAramA ghore gAzimoto sisANati / / 3572 // nimajjaMtaM bhavAmbhodhau yo dRSTvA tamupekSate / adhArmiko nirAcAro nAparo vidyate tataH // 1573 // vaiyAvasyaguNAH pUrva kathitA ye prapaMcataH / terapekSAparo nIcassyajyate nikhilairapi // 1574 // vaiyAvatyaM sataH kArya cikitsAM jAnatA svayam / baMdyopavezatazcAsya zaktito bhaktitaH sadA / / 1575 / / isaprakAra niryApaka dvArA upadezase jisako sevA ho rahI hai evaM vaiyAvRtya karanevAle muniyoM dvArA jisako sevA ho rahI hai aise saMstarameM sthita kSapakake zarIrameM pUrvake asAtA karmake udayase koI udarazUla Adi vedanA utpanna hotI hai // 1571 / / usa vedanAke honese darzana, jJAna, cAritra aura taparUpo ratnoMse bharI haI yaha kSapaka munirUpI naukA ghora saMsAra sAgara meM DUbatI hai / / 1572 / / vedanAse Akula vyAkula kSapakake pariNAma prazubha hote haiM aura usa pariNAmase maraNa hove to kSapakakA bhayasAgara meM DUbanA saMbhava hai / usa vakta asa kSapakako bhavasAgara meM DUbate hue dekhakara jo sAdhu evaM niryApaka usako upekSA karatA hai unako samhAlatA nahIM arthAt upadeza aura sevA dvArA kSapakako samAdhAna nahIM karAtA hai vaha adhArmika hai, AcArahIna hai usase adhArmika aura AcArahIna dUsarA koI nahIM hai / / 1573 / pahale vistArapUrvaka vaiyAkRtyake guNa batalAye haiM / jo muni kSapakakI upekSA karatA hai vaha una guNoMse bhraSTa hotA hai / arthAt kSapakakI upekSA karane se kSapaka saMsAra sAgarameM DUbegA aura upekSA karane vAleke guNa bhI naSTa hoMge / / 1574 / / ina saba bAtoM ko dhyAnameM rakhakara saMghastha muniyoMko vedanAke cikitsA vidhiko svayaM jAnakara kSapakako deyAvatya avazya karanA cAhiye tathA vaidyake upadeza ke anusAra zakti aura bhaktise kSapaka kI sadA hI vaiyAvRtya karanA cAhiye / / 1575 / / kSapakako bedanAko jAne ki isa vedanA
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 ] maraNa kaNDikA vijJAya vikRti tasya vedanAyA: pratikriyA / oSadhaiH pAnakaH kAryA bAtapittakaphApahaiH // 1576 / / prabhyaMgasvedanAlepastikAMgamaI naH / paricaryApareNApi kRrapAsya parikarmaNA // 1577 // kasyacikriyamANe'pi bahudhA parikarmaNi / pApakarmodaye sIne na prazAmyati bedanA // 1578 / / kSapako jAyate tIvra rupasargaparISadaH / abhibhUtaH parAyatto vihvalIbhUtacetanaH // 1576 // ghyAphulo beganAsa halaH parIta hAtitaH / pralapatyanibaddhAni vAkyAni sa vicetanaH / / 1580 // ayogyamazanaM pAnaM rAtribhukti sa kAMkSati / cArityajanAkAMkSI jAyate bebanAkulaH // 15 // kA kAraNa kyA hai tathA usake pratIkArako bhaloprakArase samajhakara vAtapitta aura kapha kI nAzaka peya auSadhike dvArA vedanAkA parihAra karanA cAhiye / / 1576 / / zarIrako zIta karanA athavA AvazyakatA aura vedanAke anusAra agnise seka, aura auSadhikA lepa aura vastikarma (inimA) tathA aMga mardana dvArA isa kSapakakI paricaryA karanA cAhiye tathA anya bhI prakriyAke dvArA vedanAko dUra karanA cAhiye / / 1577 / / isaprakAra upacAra karanepara bhI kisI kSapakake totra pApakarmake udayase vedanA zAMta nahIM hotI hai / / 1578 / / usa samaya tovra vedanA yA upasarga paroSahoMse kSapaka abhibhUta hotA hai, vedanAke AdhIna haA mUcchita-behoza ho jAtA hai / / 1576 / / vedanA prasta vyAkula huA kSapaka paroSahoMse pIr3ita hokara bebhAna huA asaMbaddha pralApa karane lagatA hai // 1580 / / vedanAse Akulita vaha kSapaka sAdhupadake prayogya aise pAnako tathA rAtri bhojanako cAhane lagatA hai tathA cAritrako tyAganekI bhAvanA karatA hai / / 1581 / / isataraha kSapakakI moharUpa viSama sthiti honepara niryApaka AcArya usa kSapakakA moha-mUrchAbhAva se dUra ho usa rUpa sAraNA karatA hai arthAt kSapaka apane vratAdikA smaraNa jisa taraha kare usataraha
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra [ 45.5 tatheti mohamApannaH sAraNIyo gaNezinA / tathAsti zukhalezyAkaH sa pratyAgatacetanaH / / 1562 // kastvaM ki nAma te kAla: sAMprataM kaH kva vartase / ko'haM kiM mama nAmeti taM pRcchati gaNI yatim / / 1583 // itthaM apaphamApRcchya cittaM jijJAsatA satA / vatsalatvena kartavyA sAraNA tasya sUriNA // 1584 / / muhyataH kSapakasyetthaM yaH karoti na sAraNam / tenAso vajito nanaM jinadharma inojjvalaH / / 1585 // AcArya prayatna karate haiM tathA zuddha lezyA vAlA huA punaH sAvadhAna hobe aisA yatna karate haiM // 1582 / / AcArya kSapakako isataraha sAvadhAna karate haiM ki he sAdho ! tuma kauna ho? tumhArA nAma kyA hai ? isasamaya kaunasA kAla pravRtta ho rahA hai ? tuma kaunase deza mesthAna nivAsa kara rahe ho ? batAo maiM kauna hUM? merA nAma kyA hai / / 1583 / / isa prakAra kSapakako pUchakara usakA citta sAvadhAna hai yA nahIM isa bAtako jAnane kI icchAse AcAryako kSapakake liye vatsala-dharmasnehase bAra-bAra sAvadhAna karanA cAhiye tathA smaraNa dilAnA cAhiye / / 1584 / / bhAvArtha-yaha kSa paka sAvadhAna hai yA nahIM isakA parIkSaNa karane ke liye AcArya bar3e premase uparyukta prazna bAra-bAra pUchate haiN| yadi sAvadhAna hai to praznakA uttara Thokase degA aura sAvadhAna nahIM hai to usako sAvadhAna karane kA upAya karate haiN| isa prakAra AcArya dvArA kSapakako sAvadhAna karanA smaraNa dilAnA paramAvazyaka hai / yadi mohita hue usa kSapakakI sAraNA nahIM karatA hai arthAt vratAdikA smaraNa nahIM dilAtA to samajhanA cAhiye ki usa AcArya dvArA niyamase kSapakakA tyAga kiyA aura kSapakakA tyAga karanA ujjvala jinadharmakA tyAga kahalAtA hai / / 1585 / / bhAvArtha-~~ratnatraya dharma svarUpa jinadharma hai, ratnatraya dharma sAdhujanoMmeM rahatA hai ata: kSapakakA tyAga karanese jinadharmakA tyAga huA mAnA jAyagA /
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ maragakaNDikA tasyetiH sAryamANasya kasyacijjAyase smRti / totrakarmokye nAnyaH smaraNaM pratipadyate // 1586 // saMtatasAraNavAraNakArI kaamkssaayhRssiiknivaarii| dharmavato vivadhota samAdhi sarvamapAsyagaNo tarasAdhim // 1587 / / // iti sAraNaM // pratikarma vidhAtavyaM tasya smRtimagacchataH / upadezo'pi kartavyaH smaraNAropaNakSamaH // 1588 / / paroSahAturaH kazcimAnAno'pi na badhyate / ArtaH pUtkurute dIno maryAdA ca bibhisati // 1586 / / na bibhISyaH sa no vAcyo vacanaM kaTukAdikam / na tyAjyaH sUriNA tasya kartavyAsAvanA na ca // 1560 / / - :.--. - - . isataraha AcArya dvArA sAraNA karanepara kisI kSapakako smaraNa ho AlA hai ki aho ! maiM vyAkula hokara apane cAritra dharmase cyuta ho rahA hUM, aba mujhe isa karuNAnidhAna guruke prasAdase dharma meM sthira citta honA hai ityAdi / koI kSapaka AcArya dvArA bAra-bAra smaraNa dilAne para bho tonakarmakA udaya honese smaraNako prApta nahIM hotA hai // 1586 / / AcArya satata hI kSapakakI sAraNA aura vAraNAko karatA hai kAma, kaSAya tathA indriyoMkA nivAraNa karanevAlA vaha gaNI dharmAtmA kSapakako por3Ako zIghratAse dUra karate hue samAdhiko karAtA hai / / 1557 / / (34) isaprakAra sAraNA nAmakA cautosavAM adhikAra pUrNa huaa| (35) kavaca nAmakA paitIsavAM adhikAra-- smatiko nahIM prApta hue usa kSapakakA vaha sAvadhAna ho aisA upAya niraMtara karanA cAhiye tathA smaraNako prApta ho aisA upadeza bhI denA cAhiye / / 1588 // . . koI kSapaka sAvadhAna to hai kintu parISahoMse pIr3ita hokara kucha bodha nahIM kara pAtA hai / bhUkha pyAsa ko vedanAke dvArA duHkhI huA kSapaka pukArane lagatA hai dIna vacana kahatA hai tathA AhAra pAnakI pratijJAko bhaMga karanA cAhatA hai / / 1586 / / isaprakAra kSapaka viparIta ceSTA karane laga jAya to AcArya use DarAve nahIM tathA kaDave
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra [ 457 virAdhito bhavanmAno vacanaH kaTakAdibhiH / jipakSasyasamAdhAnaM pratyAkhyAnaM jihAsati // 1561 // niryApana maryAdA tasya maMkSu mumukSataH / kartavyaH kavaco gADhaH paroSahanivAraNaH // 1562 // gaMbhIraM madhuraM snigdhamAdeyaM hRdayaMgamam / sUriNA zikSaNIyo'sau prajJApanapaTIyasA // 1563 / / saMtoSabalatastotrAstA romAntakavedanAH / prakAtaro jayAmUDho vRttavighnaM ca sarvathA // 1564 / / tvaM parAjitya niHzeSAnupasargaparISahAn / samAdhAnaparo bhadra ! mRtyAcArAdhako bhava // 1565 / / kaThora Adi vacana bho nahIM kahe, na usako chor3e, AsAdanA-tiraskAra bhI nahIM kare / / 1560 // kyoMki kaTuka vacanoM dvArA jisakA virAdhanA huI hai aisA vaha kSapaka azAMti ko prApta hogA tathA apane saMyama Adiko chor3ane ko icchA karegA / / 1561 / / maryAdApratijJAkA bhaMga karane ke icchuka usa kSapakake AcArya dvArA parIvahakA nivAraNa karanevAlA gADha kavaca karanA cAhiye / / 1592 / / samajhAne meM catura aise AcArya dvArA yaha kSapaka zikSaNIya hai, kSapakako gaMbhIra madhura, snigdha hRdayameM praveza karanevAle aise grAhya vacana kahe arthAt aise vacanoM dvArA upadeza deve / / 1563 / / niryApaka kSapakako kahate haiM ki he kSapaka ! tuma choTI bar3I vyAdhiyoMko tathA totra vedanAko maMtoSa balase naSTa karo / kAtarapanA-adhorapanAse rahita sAvadhAna ho, isa Agata cAritrake vighnako sarvathA joto // 1564 / / bhAvArtha--AcArya vedanAse pIr3ita kSatrakako samajhAte haiM ki tuma kAtarapanekA tyAga karo, vedanAmeM dveSa aura vedanA pratIkArameM rAga mata karo kyoMki rAgadveSa cAritra rUpo saMpattiko lUTanevAle hai / saMtoSa aura dhairyase vedanAko sahana karo / he bhadra ! tuma samasta paroSaha aura upasargoko jotakara samAdhAna yukta ho isa maraNakAlameM caturvidha ArAdhAnAoMkA pArAghana karo / / 1595 //
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 ] marakaNDikA zramArAdhayiSyAmi pratijJA yA tvayA kRtA / madhye saMghasya sarvasya to smarasyadhunA na kim / / 1566 / / janamadhye bhujAsphAlaM vidhAya balagavitaH / kulIno raNe mAnI zatrutrastaH palAyate / / 1567 / / kaH kRtvA svastavaM mAnI saMghamadhye tapodhanaH / parISahariputrastaH klizyatyapAtamAtrataH // 1568 / / kaH pravizati raNaM pUrNa zatrumardanalAlasAH / yacchanti nAsunAze'pi zatrUNAM prasaraM punaH / / 1566 mAnino yogino dhIrAH paroSaha niSUdinaH / sahante vedanA ghorAH prapadyante na vikriyAm / / 1600 // vizeSArtha -- parISahoM ko aura upasargoko sahana karanekA AcArya upadeza de rahe haiM ki bho kSapakarAja ! tuma mana, vacana aura kAyase ina parISahAdiko joto / manameM kSudhA tRSA Adi parISahase duHkhI bhayabhIta nahIM honA manase parISaha jItanA kahalAtA hai | hA ! mujhe bar3A kaSTa hai ahI yaha kaisA pApakA udaya AyA hatyAdi dIna, vacana nahIM kahanA bacana se parISad jItanA hai tathA pIr3A vedanA honepara bhI mukhameM dInatA vyakta nahIM karanA zarIrako nizcala rakhanA ityAdi kAyase paroSaha jItanA hai| isaprakAra maraNakAla meM kaSToM ko sahana karanese ArAdhanAkI siddhi hotI hai / aho kSapaka ! tumane sarva saMghake madhya meM pratijJA ko tho ki maiM ArAdhanA karUMgA / aba usa pratijJAko kyoM nahIM karate ? kyA prApako pratijJA yAda nahIM hai ? / / 1596 / / janasamudAyameM bhujAoM kA AsphAlana kara karake garthapUrvaka jo yuddhako pratijJA karatA hai vaha mAnI kulIna puruSa raNameM zatruse ghabarAkara kyA bhAga jAtA hai ? nahIM bhAgatA hai / / 1597 / / aisA kauna mAnI tapodhana hai jo saMghake madhya meM apanI prazaMsA karake paroSahke Agamana mAtra se paroSaharUpI zatruse trasta ho kleza karatA hai ? arthAt koI bhI tapodhana sarva samakSa lo huI pratijJAkA bhaMga nahIM karatA hai / / 1566 / / zatruko nAza karane kI icchAvAle subhaTa raNa meM praviSTa hote haiM ve prANa naSTa honepara bhI zatruoMke AdhIna nahIM hote / vaise hI mAnI yogI dhIra vIra munijana parISahoMke sahanevAle hote haiM ke ghora vedanAko sahate haiM / ve dhIra muni kabhI bho vedanAse vikArabhAvako prApta nahIM hote / / 1566|| 1600 ll
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ [456 sAraNAdi adhikAra raNAraMbhe varaM mRtyu jAsphAlanakAriNaH / yAvajjIvaM kulInasya na punarjanajalpanam // 1601 / / saMyatasya varaM mRtyurmAninoM'sakatADinaH / na donatvaviSaNNatve paroSaharipUraye // 1602 / / varaM mRtyuH kulInasya putrapautrAvisaMtateH / na yuddha nazyato'ribhyaH katuM svakulalAMchanam // 1603 / / mA kArSI|vitArtha tvaM vanyaM svakulalAMchanam / kulasya svasya saMghasya mA mAstvaM devanAvazam / / 1604 / / mriyate amare borA: pahArA lilA api kurvanti bhrakUTobhaMgaM na punariNAM puraH // 1605 / / jisaprakAra janasamUhameM bhujAsphAlana hArA yuddhako pratijJA karanevAle kulIna puruSakA raNAMgaNameM maraNa ho jAnA zreSTha hai kintu jIvana paryanta "yaha yuddha bhUmise bhAgakara AyA thA" isaprakArakA janApavAda zreSTha nahIM hai usoprakAra saMghake madhya meM samAdhikI pratijJA kiye hue mAnI sayatakA maraNa honA zreSTha hai kintu parISaharUpI zatruke Anepara dInapanA viSAdapanA zreSTha nahIM hai arthAt apanI pratijJApara nizcala rahate hue munikA maraNa honA bhalA hai kintu ratnatrayase cyuta honA citta meM bhaya honA, maiM pratijJA pAlanameM asamartha hUM aisA dIna vacana kahanA bhalA nahIM hai // 1601 / / 1602 / / jisaprakAra kulIna yoddhAko mRtyu honA zreSTha hai kintu yuddha meM zatruoMse ghabarAkara bhAgakara jAne se putra pautra Adi saMtAna paraMparAmeM apane kulameM jo kalaka laga jAtA hai vaha zreSTha nahIM hai / usIprakAra he kSapaka ! tuma jovanake liye dInatA mata kro| apane kula aura saMghakA apavAda mata karo / he sAdho ! tuma vedanAke vazameM nahIM honA / ___arthAt saMghako dUSaNa lage aisA kArya mata karo apanI pratijJAmeM dRr3ha rho| mere se pratijJA pAlana nahIM hotA, AhAra tyAgakA niyama nahIM palatA ityAdi dIna vacana mata kaho usase saMghako lajjita honA par3egA // 1603 / / 1604 / / jaise zastra prahArase pIr3ita hue bhI vIra puruSa yuddha meM mara jAte haiM kintu pAtruoMke sAmane bhrakuTo bhaMga nahIM karate haiM arthAt zatruse Darakara bhAgate nahIM haiM // 1605 / /
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46. maragakaNDikA kAtaratvaM na kurvanti paroSahakarAlitAH / kiM punardInatAboni kariSyanti mahAdhiyaH / / 1606 // agnimadhyagatAH keciddahyamAnAH samaMtataH / pravedanA vitiSThante jalamadhye gatA iva // 1607 / / sAdhakAraM pare satra kurvantyaMgulinartanaH / AnaMditajanasvAntA uskRSTi kurvate pare // 1608 / / vedanAyAmasahmAyAM kurvantyajJAnino tim / lezyayA bhavaddhinyA sukhAsvAvaparA yadi // 1606 // tadA ti na kurvanti kiM bhavacchevanocatAH / jJAtasaMsAranaiHsAryA vedanAyAM tapodhanAH // 1610 // vaise hI mahAbuddhi vAle muni parISahase AkrAMta honepara bhI Darate nahIM hai jo Darate ho nahIM ve kyA dInatA, mukha vivarNatA, viSAda Adi kareMge ? nahIM kara sakate // 1606 // kitane hI dhIra vIra puruSa agni ke madhya meM cAroM taraphase atizaya rUpase jalate hae bhI vedanA rahita ho baiTha jAte haiM mAno pAnoke madhya meM hI baiThe hoM / / 1607 / / bahata se dhIra puruSa usa agnike madhya meM sthita hokara bhI aMguliyoMko calAkara sAdhukAra karate haiM tathA koI puruSa AnaMdase viziSTa zabda karate haiM / / 1608 / / bhAvArtha---agni meM jalate hue bhI koI dhora puruSa acchA huA aisA apanA abhiprAya aMguloko vajAnA Adike izAre dvArA pragaTa karate haiM, isa upasargase merA karma naSTa hogA, yaha agni zarorake sAtha karmoM ko bhI jalA deve ityAdi rUpa aMgulo hilAkara evaM viziSTa zabda bolakara koI dhIra vora Agata upasargako sahana karate haiN| yadi bahutase ajJAnI jIva asahya vedanA Anepara saMsAra bar3hAnevAlI azubha lezyAse yukta hokara indriya janya sukha svAdameM laMpaTa ho dhairyako dhAraNa karate haiM arthAta sAMsArika sukhoMke liye mahAna mahAn kaSTa vedanA-pIr3Ako bar3e hI dhoratAse sahate haiN| to phira saMsArakA cheda karane meM udyata hue tapodhana muni kyA vedanAke Anepara dhairya dhAraNa nahIM kareMge ? avazya hI dhairya dhAraNa kareMge / kaise haiM munirAja ? jAna liyA hai saMsAra ko asAratAko jinhoMne / / 1606 / / 1610 / /
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra [ 461 bhikSe marake kakSamaye roge duruttare / mAnaM kvApi vimucaMti kulonA jAtu nApadi // 1611 // sevaMte madyagomAMsapalAMGavAdi na maaninH| karmAnyadapi kRcche'pi lajjanIyaM na kurvate // 1612 / / kulasaMgha yazaskAmAH ki karma jagaccitAH / mAnaM vimucya kurvanti lajjanoyaM tapodhanAH / / 1613 / / ladhvI vipattimurU vA yaH prayAto viSIdati / narA vadanti taM SaDhaM dhorAH puruSakAtaram // 1614 // samatA iva gaMbhaurA niHkampAH parvatA iva / / vipadyapi mahiSThAyAM na kSubhyanti mahAdhiyaH / / 1615 / / svAropita bharAH keciniHsaMgA niHpratikriyAH / giriprAgbhAramApanAzcitrazvApadasaMkaTam // 1616 // -- . -.. jo kulavaMta puruSa hote haiM ve kabhI bhI durbhikSa meM, mArImeM, jaMgalake bhayake samaya, bhayAnaka rogameM aura ApattimeM kahIM para bhI gauravako nahIM chor3ate haiM / / 16111 / ___ kulakA svAbhimAna rakhane vAle sAmAnya gRhastha jana bhI madya, gomAMsa, pyAja Adi niMdanIya padArthoM kA sevana nahIM karate haiM tathA anya bhI galata kArya kaSTa Anepara bhI nahIM karate haiM // 1612 / / jaba sAmAnya jana kI yaha bAta hai to phira jo tapodhana munirAja kula aura saMghake yazakI kAmanA karate haiM, jo jagatmeM pUjya haiM ve apane gauravako chor3a kara lajjanIya kAryako kaise kara sakate haiM ? nahIM kara sakate / / 1613 // jo puruSa choTI yA bar3I vipattike Anepara kheda karatA hai bhayabhIta hotA hai usako dhIra bora jana napuMsaka kahate haiM, yaha Darapoka manuSya hai aisA kahate haiM / / 1614 / / jo mahAbuddhivAna hote haiM ve samudrake samAna gaMbhora hote haiM, parvatake samAna akaMpa hote haiM bar3o bhArI vipatti meM bhI kSobhako prApta nahIM hote haiM / / 1615 / / ____ kitane hI mahApuruSa aise haiM ki jo saMpUrNa kAryakA bhAra svayaMpara lekara parigraha rahita hote haiM, AyI huI ApatikA kucha bho pratIkAra nahIM karate haiM / aneka prakArake
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 ] marakaNDikA zaddhAnta sacivAH santaH santuSTAH zuddhavRttayaH / sAdhayanti sthitAH svAyaM vyAladantAntareSvapi / / 1617 / / dhIro'vanti kumAro'gAstrirAtraM zuddhamAnasaH / zRgAcyA khAdyamAno'pi devomArAdhanAM prati / / 1618 || jaMgalI pazuoM se vyApta giriyoMke kaMdarA guphA prAdimeM praviSTa hote haiM ( vahAM dhyAna meM lIna hote haiM) / / 1616 / / jo siddhAMta graMtha meM kuzala haiM arthAt zratarUpI sAgarake pAragAmI haiM, saMtoSa bhAvayukta haiM atyaMta zuddha cAritra ke dhAraka haiM aise santa puruSa krUra siMha Adi jatuoM ke dADhoMke madhya meM sthita honepara bhI apanA svArtha jo mokSa puruSArtha hai usako siddha karate haiM / / 1617 / / aho kSapaka ! dekho ! avaMti sukumAra tIna rAtri taka zRgAlI dvArA khAye jAnepara bhI ArAdhanA devo samyaktva Adi cAra ArAdhanAko prApta hue the / kaise the sukumAra ? atyaMta zuddha hai mAnasa jinakA tathA dhIra vIra puruSa the / / 1618 / / sukumAra munikI kathA avanti deza ke ujjaina nagara meM rahane vAle surendradatta seTha aura yazobhadrA seThAnI ke eka sukumAla nAmakA putra thA, jo itanA sukUmAra thA ki usako Asana para par3e hue rAIke dAne bho cubhate the| dIpaka kI lauM bhI ve dekha nahIM sakate the aura atula vaibhava ke bIca svargopana bhogoMko bhogate hue sukhapUrvaka apanA jIvana yApana kara rahe the / eka dina Apake mAmA yazobhadra munirAja triloka prajJaptikA pATha kara rahe the, use sunakara inheM jAti smaraNa ho gayA / usI samaya mahalase nikalakara munirAjake pAsa jAkara dIkSita ho gaye / apanI Ayu mAtra tIna dinakI jAnakara sukumAla muni jaMgala meM cale gaye aura vahA~ prAyopagamana sanyAsa lekara AtmadhyAna meM lIna ho gaye / usI samaya pUrvabhavake vaira saMskArake vazIbhUta hotI huI eka syAlano baccoM sahita bhAI aura unake zarIrako khAnA zuru kara diyA tathA tIna dina taka nirantara khAtI rahI / isa bhayaMkara upasargake A jAne para bhI sukumAla muni sumeru sadRza nizcala rahe aura apanI cAroM
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra zidhAyArAdhanAM devIM mudgalAdrau sukauzalaH / bhakSyamANo muniniyA sNddhaathirvissnnnnviiH||1616|| ArAdhanAoMke abalambanameM samatA pUrvaka zarIrako tyAgakara acyutasvarga meM mahardika deva hue| kathA samApta / siddhArtha nAmake rAjAke sukauzala nAmake putrane dIkSA lI, ve prasanna manase mudgala nAmake parvatapara sthita the, usa vakta vyAghrI dvArA khAye jAnepara bhI unhoMne ArAdhanA devIko prApta kiyA thA // 1616 / / sukauzala mUniko kathAayodhyA nagaromeM prajApAla rAjA rAjya karate the| uso nagara meM siddhArtha nAmake seTha apano sahadevI Adi 32 striyoMke sAtha sukhase rahate the| bahuta samaya vyatIta ho jAne ke bAda unake sUkozala nAmakA pUtra huA, jisakA mukha dekhate hI siddhArtha seTha muni ho gye| sukauzala kumAra kA bhA 32 kanyAoMse vivAha huA, unake sAtha ve mahAvibhUtikA upabhoga karate hue sukhase jovana yApana karane lge| eka samaya vihAra karate hue siddhArtha mUni bhikSArtha ayodhyA Aye / "inheM dekhakara merA putra muni ho jAyegA" isa bhayase seThAnI ne unheM nagarase bAhara nikalavA diyaa| "jo eka dina isa nagarake svAmI the, unhIMkA Aja itanA anAdara kiyA jA rahA hai" yaha socakara sukauzalakI dhAyako bahuta duHkha huA aura vaha rone lgii| sukauzala ne usake ronekA kAraNa pUchA / dhAyase (apane pitA) munirAja ke apamAnakI bAta sunakara unheM duHkha huA aura usI samaya unhIM munirAjake pAsa jAkara dIkSA grahaNa kara lI / dIkSA kI bAta sunate hI sukauzala ko mA~ atyanta du:khI huI aura putra viyoga janya ArtadhyAnase marakara magadha dezake maugila nAmaka parvatapara vyAghrI huii| siddhArtha aura sukauzala munirAjane usI parvata para yoga dhAraNa kiyA thA / yoga samApta honepara bhikSAke lie parvatase utarate hue yugala munirAjoMko vyAghrone dekhA aura jhapaTa kara apane hI putra sukauzala muniko khAne lago / munirAjane upasarga prApta honepara samAdhi dvArA prANa tyAge aura sarvArtha siddhi meM gaye / kathA samApta /
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA gharaNyAmA cameva kila kolitavigrahaH / prApadgajakumAro'pi svArtha nirmalamAnasaH / / 1620 // kAsazoSArucizchavikacchUprabhRtivevanAH / soDhAH sanatkumAreNa yatinA zaradA zatam // 1621 / / nirmala mAnasavAle gajakumAra munine pRthvImeM gIle camar3e ke samAna kIleM Thokakara jinakA zarIra kIlita kara diyA hai aisA hote hue bho nirvANa ko prApta kiyA thaa|||1620|| gajakumAra muni kI kathAzrIkRSNa nArAyaNa ke suputra gajakumAra ali sakramAra the / ve apane pitA Adi ke sAtha gharmopadeza sunane ke lie bhagavAn neminAthake samozaraNa meM jA rahe the / mArga meM eka brAhmaNa ko nava-yauvanA, sarvaguNasampannA, sulakSaNA aura saundaryamUrti putroko dekhakara zrIkRSNa ne use usake pitAse gajakumArake lie maMganI kara lI aura use anta:pura meM bhijavA diyA / bhADAna kA upadeza mulakara zrIkRSNa to saparivAra dvArakA lauTa Aye parantu gajakumAra nahIM lauTe aura jainezvarI dIkSA dhAraNa karake kisI ekAnta sthAnameM dhyAnArUr3ha ho gaye / jisa lar3akI kA saMbaMdha gajakUmAra se huA thA usakA pitA jaMgalase kASTha bhAra ko lekara lauTa rahA thA, usakI dRSTi jaise hI gajakumAra para par3o, vaha prAga babUlA ho uThA aura bolA-"are duSTa ! mero atyanta priya sUkumArI putrIko vidhavA banAkara tU sAdhu bana gayA hai, maiM dekhatA hU~ terI sAdhutA ko|" aisA kahakara usa duSTane munirAjake zarIra meM kAla Thoka dI / gole camar3e meM jaise koleM Thokate haiN| usa ghora vedanAko sahana kara gajakumAra mahAmuni aMtakRta kevalo hue| kathA samApta / sanatkumAra cakravartI munine kAsa, zoSa, aruci, vamana, khujalI Adi aneka rogoMko bedanAoMko saikar3oM varSa paryaMta sahana kiyA thA / / 1621 // __sanatkumAra muni kI kathA-- bhAratavarSake antargata vItazoka nagarameM rAjA ananta vIrya rAno sItAke sAtha kAlayApana karate the| unake sanatkumAra nAmakA atyanta rUpavAn putra utpanna huA jo
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAraNAdi adhikAra [ 465 gaMgAyAM nAvi magnAyAM eNikAtanayo yatiH / amUDhamAnasaH svArtha sApayAmAsa zAzvatam / / 1622 / / mahApuNyodayase cakravartI kI vibhUti ko prAptakara navanidhi aura 14 ratnoM kA svAmI huA / eka dina saudharma svarga kA indra apanI sabhA meM unake rUpa ko prazaMsA kara rahA thA, jise sunakara maNimAla aura ratnacUla nAmake do deva gupta bheSameM Aye aura snAna karate hue cakravartI kA tribhuvana priya sarva sundara rUpa dekhakara AzcaryAnvita hue| isake bAda una devoMne apane asalI veSa meM Akara vastrAlaMkAroMse alaMkRta siMhAsana para sthita cakravartIke rUpako dekhA aura khedita ho utthe| rAjAne isakA kAraNa pUchA taba deva bole-mahArAja ! yathArtha meM ApakA rUpa devoMko bho durlabha hai, isakI to hameM prasannatA hai kintu manuSya kA rUpa kSaNAkSayoM hai yaha dekhakara hameM kheda huaa| jo rUpa kucha samaya pahile snAnagRhameM dekhA thA, vaha aba dikhAI nahIM detA / yaha bAta sabhAsadoM kI samajhameM nahIM AI, taba devoMne eka pAnIse bharA huA ghar3A maMgAyA aura usameM se eka bUMda jala nikAlakara sabhAsadoMse pUchA ki batAo pahilese isa ghar3emeM kucha vizeSatA dikhAI do kyA ? yaha saba camatkAra dekhakara cakravartIko vairAgya ho gayA aura ve jainezvarI dIkSA dhAraNa karake tapazcaraNameM saMlagna ho gye| pUrva pApodayase unake sAre zarArame bhayaMkara kuSTa roga utpanna ho gayA / eka deva unake dharyakI parIkSA lene ke lie vaidyakA veSa dhAraNa karake AyA aura upacAra karAnekA Agraha karane lgaa| taba munirAja bolebho vaidya ! mujhe janma-maraNa kA bhayaMkara roga duHkha de rahA hai, yadi Apa isa rogako cikitsA kara sakate ho to karo / mahArAja ko bAta sunakara vaidya atyanta lajjita huA aura caraNoM meM girakara bolA-svAmin ! isa roga ko rAma bANa auSadhi to Apake pAsa hI hai / isa prakAra deva munirAjake nirdoSa cAritra ko aura zarIrameM nirmohapanekI prazaMsA karatA huA svarga calA gayA aura sanatkumAra munirAjane apane dhairya se usa parISaha para vijaya prApta kI aura aSTa karmoko naSTakara mokSalakSmoke svAmI bane / sanatka pAra cakrIko kathA samApta / eNika putra nAmaka muni naukAmeM Arohaga kara gaMgA nadI pAra kara rahe the madhyameM naukA DUba gayI / usa vakta sAvadhAna buddhi hokara una munirAjane ArAdhanA dvArA zAzvata dhAma mokSa prApta kiyA thA / / 1622 / /
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA avamodaryamaMtreNa bhadrabAhamahAmanAH / bubhukSArAkSasoM jitvA strIcakArArthamuttamam / / 1623 / / mAsopavAsasaMpannazcaMpAyAM taDajvarAditaH / dharmaghoSo muniH prAptaH svArtha gaMgAnadItaTe // 1624 // paNika-eNika putra muniko kathApaNIzvara nAmaka nagarameM rAjA prajApAla rAjya karate the / vahA~ eka sAgaradatta seTha apanI paNikA nAmako strIke sAtha Anandase raha rahA thaa| una donoMke eka paNika nAma kA putra thA, jo sarala, zAnta aura pavitra hRdaya kA thA / eka dina paNika bhagavAna ke samavasaraNameM gayA / vahA~ usane gaMdha kuTImeM sthita barddhamAna svAmI kA divya svarUpa dekhA, jisase usake roma-roma pulakita ho uThe / bhagavAna kI stuti aura pUjana Adi kara cukane ke bAda paNikane dharmopadeza sunA aura apanI Ayuke viSaya meM prazana bhI kiyA tathA alpa Ayu jAnakara vaha vahIM dIkSita ho gayA / dIkSA lekara paNika munirAja aneka dezoMmeM bihAra karate hue gaMgApAra karane ke lie eka nAbameM baiThe / mallAha sucArurItyA nAva khe rahA thA ki acAnaka bhayaMkara A~dhI AI, nAva DamamagAne lagI, usameM pAnI bhara gayA, phalasvarUpa nAva DUbane hI vAlI thI ki paNika munirAja vizeSa Atmavizuddhi ke sAtha zukladhyAna meM lIna ho gaye aura kevalajJAna kI prAptike sAtha hI mokSa prApta kara liyaa| kathA samApta / bhadrabAhu nAmake mahAmunine avamaudarya tapa rUpa maMtra dvArA kSudhA rUpI rAkSaso ko jItakara uttama ratnatraya arthako prApta kiyA thA / / 1623 / / caMpAnagarI meM gaMgA nadIke taTapara eka mAsake upavAsakA niyama lekara dharmaghoSa muni sthita the, taba unheM bhayaMkara tRSA-pyAsako pIr3A huI kintu use sahana karate hue unhoMne ArAdhanA dvArA mokSako prApta kiyA / / 1624 / / dharmaghoSa muniko kathA.. dharmamUrti parama tapasvI dharmaghoSa munirAja eka mAhake upavAsa karake campApurI nagarameM pAraNAke artha gaye the| pAraNA karake tapovana ko ora lauTate hue rAstA bhUla
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra [ 467 pUrvakArAtidevena kRtaiH zItoSNamArutaH / zrIvasaH pIDapamAno'pi jagrAhArAdhanAM sudhIH // 1625 / / gaye jisase calane meM adhika parizrama huA aura unheM tRSA vedanA utpanna ho gaI / ve gaMgA kinAre Akara eka chAyAdAra vRkSake noce baiTha gaye / unheM pyAsase vyAkula dekha gaMgAdevI pavitra jalase bharA huA lauTA lAkara bolo-yogirAja ! maiM ThaNDA jala lAI hU~ Apa ise pIkara apanI pyAsa zAMta kIjie / munirAja ne jala ho rahA nahIM liyA aura prANa haraNa karane vAlo tRSA vedanAke mAtra jJAtA dRSTA banate huye dhyAnArUr3ha ho gye| yaha dekhakara devI cakita huI aura videha kSetra jAkara samavazaraNameM prazna kiyA ki jaba munirAja pyAse haiM to jala grahaNa kyoM nahIM karate ? vahA~ gaNadhara devane uttara diyA ki digambara sAdhu na to asamaya bhojana pAna grahaNa karate haiM aura na devoM dvArA diyA gayA AhAra Adi hI grahaNa karate haiM / yaha sunakara devo bahuta prabhAvita huI aura usane munirAjako zAMti prApta karAne hetu unake cAroM ora sugandhita aura ThaNDe jalako varSA prArambha kara dI / yahA~ munirAja ne Atmottha anupama sukhake rasAsvAda dvArA karmotpanna taSA bedanA para vijaya prApta kI aura cAra ghAtiyA karmAkA nAza karake kevala jJAna prApta kiyA / kathA samApta / zrIdata nAmake buddhimAn munirAja dhyAna meM sthita the usa samaya pUrva janmake bairIne zItavAyu evaM uSNavAyu dvArA bar3I bhArI pIr3A diye jAne para unhoMne samyaktva Adi cAra ArAdhanAoMko grahaNa kiyA thA / / 1625 / / zrIdattamuniko kathAilAvardhana nagarIke rAjAkA nAma jitazatru thaa| unakI ilA nAmako rAno thI jisase zrIdatta nAmaka putrane janma liyA / zrIdattakumAra kA vivAha ayodhyAke rAjA aMzumAna kI putrI aMzumatose huA thA / aMzumatIne eka totA pAla rakhA thaa| caupar3a Adi khelate hue jaba rAjA vijayo hotA taba to totA eka rekhA khIMcatA aura jaba rAnI jItatI thI taba cAlAko se do rekhAe~ khIMca detA thaa| usakI yaha zarArata do cAra bAra to rAjAne sahana karalI Akhira use gussA A gayA aura usane totekI
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 ] maraNakaNDikA mArutaM makaM tApaM vahnitaptaM zilAtalam / sor3havA vRSabhaseno'pi svArtha prApadanAkulaH // 1626 / / garadana maror3a do| totA marakara vyantara deva huA / zrIdatta rAjAko eka dina bAdalakI Tukar3I ko chinna-bhinna hote dekhakara vairAgya ho gayA aura unhoMne saMsAra paribhramaNakA anta karane vAlI jainezvarI dIkSA dhAraNa karalo / aneka prakArake kaThora tapazcaraNa karate hue aura aneka dezoM meM vihAra karate hue zrIdatta munirAja ilAvardhana nagarI Aye aura nagara ke bAhara kAyotsarga dhyAna se khar3e ho gaye / ThaNDa kar3Ake ko par3a rahI thI / usI samaya zukacara vyantara devane pUrva bairake kAraNa munirAja para ghora upasarga prArambha kara diyaa| vaise ho ThaNDakA samaya thA aura usa devane zarIrako chinna-bhinna kara denevAlI khUba ThaNDI havA calAI, pAnI barasAgara tathA khUba ole girA / para mRtirAjane apane dhairya rUpI garbhagRhame baiThakara tathA samatA rUpo kapATa banda karake saMyamAdi guNa ratnoMko usa jala ke pravAha meM nahIM bahane diyA, usake phalasvarUpa ve usI samaya kevalajJAnako prApta karate hue mokSa padhAre / kathA samApta / vRSabhasena nAmake munirAja zilA para dhyAna karate the kisI dina garamI meM usa zilAko kisIne agnise tapAyA / usa agnivat tapta huI zilAkA tApa tathA uSNa vAyukA tApa sahana karake bhI anAkula bhAvayukta ho ArAdhanAko unhoMne prApta kiyA thA / / 1626 / / vRSabhasena munikI kathA-- ujjaina ke rAjA pradyota eka dina hAthI para baiThakara hAthI pakar3aneke liye jaMgala kI ora jA rahe the | rAste meM hAtho unmata ho uThA aura inheM bhagAkara bahuta dUra gayA | rAjA pradyota eka vRkSakI DAla pakar3akara jyoM tyoM bace / pyAsa se vyAkula calate huve ye kheTa grAma ke kue para pahu~ce / usI samaya jala bharane ke nimitta AI huI jinapAla kI putro jinadattAne unheM jala pilAyA aura pitAse jAkara saba samAcAra kaha diye / "ye koI mahApuruSa haiM" aisA vicArakara jinapAla unheM AdarasatkAra pUrvaka apane ghara le gayA aura jinadattA ke sAtha usakI zAdI kara dii| jinadattAko paTTarAnIke padapara niyukta kara rAjA sukhase rahane lagA / samaya pAkara una donoM ke vRSabhasena nAmakA
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra agnirAjasutaH zaktyA viddhaH krauMcena saMyataH / roheDakapure sor3hayA devImArAdhanAM zritaH / / 1627 / / [ 469 putra huvA | vRSabhasena jaba ATha varSa ke the taba rAjA pradyota putrako rAjya bhAra dekara dIkSA lenA cAhate the / putrane dIkSA lenekA kAraNa puuchaa| pitAne kahA- beTA ! rAjya kA bhoga bhogate huve sacce sukha kI prApti nahIM hoto, usake liye tapazcaraNa Avazyaka hai / sacce sukhakI bAta sunakara bahuta samajhAe jAnepara bhI putrane indriya sukhoMke kAraNabhUta rAjyako grahaNa nahIM kiyA aura pitAke sAtha hI usane bhI jinadIkSA dhAraNa kara lI / vRSabhasena munirAja tapasyA karate huve akele hI aneka dezoM meM ghUmate hue kauzAmbI nagarI meM Aye aura choTI sI pahAr3I para Thahara gaye / garmIkA samaya thA, dhUpa teja par3a rahI thI / munirAja eka pavitra zilApara baiThakara dhyAna karate the / kar3I dhUpameM isa prakArakI yoga sAdhanA tathA Atmatejase unake zarIrakA saundarya itanA dedIpyamAna ho uThA ki logoM ke mana meM unakI zraddhA ati dRr3ha hoto gayA aura jainadharmakA prabhAva vRddhigata hone lagA / eka dina mahArAja jaba zahara meM bhikSArtha gaye the taba eka jainadharma dveSI bauddha bhikSune duSTatA se mahArAjake usa dhyAna karaneke liye baiThaneko zilAko agni tapA diyA / munirAja AhArase lauTe zilA ko saMtapta dekha samajha gaye ki yaha upasarga AyA hai / una ghIra munirAjane usI tapta zilA para ArUr3ha ho samAdhipUrvaka ArAdhanAko sAdhate hue prANa tyAga kiyA aura uttamagati prApta kI / kathA samApta / agni nAmake rAjAke putra kArtikeya nAmake munine roheDaka nAmake nagara meM krauMca nAmake vyakti dvArA zakti nAmake zastra dvArA ghAyala kiye jAnepara bhI usako sahana karate hue ArAdhanAdevokA Azraya liyA thA arthAt samAdhi dhAraNa kI tho / / 1627 // kArtikeya muniko kathA rAjA agnidatta ke vIravatI rAnIse kRttikA nAmako putro huI / jaba vaha yauvana vatI huI to rAjA usapara mohita ho gayA / usane chalase rAja sabhA meM prazna kiyA ki rAjamahala meM jo bhI padArtha haiM una sabakA svAmI kauna hotA hai ? maMtrI Adine kahA Apa hI to svAmI haiM / kintu vahAMpara upasthita jaina munine kahA rAjan ! kanyAoMko
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA - -- -. kAMkadyAM caMDavegena chinnaniHzeSadhigrahaH / viSahyAbhayaghoSo'pi pIDAmArAdhanAM gataH // 1628 / / chor3akara aura saba padArthoM ke svAmI Apa haiM / rAjAko yaha muni vAkya rucA nahIM / rucatA bhI kase ? kAmIko kabhI bhI guruke vAkya rucate nahIM / rAjAne jabaradastI apanI putrI kRttikAke sAtha vivAha kara liyaa| kucha samaya bAda usake do saMtAneM huI / eka putra aura eka putrI / yathA samaya putrI vIramatIkA vivAha roheDaka nAmake nagarake rAjA krauMcake sAtha huA / putra kAttikeya abhI avivAhita thaa| eka dina mitroMke yahA~ nAnAke gharase vastrAbhUSaNa Aye dekha usane mAtAse prazna kiyA ki hamAre nAnAke yahAM se vastrAbhUSaNa kyoM nahIM Ate ? putrakA prazna sunakara mAtAke hRdayapara mAno vacapAta ho huA / nayana nIrase bhara Aye / mAtAkI dazA dekhakara punaH kAraNa puuchaa| bahuta haTha karanepara mAtAne saba kaha DAlA ki tumhArA pitA hI nAnA hai, kAttikeyakA hRdaya glAnise bhara gyaa| usane kahA mAtA ! aise kukRtyako karate hue rAjA ko kisI ne nahIM rokA ? mAtA ne kahA-jaina munine rokA thA kintu rAjA ne sunA nahIM, ulaTe una muniko nagarase bAhara nikAla diyA / kAttikeya kA mana vairAgya yukta huaa| usane vanameM jAkara munirAjase jinadIkSA grahaNa kI / kramaza: vihAra karate hue kAtikeya mUni roheDaka nagarI meM Aye jahAM unakI bahina rAjA krauMca se byAhI thA / munirAja ko rAjamArga se Ate hue dekhakara vIramato bahina ne unheM pahicAna liyA aura dharmaprema tathA bhrAtA premase vihvala ho samIpameM baiThe rAjAko binA pUche hI vaha zIghratA se mahalase utarakara munirAjake caraNoMmeM giro| rAjA vidharmI thA, munike svarUpa ko nahIM jAnatA thA / usane krodha meM Akara karmacAriyoM ko AjJA do ki isa vyakti kI camar3o camar3I chola ddaalo| karmacAriyoM dvArA munirAja para mahAn upasarga prAraMbha huA unakA sArA tana chedA gayA kintu bhedajJAnI parama dhyAnameM lIna munirAja ne atyaMta zAMta bhAvase sallekhanA pUrvaka prANa tyAga kiyA / dhanya hai kAttikeya munirAja jinhoMne ghora vedanAmeM bhI AtmadhyAna nahIM chodd'aa| kathA samApta / kAkaMdI nagarI meM caMDavega nAmake duSTa vyakti dvArA sArA zarIra bANoMse ghAyala honepara bhI abhayaghoSa nAmake yatirAjane usa una pIr3A ko sahanakara ArAdhanAko prApta kiyA // 1628 / /
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra [ 471 prapede mazakaizaH khAdyamAno mahAmanAH / vidhurimuSa. svArtha sAdhuHsahavedanaH // 1626 / / abhayaghoSa munikI kathAkAkandIpurameM rAjA abhayaghoSa rAjya karate the / unako rAnIkA nAma abhayamatI thaa| ina donoM meM atyanta prIti thI / eka dina rAjA abhayaghoSa ghUmane jA rahe the / rAste meM unheM eka mallAha milA jo jIvita kachue ke cAroM paira bAMdhakara lakar3I meM laTakAye hue jA rahA thA / rAjA ne ajJAnatA baza talavAra se usake cAroM paira kATa diye / kachuA tar3aphar3A kara mara gayA aura akAma nirjarA ke phala se usI rAjA ke caNDavega nAma kA putra huA / eka dina candragrahaNa dekhakara rAjA ko vairAgya ho gayA, usane patra ko rAjyabhAra sauMpakara dIkSA dhAraNa karalI / ve kaI varSoM taka guru ke samopa rhe| isake bAda saMsAra samudra se pAra karane vAle aura janma, jarA tathA mRtyu ko naSTa karane vAle apane guru mahArAja se AjJA lekara aura unheM namaskAra karake dharmopadezArtha akele hI vihAra kara gye| kitane ho varSoM bAda cUmate ghUmate kAkandIpura Aye aura bIrAsanameM sthita hokara tapasyA karane lge| isI samaya jo kachuvA marakara unakA putra caNDavega huA thA vaha vahAM se A nikalA aura pUrvabhava (kachuA ko paryAya ) ko kaSAyake saMskAra vaza tova krodhase andha hote hue usa caNDavega ne unake hAtha paira kATa diye aura tIvra kaSTa diyA / isa bhayaMkara upasarga ke AjAne para bhI abhayaghoSa munirAja meru sadRza nizcala rahe aura zukladhyAnake balase akSayAnanta mokSa lAbha kiyaa| kathA samApta / vidya tacara (cora) nAmake muni daMzamazakoM dvArA khAye jAnepara bhI apane svArtha mokSako prApta hue, kaise the ve munirAja ? udAra hai mana jinakA tathA ghora vedanA ko sahanevAle the / / 1626 // ___vidya ccara muniko kathAmithilApura ke rAjA vAmaratha ke rAjya meM yamadaNDa nAmakA kotavAla aura vidhu ccara nAmakA cora thA / vidya ccara coriyAM bahuta karatA thA para apano cAlAkoke
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 ] maraNakaNDikA kAraNa pakar3A nahIM jAtA thaa| vaha dina ko kuSTho kA rUpa dhAraNa kara kisI zUnya mandira meM garIba banakara rahatA thA aura rAtrimeM divya manuSya kA rUpa dhAraNa kara corI karatA thaa| eka dina usane apane divya rUpa se rAjA ko mohita kara unake dekhate dekhate hAra curA liyaa| rAjAne kotavAla ko bulAkara sAta dina ke bhItara cora ko pakar3a lAne kI AjJA do / chaha dina vyatIta ho jAne para bhI cora nahIM pakar3A gayA, sAtaveM dina devI ke sunasAna mandira meM eka koDho ko par3A huA dekhakara kotavAla ko usake Upara sandeha huA aura usane use bahuta adhika mAra lagAI parantu koThI ne apane ko cora svIkAra nahIM kiyaa| taba rAjA ne kahA-acchA maiM terA sarva aparAdha kSamA karatA hU~ aura abhaya kA vacana detA hU~ tU yathArtha bAta batalA de / abhaya kI bAta sunate hI koDhI, rUpadhArI vidya ccara bolA-mahArAja ! maiM AbhIra prAnta ke antargata venAtaTa zahara ke rAjA jitazatru aura rAnI jayAvatI kA vidya ccara nAma kA putra hU~ aura yaha yamadaNDa uso rAjAke yamapAza kotavAla kA putra hai / maiMne bacapana meM vinoda ke lie cauryazAstra kA adhyayana kiyA thA aura apane mitra yamadaNDa se kahA thA ki jahA~ Apa kotavAlI kareMge, vahIM maiM corI karUMgA / hama donoM ke pitA apanA apanA kArya bhAra hama logoM ko sauMpakara dIkSita ho gaye / mere bhaya se yamadaMDa yahAM bhAga AyA aura apanI bacapana kI pratijJA pUrNa karane ke uddezya se maiMne bhI yahA~ Akara coro kA kArya prArambha kara diyA / vidyu ccara ko bAta sunakara rAjA bAmaratha bar3A prasanna huaa| vidya ccara apane mitra yamadaNSTha ko lekara apane nagara calA gyaa| kintu isa ghaTanA se vairAgya ho gayA aura usane apane putra ko rAjyabhAra sauMpakara jinadIkSA grahaNa kara lii| saMgha sahita vihAra karate hue vidya ccara munirAja tAmralipta purI ko ora Aye / saMgha sahita nagarameM praveza karane ko the ki vahAM kI cAmuNDA devo ne kahA-he sAdho ! abhI mero pUjA vidhi ho rahI hai / Apa bhItara mata jAiye / isaprakAra roke jAne para bhI mahArAja zrI apane ziSyoM ke Agraha se bhItara cale gaye aura parakoTe ke pAsa kI bhUmi dekhakara baiTha gaye tathA dhyAnArUr3ha ho gye| apano avajJA jAnakara devI ko krodha AgayA aura usane kabUtaroM ke AkAra ke khUna pIne vAle DAMsa maccharoM ko sRSTi karake munirAja para ghora upasarga kiyA / munirAja ne yaha upasarga bar3I zAnti se sahana kiyA aura apane mana ko cAroM ArAdhanAoM meM ramAte hue mokSanagara ke svAmo bane / kathA samApta /
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra vAstavyo hAstine dhIro droNImatimahIdhare / gurudatto yatiH svArthaM jagrAhAnalabeSTitaH // 1630 // [ 473 hastinApura ke muni gurudatta droNImati parvata para dhyAna karate the unako kiso duSTa ne veSTita kara jalA diyA thA usa ghora vedanAmeM bhI unhoMne ratnatraya rUpa svArthako grahaNa kiyA thA - mokSako prApta kiyA thA / / 1630|| gurudatta munikI kathA hastinApura meM gurudatta nAmake rAjA rAjya karate the / usI samaya droNImati parvatake samIpa candrapurI nagarImeM rAjA candrakIrti thA, usakI abhayamatI nAmakI anidyasudarI kanyA huI / gurudattane usa kanyA kI mAMga ko kintu candrakItine manA kiyA usase kupita hokara gurudattane usapara car3hAI kara dii| abhayamatI ko jaba yaha vRttAMta jJAta huA taba usane pitA se prArthanA kI ki merA isa janmameM gurudatta hI pati ho aisA merA praNa hai ataH Apa usIse vivAha kara dIjiye / putro kI bAta pitA ko mAnano par3I | maMgala velA meM vivAha sampanna huA / gurudatta rAjA abhayamalI ke sAtha zrAnaMdase rahane lagA / droNImati parvata meM rahane vAlA eka siMha janatA ko bahuta kaSTa de rahA hai aisA sunakara gurudatta rAjA vahAM AyA aura siMhakI guphA meM cAroM ora Aga lagAkara siMhako jalA diyaa| siMha prakAma nirjarA karake usI candrapurI meM brAhmaNa kA putra huA / gurudatta nareza kucha samaya taka rAjya karake dokSita hote haiM aura kramazaH vihAra karate hue usI droNomati parvatake nikaTa uso kapila brAhmaNa ke kheta meM dhyAnastha hote haiM / usa samaya kapila apanI patnI ko khela para bhojana lAneke liye kahakara kheta para AyA vahAM muni ko dekhakara usa kheta ko jotanA ucita nahIM samajhA ata: dUsare kheta meM jAne kA socA / usane munirAja se kahA- maiM dUsare kheta para jA rahA huuN| merI patnI bhojana lekara AyegI usako kaha denA / muni dhyAnastha the unhoMne kapila patnI ko pUchane para bhI kucha uttara nahIM diyA / brAhmaNo ghara calo gayI / kapila ko samaya para bhojana nahIM milA ataH gharameM Anepara patnI ko pITanA prAraMbha kiyA, brAhmaNo ne ghabarAkara kahA ki maiM to khetapara gayo thI kintu Apa nahIM mile, vahAM eka mahAtmA baiThe the unheM bhI pUchA kintu kucha uttara nahIM milane se vApisa AyI hU~ / itanA sunate hI kapilakA krodha aura adhika bar3ha gayA / usane tatkAla kheta meM jAkara semara nAma kI rUI se munirAja
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 ] marara kaNDikA gADhaprahAraviddho'pi koTikAbhirAkulaH / svArtha cilAlaputro'gAncAlanIkRtavigrahaH // 1631 // gurudatta ko lapeTa diyA aura Aga lagA dI / usa ghora upasargako dhIra vIra munine atyaMta zAMtabhAva se sahA / ve zarIrako mamatAkA tyAgakara zukla dhyAnameM lona ho gaye aura dhyAna dvArA kevalajJAnako prApta kiyA / I kevalajJAna kI pUjA ke liye caturnikAya deva Aye / kapila brAhmaNa ko bahuta pazcAttApa huA / usane gurudatta kevalIse punaH punaH kSamA mAMgI aura unakI divya dezanA dvArA apanA kalyANa kiyA / dekho ! kASTake samAna zarIra jalate hue bhI gurudatta munirAja zrAtmAmeM lIna hue aura kevalajJAna prApta kiyA / kathA samApta bar3e bar3e kIDoMke dvArA calanIke samAna hogayA hai zarIra jinakA aise cilAtaputra nAmA munine dRr3ha zastra prahArase yukta hote hue bhI anAkula rahakara prArAdhanA rUpa svArtha arthAt mukti ko pAyo thI / / 1631 / / cilAtaputra muniko kathA rAjagRha nagarI meM rAjA upazreNika rAjya karate the / eka dina ve ghor3e para baiThakara ghUmane gaye / ghor3A duSTa thA so usane unheM eka bhayAnaka vanameM chor3A ! usa vana kA mAlika yamadaNDa nAma kA bhIla thA / usake eka tilakavatI nAmakI sundara kanyA tho / rAjA ne usakI mAMga kI / "isakA putra hI rAjya kA adhikArI hogA" isa zarta ke sAtha bhola ne kanyA rAjA ko sauMpa dI / usase cilAta putra nAmakA putra utpanna huA / rAjA apane vacanAnusAra rAjyakA bhAra use sauMpakara dIkSita ho gaye / rAjA banate hI cilAtaputra prajApara nAnA prakArake anyAya karane lagA / jaba kumAra zreNika ne yaha bAta sunI taba unhone apane pauruSase cilAtaputra ko rAjyame bahiSkRta karake pitAkA rAjya saMbhAlA arthAta ve magadha samrATa bana gaye / cilAta putra magavase nikalakara kisI vanameM jAkara basa gayA aura Asa-pAsa ke grAmoMse jabaradastI kara vasUla kara unakA mAlika bana baiThA / usakA bhartR mitra nAmakA mitra thA / bhartR mitrane apane mAmA rudradattase unakI kanyA subhadrA cilAta putrake lie mA~go / rudradattane ise svIkAra nahIM kiyA, ta
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra [ 475 , yamunAvakanikSiptaH zarapUritavigrahaH / adhyAtya vevanAM caMDaH svArtha zizrAya dhIradhIH // 1632 // cilAtaputra ne vivAha snAna karatI huI subhadrAkA haraNa kara liyA jaba yaha bAta zreNika ne sunI taba vaha senA lekara unake pIche daur3A zreNikase apanI rakSA na hote dekha cilAta ne usa kanyA ko nirdayatA pUrvaka mAra DAlA aura Apa apanI jAna bacAkara vaibhAra parvata parase bhAgA jA rahA thA ki use vahAM muniyoM kA eka saMgha dikhAI diyA aura usane unase dokSAkI yAcanA kI / terI Ayu aba mAtra ATha dina kI rahI hai aisA kahakara AcArya ne use dIkSA de dii| dIkSA lekara cilAta manirAja prAyopagamana sanyAsa lekara AtmadhyAnameM lIna ho gaye / senA sahita pIchA karane vAle zreNika ne jaba unheM isa avasthAmeM dekhA taba ve bahuta AzcaryAnvita hue aura munirAjako bhaktipUrvaka namaskAra karake rAjagaha lauTa aae| cilAtaputrane jisa kanyA ko mArA thA vaha marakara vyaMtara devI huI aura "isane mujhe nirdayatA pUrvaka mArA thA" isa vairakA badalA lene hetu vaha cola kA rUpa le cilAta munike sira para baiTha gii| usane unako donoM AMkheM nikAla lI aura sAre zarIra ko chinna-bhinna kara diyA jisase unake ghAvoM meM bar3e-bar3e kIr3e par3a gaye isaprakAra ATha dina taka vaha devI unheM anirvacanIya vedanA pahu~cAtI rahI, kintu mana, indriyoM aura kaSAyoM ko vazameM karane vAle munirAja apane dhyAnase kiMcit bhI vicalita nahIM hue tathA samAdhipUrvaka zarora chor3akara sarvArtha siddhi kI prApti kii| kathA samApta / yamunAvakra nAmake duSTa puruSa dvArA chor3e gaye bANoMse ghAyala huA hai zarIra jinakA aise caMDa (daMDa-dhanya) nAmake munine dhora buddhi hokara usa ghora vedanAko sahana kara ratnatrayako prApta kiyA thA / / 1632 / / (dhanya) caMDa yA daMDa nAmake munikI kathA-- pUrva videhakSetrako prasiddha rAjadhAno bItazokapura kA rAjA azoka atyanta lobhI thA / vaha dhAnyakA dAya karate samaya bailoM ke mukha baMdhavA diyA karatA thA jisase ve anAja na khA sakeM aura rasoi gRha meM rasoI karane vAlI striyoM ke stana baMdhavA detA thA tAki unake bacce dUdha na pI pAveM / eka samaya rAjA azoka ke mukha meM koI bhayaMkara
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 ] maraNa kaNDikA yaMtreNa pIDacamAnAMgAH prAptAH paMcazatapramAH / kuMbhakArakaTe svArthamabhinaMdanapUrvagAH // 1633 // pIne hI vAlA thA ki roga ho gayA / usane usa rogakI auSadhi banavAI / vaha use itane meM usI roga se pIr3ita eka munirAja AhAra ke lie iso ora A nikale / rAjA nepathya sahita vaha auSadhi munirAja ko pilA dI, jisase unakA bAraha varSa purAnA roga ThIka ho gayA / usa puNyake phalase AgAmI bhavameM rAjA amalakapura ke rAjA naMdIsena aura rAtrI nandanavIke anya dAgakA putra huA / samaya pAkara usane rAjya siMhAsana ko suzobhita kiyA / eka samaya dhanya rAjA bhagavAna neminAthake samavazaraNa meM dharmopadeza sunane ke lie gaye the / vahAM unheM vairAgya ho gayA aura ve vahIM dIkSita ho gaye / pUrvabhava meM jo baccoM aura pazuoM ke bhojana meM antarAya DAlA thA / usa pApodayase pratidina gocarI ko jAte hue bhI unheM lagAtAra nau mAha taka AhArakA lAbha nahIM huA antima dina ve saurIpura ke nikaTa yamunAke kinAre dhyAnastha ho gaye / usa dina vahAMkA rAjA nameM zikAra khelane AyA, para dinabhara meM use kucha bhI hAtha na lagA / nagara ko lauTate hue rAjA ko dRSTi munirAja para pdd'ii| unheM dekhate hI usakA krodha ubala par3A ki isane ho Aja apazakuna kiyA hai| pratizodha kI bhAvanA se rAjA ne muni ke zarIrako tIkSNa bANoM se bIMdha DAlA / saikar3oM bANoM ke eka sAtha prahArase munirAja kA zarIra calanI kI sadRza jarjarita ho gayA aura sAre zarIra se rakta dhArAe~ phUTa par3IM / munirAja ne upasarga prArambha hote hI prAyopagamana sanyAsa grahaNa kara liyA aura cAroM ArAdhanAoM meM saMlagna hote hue prantakRta kevalI hokara mokSa padhAre / kathA samApta abhinaMdana Adi pAMcasau munirAjoMne ku bhakArakaTa nAmake nagara meM yaMtra meM pele jAnepara bhI ratnatrayakI ArAdhanA kI thI / / 1633 // abhinaMdana Adi pAMcasau munirAjoMkI kathA dakSiNa bhArata meM sthita kumbhakArakaTa nagarake rAjA kA nAma daNDaka, rAnI kA nAma suvratA aura rAjamantrI kA nAma bAlaka thaa| bAlaka mantrI jainadharma kA virodhI aura abhimAnI thA / eka samaya usa nagara meM abhinandana Adi pA~ca sau munirAja padhAre / mantrI bAlaka unase zAstrArtha karane ke lie jA rahA thA / mArga meM use khaNDaka nAmake
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAravaNAdi adhikAra [ 4.77 kulAriSTasaMjJena dagdhAyAM vasatau garaNI / sAdhaM vRSabhaseno'gAduttamArtha tapodhanaH // 1634 // munirAja mile aura vaha unhIM se vivAda karane lgaa| mahArAjazrI ke syAdvAda siddhAnta ke sAmane vaha eka kSaNa bhI na Tika sakA aura lajjita hotA huA ghara lauTa gayA, para usake hRdaya meM apamAna kI Aga dhadhakane lgo| usakI zAnti ke lie usane eka bhAMDa ko muni banAkara rAnI suatA ke mahala meM bheja diyA aura sajA ko vahIM lAkara khar3A kara diyA / usa muni bheSI bhAMDa ko kutsita kriyAe~ dekhakara rAjA krodha se andhA ho gayA aura usane usI samaya Adeza diyA ki nagarameM jitane digambara sAdhu hoM ve saba ghAnI meM pela diye jAya / mantrI to yaha cAhatA ho thaa| usane tatkAla saba munirAjoM ko ghAnI meM pela diyA / isa mahAna duHsaha upasarga ko prApta hokara bhI sAdhu samUha apane sAmyabhAva se vicalita nahIM huA aura uttamArthako pApta kiyaa| kathA samApta / kulAla nagarImeM ariSTa nAmake duSTa puruSa dvArA vasatikA ko jalA denepara vRSabhasena nAmake AcArya muniyoM ke sAtha uttamArthako prApta hue the / / 1634 / / ___ AcArya vRSabhasenakI kathAdakSiNa dizA kI ora base hue kulAla nagarake rAjA vaizravaNa bar3e dharmAtmA aura samyagdRSTi the / inakA maMtrI inase bilkula ulTA mithyAtvI aura jainadharmakA bar3A dveSI thaa| so ThIka hI hai, candana ke vRkSoM ke AsapAsa sarpa rahA hI karate haiN| eka dina vRSabhasena muni apane saMgha ko sAtha lie kulAla nagara kI ora Aye vaizravaNa unake Ane kA samAcAra suna bar3o vibhUti ke sAtha bhavyajanoM ko saMga liye unakI vandanA ko gaye / bhakti se usane unakI pradakSiNA kI, stuti kI, vandanA ko aura pavitra dravyoM se pUjA kI tathA unase jainadharma kA upadeza sunA / maMtrI ne muniyoM kA apamAna karane kI garja se unase zAstrArtha kiyA, para apamAna usI kA huA / muniyoM ke sAtha use hAra jAnA par3A / isa apamAna ko usake hRdaya para gaharI coTa lagI / isakA badalA cukAne kA vicAra kara vaha zAma ko munisaMgha ke pAsa AyA aura jisa sthAna meM vaha ThaharA thA usameM usa pApo ne Aga lagA do / para tatvajJAnI vastu sthiti ko jAnane vAle muniyoM ne isa kaSTa kI kucha paravA na kara bar3I sahanazIlatAke sAtha saba kucha saha liyA aura
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 ] marakaNDikA kamI tapodhanAH prAptAH svArthamekAkino yadi / adhyAsya vevanAstItrAH niHprasokAravigrahAH / / 1635 / / catuvidhena saMghena vinItena niSevitaH / dArAdhaya se na tvaM devomArAdhanAM katham / / 1636 / / kalipuTa: pItvA jineMdrabacanAmRtam / saMghamadhye sthitaH zaktaH svArtha sAdhayituM sukham / / 1637 / / tiryagvarasvagaM sukha duHkhAni sarvathA / tvaM citaya mahAbuddha ! bhavalabdhAnyanekazaH / / 1638 / / narake vedanAzcitrA duHsahAsatadAyinI / dehAsaktatayA prAptAzciraM yAstA vicitaya / / 1636 // anta meM apane apane bhAvoM kI pavitratA ke anusAra unameM se kitane hI mokSa meM gaye aura kitane hI svarga meM | kathA samApta / jinake zarIrakA pratIkAra karane vAlA koI nahIM hai tathA tIvra vedanA ko prApta haiM aise ye tapasvI sAdhujana akele akele hokara bhI yadi ratnatraya ko prApta hue the to catuvidha vinIta saMgha dvArA sevita aise tuma ArAdhanA devI ko kisa prakAra ArAdhanA nahIM karate ho ? arthAt pUrvokta munirAja to akele the koI sAthI sahAyaka nahIM thA mahAbhayAnaka upasargakRta vedanA ne bhI una sabako gherA thA aiso sthiti meM bhI unhoMne samAdhimaraNa prApta kiyA to sarvasaMgha tumhArI sevA meM pravRtta hai vedanA kA pratIkAra bhI cala rahA hai ata: tuma ratnatraya kI ArAdhanA kaise nahIM karoge ? / / 1635 / / 1636 / / he kSapaka ! saMgha ke madhya meM rahate hue tathA kararUpI aMjuli dvArA jinendra bhagavAna kI vANI rUpI amRta ko pIkara mokSarUpa jo apanA svArtha hai usako sukha pUrvaka siddha kiyA jA sakatA hai / / 1637|| bho kSapaka ! he mahAbuddha ! tumane atIta kAlameM anekoM bAra narakagati, tiyaMcagati, manuSyagati evaM devagatike duHkha sukhoMko saba prakAra se prApta kiyA hai una duHkhoM ko aba smaraNa karo ! // 1638 / /
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra / 476 kSiptaH zvazrAvanau kSipraM mehamAno'pi sarvathA / uSNAmuLamanAsAdya lohapiMDo vilIyate // 1640 // kSiptastatrAgninA taptomehamAtraH sahasradhA / zotAmavanimaprApya lohapiMDo vizoryate // 1641 // tAdRzo thevn| vanne dhoraduHle misajA / yAdRzo cUNitasyAsti kSiptakSArasya cetataH // 1642 / / yacchuyabhrAvasathe bhIme prApnodaduHkhamanekadhA / nizitaH kaMTakarlostugramAnaH samaMtataH // 1643 / / yacchale kaTa zAlmalyAmasipatravane gataH / sarvato bhakSyamANo'yaM kaMkakAkAvipakSibhiH // 1644 // - - - narakagatike duHkhahe kSapaka ! zarIrameM moha honeke kAraNa narakagati meM tIvra asAtA ko denevAlI vicitra vedanAoMko jo cirakAla taka prApta kiyA thA unheM yAda karo ! vicAra karo // 1639 / / meru pramANa lohe kA piMDa naraka bhUmi meM DAla diyA jAya to vaha vahAMkI uSNa pRthivIko prApta hone ke pahale rAste meM hI vilIna ho jAyagA-pighala jAyagA / itanI bhayaMkara uSNatA narakameM hai / / 1640 // aura agnise tapA huA vaha meru pramANa lohapiMDa narakameM DAlane para zIta bhUmiko prApta hone ke pahale hI hajAroM khaMDarUpa vizIrNa hotA hai / / 1641 / / ghora duHkhoMse bhare hue narakameM svabhAvataH hI baMsI vedanA hai jaisI vedanA mudgarase poTakara khAre jala meM DAle gaye amUcchita vyaktiko huA karatI hai / / 1642 / / ___ bhayaMkara naraka bhUmimeM paine nukIle lohamayI kAMToMke dvArA cAroM orase tuma chede jAkara aneka bAra duHkhako prApta kara cuke ho / / 1643 / / zalake samAna asipatra vanameM kUTa zAlmalI vRkSa jahAM hai vahAM para tuma jaba gaye the taba saba orase kaMka, kAka Adi pakSIke dvArA (pakSIkA rUpa lekara Aye hue nArako dvArA) khAye gaye the he kSapaka ! usa vakta jo vedanA huI use smaraNa karo
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 ] maraNakaNDikA asuravaMtaraNyAM ca prApito niNAzayaH / kadaMbavAlukAyujaM gADhamAnA yavA sRtaH (?) // 1645 / / taptAyaHpratimAkoNe yatprApto lohamaMDape / prAyasaM pAyyamAno'pi prataptaM kalalaM kaTu // 1646 // duHspazyaM khAdyamAno pallohamaMgArasaMcayam / pacyamAnaH kaMdakAsu maMDakA iva raMdhitaH / / 1647 // cUrNitaH kuTTitazchinno yanmugdaramusaMDibhiH / bahuzaH khaDito lokaryaccabhrasthairitastataH // 1648 / / utpATya bahuzo netre jihvA sNchidymuultH| yannIto nAraphaibu:khaM duHkhadAnavizAradaH // 1646 // // 1644 / / nirdayI asura kumAroM dvArA vaitaraNI nadImeM DubAye gye| kadaMba puSpake AkArake bAluke pujapara jabarana sulAyA gayA usa samaya kA duHkha yAda karo // 1645 / / lohamayI maMDapameM tapAyI huI lohe kI pratimA jahA~ hai vahA~ tumheM cipakAyA gayA evaM tapAyA huaA kala kala karatA huA kaTuka loha rasa tumheM jabarana pilAyA gayA thA, he kSapaka ! usakA smaraNa karo ||1646 / / naraka meM loheke goloMko tapAkara du:sparza, aise aMgAreke samAna lAla lAla hue ko tumako nArakI dvArA khilAyA gayA thA tathA kaDhAImeM maMDakoMke samAna pakAyA gayA thaa| usa duHkhako he kSapaka ! yAda karo / / 1647 / / ___ narakameM nArakI jovoMke dvArA idhara udharase A Akara bahuta bAra tumhAre zarIrake khaMDa khaMDa kiye gaye tathA mudgara, musaMDo prAdike dvArA chinna kiye gaye kuTe gaye aura cUrNa cUrNa kiye gaye the / / 1648 / / narako nArakI dvArA tumhAre donoM netra bahuta bAra ukhAr3e gaye, jihvAko malase kATA gayA, duHkha dene meM nipuNa aise nArakI jIvoM dvArA jo tumako duHkha diyA gayA thA usako smaraNa karo // 1646 / / he kSapaka mune ! tumako mahAsaMtApakArI bhI pAkameM cAroM ora se pakAyA gayA thaa| zUla meM lage mAMsake samAna aMgAroM ke samUhake madhyameM tuma pakAye gaye the usa ghora duHkhako yAda karo / / 1650 / / he mune ! tuma naraka meM
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra kuMbhIpAke mahAtApe kvathito yatsamaMtataH / zraMgAra prakaraiH pavavo yacchUlaprItamAMsavat // 1650 / / zAkavadbhRjyamAno yat gAlyamAno rasendravat / cUrNa baccUrNyamAno yahallUramiva kartitaH / / 1651 / / vAritaH krakacaMzchinnaH khaDgaividdhaH zarAvibhiH / yatpAditaH parazvAstADito mudgarAdibhiH / / 1652 / / pArzarbaddho'bhito bhinno dra gharNaravazo dhanaiH / durgamesbhUta yatkSiptaH kSArakardame / / 1653 / / yavApannaH parAyatto nArakaiH krUrakarmabhiH / lohazRMgATake tIkSNe loTadhamAno'tigataH / / 1654 / / taSTvA loke'khilaM gAtraM kSuraprenizitaizciram / vojitaH kSArapAnIyaiH siktvA siSatvA niraMtaram / / 1655 / / [ 48 1 nArakI dvArA zAkake samAna bharatA kiye gaye arthAt amarUda Adiko koI avivekIjana agni samUcA DAlakara bhUnate haiM bhuratA banAte haiM vaise tuma samUce AgameM DAlakara bhuratA banAye gaye ho / ikSuke rasako pakAkara jaba gur3a banAte haiM taba jaise vaha rasa atizaya rUpase pakatA hai usake samAna tuma vahAM pakAye gaye ho athavA gur3a ko galAkara cAsanI banAte haiM usa vakta vaha gur3a jaise khadabada karake pakatA hai vaise tumako galA-galA ke pakAyA gayA hai / cUrNake samAna cUra-cUra kiye gaye ho tathA mAMsa khaMDake samAna katare gaye ho / / 1651 / / he kSapaka ! tuma karoMta dvArA vidArita kiye gaye, khaDga dvArA chinna avayava kiye gaye, bANAdisaM vinddha kiye gaye ho tathA pharasA Adise tumhAre avayava upAr3e gaye evaM mudgara Adi se pITe gaye the / / 1652 / / pAza dvArA cAroM orase kasakara bAMdhe gaye, ghanake dvArA tathA kulhAr3o dvArA Tukar3e kiye gaye / gahana khAre jalake kIcar3a meM nocA mukha karake paTake gaye the / / 1653 / / krUra karma karanevAle nArako jIvoM dvArA jaba tuma pakar3e gaye the taba lohamayI tIkSNa kAMToMpara ati vegase lauTAyA gayA thA / / 1654 / / naraka lokameM nArakIyoMne paine khurape se tumhArA sArA zarIra cirakAla taka chIlA thA tathA niraMtara khAre jalase sIMca
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 ] maraNakaNDikA zaktibhiH sUcibhiH khaDgaryazcchinnAkhilavigrahaH / vigaladraktadhArAbhiH kardamokRta mUtalaH // 1656 / / yatsphuTallocano dagdho jvalite vanapAdhake / yacchinnahastapAdAdizchidyamAnAsthisaMcayaH // 1657 / / zoSaNe peSaNe karSaNe gharSaNe loTane moTane kuTTane pATane / trAsane tADaNe maIne cUrNane chedane bhedane todane yacchitaH / / 1658 // chaMda-sragviNI-- du:kRtakarmavipAkavazoSaM kAlamapAramanaMtamasahyam / soDhamivaM hRdaye kuru sarva kAtaratAM vijahohi subuddha ! / / 1656 / / iti nrkgtiH| sIMcakara Uparase una duSTa nArakiyoM ne havA kI thI / / 1655 / / zakti nAmake zastroMse, suIyoMse evaM talavAroMse chinna kiyA gayA hai samasta zarIra jisakA aise tuma atyanta duHkhI hue nikalatI huI raktoMko dhArAoMse kIcar3a yukta kiyA hai bhUtala jisane aise tumane mahAn duHkha bhoge usakA smaraNa karo // 1656 / / jisake netra phor3a diye haiM, vacca kI agnise jise jalAyA hai / kATa DAle haiM hAtha paira jisake tathA TUTa rahI hai haDDiyAM jisakI aise tumane narakameM mahAduHkha bhoge haiM (nArakIke zarIra vakriyika hote haiM ataH haDDiyAM nahIM hotI yahAM haDDiyAM TUTI isa zabdakA artha zarIra ke avayava TUTe aisA lagAnA) // 165711 naraka gatimeM zoSaNa, pIsanA, karSaNa-kasanA, gharSaNa-ghosanA, lauTAnA, mor3anA, kUTanA, upAr3anA, DarAnA, tAr3anA, masalanA, cUrNa karanA, chedanA, bhedanA aura pIr3A ina kriyAoMke honese tumane atyanta dukhoMko pAyA thA / / 1658 / / apAra anaMta kAla taka apAra anaMta anaMta asahya duHkhoMko sahana kiyA thA jo ki pApa karmake udayase utpanna huA thA / he subuddha ! he kSapakarAja ! aba tuma una saba duHkhoMkA hRdaya meM vicAra karo, vartamAna kI kiMcit vedanAse AyI huI isa kAtaratA ko chor3a do chor3a do / / 1656 / / __isaprakAra kSudhA AdikI vedanAse ghabarAye hue kSapaka ko niryApaka AcAryane narakagatike dukhoMkA varNana kara dhairya dilAyA hai / narakagatike duHkhoMkA varNana samApta /
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra janmamRtyujarAkINa ghorAM tiryaggati gataH / ki tI bahuzo labdhAM smarasi tvaM na vedanAm / / 1660 / / paMcadhA sthAvarA jIvA vimUDhobhUtacetanAH / labhate yAni duHkhAni kaH zaktastAni bhASitum / / 1661 / / savA paravazIbhUtAzcaturdhA jasakAyikAH / duHkhaM bahuvidhaM dInA labhante ciramulbaNam / / 1662 // dr-sfam... [ 483 tADane vAhane baghane trAsane nAsikAtodane karNayoH kartane / lAMchane vAhane dohane haMDane pIDane marddane hiMsane zAtane / / 1663 // tiryaMca gatike dukha:kA varNana - janma, maraNa aura jarAse AkIrNa ghora tiryaca gatiko he kSapaka ! tumane pAyA thA, vahAM para bahuta bAra tIvra vedanAko bhogA usakA smaraNa kyoM na karo ! arthAt isa samaya tumheM apane atIta tiryaMca paryAyakA smaraNa karanA cAhiye / / 1660 / / supta hai cetanA jinakI aise paMca sthAvara jIva- pRthivokAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika aura vanaspati kAyika jina jina duHkhoMko pAte haiM unakA varNana karane meM kauna samartha hai ? koI bhI nahIM / / 1661 / / dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paMcendriya ye cAra prakArake sakAyika jIva sadA hI parAdhIna rahate haiM / dIna hokara cirakAla taka bahuta prakArake utkaTa ghora duHkhoM ko bhogate haiM / / 1662 / / lAThI Adise pITanA, bojhA lAdanA, rassI Adise bAMdhanA, bhaya dikhAnA, nAka meM nakIla DAlanA, kAnoMko kataranA, zarIrakI camar3I para cihna banAnA, dUhanA, takalIpha denA, pIr3A denA, masalanA, mAranA, cholanA ityAdi kriyA dvArA baila, gadhA, UMTa Adi tiryaMcoMko duHkha diyA jAtA hai / hai kSapaka ! jaba tuma tiryaMca paryAya meM the taba ina duHkhoMko bhogA hai / / 1663 / / varSAMmeM jalase, havAse, ThaMhI ke dinoM meM zIta se, garamI meM mahAn yAtapase, ghumAnA, AhAra pAnIko rokanA ityAdi kriyAse tumane kaSTa pAye the| damana karanA arthAt
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484] maraNakaNDikA -. - -. -..-.. . -- chaMda-dratavilaMbitasalila mArutazItamahAtapabhramaNa bhakSaNapAna nirodhnH| damanatodanagAlanabhaMjana jalaviyojana bhojanavarjane / / 1664 // prabAga patitaH kSoNyAM niHpratIkAravigrahaH / duHsahA vedanAM soyA bahubhirvAsaraMmRtaH // 1665 // attaSNA vyAdhisaMhAravihvalobhUtamAnasaH / yaH bahumAH samantata hunaye kuru / / 1666 // chaMda-upajAtitiryaggati tovavicitravedanAM gato jarAjanmaviparyayAkulam / duHkhAsikA yAM gatavAnanArataM viciMtayestAmapahAya bonatAm // 1667 / / iti tiryaggatiH / icchita sthAnapara nahIM jAne denA, todana-vyathA pahuMcAnA, pAnI meM gIle honA, pIlanA, pAnI nahIM pIne denA tathA ghAsa Adi nahIM khAne denA ityAdise bar3A bhArI kaSTa sahana karanA par3A thA / / 1664! / jaba baila, gadhA, Adi dona pazu svAmo vihIna ho jAte haiM arthAta inakA mAlika nahIM hotA hai to ve berakSaka ho rogAdikI sthitimeM kahIM jamIna para gira jAte haiM / usa vakta unake zarIrakA ilAja karane vAlA koI nahIM thA / kSINakAya vahIM para par3e par3e duHsaha vedanAko sahana karake bahuta dinoMke bAda ve vicAre anAtha pazu mara jAte haiM mara jAte the / / 1665 / / he kSapaka ! ukta avasthA meM jo duHkha tumane pAye the unako smaraNa kro| bhUkha, pyAsa, roga, pITanA Adise atyanta vihvala-ghabarAyA hai mana jinakA aise una pazu jovoMne jo duHkha bahuta bAra prApta kiyA thA una saba duHkhoMko hRdayameM yAda kro| 11666 / / tiryaMcagatiko prApta hue tumane tIvra vicitra vedanA bhogI hai, janma, jarA, maraNa se AkUlita ho satatarUpase jisa duHkhamaya avasthAko tumane pAyA thA usako donapane ke bhAvakA tyAga karake vicAra karo / he kSapaka ! tumane anaMta kAla taka tiryaMca paryAyake kaSTa bhoge haiM usakA citavana karo jisase vartamAnake thor3ese kaSTako sahana karane kA sAhasa Ave / / 1667 / / / tiryaMca gatike duHkhokA varNana samApta /
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra mAnuSIM patimApadya yAni duHkhAnyanekazaH / tvamavAptazciraM kAlaM tAni smara mahAmate ! | 11668 / / priyasya vigame duHkhamapriyasya samAgame / alAbhe yAcyamAnasya saMpannaM mAnasaM smara / / 1666 // chaMda-sragviNI - karkaze niSThure niHzrave bhASaNe tarjane bhatsane lADaNe poDane / aMkane daMbhane gulasevane // 197 // duHsahaM phikarIbhUtaH karaNe nidyakarmaNaH / yadavApazciraM duHkhaM tannivezaya mAnase / / 1671 // bhIzokamAnamAtsarya rAgadva eSa savAdibhiH / tapyamAno gato duHkhaM pAvakeriva citaya // 1672 / / [ 485 manuSya gatike duHkha he mahAmate ! kSapaka ! tumane manuSyagati meM Akara jina duHkhoMko anekoM bAra bahuta samaya taka bhogA thA una duHkhoMko yAda karo / / 1668 / / priya vastu- patnI putra Adike viyoga honepara, apriya vastu zatru kaMTaka Adi ke saMyoga honepara tathA prArthita vastuke nahIM milanepara tujhe aMtaraMga meM duHkha huA thA he kSapaka ! usakA tuma smaraNa karo / / 1669 // bhAvArtha - jisakA nAma sunane para bhI sarvAgameM romAMca Ate haiM manameM AhlAda hotA hai, jisako dekhate hI netra mAnoM amRta se sIMce gaye hoM aisA lagatA hai usa vyaktiko priya kahate haiM / jisakA nAma zravaNase bhI mastaka zUla uThatA hai jisako dekhakara netra dhUmake samAna ho jAte haiM usa vyakti ko apriya kahate haiM / he kSapaka ! jaba tuma parAdhIna hokara noca puruSakI sevA dhanake liye kI dho usa vakta usa nIcake kaThora niSThura, nahIM sunane yogya aise vacana tumane sune the, usake dvArA kI gayo tarjanA, bhartsanA, tAr3anA, pIr3Ako sahA thA, rokar3a jamAnA, chala karanA, muMDana, bAdhA, kharAba bartAva honA, nIca pUruSakI sevAmeM rahate hue tumheM ye saba kaSTa sahane par3e the, usane kupita hokara tumhArA mardana aura chedana bhI kara DAlA thA / isataraha free hokara nidya kAmako kiyA usa vakta jo cirakAla taka duHkha bhogA thA usa duHkhako hRdayameM rakho - vicAra karo / / 1670 / / 167114
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 ] maraNakaNDikA stenAgnijaladAyAdapAyivardhana viplave kazAvaMDAdibhirdhAte hastapAdAdimaIne // 1673 // mUdhina prajvAlane vahna bhaktapAnAvirodhane / zakhalaiH rajjabhiH kASThahastapAdAvibaMdhane // 1674 // parAbhave tiraskAre vRkSazAkhAvalaMbane / vyAghrasarpaviSArAtirogAdibhyo viparyaye // 1675 // jihvAkarNoSThanAsAkSipANipAdAdikartane / zItavAtAtapodayAbubhukSAdikadarthane // 1676 / / zArIraM mAnasaM duHkhaM sAdho ! praaptmnekshH| yaduHsahaM tvayA natve tatvaM citaya yatnataH / / 1677 // parivArako pAlana karane meM AjIvikA kI vikaTa samasyAmeM, dhanake saMrakSaNameM tamako aneka prakArake bhaya, zoka, apamAna mAtsarya, rAga, dveSa aura madase kaSTa sahanA par3A agnise saMtapta hue ke samAna jo duHkha bhogA usakA vicAra karo / / 1672 / / corI ho jAnese, agnise, jalase, hissedAra pArivArika vyakti aura rAjA dvArA dhanake naSTa ho jAnepara tumheM jo prANa ghAtaka pIr3A huI tho tathA dAsa karma meM niyukta honepara, cAbukake kor3ekI mAra par3I hasta pAda AdikA mardana huA usa kaSTakA smaraNa karo / / 1673 / / kisI krUra dRSTa zatruke dvArA tumhAre zira para agni jalAyI bhojana pAnI roke gaye, sAMkala, rassI kATha prAdise tumhAre hAtha pAMva Adi bAMdhe gaye the una duHkhoM ko apamAnako smRtimeM lAo / / 1674 // he kSapaka ! zatru dvArA parAbhava honepara, tiraskAra honepara kisI cora, DAka Adike dvArA vRkSako zAkhApara laTakAye jAnepara jo jo pIr3A saho unakA hRdayameM vicAra karo / jaMgalameM vyAghra, sarpase kaSTa huA / zatru aura rogAdise kaSTa huaA usakA smaraNa karo // 1675 / / jIbha nikAlanA, karNa aura oThoMkA chedanA, nAka, AMkha, hAtha, paira AdikA kATanA, ThaMDo, garamI, havA, pyAsa, bhUkha Adi-AdikA mahAna kaSTa bhoganA par3A thA usako smRti pathameM lAo / / 1676 / / he sAdho ! tumane zArIrika aura mAnasika duHkha aneka bAra prApta kiye haiN| manuSya paryAyameM jo duHsaha bedanA AyI thI usakA tUma prayattase tAtvika ciMtana karo / / 1677 / /
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ | 487 sArAdi adhikAra cheda-rathoddhatA hitaM duratikarma nirmitaM mAnuSoM gatimupeyuSA tvayA / duHsahaM ciramavAptamUjitaM ki na citayasi tatvato'sukham // 1678 / / iti manuSyagatiH / vevatve mAnasaM duHkhaM ghoraM kAyikatoMsginaH / parAdhInasya bAhyatvaM nIyamAnasya jAyate // 1676 // gurvI dRSTvAmaro mAnI mahaddhikasurakSiyam / tavA sa zrayate duHkhaM mAnabhaMgena mAnasam // / 1680 / / chada-rathoddhatA sudazastridivAsi barIca to vibudhabhoga saMpadaH / dhyAyato bhavati duHkhamulbaNaM garbhavAsavasati ca niditAM / / 1681 / / manuSya gatiko prApta kara tumane garhita pApakarma kiyA, usase jo duHsaha pApasaMcaya hokara jo bhayaMkara duHkha uThAnA par3A thA bhI kSapaka ! usa duHkhako tuma tattvadRSTi dvArA kyoM nahIM vicAra karate ho ? he dhora ! tumheM avazya hI ina uparyukta manuSya gati saMbaMdhI duHkhakA ciMtana karanA cAhiye, jisase vartamAnake kiMcit kaSTa sahaja hI sahana ho / / 1678 / / manuSyagati duHkhakA varNana samApta / devagatike duHkhakA varNana - isa saMsArI prANIko kAyika duHkha se adhika mAnasika duHkha devagatimeM sahanA par3A hai| vahAM para abhiyogya vAhana jAtike deva paryAya meM parAdhIna ho haMsa mayUra Adi savArI banakara anya devoMko le jAnA par3A usa vakta bar3A bhArI mAnasika duHkha huA / / 1676 / / mAno deva anya bar3e devoMko mahAn RddhiyoM kI zobhA lakSmoko dekhakara mAnabhaMgase mAnasa duHkhako prApta hotA hai arthAt use vicAra AtA hai ki yaha bhI deva hai aura maiM bhI deva hUM kintu yaha kitanA Rddhi saMpana hai, mujhe isake sAmane nIcA dekhanA par3a rahA hai aho ! maiMne pUrva janmameM nirdoSa AcaraNa nahIM kiyA jisase deva hokara bhI mujhe anya ko dAsatA karanI par3atI hai isaprakAra vicAra Ane se deva paryAyameM bhI mahAn duHkha hotA hai / / 1680 / / jaba deva paryAyakA kAla samApta hotA hai taba vahAMke divya vastrAbhUSaNa, divya devAMganAyeM apsarAyeM chor3ate hue usa manohara bhoga saMpadAyeM, devako bar3A bhArI kaSTa
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 ] maraNaphaNDikA chaMda-dodhakapUrvabhavAjitaduSkRtajAtaM / utpanna tridazatvamazastam / duHkhamasAmapAramavAptam / citaya bhadravimucya viSAvam / / 1682 // iti devagatiH // dugaMto yattvayA prAptameva duHkhamanekazaH / na tasyAnaMtabhAgo'pi bhadra ! buHkhamivaMsphuTam // 1683 // saMkhyAtamapyasaMkhyAtaM kAlamadhyAsya tAzam / alpakAla midaM duHkhaM sahamAnasya kA vyathA / / 1684 // avazena tvayA soDhAstAdRzyo vedanA yadi / kiM tadA dharmabuddhaghayaM svavazena na sahyate // 1685 // hotA hai tathA isa divyagatise jyuta hokara aba mujhe atizaya niMdya garbhAvAsa meM no mAsa taka rahanA par3egA isa bAtakA dhyAna karate hue atyaMta duHkha hotA hai // 168 / / he bhadra ! isaprakAra devaparyAyase cyuta hote samaya jIvako devapanA bhI atyaMta aprazasta pratIta hotA hai| pUrvabhavameM upArjita pApake udayase asahya duHkha utpanna hotA hai| he kSapaka ! tumane isataraha sarvatra hI apAra kaSTa evaM duHkha pAyA hai aba viSAdako chor3akara atIta samasta duHkhoM kA vicAra karo aura manaH samAdhAna pUrvaka sallekhanAmeM sAvadhAna ho jAmro // 1682 / / devagatike duHkha kA varNana pUrNa huA / he bhadra ! isaprakAra tumane durgati meM aneka bAra duHkhako prApta kiyA hai, vaha jo caturgatikA duHkha hai usa duHkha ke anaMtaveM bhAga pramANa bho yaha samAdhimaraNake samayakA bhakha AdikA duHkha nahIM hai / / 1683 / / atIta meM tumane saMkhyAta tathA asakhyAta varSa pramANa kAla meM vaisA bhayaMkara duHkha sahA thA, aba bahuta thor3e kAlakA kiMcit duHkha sahate hae kyA vyathA mAnanA ? arthAt ratnatrayako ArAdhanAmeM kiMcit duHkha hove to usameM zAMta bhAva rakhanA cAhiye vyAkula hokara vratAdise cyuta nahIM honA cAhiye / / 1684 // caturgatiyoM meM paravazatAse vaisI mahAvedanA sahana ko tho, to aba dharmabuddhise apanI svAdhInatA pUrvaka yaha alpaduHkha kyoM na sahA jAya ? avazya sahanA cAhiye // 1685 //
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra [ 48t saMsAre bhramatastRSNA duraMtA yA tavAbhavat / na sA zamayituM zakyA sarvAMbhodhijalarapi / / 1686 // bubhukSA tArazI jAtA saMsAre saratastatra / na zakyA yAhazo haMtu sarvapudgalarAzinA // 1687 // sor3havA tRSNAbubhukSe te tvaM neme sahase katham / svavaze dharmavaddhayarthamalpakAle mahAmate ! // 1688 // samudro laMcito yena makaragrAhasaMkulaH / goSpavaM laMghatastasya na khedaH ko'pi vidyate // 1686 / / zrutipAnakazikSAlazrutadhyAnauSadhairyate / / vebanAnugRhItena sor3ha tIvApi zakyate / / 1660 // - - bho sAdho ! saMsArameM cirakAla taka bhramaNa karate hue tumako jo mahAtRSA bAdhA huI thI vaha itano vizAla thI ki samasta sAgaroMke jalase bhI zAMta nahIM ho sakatI thI / / 1686 / / usIprakAra saMsArameM paribhramaNa karate hue tumako jaisI kSadhA lagI thI vaisI kSudhA saMpUrNa pudgala rAzi dvArA bhI dUra karanA azakya thA / he mahAmate ! jaba itanI bhayaMkara bhUkha aura pyAsa sahana kara cuke ho to aba svAdhInatAse ratnatrayadharmakI vRddhike liye alpakAla taka kiMcit bhUkha pyAsa kisaprakAra nahIM sahoge ? sahanA hI cAhiye / / 1687 / / 1688 / / dekhiye ! jisane makara matsya Adi jalacara jIvoMse vyApta aisA samudra pAra kara liyA hai usako goSpada pramANa jalakA ullaMghana karane meM kucha bhI kheda nahIM hotA hai / ThIka isoprakAra durgatiyoMmeM du :khoMkA mAnoM sAgara ho thA usako tuma bhogakara Aye ho to aba bhUkha yA vedanA saMbaMdhI kiMcit du:kha sahane meM kyA kheda hai ? kucha bhI nahIM / / 1686 / / he kSapaka mune ! isa samaya tumako bhUkha, pyAsa, roga Adi saMbaMdhI vedanA ho raho hai so hama upadeza rUpI peya padArtha dvArA ApakI pyAsako dUra karanekA anugraha karate haiM tathA zikSArUpo bhojana evaM sUtrArtha ke dhyAnarUpI auSadhi dvArA kramazaH kSadhA aura rogakA anugraha kara rahe haiM isase tIvra bhI vedanA sahana karane meM tuma samartha ho jAvoge / / 1660 //
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 ] marakaNDikA pIDAnAvakArasya sopakArasya coditA / nAbhItasya na bhItasya jaMtornazyati karmaNi / / 1661 // auSadhAni savoryANi prayuktAnyapi yatnataH / pApakarmodaye puMsaH zamayaMti na vedanAm // 1692 / / asaMyamapravRttAnAM pArthivAdikuTu khinAm / poDA tariH zakto nirAkartuM na karmajAm / / 1663 / / asAtA karmake udaya dvArA prerita huI- utpanna huI por3A yA vedanA upakAra yukta jIva ho cAhe upakAra rahita ho vedanAse DarA ho cAhe nahIM DarA ho saba hI jIvoM ko usako sahanA hI par3atA hai binA sahe ukta vedanA naSTa nahIM hotI hai / Azaya yaha hai ki tIvra asatakarmako udIraNA yA udaya AjAne para mAnava kitanA bhI pratIkAra kare athavA bilkula na kare, vedanAse kitanA bhI bhayabhIta ho athavA kiMcit bhI DaratA nahIM ho ina pArI hI avasthAoM meM vedanAko avazyameva bhoganA par3atA hai| usa vakta vedanAse bacanekA bacAnekA kucha bhI upAya nahIM hai / / 1661 / / bahuta balavIryaM yukta auSadhiyoMkA bar3e yatna evaM vidhise prayoga karane para bhI pApakarmake udaya honepara ve auSadhiyAM manuSyako bedanAko zAMta nahIM karatI haiM / / 1662 / / jo asaMyamI hai / kisI prakAra yama nahIM hai tathA rAjA mahArAjA maMtrI Adi parivAra vAlA hai athavA svayaM rAjA mahArAjA hai tathA unakI cikitsA karanevAlA dhanvaMtarI vaidya hai to bhI pApakarmodayase utpanna huI vedanAkA nirAkaraNa karane meM vaha samartha nahIM hotA hai || 1663 // bhAvArtha - rAjA Adi loga atizaya dhanavAn hote haiM, unakI zuzrUSA karaneke liye aneka manuSya sadA tatpara rahate haiM, roga dUra karane meM una logoMko asaMyamakI koI paravAha bhI nahIM rahato ki amuka upAya meM asaMyama hogA ataH vaha upAya na kare / ve to saba prakArakA roga upazamanakA upAya karate haiM | dhanvaMtarI vaidya samAna catura cikitsaka rogakA nidAna kara auSadhikA sevana karAte haiM, parantu yaha saba vyartha ho jAtA hai jaba asAtAkA tovra udaya cala rahA ho / isaprakAra niryApaka AcArya kSapaka muniko samajhA rahe haiM ki tuma yaha nahIM socanA ki maiM asaMyamI hotA, rAjA prAdi hotA
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 461 sAraNAdi adhikAra kyAloH sarvajovAnAmauSadhena vyathAzamama / prArthanAptena ki sASoH prAsukena kariSyati / / 1664 / / saMyatasya varaM sAdhomaraNaM mokSakAMkSiNaH / vedanopazamaM kartuM nAprAsukaniSevaNam // 1665 / / ekatra nidhanaM nAzo na tu bhAviSu janmasu / asaMyamaH punarnAzaM datte bahuSu janmasu // 1666 // acchA vaidya hotA to merA roga yA vedanA zAMta ho jAtI / vedanAse chuTakArA taba taka nahIM ho sakatA jaba taka asAtA maMda na ho / ataH bhAgata vedanAko zAMta bhAvase sahanA ho zreSTha hai / isase nUtana karmabaMdha nahIM hogA tathA purAnA karma nirjIrNa hogaa| jaba dhanavAna aura asaMyamI puruSa bhI rogako dUra nahIM kara pAte to sarva jIvoM para dayAbhAva rakhanevAle sAdhuke yAcanAse prApta hue prAmuka auSadhi dvArA kyA vedanA zAMta kI jA sakatI hai ? // 1664 / / vizeSArtha-munirAja chaha prakArake jIvoMkI dayA pAlate haiM / unake pAsa dravya nahIM rahatA, yAcanA karake prAsuka auSadhi lAkara kSapaka muni yA anya rogo munikI sevA karate haiM / rAjA Adike samAna unake pAsa paricAraka evaM vaidya satat upasthita bhI nahIM rahate / rAjA Adi asaMyamo vedanAke upazamana cAhe jisa upAyase karate haiN| kintu munijana saMyamakI rakSA karate hue vedanAkA pratikAra karate haiM yadi saMyama surakSita na rahe tA aisI auSadhi grahaNa nahIM karate haiM / he kSapaka ! mokSake icchuka saMyamo sAdhukA maraNa ho jAnA zreSTha hai kintu vedanAko zAMta karane ke liye aprAsuka auSadhikA sevana kadApi yogya nahIM hai / / 1695 / / saMyamakI rakSA karate hue azuddha auSaSikA sevana nahIM kiyA aura usase maraNa ho gayA to vaha eka isI paryAyakA maraNa hai aAgAmI janmoM meM to nAza nahIM hai / kintu asaMyama hogA arthAt azuddha auSadhi sevanase honevAlA asaMyama bahuta janmoMkA nAza karegA / / 1666 / / jIvake pApakarmakA udaya Anepara indra sahita deva cAhate hue bhI vedanAkA nAza karane meM samartha nahIM hote haiM arthAta jisa jIvakA tIvra pApodaya cala rahA hai vedanA
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 ] maraNAkaNDikA kAMkSato'pi na jIvasya pApakarmovaye kSamAH / vevanopazamaM katuM tridazAH sapuraMdarAH // 1667 // udorNakarmaNaH poDAM zayiSyati kiM paraH / abhagno vaMtinA vRkSaHzazakena na bhajyate // 1668 // karmANyudoryamANAni svakoye samaye sati / pratiSeddhana zakyante nakSatrANIva kenacit // 1666 / / ye zakAH patanaM zaktA na dhArayitumAtmanaH / te paritrAM kariSyapti parasya patataH katham / / 1700 / / tarasA yena noyaMse kajarA mavamaMgharAH / zazakAnAmasArANAM tatra srotasikA sthitiH // 1701 // zivazA yena pAtyaMse vikriyAbalazAlinaH / nAyAso vidyate tasya karmaNo'nyanipAtane // 1702 // se ati pIr3ita usa vyaktiko vedanAko deva aura indra milakara bhI dUra nahIM kara sakate // 1667 // udIraNAko prApta hue karmase utpanna huI poDA ko jaba devendra bhI dUra nahIM kara sakatA hai taba usa vedanAko anya kyA zAMta karegA ? nahIM kara sakatA, jo vRkSa hAthI dvArA ho TUTa nahIM pAyA vaha kyA kharagoza dvArA TUTa sakatA hai ? nahIM TUTa sktaa| usIprakAra devendra dvArA jo vedanA dUra nahIM huI vaha anya sAdhAraNa jana dvArA kyA dUra hogI ? nahIM hogI / / 1698 / / apane apane samayapara karmoMke udaya meM Anepara unakA rokanA azakya hai, jaise yathA samaya nakSatra udita hote haiM unheM rokanA azakya hai / / 1666 / / jaba indroMkA svargase cyuta honekA samaya AtA hai taba ve svayaM apaneko vahAMse cyuta hone ko roka nahIM sakate to phira girate hue anya vyaktikI kaise rakSA kara sakate haiM ? nahIM kara sakate // 1700 // jisa jala pravAhameM madonmatta hAthI zIghratAse bahAye cale jAte haiM usa pravAhameM kamajora kharagozoMkI kyA sthiti ho sakatI hai ? nahIM ho sakatI / / 1701 / / jisa karmodaya dvArA bikriyA zaktise saMpanna deva svargase girAye jAte haiM(Ayuke pUrNa honepara svargase cyuta hote hI haiM) usa karmako anya sAmAnya vyaktiko girAne meM-du:khI karane meM kyA AyAsa hogA 1 // 1702 //
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 493 sAraNAdi adhikAra karmaNA patatInna tu parasya kSa vyavasthitiH / merau pati vAtena zuSkapatraM na tiSThati // 1703 // balIyebhyaH samastebhyo balIyaH karma nizcitam / tabalIyAMsi mudanAti kamalAnIva kujaraH // 1704 // kokyamiti jJAtvA dunivAraM surairapi / mA kArSImanise duHkhamudIrNe sati karmaNi // 1705 // viSAde rodane zoke saMkleze vihite sati / na poDopazamaM yAti na vizeSa prapadyate // 1706 // mAnyo'pi labhyate ko'pi saMkleza karaNe guNaH / kevalaM badhyate karma tiryaggatinibaMdhanam / / 1707 // karmodaya Ane para jaba indra bhI svargase giratA hai-cyuta hotA hai to anya sAmAnya vyakti ko kyA sthiti ? arthAt karmodaya Anepara indra bhI da:khI hotA hai to sAmAnya jIva duHkhI hove isameM kyA saMzaya ? jisa vAyu dvArA meruke samAna vizAla parvata giratA hai usase kyA sUkhA patA Thahara sakatA hai ? nahIM Thahara sakatA / / 1703 / / saMsArameM ekase bar3hakara eka balavAna padArtha haiM una saba balavAnoMmeM bhI adhika balavAna karma hai kyoMki karma sabhI balavAna padArthoM ko naSTa kara sakatA hai, karatA hI hai, jaise hAthI kamaloMko masala detA hai, nigala jAtA hai, naSTa karatA hai / / 1704 // yaha karmodaya devoM dvArA bhI da nivAra hai rokA nahIM jA sakatA hai aisA jAnakara he kSapaka ! tuma karmodayake Anepara manameM da:kha mata karo / / 1705 / / viSAda karanepara, ronepara, zoka karanepara tathA saMkleza karanepara bhI por3A zAMta nahIM hotI na usameM kucha kamI AtI hai / / 1706 / / tathA saMkleza karanA, ronA Adime kucha guNa bhI prApta nahIM hotA, ronese zokase viSAdAdisa to ulaTe tiryaMcagati kA kAraNabhUta karma baMdhatA hai // 1707 / / bhAvArtha-vedanAdise Atura kSapaka muniko AcArya mahArAja samajhA rahe haiM ki bho sAdho ! tama roga, bhUkha Adise pIr3ita ho kleza karoge to lAbha kucha nahIM hogA arthAt rogAdika kama yA naSTa nahIM hoMge isase viparIta navIna asAtA karmakA
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 ] maraNakaNDikA hataM muSTibhirAkAzaM vihitaM tuSakhaMDanam / salila mathitaM tena saMklezo yena sevitaH // 1708 / / pUrva mukta svayaM dravyaM kAle nyAyena tatsvayaM / pradharmaNasya kiM duHkhamuttamarNAya yacchataH // 1706 // kRtasya karmaNa: pUrva svayaM pAkamupeyuSaH / vikAraM budhyamAnasya kasya buHkhAyate manaH // 1710 // pUrvakarmAgatAsAtaM sahasva tvaM mahAmate ! / RNamokSamitra jJAtvA mA mUmanasi duHkhitaH // 1711 // baMdha hogA / ArtadhyAna se tiryaMcagatikA baMdha hogA arthAt amanoja padArthako dUra haTAne ke liye bAra bAra cita karane kA agiTa saMyoga nAmakA ArtadhyAna evaM merA roga kaba dUra ho ? kaunasA upAya karU ? auSadhi kahA~ milegI ityAdi rUpa ciMtana por3A ciMtana nAmakA AtaMdhyAna hai / isase tiryaMcagatikA baMdha hotA hai / __koI ajJAnI saMkleza karatA hai to samajhanA cAhiye usane muSTiyoMse AkAza ko mArA, bhUseko bhUsalase kUTA aura pAnoko biloyA hai arthAt jaise AkAzako mArane se AkAzakA ghAta nahIM hotA, bhUseko kUTa nese cAvala nahIM nikalatA, jalako bilonese makkhana nahIM milatA, vaise saMkleza karane se pIr3A zAMta nahIM hotI hai, usake liye saMkleza karanA vyartha hai, jaise bhUsA kUTanA Adi vyartha hai / / 1708 / / jaise koI puruSa samayapara karja letA hai usakA upabhoga karatA hai parantu jaba ucita kAla vyatIta honepara usa karjase lAye dhanako sAhUkArake liye detA hai usako dete samaya yA kheda hotA hai ? kyoMki vaha jAnatA hai ki karjase lAyA dhana dhanikako loTAnA hI hai / / 1706 / / usIprakAra pUrva janmameM svayaMne pApakarmakA saMcaya kiyA aba vaha udayako prApta ho cukA hai, usa karmake udaya vikArako jAnate hue kisa puruSakA mana da :khita hogA ? abhiprAya yaha hai ki jaba karmodaya A cUkA hai to usa vakta zAMta pariNAmase use bhoganA ho zreyaskara hai / / 1710 / / he mahAmate ! pUrva janma meM bA~dhA huA asAtA karma udayameM AyA hai usako tuma zAMtipUrvaka sahana kro| aisA vicAra karo ki bhalA huA / karjA utara gayA !
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra [ 465 1vaM zumA mahAdya lalitaM sphuTam / voSo naivAtra kasyApi matvA vakhAsikA tyaja // 1712 // abhUtapUrvamanyeSAmAtmano yadi jAyate / tadA duHkhAsikA phatuM mAnase yujyate tava // 1713 / / avazyameva vAtavyaM kAle nyAyena yacchataH / sarvasAdhAraNaM daMDaM duHkhaM kasya manISiNaH / 1714 / / sarvasAdhAraNaM duHkhaM danivAramupAgatama / / sahamAno mune ! mAmUrtu:khitastvaM bhaja smRtim // 1715 // arthAt jaise kisIse pahale karja liyA thA usakA samaya samApta honepara usako cukA dete haiM aura bhAra rahita hote haiM, vaise pahale maiMne hI karma bAMdhA thA aba udaya meM pAkara khira jAyagA to Age bhAra nahIM rahemA aisA jAnakara manameM du :khI mata hovo / / 1711 // bho yate ! maiMne svayaMne pahale karma kiyA thA usakA Aja spaSTa rUpase phala milA hai, isameM kisIkA doSa nahIM hai, isaprakAra mAnakara duHkhako chor3a do / / 1712 / / yaha pApakarmakA udaya evaM usase honevAlI vedanA yadi abhUtapUrva hotI apane svayaMko anya jIvoMko kabhI bhI nahIM huI hotI to tumhArA manameM duHkhI honA ucita thA kintu, yaha to sarvajana sAdhAraNa bAta hai, jaise rAjadaNDa-kara Taiksa yathAsamaya avazya dene yogya hotA hai, usa daNDako nyAyapUrvaka samayapara dete hue kisa manISiko duHkha hogA ? kisIko bhI nahIM hogaa| isIprakAra karma baMdha karaneke bAda usakA phala avazya bhoganA hotA hai yaha sarva sAdhAraNa bAta hai usa karmaphala ko bhogate samaya kisa buddhimAna ko duHkha hogA ? kisIko nahIM / / 1713 / / 1714 / / __ bho mune ! karmodayase prApta yaha duHkha sarva sAdhAraNa hai evaM danivAra hai, ataH usako bhogate hue tuma duHkhI mata hobo / he kSapaka ! tuma zIghra hI smRtiko prApta hoyo / / 1715 // pAMcoM paramepThiyoMke sAkSopUrvaka grahaNa kiye hue pratyAkhyAna-AhAra tyAgakA bhaMga karane kI apekSA saMyatako mRtyu honA zreSTha hai bho kSapaka ! isaprakAra tuma nizcita
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA sAkSIkRtya gRhotasya paMcApi parameSThinaH / saMyatasya varaM matyuH pratyAkhyAnasya bhaMgataH // 1716 // apramANayatA tena nyacakRtAH parameSThinaH / kAryAnivartamAnena sAkSIkRtanapA iva // 1717 // pramANI kurute bhakto yo yogI parameSThinaH / tarasAkSikamasau jAtu pratyAkhyAnaM na muMdhati / / 1718 / / sAkSIkRtya evAnujAH turIle eroTinaH / punaHsadyo mahAdoSa bhUmipAlA iva sphuTam // 1716 // saMghatIrthakarAcArya zrutAdhikamaddhikAn / parAbhavati yogI ca sa parAMpikamaMcati // 1720 // samajho / / 1716 / / paMca parameSThiyoMkI sAkSIse AhAra tyAga karake puna: usa tyAgako svIkAra nahIM karanA chor3aneke bhAva karanA yA chor3a denA, isase to paMca parameSThiyoMkA tiraskAra karanA hai kyoMki unake samakSa hI vrata liyA aura phira vrata pAlanako manA kara diyA yaha unakA anAdara hI hai / jaise rAjAke samakSa amuka rAjakArya karUMgA aisI pratijJA lI aura punaH usa kAryase pIche haTe to vaha rAjAkA tiraskAra hI mAnA jAtA hai / / 1717 // jo sAdhu paMca parameSThiyoMkA bhakta hai unako pramANabhUta mAnatA hai vaha kabhI bhI unake sAkSIsa liye hue pratyAkhyAnako nahIM chor3atA hai / / 171 / / parameSThIke sAkSIse AhAra tyAgakI pratijJA lekara punaH usakA tiraskAra karatA hai to usa parameSThIko AsAdanAse tatkAla usa sAdhuko mahAdoSa lagatA hai mahAna pApa baMdha hotA hai / jaise rAjAke sAmane rAjya saMbaMdhI kArya karaneko pratijJA lekara usa kAryako na kare to rAjA use aparAdho samajhakara tatkAla daMDa detA hai // 1719 / / jo sAdhu saMgha, tIrthakara, AcArya, upAdhyAya aura Rddhi saMpanna sAdhujanoMkA tiraskAra pranAdara karatA hai vaha pAraMcika nAmake bar3e bhArI prAyazcittako prApta hotA hai arthAt ina saMgha tIrthaMkara Adiko AsAdanA karane para pAraMcika prAyazcitta dvArA hI usako zuddhi hotI hai, anyathA nahIM / / 1720 / /
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra tiraskRtA napAH saMtaH sAkSisve'sya zarIriNaH / ekatra vadate duHkhaM jinaMdrA bhavakoTiSa // 1721 // mokSAbhilASiNaH sAdhomaraNaM zaraNaM varam / pratyAkhyAnasya na syAgo jinamiddhAvisAkSiNaH / / 1722 // ekatra kurute doSaM maraNaM na bhavAMtare / vratabhaMgaH punarjAto bhavAnAM koTikoTiSu // 1723 // pratyAkhyAnamanAdAya mriyamANasya dehinaH / na tathA jAyate doSaH pratyAkhyAtyajane yathA / / 1724 / / -- - -- - -- --- rAjAke kAryako pratijJA lekara usako na kare to usase rAjAkA tiraskAra hotA hai aura tiraskArako prApta huA rAjA usako dhanaharaNa Adi duHkha detA hai vaha duHkha kevala usI eka bhavameM hotA hai kintu jo vyakti jinendradeyakI sAkSIse niyama lekara usako chor3a detA hai usase jinendrakI AsAdanA hotI hai usase aise nikAcita karma kA baMdha hotA hai ki jisake dvArA koTi koTi bhavoMmeM duHkha prApta hotA hai / / 1721 // ___ mokSAbhilASI sAdhuke maraNakI zaraNa lenA zreSTha hai kintu ahaMta siddha Adi parameSThiyoMkI sAkSIse liye hue pratyAkhyAnako chor3anA zreSTha nahIM hai / / 1722 / / kyoMki maraNa eka bhavameM doSa karatA hai-bhavakA nAza karatA hai kintu yadi pratyAkhyAna vratakA bhaga ho jAya to koTi koTi bhavoMmeM doSa hotA hai-ananta bhavoM meM durgati prApta hotI hai / / 1723 / / pratyAkhyAna vratako liye binA maraNa karanevAle jovake vaisA doSa nahIM hotA jaisA pratyAkhyAna vratako lekara phira chor3e to doSa hotA hai / / 1724 / / bhAvArtha--AhArake tyAgakI pratijJA kiye binA jo maraNa karatA hai usake nata bhaMgake pariNAmarUpa saMkleza nahIM hotA isaliye vaha mahAn doSakA bhAgo nahIM hai. kintu AhAra tyAgako pratijJA lekara phira use tor3a detA hai usake manameM saMkleza pariNAma tIvra hote haiM ataeva vaha mahAdoSI hai /
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ ; ] marakaNDikA hinasti dehino'nArthaM bhASate vitathaM vacaH / parasya harate pradhyaM svIkaroti parigraham // / 1725 / / ratnatrayaM jagatsAramAhArArthaM vibhuM cati / nistrapo bhuvanakhyAtaM alinIku kul||ech jihva ndriyavazasyAzu buddhistIkSNApi nazyati / saMpadyate parAyaso yonimazleSalagnavat // 1727 // dharmakRtajJatvamAhAtmyAni nirasyati / mahAntaM kurute'narthaM galalagto yathA bhaSaH || 1728 / / isa saMsAra meM saMsArI prANI AhArake liye jIvoMkA ghAta karatA hai jhUTha, vacana bolatA hai, parAyA dhana curAtA hai aura parigrahako svIkAra karatA hai / / 1725 / / vaise hI nirlajja sAdhu AhAra ke liye jagat meM sArabhUta aise ratnatrayako chor3a detA hai aura apane jagad vikhyAta kulako malina karatA hai / / 1726 / / bhAvArtha -- AhArakA tyAga karake punaH usa AhArako grahaNa karanese ratnatrayakA nAza hotA hai kyoMki parameSThokI sAkSIse vrata lekara chor3A hai to usa vyaktike parameSThI ke prati zraddhAke bhAva naSTa hue hI tathA niyamakA bhaMga honese cAritra bhI samApta huA / jo sAdhu AhArakA tyAga kara punaH grahaNa karatA hai usakA apane janmakA jo ucca kula hai vaha aura dIkSAkA kula jo AcArya paraMparA yA saMgha hai vaha malina hotA hai kyoMki loga apavAda karate haiM ki amuka kulake sAdhune amuka saMghake sAdhune pratyAkhyAnakA bhaMga kiyA hai, dekho ! isane pratijJAko tor3a diyA hai ityAdi / jo manuSya jilhvA indriyake varga hotA hai usakI tIkSNa buddhi bho naSTa ho jAtI hai, vaha AhAra lolupo vyakti vajra ke baMdhana se mAno baMdhA huA bilakula parataMtra hotA hai / / 1727 / / bhAvArtha - bhojana laMpaTI puruSake buddhi naSTa hotI hai arthAt anakA lobhI manameM yukta ayuktakA vicAra nahIM kara pAtA / jihvAke vazIbhUta hue mAnavako buddhi pahale bhale hI tIkSNa ho kintu jihnAko AdhInatAse vaha naSTa hotI hai, rasoMmeM lubdha hokara vaha padArthakA yathArtha nirNaya karane meM asamartha hotA hai / AhArake vaza hokara manuSya ratnatraya dharma, dhairya, kRtajJatA aura mAhAtmyako bhI naSTa kara DAlatA hai aura apanA mahAn anartha karatA hai jaise machalI jAlameM lage hue
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdidhikAra [499 kulono dhArmiko mAnI khyAtakItivicakSaNaH / abhakSyaM varubhate vastu viruddhAM kurute kriyAm // 1726 // dubhikSAriSu mAjaroizizumArAhimAnavAH / ballabhAnyapyapatyAni bhakSayanti bubhukSitAH // 1730 // ye janmadvitaye doSAH kecanAnarthakAriNaH / se jAyate'khilA jantorAhArAsakta vetasaH / / 1731 / / mAhArasaMzayA zvana mahAntaM saptamaM param / gacchanti timayo yAtaH zAlisipatho'pi naSTa thoH // 1732 / / khAdya vastuke vaza hokara usako khAne jAtI hai aura phaMsakara apane prANa khonerUpa mahA anartha karatI hai // 1728 / / ___ manuSya kulIna hai, dhArmika hai, abhimAnI aura prasiddha kotibAlA evaM buddhimAna hai vaha bho AhArake vazIbhUta huA abhakSya padArthakA sevana karane lagatA hai aura isataraha apane kula Adise viruddha aisI kriyA karatA hai / / 1726 / / kSudhAse pIr3ita hue manuSya durbhikSa Adike samaya anna ke abhAvameM billo, zizumAra, sarpa aura to kyA manuSyakA bho bhakSaNa kara jAte haiM tathA apane khudako saMtAna putra putrIko bhI khA jAte haiM / / 1730 // isa vizvameM ubhaya janmoMmeM jo kucha anarthakArI doSa haiM ve sabake saba AhArameM Asakta cittavAle jIvake ho jAte haiM / / 1731 / / AhAra saMjJAse mahAmatsya mahA bhayAvaha sAtaveM narakameM jAte haiM tathA naSTa buddhi taMdula matsya bhI sAtaveM narakameM jAtA hai / / 1732 / / vizeSArtha-svayaMbharamaNa nAmake aMtima mahAsamudra meM timigalAdi mahAmatsya rahate haiM, unakA zarIra bahuta bar3A-eka hajAra yojana laMbA hotA hai tathA caur3A pAMca sau yojana evaM moTA DhAIso yojana pramANa hotA hai| ve mahAmatsya AhAra lolupI ho mukhako kholakara par3e rahate haiM chaha mAsataka bho aise ho raha sakate haiM, bIca meM nidrA bho lete rahate haiM, mukhameM Aye hue jalacara jIvoMko khAte haiN| chaha mAsa paryaMta mukhako
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 ] marakaNDikA caturaMgabalopetaH subhUmaH phalalAlasaH / naSTabhodha nijaiH sAdhaM tato'pi narakaM gataH / / 1733 // kholakara baiTha jAte haiM anaMtara mukhako baMdakara aMdara meM praviSTa hue jala jaMtusroMko khAkara mahA ugra pApakA baMdha karate haiM aura marakara sAtaveM narakake avadhisthAna nAmake bila meM jAte haiM / una mahAmatsyoMke kAnoMmeM kAnake maMlakA bhakSaNa karanevAle taMdula jaise choTI AkArake matsya rahA karate haiM ve mahAmatsyoMke mukhoM meM Ate jAte hue jala jaMtuoMko dekhakara socate haiM ki ye mahAmatsya mUrkha haiM mukhako baMda nahIM karate, yadi hamako itanA bar3A zarIra milatA to eka bhI jIvako mukhase bAhara nikalane nahIM dete / ityAdi hisAnaMdI raudra vyAna dvArA ve taMdula mIna bhI sAtaveM naraka meM jAte haiM / caturaMga balavAlA subhIma cakravartI phaloMmeM Asakta hokara apane parivAra ke sAtha samudra meM naSTa huA thA aura marakara naraka meM gayA thA / / 1733 / / subhama cakravartIkI kathA chaha khaMDake adhipati cakravartI subhama jihvA lolupI thA, nidhiyoM dvArA aneka taraha ke bhoga upabhoga prApta honepara bhI vaha sadA atRpta hI rahatA thA / eka dina adhika garama khIra parosane ke kAraNa usane gusse meM Akara apane rasoIye jayasenako thAlI pheMkakara mArA, thAlI marma sthAnapara laga jAnese rasoIyA tatkAla mara gayA aura akAma nirjarA ke phalasvarUpa vyaMtaradeva ho gayA aura kuavadhijJAnase jAnakara cakrIpara kupita hokara usako mArane kA SaDayaMtra racA / vyaMtaradevane socA ki yaha rasanendriya ke vaza meM hai ataH madhura phaloMko dekara chalase mAra deNge| vaha deva brAhmaNa veSameM cakrIke pAsa AyA aura divya madhura phaloMko bheMTa meM dekara apanA paricaya diyA ki maiM samudra ke usa pAra rahatA hU~ maiM Apako apanA svAmI mAnatA hUM ataH ye miSTa phala lAyA hU~ / cakrI prasanna huA aura usane pratidina phala lAne ko kahA brAhmaNa veSadhArI devane kahArAjan ! Apa kRpAkara mere usa ramya sthAnapara caliye vahAM aneka udyAna phaloMse bhare haiM | cakrI usake sAtha calA, samudrase pAra hote samaya Thoka madhya samudrameM usa dekhane apanA paricaya diyA ki are duSTa ! tumane mujhe thAlI pheMkakara mArA thA usa samaya maiM nirbala thA aba usakA badalA avazya lUMgA itanA kahakara devane naukA samudra meM DUbA dI /
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi pradhikAra [ 501 prAhArasaMjJayA bhadra ! kRtvA pApaM duruttaram / cirakAlaM bhavAmbhodhau prApto duHkhamanAratam // 1734 // ki tvamicchasi bhUyo'pi bhramitu bhavakAnane / duHkhadAmazanAkAMkSA yenAbApi na mucasi // 1735 / / pAhAraM palbhamAno'pi ciraM jIvo na tRpyati / undhuttaM sarvadA cittaM jAyate tRptito vinA / / 1736 / / iMdhaneneva saptAstiH salileneva vAridhiH / gaMdhasA gRhyamANena jobo jAtu na tRpyati / / 1737 / / bhoginazcakriNo rAmA vAsudevAH puraMdarAH / nAhArastuptimAyAsAstapyaMtyatra pare katham // 1738 / / - - -- .-.-.- - subhauma usa agAdha samudrameM marA aura narakameM calA gayA / isaprakAra bhojanakI laMpaTatA se subhaumako cirakAla taka narakAvAsa jAganA pdd'aa| kathA samApta / he bhaga ! AhAra saMjJAse tumane atItakAla meM atyaMta pApako karake cirakAla taka saMsArarUpI mahAsamudra meM satat mahAna duHkhoMko bhogA thA // 1734 / / aho kSapaka rAja ! kyA aba bhI punaH tuma saMsAra vanameM bhramaNa karanA cAhate ho ? jo ki Aja bhI duHkhadAyI bhojanakI icchAko chor3a nahIM rahe ho ? / / 1735 / / AcArya mahArAja kSapakako samajhAte jA rahe haiM ki yaha jIva cirakAla taka bhojana kare kintu vaha kabhI tRpta nahIM hotA aura tRpti hue binA sadA hI mana meM AhAra ko utkaMThA banI rahatI hai // 1736 // jaise IMdhana dvArA agni tRpta nahIM hoto jala dvArA sAgara tRpta nahIM hotA, vaise hI grahaNa kiye gaye bhojana dvArA jIva tRpta nahIM hotA hai / / 1737 / / mahAna mahAna bhoga tathA bhojya padArtha jinake pAsa maujUda haiM aise bhoga bhamija manuSya cakravartI, baladeva, nArAyaNa puraMdara viziSTa-AhAra dvArA tRptiko prApta nahIM hue to phira anya sAdhAraNa jova sAmAnya AhAra dvArA kisaprakAra tRpta ho sakate haiM ? nahIM ho sakate / / 1738 / /
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 ] maraNakaNDikA ratyAlitacittasya prIti sti rati vinA / prIti vinA kutaH saukhyaM sarvadA gRkhacetasaH // 1736 / / pudagalA vividhopAyaH sakalA bhakSitAravayA / pratIte'naMtazaH kAle na ca tRpti mana:zritam // 1740 / / -. vizeSArtha-bhogabhumimeM bhojanAMga pAnAMga Adi dasa prakArake kalpa vRkSa hote haiM ina vRkSoM dvArA vahAMke mAnava ko divya miSTa AhAra evaM peya prApta hote haiM / cakravartI ke bhojanako banAne vAle tInaso sATha rasoiyA hote haiM ve eka dina meM eka rasoIyA isaprakAra kramazaH varSake tInaso sATha dinoM meM atyaMta manohara AhAra banAte haiM arthAt eka dinameM eka rasoiyA bhojana banAtA hai, dUsare dina meM dUsarA, isaprakAra viziSTa bhojanako banAkara cakravartIko parosA jAtA hai aise bhojanase bhI cakravartI tRpta nahIM ho paataa| aise hI ardhacakrI nArAyaNa pratinArAyaNake tathA baladevake bhojya padArtha mahAna viziSTa huA karate haiM una padArthose ardhacakrI Adi bhI tRpta nahIM hote haiN| devendra Adi svargake devoMkA AhAra to mAnasika hotA hai, Ayu pramANake anusAra kabhI kabhI manameM bhojanako icchA hotI hai aura tatkAla unake kaMThase amRta jharatA hai usase devoMko icchA pUrNa hotI hai kintu hamezAke liye ye viziSTa vyakti bhI tapta nahIM ho pAte / ata: AcArya kSapakako upadeza dete haiM ki aise divya bhojI vyakti bhI AhArase tRpta nahIM hote to kiMcit gocarI vRttise prApta AhArase kyA tRpti hogo ? kadApi nahIM / isaliye AhArakI vAMchA karanA vyartha hai / bhojanameM atyaMta laMpaTatA rakhanevAle jIvake "yaha padArtha bar3A svAdiSTa hai, yaha namakIna bahuta acchA hai" / "isako pahale lenA cAhiye" ityAdi rUpa bhojya padArtha meM Asakti rahanese AkulatA rahatI hai aura Akulita cittavAle puruSako prIti nahIM hotI, isataraha rati aura prItike binA usako sukha kahAMse hogA ? nahIM ho sktaa| bhAva yaha hai ki nirAkulatA sukha hai aura AhAra laMpaTIke nirAkulatA nahIM hotI ataH usako sukha nahIM milatA hai / / 1739)! atIta kAla meM anaMtabAra vividha upAyoM dvArA samasta pudgaloMkA tumane bhakSaNa kiyA hai / he mune ! phira bhI tumhArA mana tapta nahIM huA / / 1740 / / he subuddha ! jaba atIta meM bahuta sAre bhojanase tumhArI
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra bhojyaM kaMThagataprANairbhuktvA prArthanayAhRtaM / kimidAnoM punastRpti subuddha e ! svaM gamiSyasi ? / / 1741 / / na tRptiryasya saMpanA pIte jalanidhejale / avazyAyaka dvitraiH pItaH kimu sa tRpyati // 1742 / / bhuktapUrve yate ! ko'sminnAhAre tava vismayaH / pUrve yujyate kartuM mabhilASo hi vastuni / / 1743 // ApAta sukhade bhojye na sukhaM bahu vidyate / buddhito jAyate bhUri duHkhamevAbhilAdhyataH / / 1744 / / pratikrAmati vAjIva jihvAmUlaM sa vegataH / tatraiva budhyate svAdaM bhujAto na punaH pare / / 1745 / / | 50 3 tRpti nahIM huI to aba gocarIse prApta hue kiMcit bhojyako kaMThagata prANa dvArA khAkara kyA tRptiko prApta karoge ? nahIM karoge || 1741 / / jisakI samudra jalako pI DAlane para bhI tRpti nahIM huI usakI osako do tIna biMdukaNoM ko pIne se kyA tRpti hotI hai ? nahIM hotI / / 1742 // he yate ! pUrva meM bhoge hue isa AhArameM tumheM kyA icchA hai vismaya hai ? yaha to saba prApta ho cukA hai / saMsAra meM apUrva vastumeM abhilASA huA karatI hai yaha AhAra apUrva hotA- pahale kabhI prApta nahIM kiyA hotA to usameM abhilASA karanA yukta thA / / 1743 / / kevala tatkAlameM sukhadAyaka isa bhojya vastumeM koI vizeSa sukha nahIM milatA, ulaTe abhilASA karanevAle puruSake jo gRddhike bhAva haiM unase to bar3A bhArI duHkha hotA hai / / 1744 / / bhAvArtha-jaba jihvA para AhAra AtA hai tabhI sukha hotA hai vaha sukha bhI prati alpa haiM, abhilASAse AhAra karane meM sukhakI apekSA duHkha hI jyAdA hai athavA AhArako prApti karaneke liye adhika kaSTa karane par3ate haiM ataH AhArameM sukha kama hai aura duHkha adhika hai / bhojana karate samaya AhAra ati vegase jillAkA ullaMghana karatA hai jaise azva
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 ] marakaNDikA saurUpamAhAragrahaNe paraM / nimeSamAtra ke gaddhito gilati kSipraM tathA na hi vinA sukham / / 1746 / / prazanaM kAMkSato nityaM vyAkulo bhUtacetasaH / afraTakasyaiva guddhasyAsti kutaH sukhaM // / 1747 // ko nAmAlpasukhasyArthe vacyate sukhato bahoH / saMklezaH kriyate yena mRtikAle'pi dudhiyA / / 1748 / / madhuliptAmA vizAsana likSiti / bubhukSate viSaM ghoraM saMnyasto yo'zanAyati / / 1746 / / zIghratA se daur3atA hai, svAda lene kI zakti kevala jihvAgra meM hai, usI sthAna para svAda jAnA jAtA hai, ataH bhojana karate hue puruSako jihvA para pahuMcane ke pahale aura gale meM jAneke bAda bhojya padArthakA svAda nahIM aataa| isaprakAra AhArakA sukhAnubhava atyaMta anya hai / / 1745 / / AhAra grahaNa meM sukha nimeSa kAla pramANa hai, AhArako gRddhi - abhilASAse jaldI jaldI nigalatA hai / abhilASA ke binA indriya sukha nahIM hotA / / 1746 / / bhAvArtha - AhAra ke rasAsvAdakA kAla AMkhako TimakAra jitanA hai / yaha jIva abhilASA vaza zIghratAse bhojanako nigala jAtA hai ataH adhika samaya taka bhojana jihvA para rukatA nahIM aura jihvAke agrabhAgase Age AhAra gayA ki svAda AnA samApta hotA hai isaprakAra AhArakA sukha nA kucha barAbara hai / AhArakI nitya kAMkSA karatA huA yaha mAnava vyAkula citta rahatA hai aura vyAkula cittavAle sukha kahAMse hogA ? jaise cirakAlase annakI abhilASA karanevAle daridrI naukarako sukha nahIM hotA / / 1747 / / kauna aisA puruSa hai jo alpa sukhake liye bahuta sukhase vaMcita rahatA hai ? he kSapaka ! tuma alpa AhAra ke liye isa samAdhimaraNake avasara para bhI durbuddhise saMkleza kara rahe ho / yadi tuma AhArake alpa sukhameM Asakta hoboge to svarga aura apavarga ke mahAna sukha se vaMcita raha jAvoge || 1748 || jo kSapaka saMnyAsakAlameM ayogya AhAra kI icchA karatA hai vaha vaisA puruSa hai jo bhUkha lagane se ghora viSako khAnA cAhatA hai tathA zahada se lipaTI talavArako painI dhAra cATanA cAhatA hai / / 1746 / /
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ padayAdi TikAra [ 505 prasidhArAviSe doSamekatra kuruto bhave / prazanAyAH punarjanto ritaM bhavakoTiSu // 1750 // zarIraM mAnasaM duHkhaM razyate yajagattraye / taddavAti yateH sarva azanAyA visaMzayam // 1751 // yate ! dehamamatvena prAptaM duHkhamanAratam / idAnIM sarvathA sAdho | tattatastvaM nirAkuru // 1752 // duHkhaM janmasamaM nAsti na mRtyusadRzaM bhayam / janmamRtyukaroM chiThi zarIramamatAM tataH / / 1753 // paro'yaM vigrahaHsAyo ! cetano'yaM yataH paraH / tatastvaM vigrahasnehaM mahAklesakaraM tyaja / / 1754 / / -- ---- - -- talavArako dhAra cATanese aura viSa khAnese eka bhavameM doSa hotA hai-mRtyu hotI hai kintu saMnyAsakAla meM ayogya AhArase jIvako karor3oM bhavoMmeM duHkha hotA hai // 1750 // sona lokameM jo bhI zArIrika aura mAnasika duHkha dikhAyo detA hai vaha saba yatike ayogya bhojanase milatA hai, isameM saMzaya nahIM hai arthAt he kSapaka ! isa anAdi saMsArameM anaMtabAra jo zArIrika mAnasika duHkha tumako bhoganA par3A usakA kAraNa ayogya bhojana hai aisA tuma nizcayase jAno / / 1751 / / he mune ! zarIrako mamatAse tumane satat duHkhako prApta kiyA hai / he sAdho ! isasamaya usa zarIra mamatAko tuma sarvathA tyAga do / / 1752 / / isa saMsAra meM janmake samAna koI duHkha nahIM hai aura maraNake samAna koI bhaya nahIM hai, ina janma maraNako karane vAlI zarIrako mamatA hI hai ataH zarIra mamatvako cheda DAlo / / 1753 / / he sAdho ! jisa kAraNase yaha zarIra anya hai bhinna hai aura cetana AtmA anya hai, usa kAraNase mahAklezakArI zarIra mamatvako chor3a do sarvathA usa mamatvakA tyAga karo // 1754 //
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaTikA . sahamAno mune! hamyaguptaparohA / niHsaMgastvamasaMkliSTo dehamohaM tanakuru // 1755 / / tRNAbisaMstaro yogyazcaturvA saMghamIlanam / niHphalaM jAyate sAyo / mRtyo saMkliSTacetasaH // 1756 // ratnasaMbhatapAtrasthA vaNijaH sAgare yathA / pattana nikaSA sAdho ! nimamjaMti pramAvataH // 1757 / / tathA siddhisamIpasthAH zuddhasaMstarayAyinaH / nipataMti bhavAvarte jIvAH saMklezayogataH // 1758 / / . -.- he mune ! tuma upasarga aura parISahoMko sahate hue niHsaMga hovo, saMklezako chor3o aura dehakI mamatAko kama kro| (saMkleza bhAvase rahita honese evaM saMga-parigraha rahita hone se zarIrakA moha kRza hotA hai ataH AcArya niHsaMga aura saMkleza rahita honekA upadeza de rahe haiM) // 1755 / / Age AcArya kahate haiM ki saMkleza pariNAmakA tyAga kiye binA anya pratAdika saphala nahIM hote he sAdho ! samAdhimaraNake liye tRNAdi cAra prakArakA yogya saMstara grahaNa karanA, cAra prakArake saMghakA milanA usake liye niSphala ho jAtA hai jisa sAdhuke pariNAma saMkliSTa hote haiM arthAt saMkleza pariNAmase saMghakA milanA Adi nimitta kAraNa vyartha ho jAte haiM kyoMki saMklezase samAdhi bigar3a jAtI hai| samAdhikA aMtaraMga kAraNa saMkleza rahita bhAva hai / saMgha Adi to bahiraMga kAraNa haiM / / 1756 / / he sAdho ! jisaprakAra vyApArokA ratnoMse bharA huA jahAja pramAdake kAraNa nagarake nikaTa AyA huA bhI sAgarameM DUba jAtA hai / usIprakAra zuddhasaMstarameM sthita mokSanagarake nikaTa pahuMce hue jIva bhI saMkleza pariNAmake yogase saMsAra sAgarameM DUba jAte haiM / / 1757 // 1758 // bhAvArtha-zarIra sallekhanAko niraticAra karanepara bho kaSAya sallekhanA jaba taka nahIM hoto taba taka saMsAra samudrase pAra nahIM ho sakate, saMstarameM ArUr3ha honA, saMgha
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 505 sAraNAdi adhikAra sallekhanAthamaM sAdho ! cAritraM ca suduzcaram / mA sma tyAkSIjagatsAramalpasaukhyAjaghRkSayA // 1756 // puruSaHkathitaM dhIremagi sadbhiniSevitam / nirapekSAH bhitA dhanyAH saMstarasthA nizerate // 1760 // kalevaramidaM tyAjyamiti vijJAya niHspRhaH / sahasva karmajaM duHkhaM nivedana ibAkhilam // 1761 / / evaM prajJApyamAno'sau tyaktasaMklezavAsanaH / anyaduHkhamivAtmIyaM duHkhaM pazyati sarvathA // 1762 / / kA sAnidhya honA tathA AhArakA tyAga karanA ye saba zarIra sallekhanA rUpa kArya haiM, rAgadveSa saMkleza nahIM honA kaSAya sallekhanA hai / ataH AcArya kSapakako kaSAya sallekhanA karanekI preraNA de rahe haiM / he sAdho ! jagatmeM sArabhUta aisA sallekhanAkA zrama tathA duzcara cAritrako tuma alpa-sukha kI icchAse tyAga mata denA arthAta zarora sallekhanAmeM anazana Adi tapa karanA, jalake binA anya tIna prakArake AhArakA tyAga ityAdise jo zrama tumako huA hai tathA tumhArA ujjvala cAritra hai yaha mokSa sukha ko denevAlA hai, usako AhAra janya alpa sukhake liye chor3anA nahIM / / 1756 / / jo dhIra vora haiM paroSaha upasargako sahanemeM bIra haiM aise puruSoM dvArA munimArga ke ratnatrayakA kathana kiyA gayA hai aura satpuruSoM dvArA sevana kiyA gayA hai usa ratnatraya svarUpa mArgakA prAzraya puNyavAn ho lete haiM tathA vaha ratnatraya saMstara para sthita honepara-saMnyAsa lenepara ho vizuddha hotA-paripUrNa hotA hai // 1760 / / he kSapaka ! yaha zarIra tyAgane yogya hI hai aisA jAnakara zarIrase niHspRha ho asAtAkarmase utpanna hue sarva duHkhako sahana kro| aisA sahana karo ki mAno vedanA nahIM ho rahI ho // 1761 / / isaprakAra niryApaka AcArya dvArA kSapakako bhalIprakAra upadeza diyA jAnepara vaha kSapaka saMkleza bhAvako chor3a detA hai aura kSudhA Adise honevAle apane duHkhako anya kisIkA duHkha hai aisA sarvathA dekhatA-mAnatA hai / / 1762 / /
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA dhanyasya pArthivAdInAmAgamAviprayogataH / ApakasyApi dAtathyo mAninaH kavaco hataH / / 1763 / / ityeSa kavaco'vAci saMkSepeNa zrutoditaH / vizeSeNApi kartavyo duHkhe sati yukttare // 1764 // stoSyate kSapakaH sarervaca vayaMgamaiH / caMdrasyeva karaH zuddhaH zotaleH kumudAkaraH / / 1765 // AcArya kSapakako kahate haiM ki he kSapaka ! tuma dhanya ho dekho ! bar3e bar3e rAjA mahArAjA maMtrI Adi tumhAre darzanArtha A rahe haiM, sarvasaMgha tumhArI mAnyatA karatA hai ityAdi sammAnaka bacana dvArA avAko prasaMsA karake unheM ArAdhanAmeM dRr3hatA denI cAhiye / / 1763 // bhAvArtha-kSapakako AcArya prazaMsA vAkya dvArA vratoMmeM pratyAkhyAna meM kavacavat dRr3ha banAte haiM / apanI prazaMsA sunakara evaM AcArya dvArA rAjA AdikA Agamana dekhakara kSapaka manameM vicAratA hai ki merI samAdhikI halatAko dekhaneke liye ve rAjAdika Aye haiM, inake Age mere prANa cale jAya to bhI kucha paravAha nahIM, maiM to sarvathA dhairya hI rakhagA / maiM apanA mAna nahIM naSTa karUgA / duHkha A par3anepara bhI vrata bhaga nahIM hone dUgA / isaprakAra kSapakake manameM bhAva utpanna karAne cAhiye / isaprakAra yahAMpara AgamameM jaisA kahA hai vaisA kavaca saMkSepase kahA / yadi koI durutara duHkha utpanna ho jAya to vizeSa rUpase bho kavaca karanA cAhiye / / 1764 / / vizeSArtha--yuddha meM kavaca pahanakara jAnevAle yoddhAko jase bANAdise ghAya nahIM hote haiM / vaise prazaMsanIya vacanoM dvArA vairAgya baddhaka vacanoM dvArA zarIrako asAratA Adike vAkyoM dvArA kSapakake mana meM dRDhatA lAnA usako manameM dRr3hatA dhIratAke bhAva lAnA, manako kavacavat majabUta banAnA 'kavaca' kahalAtA hai sallekhanAke cAlIsa adhikAroMmeM yaha paitIsavAM kavaca nAmakA adhikAra hai / jisako sallekhanA pUrNa hone meM kucha samaya zeSa hai usa sAdhuke liye sAmAnya rUpase kavaca kahA hai tathA koI AsannanikaTa maraNa vAlA hai usake vizeSarUpase kavacakA kathana karanA cAhiye / / hRdayameM AhlAda utpanna karane vAle prAcArya vacanoM dvArA kSapaka stutya hotA haiprazaMsanIya hotA hai aura usase vaha manameM dRDha-majabUta vratAcaraNa meM sthira hotA hai, usake
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra [ 5.6 kSaNena doSopacayApasAriNaH sametya vAkyAni tamo'yahAriNaH / jo'pi sUreH bhapako vibudhyate mahAMsi bhAnoriva nIrajAkaraH // 1766 // parISahaM prabhavati saMstare sthito niti paramaparAkrama kramaH / nirAkulaH kavacadharastapodhano raNAMgaNe ripumiva kakaMzaM bhaTaH / / 1767 // iti kvcH| ityevaM kSapakaH sarvAnsahamAnaH parISahAn / sarvatra niHspRhobhUtaH prayAti samacittatAm // 1768 / / manake bhAva zuddha hote haiM / isaprakAra kSapaka prasanna hotA hai, jaise candramAko zuddha zItala kiraNoMse rAtri vikAso kamaloMkA sarovara prasanna hotA hai-vikasita hotA hai / / 1765 / / kSaNabharameM doSoMko dUra karanevAle, manake aMdhakArako haTAne vAle AcAryake vAkyoMko prApta kara alpa buddhi bhI kSapaka atizaya rUpase bodhako prApta karatA hai-apane kartavya-ratnatrayArAdhanAmeM sAvadhAna ho jAtA hai| jaise doSA-rAtriko dUra karanevAle aMdhakArako naSTa karanevAle sUryake kiraNoMko pAkara kamaloMse vyApta sarobara vibodhako prApta hotA hai-khilatA hai / / 1766 / / AcAryane jisakA kavaca kiyA hai arthAt pariNAma dRr3ha kiye haiM aisA kSapaka rUpI yoddhA nirAkula tathA parama parAkramI hotA huA saMstarameM sthita hokara parISaharUpI senAko naSTa karane ke liye samartha hotA hai / jaise parama parAkramI kavacadhArI subhaTa raNAMgaNa meM sthita hokara atyanta kaThora zatruko mArane meM samartha hotA hai / / 1767 / / isaprakAra sallekhanAke cAlIsa adhikAroM se paitIsavAM kavaca nAma kA adhikAra pUrNa huA (35) isaprakAra manakI dRDhatA dhairyarUpI kavaca ko AcAryake kRpA prasAdase jisane pahana liyA hai aise kSapakake liye samAdhike sAdhanAmeM zreSTha sahAyabhUta jo samatA hai usakA varNana samatA nAmake isa chattosa. adhikAra meM prArambha karate haiM AcArya deva dvArA isa prakAra saMbodhita kSapaka samasta paroSahoMko sahatA huA sarva viSaya kaSAya parigraha zarIra saMgha Adi meM atyaMta niHspRha ho samacittatAko prApta
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 ] maraNakaNDikA samastadravyaparyAyamamatvAsaMgajitaH niHprema rAgamoho'sti sarvatra samadarzanaH // 1766 / / priyApriyapadArthAnAM samAgamaviyogayoH / vijahIhi svamotsukyaM vInatvamati rati // 1770 / / mitre zatrau kule saMghe ziSye sAmike gurau / rAgadvaSaM purogakA vimupAta rAdhIyate // 1751 // kuryAddivyAdi bhogAnAM kSapakaH prArthanAM na tu / uktA virAdhanAmUlaM viSayeSu spRhA yataH // 1772 / / zabda rUpe rase gaMdhe sparoM sAdho ! zubhAzubhe / sarvatra samatAmehi tayA mAnApamAnayoH // 1773 / / karatA hai / / 1768 // yaha kSapaka jIva pudgala Adi sarva dravya una dravyoMkI svabhAva vibhAva vyaJjana paryAyeM tathA dravya guNa paryAyoMmeM mamatva tathA prAsakta bhAvase rahita hotA hai, dveSa rAga tathA moha rahita hotA hai, isataraha vaha kSapaka sarvatra hI samadarzana-samatA bhAva vAlA hotA hai / / 1766 / / bho sAdho ! tuma priya padArthoke samAgamameM utsukatA aura ratiko nahIM karanA tathA apriya padArthoke viyoga meM dInatA aura aratibhAvako sadA chor3a denA // 1770 // _he utkRSTa buddhidhAraka yate ! mitra aura zatrumeM rAgadveSako pahale kiyA thA usako chor3a do tathA apane kulameM, saMghameM, sAdharmI munijanoMmeM athavA gurujanameM bho rAga kiyA yA rAma utpanna huA thA usako chor3o // 1771 // api kSapakarAja ! mereko svargake didhya bhoga mila jAMya isaprakAra kI prArthanA ko tuma kabhI bhI nahIM karanA kyoMki viSayabhogoMkI icchA ratnatrayakI virAdhanAkA mUla hai aisA zAstroMmeM kahA hai / / 1772 // he sAdho ! aba tuma zubha tathA azubha zabda, rUpa rasa gaMdha aura sparza meM samatAbhAva dhAraNa karo, mAna ho cAhe apamAna, sarvatra hI samAna bhAva rakho // 1773 / / he mahAmate ! aba kisI viSayameM vizeSatA nahIM mAnanA arthAt yaha bahuta upakArI hai acchA hai tathA isase mujhe kaSTa hotA hai ityAdi kisI padArthake prati jo pRthak pRthaka
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ [511 sAraNAdi adhikAra samAno bhava sarvatra nirvizeSo mahAmate / rAgaDhaSodaye jaMtogattaprArtho vinazyati // 1774 // gurU yapi pIDAsti prakRSTA mAraNAnti kI / tathApi bhapako yAti sarvatra samacittatAm / / 1775 / / evaM bhAvita cAritro yAbadvIyaM kalevare / tAvatpravartate sAdhurutthAya zayanAdiSu // 1776 / / kSIraNazakta yaMdA ceSTA svarUpA bhavati sarvathA / tavA vehAhANAya yatate ni:spRhAzayaH / / 1777 // upadhi saMstaraM zamyAM pAnaM vyAvRttikAriNaH / zarIraM macate yogI samyaktvArUDhamAnasaH // 1778 / / bhAva hote haiM una sabameM ho aba samAna bhAva honA cAhiye kyoMki isatarahake jIvake rAgadveSa rUpa bhAyake utpanna honepara uttamArtha to samAdhimaraNa hai vaha naSTa hotA hai // 1774 / / yadyapi maraNake samaya hone vAlI bar3I bhArI pIr3A hotI hai tathApi kSapaka sarvatra samabhAvako prApta hotA hai arthAt kSapakako aMtasamaya meM maraNa prApta honetaka duHkha hogA kintu dRr3hatA rUpa kavaca yukta honese vaha moha rahita hotA hai tathA gurUpadezase bhedavijJAna kI prakRSTatAke kAraNa baha dehAdi meM samabhAvako prApta hotA hai / / 1775 / / isataraha guruke prasAdase bhalIprakAra bhAyA hai cAritrako jisane aisA vaha kSapaka muni jaba taka zarIra meM zakti rahatI hai taba taka uThakara baiThanA sonA Adi kriyAoM meM pravRtti karatA hai / / 1776 / / aura jaba zakti sarvathA kSINa ho jAtI hai taba ukta kriyAyeM alpa hokara bilakula samApta hotI haiM taba ni.spRha bhAvayukta humA zarIrakA tyAga karane meM prayatnazIla hotA hai // 1777 / / samyaktva-dRr3ha zraddhAmeM lagA hai mAnasa jisakA aisA yaha kSapaka muni upadhi-pIchI kamaMDalu Adi saMstara zayyA, pAna, vaiyAvRtya karanevAle muni tathA zarIrako chor3a detA hai-tyAga detA hai / / 1778 / / aba yaha kSINakAya yogI kAya yoga arthAta zarIrako kriyAyeM hilanA Adi aura vacanayoga arthAt bolanekA
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512] maraNakaNDikA nirAkRtya vacoyogaM kAyayogaM ca sarvathA / sa vizuddha manoyoge sthirAtmA vyavatiSThate / / 1776 // samatvamiti sarvatra prapadyAmalamAnasaH / sa maitrIkaraNopekSAmuditAH pratipadyate // 10 // jIveSa sevyA sakaleSu maitrI parAnukaMpA karuNA pvitraa| budhairupekSA sukhaduHkhasAbhyaM guNAnurAgo muditAvagamyA / / 1781 // --.-. nirAkaraNa karake vizuddha manoyoga arthAt AtmaciMtana yA paMcaparameSThI ciMtanameM sthira ho jAtA hai / / 1776 / / nirmala manavAlA ukta kSapapha sarvatra samabhAvako prApta karake arthAta bhale bure bhAvako chor3akara maMtrI, pramoda, kAruNya paura madhyastha bhAvanAoMko bhAtA hai // 170011 Age maitrI Adi bhAvanA kisa kisa meM honA cAhiye so batAte haiM sakala jIvoMmeM maMtrI bhAva karanA cAhiye tathA dIna duHkhitoMmeM pavitra aura utkRSTa karuNA bhAva kare / buddhimAnoMko sadA ho sukha duHkhameM yA viparIta AcaraNa vAloMmeM sAmyabhAva jagAnA yukta hai, jo guNavAna haiM unameM pramoda bhAvanA karanA cAhiye / / 1781 // vizeSArtha--anaMtakAlase merA AtmA caturgatimeM ghaTI yaMtrake samAna paribhramaNa kara rahA hai isa saMsArameM sabhI prANiyoMne merA upakAra kiyA hai aisA bhAva honA maitrI bhAvanA hai athavA vizvake kisI bhI prANIko kaSTa duHkha na ho aisA bhAva honA maitrI hai / ye mohI prANImaNa zArIrika aura mAnasika vyAdhi Adhise saMyukta haiM, aho ! ye azubhakA upArjana kara karake duHkhI ho rahe haiM, inakA duHkha kaise dUra ho ? isaprakAra bhAva jAgrata honA kAruNya kahalAtA hai / yati guru sAdharmIjanoMke guNoMkA vicAra kara una meM harSa mAnanA munijanoMko pramoda bhAvanA kahalAtI hai tathA sukha hobe cAhe duHkha donoMmeM samatA AnA mAdhyastha hai athavA viparIta ceSTA karanevAle vyaktiyoM meM yA mithyAdRSTiyoM meM madhyasthatA rakhanA madhyastha bhAvanA hai /
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAraNAdi adhikAra t darzanajJAnacAritra tapovIryaniviSTadhIH prakRSTAM kurute ceSTAM manovAkkAya karmabhiH / / 1782 // [ 513 rAgadveSako mAtsaryamodA yena tyaktA nijitAkSeNa sarve / dhyAnaM dhyAtuM yogyatA tasya sAdhoH sAmagrIto yAti kAryaprasiddhi / / 1783 // // iti samatA / / apane samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra, samyantapa aura vIrya meM lagI hai buddhi jisakI aisA vaha kSapaka muni mana vacana aura kAva dvArA sadA utkRSTa ceSTA karatA hai arthAt manako jovAdi tattvoMke zraddhAnameM lagAtA hai, vacanako pacanamaskAra ke uccAraNa meM aura kAyako hAtha jor3anA mastaka hilAkara dharmazraddhAko pragaTa karanA Adi kriyAmeM tatpara karatA hai / isataraha apane pariNAmoMko ujjvala karatA hai / / 1782 / / jisa jitendriya sAdhune sabhI rAga, dveSa, koca, mAtsarya aura modako chor3a diyA hai usa sAdhuke dhyAnako karanekI yogyatA AtI hai tathA dhyAnako kAraNa sAmagrI milanepara dhyAnarUpa kAryakI siddhi hotI hai / / 1783 / / samatA nAmakA chattIsavAM adhikAra samApta | vizeSArtha --- apane se bhinna jIvAjIvAdi padArthoM meM zabda, rasa Adi viSayoM meM prIti honA rAga kahalAtA hai / jo amanojJa viSaya hai unameM aratirUpa bhAvadveSa hai / krodha prasiddha ho hai / kisIkA utkarSa akAraNa hI nahIM suhAnA mAtsarya hai / moda harSako kahate haiM / ina rAmadikA tyAga karane para ho dhyAnako yogyatA AtI hai tathA pAMca indriyoMke viSaya sparza rasAdiko jItanA paramAvazyaka hai / isaprakAra kaSAya aura indriya ko jIta lenepara muni dhyAna karane meM samartha hotA hai / anyatra dhyAnake hetu pAMca batAye haiM Asana vijayI, nidrAvijayI, indriyavijayI, kaSAyavijayI mahAvrata Adise saMpanna honA /
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraekaNDikA sallekhanAke kathana karane meM cAlIsa adhikAra haiM unameMse samatA nAmakA yaha chattIsavAM adhikAra hai / isa adhikArameM solaha kArikAyeM haiN| inameM aMtakI pAMca kArikAyeM dhyAna viSayaka haiM aisA pratIta hotA hai kyoMki pAMca kArikAoMmeM pahaleko tIna kArikAmeM maitrI Adi cAra bhAvanAoMkA varNana hai, dhyAnakA abhyAsa karanevAlA dhyAtA puruSa pahale ina bhAvanAoMkA avalaMbana letA hai ataH ye dhyAnakI sAmagrIke aMtargata haiM tathA aMtima kArikA spaSTatayA dhyAnake yogya kauna sAdhu hai isa bAtakA ullekha kara rahI hai / astu !
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ . dhyAnAdi adhikAra dhamyaM caturvidhaM dhyAtvA saMsArAsukhabhorukaH / zukla catuatha dhyAna dhyAtuM prakramate yatiH // 1764 / / jo saMsArake duHkhoMse bhayabhIta hai vaha yati pahale cAra prakArake dhamyaMdhyAnoMko karake punaH cAra prakAroMke zukla dhyAnoMko karane ke liye pravRtta hotA hai / / 1704 / / vizeSArtha-eka padArthameM manakA sthira honA dhyAna hai / prazasta dhyAnake do bheda haiM ghaHdhyAna aura zukladhyAna / dharmya dhyAnake cAra bheda haiM-AjJAvicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya aura saMsthAnavicaya / zukladhyAnake bhI cAra bheda haiM-pRthaktva vitakaM bocAra, ekatva vitarka avIcAra, mUkSmakriyA pratipAti aura vyUparatakriyA nivati / ina sabhI kA vizeSa svarUpa Age kramaza: kaheMge / yahAM sAmAnya rUpase kahate haiM / dhaya'dhyAnakA sAmAnya lakSaNa-uttama kSamA Adi dharmAt anapetaM dharmyam / athavA vastusvabhAvako dharma kahate haiM usa dharmase jo anepata arthAt sahita ho-vastu svabhAvakA jisameM ciMtana ho vaha dharmyadhyAna kahalAtA hai / atyaMta zuci-pavitra-zuddha pariNAma se jo ho vaha zukladhyAna hai| isameM saMyama ko zucitA niyamase hoto hai arthAt yaha saMyamIke hI hotA hai / ghaHdhyAna tathA zukladhyAna mokSake hetu haiM / vartamAna paMcama kAlameM zukladhyAna nahIM hotA, dhaya'dhyAna hotA hai|
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA prArtarokhavayaM tyAjyaM sarvavA duHkhadAyakam / tena vizvasyate dhyAnaM durnayeneva sannayaH // 1785 // raudra cataSidhaM dhyAnaM ye cAseM saMti kecana / se mevA dUratastyAcyA vijJAya viSivedinA // 1786 // steyAsatyavacorakSApar3ivadhAraMbhabhedataH / kaSAyasahitaM rauna dhyAnaM jJeyaM samAsataH // 1787 // priyAyogApriyaprApsiparISahanidAnataH / kaSAyaphalitaM dhyAnamAtaM proktaM caturvidham / / 1788 // dhyajIvoMko hameNA ho dukhadAyaka vArtadhyAna aura raudradhyAna chor3a denA cAhiye kyoMki ina aprazasta dhyAnoMse ghamyaMdhyAnAdi prazastadhyAna naSTa hote haiM jaise ki kunayase sunaya naSTa hotA hai / / 1785 / / dhyAnakI vidhiko jAnane vAle puruSa dvArA cAra prakArake raudradhyAna aura ArtadhyAna meM jo bheda haiM una khoTe dhyAnoMko jAnakara dUra se hI chor3a denA cAhiye / AcArya mahArAja kSapakako samajhA rahe haiM ki he kSapaka ! tuma kabhI bhI rodradhyAna aura AtadhyAnako nahIM karanA ye saba kugatike kAraNa haiM / / 1786 / / raudra dhyAnake cAra bhedakaSAya sahita dhyAna rodradhyAna hai, saMkSepase yaha lakSaNa hai| corIkA vicAra, asatyabhASaNakA citana, parigrahakI rakSAmeM lagana aura SaTkAya jIvoM ke AraMbha meM tatparatA, | isataraha saidradhyAnake dhAra bheda hote haiM arthAt hiMsAmeM harSabhAva honA-hisAnaMdI raudradhyAna kahalAtA hai / asatya bhASaNameM AnaMda mAnanA anantAnaMdo raudradhyAna hai| corImeM AnaMda AnA cauryAnaMdI rodradhyAna hai aura parigraha rakSAmeM AnaMda mAnanA parigrahAnaMdI raudradhyAna hai / / 1787 / / ArtadhyAnake cAra bhedaArtadhyAna bhI kaSAya bhAvayukta hai isake cAra bheda haiM, priya vastuke viyogameM iSTa viyoga nAmakA AtaMdhyAna hotA hai / apriya vastuke saMyoga honepara praniSTa saMyoga
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdiadhikAra raudramAttaM tridhA tyaktvA sugati pratibaMdhakam / dhamyaMzukladvaye yogo sAmyaM kartuM pravartate // 1786 / / dhyAne pravartate kAMkSankaSAyAkSanirodhanam / vazyatvaM manaso mArgAvabhraMzaMnirjarAM parAm / / 1760 / / ekAmAnArthAyartya paravastutaH / Atmani smRtimAdhAya dhyAnaM zrayati muktaye // 1761 / / nAmakA AtadhyAna hotA hai| pIr3A vedanA parISahake Anepara yaha kaise dUra ho isaprakAra citana por3A citana nAmakA AttadhyAna hai / AgAmI kAla meM bhoga prAptikA vicAra nidAna nAmakA AttaMdhyAna hai / / 1788 / / sagatiko rokanevAle ArtadhyAna aura raudradhyAnako mana, vacana aura kAyase chor3akara yogojana samatAbhAvako karane ke liye dharmyadhyAna aura zukla dhyAna meM pravRtta hote haiM / / 1786 / / kaSAya aura indriyoMko rokaneke liye, manako vazameM karanekI icchAse, mokSamArgase cyuta na hone ke liye tathA utkRSTa nirjarAko karane ke liye yogIjana dhaya'dhyAna aura zukladhyAna meM pravRtta hote haiM arthAt jo kaSAya aura indriyako rokanA cAhatA hai mokSamArgameM sadA pravRtti cAhatA hai usako ye prazasta dhyAna karane cAhiye // 1760 // dhyAnakA parikara netroMko paravastuse haTAkara manako ekAgna karake apano AtmAmeM smRti-vicAra ko lagAke muni mukti prApti ke liye dhyAnakA Azraya lete haiM / / 1761 bhAvArtha-dRSTi idhara udhara jAtI rahe to mana caMcala ho uThatA hai ataH sarva prathama netrako apane nAkake agra bhAga para sthira karanA cAhiye puna: manako ekAgna karanA cAhiye / zrutajJAna kI sahAyatAse Agama kathita padArthoMkA smaraNa karate hae AtmA meM sthiratA honA dhyAna hai /
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 ] maraNakaNDikA pratyAhRtya mano'kSANi viSayebhyo mahAbalaH / praNidhAnaM vidhattesAvAtmani dhyAnalAlasaH / / 1762 / / dhyAyatyekAnacetasko dharmyadhyAnaM caturvidham / prAjJApAyavipAkAnAM saMsthAyA vicayaM sudhIH / / 1763 // mahAbalazAlI muni mana aura indriyoMko viSayoMse haTAkara AtmAmeM ekAgra karatA hai, kaise haiM munirAja ? dhyAnakI prApti meM lagA hai mana jinakA aise haiM // 1792 / / vizeSArtha-indriya aura manako tada tad viSayoMse haTAneke liye pavitra ekAnta sthAnameM dhyAna karane kI AjJA AgamameM hai / dhyAnake icchuka munijana girikaMdarA, nadItaTa, vana Adi nirjana sthAnoMmeM prAsuka bhUmi yA zilAtala para padmAsana yA khaDmAsana se sthita hote haiN| zvAsocchvAsako maMda maMda karate hue nAbhike Uparale bhAgake avayava nAsikA, lalATa, bhra madhya, hRdaya AdimeM manovRttiko kendrita karake netroMko TimakAra rahita nAsikAmeM sthira karate haiM / isaprakAra zarIrako pratimAvat sarvathA sthira karake kisI sUtrArtha meM yA jIvAdi tatvoM meM yA nijAtmAmeM manaHpraNidhAna lagAte haiM / yaha dhyAna ko prApta karaneko vidhi hai| dhamyaMdhyAnake bhedaekAgracittavAlA buddhimAna munirAja AjJAvicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya aura saMsthAna vicaya isaprakAra cAra prakArake dharmyadhyAnoMko dhyAtA hai / / 1763 / / vizeSArtha-yahA~para cAra prakArake dharmyadhyAnoMkA varNana karate haiM-jIvAdi sAta tattva yA jIva pudgala Adi chaha dravyoMke jAnane meM sUkSmapane ke kAraNa zaMkA honepara mumukSaz2ana vicAra karate haiM ki aho ! isa vakta kevalI zrutakevalo Adi upadezakoMkA abhAva hai, mero buddhi bhI maMda hai, jJAnAvaraNakA udaya honese maiM vastuko sUkSmatAko samajha nahIM pA rahA / jinendra praNota tattva atyaMta gahana hai, naya nikSepakI yojanA karane meM catara aise puruSoMkA bhI isa sapaya sadbhAva nahIM hai aba to jo sarvajJa devane pratipAdana kiyA hai, jaisA kahA hai vahI mujhe pramANabhUta hai, unakI AjJA mujhe zirodhArya hai| jinendra anyathAvAdo-viparIta pratipAdaka nahIM hote, mujhe aisA dRr3ha vizvAsa hai / isataraha
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra mAIvAjavanaH saMgyaheyopAdeya pATavaM / meyaM pravartamAnasya dhamyaMdhyAnasya lakSaNaM / / 1564 // jinadevakI AjJAkA vicAra karanA, unameM dRr3ha nizcaya karanA, tatva meM bAra bAra manako kendrita karanA, AjJAvicaya dharmyadhyAna hai| athavA svayaMne tattvoMkA bodha bhalIprakAra prApta kiyA hai, usa tattva bodhako anya mumukSako prApta karAUM jinendra devakI AjJAkA maiM prasAra karU' / amuka takaM Adi dvArA jainadharmakA udyota karUM / isa prakAra tattvoMkA pratipAdana karane ke liye bAra bAra upayogako lagAnA AjJAvicaya hai / mithyAdRSTi jIva sarvajJa praNIta mokSamArga se vimukha ho rahe haiN| jaise janmAMdha puruSa sanmArgase dUra ati dUra rahate haiM kyoMki unheM ukta mArga dikhAyI nahIM detA, usa prakAra mithyAdRSTiko mokSamArga dikhAyo nahIM detaa| ye bicAre vAstavika tattvako nahIM samajha pA rahe haiM / isaprakAra vicAra karanA apAyavicaya ghaHdhyAna hai| athavA ina ajJAnI prANiyoMkA ajJAna evaM mithyAtva kaise naSTa ho, isaprakAra vicAra karanA apAya vicaya dhyAna hai / jJAnAbaraNa Adi karma prakRtiyoMke udayakA vicAra karanA, kisa karma kA kyA phala hai kisa dravya kSetrAdise kaunasA karmaphala dene ke sanmukha hotA hai| karmoM kI baMdha, udaya, sattva saMkramaNa Adi avasthAyeM ina sabakA vicAra karanA, viNaka viSaya dhabadhyAna kahalAtA hai aura tIna lokake AkAra, naraka svarga prAdike sthAna pramANa svabhAva AdikA punaH punaH ciMtana saMsthAna vicaya dhaya'dhyAna kahalAtA hai| dharmyadhyAna kA lakSaNa (cihna) - mArdava, prArjava, niHsaMgapanA aura heyopAdeya tattvako samajhane samajhAneme patA honA yaha saba dharmyadhyAna meM pravRtta hue vyaktike lakSaNa haiM athavA dharmyadhyAnake lakSaNa haiM / / 1764 // vizeSArtha.-..-jAti kula rUpa AdikA mAna nahIM honA mAdaya bhAva hai| kuTilatAkA prabhAva pArjava hai / parigrahameM mamatvakA abhAva niHsaMgatA hai| heya sattva AsravAdi aura upAdeya tattva AtmA, saMvara, nirjarA Adi haiM, ina tattvoMko jAnanekI evaM parako pratipAdana karane kI yogyatA arthAt dharmopadeza meM pravINatAkA honA ye saba dhaya'dhyAnake lakSaNa-cihna vizeSa haiM / jisa puruSameM mArdavAdi bhAva haiM usa puruSakai dhamyaM
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 ] maraNakaNDikA bAcanA pracchanAmnAyAnuprekSAdharmadezanAH / bhavatyAlabanaM sApordhaya'dhyAnaM cikIrSataH // 1765 / / paMcAstikAyaSaTakAya kAladravyANi yatnataH / prAjJAgrAhyANi dakSeNa vicAryANi jinAjJayA // 1796 // dhyAna hotA hai aisA jAnanA cAhiye / athavA mArdava Adi bhAvoMse yukta vyaktike ho / dharmyadhyAna saMbhava hai / mArdava Adi guNoMko dekhakara dhabadhyAnako jAna sakate haiN| dhamyaMdhyAna aura mArdavAdi guNa inameM kAryakAraNa bhAva yA lakSya lakSaNabhAva pAyA jAtA hai / mArdavAdi bhAva kAraNa hai dharmyadhyAna kArya tathA mArdavAdi lakSaNa hai aura dharmyadhyAna lakSya hai| dharmyadhyAna ke AlaMbanajo sAdhu dharmyadhyAnako karanA cAhatA hai usake liye bAcanA, pRcchanA, AmnAya, anuprekSA aura dharmopadeza ye pAMca prakArake svAdhyAya AlaMdhana hote haiM arthAt ina svAdhyAya rUpa tapoM dvArA dharmyadhyAnako siddhi saMbhava hai / / 1765 / / vizeSArtha-dharmyadhyAnakA dhyeya jIvAdi samocIna rUpa sAta tattva chaha dravya Adi haiM ina tatvoMkA bodha vAcanA Adi svAdhyAyake mAdhyamase hotA hai jaba taka sarvajJa kathita aura AcArya racita graMthoMkA vAcanA, pucchanA prAdi rUpa svAdhyAya nahIM kareMge taba taka dhyeya vastukA nirNaya nahIM ho sakatA aura usake binA dhyeya vastupara manakA ekAgra honA rUpa dhyAna nahIM ho sktaa| yogya pAtrake liye siddhAMta Adi graMtha par3hAnA vAcanA hai / prAgama kathita viSaya meM zaMkA honepara jJAnose prazna karanA pRcchanA hai athavA apane dvArA jJAta tattvakI dhAraNA dRDha rahe isake liye prazna-carcA karanA pRcchanA svAdhyAya hai / sUtra Adi kaMThastha karane ke liye punaH punaH zuddha ghoSa karanA prAmnAya hai tathA tatvArthakA ciMtana anuprekSA hai / bhavyoMko dharmakA upadeza denA dharmopadeza nAmakA svAdhyAya hai| AjJAbica yadhamyadhyAna kA svarUpa-- jo jinendrako prAjJA dvArA grAhya haiM aise pAMca astikAya chaha dravya, SaTkAya jIva samUhakA jinAjJAke anusAra dakSa puruSa dvArA vicAra kiyA jAnA prAjJA viSaya dharmyadhyAna hai / / 1766 / /
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 521 vizeSArtha - astikAya - bahupradezo dravyako astikAya kahate haiM, ye pAMca haiM jIvAstikAya, pudgalAstikAya, dharmAritakAya, adharmAstikAya aura AkAzAstikAya / eka eka jIva meM asaMkhyAta pradeza pAye jAte haiM / mudgalameM kisImeM saMkhyAta, kiso meM asaMkhyAta aura kisI meM anaMtapradeza pAye jAte | dharmadravya aura adharmadravya meM eka ekameM asaMkhyAta pradeza haiM | AkAzake do bheda haiM lokAkAza, alokAkAza / lokAkAza meM asaMkhyAta aura alokAkAza meM anaMtAnaMta pradeza haiM / ataH ye pAMcoM hI astikAya nAmase kahe jAte haiM / "asti" mAyane hai-maujUda / " kAya" mAyane bahuta, isaprakAra astikAya kA artha hai / ina pAMcoMmeM eka kAla dravya milAnepara chaha dravya hote haiM / jIva, ajIva, mAnava, baMdha, saMvara, nirjarA aura mokSa ye sAta tattva haiM / cetanA lakSaNavAlA jIva hai / isase viparIta acetana ajIva hai / isa ajIva tatvameM pudgala, dharma, adharmaM, AkAza aura kAla dravya aMtarbhUta ho sakate haiM arthAt kevala sAta tatvoMkA varNana karate samaya chaha dravyoMmeMse jIvadravya jIva tattvameM aura pudgalAdi zeSa dravya ajova tattva meM aMtarnihita kara lete haiM kyoMki ye pA~ca jar3a-ajIva haiN| jisameM sparza, rasa, gaMdha aura varNa guNa pAye jAte haiM vaha pudgala dravya hai, ye dRSTigocara honevAle dikhAyI denevAle jitane bhI padArtha haiM ye saba pudgala dravyarUpa haiN| jIva aura pudgalako gamanameM sahAyI dharmadravya hai jIva aura pudgalako Thaharane meM sahAyo adharmadravya yA adharmAstikAya hai / sabhIkA AdhArabhUta AkAza dravya yA AkAzAstikAya hai / sabhI dravyoMkI avasthAyeM palaTane meM jo nimitta hotA hai vaha kAla dravya hai yaha bahupradezI nahIM hai ataH astikAyako koTimeM nahIM AtA / ghaMTA, dina, varSa Adi vyavahAra kAla hai aura AkAzapradeza meM ratnarAzivat eka eka pradeza rUpa avasthita kAladravya nizcayakAla hai / isaprakAra ajIva tattvakA varNana jAnanA / jIvoMke rAgAdi vikArabhAvoMse karmabargaNAkA jIva pradezoMmeM Agamana honA Asrava tattva hai isake dravyAsrava bhAvAsrava rUpa aneka bheda prabheda haiM / jIva aura karmapradezoMkA kSora nIravat saMbaMdha honA baMdha tattva hai | kamoMkA AnA rukanA saMvara tattva hai / purAtana karmoMkA eka deza kSaya nirjarAtatva hai aura saMpUrNa karmo kA jIvase pRthak ho jAnA mokSa tattva hai / ina baMdha, saMvara prAdike dvayya baMdha, bhAva baMdha Adi Adi aneka bheda haiM / ina sabhI kA svarUpa, sarvArthasiddhi, bRhat dravyasaMgraha Adi graMthoMse jAnanA cAhiye /
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 1 maraNakaNDikA kalyANa prApakopAyazcitanoyo jinAgame / zubhAzubhavikalpAnAmapAyaH karmaNAM param // 1797 // ekAnekabhavopAsapuNyapApAtmakarmaNAm / udayodoraNAdIni citanIyAni dhomatAm / / 1798 // ____ ina dravya-tattva prAdikA punaH punaH vicAra karanA inameM manako ekAgra karanA AjJAvicaya dharmyadhyAna kahalAtA hai / apAyavicaya dharmyadhyAnakA svarUpa-~jinAgamameM kalyANa, sukhakI prAptikA jo upAya batalAyA hai usakA citavana karanA athavA zubha azubha karmoM kA abhAva kaise ho, zubha azubha karma isa jIvoMkA kitanA apAya kara rahe haiM ityAdi vicAra karanA apAyavicaya dharmyadhyAna hai / / 1767 / / vizeSArtha-abhyudaya aura niHzreyasa aise do prakArake kalyANa yA sukha haiM / deva aura manuSya saMbadhI sukha abhyudaya sukha kahalAtA hai, mokSakA sukha niHzra yasa sukha kahalAtA hai / inakA kAraNa ratnatraya hai ityAdi sukhake upAyakA vicAra karanA athavA zubhAzubha karmoMse honevAle apAyakA vicAra karanA, mithyAtva asaMyama Adise isa jIva kA kaise-kaise apAya hotA hai ityAdi vicAra karanA apAyavicaya dharmyadhyAna hai / vipAkavicaya ghaHdhyAna kA svarUpaeka aura bhaneka bhavoM meM saMcita hue puNya pApakarmoM kI udaya udIraNA, baMdha, satva AdikA buddhimAnako vicAra karanA cAhiye / yaha vicAra vipAkavicaya dharmyadhyAna kahalAtA hai // 1798 // vizeSArtha-jinakarmoMse devAdigatike sukha prApta hote haiM ve puNyakarma haiM aura jina karmose narakAdi gatike duHkha prApta hote haiM ve pApakarma haiN| ina karmoMkI daza avasthAyeM hotI haiM-baMdha, udaya, sattva, saMkramaNa, udIraNA, upazama, apakarSaNa, utkarSaNa, nidhatti aura nikAcita / baMdha-jIva pradezoM meM nUtana karmakA saMbaMdha honA / udaya-karmakA pathA samaya phala denA / sattva-karma baMdhase lekara udayameM Akara khira jAne taka maujUda rahanA / saMkramaNa-karmaprakRtikA anya sajAtoya karma prakRtimeM badala jAnA / udIraNA
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikA UdhaH satrilokasthA dravyaparyAya saMsthitIH / vicitayatyanuprekSAstavAnugato prabhu vAzaraNaMkAnyajanmalokavisUcikAH Asrava: yatiH / / 1766 // saMvarazvintyo nirjarAdharmabodhayaH / / 1800 // [ 523 asamaya meM karmo kA phala denA / upazama- kAraNa vizeSase karmakI udIraNA nahIM ho sakanA dabA rahanA / apakarSaNa- karmo ko sthiti ghaTa jAnA / utkarSaNa - karmokI sthiti bar3ha jAnA | nighatti - udIraNA aura saMkramaNa jisameM na ho sake vaha karma nidhatti kahalAtA hai / nikAcita- udIraNA, saMkramaNa, apakarSaNa aura utkarSaNa ye cAroM jisameM nahIM ho sake ina saba viSayoMkA vizeSa varNana, karmakANDa AdimeM hai / isaprakAra karmoke nAnA avasthA vizeSoMkA vicAra karanA vipAka vicaya dharmyadhyAna hai / saMsthAna vicayadhayaMdhyAnakA svarUpa Urdhvaloka, adholoka aura madhyaloka isataraha tona prakArake lokameM sthita jIvAdi dravya tathA una dravyoMko svabhAva vibhAva paryAyeM jana paryAyoMkI kAla maryAdA Adi kA citavana karanA saMsthAna vicaya dharmyadhyAna hai / isa dhyAna meM sthita munirAja bAraha bhAvanAoM kA bhI ciMtana karate haiM arthAt anitya Adi bAraha bhAvanAoM kA ciMtana isI saMsthAna vicaya dhyAna meM AtA hai / / 1766 / / vizeSArtha - adholoka kSetrAsana ke AkArakA hai, madhyaloka jhAlarIke AkArakA aura Urdhva loka mRdaMga AkArakA hai / unameM kramazaH nArakI, manuSya, pazu, pakSI Adi tiryaMca aura deva rahate haiN| tIna bheda vAle isa lokAkAzameM madhya bhAga meM basa sthAvara jIvoMke nivAsa sthAna bhUta asa nAlI hai, trasa jIva kevala isI meM rahate haiM tathA sthAvara jIva isameM evaM sarvatra lokameM rahate haiM / usako mukhyatA se ise trasanAlo kahate haiN| chaha dravya AdikA svarUpa abhI pahale kaha diyA hai / una dravyoMmeM jIva aura pudgalakI svabhAva vibhAva donoM prakArakI paryAyeM hotI haiM / zeSa dharma Adi dravyoMmeM svabhAva paryAya hI hotI hai / paryAyoMke dravya-paryAya, guNaparyAya, arthaparyAya Adi aneka bheda haiM, inakA svarUpa paMcAstikAya Adi graMthoMmeM avalokanIya hai / bAraha anuprakSAoMke nAma anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, prazuci, Asrava, saMvara, nirjarA, loka, bodhi durlabha aura dharma ye bAraha bhAvanAyeM haiM / / 1800 //
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524] maraNakaNDikA DilIrapiMDavallokaH sakalo'pi vilIyate / samastAH saMpavazcAtra svapnabhUtisamAgamaH // 1801 // dRSTanaSTAni saukhyAni sphuritAnIva vidyutAm / budakhudA idha niHzeSA nazvarAH santi gocarAH // 1802 / / nAnAdezAgatA: pAMthA naugatA iva bAMSayAH / gatvarA prAdhayAH sarve zAradA va nIradAH // 1803 // teraha zlokoM dvArA anitya bhAvanAkA varNana karate haiM yaha samasta loka-saMsArake padArtha DiMDIra piMDasamudra kA phena yA jhAgake samAna naSTa honevAle haiM tathA samasta baMbhava, dhana, saMpadAyeM svapnake vaibhava ke samAgama sadRza kSaNabhaMgura haiM / / 1801 // indriya janya sukha bijalIke camakake samAna dekhate-dekhate naSTa hone vAle haiN| saMsArake ucca pada evaM sthAna jalake bulabulake samAna nazvara haiM / / 1802 / / bhAvArtha-yaha mohI prANI indriya sukha aura bar3e pada tathA sthAnoMke liye bar3A ho lAlAyita rahatA hai kintu ye saba vinAzIka hai| ye priya baMdhUjana nadIse pAra hone ke liye nAnA dezoMse Akara eka nAva meM baiThane vAle pathika janoMke samAna haiM arthAt jaise nAvameM aneka grAma nagaravAsI jana mAkara baiThate haiM aura nadIse pAra hote hI apane sthAna para cale jAte haiM phira sAtha nahIM rahate haiM vaise baMdhu, mitra, putrAdi aneka gatise Akara kucha kAlake liye eka ghara grAmAdi meM ekatrita hote haiM yathAsamaya vahAM se cala dete haiM unakA sAtha sadAkA nahIM hai| svAmI Adi AzrayabhUta padArtha bhI zarada Rtuke megha ke samAna asthira-nazvara haiM / / 1803 / / priya jovoMke sAtha jo sahavAsa hai vaha mArgameM calate hue pathika puruSoM ko vRkSoM kI chAyAke samAna ati alpakAla rahakara naSTa hone vAlA hai athavA mArga meM sthita vRkSoM ko chAyAmeM jaise aneka pathika Akara baiThate haiM paraspara milate haiM aura anyatra bhinna bhinna dizAmeM cale jAte haiM athavA vizvAsa hetu kucha ho samaya taka vRkSakI chAyAmeM baiThate haiM punaH usa chAyAko chor3akara cale jAte haiM athavA mArgake donoM kinAre para vRkSa Ate
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 525 chAyAnAmiva pAMthAna saMvAso nazvaroM'ginAm / cakSuSAmiva rAgo'tra na sneho jAyate sthiraH // 1804 // saMyogo dehinAM vRkSe zarvaryAmiva pakSiNAm / AzviryAzyo bhAvAH pariveSA iva sthirAH // 1805 / / jIvAnAmakSasAmagrI zaMpevAsti calA calam / vinazvaramazeSANAM madhyAhna iva yauvanam // 1806 / / caMdramA barddhate kSoNa prAtureti punargata: / nadIjalamiyAtItaM bhUyo nAyAti gautanam // 18 // dhAvate dehinAmAyurApagAnAmibodakam / kSipraM palAyate rUpaM jalarUpabhiyoginAm // 1808 // jAte haiM aura pathika calatA huA chAyAkA kiMcit saMyoga karatA huA Age bar3hatA jAtA hai jaise yaha kSaNika hai vaise parivArake logoMkA sAtha alpakAlIna hai / jaise praNaya Adise kupita vyaktike netra kiMcit kAla taka lAlimA yukta hote haiM vaise priya janoMkA sneha kiMcita kAlakA hai sthira nahIM hai / / 1804 / / jaise rAtrimeM eka vRkSapara pakSiyoMkA saMyoga hotA hai aura rAtri samApta hote hI saMyoga samApta ho jAtA hai vaise parivArakA saMyoga asthira hai / sUrya yA candra meM pariveSa jaise kSaNika hai vaise AjJA, aizvarya Adi bhAva asthira haiM kSaNika haiM // 1805 / / jIvoMko indriyoMko bhoga sAmagrI vidyutavat caMcala hai athavA netra Adi indriyAM asthira haiM, vRddhAvasthA meM naSTa hoto haiM athavA kamajora hotI haiM / sabhI jIvoMkA yauvana madhyAhna kAlake samAna vinazvara hai / / 1806 / / isa jagata meM candramA kSINa hokara punaH vRddhiMgata hotA hai / vasaMta Adi RtuyeM vyatIta hokara puna: puna: AtI haiM kintu hamArA yaha pyArA-pyArA yauvana vyatIta honepara punaH lauTakara nahIM AtA jaise ki nadIkA pravAha jo bahatA jA rahA hai vaha punaH lauTakara nahIM AtA // 1807 / / saMsAro prANiyoM kI Ayu nadIjalake samAna vegase daur3a rahI hai / jovoMkA rUpa jalameM pratibiMbata rUpake samAna zoghra ho bhAga jAtA hai / / 1808 / / jaise pUrvAhna kAlameM chAyA ghaTatI jAtI hai vaise zarIrako sukumAratA ghaTatI jAtI hai| jaise sAyaMkAlIna chAyA bar3hatI jAtI hai vaise
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 ] maraekaNDikA paurvAllikI yathA chAyA hIyate sukumAratA / parAlikI yathA chAyA sarvadA vardhate jarA // 1806 // tejo nazyati jIvAnAM nilipadhanuSAmiva / ulkevanazvarI buddhiSTanaSTAprajAyate // 1810 / / balaM palAyate rUpamiva rathyAgataM rajaH / jalAnAmiva kallolo bIrya nazvaramaMginAm // 1811 // himapujA ivAnityA bhavanti svjnaavyH| jaMtUnAM matvaro kotiH saMdhyAthoriva sarvathA / / 1812 / / chaMda vaMzasthaivaM jagamachArabArivopamaM na jAnate nazvaramaMginaH katham / yamena haMtu sakalAH puraskRtA mRgAdhipeneva mRgA baloyasA // 1813 / / iti anitya / bur3hApA sadA bar3hatA jAtA hai ||1806 / / jIvoM ko zarIrakI kAMti yA teja indradhanuSake samAna naSTa hotA hai / padArthoMkA yathArtha svarUpa batalAne vAlo, kugatiko rokane vAlI, cAritra rUpI nidhiko pragaTa karane meM dopakake samAna aisI viziSTa buddhi bhI dekhate-dekhate naSTa ho jAtI hai / / 1810 // galoko dhulimeM racA haA kisIkA AkAra yA rUpa jaise kSaNika hai vaise mAnavoMkA bala kSaNika hai naSTa honevAlA hai / jaise jala meM lahareM caMcala haiM nazvara haiM vaise jIvoMkA parAkrama-vIrya bar3e bar3e yoddhA yA malloMkA vIrya bhI naSTa ho jAtA hai / / 1811 // svajana Adi himapujake samAna anitya hote haiM arthAt jaise barphakA Dhera kSaNabharameM pighalakara naSTa hotA hai vaise svajana kucha kAla bAda naSTa ho jAte haiM / jIvoMko mahAna katti saMdhyAkI zobhAke samAna sarvathA nazvara svabhAva vAlI hai / / 1812 / / yaha jagata zaradaRtuke meghake samAna nazvara hai, aho ! ye prANigaNa isa bAtako kaise nahIM jAnate ? jaise balavAna siMha dvArA hariNa mArane ke liye pakar3e jAte haiM vaise saMsArI jIva yamarAja dvArA mArane ke liye mAnoM puraskRta ho rahe haiM-sAmane Arahe haiM arthAt sabhoke samakSa mRtyu maMDarA rahI hai / / 1813 / / __ anitya anuprekSA samApta /
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 527 karmodaye matiryAti nopAyo vidyate'GginAm / sudhA viSaM tRNaM zastraM baMdhaH zatruzca jAyate // 1814 // asti karmodaye buddhirupAyamavalokte / vipakSo jAyate baMdhaH zastraM puSpaM viSaM sudhA // 1815 / / arthaH pApoSaye so hastaprApto'pi nazyati / dUrato hastamAyAti puNyakarmodaye sati // 1816 // naraH pApodaye doSaM yatamAno'pi gacchati / guNaM puNyodaye zreSThaM yatnahono'pi tatvataH / / 1857!! azaraNa anuprekSAkA varNana isa saMsArameM jaba jIvoMke pApakarmakA tIvra udaya prAtA hai taba heya upAdeya tattvakA vicAra karanevAlI buddhi naSTa ho jAtI hai / zaraNabhUta kucha upAya nahIM rhtaa| pApake udayameM amata bhI viSa jaisA bana jAtA hai, tRNa bhI zastra jaisA ghAtaka hotA hai aura baMdhu bhI zatruvat AcaraNa karane lagatA hai / isase viparIta jaba puNyakA udaya AtA hai taba jJAnAvaraNa karmake tIvra kSayopazama rUpa buddhi prApta hotI hai jo saMpUrNa padAreko jAnane meM heya aura upAdeyatAko dikhalAne meM samartha hotI hai / puNyodaya meM duHkha, kaSTa Adi ko dUra karane kA upAya sUjhatA hai athavA mokSa prAptikA upAya jAnane meM AtA hai| puNyake udaya honepara zatru mitravat bana jAtA hai, zastra prahAra puSpahAra banatA hai aura viSa bhI amRta banatA hai / / 1814 // 1815 / / . __ jaba jIvake pApakA udaya AtA hai taba hAthameM pAyA huA dhana naSTa ho jAtA hai aura pRNyodayake hone para bahuta dUra dezAMtagmeM sthita dhanAdi vaMbhava hAtha meM AtA haiprApta hotA hai / / 1816 / / yaha manuSya pApake udaya meM doSase dUra rahanA cAhatA hai to bhI doSako prApta hotA hai athavA sadAcArI nirdoSa honepara bhI pApodayameM usakA apavAda hotA hai aura puNyake udayameM Anepara binA kisI prayatnake zreSTha guNa prApta hote haiM athavA puNyodayameM akArya karanepara bhI yaza milatA hai prazaMsA hotI hai // 1817 / / /
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 ] maraNAkaNDikA puNyodaye parAM koti labhate guNajitaH / pApodaye'znute gu/moti guNavAnapi // 1818 // janmamRtyujarAtake duHkhazokabhayAdike / dIyamAne vipakSaNa nirupakramakarmaNA // 1816 // na ko'pi vidyate trANaM dehino bhubanatraye / na praviSTo'pi pAtAla mucyate karmaNA janaH // 1820 // nagadurge kSitau zaile lokAMse kAnane'myuSo / gato'pi karmaNA jIvo nodIrNena vimucyate / / 1821 // dvicaturvahupAlA ye te gacchati mahItale / male mInAH svagA vyomni karma sarvatra sarvavA // 1822 // koI nara guNa rahita hai to bhI puNyake udayameM zreSTha kItiko prApta karatA hai aura pApake udaya honepara guNavAna vyakti hai to bhI bar3o bhArI apakItiko pAtA hai // 1818 / / jisake pratikArakA kAI upAya nahIM hai aise nirdhAtta Adi tIvra svabhAva vAle vipakSIke samAna pApakarma dvArA diye jAnevAle janma, maraNa, jarA, por3A, duHkha, zoka, bhaya Adiko jovoMko bhogane hI par3ate haiN| usa vakta ina jIvoMko tona lokameM koI zaraNa sahAya nahIM milatA hai tova pApodagrase yukta jo cAhe pAtAla praviSTa ho jAya to bhI usa karma dvArA chUTa nahIM sakatA hai / / 1816 / / 1820 / / yaha jIva cAhe parvatake kile-gar3ha AdimeM calA jAya yA pRthivIke aMdara phaMsa jAya, lokAMtameM, vanameM aura samudra meM bhI chipa jAya kintu udIraNAko prApta hue karma dvArA chor3A nahIM jAtA arthAt ukta sthAnoM para bho karma apanA phala avazya detA hai // 1821 // do paira vAle manuSya, cAra paira vAle azva, siMha Adi bahuta paira vAle praSTApada pA kITa vizeSa prAdi prANogaNa mahotala para calate haiM, rahate haiN| mIna, magara Adi jala meM rahate haiN| pakSI AkAza meM calate haiM kintu karma to jala, sthala, prAkAzameM sarvatra hI hamezA hI rahatA hai / / 1822 //
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 526 pragamyA viSayAH saMti ravicaMdrAmilAmaraiH / azA visaM phopi nAgamyaH karmaNA punaH // 1823 // na yoSA rathahassAzvA vidyAmaMtrauSadhAdayaH / sAmAdayo'pi copAyAH pAnti karmodaye'GginAm / / 1824 // kenehodIyamAnAnAM karmaNAM jyotiSAmiva / niSedhaH zakyate katuM svakIye samaye sati / / 1825 / / pratIkAro'sti rogANAM karmaNAM na punarjane / karma mRdgAti hastIva lokaM mato niraMkuzaH / / 1826 / / pratIkAro na rogANAM karmaNAmadaye sati / upacAro dhra vaM teSAmasti karmazame sati // 1827 / / isa jagatameM sUrya ke liye agamyapradeza vidyamAna haiM, candra, vAyu aura devoMko agamya aise pradeza bhI haiM kintu karmake liye koI pradeza agamya nahIM hai / / 1823 / / saMsArI jovoMke pApa karmokA udaya Anepara bar3e bar3e sahasrabhaTa, koTobhaTa Adi yoddhA bhI sahAyaka rakSaka nahIM bana pAte, ratha, hAthI, azya, vidyA, maMtra (jisake aMtameM "svAhA" zabda hotA hai vaha vidyA kahalAtI hai aura jisake aMtameM svAhA zabda nahIM hotA vaha maMtra kahalAtA hai) auSadhi Adi tathA sAma, dAma, daNDa Adi upAya kAryakArI nahIM hote haiM arthAt ina upAyoMke karanepara bhI pApakarmase honevAle kaSTa, duHkha, vedanA aura mRtyu ko dUra nahIM kara sakate haiM / / 1024 / / jisaprakAra AkAza meM udita hote hae sUrya, candra, nakSatra Adiko roka nahIM sakate haiM unakA niSedha kisIke dvArA bho honA zAkya nahIM ve apane-apane samaya para avazya udita hote haiM usoprakAra karmoMkA udaya Anepara usako koI bhI roka nahIM sakatA, niSedha nahIM kara sakatA ki abhI udayameM nahIM AnA ityAdi / / 1825 / / / logoMke pAsa rogoMkA pratIkAra to hai kintu karmoM kA pratIkAra nahIM hai / jaise aMkuza rahita matta hAtho jana ko naSTa karatA hai, masala detA hai, vaise karma jIvako naSTa karatA hai ||1826 / / karmokA tova udaya Anepara rogoMkA pratokAra nahIM ho pAtA kintu jaba karmoM kA upazama yA maMda udaya hotA hai taba una rogoM kA upacAra pratIkAra
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharaNakaNDikA balakezavacakrezadevavidyAdharAvayaH / santi pharmodaye vyakta zaraNaM na zarIriNAm // 1828 // macchanmullaMghate kSoNI narastarati nIradhim / nAtikrAMtu punaH ko'pi karmaNAmudayaM kSamaH // 1826 // mRgamono parau jantyoH siMhamInagRhItayoH / jAyate rakSakaH ko'pi karmagrastasya no punaH // 1830 // chaMda-svAgatAkarmanAzanasahAni janAnAM sAmavarzanacariSatapAMsi / nApahAya sati karmaNi pakve rakSakAni khala saMtiparANi // 1831 // // iti prazAraNam // nizcaya se ho jAtA hai / / 1827 / / ina zarIra dhArI jIvoMko karmokA tIvra udaya Anepara baladeva, nArAyaNa, cakravartI deva aura vidyAdhara Adi bhI zaraNa nahIM hote haiM / yaha spaSTa hI hai / / 1528 / yaha mAnava bar3e-bar3e parvata Adise viSama bhUmikA ullaMghana kara sakatA, sAgarako bhUA dvArA pAra kara sakatA hai kintu aisA koI bhI saMsArI jIva nahIM hai jo udayako prApta karmokA ullaMghana kara sake // 1826 / / siMhake dvArA pakar3e hue hiraNakA koI rakSaka ho sakatA haiM, bar3I machalI dvArA pakar3e hue choTI machalIkA koI rakSaka ho sakatA hai, kintu karma dvArA pakar3e hue-grasta hae jIvakA koI bhI rakSaka nahIM hai / / 1830 / / isaprakAra yahAM taka kahe gaye baMdhu, mitra, rAjA, cakravartI, durga, pAtAla Adi koI bhI zaraNa sahAyI nahIM hai aisA btaayaa| aba jo sahAyaka hai, usako Ageke zloka me batalAte haiM bhavya jIvoM ke liye yadi koI zaraNabhUta haiM to vaha apane-apane jJAna, darzana, cAritra aura tapa ho haiM / ye hI jJAnAdika una duHkhadAyI karmokA nAza karane meM samartha haiN| ina jJAnAdi cAra ArAdhanAoMko chor3akara anya koI padArtha karmake udayameM rakSaka sahAyaka zaraNabhUta nahIM hote haiM / aisA dRr3ha nizcaya karanA cAhiye / / 1831 / / azaraNa bhAvanA samApta /
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 531 dhyAnAdi adhikAra karoti pAtakaM jantaravASanadenate ! zvacAviSu pumardu :khamekAkI sahate ciram // 1832 // vedanAM karmaNA vatsAM rogazokabhayAvikAM / ki bhujAnasya kurvantu pazyantyo jnyaatyo'ngginH|1833|| ekAkI mripate jIvo na dvitIyo'sya kazcana / sahAyA bhogasevAyAM na karmaphalasevane // 1834 / / hAtha bAMdhavAH sAdhaM na kenApi bhavAMtaram / vallabhA api gacchanti kurvanto'pi mahAdaram // 1835 // - -- - ....-. ekatva bhAvanA yaha mohI jIva zarIra baMdhujana Adike liye pApa karatA hai kintu narakAdi khoTI gatiyoMmeM cirakAla taka akelA ho duHkhako bhogatA hai, vahAM baMdhujana duHkha bhogane meM sAthI nahIM hote / / 1832 / / yadi koI prazna kare ki narakAdi gati meM baMdhujana usakI vedanAko dekhate nahIM ataH sahAyaka yA sAthI kase baneM / so isa praznakA uttara dete haiM pApakarma dvArA roga, zoka, bhaya Adi rUpa vedanA dI jAnepara usako bhogate hue manuSyako pratyakSa rUpa parivAra-baMdhujana dekha rahe haiM kintu usakA kucha pratokAra Adi karate haiM kyA? nahIM karate haiM arthAt apane A~khoM ke sAmane pitA Adiko bhayaMkara vedanA yA kaSTa Adi Anepara bhI parivAra kucha nahIM kara sakatA, vedanA usa vyaktiko ho bhoganI par3atI hai jisane ki pUrva meM pApakA upArjana kiyA thA // 1833 // Ayu pUrNa hone para yaha jIva akelA ho maratA hai, isakA dUsarA koI sAthI nahIM hotA / manohara vastrAbharaNa bhojanAdi ko bhogane meM sahAyaka bahuta haiM kintu karmoMkA phala bhoganemeM koI sahAyaka nahIM hai // 1834 / / zarIra, dhana aura bAMdhava kisIke bhI sAtha dUsare bhava meM--paralokameM nahIM jAte haiM, usa vyaktikA mahAn Adara karate hue atyaMta priya putra-patnI Adi bhI paraloka meM sAtha nahIM jAte / / 1835 / / ina saMsArI jIvoMke apane zarIra, dhana aura svajana Adi yahIM para isa lokameM hI raha jAte haiM, atyaMta utkaMThA
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 ] maraNakaNDikA svakIyA dehino'nava dehArthasvajanAdayaH / svIkRtAH saMbhrameNApi na kadAcidbhavAntare // 1836 // svakIyaM parakIyaM na vidyate bhuvanatraye / nakasyATAyamAnasya paramANorivAzinaH // 1837 / / bhAtaraM samaM gatvA dharmo ratnatrayAtmakaH / upakAraM paraM nityaM piteya kurute'GginaH / / 1838 // bhogaM rogaM dhanaM zalyaM gehaM guptiH striyo yathA / baMdhu ca manyate baMdha sAdharephatvavAsitaH // 1836 / / se dhana parivAra Adiko bhavAntarameM sAtha le jAnA cAheM to bhI maranevAlA puruSa unako nahIM le jA sktaa| isaprakAra ekatva bhAvanAmeM vicAra karanA cAhiye / / 1836 // jaise paramANu anya paramANa yA skaMdha Adike saMbaMdha binA tIna loka meM sarvatra akelA ghUmatA hai vaise tIna lokameM ekAkI paribhramaNa karate hue isa jIvake koI nahIM hai na apanA hai aura na parAyA hai / / 1837 // isaprakAra dhana, parivAra Adi paralokameM sAtha nahIM jAte aisA samIcIna siddhAMta kahakara aba prAge kahate haiM ki paralokameM dharma sAtha jAtA hai samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakacAritra rUpa dharma isa jovake sAtha paraloka meM jAtA hai / yaha ratnatraya dharma pitAke samAna isa jIva kA nitya hI utkRSTa upakAra karatA hai // 1838 // vizeSArtha-samyagdarzana Adi dharma AtmAkA nijI dharma hai, AtmAse abhinna hai, anAdikAlase mithyAtva Adi dvArA yaha dharma Dhaka rahA hai, mithyAtva Adike haTane para pragaTa hotA hai / yaha dharma durgati meM jAte hue jIvako rokakara uttama indra Adi padameM sthApita karatA hai, yaha paraloka meM kalyANakAraka mitra hai kyoMki paraloka meM sAtha jAkara abhyudaya Adi sukha ko detA hai / isaprakAra ratnatraya dharmako chor3akara anya koI bhI isa jIvakA nahIM hai aisA ekatva bhAvanAmeM vicAra karanA cAhiye / jo sAdhu sadA ekatva bhAvanAko bhAtA hai vaha bhogako romake samAna duHkhadAyI mAnatA hai, dhanako zalyavat kaSTaprada samajhatA hai, ghara aura striyoM ko kArAgRhake samAna
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra baMdhasya baMdhaneneva rAgo yasya na vigrahe / sa karotyAvaraM sAdhuH kimarthe'narthakAriNi / / 1840 // cheda-anukUlAbaMdhanatulyaM caraNasahAyaM pazyati gAtraM mathitakaSAyaH / yo munivaryo janadhanasaMge tasya na rAgaHkRtahitabhaMge / / 1841 / / // iti ekatvam // duHkhavyAkulitaM dRSTvA kimanyo'nyena zocyate / ki nAtmA zocyate janmamRtyuduHkhapuraskRtaH // 1842 / / aura baMdhuko baMdhanarUpa mAnatA hai arthAta bhoga AdimeM mamatva prema nahIM karatA hai // 1836 / / jaise sAMkala Adise baMdhe hue puruSake usa sAMkala AdimeM prIti nahIM hotI vaise jisakI zarIrameM ho rAga-prIti nahIM hai vaha sAdhu anarthako karanevAle dhanameM kyA Adara kara sakatA hai ? kabhI nahIM kara sakatA / / 1840 // jinhoMne kaSAyoMkA mathana kiyA hai ve munijana zarIrako baMdhana tulya dekhate haiM arthAt zarIrako baMdhanarUpa mAnate haiM / zarIrako to kevala cAritra pAlanameM sahAyo mAnate haiN| isaprakAra jinakA svazarIrameM hI rAga nahIM rahatA unake hitakA nAza karanevAle, parivAra, dhana aura parigrahameM kyA rAga ho sakatA hai ? nahIM ho sakatA / isaprakAra apane ko sadA ekAko mAnanA ekatva bhAvanA hai / / 1841 / / ekatva bhAvanA samApta / anyatva bhAvanA aho ! bar3A Azcarya hai ki isa saMsAra meM moho prANI eka dUsareko duHkhase pAkulita dekhakara zoka kyoM karatA hai ? svayaMkA AtmA janma, mRtyuke duHkhoMse yukta ho rahA hai, usakA zoka kyoM nahIM karatA ? arthAt dUsarA duHkho ho rahA hai usakA zoka to karate haiM kintu khuda narakAdike duHkha pA rahA hai usakA zoka nahIM karatA / / 1842 / / anaMta saMsAra meM karma dvArA paribhra paNa karate hue jIvoMkA kauna kisakA apanA huA hai ? koI
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 ] maraNakaNDikA saMsAre bhramamANAnAmanase karmaNAGginaH / kaH kasyAsti nijo mUDhaH sajjate'tra jane jane // 1843 // kAle'tIte'bhavatsarva sarvasyApi nijo janaH / tathA karmAnubhAvena bhaviSyati bhaviSyati // 1844 // saMgamo'sti zakatAnA rAtrI rAtrI trotrau| yathA tathA tanabhAjAM jAto jAto bhave bhave // 1845 // adhvanInA ikatra prApya saMga tato'ginaH / sthAnaM nijaM nijaM yAnti hitvA karmayazIkRtAH // 1846 // bhI apanA nahIM huA hai, yaha mUrkha vyartha ho jana-jana meM yaha merA hai, yaha merA hai aisA mAnakara Asakta hotA hai / / 1843 / / atIta kAla meM sarva ho jIya sarva jovoM ke prAtmIyajana ho cuke haiM / koI jIba zeSa nahIM rahA jo apanA nahIM huA ho tathA karmake udayase AgAmI kAla meM bhI sarva jIva sarva jIvoMke AtmIya jana baneMge // 1844 / / bhAva yaha hai ki sarva jIva apane sage bana cuke haiM kintu ve saba hI merese sadA pRthaka ho rahe haiM aura Age bhI pRthaka hI raheMge ata: saMsArake sarva padArtha merese anya haiM aisA ciMtana karanA cAhiye, jaise rAtri-rAtrimeM vRkSa vRkSapara pakSiyoMkA samAgama hotA hai vaise saMsArI jIvoMke jAti jAti meM (yonimeM) bhava bhava meM parivArajanakA samAgama hotA rahatA hai / / 1845 / / vizeSArtha-jaise pratyeka rAtri meM pratyeka vRkSapara pakSI Akara baiThate haiN| vaise pratyeka janmameM prANiyoMkA samAgama hotA hai, rAtrimeM pakSI Azraya binA nahIM raha sakate ataH yogya vRkSakA Azraya lete haiM / saMsAro joba bhI Ayuke naSTa honepara pUrva zarIrako chor3akara anya zarIrake yogya pudgaloMke yoni-sthAna meM jAkara grahaNa karate haiN| phira vahA~ kI Ayu pUrNa honepara anya yonimeM janmate haiM / jaise pakSiyoMko vRkSa sulabha haiM vaise jIvoMko yoniyAM sulabha haiM / yaha saba samAgama kucha hI samayakA huA karatA hai ata: spaSTa hai ki yoni, zarIra, parivAra AtmAse anya hai pRthak hai / jaise pathika jana eka dharmazAlA yA vRkSako chAyA meM ekatrita hokara punaH apane apane grAmAdimeM cale Ate haiM, usa vRkSAdike nikaTa prApta hue samAgama chor3a dete haiM / dhaMse karma ke AdhIna hue prANIgaNa eka ghara-nAmAdimeM samAgamako prApta karake puna: usa
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra nAnAprakRti ke loke kasya kastattvataH priyaH / kAryamuddizya saMbaMdho vAlukAmuSTivajjanaH // 1847 / / mAtA poSayate putramAdhAro'yaM bhaviSyati / mAtaraM poSayatyeSa garbhe'haM vidhRto'nayA / / 1846 / / zramitraM jAyate tanUjo Ayate mitramupakAravidhAnataH / zatrurapakAravidhAnataH / / 1846 // vidyate tataH / jAyate kAryamAzritya zatrubhitraM vinizcitam / / 1850 // [ 535 samAgamako chor3akara apane-apane karmAnusAra prApta huI gatiyoM meM cale jAte haiM / / 1846 / / aho isa vicitra saMsAra meM nAnA svabhAvavAle loka haiM kisI kI prakRti kisose milatI nahIM hai, tattva dRSTi se dekhA jAya to kisako kauna priya hai ? koI bhI priya nahIM hai| kintu apane kAryakA uddezya lekara ye loka saMbaMdha sthApita kara lete haiM / unakA vaha saMbaMdha to bAluko muTThI ke samAna hai, jaise bAluke kaNa pRthak haiM jala Adise mila jAte haiM saMbaMdhako prApta hote haiM kintu vaha saMbaMdha na svAbhAvika hai aura na sadA rahane vAlA hai / vaise putra, mitra yA ghanAdikA saMbaMdha na svAbhAvika hai aura na sadA kA hai / / 1847 / / isa vizva meM yaha putra merA AdhAra hogA, isa bhAvanAse mAtA putrakA pAlana karatI hai aura putra isa mAtAne mujhako garbha meM dhAraNa kiyA thA aiso bhAvanAse mAtAkI sevA karatA hai, buDhApe meM usakA pAlana karatA hai / / 1848 / pahale jo zatru thA vaha upakAra kara leve to mitra bana jAtA hai arthAt jo zatrubhAvako prApta thA vaha yadi hamArA upakAra karane lagatA hai to hama use mitra mAnane laga jAte haiM tathA svayaMkA putra hai kintu apakAra karanese zatru bana jAtA hai| ataH vAstava meM dekhA jAya to prANiyoM kA koI bhI mitra aura koI zatru nahIM hai, kevala kArya kA Azraya lekara zatru aura mitra bana jAyA karate haiM yA unheM zatru aura mitra mAnA jAtA hai yaha nizcita samajho / / 1846 / / 1850 // bhAvArtha -- vAstava meM hamArA koI mitra yA zatru nahIM hai / jo hamArA upakAra kare yA hama jisapara upakAra karate haiM vaha mitra samajhA jAtA hai aura pAtru bho vahI hai
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 ] marakaNDikA hitaM karoti gho ghasya sa matastasya bAMdhavaH / sa tasya bhavyate bairo yo yasyAhitakArakaH / / 1851 / / kurvanti bAMdhavA vighnaM dharmasya zivadAyinaH / tIvra duHkhakaraM ghoraM kArayantyapyasaMyamam // 1852 / / baMdhuraM sAdhavo dharmaM vardhayanti zarIriNaH / saMsArakAraNaM nidyaM tyAjayantyapyasaMyamama // / 1853 // sAdhavo bAMdhavAstasmAddehinaH paramArthataH / jJAtayaH zatravo raudrabhavAmbhodhinipAtataH ||1854 // jo hamArA apakAra - hAni ghAta karatA ho yA hama usakA apakAra karate haiM / jo Aja mitra hai yaha kala zatru bana jAtA hai aura jo Aja zatru hai vaha kala mitra bana jAtA hai / saba svArtha yA kArya yazatA para nirbhara hai / ataH he bhavya jIvoM ! yaha nizcita samajho ki mere AtmAse yaha saba ho pRthak-pRthak haiM / jo jisakA hita karatA hai vaha usakA bAMdhava mAnA jAtA hai aura jo jisakA ahita karatA hai vaha usakA bairI samajhA jAtA hai / / 1851 / / jo hamAre iSTa baMdhujana haiM ve mokSako pradAna karanevAle ratnatrayadharma meM vighna bAdhAtroMko karate haiM ataH nizcita samajhanA cAhiye ki ve hamAre liye ghora atyaMta tIvra duHkhako karAte haiM / ataH ve bandhu mitra yA priyajana hI hamAre vAstavika zatru haiM / jise hama zatru mAnate haiM vaha vAstavika zatru nahIM haiN| baMdhujanoMke moha meM hiMsA, asaMyama AdimeM pravRtti hotI hai / baMdhujana mokSamArga meM jAne se roka dete haiM, tyAga tapasyAko rokate haiM jisa kArya se AtmAkA hita hotA hai usa usa kAryase rokane vAle baMdhujana haiM ataH ve hI zatru haiN| aisA jAnakara sabase apaneko anya mAnanA cAhiye yahI anyatva bhAvanA hai| / / 1852 / / sAdhujana saMsArI jIvoMke mahA manohara mokSa sukhake dAtA aise ratnatrayako sadA hI vRddhigata karate haiM tathA jo nidya saMsArakA kAraNa hai aise mithyAtva asaMyama AdikA tyAga karAte haiM / isameM koI saMzaya nahIM / ataH muni ho paramArthataH baMdhujana haiM / eka kula evaM jAti meM utpanna parivAra jana vAstava meM zatrU hI haiM, kyoMki ye bandhu parivArajana mahAbhayaMkara saMsAra rUpI sAgarameM DubAne vAle haiM / / 1653 / / 1654 / /
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ Tsaaki ghiaar' [ 537 zarIrAvAtmano'nyatvaM nistrizasyeva kozataH / parabattaM (paratattvaM) na jAnanti mohaantmsaavRttaaH||1855|| anAdinidhano jJAnI kartA bhoktA ca karmaNAm / sarveSAM vehinAM jJeyo mato vehastato'nyathA // 1056 // cheda-rathoddhatApUrvajanmakRtakarmanimitaM putramitradhanabAMdhavAdikam / na svakIyamakhilaM zarIriNo jJAnadarzanamapAsya vidyate // 1857 // ||iti manyattvaM / / jaise myAnase talavAra pRthaka hotI hai vaise AtmA zarIra se anya hai kintu moha. rUpI aMdhakArase r3haka gaye haiM jJAnarUpo netra jinake (athavA jaise aMdha vyaktike netra aMdhakArase AvRtta rahate haiM unako sadA aMdhakAra hI pratIta hotA hai kucha dikhatA nahIM vaise mohase aMdhe hue vyaktike jJAnarUpI netra sadA aMdhakArase AvRtta rahate haiM) aise puruSa isa anyatva rUpa zreSTha sayako nahIM Ate haiM / / 155 sabhI saMsArI prANiyoMkA AtmA anAdi nidhana hai-zAzvata rahanevAlA hai, jJAnI hai, kokA kartA aura karmoMke phaloMkA bhoktA hai tathA zarIra isase sarvathA anya prakAra kA hai arthAt zarIra nAzavAn hai. zAzvata nahIM hai, ajJAno hai kyoMki jar3a hai kucha nahIM jAnatA ityAdi / isaprakAra zarIra aura AtmAkA svarUpa-lakSaNa sarvanA bhinna-bhinna hai // 1856 / / jovoMkA apane jJAna, darzana, svabhAvako chor3akara anya koI bhI svakoya nahIM hai / putra, mitra, dhana, bAMdhava Adi to pUrva janma meM upAjita kiye hue karmoM dvArA nirmita haiM / / 1857 // vizeSArtha- anyatva bhAvanAmeM munijana vicAra karate haiM ki mitra, putra, dhana Adi sAkSAt merese pRthak dikhAI dete haiM ataH ye saba merese mere prAtmAse sarvathA anya haiM / mohI prANo isa bAtako nahIM jAnatA ata: apanA aura parAyA aisA bheda karatA hai / vAstavameM jo mokSamArgameM lagAte haiM ve sAdhujana apane haiN| saMsAra samudra meM DUbAne vAle mokSa mArgase rokane vAle parivAra jana to sAkSAt hI zatru haiM / isaprakAra ciMtana karanA anyatva anuprekSA hai| anyatva bhAvanA samApta /
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 ] maraNakaNDikA mivyArabamohitasvAnto bhave bhramati durgame / mAna hasAraNa prabhAri bhayaMkare // 1858 / / anekaduHkhapAnIye nAnAyonibhramAkule / anaMtakAyapAtAle vicitragatipattane // 1856 // rAgadvaSamavakrodhalobha mohAdiyAdasi / anekajAtikallole prasasthAvarabubude 1860 // jIvapoto bhayAMbhodhI karmanAvikacoditaH / janmamRtyujarAvarte ciraM bhrAmyati saMtatam // 1861 // saMsAra anuprekSAkA varNana saMsAra rUpI durgama vanameM mithyAtvase mohita manavAle ye jIva bhramaNa karate haiM, jaise hAthI, luTere Adi zatruse yukta aise bhayaMkara araNya, mArgako bhUlakara pathika usa banameM idhara udhara bhramaNa karatA hai / / 1858 / / / bhAvArtha-yaha jIva anAdi kAlase mithyAtvake kAraNa caturgati rUpa saMsAra vana meM paribhramaNa kara rahA hai / darzana mohanIyakarmakI mithyAtva nAmA prakRtike udayase jIvAdi padArthoM para zraddhA nahIM honA mithyAtva pariNAma hai / isa pariNAmase yukta jIva mithyAdRSTi kahAlAtA hai / mithyAdRSTi hI saMsAra bhramaNa karatA hai / samyaktva honeke bAda adhikase adhika ardha pudgala parivartana kAla taka hI bhramaNa karatA hai / ataH saMsAra vanameM bhaTakAne vAlA mithyAtva ho aisA jAnanA cAhiye / prAge saMsArako samudrakI upamA dekara varNana karate haiM jisameM aneka prakArakA duHkharUpI jala bharA huA hai, nAnA yoni caurAsI lAkha yoni rUpa bhaMvaroMse vyApta aura anaMtakAya sAdhAraNa vanaspati rUpa jisameM pAtAla pradeza haiM, vicitra cAra gatirUpa velA patana jisake taTa para sthita hai, rAga dveSa, mada, krodha, lobha aura moha Adi rUpa bhayaMkara magara macchAdi jalacara jovoMse jo bharA hai, ekendriya Adi aneka jAtirUpa lahareM jisameM uchala rahI haiM, usa sthAvara jIva rUpa balabUle jisameM uTha rahe haiM aura janma, maraNa, jarA, Avarta jisa meM haiM aise saMsAra rUpI samudra meM karmarUpI khevaTiyA dvArA calAyA gayA yaha jIva rUpI jahAja satata cirakAla taka bhramaNa kara rahA hai / / 1856 / / 1860 / / 1861 / /
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra paMcahI kAraNA manaMtazaH 1 eka dvitricatuH jAtayaH sakalA vAntA behinA bhramatA bhave / / 1862 // gRhNIte muMcamAno'GgI zarIrANi sahasrazaH / bhramati dravyasaMsAre ghaTIyaMtramivAnizam / / 1663 || bahusaMsthAnarUpANi citraceSTAvidhAyakaH P raMgasthanaTavajjIvo gRhote muMcate bhave // / 1864 // [ 539 ekendriya jAti, dvIndriya jAti trondriya jAti, caturindriya, paMcendriya ina sarva hI jAtiyoMko saMsAra meM bhramaNa karate hue jIvane anaMtabAra prApta kiyA hai / / 1862 / / saMsAra bhramaNake pAMca bheda haiM dravya parivartana, kSetra parivartana, kAla parivartana, bhava parivartana aura bhAva parivartana | Age pAMcoMko kramazaH varNana karate haiM- dravya parivartana yaha jIva hajAroM zarIroMko chor3atA aura grahaNa karatA hai, jaise arahaTa meM lage hue sakore jalase bharabhara ke Ate haiM aura rikta hote jAte haiM vaha ghaTI yaMtra - arahaTa satata ghUmatA rahatA hai, vaise jIva satata dravyasaMsAra meM bhramaNa karatA hai / / 18663 / / vizeSArtha - paMca parAvartana meM prathama parAvartana, dravya parAvartana hai usake do bheda haiM- nokarma dravya parivartana aura karma dravya parivartana | chaha paryApti aura tIna zarIra pudgaloMko eka jIvane kisI eka vivakSita samaya meM grahaNa kiyA aura dvitIyAdi samayoMmeM usa pudgalavargaNAko nirjIrNa kiyA, Age ke samayoMmeM agRhIta vargaNAoMko anaMtabAra grahaNa karatA hai punaH mizra vargaNAoMko anaMtabAra grahaNa karatA hai, isataraha anaMta bAroMko vyatIta karake punaH usa vivakSita vargagAko usI spezAdise yukta vahI jIva jaba grahaNa karatA hai, isameM jitanA kAla ( anaMta ) lagatA hai vaha nokarma parivartana kahalAtA hai / eka jIvane eka samaya meM aSTa prakArake jJAnAvaraNAdi karmoMko grahaNa kiyA aura samaya adhika AvalIko vyatIta honepara dvitIyAdi samayoM meM nirjIrNa kiyA, pUnaH grahIta Adi karmavaNAko grahaNa karatA rahA, jaba kabhI vahI jova unhIM vargaNAoMko
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54. ] maraNakaNDikA bhUtvA bhUtvA mRto yatra jIvo me'yamanaMtazaH / praNamAtro'pi no dezo vidyate sa jagattraye // 1865 // ye kalpAnAmanaMtAmA samayAH santi bhI pate ! mAto mRtaH samasteSu zarIrI teSvanekazaH // 1966 // grahaNa karatA hai taba eka karma parivartana hotA hai / donoMkA samudAyarUpa kAla eka dravya parivartanakA kAla hotA hai| raMgabhUmimeM jaise naTa aneka prakArake AkAra rUpoMko dhAraNa karatA hai aura vicitra ceSTAyeM karatA hai vaise saMsAra rUpI raMga bhUmimeM jIva rUpI naTa aneka AkArasaMsthAna dhAraNa karake punaH chor3a detA hai phira grahaNa karatA hai, isaprakAra dravya parivartana karatA hai // 1864 // kSetra parivartanasInoM lokoM meM aisA koI eka pradeza bhI zeSa nahIM hai ki jahAMpara merA yaha jIva janma se lekara marA nahIM ho / sarva hI pradezoM meM anaMta bAra janma maraNa kiyA hai // 1865 / / vizeSArtha-lokAkAzake ATha madhya pradezoMko ( ve pradeza meruke jar3ameM haiM ) apane zarIrake madhyameM lekara jaghanya avagAhanAse sUkSma nigodiyA jIvane janma liyA aura kSudra bhavapramANa (zvAsa ke aThArahaveM bhAga pramANa) kAlataka jIvita rahakara marA punaH usI avagAhanAse vahI jIva usI sumeruko jar3ameM utpanna huA, utsedhAMgulake asaMkhyAtaveM bhAgameM jitane pradeza haiM utanI bAra usI sthAna para janma maraNa kiyA / phira eka pradeza Age bar3hakara janma liyA isataraha eka eka pradeza Age bar3hAte hue kramazaH saMpUrNa lokako apanA janma maraNakA sthAna banAyA, isameM jitanA kAla lagatA hai vaha eka kSetra parivartana kahalAtA hai| kAla parivartana-- he yate ! anaMta kalpakAloMke jitane samaya haiM una sabhI samayoM meM yaha saMsArI jIva aneka bAra janmA aura marA hai / / 1866 / /
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 541 pravezASTakamatyasya zeSeSu kurute bhavo / udvartanaparAvarta saMtaptApsviva taMdulAH // 1867 / / asaMkhyalokamAneSu pariNAmeSu vartate / zarIrI bhava saMsAre karmabhUpayazIkRtaH // 1868 / / aghanyA madhyamA paryA niviSTAH sthitayo'khilAH / pratItAnaMtazaH kAle bhavabhramaNakAriNA // 1866 // pariNAmAMtaregI sarvadA parivartate / / varNeSu citrarUpeSu kRkalAsa iva sphuTam // 1870 / vizeSArtha-utsarpiNIke prathama samayameM eka jIvane janma liyA aura apanI Ayu pUrNa kara marA, dUsarIbAra utpasapiNIke dUsare samaya meM janmA, phira tIsare utpasapiNo ke tIsare samayameM janmA isataraha utpasa piNIke jitane samaya haiM utanI bAra kramabAra janmA zivabIga. isI ta ha janma dvArA pUrita kiyA, isameM jitanA kAla lagA yaha eka kAla parivartana hai| eka jIvake asaMkhyAta pradeza hote haiM unameM madhyake ATha pradeza sadA sthira rahate haiM, zeSa samasta pradeza udvartana parAvartana karate rahate haiM arthAt Upara nIce ghUmate rahate haiM, jaise agni para bartana meM pakane ke liye rakhe hue cAvala Upara nIce karate rahate haiM / / 1867 / / bhAva parivartanabhava saMsArameM karmarUpI rAjAke vaza huA yaha joba asaMkhyAta loka pramANa pariNAmoMmeM vartana karatA hai arthAt eka jIvake adhyavasAna sthAna asaMkhyAta loka pramANa hai| karmoMkI jaghanya madhyama aura utkRSTa tonoM prakArako sthitiyoM ko bAMdhane meM kAraNabhUta sthiti baMdhAdhyavasAna sthAna asaMkhyAta loka pramANa haiM, ina saba bhava bhramaNakArI pariNAmoMko atIta kAlameM anaMtabAra dhAraNa kiyA hai / / 1868 / / 1866 / / ina uparyukta pariNAmoM meM saMsArI jIva sadA hI parivartana karatA rahatA hai arthAt badala badalakara anya anya pariNAma karatA hai| jaise kRkalAsa, saraDa, giragiTa vicitra varNa rUpoMmeM parivartita hotA rahatA hai / / 1870 / /
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542 ] maraNakaNDikA AkAze pakSiNo'nyonya sthale sthalavihAriNaH / jale mInAzca hisansi sarvatrApi bhayaM bhave / / 1871 // vizeSArtha-navIna kandhameM kAramA syAma aura moga hai nAzaya pariNAmake asaMkhyAta bheda haiM inheM kaSAya bandhAdhyavasAya sthAna kahate haiN| manovargaNA Adike AlaMbanase Atma pradezoMmeM kaMpana honA yoga hai, jisake dvArA ki AtmA karmavargaNAko AkRSTa karatA hai grahaNa karatA hai / isake asaMkhyAta bheda haiM / pAtmAke pariNAma karmoM kI sthitimeM kAraNa haiM tathA anubhAgameM kAraNa haiM unako kramazaH sthiti bandhAdhyavasAna sthAna aura anubhAga bandhAdhyavasAya sthAna kahate haiN| karmoko jaghanya Adi sthiti bhI asaMkhyAta prakArako hai| isataraha yogasthAna, kaSAya adhyavasAya sthAna, sthiti baMdhAdhyavasAya sthAna, anubhAga baMdhAdhyavasAya sthAna aura karmasthitike bheda ye saba hI asaMkhyAta loka asaMkhyAta loka pramANa haiM / inakA kramazaH parivartana hone meM jo bar3A bhArA kAla lagatA hai vaha bhAva parivartana kahalAtA hai / isakA vistRta vivecana jIvakANDa Adi graMthoMmeM avalokanIya hai / narakameM jaghanya Ayu dasa hajAra varSa kI hai aura utkRSTa taitIsa sAgara pramANa hai / koI jIva jaghanya Ayu lekara janmA aura usako pUrNa kara marA / dUsarI bAra bhI utanI hI Ayu lo / isataraha dasa hajAra varSameM jitane samaya haiM utanI bAra usI Aya ko pAyA, phira eka samaya bar3hAyA, do samaya bar3hAyA aise karate hue taitIsa sAgara taka bar3hAkara Ayuko bhogA / tiryaMca tathA manuSyakI jaghanya Aya antarmuhUrta aura utkRSTa tIna palya ko hai / koI jIva jaghanya Ayu lekara tiyaMca huA, antarmuhartake jitane samaya haiM utanI bAra usI Ayuko lekara janma liyA phira eka samaya kramase bar3hAte hue tIna palya pramANa taka bar3hAyA / aise hI manuSya saMbaMdho Ayuko lekara manuSya gatimeM jaghanyase utkRSTa taka kramase mAyuko prApta kiyA / devagati meM narakagatike samAna kathana hai kintu vizeSa yaha hai ki utkRSTa Ayu ikatIsa sAgara pramAe lenA kyoMki ikatIsa sAgarase adhika AyuvAle deva samyagdRSTi hI huA karate haiM aura samyagdRSTi ina paMca parAvartanako nahIM karatA hai / isaprakAra cAra gati saMbaMdhI jaghanyase utkRSTa takakI AyU ko kramase bhogane meM jitanA anaMtakAla lagatA hai vaha eka bhava parivartana kahalAtA hai / pratyekakA kAla anaMta hote hue bho dravya, kSetra, kAla, bhava aura bhAva ina paMca
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi bhadhikAra [ 543 zayAlomukhamabhyetya vyApArabdho yathA zazaH / manyAno vidharaM dIna: prayAti yamamaMdiram // 1872 // kSuttRSNAvi mahAbyAdhaprArabdhAcetanastathA / prajJo du:khakaraM yAti saMsArabhujagAnanam // 1873 / / yAvanti saMti saukhyAni loke sarvApu yoniSu / prAptAni tAni sarvAriNa bahuvAraM zarIriNA / / 1874 / / avApyAnaMtazo duHkhamekazI labhate yadi / sukhaM tathApi sarvANi tAni labdhAnyamekazaH // 175 / / ------ -- -..parAvartanoM meM kramase Age Age anaMtaguNA anaMtaguNA kAla lagatA hai / mithyAtva Adike vazIbhUta hokara isa moho jIbane aise parivartana anaMtabAra kara liye haiM / samyaktva prApta honepara yaha paribhramaNA adhika se adhika ardhapudgala parivartana pramANa dravya parivartanake bhedarUpa nokarma parivartana pramANa zeSa rahatA hai / ata: sarva prayatna se samyaktva ratnako avazya ho prApta kara lenA cAhiye / saMsArameM sarvatra bhaya hai / dekho ! AkAzameM choTe pakSiyoMko bar3e pakSI trAsa dete haiM yA samAna zaktivAle pakSI parasparameM ghAta karate haiM / sthala para vicarane vAle hiraNAdiko siMhAdi pIr3A dete haiM mArakara khAjAte haiN| jalameM mIna parasparameM ghAta karate haiM / eka dUsareko nigala jAte haiM / / 1871 / / jaise kharagoza vyAghrase pIr3ita hokara daur3atA hai aura ajagarake mukha meM "yaha bila hai" aisA mAnakara ghusatA hai aura yaha becArA mRtyuko prApta hotA hai / Thoka isI prakAra bhUkha pyAsa Adi rUpa mahAvyAcase pIr3ita huA yaha ajJajova saMsArarUpI ajagarake mustrameM "yahAM sukha hogA" aisA samajhakara praviSTa hotA hai aura bAra-bAra janma maraNake duHkhako pAtA hai // 1872 / / 1973 / / ___ isa lokameM sarva yoniyoM meM jitane sukha haiM una sabako isa jIvane bahuta bAra prApta kiyA hai / / 1874 // isa saMsArakA sukha bho jaba anaMtabAra duHkhako bhoga letA hai taba eka bAra prApta hotA hai arthAt anaMtabAra duHkha phira eka bAra sukha / punaH anaMtabAra duHkha to
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 ] maraNakaNDikA sa caturbhistribhirvAbhyAmekenAkSeraNa vajitaH / saMsArasAgare'naMte jAyate'nantazo'mumAn // 1876 // vicakSurbadhiro mUko vAmanaH pAmanaH kuNiH / durvI duHsvaro mUkhaMzcullazcipiTanAsikaH / / 1577 // dhyAdhito vyasanI zoko massaropizunaH zaThaH / durbhago guNavitaSI paMcako jAyate bhave // 1878 / / kSudhitastRSitaH prAto duHkhabhAravazIkRtaH / ekAkIdurgame dIno hiMDate bhavakAnane // 1876 / / - - - - - . eka bAra sukha, isa kramase duHkha adhika samaya taka aura sukha kama samaya taka rahatA hai tathApi saMsArake jo bhI indriya janya sukha haiM una sabhIko bhanekoM bAra prApta kara cuke haiM // 17 // vizeSArtha-saMsArake rAjA, mahArAjA, vidyAdhara, deva, bhogabhUmija saMbaMdhI sukha isa jIvane anekoM bAra bhoga liye haiM, kevala gaNadhara, nArAyaNa, pratinArAyaNa, baladeva, cakrI, paMcAnuttara vimAna vAsI deva saudharmendra-indrANI inake lokapAla evaM lokAntika deva inake sukha prApta nahIM kiye haiM, kyoMki ye sthAna samyamdRSTi jIva ho prApta karatA hai tathA ina sthAnoMko prApta karanevAle jIva Asannabhavya yA tadbhava mokSagAmI hai / yaha jIva anaMta saMsAra sAgara meM paribhramaNa karatA hai usameM kabhI cAra indriyoM se rahita, kabhI tIna indriyoMse, kabhI do indriyoMse aura kabhI eka indriyase rahita hokara janma letA hai arthAt ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya hotA hai, eka eka paryAya meM anaMtoM bAra utpanna hotA hai / sabase adhika kAla ekendriya pRthivIkAyika Adi sthAvaroM meM vyatIta hotA hai, usase kama dondriyameM, usase kama trIndriya meM isaprakAra bhramaNa karatA hai // 1876 / / kabhI paMcendriya bhI hotA hai to usameM netravihIna hotA hai, kabhI baharA, muka, baunA, paMgu, kubar3A, badasUrata, karkaza vANI yukta, mUrkha, cir3acir3A svabhAva yakta, cipaTI nAkabAlA, doghaM rogo, vyasanI, sadAzoka saMtapta, matsarI, cugalakhora, Thaga, zaTha, sabako burA laganevAlA-daridrI, guNoMmeM dveSa rakhanevAlA, chala-kapaTI, aisI aisI hIna-dona duHkho pApamaya avasthAoMko saMsArameM pAtA rahatA hai / saMsArarUpI bhayAnaka
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra ekeMdriyeSvayaM jIvaH paMcasvapi niraMtaram / utthAnavIryarahito dono baMbhUmate ciram / / 1880 / / citraduHkhamahAvartAmimAM saMsRtivAhinIm / ajJAnamilitI jo gAte pAyapAsam // 1881 // iMdriyArthAbhilASAraM caMcalaM yonitemikaM / mithyAjJAnamahAtu maM duHkhakIlakamaMtritam // 1882 // kaSAyapaTTikAbaddha jarAmaraNavartanam 1 saMsAracakramAruhya ciraM bhrAmyati cetanaH / / 1883 / / vahamAno naro bhAraM kvApi vizrAmyatidhruvam / na dehabhAramAdAya vizrAmyati kadAcana // 1884 / / [ 545 jaMgala meM duHkhabhArase paravaza huA yaha dIna anAtha prAgI bhUkhA pyAsA, thakA, mAMdA huA akelA hI hiMDatA rahatA hai- vizrAma rahita sadA paribhramaNa kara rahA hai / Azaya yaha hai ki manuSya paryAya meM bhI janma letA hai to suMdara subhaga dhanavAn sarva guNa saMpanna, indriyoM ke vikalatA se rahita aisA bahuta kama ho pAtA hai / / 1877 / / 1878 / / 1876 / / + pA~ca prakArake pRthivIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika sthAvara ekendriya paryAyoMmeM yaha jIva vIrya evaM balase hIna hotA huA cirakAla taka bhramaNa karatA hai ina sthAvaroMmeM pose jAnA, jalAnA, bujhAnA, pakAnA, masala DAlanA, chIlanA, karotase kulhAr3Ise kATe jAne, bahA denA Adi bacanake agocara aise mahA bhayAnaka duHkhoMko bhogatA hai / / 1880 // yaha saMsAra vizAla evaM bhayAvaha eka nadI hai jisameM pAparUpa jala pravAha hai, aneka prakArake duHkha rUpI mahAAvarta uTha rahe haiM, usameM yaha ajJAnase Akara DUbatA hai, pravAha meM bahatA jA rahA hai / / 1881 / / yaha saMsAra vAhana svarUpa hai, jisameM indriyoM ke sparza rasa Adi viSayoMkI abhilASA rUpI ara lage hue haiM, jo bar3I tejI se cala rahA hai, kuyoni jisakI dhurA hai, isameM mithyAjJAnarUpI tu bA hai, duHkharUpI kIloMse niyaMtrita hai, kaSAyarUpI paTTikAse baddha hai, jarA aura maraNarUpI do pahiye vAlA aisA yaha saMsAra cakra vAhana gAr3I yA ratha hai isameM ArohaNa karake yaha vetana prANI cirakAla taka bhramaNa karatA hai / / 1862 / / 1883 // gehUM Adi anAjake bore Adi bhArako r3honevAlA puruSa kabhI vizrAma prApta kara letA hai kintu zarIra rUpI bhArako DhonevAlA yaha saMsArI prANI kabhI bhI vizrAma prApta nahIM karapAtA / / 1884 / /
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 ] maraNakaNDikA bamoti jiraM vIro mohacatamasAvRtaH / saMsAre duHkhitasvAnto vicakSuriya kAnane // 1885 // bhItaH karoti duHkhebhyaH sukhasaMgamalAlasaH / ajJAnatamasA channo hisAraMbhAvipAtakam // 1886 // hisAraMbhAdikoSeNa mahotanavakalmaSaH / pradahyate praviSTo'Do pAvakAdiva pAvakam // 1887 // chaMda-sragviNIgaltA mucatA vAruNaM kalmaSaM saukhyakAMkSaNa jIvena mUhAtmanA / bhUmyate saMsRtau sarvadA duHkhinA pAvanaM muktimArga tato'pazyatA // 1888 / / // iti janmAnuprekSA / / jaise netra rahita vyakti jaMgalameM duHkhI hokara bhaTakatA hai vaise saMsAra rUpI kAnanameM yaha jIva moha rUpI mahAMdhakArase AvRtta ho duHkhita mana yukta hokara cirakAla taka bhamaNa karatA hai / / 1885 / / mohI aja prANo duHkhoMse bhayabhIta rahatA hai vaha sadA sukha prAptiko icchA yukta ho ajJAna rUpa aMdhakArase r3haka gayA hai jJAna jisakA aisA hotA hugrA hiMsA, jhUTha, corI AraMbha Adi pAtakoMko karatA hai arthAt sukhakI vAMchAse pApa karma niMdya karma karatA hai / / 1886 // isataraha vaha hiMsA AraMbha Adi doSa dvArA naye-naye asAtA vedanIya, noca-gotra narakAyu Adi pApoMkA saMcaya karatA hai jisase kugatimeM praviSTa ho duHkhase sadA jalatA hai jaise eka agnise nikalakara dUsare agnimeM praveza karanevAlA sadA jalatA rahatA hai, vaise eka janma meM sukhakI icchAse hiMsAdiko karake pApa saMcaya karatA hai aura duHkhI ho rahatA hai puna: usa pApodayase kugatimeM janma honeke kAraNa duHkhI hotA hai / / 1887 / / sukhakI AkAMkSAse yukta mUr3ha jIva dvArA tIvra pApakarmakA grahaNa karanA aura chor3anA yaha kArya sadA kiyA jAtA hai isataraha sarvadA daHkhI hotA hai isaliye parama pAvana ratnatraya rUpa mokSamArgako nahIM dekhatA hai, nahIM jAnatA hai, isaprakAra saMsAra meM bhramaNa hI karatA rahatA hai // 1888 / / bhAvArtha-dravyakSetra Adi paMcaparAvartanoM kA svarUpa ciMtana karanA, janma-maraNake daHkha isa jIvane kisaprakAra anaMtabAra prApta kiye haiM ityAdikA citana karanA saMsAra anuprekSA hai| saMsAra anuprakSA samApta /
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 547 sarve sabaiH samaM prAptAH saMbaMdhAjaMtunAMgibhiH / bhavati bhamataH kasya tatra tatrAsya bAMdhavAH // 1886 / / mAtA sutA snuSA bhAryA sutA kAMtA svasA snussaa| pitA putro nRpo vAso jAyate'naMtazo bhave // 1860 // vasaMtatilakA mAtA bhaginI kamalA ca te / ekatra dhanadevasya bhAryA DAsA bhaye tataH // 1861 // loka anuprekSAisa jovane sabhI saMsArI prANiyoMke sAtha saMbaMdha prApta kara liyA hai usa usa mati aura yonimeM bhamaNa karate hue isake kisake sAtha baMdhutA nahIM huI hai ? sabake sAtha baMdhutA ho cukI hai athavA anya gatimeM jAnepara pahaleke baMdhujana kahAM rahate haiM ? ataH baMdhu mitra Adise moha mamatA karanA vyartha hai / / 1886 / / saMsArameM jo pahale mAtA thI vaha putrI bana jAtI hai, putravadhU patnI ho jAtI hai putro, patnI aura bahina, putravadhU bana jAtI hai, jo pahale pitA thA vaha putra banatA hai / jo rAjA thA vaha dAsa banatA hai, aisA yaha parivartana anaMtabAra hotA hai // 1560 / / dekho ! saMsArako vicitratA! eka hI bhava meM dhanadeva nAmake puruSake mAtA vasaMtatilakA aura bahina kamalA ye donoM patniyAM huI thIM // 1861 // dhanadeva (aThAraha nAte) kI kathAmAlavadezakI ujjanI nagarImeM rAjA vizvasena, seTha sUdatta aura vasaMtatilakA vezyA rahatI thii| seTha sudatta solaha karor3a dravyakA svAmI thaa| usane ghasaMtatilakA vezyAko apane ghara meM rakha liyaa| vaha garbhavatI huI aura khAja, khA~sI, zvAsa Adi rogoMne use ghera liyaa| taba seThane use apane gharase nikAla diyA / apane gharameM Akara vasaMtatilakAne eka putra aura eka putroko janma diyA / khinna hokara usane ratna kambalameM lapeTa kara kamalA nAma ko putrI ko to dakSiNa ora kI galImeM DAla diyaa| use prayAga kA vyApArI suketa le gayA aura usane use apanI suputrA nAma ko patnI ko sauMpa diyA tathA dhanadeva putra ko usI taraha rasnakambala se lapeTakara uttara ora ko galo meM rakha diyA / use ayodhyAvAso subhadra le gayA aura usane use apanI suvratA nAma kI patnI
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ 548 ] maraNakaNDikA ko sauMpa diyaa| pUrvajanma meM upAjita pApakarma ke udaya se dhanadeva aura kamalA kA Apasa meM vivAha ho gyaa| eka bAra dhanadeva vyApArake lie ujjaino gayA / vahA~ basaMtatilakA vezyAse usakA sambandha ho gyaa| donoM ke sambandha se varuNa nAmakA putra huzrA / eka bAra kamalA ne zrI munidatta se apane pUrvabhava kA vRttAnta pUchA / zrI munidatta ne saba sambandha batalAyA, jo isa prakAra hai| ujjainI meM somazarmA nAma kA brAhmaNa thaa| usakI patnI kA nAma kAzyapI thA / una donoM ke agnibhUti aura somabhUti nAmake do putra the / ve donoM paradeza se vidyAdhyayana karake lauTa rahe the / mArga meM unhoMne jinamati AyikA ko apane putra jinadata muni se kuzalakSema pUchate hue dekhA tathA subhadrA AyikA ko apane zvasura jinabhadra munise kuzalakSema pUchate hue dekhA / isa para donoM bhAiyoM ne upahAsa kiyA / javAna kI strI bUr3hI aura bUr3he kI strI javAna, vidhAtA ne acchA ulaTa phera kiyA hai / ' kucha samaya pazcAt apane upArjita karmoM ke anusAra somazarmA brAhmaNa marakara ujjainomeM hI basanta lagA kI putrI vasaMtatilakA huI aura agnibhUti tathA somabhUti donoM marakara usake dhanadeva aura kamalA nAma ke putra aura putrI hae / zrAhmaNa kI patnI vyabhicAriNI kAzyapo marakara dhanadeva ke sambandha se vasaMtatilakA ke varuNa nAma kA putra huA / isa kathA ko sunakara kamalA ko jAti smaraNa ho AyA / usane munirAja se aNuvrata grahaNa kiye aura ujjainI jAkara vasantatilakA ke ghara meM ghusakara pAlane meM par3e hue varuNa ko jhulAne lagI aura usase kahane lagI (1) mere pati ke putra hone se tuma mere putra ho / (2) mere bhAI dhanadeva ke putra hone se tuma mere bhatIje ho / (3) tumhArI aura mero mAtA eka hI hai, ata: tuma mere bhAI ho / (4) dhanadeva ke choTe bhAI hone se tuma mere devara ho / (5) dhamadeva merI mAtA vasaMtatilakA kA pati hai, isalie dhanadeva mere pitA haiN| usake bhAI hone se tuma mere kAkA ho / (6) maiM vezyA vasaMtatilakA ko sauta hU~ ata: dhanadeva merA putra hai / tuma usake bhI putra ho, ataH tuma mere pautra ho / yaha chaha nAte bacce ke sAtha hue| Age(1) vasaMtatilakA kA pati hone se dhanadeva merA pitA hai / (2) tuma mere kAkA ho aura dhanadeva tumhArA bho pitA hai, ataH vaha merA dAdA hai| (3) tathA yaha merA pati bhI hai / (4) usako aura mero mAtA eka hI hai; ataH dhanadeva merA bhAI hai| (5) maiM vezyA vasaMtatilakA kI sauta hU~ aura usa vezyA kA vaha putra hai; ataH merA bhI putra hai / (6) vezyA merI sAsa hai, maiM usakI putravadhU hU~ aura dhanadeva vezyA kA pati hai; ataH vaha merA zvasura hai / ye chaha nAte dhanadeva ke sAtha hue / Age-(1) mere bhAI dhanadeva
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra saMsAre jAyate yasminnapo'pi khala kiMkaraH / kozI kriyate tatra ratinidAnidhAnake // 1862 // vivahAdhipatI rAjA tejorUpakulAdhikaH / jAto tala gahe koTa: mubhoga: pUrvakarmabhiH / / 1893 // ko patno hone se vezyA merI bhAvaja hai / (2) tere mere donoM ke dhanadeva pitA haiM aura vezyA unakI mAtA hai; ataH yaha mero dAdI hai / (3) dhanadeva ko aura terI bhI mAtA hone se vaha merI bhI mAtA hai / (4) mere pati dhanadeva ko bhAryA hone se vaha merI sauta hai / (5) dhanadeva merI sauta kA putra hone se merA bho putra kahalAyA / usako hone se vaha vezyA mero putravadhU hai / (6) maiM dhanadeva kI stro hU~ aura vaha usako mAtA hai ; ataH vaha mero sAsa hai / ina aThAraha nAtoM ko sunakara vezyA dhanadeva Adi ko bhI saba bAteM jJAta ho jAne se jAtismaraNa ho AyA aura unheM vairAgya hogayA / __jisa saMsArameM nizcayase rAjA bhI kiMkara ho jAtA hai usa niMdAke bhaMDAra svarUpa saMsAra meM rati-prema kisaprakAra kiyA jAtA hai ? arthAt jo buddhimAna hai vaha saMsAra meM prema nahIM karatA // 1812 // teja, rUpa aura kulase saMpanna aisA videha dezakA rAjA subhoga pUrvakarma ke dvArA viSThA gharameM kIr3A huprA thaa| jaba rAjA Adi zreSTha puruSoMkI aisI hona avasthA ho jAtI hai vahAM anyakI kyA kathA ! // 1863 / / subhoga rAjAkI kathAvideha dezakI mithilA nagarImeM rAjA subhoga rAjya karatA thA, usakI rAnI manoramA aura putra devarati thA, eka dina mithilAke udyAna meM devaguru nAmake avadhijJAnI AcArya saMgha sahita pAye / rAjA unake darzana ke liye gayA dharmopadeza sunaneke anaMtara rAjA ne prazna kiyA ki maiM AgAmI bhavameM kaunasI paryAya dhAraNa karUgA ? munine kahA rAjan ! suno pApakarmoke udayase Apa biSThAmeM kIr3A hovoge / munirAjane maraNakAlako nikaTatA evaM usake cihna bhI batAye / rAjA udAsa ho mahala meM lauTa AyA / kramazaH mRtyuke cihna jaise batAye the vaise pragaTa hone lage jisase munike vacanoM para pUrNa vizvAsa huA / usane putra devarati ko bulAkara munike mukhase sunA huA AgAmI bhavakA hAla batAkara kahA ki he putra ! maiM maraNakara viSThAgRhameM paMcaraMga kA kIr3A hogaa| usa
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 ] maraNakaNDikA devo mahaddhako mUtvA pavitraguNavigrahaH / garbhe vasati bIbhatse thiksaMsAramasArakam / / 1864 / / nadyaparyAya meM rahanA sarvathA anucita hai ata: tuma usa kIr3e ko mAra denA / munirAja ke kathanAnusAra rAjA kI nizcita samayapara mRtyu ho jAtI hai aura vaha viSThAkA kIr3A banatA hai / devarati usako dekhakara mAranA cAhatA hai kintu kIr3A viSThA samUhameM ghusa jAtA hai / anaMtara kisI dina devarati kisI jJAnI munise apane pitAke kIr3A honA AdikA vRttati kahakara pUchatA hai ki hai pUjyavara ! pitAko icchAnusAra unakI isa nidya paryAya ko naSTa karane ke liye maiMne prayatna kiyA kintu vaha kIr3A to viSThA meM bhItara bhItara ghusatA hai so kyA kAraNa hai ? munirAjane kahA yaha saMsArI mohoprANI jahAM jisa paryAya meM jAtA hai vahAM usI meM ramatA hai, yahI mohakI vicitra lIlA hai, isa paryAya buddhi ke kAraNa hI Ajataka ina jIvoMkA kalyANa nahIM huA hai ityAdi aneka prakArase devaratiko vairAgyaprada upadeza diyA jisase rAjAne bhogoMse virakta ho jinadokSA grahaNa kii| subhoga rAjAkI kathA samApta yaha jIva pavitra guNa yukta-mala, mUtra, pasInA, rakta Adi malina padArthoM se rahita vairiyika zarIra vAlA tathA aNimA, mahimA, laghimA Adi aSTa mahA RddhiyoMse saMpana aisA vaimAnika deva hokara puna: vahAMkI Ayu pUrNa hone ke anaMtara ghinAvane garbha meM jAkara nau mAsataka basatA hai / hAya ! dhik ! isa asAra saMsArako dhikkAra hai dhikkAra hai / / 1894 / / vizeSArtha bhavanavAsI, vyaMtara jyotiSI aura vaimAnika aise devoMke cAra bheda haiM, inameM Adike tIna jAtike devoMse vaimAnika devoMke RddhiyAM adhika prabhAvazAlI huA karatI haiN| RddhiyAM ATha haiM- aNimARddhi- apane vaiRiyika zarIrako atyaMta sUkSma banA sakanA | mahimA zarIrako bahuta bar3A banAnA / laghimA - arkatUlavata halkA zarIra nirmANa kara sakanA / garimA parvata se bhI adhika bhArI zarIra banA sakatA | prApti - apane sthAnapara rahakara ho kiso sudUravartI sthAnako sparza kara sakanA / prAkAmyamanacAhA rUpa banAnA / Izatva - aizvaryazAlI prabhAvazAlI honA / vazitva - sabako vaza meM rakha sakanA / deva ina RddhiyoMse saMyukta tathA aura bhI aneka vizeSatAnoMse yukta huA
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra yatra khAvati putrasya jananyapi kalevaram / tattatrAmutra vA baMdhoM zatrutve ko'sti vismayaH / / 1865 // baMdhU ripU ripubaMdhurjAyate kAryatastataH / yato riputvabaMdhutve saMsAre na nisargataH // 1866 // vakreNa vimalAhetoH sudRSTivinipAtitaH / nijAMganAMgajo bhUtvA jAto jAtismaro basa / / 1867 // [ 551 karate haiM / kintu Ayu samApta hote hI yahAM manuSya bhavameM mAtA ke garbha meM AnA par3atA hai / ataH jJAnIjana saMsArake kisI bhI padArtha para sneha nahIM karate / jahA~para mAtA bhI putrake zarIrako khA jAtI hai vahAM baMdhu Adi zatru bane usameM kyA Azcarya hai ? arthAt isa lokake baMdhu paraloka meM zatru bane isameM kyA prAzcayaM hai / / 1895 / / saMsAra meM apane kAryavaza baMdhujana bhI zatru bana jAte haiM aura zatru bhI baMdhu bana jAtA hai ataH zatrupanA aura baMdhupatA svAbhAvika nahIM hai aisA nizvayase jAno ||1866 / / vimalA nAmakI strIke liye vakranAmake puruSane prapane svAmIko mAra DAlA thA vaha marakara apanI usI vimalA strIkA putra huA, vahAM usako jAtismaraNa ho gayA jisase usane jAna liyA thA ki maiM apane pUrvakI patnokA hI putra ho gayA hU~ / hA ! bar3A kheda hai / / 1867 / sudRSTi sunArakI kathA ujjaina meM eka sudRSTi nAmakA sunAra thA, vaha javAharAta ke jevara banAne meM bar3A nipuNa thA, usakI patnI vimalA thI vaha durAcAriNI thI apane ghara meM rahane vAle vidyArthI vase usakA anucita saMbaMdha thA / vimalAne eka dina usa yArase kahakara apane pati sudRSTi ko maravA DAlA / vaha marakara usI vimalAke garbha meM AyA yathAsamaya putra huA aura kramaza: bar3A hogyaa| kisI dina usa ujjaina nagarIke rAjA prajApAla kI paTTadevI suprabhA kA mUlyavAna ratnahAra TUTa gayA / aneka sunAroMke pAsa use bhejA gayA kintu koI bhI usa hArako ThIkase banA nahIM pAyA antameM usI vimalAke yahAM vaha hAra pahuMcA usake putrane jaise hI hArako dekhA vaise usako jAti smaraNa hogayA, usane hArako to banA diyA
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 kADamA zrotriyo brAhmaNo bhUtvA kRsvA mAnena pAtakam / sUkaro maMDalaH pANI zRgAlo jAyate bakaH / / 1868 / / nivAM dAridrayamazvayaM pUjAmanyavayaM stutim / straiNaM posnaM ciraM jIvaH SaMDhatvaM pratipadyate // 1866 // nirdoSamapi niHpuNyaM sadoSa manyate janaH / sadoSamapi puNyADhaca nirdoSaM puruSaH punaH // 1900 // kintu usa dinase atyaMta udAsa rahane lgaa| rAjAko hArake ThIka ho jAnese bar3I prasannatA huI thI ataH usane usa sunAra putra ko bulAkara pUchA ki isa hArako koI banA nahIM pA rahA thA tumane kaise banAyA ? taba usane ekAMtameM apanA pUrvabhavase aba taka sArA vRttAMta sunAyA 1 rAjA prajApAla pAzcaryacakita ho gayA, use isa vicitra bhava paramparA ko dekhakara vairAgya huA / sunAra putra to pahalese hI udAsa ho cukA thA, usakA mana glAnise bharA thA ki aho ! yaha kaisA parivartanazIla saMsAra hai ! jahAM svayaMkI patnI se patikA janma putra rUpase hotA hai / dhika ! dhika ! mohatama ko ! isaprakAra vicAra kara usane apanA kalyANa kiyaa| sudRSTi sUnArako kathA samApta / koI jIva zrotriya brAhmaNa hokara mAna-garma dvArA pApakarma baMdha karatA hai aura usase zUkara, kuttA, caMDAla, siyAra aura bagulA ho jAtA hai| abhiprAya yaha hai ki jo pahale ucca paryAya meM thA vahI nIca paryAyameM janma letA hai / / 1868 / / yaha jIva kabhI niMdAkA pAtra banatA hai, kabhI daridrI to kabhI aizvaryazAlI hotA hai, kabhI Adara, vaibhava aura stuti prazaMsAko prApta karatA hai, yaha cirakAla taka strIveda, puruSaveda aura napusaka vedako anekoM bAra prApta karatA hai / arthAt kisI eka avasthAmeM sadA nahIM rahatA hai // 1866 / / jisake pApakA udaya hai usako nirdoSa hote hue bhI loka sadoSa mAnane laga jAte haiM aura jisake puNyakA udaya hai usako loka doSayukta honepara bhI nirdoSa samajhate haiM / / 1900 // svabhAvase samAna honeparabho koI vyakti to jIvoMko priya lagatA hai aura koI
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 553 chaMda-vaMzasthanisargataH kopi same'pi vallabho viceSTate'jyo'sumalAmavallabhaH / samAnarUpe sati caMtrikodapriyo hi pakSo avalaH priyo'paraH / / 1601 / / chana-vaMzastha --- vicitya mAnaM jagato viceSTitaM vicitra rUpaM bhayadAyi durgamam / karoti vairAgyamananya gocaraM guhilaM pUrNamili / / 16.26 chaMda-upajAtilokasvabhAvaM capalaM duraMtaM duHkhAni dAtu sakalAni zatam / nirIkSamANA na budhA ramate bhayaMkara vyAnamivAnivAryama ||1903 // // iti lokAnuprekSA / / apriya lagatA hai / jaise candramAko cAMdanIkA samAna udaya honepara bhI logoMko zukla pakSa priya lagatA hai aura kRSNapakSa apriya lagatA hai (zukla pakSameM pahalI rAtameM candramA udita rahatA hai aura kRSNapakSameM pichalo rAtameM udita rahatA hai ataH zuklapakSameM pahalI rAtameM cAMdanI rahato hai tathA kRSNapakSameM pichalI rAta meM / phira bhI zuklapakSa maMgala kArya AdimeM upayukta mAnA jAtA hai) / / 1601 // isaprakAra jagatakI vicitra ceSTAyeM jAnakara vicAra kara tathA mAna-garva atyaMta duHkha tathA bhayako denevAlA hai aisA socakara jo buddhimAna vyakti hai vaha vairAgya bhAva ko prApta hotA hai, kaise vairAgyako prApta hotA hai ? jo janasAdhAraNake amocara hai tathA atyaMta kaThina hai / aise vairAgyako lokake svarUpakA vicAra karanevAlA puruSa isataraha dhAraNa karatA hai mAno pahalese prApta kiyA ho usa meM abhyasta ho / prAzaya yaha hai ki saMsArakI vicitra lIlAko jo bhalI prakArase jAna letA hai usako atyaMta dRr3ha vairAgya utpanna hotA hai / / 1902 / / ___ yaha loka atyaMta capala hai, duraMta hai, samasta duHkhoMko dene meM samartha hai, isatarahake svabhAvavAle lokako dekhanevAle jJAnIjana usameM ramate nahIM haiM, jaise jisako rokanA azakya hai aise bhayaMkara vyAghrako dekhanevAle puruSa usa meM ramate nahIM haiM arthAta jaise vyAghrase bhaya hotA hai usameM prIti rati nahIM hotI, vaise jJAnIko loka-jagata yA jagatake yAvanmAtra cetana acetana padArthoM meM prIti nahIM hotI vaha hamezA lokase DaratA rahatA hai / / 1903 / / lokabhAvanAkA varNana samApta /
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 ] maraka foret prazubhAH saMti niHzeSAH puMsAM kAmArthavigrahAH / zubho'tra kevalaM dharmo lokadvayasukhapradaH // 1604 / / artho mUlamanarthAnAM nirvANapratibaMdhakaH / lokadvaye mahAdoSaM datte puMsAM duruttaram / / 16053 / nidyasthAnabhavAH kAmA bhImA lAghavahetavaH | duHkhapracA dvaye loke svarUpa kAlA: sudurlabhAH / / 1606 / / mAMsa liptAsirAmA kuthitAsthipati satAM kAyakuTI kutsyA kuthise vividhairbhUtA // 1607 // nisargamalinaH kAyo dhAvyamAno jalAdibhiH / zraMgAra iva nAyAtisphuTaM zuddhi kadAcana // / 1608 // azuci bhAvanA - isa jagatameM puruSoMke kAmabhoga, dhana aura zarIra ye isa jagata meM kevala eka dharma hI zubha hai, isa loka aura / / 1904 / / saba hI azubha - azuci haiM, paraloka meM sukhadAyI hai saMpUrNa anakI jar3a artha hai yaha artha mokSakA pratibaMdhaka hai, artha donoM lokoM meM jisakA dUra karanA atyaMta kaThina hai aise mahAdoSako puruSoMke liye detA hai arthAt arthadhanake nimittase saMsArI prANo, hiMsA karate haiM, corI, asatya Adi pApa karate haiM isase rAjA dvArA daNDita hone se isa loka meM mahAduHkhako prApta hote haiM aura paraloka meM narakAdi gati meM mahAduHkha bhogate haiM / / 1605 / / ye kAmabhoga vidyasthAna se utpanna hote haiM, bhayaMkara haiM, AtmAko atyaMta laghu-hIna karane hetu haiM, donoM lokoMmeM duHkhadAyI haiM, alpakAla taka rahanevAle haiM aura bar3I kaThinAI se prApta hote haiM / / 1906 / / yaha mAnava zarorarUpI kuTo-jhoMpar3I mAMsarUpI miTTI se lopo gayI hai, vasAoMse baMdhI hai, kuthita asthirUpa pattoMse chAI huI hai aura vividha ghanAvane padArthoMse bharI huI hai aisI yaha kuTI sadA ho sajjanoM dvArA glAni karane yogya hai / / 1907 / / yaha zarIra svabhAvase malina hai, jalAdise dhonepara bhI koyale ke samAna kabhI bhI zuddhiko prApta nahIM hotA / / 1608 / /
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 555 chaMda-upajAti-- medhyAnyamedhyAni karoyamedhyaM sadyaH zarIraM salilAni nUnam / amedhyamizrANi punaH zarIraM na tAni medhyaM vivadhAtyamedhyam / / 1906 // amedhyanirmito dehaH zodhyamAno jalAdibhiH / amedhyavividhaH pUrNo na kubha iva zuJjayati // 1610 // _ chaMda-upendravajJA-- bhavanti jalloSadhayo munondrA dharmeNa devAH praNamanti sendrAH / yatastato nAsti tataH prazastaH kalyANavizrANa na kalpavRkSaH // 1611 // // iti prazucyanuprekSA // duHkhodake bhavAmbhodhoM kaSAyeMdriyavAcaraiH / prAsravaH kAraNaM neyaM bhramato bhavabhAginaH / / 1912 // yaha azuci zarIra pavitra jala ko tatkAla apavitra kara detA hai| jala svayaM azuddha apavitra nahIM hai kintu azucirsa mizrita honese azuci banatA hai, pavitra jala zarIrako pavitra nahIM banA pAtA kintu apavitra zarIra pavitra jalako avazya apavitra kara DAlatA hai // 1606 / / azuci-mAMsarakta Adise nirmita yaha zarIra jalAdike dvArA dhoye jAnepara bhI zuddha nahIM hotA, jaise vividha mala, mUtra, thUka Adise bharA huA ghaTa bAharase jalase dhoye jAnepara bho zuddha nahIM hotA / / 1917 / / isa jagata meM zuci pavitra pAvana yadi koI padArtha hai to vaha ratnatraya rUpa dharma hI hai, isa dharma dvArA munijana jalloSadhi Adi RddhiyoMse saMpanna ho jAte haiM, dharmase yukta munIndroMko indrasahita sakaladeva vaMdanA karate haiN| jisakAraNase dharmadvArA mAnava pUjya hotA hai usa kAraNase dharmase anya koI prazasta pavitra vastu nahIM hai, dharma hI saMpUrNa kalyANa-sukha paraMparAko denevAlA kalpavRkSa hai / / 1611 // azuci bhAvanA samApta / Asrava bhAvanAkA kathanakaSAya aura indriyarUpI jalacara magaramacchoMse bhare duHkharUpI jalase yukta isa saMsArarUpI sAgarameM saMsArI jIvoMko paribhramaNa karAnekA hetu Asrava hai aisA jAnanA
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556 ] marakaNDikA karmAstravati jIvasya saMsAre viSayAdibhiH / salilaM vividhaM randhraH potasyaiva payonidhau // 1613 / / karmasaMbaMdhatA jAtA rAgadeSAktacetasaH / snehAbhyakta zarIrasya rajorAzirivAnizam // 1614 // adRzyaizcakSuSA dRzyaH sthUlaiH sUkSmaizca pudgalaiH / vividhanicito lokaH kubho dhUrmarivAbhitaH // 1615 / / mithyAtvAvratakopAdiyogAnazrAsa bAnviduH I mithyAtvamarhaduktAnAM padArthAnAmarocanam // 1616 / / hiMsAdayo matA doSAH pacApyavratasaMjJakAH / kopAdayaH kaSAyAH syUrAga SadvayAtmakAH / / 16 17 // cAhiye / arthAt jIvake saMsAra paribhramaNakA kAraNa karma hai aura usa karmakA bhI kAraNa mithyAtva Adi Asrava hai / / 1612 / / saMsArameM isa jIva ke paMcendriyoMke sparzAdi viSayoM dvArA kamakA Asrava hotA hai, jaise samudra meM sthita jahAja ke vividha chidroM dvArA jala AtA hai / / 1913 / / rAga aura dveSase vyApta cittavAle jIvake karmoMkA saMbaMdha hotA hai, jaise tailakI mAliza se yukta zarIra ke satata dhUla miTTikA saMbaMdha hotA hai / / 1614|| yaha loka netradvArA adRzya aise sUkSma pudgaloM se tathA dRzyamAna vividha sthUla pudgaloMse ThasAThasa bharA huA hai, jaise koI ghaTa dhuMAse cAroM orase bharA hotA hai / arthAt lokameM sUkSma aura bAdara donoM prakArake pudgala niraMtara rUpase vyApta haiM / / 1915 / / mithyAtva avirati kaSAya aura yoga ye Asrava haiN| inameM arhata bhagavAna ke dvArA pratipAdita jIvAdi padArthoMko aruci karanA arthAt sAta tattva chaha dravya Adipara zraddhAna nahIM honA mithyAtva nAmakA Asrava bhAva jAnanA cAhiye / / 1916 || hiMsA, jhUTha, corI, kuzola aura parigraha ye pAMca doSa avrata yA avirati bhAva haiM / krodhAdi kaSAya bhAva aneka haiM, ve rAga aura dveSa ina do meM antarbhUta hote haiM / / 1917 / / aho Azcarya hai ki zarIrake svabhAvako jAnanevAle puruSako bhI rAgabhAva ghine zarIra meM kaise raMjAyamAna karAtA hai tathA bAMdhavoMko kSaNamAtra meM kaise dvaSya dveSa
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 557 jAnaMtaM kuthite kAye rAgo raMjayate katham / bAMdhavaM kuzte dhyaM dvaSo hi kSaNataH katham / / 1918 // kalmaSaM kAryate ghoraM sadaSTirapi yejanaH / rAgadveSavipakSAstAdhiksaMjJAgaura vAtmanaH // 1616 / / viSayeSvabhilASo yaH puruSasya pravartate / na tato jAyate saukhyaM pAtakaM badhyate param // 1920 // iMdriyArthasukhe yena mAnuSyaM prApya yojyate / bhasmArtha ploSate kASThaM mahAmaulyamasau sphuTam // 1621 // natye yo'nasukhaM muDho dharma muktvA niSevate / loSThaM gahAtyasau mukyA ratnadvIpe'naghaM maNim // 1622 / / - ... - . . .----- karane yogya banAtA hai arthAt rAgabhAva ghine zarIrameM to prIti karAtA hai aura hitakArI bAMdhavoMmeM deSa karAtA hai| jinake Upara prema karanA cAhiye unapara doSa karAtA hai aura jinake Upara dvaSa karanA cAhiye unapara rAga-prIti karAtA hai // 1618 // jina rAgadveSa dvArA samyagdRSTi jIva bhI ghora pApa karatA hai una rAgadveSarUpI vairiyoMko dhikkAra hai, AhArAdi saMjJA tathA Rddhi gaurava Adi gaurava rUpa rAgadveSako dhikkAra hai / / 1616 // puruSake paMcendriyoM ke manohara sparzAdi viSayoMmeM jo abhilASA hotI hai usase sakha nahIM hotA kintu ulTe pApabaMdha hI hotA hai arthAt viSayoM kI icchA karanese koI sukha nahIM hotA icchA yA abhilASA to mahAn karmabaMdhakA hetu hai| tIvra viSayAbhilASAse aviratirUpa bhAva hote haiM hiMsA, jhUTha Adi pApacAra bhI tIna abhilASAse hotA hai aura usase karmoMkA mahAn Asrava hotA hai / / 1920 // jo mahAdurlabha mAnava janmako prApta karake usa mAnava paryAyako indriyoM ke viSayasukha meM lagAtA hai, vaha nizcayase mahAmUlyavAna haricaMdana AdirUpa zreSTha kASThako rAkhake liye jalAtA hai arthAt jaise rAkha ke liye caMdana jalAnA murkhatA hai vaise indriya sukhake liye mAnava paryAya gamAnA mUrkhatA hai / / 1621 / / jo mUr3ha mAnavaparyAya prApta karake dharmako chor3akara indriya sukhakA sevana karatA hai vaha ratnadvIpameM atyaMta mUlyavAn ratnako chor3akara loha yA Dheleko grahaNa karatA hai /
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNa kaNDikA yo nRtve sevate bhogaM hitvA dharmamakalmaSam / asau vimucya pIyUSaM viSaM gRhAti naMdane / / 1923 // yogaH karmAstravaM duSTo manovAkkAyalakSaNaH / yathA bhukto durAhAro vidadhAti vraNAlavam / / 1624 / / prAstravaM kurute yogo vizuddhaH puNyakarmaNAm / viparItaH paraM sadyaH sevitaH pApakarmaNAm // 1925 // arthAta ratnadvIpameM jAkara komatI hIrA Adi ratnoMko kharIdanA cAhiye kintu koI mUrkha vahAMpara jAkara bhI loheko kharIde to usakI bar3I bhArI ajJAnatA mAnI jAyagI / ThIka isIprakAra manuSya janma meM Akara ratna ayadharmako ArAdhanA karanI cAhiye / kintu koI mar3ha viSaya sevana kare to vaha ajJAnatA hai / / 1922 / / jo manuSya janmameM nirdoSa dharmako chor3akara bhogako bhogatA hai vaha naMdanavana meM pahuMcakara bhI amRtako chor3akara viSako grahaNa karatA hai, pItA hai / / 1923 / / mana, vacana aura kAyako khoTo ceSTArUpa yoga pApakarmake Asavako karatA hai, jaiseki khAyA gayA khoTA-apathya AhAra vaNa-dhAvameM Asrava popako paidA karatA hai // 1624 / / mana, vacana, kAyakI vizuddha--zubha ceSTArUpa yoga sAtAvedanIya Adi puNyakarmoke Asravako karatA hai aura isase viparIta mana, vacana aura kAyako azubhaceSTArUpa sevita kiyA gayA yoga tatkAla pApakarmoke Asravako karatA hai // 1925 // vizeSArtha-dayA dAna, pUjA Adike bhAva honA manakI zubhaceSTA hai, priya hita dharma Adi rUpa vANI bolanA vacanako zubha ceSTA hai| dhaiyAvRttya karanA, paropakAra pUjA bhiSaka tIrthayAtrA Adi rUpa zarIrakI ceSTA zubhakAyayoga hai / ina zubha yogoM dvArA sAtAvedanIya devagati devAyu, uccagotra Adi puNyakarmoMkA Asrava hotA hai tathA krUrabhAya dUsareko pIr3A dene ke bhAva Adi mana ko azubhaceSTA hai, karkaza, pizunatA, marmabhedI ityAdi vacana bolanA vacanako azubha ceSTA hai, zarIra dvArA kisokA ghAta karanA, corI karatA dharma viruddha AcaraNa, vyasana Adi rUpakAyakI azubha pravRtti hai ina azubha yogoM dvArA asAtAvedanIya, narakagati, narakAyu, naugotra Adi pApakarmoMkA Asrava hotA hai /
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra chaMda-upajAtikuvarzanAvRtta kaSAyayogIyo bhave majjati karmapUrNaH / durApapAre vivarairanekaH potaH payoSAviva vAripUrNaH // 1926 // // ityAlavAnuprekSA / / mithyAsthamAsravadyAraM piSate tattvarocanam / saMyamAsaMyama sayo gRhItvAramivArare / / 1927 / / kaSAyataskarA raudrA dayAdamazamAyudhaH / zakyaMte rakSitu vidhyarAyudhariva taskarAH // 1928 // indriyAravA niyamyate vairAgyakhalineha DhaH / utpathasthitA duSTAsturagAH khalinariva // 1926 // mithyAdarzana, avirati, kaSAya aura yogoM dvArA kauke bhArase yukta haA jIva bhavasAgarameM DUba jAtA hai, jaise jisakA pAra pAnA kaThina aise samudra meM aneka chidroM dvArA jalase bharI huI naukA DUba jAtI hai / / 1926 / / Asrava anuprekSA samApta saMvara anuprekSAkA varNanasamyagdarzana, mithyAtva Asrava dvArako Dhaka detA hai tathA dezasaMyama aura sakalasaMyama rUpa vratoMko grahaNa karake yaha jIva avirati nAmA AsravadvArako Dhaka detA hai jaise koI puruSa dvArako baMdakara argalA-sAMkala yA kudo lagAkara bAhara se prAnevAle cora Adiko roka detA hai / / 1927 / / / krodhAdi kaSAyarUpa krUra cora-DAka luTeroMko dayA, indriyadamana aura upazama bhAvarUpa zastroM dvArA rokanA zakya hai arthAt kaSAyoMko dama zama Adi bhAvoM dvArA rokanA cAhiye / jaise dhanake curAnevAle DAkU Adiko divya zastroM dvArA rokanA zakya hai athavA zastra dvArA cora DAkUko khader3akara dhanakI rakSA karanA zakya hai // 1928 / / khoTe kugatike mArga meM jAte hue duSTa indriya rUpI ghor3e bairAgyarUpI majabUta lagAma dvArA niyaMtrita kiye jAte haiM / jaise gaDDhe Ubar3a khAbar3a bhUmirUpa khoTe mArga meM jAte hue duSTa
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560 / bharaNakaNDikA nAkSasa nigRhyante bhauSaNAzcalamAnasaH / vaMdazUkA iva grAhyA vidyAsaMvAdajitaH // 1930 // apramAdakapATena jIve yoganirodhanam / kriyate phalakeneva pote jalanirodhanam // 1631 // karmabhiH zakyate bhettana cAritraM kadAcana / samyagguptiparikSiptaM vipakSariva pattanam // 1932 / / ghor3e lagAma dvArA niyaMtrita kiye jAte haiM // 1929 // caMcala manavAle puruSoM dvArA indriyarUpI bhISaNa sapa nigRhIta nahIM kiye jA sakate / jaise viSApahAra maMtra vidyA auSadhi Adise rahita vyakti dvArA gire nArpa pA nahIM jA pA // 163 / bhAvArtha- indriyoMko vaza taba kara sakate haiM jaba mana capala na ho, manako svAdhIna kara lenepara indriyAM apane-apane viSayoMke tarapha nahIM daur3atI ata: kahA hai ki caMcala manavAle puruSa indriyarUpo sarpako nigRhIta nahIM kara sakate / jIvameM apramAda rUpa kapATa dvArA manoyoga Adi AsravoMkA nirodha kiyA jAtA hai, jaise nAvameM phalaka dvArA jasakA nirodha kiyA jAtA hai // 1931 / / vizeSArtha-pramAda paMdraha prakArakA hai-bhaktakathA, strIkathA, rAjakathA, rASTrakathA, ye cAra vikathAyeM tathA cAra krodhAdikaSAya, pAMca indriyAM, nidrA aura sneha / svAdhyAya Adi dvArA vikathA pramAdako, kSamAdi dvArA kaSAyapramAdako, avamodarya evaM rasatyAga Adi dvArA nidrApramAdako aura baMdhutva Adike kSaNikapane ke ciMtana dvArA sneha nAmA pramAdako jItanA cAhiye / isataraha apramAda bhAva dvArA pramAdajanya Asavako rokanA cAhiye / jaise parikhA dvArA deSThita nagara pratipakSI rAjA dvArA dhyasta nahIM kiyA jA sakatA vaise samIcIna manogupti Adi dvArA yukta cAritra kabhI bhI karma dvArA naSTa nahIM kiyA jA sakatA / / 1932 / / bhAvArtha-manogupti-vacanagupti aura kAyagupti ye tIna guptiyAM parama saMvara kA sarvotkRSTa hetu haiM, guptise saMyukta munirAjoMke niyamase karmAsrava ruka jAtA hai-saMbara hotA hai /
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 561 guNabaMdhanamArA saMyataH samitiplavaM / hiMsAdimakarAgrasto janmabhodhi vilaMghate // 1633 / / dvArapAla iSa dvAre yasyAsti hRdaye smRtiH / dUSayati na taM doSA guptaM puramivArayaH // 1634 / / na yasyAsti smRtizvise sa bosyate sphuTam / asahAyo'khira ma vicArava paribhiH // 1935 / / chada-racokhatAjJAnavarzanacaritrasaMpadaM pUrNatAM nayati sa vratI sphuTam / yo vimuJcati paroSahAribhirbAdhito'pi na kadAcana smRtim // 1936 // // iti saMvarAnuprekSA // samyaktva Adi guNarUpa baMdhanase yukta samiti rUpa naukA para Arohana karake munirAja hiMsA Adi magaramacchoMse pIr3ita nahIM hote hue janmarUpa sAgarakA ullaMghana kara jAte haiM arthAt IryA samiti Adi paMcasamitiyoMse saMvara hotA hai / / 1633 / / jisake hRdaya meM daravAje para dvArapAlake samAna vastutattvako smati maujada hai usa sAdhuko doSa dUSita nahIM kara sakate, jaise surakSita nagarako zatrugaNa naSTa nahIM kara sakate haiM / / 1934 / / jisake hRdaya meM vastu tattvako smRti nahIM hai arthAt jo sAdhu samIcIna tattva ciMtana meM sthira nahIM hotA vaha niyamase doSoM dvArA grasta hotA hai, jaise netravihIna aura sahAyatA rahita puruSa zIghra hI samasta vairiyoMse parAbhUta ho jAtA hai 1635 / / jo muni parISaha rUpI zatru dvArA bAdhita honepara bhI kabhI bhI tattvako smatiko nahIM chor3atA, vaha sAdhu nizcayase samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra rUpI saMpadAko pUrNa rUpase prApta karatA hai arthAt parISahoM para vijaya prApta karanese karmoMkA saMvara hotA hai evaM ratnatraya pUrNa hotA hai / / 1936 / / vizeSArtha-yahAMpara saMvarabhAbanAke prakaraNameM mithyAtva Adi AsravoMko samyaktva Adi dvArA rokane kA upadeza diyA hai| mithyAtva, avirati pramAda, kaSAya aura yoga ye Asrava bhAva haiN| inameMse mithyAtvarUpa Alavako tattvajJAnarUpa samyagdarzanase rokanA cAhiye / aviratiko asaMyama bhI kahate haiM, pAMca indriyAM aura chaThA
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 ) maraNa kaNDikA yo muniryavi zuddhAtmA sarvathA karmasaMvaram / karoti nirjarAkAMkSI siddhaye vividhaM tapaH // 1937 / / na karmanirjarA jantorjAyate tapasA vinA / saMcitaM kSIyate dhAnyamupayogaM vinA kutaH // 1638 // pUrvasya karmaNaH puMso nirjarA dvividhA matA / prAdhA vipAkajAta dvitIyA tva vipAkajA // 1939 / / nAnAvidhAni karmANi gRhItAni purAbhave / phalAnIva vipacyate kAlenopakrameNa ca / / 1940 // -- . . - ...---- mana inako apane-apane sparzAdi viSayoM meM jo pravRtti hai usako rokanese indriya aviratirUpa pAsava rukatA hai tathA SaTakAya jIvoMke ghAtarUpa avirati bAlA Asrava ahiMsA Adi vratoM dvArA tathA samiti dvArA rokA jAtA hai / vikrathA Adi pramAdarUpa Asrava svAdhyAya tapobhAvanA Adi dvArA rokanA cAhiye / kaSAyarUpa Asrava kSamA Adi dazadharma, gupti, parISaya, jaya Adise ruka jAtA hai / yogarUpa Asava to aMtameM yathAkhyAta cAritrako pUrNatArUpa ayoga kevalI avasthA meM rukatA hai / isaprakAra saMvarakA svarUpa jAnanA-saMvarakA citana karanA saMvara anuprekSara hai| saMvara anuprekSAkA varNana smaapt| nirjarA anuprakSAkA svarUpajo zuddhAtmA muni yadi sarvathA karmasaMbarako karane meM udyamI hai vaha nirjarAkA AkAMkSI huA mokSake liye vividha prakArake tapazcaraNako karatA hai / / 1937 // tapake binA jobake karmoMkI nirjarA nahIM hotI hai, jaise saMcita kiyA gayA dhAnya upayogameM lAye binA-bhojana prAdike kAma meM lAye binA samApta nahIM hotA hai / / 1938 // jIva ke pUrva saMcita karmoM kI nirjarA do prakArako mAnI hai, eka vipAka nirjarA aura dUsarI avipAka nirjarA // 1939 / / pUrvajanmameM grahaNa kiye gaye aneka prakAra ke karma kAlake anusAra tathA upakramase donoM prakAra se phala dekara nirjIrNa hote haiM, jaise phala yathA samaya aura samayake pahale paka jAyA karate haiN| arthAt kisI karmokI nirjarA apanA samaya
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 563 kAlena nirjarA nanamuvIrNasyaya karmaNaH / tapasA kriyamANena karma nirjIyate'khilam // 1641 // anirdiSTaphalaM karma tapasA dahyate param / sasya hutAzaneneta bahubhedamunitA ? tapasAdIyamAnena nAzyate karmasaMcayaH / prAzuzukSaNinA kSipraM dIpteneva tRNorakaraH // 1943 / / svayaM palAyate karma tapasA virasIkRtam / rajo'vatiSThate kutra nIrase sphaTi ke'mani // 1944 // tapasAdhmAyamAno'Ggo kSipraM zuddhadhati krmbhiH| pASANaH pAvakeneva kAnakaH sakalamaleH // 1945 / / pAnepara hotI hai aura kisoko samayake pahale tapazcaraNa dvArA hotI hai| Ama Adi phala jaise samayapara DAlameM pakate haiM aura koI binA samayake prayoga dvArA pAlameM zIghra pakate haiM / 1640 // apanA samaya pAkara jo karmoko nirjarA hotI hai vaha to kevala udayAvalo meM Aye hue karmaniSakoMkI hotI hai, kintu tapazcaraNa dvArA akhila karma nirjINaM hotA hainaSTa hotA hai / / 1941 / / jisakA phala jIvako prApta nahIM huA hai aisA karma taparUpa agni dvArA bhasmasAta ho jAtA hai, jaise gehU~, cAvala, mUga Adi bahuta bhedavAlA ekatrita kiyA dhAnya agni dvArA bhasmasAt hotA hai / arthAta tapazcaraNa dvArA phala bhoge binA hI karmoko nirjarA hotI hai / / 1942 // munijana grahaNa kiye gaye tapazcaraNa dvArA karmoM ke samahako kSaNabharameM naSTa kara dete haiM jaise jalAyI gayo agni dvArA tRNoMkA samUha zIghra naSTa ho jAtA hai / / 1643 // tapa dvArA zaktihona huA karma svayaM palAyamAna ho jAtA hai Thoka hI hai, cikanAIse rahita sphaTika pASANa meM kyA kahIM dhUla ThaharatI hai ? nahIM ThaharatI / usIprakAra tapazcaraNa karanepara karma nahIM ThaharatA nirjIrNa ho jAtA hai / / 1944 / / yaha saMsArI jIva taparUpI agnike dvArA dhauMkane para karmamalase zIghra zuddha ho
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA mokSaH saMvarahInena tapasA na jinAgame / raviNAzoSyate noraM praveze sati ki saraH // 1946 // chaMda-rathoddhatAdarzanadvipamadhiSThito budho lagyabodhasacivastapaH zaraiH / karmazatrumapahatya saMvRtaH siddhisaMpadamupaitizAzvatIm // 1947 / / // iti nirjarA // jAtA hai, arthAt tapase karma naSTa honese AtmA zuddha banatA hai, jaise kanaka pASANa agni dvArA samasta maloMse rahita zuddha ho jAtA hai / / 1945 / / saMvarase rahita tapazcaraNa dvArA mokSa prApta nahIM hotA hai, aisA jinAgama meM kahA hai, ThIka hI hai dekho! jisa sarovara meM sorase nayA pAnIkA sota praviSTa ho rahA hai vaha sarovara kyA sUrya dvArA sukhAyA jA sakatA hai ? nahIM sukhAyA jA sakatA / vaise hI naye karmakA Agamana yadi ho rahA hai to tapase karmokA nAzarUpa mokSa nahIM ho sakatA hai // 1946 / / samyagdarzanarUpo hAthI para jo baiThA hai, samyagjJAnarUpI maMtrI jisako prApta hai, aisA saMvarayukta munirUpI rAjA karmarUpI zatrukA nAza karake zAzvata siddhirUpI saMpadAko prApta karatA hai // 1947 // vizeSArtha-nirjarA bhAvanAmeM nirjarAke svarUpa evaM bhedAdikA ciMtana calatA hai / prAcIna karmasamUhakA eka dezarUpase jhar3anA, naSTa honA nirjarA hai / isake mUlataH do bheda haiM-savipAkanirjarA aura avipAkanirjarA / savipAkanirjarA-kA~kA baMdha hone ke anaMtara AbAdhAkAlake pUrNa hote hI karma pravAhakramase eka-eka niSeka rUpa udaya meM Akara apanA phala dekara AramAse pRthaka hotA hai vaha savipAka nirjarA hai jo ki pratisamaya pratyeka saMsArI jovoMke ho rahI hai / isase mokSamArgameM koI sahAyatA nahIM milatI kyoMki prAcIna karma jitanA nirjINa hotA hai usase adhika navona baMdhatA jAtA hai| avipAkanirjarA-yahI nirjarA mokSamAgameM parama sahAyaka hai yaho mokSapurImeM pahuMcAnevAlI hai saMpUrNa karmoM kA nirjIrNa honA hI to mokSa hai / jo karma abhI udayake yogya nahIM haiM
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra mokSAvasAnakalyANa bhAjanena zarIriNA / Ahato bhAvanAdharmo bhAvataH pratipadyate // 1948 / / yazasvI subhagaH pUjyo vizvAsyo dharmataH priyaH / susAdhyaH so'nyakAryebhyo manonitikArakaH / / 1646 / / unako tapasyA dvArA haThAt udorNa karake arthAt udayAvalomeM lAkara asamaya meM nirjINaM kara denA avipAka nirjarA hai tathA sajAtIya anya prakRtirUpa karmoM meM saMkramaNa karAke naSTa karanA aviSAka nirjarA hai kyoMki bahutasI karmaprakRtiyAM sajAtIya karmoM meM saMkrAmita hokara paramukhase ho naSTa hoto haiM / ja se kSapaka zreNi meM apratyAkhyAna aura pratyAkhyAna phaSA saMjvalana kaSAyameM saMkrAmita hokara naSTako jAtI haiN| isoprakAra anya kaI prakRtiyAM para meM saMkrAmita hokara naSTa hoto haiM isakA sudara vivecana labdhisAra kSapaNAsAra, dhavala zrAdi simAMta aMdhoM meM pAyA jAtA hai / mumukSujanoMko vahAM dekhanA cAhiye / isa avipAka nirjarAkA hetu aMtaraMga bahiraMga tapasyA hai| taparUpI agni meM jaba taka AtmArUpa suvarNa pASANa nahIM tapta kiyA jAtA taba taka vaha siddhaparamAtmA rUpa zuddha suvarNa nahIM bana sakatA yaha akATya niyama hai / tapoM meM bhI dharmyadhyAna aura zukladhyAnarUpa tapa ho nirjarAkA paramasAdhana hai-kAraNa hai / ina do dhyAnoMke binA nirjarA saMbhava nahIM hai / vrata niyama saMyama samiti kSamAdidharma, parISaha vijaya Adi ko saphalatA dhyAna ke honepara hotI hai / bAraha bhAvanAyeM dhyAna kI siddhi meM hetu haiM / isaprakAra nirjarAko parama upAdeyatA, nirjarAkA hetu, nirjarAke bheda AdikA ciMtana karanA nirjarA anuprekSA hai| dharma anuprakSAkA varNana-- ahaMta bhagavAna dvArA pratipAdita dharmako bhAvanA se mokSa prApti taka saMpUrNa kalyANa paraMparA prApta hotI hai, abhyudayarUpa deva evaM manuSya ke sukha evaM aMtima niHzreyasamokSasukha ina sabhI kalyANa paraMparAoM kA bhAjana jIva hai, isa jIva dvArA ahaMta praNota dharmabhAvase prApta kiyA jAtA hai arthAt mokSa ke icchuka bhavyajIvoMko jinendradeva dvArA kathita jainadharma ratnatrayadharmako sadA hI bhAvanA karanI cAhiye evaM usa dharmako dhAraNa karanA cAhiye / / 1948 / / dharmase ho yaha jIva yazako prApta karatA hai, subhaga-sudara hotA hai, pUjya hotA hai, sabake dvArA vizvAsa karane yogya hotA hai, sarvajana priya hotA hai / dharma ho manako
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ mararANDikA dharmaH sarvAriNa saukhyAni pradAya bhuvane'Gginam / nidhase zAzvate sthAne nidhisukhasaMkule // 1950 // te dhanyA ye narA dharma jainaM sarvasukhAkaram / nirastanikhilagraMthAH prapannAH zuddhamAnasAH / / 1951 // ye'vattIndriyAzvebhyo nItA viSaya kaanne| dharmamArga prapadyante te dhanyA narapugavAH / / 1652 // ahoTaSeNa rAgeNa loke kIrati sarvadA / yosarAge nirAsvAre bodhidharme'tidurlabhA // 1953 // tabIyaM saphalaM janma padIyaM vRsamujjabalam / anmamRtyunarAkArikastriyanirodhakam // 1654 / / saMtuSTa-pAlhAda karatA hai / anya kArya jo artha upArjana Adi puruSArtha haiM unase yaha dharmapuruSArtha susAdhya hai sarala hai / / 16461 isa saMsAra meM jodhako sabhI sukhoMko denevAlA dharma hI hai aura ina saMsArake sukhoMko dekara aMta meM bAdhArahita sukhoMse pUrNa aise zAzvata sthAna mokSameM bhI dharma hI pahuMcAtA hai / / 1650 // zuddha manavAle, saMpUrNa bAhyAbhyaMtara parigrahoM ke tyAgI ve nara-dhanya haiM jinhoMne samasta sukhoMkI khAna svarUpa jainadharmako prApta kiyA hai // 1951 / / balavAna indriyarUpI azvoMdvArA viSayarUpI vanake liye jAnepara jo mahApuruSa dharmamArgako pApta hote haiM ve narapuMgava-munirAja isa saMsArameM dhanya haiM arthAt kisI duSTa ghor3e dvArA bhayaMkara jaMgala meM paTaka dene para jo surakSita nagarake mArgakA anveSaNa kara usa para cala par3ate haiM ve puruSa zreSTha puruSArthI samajhe jAte haiM, vaise isa mAnavaparyAyameM manako labhAne viSayoM ke madhya phaMsane para bhI jo mahAn AtmA jinadIkSA lekara ratnatrayakI ArAdhanA karate haiM ve zreSTha mAne jAte haiM / / 1952 / / aho ! isa saMsAra meM prAya: sarva ho jIva sarvadA rAga aura dveSake sAtha krIr3A kara rahe haiM, rama rahe haiM, aiso sthitimeM nirA. svAda bItarAgadharmameM jIvoMkI prIti honA atidurlabha hai / / 1953 / / uso mAnavakA janma saphala hai jisakA ujjvala caritra janma-maraNa, jarAke kAraNabhUta karmoM ke Asravako rokanevAlA hai / / 1954 / /
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra yathA yathA vivaddhate nirvedaprazamAdayaH / prayAsyAsannatAM pusaH siddhilakSmIstathA tathA // 1655 // ___ chaMda-rathoddhatAdvAdazAtmakataporayaMtritaM tatvabodhacittanemikam / dharmavakramanavadyamAhataM viSTape vijayatAmanazvaram // 1656 // // iti dharmAnuprekSA / dharme bhavati samyaktvajJAnavRttatapomaye / durlabhA bhramato bodhiH saMsAre karmato'GginaH / / 1657 / / saMsAre vehino'nate mAnuSyamati durlabhaM / samilAyagasAMgatyaM payodhAviva durgame // 1658 / / jaise jaise isa jIvake nirveda-vairAgya, prazama AdibhAva vRddhiMgata hote jAte haiM vaise-vaise siddhi rUpI lakSmI nikaTa AtI jAto hai // 1655 / / bAraha prakArake taparUpI AroMse jo niyaMtrita hai jo tasvabodha aura tattvAMca rUpI dhurAta yukta hai nirdoSa aura avinazvara aise arhanta bhagavAnakA dharmacakra isa vizvameM sadA jayavanta rahe // 1956 / / bhAvArtha-jinendra bhagavAnake dvArA pratipAdita ratnatrayadharma jIyoMko parama kalyANa kA karanevAlA hai, anupama hai, mahA maMgalasvarUpa hai parama zAMtikAraka Atma svabhAvarUpa hai, yaha eka mahAna kalpavRkSa ke samAna phaladAyaka hai / aisA ciMtana karanA dharma anuprekSA hai| dharma anuprekSAkA varNana samApta / bodhidurlabha anuprakSAkarmake vazase saMsArameM bhramaNa karate hue isa jIvake samyagdarzana, samyagjJAna, sabhyakacAritra aura samyaktaparUpa dharmameM bodhi atyaMta durlabha hai / / 1657 / / isa anaMta apAra saMsArameM manuSya paryAya milanA atyaMta durlabha hai, jaise apAra sAgarake eka kinArese juvA aura dUsare kinAre se usakI lakar3iyAM DAla do jAya aura ve donoM padArtha usa apAra jalarAzimeM bahate bahate ekatra Akara juvAmeM lakar3I dhasa jAnA atyaMta kaThina hai vaise ho caurAso lAkha yoni aura sAr3he ninyAnave lAkha karor3a kuloMmeM mAnava paryAyakA pAnA mahAdurlabha hai / / 1958 //
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 ] maraNakaNDikA prAcurya gardA bhAvAnAM mahattvaM jagato'GginAma / vidhatte yonibAhulyaM mAnuSyaM janmadurlabhaM // 1956 // dezo jAtiH kulaM rUpamAyu:rogatA matiH / zravaNaM grahaNaM thakSA natve satyapi durlabham / / 1660 / / - - - saMsArameM jIvoMke niMdanIya azubha bhAvoMkI atyadhika pracuratA hai azubhabhAvoMse azubha hI ekendriya vikalendriya naraka Adi saMbaMdho yoniyoMkI prApti hotI hai, aise kuyoni bahulatAke madhya meM mAnuSa janma atidurlabha hai / / 1956 / / vizeSArtha-tIsasI taitAlosa rAja ghana pramANa isa lokameM sarvatra tiryaca ekendriya paryAyako bahulatA hai, vikalendriya Adi bhI bahuta haiM / nArakI aura devoMkI apekSA bhI manuSyoM kI saMkhyA ati alpa hai arthAt tiryaMca meM ekendriyoM kI saMkhyA anaMta hai| vikalendriya asaMjJI evaM saMjJI tithaMcoMko saMkhyA asaMkhyAta hai / nArakI aura devoMkI saMkhyA bhI asaMkhyAta hai| manuSya to saMkhyAta hI hai / kSetra bhI tiyaMcakA sarvaloka hai| nArako devoMke kSetra bhI kramazaH chaha aura sAta rAja pramANa hai kintu manuSyoMkA kSetra kevala aDhAI dvopa pramANa hai, ata: manuSya janma prApta honA durlabha hai| durlabha manuSya paryAya milanepara bhI jinadharmayukta deza, ucca jAti, kula, sudara rUpa, dIrghAya, nIroga zarIra, heyopAdeya buddhi, jinadharma zravaNa, grahaNa aura zraddhA atyaMta durlabha hai / / 1660 ___ vizeSArtha-manuSya paryAya milanepara bhI zreSTha jinadharmakA pracAra jisameM hai aisA deza milamA durlabha hai kyoMki dharmajJatAse rahita yavana zaka Adi manuSyoMke dezoMkI adhikatA hai / nIcakula aura jAtiko sarvatra bahulatA hai, uccakula uccajAtikA milanA durlabha hai kyoMki prAyaH prajJa prANo paraniMdA aura AtmaprazaMsA karake nIca gotrakA ho baMdha kiyA karate haiM / Ayuko pUrNatA milanA kaThina hai / sudara rUpa milanA durlabha hai kyoMki hiMsAdi pApa kriyAse azubhanAmakarmakA upArjana karake jIva adhikatara virUpa ho hote haiM / kabhI kadAcit jIba gurusevA Adise puNyopArjana karake rUpavAn banatA hai / to niroga kAyA milanA sulabha nahIM hai, parajovoMko pIr3A saMtApa Adiko dekara mUrkha prANI asAtA karmakA baMdha karatA hai usase rogI kAyA prAyaH rahatI hai / samIcIna tattvoMko
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 569 dhyAnAdi madhikAra dezAviSvapi labdheSa durlabhA bodhiraMjasA / kupathAkulite loke rAgadveSavazIkRte // 1661 // isthaM yo durlabhA bodhi labdhvA satra pramAdyati / rasnaparvatamAruhya tataH patati naSTadhoH // 1962 / / --- jAnanekI buddhi karor3oM asaMkhya bhavoMmeM durlabha hai, yaha jova jJAnI janoMko dUSaNa lagAnA, satyajJAna meM bAdhA karanA ityAdi durbhAvoMse tovamati zrutAvaraNakA baMdha karatA hai ata: aisI viveka buddhikA milanA sulabha nahIM hotA / buddhike honepara bho dharmazravaNakA milanA durlabha hai kyoMki prathama to parake hitoMkA upadeza denevAle yatijanoMkA pAyA jAnA hI muzkila hai, phira guNoMmeM dveSa karanevAle tathA AlasIjana munijanoMke nikaTa hI nahIM Ate, ataH dharmazravaNa sulabha nahIM hai / tattva zravaNake anaMtara bhI usakA grahaNa kaThina hotA hai-samajhanA kaThina hotA hai kyoMki tattvakI sUkSmatA honese athavA AtmAkA usa tarapha upayoga nahIM laganese tattva samajhane meM nahIM aataa| grahaNa-samajha lenepara bhI una tattvoM para zraddhA honA-samyagdarzana honA atyaMta kaThina hai kyoMki kAlAdi pAMcoM labdhiyoMkI prApti binA samyaktva nahIM hotI aura ina labdhiyoMkI prApti ati durghabha hai / isaprakAra uttarottara durlabha aisI vastuoMko prApti mujhe huI hai / aba dharmAcaraNa meM pramAdI nahIM honA cAhiye ityAdi vicAra karanA bodhi durlabha bhAvanA hai| deza, jAti, kula Adi saMpUrNa durlabha vastuoMke prApta honepara bhI jinadIkSA rUpa bodhi yA ratnatrayako pUrNatA yA samAdhimaraNa rUpa bodhi yA dharmyadhyAna, zukladhyAna rUpa bodhi rAgadveSake vaza meM hue tathA khoTe mArga-mithyASTike mArgase bhare hue isa lokameM mahAdurlabha hai / / 1961 / / jo muni isaprakArako durlabha bodhiko prApta karake punaH usameM pramAda karatA hai vaha mUrkhabuddhi ratnoMke parvatapara ArohaNa karake usase giratA hai| arthAt jaise koI puruSa bar3I kaThinAIse to pahale ratnoMkA parvata prApta karatA hai phira usa ati uttuMgaparvata para bahuta muzkilase car3hatA hai, itanepara yadi pramAdI bana vahAMse gire to vaha usakI mUrkhatA hai vaise koI bhavya mumukSu atyaMta kaThinAIme samyagdarzana Adi ko prApta karatA hai tathA bar3I kaThinAIse usake jinadIkSAke bhAva hote haiM, jinadIkSAkoratnatrayako pAkara bho yaha pramAda kare to usako yaha mahAmUr3hatA ho mAno jAvegI / / 1962 / / aura ekabAra pramAdavaza bodhi naSTa hogayI to punaH prApta honA isa saMsAra meM
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57. ] maraNakaNDikA naSTA pramAdato bodhiH saMsAre durlabhA bhavet / naSTaM samasi sadratnaM payodho labhyate katham // 1963 // chaMda-mAlinIvipulasukhaphalAnAM kalpane kalpavallI bhavasaraNatarUNAM kalpane yA kutthaarii| bhavati manasi zuddhA sA sthirA zukhabodhiH phalamamalamalaMbhi prANita dhyasya tena // 1964 // // iti bodhiH // dvAvazApItyanuprekSA dharmadhyAnAvalaMbanam / nAlaMbanaM binA citaM sthiratAM pratipadyate / / 1965 // mahAdurlabha hogii| aMdhakAra svarUpa samudrake madhya meM ratnake gira jAnepara vaha kaise mila sakatA hai ? nahIM mila sakatA / / 1963 // vipula sukharUpI phaloMko denemeM jo kalpalatAke samAna hai aura saMsArarUpI vanake vRkSoMko kATane meM kulhAr3I ke samAna hai aisI yaha zuddha bodhi jisake mana meM sthiratAko prApta hotI hai usa mahAmunike bodhi dvArA muktirUpI nirdoSa phala prApta huA aisA jAnanA-samajhanA cAhiye / / 1664|| bodhi durlabha anuprekSA samApta / bAraha bhAvanAoMkA upasaMhAra karate haiM ye anitva azaraNa Adi bAraha anuprekSAyeM dharmyadhyAnakA AlaMbana hai, AlaMbana ke binA mana sthiratAko prApta nahIM hotA hai / / 1665 / bhAvArtha--dhyAnameM dhyeya avazya hotA hai tathA dhyAna kI pahalI avasthA citanarUpa hotI hai / ciMtanake liye viSaya-avalaMbana cAhiye / yahA~para prakRti meM ghaHdhyAnakA varNana cala rahA hai, ghaHdhyAna kA AlaMbana dvAdaza anuprekSA hai inake dvArA dhyAnakA icchuka puruSa cittakI ekAgratAkA abhyAsa karatA hai / isaprakAra dharmyadhyAnakA AlaMbana rUpa bhAvanAoMkA kathana karake Age yaha kahate haiM ki dhyAna ke avalaMbana itane hI nahIM haiM
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 571 prAlaMbanago loko sAbudANA hinaH / yadevAlokate samyak tavevAlaMbanaM matam / / 1966 // dharmadhyAnamati krAMto yadA bhavati zuradhIH / zuddhalezyastadA dhyAnaM zuklaM dhyAyati siddhaye / / 1967 / / gayaM-pRthaktvavitarkavIcArakatvavitarkAvIcArasUkSmakriyA samucchinnakriyANi yeka yogakAyayogAyogadhyeyAni catvAri zuklAniyathArthAni // 1968 / / - .....-- - dhyAnake icchuka munike liye yaha loka AlaMbanoMse bharA par3A hai, yogIjana jisa padArthako samyatayA dekhate haiM vahI padArtha unake dhyAnakA AlaMbana bana jAtA hai // 1966 / / bhAvArtha-nirvikAra bhAvase mamatva bhAvase rahita hokara jo koI vastu dekho jAya vahI dhyAnakA dhyeya ho sakatA hai, kisI bhI jIvAdi tatvoMpara mana kendrita kiyA jA sakatA hai| isaprakAra dharmyadhyAnakA kathana pUrNa huaa| zukladhyAnakA varNana-- aba zuddha buddhivAlA yogI dharmAdhyAnako pUrNa karake Age bar3hatA hai taba mokSake liye zukla lezyAse yukta ho zukladhyAnako dhyAtA hai // 1967 / / aba gadya dvArA zukladhyAnake nAma Adi batalAte haiM pRthakatva vitakaM vIcAra, ekatva avitarka vocAra, sUkSmakriyA apratipAti aura samucchinna kriyA ye pAra zukladhyAnake bheda haiM / inameM pahalA zukladhyAna manoyoga Adi tInoM yogoM dvArA dhyAyA jAtA hai, dUsarA tIna yogoM meM se kisI eka yoga dvArA dhyAyA jAtA hai, tIsarA kevala kAyayoga dvArA dhyAyA jAtA hai evaM aMtima zakladhyAna yoga rahita ayoga dvArA saMpanna hotA hai / zukladhyAna pItAdi lezyAvAleke na hokara kevala zukla leNyAvAleke hI hotA hai tathA isameM atyaMta zukla-pavitra pariNAma apUrva apUrva pariNAma hote haiM, AtmA
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 ] maragAkaNDikA vitarko bhaNyate tatra zruta, dhyAnavicakSaNaH / arthavyaMjanayogAnAM ghocAraH saMkramo budhaH // 1666 // tatra drakhyANi sarvANi dhyAyatA pUrvavedinA / bhevena prathamaM zuklaM zAMtamohena labhyate / / 1970 // ko atyaMta zuci-bhAvakarma, dravyakarma aura nokarmarUpa malase rahita zuddha karanevAlA yaha dhyAna hai ataH sArthaka nAmavAlA yaha zukladhyAna he "zuciguNa yogAt zuklaM" 11968 / / pahale dhyAnakA zabdArtha kahate haiM pRthaktva mAyane nAnA-aneka hotA hai / dhyAnameM vicakSaNa puruSoMne vitarkakA artha zruta kiyA hai, arthokA, vyaMjanoMkA aura yogoMkA parivartana hAnA vIcAra hai aisA buddhimAn dvArA pratipAdana kiyA gayA hai / / 1666 / / caudaha pUrvoke pAragAmI munirAja dvArA jIvAdi sabhI dravyoM ko dhyAyA jAtA hai, ina dravyoMko dhyAte ra upazAMta mohavAle munike pahalA zukladhyAna hotA hai // 1970 / / vizeSArtha-pRthaktva vitarka yocAra nAmakA pahalA zukladhyAna hai / pRthaktva zabdakA artha hai nAnA anekapanA, zrutajJAna athavA bhUtajJAnakA viSayabhUta padArtha yA zabdazrutako vitarka kahate haiM / artha-dravya, vyaMjana-zabda-sUtra Adi rUpa Agama vAkya aura manoyoga Adi yoga ina tInoMkA parivartana honA vIcAra zabdakA artha hai| arthAt pahale zukla dhyAna meM dhyeyabhUta jo vastu hai, jovAdi padArtha hai, unakA parivartana hotA hai, jisa Agama vAkyakA AlaMbana liyA thA usakA bhI parivartana hotA hai arthAt zukladhyAnameM munirAja pahale jIva padArthako citanakA dhyAnakA viSaya banAkara punaH use chor3akara anya padArthakA dhyAna karane laga jAte haiM tathA pahale kisI vivakSita Agama vAkyakA AlaMbana lekara punaH usako chor3a anya kisI Agama vAkyakA AlaMbana lete haiN| isI parivartanako artha aura vyaMjanoMko saMkrAnti rUpa vIcAra kahate haiM tathA ve munirAja manoyoga yukta hokara dhyAnameM sthita hokara punaH use chor3a vacana-yoga Adise yukta ho dhyAna karane lagate haiM isataraha artha, vyaMjana aura yoga ina tInoMkA parivartana jisa meM ho yaha pahalA zukladhyAna hai| kintu dhyAna rahe ki yaha artha, vyaMjana AdikA
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 573 dhyAyatA pUrvavakSeNa sINamohena sAdhunA / eka dravyamabhedena dvitIyaM dhyAnamApyate // 1971 // . . . -- - - parivartana buddhipUrvaka nahIM hotA hai / isa prathama dhyAnako mukhyatayA caturdaza pUrvaghaTa muni dhyAte haiM / isameM zra tajJAna sahArA avazya rahatA hai isaliye tathA zrR ta meM kathita arthakA sahArA rahatA hai athavA dravyazru ta jo zabdAtmaka hai usakI sahAyatA rahato hai ataH yaha dhyAna vitarkayukta kahA jAtA hai isaprakAra pRthak-nAnA vitarka aura arthAdika jisameM hote haiM vaha pRthaktva vitarka dhIcAra dhyAna kahalAtA hai / isa graMthameM prathama zukladhyAnake svAmI upazAMta moha nAmake gyArahaveM guNasthAnavartI munirAja hote haiM aisA batAyA hai / rAjavAtika Adi graMthoM meM sAtizaya apramattase upazAMta moha takake guNasthAnavartI munirAja isake svAmI nirdiSTa kiye gaye haiM / astu ! yaha dhyAna karmakASTha rAziko bhasma karane meM agnivat hai| dUsare zukladhyAnake svAmI evaM svarUpakA kathana karate haiM kSINamoha nAmake bArahave guNasthAnavartI caturdaza pUrvaghaTa munirAja dvArA dUsarA ekatva vitarka avIcAra nAmA zukladhyAna dhyAyA jAtA hai / isameM kisI eka vivakSita artha-dravya kA abhedarUpase prAlaMbana rahatA hai / / 1971 / / vizeSArtha-dUsare zukladhyAnakA nAma hai ekatva vitarka avIcAra, ekatva arthAt ekarUpa, vitarka arthAt yaha pUrvajJAna dhArI cha castha munIzvara dvArA dhyAyA jAtA hai ata: zru take AlaMbanase yukta hai ! isameM artha vyaMjana aura yogoMkI saMkrAMti-parivartanabadalanA nahIM hotA ataH bocAra rahita avIcAra hai / Azaya yaha hai ki yaha dhyAna ratnoM ko dopazikhAvat akaMpa aDola hai badalAhaTa se rahita hai| kisI eka zruta vAkyakA Azraya lekara yaha pravRtta hotA hai / yoga bhI isameM koI eka hI rhegaa| isaprakAra dhyeyake parivartana rahita yaha ekatva vitarka zukladhyAna hai| isa dhyAna dvArA kSoNamoha nAmake bArahaveM guNasthAnavartI yogIzvara jJAnAvaraNa darzanAvaraNa aura aMtarAya nAmA zeSa tona ghAtiyA karmoM ko bhasmasAt kara DAlate haiM / mohanIya karmakA nirmUlana to prathama zukladhyAna dvArA ho cukatA hai [athavA isa graMtha tathA anya dhavala Adi graMthakI apekSA mohanIya karmakA nAza dhaya'dhyAna dvArA mAnA gayA hai|]
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 ] maraNakaNDikA sarvabhAvagataM zaklaM vilokitajagattrayaM / sarvasUkSmaniyo yogI tRtIyaM dhyAyati prabhuH // 1972 // ayogakevalI zuklaM siddhisaughamiyAsayA / caturtha dhyAyati dhyAnaM samucchinnakriyo jinaH // 1973 // tRtIya zukladhyAnakA svarUpa evaM svAmI-sarvadravya aura sarvaparyAyagata tathA jagattrayake vilokana svarUpa tRtIya zukladhyAna hai, sUkSma ho gayI hai vacana aura kAyakI kriyA jisake aise sayogo jinendra prabhu isa dhyAnake svAmI haiM / / 1972 / / vizeSArtha-sUkSmakriyA apratipAti nAmakA yaha tIsarA zukladhyAna hai| yaha terahaveM guNasthAnavartI arahaMta sarvajJa devake hotA hai| sarvajJadeva sarvavya sarva paryAyoMko jagattraya evaM kAlatrayako yugapat jAnate dekhate haiM ataH isa dhyAnako sarvadravya paryAyagata kahA hai / yaha dhyAna terahaveM guNasthAnake aMtima antarmuhUrta kAlameM hotA hai usasamaya saMpUrNa yoga nirodha arthAt divyadhyAna dezadezameM vihAra rUpa kriyAyeM samApta ho cUkatI haiM / isataraha isameM bAhya kriyArUpa yogakA nirodha rahatA hai / lathA yahAM manovargaNAkA AlaMbana lekara honevAlA manoyoga aura vacana vargaNAkA AlaMbana lekara honevAlA vacanayoga bhI nahIM rahatA kevala sUkSmakAya yoga hai / sUkSmakriyAkA apratipAta-abhI abhAva nahIM hai, sUkSma ekamAtra kAya yogarUpa kriyAkA jisameM astitva hai vaha sUkSmakriyA apratipAti hai isaprakAra yaha anvartha nAmavAlA tRtIya zukladhyAna hai| ___ caturtha zukladhyAnake svAmI evaM svarUpa-- ___ naSTa ho cukI kAyayogarUpa kriyA jinako aise tathA siddhirUpa prAsAdako prApta karane vAle ayogI jina-caudahaveM guNasthAnavI ayoga kevalI arahaMtadeva cauthe vyuparasa kriyA nAmake zukladhyAnako dhyAte haiM / / 1973 / / vizeSArtha-prayogakevalI jina caturtha zukladhyAnake svAmI haiM / isa dhyAna meM saMpUrNa yogarUpa kriyA nahIM rahatI ataH "vyuparatakriyA" yaha sArthaka nAma hai| isase aghAtiyA karmoko paccAsI prakRtiyAM naSTa hotI haiN| isataraha samasta aThAraha hajAra zIloMke svAmI, caurAsI lAkha uttaraguNoMse paripUrNa ayogI jina sarva karmabhArase rahita hokara aSTama ISat prAgbhAra-nAmA pRthivI-siddha zilApara jAkara sadA-sadAke liye
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAmAdi adhikAra itthaM yo dhyAyati dhyAnaM guNadhaSigataH zanam / nirjarI karmaNAmeSa kSapakaH kurute parAm // 1974 // tapasyavasthitaM citraM ciraM niAnasaMvaram / dhyAnena saMvRtaH kSipraM jayati kSapakaH sphuTam // 1675 / / prAyaSaM yogino dhyAnaM kaSAya samare parama / niniH saMstare, yuddha nirastra bhaTasannibhaH // 1976 / / virAjamAna hote haiM / jo sadA anaMta avyAbAdha, nirdvandva, paripUrNa sukha AnaMdameM magna rahate haiN| ___ isaprakAra zukladhyAnakA varNana pUrNa huaa| Age dhyAnakA mAhAtmya batalAte haiM isa prakAra guNazreNIko prApta jo sAdhu parama prazasta zukladhyAnako dhyAtA hai vaha kSapakati karmokA mahAn nirjarAko karatA hai / / 1974 / / jo muni dhyAnarUpa saMvarase rahita hai aura cirakAla taka aneka prakArake anazana Adi tapa karatA hai usako dhyAnase saMvara karanevAlA kSapaka muni zIghra hI jItatA hai| yaha nizcita hai| arthAt koI sAdhu dhyAna nahIM karatA kevala bAhya tapazcaraNameM lagA rahatA hai vaha cAhe karor3oM varSa tapa karanevAlA hai kintu usase dhyAnako karanevAlA sAdhu adhika zreSTha mAnA jAtA hai, kyoMki bAhya tapake dvArA jo nirjarA karoDoM varSoM meM bhI nahIM ho pAtI vaha nirjarA dhyAnastha sAdhuke antarmuhUrta meM ho jAtI hai / / 1975 / / __ kaSAyakA nAza karanevAle samarabhUmi meM yogIrUpa subhaTakA sarvotkRSTa zastradhyAna hai / jo saMstarameM sthita kSapaka dhyAna rahita hai, jisake pAsa dhyAnarUpa zastra nahIM hai vaha kSapaka muni usa bhaTa-yoddhAke samAna hai jo yuddhabhUmimeM to AyA hai kintu zastratalavAra, dhanuSa Adise rahita hai / arthAt jaise yuddha meM utare sainikake pAsa zastra nahIM ho to usakA yuddha meM AnA vyartha hai, vaha zatruko jIta nahIM sakatA vaise samAdhike icchuka saMstarameM sthita kSapakake pAsa yadi dharmyadhyAna AdirUpa zastra nahIM hai to vaha kaSAyarUpa zatrukA evaM karmarUpa zatrukA nAza nahIM kara sakatA // 1976 / /
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 ] maraNa kaNDikA kaSAyasaMyage dhyAnaM mamakSoH kavaco dRDhaH / dhyAnahInastadA yuddha niHkaMkaTa bhaTopamaH // 1977 // dhyAnaM karotyavasTambhaM kSINaceSTasya yoginaH / baMDaH pravartamAmasya sthavirasyeca pAvanaH // 1978 / / balaM cyAnaM yatedhatte mallasyeva ghRtAdikam / samo'puSTena mallena dhyAnahIno yatimataH // 1676 / vanA ratneSu gozIrSa pavane ca yathA matam / jJeyaM mariNaSa baMpUrya tathA dhyAnaM pratAviSu // 1980 // kaSAyake sAtha yuddha karane meM mumukSa munike yaha dhyAna dRr3ha kavacake samAna hai, jo dhyAnase rahita muni hai vaha kavaca rahita yoddhAke samAna hai / jaise kavaca rahita bhaTa yuddha meM zatrake bANa, talavAra Adike prahArase apanI rakSA nahIM kara sakatA vaise kaSAyakA nAza karane meM udyamI kSapaka subhaTa yadi dhyAnarUpa kavacase rahita hai dhyAna nahIM karatA hai to vaha kaSAyazatruke zastra prahArako roka nahIM sakatA / arthAt kaSAyako jItane kA uttama upAya dhyAna hai / / 1977 / / mana, vacana aura dArorase jo kSINa ho cukA hai, deva vaMdanA Adi kriyA karane meM asamartha hai aise kSoNakAya yogoke dhyAna sahAyatAko karatA hai / arthAta o zarIra dvArA Avazyaka kriyA karake cAritra pAlana yA karmanirjarA karane meM asamartha hai vaha dhyAna dvArA ukta kArya karatA hai ataH usake liye dhyAna sahAya bhUta hai| jaise bUr3he vyakti ke gamanAdi kriyA meM daNDA-lAThI sahAyabhUta hai / / 1678 / / jaise malla puruSakA bala ghI Adi hai, dhI mallake zaktiko karatA hai bar3hAtA hai / vaise sAdhu ke balako dhyAna karatA hai / jo malla gho Adise puSTa balavAna nahIM huA hai vaha bAhayuddha meM hAra jAtA hai vaise jo sAdhu dhyAnake balase hona hai vaha karmazatruko nahIM jIta sakatA / / 1676 / / jaise ratnoM meM zreSTha ratna hIrA hai, candana meM zreSTha caMdana gozIrSa hai, maNiyoM meM zreSTha maNi baDya hai vaise vrata saMyama, tapa AdimeM zreSTha dhyAna hai aisA jAnanA cAhiye / / 1980 / /
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra kaSAya vyasane mitraM kaSAyavyAlarakSaNam / pAdAyamAlI mehaM pAlane haraH // 1981 // kaSAyAtipe chAyA kaSAyazizire'mAla / kaSAyArimaye trANaM kaSAyavyAdhimeSajam // 1982 // toyaM viSayatRSNAyAmAhAro viSayakSudhi / jAyate yogino dhyAnaM sarvopAvasUdanam // 1983 // mArAdhanAyabodhArtha yogo vyAvRttikAraNam / tadA karoti cihnAni nizceSTo jAyate yadA / / 1984 // yaha dhyAna kaSAyarUpa kaSTake samayameM mitrake samAna hai, kaSAyarUpa jaMgalI zvApadoMse rakSA karanevAlA yahI dhyAna hai, dhyAna kaSAyarUpa tUphAna, mAMdhI vAyuse bacAnevAlA gharake samAna hai tathA kaSAyarUpa agniko zAMta karaneke liye sarovara hai / / 1981 / / yaha dhyAna kaSAyarUpa sUryake ghAma-Asapase bacane ke liye chAyAvata hai / kaSAyarUpa zizirazItako bAdhAko naSTa karane meM agnike samAna hai / kaSAyarUpa zase rakSA karanevAlA yaha dhyAna hI hai evaM kaSAyarUpa rogako auSadhi dhyAna hI hai / / 1982 // yaha dhyAna viSaya tRSAko zAMta karaneke liye miSTa jalake samAna hai, viSayarUpa kSudhA laganepara munijana isa dhyAnarUpa pAhArako hI grahaNa karate haiM, adhika kyA kareM ? yaha dhyAna yogIjanoMke samasta upadravoMko zAMta karanevAlA hai, aisA nizcayase jAno // 1983 // Age yaha batAte haiM ki saMstarameM ArUDha kSapaka atyaMta kSINakAya hotA hai taba maiM dhyAnameM hUM, sAvadhAna hUM, merA mana prasanna hai ityAdi bAtoMko mukhase kahane meM asamartha honese cihna-izArese ukta bAtako batAtA hai-jaba kSapaka muni nizceSTa-zarIra aura manakI ceSTA karane meM zakti rahita hotA hai taba maiM cAra prakArako ArAdhanAmeM tatpara hUM isa bAta ko niryApakAcAryako jJAta karAne ke liye Age kahe jAnevAle cihnoMko karatA hai athavA yaha kSapaka sAvadhAna hai yA nahIM aisA AcAryako saMzaya ho jAya aura ve kSapakako prazna kare to unakI zaMkAko dUra karane ke liye kSapaka cihna vizeSa-izAre vizeSase apanI ArAdhanAkI lInatAko pragaTa karatA hai / / 1984) AcArya dvArA
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA huMkArAMgulinetrabhra mUddha kaMpAMjalikriyAH / yayAsaMketamadhyamaH kSapakaH kurute sudhoH // 198 // saMketavaMtaH paricArakAste ceSTAvizeSeNa vivanti sAdhoH / pArAdhanodyogamavetazAstrA dhUmena citrAMzumiva jvalantam / / 1986 / // iti dhyAnam // ityaM samatvamApannaH zubhadhyAnaparAyaNaH / prArohati guNazreNI zuddhalegyo mahAmanAH / / 1987 / / bAhyAbhyaMtarabhedena dvadhA lezyA niveditA / zubhAzubhavibhedena punaghA jinezvaraH // 1988 // jAgrati sAvadhAnIke viSaya meM pUche jAnepara jJAnI kSaeka muni haMkArase, hAtha jor3anese, bhoMhe uThAkara, mastaka hilAkara, hAthako pAMca aMguliyAM dikhAkara AcAryako apanI prasannatA, dhyAnako lInatAko batalAtA hai| yathAyogya saMketako vaha kSapaka karatA hai jisase AcArya usako sAvadhAnI samajha jAya / / 1985 / / saMketako jAnanevAle evaM zAstrake jJAtA paricAraka sAdhu samudAya tathA niryApaka kSapaka sAdhuke dvArA kiye gaye cihna-ceSTA vizeSase usake ArAdhanAke udyogako jAna lete haiN| jaise dhUma dvArA jAjvalyamAna agniko jAnA jAtA hai / / 1986 // isaprakAra dhyAna nAmakA saiMtIsavAM adhikAra samApta huaa| lezyAnAmA ar3atIsavAM adhikAraisaprakAra bAraha bhAvanAmoMkA jisane ciMtana kiyA hai, dhyAnakA svarUpa jAnA hai aisA kSapakarAja samatAko prApta hotA hai tathA zubhadhyAna meM parAyaNa vaha mahAmanA sAdhu zuddha lezyA-pIta, padma aura zukla lezyA yukta ho guNazreNikA prArohaNa karatA hai--AgeAge adhika-adhika vizuddhiko prApta karatA hai / / 1987 / / leNyAke bhedajinezvara dvArA lezyAke do bheda kahe gaye haiM, bAhya lezyA aura abhyaMtara lezyA arthAt dravya leNyA aura bhAva lezyA punaH una donoM ke zubha aura azubhake bhedase do do bheda hote haiM // 1988 / / kRSNa lezyA, nIla lezyA aura kApota lezyA ye tIna lezyAyeM
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 579 kRSNA nIlA ca kApotI tisro lezyA vihitaa| ghoro vairAgyamApannaH svairiNIriva mucate // 1986 // azubha-gadita haiM / vairAgyage pApta hue dhIrapuruSa ina tIna lezyAoMko chor3a dete haiM, jaise durAcAriNI svacchaMda strIko dhIra puruSa chor3ate haiM // 1986 / / vizeSArtha-kaSAyase anuraMjita yoga pravRttiko lezyA kahate haiM / yaha lezyAkA sAmAnya lakSaNa hai| yaha lakSaNa bhAva lezyakA hai / dravya lezyA to zarIrake varNa rUpa haiN| dravya lezyAke chaha bheda zarIrako kotirUpa hai usakA yaha kathana nahIM hai| yahAM bhAva lezyAkA kathana hai / kRSNa, nola, kApota, pIta, padma aura zukla aise chaha bheda lezyAke jAnane / ina chahoM lezyA vAle vibhinna vyaktiyoMke pariNAma-bhAva kisaprakAra vibhinna hote haiM isake liye prasiddha udAharaNa hai ki-chaha pathika dezAntarameM jA rahe the, jaMgala meM mArga bhUla gaye / kSudhAse pIr3ita hokara idhara-udhara bhaTaka rahe the ki kahIM para kucha bhUkha dUra karane kA sAdhana bane / itane meM eka phaloMse bharA vRkSa dikhAI detA hai usa vRkSapara chaha puruSoM ko eka sAtha dRSTi par3atI hai aura sabake mana meM pRthaka-pRthak rUpase isa taraha vicAra mAte haiM / eka puruSa socatA hai ki aho ! acchA huA yaha vakSa phaloMse bharA hai maiM isako jar3ase kATakara phaloMko khAvUgA / dUsarA vyakti vicAratA hai isa vRkSako bar3o-bar3I zAkhAyeM kATakara phala khAnA cAhiye / tosarA ciMtana kara rahA hai ki choTI-choTI DAliyo tor3akara phala khAbU gA / cauthA puruSa socatA hai ki phaloMke gucche sor3akara bhakSaNa karanA cAhiye / pAMcavAM vyakti vicAratA hai ki vRkSa meM jo jo phala pake haiM unheM ho toDUgA anyako nahIM / aura chaTA mahAmanA soca rahA hai ki vRkSake nIce bhUmipara phala par3e haiM svata: gira gaye haiM unheM khAnA hai / sabane eka sAtha vRkSako dekhA hai sabako bhUkha lagI hai, sabhI thake hue haiM kintu bhAva bhinna-bhinna ho rahe haiM / jo vRkSako mUlataH kATaneke bhAva kara rahA hai vaha kRSNa lezyAghAlA hai| kyoMki isake bhAva atyadhika kaThora hai ataH kAlA manavAlA-kRSNa lezyAvAlA hai / vRkSako bar3I zAkhAyeM kATaneko bhAvanA vAlA nIlalezyA saMsakta hai, pUrvakI apekSA AMzika kaThoratA kama hai| choTI DAliyAM kATanekI socanevAlA kApota lozyAdAlA samajhanA / gucche tor3ane kI icchA. vAlA posa lezyAyukta hai| pake phaloMko tor3ane kA icchuka pA lezyAvAlA mAnA jAyagA evaM bhUmigata phaloMko lene kA vAMcchaka zreSTha zukla lezyAvAlA samajhanA cAhiye / ina lezyAoMke dhAraka puruSoMke cihna vistArapUrvaka isaprakAra jAnanA cAhiyejo durAgrahI hai, duSTa, krodhAdi kaSAyoMkI tIvratA yukta, satata vairabhAvavAlA kalahapriya
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ 580 ] marakaNDikA tejaH padmA tathA zuklA tisro lezyAH priyaMkarAH / nirvRttimiva gRhNAti nirvAdha sukhadAyinIM // / 1660 // kuruSva sukhahetunAM sallezyArnA vizodhanam / yatsaMgAnAmazeSANAM sarvathApi vivarjanam / / 1661 // zyAnAM jAyate zuddhiH pariNAmavizuddhitaH / vizuddhiH pariNAmAnAM kaSAyopazame sati / / 12 / / maMdI bhavanti jIvasya kathAyAH saMga varjane / kaSAya bahulaH sarva gRhote hi parigraham / / 1663 / / hai vaha kRSNa lezyAvAlA vyakti hai / buddhihIna, chalakapaTI, viSayalaMpaTa, AlasI, adhika nidrAlu, dhana dhAnyameM zrAsakta, nAnApakArake AraMbha gaura parigrahoM meM mohita jova nIla lezyAyukta samajhanA cAhiye / zoka aura bhayase yukta, bAta bAta meM rUsanevAlA, paraniMdA aura apanI prazaMsA karane vAlA, para kA tiraskAra karanevAlA, ityAdirUpa kApota zvAlA hai / hita aura grahita kA jJAtA, dayA, dAna, pUjAmeM rata kArya akAryako jAnanevAlA pota lezyA saMyukta hai| tyAgI, kSamAzIla, bhadraprakRti, sAdhukI sevApUjA, dAnAdi ratajova padma lezyAyukta hai / aura sarvajana evaM sarvakSetra meM samatA bhAvavAlA, nidAna rahita rAgadva eSa rahita jIva zukla lezyAvAlA jAnanA cAhiye / isaprakAra ina lezyAdhAriyoMke katipaya cihna yA pahicAna yahAM batAye haiN| inameM kRSNAdi azubha lezyA tyAjya hai aura pItAdi tIna lezyA grAhya haiM / zubhalezyAyeM - pIta, padma aura zukla lezyA zubha prazasta priyaMkara haiM / zubhalezyAko sAdhujana grahaNa karate haiM jaise nirbAdha sukhadAyI muktiko grahaNa karate haiM ||10|| he sAdho ! sukhakAraka zubha lezyAoMkI tuma vizuddhi karo prarthAt Age Age pariNAma adhika nirmala banAo / pariNAma zuddhimeM jo bAdhaka haiM aise saMpUrNa parigrahoMkA tuma sarvathA tyAga karo / / 1991|| kyoMki pariNAmoMkI vizuddhi se lezyAoMkI zuddhi hotI hai aura pariNAma zuddha taba hote haiM jaba kaSAya upazamita hotI hai / / 1662 / / tathA jIva kI kaSAya upazamita maMda taba hotI hai jaba parigrahoM kA tyAga ho jAtA hai, kyoMki
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 581 vRddhihAnI kaSAyANAM saMgagrahaNamokSayoH / agnInAmiva kASThAviprakSepaNanirAsayoH // 1664|| kaSAyo graMthasaMgena kSobhyate tanudhAriNAm / prazAMto'pi hRdAdInAM pASANeneva kardamaH // 1965 / / aMtavizuddhito jIvo bahigraMthaM vimucati / aMtarAmalino bAhya hote hi parigraham / / 1666 / / zizuddhiyo antaH zAntiH padAle yahiH / bAhya hi kurute voSaM sarvamAMtaradoSataH // 1667 / / sasaMgasyAGginaH katuM lezyAzuddhirna zakyate / aMtarAzothyate kena tuSayukto'pi taMdulaH // 1968 / / tIna kaSAyavAlA sarva parigrahako grahaNa karatA hai / / 19931 / parigrahake grahaNa karane se kaSAyako vRddhi hotI hai aura usake tyAga karadene se kaSAyakI hAni hotI hai, jaise kASTatRNa Adi iMdhanoMko DAlanese agnikI vRddhi hotI hai aura iMdhana ko nahIM DAlane se yA nikAla denese agni zAMta hotI hai / / 1664|| saMsArI prANoko kaSAya parigrahake saMgatise grahaNa karanese tIna hotI hai-jaise sarovara AdikA noce baiThA huprA bhI kIcar3a pattharake DAla denese kSubhita hotA hai, Upara A jAtA hai // 1995 // yaha jova aMtaraMgako vizuddhise bAhya parisaha chor3a detA hai, jo aMtaraMgameM malina hai vaha bAhya parigrahako grahaNa karatA hai / / 1666 / / jIvake aMtaraMgakI zuddhise bAhya zuddhi ho jAtI hai| kyoMki aMtaraMgake doSake kAraNa hI yaha jIva sarva bAhya doSako karatA hai / Azaya yaha hai ki manameM parigrahako AsaktirUpa aMtaraMgakA doSa hai to bAhya parigraha saMcaya, hiMsA, jhUTha, chala Adi saba doSa ikaTThe hoMge / kaSAyakI maMdatArUpa manake pariNAma nirmala haiM to Apake ukta doSa honA saMbhava nahIM hai / yadi bhItarI pariNAma malina haiM to zarIra aura vacana saMbaMdhI malinatA hogo ho / / 1667 // parigrahabAna puruSa ke lezyAkI zuddhi karanA zakya nahIM hai, bAharake chilakese yukta cAvala kyA kisIphe dvArA aMdara ko lalAIse rahita zuddha kiye jAte hai ? nahIM kiye jAte / vaise parigrahadhArIke lozyA zuddha nahIM ho sakatI / / 1968||
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ 582 / maramaNDikA zuklalezyotamAzaM yaH pratipadhaM vipadyate / utkRSTArAdhanA tasya jAyate puNyakarmaNaH / / 1666 // zeSAMzAn zuklalezyAyAH padmAyAzca tathASitaH / mriyate madhyamA tasya sAdhorArASanA matA // 2000 // sejolezyAmadhiSThAya kSapako yo vipadyate / jaghanyArAdhanA sasya vaNitA pUrva sUribhiH // 2001 // pratipadya tapovAhI yo yAM lezyAM vipadyate / tallezye jAyate svarga tallezyaH sa surottamaH // 2002 // sarvalezyAvinirmuktaH prANAMstyajati yo yatiH / prAyaSo baMdhaneneva mukto yAti sa ni tim // 2003 // kauna kaunasI lozyAvAle utkRSTa madhyama tathA jaghanya ArAdhanAke dhAraka haiM yaha batalAte haiM jo kSapaka zakla lezyAke uttama aMzako prApta kara samAdhimaraNa karatA hai arthAt prANa tyAgake samaya jisa kSapaka munikI utkRSTa zukla lezyA hotI hai usa puNyAtmAko utkRSTa ArAdhanA hotI hai / / 1666 / / zukla lozyAke utkRSTa aMzako chor3akara zeSa aMzoMse tathA paya lezyAke aMzoMkA Azraya lekara sallekhanA maraNa karane vAle muniko madhyama ArAdhanA hotI hai // 2000 / / jo kSapaka pIta lozyAmeM sthita hokara maraNa karatA hai usakI jaghanya ArAdhanA hoto hai aisA pUrvAcAryoMne kahA hai / / 2002 // jo tapastho kSapaka jisa lezyAko prApta karake samAdhimaraNa karatA hai vaha usI lezyAvAle svargameM usI lezyAkA dhAraka uttamadeva-vaimAnika deva hotA hai / / 2002 / / bhAvArtha-~sAdhuke marate samaya jo lezyA hotI hai usI lezyAko lekara jisa svarga meM ukta lezyA saMbhava hai usI svargameM deva hotA hai tathA vahAM Aya pUrNa honetaka vahI lezyA banI rahatI hai| jo sAdhu saMpUrNa lezyAoMse rahita hokara prANoMko chor3atA hai vaha hamezAke liye Ayuke baMdhanase ho mukta hotA hai vaha to parama nirvANa mokSako ho prApta karatA hai /
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [183 chaMdaH doSakazuddhatamA guNavRddhigariSThA bhavyazarIrinivezita ceSTAH / dUranivAritasaMsRti vezyAH kasya sukhaM janayanti na leshyaaH||2004|| // iti lezyAH // avidhnena vizuzAsmA lepyAzuddhimadhiSThitaH / pravartitazubhadhyAno gRhNAtyArAdhanAdhvajAm // 2005 // kvAti cititaM saukhyaM chinatti bhavapAdapam / itthamArAdhanA devo bhavyenArAdhyate sadA // 2006 // arthAt ayogakevalI jina sarvalezyA rahita haiM aura zeSa manuSya Ayu pUrNakara saMpUrNa karmose chUTakara mokSasukhako prApta karate haiM // 2003 / / jo zubha le zyAyeM haiM ve guNoMkI vRddhi karane meM pradhAna haiM, bhavyajIvoMke ceSTAnoM ko zAMta karanevAlI haiM dUrase hI saMsRtirUpI vezyAko rokanevAlI haiM aisI lezyA kisako sukha utpanna nahIM karatI? sabako sukha utpanna karato haiM // 2004 / / le zyAnAmA ar3atosayAM adhikAra samApta / ArAdhanA phalanAmA unacAlIsayo adhikAraisaprakAra nirvighnatAse jisane AhArAdi tyAgase lekara dhyAna taka sarva kArya kara liye haiM jo le zyAko zuddhise yukta hai, zubhadhyAnameM pravRtta hai aisA kSapaka munirAja ArAdhanA dhvajako grahaNa karatA hai / / 2005 / / bhavyAtmA dvArA isa ArAdhanA rUpI devI ko ArAdhanA sadA kI jAtI hai, kaisI hai ArAdhanA devI ? jo manovAMchita saukhyako detI hai, aura saMsArarUpI vRkSako kATatI hai| bhAvArtha yaha hai ki jaise koI kisI devIko pArAdhanA putra sukhAdikI prApti hetu karatA hai aura usase ukta phala pAtA hai vidyA maMtrAdi adhiSThAtrI devatAkI siddhi kara usase ukta kArya pUrNa karatA hai vaise samyaktva Adi cAra prakArako ArAdhanArUpI devIko ArAdhanA karake kSapaka mukti sukhako prApta karatA hai / / 2006 / / jinake dvArA siddhi prAsAdameM praveza karAnevAlI isa ArAdhanA devIkA prArAdhana nahIM kiyA jAtA unake dvArA tIna lokameM kyA prApta kiyA jAtA hai ? mAnava
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ 584 maraNakaNDikA yareSArAdhanA devI siddhi sauSapravezinI / pArASitA na tairlAbhaH ko labdho bhuvanatraye // 2007 // yathAsyAtavidhi prAptA vizuddhajJAnavarzanAH / vahanti ghAtidArUNi kecidhyAnakRzAnunA / / 2006 // tyajatyArAdhakA ghehaM dhyAyanto bhuvanatrayam / dravyaparyAyasaMpUraNaM kevalAlokalokitam // 2006 / / ratnatrayakuThAreNa chisvA saMsArakAnanaM / bhavaMti sahasA siddhA nRsurAsuravaMditAH // 2010 // ArAdhyArAdhanAmevamutkRSTAM dhUtakalmaSAH / mRtyA kevalinaH sikhAH santi lokAravAsinaH // 2011 // paryAya meM Ane kA use kyA lAbha humA / kucha bhI lAbha nahIM huA / arthAt mAnava janma pAkara jisane cAra ArAdhanA sahita samAdhimaraNa nahIM kiyA usako mAnaya janmakA lAbha honA nahIM hone ke samAna hai // 2007 / / saMstara meM prArUr3ha koI kSapaka munirAja yathAkhyAta cAritrako prAptakara vizuddhajJAna darzana yukta ho dhyAnarUpI agni dvArA pAtiyA karmarUpa iMdhanako jalA dete haiM-sarvajJa arihaMta banate haiM / / 2008 / / ve bhavyAramA ArAdhaka munijana kevalajJAna darzana dvArA dravya aura paryAyoMse paripUrNa aise tIna lokakA avalokana kara unakA dhyAna karate hue zarIra ko chor3a dete haiM, arthAt kevalajJAnako prApta karake mukta ho jAte haiM / / 2009 / ArAdhanA karanevAle munigaNa ratnatrayarUpI kuThAra dvArA saMsArarUpI jaMgalako kATakara zIghra hI manuSya aura sura asuroMse vaMdita siddha ho jAte haiM // 2010 // isaprakAra utkRSTa ArAdhanAko karake naSTa kara diyA karmoko jinhoMne aise ve kSapaka kevalazAnI hokara lokApavAsI sira hote haiM / / 2011 / / isataraha utkRSTa prArAdhanAko karanevAle utkRSTa siddhapada ko prApta karate haiN| isaprakAra utkRSTa ArAdhanAkA phala btaayaa| Age madhyama ArAdhanAphA phala batalAte haiM
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 585 dhyAnAdi adhikAra avazeSitakarmANaH pavitrAgamamAtRkAH / kAmakopAvihAsyAdimithyAvarzanamocinaH // 2012 / / sukhaduHkhasahA vRsajJAnadarzanasaMsthitAH / saMvRttAH sasamAdhAnA zubhadhyAnaparAyaNAH // 2013 // vidhAyArAdhanAM bevIM madhyamAM muktavigrahAH / zuddhalezyAnvitA devAH sansyanusaravAsinaH // 2014 / / sukhaM sApsaraso devAH kalpagA nivizati yata / tato'naMta guNa svasthaM labhate lavasattamAH // 2015 // jinake karma abhI zeSa haiM, jo pavitra Agamake zraddhAlu samyagdRSTi haiM, kAma kopAdi kaSAya evaM hAsyAdi bhAva tathA mithyAtvako jinhoMne tyAga kiyA hai| sukhaduHkhako samAna bhAvase sahanevAle haiM, darzana, jJAna, cAritra meM sthita haiM, guptise saMvatta, samAdhAna yukta haiM, dharma aura zukla rUpa zubhadhyAna meM tatpara haiM aise kSapaka muni madhyarUpase prArAdhanAdevIkI ArAdhanA karake zarIra chor3ate haiM aura zuddha lezyA-zuddha lezyAse yukta hokara anuttara vimAnavAsI deva hote haiM / / 2012 // 2013 / / 2014 // vizeSArtha-anuttara vimAna pAMca haiM--vijaya, vaijayaMta, jayanta, aparAjita aura sarvArthasiddhi inameM zukla lezyAdhArI eka hAthakI avagAhanA vAle ahamindroMkA nivAsa hai, ye niyamase samyagdRSTi hI hote haiM inako zrAyu sarvArthasiddhi vAsiyoMkI to jaghanya utkRSTa taitIsa sAgara pramANa hI hai / vijayAdi cAra vimAnavAsiyoM ke jaghanya battosa sAgara aura utkRSTa taitosa sAgara pramANa hai / sarvArtha siddhivAle eka bhavAvatArI aura vijayAdika vAsI do bhavAvatArI hote haiN| isaprakAra zukla lezyAke sAtha madhyama ArAdhanA karane vAle kSapaka muni paMca anutara vimAnoMmeM divyasukhAnubhava karate haiM / SoDaza svargavAle kalpavAsI deva apsarAoMse yukta hokara jo sukha prApta karate haiM unase anaMtaguNA svastha sukha ahamindra deva prApta karate haiM / arthAt solaha svargoM taka to anya Rddhi Adike sAtha devAMganA bhI rahatI haiM una sabase jo sukha kalpavAsiyoMko milatA hai usase anaMtaguNA sukha ahamindroMko devAMganAke abhAva meM bhI prApta hotA hai, kyoMki viSayako cAha rUpa dAha ahamindroMko alpa hai tathA kAmecchA to hotI hI nahIM ataH devAMganAke nahIM rahate hue bhI tRpta svastha sukhI rahate haiM // 2015 / /
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA vizuddhadarzanazAnAH sayabAlpAtasaMyamAH / zazvanirmalalezyAkA barddhamAnatapoguNAH // 2016 // pradonamanaso muktvA kacAramiva vigraham / deveMdracaramaspAna prapadyante budhAcitAH // 2017 // varyaratnatrayodyogAH kaSAyArAtimaddinaH / saMti lokAMtikA devA dehodyotitapuSkarAH // 2018 // RddhayaH saMti yA loke yAnIMdriyasukhAni ca / kSapakAstAni lapsyante sarvANyeSyasyanehasi // 2016 // jadhanyArA aitrI tejodezyA vayAH / ArAdhya kSapakAH saMti saudharmAdiSu nAkinaH // 2020 // jo vizuddha jJAna darzana vAle haiM yathAkhyAta saMyamI haiM, sadA nirmala lezyAko dhAraNa karane vAle haiM, varddhamAna tapa guNoMse saMyukta haiM buddhimAna dvArA pUjita haiM aise zreSTha munirAja dInatA rahita hokara kacareke samAna zarIrakA tyAga karate haiM aura devendrake carama sthAna ( solahaveM svargakA devendrapada) prApta karate haiM // 2016 / / 2017 / / jinhoMne zreSTha ratnatrayakI ArAdhanAkA bar3A bhArI udyoga kiyA hai evaM kaSAya zatrakA mardana kiyA hai aise munirAja laukAntika deva hote haiM kaise haiM ve deva ? apanI zarIrakI kAntise vyApta kiyA svargako jinhoMne aise haiM / athavA isa kArikAkA artha isa prakAra bhI hai--jinhoMne pUrva bhavameM ratnatrayako ArAdhanA ko tho evaM AgAmI bhavameM niyamase zreSTha ratnatrayakA udyoga kareMge tathA kaSAya zatru jItane vAle aura dehakI kAMti se svargako udyotita karanevAle evaM guNa viziSTa lokAntika hote haiM, aise lokAMtika deva padako ArAdhanA karanevAle muni prApta karate haiM // 2018 // isa saMsAra meM jo bhI RddhiyAM haiM, jo indriyoMke sukha haiM una sabhIko kSapaka mUni AgAmIkAlameM prApta karegA / / 2016 / / isaprakAra madhyama ArAdhanAkA phala batalAyA / madhyama ArAdhanA karanevAle ko zukla yA padya lezyA hotI hai / jaghanya ArAdhanAkA phalapIta lezyAvAle kSapaka muni jaghanya rUpase ArAdhanA devIkI ArAdhanA karake saudharma prAdi svargoM meM deva hote haiM / / 2020 / /
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [587 bahunAtra kimukta na yatsAraM bhuvanatraye / prArAdhyArASanAM devIM labhate tanmanISiNaH / / 2021 / / bhuktvA bhoga cyutAH santo bhUtyA bhuvi narottamAH / vihAya mahatI bhUti bhUtvA sidhyanti sAdhavaH // 2022 / / dhutismRtimatizraddhAvIryasaMvega bhAginaH / paroSahopasargANAM jetAro vijitendriyAH // 2023 // sayathAkhyAtacAritrAH pavitrajJAnadarzanAH / vizodhya malinA lezyAM zuddhadhyAnaviddhimaH // 2024 // zuklalezyAMganAzliSTAdhvastaniHzeSakalmaSAH / bhavanti sahasA siddhA bhavanosamavaMditAH // 2025 // ----.. -. ___ adhika kahanese kyA lAbha ? isa bhuvanatrayameM jo bho sArabhUta vastu hai, sukha hai, vaha saba hI ArAdhanAdevIkI pArAdhanA karake buddhimAna munijana prApta karate haiM // 2021 // ArAdhaka muni samAdhi karake svargameM jAte haiM vahAM deva paryAya meM divya bhogako bhogakara vahAMse cyuta honepara pRthivIpara madhyalokake AryabhUmimeM manuSyoM meM mahAn aise " zreSTha manUSya-cakravartI, baladeva Adi hote haiM punaH usa manuSya saMbaMdhI mahAna vibhUtikA tyAga karake jinadIkSA grahaNakara siddha ho jAte haiM / / 2022 // dhRti, smRti, mati, zraddhA, borya aura saMvegaguNoMse saMpanna, parISaha aura upasargoM ko jItanevAle, indriya vijayI yathAkhyAta cAritrako dhAraNa karanevAle, pavitra hai samyagdarzana jJAna jinakA, aise munigaNa, azubha lezyA (kRSNAdi) kA zodhana karatyAgakara zuddha dhyAnako bar3hAnevAle tathA zukla lezyArUpo strIse AliMgita arthAt zukla lezyAke dhAraka aura naSTa kara diyA azeSa karmoMko jinhoMne aise hokara zoghra hI tIna loka meM uttama aura vaMdita siddha bhagavAna bana jAte haiM / arthAt muni zukla lezyAko dhAraNa karake zukladhyAna dvArA karmoMkA nAzakara siddha prabhu hote haiM // 2023 / / 2024 // / / 2025 / /
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588 ] maraNakaNDikA itthaM saMstaramApanA raudrAtavazavatinaH / ratnatrayaM vizodhyApi bhUyo bhrazyanti kecana // 2026 // prAtaraudraparaH sAdhuryo mucati kalevaram / etAM duHkhapradAmeSa devadurgatimRcchati // 2027 // cirAbhyastacaritro'pi kaSAyAkSavazIkRtaH / mRtyukAle tataHsayo yadi bhrazyati saMyataH // 2028 / / pravasanno pathAchayo yaH pArzvasthaH kuzIlakaH / saMsaktazca tadA ki na sa bhrazyati kumAnasaH / / 2026 // isaprakAra prazasta zubha lezyApUrvaka samAdhi karanekA mahAna zreSTha phala batAyA arthAta zubha lezyA yukta aura cAra ArAdhanAoMkI ArAdhanA karanevAle sAdhu svarga aura apavargarUpa sAra phalako prApta karate haiM aisA ArAdhanAke phalakA varNana kiyaa| Age jo ArAdhanAkI virAdhanA karate haiM arthAt samAdhimaraNakA niyama lekara bhI durlezyA aura durvyAnake vaza hote haiM una muniyoMko ukta virAdhanAkA kyA phala milatA hai isa viSayako batalAte haiM ____ koI kSapaka muni saMstarameM ArUr3ha honepara tathA ratnatrayakA zodhana karake bho raudradhyAna aura ArtadhyAnake vaza ho jAte haiM isataraha ve punaH bhraSTa hote haiN| jo rasnatrayase cyata hue haiM ve ArtadhyAna raudradhyAna pUrvaka zarIrako chor3ate haiM ukta khoTe dhyAnase duHkhadAyI deva durgatiko prApta hote haiM / bhAva yaha hai ki samAdhikA niyama lenepara bhI kisI kSapaka muniko Arta rodadhyAna ho jAtA hai usase ArAdhanAko virAdhanA honese vaha devadurgatimeM hona devoM meM calA jAtA hai / / 2026 // 2027 / / jisane cirakAla se cAritrakA abhyAsa kiyA hai aisA saMyata bhI yadi matyakAlameM bhUkha AdikI vedanAse kaSAya aura indriyoMke vaza hotA hai aura cAritrase evaM samAdhise bhraSTa ho jAtA hai to phira jo sAdhu avasanna, yathAchaMda, pArzvastha, kuzIla aura saMsakta ina pAMca prakArake bhraSTa kubuddhi muniyoM meM se koI hai vaha kyA samAdhise vyuta nahIM hogA ? avazya hogA // 2028 / / 2026 / /
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi prAdhikAra [ 581 azuddhamanaso vazyAH kaSAyendriyavidviSAm / pUjyAlyAsAvanAzIlA nIcA mAyAparAyaNAH // 2030 / / dharmakarmaparAdhInAH pApasUtraparAyaNAH / saMghakRtye mamAnena ki kRtyamiti vAdinaH // 2031 // sarvavatAticArasthAH sukhAsvAdanalAlasA: / pranArAdhitacAritrAH paracitAkRtodyamAH // 2032 / / ihalokakriyoktAH paralokakriyAlasAH / mohinaH zavalAH kSudrAHsaMkliSTA dInavRttayaH / / 2033 / / mAlocanAmanAdhAya ye niyaMte kubuddhayaH / tridive nivitAcArA turbhapAH saMti te surAH / / 2034 / / Age kina kina muniyoMkI samAdhi naSTa hotI hai evaM devadurgati hotI hai unakA svarUpa batAte haiM-- jo azuddha manavAle haiM, kaSAya aura indriyarUpI zatruoMke vazameM haiM, pUjya puruSa-- tIrthakara gaNadhara Adiko AsAdanA karanekA jinakA svabhAva hai, nIca haiM, mAyAmeM tatpara haiM / dharmakAryako parAdhIna hokara karate haiM arthAt AcArya saMgha Adike bhayase sAmAyika Adi karate haiM svayaMke rucise svAdhInatAse dharma kriyAyeM nahIM karate, kAma zAstra, vaidyaka zAstra, kAvya, nATaka, cora Adi vidyAke zAstra par3hane par3hAne meM sadA lage rahate haiM, jaba saMghakA koI vaiyAvRtya Adi kAma AtA hai to usa samaya kahate haiM ki mere ko kyA karanA hai, mujhe isase kucha prayojana nahIM ityAdi arthAt saMghakA kAma nahIM karate / mahApratAdi sabameM atIcAra lagAte haiM, sadA sukhiyA jIvana jIte haiM athavA sukha aura svAdu bhojanake laMpaTI haiM, cAritrako ArAdhanA nahIM karate, para gRhastha AdikI ciMtA karane meM ho udyata haiM / isa loka saMbaMdhI kriyA-zarIra saMbaMdhI, deza rAjya saMbaMdhI yA gRhastha saMbaMdhI kriyAmeM to tatpara haiM aura paraloka saMbaMdho kriyA-nirdoSa vratapAlana, samocona jJAnavRddhi AdimeM AlasI haiM, mohI haiM, zithilAcAro, kSudra, saMzliSTa pariNAma yukta aura dInavRttibhikhArI jaisI dInatA karate haiM, kubuddhi hai aise bhraSTa muni doSoMko AlocanA binA kiye hI marate haiM aura svargameM niMdita AcaraNa dAsakarma vAhanakarma Adi AcArako karanevAle apriya nIca deva hote haiM / / 2030 // 2031 / 12032 / / 2033 / / 2034 / /
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ 590 } maraNakaNDikA saMghakRtye nirutsAhAH kimanena mameti the| te bhavanti surA mlecchA vAdyavAdivivaukasA // 2035 // kaMdarpabhAvanAzIlAH phaMdaryAH saMti nAkinaH / nighAH kilviSikAH saMti mRtAH kilbiSabhAvanAH / / 2036 // abhiyogyakriyAsaktA AbhiyogyA:surA mtaaH| prAsarI bhAvanAH kRtvA mRtvA santyasurAH punaH / / 2037 // saMmohabhASanoyuktAH saMmohAstridazAmRtAH / virAdhakaH parApyevaM prApyate devadurgatiH // 2038 // itthaM virAdhya ye jodhA mriyate-saMyamAdikam / teSAM bAlamRtistasyAH phalaM pUrvatra varNitam // 2036 / / __ jo sAdhu saMghake kAryameM nirutsAhI haiM aura kahate haiM ki isa saMghake vaiyAvRtya Adi kAmase mujhe kyA prayojana hai ? maiM kucha bhI kAma nahIM karUMgA ityAdi / so aise muni devasabhAmeM bAje bajAnA, gAnA Adi hona kArya ko karanevAle mloccha jaise deva hote haiM / bhAva yaha hai ki jo muni saMghake kArya meM dUra-dUra rahatA hai, vaiyAvRtyAdimeM muha chipAtA hai ki mujhe ye kArya na karanA par3e / aisA muni-marakara svarga meM noca caMDAla jaisA deva banatA hai vaha devasabhAse dUra rahatA hai use sabhAmeM praveza nahIM milatA hai / / 203 / / ___kaMdarpabhAvanAse yukta mani maraNakara kaMdarpa jAtike deva hote haiN| jo mani kilviSa bhAvanAse yukta hote haiM ve marakara kilviSika jAtike niMdanIya deva hote haiN| Abhiyogya kriyAmeM-dAsakriyAmeM jo lage rahate haiM ve maraNakara Abhiyogya jAtike deva hote haiM / AsurI bhAvanAko karake bharaNa karanevAle bhraSTa muni asurakumAra deva hote haiM aura saMmoha bhAvanAmeM tatpara rahanevAle muni saMmoha jAtike deva hote haiN| jo ratnatrayako ArAdhanA nahIM karate, cAra ArAdhanA evaM samAdhiko virAdhanA kara DAlate haiM ve ina kaMdarpa Adi nIca jAti rUpa devadurgatiko prApta karate haiM tathA isoprakAra kI anya hInadeva paryAyako pAte haiM // 2036 / / 2037 / / 2038 / / isataraha saMyama ratnatraya samAdhi Adiko virAdhanA karake jo jIva marate haiM, unakA maraNa bAlamaraNa kahalAtA hai, usa bAlamaraNakA phala pahale batA hI diyA hai // 2039 / /
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra virAdhya ye vipadyate samyaktvaM naSTabuddhayaH / jyotirbhAvinabhomeSu se jAyante vitejasaH // 2040 // darzanajJAna honAste pracyutA devalokataH / saMsArasAgare ghore baMbhramanti niraMtaram // / 2041 / / [ 561 vizeSArtha - kaMdapaM bhAvanA Adi pAMca prakArako bhAvanAse yukta munikA samAtripUrvaka maraNa nahIM hotA prarthAt bhakta pratyAkhyAna AdirUpa paMDita maraNa nahIM hotA unakA to bAlamaraNa hI hotA hai / kaMdarpa bhAvanA Adi pAMcoM bhAvanA evaM una bhAvanAoMke karanevAle muniyoMkA svarUpa yahAM para batAte haiM-- kaMdarpa kAma yA kAmavAsanAko kahate haiM, kAmavAsanA se yukta jinakA mana hai, azlIla, bhaNDa vacana bolate haiM dUsaroMkI vAsanA ko bar3hAte haiM, ha~sI-majAka karate haiM, kuceSTAyeM karate haiM ve muni kaMdarpa bhAvanA yukta haiM aisA jAnanA cAhiye aise muni maraNakara kaMdarpa jAtike deva hote haiM jinameM uparyukta kAmakI uttejanA, azlIlatA Adi khoTI ceSTAyeM svabhAvataH pAyI jAtI haiN| jo sAdhu tIrthaMkara kA avinaya karate haiM, saMgha caitya caityAlayako AsAdanA karate haiM, sAdharmI se viparIta calate haiM mAyAvI haiM, ve kilviSa bhAvanAyukta haiM, ve maraNakara kilviSaka jAtike nIca caMDAla sahazadeva hote haiM / jo maMtra, taMtra, jyotiSI Adi kAryoM meM lage rahate haiM, sAdhu padake ayogya aise kArya karate haiM ve abhiyogya bhAvanAvAle muni haiM aura ve maraNakara abhiyogya jAtike deva banate haiM jo ki hAthI, ghor3A, mayura AdikA rUpa lekara anya ucca devoMkI sevA karanevAle haiM / mithyAmAgaMkA to pracAra karate haiM aura sanmArgasvarUpa jo jainadharma hai usakA nAza karate haiM arthAt midhyAtva mohase mohita haiM buddhi jinakI aise gAr3ha mithyAtva bhAvanA saMyukta yati bhAMDa sadRza jAtike saMmohI devoM meM utpanna hote haiM / jo nidAna yukta haiM raudra pariNAmI, vaira bAMdhane vAle atyaMta saMkliSTa pariNAmake dhAraka tIvra kaSAyI muni haiM ve aMtrAvarISa nAmavAle prasura jAtike deva hote haiM / isaprakAra kaMdarpa Adi bhAvanAyeM aura una bhAvanAvAle muniyoMkA svarUpa kahA / ye sabhI muni ArAdhanA rahita bAla maraNa karate haiM aura nIca deva hote haiM vahAM cyuta hokara caturgati saMsAra meM bhramaNa karate haiM / jo samyaktvako virAdhanA karake mRtyuko prApta hote haiM ve naSTabuddhi jyotiSa, bhavanavAsI aura vyaMtara ina hona devaparyAyameM utpanna hote haiM ||2040|| samyagdarzana aura
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ 592 ] maraNakaTikA ye mRtA mukta samyaktvAH kRssnnleshyaavibhaassitaaH| tathAlezyA bhavAmbhodhau te bhramanti duruttare // 2042 // chaMda-upajAti-- nivezayaMtI bhuvanAdhipatye manISitaM kAmadudheva dhenuH / pArASitA kiM na dadAti pusAmArAdhanA sidvivadhUvayasyA // 2043 // ||iti phalam // samyagjhAnase rahita 3 jIva devalokakI AyUpUrNa kara vahAMse cyuta hokara ghora saMsAra sAgara meM cirakAla taka paribhramaNa karate haiM // 2041 / / jo kRSNa nIla kApota lezyAoMse bhAvita aMta:karaNa vAle haiM / samyaktva ratna ko jinhoMne chor3a diyA hai aise sAdhu maraNakara usIprakArakI lezyAse yukta hokara saMsArarUpa bhayaMkara samudra meM paribhramaNa karate rahate haiM / / 2042 // bhAvArtha--pAvastha Adi muni, kaMdarpa Adi pAMca prakArakI nIca bhAvanAse yukta hote haiM / ye sabhI niyamase samyaktvAdi rahita bAla maraNa hI karate haiM, jinako lezyA khoTI hai-kRSNa lezyA Adi yukta hokara marate haiM ve niyamase bhavanatrikameM janma lete haiM / vahAM bhI prAyaH unheM samyaktva kI prApti nahIM ho paatii| pahale muni avasthAmeM satat nIya saMkliSTa pariNAma yukta rahane se ve khoTe saMskAra tathA jinadIkSA kI virAdhanA kA mahAna pApa ajita honese ve samyaktva ratnako nahIM pAte vahAMse cyuta hone para ekendriya Adi paryAyoMmeM jahAMki kRSNAdi tIna khoTI lozyA hI hai aise bhavoM meM paribhramaNa karate haiM / jinako maraNake samaya kRSNa Adi azubha lozyA hai unakI niyamase durgati hotI hai / aisA jAnakara mahAdurlabha samyaktva aura vratAdi kI kabhI virAdhanA nahIM karanI cAhiye evaM samAdhi grahaNakara bhUkha pyAsa Adike kAraNa usase cyuta nahIM honA cAhiye / aba isa ArAdhanAke phalanAmA prakaraNakA upasaMhAra karate haiM samyaktva Adi cAra prakArako ArAdhanAoM ke ArAdhaka puruSoMko yaha ArAdhanA devI tInalokake svAmitvameM sthApita karatI hai / samIcIna prakArase ArAdhita kI gayI yaha ArAdhanA manovAMchita phalako deneke liye kAmadudhA dhenu hai / yaha siddhirUpI vakI
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra evaM kAlamatasyAsya bahiraMtanivAsinaH / spajaMti yatnato gAtraM vaiyAvRspakarAH svayam / / 2044 / / karate haiM sAdhUna sthitikalpo'yaM varSAsu RtubaMdhayoH / samastaiH sAdhubhiryatnAdyanirUpayA niSadhakA // 2045 / / sakhI ArAdhanA kyA phala nahIM detI / sarve ho abhyudaya aura niHzreyasa sukhoMko detI hai / / 2043 // isaprakAra ArAdhanA phala nAmakA uncAlisava adhikAra pUrNa huA / aba Age ArAdhaka tyAga nAmA aMtima cAlIsa { LET adhikAra prArambha saMstarako prApta kSapakakI jaba mRtyu ho jAtI hai taba usakA zarIra vasatikA ke bAhara yA bhItara meM sthita hai usako vaiyAvRtya karanevAle muni svayaM yatnapUrvaka yathAsthAna le jAkara chor3a dete haiM / / 2044 || bhAvArtha -- kSapakakI samAdhi- prANAMta ho jAnepara vaiyAvRtya karanevAle munigaNa jo ki dhairyazAlI haiM jinhoMne anekoM bAra sallekhanAko dekhA evaM karavAyA hai zArIrika sAmarthya se yukta haiM ye kSapakake zarIrako lejAkara ucita prAsuka bhUmipara chor3a Ate haiM, usa zavako kisa dizA meM kitanI dUra kisa tarIkese le jAnA ityAdi viSayoMko Age batA rahe haiM / yahAM prazna hotA hai ki zarIrAdise bhI niHspRha aise yatigaNa zavako svayaM kyoM le jAte haiM evaM usa aMtima vidhimeM prayatnazIla kyoM hote haiM ? isakA uttara dete haiM gar yaha sthitipa hai ki varSAyoga ke prAraMbha aura aMtameM tathA Rtuke prAraMbha meM samasta sAdhuoM dvArA prayatnapUrvaka niSadyAkA pratilekhana nirIkSaNa honA cAhiye / arthAt jisa bhUmipara kSapakake zavakA visarjana kiyA hai vaha sthala niSadyA kahalAtA hai aura usa niSadyAkA pratilekhana sAdhuoMko ukta samayapara karanA tathA usa niSadyAkI vaMdanA karanA Avazyaka hotA hai || 2045
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564 ] maraNakAjako niSadyA nAtidUrasthA viviktA prAsukA ghnaa| kartavyAsti parAgamyA bAlavRddhagaNocitA // 2046 // vasate te bhAge dakSiNa pazcime'pi vaa| niSadhakA sthitA yA sA prazastA parikIrtitA // 2047 / / sarvasyApi samAdhAna prathamAyAM sathAnyataH / pAhAraH sulabho'nyasyAM bhavetsukhavihAritA // 2048 / / tavabhAve'nalAzAyAM vAyathyAyAM harevizi / niSadyakottarasyAM vA matezAnasya vA dizi / / 2046 / / jahAMpara kSapakakA zava kSepaNa karanA hai baha sthala kaisA honA cAhiye isa viSaya kA pratipAdana karate haiM vaha niSadyA sthala nagara Adise prati dUra nahIM honA cAhiye, vivikta-jana kolAhala se dUra honA cAhiye, prAsuka evaM dhana-Thosa bhUmirUpa jisameM pola Adi na ho esA cAhiye bila Adise rahita honA cAhiye, mithyAdRSTiko agamya tathA bAlavaddha sAdhu samudAya bahIM pahuMca sake isaprakAra kA honA cAhiye / / 2046 // niSadyA kI dizAjisa vasatikAmeM kSaSakako samAdhi huI hai usase naiRta dizAmeM yA dakSiNa athavA pazcima dizAmeM niSadyA banAnA prazasta zubha mAnA hai / / 2047 / / niSadyA kA dizAnusAra phalanaiRta dizAmeM niSadyA sthala hove to sarva saMghakA samAdhAna-hita hotA hai / tathA dakSiNa dizAmeM niSadyA honese AhAra sulabha ho jAtA hai aura pazcima dizAkI niSa dyA honepara saMghakA sukhapUrvaka vihAra hotA hai / pustaka AdikA lAbha bhI hotA hai / / 2048 / / pUrvokta naiRta Adi dizAoMmeM niSadyA sthala prApta na ho sake aura Agneya, dhAyathya, pUrva, uttara yA IzAna dizAmeM niSadyA kara leve to hAni hogii| Age usa hAniko batAte haiM-Agneya dizAmeM niSadyA hove to saMghameM spardhA paidA hogI / vAyavya meM
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra krameNa phalametAsu sparddhA rATazca jAyate / mevazcApi tathA vyAdhiranyasyApyapakarSaNam // / 2050 // yadeva mriyate kAle syajanIyastavaiva saH I velAyAM vidhAtavyA chedabaMdhanajAgarAH / / 2051 / / bhoruzaikSagariglAnabAlavRddha tapasvinaH I pAkRtyA pAradhIza jitanimrAH prajAgratiH / / 2052 / / kRtakRtyA gRhItArthI mahAbalaparAkramAH / hastAMguSThAdidezeSu baMdhaM dyevaM ca kurvate // 2053 vidhIyate na yadyevaM tavA kAcana devatA / kalevaraM tavAdAya vidhatte bhISaNa kriyAM // / 2044 // [ 565 honepara kalaha, pUrva dizA meM niSadyA hone se saMgha meM phUTa, uttara dizA meM hone se roga aura IzAna dizAmeM niSadyA honese saMgha meM khIMcAtAnI hogI ||2046 // 2050 / / kSapakakA maraNa jaba hove usI vakta usake zavako lejAnA cAhiye aura kadAcita velA [rAtrimeM] maraNa hove to zavakA chedana baMdhana [ aMgulI kA ] karanA cAhiye aura jAgaraNa karanA cAhiye / / 2051 / / kSapakake zava ke nikaTa jAgaraNa karane vAle sAdhu kaise honA cAhiye isa bAtako batAte haiM- jo muni bhIru - Darapoka haiM tathA zaikSa-adhyayanazIla haiM, rogI bAlavRddha mora adhika tapasyA karane vAle haiM aise sAdhuoMko kSapakake zava ke pAsa jAgaraNa nahIM karanA cAhiye | jo apAra dhairyazAlI haiM jinhoMne nidvAko jItA hai aise sAdhu mRtaka kSapakake nikaTa jAgaraNa karate haiM / / 2052 / / jinhoMne kSapakakI sevA pUrvameM anekoM bAra kI hai Agama ke arthako bhalI prakAra jAnate haiM, mahAbala aura parAkramI haiM aise sAdhu mRtaka kSapaka ke hAtha yA paira ke aMguSTha yA aMgulIko chedate haiM aura bAMdhate haiM ||2053 || ukta chedana aura baMdhanako yadi na kiyA jAya to kyA doSa hogA so batAte haiM
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ 596 maraNakaNDikA yasyopakaraNaM kiMcitkRtvA yAMcA yavAhatam / kRsvA saMbodhanaM sarva tattasyApya vidhAnataH // 2055 // prasiddho yadi saMnyAsaH sthAnarakSAyikA pavi / / vipannA vidhinA kAryA tadAnI zikSikottamA // 2056 / / saMstareNa sama baddhavA mRtaka vidhinA idam / vidhAyotthAnarakSArtha prAmasya vimukhaM ziraH // 2057 // kSapakake zavakA chedana baMdhana nahIM karanepara usa dehameM koI kotuhalI deva praviSTa ho bhayaMkara ceSTAyeM kara sakatA hai / arthAt jisakA mRtaka kalevarameM krIr3A karanekA svabhAva hai aisA koI bhUta Adi vyaMtara usa zarIrameM praviSTa ho jAyagA usa pretako lekara daur3anA kor3A Adi karanA prAraMbha karegA aura isa kAryako dekhakara koI bAlamuni yA bhorumuni bhayabhIta hoveMge / yA maraNako bhI prApta ho sakate haiM / ataH hAtha AdikI aMgulikA chedana baMdhana karanA Avazyaka hai // 2054 / / mata kSapakake zarIrakA kSepaNa karaneke anaMtara kyA karanA so batAte haiM--- kSapakake samAdhimaraNake pazcAt samAdhiko siddhi liye pATA, caTAI, kamaMDala Adi upakaraNoMko yAcanA karake jo lAye gaye the athavA kucha taiyAra kiye the una padArthoMko jo-jo jisake hoM usa usako usa svAmIke liye kahakara vApisa de denA cAhiye / arthAt yaha vastu aba saMghameM upayogI nahIM hai Apale jAIye isataraha kahakara bastuke mAlikako arpita kara deveM // 2055 / muniyoMke samAdhimaraNa honepara unake zavako vaiyAvRtya karanevAle munirAja yogya bhUmimeM le jAkara kSepaNa karate haiM aisA varNana kiyA / yadi AryikA kSullaka Adi kA vidhipUrvaka samAdhimaraNa hoye to unake zavako kisaprakAra le jAve, kauna le jAve ? ityAdi vidhikA Age pratipAdana karate haiM AyikAkA sallekhanA vidhise maraNa honepara tathA kSullaka vratI dhAvaka AdikA samAdhimaraNa honepara unake zavako lejAne ke liye uttama pAlakI-vimAna taiyAra karanA cAhiye / phira saMstarake sAtha use mRtaka vidhipUrvaka dRr3ha bAMdhanA, vimAnameM liTAkara le
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 567 kSipramAnAma gacchaMti nITidAbAnA purA : nivartanamavasthAnaM tyaktvA pUrvAvalokanam // 2058 / / purogantavya mekena gRhotakuzamuSTinA / pUrvAvalokanasthAnanivartanavijinA // 2056 / / kRtyastatra samastena saMstaraH kuzadhArayA / acchinnayA sakRddeze vIkSite samapAtayA // 2060 // sa cUrNaH kezararvApi kuzAbhAye vidhIyate / samAnaH sarvato'cchinno dhImatA vidhinAsakRt // 2061 / / mAdau madhyevasAne ca viSamo pavi jAyate / prAcAryoM vaSabhaH sAdhurmRtyu rogamathAznute / / 2062 // . jAnA cAhiye / le jAte samaya zavakA mastaka grAmake tarapha hone cAhiye (paira jisasthAnapara le jA rahe haiM udhara karanA cAhiye) zava kA mastaka grAmako tarapha isaliye karate haiM ki kadAcita vaha zava uThegA (bhUtake praviSTa honese) to grAmakI tarapha nahIM daur3egA / vimAnameM zavako liTAkara lejAte samaya zIghra calanA cAhiye / rAste meM rukanA nahIM cAhiye, AgekA mArga dekhate hue caleM,poche lauTakara nahIM dekheM / jo mArga pahale dekhAho usamArgase lejAnA caahiye| usa zabake Age eka vyakti muTThI meM kuzA lekara cale, vaha puruSa bhI pIche mur3akara na dekhe na mArga meM Thahare 1 jisa sthAna para zavako le jAnA hai vaha pahalo dekhA ho, yahA~para samAna bhUmi rUpa saMstara usa Age jAne bAlo vyaktiko karanA cAhiye / kuzA-ghAsake dvArA aMtarAla rahita samAna rUpa saMstara banAnA cAhiye / yadi ghAsa nahIM ho to cUrNa kesara cAvala Adise cAroM orase cheda rahita samAna aisA saMstara buddhimAnako karanA cAhiye / saMstara viSama nahIM honA cAhiye / / 2056 / / 2057 / 2058 // 2056 / 2060 / 2061 / / ___ jahAMpara zavako sthApita karanA hai vaha bhUmi evaM mastara viSama ho to kyA hAni hai yaha batAte haiM Uparo bhAgameM, madhyameM aura aMtameM yadi saMstara meM viSamatA hove to kramazaH AcArya, zreSTha muni aura sAmAnya munikA maraNa hogA yA roga hogaa| arthAt UparI bhAgameM saMstara bhUmi viSama ho to prAcAryakA maraNa hogA yA unheM roga hogA / madhyameM
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 maraNakaNDikA grAmasyAbhimukhaM kRtvA zirastyAjyaM kalevaram / utthAnarakSaNaM katu mastakaM kiyate tathA // 2063 // viSamatA ho to zreSTha munikA maraNa yA roga evaM aMtabhAgameM-nIceke bhAgameM saMstara hove to sAmAnya munikA maraNa yA unheM roga hogA / / 2062 / / ___ isaprakAra zava kSepaNakA sthAna bhalI prakArase dekhakara use sama karake grAmake tarapha mastaka karake zarIrako rakhanA cAhiye / grAmake tarapha mastaka karanekA abhiprAya yahI hai ki usa zavameM kadAcita bhUta praviSTa ho aura vaha daur3e to grAmakI tarapha nahIM jaave| isataraha grAmakI rakSA karane ke liye mastaka vaisA kiyA jAtA hai| yaha bAta pahale zavako lAneko vidhimeM bhI kahI hai // 2063 // vizeSArtha-kSapakake samAdhi hone ke pazcAt kyA-kyA kartavya vidhi hai usako batAyA jA rahA hai / kSapaka munikA samAdhimaraNa honepara vaiyAvRtya karanevAle mani usa zavako le jAkara prAsuka samabhUmimeM kSepaNa karate haiM / vasatikAse naiRta, dakSiNa aura pazcima ina tIna dizAmeM lejAnA cAhiye / zava sthApita karaneko bhUmipara ghAsa Adi kA saMstara karanA cAhiye vaha bhUmi va saMstara pUrNatayA samAna honA cAhiye / niSadyA sthAnapara le jAte samaya lejAne vAle muniyoMko pIche dekhanA, rukanA vApisa lauTanA sarvathA manA hai / samAna saMstara para grAma tarapha mastaka karake zavako liTAnA cAhiye / zavake mikaTa pochI bhI rakhanI cAhiye / pIchIko zavake pAsa rakhanekA uddezya yaha hai ki jisane samyaktva kI virAdhanA karake maraNakara deva paryAya pAyI hai / vaha pIchIke sAtha apanA deha dekhakara maiM pahale bhavameM muni thA aisA jAna skegaa| isaprakAra samAdhi karanevAle munike zavako sthApita karaneko vidhi hai / yadi AryikA kSullaka, kSullikA ailaka, pratI brahmacArI Adi ne samAdhipUrvaka deha chor3I hai athavA unakA maraNa huA hai to unake zavako pAlakI-vimAna meM rakhakara saMstara sahita bAMdhakara grAma tarapha mastaka karake pUrvokta vidhise le jAnA cAhiye / evaM pUrvokta vizeSaNa viziSTa bhUmi saMstarameM usI vidhise sthApita karanA cAhiye / prAcIna kAlameM vanoMmeM munijana nivAsa karate the, vahAMpara sallekhanA Adi vidhise kisI muni-kSapakakA maraNa honepara anya muni usa kSapakake zavako yogya prAsuka bhUmi meM svayaM le jAkara sthApita kara Ate the|
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra zAMtirbhavati sarveSAmupe kSapake mRte / madhyame mRtyurekaspa jAyate mahati dvayoH // 2064 // mahanmadhya nakSatre mRte zAMtividhIyate / yasto gaNarakSArtha jinAcakaraNAdibhiH || 2065 / / [ 5ee aba vartamAna meM zrAvakoMke madhya meM maMdira dharmazAlA Adi sthAnoMpara munijana rahate haiM, yahAM kisI muni AdikA sallekhanA Adi vidhise maraNa hotA hai to zrAvakagaNa kASThakA vimAna jaisA taiyAra karake usameM sAdhuke zavako sthApita kara yogya prAsuka bhUmipara lejAkara dAha saMskAra karate haiM / evaM usa sthAna para chatrI, cabUtarA Adi banA dete haiM / so yaha kAlake anusAra honevAlI vyavasthAyeM haiM / jaghanya Adi nakSatra meM kSapakakA maraNa hove to kyA phala hogA so batAte haiM yadi kSapakakA maraNa alpa - jaghanya nakSatra meM hotA hai to sarvasaMgha prajA Adiko zAMtidAyaka hai / madhyama nakSatra meM kSapakane deha chor3I hai to eka munikI mRtyu hotI hai aura utkRSTa nakSatrameM kSapakakI mRtyu huI hai to do muniyoMkA bharaNa hogA || 2064 || vizeSArtha -- kaunase nakSatra meM kSapakane prANa chor3e haiM yaha dekhakara saMghake bhaviSyakA jJAna hotA hai / nakSatra tIna prakArake haiM jaghanya, madhyama aura utkRSTa / jo paMdraha muhUrttake hote haiM una nakSatroMko jaghanya nakSatra kahate haiM ve chaha haiM- zatabhiSA, bharaNI, ArdrA, svAti, AzleSA aura jeSThA / ina nakSatroMmeMse kisI nakSatra meM yA unake aMzapara kSapakakI samAdhi huI hai to saMgha kSemakuzala hogA / tIsa muhUrttake nakSatrako madhyama nakSatra kahate haiM ye paMdraha haiM-- azvinI, kRtikA, mRgazirA, puSya, maghA, pUrvA phAlgunI, pUrvASAr3hA, pUrvAbhAdrapadA, hasta, citrA anurAdhA, mUla, zravaNa, ghaniSThA aura revatI / ina nakSatroMmeM yA inake aMzoM para maraNa hogA to eka munikA maraNa hogA / paiMtAlIsa muhUrta ke nakSatra utkRSTa nakSatra kahalAte haiM, ye chaha haiM- uttarAphAlgunI, uttarASAr3hA, uttarAbhAdrapadA, punarvasu, rohiNI aura vizAkhA ina nakSatroM meM yA inake aMzoMpara maraNa hove to nikaTa bhaviSya meM do muniyoMkI mRtyu hogI / utkRSTa nakSatra aura madhyama nakSatra meM yadi samAdhimaraNa hove to kyA karanA cAhiye so kahate haiM
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 ] maraNakaNDikA saMpadyatAM no'pi vinAMtarAyamArAdhanaSeti gaNena kAryaH / vapurvisargaH kSapakAdhivAse pRcchA ca tasminnadhidevatAnAm / / 2066 // upavAsamanadhyAyaM kurvantu sthagaNasthitAH / anadhyAyaM mRte'nyasminnupavAso vikalpyate // 2067 / / utkRSTa aura madhyama nakSatra meM kSapakakA maraNa huA hai to saMghakI rakSAke liye prayatnapUrvaka jinendra devako arcA Adi karAke zAMti kI jAtI hai // 2065 / / vizeSArtha-bhagavatI ArAdhanAmeM utkRSTa tathA madhyama nakSatra meM kSapakake maraNa honepara jo kriyA batAyI hai vaha isaprakAra hai-jahAM kSapakakA zava kSepaNa kare usa zavake nikaTa ghAsakA pratibiMba sthApita karake yaha dUsarA arpaNa kiyA hai yaha cirakAla taka yahAMpara rahakara tapa kare aisA jorase tIna bAra uccAraNa karanA cAhiye / utkRSTa nakSatra meM samAdhi hove to ghAsake do pratibiMba rakhe jAte haiM / yadi ghAsa tRNake pratibiMbakA abhAva ho to taMDala cUrNa, bhasma, IToMkA cUrNa Adi se kisIko lekara zavake nikaTa UparI bhAgameM kA prakSara likhanA aura nIceke bhAgameM ya akSara likhanA arthAt "kAya" likhanA cAhiye / athavA kSapakakA zava bhUmipara jahAM sthApita karanA hai usa sthAnapara pahale cAvala Adike cUrNase Upara ke aura nIce ta likhakara puna: usapara zava sthApita karanA caahiye| kSapakake zarIrakA yathAsthAna kSeSaNa karane ke anaMtara saMgha dvArA karaNoya kArya batAte haiM samAdhike anaMtara zavakI kriyA saMpanna honepara cAra ArAdhanAoMkI prApti hamako bhI binA kiso vighna bAdhAoMke hove / isa bhAvanAse samasta saMghako kAyotsarga karanA cAhiye / tathA kSapakakI samAdhi jisa sthAna para huI thI, usa sthAnake adhiSThAtA devatAse pRcchA karanI cAhiye ki yahAMpara saMgha rahanA cAhatA hai / / 2066 / / kSapakakA samAdhimaraNa honepara apane saMghake sAdhujana upavAsa kare evaM svAdhyAya ko nahIM kare / anya saMghameM samAdhimaraNa huA hai to svAdhyAya nahIM kare aura upavAsa bhajanoya hai, kare athavA nahIM kare // 2067 / /
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra gatvA sukhavihArAya saMghasya vidhikovidaH / dvitIye'hni tRtIya kA draSTavya tatkalevaram // 576i yAvanto vAsarA gAtramidaM tiSThatyavikSatam / zivaM tAvanti varSANi tatra rAjye vinizcitam / / 2066 / / prAkRSya nIyate yasyAM tavaMgaM zvApadAdibhiH / viha yajyate tasyAM saMghasya kakubhisphuTam // 2070 // yadi tasya ziro vantA dRzyerannagamani / tadA karmamalAnmukto jJeyaH siddhimasomataH // 2071 // samAdhimaraNake honeke anaMtara saMghake sukhapUrvaka vihAra ke liye buddhimAna muniyoM ko dUsare dina yA tIsare dina ukta niSadyAsthala para jAkara usa kSapakake zavako dekhanA cAhiye / arthAt jJAnI munijana niSadyA sthAna para jAkara dekhate haiM ki kSapakakA zava kisa sthitimeM hai / / 2068 / / jitane dina taka kSapakakA zarIra pakSI Adike dvArA kSata vikSata nahIM huA hai utane varSa taka usa dezake rAjya meM niyamase sukha zAMti rahatI hai / / 2069 / / kSapakakA kalebara jaMgalI pazu pakSo dvArA jisa dizAmeM khIMcakara le jAyA gayA ho usa dizAmeM saMghakA vihAra karanA ucita hotA hai // 2070 // bhAvArtha-jisa dizAmeM kalevarako pakSI Adi legaye haiM usa dizAmeM kSema hai aisA jAnakara saMgha usa tarapha vihAra kare / pakSI Adi jIva yadi kSapakakA mastaka yA dAMta parvata para legaye haiM to samajhanA cAhiye yaha kSapaka muni karmamaloMse mukta hokara siddhiko prApta kara cukA hai // 2071 // yadi kSapaphake mastakako uccasthAna para pakSI Adi legaye hoM to kSapaka vaimAnika deva haA hai aisA samajhe / samabhUmi para legaye hoM to jyotiSI aura vyatara deva huA aisA samajhe tathA kisI garta-gaDhDhe meM mastakako le gaye haiM to bhavanavAsI deva humA hai aisA nizcaya kare / isaprakAra zavako yA usake avayavako pakSI Adi dvArA kisa sthAnapara le jAyA gayA hai usako dekhakara kSapakakI gatiko jJAta karanA cAhiye / isaprakAra kSapaka kA samAdhimaraNa, usake mRta zarIrakA kSepaNa ityAdi vidhiko jinendra devane kahA hai,
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ 602 ] maraNa kaNDikA vaimAnikaH sthalaM yAto jyotiSko vyaMtaraH samam / gartA ca bhAvanastasya gatireSA samAsataH // 2072 / / chaMdaH upajAtiidaM vidhAna jinanAthadezitaM ye kurvate pahanate tra bhaktitaH / prAdAya kalyANaparaMparAmime prayAMti niSThAmapanItakalmaSAm // 2073 / / // iti ArAdhakAMga tyAgaH // bhagavato'tra te zUrAzcaturbArAdhanAM mushaa| saMghamadhyepratijJAya nirvighnAM sAdhayanti ye // 2074 / / se dhanyA jAnino dhIrA labdhaniHzeSacititAH / yareSArAdhanA devI saMpUrNa svavazIkRtA // 2075 // ki na tai vane prAptaM vaMdanIyaM mahodayaH / lolayArAdhanA prAptA pareSA siddhisaMphalI // 2076 / / ina samasta viSayoMkI jo mahAmanA zraddhA karate haiM, ina sapUrNa ArAdhanA vidhiko bhaktise svayaM karate haiM, ve kalyANa paraMparA-manuSya tathA devoMke sukhako prAptakara aMtameM karmamaloM ko dUrakara siddhAlayameM nivAsa karate haiM-mokSako prApta kara lete haiM / / 2072 / / 2073 / / isaprakAra aArAdhaka aMga tyAganAmA cAlIsavAM adhikAra pUrNa huaa| cAra prakArako ArAdhanAko karanevAle ArAdhaka munijanoMko prazaMsA-stuti karate haiM ve munirAja zUra haiM, pUjya haiM, jinhoMne saMghake madhya meM cAra prakArako ArAdhanA ko harSapUrvaka svIkAra karake-samAdhimaraNa karaneko pratijJA lekarake usako nirvighna tathA pUrNa kiyA hai / ve jJAnI munijana dhanya haiM, dhIra haiM jinhoMne apane citita samasta saMyama tapa Adiko pAyA hai / jinake dvArA yaha saMpUrNa ArAdhanA devI svavazameM kara lI gayI hai / jinhoMne lIlAmAtra se siddhi rUpa phalako denevAlo yaha ArAdhanA prApta karalI hai una mahApuruSoMne isa vizva meM kisa vaMdanIya zreSTha padako nahIM pAyA ? saba kucha zreSTha vaMdya padako pAyA hai / kyoMki sarva vaMdya padoMmeM mahAvaMdya jo siddhipada hai usako jinhoMne pAyA unhoMne sarva vaMdanIya pada pAyA ho hai / / 2074 / / 2075 // 2076 / /
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ [603 dhyAnAdi adhikAra dhanyA mahAnubhAyAste bhaktitaH kSapakasya yaH / DhokitArAdhanA pUrNa kubhiH paramAdaram // 2077 // parasya daukitA pena dhanyasyArAdhanAGginaH / nivighnA tasya sA pUrNA sukhaM saMpAte mRtau // 2078 / / snAti lAmatI se kAnAtale / pApapaMkena mucyante dhanyAste'pi zarIriNaH // 2076 / / parvatAdIni tIrthAni sevitAni tapodhanaH / jAyaMte yadi sattIrtha kathaM na kSapastadA // 2080 // niryApaka kI stutive mahAnubhAva dhanya haiM jinhoMne bhaktise kSapakakI ArAdhanA paramAdarako karate hue pUrNa prApta karAyI hai / arthAt kSapaka dvArA cAra ArAdhanAko karate samaya bhalI prakArase vinaya evaM bhakti pUrvaka usa ArAdhanAmeM sahAyatA kI hai-kSapakakI vaiyAvRtyako hai ve dhanya haiM / jo munigaNa mahAdhanya aise anya kSapaka munike pArAdhanAko karanemeM sahAyatA dete haiM ArAdhanAko prApta karavAte haiM una muniyoMke maraNa kAla meM niyamase sakha zAMti evaM nivighnatAse cAra ArAdhanA pUrNarUpase prApta hotI hai| arthAta anyakI sallokhanA karane meM jo sahAyatA detA hai usako sallekhanA niyamase hotI hai usameM koI bAdhA nahIM AtI // 2077 // 2078 / / kSapaka munikA darzana vaMdana karanevAle bhavya puNyazAlI haiM aisA kahate haiM karmarUpI kIcar3ako dhonevAle-usa kIcar3ako dUra karanevAle kSapaka rUpa tIrthameM jo bhabdhajova snAna karate haiM ve dhanya haiM ve bhI pAparUpa kIcar3ase chUTa jAte haiM / / 2071 / / kSapaka munitIrtha svarUpa kaise haiM so batAte haiM tapasvI manirAjoM dvArA sevita parvata Adi sthAna tIrtha mAne jAte haiM arthAta jahAM para parvata, guphA Adi sthAnoMpara baiThakara munirAja dhyAna karate haiM AtapanAdi yoga dhAraNa karate haiM zreSTha zrutajJAna avadhijJAna Adi prApta karate haiM una sthAnoMko tIrtha mAnA jAtA hai, ve parvatAdi pavitra pUjya hote haiM / to bhakta pratyAkhyAna maraNa rUpa mahA
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ 604 ] maraNakazikA vaMdamAno'znute puNyaM yoginAM pratimA yadi / bhaktito na taporAzistadAnoM pakaH katham // 2051 // sevyate kSapako yena zaktito bhaktitaH sadA / tasyApyArAdhanA devo pratyakSA jAyate mRtau // 20 // 2 // bhaktatyAgaH sabocAro vistareNeti varNitaH / adhunA tamayocAraM varNayAmi samAsataH // 2063 / / // iti bhaktatyAgaH // tapasyA karanevAle kSapaka munirAja sat tIrtharUpa kaise nahIM haiM ? ve avazya hI mahAtIrtha svarUpa haiM, parvatAdika to tapasvI munike sparzase tIrtha hue haiM kintu tapasvI kSapaka muni to svayaM mahAna AtmikaguNa rAzikA bhaMDAra haiM ve hI mukhyatIrtha haiM / / 2080 // dekhiye ! munirAjoMkI pratimAko vaMdanA karanevAlA vyakti yadi puNyako prApta karatA hai to tapakI rAzi svarUpa yogI kSapaka bhaktise kaise baMdanIya nahIM hai ? avazya hai| unakI vaMdanA karanevAlA mahAna puNyopArjana karatA hI hai / / 2081 // jo bhI bhavya jIva zaktise bhaktise sadA kSapakakI sedhA vaiyAvRtya karatA hai, vaMdanA karatA hai, namaskAra pUjA karatA hai usake bhI kSapakake samAna ArAdhanA devI maraNakAlameM pratyakSa pragaTa hoto hai / arthAt kSapakako vaMdanA sevA karanevAle puruSakA samAdhipUrvaka maraNa hotA hai / / 2062 / / isa prakAra yahAM taka savIcAra bhakta pratyAkhyAna maraNakA vistAra pUrvaka varNana kiyA / aba Age avIcAra bhakta pratyAkhyAna maraNakA saMkSepase varNana karate haiM |2083 / / bhAvArtha-prAraMbha meM bhakta pratyAkhyAna maraNake do bheda kiye the savIcAra bhakta pratyAkhyAna aura avIcAra bhakta pratyAkhyAna / jinakI Ayu abhI zodha samApta nahIM honevAlI hai aura kucha kAraNa vizeSa samAdhike liye upasthita ho rahe haiM taba jJAnI munijana kramazaH AhAra aura kaSAyako kuza karate hue aMtameM sarvathA tyAgakara AtmAkA dhyAna karate hue prANa chor3ate haiM aisI vidhi jisameM hotI hai vaha savIcAra bhakta tyAga hai,
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAdi adhikAra [ 605 isa samAdhimaraNakA varNana karane meM cAlIsa adhikAra kahe-aI, liMga, zikSA, vinaya, samAdhi, aniyata vihAra, pariNAma, upadhityAga, zriti, bhAvanA, sallekhanA, dizA, kSaraNa, anuziSTi, paragaNacaryA, mArgaNA, susthita, upasarpaNa, nirUpaNa, pratilekha, pRcchA, ekasaMgraha, AlocanA, guNadoSa, zayyA, saMstara, niryApaka prakAzana, hAni, pratyAkhyAna, kSApaNa, kSapaNA, anuziSTi, sAraNA, kavaca, samatA, dhyAna, lezyA, phala, ArAdhaka tyAga / ina adhikAroM meM prAyaH yaha graMtha vibhakta hai /
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ avIcAra bhakta tyAga iMginI prAyopagamanAdhikAra bhaktatyAgostyavIcAro niSceSTasya duruttare / sahasopasthite mRtyau yogino vIryadhAriNaH // 2084 / / niruddha' prathama tatra niruddhataramUcire / dvitIyaM tu tRtIyaM ca niruddhatamamuttamAH // 2065 // niruddha kathitaM tasya rogAtakAvipIDitaM / jaMghAbalavihIno yaH parasaMghagamAkSamaH // 2056 // avIcAra bhakta pratyAkhyAna maraNakA varNana voryadhArI yogI mani ke akasmAt jisakA rokanA kaThina hai| aise maraNa ke upasthita ho jAnepara ceSTA rahita-zakti rahita usa sAdhuke avIcAra bhakta pratyAkhyAna nAmakA samAdhimaraNa hotA hai / arthAt acAnaka bhayaMkara roga, upasarga Adike Anepara AhAra tyAga rUpa avIcAra bhakta pratijJA maraNako muni svIkAra karate haiM / / 2064 / / avIcAra bhakta tyAga maraNake tIna bheda haiM-niruddha, niruddhatara aura parama niruddha isaprakArake tIna bhedoMkA gaNadharAdi uttama RSiyoMne varNana kiyA hai / / 2055 / / niruddha abocAra bhakta tyAgakA kathana karate haiM usa manike niruddha nAmakA abocAra bhakta pratyAkhyAna kahA hai, jo roga, AtaMka Adise pIr3ita hai, jaMghAbalase rahita hai, parasaMdhameM jAnako asamartha hai // 2086 / /
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ avIcAra bhakta tyAga iMginI prAyopagamanAdhikAra yAvadasti balaM boyeM svayaM tAvatpravartate / kriyamANopakArastu tadabhAve gaNena saH || 2067 / / niruddhamavIcAraM svagaNasthamitIritam / aparaH prakramaH sarvaH pUrvokto'trApi jAyate // 2088 || prakAzamaprakAzaM ca svagaNasthamiti dvidhA / janajJAtaM mataM pUrva janAjJAtaM paraM punaH // 2086 // [ 607 niruddha nAmake avIcAra bhakta pratijJAko karane vAlA muni jabataka bala aura vIrya hai taba taka apanI Avazyaka kriyAyeM evaM zArIrika kriyA svayaM karatA hai aura jaba bala rahita hotA hai taba saMghake dvArA upakRta hokara saMghakI sahAyatA lekara ukta kriyAyeM karatA hai / / 2087 // bhAvArtha - zakti jabataka hai tabataka ratnatraya pAlanameM svayaM pravRtti karatA hai aura jaba atyanta azakta ho jAtA hai taba saMghastha muni usakI sevA karate haiM / isataraha apane saMghameM rahakara jo samAdhimaraNa kiyA jAtA hai vaha niruddha avIcAra bhakta pratyAkhyAna maraNa kahalAtA hai / isameM jo krama savIcAra bhakta pratyAkhyAna maraNameM kahA hai vahI sarva kama hotA hai // 2086 / / vizeSArtha --- jisa munike pairoMkA sAmarthya kama huA hai athavA rogAdise pIr3ita hai, ata: anya saMghameM jAne meM asamartha hai aise muni niruddha atrocAra bhakta pratyAkhyAna maraNako karate haiM arthAt apane saMgha meM rahakara kramazaH AhArAdike tyAgarUpa vidhiko karake samAdhimaraNa karanA niruddha avacAra bhakta tyAgamaraNa hai / avIcAra bhakta tyAga meM aniyata vihAra svagaNakA tyAga, paragaNa meM praveza Adi vidhi nahIM hotI / yaha muni svagaNa meM AcArya ke caraNamUlameM dIkSA se lekara Ajataka jo jo aparAdha hue haiM unako AlocanA karatA hai tathA niMdA garhA, pratikramaNa prAyazcitta karatA hai / vaha kSapaka muni jabataka apanI sAmarthya hai taba taka binA sahAyatA ke pravRtti karatA hai, jaba sAmarthya nahIM rahato taba anya munigaNase sahAyatA lekara ratnatraya pAlana karatA hai / apane gae meM sthita hokara niruddha abocAra bhakta tyAga nAmakA jo samAdhimaraNa kiyA jAtA hai, usake do bheda haiM prakAza aura aprakAza / jo janatA dvArA jAnA
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608 } maraNakaNDikA dravyaM kSetraM balaM kAlaM jJAtvA kSapakamAnasaM / praprakAzaM mataM hetAbanyatrApi satIraze // 2060 // // iti niruddhaM // jalAnalaviSavyAlasanipAtathisUcikAH / haraMti jIvitaM kSipraM bhAnUsrA iva tAmasam // 206 // jAya vaha prakAza avIcAra bhaktatyAga kahalAtA hai aura jo janatA dvArA jJAta nahIM hai vaha aprakAza avIcAra bhakta tyAga maraNa samajhanA cAhiye // 2086 // dravya, kSetra, bala, kAla aura kSapakakA mAnasa itanI bAtoMko jJAtakara niruddha avIcAra bhakta tyAga prakAzita yA aprakAzita kiyA jAtA hai / prAzaya yaha hai ki isa samaya vasatikA Adi yogya upalabdha hai yA nahIM, kSapakake svayaMkA mAnasa dRr3ha dhairya yukta hai yA nahIM kSetra deza yogya hai yA nahIM, kSapako zakti kitanI hai, kAla Rtu rUkSa-uSNa yA kaisI hai ityAdi bAtoMkA vicAra karake yadi ye saba anukUla hoye to niruddha pravIcAra bhakta tyAgako janasamudAya-zrAvaka zrAdike samakSa prakAzita karanA cAhiye arthAt yaha munirAja sallekhanA kara rahe haiM prAhArakA tyAga kiyA hai ityAdi pragaTa karanA cAhiye / aura yadi kSapaka parISaha Adise ghabarAnevAlA hai arthAt dhairya evaM zaktise kamajora hai / samaya samAdhike anukUla nahIM hai aise samayameM samAdhikA avasara prApta hotA hai to kSapakake sallekhanAko-AhArAdikA tyAga kiyA ityAdi bAtoMko janatAke samakSa pragaTa nahIM karanA cAhiye / kSapakake baMdhugaNa yA rAjA prajA sallekhanAke viruddha hoye to bhI kSapakakI sallekhanAkI taiyArIko pragaTa nahIM kare / / 2060 / / isaprakAra niruddha avIcAra bhakta pratyAkhyAna maraNakA svarUpa kahA / / aba niruddhatara avIcAra bhakta pratyAkhyAnakA kathana karate haiM--- jala, agni, viSa, jaMgalI ra pazu ityAdike dvArA ghora upasarga upasthita honepara tathA sannipAta roga, tIna zUla roga Adike honepara tatkAla maraNakA prasaMga prApta hotA hai, athavA ye jalAdi upasarga evaM zUla Adi roga zIghra jIvanako hara lete haiM, jaise sUryakiraNeM aMdhakArako hara letI haiM // 2061 / /
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 609 avobAra bhakta tyAga iMginI prAyopagamanAdhikAra yAvanna kSIyate vANI yAvavidriya pATavam / yAvaddhayaM balaM ceSTA heyAdeyavivecanam // 2012 // tAva banayA jJAtvA hiyamANaM svajIvitam / AlocanA guroH kRtvA dhIrA mucanti vigraham // 2063 // svagaNasyamiti prAjaniStaramoritam / avazeSo vidhistasya zeyaH pUrvatra varzitaH // 2064 // ||iti niruddhataram // -. -..-.. -- - - - -- ina jalAdike upasarga upasthita honepara evaM sannipAta Adi rogoMke upasthita honepara munijana jabataka vANo-bolane kI zakti naSTa nahIM hotI jabataka indriyoM meM zravaNa Adi kI zakti samApta nahIM hotI, ukta tIna kaSTa vedanAke kAraNa apanA dharya, bala, ceSTA naSTa nahIM hotI tathA heya upAdeyako vicAra karaneko buddhi samApta nahIM hotI tabataka hI ukta vedanA Adise apanI Ayu kSINa hotI dekhakara ghora bIra munirAja guruke nikaTa AlocanA karake zarIrakA tyAga kara dete haiM // 2062 / / 2063 / / vizeSArtha---jala pravAha dvArA bahanekA prasaMga AgayA hai, kahIM vana meM saMgha hai aura acAnaka dAvAgni laga gaI yA jaMgalI pazukA AkramaNakA prasaMga hai akasmAt tIvra zUla Adi roga A gayA ityAdi maraNake kAraNa upasthita hote dekhakara apanI bolane kI zakti, sunane kI zakti, socane kI zakti naSTa honeke pahale hI mahAn munirAja jo prAcArya yA sAdhu apane nikaTa hoM unhIMke samakSa dIkSita jIvana meM jo jo doSa aparAdha hue haiM unakI AlocanA karate haiM tathA AhAra, upadhi, zayyA Adi tyAga kara zarIrako choDa dete haiN| isaprakAra apane saMghameM sthita rahakara jo ukta maraNake kAraNoMke akasmAta upasthita honepara sallekhanA grahaNakI jAtI hai use prAjJajana niruddhatara avIcAra bhakta tyAga maraNa kahate haiM / isa maraNakI zeSa vidhi pUrvokta vidhike anusAra hai / / 2064 / / vizeSArtha-niruddha avIcAra bhakta tyAga aura niruddhatara avIcAra bhakta tyAga ye donoM maraNa apane saMgha meM rahakara hI hote haiM kintu niruddhameM to jaMghAbala ghaTa jAnese yA anya kisI kAraNase parasaMghameM jAneko sAdhu asamartha hue haiM aura samAdhi-grahaNake
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ 610 ] maraNakaNDikA yadA saMkSipyate vANI vyAdhivyAlaviSAdibhiH / tadA zuddhaSiyaH sAdhoniruddhatamamiSyate // 2065 haratI jIvitaM dRSTvA vedanAmanivAraNAm / jinAdInAM puro dhoraH karotyAlocanAM laghu // 2066 // ArAdhanAvidhiH pUrva kathito vistareNa yH| atrApi yujyamAno'sau draSTavyaH zrutapAragaH // 2067 / / kAraNa upasthita hue haiM to kramazaH AhArakA tyAga karate hue tathA AlocanA Adiko karate hue samAdhimaraNa karate haiM aura niruddhatara avIcAra bhakta tyAgameM acAnaka hI koI upasarga yA bhayaMkara roga Adi prAgaye haiM to zoghratAse jo bhI AcArya Adi nikaTa hove unake pAsa apane doSoMko pAlocanA nidA gardA karake caturAhArakA tyAga kara zarorako chor3ate haiN| niruddhatama yA parama niruddha avIcAra bhavata pratyAkhyAnakA svarUpa batalAte haiM __ jaba vyAdhi, krUra pazu pakSiyoM dvArA evaM viSa Adike dvArA vANI AdikI zakti samApta prAyaH hone lagatI hai taba nirmala buddhivAle munirAjake niruddhatama avIcAra bhakta pratyAkhyAna maraNa hotA hai // 2095 / / jisako rokanA azakya hai aisI bhayAnaka vedanA apane jIvanako haraNa karatI dekhakara dhIra sAdhu jinendra Adike samakSa arthAt apane manameM jinendra devako virAjamAna kara zIghra hI doSoMkI AlocanA karatA hai // 2066 / / jo ArAdhanA vidhi pahale vistArase zruta pAragAmI AcAryoM dvArA kahI gayI hai vaha vidhi isa niruddhatara avIcAra bhakta tyAgameM bhI hotI hai / / 2067 / / vizeSArtha-avIcAra aura avicAra aise donoM hI zabdoMke prayoga isa maraNake nAmameM dekhe jAte haiM / vicAra arthAt socanA ! jisa maraNa meM socanekA adhika avasara nahIM hai, Ayu hrAsake tarapha unmukha hai aisA dekhakara yaha maraNa kiyA jAtA hai| varSoM pahale se taiyArI karanA apanA saMgha chor3akara anya saMgha meM praveza karanA ityAdi viSaya isa maraNa meM nahIM hote haiM / isa meM maraNako saMbhAvanA zIghra, zIghratara aura zIghratama hotI
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ avIcAra bhakta syAga iMginI prAyopagamanAdhikAra [111 prArAdhyArAdhanAdevIM prAzukAraM mRtAvapi / kecisidhyanti jAyanse kecita mAnikAH suraaH||2068|| pramANaM kAlabAhulyamasya nArAdhanAvidheH / tIrNA muhUrtamAtreNa bahavo bhavanIradhim / / 2066 / / -- - dekhakara usI prakArase sAdhujana usa usa maraNako karaneko taiyAra rahate haiM arthAt jisakA jaMghAbala ghaTa gayA hai aura roga bhI asAdhya ho rahA hai taba vaha niruddha avicAra bhakta pratyAkhyAna maraNako svIkAra karatA hai / tathA jisake upasarga yA acAnaka tIna zUla Adi pAye haiM aura nikaTa AcArya Adi maujUda haiM to unake pAsa AlocanA kara pAhAra kA yAvajjIva tyAga karake jo sAdhumaraNa karate haiM vaha niruddhatara avicAra bhakta pratyAkhyAna hai / ghora upasarga yA roga AyA aura jisameM gurukI nikaTatA nahIM hai tathA itanA samaya hI hai ki unake pAsa AlocanA kara sake, ataH apane hRdayameM jinendrako sAkSI karake AlocanA karake AhAra AdikA tyAgakara prANa chor3anevAle sAdhuke niruddhatama yA parama niruddha AyacAra bhakta pratyAkhyAnamaraNa hotA hai| niruddha, niruddhatama aura niruddhatara avIcAra bhakta tyAgake svarUpako jJAta kara koI prazna kare ki-isa prakAra zIghratAse alpa samayameM maraNa karanevAleke ArAdhanAkI siddhi kisaprakAra hogI? to isakA uttara dete haiM-cAra ArAdhanA rUpa devIkA zIghratAse ArAdhanA karake maraNayAle muni bhI koI siddhapadako bhI prApta karate haiM tathA koI vaimAnika deva bho ho jAte haiM arthAt ArAdhanAko zIghratAse karanepara bhI mukta yA devaparyAyako munijana prApta kara lete haiN| kyoMki ratnatrayakI ArAdhanAko vidhimeM kAlako bahulatA ko mukhyatA nahIM hotI arthAt jo bahuta dinoMtaka mamAdhiko vidhi calatI rahe vaha zreSTha hai usIse uccagatiko prApti hotI hai, aura jisameM ukta vidhi alpakAla meM hotI hai vaha uccagatikA kAraNa nahIM hai aisA nahIM samajhanA / samAdhimeM to pariNAmoM ko zuddhi apekSita hai / bahutase muniyoMne antarmuhUrta mAtrameM ratnatrayako ArAdhanA karake saMsArasAgarako pAra kiyA thA-mokSa prApta kiyA thA / / 2068 // 2066 / / dekho ! vivarddhana nAmakA rAjA cirakAlase-anAdikAla se mithyAtvase bhAvita thA-mithyAiSTi thA, vaha AdinAtha bhagavAna ke caraNa sAnidhya meM-unake samavazaraNameM
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ 612 ] maraekaNDikA siddho vivarddhano rAjA ciraM mithyAtva bhAvitaH / vRSabhasvAmino mUle kSaNena dhutakalmaSaH // 2100 / // iti niruddhatamam // proktA bhaktapratijJeti samAsaNyAsayogataH / idAnI miginI vakSye janmakakSakuThArikAm / / 210 / / jinadIkSA lekara antarmuharta mAtrakAlameM ratnatrayakI ArAdhanA karake karmamalase mukta-siddha ho gayA thA // 2100 // vivarddhanakI kathA___ isa avasarpiNIkAlake caturthakAlake prAraMbhameM Adi tIrthakara vRSabhanAthane jinadIkSA grahaNakara tapasyA dvArA kevalajJAna prApta kiyA thaa| unake rAjya avasthAke putra bharata the jo ekasI eka bhAIyoMmeM sarvajeSTha putra the, mahApuNyodayase rAjA bharatake AyudhazAlAmeM cakraratta utpanna hubhA / maMpUrNa chaha khaMDoMko jItakara bharata SaTakhaMDAdhipati cakravato hae; unake hajAroM putra hue / una meM vivarddhanakumAra ko Adi lekara kaI putra mUka hue thebolate nahIM the / kisI dina cakravartI unheM lekara samavazaraNa meM bhagavAna AdinAthake darzanArtha gaye / samavazaraNa sabhAmeM baiThakara divyadhvani sunate hI ve saba kumAra virakta hae divya dhvanimeM apane pUrvabhavoMko sunakara vairAgyase otaprota hokara tatkAla prApta huI zakti ke dvArA arthAt gUgApana naSTa ho jAnepara unhoMne Adi prabhuse jinadIkSA grahaNa ko| aura isataraha unako lezyAkI atyaMta vizuddhi prApta huI / chaTe sAtaveM guNasthAnoMmeM parivartita hote hue unhoMne muhUrta pramANa kAlameM hI zukladhyAnako prApta kiyA / kSapaka zreNimeM kramaza: ArohaNa kara dhAtiyA karmoM kA nAza kiyA tathA aghAtiyA karmoMkA bhI nAza karake siddhapada pAyA / isa taraha atyaMta alpakAla meM unhoMne zAzvata sukhako pAyA thA / ataH bhavya jIvoMko cAhiye ki kAlako na dekhe ki aba alpakAla ho raha gayA hai kase AtmakalyANa kare ityAdi, jaba Atmabodha ho tabhI vairAgya dhAraNakara Atmahita karanA caahiye| vivarddhanakumAra ko kathA samApta / isaprakAra avicAra bhakta pratijJAmaraNakA varNana kiyA / iMgino maraNakA varNanabhakta pratijJA bharaNakA saMkSepase tathA vistArase varNana isaprakAra mere dvArA
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravIcAra bhakta tyAga iMginI prAyopagamanAdhikAra ukto bhaktapratijJAyA vistAro yatra kazcana / iMginImaraNe yathAyom zibugA 12021 pravajyAgrahaNe yogyo yogyaM liNgmdhisstthitH| kRtapravacanAbhyAso binayasthaH samAhitaH // 2103 // niSpAdya sakalaM saMgha iMginIgatamAnasaH / tritistho bhAvitasvAntaH kRtasallekhanAvidhiH // 2104 // saMsthApya gaNinaM saMghe kSamayitvA tridhAkhilaM / yAvajjovaM viyogArthI datvAzikSA priykraam|| 2105 / / kiyA gayA / aba Age iMginI maraNakA varNana kruuNgaa| kaisA hai iMginI maraNa ? janmarUpa vanako naSTa karaneke liye-kATane ke liye kuThArake samAna hai / / 2101 // bhakta pratijJA maraNameM jo koI ArAdhanAko vidhi kahI hai vaha isa iMginI maraNa meM bhI yathAyogya jAnanI cAhiye / / 2102 / / iMginI maraNake svAmI kauna haiM so batAte haiM __jo vyakti jinadIkSAke yogya hai aura yogya sAdhuveSako (digaMbara munimudrAko) jisane dhAraNa kiyA hai, jisane jaina AgamakA bhalI prakArase abhyAsa kiyA hai, vinayo aura zAMta hai, dIkSAke anaMtara jisane apane saMgha ko ratnatrayakI sAdhanAmeM niSpanna kiyA hai, iMginI maraNako prApta karane kI jisako icchA hai, pariNAmoMko nirmalatAkI zreNimeM jo sthita hai arthAta Age Age adhika adhika vizuddha pariNAmoMmeM sthita hai tapobhAvanA,zrutabhAvanA Adi zreSTha bhAvanAse bhAvita hai mana : jisakA evaM kAya tathA kaSAyako jisane kRza kiyA hai aise viziSTa munirAja-AcArya saMghameM apane sthAnapara anya yogya ziSyako AcArya pada para sthApita karake samasta saMghase mana vacana, kAya dvArA kSamA yAcanA karake karAke yAvajjIvanake liye saMghakA tyAga karate samaya saMghako atyaMta hitakArI priyakArI uttama zikSA-upadeza dete haiM / aura isaprakAra saMgha Adike prati apanA kartavya pUrNa karanese jo kRtakRtyatAkA anubhava kara rahe haiM isase tathA samAdhi prAptiko utsukatAse jinheM atyaMta harSa ho rahA hai aise guNa aura zoloMse maMDita prAcArya saMghase bAhara nikalate haiM / saMghase nikalakara ve
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA kRtArthatA samApano harSAkulisamAnasaH / niryAto gaNataH sarirguNazIlanibhUSitaH // 2106 // niHkramya sthaMDilAdau sa vivikta bahiraMtare / bhUzilAsaMstarasthAyI svaM niryApayati svayam // 2107 / / yogyaM pU@vittaM kRtvA saMstaraM sthaMDile tRNaH / pUrvasyAmuttarasyAM vA ziro vizi karoti saH // 2108 // bhAvazuddhimadhiSThAya leNyAzuddhividdhitaH / karmavidhvaMsanAkAMkSI mUrdhanyastakaradvayaH // 2106 // vidhAyAlocanAmagre jinAdInAmadUSaNAm / darzanajJAnacAritratapasAM kRtazodhanaH // 2110 / / yAvajjovaM vidhAhAraM pratyAkhyAya caturvidhaM / bAhyamAbhyaMtaraM graMthamapAkRtya vizeSataH / / 2111 // AcArya ekAntameM bAhara bhItarameM jo prAsuka hai aise sthaMDila Adi sthAnameM pahuMcate haiM, vahAM bhUmirUpa yA zilArUpa saMstarameM svayaMko Aropita karate haiM arthAt anyakI sahAyatA se rahita ekAko zarIramAtra hai sahAyaka jinakA aise ve yogIrAja bhUmi AdikA Azraya lete haiN| pahale bhakta pratyAkhyAna maraNameM saMstarakA jaise vidhAna batAyA thA vaise nagara Adise yAcanA karake tRNAdiko lAkara unase apane zarIra pramANa saMstara banAkara pUrva yA uttara dizAmeM zira karate haiM [arthAt jaba jaba saMstara meM zayana karate haiM taba taba ukta dizAmeM zira karate haiM / / 2103 / / 2104 / / 2105 / / 2106 / 2107 // 2108 / / iMginI maraNa ke icchuka ve munirAja apane bhAvoMkI zuddhi karate haiM evaM lezyA ko vizuddhi-pIta padma aura zukla lezyArUpa vizuddhiko bar3hAte haiM, karmoM ke nAzakI icchAbAle ve munirAja donoM hAthoM ko jor3akara mastakapara rakhate haiM aura jinendra Adike samakSa apane samyagdarzana, jJAna, cAritra aura tapa saMbaMdho atocAroMko nirdoSa AlocanA karake apane aparAdhoMkA zodhana karate haiM // 2109 // 2110 / / ve munirAja mana, vacana, kAyase
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ avIcAra bhakta tyAga iMginI prAyopagamanAdhikAra pariSahopasargANAM kurvANo nirjayaM param / mAhamAnaH paro zuddhi dharmadhyAnaparAyaNaH / / 2112 / / niSadyotthAya niHzeSAmAtmanaH kurute kriyAm / viharannupasarge'sau prasArAkuMcanAdikam // 2113 // svayamevAtmanaH sarvaM pratikarma karoti saH / zrAkAMkSati mahAsattvaH parato'nugrahaM na hi // 2114 // saMpannamatidAruNam 1 devamAnavatiryagbhyaH upasarga mahAsatvaH sahate'sau nirAkulaH // 2115 / / duHzIla bhUtabetAla zAkinIpraharAkSasaH 1 na saMbhISayituM zakyo bhorapi kathaMcana / / 2116 / / trivarzana kriyAvadbhizcetazcoraNakAriNoM I pradarzya mahatomRddhi lobhyamAno na lubhyati / / 2117 // | 615 jIvana paryaMtake liye cAra prakArake AhArakA tyAga karate haiM tathA vizeSarUpa se bAhyAntara parigrahakA tyAga karate haiM ||2111 / / paroSaha aura upasargo para utkRSTa vijaya karate hue parama zuddhiko prAptakara sadA dharmyaMdhyAnameM tatpara rahate haiM / / 2112 // jisa samaya upasarga nahIM hai usa vakta apano uThane baiThane Adi saMpUrNa kriyAko tathA zarIrako phailAnA sikor3anA zrAdiko svayaM karate haiM / / 2113 / / iMginI maraNa karanevAle muni apane kArya - zIca hAthapairakA sahalAnA, khar3e honA gamana karanA prAdiko svayaM karate haiM / ve mahAzaktizAlI - - uttama saMhananadhArI muni kadAcita bhI parase sevA, anugraha sahAyatA nahIM cAhate / / 2114|| deva manuSya aura tiryaMca dvArA dAruNa upasarga kiyA jAnepara usako ve balavAna muni zAMtabhAva se nirAkula ho sahate haiM / / 2115 / / mahA dhairyazAlI una munirAjako khoTe bhayaMkara bhUta, preta, betAla, zAkinI, graha rAkSasa Adike dvArA kisI taraha bhI DarAyA nahIM jA sakatA / / 2116 / / vikriyA RddhidhAro devoM dvArA cittako curAne vAlI bar3I bhArI Rddhiko dikhAne para bhI ve munizvara kabhI bhI mohita nahIM hote arthAt koI deva unheM Rddhi vaibhava dikhalAkara mohita karanA cAhe saMyamase cyuta karanA cAhe to kadApi nahIM kara sakate / / 2117 // una yogozvarako
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA saMpadyate'khilAstasya duHkhAya yadi pudgalAH / tathApi jAyate jAtu dhyAnavighno na dhImataH // 2118 // sukhAya yadi labhyate sarvepudagalasaMcayA: / tathApi dhIradhInAso dhyAnatazcalatisphuTam // 2116 // upekSate vinikSiptaH sacittaharitAviSu / upasargazame bhUyo yogyaM sthAnamitti saH // 2120 / / parISahopasargANAmevaM viSahanodyataH / manovAkkApagupto'sau niHkaSAyo jitetriyaH // 2121 // ihAmutra sukhe duHkhe joSite maraNe sudhIH / sarvathA niHpratIkArazcaturaMge pravartate // 2122 / / vAcanApRcchanAmnAya dharma dezana vajitaH / SIraH sUtrArthayoH sampAdhyAyatyekAna mAnasaH // 2123 / / saMsArake samasta pudgala-padArtha duHkha dene meM udyamI hove to bhI ve Akulita du:khita nahIM hote tathA unake dhyAnameM kabhI bhI vighna nahIM hotA // 2118 // tathA saMsAra ke saMpUrNa pudgala unake sukhake liye prApta hove to bhI dhIra buddhivAle ve yatirAja dhyAnase calAyamAna nahIM hote // 2119 / / kisI krUra pazu Adi dvArA sacitta harita tRNa prAdipara DAla diye jAnepara bhI ve muni upasargako sahate hue vahIM sthita rahate haiM, yadi upasarga dUra ho jAya to puna: usI yogya prAsuka sthAnameM lauTakara A jAte haiM // 2120 // parISaha aura upasagAko sahana karane meM sadA udyata rahate haiM, manogupti, vacanagupti aura kAyagupti ina sona guptiyoM se yukta kaSAyabhAvase rahita aura jitendriya hote haiM / / 2121 / / ___ isa loka aura paraloka meM sukha aura duHkhameM jIvana aura maraNa meM ve sarvathA rAgadveSa rahita hote haiM aura cAra ArAdhanAoM meM pravRtta hote haiM // 2122 // vAcanA, pRcchanA, AmnAya aura dharmopadeza ina cAra prakArake svAdhyAyameM pravRtti nahIM karate, ve
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ avI cAra bhakta tyAga iMginI prAyopagamanAdhikAra [617 evamaSTasu yAmeSa ninidro dhyAnalAlasaH / bhavantI haThato nidrA na niSevatyaso parAm / / 2124 // svAdhyAyakAle vikSepAcaMtAstasya na ca kriyAH / dhyAnaM zmazAnamadhye'pi kurvANasya niraMtaram // 2125 / / yathoktaM kurute sarvamAvazyakamataMdritaH / vidhatte sa dvayaM kAlaM upadhipratilekhanam // 2126 / / sahasA skhalane jAte mithyAkAraM karoti saH / prAsIniSadyakAzabdau ghiniHkrAMti pravezayoH // 2127 // pAdayoH kaMTake bhane rajaIkSaNayogate / tUSNImAste svayaM dhIro pareNoddharaNe'pi saH // 212 / / ekAgra mana hokara sUtra aura arthakA bhalIprakArase ciMtana mAtra karate haiM arthAt anuprekSA nAmake svAdhyAyako hI karate haiM anya vAcanA Adi svAdhyAyako nahIM karate / / 2123 // isaprakAra ve yogIzvara pAThoM praharoMmeM nidrA rahita aura dhyAnake icchuka ho rahate haiM, jabaradasto nidrA AjAye to sote nahIM athavA kadAcita ati alpa nidrA lete haiM / bahuta nidrA nahoM lete / / 2124 / / svAdhyAyakAla meM pratilekhana arthAt yaha kSetra svAdhyAya yogya nahIM hai yaha kAla upayukta nahIM hai ityAdi vicArakI unheM AvazyakatA nahIM hoto kyoMki vAcanA Adi svAdhyAya nahIM karate haiM, zmazAnake madhya meM bhI niraMtara dhyAna karate haiM // 2125 // Alasa rahita hokara sarva Avazyaka sAmAyika Adi yathokta vidhise karate haiM, ve donoM saMdhyAoMmeM pIchI kamaMDalu saMstarakA pratilekhana-zodhana karate haiM / / 2126 / / kadAcita kicit asikrama atIcAra ho jAya to "micchA me dukkaDa" merA doSa mithyA ho isaprakAra mithyAkAra karate haiM, kahIM vana, guphA yA apane sthAna meM praveza aura niSkramaNa karate samaya assaho assaho, nissahI nissahI zabdoMkA uccAraNa karate haiM / / 2127 / / iMginomaraNako grahaNa karanevAle munozvarake pairoM meM kA~Te laga jAya to tathA AMkhoMmeM dhalI Adi jAya to mauna rahate haiM una kAMTe Adiko nikAlate nahIM, kadAcit koI anya nikAla deve to mauna rahate haiM / / 2128 // isataraha kaThora tapa karate hue unake nAnAprakArako RddhiyAM utpanna ho to be mahAmanA virAga yukta hai mAnasa jinakA aise kabhI bhI una RddhiyoMkA sevana-prayoga
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakapiDakA nAnAvidhAsu jAtAsu labdhiSveSa mahAmanAH / na kiMcitsevate mAtu virAgIbhUtamAnasaH // 2126 // vedanAnAM pratIkAraM kSudAdInAM ca dhoradhIH / na jAtu kurute kicinmaunavratamavasthitaH // 2130 // upavezo'nyasUrINAmiginImaraNe'pi saH / tridazarmAnuSaiH pRSTho vidhatte dharmavezanAm // 2131 / / iMginImaraNe'pyevamArAdhyArAdhanAM budhAH / kecitsidhyanti kecicca santi vaimAnikAH surAH / / 2132 // chaMda-praye nIiMginImati sukhAnuSaMgiNI nirmalA kaSAyanAzakauzalAm / pajitA bhajati vighnajitAM ye narA bhavaMti te'jarAmarAH / / 2133 // // iti iMginImaraNam // nahIM karate haiM / / 2129 // dhIra buddhivAle maunavratako svIkAra karanevAle ve mani bhUkha, pyAsa, uSNatA Adi kI vedanA honepara kabhI bhI usa vedanAkA kicit bhI pratIkAra nahIM karate haiM / / 2130 / / iMginI maraNako pratijJA vAle munirAja deva yA manuSya dvArA prazna kiye jAnepara dharmopadeza dete haiM aisA kinhIM AcAryokA kahanA hai / / 2131 / / ____ isaprakAra uparyukta vidhise iMginI nAmake samAdhimaraNameM cAra prakArakI ArAdhanAko karanevAle una buddhimAna muniyoM meM se koI to mokSako prApta karate haiM aura koI vaimAnika deva hote haiM arthAt iMginI maraNa karane vAle apane pariNAmoMke anusAra siddhagati yA devagati prApta karate haiM / / 2132 / / yaha iMgino maraNa svarga tathA apavarga ke sukhoMko denevAlA hai, nirmala hai, kaSAyoM kA nAza karane meM kuzala hai, jo yogorAja vighna rahita aise isa maraNako pUjate haiM arthAta svayaM dhAraNa karate haiM ve ajara-amara siddha hote haiM // 2133 / / isapakAra iMginI maraNakA varNana pUrNa hughA /
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 619 avo cAra bhakta tyAga iMginI prAyopagama nAdhikAra iMginImaraNaM prokta samAsavyAsayogataH / prAyopagamanaM vakSye vyAsena vidhinAdhunA // 2134 // iMginomaraNe'vAci prakramo yo vizeSataH / prAyopagamane'pyeSa vraSTavyaH zrutapAragaH // 2135 // saMstaraH kriyate nAtra tRNakASThAvinirmitaH / svakIyamanyadoyaM ca vaiyAvatyaM na vidyate // 2136 / / karotyenaM tato yogI kRtasallekhanAvidhiH / uccAraprastravAdInAM tato nAsti nirAkriyA / 2137 / / pRzyovAyvagnikAyAdau nikSiptastyaktavigrahaH / prAyuH pAlayamAno'sAvadAsono'vatiSThate / / 2138 / / saMkSepase iMgino maraNako kahA, aba prAyopagamana maraNako saMkSepa vidhise kahaMgA / / 2134 / / iMginImaraNameM jo prakrama vidhi kahI thI vizeSase prAyopagamana maraNa meM bhI vahI prakrama zrutake pAragAmI gaNadhara Adike dvArA dekho gayo hai-kahI gayI hai / / 2135 / / isa maraNa meM tRNa kASTha AdikA saMstara nahIM kiyA jAtA tathA apane dvArA aura parake dvArA vaiyAvRtya bhI nahIM kiyA jAtA / / 2136 / / kaSAya aura kAyakI kRzatA ko jisane kara liyA hai aisA yogI isa maraNako karatA hai, usa kAraNase isameM malamatra AdikA nirAkaraNa nahIM hotA hai arthAt prAyopagamana sanyAsakA dhAraka malamatra bhI nahIM karatA / / 2137 / / yadi kisI vairI deva, manuSya yA pazu Adike dvArA unako pRthivI, vAya, agni, vanaspati Adi sacitta sthAnapara DAla deve to ve vahIM para sthita rahate haiM, zarorakA mamatva sarvathA chor3e rahate haiM. AyukI parisamApti honetaka udAsona hokara vahIM nizcala avasthita hote haiM, arthAta jaise iMginI maraNameM upasarga dvArA sacitta sthAnapara DAla denepara ve muni upasarga samApta honepara usa sthAnase nikala apane sthAnapara Ate haiM vaise ye prAyopagamana maraNa karane vAle mahAmuni nahIM Ate jahAM para pheMkA-girAyA paTakA hai vahoM para prANa jAne taka kASThavat avasthita rahate haiM // 2138 / / yadi koI pAkara prAyopagamana sanyAsa meM sthita yatirAjako gaMdha, puSpa, dhUpa Adise pUjA karatA hai to chor3a diyA hai zarIrakA mamatva jinhoMne aise ve usa pUjAkriyAmeM udAsa rUpase baiThe
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62. ] maraNakaNDikA gaMdhaprasUnadhUpAcaH kriyamANe'pyupagrahe / tyasabehatayodAste sa svajIvitapAlakaH / / 2136 // yatra nikSipate dehaM niHspRhaH zAMtamAnasaH / tatazcalayate nAsau yAvajjIvaM manAgapi // 2140 // ityuktaM niHpratIkAraM prAyopagamanaM jinaH / niyamenAcalaM jJeyamupasarge punazcalam // 2141 // upasargahataH kAlamanyatra kurute yataH / tato mataM calaM prAjairupasargamate sthiram // 2142 / / rahate haiM arthAt usa pUjakapara na prasanna hote haiM, na use rokate haiM, na kopa karate haiM / Azaya yaha hai ki koI vairI Akara unheM upasarga kare viSama sthAnapara DAla deve ityAdi kriyAse mahAn kaSTa de to usa gAzi ra kupitA nahIM hote aura koI jAkara gaMdha puSpAdise pUjA kare yA unakA kisIprakAra anugraha kare to usapara prasanna nahIM hote donoM avasthAoM meM samAna rUpa udAsIna rahate haiM / / 2136 / / jisa sthAnapara ni:spRha aura zAMta manavAle una manirAjane zarIra DAla diyA hai vahAMse aba ve yAvajjIva paryaMta kiMcit bhI hilate Dulate nahIM haiM / / 2140 / / isaprakAra prAyopagamana maraNa sarvathA pratIkAra rahita hotA hai niyamase zarIrakI caMcalatA kriyA hilanA Adise rahita hotA hai aisA jinendra devane kahA hai / yadi upasarga dvArA unheM uThAkara kahIM pheMka deve to baha calapanA to hai kintu svayaM kRta zarIra caMcalatA nahIM hai sarvathA akaMpa, acala, aDola rUpa hI sthita rahate haiM / / 2141 // jisa kAraNase upasarga dvArA Ahata hokara anya sthAnapara sthita hokara ve maraNa karate haiM usa kAraNase prAjJa puruSa dvArA upasarga pUrvaka honevAle maraNa meM zarIrako calatA mAno gayI hai anyathA zarIrakI sthiratAse-eka hI sthAna para rahakara unakA samAdhimaraNa hotA hai / bhAva yaha hai ki upasarga ke kAraNa unakA sthAnAMtara hotA hai anyathA kabhI bhI sthAnAMtara nahIM karate eka bAra jahAM padmAsana yA khaDgAsAnase sthita ho gaye vaise hI AmaraNa paryaMta sthita rahate haiM / / 2142 //
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ asAra zukta tyAga iMginI prAyopagamanAdhikAra I prAyopagamanaM kecitkurvate pratimAsthitAH prapadyArAdhanAM devI miginI maraNaM pare / / 2143 // // iti prAyopagamanaM // upasarge sati prApte durbhikSe ca duruttare / kurvanti maraNe buddhi parIvahasahiSNavaH // 2144 // kozalo dharmasiMho'yaM sasAdha zvAsarodhataH / koNatIre pure dhIro hitvA caMdrazriyaM nRpaH // / 2145 / / [ 621 koI muni kAyotsarga dhAraNa kara prAyopagamana maraNako karate haiM tathA koI zrArAdhanA devIko prAptakara iMginI maraNako karate haiM / prarthAt koI prAyopagamana vidhise samyagdarzana Adi cAra prakArakI ArAdhanAkA ArAdhana kara samAdhi karate haiM aura koI munirAja iginI vidhise ukta ArAdhanAko karate hue samAdhi karate haiM / / 2143 // || prAyopagamana maraNakA varNana samApta // isaprakAra paMDita maraNa ke tIna bhedoM meM se bhakta pratyAkhyAnakA varNana ativistAra pUrvaka tathA iMginI aura prAyopagamana vidhikA saMkSepa pUrvaka varNana kiyA gayA hai / Age kahate haiM ki mahAn upasarga Adike Anepara una kAraNoMko lekara bhI mahAmuni paMDita maraNako karanemeM utsAhita hote haiM jisakA nivAraNa honA azakya hai aisA ghora upasarga Anepara tathA mahAn akAla par3ane para parISahoMko jItane vAle yogIzvara samAdhimaraNa meM apano buddhiko lagAte haiM / / 2144 / / Age jinhoMne akasmAt Aye hue upasarga zrAdike nimittase tatkAla prArAdhanApUrvaka paMDita maraNako prApta kiyA thA unakA kathana karate haiM kauzalAdhipati dharmasiMha nAmake dhIra vIra rAjAne koSThA tIra nAmake nagara ke free apanI patnI candrazrIkA tyAgakara pravAsa nirodha dvArA samAdhimaraNako sAdhA thA / / 2145 / /
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ 622 ] maraNakaNDikA sutArtha pATalIputre mAtulena kathitaH / janAharSabhaseno'thaM khAnasamati dhitaH // 1946 / / ___ - ---- ----- dharmasiMha muniko kathA-- dakSiNa deza meM koSThA tora (kauzalagiri nagarake rAjAvIrasena aura rAnI vIramatIse do putra, putrI hue, putrakA nAma candrabhUti aura putrIkA nAmacandradhI 'thaa'| candra zrIkA vivAha kauzala dezake rAjaputra dharmasiMhate-huA vomonA samaya -sukhapUrvaka vyatIta hone lagA | dharmasiMha pratyaMta dharmapriya thA, vizAla rajjakA saMcAlana karate hue bho maniyoMko AhAra dAna tathA jinapUjAko yaha avazya karatA thaa| kisI dina damadhara manirAjase dharmopadeza sunakara dharmasiMha naresane jina dIkSA mahala ko aura tapasyA karane lge| rAnI caMdrazrIko bahuta duHkha huaa| bhAI candrabhRti bahinako duHkho dekhakara dharmasiMha muniko jabarana candrazrIke pAsa le AyA kintu dharmasiMha puna :-yana meM gaye aura "tapasyA meM lIna hue / kucha dina isIprakAra vyatIta hue / mandrabhUtine kisI dina vana vihAra karate hue una muniko dekhA / munirAjane bhI apanI tarapha Ate hue usa apane sAle ko dekhakara pahicAna liyA unhoMne socA ki yaha mujhe tapasyAse cyuta karegA / jahAM muni tapasyA kara rahe the, vahAM vana meM pAsameM eka hAthIkA kalevara par3A 'thA, ghoravAra "muni dharmasiMha usI meM ghusa gaye / unhoMne cAra prakArake AhArakA evaM saMpUrNa kaSAya bhAvoMkA tyAgakara saMnyAsa grahaNa kiyA tathA tatkAla zvAsakA nirodhakara prANa chodd'e| isa taraha unhoMne kSaNamAtrameM uttamArthako sAdhA aura svargameM jAkara devapada pAyA / ve mahAmuni hama sabake liye samAdhiprada hove / / dharmasiMha mUnikI kathA samApta / pATaloputra nagarI meM apanI putroke liye mAmA-zvasura dvArA upasarga kiye jAne para RSabhasena nAmake vyaktine zvAsakA nirodhakara sallekhanA kI // 2146 / / dRSabhasena muniko kathA-- pATalI putra nagarI meM vRSabhadatta vRSabhadattA seTha seThAnI rahate the| unake putra kA nAma vRSabhasena thA, vaha sarvaguNa aura kalAoM meM pravINa evaM atyaMta dharmAtmA thaa| usakA vivAha apane mAmAkI putrI dhanazrIke sAtha huA thA / kisI dina damadhara nAmake munike samIpa dharmopadeza sunakara usane jinadIkSA grahaNa ko, isase dhanazrI rAta dina duHkho rahane
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 623 avocAra bhakta tyAga iMginI prAyopagama nAdhikAra nRpe hatte hi coreNa yatiliMgamupeyuSA / prAcAryaH saMghazAntyartha zastragrahaNato mRtaH / / 2147 / / lagI, dhanazrIkA duHkha pitA dhanapati se dekhA nahIM gayA usane muni vRSabhasenako uThAkara ghara le lAyA aura use aneka kapaTa dvArA gRhastha banA diyA / kucha dina bAda avasara pAkara vRSabhasena punaH muni bana gaye / duSTa dhanapati punaH haThAt unako ghara para lAyA aura krodhameM sAkalase bAMdha diyaa| munine dekhA ki yaha mujhe punaH vivaza kara rahA hai, merI saMyama nidhi khuuttegaa| unhoMne zvAsocchvAsa kA nirodhakara ArAdhanA pUrvaka sanyAsa dvArA prANa tyAga kiyA aura svarga meM jAkara vaimAnika mahaddhika devapada prApta kiyaa| isaprakAra vRSabhasena munirAjane aisI viSama sthiti meM bhI pAtma kalyANa kiyaa| vRSabhasena munikI kathA samApta / munikA veSa lekara corane rAjAko mArA thA / usa vakta vahA~para AcAryane saMghapara AnevAlI bar3I Apattiko dUra karane ke liye zastra grahaNakara-zastrase apanA ghAta kara samAdhimaraNa kiyA thA / / 2147 / / yativRSabha AcAryako kathA-- zrAvastI nagarIkA rAjA jayasena thA usake putra kA nAma vIrasena thaa| usa nagarImeM zivagupta nAmakA bauddha bhikSu thA, vaha nirdayo evaM mAMsa bhakSI tathA kapaTI thA / rAjA jayasena bauddha dharma para vizvAsa karatA thA ata: zivaguptako apanA guru banAyA / eka dina yativRSabha AcArya saMghasahita usa nagaroke bAhya udyAnameM Aye / prajAjanoMko unake darzanArtha jAte dekha kara rAjA bhI kautuhala vaza udyAna meM gayA, vahAMpara kalyANakArI miSTa vANose AcArya upadeza de rahe the; upadeza tAttvika evaM tarkapUrNa thA use sunate hI rAjA jainadharmakA zraddhAlu hogayA / usa dinase usane buddha kI upAsanA chor3a dii| isase bauddha bhikSu ziva guptako bar3A krodha aayaa| usane rAjAko bahuta samajhAyA kiMtu vaha rAjAko jainadharmako zraddhAko naSTa nahIM kara sakA taba pRthivo purI nAmakI nagarI meM bauddhadharmI rAjA sumati ke pAsa jAkara jayasena rAjAkA jaina hone kA samAcAra kahA / sumati rAjAne jayasenake pAsa patra bhejakara usako puna: bauddha banane ko kahA kintu jayasena narezane svIkAra nahIM kiyaa| sumatikA kopa bar3hatA gyaa| usane gupta rUpase jayasenako
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ 624 maraNa kaNDikA zastragrahaNataH svArthaH zakaTAlena sAdhitaH / kuto'pi hetutaH kara naMde sati mahIpatau // 2148 // akAri paMDitasyeti saprapaMcA nirUpaNA / idAnIM varNayiSyAmi maraNa bAlapAMDatam // 2146 // // iti paMDitabharaNam // mAranekA jAla racA / usa duSTane naukaroMse pUchA ki koI aisA vIra hai jo jayasenako mAra sakatA ho / taba eka himAraka nAmake vyaktine isa kAryako karanA svIkAra kiyA / vaha duSTa himAraka zrAvastImeM Akara kapaTase unhIM yativRSabha AcAryake samIpa muni bana gyaa| rAjA jayasena darzanArtha pratidina AyA karatA thaa| eka dina apane niyamAnusAra darzanArtha AyA, prAcAryake nikaTa dharmacarcA Adi karake namaskAra kara jAne lagA ki muni veSadhArI usa duSTa himArakane rAjAko zastrase mAra diyA aura svayaM tatkAla bhAga gayA / AcArya isa Akasmika ghaTanAko dekhakara socane lge| unheM rAjAko mRtyuse saMghake Upara AnevAlI ghora Apattise bacAne kA anya upAya nahIM dikhA ataH sAmane divAla para "yaha anartha kisone jainadharmake dveSase kiyA hai" itanA likhA aura tatkAla vahAMpara par3e usI zastrase ghAtakara sanyAsa grahaNa kara prANa tyAga kiyaa| jayasena rAjAke putra vIrasenako apane pitAkI matyuke samAcAra mile| vaha usa sthAnapara Akara dekhatA hai to rAjAke nikaTa AcAryako bhI divaMgata hue dekhakara pAzcaryacakita huA / idhara udhara dekhate hue usakI najara divAla para par3I aura pUrvokta paMkti par3hate hI use samajha meM AyA ki yaha saba ghaTanA kisaprakAra huI hai / bIrasenakA hRdaya AcArya yativRSabhakI bhaktise bhara AyA / usako pahalese jainadharma para zraddhA thI aba aura adhika dRr3ha hogayo / isaprakAra yativRSabha AcAryane kSaNamAtrameM ArAdhanApUrvaka samAdhiko siddha kiyA thaa| yativRSabha AcAryako kathA samApta / yA samApta / kisI kAraNa se naMda rAjAke krodhita honepara zakaTAla nAmake munine zastra dvArA ghAtakara samAdhimaraNa rUpa apanA svArtha siddha kiyA thA / / 2148 / /
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ avIcAra bhakta tyAga iMginI prAyopagamanAdhikAra [ 625 zakaTAla muniko kathApATalIputra nAmako nagarImeM rAjAnaMda rAjya karatA thaa| usake do maMtrI the, eka kA nAma zakaTAla aura dUdhanakA kAraci : masAla jaisa hala svabhAvI nIti priya thA isase viparIta vararuci thaa| donoMkA Apasa meM virodha thA / eka dina padmaruci nAmake yatirAjase dharmopadeza sunakara zakaTAla maMtrIne jinadIkSA grahaNa ko / jaina siddhAMta kA adhyayana kara una yatirAjane saMpUrNa tattvoMkA samIcIna jJAna prApta kiyA / kisI dina zakaTAla muni AhArArtha rAjamahala padhAre / AhAra karake vApisa lauTa rahe the ki vararucine unheM dekhA / vararuci zakaTAlase atyaMta dveSa rakhatA thA ataH maukA dekha usane rAjAnaMdase kahA ki dekho| yaha nagna DhoMgI sAdhu rAja mahala jAkara kyA kyA pApa kara Aye haiM ityAdi aneka tarahase rAjAko kupita kiyA, rAjAne zakaTAla muniko mAra DAlaneko AjJA dI / karmacArI munike tarapha A rahe the unheM zastrAstra sahita Aveza meM Ate dekhakara zakaTAla munine nizcaya kiyA ki ye ghora upadrava karane vAle haiM unhoMne tatkAla caturAhArakA tyAga evaM rAga dveSa kaSAyakA tyAgakara sanyAsa grahaNa kiyA aura zastra dvArA prANa tyAgakara svargArohaNa kiyA / zakaTAla muniko kathA samApta /
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra bAlapaMDita maraNAdhikAra / saMyatAsaMyalo jovaH samyagdarzanabhUSitaH / mattasya maraNaM proktaM zrutarbAlapaMDilam // 2150 // paMcadhANuvrataM proktaM triSA proktaM guNavatam / zikSAvataM caturSA cha dharmo vezayaterayam // 2151 // haMsAmasUnRtaM steyaM paranAroniSeSaNam / vimucato mahAlobhaM paMcadhANuvrataM matam / / 2152 // isaprakAra paMDitamaraNake bheda prabhedoMkA nirUpaNa kiyaa| aba bAlapaMDitamaraNakA varNana kruuNgaa| paMcama guNasthAnavartI saMyatAsaMyata jIva jo ki samyagdarzanase vibhUSita hai usakA jo maraNa hai use zrutajJa gaNadharAdi bAlapaMDita maraNa kahate haiM // 2146 / / 2150 / / pAMca prakArakA aNuvrata, tIna prakArakA guNavata aura cAra prakArakA zikSAkta isataraha bAraha vratarUpa deza saMyamIkA dharma kahA gayA hai / / 2151 / / hiMsA, jhUTha, corI, paranAro sevana aura mahAlobhakA tyAga karanA arthAta hiMsA Adi pAMca pApoMkA sthUlarUpase tyAga karanA pAMca prakArakA aNuvrata kahalAtA hai / / 2152 // dizA, deza aura anarthadaMDoMkA tyAga rUpa tIna guNavrata kahe gaye haiM tathA prAjJa purUSoM dvArA zikSAvata nimna
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlapaMDita maraNAdhikAra [ 627 digdezAnarthavaMDAnAM tyAmastradhAguNavatam / zikSAvratamiti prAzcaturbhedamudAhRtam // 2153 // bhogopabhoga saMkhyAnaM sAmAyiphamakhaMDitam / saMvibhAgo'tithInAM ca proSadhopoSita vratam // 2154 / / sahasopasthite mRtyau mahAroge duruttare / / svabAMdhavaranumAto yAti sallekhanAmasau // 2155 // vidhAyAlocanAM samyak pratipadya ca saMstaram / niyate yo gahastho'pi tasyokta bAlapaNDitaM // 2156 // prokto bhaktapratijJAyAHprakramo yaH savistaram / pratrApi sa yathAyogyaM draSTavyaH zrutapAragaH // 2157 // chaMda-rathoddhatAyena deza yatinA niSevyate baalpNdditmRtiniraakulaa| bhogasaukhyakamanIyatAvadhiH kalpavAsivibudhaH sa jAyate // 2158 / / -. -- ..-- --- likhita cAra bhedoMvAlA kahA gayA hai // 2153 / / sAmAyika zikSAvata, proSadhopavAsa zikSAvata, bhogopabhoga saMkhyAna aura atithi saMvibhAga / ina saMpUrNa bAraha vratoMkA dhAraka zrAvaka akasmAt mRtyuke upasthita honepara yA bhayAnaka mahAroga honepara apane baMdhujanoMke dvArA anujJA lekara sallekhanAko dhAraNa karatA hai / / 2154 / / 2155 / / sallekhanAkA icchuka vaha zrAvaka AcArya yA muni Adike samakSa apane vratoMmeM lage hue doSoM kI bhalI prakArase AlocanA karatA hai phira yathAyogya caDhAI Adi saMstarako grahaNa karatA hai, isaprakAra niyamapUrvaka jo gRhastha maraNa karatA hai usake bAlapaMDita maraNa kahA gayA hai / / 2156 // zrutake pAragAmI prAcAryoMne bhakta pratyAkhyAna maraNa meM jo vidhi vistArapUrvaka kahI thI vaha yahAM bAlapaMDita maraNameM bhI yathAyogya jAnanI cAhiye jo dezavatI zrAyaka Adi nirAkUla bhAvase isa bAla paMDitamaraNako grahaNa karate haiM ve bhoga, saukhya praura sundaratAko carama sImA haiM jinake aise kalpavAsI deva hote haiM / jo zubhamanA-vizaddha - - .. -..-. -. .---...---- ---- -- --
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ 628 ] marasakaSiSTakA chaMda-rathoddhatAekavA zubhamanA vipadyataM mAlapastimRti sametya yaH / sa prapadya naradevasaMpadaM saptame bhavati niQto bhave // 2156 // // iti bAlapaMDitam // -- - ---- -- pariNAmavAlA dezadratI ekabAra yA eka bhavameM bAlapaMDita maraNako grahaNa karatA hai vaha manuSya aura deva saMbaMdhI abhyudaya sukhoMko prApta karake sAtaveM bhavameM mokSa calA jAtA hai / / 2157 // 2158 // 21565 vizeSArtha-bAla paMDitamaraNa saMyatAsaMyata nAmake paMcama guNasthAnavI jIvoMke hotA hai / isameM jIva bAla isaliye hai ki pUrNa saMyama dhAraNa nahIM kiyA hai aura paMDita isaliye hai ki aNuvrata dhAraNa kiye haiM / anaMtAnubaMdhI aura apratyAkhyAna kaSAyoMkA isameM udaya nahIM hai / zeSa pratyAkhyAna prAdikA udaya hai / isa bAla paMDita maraNako pahalI pratimAse lekara gyArahavIM pratimA takake jIva prApta karate haiM tathA AryikAoMke maraNako bhI bAla paMDitamaraNa kahate haiM kyoMki AyikAoM ke upacAra mahAvata hote hue bhI guNasthAna pAMcavA~ hI hotA hai / isaprakAra pratimAdhArI zrAvaka zrAvikA, brahmacArI brahmacAriNI, kSullaka lallikA ailaka aura AryikAyeM ina sabakA bhakta pratijJA pUrvaka yadi maraNa hotA hai to vaha bAla paMDita maraNa kahalAtA hai / ye sabhI jIva samyagdRSTi to haiM hI sAghameM yadi kucha samayake liye AhAra evaM kaSAyabhAvakA tyAgakara sanyAsapUrvaka maraNa karate haiM to vaha bAla paMDitamaraNa kahalAtA hai / bAla paMDitamaraNakA kathana samApta /
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ * paMDita-paMDita maraNAdhikAra evaM samAsato'vAci maraNaM bAlapaMDitam / adhunA kayiSyAmi mRtyu paMDitapaMDitam / / 2160 // apramattaguNasyAne vartamAnastapodhanaH / pArodu kSapakaraNoM dharmadhyAnaM prapadyate // 2161 // anujJAte same deze vivikta jaMtujite / RgvAyatavapuryaSTiH kRtvA paryakabaMdhanam // 2162 / / isa prakAra saMkSepase bAlapaMDita maraNa kA kathana kiyA, aba paMDita paMDita maraNako kahUMgA / / 2160 // ___ apramatta saMyata nAmake sAtaveM guNasthAna meM koI munirAja vidyamAna haiM ve kSapaka zreNo Arohana karane ke liye dharmyadhyAnako dhAraNa karate haiM // 2161 / / dharmyadhyAnako dhyAne ke liye jaMtarahita ekAMta deza meM nivAsa karate haiM, kaisA hai vaha sthAna-pradeza ? jisameM nivAsa karane ke liye usake mAlika yA adhiSThAtA devakI anujJA lI gayI hai aise ramya tathA indriyoMko kSobha nahIM karane vAle tathA pavitra sthAnameM Akara paryaMka Asanase baiThakara apane zarIrako sarala sIdhA tAnakara rIr3hakI haDDIko ekadama sIdhAkara baiTha jAte haiM / / 2162 / / athavA vIrAsana prAdi AsanoMko karake dhyAnameM sthita
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaNDikA vIrAsanAdikaM baddhabdhA samapAdAvikAM sthitim / Azritya vA sudhIH zayyAmuttAnazayanAdikam // 2163 // pUrvoktavidhinA dhyAne zuddhalezyaH pravartate / yogIpravacanAbhijJo mohanIyakSayocataH // 2164 // pUrva saMyojanAhanti tena dhyAnena zuddhadhIH / mithyAtvamizrasamyaksva tritayaM kramatastataH // 2165 / / hote haiM yA kAyotsarga mudrAmeM donoM pairoMko samAna kara khar3e hote haiM athavA eka pArzvase leTakara yA uttAna rUpase leTakara ve buddhimAna muni pUrvokta vidhi se zuddha lezyA-zukla lazyA yukta ho dhyAna meM pravRtta hote haiM. kaise haiM munirAja ? zAstroMke jJAtA-aMga tathA pUrvarUpa zrutake pAragAmI haiM tathA mohanIya karmakI prakRtiyoMkA kSaya karane meM udyata haiM // 2163 / / 2164 / / zuddha buddhivAle ve munirAja dharmyadhyAna dvArA pahale anaMtAnubaMdhI saMbaMdhI cAra kaSAya krodha, mAna, mAyA, lobhako visaMyojanA karake naSTa karate haiM, tadanaMtara mithyAtva, mizra aura samyaktva nAmako darzana mohakI tIna prakRtiyoMko nAza karake bhAyika samyagdRSTi hote haiM / / 2165 / / / vizeSArtha-yahAMpara sAtaveM puNasthAna meM kSAyika samyaktva prAptikA krama kahA hai, aise kSAyika samyaktva cauthe guNasthAnase lekara sAtaveM guNasthAna taka kisI bhI guNasthAname ho sakatA hai / kSAyika samyaktva prApta karanekA yaha krama hai-cauthe Adi guNasthAnavartI koI vedaka-kSayopazama samyaktvI karmabhUmikA manuSya hai vaha kevalI athavA zruta kevaloke pAdamUlameM isa kSAyika samyaksthako prApta karatA hai| yaha samyaktva mithyAtvase sAsAdanase mizrase na hokara samyaktva pUrvaka hI hotA hai, samyaktva meM bhI prathamopazama yA dvitoyopazama samyaktva se na hokara bedaka samyaktya se ho hotA hai vedaka samyaktvI karmabhUmija manuSyoMmeM bhI dravyastro aura dravya-napuMsaka vedo ise prApta nahIM karatA, jo dravyase puruSavedo hai baho prApta karatA hai / isameM sarvaprathama adha:karaNa apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa ina tIna karaNoMko karate hue anivRttikaraNameM cAra anaMtAnubaMdhIkA visayojana karatA hai arthAt ina cAra kaSAyoMko pratyAkhyAnAvaraNa Adi bAraha kaSAya tathA nokaSAya meM saMkrAmita karatA hai aura isataraha anaMtAnubaMdhokA sattAse nAza karatA hai| tadanaMtara antarmuhUrta pramANa kAlataka vizrAma letA hai 1 punaH ukta adha:karaNAdi tIna
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita paMDita maraNAdhikAra pAruhya kSapazreNImapUrvakaraNo yatiH / bhUtvA prapadyate sthAnanivRttiguNAbhidham / / 2166 // sUkSmasAdhAraNoghotastyAnaddhiyAtapAn / ekAyikalAkhyAnAM jAti tiryagdvayaM muniH / / 2167 / / sthAvaraM nArakara SoDaza prakRtirimAH / ploSate prathamaM tatra zukladhyAnakRzAnunA // 2168 / / kaSAyAmadhyamAnaSTau paMDhavedaM nikRntati / strIvedaM kramataH SaTkaM hAsyAvonAM tataH param / / 3166 / / karaNoMko karatA hai usameM aMtima anivRttikaraNameM mithyAtva prakRtiko tathA mizraprakRti ko samyaktva prakRti meM saMkrAmita karake naSTa karatA hai puna: samyaktva prakRtiko naSTa karatA hai / isaprakAra sAta prakRtiyoMkA nAzakara kSAyika samyaktvI banatA hai| tInoM karaNoMkA svarUpa tathA inameM honevAle sthiti khaMDana, anubhAga khaMDana, guNazroNi nirjarA AdikA svarUpa labdhisAra Adi siddhAMta granthoM meM vistAra pUrvaka batAyA hai| vizeSa jijJAsuproMko vahIMse avalokanIya hai / isaprakAra kSAyika samyaktvI hokara vaha sAdhu kSapaka zreNI meM Arohana karatA hai usameM kramaza: adha:karaNa-sAtizaya apramatta guNasthAna tathA apUrvakaraNa nAmake AThaveM guNasthAnako prAptakara nauveM anivRttikaraNa guNasthAna meM AtA hai / / 2166 / / nauveM guNasthAnameM sUkSma, sAdhAraNa, udyota, styAnagRddhi Adi tIna nidrA, Atapa, ekendriya, dvIndriya, zrIndriya aura caturindriya ye cAra jAtiyAM tiyaMcagati, tiryaMcagatyAnapUrvI, sthAvara, narakagati, narakagatyAnupUrvI ina solaha karmaprakRtiyoM kA prathama zukla dhyAna-pRthaktva vitta vIcAra rUpa agni dvArA nAza karate haiM // 21673 / 2168 // tadanaMtara usI guNasthAna meM kramazaH pratyAkhyAnAvaraNa, apratyAkhyAnAvaraNa nAmako ATha kaSAyeM naSTa karate haiM, punaH napuMsaka veda punaH strIveda tadanaMtara hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA ina chaha kaSAyoMkA yugapata kSaya karate haiM / / 2166 / / punaH vahoM para zukladhyAna rUpa talavArase puruSavedako kATakara saMjvalana krodha, saMjvalana mAna, saMjvalana mAyAkA kSaya karate haiM / isaprakAra anivRttikaraNa nAmake nauveM
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharaNakaNDikA puvedaM kramatazcchitvA shukldhyaanmhaasinaa| krodhaM saMjvalanaM mAna mAyAM saMjvalanAbhidhAm // 2170 // sUkSama lobhaguNasthAne sUkSmalobhaM nizubhapti / sa nidrApracale kSINamohasyopAntime tataH // 2171 // paMcajJAnAvatostatra catasro varzanAvRtoH / paMca vighnAnasI hanti caramazi caturdaza // 2172 / / hutvaikatvavitarkAgnau ghAtikarmendhanaM sudhIH / varzakaM sarvabhAvAmAM kevalajJAnamaznute // 2173 // anaMtaM darzanaM jhAnaM sukhaM vIryamanazvaram / jAyate tarasA tasya catuSTaya makhaMDitam // 2174 // anaMtamapratIbaMdha niHsaMkocamaniTriyam / lirakAra kegalabAra vihAnyAnalamajala // 2175 // guNasthAnameM nAmakarma teraha, darzanAvaraNakI tIna aura mohanIya kamako bIsa isataraha chattIsa prakRtiyoMkA nAza karate haiM // 2170 // puna: ve munirAja sUkSma sAparAya nAmake dasaveM guNasthAnameM praviSTa hokara sUkSma lobhako naSTa karate haiM, tadanaMtara kSINakaSAya nAmake bArahaveM guNasthAna meM Akara usake dvicarama samaya meM nidrA aura pracalA prakRtikA nAzakara carama samaya meM pAMca jJAnAvaraNa kI cAra darzanAvaraNakI aura pAMca aMtarAya karmako isataraha do aura caudaha kula milAkara solaha karma prakRtiyoMkA nAza karate haiM // 2171 // 2172 / / isaprakAra ve buddhimAna tapodhana ekarava vitarka avocAra zukla dhyAnarUpa agnimeM ghAtI karmarUpa iMdhanako bhasmasAta karake ptamasta dravya aura una anaMtAnaMta dravyoMkI anaMtAnaMta paryAyoMko jAnane dekhanevAle kevalajJAna aura kevaladarzanako prApta karate haiM / / 2173 / / una arihaMtoMke zIghra hI anaMta jJAna, pranaMtadarzana, anaMtasukha aura anaMtavIrya ye akhaMDita avinazvara catuSTaya utpanna hote haiM / / 2174 / / yaha kevalajJAna anaMta hai-kabhI bhI naSTa nahIM hogA, apratIbaMdha-rukAvaTa rahita hai, saMkoca vistAra rahita hai, indriyoMkI sahAyatAse rahita anindriya hai, kama rahita hai,
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita paMDita maraNAdhikAra karasthitamivAzeSa lokAlokaM vilokate / yugapattena bodhena yogI vizvaprakAzinA // 2176 // tato vezyamAno'sau zeSaghAti catuSTayam / kurvANo janatAnaMdaM bhramatyeSa surAcitaH // 2177 // vivartamAnacAritro jJAnagyAMnabhUSitaH / zeSakarmavighAtAya yogarodhaM karoti saH // 217 // yahAthaSo'dhikaM karma jAyate tritayaM param / samudghAtaM tadAmyeti tatsamIkaraNAya saH // 2176 / / prAyuSA sadRzaM yasya jAyate karmaNAM trayam / sa nirasta sadghamAtaH zailezyaM pratipadyate // 210 // yaH SaNmAsAvazeSAyaH kevalajJAnamaznute / avazyaM sa samudghAtaM yAti zeSo vikalpate // 218 // kaSAya aura pApoMse rahita hai, aise vizvaprakAzI kevalajJAna dvArA hAthameM rakhe hue padArthake samAna azeSa lokAlokako sayoga kevalo bhagavAn jAnate haiM // 2175 / / 2176 / / __ isataraha kevalajJAno bhagavAn-zeSa bace cAra aghAto koko vedana karate hae catunikAya devoM dvArA pUjita hote haiM tathA divyadhvani dvArA samasta janatAko AnaMda pradAna karate hue AryakhaNDa meM vihAra karate haiM / tadanaMtara varddhamAna cAritravAle jJAna darzanase bhUSita ve sayogI jina zeSa karmoM kA nAza karaneke liye yoga nirodha karate haiM // 2177 // 2178 / / yadi una kevalI bhagavAna ke Aya karmase adhika nAmAdi tIna kokI sthiti hai to una karmoMko Ayuke barAbara karane ke liye samudghAta kriyAko karate haiM / / 2176 / / jina bhagavAna ke nAma Adi tIna kama Ayuke samAna pramANa vAle haiM ve bhagavAna samudghAta nahIM karake ho zailezya bhAva arthAt aThAraha hajAra zIloMke Adhipatyako prApta karate haiM arthAt caudahaveM ayoga kevalo nAmake guNAsthAna meM Ate haiN| jina munirAjako chaha mAsako prAyu zeSa rahane para kevalajJAna prApta huA hai, ve niyamase samudghAta karate haiM aura zeSa kevalI samudghAta karate bhI haiM aura nahIM bhI karate / / 2180 / 2181 / /
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ 634 ] marakaNDikA aMtarmuhUrtazeSAyuryadA bhavati saMyamI I samudghAtaM tadA dhIro vidyate karmabhUtaye / / 2182 // pravikIrNa yathA vastraM vizuSyati na saMvRtam / tathA karmApi boddhavyaM karmavidhvaMsakAribhiH / / 2163 // samudghAte kRte snehasthitihetuvinazyati / kSINasnehaM tataH zeSamalpIya: sthitiH jAyate || 2184 // kevalI samudghAta kaba hotA hai so batAte haiM sayogI kevalI bhagavAnako Ayu jaba antarmuhUrta zeSa rahatI hai taba dhIra saMyamI bhagavAn karmoMkA sthiti hrAsa karaneke liye samudghAta kriyAko karate haiM / / 2182 // kevalI samudghAtameM AtmA ke pradeza tIna lokameM phailate haiM, usase karmoM kI sthiti kama hotI hai / pradeza phailane se sthiti kisaprakAra kama hotI hai ? aisA prazna honepara dRSTAMta dvArA uttara dete haiM jaise gIle vastrako phailA deveM to sUkha jAtA hai binA phailAye sUkhatA nahIM vaise karma bhI phailAne para kama sthiti vAlA hotA hai binA phailAye unakI sthiti ghaTatI nahIM aisA karmoke nAzaka jinendra devoMne kahA hai / bhAva yaha hai ki tona lokameM AtmA ke pradeza phalate haiM usa vakta AtmapradezoMke sAtha hI kSora nIravat zrule mile karmapradeza bhI phailate hI haiM aura isataraha karmapradezoM ke phaila jAnese unako sthiti (AtmA ke sAtha rahane kI sthiti - kAlamaryAdA) kama ho jAtI hai / / 2183|| samudghAta karanepara karmoMko sthitikA hetu jo sneha guNa snigdhatA thI vaha naSTa ho jAtI hai aura isataraha snehake kSINa hone se samasta karma alpa sthiti vAlA ho jAtA hai / / 2184 / / bhAvArtha - karma pradezoMkA paraspara meM jo saMbaMdha hai vaha unake sneha yA snigdha guNake kAraNa hai, karma pradezoM ko sarvatra phailA denese unako snigdhatA kama hotI hai ataH kamakI sthiti kama hotI hai / isaprakAra samudghAta karanese karmoM kI sthiti kisa prakAra
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita paMDita maraNAdhikAra [ 635 daMDakapATakaM kRtvA prataraM lokapUraNaM / catubhiH samayayoMgI tAvadbhizca nivartate // 21 // ghaTatI hai kama hoto hai ? isa zaMkAkA samAdhAna ho jAtA hai / isameM gole vastrakA dRSTAMta bho diyA hai isataraha kevalI samaddhAta dvArA karmoko sthiti kaise ghaTatI hai isa viSayako yahAM para AcAryane bahuta sundara rItise samajhAyA hai / kevalI samudghAtameM AtmAke pradeza kisa kramase phailate haiM usako batalAte haiM sayogI jina cAra samayoM dvArA daMDa, kapATa pratara aura loka pUraNa isataraha cAra prakArase AtmA pradezoM ko phailAte haiM aura pAra samayoM dvArA una pradezoMko saMkucita karate haiM // 2185 / / vizeSArtha-sayogI jinendra aMtarmuhUrta Ayu zeSa rahanepara Ayuke barAbara zeSa nAma karmAdiko sthiti karane ke liye kebalI samudghAta karate haiM--pUrvAbhimakha yA uttarAbhimukha hokara kAyotsarga yA padmAsana meM sthita hote haiM / samudghAtameM sarvaprathama Atmapradeza daNDAkAra hote haiM isameM mUla zarIrake pramANa caur3e hokara kucha kama caudaha rAjU pramANa Upara nIce lokameM phaila jAte haiM yaha kAyotsarga Asana vAle kevalIko bAta hai / jo pacAsana vAle haiM unake Atmapradeza zarIrase tigune caur3e hokara daNDAkAra phailate haiM / dUsare samaya meM kapATAkAra phailate haiM isameM jo pUrvadizAbhimukha haiM unake dakSiNa uttara caur3e sAta rAjU pramAga aura jo uttarAbhimukha haiM unake pUrva pazcima caur3e sAta rAja pramANa hokara Atmapradeza phailate haiM / arthAt jaise kivAr3a bAhalya moTAImeM stoka hokara bhI laMbAI aura caur3AI meM bar3A rahatA hai vaise vistAra meM jIba pradeza kucha kama caudaha rAjU laMbe aura donoM pArzva bhAgoMmeM sAta rAjU caur3e hokara phailate haiN| arthAt pUrvAbhimukha vAleke dakSiNa uttara sAta rAjU caur3a aura uttarAbhimukha vAle ke pUrva pazcima hAni vRddhi rUpa sAta rAjU caur3a phailate haiM (kyoMki lokAkAzakI caur3AI pUrva-pazcima hAni baddhirUpa sAta rAja hai ) tosare samaya meM pratarAkArase jova pradeza phailate haiM arthAt moTAIko liye hue vAtabalayake atirikta samasta lokameM phailate haiN| isaprakAra daNDAkArameM laMbe, kapATAkArameM caur3e aura pratarAkArameM moTAI rUpa jIva pradeza phailate haiN| cauthe samaya meM lokapUraNa rUpa phailate haiM arthAt vAtadalayoMmeM bhI sarvatra phaila jAte haiN| punaH saMkoca hotA hai usameM pAMcaveM samayameM prata rAkAra chaThe samayameM kapATAkAra sAtaveM
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ 636 | mAkaDakA durgrnAmagotrANi samAnAni vidhAya saH / prAptu siddhivadhU dhIro vidhatte yogarodhanam // 2166 // samaya meM daNDAkAra aura AThaveM samaya meM mUla zarIra pramANa Atmapradeza ho jAte haiM / isataraha isa samudghAtakA kAla ATha samaya pramANa hai / isa samudghAta meM prathama daNDAkAra ke samaya audArika kAyayoga hotA hai, dUsare kapATAkArake samaya audArika mizra yoga hotA hai, tIsare pratarAkAra cauthe lokapUraNa tathA saMkoca karate hue pratarAkAra aise tIna samayoMmeM kArmaNa kAyayoga hotA hai, saMkocake kapATAkArameM audArika mizrayoga, daNDAkArameM odArika kAyayoga hotA hai| isataraha puna: mUla zarIra meM sarvAtmapradeza praviSTa ho jAte haiM / yoga kevalI jinendra samRddhAta dvArA vedanIya nAma aura gotra ina tIna karmoM ko Ayuke barAbara karake punaH siddhi vadhUmuktiko prApta karaneke liye yoga nirodha karate haiM / / 2186 / / vizeSArtha - kevalI bhagavAna divya dhvani dvArA upadeza denA, deza deza meM vihAra honA ityAdi bAhya kriyArUpa yogoMkA nirodha to kaI dina pahale karate haiM, jaise AdinAtha bhagavAn ne caudaha dina pahale kiyA thA, ajitanAtha Adi tIrthaMkaroMne ekamAsa pahale kiyA thA ityAdi / isa yoga nirodhako karanekI dRSTise hI "vivaddha' mAnacAritro, jJAnadarzana bhUSitaH / zeSakarma vighAtApa, yoga rodhaM karoti saH / isa kArikA meM yoga nirodhakA ullekha kiyA hai / jaba kevalo bhagavAn kI Ayu antarmuhUrta pramANa zeSa rahatI hai taba jinake karmokI sthiti viSama haiM ve kevalo samudghAta karate haiM aura jinake karmokI sthiti samAna hai ve samudghAta nahIM karate / phira sthUla- bAdara manoyoga, vacanayoga aura kAyayogako naSTa karate haiM aura sUkSma manoyoga, vacanayoga, kAyayogameM Ate haiM. isataraha bAdara yogoMkA nirodha karate haiM / sUkSma yogoM meM sthita hokara sUkSma manoyoga aura sUkSma vacana yogako bhI naSTa karate haiM aura eka mAtra sUkSma kAyayoga dhAraNakara sUkSma kriyA - apratipAti nAmake tIsare zukla dhyAnako dhyAte haiM / isataraha IryApatha AsravarUpa sAtAvedanIyakA Asrava, sUkSma zukla lezyA aura sUkSma kAyayoga ina tInoM ko samApta karake ve bhagavAna jina caudahaveM guNasthAna meM praviSTa hote haiM / isIko Ageko kArikAoM dvArA kaha rahe haiM / yoga nirodhakA krama batalAte haiM
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDitapaMDita maraNAdhikAra sthUlau manovacoyogI vaddhi sthlkaayt:| sUkSmeNa kAyayogena sthUlayogaM ca kAyikam / / 2187 / / sUkSmo manovacoyogau ruddha karmAlave jinaH / sUkSmeNa kAyayogena setuneva jalAsayau // 2188 / / sarva prathama sthUla kAyayoga dvArA sthUla manoyoga aura sthUla vacanayogako rokate haiM-naSTa karate haiM / phira sthUla kAyayogako sUkSma kAyayoga dvArA rokate haiM / sUkSma manoyoga aura sakSma vacanayoga bhI jaba ruka jAtA hai taba unase honevAlA IryApatha Asrava bhI ruka jAtA hai, phira sabhA kAyayoga mAtrame ukta Asrava hotA hai, jaise jalako bAMdha denevAle baMdhAmeM kiMcit cheda hove to usase kiMcit jalAsrava hotA hai-jala AtA hai vaise mUkSma yoga dvArA kiMcit karma AtA hai / arthAt sUkSma manoyoga, vacanayoga, kAyayoga honepara sUkSma kApayoga dvArA sUkSma manoyoga aura vacanayogako rokate haiM aura isataraha eka mAtra sUkSma kAyayoga meM jinendra sthita rahate haiM / / 2187 // 2188 / / vizeSArtha-pudgala vipAko zarIra nAmakarmake udayase mana, vacana, kAyayukta jobake karma nokarma vargaNAoMko grahaNa karanekI zakti vizeSako yoga kahate haiN| vaha yogakA sAmAnya lakSaNa hai / athavA kAya, vacana aura manako kriyAko yoga kahate haiM yaha vyAvahArika sthUla lakSaNa hai / mana, vacana aura kAyake dvArA AtmAke pradezoM meM kaMpana honA yoga hai / manovargaNA, bhASAvargaNA AdikA avalaMbana lekara AtmapradezoM meM halanacalana hotA hai use yoga kahate haiM, isataraha yogake lakSaNa kahe gaye haiN| eka samayameM eka jIvake eka hI yoga hotA hai aura karma bagaMNA, nokarma bargaNA, manovagaMNA Adi aneka vargaNA eka hI samaya meM yaha jIva grahaNa karatA hai ataH prazna hotA hai ki isake kaunasA yoga hogA? isakA uttara hai ki jisa vargaNAkA pravalaMbana lekara AtmapradezoM meM kaMpana huA hai usa samaya vaha yoga hai / ataH yaha lakSaNa kiyA ki vargaNAyeM to aneka ArahI haiM yA aneka vargaNAnoMko grahaNa kara rahA hai kintu unameM jisakA avalaMbana lekara Atma-. pradeza sakaMpa hue usI vargaNAke nAmavAlA yoga huA-manodhargaNAkA avalakana lekara kaMpana huA hai to manoyoga hai ityAdi / isaprakAra yogakI paribhASA hai| jIva meM pudgala vargaNAoMko grahaNa karanekI sAmarthya hai aura nimitta karmodaya Adi hai| yahAM para sayoga kebalo jaba yoga nirodha karate haiM taba kyA prakriyA hotI hai . yaha mUla ko do kArikAoM meM batalAyA hai / jIvakI yoga zaktiko yahAM kRza karake
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ 635 ] maraNakaNDikA lezyAzarIrayogAbhyAM sUkSmAmyAM karmabaMdhakaH / zuklaM sUkSmaniyaM dhyAnaM kartumArabhatejinaH / / 2186 / / sUkSmakriyeNa ruddho'sau dhyAnena sUkSmavigrahaH / sthirImUtapradezo'sti karmabaMdhavijitaH // 2160 // prayogo'nyataraha narAyana vaya asam / subhagAya paryAptaM paMcAkSoccayAsi saH // 2161 // naSTa kiyA jAtA hai / yoga nirodhake pUrva sarvatra bAdara yoga rahatA hai| sayoga kevalI bAdara kAyayogameM sthita hokara bAdara manoyoga aura bAdara vacanayogako naSTa karate haiM punaH bAdara kAyayogako naSTa karate haiM punaH sUkSmakAya yogameM sthita hokara sUkSma manoyoga tathA sUkSma vacana yogako pUrNatayA naSTa karate haiM / isaprakAra prati samaya yoga zaktiko ghaTAte hue isa sayoga kevanI guNasthAnake aMta samayameM yoga zakti kA pUrNanAza ho jAtA hai aura ve ayoga kevalI nAmA caudahaveM guNasthAna meM praveza karate haiM / bAdara yogoMko naSTa karake tathA sakSma manoyoga aura vacana yogako bhI naSTa kara cukaneke bAda sUkSma kAyayogameM sthita honepara sayoga kevaloke sUkSma kriyA apratipAti nAmakA tIsarA zukladhyAna hotA hai| isase pUrva terahaveM guNasthAnake kAla meM tathA kevalo samudghAta kAla meM bhI yaha zukladhyAna nahIM hotA aisA jAnanA cAhiye / sUkSma zukla lezyA aura sUkSma kAyayoga dvArA karmabaMdhako karane vAle arthAt sAtAvedanIya rUpa IryApatha Asravako karane vAle ve sayogI jina sUkSma kriyA apratipAtI nAmake tIsare zukla dhyAnako karanA prAraMbha karate haiM / ve kevalo jina usa sUkSma kriyA apratipAti dhyAna dvArA sUkSmayogakA nirodha karate haiM aura isaprakAra saMpUrNa yoga naSTa hokara sarva Atmapradeza sthira ho gaye haiM jinake aise ve ayoga kevalo nAmake guNasthAnameM praveza karate haiM kase haiM ayogI jina ? Ipitha Asrava rUpa karmabaMdha bhI aba jinake nahIM rahA hai / / 2186 / / 2160 / / ayogI jinake IryApatha rUpa prAsrava baMtra to samApta huA kintu udaya kitanI prakRtiyoMkA hai ? aisA prazna honepara kahate haiM-~prayoga kevalIke sAtA sAtAmeM se koI eka vedanoya karma, manuSyAyu, manuSyagati, prasa, subhaga, Adeza, paryApta, paMcendriya jAti,
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDitapaMDita maraNAdhikAra bAdara tIrthakRtvaitAstIrthakArI tryodsh| na paro vevayate sAghastadAnoM dvAdaza sphuTam // 2162 / / dehatritaya baMdhasya dhvaMsAyAyoga kevalI / samucchinnakriyaM dhyAnaM nizcalaM pratipadyate // 2193 // mApanakakAlena De mAtra te / prakRtInAmapakvAnAM dvAsaptatimasauM samam / / 2164 // zarIraM paMcadhA tatra paJcadhA dehabandhanam / saMghAtaH paJcadhA ghoDhA saMsthAna mamarayam / / 2165 / / aMgopAMga trisaMkhyAnaM SoDhA saMhananakSaNe / paMca varNa rasAH paMca gaMdhasparzA dvidhASTadhA // 2166 // uccagotra, yazaskIti aura bAdara isaprakAra (sAmAnya kevalI) gyAraha karma prakRtiyAM udayameM rahatI haiM tathA tIrthaMkara kevaloke ye gyAraha tathA eka tIrthakara isataraha bAraha prakRtiyAM udayameM rahatI haiM, ina bArahake atirikta anya teraha Adi prakRtiyoMkA udaya unake kadApi nahIM rahatA, usasamaya adhikase adhika bAraha prakRtiyAM hI niyamase udaya meM haiM / / 2191 / / 2192 / / ayoga kevalI tIna zarIra ke saMbaMdhakA ( audArika tejasa aura kArmaNa zarorakA) sarvathA nAza karane ke liye samucchinna kriyA-vyutarata kriyA niyatti nAmake cauthe nizcala zukla dhyAnako prApta karate haiM / / 2193 // pAMca laghu hrasva akSara (a, i, u, R, lu) ke uccAraNa meM jitanA kAla lagatA hai utane kAla pramANavAlA yaha cauthA zukladhyAna hai (isa caudahaveM guNasthAnakA kAla bhI itanA ho hai) isa zukladhyAna meM rahate hue ve bhagavAna arihaMta deva apakya rUpa arthAt anuzyarUpa bAhattara karmaprakRtiyoMkA caudahaveM guNasthAnake dvicarama samaya meM yugapat nAza karate haiM / / 21646 una bAhattara prakRtiyoM ke nAma hai-audArika Adi pAMca zarIra, una pAMcoM zarIroMke pAMca baMdhana tathA pAMca saMghAsa-audArika zarIra baMdhana, audArika zarIra saMghAta ityAdi, samacaturasra Adi chaha saMsthAna, devagati, devagatyAnupUrvI, audArika zarora aMgopAMga, vaikriyaka zarIra aMgopAMga, AhAraka zarIra aMgopAMga ye tIna, vajravRpabha nArAca Adi chaha saMhanana, zukla kRSNa Adi pAMca varNa, madhura Adi pAMca rasa, sugaMdha durgadharUpa do gaMdha, snigdha rUkSa
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ 640 ] maraNa kaNDikA kSoyate gurulaghvAdi catuSka / nabhogatI / zubhavayaM sthira pratyeka susparadvayam // 22 // anAdeyAyazo nirmANe cApUrNAni durbhagam / vedyamanyatarattasya dvAsaptatirUpAntime // 2168 // aMtima samaye itvA prakRtIH sa trayodaza / vaMdyamAna savAzyogaH prayAti pavamavyayam // 2166 // Adi ATha sparza, aguru laghu catuSka arthAt-aguruladhU, upaghAta, paraghAta aura ucchavAsa ye cAra, prazasta aura aprazasta bihAyogati ye do, sthira, asthira, zubha, azubha, pratyeka, susvara, dusvara, anAdeya, ayazaskIti, nirmANa, aparyApta, durbhaga, sAtA asAtAmeM se eka vedanIya aura nIcagotra / phira aMtima samayameM teraha prakRtiyoMkA nAza karake sabake dvArA vaMdanIya aise ve ayogI jina avyaya pada-mokSa prApta karate haiM // 2195 / / 2196 / / // 2197 // 2198 // 2199 // vizeSArtha-sayoga kevaloke piccAso prakRtiyoMko sattA rahatI hai prayoga kevaloke bho dvicarama samaya taka unhIMkI sattA pAyI jAtI hai / dvicarama samayameM ayogo jina bAhattara karma prakRtiyoMkA nAza karate haiM jinake nAma Upara ginAyeM haiN| carama samaya meM teraha prakRtiyoMkA nAza karate haiM unake nAma- manuSyagati, manuSya satyAnupUrvI, manuSyAyu, paMcendriya, subhaga, trasa, Adeya, paryApta, yazaskoti, uccagotra, sAtA asAtAmeM se eka aura tIrthakara / jo sAmAnya kevalI haiM unake tIrthakara karmakA sattva nahIM hotA ataH ve aMta samayameM bAraha karmaprakRtiyoMkA nAza karate haiM / ayoga kevaloke dvicaramasamayameM nAza honevAlI prakRtiyAM evaM aMta samaya meM honevAlI prakRtiyoM meM do mata haiM--eka matake abhiprAyase dvicarama samayameM tihatara prakRtiyAM naSTa hotI haiM aura aMta samayameM bAraha prakRtiyAM naSTa hotI haiM / aMtasamayako jo prakRtiyAM haiM una meMse eka manuSyagatyAnapUrvI kA nAza pahale hI arthAt dvicarama samayameM hotA hai / isaprakAra kula piccAsI karma prakRtiyoM kA nAza karake ve ayogI jina zAzvatadhAma mokSako prApta karate haiM aura vahAM para hamezA ke liye Atmika anaMta AnaMdakA anubhava karate rahate haiN|
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita paMDita maraNAdhikAra [ 641 nAmakarmakSayAttasya tejobaMdhaH pralIyate / praudArika vapubaMdho na sanyAyaH kSaye sati / / 2200 // eraMDavIjabajjIyo bandhavyapagame sati / UvaM yAtinisargeNa zikhevaviSamAcciSaH // 2201 // AvinAzugAmi va sapUrveNa niyojitH| alAburiva nirlepo gatvA mokSe'vatiSThate / / 2202 / / dhyAnaprayukto yAtyUyamAtmAyegenapUritaH / tathA prayatnamukto'pi sthAtukAmo na tiSThati / / 2203 // yathAnalazikhA nityamUdhvaM yAti svabhAvataH / / tathovaM yAti jIvo'pi karmamukto nisargataH / / 2204 / / isaprakAra una bhagavAna ke nAma karmakA sarvathA kSaya honese taMjasa zarIrakA jo saMbaMdha AtmAke sAtha ho rahA thA vaha naSTa hotA hai tathA prAyukarmakA kSaya hone se audArika zarIrakA jo saMbaMdha thA vaha samApta hotA hai, isataraha zarIrAdike baMdhanoMse sarvathA pramukta huA yaha jIva ardhva gamana kara siddhAlayameM jAkara virAjamAna ho jAtA hai| jaise eraMDa kA boja usakA baMdhana jo UparI chilakA thA usake dUra honepara Upara jAtA hai athavA agni ko zikhA-sau svabhAvase Upara kI ora jalatI rahatI hai ( yadi havA kA jhakorA na hove to ) vaise mukta huA AtmA Upara kI tarapha gamana karatA hai aura aSTama pRthivI siddha zilAke Upara jAkara sthita hotA hai / / 2200 / 2201 / / athavA jaise pUrva ke Avegase niyojita kiyA gayA AzugAmI-cakra gamana karatA hai arthAt ekabAra daMDese ghumA dene para kumhArakA cakra kucha samaya taka ghUmatA rahatA hai, vaise pUrva prayogase arthAt dhyAna meM kiye gaye Urdhva gamanake abhyAsake vazase mukta hue jova kAra gamana karate haiM / athavA jaise miTTo Adike lepase rahita tumbar3o pAnIke Upara Ato hai vaise karmarUpa lepase rahita huA AtmA mokSameM Upara gamana karatA hai-siddhAlaya meM jAkara virAjamAna hotA hai // 2202 // isoko kahate haiM ki prAtmA pUrva meM dhyAna meM prayukta huA usa vegase pUrita Upara jAtA hai, jaise koI puruSa vegase pUrita hokara daur3atA hai aura usa daur3aneke prayatna ko chor3akara ThaharanA cAhatA huA bhI kucha samaya taka Thahara nahIM pAtA athavA jaise agni zikhA svabhAva se hamezA Upara jAtI hai vaise karmoM se mukta huA jova svabhAvase Upara jAtA hai // 2203 / / 2204 / /
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ 642 ] paraNanagarako yAtyavigrahayA gatyA niryAghAtaH zivAspavam / ekena samayenAsau na mukto'nyatra tiSThati // 2205 / / vicchidya dhyAnazastreNa dehatritayabaMdhanam / sarvada vinirmukto lokAnamadhirohati // 2206 // ISatprArabhArasaMjJAyAM dharitryAmupari sthitAH / trailokyAgne'tiSThanti te kiMcinyUnayojane // 2207 // na dharmAbhAvataH siddhA gacchanti paratastataH / dharmo hi sarvA kartA jIvapudgalayogaH // 2208 / / mukta jIva mor3a rahita gati se binA kisI rukAvaTake eka samaya meM mokSa zilA para jAkara virAjamAna hote haiM, ve kahIM anyatra nahIM Thaharate // 2205 / / isaprakAra dhyAnarUpa zastra dvArA audArika Adi tIna zarIroMke baMdhanako cheda kara samasta dvandva-vibhAva pariNAmoMse rahita hue ve bhagavAn lokAna meM ArohaNa karate haiM / / 2206 // lokAnameM ISat prAmbhArA nAmako pRthivIke Upara bhAga svarUpa lokyake aMtameM ve paramAtmA abasthita hote haiM, usa pRthivIse kitane Upara jAkara Thaharate hai ? kucha kama eka yojana pramANa Upara jAkara Thaharate haiM 1 / / 2207 / / vizeSArtha-sarvArtha siddhi nAmake aMtima svarga vimAnase bAraha yojana (mahAyojana) Upara jAkara candramA samAna ujjvala, chatrAkAra ISat prArabhArA nAmakI AThavoM pRthivI hai isakA pramANa aDhAI dvIpake pramANake samAna paMtAlIsa lAkha mahAyojana kA hai ise ho siddha zilA, siddhAlaya, mokSazilA ityAdi aneka nAmoMse kahate haiM / isa pRthivIse Age tona vAtavalaya haiM prathama ghanodadhi vAtavalayakI moTAI vahAM do kosako hai dUsare ghanavAtabalayako eka kosa tathA tIsare tanuvAtavalayako moTAI kucha kama eka kosa arthAt paune saulaha sau dhanuSa pramANa hai, ata: aSTama pRthivIse eka yojanameM kucha kama Upara jAkara aMtima vAtavalayake aMta meM siddhabhagavAn virAjamAna hote haiM ataH mokSa zilAse kucha kama eka yojana Upara jAkara sthita hote haiM aisA yahAM kahA hai| lokAna ke Age dharma dravyakA abhAva hone se siddha bhagavAn Age gamana nahIM - karate kyoMki joba aura pudgala ke gamana meM sahAyaka dharmadravya hI hotA hai // 2208 //
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDitapaMDita mAdhikAra niSThitAzeSakRtyAnAM gamanAgamanAdayaH I vyApArA jAtu jAyaMte siddhAnAM na sukhAtmanAm / / 220 / / karmabhiH kriyate pAto jIvAnAM bhavasAgare / teSAmabhAvatasteSAM pAto jAtu na vidyate / / 2210 // kSudhAtRSNAvayasteSAM na karmAbhAvato yataH / AhArAstato nArthastatpratIkArakAribhiH ||2211 // yatsarveSAM sasaukhyAnAM bhuvanatrayarvAtinAm / tato'naMtaguNaM teSAM sukhamastyavinazvaram // 2212 // pratyavigrahasaMsthAnasadRzAkRtayaH sthirA: 1 sukhaduHkhavinirmuktA bhAvinaM kAlamAsate / 2213 // teSAM karmavyapAyena prANAH saMti dazApi no / na yogAbhAvato jAtu vidyate spaMdanAdikam // 2214 / / [ 643 azeSa kAryoMko jo pUrNa kara cuke haiM aise niSThita kRtya evaM anaMta sukhoMkA anubhava karanevAle siddha prabhuke gamanAgamana Adi kriyAyeM kabhI bhI nahIM hotI haiM / / 2206 // jIvoM kA saMsAra sAgara meM giratA karma dvArA huA karatA hai, una karmokA siddhoM ke abhAva ho cukA hai ataH ve kabhI bhI saMsAra meM lauTakara nahIM Ate haiM / / 2210 / / tathA jisa kAraNa se una siddhoMke karmokA prabhAva hai usa kAraNase unake bhUkha pyAsa, roga Adi vedanAyeM nahIM hotI aura vedanAke abhAva meM vedanAkA pratIkAra karane vAle AhAra, pAno, auSadhi Adi siddhoM ko kucha prayojana nahIM rahA hai / / 2211 / / tona lokameM jo sukha saMpanna jIva haiM una sabako jitanA sukha hotA hai una sabake sukhoMse anaMtaguNA zAzvata sukha siddhoM hotA hai / / 2212 / / I ve siddha aMtima zarIra ke saMsthAna ke sadRza AkAra vAle hote haiM arthAt jisa zarIrase mukti prApta kI hai usa AkAra evaM avagAhanAmeM siddhoMke Atmapradeza sthita rahate haiM, ukta AkArase kabhI vicalita nahIM honese sthira haiM / saMsArake saMpUrNa sukha aura duHkhoM se nirmukta haiM ve bhaviSyat anaMtakAla taka sadA isItaraha rahate haiM / / 2213 / siddhoMke indriya, Ayu Adi dezoM prANa nahIM hote haiM tathA tInoM yogoM kA abhAva hone se unake halana calana - spaMdana nahIM hotA hai / / 2214 || karmoMkA abhAva ho jAne se ve punaH
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ 644 ] maraNakaNDikA na pharmAbhAvato bhUyo vidyate vigrahahaH / zarIraM zrayate jIvaH karmaNA kaluSIkRtaH // 2215 // adharmavazataH siddhAstatra tiSThanti nizcalAH / sarvadApyapakartAsI jIya pudgalayoH sthiteH // 2216 // lokamUrdhani tiSThanti kAlatritayatinaM / jAnAnA vIkSamANAste dravyaparyAyavistaram / / 2217 // yugapatkevalAloko lokaM bhAsayate'khilam / ghanAvaraNanimuktaH svagocaramivAzumAn // 2218 / / rAgadveSamada krodhalobhamohavijitAH / te namasyAstrilokasya dhunvate kalmaSaM smRtAH // 2216 // janmamRtyujarArogazokAtakAvidhyAdhayaH / vidhyAtAH sakalAsteSAM nirvANazaravAribhiH / / 2220 // zarIra ko grahaNa nahIM karate haiM kyoMki jIva kamase kaluSita hokara zarIrakA Azraya letA hai| binA kamake zarIra grahaNa bhI nahIM hotA // 2215 / / siddhAlaya meM siddha bhagavanta adharma dravya ke nimittase sadA nizcala rUpase Thahara jAte haiM (vahAMse kabho calAyamAna nahIM hote) kyoMki jova aura pudgaloMko sthitikA upakAraka sadA adhamaMdravya mAnA gayA hai / / 2216 / / tInoM kAloMmeM honevAle dravyoMkI paryAyoMke vistArako jAnate aura dekhate hara ve siddha paramAtmA sadA lokake mastakapara avasthita rahate haiM / / 2217 / / kevalajJAna aura kevaladarzana rUpa prakAza aisA hai ki vaha yugapat samasta lokako prakAzita karatA hai, jaise meghake AvaraNase rahita huA sUrya apane viSayabhUta jagatako prakAzita karatA hai / / 2218 / / ve siddha prabhu rAga, dveSa, mada, krodha, lobha aura mohase rahita haiM, tInalokake dvArA namaskAra karane yogya haiM evaM jIvoM ke dvArA smRta hone para unake pApako naSTa karane vAle haiM / arthAt jo jo bhavyAtmA siddhoMkA smaraNa karate haiM, unake pApoMkA kSaya ho jAyA karatA hai / / 2219 / / una siddhoMke janma, maraNa, jarA, roga, zoka, pIr3A Adi sarva vyAdhi nirvANa rUpa jaladhArA zAMta ho cukI hai / / 2220 //
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDitAMDita maraNAdhikAra [ 645 zArIraM mAnasaM saukhyaM vidyate yajjagattraye / / tadyogAbhAvatasteSAM na manAgapi jAyate // 2221 / / jAnatAM pazyatAM teSAM vibAdhArahitAtmanAm / sukhaM varNayituM kena zakyate hatakarmaNAm // 2222 // bhogino mAnavA devA yatsukhaM bhujate'khilam / tanneSAmAtmanInasya sukhasyAMzo'pi vidyate // 2223 / / rUpagaMdharasasparzazabdayaMtsevitaH sukham / tavaitadoyasaukhyasya nAnaMtAMzo'pi jAyate // 2224 // kAlatritayabhAvoni yAni saukhyAni viSTape / siddha kakSaNasaukhyasya tAni yAMti na tulyatAm / / 2225 // rAgaheta parAdhInaM savaM vaiSayikaM sukham / svAdhInena virAgerA sikhasaukhyena no samam / / 2226 / / tIna loka meM zarIra aura mana saMbaMdhI jo bhI sukha hai vaha siddhoM ke zarIra aura manake abhAva ho jAne se kiMcit nahIM hotA / kintu svAbhAvika anaMta zAzvat sukha hotA hai // 2221|| saMsArake saMpUrNa bAdhAoMse rahita, sarva lokAloka ko jAnane dekhane vAle aura karmoM kA jinhoMne nAza kiyA hai aise siddhoMke sukhakA varNana kauna kara sakatA hai? koI bhI nahIM kara sakatA // 2222 / / bhoga bhamija jova, manuSya evaM deva jo akhila indriyaja sukhako bhogate haiM yaha ina siddhoMke svAdhIna sukhakA aMza mAtra bhI nahIM hai / / 2223 / / rUpa, rasa, gaMdha, sparza aura zabdoM kA indriyoM dvArA sevana karamepara jo sukha hotA hai vaha ina siddhoMke sukhakA anaMtavA bhAga bhI nahIM hai / / 2224 / / tInoM kAloMmeM honevAle jo bhI sukha isa jagasameM haiM ve sukha siddhoMke eka kSaNake sukhake barAbara bhI nahIM haiM / arthAt siddha ke eka kSaNake sukhake sAtha anaMtakAlase jo bhoga haiM evaM bhogage, una sukhoMkI tulanA nahIM ho sktii| kyoMki saMsArastha jIvoMkA sukha rAgada SakA kAraNa hai, parAdhIna hai, paMcendriyoMke viSayoMse utpanna honevAlA hai vaha svAdhIna evaM virAga saMpanna siddha prabhuke sukhake sAtha samAnatAko prApta nahIM ho sakatA / / 2225 / / 2226 / / siddhoMkA sukha akSaya, nirmala, svastha, janmamaraNa
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ 646 ] maraNakaNDikA akSayaM nirmalaM svasthaM janmamRtyujarAtigaM / siddhAnAM sthAvaraM saukhyamAtmanInaM janAdhitam / / 2227 // kASTavinAzana ye guNASTakaveSTitAH / saMtiSThante sthirIbhUtAH bhavanatrayavitAH // 2228 / / saMsArArNavamuttIrNA duHkhanakrakulAkulaM / ye siddhisodhamApannAste santu mama siddhaye // 2226 // __chaMda-drutadilaMbitabhavati paMuitapaMDitamRtyunA sapabisiddhicatharvazatinI / vimalasaukhyavidhAnapaTIyasI subhagatava guNena nirenasA // 2230 / / jarAse rahita zAzvata apanI prAtmAse hI samUtpanna evaM sarva saMsArI jovoM dvArA acita hai // 2227 / / ve siddha parameSThI ATha karmoMke nAza ho jAne se pATha guNoMse yukta hote haiM, saMpUrNa lokAkAza pramANa AtmAke pradeza sarvathA acala sthira honese sthirIbhUta haiM aura tIna lokake jIvIM dvArA sadA vaMdita haiM / / 2228 / / vizeSArtha-siddhoMke AThoM kamaukA nAza ho cUkatA hai ataH una koMke abhAvame bhATha Atmika guNa pragaTa hote haiM / kisa karmake abhAvase kaunasA guNa pragaTa hotA hai / so dikhAte haiM-jJAnAvaraNa karmake nAzase kevalajJAna anaMtajAna yA jJAnaguNa pragaTa hotA hai / darzanAvaraNa karmake vilayase kevaladarzana yA darzanaguNa prApta hotA hai / vedanIyake abhAvase avyAbAdha guNa, mohanIyakarmake pralayase samyaktva guNa, Ayuke naSTa honese avagAhanatva guNa, nAmakarma vilIna ho jAnese sUkSmatvaguNa, gotrakarmake abhAvase agurulaghu guNa aura aMtarAya karma ke nAza ho jAnese vIrya anaMtavIrya pragaTa hotA hai| ___ aneka prakArake mAnasika zArIrika Adi duHkha rUpI magaramacchoMke samUhase vyApta aise saMsArarUpI sAgarako jo pAra kara cuke haiM aura siddhirUpa prAsAdako prApta hue haiM ve siddha bhagavaMta mere siddhike liye hove-mujhe siddhi pradAna kareM / / 2226 / / isaprakAra siddha parameSThiyoM kA varNana pUrNa huA /
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDitapaMDita maraNAdhikAra [ 647 chaMda-upajAti prArAdhanA janmavatazcaturdhA niSevyamANA prathame prakRSTA / bhavaM tRtIye vidyAtimadhyAsiddhi jaghanyA khalu saptame sA / / 2231|| chaMda-upajAti zrArAdhanaMSA kathitA samAsato dadAtu siddhi mama maMbamedhasaH / abudhyamAna rakhilaM jinAgamaM na zakyate vistarato hi bhASituM / / 2232 // paMDita paMDita maraNa varNanakA upasaMhAra isazreSTha paMDita paMDita maraNa dvArA vimala sokhyako utpanna karane meM catura aiso siddhi rUpI vadhU vaza hotI hai arthAt siddha avasthA prApta hotI hai, jaise nirdoSa guNa dvArA subhagatA - sarvajanapriyatA prApta hotI hai / / 2230 // paMDita paMDita maraNakA varNana samApta | ArAdhanA phala -- jo bhavya jIva samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra aura samyaklapa rUpa cAra ArAdhanAoMkA utkRSTa rUpase sevana karate haiM ve usI bhavase mukta hote haiM aura jo madhyama rUpase ukta prArAdhanAoM kA sevana karate haiM ve tRtIya bhavameM tathA jaghanya rUpa se zrArAdhanAoM kA sevana karanevAle sAtaveM bhava meM mukta hote haiM ||2231 // aba graMthakAra amitagati AcArya ArAdhanAoMkA kathana karanevAle isa graMtha ko pUrNa karate hue graMtha racanA phalakI yAcanA karate haiM mere dvArA yaha ArAdhanA saMkSepase kaho gayI hai yaha maMda buddhivAle mere liye siddhiko - mokSako pradAna kreN| jo saMpUrNa jinAgamako jAnanevAle haiM aise mahAn AcAryo ke dvArA bhI ina ArAdhanAoMkA vistArase varNana nahIM kiyA jA sakatA arthAt jo saMpUrNa zAstroMke pAragAmI haiM ve bhI ArAdhanAoMkA savistAra varNana nahIM kara sakate to mujha jaise maMda buddhivAle kaise kara sakate haiM ? nahIM kara sakate / ataH maiMne ina cAra ArAdhanAoMkA se varNana kiyA hai / / 2232 // Age granthakAra apanI laghutA pragaTa karate haiM
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNa kaNDikA chaMda-upajAtivizodhyasiddhAMtadhirodhibaddha grAhyA zrutajJaH zivakAriNIyam / palAlamatyasya na ki pavitraM gahAtisasya janatopakAri // 2233 // chaMda--vasaMtatilakApArAdhanAbhagavatI kathitA svazaktyA citAmaNivitaritu budhaciMtitAni / ahnAya janmajaladhi taritu taraNDaM bhavyAtmanAM guNavatI vadatAM samAdhi // 2234 // chaMda-pRthvIkaroti vazavartinI stridazapUjitAH sNpdo| nivezayati zAzvate yatimase pade pAyane / anekabhavasaMcitaM harati kalmaSaM janminAm / vidagdhamukhamaMDanI sapadi sevitArAdhanA // 2235 // // maraNakaNDikA samAptaM // isa ArAdhanA granthameM maiMne maMda buddhi ke kAraNa kucha siddhAMta ke viruddha likhA ho usako zrutake jJAtA puruSa zuddha karake phira isa kalyANakAriNI mukti pradAyinI zrArAdhanA granthako grahaNa kareM--par3heM par3hAveM, sune sunaaveN| ThIka ho hai ! jagatameM kyA janatA palAlakA tyAgakara upakArI pavitra aise dhAnyako grahaNa nahIM karatI hai ? karato ho hai / arthAt jaise ghAsa tRNa palAla phusako chor3akara upayogo upakArI zreSTha gehaM cAvala Adi dhAnyako ho loga grahaNa karate haiM vaise isa graMthameM akSara vAkya artha Adi siddhAMta viruddha ho unheM chor3a kara arthAt unakA saMzodhana karake paramArtha bhUta zabdArthako grahaNa karanA cAhiye / / 2233 / / ___ isa bhagavatI ArAdhanAko maiMne apano zakti ke anusAra kahA hai, yaha ArAdhanA budhajana-munijanoMko citita vastu-mokSako dene ke liye citAmaNi sadRza hai| janmarUpI sAgarako zIghra pAra karane ke liye naukA sadRza hai / yaha guNavato ArAdhanA bhavya jIvoMke liye samAdhiko pradAna kareM / / 2234 / / ArAdhanA vidvadajanoMke mukhake alaMkAra svarUpa hai, bhavyajIvoM dvArA sevita ko gayI yaha ArAdhanA devoMke dvArA pUjita aiso muktiko saMpadAko vazameM karatI hai, zAzvata pavitra janamata meM praveza karAto hai aura jIvoMka aneka bhavoM meM saMcita kiye hue pApoMkA nAza karatI hai / / 2235 / /
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ - upasaMhAra : isaprakAra yaha maraNakaMDikA graMtha pUrNa huaa| bhAcArya amitagati viracita saMskRta padyamaya svarUpa isa graMthakA hindI bhASAnuvAda maiMne ar3hAI mAsa meM pUrNa kiyA hai| isameM siddhAMta ki nAga hugA ho ise buddhimAna jana saMzodhana karake pddh'eN| __ mAnava jIvanakA sAra sallekhanA pUrvaka maraNa karanA hai, isa viSayakA varNana karane vAle isa grantha kA sabhI mumukSujana sAdhu zrAvaka varga adhyayana kreN| mumukSu bhavya jIvoMke ArAdhanA saMbaMdhI ajJAna aMdhakArako dUra karatA huA yaha bhASAnuvAda cirakAla taka bhUmaMDalapara prasiddha hove / / / maraNakaMDikA samApta / / OM zAntiH bhadrabhUyAt
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pArAdhanAstavanam / chaMda-sragdharApaMdha: svapivagaMprabhavasukhaphalaprApaNe karmavallI / nAmAbApAvidhAyipracitakalimalakSAlane jahna kanyA / / rAgaSAvibhAviSyasanadhanavanacchedane chevanI yA / sArAmArAdhanAsau vitaratu tarasA zAzvatI vo vibhUtim / / 1 / / sragdharA yAmAsAdhAvana tridazapatiziroghaSTapAdAravindAH / sadhaH kuvAvadAtasthiraparamayazaH zodhitAzeSadikkAH / / jAyaMte jaMtavo'mI janajanitamuvaH kevalajJAnabhAjo / bhUyAvArAdhanA sA bhavabhayamayanI bhUyase zreyase yaH / / 2 / / yaha ArAdhanA svarga aura mokSa meM utpanna hue sukharUpa phalako prApta karAne meM baMdhake samAna hai / nAnA prakAra kI bAdhAoMko utpanna karanevAle pAparUpa kIcar3a ko dhone ke liye gaMgA nadI ke samAna hai / rAgadveSAdise utpanna hue kaSTa aura saMkaTarUpa saghana vana ko kATane ke liye kulhAr3I sadRza hai aisI yaha ramya ArAdhanA Apa logoMko zIghra hI zAzvata vibhUtiko deve / / 1 / / jisa ArAdhanAko prApta karake-dhAraNa karake ye saMsArI bhavya jIva namra hue devoMke mastaka dvArA spazita hai caraNa kamala jinake aise ho jAte haiM arthAt devoM dvArA baMdha hote haiM tathA kuda puSpake samAna ujjvala tathA sthira aise parama yaza dvArA zuddha kiyA hai samasta dizAnoMko jinhoMne aise hote haiM arthAt unakA yaza sarvatra phailatA hai / logoMko AnaMda utpanna karanevAle evaM kevalajJAnako prApta karane vAle hote haiM, aiso saMsArake bhayakA nAza karane vAlI yaha ArAdhanA tuma logoMke vizAla kalyANake liye hove / / 2 / /
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrArAdhanAstavanam sragdharA yAmArAdhyAzu gaMtA zakalitavipadaH paMcakalyANalakSmIm / prApyAM puNyapApAM tribhuvanapatibhinirmitAM bhaktimadbhiH // samyaktvajJAmaSTipramukhaguNamaNibhrAjitAM yAnti mukti / sA vaMdyA hRdyavidhilasatu hRdaye sarvadArAdhanA vaH // 3 // sragdharA yA saubhAgyaM vidhatte bhavati bhavabhide bhaktitaH sevyamAnA / yA chinte mohasyaM bhuvanabhavabhRtAM sAdhvasaM dhvaMsayaMtI // yAM cAnAsAdya dehI bhramati bhavavane sUribhAvAdviraudra / sA bhadvArAdhanA vo bhakta bhagavatI vaMbhavodbhAvanAya // 4 // chaMda - sragdharA- yA kAmako lobhaprabhRtibahuvidhagrahanakrAvakIrNA / saMsArApAra siMdhorbhavamaraNajarArtagartAdupetya " ityuttIrya siddhi sapadi bhavabhUtaH zAzvatAnaMtasodhyam / bhanyaMrArAdhanAno' jagaNakalitA nityamAruhyatAM sA // 5 // [ 651 jisakI ArAdhanA karake vipattikA pralayakara bhavya jova paMca kalyANaka rUpa lakSmI ko zIghra hI prApta kara cuke haiM, bhaktimAna puNyazAlI aise tIna lokake adhipatidevendra narendra dvArA jo prApta karane yogya hai, nirdoSa hai, samyaktva, jJAna, darzana Adi pramukha guNarUpa maNiyoMse alaMkRta hai aisI muktiko bhavya jIva jisake prasAdase prApta karate haiM zreSTha vidyAoMse yukta jIvoM dvArA jo vaMdanIya hai vaha ArAdhanA Apa logoM ke hRdaya meM sadA zobhAyamAna hove ||3|| jo saubhAgyako karatI hai, bhaktise sevita karanepara saMsAra kA cheda karatI hai, moharUpa daityako chedatI hai, saMsArake jIvoMke bhayako naSTa karatI hai jisako prApta nahIM karanese Ajataka yaha jIva vikAra bhAvarUpa bhayAnaka parvata vAle saMsAra rUpa vana meM ghUmatA rahA hai, aisI yaha mahA kalyANakArI bhagavatI ArAdhanA Apake vaMbhavoMke utpanna karane ke liye hove ||4| kAma, krodha, lobha prabhRti bahuta prakAra ke grAha, nakrarUpa krUra jalacara jaMtuoMse jo vyApta hai aisA saMsAra rUpa apAra sAgara hai usa saMsAra sAgarameM honevAlA janmajarA
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ 652 ] marakaNDikA sragdharA yunakti // yA maitrakhyAtikAMtidyutimatisugatizrovinItyAdikAMtAm / saMyojyopArjanIyAmavahitamatibhirmuktikAMta muktAhArAbhirAmA mama madazamanI samyagArAdhanAlI / bhUyAnnedIyasI sA vimalitamanasAM sAdhayantIpsitAni ||6|| sragdharA svAMtasthA yA kurApA niyamitakaraNA sRSTa sarvopakArA / mAtA sarvAzramANAM bhavamathanaparAinaMgasaMgApahArA || satyA citApahArI budhahitajananI dhvastadoSAkarazrIH / baccAdArAdhanA mA sakalaguNavatI nIrajA vaH sukhAni ||7|| sragdharA udyaduHkhAgadurgaM guruduritadavaM dagdhumatIyamAnA / . tu mohAndhakAraM kalitanikhilA tigmarazmIyamAnA / / maraNarUpa AvartakA--bhaMvarakA garta hai usa gartameM gire hue jIvoMko nikAlakara usa sAgara se pAra karAke zIghra hI zAzvata AnaMda aura sukharUpa siddhiko prApta karAtI hai, aisI yaha zrArAdhanA rUpa naukA jo guNa samudAyase yukta hai aisI naukApara bhavyajIva nitya ArohaNa kare - ArAdhanAko dhAraNa kare ||5|| ArAdhanAkI sevA karane se sevakoM ko maitrI, khyAti, kAMti, zobhA, buddhi, sugati, saMpatti, namratA Adi rUpa striyoM ke sAtha samAgama karAtI hai aura aMta meM avazya prApta karane yogya aisI mukti rUpa strIko bhI detI hai yaha ArAdhanA motiyoMkI mAlA ke sadRza sundara hai mere madako zAMta karanevAlI hai, nirmala manavAle puruSoMke icchita padArthakA sAdhana karatI huI yaha ArAdhanA rUpa sakhI sadA mere nikaTa rahe || 6 || atyanta durlabha aiso yaha ArAdhanA manameM sthita honepara indriyoM ko niyaMtrita karatI hai, saMpUrNa upakArako karatI hai, yaha samasta brahmacarya Adi AzramoMkI mAtA hai, bhavakA mathana karane vAlI hai kAma aura parigrahako haTAne vAlI, satyasvarUpA, saMtApakI apahartrI, budhajanake hitako utpanna karane vAlI, doSoMke samUhakI vidhvaMsinI sakala guNoMse yukta aura pApa rahita aisI yaha ArAdhanA Apake liye sukhoMko deve ||7|| jo ati uttuMga duHkharUpI parvatoM se ghirA hai aise pAparUpo bar3e vanako bhasma karaneke liye ArAdhanA agni sadRza haiM / mohAndhakArako naSTa karane ke liye sUryatulya hai,
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 653 ArAdhanAstavanam niHzeSa vastu dhAtu bhavabhUtabhimataM kaamdhenuuymaanaa| nirbAdhA yA vidhattAmamitagatisukhaM zIghramArAdhanA vaH // 8 // zvabhrabhUmijvalahni ryA'vicchinnajalodgatiH / adya naH zaraNaM sAstu ratnatrayavizuddhitA // 6 // yeSA kuddAlikA zAtA tiryagduHkhAMkuroddhatA / adya naH zaraNaM sAstu ratnatrayavizuddhitA / / 10 / / macititalAbhAya yeSA kalpadramAyate / adya naH zaraNaM sAstu ratnatrayavizuddhitA / / 11 / / dutikA hutaye yeyaM mahaddhikasurazriyaH / adya naH zaraNaM sAstu ratnatrayavizuddhitA // 12 // muktidAne kSamA yAsti viratirbhavasaMtateH / adha naH zaraNaM sAstu ratnatrayavizuddhitA // 13 / / eSava paramo dharma eSaiva paramaM tapaH / eSAhadaco vAcyameva dhyAnasaMgatiH / / 14 / / . - vAMchita padArthako dene meM kAmadhenu samAna hai, aisI yaha pArAvanA nirbAdha amita jJAna jisameM garbhita hai aisA sukha tuma logoMko pradAna kare / / 8 / / naraka bhUmimeM prajvalita agniko zAMta karane ke liye ArAdhanA avicchinna meghake samAna hai aisI ratnatrayame nirmala rUpa ArAdhanA hamako zaraNa ho / / 9 / / tiyaMggatike duHkharUpI aMkuroMko ukhAr3ane ke liye kudAlI sadRza yaha ArAdhanA hamAre liye zaraNabhUta hove / / 10 / / manuSyoMko citita padArtha dene ke liye kalpavRkSa tulya mAnI gayo aisI yaha ratnatrayase zuddha ArAdhanA hamArI rakSA kare / / 11 / / mahA RddhizAlI devoMko lakSmIko bulAne ke liye jo dutIke samAna hai aisI yaha ratnatrayase nirmala banI huI ArAdhanA hamArI rakSA kare // 12 // jo makti pradAna karane meM samartha hai, bhavaparaMparAkA nAzaka aisI yaha ratnatrayase vizuddha ArAdhanA hamako Aja zaraNabhUta hove / / 13 / / yaha ArAdhanA hI utkRSTa dharma hai, utkRSTa tapa hai, jinezvarane divya dhvani dvArA isIkA kathana kiyA hai, yahI dhyAna prAptimeM kAraNa hai / / 14 / / ArAdhanAko prApti honA ho saMsAra meM sarvotkRSTa lAbha mAnA jAtA hai, yahI
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ 654 ] maraNakaNDikA eSeva paramo lAbha eva paramaM matam / eSeva paramaM tasvameva paramA gatiH // 15 // etasyA durlabhaM vahi triloke katamatsukham / prataH zaraNameSakA bhavatAmme bhave bhave // 16 // chaMda-zArdUlayA sarvajJahimAcalAvapasatA shiilprvaahaasmikaa| yAsaddhisamaSitargaNadharai rArAdhitA nirmalA / yA durabhavAsulAhatanaNAM nirdhApaNI syadhunI / sA yaH pApavizodhanAya zubhavA bhUyAtsadArAdhanA // 17 // chaMda-zArdUlayA sajhAnasamRddhinAlakalitA samyaktvasatkaNikA / yA cAritrapalAzasaMcaryAcatA dvaghA tapobhAsurA / / yA bhasyottamaSaTpadaiH parivRtA naiHsNgypdmaakulaa| sA bo'syAvatApamujjvalaguNarArAdhanA padhinI / / 18 / / uttama mata, uttama tattva hai aura yahI paramagati hai / / 15 / / jisa vyaktiko isa ArAdhanA ko prApti huI hai usako kaunasA sukha durlabha hai ? ata: mujhe yaha bhavabhavameM zaraNabhUta hove // 16 // sarvajJarUpI himAcalase isa ArAdhanArUpI gaMgAkI utpatti huI hai, yaha zIlarUpa jalapravAhase yukta hai Rddhi saMpanna gaNadhara dvArA mAnya hai, nirmala hai, durvAra saMsArake duHkhase pIr3ita puruSako AnaMdakAraka aiso yaha ArAdhanA gaMgA pApa logoM ke pAparUpa malako zuddhike liye hove tathA sadA puNyadAyaka hove / / 17 / / samyagjJAnakI vRddhi honA hI jisakA nAladaNDa hai, samyaktvarUpI kaNikAse yukta teraha prakArake cAritrarUpa patra samUhavAlI, do prakAra ke tapase praphullita bhavya jIvarUpa bhramaroMse veSTita, niSparigrahatA rUpa kamaloMse vyApta aisI yaha ArAdhanArUpI padminI ujjvala guNoM dvArA ArAdhanA karanevAle tuma logoMkA bhavasaMtApa dUra kare / / 18 / / yaha ArAdhanA rUpa gaMgAnadI, samasta prAsravoMko rokatI hai, zarIra meM utpanna hue rAgAdimalako dUrakara guNavAna bhavyajIvoMko iSTa sundara aisA siddhi pada detI hai, sallekhanAke dhAraka puruSoMko devoM dvArA vaMdanIya
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArAdhanAstavanam Ida-zArdUlayA sarvAnavarodhinI kalimalaM dUraM nirasyAMgajam / saMddha cArupavaM nayevaguNavato bhavyAtmano vAMchitam // cakrezAvisukhaM surairabhinutaM saMyojya saMnyasyatAM / sA vaH syAnmunihaMsasevitarasA devApagArAdhanA // 19 // zArdUlayA zolojjvalapuSpagaMdhasubhagA sadadhyAnasatpallavA / bhAspadazanasaMbhavA varatapaH ptroccyenaaNcitaa|| samyagvRttAlasanmahAphalavatI bhavyAlijhaMkAritA / sA vo mAnasamUtale prasaratAdArAdhanAvallarI // 20 // . zArdUlayA zrImaccha tazIlanIrakalitA nirvANadAnakSamA / yA'puNyAMbudhitAriNI zucitayA raMgattaraMgAkulA / / yA nirdhU ya kalevarANi mahataH saMsthApayetsatsukhe / sA vo maMgalamAtanotu nitarAmArAdhanAsvadhuMno // 21 // - . -- -- - - aisA pada detI hai, cakravartI AdikA sukha detI hai, munijana rUpa haMsoM dvArA sevita aisI yaha ArAdhanA gaMgA Apako prApta hove / / 19 / / yaha ArAdhanA rUpI latA zIlarUpa ujjvala sapheda sugandhita puSpoMse manohara hai, dharmyadhyAna zukladhyAnarUpa pallavoMse yukta, samyagdarzana rUpa bIjase utpanna utkRSTa taparUpI patrasamUhase bharI, samyak cAritrarUpa mahAphalabAlI, bhavyarUpI bhramaroMke jhaMkArase vyApta aisI yaha ArAdhanAvela Apake mAnasa bhUmipara phaile / / 20 / / yaha ArAdhanA gaMgA zrutajJAna aura hIlarUpa pAnI se bharI hai, mokSa dene meM samartha hai, puNya samudrako prApta hoto hai, pavitra hai, dhyAnarUpa taraMgoMse vyApta hai, satpuruSoM ke zarIroMko naSTa karake unako mokSasukha meM sthApita karatI hai aisI ArAdhanA gaMgA tumhArA maMgala kare // 21 // yaha ArAdhanA rUpa aMbikAdevI mohAsurakA parAjaya karake vijayI huI hai, isakI bhakti karanevAle puruSoMko sarva iSTa padArthokI prApti hotI
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ 656 ] maraNa kaNDikA zArdUla yA mohAsurasaMgalaThadhavijayA sarvArthasaMpAdanI / zUrANAmasamAdhinAzanathiyA kArtitrayANAMsatAm / / yA durvAramahopasargamathanI siddhipriyANAM satI / sAvaH pAtu bhAvoM pratigatAnArAdhanAbhyaMbikA // 22 // ArdUla na - yA zudvaSTakacArumauktikaphalaM madhyasthAdiGa nAyakaH / bhAsvadbodha vicitrasUtra racitezcAritrasallakSaNaH // zrImadguptisamujjvalaM viracitA doSoprarogApahA / sA yastiSThatu vakSasIha sutarAmArAdhanAkaMThikA // 23 // bAla yA niHzeSaparigrahebhadalane durvArasiMhAyate / yA kujJAnata moghaTA vighaTane caMDAMzurocIyate // yA citAmaNireva citilaphalaiH saMyojayaMtIjanAn / sA vaH zrI vasunaviyogimahitA pAyAtsadArAdhanA ||24|| haiM, yaha devo parISad sahiSNu zUramuniyoMkA duHkha dUrakara samAdhikI prApti karA detI hai, siddhipriya munijanoMke durvAra mahopasargakA nAza karanevAlI hai, aisI yaha ArAdhanA aMbikA saMsAra banameM bhaTake hue Apa logoMkI rakSA kare ||22|| yaha ArAdhanA kaMThake muktAhAra ke samAna hai isameM SoDaza kAraNa bhAvanA rUpa moto piroye gaye haiM madhya meM dazalakSaNa dharmarUpa ratnoMkI racanA hai aura samyagjJAnarUpa dhAge meM yaha hAra racA gayA hai cAritra aura gupti rUpa viziSTa motI bhI jisameM hai jo doSarUpI ugra roga jvara Adi kA nAza karatI hai aisI yaha ArAdhanA kaMThikA Apake vakSasthala para zobhAyamAna hove ||23|| yaha ArAdhanA sarva parigraha rUpI hAthiyoMkA ghAta karaneko siMhake samAna hai, ajJAna aMdhakAra ko naSTa karaneko sUrya kiraNake sadRza hai, ciMtita phaloMko deneke liye citAmaNi tulya hai aiso yaha vasunaMdI prAcArya dvArA pUjita ArAdhanA ApakI sadA rakSA kare / / 24||
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArAdhanAstavanam ( 657 zArdUlayA saMsAramahodadheH prataraNI naureva bhavyAtmanAm / yA duHkhajvalanAvalIDavapuSAM nirdhApaNI svadhuMno / yA citAmaNireva cititaphalaH saMyojayantI janAn / sA niHzreyasaheturastu bhavatAmArAdhanA devatA // 25 // zArdUlapA puNyAsravamUtirekapadavI svargAlayArohiNAm / yA mArgatrayavatinIti viditA nirdhUtanAnArajAH / / yasyAH sadguruparvataH prabhava ityAhu purAdinaH / sA vaH pApanalAni gAlayatu khalvArAdhanAsvadhunI // 26 // zArdUlayA sarvahimAcalAtpragalitA puNyAMbupUrNA zuciH / yA sajjJAnacaritralocanadharamA gaNondra dhutA / / yA karmAnalagharmapIDitamunIndra bhAvagAhakSamA / sA vo maMgalamAtanotu bhagavatyArAdhanAsvadhu nI // 27 // - bhavya jIvoMko saMsAra sAgara tirane ke liye ArAdhanA naukA sadRza hai, duHkharUpa agnise jale hue jIvoMko zAMtisukha denevAlI svargagagAke samAna hai aura manovAMchita phaloMse logoMko saMyukta karatI hai aisI ArAdhanA devatA Apako mokSa dene meM hetu bane // 25 / / puNyAsrava kI mAno mUrti ho aisI yaha ArAdhanA gaMgA svargArohaNa karanevAloM ko mArgasvarUpa hobe, ratnatraya svarUpa honese loga isa orAdhanAko vimArgaNA kahate haiM, isakI sevAse nAnA prakArake pAtaka naSTa hote haiM, sadguru rUpa parvatase yaha pragaTa huI hai aisA prAcIna AcArya kahate haiM / aisI ArAdhanA gaMgA tumhAre pApamaloMko gAle / / 26 / / yaha ArAdhanA gaMgA sarvajJarUpa himAlayase utpanna huI hai, puNyarUpa jalase bharI hai, nirmala hai, samyagjJAna aura cAritra rUpa netroM ko dhAraNa karanevAle gaNadharoMne jisako mastaka para dhAraNa kiyA hai, karmarUpa agnise saMtapta hue munijana rUpa hAthI jisameM abagAhana karate haiM aisI ArAdhanA svargagaMgA tumhArA maMgala kare / / 27 / / yaha ArAdhanA nado puNya -
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ 658 ] maraNa kaNDikA zArdUlayA puNyAMbudhipUraNI kalimalaprakSAlanakodyamA / yA nidhaya kalevarANi vimalIkatuM kSamArAdhakAna / / yA mAsAdya manIbhayUyapatayo nintyipaMkAtmikAm / sA vo'ntarmaladAhamA nihatAdAdAbhanaidharbhunI ! 28!! zArdUlayA saMsAramahAviSApaharaNe sanmaMtravidyAyate / yA karmAvRtatATacIprabahane dAvAnaloyate / / yA durmohatamoghaTAvighaTane caMDAzurocIyate / sAva: pApamalAni haMta rucirA ratnatrayArAdhanA // 26 // __zArdUladharmArAmamahAtaroH phalavatI yA puNya sanmaMjarI / muktizrIlalanAbhisAraNapaTumaSTAkSarA zaMphalI // svargAgrapravibhAsisauzikharArohakaniH zreNikA / sA va: pAtu pavitramUtiramalA ratnatrayArAdhanA // 30 // samudrako pUrita karatI hai, pApamailako dhone meM samartha hai, ArAdhaka muniyoMke zarIroMko naSTa karake nirmala banAne meM yaha sakSama hai, aisI ArAdhanA nadI antaHsthita karmamaladAhako naSTa kare // 28 // jo saMsArarUpo toba viSakA haraNa karane meM uttama vidyAke samAna hai, karmarUpI vallIkA vana jalAne meM dAvAgnike samAna hai, mithyA mohAndhakArako naSTa karane meM sUryakiraNa sadRza hai aiso yaha manohara ArAdhanA tumhAre pApa maloMkA nAza kare 1 / 26 / / yaha ArAdhanA dharmarUpo bagIceke bar3e vRkSako phalayukta uttama maMjarI hai, muktirUpI sadaroko abhizaraNa karane ke liye pravRtti karanevAlo spaSTa madhura vacana bolanevAlI sakhI-dAsI hai, svargake agrabhAgapara zobhanevAle mokSarUpa prAsAdake UparI bhAgameM bhArohaNa karane meM nasanIvat hai aisI pavitra va nirdoSa ratnatraya ArAdhanA tumhArI rakSA kare // 30 // vaha ArAdhanA samyagdarzana rUpa kAMti se sudara hai, saMjJAnarUpa ujjvala netravAlo, saccAritra rUpa prAbhUSaNase yukta hai, pavitra tapa aura zola samudAyarUpa mAlA vastroMse saMyukta mukti
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ prArAdhanAstavanam zArdUla yA saraSTi ruciprabhAsvaratanuH saMjJAna netrojjvalA / saphacAritravibhUSaNA zucitapaH zIlaughamAlyAMbarA || sUktizrIvara kAminIpriyasakho puSpeSu vidveSiNI / sA ghorerabhivavitA mama hRdi stAnnityamArAdhanA 2131 // zArdUla yA zuddhadhaSTayukta vanavalaM jJAnollasatkaNikam / cAritrojjvaladIrghanAlamamalaM zolollasatkesaram // muktizrI lalanAnivAsakamalaM batte guNanimitam / sA me hRtsarasi sphuTaM vikalatAdArAdhanA padminI ||32|| // iti prArAdhanA stavanam samAptam / rUpI sundara strIkI priyasakhI hai, madanase dveSa karatI hai, budhajanoMse vaMdita aisI yaha ArAdhanA mere hRdaya meM nitya nivAsa kare ||31|| ATha prakArakI zuddhi ke sAtha rahanevAlA samyaktva ho jisakA dala hai, jJAna jisakI kaNikA hai, caritra rUpa ujjvala daNDa - nAla hai, nirmala zIla samudAya ho kesara hai, jo muktirUpI lakSmIkA nivAsa sthala aise kamaloMko dhAraNa karanevAlI guNoMse samutpanna yaha ArAdhanA rUpI kamalinI mere hRdayarUpa sarovara meM vikAsa yukta rahe ||32|| ArAdhanA stavana samApta | 659 **
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ diga::::layA mandasaura, * ekkhattavaNNaNaM (1) taM jaghA / assiNINakhatte adi saMthAraM gimhavi to sAdiNavakhatte rasa kAlaM karedi / / (2) bharaNiNakhatte jadi saMthAraM gehavi to revaviNakvatta paJcUse madi / (3) kittigaNakkhatte jadi saMthAraM gehavi uttaraphAguNiNakhatte mAjhavhe maravi // (4) rohiNINakkhatte jadi saMthAraM gehati to savaNaNakhate praddharate maravi / (5) miyasiraNakvate jadi saMthAraM gehavi to puvaphAguNaNavalo maravi / (2) bhaNi -: nakSatra guNoM kA varNana :(1) azvinI nakSatrake samaya kSapakane saMstara grahaNa kiyA to svAti nakSatrake samaya rAtameM usako samAdhi maraNa prApta hogaa| bharaNi nakSatrake samaya kSapakane samAdhimaraNake liye saMstarakA Azraya kiyA so revatI nakSatrake samaya dinake prArambhameM usako samAdhimaraNa prApta hogaa| (3) kRtikA nakSatrake samaya yadi muni bichone para zayana kareMge to uttara phAlgunI nakSatra para madhyAhna kAla meM usakA maraNa hogaa| (4) rohiNI nakSatra para saMstara grahaNa karane vAle muniyoMkA zravaNa nakSatra meM AdhI. rAta ke samaya maraNa hogaa| (5) mRgasira nakSatra para sallekhanAkA Azraya lenese pUrva phAlgunI nakSatra para munikA dehAnta hogaa|
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ NavakhattavaNNaNaM [ 661 (6) ahANakhatte jadi saMthAraM gehadi to uttaradivase maradi / jadi Na bharavi tadA tahmi purogave Nakhatro marissadi / / (7) puNavasuNakkhatte jadi saMthAraM gehadi tadA assaNiraNakkhatte abaraNhe maravi // (8) pussaekkhata Adi saMthAraM gehadi to miyasiraNakkhatte maravi // (9) asalisaNakkhatte javi saMthAraM gehadi to ciANakkhate maravi / / (10) maghaNakhatte javi saMpAraM gehadi to taddivase maravi jadi e maravitakA tasi purogade NakSate maravi // (11) yunnaphagguNiNakhata jadi saMthAraM giNadi to ghaNiTThANakkhatte viSase maradi / / (12) uttaraphaguNiNakhatte jadi saMthAraMgiNyAvi to mulaNakkhatte payose maravi / / (13) hatthaNakkha te jadi saMthAraM gihAra to bharaNiNakhatte vikse maradi / / - - - ----..-. (6) ArdrA nakSatra meM yadi saMstara kiyA to dUsare dina maraNa hogA yadi na huvA to geke nakSatra meM usakI mRtyu hogI / athavA punaH vahI ArdrA nakSatra mAne para mRtyu hogii| (7) punarvasu nakSatra para bichaunA grahaNa kiyA to azvini nakSatra para aparAhna kAla meM maraNa hogaa| (8) puSya nakSatra para zayyA grahaNa karane se mRgasira nakSatra para maraNa hogaa| AzleSA nakSatrake samaya zayyA svIkAra karanese citrA nakSatra para maraNa hogaa| (10) maghA nakSatrake samaya zayyA svIkAra karane se uso dina maraNa hogA athavA Age usI nakSatrake Anepara maraNa hogA / (11) pUrvA phAlgunI nakSatra meM yadi sanyAsa grahaNa ke liye zayyAkA Azraya kare to dhaniSThA nakSatra ke samaya dinameM maraNa hogA / (12) uttarA phAlguNa nakSatrameM zayyA grahaNa kI to mUla nakSatra para sAyaMkAla meM maraNa hogaa| (13) hasta nakSatra para yadi sanyAsa liyA to bharaNI nakSatra para dina meM maraNa hogaa|
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 662 ] maraNakaNDikA (14) cittANakkhatte jadi saMthAraM gihadi to miyasiraNakkhate praddharatte maravi // (15) sAdiNakkhatte javi saMthAraM giNhavi to revadiNakkhatte pa bhAve maravi // (16) visAhaNakkhatte javi saMthAraM giNhadi to asilesANakkhata maravi // (17) prasilesANakkhatte jadi saMthAraM giNhavi to puSva bhaddaNakkhase zivase maradi / (18) mUlaNakkhatte javi saMthAraM gihadi to jeTTaNakkhatte pamAvavelAe maradi // (19) puSvAsADhaNakkhate javi saMthAraM gihaSi to miyasiraNAkhase padosavelAe maradi / (20) uttarAsADhaNakkho javi saMthAraM giNhadi to tahivase ceva ahavA bhadapavaNakkhase pravaraNhe maravi // (21) savaraNaraNakya javi saMthAraM gimhadi to uttarabhaddaNakkhatte taddivase kAlaM karedi / / - - (14) citrA nakSatra meM sanyAsa grahaNa karane para mAsera nakSadhara AdhIrAtameM maraNa hogaa| (15) svAti nakSatrapara zayyA grahaNe to revatI nakSatrake samaya prabhAta kAla meM maraNa hogaa| (16) vizAkhA nakSatra para zayyA grahaNa karanese AzleSA nakSatra para maraNa hotA hai| {17) anurAdhA nakSatra para zayyA dhAraNa karanese pUrvAbhAdrapada nakSatra meM dina meM maraNa hogaa| (18) mUla nakSatrapara zayyA grahaNa karanese jyeSThA nakSatrapara prabhAtakAla meM maraNa hogaa| (19) pUrvASAr3hA nakSatra meM zayyAkA Azraya karanese mRgasira nakSatrapara rAtake prArambhake samayameM maraNa hogaa| (20) uttarASAr3hA nakSatrapara sanyAsa dhAraNa karanese usI dina yA bhAdrapada nakSatra meM aparAhna kAla meM maraNa hogaa| (21) zravaNa nakSatra meM zayyA grahaNako jAya to uttarAbhAdrapadameM dina meM maraNa hogaa|
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ NavattavaNNaNaM [ 663 (22) dhaNiTThANakkha te jadi saMthAraM giNhadi to tadivase kAlaM karedi, javi tadivase ____ kAlaM e karedi to pugatadivase ceva prAgave maradi / / (23) sadabhisaNakhatte javi saMthAraM gimhadi jeThANakhatte pratthayaNavelAe maravi // (24) puTavabhaddapadaNakkhatte jadi saMthAraM giNhavi puNNavasuNakkhatte ratti maradi / (25) uttarabhaddapave Nakkhatte javi saMthAraM gimhavi to divase vahamANe vA puNarAdi vA ' mrdi| (26) revatiNakkhatte jadi saMthAraM piNhadi to bhadhaNakhase marAda / (27) mUlaNakkhatte jadi saMthAraM giNhadi to jeTTa pakkhatte bharadi / / sammattaM Nakkhatta vaNNaNaM / -- -.- - - .. . ..-- (22) dhaniSThA nakSatra para zayyA grahaNa kare to uso dina yA Age usI nakSatrake Anepara maraNa hogaa| (23) zatabhiS nakSatrapara sanyAsa dhAraNa kare to jyeSThA nakSatra para sUryAsta ke samaya maraNa hogaa| (24) pUrvA bhAdrapada nakSatrameM yadi sanyAsa grahaNa karegA to punarvasu nakSatra para rAtameM maraNa kregaa| (25) uttarA bhAdrapada nakSatra meM zayyA grahaNa karegA to usI dinameM yA rAtrimeM maraNa kregaa| (26) revatI nakSatra para saMstara dhAraka kSapakakA maghA nakSatra para maraNa hogA / (27) mUla nakSatra meM saMstara leve to jeSThA nakSatra meM prAta: maraNa hogaa| nakSatra guNa varNana samApta /
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ Site prazasti ***** chaMda upajAtizrovevaseno'jani mAthurANAM gaNo yatInA vihita pramodaH / tatvAvabhAsI nihita pradoSaH saroyahANA mitra tigmrshmiH||1|| chaMda--- dhRtajinasamayo'jani mahanIyo guNamaNi jaladhestadanutiryaH / zama yama nilayo'bhitagatisUriH prabalita madanaH pvntsriH||2|| chaMda rayoddhatAsarvazAstra jalarAzi pArago nemiSeNa muninAyakastataH / so'janiSTa bhuvane tamopahaH zItarazmirica yo janapriyaH // 3 // - --- --- mAthura saMghake yatioM ke prAcArya, saba munioMko Anandaprada aise devasena AcArya ho gaye haiN| jaise sUrya kamaloMko vikasita karatA hai, rAtrikA nAza karatA hai aura padArthoko dikhAtA hai vaise ye devasena AcArya nihita pradoSa the arthAt doSarahita the aura anya muniyoMko doSa rahita karate the / jobAdi tatvoMkA svarUpa inhoMne bhavya logoMko dikhAyA thA / / 1 / / devasenAcArya ke ziSya amitagati nAmaka muni the / ve guNasamudra, zama aura vratoMke AdhArabhUta the, madana kA nAza karane vAle the unako bar3e vidvAna bhI vaMdana karate the aise AcArya jaina matako prabhAvanA karane vAle huye haiM / / 2 / / inake anantara isa mAthara saMgha meM nemiSeNa prAcArya huve / sarva zAstra samudra ke dUsare kinAreko ye prApta huve the / caMdra jaisA lokapriya rahatA hai, base ye AcArya lokapriya va ajJAnAMdhakArakA nAza karane vAle the / / 3 / nemiSeNa AcAryake ziSya mAdhavasena nAmaka AcArya the| inhoMne mAyA aura madanakA nAza kiyA thaa| ye vRhaspatike samAna catura the aura inako buddhi tatva
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazasti chaMda anukUlAmAdhavaseno'jani muninAtho dhvaMsitamAyAmadanakadarthaH / tasya gariSTho gariya ziSya stattvavicArapravaNamanISaH / / 4 / / zArdUna vikrIDitaziSyastasya manISiNo'mita gatirgiprayAlaMbinIm / enAM kalmaSamoSiNI bhagavatI mArAdhanAM stheyasoma / / lokAnAmupakArako'kRtasatI vidhvasta tApAhadaH / padmaH sattva niSevitasya vimalAM gaMgAM himAdreriva // 5 // chaMda upajAtipArAdhanaSAyadakAri pUrNAmAsazcatubhinaMtadasticitram / mahodyamAnAM jinabhAktikAnAM sidhyanti kRtyAni na kAnisadyaH // 6 // chaMdra vaMzasthasphaTIkRtA pUrvajinAgamAdiyaM mayA jane yAsyati gauravaparam / prakAzitaM ki na vizuddhabuddhinA mahArghatAM gacchati dugdhatoghRtam // 7 // zArdUla vikrIDita - yAvat tiSThatti pAMDukaMbalazilA devAnimUni sthiraa| yAvata siddhidharA trilokazikhare siddha samAdhyAsitA // ----.- -. -- vicArameM pravINa thI / / 4 / / mAdhavasena AcArya ke ziSya amitagati huve haiN| unhoMne yaha bhagavatI ArAdhanA banAI hai| yaha pApa nAzinI, saMsAratApa haraNa karanevAlI gaMgAnadoke samAna hai| gaMgAnado himAdrI se utpanna huI hai yaha bhagabatI ArAdhanA amitagatyAcArya rUpI himAcalase utpanna huI hai / / 5 / / AcAryazrI ne yaha grantha kevala cAra mahIne meM banAyA hai| isameM kucha bhI Azcarya nahIM hai / kyoMki mahAprayatnazAlI jinabhakta kaunase kArya siddha nahIM kara sakate haiM ? pUrva jinAgamakA [zivakoTaghAcAryakA bhagavatI ArAdhanA grantha ] / / 6 / / AdhAra lekara maiMne yaha grantha racA hai| merA yaha grantha vivajjanoMmeM AdaraNIya hogA / jaise dUdhase nikAlA gayA ghRta mUlyavAna aura AdaraNIya
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ 666 ] marakaNDikA tAvat tiSThatu bhUtale bhagavatI vidhvaMsayantI tamaH / sA caiSA zramaduHkhanodanaparA candrapramevojjvalA ||6|| hotA hai ||7|| jabataka meru zikhara para pAMDuzilA rahegI, jabataka siddhoMse pradhiSThita siddhazilA trailokya ke zikharapara virAjamAna rahegI, tabataka candrakAMtike samAna ujjvala, zramaduHkhakA parihAra karanevAlI, ajJAnAMdhakArakA nAza karanevAlI yaha bhagavatI ArAdhanA isa saMsAra meM sthira rahe ||8|| prazasti samApta
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ digAhaula tyAlaya tApa gatadAra atha prazasti barddhamAno mahAvIro'tivIro vIraH sanmatiH / adyApi zAsanaM yasya rAjate taM namAmyaham / / 1 / / namastattva dig vIrAbde, kundakunda munIzvaraH / samabhUt tattvadezaka: mUla saMgha pravartakaH // 2 // tasyAnvaye suvikhyAtAH, saMkhyAtA: ytinaaykaaH| pANipAtra puTA hArA: babhuvatuH dizAMbarAH // 3 // tasmin krameNa saMjAto gaNAdhipastapodhanaH / zAntisAgara nAmAsau munidharma pravartakaH / / 4 / / samalaMkarot tat paTTamAcAryoM vIrasAgaraH / svAdhyAye nirataH zAzvat viratastanu bhogataH / / 5 / / kAya liyaH yaH pisindhu yatIzvaraH / caturvidha gaNaiH pUjyaH, saMjAtaH saMgha nAyakaH // 6 / / tayoH pArzve mayA labdhA, dokSA maMsAra paargaa| prAkarI guNa ratnAnAM yasyAM kAye'pi heyatA / 7 / / [vizeSakam ] saMvegabhAva sampanno dharma sindhu RSIzvaraH / AcArya padamAsIno, vIrazAsana baddhakaH // 8 // alaMkaroti tat paTTamAcAryo'jitasAgaraH / vaiyAkaraNa mAnyo'sau, zikSaNaiH kuzalaH sadA / / 6 / / mama zikSA pradAtrI yA, AryikA pramukhA matA 1 kavitvAdi guNopetA, jJAnamatI hitaMkarA // 10 // nAmnA jinamatI cAhaM. granthasyAsyAnuvAdanam / yayA kRtaM sadA bhUyAt, pariNAma vizuddhaye // 11 //
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakArAdi varNAnusAra zlokoM kA krama zloka saM0 pRSTha saM anenA zraddhAnena himAdiguNAH sarve arocatvarajinAkhyAtaM anaMtenApi kAlena anukUlaM gR hoto va nagAjAyeM spAgo sukha adRSTapUrvamuccArtha abhito ghAmAnaM tad ava kriyate vazyaM pravadyabhIrU: saMvignaH zrakliSTa sapa: zAstra akArita tapo yogya mukti mo azana nIrasaM zuddha antarbAhi saMvA ayogyajana sasaga~ grapi saMnyasyatA visya vicchedaya tIrthastha prada bhakti: parAyasya azvinAva asaMpatena cAritra amukto'pi guNa lo ajalavanto guNAn vANyA ananya sApako khaNDa zrayaM no'nugrahopUrvI ananyatApibhiH sarve acela kara muddiSTa a 45 62 66 6 6 74 85 106 148 149 154 *** 168 212 222 237 240 276 2-2 321 336 357 370 375 386 362 427 17 23 24 24 29 22 36 45 49 50 64 65 70 73 77 77 pa 5EUR 98 105. 111 4 115 117 115 116 133 bhavadha morako nityaM zuddha sudhi ayamana yo jIva asti tIraMgatasyApi avapI tayospoDo batIcArAstapovRta STAcArAda aparAdho'sti yaH kazcij anupramAdena kanukaMdhyAnumAryaM hi abhyasta vavataH svastha aragataM ghaTI yaMtra avajJAya vacastasya anAkula manuti akAraNa tridhAhAraM prathitvA kazcidazena anuvAsAdibhistasya bhrapramattA guNAdhArAH anazana nirabhRti sakalaM anuziSTana ce datte manAdikAla midhyAtva ani labhyate yena azAnoSi bhUto gopo malpaM yacANuto nAsti prasUnRtAdibhiduHkha alpAyu durbalo rogI adhye kArvyApikena prakRSTaH avajA kAraNa vairaM zloka saM0 BE 44 1 452 Yox 49. 505 masa pRSTha saM 134 135 138 145 151 153 167 556 170 563 171 510 179 616 186 620 187 624 185 681 202 OPE 213 723 214 733 217 745 220 221 222 224 228 234 243 244 246 251 254 749 751 LE 772 790 818 825 832 850 860
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ apratyayo bhayaM vara asatya vAdino doSAH masasya mocino doSA aparAdhe kRte'pyatra adakSaM dRNamAtre'pi brahma dazadhArakasthA avamanya bhavAmbhodhI aragnizikhA jAlaM abhilakSya ciraM labdhvA kAraNa sa apyapara ghetA asthAna gRhaM yoSA amanodane sa prameya yA vAntaM amedhyaM bhakSayatro kaM ameyasya kuTIgAva prabhaviSyanna beDU gA aMgArasyeva kAyastha godana snAna pazya prato mRtyu prameya nirmANa bhamedhya pUrNa avizvasto'pramato ya ahaM vataM kathaM ki me maraNye nagare grAme avAsya narasyArtho antare dravyazokena artha se fattosssi abhImi rakhile aMkuzogata saMgatvaM akAri paDitasyeti zloka saM 876 co2 861 863 500 908 954 920 960 663 983 1022 zloka-sUcI pRSTha saM0 257 258 258 260 '' 264. 275 267 276 I 206 / 282 261 292 301 1026 1062 1064 301 1071 303 1064 305 1092 307 1064 307 k{ 312 1115 313 1156 325 1157 325 12.5 342 1209 343 1213 343 1221 348 1223 36 1224 346 2149 624 pramatta guNasthAne anujJAte same dekhe anaMta darzana jJAnaM anaMtamapratIbaMdha mantarmuhUrta zeSAyu prayogo'nyatarada vedyaM aMgopAMga saMrUpAnaM javAveyA yazo nirmANa ati samaye ityA adharmavazataH siddhA anenaiva prakAreNa saMtApahaH sAdhoH apravezo'nanujJAte barhada gaNadharAcAme prazastaM yAcate kruddho anapekSya yathA saukhyaM akSamaNo nijegehe ataka vizrAmaM akSacorahRtAH kecit antaH zuddho bahiH zuddhi agniva hRdayaM prayate aratyayaH karAna abhASya bhASate bhASA prati jayite bhASI mumukta svayaM yAvat akurvANastapaH sarve kutastapo'nye'pi ajJAnatimirocche di abhyaga sveyanAzepa ayogya mazanapAsa [ 669 zloka 0 pRSTha saM0 2161 627 2162 627 2174 632 2175 632 21-2 634 2161 638 2196 639 2198 640 2166 640 2216 644 1254 362 1263 365 1264 365 1274 371 1275 9 1307 381 1340 39 1643 191 1368 367 1415 408 1429 1430 1431 1455 1500 1536 1534 15.44 1577 1581 415 415 * 422 44 442 44 YVE 454 454
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ 670 ] maraNakaMDikA loka saM0 pRSTha saM0 Aloka saM0 pRSTha saM0 1931 560 46. 1953 566 1623 1627 478 1996 1645 480 484 2005 apramAda kapATena bhanidiSTa phalaM karma aho dveSeNa rAgeNa apoma ke vano zukla antavimukhito jIvo pratavizukSito jantoH avighnena vigutAtmA avazeSita karmANaH adIna manaso muktvA avasano yathA dhandho pazukha manaso baNyA: abhiyogya kriyAsaktA prasya vigraha saMsthAna akSayaM nirmalaM svastha 565 506 2017 2029 495 586 495 1717 1745 2037 2213 503 504 mahamArApayiSyAmi magnimadhyagamA: kecid avamaudarya maMtreNa agnirAja mutaH zamasyA mamI tapoSanAH prAptAH asura vaitaraNyAMka atrANa patitaH kSoNyA reta svara! asaMyama pravRttArtA abhUtapUrvamanyeSA avazyameva dAtavyaM apramANayakSA tena atikrAmati vAjova azanaM kAMkSato nityaM asidhArAviSe doSa badha vAzaraNakAnya asti karmodaye buddhi arthaH pApodaye puso agamyA viSayAH santi avanInA ivaikatra prabhitraM jAyate mitra anAdi nidhano jJAno aneka duHkha pAnIye asaMkhya loka mAneSu mavApyA naMtazo duHsna azubhA: santi ni:zeSAH maoM mUla manAnA amedhya nirmito dehaH parasyazcakSapA dRSya 1800 523 527 527 1815 1816 1023 1946 1546 1856 1859 1866 216 535 537 538 bArAdhanA viSA proktA mArAdhane caritrasya AsavaM savaraM bhApavAdikaliMgo'pi mAtmoyA pazitA zraddhA bhAsane zayane sthAne bAhAra stRptaye pumA AtmA pravacana saMgha. mAhAra khavaMtA vAMti AhAra marUpayAvaM pAhAra gaucaraha prAcAmla rasa hAnibhyAM mAjhA kopojinendrANAM AyikA mAnasaM sadyo AyikA bane yogI 251 2466 254 256 81 1875 543 16.4 1905 1910 312 556 / AAyakA nayAgA
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 671 zloka-sUcI loka pRSTha saM zloka saM. pRSTha ma. 366 120 722 213 123 217 - 740 704 EN 424 425 127 128 128 129 824 825 843 245 249 25. 444 247 bApRcchayeti gaNaM sarva AjA kopo gaNezasya prAyikAH kSuslikAH kSullA: bhAsocanA pravRttasya mAlocanA pravRttasya prAdhAra jIda kalpAnA bhAlokya sahasA yAnta mAvazyake grahe kSepe AcArI sUrirAbArI AcArI sa mataH sUri mAyArasthaH punardoSAn Asma zrama manAlothya Alocano pratimAya AyA pAma viSiryana mAyA pAya dizastu samore prAcAryoM patra ziSyasya AcAryaH karaNotsAha mArAdhanA garne kSama mAmRcchya jhapakaM sUri mAlocanA viSA sAmro bAloSanAdikaM sasya AloSitaM mayA sarva pAlopAmi nirva AsvAdya kazcidetena AcAmlena kSaya yAti pArAvAstriSAhAraM bhAra:AcAryayApake ziSye ArAdhanA purogAma bhAzramANAM mato garbha: pAramapAto'ginAM ghAto AhAropavibhedena pAragiva jantu AyAsa rasa nAcheda sAzrayaM svajanaM mitraM AkaNyaM mUSikasyApi prApAse madhuraM ramya Asane zayane sthAne aAzI viSeraNa baSTasya Ayudha vividhaH koNI bhAsan rAmAyaNAdIni bhAbhiH samitibhi yogI AkAMmati mahAduHkhaM pAraTamtI bharAkAmsA mAlocanAdhikArasya bArAge viparanu svecAI 816 476 145 899 470 142 513 925 268 162 538 540 1255 363 175 180 592 1386 402 608 612 1405 1476 428 bhAsane sapane sthAne pAce vRte dvitIyevA mAtma esi vidhatte yaH Agamena paripreNa Amana parAmarza mAramA svaktaH paraM zAstra prAvadhAno yathA lohaM 185 mAdhAraM puruSaM hatyA bAbA tyupAnaka 185 mAlasma sukha zIlarakhe bAhAra saMjayA va 209 / mAhAra saMzayA bhA! 1528 442 678 702 173401
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ 672 ] marakaMDikA zloka saM pRSTha saM0 loka saM0 pRSTha saM0 1278 400 1552 1571 447 453 1504 1737 554 2034 1768 1813 1962 1921 AhAraM valmamAno'pi ApAta sukhade bhojye 1744 Araudra dvayaM tyAjya AkAze pakSiNo'nyonyaM 1871 AsavaM kurute yogo 1925 AlaMbana bhRto loko mAyudhaM yogino dhyAna 1976 prArAdhanA va bodhA 1984 ArAdhyArAdhanA mera prApta raudra paraH sAdhu 2027 mAlocanAmanApAya mAdau madhye asAne ca prAkRSya nIyate yasyA 2070 mArApanA viSiH pUrva 2097 pArAdhyArAdhanA devI 2068 mArA kSapaka zreNI 2166 AyuSA sadRzaM yasya 2180 AvegenAzugAmIva 2202 mAzIviSAiva syAjyA 982 Ama viSanA: kAzvit mAma pakvAzapa sthAnaM mAtmanaH patito khelo pAzAmUle rasagno Arohati napaM vRkSa 1208 AhAra muraviNAyyA 1252 ArAdhanA janmavatazvaturthI 2231 mArAnISA kathitA samAsato 2232 mArAdhanA bhagavatI kathitAmbazasyA 2234 / (prazasti ) pArAdhanago yakAri pUrNA 6 556 566 javAnoM para karavA 516 isyete sAdhava. paMca indriyArtha mahAtRSNA 558 iti vilokya tapa. phala muttama itthaM zuzrUSa mANasya 575 itthaM Apaka mApRcchapa iMSane neva saptAJciH ityeSa kavaco'vAci 588 ityevaM kSapaka: sarvAna 589 iSaM jagachArada vAridopamaM 597 indriyAbhilASA 601 indriyA sukhe yena indriyAzyA niyamyate 611 ityaM yo durlabhI bAdhi 631 iradhaM yo dhyAyAti dhyAna itthaM samatva mApanaH itthaM saMssara mApanA 202 iha loka kiyo yuktAH 294 ityaM virAdhya ye jIvA 304 idaM vidhAna jinanAtha dezita 308 ida meva bano jaina 342 isyayaM vinayo'dhyakSaH indriyArtha sukhAsaktaH 647 ismaM satsekhanAmAge isthaM guNapariNAmo idaM no maMgalaM bAr3ha iti vimukhya rahasya vibhedaka 665 / iti jJAtvA mahAlAma 1929 1962 1974 1987 2026 58 59 59. 2036 2073 17 126 264 94 387 117
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 673 daloka-sUcI zloka saM. pRSTha saM. zloka saM0 pRSTha saMga 174 175 185 pAThAMtara 0 303 382 0 628 116 0 906 472 56 15.8 144 172 1-1 0 para isyukta sUriNotkRSTAM ityekatvagataH kRtsnaM ityanyammAjatapatra idamAlocanaM vase iha baMdha vadhaM rodha indrarAja mahasvAmi icchAvatI maniccha vA isya marjayate pApaM ismaMge'vayayAH santi indriyArtha ratiyo itthaM kRsAkiyo muca ihAmutra sukhe duHkhe iMginI maraNe pyeva iMginI mRti sukhAnuSaMgireM IginI maragAM prokta iMginI maraNe'vAci ityukta ni:pratIkAraM 277 965 1082 1126 316 200 udgamotpAdanA valabhA agamotpAdanAhAra upacItAM niSadyAyAH utyApayiSu rAsmAnaM udyata : paMcadhAcAraM utthApane malatyAge uddhRtya kurvate kAlaM ukto doss| sadoSamya ullAmI kurute baMdyo udgamAdi malA poDhA udyAna mandire huye uttarAzAzirA: kSoNI uttamArtha mRto yasya udbegaM kurute hiro ucco'pi sevase nIcaM upakAraM guNaM sneha uhaNazcaglo raviH zIto udIrNo'pyaMgino moho udIyate yadA lobhI uddezAmazaMka sUtra unmatto badhiro mUko ucca bhave bana nISo uccaskhe mahuzaH ko'tra ubhayasve jAyate prItiH 29 2122 2132 2133 2134 2135 2141 245 941 282 620 984 1027 ISata prArabhAra saMzAyat 2207 331 1914 1285 1288 1289 375 376 upada sthitIkArI utkRSTA madhyamA honaa| upahAdi tAtparya ukta zade rase rUpe upamArata magArhasthya upadhi muyate'zeSa aparyupari gukheSu unmArga dezako pase upasarga mahomodhAM 127 1290 . amatrasva mivanIcasva upacasvAti nidAne'pi uttAritaH karontraNa upaDIya mAkhina: pakSI 68 / udIyamAnena mahocamena 1387 x 402 402 207 1526 442
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ 674 ] utpATayo ne udIraNaM karmaNaH pIDA~ upa saMstaraM prAyya UrdhvAdhaH satrilokasthA upavAsa manadhyAya ukto bhakta pratijJAyA upekSate vinikSipta: upadezo'nya sUrINA upasarga hataH kAla upasarge sati prApte ucca duHkhAgadurgaM (prArAdhanA stavanaM ) RddhayaH santi yA loke evaM smRti pariNAmo eka dvitrica: paMca eva kAmApo evaM bhAvayamAna: saMs ka R evaM guNa parINAma evaM guNAkarIbhUtaM eko'pi saMyato yogI ete doSAH saMti saMghe svakIye eka dvi trINi catvAri eka rAya tanUrasargaH ebhi niryASaka: sUri ekA madhuraM smi tarupAcA saMgho zloka [saM0 pRSTha saM Yeo 492 511 600 613 616 612 620 621 653 1640 1698 1778 2067 2102 2120 2131 2142 2144 Gu marakaMDikA 1766 523 2016 168 214 242 244 326 332 363 411 417 586 56 7 1 78 78 101 103 112 124 125 418 125 434 132 493 ** 5.12 155 svanikSepe eka: saMstarastho'gno eka meva vivimA yati tataH eti zalyaM nirAka etasya kathane zuddhiH eka dvitricatuH paMca eva mekAgra taskA: eti sallekhanA mUla ekatra janmani prANI ekopya namaskAra ekatrApi pade patra ekopi imyate yena ekenAsatyavAkyena ete doSA na jAyante ekAkI jiyate jIvo eteSAM citanAmmAno ekAsAtha sahasrANi ekatra nidhanaM nAmare ekatra kurute doSaM | evaM prajJAyamAno sau evaM bhAvita cAriyo ekAgra mAnasazcakSu ekAneka bhopAtta eka dvivitu: paMca ekendriyeSvayaM jIvaH evaM kAla gatasyAspa eka maSTasU yAmeSu ekadA zubhamanA vipadyate zloka saM 5.34 *** 578 631 636 668 710 711 786 507 875 905 !=4 1295 1456 1666 1723 1762 1776 1791 1798 1-62 1850 2044 2124 2156 pRSTha maM0 161 164 195 175 189 '** 208 211 211 233 240 246 256 263 531 378 423 491 467 507 511 517 422 539 545 593 617 625
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ zloka-sUcI [ 675 zloka saM0 pRSTha saM0 154 3 58 zloka rA0 pRSTa ma0 evaM samAsato'vAdhi 2160 626 eraMDa ghoSavamjIvI (bArAdhanA) 2201 41 eSaya paramo dharma 653 evaMva paramo lAma evasyA durlamaM bahi 254 264 269 1053 1085 1101 1147 o modhena bhASate'nApa 57 170 321 343 401 366 1382 1358 aurasagika macelatvaM motsagika pakSAveSI auSadhAni sabIryANa 57 490 318 kalazo'stIti yad bhUte karkaza niSThura hAsya kanyAma rAyikA nizca kaNikA zukSitaH sukhaH karNayo kaNaMgUyo'sti kastUrikA kuraMgAnAM kaSAyendriya saMjJAbhi kali kala kala vara kazcida dIkSA mupeto'pi kaSAyAma gurutvena kaSAyAma gurutvena pazyan kaSAyAma gurutvena vRtta kaSAyendriya voraNa kaSAyamasa unmattaH kaSAyAkSa pizAcena kaSAyAkSa vaza sthAyI kaSAyendriya doSaNa kaSAyendriya doSArIH kaSAyAma gRhItasya kaSAyaniya tuTAva kaSAyendriya duSTAzya, vaMda kaSAya markaTA lolA: kaSAyAkSa dviSo vA kaSAyAkSa dipA mattA kaSAyAkSa gajA: mola . 404 1398 404 405 14.6 114 1407 4.6 462 146 1469 427 kalpAcAra parimAna kaSAyAkulapittasya kaSAyAkulacittAnI kamyamAnA guNAbAcA kazpanA karane doSa kathAyAmakabAyaryA va kathAmA kayane dakSo karNAti na ce patte kazcit zrIvA viSaM mukta kapA mA'pezaNote kathyA yaha sutasyApi kazcida kaTavA tadetena kazcidudarate zasyaM kaTuke'lAduni aura karaNena vinA jAna kaSAya kaluSo yasmA 521 158 525 593 10 428 426 204 1484 429 205 685 721 1453 214 426 226 438 kaSAyAsa mahA vyAghnAH kaSAya caurA nati kAriNaH 1514 karmAnava niroghe'ya 1525 katikta kaSAyAmla 602 442 238 250 452
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ 676 ] maraNakaMDikA zloka muM0 pRSTha saM0 121 42 .. .0 40 233 6 16 W 256 r 555 527 200 208 873 266 122 loka saM0 pRSTha saMga kasyacita kripamAraNe pi kA kAstra ki nAma te kAla: 1553 kAyiko bApikAtaH kamajali puTaiH pItvA kAryAya svIkatA zayyA karkaze niSThure mizriyaNe bhASaNe 1670 45 kAMdapI kailbiSI prAI kamapyuidIrya mAnANi 462 kAme bhoge gaNe dehe karmaNA pasatIndra tu 463 kASTAzma tRNabhU zayyA kA~gyAmiti jJAtvA 1705 kAlo dvAdaza varSANi kalebara mivaMtyAgya 1761 507 kArapraya mApa kalyANa prApakopAya 1797 522 kAme'mukatra deze vA karmodaye mati yAti 1814 kAlAnusArato grAhyA karma mAgana sahAni banAnA 1631 kAlAnusArato grAhyo karoti pAta kaM jantu 1832 531 kAlakUTaM yathAnasya kaSAya paTTikA ra 1853 kAmAkulita vittamya karmAtravati jIvasya sAmyamAna janaM kAmI kama sambandhatA jAtA kAmI zUro'pi tIkSNo'pi palma kAryate poraM 1616 kAmAvanA kuca phalAni kaSAya taskarA raudrA kAleyakAni saptAMga karmabhiH zakyate bhesa 1932 560 kAyaH kRmi kunAkoeM: kavAya saMyuge dhyAna kAyo jarmaH payoSIno kaSAya vyasane minna 1981 kApilya nagare'pi kaSAyAti chAyA 1982 577 kAya kriyA nivRtti kamAyo grantha khagena 1995 kAmibhi bhoMga segAyA kara bhAvanAzIlA: 2036 kAlarasvaM na kurvanti karotyenaM tato ghogI 619 kAsa zoza hacidi kavAyAmadhyamAnaSTI 2169 kANDavegena karAsthita mivAzevaM 2176 komato'pi na jIvasya karmabhiH kriyate pAto 543 kAle tIte'bhavada sarva kaSTaka vinAzana 2229 kAle na nirjarA nUna karoti vazatinIsvirama 2235648 / kAla tritaya bhASIni 143 972 279 556 1051 305 307 1245 1 384 590 1621 464 492 1844 2225 645
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ kimAlaMdaM parIhAraM ki punarvikRtA kalpAH ki karivyanti te bhogA ki tvamasi bhUyoSi kina bhuvane prApta kurvataH samitI guptaH kuzalo'pi yathA vaidyaH kurvANasyAnu mAmyeti kurute dezanAM sUri kulIno niditaM karma kunti dAruNa pIDA kutsitA to mArI nu kula jAti yazodharma kucita samani vA kurtiH kRte kuto'pi ceSTA kucita strota sparza kunto dehinAM duHkhaM kupitaH kurute mUDhaH kula saMgha yazaskAmA: kulAle'riSTa saMzena kuMbhIpAke mahAtApe kUlono dhArmiko mAnI kuryAd divyAdi bhogAnAM ki kurvanviSavAdinaM kudarzanaH vRtta kavazya yo kurudhva sukha hetunA zloka saM 162 1152 1335 1735 2076 116 5.5.1 600 726 ** 967 1015 1020 1102 1198 1319 1332 1442 1613 1634 1650 1728 1772 1852 1926 1991 zloka-sUnI T pRSTha saM0 53 322 389 501 602 4 1 168 182 214 271 287 290 291 308 336 384 387 418 4 477 48 1 499 510 566 2 580 kRtyAkRtye to zAsvA kRtikarma viSAyAsI kRtvA trizuddhi pratiniya kRzvApi kalmaSaM kazvit kRtya stRNamayo'sandhiH kRSati dIvyati sIvyati kRtvA hisAnRtasteya kRtasya karmaNaH pUrvaM kazAnU vikAmbhobhiH kRSNA nIlA ca kApotI kRtakRtyA gRhItArthA kRtvastatra samastena kRtArthatA samApana kecit siddhi purAsanAH kenehI dIyamAnAnAM kodaNDa lagaDAdaNDa koTapa: paMcASTa SaSTI | ko dobaicva prazAnteSu ko nAmApa sukhasvArtha kozalo dharmasiMho'rthaM *meNa saMllikhamaMga krameNa vairAgya vidhIniyukto zrameNa phalametAsu zrINAti vayate vastraM zuddhaH kaNThIravaH sarpa: zloka saM 12 5.31 160 539 178 651 195 672 201 1187 336 1444 418 468 343 576 1710 1211 1689 2053 2060 2106 1371 1825 232 1104 1522 1748 2145. [ 677 pRSTha maM0 255 729 2050 * 1003 4 595 597 614 398 *38 76 309 441 504 621 81 216 595 337 268
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6.58 ] maraNakaMDikA zloka maM0 pRSTha sa. koSo nAzayate dharma koca lomaM bhayaM mAyAM praloka saM0 pRSTha saM. 1468 433 1982 333 zudAdi pIDite dehe kSuda tRSNA vyAdhi saMhAra kSuSa tRSNAdi mahAyAdha bhuSitastRSita: prAntA kSudhAtRSNAdayasteSAM 44 1873 1876544 2211 36 kSe kSama yAvat subhikSaM kSetra vAstu dhanaM dhAnya 166 1174 55 330 683 207 apAmo vayaM tadyat kSapake pachA vidhAnena kSapakasya sukhaM patte kSapakAcyuSite ghiDaNe kSapakasya kathA kazyA kSapakAvasatha dvAra kSapakaspAtmano vAsti kSapako vAkhilA stredhA kSapayitveti vairAgya kSapakAnana rAjIvaM kSapako jAyate tIna kSaNena doSopayAyasAriNaH 705 744 217 220 18260 405 410 123 P 454 1576 1766 654 255 479 kSiptaH zvabhrAdhano kSipraM kSiptastatragninA tapto kSipramAAya gacchanti 479 gaNiva samaM jalpaH gaNena sAkaM kalahAdi doSa gaNina: prekSya zuzrUSA gaNe svakIye'pi muNAnurAgI gaNAdhipaH kRtAbhyAso gaNe sthite sattIdakSe ganti RSayaH satyaM galasyAhAra dAnA gahita purasikama nirmita galchannullaMghate koNI gatvA mukha vihArarAya gaMbhorA madhurA snigdhA gaMbhorA madhurA zravyA gaMdhe rUpe rase sparza gaMbhIraM madhuraM snigdha gaMmAyA nAvi manAyA gaMdha prasUna dhUpAdyaH 487 1821 kSINazakta yaMdA ceSTA zrIyate guru laghvAdi 2197 640 158 287 522 1156 1593 454 176 210 2151 zudhayA tRSNayA sAdho kSudrANAmalpasa ravAnA sudhAdi pIDita: zUnye kSudhA tRSNAbhi bhUtopi zupyate kRSyate lUyate 620 gA 241 146 274 | gAthakA vAdakA nataMkAzcAkrikA 659 197
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ zloka-sUcI [ 671 noka saM0 pRSTa nA 1366 1863 536 826 245 283 221 73 1427 1177 1183334 zloka saM0 pRSTha saM0 / gAnai maJcati vIsi gRhavAsa tathA tyatvA gADha prahAra vido'pi gRhIto'zcagrahAghrAtI gi gallIte mughamAno'GagI girikandara durgANi gratA mucatA dAruNa kalmaSaM go gItArtha rapino kRtyA go strI brAhmaNa bAlAnA gohipIhamarAsama rakSI gopanatyA RcA chitvA guDa taila SikSIra gopAsaktA sutaM hatyA guNa doSI prajAyete 365 113 guNAnAM nAzanaM vAcA 374 guNAH sthitasyeti bahuprakArA 463 prantho lokadvaye doSa guNaM rmiibhi| kalitoSTabhirjanaH 521 granyo mahAbhaya nRNAM guro nijaM voSa mabhASamANo nA guNAnA mAlayaH satya 870 grAhassayopadezo'yaM guvaM ravayavaH strINAM 206 grAmasthAbhimukhaM kRtvA guNAguNo na jAnAti 1437 guNaramoSaH kalite manoramai 1554447 ghoTakoccAra tulyasya gurvI dRSTvAmaro mAnI guvIM yadyapi pIDAsti 1775 cana kaMTe mataH sAraH guNa baMdhana mAruhya 1933 caturaMga prapAtyApi . caturaga parIgAma gRhmAti prAsuko bhikSA 225 ___ 74 patalo gRdhnutAsakti gRhItArthoM gaNI prAyaH 414 124 . canuf sakaSAmANAM gRAnasya yateH sUre Y33 paturaMgamagItAyoM gRhastha vavanaM musvA 16. catvArovAdino'kSobhyA: gRhAsyavaNaM vAdaM ya: 639 270 caturvidhasya saMghasya grahItu zakyate jAtu 1002 288 carma romANi bAyante suddhA kAMkSakAraNaM sevana 350 / camarINAM kacaM zIra 3 408 111 219 697 708 21. 1057
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ 680 } maraNa kaMDikA phloka saM0 10 saM0 zloka maM0 pR0 saM0 ] 1636 478 caturvidhana saMvena caturaMga balopetaH candramA bar3hate kSINa chAyAnA miva pAyAnA 525 525 cA chidrApekSA: sevyamAnA vibhImA 1380 DibIrapiNDavAlokaH 1801 XRY cAritrArASane vyakta cAritraM paMcamaM sAro cAritrArASane siddhA cAritraM zodhayiSyAmi dhAraNA vAraNA vAjino meSakA cArudatto rinIto'pi 172 317 974 280 458 176 583 1088 453 cikArayiSatA zuto vidhakaNo roma kupeSu ciraM tiSThati saMskAre cintAmaNistapaH so cintitaM yacchato vastu citra du:kha mahAvA cirAmyasta caritro'pi jananI bhaginI bhAryA jananI janaka kAnta banamadhye bhujAsphAlaM anma mRtyu jarA koNI jammamRtyU jarAtake jaghanyA madhyamA paryA aghabhyArAdhanAM devIM balAnala viSayAla 1016 1866 2020 445 447 586 1543 1551 1881 2028 545 janmamRtyu jarA roga 2220 644 40 cUNitaH kuTTitasvinI 1648 338 416 cenAdayo'khilA granthAH cela mAtra parityAgI 1215 1176 1618 274 jAyate dhanino bAyaH 480 jAti rUpa kulazvayaM jAyante sakalA doSA 344 jAnataM kathite kAye 332 jAyamAnaH kaSAyAgniH jAnAti prAsukaM dravyaM jAnAti vyavahAraM yaH jAnato'pi tathA doSa jAnIte me yataH sarvA 106 ' jAtasya pratisevAsaH 141 ghasyasya saMmukha prAcyA 174 552 168 186 paurANA mida sAMgatyaM 344 649
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnatAM pazyatAM teSa jinendra bhASitaM tathya jinhA karaNaSTha nAmAkSi niNchedriyamasyA vineza siddha netyeSu jinaMramANI mithyAtvaM jinAmA svaparotArA jinA pAnitA sarvA jinendra vacana dhA jinendra yakSa nAgAdi jinArthAyA dizaH prAcyA jineza vAkya pratikUla jinendra bhakti rekApi jinapati vacanaM bhava bhaya mathamaM jI jIvAjIva vikalpena miva jI tRNa mukhyaM jI saiyyA saphale maMtrI jIvAnAmamakSa sAmagrI jIva poto bhafmokSo pate prItitaH pApa ji jetavyaH kSamayA koSo yeSThe sUryaH site pakSe jainikA saMgatI naSTa zAmiyAna ju je zA zloka [saM0 2222 junggugeoo 1676 1727 49 VE 112 330 Vrq V= 5=8 633 777 505 838 638 1781 1061 1017 267 129 1153 E loka-sUtrI pRSTha saM0 6 45 369 466 468 15 22 40 102 * 176 177 190 231 71 246 270 512 525 538 260 EX 269 322 kAle jJAna darzana cAritra jJAna vijJAna saMpana zAradA bhavA jJAnena zamyate duSTaM tayuktaH jJAnodyoto mahodyoto jJAna prakAzake ita jJAnocolaM vinA yo'tra jJAnaM doSa vinAya jJAnaM paropakArAya zAnArAdhane prIti jJAna darzana cAritra saMpada zeyaM pratyeka bujena tatra kevalino va taMtra jIvAdi tatvAno tadatsagika liMgAna tapasvadhyaMtare bA tapastapo'dhike bhakti sad duSTa mAnamaM yena tasmAdekottara zreNyA zariyate karma tattavo'bhimataM bAhya dhyeyaM sarvadA yatra ze tatra vidhyApite madyo tataH samIpe vyavahAra devina tataH sthApanAkArI tato vamastasya [ 681 saM0 pRSTha saM0 81 It's 174 (0) 648 764 798 800 'wr 503 1403 1410 tv 1936 37 55 60 79 108 120 147 217 243 245 269 214 47 476 476 57 -1 194 236 236 237 235 238 406 47 431 591 4 20 22 30 42 4. 72 78 195 85 67 145 146 146
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ 682] maraNakaMDikA zloka sa0 pRSTha saM. zloka saM0 pRSTha saM0 460 187 622 480 66. 481 691 462 714 1750 asyeti sAyaM mANasya sadA ti kurvanti taptAyaH pratimAkIrNa taSTvA loke'khilaM gAtraM tarasA yena nIyante tathA siddhi samIpasthAH tapasA dIyamAnena tapasAmAyamAno'nI tadIyaM saphala jamma tatra drayANi sarvANi tapasyavasthita citra savabhAvejalAzA tato vezyamAnoso 732 tAnI kSapako nUnaM ataH samyabasva cAritra tastha sUtrArtha dakSaNa tapo bhAva niyuktasya tasyA nayanti catvAro tasyA maMvRta pANyAnAM tata: kRsyA manojAnA tato'saubhAvitaH pAna tapozAma cAritrANi tathA zIlAni tiSThanti tathA nirIkSate vyaM tato'sti saptame mAse taruNasyApigamya tamkarANAM mayaM jAta tasmAmmanovaca kAya tatohocava nIcasve tapaH phalati kalyANaM sapaH saMsArakAntAre 1945 522 1970 572 185 575 1975 2046 2177 1138 1184 1247 353 53 1262 377 444 446 1280 1642 1663 2063 tA tAvan me dehanikSepaH tAbhyAM prapoDito bAr3ha tampArya plopate kuSThI tAzI vedanA vane sADane vAhane baMdhane trAsane tAbada vedanayA nAvA ti sitavAkSi pAnIyaM tiyaMgakaM muparyaka silanAsyA mikSi siSThasyAmAzaya syAdha tiyaMgati sItra vicitra vedanAM tiraskRtA nRpAH santa: 167 1372 1456 228 74 430 tannAsti muvane vastu taM gRhIte mArma bedI gaNa sva tato'pathena ghAvantaH tataH mIla paridAste tadA samabane ramye tasya zuddhoma bhAvo'sti tapaH kriyAyA manizaM svavigraho nato'musAsanaM zradhyaM tamA deganAM kRtvA tavApadeza pIyUpa tatheti mohamApanna: 657 1526 42 275 300 1056 1558 YYE 1556 to 485 sota vyathAsu yonISu 455 / torNa ta payoSInAM 148 532 . 160 1582
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ zloka-sUcI [ 683 praloka saM0 pRSTha saM 675 trivalI kalitAlIko vikAla doSadA nityaM nidamA pena pAtyate nidarza vikiddhi tRNa kSoNi pASANa kASTha tRtIyaM tada vo satyaM sRpa tulyamavetya viziSTa phalaM saNAdi saMstaro yogya zloka saM0 pRSTha saM0 1432 1470 428 1702 2117 856 1756 bedhA vizuddha vittama 346 717 zralokya mupalabhyApi zralokyena yato mulya 774 230 243 teSa saMsargataH prIti tena tailAdinA kAryA te bIjena vinA sasya tebhyo nirasane leSo tejo nazyati jIvAnAM te dhagyA ye narA dharma 344 751 1217 110 1951 1910 vaM kAryavaparisAvI svamataH samitI: paMca evaM parAjitya ni:zeSA 580 1266 1565 457 tejaH padumA tathA zuklA tejo lezyA madhiSThAya tethabhyA zAnino dhIrA sevA kama pAyena 6.2 2075 2214 dayamAna pradA samyaka damyamAnasya locana pantadhAvana kaNDUti darzane gharaNe jJAne toyaM viSaya tuSNAyA 1983 577 234 sya 263 294 92 93 379 zyajatA saMpamaM dhA syajasyArApakA dehaM darzane karaNezAne pAte sakalo loko 313 9. 2006 584 224 2 tyA dauna jAna cAritra pattaM sAtizayaM sana svAjyA''ryA saMgati garavat 334 14 527 159 643 triH karavA locanA suddhA trivighaM vA parityAjyaM triloka dAhI viSayosa temAH dazaSA sthiti kalpe bA padAti zama apakasya sUri darzana zAna cAritra 218 | vadAti saukhyaM vidhunoti duHkha 329 / vAte na hutAzena 230 11. 066
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ 684 ] daSTa kAma bhujaMgena dAte paMcame mAtra dazAhaM kalalIbhUtaM dara niHzeSa carmA dazAsti manaH zuddhiH dasa zApaM vinara doSaM darzana jJAna cAritra dayAlo: sarvaM jIvAnA da: kriyamANe'pi darzana zAna cAritra darzana dvipamadhiSThito budho dadAti cititaM soDayaM darzana jJAna homAste daMDa kapATakaM kRsvA kSantA vyakSANi gacchanti dAyakAnA maroSasya dAridrya vinasAM vyAdhi dAritaH kapiSTasa: divase plobase sUryA digdezAnathaM daNDAnAM dIkSA prabhRti niHzeSaM dIkSitoprathamaH kazcit dIkSitvApi punaH sAdhuH dulo yasya jAyete thA Tru praloka saM0 pRSTha saM0 924 267 268 927 1054 1083 1230 1495 1572 1694 1501 1782 1647 2041 2060 2185 195 365 991 1652 930 2153 5.33 1324 1393 marakaMDikA 75 269 305 348 432 *52 46 1 437 513 564 561 605 635 64 116 285 48 1 266 627 161 401 404 26 durvArakAraNaM yasya duzciraM pazvime kAle durjanena kRte doSe durjanAparAdhena duSTAnAM ramate madhye dRSTo'pi mucate doSa duHkhataH saMgramaM ladA duHkha kulita svAnta duHsahA bevanaikatra durbhikSemake mArge durgatI yAni duHkhani ducaH kAminI pArzaH duHkha yAna nikuNA niSevitAH durAzA giridurgANi durantAzcacASuSTAH durjayAnara nipi bhartRbhiH durbhikSe parake kakSa du:spa khAdyamAnoyat duHkRta karmavipAkavazatyaM duHsahaM karIbhUtaH du svayA prApta dubhikSAdiSu mAjarI duHkha janmasamaM nAsti duHkhodake bhavAmbhodhau duHzIla bhUta betAla dUrasthitaM phalaM rakta' dUtikA hRtaye yeyaM zloka [saM0 pRSTha saM0 76 30 61 101 110 111 111 146 170 171 161 246 184 355 356 357 359 450 560 565. 638 34 955 14285 1367 1376 1494 1611 1647 1656 1671 1683 1730 1753 1912 2116 [prArAdhanAstavanaM ] 864 13 275 414 368 Yo 432 461 480 482 485 488 469 505 555. 615 259 65.3
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRSTi buddhi sthirIkArI sUryo'tha zUlastha dRzyate bhuvane doSA dRSTazrutAnubhUtAnAM dRSTvAtmanaH paraM hInaM iSTaSTAni saukhyAni dezakAla vayobhAva su deya: saMghATako'yaM dezo jAti kulaM rUpaM deha karmasu ceSTansa deveMrekaM vRNISvatvaM devebhya: prAtihAryANi behasya bIja niSpatti desyA suci nirbIjaM bedarupAkSa mayatvena deza saMmati nikSepa dreast sukhaM muktvA devaye mAnasaM duHkhaM dehAcaM varaH sArdhaM devo mahako mUTavara dezo jAtiH kulaM rUpa dezarfare labdheSu devamAna tiryabhya: vaha tritaya baMdhaya dovempo yAvaduHkha va zloka saM0 150 805 913 1150 1447 1802 zloka-sUcI 45.1 pRSDa saM0 49 236 265 322 420 524 124 9 428 130 448 136 67 203 815 243 1041 264 1050 267 1051 268 1219 345 1250 354 1342 390 1676 487 1835 531 1894 550 1660 568 1961 569 2115 615 2163 636 43 138 doSamudgAtyate tasya dono nivezito yatra dobA battIrNo'pi dadAti pIDAM doSAnna prAMjalIbhUya doSA kAmasya nArINA doSAcchAdanataH sA strI doSANA mAlayo rAma doSA se santi nArINa doSAniti sudhI vA doSAya jAyate jJAnaM doSo na mAno'pi dyotanaM mizraNaM siddhi yo darzanAdInA dravyathiti parityajaya dravyabhAva zritijJAnA: dravyaM kSetra sudhIH phAla dravyaM kSetraM parijJAya yathA duHkhaM draviga pahilIbhUya dravyApaharaNa dvAra draSTuM ghRNApate deho vayaM kSetraM balaM kAla dvAdazAtmaka taporayaMtrita ripAi dvAre hAvApItyanuprekSA ca dvA [ 685 loka saM0 pRSTha rAM0 425 150 4 15.2 625 168 645 193 512 265 1013 290 1023 261 1031 263 1345 1404 1506 2 180 181 263 481 889 895 1052 2060 1956 1934 1965 361 406 436 1 1 60 60 83 142 147 260 261 268 608 567 subh
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ 686 ] marakaMDikA zloka saM. pRSTha saM0 zloka saM0 pRSTha saM0 dvitIyaM tad vayo'satya [pArAdhanA staba] nipamiva harikAmlAmabhu mInecakova 1160 326 dharmArAma mahAtaro: 30 658 dvitaya loka bhayaMkara muttamo 1505 435 di catubahupAdA ye 1822 528 pAnyaM kRSIvalasyaiva 1438 dhAvate dehimAmAyu 1808 525 dIpAyanena niHzeSA 208 the cho 131 hU~ yojana: prakopena varSa kalibhayaM varaM duSamapranyayaM nindA 1441 1448 dhIratA senayAcIro dhIro'khilAMga pUrvako dhIra rAdhAritaM dhanyAH dhIre rAcarita sthAna dhIro'vanti kumAro'gAta 596 1454 462 vai hU~ SikI kAyiko prANa 246 dhunote kSaNataH karma 747 7 221 pRti smRti mati zraddhA dhUta jina samayo [prazAsti] 1 664 161 dharmAdharma namaH kAlaH ghamyAste mAnavA loke pranma: sa tvaM vaMdanIyo budhAnAM panyaM strI vyAvanimuktAH dharma pApa mikatana zastrI dharaNyAmA camaga dharma dharya kRtajJaraya dhyA 1461 914 265 1728 145 1565 449 1760 517 ghanyasya pArthivAdInA dhamyaM catuvidhyAtyA dharma sarvANi soyAni dharma bhavati samyaktva dharmadhyAnamasimAnto dharma karma parAdhInAH dhanyA mahAnubhAvA ste 1784 1950 1957 ghyAyati mIcati sIdati roditi 464 dhyAna prayukto yAtyadhvaM 46 dhyAna yodhA. vazIbhUtA dhyAna vighnaM kariSyati 515 jyAne pravartate kAMkSana dhyAyatyekAna ghetasko dhyAgtA pUrva dakSeNa dhyAna karotyavaSTamma dhri 603 / priyate zuddha zIsAbhi 567 1671 1978 57 1967 2031 2077 589 1.40 264
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhruva siddhizcaturjJAna dhvAkAnta kuzIha ma vitte vrataM zIlaM na mU dantoSTha karNAkSi na skandha kaTTa na ko badhiro na pravarttathi mArge na zaknoci syAjya na ki yUnotpavidyasya na ceda dogu namaskAreNa gRhNAti na zakyate vazIka dhvA na narasya candanaM candra naro mAteva vizvAsyaH na vizvAso dayA lajjA na rAtrI na diyA zete na vetti navame kiMcid na pazyati netro'pi naro virAgo budha vRnda vaMdito maga bhUmi nabho'mbhoSi na dRSTamapi sadbhAvaM na rAmA nikhilAH santi narANAM bhedane zula na pazyatyaMganArUpaM na doSazvApade bhIme na feasts rado'bhyeti zloka [saM0 pRSTha saM0 306 1131 65 14 95 142 144 278 336 606 766 zloka-sUcI 1158 1165 (62 95 316 24 36 36 47 48 Gong Yi 104 183 234 792 235 863 254 868 255. 892 260 917 266 12 266 945 273 973 280 1000 287 1012 289 1034 263 1025 292 326 328 326 nadI jalai rivAmbhoSi narazyAdi nidAnaM naratva saMyama prapti nagno bAlasvAsvasthaH nadI jalai rivAmbhoSi na doSAnanapAkRtya na vibhISyaH sa no vAcyo narake vedanAzcizrA na tasya saMpana naraH pApodaye doSa na kopi vidyate zrANaM nagadurgezrI zaile na yodhA ratha hastAzvA na kopi dehinaH zatru na yasyAsti smRtizyite na karma nirjarA janto naSTA pramAdatI bodhi: na dharmAbhAvataH siddhA na karmA bhAvato bhUyo nAsAhati saMnyAsa nAyabaMdhana baro'nya nAlikA dhamayajjJAtvA nAstIndriya sukhaM cij nAritaH parostyasyA nAmAnyapi duni nArobhyaH pazyato doSA nArINAM darzanoddeza nAbhyantaraH sa saMgasya nA [ 687 zloka naM0 pRSTha sa0 1200 340 12-1 24 1283 1314 1325 1520 1590 EE 1742 1817 1820 1821 1-24 1850 1935 1938 1963 2208 2215 78 334 383 385 440 1014 2015 1029 1140 1175 456 478 503 527 128 528 526 535 561 562 570 642 644 30 106 165 342 652 44 250 210 261 292 320 311
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka saM pRSTha saM. 194 196 463 666 674 535 665 207 222 750 841 842 240 264 295 51 688 ] marakaMcikA loka saM. pRSTha saM0 nArthe saMcIyamAne'pi ni:zeSa bhASate sopaM nAgo bhogarate rasti 1331 37 nisparzavagnizcaturaMga doSaM nAsti nidrA tamastusya 1523 niviDAH saMvRta dvArAH nAyo'pi labhyate kopa 1707 ni:sniAyava suba sparza: nAnA dezagatA: pASA 12. niryApake samaya svaM mAnA prakRtike loke 1847 nizi jAgrati patyAro nAkSa sI nigRhyanse 163. niryApako gaNI zikSA nAnA vidhAni karmANi 1640 562 niyamyate manohastI nAnA vidyAsu jAtAsu 2129 618 nirvataMnA sanikSepara nAma karma kSayAna tamya 2200 niyaMtanopanirdaho nirastogAMgarAgasya ni nimajyante na pAnIyaM niriNasya sukhaM sAro nidhAni lajanImAni ni:yasa sukhAdInI nirIkSapte yo papuSa : svabhAva niti saMyamasthopi nisarga mohita svAnto nipuNaM vipulaM zuddha nirasyati tapto lajjA nikupo niranubhogaH 160 nirmapAdaM mana saMgAta nidrAjayaH samAdhAna 217 niHsArA malinA jINoM nidrAiddhi mada sneha nidhana mRti tatra yadekako nigRhItendriya dvAra: nikaSAyo yatidanti: 323 niHsaMge jAyate vyakta nigaMNo muNinAM madhye nidana go'lpasaukhyAma niguNo'pi satA madhye 114 nidAna mAyA viparIta darzana nipIDapamAna: kSapha; parISadaH / 474 niSedhu siddhi lAbhasya nivartanaM na doSebhyo nidAne'pi kulAbIni nirayotpIDI pIDayitvA samastAMsa 503 nizvamANo banitA kalevara niryApaketa zAntena 519 nirasta dArAdi vipakSa saMgatI niryApaka guNopetaM nidAnI prekSate bhogAna ni:patraH kaTuka: zuSka 580 nighate saMyataH sarve niveditaM mayA sarva 18 | nirmAnI labhate pUjAM 317 321 321 340 .4x 1231 1278 1272 1297 5 1335 1400 405
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ zloka-sUcI [ 689 zloka saM5 pR0 saM0 / zloka saM0 10 saM0 242 1524 1568 371 431 / nRvaM jAti: kulaM rUpa nRtye'hatA hutA vArthAH nRtvaM satvaM balaM ghIrya 452 sUtre yo'asukhaM mUDho 453 nRpe hate hi caureNa 603 1273 1922 2147 1573 504 neha siddhapati vidyApi 779 1776 niSevitaH koparipuryato nigaM jaya naraM nidrA nidrA prIto bhaye zoke nidrA vimokSa kAle tvaM nidrAM kurute gurvI nimajjataM bhavAmbhodhau niryApana mayAMdA nimeSa mAtrake saukhya nirAkRtya vacoyoga nido dAridraya maMzcarya niyapi mapi ni:puNyaM nisargata:kopi samepi dhallabho nidyasthAna bhavAH kAmA nisarga malina: kAyo nivezayantI bhuvanAdhipatye niSadyA nAti dUrasthA nibaddha prathamaM tatra niruddha kathitaM tasya niSpAdya sakasaM saMgha neka mapyAra yena 554 140 niHkramya sthaMDilAnosa niSadyotthAna niHzeSa tiSThitAzeSa kRsyAmA 1601 nopakAraM kulIno'pi 554 1908 parISahopasargAvi 2043 parikama nidhAtaya 2046 564 paMDita ritAtsthiM 2055 paropadeza sampanna 2066 parikama bhaya grantha 2104 613 parito dhAvate cetA 2107 paryAya rakSito dIrgha paMceti bhAvanAtsyavasvA 2206 643 paryakama paryaka para doSa paroSAda pavitra vidyodyatadAna parita parApavAdo dyata yo jarantaH 377 parISa dhoratama svasaMgha 1402 __426 parISaheSu vizvasta 1502 paMsa SaT sapta vA maravA 1508 436 / parakArya praadhiinaa| 163 75 230 354 12 nIcaM pAna mavasthAna nIca gotraM naraM mAno 121 401 405 122 nIlA prata mahAvAri nIcaraye mama ki duHkha nIcena khAdyamAno'pi 125
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66. ] maraNa kaMDikA zloka saM0 pRSTha saM0 585 181 626 518 16 189 pAvapa runataH seyaM pArzvasparasa manArogyaM pAvasthAna nija doSa pAnaM nayanti catvAro pASANo'pi tareta toye pAvakaH sukhAruNAM pApa karma mahATagyAM pArza baMdo'bhitIbhitro pAdayo kaTake marane 1.08 289 262 398 481 2128 756 zloka saM0 pRruka saM. paraiH sUcayate dRSTa 602 pariviSTe'bhavad doSo 609 paMcAkSa prasaro yasyA 612 parvateSupathA meru 816 243 parI sapoM vadaMtI niraspaye 851 252 parakIyo striyaM STvA 956 276 paro vAsti mukha sparzI 302 parihArya pravihanti dehino paThati jalpatti luuti lupate 118 337 para duHkha kriyotpanna 1496 434 pareSu vidyamAne 1503 435 palAlariva niHsAra 444 parISahAturaH kazcit 1589 456 paMcadhA sthAgharA jIvAH 483 parAbhane tiraskAre 456 paro'yaM vigrahaH sAyo 1714 parISaha prabhavati saMstare sthito paMcAstikAyaSaTkAma 520 pariNApAntarevaMgI 541 parvatAni tIrthANi parasya dIkisA yena 603 pariSahopasagANAM 2112 paroSahopasagANAma paMcadhAzuvataM prokta 2151 paMca mAnAvRtIstatra 2172 632 piva samyaktva pIyUSa pizAcenava kAmena piliMSitaM danta 301 490 pIDAmA mughakAsamma ponastanInduvamatrA 1105 148 2050 punarbhava latAmUla pudgalA ye zubhAH pUrva pudgalA vividhopAyaH puruSaH kathitaM ghora puNyodaye parrA kIti puro gaMtavya mekena puratnAti na jAyante purasya khAtikA yadavat pUvedaM matapichASA 488 1401 1740 1760 1818 2056 1037 1246 528 267 352 pA 2170 pAdopagama bhakta 32 pAdakAvasathadvAra pAvasthAmapra saMsakta 107 / pUjA saMpAdaka vAkya
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 pUjo sammana saMgena pUrva kuryAvasamAdhAna pUrva phArarAti devena pUrva bhavAjita duSkRta jAta pUrva mukta svayaM prakhyA pUrvakarmAgatAsAta pUrvajanmakRta kama nirmita pUrvastha karmaNaH puso pUrvokta vidhinA dhyAne pUrva saMyobanAn isti pRSTo'mRSTo'pi yo kate pRthakva [ga] pRthvIvAgnikApAdo zloka-sUcI [ 661 eloka saM0 pR0 saM0 loka saM0 pR0 saM0 36. 111 pratyAkhyAnopadezAcI 456 pratikAratI tanUtsarge 748 221 1625 prathamaM tada vaco'satyaM 1682 488 pravRta ca tato lobhe 87 216 15.6 464 prasUnamitra nindhaM 962 28 1711 494 pravamyaM sozyaM vitaranti puHkhaM 1317 384 1857 537 pramAdavabanA: sAdhu 1475 562 prakaTo'pi jana rdoSaH 630 pratika vidhAtavya 1188 455 630 pravizanti raNaM pUrNa 1596 458 prapeve mazakarvazaH pramANI kurute bhakto pratyAsthAnamanAdAya 467 pratyAhastha mano'kSAriNa 1762 pratIkArosti rogANAM 1826 529 pratIkAro na roga 1809 1827 pradezASTakamasyasya 1067 541 pratipaya tapopAhI 2002 prasido yadi saMnyAsaH 596 117 prakAzamaprakAzaMca 2059 281 prakAza niktiM maMcaM 1066 307 285 prayayasi bhavamArga muktimA vraNakti 1161 pratibaMdha pratIkAra 1233 pramANaM kAla bAhulya 2099 pravajyA grahaNe yogyo 471 144 pravikIrNa yathA vastra 484 673 201 prAptAzcArumAritra 657 202 prAsukaM sulabhAhAraM 156 682 202 / prArabhArAnimArAma 2138 11 515 paurvAhiko yathA chAyA 526 582 77 266 prabattI sukhaM yasya praNidhAna vidhA prokta pradeze pAvanIbhUte praNamya patitaH saMgha pravajya saMghamansi pravRzcamaM saMvegaH prapAlpA pi ciraM vRtta praveze nirgame sthAne prabhraSTa boSi lAmo'ta: pramANa ravito yogyaH pratyAkhyAna vivodhIrAH 147 prA pralAda janaka pamya
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ 662 ] maraNakaMDikA 17 zloka saM0 pRSTha saM0 243 856 289 1337 1557 448 prApma dulaMma saMtasyA prANiSAtAdayo doSA: prAMjala binAstrISu prApyApi kRSadha to jIyo prApyopadeza pIyUSaM prAghurya gaha' bhAvAnAM prAyopagamana phecit pri priya varmAzaya: sAdhu priyasya vigame duHkha priyApriya padArthAnA priyAyogApriya prApti priyA savitrI pitR dehajAdI pro 2143 153 405 510 576 1770 1708 1204 zloka saM0 pRSTha saM. bahiH zudito liMga 1416 409 balIyebhyaH samastamyo 1704 493 balaM palAyase rUpa 1811 526 balakezana cakreza 128 5.30 baMghasya baMdhanene 1840 533 baMdhana tulyaM caraNa sahAyaM 1841 543 dhuraM sAvako dhama 1853 gaha sasthAna rUpANi 1864 13. baMbhramIti ciraMjIvo 1585 baMdhU ripU ripubaMdhu 1896 bala dhyAna patedhate 1979 bahunAtra kimuktana 2021 (ArAdhanAstavanaM ) baMdhuH svargApavarga prabhava vA bAhmanatapasA sarvA vAhyAmAbhyAtarI kRtvA 277 bAlAn vRddhAn kSakAm bAlA svAMkocisA sTA bAhyAkAraNAti zuzo'pi 6.7 183 bAhubhyAM jaladheH pAraM 29 mAse yadi kRtaM kopi 1070 bAhyamAbhyantaraM saMga 1972 330 bAlapacarati patraka 1258 333 bAyAbhyantara bhedena 1988 bAdaraM tIrthakRsvatA 2192 2101 protA bhakta pratizeti proktobhakta pratimAyAH 2157 627 109 400 520 157 207 1010 302 768 bahIbhirmavakoTibhi bahudoSAkare yAme baha durlabha sAtatyA bahupakAra pUrvAga bAhivadanti catvAraH palAni nAyakeneva grahalpa va paradraSya bandhu jAti kulaM dharma babane mahilApAza badhane choTane chedane bhedane badhyate samito nAryaH banSamuktaH pumabandha bahinibhUta beSekha 883 259 266 932 1024 636 262 346 bIjAdayo yema zarIra dharmA 1116 313 1392 * 1412 4. | dudhanaM zIla rahitA nitambinI 397 120
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 693 praloka saM0 pRSTha saM0 2084 2230 146 269 171 562 564 642 192 255 360 1268 1270 368 51 703 zloka-sUcI zloka saM0 pRSTha saM0 bubhukSA sAdagI mAtA 1687 489 bhata syAgossyavodhAro bhavati paMDita paMDita mRtyunA brahma vrata mumukSUNA 343 106 mA bhAva zuzyA vinotkRSTa bhajate maraNa pAnaM mAvazalyaM tridhA tatra bhaktiH pUjA govAdo bhAvazAsya manuddhRtya bhavatyanye bhavAH sapta bhAva zuddhi na kurvanti bhaktasvAga: prazasteSu bhASamANo naraH satyaM bhakta tyAcavIpAraM bhAvanA bhAvayene tAH bhAvanAH samiti gRptayo bhakti pralAdanaM kokti bhakti rahassu siddhaSu bhAva zuddhi madhiSThAya bhavamti doSAnaNe'myavIye 412 124 mi bhadraH sAraNayA hIno 416 bhikSAca vimAnena bhayamAna mRSA mAyA 572 bhI bhavatyAkSepa nirvega 684 bhISyamANo'dhyahorAtraM bhavaMti yeSAM guNinaH sahAyA 718 213 bhIzokamAnamArasayaM bhavad ma mahAmUlaM 755 mota: karoti duHkhemyA bhakti mahassu siSu bhIru jasa gANi glAna bhaktimArASanepAnI 780 bhavabhaya vicayana bitaya bimodI 882 218 bhUjyate yadanicchantI bhavanti saphalA zeSA bhujaMgInAmiva strINAM bhavanti sarvadA doSA 995 bhujyamAnazciraM bhoge bhavamto bhavino bhUtA 1235 349 muktobhitAH kRtAH sarve bhava pArIra niveda 1284 mukta pUrve yate ! ko'smin bhaktyabrahma paryAya akramA bhoga cyutAH santo bhavAntara samaM gatvA 1835 5 // 2 bhavanti jalloSaSayo munItA 555 mu2i gj jy' ny'| bhagavaMto'tra te pUrA 2074 bhUri zrRMgAra kallolA bhaktatyAgaH sapocAro 2063 604 / bhUsyA bhUsyA bhRto yatra 203 1672 1856 2052 46 565 277 305 1524 1490 2022 507 187 129 54.
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 321 346 152 227 324 664 ] maraNakaMDikA zloka saM* pRSTha saM. pasoka saM0 pRSTha saM. mahAntaM doSa mAsAdya 270 278 bhogane cakate'nyena 185 matsarA vinavAyAsa 1019 291 bhogAyaM meva cAritraM 1296 376 mayUra dehAda veho bhogA, vaite sAdhu 1304 380 manmanaH komala vAkyaH 1142 bhogeSu bhomi goNa 366 mahilA mAmathAvAsa mogamadhye pradokyanti 385 mahApanaM samRo'pi 1201 bhoginazcakriNo rAmA 1730 mahAzrama kare bhAre 1234 bhojya kaNThagata prANa manaso doSa vizleSo bhogaM rogaM dhanaM zalya 1824 532 manogupyaSaNAvAna 1261 364 bhogopabhoga saMdhyAna 2154 627 mahilA lokanAlApI 1265 bhogino mAnavA devA 2223 645 mahAvatAni jAyante 1271 madhurAH sevamAnA hiM 376 bhraSTo'sti darzana bhraSTo 766 madhyaMdina dinAkaM taptasya 1320 ataH mahi 6.14 408 madhuliptA maserdhArA 1420 410 mahAguNamavRttastha mayamAsa rasAsaktaH 422 manyate damitaM sattvaM mahopazama satyAya 1476 maMdirAdhiSu tu geSu 179 manaH kAyA sukha dhyAna mahAvikAra kAriNyA 450 mamatvaM kurute hitvA 267 450 manasA vapuSA vasA bhagavan / madhuliptA mArA 504 manISitaM vastu samasta maMginI 536 maMdo bhavamti jIvasya mahAmate ! tiSTha nirAkulaH svaM 580 mahan madhyama nakSatre 2065 madhye gaNasya sarvastha [mArAdhanA stavanaM ] madhurA locanaSAdI matyacitipta lAmAya manuSyaH kRtapAro'pi malaM kSipanti catvAro 207 mA mama pitR jananI sadazaH 212 mAna mAyA mada krodha madhyastho na kaSi: zasya: 796 236 mAsmakA vihAraM tvaM 290 mandAyate mati yati 267 mAvazyake kRthA jAtu mahAtmpa bhUSanavyAti 270 / mArga caurApagA rAja . 428 22. 180
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAma dharmadhuraMsyAkSu mAzyantu svayazo mA grahISuH parIvAda arrator sUri mAyA nidAna miSyAva mAmakArSIH pramAdaM tvaM mAkSika mAlikAbhi mAnyA ye santi manA mAtaraskartRRNA mAsena budabuvItaM mAsena pulakA paMca mAsamekaM sthiatssyakSaM mAMsapezI zirA snAyu mAnasaM svarUpa satvasya mAyA zahayena ho bodhe: mAdevaM kuruto jastoH mAnena sadyaH sagarasya putrA mAyA doSAH puroddiSTAH mAnino yogino dhIrAH mAkArSI rjIvitArtha tvaM mAsopavAsa sampanna mArata ke sA mAnuSImati mApadya mA svasR sutAH pusa mAgovotopayogAnA mativAsti sudiSavAsyaH bhAvArjava naHsaMgya mAtA poSayane putra mAtA sutA snuSA bhAryAM zloka-sUcI haloka saM0 pRSTha saM0 305 368 380 509 561 766 64 113 116 148 30 227 813 242 976 28 1 1035 263 1055 269 1056 299 1060 300 1073 304 1137 316 1348 392 1451 421 145.2 421 1532 443 1600 458 1604 45E 1624 46 1626 1665 1148 F janma 321 353 445 1246 1541 1764 519 1848 5.35 1890 547 mAMsa lipta sirAna mAtrA paMcaka kAlema mAdhavaseno'jani muninAtho mithyAtvaM vedayana gI mithyAdarzanaMnA saumyaM miSyASTi janAgamyA mithyAtva vamanaM dRSTi midhyAtva mohitAH satya mithyAdeva mohito janto mithyAtvarerakakSeta saMgha (safer) free veda hAsyAdi mitra bhede kRte sa mitre pAtra phule saMghe midhyAsya mohita svAnto mithyAtvA vrata kopAdi miyAsvamAlava dvAraM muhUrtamapi ye labdhvA muNDavaM kurvato loca pavana kalpaM vaM mumukSUNa kimanyeSA muhUrta madhyataH syAtu mukta zasya mamavossA mune! mahAvrataM rakSa muninAnicchatA loke cAsatyaM vacaH sAdhoH mi ny loka saM0 1907 2164 mu 4 44 252 664 753 757 758 .762 1173 1457 1771 1858 1916 1927 54 61 292 307 YEE 576 754 846 852 [ 665 pRSTha sa0 554 639 665 15 80 199 223 224 224 225 330 423 510 538 556 559 21 35 62 15 xxx 174 223 251 252
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ sttikaa praloka saM0 pRSTha saM. 145 256 284 295 1674 345 107 420 486 148 loka saM0 pRSTha saM0 | piyarate sapovIrAH supo baTI vikhI nagna musvApi kAyana granthaM bhuSataH zapakasyesya 1585 455 baca bhAvita yogopi mukti dAne kSamA [pArASanA sta.] 13 653 yasya vidhAmagodoSo pasya duHkha sahasrANi yayudeti kaSAyAgni muka saMjJAna balane kSepaka 16. yaha vIrghakAla saMbAsa mUrdhanyasta karAmbhojo 212 yaH piNDa mupadhi bhayo mUcchitA pATalIputre 1424 yathA yathA'nirza sAze pUni praNDAlane vahni pacadampapi dravya yadyapi prasthito mUle mRtAvArAdha yanne yadyapi prasthito mUle mRtyukAle zrutaskampaH cot yataH prasUcane doSaM mRttikAbana pAyANa payAyaSTamma hastAbhyAM mRtyu vyAghra bhisA pUrva 1115 312 yathAya dUSito'nena mRtyu janma jarAsma 1538 yajamAnamate anes mRgamInI parI antyoH 1930 yadi dRSTaM dRSTaM ca yat kalpa vyAhArasaMga medhyAnya meNyAni karotyamedhyaM 555 yato samAdhinA mRtyu yapidiSTaM pAnakarmAdhikAre mathuna sevamAnogo yajanmalanakoTibhi grathA na te priyaM .khaM mohodayAkulastara yathAkAze svito loko mohodayena jAyante 1045 yathA tiSThanti pakrasya mokSAbhilASiNaH sAyo 1722 patto haSTaH paraM havA mokSaH saMvara honena 1946 maSA prabhAte vAsa: mokSAvasAna kalyANa 1948 565 yatra tatra pradeze tA ni yathAbhidra yamANAsu niyate balla mA pUrva 1107 310 | yathA yathA strI puruSeNa manyate 165 187 707 739 21220 17 220 244 244 265 246 531 856 251 276 275 964 26
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ zloka-sUcI [ 697 zloka saM0 pRSTha saM. lokamaM0 pRSTha saM0 1001 287 1712 1895 1949 1955 565 1058 167 584 1103 2008 2021 2055 565 566 yate ! dehamamaravena yatra khAdati putrasya yaSAsvI subhaga: pUjyo sapA yathA vipaddhata yathAsyAta vidhi prAptA yadeva mriyatekAle yasyopakaraNaM kiMcita yadi tasya ziro dantA padA saMkSipyate vANI yathokta kurute sarva para nibhipate dehaM padAyuSo'dhikaM pharma yaH SaNmAsAvazeSAyuH pathAnala zikhA nitya yat sarveSAM sasaukhyAnA 2.95 327 364 pathA samIraNo ko bho so pati mahAdAna yathA narA vimucate yato'zucIni sarvANi yas kicit purate bAte yadi SaNNavati rogAH yathA yathA vayohAni: yaH karoti guru bhASitaM mudA / yadi te jAyate buddhi yathA yadA tavaSTA yate: sparza se baMdhe yat sukhaM mogaja anto yathA yathA niSempante yA sAdhuH sArthato bhraSTaH yamjAyate yathAchando patra prayAnti sthiti jnmvRtii| yathaivona viSaH sarpaH yaH krodhamAna lobhAnA yadA prabAghate nitA yatasvAbhyantare vAha yathA me nistarAyAramA mathAramano gaNasyApi 1250 620 1305 1323 381 385 2140 2176 2181 2204 2212 63 645 409 1417 1436 423 83 32 439 256 5 1527 1460 446 241 yAtrA sAdhana gArhasthya yA rukSA loca bIbhatsA yA bhikSu pratimAcitrA bAvajIvaM vimucasva yA yauvane priyA kAntA yAbamtaH kevana granthAH yA rASitA mahApaura yAvanti santi mausapAni yAvanto vAsarA gAva pAradasti balaM vIrya pAvanna kSoyase vANI 346 1233 1562 yavAsI nitarAM kSINa yamunA vakra nikSiptaH yaMtreNa pIDya mAnAMgA: yasababhrAvasathe bhIme pacale bUTa zAlmalyA yasanaH parAyano yat sphuTalloganodaNyI 543 476 476 1674 2061 2.87 2012 211 // 4-1 422 / yAvajjIvaM vidhAmAra 614
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ 668 ] vizrAmarayA ( mArAdhanA stavanam ) yA mAsAgAvanatra yA mArAvyAzu yA saubhAgyaM yA kAma koSa lobha yA maMtrI svAti kAnti kuddAmikA jAtA yA sarveza himAcala yA sajJAna samRddhi yA sarvAkhavarodhinI yA gIlojvala puSpa yA zrImacchratazIla yA mohAsurasaMga labdha yA zuddhapaSTaka cAra mauktika yA niHzeSa parivahebha dalane yA saMsAra mahodadheH yA puNyAkhava mUrti yA sarvajJa himAcalAi pragalitA yA puNa yA saMsAra mahAviSApaharaNe yA saSTa ruci prabhAsvara yaH zuddhapaSTaka yukta vana va maloka saM0 2205 ( prazasti ) yAvat tiSThati pANDukaM balazilA yu yuvApi vRddhazIlo'sti yupapat kebalAloko 2 3 4 5 6 10 17 15 16 20 21 22 23 24 25 26 27 25 29 31 32 = 1127 2218 maraNakaTikA pRSTha saM0 642 650 651 651 651 652 653 6:4 654 655 655 655 656 656 656 657 657 657 650 658 659 65e 665 316 644 yUyamAsAvana kRSNaM yeye'pi kecanAdvArA ye svAyaM karttuM muktAH ye dharma bhAva majjAdi ye sati bacamelI ke ye mehaguhyaH sati yetAgita muktA ye rAmA kAma bhogAnAM ye zakAH patanaM zatA ye janma dvitaye doSAH ye kalpAnA manatAnAM yevatIndriyAyo ye mRtA muktasamyabasthA yena dezamasinA niyate ye poSyate duHkha dAna pravINA revAdhanA devI yogA mAvana hIyate yosnyasya doSa mAkaNyaM yo naiti parayA bhaktyA yosparAvo mayAkAri yopaveSadharaH karma yoSa spajati vidvAmso yoSitAM nartanaM gAnaM yogino mucyamAnasya yo nIcatya mibo yo zloka [saM0 pRSTha saM0 378 223 501 770 559 1087 1322 462 1700 1731 1866 1652 2042 2158 1415 2007 165 353 712 115 73 151 225 258 306 385 Y=C/& 462 496 50 566 592 627 *** 584 ** 116 211 742 119 967 277 1030 293 1144 320 1266 366 1251 375
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ yo dRzye sevate ghogaM yogaH karmAsa duSTo yo sunidizuddhAtmA yogyaM pUrvoditaM kRtvA yauvanendriya lAvaNye ratnatraye yato yaznaH rastatrayaM virAdhyAmi rasa dehasukhAnA sthA ratnatraye vidhAtavyaM rahasya bhedinA sena rahasyasya kRte bhede raktaspa kRSi rAgeNa rasena pItaM jatunA prapUrNa to yuva saMgatyA jo dhunI hRdayapunIte rakSaNa sthApanADIni rakSaNAya matA teca raNAraM varaM mRtyu yaM jagat sAra kulita cisya ratna saMbhUta pAtrasthA raznayakuThAreNa rAjanyaH sarvadA yogdA rAga pASika sahayo rAga dveSA bAyAkRtpa rAga dveSa kaSAyAkSa yo rA kloka [saM0 pRSTha saM0 1923 XX= 1924 558 1937 562 2100 614 1110 ba 182 248 258 zloka-sUcI 507 508 565. 611 1126 1136 1220 1242 1601 1726 1739 1757 2010 310 5. 64 79 60 154 154 181 184 315 319 345 350 459 498 *** 506 584 23 271 417. 143 547 160 ju rAga dveSAdibhiranA rAjakAryAvurA samya rAga dveSa saba koSa rAgadveSo madovA rAmA varcomadhyavartI manuSyaH rAmro manohare pamye rAti mAtaro'STo rAmasya jAyadasya rAddhAnta sacivAH santaH rAgadveSa ko mAra modA rAgadveSa mada koSa rAgadveSa maya koSa lobha rAma hetu parAdhInaM rUpa gaMdha rasa spa rUpaM saMtamasi iSTuM rudraH pArAzarI naSTo kardama durgama durbha rUpa zabdha rasa sparza gaMdhAsaktA rUpa zabda rasa sparza gaMdhAna kavitA pUjanIyo'pi rUpe bhAna ta rUpa gaMdha rasa sparza rokkA jantavo bhaktyA roSo durutaze yasya roga mAri caura ri roDa' caturviSaM dhyAnaM ye mAro triyA svatvA [ 68 zloka [saM0 pRSTha saM0 172 163 254 275 313 **** 364 425 462 513 538 64 645 567 644 861 956 1117 1226 1260 1466 1617 1783 1860 2219 2226 546 1004 1154 1191 1421 1422 1443 1461 2224 52 73 784 1786 1789 166 288 322 337 410 410 *** 431 645 16 R 233 516 516
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ 700 ] maraNakaMDikA phloka saM0 pRSTha saM0 meSA lepa ghana svaccha zloka saM0 pRSTha saM. 1462 348 100 424 425 426 430 118 lobhato labhate doSa loma stRNe'pi pApA lobhena lobha: "rivaddhamAnI loka dvaye duHkha phalAni patte loka ye parAH pUjAH loka svabhAvaM capana duraMta loka mUryani tiSThanti 1467 1513 madhya sveva rako grAhi labhamAno guNAne baggA jugupsataM yogI lampa sidi padhA mAtA aghubhUmi samorundro labhate dAruNaM duHkhaM sajjanIye'ti bIbharase labhate yAtanAzmitrA atruH sarvatra niHsago ladhyamAno'hinA supto labhyate nara devAnAM lavI vipatti mubI vA 262 602 1011 606 1903 1217 1222 644 348 112 1542 724 214 725 214 783 867 101 867 lAlitaH sarvadA saukhya lAghavaM duSTa saMgena lAlA niSThIvana pleSma lAbha lAbha manantAzca 306 106 1287 266 375 273 li 286 lipyate vartamAno'pi 1163 baraM saMyata ta: prAptA cha"su bigira spRSTyA balbhisvA sabai metena dhabhityA surAhAra vaMdanA makti mAtreNa vazyA bhavanti sarayena varSa barSa bhayaM roSa bali vidhyApyate naura varSa dvAdazakaM vezyA baMdhayanti narAn nArya: vastrAvalokana: strINI varSa vAtaM kSudha tRSNA varaM mRtyuH kulInasya vahamAno naro bhAraM basanta tilakA mAtA vakraNa vimalAhetoH parcarasneSa gozI varSa ratnatrayo pogA: vasate naiRte mAge yamvamAno'znute puNyaM 328 320 1143 1166 sUpati pAtakalopi caritra lunIte dhunIte punIte kRNote 1884 551 lunA tRSpara latA savA 227 1950 2018 1962 580 bayAnAM jAyate zuddhiH leNyA zArIra yogAbhyA 2061
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 432 5.06 616 pa - zloka-sUcI [ 701 zloka saM0 pRSTha saM0 / zloka saM0 pRSTha saM0 vidhyApayati yo dhezma 261 binIto guru athaSA vAcitAbhimukhaM svAgata 304 vAkyA sahiSNutA vArayA vinA guNa parINAma 272 bhAyogaNa sthitaH pazya vimuktaH sAto jAta: vidyamAna guraNaM svastha bAkye rAjyAyitA lokA 372 vAkyA kSamAyA masamAdhikArI vizrAmyAsI zakya mudatu kAmaH / 122 131 vividha doSa mApana vAstavyA gaMtukA sampA 426 453 147 vizvasto bhASate sarvA bAstavyo hAstine dhIro 154 vizvarato bhASate shissy| vAcanA pRnAnAmnAtha 1415 vAcanA pRcchanAmnAya 2123 vizvAsa ghAtaka evaM vidyate yadyattIcAro 166 vimucAbhimukhaM sthitvA vistareNAgamokta (kSepaka) vijJAtavya mayogAnI vizvasto'sphuTito'kapa: vinayo varzame zAne vikSepaNI ratasyAsya vinayena vinA zikSA vikSepaNI vimucyAtaH 659 205 vimukti: sAipane yena 132 viSAgni kRSNa sAcA: vinayena vinA tena 133 vido mithyAtva zaspena vinayaM na vinA jJAna vividha dUSaNa kAri kudarzana 765 vikalpa vividha loka vidhinoptasya sasyasya 782 vizuddha darzanaM sAko vidviSo nAyakeneva 788 viniSkramya pravezAvi vidhinA yoga kopAdi 836247 vipAte samAdhi te 172 viveka niyatAdhAra 847 250 viveko bhakta pAmAMga 175 viparItaM tataH satyaM 862 vidhyApitaH kriyA yogyAM 196 vizaMti parvate'mbhodhI vimupasyupasa no vidyamAne pame lokA 11 vidhAya vidhinA dRSTi vita ranti janA: spAnaM 164 vivikta vasatiH sAsti viSAya puruSaH steyaM vicitraH saMlikhatyaga 260 83 vimucate ya: paravitta maMjasA 264 vijJAna kAla mAipa vidhatte cATu nIramya 607 225 226 ma 260 204 . 6.1 1 280
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ maraNakaMDikA pAeta 557 zloka saM. pRSTha saM. zloka saM0 pRSTha saM0 vizolo durbhago'muSa 669 278 viSAde rodane dhoke 1706 463 vinaMbha saMstava stehA 979 281 vicakSu dhiro mU 1877 vizrama yanti tA matyaM 980 281 bihAdhipati rAjA 543 virakyate svayaM tasyAH 1108 vicityamAnaM jagato vihitaM 1902 vizrayAcapalAkSo yaH viSayeSvabhilASoM yaH 1920 vizvAse sati vinabho 1139 vipula sukha phalAno kalpane karapallI 1964 570 viSayebhyo duralezya 1225 vitakoM bhavyate tatra 1666 572 viSayaviSTapasthasya 328 vidhAyArAdhanA devI 2014 585 vilAsa salilottIrNa 1167 326 vizuddha darzana jAnA: 2016 vipula yauvana nIra manAkulo 1171 virAdhya meM vipazyante vipula vocivigATa nabhastale 338 vidhIyate na yadyevaM 2054 vizvastA ye pratAyante 382 vidhAyAlocanAma 614 vibhImarUpAH kuTila svabhAvA 1316 / / viSAyAlocanA samyaka 627 viho nidAna zalyena 1349 vivartamAna cAritro 2178 vidhinoptasya sasyasya 444 vimidyadhyAna zAstraNa 2206 vizodhya siddhAMta viroSi va 445 2233 vidhAna stapo bhaktyA 1540 648 bhIma viSayomodhye 1545 446 vikrANAti sapo'nadha vIravatyApi zUlastha 188 vizodha darzana jJAna 1344 vIkSyamANo manuSyANA 1099 vihAya hariNo yUpaM 402 gIrya nigRhyate mana bIsarAya pArita vidhAya jvalitaM haste 404 vidadhAti guNaM jJAnaM 1404 miir`ghi elaa vidhAna stathA kopaM vidhAno'pi cAritra 422 vRddhavRddha narAH zIla vicitra vedanA daSTA: 1471 427 bukha staruNa zIlo'sti vivAsi yazazcakSu 1492 vRdho gaNI tapasvIca 1151 322 vitarati vipulA nikRti dharitrI 1510435 tRda saMyama tapaH parAkramaH 1277 vijJAya vikRti tasya 1576 454 / vRttaM nAkSa kaSAyAtaH 140 virAdhito bhavamAno 1551 57 / vRdhi hAnI kavAyANI 642 284 0 ra 432
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ zloka-sUcI [703 zloka saM0 10 ma0 zloka saM0 pR. saM. 1674 460 vrata prarohaNAhatvaM vrataM zIlaM tapodAna devanAthA masadyAyo vedano karmaNAM daat vedamAnA pratIkAre vedyAmurnAma gotrANi 823 244 2130 2186 618 636 ___47 9 18 324 587 177 vayAvRttaM tapo'ntasthaM bayAvRtya karastyakta vairiNo dehinAM duHkhaM vaiyAkRtya guNAH pUrva vayAvRtyaM tataH kArya vaimAnika sthala yAso 1334 453 46 18 977 281 2072 602 vya 1072 1207 142 342 vyavahAra mato jIda vyavahArA parisamuLedI dhyavahArA budhaH zakto 38 469. 144 gaMkA kAMkSA cikitsAnya zaktito bhaktita: saMghe zastamanyapisthAna zabdAkule caturmAsa mAyanAsana nikSepa zaMkamAnamanA nidrA zaThaste strIjanastIkSaNa zalAkA puruSAstAbhi mAsAni trINi saMdhyasthamA zabdaM kaMcidasau zrasvA pAtrako yAnti mitratva zalya duH kaMTakavitAH zatrUpakArA doSI zaktibhiH sUcibhiH khaDga zabda rUpe se gadhe zatrusanilavyAghrAH zabda varNa rase gandhe aAnda geSa rasa sparza sapto'smin hato'nena pArIraM mAnasaM duHkhaM zArIrAdAtmano'nyattvaM zayAlomukhamazyerama zastra prahamataH svArtha sarIraM paMcadhA tatra 416 dhyA 1656 482 125 402 43 17.73 121 188 254 425 430 1457 989 285 / vyApAraH kriyate nityaM vyApAra hInasya mamatva hAne: vyAghra viSeSale sarpa dhyAnAyo mahAdoSa dhyAnA iva parityAjyA dhyAna NA kRto hantu dhyApo'sti yata stasya jyAlokAdi vinimukta vyAkulo bhavati prANI vyAkulasya sukhaM nAsti zyAkulo ghevamAprastaH vyAdhito vyasanI zokI 505 1222 340 1246 1751 1855 1872 2148 624 1328 1878 544 ] mAmikI zAmikI
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ 704 ] maraNakaMDikA zaloka saM0 pRSTha saM0 799 237 582 1070 1966 2004 2025 583 587 645 praloka saM0 pRSTha se zAMtopi kSobhyate moho 1123 315 / / zudha lezyasya yasyAnte zAMto pyudIyate mohaH 1125 sukha zIla kalitA sujAyate zAkayat bhRjyamAno yat ___481 zukra mastiSka mekAsi zukla lezyotamAzaM ma: zurusamA guNavRddhi gariSThA zArIraM mAnasaM tuHkha 1657 46 zukla lezyAmanApilaSTA zAntirbhavati sarveSA 596 pAArIraM mAnasaM saukhya 2221 sunya vezama zilA vezma zunya bedhama rajo bhasma ziSTopi duSTa saMgena 351 misAna muti pAnAmyA zeSAMgAna zukla leNyAyA: zivasukhamanupama maparuja mamalaM 528 zilpAni bahu bheSAni 275 zirA bAlAni catvAri zokaSA sukhApAsa zizrAyArAdhanAM devI podhayitvopaSimasyA ziSya stasyamanISiNo'mitamati zocati prapame dhege (prazasti ) zoNita pramravahAra zoSaNe peSaNe karaNe 2000 1074 304 381 752 126 116 222 268 482 524 948 zrAmaNyaM sarvabA kurvan zrAvake nagare grAma 274 zItAtapa kSudhA tRSNA zIlasayama ratnAjha zota muNaM jhudhI tRSNAM vIsa saMyama tapo pahiyA cInabasyo dilojyante sItAdayo'khilAH samyaka zItavAtA tapAdIni 247 160 52 ( pramasti) 286 1042. 1227 1228 262 462 1610 46 265 zrI devasenojani mAyurANa zrI bhUtimahatIM prApya 340 atapAnaM yatastasmai atipAnaka zikSAnna aNvato bhUri bhUrINoM mRtvA sallekhanA sarve 108 zreNiko vrata dono'pi 157 | zreyasAmAkaro auvaM 157 211 zuzSA nikaMpano bhUsvA zudi rAlocanA zayyA zubhAzubhena gandhena zubhaSaka pramAdena 771 1546 228 446 __517
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . zloka-sUcI [705 gloka saM0 pRSTha saM loka saM0 pRSTha saM0 1897 552 bhoSiyo brAhmaNo bhUtvA 231 zlAghyA bhavanti nAryo'pi 1047 santoSa bhAvitaH samyaga samasphiga samasphika santoSa: saMyamo deha ma bharAvA sthalipta: kSipta 337 / / gvasisi ropiti mAdyati sajjate 1189 svasiti rovisi sIdati vepate 1212 praya tiryaga nara svarga pravadha bhUmidhalae vahni ___ 253 273 283 256 296 478 653 1 sakalaM gaera mAmampa sa sUtrArtha rahasyazaH samaye gaNI maryAdA samartho na vipatte yo saguNo guNinAM madhyaM ma jIva hite vRddha sarvajJaritra meM vRddha sa praNamya gaNanAyakaM triSA sallekhanAyAH kurute prakAzanAM samAdhAna vidhi tasya samastaM spRNa cAritra SaSThISTamAdibhiH zuciH SaSThASTramAvibhiSicatra SaNmAmImAsTena parvamasi mitaM pitta bada aspa pramisa varSoM 363 258 262 1076 1080 442 135 304 305 458 , da . 167 168 pa . 1 . 8 AU . sampaparavA saghane sAdhaka samiti gupti saMjJAna sadoSAya jAyante sabIcAra mavInAraM samRhasya salajjasma samyak pravRtta niHzeSa sarva jIvAvayo bhAvA samAhitaM mano yasya samastAH sampadaH sayo satyeva smRti mAhAtmye samasta damya paryAya samAnudizaM sarva saMbaMza zAsana jJAna saslesanA viSA sAko 138 6 / sa SaT triMzat guggenApi sarva tIcaMkRto'naMta 550 samyaktva vRtta ni:zalyA 32 samyagAloSayet sarva 34 / samyak svajJAna vRtte samudra mimnagAdInAM 586 sarva doSa zrayAkAMkSI 636 sa sAmAnya vizeSAdhyA 640 samyagAlocate tena sa cAritra guNAkAMkSI samti yasyAH samIpe nikRSTa kiyA 661 samAdhAnoyato gunoH 728 samyamasvasya ca yo lAma 773 46 / 163 185 188 215 210
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ 706] maraNakaMDikA gloka saM0 pRSTha saM0 484 46 1656 1715 1759 510 1774 262 1020 1780 1876 1885 547 zloka saM0 pRSTha saM. samastAni duHkhAni vividha sadyaH 791 235 / samudrA iba gaMbhIra sadA rAmayitadhyo'sau 797 236 savA paraSazI bhUtA sarveH sabai samaM prAptAH 245 salima mAkta zauta mahAsa saoNpyatha hRte dravye 48 259 samudrI sItA sa duHkha maya zo'nartha 940 271 sarva sAdhAraNaM duHkhaM salileneva kAmena sahamAno mune samya sarvasya haraNa roSa 276 samazmalAzayA rAmA: 990 sallekhanA zramaM sAmro ! 285 sa paghriNa guhA rasne 286 samasta daNya paryAya sapigIya kuTilA vibhISaNA samAno bhava sabaMdha sarvazAstra samuhANI samaya miti sarvatra sa va pUya mAMsAsthi 302 sa pasubhi svimi myA sacittA aMgino rita 1218 344 sarva sarveH samaM prAptAH samasta pranya nirmuktaH 1238 sarvabhAvagata zukrka sahasAdRSTa duSTA 1253 sasaMgasyAGginaH kattu samito lipyate nAca 1256 sarvalelyA vinimuktaH sa sUtrAya maNibhinte 1279 sayathAkhyAta pAritrAH samAdhi maraNaM bodhi 1282 374 sarva pratAticArasthA: sa saMgasyAnivRttasya sarvasyApi samAdhAna sa siddhiyAminaH sAdhu 1373 399 sa cUrNa ke zarApi sarvAgINa manAlIDho 1402 405 samiruta mavIdhAraM sarayyAM gaMghamitrAkhyo saMsthApya gaNinaM saMdhe sarvepi kopino poSA 1449 saMpardhate'khilA stasya saptavarSANi niHzeSa sahasA skhalane jAte sadhyAna maMtra rAmya 427 saMstaraH kriyate nAna satyepi bhavaMto doSe samAnI kurute doSa 1504 435 saMyatAsaMyato jIvaH sadeva mupayukta na 1516 440 sahasopasmite bhRtyo samtoSa balata stImA 1594 457 / samudAte kRte sneha 1972 574 581 582 2.03 2024 587 1302 2048 2061 2068 411 2105 420 2118 423 2127 433 626 2150 2151
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ zloka-sUcI [707 loka saM0 pRSTha saM. saMsArANava muttIrNA zloka saM. pucha saM0 2226 646 / sikatA taNa kallola (prazasti ) siddhayanti duHkhAni nazyanti siko vivaIno rAjA 961287 1240 sarvazAstra jala rAzipArago 612 24 533 158 170 418 sukhakArI dadhAtyenaM subhagatvamasaubhAgya sucapAskaro kI surUpo'pinaro kaSTo sukhaM zralokya lAbhe'pi suMdarA stridiva vAsi mudI sukha duHkha sahA vRtta sukhaM sApsaraso devAH sukhAya yadi lamyante sutArtha pATalIputra 1440 1464 1651 425 767 857 227 253 2015 585 2118616 2146 282 mAthurmApita cAritrI sAdhugaveSayanmukti sAdhuH saslekhanA phata sArvakAlika manyAca sAvaSTaMbha samUtsarga sAdhuSAraNayA saMdha: sAraNAM vAraNA nAsya sAraM dvAraM purasmeva sAvA gahitaM vAkya sAketAdhipatideva sAdharaNe'tra sarveSAM sAmAnyena tato neha sAdhayanti mahArthayan sAdhuH sAyaM parityajya sAghuH sArtha pathaM spaSatvA sAghu sArtha sa dUreNa sAdhukAraM parevatra sAkSIkRtya grahItasya sAkSIkRtya parAbhUtAH sASavo bAMdhavAstasmAd sAdhUnAM sthiti kalpo'ya 1046 1241 1360 1362 1369 367 179 270 636 398 sUtrAnusArataH sAyoH mUridhAraNayA saMghaH sUribhaktana pAnena sUryopAdhyAya saMghAnAM sareAti pramAvena sUkSma sAdhAraNodyota sUkSmalobha guNasthAne sUkSmo manovaco yogI sUkSma kriyeNa baddho'sau 460 2167 461 466 1716 1716 1854 2045 637 2158 2190 6.1 102 sidAn nasvAhavAdIzva sikA saMsAriNo jIvAH siddha catya chu tApArya sevamAno yathAhAro sevamAno yathA vahniH sevamAno naro nArI 231 | sevante madya gomAMsa 778 1612
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ so 70 366 stha 251 708 ] maraNapaMDikA phloka saM0 pRSTha saM0 zloka saM0 pRSTha saM0 sezyate kSapako yena 2082 hAvAba 6 svapo cihna mAzaya so'yacA paMcadhAmAyyA svAbhyAmena yataH sarvA sovA sRSNA bubhukSete 1688 svAdhyAyaH 105 svApasta nivAsa sya 202 stenovA jAgarakebhyaH svasuvidhamatAM dRSTvA mtenAgni jala yAda svayaM sAdhoH sthiratve stoSyate kSapakaH sUre svAntAniSTa mapi prAya steyAsatyavacorakSA 1767 spassavena guNAyAmti svarUpo'pyanyaguNodhanyaM 284 sthUlaM vatAtidhAraM yaH 605 svasyAparasya vA tyAge 204 sthalaM sUkSmaM ca ceda doSaM 184 svamyastaM kurute zAnaM 793 235 sthiratvaM nayate pUrva 650 svakIye parakIye vA sthayAnsa: priyadharmANaH 676 svamAtu rapyavizvAsyo sthAnAni tAni sarvANi 40. svite vidyate tapyate 26 6 sthAnata calati nApha parvataH 1566 svarUpe'pi vihite do 202 sthAvaraM mAraka svarga bhoginaranAtha kAminI: 372 2187 637 svasthAdhyAtmaratijanto 387 snA svayamevAzanaM dAntaM 1390 402 snAti kSaSaka tIrtha ye 2079 603 603 svAropita bharA: keSita 1616 svayaM purAkRtaM karma 1712 (prazasti ) svakIpA dehino'traiva 1836 532 sphuTI kRtA pUrva jinAgamAdiyaM __ 7 665 svakIyaM parakIya na 532 svayaM palAyase kama 1944 strI rAjya manyathAhAra 650 203 svagaNastha miti prAjJaM 2064 606 strI nipponnatasyApi 280 svaya mAtmana: sarva 2114 zrotasA nIyamAnastha svAdhyAyakAle vikSepA 2125 617 nasate bapi jAna 1409 407 { pArAdhanA sta.) sta tva saMraca 1458 423 / svAntasthA yA durApA 874 256 631 sthalo mano baco yogI
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 709 loka saM* pRSTha saM. 1812 526 1851 1887 556 2152 626 zloka-sUcI zloka maM0 pRka saM0 hima pUjA iSAnisyA 919 hitaM karoti yo yasya 288 hiMsAramAdidoSeNa 288 hisAdayo matA doSAH 1007 288 himA masUnRtaM steyaM 1112 311 hitAhita mAnAno hitAdAnAhita tyAgI 1700 hita priya pariNAma 610 hitvA nimatsya mAmo'sau 812 242 hissA doSAna masApIti 19 266 hisAto'viratihi sA 1005 hisA nimiSa 1006 288 hisAdInAM muneH prApti 1007 288 341 104 hastanyasta kapolo'so haranti mAnasaM rAmA hasitA rodanarvAkyaH haraMti puruSa vAcA hantumagne kRto mUho hanyate tAsyate badhyate dhyate hataM muSTibhirAkAzaM imtI jIvitaM STyA hoMtsukatva bonasva hastanyasta kapoloso haramti mAnasaM rAmA hasitaH rovamakSiH haranti puruSaM vAcA hAtumakRto mUDho 128 160 288 247 352 hto huMkArApti netra 5 1985 62 ___366 320 427 hAsya kAMda korakUtaya hAsopahAsa lIlAbhi hAhA bhUtasya jIvasya hAsya somabhaya krodha hAni panI prajAyete 341 hRSIka taskarImeH hRSIka mAgaMNA stIkSNA hRSIka mArmaNA tIkSNA sAdhubhi hRSIka vimayaH sadabhiH tuSoka dansino dRSTAn 1202 1262 1286 428 364 1474 1458 302 14 himAsti dehino'cArya 1725 48 / heyAH krameNa ghasvAra 70020