Book Title: Dwashraya Mahakavyam
Author(s): Abhaytilak Gani
Publisher: Manfara S M Jain Sangh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010714/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kalikAlasarvajJa AcAryabhagavat zrI hemacandrasUri viracitam dyAzraya mahAkAvyam zrI abhayanilakagaNiviracitayA TIkayA sametam sargAH 1-10 mom .... AzIrvacanama: pUjyapAdAcAryadeva zrImad vijayaOMkAramarIzvarAH preraNA: pUjyapAda vidvadvarya munivaraH zrI aravindavijayaH prakAzaka: zrI manapharA jaina zve. mU0 saGgha, manapharA (kaccha) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. saM. 2039 prA....pti....sthA....na mUlya : 60 rUpaye sarasvatI pustaka bhaMDAra ratanapoLa, hAthIkhAnA, amadAvAda-1 pArzva prakAzana nizApoTanA nAke, jhaverovADa, amadAvAda-1 sevaMtIlAla vI. jaina 20, mahAjana galI, 1 le mALe, jhaverI bajhAra muMbaI-2 zaMkhezvara pArzvanAtha jaina pustaka bhaMDAra phuvArA nAge, taLeTI roDa, pAlitAnA megharAja pustaka bhaMDAra 213 nApAsTITa, goDIjI cAla muMbaI-2 motIlAla vanArasIdAsa cAra roDa, dIldI-7 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DVYAS`RAYA MAHAKAVYAN By: Acharya HEMACHANDRASURI With a Commentary By Shri ABHAYATILAKA GANI Cantos 1 to 10 ROM 10 6 Published By SHRI MANFARA JAIN SHETAMBAR MOORTIPOOJAKA SANGH Hanfara (Kutch) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --- Copies Available From Motilal Banarasidas |Saraswati Pustak Bhandar Bunglow Road, Hathikhana, Ratanpole, Javabarnagar, DELHI-71 AHMEDABAD Chow.dhamba Sanskrit Series Office VARANASI 1983 PRICE: 60 Rupees l'rinted at : COPY CROUIN 12A1, l's... Chambers JOMBAY-0000; BHARAT PRINTERY Kantilal D, Shah Belindi Grain Market, PALITANA-364270 firun Pubis) Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda zAsanaprabhAva AdhAdeva vijaya kArasUrIzvarajI mahArAjA dvArA mA zI ve ca na prastuta grantharatna dvayAzraya mahAkAvyam saMskRta grantharatnanA bhaMDAranuM eka mahAmUluM najarANuM che. kalikAlasarvajJa AcAryadeva zrImada vijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnI A eka viziSTa racanA che jemAM caulukya vaMzanA pramukha rAjA mULarAjathI lagAvIne paramArhat kumArapALa mahArAjA sudhI gurjara rASTrano ItihAsa gUMthavAmAM Avyo che, sAthe ja, siddhahema vyAkaranA udAharaNone kAvyAtmaka rUpamAM goThavavAmAM AvyA che. Ama, A mahAkAvya be udezone saphaLa rIte pUrA pADe che. ane kSetre enuM pradAna zreSThatara rahyuM che. kalikAla sarvajJazrInI kRtionuM A te ziva che ke, te te kSetranI te sarvazreSTha kRti rahevAnI. vyAkaraNazAstra, darzanazAstra, dharmazAstra, itihAsatemanuM pradAna eTalu to zreSTha che ke abhyAsIo ATalA vaipulya sAthe AvelA UMDANathI Azcaryacakita banI jAya che. ItihAsa ane vyAkaraNazAstra para A suMdara pratha kacAzraya mahAkAvyam ghaNuM samayathI aprApya hatuM. tethI zrI manapharA saMghe munirAjazrI aravindavijayajInI zubha preraNAthI ene punarmudrita karAvI "puWyalihANuMnA zAstrakathita zrAvakakartavyanuM samucita pAlana karyuM che. dareka zrIsaMghe A rIte prAcIna granthane punaruddhAra karAve te khUba Avazayaka ane AvakArya che. jaina upAzraya, vAva vAyA pAlanapura (banAsakAMThA) ? -AcArya vijayakArasUri tA 17-8-'83 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - sa......paM...Na...m - bhavaprabandhamokSAya yaH pUjyairdIkSito'smyahaM / tatpratyupakRtI paGgurahaM kiGkartumIzvaraH 1 // astu vahUpakArANAM gurUNAM smRtihetave / janakAbhidhapUjyAnAM granthasyAsya samarpaNam // AcAryahemacandrasya, kAvyaM zrIdvayAzrayAbhidham / idaM pipaThipRNAM stAt , karAmbhojasitacchadaH // zrImatmidvigurovinayavinayA muktyekavAsaspRhaH nacchipyA bhavikAjabodhatapanA bhadrAbhidhAH sUrayaH / tacchipyo janakaca janmajaladhestIrNaH sukhaM sapo hokAraca gurunimAn savinayaM vande'ravindo'hakam // EVA RAMmma ~ Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je pUjyoe mane saMsAratAriNI dIkSA ApI, te pUjyAnuM RNa huM zI rIte cUkavI zakuM? ja te - S | uM , tethI, RNa cUkavavAmAM asamartha e huM A mahAna granthane te mahAgurudeva parama pUjya janakavijayajI mahArAjanI pAvana smRtimAM samapaNa karuM chuM. -muni aravindravijaya. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manapharAmaMDana paramatAraka zrI vAsupUjyavAmine namaH guru caraNomAM vandanA *> YR? nirapRhi ziromaNi pUjya maNivijya dAdAnA caraNomAM vandanA. ha saMdhasthavira AcArya bhagavaMta zrImada vijayasiddhi sUrIzvarajI mahArAjAnA caraNemAM vandanA. ja nigranthazekhara pUjyapAda zrI vinayavijayajI mahArAjAnA caraNomAM vandanA. yugamaharSi AcArya bhagavaMta zrImada vijayabhadra sUrIzvarajI mahArAjAnA caraNomAM vandanA. da vihadaya pUjyapAda zrI janakavijayajI mahArAjAnA carogAmAM vadanA. * pujyapAda guva zrI hIMcakAravijayajI mahArAja sAhebanA caNAmAM vandanA. -muni aravindavijaya. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION ACARYA Shri Hemacandra Suri's Dvyasrayahavya written with an object to illustrate the author's Siddhahaimasabdanusasana is not only a poem consisting of extra-ordinary grammatical illustrations but is also an important historical document of . thc history of Caulukyas of Gujarat. The blend of grammar, history and poetry is clearly visible in this poem Its nomenclature the 'Dvyasraya' based on 'Illo', perhaps, indicates to its object of illustrating grammar and reproducing the annals of his contemporary ling Siddaraja and Kumarapala together with their predecessors beginning with Mularaja. The independent title 'Kumarapalacarita' was also witten in Prakrit to illustrate the Prakrit grammar of the author which he thinks to be indifferentiable part of Sanskrit. Hemacandra was born in a Sresthin family in 1088 A. D. at Dhandhuka. His parents Caciga and his mother Cahini or Pahini were devoted to Jain faith. Their tcacher Devacandrasuri predicated the greatness of the child Cangadeva who was initiated to Jain faith at the age of five and ultimately attained the Suri designation at the age of twenty onc years only. Due to his golden colour and clear vision, he was named as Hemacandra, The contemporary king Jayasimha was attracted by the fearless erudite Jain monk and invited him Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 to his palace. A number of stories including the jealous behaviour from the Bralimins are reflected in the contemporary literary sources The clear vision of Hemacandra's political wisdom made him a close associate of Siddharaja who not only consuIted him in socio-politico-religio-matters but also took him to a number of religious tours to Raivataka, Simhapura etc Here Hemacandra exhibited his secular spirits and visited the temples in its true sense of spiritual preceptor which made him near to Siddharaja Hemacandra was also influenced by the administrative and human qualitities of Siddharaja and attributed his greatest grammar in the name of his patron viz Siddhahaimasabdanusasana. During this period he came in the contact of Kumarapala who had been made allergic to Sidd. haraja by vested political interests. Hemacandra protected Kuinarapala; used his political offices and helped Kumarapala to attain the succession This made Kumarapala a faithful devotre of Hemacandra. Henceonwards Hemacandra became a religio-political guide of Kumarapala and the former used all the sources for the social welfare of public and for the propagation of Jainism. Hemacandra made a number of valuable social reforms including the removal of practice of confisticating the property of heiress persons and put an abolition on the animal slaughters and wineselling etc. In compensation, they were given libe. ral grants to shift to new occupations. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 Hemacandia was busy in his literary and sociorcligio-activiucs ill death in the regime of Kumarapala where he breathed his last in 1172 A. D I WORKS : Notwithstanding his social, religious and legal reforms Hemacandra is known in the circle of literature as an important author in all the fields 112. grammar, lexicography, poetics, metrics, plulosophy, caritas and original devotional poetry. He wrote not only original worhs but also commentarics on them. Due to his prolific authorship in all the fields he was given thc epithet 'Kalikalasarvajna'i c. omniscient of the Kali Age His Abhidhanacintamani, Anekarthasangraha, Ancharthascsa, Chalsarinamamala, Desinamamala, Scsasangraha and Nighantuscsa not only enlist the words in Jain and Baudda tradition which were omitted by previous authors like Amarasimha and Halayudlia but the crcdit of bringing aristocracy and popular words together als goes to Hemacan. dra in his Desinamamala which is a collection of the popular words including those borrowed from languages like Persian. Thus Hemacandra joined the separate cultures by putting their vocabulary together Duc to an advancement in Indian Medicine, a number of floral and medicinal words had come into existence which are particularly found in Susrutasamhita and had not been enlisted by previous authors of lcxicography It was due to the efforts of Hem 1 For detail references and Ends See * NARANG, S. P. Dvyasrayakavya . A literary and cultural Study, pp. 6-14. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acandra that they were put together in his Nighantuscsa. For compiling a anekarthasaigraha dictio nary, Hemacandra covered the full literature related to double entendre which was not covered by any previous author. The contribution of Hemacandra may be evaluated in the words that he not only put the full word heritage but also the full cultural heritage of India together in his writings. It is difficult to understand the cultural history of India ignoring Hemacandra. The rare vocabulary in Indian writings may be traced in the collection of Hemacandra together with the vocabulary which had been lost from other works. His grammatical writings also consists of the new. grammar (Siddhahaimasabdanusasana) which makes prakrit, a public language, an integrated part of Sanskrit. His new grammar was evaluated as best grammar of the medieval ages by Kielhorn for not only its easiness in expression leaving all the technicalitics of procedure in Panini but also incoporating all the systems of Sanskrit grammar both orthodox and heterodox put together Hemacandra made a complete compendium of not only the words known in his ages, as he was himself a compilor of a number of dictionaries but also used all the mature sources like the Mahabha sya by Patanjali and incorporated all the Vartikas of Katyayana and Patanjali in his grammar in the form of Sutras. He collected the words known in Candra Grammar and other Jain Grammars. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 Like gramatical rules, he collected all the roots from various sources Being a compilor of Prakrit grammar as well, he spared no pains to collect the roots both Sanskrit and Prakrit from public and put them in one place. His Linganusasana is an excellcnt collection of the gender-distinction of words. Hemacandra, in general, and his commentators in particular contributed to the collection of the vast trcasure of the words which may be said to be the greatest contribution of Hemacandra to the world of literature He wrote a number of commentaries like Vrtu, Brhadvrtti, Laghuvitti etc for all the cadres of calibrc of students and also evolved easy mcans of searching the words and wrote the works like Vyakaranadhundhika. To illustrate both Sanskrit and Prakrit grammar, he wrote the Sanskrit Dvyasrayakavya and the Prakrit Dvyasrayakavya or Kumarapalacarita. Hemacandra is known for preparing new digests and compilations in all branches of Sanskrit learning His Chandonusasana and its Vrtti and Kavyanusasana, like his grammar, may not be called to be the original contribution but are very useful particularly with collection view-point The authority acquired by Hemacandra appears to the extent that whatsoever he wrote; was commented; it became a works of Philosophy e g. Syadvadamanjari by Mallisena is an extensive co mmentary on his thirty two verses written as an culogy of Vardhamana Pramanamimamsa according to Satkari Mookerjee was, perhaps, his last works. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 Yogasastra is also an important contribution of Hemacandra in the field of Philosophy Amongst his Caritas Trisastisalakapurusacarita and Parisistaparvan deserve particular mention The works not only collect the annals of the great sixty-three persons of Jainism but like Puranas reproduce full concept, culture, philosophy and heritage of Jainism, Their serious study can undoubtedly define Jain concepts separately vis-a-vis Hinduism and Buddhism. We can also know the concepts in common and contrast. Besides other commentaries written by him, his contribution to Sanskrit poetry may also not be forgotton. Besides philosophical poems, he wrote lyrical poems like Mahadevastotra and Vitaragastotras. His important contribution to the history of Maha kavyas in his grammatical poem Dvyasrayakavya which is being printed herewith and a subject of a few comments. DVYASRAYAKAVYA The Dvyasrayakavya is a grammatico-historical poem written to illustrate his new grammar Siddhalaimasabdanusasana and also to write the annals of his patrons Siddharaja and Kumarapala together with their predecessors That is the purpose of the two bases (Dvitasraya). It has described Mularaja, his administration, policies; an invasion over Somanatha; ils desence by Mularaja blended with the characteristics of the mahakavya viz. descriptions, expedjuons; sending of the massenger and the fight in the bulk of thc Lavya i, e. Canto I to V. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 After the birth of the son Cimundaraja and a fight with Lataraja, Mularaja instalicd Camundaraja to throne ard himself renounced the world. Threc sons Vallabharaja, Durlabharaja and Nagaraja were born to Camundaraja. After invasion over Malawa, he fell ill and expired. Durlabharaja succeeded It again follows the svyamvara characteristic of the Mahahavya where Durlabha and Nagarija had to face thc jealous kings after being sclected as budgrooms Nagarija was blessed with a son Bhima who succeeded to the throne. A number of confiderated hings conspired against Bhima but were defeated He was succeeded by Karna who was associated with a love affair, another characteristic of the mahakavya who ultimately married the damsel Mayanalla. To obtain issue, Karna worshipped Laksmi and here divinc clcmcnts in the mahakavya follow. With the blessing of Laksmi, Karna got tho son Jayasimha whose annals are described in the major portion of the Dvyasrayakavya. Barbara attached the temple at Sripurasthala and after a fight Jayasimha made Barbara a captive and released him later on. Here again a boon by Nagas, a semi-mythical element creeps in the maha kavya to fulfil its characteristics. Another fictitious story of the Yoginis protecting Yasovarman follows. It is followed by the constructions by Siddharaja i. c. a Rudramahalaya, a Caitya of Mahavira at Siddhapura wbile coming back from Somanatha, Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 he established Simhapura and established a number of temples and educational institutions From sixteenth to twentieth canto the annals of Kumarapala are described After installation ceremony, he was jointly invaded by Anna and Ballala which is followed by the conventional description of the Arbuda mountain, amorous sports by women; Sun-set; evening, night and moon-rise; enjoyment of women; drinking and the sexual enjoyments The fight with Anna lasted long and ultimately he was defeated. Anna presented a number of valuable presents and married his daughter with Kumarapala Ballala, another enemy was also won by Kumarapala In the last canto of the Sanskrit Dvyasayakavya, the administration, religious-deeds and reforms by Kumarapala are described. He Put a restriction on the killing of animal in the sacrifice; abolished the hunting even for royal family; granted loans to winc-sellers and butchers to shift to other occupations and issued orders not to confisticate the pro perty of an issueless widow. He got repaired the temple of Somanatha; ordered for the construction of Caitya of Parsvanatha. He also got constructed a temple of Lord Siva called Kumarapalakhyayatana at Anihlwadapattana. Here ends the poem. AS A POEM ; As observed in previous lines, Hemacandra had mastered all the branches of Sanskrit Icarning particularly metrics, grammar and diction. His extra-ordinory intelligence rarely finds any scope of not being expressed through appropriate Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 He has a command on various branches of Indian learning particularly thoses of Jainism. Besides Veda and Vedanga, he has alluded to its various reading liko Kramanatha and the allusions of the Vedic secrs like Yajnavalkya. Hemacandra has referred to a number of Vcdic sacrifices which can only be traced in Kalpa literature. (For details see; NARANG, S. P. Hemacandra's Dvyasrayakavya; A literary and cultural study pp. 24 ff) All the planets and their conjunctions with other upagrahas and rasis are also alluded. Besides casual references of various systems of orthodox systems of Indian philoscphy, hc has made allusions to Ayurveda, Dharmasastra, Arthasastra and Kamasastra which are essentially as ingredients by Indian poets particularly Sanskrit poets. A number of other sastras like Music and Dance; Asvasastra particularly varieties of horses, Gajasastra particularly characteristics of good clephants are alluded by Hemacandra. He has quoted a work Vacaspatiyam on the sciences of elephants His mythological allusions not only exhibit his study of the Epics and the Puranas but he has also alluded to folk-lore prevelant in his times The rare allusions consist of some stories about Devapi; a number of cpithets of Indra; Kartaviryarjuna; a number of Rudras, the lost concept of Varuna; a variety of forms of Visnu and his incarnations, Lord Siva and Skanda. Some Vedic deities like Apam Napat, Asvinau are also alluded. A number of the Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 Ramayana, the Mahabharata and Pauranic legends are also alluded in this poem. A brief resume of his intelligent allusions would be sufficient to exhibit his background of his mahakavya. Like his predecessor poets Bharvi and Magha, he also tride to fulfil all the characteristics of a mahaka vya. His motif is inspired by the Bhatuikavya although he extensively improved upon it to the extent of making it a perfect compendium of illustrations. Being controlled by historical theme and grammatical vocabulary, Hemacandra could not exhibit himself as a genuine poet in this poem as he did in his devotional poems. His grammatical illustrations were a serious obstacle in his multidimentional expression of sentiments and appropriate diction. We can not expect ludid poetry from such an author. Notwithstanding all these restrictions he has tried to fulfil all the characteristics of a mahakavya. In descriptions, he has described the Summer, the Spring, the Winter and the Rainy seasons consisting of all the possible aspects of nature. He has tried to describe the Sun-rise, the night, the rivcrs, watcr-sports and the mountains. The blend of grammar is not devoid of his aesthetic vision which finds expression at a number of places. Likewise hc lias described the city, syyamvara and a number of expeditions and battles. Amongst sentiments, heroic is dominent in the Dvyasrayakavya whose blend with grammar together with appropriate diction of the situation may bc observed in the following verse Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 Duyasras e per dite # Feat Dvyasraya I. 200 sakthnAyuH pathi khettRNA ripunRpA akSaNAsamotkrAntaraM, dadhnosthnoca na jAnate sma madhunombUnAM ca paryAkulAH / azvIyAni suvalyavalgisumahAMsyatyUya'nUji kSaNAteSAM dantikulAni cAlamabhavannasmin raNArambhiNi / Likewise he has described the sentiments of furious, disgustful, pathetic and crotic consisting of almost all the relevant objects although grammatical diction was an hinderance throughout. Hemacandra's diciton has an extra-ordinary command on the roots, prefixes, suffixes and metre. By those instruments he can harmonize any context of poem without hurting the spirit of his theme, Like Bharavi, his diction becomes a hard-nut to crack. We can add to the comments of Prof Kuppuswamy Sastri If the poetry of Kalidasa has a taste of grapes (Draksapaka); that of Bharavi, a coconut (Narikelapaka); that of Sriharsa, a woodapple (Kapitthapaka) Hemacandra's poetry may bo named as pepper in taste (Marica-paka). Hemacandra is a past master in coining the new words which serve as epithets in the relevant context e. g. DV. IV. 59 the Paisacis have been explained which serve the object of feminine suffixes as well : nAbhimukhAstuGganAsikA kAnAsikyo lamboSThaya unnatoSThAH / lambodaryaH kRzodarA kAjatAH pRthujavayonvayuH pizAcyaH / / 459|| Hemacandra has a full command over the vocabulary and not only the exact and appropriate use of diction but he has also a sense of creating contrast among the shades of a number of synonyms. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 Sometimes the true spirit of the suffix is observed in the Dvyasrayakavya which is rarely seen elsewhere cg DV. VIII. 21 : pubhiranayothiMbyAthaM vyarthavyathamavyathi, pratikagayitA kAgaMkAga kgNkgmkgi| pratijarayitA jAraMjAraM jaraMjaramajari, snasayitRjanaH knAsaMknAsaM knasaknasamaknasi // Besides these characteristics of poetry, there are a number of blemishes consisting of apras ddhadosa, Srutikatutvadosa and Vidheyavimarsadosa etc. which are very natural because of the definite motive in hand Amongst figures of speech? Hemacandra has used anuprasa, Yamaka, Vakrokti, Slesa, Rupaka, Sandeha, Virodha, Vyatireka, Virodhabhasa, Bhra. ntiman, smarana, Yathasamkhya and Syabhavokti. His Rupaka, Svabhavokti, Upama and Utpreksa are par excellence His similes cover a number of erudite fields which are rarely found in any work His sense of bringing the mythological characters, social substances as Upamanas particularly the grammar is rarely seen elsewhere. His explanation of compound in the battlefield is excellent e. g. Dy V. 29 samAse nAma nAmneva zatraM zastreNa yudhyatha / / aikAyayoji vispaSTapaTubhirjarabheTaiH // // In the Dvyasraya, Hemacandra has used twenty-ninc metres.. Before Hemacandra, Bhatti had illustrated only 2 few adhikuras of panini's Astadhyayi and the 1. For full analysis * See Narang, S. P. Dvyasrayakarya, pp. 00 2. Details : ibid. pp. 85-93. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 tinantas in his poem Bhimabhatta in his Ravanarjuniya sct a new tradition to illustrare all the adhikaranas of grammar in the same order although he could not completely fulfil it Hemacandra took a new cnterprisc to write his poem which consisted of not only complctc examples of his grammar but also illustrated the controversial illustrations in pa rticular. Another feature of Hemacandra's illustra tions are to illustrate counter-examples (pratyudaharana) which are totally missing in other poems. To explain the icdious and optional forms, Hemacandra illustiates a serics of cxamples also The cxamples creating a hurdle in the theme are rarcly omitted because Hemacandra is capable of moulding them in accordance with appropriate contexts The rules which require further explanations and classifications are explained through categorical examples scmetimes more than one. The commentator Abhayatilakagani tries to explain such cxamples fully?. Another regular paractice in the Dvyasrayaka vya is the explanation of synonyms of the words and roots proposed to be expl ined Like synonyms long list of words and roots in the rules are fully illustrated irrespective of their length If the roots are used in a number of senses, all the meanings are regularly illustrated. This system applies to prefixes, suffixes, groups, 1, For such illurtrations and detail study. Narang, S, P. op, cit, pp, 134-152 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 Nipatanas, and obsolete and rare usages also. Even in the rules injuncting optional examples, all the illustrations are given regularly. Both in the Bhatti and Ravanarjuniya, these rules never prevailed regularly Observing the grammatical illustrations, the Dvyasrayakavya may be said to be the most mature and best amongst grammatical poems where all the examples are found in toto although they became an obstacle in the theme of the poem. The historical importance of the Dvyasrayaka. vya lies in the fact that the geonological lists given by Hemacandra are fully authentic and can be corroborated by the existing Pattavalis of the dynasty. The object of illustrations and writing a mahakavya compelled him to make changes in the characterislics of his characters and few sequences in the theme. The facts and figures given by Hemacandra are sometimes at given by contemporary sources e. g. Graharipu and Laksa were enemies of Mularaja; hings of Anga recognized the power of Camundaraja; Kira, a king of Kashmir recognized his supremacy and Coronation of Durlabharaja by Camundaraja himself is not found elsewhere. The svyamvara which is introduced by Hemacandra to fulfil all the characteristics of the mahabuvya is not found in any other source. Bhima hud inimical relation with the king of Mathura and had no recognition in Kurudesa. The enmity of Smdhuraja and Cediraja is also not found in any other work. Before going to fight against Cediraja, Bhima had to face a fight of Bhillas also. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 Kumarapala invaded Ballala who was assisting Anna, an cncmy of Kumarapala. Some other informations which have semi-historical importance are also found in Prakrit Dvyasrayakavya. In the co ntcxt of geographical names, the boundaries of the Kings particularly some cities are referred to in the Dvyasraya. But these informations are to be interpreted carefully beforc reaching at a conclusion. Hemacandra as a historian has given a few proper namcs c. g, Srimala, Graharipu Durnasa, Jambuka and Jchula, Durlabhadevi, Laksmi Hammuka, Bhadrabhata, Cahada, Vijaya, and Krsnaka etc. These names arc cithcr accurate or in the case of enemies appear to be coined Some new religious information is also given by Hemacandra. A substantial portion of historical information rendered by Hemacandra is supporated by either inscriptions of the Cauluhya dynasty; or contemporary litcrary sources or modern historians using a number of sources Such details had been given by me in my book cited above pp 102-113 and need not delay us here. The omissions made by Hemacandra are important because they have been knowingly made by Hemacandra. The carly life of a king full of conflicts of events leading to kingship has not been rendered by Hcmacandra e. g. Mularaja's, Siddharaja's and that of Kumarapala's. The absconding of the kings from the battle-field have been ignored by Hemacandra e. g annals of Mularaja, Bhimadeva ctc. A few battles e g Jayasimha invading Adhira Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 Ling Navaghna; his viotory over Sindhupati; the defeat of Arnoraja and the unethical invasions by Jayasimha and Kumarapala are omitted by Hemcandra. Similarly some unethical activities of cxtra-ordinary heros are omitted There are a number of religious and architectural omissions on the part of Hemacandra. Notwithstanding all these omissions he had to change a number of his facts and figures to fit in the characteristics of a mahakavya. It consists of the exaggerative style of expression, belief in divinity, introduction of mythological characters and the change in a number of names of the characters which may serve his illustrative purpose With this introduction of the poem, I am very happy that this work is being published by the Jurn Munisri Munichandra Vijaya who has a gen. ume interest in restoring the Jain cultural heritage through the publication of this work of the doyne of Jainism. This work has not only a serious scope of grammatical study but also the vast storehouse of cultural material which has a need to be interpreted again particularly in the light of conteinporary sources. This opportunity shall be provided 10 scholars only after this work is published. I welcome and wish success in the accomplishment sif this ieprinting Dr SATYAPAL NARANG Department of Sanskrit, university of Delhi, DELHI-110007 (INDIA) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstA vi kam -- hPage #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ItahAsa sarjaka paLe..... (prakAzakIya nivedana) keTalIka ghaTanAo avismaraNIya banI jatI hoya che, paLo ItihAsane janma ApanArI banI jAya che............ AvuM ja banyuM amAre AMgaNe vi. saM. 2037nA cAturmAsamAM pUjyapAda, zAsanaprabhAvaka AcArya bhagavaMta zrImadavijayakArasUrIzvarajI mahArAjAnI AjJAthI pUjyapAda munirAja zrI aravindavijayajI mahArAja sAheba, pUjyapAda munirAja zrI jinacandravijayajI mahArAja sAheba, tathA pUjyapAda munirAja zrI municandravijayajI mahArAja sAheba amArA gAme padhAratAM zrI saMghamAM tapazcaya/anuSThAna Adi dvArA anupama ArAdhanA thaI. - pUjyapAda vidraDha mRdubhASI munirAja zrI aravinDavijayajI mahArAja sAheba dIkSA pachI 40 varSa pahelI vAra saMsArI vatanamAM cAturmAsa karatAM hoI khuba ullAsa ane utsAha bharyA vAtAvaraNamAM cAturmAsika ArAdhanA saMpanna thaI. pUjayapAdazInI preraNAthI zrI sAthe vyAkaraNa zAstra ane ItihAsa para vedhaka prakAza phelAvatA graMtharatna "dvayAzraya mahAkAvyama' ne prakAzita karavAno nirNaya karyo. tadanusAra A grantha Aje prakAzita thaI rahyo che. abhyAsI varganA karakamaLamAM prastuta graMtharatna samarpatA Aje ame atyanta AnaMda anubhavIe chIe. -zrI manapharA jaina zve, mU. saMgha manapharA (kaccha) Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahimA gAthA 31 saMyamadhara mahAtmAonI janmadAtrI pAvana bhUminI 2 - bhUmi ma na pha rA zreSTha ratna kayuM? pikharAja, nIlama... nA, ratnamAM zreSTha che ratnatrayI samyagadarzana, samyaga jJAna ane sammacAritra, A traNa rane saMcaya, A ratnatrayInA dhArake manapharAnI dharatI para ghaNuM thaI gayA ane, ratnatrayIna dhArakenI A paraMparA arvAcIna nathI. ghaNuM prAcIna che e ochAmAM ochI sADA traNa sadI jUnI te kharI ja vijayaprabhasUri mahArAja vi. saM. 1677nA mahA sudi 11nA divase tyAM eka evuM prabhAvaka vyaktitva pragaTayuM je jaina itihAsamAM sImAcihna banI gayuM. e vyaktitva vijayaprabhasUri mahArAjanA nAme vikhyAta banyuM. temanA jIvanI lekhaka mahopAdhyAya meghavijaya mahArAje "digavijaya mahAkAvyamAM nepyuM che tema nava varSanI vaye A mahApuruSe dIkSA lIdhelI. pitA zivagaNa mAtA bhAnumatI (bhANa) vaMza vRddho pakeza gotra ghoSA. dIkSita avasthAmAM nAma vIravijayajI. AcAryapade birAjatAM vijayaprabhasUri nAme vikhyAta banyA. vi. saM. 1686mAM vijayadevasUri mahArAja pAse dIkSita thayelA ane vi. saM. 1701mAM paMnyAsapada ane vi. saM. 1710mAM gAMdhAramAM AcArya pada upara vibhUSita banelA vijayaprabhasUri Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAje 63 varSanA dIkSita jIvanamAM ghaNuM ghaNA zAsanaprabhAvanAnA kAryo karyAM. manapharAmAM pragaTelI A jIta vi. saM. 1749mAM unAmAM jhAI. vaizAkha vadi ekAdazInA dine anazanapUrvaka teozrI kALadharma pAmyA . unA gAma bahAra, je sthaLe, bagIcAmAM pUjya hIrasUri mahArAja ane devasUri mahArAja AdinI caraNapAdukAvALA hupaderIo che; tyAMja pUjya vijayaprabhasUri mahArAjane agnisaMskAra thayela ane tyAM parIkha vijayasaMge temano stupa banAvyuM che. Ajeya unAnI dAdAvADImAM zreNibaddha goThavAyelI e derIo bhUtakALanA mahAna prabhAvakonI smRtine pitAmAM saMgrahIne beThelI jovA maLe che. jotAM jotAM kalpanAnA pAMkhALA ghaDA be-traNa sadIne bhUtakALane vaTAvI jAya che ane nirgastha, sAtvika mahApunA darzane haiyuM bhAvavibhora bane che. jitavijayajI dAdA manapharAne ratnabhUmi banAvanArA mahApuruSanI tiruMkhalAmAM tejasvI tAraka samA sohI rahyA che dAdA jitavijayajI mahArAja. vi. saM. 1896mAM janmelA A mahApuruSa bAlyAvasthAthI ja vairAgyamAM otaprota. AvA virAgI mahApuruSa game tevA nimittane vairAgyane puSTa karavA mATe laI letA hoya che. teozrInI A benuM teja, dekhItA koI kAraNa vinA, jhaMkhavAvA lAgyuM. tarata ja A mahApuruSa vicAravA lAgyA ke A Indriyo ane zarIranuM sArthakya 1. diga vijaya mahAkAvyamAM manaharapura nAma Ave che. mane harapura e ja jarA. pahelAM munirAje cAturmAsa mATe je Adeza patro (bAMdhaNI pada) bahAra paDatA hatA, te paikInA ekamAM manoharapura, ma(ka)rA A rIte lakhela jovA maLeluM che. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29. zemAM mAnavIya jIvananI sArthakatA cAritranA svIkAramAM che. paNa cAritranA svIkAramAM AMkhanI A takalIpha bAdhaka nahi thAya? saMyama-aMgIkaraNanI bhAvanAe AMkhe sateja banI gaI. ane, vi. saM. 1925nA vaizAkha suda 3 nA divase teo jinazAsananA zaNagAra samA aNugAra banyA. manapharAnA A mahApuruSane zrI manapharA saMgha para ghaNe upakAra che. manapharAnA daherAsaranA khAtamuhUrta prasaMga para vi. saM. 1964mAM padhArela. tyArabAda vi. saM. 1966mAM pratiSThA mahotsava teozrInI nizrAmAM ujavAyo. e pachI vi. saM. 1972 ane 1976mAM paNa pUjyazrI manapharA padhArelA. pUjyazrInI saMyama-sAdhanA cothA ArAnA mahAna saMyamIenI jhAMkhI karAvatI hatI. teozrI vi. saM. 1980mAM palAMsavA gAme kALadharma pAmyA. upakArIonI upakAra smRti pUjya kanakasUri mahArAjA karacha vAgaDa dezamAM dhArmika jAgRtinA pagaraNa pADanAra dAdA jitavijayajI mahArAjanI paraMparAmAM pUjya AcAryadevazrI kanakasUri mahArAja thayA. janmaH 139 palAMsavA, dIkSA bhImAsara 1962, paMnyAsapadaH 1976, pAlItANe AcAryapadaH amadAvAda, 1989 manapharAnI dharatI para temanA pAvana pagalAM vi. saM 1980 mAM thayA, jyAre teozrI dAdA jitavijaya mahArAjanI caraNa pAdukAnI pratiSThA para padhArela. tyArabAda vi. saM. 2016mAM pUjya sAdhavIja cetanazrIjInA eka hajAra AyaMbilanA pAraNA paranA mahotsava para padhArelA. vi, saM. 201lmAM bhacAumAM teozrIne kALadharma thayA. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. pUjya devendrasUri mahArAja karacha-vAgaDa deza jemanA upakArone kadI na visarI zake evA puNya purUnI paraMparAmAM devendrasUri mahArAja thayA. jemaNe manapharAmAM vi. saM. 2011 ane 2017mAM be cAturmAsa karyo. janmaH lAkaDIyA, vi. 1948. dIkSA lAkaDIyA, vi. 1984 5. pada rAdhanapura,vi. 2005 A. pada kaTArIyAjI tIrtha 2020 pUjya padyavijayajI mahArAja pUjya AcArya bhagavaMta zrImad vijayalabdhisUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pU. paM. zrI padmavijayajI mahArAja vi, saM. 2003mAM manapharA cAturmAsArthe padhAryA. tyAre teozrInA sadupadezathI upAzrayanuM kArya zarU thayela. zikharabaMdhI daherAsara karAvavAmAM paNa teozrInI preraNA maLelI. pUjaya zrIkAravijaya mahArAja pUjyapAda munirAjazrI janakavijyajI mahArAjanA ziSya pUjaya kAravijayajI mahArAja paNa manapharAnI dharatI para thaI gayelA ratnatrayInA ArAdhake paikInA eka hatA (pUjya janakavijayajI mahArAjanuM vistRta jIvana caritra A graMthamAM ja anyatra ApavAmAM AvyuM che. janmaH manapharA, 1981mAM, dIkSA: uMbarI 195mAM vidyApremI ane saMyamajIvananA sAdhaka A mahApuruSa samAjane pitAnI vidattA ane pratibhAne lAbha Ape te pahelAM ja, vi. saM. 2005mAM pATaNamAM 24 varSanI nAnI vaye teozrIno kALadharma thaI gaye. nA preraNAmUrti pUjyapAda, vidvadarya munirAja kahI aravindavijayajI mahArAja sAhebanA teozrI guruvarya hatA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnabhUmi manapharAnA puNyavAna saMyamIo krama saMyamadharanuM nAma dIkSA samudAya sasArI nAma 1 dAdAzrI jitavijaya mahArAja vi 1925 padyavijayajI ma jayamala ukAjI mahetA 2 pU. munizrI janakavijaya ma. " 1988 pU. bApajI ma. mULajI karamasI aA gAlA 3 pU. munizrI dvIkAravijaya ma. 1995 ghelA karamasI ajA gAlA 4 pU munizrI aravindavijaya ma. " 196 " amRtabhAI pethA vIrajI gAlA 5 pU. munizrI zAtivijaya ma. " 196 dAdA zrI jitavijayajI mULajI nAraNa vIrajI gAlA 6 pU. munizrI niraMjanavijayajI ma. vi. 2000 pU. rAmacandrasU ma narasI sAMyA DosA vIsarIyA > nayavijaya ma. 2002 dAdA zrI jitavijayajI nAMyA vIra bhejarAja gAlA " narabhadravijaya ma. 2005 5. rAmacandrasa ma. narasI rUpI pujA gaDA " " vivekavijaya ma. " 2015 dAdA zrI jitavijayajI hIrajI vAlajI zIvajI sAvalA kumudacandravijaya ma " 2027 ratanasI punAsI vAlajI gAlA 11 >> >> maticandravijaya ma. " 2028 meghajI bhacu kherAja deDhIyA 12 >> > municandravijaya ma. " 2028 maNilAla bhacu kherAja deDhIyA 13 >> >> vizvasenavijaya ma " 2034 maNilAla khImajI akhA deDhIyA 14 pU. sAdhvIjI atyudayAzrIjI ma. " 2011 pU. sA. zrI pradhAnazrIjI satIbahena pAlaNa DAyA kArIA 15 " " suvarNarekhAzrIjI ma. >> 2017 " " zrI sulabhAzrIjI maNIbahena khetasI popaTa gaDA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama dIkSA saMyamadharanuM nAma samudAya saMsArI nAma " zIlaratnAzrIjI ma. " 2023 pU. sA. zrIsulabhAzrIjI ratanabahena sAMgaNapopaTa gaDA " pUrvaguNAzrIjI ma. " 2023 " " zrI kumudazrIjI javerabahena hasarAja dhanajI deDhIyA pUrNacandAzrIjI ma. " 2023 " " zrI kumuda zrIjI maNibahena arajaNa kArA cheDA saumyatizrIjI ma. " 2028 " "zrI sulabhAzrIjI devakAbahena khetasI pipaTa gaDA saumyakIrtizrIjI ma. " 2028 " " " pArvatIbahena khetasI popaTa gaDA " pUrNatizrIjI ma. " 2030 " "zrI kumudazrIjI vasAbahena velajI narasI cheDA harSakaLAzrIjI ma. " 2030 "" zrI puSpacUlAzrIjI kusumabahena rAyasI zIvajI cheDA subhadrayazAzrIjI " 2031 "" yazasvatI zrIjI maNibahena bhacu ladhA deDhIA " samyagadarzanAzrIjI ma. " 2033 " "zrI sulasAzrIjI bhAvanAbena khetasI piopaTa gaDA puNyadarzanAzrIjI ma. " 2034 " " puNyaprabhAzrIjI kaMkubena kAMyA narasI rAMbhIyA IndravadanAzrIjI ma. " 2034 " " vidyuprabhAzrIjI jIvatIbena pAMcA ladhA sAvalA saMvegapUrNAzrIjI ma. " 2037 " "sunandAzrIjI ratanabahena meghajI DosA gAlA " padmAnanAzrIjI ma. " 2039 " " kumudazrIjI puSpAbahena padmadarzanAzrIjI ma. " 2039 ?? * jayAbahena pa tizrIjI ma. " 2039 * * * - lakSamIbahena prazamatizrIjI ma " 203 * * * hemalatAbahena Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ YUXU. XXXXXXX saMghasthavira yugamaharSi pUjya AcArya bhagavaMta zrImada vijayabhadrasUrIzvarajI mahArAja sA.nA vidvAn ziSyaratna pUjya munirAjazrI janakavijayajI mahArAja 1 * - Saa'; 2 sti"tt' *''!" ELELELELEKTLE%% ke, ! janma : vi. saM. 1970 manapharA dIkSA : vi. saM. 1988 mAgasara suda 5 amadAvAda kALadhama : vi. saM. 1996 mahA vada 2 manapharA bharata prinTarI, pAlItANA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adaza saMyamI jIvananA svAmI pUjya janakavijayajI mahArAja pAradaza vidattA ane ajoDa gurusamarpitatAno saravALo eka evA munivanuM nirmANa kare che, jene jotAM veMta zira anAyAsa jhukI rahe. pUrvadhara maharSi umAsvAti bhagavAne "prazamarati prakaraNa granyamAM Apela munijIvananuM zabdacitra AvA ko" mahAtmAnA darzane jIvaMta-bolakuM thaI UThe che. pUjyapAda, vidvadara munirAja zrI janakavijayajI mahArAja AvA saMyamijIvananA svAmI hatA. saMyamanA rogothI otaprota jIvananA svAmI. "saMyama rAtmatmA, niratara vyAkRtaH kAryanI pUrvadharIya zIkhane jIvanamAM vaNI cUkelA vegi puruSa teozrInI janmabhUmi manapharA (kaccha) vidyAbhUmi pAlItANA (brahmacaryAzrama). dIkSAbhUmi amadAvAda (haThIbhAInI vADI). vyApa karatAM UMDAInuM mahatva ghaNuM rahetuM hoya che. phakta ATha varSanA dIkSA paryAyamAM pUjyazrIe je uMDANa prApta karyuM hatuM te jotAM ApaNane thaI Ave ke janmAktarIya saMskAra sivAya A siddhi zI rIte prApta thaI zake? "telezyA vivRdviryA, sAdheH paryAyavRdvitaHnI zAabhAkhI vAtanu anubhavAtmaka udAharaNa ApavA ja teo AvI gayA hatA ke zuM ? pavitra bhagavatI satramAM kahyuM che ke, muninuM saMyamijIvana jema jema AgaLa vadhe tema tenI dIpti vadhatI jAya. eja vadhatuM jAya. citta-prasannatA bahAra kAti rUpe, avarNanIya AbhA rUpe nIkharI Ave. pUjyazrInuM jIvana A vAtanI jIvaMta pratItirUpa hatuM. - 18 varSa gRhasthapaNAmAM pasAra thaI gayA. mAtAnuM nAma jamanAbahena pitAnuM nAma karamasIbhAI ane emanA A lADalAnuM 5 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 nAma murajIbhAI janma varSa vikramIya saMvata 1970 bAra varSanI vaye pAlItANuM brahmacaryAzramamAM adhyayana mATe javAnuM thayuM. dhArmika adhyayane janmAktarIya saMskArone prakaTa karyA. virAgyavRtti sateja banI. sAthe sAthe jIvanane navA saMdarbhamAM dekhavAnI/mUlavavAnI daSTi sAMpaDI. UDe, UMDe AvA pravAho vahI rahyA hatA tyAre....tarasI dharatI para pahelA varasAdanA TIpAM paDe tema, mahAna gurune samAgama thayo... ApaNA yuganA zreSThatama yogipuruSe paikInA eka pUjayapAda AcArya bhagavanta zrImad vijayabhadrasUrIzvarajI mahArAjA (te vakhate paMnyAsa pada vaDe vibhUSita)ne samAgama thatAM murajIbhAInI ArAdhakavRtti prabaLa banI gaI. "saMyama kaba huM milenI bhAvanA ragaragamAM prasarI gaI. gurudevanA sAnnidhyamAM be varSa rahyA. svajanone paNa samajAyuM ke, ApaNuM gharanuM ratna have ApaNuM nahi, zAsananuM thaze. "ama gharanuM ratana tamane sepyuM, gurujI!"nAM gIta gUMjavA lAgyA vikrama saMvata 1988nA mAgazara suda pAMcamanA divase murajIbhAI guru caraNemAM samarpita thayA. murajIbhAI janakavijaya mahArAja banyA. bharayuvAnImAM ega bhaNuM padArpaNa......! bheganA kaLaNamAM khuMpAvAnA samaye ganI dizA tarapha prasthAna karI dIdhuM A mahApuruSe. saMyamanA pegomAM otaprota banI gayA pUjyazrI. saMskRta prAkRta bhASAnA sArA abhyAsI banyA teo. sAMprata viSa para teo avasare avasare kalama paNa calAvatA rahyA. "sAMvatsarika parva vidhi vicAraNA Adi pustikAo Aje paNa temanI talasparzI vidvattAne paricaya ApI rahI che... kALacaka vahughelyu cAlI rahyuM che. 1988 ane 1989nA cAturmAsa rAdhanapuramAM ghayAM. pUjya gurudevazrInI sAthe. 1990nuM cAturmAsa junADIsAmAM. 1991 jAvAlamAM cAturmAsAthe rahyA. 1992mAM pATaNa ane 1993mAM rAdhanapura-194mAM uMbarI. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 hoMkAravijaya mahArAja samaya vItato jAya che. vidvattAnI sAthe tyAga, vairAgya prabaLa banatAM jAya che. pUjya janakavijya mahArAjanA nAnA bhAI hatA ghelAbhAI. pUjyazrInA samAgamathI temanI vairAgyavRtti paNa mukharita banI. 195 (vikramIya)ne mAgasara vada pAMcamanA divase ghelAbhAIe dIkSA lIdhI. temanuM nAma pADavAmAM Avyu munirAjazrI hakAravijayajI mahArAja. cauda varSanI vaye temanI dIkSA thaI dIkSAbhUmi ubarI. teo paNa medhAvI hatA. abhyAsa vagere karI taiyAra thayA ane zAsanane jyAre potAnI sevA samapIM zake tema hatA tyAre ja vi. saM 2005 nA mahA zudi 12nA divase mAtra 24 varSanI vaye svargavAsI thayA. pUjya aravindavijayajI mahArAja vi. saM. 1996mAM pUjya janakavijayajI mahArAja pitAnI janma bhUmie padhAryA. dIkSA bAda pahelI ja vakhata teo padhArI rahyA hatA [1lpamAM siramAM pU. paM. zrI caraNavijayajI mahArAjanI nizrAmAM cAturmAsa karyA bAda A cAturmAsamAM teozrIe kalpasUtra tathA mahAnizitha sUtranA gadvahana karelA.] janmabhUmi manapharAmAM teozrI be rana levA mATe AvyA hatA. mumukSu amRtabhAI tathA mulajIbhAIne dIkSA ApavAnI hatI. mane baLa jenuM zreSTha keTinuM hatuM e A mahApuruSanuM zarIra manapharA AvatAM saheja lathaDyuM. Dabala nyumonIyA thaI gayo. upacAra cAlu hatA. paNa roga macaka ApatA na hatA. evAmAM mahA zudi dazamane divasa Avyo amRtabhAI ane mulajIbhAIne bhAgavatI dIkSA pradAna karavAne zubha divasa. pUjyazrI janakavijayajI mahArAjanuM zarIra asvastha hatuM; paNa mane baLa khUba makkama hatuM. tAvanI aMdara sekAI rahelA zarIre dIkSAnI vidhi khUba AnandapUrvaka karAvI. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 amRtabhAI banyA munirAjazrI aravindavijayajI mahArAja, mulajIbhAI banyA maMjulavijayajI mahArAja. pUjya munirAjazrI aravindavijayajI mahArAje 11 varSanI vaye dIkSA lIdhelI. Aje teozrIne saMyamaparyAyanuM 44muM varSa cAlI rahyuM che. vizuddhatara, Adarza munijIvananA teo svAmI che. pUjyapAda zAsanaprabhAvaka AcAryadeva zrImad vijayaRArasUrIzvarajI mahArAjanI nizrAmAM saMyamijIvanane pamarATa phelAvI rahyA che. pUjaya aravindavijayajI mahArAjanA ziSyaratna che pUjya mekSezavijayajI mahArAja. cAritranA pamarATarUpe, sAhitya kRti samA potAnA grantha sarjane vaDe ane ziSya-praziSyAdinI sattatirUpe amara evA pU. janakavijayajI ma. nA yazasvI jIvanane anta vi. saM.1996nA mahA vadi 2 nI sAMje cAra vAge Avyo............ samAdhipUrvaka, namarakAra mahAmaMtranuM smaraNa karatAM karatAM teozrI kALadharma pAmyA. eka tejasvI tAralo kharI paDyo. 26 varSanI vayamAM, dIkSita jIvananA phakta ATha varSamAM emaNe je prakAza relAvyA che te ApaNI hadayanI AMkhene ujALe evI parama kRpALu para mAtmAne vinati karIe. zuddhipatrakam zuddhapAThaH puraniveza "rA" samrATa kRzastuna kIdRksan puvie guruMca 17 By Inspiration of muni paMkti Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya sahAyakenI nAmAvalI nakala nAma nAma nakala nAma 250 manapharA mUrtipUjaka jaina ! _ 10 mULajI dhanajI deDhIyA saMgha jJAnakhAtuM. ha. becarabhAI karasana zivajI deDhiA | 10 DosAbhAI verasI deDhIyA 20 popaTa pethA gAlA 5 kAMIA narasI rAMbhIA 20 ravajIbhAI noMghA gaDA 5 mULajI ladhA gAlA 15 devasI parabata sAvalA 5 bhacu harasI sAvalA 15 maNIlAla devasI sAvalA 5 khImajI verasI gAlA 10 velajI hIrajI sAvalA ha rUpAbahena 10 AsadIra verasI deDhIyA 5 jagazI dhanajI gAlA 10 desara rAmajI saMbhiA pa nAraNa sUrA sAvalA 10 velajI meghajI pharI A 5 bhAramala jagazI cheDA 10 sva. ravAbhAI UgA 5 guNazI rAjA gAlA vIsarIyA ha zAmajI 5 karamaNa akhA gAlA gAMgajI ha. dAmajI 11 premajI bhacu gaDA 5 rAmajI vAlajI vIsa10 rAjAbhAI bhurA pharIA rIA (bhacAu) UgA bhejA deDhIyA ha. 5 bhejarAja mAlazI jeThIbAI tathA Aza borIcA 5 khetazI pipaTa gaDA dIra Uga 10 gAMgajIbhAI ladhAbhAI 5 sAMgaNa popaTa gaDA deDhIyA 5 maNasI lakhadhIrakArIA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakala nAma | nakala nAma 5 gAMgajI karamazI gAlA 2 pipaTa raNadhIra deDhI A 3 khetazI sAmata sAvalA 2 gAbhu karamaNa gaDA re popaTa rAmajI sAvalA 2 sAmajI gAMgajI deDhiyA 2 jeTu vIsA gaDA 2 mepasI sAmata sAvalA 2 jIvA mULajI gaDA 2 DuMgarazI khetazI sAmata ha. sonAbahena 2 bhacu rAma rAghA deDhIyA 2 vAlajI kAMthaDa sAvalA 2 bhacu pacANa gAlA 2 bhUrA khetA rAMbhIA 2 DAyA devA kArIA 2 TokarazI narazI gaDA 2 va. rAghA hAjA gAlAnA ha. kAMIbhAI maraNArthe ha. devasIbhAI 2 rAjA maNasI gaDA ha. zAMtibhAI 2 meghA seMghA 2 arajaNa kArA cheDA 1 punazI jIvarAja 2 kAMI devarAja sattarA 1 meghajI DosA gAlA 2 bhImazI gevara sattarA ha. 1 bhUrA gelA gAlA hirajI tathA karazana 1 haMsarAja hIrajI sAvalA 2 bhacu maNasI ratu sAvalA 1 velajI narazI cheDA 2 bhUrA sagA sAvalA 1 kubhA rAmA gaDA 2 bhacu AjudA cheDA 1 cAMpazI seMghA cheDA 2 rUpA AzA kArIA 1 gAMgajI dhanajI deDhIyA ha. bhacIbahena 1 premajI verasI deDhIyA 2 cAMpazI akhA gAlA 1 hIrajI neghA cheDA 2 cAMpazI AkhudA cheDA 1 karamazI vAlajI deTIA 2 lakhamara pAla borIcA ! 1 kaI A DAyA kArIA - - - Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakala nAma 1 jeThA kArA deDhIyA 1 lAlA gAMgA kArIA 1 mADaNa jagasI cheDA ha. DemAbahena 1 gAMgA vIrA rAMbhIo . 1 bhacu verasI gAlA 1 mepA khIrA deTIA 1 bheja DAyA kArIA 1 hIrA kAthaDa rAMbhIA ha khImaIbahena 1 kAMIA mULajI deDhIyA 1 rUpA ravA deDhIyA 1 bhacu rUpa rAMbhIA 1 cAMpazI karamazI gAlA 1 gAMgajI dezara sAvalA ha. jayaMtI 1 bhacu kherAja deDhIyA ha. zAMtilAla 1 devajI vAlajI gAlA 1 pujA narapAra cheDA 1 desara mULajI deDhIyA ha AsaIbAI nakala nAma 1 mekaNa ravA sAvalA ha buddhibahena 1 rANA mAmaiyA cheDA ha. meghIbahena 1 ugamazI korazI kArIA 1 kuMbhA maNazI gAlA 1 gevara bhArU cheDA 1 lakhamaNa meghA sAvalA ha. khIma 1 mADu narapAra deTIA hi. satIbahena 1 sva. karasana vIrA rAMbhI A 1 bhImA kAMthaDa gAlA ha jasubahena 1 jagazI ravajI sattarA 1 becara hIrajI sAvalA 1 pipaTa kArA deDhIA 1 gopALa mAlA sAvalA nAnajI 1 kuMbhA vIrA rAMbhIA 1 bhUrA parabata sAvalA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru baryANAM janakavijayapUjyAnAM OM stutiH 8 samyak zrutAdhitaraNInibhavAgvidhAna, cAritrapAlanavidhI satatAvadhAnam / zraddhA-dhRti-smRtiguNAzrayaNaiH pradhAnaM, bhaktyA stuve guruvaraM janakAbhidhAnam yajanmabhUrmanapharAbhidhasannivezaH / zrI kacchavAgaDadharAsukRtapravezaH / zrI karmasiMha kuladIpamanUnamAnaM, bhaktyA0 // 2 // mAtA ca yasya yamunA yamunAnadIva, zyAmA na naiva sajaDA janakasya putrii| zrIzaGkaraM ca yamasUta supuNyavantaM, bhaktyA0 // 3 // jAtazca zUnya-muni-tattva-zazAGka varSe, yasyAbhidhA kRtavatI murajIti maataa| lokaistu 'mohana' iti pravikIya'mAnaM, bhaktyA0 // 4 // labdhvApi janma janakojagati svapuNyaiH, pitromanorathasamaM vavRdhe sa vAlaH / prAgjanmasAdhitakalAH sakalAH zrayantam , bhaktyA0 // 5 // hastImatattvazazivatsaravikramArkAdaSTAdazAvdavayasi vratamAptavAnyaH / zrI bhadrasa rimuguroH karuNAnidAnam , bhaktyA0 // 6 // muktaH mukhAya janako janakena muktI, klezApanudgurupadI punarAzritau ca / A bhanyAravindanicaye tapanAyamAnaM bhaktyA0 // 7 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SEE vAlye'pyadhItagurulakSaNazabdazAstraH, yo'bhUttarAM rucirakAvyakalApradakSaH / vyAkhyAnadezanakalAkamalAnidhAnaM, bhaktyA0 // 8 // maitrIprapUrNakaruNAkulacittadeze, yepAM sadollasati sadguNipu pramodaH / / mAdhyasthyameva ca vipakSajane dadhAnam , bhaktyA0 // 9 // ArAdhayacca vidhinA zubhasaMyama yaH, vASTakairanudinaM sukRtodayazrIH / ekonaviMzatizatAdhikapaNNavatyA mastaM gato 'janaka' ityabhidhAnasaryaH // 10 // yasmAdavApi mayakA zubhasArvadIkSA, tasmin gurau vizadabhAva vinIta cittH| tatpAdapadmayugayobhramarAyamANaH, saMstomyahaM munizizujiyAravindaH 'haMsaprakAza bhavikAbjasarovikAze, haMsaprakAza sukhasantatisRSTikArya / haMsaprakAza jaDajIvapayo'mbubhede, // 11 // mukhapRSThaH __paMkti 40 12 zuddhapAThaH zyAmA na naiva sajaDA khalu sUryaputrI, yA dIpikeva yamasUta hi suprakAzam ||3|| yasyAbhidhAM varSASTakaM haMsa prakAza nrkaantkro'trsgeN| haMsazabdasya sUrya-viSNu-haMsapakSi-paramAtmetyarthaH prakAzazabdasya tulyArthaaupamyena guroH sambodhanam // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phaka ||shaa RECEDEKEE guru baryANAM janakavijayapUjyAnAM 9 stutiH OM samyak zrutAbdhitaraNInibhavAgvidhAna, * cAritrapAlanavidhau satatAvadhAnam / zraddhA-dhRti-smRtiguNAzrayaNaiH pradhAnaM, bhavatyA stuve guruvaraM janakAbhidhAnam yajanmabhUrmanapharAbhidhasannivezaH / / # zrI kacchavAgaDadharAsukRtapravezaH / zrI karmasiMha kuladIpamanUnamAnaM, bhaktyA0 // 2 // mAtA ca yasya yamunA yamunAnadIva, zyAmA na naiva sajaDA janakasya putrii| zrIzaGkaraM ca yamasUta supuNyavantaM, bhaktyA0 // 3 // jAtazca zUnya-muni-tattva-zazAGka varSe, yasyAbhidhA kRtavatI murajIti maataa| lokaistu 'mohana' iti pravikIrtyamAnaM, bhaktyA0 // 4 // labdhvApi janma janakojagati svapuNyaiH, pitromanorathasamaM vavRdhe sa cAlaH / prAgjanmasAdhitakalAH sakalAH zrayantam , bhaktyA0 // 5 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaRESSES vAlye'pyadhItagurulakSaNazabdazAstraH, yo'bhUttarAM rucirakAvyakalApradakSaH / vyAkhyAnadezanakalAkamalAnidhAnaM, bhaktyA0 // 8 // maitrIprapUrNakaruNAkulacittadeze, yeSAM sadollasati sadguNipu pramodaH / mAdhyasthyameva ca vipakSajane dadhAnam , bhaktyA0 // 9 // ArAdhayacca vidhinA zubhasaMyama yaH, varSASTakairanudinaM sukRtodayazrIH / ekonaviMzatizatAdhikapaNNavatyA mastaM gato 'janaka' ityabhidhAnasUryaH // 10 // yasmAdavApi mayakA zubhasArvadIkSA, tasmin gurau vizadabhAva vinIta cittaH / tatpAdapadmayugayobhraMmarAyamANaH, saMstomyahaM munizizurvijayAravindaH // 11 // haMsaprakAza bhavikAvjasarovikAze, haMsaprakAza sukhasantatisRSTikAyeM / haMsaprakAza jaDajIvapayo'mvubhede, haMsaprakAza suguro bhava muktidastvam // 12 // stuto dvAdazazlokai-dizabhAvanAbhiryotakalmaSaH / dvAdazadhA taponiSThaH dvAdazAtmA gururjayatAt // 1 atra hasazabdasya sUrya-brahmA-haMsapakSI-paramAtmetyartha (A) aupamyena guroH sambodhanam // h&me-he-hSELSEEMSEZhC5 jaEEEEEEEEECH Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 126 129 167 vi....Sa....yA....nu....ka....ma prathamaH sargaH 1-125 / viSayaH maGgalAcaraNama / caulukyavaMzAya AzIrvacanam / aNahilapurapattanavarNanam / mUlarAjagharNanam / dvitIyaH sargaH 126-208 mUlarAjasya svapne zambhukRtopadeza. / yanditaM prabhAtavarNanam / pAripuzAsanAya mUlarAja prati mantrikRtaM protsAhanam / tRtIyaH sargaH 209-297 zaratkAlavarNanam / mUlarAjasya yAtrApakramavarNanam / mUlarAjasya prasthAnam / jamyUmAlyAM sariti sanya nivAsavarNanam / caturthaH sargaH 298-362 mRlarAja prati grAghAridRtabhASaNam / taM prati mUlagajasya pratyuktiH / mulagAvisRSTasya ghUtasya prAdhAriM prati sandezakathanam / prAdhAreH raNAya prasthAnam / prasthitasyAridarzanama / arinyayamatya mAga davAyatanAdimana gurthatI prAdhArejamyUmAlyAM prApaNam / paJcamaH sargaH 363-442 yaabe / 5 vAlI.stha bhAryAnikSitasya prAdvAremacinam / gularAsthi sthapuragamanam / 209 242 276 298 326 337 345 432 441 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 46" 482 SaSThaH sargaH 443-514 viSayaH mUlagajasya cAmuNDarAjAbhidhaputrAvAptiH / cAtuNDarAjasya varNanam / upAyanIkRtaM kulakSaNagaja prekSya lATasya zAsanAya mUlarAja-cAmuNDarAjayoH zvabhravatItaTe gamanam / yudvavarNanam / lATahananam / cAmuNDarAjasya rAjyAbhiSekaH / mUlarAjasya svargagamanam / saptamaH sargaH 515-582 cAmuNDarAjasya ballabharAja-durlabharAja-nAgarAjAbhidhAnAM putrANAmavAptiH / vallabharAjasya mAlavyadezAdhipaterucchitaye prasthAnam / zItalikAkhyarogapIDitasya vallabharAjasya svargagamanam / cAmuNDarAjasya putrazokaH / dvitIyaM putraM durlabharAjaM rAjye nyasya narmadAyAM zuklatIrtha cAmuNDarAjasya tapazcaraNam / durlabharAjasya mahendrasvasurdurlabhadevyAH svayaMvarAya gamanam vivAhotsavavarNanam ca / nAgarAjAya ca lakSmInAmnyAH svasurmahendrakRtaM pradAnam / yuddhAya saMnaddhAnnRpAnhatvA durlabharAjasya svapurIprApaNam / aSTamaH sargaH 583-664 nAgarAjasya bhImarAjAbhidhaH sUnurabhUt / bhImarAjasya rAjyAbhiSekaH / bhImarAja prati carabhASaNam / sindhupate Immakasya bhImarAjasya ca yuddham / hmmukpraajy.| 539 542 544 548 570 581 583 597 657 663 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678 697 699 700 701 701 72 702 44 navamaH sargaH 665-752 viSayaH bhImarAjasya cadidezaM prati gamanam / caMdIzapreSitasya dRtasya bhASaNam / caMdIzasaMmAnitasya bhImanRpasya svapura Agamanam / bhImanRpateH kSemarAja-karNa gajanAnoH putrayoravAptiH / samagajasya devaprasAdAbhidhaH putro'bhUt / karNarAjasya rAjyAbhipekaH / bhImarAjasya svargagamanam / kSamarAjaH sarasvatInadIvartidadhisthalIsamIpasthamaNDakazvarAkhyapuNyakSetre tapazcacAra / talavArtha gatAya devaprasAdAya karNo dadhisthalI dadau / jayavaMzIsutAyA mayaNallAyAH karNasya ca vivAhaH / dazamaH sargaH 753-815 mantAnarahitatvana duHkhitasya karNasya lakSmIdaghatAbhavanagamanam / na ca bahani dinAni lakSmIdevatopAstiH / apatuM varNanam / tara phaNavilobhanArthamapsarasA saMprAptiH / yaNasyAcalacittatvena bhanmamanorathAnAmapsarasA vimAnaMgamanam / tataH phAsyacidunapurapasya pharNabhakSaNArthamAgamanam / manApyacalabita karNa lakSmIprasAdaH / 5 mA dakSmImnutiH / pRdhamAhirUpaM yaraM datvA lamyAstirobhavanam / pa.sasya sthasadanaprAptiH / 749 754 759 762 773 787 788 797 899 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arham // OM namaH sarvasarvajJebhyaH // zrIbhUrbhuvaHsvastritayAhitAgnigehebhito yasya vibhAsvarasya / bhAta: sphuliGgAviva puSpadantau tajyotirekaM paramaM namAmaH // 1 // yaJcakritvAbhipeke gaganasavanasanmaNDape snAnanIraM svargagAne zubhAthaM suratarudalayukpUrNakumbho mRgAGkaH / vRddhastrIkSiptalAjA dhruvamuDunikarA jajurekAtapatraM gajyaM jainezvaroyaM trijagati kurutAM sArvabhauma. pratApaH // 2 // jJAnaM gatu sarasvatI bhagavatI sA me yayA jyotipA vizvoddayotisadoditena vasane vAsapratijJA miSan / nirjitya dvijanAyakaH kila mRgAbhaM lAlayanpAlayanakasthaM samayAkaroti vijanenante vane vAsitaH // 3 // zrIpArzvanAthajinadattaguruprasAdAdArabhyate rabhasatolpadhiyApi kiMcit / zrIhemacandrakRtasaMskRtadurgamArtha zrIdvayAzrayasya vivRtiH svaparopakRtyai // 4 // iha hi bhktipraagbhaarohmhmikaanmrkmrshriikumaarpaalprmukhaasNkhypRthviipaalckrvaalbhaalsthliiklptsurbhimRgnaabhipunnddrkcuurnnprsktiprocch 1ena suvane / samAse 'bhuvane' iti zamdaH, epha na savane. 2 epha degtizA mi. 3 DIne cAsi. 4 ephU rAhahama'. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] litapAdAravindodAranakharAdarzasaundaryA lakSaNatarkacchandaHsAhityAlaMkAravipaSTizalAkApuruSacaritrayogazAstrapramukhAnekazAstranirmANonmUlitajagatvaSTraviziSTasRSTicAturyAH kovidavRndavaryAH zrIhemacandrAcAryA yadyapi nvopAzrIsiddhahemacandrAbhidhAnasya saMskRtazabdAnuzAsanasya niHzeSazabda. vyutpAdanavapuSaH supratiSThasaptAdhyAyAGgasya sulalitapadanyAsasya prabhUtapranottarapravRttimadgandhoddhurasya gajasyevAlpapramANe granthe samudraka iva nipandhaH phatuM duHzakastathApi mandamataya etaddvRttAvadhItAyAmapi bhUrisaMzAdhikAraniyamavibhASAparibhASotsargApavAdAdivicArAtibAhulye tasyAmukkaM prayogajAtaM samyagvivektuM na zakSyantyatasteSAM sakalaprayogajAtasya samyagviviktaye tathAnena zabdAnuzAsanena pradhAnopAdhyAyeneva sarvepi zabdAH ziSyA iva samyagvyutpAditA api yAvanmahAkAvye lokanyavajhAra iva na vyApAritAstAvatsvamatyAnyatrAvyavahArikerthe prayujyamAnA nAbhISTArthasiddhibhAjo bhavantIti te yasminnarthe yathA prayujyante tathA digmAtreNa darzanArtha tathA saMsiddhazabdasaMdarbhapuSpotkarasaMbhRtAdasmAyAkaraNAtyuppapharaNDakAdivoddhRtyaitatprayogaprasUnaprakaraH kAvyadAni gumphitaH sumatibhirapi sukhena mAhyo bhavatItyetadardhametacchabdAnuzAsanavizeSahetuzrIsi patrAvartizrIjayasiMhadevavaMzAvadAtavarNanAya ca dyAzrayaM zabdAnuzAsanaprayogasaMdarbhasaMgAsvApatayA sarvakAvyalakSaNalakSitakathApravandhakharUpatayA 5 yathArdhAbhidhAnaM mahAphAnyaM cikarpintaH ziSTasamayaparipAlanAya nivimAnasamAptaye ca tatyAdI zrIsiddhahamacandrAbhidhAnazabdAnuzAsananama* sArAnusAragAbhISTadevatApraNidhAnarUpaM namaskAraM cakruH / / sITI refra.2 sIta'. 3 sI mora .DI bhodara . 4 sA 4 sI "IRTH". 6 epha zikSA. 7sI "puSpotyA. DA ' t sI zrIpara.5 sI na.1. sIDI "bhapa. "khA 1. bha. : epa, it'. PF Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.1.1.] prathamaH sargaH / arhamityakSaraM brahma vAcakaM parameSThinaH / / siddhacakrasya saddhIjaM sarvataH maNidadhmahe // 1 // 1. ahamiti varNasamudAyaM sarvata sarvasminkSetre kAle ca praNidhmahe / AtmAnaM dhyAyakaM vIjamadhye nyastaM saMzlepaNAhakAdhyeyaiH sarvato veSTitaM cintayAmaH / yadvA / ahaMzabdavAcyena bhagavatAhatA dhyeyenAbhinnamAtmAnaM dhyAyakaM dhyAyAma ityarthaH / kIdRzam / nirmuktAtmakatvAtpagme pade siddhilakSaNe tiSThati / "paramAkit" ityoNAdike kitIni "bhIruThAnAdayaH" [2.3.33.] iti yarave gaNapAThasAmarthyAtmaptamyA bhalupi parameSThI tasya parameSThino bhagavatorhatA vAcakaM pratipAdakamata evAkSaraM brahmAbhidhAnAbhidheyayogbhedopaghArAdacalaM jJAnaM paramajJAnasvarU~paparameSThivAcakamityarthaH / yadvA / akSaramiti bhinnaM vizeSaNaM brahmeti ca / tatokSaraM zAzvatametadabhidheyasya bhagavata. paramapadaprAmatvenAvinazvaratvAdbrahma ca paramajJAnamvarUpam / yadvA / akSarasya mokSasya hetutvAdaraM brahmaNo jJAnasya hetutvAJca brahmAta eva ca siddhacakrasya siddhA vidyAsiddhAdayasteSAM cakramiva cakraM yatrakavizeSastatra sat Adyatvena pradhAnaM bIjaM tattvAkSaram / svarNasiddhyAdimahAsiddhihetoH siddhacakrasya pazca vIjAni vartante teSvidamAyakSagamityarthaH / tena svarNasiddhyAdimahAsiddhInAmidaM mUlaheturityuktam / ata eva cedaM dhyAnAhamityarthaH / nanvaImityasya yobhidheyaH sa eva praNidheyatvana mukhyaH / ahamiti zabdastvahadvAcakatvena praNidhAnAItvAdgauNaH / gauNaM ca mukhyAnuyAyIti mukhyasyaiva praNidhAnaM kartumucitam / evaM cAhamityakSaraM brahmavAcyaM zrIparameSThinaM siddhacakrAdivIjena sarvataH praNidhmaha iti kArya syAt / atra caivmnvyH| siddhacakrAdivIjenAhamityanena vAcyaM parameSThinaM praNidadhmaha iti / naivam / 1 sI DI tA dhye". 2 sI DI dhyAyA'. 3 epha degchI asya 4 sI DI rUpa padeg. 5 sI metata. epha meva ta'. 6 sI bhava. 7 sIDI nahe. 8 sI DI dhamakSa. 9 vI sI DI epha rthaH / ete'. 10 sI DI sivAdi. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ mUlarAjaH] vyAzrayamahAkAvye yathA phazcittvasvAminA prapite likhite samAyAte svAminIvantiraGgaM bahumAna praphTayana svAmini sAtizayAM prIti prakAzayatyevaM parameSTino vAcaphamAmini praNidadhat zrIhemacandrasUrirmulye praNidheyerhati sAtizayaM pra. NidhAna nyApitavAna / yana hi yasya nAmApi dhyAtaM tena sa nitarAM dhyAta ini yathoktameva sAdhu / tathA sarvapArpadatvAdasya kAvyasya sarvadadAnAnuyAcI namaskAgaM vAcya ityahaMzabdena parameSThizabdena ca hariharapramANApi cyAlyayAH / yathA parameSThino hareharasya grahmaNazca vAcakamamini praNidadhmaH / ahaMzabdasya pate trayopi vAcyAH / yaduktam / akAMgNAcyate viSNU repha brahmA vyavasthitaH / ekAgNa hara. proktastadante paramaM padam / / iti / pa prAgvayAkhyeyam // Im / impanana zabdAnuzAsanastrAdityaH mahaMm" [:] iti namaskAraH dhina / mahAra mahotyAdinA ca tatti, sUcitA // adhetatphAcyanAyakavaMzamAzIrvAdapUrva prazaMsannAha / bhImakAntoddhatodAtahisrazAntaguNAtmane / bhadraM caulukyavaMzAya saptasyAdvAdasiddhaye // 2 // . paulukyavaMzAya culuke saMdhyAvandanAya vidhAtrAmbunA bhRte hase bhayo "digAvitAya."[6.1.24.] iti ye culukya: / uktaM ca / ponyA mAtagAH parigalitapakSAH kSitibhato jAti: phUrma pANipatirayaM ca dvirasanaH / iti dhyAnurdhAnuH bhitividhUtaye sAMdhyaculuphA sAnAyI phAcidvilasadasiparTaH sa subhaTa: // mI tetc . . . . dI gadA ma. sI gantara kI >> sIsI / / 5. 5 sIsI kyaa| yadutam / / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.1.1.] prathamaH srgH| culukyasyAdikSatriyavizeSapurupasyAyaM "taspedam" [6. 3. 160.] ityaNi caulukyaH / sa cAsau vaMzazca / yadvA / culukotpannaH puruSopyabhedAdhulukastasyApatyaM vRddhaM gargAdisvAmi [6. 1.42.] caulukyastasya vaMzaH saMtAnazcaulukyavaMzastasmai bhadraM svastyastvityAzIrvAdaH / "tagadvAyuSya." [2.2.66.] ityAdinA caturthI / yatrAnyakriyApadaM na zrUyate tatrAstirbhavantIpara: prayujyate ityatra bhavantItyasyopalakSaNatvAtpazcamyAdiparopi / tenAtrAstviti jJeyam / AzIrvAdadAne heturgarbha vizeSaNamAha / klRptasyAdvAdasi. ddhaya iti / syAdityasaghAtoryAtpratyayAntasya pratirUpako vidhivicAraNAstitvavivAdAnekAntasaMzayAdyarthavRttiravyayaH / atra tu bhImakAnteti vizepaNenAnekAntasyaiva sAdhyatvAdanekAntavRttiyate / tasya tatpUrvako vA vAdaH syAdvAdo nityAnityatvAdyanekadharmazavalaikavastvabhyupagamarUpaH shriimdaarhtmtprdhaanpraasaadcuulaavlmviprlmboddnnddpaannddurptaakaaymaanonekaantvaadH| siddhiniSpattirjJApanaM vA / kRptA nirmitA syAdvAdasya siddhiyena tasmai / syAdvAdasiddhividhAnepi hetuvizeSaNamAha / bhImakAntoddhatodAttahiMsrazAntaguNAtmana iti / bhImA raudrAH kAntAH saumyA uddhatA avinayapradhAnA udAttA vinayapradhAnA hiMsrA dhAtukA: zAntA dayApradhAnA ye guNA dharmAsta eva dharmadharmiNorabhedavivakSayA vaMzasya bhImatvAdidharmaH sahekyAdAtmA svarUpaM yasya tasmai / atra ca bhImaguNAtmakatvakAntaguNAtmakatvAdInAM parasparaviruddhAnAmapi virodhI rodhobhAga iva pratyakSapramANamattavRSabheNaM vAdhyamAno bhaMsate / yata uktam / dRzyatvAnna virodhopi kathyate yuktizAlibhiH / virodhonupalambho hi yato jainamate mataH // yadi hyeSAmekatra dRzyamAnAnAmapi virodha udbhAvyeta tadaikasminnapi 1 bI sI DI dAnahe. 2 sI DI garbhavi . 3 sI DI dhirvicA'. 4 epha kAntAsa 5 sI DI ntavAdamiddhiniSpattijJApana'. 6 bI "tvAtha. 7 sI DI lAvila. 8 sI DI makAdI. 9 sI DI yo mA . 10 sI DI bheNe nA. 11 sI DI bhrazate. 12 sI DI 'rodhAnu. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvya [ mUlarAjaH purupa putratvapitRtva sthUlatvakRzatve laghutvamahattve na ghaTeyAtAm / athekApi pumAnspajanakApekSayA putraH svaputrApekSayA janaka: sthUlApekSayA ga: phulApekSayA slo mahadapekSayA laghuladhvapakSayAM ca mahAniti viSabaTana vigadhA atyaMta ghaTanta tatrApi samAnama / tathAhi / zatrarizya bhImaguNavaM prajona kAntaguNatva darpipThepaddhataguNatvaM pUjyapRdAttaguNatra vyamanipu himaguNatvaM kRpApAtreSu zAntatvaM cati / evaM ca pratyadhamidInaphAntaguNAyanakadharmAtmakanAnena caulukyavaMzana dRSTAntabhUtena ninyAnityAdhanakadharmAvalakavastvabhyupagamarUpasyAdvAdasiddhividhAnapUrvaka manAntargayANAM bauddhamAkhyAdInAmekAntAnityatvakAntanityatvAdivAdeSu nyAvAdanyaiva nyAyyatva sRcitam / ata eva zrIhemacandrasUryatimaulega. zAyadAyi vaMza iti / tinA hi dhArmikaM vinAnyasya prazaMsAyAM doSamaMgava, // pAmira / ityanena "siddhiH pAdvAdAt" [2] iti sUtrArthaH sUcitaH / athAnyabhyAdhikana yana guNenAyaM vaMzotra kAvye varNyastaM prakarpayamAha / lokAtsAlAturIyAdeH zandasiddhirivAnaghA / cAlukyavaMzAnjayati nayadharmavyavasthitiH // 3 // 6. pATasyavaMdhAna "ganyayapaH kamAMdhAre" [2.2.74.] iti karmaNi / pAlupayaza prApya nayadharmavyavasthitirnayo nyAyo dharmohiMsAdindra bhayodhyA dhAtivyavasthA samyakpratipAlyamAnatvena na vidyategha du:kheM kAyama pAI mA panyAM lAnaghA zreyasI satI jayati sarvotkarSeNa vartate / payA mAlAnugasAiloMkAna malAtura Abhijano nivAsosya "salAturA. ticr {ct nAgi sAlAturgayaH pANinisatmabhatima / Adi padabhAradApanAdiyApharaNAnAM zrIsiddhasanamalsavAdiharibhadrasU sa. 8 . 3. sI DI 8 .3 sI DI epha mAnudizya / . sI pI sI DI Ring6 e epha pamyA mI , 7 sA 10. sIey. " ... sIDI nik . marr Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.1.3.] prathamaH sargaH / riprabhRtitArkikANAM ca parigrahaH / lokaM vaiyAkaraNasamayavidaM pramANavidaM ca prApya zabdasiddhiH sAdhuzabdaniSpattiranaghAsAdhutvadoSarahitA satI jayati / athavAtra zloka ihetyadhyAhAryam / siddhinyavasthityapekSayA ca gamyayatvam / tatoyamarthaH / sAlAturIyAdilokamAzritya yAnaghA zabdasiddhirye prayogArhAH zabdA: siddhAH sA yatheha prabandhe jyti| iyaM hi kAvyaphalA kAvye cAtra zabdAnuzAsanakramAnatikrameNa nivadhyamAneSu zabdeSu svaphalaprAptyotkarSavatI bhavati tathA caulukyavaMzaM prApya yAnaghA nayadharmavyavasthiti: seha prArabhyamANe pravandha AdhAre jayati / iyaM cAnaghatvena svayamevotkRSTApyasminkAvye nivadhyamAnA vizeSeNotkRSTA bhavatItyarthaH / bhavati hi viziSTAdhArakRto vizeSo yathA rAjA sarvAGgabhUSitopi rUpAtramapi yadAsthAnamaNDape siMhAsanamadhyArohati tadAnyAM kAM cana zobhAM labhata evamatrApIti / atra ca vyAkhyAne lokAtsAlAturIyAderityatra zabdasiddhiH sAmAnyoktAvapi zrIhemacandrasUrikRtAtra kAnye. bhidheyatvenAvavodhyA khopajJatayA tatkramAnatikrameNaivAtra siddhazabdAnAM prayogAt / etena cAsya kAvyasya khopajJazabdAnuzAsanasaMsiddhazabdaizcaulukyanayadharmavyavasthityA ca sahAbhidhAnAbhidheyalakSaNaH saMbandha uktaH / prayojanaM ca siddhAnAM zabdAnAM kAvyaviSayaM prayogajJAnam / nayadharmavyavasthitijJAnaM cAnantaram / paraMparaM ca siddhazabdaprayogajJAnebhISTadevatAdistutyAdikrameNa nayadharmavyavasthitijJAnena ca nayadharmAnuSThAnAdikrameNa niHzreyasamuktam / tathAsya dvayorAzrayatvAd byAzraya ityanvartha nAmApi vyshcitm|| lokAt / ityAdinA "lokAt" [3] iti sUtrArthaH sUcitaH / / 1 sI DI degda ca. 2 sIDI yena pra. 3 epha svame. 4 sIDI pamAtra. 5 vI sI DI siddheH sA. 6 sI jhyavaMzasya na.DI kyavaMzyasya na. 7 epha ra ca. 8 sI DI tyA kra. 9 epha sthitiH / zA. 10 bI tyarthanA. sI tyanA. 11 epha mAtivya. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] gRhamAna pada eva ca striyA dhanabhUmaH sAgagambagayA vyata ityarthaH yantra dhyAzrayamahAkAvye atha zrImiddhahamacandrAkhyazabdAnuzAsanAnusAreNa prayogajAtaM dabhayana yatra caulukyavaMgo nayadharmavyavasthityA rAjyamapAlayattatpuramAha / asti svastikavadbhUmedharmAgAraM nayAspadam / pugaM zriyA sadAzliSTaM nAnANahilapATakam // 4 // 4. nAmnANahilapATakamaNahilapATakAkhyaM pura nagaramasti / kIdRzama / dharmAdhinAdidharma dAnAdi / dharmamiNogbhedopacArAddharmasya dharmavatAmagAraM gAgana evaM pUrvavadabhedAnnayamya nyAyavatAmAspadaM sthAnaM yata eva dharmAgAraM nayAnpada cAta eva ca zriyA dhanadhAnyadvipadacatuppadAdimahA lakSmIde. panayI vAzliSTamAzritamata evaM ca bhUmeH sAgagambagayAH svastikamiva yathA yanika nATyamayadiphAlakriyate tathA yena sarvApi bhUrbhUpyata ityarthaH / yacca purArIra vabhAgAraM dhamanya pUrvopArjitasukRtasyAgAraM nayasya cAspadaM bhavati nagnadA niyA lakSnyAbhiSTaM bhavatItyuktilezaH / / pUrva kila vanagajarAjena navapuravidhiliyA pradhAnabhRmikhaNDagavepaNArthaM vicarataikadAraNyamadhye gapAdAcArayannaNahilo nAma gopAlo dRSTastadame ca cittAbhiprAyo niveditaste. nApi macAyapharaNA, zakunagavepaNaM kurvatakatra pradeze zRgAlo caliSThakukura nATayana elava pANadilena vanagajagajaH puganivezaM svanAmnA kArita ni kAni / AdimadhyAvasAnamadgalAni hi zAstrANyAyupmacchoTamAmi gatimAnupANi ca bhavantIyamiti praNidhAnena sarvamaGgalazreSThe bhAgAta vilipi lopharuTamanusagnaliskhalipheti zabdena dravyama naka yannabhAna / nAyara karage nUnIyA / / Brit. : mITI 85-. 3 thI sI DI epha didAnA / dhIra... 55 8.6 sITI 5.7 ghI bhUpinA', 8 sI 8. mI . e pI sI epha ni. dIji bha Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patya [ hai0 1 1.3 ] prathamaH sarga. / ___ athaitadeva puraM dharmArthakAmopanibaddhavarNanAbhitriMzena zatena zlokainarNayati / dharmArthakAmavarNanA yathAyathaM svayamevAbhyUhyAH / sapanIyavidhIhAbhiH zrIddhetrAnupatISyate / gadhRttamaM vadhRDhAbhiH sabhRtkSepaM mRdarubhiH // 5 // 5. zriyA sarvasamRddhyeDhe bhAsugtra pure mRdUrubhiH komalasakthIbhirvadhUDhAbhirvadhyo yopito yA uDhA. pANigRhItyastAbhignupati bhartRsamIpa uttama patyA svayaM dIyamAnatvena premakandalo dakatvAdmanonaM madhu madyamiSyate / katham / saha dhruvorurakSepeNopahAsAya cAlanenAsti yattatsabhrUtkSepaM yathA syAdevam / yataH sapanInAM yeA parasaMpattau cetaso vyAropastasyA vidhi: karaNaM tatrahAbhilApo yAsAM tAbhiH / yathAyathA sapanya. priyakRtatathAvidhapremamaMpattiM pazyantyo gADhatoyeyA mlAyanti tathAtathA vadhUDhA bhralbhepeNopahamya madhu pibantItyartha // umAbhavRSabhaskandhA mAtApivRSipUjakAH / nRbhartRRSabhA asminnAsanpitRNavarjitAH // 6 // 6. nRbhartRRpabhA nRNAM bhartAra: svAmino nRbhartAro gajAnastepu krapabhA mukhyA rAjAdhirAjA vanarAjAdayosmin. pura Asan / etenAsya purasya ciraMtanatoktA / kIdRzAH / umAbhartA zaMbhustasya RSabho balIvaIstatskandhavatsthUlabaliSThAH skandhA yeSAM te / tathA mAtApita(?)SipUjakA mAtA ca pitA ca mAtApitarau tau ca praSayazca teSAM pUjakA arcakAH / yAja 2015. a. There is here an evidont omission of intermediate letters 2 vI degpita U. 3 paphama madhu pa. 4 pa lodreka. 5 e peNApa. 6 sI ropana. 7 vI degdhi kAra'. 8 sI kRta ta. DI kRtAMta. 9 The commentary in Nrs C_begins irith. umAbhartA zabhuH 10 DI 'no rA'. 11 epha rAjana. 12 e vI epha sya ci. 13 eph tanoktAH / 14 epha stasya ska. 15 sI DI rI ca Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghyAzrayamahAkAvya [mUlarAjaH] kAditvAtsamAsaH / [3. 1.78.] / etena vinayoktiH / ata eva pitRNavarjitAH / pitRRNAmRNamapatyAbhAvastena varjitAH putravanta ityarthaH / bhavati hi pUjyapUjakAnAM putrAdisamRddhiH / / hotRtaM ponRtaM mAtRlataM pillatamudgRNan / atra syAjaDajiddopi vAgmI vidyAmaThe paThan // 7 // 7. atra pure / maThazchAtrAdyAlayaH / vidyAyai maTho vidyAmaTho dharmAdyarthamupAdhyAyacchAtrANAM bhojanAcchAdanAdisAmagryopeta IzvaraiH kArito vezmavizeSastana / jAtAvekavacanam / vidyAmaTheSvityarthaH / jaDA varNamAtrocAraNepyapaTTI jihvA yasya sa jaDaeNjiddogyupAdhyAyAdhyApainanaipuNyena hotRt-pollutmAtRnana-pillan-zabdAna duruccAryAnapyudgRNannuccAgyanaM san vAgmI paTuvAk syAt / jaDajihvA hi jihvApATavAya viSamavarNAnuccAryante / amupminpuruSArthAnAM triruuptvvyvsthitiH| lakArasya RkAreNa saMdhAviva virAjate // 8 // 8. amuSmin pure puruSArthAnAM dharmArthakAmAnAM trirUpatvavyavasthitiH / trINi rUpANi svarUpANi yeSAM teSAM bhAvanirUpatvaM tasya vyavasthitiyaM. vasthA virAjate / parasparaunAvA~dhayA svasvavelAyAM pravartanena dharmArthakAmAnAM zrINi rUpANi vyavasthitAni zobhanta ityarthaH / yathA / lakArasya RkAreNa saha saMdhau trirUpatvavyavasthiniH / kRkAraH / klatrakAraH / kRkAraH / ityevaM rUpatrayavyavasthA rAjate // - 1sI pUja. 2 vI maTha chAtrA. 3 sI Tapyu. 4 sI pana 5vI "pugena. 6 e epha 't za', 7 sI DI 'n vA. 8 sI DI jiho hi. 1 sI pura. 10 e Ni . 11 sI vyasthi 12 yI 'rAnA 13 sI pAyA. 14 epha 'Ni svalpANi vya'. 15 sI sthitizo. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.1.3 ] prathama: sargaH / gamlutaM padbhutaM zaklataM lAkSaNikA iva / avAkSaramapiM prAjJA na vadanti nirarthakam / / 9 // 9. yathA lAkSaNikA vaiyAkaraNA gamaH pata' zakazca dhAtUnAM saMvandhinam latama lakAramainubandhamaGkAryArthatvAnnirthakaM na vadanti tathAtra pure prAjJAH paNDitAH prAjJatvAdakSaramapi svaravyaJjanamAtramapi nirarthakaM niHprayojanaM na vadanti / etenAtratyajanAnAmavAcAlatvamuktam / / asmin mahaRpistutye nRpAzamamahARpIn / dRSTveva lajjitA jagmuste dyAM sapta maharSayaH // 10 // 10. asmina pure / nRpAn / apiratra gamyate / pracaNDadordaNDogrAn gajJopi gamena kRtvA mahARpIn mahAmunitulyAn dRSTvA lajitA iva tetigamitvena prasiddhA. sana maharpayo marIci1atriagira.3pulasyai4pulaha 5kanuvaMsiSThAkhyA 7 mahAmunayo dyAM vyoma jagmurgatAH / yopi yenottamena guNenottamamanya. syAtsa yadAnyasminnAtmanotihInepi taM guNaM pazyati tadA lokopahAsena lajito dezAntaraM yAti // bhAnti mattebhagAminyo rmbhaastmbhnibhorvH| sarvatamaNDitodyAneSvatralkArabhuvoganAH // 11 // 11. iha pure sarvartumaNDitodyAneSu sarvaiH SabhirRtubhirupacAgaddhemantaziziravasantaprIpmavarSAzaradAkhyaSaDatujanyapuSpaphalAdibhirmaNDitAni devatAprabhAvAdinAvataraNAdbhUSitAni yAnyudyAnAnyupavanAni teSu mattebhagAmi 1 sI zala'. 2 sI epha kSaNakA'. 3 sI pi zA. 4 sI dati ni. 1 epha mavA . 2 epha kAryartha. 3 sI DI pi ni. 4 DI rAza upaza'. epha rAgepi. 5 sI gopazamana kR. 6 e vI sI epha degstyakala'. 7e epha vaziSThA. 8 epha khyA mu. 9 sI lopa. 10 sI devAma. DI devapra. 11 sI DI raNa. 12 sI DI 'nAni'. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] nya: puSpaphalAdyazcayanAya madonmattahastivatsavilAsaM viharamANA: satyoganA bhAnti yato rambhAstambhanibhogvaH kadalIkANDatulyasakthyastathA nAgaralipI vakrAkAralakAge likhyate tadvadvake bhravI yAsAM tAH / rUpavatya ityarthaH // "modantAH svarAH" [1.1.4-42.] ityAdibhiH sUtraividhIyamAnAnoM svarAdisaMjJAnA prayojanam "ivarNAderasve svare yavaralam" [1.2.21.] ityAdividhisU pvavati tadudAharaNadarzanenaivaitA jJApitA bhaviSyantIti svarAdisaMjJAsUtrANyuplAya vidhisUtrodAharaNAni darzitavAn / tathA hi / dharmAgAram / nayAspadam / nAmnANahila / sadAzliSTam / anupatIpyate / vidhIhAbhiH / zrIddhe / sapatIrthyo / madhUttamam / mRdRrubhiH / sabhrUkSepam / vadhUDhAbhiH / bhapabha / gamTatam / ityatra "samAnAnAM tena dIrghaH" [2] iti dIrghaH // bahuvacana vyAptyartham / tenottarasUtreNaM luRtorapi Rlati hrasvo bhavati / kRrkaarH| mAtRlatam / anyathA "RstayoH" [5] iti paratvAd Rreva syAt // mahaRpi / nRmartRRpebhAH / mAtRtam / zaklalatam / ityatraM "RTati isvo vA" [2] iti vA hrasvaH // pakSe / maharSayaH / umAbhavRSabha / hotRtam / gamlatam // kazcitta hrasvatvAbhAvapakSe prakRtibhAvamapIcchati / tanmate mahARSIn / RtA / kAraH // latA / pallutam / ityanna "lata ralla RlabhyAM vA" [3] iti to vA ela Adezau // pakSe / RtA saha pUrveNa hrasva uttareNa kArakha / samakAra / kRkAraH // latA ca saha dIrghatvaM hrasvatvaM ca / gamlatam / pAlatam / / taa| pitRpi // TutA / pokhatam / ityatra "Rto vA tau ca" [5] iti - 1sI mAnasa. 2 epha ko bhu. 3 sI DI 'nA pra. 4 sIDI hillA. 5 e epha ena. / ga. 6 epha nAmiti / . 7 ephU Na phalano'. 8 epha sora . 9 epha pana. / mA. 10 epha ha. 11 epha 'pabhaH / ho'. 12 bI hassAmA 13 sI dezapa.DI deza / pa. 14 sI DI 'tra Rsta'. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.2.6.] prathamaH sargaH / Rta ralla Adezo // pakSe / Rti / bhardapabha / bhartRRSabhAH // Tati / hovRtam / mAtRTatam // tau ca vA / pitRNa / pitlutam / pakSe yathAprAptam // kRkAraH / hoTatam / ityatra "RstayoH" [5] iti laRtoH sthAne yathAsaMkhyamRtA latA ca saha RkAraH / / mattebha / dRSTva / maNDitodyAneSu / nibhoravaH / sarvatu / maharpayaH / atrakAra / ityatra "bhavarNasya" [6] ityAdinA edaadyH|| akArasya It-Rt-lannimittakAni AkArasya It-ut-ut-Rt-lat-lanimittakAni codAharaNAni svayaM jJeyAni / evamanyatrApyadarzitodAharaNAni svayaM jJeyAni // nanu "lata ralla alabhyAM vA" [3] ityAdisUtrApekSayA "klati isvo vA" [2] iti sUtrasya "Rto vA tau ca" [4] ityasyApekSayoM "lata ralla alabhyAM vA" [3] ityasya ca prAthamyAdetadudAharaNagarbhANAM dazamAemanavamazlokAnAM paJcamazlokAnantaramupanyAsaH kartumucitastadanu "Rto vA to ca" [5] ityudAharaNagarbhayoH paattsptmshlokyoH| evaM hi sUtraphamo'nusRtaH syAt / satyam / lAghavArtham / evaM epanyAse kramaprAptaM bhartRpabhetyetad Rti "samAnAnAM tena dIrghaH" [ 9 ] iti dIrghodAharaNam "Rto vA tau ca" [4] ityasya vi. kalpodAharaNaM ca yugapaddarzitaM syAttathA maharSaya ityetad "Rti isvo vA" [2] ityasya vikalpodAharaNam "bhavarNasyevarNAdi" [6] ityaMtrAvarNagrahaNenAptasya Ata Rti pare bhAryodAharaNaM ca yugapadarzitaM syAditi srvmuppnnm| evamanyatrApi vyutkramopanyAsakAraNAni yathAyathaM sudhiyA svayamamyUhyAni // ihANa kambalArNa vatsarArNa dazArNakam / vasanArNa vatsatarArNa prANa vA na kasya cit // 12 // 12. iha pure RNasyAvayavatayA RNamRNANaM kalAntaraM kambalasya 1 DI vAsti na. 1 epha tRRta. 2 sI dayazca / / 3 sI DI degni co. 4 epha t-zat-pra. 5 sI DI epha yA "kata. 6 vI sI DI dI!'. 7 e bI tyatra va. 8 vI sI DI degtha svadhi. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 vyAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH] RNaM kambalANaM vatsarasya varpasya RNaM vatsagarNa dazAnAM rUpakAdInAmRNaM dagANaM kutsitamalpamajJAtaM vA dagANaM dagArNakaM vasanANaM vastrasya RNaM vatsatagaNaM tarNakasya RNaM prakRSTamRNaM prANaM vA / kasya cinnAstIti pratyekamabhisaMvadhyate / vAzabdaH pUrvoktaRNArNAdyapekSayA vikalpArthaH / etenAvatsalokAnAmaizvaryAtizayoktiH / mukhetopaRNAtazca paramoM ratIcchayA / asmin smaraRtaH striibhirmudto ramate janaH // 13 // 13. asminpure janaH strIbhiH saha gmate / ca: pUrvavAkyApaMcayA samuccaye / kIhaksan / apraRNAtaH / na prakRSTena RNena RtaH pIDita Izvara ityarthaH / ataeva sukhetonupamabhojanAcchAdanavilepanAdijanitaM sukhaM prApnota eva ca mudA prItyA kAryate sma RtaH prApto yathA devadattana grAmo gataH prApta ityarthaH / ata eva ca smagRta: kAmena pIDitota eva ca ratIcchayA nidhuvanAbhilASeNa kA paramartaH / paramaM prakRSTaM gADhaM yathA syAdevamRta. pIDita: // prArNam / dazArNakam / RNArNam / vasanArNam / kambalArNam / vatsarArNam / patsatarArNam / ityatra "RNe pra" [7] ityAdinA Ar // samAnAnAmiti bahuvacanasya vyAptyardhatvenoktanvAdihottaratra ca hUsvopi bhavati / praRNa // RnnaatH| ityatra "Rta" [8] ityAdinA aar|| hUsvopi bhavati / smaraRtaH // mata iti kim / mukhetH||tRtiiyaagrhnn kim / prmrtH| samAsa iti kim / mudtH|| irchanti parAInti khe mArchantyahisadmani / prapayotra svatejobhiranapetAstapomayaH // 14 / / 14. atra pure vartamAnAH prarpayastapodhyAnAdivizepeNa prakRSTA mu1 ephnA kA rU. 2 sI pUrva ma.DI pUrvega ka. 3 sI epha te| ca pU. bI sI DI "nitana mu. 5 vI sI DI musena prA. 6 sI DI prApta. 7 sI 'mAnAni'. 8DI ni / ama. 9 sI 'di A. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 12 10.] prathamaH sargaH / naya iha martyalokendhyAdAvRcchanti yAnti / tathA kha Urdhvaloke parArchanti prakaNa gacchanti / tathAhisadmanyadholoke ca prArcchanti / yatastapomayaistapAMsi prakRtAni kAraNatayA yepu taistapomayaiH svatejobhiH svakIyaprabhAvaignapetA: saMyuktA. / tapaHprabhAvAdanatyamunInAM tribhuvanamapi gRhAgaNamityartha / evaM ca tapa.prabhAvopetamahAmunyavasthityAsya purasyAtipAvitryaM sRcitama || __ prArchanti / parAInti / ityatra "RtyArupasargasya"[9] ityAra // upasagasyeti kim / iharcchanti / yena dhAtunA yuktA. prAdayastaM pratyupasargasaMjJAsteneha ma syAta / prarpayaH // prArpayanti zame dharmadhurAyAM prarSabhanti ca / atra praRjavantyeva durjaneSvapi sAdhavaH // 15 // 15. atra pure sAdhavaH sajjanAH zama indriyajayaviSaye prArpayanti prakarpaNa Rpaya ivAcaranti / 'kartuH vip'' [3.4.25.] iti kvip / tathA dharmadhugayAM dharmakAryaprAgbhAgavipaye prarpabhanti prakarSeNa RpabhA ivAcaranti yathA dhavalA: zakaTAdidhuraM vahantyevaM dharmadhurAmiti / atidhArmikA ityarthaH / ata eva durjaneSvapi khaleSvapi praRjavantyeva prakapeNa Rjava ivAcaranti / hitameva kurvantItyarthaH / / prArpayanti prarpabhanti / ityatra "nAmni vA" [10] iti vA Ar // kecittu pakSe isvatvamapIcchanti / praRjavanti // pAlkArAyitaveNIkAH malakArAyitabhruvaH / malkArayanti khe dantajyotsnayAtra mRgiidRshH|| 16 // 1 sI DI nepviva sA. 1 epha kIyai pra. 2 sI DI pratApaira. 3 epha va ma. 4 sI DI '5 kra. 5 sI DI epha pi pra. 6 sI DI ce R. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ byAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] 16. atra pure prAlkAMgayitAH prakarSeNa lakAravadAcaritavatyaH / kuTilA ityarthaH / veNyaH kavoM yAsAM tA evaM pranakArAyitabhruvo mRgIdRzo dantajyotsnayA dantakAntyA kRtvA khe vyomni pralkArayanti prakarSeNa lakArAna kurvanti dantAnAmatinairmalyAnmRgIdRzAM dantakAntaya lakAgakAga nyomni sphurantItyarthaH / dantakAntijyotsnayo malyAdiguNaiH mAdRzyAdantakAntijyotsnAtvena vyapadizyate / ato jyotsnAzabdasya candrikAvAcakasyApyatra prayogo na duSyati / prAlkArAyite pralkArayanti / ityatra "latyAlyA" [11] iti vAla // atrApi pakSe isvatvamityeke / pralukArAyita // upasthite prabhoH kArye guNoghedhautavRttayaH / preSaprauDhA iha praipyAH prauhaproTiM na kurvate // 17 // 17. atra pure prabhoH svAminaH kArya upasthita upAgate sati prepyA bhRtyAH prauhaproDhi prauhe kathamidaM kariSyata ityevaMrUpe vitarke prauDhiM prAgalbhyaM na kurvate yata: praiSa idamevaM kAryamiti svAminiyoge prauDhAH mamI TupkarasyApi svAmyAdezasya tatkSaNAdeva kArakA ityarthaH / preSaproDhatvamapi kuta ityAha / guNogheH svAmibhaktisuzaktisthairyadhairyAdibhidhauteva dhautA nirmalA vRttiApAge yeSAM te / / opa. / guNAghaH / ityatra "aidotsadhyakSaraiH" [12] iti aidautau // dhAMta / ityatra "UThA' [3] iti aut // maMpa / mapyAH / proTAH / prauDhim / prauha / ityatra "prasyaipa" [14] ityAdinoM padAtI // - / sI kApa". 2 sI DI kArayi'. 3 epha TagIda'. 4 thI sI '.bonApADI pAlanyolalAyAzca na . 5 sI DI ta pralkAgayita pra . sIDI pArabi 7e ti yA 8 sI DI pATya prA. 9epha pi ri'. 10 sI DIjiye. 11 epha 'nA edau. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ [60 1.2 16] prathamaH sargaH / svairismarAkSauhiNInAM svairastrINAmabhAvataH / ihava dharmaH sodheva tretAtreti vitarvyate // 18 // 18. ihaivANahilapATaka eva nAnyadezeSu dharmostIti tathAtra pattaneyevAdyApi kalikAlepi sa strImahAsatItvAdidharmapradhAnatvena prasiddhastretA dvitIyayugamastIti ca lokairvitaya'te / itirvAkyasamAtyartha ubhayatrApi yojyaH / kutaH / abhAvatobhAvAt / kAsAm / svairastrINAm / sva AtmIyaH khecchAkRta Ira AsAm / yadvA / svenAtmanA nai tu zvazurAdhanunayeranti Igte vA vicaranti "nAmyupAntya" [5.1.55.] ityAdinA ke svairA yAH striyastAsAM kulttaanaam| kiMbhUtAnAm |svymiirituN zIlamasya svairI svatatro yaH smaraH kAmastasyAkSauhiNya iva duHsAdhyAnAM kAmavipakSANAM munInAmapi rUpalAvaNyalIlAkaTAkSavikSepAdizastraiH sAdhakatvAtsenAvizeSA iveM yA: / yadvA / svairiNyo yA smarAkSauhiNyastA iva yAH / tAsAm / / svara / svari / akSauhiNInAm / ityatra "svairabairi0" [5] ityAdinA aidautA // yadA tu svairiNyazra tAH smarAkSauhiNyazreti samAsastadA svairiNya i. tyatra "nAmagrahaNe liGgaviziSTasyApi" [nyA sUdeg 16] grahaNamiti nyAyAdait // adyeva / ityatra "aniyoge lugeve" [16] ityasya luk // niyoge tu ihaiva dhrmH|| notunetrA na dRddhotuyUrA nAbhautulampaTAH / na dIrghoSThA na iskhauSThA nauSThasthUlA iha striyaH // 19 // 19. sugamaH / navaraM nautunetrAH na mArjAravatkapilaraudrAkSyaH / na ca vRddhotuvatkrUgazayAH / na ca bAlautuvAlampaTAH / tathA sthUlazabdotra guNa 1 sI epha ti vAkya. 2 eph yasve . 3 bI sI na 5 sI DI vairaNya'. . 4 e degva / ya. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] mAtravAcI / oSThayoH sthUlaH sthUlatvaM yAsAM tA oSThasthUlA na / yadvA / guNivacanaH sthUlazabdaH / nauSThAbhyAM sthUlAH / na sthUloSThaya ityarthaH // dIrghoSThAH hasvISThAH / vRddhotu bhauMtu / ityatra "toSThautau samAse" [10] iti vAluk // samAsa iti kim / nauSThasthUlAH / nautunetrAH // atropaiti janaH khoDhAM na pokhati parastriyam / malitaH zrotriyoGkArairdharmazcAsminnupaidhate // 20 // 20. atra pure jano lokaH svoDhAM skhenauDhAmAtmanA pariNItAmupaityupagacchati / sevata ityarthaH / nanu svadArAMstAvatsevate paradArAnapi seviSyata ityAha / parastriyaM pareNoDhAM nArI na prokhati dhArmikatvAna gacchati / ata evAsminpure dharmazca na kevalamuktanItyA kAmaH kiM tvAdhapumarthopyupaidhate vardhate / parastrIvarjanaM hi paramadharmavRddhinibandhanaM sa. vaMzAstrepu gIyate / utprekSyate / zrotriyoMkAraiH prelita iva / zrotriyANAM yaSTraNAM yAgAdividhikAla uccAraNena saMbandhino ya oMkArAH praNavAstai: prerita iva prerito vardhasva vardhasveti dattAnumatika ivetyarthaH / atratyalokasya paradAravarjakatvena dharmaH svayameva vardhate zrotriyaizca yAgAdividhau vedamabhAnucArayadbhiH sthAne sthAna oMkArA uccAryante teSAM cAnumaterapyarthasya darzanAdevamutprekSA / atrotprekSA sAkSAdanuktApi vAkyArthasAmodavasIyata iti / navavidhe viSaya ivAdizabdaprayogamantareNAsaMvaddhataiveti zakya pattam / gamakatvAt / anyatrApi tadaprayoge tadarthAvagatidarzanAt / yathA maaghkaavye| bI pohotI. sI DI "voToto. 2 epha pati saM. 3 epha degpi na se 1 epha 'pa. pu. 5 vI 'rama 5 6 sI DI epha 'tprekSate. 7sIDI zani 1 mo. 8 sI sI 'pA yA 9e pralo. 10 epha mobA 11 sIrIkSA mA. 12 epha va viSa'. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai. 1219] prathamaH sargaH / prAsAkula: paripatanparito niketAnpuMbhirna kaizcidapi dhanvibhiranvabandhi / tasthau tathApi na mRgaH kcidgnaabhiraakrnnpuurnnnynessuhtekssnnshriiH||5.26. ____ paritaH sarvato niketAnparipatanokrAmanna kaizcidapi cApapANibhigsau mRgonuvaddhastathApi na kacittasthau trAsacApalayogAtsvAbhAvikAdeva / tatra cotprekSA dhvanyate / aganaubhirAkarNapUrNarnetrazarairhatekSaNazrIH sarvasvabhUtAsya yatoto na tasthau / nanvetadapyasaMvaddhamastu / na / zabdArthavyavahAre hi prasiddhireva pramANam / evamanyatrApi jJeyam / / zrotriyoMkAraH / svodAm / ityatra "omAhi" [10] ityalluk // ADi dIrghatvenaiva side lugvidhAnamanarthaka sthAdityArityArAdezo gRsate / tena A aThA oTA / tatasena samAsaH // presitaH / prosati / ityagra "upasargasya" [19] ityAdinAluk / bhaniNedhiti kim / pati / sapaidhate / / atra gurvpitrryntilaakRtibhirjnaiH| projAyate prauSadhayan dharmaH prekatyupaikitaiH // 21 // 21. atra pure dharmaH projAyate prakarSaNaujasvIva baliSTha ivAcarati / kaiH kRtvA / jnaiH| kiMbhUtaiH saniH / gururdharmAcAryo vidyAcAryo vA tasmA iyaM gurvarthA / pitarau mAtApitagai tAbhyAmiyaM pitrarthA / dvandve te ye natI praNAmau tAbhyAmeva na tu rogAdinA lakArasyeva sakArasyeva vA vakrA AkRtiH saMsthAnaM yeSAM taiH / vinItairityarthaH / ata evopapannaM yathA syAdevameka iva mukhyA ivAcaranti sma / kipi ke ca upaikitAH / taiH / sarvaguNamUlavinaryavattvena pradhAnairityarthaH / yathaujavI khaujasA zatrUn parAbhavati 1epha tAn pata. 2 bI epha nAkrama'. 3 papha nArA'. 4sIsI yato na. 5 sI DI ephU stu / za. 6 vI AGa dI. 7 epha pi iti. 8 ephU yatvena. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] svAnukalAn svajanAdIzca poSayati tathA dharmopyatratyajanavinayalakSaNena mahAvaLena baliSThatvAdahaMkArAdIn svazatrUnabhibhavati svAnukUlAn dAnazIlAdIzca poSayatItyarthaH / ata eva prekati prakarSeNaika ivAsAdhAraNa ivAcarati / baliSThatvena niHsapanatvAnnirupamo bhavatItyarthaH / utprekSyate / praupadhayana / pUrvavadutprekSAtrAvaseyA / prakarSeNa valakAntyAdivRddhikarImoSadhiM kurvanniva / Nij / karoti: sAmAnyakaraNArthopi prastAvAdiha vizeSe bhakSaNakaraNe vartate / yadvA / anekArthatvAddhAtUnAM karotiriha bhakSaNArthastenauSadhi bhakSayanivetyarthaH / yo hi balakAntyAdivRddhikarImoSadhiM bhakSayati sa tatprabhAvAdojasvI nirupamaJca syAt / acintyo hi maNimantrauSadhInAM prbhaavH|| rajataM cAru IkSitvA hAri atra ca kAzcanam / dadhiyetanmadhuvetatkumArI evamUhate // 22 // 22. sugamaH / navaraM hAri jAtyatvAdramyam / etatpratyakSaM vastu dadhi vartate / evaM tathaitatpratyakSaM vastu madhu vartate / evaM ca vAlikA vitarphayeti / sAvAdvAlyAJcaivamUhaH / evamiti bhinnakrame yathAsthAnaM yojita eva / evaMzabdenaiva karmaNa uktatvAdadhiyetadityatra madhuvetadityatra ca nAmArthamAne prathamaiva // rodasyo pAvayantyenolavanyorvAgninAyinI / avyetihattA brAhyatra gavyanAvyajalA nadI // 23 // 23. ana pure brAhmI brahmaNopatyaM nadI sarasvatyasti / kiidRshii|| akSaNa: putrItvena mahAtIrdhatvAdenaH pApaM lUyatenayetyenolavanI / ata eva gadasyo dhAvApRthivyo pAvayantI pavitrayantI / tathaurvAni vaDavAnalaM 1 ephU pati. 2 cI kSaNama sI epha kSaNe ma. 3 sI DI epha sekSata. 4bhI sIDI rogaura. 5 vIsI rAnIpa'. 6 epha 'mannamahopa. 7 sIDI nu ma. 8 epha caiva sa . 9sIDI 'yanti / tA. 10 e yI tIta. - - Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.2 21.] prathamaH sargaH / samudramavazyaM nItavatI "Nin cAvazyakAdhamarye" [5.1.36.] iti gini aurvAgninAyinI / sakalaM jagakSayiSyAmIti vadantaM vaDavAgniM brahmAdiSTA sarasvatI samudre prakSipravatIti pugaNam / ata eva zravyaM zravaNAhamitivRttaM caritaM vasyAH sA / tathA ganyaM susvAduzItalazubhapariNAmatyAdinA gobhyo hitaM nAnyaM cAgAdhatvAnnAvA tAyaM ca jalaM yatyAM sA / etenAsya purasyAtipAvitryaM nirdopajalaprAcurya coktam // na gavyatyatra goyAno nIyAno na ca nAvyati / upoyamAnaH zrAvyAbhilAyamAnImugItibhiH // 24 // 24. atra pure goyAno vRpavAhano naro na ganyati na gAmicchati tathA nauyAnazca pravahaNavAhanaH pumAnna nAnyati na naavmicchti| yataH zrAvyAbhirmadhuratayAvazyaM zravaNArhAmilacamAnIsugItibhiH / lUyate kUrcazreNyAM lUyamAno devalo mArdanikAdistasyApatyAni liya: "mata im" [6.1.31.] loyamAnyo gAyanyaH / yadvA / lUyante lUyamAnAH kedArAsteSAmimA rakSitryaH "taspedram " [6. 3. 160 ] ityaNi lokamAnyo gopyaH / tAsAM sugItaya. zobhanagAnAni / tAbhirUpoyamAno vyApyamAnaH / AvarNyamAna ityarthaH / evaM nAma sugItInAM mAdhuryAdiguNairhatahRdayA yAvatA svasya yAnahetutvenAtyabhISTamapi gavAdikaM yAnaM caurAdyairapahiyamANamapi goyAnAdayaH sugItizravaNamanabhayenAvahelayantItyarthaH / / prekati TapakitaiH / projAyate prauSadhayan / ityayaM " vA nAmni" [20] ityasya lugvA // prekanyupaikitaiH / gurvartha / pinayaM / lAkRtimiH / ityatra "ivarNAdeH [21] ityAdinA yavaralAH // kecittvivarNAdibhyaH parAn yavaralAnicchanti / dadhiyetat / madhuvetat / tanmatasaMgrahAryamivarNAderiti paJcamI vyAkhyeyA // 1 sI svAdagI . 2 sI DI degti ta'. 3 epha vala'. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] hAri bhatra / cAra ikSiravA / isthaya "islopade vA" [22] iti vA itaH // pakSa / brAmpatra // kadhita prakRtibhAvamapIcchati / kumArI evam // bhapada iti kim / rodasyau // pAvayantI / augninAyinI / ityatra "edaitoyAy" [23] ityayAyau / lavanI / pAvayantI / ityatra "odautovA" [25] ityavAvau // gamyani / nAgyati / bhraSya / zrAjyAbhiH / gamya / nAgya / ityatra "zyakye" [25] ityavAvI // bhakya iti kim / upoyamAnaH / lauyamAnI // kyavarjanAdhakArAdiH pratyayo gRhyate / teneha na bhavati / goyAnaH / nauyAnaH / - pitrye pakSetra vIkSante gavAkSasthAH purandhrayaH / gokSAnanditRNAM bhUmi gavAkSAnandinIM nadIm / / 25 // 25. atra pure pitRpu sAdhuH pitryastasmin pitrye pakSe zrAddhapakSe gavAkSasthA vAtAyanasthitAH purandhrayo vilAsinyo bhUmiM vIkSante vizeSaNa pazyanti / yato gavAM dhenUnAM vRSabhANAM cAkSANIndriyANi teSAM nRptihetutvAdAnandIni AhAdanazIlAni tRNAni haritAni yasyAM tAm / tathA nadI sarasvatI ca vIkSante / yato gavAkSAnandinI tRSNAdhucchedakatvAdavandriyANAmAhAdayitrIm / zaradi hi bhUmiharitAbhirAmatvena nadI ca svacchajalapUrNatvena vizeSeNa darzanIyA syAt / etenAna maharddhikAtisucitA vilAsinya: santItyuktam / / sIDIepha pIDyante. 1 ema. 2 epha mAnaH / / 3 sI DI epha naH // 24 // 4 sI pAna. 5DIepha mA bAkSA. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10 1.2313 prathamaH sargaH / 23 gvossttribhirgvendrsiNgvussttrpriyviirudhH| goagrasthAyibhizvAsya niSevyante bahirbhuvaH // 26 // 26. asya purasya bahirbhuvo bAhyabhUmayo gAvazcoSTrAzca gavoSTramastyeSAM tairgavoSTribhigopAloSTrapAlairgavoSTrasya cAraNAya nipevyante / kibhUtaiH / gavAmindro gavendraH zaNDastadaMsavadaMsau skandhau yeSAM taiH / godugdhoSTrIdugdhapAnenAvalitaskandhairityarthaH / tathA gorvRSasyAgramaprabhAgaH kakutpradezastatra tiSThantItyevaMzIlAstai!agrasthAyibhizca vIvadhAhAribhizca vIvadhAharaNAya ca sevyante / yataH kIdRzyaH / gavuSTasya vRSakarabhavajasyopalakSaNAdazvAdezva priyA vIrudho latA yAsu tAH / pattanagocare hi vRSabhoSTrAdipriyacArisaMkIrNa mahadvanamasti / / pitrye / isyA "to rastAvite" [26] iti rAdezaH // pakSetra / gokSa / ityatra " edotaH" [20] ityAdinAsya luk // gavAkSa / ityatra "go ni" [28] ityAdinA avAdezaH // nAnIti kim / gokSa // kazritvasaMjJAyAmapi gavAkSetIcchati / / boDimiH gayuS / ityatra "svare vAnakSe" [29] iti vAvAvezaH / / manakSa iti kim / gokSa / / gavendra / ityaya "indre" [30] ityavaH // goana / ityatra "vAtyasaMdhiH" [31] iti vAsaMdhiH // pakSe / gokSa // vraja3 Asveti mA vAssva3 iti svaadhiinbhrtRkaaH| idaM brUhi3 idaM mA vA bRhItyAhuriha priyam // 27 // 27. sugamaH / navaraM braja3 ityatra idaM hi ityatra ca vAkyapari___ 1 e pAM te go'. 2 e epha lA ye taigoM. 3 DI sI 'dRzo ga. 4 eph gozaH 1. 5 epha gokSaH / . 6 e sI DI bahItya. - Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH samAnyartha itizabdo yojyaH / tathA svAdhIno rataguNAkRSTatvenAyatto bhatA yAsAM tAH svAdhInabhartRkA: "kSiyAzIH praipe" [7.4.92.] iti sarvatra ThataH // maja Assva / ityatra "tonitA" [32] ityasaMdhiH // anitAviti kim / bhAsmeti / bhagna tasya sadhiH // kecittvitizande vikalpamicchanti / bhArasvaH iti bhAssveti // hiH idam / ityatra "i3 vA' [33] iti vAsaMdhiH // pakSe / hIti / bhatrApi mutasya sadhiH // maNI iva japAvarNakusume hAriNI api / aho3 kiM strizdamU3 agnI 3 ityujhyete ihArbhakaiH // 28 // 28. iha pure japAvarNakusume japA varNazca vRkSabhedau tayoH kusume mI iva gne iva hAriNI api / maNayo hi sAmAnyena kAntimanto raktAzca varNyanta iti kAntimattAraktatAnyatayA manohare apyamakaivaoNlakairujyate tyajyate / nanu pAlakA ramyaM vastu kautukAdvAlasvabhAvAca pratyuta gRhanti tatkimiti hAriNI api te tyajyate ityAha / aho 3 phisvidamU3 amI3 itIti / amU japAvarNakusume kimagnI vahikaNAviti yuyA / aho iti phisviditi ca nipAtadvayaM vitarkAtizayadyotanAya / vitakalpa pAntarAtmapraznarUpatvAt "prakSe ca pratipadam" [7.4.98.] iti pr: // sAvAdvAlyAcAgnikaNabhrAntiH / / sIrI va mu. 1 epha sg. 2 sIjI na pA. 3 sIDI yAlaru. 4sI tanA 5 papha CATETTE Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1 2 34.] prathamaH sargaH / 25 maNIva mahaNau cakradaMpatIva yutau stanau / vijetuM rodasIvAtra strINAM bhAtaH smarAyudhe // 29 // 29. atra pure strINAM stanau bhAta: / kIdRzau / maNIva ratne iva masRNo kaThinakomalau / tathA cakradaMpatIva / jAyA ca patizca daMpatI cakrazca cakrI ca cakrau cakau ca to daMpatI ca cakradaMpatI cakravAkamithunam / tau yathA premAtirekAdanyonyaM yutau bhavatastathA yutIvatisthUlatvAdanyonyaM militau / utprekSyete / rodasI dyAvApRthivyau jetuM pagabhavituM smagayudhe iva kAmazastradvayamiva rodasyorapi dvayorjetavyatvAt / / __ hAriNI api / amU3 bhanI / ujnyete iha / ityatra "IdUdedvivacanam" [34] ityasadhiH // eSAM tAnAmitAvapi saMdhirna syAt / agnI3iti // kecittu maNIvoSTrasya lambese priyo varasatarau mameti prayogadarzanAnmaNI iva maNIatyAdAvasaMdhipratipedha varNayanti tadayuktam / vAzabdenopamArthena siddhatvAt // anye tu yathAdarzanaM saMdhimasadhi ghecchanti / maNIva / daMpatIva / rodasI / maNI iva // amI amumuIcosya nakhAH kaNThe i IkSitAH / a ehi tvamu uttiSTha yadyA evaM nu manyase // 30 // U Uhasva tvame asminnI IdRzi ratiH katham / tado alamaneneti sakhImAhAtra mAninI // 31 // 30, 31. atra pure kila kAcinnAyikA patyau sapatnInakhakSatA 1 sI ata e. 1 DI 'nameto. 2 epha tAviti'. 3 sI DI sprekSete. epha prekSate. 4 sI DI tu sma'. 5 kI ti prAyo. 6 e sIva / / . Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] dikaM dRnAtyantaM ruSTA pAdapAtAdikAM prasAdanakriyAM kurvANepi mAninItvAdyadA kathamapi na prasIdati tadA tatsakhIpArdhAtsa tAM prasAdayati / tAM ca sakhImanunayA) patyapagadhaM nigUhuyantI mAninI ruyAha vrate / yathA / a iti saMbodhane / he sakhi ehi madvacaHzravaNAya matpArzvamAgaccha / i iti saMbodhane / he sakhi amUM viprakRSTavartinI sapatnImaJcati gacchati yastasyAmumuIcosya priyasya kaNThemI pratyakSavartino nakhAstvayekSitA dRSTAH / evaM tayA pratyakSamaparAdhe darzitepi yAvadadyApi sakhI kicinna prativadati tAvanmAninI maduktaM satyamapyeSA nAGgIkarotIti kopAviSTAha / u uttiSTha yadyA evaM nu manyasa iti / u iti saMvodhane / A niranubandhaH pUrvavAkyArthavepargatye vartate / pUrva yattvayA patyaparAddhaM manitaM tadyadIdAnImevaM nu manyase nu nizcitamanyathA bhanyase tadA he sakhi uttiSTa matpAdiccha pUrva manitasyArthasya kenApi dravyalobhAdinA hetunAnyathAbhApiNyA tvayApi na prayojanamityarthaH // evaM paruSoktau sakhI mA rupaditi vicintya punastAM sAmnAha / U UhaskhetyAdi / U ityakSamAyAma / patimakSAmyantI prAha / e iti saMbodhane / he sakhi tvamUhasva tvameva svacetasi paryAlocaya / I iti khede / khicehamIdRzi vyaktamatyantamapagaddharyasmina patyo vipaye kathaM ratiH prItiH syAt / na kthmpiityrthH| o iti saMvodhane / he sakhi tattasmAddhetoranena patyAlam / sRtamiti / / na jAnU arujallavAM bhramato yasya maaruteH| aho AntaM jigamipo rujettasyApi jAnviha // 32 // 32. jAnU, ityatra u lokasaMvodhane / he lokA yasya mArateInUmato hAM rAvaNapurI bhramato danAya paryaTata: sato jAnvaSThIvAnArajanna / sI 'mana DI 'mAna'. 2 DI dA kadA ka. 3 sI epha yantI mA. / epha . 5 sI epha 5 puru. 6 epha 'lA somalavacatA sA paae| - epha lI . - - - Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.2.37 ] prathamaH srgH| zrAntam / aho ityAzcarye / jAnvihetyatra u iti saMvodhane / he lokA Azcarya tasyApi mAraterapIha pura AntAdantaM maryAdIkRtyAbhivyApya vA zrIvigepavilokanAya jigamiporgantumicchoH sato jAnu rujet khidyeta / mabhAvane saptamI / idamahaM saMbhAvayAmItyarthaH / etenAsya lakAsakAzAdapi mahattamatvokti. / / Antamityatra kriyAvizeSaNe dvitIyA [ 2. 2. 41.] // amI amumuIghaH / ityatra "aTomumI" [35] isyasaMdhiH // a ehi / A evaM nu manyase / / iikssitaaH| I IdRzi / u uttiSTha / U Uhasva / e asmina / o alam / ityatra "cAdiH svaronAra" [36] ityasaMdhiH // svare para iti pratyAsattastanimittakasaMdhipratipedhAdiha dIrghatvalakSaNaH saMdhirbhavatyeva / jAna arajata // phecittu cAucAdisthAnasyAcAdirUpatvAtsvaranimittakamapi saMghimiranti / jAnviha // anATiti kim / Antam // bhaho Antam / ityatra "odantaH" [30] ityasaMdhiH // u itya iti viti' cAho ityAhvAyake gurau / vibho iti prabhaviti cAhAtra vinayI janaH / / 33 / / 33. mugama. / navaraM sarvatra u iti saMvodhane / AgacchetyAdikA ca kriyA sarvatrAdhyAhAryA / saMvodhyAnAM ca bahutvAdahUni saMvodhanapadAni / tathA vibho iti prabhavitItyetayoH pratyuttaravAkyayorAdizetyAdikriyAdhyAhAryA / upalakSaNatvAdbhagavannityAdInyapi gurusaMvodhanapadAni jJeyAni / pratyuttaradAyinAmanekatvAt / itiH sarvatra vAkyaparisamAptau // 1 e epha ti vAho. 3 DI "bodhanIyAnA. 1 sI DI `ttamokti / . 2 epha ra u iti sa. 4 epha ni chayAni / ta. 5 sI DI ti sa. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] vimo iti pramaviti / ityatra "sau naveto" [38] iti vAsaMdhiH // ra iti / ityatra "OM com" [39] iti vAsaMdhiH / asaMdhipakSe ca um OM ityevaMspo dIrghAnunAsiko vA / OM iti / / pakSe / saMdhiH / viti / / bhiskaraNaM saspaparimahAryam / tena vikRtasya na bhavati / maha u aho iti // kimu amvA kimu tAtaH kimbIzo gIru ityabhUt / guruM prati nRNApatra vRddhyai ghaju alaM yathA // 34 // 34. atra pure guruM dharmAcArya vidyAcArya vA prati lakSyIkRtyaivaMvidhA nRNAM gIrvANI vRddhyai dhanasaMtatyAdivRddhinimittamalaM samarthAbhavat / bhavati hi vRddhiH pUjyepu pUjopacAravacanAdinA / kA gIrityAha / u he guro vAtsalyaparamopakAritvAdinA tvamasmAkaM kimu amvA kimu kiM vA tAta: kimvIza: kiMvA khAmIti / yathA u he lokA gham pratyayo bhAnubandhatvAvRddhyAyakAraukArAlakSaNAyai samartho bhavati / zabdasAmyenopamA / kimzabdA unipAtayutAH sarvepi vitarkasya vAcakAH // phimpIzaH / ityatra "bhavargAt" [10] ityAdinA vakAro vA sa cAsan / bhasasvAdanusArAnunAsikAbhAvaH // pakSe / kimu ambA // vargAditi kim / gIta iti // apiti kim / pazu alam // khara iti kim / kimu taatH|| sAmeM sAma dhruvaM tAvaddapi dadhi madhu madhu / dhUyante subhruvAmatra na yAvanmadhurA giraH // 35 // 25. sAmavedadadhimadhUni hi atimadhuratvAdipradhAnaguNopetAni syuH| parI bhavati 5. 2 e bI epha ti // kiM. 3 DI u aho a. 4rI sanAMcA vA. 5 sI epha yaM pA. 6 sI DI lIra. 7 vI '. sI . 8 epha saratyA . 9 sIDI bhavet / / 10 sIrI "fea'. 11 sI . 22 eph gAdi. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10 1.2.41. prathamaH srgH| 29 parametAni tAvadeva svenasvenAtimAdhuryAdipradhAnaguNenopetAni yAvadana pure subhravAM giro na zrUyante / tAsu cAtimadhuratamatvAdipradhAnatamaguNopetAsu zrutAsu sAmAdi na kiMcidityarthaH / atrAdyAH sAmAdizabdA: sAmave. dAdivAcakAH / dvitIyAstu tadgaNavAcakAH / tAvadyAvatoH "kriyAvizepaNAt" [2, 2. 4..] iti "kAlAvanoAptI" [2. 2. 42.] iti vA dvitIyA // amU pANI mRdU paye kimu kiM nu nakhA amI / kesarANIti taya'nte janarasminmRgIdRzAm // 36 // 36. asminpure janagIdRzAM strINAM pANI nakhAzca taya'nte / kathamityAha / amU pratyakSau mRdU komalau pANI kimu padme tathAmI pANisthA nasA raktavAnmRdutvAcca kiM nu kesarANi padmasthAni kicalkAnIti // sAma sAma / dadhi dadhi / madhu madhu / ityatra "aiuvarNasya0" [1] ityAdinA bAnunAsikaH // anta iti kim / giraH / madhurAH // anIdAderiti kim / pANI / bham / mRdU / amI / kik // dvitIyaH pAdo lakSaNataH samarthitaH // etazyAyAn samau stotuM na caturmukhaSaNmukhau / hetu retaNiaiTTayeta saribhiH // 37 / / 37. AstAM tAvadekamukhaH kazcidyAvazcaturmukhapaNmukhAvapi / a1 epha // 36 / / ditIyapAdo lakSaNa // 1 sI DI guNope. epha gaNenope'. 2 epha nagu. 3 DI 36 // strI. 4 rI lAca. 5 DI kim pA. 6 epha dAdiri. 7 epha mu // 36 iti dvitIya. pAdaH // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH pitrAdhyAhAryaH / brahmaskandAvapyetanyAyAnasya purasya nItIH stotumetAvanta IdRzAzcAtra nyAyA iti varNayituM na kSamau na samayau~ / etenAtratyanyAyAnAM zreSThatamatvamasaMkhyatvaM coktam / ata evaitatpuraM sUribhistatvAtattvavivekakuzalavRddherdhanadhAnyadvipadacatuSpadAdisamRddhivardhanasya hetuH kAraNaM hayeta kadhyate / vartamAnAyA arthepi kacitsaptamI dRshyte| bhavati hi nyAyavati pure lokaH zrIpAtram / yadvA / sUribhirvAstuvidyAkuzalairvAstuvidyAnusAreNa nirmitatvAdvRddhahetu yeta / vAstuvidyAnatikrameNa nirmite hi pure zrIvijambhate / Nidvatridvaditi / yathA Nit NAnubandho Ni gAdinita bAnuvandho vijAdizca pratyayo vRddheraidaudAlakSaNAyA hetuH sUribhirvayAkaraNa: kathyate // asmin sAgarudhUmendazaGkAbhAgNazikhaH zikhI / samuJjacabhurudgamya suvAivata udmanAH // 38 // 38. sahAgarodhUmena vartate yattasmin sAgarudhUmesmin pattane gaivaegaphArAkArA zikhA cUDaoN yasya sa NazikhastathA vakArAkArA cakSucanya sa bacadhuH / nAgaralipI hi NakAravakArAvevaM likhyate / yathA / raNaba / zikhI mayUra udgamya grIvAmUrvIkRtya suvAgmadhurasvaraM yathA bATevaM ucate phephAyate / phok san / abdazaGkAbhAga meghavitarkavAn / jana epa muhatsaMgamAbhimAyeNa samutsaharSaH / ata eva coyanA utkapTinaH / etene nAmA garuH prabhUto devagRheSu vilAsibhavanethu ca dandAte yAvatA to nabhastalebhrapaTalavibhramaM vahatItyuktaM syAt / / vATaya racane ke kAmAbhaprAyeNa samunabhUtI devagaheSu vilayukta syAt / / 1 epha wiar. 2 sI an / sU.DI gham / athavA sU. 3 sI epha gara. 4 sIDImala kA . 5 vI TAtya. 6 bI sIrI Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 01.3 2. prathamaH sargaH / __ 31 na yo halmAtrajhalmAtrAbhinnaH sopi kSaNAdbhavet / / dAtA paNNAM darzanAnAmassinvAGmayasamani / / 39 / / 39. co nage na hamAtrayalmAtrAbhitaH / hala vyasanam / haleva hamAtram / jhan dhura / jhaleba almAtram / mAnagandAtra sArtha eva / dvandve / tayogabhimo nAtA na nyAn / yo vyasanadhusaMtAmapi na vettItyarthaH / sopyasminpure paNNAM paTukhyAnA darzanAnAM jaina bauddhara mAMkhya vApikaTanecAyika jaiminIyamatasaMbandhinAM tattattattvadevatAprabhAgAdiprakArAmazAstrANAM kSaNAlaMTiti nAtA bhaven / yataH kibhUtesmin / vATAyamAni vAcA vikAgezyA vA vAGmayaM vyAkaraNatarkasiddhAntasAhityAdinarvagAmANi / tara purupavige pustakAdi cAdhAraM binA nAvatiSTata ityAdvAhAvanya vATnayavatAM puruSavizeSapustakAdInAM sadmani gRha sabaMdhAmapAThasAmanyopeta ityarthaH / / mubAiyate / nidRSTyeta / ginin / samuncha / etagnidat / shmaabhaagy| etAyAyAn / idamya / panmunI / umanAH / ityatra "tRtIyasya paJcame" [:] iti vAnunAmikaH // tRtIyaspeti kin / caturmukha // paJcana iti kin / kSaNAjhaveda / patrinu pyAnasya sthAnenunAsika vAnunAsikamicchanti / tatya ca "hassAGka: janA" [..3.20] iti dvitvaM ca necchanti / tanmate / halmAna amaatr|| vAya / paggAm / ityaya "pratyaye "[2] iti nityamanunAsikaH / padAnta ityeva / samani // tAzAmAgNA 1bI tattatva. 2 epha jjhati. 3 sIDIvo vA. 4 vI di vAghA. 5 vI sI DI epha mukhaH 1. 6 DIke cAnu. 7 ema mAtra . 8 epha 'ralAyan / . 9rIcyA . paphapyaM pa. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] tAvaddhimAMzarAnandI tAvadhemAdrirunnataH / vAgvAdinotra nekSyante yAvadviSvarihanA narAH // 40 // 40. himAMzuzcandrastAvadAnandI jagatAmAhAdayitA / tathA hemAdrimeMruslAvadunnata uco yAvatra pure narAH sajanA nekSyante / kibhUtAH / vAgvAdino vAcA satyamitamadhugyA vANyA hAdinaH sakalapRthnyA AnadanazIlA. / tathA vipvamhitA vipvak samaMtata: sarvaiH prakAraiH sarveSu ca hitA anukUlAH / etenonnatamanaskatvasUcA / unnatAzayA hi viSvanhitAH syuH / tucchAzayAstu kadAcitkAryavazena hitA: kadAcinneti / vAgdhAdiviSvagghitAnAmatratyajanAnAM darzane sudhAMzumerU AnandakonnatAvapi na kicityatibhAmate ityarthaH // yshHkRtkkumbhaasaidvidRtiprthitairnRpH| kakuvhastivalaratra turApATTiyamaznute // 41 // 41. atra pure nRpairvanarAjAdibhihetubhisturASADindro hiyamabhute samAte / kIdRzaiH / phakuhastivalaiH / diggajaparAkramairata eva dvivRtiprathitaiH / dvipAM zatRRNAM hatyA hananena sarvatra vikhyAtairata eva ca yazasA phIl kRta: phaphubhAM dizAM hAso lakSaNayodhyoto yestaiH / atyanRpAnmanupyAnapi valAdinA svasmAdadhikAn dRSTendro lajjata ityarthaH / / anajjhaliva sohalbhyAM dharmArthAbhyAM yuto janaH / nirIkSyatetra nippApaM ceSTayan hitakAmyayA / / 42 // 42. anna pure sa sarvatra prasiddho jano loko hitakAmyayaihikapA1 ephapA 1 sI DI bhinyA mA. 3 sI darI . 4 epha Sing'. 5 ena.6 pI . Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.3.3.] prathamaH srgH| ratrikayaicchayA niSpApaM niravayaM vastu ceSTayan vyavaharansandharmArthAbhyAM dharmadhanAbhyAM yuto nirIkSyate / bhavato hi niSpApavyApAriNAM dharmArthAviti / pANinyAdayo hi kecit svaravyacanayoranhalsaMjJA kurvanti / tato yathAnac svararahito hala vyaJcanam achalbhyAM svaravyakhanAbhyAM yuto nirIkSyate / asvaraM hi vyaJjanaM puraHsthitAbhyAM svaravyasanAbhyAM yutaM syAt / / vAgvAdinaH vipvahitAH / anajmada ajhlbhyaam| dvidRti turApADiyam / tAvadimAMzuH sApadhemAdriH / kakumbhAsaiH kakuvhasti / ityatra "tato hazcanurya." [3] iti vA caturthaH // tata iti kim / cepTayan hita / vAkchrAnvIkSya sopyasminvAkpatiH syAdavAkirAH / rAjJAM yazobhistacchetaM yaczvetaM na kadApyabhUt // 43 // 43. asminpure vAkchUrAn vAcA subhaTAnmahAvAdino vIkSya sa vAkpatitvena sarvatra prasiddho vAkpatiraipi bRhaspatirapyavAkiga lajjayA nIcairmUrdhA syAt / saMbhAvanetra saptamI / atratyavidupAM vAkpaterapyatimAtraM vAgmitvAdidamahaM saMbhAvayAmItyarthaH / tathA yadvastu kajalavyomAdi sadA kRSNatvena kadApi zvetaM zubhraM nAbhUttadapyatra rAjJAM vanarA. jAdInAM yazobhirativAhulyAca zvetamabhUt / kavirUddhyA hi yazaH zvetaM varNyate // vaSaTauSaT zAntikRtAM vAk thyotati sudhAmiha / apchoyidevo nApAyI pazyaJ zriyamihAgatAm // 44 // 44. iha pure zAntikRtAM nagarAdikSudropadravamAryAdyupazAntividhA1 epha chAyI de. 1vI yo ke. 2 vI sI al'. 3 sI DI rapya. 4 epha di mahAra. 5 sI DI 'ntidhyAyi. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 byAyamahAkAvye [mUlarAjaH pinoM dvijAnAm / vapaTjhauSaTzabdAvavyaye matrAkSare indrAhutau vartate / zAntikarmArthAgnikArikAdividhAnakAle vapaTyaupapA vAk vANI sudhAmiva mudhAM gyotati sravati / mAryAdyupadravocchedakatvenAtyAhlAdakatvAt / etenAsya purasya nirupadravatvamuktam / tathA zriyaM lakSmIdevImiha pura AgatAM pazyan sannapsu jalepu zeta ityevaMzIlopchAyI sa cAso devazcApchAyidevodhizayana: zrIpati pazAyI nAdhizayanaH saMbhAvyate / prastAvAdatra saMbhAvyata ityadhyAhAryam / zriyotrAgamanAtsamudre tadviyoge nidrAyA abhAvAcchrIpatirapyatrAgata iti saMbhAvyata ityarthaH / / yAmTUrAn ayaakiraaH| tacchrutam yaczvetam / vapaTauSaT zrauSaT shaanti| apchAmi apazAyI / ityagra "prathamAda" [5] ityAdinA vA chaH // prathamAditi kim / pazyam zriyam // adhuTIti kim / vAk nyotati // asyAntakRtibhikalyaizcajatrai phaladaichaparam / dharmaH bhItaH kaliH khinnaH phalitaH sanmanorathaH // 45 // 45. asya purasyAntarmadhye kalyairdAnazIlatapaHsvAdhyAyAdibhirdharmakriyAbhiH kRtvA paramatizayena dharmaH prItaH prahRSTaH / viz2ambhita ityarthaH / ata eva kali: pApayugaM khinnaH saMtaptaH / ata eva ca sanmanorathaH satAM sAdhUnA manovAJchA phalita. siddhaH / kiMbhUtaiH saddhiH / khatraijetAra eva mazApani [7.2.164.] jetrAH / khAnAmindriyANAM jaitrA vazIkAriNale: / bhata eva puNyahetutvena kRtaM puNyamastyeSu taiH kRtibhi. / ata eva phalaM svargApavargAdikaM dadati ye taiH phaladaiH / / kRtibhihalyA bhannAtibhiH / phalyaiTsaa~greH / phalaMdeSparam / khajegresaphaladaiH / epha kI 'rUpa'. 3sI DI epha ni saba. 4sI nA mA. 5 ephU 30.6TI: / bhan. 7 DIm / ila Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 [hai0 1.3.6.] prathamaH sargaH / ityatra "raH kakhe" [5] ityAdinApau vA ||pksse| prItaH kaliH / kaliH khimaH / dharma. prItaH / khinnaH phalitaH / / svayaMbhUzrIpatiH zaMbhusmaryaH somaSSaDAnanaH / nRpaiH paTcakrabhRttulyairasyAntassthApitAH surAH // 46 // 46. nRpairvanarAjAdibhirmahAdhArmikatvAdasya purasyAntarmadhye dharmArthakAritananyaprAsAdepu svayaMbhUrbhagavAnahan brahmA ca / zrIpatirviSNuH / zaMbhurharaH / somshcndrH| sUryo raviH / SaDAnanaH skandazca / ete surA devAH sthApitAH / kibhUtaiH / paNNAM cakrabhRtAM mAMdhAtR(1)dhundhumAra(2)haricandra(3)purUravo(4)bharata(5)kArtavIryA(6)khyAnAM samAhAraH SaTcakrabhRt / valasainyAdinA tena tulyaiH / / / / sayaMbhUzzrIpatiH / somappaTAnanaH / zabhussUryaH / antassthApitAH / ityatra "zapase zapasaM vA" [6] iti vA zapamAH // pakSe / zrIpatiH zaMbhuH / nRpaiH SaT / sUryaH somaH // nistandaizcaJcalaizchekaiSTIkamAnaiSThakAribhiH / taistaisthaTTairihAzvAnAM rasati vyathiteva bhUH // 47 // 47. iha purezvAnAM taistaiH / anekarityarthaH / thaTTaiH samUhaiH kRtvA bha rasati zabdAyate / kIdRzaiH / nistandranirAlasyaistejasvibhirityarthaH / ca. calairjAtyahayasvabhAvena capalaiH / chekaiH suzikSitatvena gatipazcakakaraNadabhairata eva TIkamAnairvAhyAlikAdau valgadbhirata eva ca ThakArAkArakhurairbhUmyA hananenaM ThaM ThakAraM bhUpRSThe kurvantItyevaMzIlA ye taiSThakAribhiH / utprekSyate / vyathiteva pIDiteva / anyopi hi vyathAvAn raTati / bhuvazva 1 epha khapapha i. 2 sI rinanyAprA. 3 DI bhRtAnA mA. 4 bI epha 'kaimpa?:. 5 e sI / sthahai:. 6 sI DIna va. 7 sI DI prekSate. - Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] poTAsaMbhAvanAzvakhugaghAtAt / testairityatra vIpsAyAM dviruktiH / vIpsA cAtra pagatapahunvaguNenaiva // nistabala chekaipTokamAnaSTakAribhiH / testaiH / nistandraiH / taisyaTaiH / ityatra "ghaTate" [7] ityAdinA zapasAH // gAyaMstAraM vaiMzchAyAM vrajazcAru vadhUjanaH / dRzyatemiSTako yUnAM kurvaSTalatamaM manaH // 48 // 48. asminpure vadhUjano yUnAmeva Thakazchaleka iva dRzyate / phoTaka sana / tAraM tArasvaraM yathA syAdevaM gAyan vipralambhAdipradhAnagItIrubhAgyaMgchAyA rUpalAvaNyakAntivepAdikRtazobhAM vahan dhArayaMzcAru salIla prajannata eva yUnAM taruNAnAM manazcittaM TalaiMti vikRvIbhavati bhaci praSTa tamapi ca TalatamaM smagatirekAdatizayena niHsattvaM kurvan / Thaphopi di TaphatAgopanArtha lokacchalanArtha ca tAraM gAyati chAyAM ziSTajanocitAM veSAdizobhA vahati cAru ziSTajanocitaM gacchati tataJcUrNakSepAdinA lokAnAM mano vinavIkarItIti // jaanNsthtksmaanmaannoNshcrNssttkaarikaarmukH| parAgchayan bhaTalokosmi~sAyakaH zaraNArthinAm // 49 / / 49. atinpure bhaTalokaH zaraNArthinAM prANaiSiNAM trAyako rakSaponi / etenAtratyalokasya nirbhayatvoktiH / kIdRk / caran gachan / tathA prANAnmRtyalamAna vRtkRtatulyAn yatkRtavatsvAnyAdikArye parityAjyAjAnana / etena sAttvikatvoktiH / tathA TaM karotItyevaMzIlaM TaMkAri citAM pAkitAgopanArtha lokamagatirekAdatizaya lati vivIbhavAna paphA ' di sITI epha infri. 5 . 2 sI epha 'ra'. 3 epha sati. 'nApA. 6 sIrI rakSAkArako". 7 epha Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 [hai* 1.3.8] prathamaH sargaH / kArmukaM dhanuryasya sa nigntaraM dhanugamphAlayannityarthaH / etena dhanurvidyAkozaloktiH / tathA parAJ gaLyan vinAzayan / etena valipThatvoktiH / / ahAnyasmi~sthuSThAbhakuco bhAti vadhUjanaH / prazAzcaran tsaskopi kopi naivAtra dAruNaH // 50 // 50. asminpure ThAbhI ThakAravavRttau kucau stanau yasya sa vadhUjanaH kulAganAlokodgAni sanAdInavayavAMsthuDannuttarIyAdinA saMvRNvan san bhAti / kulAganAnAM hi sarvAngopAdgasaMgopanaM zobhAtizayahetuH / tayAtra tsarI khaGgAdimuSTI kuzala: "kuzale" [6. 3. 95.] iti ke tsarukopi khaGgAdizamRnaTalokopi / AstAM vaNigAdirityaperarthaH / prazAnupazAntaH 'saMzcarannati / vicaratItyartha. / atazcAtra kopi naiva dAruNo raudraH / etenAtra rAjAmAyA atisaupTarvamuktam // prabAra / prANAprarana / yaha chAyAm / parAbhyan / kurvaSTala / carraSTakAri / masiSTaka / sthuSTAbha / gaaystaarm| aminAyakaH / jAnasthUtka / assi~sthuDhan / ityatra "nopazAna" [8] ityAvinA zapasA anusvArAnunAsikau ca pUrvasya / bhamazAna iti kim / prazAsaran / adhuTpara iti kim / caran srkH|| puMskAmA apyapuMzvalya iha puskokilasvanAH / apuMzchannarapuMskheraiH puMichekarbhAnti bhartRbhiH // 51 // 51. iha pure khiyo bhartRbhiH saha bhAnti / kIdRzyaH / kokilaH parapuSTaH / pumAMzcAsau kokilaJca puMskokilastasyeva khanaH svaro yAsAM 1 epha n mA . 2 epha yA tsa. 3 sI DI khagaza. 4 DI tyarthaH / / 5e eph zAnupa. 6 sI DI sacara'. 7 sI DI degvatvamu. 8sI DI zA no, epha zAne . Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 vyAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH] vAsayA puMskAmA apyapuMzcalyaH / pumAMsaM kAmayante puMskAmAH / pumAMsaM palayanti puMzcalyaH kulaTAH / na tathApuMzvalyaH satyaH / apivirodhe| puMmAprakAmanavivakSayA virodha. / avirodhastu svapatereva kAmanavivakSayA / ata evApuMzcalyaH / phibhUtairbhartRbhiH / puMzchekaH purupeSu vidagdhaiH / tthaapuNskheraiH| kheTA adhamAH / puMmAMso ye kheTAH puMsvaMTAH / na tathApuMskheTAstaiH / paradArasaMvAdinindhapharmarahitairityarthaH / ataevApuMzchannaiH na puMsAnyena purupeNAcchAditaH / vidvattayA sadAcAratayA~ ca sarvapuruSeSu mukhyairityarthaH / bhavati puttamaguNAnA dapatInA saMvandhaH zAMbhAtizayahatuH / / na puSTiTibha'caurA na ca puskhalapuMSThakAH / na puMsphalguna puspheruna puMspazuriha kacit // 52 // 52. TiTTimA utpAdazayanAH pakSibhedAH / pumAMsaSTiTTimA ivoddhatatvAta puMSTiTTibhAH / tathA pumAMsazca ne caurAzca puMzcaurAH / dvandve / puMSTiTTibhazcArA. / iha pure kacitkasminnapi sthAne na santIti saMTakaH / evaM sarvatrAstikriyA nabA saha yojyA / khalA durjanAH / pumAMsazca te khalA) puMskhalAH / evaM puSTAH puMzchalakAH / tato dvandvaH / tathA puMsu phalguH pumarthaviphalatvena niSphala: puMsphalguH / tathA pumAn pheruriva bhIrutvAt zagAla iva puMspheruH / tathA pumAn pazuriva mUrkhatvAt puMsara: // pusmaSThaH puMstamaiH puMstvapukhyAtaiH saha sauhRdam / pRSThakurAH sapuMsthaTTAH puMgavA atra kurvate / / 53 // sITI : papulyA punama. sa. emAdI goya.e yI TAsITA na. 3 bI pAna . 4 epa 'kA',5sADI . 6sI kAlo", 7 e sI DI epha TIephari.:. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.3.9.] prathamaH srgH| 53. atra pure pumAMso gAva iva puMgavA narazreSThAH puMstamaiH zreSThapurupaiH saha sauhRdaM maitrI kurvate / kiMbhUtaiH / puMstvapuMkhyAtaiH / puMstvena puruSakAreNa zauryeNa puMsu khyAtaiH prsiddhaiH| ata eva puMspraSTaiH purussessvgresraiH| puMgavA api kiMbhUtAH / puMSThakurAH / nRNAM svAminaH ata eva sapuMsthaTTAH purupaughAvRtAH / etenAtratyajanA guNino guNAnurAgiNazcetyuktam / / puMzUrA atra puMSTakAH prpuNsthumRtaashaaH| apuMkSudrAH prakurvanti sevAM caulukyabhUbhujAm // 54 // 54. atra pure puMSTakAH pumAMsaH pauruSopetA ye TakkAH kSatriyajAtibhedAste caulukyabhUbhujAM mUlarAjAdInAM sevAM prakurvanti / kIdRzAH / - zUrAH puMsu pauruSopetepu bhaTepu zUrAH / ata eva pare zatravo ye pumAMsasteSAM yat thuTutaM nyakArAya mukhavikRtipUrva zabdavizepastasyApyasahA akSamAH / tathA kSudrAH kliSTacetaskA drohAdyabhiprAyeNa / pumAMsazca te kSudrAzca puMkSudrA na tathA'kSudrAH // puMskAmAH / puskokila / apuMsveTaH / puskhala / apuMzcalyaH / (zcaurAH / apuMzchauH / purachekaiH / puMSTibhi / puMSTakAH / puSTaMkAH / pu~STakarAH / puMstamaiH / puNstv| puMsthaTTAH / puskata / puMspazuH / puspraSTaiH / puNsphlguH| puMspheruH / ityatra "pumoziTi" [9] ityAdinA rontAdezonusvArAnunAsikau ca pUrvasya // aziTIti kim / shuuraaH| bhaghopa iti kim / puMgavAH / madhuTpara ityeva / akSudrAH / bhakhyAgIti kim / pukhyAtaH // 1 TI syutkRtA. epha sthUtkRtA. - 1 eph gAvaH puM. 2 e sI DI epha pussu khyA. 3 sI DI vApi. 4 sI DI 'guNA. 5 e sI DI epha pussu pau. 6 DI epha thatkRta. 7 e chakkAH / . 8 epha degstvasapu. 9sI papha sthutkRta. DI syUtkRtam. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] - - namINan ki harizcandro Tre'pAtA kiM puruurvaaH| nRnpupyan kimu mAMdhatetyatra takyeMta bhUpatiH // 55 // 55. ana pure. bhUpatinprajA: prINan madhuravacanAdidAnena sukhayana san kimayaM harizcandrastRtIyacakrI / harizcandreNa hi prajA atyanta proNitAH / ityevaM prakAreNa takyeta saMbhAvyate / janairiti saMvandhaH / aprapyevaM yojanA kAryA / pAtA caugadibhyo rakSan puruurvaashcturthckrii| puppana ityA pupirantabhUtaNigaryaH sakarmakaH / dAnasanmAnAdinA poSayamityarthaH / mAMdhAtA AdhacakrI // samINan paataa| ityana "nRnaH pepu vA"[10] iti rontAdezo vAnusvA. rAnunAsikI gha pUrvasya // pakSe / nRnpupyan // kAMskAn rayAnbhaTAn kaoNskAnazvAn kAn kAnibhAniha / na pazyati sahasrAkSo TaksahasraM kRtArthayan / / 56 // 56. sahasrAkSa indro dRksahasra locanasahasraM kRtArthayan kRtAryamAcakSANa sanniha pure phAMskAn rathAn kAMskAn bhaTAn pattIn kAnazvAna phAnimAMdha na pazyati ki tu sarvAnapi gajAdIna / sarvotkRSTaguNenimparatvanAdRSTapUrvadarzanAttvamakSisahasraM saphalaM manyamAnaH sahasrAkSa: satapaM pazyatItyarthaH / etenAna caturadbhavalasaMpadvizeSa ukta: / / zAsAn / phorakAn / itpanna "hiH phAnaH kAni saH" iti sontAde. phonamArAnunAsikA va pUrvasva // viriti kim / kAnkAn // mire .. 1 emA kI 1 pa rI .. epha : sisa, 3 epha yA tArA ', ..epha kAna. 6 epha pirAmA 7 paphamApa. eka yaza ca 3 yA saMpa Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10 1.3.12. prathamaH srgH| ratnasaMkarasaMsskAri tvaSTA pazyedidaM yadi / saMsskartuM svaHpurIM kaM kamupaskAraM na cintayet // 57 // 57. ratnAnAM nAnAjAtIyAnI maNInAM saMkaro melakastena saMskAraH gobhAtizayo vidyate yatra tadanasaMkarasaMskAgadaM puraM tvaSTA devavardhakiyadi pazyettadA sva:purgamamarAvatI saMskatu vizeSTuM kaM kamupaskAraM prayatnaM na cintayet / kiM tu yena yena prayatnena sva.puryetatpurasadRzI syAttaM taM sarvamapi paribhAvayedityarthaH / etenAsya svaHpurIsakAzAdapyadhikaM ramyatvamuktam // na yayA kopi saskartA saMcaskAra yathA na ca / arocakI guNeSvatra sa~skartuM yatate tathA // 58 // 58. atra pure na rocate dhAnyaM kSudhobhAvAdasmin "nAmni puMsi ca" [5.3.122.] iti Nake agecako bubhukSAyA abhAvaH sostyasya "prANisthAd" [7.2 60] ityAdinA rugvAcitvAdini arocakI naro guNeSu vya* aneSu vipaye saMmkatu hiDakarpUgadikSepeNa tathA tena prakAreNa yatate pravartate yathA kApi pumAn na saMskartA na saMskariSyati yathA kopi na ca naiva saMcaskAra saMskRtavAn / / sNskaari| maskartum / ityatra "ssaTi samaH" [12] iti sontAdezonusvA. rAnunAmikA ca pUrvasya // smaTIti kim / saMkara / kRt vikSepe / saMkaraNaM saMkarol / gobhAyAmAya ssaT // saMghaskAra / ityatra tu vyavadhAnAna bhavati / sama iti kim / upaskAram // 1e degnA sa. 2 sIDIepha degsaskArI'. 3 e degna pradeg sI DI degna sva.. 4 epha kSudhAnA. 5 epha nAstimni. 6 DI vastasya. 7DI te va.epha te ya. 8 e ephartA sa. 9 sI ephU saskAri. 10 e sI saMskartum. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAdhayamahAkAvye [mUlarAjaH] maskanA / ispA "luk" [13] iti lugantAdezaH / pRthagyogAdanusvArAnunAmiko gha pUrvavatti nivRttamiti tA na bhavataH // kecittvanApyanunAsikamicchanti / saMratuMm / / cataraM caMcalatyazcA maMdaM daMdramati dvipAH / ramyaJcakramyate saiNaM sarvosminpaphuladguNaH // 59 // 59. asminpure caturaM dhauritakAdigativandhuraM yathA syAdevamazvAJcaMpalati phuTila calanti / klAntItyarthaH / yaGluvantaH / tathA dvipA gajA mandaM saTIlaM yathA syAdevaM daMdramati kuTilaM gacchanti / tathA laiNaM strI. samRTo ramyaM salIlamantharaM yathA syAdevaM caMkramyate kuTilaM gacchanti / evaM pa na phevalamazvAdInAmutkRSTaguNatvaM kiM tvasmin sarvopi ghaTapaTAdiH padArthaH paMphulatotizayena phalantotivilasanto guNAH saundaryAdayo yasya sa papulaguNosti / sarvamapyatra vastu guNotkRSTamityarthaH / / dRrandandramitacchAyAn sadA pamphulitAMstarUn / khacaGgamaNakanyAzca caJcaryantetra kautukAt // 60 // 68. sva AkAze puTilaM jhAmantItyevaMzIlA "dramajhama" [52.46] pAdinAne sapanmaNA vidyAdhagadayasteSAM kanyA vAlikA atra pure vata. mAnAlasnupapanahagAna kautuphAkSaryante mAsmAn janazcaurya ityapavAdI15 sAdI ... esIsI '. 3 sIjIepha losa ma'. 3 epha 1 sIepha . 5 e paMza'. sIDI pupalA. 6 sI DA eepha. 14. sITI sa. 8bIjI ', 9bIsI mA . / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.3.14.] prathamaH srgH| diti pracchannagatyA garhitaM vicaranti / yato dUramanikaTaM yathA syAdevamatyunnatatvAt dandramitA kuTilaM gatA chAyA yeSAM tAMstathA vanAdhiSThAyakadevatavizepaprabhAvAtsadA pamphulitAnatyartha phalitAn / etenAtratyatarUNAM chAyAphalAdinA svavRkSebhyopyatyutkRSTatoktA // raMramyante janA gobhirabhraMlihavahallihaiH / prIyante kAmyatapasaH saMyatAH sayyatairiha // 61 // 61. iha pure janA lokA abhraM meghaM lihanti sthUlonnatatvAtpRzantyabhraMlihA ye vahaM kakudaM lihanti jAtisvabhAvAjiyA spRzanti vahallihAstairgobhirvRpabhaiH kRtvA raMramyante vAhAdinA hoDApAtanena parasparamatyartha krIDanti / etena janAnAmatisukhitatvoktiH / tatheha kAmyamabhilapaNIyaM tapo yaiste saMyatA: suvihitamunayaH sayyatai: suvihitasAdhubhiH saha prIyante ekadharmasnehena snihyanti / etenAtra suvihitAnAM suvihitaiH saha zrAddhamaktAdinA na virodha ityuktam / / kramyate ghamaNa / caMcalati cayUyante / daMdramati dandramita / paMphulat pamphulitAn / caturaM caMcalati ramyaJcaprAmyate / maMdaM daMdramati dUrandaMdamita / saMyaMtAH sayataiH / abhraMlihavahalihaiH / ityatra "to muma" [14] ityAdinA mvAgamasya padAnte vartamAnasya ca masya svAvanusvArAnunAsiko vargoM paryAyeNa / padAnta ityeva / kAmya / svAviti kim / raMramyate / maiNaM sarvaH / 15 sI DI pamphali'. 2 epha tAn e. 3 epha bhyopyutkR. 4 epha hoTapA. 5 e sI sayutAH. 6 e sI sayataiH. 7 epha bhakyAdi. 8 e sIDI pamphala. 9 e sI DI pamphali'. 10 e degyataiH sa. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - yAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH ___ atra mandaM jhalansaiNamsAlayettasya no manaH / svairaM halatkarikulandAlapatyavanImapi / / 62 // 62. atra pure mandaM manyaraM sAladgacchat straiNaM trIsamUhaH kasya yAzinApi mano nA jhAlayet sotkaNThaM na kuryAn / kiM tu sarvasyApi / tathApibhinajhame ramityamAja zeyaH / varamapi svecchayApi mandamapIsarthaH / jhaladgacchatkArakulaM hastivRndamavani bhUmi hAlayati girivanmaha. tamanyAtphampayati / yadvA / apiryathAsthAna eva yojyaH / AstAM tAvadyajanAdi phampapati yApetAvanImapi / avanI khacalatvena prasiddhA / atra ca laiNazAstikayoH samAnadhayoktyopamAnopameyatA vyajyate / yathAna hAstika khairaM paladavanImapi cAlayati tathA mantharaM calatssraNaM vazinAmapi mana iti / / abhyAgatAnAM nirmAtuM hacilhAditamAnasaH / asaMhucAna AtmAnanduterthe nAtra kazcana // 63 / / 63. atra purebhyAgatAnAmatithInAM hatti pAdyabhojanavanAdhAtiyasaMpAdanemAnandaM nirmAtuM phatuM phazcana kopyartha dravyaM na hRte sAMgataM vyavahAra pabho nAsti pratyuta hAnirevetyata: pha dravyamiti prakAreNa na gopAyati / ki tu tadarthe sarvavaM vyayatItyarthaH / kITaka san / hAdivaM bhASikadArayAdatidhi ra pramAditaM mAnasaM cittaM yena sa tathA / ata pavAsApAnotithiTiva sonAtirodhAnaH / / - 1sAgasIDI mArA 35 .4 ephUri '. epha . 6. sIDI in'. 7 epha " / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hiM0 1.3.16.] prathamaH srgH| 45 padArya hyasta nahyadyApazya~lloko niSevate / atra trailokyasamrAjaM haripUjyaM jvalaiyutim // 64 // 64. atra pure padArtha yauvanasaMpadAdikaM ghastanaM kalye bhavamaya vartamAnehayapazyan san lokatrailokyasamrAjaM trijagatsvAminaM zrImadahantaM nipevatenityarUpaM saMsAraM bhAvayaMstaducchedAyArAdhayati / kiMbhUtam / haripUjyaM zakAcyaM jvaladyutiM sphuratkAntim / yopi loko hyastanaM padArtha dhanAdi caurAdyapahRtatvenAdyApazyana syAtsa tatprAptyartha jvalakSyuti sphurattejasamata eva haripUjyaM viSNumivAya' trailokyasamrAjaM mahArAja nipevata ityuktiH / / mandaM palata / aNanyAlayet / asaMtuvAnaH / AtmAnanhute / padArtha prastanam / mastanayAya / syairaM halat / phalahAlayati / nirmAtuM hattim / httilhaadit| ityatra "manayava" [15] ityAdinAnusvArAnunAsikau svau paryAyeNeM // mAdipara iti kim / samrAjaM hri||h iti kim / pUjyaM jvalat / / samrAjam / ityaya "samrAT" [16] iti masyAnusvArAbhAvo nipAtyate // pAi zauryavRttau mAchAstre prAGgame prAG samAdhiSu / mAG satye prAG paddarzanyAM mAG paDaGgyAmito janaH // 65 // 65. asmin "AdyAdibhyastas" [7.2.84.] iti tasi itosminpure janaH zauryavRttau prAD prathamosti / evamagretanA api prAzabdA yojyA: / zAstre kAryakAraNayorabhedAcchAstrazabdena tatparijJAnamucyate tatra / evaM pa1rzanISaDagIzabdAbhyAmapi / zama indriyajaye / samAdhiSu 1 epha kyasAmrA 1 epha 'n san ta. 2 epha nayyaya / / 3 papha valelyA'. 4 ephaNa manayAdi. 5 vI 'darzinI. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atra pure sahA ki tu sarvopyAAmANi / idAdana vyAka masatiguNa ko na zrutirvedaH / zAkAdIni / zabdAta suvaNa / ma pAyo / zani chandolana / muSTa ba khuda vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] cinakAyeSu / satye satyavAda / parzanyAM paNNAM darzanAnAM matAnAM janAdizAmANAM samAhAre / paDhanyAM paNNAmagAnAM zikSAkalpavyAkaraNaniratijyonipacchandasAM samAhAre / sarvatra viSayasasamI // smRtiguNT zrutiguNDAkhaguNzabdaguNT muvaH sadA / nakSatraguNTa pAhuNyaguNpasarkajhotra ko na hi // 66 // 66. atra puraM sadA smRtIdharmazAkhANi kaNThasthatvAdguNayati bipi smRtiguNa ko nage nAsti kiM tu sarvopyasti / evaM savaivizeSaNairyojanA pAyaryA / zrutIti / zrutivedaH / zAstreti zAstrANi / idaMzlokanirdiSTasmRtyAdivyatiriktAni chndolNkaarnaattkaadiini| zabdeti zabdazabdana vyAkagNaM nAganAlA copalakSyate / suSTa vaNati zabdAyate suvaN / madhuradhvanirinyarthaH / nAti nakSatrazabdena nakSatravAcakaM jyotiHzAstramucyate / madraNapati nakSatragaN / jyotiHzAnavidityarthaH / pAhuNyeti / saMdhivigrahayAnAmanadhAbhAvasaMdhavAsyAH paGgaNAH svArthe "bhepajAdibhya eyaNa" [ 2.6.155.] dani zaNi pAhuNya pAhuNyapratipAdakaM nItizAstram / paNyA darzanAnAM sarvA. postAna jAnAti paTTajJaH / / pikcatpazcamakaNgu paTurama zikhaNDivat / hica madhyamamATsa rajyadgAyanmu kotra na / / 67 // 65. ana pure gAyanmu gAyaneSu vipaye pho na rajyetko na rAgaM san / yAta phineSu / piphayatpa camakaNT yathA pikA: kAphilAH pathamA yadaM paca pacanasvaraM jagatsuthArayatsu / tathA ziva 2 R. irror / epa sAdhI , . (sI DI . . 3 epha . sI Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.3.17.] prathama srgH| NDivanmayUreSviva pa?Nsu SaDasvaramucArayatsu / tathA kudivava sArase. pviva madhyamaM madhyamasvaraM prAJcanti gacchanti ye tepu madhyamaprAGsu / uktaM ca pahuM mayUrA bruvate gAvamtvRSabhabhASiNaH / ajAvikaM tu gAndhAraM krauJcaH kaNati madhyamam // 1 // puppasAdhAraNe kAle pika: kUjati paJcamam / dhaivataM hepate vAjI nipAdaM vRMhate gajaH // 2 // etena gAyanAnAM sarvasvarakaraNakauzalamuktam / / prA zaurya / praaichaane| prAT zame / prAG paddharzanyAm / prAG paDhajhyAm / prAGka samAdhiSu / prAT satye / smRtiguNTa zruti / zrutiguNTAstra / zAstraguNzabda / nakSatraguNTa pAmuNya / pADaNyaguNapaT / zabdaguNT suvaN / suvaN sadA / kukSu / prATchu / pancamakaND / pasaraNsu / ityatra "DoH kaTau' [17] ityAdinA kaTAvantau thA / / horiti kim / gAyatsu // asminsamrAGmurASTrArAsindhurAtsindhurAnaNAt / kSmAsvArAT zcyotitakarAcyotadgaNDAnsamAnayat // 68 // 68. kSmAyAM bhuvi vArADiva kSmAsvArAT rAjAdaHzlokoktAsAdhAraNavizepaNAgIma: samrATa sarvanRpazAsakaH san raNAdraNaM vidhAya "gamyayapaH"[2.2.73.] iti paJcamI / surASTrArASTndhuirotlindhurAna surASTrAsindhU dezabhedau / tatsvAminoH sindhurAn gajAnasminpure samAnayat / kiMbhUtAn / zyotitA madaM srotumArabdhAH karAH zuNDA yeSAM tAMstathA 1 eT zcoti. 1e dusva. 2 DI jAdika. 3 epha pAra. 4 DI kaTAvantAvityA. epha kaTAvantI ziTItyA. 5 vI sI DI rAT su. 6 DI madaiH zzyotu. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAja] zyotadgaNDAn madakSArikapolAn / bhImena hi sugaSTrezasindhugajau raNe jitvA tadgajendrAH pattana AnItAH / / samrAnsurASTrA / asmintsamrAT / inyanna "H saH tsovaH" [18] iti sasya tsAdezo vA // DhakAranirdezAnvaM na bhavati // kecidRtvamapIcchanti / sindhurAsindhurAn // pksse| surASTrArAsindhurAT // gaNDAn samAnayat / / sa iti kim / sindhurAn raNAt / / azva iti kim / svArAT thyotita / karAzyotat // bhajazchauryaM vahazzaucaM pAlayazaraNAgatAn / janosyAntaranantazrIrvadaJcyotati mavitra // 69 // 69. asya pugmyAntarmadhye zaurya bhajannata eva zaraNAgatAMstrANArthinaH pAlayana jano bhaTaloko vadana mayi rakSake bhavadbhirna bhetavyamiti bhASamANaH sannabhayavAkyamyAtisukhadatvAnmadhviva zyotati kSati / nanu lobhena zaraNAgatAnpAlayiSyati / natyAha / zaucaM nirlobhatAM vahan yato. nantazrIrasaMkhyalakSmIkaH / vahulakSmIko hi prAyeNa tRpratvAdevaMvidhamazaucaM na karoti / yadvA / anantasyeva zrIryasya sonantazrIviSNutulyaH / viSNurhi nirapekSa eva jagadrakSati // prAtaratrAgnirAdityA ananta indra AsitAH / mucetazyanvehi paya azmetretyabare giraH // 70 // 70. atra puredhvare yAge gige vartante / arthAdadhvapUNAm / kathamityAha / prAtarityAdi / kepAMcidyAjJikAnAmevaM vAco yathA he suceta3:zobhanamanaska - 1 sI DI viha // 1 epha citta Ta'. 2e 'rAimi. 3 sI DI degn ga. 4 epha zyotati / . 5 epha ganAnA mA 6 sI DI "ni na. 7 ekSmIko hi. 8 DI yA gi. 95 taH3zo'. sIDI taH zo'. epha tazo'. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.3.20.] prathamaH srgH| prAtaH prabhAte tvayAgnirvahnidevatA AdityA dhAtR 1aryaman 2mitra3varuNa 4aMzu5bhaMga6indra 7 vivasvan 8pUpana 9parjanya 10 tvaSTa11 viSNu12saMjJA dvAdaza sUryA ananto viSNurindraH zakrazcAtra pradeza AsitA matrairAhUya sthApitA iti / tathAnyeSAM payognimantreNa jalAnyAhvAnaM kurvatAM yAzikAnAmevaM vAco yathA he payo jaladevate tathA he a3me vahnidevatetra pradezenvehi anvAgacchAvatareti yAvaditi ca / itirbhinnakrame / sthApitA ityatra a3me ityatra ca yojyaH / / bhajaLachaurya vahazAcaM ityatra "naH zi " [19] iti J vA // pakSe pAlayam zaraNa // azca ityeva / vadam zyotati // janosya / ityagna "bhatoti roruH" [20] iti rorukArAdezaH / / ata iti kim / AdityA ananta / sucetazyanvehi / "dUrAdAmantryasya" [7.4.99 ] ityAdinA plutaH // atIti kim / ananta indra / indra AsitAH / paya azme / "dUrAdAmadhyasya" [7.4.99] ityAdinA plutH||roriti kim / prAtaratra / / svarvAsinAmapi ratirbhavedatra manorame / dehi naH sumanaM 3neti dehinAmiha bhAratI // 71 // 71. atra pure svAsinAmapi devAnAmapi ratiH sukhaM bhavet / saMbhAvane saptamI / idamahaM saMbhAvayAmItyarthaH / yataH kiMbhUte / manorame nAnAdbhutAlayatvAzcittAvarjake / tatheha pure dehinAM prANinAM he sumana3audAryadhArmikatvAdiguNaiH zobhanacetaska nosmabhyaM kiMcidehIti bhAratI vANI nAsti / sarvasyezvaratvena yAcakAnAmabhAvAdyAcakadarzanenaiva yathAkAmaM dAnAdvA // 1 e sI na.3ne. bI naineM. 1 ghI sI bhAga. 2 epha rvanto yA'. 3 bI tenve'. 4 sI DI ame3. 5 ephU hi / a. 6 epham / pa. 7 sI DI pi ra. 8 enaH3 bho. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH] manorame / ityatra "ghoSavati" [21] ityutvam // ghoSavatIti kim / dehinaH sumana3 // ata ityeva / ratirbhavet / sumanaM 3 neti // rorityeva / svarvAsinAm / / bho gandharvA bhago nAgA agho devAH kimIdRzam / puramastyevamatrocairvadanti vyomacAriNaH // 72 // 72. spaSTaH / navaramatretyatra viSayasaptamyAH sthAne ap / nirupamatvAdana puraviSaye vyomacAriNo vidyAdharaudyA evaM vadanti / bho bhago agho ityAmatraNevyayAni // gandharvA bhagoH / bhogandharvA / bhago nAgAH / agho devAH / ityatra "avarNabho" [22] ityAdinA rolcha // ghoSavatItyeva / devAH kim // sadA saadhyudyevindunissklngkgunnaanvitH| bhavyAjayyAvyalokosminna ca vRkSa latA na ca // 73 // 73. asminpure bhaviSyati guNapAtramiti "bhavyageya" [5.1.7] ityAdinA kartari ye bhavyo mokSagamanayogyota evAjayyo bhAvataH sarvaviratisAmAyikAnvitatvena rAgAdyAntarazatrubhirjetumazakyotae~va cAvyayaM mokSaM karoti / Nic / avyayatIti / vici / avyaya mokSasAdhako yo lokaH sa munijanaH / vRkSa vRkSANAM brazcanaM "kutsaMpadAdibhyaH kip" [5.3.114] 1 epha ni. ka. 1 epha yukta gho'. 2 e yI DI na.3 a. 3 e DI na.3ne bI 'na:3.ti. 4 DIrA e'. 5 D drops the first part, gandharvAbhagoH, endently without understanding the purpose of its inscrtion which 18 to illustrate avarNa preceeding a visarga. 6 sI bhavyo 7 epha evAvya. 8 eti kipi a. 9 sI DI ko lo' 10 epha vRkSA.. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai* 1.3.23.] prathamaH srgH| 51. iti kipi vRkSavRzcaM karoti NicyantyasvarAdilope vRkSavayati' kipi vRkSa vRkSANAM chedako na ca naivAsti / evaM latA na ca / latAcchedakopi naivAsti / vRkSalatA janmajarAjIvanamaraNArohaNAhArAdisacetanadharmavattvena sacetanA iti tAH prANAtipAtanivRttatvena na cchinattItyarthaH / yatodhyArUDha umIzamadhyuH / sa cAsAvinduzvAdhvinduH / sa ivai niSkalakA nirdoSA ye guNA dayAdayaH / IzvarabhAlasthasya hi kalAmAtrasyendoH pratipadindorirva niSkalakatvAttairanvitaH / nanvatra pure ko guNo yenaivaMvidhaguNopeto munijanotra tiSThati tatrAha / yataH sadA sarvadA sAdhyudaye sAdhUnAM munInAmIstapaHsaMyamAdilakSmIsvasyA udayo vRddhiryatra tasminirjIvakSetratAvizuddhAhAraprAptyAdisaMyamaguNopetatayA munijanaprAyogya ityarthaH // vRkSalatA / latA na ca / anyaloka / ityatra "gyoH" [23] iti gh(y?)yolk|| padAnta ityeva / bhavyajiyya / kazrittu svarajayoranAdisthayoryakAravakArayo?SavatyavarNAdanyatopi lopamicchati / adhvindu / sAdhyudaye // vandha ete dRzA asyAH kamale ka iva bhramaH / ka ityaM neha kAminyAH stutyA anyonyamudyatAH // 74 // 74. kAminyAH stutyai locanAdyavayavasaundaryavarNanAyeha purenyonyaM ke nodyatAH / kathamityAha / he bandho bAndhavAsyAH pratyakSAyAH kAminyA ete pratyakSe dazau netre kamale / atrArthe ka iva bhramaH ko nAma saMzayaH / ivosaMbhAvanAyAm / ete dRzau pache eva / atrArthe na kApyasaMbhAvanA kAryetyartha ityam // 1 eph ti tIti ki. 2 ekSav dh [va nahi.]. 3 sI "sti . 4 vI sI DI raNaro'. 5 epha va niH ka. 6 epha va niH ka. 7 epha nayo. 8 vI jayyA / / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH] ____ agho arka bhago Iza bho indra u caturbhuja / ityAdau brahmayajJasya smaranti brAhmaNA iha // 79 // 75. iha pure brAhmaNA dvijA brahmayajJasyAdhyayanasyAdau prArambheSo arka he gve bhago Iza he zaMbho bho indra u caturbhuja he viSNo / jayetyAdikA kriyA sarvatrAdhyAhAryA / ityevaMprakAreNa smarantyarthAdarkAdIn / nirvighnAdhyayanapravRttaye arkAdyabhISTadevatAH smRtvA brAhmaNA vedAdhyayanaM kurvantItyarthaH // aghoyindra bhagoyindo bhoyAdityAyu viSNava / asAvu kayu votreti nRpe pRcchanti khecarAH // 76 // 76. atraM nRpetra puresti yo nRpastatra viSaye khecarA devA indrAdInpRcchanti / kathamityAha / agho indra bhago indo bho AdityA dvAdazArkA u viSNo vo yuSmAkaM madhyesau nRpaH kaH / kiM prazne / yuSmAkaM madhyesau kimindraH kiM venduH kiM vA kopyeko raviH kiM vA viSNuriti / atratyanRpa aizvaryakAntatvatejasvitvarakSakatvAdiguNadarzanAdindracandrAdityaviSNuzaGkayaivaM praznaH / viSNavu asAvu kayu ityatra trayopyunaH pAdapUraNe // taiyIzvarAstayArAmA imesAvavanIpatiH / bandhavatra sAdhavIkSasvAgantAviti vAgiha // 77 // 77. iha pura AgantAvAgantukajanaviSaye vAgasti / yathA he bandho 1 sI za zabho indra ca.DIza zabho indra u ca.2 sI DI ta Izva. 1 ephaSNo jIvetyA . 2 e dikri 3 DI sI dInani. 4 epha tra pu 5e viSNuvuH a.sI viSNubu. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1 3.26 ] prathamaH sargaH / vAndhava sAdho ziSTa ye tvayA pUrva vArtayA zrutAsta ima IzvarI AvyAH / tathA yeSAM phalAnyamRtarasasvAdUni tvamAsvAdayo ye tvayA zrutapUrvAzca ta ima ArAmA udyAnAni / tathA yaM tvaM yazasA dRSTapUrvI sosAvavanIpatirbhUpo vartate / atra pradeza IkSasvAlokayArthIdIzvarAdIneveti // yayitosmAyidaM dehi yayitosmAyidaM punaH / udArAyIzvarAyAhuratreti svaniyoginaH // 78 // 78. atra pura udArAyIzvarA AjhyAH svaniyoginaH svabhANDAgArikaoNnityevaMprakAreNAhuH / yathA / aho niyogin yo yAcakajana itosmin vivakSite pUrvAdidigvibhAgestyasmAyidaM svarNadurvarNAdi dehi / yaH punarinosmin vivakSite pazcimAdipradezestyasmAyidaM pUrvasmAdanyadojanavastrAdikaM dehIti // bandha ete / dRzA asyAH / ka iva / stutyA anyonya / bho indra / bhago Iza / agho arka / ityatra "svare vA" [24] iti vayayorvA luk // pakSe / viSNavu / asAvu / kayu / AdityAyu / bhoyAdityAH / bhagoyindo / aghoyindra / ityatra "aspaSTA" [25] ityAdinA vayayoH sthAne nityamaspaSTAvIpatspRSTatarau vayo / avarNAtvanumi vA / bandhavatra / sAdhavIkSasva / asAvavanIpatiH / AgantAviti / tayIzvarAH / tyaaraamaaH| asmAyidam asmAyidam / yayitaH yayitaH / udArAyIzvarAH / iishvraayaahuH| anumIti kim / uni aspaSTAveva yathA syAtAM tathA codAhRtam // yayitaH / udArAyIzvarAH / bhoyAdityAH / bhagoyindo / aghoyindra / ityatra "roryaH" [26] iti roH sthAne yaH // avarNAdimya ityeva / Ahuratra / 1 sI DI rAdhA. / tadeg. 2 vI sI DI tvamasvA. 3 sI DI thA yat sva. eph thA ya. 4 bI sI DI kAnAhuH. 5 e degda pUrvasmAyida pU. 6 e epha vayo'. 7 epha vayoH. 8 e bI sI DI rau yavau / 9 e uDi a. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAmaH] tvamIzo bhavinAmaIn bhavAn viSNurbhavAnajaH / stuvannAha subhaNNevaM zraddhayA yutihArhataH // 79 // 79 iha pureIna devatAsyArhataH zrAvakaH / zraddhayA bhAvanayA yuG yukta: pulakAzcitAGgo netrajalAplAvitakapolazcetyarthaH / suSTha bhaNati vici subhaN madhuragIzca san stuvaMstIrthakaraM nuvan sannevamAha bhaktivizeSaNArhantaM pratIdaM ghUte / yathA he arhana jinezvara bhavinAM bhavyAnAM tvamIzastvameva mahezvarI bhavAn viSNustvameva nArAyaNo bhavAnajastvameva sraSTA / tavaiva muktiprAptihetutvAtvattonyaddharaharibrahmAkhyaM devatAntaraM bhavyalokAnAmArAdhyaM nAstItyartha iti // yuniha / subhaNNevam / stuvannAha / ityatra "hasvAt" [27] ispAdinA dvitvam / / hasvAditi kim / bhavAnajaH // DaNana iti kim / tvamIzaH // svara ityeva / arhan bhavAn // padAnta ityeva / bhavinAm // AcchAyAM dIpikAcchAyA khaTvAchAyeva mAcchidat / mAcchAyAH kuvete ratnadIpAnatrAmamAchavIn // 80 // 80. atra pure mayA lakSmyA chAyA zobhA yeSAM te mAcchAyA IzvarA ratnadIpAn ratnAnyeva dIpAna maNimayAn pradIpAna kurvate / kiMbhUtAn / pramimIte vici pramA nAsti pramA paricchettA yasyAH sA tathAbhUtA chaviH kAntiryeSAM tAn / sarvataH prasaratkAntInityarthaH / . ratnadIpakaraNe hetumAha / dIpikAcchAyA dIpapRSThendhakAra AcchAyAmISadapi lakSmI mAcchidanmAsma vinAzayat / yathA khaTTAchAyA AcchAyAM chinatti / dIpakhaTvayozchAye hi spRzyamAne azriye syAtAm / yatpurANam / / 1 sItaH pA. 2 epha kAcitA. 3 epha jalaplA. 4 epha pratyeva / 5 epha daridarama. 6 e degkiM kimatra sva. 7 DI 'racchAyA A. 8 ephU nmA vi. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.3.30.] prathamaH sargaH / ajArajaH khararajastathA saMmArjanIrajaH / dIpamaJcakayozchAyA lakSmI hanti purIkRtAm // iti // dIpikAcchAyA khaTyAchAyA / ityatra "anAGmAGa' [28] inyAdinA vA chasya dvitvam // anAmAi iti kim / AcchAyAm / mAcchidat // DitkaraNAnmAcchAyA inyatra vikalpa eva / tena pakSe mAchAyA inyapi jJeyam / AzAhacaryeNAvyayasya mAho grahaNAtpramAchavInityatrApi vikalpastena pramAcchavInityapi jJeyam / he3cchAtodari herecheke tanvirecchadma na yadvidhuH / hIcchanicchati te vakracchAyAmatreti gItRRNAm // 81 // 81. atra pure nRNAM prastAvAtkAminAmityevaMvidhA gIrasti / yathA he3cchAtodari kRzodari he3cheke hai tanvi3kRzAGgi tvanmukhendIvaralakSmyA nirjitatvAdU hIcchan lajjamAnaH san vidhuzcandro yatte vakracchAyAM mukhalakSmImicchati prAptuM vAJchati tanna cchadma na kUTaM kiM tu satyametadityartha iti // hecchAtodari he3cheke / ityatra "mutAdvA" [29] iti vA dvitvam // hehaipveSAmeva" [7.4.100] iti nutaH // dIrghAdityeva / tanvi3cchana / "dUrAdAmadhya" [7.4.99] ityAdinA plutaH // ___ icchati / hocchan / vakracchAyAm / ityatra "svarebhyaH" [30] iti padAntepadAnte ca dvitvam // brahmavadbrahmavettAro drutAkAH karkazatviSA / kIrtyA morNonuvatyAzA asminnahIM guNahadAH // 8 // 82. asminpurerhanti pUjAmityA yoginaH kIrtyA sAdhuvAdenAzA 1 e bI sI DI sanmArja.2 epha 'rArjitA'. 3 bI va gI. 4 bIke3he'. 5 epha he3ta. 6 sI DI bvekAme. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] dizaH proNonuvatyatyartha vyApnuvanti / kIdRzAH santaH / agA~dhA jalAzrayabhedA hRdAH / guNAnAM zamendriyajayAdInAM hRdA iva guNahadAH / guNaparipUrNA ityarthaH / ata eva brahmavadvidhAteva brahma paramajJAnaM vindanti labhanta ityevaMzIlA brahmavettArota eva ca karkazatviSA prauDhajJAnatejasA huta AcchAditoko raviyaiste // arkAH / karkarza / brahamavat brahma / ityanna "dirha "[31] ityAdinA vA dvitvam // arhasvarasyeti kim / guNahadAH / arhAH / vettAraH // svarebhya ityeva / Ita // anviti kim / prorNonuvati / atra dvirvacane kRte dvitvaM yathA syAt // asamyataH sayyatatvako nAsminnAgatobhajatt / pitrarthamitrArthaparAn vidhiratraiva cAsRjat // 83 // 83. evaM nAmAtra mahAtmAnaH sarvasAvadhaviratAH saMyatA Asan / yAvatAtrAgatosavyatopi tAn dRSTvA samucchalitaviveka: sayyatatvamabhajaditi tAtparyam / tathaivaMnAmAtra bahavaH pitRkAryamitrakAryaparAyaNA janA dRzyante / yAvatA jJAyatenyasthAnakAMni muktvAtraiva vidhAtA tAn sRSTavAnityarthaH / / itaruvikalaH kAntaH kRtArcaH prAha daivatam / namata pAhi goztrAta pAhi ghoztra bhuvaH prabho // 8 // 84. itosminpure kAnta ucchalacchApUreNocchasitAGgatvAnmanoharaH 1 e ta vi. 2 bI la.: kA. 3 e tajyAhi. 4. sI epha prabho.. 1 sI DI vatyartha. 2 e ntaH sagA'. 3 DI epha gAdhaja. 4 sIna vadanti. DI epha na vidanti. 5 epha phaoNpi yaiste. 6 e sI DI zaH / . 7 e nA di . 8 sI DI hataM . / 9 sI sayyatA. epha sayyatA. 10 e bI sI DI tA. sayato . 11 e bI sI DI kaH sayata. 12 sI ryapa. 13 sI epha pUraNA * Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 1.3.32.] prathamaH sargaH / kRtAca! vihitapUjopacAra: kalo madhuravA ca san kaviH kAvyakartA daivatamahadAdikAM svAbhISTadevatAM prAhai / kathamityAha / he go3trAtaH saMsArasAgarottArakatvena bhUsthalokasya rakSaNazIlAta eva he bhuva: prabho pRthivyAH svAmistathA he gho3tra svargasthalokarakSaka daivata namata: praNamrAnasmadAdIna pAhi pAhi rakSa rakSArthAtsaMsAraduHkhebhya iti / kavirityatra jAtAvekavacanam / vaktA harpabhayAdibhirAkSiptamanAstathA stuvan nindana yatpadamasakRd ghUyAttatpunaruktaM na dopAyetyalaMkAravidAM samayAtpAhi pAhIti na punaruktadoSaH // go3prAtaH / gho3tra / ityatra "dUrAdAmadhyasya" [7.4.99] ityAdinA plutaH // pAtre yathAvidhi prattadhanazcandrasamo guNaiH / dhairyayugg vIryayuga rAjatyatra sarvopi satyavAk / / 85 / / 85, atra pure sarvopi loko rAjati / yataH kIdRk / pAtre jJAnadarzanacAritrAdhAre tIrthakRdAdau yathAvidhyAgamoktakalpAnusAreNa pratttaM pradAtumArabdhaM dhanaM vittaM yena sH| etenaudAryavivekAvuktau / dhairyayugg vIryayug / ApatsvapyacalacittatA dhairya vIryaM parAkramastAbhyAM yuktaH / satyavAgavitathavacanaH / ata eva guNairaudAryAdibhiH kRtvA candrasama induvnnirmlH|| virAme / dhairyayugga vIryayuga / abhajatta asRjat // ekavyaJjane / mitrArtha pitrarya / tvaGkaH / asaJcyataH sayyatatvam / itaGkaviH kaviGkalaH / namatachupAhi gomAtalapAhi / kala.: kAntaH kAntaH kRtArcaH / go3prAtaH gho35| ityatra"adIrghAt" [32] isyAdinA vA dvitvam / / anvityadhikArAt katvagatvAdiSu kR. teSu panAdritvam / adIrghAditi kim / vAk / pAtre // virAmakanyajana 1 sI DI pha sa. 2 sI DI epha degdika svA'. 3 epha ha / he. 4 sI DI ka deva. 5 sI DI dha vi. 6 epha ane ki. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] ini kim / candra / yathAvidhi sayuktavyaJjanepIcchantyeke / pratta // arhasvarasyenyeva / sarva // sallAkArA anulkasmin yadyulkAnti mnniprbhaaH| avalmmIke ca valmIkantyunnatA dravyarAzayaH // 86 // kA lakAreNa vartate nibhAsa uskAnikaNavena na vi. 86. anulka madAriTarahitatvena tatsUcakolkotpAtarahitemminpura yadi paraM maha lA lakAreNa vartate yA J akArastadvadAkAra AkRniyAsAM tA: salyAkAga maNiprabhA nibhAsa ulkAnti vAhulyAdAraktatvAJcolkAvadAcaranti / tathA bahIyAvAstavyajanAtisaMkIrNatvena na vidyante valmmIkA' sarpAgAgaNi mRttikAkUTA yatra tasminnavalmIke cAsmin yadi paraM vyagazayo vittakRTAni valmIkanti valmIkA iva - caranti yata unnatA uccA' / ca: pUrvavAkyArthApekSayAsamuccaya / yadItyubhayatra yojyam // anulke ulkAnti / avalmmIke valmIkanti / ityatra "anvargasya' [33] ityAdi vA dvitvam // vargasyeti kim / dravya // ajiti kim / salla // bhantasthAta iti kim / unnatAH // sakhi dadhyyatra dadhyatra sakhi madhviha madhviha / vAgvAlyamanmanAtreti kumArIbhiH pratanyate // 87 // 87. he sakhi / atra pradeze dadhyyasti tathAtrApi pradeze dadhyasti / 1 e sI 'nulya smi ___87. he sakhi jati kumArIbhiH vaha / 1 sI nulke sa. 2 epha kolkApAta. 3 epha nAlisa. 4 e epha 'phe vAsmi'. 5 epha kyApe. 6 DI 'nA dvi. 7epha degsyetyeva / dra. 8 sI DI 'n / alma I. 9 vI sI DI sthA . kI DI mA 7 epha spelera eka Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai.1.3.34.] prathamaH sargaH / tathA he sakhi / iha madhvihApi sthAne madhvastItyevaMprakAreNAtra pure vAlyamanmanA vAlavAdavyaktamadhurA vAga vANI kumArIbhiH pratanyate vistAryate / davyatretyAdi svapradhAnameva vAkyadvayamapi / yadvAtrAkRtayavadvitvasya vAkyasya "asakRtsaMbhrame" [7. 4 72.] iti saMbhrame dvirukti / tato yavodvitvaM vA / tadAyamarthaH / he sakhi / atra pradeze duyyastyatra pradeze dadhyasti / evaM madhviha madhvihetyevaM saMbhramaprakAreNa / / dadhyyatra dadhyatra / madhviha madhviha / ityatra "tatosyAH" [34] iti vA dvitvam // tata iti kim / yAlya // asyA iti kim / vAgbAlyamanmanA // kaSTakaSTaM kRtaJcchannaJchannaM me sphuritaM sphuTam / kaliH pAtaH pUtkarotItyatra zaGkhadhvanicchalAt // 88 // 88. pattane hi kila devasadmasu prAtaHkSaNe dharmamahArAjajAgaryAkRtapuddha. sadA zaho vAdyate / taddhanimapaddhutyAnyadutprekSyate / atra pure prAtaH prabhAte zaGkhadhvanicchalAtkali: pApayugaM pUtkarotyucaiH kokUyata iva / kathamityAha / me mama sphuTaM sarvajagatprakaTaM sphuritaM vijRmbhitaM sarvalokAnyAyapravRttilakSaNaM channaM channaM guptaM guptaM kRtam / prastAvAnnayasadmanAnena pureNa tasmAt kaSTuM kaSTaM duHkhaM duHkhaM mamAstIti / yasya hi vastu kenApi caurAdinA gopyate sa tadviyogena duHkhitaH san pUtkaroti / atra cA. nyAyAnAM nAmnopyabhAvena kalikAlasphuritasyAjJAyamAnatvAdevamapadrutiH / / kaSTuM kaSTaM kRtacchannanchasamityatra vIpsAyAM kaSTacchannayorikti kRtvA prathamadvitIpayorivam // 1DI kRtazchannaMgcha'. 1 sI DI vAlyatvA'. 2 bI to vayo'. 3 sI DI 'tyuccakai. ko'. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] straiNaH kaNThaH kalakAntakAmibhizcAtra nizcitam / jayazaGkhaH svarApUrNapatIpuppadhanvanaH // 89 // 89. atra pure strINAmayaM straiNaH kalasvaropetatvAtkalo madhurota evaM kAnto manojJaH kaNTho galakandalo nizcitamavazyaM puSpadhanvanaH kAmasya kharApUrNa: zabdAyamAno jayazaGkho vijayahetuH kambuH kAmibhiH pratIto jJAtaH / atratyastrINAM kalakaNThatvena svaM smarajitaM dRSTA kAmibhiH kala: khIkaNThaH zasAkAratvAtkAmarAjasya zabdAyamAno jayazaGlo niHsazayaM jJAta ityarthaH // kaSTuM kaSTa kaSTaM kRtam / aNaH kaNThaH kaNThaH klH| kaliH prAtaH prAtaH pUtkaroti / kala vAntaH kAntakAmibhiH / ApUrNarupratItaH pratItapuSpa / kAmibhivAtra nizcitam / kaSTuM kaSTam / spphuritaM sphuTam / ityatra "ziTaH prathama"[35] ityAdinA [vA] dvitvam // ziTa iti kim / pUtkaroti / zaGkhaH // prathamadvitIyasyeti kim / svr|| anunaasikaadpyaadeshruupaatkecidicchnti| kRtacchavaM chabhanchannam // atroccazvasaczravaH peyaM SIraM kSarati gauH satAm / sadaSaTpadapAtavyaM paGkarupaNDavanmadhu // 90 // 90. atra pure satAM sAdhUnAM gaurvANI uczvasaczrava:peyamuccazvasanti sukhAnubhavena sollAsAni yAni zravAMsi zrotrANi taiH peyaM pAtavyaM pIraM dugdhaM bharati pariNAmasundaratvenaM madhuratvena ca sravatIva. 1e ta. pu. rabI sIrIkaNThena. 2 'bhiH sI. 3 DI kR. 4 sIDI kalaH. 5 sIrI 'ta sppu. 6 sI DI epha "nubhAve'. 7 ena ca. 85 vA sIrIca mana Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai01.3.36.] prathamaH srgH| yApi gaurdhenuHsApyuczzvasaczravasA tarNakAdinA lehyaM kSSIraM kssrtiityuktiH| yathA pakaruTapaNDamambhojavanaM satRpaH sAbhilASA ye SaTpadA bhRGgAstaiH pAtanyaM lehyaM madhu makarandaM kSarati / asyAM copamAyAM kSaratIti sAmAnyapadaM gavA strIliGgena paGkaruTapaNDazabdena napuMsakena ca saha na bhidyata iti sAmAnyazabdabhedAkhyadoSAbhAvaH / uktaM ca / sAmAnyazabdabhedaHsoyaM yatrAparatra zakyeta / yojayituM nAbhagnaM tatsAmAnyAbhidhAyi padam // iti / / kRtamatssyadhvajotsekAH striyaH prasAtApsaraHzriyaH / asmin sadyo mano yUnAM mananti khyAtavibhramAH // 11 // 91. asminpure triyaH sadyo darzanakAla eva yUnAM mano mananti kSobhayanti / yataH sAtApsara:triyo rUpalAvaNyAdyatizayena prastadevAjanArUpalAvaNyAdilakSmIkAstathI khyAtA atirAmaNIyakena prasiddhA vibhramA vilAsA yAsAM tA ata eva kRtamatsyadhvajotsekA vihitakAmodrekAH // uczvasandhavaH / satRTppaTpada paharuTapaNDavat / matssya utsekAH / pIraM kSarati / sAtApsaraH / ityatra "tataH ziTaH" [36] iti vA dvitvam // tata iti kim / asmin sadhaH / ziTa iti kim / mabhanti / khyAta // tapaHkAyajuSAM harSakRtAM hiMsropi darzanAt / dhanustyAgaM karotyasminnarkavatkArsarotssave // 92 // 92. asmin pure tapasA na tu roratvAdinA kArya kRzatvaM ju1 sI DI pyAdi. 2 epha thA tA. 3 epha yakatvena. 4 bI sI DI ti di. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] pante sevante ye teSAM tapasvinAM darzanAt hiMsropi krUrakarmA vyAdhAdipi dhanustyAgaM mRgAdivadhArthamupAttasya dhanuSastyAgaM karoti yato harSakRtAM dhanyA ete bhagavanto ye zAntadAntAstapasaivamAtmAnaM klezayanti tanki vaya nirapagadhajIvavyApAdanapApavRttyAtmAnaM durgatau pAtayAma iti prakAreNa vyAdhAdilokasyApi harSa krUratvopazamaika manaullAsamatizAntatvatIvratapazcaraNakaraNAdinA kurvanti ye teSAm / yathArko raviH kRsarA saptadhAnyAni tasyA ayam aNi kArsaro ya utsavastasmin kArsarotsava uttarAyaNadine dhanustyAgaM dhanUrAzityAgaM karoti / ravighuttarAyaNadine dhanUrAzermakararAzi saMkrAmati / zabdazzeSeNopamA // darzanAt / harSa / kArsara / ityatra "na rAtsvare" [30] iti rAtparasya ziTo na dvitvam // rAditi kim / utssave // svara iti kim / kAya // ziTa ityeva / ark| putrAdinputraputrAdinnathavA putrahatyapi / putrajagdhIti nAkrozatyasminmadhuragIrjanaH // 93 // 93. asminpure jano lokaH puruSaM striyaM ca nAkrozati na niSTuraM vakti yato madhuragArmeduvAkya / kathaM nAkrozatItyAha / he putrAdinnabhIkSNaM putrANAM bhakSaka he putraputrAdinabhIkSNaM pautrANAM bhakSaka tvayedaM kArya vinAzitamityAdyadhyAhAryam / ityevaMprakAreNa naram / athavA tathA putro hatonayA "anAcchAdajAtyAderna vA" [2 4. 47.] iti jyA putra - __ 1 e sI putraha. 2 e sI putraja. / sI di pA. 2 epha zAntA dA'. 3 sIDI saivAtmA. 4 sI makama. 5 epha lAsa zA. 6 sI DI raNA. 7 sI DI "nti te . 8 vI sIsIepha janaH pu. 9e sI DI putraha. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.3 38] prathamaH srgH| hatI tatsaMvodhanaM he putrahati / tathau he putrajagdhi bhakSitaputre tvayedaM duSTu kRtamiti striyaM ca // putrAdiputraputrAdivarjitetropahasyate / putrAdiputraputrAdimatsyo nyAyaH pracetasaH // 94 // 94. putrAdina putrabhakSiNa. putraputrAdinazca pautrabhakSiNo matsyA yatra sa pracaMtanopAMpatervaruNasya nyAyotra pura upahasyatellokaiH / yataH putrAdiputraputrAdivarjite putrAdI putrasaMhArI ya: putraputrAdI pautrasaMhArI zAkinyAdilokastena vajite rahite // putrAdin / putraputrAdinniti nAkrozati / ityatra "putrasya" [38] ityAdinA na dvitvam // AdinputrAdinIti kim / putrahati putrajagdhIti nAkrozati // Akroza iti kim / punAdiputraputrAdivarjite putrAdiputraputrAdimatsyaH / eSu "adIrghAt" [1.3 32] ityAdinA vikalpa eva // kambukaNTyotra tanvaGga yazcazvadajanmalocanAH / raMramyante yadbhuvogre luThankiGkarati smaraH // 95 // 95. atra pure tanvagayaH kRzAGgayo jalakrIDAdibhI raMramyantetyartha phrIDanti / kIdRzyaH / kambuH zasastadvadvartulastrirekho madhurasvarazca kaNTho yAsAM tAstathA caJcajanmalocanAH vikasvarendIvarAkSyaH yadbhuvoye yAsAM bhravaH puge luThanparivartamAnaH smaraH kAmaH kiMkarati kikaravadAcarati / atratyatanvagInAM yatraM yatra bhruvonikSepastatra tatra smaro viz2ambhata ityarthaH / kiMkaropi hi bhaktivizeSakhyApanAya svAminoge luThati // 1 DI ityeta. 2 e sI DI putraha'. 3 epha thA pu. 4 sIDI eph duSTa kR. 5 epha rI ca zA. 6 entetyArthaH 7 sI DI prabhu Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye 64 [mUlarAjaH] m / kirati / kambu / n| tanvaGgyaH / dhanat / knntthyH| kavuDoci kaNThaH / raMramyante / ityatra "nAM dhu" [39] ityAdinA nimittavargasyaivAntyaH // dhuMDiti kim / avjanma // dhuvarga iti kim / raMramyante // apadAnta iti kim / luThan kikarati // padmAnyunmadhuliMhIva sudRzyAsyAni subhruvAm / cetAMsIhAcchatAjuSi puMsAM svaHsindhuvArivat // 96 // 96. yathA padmAnyudUrdhva madhulihau bhRGgadaMpatI yeSu tAnyunmadhuliMhi bhRGgamithunayutAni syustatheha pure. subhruvAmAsyAni mukhAni sudRzi ramyekSaNadvandvAni santi / pazcArddha spaSTam // piNDDi garva mukhenendoH svaHstrIbhyaH khaM viziNDui ca / iti zAsti vadansAdhu strIjanetra sakhIjanaH // 97 // 97. ana pure sakhIjanaH sAdhvanekabhaGgIcaturaM yathA syAdevaM vadan san strIjane vipaye zAsti zikSA datte / kathamityAha / piNDItyAdi / atyutkRSTa vRttatvakAntatvAdizrIzAlinA mukhena kRtvA candragarvasya cUrNane tathAtizayitarUpAdizriyA devIbhyaH sakAzAtsvasya viziSTIkaraNe ca tavAdhunAvasara ityartha iti // "prepAnujJA" [5.4.29] ityAdinAtra panamI // m / puMsAM / n / sudaMzi / acchatApi / cetAMsi / unmadhuliMhi / ityA "zi" [40] ityAdinAnusvAraH // nAmiti bahuvacanAt surazItyatra masvaM vAdhitvAnenAnusvAra eva // zida iti kim / indoH // apadAnta ityeva / vadan sAdhu // bhanvityeva / piNDi / ziNDi / atra pipazipohoM tasya dhitve pasya dasve ca ziDabhAvAcchranakArasyAnusvAro na bhavati // 1 sI DI eph svalI. aba kApiyAlenAdavAMcA vicAra 1 epha phamnavat / na. 2 sI DI dhuTiti. 3 epha degnma / ra.4 sIDI ta / tu. 5 sI DI epha janavi . 6 papha tetra ka. 7 epha henusvAra ityanu / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai* 1.3.41.] prathamaH srgH| mRdU raktaH zucI ramyosminnADhyastrIjanaH mukhii| aho rAtriM ca no veti svArAmAjanasaMnibhaH // 98 // 98. asminpura AnyastrIjanoho rAtriM ca no vetti / kIdRk san / mRduH komalapANyAdyavayavaH komalavacano vA / raktaH svapatyAvanurAgavAn / zucirujjvalAganepathyaH kauTilyAdipaGkarahito vA / ramyo rUpalAvaNyAdyatizayavAn / sukhI nIrogatvasarvasaMpattisAmagryAdinA sukhitH| ata eva svArAmAjanasaMnibhaH svargastrIsadRzaH / / atisukhitatvenoditamastamitaM ca na jAnAtItyarthaH / svArAmAjanopyuktavizeSaNopeto dinaM rAtriM ca na jAnAti // svArAmA / zucI ramyaH / mRdUraktaH / ityagra "ro re lag" [1] ityAdinA rasya lugakArekArokArANAM dhAnantarANA dIrghaH // anvityeva / maho rAtrim / ___bhatra pUrvameva rorutve rephAmAvAllugdIrghAmAvaH siddhaH // umAmAdimasaktAnAM prauDhAnAM lIDhasaurabhaH / madhuliTTokate leDhuM moDhAtrAvRDha Ananam / / 99 / / 99. atra pura umAmADhiprasaktAnAmumAyA gauryA mADhimahanaM pUjA tatra prasaktInAmAsakAnAM prauDhAnAmiddhavayomanyukAmAnAM pragalbhastrINAmAnanaM mukhaM leDhumAghrAtumAvRDha udyata: san madhuliT pUjArthopanItapuSpasahacaro bhRGgo Dhaukata Agacchati yato moDhA mukhe padmabhramavAn / kutaH / yato lIDhasaurabha AghAtamukhasaugandhya: pUjArthAnItapuSpANi 1 sI DI DhyaH strI. 1DI patAca. 2 sIDI kAnA. 3 bI sI DI epha punphasa. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] muktvA saurabhAtizayAnyatvAtprauDhAnAM mukhAnyAghrAtuM bhRGgaH punaH punaDhauMkata ityarthaH // mAThi / lIDha / prauDhAnAm / ityatra "DhastaTTe" [42] iti Dhasya lugakArekArokArANAM ca dIrghaH // taDDa iti kim / madhuliD Dhokate / nAyaM lupyamAnaDhakAranimitto DhA // adiduta ityeva / AvRDhaH // anvityeva / ledum / mottaa| atra guNe kRte pazvADalopaH // na voDhAsya zriyAM svargo na soDhA varNane guruH / vyUDhottambhitaketUtyairutstautItyAravairmarut // 100 // 100. marudvAyuyUMDhA vizAlA uttambhitA: koTyadhipatigRhAdiSU:kRtA ye ketavo dhvajAstebhya utyotthAnaM yeSAM tairAravaiH paTatpaTiti zabdaiH kRtvotstautIva prAvalyena varNayatIva / arthAdidaM puram / kathamityAha / asya purasya zriyAM prAsAdAdilakSmINAM svargopi na voDhA na dhArayatyata evAsya varNane gururvAcaspatirapi na soDhau na samartha iti / / asaMstabdhaH susaMsthAnaH sUtsthAnaH saipa te patiH / mugdhAsminiti sakhyuktyottiSThantyaGgamudastabhat // 101 // 101. kila kAcinnAyikA mugdhA patyau samIpamAgatepi mugdhatvAdabhyutthAnAdipratipattiM na kRtavatIti sakhyA zikSArthamuktA / yathA hai sakhi sa nirupamaguNaiH sarvatra prasiddha eSa pratyakSaste tava patiH suSTu tvadIyacittAvarjanApekSitvena zobhanamUrdhva sthAnamavasthitiryasya sa sUtsthAna rabI sI khyuktotti. 2 / kathami. 1 epha paTeti. 2e tItiva. 3 e degDhA sa. 4 epha rthaH // . 5 DI sini 6sarI o: sa sa. 7sI pekSatle. 8 epha namudUrva. 9 sI DI mU Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.3.44.] prathamaH srgH| 67 aoNsti / kIdRk san / suSTu sarvasAmudrikalakSaNopetatvena zobhenasaMsthAnaM zarIgavayavaracanA yasya sa susaMsthAnaH surUpa ityarthaH / tathAsaMstabdhonahaMkArastvayi saprazraya ityartha. / tadetadabhyutthAnAya tvamapyunipTeti vyajitamityevaMprakAreNAsminpure sakhyuktyA vayasyAzikSayottipThantI patyurabhyutthAnAyo/bhavantI mugdhA navoDhA ruyagamudastabhat stambharahitaM cakre / vinItaM cakAretyarthaH / yadvA / kila kAM cana mugdhAM nikaTamAyAnta patiM dRSTrA sadyaH smarodrekAtstambhena sAtvikavikAreNAkrAntAM kikartavyatAmUDhAmabhyutthAnAdipratipattimakurvANAM nikaTasthA sakhyevamAha / yathA he sakhi sa prasiddha eSa pratyakSaste patirasaMstabdhastvadarzanepi gAmbhIryAtirekAtstambharahitojJeyastambhavikAra ityarthaH / ata eva susaMsthAnovikRtAkAraH san sUtsthAna ardhvasthitosti / etenedaM vyaJjitaM yaduta sakhIjanamelApakepi tvaM mugdhatayAgambhIratvAtpatidarzane stambhAnvitAta eva vikRtopaviSTA cAbhUritItyevaMprakAreNAsminpure sakhyuktyA mugdhottiSThantI patyurabhyutthAnAyo bhavantI satyagamudastabhet stambharahitaM cakre / evaM vyaGgayokyA sakhyA tatkAmaceSTAyAM prakaTitAyAM patyurabhyutthAnAyottiSThantI stambhasaMrambhamAcchAdayAmAsetyarthaH // soDhA / voDhA / ityatra "sahivahe:" [43] ityAdinA Dhasya lugavarNasya cauphAraH // avarNasyeti kim / myUTa // ketUtthaiH / uttambhita / ityanna "udaHsthA" [44] ityAdinA sasya luk // uda iti ki / susaMsthAnaH / asNstbdhH| sthAstambha iti kim / utstauti // 1 sI mudraka 2 sI bhanasa. 3 sI DI rAdhava. 4 epha degsusthA'. 5 bI sI khyuktAvayasyAH zi. 6 sI DI t marambha. 7 e sI krAnta ki. 8 sI khi pra. 9DI stambhovi. 10 sI DI degra. sU. 11 epha kRtAvikArAyAnAsatyupa. 12 sI khyuktatAmu. 13 sI DI t sarambha. 14 DI mbhamA'. 15 epha m / a. 16 sI DI sthAnam / / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 byAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] sa iti kim / uttiSTantI / udastabhat // pratyAsatteH sthAstambhavizeSaNasyaivodo grahaNAdiha na bhavati / utsthAnaH / atra yudaH sthAnetyanena nAmnA siddhatAkhyabhAvarUpeNa saMvandho na tu pUrvAparIbhUtamAtravAcinA dhAtuneti // sUtsthAnaH // meSa te patiH ityatra "tadaH se" [...] ityAdinA selRk // yadvikramaH sakopyasya yatprasa prbhutaagunnH| indra eSa praiSa vAsmAdrAzyepotra stutikramaH // 102 // 102. atra pure rAji nRpaviSaya epa evaMvidhaH stutikramo varNanAgaitirbhavati / yathA yadyasmAddhetorasya gajJo vikramaH zaurya sako yaka indre / zrUyate sa ityarthaH / tasmAdepa rAjA indraH zakraH / tathA yadyasmAdasya gajJaH prabhutAguNa AjJezvarya prasa ya indre zrUyate / tammAtprakRSTa ityarthaH / tasmAtpraiSa vAsmAdasmAdindrAn prakRSTo vaiSa rAjati / / epakaH kiM sakaH svargastasyAneSo hi DambaraH / sopyasaH kimabhUtsiddhairatraivaM kriyate bhramaH // 10 // 103. anekAdbhutazrInidhAnatvAdatra puraviSaye siddhairdevabhedairevamevaMvidho bhrama. saMzayaH kriyane yathA saka: sadA dRSTapUrvaH svargo nAkaH kimepaka: pratyakSeNopalabhyamAnapuralakSaNaH / yadvA / nAyaM svargaH / kuta ityAha / tasyAnepo hi Dambara iti hi sphuTaM tasya svargasya Dambara ADambaro lakSmIvilAsonepaH pratyakSeNopalabhyamAnedapurADambara eSa nai eponapAnyonyAdRzo hIna ityarthaH / tatki sopyasobhUn / apirevArthe / sa eva svarga eva / kiM na sosonya: svarUpaM parityajya rUpAntaravAnabhUta / anapa inyasya ca pratyakSopalabhyamAnapattanADambarAdvilakSaNADamvaramAtravArcitvena 1e 'smAdi . 2 epha ra la'. 3 DI na na e. 4 epha ponyo . 5sI. 5paya. DI epa . 6 sIDI le ya. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.3.47 ] prathamaH sargaH / 69 yadyapi svargADambagedhikopi vAcya: syAt tathApi pattanADambarAtsvargADambage hIna eva jJeyaH / pattanasyAtra varNyatvAt // epa praipa' / sakopi / praipa vA // prasa prabhu / ityatra "etadazca" [46] ityAdinA merluk // ananasamAsa iti kim / eSakaH kim / sakaH svargaH / bhanepo hi / amaH kim // vyaJjana iti kim / epotra / sopi // sarUpayuktAH samAgre rAjantyatra kulastriyaH / vyaJjanAgre paJcamAntasthAvadvAlopazobhitAH // 104 // 104. atra pure vAlaiH keshaiH| vavayoraikyAdvAlairarbhakairvA / upazobhitAH kulastriyaH sayAne gRhadvAradeze sarUpayuktAH sarUpaiH samAnarUpairbhartRbhiryutAH satyo rAjanti zobhante / bhavati hi zobhAtizaya strINAM samAnabhartRyuktAnAm / yathA vA vikalpena lopo vAlopastena zobhitA vAlopazobhitAH paJcamAntasthA utraNanamayaralavA varNA vyaanAgre vyaJjanAtparAH sarUpayuktAH sarUpaiH samAnarUpairDanaNanamayaralavairyuktAH satyo santo?] rAjanti // kuco Dau kujhau kuDo / aditerayamAdityaH sa devatAsya Aditya' sthAlIpAka Adityya iti vA / ityAdiSu hi vyaJjanAtparAH paJcamAntasthAH sarUpeSu pareSu "vyaJjanArapaJcamA" [47 ] ityAdinA vA lupyante / etena "nyajanArapacamA" [47] ityAdisUtrodAharaNAni sarvANyapi sUcitAni // 1 epha bhutetya. 2 sI DI hi saka ki / epha hi / asovAvya'. 3 sI posopi / / sa. 4 e 'tra // . 5 sI zaivayo DI zaivayo". 6 bI ktAH saha sa'. 7 e vI epha nti bhadeg 8 epha bhitA. pa. 9 sI rUpaiI . 10DI 'nayuktarU'. 11 DI kruDDI kuDI. 12 sI kuTThI 13 DI degdityA. 14 epha 'pu vya. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] dharma ziNDi guNA ziNDDi piNDyaghaM piNDDi duSkalim / * prattaM gRhANa nApattaM zikSAtreti vipazcitAm // 105 // 105. ziNDhi sadAcArAcaraNena viziSTIkuru / piNDi cUrNaya / prattaM svAminA dattam / nAprattam / naJ mArthe / adattaM mA gRhANetyarthaH / ziSTaM spaSTama // zAGgiNaH sakna udbhUtAM guNadartI surastriyam / atra nAryaH kalAvodhyo vijayante nijairguNaiH // 106 // 106. atra pure kalA gItanRttAdyAzcatuHSaSTistAsAM boyo jhAnyo nAryaH sugantriyaM svarvezyAM nijairguNai rUpAdibhirvijayante utkRSTatvAtparAbhavanti / kibhUtAm / zAGgiNo viSNoH sakna arupradezAdudbhUtAM saMjAtAm / hareH kilAtitIvra tapastapasyataH kSobhAya svapadApahArakSubhitenendreNApsagsa: prepitAstAzca kSobhanAya nRttAdivilAsAn kurvatIdRSTrA tadarpApanAdAya hariNA nijasakthi vidAryAgatApsarorUpajaitrI urvazInAmrI strI nirmama iti lokoktiH / ata eva guNadI guNai rUpalA. ghaNyAdibhirdapiThImapi // prata prattam / ziNThi ziNDi / piNDi piNDi / ityatra "dhuTo dhuTi sve vA" [58] iti dhuTo lugvA // dhuTa iti kim / shaangginnH||dhuttiiti kim / samaH // sva iti kim / dIm // dhyAnATisyeva / borayaH // 1 sI DI yalam. 1 4ii epha yaH / zeSa pa. 2 eph nRtyApA. 3 epha paSTikalAratA'. ni'. 5 ephU nRtyAdi. 6 epha yAmiti // . 7 ephariNo // dhu. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai 0 1.3.49.] prathamaH srgH| astabdhA dugdhazuddhAtmanmA lajjakha pragalbhyatAm / piNDi mAnaM sapatnInAM mugdhAsminniti pAThyate // 107 // 107. asminpure mugdhA navoDhA pAThyate sakhIbhiH zikSyate / kathamityAha / he dugdhazuddhAtmannakuTilAzaye bhartuH samIpAgame mA lajjara kiM tu pragalbhyatAM zRGgArasArasvakalAkauzalaprakAganena pragalbhIbhUyatAm / tatazca preyasotivallabhImavanena sapatnInAM mAnaM saubhAgyaviparya garva piNDi cUrNayeti / yatostabdhA vinItA / yo pustandho vinItaH tyAtseM mugdho mUryopyupAdhyAyena pAThyate // lajasva / dugdha / mugdhA / piNDi / zuddha / astabdhA / ityatra "tRtIya." [49] ityAdinA dhuraH sthAnipratyAsambastRtIyaH / tRtIyacaturtha iti kim / pAThyate / / dhuTa ityeva / pragalyatAm // pakarmANotra vAkpUtAstattadvidyAkakupzrutAH / vizvAmitraprabhAcchede maitrAvaruNaniSTurAH // 108 // 108. paT karmANi yajanayAjanAdhyayanAdhyApanadAnapratigrahalakSaNAni pratidinakRtyAni yeSAM te SaTUrmANo dvijA atra pure santi / kIdRzA vAkpUtAH satyamitavAktvena vacanena pavitrAH / etena sadanuSThAnavattvamupalakSitam / tathA tAstA anekaprakAratvena prasiddhA yA vidyAH zikSAkalpAdayazcaturdaza tAbhiH kakupsu dikSu zrutA vikhyAtAH / etena jJAnitvoktiH / ata eva vizvAmitrapramAcchede vizvasyopadravakAritvenAmitrAH zatravo vizvAmitrA daityarAkSasAdayasta evAnyAyakAritvAdvizvAmitro gAdhisUnustasya 1 epha sva pra. 2 sI ya tadeg. 3 sI DI ya sarvaM. 4 sI DI sa mU. 5 epha gdhopi mU. 6 sI sthAnapra. DI sthAnepra. 7 epha vitritA. 1. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlamAjaH] yaH prabhAcchedaH pradApocchedastatra maitrAvaruNaniSTurA urvazyAM mitrAvaruNAbhyAM jAtatvAnmitrAvaruNayorayamapatyatvena maitrAvaruNo vaziSThastadvabhiSTugaH pracaNDAH / vaziSTho harbudAzramastho vizvAmitreNa rAjhArbudAgatenApAhatAyA nandinIdhenoH pratyAharaNAya mahAyAgaM kRtvAmikuNDe catuhastaM caturvaka kopAvezAt humityuJcArayantaM tejasvinaM mahAbhaTaM niSpAditavAna / sa jitvA kauzikaM janye dhenuM pratyAharanmuneH / prItyunmukhAt pramArAkhyAM prApa prAjyairvaraiH saha / iti / yathA vasiSThena mahAjJAnakriyAvalena vizvAmitrasya mAhAtmyamapahatamevaM vizvopadravakAriNAM daityAdInAM darpamapaharanta ityarthaH / yadvA paT karmANi devapUjAgurUpAstisvAdhyAyasaMyamatapodAnarUpANi pratidinakRtyAni yeSAM te SaTurmANaH paramazrAvakA atra santi / kiMbhUtA vAkpUtAstathA tattayAnekavidhatvena prasiddhayA vidyayA zrutajJAne. matijJAnena vA kakupsu zrutA ata eva vizve samastA yemitrA rAgadvepAntaraGgazatravasta eva vizvAmitrastatprabhAcchede maitrAvaruNaniSThurAH // vAyapUtAH / prabhAcchede / paTkarmANaH / tattat / kkupshrutaaH| abhibha / isyantra "aghope" [50] ityAdinA prathama // aghopa iti kim / vidyA // bhaziTa iti kim / niThurAH // avAk suvAga saT nistRha salup nirluv vimutsamud / dehabhAgamaraiH sadhyaG bhavatyatrAdbhutAspade // 109 // 109. atra purevAk jaDajihvatvena kutsitavAg mUkatvena bAprahito - - 1bI pati. 2. sIrINAI. 3 sIrI epha vaziSThe'. 4 papha na / bA.5 sImitrA'. 6 ephayAH // . Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.3.52.] prathamaH srgH| vA dehabhAk prANyupAdhyAyamantrauSadhidevatAdiprabhAveNa suvAga / saMskRta5cano bhavati / tathA satRT dhanadhAnyAdiSu satRSNo nistRT svarNarUpyAdisiddhyA pUrNamanorathatvAdvigataspRhaH / tathA salup zarIrAvayavacchedavAn nirchan devatAdiprabhAveNa pUrNAGgAvayavaH / tathA vimut rogAtazAdinA ganaharpa, samud mahAvaidyAdisaMpattyA vigatarogAdyupadravatvAtsaho bhavati / ata evAtra dehabhAgamarairdevaiH sadhyaD samo bhavati / devA api he suvAco nimnRpo nilapa: samudazva syuH / yatodbhutAspade mahopAdhyAyasapratyayamantropaMdhIdevatAdijanitAnAma-dutAnAM sthAne / / __ avAra suvAg / satRT nistRD / vimut samud / salup nirlub / atra "virAme vA" [5.] iti vA prathama. // virAma iti kim / dehabhAgamaraiH // dhuTa ityeva / sadhyaD // kaNThalagnAH sadA strINAm khelanti iha pinggkaaH| virAme na pravartante kadAcitsaMdhayo yathA // 110 // 110. minvanti vilAsAn "zRGgazAdiyaH" iti gapratyayAntaH paJcamopAntyaH piga iti nipAta. / yadvA / siTAnAdareNa gacchati gAyati vA "pRpoTarAdayaH" [3:2.155] iti patve piDga iti TavargIyatRtIyopAntyaH / ajJAtarthe kapi piGgakA bhujagAH strINAM kaNThalagnAH kaNThAzliSTAH santa iha pure sadA khelanti krIDanti / yathA virAme varNAnAM viratau sati saMdhayaH saMvikAryANi "na saMdhi." [1.3.52] iti pratiSedhAtkadAcinna pravartante / tathA virAma khelanAnivRttiviSaye na pravartante nodyacchanti // khelanti iha / strINAm khelanti / ityatra "na saMdhiH" [52] iti saMdhyabhAvaH // vigame na pravartante kadAcissaMdhayo yathetyanena copamAnena te AhuH / tad lunAti / bhavAn lunAti ityAdIni zepodAharaNAni zApitAni // 1 epha tApra 2 sI ta dhA'. 3 bI D suvarNa'. 4 epha deghAvidyA. 5 sIDI mahopa. 6 degpadhade'. 7 epha sAtArthe. 8 sI degti nasadhimA . 9 sI DI tyAdize', 10 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] yadi strINAM zrutAsmin gIryadi dRSTA mukhendavaH / kalaH kANaH kharaH pikyAH phalguzcandropi taya'te // 111 // 111. asminpure strINAM yadi gIrvANI zrutA tadA pikyAH kokilAyAH kalo madhugepi kANaH zabdaH kharaH kaThorastaya'te / arthAllAkaiH / tathA strINAM mukhendavo yadi dRSTAstadAstAM tAvadanyaH kamalAdiryAvaJcandrApi sakalajagadAhlAdanahetukatvena sarvatra prasiddha indurapi phalgurnirathakastaya'ta / strImukhendubhireva sarvalokAhnAdanalakSaNasya candrakAryasya kRnatvAJcandreNa na kiMcitkAryamiti lokairvimRzyata ityarthaH // vasantAdhartubhiH sarvairyugapatparyupAsite / prArchanti krIDayodyAne nArpatyA iha nArkulaiH // 112 // 112. nRpaterapatyAni "ani damyaNi" [6.1.15] ityAdinA jye nApanyA gajakumArA nArkule kula upacArAnnRguNopetakSatriyavaMze bhana. pauspopatakSatriyakumAra saha krIDayA gendukakrIDAdikayA hetunodyAne prA Inti gacchanti / yata. kIdRze sarvaiH padbhirvasantAdyartubhiryugapatsamakAlaM paryupAsite sevite / sarvakrIDAharAmaNIyaka ityarthaH / / virAme / mugvendavaH / aghope / kalaH kvANaH khara. pikyAH phalguH / RtubhiH savaiH ityatra "ra. padAnta" [53] ityAdinI rasya vimargaH // phalgundra darayAdipu tu zAdaya evApavAdatvAtsyuH / / padAnta iti kim / taya'te / sarveH / / kathaM nApalyA. nAkulaH vasantAdyanubhiH prArchantItyAdi / asiddha bahiraGgamanta. ra) [nyAH sU0 20] iti ddharArAdezAzrayasya rephasyAsiddhatvAdvisargo na 1 papha tutya . 2 epha 'gya kartRtvA'. 3 epha aNi da. 4 0myaNa 3.1.5 sI DI kula 30 epha kularapa0.6 DI vazama. 7 DI ho sa. 8 epha nAvi * 5 eph . 10 e sI DI epha marA. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.3.55.] prathamaH srgH| syAt / evaM ke pAvapi // tayoriti kim / sarvaiyugapat / anvityadhikArAd gIH ityAdipu dIrghatve kRte pazcAdvisargaH / anyathA hi pUrva visarge kRta irurorabhAvAdI? na syAt // prabhukAryeSu dhUHkhyAtaH kSatriyaiH psAtasAdhvasaiH / bhAtyatra zrImatAM dvAraM khanibhiH sarUpANibhiH // 113 // 113. atra pure zrImatAM dvAraM saudhabahirbhAgaH kSatriyaiH kRtvA bhAti / kIdRzaiH / zaktisvAmibhaktyatizayena prabhukAryeSu svAmikRtyeSu dhU khyAtaiH dhuryAdau prasiddhaiH / psAtasAdhvasaidmastabhayaiH / zUratvena nirbhayairityarthaH / khaGgibhiH khaDgapraharaNAnvitaiH khaGge pArzvasthepi khagina ucyante tannirAkaraNAyAha / tsaruH khaDgamuSTiH pANau yeSAM taiH khaganyaprakaraiH / dhaninAM hi saudhadvAre rakSArtha khagavyaprakagamahAbhaTAstiSThanti / dhUHkhyAte. / ityagra "syAgi" [55] iti rasya visarga eva / / khanibhiH saru / kSatriyaiH psAta / khyAtaiH kSatriyaH / ityatra "zivyaghoSAt" [55] iti rasya visarga eva // madAmbhazyotinotrebhA lAvaNyAmbhazzcyutaH striyaH / dAnAmbhaHzcyutkarAvADhyA dhanaM nisstthyuutvdviduH||114|| 114. atra pura ibhA gajA madAmbhazyotino madajalasrIviNo madonmattAH santi / tathA striyo lAvaNyAmbhazzyuto laavnnypaatraannisnti| tathADhyA dhanino dAnaM hi jaladAnapUrva dIyata iti smRterdAnAmbhaHzyudAnasya jalaM kSaran karo hasto yeSAM te tA~ santo dhanamudAratvAgni1 epha gyAmbha. byuta.. 2 eph nAmbhazzcyutka. 1 epha tve pa. 2 bI bhAvatvAdI. 3 epha asminpu. 4 All mss, read jalaprAviNaH. 5 epha pyAmbhaH bhyuto. 6 epha nAmbhazyu. 7 sI DI thA rasatodha. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] dhAzrayamahAkAvye ghyUtavacchepmavAdvidurjAnanti / lIlayaivArthibhyo vAJchitamartha dadatItyarthaH / etenArthakAmadharmasaMpada uktAH // niSTayUtAMzuSu dRSTvAna ranavedISu vANinIH / niSThayUtAzrUskhaladvAcaskhaladRSTIna kaH skhalet // 115 // 115. atra pure vANinIzchekA mattAzca vilAsinAdRSTvA kaH pumAn na skhaleddhairyAnna patet / yato niSTyUtA unmuktA aMzava: kigNA yakAbhistAsu ratnavedIpu gRhadvArabahirdezavartimaNimayavitardipu sthitAstathA niHTyUtAni muktAnyazrUNi madavazAnnetrajalAni ykaabhistaaH| tathA skhalantI madAdadhoktepi viramantI vAk yAsAM tAH / tathau skhalantI madena sAzrutvAd ghUrNamAnatvAJca purasthAkhilapadArthagrahaNepi saMkucantI dRSTiryAsAM tAzca / made hi vyabhicAribhAvezrukSaraNavAkskhalanalakSaNA anubhAvAH syustatkAryatvAdepAm / yaduktam / harpotkarpomadaH pAnAtskhaladaGgavacogatiH / ityAdi / madAmbhazyotinaH / niTyUtavat / ni.dhyatAzrUskhalat / ityatra "vyatyaye lugvA" [56] iti rasya lugvA // pakSe / ambhazzcyu taH / dAnAmbhaHbhyut / nippataM / niHdhyUta / vAcaskhalat / ka.skhalet // gIrSu cetaHsu ca svacchA mahatsu varivasyakAH / dhUcitAmu ca dRDhA rAjadvArSu narA iha // 116 // 116. iha pure rAjadvApu nRpaprAsAdadvArepu vijJApakAnAM vijJaptivi1 DI smsa la. 2 sI DI taranu / epha Takama'. 2 thI sI DI 'ninirmuktA'. 3 epha yA madeg 4 sI DI 'pura. sthA'. 5 vI sI DI dAyAma 6 e sI DI epha nisyU: 75 'ta / pA. 8 e 'campala. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 [hai0 1.3.57 ] prathamaH srgH| dhaye narAH pratIhArA: santi / kiMvidhA. / ucitAsu yogyAsu dhUrpa yogyavijJApanAdipu rAjakAryaprAgbhArepu dRDhA dhAraNasamarthA evaMvidhA apyavinItI vijJApakalokavaimukhyAyaiva syustannirAkaraNAyAha / mahatsu pUjAhepu varivasyakA ucitAsanadAnAdinA sanmAnakA vinItA ityarthaH / kAyena vinItA api vacasA manasoM cAvinItA vijJApakAnAM vaimukhyAyaiva syustannigakaraNAyAha / gIrSu ceta.su ca svacchA akuTilavacasokuTilAzayAzcetyarthaH // gIrSu / dhUrSu / dvApuM / ityatra "aro. supi ra." [57] iti repha eva / aroriti kim / ceta.su // ra ityeva / mahatsu // gIrpatirgIpatiH satyamaharpatirahapatiH / vAktejobhrAjilokesmin ko hi gI:patyahaHpatI // 117 // 117. atra prathamau gIrpatyahapatizabdAvanuvAdyau dvitIyau tu vidheyau / tathAhi gIrpatirvAcaspatiH satyamavitathaM gIpatigirAM vAcAM patiH svAmIti yonvarthastenAnvitostItyarthaH / tathAharpatirdinakaraH satyamaha patistejobhirahAM kArakatvAdyathArthohrAM patizcAsti / paramasminpure jane vAktejobhrAji vANIpratApAbhyAM sarvotkRSTatvAcchobhamAne sati gI:patyahaHpatI hi sphuTaM kau / na kAvapItyarthaH / iti kAkA vyAkhyA / tvaM bhuvo dhUrpatiH kIrtedhUpatirdApatiH shriyH| praceto rAjan pracetA rAjannatreti gInRNAm // 118 // 118. atra pure gIrastyarthAt rAjJi viSaye / kathamityAha / he 1 vI tA zA. 2 e epha loke vai. 3 e sI sA vAvi'. epha sAvi. 4 DI tassu ca. 5 sI cchA kuTilavacasoku. epha degcchA akuTilAzayA itya. 6 sI DI tamsu // . 7 eph gI pativAca. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] vyAzrayamahAkAvye prata audAryadhArmikatvAdiguNaiH prakRSTamanaskAta eva pracetA varuNatulya sathA he rAjan saumyatvena candratulya he rAjannRpa tvaM bhuvaH pRthyA dhUpati-namukhaM dhUgvi dhU: prathamaH sa cAsau patizca dhUrpatiH / mukhyasvAmItyarthaH / yadvA dhUrbhArastasyAH patidhUpa'tiH / nityasApekSatvAtsamAsaH / bhuvaH kAryaprAgbhAraprabhurityarthaH / ata eva zriyo rAjyalakSmyA dhUHpatiH / ata eva ca kIrtedhUSpatirvartasa iti // __ ahapatiH / gIpa'tiH / dhUrpatiH / ityetekRtavisargAH pracetA rAjanityayaM gha kRtotvAbhAvo "vAharpatyAdayaH" [58] iti vA nipAtyAH / pakSe // ahHptii| ahapatiH / gIH patiH / gIpatiH / dhUHpati / dhUThapatiH / pracetorAjan / samrATvArATsamastAvazrIdavaczrIjuSo jnaaH| spodakSamagirathAsmin santo vaakptisNnibhaaH|| 119 // 119. tAvacchandaH prkrmaarthH| asminpure samrATa rAjAdhirAjastAvasvArATsamaH paramaizvaryAdinendratulyosti / tathA janAH zrIdavaddhanad iva zrIjupastathA santazca vidvAMsaJca vAkpatisaMnibhA vAcaspatitulyAH santi / yataH modakSamAH saMgatArthatvAnmahArthatvAca vicArasahA giro yepAM te / etenAsya purasya svargatA vyajitA / / uthasapatsvacchalAvaNyAH striyaH prekSyAtra manyate / aphsu jAtA apsaraso jambhArirjalamAnuSIH // 120 // 120. atra pura udhsarpadullasatsvacchaM nirmalaM lAvaNyaM saundarya yAsAM 1sI bhana jA. 1evam bhI'. sIsI canA au. 2 sI DI tve ca. 3 bI epha padana. 4 epha "tiH / bhU. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.3.59.] prathamaH srgH| tAH khiyo nArI: prekSya jambhAririndropsaraso devIrjalamAnuSIrjalamAnavIgvi manyate / yataH kIdRzIrapsarasophsujaleSu jAtAH samutpannAH / apsaraso hi samudre madhyamAne jalAjAtA iti prasiddhiH / jalamAnupyazcApsveva jAyanteto jalamAnupINAmivAtratyocchalallAvaNyanAyikApezyAtyantaM nirlAvaNyatvAdapsarasAM jalamAnupItvena mananamityarthaH / / podakSama / tAvachazrIdavaczrI / samrAGvArATsamaH / usarpatsvaccha / asu apsarasa. / ityatra "ziTyAdyasya" [59] ityAdinA vA dvitIyaH // Adyasyeti kim / assinsanta / ziTIti km i / vAkpati // uczalaccAmarasmerAH sphuracchatrojvalAH sadA / zazvajjhapitadorgatyA asmiJ zuzubhira shriyH|| 121 // 121. asminpure zriyo rAjyAdilakSmya. zuzubhire / yataH zazvatsadA apitaM hiMsitaM daurgatyaM dAridyaM ykaabhistaaH| etena svaripUccheda uktH| ata eva sadozalanti rAjAdivIjanAyokSipyamANatayordhva gacchanti yAni cAmarANi tai. smerA hAsAnvitA iva vikasvarA ityarthaH / tAM sadA sphuranti vikasvarANi yAni cchatrANi zvetAtapatrANi tairujjvalAH / ye hi zazvajjhapitadorgaTAH sadAmaharddhikAH syuste sadoczalacAmarasmerAH sphuracchanojvalAzca santaH zobhante // prazAzcaraJjanaM prINajhapaJcakuTilAzayAn / vidvAMchAneSvatra tatta Duve gIriva svayam // 122 // 1 e zavama. 2 e vidvAcchAH sI vidyAichAte. DI vidvA~rachAtre. 1 vI sI DI epha degmAnavI'. 2 e degmAnupIri. 3 epha sya dvitIyo vA iti prathamasya dvitIyovA / / . 4 e vI degti // 5 e zasvatsadAmjjhapita hasi. 6 sI DI ridra ya. 7e degdivIja'. 8 epha thA sphu. 9e ye za. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ byAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH 122. atra pure vidvAn / jAtAvekavacanam / paNDitajAtizchAtreSu vipaye tattadyadyacchAtrA adhyetumicchanti tattavyAkaraNAdi buDuve vyAkhyadato jJAyate gIriva svayaM mRrtA sarasvatIva / kITaka san / prazAn vidyAvalepAdirahitastathA carannatibhUritvena dUrasthAnAM chAtrANAmadhyayanAn pramAdyatAmutsAhanAya tanmadhye vicaraMstathA bakuTilAzayAna / bakAravatkuTilacittAn paramparamAtsaryAdinA kalahAdi kurvatarachAtrAnityarthaH / jhapan pralambakambayA tADayannata eva bhavyarItyA pATanena janaM prINan / gIrapi prazAntA sarvatra svecchayA viharati bakuTilAzayAna kuvAdino jhapati nirAkaroti janaM prINayati tattadanekavidhaM zAstrajAtaM vyAkhyAti ca / yadvAna pure caran kaNavRttyai bhrAmyan san vidvAnvedopAdhyAyazchAtreSu vaTupu tattadyadhadhyetumicchanti tattadvedazAstraM buhuve varanyAThitavAnityarthaH / vedapATho hi dvijaibhikSAbhramaNaM kurvanividhIyate / zeSa pUrvavat / / sa yajJapuruSaH spardhAmasmin rAjJA kathaM vahet / dvipadyAccaikavatreNa piSTaM yasyAkhilaM yazaH // 15 // 123. dAnaikazauNDatvenAtratyarAjasya yAcyA sarvathAkhaNDitayazaskatvAdasmin gajJAnatyanRpeNa saha spardhA sAmyaM sa yajJapuruSo viSNu: kA vahen / yatyAkhilaM yazo dvipata: zatroryA yAcyA prArthanA saiva yazaHzarIratya cUrNakatvenakamadvitIyaM nirupamaM vAmazanistena piSTa cUrNitam / mitrAdapi yAcA lAghavahetoryazaH pinaSTi kiM punaH zatroH / viSNunA tu dvipan baliminIbhUya tripadI yAcita iti / / 1 sI DI "ti '. 2 epha bahupu. 3 epha 55 anik nyA. 4 e "na cU. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10 1.3.60.] prathamaH sargaH / mUrdhanyatvaM zazvadRvaTThavaDDavaDavaNNavat / sUnRtasphuTavaktRNAmITTe ko neha kovidaH // 124 // 124. iha pure sUnRtasphuTavaktRNAM satyaprakaTavAdinAM mUrdhanyatvaM mUrdhasthAyitvamanyasthAnasthAkhilasUnRtasphuTavaktRbhyaH pradhAnatAmityarthaH / kaH kovido vidvAnne / ki tu sarvopi varNayatItyartha. / yathA Tasya Thasya Dasya Dhasya Nasya ca mUrdhasthAnabhavatvena mUrdhanyatvaM mUrdhasthAnabhavatvaM kovido vaiyAkaraNa aravarNaTavargarapA mUrdhanyA iti zikSApadena varNayati / zabdazleSeNopamA / tanvaNDAparatAmagre kurvnnnnkuttilaalkaaH| smarosmiNDhaukitadhanurvizvamaTTitumaDDuti // 125 // 125. smarI vizvamaTTituM hiNDituM vijayayAtrAM kartumityarthaH / aityudyacchati / kIhaksain / asminpure vartamAnA NakuTilAlakA NakAravatkuTilakaMzI: strIrjagajjayAyAne kurvan / etena sainyasaMpaduktA / tathA DhaukitaM jagajjayAya praguNIkRtaM haste gRhItaM dhanuryena saH / dhanuzabdotrodantaH / sAnte tu dhanvanAdeza: syAt / etenAstrasaMpaduktA / ata eva DAmaranAM pratApapracaNDimAnaM tanvan vistArayan / yopi senAzamprapratApasaMpadanvito vijigIpurnRpaH syAtsa vizvaM jetumaddatIti // zakAreNa yoge / ughazalat / asmithzuzubhire // cavargeNa / uczalacAmara / sphuracchanna / ujvala / zazvajjhapita / tanuDuve / prazAJcaraJjanam / prINa jhapazca // pUrveNa dhavargeNa / yAtrA / yajJa / rAjJA // pUrveNa zakAreNa pareNa ca pakAreNa pratipedho vakSyate / pUrveNa tu pakAreNa / piSTam // TavargeNa / zazvaTTavaTavaDvaTThavaNNavat // aha / ati // ahi / ahitam / tanvaNDAmaratAm / asmiNDaukita / kurvaNNa // pUrveNa TavargeNa / ITTe / ityatra "tavargasya" [10] ityAdinA vargaTavargAdezau // 1 epha sya mU. 2 sIsI san / pure / . 3 e degSu nRpaH. 4 epha caTavargA. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] kasmAtpApaTTi doSSvAttA prazne bambhaSi kiM na hi / lajjA vRzceti mugdhAyAM zikSeha priyasaMnidhau // 126 // 126. iha pure priyasaMnidhau sati mugdhAyAM viSaye zikSA / arthAtsakhInAma / kathamityAha / he sakhi doSpu vAhuSvAttA bharnA gRhItA satI kasmAtpATila kuTilaM gacchasi patyuH sakAzAkimiti vakrIbhUya yAsItyarthaH / tathA prazne patyuH pRcchAyAM kiM kimiti na hi bambhaSi naiva bhRzaM bhASase / tathA lajjA vRzca chinddhIti / mugdhAyAmityatra jAtAvekavacanam / anyathA doSSvityatra bahuvacanaM nopapadyeta / cavargeNa / vRtra lajjAm // SakAreNa / doSSu // TavargeNa / pApaTTi // gambhaSi / ityatra "sasya zapau" [61] iti zapau // prabhe / atra "na zAt" [12] iti jo na // ngetttunggtvlkssmiijuttthuutkRtdviddyulidhvjaiH| nAgeDDa dhavalaiH zIvibhrAda sAlotra sarvataH // 127 // 127. atra pure sAla: koTTaH sarvataH sarvAsu dikSvasti / kIdRg / nageT girIzo merustasya yA tuGgatvalakSmIronnatye zrIstAM juSate sevate yaH saH / tathA dhulihotyuccaprAkAraziraHsthatvenAkAzaspRzo ye dhvajAstaiH kRtvA thUtkRtadviT thUtkRtamatra prastAvAdazvaphenastasya dviT jetA / atizvetaketurityarthaH / yadvA thUtkRtaM thUtkaraNaM dveSTi spardhate jayati dveSTi druhyati pratigarjati / AkrozatyavajAnAti kadarthayati nindati / 1 sI DI asmA'. 2 ephajjA vrazce'. 3 e geDuGga. 4 epha juDyU. 1 sI DI tI asmA. 2 sI DI kimapi va. 3 sI DI epha naiva bhU. 4 epha va sau. 5 vI tyasya zrI. 6 sI DI tama. 7 epha tubhiri / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.3.62.] prathamaH sargaH / tamanvetyanubadhnAti tacchIlati niSedhati / tasya vAnukarotIti zabdA: sAdRzyasUcinaH / / iti vacanAdanukaroti ||thuutkRtdvittyulidditytr |zabdopAdAnAddivaM prati svarAmaNIyakAhaMyutvenAvajJayA yulidhvajai. kRtvA zrutkurvannivetyarthaH / / tathA yathA nAgeTa zepAhivalaiH zopaiM. ziraHsahasreNa vibhrAjate / evaM dhavalaiH zIrSAkAratvena zIH kapizIpaiH kRtvA vibhrAT zobhamAnaH // sapaNNavatipApaNDaM hRSTAzramacatuSTayam / sthitaM SaNNagarIH SaNNAM jitvaittaccakravartinAm / / 128 / / 128. etatpuraM SaNNAM cakravartinAM dhundhumArAdInAM SaT paTasaMkhyA nagarI rAjadhAnIrjitvA zrIvizeSeNa paribhUya sthitam / yataH kIdRg / paDdarzanavyatiriktAH kutsitavratAcArAH sarvaliginaH pApaNDAste ca lokoktyA paNNavatisaMkhyayA rUDhAH sarvadharmasAdhanasAmagrIsadbhAvena samanasvasvadharmanirvAhAtsaha paNNavatyA pApaNDaivartate tat / tathA catvArovayavA yasya catuHsamudAyasya taccatuSTayaM hRSTaM pramuditamAzramANAM brahmacAri 1gRhiravAnaprastha3bhikSu4NAM catuSTayaM yatra tat / etenAsyAtyantaM mahaddhikatoktA // dvipanpanAma kAmAdIllIlayA vighnazAntaye / tIrthakRtpoDazaH zAntiH smaryate tallayairiha // 129 // 129. iha pure poDazastIrthakRt zAntiH zAntinAtho vighnazAntayentaragANAM rAgAdInAM vAhyAnAM mAryAdInAM copadravANAmupazamA tasmin 1 epha ropauM. 2 eph // 29 iti tRtIyapAdaH // i. 1 e bI sI epha degcchIla tani. 2 vI degsya cAnu. 3 sI DI : zi'. 4 epha te iti ta. 5DI Ta mu. 6 vI r3ito. 7 epha vANAM copa. 8e yastasmi. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 84 jyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] zAntau layazcittaikAgryaM yeSAM taistallayainaraiH smaryate praNidhIyate / yataH kIhak / paD nAma / nAmeti prasiddhidyotako nipAtaH / SaDiti saMkhyayA prasiddhAn kAmAdIn kAma 1 krodharamAna3mada4lobha5harSAnAntararipUllIlayA dviSanparAbhavan // nageTtugatvalakSmIjuTthUtkRtadviDDulidhvajaiH / nAgeDnu / vibhrATsAlaH / ityatra "padAntAt " [63 ] ityAdinA tavargasayoSTavargapau na // TavargAditi kim / catuSTayam // anAnagarInavaiteriti kim / SaNNAm / SaNNagarIH / SaNNavati // nAmityAmAdezasya grahaNAdiha pratiSedho bhavatyeva / SaTnAma // tIrthakRtpoDazaH / dviSanpaDh / ityatra "Si tavargasya" [64] iti tavargasya Tavargo na syAt / / tallayaiH / kArmodIlIlayA / ityatra "li lau" [15] iti sthAnyAsanAvanunAsikAnanunAsikau lau // tRtIyaH pAdaH / / dharmAya cArthakAmAbhyAM cAtra lokA abhIpsavaH / muktaye cAtijarasaiyogibhiH praNidhIyate // 130 // 130. atratyalokA dharmamartha kAmaM ca svasvakAle sAdhayantIti pUrvArdhasya bhAvArthaH / tathAtra yogo yamAdiraSTavidhostyeSAM tairyogibhiratijarasai: satatayogAbhyAsena jarAmatikAntaH sadbhirmuktaye mokSAya praNidhIyate paramAtmano dhyAnaM kriyate // 1e ye vAti. 1 vI sI DI siddhapo'. epha siddhodhoM. 2 DI vatiri. epha vatIti. 3 e bI sI rI 4 epha degmAlI. 5 epha 'tisthityAsa. 6 epha miH samAdhisthaira. 7 sI DI tata yo. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___[hai. 1.4.3.] prathamaH srgH| amIbhirebhirimakaramukaizca mahAtmabhiH / bhAtyadotijaraiH siddharatreti jagadurjanAH // 131 // 131. atra pure janAH siddhAdbhutaguNarazcitatvenAnyajanAnAM puro jagadaH / kathamityAha / amIbhiH pratyakSaviprakRSTairebhiH pratyakSasamIpatarimakairalpairajJAtairvA pratyakSasamIpatarairamukaizcAspairajJAtairvA pratyakSaviprakaTaizca mahAtmabhiratijogaprabhAveNa jarAmatikrAntaiH siddhaividyAsiddhaiH kRtvAdaH puraM bhAti pavitrIbhavatItyartha iti // lokaaH| arthakAmAbhyAm / dharmAya / ityatra "mata A"[1] ityaadinaa-aakaarH|| mata iti kim / abhIpsavaH // syAdAviti kim / muktaye // siddhaH / atijaraiH / ityatra "bhisa aisa" [2] iti bhisa ais // esAdezenaiva siddha aiskaraNaM saMnipAtanyAyasyAnityatvajJApanArtham / tena atijarasaiH / ityapi siddham / ata ityeva / yogibhiH // imakaiH / amukaiH / ityatra "idam" [3] ityAdinA misa ais // akyeveti kim / ebhiH / amIbhiH // ebhirnayanayoH prItireSAM zrIrebhya utsavaH / eSu dharma iti zrImadgRhAn ko nAsya varNayet // 132 // 132.asya purasya zrImadgRhAnADhyAnAM vezmAni dArAnvA ko na varNayet / kathamityAha / emiH zrImadhaiH kRtvA saundaryAtizayAnnayanayorlokekSaNayoH prItirAhadaH syAttathaiSAM zrIlakSmIrvartate tathaibhyaH sakAzAdutsavo vasantotsavAdimahaH pravartate tathaiSu dharmo devapUjAdAnAdirasti / bhogadharmaphalatvenaiSAM lakSmIna nirarthaketyartha iti / / 1 sI DI / / si. 2 DI siddhaH kR. 3 sI vitrItya'. eph vitraM ma. 4 epha AH syAdAvityA. 5 e degti mu. 6 e ais esA. epha ai. siti esA. 7 vI epha dimahaH. 8 vI sI DI epha rarthake. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH bhaktyA guruSu pitrozca mokSAya jJAnasaMgrahAt / janenAjarasApyatra sphurajjarasina sthitam // 133 / / 133. atra pure janenAjarasApi jarAvarjitenApi taruNenApi sphurantI jaga yasya tena sphurajjarasina vRddhena sthitam / hetU Aha / gurupu dharmAcAyeSu pitrozca mAtApitrozca vipaye bhaktyA vinayena tathA mokSAya yad jJAnaM dharmazAstraparijJAnaM tasyaiva na tu saMsArahetukAmazAstrAdijJAnasya yaH saMgraho dhAraNaM tasmAcca / pariNatAnAM hi prAyeNa dharmArthitayA vinayo muktihetujJAnasaMgrahazca syAnna tu yUnAM madamadanavAhulyAt // sarvasya dUrajarasaH pratyAsannajarasya ca / yoginAtijareNeha spardhAdhyAtme sadA layAt // 134 // 134. iha pure sarvasya dUrajarasastaruNasya pratyAsannajarasya ca vRddhasya ca / kartari pssttii| atijareNa yogAbhyAsaprakarSAjarAmatikAntena yoginA saha sadA spardhA jayecchAsti / kasmAdityAha / Atmani vibhatyarthevyayIbhAve "anaH" [7.3.88] ityati samAsAnte cAdhyAtma tasminnAtmani yo layaH sarvathA bAhyendriyanirodhena tadekAgracittatA tasmAt "gamyayapa" [2.2.74] ityAdinA pnycmii| layamAzritya yAdRg mahAdhyAnaM yogIndrAH kurvanti tAgatyo lokaH sarvopi karotItyarthaH / adhyAtma ityatra sAmAnyavizeSabhAvena dvau bhAvau yathAsana Aste ityatrAsanaM sAmAnyavizepabhimam / adhyAtma iti hyAtmani yo bhAvastatra laya iti vijJAyate / tatra sAmAnyabhAvo vRttAvantarbhUtastaM pratyAdhArabhAvazca yosau layo vizepamAvaH sa vRttau nAntarbhUtastaM prati sAmAnyabhAvasyAdhArabhAvati tatra saptamI bhavati // 1 sI DI zAla pa. 2 sI DI dana. 3 sI DI epha 4 sIrIsta atyaM. 5 TI vadhe'. salo. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 1.4.6.] prathamaH srgH| eSu / epAm / ebhiH / ebhyaH / nayanayoH / ityatra "edvahusbhosi" [4] ityet // bahiti kim / asya / sbhosIti kim / gRhAn // ataM ityeva / guruSu / pitro. // janena / atijareNa / sarvasya / pratyAsannajarasya / ityanna "TAisorinasyau" [5] itInasyAdezI / ata ityeva / ajarasA / dUgjarasaH / atra paratvAnnityatvAca prArgava jarasAdeze kRtekArAntatvAbhAvaH / anye tu prAgevenAdezaM saMnipAtalakSaNasyAnityatvAzrayaNAtpazcAjarasAdezaM cecchanta. sphurajjarasina ityapi manyante // mokSAya / sagrahAt / ityatra "hehasyoryAtI" [6] iti yAdAdezau // sarvasmai priyakartAsmin sarvasmAdujjvalo guNaiH / nRpaH zrImUlarAjobhUcaulukyakulacandramAH // 135 // 135, adhAtra kAvye varNanIyeSu caulukyepu madhye prathamo yo rAjAtra purebhUttamAsargAntamupazlokayati // mUle caulukyeSvAdAvatra pure rAjA mUlarAjo yadvA mUle nakSatre rAjA candro mUlarAjastatra jAtatvAnmUlarAjaH zriyA yukto mUlarAja: zrImUlarAjo nAma nRpobhUt / kIdRk / guNaiH paropakaritvAdibhiH kRtvA sarvasmAtsamastalokAsakAzAdujvalota eva sarvasmai priyakartA vAJchitakArI / ata evaM ca caulukyakulacandramAH / candramA api guNaiH kAntatAdibhiH sarvasmAdujvalota eva sarvasmai priyakartA / tathA zriya AvAsatvAcchiyo nakSatrapatitvAnmUlasya mUlanakSatrasya ca rAjA prabhuH syAdityuktiH // 1 epha bhyaH anayo.. 2 epha ta eva kim / gu.3 epha degdhye yaHpra.4 sIDI epha mo rA. 5 epha mUlana. 6 vI sI DI le mUlana. 7sI jA sta. DI jA tatra. 8 epha degnAmA nR. 9 epha degNaizca pa. 10 epha mamastalokasakA. 11 sI DI epha va cau. 12 epha degntatvAdi. 13 epha "lana. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] 88 vyAzrayamahAkAvye vizvasmAdatyazetAsau vizvasmAyupakArakaH / kiMsarvasmai parasarvasmai ca yaH kAmadobhavat // 136 // 136. yo vizvasmai hInAyottamAya copakArako rakSAdAnAdinopakartA sana kisarvasmai kutsitasarvasmai hInalokAya parasarvasmai ca prakaTasarvasmAyuttamalokAya ca kAmado manorathapUrakobhUdasau sa mUlarAjo vizvasmAtsarvalokAdatyazetotkRSTobhUt // tamastobhibhavaH kAlepyasarvasminmahodayaH / hInatAsmAdubhau hetU ubhayasmin ravau vidhau // 137 // 137. ubhau hetU "sarvAdeH sarvAH" [2.2.119] iti prathamAyA dvitIyAyA vA dvivacanam / dvAbhyAM kAraNAbhyAmasmAnnRpAtsakAzAdubhayasmin dvitaye hInatA nyUnatvamAsIt / kasminnabhayasminnityAha / ravI sUrya vidhau candre ca / kau hetU ityAha / tamasto rAhoH sakAzAdabhibhavo grahaNalakSaNaparAbhavaiH / api: samuccaye / tathAsarvasminkAle mahodayo na sarvasminkAle mahAn jagatprakAzaka udayaH syAt / ravedina eva candrasya ca rAtrAveva mahodayAt / asya ca rAjJastamastojJAnAnnAbhibhavo rAjyalakSmIpratApAdInAM sadA vRddhyA sadA mahodayazceti // anyasmai bhAskarAyAnyatarasmai viSNuzakrayoH / rudrANAmanyatamasmai namosmai cakrire nRpAH // 138 // 138. nRpA asmai mUlarAjAya namo namaskAraM cakrire yatonyasmai 1 DI datize . 2 eph stovibha. 1 epha smai cotta. 2 sI dabhize'.DI datize'. 3 bI DI epha H pa. 4 sI DI vaH sa. 5 epha nAnna paribhavo rAjala'. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 1.4.:] prathamaH srg.| 89 bhAskarAya mahApratApitvAdvitIyAya ravaye tathA viSNuzakrayormadhyenyatarasmA ekatarasmai prajArakSApagmaizvaryAdInAmubhayadharmANAM sajAvAdviSNave makAya vetyartha / tathA rudrANAmanyatamasmai lIlAvilAsitvAdinA aja 1 ekapATa 2 ahirbunna 3 virUpAkSa 4vata 5 hara 6 bahurUpa 7 vyambaka 8 sAvitra 9 jayanta 10 pinAki 11 nAmnAmekAdazarudrANAM madhyejAya yAvapinAkine vetyarthaH / bhAskarAdibhyo hi devatAtvAnnRpA papi namaskAraM kurvanti / / devebhyonyatamAyAsmAyitarasmai phIzina / zlAyitvA mudhiyaH kuryuH katarasmai punaH stutim / / 139 / / 139. ammai nRpAya sAdhitvA nRpaM zlAghyaM paraM lokaM jJApyaM jAnantaM prayojya nRpaM varNayitveti yAvatsudhiyaH katarasmai kasmai rAjJe punaH stuti kuryuH / yataH kIdRzAya / devebhyonyatamAya zaktirUpAdyatizayena devAnAM madhya ekatarasmai tathetarasmai phaNIzine bhUbhAradhAritvena dvitIyAya ze. pAya / sugzeSAhitulyatvena sarvanRpotkRSTatvAdasya zAghAyAM kRtAyAmanyasya zAghAM kartuM na kopi vAJchatItyarthaH // "nirdhAraNe paJcamyapyanye" [zrIpiDha0 cyA0 R0] iti tanmatamAzritya devebhya ityatra nirdhAraNe paJcamI / katarasAyityatra saMpradAne caturthI // yatarasmai tatarasmai prAryayitre dadAvasauM / yatamasmai tatamasmai dopakaa cukopa ca / / 140 // 140. spaSTaH / kiM tu yatarasmai tatarasmai zatrave mitrAya ca / yatamasmai tatamasmai mitrAya zatrave ca / doSakanyAyakAriNe / / talyatvena sarvanupAtAyaH // "nirdhAraNe paNa paJcamI / 2 DI epha pAda 2 a. 3 epha pa ca . __1 epha 'nyaramA. 4 epha ramai za. 12 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] vyAzrayamahAkAvye dAtRSvekatamasmAdekatarasmAcca desrayoH / katamasminsarvatame dezesmAnAbhyagAyazaH // 141 // 141. asmAnnRpAtsakAzAtsarvatametizayena sarvasmindeze katamasmimkasmin yazo nAbhyagAna yayau / sarvazabdotra tamapyasaMkucitavRtti. statA jagatrayepyasya yazo vistIrNamityarthaH / yato dAtRpu madhya ekatamasmAdasAdhAraNAttathA rUpAtizayena dasrayorazvinIkumArayormadhya ekatarasmAdanyatarasmAt / dAnarUpAtizayena hi prasarati dizo dizaM yazo narasya / tvasmAdyAcAparAvindropendrau dAnaikazAlinaH / nemasmAyapi kailpete nAsya hetuM guNavatam // 142 // 142.guNatvataM hetum / tvacchandaH samuccayArthaH / zauyaudAryAdiguNasamUhana hetunandropendrau zakraviSNU asya rAjJo nemasmAyapi khaNDAyApyarthIdguNaprakalAyApi na kalpete nAlaM bhavataH / yato dAnenaikenAdvitIyena na tu yAcyA zAlate zobhata ityevaMzIlo yastasya / prabhUtaguNairapIndropendro dAnaikazAlinosya guNAMzamAtrasyApi tulyau na bhavata ityarthaH / yatastvasmAdanyasmAdyAcyAparau yAcakau / indro hi balipThe balidaityeprabhavan viSNuM balibandhaM yayAce viSNuzca baliM tripadImiti / yAcJAyAM ca sarve guNA bhaMsante / uktaM ca / dehIti vacanaM zrutvA dahasthAH paJca devatAH / nazyanti tatkSaNAdeva zrIhIdhIdhRtikartiyaH / / 1 // 1 e daprayo. / / 2 bI kalpyete. 1 sI smi ya. epha 'sminkatarasmi'. 2 bI zodazaya'. 3 sI DA "zo nRpasya. 4 vI kalpyete. 5 e bI DI livadha ya', sI 'linandha ya / 6 vI ceti vi. 7 vI sI DI yA sa' Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 1.4.6.] prathamaH srgH| guNAstAvadyAstAvadyAvAceta no naraH / prArthanAyAM punastepi praNazyanti hatA iva // 2 // pUrvasmAca parasmAca samasmAdasamAdguNaiH / utkRSTo rAjakAhatte simasmai smaipa vismayam / / 143 // 143. epa rAjA simasmai sarvasmai lokArya vismayamAzcarya datte sma / yata. pUrvasmAJcaitadapekSayA janmanA prathamAtparatmAca janmanA pazcimAna kiM bahunA samasmAtsarvasmAdrAjakAnnupaughAdutkRSTa uttamaH / nanu tadrAjakaM viguNa bhaviSyati tanmadhye cAsau kenApyekena guNena yukta utkRSTo bhavipyati yathAndheSu kANopi bhAtIti nirguNatvanigakaraNAyAha / guNai. gauryAdibhirasamAdasAdhAraNAt // dkssinnsmaaduttrsmaadprsmaattthaanytH| kRSNAyAsmAyavarasmAyadharasminna ko nataH // 144 // 144. dakSiNasmAduttarasmAdaparasmAtpazcimAttathAnyataH pUrvasmAJca demAdAgatyAmmai gandharasminnadhodeho pAdayoH ko na nato yataH prajArakSApratApAdinAvarasmai kRSNAya dvitIyAya viSNave / kRSNAya hi sarvadezebhya Agatya jana. praNamati / etenAsya rAjJaH sarvajagadazIkAra uktaH / dakSiNasmAdityAdI kusUlAtpacatItyADhAvivopAttavipayepAdAne paJcamI // parastrAyAspRhayAlu svasmAyazlAghanaH sadA / dakSiNAya dvijaskhAya svasmAyiva dadAvasau // 145 // 145. asau rAjA dakSiNAya pravINAya dvijasvAya brAhmaNajJAtaye khasmAyivAtmIyAya svajanAyeva sadA godhanAdi dadau / dAtApyanyAyena 1 epha cAcati no. 2 sI yamA'. 3 epha SyatIti. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] vyAzrayamahAkAvye 92 paradravyANi gRhItvA dadatsannindha eva syAdityAha / paraskhAyAnyadravyAyAspRhayAlaranyAyena paradravyamagRhNannityarthaH / evaMbhUtopi datvA vikasthano nindya eva syAdityAha / svasmAyAtmanezlAghanaH / / cakurasyArayo vastrAyAntarasmai kRtaspRhAH / antarAyAH puro yAtrAmantarasmAdgRhAdapi // 146 // 146. asya rAjJogyaH puramadhye mA sma vayaM pratyabhijJAyomahI hA i] tyAzaGkayA pureSu praveSThumazaktatvAdantarAyAH puraizcaNDAlAdipuryAH sakAzAdantarasmAdgRhAdapi / api: samuccaye / nagaravAhyAJcaNDAlAdigRhAJcaNDAlAdigRhayuktAdvA nagarAbhyantaragRhAca sakAzAdyAcyA vastraprArthanAM cakruH / yatontarasmai vastrAya kRtaspRhAH / atiniHsvatvena vastrAbhAvAdvaracatuSTayamadhye tRtIyAya caturthAya vA spRhayAlavaH / evaM cAnena rAjJA zatravo gegaH kRtA ityuktam / / amuSmai tejasaikasmai yastasthe samarAntare / kRtAntaH kupitastyasmai tasmin daivaM parAGmukham // 147 // 147. samarAntare raNamadhye yogatistejasA pratApenaikasmAyadvitIyAyAmuSmai rAjJe tasthe sthAnenAtmAnaM vIraM prakAzitavAstyasmai zatrave kRtAnta: kupitastathA tasmizatrau devaM parAmukhaM sa mRta evetyarthaH / amupmA ityatra "zlAghadusthA" [2.2.60 ] ityAdinA caturthI / tastha ityatra "zIpsAstheye" [3.3. 64 ] isyAtmanepadam // yasmAyetasmai zAsitre dvakayodhairbhuvastathA ! tvAzosmAdRzAM puNyarityazlASiSTa vAsavaH // 148 // - 15 larvanindha. vI sI DI sarvatraninya. 2 epha yAnyAma" 3 epha "ramANDA. 4 epha vAstagme. 5sI tastyasmai tarima dai. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 1.4...] prathamaH srgH| bhavADakkIgetasminnatisarve yadIrNyasi / uttare kozale mantra ityamasyodyamebhavat / / 149 // 148,149. asya mUlarAjasyodyame vijayayAtrAyAM satyuttare koshle| sAmIpyakAdhAretra saptamI / uttarakozalAkhyanRpasamIpe matraH kozalanRpamatriNAmabhUt / kathamityAha / he rAjaMstvAdRzo bhavatsadRzo bhUposmAdRzAmasmAkaM puNyairvartata ityevaMprakAreNa / yasmAyetasmai rAjJe vAsava indropyazlASiSTa / yataH kiM bhUtAya / dvakayordvayoH zAsitrekSitre / kayokayorityAha / dyoH svargasya tathA bhuvaH pRSnyAzca / anyAyibhyo hyasau rakSan bhuvaH zAstA / nyAyakaragrahopArjitadhanAgAnkArayanyozca shaastaa| yataH "yajJeSu vahnau vidhivadbhutaM devAnAmupatiSThate" iti zrutiH / tathAcoktaM raghau / dudoha gAM sa yajJAya sasyAya maghavA divam / saMpadvinimayenobho dadhaturbhuvanadvayam / / 1.26 / / iti / atisarve balAdinA vizvatrayepyutkRSTatvAtsarvamatikrAnta etasminmUlarAjaviSaye he kozalezvara yattvamIrNyasi koyaM matpura iti yanna kSAmyasi tadbhavAdakIdRk kIdRzaH / kiyanmAtra ittham / yasmAyetasmA ityatra yadesakchabdo dvAvapyanuvAdyamAnArthapratItikRtau / yathA yadetacandrAntarjaladalavalIlAM prakuruve tadAcaSTe lokaH zazaka iti no mAM prati tathA / 1 sI asyo'. 2 sI zo bhU. 3 epha 'yo'. 4 bI sI epha 'narimantasmi'. 5 e bI loka ityatra Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] 94 vyAzrayamahAkAvye ahaM tvevaM manye tvadarivirahAkrAntataruNI kaTAkSolkApAtavraNazatakalaGkAGkitatanuH / / ityatra // sarvasmai / parasarvasmai / kiMsarvasmai / sarvasmAta / vizvasmai / vizvasmAt / asarvasmin / asmin / ityeteSu "sarvAdeH ssaisAtau" [7] " smin" [8] isyetAbhyAM maissaassinnaadeshaaH|| ubhazabdasya dvivacanasvArthikapratyayaviSayatvAtssaiprabhRtayo na syuH / gaNapAThastu hesvarthaprayoge sarva vibhaktyarthaH / ubhau hetU / ubhayasmin // anyasai / anyataramai / itaragrahaNenaiva siddhenyataragrahaNaM utamapratyayAntasyAnyazabdasya sarvAdisvanivRtyadham / anyatamAya // anyetvAhuH / nAyaM DatarapratyayAntonyatarazabdaH kiMtvabyuspasastarottarapadastaravanto vaa| tanmate DatamAntasyApyanyazabdasya sarvAditvam / bhnytmsai| itrssai| DataraDatamau pratyayau / tayoH svArthikatvAtprakRtidvAreNaiva siddhe pRthagupAdAnamantra prakaraNenyasvArthikapratyayAntAnAmagrahaNArthamanyAdilakSaNadArtha ca / katarasmai / katamasmin / yatarasmai / yatamassai / tatarasmai / tatamasmai / ekatarasmAt / ekatamasAt / iha na bhavati / sarvatame // tvazabdonyArthaH / tvasmAt // tvacchandaH smucye| tasya smAyAdayo na bhavantIti hetvarthayoge sarva vibhaktyAdi prayojanam / guNatvataM hetum // nemazabdordhArthaH / nemasmai // samasimau sarvArthau / samasmAt / simasmai / sarvArdhatvAbhAve na syAt / asamAt // khAbhidheyApekSe cAvadhiniyame vyavasthAparaparyAye gamyamAne pUrvaparAvaradakSiNottarAparAdharANi / pUrvasmAt / parasmAt / avarasmai / dakSiNasmAt / uttarasmAt / aMparasmAt / adharasmin / 1 sIDI rama ma. 2 sI hetau| 3 epha taraH za. 4 sI gAtha, 5 sI DI 'tamasmai / katamasmin / tatarasmai / tatamasmai / 7deg 1. 6 e epha. tatama. 7 e smAt 10. 8 bI pekSayAva. epha pekSayA cA. 9 DI smAt u . 10 ephU apa. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (he. 1.4.8.] prathamaH srgH| 95 vyavasthAyA anyatra na syAta / dakSiNAya dvijasvAya / AtmAtmIyajJAtidhanArthavRttiH svshbdH| AtmAtmIyayo / svasmai / svasmAyiva // jJAtidhanayostu na / dvijsvaay| parasvAya // bahirbhAvena bAhyena vA yoge upasaMnyAna upasaMvIyamAne cArthennarazabdo na ceda hiryogepi puri vartate / antarasmAdgRhAt / antarasmai vastrAya / puri tu na / antarAyAH puraH / yahiyogopasaMcyAnAderanyatra tu na syAt / samarAntare // tyasmai / tasmin / yasmai / amuSmai / asmai| etasmai / ekasmai / dviyuSmadbhavatvasadAM smAyAdayo na sabhavantIti sarva vibhaktyAdayaH prayojanam / dakayoH / tvAdazaH / bhavAdRk / bhasmArazAm / kITak // sarve cAmI saMjJAyAM sarvAdayo na syuH / teneha na syAt / uttare kozale / sarvAderiti paSTInirdezena tasaMvandhi vijJAnAdiha na bhavati / atisarve // neme dAsIkRtA nemA hatAzcAnena bhUbhujaH / ardhe dvipA hayAzvArdhAH sannaddhAH sarva eva na // 150 // 150 anena rAjJA nemerdhA bhUbhujo dAsIkRtAstathA nemAzca bhUbhujo hatAH / ye nRpAstaM praNatAste sevakIkRtAH / ye tu doddharatvAnna praNatAste samUlamunmUlitA ityarthaH / tatki tajjayAya sarva sainyaM sannaddhamityAha / ardha ityAdi kaNThyam / etena sainyasyAtivAhulyamuktam // pUrva tejasvinobhUvan prathame caramepi ca / na prathamA na caramA uditesmin ravAvica // 151 // 151 pUrva mUlarAjodayAtprathamaM prathame mukhyAzcaramapi cAmukhyAzcApi nRpAstejasvinaH pratApinobhUvan / asminnRpe mahApratApitvAdravAvivodite 1 sI DI degsavI. 2 epha smai amuSmin a. 3 DI poMddhatatvA. 4 epha me cA. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ myAzrayamahAkAvye [mUlarAja: sati na prathamAstejasvinobhUvannai ca caramAH / sUryodayAdapi pUrva rAtrI prathame mukhyAzcandragrahAzcaramepi cAmukhyA nakSatratArAstejasvino bhavanti ravI tUdite neti / / dvaye trayAzcatuSTaye paJcatayAzca ke cana / guNAnasya kSamA vaktumalpelpA gIrpaterna ye // 152 // 152 ye gIrpate haspateH sakAzAnnAlpA vAgmitayA na nyUnAstelpe ke cana stokAH kepyasya rAjJo guNAzauryAdInvaktuM varNayituM kSamAH / alpepi kiyanta ityAha / dvau trayazcatvAraH paJca vAvayavA yeSAM te tathA dvau trayazcatvAraH paJca vetyarthaH / dvaya ityatra dvAvavayavau yeSAmiti yacchandavAdhyayordvayorapi gauravavivakSAyAM "gurAvekazca" [2.2.124] iti bahuvaravAbahuvacanam / anyathA dvivacanameva prasaktam // katipayepi gIrvANA nAgAH katipayA api / maNayaH kaustubhasyeva babhUvurnAsya sNnibhaaH|| 153 // 153 katipayepi stokA api gIrvANA UrdhvavAsidevAH / nAgA nAgakumArAH / ardhvalokedholoke ca mUlarAjatulyo na kopyabhUdityarthaH / ziSTaM spaSTam / / sarve / ityatra "jasa hai:" [9] iti-iH / neme nemAH / ardhe bhardhAH / prathame prathamAH / carama caramAH / catuSTaye pAtayAH / dvaye prayAH / bhalpe alpAH / katipaye katipayAH / ityana "nemAI" [10] isyAdinA vA jasa // 1 sI DI 4 epha . ne. na cara. 2 sI DI vana. 3 DI 4. / zeSa spa. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [60 1.4 12 ] prathamaH sargaH / zailAH pUrvApare pUrvAparAca jldhestttaaH| sainyebharadanakSuNNAH kIrtayantyasya digjayam // 154 // 154. kaNThyaH / paraM pUrvApara iti pUrve pUrvadigvaninoparAH pazcimadigvartinaH // pUrvApare pUrvAparIH / ityatra "dvandve vA" [11] iti vA jasa iH // pUrvAparAcchriyaM karmandakSiNottaratopyayam / dakSiNottarapUrvANAM pratIcyAzvAbhavatpatiH // 155 // 155. pUrvI cAparA ca pUrvAparaM tasmAt / evaM dakSiNottarataH / ca. tubhyopi digbhya ityarthaH / ziSTaM spaSTam / / pUrvAparAt / dakSiNottarapUrvANAm / ityanna "na sarvAdiH" [12] iti sarvapatrAdikAya bhAvaH / "sarvAdayosyAdI" [3 2.61] iti puMvattu bhavatyeva / tatra bhUtapUrvasyApi sarvAgrahaNAt // nanAmAsmai zriyA pUrvAyojaHpUrvAya rAjakam / sosmAyagAvarAyevAnihAnmAsAvarAya nu // 156 // 156. asmai rAkSe rAjakaM nRpauSo nanAma / yataH zriyA sainyAdisaMpadA pUrvAya prathamAya tathaujaHpUrvAyaujobhiH parAkramaiH prathamAya / bhojasA pUrvIyeti tu vAkye "bhojoja ' [3 2.12] ityAdinAluk syaat| sa ca rAjAsmai gajakAyAhnAvagayeva mAsAvarAya nu dinena mAsena vA laghava ivAsnihyadaprIyata / na tu garveNa parAisrobhUdityarthaH / ahrAvarAya mAsAvarAyeyetAbhyAM dinena mAsenacAnujo bhrAtaiva gamyatenihyaditi kriyApadAt / / 1 sI DI kaNyyam / 2 sI ve di. 3 epha rAH da. 4 bI sI DI; capa. 5 DI. / zepa spa. 6 epha pi syAde'. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] dhyAzrayamahAkAvye 98 ___zriyA pUrvAya / ojaHpUrvAya / ahvAvarAya / mAsAvarAya / ityatra "tRtIyAntAt" [13] ityAdinA sarvAdikArya na // kRSNAyAsmai dvitIyasmai dvitIyAyAsinA nRpAH / dvitIyasmAttRtIyAcca dezAdetya namo vyadhuH // 157 // 157. gUrjAtrAdezApekSayA dvitIyasmAttRtIyAca dezAdupalakSaNatvAtsarvadezabhya ityarthaH / etyAgatya nRpA asmai rAjJe namaH praNAmaM vyadhuH / yato dvitIyasmai kRSNAya / IdRzAyApi kuta ityAha / yatosinA dvitIyAya mahAbalatvena sainyAdisahAyanirapekSAyetyarthaH / / dvitIyasyAstRtIyAyA nRpakIrteramarSaNaH / jagatyasmindvitIyasmiMstRtIye caiSa vizrutaH // 158 // 158. eSa rAjAsmin jagati pRthivyAM dvitIyasmin jagati pAtAle tRtIye ca jagati svarge ca vizruto vikhyAtaH / yato dvitIyasyAstRtIyAyAH svakIrtyapekSayAnyasyA anyatarasyAzcopalakSaNatvAtsarvasyA ityarthaH / napakIrteranyarAjayazasaH karmaNomarSaNosoDhA / paribhAvuka ityrthH| atazvAyameva sarvatra prasiddha iti bhAvaH // tejasA sUryajAtIye sarveSAM pralayo dviSAm / kAntyA dvitIyake cendau hosmin suhRdAmabhUt // 159 // 559. tejasA pratApena kRtvA sUryaH prakArosya tasminsUryajAtIye sUryavatpracaNDesmin rAjJi sarveSAM dviSAM pralayaH kSayobhUt / etatpratA - 1. sI 'nAyaramAca. 1 sI DI ridai epha 'radhAtrIde'. 2 epha 'tIyasmAca. 3 vI sI DA epha yA di. 4 epha 'geM vi. 5 vI eph yana Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.4.15] prathamaH srgH| 99 penApi sarve zatravaH pralInA ityarthaH / tathA kAntyA saumyatayA kRtvA dvitIyakejJAte dvitIya indau ca candre cAsmin sarvepAM suhRdAM mitrANAM harSa AnandobhUt / etaddarzanenApi sarve suhRda AnanditA inyartha. / asminnityatra namittika AdhAre sptmii| dvipralayasuhaddharpayorayaM nimittamityarthaH / / dvitIyasmai dvitIyAya / dvitIyasmAt tRtIyAt / dvitIyasmine tRtIye / dvitIyasyAH tRtIyAyAH / ityagra "tIya hitkArye vA" [14] iti vA mAdikAryam / rikArya iti kim / tatraya sarvAdigvaM yathA syAnnAnyatra / tenAka na syAttA ca kapratyaye sati svAdhikapratyayAntAgrahaNAtsmaiprabhRtayo na syuH / dvitIyake // arthavataH pratipadoktasya ca grahaNAdiha na syAt / sUryajAtIye // sarvepAm / ityatra "avarNasyAmaH sAm' [15] iti sAm / / pUrve nyAye tathA dharme pUrvasminneSa tatparaH / pUrvasmAtpururavasastatpUrvAnnApyahIyata // 160 // 160. eSa gajI nAhIyata na nyUnobhUt / kasmAt / purUravaso vaudhAcaturthacakriNaH sakAzAt / tathA pUrvasmAtpurUravasa eva prathamAtapiturbudhAt / tathA tatpUrvAdapi tasmAddhApUrvaH prathamaH pitA candrastasmAdapi yataH pUrve purUravaHprabhRtipUrvarAjasaMbaMddhe nyAye nItau tathA pUrvasmindharme tadanuSThAne tatparastaniSThaH / pUrvanRpAcaritau nyAyadhauM pAlayannityarthaH / ahIyateti karmakartari // 1 epha tIyendI 2 DI tIyaramA'. 3 ephan / dvitIye / tRtIyasmin / tu. 4 epha degsyA / dvitIyAyA. / tRtIyasyA. / tR. 5 epha ryamiti. 6 sI di DhikAryatva. 7 sI DI thA cAkpratya'. 8 epha jA na hIyena. 9 epha no bhaveta. 10 epha "kandhe nyA. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] byAzrayamahAkAvye pUrve daityA balipAyAH pUrvAH karNAdayo nRpAH / kSamAyAM smAritAstyAgakriyAyA amunA kila // 161 // 161. kileti satye / amunA rAjJA tyAgakriyAyA dAnAddhetorbaliprAyAH / prAyo bAhulyatulyayoH / balisadRzAH pUrvepretanA daityAH / tathA karNAdayaH karNa: kauravapakSIyo rAjA tadAdayo dadhIcijImUtavAhanAdyAH pUrvA nRpAzca smAritAH smRtipathamAnItAH / balikarNAdivadadAvityarthaH / ghalikarNAdayo hi loke dAnazauNDatvena prasiddhAH / yaduktam / atidAnAdvalirvaddhaH // tvacaM karNaH zibirmAsaM jIvaM jImUtavAhanaH / do dadhIcirasthIni nAstyadeyaM mahAtmanAm // nistriMze bahukhaTvAyAM ripukIlAlapi vyadhAt / sthAnameponuraktAyAH krIDAyai vijayazriyaH // 162 // 162. eSa rAjAnuraktAyAH zauryAdiguNairAvarjitAyA vijayazriyaH krIDAyai vilAsAya bahukhaTdAyAmISadUnakhaTAyAM vistRtatayA palyakatulya nirvize khaDne sthAnamAvAsaM vyadhAdattavAn / yato ripUNAM kIlAla rudhiraM pivati yastasmizatrUcchedakai ityarthaH / zatrUcchedakatvAdasya khar3e vijayazrIya'vasadityarthaH / yApyanuraktA lI syAttasyA rataye patiH khaTTAyAM sthAnaM dadAti // pUrve puurvaaH| pUrvasmAt pUrvAt / pUrvasmin puurve| ityeSu "navabhya" [16]6 tyAdinA ismAsmino vA // kIdArya / kriyAyAH / anurakAyAH / kSamAyAm / ityatra " ApA jitA 1bI lokA dA. 2 sIsI nAsti de'. 3 ekatvA. 4 eka ityatra na . Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 1.4.20.] prathamaH sargaH / 101 [10] ityAdinA ya-yAsyAsyAmaH // Apa iti pakAraH kim / kIlAlapi / tatsaMbandhivijJAnAdiha na bhavati / bahukhaTvAya narAya / etaccodAharaNaM svayaM zeyam / iha tu bhavati / bahukhadAyAM nivishe|| hitaH prajAyai sarvasyai sarvasyAH saMpadaH padam / khyAtosau dizi sarvasyAM sarvasyA nRpasaMhateH // 163 / / 163. ayaM rAjA sarvasyA bhUtabhavadbhAvinyA nRpasaMhateH sakAzAsarvasyAM dizi dazasvapi dikSu khyAtobhUt / yataH sarvasyai prajAyai hivonukUla: / tathA sarvasyA: sainyakogAdikAyAH saMpadaH padaM sthAnam / / sarvamya / sarvasyAH / sarvasyAH / sarvasyAm / ityatra "sAdeH" [10] ityAdinA TaspUrvA yeyAsyAsyAmaH // lIlayA bhujayorlakSmIvasudhe asya vibhrataH / kundAvadAterodasyau yazobhiH pUrite ime // 164 // 164. spssttH| lIlayA / bhujayoH / ityagra "Tosyet" [19] ityet // parite / ime / lakSmIvasudhe vibhrataH / ityatra "autA" [20] ityet // cArU cApeSudhI tyaktvA samareSvasya vairibhiH / gurU avalatAbhItI zizriyAte atistriyau / / 165 // 165. asya rAjJaH samareSu vairibhizcArU raNAlaMkarmINau cApeSudhI dha. nustUNau tyaktvAvalatAbhItI niHsatvatAbhaye zizriyAte aashrite| kiidRshe| 1 sI DI degraH / kI. 2 sI vandhavi. 3 epha rvasyA / sa. 4 sI DI niHsvasva. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] gurU mahatyau / ata evAtikhiyo / strIzabdenAtra strIgate avalatAbhItI upacAgadacyate / triyamatikAnte strIgatAvalatAbhItisakAzAdapyadhike ityartha. / yadAyaM gajA raNabhUmimApatati tadA vairiNaH strIbhyopyadhikamabalAbhItAzca santaH zastrANi muJcantItyarthaH / yAvaSyatikhiyau brahmacAritvAtstriyamatikAntau cAruM prazAntatayA manohAriNau gurU AcAryoM bhavatamto cApepudhI tyaktvA vairibhirapi zrIyete tathAvidhaitadarzane vaiganuvandhopazamAdityuktiH / / asyAbhUvannanAhAryA buddhayaH kAmadhenavaH / trAsAdatistrayonena cakrirehaMyavorayaH // 166 // 166. asya rAjJonAhAryA akRtrimA matryAdhupadezaM vinApi saMsiddhA ityarthaH / buddhayo manobhIpsitapUrakatvenAnAhAryAH kenApi hartumazakyA: kAmadhenava iva kAmadhenavobhUvan / ata evAnena rAjJAyavohaMkAriNorayastrAsAdbhIteratistrayaH striyopi sakAzAdbhIravazvakire // avalatAbhItI / gurU cApeSudhI cArU tyaktvA / ityatra "idutoH" [21]ityAdinA-IdUtA // astreriti kim / atistriyau / idameva cAstrigrahaNaM jJApakaM pareNApIyAdezenetkArya na pAdhyata iti / tenAtitraya // araya. / ahayavaH / buddhayaH / dhenava. / atistrayaH / ityatra "jasyedot" [22] ityedotI // 1 epha tiliyoM . / epha te mama . 2 epha valatAbhI.deg 3 e mudhanItya. sI DI mudhuntI / / eph 'lAlIma . 5 epha rUpazA . 6 DI ekA. 7 bI sI nitiyaH' 8 epha cAramaMda. 9 eph netatkA. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai. 1.4.23.) prathamaH sargaH / 103 munerapi munerasya sAdhoH sAdhorapi sphuTam / kIrtaye cArave yatno jajJe buddhyAH prakarSataH // 167 / / 167. asya rAjJo buddhyAH prakarpatazcArave niSkalaGkAyai kIrtaye sphuTa prakaTaM yatnobhUt / yathA yathA loke kIrti: syAt tathA tathAvetiSTetyarthaH / buddhiprakarSe hetugarbha vizeSaNadvayamAha / munerapi sakAzAnmuneratyantaM jitendriyasyetyarthaH / tathA sAdhorapi ziSTAdapi sakAzAtsAdhoH / syAdvijitendriyasya sadAcArasya ca narasya buddhiprakarSaH / / kIrtaye / cArave / muneH / sAdhoH / muneH / sAdhoH / ityeSu "hityaditi" [23] ityedotI // aditIti kim / bujyAH // te guNA amunA kIrtizucinAtmani ropitAH / zaMbhoH sakhyAvapAM patyau yoH phtau ca vidhau ca ye // 168 168. zaMbhoH sakhyo dhanadepAM patyo varuNe dyoH patau cendre ca vidhau cendau ca ye guNA audAryanyAyaparamaizvaryasaumyatvAdayaH santi te guNA amunA rAjJAtmani ropitAH saMsthApitAH / ata eva kIrtizucinA / mahApuruSaguNadhIraNe hi niSkalaGkaM yazaH prasarati / / bahupatyo bhuvanAnAmasakhau raNakarmaNi / asminnarapatau sarvAnko guNAnvaktumIzvaraH // 169 // 169. bhuvanAnAM bahupatyo bhuvanAnAM patirjagannAtho viSNustasminnIpadUne zauryAdiguNairviSNutulya ityarthaH / ata eva raNakarmaNi yuddhakriyAyAM 1e ye ca kI. 2 eph vatiSThatItya'. 3 vI garbhavi . 4 epha buddheH pra. 5 eka to Adi. 6 epha panau va. 7 epha tAH / a. 8 epha dhAriNo hi. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] vyAzrayamahAkAvye 104 nAsti sAMsya tasminnasakhau sahAyAnapekSa ityarthaH / asminnarapatau mUlarAje vartamAnAn guNAn zauryAdInkaH pumAnvaktuM varNayitumIzvaraH zaktaH / viSNusAmyenAsya guNAnAmAnantyAnna kopItyarthaH / bahupatyAvityatrapatizabdo yadyapi bhuvanAnAmityapekSate tathApyasya nityasApekSatvena tadvitavRttistato bhuvanAnAM bahupatyAvityasya nRpavizeSaNatvam // zucinA / amunA / ityatra "TaH puMsi nA" [24] iti nA // pto| vidhA / ityamra "DiDauM" [25] iti DauH // sakhyau / patyau / ityatra "kevala" [26] ityAdinA-auH // patAviti kazcit // kevalagrahaNaM kim / asakhau / narapatau / eSu pUrveNa Doreva // anye tu bahupratyayapUrvAdapi patizabdAdAkAramevecchanti / bahupanyau // hareH sakhyA bhuvaH patyA sakhye cAspRhayAlanA / sthitaM raNemunA patye vRtazcAyaM jayazriyA // 17 // spRhayAlunA nivaH sakhyA ca / 170. amunA bhuvaH patyA rAjJA raNe sthitaM na kadAcidapi naSTamityarthaH / nanvanena mitrasAhAyyAnna naSTaM bhaviSyatItyAha / sakhye mitrAyAspRhayAlunA nirapekSeNa / nanvasya mitrameva na bhaviSyatyato daivenaivAspRhayAluH kRta ityAha / hareH sakhyA ca / sakhye ceti copyartho bhinnakrame / naikayAgakaraNena svargasya tarpakatvAdindrasya mitreNApi sakhyasyobhayanichatvAdindre mitra satyapItyarthaH / etenAtiparAkramitvoktiH / nanvevaM tarhi zatrazatrajvalanesya patagAyitaM bhaviSyati / netyAha / ayaM rAjA jayazriyA patye bhatre ghRtazcAtmabhIkRtazcetyarthaH / / mitreNApi , rasI DIsA yasya. 2 sI DI tiDaoN. 3 epha 'cchati / 2. 4 epha 'Niwe'. 5 papha menepha. 6 e "nApi padeg Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hiM0 1.4.27.] prathamaH sargaH / kAntyA sadRmizaH patyurmadhoH sakhyuzca rUpataH / zaMbhoH sakhyuH zriyaH patyuhIyate sma na saMpadA // 171 // 171. madhoH sakhyuzca kAmasya sadRk rAjA / zaMbhoH sakhyurdhanadAt / zriyaH patyurnArAyaNAt / ziSTaM spaSTam // sakhyA / patyA / sakhye / paraye / sakhyuH / patyuH / sakhyuH / patyuH / isyatra "na nAsidet" [27] iti na nAdezaiphArau // asyopAyacatuHstanyai buddhyai dhenvai nu sAdhave / zucaye kIrtidugdhAyai spRhayAmAsa vAsavaH // 172 // 172. asya rAmo buddhyai dhenvai nvarthAtkAmadhenava iva vAsavaH spRhayAmAsa / kAmadhenugvaiitadbuddhirmamApi bhUyAdityaicchadityarthaH / yataH sAdhave manojJAyai / kutaH sAdhutvamityAha / yata upAyAH sAmadAnabhedadaNDA eva catvAra stanA yasyAstasyai / tathA kIrtireva zvetatvApyAyakatvAdinA dugdhaM yasyAstasyai / buddhayA hi yathocityaM niyujyamAnA upAyAH svaphalasAdhakatvAdyazodugdhaM prabhuvanti / tathA zucaye pavitrAyai // tasyAH kIrtyA matestasyA asminvizvopari sthite / sajiSNorapi daityAjibhIrvA bhIrniryayau divaH // 173 // 173. tasyAH kIrtyAstasyA mteH| "gamyayapaH" [2 2.75] ityAdinAna paJcamI / tAM zauryAdiguNodbhavAM kIrti tI pUrvavarNitAM mati ca prApya viivopari sthite vizvatrayoparivartini sarvottama ityarthaH / asmin rAni sati divaH svargAdvIniryayo / kIdRzyAH / sajiSNorapi jiSNunA zakreNa 1-sI sI sya ca ma. 2 DI / zepa spa. 3 e kIrtesta. 4 sI DI tAM ma'. 5 e riva. - 14 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 . vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] prabhuNA sahitAyA api daityAjibhIrvA daanvrnnaadbhiiroH| etena sarvotkRSTaiH zoryAdiguNairbuddhyA ca zakAjavyA api daityA anena jitA ityuktam / / asidhenoH kAmadhenvA jayAptyA samitau grahAt / nRpapatayA mahAbuddherapi kSobhamasau vyadhAt // 174 // 174. asau rAjA samitI raNesidhenoH khaDgayaSTehAt mahatyatizayitA buddhiH saMdhyAdInAM yathaucityena vyApAraNagocarA matiryasyAstasyA api nRpapatayAH kSobhaM saMtrAsaM vyadhAt / nanu yadyamunAsidhenurgRhItA tatki nRpapatirmahAbuddhirapi kSubdhetyAha / yato jayAptyAM vijayaprApaNe kAmadhanvA avazyameva vijayadAnyA ityarthaH / atha ca yasya jayAptyAM jayalAbhaviSaye kAmadhenvA grahonugrahaH prasAdaH syAtsa tasmAtprasAdAtsamitI sabhAyAM mahAbuddherapi mahAviduSopi kSobhaM karoti // lamvazruteH snigdhadRSTyA asyAtanvAM tanau muraaH| jAtAzcaryA divaH pRthvyAM pRthvyA divi ca te yayuH 175 175. te rUpavattvena sarvatra prasiddhAH surA divaH svargAtpRthvyAM yayuH / pRbyAca divi yayuH / yato lambazruteH skandhavizrAntakarNasya snigdhaghaTyA arUkSekSaNasyopalakSaNatvAtsurUpasazrIkasAjhAvayavasyAsya rAjJAtanvAM vistIrNAyAM samacaturasrasaMsthAnAyAmityarthaH / tanau dehavipaya jAtAzcaryA atyadbhutarUpazrIkatvAdetanmUrtidarzanAya devA api gatAgata carityarthaH / / pha jAtA 1 epha nau samAmeti'. 2 epha grahaNAt. 3 sI DI saMzaya. samAna. 5DI 'dhavA ya. 6 sI goparagAMtyU. 7 e tuma. 4 epha Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 1.4.27.] prathamaH srgH| pRthvyA vadhvAH karaM gRhalkSmyai vadhvAyayaM sukhH| lubdhonyakIrtivadhvAM ca paravadhvAH parAGapi // 176 // 176. sugama: / navaraM yo vadhvantarasya karaM gRhAtyudvAhaM karoti sa pUrvavadhvA duHkhAyaiva syAt / yopi paravadhvAH parAGmukha: syAt sonyavadhU nechatIti virodhaH / tadgastvevam / pRthvyA vadhvAH karaM rAjagrAhyaM bhAgaM gRhansan lakSmyai vadhvaM sukhaH sukhakAryabhUt / lakSmyA vardhakatvAn / tathA paravadhvAH parAD parAGmukhonyakIrtivadhvAM zatrukIrtikAntAyAM lubdhazcAbhUt / apihannityatrApi yojyaH / / grAmaNyepi khalapce nu nispRhosau parastriyai / mulakSmyai ca suvadhyai ca na sma kasmai cidIrNyati // 177 // 177. asau rAjA zobhanA atucchatvAtpradhAnA lakSmyo dhanadhAnyAdisaMpado yasya tasmai sulakSmyai ca tathA zobhanA rUpalAvaNyAdyanvitA vadhUrbhAryA yasya / kecittu nityaditAM iyUDantAnAmeva kacamicchanti tanmatetra kajabhAvaH / tasmai suvadhvaM ca kasmai citkasmAyapyekasmai neya'ti nAsUyati / asahamAno ramyatamAmapi parasya lakSmI vadhUM ca na gRhAtItyarthaH / yato grAmaM nayati prAmaNImipatirmaharddhika ityarthaH / tasmai prAmaNyepi khalaM punAti yastasmai khalapve nu dAsAyevaM daridrAyevetyarthaH / aspRhayAluryathA dhanecchayA daridraM na kopIcchati tathAyamIzvaramapItyarthaH / tathA parastriyAyanyabhAryAyai grAmaNyepi rUpalAvaNyAdibhirutkR. TAyAmapi khalapve nu karmakaryAyivAspRhayAluranabhilASukaH / / buyai zucaye / kIlH mateH / nRpapatIH mahAbuddheH / jayAptyAM samitau / 1 sI vadhUneccha. DI vadhUneccha. 2 epha degcchativi'. 3 phU kAryobhU. 4 e epha pi gRka. 5 epha nAtIti. 6 sI DI yevetya'. 7sI epha . ma. 8 sI DI epha yA ma Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 byAzrayamahAkAvye [mUlarAjA dhenvai sAdhave / bhIrvAH sajiSNoH / kAmadhenvAH bhasidhenoH / atanyAM tanau / ityatra "striyA hitAm" [28] ityAdinA tatsaMbandhinAmanyasaMbandhinAM vA sitA vA daidAsadAsadAmaH // anye tu puruSasya samAsArthatve sati necchanti / sanmate lambaTuterasyasyeva syAt na tu lambazrutyA iti // anyastu puruSasyaiva samAsAthatva icchati na striyAH / tanmate nigdhadRSTayA asyetyatraiva syAt / na tu snigdha. dRSTe striyA iti // iduta ityeva / divaH // lakSya / pRthTayAH / pRthvyAH / pRthvyAm / vacai / paravadhvAH / vadhvAH / vadhvAm / sulkssmyai| suvana kasai cit / ityatra "strIdRtaH" [29] iti tatsaMbandhinAmanyamavandhinAM vA DitAM daidAsadAsdAmaH // striyA ityanuvartamAne punaH strIgrahaNa ninyastrIviSayAtham / teneha na bhavati / grAmaNye khalapve paramiyai // Idata iti kim / divaH / divi // bhuvi zriyai ghiye vAso hriyAH sthAnaM bhiyopadam / bhuvA ApatatstrINAM lalAsaiSa bhruvo bhuvAm // 178 // 178. divobhUryubhUstasyA dyumuvA: svargabhUmeH sakAzAd bhuvi matyaloka ApatatstrINAmetadadbhutarUpAdiguNazrIdikSayAgacchaddevAGganAnA dhruva ekasyA bhravaH sakAzAd dhruvAmaparasyAM bhravyeSa rAjA lalAsa cikrIDa / atra bhrazabdena tannikaTaM cakSurupalakSyate / ekasmAcakSuSoparasmiMzcakSupi lalAsa / sarvAbhiraipi devIbhirahamahamikayAsau dRSTa ityarthaH / yataH zriya rUpAdilakSya dhiye buddhaye ca vAsaH / tAdarthe caturthIyam / zriyo cudazca gRhamityarthaH / tathA hiyA lajjAyAH sthAnam / etena kulInatvoktiH / tathA bhiyopadamasthAnam / etena zUratvoktiH / / 1 epha tA vA. 2 epha "tA hai' 3 epha anyatya'. 4 epha "ce va 5 ra epha yaduta. 6 epha divi / / . 7 sI bhUsta. 8 epha kATacakSurUpa ra 5 sI DI raha. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.4.30.] prathamaH srgH| 109 yavakriyesyArikhiyai bhillA nadyAM kaTapnuve / apradhya kUpavarSAbhvAyivAdhAvanta niSkRpam // 179 / / 179. asya rAjJoritriyai zatrubhAryAyai niSkRpaM nirdayaM yathA syA. devaM bhillA medA adhAvanta grahaNArtha dhAvitAH / kIdRzyai / yavA hi kadannatvAtsamarthataga labhyanta iti yavAneva krINAti yA tasyAyatini svAyAyityarthaH / tathA mUlarAjena patyau hate bhayenAraNye palAyamAnatvAnnayAM nadImadhye nAvAdyasaMpattyA kaMTenaiva vIraNAditRNamayena pravate tarati yA tasyai tathA prakarSeNa dhyAyati pradhAna tathA yA tasyAyamadhyai / hA deva kathaM bhaviSyAmItyArtadhyAnaparAyAyityarthaH / tathA kUpavarpAvAyiva yathA kUpamaNDUkI kUpAdanyanna kiMcijjAnAti tathA rAjJItvAtsvabhavanAdanyanmArgAmArgAdikamajAnatyAyityarthaH / kUpamaNDUkyAyapi bhihA niSkRpaM mAraNAya dhAvanti / bhillA hi durdurAnapi mAgyanti / / priya dhiye| ghubhuvAH bhravaH / hiyAH bhiyaH / dhruvA bhruvi / ityatra "veyuvo. piyA." [30] iti vA dAmadAsdAma. iyuva iti kim / apradhyai / varSAvai / pUrveNa nityameva // asniyA iti kim / maristriyai // strIdUta ityeva / yavakriye kaTa veripiyai // asau nirupamazrINAM nAnArUpazriyAmiva / strINAM natadhruvAM bhrUNAM ragAcAryakamAcarat / / 180 // 180. natabhruvAM namrabhrUNAM strINAM saMbandhinInAM bhrUNAmasau rAjA ra1 epha kaTava. 1degDI lAglecchA a. 2 sI DI tasyai / iti . 3 ebI nivA. 4 epha kaTakena. 5 epha 'nmArgonmArgAdi. 6 epha degye mu. 7 sI DI striyAmiti. 8 ephU degve // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 dhAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] nAcAryakaM naTopAdhyAyatvamAcaracakre enaM saundaryatarjitalA dRSTA nArINAmabhilApAtizayena muhurmuhurbhuva ullasanti / tato yathA raGgAcAryoM nAyikA nartayati tathAyaM lIlAvatIbhruvo nartitavAnityarthaH / kIdRzInAm / nirupamA sarvottamA zrI: saundaryAdilakSmIryAsAM tAsAmata eva nAnArUpazriyAmiva / evaM jJAyate naitAH striyaH kiM tInekamUrtayo lakSmIdenyastAsAm / / zrINAM priyAm / bhrUNAM dhruvAm / ityatra "Amo nAmvA" [31] iti vA nAm / / abhiyAM isyeva / strINAm // yAcakAnAM mahatInAmAzAnAmeSa pUrakaH / grAmaNyAM somapAM nityaM tadvadhUnAM ca pUjakaH // 181 // 181. yAcakAnAM dvijAdInAM saMbandhinInAM mahatInAM rAjyAdilAbhavipayatvAtInAmAzAnAM manorathAnAM pUrakobhUttathA grAmaNyAM vrataniyamAdibhiH prakRSTAnAM somapAM vallIrasapAyinAM yAyajUkabhedAnAM sadvadhUnAM ca somapAbhAryANAM ca nityaM pUjakobhUt / / yAcakAnAm / AzAnAm / mahatInAm / vadhUnAm / ityatra "svApatra" [32] iti nAm // hUsvApati kim / somapAm / prAmaNyAm // - ghAmASTAnAM dhIguNAnAM SaNNAM jetAntaradviSAm / guNAnAmatipaJca bhUzcaturNAM chandasAmasau // 182 // 182. asau rAjA paNNAM krodha 1 mAna 2 mada 3 smarai 4 lobha5 saMmadAnAmantaradvipAM jetaabhuut| ata evASTAnAM zuzrUSA 1 zravaNa 20 1 vI sI ena ko. epha etaM sau. altered to Nva sau. 2 e dazAnA, 3 sI DI 'yAmila.4 papha haspetyAdinA nAm. 5 eNyA / / 6 sI 24 , 7epha bhalAgAmAnta, Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 1.4.34] prathamaH sargaH / 111 grahaNa 3 dhAraNa 4 Uha 5 apoha 6 arthavijJAna 7 tatvajJAnAnA 8dhIguNAnAM dhAma sthAnamabhUt / ata eva ca paJcAtikrAntA ye teSAmatipazyAM SaNNAM saMdhi 1 vigraha 2 yAna3 Asana 4 dvaidhIbhAva 5 saMzrayANAM 6 guNAnAM bhUryathocityaM pravartanAdutpattisthAnamabhUt / tathA caturNAmRg 1 yajuH 2sAma 3 atharvaNAnAM 4 chandasAM vedAnAM ca bhUH pAThenAdhyetradhyApakasAhAyyakaraNAdinA cotpattisthAnamabhUt / nigRhItAntarazatrurhi susthacittatvAduddhipAtraM syAt / dhImAMzca buddhiprakarSeNa saMdhyAdIn samyag niyute zArapAThAdi ca karoti / / caturNAm / paNNAm / ityatra "saMsyAnAMrNAm" [33] iti nAm // tasaMbandhivijJAnAdiha na syAt / atipamAm // sakhyAnAmiti kim / dvipAm // bahuvacana vyAyartham / tena bhUtapUrvanAntAyA api| aSTAnAm / etenaiva nAntasaMkhyAyA mRlodAharaNamapi sUcitam // atitrayANAM varNAnAmatitrINAmudanvatAm / prabhurepa trayANAM ca pumarthAnAM pravartakaH // 183 // 183. eSa rAjA trayANAM pumarthAnAM pravartakastrIdharmArthakAmAnyathAcitaM prayukhAnaH san prabhurabhUt / kepAm / atitrayANAM trInatikAntAnAM caturNI varNAnAM grAhmaNakSatriyavaizyazUdrANAM nyAyena pAlanAttathA / trayANAM cetyatra caH samuccayArtho bhinnakrame / atitrINAM caturNAmudanvatAM ca pUrvapazcimadakSiNottarAbdhInAM ca caturdigvijayAt / / prayANAm / ityatra "premayaH" [34] iti nAm zresrayAdezazca // tatsaMbandhi. vijJAnAdiha na syAt / atitrINAm // atassaMvandhinaH sthAdityeke / bhatitrayANAm // 1e kaH / / 183 // strIndha'. 1 sI DI yepA. 2 sI juH2 a'. 3 epha 'pUrvAyAnA. 4 epha khyAmU. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAja.] vyAzrayamahAkAvye 112 muneH sAdhozca satkartA madaM hartA kale ripoH / adbhutairepa vibhavorvizeSa cakAra goH // 184 // 184. eSa rAjAdbhutairAzcaryakAribhirvibhavaiH sadA pravartamAnamahotsavAdilakSmIbhiH kRtvA dyoH svargAtsakAzAdgo mevizeSamatizayaM cakAra / nanu kalo pratikSaNaM padArthAnAM hIyamAnatvAtkutodbhutavibhavasaMbhava ityAha / ripo. zatrabhUtAtkale: kalikAlAtsakAzAnmadaM sAMpratamItirUpA madA va sarvatrAskhalitetyevaM garva hartA / yato munarniHsaGgasya sAdhozca ziSTajanasya satkartA rakSAdAnAdinA sanmAnakaH / yatho yathAsau munInsAdhuMzca saccake tathA tathA kali: kSINastatazca mahA bhUH svargAdapi viziTAbhUdityarthaH // kaleH / mune. / ripoH / sAdhoH / yoH / goH| ityatra "edodyAm[35] ityAdinA DhasiDaso rephaH // patyurjayazriyaH patyuH sakhyuH sakhyurbiDaujasaH / enolUnyurumAbharturnanturasmAdabhUnayaH // 185 // 185. asmAnnupAnnayo nyAyobhUt / yataH patimicchati kyani dIgharape patIyati kipi yalope ca patIstasyAH patyuH svAminamicchantyA jayadhiya. patyuH zatrucchedena naaykaat| etena sainyakozAdyutkRSTasaMpadA mahaddhikatvamuktam / tathainolUnyuH pUrvavatkyani kipyenoleni pApacchedamicchatAta eva sakhyuH sakhAyamicchato viDojasa indrasya sakhyuyogA - - 1 epha 'na. / ma'. 2 epha zatrabhU. 3 epha 'nmanda sA. 4 sI TI sammAna * 5 sI DI pAso 6 epha va zi. 7 sI DI pi voH pvaya vyajane 32 pati'. 8 epha zipi yalope jUni. pA. 9sI lUnIstasyainovanyaH pA. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 14.37.] prathamaH srgH| 113 didharmAnuSThAnavidhAnenAhvAdakatvAnmitrAttathomAbharturharasya nanturetena vizepaNatrayeNAtidhArmikatvamuktam / maharddhiko dhArmikazca nyAyameva karoti // khi / sakhyurasmAt // ti / patyurasmAt // khI tI / sakhyurvidaujasaH / patyurjayadhriyaH / ityagra "citicItIya ura" [36] iti isiDasorur / / lanyuH / ityatra "ktAdezopi" [2 1.61] iti nasyAsatvAttIrUpatva ura / / nanturasmAt / bhartuH / ityatra "Rto dur" [37] iti Dara / / sudhAsvasAraM voDhAramatinaptAramuSNagoH / amuM bhUpamazAstAraM labdhvA mumudire prajAH // 186 // 186. amuM bhUpaprayAstAraM rAjAdhirAjaM labdhvA prajA mumudire / yata: sudhAyAH svasA bhaginI lakSmIdvayorapyekasminnabdhAvutpannatvAttAM voDhAramiva voDhAraM samyakprajApAlanAdinA viSNutulyamataevoSNago ravarnatAraM pautramatikAntam / sUryasya putro manustasya putra ikSvAkuH sUryasya pautrastasmAdapi nItiprajApAlanAdinAdhikamityarthaH / athavAtinaptAramatizayitaM pautraM labdhvA / prakRSTapautrajanmani prajA lokA modante / / zaMbhoH kSattAramAjJAyAM tvaSTAramiva kauzale / amuM hotAraH potAro neSTArastuSTavuH kratau // 187 // 187. hotAraH potAro neSTArazca RtvigvizeSAH phatau yajJemuM nRpaM tuSTuvuH / yata: zaMbhoIrasyAjJAyAM viSaye kSattAraM pratIhAramiva / yathA zaMbho 1 epha tAro po. 1 epha yeNa dhA. 2 sI DI kazca. 3 epha DhAra sa. 4 sI DI pi pra. 5 epha loko modate . Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAja] 114 vyAzrayamahAkAvye rAjJAM nandipratIhAraH karoti tathA zaMbhUktayajJAdividhirUpAjhAyAH kArakamityarthaH / tathA kauzale yAgAdividhiviSaye naipuNe tvaSTAramiva / yathA tvaSTA vardhakiH zilpakriyAkuzalaH syAttathA yAgAdidharmyakriyAyAM kuzalamityarthaH / evaM cAsya yAgAdiviSayaM kriyAjJAnaM coktam / / pitaraH santu saMtuSTA devAzca tvayi yaSTari / caNDikAmAta nandeti prastotArobruvanimam // 188 // 188. prastotAra RtvigvizeSA imaM nRpamatvan / kathamityAha / caNDikA cANDAladevInAnI mAtA yasya / yadvA caNDikA gaurI pratipAlikAtvAnmAtA yasya / tasya saMbodhanaM he caNDikAmAta tvayi viSaye pitaraH pUrvajA devAzca saMtuSTAH santu / yato yaSTara yAgaiH pitRdevAnAM pUjake / tatazca nandeti // botAram / svasAram / naptAram / nepTAraH / tvaSTAram / kSattAram / hotAraH / potAraH / prazAstAram / ityatra "tRravas"[38] ityAdinA-Ar // tRzandasyAthabato grahaNena pratyayagrahaNAsaptAdInAmavyutpamAnAM saMjJAzabdAnAM tRzandasya grahaNa ma syAditi tepAM pRthagupAdAnam / idameva ca jJApakam "arthavadhaNe nAnakasya" [npA0 sa0 11] grahaNaM bhavatIti // vyutpatipakSe tRgrahaNenaiva siI nAdi grahaNa niyamAcaM nenAnyepAmauNAdikAnAM na syAt // pitaraH // ke cituprastAra sametRuddAtRpratihapratizAstRzabdAnAmauNAdikAnAmapyAraM manyante / prstotaarH| pitaraH / yaSTari / iyatra "bhauM va" [39] ityar // parikAmAta / ityatra "mAturmAta" [40] ityAdinA zata itykaaraasaadyH|| rabI sI 'nihA . 2 epha ti yathA. 3 sI kiH zalyakri. 4 e cADa 5 epha pArakalA . 6 epha ri yoge.. mIra: pra. 8 sI ra ya . Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 prathamaH srgH| hai. 1.4.44.] mAtaH kSitemba he lakSmi zaMbho tadvadhu cnnddike| ambADe gotradevi ka syetyasya pAlapandiSaH // 189 // 189. spaSTaH / navaraM tadvadhu harapriye / ambADe mAtaH / iti prAlapan / anena raNe pAtitA dviSaH kSityAdidevatAH smaranta evamakaNa mityarthaH / / bhaTAgraNIH satAM mitra rUpeNa parame nRpa / tvayA zrIman dhRtorvItyUcemuM sapreyasI janaH // 190 // 190. sugamaH / kiM tu paramazvAsAvizva parameH / tasya saMvodhanaM he parame / rUpeNa kRtvA prakRSTakAma / tathA saha preyasIbhirvatate ya: sa sapreyasI sabhAryo lokaH / mAtaH / kSite / zaMbho / isyatra "havaisya guNaH" [51] iti guNaH // isvasyeti kim / lakSmi / tadadhu // caNike / ityatra "edApaH" [ 42 ] ityet // nityadit / devi / lakSmi / tadvadhu // dvisvarombArtha / bham / ityatra "nityadit" [53 ] isyAdinA isvaH // nityadiditi kim / bhaTAgraNIH / ambArthAnAM dvisvaravizeSaNaM kim / ambAre // Apa ityeva / mAtaH // nRpa / am / mitra / parame / ityatra "adetaH" [ 44 ] ityAdinA sestadA. dezasyAmazra luk // 1 epha tamandhu. 1 sI DI epha harimi. 2 epha taH ati'. 3 epha svasyeti nhasvaH / -ha. 4 epha rAyaM. 5 epha didvisvare tyA. 6 e epha diti. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlarAjaH]] vyAzrayamahAkAvye 116 u: / sapreyasI / etA / zrIman / ityatra "dIrghaDyApU" [15] ityAdinA selaMk // ebhya iti kim / janaH // amum / ityatra "samAnAdamota" [46 ] ityamoto luk // caturNA chandasAM SaNNAmaGgAnAmeSa veditA / vidyAnAM ca catasRNAM zaktInAM tisRNAM gRham / / 191 // 191. eSa rAjA catuNAM chandasAM vedAnAM tathA SaNNAmajhAnAM zikSA1 phalpa 2 vyAkaraNa 3 chando 4 jyoti 5 niruktInAM 6 ca veditArthato jJAtAbhRttathA catasRNAM vidyAnAmAnvIkSikI 1 trayI 2 vArtA3 daNDanItInAM 4 gRhaM tattatpustakasaMgrahAdinAdhArobhUt / tathA tattacchAsrotArthAnusAraNa pravRttyA tisRNAM zaktInAM prabhutvazakti 1 utsAhazakti2 manazaktInAM 3 gRhaM sthAnamabhUt / etena sarvazAstrANi jhAtAni saMgRhItAni / taduktAcaraNAca phalaprAptyAsya tAni sphlaanybhuuvmityrthH|| aGgAnAm / zakInAm / ityatra "dI? nAmi" [47 ] ityAdinA diirmH|| atisUcataspa iti kim / tiruNAm / catasRNAm / SaNNAm / caturNAm / gAmIti kim / chandasAm // nRNAmIzetrArinRNAM zaktI prANAMzca hartari / na kopi caturasyAjo tryade yahani vApatat // 192 / / 192. atrAsmikRNAmIze nRperinRNAM zaktIH prabhutvotsAhamantrarUpA palAni yA prANAMzca hartaryapanayanazIle satyAjI raNe kopi zatru patana Toke / phaarshyaajo| caturdhvahaHsu bhava iti vigrama "bhare" [6.3.123) 1 e dhAraNA. 21 epha ti 6 nira. 3 epha tara. 4 ephU niga. 5 epha "nya. 6 e 'ni ca mA. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai1.4.47.] prathamaH sargaH / 117 itpagviSaye "sarvAza0 " [7. 3. 117] ityAdinAT / ahlAdezazca / tato "dvigoranapatye" [6. 1. 24 ] ityAdinANo lupi caturahastasmizcaturahni / evaM vyahe byahani vA stokakAlInepItyartha. / Aje: prayogaH puMsyapi dRzyate / tayoM ca mAghe / vAhanAjani mAnAsai sArAjAvanA tataH / [19.33] iti // asAyApi sAyAhIvaiposvApsInna jAtu cit / adIpyata pratApena sAyAhani hutAzavat / / 193 / / 193. yathA sAyAhi saMdhyAkAle niSiddhatvAnna kopi svapiti tathaiSa rAjAsAyAhepyasaMghyAyAmapi svApAhe kAlepItyarthaH / jAtu citkadAcidapi nAsvApsIt / sadApi prajApAlane jAgarUkobhUdityarthaH / tAM yathA sAyAhani hutAzogniH pratApena dIptyA kRtvA dIpyate tathaipa pratApena tejasA kRtvAdIpyata // paitre vyahi daivatepi vyahne brAhme vyahanyapi / guNAnAM varSAmAnAnAM kopyantaM nAsya labdhavAn // 194 // 194. sugamaH / kiM tu pitRNAmayaM paitrastasmin / vigatamaho vyahastasmin vyahi gatadine / daivate devasaMvandhini / proTe vidhAtRsaMmandhini / patravyahAdi pramANaM cedam / 1 epha t // 193 // ma'. 2 vI paivye vya. 1 sI DI yApi mA . 2 epha degsesarA . 3 e bI DI epha mAnataH. 4 epha svApeheM. 5 epha sIdityarthaH / sa. 65 degthA sA. 7 sI epha pyate ||.pai. 8 ete deva'. 9DI grAhaye vi. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] bhavetpaitraM tvahorAtraM mAsenAdena devatam / deve yugasahasre dve brAhmamiti // etadguNAnAM varNyamAnAnAM paidevatAhmAdinAnyapyatikrAmanti na tu te pUryanta ityarthaH / / raNAm nRNAm / ityatra "nurvA' [40] iti vA dIrghaH / / prANAn / ityatra "zasotA" [ 49 ] ityAdinA zasotA saha dIrghaH puMri pAsaH sasya nama / pulliGgAbhAve tu dIrghatvameva / zakIH // caturahi / mehani / sAyAhi / saayaahni| yahi / vyahani / isyatra "saMkhyAsAya" [50 ] ityAdinAGgasyAhanAdezo vA / bhahanAdeze ca "IDI vA" [ 2. 1. 109] iti vAnosya luk / parne zyahe / asAyAhe / vyahe // aSTAbhyo diggajebhyazcASTabhyodribhyazca dhaniyAm / atyaSTAnotra nidhayotyaSTAzcAbhimukhA grahAH // 195 // 195. atra nRpaMviSayeSTAvatikrAntA atyaSTAno nava mahApana 1 pana2 zaha 3 makara 4 kacchapa 5 mukunda 6 kunda 7 nIla 8 cacolyA 6 nidhaya. / tathAtyaSTA nava / arka 1 soma 2 maGgala 3 budha 4 guru5 zukra 6 rzanezvara 7rAhu 8 ketavo9 grahA abhimukhA anukUlA abhavan / yataH kibhUte / aSTAbhya airAvata 1 puNDarIka 2 vAmana 3 kumuda 4 aglana 5 puSpadanna 6 sArvabhauma 7 supratIkebhyo 8 diggajebhyazca / taghATabhyo vindhya 1 pArijAta 2 zaktimat 3 RkSaparvata 4 mAhendra 1 epha liyA. / sI DI epha mAdayami. 2 epha 'bAhayadi . 3 sIDI yAta / sITI mA': 5 epha 'ni yaha. 6 epha " Ahe. 7 bI patiAya / 8 eph ani. sIrI anu. 10 sIsIn / ki. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 hai. 1.4.52 prathamaH sargaH / 5 saya 6va(ma?)laya 7 himavadbhyo 8 dribhyazca kulAcalebhyazca sakAzAtsamyakpAlanayA bhUbhArasyAtmani nikSepAguraM bhUbhAraM nayatyAtmAnaM prApayati yastasmindhUniyAM sakalabhUbhAradhara ityarthaH / aSTabhirdiggajaiH kulAcalaizca bhUdhiyata iti kavirUDhiH / atha ca yo dhUrnIH kAryaprAgbhArakaraNakSamaH syAttasminsarvopyanukUla: syAditi / / niyAm / ityatra "niya Am" [51 ] ityAm // bhaSTAbhyaH / aSTabhyaH / atyaSTAH / atyssttaanH| ityatra "vApTana bhAH syAdau"[52] iti vaa-bhaakaarH|| aSTAvaSTa tayAtyaSTAvasya bhAvAnvijAnataH / kI.tyaSTau kRtAHkSmAMzA dizoSTASTau nagAH sitaaH||196|| 196. amya gA. kIrtyA sitAH zvetAH kRtAH / ka ityAha / aSTAvatikrAntA atyaSTI navendradvIpa 1 kazerumat 2 tAmraparNa 3 gabhastimana 4 nAgadvIpa 5 saumya 6 gandharva 7 varuNa 8 kurmAgadvIpAkhyAH 9kSmAMzA pRthvIkhaNDAni / tathASTrAvainyAneyIyAmyAnaitIvAruNIvAyavyAkauveM]gAnyo dizaH / tathASTau nagA: kulAcalAH / yatoSTau tathASTa tathAtyaSTau nava / sarvasaMkhyayA paJcaviMzatiM bhAvAMstattvAni vijAnato vedituH / sAMkhyamate hi paJcaviMzatiH padArthA varNyante / tathAhi satvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRti: 1 tadudbhUtaM mahattattvaM 2 tasmAdahaMkAraH 3 tasmAJca sparzana 4 rasana 5 ghrANa 6 cakSuH 7 zrotra 8 nAmAni pazca buddhIndriyANi / pAyu 9 upastha 10 vacaH 11 pANi 12 pAdA. 13 khyAni patha karmendriyANi / tathA manaH 14 / tathA rUpa 15 rasa 1 epha. va sau. 2 e ti rU'. 3 epha atyaSTAna. / . 4 e sI DI ti A 5 sI DI pa 1 sakeru. 6 vI mAradI'. 7 e epha naiRtI: sI sI epha zati bhA'. 9sI DI epha tipa. 10 sI DI Ni ma. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] 16 gandha 17 sparza 18 zabda 19 saMjJAni paJca tanumAtrANi / iti poDazako gaNaH / tanumAtroddhRtAni tejo 20 jala 21 pRthvI 22 nabho23 vAyu 24 saMjJAni paJcabhUtAni | akartA viguNo bhoktA cAtmA 25 cati / sAMkhyamate paJcaviMzatitattvavyatiriktamanyajagannAsti / tatazca sakalajagatsvarUpajJasyetyarthaH / evaMvidhasya ca kIrtiH sarvatrApi prasarati / / aSTau nagAH / aSTau bhAvAn / ityatra "aSTa aurjasazasoH" [53] ityauH // kRtAtvasya nirdezAdiha na syAt / aSTa dizaH / aSTa bhAvAn / atassaMbandhinorapIchantyeke / atyaSTau AmAMzAH / atyaSTau bhAvAn // trAtuM paDaSTa bhuvanAnyucite tatIha sthAmAnyadhuryati harAH kila paJca SaT ca / - tUNe bhRzaM jayakRte dadhatosya cAstAM manye hayadvipavale parivAramAtram // 197 // 197. kileti saMbhAvanAyAm / paJca SaT ca harA ekAdaza rudrA yati yAvanti sthAmAnyabhavaMstati tAvanti sthAmAni balAnIha rAzi nyadhuH / svakIyAni sarvANyApi valAnyasmiMsthApitavanta ityarthaH / yataH paDaSTa bhuvanAni bhU.ka 1 varloka 2 svarloka 3 maharloka 4 janaloke5 tapoloka 6 satyalokA 7 khyAni sapta saptabhirvAyuskandhaimilitAni paturdaza jaganti vAtuM rakSitumucite / rakSituM kSame hi sarvopi svavasva nidadhAti / ata eva tathAhaM manyesya rAjJo jayakRte vijayArtha tUNa nRNAvupalakSaNatvAinuzca / bhRzamatyartha ddhata: sato hayadvipabale azvagaja 1 sImA bI epha 'nyavarga . 2 epha sI nAgA.. 3 epha aurityAdinA auH. 4 vA 5. 5 eli 6 ebI bhuvoropa epha bhuviloka. 7 jI phaja 85 5.4 .1 6.5 pAtAlalo. 10bIDIepha tUgArI upa.sI. sUnAra - Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 1.4.58. prathamaH srgH| 121 sainye / upalakSaNatvAdrayapattivale api / parivAramAtraM paricchada evAstAmabhUtAM svavalenaivAsya jagacchAsituM kSamatvAt / / yati abhavan / tati nyadhuH / paTa paJca hraaH| paDhaSTa trAtum / ityatra"itiSNa" [54 ] ityAdinA jas-zaso k // sthAmAni / bhuvanAni / ityatra "napuMsakasya zi" [55] iti jas-zasoH ziH // napuMsakasyeti kim / harAH / bale bhAstAm / tUNe dadhataH / ityatra "aurIH" [56 ] iti-IH // parivAramAtram / bhRzaM dadhataH / ityatra "ata syamom" [57 ] iti syamoram / / vasantatilakA chndH| sargAnte chandontaraM kriyata iti hi kvismyH|| anyadalaM kila mahonyataradravIndodhairya ca netaradatItaramasya sarvam / sainyaM dviSAM katamadeSa na saMjahAra haSTaM jagatkataradekataraM na cakre 198 198. asya rAjJo valaM parAkramonyadapUrva lokottaramityarthaH / tathAsya mahastejo ravIndvoH sUryAcandramasormadhyenyataradekataraM dviSAM saMtApakatvAdravitejo vA sajjanAnAmAvAdakatvAdindutejovetyarthaH / tathAsya dhairya cittAvaSTambhalakSaNo guNo netarannAnyAdRzamApadyapyavicalamityarthaH / kiM bahunAsya sarvamaudAryagAmbhIryAdyatItaramitarAnanyAnatikrAntaM sarvotkRSTamityarthaH / atazcaiSa rAjA dviSAM sainyaM katamanna maMjahAra / tathA kataradekataraM jagaddhaSTaM na cakre kiM tu sarvamapi / bhanyat / manyatarat / itarat / katarat / katamat / ityatra "pata" [58] ityAdinA spamordaH // bhanekatarasyeti kim / ekataram // anyAderiti kim / sarvam // mammAdisaMbandhinoH sthamorgrahaNAdiha na syAt / bhatItaram // 1 epha ti ka . 2 bIdRzAmA . 3 epha catonyA. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] 122 vyAzrayamahAkAvya ___mahaH / jagat / ityatra "bhanato lup" [59] iti spamolup / bhanata iti kim / dhairyam / sainyam // sajarasamajaraH parityajadvijaraH sajjarasaM ca saMgare / svAdo ka nu vAri tiSThasItyAkrandattRSayAsya shaatrvm||199|| 199. he svAdo miSTa vAri jala / kanviti prazne / kasmin sthAne taM tiSThasi / AtmAnaM darzayetyarthaH / ityevaMprakAreNAsya rAjJaH zAtravaM zatrusamUhastRpayA hetunAkanda vyalapat / yata: kiMbhUtam / saMgare raNejaro jarArahitaM taruNaM zAtravaM kartR sajarasaM jarAnvitaM vRddhaM zAtravaM karma parityajan / tathA sajjarasaM vidyamAnajaraM vRddhaM zAtravaM kartR vijarastaruNaM zAtravaM karma parityajat / anyonyApratIkSayA bhayAtirekAtpalAyamAnamityarthaH / palAyamAnasya hi gADhAyAsena tRSAtirekaH syAt // ajrH| saMjarasam / vijrH| saMjarasam / itpatra "jaraso vA" [.] iti pA syamoluk // svAdo / ityatra "nAmino lugvA"[6] iti lugvA // pakSe lubeva / he pAri // vatAlIyaM chandaH // saknAyuH payi khettRNA ripunRpA akSNAsramokAntaraM danosbhazca na jAnate sma madhunombUnAM ca paryAkulAH / azvIyAni muvalayavaligamumahAMsyatyUryaji kSaNAteSAM dantikulAni cAlamabhavanasmin raNArambhiNi / / 200 // e nAmamo. epa 'gAmumo. 1 sIrI B5.1.2e 'n pa. 3 sIDI va vila'. 4 sAga 10. 5 epha sara, 6 epha savara'. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 1.4.67.] prathamaH srgH| 123 200. asminnRpe raNArambhiNi sati ripunRpAH sakznoruNA hetunaayurjgmu.| nezurityarthaH / kIdRzena / pathi mArge khettuNA khidyamAnena zramAMvitena / etenepAM pUrva kadAcidapi na raNe bhana iti sUcitam / yadi pUrvamapi raNemI bhagnA' syustadAbhyAsena zramajayAdeSAM sakthi no khidyeta / tathA dannosmazca madhuno mAkSikasyAmbUnAM cAntaraM vizeSa na jAnate sma / yatobhUtapUrvaparAbhavotpattyAsramojhA bAppamocanazIlenAkSNA dRSTayopalakSitA rodanAjalAvilAmA ityarthaH / tathA paryAkulA bhayenoddhAntAH / ye pUrva raNe kadApi na bhanA na ruditA na ca bhItAstepyasmin raNArambhiNi sati bhannA ruditA bhItAzcetyarthaH / tatazca tepAM ripunRpANAM sumahAMsi zobhanatejaskAnyata eva suzikSitatvAca supTha valAnti gativizepAna kurvanti phipi suvaljhyazvIyAnyazvasamUhAH prahArairjarjarAgatayAvaliA gativizeparahitAni kSaNAcchIvamalamatyarthamabhavan / tathA sumahAMsi dantikulAni gajodhA atizayenorjayanti vipi atyarji / atibaliTAnyanUrji valarahitAnyabhavan / anamokrAkSNA / khetRNA / smmaa.| ityatra "vAnyata" [62] ityAdinA yA pusvam // damaH / asmaH / saklA / akSNA / ityatra "dadhyasthi" [63] ityAdinAntasyAn // madhunaH / ityatra "anAmasvare nontaH" [64] iti nontaH // anAmiti kim / ambanAm // abhIyAni / ityatra "mvarASThI" [65] iti nontaH // sumahAMsi / ityatra "dhuTAM prAI" [16] iti nontaH // asyUTiM anurji / suvali avliaa| ityatra "lo cA"[67] iti vA nontH|| zArdUlavikrIDitaM chandaH // 1 sI DI mAzrite. 2 epha tyAbhumo'. 3 epha danajalA. 4 sI anumo. epha azrumo . 5 e nA pu.6 sI DI ka no'. 7 DI epha ti no . Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlarAjA 124 vyAzrayamahAkAvye prAG vIreSu bhavaJjaganti cakRvAn vazyAni dopmAnasau yuGa buddhyA balayug dRDhAMsasubhagonaDDAnikaH pumAn / gAyoMrgAmavatAmunAnayamayaH panthA RbhukSAH mukhI gA vimAnavituM vipakSajaladho manthAzca khaDgaH kRtaH // 20 // 201. asau rAjA jagantyUrvAdhomartyalokAn vazyAni svAyattAni cakRvAMzcakre / kIdRzaH / anavAniva vRSabha iva dRDhau baliSThau sthUlau ca yAvaMsau mkandhau tAbhyAM subhagaH / tathA zatruvadhAdisvakAryakaraNAlaMkarmINatvAtprazasyau dopau bhujAvasya' staH prazaMsAyAM mato doSmAn / ataeva vIreSu zurepu madhye prAD prathamo mukhyaH / etairvizeSaNairutsAhazaktyatizaya uktaH / tathA vuddhyA yathocityopAyAdiprayogaviSayayA matyA yuD yuktaH / etena mantrazaktiruktA / tathA valayuk sainyena yuktaH / etena prbhutvshktiruktaa| ata evaikosAdhAraNa: pumAna bhavansaMpadyamAnaH / yathA vazyAni cavAMtathAha / gauriyAdi / amunA rAjJA gAM pRthvImavatAnyAyibhyo rakSatA satA panyA mArgoM nayaH prakRtosminnayamayo nyAyapracuro nyAyapradhAno vA kRto nyAyamArga. pravartita ityarthaH / ata evAmunA gauH pRthvI dyauriva sva. rgatulyA kRtA / iMvo jJeyaH / etena martyalokasya vazyatvamuktam / tathA gA dheviprAMJcAvituM daityebhyo rakSituM vipakSajaladhau vipakSazabdena sAmAnyataH zavAyaphenApi gA viprAnavitumiti vizepoktedaityA ucyante / ta eva hi gA vimAMzca pranti / ta eva durvigAhatvAjaladhiH samudraH / tatra saGgaH papANo mandhA manyAnakatulyaH kRtaH / vipakSA: khaDnena mathitA ityayaH / epha .||6ti marigacandrAcAryaviracite cAprapamahAkAvyemAhilapattanamA mupajogino nAma pramaH magaH namAta. // . " hIsa . pI epha rakSitA 3 epha sosti / naya. 4e saa|| 55 da. 6 ephante / ata eva pahi. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 1.4.78.] prathamaH srgH| 125 etenAdholokasya vazyatoktA / yato daityAH pAtAlaukasa ucyante / ata evAmunA narabhukSendraH mukhI kRta: / etenolalokasya vazyatoktA / gA viprAnavituM vipakSajaladhau manthAzca khaDgaH kRta ityanena goviprarakSAvipakSamathanalakSaNamasyAvadAtamane varNayiSyata iti sUcitam // prAH / ityatra "acaH" [69] iti nontaH // adit / bhavan / udit / cakRvAn / domAn / ityatra "RduditaH" [70] iti nonta // yut / ityatra "yujosamAse" [1] iti nontaH // asamAsa iti kim / balayug // anahAn / ityaya "anaduhaH so" [72] iti nontaH // pumAn / ityatra "puso. pumans' [73] iti pumanmAdezaH // gauH / cau. / ityaya "ota au" [5] iti-auH // gAm / gAH / ityA "A amzasotA" [75] iti-AH // panyAH / mandhA. / abhukSA. / ityatra "padhinmathin" [76] ityAdinAntasya mA / "e:" [5] ityanenekArasyApyA / "yonth' [78] ityanena thasya sthaadeshn|| // iti zrIjinezvarasUriziSyalezAbhayatilakagaNiviracitAyA zrIsiddhahemacandrAbhidhAnazabdAnuzAsanadhAzrayavRttI prathama. sarga. samarthitaH // 1 e bI sI epha ntaH / ma. 2 sI DI so pu. 3 sIDIta auH // . 4e sonA. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dyAzrayamahAkAvye dvitIyaH srgH| 05prathamasarge goviprarakSAvipakSamathanamukhyamasyAvadAtama varNayiSyaMta iti yatsRcittaM tacchaMbhUpadezena pravRttamiti pUrva tamevAha / mahIRbhukSosya mathoridanAM nIteH pathA mAM supathIM vidhaatuH|| rirakSiporcA saRbhukSikAM ca svapne kadApIdamuvAca zaMbhuH / / 1 / / 1. kadApi zaMbhuH somanAthosya rAjJaH svapna idaM vakSyamANaM daityavadhena devAnAM sukhIkaraNarUpaM kAryamuvAca / yato mahIRbhukSa: paramaizvaryaNa mahAmindratulyasya / tathAraya eva sthUlatvAddadhIni teSAM matho mandhAnakasya / zatran mayata ityarthaH / tathA mAM pRthvI nIte: pathA nyAyamArgeNa kRtvA zobhanAH panthAno mArgA yasyAM "striyAM nRtaH" [2. 4..] ityAdinA TIH / suvAditvAtkajabhAvaH / [7.3.181] tAM supathIM vidhAtuH sanyAyAnvitAM pRthvI kurvata ityarthaH / tathA saha RbhukSA zakreNa vartate yA pUrvavat iyAM kajabhAve ca satrabhukSI daityabhItiniSpratApatvAt / kusitAlpAkSAtA vA samabhukSI kapi "tyAdIdRtaH ke" [2. 4.103] iti ye samukSikA / tAM dhAM svarga rirakSipozca pAlayitumicchozca zaMbhUpadezyaM phArya svayameva cikIrpita ityarthaH / evaMvidhaguNopetazcedazopadezAha: nyAnamAla matyA zobhato bAjabhAva: / (yA saha anudAyatvAt / nyAn / / . / sI ina.bhUti 8 yA na manti. . epha pIepha nA. 3. e tahAsa". 4bI epha nikA 5 zarIra'. 6 paphamA '. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiM0 1.4.79 ] dvitIyaH srgH| 127 supathIm / pthaa| mathaH / samabhukSikAm / RbhukSaH / ityatra "in DIsvare lu" [79] iti-ino luk / srgesminupjaaticchnd.|| atha vRttadvayena zaMbhuH sAmAnyenopadezamAha / buddhyozanannatyuzana prabhAbhirdeveSu bhattyAnuzanazcalukya / dhuryatyanadvan priyacatvarebhirdanurupAyaiH zrutibhiH pumarthaiH // 2 // dhuryosyanAniva meticatvA hare(jastvaM tava ke sakhAyaH / catvAri pAtastava diGmukhAni bhUyAnanehA smara devakAryam / / 3 / / 2, 3. he culukya culukavaMzodbhava buddhyA kRtvozanan daityagurutulya / tathA prabhAbhiH kAntibhiH kRtvAtyuzana zukramatikAnta / tathA deveSu vipaye bhattyAntaraprItyA kRtvAnuganodaityaguro deveSu hitavAMchaketyartha. / tathA dhU: kAryaprAgbhAro dhUriva durvahatvAt dhUryAnamukhaM tatra dhuryatyanaddannanahAhaM vRSamatikAnta / tathaibhiH sarvajanapratyakSarityarthaH / varNaiAhmaNakSatriyavaizyazUdrairupAyaiH sAmadAnabhedadaNDaiH zrutibhiH Rgyaju:sAmAtharvabhiH pumathairdharmArthakAmamokSazca kRtvA priyAzcatvAro yasya he priyacatvaH priyavarNAdica. tuSTayetyarthaH / etena janAnurAgAdikA sarvasaMpadukkA / catvAri diGmukhAni sakalabhUmimityarthaH / pAto rakSataH satastava bhUyAnanehA prarbhUtaH kAlobhUt / atha devakArya smara / nanu kiyanmAtrohaM kA ca me sahAyasaMpadyadevaMvidhaM kArya bhagavatA mayyupadizyata ityAha / asi tvaM harezcaturbhujasya caturo bhujAnavikrAntoticatvAH paJcamo bhujo vAhuH / etena nArAyaNAMzatvenAtiparAkramitvamuktam / ataeva me mamAnavAniva vRSabha iva tvaM dhuryaH sarvakAryaprAgmAravahanakSamaH / atazca tava ke sakhAyaH kA tava sahAyApekSetyarthaH / / 1 epha // 3 // yugmam / he. 1 DI epha culasya. 2 e epha culaka. 3 DI 'no devagu. 4 bI dhUreva. 5 epha Sabhama. 6 e to rakSakasya sa. 7 epha bhUtakA. . Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlAgaH 128 byAzrayamahAkAvye sAmAnyenoktvAya vizeSeNopadezamAha / viSNoH sakhA yAnna nihantumIzo na tatpitA vA puradaMzaRddhaH / prabhAsavidhvaMsapareSu teSu daNDozanA tvaM bhava sajyadhanvA // 4 // 4. viSNoH sakhArjuno yAn nihantuM nezo na kSamaH / viSNoH sakhati sAbhiprAyam / viSNordaityArerapi yaH sakhA sopi tayA / vaashbdopyrthe| tatpitApyarjunajanakopyuddhaH sainyAdisaMpadyuktaH puradaMzA indro yAn na nihantumIzaH / etenAtivaliSTatvoktiH / prabhAsavidhvaMsapareyu prabhAsAkhyatIrthavinAzakAriSu teSu grAharitAdipu daityeSu viSaye tvaM sajyadhanvAgepitacApa: san / daNDozanA daNDo nigrahaH sa evAnyAyizikSAhetutvAiNDo daNDazAkham / tatrozanA zukro bhava / yathA zukronyAyipu daNDamupadiSTavAMstathA tvameteSu nigrahaM kurvityarthaH / etenArjunendrAjayyAnapyetAndaityAnmAsAdAttvaM jeSyasIti zaMbhunA sUcitam / puradaMzada itpatra "rati isto vA" [1.2.2] iti isvaH // bazanan / manyuzana / ityatra "vozanasa" [80] ityAdinAno luk cAntAdezI vA // pakSenuzanaH // bhatyanain / priyacatvaH / ityatra "uta" [1] ityAdinA sasaro vaadeshH| anahAn / bhaticatvAH / catvAri / ityanna "vAH zeSe" [82] iti vAH / zeSa iti kim / manain / priyacasvaH // sakhAyaH / ityatra "sasyuH [83] ityAdinA-aikaoNrontAdezaH // 1 epha pulda bI didai'. 2 epha pudi. 3 bI itIti. 4 epha roba Ahe. 5era 'n kiM. 6 epha syuritozAnad iti ai. 7bI kArAntA. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1.4 85 ] dvitIyaH srgH| 129 tatpitA / daNTozanA / puradaMzA / anehA / sakhA / ityatra "Rduzana" [84] ityAdinA DA-antAdeza // sajyadhanvA / TiGmagvAni / ityatra "ni dIrgha' [85] iti dIrgha // atha prabuddhaH sa mahAnnRpANAM zreyAnayaM svama hAte prahapI / dvihA nRpUpAtha ca vandinopi jagurvacAMsyuktanavAryamANi // 5 // 5. atha svapnadarzanAnantaraM sa mUlarAjaH prabuddhaH / kIdRza. / dviDDA zatracchedaka |at evaM pratApai. sakalalokojhyotakatvAcca nRpUSA narepu ravitulyAMta eva ca nRpANAM madhye mahAn gurustathAyaM svapna. zreyAnatipraasya iti hetoH prahI san / atra ca mahAn sarvalokena pUjya: zreyAnatiznAvyo dviDDA mandehAkhyadaityocchedakaH pUSA prabuddhaH / udita itya'yoM vyatyate / atha prabodhAnantaram / co yugapadarthaH / yadaiva pravuddhastadaiva vandinopi / apiH punararthe / maGgalapAThakAH punarukto varNito navAryamA nUtanaviryepu tAni vacAMsi vakSyamANAni jaguH peThu. / etena gajJo gatrizeSa idaM zubhasvapnaM jAtamiti tvaritamabhIpsitakAryasiddhiH sUcyate / / atha prabhAtavarNakAni vandivacAMsyeva tricatvAriMzatA vRttairAha / jagantyapUpANyabhitaH prasArINyAlokahAni prasabhaM tamAMsi / hantyaryamAthAdadire dvijendraH sarAMsyanu svAmpi tadargha aapH||6|| 6. tamAMsyaryamA prasabhaM balAddhanti / kiishi| prasArINi / ka / apUSANi ravirahitAni jagantyabhitaH sarvataH / amita iti sarvArthe nipAtaH / na tasantaH / ubhayArthe vihittvaattsH| dvitIyA tu "gauNAt" [2. 2. 13] 1 e va sa pra. 2 bI tvAnnRpU. 3 epha vyasate. 4 epha degpi pu. 17 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 dhyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] ityAdisUtre bahuvacanAt / sarvajagatsvityarthaH / tathAlokahAni darzanapratighAnIti / atha tathA tasyAryamNorghaH pUjA tadarghastasmin / nirmitasasamIyam / sUryArthi zobhanA Apo yeSu tAni svAmpi sarAMsyanulakSyIkRtya yA ApastA dvijendrarAdadireJjalau gRhItAH / etena tvamapi pratApenodIyamAnAryamazrIrasi / tasmAtsarvajagadvyApakAn A: kaSTaM lokAn natastamaHprakRtIna grAharipvAdIn daityAJjahi / yena dvijendraraya'sa iti rAjJo jJApitam / evaM ca devAdanuvadbhirbandibhirapi zaMbhUpadezovazyaM kartavyatayA rAjJo jJApitaH // kurvankaraiH svampi sarAMsyudeti tamisrapiNDagra ihogratejAH / kroSTeva bhImAnvizati prabhUtakroeni kuJjAni tmisrpunyjH||7|| 7. ihAsminprabhAta ugratejA uSNAMzurudeti / kIdRksan / karaiH kiraNaiH kRtvA sarAMsi svampi nirmalajalAni kurvan / tathA karaireva tamisrapiNDaM timiraughaM asate tamisrapiNDagraH / ata eva kroSTeva yathA zRgAla: prAta: svabhAvata eva bhImAn bhayayuktaH san prabhUtakroSTrani bahu zRgAlAni kulAni vanagaharANi pravizati tathA tamisrapujo ravitejaso bhImAn kuJjAni pravizati / etena tvamapyugratejAH pracaNDapratAposi / tasmAttAmasaprakRtIn grAharipvAdidaityAn asamAnazcettvamusthitastadA te bhImantaH kujeSu pravekSyantIti rAjJo vijayo jJApitaH / atraM ca tamisrazadadvayopAdAnepi bhinnavAkyatvAnna punaruktadoSaH / / 1 epha raiH svApi 2 e degmizrami'. 3 e epha mizrapu. 1 epha sarva jadeg 2 DI mitte sa. 3 ephalakSIkR. 4 DI na tva di 5 eka "mi svApi 6 bI mizrapi. 7 epha degla: sva. 8 vI mizrapu. 9 vA bhImAniva bhI. 10 epha tra ta. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai. 1.4.91.] dvitIyaH sargaH / 131 bheyAn / vacAMsi / mahAn / ityatra "smahatoH" [86] iti dIrghaH // prasArINi / prahapI / AlokahAni / dviDA / apUpANi / nRpUpA / nvaarymaanni| aryamA / ityatra "inhenpUpA"[87] ityAdinA dIrghaH // "ni dIrghaH"[85] iti siddhe niyamaurya vacanam / epAM zisyoreva yathA sthAnAnyatra / tena bandinaH / ApaH / ityatra "apa." [88] iti dIrghaH // svAmpi svampi / ityatra "ni vA" [89] iti vA dIrghaH // bhImAn / ugratejAH / ityatra "anvAdeH" [90] ityAdinA dIrghaH // a. bhavAderiti kim / piNDana / 'atu' ityudinkaraNAdito na bhavati / kurvan // koSTA / ityatra "gastu nastRpasi" [91] iti tRjAdezaH // puMsIti kim / prabhRtakoSTrani // kroToH muhRtkroSTarina pratIkSA kroSTran zizUn kroSTrayapi yAti mukkA kroSTanabhIdaM kiyadudgate tvayIva zatrUnprati vAhuzAlin // 8 // 8. arka udite kroSToH zRzAlasya suhRtkroSTari mitrazRgAle yanna pratIkSA / tathA zizUnapi kroSThan muktvA kroSTrI zRgAlI yadyAti bhayena palAyate / idametatsuhRdAdityajanaM kroSTan kroSTArazca kroSTyazca "purupaH striyA" [3. 1. 126] iti puruSazeSe koSTArastAnabhilakSyIkRtya kiyat / na kimapItyarthaH / arke durbhedyamandehAdidaityaSaSTisahasrANAmapi tejomAtreNaiva bhedaka udite sati nRmAtrAdapi bhIrUNAM kroSTraNAmAtaGkAtirekAdvipattirapi saMbhAvyeta kiM punaH suhRdAdityajanamiti bhaavH| he vAhuzAlin bhurjIvala 1 epha // 8 // iti caturthapAdaH samarthitaH // 1 epha hAntItyadeg 2 ephansmahetyAdinA dI. 3 epha nhannityA. 4 e mArthe va. 5 efaza ityAdinA tR. 6 ephalakSIkR. 7 DI bhAvyate ki. eph mAnyata / kiM. 8 e jAvalivi. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] 132 vyAzrayamahAkAvye virAjamAna yathA tvayyudite sati yatsuhRdAdIn muktvA zatrUNAM svazizUnmuktvAzatrubhAryANAM ca kroSTuvatpalAyanaM tatkiyan / yatotibhayAdeSAM maraNamapi saMbhAvyate // koSTari / koSToH / ityatra "TAdau svare vA" [92] iti vA tRjAdezaH // TA. dAviti kim / kroSTana // kroSTana ityapi kazcit // kroTrI / ityatra "striyAm" [93] iti tRjAdezaH / / caturthaH pAda samarthitaH // preyazcatasraH piyatimra IzAstisrazcatasropi varvihAya / prayazcatuSka zrunibhitrimUrtAvatrodgate sAMdhyavidhau yatante // 9 // 9. zrutibhirvedaiH kRtvA preyasyo vallabhAzcatasro yasya gajJo he preyazcatukAbhipretavedacatuSTayIka timna RgyajuHsAmavedalakSaNA mRrtayo yasya / gavarhi trayImayA varNyate / tasmiMtrimUrtAvatrArka ugate satIzA IzvarajanAH sAMdhyavidhau prabhAtasadhyAvandanAdikRtye yatante pravartante / kiM kRtvA / AstAmekA dve vA timropi catasropi ca vadhUrvihAya / yataH kIdRzAH / preyasyazcatasrA yaSAM te preyazcatasro bhAryAcatuSTayAnvitAH / toM priyatinaH priyAtrayAnvitAzca / etenAtyantakAminopyetatsAMdhyakRtyaM kuvanti / tasmAttvamapi kurviti sUcyate / preyazcatasra ityAdau saMkhyAyA vizeSyatvena vivakSitatvAd "vizeSaNasarvAdi" [3. 1. 150] ityAdinA na mAga nipAto vizeSaNabhUtAyA saMkhyAyAstatra prAg nipAtAt // satini bhAbhiH sutisayudaJcacatani caJcazcatasaryamuSmin / nidhau zrutInAM tisRNAM navArke jaganti rAjazcatasRNi digbhiH10 10. amuSminpratyakSa navArke sati jaganti digbhiH kRtvA rAjantyA1 epha zatrubhA'. 2 epha ivA. ja. 3 vI mekA dvaM 4 DI yA priyAmti yeSA te pri. 5 epha dhyavidhi bu. 6 ephU sadhyAyA'. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / he0 2 1.1. dvitIyaH sargaH / 133 pAvitryasya tamasazcApagamAJcatasro yeSu tAni rAjaJcatasRNi zobhamAnadikcatuSyAnvitAni santi / yataH kiMmatemuSmina / trayItanutvAttisRNAM zrutInAM vedAnAM nidhau sthAne / etenAtipAvinyoktiH / tathA bhAbhiH kiraNaiH kRtvA maha tisRSivirtate yastasmina satisi prathamoditatvAtkiraNatrayAnvita pazcAcca tA eva bhAH saprakAzatarA babhUvuriti bhAbhiH sutisari saprakAgatarakiraNatrayAnvite tato bhAbhirudazcacatatyudIyamAnakiraNacatuSTaye kSaNAca bhAbhizcaJcaJcatasari vikasattarakiraNacatuSTayAnvite ca kiM cidudgata ityarthaH / etena tamopahAra uktaH / yopi navArkatulyobhinavanRpaH pravardhamAnatejAH zrutInAM nidhizca syAttasminpravardhamAnapratApatvAtpratApAMzenautiduSTanigrahapare zrutinidhitvena nyAyitvAcchiSTapAlake ca sati jaganti gajadikcatuSTayAni bhavantItyuktiH / / iSTyAdibhiH sattisaraH satisro dvijAH kriyAbhirjarasaM nihantum / asajjarAH sajjarasastathAdhaM jarAmatItaM puruSaM smaranti // 11 // 11. tatheti pUrvoktasamuJcaye / asajjarA avidyamAnajarAstaruNAH sannaraso vRddhAzca dvijA brAhmaNA jarasaM jarA nihantum / muktaya ityarthaH / jarAmatItaM muktamAdyaM purupaM viSNuM smaranti / kIdRzAH / iSTyAdibhiryajanAdibhi. kriyAbhiH SaDbhiH pratidinakarmabhiH kRtvA satyo vidyamAnAstisro yeSAM te sattisaraH satisrazcobhayapadArthamilane saSapaH / SaTkarmayuktA ityarthaH / etena naiSTikatvoktiH / yadvA / dvijo viprakSatriyayovaizyedambhe vihaMgame / iti vacanAhijA nirdambhA ityAdibhirdevapUjAdipratidinakriyAbhiH 1 epha tesmin. 2 sI nvitA. 3 vI nApi du. 4 epha yAdibhiH. 5 epha thamIladeg, 6 sI DI sa eSaH, Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] SaDbhiranvitA naiSThikazrAddhA muktaya AdhaM puruSaM prthmjinmussbhNsmrnti| prabhAve hi naiSThikajanA jAprataH svasvadevatAM smaranti // tisraH / catasraH / priyatinaH / preyazcatasraH / ityatra "tricatura" [1] ityAdinA tisRcatasrAdezau / syAdAviti kim / trimUtauM / preyazratuSka zrutibhiH // tikhaH / catasra. / priyatina / preyazcatasraH / ityatra "Rto ra svareni" [2] iti H // anIti kim / nisNAm / rAjaJcatasRNi // anye tUpasarjanayokhisacatasRzabdayoDauM dhuTi cAnisvarAdau ratvavikalpamicchanti tanmate / satiSi sutisari / udaJcaJcateti caJcacatasari / satisraH sattisaraH // jarasa jarAm / sajarasa. asajarA. / ityatra "jarAyA jarasa vA" [3] iti vA jaram / / snAtvAdbhirIzairbahurAbhirAttasvadbhirdvijebhyaH parikalpyate rAH / yupmAsu nanvalpamidaM tathApi prasIdatAsmAsviti bhaassmaannH||12|| 12. zucibhirdAnaM deyamiti smRteragirjalaiH snAtvA zucIbhUya bahurAbhiH prabhUtadhanarIzvaraidvijebhyo rA dravyaM parikalpyate saMpradIyate / kiMbhUtaiH saddhiH / udakadAnapUrva dAnaM deyamityAttAH pANau gRhItA: zobhanA Apo yastaiH / tathauddhatyarahitaM priyaksihitaM ca dAnaM viduSAM zlAghyamiti bhASamANaH / kimityAha / nanviti saMbodhane / yadyapi yuSmAsu vahudAnAvityarthaH / idaM dIyamAnaM svaM svalpaM tathApyasmAsu viSaye prasIdata vastugrahaNenAnugrahaM kuruteti / prabhAte hIzvarairdAnaM dIyate / / 1 epha zaivahu. 1 epha te nai . 2 sI DI SThikeja'. 3 ephasaH priya'. 4 sIDIyacata. 5e tasa. 6 sI DI vAkyari. 7 sIDI bhASyamA . 8 vI na ca sva. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai02.1.5.] dvitIyaH srgH| adbhiH / svadbhiH / ityatra "apoche" [4] ityad // raaH| bahurAbhiH / ityatra "A rAyo vyaJjane" [5] ityA. // yuSmAsu / asmAsu / ityatra "yupmadasmadoH"[6] ityAH / / tvayA mayAtitvayi cAtimayyAH kiM tatra yanispRha AvayoH sH| mithyAbravIdyAvayorvazehaM kAcidvayasyAmiti khaNDitAha // 13 // 13. kila kazvicchaThonyanAyikAsaGgena dve svanAyike vaJcitavAn / tayorekA khaNDitA vanitAntaravyAsanAdanAgate priye duHkhasaMtaptA nAyikA vayasyAM bhartRkRtasamAnApamAnalakSaNavyasanApAtena saMjAtamaitryAM sakhIm / dvitIyAM khaNDitAM sapatnImityarthaH / ityevaM prakAreNAha yathA / AH kaSTaM he vayasye / atitvayyatimayyanyanAyikAsaktatvAttvAM mAM cAtikrAnte tatra zaThapriya viSaye tvayA mayA ca kim / na ki cidityarthaH / yadyasmAdAvayostvayi mayi ca viSaye sa zaTho niHspRho nirapekSaH / nanu sovAdIdhuvayorvazehaM varte tatkathamiti Sa ityAha / yuvayovaMza Ayattau vartehaM yadravIttanmithyAlIkaM pratyakSeNaivamAvayorvaJcanAt // tvayA / mayA / atitvayi / atimayi / yuvayoH / AvayoH / ityatra "TADyosi yaH" [7] iti yontAdezaH // TADyosIti kim / aham // yuSmabhyamasmabhyamatho yuSabhyaM tatheSTayuSmabhyamathopyasabhyam / sayA priyAsmabhyamadaHprabhAtaM SaDbhyopi rAjan bhavatAtsukhAya 14 14. he rAjan / ad etatprabhAtaM SaDbhyopi sukhAya bhavatAt / kebhyaH SaDbhya ityAha / yuSmabhyamatho tathAsmabhyaM tathA yuSabhyamasa 1 bhI maicyA sa. 2 e sI rI nAyakA'. 3 epha ye tva. 4 epha ye zaM. 5 vI eph yatto va. 6 epha ti yAntA. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] byAzrayamahAkAvye bhyamapi yuSmAnasmAMzcAcakSANebhyo hitaM vadayo gurvAdibhyazcetyarthaH / tatheSTA yUyaM yuSmAnAcakSANA vA yeSAM tebhyastathA priyA vayamasmAnAcakSANA vA yeSAM tebhyo yuSmAkamasmAkaM ca svajanAdibhyazcetyarthaH / / rAtrau gatAyAM viyutAvayIha svapadhuvayyAzu yuSAncasAnnu / AvAM yuvAM cArkakarAnamAmazcakrAvalI nvAhaturuccanAdaiH // 15 // 15. prabhAte hi virahApagamena hRSTatvAJcakravAkAstAraM kUjanti / tatazcotprekSyate / iha prabhAte cakrazca cakrI ca puruSazeSe cakrau cakravAkamithunamalI pUrvavatpuruSazeSe bhRGgamithunaM karmoccanAdaistArasvaraiH kRtvAhaturnu vadata iva / kiM tadityAha / he alI viyutau viyoginAvAvAM yasyAM tasyAM tathA svapantau nidrayAcetanau yuvAM yasyAM tasyAm / AvayoryuvayozvAhitAyAmityarthaH / rAtrau gatAyAM gamerihAntarbhUtaNigarthatvAt gamitAyAmakakarairevApanItAyAM satyAmAvAM yuvAM cArkakarAnAzu namAmaH / yataH kibhUtAn / yuSAnnu asAnnu / atyantaM nikaTavartitvAyuSmAnasmAMzvAcakSANAniva kuzalavArtAdi pRcchata ivetyartha iti / itiratrAdhyAhAryaH / ye hi dInAnAthAdayo mahApuruSairvipatterudbhiyante kuzalavArtApraznAdinA saMbhASyanne ca ta tadupakArAdirguNotkIrtanayAnyonyaM protsAhayantastAnpraNamanti / jitAsmayoH kiM jitayupmayoH strIdRzoH prabodhe kamalAni haasaiH| ityutpalaibhRGgaravairuditvA nimIlyate tvatpuradIrghikAyAm // 16 // 16. utpalairindIvaraistvatpuradIpikAyAM nimIlyate / ki kRtvA / bhRGgagvairmadhye vadhyamAnAnAM bhramarANAM jhaGkArairuditveva / ivotra jJayaH / kimuktvetyAha / he kamalAni sUryavikAsipadmAni jitA vayaM yakAbhyA 1 bI yante / 2 epha degna kramAcca. 3 bI epha tira'. 4 sIDI bhAkha epha 'bhAvyanta. 5 epha ca tadeg 6 e sI guNekIta. vI guNakAta 7 ephU purIdI vya Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 2.1.7.] dvitIyaH sargaH / tayAH strIdazo pravAdhe vikAse sati / yuSmAkaM hAsaini zrIkatvAdutpalAnyetAni strIdagbhyAM jitAnIti smitaiH kim / na kiMcit / atha ca hAsaivikAsaiH kim / yato jitA yUyaM yakAbhyAM tayoH / strIharabhyAM yUyamapi jitAnItyarthaH / etaduktaM syAt / yehyAtmanApi parAbhUtAH syustairanyeSAM parAbhUtAnAM ki hasanIyamiti / prabhAte hi kamalAni vikasantyutpalAni ca saMkucanti / strIzardhAtivikasantyata iyamuktiH / / tvayA yadIyotha mayA tvadIyo rAjanpratAponukRtastvayIti / tarkAkulo bhAnurudeti mandamityAzayaH saMprati madvidhAnAm // 17 // 17 prabhAte hi ravirma-daM mandamUrdhvamayate tata iyamuktiH / saMprati prAtarmayA vidhA sAdRzyaM yeSAM teSAM madvidhAnAM vandyAdijanAnAmityevaMvidha AgayazcittAbhiprAyaH / idaM vayamutprekSAmaha ityarthaH / yathA he rAjana mUlagaja tvayA madIyaH pratApastejonukRtonuhRtothAthavA mayA tvadIyaH pratAponukato dvayorapyAvayottulyapratApitvAdityevaMprakAreNa tvayi viSaye yosI tarka: saMzayapUrva manasA bhaNanaM tenAkulo vyAmUDhaH san bhAnurAdityo mandamanutsukaM yathA syAdevamudeti / tarkAkulo dhanyacittatvAtprastutaM kArya mandameva karoti / / yodhyasmadAsIttvadayannavitvadyo mApayankotra tavAnutApaH / vadAmyahaM nizcinu tattvamevaM mithaHsakhInAmadhuneti vaacH||18|| 18. adhunA prabhAte mitha:sakhInAM kathamapyanyonyaM pratipannasakhItvAnAM sapatnInAM vAca. saMbodhikA vANyo vartante / kathamityAha / he sakhi yaH 1 epha cidityarthaH / hAsaivikAsaH / ya. 2 eph gbhyA vaya'. 3 epha degni saM. __ 4 sI DI zcApi vi' 5 sI tena i. 6 vI 'nyonyapra' Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 khAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] priyastvadayan tvatsamIpedyAhaM vatsyAmIti tvAmAcakSANa: samadhyasmanmayi matsamIpa AsIduvAsa / tathA yo mApayan tvatsamIpedyAhaM vatsyAmIti mAmAcakSANaH sannadhitvattvayi tvatsamIpa AsIdavAsmin priye viSaye kastavAnutApaH pazcAttApaH / ayamarthaH / yaH zaThatvAdvAsaviSaye tvAmuktvA matsamIpevasanmAM coktvA tvatsamIpavasattasmin zaThasvabhAve priye saiSAsya vallabhA nAhamiti kimityanutapyase dvayorapi samAnApamAnakAritvAt / yadyevaM tarhi kiM kAryamityAha / yattadoniyAbhisaMbandhAdyaditi gamyam / yadahaM vadAmi tatpUrvoktaM bhartuH zaThasvabhAvatvamevaM nizcinu tathetyaGgIkurviti // nizi tvakaM mAmahakaM tAM tvAM yuktau nu nAvAM vidhijRmbhitAni / pramANamatrAtivayaM tathAtiyUyaM rathAGgAviti krUjato nu // 19 // 19. rathAGgo cakravAkamithunamiti nvidamiva kujato vadataH / yathA nizi rAtrau nizAmAhAtmyAt kutsitAlpajJAtA vA tvaM tvakaM mAM mAmAcacakSe mAmavocastathA nizi kutsitolpojJAtovAhamahaka tvAM tvAmAcacakSe tvAbhapravam / AvAM nu / nuH punararthe / tvaM cAhaM ca punarna yuktI na militau / yadyapi nizyAvAM saMyogAya premNAnyonyaM zabdAyitavanto tathApi na sayuktAvityarthaH / nanvatra ko heturityAha / atrAvayorayoge vidhijambhitAni daivavilasitAni pramANa hetavo yatotivayaM tathAtiyUya devasya pratimallAbhAvAnmAM tvAM cAtikrAntAnIti // yuSmabhyam / asmabhyam / aNigantapakSe iSTayuSmabhyam / priyAsmabhyam / ityatra "zeSe luk" [8] iti dasya luk // 1bI thA va yu. - 'epha priyavi. 2 epha matha yaH. 6 vI kimanya. 4 sI DI . sa. 5 epha gAyA mA. 6 epha mA. 7 epha ka vA. 8 DI mava. epha 'manuvaM. 9sI aNi'. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.1.12.] dvitIyaH srgH| 139 yupabhyam / asabhyam / ityatra "morvA" [9] iti masya vA luk // pakSe iSTayuSmabhyam / priyAsanyamiti NigantapakSe / zeSaityeva / yuSAn / asAn / atra pUrveNa masyAtvam // yuvAm / AvAm / svapadhuvayi / viyutAvayi / ityatra "mantasya" [10] ityAdinA yuvAvI // dvayoriti kim / yuSmabhyam / asmabhyam // dvayoriti yupmadasmaMdvizepaNaM kim / jitayupmayo / jitAsmayoH / atra samAsa eva dvitvaviziSTetheM vartate na yupmadasmadI iti yuvAvAdezau na bhavataH // tvayA / gyA / svayi / mayi // pratyaye / tvadIyaH / madIya // uttarapade / tvatpura / madvidhAnAm / ityatra "svamau pratyaya" [11] ityAdinA tvamau / / tvadayan / ityatra nityatvAdantyasvarAdilopAtprAgeva tvamau // kazcittu pUrvamantyasvarAdilope tvamAdezekArasya vRddhau pvAgame mApayannityAha / pratyayottarapade ceti kim / adhyasman / antaraGgatvAtsyAdidvAreNaiva svamAdeze siddhe pratyayottarapadagrahaNaM "bahirasopi lubantaraGgAnapi vidhIna vAdhate" nyA0 sU0 46] iti nyAyajJApanArtham / tena tadityAdAvantaraGgamapi tyadAyatvAdi na sgat / eke tu nimittanirapekSamekatvaviziSTethai vartamAnayostvamAdezAvicchanti / tanmate adhitvat // tvam / aham / ityasa "svamaha" [12] ityAdinA tvamahamau sinA saha // sineti kim / AvAm // prAk cAka iti kim / tvakam / mahakam / ityatrAka: zrutiryathA syAt / anyayA pUrvamaki sati "tanmadhyapatitastadrahaNena gRhyate" iti nyAyAtsAkopyAdezaH syAt // kecisu svAM mAM cAcaSTa iti Nau tvamAdeze vRddhau kipi mantayoreva tva-aha-AdezavidhAnAssau svAM maamiti| dhAtoreva vRddhi 1 epha smadovize'. 2 bI yi pra. 3 epha bAdhyate. 4 epha t, adhimat tva. 5DI lA mAmAca'. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 byAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] riti mate sva mamityeva ca bhavatIti manyante / te hi prakRtimAtrasyAdezAn ujassInAmamAdeza GasastvakAramicchanti / anna tu tvamiti mamiti ca svaya jJeyam // atiyUyam / ativayam / ityatra "yUyaM vaya jasA" [13] iti yUyavayamau // tvAM mAM dhigAvAM ca yuvA tathAsmAnyuSmAnna yatsattava snmmeshH| IkSeti vAco nRSu tubhyamiSTamahyaM hiteSvAzcadhunollasanti // 20 // 20. iSTA vayaM yasya tasmAviSTamA tubhyaM hiteSu tvayyatyantaM bhakteSu nRSvAdhAreSvadhunA prabhAta ityevaMvidhA vAca AzUllasanti / yathA he mitra sana prasAdapAtratvena pradhAnastvaM santau yuvAM santo yUyaM ca yasya tasya sattava tathA mannahaM santAvAvAM santo vayaM ca yasya tasya sanmamezaH svAmino mUlarAjasya yadyasmAnnekSA darzanaM nAbhUttattasmAttvAM mAM yuvAmAvAM yuSmAnasmAMzca dhira dhikkArostviti / atibhaktatvAtprAtastvadarzanetyutkaNThitAH sevakA yAvat kSaNamAtraM tvadarzanaM na bhavati tAvadakRtArtha manyamAnAH svaM nindantItyartha. // na tubhyam / iSTamahyam / inyatra "tubhyaM mahyaM DyA" [14] iti tubhyaMmAmA / mattava / sanmama / ityatra "tava mama DasA" [15] iti tavamau // tvAm / mAm / yuvAm / AvAm / ityatra "amau ma.'' [16] iti am-au-sthAna m|| yuSmAn / asmAn / ityatra "zaso na" [17] iti zason / 1 e dhyeti. e mamamA 2 bI epha tu tvAmi . 3 epha ti mAmi. 4 epha raya ma. 5 e sI 'sya tanma. 6 All Mss read dhikkAro. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.1.20.] dvitIyaH srgH| 141 yussmbhymsmbhymsauhitstvnmdhupmdsmtprvrsttheshH| yupmAkamasmAkamiti bruvANA amI nRpaastvaamdhunopyaanti||21|| 21. amI pratyakSA nRpA adhunA sevArtha tvaamupyaanti| kiMbhUtAH santaH / bruvANA: / kimityAha / yuSmAkamasmAkaM cezaH svAmyasau mUlarAjo yupmabhyamasmabhyaM ca hitonukUlaH / tathA tvat tvatto mad matto yuSmad yuSmatastathAsmada asmattazca sakAzAtpravaraH zauryAdiguNairutkRSTo vartata iti / / yupmabhyam asmabhyam / ityatra "abhyaM bhyasaH" [18] ityabhyam // tvat / mat / yupmat / asmat / ityatra "DasezcAt" [19] ityat // yupmAkam / asmAkam / ityatra "Ama Akam" [20] ityAkam // ayaM sa vo novati datta ISTe tathaiva vAM nau hita IT ca te me / mitho janairityudayanutastvA punAtu mUryastvamiva prabho mA // 22 // 22. he prabho svAmin yathA tvamudayan zriyA pravardhamAnaH san varNAzramagurutvena darzanastavanAdinA pApamalakSAlakatvAnmA mAm / jAtAvekavacanam / vandijAtiM punAsi / tathA sUrya udayan saMstvA tvAM punAtu / kibhUta. sUryastvaM ca / janaimitho nuta: stutaH / kathamityAha / sa sarvatra prasiddhoyaM pratyakSaH sUryo rAjA ca vo yuSmAnnosmAMzcAvati parakRtavinnopadravAdibhyo davatAtvAdadhipatitvAJca rakSati / tathA vo yuSmabhyaM nosmabhyaM ca datte manovAJchitaM dadAti / tathA vo yuSmAkaM nosmAkaM ceSTe cego bhavati / "smRtyartha" [2.2.11] isyAdinA sssstthii| yathA vo novati datta ISTe ca tathaiva vAM yuvAM nAvAvAM cAvati yuvAbhyAmAvAbhyAM ca datte yuvayorAvayozceSTe ca / tathA te tubhyaM me mahyaM ca hitonukUlaH / tathA te tava me mameT ca svAmI ceti // 1 e maNatve'. 2 epha meT svA', Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] dyAprayamahAkAvye 142 3 // ___ yo naH / ityatra "padAdhug" [21] ityAdinA dvitIyAcaturthISaSThIbahuvacanaiH saha ghasnasau // ___ vA nau / ityatra "dvitve vAmnau" [22] iti dvitIyAcaturthIpaSThIdvivacanaiH saha vAMnAcau // te me / ityatra "DeDasA te me" [23] iti te me // svA mA / ityanna "amA tvA mA" [24] iti tvAmAdezau / maharSayosmAnanuziSTa kRtyaM devAH same mA parirakSateti / viprA varA mAM prapunIta ceti sUryeza mAveti ca vAgidAnIm // 23 // 23. idAnI prabhAte vAga vANI vartate / arthAddhArmikANAm / kathaM kathamityAha / he maharSayosmAn kRtyaM dharmakAryamanuziSTopadizateti / itiratrAdhyAhAryaH / tathA he devA ahaMdAdayaH same sarve mA mAM parirakSata saMsArApAyebhyaH pAteti / tathA he viprA varA jJAnakriyAbhyAM zreSThA yUyaM mAM prapunItAzIrdAnapUrva mastakopari matrapUtadUrvAkSatakSepAdinA pavitrayatati ca / tathA he sUrya Iza svAmin mA mAmava rakSeti / dhArmikA hi prAtardharmazravaNAdi kAJchanti / maharpayosmAn / ityatra "asadiva" [25] ityAdinA-AmaJyapadasyAsa -- - tvam // devA. same mA viprA varA mAm / ityatra "jasvi [26] ityAdinA Ama jyavizeSyasya vAsasvam / / sUryeza mAva / imyantra "nAnyat" [27] iti asattvaniSedhaH // 1 sI DI havA. 2 DI vAnau ca te. epha vA nau te. 3 ephU zIrvAdapUrvaka ma * 4 eph di. 5 epha zeSasya padasyAsa. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.1.30.] dvitIyaH sH| nakhAstavAhorasiM vali mAM cAstubhyaM zapedyAsmi tavAnapekSA / . kimIlase mAM vraja tAM vimuJca mAmityabhIkaM prativakti kA cit 24 24. labhIkaM prabhAtenunayantaM kAmukaM prati sapanInakhAtadarzanAkupitA kAcitlAminI vakti / kathamityAha / aheti sAbhyasUye saMbodhane / aha are ghRSTa togasi vakSasi nakhA nakhakSatAni santi / A. kaSTa 6 naM punamI bakSi bhaNasi / yaduta tubhyaM zape tvameva macitta varnana ityarthaM tatra pratyArya mAtrAdizapathAnkagemItyartha iti / yatattvanInotAnyahaM tava na vidyaterekSAkAhA yatyA. sAnapekSA / tvAM nApekSe / tvayA mama na prayojanamilarthaH / evaM ca sthite mAM kimIkSale kiM cintayasi braja tAM svamanobhipretAM matlapannIm / vimuJca tyaja mAmiti // tubhyaM zape / mAmityabhIkam / ityatra "pAdAyoH" [24] iti temAdezAmAvaH // vadi mAM ca / nakhAttavAha / ityatra "cAhaha" [29] ityAdinA mA te AdezAmAvaH // kimIase mAm / inyatra "dRzyayazrintAyAm" [30] iti mAdezAbhAvaH // yUya na suptA iti volasatvaM vayaM tu muptA iti naH padukham / yUyaM hi kAntAstadinA va IyurvayaM na kAntAstadinAna aujjhan 25 yayaM sumRyo hi tadeSa yuSmAn dunoti bhAnurna vayaM hi mRtyaH / tadeva nAsmAMstudatIti kAkUktayaH sakhInAmuditA idAnIm 26 __ 25,26. idAnI prabhAte sakhInAM kAkUktayaH kAvakrocyA so 1 epha si nA ca pani tunyaM. 2 epha yaM na. 3 epha // 26 // yugman 1 epha taM va pu. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] dhyAzrayamahAkAvye 144 pahAsaM bhaNitaya uditA vijRmbhitAH / kathamityAha / he sakhyo hi yasmAd yUyaM kAntA: saundaryapAtraM tattasmAdvo yuSmAkaminA bhartAro vo yuSmAnIyU rantumAgatAH / vayaM na kAntAstadinA na aujjhan / vayamapi kAntA evetyasmadbhartAropyasmAn rantumAgatA evetyarthaH / ata eva he sakhyo yUyaM na suptAH sakalAyAM nizi nirantararamaNakriyayA na zayitA iti hetorvo yuSmAkamalasatvamapATavam / vayaM tu suptA iti naH paTutvam / yUyamiva vayamapi rAtrau na suptA astijanyamesmAkamapyapATavamastItyarthaH / tathA hi yasmAdyUyaM sumRddhyo bhartRprasAdena sadA sukhitatvAtsukumArAGgayastattasmAddhetoreSa prAbhAtikopi bhAnuyuSmAndunoti pIDayati na vayaM hi mRddhyastadeSa nAsmAMstudati / yUyamiva vayamapi mRddhya evAtosmAnagyeSa bhAnustudatItyartha iti / etena yathA vayamAlasyaM guktvA tapaM cAvagaNayya sarvaprAbhAtikakRtyepUtsahAmahe tathA yUyamapyutsahadhvamiti sakhIbhirvyajyata ityarthaH / / iti vaH / iti naH / ityatra "nityamanvAdeze" [31] iti nityaM vasUnasau // tadinA vaH / tadeSa yuSmAn / tadinA nH| tadeSa nAsAn / ityatra "sapUrvAt"" [32] ityAdinA vA vasnasau // pAtraM nayaitacchucayanadetenAdhaiM bhajainena valiM ca dehi / juhUcAvAnaya tAvadete athainayoH prakSipasarpirAzu // 27 // 1 e sI DI khyo hiryasmA 2 e 'smAdvo vo yu'. sI DI smAdetoyupmA, 3 epha va rA. 4 epha taja. 5 epha mapyasmAkamapA. 6e sI DA hiryaramA . 7 prapha pyutsAha. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [t. 2.1.32.] dvitIyaH srgH| 145 kuNDaM khanedaM parilimpa cainadidaM phalaM dheyatha homayainam / idaM sadenena yajasva danAnayoH zrutaM satkuru cainayostat 28 bajemakasmAyatha dehi cAsmAyetegnayothaiSu natiM kuruSva / anyonyamityAdizatAM dvijAnAmamUgiro brahmapurISvidAnI29 27-29. idAnI prabhAte brahmapurISu dvijAnAM yAyajUkAnAmamU: pratyakSA gira AjJAvANyo vartante / yatonyonyamAdizatAma / kathamityAha / he dvijaitan pratyakSaM pAtraM yajJabhAjanaM naya jalasthAnAdi prApaya / tata enadeva pAnaM zucaya jalakSAlanAdinA pavitrIkuru / tathoM he dvijaitena pAtreNArtha pUjopakaraNaM puSpaphalAdi bhaja gRhANetyarthaH / tatonenaiva pAtreNezvarendrAdibhyo valimupahAraM dehi / tathaite juhU~sucau / juhUruttarAmuk / tato govalIvadenyAyena sUcazabdenAdharA mugucyate / dvandve juhUsrucAvuttarAdharanucau / tAvaditi prakrame / Anaya / athAnantaramenayoruttarAdharacorAzu zIghraM homAya sarpiH prakSipe / tathedaM kuNDaM khana purovatinI bhUmi yAgAmnyAdhAnArtha khananena kuNDAkArAM kurvityarthaH / tata etadeva kuNDaM parilimpa ca samantAlimpa'sva ca / tathedaM phalamAmrAdi ghehi pANau dhara / athAnantaramenameva phalaM homaya juhudhi / tathedaM dadhi sad vartate / tatonenaiva danA yajasva yAgaM kuru / tathAnayoryAyajUkayoH zrutaM vedAdizAlasAraM varvate / zrutavantAvetAvityarthaH / tattasmAddhe - - - - 1 epha caitadi. 2 epha 29 // trimirvizeSakam // . , 1 sI DI 29 // pra. 2 sI nA pa. DI nAtpavi. 3 epha yA di. . 4 sIDIharu. 5. e sI pa... 6 epha mpa ca / 7 epha degmetadeva. 8 epha tathAne. 9 vI epha zAstra sA'. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [bhUmAkA vyAzrayamahAkAvye 146 sorenayoH satkuru sanmAnaya / anayorityatra saMbandhe pahI viSayasaptamI vaa| tathemakasmai vraja dezAntarAgatatvAdazAtamimaM dUrasthaM pratyakSaM dvijamAnetaM gaccha / "gamyasyApye" [2,2,62] iti caturthI / athAnayanAnantaramasmAyevAjJAtadvijAya dehi svarNAdi vitara / tayaitegnayo dakSiNAhavanIyagAIpatyAkhyAstrayo vahnayo vartantetha tatazcaiteSvagniSu natiM kuruSveti / brahmapurI nAma dharmArthamIzvaraiH kAritAni dhanadhAnyadvipadacatuSpadAdisarvasAmaprIsahitAni dvijebhyo dattAni gRhANi // zucayanat / bhajainena / athainayoH / ityatra "tyadAmenad" [33] ityAdi nainad // cainat / enena yajasva / cainayoH / ityatra "idamaH" [34] ityenan / keSi. vidama Adezamenamiti mAntaM dvitIyaikavacana Ahustanmate / homayainam // asmAyityantra "adyaJjane' [35] iti sAka idamot // kecidetadopIkanti / atheSu // ebhiH karairaMzumatemikasyai dizevataMsAnsRjatA nvanena / dyAvApRthivyoranayornijoyaM paroyakaM vyaktiriya vyadhAyi 30 30. anena prAbhAtikenAMzumatA dyAvApRthivyorAkAzabhuvormadhyevaM nijoyakaM phutsitolpojJAto vAyaM paronya ityevaMvidhA vyaktiwdhAyi / kiMbhUtena satA / ebhiH prAbhAtikaiH karaiH kiraNaiH kRtvAruNatvAdimikala 60 1 epha temaka. 2 sI 30 kiM bhU. 1 e toH rana. sI DI torana. 2 epha bandhaSa'. 3 e temi.. "ti| anena. triMzokastha vyadhAyi' paryanta tatra nAsti. 5e ane. 6 jItA sUryeNAnayorcAvA. 7DI bAyakaM . 8 DInya * yi akAri / kiM. 10 eph dimaka. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai* 2.1.38.] dvitIyaH sargaH / 147 dize pUrva tamobhibhUtatvenAnukampitAyai pratyakSAyai pUrvasyAyavataMsAnnu raktapuSpamukuTAniva sRjatA kurvatA / nizi hi dyAvApRthivyostamasA vyAptatvAnnijaparayorjJAnaM nAsIdravyudaye tu vabhUvetyarthaH / / ebhiH / ityatra "ana" [36] isyat // anagiti kim / Imikasyai // anena / anayoH / isyatra "TausyanaH" [30] iti-anH|| bhayam / iyam / ityatra "ayam" [38] ityAdinA-ayamiyamau / sAko. pyayamiyamAdezau bhavataH / anyetvAdeze kRte pazcAdakamicchanti / ayakam / / dIpA ime ravyudaye na rAjantyatIdamo havyabhujopi nAmI / sya eSa nendurna sa tArakaugho daivAdyataH koSi kadApi sazrIH 31 31. ime rAtrau yerAjaste dIpA ravyudaye sati na rAjanti ni:prakAzatvAt [niSprakAzakatvAt ?] / tathAmI ye rAnAvarAjatetIdamotitejasvitvAdimAn dIpAnatikrAntA havyamujopyamayazca na rAjanti / tathA syo rAtriM yotiprakAzitavAn sa aiSa pratyakSa indurapi na rAjati / tathA sa tArakaugho na rAjati / yadvA yuktamevaitadyato devAdvidhivazAtkopi kadApi sazrIH zrIyuta: syAt / / saMdhyA tanuva'yasakAvinosAvaizIdvayorapyamuyostRtIyA / tvaM cAmuko maurajitI trayIyaM sAkSAttato nAdamuyaG pumAnkaH / / ___32. he rAjan / asakau ravyudayena gataprAyatvAdalpeyaM saMdhyA prabhAtasaMdhyA brahmaNa iyaM brAjhI tanubhRtiH / evaM kila zrUyate / purA sisa - 1rItva vAsu. 1 epha imaka. 2 epha te sati pa. 3 e sI eva pra. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] vyAyamahAkAvye 148 kSayA prajAsRjA bahapastanvastyaktAstatra devAnsRSTA yA tanustyakA sAhaH saMpannA / punadaityAnsRSTvA yA tanustyaktA sA rAtrirUpAjAyata / bhUyo mAnnirmAya tanurutsRSTA yA sA prAtaHsaMdhyA samapadyateti / tathAsau pratyakSa ino ravirIzasya zaMbhoriyamaizI tarnuH / yaduktam / kSitijalapavanahutAzanayajamAnAkAzasomasUryAkhyAH / Izasya mUrtayoSTau ciraMtanaimunibhirAkhyAtAH // 1 // tathAByo yorapi brahmezatanvostRtIyAsukaH pratyakSastvaM maurajitI tanuvaiSNavI mUrtiH / nRpo hi prajApAlakatvena vaiSNavI mUrtiriti rUDhiH / evaM ceyaM pratyakSA trayI brahmazaMbhuviSNurUMpA sAkSAtpratyakSAsti / tatastasmAddhatoH kaH pumAnnAdamuyaDGamU trayIM nAcati / adhunA saMdhyAM sUrya tvAM ca trayImUrtitvAtsarvo lokaH pUjayatItyarthaH / / saMdhyAM nRpA mumuyaG haro yadbrahmApyamuyaG harirapyadayA / ye nAmunAmI api yAnti mukterniyA pathAdyasya luvA ca lokAH 33. he nRpa saMdhyAM prabhAtasaMdhyAmarca / yadyasmAddhetoharopyamUM saMdhyAmaJcatyamumuyaD / tathA brahmApyamudyaG / harirapi viSNurapyadayA / aya pratyakSeNApyasyA jagatpUjyatAmAhuH / luvA cati / co bhinnkrme| yena pa hetunAmunA pathA saMdhyA lakSaNenAmI lokA apyAsatAM tAvadAgamagamyA harAdayaH pratyakSA brAhmaNAdayo janA api yAnti saMdhyAcI kurvntiityrthH| yata: kiMbhUtena / aghasya pApasya luvA chedakena / ata eva muktamokSasa niyA prApakena / / 1 DI sI epha stanvyastya'. 2 vI pAstanu. 3rI tritavAjA. 4 epha naH / tadu. 5 sI munayo'. 6 epha nopi lo'. 7sI rI "maah|' 8 DI tenApyapa. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai.2.1.46.] dvitIyaH sargaH / 149 vedAnadhIyanta ina stuvanto yavakriyaH zizriyuragnimeke / kuzAsakRllaH samidunya eke kaTaghuvaH sindhutaTAnyatheyuH // 34 // 34. yavAnhomArtha krINanti yavakriyaH / ekegnihotriNognikAryArthamAniM zizriyuH / kIdRzAH santaH / vedAnadhIyantokRcchreNa paThantastathenaM ravi stuvantaH / atha tathaikenya RSayaH kaTena pravante taranti kaTapruvo jalapUrNanadImapi tarantaH santa ityarthaH / sindhutaTAni nadIkUlAnIyuH prApuH / yataH kuzAsakallognihotraparistaraNAdyartha darbhANAmasakRcchedakAstathA samidha unnayanti samidunnyognijvAlanAya kASThAhArakA atinaiSThikA ityarthaH / nadItaTeSu hi prAyeNa darbhAdi bahu prApyate / / ime / ityatra "do maH syAdau" [39] iti maH // tyadAdisaMbandhivijJAnAdiha na syAt / atiidmH|| kaH / kadA / ityatra "kimaH kastasAdau ca" [40] iti kaH // saH / saH / masau / ime / eSaH / dvayoH / tasAdau / yataH / kadA / ityatra "bhAdveraH" [1] iti-aH // syaH / saH / eSaH / ityatra "taH sau saH" [42] iti saH // asau / masako / ityatra "adasa" [3] ityAdinAdasya saH sestu doH / asukaH / iti asuko vAki" [4] iti vA nipaatyte||pksse / asakau // bhamuyoH / ityatra "movarNasya" [45] iti maH // bhadamuyacha / bhayA / mamumuyA / adayA / isyatra "vAdI' [v6] iti pA dasa maH // dvau cAtra dakArI tayorvA me sati cAtUrUpyam // 1 epha 'ghuvaM si. 1vI kA iti. 2 esI mAnanA'.3sITIsaH ...... sestu. 4 sI mumaya'. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAbaH] mamumuyaG / ityatra "mAduvarNonu" [17] iti-uvarNaH // anviti kimarmam / mamuyorityatra etvAdiSu kAryeSu kRtepUvarNo yathA syAdityevamartham // amunA / ityatra "prAginAt" [18] iti uvarNaH // mamI / ityatra "bahuverIH" [19] iti IkAraH // niyA / luvA / adhIyantaH / stuvantaH / ityatra "dhAtorivarNa" [50] ityAdineyuvau // IyuH / ityatra "daNaH" [5] iti-iy // yavakriya. / kaTaguvaH / zidhiyuH / ityatra "saMyogAt" [52] iti vorapavAdAviyuvau // dhAtunA saMyogasya vizeSaNAdiha na bhavati / unyaH / asakRSTaH // pazyanti siddhastriya u vorkamArAbhuvantaM kila paadpaataiH| AzAstriyaH strIriva padminIzca dhuzrIstriyaM strImiva khazriyaM ca 35 ___35. aNimAdyaSTavidhaizvaryavanta: siddhAsteSAM striya urdhvA dhruvo yAsAM tA uddhavaH satyorka pazyanti / yataH pAdapAtaiH kiraNanikSepairatha ca pAdeSu pAtaizcaraNapraNAmaiH kRtvArAnuvantaM kila prasAdayantamiva / kA: / AzAstriyoM digaGganAstathA padminIH strIriva / tathA ravikiraNapaJcazatI svargamapyudyotayatItiprasiddheryuzrIstriyaM svargalakSmImevAGganA khazriyaM cAkAzalakSmI ca strImiva / yopi kAnta: premAnuviddhaH svakAntAH pAdapAtairArAdhayati tamanyastriyoho asya svakAntAsu premAnubandho yadyasmAkamapIza: patiH syAdityabhilASaNoddhavaH pazyanti / / uhavaH / ArApnuvantam / ityatra "dhUbhoH" [53] iti-um // 1 eka zAH li. 1 e vantyaH / . 2 epha zAH ti'. 3 sI DI lakSmI ca. 4 ephU premgAnu Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 2.1.55.] dvivIyaH srgH| 151 sidastriyaH / ityatra "liyAH" [54] iti-iyaM // miyam nIm / striyaH strIH / ityatra "vAmazasi" [55] iti vA-in / vasvovacicyuH kusumAni caityAgraNyaM jagatpvaM sudhiyotha ninyuH / inbhvopi varSAbhva ivAbhilaGghayopalabhya kArabhvamiva prabhAtam 36 36. kAro nizcayastatra tena vA bhavati kArabhUrapregUstamiva yathApregUrmArgadarzakaH syAttathA sarvavastudarzakaM prabhAtamupalabhya prApya sudhiyaH puSpozcayadakSA mAlAkArAH kusumAnyavacicryurucitavantaH / atha puSpAvacayAnantaraM jagatvaM lokAnAM pavitrakaM caityAmaNyaM caityeSu devAyataneSu zreSThaM mahAprabhAvatvena sarvalokapUjyaM jinamandirAdi kusumAni ninyuvikrayArtha prApayan / kiM kRtvA / in hiMsan bhavati in5 / inbhvopi saviSakITakAnapi varSAbhva iva dardurAnivAbhilasyotplavanenAtikamya / ahamaprikayA zIghraM gatvetyarthaH / yato vasvo vaisu dravyamicchantaH / prabhAte hi mAlikA. puSpANyuzcitya vikrayaNAthai devaprAsAdeSu nayanti / zItalakAlatvAta inbhvazca vAhulyena vicaranti / / cikIrvicaDhendradizaH punarvAH karoti kArAbhvaminondhakAram / etadbhuvaH puNyakarabhva enastakSNo nuTakA dalayanti bhaasH||37|| 37. ino ravirandhakAraM kArA guptiH kAreva kArA guhAkUpAdi tatra bhavati tiSThati yastaM karoti / kIdRk san / vidhunendunodayakAle ra saMbandhAdUDhevoDhA pariNIteva yendradikpUrvA tasyAH / punarvAH punarUDhAyA 1 sI DI deg / striya... 2 sI DI ro vini. 3 epha lAkarA:. 4 e degcyuracci. bI degcyuravacita. 5 epha "krayaNArtha. 6 epha bhU . 7 epha mamika. 8 ephU vasu dra. 9 vI sI vaprasA. 10 vI epha 'le sa sI DI leva sau. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] iva / cikauzcikIrSurudayena pUrvadizA saMbandhIbhavamityarthaH / yopInaH svAmyanyoDhAM kanyAM tasminmRte sati punaH pariNayati sondhakAratulyamapavAdavAdinamahitajanaM kArAbhvaM guptisthaM karoti / tathaitaddhavo raviprabhavA bhAsastakSNo vardhakeSTakA nu TakikA yathA pASANAdi vidArayanti tathainaH pApaM dalayanti / yataH puNyasya dharmasya karabhvopregva iva sarvalokasya dharmamArge pravartakatvAt / / pUrvAcale dhAtuvapUMSi vapANyarvANa udyaantyghluunyurNshoH| pakkAmratAneha tadaMhiNadhUlyabhralaneva vibhAti saMdhyA // 38 // 38. aghanimicchati lokAnAmiti sApekSatvepi nisyasApekSasvenaikAgraMkyani aghlnyulokpaapcchedecchorNgo raverarvANozvAH pUrvAcala udayAdristhAni vaprANi rodhAMsyudyAntyullavante / kiiddeNshi| dhAtava eva vapuryeSAM tAni dhAtumayAni / tatazceha pUrvAdrau pakkAmratAmrA paripakkAmraphalavadArakAbhralagnAkAzasthA saMdhyA bhAti / kIdRk / teSAmarvaNAM yehayaH khurAstairvRSaNAtkhAtA yA dhUlI dhAtureNuH seva / / avavidhyu. / ninyuH / ityatra "yonekasvarasya" [56] iti yaH // vasva / isyanna "syAdau vaH" [57] iti vaH // caityAgraNyam / jagatvam / ityanna "kivRtteH" [58] ityAdinA yavau // asudhiya iti kim / sudhiyaH // hanava / punAH / varSAbhyaH / kArabhvam / ityatra "pnpunara" [59] ityAdinA 4. // karazabdenApIcchantyanye / karabhyaH // kArAzabdenApyanye / 1bI nadIma. 2 bI 'prabhAvA. DI prabhUtA bhA'. 3 e vasya lo sAsa "vasya. 4 DI lUnami. 5 DI sthAne va. 6 epha mAkAzalamAkA. 7 epha seva. 8 DI nA yvI // . 9 e sI DI vo| du. 10 ephakArAma Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.1.61.] dvitIyaH srgH| 153 kArAbhvam // nAdibhiriti kim / etadbhuvaH // pUrveNaiva siddhe niyamArthamidam / etaireva bhuvo nAnyairiti // takSNaH / cikiiH| syAdividhau ca / arvANaH / vapUMpi / ityatra "Napam" [60] ityAdinA NatvapatvAnAmasattvAdanokArelopaH / pasya rurupAntyadIrghatvaM ca syAt // pkv|syaadividhau ca / bhaghalanyuH / ityatra "kAdezopi" [6] iti vanayorasasvAduTi kasvaM tyAzrita r ca syAt // apIti kim |vRknn / atra kAdezasya nasya sattvAd "yajastra" [2,1,87] ityAdinA dhuTrimittaH po na bhavati / kasve svasattvAttadbhavatyeva // pare syAdividhau cetyeva / lagnA / anAsyAdividhau pUrvasUtrakArye "aghope prathamoziTaH" [1,3,50] iti prathamatvaM natvasyAsatvAbhAvAdaghopanimitta prathamo na bhavati // amvA lilikSanti vimUrchadAtmadyutIH sajUzIdalazaGkayeha / tamaH pipizoraruNasya dIvyattotrA giro no gaNayanti dhuryAH 39 39.azvA ravituragA lilikSanti sisvAdayiSanti / kAH / iha pUrvAcale dimUrchadAtmAtIH / girau maNayo varNyanta iti kavirUDhirityasya maNimayazilAsu vimUrchantyaH pratiphalantyo yA AtmadyutayaH svakAntayastAH / kyaa| sjuuHshaadvlshngkyaa| shaadvlshbdenaatropcaaraaddhrittRnnaanyucynte| saMjUMSi miyaH saMvaddhAnyatisAndrANi yAni zodvalAni haritataNAni teSAM yA zaGkA bhrmstyaa| girau haritasaMbhavAtpratiphalitakhakAntInAM 1 bI epha zADala'. 2 epha kSoruru'. 3 sI "nti dhUryAH / 1 e sI DI m / pU. 2 e 'raluk / sasya . 3 bI pH| sasya ca lup . upA sIpa: / sasya ru upA. DIpaH / sasya. 4 DI ureva syA'. 5 sI DI degtve sa 6 sI ve tva. 7 epha natamya sa. 8 bI turaGgA li . 9 bI epha 'zAGkala'. 10 sI DI sajUbhiyaH. 11 vI epha zADhalA. 12 sI DI tikali . Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - 154 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] nIlatvAba tAni haritAni saMbhAvayanta ityarthaH / ata eva dhuryA dhurINA azvA aruNasya ravisAratherdIvyadgADhatodanAddedIpyamAnaM totraM prAjanaM yAsu tA dIvyattotrAstotratodanapuraHsarA giro hakArAnno gaNayanti / yadi te zAdvalalilikSayA totrahakArAnna gaNayanti tatki tAsteSu prayutesAvityAha / tamaH pipikSorucchettukAmasya tamaHpeSakAryakaraNotsukasvetyarthaH // sugIryamANopi gurUktagIryan zreyorathe dhuryati dhuryamANaH / kuryAtmazAna sAdhurihopayogaM churyAdhaM mohajayaM jaganvAn // 40 // 40. sAdhurArhatamuniriha prabhAta upayogaM prAbhAtikAnuSThAnavizeSa kuyAta karoti / kIhaksan / sugIryamANopi zobhanA gIrvAgdevI sugIstadvadAcarannapi gurUktagIryan gurubhirAcAryairuktAM giraM vANImicchan / apivigedhe / yo hyatividvattayA vAgdevItulyaH syAttasya sarvazAstra. pAragatvenAdhyayanavimukhatvAdAcAryoktagirA ki prayojanam / virodhaparihArastvevam / zobhanA madhurA gIrvANI yasya sa sugIstadvadAcaranupayogavelAyAM guroH puraH sthito vinatazirA icchAkAreNa saMdizatopayoga karomItyAdipRcchAvAkyAni madhuramuJcArayannityarthaH / tathA gurubhirAdhAyairuktAM giraM kurviyAdikAmuttararUpAM vANImicchan / etena vinItatvoki / tathA dhuryati dhuramicchati shreyorthe| zreyoSTAdazazIlAGgasahasrala kSaNo dharmaH / sa evAlekhye rathAkAratvAdrathaH / tatraviSaye dhuryamANo dhU1 sI the bUrya. 1bI epha zAhala , 2 esIDI kAna ga.bI kAna. ephakArA naga. 3 epha pipakSo 4 epha vI tada 5 ephasya su6 sIDI shirnaa| 7 eph purAmi . 8 epha yoSTA'. 9 epha Thelyara. 10 sI 'ye dhUya. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.1.61.] dvitIyaH srgH| 155 rivAcaran / yathA dhU rayAdhAraH syAdevaM yatidharmasyAdhAra ityarthaH / ata eva prazAnupazAntarAgadveSaH / ata evaM mohajayaM mohanIyakarmaparAbhavaM jaganvAn prApta. managhaM pApaM churyAcchinadi / upayogavidhizca zrI. bhadrabAhukhAmipAdairuko yathA / ApucchaNatyapaDhamA viIA paDipucchaNA ya kAyadA / AvassiyA a taIA jassa ya jogo caDhatyou // 1 // bhIvaniyukti mAdhye // 220 prathamamApRcchati yaduta saMdizathopayogaM karomi / esA paDhamA // uvaogakArAvaNioM kAussamrAM aTTahi UsAsehiM namokAraM cintei / taonamokkAreNaM pAreUNaM bhaNai icchAkAreNa saMdisaha Ayario bhaNai lAbho / / sAhU bhaNai kihaM kiM gihAmitti esA paDipucchA to Ayario bhaI jahati / yathA sAdhavo gRhantItyarthaH / tao sAhU bhaNai AvassiyA jassa ya jogetti / jaM jaM saMjamassa uvagAre vaTTai taM taM gihissAmi // evamasAvanena krameNApRcchane sati gurubhiranujJAta AvazyikAM kRtvA yasya ca yoga ityabhidhAya mikSArtha nirgacchatItyarthaH / / 1 epha va ja. 2 yIsIDI iyA pa. 3 e ssi Ayata. 4 vI sI DI iyA jI. 5 epha tyo ya . 6 vI sI DI giya kA. 7pIsI 'mokAraM. 8 e vI sI mokAre. 9 vI epha kiha gi'. 10 sI sIha gi'. 11 vI epha deg taha. 12 sI DI epha tau sA. 13 vI epha jogti| 14 vI ginhissA. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 dyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH jaganma ityuktiparaiH saparNadhvayaSTibhI rshmibhRtaanddudbhiH| grAmyairavidvadbhirudIkSyatesau grUkhAsradindurdadhipiNDabuddhyA // 41 // 41. prAmyairasAvindurdadhipiNDabuddhyA sthUladadhivarATakAzayodIkSyata UrdhvamAlokyate / koDaksan / dyaurlomaiva pRthutvAt zyAmatvAcokhA sthAlI tasyAH sakAzAtvaMsatedhaH patati sukhAsat / kIdRzaiH sadbhiH / jaGganma ityuktiparaiH kuTilaM gacchAma ityuccArayadbhiH / grAmyA hi prAyeNa prAta: patraghAsAdyAnayanAyAnyonyamAkArayanto bahirbajanti / tathA parNAni dhvaMsate parNadhvadyAyaSTiyaGgurUMdAdiH saha tayA badarIpatrAdipAtanAtha vartante ye taiH / tathA patraghAsAdibhArAropArtha razmau rajau dhRtA avaSTabdhA anavAho vRpA yaistaiH / tathAvidvadbhiAmyatvAnmugdhaiH / grAmeSu dadhivAhulyena grAmyANAM sthAlyadhaHpataddhanadadhipiNDasya suparicitatvAdastakAle vyomnodhaH patatIndo tathAtvenAdhyavasAyaH / / udIyivadaityaraNAvaraviksahasrabandikspRgudakarasak / ajIvanagbhirmunibhirdagbhiruSNivastuto vostvardhanaTkRterkaH // 42 // 42. he rAjan vo yuSmAkamadhanakRteghasya pApasya yA nad nAzatasyA yatkRt karaNaM tasyAyarkostu / kIdRk / udIyivAMsastatkAlodivA ye daityA mandehAkhyA: paSTisahasrANi teSAM yo raNaH sa evAdhvaro yAgastatra Rtvik / yatvik pazumedhayAge pazUn hanti tathA daityAn raNe nannityarthaH / tathA sahasadRza indrasya dizaM pUrvI spRzati yaH saH / 1 e sI dhvayaSTi'. 2 e dhRdbhiru. 3 sI DI naTTate. 1 sIsIladIrghA sa.2 epha ropaNArtha. 3 bI vRpabhA yaM. 4 sI TtakA rItrakA'.5 sI vopayu. 6 sI DI naite. DIhaji. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.1.70.] dvitIyaH srgH| 157 tathodazcantyUrva prasarentI karaisrakiraNamAlA yasya saH / tathA nAsti jIvanaeNgjIvasya nazanaM yeSAM tairajIvanambhirajarAmarairdadhRgbhiH pragalbharmunibhiraSTAzItisahasrasaMkhyaiAli(la?)khilyAbhidhaiH kartRbhiruSNigbhizchandomedaiH stuta uSNistutaH // pipikSoH / lilikSanti / ityatra "paDhoH kassi" [12] iti kaH // vimUrchan / dIvyat / ityatra "vAdenominaH" [63] ityAdinA dIrghaH // sajUH / ityatra "padAnte" [6] iti dIrghaH // padAnta iti kim / gira. // dhuryaH / ityatra "na yi" [15] ityAdinA na dIrghaH // taddhita iti kim / gIryan / sugIryamANaH // kecittu kyankyahorapi pratiSedhamicchanti / tanmate / dhuryati / dhuryamANaH // kuryAt / churyAt / ityatra "kurucchare." [66] iti na dIrghaH // prazAna // mvoH / jaganmaH / jaganvAn / ityatra "mo no mvoca" [67] iti nH|| ghUkhAsrat / parNadhvat / udIyivat / avidvadbhiH / anagiH / ityatraM "saMsdhvaMs" [68] ityAdinI dH|| Rtvik / dik / dRk / spRk / srak / dagmiH / uSNik / ityatra "Rsvi. diza" [69] ityAdinA ga. // ajIvanagbhiH / aghanada / ityatra "nazo vA" [..] iti vA gaH // - 4sI ema 1 DI epha dhatyUvaM. 2 DI ratItyudaG ka'. 3 epha rasahasra. 4sI najIva. DI vasya jIvanasya. 5 e bI kaH ssi. 6 epha mA. 7sI degcchurariti. DI degcchura i. 8 ephan ja. 9 sI dbhiH upiNa. 10 DI va sanmadhvans 6. 11 DI nA padAntasthasyAntasyad. 12 DI sihasradRk / dik / spR. 13 DI k / karasra. epha na ja. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH yuGa zIkaraiH prAha marudunmadakruGsajU rajobhiH sphuTamammujAnAm / AdAvahaHsvepa jaDatvadastadraviH kRtAhA akRtAha eva // 43 // 43. ahaHsu dineSvAdau prabhAta eSa marudvAto jaDatvaM zaityaM dadAti jaDatvadosti / kIhaksan / zIkarairjalakaNairyuGa yuktota evonmadA unmattAH kuJca: sArasA yasmAtsaH / prAtaH zItavAtasparze hi krauJcA mAdyanti / tathA prazastaM mRdvaJcati gacchati prAG / tathA vikasitatvA. dambujAnAM rajobhiH sphuTaM vyaktaM sajU: saMbaddhaH / tattasmAddheto raviH kRtAhA api / apiratrAdhyAhAryaH / akRtAha eva / dine hi ravikiraNairjADyaM khaNDyate taca prAbhAtike zItale vAte vAti tadavasthamevetyaHNa dinaM kRtamapyakRtamevetyarthaH / / yuT / prAG / kuru / ityatra "yuja" [1] ityAdinA ru.|| raviH / rajobhiH / ityatra "so " [72] iti ruH / / sajUH / ityanna "sajuSaH" [73] iti // kRtAhA. / ahaHsu / ityanna "ahaH" [4] iti ruH // kRtAhAH / ityatra rU. tvasyAsasvAmAntalakSaNo dI| bhvti| kazcittu dIrgha necchati / tanmate kRtaaH|| jayatyahoratnamaharvidhitsu sphUrjatyahorUpamatha prvRttaaH| bhavatyahorAtrakRtAziSoho rathantaraM sAmavidazca gAtum / / 44 // 44. he rAjannaharvidhitsu dinaM cikIhoranaM dinamaNiH sUryo 1 sIhoratha. 1 e krubhasA . 2 sI 'smA. DI "smAdetossa unmadakruka tathA sphuTaM prakaTamA mAnA rajobhiH sajUH sarita etena zIto mandaH surabhizca / tridhA vAyurudArata iti / ta smAde'. 3 epha pante / ta'. 4 e akR. 5 sIsI pira. 6 sI epha . prabhA. 7 e sI DI "tyarthaH // 85 dinIci. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.1.75.] dvitIyaH srgH| 159 jayatyudetItyarthaH // athAUdayAnantaraM prazastamahaH "prazaste rUpap" [7.3 10] iti rUpapi ahorUpaM sphUrjati / tathA bhavati tvayi viSayehorAtrakRtAzipo nakaMdivaM dattAzIrvAdA: sAmavidazca sAmavedajJA ahadine / dinArambha ityarthaH / "kAlAdhvamAva' [2.2.23] ityAdinAna dvitIyA / rathantaraM sAmavede sAmavizeSa gAtuM rAgavizeSeNoccArayituM pravRttAH / prAtarhi sAmavigI rathantaraM sAma gIyata iti sthitiH / maharvidhitsu / ityatra "rolupyari" [75] iti raH // arIti kim / ahorakham / ahorUpam / ahoraatr| maho rathantaram / anye tu rUparAtrirathantarepveva rephAdipu rephapratipedhamicchanti / epAlinI SaTpadavAmbhirAha mRdugnizAsttamivaitadaMzoH / viyogabhutparNaghuDasmi godhukkAlAtka yUyaM vadata nyaghUvam // 45 // 45. epAjinI padminI suSTu duHkhayati kvipi Nilupi saMyogAntalopemlope ca suTuk suSTu kaSTotpAdakametaducyamAnaM nizAvRttamaMzo raverache paTpadavAgbhi GgazabdaiH kRtvAheva vaktIva / ivo bhinnakrame / kimityAha / viyogaM budhye viyogabhut / yuSmadvirahaduHkhajJAta eva parNAni gUhAmi saMkocayAmi parNaghuDasmyahaM varve / he aMzo yUyam / aMzorekavepi gauravavivakSayA "gurAvekaJca" [22.124] iti vahuvacanam / vadata kathayata / dohanaM dhuk / gavAM dhuk godhuk / tasyAH kAlastasmAdgodhukAlAt / "gamyayapa" [2.2.74] isyAdinA patramI / saMdhyAkAlamArabhya ka nyadhUla nilInA iti / yApi pativratA bhartari proSite viyogabhutsatI pavivi - 1egADha. 2 papha nyagU - - 4sI 1 sIDI vedasA. 2 epha Noccara'. 3 bI epha raatrm| ga yogamu. 5 sIDI tado'. eka ta praka. 6vI syAkA'. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 160 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH rahe satInAM tAmbUlabhakSaNamanucitamiti parNAni nAgavallIpatrANi nigU. hati lakSaNayA na khAdati sA bhartari samAgate kulavadhUtvena salajjatvAt paT padAni yAsu tA yA vAcastAbhiralpAkSaravANIbhirvirahakaSTavRttAnta tatheyanti dinAni yUyaM ka nyaghUDvamityetaca vaktItyuktiH // udeti tuNDivavivimbamainyAstatastamodAmaliDeSa lokH| prabhotsyate zotsyati dAsyate ca vidheyavoddhA mukRtaM vidhitsuH||46|| 46. ainyAH pUrvasyA dizastuNDibhAmunnatanAbhivatIM karoti Nici kipi ca tuNDhiv tuNDisaghazatvAdaindrI tuNDibhAmiva kurvavivimbamudeti / tatorkodayAnantaraM lokaH prabhotsyate jAgariSyati zotsyati snAsyati dAsyane ca dvijAdibhyaH / prAtarhi lAtvA dAnaM dIyate lokaiH / kIhak san / vidheyavoddhA / vivekitvAtkRtyaM jAnannata eva sukRtaM dharma vidhitsuzvikIpurata eva ca tamaso dAmamAlAM leDhi khAdati tamoHmaliDarkastamicchati kyani kvipi tamodAmaliT / kadA ravirudeSyati yena prAbhAtirpha devapUjAdi dharmakRtyaM karomIti raverudayanamicchannityarthaH / dhattha ma mAnaM bhrakuTiM sma dAtya dhAttha sma dhairya yadu tatpidhavam / saMdAtta kAntAnabhidhAttai coSaHzasobhidhatte nviti mAninInAm 47 47. upaHzasaH prabhAte rAjadvArAdau vAdyamAnaH zalo mAninInA purobhitte nu vaktIva / kimityAha / he mAninyo bhartRkRtAparAdhakuSi 1 sI tuNDina. 2 epha dhadhvan. 3 epha ta vopa.. 1 epha su yA . 2 sI cAntata'. 3 DI nta vakti ta. 4 eph nyAya 5 DI taktI 6 sI DI tuNTima dR. epha tuNTi tuNDivA na. 75 "piTa bhatu, 8 sI ti vAsya. 9sI mAlA le . 10 sI DI dApana, 11e "ti di. 12 epha di. 13 bI epha 'yami. 14 DI Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (hai.2.1.78.] dvitIyaH srgH| tatayA bhartRSu yadhUyaM mAnamahaMkAraM dhatya sma dhRtavatyota eva cATUzyAdinA prasAdayatsu bhartRSu yadyUyaM bhrakuTi bhravikAra dAttha smAtyartha dhRtavatyastathA yaddhairyameSAM bhartRNAM saMmukhamapi naikSiSyAmaha iti cittAvaSTabhbhaM ghAttha smAtyathaM dhRtavatyastanmAnAdidharaNaM pighadhvaM sthagayata / parityajatetyarthaH / kiM tu saMdAtta bhRzaM saMghayata / dheT dhAtuH pAnArthopi saMpUrvaH sadhAne vartate / yaduktam / TapasargeNa dhAtvartho balAdanyatra nIyate / nIhArAhArasaMhArapratIhAraprahAravat // svakAntaiH saha saMdhAnaM kurutetyarthaH / tathA kAntAnamidhAtta bhRzaM vdt| yadyapi yuSmAbhiravasAtatayApamAnena kAntA yuSmAnna saMbhASante tathApi yUyamupetya tAn saMbhApadhvamityartha iti / prAtarhi rAjadvArAdiSu zalo vAdyate tatsvaraM zrutvA rAtrivibhAteti mAninyo mAnaM muktvA riraMsIsukyena kAntAn bhajanta ityevamutprekSA / abhidhatte nviti vacanasaMbhAvanayA zasasvAnukkamapi vAdyamAnatvaM pratIyate / / vAgbhiH / SaTpada / abjinI / ityatra "dhuTastRtIyaH" [76] iti tRtIyaH // kecittu visargajidAmUlIyayorapyalAkSaNikayostRtIyatvaM gatvamicchanti tanmate sudura // parNaghuT / tuNDhiv / godhuk / viyogamut // sAdau / prabhotsyate // dhvAdau ch| nyaghaTTam / ityatra "gadarda'' [77] ityAdinA AdezcaturthaH // gaDadabAderiti kim / zotsyati // caturthAntasyeti kim / dAsyati // ekasvarasyeti kim / tamodAmaliT // svoriti kim |yoddhaa / abhidhatte / dhasya / vidhissuH / pidhadhvam / ityatra "dhAgastathotra" [4] 1 sI mukhA nakSi. DI mukhaM ne. 2 epha neSyA'. 3 e bI sIDI . gahi dhA'. 4bI epha va. 5 sI DI vi e. 21 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlAbaH] vyAzrayamahAkAvye 162 iti caturthaH / gakAraH kim / dhayatermA bhUt // Deryapi / saMdAta / dadhAterapi yasubantasya mA bhUt / "tivA zavAnubandhena" nyA0sU018] ityAdinyAyAt / dogdha / kecidyacantasyApIcchanti / abhidhAtta / dhAttha // svAyata / tathA ra vAdAta cApi dugdha sma dugdhaM sma nidhattha pAryo pridhatta dAttha sma ca dAtaM caapi| takrANi vA dAddha kimambu dADhetyAhuH samaM saMprati ghoSavRddhAH 48 48. saMprati prAtaghoSavRddhA gokule vRddhanarA: samaM yugapatsvaputrAdInAhuH / kathamityAha / he putrAdayo yUyaM dugdhaM kSIraM dugdha sma kSAritavantaH / tathA pArTI dohinyAM dugdhaM nidhaitya sma nikSiptavantazca / tathA yUyaM pAryA nihitaM dugdhaM pitta vastrAdinA sthagayata / tathA yUyaM dugdhaM dAtya smAtyathaM pItavanto dAta cApi punarapyatyartha pibata / vAthavA yUyaM takrANyudazvinti dAddhAtyartha pivata / yadi dugdhaM na rocate tadA takrANi pivatetyarthaH / kimamvu dAddha kimiti jalaM pirvatheti / / dugdham / dugdha / ityatra "adhaH" [79] ityAdinA tathodhaH // adha iti kim / dadhAteryaDabantadhayatezca mA bhUt / pitta / nidhastha / dAta / dAsya / kecittu yayantadhayatericchanti / dAddha / dAddha // lakSmImaca pRthivIM vavastIrdva dvipastatsukhamAsipIdhvam / studhvaM gurunsAMdhyavidhi kRSIda stIpIdvametadbhuvanaM yshobhiH||49|| 49. atha paJcavRttyA mUlarAjamupazlokayantaH prAbhAtikavidhyupa krANyudazvinti - |vii 'ta vApi. 1 sI epha ' / derya. 2 epha dAtta / ke'. 3 epha 1 sma. 4 kA sI epha sa vApi. 5rI dugdhamapi na. 6 epha teti. 7 eha pana 8 epha kanaH prA. 9 e sIrIntaH pramA'. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 hai.2.1.80.] dvitIyaH sargaH / dezagarbhamAzAsatamAhuH / he rAnan yUyaM lakSmI zaktitrayarUpAM zriyamavRddhavavarata khIkRtavanta ityarthaH / ata eva dviSaH zatranastI mAcchAditavanto jitavanta ityarthaH / ata evaM pRthivIM vavRTve sAdhitavanta ityarthaH / tattasmAniSkaNTakasarvasaMpattisaMpUrNamahArAjyAvAptirUpAddhetoH sukhaM paJcandriyAnukUlamAsipIdhvamavastheyAsta / vathA gurunmAtApitRRndharmopadeSTranvA studhvaM stUyAsta / AziSi paJcanyatra / prabhAte hi vizeSato magalatvAtpUjyAH stutyAH / tathA sAMdhyavidhi saMdhyAvandanadevapUjAdi prAbhAtikakRtyaM kRpIhUM tatazcaitadvanaM jagatrayaM yazobhiH kRtvA stIpIvamAcchAdyAsta vyApyAsvetyarthaH / niSkaNTakasamRddharAjyaprAptilakSaNasya pumarthasyaitAnyeva phalAni yatsvairaM kAmasevanaM gurustavanAdidharmAnuSThAnasya karaNaM yaha yazasA jagadvyApanamiti / etAni cAzIrbhajhyA vandibhirnRpa upadiSTAnItyarthaH // __ astIm / sIpIDham / vadRTdai / bhavRdam / kRpITvam / ityatra "nAmyantAt" [8.] ityAdinA ghasya H // nAmyantAditi dhAtovizeSaNaM kim / bhA~sipIdhvam / parokSAyatanyAziSa iti kim / studhvam // ghiyAgrahIta nizi nidrayA nAgrAhimudyuktatayAgrahIdhvam / na vA jaDinnA jagRhiva AnvagrAhidhvamutkRSTaguNaiH sadA hi // 50 // 50. he rAjan yUyaM dhiyA kAgrahIdamAzritA ityarthaH / ata eva jahinA mUrsatvena kA yUyaM na vA jagRhive naivAzrivAH / tathoyuktatayodhamaguNena yUyamamahIdhvamAzrivA ata eva nidrayA nAmAhida nA 1sI zAsita rI zAsinapA. 2 DI epha manavarata svI'. 3 vI sIrIna ca . 4 pitrAdIndha'. 5 e bI sI DI di pramA'. 6 vI ' gasyArbhapu. 7sI nAdi. 8 e hai / . 9 e sI DI ntAdi. , 109 mAzipI. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] vyAzrayamahAkAvye 164 zritAH / hi yasmAdutkRSTA guNA buddhyutsAhAdayo yeSAM tairguNAdhikarubhiH sadA yUyamAnvagrAhidhvaM sadupadezadAnAdinA samantAdanugRhItAH / / kimanyakAridvamutAnvasAridhvaM ki nu mehidhva inena bhAbhiH / tamolavivaM dvipatolavidhvaM yUyaM hi vizva pupuvida etat // 51 // 51. he rAjan hi yasmAyUyaM nItizAstrAdisakalazAsraveditRtvAttamojJAnamalavivem / tathA dviSatorInalavidhvam / tathaitadvizvaM bhUlokaM pupuviThpa anyAyamalApanayanena pvitritvntH|tsmaaddhetorinen raviNA kA bhAbhistejobhiH kRtvA tamolavanAdisvakAryaniSpAdanAya yUyaM karma kimanvakAridam / antarbhUtaNigarthatvAtkRgaH / kiM yUyaM raviNAtmAnamanukAritA: svasadRzIkRtA ityarthaH / uta ki venena bhAbhiH kRtvA yUyamanvasAridhvamanusRtA raviNA kiM tejobhirbhavatAM sAhAyyaM kRtamityarthaH / kiM nu kiM vA yUyaM bhAbhirmehive tejodAnena sanmAnitAH / idamuktaM syAttamolavanAdIni hi ravikAryANi / etAni ca yUyamapi cakra / tato bandibhirevamAzajhyate / yopInena svAminA svakAryakaraNakSamatayA svasadRzaH kRtvA loke sthApyate sAhAyyAya sainyAdinAnugamyate vibhUtidAnAdinA sakriyate vA sa svAmikAryANi kurute // yadyajJavighnAhu~luvidhva etyAnugrAhiSITvaM nanu tairidAnIm / saMskAripITvaM parikAripIdhvaM dvAggrAhiSIdhvaM ca guNaistadIyaiH / / 2 / / 52. he rAjan yadyajJavighnAn yeSAM munInAM yajJeSu vinAndetyAdi kRtopadravAn yUyaM luluvidhve / nanviti saMvodhane / tairmunibhiridAnI prA. taretyAzramebhya AgatyAnumAhiSIdamAziSAnugRmadhvam / munayoM hi 1 epha yamanva. 2 e sI DhasvathA. 3 bI epha ki cene. 4 sIDI kA'. 5 epha bhUtadA. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.1.80.] dvitIyaH srgH| 165 prAtarAziSaM dadati / tathA taiyaM saMskAriSITvaM matrapAThapUrva tilakakaraNena viziSTIkRSIddham / tathA taiyaM parikAriSIdhvaM parivAryadhvam / tathoM tadIyairmunisatkairguNairupazamAdibhiH kartRbhiAgyUyaM grAhiSIdhvaM cAzrIyadhvam parivArasya guNA: svAminyadhyArohanti / / siMhAsanAyotsahiSImAbhAM harairgrahISIdhvamathAdhisAnoH / sadoyipII zuliDaMzurannaM prauvyA zriyaM jambhabhidoyiSIdhvam / / 53 // 53. he rAjan yUyaM dhuliho vyomaspRzozavaH kiraNA yeSAM tAni tathAvidhAni ratnAni yatra tat sad AsthAnamaNDapamayiSITvaM gamyAsta / tathA siMhAsanAyotsahiSIcamurdhamyAsta siMhAsana upavizatetyarthaH / atha sihAsanopavezAnantaramadhisAnogiriprasthamadhyArUDhasya hareH siMhasyAbhAM zobhA grahIpIdhvamAzrayiSIdhvam / evaM ca prauDhyAnabhibhavanIyAkAraNa jambhabhid indrasya zriyamayiSIdhvamAzrayata // dugdhojjvalAmugdhadRzAmburuNmAndhagmundviSAM daanvlimiyoth| amUDhadhIH kRtyavidhAvanunmutrabaeNgatidhuDasAvudasthAt // 14 // 54. athaivaM vandibhaNanAnantaramasau mUlarAja udasthAvalpAdutthitaH / kIhak / dugdhavadujjvalAmugdhAmUDhA vigatanidrA yA dRgdRSTistayA kRtvaa| jAtAvekavacanAhugdhojvalAmugdhaharabhyAmityarthaH / amburuhI asya staH somburuNmAnivAmburuNmAn / prabhAte hi nidrAdhANatayAkSINi dugdhojjvalAni vinidrANi ca syuH / kamalAni cetyubhayorapi sAmyAtprabuddha1 sI mAtvagmu. 2 vI sI gArti. 1 epha riddha. 2 e pIr3ha pa. 3 DI degyA tvadI. 4 e dhanyasta. 5 epha pIr3hamA. 6 epha degNi uca'. 7sIDI ni vetyu. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 vyAzrayamahAkAvye [mam kamalatulyAkSa ityarthaH / tayA mugdviSAM muhyanti muho mUDA anyAyakAriNa ityarthaH / ye dviSo daityAdayasteSAM dahatIti dhak vinAzayitAva eva vRtrAya druhmati vRtradhrugindrastasyAtidaityopadravajanitA pIDA tasse druhyati jighAMsati yaH saH / tathAta eva dAnavalihaM daityaghAtinaM viSNumicchanti dAnavAliho devAsteSAM priyaH / tathAmUDhadhI: paTuvuddhirata eva kRtyavidhau nonmuhyatyanunmuT / zaMbhunI svapnetigurukAryamupadiSTaM tatkayaM ka. ripya iti na kiMkartavyatAmUDho bhavansannityarthaH // dugdhAsnigagRhamanaH sniDeSa mugdhAmRtasnUDhavacAH zrutistuk / strIjiH snigdhatanuH sumantrastujhiTataH sAMdhyavidhi vyadhaca / / 65 // 55. dugdhA jighAMsitA astriho dviSo yena sa duSTAnijipakSurityarthaH / tathAgRDhaM mano yeSAM tedrUDhamanasovadhakAsteSu lipati yaH saH ziSTapAlaka ityarthaH / eSa mUlarAjaH sAMdhyavidhi saMdhyAvandanAdi vyapaca / kIhaksan / dvijairvRtaH / kiMbhUtaiH strIdvaiH / snAtvA sAMdhyavidhividhIyata iti mAnajalAItvAligdhatanubhiH / tathA sumanastubhiH prabhAtasaMghyogitapradhAnavedamannAnudhArayadbhiH / tathA nigdhatanuH mAnajalAGgaH / tathA madhuratvAtsugdhaM kSaritamamRtaM yena tattugdhAmRtamiva stUdamudrINa vo yena saH / tathA san zrutiM vedaM numatyudbhirati zrutinuk / prabhAtasaMbhyAvidhyucitAni vedavAkyAni madhuramubArayaMzvetyarthaH / seH / agrAhidam AnvagrAhidhvam / anumAhiSII prAhiSIdhvam / ambakArihara bhanyasAridhvam / saMskAriSIr3he parikAriNIyam // iTaH / ahile mahimA bhaprahIdvam bhagrahIdhvam / ussahipI, grahIpIdhvam / puputrile susuvidhdhe / - 1sI "nti kadA. 2 sIrInA casa'. 3 epha 1 kI 4 sI pItham / . 5epha pIca pu. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [hai* 2.1.84.] dvitIyaH srgH| 167 alavidam alavidhvam / ayipIDham ayipIdhvam / ityatra "hAntasthAdhInAM vA" [1] iti vA DhaH // parokSAyAM girna saMbhavatIti nodAhRtaH // prauDhyA / padAnte / ghuliha / ityatra "ho ghuTpadAnte" [12] iti hasya DhaH / asatpara ityeva / amburuNmAn / atra DhatvatRtIyatvayorasattvAt "mAvarNa" [2 1.94] ityAdinA matormo matvaM na syAt // dugdha / padAnte / dham / ityanna "bhvAderdAdedhaH" [3] iti dhaH // bhvAderiti kim / dAnavamjhiTa // dAderiti kim / prauDhyA / amburuNmAn // amugdha amUDhadhI / muga anunmuI / dugdha adUDha / vRtradhue~ artipura / jugdha dhUDha / zrutisuk mamradbhiH / snigdha nITaiH / asmika niha / ityatra "muhaguha" [84] ityAdinA vA hasya ghaH // sa bhaktibhAgvAgnRpana mauliratnAJcitopAnadupoDhakRtyaH / dvAsthe kimAttheti janeSu vaktaryagAtsado jambakajehulAbhyAm // 56 // 56. sa mUlarAjo jambakajehulAbhyAm / jambako nAma mUlarAjasya mahAmantrI / jaihu~lazca khairAlarANako mUlarAjasya mahApradhAnam / tAbhyAM saha sado mantramaNDapamagAt / yata upoTaM tayoH puro bhaNanAya citte dhAritaM kRtyaM zaMbhUpadiSTaM daityavadhakArya yena saH / ka sati / dvAsthe 1 epha jambuka. 1 sI ayi. 2 DI vidhva a. 3 ephante li'. 4 DI nte puliT .. 5 vI epha degDha mu. 6 sI DI guD du. 7 vI sI epha g Ati. 8 epha jamnuka. 9DI jambakajehulau nAma mUlarAjasya mahApradhAnau / tA. epha jammuko. 10 sIsa. 11e hurama. 12 epha dhAnaH tA. 13 epha padupo. 14 epha yoH paroM'. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 gyAzrayamahAkAnye [bhUmAnaH] pratIhAre / kiNbhuute| janeSu vijJApakalokeSu viSaye vaktari vadati / kimityAha / kimAtya kimiti brUSedhunA vijJApanAyaryA nAvasara iti tUSNI tichetyarya iti / niSedhyAnAM janAnAM bahutvepi pratyekaM niSedhasya vivakSitatvAdAtthetyatraikavacanam / kIdRk saH / bhaktibhAgvinayAnvitA vAgvANI yeSAM taistathAbhUtairnRparnaddhAH parihitA ye maulayo nRpacimukuTAni vatra yAni ratnAni tairazcite pUjite upAnahI pAduke yasya sa tayA / mukuTapaddhanapaiH kRtaprAbhAtikasevAvasara ityarthaH // naddha / upAnat / Astha / ityatra "nahAhordhatau" [85] iti dhatau // vatari / vAI / jaH / bhakti / bhAg / ityatra "dhajaH kagam" [86] iti kgii|| vibheT sa yaSTeca zataM RtUnAM mArTA guNAnAM guNarASTisaGgayAm / samrADamUbhyAmarivarga,ibhyAM sraSTeva vibhraavidhiksmRddbhyaam||57|| 57. sa samrAD nRpezomUbhyAM jambakajehulAbhyAM saha vibhrAT zoamAnobhUt / kIdRk / kratUnAM zataM yaSTeva zatakraturiva viprAn yajate pUjayati kvipi vipreT / yathendraH kratUnAM zataM kArayanviprAniSTavAMstathA yajana / tathA guNAnAM bhImatvakAntatvAdInAM mASTI yathocitaM vyApAraNena nirmalIkArakaH / kIdRgbhyAmamRbhyAm / guNarASTimRDbhyAM guNa rASTiM rAjanaM zobhA sRjataH kuruto yo tAbhyAM guNaiH zobhanAbhyAmityarthaH / ata evArivarga svasya rAjJazca bAyamAntaraM ca zatrusamUhaM bhUlataH 1ii yeSu va. 2 epha yAnava'. 3 sI DI dhAya vi. 4 ephU ye nA 5 sI cikana. DI cihAni mu. 6DI k. epha . 7sI jA. 8 epha makA'. 9epha "citanyApAreNa ni. 105 'bamamanta. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai02.1.86] dvitIyaH sargaH / pacato vinAzayato yo tAbhyAM yathA sraSTA haro vidhikasamRDbhyAM vidhibrahmA / kaMsaM mATi zodhayati vinAzayatItyarthaH / kaMsamRD viSNu stAbhyAM sahito vibhraajte|| viruddhakAryayorupanipAte hi matraH syAditi te vRttadvayenAha / dantAMzujAlaiH paribhRSTazavakSodairivodrASTi sadaH prakurvan / sa vidpatiH mAha tayorniviSTaH prabhAsaddaSTanidezamaizam / / 58 // 58. niviSTaH siMhAsana upaviSTaH sa viTpatirvizAM patirnupastayorjambakajehulayorezaM zAMbhavaM prabhAsaM tIrtha vRzcantyupadravanti prabhAsavRzco grAhAryAdayasteSAM bhraSTA chedako yo nideza upadezastaM prAha / tatkAlApekSayA vartamAnakAlatA / kIhaksan / dantAMzujAlairatizvetatvAtparibhRSTazaGkhakSodairiva paribhRSTaH paripako yaH zaGkhastasya ye kSodAH kSudyamAnA avayavA arthAdravIbhUtAstairiva kRtvA sado matramaNDapamudullasantI bhrASTi janaM zobhA yasya tat / zaGkhadravaviliptamivetyarthaH / prakurvan / rAjasabhA hi zaGkhadravaviliptA syAt / / kRto mayA grAharipuH sa jajJe paraM paritrATtaDalakulagnaH / maSTAsmi taSTAsya kathaM nvahaM syAM svaropite kA prajihIH pumAn // 59 59. grAharipurmayA kRtaH pratiSThitaH / paraM kevalaM sa grAharipuH kutsitaM lagnaM rAzyudayo yasya sa kulagnaH kumuhUrtajAtota eva na lajjatelamirlannaH sanparitrAjastapasvinastakSati hinasti parivrAtada tApasahi 1 sIsI yatI'. 2 epha jambuka'. 3 e bI sI epha ribhraTa'. 4 epha mula'. 5 e sI DI kRtapra. 22 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarApA] vyAzrayamahAkAvye 170 sako jajJe / asmyahaM nu praSTA yuvAM pRcchAmi / kimityAha / nu iti vitarke / yuvAM vitarkethAM kathamasya grAharipostaSTA vinAzakohaM syAM bhave. yama / atha bhaNipyatho yadyanyAyyapa tacchikSyatAM kimanena prabhenetyAha / svaropita AtmasaMsthApite jana UrjayatItyUrva sAttvikaH pumAnpuruSaguNopetaH kaH prajihI: prahartumicchet / na kopItyarthaH / evaM cAsya vadhyatvAvadhyatvarUpayoviruddhakAryayorupasthitayoH ki kAryamityahaM yuvA praSTA // tasmAdyavAM yadvidheyaM tadvadatamityAha / tvamabhyapAspA guruNAbhyajarghAstvaM cozanastvaM ripuhA mahAtman / bhiyAmadhAmanmatidhAma kRtyaM yuvAM bruvAthAmanaharvilambam // 6 // 60. he mahAtman vipulAzaya bhiyAM bhayAnAmadhAmannasthAna matidhAma buddhigRha jambaka ripuhA tvaM guruNA vRhaspatinA sahAbhyapAspA bhRzamaspardhathAH / budhyA tvaM vRhaspatitulya ityrthH| tathA he mahAtman miyAmadhAmanmAtadhAma jehula ripuhA tvamuzanastvaM zukratvamabhyajarghA bhRzamagRdhyo bhRzamakAsaH / buddhyA tvaM zukrasama ityarthaH / tasmAdyuvAM nAstyaho vilambo yatra tat zIghraM kRtyaM vidheyaM zrRMvAthAm // yajJa / yaSTA / vipreT // mRj / sraSTA / rASTisRDbhyAm // mRj / mAsa | saH mRdabhyAm // rAj / rASTi / samrAT // bhrAj / udbhASTi / vibhrAG // asya / paribhRSTa / vargabhRbhyAm // besc / braSTra prabhAsavRd // parivAj / parimAd / prakArAnta / niviSTaH / vid / chAdezopi zo gRhyate / praSTA / ityatra "maMjasUtra" [85] ityAdinA paH // - - 1 epha banyupha. 2 epha tisama . 3 sIsI nakA. 4 epha su. 5 epha ganIyA. 6 DI bram / . 7 e yI yajara. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10 2.1.93.] dvitIyaH srgH| 171 lA / alak / taSTA / tara / isyaitra "saMyogasya" [88] ityAdinA koluka // saMyogasyeti kim / kRtH|| pumAn / ityatra "padasya" [89] iti saMyogasa lugantAdeza // paThaspeti kim / syAm // prajihI / ityatra "rAssa" [90] iti masyaiva luga // pUrveNaiva side niyamArtha vacanam / tena rAsparasya sasyaiva lopo nAnyasya / jaI / abhyajarghAH / abhyapAspA // ripuhA / ityatra "naoNno naH" [91] ityAdinA nasya luk // anaha iti kim / anahavilambam / atra para vidhau rephasyAsatvAmalopaH syAt // mahAtman / ityatra "nAmadhye" [92] iti nalopAbhAvaH // matidhAma / adhAman / ityaya "klIye vA" [93] iti vA nasya luk // nRpetha tRpNIvati jehulo lakSmIvAn yazasvAnayavatsu dhImAn / mudvAnadohIpatikAmunIvatyRSIvatIvAHzucivAgvabhASe // 61 // 61. athaivamuktvA nRpe mUlarAje tUSNIvati maunasthite jehulodo vakSyamANaM babhASe / upAdeyavAkyohi maitre bhASetetyupAdeyavAkyatAhetugarbhavizeSaNAnyAha / lakSmI rAjyakozAdizrIrasyAsti lakSmIvAn / lakSmIvAna hi prAyeNa sarvamAnyatayopAdeyavAkyaH syAn / lakSmIvAnapyanyAyyanyAyopadezitayAgrAhyavAgevetyAha / nayavatsu madhye yazasvAn zlAghyaH / atinyAyitvAnyAyyapi nirbuddhiramAhavAgevetyAha / dhImAn / buddhimAnapi zokAtuge vighaTamAnavAkyatayAprAyavAgevatyAha / mudvAna harSAnvitaH / mudvAnapyazlIlavAkyosukhakatvAdaprAyavAgevatyAha / 1bI lagna. / 2 pa.tyasa'. 3 sI DIm syA'. 4 e sI DI nAmina .bI nAmn 1. 5DI matra mA . 6 e sI epha n hi. 7 emImAna'. 8 epha karadA. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAayamahAkAvye [mUlarAjaH mahAvAhIvatyahIvavikA / kapi "vyAdIdUtaH ke" [2.4.104] iti isa. / tasyAzca munIvatyAzca kRSIvatyAzca nadInAM yadvArjalaM tadvacchuciH ponarUkyAsatyatvAdimalarahitatvena nirmalA vAg vANI yasya saH / makArAntAt / tUSNIvati // makAropAntAt / lakSmIvAn // avarNAntAt / nayavAmu // avarNopAntAt / yazalAn // apaJcamavargAt / mudvAn / ityatra "mA. vrnn-|" [14] ityAdinA matormasya vH|| mAvarNAntopAstApasamavargAditi ki / zrImAn // ahIvatikA / munIvatI / RpIvatI / ityatra "nAni" [95] iti masya yaH / / carmaNyatIkartRsadRgrumaNvaduttuGga kakSIvadanalpadharman / yuktaM natASThIvadileza zaMbhurAbhIracakrIvati yasyadikSat / / 62 // 62. he carmaNvatIkartRsahak / carmaNvatI nadI tasyAH kartA rantideva / tena hi gomedhayAgaH kAritaH / tatra cAlekagovadhena gorakainadIpravartitA / tasyAJcAnekagocarmayuktatvena carmaNvatIti nAma prasiddham / sasa sarak mahAyAgakAritvAttattulya / tathA he rumaNvaduttuGga / lavaNamasyAsti rumaNvAnnAma parvatastadvaduttuGgomatAzaya / tayo he kakSIvadanaspadharman / kakSyAzabdo yopAntyaH sAdRzyodyogayorvartate / kakSyA dharmopogosyAsti kakSIvAnAmarpistadvatprabhUtadharma / tathAsthIni santyeSAmaSThI panto nahorusaMdhayo natA aSThIvanto yeSAM te tathelezA yasya tatsaMbodhana manAnephabhUpa / bhAbhIra AbhIrajAtihiripuzcakaM mAlaM mehanAnne 1 vI maraThI. 2 e sI bhanna'. epha Teet. 2 epha .3zInatAbastizAlI 4ii lAna'. 5 sIsI rajA. 6 e epha siprAra'. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.1.96.] dvitIyaH srgH| 153 ssAsti cakrIvAn gardama AbhIra evAnyAyitvena nindyatvAcakrIvAMstasminviSaye zaMbhuryadanuzAsanaM nyadikSattayuktam / dhArmikasya sainyAdisarvazaktiyuktasya tavAnyAyini grAharipau viSaye ya: zAMbhavonuzAsanAdezaH sa kartavyo me pratibhAtItyarthaH / / / ___ aya rAjho manyUddIpanAya jagatrayasaMtApakAni grAhariporanekAnyanyAyapadAni balAni ca vRttacaturvizatyA vadannIzAdezasyaiva yuktatA draDhayati / audanvatadrohakareNa carmavatyasthimatyarditatIryapAnyaiH / kakSyAvatAmapyagamAbhyudanvatprabhAsabhUzvakavatAmunAbhUt // 63 // 63. udanvantaM samudramabhi "lakSaNenAbhi " [3.1.33] ityAdinAmyayIbhAve abhyudanvadudanvantaM lakSyIkRtyAbhimukhA prabhAsabhUH prabhAsatIrthabhUmiH / prabhAsatIrtha hi samudrasamIpesti / yadvAbhyabhita udanvatI samudrodakaM vibhrANA yA prabhAsabhUH sA kakSyAvatAmapi / kartari paSThI / udyamavadbhirapyagamAgamyAbhUt / kena hetunA / ajunA pAhAriNA / kIdazena / udakamasyAstyudanvAnRSistasyApatyamaudanvata RSistasya / yadbodanvAnnAmAzramastatra bhavA RSayasteSAm / drohakareNa jighAMsunA / tathA cakravatA surASTrAdezasvAminA / kIhaksatI bhUH / arditAmunaiva vinAzitA ye tIrthapAnthA yAtrikAstaiH kRtvA carmavatI carmAnvitA / tathAsthimatI kIkasAnvitA ca / anenAnekAn yAtrikAn hatAn dRSTrA yAtrAzraddhAlavoSi bhayena prabhAse na gacchantItyarthaH / / dharmaNvatI / mahIvat / cakrIvati / kkssiivt| rumnnvt| ityete "carmaNvatI" [96] ityAdinA nipAtyAH / nAnItyevaM / dharmavatI / asvimatI / pkrvtaa| kakSyAvatAm / 1 epha AhIra. 2 epha pAhiri'. 3 ekatA dRDha'. 4 epha kakSAva. 5 vI rapyAga'. 65vI rASTrade'. 7 epha pAtAH / / .. 8 e sI TI va ma. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 dhyAzrayamahAkAvye mUlarAmaH mA / bhamyudanvata / nAni / abhyudanbata / bhaudambata / ityete "mA. nagdhA ca" [20] iti nipAtyAH // gajanvanI yA hariNA sugaSTrA tAM dalmimAnarmimadandhibhImaH / zAyopmakaNDA kRmimAnivAgha sa bhUmimAtrAjavatIM vyadhatta // 64 // 64. yA surASTrA dezo hariNA viSNunA kRtvA zobhanA gajAstyasyAM gajanvanyAsIt / nAM surASTrAmadya sAMprataM sa bhUmimAnbhUpatihiripuninyo gajAnyasyA nindAyAM matI rAjavatI vyadhatta / kITaksana / goyaoNpmaphaNTA zauryasya ya UpmA tIvratA tana yA kaNDU: varjUyuddhavidhAnecchAtirephalayA kRmaya sanyasya kRmimAniva / kRmimAna hi kaNhayuktaH nyAta / ata eva dalmimAna zastravizeSAnvitaH / ata evaM cAminadadhibhIma / yathA kallAlAnvitaH samudro gaidraH syAdevaM dalmidhAraNAdraudra. / sugaSTrAyAmaniraudrAyaM kugajAbhUdityarthaH / / goranmanInAM yavamankagaNAM mAhippatIzo nu kkudmH| pure garunmanumaDajAhe vasatyaso bhAnumatIzakalpaH // 65 // 65. aso prAhA pura vAmanasthalyA vasati / kAraksana / ma. himAndezAlaya bhavA mAhiSmatI purI tamyA iMza. sahasrArjuno nu yayA sahasAjano gunInAM mohanAtana hi jamadamimuneH kAmadhenuhaThAdapAtAta purANa / tathA pavananto dhamArtha gRtiyavAH kaga yeSAM teSAM yaagvidhaannymaannaaminydh.| munInAM gA hayaMganihavanArtha saMgahItA dhenUharati pani gAhadAya / apigdha jayaH / kakumato vRpabhasyevAMso skandhI damakapadatItimaliSThaH / kiMbhUta pura / garutmAna garuDA 7 para ''. bhI 'M'sIri . Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.1.99.] dvitIyaH sargaH / 175 mAn mArutistayostulyA "na nR[7.1.108] ityAdinA kaniSedhe garutma numanto garuDahanumadAdirUpakAlaMkRtA ityarthaH / ye dhvajAsteSAmaheM yogyenekakoTIprabhumahebhyAdhiSThitaharmyaramyatvAt / yadvA / garutmaddhanumantau dhvajau cihne yayostau garutmaddhanumaddhajau vAsudevArjunau tayorahe vAsayogye / vAmanasthalyAM hi vAsudevArjunAvupitAvabhUtAm / caurAhi durgapalyAdisthAna eva vasantyayaM tu tathAbhUtopi baliSThatvena sarvathAkutobhayatvAnmahaddhike pura eva svecchayA vasatItyarthaH / atazca mahApatyAyitvAdbhAnumatIzakalpo bhAnumatyA Izo bhartA duryodhanastattulyaH / sopi yavamatkarANAM mahApurupatvAdyavAkArasuprazastalakSaNAnvitahastAnAM munInAmupazamena munitulyAnAM pANDavAnAM gohRd dyUtacchalena bhUmerapahartA san garutmaddhanumaddhRjArhe pure gajapura uvAsa // rAjanvatI / iti "rAjanvAnsurAjJi" [98] iti nipAtyam // surAjJIti kim / rAjavatIm // Urmimat / dalmimAn / bhUmimAn / kRmimAn / yavamat / garutmat / kakuat / mAhiSmatI / hanumat / bhAnumatI / ityatra vasya "noAdibhyaH" [99] iti niSedhaH // nizAkhavaskandini nizyazAyinyAsanyanAsIna ihogradoSi / mAsArdhamAsena sa AsanAya manyenujo viMzatidoSNa icchet // 66 // 66. iha grAharipo sati manye sa zauryAdiguNaiH prasiddho vizati' doSNo rAvaNasyAnujo vibhISaNordhamAsena mAsA mAsena vAsanAyopave. . zanAyecchet / yataH kIdRzIha / nizAkhavaskandini ghATIpade chalapara / ityarthaH / tathA nizyapi / apiyaH / azAyini sadodyata ityarthaH / 1 epha ta eva ma. 2 DI epha hAnyA'. 3 ephU nastena tulya.. 4 epha tI rA. 5 e t / mA. 6 e sIDI mAse'. 7 e sI sInAye. / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 yAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] tayogadoSi pracaNDabAhuparAkrameta evAsani pIThenAsIne sadA zatranAskandati cetyarthaH / mAsmAyaM chalAskandanena mAmupadravadityasmAdibhyadvibhISaNa: kutrApyavasthitiM na badhnAtItyahaM saMbhAvayAmItyarthaH / duSTo hRdA kSmAhRdayasya zalyaM padArdhapAdena sa rAvaNonaH / unnAM nidherapyudakairarodhyaH priyAsajosAvapRNaviDasnA // 67 // 67. sa prasiddhosau grAhAriH priyamasRg rudhiraM yeSAM tAn rAkSasAn dviDasnA shtrurktenaapRnndpriinnyt| kIdRk / hRdA cetasA duSTo mAyAvI / ata eva mAyA hRdayaM cittameva hRdayaM vakSastasya zalyamiva zalyaM lokAnAM hRdaye niviSTa. zalyamiva vyathAkArItyarthaH / tathA svAbhAvikavalena vidyAvalena codgAM jalAnAM nidheH samudrasyAdakairapyarodhyo roddhamazakyota eva padA caturthabhAgenArdhapAdenASTamabhAgena vA rAvaNAdUno hIno rAvaNonaH / sApekSatvepi gamakatvAtsamAsaH / rAvaNatulya ityarthaH / sopyevaMvidhaH // luladyakRtyucchakRti dviDebhe nannuccadante ymddbhirauH| samayUSaNa nu raktavRSNA ynaapshnaamdytpishaaciiH||68|| 68. sa grAharipU raktayUSNA rudhirarasena madyayUSeNa nu surAraseneva tathApagataM nirgataM zakRdviSThA yasmAcena yatA kAlakhaNDena pishaaciivyntgvishessaanmdynmttiicke| yato yamadadbhiratiraudratvAt zatrUNA mRtyuhetutvAzcAntakadantatulyairakhaiH kRtvoccadanta unnatadazane dviDaime zatrUNAM gajaughe nanpraharan / ata eva kiMbhUte dviDebhe / lulattIvraprahAravazAtpatadyakRtkAleyaM yasya tasmin / tathA bhayenodtaM zakRdviSThA yasya ta. 1 ephammAdviI 2 sI 67 pra. 3 epha 'turbhAge . 4 epha mahAmA 5 eph mAserA . 6 sI 'vaNetu DI vaNena tu. 7bI seNama. 8 epha 'lyai. zala.. 9 sI ukRta'.DI uccaiH kRta. 1. epha manara. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai* 2.1.99.] dvitIyaH srgH| smin / zatrusainyAni hatvA teSAM raktena mAMsena ca kRtvAsau pizAcIrapoSayadityarthaH / luladityatra luDo ghAtophiDAditvAt [2.3.105] rasa cha / luliti dhAravantaraM ke cit // girA sphuranAsikayA nyakA(nasItadRSTiM dvipadIH sRjantam / vaiyAghrapadyaM dvipadIyanuddhi tIrye padAM sa dvipadAmamitraH // 69 // ____69. sa grAharipurvyAghrasyeva pAdAvasya vyAghrapAnmunistasya vRddhamapatyaM gargAditvAdyani [6.1 42] vaiyAghrapadyaM muni sphurantyavajJayA muMTantI nAsikA yasyAM tayA girA durvAkyena nyakA nirbhasitavAn / nanu vaiyAghrapadyenApi kAyasya vAco manaso vA tadanabhISTakuvyApAraNAyamaparAddho bhaviSyati / netyAha / mahAyogitvAnnasi nAsikAyAmite prApte dRSTI yasya tamitadRSTim / etenAsya kAyakunyApAranivRttiruktA / tathA dvau pAdau yAsu tA dvipadIrgAthAvizeSAna sRjantaM kurvantam / etana vacaH kuvyApAranivRttirutA / tathA dvau pAdau yasyAsau dvipAnmanuSyastasmai hitA dvipadIyA sA buddhizcetovRttiryasya tam / etena mainaHzuddhiruktA / tArha kimityetaM nyakAdityAha / yatastIrthe prabhAsAdipuNyakSetre viSaye padAM padyamAnaM gacchantaM janamupadezadAnena prayuAnAnAM Nig / vip / dvipadAmuktAsAdhAraNavizeSaNAnmunInAsamitraH zatruH // dvipAtsu duSTenupapAdukesminvRttAni vibhratyatigUDhapAndi / lokAcatuSpAdyati cakapAditAdapyapAdheta kathaM na dharmaH // 70 // 70. dharmaH kathaM nApAdyeta / atra pAdasamAnArthaH pAcchabdaH / avi1 sI DI epha degrA sphara'. 2 epha padI sa 1e bI sI epha to Rphi. 2 ephU ni sphara'. 3 epha mudantI. 4 bI sya ku. 5 sI DI mateH zu. 6 bI speva nyadeg epha tyena nya. 7 epha jAnA. 8 vI epha Nic / . 9 e mitra za. 10 sIsI 70 kI. 23 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAbaH] dhamAna: pAcaraNo yasya sopAtpanuH / sa iva kathaM nAcaret / ka / satyasmin praahaarau| kibhUte / anupapAdukenupapadanazIlenupapame / kAryAkAryavicArarahita ityarthaH / ata eva dvipAtsu nRSu viSaye duSTe vadhakAbhiprAyeta eva ca lokaH karmatApanna ekaM pAdaM bhAgamAkhyAyate sma Nici ke caikapAditastasmAdapi lokAcatuSpAdyati / pAdasamAnArthaH pAcchabdAtra / tatazca catuSpAcaturNA padAM bhAgAnAM samAhAramicchati vizvAsanAya caturtha bhAgaM prahISyAmItyuktAdapi lokAcaturopi bhAgAn prahItukAma ityarthaH / ata eva cAtigUDhapAndi gUDhapAdaM sarpamapi raudratvena kauTilyana cAtikAntAni vRttAni lokadaNDanAdInAcArAn bibhrati / kalimAhAtmyAttAvadadhunA dharma ekapAdenaivAvatiSThate / mahApApiSThena pAharipuNI tu dharmekapAdasyApyuccheditatvAddharmaH parevAbhUdityarthaH / ca: pUrvavAkyArthApekSayA samupaye // mAsA mAsena / nizi nizAsu / Asani AsanAya / ityatra "mAsa" [10] ityAdinA lugantAdezo vA // dadiH dante / padA pAdena / nasi nAsikayA / hRdA hRdayasya / dviramA priyAsRja / yUpgA yUpeNa / udgAm udakaiH / doSNaH doSi / yatA yakRti / zakkA / ucchakRti / ityatra "dantapAda" [101] ityAdinA dadityAdyAdezA vA // vaiyAghrapadyam / dvipadAm / dvipaMdIH / dvipadIya / padAm / ityatra "yasvare' [102] ityAdinA pad // yasara iti kim / dvipAnsu // aNimyadhuTIti kim / ekapAditAt // kyati kyankyahoravizeSeNa grahaH / catuSpAcati / apAyeta / dhuTi / gUDapAndi / nAna ityeva / bhanupapAduke // / ... -- 1 sI rI patrameka 2 sIDINA na. 3 epha deza / 4 // padIya . 5 vI epha / bhatigUDhapAndi / kye. 6 bIepha ta / nA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [t0 2.1.104.] dvitIyaH sargaH / kRtvA tirazco nu puraH padAcopAcyAnudIcyAnsa nRpaanhNyuH| bhravApyuddIcyaiti hRdApyudIcA divaM jigISurnRpatiH pratIcyAH 71 71. sa pratIcyA: pazcimadiza: patihiripurapAcyAndakSiNadezasaMbandhina udIcyAnuttaradezasaMvandhinazca nRpAstirazco nvajAdipazUniva purograta: padAcaH pAdacAriNaH kRtvA dhruvApyudIcyotpATitayA hRdApi cetasA codIcotpATitenaiti gacchati / yatohayuranekanRpapadAtibhAvanayanena maMjAtasvabalavIryasaMpattyutkarSAgAdhmAta: / garvAdhmAtatvAtkamapi cakSuSA nekSate cetasA na smarati cetyarthaH / utprekSyate / nAyaM garvAtirekAdutpATitabhrUhRdayaH ki tu divaM svarga jigISurnu / yo hi yajigISati sa tadabhimukhaM manazcakSuzca nikSipati / / udIcyAn / uTIcA / udIcyA / ityatra "udaca udIm" [103] ityudii|| apAcyAn / padAcaH / pratIcyAH / ityatra "ma prAgdIrgha" [204] iti cAdezaH prAgdIrghazca // anvAcaiyaSTitvAhIsvastha sadabhAvepi cAdezaH syAt / tirshr.|| viduSmataH puMviduSopyadharmopeyuSmataH pApaniSeduSosya / raudrAsravedupyajuSotibhArAdviSeduSI kSmA viduSI caritram // 72 / / 72. asya grAhariporatimArAdviSeduSI viSaNNA duHkhitA satI kSmAsya caritraM pApasvarUpaM vRttaM viduSI khAtrI / etanmahApApabharAkAntA pRthvyevaitadurvRttaM jAnAti nAnyaH kopItyarthaH / yato vidvAMso bhUnA santyasya tasya viduSmatopi / apiratrApi yojyaH / adharmopeyivAsodharmamuMpagatA: pApiSThAH prazasyAH santyasya tasyAdharmopeyuSmataH prabhUta - 1 vIdIcyotpA 2 epha mAtatvA'. 3 epha cavazi 4 ddiihaatbtii| e 5 bI epha mupAga'. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] vidvatsaGgamepi pApiSThajanasaGganiratasyetyarthaH / atazca puMviduSopi nRSu madhye jAnatopi pApaniSeduSa: pApenyAyakaNi tasthuSaH / vidvajanasaGgatyA dharmAdharmAdivivekaM jAnatopi pApiSThajanasaGgAtiprasaGgena pApakarmaniratasyatyartha / tathA raudrANi bhISmANi rudradevatAni vA yAnyastrANi zatrANi tadviSayaM yadvaiduSyaM naipuNyaM tajjaSate sevate yastasya / gaidrAstrabaliSThatvAtpApakarmaNa: kenApi nivartayitumazakyasya cetyarthaH / / veduSya / viduSaH / viduSI / niSeduSaH / viduSI / viduSmataH / upeyussmtH| ityatra "kasupmatA ca" [105] ityuS // nRzaMsatAraNyazunosya yUno jighRkSato mAghavanIM nu lakSmIm / matiH zunIpucchanibhAtiyUnI zalyaM maghonI bhajato maghonaH // 73 // 73. yUnastaruNasyAsya grAhariponRzaMsatayA krUratvenAraNyazuno vRkatulyasya sato matirasti / kiMbhUtA / atiyUnI yuvAnamAvikAntA / yuvA hi prAyo yauvanena madoddhataH syAttasmAdapi madoddhatetyarthaH / zunI. pucchanibhA kurkurIpucchavatkuTilA ca / utprekSyate / nAsya matirmadenottAnA vakrA ca kiM tu mAghavanI zakrasatkAM lakSmI jighRkSato rnu prahItumicchogvi / yo dhuzcatarvAdisthaM phalaM jighRkSati tasyocaphalottAraNAyottAnA vAcAkuTayaSTiH syAt / ata eva maghonI zarcI bhajatopi / apiratra jJeyaH / maghona indrasya zalyaM ratisukhasAgarAvagAhakAlapIndrasya tanmatirhadayasthA zalyamiva 'duHkhAkarotItyarthaH // 1 epha saGgati'. 2 sI "Ni tadeg 3 sIsI yadidu 4 epha naH pu 5 eph nivRttayi. 6 epha zaMsasatAraNyazuno nRsazata. 7e prekSate. 8 epha nu gRhI. 9 epha kA ca kuTa. 10 vI epha duHkha ka. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ 181 (he. 2.1.108.] dvitIyaH srgH| sa yauvanAcchauvanamattatAlolo yuvatyAM maghavatyabhIruH / kIlAlapeSvA vinihatya rAjJo rAjJIrudasrA nidadhevarodhe // 74 // 74. sa grAhAriH kIlAlapeSvA rakta pivatA zareNa rAjho vinihatya teSAM rAjJIrudasAH kaSTAdadatIH satoravarodhenta:pure nidadhe / yataH kIhak / yauvanAyUno vikArAddhetoH zauvanamattatAbhRt / zuna iyaM zauvanI yA mattatA madastAM vibharti yaH saH / zveva madanonmAdItyarthaH / ata eva yuvatyAm / jAtAvekavacanam / yuvatiSu lolo lampaTa: / vathA maghavatyapi / apiratra jJeyaH / indrasthazatyAdibhyopItyarthaH / abhIrurmahAzaktitvAt / / zunI / zunaH / atiyUnI / yUnaH / maghonIm / maghonaH / ityatra "van" [106] ityAdinA vasya u. // DIsyAyadhudasvara iti kim / zauvana / yauvanAt / mAdhavanIm // nakArAntanirdezAdiha na syAt / yuktyAm / naghavati / maghavaditi prakRtyantaraM zakravAcakam // kIlAlapa / ityatra "lugAtonApaH" [107] ityAto luru // anApa iti kim / udasAH // rAzIH / rAjJaH / ityatra "bhanosya" [108] ityanoto luk|| sAmnIva sAmnI iha tAkSNavAtraghnasthAmanI rAjani dhArtarAkhe / duSkarmaNi sarvaNi vIkSya bhUmnA mUrdhA na keghapratidIni nemuH // 7 // 75. aghapratidInyapyaghasya pApasya pratidInIva divasatulye pApai 1 epha du.karma'. 1 sIrIdatIra. 2 sI sIna mA. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAmaH] kapravartakepItyarthaH / dhArtarAjhe dhRtA rAjAno yena sa dhRtarAjA pAhAripitA tasyApatya iha rAjani grAhArau bhUnA vAhulyena mUrdhA kRtvA ke na namu. / yataH svarvaNi zobhanAzve / etena sainyasaMpaduktiH / tathA duSkamaNi nikhishkriye| tathA kiM kRtvA / iha nirIkSya / ke / tAkSNavAvasthAmanI / takSNo devavardhakempatyaM tAkSNo vRtrAsuraH / tathA vRtrano vatriNopatyaM vAnorjuna / dvandve tayoH sthAmanI parAkramau / vRtrAsugarjunayorivAkhilajagajaitraM balamatrAlAkya cetyarthaH / yathA sAnni sAmaveda AdhAre sAnI rathatagvRhadrathaMtarAkhyau sAmavizeSau jijJAsAdinA ke cinirIkSante / etenAghapratiTIyapi tasminsapi nemustatrAsya sainyasaMpannistriMzatAtibalavattAjanita bhayameva heturnAntaraGgo bahumAna ityuktam / / ratanApadravaMtarAkhyau sAdhaH / yathA sAnni nAgarjunayorivAkhila sAnnI / sthAmanI / sAnni / rAjani / ityatra "IDau vA" [109] iti bA. noto luka // tAkSNa / vAgaMna / dhArtarAjhaM / ityatra "pAdihan" [10] ityAdinAto svarvaNi / duSkarmaNi / ityatra " vmnt| [11] ityAdinAnoto na lupha // mayogAditi kim / pratiTIni / bhUnA // vamanveti kim / mUrmA / / dvijAnzanaghnyAtra makhani pRthvIplIni ghnati drAka spRhayan haviryaH / adyeca manye kSudhito balAriH sRSTiM dhigasmin kumato vidhaatuH||76|| 1 epha pRthvo plI / eph dukarma. 2 e vAghApno sI vAvApno'. 3 esIsI beTe 4 vI 'rIkSyante DI 'rIkSata 5 bI sI DI "mminyatsarve . 6 sIDI meka 7 sIsI kSNa thA 8 epha duHkarma . 9ephantasayogAditi no Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1.2.1.113.] dvitIyaH srgH| 183 76. plIhodararogabhedaH / pRthnyAH plIhi plIhavyAdhivajanAnAM duHkha. ketra mAharipo zataghnyAyudhavizeSeNa dvijAna drAga nati hiMsatyata eva makhanni yAgocchittikAriNi sati manyehamacaiva sAMpratameva na tvapi balAririndraH kSudhitaH / yato havirya indrodezena saMpradeyamantrapUtahavyavastubhya spRhayan / tasmAtkumato pApabuddhAvasmin grAharipo viSaye vidhAtuH sraSTuH sRSTiM nirmANaM dhiggarhAmahe / / zatAnyA / massani / prati / ityatra "no ko m" [112] iti na // hana iti kim / pliihi|| __ spRhayan / manye / ityatra "lugasya" [113] ityAdinAsya luk // apada iti kim / balAriH adhaiva // kumatI / vidhAtuH / ityatra "Dityanta" [114] ityAdinAntyasvarAde // bhAtI prathimnA madato vibhAntI samunmipantI miSatI yamena / galiSyatI yAMnu bhuvaM galipyantI nvasya netre sarazI tanuzca / / 77 // - - - - ___ 77. asya pAhariponene sadRzI samAne prastAvAttanvA / tanuzca mUrti, sadRzI samAnA prastAvAnnetrAbhyAm / tathA hi netre tAvatprathinA visAreNa bhAtI zobhamAne / tathA madataH kSIbatayA ghUrNamAnevAratatvAdinetyartha. / vibhAntI tathA samunmiSantI mavazAdevAntarontarI vikagalaM vikasantI / ata eva yamena saha miSatI spardhamAne yamavaddhISme ityartha. / ata evotprekSyate / na svabhAvato yamena miSatI ki tu dhAM svarga galiSyatI nu saMhariSyamANe iva tathA bhuvaM galiSyantI nu / tanurapi prathinA sthaulyajanitavistAreNa bhAtI tathA madatohaMkArAtsphu 1DI duHkhaketra altered into duHkhakAraketra. 2 sI tahatanya'. rI 'tahotaya. 3 epha sRSTinirmA. 4 DInatvara. 5sI rAla vikakArasa'. epha 'rA vikArA'. 6 zarIrAlambidhikAramantI / / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye vidAgyantI syantA mAnA tathA parAna syAt / kIdRk / dhana 184 [ mUsarAyaH] gsphurAyamANAta eva samunmiSantyucchasantI / zeSavizeSaNAnAmarva ekavacanena prAgvat // yadAsya pArne dhunatI dalantI syantI parAMcApalatAya tUNe / tardava sA dyaurdiviSatsu muktadhuSu ghusapUryubhavetkathaM nu // 78 // : 78. yadAsya grAhAre: pArzve cApalatA syAt / kIdRk / dhunatI jyAkarSavazena kampamAnA tathA parAna zatrUn dalantI zarakSepikAtvena vidAgyantI syantI parAnevAntaM nayantI ca / artha tathA yadA tUNe tUNIgai dhunatI zarAkarSavazAtkampamAne zarakSepahetutvAtparAn dalantI syantI ca syAtAM tadaiva diviSatsu muktadhuSu bhayavazAttyaktasvargeSu satsu dyusadI devAn dIvyatIcchati kvipi UTi ca dyusardevAnicchantI satI sA dIvyati krIDati devairityanvarthena prasiddhA dyauH svarlokaH kathaM nvadyodhaurbhavet dhubhaveddIvyati devairityanvarthayuktA kathaM nAma syAt / na syAdevetyarthaH // samunmipantI / mipatI / galiSyantI galiSyatI / vibhAntI bhAtI / atra "avarNAd" [115] ityAdinA vAturantAdeza IDyoH // abha iti kim / dhunatI // syantI / dalantI / bhatra "iyazavaH" [116] ityaturantAdezaH IDyoH / dhoH / ityatra "diva au sau" [117] isyoH // "niranubandhagrahale na sA. nuvandhakasya" [nyA0 sU0 32] iti dhAtorna syAt / ghusA // / mukadhuSu / ghusat / ityatra ":" [118] ityAdinA uH // padAnta iti kim / diviSatsu // aditi kim / ghu bhavet / bhatra "dIrghami" [0 1.108] ityAdinA po dIrghatvaM na syaat|, pakSamaH pAdaH // 1bIya yathA. 2 ephantI sA. 3 sIDIt // iti mIpa . ekadama iti paramaH pAdaH samarthitaH samAptaH / . Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai.2.2.1.] dvitIyaH srgH| 185 mahainasAM kArakavakriyANAM hetuH svataH sa kukarma kartA / vizvaM tatApATa dizo lalobdhInAsa durgANi bhayaM na lebhe // 79 // 79. sa grAharipurvizvaM tatApoTejitavAn / kIhaksan / svatatraH sarvotkaTatvAtkasyApyanAyattaH / tathA kukarma drohavaJcanAdikAM ninyAM kiyAM kartA svayaM kurvan / tathA kArakavat / yathA kArakaM kAdi kriyANAM dhAtvarthAnAM pAkAdInAM hetustathA mahenasAM mahApApAnAM drohavazcanAdInAM hetuH / anyairapi mahApApAni kArayazcetyarthaH / vizvatApaprakArAnevAha / ATa dish.| lokaluNTanAdyartha sarvAzA bhrAntavAn / tathA lalakhevdhIn / tathAsa durgANi / adrikoTTAdidurgasthAnAni vabhana / dikSu palAyitopyabdhau durge vA praviSTopi na kopyasmAItyAcchuTita ityarthaH / tathA bhayaM na lebhe / evaM vizvaM santApayan svatantratvAtkasmAdapi na bhIta ityarthaH / yopi kukarmarUpa: kartA vidhAtA kudaivaM syAtsopi svatatro mahenasAM kriyANAM hetuH sandurbhikSaDamarAyutpAdanena vizvaM lokaM tapati / digabdhidurgANyAzrayannapi tasmAnna chuTatItyuktiH // kelyApyaTan bhApayate sa bhUpAnvamUni gAM dogdhyanuzAstyadharmam / munIna sAmAha ruNaddhi vRttiM na satpathaM pRcchati ya 80. kelyApi rAjapATyApyaTan gacchan san sa prAharipurbhUpAn bhApayate / rAjapATyAmapyetAvatA valena yAti yAvatAzvakhurotkhAtadhUlIdhUsaritAmvarosau nUnamasmAnAskantumetItyAzItakAkulAnkarotItyarthaH / etena cchadmaparatvaM valasaMpadatizayazvokte / tathA gAM pRthvI vasUni dra. vyANi dogdhi kSArayati / etenAmunorvI karapIDitA kRtyuktam / 1 e sI epha stathaina. 2 epha lAyamAnopya'. 3 sI DI zvaM tApa'. 4 thI "tpAnane. 5 epha ke tApayati. 6 sIDI na chu. 7 epha sa prA. 8DI yA 9 epha vakharo'. 10 epha skandayitume . 11 epha kAku. 24 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 dyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] tathA gAmevAdharma pApamanuzAsti zikSayati pApe vyApArayatItyarthaH / tathA munIna sAma madhuravAkyaM nAha nirbhartsayatItyarthaH / tathA munIneva vRttiM bhikSAcaryoJchAdikAM jIvikA ruNaddhi nivArayati / tathA munIn satpathaM nyAyamArga na pRcchati na kathApayatItyarthaH / tathA munInathai dravyaM yAcate // ratnAni ratnAkaramuccinoti nidhIn kuveraM vijigISatesau / prANAnvipAyudhi bhikSyate ca khabhartabhAvaM bata nIyate ca // 81 // 81. asau grAhArI ratnAkaraM sAgaraM ratnAnyuJcinoti viyojayatItyarthaH / etena kozasaMpaduktiH / tathA kuberaM dhanadaM nidhIna nidhAnAni vijigISate / etena saMpUrNepi koze tadddhau nirudyamitvanirAsa uktaH / tathAsau yudhi vipakSa: prANAn bhikSyate cAsmAn jIvato muzceti jIvitavyaM yAcyate ca / etena parAkramitvoktiH / tathA bateti khede| vi. parevAsau svabhartRbhAvamAtmasvAmitAM nIyate cAtmanaH svAmI kriyava ityarthaH / etena prabhusaMpaduktiH / etena sarveNAsya duHsAdhyatvoktiH // jahenyadArAn svapurI dazAsyo gAM kArtavIryo yatinaM mumoSa / bhrUNAnakarSabhaginIM ca kaMsograhItkimetAnasakAvanItIH // 82 // 82. dazAsyo rAvaNonyadArAn rAmabhAryA sItA svapurI laza jahe ninAya / tathA kArtavIryaH sahasrArjuno yatinaM jamadagniM gAM kAmadhenuM mumopApajahAra / tathA kaMsa: kaMsAkhyo daityo bhaginI devakI bhrUNAn garbhAnakarSadevakopArthAdvadhArtha bhrUNAn gRhItavAnityarthaH / . 1 sI DI nIne. 2 epha 'n vibhakSya'. 3 e sI DI te / . 4sA DI mana svA. 5epha bhutvasa'. 6 epha veNa prakAreNA. 7 esIsa 'tAla'. 8 sI khyo ma, Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - hiM0 2.2.1.] dvitIyaH srgH| 187 sasya pitograseno devakIpitA devakazva bhrAtarAviti kaMsabhaginItvaM devakyA: / etAndazAsyAdInanItIranyadArApahArAdikAnanyAyAnasako grAhAriH kimagrahIt / eSAM pArthAdetA anItI: kimasau jagrAhetyarthaH / etAsAM sarvAsAmapyanItInAmatra darzanAdevamAzaGkA / / gajAzvagAH sindhupati mamantha mahIbhRto bhedamuvAha cettham / indraM guNAndaNDitavAnnu kAlaM sa bAtayAmAsa na tena kAlaH // 8 // 83. sa grAhAriH sindhupati sindhudezAdhipaM gajAzvagA hastituraGgavRSabhAnmamanthe mathitvAgrahIddaNDitavAnityarthaH / tathA mahIbhRto nRpAnbhedaM saMhatyabhAvamuvAha ca prApitavAnanyAnRpAnkUTaprayogeNa bheditavAnityarthaH / itthamanena prakAreNendraM zakraM guNAn sindhupatimanthanAdIn dharmAn daNDitavAnnu kiM haThAjagrAha / indro hi sindhupatimabdhimairAvaNaM gajamuccaiHzravasamazvaM kAmadhenuM gAM ca mamantha / tathA mahIbhRtodrInbhedaM pakSacchedamuvAha / ete cendraguNA atrApIlyanta ityevamAzaGkA / tathA sa kAlaM yamaM ghAtayAmAsa / karmAvivakSAyAM jaghAna kAlaH / taM janivAMsaM sa prayuyuje yuddhAdividhAnena sa sarva ghAtitavAnityarthaH / na tu kAla: kartA tena grAharipuNA prayojyakA ghAtayAmAsa / hanane kAlasyApi sa prayoktA na tu tasya kAla ityarthaH / idamukaM syAdyatrAyaM ruSTastamasamayapi yamo hanti yatra tvayaM prasannastaM samayepi yamo dUrAnnamaskaroti // kriyANAM hetuH kArakavadityanena "krimAhetuH kArakam" [] iti sUtra sU. citam / - - - 1sIDI ka. 2 sIDI ndhude'. 3 epha gama'. 4 epha 'nya mam. 5 bI mathanA. 6 epha 'timai'. 7 vI sarva. 8 epha tra cAya. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] svataH kartetyanena "svatanaH katA" [2] iti sUtraM sUcitam // prayojakopi kataiveti bhApayate sH|| karmetyaMzena "kartuApyaM karma" [3] iti sUtra myAji / tatkarma tredhaa| nivarsa vikArya prApyaM ca / nirvatyaM yathA / kukarma kartA / vikArya ythaa| vizvaMtatApa prApya yathA / ATa dizaH // trividhamapyetarapunakhividhamiSTamaniSTamanubhayaM ca / tatraiSTam / kukarmAdi // aniSTam / abdhIn lalahe / durgANyAsa / bhayaM na lebhe / anubhayam / kelyApyaTan bhApayate sa bhUpAn // punastatkarma dvividhaM pradhAnetara. bhedAt / taca dvikarmakeSu dhAtuSu duhi-bhikSi-rudhi-pracchi cig-yUga-zAsaryeSu yAci-jayati-prabhRtiSu ca bhavati / duhArtha / vasUni gAM dondhi / bhikSyartha / munIn yAcatertham / evaM munIn ruNaddhi vRttim / munIma saspayaM pRcchati / rAMni rvaakrmucinoti| munIma sAmAha / gAmadharmamanuzAsti // yAceranunayA. rthasyodAharaNaM svayaM jJeyam // jayatiprabhRti / nidhIna kuberaM vijigIpate / jahenyadArAnvapurIm |gaaN yatinaM mumoss| bhruunnaankrssginiim|bhgrhiidetaanniitii: gajAzvagAH sindhupati mamanya / mahIbhRto bhedamuvAha / indraM guNAndaNDitavAn / / tatra duhAdInAmapradhAne karmaNi karmajaH pratyayaH / asau prANAnvipakSaikSyite / nIprabhRtInAM tu pradhAne karmaNi / asau svabhatabhAvaM nIyate // kAlaM sa ghAtayAmAsa na tena kAlaH / ityatra "vAkarmaNAm" [5] ityAdi mANigavasthAyAM yaH kartA sa Nau sati vA karma // sojIgamatvedamilA balaughairavodhayadbhArarujaM phaNIndram / adarzayatkAlapurImarAtInabhojayattatpizitaM pizAcAn // // 1 sI DI sUci. 2 epha 1 vyabhitam / ta'. 3 bI epha 4 vI epha bhe| uma'. 5esI srthH| 4. 6 sI sAka. 'nItI / ga. 8 epha majapra. muna' esA Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.2.4.] dvitIyaH srgH| 189 84. sa grAhArivalaughaiH kRtvAtibAhulyAdilAM mahIM khedaM kaSTamajIgamatyApitavAn / ata eva valaughaiH phaNIndraM zeSAhiM bhArarujaM bhArapIDAmavodhayat / tathA balaugherarAtIkAlapurI saMyamanyAkhyAM yamapurImadrzayat vyApAditavAnityarthaH / ata eva pizAcAMstapizitamabhojayat / etena digvijaya uktaH // AzrAvayannigrahagarbhavAcaM vandIkRtAndaNDamavIvadatsaH / saMsthApayanvairiziraHsu pAdaM tejobhiruGgaH kamapIpacanna // 85 // 85. sa mAhArihaThApahRtA narI bandA avandA bandAH kRtA bandIkRtAstAnigrahargarbhA / yadyetAvanna dAsyatha tadAhaM yuSmAnmArayiSyAmIti vinAzapradhAnA / yA vAk tAmAzrAvayan zRNvataH prayuJjAnaH san vandIkRtAneva daNDamavIvadbhANitAnagIkAritavAnityarthaH / etena mlecchAcArosyoktaH / tathA vairiziraHsu pAdaM saMsthApayana zatrUnatinyakurvanityarthaH / sa upraiH pracaNDaistejobhiH pratApaiH kartRbhiH ke nApIpacattaM nAdIdahat // sa ujjayante camarImaMgavyeSvAnAyayannAdayate shvbndaiH| AphandayankhAdayati prabhAsatIrthAzramaNIrapi citrkaayaiH||86|| 86. sa pAhArirujayante raivatakAdrau mRgajyeSvAkheTakeSu zvavRndaiH kukuraughaiH kartRbhizcamarI!vizeSAnAnAyayansan zvavRndaireva kartRbhizcamarIrAdayate khAdayati / tathA citrakAyairdIpibhiH kartRbhiH prabhAsatIrthe ya - 1sI Azrava'. 1lI sa kAraprA. 2 epha 'rAma'. 3 epha tAstA'. 4 DI garbhI ya. 5 DI daNi'. 6 e sI DI vAni. 7 epha dasthA. 8 bI n san za. 9 sI DI miH tA. 10 epha kukurauM'. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] AzramA munisthAnAni teSAM yA eNyo mRgyastA api / AsatAM tAvadvanasthA mRgyaH prabhAsatIrthAzramAvasthityAtipAvitryAdavadhyA apItyarathaH / Akrandayan / kandiratrAntarbhUtaNyarthaH sakarmakaH / tIrthAzramaNIrapyAkrandataH karNAdyavayavagraheNArATayatazcitrakAyAnprayuJjAnaH saMzcitrakAyaireva kartRbhiH prabhAsatIrthAzramaNIrapi khAdayati // tadevamasyAtyapanyAyakAritAmatibaliSThatAM ca pratipAdyAdhunA kArya mAha / zabdAyaya dvAyaya mAdya dUtaistaM bhakSayantaM jagatApyabhakSyam / zArIDhipAnvAhaya vAhayAjJAM taddaNDacaNDAM nanu daNDanetrA // 87 // 87. tattasmAddhetoH / nanviti saMvodhane / he rAjannabhakSyaM gomAMsAdi karma jagatApyAstAM tAvadAtmanA lokenApi kA bhakSayantam / upalakSaNatvAbhakSyabhakSaNAdyanyAyeSu jagadapi pravartayantaM santamityarthaH / taM pAhAriM dUtaiH kartRbhirmA zabdAyaya mA vAdaya / tathA dUtairmA hrAyaya mAkAraya kiM tu dvipAn zArIhastiparyANAni vAhaya / zArIrdhArayato dvipAn prayuva yuddhAya sannAhayetyarthaH / tathA daNDanetrA senAnyA kA daNDacaNDa tannigraharaudrAmAjJAM vAhaya prApaya taM vinAzayetyarthaH / / gatyartha / bhajIgamatkhedamilAm ||saamaanybodhaarth / ayodhayadArarujaM phaNIndram // vizepavodhArtha / adarzayatkAlapurImarAtIn // AhArArtha / bhabhojapattatpizita pizAcAn // zabdakriya / bandIkRtAndaNDamavIvadat // zabdavyApya / AzrAvayanvAcaM mandIkRtAn // nityAkarmaka / saMsthApayan pAdam // ityatra "ga1 epha caNDI na. 1endatIH ka.2 epha 'tyanyA'. 3 epha caNDI ta .4 sIlaH / ___ 5 e epha dhArthaH / ma. 6 epha dhArthaH / a. 7sI epha rArthaH / ' sI makaH / sa. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.2.7.] dvitIyaH sargaH / 191 tibodha" [5] ityAdinANikartA No karma // gatyarthAdInAmiti kim / tejobhiH ke nApIpacat // nayatyAdivarjanaM kim // zvavRndaizcamarIrAnAyaryan / citrakAyareNI: khAdayati / zvavRndaivamarIrAdayate / dUtastaM mA dAyarya / dUtaistaM mA zabdAyaya / citrakAyaireNIrAkrandayan // "bhakSehisAyAm" [6] ityatra hiMsAyAmeveti niyamohiMsAyAmaNikartuH karmasaMjJApratiSedhaphala evetyasya' sUtrasya jagatApyabhakSyaM bhakSayantamiti karmavyAvRtyudAharaNameva darzitam // zArIDhipAnvAhaya / ityatra "vaheH praveya" [7] ityaNikartA praveyo Nau karma // praveya iti kim / daNDanetrAjJAM vAhaya // nanu yadi grAhArimahApanyAyyabhakSyabhakSaNAdyanyAye janamapi pravartayati tadA tasyaiva dopo nAsmAkamiti rAjA mA vocadityAha / / vihArayedyo janatAM kuvartma vihArayenmRtyupathaM hi tena / ahArayastaM kila daNDamIzaH khaM hArayeddharmamadhena tasya // 88 // 88. yaH kopi janatAM janaughaM kuvAnyAyamArga vihArayedgamayetena kI hi sphuTamIza: samartho mRtyupathaM maraNaM vihArayenmRtyupathaM viharantaM taM prayujIta gamayitumarhatItyarthaH / etadeva vyatirekeNa drddhyti| kilelyAptavAde / AptA evaM vadanti / yo janatAM kuvama vihArayettaM naraM daNDaM nigrahamahArayannaprApayannIzaH samarthastasya janatAM kuvartma vihArayituraghena pApena kA svamAtmIyaM dharma hArayeccorayet / etena yadi tva 1 epha bodhAhArArthetyA. 2 sI DIm / cama'. 3 epha yat / ci. 4 e ya / ci. 5 ephaNIrakra. 6 sI DI "sya ja. 7 vI vAhetya'. 8 epha m / ne. 9 epha hAnyA'. 10 epha rayanma'. 11 sI DI epha NadRDha'. 12 sI DI Apta eva vadati. 13 epha yedgamayantaM. 14 sI DI yet vAra'. epha 'yet e. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH) mIzaH san pApiSThametaM jagatpApe pravartayantaM na nigrahISyasi tadetatpApena tvamapi grahISyasa ityuktam // evamasAvanigRhItaH paralokehita ityuktvA yayeha lokepyahitastathAha // apyantakaM sthAma nikArayetsa nikArayestaM yadi nAtmadaNDaiH / upekSitAH svaM hyavikArayadbhiH sadbhiH khalAH kaina vikaaryeyuH||89|| 89. yadi tvaM taM prAhArimAtmadaNDaiH svasainyaiH kartRbhirna nikArayenigraheNa na tiraskArayasi tadA sa grAhAriH sthAma balenAntakamapi / AsatAmanye yuSmAdRzA nRpAH / sarvatrAskhalitabalaM yamamapi nikArayedvAharipuH svasthAmAntakaM nikurvatprayujIta / svasthAnA yamamapi parAbhavedityarthaH / saMbhAvane saptamI / etenAsminnanigRhIte mahArogavadvardhamAnesAdhyatA gate tvamapi vinavayasItyuktam / etadevArthAntaranyAsena (dra)Dhayati / hi yasmAddhetoH svmaatmaanmvikaarydbhiH| avikurvANaM svaM prayujAnairavikRtIbhavadbhirityarthaH / sadbhirupekSitAH santaH khalA durjanAH kaiH kartRbhirna vikArayeyuH kAnvikurvANAnna prayujIran / kiM tu sarvAnapi svapadapracyAvanAdinA vikRtAnkuryurityarthaH / / vihArayejanatAM kuvama / vihArayenmRtyupathaM tena / ityantra gatyarthasvAraprAptau / svamavikArayadbhiH / kaina vikArayeyuH / ityayAkarmakasvAtprAptau / ahArayata daNDam / hArayedarmamadhena / antakaM sthAma nikArayet / daNDaissaM nikArayaH / / tpanna ghANAptau "hajhorna vA" [8] ityaNikartA Nau karma vA // - __ " yo syAmnA va. 2 sI DI nakSyasI'. 3 e Na svayaM pra. sI epha "Na tva. 4 bIkRterbhava'. 5 epha rayeyaritya'. 6sIDI tA 1 * 7 esa yeritya'. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 2.2.9.] dvitIyaH srgH| 193 __ evaM ca daNDamavazyakAryatayoktvA tatpratikUlAM kSamA nirasya'staddhetaM ruSaM vRttadvayena kaaryaamaah| durnItibhirdarzayamAnametamadyApi kiM darzayase prasannaH / mA mAyinaM jAtvabhivAdayasva nyAyyairnayajJA hyabhivAdayante // 10 // 90. he rAjannadyApyetannigrahocitakAla upasthitepyetaM prAhAraM tvaM prasanno nIroSa: san kiM darzayase / epa tvAM prasannaM pazyati jAnAti taM pazyantaM tvamevAnukUlAcaraNena kimiti prayuddhe / asminprasannaM svaM mA darzayetyarthaH / yataH kiMbhUtametam / durnItibhiH kartIbhirdarzayamAnaM durnItIretaM pazyantIretamevAnukUlAcaraNena prayuJjAnamapanyAyAzrayamityarthaH / tathainaM mAyinaM chadmaparaM santaM jAtu kadA cidapi mAbhivAdayasva / etaM tvAM mAyayAbhivadantaM praNamantaM tvamevAnukUlAcaraNena mA prayuGga / hi yasmAddhetornayajhA nItivedino nyAyyaiAyibhiH kartRbhirabhivAdayante nyAyyAnabhivadataH praNamatonukUlAcaraNena prayuJjate nAnyAyyAniti // etaM darzayase / durnItibhirdarzayamAnam / etaM mAbhivAdayasva / nyAyyarabhivAdayante / ityatra "dRzyabhi" [9] ityAdinANikartA gau karma vA // nanAya yastvAM nizi nAya nAyaM taM nAthase ceyshsaamthocaiH| khavaMzadharma smarasi smRtervA cecaddayasveha ruSAMkSamA mA // 91 // 91. he nAtha nizi yastvAM nanAtha sAharipvAdidaityavadhaM yAcitAMstaM zaMbhu nAthaM prabhuM cennAthase nAtho me bhUyAdityAzaMsase / athAtha voccairupratAnAM yazasAM daityavadhotthakIrtInAM cennAthase yadi yazorthayase cetyarthaH / tathA svavaMzadharma svavaMzasya caulukyAnvayasya dharmamapanyAyyucchedanarUpa - 15 vakA'. 2 epha yenAha / . 3 sIrthaH / tathai. 4 epha manyA. 5vI zoyasi vetya. 6 papha manyA. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 yAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] mAcAra smRtervAnyAyino nigrAhyA ityAdyupadezarUpAyA rAjadharmasaMhitAyAzcetsmarasi tattadeha pAhArI viSaye rupAM kopAnAM dayasva gaccha kopaM kurvityarthaH / kSamA mA kSAnti mA dayasva // tadvadhAya nAhaM zakta iti rAjA mA jJAsIditi tadvadhazaktI hetumAha / tvameva tasyeziSa ityadikSadIzAna IT tvAM tadupaskuruSva / valaM dhiyAM cAsya vadhe rujeddhi rAjyasya rASTra dviddupekssnnaamH||92 12. he gajastvameva nAnyastasya grAhArerIziSe prabhavasi taM vazIkartuM zaknopItyarthaH / iti hetostvAmIzAnastava svAmI bhavansannITa zaMbhumtvAmadikSadvAhArivadhAyAdizat / yadi tvaM tadvadhAya zakto nAbhaviSyastadA zaMbhustvAM tadvadhe nopAdikSyat / tasmAcadvadhe tvaM zakta ityarthaH / tattasmAdasya pAhArervadhe balaM sainyamupaskuruSva sannAhAdisAmagyA viziNDhi / tathAsya mAyitvena kevalavalena hantumazakyatvAddhiyAM copaskuruSva manavizepeNa buddhIviziNDi viziSTabuddhiprayogaM ceha kurvityarthaH / asau svapApaparipAkenaiva pakSyate tadasyopekSaiva yukteti na vAcyam / hi yasmAhiDapekSaNAmaH zatrapekSaNameAmo rogo gajyasya rASTra dezaM ca rujetpIDayet / anyo rogaH kila rogiNameva vinAzayati zatrUpekSArogastu rAjyaM gaSTraM ca vinAzayatIti prAhArivadhopekSA mA kRthA ityarthaH / / atha rAjJastadvadhe vizeSeNotsAhanAya yatsvayaM sarvavidheyopadeSTranapi yuSmAnprati mayaivamupadiSTaM tatsarva nirarthakamiti darzayannAha / saMtApayantaM jvarayantamuvI tamAmayaM chettumalaM nidezaiH / bhuvaH kilojjAsayadadricakra kenendra ujjAsayituM niyuktaH / / 93 // 1 sI DI kopa 2 bI mA kSA. 3 e epha dikSat / . 4 vI vizaSTi / 5bI vizadi. 6 epha vAso ro. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 2.2.9.] dvitIyaH srgH| 195 93. taM prAhAriM chettu nidezairyuSmAnpratibhaNanairalaM sRtam / kIdRzaM tama / urvI pRthvI saMtApayantaM prabhUtakarAdibhirupadravantaM jvarayantaM ninimittasarvasvApahArAdibhiH pIDayantaM ca / ata evAmayaM rogatulyam / jvarAdyAmayopi hi saMtApayati jvarayati cAGgabhaGgAdinA bAdhate ca / yasmAn / kiletyAptavAde / bhuva ujjAsayatpAtena hiMsadricakramujjAsayituM vidArayitumindraH kena niyukto vyApArito na kenApItyarthaH / / athAsau saMpratyeva nigrAhya iti darzayannAha / lokasya piMpantamari hAnunnATayannRpo nATayati kssmaayaaH| peSTA na cetAmasi tatmajAnAmutkrAthayantaM kathayanamadya // 94 // 94. hi yasmAlokasya piMpantaM hiMsantamarimanunnATayannahiMsannRpo nagaNAM pAtA rAjA kSamAyA mahyA nATayati hinasti / sarvazaktimattvena yathArthAbhidhAnaH sannRpo yadi pRthvIvidhvaMsino hi zatrUna nigRhAti tadA vastutaH sa eva pRthvI vinAzayatItyarthaH / tattasmAdyadyasi tvaM tAM kSamA na peSTA na hiMsitA tadA prajAnAmutkAthayantaM hiMsantamenaM prAhArimadya sAMpratameva kathaya vinAzaya mA kAlavilamba kArSIrityarthaH // ___ athaivametadvadhaM hetuvAdena draDhayitvAvasaraprAptairmahApuruSadRSTAntaiDhayannAha / / jambhaM yathAjIjasadugradhanvA madhuM yathAnInadibdhizAyI / puraM yathAcikrathadIza evaM nighnantamuLaH paNijahyamuM tvam // 9 // 95. yathopradhanvendro jambhaM jambhAbhidhaM daityamajIjasajjaghAna / yathA cAdhizAyI viSNurmadhu madhudaityamanInaTaddhisitavAn / yathA cezo 1DI bhi. kRtvopa. 2 e sI nta bAta. 3 sI DI ti cA. 4 epha zatI. 5 e sI DI epha na i. 6 vI epha teda'. 7 sI yA vAbdhi'. 8 epha Tadvidhvami'. - - Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] haraH puraM purAkhyaM daityamacikrathAddhiMsitavAn / evamuAH pRthvyA ninantamamuM grAhAri tvaM praNijahi hinddhi // zrutveti vAcaM dviSatAM prahantuM rAjJA kharAdIniva nimhtraa| mantrI dRzA prerita ityavocatsa jambako jaambvdybuddhiH||16|| 96. jambako nAma mantrIti vakSyamANamavocat / yata iti pUrvoktAM vAcaM jehulavANI zrutvA dviSatAM grAharipvAdInAM zatrUNAM prahantuM rAjJA mRlagajena dRzA prerito vyApAritaH / zatravaH kathaM hantavyA iti dRksaMjJayA pRSTa ityarthaH / kasmAtpRSTa ityAha / yato jAmbavAn sugrIvamantrI tasyavAyyA buddhiryasya saH kharAdInnigrahantreva yathA kharadUSaNAdInniprahanA gajJA rAmeNa dviSatAM rAvaNAdInAM prahantuM haksaMjJayA pRSTo jAmbavAnavAcan / yazasA nAthase ta nAdhase / ityatra "nAthaH" [10] iti vA karma / "Avipi nAtha." [3.3.35] ityAtmanepadam // Atmana ityeva / nanAtha tvaam|| smRteH smarasi dharma smarasi / rupAM dayasva kSamA mA dayasva / tasyezipe svAmIzAnaH / ityatra "smRtyartha0" [11] ityAdinA vA karma // dhiyAmupaskuruSva valamupaskuruSva / ityatra "kRgaH" [12] ityAdinA vA karma // rAjyasya rujet rASTraM rujet / ityatra "rujArthasya [13] ityAdinA vA kama / jvarisatApivarjana kim / ravI jvaraiyantam / saMtApayantam // AmayaM bhuva unAsayat / advicakramujAsayitum / kSamAyA nATayati arima1 epha jambuko jAmmuva. 1 epha yahisi 2 epha jamyuko'. 3 epha jAmbuvA. 4 epha rapa 6 5 eph satadi. 6 epha ranta'. 7 e kSamayA. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.2.16 ] dvitIyaH srgH| 197 nunnATayan / prajAnAmutkAthayantam enaM Rthaya / lokasya piMpantaM tAM peSTA / ityatra "jAsanATa" [14] ityAdinA vA karma // jAsanATakAthAnAmAkAropAntanirdezo yatrAkArazrutistatra yathA syAdityevamarthaH / teneha na syAt / jambhamajIjasat / madhumanInaTat / puramacikrathat / ata eva ca nAthe. karmasaMjJApratiSedhapakSe isvatvAbhAvaH / karmatve tu isvatvameva / / ___ uA nighnantam / dviSatAM prahantum / ityatra "niprebhyo naH" [5] iti vA karma // pakSe / kharAdInniprahanA / amuM praNijahi // na kepaNAyan suhRdAM sutAMzca vyavAharanvA vibhavAnasUnAm / kArye prabhorjehulavattvavAdIttathyaM ca pathyaM ca na kazcidittham // 17 // 97. prabhoH kArye / naimittika AdhAre saptamIyam / svAmikAryArtha ke svAmibhaktabhRtyAH suhRdAM mitrANAM sutAMzca mitrebhyaH priyatarANyapatyAni ca nApaNAyan / vAthavA / vibhavAn vAhyAH prANA nRNAmartha iti sutebhyopi priyatarANi dravyANyasUnAM vibhavebhyopi priyatarANAM prANAnAM ca na vyavAharan yavikraye dyutapaNatve vA na niyuktavantaH / kiM tvanekepi prabhukAryArtha suhRdAdi vyayitavanta ityarthaH / turvizeSe / kevalaM prabhoH kArye jehulavattayaM ca satyaM ca pathyaM ca hitaM cetthamuktarItyA na kazcikopyavAdIt / etena jehulasyAtyantikI svAmibhaktiH prajJAtizayazvoktaH / / suhRdAmapaNAyan sutAnapaNAyan / asUnAM vyavAharan vibhavAnvyavAharan / ityatra "vinimeya" [16] ityAdinA vA karma / 1 sI DIrthastatasyA'. 2 thI krArthaH ka'. 3 epha i vA. 4 e vimAnan. 5 sI kraye. 6 epha degdhya hi' Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] atha prabhukArye yesatyamahitaM ca bhASante tAn dUSayati // kIrtaH pradIvyanti kulaM ca dIvyantyAtmonnateste kila ye hi mntre| dIvyanti kUTaM caTunA ca lobhamadhyAsitAH pApamadhiSThitAca // 98 // 98. ye matriNo mace kUTamalIkena caTunA ca cATukAreNa ca dIvyanti vyavaharanti / kIdRzAH santaH / hi sphuTa lobhaM dhanAdigAdhyamadhyAsitA AzritA ata eva pApaM vacanAprayogamadhiSThitAzca / lobhAnmanbre satyaM hitaM ca na bhASanta ityarthaH / te / kileti stye| kIrteH kulaM ca pradIvyanti / tathAtmonnateH svamahattvasya dIvyanti / kaiyavikaya dRtapaNatve vA viniyukhate kIrti kulamAtmonnati ca nirgamayantItyarthaH / tanmatro hi kipAkaphalamiva mukhe madhura Ayatau nAyakasya mahAvipaddheturityetepAM kIAAcchinatti // atha ya: prabhukAyeM satyavAdI taM varNayati // bhartuH sa cetodhizayIta sodhivapletsabhAmAvasatAM ca maulim / guroH samIpaM sa upoSitazca brUyAtsadoSitavAn sphuTaM yH||99|| 99. sado matramaNDapamanUSitavAnadhyAsito yaH sphuTaM satyaM yAtsa naro bhartuH svAminazcetodhizayItAdhyAsIta / tathA sabhAmAvasatAmAzrayatA sabhAsadAM maulimuttamAGga mukuTaM vA sodhivasedArohet / savakA ye praSTavyatayA sabhyepu maulirivottamaH syAdityarthaH / tathA sa guroH samIpamupopitazca gurukulaM sevitavAMzca tenaiva vidyA samyagadhItatyayaH // 1sI kIti: pra'. 1 vI tAya pitAzya. epha tAyAdhinAzca. 2 sI DI kraye. 3 sIsI yatA 4 pI epha mukhama 5 vI epha hana sa. 6DI yA sainyepu. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.2.21.] dvitIyaH sargaH / 199 kIrtaH pradIvyanti kulaM pradIvyanti / ityatra "upasargADivaH" [15] iti vA karma // upasargAditi kim / Aramojatertavyanti // ana "na" [18] ityanena nitya karmasaMjJA na // kRTaM dIvyanti / caTunA dIvyanti / ityatra "karaNaM ca" [19] iti dIvyateH karaNaM karma karaNaM ca / tena karmatve dvitIyA karaNatve ca tRtIyA // cetodhizayIta / pApamadhiSTitAH / lobhamadhyAsitAH / ityatra "adheH zI" [20] ityAdinA karma // samIpamupopitaH / sadonUpitavAn / maulimadhivaset / sabhAmAvasatAm / ityatra "upAn" [21] ityAdinA karma / athAsatyasya doSAnsatyasya ca guNAnuktvA satyameva vktumupkrmte|| tarthazAstrebhiniviSTabuddhevadAmyamithyAbhinivizya pArzvam / godohamIze truTimapyudAste ya Asyate drAgnarakaM hi tena // 10 // 100. yasmAtsatyAsatye pUrvoktaguNadoSopete tattasmAddhetorarthazAstre nItizAstrebhiniviSTavuddheH kSuNNamateH sataste tava pArzvamabhinivizyAzrityAmithyA satyamahaM vadAmi / vartamAnakAlanirdezodhunaiva vadAmIti bhaNanasyAtizaighyajJApanArthaH / zIghravadane hetumAha / hi yasmAdIze svAmini svAmikAryaviSaya ityarthaH // godohaM yAvatA kAlena gaurduhyate tAvantaM kAlamityarthaH / truttimpi| prayatnena vimuktasya yavasya patatombarAt / dviyavaM yAvadadhvAnaM yaH kAlaH sa truTirmataH // ityatisUkSmakAlamapi yo bhRtya udAsta upekSate tena drAga narakamAsyate sthIyate svAmino drohasyevopekSAyA api mahApApahetutvAn / / sI hasyevo. 2 sI DI pApe he. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 dhyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] atha pratijJAtaM satyameva vRttanavakena vadanprAggrAhArerdurgasaMpadalasaMpadAdibaliSThatayA duHsAdhyatvapratipAdanena grAhAriM hantuM sasainyaM daNDanetAraM preSayeti jehulavAkyamAkSipastasya svayamAskandhatAM vRtttryennaah|| kroze giriyojanamadhirasya durga svapuryAM vasatostyamuM tat / samutthitaM nizyapi zAlipAkepyazAyinaM mA sma mathAHmusAdham 101 101. asya grAhAreH svapuryA vAmanasthalyAM vasataH kroze girirujayantAdristathA yojanaM krozacatuSTayabdhizca durga durgasthAnamasti / giriradhizcAsyAtinikaTaM durgamastItyarthaH / tattasmAddhetoramuM prAhAriM susAdhaM sukhajeyaM mA sma mathA mA jJAsIH / kIdRzaM santam / nizyapi samusthitamudyatam / ata eva zAlipAkepi yAvatA kAlena zAliH pacyate tAvatyapi kAle / zAlihi stokakAle pacyata iti stokakAlamapItyarthaH / azAyinam / durgavalayuktatvAtsadodyatatvAJca duHsAdhaM jAnIhotyarthaH / kroze yojanamityatraikavacanamasya girisamudradurgayoratinaikaThyajJApanArtham / anyathA vAmanasthalIto gireH krozasaptakevvezca paJcayojanyAM vartamAnatvAcadanupapannaM syAt / yadvA vAmanasthalyAM tadA vAstavyAnAM tathA yAhulyAttathA vAsAcaitadupapannam / yadi puna hAreranyA kA cidrAjadhAnI yasyAH sakAzAtkoze giriyojane cAbdhistAM na vedmi / godohamapyudyamamatyajanto bhajantyahorAtramamuM nRpAstat / kozAb zataM sainyapati dizastadvadhAya dAtreNa taruM lunAsi // 102 / / 102. godohamapi godohakAlamapyudyamamatyajanta: sanvA ra 1bI "nya ne. 2 sI capaye. DI tadayenAha. 3 bI "nasthAnyA. 4 e sAdhya ka. 5 sI mozA yo.jI mozo yo.6 epha giriH ma. 7 epha payi. 8vIrenyA. 9ezegiriyoja. 10bIDI ne vAbhi Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.2.25 ] dvitIyaH srgH| 201 amuM grAhArimahorAtram / etena bhaktyatizayoktiH / bhajanti / etena valasaMpadatizayoktiH / tattasmAttadvadhAya grAhArihataye krozAn zataM kozazate dUradeza ityarthaH / etena yadi senAnIH kathamapi tena bhajyeta tadAnasthairbhavadbhirasya sAhAyyaM kartuM duHzakamityuktam / sainyapatiM dizanAjJApayaMstvaM dAtreNa taruM lunAsi yathA mahatvAttAtreNa cchettuM na zakyate tathA tvahaNDezenApi grAhArirityartha. // abhinivizya pArzvam / ityatra "vAbhinivizaH" [22] iti karma vA // vyavasthitavibhApeyam / tena va citkarmasaMjJaiva / va cidAdhArasaMjJaiva / zAstrebhiniviSTaM // kAla / truTimudAste nizi samutthitam / adhvA / yojanamasti krozesti / bhAva / goTohamudAste zAlipAkepyazAyinam / deza / narakamAsyate svapuryA vasataH / ityatra "kAlAvaM" [23] ityAdinA kAlAdirAdhAraH karma vA / akarmaca / yatrApi pakSe karmasaMjJA tatrAkarmasaMjJApi vA bhavatItyarthaH / tena narakamAsyate ityatra sakarmakatvAdvitIyA / akarmakatvAcca bhAva Atmanepadam // anye tu sakarmakoNAmakarmakANAM ca prayoge kAlAdhvabhAvAnAmatyantasaMyoge sati nityaM karmatvamicchanti / bhjntyhoraatrmmum|kroshaansainyptiN dizan / godohmudymmtyjntH|| dAtreNa taru lunAsi / ityatra "sAdhaka" [24] ityAdinA krnnsNjnyaa|| tadvadhAya dizan / ityatra "karmAbhi" [25] ityAdinA saMpradAnasaMjJA // 1 DI 'zatadU. 2 e bI sI DI meM / vya. 3 DI TaH / kA'. 4 e sI dhvatyA . bI ephU dhvabhAvelyA. 5 epha meM / a'. 6 epha pi ma. 7 epha kANA ca. 8e janti ho . 9 vI jantan / dA. 10 bI nA kAra". 11 sI-sahA / Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 dhAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH jayAya cettvaM spRhayeyazo vA lokAya kupyantamasUyamAnam / druhyantamIya'ntamamuM svayaM tatpadrogdhumutkrudhya kRtAbhiyogaH // 10 // 103. jayAya cettvaM spRhayeryazA vA jayaM kIrti vA yadIcchasi tattadAsu grAhAri pradrogdhaM jighAMsitu svayaM kRtAbhiyogo vihitodyamaH saMstvamamumevotkrudhyotkrodhaviSayaM kuru mA sahasva / taM svayamabhiSeNayetyarthaH / kIdRzam / lokAya kupyantamamRSyantamasUyamAnaM lokasyaiva guNapu doSAnAvikurvANaM dRhyantamapacikIrSantamIrNyantaM lokasaMpacoM cetasA vyAruSyantama / / jayAya yazo vA spRhayeH / ityatra "spRheApyaM vA" [26] iti vA sama. dAnam // lokAya kupyanta druhyantamIya'ntamasUyamAnam / ityatra "kuTuMha" [27] 1. tyAdinA sapradAnam // amumutdhya / amuM pradogdhum / ityatra 'nopasargAskuTTahA" [20] iti na sapradAnam // atha dRSTAntocyA rAjJA tasya svayamAskandanaM drazyati / siMho nikuJjAdabhisRtya yUthAddhantIbhamuddAmatamaM mRgebhyaH / thAnAtsvayaM mA virama pramAya mA mA jugupsasya jgtttopn||104|| 104. siMho nikulAdvanagaharAdabhisRtya nirgatya mRgebhya AraNyapazubhya uddAmatamaM valAdinotkRSTatamamibhaM yathAnmRgagaNAdAkRSya hanti smAttvamapi tato grAhArejagarvan rakSansan svayaM yAnAnmA virama 'e 'ya yazo'. 2 e panta'. 3 epha va tva mA ju. 1 epha ni kurvA . 2 epha dhyaH / a'. 3 epha na dRDha', 4 eyara Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 2.2.28.] dvitIyaH srgH| 203 duHkhaheturidamAtmana iti virajya mA nivartasva / tathA mA pramANa yatkArya tadaNDanetaiva kariSyatItyAlasyaM kRtvA mA nivartasva / tathA mA jugupsasva nIcoyaM svayamAskantumanucita iti ninditvA mA nivartasva / / nanu sAhAyyakRnmitrasaMpadaudigahitoyaM sainyezenApi sainyairavaSTabdho durgasthopi niruddhadhAnyAdipravezasthAnaH susAdha eva tatkiM tatsAdhamAya mama svayamabhiSeNaneneti rAjA mA sma vadadityasya mahAmitrasaMpada. mapyAha // yudhoparAjiSNurarerabhIrukhAtA turuSkAnapi kacchadezAt / kutopyanantardadhadasya sosti lakSaH sakhA jAta ivaikamAtuH // 10 // 105. sonekAvadAtaiH prasiddho lakSo nAma kacchadezasvAmyekamAtuAta iva sahodara ivAtisnigdhaH sakhAsya prAhArarasti / kIdRk / arerabhIruratrasnurata eva yudho raNAdaparAjiSNurduHkheyaM yuditi tAmasahamAnonivartiSNurata eva ca kacchadezAtturuSkAnapyAsatAmanye nRpAH sarvajagadayaMkarAnmlecchAnapi trAtA rakSannata evaM ca kutopi kasmAdapyanantardadhadanilIyamAnonazyan // ___ nanu sakhAsya dUre bhaviSyati tataH samapyasatprAya eveti na vAcyamityAha / kacchAnmurASTrASTama yojaneSu dIpotsavaH pakSa ivaashvyujyaaH| phullAtmabhUto na tadasya dUre sthAnAdhiko bhUmipatibhya uAm 106 106. yathAzvayujyA AzvinapUrNimAyA Arabhya pakSe gate dIpo1vI dA ra. 2 e 'vandho'. 3 DI mA vAdIdi. 4 sI ra sapanyA // navo. tarazanatamokAvatarasthita 'sapayAm' ityetatpadAtmAkano mantho nAsti. 5 epha gudukheM. 6 ephU va ku. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 vyAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH] tsavo dIpAlikA syAttathA kacchAtkacchadezAgateSvaSTasu yojaneSu surASTrI surASTrAdezo bhavati tattasmAddhetoH phullAtphullAkhyAnmahArAjAtprabhUto jAto lakSAkhyaH sakhAsya pAhArena dUre / kIdRk / uyA pRthvIviSaye ye bhUmipatayastebhyaH sakAzAtsthAmnA balenAdhikaH / / tathApi dvAveva zatrU kRtau / tau cAnekamahArAjAnvitaH sainyapatireva nigrahISyati tatkiM svayamAskandaneneti na vAcyamityanekAna dvipa Aha // yedrau samudre ca nRpA dadhAnAH kSatratvamAtmanyuSitA dRgagre / tepyasya saMvarmayitAra Ajau naiko na ca dvau bahavo dviSastat // 107 // 107. Atmani sve kSatratvaM kSAtradharma dadhAnAH / zauryAdikSatriyaguNAnvitA ityarthaH / ye nRpA adrau ye samudre cAbdhisamIpe coSitAH sthitAH santi / ye cAsya prAhAregane dRSTipura upitAH santi / sadA samIpasthA yemuM sevanta ityarthaH / tepi / na kevalaM svayaM lakSazcetyapyarthaH / asya pAhArerAjau raNanimittaM saMvarmayitAraH saMnakSyante / tatpakSatvAttepi tvayA saha yotsyanta ityarthaH / tattasmAnnaiko prAhAriT ina ca dvau grAhArilakSau dviSo kiM tu bahavoneke dviSaH // ''bhapAyevadhirapAdAnam" [29] tanividham / nirdiSTavipayam / upAttaviSayam / apekSitakriya cha / nirdiSTa viSaya yathA / nikuAdabhisRtya // yayaM dhAnurdhAtvantarAghAta svAdhamAha tadupAttaviSayam / yathA yUyAddhanti / agra sAkarSaNAjhe hanana hantipaMtate // apekSitakriyaM yathA / mRgebhya uhAmatamam / apAya kAyasaMsarga: pUrvako yuTisaMsargapUrvako vo vibhAga ucyate / tena yAnAnmA virama / yAnAnmA 2 epha eyo . 2 DI epha TA. 3 vI / to. 4 epha 'tA. . 5 eph / upe 6 bI tu pAla'. 7 enti varta. 8 ephU tAra 9e pAyA vi. kA Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.2.30.] dvitIyaH srgH| 205 pramAdya / yAnAnmA jugupsasva / ityatra duHkhahetuM yAnaM budhyA prApya nAnena kRtyamastIti yAnAnivartamAno rAjA jambakena nipidhyata iti nivRttaraGgeSu virAmapramAdajugupsAtveta dhAtavo vartanta iti buddhisaMsargapUrvakopAya. // tathA jagattatovan / ityatra rAjA yadIDaM jagadvAhAriH pazyennUnamatya sarvasvamapaharediti bujhyA pAhA. riNA saMyojya tasAnnivartayatItyapAya evaM // tathA yudhoparAjiSNu. ityatrApi yudhamalahamAnastato na nivartata ityapAya evaM // arerabhIru / ityatrApi vadhayandhaH kezakAriNamairi budyA prApya tato na nivartata ityapAya eva / yadyapi nivRtterapekSayApAdAna syAnsA cAtra nanA niSidhyata ityapAdAnaM na prAmoti tathApi nivRtte. rapekSayAtra prathamamapAdAnaM tata. sA namA nipidhyata iti sarvamupapannam / evama. nyatrApi // trAtA turapkAn kacchadezAt / ityatra turupkaidezasaMpakaM buddhA samIkSya dezasya vinAzaM pazyaMsturakAn dezAnnivartayatItyapAya eva / kutopyanantardadhat / ityanna bhayena mA mAM kopi drAkSIditi na tiro bhavatItyatrApyapAyaH // ekamAturjAta ityatrApyekamAtuH puno nipkAmatIti sphuTa evApAyaH // phullAprabhUta. / ityatrApi phullAlakSa saMkrAmatItyapAyonti // kacchAtsurASTrASTasu yojaneSu / ityanna kacchAnniHsRtya gatepu yojaneSu bhavatItyarthaH // AzvayujyA dIpotsavaH pakSe / tataH pramRti pakSe gate bhavatItyarthaH / ubhayatrApAyaH pratIyate // bhUmipatibhyodhika ityatra lakSaH puMstvAdinA bhUpai. saha saMvaSTa nAdhikyena dharmeNa tato vibhaktaH pra. tIyata iti sarvatrApyapAyavivakSA // vaipayika / uyA bhUmipatibhyaH / aupazleSika / aDhau ye| abhicyaapaik| Atmani kSatratvam / sAmIpyaka / samudre ye / naimittika / Ajau saMvarmayitAraH // aupacArika / sugama upitAH / ityatra "jhiyAzrayasya" [30] ityAdinAdhikaraNam // 1 epha jambu. 2 epha va / yadya'. 3 DI marinu. 4 e dhahinitya. 5 epha ye mA 6 DI tyatra kacchAdityatrA. 7 DI tIti / u. 8 DIyikam / ui. 9 DI degtibhyopyadhikaH / au. 10 epha bhivyaka. 11 e pakaH / A. 12 jI rikaH / dR. 13 e bI yAtriya Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 gyAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH ekaH / dvau / mAvaH / ispatra "nAmna." [31] ityAdinA prathamA vibhaktiH // athaivamuktadurgamitrasahAyasaMpadalena grAhAreratibaliSThatAM vadanmahAgajasyaivAyaM sAdhyo nAnyasyeti nirdhArayati / mitraM nRpendra samayA nikaSAtha durga ___ yaH sopyalaM bhavati kiM punarantarA te / nattaM nihantumavanI divamantaraNa tvAmantareNa na hi saMpati kazcidIzaH // 108 // 108. he nRpendra yaH zatrumitraM samayA mitrasamIpe syAdathAtha vA durga nikaSA parvatAdhyAdidurgamasthAnasamIpe syAtsopyAstAM tAvadetadvayasamIpastha ekatarasamIpasthApyalaM samarthoM bhavati kiM punaste mitradurga antraa| mitradurgayoryo madhyavartI sa nitarAM valiSTha ityarthaH / tattasmAddhetostaM pAhAri nihantumavanI divamantareNa dyAvApRdhivyormadhye tvAmantareNa vinA saMpratyasminkAle na kazcitkopi sainyapatyAdika Iza: samarthaH / vasantatilakA chandaH // yoyaM minadurgasaMpajhyAmatibaliSTatayA kasyApyanyasyAsAdhyaH sa kadA cinmamApyasAdhyaH syAditi rAjA mA zakiSTetyAha / tenAbhIrAnyena murASTrAmatiddhaH pArtha sthAmnA tvaM calitazcatsamarAya / hA prANezAndhigvidhimevaM pralapeyu vairiTeNAnIti vibho mAM pratibhAti // 109 // 109. he vibho svAminsurASTrAM surASTrAdezaM yena lakSyIkRtya ya 1 vI mahAma'. 2 epha hArira'. 3 epha 'dathavA. 4 epha .. 5 epha rASTadeM : epha lakSI. M Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 2.2.33.] dvitIyaH sargaH / AbhIrI AbhIrajAtikSatriyA grAharipvAdayastAMstena lakSyIkRtya ce. yadi tvaM samarAya calitaH kRtaprayANastadA hA prANezAn kaSTaM vallabhAnAM mRtyukAlAvApteH / ata eva vidhi devaM dhig garhAmahe / ityevaM prakAreNa vairiTeNAni bhAvisvapatimaraNanizcayena pralapeyurAkrandeyurityevaM mAM pratibhAti mama pratibhAsate / ityahaM jAnAmItyarthaH / nanu aAharipvAdharayopyAtezUgastattAnprati mayi raNAyodyatepi tatpatnInAM svabhartRmRtyunizcayena vilApaH kathaM tvayA vimRzyata ityAha / yatastvaM pArthamatisthAnA vRddhorjunasyAtikrameNa calena sphIta. / arjunAdapi valiSTha ityarthaH / / nRpendra / ityatra "mAmadhye" [32] iti prathamA / / mitra samayA / durga nikaSA / hA prANezAn / dhividhim / antarA se| bhavanI divamantareNa / pArthamati / yena surASTrAm / venAbhIrAn / ityatra "gauNAt" [33] ityAdinA dvitIyA / bahuvacanAdanyenApi yuktAdbhavati / mA pratibhAti // dhAtusaMbaddhotra pratikhena "bhAgini gha" [35] ityAdinA na / sidhyati / mattamayUraM chandaH // bhatha manamupasaMharannAha / uparyupari bhUbhRtodhyadhi banAnyaghodhombudhI ndviSobhigaditemunA pulakabhRdvapuH sarvataH / bhujAvubhayataH kSipan dRzamatho udasthAnRpaH sthitau tamabhitazca tau parita utthitastA janaH // 11 // 110. nRpo mUlarAja udasthAt / kohaksan / vapuH sarvatogasya 1 epha ityAcAryazrIhemacandrAcAryaviracite zabdAnuzAsanadyAzrayamahAkAvye prabhAtamatravaNano nAma dvitIyaH sargaH samApta. // 1epha rAjA. 2 e lakSIkR. 3 epha gvidham / . 4 e ginIvetyA'. sI 'ginavetyA. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] vyAzrayamahAkAvye 208 sarveSu pradezepu pulakabhRt / ka sati / bhUbhRto girInuparyupari vanAni kAnanAnyadhyadhyamvudhInadhodhaH sarvatra kriyAvizepaNAdam / saptamI vA / dvipa ityatretizabdodhyAhAryaH / tatoyamarthaH / bhUbhadvanAmvudhInAM pratyAsannaM dviSo grAharipvAdizatravo vartanta ityetasminnamunA jambakenAbhigadite bhaNite / yadvA bhUbhRdvanAmbudhInAM samIpe vartamAnAndviSaH zatrUnabhilekSyIkRtyAmunA gadite pUrvoktarItyA bhaNane dviSannAmazravaNodbhUtavIrarasolAsavazena sarvAGgINaromAJcAJcita ityarthaH / tathA maddordaNDayoH sato: kedyApi zatrava ityahaGkAreNotpannaraNakaNDvA bhujAvubhayato dRzaM kSipan dvayorapi bhujayorupari dRSTiM vyApArayan / atho bhinnakrame nRpa ityato jJeyaH / atho nRpotthAnAnantaraM taM nRpamabhita ubhayapArzvayoH sthitI santau tau jamvakaijehulAvudasthAtAm / udasthAdityevArthavazAdvivacanAntatayA yojyam / tathA co bhinnakrame jana ityato jJayaH / tAnnRpaMjambakajehulAnparitaH sarvato mantramaNDapavahiHsthito janazca parivAralokazvotthitaH / nRpa udasthAdityanenAtanasarge grAhAri prati nRpasya prasthAnaM varNayiSyata iti sUcitam / / bhadhodhombudhIn / adhyadhivanAni / uparyupari bhUbhRtaH / ityatra "dvitvedhaH" [34] ityAdinA dvitIyA // vapuH sarvataH / bhujAvubhayataH / tamabhitaH / tAnparitaH / ityatra "sobhaya" [35] ityAdinA dvitIyA // pRthvI chanda // / iti zrIjinezvarasUriziSyalezAbhayatilakagaNiviracitAyAM zrIsiddhahemacandrA bhidhAnazabdAnuzAsanadyAzrayavRttI dvitIyaH sargaH samarthitaH // 1 sIm / svasa . 2 e epha jambuke 3 embuddhIsa. 4 e ephUla kSIkR. 5 DI bhaNite di.6 DI jhINa '. 7 bI ra nR. 8 ephU to jambuka 9e kahehu. 10sIDI jehalA'. 11 epha jambuka. 12 sI DI rita pra Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAzrayamahAkAvye tRtIyaH srgH| || aham // atha vijayayAtrAnukUlaM zaratkAlaM paJcAzatA zlokaivarNayati / atha dhAmabhi zubhrAbhrA sunIrAbhi saraH saraH / abhi digvijayaM sAdhurupatasthe zaratkSaNAt // 1 // 1. atha mantrAvasarAnantaraM kSaNAdrAharivabhiSeNanaviSayacintAsamakAlameva zaradupatasthe vijambhitA / kiM bhUtA / dyAM gaganamabhilekSyIkRtya zubhrAbhrA vizadamedhA / etenAbhrANAmavArSakatvenAdityAtapanivArakatvena cAnyAH sukhadatoktA / tathA saraH sarobhi taDA~gaM taDAgamabhivyApya sunIga nirmalajalA / etena peyajalatvoktiH / ata evAbhi digvijayaM sAdhurvijayayAtrAviSaye sAdhutvaprakAramApannA / etena rAjJo prAharipuviSayAbhiSeNanamanorathasya zIghrabhAvinI saphalatoktA // lakSaNe / grAmabhi / / vIpsye / abhi maraH srH|| itthNbhuute| abhi digvijayam / ityatra "lakSaNa ' [36] ityAdinA dvinIyA // vabhuH prati nRpaM grAmapati paryanu karSakam / prati grAmaM dizaM paryana kSetraM sasyasaMpadaH // 2 // 2. nRpamityAdiSu sarveSu jAtAvekavacanam / prati grAmaM dizaM pari 1 sI jayAyA". 2 e sI drAhAri' 3 sI DI paye cideg 4 sI DI __ tA thA. 5 e sI DI epha lakSIkR. 6 e sI DI na vAsyA . 7 sIDI DAgama. 8 sI DI epha vIpme / a. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 byAprayamahAkAvye [mUlarAyaH] anu kSetraM grAmAna dizaH kSetrANi ca lakSyIkRtya sasyasaMpadaH prati nRpaM rAjJAM bhAge prAmapatiM pari prAmaTha kurANAM bhAgenu karSakaM hAlikAnAM bhAge ca babhuH prAcuryeNa zuzubhire / zaradi hi karSakANAM dhAnyAni niSpadyante / tebhyo grAmabhUsvAmitvAdAmapatayo bhAgaM gRhanti / tebhyAsa dezapatitvAnnRpA bhAgaM gRhNanti / / pratIbhamibhamanvazvapazvaM gAM gAM ca paryasau / sAdhuH prati madamanu pAlanaM balitAM pari // 3 // 3. asau zaradibhamibhaM pratyabhivyApya madaM prati madagrahaNaviSaye sAdhuH sAdhutvaprakAramApannAbhUt / vathAzvamazvamanvAbhivyApya pAlanamanu raktastrAvAdicikitsAkaraNena rakkolanodbhavarogAdrakSaNaviSaye sAdhurabhUna / tathA gAM gAM ca pari vRSaM vRSamAbhivyApya balitAM pari baliSThatAviSaye sAdhurabhUna / zaradi hImA mAdyanti / azvAzca raktasrAvaM kRtvA ghRtadAnAdinA pAlyantaM / vRSabhAzca baliSThAH syuH // bhAgina / prati nRparma / prAmapati pari / manu karSakam // lkssnne| prati prAmam / dizaM pari / anu kSetram // dhIpsye / ibhamibhaM prati / gAM gAM pari / azvamazvamanu // itthabhUte / madaM prati / balitAM pari / bhanu pAlanam / ilA "bhAgini " [35] ityAdinA dvitIyA // sronvvsitaanybjaanynveyurytsitcchdaaH| tenartavonu zaradamupa gaGgAmivApagAH // 4 // 4. saronu / sara ityatra jAtAvekavacanam / anuH sahArthe / tataH 1 ecchita. . 1 e lakSIkR. 2 e sI DI ge ba. 35 vI epha "ktazrAvA. 4vI pabhama : 5ebI tazrAva. 6bIm / pa. 7sIepha nIpse / 6. 8vI iti jA. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.2.41.] tRtIyaH srgH| sarobhiH saha / pigR bandhane / avasIyante smArasitAni saMvaddhAnyajAnyanu / atrAnuhaMto / tataH sarobhiH saha saMbaddharajaitubhi. / yaditi kriyAvizeSaNam / yattitacchadA rAjahaMsA eyurAgatA. / arthAccharadi / vAsu meghabhayAnmAnasaM gatAH zaraMdaM hi tata Agacchanti / tena hetunA jJAyate / Rtavonu zaradamupa gaGgAmivApagA. / atrAnUpo hInAthauM / yathA gaGgAyA anyA nadyo hInAstathA zaradonya RtavaH zizirAdyA hInAtepu sivacchadAgamanAmAvAn / yo hi sitacchadatulyairmahApurupairAzrIyate tasmAdanye hInAH syu.|| anjAnyanveyuH / sarovavasitAni / ityagna "hetusahAyanunA" [38] iti dvitIyA // anu zaradam / Tapa gadgAm / ityatra "utkRpTenUpena" [39] iti dvitiiyaa|| zAlInpakAnsapramodaM rakSantyo gopikA dinam / krozaM vyastArayan gItI ti godohamapyayuH // 5 // 5. gopikAH gAlInAM rakSikAH striyo dinaM sakaladivasaM vyApya krozaM krogapramANabhUmi vyApya gItIrgAnAni vyastArayanna punargodohamapi yAvatA kAlena gaurnuhyate tAvantamapi kAlamati khedamayugatAH / yataH pakkAnniSpannAv zAlIn kalamAdIn sapramoda saharSa yathA syAdevaM rakSantyaH zukAdibhyaH / supakkazAlidarzanovRtapramodapAravazyena sakalaM dinamuHsvareNa gAyantyopi kSaNamapi khedaM na gatA ityarthaH / zaradi hi zAleyaH pacyante // zAlInpakAn rakSantyaH / itpatra "karmaNi" [40] iti dvitIyA // saMpramodaM rakSantyaH / ityatra "kriyAvizeSaNAt" [1] iti dvitIyA / 1 vI radaM va. 2 DI radi hi. 3 epha rAzriya'. 4 e smAhI. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 dyAzrayamahAkAvye mUlarAjaH] ___dinaM rakSantyaH / krozaM vyastArayan / anna "kAla" [2] ityAdinA dvitIyA // bhAvAdapIcchantyanye / godohaM nAti yuH // pArAyaNaM navAhenAdhItya kozena cAziSam / godohena dvijA yAjyAnabhyaSiJcanyathAvidhi // 6 // 6. godohena godohamAtrakAlavyAptyA yathAvidhi vedoktazAntimanodhAraNAdividhyanusAreNa yAjyAnapAmAtyAdiyajamAnAn dvijA abhyaSiJcannasnapayan / ki kRtvA / navAhenAzvinazvetapratipadAdidinanavakasya navarAtranAmno vyApyA pAroyyate gamyatenena pArAyaNaM vedagranthamadhItyAdhyayanena samApya pUrNa guNayitveti yAvat / tathA krozena yAvatA kAlena kozo gamyate krozapramANakSetravyAptyA cAziSaM ca sapta"zatikAbhidhAM saptazatapramANAM caNDikAstutiM cAdhItya guNayitvA / zaradi hi pArAyaNikA dvijA Azvinazvetapratipadi devAyataneSu darbhazalAkaikazatamayabrahmamUrteraprataH kukamAdisurabhidravyADhyajalabhRtaM kumbha sthApayitvA tato mahAnavamI yAvadabhuktA brahmacAriNo bhUzAyinaH pArAyaNa kAtruyena tathAdhIyate yathA navame dine pUrNIsyAttathA mahAprabhAvatvena saptazatikAM ca caNTikAstutiM mahAziSaM guNayanti / tathA ca mArkaNDeyapurANe caNDikoktiH / / zaratkAle mahApUjA kriyate yA ca vaarssikii| tasyAM mamaitanmAhAtmyamuccArya zrAvyameva ca // 1 // etanmAhAtmyaM samazatikoktam / tadevaM pArAyaNaM mahAziSaM cAdhItya 1 sI epha na vAzi. 1 sI DI dohana nA 2 epha mapyayu. // . 3 sI DI thi devokta 45 yA pane. 5 e sI te tena 6 bI sI DI degNa devaya 7 sI DI pUna 8 e mANaca. 9 sI epha vamI yA . 10 sI m / evede eva DIm / enadeva parA. 11 e epha deva pA. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.2.42.] tRtIyaH srgH| 213 vijayadazamyAM kumbhamutpATya tebhyaH sthAnebhyo rAnAdibhavanamAgatya rAnAdimahAyajamAnAnprAmukhAnudasukhAnvA zucivastrAnphalahastAn zA. ntimatroccAra pUrva zAntayebhiSiJcanti // adhIyAnardinamapi cchando nAgrAhi mANavaiH / gopIgItyA hRdoddhAntaiH samena viSameNa ca / / 7 / / 7. apibhinnakrame / dinaM sakaladivasa vyAyAdhIyAnairapi paThanirapi mANavaivaTubhigchando jayadevAdi vedo vA nAgrAhi nAgamitam / kena kRtvA / samena tulyalakSaNalakSitapAdacatuSTayena zriyAdisamacchandasA viSameNa ca bhinnalakSaNalakSitapAdacatuSkeNa padacaturUrvAdiviSamacchandasA ca / yadvA samena lakSaNayA sukhapAThyasthAnakena viSameNa ca duHkhapAThyasthAnakena ca / yato gopIgItyA gopInAM zAlyAdirakSikANAM strINAM gAnena hetunA hRdA kRtvoddhAntaiH zUnyacittaiH / zUnyacittena bahupaThyamAnamapi hi zAstraM nAgacchati // dhAnyenArtha itIndrasya mAsA pUrva pyomucH| kautukenArthinaH paurA stambhenAdrAkSurutsavam // 8 // 8. dhAnyenArthaH kAmiti hetorya indrasya stambhena mahAdhvajapatAkAkalitonnatasthUNAdaNDenopalakSita utsa~vastaM paurI adrAkSuH / kiMbhUtAH santaH / kautukenArthinobhilApukAH / ketyAha / payomuco varSARtoH sakAzAnmAsA mAsena pUrvam / 'pUrva tu pUrvaje / prAgame zrutabhede ca' ityabhidhAnAdaprata AzvinapUrNimAyAmityarthaH / indramahotsavo hi zvetAzvinASTamyA Arabhya pUrNimAM yAvadvidhIyate / tathA cAvazyakacUrNAvasvAdhyAyaprastAva 1bI DI rA sta 1 sI pati // . 2 e DI diveMdo. 3 e bI sI DI epha Adi'. 4 DI tamutsa. 5 sI DI tsava pau. 6 sI rA AdrA. 7 bI tyarthemi'. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] uktam / indamaho Aso ya punnimAe havaiti // bhaviSyottarapurANepi zAradamahotsavavarNanAvasara uktam / / zravaNAdibharaNyantaM dinAnAmaSTakaM nRpaH / zubhArtha sarvalokAnAM kuryAdindramahotsavam // 1 // zravaNabharaNInakSatre hyAzvinazvetASTamIpUrNimoddeza eva candreNa yujyate / ata evAzvinapUrNimAyA AzvayujIti nAma / sa cendrotsavaH pracuradhAnyaniSpattyAdyartha kriyate / tathA ca varAhamiharasaMhitAyAmaindaM vacaH / yeSu dezeSu manujA bhaktibhArapuraHsarAH / janayiSyanti varSAnte mayA dattaM mahAdhvajam // 1 // teSu dezeSu muditAH prajA rogavivarjitAH / prabhUtAnnA dharmayuktA vRSTameghA mahotsavAH / / 2 // bhaviSyanti muveSAzca subhASAzca subhUSaNAH / ityAdi / mitrAsAvarairvAcA nipuNaiH saha gokule / guDena miznaM vaSeNa zlakSNA gopAH payaH papuH // 9 // 9. spaSTaH / ki tu veSeNa zlakSNA: sUkSmA akarkazA vA gokulasvA. mitvAcchanda uSNatvAcca parihitasUkSmamRduvastrA ityarthaH / gopA goSThAdhikRtA mAsA mAsenAvarelaghubhirAtmasamAnairityarthaH / zaradi hi pittAdreka: syAditIkSavikAramizrapayaHpAnazvetasUkSmAMzukaparidhAnAdizaityakriyA pathyatvAdvidhayA / uktaM ca / zaratkAle sphurattejaHpukhasyAsya razmibhiH / taptAnAM kupyati prAya: prANinAM pittamulbaNama // 1 // tatazca zAlIndurugdhanAmvRni zvetasUkSmAMzukAni ca / kSIramikSuvikAgazca sevyAH zaradi bhUrizaH // 2 // 1epha "tmava / . . estavapra. 3epha yA va. 4e harisa'. 5 vA. zUkSmA. 6 vI tamuzUkSma epha tasUkSmAva'. 7 em / zA. 8 e tazUkSmA * Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 2.2.44.] tRtIyaH srgH| 215 dANDAyAM giriNA kANAH khaNDoH zaMkulayA miyaH / grAmyA yuvatayAnUnA muSTibhiH kalahaM vyadhuH // 10 // 10. yuvatayA yauvanenAnUnA ahInA yauvanasthA grAmyA grAmINadArakA sRSTibhiAmathaH kalahaM yuddhaM vyadhuryato daNDaH praharaNamasyAM "praharaNArakrIDAyA NaH" [6.2.116] iti Ne dANDA zaGkalAkandukakrIDA / tasyAM giriNA kandukena kA kANAH kRtAH zaGkhalAgADhaghAtenordhvamucchalitena kandukenAkSNo vyAghAtAt / tathA zaGalayA vakrAprayA krIDanayaTyA kA khaNDA: khaNDaguNopetAH kRtA. / mithaH pratikUlamAhanyamAnAkandukAtsvalitAyAH zakulAyAH pAdeSu gADhaprahArArkuNThIkRtA ityarthaH / zaradi hi paGkasya zuSkaprAyatvAdrajasazcotthAnAbhAvAdANDA krIDA pravatate / tasyAM ca krIDakai. zreNIdvayaM kRtvA zaGkalAbhirmithaH pratikUlaM vivakSitasvasImapAraprApaNArtha kanduka Ahanyate // navAhena / kozenAdhItya / ityatra "siddhau tRtIyA" [3] iti tRnIyA / sidAviti kim / adhIyAnairdinamapi cchando nAgrAhi mANavaiH // anna dhyAtimAtraM gamyate na sidiH|| bhAvAdapIcchantyanye / godohenAmyapinan / hetI / gopIgItyodrAntaH / kartari / mANavai grAhi // karaNe / hRdodrAntaH / samena viSameNa ca nAnAhi // itthabhUtalakSaNe / stambhenAdvAkSurutsavam / mantra "hetu" [4] ityAdinA tRtiiyaa| tathA dhAnyenArthaH / mAsA pUrvam / maasaavraiH| muSTibhiH kalaham / vAcA nipuNaiH / gurena mibham / veSeNa lakSNAH / 1e daNDA'. 2 e sI NDA za. 3 rI "tayonU 1DI tayo yo 2 DImyA grAmyANA dA. 3 e bI sI DI mitho ko. 4jINe ca dA. 5 vIkSNoLghA. 6 e bI sI epha kuNTIkR. 7 epha 'nAmavanAiNDhA. 8 epha tasusI. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] yuvatayAnUnA. / zaGalayA saNDAH / giriNA kANAH / ityAdau hetau kRtamavatyA. digamyamAnakriyApekSayA kartari karaNe vA tRtIyA // pulinAni saha kSomaiH sarAMsi nabhasA smm| jyotsyomAhAmiSanmeghAH sAkaM phailAsasAnubhiH / / 11 // 11. zaradi hi nadItaTAni prAvRSeNyAmbupUrakSAlitatvena nirmalAni taraGginajalasaMzoSeNa taraGgitavAlukAni ca syustathA zItalatvena zaratkAlocinatvAdAvalanataraGgitAni zvetAni kSaumANi dukUlAni lokaiH paridhIyante / tathA sarAMsi nabhazvAtinirmalAni syustathA jyotsyo jyotsnAnvitA nizA ahazcAtisaprakAzAni syustathA meghA nirjalatvana kailAsasAnavazva vArSiAmbupUradhautatvenAtizvetAH syustatazca pulinAdIni kSaumAyaiH saha sAdRzyAdamiSan / yepyekatra sthAne samAnaguNAH syuste mitha: spardhante / amA saha / vandhUkAnyadharaiH strINAM padmAni yugapanmukhaiH / sArtha hAsaizca kAsA(zA ?)ni spardhA nyakSeNa cakrire // 12 // 12. spaSTaH / navaraM yugapatsaha / nyaHNa saha sAmantyena / zaradi hyAraktAni bandhUkapuSpANi vikasitAni padmAni zvetAni kAzapuSpANi ca jAyantetodharAdibhiH saha spardhA / etena cAdharAdisamAnarbandhUkA- . dibhiH zarat kAminIva bhAtIti vyajitam / / 15 kAni 1 vI tajalavA. 2 epha ni kSau. 3 sI ni yekSau. 4 epha kAmbUpU 5 epha tvena zve. 6 vI degNa mA. 7 e bI epha puSpANi. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1 2.45] tRtIyaH srgH| 217 kArupenAjavanodbhede sukhenAsthuH sitacchadAH / duHkhenAbdanale pApye kaSTenAsaMzca cAtakAH // 13 // 13. kAyena sAmastyena / udbhede vikAze / abdajale meghajale / ziSTaM spaSTam / / sasyepvApyeSvanAyAsenApyenAyAsamambuni / pAnyAH pathi mukhaM propurduHkhamUpuzca tatpriyAH / / 14 // 14. prAcuryeNa niSpannatvAddhAnyeSu sukhena prApyepu tathA jalApUrNataDAgAdikatvAtsukhena jale prApye sati pAnthAH pathi sukhaM propurdezAntaraM gatAstatpriyAzca pAnyabhAyAMzca du.khamUvirahAtkapTena sthitAH / / bhauma. saha / ityatra "sahAthai" [15] iti tRtIyA // arthagrahaNAt nabhasA samam / mAmA / sAnubhiH sAntam / mukhairyugapat / hAsaiH sArdham // arthAdgamyamAne ardharaH spardhAm / nyaleNa spardhAm / kAryenAlavanoneTe / ityAdAvapi sahArthosti // susenAsdhuH / du sena prApye / kapTenAsan / anAyAsenApyeSu / ityAdAAtyAdiphiyAbhiH saha sukhAdeH sahArthosti / kriyAvizeSaNatvavivakSAyAM tu dvitIyaiva / anAyAsamApye / susaM propuH / duHkhmuupuH|| jAtyoyonu timInvapresthAtmakRtyA zaTho vakaH / akSNA kANaH padA khajaH khalAH prAyeNa maayinH||15|| 15. jAtyA svabhAvenomaH RrastathA prakRtyA svabhAvena zaTho mA1e probuI.. 1DI le / zeSaM spa. 2 sI DI degna prApye sthi'. 3 sInAprA. 4 DI pye / . 5 epha dAvasyA . 6 TI vApyAdi. 28 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] yAvI bakastimInmatsyAnanulakSyIkRtya vapre nadyAditaTesthAt / kIhaksan / akSNA kANastimigrahaNAyAdhobaddhahaktvena saMkocikAkSatvAtkANa iva bhavannityarthaH / tathA padA pAdena khatro mAyitvAttimivizvAsanAya khoDavanmandaM mandaM gacchaMzcetyarthaH / yuktaM caitat / yataH khalAH prAyeNa bAhulyena mAyinaH syuH / bakazca jAyogratvAtkhalaH / zaradi banagAdhe svacche ca jale sukhena dRzyAMstimIn grahItuM bakA nadyAditaTeSu vicaranti // gotreNa puSkarAvarta kiM tvayA garjitaiH kRtam / vidyutAlaM bhavatvadbhirhasA UcunvidaM dhanam // 16 // 16. haMsA ghanaM meghamidaM nvetadivocuH / yathA gotreNa saMtAnena ha puSkarAvarta puSkarAvartagotra megha khasamayAbhAvena niSphalatvAttvayA kim / kimiti pratiSedhevyayama / evaM kRtamalaM bhavatvityetepi / kRtamityakArAntonavyayopi / tvayA tava garjitairvidyutAdbhirjalaizca sRtamityarthaH / zaradi hi haMsA: kalaM zabdAyante tatpratikUlA ghanagarjitAdayazca stoka stokaM prAdurbhavantItyevamAzaGkA / / akSNA kANaH / padA khaJjaH / prakRtyA zaThaH / prAyeNa mAyinaH / gotrema pusskraavrt| jAtyona / ityatra "yajhedaistadAkhyA" [16] iti tRtIyA // prAyeNa mAyina ityatra prAyazabdo bAhulyavacanastasya ca bhedo mAyitvaM yathAkSNaH kANatva mAyitvena ca bAhulyavatAM khailAnAmAkhyA / yathA kANatvena kANAkSiyuktasya narasyAkhyati tadvadANyAvAcina. prauyAttRtIyA // 1 bI n gRhI. 2 sI svasvasa'. 3 epha ni phala. 4 sI DA kimapi 5 sI DI kRtyami.6ente na ta. sInte nAtma.DI "nte tAnprati / 7 e sI DI ke prA. 8 ezaGkA. // 9 DI epha thAkSNA kA. 10vA khalanA. 11 epha ve kA. 12 epha NAkSayu. 13 ephU prAyasva. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.2.47 ] tRtIyaH srgH| 219 garjitaiH kRtam adbhirbhavatu / vidyutAlam / kiM tvayA / ityatra "kRtAdhaiH" [17] iti tRtIyA // maghAbhiH pAyasaM zrAddhaM maghAsu brahmacaryavat / zrutyA smRtau ca prasitA vidadhurvidhinotsukAH // 17 // 17. dvijA maghobhirmaghAbhizcandrayuktAbhiryukte kAle pAyasaM dugdhasaMvandhi zrAddhaM pitRtarpaNaM vidadhuryathA maghAsu brahmacarya viddhaH / kiMbhUtAH santaH / zrutyA vede smRtau ca dharmazAstre ca prasitA nityaprasaktoH zrutijJAH smRtijJAzca / ata eva vidhinotsukA vidhirvAmajAnvavanamanayajJopavItApasavyatvakaraNAdistatrAtyantaM prasaktAH / zaradi hi zrAddhapakSaH syAttatra cAvazyaM zrAddhakRdbhigrahmacarya vidhIyate / yatsmRtiH / tAmbUlaM dantakASThaM ca snigdhasnAnamabhojanam / ratyauSadhaparAnnAni zrAddhakRtsapta varjayet / / 1 / / anyathA tadretaH pitRmukha upatiSThatIti / tatra cAvazyaM maghAzcandreNa yujyante / tatastAsvapi zrAddhakRto brahmacarya vidadhati / ata evopamAdvAreNoktaM maghAsu brahmacaryavaditi / tathA maghAsu pAyasameva zrAddhaM saMkalparUpaM kriyate / tathA ca pitRsaMhitAyAM pitRvacaH / api naH sa kule jAyAdyo no dadyAtrayodazIm / pAyasaM madhusarpiyo varSAsu ca maghAsu ca / / iti / na tu piNDapradAnAdi kriyate pratyavAyAt / taduktaM smRtau / maghAyAM piTuMdAnena jyeSThaputro vinazyati / ityAdi / 1 e sI DI ghATimi. epha pAbhizca. 2 e sI kAH prati. 3 e sI smRti tA. 4 sI epha pAdasa. 5 e vI sI epha pibhyA va. 6 sI DI ephaNTapradA. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye 220 [mUlarAjaH utsukAH karadAnevabaddhAH kRSyA pazuSvapi / vrIhIna vidroNAn dvidroNAn dvidroNaizca tilAndaduH // 18 // 18. kRSyA mahIkarSaNe pazuSvapi gomahijyAdiSu cAvabaddhA nityaprasaktA ata eva karadAne / karaH kRSipazucAraNAdikRtarAjakIyabhUmyupabhogahetuko rAjagrAhyo bhAgaH / tasya dAna utsukA atyantaM prasaktA asAdhAraNavizeSaNopAdAnAdvAmyAH karodrAhakarAjapuruSebhyo dduH| kAn / brIhIna / kibhUtAn / droNazcatuHSaSTiH kuDavAH / dvau droNau mAnameSAM "mAnam" [6.4.168] itIkaNo "bhAnAnyadviAluv" [6.4.140] iti lupi vIpsAyAM dviruktau ca dvidroNAnvidroNAn / tathA dvidroNezva tilAn / co bhinnakrame / dvidroNamAnAdvidroNamAnAstilAMzca / zaradi hi prAmyAH sasyeSu niSpanneSu rAjakaraM dadate // krauJcAnsahasraM sahasra paJcakenAnvajIgaNan / sahasreNa zukAn gopyaH paJcakaM paJcakaM rasAt // 19 // 19. gopyaH kSetrarakSikA nAryaH sahasraM sahasraM krauJcAnpakSibhedAn rasAtkautukAtpazcakena paJca saMkhyA mAnamasya "saMkhyA ute." [6.4.130 ityAdinAke pazcakaH saMghastenAnvajIgaNanpazca pazca kRtvA gaNitavatya ityarthaH / tathA sahasreNa sahasrasaMkhyAn sahasrasaMkhyAn zukAna paJcakaM paJcakamanvajIgaNan / paJcakaM paJcakamityatra zukasAmAnA karaNyApa paJcakazabdAdrAhmaNAH saMgha itivadekavacanam / zaradi hi krauJcAH zukAzca bAhulyena syuH / / 1 e hasahazra padeg 2 e bI hazreNa. 1 epha 'dAgrAmyA.. 2 epha Tiku. 3vI diplu. 4 sI "di prA. 5 epha na krau. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pyAta. [hai. 2.2.50.] tRtIyaH srgH| 221 maghAbhiH / madhAsu / ityatra "kAle bhAt" [48] ityAdinA nA tRtIyA / zrutyA prasitAH smRtI prasitAH / vidhinotsukoH karadAne utsukAH / kRpyAvabaddhAH pazupvavavadAH / ityatra "prasita" [49] ityAdinA vA tRtIyA // dvidroNa / paJcakena / sahasreNa / ityatra "vyApye dvi" [50] ityAdinA vA tRtIyA // pakSe / dvidroNAnvidroNAn / paJcakaM paJcakam / sahasra sahasram // tRtIyA vIpsAyAM vihiteti tRtIyAntasya padasya dviruktirna syAta / dvitIyA tu karmaNi vihitA na vIpsAyAmatastadantasya dvirukiH syAt / / saMjAnAnA guNaiH prema saMjAnantaH purA rateH / saMmAyacchanta dAsIbhitrIhIna grAmINadArakAH // 20 // 20. prAmINadArakA grAmyaputrA dAsIbhizceTInAM brIhInsaMprAyacchanta daduH yato guNa rUpalAvaNyAdiguNAnprema snehaM cArthAhAsInAM saMjAnInA jAnantastathA purA pUrva rateH suratasya saMjAnantaH smarantaH / prAmyA paMdharmyatvAddhAsu dAsISu ramante / / saMpAyacchadvisaM hasyai haMso yattanmudebhavat / Atmane rocanAllabdhaM kasmai na vadatetha vA // 21 // 21. haMso yadvisaM mRNAlaM haMsyai svapriyAyai saMprAyacchatpremNA dadau tadvisaM haMsyA mudebhavat / atha vAtmane rocanAdrocata ityevaM zIla "idit" [5.2.44] ityAdinAne rocanastasmAdvallabhAllabdhaM prAptaM vastu kasmai na khadate kiM tu prItervardhakatvAtsarvasmai rucimutpAdayatItyarthaH // 1 e smRtyau pra 2 sI DI kAH kR. 3 sI nA tRdeg 4 e haNyela. 5 sI NAn pa 6 ehanasahanam / ta. 7epha yAntyapa. 8 epha grAmapu. 9e rUpAlA. 10 e nAjA. 11 epha dharmatvA'. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ 222 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] jajJe svAtyambu muktAbhyo dugdhaM dane nvakalpata / ___ riktopi na yayau meghaH zarade dhArayannRNam // 22 // 22. nurupamArthe / yathA dugdhaM dadhnekalpata dadhirUpavikAramApana tathA svAtizabdena svAtinakSatrayutaraviyuktaH kAla upacArAducyate / svAtAvambu meghajalaM svAtyambu muktAbhyo jajJe muktAphalarUpaM vikAramApannam / zaradi dugdhAni dadhIni cAnyatusakAzAtpracurANi viziSTAni ca syurityupamAnenoktam / tathA svAtau jalakaNA ye ke cana zuktimukheSu patanti te sarvepi muktAH syuriti prasiddhiH / tathA megho riktopi jalavarjitopi na yayau / utprekSyate / zarada RNaM dhArayannu dhriyate tiSThati svarUpAnna pracyavate RNaM kartR tadbhiyamANaM prayuJjAna iva / - Niko hi rikto dravyarahita RNazodhanAzaktatvAdyatrottamarNena rAjAjJayA dhriyate tasmAtsthAnAnna gacchati // guNaiH saMjAnAnAH / prema saMjAnAnAH / ityatra "samo zosTatau bA" [5] iti vA tRtIyA // asmRtAviti kim / rateH saMjAnantaH // dAsIbhi. saMprAyacchanta / ityatra "dAmaH" [52] ityAdinA tRtIyA / dAma AtmanepadaM ca // adharmya iti kim / hassai saMprAyacchat / atra "caturthI" [53] iti saMpradAna caturthI // mudebhavat / ityatra "tAdarthya" [55] iti caturthI // rucyathaiH preye / Atmane rocanAt / kamai sadate // lapparvikAre / 1 elpataH / . 1bI sI DI epha yuktara'. 2 epha "yuktakA. 3 sI muktApha : 4 sI nyatsarvasa. 5epha prekSate / . sI yujana. DI yujata 6. 7 sI hi rattoM. 8 epha nAsattA. 9DI kazcAnyatro'. 10 epha I. 11 epha te / kRpya. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hiM0 2.2.57 ] sRtIyaH srgH| 223 dugdhaM dakalpata | jajJe svAtyambu mukAbhyaH // dhAriNottamaNe / zarade dhArayaNam / ityatra "rucillapyartha" [54] ityAdinA caturthI // dhvAnaH pratyazRNonmaitrI zikhibhyonugRNandhanaH / tasmai pratigRNantastepyAzRNvankekayAtha tAm / / 23 / / 23. dhvAnarjitaiH kRtvA zikhibhyo mayUrebhyonugRNana zikhyuktamanuvadanniva prazaMsato vA zikhinaH protsAhayanniva dhano dhvAnareva maitrImAntaraprItiM zikhibhyaH pratyazRNodiva meghadarzanamAtrotazikhikekAnantarameva garjanAdagIcakAreva / atha ghanasya maitrIpratizravaNAnantaraM kekayA tasmai ghanAya pratigRNanto dhanotamanuvadanta iva prazaMsantaM vA dhanaM protsAhayanta iva / tepi zikhinopi tAM maitrI tasmai kekayA AzRNvanniva garjAnantarameva kekAyanAdagIcakruriva / zaradyapi hi meghA garjanti tad zravaNAca zikhinaH prItAH kekAyante / atazcaivamutprekSA / ata eva zikhighanAnAmAkhyAtRtvArthite upapadyate / utpreAdyotakAcevazabdA atrAvasIyante / yau hatyantaM nigdhau vayasyau bhavatastAvanyonyamuktamanuvadantau prazaMsayotsAhayantau cAvAM mitho vayasyAviti vAcApi mAnasI prIti pratijAnate // zikhijyo maitrI pratyazRNot / tasmai tAmAzRNvan / ityana "prati" [56] ityAdinA caturthI // arthinIti kim / zikhibhyo maitrI pratyazRNodityatra maitryAM mA bhUt // tasmai pratigRNantaH / zikhimyonugRgan / ityatra "pratyanoH" [55] ityAdinA caturthI // AlyAtarIti kim / tasmai kekayA pratigRNanta ityatra kekAyAM mA bhUt // 1 sI athApa .DI athApi dha. 2 sI rjAzrAva'. 3 sI DI padyate / / 4 epha muktAma' 5 epha nAti zi. 6 vI pratyetyA'. 7 sI thI / AkhyA. 8 ephat pra. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] rAtsyanti devatAstubhyaM nAtha kiM mahyamIkSase / evamArAdhayansAMyAtrikebhyaH kulayoSitaH // 24 // 24. kulayoSitaH sAMyAtrikebhyaH potavaNigbhyaH prastAvAhIpAntare jigamiSubhya ArAdhayan / dvIpAntarajigamiSupotavaNijAM kSemalAbhAdiviSayaM devaM paryAlocayan / savicAramUcurityarthoM ne tvakulInA iva saMbhAvitacirakAlInaviraharUpamahAparAdhavidhAnaruSTatvAttAMzcakruzuH / kathamityAha / he nAtha vallabha rAtsyanti devatAstubhyaM tava dvIpAntare gacchataH kSemalAbhAdiviSayaM devaM samudradevatAdyA devatA: paryAlocayipyanti tava kSemalAbhAdiviSaye devatA: sAMnidhyaM kariSyantItyarthaH / ataH ki mahyamIkSase mama virahesau pativratA bhIruH kathaM bhaviSyatIti kSemAkSemAdiviSayaM daivaM kimiti nirUpayasi / devatAprasAdAttvayi kSemAbhyudayAdimati tvadekazaraNAyA mama nitarAM kSemAbhyudayAdyeveti maddevacintayA tvayA~ na khedyamiti bhAva evam / yadvA kulayoSita: sAyAtrikebhya ArAdhayan / potavaNijAM gamanaviSayamabhiprAyaM vicAritavatyA vicArapUrvamUcurityarthaH / kathamityAha / he deva devavanmamArAdhya he nArtha tA matsapatnyastubhyamAtsyinti akulInatvenAsatItvAdetesmatpatayaH parapuruSAbhisaraNavighnAH kadA dezAntaraM yAsyantIti tava gamanAbhiprAya polocayiSyanti na tu vayaM kulInatvAttasmAtki mAmAkSasatyA abhiprAyaH kIdRza iti vimatipUrva kimiti nirUpayasi / ahaM tvAdvarahaM kSaNamapi nAbhilaSAmItyarthaH / evam sAMyAtrikANAM kulayoSitA ca bahutvapi pratyekaM svasvabhAraM prati bhaNanavivakSayA tubhyamityAdAvekabacanam // 1 epha ntara ji. 2 sI na ku. 3 bI epha tvAttAzcu.sI lAbhyAi DI tvAdibhyAzca. 4 DI ntaramiccha. 5 epha mAdi'. 6 sIDI 7 e yA nikheM. 8 DI mAtrArA'.9 e degtha ma.10 e rAtsanti. 11 eyara Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (hai* 2.2.58] tRtIyaH srgH| 225 asAdhayanna putrebhyo dArebhyo dadRzurna ca / poSurlAbhAya rAdhyantopazyantaH zrAntayedhvagAH // 25 // 25. adhvagA: pAnthAH putrebhyo nAsAdhayan / asmadvirahemI kathaM bhaviSyantIti putrANAM kSemAkSemAdiviSayaM daivaM nAcintayan / evaM dArebhyo dadRzurna ca / kiM tu lAbhAya rAdhyanto vRddhiM vicArayantota eva zrAntayepazyanto mArgakhedamavicArayantaH santaH proSuH / zaradi hi pAnthA vyavahArArtha dezAntaraM yAnti // sumyaM rAtsyanti / madyamIkSase / ityatra "yadvIkSye rAdhIkSI" [58] iti cturssii| rAdhIkSyaryadhAtuyogepIcchantyanye / sAMyAtrikemya ArAdhayan / putrebhyo nAsAdhayan / rAdhiraparapaThitacarAdirNiganto vA / sAdhirNiganta eva / dArebhago ddRshuH| rAdhIparthaviSayAdvimaTavyAdicchatyanyaH / lAbhAya rAdhyantaH / zantayepazyantaH // lohinIva taDijyotsnA tApAya virahe hi tat / khaiNaM sma zlAghate patye tiSThate zapate hute // 26 // 26. virahe sati hi yasmAjyotsnA lohinIva taDillohitA vidhudiva tApAyAsIt / lohitA hi vidyutsantApAya syAt / yaduktam / pAtAya kapilA vidhudautapAyAtilohinI / pItA varSAya vijJeyA durbhikSAya bhavetsitA // iti / tattasmAtraiNaM patye zlAghate sma tiSThate sma zapate sma hune sma / 1 eTijyotlA. 1 epha degmAdi. 2vI mIkSyase. 3 e bhIkSArtha. 4sIDI visa 5 vI dAtApA. 6vI rSA ca vi. 7sI kSAyAmavasi. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] 226 vyazriyamahAkAvye smati sarvakriyAsu yojyam / zlAghAsthAnazapathApahavAn kurvANaM baiNaM kartR AtmAnaM jJApyaM jAnantaM patiM prayojayati smetyarthaH / patya ityatra jAtAvekavacanam / idamuktaM syAt / patInaparAdhakatvena cATukazatairanunayatopyavagaNayya mAnAvaSTambhenAvasthitA api zAradajyotsnodaye kAmodrekAdvigalitamAnAH satyo naaryH| zlAghayA vakroktibhaGgIbhiH svaprazaMsayA sthityAnurAgAdisUcakasthAnavizeSeNa zapathena sapatnyudbhAvitasya mithyArUpasya vyalIkasya nirAsena sapanyudbhAvitaM patibhi: saMbhAvyamAnaM vyalIkaM yadyasmAsu kutrApyasti tadA vayaM mAtrAdizarIraM spRzAma iti pratyAyakavAkyena vA nihnavena ca prAgmAnavazena kRtasyAvajJAdyaparAdhasyApelApena cAtyantikAnurAgabhaktiriraMsutAdiguNopetaM jJApyamAtmAnaM patIn jJApitavatyaH // tApAya lohinI taDit / ityatra "utpAtena jJApye" [59] iti caturthI / / patye zlAghate / hute / tiSThate / zapate / ityatra "zlAghagusthA' [60] ityA dinA caturthI // pAkAya prayatA jagmurnIvArebhyastapasvinaH / caturmAsopavAsepi neyugrAma purAya vA // 27 // 27. pAkAya prayatAH paktumudyatAH santastapasvinastApasA nIvArebhyo vanavIhInAhata yayuH / etenaiSAM svayaMpAkitvamasaMgrahazvokte / zaradi hi nIvArA bAhulyena syuH / paraM caturSa mAseSu bhavo "varSAkA 1 e vI pazcinaH / . 2 e yugrAma. 1 e su yujyate zzA. 2 sI mukte syA'. 3 sI radAjyo'. 4 sI DI "vita. 5 epha palape'. 6 bI pazvina. 7sI zvokte. za. DI epha 'zrotaH za. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hi0 2.2.60.] tRtIyaH srgH| 227 lemyaH" [6.3 80] itIkaNi tasya lupi caturmAsaH sa cAsAvupavAsazca tasminnapi caturo mAsAnamuktvApItyarthaH / prAmaM purAya vA neyuH pAraNe pradhAnabhikSAlAbhAdyartha na gatAH / etenAtinaiSThikatvoktiH / mahAtApasA hi keciddevasvapanaikAdazyA Arabhya devotthAnakAdazI yAvaJcaturo varSAmAsAnupavAsAnkurvanti / tatpAraNepi vanasthitairevAraNyakadhAnyaiH ziloJchavRttyAnItaiH svayaMpakaiH prANayAtrAM kurvanti na tu pradhAnabhibhAlAbhAdyartha grAmapurAdi vasatsthAnamAgacchantItyeSAM dharmaH // citrAM khAtervizAkhAyai gnturbhaanostvissaarditaaH| yAntodhvAnamamanyanta na zune khaM na vA busam // 28 // 28. adhvAnaM mArga yAntodhvagAH pAnthAH svamAtmAnaM zune kurkurAya nAmanyantAtyantaM kaSTAdhAratvena zunopyAtmAnaM nikRSTaM menire / na vA saM yadvAkiMcitkaratvAdAtmAnaM palAlAdapyasAraM menire / yatazcitrAM gantuH svAterganturvizAkhAyai gantuH / citrAsvAtivizAkhAnakSatraiH saMyujyamAnasya sata ityarthaH / bhAno ravestviSAtapenArditA atyuSNatvAtpIDitAH / zaradi hi ravizcitrAsvAtivizAkhAbhiravazyaM yujyate tayuktazca prAyotyuSNadhuviH syAt / / nAnaM nAvaM zukaM kA zRgAlaM menire suSam / payaHpAnonmadA gopA mahiSaM tu zune tRNam // 29 // 29. gopA gopAlA vRSa jAtAvekavacanam / zaNDAnanaM nAvaM zukaM kAkaM zRgAlaM vA na menire / niHsattvatAnAyAsasvavazyatAkaraNAdibhi - 1 sI sI kASTha za. 1epha DikoktiH / / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] vyAzrayamahAkAvye 228 ratnAdibhyopi nikRSTamajJAsiSuH / mahiSaM tu vRSAdaliSThatvena zune tRNaM vA menire / yataH payaHpAnonmaMdA: kSIrapANonmattAH // na tRNasya busAya svaM mantevAzuSyadambudaH / sukho hitopi pRthvyai coryadamINAnna cAtakam // 30 // 30. tRNabusasakAzAdapi svamakiMcitkaraM manyamAna ivAmbudozuSyanirjalobhUt / yadyasmAddhetorambudazcAtakaM nApINAnna tRptIcake / kIhak / pRthvyai sasyAdyutpattihetutvAdhoH svargasya cAnekasasyauSadhyAdiyajJopakaraNotpattihetutvAtsukhopi / apiratrApi yojyaH / sukhakAryapi hinopyanukUlopi ca / yopyambudai unnato mahApuruSaH sa pRthvyAH vargasya ca paropakAritvAtidhArmikatvAdibhirguNaiH sukhopi hitopi ca san yadA catate yAcate Nake cAtakaM yAcakaM kenApyasAmarthena na prINAti tadA tRNabusAbhyAmapyAtmAnamakiMcitkaraM manyamAnaH saJ zuSyati khidyata ityuktiH // pAkAya prayatAH / ityatra "morthe" [1] ityAdinA caturthI // nIvArebhyo jagmuH / ityatra "gamyasyApye" [12] iti caturthI // prAmaM neyuH purAya neyuH / ityatra "gate:" [13] ityAdinA vA caturthI / anApta iti kim / adhvAnaM yAntaH // kRyoge tu paratvAtpadhyeva / svAtergantu // dvitIyavetyanye / citrAM gantuH // caturthI caityanye / vizAkhAyai gantuH // 1vI nte cA. 1sI mahA. kSI'. 2 bI epha da ivAmbuda u. 3 epha ritvenAti 4thI mana. 5 e bI tumarSe. 6 sI DI turthyavetya. 7 e khAye ga. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai* 2.2.65] tRtIyaH srgH| 229 na sva zunemanyanta na svaM vusamamanyanta / ityatra "manyasya" [64] ityAdinA vA caturthI // anAvAdibhya iti kim / na vRpaM nAvamannaM bhukaM zUgAlaM kAkaM vA manire // kutsyateneneti karaNAzrayaNaM kim / na svaM zune menire ityatra svazabdAma syAt // atigrahaNaM kim / mahipaM tRNaM menire / atra nanprayogAbhAve sAmyamAnaM pratIyate na tvatikurasI // kutsaamaagrepiicchntyeke| mahipaMzune menire // na svaM tRNasya manteti kRyoge paratvAspaSTI / caturthyapIti kazcit / na svaM vusAya mantA / na svaM tRNasya mantA // - . pRSyai hitaH ghohitaH / pRthvyai sukha ghoH sukhaH / ityatra "hitasukhAbhyAm" 65] iti vA caturthI // zaM pathyaM bhadramAyupyaM stArakSemorthazca sidhyatu / rAjJaH prajAbhya ityUcegastisyandhanasvanaiH // 31 // 31. agastiragastyaSirudyansandhanasvanairmeghagarjitaiH kRtvoca iva / ivotrAvasIyate / kimityAha / rAjJaH prajAbhyazca zaM sukhaM pathyaM hitaM bhadraM dhanadhAnyAdisaMpallAbha AyuH prayojanamasya "svargasvasti" [6.4.122] ityAdinA the AyuSyamAyurvRddhiheturvastu kSamo vipadabhAvazca stAdarthazca sidhyatu kArya niSpadyatAM ceti / zaradi hyagatirudeti ghanarjitAni ca syuriyevamutprekSA / munirkhAstapojJAnAdivizeSeNodIyamAno rAjAdisamIpaM gacchan dhanakhanaiH sAndradhvAnaH kRtvA rAjJaH prajAbhyazca zamityAdyAzIrvAdaM vakti / / 1 eph sAmaH . 2 epha taH pR. 3 sI stya RSiru. 4 epha kSema vi. 5 sI prekSya mu. DI prekSyate mu. 65 degvAne ka. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye 230 . mUlarAjaH] zreyazcirAyuH kuzalaM stAtkArya siddhimetu ca / putrebhyazca snuSANAM cetyUcurvalimahe striyaH // 32 // ___32. balimahe balirAjyadine kArtikazvetapratipadine striya UcuH / kimityAha / putrebhyaH snuSANAM ca vadhUTInAM ca zreyo dhanAdharddhilAbhazcirAyazcirajIvitaM kuzalaM ca vipadabhAvazca stAt kArya siddhimeta cetyAzIrvAkyAni / / balimaho hi kArtikakRSNapaJcadazIrAtrau zuklapratipaddine ca syAt / tatra ca lokA yathAzakti suveSAH suceSTAH pramuditAstAmbUlAdhAsvAdanaparA bhaginyAdistrIH praNamanti / tAzca candanavardhanAdipUrva zreyaH stAdityAzIrvAdaM dadate / yataH kArvikazvetapratipadi yacchubhamitaradvA cepyate taveSTayA sakalaM varSa yAti / yaduktaM bhaviSya purANe / purA vAmanarUpeNa yAcayitvA dharAmimAm / yaliM yajJa hariH sarva krAntavAnvikramaitribhiH // 1 // indrAya dattavAn rAjyaM baliM pAtAlavAsinam / kRtvA daityapaterdattamahorAtraM punarnupa // 2 // paJcadazyAM nizA dhekA kRSNapakSasya kArtike / ekamapretanadinaM balirAjyeti cihitam // 3 // kArtika kRSNapakSasya paJcadazyAM nizAgame / yatheSTaceSTaM daityAnAM rAjyaM teSAM mahItale // 4 // lokazcApi gRhasyAntaH zayyAyAM zutaNDulaiH / saMsthApya balirAjAnaM phalaiH puSpaizva pUjayet // 5 // balimuddizya dIyante dAnAni kurunandana / yAni tAnyakSayANyAhurmayaivaM saMpradarzitam // 6 // 19 bhAviSa. 2 e sI sime'. 3 e tujhetyA . 4 ema stA. 5 52 naeNpa. // . 6 e peTa .7 e sIDI tandulaiH / / Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai. 2.2 66 ] tRtIyaH srgH| 231 ekamevamahorAtraM varSe varSe vizAM pate / dasa dAnavarAjyasya Adarzamiva bhUtale // 7 // nirujazca janaH sarvaH sarvopadravavarjitaH / kaumudIkaraNAdrAjan bhavatIha mahItale // 8 // yo yAdRzena bhAvena tiSThatyasyAM yudhiSThira / harSadainyAdirUpeNa tasya varSa prayAti hi // 9 // rudito rodate varpa dRSTo varSa prahRSyati / bhukto bhoktA bhavedvarSa saMsthaH sustho bhavediti // 10 // hitArtha / prajAbhya. pathyaM sAt rAjJa. pathyaM stAt // sukhArtha / zaM prajAbhyasvAt zaM rAjJaH stAt // bhadrArtha / bhadraM prajAbhyaH stAt / bhadraM rAjJaH stAta / zreyaH purebhyaH khAt zreyaH supANAM svAt // AyuSyArtha / prajAbhya AyuSyaM sAt rAjJa AyuSyaM stAt / putrebhyazrirAyuH stAt juSANAM cirAyuH stAt / kSemArtha / prajAbhyaH kSemaH sAt rAkSaH kSemaH stAt putrebhyaH kuzalaM stAt supANAM kuzalaM sAt // arthArtha / arthaH prajAbhyaH sidhyatu artho rAjJaH sidhyatu : kArya putrebhyaH - sidimetu kArya sapANAM siddhimetu / ityagna tagadra" FR6] ityAdinI dhA caturthI // zaradA kiM pariphrItAH sahasrAyAyutena vA / alaM kelyai zriyai zaktA IsAstasyA yadanvayuH // 33 // 1 e hasyasta. 1 bI sI DI rAjasya. 2 sI DI tIti ma'. 3 e tyasyA yudhiSThiraH / . 4 e susthasu. 5 e sI tArthaH pra. epha tArthe pra. 6 e epha stAt / . 7 e sI DI kSema stA. 8 sI stAt pu. 9 e stAt / a. 10 epha the: puSebhya. sidhyatu rAzotha. sidhyatu arthaH prajAbhyaH sidhyatu kArya prajAbhyaH sidimetu kArya khuSANA metu / 3. 11 e sI divA. 12 DI pAnA ca. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 dhyAprayamahAkAvye mUlarAjaH] 33. phelyai krIDAyAyalaM samarthAstathA zriyai zobhAyai prastAvAccharada eva zakkA haMsAstasyAH zarado yadyasmAdanvayuranugamanaM cakrustatkiM zaradA kA sahasrAya rUpakAdidazazatenAyutena vA rUpakAdidazasaharUyA vA kRtvA parikrItA niyatakAlaM sviikRtaaH| ye hi yena parikrItAH syuste sevakAstasya svAminaH kelyAyalaM narmaNe zaktAH zriyai zobhAyai zaktAzca santonugacchanti / / svadhA pitRbhya indrAya vaSaT svAhA havirbhuje / namo devebhya itya'khigvAcaH sasyazriyAphalan // 34 // 34. RtvigvAco meghavRSTisasyaniSpattyAdyartha pUrvakRtakArIrISyAdInAM prastAve yAyajUkAnAM matrAkSarodhAraNAni sasyazriyA pracuradhAnyaniSpattyAphalan sArthakA Asan / kA vAca ityAha / pitRbhyaH svadhA havirdAnamastu / tandrAya vaSaT havinamastu / tathA havirbhuje. midevatAyai svAhA havinamastu / tathA devebhyo namostviti // prajAbhyaH khastyabhUnidrA samudrazayanAthayo / A sindhoH zAdvalAnyAsanazmarAtparyapoSarAt // 35 // 35. prajAbhyaH svasti sasyAdisaMpattyA lokasya kSemamabhUt / tathA samudrazayanAdviSNonidrA yayau / kArtikaikAdazyAM hi viSNunidrA ja. hAtIti rUDhiH / tathA A sindhoH samudraM maryAdIkRtya nadImamivyApya vA zAdvalAni saharitabhUkhaNDAnyupacArAddharitAni cAsan / katham / azmarAtpari azmavantaM dezaM varjayitvA tathoSarAdapai ririNaM (iriNa) deza varjayitvA / / - - 1bI zAilA'. 2 e gaNAt / 1 epha 'mina katyAyalaM nirmaNe. 2 sIsI roSTayA'. 3 vI zAhalA. 4sA 'nta ta detIta tare'.5 papha pariNaM. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10 2 2.72.] tRtIyaH srgH| 233 mAsrAya pariNItA ayutena parikrItAH / ityaya "pariphayaNe" [6] iti vA caturthI // priya zatA. | asaM phelyai / vaparindrAya / namo devebhyaH / prajAya. svasti / svAhA hagi je / sadhA pitRbhyaH / ityA "zakArya" [68] isyAdinA caturthI // samudrazayanApayo / ityaya "pasamI" [69] ityAdinA paramI // A mindhoH / ityatra "aurAvA" [70] iti paramI // azmarArapari / UparAdapa / ityana "pari" [2] ityAdinA patramI // prati dvipamadAmodAdgandhaM saptacchadAnyadhuH / zephAlIbhyo TaTuAsyaM prati gandhAca mArutAH // 36 / / 36. samacchadAni saptaparNatarupuSpANi dvipamadAmodAtprati hastimadArabhyasya tulyaM gandhamadhuradhArayan / etena zaradi dvipA mAdyanti saptacchadAzca dvipamadAmAdatulyaM ghuppantItyuktam / tathA mAravAzca gandhAtprati gandhasya pratidAnabhUtaM lAsyaM nRttaM zephAlIbhyaH zephAlIlatApuSpebhyo daduH / zephAlInAM gandhaM gRhItvA-lAsyaM dadurityarthaH / anyepi nATyopAdhyAyA gandhadravyAdi gRhItvA nartakInAM lAsyaM dadati / / dvipamadAmodAraprati / gandhAraprati / ityatra "yataH prati" [2] ityAdimA pamamI / pratizamdAdvitIyA m // upAdhyAyAdadhItyeva kekI zrutvA naTasya vA / prAsAdApAmanatenaM pAryaH santa cAsanAt // 37 // 1 ephanta vAsa. 1 e mAya. 25 bhADAva. 3 ebI pugphantI'. 4epha-nRtya ze. 5sIrInA pa. 6vIti / mo. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] 37. prAsAdApAddevagRhazikharamAruhya kekI mayUro nanarta / kiM kRtvA / upAdhyAyAdhItyeva niyamapUrva nRttavidyAM gRhItveva / vAtha vA naTasya zrutveva / ivotrApi yojyaH / dravyAdidAnena nRttavidyAmAkaNyeva / yathopAdhyAyAnniyamapUrvakaM naTAdvA dravyAdidAnenAtanRttavidyo nRttajJatvAnipuNaM nRtyati tathA jAtikhabhAvena kekI caturaM nanatetyarthaH / ata evainaM kekinaM paurya AsanAdAsana upavizya prekSanta kautukAtprakarSeNApazyan / zaradyapi mayUrA mattAH santo jAtisvabhAvena prAsAdyuJcasthAnamAruhya nRtyanti / yaduktam / pronmAdayantI vimadAnmayUrAnpragalbhayantI kuraradvirephAn / zaratsamabhyeti vikAsya padmAnunmIlayantI kumudotpalAni / / upAdhyAyAdadhItya / ityatra "AkhyAtari" [3] ityAdinA pasamI // mA. khyAtarIti kim / naTasya zrutvA / / prAsAdAprAmanarta / AsanAtmakSanta / ityatra "gamyayapaH" [4] ityAdinA psmii|| varSAtyayAtprabhRtyanjodgamAdArabhya cAvabhau / anyo vINAkaNAginno vennunaadaadlikhnH|| 38 // 38. varSAtyayAdvarSAkAlAtikamAtprabhRtyamjogamAtkamalavanodA~dA. rabhya cAliskhana Avabhau / yato vINAkaNAdanyonyAdRzotimadhura ztyarthaH / tathA veNunAdAdbhinnaH / zaradi hi panakhaNDavikAze madhupAnonmattAnAM bhRGgANAM dhvaniratimadhuraH syAt / / 1 sIDI "tadi. 2 e nRtati. 3 e prekSya kA . 4 epha dAyAca. 55 pI sI ephU kurura. 6 vI kAzya pa. 7 sIDI dAra'. 8 sI DI dipa Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10 3.3.74.] tRtIyaH srgH| gamyepi patrime deze grAmAtyAcyAM yayurjanAH / mahAnavamyA aparehi krozAtsIma laDintum // 39 // 39. mahAnavamyA Azvinazvetanavamyo aparenantarehi dine vijayadazamyAM prAmATupalakSaNatvAtpurAderapi sakAzAtmAcyAM pUrvadizi janA yayuH / ka sati / prAmAtsakAzAtpazcime deze pazcimadigvibhAge gamyepi nadIparvatAdyabhAvena gantuM zakyepi pazcimadezaM muphtvetyarthaH / kiM kartu yayuH / krozAhavyUtAtpareNa sIma / hovepi sImathzavdaM halAyudhabhAravI manyate / prAmAdisImabhUmi rituM zakunamArgaNAbhiprAyeNa // vijayadazamyAM hi astamayadiktvena loke sAmAnyenAprazastatayA prasi. ddhatvAtpazcimadizaM varjayitvodayadiktvena loke sarvadikSu madhye sAmAnyena mahalyadiktayA prasiddhatvAtprAyaH pUrvasyAM krozAtparataH saphalavarSazubhAzubhasUcakazakunAnveSaNAya lokA yAnti / tasya ca gamanasya loke sImalachanamiti saMjhA rUDhA / yadvA prAmAdityucyA janA prAmyA ya'jyante / te vijayadazamyAM krozAtpareNa sIma lahituM prAmAtpazcime deze gamyepi vijayadazamyAM hi prAtareva lokAH sIma lalituM yaanti| prAsandha pazcimadizi sUryasya pRSTavartitvAdyAtrA kartumucitA / yaduktam / / yAmayugmeSu rAdhyanvayAmAtpUrvAdigo raviH / / yAtrAsmindakSiNe vAme pravezaH pRSThage dUyamiti / / gantumarhepi prAmyatvAdvAmAtmAcyAM yayuH / grAmyA hi mUrkhatvAttathAvidhagamyAgamyadikparijhAnAkauzalAtsAmAnyena lokavyavahAre pazcimA na tathA prazasyA yathA pUrveti pazcimAM gamanAmipi varjayitvA pUrvAmeva yAnti // 1e myA pa. 2 sI sI 2 anta'. 3 e sI DI ratI ma. 4 e zaSdamA. 5 sIrI paraH sa. 6 epha myshynte|. .sI dizera. 8 khIrI gammadi. 9Iya sAmA'. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] ArAttIrAbahirnIrAcchItebhya itarai raveH / apyuTraistapyamAnosthAhaNAbaddho nu kacchapaH // 40 // 40. kacchapaH kamaTho jAtAvekavacanam / zItebhya itarairuSNa raverupaiH kiraNaistapyamAnopi dahyamAnopyArAttIrAnnadyAditaTasamIpe nIrAdahizvAsthAttasthau / utprekSyate / RNAdvaddho nu deyena hetunA nigaDita iva / RNiko hi RNAduttamarNena baddho raveruSNaiH kairaistapyamAno nadyAditaTe tiSThati baddhatvAnna tu jalamadhye pravizati / zaradi hi kacchapA jAtisvabhAvena nadyAditaTeSu vAhulyena vicaranti / uktaM ca / apakilataTAvaTa: zapharaphANTaphAlojjvalaH patatkurarakAtarabhramabhramInArbhakaH / luThatkamaThasaikatazcalavakoTavAcATitaH saritsalilasaMcayaH zaradi meduraH sIdati // prabhRtyartha / varSAtyayAmabhRti / bhabjodmAdArabhya // anyArtha / anyaH kaNAt / bhilo mAdAt / prAmANAcyAm / bahinoMrAt / AstIrAt / zItebhya itraiH| isyatra "prabhRtyanya " [5] ityAdinA paJcamI // dizi dRSTAH zabdA dikzabdA iti dezakAlavRttinApi syAt / mAmAtpazrime deshe| navamyA aparehi // tathA gamyamAnenApi divazabdena syAt / kozAtsIma / pareNeti gamyate // kaNAddhaH / itpanna "RNAdetoH" [76] iti paJcamI // saurabhAdanurAgeNa mudA baddholirabhramat / kumudasyAntikenAcca dUre nIpasya ketakAt // 41 // 1sI DI TaniSThasa 'sH| 5sIDI 2 epha hizca sthA'. 3 epha karaiH sta. 4 epha / zI. 6. mIrA'. 7sI ti gamma / Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai02.2.78.] tRtIyaH srgH| 237 41. ali: saurabhAdanurAgeNa mudA vaddhaH saurabhahetuko yonurAgastaddhetukA yA muddharpastayA hetunA baddho vyAptaH san kumudasyAjAca padmasya cAntikabhraman / tayA nIpasya kadambasya ketakAtketakIpuppAna dUrebhraman / nIpappatya kiMcittIkSNapatratvena ketakasya ca phaNTakittena naikaTyena bhramaNegavidAraNabhayAn / zaradi hi kairavANya jAni ca navAnyudbhidyante kadambAni ketakAni ca varpodbhavAnyapi bhAgyanuvartante vaya'nte ca kavibhiH / atha vA zaradyatItaprAyarAmaNIyakavena nIpatakayoranupabhogyatvATarelirabhramat / / saurabhAdanurAgaMNa / inyantra "guNAd" [7] ityAdinI vA paJcamI // astripAmiti kim // mudA badaH // ketakAhare nIpasya dare / asArantike kumudaspAntike / isyA "AdiyaH" [78] iti vA paramI // stokAnAtIH spRzan stokenAbjAnyalpAJca zIkarAn / alpena vAnapi marutkRcchrAtsehe viyogibhiH // 42 // 42. sugamaH / navaraM stokAjAtIrjAtipuSpANi stokenAvjAni ca spRgan / zaradi hi jAtieNppANi syuH / / kRcchreNArkasya vIkSyatvAdrISmaH katipayAccharat / prAratipayenAlparmedhaiH stokaizca garjitaiH // 43 / / 43. kRccheNArkasya vIkSyatvAMdraSTuM zakyatvAccharatkAlaH katipayAtokena grISmobhUttathAlpairmedhaiH stokairgajitaizca kRtvA katipayena prAvRDabhUt / / - - 1e yI puSphAca. 2 thI puSphasya. 3 sI DI atho vA. 4 e sIDI "nA pa. 5 epha 2 / a. 6 sI DI 'rAyaH. 7bI ni puSpAni ca. 8 e bI pupphANi. 9sIrItvAccha. 10 pa prA. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 syAzrayamahAkAvye (mUlarAja klAntAH kRcchreNa tApena jyotsnAyAH prAmajAnata / vIcihAdaistatojAnaMzcakorAH sarasAM payaH // 44 // 44. kRcchreNa kaSTakAriNA tApena sUryAtapena klAntAH saMtaptAH santazvakogaH prAk sarasAM payo jalaM svacchatvena jyotlAyA ajAnata jyo sAbuddhyA pravRttA ityarthaH / pravRttiratra jAnAterarthaH / yadvA jyotsnApriyatvAjjyotsnAyAmatyantaraktAzcittabhrAntyA saraHpayo jyotlArUpeNa pratyapadyantetyarthaH / mithyAjJAnavacanotra jAnAtirmidhyAjJAnaM cAhAnameva / tataH pazcAdvIcihAdaiH kalloladhvAnaiH kRtvA sarasAM payaH sarasAM paya evAjAnan / sarasAM paya ityanUdyatvena vidheyatvena ca yojyam / / stokAt spRzan stokena spRzan / alpAspRzan alpena vAn / kRrAsse kRcchraNa vIkSyatvAt / katipayAhISmaH katipayena prAvRT / ityatra "stokAlpa" [79] ityAdinA vA paJcamI / asatva iti kim / stokairjitaiH / alpairmevaiH| kRccheNa tApena // jyosvAyA ajAnata / ityatra "bhajJAne jJaH pahI" [..] iti SaSThI // bhazAna iti kim / hAdaiH payojAnan / sarasAM payaH / ityana "zedhe" [1] iti SaSThI / zailasyoparyadhovastAtparastAdutpatiSNubhiH / upariSTAccharallaMkSamyA nIlacchanAyitaM zukaiH // 45 // 45. zukaiH zaralakSmyA upariSTAdUrdhvadeze nIlacchanAyitaM nIlAta1 sI DI lakSmInI'. 1e isyAI 2 sIte... 3sI lAyA. 4epa n bhase. 55n / mA. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ di0 2.2.81. tRtIyaH srgH| 239 patravadAcaritama / yata zailasya girepari Urdhvadezedhe UrdhvadezApe. kSyAdhastAdavastAtpazcimadigvibhAge parastAJca pUrvadigbhAge copalakSaNavArabhiNojagabhAgayorapyutpatiSNubhirucchaladi. / yadhA daNDopari sthita nIlavaneNoparyadhazcaturvikSu cAvRtaM nIlacchatraM rAjAderupari dhRtaM zobhAtigayAya syAttathAr3heH samantAdutpatipNu zukamaNDalaM zarada ityrthH| zaradi hi zukA bAhulyena syurjAtipratyayena zailAguJcasthAneSu nivasanti ca // dhruvasyAbhAdakSiNato vAtApeH psAtaruttarAt / pitRNAM durgatestyAgedhvA coryAnasya sAdhakaH // 46 // 46. pitRNAmadhvA pitRdaNDaH svargadaNDAkhyA vatseti nAnA jyotiSe prasiddhobhAna / kITaka / pitRNAmeva durgastiryaktvAdikugateH zrutau tu dandagurutvAtyayA prasiddhAyAtyAge sati dyauH svargamya karmaNo yadyAnaM gamanaM tasya karmaNa: mAdhako nippAdakaH / anena hi mArgeNa kRtvA pitage durgatiM parihatya svarga yAntIti pravAdaH / kAbhAdityAha / dhruvasya dakSiNato dakSiNasyAM dizi tathA vAtAperdai tyasya karmaNaH sAturbhakSakasyAgasteH / dvijAnupadravanvAtApidaityo hagastyena bhakSita iti prasiddhiH / uttarAduttarasyAM dizi / zaradi hi vatsasya vyomamadhyasthasya mukhaM pUrvasyAM pucchazca pazcimAyAM syAt / yaduktam / kanyAsaMkrAntyAditritayaM pUrvAdI vatta iti / tatrasthazca dhruvApekSayA dakSiNasyAmagastyApekSayA cottarasyAM syAt / / nidrAM yotyaktapUrvyandaigarjakaiH sAdhvaSAM pivaiH / sa tAmatyajadambhodhI kaiTabhasya madhu dviSan / 17 // 47. sombhodhau tiSThan kaiTabhasya madhu dviSan kaiTabhamadhuMdaityayoH zatrurvi 1 e sI sIpastA. 2 epha digvimAge, 3 sI DI "syAM syAt / / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] SNustAM nidrAmatyajat / yombhodhAvapAM pibailAni pibanirjalabhRtairityarthaH / ata eva sAdhvatyantaM garjakairabdaimadhairhetubhirnidrAm / yatA pUrvamanena tyaktapUrvI na tathAtyaktapUrvI / ghanaprabalagarjitairapi yo varSAsu na jajAgAretyarthaH // zailasyopari / lakSmpA upariSTAt / zailasya parastAt / zailasmavistAt / zailasyAdhaH / dhruvasya dakSiNataH / psAturuttarAt / ityatra "ririSTAt" [2] ityAdinA sssstthii|| bAtApeH psAtuH / yAnasya sAdhakaH / apAM pivaiH / coryAnasya / durgatestyAge / ityatra "karmaNi kRta." [83] iti SaSThI // kriyAvizeSaNasya karmasvobhAvAna paSThI / sAdhu garjakaiH // kRta iti kim / tAmatyajat nidrAmasyaktapUrvI // kaiTabhasya dviSan madhu dviSan / ityatra "dviSo vA tRzaH" [84] iti vA sssstthii| pavane khaM tuSArANAM taralatvasya vIrudhAm / dizAM netari kiJjalkAz zrAntAnAM zAyikAbhavat / / 48 // 48. zrAntAnAM zAyikAbhavat khedApagamAtsvApobhUt / ka sati / pavane / kIdRze / khaM tuSArANA netari zIkarAnAkAzaM prApayitari / tathA taralatvasya vIrudhAM netari mRdutvAllatAzcalatvaM prApayati / tara tavAra kiMjalkAn / zaradi baniyatadiko guNatrayopeto vAtA varNyate // 1 sI DI // khedA. 1epha syaadhH| 2vI 'vAna. 3parvam // 4 pa NA tana 5 epha tamu. 6 epha yA dezAntara ne. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he. 2.2.86.] tRtIyaH srg.| 241 ma tupArANAM netari / saralavasya vIrudhAM netari / yadvA dizAM netari kinasAn / taralaravasya vIrudhAM netari / ityatra "vaikatra yo." [85] iti dvayoH karmaNorekatarasmindA pahI / anyatra pUryeNa nityameva / / bhAntAnAM zAyikA / ityatra "kartari" [6] iti paThI // kRtiH svarANAM kaanyciibhirvipnyciinaamivaavbhau| Rtumatyeva kAzAlyAH kummasya prakAzanam / / 49 / / 49. yathA vipazvInAM vINAnAM karmaNAM svarANAM pharmaNAM kRtirAbabhau / evaM krodhIbhiH kaubhiH / zaradi hi kozyo madhuraM kUjanti / vathA yayA tumatyA khiyA kA kusumasyai khIdharmatya karmaNaH prakAzanaM bhavatyevaM kAzAtyAH kAgatarupateH phAH kusumatya / jAtAvekabapanam / puSpANAM pharmaNAM prakAzanamAvirbhAvo camUva // zRgasya tyAga eNAnAM mitrasyeva durAtmabhiH / vibhitsA bhedikA coSNAM payasAmiva rodhasaH // 50 // 50. yathA dugatmabhirdujanaiH kartRbhimitrasya karmaNastyAgaH syAttathaiNAnAM kartRNAM zRGgasya karmaNastyAgobhUt / zaradi hi ruruzambarAdimRgANAM zRGgANi patanti / tathokSNAM kaINAM rodhasastaTasya karmaNo vibhisA bhettamicchA bhediko ca vidAraNaM cAbhUt / payasAmiva yathA jalapAsu rodhaso vibhitsA bhedikA cAbhUt / zaradi hi vRSabhA mattA nadyAditaTAni vilisanti // mparANAM kRtivipsiinaamissaaniibhiH| kusumasya prakAzanaM kAzAlyA Rtumasyeva / 1 eph ri pa. 2 sI kRterA. 3 sIDI sya jAtA'. 4 e kAcivi. 5 e ni li. 6 sI masya. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] zamasya tyAga eNAnAM mitrasyeva durAtmabhiH / ityatra "biheto" [v] ityAdinA kartari paThI bA // madhyaNakatyeti kim / vibhissA bhedikA cokSmAM payasAmiva ropasa // stutymaanyaanuyaaniiyNgaatvyaadeysdgunnH| nRNAM devezca sa tadA rAjA yAtrAM pracakrame // 51 // 51. sa rAjA mUlarAjastadA zaratkAle yAtrAM prayANakaM pracakrama prAgbhe / kIdRk / nRNAM kartRNAM devaizca kartRbhistutyAH zlAghyA mAnyAH pUjyA anuyAnIyA anusaraNIyAM gAtavyA geyA AdeyA grAhyAH santaH zobhanA guNAH zauryAdayo yasya saH / / nRNAM devaizva stutyamAnyAnuyAnIyagAtavyAdeya / ityatra "kRtyasya vA" [4] iti kartari vA paSTI / atra ca nityasApekSasvAssamAsaH // atha yAtropakramaM SATuMzatA zlokairvarNayati / netavyontaM ripuH pAtrA gAmanenecchunA yshH| pUraMpUraM namo nAdairdundubhiH procivAzcidam / / 52 // 52. nAdaiH kRtvA nabhaH pUraMpUraM vyApyavyApya dundubhirvijayayAbADhakedaM procivAnnu / tadevAha / anena mUlarAjena yaza icchunAta eva gAM bhuvaM pAtrA durnayanirAkaraNena rakSatA satA ripuIhArirantaM kSayaM netavyaH // 1e yagIta. 1 epha trasyaiva 2 sI sI jarAjasta'. 3epha yA gIta . 4bI nAyAgA 5 e taiveri. 6sIDI pya du.76 bhivina. 8 enA e. 9 vI nAya 1. epha pumAhA Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai. 2.2.89.] tRtIyaH srgH| 243 pavamAno jagattanvansvaraM vibhrANamuJcatAm / cakrANo mAlaM sAzchandodhIyanniva dvijaH // 53 // 53. zaTo vijayakamcurmaGgalaM rAjAdInAM cakrANazcake / kITaksan / upatAmudAttatAM vibhrANaM svaraM tanvan / tathA jagahokaM pavamAno maGgalyodAttasvaratvAtpavitrayan / tathA chando vedamadhIyannakRcchreNa paTannata evopatAM vibhrANaM svaraM tanvannata eva ca jagatpavamAnaH san dvijo maGgalaM cake / yAtrAkAle hi mAGgalyANaM zavo vAdyate dvijAzca vedmucaarynti| DhakkAbhizvakribhivA'naM duHsahaM diggajairapi / sosrabhRtkArako yAtrAM mujhAno vajriNApyabhUt / / 54 // 54. diggajairapi duHsaha soDhumazakyaM dhvAnaM cakribhiH karaNazIlAbhiDhakAmivijayabherIbhiH kRtvA sa mUlarAjo vajiNApi sujJAna: sukhena ayobhUn / kITaksan / yAtrAM kArakokhabhRdyAtrAM kariSyAmIti khaDgAdizastrabhRt / "phiyAyAm" [5.3.13] ityAdinA Nakac / yAtrAM cikIpamilarAjasya yuddhocitAstragrahaNaM DhakAbhirvAdyamAnAbhirindreNApi jJAtamityarthaH / rAjA hi yAtrAM cikIrSuryadA yuddhocitAstragrahaNamuhUrva sAdhayati tadA vizeSato vijayaDhakA vAdyante // netanyontaM ripuranena / ityatra "nobhayorhetoH [89] iti karmakoMrna phii| tRn / pAtrA gAm / udanta / yaza icchunA // avyaya ! namaH pUrapUram // kasu / idaM procivAn // AnesyurasRSTAnubandhanirdezAkAnazAnArnezAM grahaNam / kAna / mAla ckraannH|| zAna / jagatpavamAnaH // Anaza / upatA vibhANam // bhatRza / chandobhIyan // zat / kharaM tasvan // hi / pAnaM cakrimiH // Nakam / 1 epha no mAjha. 2 sI dantaH ya. 3 sI dhyaya na. 4 e 'nasA pra. 5 epha zAna / Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 vyAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH] yAtrAM kArakomabhRt // valaya / diggajairduHsaham / pujJAno patriNA / ityatra "tu. budanta" [10] ityAdinA na paSThI // mRDhaGge rudbhavadbhiryA dhvaninAnukRto ghanaH / zigvibhiH zIlitAH kekA gataharSa satAM matAH // 55 // 55, dhvaninA kRtvA dAM vyoma ruddhavadbhiAptavanirmadaH kartR. bhirdhvaninava ghano meghonukRto meghagarjiviDambitetyarthaH / atazca ghanaga AzaGkayA hapa gate zikhibhirmayUraiH kekoH zIlitA abhyastAH kRtA ityartha / kIdRzyaH / matAM vidupAM kekAlakSaNajJAnAM kartRNAM matA mA. dhuryAdiguNapradhAnatvena mRlaraoNjArabdhayAtrAsAphalyajJApakatvAdISThAH / / ArakSa rakSitaM bhUpasyAsitaM prati yopitaH / kIrteH zriyA nu hasitaM mauktikasvastikAvyadhuH // 56 // 56. ArakSairagarau rakSitaM bhUpasya mUlarAjasya kartugasyatasmina "adyarthAccAdhAre" [5, 1.12] iti te AsitaM sihAsanaM prati lakSyIkRtya yoSitAvidhavanAryoM mauktikasvastikAnmAGgalikyAya vyadhuH / kA. dRzAna / kIrte. zriyA hasitaM nu / nirmalatvAtkIrtikartRkANi lakSmIkartRkANi ca hAsyAnIva / / mRdaharanukRtaH / yAM ruddhavadbhiH / hapaM gataH / ityatra "kayoH" [9] ityAdinA na paSTI // asadAdhAra iti kim / satAM matAH / "jJAnecchA" [5.2.92] AdisUtreNa satyatraka // katha zikhibhiH zIlitAH / mArajhai rakSitam / bhUteyaM kaH / vartamAne pratItistu prakaraNAdinA // / sItA ke. e bhidhvani : sIna meM. 3 pa sI 'kA zI. 4 DI rAjasya 5epha na nRpa 6 epha sminnini a. 7e epha lakSI 8 sAga deggi vA sa. 9 bI epha 'mAnapra. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.2.94.] tRtIyaH srgH| 245 AdhAre / bhUpasyAsitam / kIrte sitam / zriyA hasitam / ityatra "pA hIye" [92] iti vA pssttii|| kAmukasya zriyAM bhUpA rAga AmAM prpaadukaaH| murASTrAM gaminastasthustatra koTiM nu dAyinaH // 57 // 57. rAjJo mUlarAjasyAjJA prapAdukA Azrayanto bhUpAstatrAsanasa. mIpe tamthuH / kIdazaH sataH / zriyAM zatrulAmINAM karmaNAM kAmukasyecchorata evaM prAhAridaityocchedAya surASTrAM dezaM gamino gantukAmasya / utprekSyate / koTi nu dAyino dInAgadikoTi dhAgyanta iva | adhamI hi zriyAM kAmukasyAnAM prapAdukAH santaH samIpe niSThanti / / jagadAgAminoriSTasyAvazyaM chedino dvijaaH| eestatrAzitAro dviryAse mAso dvirambupAH // 58 // 58. tatrAsanasamIpe zAntikarmaNe dvijA eyuH / kiMbhUnAH / mAse dvidvI vAgavAhitAro bhoktArastathA mAso mAsasya dvirambupA dvI vAga jalapAyinastItratapazcAriNa ityarthaH / ata eva jagallokamAgAmino bhAvinopItyarthaH / ariSTasyAzubhasyAvazyaM chedinaH // AjJA prapAduIH / hatyatra "akamerakasya" [13] iti na paThI // akameriti kim / zriyAM kAmukasya / surASTra gaminaH / jagadAgAminaH / koTi dAyinaH / ityatra "pyaNenaH" [94] iti na papTI // epyaNena iti kim / bhariSTasyAvazyaM chedinaH / maMtra "Nin cA vazyakAdhamarye5.4.35] ityAvazyakarthe Nin / - - 1 vI ti padeg. 2 DI dRzAH manta. / . 3 sI zriyo za0. 4 epha gInA kA. 5 e prekssine| vI prayante / sIDI prekSate / . 6 sI maNA di. 7 eph rAvazi0. 8 e 'kAra . 9 e ti kim / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 vyAzrayamahAkAvye [mUlamarAjaH] eyukhoM / isyatra "sasamI" [95] ityAdinA ssmii| mAse dvirAzitAraH / ityatra "na vA" [96] ityAdinA vA salamI / po zeSapaDI / mAso dvirambupAH // sauvastikaiH sanmuhUrta AyuktaistapasaH zrute / mantre zAntezca kuzalaizcakre istyazvapUjanam // 59 // 59. sauvastikaiH pugehitaH sanmuhUrte zubhavelAyAM hastyazvapUjanaM zAntaye matroccArapUrva puSpAdinA cakre / kiMbhUtaiH / tasastapazcaraNa AyuktaistatparaiH / etena naiSThikatvoktiH / tathA zruta Agama AyukkaiH / etena jJAnitoktiH / ata eva manne kuzalainipuNairata evaM ca zAnteH zAntikarmaNi kuzalaizca / / manne kuzalaiH / zruta AyukaiH / ityanna "kuzala" [97] ityAdinA vA saptamI // pakSe zeSapaSTI / zAntaH kuzalaiH / tapasa AyukaiH // khAminozveSvibhAnAM cAnasAM pattiSu cezvarAH / lakSmyAM kSitezcAdhipateH sadyodvAraM siSevire // 60 // 60. azveSvibhAnAM ca svAminonasAM rathAnAM pattiSu cezvarAzcatuH raGgabalanAyakA lakSmyAM rAjyazriyaH kSitezcAdhipatermUlarAjasya dvAraM siMhadvAraM sadyaH siSevire // 1e lakSyA hite. 1 epha ca / sa. 2 epha zepe SaSThI. 3 sIDI zAtaye. 4 epha para 5 epha nilokiH / . 6 vI va zA. 7sI nA sa. 8 epha zeSa paThA. 9 vI rAjapriyA kSi. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he. 2.2.98.] tRtIyaH sargaH / 247 pratibhUbhiH zriyaH kItI dharma nItezra sAtibhiH / zukre guroH prasUtarnu dAyAdAyi matribhiH // 61 // 61. maaibhirAyi nRpAntika Agatama / kiMbhUtaiH / dharme dharmasya nItezra nyAyanya ca sAkSibhirlanakaiH / sthAnabhUtairityarthaH / tathA zriyaH kautoM ca pratibhUbhirlagnakaH sthAna rityarthaH / tathA mahAmatitvAcchukrasya gurovRhaspatevI prasUtainpatyairiva / yadvA dAyAdairnu gotribhiriva // bhavimAnAM sAmina / paNipvanasAmIdharAH / lakSmyA kSitaradhipateH / zujhe gurodAyAdaiH / dharme nIte. sAkSibhiH 1 phItIM zriyaH pratibhUbhiH / zukre guroH prasUtaH / ityatra "sAmI' [28] ityAdinA pA saptamI / pakSe zeSaSaSTI // jyotiSedhItino janma cchAyAyAM zakumAdadhuH / dvipyasAdhu nRpe sAdhu lagnaM sAdhayituM kSaNAt / / 62 / / 62. janma janmakAlaM prApya jarmana ArabhyetyarthaH / "kAlAvanoptiA" [2.2.42] iti dvitIyA / jyotipadhItamebhiradhItina. | "iSTAdeH" [7.1.160] itIn / AjanmAdhItajyotiSAH / atyantaM jyotiHzAstramA ityarthaH / AdhuH samabhUmAgesthApayana / ka / chAyAyAm / chAyAnimittaM zahU~ jyotiHzAstroktasaralatvAdiguNopetaM saptAhalAdipramANaM kAlamAnakAraNaM kASThakIlakam / kiM kartum / lagnaM meSAdi kSaNAcchIghraM sAdhayi. tum / kIdRk / dvipi zatrAvasAdhu kSayakAri nRpe mUlarAje sAdhvabhyuda1rI sipyadhI. 2 e mAdhu nR' 1 sI DI // mamilemaH sthAnari 2 e kIA thideg 3 sI nA sa. 4 epha zape paSThI. 5 sI nmakA. 6 epha 'nma A. 7 DI tipyadhI'. 8 sI DI 'lantajyo' 9 epha 'n / ka chA. 10 bI epha degraka kA. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 dyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] yakAri / zakurhi cchAyAmAnAnayanAyAtapavati samabhUbhAge sthApyate / tena ca kAlo mIyate / kAlamAnena ca lagnaM sAdhyate / chAyAyAM zaGkamAdadhurityanena yAtrAlamadinasya rajovaguNDanAdhutpAtarahitatvena zreSThatvaM sUcitam // khaM pratyasAdhUnsAdhUzvAgaNayanvetriNAM ptiH| sAdhUnkhAmini tatkAyeM nipuNAMcAgrato vyadhAt // 63 // 63. vetriNAM patiH pratIhArezaH svAmini mUlarAje sAdhUnbhaktAMstakArye svAmyarthe nipuNAnvidhAnacaturAnagrato mUlarAjasya purato nyadhAcakre / kIksan / atisvAmibhaktatvAtsvamAtmAnaM pratyasAdhUMnabhakkAna sAdhUMzca bhaktAnagaNayanaparibhAvayan / / hasanto nipuNAnmAtuH pituH sAdhUzca shstrinnH| pratIzaM nipuNAstasthuH zreNyA dvAreGgarakSakAH // 64 // 64. agarakSakAH zreNyA paDayA dvAre tasthuH / kiMbhUtAH santaH / IzaM svAminaM prati nipuNA rakSAcaturrA ata eva mAturnipuNAnmAtreva nipuNAnmanyamAnAnpituH sAdhUMzca pitraiva sAdhUnmanyamAnAnbhaTAnhasantastathA zatriNaH praharaNahastAH / jyotipedhItinaH / ityatra "dhyApye kenaH" [99] iti saptamI // vyAya iti kim / janmAdhItino jyotipe / atra janmano mA bhUt // chAyAyA zamAdadhuH / ityatra "tayukta heto" [10] iti ssmii|| 1 epha dhUzca ga. 1 sI DIne ca'. 2 epha "minam 3 e sI dhUn ma. 457 naga'. 5 vI // meM. 6 e rAta'. 7DI tivya dhI Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1.2.2.103.] tRtIyaH sargaH / 249 dipyasAdhu / ityaya "mati" [10] ityAdinA saptamI // apratyAdA. viti pim / svaM pratyasAdhUna // rUpe mAdhu / ityatra "sAdhunA" [102] iti saptamI // amatyAdAvityeva / svaM mati sAnu // taskA nipuNAn / svAmini sAbhUn / ityagra "nipuNena" [103 ] ityA. dinA saptamI // ayAmiti kim / mAtunipuNAn / pitu. sAdhUn // apratyA. dAvirayeva / pratIzaM nipuNAH / / bhRtyAnAmadhi caulukyedhyadriSu kSmAbhujAM valam / upakhAryAmiva droNo milatyAgAdaledhikam // 65 // 65. caulukyedhi bhRtyAnAM mUlarAjasyezasya kikarANAmadhyadripu kSmAbhujAmIzyeSu parvatepu svAminAM rAjJAM balaM sainyaM vale mUlarAjasainye milati satpradhikamargalamAgAdaryAdetanmadhya eva / upakhAyI droNa ida / yathA sAryAH poDazadroNyA droNazcatugaDhakI adhika ityarthaH / etAvanmUlarAjabalamAmiladyAvati bahUnAmapyadrinRpANAM valaM khAyI droNatulyamabhUdityarthaH / / veNI dhvanati bheryAsta bheyA~ veNurapi kSaNAt / AsIneSu dvijeSvApuH khaM sUtA eSu ca dvijAH // 66 // 66. veNuzabdenAtra veNUpalakSitaM prekSaNakamabhivyajyate / bherIzabdena ca bheryupalakSitaM tUryam / tato veNI vaMzopalakSite prekSaNake dhvanati layapra. dhAnaM vAdyamAnairveNuvINAdibhiH zabdAyamAne bherI bheryupalakSitaM tUrya pre 1 epha pratyAdAvityA . 2 sI DIn / tatkA. 3 vI lamamAda'. 4 pA khAyo po. 5 epha droNyA dro'. 6 sI DINa iva tu. 7 epha vyasyate. 8 sIDI mAne vI. 9 epha "mAnabherI. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAyamahAkAvye [mUlAgaH] 250 bhaNakasya vinAbhAvArthamAsta nirvAnaM sthitA / tathA bheryA tUrye dhvanantyAM vaNurapi prekSaNakamapi kSaNAdAsta nirarthakatvAt / yAtrArthamudyate hi nRpa utsavArtha paryAyaNa prekSaNakaM tUryavAdanaM ca syAt / tathA dvijeSvAsInaMpu dravyaprAnirahitepu sUtA bhaTTAH svaM dravyamApurlebhire / eSu ca sUtemvAsInapu dvijAH svamApuH / yAtrArthamudyato hi rAjA vIrAzca guNokIrtakabhyA bhaTTebhyo yazase vedapAThibhyo dvijebhyazca dharmArtha dravyaM daMdati // mve / adhyadvipu kSmAbhujAm // iishe| adhi caulukye bhRtyAnAm / ityatra "svaMzedhinA' [104] iti saptamI / adhiH svasvAmisaMbandhaM dyotayati // upakhAyAM droNaH / ityatra "upenAdhikini" [105] iti saptamI / upodhikAdhikisabandha dyotayati // balemilatyAgAd / ityatra "yadbhAvaH [106] ityAdinA saptamI // yatra kriyAhANA kArakaravaM tadviparyayo vA / yathA bheyA dhvanantyAM veNurAsta / dvijevAsIneSu sva sUtA ApuH / yatra va kriyAnarhANAmakArakatvaM tadviparyayo yA / yathA sUtapvAsInaMpu dvijA svamApu / veNI dhvanati bhairyAsta / tatrApi bhAvo bhAvasa lakSaNa bhavatItyanenaiva saptamI / anaca veNvapekSayodAsasvAmasvena vAyeSu mulyatvena ca dhvAnakriyAhatvAryAH sutApekSayA tapazcaraNAdikriyApradhAnatvena dAnaki yAhatvAvijAnA ca kriyaahtaa| bheryapekSayA veNovijApekSayA sUtAnAM ca dhvAna dAnakriyAnahatvana kriyAnahatA // grAmo yo yojanAnyaSTau yojaneSu dshsvitH| parvavAdi trayodazyA yAtrAM draSTuM sa Ayayau // 67 // ... 1 sI DI nivAna. 2 sIDI veNuvaNa'. 3 epha bhyo ya.4 sI DI mA 5. 5 yI dadAti // . 6 epha'ze cau. 7 bI "dhikIni. Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.2.107.] tRtIyaH srgH| 251 67. yathA trayodazyAstitheH sakAzAdahi dine caturdazIlakSaNe gata iti gamyate / parva pUrNimA syAttayetaH pattanAdyo prAmo prAmastho lokoSTA yojanAnyaSTasu yojaneSu gateSu dazasu vA yojaneSu gatepvabhUtsa grAmo yAtrA prayANaM draSTumAyayau / nAnotsavAdinAtyadbhutatvAddUradezasthopi loka: kautukena yAnAM draSTumAgata ityarthaH / / ito grAmo yojanAnyaSTI / ito mAmo yojaneSu dazasu / ityatraM "gate gamye" [:07] ityAdinakAya vA / pakSe pUrveNa saptamI / adhvana iti kim / ayo. dazyA ahi parva / atrakApyAMmAve pUryeNa nitya saptamI // pauryo rudatsa vAleSu sIdatAM gRhakarmaNAm / eyudraSTuM nRpaM zreSThaM nRpcindramiva nAkinAm // 68 // 68. vAleSu rudatsu mAtRviraheNa rudato vAlakAn sIdatAM gRhakarmaNAmapravartamAnAn randhanAdIn gRhanyApArAMzcAnADhatya pauryo nRpaM draSTuM kautukAdeyu: / yato nAkinAM madhya indramira nRpu madhye zreSThaM rUpaizvaryAdiguNaratkRSTam / / tadAstribhyo varA yodhA rejuryaiH sthAnakasthitaiH / viddhaH krozAtkrozayorvA mriyeta kSaNayoH kSaNAt // 69 // 69. tadA yAtropakramakAletribhyotraM dhanurastyeSAM tebhyo varA dhanudherepu zreSThA yodhA rejuH svAvasaraprAptisaMbhAvanayA tejasvinobhUvan / yaryodhaiH sthAnakasthitairAlIDhAdisthAnAvasthitaiH sAdiH kozAdgavyUtAtko 1 e yudraSTa. 2 sI nRpazre. 1 sI yAtrApra. 2 sI na gamye'. 3 epha bhaNA pra. 4 epha madhye zre. 5 epha degThA re. 6 empAvara'. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] zayorvA viddhaH san kSaNayoralpamAnakAlabhedayoH kSaNAdvA / pUrvo vAtrApi yojyaH / mriyeta / ye dUravedhyavedhino mahAprANAzcetyarthaH / sabhAvane saptamI // sIdatAM karmaNAmeyuH / rudassu bAleSveyuH / ityatra "SaSThI vAnAdare" [108] iti vA paSTI / pakSe pUrveNa saptamI // nAkinA nRSu zreSTam / ityatra "saptamI ca" [109] ityAdinA SaSTIsaptamyau // anye tu paJcamImapIcchanti / asmibhyo varA yodhAH // sthinaiH krozAtkrozayorvA viddhaH / kSaNAkSaNayorvA mriyeta / ityatra "kriyA. madhyedhva" [110] ityAdinA paJcamIsaptamyau / iha dhAnuSkAvasthAnamekA kriyA puruSavyadhazca dvitIyA / tanmadhye krozodhvA / tathA vyadhanamekA kriyA maraNaM ca dvitIyA / tanmadhye kSaNaH kAlaH // saMghadRzIrNastrIhArairmukkAnAM rAjavezmani / khAryAH khAryorapyadhiko droNordhena tadAbhavat // 70 // 70. tadA yAtropakramakAle rAjavezmani saMghaTenAnyonyaM saMmardaina zIrNAsyuTitA ye strIhArAstahetubhirmuktAnAM muktAphalAnAmadhena ghyADhakyA phaeNAdhikodhyArUDho droNa ADhakacatuSkamabhUt / kIdRk / khAryA muktAnAmeva droNapoDazakAtvAryorapi / apirvikalpArthaH / khArIdvaye vAdhikodhyArUDhavAn / akSatakSepAdimAGgalikyavidhayehamahamikayAgatamahebhyakulastrINAmatibAhulyAdevaM nAma saMmardai hArAstruTitA yAvatA rAjagRhAgaNe muktAphalAnAmekA dve vA khAyauM sArdhadroNenAdhike abhuutaamityrthH|| 1 sI DI bhavet / / 1 sI DI mriyte| ye. 2 yoddhaH / viddhaHkSa 3 sI kSaNakAla / DI kSaNa kAla / / 4 e bI epha katropi. 5 vI pivi 6 epha pivika. 7 bI denahA 8 e sI DI jhaNamu. 9 e tAkhalA. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [60 2.2.114.] tRtIyaH sargaH / 253 bhadhiko droNaH syAyoM: / adhiko droNaH svAryAH / ityatra "bhadhikena " [11] ityAdinA saptamI pasyau // nadhiko droNordhena / ityatra " tRtIyAlpIyasaH " [112] iti tRtIyA // 1 nAkSatazcandanAnnAnA na dakSo durvayA pRthak / na puppebhyaH phalaM vArte pAtrANi dadhireGganAH // 71 // 71. nAnApRthakzabdAvasahAyAyau | aGganAH pAtrANi na dadhire / kohaMzi / akSatairasaNDataNDulaiJcandanAtha zrIkhaNDadraveNa ca nAnAsahAyAni / tathA do dUrvayA ca pRthagasahAyAni / tathA puSpebhyaH phalaM canAlikerAdi ca Rte vinAbhUtAni / akSatacandanadadhidUrvApuSpaphalopetAni pAtrANi rAjAdigRheSu mahebhyAdikulAdnanAzcandanavardhanAdimAGgalikyAya nayantIti sthitiH / / pRthaigdana' / pRthagdurvayA / nAnA candanAt / nAnAkSataiH / ityatra "pRthagnAnA" [113] ityAdinA pacamItRtIye // phalamRte / puSpebhya Rte / ityatra "te dvitIyA ca " [114] iti dvitIyApaccamyau // - nAsanvinAGgarAgeNa kausumbhaM bhUSaNAMttriyaH / tulyA rateH zriyA cendoH padmena ca samamukhaiH // 72 // 72. indoH padmena ca samaistulyairmukhaiH kRtvA rateH kAmapatyA: zriyA ca viSNubhAryayA tulyAH striyo nAsan / katham / aGgarAgeNa kausumbhaM kusumbharaktavastraM ca bhUpaNAtsvarNAlaMkArAca vinA maGgalyatvAt / 1 yI DI epha la cate. 2 e 'NA ji 1 epha kidroNaH khAryA 6.2 e nothena / 3 sI DI 'gdU . Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] surUpA vibhUpitAlaMkRtAH sadhavAzca yuvatayo rAjAdimaGgalyakarmasu vyAmRtA abhUvannityarthaH / / vinA kausumbham / vinA bhUpaNAt / vinAGgarAgeNa / ityatra "vinA" [115] ityAdinoM dvitIyApaJcamItRtIyAH // zriyA tulyAH / ratestulyAH / pamena samaiH / indoH samaiH / ityatraM "tu. lyAthai" [116] ityAdinA tRtIyApathyau // dattAH prAsAdaM pUrveNa gopurasyApareNa ca / prAkprayANAdutsavena hetunA kuGkumacchaTAH // 73 // 73. prayANAtprAkprathamamutsavena hetunA yAtrAmahotsavAtha kukumacchaTA dattAH kuGkumAmbunA bhUzchaTitetyarthaH / ka / prAsAdaM pUrvaNa pUrvAbhimukhAdrAjabhavanAtpUrvasyAmadUravartinyAM dizi gopurasya pUrvadigabhimukhasya pUrvArasyApareNa cAparasyAmadUravartinyAM dizi ca / prAsAdApekSayA gopurasya pUrvatvAdgopurApekSayA ca prAsAdasyAparatvAtprAsAdAdArabhya gopuraM yAvadityarthaH // snehAya hetave bhaktanimittAnmudi kAraNe / narendradarzanasyArthasyotsukobhUnna kastadA // 74 // 74. snehAya hetave premNA hetunA bhaktanimittAdvahumAnena hetujA mudi kAraNe hA toryannarendradarzanaM tasyArthasya mUlarAjadarzanena hetunA tadA yAtrArambhakAle ka utsuko nAbhUt / / prAsAda parveNa / gopurasyApareNa / ityatra "dvitIyA" [17] ityAdinA dvitIyApachyau // bhanazceriti kim / prAkprayANAt // sarasavena hetunA / behAya hetave / bhaktarnimittAt / darzanasyArthasya / mudi kAraNe / itpatra "hesvayaH" [118] ityAdinA tRtIyAdyA vimtyH|| 1DI tA ala . 2 bI sI DI tAH sudha. 3 vI pRtyabhU. ephU pRtyA. 4 e nAhitI . 5 e prastulyA. % Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10 2.2.121.] tRtIyaH srgH| yo heturvAjinAM heSA yaM hetuM dantinAM madaH / hetunokSNAM dhaniryenAryAya yasmai bhaTodyamaH // 75 // socchvAsA~ bhUryato hetoryasya hetoH sukho marut / tatra hetau na dUreNa rAjJo bhAvI jayo mahAn / / 76 // 75,76. yena hetunAzvAdInAM hepAdayobhavaMstena hetunA rAjJo mUlarAjasya mUlarAjAdvA mahAn jayo na dRre bhAvI zIghrameva bhaviSyati / vAjihepAdibhiryAtrAviSayazubhacidarbhAvino yAtrAkAryasya vijayasya naikaTayaM sUcitamityarthaH / / saMdAnitakamiti yugmasya saMjJA / yaduktam / ekadvitricatuzchandobhirmuktakasaMdAnitakavizeSakakalApakAni // aya dUrepi lokasyAntike nu tejasA jvalan / na dUrAcchreyasAM siMhAsanamadhyAsta bhUpatiH // 77 // 77. aza sainyasajjanAdyanantaraM bhUpatiH sihAsanamadhyAsta / kIDaksan / zreyasAM puNyAnAM magalakarmaNAM vA na dUrAnnikaTastha ityarthaH / ata eva lokasya dUrepi rAjasAmantAdivyAptanikaTapradezakatvAdanikaTepi vartamAnastejasA pratApena kAntyA vA jvalan sallokasyAntike nu samIpa iva vartamAnaH / na durAccheyasAmiti siMhAsanasya vA vizeSaNama / siMhAsanasamIpe hi muktAsvastikAdIni mAgalikyAni katAni syuH / / 1sI hepA yaM. 2 edeg pAye he'. 3 sI DI degsA sUrya'. 4 epha // 76 // yugmam / . 5 sI revi lo 1 sI vito yA . 2 epha yaH // yugmam // sa. 3 sI ntyA va jva. DI nyA ca jva. - - - Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] dUraM rAjhopaThan sUtA vipraH sarvontikena tu / antikAdguruMrAzAsta gAyanAzvAntikaM jaguH // 78 // . 78. rAjJo nRpasya nRpAdvA dUraM sUtA bhaTA apaThen / viprastu brAhmaNajAtiH punaH sarvopi rAhontike vedamapaThat / guruH purohitajAtiH sarvopi rAjhontikAtsamIpa AzAstAzirSa dattavAn / kRtyavidhimakathayadvA / gAyanAzca rAjhontikaM nikaTe jaguH // yo hetuH / ya hetum / yena hetunA / yassai arthAya / yato hetoH / yasya hetoH / tatra hetau / ityatra "sarvAdeH sarvAH" [119] iti sarvA vibhktyH|| dUreNa rAjJa / dUrAcchreyasAm / dUre lokasya / dUraM rAjJaH // antikArtha / rAjJontikena / rAjJontikAt / lokasyAntike / rAjJontikam / ityatra "asasvArA" [120] ityAdinA TA-Dali-Di-ampratyayAH // ___ vipraH sarvaH sUtAH / sarvo guruH gAyanAH / ityatra "jAti" [121] ityAdinakortho bhuvdvaa|| sthAsyAvaH sukhamadyAvAM bhAsyAmodya vayaM zriyA / iti tUryapratiravailpataH smeva rodasI // 79 // 79. tUryapratiravairyAtrAmAGgalikyavidhApanAya sihAsanamadhyAsIne rAjJi vizeSato vAdyamAnAnI nAndItUryANAM vyomAdau pratizabditaiH kRtvA rodasI jalpataH smeva / kimityAha / adya saMpratyasmadupaplAvidaityAnAmucchetsyamAnatvAdAvAM sukhaM sthAsyAvota evAdya vayamAvAM zriyA bhAsyAmaH // 1 sI tAzA. 1 sI DI degThat / vi. 2 vI epha ntike ni'. 3 sI DI to. / ta. 4 epha "ntike / 6. 5 ephU sattvetyA . 6 e 'nA dItU. 7 e sIva ja 85bIsIsIepha degmANalA. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - hai0 2.2.121.] tRtIyaH srgH| 257 vezyahaM tayaM brUmaH pArtho yaH phalgunIpvabhUt / sa tvaM jayeti vaktAsya purodhAstilakaM vyadhAt // 8 // 80. purodhA asya rAjJo yAtrocitaM tilakaM vyadhAt / kIDaksan / vaktA vadan / kimityAha / tadahaM veni jAne tathA tadvayaM mastacAhaM sarvatra kIrtayAmi / yatkim / yaH pArthaH phAlgunorjunaH phalgunIpu phalgunIbhizcandrayuktAbhiryukte kAlebhUjAtaH sa pArthastvaM bhavAneva / tatparAkramAdiguNopetatvAt / tasmAjaya zatruparAbhavenotkRSTo bhava / arjuno hi zatrujayenotkRSTobhUditi / / dhUyamAne alakSyetAM rAjAnamanu cAmare / zazAGkamanu phalgunyauM kiM nu poSThapade nu kim / / 81 // 81. rAjAnaM mUlarAjamanulakSyIkRtya dhUyamAne vIjanAyeM calyamAne cAmare alakSyetAM lokerutprekSite / kathamityAha / zazAGkaM candramanule. syIkRtya kiM nu phalgunyau kiM nu kiM vA proSThapade / dhUyamAnacAmaradvayamadhyastho rAjA pUrvaphalgunyoH pUrvabhadrapadayostAriphayormadhyasthazcandra iva lokaiIta ityarthaH // yAntu yAmyAM dizaM proSThapadAmu tava zatravaH / jaya tvaM yUyameghadhvamiti jyotirvidovadan / / 82 / / 82. jyotirvidovadannAtmAnurUpA AziSo daduH / yathA he rAjastava zatravo grAharipvAdayaH proSThapadAsu proSThapadAbhiH pUrvabhadrapadAbhirutta 1e dizi pro. 1 epha nIbhi. 2e degbhiyukta. 3 sI ya valya. DI ya cAlyauM. 4 e rakSI'. 5. sIDIyoma'. 6 sI DI loke zA. 7 sI tivado . 8 vI dAdimi. 33 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 vyAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH] rabhadrapadAbhirvA candrayuktAbhiryukte kAle yAmyAM dizaM dakSiNAM yAntu / mriyantAmityarthaH / proSThapadAsu hi dakSiNadizi yAne punarAgamanaM na syAn / yaduktam // dhaniSThArevatImadhye candre carati yo vrajet / dakSiNasyAM kadApyasya punarAgamanaM na hi // tatazca jaya tvaM tathA yUyamedhadhvaM lakSmyA tvaM vardhasveti / / yuvAmacyauM gRhA lakSmyA yUyamasya bhujAviti / kalyANatilakAkRSTA dArA jagurivAlinaH // 83 // 83. asya rAjJo bhujau kalyANahetutvAtkalyANaM kalyANAya vA purodhasA kRtaM yattilakaM tenAkRSTA: saurabheNa dUrAdAnItA alino bhRgasya dAga bhRGgI jagurivaM gAyanti smeva / kathamityAha / he bhujau yUyaM yuvAM lakSmyA vijayAdizriyo gRhA AzrayAvata eva yuvAmacyau~ stha iti / bhujayorgAnAzaGkA ca tayoreva bhaviSyajjayahetutvena yAtrArambhakAle gAnAItvAt / yA api dArA AkRSTitilakAkRSTA bhavanti tAstasyAkrapTurgAnAdikaM kurvantItyuktiH // godau grAmaM khalatikaM vanAni dezamazmakAn / bhoktAronyepi bhUpAstaM namaskRtyAgratobhavan // 84 // 84. spaSTaH // 1e lakSmA yU. 2 bI masmakA'. 3 sI DI / / 84 // pura. 1 epha 'miSu'. 2 e dizi da. 3 e lakSyA tva. 4 sI DI lyANa ka. 5 epha bhRgayo ja.6 sI va kaDI va rame. 7 sI lakSmA vi. 8 sIDI "t / yathA a. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 hai0 2.3.1.] tRtIyaH sargaH / puraslelipuraspAtipurasphakaiH sa tairvibhAn / namaH karoti sma mahAlakSmyai bhaktipuraskRtaH // 85 // 85. mahAlakSmyai namaH karoti sma / namaHzabdamuccAritavAnnanAma vA / iSTadevatApraNAmapUrva hi yAtrA kriyata iti sthitiH / kIdRvasan / bhaktipuraskRto vahumAnena preritastathA tairgAdagrAmAdibhoktabhiranyaizca nRpavibhAna / yataH purastyelipuraspAtipuraskakaiH / kaizci puraskhelibhiH prasAdapAtratvAdane krIDanazIlai: kaizvica puraspAtibhirbhattyatizayakhyApanAyApre luTani: kaizcica puraspharavinayAnIcairgacchadbhi. / / AvAM syAsyAvaH / vaya bhAsyAmaH / vezyaham / vayaM nRmaH / ityatra "avizepaNe" [122] ityAdinAlaTo dvAvekazcArtho yA bahuvat // phasnyA phalgunISu / proSTapade proSThapadA / ityatra "phalgunI" [23] ityAdinA dvAvoM bahuvadvA / / jaya svam / yUyamedhadhvam / yuvAmoM / yUyaM gRhAH / ityatra "gurAvekazva" [125) iti hAvekazvArtho bahuvadA // bArAH / gRhAH / dezamazmakAn / godau grAmam / gyalatikaM vanAni isyatra sarvaliGgasaMkhye vastuni syAdvAdamanupatati mugyopacaritAryAnupAtini dha zabdAtmani rUDhitasvattaliGgasaMkhyopAdAnavyavasthAnusatacyA // paSTa pAda samarthitaH // namakRtya / puraskRtaH / puraskheli / puraspAti / puraspharaH / ityatra "namaspurasoH" [1] ityAdinA saH // ganeriti kim / namaH karoti / atra namaH zavyAntaraM na tvatyayamiti / namaHzabdasya kRyoge vikalpena gatisaMjJAvidhAnAdvA // 1 epha ktibharapu. 2 epha // 85 // ityAcAryazrIdemacandraviracitAyA zabdAnuzAsanayAzrayamahAkAvye pAThapAdamamadhinaH / samAptaH / 1 epha va yA. 2 sI neva meM. 3 sI dATapadAmu. 4 e liGgayasa. 5 sI DI iti pa. 6 sI DI ta iti paThaH pAdaH samAptaH // 7 sI skRtaH / - Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 byAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] sthitaM pAdaM tiraH kRtvA tiraskRtagiri gajam / tiraskRtAriH sodhyAsta tiraskRtvA raviM tviSA // 86 // 86. tira:kRtA antarhitA jitA arayo yena se tathA sa mUlarAjastvipA tejasA kRtvA ravi tiraskRtvAntardhAya vijityAtitejasvIbhUyetyarthaH / gajamadhyAsta / kIdRzam / tiraskRtagirimaunatyena parAbhUtA. dim / yadi zailAdapyunnato gajastarhi kathaM tamadhyAstetyAha / yataH pAdaM tiraHkRtvA tiradhInaM vidhAyAdhovanamyetyarthaH / sthitaM nizcalIbhUtam / gajo hi pAzcAtyayoH pAdayormadhye yena kenApyAruhyate / tamasAvadhovanamayati / tiraskRtvA ravi tviSA tiraskRtagiri gajaM sodhyAstetyanena yathA ravigirimudayAcalamArohati tathAyaM gajamiti vyajyate // tiraskRta tiraHkRta / ityanna "tiraso vA" [2] iti vA saH // gateriti kim / tiraH kRtvA // agaverapyanta vicchatyanyaH / viraskRtvA // puMsphAlgunaH sa puMspAtA mattapuMskariNastadA / ziraspadamalaMcakre puskhagibhiraghaspadam / / 87 // 87. sa mUlarAjastadA yAtrAkAle matto madotkaTaH pumAnpauruSo. petazca yaH karI tasya ziraspadaM kumbhasthalasthAnamalaMcake / kIdRk / pussu paurupopetepu phAlguna ivArjuna iva puMsphAlgunota eva puMspAtA purupANAM rakSakaH / tathA puMskhaGgibhiH pauruSopetakhagadharaizvAdhaspadaM hastinArdhasthAnamalaMcake / karIndro hi rAjJAdhyAsita. parapravezanivAraNAya khanibhiradhaH paricAryata iti sthitiH / 1 sI raci. 1 sI sa mU. 2 e yo pA. 3 e sI yenA ke 4 e sI prakRtvA DI ra: kRsvA. 5 DI puspA'. 6 vI dha.sthA. 7 thI rivArya. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.3.4.] tRtIyaH srgH| 261 puMskariNaH / pustaribhiH / puMspAtA / pusphAlgunaH / itvatra "puMsaH" [3] iti maH // ziraspadam / aghaspadam / ityatra "zirodhasaH" [2] ityAdinA saH // atha rAmaH prasthAnameva zlokAnAmekonatriMzatA varNayati / zreyaskAmaH sahaskaMsoyaskuzAvAnyazaskRte / yAnsopazyatyayaskumbhaM payaskarNIbhUbhaM puraH / / 88 // 88. sa rAjA payaskumbha jalaghaTaM puropazyan / kIhaksan / sahaso valasya kaMsa: pAtramata evAya.pradhAnA kuzAyaskuzA / atra prastAvAdavagaH / sAsyAsti ayaskugAvAnyazatkRte zatrujayotyakIkhaMya yAn zatru prati gacchannata eva ca zreyaH kAmayate aNi zreyaskAmaH kushlaarthii| kiMbhRtaM kunbham / payazca karNI ca payastaNyA vAbhyAM zubhamabhanmakarNa jalapUrNa ghetyarthaH / yAtrAyAM hi jalapUrNasya pUrNakalaMgasyAprato darzana mahAgakunam // UrjaspAtraM punaHkAraM gI:kAraH savyatosya gauH / yabhaskalpo dvipadurga roghaspAzaM zazaMsa nu // 89 // 89. gauH zaNDaH savyato rAjJo vAmadeze punarvAraMvAraM kAraH karaNaM yatra tadyathA syAdevaM giraM zabdaM karotIti gI:kAraH sannasya rAmro dvipaTurga pAhAridurgasyAnaM roSaspAzaM nindyataTa zazaMsa nUvAceva / yathAI gedhaspAzaM sukhena vikSipAmi tathA tvaM dvipadurga vikSepsyasIti zabdAyamAnaH gaNDo vadadivetyartha. / kIdRk / UrjaspAtraM balipTastayeSadUnaM yago yazaskalpaH / "vAyante svArthikAH kacit" iti lIyatvAbhAvaH / avizvetatvAdyazastulyaH / yAtrIyAmI zaNDaH zakunarAjaH / / 1 sI purapatgu. 2 e sI DI skaNI tA. 3 yI lasasyA . 4 sI ninyaM ta'. 5 vI pAyA ho. 6 sI saNDa'. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH gauH payaska kSaransasya svaHkalpAyAM puro bhuvi / payaskAmyadadhaHkAmyadavAHkAmyatsatAbhavat // 90 // 90. asya rAjJo gacchataH puraH sva:kalpAyAM kSIratarucchAyAharitatRNazucitvAdiguNaramyatvena svargatulyAyAM bhuvi gaurdhenurabhUt / kIdRzI satI / payaskAmyan kSIrakaNThatvena dugdhAbhilApukota evAdha:kAmyan dugdhapAnAyAdhastanapradezasyecchuravAHkAmyannavaprasUtatvAjelasyApyanicchuH suto vatso yasyAH sAta evApatyasnehena payaskamalpaM payo dugdhaM bharantI savantI / gantukasya hIdRggauH zakunamatallikA / / yazaskRte / zreyaskAmaH / sahaskaMsaH / payaskumbham / ayaskuzAvAn / payaskarNI / UrjaspAtram / ityatra "ataHkRkami" [5] ityAdinA saH // ata ivi kim / gI:kAraH // bhanavyayasyeti kim / punaHkAram // rodhaspAzam / yazaskalpaH / payaskam / ityatra "pratyaye" [6] iti saH // anavyayasyetyeva : svaHkalpAyAm // payaskAmyat / ityatra "ro: kAmye" [7] iti saH // roriti kim / avAHkAmyat / anavyayasyetyeva / adhaHkAmyat // jyotiSkAmyatsu dhRHkAmyan dhanupkalpadhruvaM striyam / sasarpipkAmagIppAzAM niSkalaGkAM sa aikSata / / 91 // 91. sa rAjA jyotirjJAnamicchanti ye teSu jyotiSkAmyatsu dhUHkAmyan dhuramicchan zakunanimittAdijJeSu mavye dhurINaH san triyamaikSata / kIdRzIm / dhanuSkalpe kuTilatvena cApatulye bhruvau yasyAstAm / 1 sI pAzani. 1vI parasya sta. 2 DIjala tasyA. 35 sI DI syeva. 4 thI degdhyepu . Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.3.5.] tRtIyaH sargaH / 263 etena rUpavatvamupalakSitam / tathAsatI goSpAzA nindyA gIryasyAstAM zubhavAdinIm / tathA niSkalaGkAmakSatazIlAM satImityarthaH / kuSThAdikala. karahitAM vA / tathA sasarpiSkAM ghRvabhRtabhAjanAnvitAm / yAtrAyAM hIdRkstrIratnadarzanaM zakunaramam / / duSprApazakunAnyAviSpuNyAnyAviSkRtodyamaH / niSpipiye vahippazyansa bahiSkRtaduSkRtaH // 92 // ___92. bahiSkRtaduSkRto nirdhUtapApaH sa rAjA niSpipriye bhAvijayasiddhinizcayena nitarAM prItaH / kIhaksan / AviSkRtodyamaH prakaTitayAtrotsAha. san / duSprApazakunAni zreSThatvAdurlabhAni pUrvoktAni zakunAni vahiH prAsAdvAbadeze pazyan / kIzi / AviSkRtaM jJApitaM puNyaM zubhaM devaM yaiH / vRttI gvaarthtvaatkRtshbdlopH| taanyaavisspunnyaani|| dhanuzcatuSkaraM prAduSkurvansa yA~catuSpathe / adAppuruSyanaiSkulyaiH prAduSpremArcito na kaiH / / 93 / / 93. sa rAjA catuppathe catuSke yAnsan prAduSkRtaM prakaTitaM premAnugago yatra gatArthatvAtkRtazabdalope prAduSprema kai rcitaH puSpAdiDhaukanairna pUjitaH / kiMbhUtaiH / duSTauM: puruSA duSpuruSAsteSAM bhAvo dauSpusapyaM duSTapaurupaM kulAnirgatA niSkulAsteSAM bhAvo naiSkulyamakulInatA dvandve te na to yeSAM taiH purapradhAnairityarthaH / kIhaksan / catuSkaraM caturhastapramANam / agra pramANAnmAtraTo "dvigo. saMzaye ca" [7.1.143.) iti lopaH / dhanuH prAduSkurvan prakaTayan // 1 vI zAna 2 DI vanyAnma catu. 3 vI 'nsa yAzca. sInsayAn catu. 1 sI piMkA '. 2 bI vivija'. 3 vI pu. 4 vI ksaH / ca. 5 sI tuI. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 dyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] agoppAzAm / dhanuSkalpa / sasarpipkAm / jyotiSkAmyatsu / ityatra "nAminastayoH pa" [4] iti yaH // roH kAmya ityeva / dhUHkAmyan // niSkalajhAm / nippipriye / duSkRtaH / duSpApa / bahiSkRta / bahippazyan / AviSkRta / AvippuNyAni / prAduSkurvan / prAduSprema / catuSkaram / ctuppthe| ityatra "nidura" [9] ityAdinA paH // katham adauppuruSyanaiSkulyaiH / ekadezavikRtasyAnanyatvAt // dviHphalaM triHphalaM sa dvippuSpaM tripuppamujjhataH / dvipakhe triHkhe kSiptalAjAn dvipkAMkhikAn jagAda nH||14|| 94. nRpaH kAnpuMso dvi: kAnpuMsakhiA na jagAda kiM tu sarvAnapi vAradvayaM vAratrayaM vA lalApetyarthaH / kiMbhUtAn / rAjJo mAGgalikyArtha dvidvau vArau phalam / jAtAyekavacanam / vIjapUrAdiphalAni triHphalaM jInvArAMzca phalAni / dvippuppaM tripuSpaM dvau trIzca vArAnpuSpANyujjhato rAjJoye varpatastathA dvipkhe triHkhe jyoni ca dvau vArau trInvArAMzca kSiptalAjAnpreritAkSatAn // viSkAn / dviple / dvippuSpam / dvipphalam / ityatra "suco vA" [20] iti vA pH| pakSe vayaphau(po) visargazca / nitaan| niHsne / nipuppaM / triHphalam // janastasya vapuSpekSya jyotiSkharvayaduSNagoH / AyuSkAmyaM januSkhyAtaM cakSupphalitamUhitam // 95 // 95. janairAyurjIvitaM kAsyaM manojhaM janurjanma khyAtaM sarvatra prasi1bI ziphala. 1 sI ro kA . 2 e sI DI du:kurva. ane. bI sI anekulyadI ku. DI Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 1.3.11.] tRtIyaH srgH| 265 bam / kRtakRtyamityarthaH / cakSurlocanaM phalitaM saphalamUhitaM vitarkitam / kiM kRtvA uSNago rveyotistejH kharvayallaghayattasya rAjJo vapuH prekSya // rociSkavalayagAnorTagjyotipphalgayannRNAm / sarvAcippidadhatvegAdarhiH pANDurayadrajaH // 96 // 96. rajaH sainyapAdadhAtotyA dhUliH khegAt / kITaksan / varhiH / jAtAvekavacanam / durbhAnpANDurayat / pRthvIsthaM vanagahanAdi vyApnuvadityarthaH / tayordhva prasamaratvAdAno rociH kiraNAnkavalayadvasamAnam / tayAtiniviDatvAtsarveSAM dIpAdInAmaciH kAntiH sarvAcistatpiddhadata eva nRNAM ugjyotirlocanadIptiM phalgayaniSphalayaca / rajotiniviDaM rodasI vyApetyayaH / / rocipkavalayat / jyotipsarvayat / sarvAcippidadhat / egjyotiSphalAyat / mAyupkAmyam / januprayATam / vapupprekSya / cakSupphalitam / ityana "ves" [1] ityAdinA vA paH // pakSe / barhiH pANDurayat ityAdi // achipArazvadhaM jyotikontaM ca ruruce tadA / tanvadaindraM dhanuSkhaNDamIkSyamANaM dhanuSkaraiH // 97 // 97. tadA meghatulye rajasi nabhojyApini satItyarthaH / pArazvadhaM parazuzastrasaMvandhyaciptiH kauntaM prAsasaMvandhi jyotizca ruruce / kIdRzam / svarNamaNyAdikhacitatvenollasadanekavarNaprabhAjAlatvAdaindraM zakasaMbandhi dhanuSkhaNDaM tanvata evaM dhanuSkarairdhAnuSkaraddhatadhanurdhAntyekSyamANam // 1bI vipha'. 2 bI mIjhamA. 1bI na ca pho. 25degdada e. 3 sI sI ca . Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 vyAzrayamahAkAvye mUlarAjaH] dhanuSphalakayogyAbhistatrAruSpANayo vabhuH / sarpippAH subhaTA vahipkhananaiAhmaNA iva // 98 // 98. sarpippA ghRtapAyinotivaliSThA ityarthaH / subhaTA vizeSato dAnasanmAnapAtratvAdvabhuH / yato dhanupphalakayozvApaspharayoryA yogyA nirantarAbhyAsAstAbhiH kRtvAruNaM pANI yeSAM te dhanurvidyAyAM khaDgavidyAyAM ca kuzalA ityarthaH / yathA sarpiSpA jAtisvabhAvenAtyantaM ghRtapriyatvAd ghRtapAyino brAhmaNA bhAnti / yato vahipkhananaiH pavitrikAdhartha darbhacchedanairaruppANayo darbhANAM tIkSNAgratvAdvaNitahastAH kriyAnaiSTikA ityarthaH / / nRpo jyotiSlama chayadbhizchannazchatraizchadiSphalaiH / bhrAtupputraM daMDhakkasya kaskoseviSTa nAnuyAn // 99 // 99. kasko nRponuyAnanuvrajansan deMDhakasya deDhakAlyapitRvyasya bhrAtupputraM bhrAtR mUlarAjaM nAseviSTa / kIdRk / chatraizchannaH sarvatopyAvRto mahaddhika ityarthaH / kIdRzaiH / chadiH paTalaM tadvavanataprAntatayA sarvatazchAyAkAritayA ca phalanti saMpadyante yAni taizchadiSphalairata evaM jyotiplamaM sUryAtapakhedaM chayadbhirapanayadbhiH / sarvopi nRpavargomuM mahAbhajadityarthaH // rAjivIjaDhakAlayo bhrAtara AdipuruSAH / rAjerapatyaM mUlarAjo vIjaDhakayostu bhrAtuSputraH / / 1 vI dipalaH 2 vI daTa kI. pIpasphura'. 2 sI dana. 3 e sI sI yAn na. 4 thI dadaka. 5 bI daTakA. 6 sI dippalai'. 7 thI daDhakA. 8 bI daTA. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [102.3.14.] tRtIyaH srgH| 267 dikSu prasArisainyeSu bhArAtavapuSaM mahIm / sipicurgadapAthobhiH pupUrvava ida dvipAH // 100 // __100. dikSu prasArisainyeSu baleSu prasaratsu satsu bhArAtavapuSaM prAgbhAreNAkrAntadehAM satI mahIM dvipA madapAdhobhiH sipicuH / utprekSyante pupUrvava evaM / ye hi pAlayitumicchavo dayAlavaH syuste bhArAkAntavapupaM janaM khedApanayanAyAmbhobhiH siJcanti / / lilikSanniva kiM nisse vahA~pyudgopu pusviti / sthitaH sarpiHSviva vaMzAvAprvibhaH kathamapyagAt // 101 // 101. ibhaH kathamapi mahatA kapTenAgAdyayau / yataH sarpi:viva ghRteSviva vazAvArSu hamninImUneSu sthitonurAgAtirekeNa tadgandhAmodaludhyatvAdavasthitaH / keSu satsu / purasu hasnipakepu / kiMbhUteSu / udgIpUcchaladANIkepvapi / kathamityAha / aho gaja lilikSanivAttumicchanniva vahIMSi darbhAn kiM nisse kimiti cumbasIti / / jyotibAntam / arcipArazvadham / ityatra "nakAkriye" [12] iti pasyAmAvaH // jyotiplagam / yahipsananaiH / sarpippAH / chadipphalaiH / dhanuSkaraiH / dhanuprANDam / aruppAgayaH / dhanupphalaka / ityatra "samAsesamakhasya" [13] iti paravas // mAtuppunam / kaskaH / ityanna "mAtupputra" [14] ityAdinA rephasya paravaM satyaM gha nipAtyate / / - - - 1 DI sipinurma . 2 eDI pustviti / . bI pusviti / . 1sI miSiH / 2 vI va pipAlayiSava iv| ye. 3 sI sthitAnu. 4 bI phAyaki. Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] nAminaH / yapupam / sainyeSu / sipicu / aseviSTa // antasthAyAH / vaaii| udIpuM / pupUrvavaH // kavargAt / dikSu / lilikSan // zinAntarepi / sarpiHSu / yahIMpi / atra "nAmyantasthA" [15] ityAdinA patvam // ziGgahaNenava side nakAropAdAna nakArasthAnenaivAnusvAreNa yathA syAdityevamartham / tena makArAnusvAreNa na spaat| pussu // ziTA nakAreNa cAntara iti pratyekaM vAkyaparisamApterubhayavyava. dhAne na syAt / nisse // agniSTutaH pathi jyotiSTomAyuSTomavedinaH / agniSTomavido vanyAH sainyamaikSanta tApasAH // 102 // 102. vanyA vanavAsinastApasAH pathi sainyaM kautukaadekssnt| kibhUtAH / jyotipo jyotiSe vA stomo yAgo jyotiSToma evamAyuSTomazca tejovRddhyarthamAyurvRddhyarthaM ca 1..mANo yAgabhedau tadvedinaH / yadvA / jyotiSAM jJAnAnAM stomaH saMtAnastenAyuSTomavedino jIvitasaMtAnazAssayAmiSTomomistutipradhAnaH prathamo yAgastadvedinaH / etena jhaanitoktaa| tathA yAgAgnikArikAdikAritvenAgniM stuvantyAmiSTutaH / etena kriyAnipratvoktiH // abhiSTuta / ityatra "samAsemeH stutaH" [16] iti patvam // jyotissttom| aayussttom| bhagniSToma / ityatra "jyotiH" [17] inadinA pH|| mAtRSvasRpitRSvasroliyugnAmyAko rudan / atimAtuHSvapituHSvasAzcAsi camUstriyA // 103 // 103. mAtRpvasRpitRSvasrorjananIbhaginIjanakabhaginyorviyugviyukota eva rudan prAmyA kazcamUsiyozvAsi madhurAlApAdinA - - 1ebIsI viduH / ma. 2 bI pusa / zi.3 sInapra. 4 eyAsvAsi. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 2.3.15.] tRtIyaH srgH| 269 zvAsita: / yato vatsalatvAdinAtikrAnte mAtuHSvasRpirtuHSvasArau yayA tayA // mAtuHkhasrA pituHsvasA munnadInAH saha bjaaH| krIDAniSNAnadISNAtRRnatvarantekSituM dvipAn // 104 // 104. mAtuHsvasrA pituHsvasropalakSaNArthatvAnmAtRpakSeNa pitRpakSaNa gha saha brajA gokulasthA janA dvipAnIkSitumatvaranta sasaMbhramaM celuH / yato muddhapaH saiva pUreNAplAvakatvAnnadI tatra sAnti ke munnadInAH / kutUhaTapUrASTrAvitA ityarthaH / yata: kiMbhUtAn / nadISNAtRRnkauzalAnnadyAM sAyakAn / etadapi kuta ityAha / yataH krIDAniSNAn jalakelikaraNacaturAn / gajo hi jalakeliM kurvantotyadbhutatvAddezyAH syuH / / svaHsindhAviva nisnAnapatismAtAH samucchrayAt / pratiSNAtapratiSNAnavyUtA dhvajapaTA vabhuH // 105 // 105. rathAdisthA dhvajapaTA vabhuH / yataH pratiSNAtaM kSAlanena zuddhaM yatpratiSNAnaM sUtraM tena vyUtA nirmalasUtramayAH / utprekSyante / samucchrayAdaunatyAddhetoH svaHsindhau vyomagagAyoM nisnAnapratismAtA iva nimAnena nizcitanAnena kRtvA pratismAtA iva nirmalIbhUtA iva / yepi pratiSyAtamativyAptyAdidoSAbhAvena zuddhaM yatpratiSNAnaM vedAdisUtraM vana vyUtAH pAThenAtyantaM vAsivAzaryAH svaHsindhau nizcitaM strAvAzca syuste samucchrayA~lokamadhya aunnauddhajapaTA iva bhAntItyuktiH // 1vI dIlA sa. 1 e sI tuH svasA. 2 sI nA di ja. 3 sI dRzAH tyuH // . 4sIyAM na mA. 5e sI vizAtA. 6 sI 'yAH svAsi 7 bI yA loka. 85 yA dhvana. Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ byAyamahAkAvye [mUlarAjaH] 270 mAtRtvasapigRpvasroH / ityatra "mAtRpituH sasuH" [18] iti // mAtuHpvasRpituHpvasA / ityatra "alupi vA" [19] iti vA pa: pakSe / mAtuH svanA / pituH svamA // nipNAn / nadIpNAtRRn / ityatra "ninadyAH" [20] ityAdinA paH // kauzala iti kim / nimAna / munnadIkhAH // pratiSNAta / ityatra "prate: [21] ityAdinA paH // sUtra iti kim / pratighAtAH // pratiSNAna / ityagra "mAnasya nAgni" [22] iti pH|| rathAzcItkRtivistAraiSTarA viSTaraM zriyAm / dadhurvanarpiviSTAravRhatIgAnavistaram // 106 // 106. viSTarasya vRkSasyeme vaiSTarA rathAcItkRtivistAraiH kRtvA vanapibhi. kartRbhiviSTArabRhatyAzchandobhedasya yAni gAnAni gItayasteSAM vistaraM prathAM dhuradhArayan / kiMbhUtam / triyAM gAmbhIryamAdhuryAdizomAnAM viSTaramAsanaM sthAnamityarthaH / vanapicchandogAnatulyAni cItkR. vAni rathAzcarityarthaH / / vaTarAH / viSTaram / vissttaarvRhtii| ityatra "vai saH" [23] iti pH|| nAnItyeva / vistAraH / vistaram // azvakaNTheSu mnnyaalyobhinissttnaavliinibhaaH| zazaMsarabhinistAnA yudhiSThiraguNaM nRpam / / 107 / / 107. azvakaNThevabhiniSTAnAvalInibhA vartulatvena visargazreNIsa1bI kRtadi. 2 sI vImAna.' 1sI pi. 25 sIsI tilAna'. 3 sI vA narSi. Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - [hai. 2.3.26.] tRtIyaH srgH| 271 nibhA maNyAlyo hemazahAdimayamaNipaGkayo nRpaM zazaMsustuSTuvuriva / ivovaseyaH / yatazcalanenAnyonyaM saMsargAdanyonyenaiva ca karnAbhinistanyante zabdAyyantebhinistAnAH / kimiti zazaMsurityAha / yato yudhiSThiraguNaM nyAyAdiguNairyudhiSThiratulyam // gaviSThirAbhAH zrIpeNaharisiMhAdayobuDan / viSvaksenograsenorusenetra kaTakodadhau // 108 / / 108. gaviSThirAbhA nyAyAdinA gaviSTiramunisamAH zrISaNaharisiMhAdayo rAjAnotra mUlarAjIye kaTakodadhAvatruDannalakSyI vbhuuvuH| yato vipvakseno viSNurugrasenaH kaMsapitA dvandve tayorivolyoM vahatyaH senAH kaTakavizeSA yatra tasminnatimAnAnekanRpasenAlayatvAdatyantaM mahApramANa ityarthaH // maminiSTAna / ityayam "maminiSTAnaH" [24] iti nipAtyate // nAnI. veva / mbhinitaanaaH|| gaviSTira |yudhissttir / ityatra "gavi' [25] ityAdinA paH // zrIpeNa / ityatra "pratyakaH" [26] iti paH // etIti kim / harisiMha / / maka iti kim / viSvaksena // nAmnItyeva / urusene // nAmyantasthokavargAdipeva / ugrasena // agre rohiNipeNIbhUtpazcAdrohiNisenajaH / pArthe zatabhipaksenaH sa punarvasuSeNakaH // 109 // 109. spaSTaH / kiM tu rohiNiSaNAdayo rAjavizeSAH / tathAjJAtaH 1vI votrAvatrAva. 2 sI deglajhI na. 3 sI niSTAnA. 4 e DI siMhaH / ma.5sI sthAva. Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH vyAzrayamahAkAvye 272 punarvasupeNaH kaSi punarvasuSeNakaH / yadvA / punarvasuSeNo mukhyosya "sossa mukhyaH" [7.1.188] iti ke punarvasuSeNakaH saGghaH / saha tena varvate yaH sa zatabhipakseno nRpaH pArzvabhUt / ekasminpA zatabhipaksenoparasmiMzca punarvasuSeNakobhUdityarthaH / / rohiNipaNaH rohiNisena / ityatra "bhAdito vA" [27] iti vA paH // ita iti kim / punarvasupeNakaH / pUrveNa nityameva / zatabhiSaksenaH // viSTalaM kuSThalaM krAntvA pariSThalakapisthale / uSTrAH zamiSThalaM jagmuH kRSTvA rUDhAn kapiSThalAn // 110 // 110 uSTrAH zamiSThalaM zamInAM sthalaM jagmuH zamItarupatrapriyatvAt / kiM kRtvA / krAntvolAvaya / kAni / vigataM vInAM vA pakSiNAM sthaLaM viSTalaM kutsitaM korvA pRthvyAH sthalaM kuSThalaM parigatamAmrAdibhiyApta sthalaM pariSThalaM kapInAM sthalaM kapisthalaM dvandve te ca / tathA rUDhAMcaditAnkapipTalAn / kapiSThalo nAma gotrasyAdyaH pravartayitA yanAmApatyasaMtatirvyapadizyate / upacArAcadazyA apyucyante / tAn bhaTavizepAnchaSTA balAdAkRSya / pielam / phulam / zamiSTalam / pariSTala / ityatra "vikuzami" [20] ityAdinA paH // kapipalAn / ityatra "kapeone" [29] iti paH // gotra iti kim / kapittale // sI . 1e sI sI re / '. 2sI bImA vA. 3 sI halo. 4bI mAn . Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.3.29.] tRtIyaH sargaH / 273 dviSThatriSTheSvapurgoSTeSvAmvaSTyAmbaSThatAjuSaH / payozaGkuSThakAGguSThaM bhUmiSThApaSTapattayaH // 111 / / 111. bhUmau tiSThanti bhUmiSThA apa mArga parihatya tiSThanyapaSThAzca ye pattayaste gopTeSu gokuleSu payo dugdhamapuH pibanti sma / katham / zako zalyAne tiSTanti zaGkhaSThA ajJAtAH zakuSThAH zaGkuSThakA na tathAzaGkuSThakAH payaHpAnavyApRtatvenApraharaNA aGgAvavayave tiSThantyaGguSThA aGgulyo yatra pAne tat / kibhUteSu gopTeSu / dviSThatriSTheSu dvayoH sthAnayotriSu vA sthAneSu tiSThatsu / kiMbhUtAH pattayaH / ambAyAM mAtari tiSThanti "vyApo bahulaM nAmni" [24.99] iti hasve ambaSTho mAtRmukhaH / tasya bhAvaH vyaNi AmghaSThyaM tsyaambsstthtaa| ambopahnavakartA tasyAyaM kAryabhUtaH aNi AmbopahnavarUpo dharmastatra tiSThati "sthApa0" [5. 1. 141] ityAdinA ke AmvaSThastasya bhAvopahnavastAM juSante sevante ye te dhanurvidyAdikalAkuzalA ityarthaH / / anambASThA asnysstthkuntshekusstthpaannyH| parameSThadiviSThAjInpuJjiSThAH pathyakIrtayan // 112 // 112. anambASThA amAtRmukhAH zastravidyAnipuNA asavyaSTho dakSiNapArzvastha: kuntaH prAso yeSAM tesavyaSThakuntAH zekuH pakSivizeSastatprakRtidhvajopyabhedAt zekuH / "na nRpUjArtha" [7.1.108] ityAdinA kAbhAvaH / tatrasthaH pANiryeSAM te zekuSTapANayaH / vAmapAdamocakamadhyasthAn mahAbhaTatvasUcakAn zekAdijantUpalakSitAndhvajAnvAmahastenAvaSTananta ityarthaH / vizeSaNakarmadhArayesavyaSThakuntazekuSThapANayozvArohasubhaTAH pathi pujipThAH samudAyasthAH santokIrtayannavarNayan / 3 e sIDI sthApatyA 4 sI ' yI jhAvayadeg 2 bI pu ca sthA sthakudeg 5 sI damautraka Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 dyAlayamahAkAvye [mUlarAjaH] kAn / parame pade tiSThanti parameSTA divi svarge tiSThanti diviSThA dvandve parameSThadiviSThA rAmacandrAdayastepAmAjIna raNAn / duHpedhAgniSTamAJjiSThadRSTInvahiSThapANayaH / parikArA akuSTAGgA gajAnninyuH suSedhatAm // 113 // 113. parikArA hastiparicArakA gajAnsuSedhatAM prazastagatitAM ninyuH / yato duSTaH sedho gatiu~pAM te du:pedhAstathAmau tiSThantyaniSThA masjI zabda tiSTati masiSThA tayA raktA mAJjiSThI agmiSThAnAmiva mAjiSTI AraktA dRSTiyeSAM te tathA / tato vizeSaNakarmadhArayaH / tAnmadodbhedAdRSTagatInAraktAkSAMzca / kibhUtAH santaH / azvArU~DhatvenAkuSThamabhRmiSTamaGgaM yepAM te / yadvA / pAdacAriNopi hastivegagAmitvAsphAlapradAnegakAzasthA itra tathA barhiHThapANayaH picchikAhastAH / parikArA hi picchikAhastA dvidhA hastivegajaitrAzvArUDhA hastivegajaitrAH pAdacAriNazca / ta ubhayepi gajAyagA madodrekeNa zIghragaM gajaM pinchikAbhIkSNAcchoTanaH khedAyitvA madaM copazamayya svabhAvagatiM nayantIti sthitiH // sthapuTepvapyaniHpedhairaduHpandhipadehayaH / rathAH mupaMdhayo yAnto niHpaMdhaya ivAvabhuH // 114 // 114. rathA ni:paMdhaya iva saMvirahitA ivAvabhuH / yata: mupaMdhayaH suniSTasaMdhAnAH / tadhA hayaiH kRtvA yAntaH / kiMbhUtaiH / adu:paMdhIni gulpha. pradeze duSTasaMdhAnarahitAni padAni pAdA yepA saiH| etena sulakSaNatvoktiH / pIDIha *deg. 2 bI dupa. 1bI sI "riyAra". 2 vI gati ni. 3 sI tato ta. 4 e sI DI mAnanA'. 5 sI"TEE. 6 e sI DI niye. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.3.30.] tRtIyaH srgH| 275 ata eva sthapuTeSvapi viSamapradezeSvapyani:SedhairasaMvalitagatibhiH / suSaMdhitvenAskhalitagatitvena cAlakSyasaMdhivAdekakASThamayA iva rathA jJAtA ityarthaH // niHSAmANo mahAmAtrairduHSAmANaH suSAmabhiH / abhIruSThAnasainyasya praSThatAM ninthire gajAH // 115 // 115. sAnaH sAmavedAnniSkrAntA niHpAmANaH / gajA hi sAmavedAtprasUtA iti gajalakSmazAstram / gajAH suSAmabhiH zobhana: sAmavAkyaiH kRtvA zobhanasAmopAyAnvitairvA mahAmAtrairhastipakaiH kartRbhininthire nItAH / kAm / abhIrUNAM nirbhIkANAM sthAnaM nivAso yasainyaM tasye praSThatAmapresaratvam / yato duSTamarucitaM sAma sAMtvanamIpa yeSAM tetimadotkaTatvenAtyasahanA ityarthaH / yepi gajA iva gajA baliSThA darpiSThAzca mahAyodhA yuddhapriyatvena duHSAmANo rucitasAmopAyoM ata eva niHSAmANo muktasAmopAyAH syuste suSAmabhirmahAmAtraiH pradhAnaiyuddhArthamabhIruSThAnasainyasya praSThatAM svarNapaTTabandhena mukhyatAM nIyanta ityuktiH|| goSTeSu / anambAhAH / "lyApo bahulaM nAmni" [2. 4. 99 ] iti hasdasvena AmbaThya / zliSTanirdezAdubhAbhyAmapi syAt / AmbaSThatA / savyaSTha / apaSTha / diSTa / triSTeSu / bhUmiSTha / aniSTha / zekuSTha / zaGkuSTha / kuSTha / aGguSTam / mAJjiSTha / pujihAH / bhi| parameha / diviSTha / ityatra "govAmba0 [30] hatyAdinA pH|| 1 sI Namu. 1bI raskhali. 2vI sya pRSTatA. 3 vI yAsta. 4 vI ve A. 5 vI / mA. 6 vI 1i . 7bI gomnetyA. Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] vyAzrayamahAkAvye 276 ani pedhaH / duHSedha / supedhatAm / niHpadhayaH / du.padhi / supaMdhayaH / ni.pAmANa. duHpaamaannH| supAmabhiH / ityatra "nirduHsoH" [31] ityAdinA pH| praSTatAm / ityatra "praSTograge" [32] iti po nipAtyaH // bhIraTAna / ityagra "bhIruSTAnAdayaH" [33] iti po nipAtyaH // rUDhAruSTorjadvapuSvaM sutejastA vahiSTarAm / mudostvaM ceti niSTayAnAmarghati sma catuSTayam // 116 // 116. vahiSTarAmatizayena bAhyadeze vartamAnAnAM nirgatA varNAzramebhyo "niso gate" [6. 3. 18] iti tyaci niSpyAsteSAM niSTayAnAM caNDAlAnAM catuSTayaM mahAbhaTatvasUcakatvAdarghati sma bahudhanAdinA mAnyamabhUt / arpadhAnuragaNapaTitaH / kiM tadityAha / rUDhAruSTA rUDhAstravaNatodvapuSTa baliSThazarIratA sutejastA zobhanapratApatA zobhanakAntitA vA sudostvaM ca prauDha japarAkramatA ceti // khAmyAjJayAtha sUryASTio niSTaplavapuSTamAH / jambUmAlyAM sarityUpuSinistApino nRpAH // 117 / / 117. adha dvipannistApinaH zanabhIkSNaM santApayanto nRpAH svAmyAjJayA mUlarAjAdezena jambUmAlyAmevanAmyAM sariti nadyAmUpurvasanti la / yataH sUryAciSTaH / atrAcAdihAttas [.. 2. 85] / ravikiraNeniSTaptaM saMvaitaM vapuSTamamatiprazatvaM vapuryapAM te / / 1.vI du 1 e sI hI '5. / mudeg .. 2 vI nipa'. 3 bI DhAstra. 4 vI va pa. 5pI gupa. 6 sI tAna. 7sI vapta. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.3.33.] tRtIyaH sargaH / 277 athAsargasamApti sainyAvAsanAM varNayati / sainikAnAM zramaM jakSuH supvApayiSavo nu tAn / siskhedayipvinAMzUnAsisvAdayipavo drumAH // 118 // 118. drumAH sainikAnAM zramaM mArgakhedaM jakSurabhakSayannapaninyurityarthaH / kiMbhUtAH santaH / sisvedayiSavotyuSNatvena prasvedayitumicchavo ya inAMzavo ravikiraNAstAnAsisvAdayiSavaH sAndrapatraprakaraNa bhakSayitumicchavopanayanta ityarthaH / ata eva tAnsainikAnsuSvApayipavo tu zAyayitumicchada iva / ye hi suSvApayipavo bhRtyAH syustepi paTakuTIvandhanena chAyAkaraNAdravikiraNAnivArayanto mArgazramamapanayanti / / tuSSurvIcinAdeH kiM protsisAhayiSuH kimu / vapuH sisikSato nAgAnnadyambhobhirasIpicat // 119 / / 119. agaM sisikSataH sinapayiSUnAgAnambhobhiH kartRbhindyasIpicadApayat / kIhaksatI / vIcinAdaiH kRtvA kiM tuHSuH kiM nAgAstotumicchantI stuvaitIvetyarthaH / kimu kiM vA protsisAhayiSuH zrAntasantaptatvAtsnAnArtha protsahamAnAnnAgAnprayoktumicchuH protsAhayantIvetyarthaH / jananyAdirapi hi stuvatI protsAhayantI ca vAlakAnslapayati / / muSupsantaM na tuSTAva kaMcitkopItyatarjayat / kiM soSupiSamANe tvaM vyatisuSupiSe prabhau // 120 // 120. suSupsantaM zayitumicchantaM svapantamityarthaH / kaMcidbhatyaM kopi bhRtyo na tuSTAva kitvatarjayat / kathamityAha / prabhau svAmini so'piSamANetyarthaM svapnumicchati kiM tvaM nyavisuSupiSe prabhusaMvandhi__1 DI TUvuH ki. 2 degsI tI stuMva. 3 bI DI vantIve'. 4 bI sI DI vantI pro.5 sI 'kiM tu ta'. 6 sI kiM tu vya'. 7 e sI DI kandhesvA', Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] vyAzrayamahAkAvye 278 svApakriyAnyatihAreNa kimiti suma iti / vibhau hi sopupiSamANe bhRtyasya svApovinayahetutvenAyuktaH // musopupiSamANopi kopInAzAmadhIpiSan / nAsipaJjayipaccakSuH sisaJjayipurindhanam // 121 // 121. kopi bhRtyaH susopupiSamANopi zrAntatvenAtyartha svapnumicchannapi cakSurnAsipasayipanmelayituM naicchanna supta ityarthaH / yata indhanaM sisayipalayitumicchanmelayannityarthaH / etadapi kuta ityAha / yata punAjJAmanekagrAhakasadbhAvenendhanaM pazcAdurlabhaM bhaviSyatyavodhunaiva tvayA saMprAyamityarUpaM prabhunidezamadhIpiSan smartumicchansmarannityarthaH / etena bhRtyasyAtyantaM svAmibhaktirutA / / rUdAruTA / papuSTam / sUryASTiH / niSTayAnAm / catuSTayam / bahiSTarAm / papuSTamAH / ityatra "hassAmAminasti" [34] iti paH // hasvAditi kim . sudosrayam // nAmina ityeva / sutejastA // niepta / ityatra "nisa:" [35] ityAdinA paH // bhanAsevAyAmiti kim / punaHpunaH karaNe mA bhUt / hipanistApinaH // akSuH / apuH / isyatra "ghasvasaH" [3] iti paH // supyApapipavaH / tuTapu. / hatyA "NistorevA" [35] ityAdinA paH // svadAdipayudAsaH kim / AsisvAdayipavaH / sisvedayiSu / prosisAhayipuH // stAsisAhasAMssvadAdipayuMdAsena sadRzamahaNAva pyantAnAmapi popadezAnAmeva prANam / tathA ca kRtasvAsakAraNa "nAmyantasthA" [2. 3. 15] ityAdisUNava side niyamA racanan / Nistoreva paNi patvaM nAmpasya / tenehama 1e sI gupapi. zarIra supupi'. 2 sIvenandha'. 3 bI "tyantasvA. 4esI minasti. - Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.3.38 ] tRtIyaH srgH| 279 syAt / sisikSataH / evakAraH SaNyeva Nistoriti viparItaniyamanivRttyarthastene hApi bhavati / asIpicat / tuSTAva / patvaM kim / suSupsantam // nakAraH kim / gyatisuSupipe / nAtra san ki tu parokSA se // kathamadhISipan / paNi nimitte dhAtoH patvaniyama ukta iha tu sana eva dviruktasya patva na dhAtoriti na pratipedhaH / atra I du cha zuM zru gatau jJAnerthe iNka gatau vaa| aAnerthe hINo gamAdezaH syAt // sopupipamANa ityatra yaDi patvaM pazcAtsanniti na pratiSedhaH / yeSAM tu darzane dvisvepi punaH sani dvirutistammate susopupiSamANa ityatra paNi suzavdA. sparasya sasya paravaM na bhavatyeva // asipAyipat silayiSuH / ityatra " sarvA" [38] iti vA paH / / hayAnanabhiSuNvantobhyaSuNvankecidambhasi / dharmAbhiSayamANAMzvAbhyaSuvansuhRdo muhuH // 122 / / 122. kecidazvapAlA: zobhanAvAnvitatvena zobhanaM hRdvakSo yeSAM tAnsuhRdo hayAndharmAbhiSUyamANAnAtapenAkramyamANAnsato muhurvAravAramambhasi jalebhyapuNvannanapayan / antarbhUtaNigarthotra sug / kiMbhUtAH santonabhiSuNvanto gADhajalaprahArairapIDayantaH / etena snApanakauzaloktiH / svayamasAnto nA / etena caiSAmAtmanopi hayeSu bADhaM vAtsalyamuktam / tathA suhRdo mitrANi dharmAbhiSayamANAnata eva hayantIti hayAstAna chAmyataH satombhasyabhya'SuvaMzca kSiptavantazca / / karmAbhiSTutyamabhyasyanyebhiSyatyanile zramam / bhRtyAMstAnanabhiSTobhAnsvAminobhyaSTavanmudA // 123 // 123. anile zramaM mArgakhedamabhiSyati nadIzIkaronmitvenA1 bI myaSyanye'. 2 e sI bhyATava. 1 vI nArthe . 2 e sI degmANo. DI'mANe . 3 bI yaziSa. 4 vI te napA 5sI mAna. 6 sI bhyazca. - Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] vyAzrayamahAkAvye 280 timItatvAdapanayati yati punarnavIbhUvAGgatvenAbhiSThatyaM prazasyaM karma kriyAM ye bhRtyA abhyatyansamApayaraganabhiSTobhaH stambho jADyaM tena rahivAna dakSAnbhRtyAnsvAmino mudAbhyanuvanprazazaMsuH / bhRtyA hi karmAnta eva prazasyanta iti nItiH / yaduktam / pratyakSe guravaH stutyAH parokSe mitravAndhavAH / pharmAnte bhRtyavargAzca putrA naiva mRtAH striyaH // 1 // abhyaSTobhanta dRpyANi mAM kepyabhisumupavaH / abhyamura patsvAmIti taM ke canAbhyasUsavan // 124 // 124. kepi bhRtyAH mAmabhisusUpavo dAhopazamAya zItAmbhobhiH sektumicchavo dRppANi paTakuTIrabhyaSTobhantAvanan / dUSyavandhAbhAve hi damA siktApyAtapena zupyet / tathA ke cana bhRtyAH svAmyabhyasusUpa. sAtumacchaditi hetostaM svAminamabhyasUsavan slapitavantaH // zAkhAmabhisisAsantamabhisosUyya sindhuram / mahAmAtrobhitustAva tataH stambhebhitustubhe // 125 // 125. zAkhAmabhisisAsantaM vinAzayitumicchantaM sindhuramabhisosUyya zAkhAbhavanAyAtyartha prerya mahAmAtro hastipakobhitustAva / aho sindhurasya kITaksAmarthyamiti prazazaMsa / tataH stambhe vRkSaprakApTebhitustubhe vavandha / madotkaTatayA candrumazakyaM sindhuramevaM stavanena sAntvayitvA stambhe vaddhavAnityarthaH / yopi mahAmA: pradhAna mahAmAtyAdiH sopi sindhuratulyaM darpiSTa paliSTaM raudraM ca nRpAdimanyAye prava. samAnaM prarya lavanana ca vizvAsya vanAti / / pan. 4 sI 3 e sI DI bhI ma. 2vI prama. DI 'ma. 5vI 'ma. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - hai0 2.3.39.] tRtIyaH srgH| 281 (su|) anabhipuNvantaH / abhyapuNvan // suva / abhipUyamANAn / abhyaSuvan / so / abhipyati / abhyepyan // stu / abhiSTutyam / abhyaSTuvan // stubh / anabhiSTobhAn / abhyaSTobhanta / ityatra "upasargAt" [39] ityAdinA SaH // advitva iti kim / abhisusUpavaH / abhyasusUpat / atra pUrvasakArasya patvaM na bhavati / mUladhAtostu yathAprApta patvaM bhavatyeva / kecittUpasargapUrvANAM suno. syAdInAM paJcAnAmapi sannantastautivarjitAnAM dvitve sati mUlaprakRterapi patvaM necchanti / abhyasUsavan // suv| abhisosUyya // so| amisisAsantam / / stu| abhitustAva // stuma / abhitustume // abhiSeNayadbhiranabhiSiSaNayiSuzritA / kSmIdhitaSThe sapratiSTairyA pratyaSThAyi vetribhiH // 126 / / 126. anabhiSiSeNayiSuzritApi / apiratrAvaseyaH / anabhiSipeNayiSavo vaNigAdayastairadhiSThitApi sA kSmAbhiSeNayadbhiH senayAbhiyAdipAdibhiradhitaSThe / yA vetribhiH pratyapThAthi vAsAya nirNItAdiSTA vA / na tu haThAniHsatvAnvaNigAdInirAkRtya svayameva vAsabhUH parigRhItetyarthaH / yataH kiMbhUtairubhayairapi / sapratiSThaiH pratiSThA gauravasthityoH / rAjamAnyatvAdrauravAhaivetribhipaizca samaryAdaiH / / yAnAbhyaSeNayatkopyabhyapipeNayiSanna ca / niSiSedhAniSiddhAjJo dvAsthastAnasamaJjasAt // 127 // 127. balAdatipracaNDatvena yAnnRpAnkopi nAbhyaSeNayannAbhyaSiSaNayiSaca senayAbhiyAtumapi naicchattApAnanipiddhAjJo mUlarAjavyApAri 1 e sI DI mAbhita. 1 e sI 'Nvata / a. 2e sIDI bhyasyan. 3vI suvaH / a. 4 TI yAdbhi Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 dhyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] tatvenApatihanAdezo dvAsthaH pratIhArosamaJjasAdanyAyAniSiSedha / etena mUlarAjasyAtyantamAzvaryamuktam / / bhuvi dvipAnyapedhanya diggajAnyapiSedhipan / tarUnmUrdhAbhipiktebhAste nyapiJcanmadAmbhasA // 128 / / 128. te mRrdhAbhipiktebhAH paTTahastinastarUnmadAmbhasA nyapiJcannasvapayana / ye bhuvi dvipAnyapedhan / madolvaNanayA sarvagajajaitratvAddhavi pratidvipapracAraM rakSurityarthaH / tathA diggajAnnyapipadhipanyakartumaicchan / etena svargepi yeSAM pratimallA dvipA na santItyuktam / / pAdau nipipicustoyeyapipikSazca sarpiSA / zramAbhipazAnjhyobhyapiSain jalAIyA // 129 // 129. mRdvaMgaya. striya: zramAbhieGgAnmArgajakhedasaMvandhAddhetoH pATA jalarnipipicuH kSAlitavatyaH / sapipA ghRtena nyapipikSazca sektumainchaMzca / abhyaGgamaicchannityartha. / tathA jalAyA jalatavastreNAbhyapiparansaMvandhayitumacchaMzca / snAnaghRtAbhyanajalAvandhanahi zItakriyAbhiH zrama upazAmyati // vaNijobhyapajansosthyaM pariSTApyApaNAnpathi / anatisthitayastatrAbhipapachuH krayArthinaH // 130 // 130. sthiti nAtikAntA anatisthitayo yathocitasthAnasthAH samaryAdA vA vaNija: pathi ApaNAn haTTAnpariSTApya saMsthApya vistArya sosthyamabhyapajannAzritAH / vyavahArapravartanena sukhitA babhUvurityarthaH / 1 cI dAyi. 2 e sI DI Er.to'. 3 vI niSepa. 1e sIDI mA 2 sI "spe'. 3 sI DI 4 saknu - - - - - Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 [102.3.40 ] tRtIyaH sargaH / tathA RyArthinaH kAyakAstatra teSvApaNeSvabhiSapaJjaH krayArtha saMyuyujuH / etena sainyepi nagara iva saoNpi krayavikrayavyavahArobhUdityuktam / / sthA / sapratiSTaiH / adhitaSTe / pratyaSTAyi // seni / abhissennynniH| anamipipeNayiSu / anyapeNayat / abhyapiNayipat // sedha / niSiddha ! nipipedha / nyapedhan / nyapipadhipan / siMca / abhiSikta / nipipicuH / nyapiJcan / apipikSan // saJ / abhipatanAt / abhiSapakSuH / abhyapajan / abhyapipaDkan / atra "sthAsenA" [40] ityAdinA paH // NyantAnAmapi bhavati / pariSTApya / / upasargAdityeva / sausthyam / pUjArthatvAnna surupasargaH // tathA yena dhAtunA yuktAH mAdayasta meva pratyupasargasaMjJA iti anatisthitaya ityatra patvaM na / / viSTabdhadaMSTrAnnistabdhA vyatastambhan zvabhiH kirIn / vyaSTambhankepyatha prAsavitaSTambhuH zaraiH paraM / / 131 // 131. nistabdhA UrjasvalA: kecidbhaTA viSTandhadaMSTrAn dRDhadADhAkirIn zUkarAn zvabhiH kartRbhiyaMtastambhanstambhayAmAsuH / atha zvabhiH stambhanAnantaraM kepi bhaTAH prAsaiH kuntairvyaSTambhan kolanti sma / parenye ca bhaTAH zarairvitaSTambhuH // pratistabdhA avASTamannekevaSTabdhazAkhinaH / avaSTambhamavaSTabhyAvataSTambhustaTIH pare / / 132 // 132. eke bhaTA avaSTavdhazAkhino nadyAH samIpavartitarUnavA. namAzritAH / yataH pratistavdhA valiSThAH / baliSThatvenAnyAn janA 1 sITabdha. 1 bI thAnatisthitaH kra. 2 sI yArthe ma'. 3 vI sic. sI siba, 4 DI Sikam / ni. 5 DIn / sa. 6 epiDDan / . 7 vI sI sana / ma Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 zrayamahAkAvye [mUlarAbaH] napAkRtya nadInikaTagumAnAzritA ityarthaH / tathA parevaSTambhaM cittasthairyamavaSTabhyAzritya taToravataSTammuzchAyAgrupabhogAyAzritAH / apAyavahule hi nadItaTe cittAvaSTambhenaivAvasthIyate / / mAdivarga upaSTavdha upastabdhAMsturaGgamAn / avAtastambhadAvAsapArcevastabdhakandharAn // 133 // 133. upaSTandha UrjasvI sAdivargozvavAraughasturaGgamAnAvAsapAdhai svAzrayasamApevAtastambhadAzrayaM prAhitavAn / kIdRzAn / upastabdhAnpaliSTAladhAvastabdhakandharAnunnatagrIvAn / yiSTabdha / vivaSTambhu. / pyATamman / ityatra "bhaTaprati" [1] ityAdinA 5. // apratimnadhaninnabdha iti kim / vyatastambhan / pratistabdhAH / nimnatyA. // bhAdhaye / bhavaSTabhya / abataSTambhu / avAenan / arja(jai?) / avaSTambham / bhavidura / bhavaSTabdha / ityatra "avAcA" [42] ityAdinA paH // cakAroha ityamyAnukarSaNArthInurUsamupayArthazca / tenopaSTavdha ityatropAdapi / upavAditya yA cakAraNa sUcanamanityArtham / tenopamtabdhAnityapi // AzrayAdipviti kim / avasAdha // aSTa ityeva / avAtastambhata // avapipvaNipuH kopi viSapvANa karambhakam / tvaM vipvaNAvapvaNa tvaM cetyavApipvaNatparAn // 134 // 534. avapipvaNipu numicchuH samadaM bubhukSurvA bhujAnaH paM.cinchanda cikIpurvA kopi bhaTa: karanbhakaM dadhisaktanviSapvANa bugu sazabdaM muktavAnvA mulAnaM, kaMcicchandaM cakre vA / evamanyavApyardhA AvirbhAvanIyAH / zramatamAdgA hi bubhukSavaH zItatvAtkarambha mukhate / tathA tvaM viSvaNa muMga vaM cApapvaNa mujhetyevaMprakAreNa esI. mint. 2vIna. di. 3 sI nukSma tva Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 2.3.42.] tRtIyaH srgH| 285 parAnanyAnapi karambhamavASiSvaNabhojayat / etenAsyAtmabharitvamapAstam // yodro vyaSiSvaNajAyAM vayaM cailAmavASvaNan / sovaskhanankarI baddho vyaSvaNacchaSpapUlikAH // 135 // 135. yaH karI adrau vindhyazaile jAyAM kareNukAmelAM sugandhitaruvizeSa vyaSiSvaNagojitavAn / svayaM ca ya elAmavAvaNadabhuGga / svabhAryAnvito ya elAM bhuktavAnityarthaH / etenAsyAtisukhitatvamuktam / sa karI baddha AlAnastambhe nigaDitovasvanannavavaddhatvena bandhAsahatvAdAkrandansan zaSpapUlikA navatRNapUlAn vyadhvaNadabhuta / etena sukhaduHkhAvasthe mahatAmapi bhavata ityuktam / / uSTrAnvikhanato bhArAdviSaNNAnauSTriko janaH / nyaSIpadaniSiSatsuniSasAda na tu svayam // 136 // , 136. auSTriko jana uSTrAnyaSISadadupAvezayat / kiMbhUtAnsataH / bhArAddhetorviSaNNAn zrAntAnata eva niSiSatsUnupaveSTumicchUn / tathA vikhanata AraTataH / na tu svayaM viSasAdoSTrasaMvandhibhirbhArAvatAraNacAryAnayanAdibhiranekavyApArAtatvAnna punarAtmanA bhUmyAmupAvizan / etenauSTrikANAmuSTreSvatihitatvoktiH // nyapIdatmatisannorbhombAmapi pratyasIpadaM / sApyapatisiSatsuM tatpitaraM pratyasIsadat // 137 / / 137. pratisannaH zrAntormoM vAlako nyaSIdadupAvizat / ambA' ghI dan / 1sI mukta / sva. - - Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH] 286 bbAzrayamahAkAnye mapi mAtagmapi pratyasIpadupavezitavAn / sApyambApyapratisipatsumanupavividhuM tapitaramabhajanakaM pratyasIman // zramAnpranisisatsantIH paripvakAjinIdalAH / yopitobhyapvajantazAH pratipipvaDvombhasi // 138 / 138. amAtpratisisatsantIrupavivibhUratizramAturA ityarthaH / ata eva parivajAnjinIdalA: zramasantApoparzamAyAzliSTapadminIpanA yo. pita IgA bhartArobhyapyajantAliGganti sma yatombhasi jale pratiSipvaMhavA yopitaH sanbaddhAH kartumicchavaH / santaptatvAdAtmanA saha sisapayiSava ityarthaH / / yebhipamvajire dUrvA paryapevanta cAntikam / mudrA cAMstebhyapasvaJjanmandurAparipevakAn // 139 / / 139. ye sthAnapAlA dUrvAmabhipasvajire bhakSaNAyAzvaiH sahAbhisaMvananti sma / ye cAntikamazvAnAM samIpaM makSikAbhakSaNAdyupadravApanayanamthAnazucIkaraNAdizuzrRpayA paryapevanta zizriyuste mandurAparipevatAnazvazAlAsaMzrayiNAzvAnmudA kAbhyaSaSvaJjansamayojayan hRSTI parityarthaH / ye hi yeSAM kRte bhojyaM mIlayanti bhaktatvenAntikaM saMpante ca te bhRtyAstAnsvAmino vinItatvena harpayanti / / kazcinyapevanadhAMsi cullI paripivevipuH / piSTaM nipevata smAnyo maNDakAnipipaviSuH // 140 // 140. kazcitkAndavikaJcallImantikAM paripipevipuH saMdhukSaNena bItI 1bI 'yA'. 2 sI pakSyo'. 3 bI vAna. 4 'kAn . 5 e . 6 sI 'svAdi. 7 e - 6. vI " 5. sI Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.3.42. tRtIyaH srgH| 287 sevitumiccharedhAMsIndhanAni nyaSevata melanabhaGgAdinA sevate sma / tathAnyo maNDakAnpolikA niSiSeviSuzcikIrSurityarthaH / piSTaM godhUmAdicUrNa vedanamardanAdinA niSevate sma / vyaSevata payaH kazcitikalATaM viSiSeviSuH / mASAnpratisiSevenyo vaTakAni viSevitum // 141 // 141. kazcikkilATa kSIravikAravizeSa vipiSeviSuzcikIrSurityarthaH / payo dugdhaM vyaSevata saMskAravidhAnAdinA sevate sma / anyazva vaTakAni viSevituM kartu mASAnpratisiSeve mardanasaMskArAdinAsevana / / devaM pratisiseve ca kshcitprissitaanyjliH| niSito bhaktiniSayairviSayAvipitodyamaH / / 142 / / 142. kazciJca dhArmiko devamahadAdyabhISTadevatAM pratisiseve pUjAdinA paryupAsAMcake / kIhaksan / bhaktiH zraddhA saivAnyavyApAranivartakatvAnnisIyata ebhya ityapAdAneli niSayA bandhanAni tainiSitobaddhota eva visinvanti yUnAM manAsyeSviti "punAmni gha." [5.3.131] iti dhe viSayAH zabdarUparasagandhasparzAsteSvaviSitobaddhokRta udyamo vyApAro yena sa ekApracitta ityarthaH / ata eva ca pariSitAJjalibaddhakarakuDAlaH / / baddhA bhRtipariSayaiH keciniHsitapaktayaH / viSIvyanti sma niSyUtaM pariSyUtadRzaH puTAn // 143 // 143. ni:sitapaktayaH samarthitapAkAH kecitkAndavikAH subhaTAdibhojanArtha puTAnvaTAdipatramayAnmAjanabhedAnghRtAdidravadravyAgalanAya 1 sI tkiTalA vi. 2 bI vyapI'. 3 bI niSTayata. 4 vI 'riSTyUta. 1 e sI papara. 2 e.spAste'. - Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAayamahAkAvye 288 [mUlarAjaH nirantaraM syUta sevanaM yatra tannipyUtaM yathA syAdevaM viSAvyanti sma tRNaiH proyante sma ! kiMbhUtAH santaH / paripyUtA iva paripyUtA dRzo yeSAM te puTepvatyantaM nyastadazaH / yato bhRtirmUlyaM saiva vazIkArakatvAtparipayA bandhanAni tervaddhA vazIkRtAH / vazIkRtA hi duSkaramapi kurvanti // vRkSA vipahire bhAraM prahAraM paripehire / nipahucAnisoDhavyaM vipkirairapariSkRtAH // 144 // 144. vipkiraiH pakSibhirapariSkRtA aparivAritA: / sainikabhayena mukA ityarthaH / vRkSA bhAraM varmapalyayanAdisaMvandhinaM vipahire / tathA prahAramindhanAdyartha kuThArAdighAtaM paripehire / tathAnisoDhavyaM soDhumazakya zAkhAbhaGgAdi ca nipahuH / yaujAdikasya vikalpa Nyantasya sahI rUpamidam / yepyapariSkRtA ekAkino rakSAH syustepIndhanAdInAM bhAraM capeTAdigrahAraM cAnisoDhavyaM durvAkyAdi ca sahanta ityuktiH / / visorTa parisoDhavyaM kaSTaM mAto visIpahaH / nisIpivorkarugbhirmeti syunyA kopyadAtsthulam // 145 // 145. kopi khIvaza AtapakapTanivAraNAya sthulaM paTakuTImadAdapanAn / phayA / ityevaMvidhayA nyukyA bhAryAvacanena / yathA parisodavyaM phaSTaM mArgapramAdi soDhamatosmAtpara kaSTaM mA visIpahaH / kaSTaM sahamAnAM mAM mA prayukyAH / kaSTameva spaSTayati / arkarugbhiH sUryAtapaH kAbhimA nisIpivokaracaH phayoM nipIvyanti saMvannanti mAmAmanA tAstvaM mA prayukdhA. // yadvA / arkaruco nipIvyanti saMvaghnanti mayA saha phaSTaM tAstvaM mA prayukthAH / AvapakaSTaM nivArayetyartha iti / 1bI 'R... 2 sI "sAri . 3 e bisI. 1vI "faep. 2 zrI Regar'. 3 bI riTamA . 4 vI 1.5 sI saumpAdi'ebIsI'ord*.7vI feein. 8 e sI sImA risI' ...................... ..... Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.3.47.] tRtIyaH sargaH / 286 vipvaNa / avapdaNa / vipakSaNa | gavaSiSyaNipuH / vyapdaNat / avAppaNat / upapipvaNat / avApippaNat / ityatra "vyavAn" [3] ityAdinA paH / azana iti kim / visvanaMtaH / avashanan / / viSaNNAn / niSipanlUn / nyapIdat / nyapIpadat / ityatra "sadopate." [4] ityAdinA paH // parokSAyAM tvAdereSa / niSasAda // apraterini kim / pratisama. / pratyasIpadat / apratisipatsum / atra prateH parasyAdyasakArasya po na syAt / prakRtisasa nAminaH parasya "nAmyantasyA" [2.3 15] AdisUtreNa sthAdeva // asyApi necchantyeke / pratyasIsadat / pratisisassantI. // paripvaka / pratipipyatayaH / abhyapvajanta / abhyapavAn / isyatra "sva " [5] iti yaH // yogavibhAgAdaprateriti nAnuvartate / tena pratipipvasavaH / cakAraH parokSAyAM tlAderityasyAnukarSaNArthaH / abhiSasvajire / tatamottaratrAnanuvRttiH // paripatrakAn / paripiveviSuH / paryapevata / nipevate / niSiviSuH / nyapevata / viSevitum / vipiviSuH / jyapevata / ityatra "pariniveH sevA" [16] iti SaH // pariniveriti kim / pratisipeve / atropasagAzrita pavaM na sAt / dhAtostu dvisvAdhitaM bhavatyeva / ubhayatra necchantyeke / pratisiseSe / pariSayaH / nizyaH / viSaya / pariSirta / niSitaH / avipita / ityatra "sayasitasya" [15] iti yaH // pariniveriti niyamAdanyopasargapUrispateH "upasArasuga" [2.3.39] ityAdinApi SasvaM na syAt / vena niHsita // paribhyUta / nipyUtam / viSISyanti / prissehirai| nissehuH| paripehire / apari - DI puH / nyaba. 2 e sI DI nat / a. 3 bI 'manna / . 4 bI patmaH / 5 e sI DI vakta / pra 6 e DI pitaH / ni. 7 bI varaveti. 8 vI riSyata / niSTayata. 9 e sI sI ra / madeg. 10 vI "ri. skanA.. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] kRtAH / viphiraH / ispA "asoDa" [18] ityAdinA paH // asoDeti kim parisodamyam / anisodapyam / visoTam / mA nisIpivaH / mA visIpahaH // mAM paryaSTottRNairadbhinyaSTodyaSTottayendhanaH / vibhuryAM tAM ca paryastAvyastodyastAtparicchadaH // 146 // 146. vibhuryA prazatyatRNajalendhanAmavocattAM kSmAM pRthvI paricchaTopItyarthaH / etana paricchadasya cchandonuvartitvena svAminyAtyantikI bhaktiratA // ojo vyapvaGgaH mutparyapvaGga nyaSvaGga vikramaH / vyasvata dhInyasvaGgaH zrInparyasvataH na zramaH // 147 // 147. prastAvAtmanyAvAsane sati nRnsainikAn zramo na paryapva(sva!) gAlinadInAnAdinA vyapagata ityartha. / ata eva balahotsAhavuddhizobhA nanAligannityartha // kSmAM vyapavyanyapIvyadvAH paryapIvyadarI rajaH / vyamIvyahanyasIvyatvaM paryasIvyadizazca yat // 148 // 148. yadrajotyantaM niviDatvena drana vyasInyatprotavAniva vyApnIdinyaH / tathA sa nyasIcyadizazca paryamInyattadanaH AmA vyapI. jyana / nayA vA: sAtArakaracanan / jalAni nyapIvyattathA dargargartA: papIvyana / manya calati nuggAdigatkhAtaM yadaja UrvamucchalisamAtInalainya pitagha. papAtatyartha. / yopyucatamapadADhaH syAtsopi udezastisyAvazya pAta: hani lokoktaradha: patatIti / / ra sI .. - 1esI siporaDI vimA, 2 sImolama 3 sI basI . Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 2.3.49.] tRtIyaH srgH| 291 vyapahiSTa taTIpAtaM para paryaSahiSTa ca / nyapahiSTa payaHzoSaM vyasahiSTa na kiM nadI // 149 // 149. nadI jambUmAlI taTIpAtaM sainyasaMmardajanyaM tIrabhraMzaM vyaSahiSTa / tathA vakhAdidhAvanavigAhanAdeH pavaM paryaSahiSTa / tathA pAnAdeH payaHzoSaM nyaSahiSTa / atazca taTIpAtAdisahanAki na vyasahiSTa ! nanyasAhyAtapaH kaizcitparyasAhi tRSA na ca / paryapkAri tarucchAyA paryaskAri sariJca yat / / 150 // 150. spaSTaH / kiM tu paryaskAri samAzrayaNenAlaMkRtA // paryaTaut paryastIt / nyaSTot nyastot / vyaSTot nyastraut / paryaSvaka paryakha / nyapvaka nyasvada / vyAvaha vyasvasa / paryapInyat paryasInyat / myapImyat nyasIvyat / nyapIvyat vyasIvyat / paryapahiSTa paryasAhi / nyapahiSTa myasAhi / vyapahiSTa vyasahiSTa / paryaSkAri pryskaari| ityatra "stusvAbhATi navA" [19] iti vA pH|| viSyandimadaniHSyandaiH karAbhiSyandizIkaraiH / sallakyA rasaniSyandaH sma pariSyandhate gajaiH // 151 // 151. gajaiH sallakyA gajapriyataruvizeSAdrasaniSyando rasapravAhaH pariSyandyate sma carvaNena sAvyate sma / kIdRzaiH / viSyandI prasRmaro madaniHSyando madapravAho yeSAM taistathA karebhyaH zuNDAbhyomiSyandinaH sravaNazIlA: zIkarA vamarthavo yeSAM taiH / / 1bI nyasyAhyA . 2 DI risa 1bI rdaja tI . 2 sI / vyadhva. 3sIpa. 4 e sI DI pANAM rasa. 5 DIndo mada'. 6 e sIna zrAvya'. 7 vI ni:syando 8 e sI DI 'naH zrava. 9esI thato ye. DI yatI ye. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] niHsyanTisvedanisyandAtphenAbhisyandato hayaiH / visyandibhirivAmbhodaiH parisyandinyabhUnmahI // 152 // 152. visyandibhirva'kairambhoderiva yaiH kRtvA mahI parisyandinyAdrIbhUn / kuta. / ni:syandI zramavAtsravaNazIlo yaH svedanisyando dharmapravAhastasmAna / phenAbhisyandataH zrameNaiva mukhaphenasravaNAca || zudhasindhA valaH smAnuSyandete jhapakAmbhasI / yAdoNasI iva smAnusyandete mandarAdriNA // 153 // 153. bale: sanyaiH kSubdhasindhau viloDitAyAM jambumAlInadyAM sapakAmbhasA hasvamatsyajAtijalaM anuSyandete sma prasarataH sma taTAnyAMtacakramaturityarthaH / yathA mandagadriNA meruNA kSubdhasindhau vilo. hitecyA yAdANasI jalajantujAtijale anusyandate sma prmRte|| visyndidntyvisskntRmdviskntRbhibhuvH| viskanaH sarvato reNunaiva viskanavAn dRzaH // 154 / / 154. reNurupazAntatvAdRzo naiva viskannavAna vyAmodyato vira ndinI gANIlA ye dantinalepAmaviSkantArozupyanto ye : dAnai parnRbhiH sarvato vinkanna AkaraNana vyAmaH / kibhRta palapAiyo visphantRbhivyApaka // mipandaH niHsyAnTa / abhipyandi amiracandata / anupyandate anumyande parippayata parimyandinI / nippanda nimpandAt / vipyandi visyanTimi rux "nirabhyano" [50) ityAdinA yA pa: // amANinIThi phira kI 35 15. 2 pI .... 5 vI 25 6 thI na ! edhI sITI na thI .. Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [0 2.3.51.] tRtIyaH sargaH / 293 visyandidanti / paryudAsoyaM na prasajyapratiSedhastena yatra prANI cAprANI ca kartA svAtatrAprANyAzrayo vikalpo bhavati na tu prANyAzrayaH pratiSedhaH / anuSyandete jhaSakAmbhasI anusyandete yAdorNasI // vikantu viskantRbhiH / ityatra " veH " [51 ] ityAdinA po vA // aktayoriti kim / viskanaH / viskannavAn // * pariSkaNNApariskannAnvRSAnniHSphulaniHSphurAn / niHsphulA niHsphurA gopA ninyuH kSmAM niSphurattRNAm 155 155. niHsphulA: saiMhatA niHsphurAH sphuraNAnvitA gopA gopAlA ghRpAnniSphurattRNAmullasacchaSpAM kSmAM cAraNArthaM ninyuH / kiMbhUtAn / pariSkaraNaM zramodbhavaH samantAcchoSaH pAto vA tenApariskannAnaparigatAndhaliSTatvena bhUrimArgagamanenApyazrAntAnata eva niHSphulaniHSphurAn vizeSaNakarmadhAraye saMhatAnsatejaskAMca || niSphulannisphuradvAtairnisphuladviSphuraddhajAH / visphuradviSphulacchAyAH paGkayA vispholitA rathAH // 156 // 156. rathAH paGkayA zreNyA vispholitAH saMcAyitAH saMsthApitA ityarthaH / kiMbhUtAH / niSphulantaH saMhatIbhavanto nisphuranto vicarantazca ye vAtAstaiH kRtvA nisphuMlantonyonyaM saMhatIbhavanto visphurantazca bhcalA dhvajA yeSu te / ata eva visphurantyazcalantyo visphulantyaH saMhatIbhavantyazchAyA dhvajasaMvandhinyo yeSAM te // 1 e niHspharA. 2 sI 'ra'. 1 bI 'NI yatra cA. 2 DI 'skannavA. 3 e sI DI sahitAdeg 4e niSpura 5 e sI DI 'rikanAdeg 6 bI 'niSpurA 7 e sI DI 'sphuranto'. 8 DI va cala'. Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 dyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] pariSkaNyApariskAn / itpatra "pare." [52] iti vA paH // ni.purAn niHsphurAH / nipphurat nisphurat / niHpphula niHsphulAH / niSphusan nisphulata / ityatra "ni " [53] ityAdinA vA pH|| piphurana pisphurata / viSphulat vispholitAH / ityatra "veH" [54] iti ripuviSkambhi viSkanatsainyaM pAdapaduHSamAH / kSmAH sthalIniHpamA gataviSamAH suSamA vyadhAt // 157 // 657. sainyaM hamAH suSamA dhRkSocchedasthalyutkhananagartApUraNaiH samatyApAdanAtlupamA vyadhAna / kIhaksana / parAkramitvena ripUnviSkanAtyavamAnAtyavaMzala ripuvisskmbhi| tathA viSkannatsarvatrAvAsanena prasagna / phIDamI. hamAH / pAdapaduHpamA vRkSairduSTasamatvAH / tathA sthalIni:pamA. sthala: samatvAniSkrAntAH / tathA gartavipamA darIbhirvigatasamatyA / pAdapAdibhirgamA ityarthaH / evaM nAma sainyaM vAhulyena prAsagdyAvatA bhanamtyAtasthalIbhizca gartA: pUrayitvA bhuvaH samAama ityarthaH / yadapi sainyaM viSphanatprasaradipuvikambhi yuddhAya zaJcapaTAmaH syAttadapi raNavinamRtavRkSasthalIgatevipamA raNabhuvA vRkSAdimalAdibhiH supamA: pharotItyutiH // chAyAviniphalaniHpatipuppamupatayaH / vanaduHpativRkSANAM kRtArthyanta sma sainikaH // 158 // 15.8. dharaNya naSphalyAdhuTA sUtirutpattiryepAM te ye vRkSAleSAM kI . . sI .. 4 DI'mA 55' 19 5 vI / * se 15 sI / ". Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiM0 2.3.54 ] tRtIyaH srgH| 295 chAyAvipUtiphalaniHpUtipuSpasupUrtayaH / viziSTA sUtirutpattivRkSakartRkotpAdanA vA / evaM nizcitA sUtini:pUtiH / zobhanA sUtiH supatiH / tataH SaSTItatpuruSagarbho dvandaH / chAyAphalapuSpANAmutpattayaH sainikaiH sainyaiH kRtArthyante smopabhogena saphalIkRtAH / / . 2 ratyAni samitoruniHpamitadRgniHsUtalIlAGganAniHpRtathyaviSuptakAmukamaniHSuptasmaraM tatkSaNAt / tadduHSuptasuSuptavarjitabhaTaM prAduHSadaTTa viSa nsusvamo nu mudaM dideza ziviraM gaMdharvapuryAH samam / / 159 / / 159. yathA viSanvizeSeNa bhavansusvapnaH paripUrNacandrapAnAdiH gobhana: svapno mama kopi mahAbhyudayo bhAvItyabhiprAyeNa susvapnAlo. kinaH puMso mudaM karoti / tathA tatpUrvavyAvarNita ziviraM sainyasannivezo draSTaNAM mudaM harSa dideza cakre / yato gandharvapuryA aindrajAlikapuryAH samaM tulyama / etadapi kuta ityAha / yatastatkSaNAdyadaiva jambUmAlyAM sainyamavasattameva kAlamAzrityAniHSuptasmaraM tatkAlotpannAnekazItopacAraiH amopazAnyA mahaddhikatvAvisukhitatvAdinA ca sainyajanasyojambhitasmaratvAjAgaritakandarpamata evAviSupakAmukamanavarataM suratakiyayA jAgaritakAmijanamata eva ca ratyA nidhuvanena kRtvA pama Tama vaiklavye isi samdhAto. ke AniHsamitI samantAnizcitaM vikRvIbhUnAvUla saknI yAsAM tAstathoM / tathA rayaiva ni:rSamite vizlavIbhUte nidrAbhaGgena gahvarita dRzau yAsAM tAstathA / tathA ratyaiva niHsUtA pU dhAtuH sakarmakopi / utpAditA lIlA zRGgAraceSTAvizeSo yAsAM tAstathA / vizeSaNakarmadhAraye 1 vI gni. nu mu. 2 sI duHsupta. 1 e sI 'tayovizi'. 2 bI nyamAva'. 3 bI pannone'. 4 DI ma . 5 vI thA ra. 6 bIpamate. 7sI yAra'. Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyApanahAkAvye [mUlarAja pApiyA thA nAsAzini:pRvotpAditA zrI: zobhA yatra / pakSA tamaNAdava prAduHpaTTa vyavahArArtha praphaTIbhavadApaNamata era kAmAmatAnAnAsatAMnAM ca janAnAM rakSArtha du.pumasuputavarjitA duSTamyApamAnavApAbhyAM rahitAH sarvathA jAgarUkA bhaTA yodhA yatra tn| ganya pi tAtkAligAni purasmaranvAdivizeSaNaviziSTA satI dRSTazAmAdhAddhapaM karagati / zAlavikrIDitaM undaH / / mAda:pyurapsarasa AjimahaH sa vipyAnsasicyamAna ipubhibhaTapissyamAnaH / tatrAbhisedhitamanA abhisopyate yo gahAsamaH sa iti sainyabhaTAH mddhyuH|| 160 // 60. nyabhaTA. pradedhyuracintayan / kimityAha / bhaTapisspamAno buddhAya codheganyamAnaH / ata evepubhiH sesicyamAnonyatha vyApyamAna: / sa prasiddha Ajimaho raNotsavA viSyAdvizaMpeNa saMpadyatAm / tasaJcApsarasaH pAduHpyugajikautuphadikSayA bhaTavurpayA ca prakaTImapantu / "vidhiniyA-" [5.4.28.] ityAdinAtra prArthane saptamI / etena maTAnA raNaviSayobhilApAtireka uktaH / tathA tatrAjimahebhisedhitumanA gantuphAmA yo bhaTobhilopyate dhArAtIrthe sAsyati zatrabhaToImipyaMta yA na bhaTA gaGgAmunaH sugapagAyA sAtumicdevIbhavitumisatItyarthaH / raNe hi mRtA: svarge yAntIti smRtirini / / phira / pipati / RE "." [55] iti pa. // Freel. ISTEI. I bhupamA / dipamAH / ni.pUti / duHpati / muptayaH / , C i pa. sIDI'. 4 mI ' 5 .14 paariyaa| siipmuur| Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 hai. 2.3.62.] tRtIyaH sargaH / viti / ityatra "nirduHsu" [56] ityAdinA paH // samastItinAmagrahaNAdAtovairUpye ca na syAt / niHsamita / niHsUta // anye tu samasUtyordhAtvoreve. chanti / tanmate niHpamita niHpUtetyAdAveva syAt // ni.pupta / duHSupta / suSupta / viputa / ityatra "bhavaH svapaH" [57] iti pH|| bhava iti kim / sumvamaH // prAdu.pyuH / viSyAt / prAduHSat / viSan / ityana "prAduH" [58] isyAdinA pH|| pissyamAnaH / ityatra "na ssaH" [59] iti na paH // sesiSyamAnaH / ityatra "siyo yahi" [60] iti na paH // amisedhitumanAH / ityatra "gatI sedhaH" [6] iti na paH // amisopyate / gaGgAsuraH / ityatra "sugaH syasani" [62] iti na pH| vasantatilakA chanH // // iti zrIjinezvarasUriziSyalezAmayatilakagaNiviracitAyA zrIsiddhahemacandrAbhidhAnazabdAnuzAsanadhAzrayavRttI tRtIya. sargaH samarthita. // // anya 1158 // meM 22 // 1 e sI DI mUti'. 2 DI niHs. 3 e sI mitaH / niH.4 e sI DI sUtraH ! . 5e sI DI niHpU. 6 e sIDI atisa. 7bI dhyante / ga. 8esI 'pyapale. 1bI a 27 // 38 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAzrayamahAkAvye caturthaH sargaH / avanINamathApagAvanAntanaranAthaM kapaNakSamaM ripUNAm / prati nAnimavaNavAkmapuSNanagRgAdAhariporupetya dUtaH // 1 // 1. aba sainyAvAmanAnantara ripRNA kapaNakSamaM vinAzanasamadhmata pAnipagananApagAvanAntajanyamAlIvanamadhyavatImAvAsitaM naranA mRlAjamupenya prAhagdina iti vanyamANamagRNAdavadana / kIhaksana / nani nyAyaM prapuSNanvardhayanItizAstroktAnusAreNetyarthaH / tathAvRSaNAvicchinnApratihatA vAga yasya sa: / sageMtropacchandasikaM chandaH / / taMdavAyAdazabhittavivakSuta: svAmina. svasya ca nAmasaMkIrtanapUrva mvavyApAraNakAraNamAt / taba zAyakirITino rasenAviralenAgamakAraNaM bubhutsuH / nayavarjanakAzanAdizanmAM jhuNasaM grAharipurvikartanAbhaH / / 2 / / 2. nayaM nyAyaM vajayanti / "ramsAdima. vasari" [5. 3. 120 ] ityane nayavajanAnpharzayati tanUkaMgati yatasya saMvodhanaM he nayavarjanakarzanAnyA. yinimAnipiglena sAndreNa ratanAnugageNa tavAgamakAraNamAgamanahetuM dhumulyamAMnusAmo pAripudaNasaM daNasAbhidha mAmAdizana prepitavAnitvayaH / yataH zAkirITina. zoryaNApalakSphatvAtmatApAdinA ki rI. . dI so .. e sI esa ma. 3 e sI . pI . pani ra. 4e Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 2.3.63.] caturthaH srgH| 299 roTinorjunatulyasya sopi ca vikartanAbhaH zauryapratApAdiguNairAdityasamaH / bhavati ghuttamAnAmuttameSvanurAgaH / / tadevaM mUlarAjAgamakAraNajijJAsayA svavyApAraNa uktepi rAjJi svAgamakAraNamavadani svayamevai vitAMgamakAraNAni pRcchansAmocyA pariharaMzca vRttadazakamAha / RgayanapaThanena durNasestaiH pravaNAntarvaNanirvaNoSinaiH kim / calitosi mRSA dvijebruvANairAmravaNecavaNAni naH khanadbhiH // 3 // 3. taihAryupadrutaizSA vANairniraparAdhA vayaM prAhAriNopadrutA ityalokavAdibhiH sadbhirdvijaiH ki calitosi calanprayuktastvaM tena tetrAgama ityarthaH / idaM cAgamakAraNaM mRpA pravANairiti vizeSaNenaivAyuktamiti parihatam / nanvamI kamaparAdhaM cakruryanmRpA bruvANA ucyanta ityAha / pravaNAntarvaNanirvaNanAmAni yAni vanAni / yadvA / prakRSTAni vanAni pravaNAni / antarmadhye vanAnyantarvaNAni / nizcitAni vanAni nirvaNAni / dvande tepUSitaiH sthitaiH sadbhismAkamAvaNekSuvaNAni khndbhiH| yata RgayanapaThanena RcaH sAmidhenyaH / yakAbhiH samighonAvAdhIyante / tAsAmayanamRgayanaM vaidiko granthastatpAThena durNasaivikRtanAsikaiH / anena dvijAnAmagnau samidAdhAnaM sUcitam / tatrAvazyamRgayanapAThAt / RgayanapAThena palAzAzvatthaprAyasyaiva samidhonAvAdhIyanta iti zrutirityate palAzaprAyasyaiva samidha RgayanapaThanenAgnau juhvati / paraM tatprasaGgenAsmadAmravaNeAvaNAni khanantItyeteparAdhina ityarthaH / / 1 sI kramana. esIsI nasya. 2 bI pAreNa u'. 3 bI va vitaLa vi. 4 e sI rI varNAni. 5vI "mivAdhA 65 degsyaiva sa. Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAayamahAkAvye (mUnAva: gvadiravaNAgrevaNasyapIyukSAvaNakAryavaNasthitairnRpainaH / pakSavaNagaMtazca vidravaH kiM bharavaNazigruvaNezvaraizca cakre // 4 // 4. parama 1 ki. tu pIyumA drAkSA / kAryA: zAlokhyA vRkSAH / sadigya cAMjevaNaM ca tatvAJca te pIyukSAvaNakAcavaNasthinAca naoNmA nRpadriyaH upadravaH / zinaH zobhAkhana: // pada vaNavana kaNTakAste zimuvane vadarIvane ca notra / mAparaNAnvepako na nIvArapaNe mApavanaM labheta jAtu / / 5 / / 5. yathA padArgavaNe kaNTaphAstIkSNAmA vadaryavayavA bhavanti tathAdhAminnomA simabane badarIpane copalakSaNatvAtyadiravanAdipu ca te ma paMNTa phA: zatravo na bhavanti / dRAntamAha / mApavaNAnveSaka: pumAAdhAravaNe panatrIhivanamadhye jAtu kadAcidapi na mASavanaM labheta / evamalApha yuganmitrANAM vanapu yupmacchatravo na santyataH khadiravapAzvinanyAmapakRtApahavanyAbhAvAdayamAgamane na heturityarthaH / / nIvAgvanolasadvidvArIvanasuradAruvanerikAvaneSu / giriNatiraMhasA mRgavya girinadyAM nu munIrapANamAgAH // 6 // 6. hArasahidArIpanamurAcchAlapolatAvizepavanamaH / suradAruvanaM pAlpanam / iriphAyanemopadhivizepavanam / indaM tambAdhArapu gagalpa AkheTAm / miti pRcchAyAm / AgA Agatosi / kana kRtyaa| minimayatiramA parvatAztApagApadativegena / katham / nigniyAM amRgAnyAM zAmana nIramANa jalapAna yavAgamana vadyadhA tyAMdapama / rabI sI 25 sI t". pI ''.'.2vIna fir. e sI . 4 zrI . Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.3.65.] caturyaH sargaH / asya cAgamakAraNasya parihArAbhaNanAnmRgayArtha cettavAtrAgamastadA yuktamityanumatiya'jyate // yadubhirmadhunIrapAnagoSThayAmuta durabhApi kaSAyapANahastaiH / vacane hi kaSAyapAnapANerna murApANasurASTrakeSu doSaH // 7 // ___7. madhu madyaM tadeva prAcuryAtprasannatvAba nIraM jalaM tasya yA pAnagoSTayApAnaM tasyAM pIyatenena pAnaM pAtraM kapAyasya surabhirasassa prastAvAnmadyasya pAnaM caSako hase yeSAM tairmA pivadbhiH saddhirityarthaH / yadubhidivaiH / uteti prazne / durabhASi kiM duSTaM kiMciduktam / arthAttava / tena vabAbAgamaH / etadapi pariharati / surAyA madyasya pAnaM yepu te surApANA ye murASTrakA madyapatvAdeva kutsitAH surASTradezasthA janAsteyu kapAyapAnapANaH surApAtrakaraca mdyptyetyrthH| vacane duvokye hi phuTa na doSaH / madyapavAkye hi viduSAmanAsyaivetyetaddhetukaM tvadAgamanaM tdaanutritmityrthH|| avatIrNam / prapuSNan / agRNAt // vyavadhAnepi / kAraNam / ripUNAm / kapaNa / avRkNa / ityatra "rapRvarNAt" [63] ityAdinA NaH // rapRvarNAditi kim / vana / ekapada iti kim / antarnara // pada ityetAvanaivaikapade labdha ekagrahaNaM niyamArtham / ekameva yamityaM tava yathA syAt / yadekaM cAnakaM ca vatra mA bhUt / naranAtham // anantyasyeti kim / puSNan // lAdivarjanaM kim / aviralena / varDana / kirITinaH / vikartana / karzana / rasena // duNasam / ityatra "pUrvapada" [14] ityAdinA NaH // maga iti kim / gapana // durgasaH / ityatra "nasasya" [35] iti NaH // 1 sI goSThayA tadeg DI goSTI va. 2 e sI DI kiMtri. 3 vI tAsa. 4 bI ka cedA. 5 e sI DI Na / pra. Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 vyAzyamahAkAvye [mUlarAjaH] ni / yata / madana / antarpaNa / sadirayaNa ! kAzyaMvaga / Apraya / sarayagAva / bhava / pIyukSAvaNa / hatyatra "nippAntara" pAdinA // bhopa / mApaya mApavanam / nIvAravaNe nIdhArayana // vRkSa / zi. para ziprapana / badarIpaNa / badarIvana itpana "didhisvara[10] ityAdinA pAna* dvitrisvarani kim / muradArubana // opadhivRkSebhma iti kim / pidArIpana : anirikATibhya iti kim / irikAyaneSu / / giripATI giniyAm / ispana "girinacAdInAm" [18] iti vA H // bhAva / nArANam nIrapAna / karaNaM / kapAyapANa kapAyapAna / ityatra "pAna " [19] ityAdinA pANaH // murApAgamugaTaSu / svara "deza" [70] iti nitya NaH // rapuvAhaNIgvAhaNAgraNyudadhijataMgrAmaNIH zrito naH / kagyiAnayugdanAni vaH ki dIhiyAH zarado yathAparAhaH // 8 // 8. pANyahAni yanyAM tanyA doghAjhyAH zarada: zaratkAlamyApaparA bhAgAMnyantamupatApakatvena yathA dunAti tathA jataprAmaNAjatA dezavipastatranyA bhaTA vA tatrAdhipatvena prAmaNIH pradhAno rAyo nRpa kivA yupmAndunAni sadAsphandanaH pAdayati / tana savAmA ! yasa pUNAM dAgaNAM vAhaNA(nA;ni phaTomAdIni vAgaNAM bhaTAnI bA nAnIravANAni rathAcATIni / nepAmamaNAni dhAna maMpAmanepAnAmAdhayatyAdudavigviAdhinayA phariNI yAni cAhanAni nisi mayasImAMta ya na. / patana pradhAnacaturasanyathAlyo ! nayA nomAna dhita AbhitInadAyAta pratyayaH / ina emI '. 5 * sI ''. pIesI ... e sI sI 'ma.. sI Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.3.74.] caturyaH sargaH / 303 syAdayamatibaliSThosmadAzritazcetyasmatyArthAdAtmanA saha lakSaM mitraM kAra. yitumihAgata iti / asyApyAgamakAraNasya parihArAnukryavevadarthamihAgAstadA yuktamityanumatiya'jyate / / kSapayitumarivigrahaM na AgA nu caturhAyanakaM vihAyanaM vA / soriduraho dviSAM na yogyaH sucaturhAyaNakatrihAyaNAzvaH // 9 // 9. caturhAyanakaM caturvArSikaM vA trihAyanaM vA nosmAkamarivigrahaM bhatrabhiH saha virodhaM kSapayituM sakhyena zatracchedAdvinAzayitum / nviti prazne / AgAH / pariharati / sa grAhAridvipAM na yogyo jetumazakya ityarthaH / yataH zubhalakSaNAdyupatatvena zobhanAzcaturhAyaNakA ajJAtAzcaturvApikAnihAyaNAca taruNA ityarthaH / azvA yasya saH / etena sainyasaM. paduktA / tathArINAM vinAzakatvAdRSTamahararidurahaH / ativikrAntazcetyarthaH / tasmAdasmAkamarivigrahanivRttaye tavAgamanaM na yuktamityarthaH / / grAmaNI / apraNi / ityatra "prAma" [1] ityAdinA NaH / / idhuvAhaNa / vIravAhaNa / ityatra "vAhyAdvAhanasya" [72] iti NaH // vAyA. diti kim / karivAhana // aparAhaH / ityatra "bhatohasya" [73] iti NaH // ata iti kim / duraGgaH / maha ityakArAntanirdezAdiha na syAt / TI_hayA // catuhAyaNaka / trihAyaNa / isyA "catusne." [74] ityAdinA NaH // kya. sIti kim / catuhAyanaka nihAyanaM vArivigraham // 1rI yogyo jetu. turaNA'. 4 sI rikArDa 1 e naH . 2 sI mitrakA'. 3 sIDI 5 bI yaNAzvaH / Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dyAzrayamahAkAvye mUTarAraH] aya mAgaravAhiNaM jigIpurnRpati kaMcana garvadAhinaM tvam / sataripudApeNa naM sa jiSNuH zaravApana na ki dizaH priinnvn||10|| 18. ati prabha / sAgarazabdanAtra TakSaNayA sAgarakUlamucyate / ra yati bAmiva yA prAmAtItyavaMzIlo yannaM velAkUlAdhipaM garvavAhinamAsAraNa pacana nRpati jirgApubamAgA: / AgamakAraNapraznamasApAnvayanAdAgA iti kriyAna sabadhyate / evamapretanavRttatrayepi / etadapi parihargata / sa mAhAristaM nRpani kina jiSNupi tu sAdhu ja. catvava / pariksana / kSatA vidAritA ye ripavastAnbhUmau pAtanena vapasApa bhani ataripuvApanana / yhaa| jhatA ripuvApI lakSaNayA zatru. santAnI yena tana zaravAna ghANasantAnena dizaH parINvan vyApravan / sapa phayanena prAhAgvi nikaTastha: mukhenaiva tava zatraM jayettasmAdevajayAya tavAgamanaM na yuktamityarthaH / / kSatriyayanaH parInvataH mAM dIyAhayAM zaradi tvamasya votkH| paripakanAdha naH bhenAH paripakAni phalAni tankRtAni // 11 // dIpadayAM bAhinAyA zadi zaratkAle kSatriyayano vi. padhAra kSatriyataraNamya mAM parganvataH svAmitvena byAmavattAsya mAdAra: / vaMti prabhAntare / kimutta: mahanotkaNThitaH sabhAgA. / dAbAdapA zaradi nimyApArasya dinaMgacchati mAhAmitrasya milanAyomanA. zivAgata ityarthaH / yadyavaM TAI / mA vismaye / nAsmAkaM paripakana paripUrNa nippana zubhena puNyakarmaNA kRtyA vatkRtAni zubhaniSpAdinAni phalAni phANyA paripakAni paripUrNa nippamAni / padi milanAya mazAgamana ThadAtizreyastamamityartha. / / mI ...8 dI. 8 - esaDI . vI 4'. Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai02.3.75.] caturtha. srgH| usarapadAnta / sAgaravAhiNam garvavAhinam // nAgama / parINvan parInvata // syAdi / ripuvApeNa zaravApena / ityatra "vottara" [5] ityAdinA vA NaH // ayuvapakAi iti kim / kSatriyayUnaH / paripakkAni / paripakkena / dIrghAhvayAm // draSTA vRSagAmiNaM nu vibhragurukAmANi balAni sannRpANi / taM vRtrahaNaM surASTrapANAM sannamukheNa na hi vyabodhayaH kim // 12 // 12. vRSagAmiNaM vRSabhavAhanaM somanAthaM sannRpANi vidyamAnarAjakAni balAni sainyAni vibhraddhArayansannu kiM draSTA AgA: / nanvahaM cetsomanAthadarzanAyAgAM tatkimiti sannRpANi balAnyabibharamityAzakyAha / yato gurumahAnkAmo vRSagAmidarzanAbhilASo yeSAM tAni / surASTradeze hi somanAthosti / yadyeva tarhi surASTrapANAM surASTradezarakSiNA nRpANAM vRtraNamindraM taM prAhAra sannamukheNa pradhAnapuruSamukhena hi sphuTaM kiM na vyabodhayaH kimiti nAjJApayaH / yenAyaM sauhArdAvizayAcavAbhigamanAdipratipatriM kuryAdityarthaH // varapakenekSuNA samaM kiM zoddhArAntarNinIpurambhaH / praNamAmi tava prayANi tatki pahiNomi sma vanAni mA pramINAH 13 ___ 13. varapakena vareNa susvAdunA pakkena paripUrNa niSpannenekSuNekSurasena samaM mAdhuryAdibhistulyaM kiM zaGkhoddhArAntaH zaGkhoddhArAkhyatIrthamadhyAdambho jalaM ninIpurnetumicchustvamAgAH / surASTreSu hi zaGkhoddhArAkhyaM tIrthamasti / praznayanevottaramAha / kiM tava praNamAmi tathA ki prayANi zaGkhoddhArajalAnayanArtha gacchAmi / tathA tadambhaH kiM prahiNomi preSayAmi / vanAni kAnanAni mA sma pramINA mA vinAzaya / / 1 e sI dRSTA DI dRSTvA vR. 1 bI pavA'. 2 e sI DI ki dRSTA. 3 e sI DI gA. / anva 4 e sI DI nyavitara'. Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 byAzrayamahAkAvya [mUlarAjaH] tadevaM maitrIgarbheSu bahupvapyAgamakAraNepUkteSvamanyamAna iva rAzi kiMcidaprativadatyanyakAraNAbhAvAnnirarthakaM balabhramaNaM na yuktamiti vadati / prahayAni valAnyadurnayastvaM na mudhaiva bhramayeH pranAyakAni / pariNazyati jIvitepi maitrI nAntarNazyati nopranaSTapUrvA // 14 // 14. he rAjan prahayAni prakRSTAzvAni pranAyakAni prakRSTasvAmikAni ca balAni mudhaiva pUrvoktanItyA kAraNAbhAvena nirarthaka na bhramayaH / no mArthe / nAcIcalaH / yatastvamadurnayo nyAyItyarthaH / na cAsmAzatrutayAMzaGkathevaM sainyasaMrambheNAgamanaM sArthakaM yatopranaSTapUrvA pUrvamanapagatA no yuSmAkamasmAkaM ca / "tyadAdiH" [3. 1. 120 ] hatyasacchepaH / maitrI jIvita pariNazyatyapi nAntarmadhye hRdaye nazyati / yeyanti dinAni na gatA sAdyApi maitrI kathaMcana nApayAtItyarthaH / / kavarga / vRSagAmiNam / gurukAmANi / nRmukheNa // ekasvara / vRtrahaNam / samrapANi / surASTrapANAm / ityatra "kavarga" [.6] ityAdinA nityaM NaH // apakasyetyeva / varapakena // Na / praNamAmi // antar / antarNinIpuH // hinu / prahiNomi // mInA / bhA pramINA. // bhAni / prayANi / ityatra "adurupasarga" [5] ityAdinA NaH // AnItyarthavata eva prahaNAdanarthakasya na bhavati / prahayAni / aduriti kim / bhadurnayaH // yena dhAtunA yukto. prAdayastameva pratyupasargasajJA bhavantItIha na bhavati / pranAyakAni // pariNazyati / antarNazyati / atra "nazaH za." [78] iti yaH // ma iti kim / amntte|| 5. 1bI / mAcI . 2 sI 'zava 3 bI 5: / metrI. 4 bI 5 vI "kA. pradAya. 6 e sI TI tinaM. 7 vI naraH // Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 2.3.78.] caturthaH srgH| 307 tadevaM sAmoktyAtyantasauhArdai khyApitepi rAjJaH kimapyaprativadato dauhArda prakaTayannevamAgamainakAraNaM pRcchati // pariNimimIte dizaH sa sainyaiH praNimayate praNidAyaketha bhItAn / paNidayaterInpraNidyatIti praNidhigirA praNipadyase kimIAm 15 15. sa grAhAriH sainyadizaH pariNimimIte parimAtyativAhulyAvyApnotItyarthaH / tathA praNidAyake maitryAdinA gajAzvadhanAdiDhaukanaM sthApanikAM vA dadati puMsi praNimayate pratidadAti nyAyitvAnnagRhItvA tiSThatItyarthaH / atha tathA bhItAn zaraNAgatAnpraNidayate rakSati / tathArInpraNidyati khaNDayatItyevaMvidhayA praNidhigirA caravAcA kimIyA prAhAreH sainyAdisaMpattau nyAyAdiguNasaMpattau ca cetaso vyAroSaM praNipadyase Azrayasi / parasaMpattyasahA hi prAyaH kSatriyAstenaita vigrahItuM vavetthamatrAgamanamityarthaH / / atha kAlaprAptayA sAmadaNDagarbhoktyedamapyayuktamityAha / praNidhayati yazo dviSAM praNinanpaNivapati praNipAtiSu zriyaM yaH / praNigadati nayaM tadatra maitrI praNinAdImaghaTe sma mA praNizyaH 16 16. yo prAhAridviSAM praNinan zatrUn hiMsansan dviSAmeva yazaH praNidhayati pibatyapaharati / tathA praNipAtiSu namreSu zriyaM rAjyAdisaMpadaM yaH praNivapati nivezayati / etena nigrahAnugrahasAmarthyamuktam / tathA yo nayaM nyAyaM ca praNigadati prakarSeNa vakti / tadatra se cAsAveSa ca tadeSa tasminnetasmin pAhArau praNinAdinI garjantIbhaghaTA yasya tasminmaitrI 1 sI zriya / 1 vI makA. 2 rI sima'. 3 DIso vA . 4 vI sacaipa. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] mAsma praNipyo mA sma vinInazaH / IpyA mA kRthA ityarthaH / etena grAhArisaMvandhipUkteSu guNeSvekaguNopetamapi mitraM durlabhaM kiM punaruktasarvaguNopetam / yaduktam / parAkramaguNenaikaM sadI cAzritapopakam / sanyAyaM saMpadopetaM mitraM puNyairavApyate // iti / evaMvidhena cAnena cedvigrahaM kariSyasi tadA tvameva vinayasItyapi ca vyajitam // ___ atheAjanyabhUmyupadravamapi sAmadaNDagarbhoktyAvidheyaM vadanmaitrImeva vidheyatayA sUcayannAha / praNizAntaripAvihAmaNidre praNivahati praNicAyi skhymuccaiH| praNivAtmaNidigdhasainyareNuH praNiyAsyasya kimurvarAM praNipsAn 17 17. iha grAhAgai praNicIyate svayamevaityavaMzIlaM praNicAyyupacitaM sakhyaM prastAvAttvadviSayamuJcaratyarthaM praNivahati dhArayati satyasya grAhArerurvarga sarvasasyATyabhUmi kiM kimiti praNiyAsi gacchasi / kIDaksan / praNipsAnbhakSayan / tathA praNivAnuDIyamAna. praNidigdha upacitaH sainyareNuryasya saH / prabhUtasainyavinAzayannityarthaH / kIdRzIha / apraNidre sodyameta eva praNizAntaripau vazIbhUtazatrau / zaktasya stigdhasya ca mitrasyorvagepadrotuM nocitetyarthaH / atha ca / iha grAhArau praNizAnte parAbhUtyA gatada ripo vipaye na tu tvatsadRze darpodbhure praNicAyi sakhyaM praNivahati satyasyorvarAM tvaM praNipsAnsanki praNiyAsi 1 bI DI vA-praNi. 2 e sI 'yAsthi ki. 15 sI dAvA mi 2 DI mila po. 3 DI dopatra mi. 4sI meva vi . 5sI paritya. 6 sI ye tanutva'. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.3.78.] tRtIyaH sargaH / pazcAdgamiSyasi / atraiva tvaM vinayasItyarthaH / tasmAdurvarAyA avinAzanena maitrI kurvityarthaH // athaivaM bhaktizakyupadarzanena maizyAM vidheyatayoktAyAmapi rAzi kimapyavadatyavAcyaM chalaM saMbhAvya pRcchaMstaducitadaNDotyottarayaMzvAha / atha durnigadaM chalaM tvamantarghyadadhAstatpaNijalpitena kiM naH / __mA pranijalpAdhunA kRtAntaH pranikurvanpranikhelatu pranidviT // 18 // 18. atheti prshne| durnigadaM pApatvAiHkhena vAcyaM chalamatipracchannAskandanAdikUTaprayogaM tvamantazcitte nyadadhA nihitavAMstattadA nosmAkaM praNijalpitena pUrvoktena kim / nirarthakatvAnna kiMcidityarthaH / tathA mA pranijalpa tvamapi mA vAdIstvatprativacanenApi mRtamityarthaH / kevalaM he pranidviT prakRSTanizcitazatrodhunA pranikurvan raNena mRtyurUpaM zAThyaM kurvankRtAnto yamaH pranikhelatu prakrIDatvarthAttvayA saha / AziSi pnycmii| tvaM prAhAriNA vyApAdyasvetyarthaH // tadevaM daNDamuktvA rAjJazchalaM grAhAre payituM svayAnamAha / pranicikhaniSatA tvayAsmadAkhyAM nicakre praNipApacatmakopam / tadalaM pranipApacanmanAstvamaNidiSTaM pranideSTumeSa yAmi // 19 // 19. yasmAdasmadAkhyAmasmatkIti pranicikhaniSatavamAskandanena khanitumicchatA tvayA praNipApacadatyarthasaMtApakaH prakopaH pravalakodho yatra tadyathA syAdevaM prainicake parAbhUtam / asmAkaM parAbhavaH kRta - 1 e sI DI pratikhe'. 2 DI pratica'. 3 e sI DI pratidi. 4 sI DI pratide'. 1 sI rzamena. 2 bI parUpatvA. 3 sI pratidi. 4bI pratikhe. 5 e sI DI zasthala'. 6 e sI nekha. 7DI pratica'. Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ byAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] ityarthaH / tattasmAdalamatyartha tvatpraNidiSTaM pratyuttarAdAnAttvayA jJApitamantazchalaMprakaraNaM pranideSTuM grAhAreApayitumeSohaM yAmi / "satsAmIpye sahadvA" [5. 4. 1.] iti vartamAnA / adhunaivAhaM yAsyAmItyarthaH / kIdRksan / abhIkSNaM praNipacasi tvaM madIyaM manaH sa tvamevaM vivakSase nAhaM praNipApacye ki tu svayameva praNipApacat / atra yabantasya dhAtvantarasvAd "ephadhAtI" [ 3. 4. 17. ] ityAdinA karmakartaryAtmanepadAdyabhAvaH / svayamabhIkSNaM santApyamAnaM mano yasya saH // kAropalakSito mAha mA / tena mAjheDomrahaNam / pariNimimIte / praNimayate / dAmajJa / praNidAyake / dadAteryacchatervA rUpam // praNidayate / praNidhati / praNidhi / praNidhayati // patAdi / praNipAtiSu / praNipadyase / praNinAdi / praNigadati / praNivapati / praNivahati / praNizAnta / praNicAyi / praNiyAsi / prnnivaat| bhAgidre / praNipsAn / mA sa prnnipyH| praNinan / praNidigdha / antaraH khalvapi / antarghyadadhAH / ityatra "neAdA"[79] ityAdinA neNaH // aDAgamastha dhAtvavayavatvena vyavadhAyakatvAbhAvAdantarghyadadhA ityAdAvapi syAt // bhaduri. speva / duniMgadam // praNijalpitena pranijalpa / praNipApacat pranipApacan / ityatra "aka. gyAdi [80] ityAdinA vA NaH / akakhAdIti kim / nikurvan / nikhelatu // apAnta iti kim / pranidvid // pATha iti kim / iha ca pratiSedho yathA syAt / pranivaLe / pranicikhanipatA // iha ca mA bhUt / praNidiSTam pranideSTam // yaddapi necchantyeke / tanmate pranipApacadisyAyeva syAt // __e sI DI taspara'. 2 bI eka. 3 DI pratide'. 4 sI mAyepra. 5DI mipi. 6 sI "NiyA . 7vIrI pAn / bha. 8 e bItra 9 sIsI pratiku. 10 sIsI pratikhe. 11 sI praNi. DI pratida Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.3.80.] caturthaH srgH| 311 athaivaM dUtasya nirbhIkatayA svabhartRpakSapoSikayA saprANayoktyA citte racito rAjA dUtaM prshNsnnaah| apANiNiSAvihetivAdinyutmANaM paryaNparANu paryan / paryaNatAM paryanannasItthaM taM paryANiNadityuvAcaM cezaH // 20 // 20. iha dUteprANiNiSau jIvitumanicchau zUratvAnmRtyubhayarahita ityartha. / ata evotprANamudgatavalaM yathA syAdevamiti vAdini pUrvoktavadanazIle satIzo mUlarAjastaM dUtaM payoNiNadudajIjivat / jIvatsu jIvantamuvAcetyarthaH / kathamityAha / u he paryan pUrvoktavAditvena he samantAjIvaMstathA he paryaNparANa paryaNatAM samantAjjIvatAmapi madhye parANatizayena jIvandUta paryaNatAM samantAjIvetAM madhye paryanannasi tvameva jIvanbhavasi / mamApyagra evaM vadatastavaiva jIvanaM saphalamityarthaH / ittham / tatheti vakSyamANamuvAca / iha ca baryannityanena sAmAnyato jIvagaviziSTaM paryaNparANityanena ca viziSTajIvadguNaviziSTaM dUtaM saMvodhya paryaNatAM paryanannasItyanena jIvadguNaviziSTeSu tvameva jIvaguNaviziSTa iti vidheyatayoktaH / / __ ityuvAcetyuktaM tadeva vRttaviMzatyA vivakSuH pUrva trivRttyA dUtasya nirbhayavAditvaM prazaMsannAha / pANiNiniSa AtmabhapakSaM tvaM paryAnina Atmano niyogam / bhUparihaNanairbuvagnihozaGketAntahaNanaM hi duInopi // 21 // 21. iha matsabhAyAM bhUparihaNanairbhUmyAsphAlanai van niHzara jhu. ' e bI sI ca veza. // 2 DI hAntahaNana dyAzaGketa du. 3 DI pi // bhUpa. 1 e sI mAtakayA. bI bhIkayA. 2 sI kavAdi. 3 bI N paryan pa': 4degtA jIva. 5sI vanma'. 6 sIryanatA. Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 AzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH] vANa sannityarthaH / tvamAtmabhartRpakSaM prANiNiniSa udajIvayaH sAtizayaM ghakathetyarthaH / tathAtmano niyogaM dUtakarma paryAnina ujjIvitavAn / nanu yadyahaM bhUparihaNanairuktavAnetAvatA ka: svAmipakSaH ko vAtmano niyogo mayojjIvita iti hetumAha / hi yasmAdiha sabhAyAM bhUparihaNanabanduHkhena hanyate durhanopyAstAM tvAdRzo duutaadiH| samartho mahAbhaTAdigpyantahaNanaM svacitte vinAzamAzaGketa saMbhAvayet / bhUparihaNanaiyvannihetyubhayatrApi yojyam / / dvitvaM / aprANiNipo // bhadvive / sprANam // ante / parANa // parestu vA dvisve / paryANiNat paryAninaH // bhadvisve / paryaNatAm paryanan // ante| paryaNa paryan / ityatra "dvitvepi" [1] ityAdinA NaH / paripUrvasya tu vA / petu dvitve kRte punarditvamicchanti tanmatepi dvisva iti vacanAhUyorevAyayorNasvaM ma tRtIyasya / prANiNiSayate prANiNinipaH // parihaNanaH / bhanNa nam / ityanna "hanaH" [2] iti NaH / bhadurityeva / duniH // mahaSmitarAM mahanmi cAntahaNmonvaInmo bhRzaM mahaNvaH / parihanva iti krudhA jighAMso nRpacakretra vadanmusauSThavosi // 22 // 22. atra matsabhAyAM vadansaMstvaM zobhanaM sauSThavaM proDhimA yasya sa susauSThavotipragalbhosi / ka / sati nRpacake / kiMbhUte / krudhA tvAM jighAMsau / kathamityAha / ahaM prahanmi prahinasmi arthAdetaM dUtam / tathA prahamitarAmatizayenAhaM prahinasmi / tathAntahaNmo madhye hiMsmaH / 1 e sI monna'. 1sI ya sa . 2 vI 5rI pA. parimi . 3 esI hami pra. 4 vI dena dU Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai.2.3.84.] caturthaH srgH| 313 tathA vayaM bhRzaM zIghramantahanmaH / tathAvAM prahaNvastathAvAM parihanvaH sAmastyena hiMsva iti // prahaNvaH parihanvaH / prahaNmitarAM prahanmi / antahaNmaH antarhanmaH / ityatra ___ "vami vA" [12] iti vA NaH // prabhukAryamiti sphuTaM praNisaMstvamiva bhayAparinikSito vadetkaH / madirApariNiMsanapraNinyeSvaparAnisitapUrvamapranindham // 23 // 23. bhayAparinikSito bhayena nAzliSTaH prabhukArya praNikSaMzcumbaniva sapakSapAtaM sthaapynsnnityrthH| tvamiva ko dUta ityuktaprakAreNa prabhukArya sphuTaM prakaTaM vadettvAM muktvA na kopyevaM vaktuM zakta ityarthaH / nanvevaMbhASiNaH surASTradhvaneke dUtAH santi tatkimevaM rAjJocyata ityAzaGkayAha / madirAyA yatpraNisanamAsvAdanaM tena praNinyeSu garhaNIyeSvarthAtsaurASTrapu madhyepranindhaM sphuTatvena zlAghya vacanamaparonisitapUrva na cumbitamanuktapUrvamityarthaH / madyapeSu saurASTreSvitthaM sphuTaM tvayaivoktamityarthaH // pariNiMsana parAnisita / praNikSan parinikSitaH / praNinyeSu praninyam / ityatra "nisanikSa" [4] ityAdinA vA NaH // parihINamatiH mahINavAnkhaM pariyANIyaminaH prayAyamANaH / na sa vetti tava prayAyiNAM naH pariyANe parivatiM cAprayANim // 24. aho dUta sa tavenaH svAmI prAhAriH parihINamatiH pranaSTajJAnota eva svamAtmAnaM prahINavAMstyaktavAnanekakukarmakaraNena tyaktakhamaryAda ityarthaH / ata eva ca prayAyamANosmAbhirAskandhamAnaH san svamA1e sI ra ANI'. 2 sI kti vAma. 1 bI DI yenAnA'. 2sI kAyeM pra. 3 e sI mukkA na. 4 e sI praninye. 5 vI rAnisi. 6 vI nisa. - - Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 vyAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH] tmAnaM pariyANIyamasmAbhirAskandanIyaM na veci na jAnAtyapi tu svakRtemahApanyAyeMheMtubhiH sa khaM pariyANIyaM jAnAtyeveti kAkA vyAkhyA / atha ca prayAyiNAM prayANaM kurvatAM nosmAkam / kartari paSThI / pariyANe prayANe viSayeprayANi parivakti ca prayAgaMmA bhUditi zApaM brUte ca / evmnekaanmhaapnyaayaan grAhArizcakrenyaccAsmAnabhiSeNayato niSedhetItyarthaH / etena rasenAviralenAgamakAraNaM cubhutsuriti yahUtenoktaM tannirastam // atha sAmoktigarbha sAmadaNDoktigarbha ca yahUna maitryeva kAryatayoktA tAmekAdazabhirvRttairanekApanyAyarUpAparAdhaprakAzanena nirAkuvan grAhArenigrahaNIyatAmeva samarthayati / paribhugnapreDamANacApo yattIrthAbhimeGgiNAM sa pApaH / preGgaNamaruNatpramaGganaistacchAsitumeSa preGgaNIya eva // 25 // 25. sa grAhAristIrthAbhipreGgiNAM tIrthayAyinAM yAtrikANAM preGgaNaM tIrtheSu gamanaM yadyasmAddhetoraruNannirurodha / kIdRksan / pApaH paapaatmaa| tathA parimugna prekSamANacApaH kuTilollasaddhanvA tattasmAtpramaGganaiH prayANaH kRtvA zAsituM zikSayitumeva prAhAriH prezaNIya evAskandanIya eva na tu mitrIkArya ityarthaH / prezamANetyatra zIle zAnaH // parihoNe / prahINavAn / eriyANe / prayAyamANaH / prayAyiNAm / bhaprayANim / pariyANIyam / ityagra "kharAt" [85] iti NaH // sarAditi kim / paribhu // pregaNam / premANa / preGgiNAm / prezaNIyaH / ityatra "nAmpAdereva ne" [86] iti NaH / nAmyAderityeva / prmaanaiH|| 1 sI miH sasva. 2 e sI DI phA vAlyA . 3 e sI ri bhANe. 4 vI sI ephama : 5DI dhayatI'. 6 sI na miva sa.7 pa nirAku. 8 sI gAvI. DI vA. 10 e sI riANI. 11e sI TI / . 12 e sI "mAge / pre. Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.3.87.] caturthaH srgH| 315 parikopaNamaprakopanothAhApravapaNaduSprehaNaM sahe cet / avaniravazyaM pragopaNIyA kathamiva tarhi mayA pragopanIyA // 26 // 26. atheti dUtaprazne / dUta pRcchAmi tvAM cedyadyahamaprakopanaH kSamAzIla: saMstaM grAhAri sahe na nigRhAmItyarthaH / kIdRzaM santam / parikoNaM dhArmikamapyasahiSNuM tathAMhasaH pApasya vaJcanAdeH pravapati nandAdyane propyateneneti karaNenaTi vA pravapaNa utpAdaka ityarthaH / yo duSpehaNo duSTaceSTo duSTAbhiprAyo vA tam / tarhi tadAvazyaM pragopaNIyA pRthvIpatvena rakSaNIyAvaniH pRthvI kathamiva / ivazabdo vaakyaalNkaare| kena prakAreNa mayA pragopanIyA rkssnniiyaa|n kathamapi / tasmAnna saha ityarthaH / atra ca pragopaNIyetyasyAnuvAdyatvena pryogH| pragopanIyetyasya tu vidheyatvena / / parikopaNam aprakopanaH / pragopIyA pragopanIyA / ityatra "vyAmAdeH" [87] ityAdinA vA NaH // vyaJjanAderiti kim / duSprehaNam / nAmyupAntyAditi kim / pravapaNa // parimApaNamAH prayApaNIyaH parimApanapariyApanIyavipraH / satpathaparimApiNAM nRpeNAnirviSNaM parimApinA hi bhAvyam // 27 // 27. mIMgza hiMsAyAmiti mIMgzo hiMsArthatvAddhantyarthAzceti curAdipAThAt "purAdibhyo Nic" [3.4 85.] iti Nici "migmIgokhalacali" [1.2.8] ityAtve pAvanaTi ca parimApanaM hiMsAM pariyApanIyAH prApaNIyA viprA yena sa grAhAriH / A iti kope / parimApaNaM hiMsAM prayApaNIyaH prApaNIyo mayA ne tu mitrIkArya ityarthaH / hi yasmAddhetonUpeNa rAjJA 1e sI nothAhapra. - 1bI ne / he du. 2 e bI sI pana. 3 vI mikAnapya'. 4 DI nanyAdha. 5 sI miyo'. 6 e sI DI NIyAH pra. 7 e sI kim // pari. "e sI lavali". 9esIpaNa'. 10 e nanu mi0. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] satpathaparimApiNAM dharmocchedakAnAmanyAyinAm / karmaNi etthii| anirvi. NNamanirvedaM yathA syAdevaM parimApinA hiMsanazIlena bhAvyam / gajarakSitAni hi vapovanAni syuH / / nirviNNavadAmavepamAnAmapyAnApakhyAnamaprabhAnam / amunA paribhUyamAnamuccaiH katamabrahmapuraM dunoti nAsmAn // 28 // 28. katamadbrahmapuraM brAhmaNasthAnamasmAnucarna dunoti na pIDayati / kITaksat / amunA pAhAriNA paribhUyamAnamata evApravepamAnaM bhayena samantAtkampamAnam / tathAprapyAnamanupacitaM kSINamityarthaH / ata evAvidyamAnaM prakhyAnaM prasiddhiryasya tannirnAmakamityarthaH / tato vizeSaNakarmadhArayaH / ata eva nirviNNavaddharmakarmasu nirviNNamata eva cAvidyamAnaM prabhAnaM prabhA yasya tannistejaskam / tasmAtkAnerne saha maitrIti bhAvaH / yadapi grahApuraM jJAnAdhAraH zarIraM tadapi pApai rogAdinA vA paribhUyamAnamata evApravepamAnAprapyAnAprakhyAnaM niviNNavadaprabhAnaM ca satkatamanna dunoti kiM tu sarvamapi jJAnocchedazaGkayA duHkhytiityuktiH|| aprapavanamasya cAnyadAramagamanaduSparikAminaH kukarma / prabhavati paribhAvyamAnarmaprakhyApanamamapyAyanaM bhRzaM naH // 29 // 29. kukarma parastrIgamanAdi / asya prAhAregnyadArapragamanaduSparikAminaH parakhIsevanaviSayaduSTAbhilApazIlasya sataH prabhavatISTe / kIdRzam / aprapavanamihalokaparalokaviruddhatvenApavitramata eva bhRzamatyadha paribhAvyamAnamasAbhizcintyamAnaM smH| kartari pssttii| asmAbhiramakhyApanamaprapyAyanaM ca / co bhimakrametra yogyaH / prakhyAteH prapyA 1 e sI ho / co bhinnamana / kartari SaSTI / asA 11bI sIrI piNA hi.2 pIti |.3sii mA ya . 4bIna meM. 5esI cAriti. 65sIsITe prabhavati kI. 7 sIsI yana po. Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 2.3.87.] caturthaH sargaH / ye Nigi bhAvenaTi namA bahuvrIhiH / lokamadhye prakAzyametatkArakaniraheNAvardhanIyaM cetyarthaH / kukarmAyattoyaM tadanena saha kA me maitrItyarthaH / / amunA parivepanena bhannaH paripAvanaparibhApanaH prabhAsaH / duSpakhyANabhakAmanenAntarhananatvaM supragamyamAnaH // 30 // 30. paripAvana: pApamalApanetRtvAtpAvitryaheturyaH paribhApano la. imyAdisaMpAdanena zobhApAdanahetuH sa prabhAsastIrthamamunA pAhAriNA bhagnaH / yatontarhananatvamantahanyatesminnityantahanano dezo yatra madhyabhAge loko hanyate tadbhAvaM madhyabhAge lokaghAtamityarthaH / supragamyamAna: praapymaannH| kozena satA | duSpralyANe duSTalyAtau prakAmanamabhilASo yasya tenAta eva parivepyate jagadyena tene parivepanena pracchannadhATIpradAnAdinAkhilalokakampakena / madhyelokaM natA prabhAsadezomunopadrutotomunA sahAle maishyetyrthH|| antarayanatA jahA~ surASTrA yenAntarayaNavAriNA janAnAm / sontarhaNanAtkayaM chupekSyaH sarpiSpAnaprAvanaddhapiNDaH // 31 // 31. janAnAmantarayaNaM madhye gamanaM pracchannaghATIpradAnAdinA vArayatItyevaMzIlo yastenAntarayaNavAriNA satA yena kRtvA surASTrAdezontarayanatAmantamadhye susthatvenAyyate gamyate yasyAM sAntarayanI tadbhAvaM jahI tatyAja / yena kRtvA durgamAbhUdityarthaH / sa pAhAriH sarpiSpA. nena prAvanaddhaM pInaM piNDamaGgaM yasya sotivaliSTha ityarthaH / hi sphuTamanvaINanAtsurASTrAmadhye vadhAtsakAzAtkathamupekSyo mocyaH surASTrAmadhye vadhya evetyarthaH // 1vI DAvama'. 2 DIna x. 3 e sI maitretya'. 4 e sI DI yanavA. 5vI ye svastha. 6 esI syAM sArataya. - - Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 mANaddhAn tataH / zuSko hAranarinati aura nikakAlamuddizya kAlasAkSAdyAgakAritAmA havanA) ra vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] pANaddhAJchuSkagomayeNa praghnanyo narinarti yAyajUkAn / tasya narInRtyamAnakhaDgasyAzubhnanmanasaH kimanyadAgaH / / 32 // 32. yAyajUkAnRtvijaH praNinansanyo grAhAririnati saMtoSeNAbhIkSNaM nRtyati / kIdRzAnsataH / zuSkagomayeNAgnau havanAthai gRhItena karISeNa prANaddhAn / etena sAkSAdyAgakAritoktiH / kriyamANe hi yAge vaivasvataM kAlamuddizya kArISahomaH kriyate / tasya prAhArerAbhanmanaso nirbhIkasyAta eva narInRtyamAnakhaDgasya yAyajUkavadhAya posphUryamANAse: kimanyadAgoparAdhaH / idameva mahadAga ityarthaH // parimANam parimApana / parimApiNAm parimApinA / prayApaNIyaH pariyApanIye / ityatra "NA" [8] iti vA nnH|| nirviNNam / anna "nirviNNaH" [89] iti NatvaM nipAtyate // kavitu nirviNNavaditi cecchati // aprakhyAnam / aprpvnm| paribhUyamAnam / apramAnam / duSparikAminaH / pragamana / aprapyAna / apravepamAna // NyantebhyApi / aprakhyApanam / pripaaven| paribhAvyamAnam / paribhApanaH / prakAmanena / suprgmymaanH| aprapyAyanam / parivepanena / ispanna "na khyApUgbhUbhA" [20] ityAdinA na NaH // khyAterNasvamiti kazcit / duSprakhyANa // antarayanatAm / antarhananasvam / ityatra "deze" [11] ityAdinAna gH|| deza iti kim / antarayaNa / antarhaNanAt // sarpippAna / ityatra "pAtpade" [92] iti na NaH // 1 sI navina. 2 bI grahI'. 3 bI paNa pa. 4 e bI sI DI panam / 5. 5 e sI DI nIyaH / pariyApanIya / 6. 6 vI ||nne vA" . bI pAtyam / ka. 8siin| Ama. 9 sI vanam / 5. 10 vI 'spANaH // bhA. Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai. 2.3.99.] caturthaH sargaH / 319 prAvanada / isyatra "padentare" [93] ityAdinA na NaH / anADIti kim / prANadAm // ataddhina iti kim / zuSkagomayeNa / / praghnan / ityatra "hano dhi" [95] iti na NaH // narInRtyamAna / narinati / ityatra "nRteryadi" [95] iti na NaH // akSumnat / ityatra "dhunAdInAm" [96] iti na NaH // garbhanamatSvapkaNAsahaiNISTyUtAtraiH STayAyaMstamujjayantam / yo visramakalpayatsa naH kiM mitraM syAnmlecchIkRpITalaptaH // 33 // 33. yo pAhAristaM mahAtIrtharAjatayA prasiddhamujayantaM visaM durgandhamakalpayaccake / yato garbheNa namantyaH prahIbhavantyota eva dhvaSkaNAsahA gamanAkSamA yA eNyo mRgyastAbhiH SThayUtAni prahAravazAnirastAni yAnyasrANi raktAni taiH kRtvA taM STayAyansaMvandhayansa grAhArimleMcchayAH kRpITamudaraM tasmAtkRpto jAta ivoktarItyAtinikRSTAkherTakakAritvAtkirAtAdinIcajAtitulyo nosmAkaM kSatriyANAM mitraM kiM syAnnaivetyarthaH // namat / ityatra "pAThe dhAtu" [15] ityAdinA Nasya naH // sahA / ityatra ":" [98] ityAdinA pasya saH // TyAdivarjanaM kim / ghyAyan / TyUta / vaSkaNa // kRtaH / akalpayat / ityatra "Rra lalam" [99] ityAdinA Rryollo|| akRpITAdiSviti kim / kRpITa // platyayamAnAnpalAyamAnAnyo gilati nijegilyate parastam / giratitamanyosya mAtsyanItau bhujapalighaH parighatvabhAkkathaM nH||34 34. nosmAkaM bhujapaligho bhujArgalA kathaM parighatvabhAk syAt / 1 sI tha na // 1sIno yi" .2 thI TakA'. 3 bIsa" . 4bI kapta / 5e DI pITaH // - Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lyate garhita gidInyo gilati saMhAvatamAnAnpalAya vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] kasyAM satyAm / asya grAhArermAtsyanItau svajAtAvanyonyaM gilanarUpe mAtsye nyAye / kathamityAha / platyayamAnAnbhayena vyAvartamAnAnpalAyamAnAMzca nazyato vaNigAdInyo gilati saMharati taM paronyo nijegilyate garhitaM gilati taM ca nijegilakamanyo giratIti / etanmAtsyanItinivAraNAbhAvAnmabhujArgalA karmakArI na syAdevetyarthaH / tasmAtkAnena maitrIti // paliyogavidAM guruM dharitrIpalyata pariyogiNaM ya ArdIt / luphiDamRphiDajAstatharphilastrIraghaparyaGkamamuM sahe javAkSam // 35 // 35. yo grAhAriH pariyogiNaM mahAdhyAninamuphiDamRSibhedamArdIdapIDayat / kIdRzam / pari samantAdyogaM dhyAnaM vidanti ye teSAM yoginAM guruM zikSakatvAdAcAryam / etenAtijJAnitokkA / tathA dharitryeva palyakaH khaTvA yasya taM bhUmizAyinamityarthaH / etena kriyAvattoktiH / tathA RphiDajAnRphiDaputrAMstathA RphilastIphilabhAryAzca ya ArdIt / tamamuM grAhAri sahe kSame na saha iti kAkA vyaakhyaa| kIdRzam / arghasya maharSistrIbhrUNaghAtAdipApasya paryakamivAghaparyavaM pApavizrAmasthAnamityarthaH / tathA kopAtsadA madyapAnAdvA japApuSpavadakSiNI yasya taM raktAkSam // tadevamasya sarvathA maitryayogyatvamuktvA mainyakaraNedhunA kRtAntaH prenikurvanpranikhelatu nidviDityanena yahRto rAjJo mRtyurUpaM daNDamuktavAMstaM svAsiyaSTeH sAmopavarNanadvAreNa prAhArerevAha / svAsiyaha khelatu niliyogyatvaryuktvA 1 DI DajA. 19 sI mAse nyA. DI mAtsyanA. 2 e sI gitye ga. 3 vI DI gilacI .. 4 e sI giNaH ma. bI 'gina ma. 5 e bI sI khI Rphi. 6 TI syarSi. 7 e sI marpi. 8 e sI DI muktam / maiM. 9 bI sI DI pratiku. 10 e bI sI DI prative'. 11vI pratidi. Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.3.105.] caturthaH sargaH / 321 ripuraktajapArcitAsiyaSTirvijayinyaSTa dizaH prakAzayitrI / pranighatsati taM svaseva mRtyordhyAyasyadya muhinnasau lasantI // 36 // ___36. asau pratyakSA karatalasthA lasantI sphurantyasiyaSTiradya taM grAhAriM prajighatsati bhakSayitumicchati / kIhaksatI / vijayinI vijayaheturata eva suhin suSTu hiMsikArthAdarINAmata eva ripuraktajapArcitA zatrurudhiramevAraktatvAjapApuSpaM tenArcitAta eva cASTa dizaH prakAzayitrI tadAvaraNarUpazatrUcchedena prakaTayitrI / atazca yamAdapi pUrva prAhArau maraNarUpasya yamakAryasya cikIrSutvAdatikRSNaraudratvAcosprekSyate / mRtyoryamasya jyAyasI bRhatI svaseva bhaginIva / anena cAsiyaSTema'tyusvasRtvAropeNa mRtyorapi svAdezakAritvaM vyajitam / tena cAdhunA kRtAnta ityAdi yahUtenoktaM tadapAstam / / palAyamAnAm / platyayAnAn / ityatra "upasargasyAyau" [100] iti laH // nijegilyate / ityatra "yo yaDi" [10] iti laH // gilati / girati / ityatra "na vA svare" [102] iti vA laH // paliMghaH paridhaiM / palyaGkam paryatam / paliyoga pariyogiNam / iyaMtra "parejhiyoge" [203] iti vA la. // laphiDam RphiDajAn / Rphila RphiDajAn / ityatra "RphiDa" [104] ityAdinA Rta lat usya ca lo vA // javA japA / ityatra "japAdInAM po vaH" [105] iti vA pasya vaH // saptamaH pAdaH samarthitaH // 1 e bI sI jayanya'. 1e sI ri jideg 2 e sI kayi'. 3 e sI sUratvAro. 4 e sI mAn / . 5 vI girItya. 6 e sI DI ligha / pa. 7 bI ridhaH / padeg 8 e sI tyapa Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [ mUbAbaH] 322 vijayinI / prakAzapitrI / itpanna "siyAM nRtaH" [1] ityAdinA maH / / sipAmiti kim / aSTa dizaH // nAntAyAH saMkhyAyA yupmadamadorivAlimasvAdata eva nalope "At" [18] ityAvapi na syAt // asvasrAderiti kim / svasA // udita / jyAyasI // Rdit / santI / ityatra "adhAtu' [2] ityAdinA auH // adhAsviti kim / suhin / tadevaM grAhAriviSayaM vadhAbhilASamuktvA vadhe kRte yannAvi phalaM tadAzIrvAdapUrva vRttdvyenaah| prAcI tamasAmavAvarI bhAskaradhIvaryatizarvarI yathA hi / adya tathA tena baDhavAvA madRzvaryanavAvarI prajAsu // 37 // 37. yathA prAcI pUrvadig hi sphuTaM tamasAM timirANAmavAvarI oNaterdani "vanyAt paJcamasya" [ 4.2, 65.] ityAve ca apanAyikA syAna / kIhaksatI / atizarvarI rAtrimatikAntAta eva bhAskaradhIvarI ravi bibhratI tathA tena pAhAriNA kRtvA bahavovAvAnopanAyakAH kSayakArakA yasyAH sA prajAdya sAMprataM madRzvarI mAM dRSTavatI matsvAmikA satyastu / kIdRzI / na vidyantevAvAno yasyAM sAnavAvarI kSaya. kArakarahitA // acireNa bhavatvasau surASTrA dhRtadhIvaryayavA vinaSTadhIvA / gAyanDipadazcatuSpadIrvA kuNDodhIriha pAtu cAraNoghaH // 38 // __ 38. asau surASTrAcireNa zIghraM bhavatu / kIdRk / dhyAyati kukarmeti 1 sI pA cA. 1sI satI / . 2 e sI degmasyAtve. 3 pa vAvo ya.sI vAco ya'. Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 [hai0 2 42] caturthaH srgH| "dhyApyo|pI vA" iti auNAdike vanipi dhIvA caNDAlo dhIveva kukarmakAritvAddhIvA mAhAridhRto gRhIto vandau kSipto dhIvA yasyAM sA dhRtadhI. varI / athavA vinaSTo mRto dhIvA yasyAM sA ca / tatheha surASTrAyAM cAraNaugho maGgalapAThakabhedasamUho dvau pAdau yAsAM tA dvipada evaM catu. padIrvA rAjAdivarNanopetAMzchandobhedAn govadhakasya grAhArarvadhena nirbha. yatvAdgAyansan kuNDamivodho yAsAM tAH kuNDonI rAjAdibhyo labdhA dhenU: pAtu dugdhapAnAya rakSatu // tadevamasya vadhe phalAnyuktvA vadhahetau raNakaraNe grAhArimanumanyamAno duutmaah| zatakuNDodhA rthosvshishviiryoktaasyaashvtriistrihaanniistaaH| muktA madirAM trihAyanAM sozvAH sannAhayatu kssnnaadvidaaniiH||39|| 39. asya grAhAre rathastAH parAkramitvAdiguNaiH sarvatra prasiddhA azvatarIsarIryoktA raNAyAtmanA saha saMvandhayitAstu / kIdRk / zatena kuNDonIbhiH krIta: zatakuNDodhA / etena mhrghitvoktiH| kIdRzIrazvatarIH / yo hAyanA varSANi yAsAM tA yauvanasthA ityarthaH / evaMbhUtA api sApatyA avalA eva syurityAha / avidyamAnAH zizavo bAlakA yAsAM tA azizvIH / tathA dve dAnI kaNThAbharaNamAle yAsAM tA azvAH kSaNAtsannAhayatu / kiM kRtvA nihAyanAM trivArSikIm / etena paripamitvoktiH / madirAM muktvAtyantaM raNotkaNThayA tyaktvA / evaM ca svayaM prAhAreH sainyasya ca raNodyamenumatiruktA / anayA cAnumatyAtha durnigadaM chalaM tvamantayaMda( iti yahRtenoktaM tannirastam / / 1 e sI yoktasyA. 1 sI dhyApo dhI pI. 2 e pyo dhI pI. 3 e sI yastA pa. 4 sI DI krItA za. 5 bI hAyavo. 6 bI zizvI / ta'. 7 e sI DI krimokiH / / 8 e bI sI DI dhAditi. Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] prAcI / ityatra "aJcaH" [3] iti DIH // Na / oNa / avAvarI // svara / dhA / dhIvarI // aghopa / madRzvarI / ityatraM "Nasvara" [5] ityAdinA Dorvanontasya razca // vihitavizeSaNaM kim / zreNAtIti zarvarI / svarAdvihitatvAdguNe kRte ghopavato yathA syAt // anavAvarI baDhavAvA / tadhIvarI vinaSTadhIvA / ityatra "vA bahuvrIhaH" [5] iti vA DIvanontasya razca // vahumerudRzvarI bahumerudRzveti svayamabhyUhyam // catuppadIH dvipadaH / ityatra "vA pAdaH" [6] iti vA DIH // kuNDodhIH / ityatra "UnaH" [7] iti DIH ||smaasaantvidhaavuunityaadeshe nA. satvAdeva DIH sidhyati kiM tu zatena kuNDonIbhiH krIta itIkaNi talupi ca zatakuNDoniti prakRteH sau zatakuNDoditi syAt zatakuNDodheti cepyate / azizvIH / ityatra "azizoH" [4] iti DIH // trihAyaNIH / ityatra "saMkhyAdeH" [9] ityAdinA DIH // atra "caturaH" [2.3.74.] ityAdinA NaH / vayasIti kim / bihAyanAM madirAm // dvidAmnIH / ityatra "dAmnaH" [20] iti DoH // atha tvatpraNidiSTaM pranideSTumeSa yAmIti yahUtena svayAnamuktaM tadraNArthaM sasainyasya sannaddhasya grAhAreH svadezasImanyAgamanaM cAnumanyamAna Aha / braja zatarAjJaH sahasrarAjJIradhirAjJIvahusAmyadhIzvarAyaiH / pRtanAH kRtavarmaNotisAmno vyuhya yudhe sImAnamekhinaste // 40 // 40. he dUta braja grAhArisamIpam / tathA te tavenaH svAmI grAhA1 e sI rAzca / 1 sItra sva. 2 e sI DIvAMno. 3 vI zRNotI . 4 vI vrIhi." .. 5 e sI degti DI . 6 e sI NDodhiti. 7 esI DI ti / tri. 8 DI pratida'. Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.4.14.] caturthaH srgH| 325 riryudhe yuddhArtha sImAnaM svadezamaryAdAbhUmimetvAgacchatu / ki kRtvA / pRtanAzcamUTuMhya / kibhUtAH / adhikA rAjAno yasyAM sAdhirAjJI nAma grAmo bahUni sAmAni yasyAM sA bahusAnnI nAma purI / dvandve tayoradhIzvarAmtadAdyairnRpaiH kRtvA / zataM rAjAno yAsu sahasraM rAjAno yAsu vA tAH / ata evAtisAmnaH sAmopAyamatikrAntA yuddhAyaiva sadodyatA ityarthaH / ata eva ca kRtavarmaNa: saMnaddhAH / / iti sa visRSTo banAntasImAvatiparvAsu konvajAH zatAjyAm / dvipadastripadI Rco mahapInpaThato gopajuSo jagAma pazyan // 41 // 41. ityevaMprakAreNa visRSTo rAjJA mutkalitaH sa dUto jagAma prAhAri prApa / kIhaksan / atiparvAsu mUlarAjAgamanAnandenAtizayitotsavAsu vanAntasImAsu kAnanaparyantasImabhUmiSu vartamAnAnmaharSInmAraNecchayA krUraM pazyan / vRko nu yathAraNyazvA zatAjyAM zatasyAjAnAM samAhAre vartamAnA ajAzchAgIAraNecchayA pazyati / kIdRzAn / gopajuSo gokulasthAMstathA dvau pAdau yAsAM tA dvipada evaM tripadAca Rco mantravizeSAnpaThataH / / sahasrarAjJIH zatarAjJaH / ityatra "ano vA" [1] iti vA ddiiH|| adhirAjJI / bahusAmnI / ityatra "nAni" [12] iti dIH // kRtavarmaNaH / ityatra "nopAntyavataH" [13] iti na DIH // sImAnam / ityatra "manaH" [14] iti na DhIH // aninnassangrahaNAnyarthavatAnarthakena ca tadantavidhi prayojayanti / tena sAmAtikAntA atisAmna hatyAdAvapi DIpratiSedhaH syAt // 1 e sI DI dAstro. 1 e sI pI kR. 2 e sI hazra rAdeg, 3 e sI irtha... 4 e sI DIzca ruco'. 5 e sI harA'. 6 DI aninasma'. Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 bbAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH] sImAsu / atiparvAsu / itpanna "tAbhyAM vA vit" [15] iti vA DidAp // pakSe pUrvAbhyAM pratiSedhADInaM bhavati / sImAnam / kRtavarmaNaH // upAntyalopinastu vahuvrIhejhairapi syAt / zatarAjJaH / sahasrarAjJIH // ajA / ityanna "ajAdeH" [16] ityAp // ajAderityAvRttyA SaSTIsaMvandhaH kim / ajAdisaMbandhinyAmeva striyAmabhidheyAyAM yathA syAt / teneha na syAt / zatAjyAm / atra samAhAraH samAsArthaH strI / nAsAvajazabdasaMvandhinI // dvipadaH / tripadoM RcaH / ityatra "Rci" [17] ityAdinA pAcchabdasyAvantasya pAtpade nipAtyate // azRNodatha tAH kathAH prabhAMpA bhImA bhUrinadA nadIrnu tasmAt / grAharipuH prakopataH se vandI\rIrautsIstApasIH prapazyan // 42 // 42. atha dUtaprAptyanantaraM sa grAhAristasmA tAttA mUlarAjoktAH kathA uktIrazRNot / kIhaksan / autsIrutsasyarapatyAni strIH prakopata etAH pApiSThA asya vigrahasya hetava iti ruSA prapazyan / kiidRshiiH| vandIhaThApahRtAstathA gaurI: svarNavarNAstathA tapostyAsAM " jyo. tkhAdibhyoN" [ 7.2. 34. ] ityaNi tApasIstapasvinIH / kIdRzIH kathAH / bhImA daNDopAyArthatvAdraudrA ata eva bhUriH prabhUto nad AhavipratyAhatirUpaH zabdo yAsu tAH / ata eva ca prabhAM mAhAtmya pivanti paribhAvukoktyA asante yAstAH nadInviti / yathA grAharipuryAhANAM jalacarajantUnAM ripu(varo bhUrinadA: prabhUtavahAH prabhUtazabdA 1e thI sI bhApo bhI. 2 DI sa vandI . 1 vI DI vA Ti'. 2 vI t / zita'. 3 e sI harA. 4 e sI nya mi. 5 e sI DI 'dA tc / 5. 6 e sI DI 'tra ruci. 7 bI "sya Rora. 8 e sIndI haThA. 9 e sI praninI. 10 e sI DI zIH tathA. 11 bI bhAvako. Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.4.17. caturthaH sargaH / 327 vAta eva bhImA nadIH zRNoti matsyagrahaNAbhilASeNa tAsu jigamiSu. tvAllokAdAkarNayati / / unsipnuH sorikampakArI zaileyyA bhujayA gadAM zileyIm / sauparNeyIsahodaraujAH zAktIkIH pauMstrIdideza senAH // 43 // 43. sa pAhAriH zAktIkI: zaktipraharaNA: pauMstrIH puMsAM pauruSagu. NopetAnAM narANAmimAH senA Adideza rnnaarmbhaayaajnyaapyt| kIdRk / supAH / kecittvenamajAdiSu paThanti / tanmate suparNAyA vApatyaM strI sauparNeyI sumatinAnI sagarapanI tasyAH sahodaro garuDastadvadojo balaM yasya saH / ata eva zilAyAstulyA " zilAyA eyacca "[7.1. 112] iti cakArAdeyami zaileyI tayA zilAdRDhayA bhujayA kRtvA gadAM mudravizeSamutkSipnurullAlayan / kIdRzIm / zileyA zilAbhistulyAm / anayac / ata evArikampakArIm / / __ prAhArerAdeze senA yathAmilaMstathAdazabhirvRttairAha / senAnyosyAjJayA tadaiyustyaktA straiNIrAkSikIH salIlAH / auzanasAdhAtha pANinIyAH sahasA cArukhalitrayA vdhuuttiiH||44|| 44. tadAsya pAhArerauzayA senAnyo daNDanAyakAH senAyuktA nRpA vaiyuAhArisamIpa AgatAH / kiM kRtvA / vadhUTInavoDhAH patnIrAkSikIra:rdIvyantIH satIH sahasAkasmAttyaktvA / kIdRzIH / cAru manojhaM valitrayamudaramadhyavarti rekhAtrayamupalakSaNatvAccheSAGgopAGgAni ca yAsAM tA: / atha tathA pANinIyAH pANiniprokamahAzabdAnuzAsanajJAH / enena vidvattoktiH / tathauzanasAzca zukramoktanAtizAstrajJAzca / etena 1bI degsA puru. 2 bI yaca / ma. 3 vI rAzAyA. 4 sI TIvo. Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] lokavyavahArajJatokkA / tathA lIlA zRGgAraceSTAvizeSaH / saha tayA / upalakSaNatvAdvilAsAdibhizca svAbhAvikAlaMkArairvartante yAstAH / tathA strIbhiH saMskRtA: sakhIbhirmaNDanAlaMkArAdibhiH zobhitAH / "prAgvataH" [6.1. 25 ] ityAdinA nami zreNIzca / tadevaM vizeSaNasUcitairAlambanavibhAvoddIpanavibhAvaiH zRGgArasya prakarSaprAptatvAdvadhUnAmatyantaM dustyajAnAmapi daNDanAyakaiH sahasA tyAgena svasvAmini grAhArAvutkRSTA bhaktiH senAyuktanRpaistu prAhAreH pracaNDAjJatA sUcitA / senAnya ityanenAbhidheyA: senAyuktA nRpAstu ta evAtra jJeyA yemitrA grAhAriNA nirjitya svasevakIkRtAstepAmeva hyAdezAkaraNetibhIrutvAdevamAgamanasaMbhavaH / evaM cAtrAmitrabalAgamanamuktam // vRddhAkRtamaGgalAstrizalyIbhRta IyuH subheTAH shritaasturnggiiH| dvidroNIH SaDpAstripaNyAH zatakambalyA yAcitAstrivistAH // 45 // 45. subhaTA IyurAgatAH / kibhUtAH santaH / vRddhAbhiH sthavirakhIbhiH kRtaM magalaM candanavardhanAdi yeSAM te / tathAtivaliSThatvAtrizalyIbhRtastrINi zalyAstrANi dhArayantaH / tathA turaGgIH zritA ArUDhAH / kiidRshiiH| droNazcaturADhakI dhAnyamAnabhedaH / atra copacArAdroNasthaM dhAnyamucyate / dvAbhyAM droNAbhyAM krItA dvidroNIH / SabhivRpairvRSabhaiH krItA: SaTupAH / tribhiH paNai. kApaNairanekasvarNamASasamudAyarUpairmAnabhedai. krItA: " paNapAda" [6 4 147] ityAdinA ye tripaNyAstathA kambalosya syAt " kambalAmAgni" [ 7.1. 34] iti ye kamvalyamUrNApalazatam / zatena kambalyena phrItAH / tathAcita: karpAsAdikrayA1e yI sI bhaTAni. 2 e lI paNyA za. 1 e sI DI viyoga. / sa. 2 e sI vTalAla'. 3 yI "Ni zilpAlA. 4 sI yata. / ta. 5 sI droNI pa. Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai.2.4.20.] caturthaH srgH| 329 NakAnAM daza bhArAH / dvAbhyAmAcitAbhyAM krItA vyAcitAH / tathA vistaH svarNasya SoDaza mASAH / tribhirvistaiH krItAH / eSu paJcasvapi "mUlyaiH krItaH" [6.4.49.] itIkaNo "anAnyadvisun6.4.140] iti lup| eSu ca vizeSaNeSu tattaddhAnyAdikrItAnekabhedaturaGgayapekSayA samuccayArthAzcA adhyAhAryAH / yatratAni dhAnyAdIni durlabhAni tattaddezodbhavatvasya vivakSitatvena tattaddezApekSayA dvidroNyAdinA bahumUlyena krItatvAdatizreSTA ityarthaH / pUrvavRtte mitravalamuktamavetanavRtteSu cATavikAdIni catvAri balAni vaizyanta ityuddharitanyAyAdanena bhRtakavalAgamanamuktam / / kathAH / bhImAH / tAH / ityatra "At" [18] ityAp // gaurIH / vandI: / nadIH / ityatra "gaurAdibhyo mukhyAdDI" [19] iti DIH // mukhyAditi kim / bhUrinadAH // aN / tApasI. / kampakArIm // bhan / autsIH // eyaN / sauparNeyI // e. yan / zileyIm // eyan / zailayyA / niranubandhanirdezaH sAmAnyagrahaNArthaH / ikaN / AkSikIH // nan / straiNIH // san / pautrIH // Tit / shaakiikiiH| ityatra "aNaneye" [20] ityAdinA DIH // aNAdInAM SaSTInirdezenAkArasya vizeSaNaM kim / pANininA proktaM pANinIyam / tadadhIyata ityaN / tasya "pro. kAt" [6 2.129.] iti lope pANinIyA vadhUTIriti DIryathA mA bhUt / / pratyAsatyA tairevANAdibhiH striyA vizeSaNaM kim / uzanasA proktA nItirauza. nasI tAmadhIyata ityaN / tasya "proktA" [62.129] iti lope "DayAdeH" [2.4.95] ityAdinA DIlope DIryathA na syAdauzanasA vadhUTIH / astyatrANAkAro na tu tadabhidheyA nItilakSaNA strI pratyayAre / yadabhidheyA tu vadhUTIlakSaNA strI pratyayAhA~ na tasyAkArostIti / tathA cAruvalitrayA vadhUTIH // , 1 vI dviH . 2 vI vakSanta. 3 sI pasI / ka. 4 e sI ajh / at / au. 5 vI paulIm / Ti. 6 e sI ke prANi'. vdhI zasanA . 85 sIDI No akA. Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] vadhUTIH / ityatra "vayasi" [21] ityAdinA hI // anantya iti kim / vRddhA // trizalvI / ityatra "dvigo:" [22] ityAdinA hIH // dvidroNIH / ityatra "parimANAt" [23] ityAdinA hI // parimANAditi kim / pddhessaaH|| taddhitalaMkIti kim / tripnnyaaH|| avi(vi)stAcitakambalyAditi kim / trivi(vi)stAH / yAcitAH / zatakambalyAH // medA baddhotkacAstrikANDyA navakANDyA dazakANDayA ca rjjvaa| kSetrabhuvaH phAlayA dvikANDAH SaTpuruSIH parikhA vilaya ceyuH // 46 46. medA bhillA eyuH / kiM kRtvA / dvikANDA dvizarapramANAH kSetrabhuvaH kSetrabhUmIH SaTpuruSIH SaTpuruSapramANAH parikhAzca phAlayA vi. lavayomutya / kIdRzAH santaH / navakANDyA dazakANDayA ca navabhirdazabhirvA kANDaiH zaraiH krItayA rajvA kRtvA baddhA udUrdhva kacA yaiste / kIdRzyA / trINi kANDAni zarAH pramANaM yasyAH / " pramANAnmAna " [7.1. 139 ] iti mAtraT / "dvigoH saMzaye ca" [7.1. 143] iti lup / tayA trikANDyA / anenATavikabalAgamanamuktam / jAtiralaMkAraH // dvipurupayA bhAnsa kuntayaSTyA revatyAmatirohiNIzazatruH / nIlyAvantyAtha nIlayocaiH paiTyA nIlyAdbhirnu lakSa AgAt // 47 // 47. sa prasiddho lakSo nAma rAjAgAt / kIdRzaH / dvipuru1 vI 'doktacA. 2 sI DI lyArtha'. 3 e sI palyAnI . 4 e sI dinu la'. 1sI gAdi . 2 dhI lugIti. 3dI citA / . 4 e sI kANTyA ca. 5e sI DI bhivA. 6 e sI mArat / / 7 esI lakSyo nA. Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.4.27. caturthaH srgH| - SayA dvipuruSapramANayA kuntayaSTayA kRtvA bhAn zobhamAnaH / tathA yathAdrinIlyauSadhivizeSeNopalakSitaH syAdevaM nIlayA nIlavarNayocairatizayitayA paTyA vastreNAtha tathA nIlyA haritayAvantyAzvayopalakSitota evAtirohiNIzazatru rAhumatikrAntaH / kAgAdityAha / revatyAM revatyA candrayuktayA yukte kAle dvAdaze candra ityarthaH / lakSo hi nAma rAzinAzvinIjAtatvAnmeparAzijAto revatyAM ca candro mInarAzau syAdanena cAsyAvaizyaMbhAvI mRtyuH sUcitaH / etena mitravalAgamoktiH // nikANDyA / ityatra "kANDAt' [24] ityAdinA kIH // pramANAditi kim / dazakANDayA // apramANAdapIcchantyanye / navakANDyA // akSetra iti kim / dvikANDAH kSetrabhuvaH // SaTpuruSIH / dvipuruSayA / ityatra "puruSAdvA" [25] iti vA DIH / / revatyAm / rohiNI / ityatra "revata" [26] ityAdinA ddiiH|| nIlyAntyA / nIlyA / ityatra "nIlaoNt" [27] ityAdinA hIH // prA. pyopadhyoriti kim / nIlayA paTyA / / nIlInIlAprabadalUnIvaddhavilUnAmAmakIpu jAtAH / eyustasyAtmajAH svabhUbhyo jJAtvA samayaM kevalIvidonu // 48 // 48. prabaddhA cAsau lUnA ca prvddhluunii| baddhA cAsau vilUnA ca baddhavilUnA / nIlyAdinAmakA grAhArerbhAryAstAsu jAtAstasya grAhArerAtmajAH putrAH kevalIvido nu kevalyo jJAnazAkhANi tajjJA iva samaya raNakAlaM jJAtvA svabhUbhyaH svadezebhya eyuH / etena maulavalAgamanoktiH / / 1 e sI do nuH // 1 vI sI drinIlyo. 2 e sI vasya bhA'. 3 e sI DI kANDhA / 30. 4 e vI sI DI tyA / nI. 5e sI DI lAdi. 6 sImaya ra. Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] AryakRtI bheSajImumaGgalyaparIpApIbhAgavya aayuH| saMkocarataH samaM samAnyA bhaktyA kevlyaasypiitthdevyH||49|| 49. samAnyA samAnIsaMjJayA pIThadevyA samaM sahAryakRtyAdinAnyaH pIThadevyo yoginyosya grAhAreH saMbandhinyA kevalayaikayA bhaktyA hetunA saikottarata evaMnAnobdhisthAdrivizeSAdAyuH / anenApi maulavalAgamanoktiH / yato velAkUlAdhipatitvAttasya kramAgatAstAH sAMnidhyakAriNyo devyaH / / nIlI nIlA / prabadalUnI badavilUnA / ityatra "kocca nAmni vA" [20] iti vA DIH // kevalI / mAmakISu / bhAgadheyyaH / pApI / aparI / samAnyA / AryakRtI / sumanalI / bhepajI / ityatra "kevala " [29] ityAdinA DIH // nAnIti kim / kevalayA bhakyA // bhAjIkAlI kuzIradAyAM nAgIbhiH kumbhasthalIbhiruccAm / adhikaTikavarIjupodhyarohana guNagoNI gajatAM niSAdinopi 50 50. adhikaTikavarIjuSaH zroNI yAvatpralambamAnaveNIkA niSAdinopi maulavalasaMvandhino hastyArohAca gajatAM gajaughamadhyArohan / kIdRzIm / bhAjI paikazAkastadvatkAlIM kRSNAM tathA kuzyayovikArastadvanniviDAstIkSNAH pralambAzca ye radA dantAstairagyAmutkRSTAM tathA nAgIbhiH sthUlAbhiH kumbhasthalIbhirucAmunnatAM tathA guNAnAM zauryAdInAM gopImiva guNagoNI guNasthAnamityarthaH / asya ca vRttasya pUrvArdhe nAgI 1 e sI degNI jagatA. 1esI 'dhyakari . 2 e sI kAnA'. 3 e sI ca jagatA. 4 bI pakaH za. 5 sI goNI gu. 6bITI nAgIkA .sI nAgIkAThI ku. Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.4.29.] caturyaH srgH| kAlI kuzIradAyAmAlamadabhAjIbhRtkeTasthalIkAmiti pAThAntaraM prAyo gatArtham / kevalamalipradhAno yo madaH sa eva bhAjI tadbhatkaTasthalI yasyAstAm / / kAmuki bhAjAbhu kAntikuNDe goNe lAvaNyAmbukuNDi nAge / kAle kAmasthale barantAmityUcuhiNIrbhaTAH prayAtum // 51 // 51. prayAtuM prayANAya bhaTA maulavalasatkayodhA gRhiNI: procuH / kathamityAha / he kAmuki riraMso tathA bhAjA nAma kAciddevI tasyA iva dhrurbhUryasyAH / bhrazabda ukArAntotra bhrUvAcakaH / ata "to prA. Ninazca" [2.4.73] ityAdinocha / he bhAjAzru bhAjAbhUsaMjJe ni / tathA kuNDate dahati sapanIm / ac / kuNDA / kAntyA tejasA kuNDA he kAntikuNDe / tathA he goNe goNAkhye ni / tathA he lAvaNyAmvukuNDi lavaNimajalapAtri / tathA he nAge nAgAkhye stri / tathA he kAmasthale smarAsthAni / tathA he kAle kAlAkhye vi bhavatyastvarantAM zIghrIbhavantviti // jAnapadI cimAsthitA sA pAtrI jAnapadA murAM prajApi / sakuzA raNakAmukAkSibhAsA zoNyA kavarA pApa roSazoNA // 52 // 52. jAnapadI janapade deze bhavAm "utsAderam" [6.1.19] ityan / vRtti pAzupAlyakarSaNarUpAmAsthitI sA surASTrAdezavAstavyA prajApi / AstAM rAjasevAvRttI rAjalokaH / AbhIrajAtikarSakAdilokopi prA 1 e le kalaGkAmi'. 2 e sI DI padI su. 1 e DI kaTistha . 2 thI mRtakaTa'. 3 e sI bhrabhUrya'. 4 bI to u. 5 e sI ato. 6 TI yA he nA. 7sI he kAmakAlA. 8 DI kAle 9emakAlA. 10bItA mitA sA. Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH] hArisamIpaM prApa / kIhaksatI / jAnapadA surASTrAdezodbhavAM surAM mayaM pAtrI pibanyata evaM zoNyA raktayAkSibhAsA netrajyotipA kavarA karA / tathA raNakAmukA yuddhecchurata eva ropazoNA krodhAdAratAta eva ca kuzAyomizraM kApTamayaM zastraM saha tayA vartate yA sA / etena zreNivalAgamanoktiH / zreNivalaM tatrAdikam // bhAjI / goNIm / nAgIbhiH / sthalIbhiH / kuNDi / kAlIm / kushii| phAmuki / adhikaTi / kabarI / ityanna "bhAjagoNa" [30] ityAdinA DIH // anyanna / bhAjA / goNe / nAge / sthale / kuNDhe / kAle / sakuzA / kAmukA / phavarA // kaTA / iti svayaM jJeyam // janapadazabdAdapi vRttAvicchatyanyaH / jAnapadI vRttim / vRtteranyaneM jAnapadAM surAm // zoNyA zoNA / ityatra "na vA zoNAdeH" [33] iti vA DIH // hayakhurahatijanmadhUlirucairathadhUlInicitA madAmbuvRSTyA / jyAni gajapaddhateH sugandhyA paritaH pApa samastapaddhatISu // 53 // 53. paDidhepi grAhArisainye milati rathadhUlInicitA syandanaregubhiH sAndrIkRtocairatizayitA hyakhurahatijanmadhUlirazvazaphaghAtosthA reNuH samaratapaddhatIpu sarvamArgepu parito jyAni kSayaM prApa / kayA kRtvA gajapaddhateIstipateH saktayA sugandhyA navodbhadAtsurabhyA madAmvuvRSTyA / ambuvRSTyA hi dhUli: zAmyati // 1 sI niviza na. 2 e sI yAnaM ga. 1 e sI pArIsa. 2 sI va zApyA. 3 vI 9. 4 e "tra jana. 5 sI zoyA / . 6 cI milite ra. 7sI votyo . 8 e sI DI namo. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai* 2.4.34.] caturthaH srgH| 335 dhUlI dhUliH / ityatra "itoktyarthAt" [32] iti vA DIH // aktyarthAditi kim|hti / vRSTayA / jyAnim // anye nvaJcati-aRti-aMhati-zakaTi-zAstrizAri-tAri-ahi-kapi-muni-rAtri-yaSTibhyaH kaTizroNyAdiprANyaGgavAcibhyaH ktivarjitakRdantebhyazcekArAntebhya icchanti nAnyebhyastanmate sugandhyetyAdiSu DIna syAt / ktimAtravarjanAcca jyAniprabhRtiSu na nissedhH|| paddhatISu paddhate. / ityatra "paddhateH" [33] iti vA ddiiH|| tadevaM SaDidhabalamIlanamuktvA grAhAreH svayaM prasthAnaM vRttpnyckenaah| grAharipuH zaktimAnsa padavyA zaktyA zaktIbhRnibhaH pratasthe / paTubhiH papipAsubhirnu vAyu kharubhiH paannddubhirshvdhornniibhiH||54|| 54. sa grAharipurazvadhoraNImiH kRtvA pratasthe raNAya prAcAlIt / kIhaksan / zaktimAn / zaktayaH prabhumatrotsAhapUrvAstisraH / zektiH sAmarthya vA / tadvAn / tathA paLyA tIkSNayA zatyAkhabhedena kRtvA zakIbhRnnibhaH kArtikeyatulyaH / kiMbhUtAbhiH / kharubhiH kharuH syAdaivaharayordarpadantasiteSu ca / iti vacanAtkharurdarpastadyuktopyupacArAducyate / tato darpavatIbhirata eva paTubhirdakSAbhirata eva cAtivegavattvenotprekSyate / vAyuM vAtaM prapipAsumirnu vegAvAtAnuvrajanena vAtaM pAtumicchantIbhiriva vAtavadvegena gacchantIbhirityarthaH / tathA pANDubhiH zvetAbhiH // zaktI zaktyA / ityatra "zakteH zastre" [35] iti vA DIH // zana iti kim / zaktimAn // 1 e sI kyA saktI. 2 e sI vAyu kha. 1 sI dhUli'. 2 bI Ti zastri. sI Ti-zAkaTi-zA. 3 e sI gandhetyA'. 4 bI sI deva gha. 5 e bI sI zakti sA. 6 vI cyA ame'. 7 e kharuH zvA'. sI DI kharu zvA', 8 DI dvAtonu. 5vI tadde. 10 esI DIm / bhakti. Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] pavyA paTubhiH / ityatra "svarAd" [35] ityAdinA cA lIH / svarAditi kim / pANdubhiH // guNAditi kim / prapipAsubhiH // akharoriti kim / khrbhiH|| zyenIrenIhayIrupeyubharaNIhariNI rohiNIzca yodhAH / zyetAyetAM tano dadhAnA bharatAM haritAM rohitAM ca mATim // 55 / / 55. zyetAM zvetAmetAM kaSurAM bharatAM dhUsarAM pATalAM vA haritAM zukAbhAM rohitAM cAraktAM ca mAThi kavacaM tainau dadhAnA yodhA hayI. sturaGgIrupeyugarohaniyarthaH / kIdRzIH / zyetAmetAM bharatAM haritA rohitAM ca mAThi dadhAnA dhArayantI: / tathA zyenIranIbharaNIhariNI rohiNIzca // zyenIH zyetAm / enIH etAm / hariNIH haritAm / bharaNIH bhairatAm / rohiNIH rohitAm / ityatra "zyateta" [36] ityAdinA vA DIstasya nazca // asitApyanasiknyabhAnnabhAzrIrapaliknyaH palitAzcamasukezyaH / khacaramukezAnimepakRdbhiH sainyotkhAtarajobhirucchaladbhiH // 56 // 56. asitApi kRSNApi nabhaHzrIranasinI zvetAbhAt / tathA camUsaMvandhinyaH zobhanakezA nAyikA apaliknyopi / pUrvopiratrApi yojyaH / apalitA api palitA iva palitA abhuH / kaiH kRtvA / sainyotkhAtarajobhiH / kibhUtaiH / ucchaladbhirata eva yuddhadarzanAyAgatAnAM khacarasukezAnAM vidyAdharINAM nimepakRdbhirakSipu pAtAdakSinimIlanAkAribhiH / / 1 e sI pIro'. 2 e sI DI tAyamU. 3 DI nyotkhota" 1DI tato da. 2 e sI sI. 3 vI yanni. 4 thI zIH / zvetA 5e sItA sodi. 6 e sI DI bhariNI: 1. 7 DI bharitA. 8 e sI vanapyanya. 9e sI jopi / kiM. 10 sI sINA ni. Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 337 yA hai* 2.4.36.] caturthaH srgH| sahakezAH sarvatopyakezA apazophA vikaphA mayAH suvegaaH| AruruhurvidyamAnakezAstoyadRtikoDAH striyo bhaTAnAm // 57 // 57. vidyamAnakezAH khiyo raNe bhaTAnAM jalapAnAya toyahavirjalabhRtakhallaH kroDeke yAsAM tAstathA satyo mayAH saNDIveMsarIrvAruNhuH / kIdRzIH / sarvataH sahakezA alUnavAlAstathA sarvatokezA api lUnakezAzca / tathApazophA vigatazvayathUstathA vikaphA vigatazleSmakAH / etena nIrogatoktiH / ata eva suvegAH // dIrghamukhAyAM gajAH padavyAM chAyArdhvamukhImadhomukhAM vaa| svAmapyasahiSNavo vRtA dRzvavikezyApaThyakSakezayA ca // 58 // 58. dIrgha mukhaM prArambho yasyAM tasyAM padavyAM bahugamyatvAtpralambe mArga ityarthaH / gajA dRkSu netreSvAvRtA AcchAditAH / kyaa| paTyA vastreNApaTyA vA javanyA / kIdRzyA / avermeSasya kezA yasyAM tayorNAmayyetyarthaH / yadvA / avigatakezayA sakezayetyarthaH / tathA RkSANAM bhAlUkAnAM kezA yasyAM tayA ca akSavAlanirmitayA ca / yataH svAmapi cchAyAM pratibimbamasahiSNavo madAndhatvAtpratidvipoyamityAzaGkayAkSamaNazIlAH / kIdRzIm / UrdhvamukhI nadyAdijala UrdhvavakrAmadhomukhAM vA Atape cAdhovakAM vA // __ athaivaM prasthitasya pAhAreH parAjayasUcakAnyariSTAni vRttdvaadshkenaah|| nAbhimukhAstuGganAsikA kAnAsikyo lamboSThya unnatoSThAH / lambodaryaH kRzodarAH kAjaGghAH pRthujenyonvayuH pishaacyH||59|| 59. spaSTam / kiM tu / nAbhiriva mukhaM yAsAM tA nAbhimukhA ati1 e bI sI DI mUrdamu. 2 e bI sI jadonva'. 1 e sI haH / koDe'. 2 e sI te nI . 3 e sI netryeSvA. 4 thI gAM mahU. 5 e bI sI DI Urddhamu. 6 e vI sI DI Urdava. 7 sI pe bAdho. Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 vyAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH] laghumuvA ityarthaH / kAnAsikyaH kutsitanAMsAH / pizAcyo duSTavyantargabhedAH / anvayuAhArimanujagmuH / pizAcyo hi nRmAMsapriyatvAdanuyAnyo mahAriSTAya syuriti grAhAreridaM mahAriSTamabhUdityarthaH / evamaprepyariSTabhAvanA svayaM jJeyA // celuhaladantya onudantAH karikarNAH kapikarNya ukSazRGgyaH / mRgazRGgA rAsabhAGgya uSTrAGgA rAkSasyosakpipAsayAjau // 60 // 60. spaSTam / kiM tu / celu hArisainyena saha calitAH // ahigAvyagagAtra Rshyknntthotknntthiihlcivukaatidiirghjihii| kRzagaNDAdIrghajihaRkSImukhyotumukhAH pretya AvirAsan // 61 // 61. spaSTam / kiM tu / agagAtrA girimahAkAyA / atra "luti hasso vA" [1.22] iti hskhH| kRzagaNDA cuTitagallA pretyo duSTanyantarI bhedAH / / sUrpanakhA dAtranakhyabhAtkAlamukhA vajraNakhA sutAzca tatra / RjupucchA dIrghapucchayathAnyA maNipucchI viSapucchayapi tvarAbhAk // 6 // 62. tatra vAsu pUrvoktAsu pretIpu madhye sUrpanakhA dAtranakhI ca pretI nRpalarakecchayA tvarAbhAksatyabhAt / tathA kAlamukhAvaaNakhAkhye pretyau tatsutAzca RjupucchAdayaH pretyastvarAbhAjaH satyobhAn / athApI samuccaye / maNiH pucchesyA maNipucchI / viSa pucchesyA viSapucchI // 1 bI zya. 2 e sI DI. jihIH / ma. 1e viisiittiinaashaaH| pi. 2 e sI DI gadyaH / .3esI vokA pre. sI vaoNcau. 4 e sI dhye zUrpa. 5DI khAlyo . Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 [hai0 2.4.38.] caturthaH srgH| nabhasi kavarapucchaya AzuciyaH zarapucchayonvahibhiHsuparNapakSyaH gopucchI tAM camUM zazaMsuH samarakrItI rAjinaMndanena // 63 // 63. nabhasi vyomni vartamAnAzciyaH zamvalIti prasiddhAH zakunayo goriva pucchaM yasyAstAM gopucchI gopucchAkRtipRSThAnIkA tAM grAhArisatkAM ca zazaMsuH / kIdRzIm / rAjinandanena mUlarAjena kAzu zIghraM samareNa krIyate sma yA tAm / etAM camUM mUlarAjo raNena haniSyatIti raktapizitecchAsUcakena nabhovasthAnena sUcayAmAsurityarthaH / kiMrbhUtAH / kabaraM karburaM kuTilaM vA pucchaM yAsAM tAstathAhibhirbhakSaNArtha gRhItaiH sapaiH kRtvA zaraH pucche yAsoM tAH zarapucchayo nu / tathA suparNo garuDastatpakSAviva svarNavarNI pakSI yAsAM tAH // apaliyaH palitAH / anasinyaH kI] asitA / ityatra "ka" [30] ityAdinA vA DIstasya kAdezazca // sukezyaH mukeshaa|itytr "asahana[38] ityAdinA vA DIH ||ashnnvipmaanpuurvpdaaditi kim / sahakezAH / akezAH / vidyamAnakezAH // akroDAdibhya iti kim / toyatikoTAH // avikArodavaM mUrta prANisthaM svAgamucyate / dhyutaM ca prANinastattannibhaM ca pratimAdiSu / iti ca svAGgam // avikAra iti kim / apazophAH // avamiti kim vikaphAH // mUrtamiti kim / suvegAH // prANisthamiti kim / dIrghamukhAyA 15 vI sI DI krIntI rA.2 e sI nandine // . 15 sI gocchI. 2 sI DI tipucchAnI 3 DI haribhyaH. 4 e sIDI bhUtA ka. 5 e sI DI degsA tA za. 6 bImayaH / apa. 7 e sI DI vA kI / mu. 8 sI kezyatya. 9 sI koDA // . 10 e sI cyuca ta prA. Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] padavyAm // yuvaM gha prANinastaditi kimartham / aprANisthAdapi pUrvokAdyathA syAt / avikazyA / RkSakezayApaTyA // tannibhaM ca pratimAdipviti kimartham / prANisyasarazAdapi pUrvoktAdyadhA syAt / UrdhvamukhIm / adhomukhAM chAyAm // asvAi pUrvapadAdevecchantyeke / nAbhimukhA [:] // kAnAsikyaH tulanAsikAH / lamboda'yaH kRzodarAH / lamboSTayaH unnatoSThAH / pRdhujaha ya phAjavAH / haladantyaH bhotudantAH / kapikarNyaH karikarNAH / ukSayaH mRgazRGgAH / rAsamAmayaH uSTrAGgAH / ahigAtrI agagAtrA / utkaNThI / RzyakaNTA / ityanna "nAsikodara" [39] ityAdinA vA DIH // pUrveNa sinDe niyamArthamidam / tena nAsikodarAbhyAmeva bahuvarAbhyAmoSTAdibhya eva saMyogopAntebhyaH sthAnAnyebhyastena halacivukatyAdau bahukharAkRzagaNDetyAdau ca saMyogopAntyAla syAt // kecittu dIrghajitazabdAdapIcchanti / dIrghajihnI dIrghajitA // dAnanakhI sUrpanakhA / RkSImukhI motumukhA / atra "nakha" [20] ityAdinA ghA ttiiH| anAmnIti kim / vajraNakhA / kAlamukhA // dIrghapucchI RjupucchA / itpanna "pucchAt" [1] iti vA DIH // kaparapucchaMyaH / maNipucchI / vippucchii| zarapucchyaH / ityatra "kabara" [2] ityAdinA so|| suparNapakSyaH / gopucchIm / ityatra "pakSAca" [3] ityAdinA dii| samaraphItIm / ityatra "krItA" [44] ityAdinA TIH / / 1 e sI DI kA yathA . 2 e vI sI mu. 3 vI darAH / 4 vI gAtrIH ma. 5 e sI DI kasyapha. 6DI pAntyebhyaH . 7 e sI kRzegA. 8 sI ho| da9DITI / napa. 10 vI cy| ma. 11 e sI chii| za. 12 e sI puscha. 1. Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.4.46.] caturthaH sargaH / 341 rudhiraMviliptI rajoviliptAbhUyordantakRtAtha dantajAtA / dantamitA gaNDazupkyakANDe dantapratipannA ca dantipatiH // 64 // 64. atha tathA rajoviliptAnalpena reNunA liptA dyauvyomAlpena rudhireNa vilipyate sma rudhiraviliptIva rudhiraviliptyA raktAbhUt / tathA dantipazizvAkANDe prastAve gaNDau zuSko yasyAH sA gaNDazuSkI nirmadAbhUt / kIdRk / dantau jAtau niSpannau yasyAH sA / anena matkuNatvanirAsaH / tathA dantau mitau parimANopetau na hrasvI nAtidI! yasyAH sA / tathA dantapratipannA dantazabdenAtra dantaguNaviziSTau dantau gRhyate na sAmAnyena / tato dantau dantaguNopetau dantau pratipannau parIkSakairaGgIkRtau yasyAH sA sarvasallakSaNopetadantetyarthaH / ata eva dantau kRtau svarNapaTTamaThanatIkSNIkaraNAdinA saMskRtau yasyAH sA / anena mUrdhAbhiSiktatvoktiH / paTTahastinAM hyakANDe madazoSo mhaarissttsuuckH|| rudhiraviliptI / ityatra "kAdalpe" [15] iti DIH // alpa iti kim / rajoviliptA // gaNDazuSkI / ityatra "svAGgAdeH" [46] ityAdinA DI. // kRtAdivarjana kim / dantatA dantamitA / dantajAtA / dantapratipanA // mAMsepTyA zoNiteSTayocaidhAlyA vahuyAtayopariSTAt / ajinacchanneva vAhinI sA tiSThatpatirapi naSTapattyalakSi // 65 // 65. sA grAhArisatkA vAhinI camUstiSThatpatirapi vidyamAnagrAhArilakSaNasvAmikApi naSTapatnIva vyapagatasvAmikevAlakSi lokAtA / 1 e sI ravali'. 1 bItI ru. 2 e sI DI mUrdhAmi'. 3 e sI kaSvAktiH / 4 e sI ravali. 5 sI kRtAH / da. 6 sI mitaaH| da. 7 e sI DI lI vyavapa". Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] yato gRdhrAlyA dUradRkpakSizreNyA kA gRdhrAle_hulyenAnyonyaM sAndratvAdajinaM dharma cchannaM parihitaM yA seva / yasyAH patirna syAtsava yajinaM paridhace / kIdRzyA gRdhraalyaa| uccairatyartha mAMsamiSTaM yasyAstayA / tathA zoNitamiSTaM yasyAstayA / ata evopariSTAtsainyasyopari bahu sA yAtaM bhramaNa zoNitamiSTa yasamAlyA / ra yasyAH patirna mAMsepTayA zoNitepTayA / ityatra "anAcchAda" [7] ityAdinA vA ddiiH|| bhanAcchAdagrahaNaM kim / ajinacchannA // jAtyAderiti kim / bahuyAtayA // naSTapaTI tiSTatpatiH / ityatra "patyunaH" [8] iti vA DIrantasya nazca // paridhimatI devatosrapatnI grupatirabhUdbhavamAladRksapatnI / atipatayo yA na jAtu pUrva tA rAjJAM panyotipatya Asan 66 66. usapanyusrANAM kiraNAnAM patiH svAminI dhupatiyomasvAminI devatArkalakSaNAbhUt / kIdRk / paridhimatI pariveSAnvitA / tathA samAnaH patirasyAH samAnasya patiriti vA sapanI bhavabhAlazo rudralalATAkSNaH sapatnI lakSaNayA sadRzI pinAtisaMtApikA ca / ravirhi paridhimAnpigotisantApakazvAriSTAya syAt / tAM yA rAjJAM panyo bhAryA jAtu kadAcidapyatitayo bhAramatikAntA nAsankulAGganAtvena yAH pavicchandonuvartinya AsannityarthaH / tA atipanyo bhAramatikAntA durvinItA Asan / etadapyariSTam // upapalI ghupatiH / ityatra "sAdeH" [19] iti vA ttiinshcaantaadeshH| musyAdisyeva / bhatipatayaH // gogAdapi kecit / atiparayaH // sapanI / ityatra "sapaNyAdau" [50] iti nizcAntAdezaH // pamyaH / ityatra "adAyAm" [5] iti tInabAntAdezaH / 15 sI DI pyAM pRbhA'. 2 e sI DI yayA se'. 3 sI DI myonnasyA. 4sI 'izAra. 5pI kA yAra. 6 vI yA rA. 7 e sI padayo. Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 1.4.53.] caturthaH srgH| 343 pANigRhItIstatarjurantarvanIH pativanIpvayogyameke / kepi karAttIdhRtAJcalAstu plavagIvadRSalIriva prajaghnuH // 67 // 67. eke bhaTA antarmadhye garbhostyAsAM tA antarvanIrmurviNIH pANigRhItIrUDhAstatarjunirbhasayAmAsuH / katham / patirastyAsAMtAsu pativanISu jIvatpatikAkhayogyaM he raNDe kimityadhunA rodiSIyAdi pativinAzasUcakokyAnucitaM yathA syAdevam / etadapi mahAriSTam / tuH punararthe / kepi bhaTA: punaH karAcIrUDhA vRSalIriva dAsIriva prajanayuddhavighnabhUtA iti kopAcapeTAdinA nirdayamatADayan / yata: plavagIvadvAnarIriva dhRtAJcalA yuddhagamananiSedhAyAvaSTabdhapaTaprAntAH / aJcaladharaNena skhalanaM bhAryAhananaM ca dvayamapyariSTam // zUdrAzca kSatriyAca vibhyuryadhuMkAH patyaMzukeSu yacca / jayadA kSaNapAkyathAkhukarNI govAlI naSTAtha zAlaparNI // 6 // 68. yadyasmAddhetoyU~kAH patyaMzukeSvabhavan yaJca yasmAddhevozca |jydevi sarvapadeSu yojyam / jayadA vijayakAriNI kSaNapAkyatha tathAkhukarNI tathA govAlyatha tathA zAlaparNI ca naSTA / evaMnAbhya oSadhyo gatAkhasmAddhetoH zUdrAzca mizrajAtikhiyazca kSatriyAca kSatriyajAtistriyazca vibhyurmahAriSTAnyatAnIti manasi cukssubhuH|| pANigRhItIH / karAttIH / ityetau "pANigRhItI" [52] iti yantI nipAtyau // pativatrISu / atarvanIH / ityetau "pativanI [13] ityAdinA nipAtyau // - 1sI bhyukAH. 2 bI zAlipa. 1 sIm / tu pu. 2 mI zAlipa. 3 e sI khyanyo ni'. 4 e sI 'nA mipA. Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] plvgii| vRpalIH / ityatra "jAte." [54] ityAdinA DIH // jAteriti kim / etAjalAH / ayAntati kin / kSatriyAH // nityatrIvarjanaM kim / yUkAH // zUdravarjanaM kim / zUdrAH // kSaNapAkI / AsukarNI / zAlapaNI / govAlI / ityatra pAkakarNa" [55] ityAdinA hiiH|| zatapuSpAM jiSNuzaGkhapuSpI pAkpuSpAM jayaMdAM ca kANDapuSpAm / satpuppAM prAntapuSpayAmA vAsIphalyA sArdhamekapuSpAm // 69 // bhakhAphalayA samaM jayinyA piNDaphalaikaphale ca saMphalAM ca / ajinaphalAdarbhamUlyamUlAH sazaNaphalA adahanpatantya ulkAH 70 69. 70. spaSTe / kiM tu / zatapuSpAdInAM niruktiH svayaM jheyA / jiSNurjayanazIlA yA zaGkhapuSpI tAm / jayadAmiti sarveSu dvitIyAnteSu padeSu yojyam / prAntapuSpayAmA saha / jayinyA vijayavatyA bhaSAphalayA / saha zaNaphalayA vartante yAstAH / ajinaphalAdarbhamUlyamUlA ityatra dvandvaH / zatapuSpAdyAH zaNaphalAntAH sarvA etA jayakAriNya oSadhyota eva jiSNu jayadAM jayinyeti vizeSaNAni kAsAMciduktAni / yAsu paivaM vizeSaNaM nAsti vAsu svayamabhyUhyam / ulkApAvo jayadauSadhidAhazca dvAvapyariSTe // pApuSpIm / ityatra "bhasarakANa" [56] ityAdinA DIH // sadAdinavipeSaH kim / satpuppAm / kANDapuSpAm / prAntapuppayA / zatapuppAm / empuppAm / prArapuSmAm // ra bhaeppIm / laya dvAvariSTa nAsti tA svayAvizeSaNAni kA 15 yarA 2. sI yadA kA . 2 e sI puSpA / ma'. 15 sI 'sAmanA'. 2 sI yAti'. 3 bI zAlipa. 45 sI yAdu 5 sI . . Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [hai* 2.4.60. caturthaH srgH| 345 bAsIphalyA / ityatra "bhasaMbhamA" [57] ityAdinA DIH // samAdipratipedhaH kim / saMphalAm / bhanAphalayA / ajinaphalA / ekaphele // ekAne cchantyeke / pANaphalAH / piNDaphalA // darbhamUlI / ityatra "anamo mUlAt" [58] iti lIH / anaja iti kim / mmuulaa:|| praSThIgopAlikAkusIdAyIkusitAyIhadRSAkapAyIm / gRdharmene na tAnyariSTAnyagnAyIpUtakratAyyariH saH // 71 // 71. sa graahaariyormdaattaani pUrvoktAnyariSTAnyazubhasUcakAnutpAtAnna menevajJAtavAn / kohaka / praSTograga RSirvA tasya bhAryA prssttii| gopAlako vallava RSi; tasya bhAryA gopAlikA / kusIdakusitau RSI tayorbhArye kusIdAyI kusitAyI ca dvandve tA harati zIlabhraMzArthamapaherati yaH saH / tathA vRSAkapAyIM vRSAkaviSNorbhAryA lakSmI gRghnaricchuH / tathAgnerbhAryAnAyI svAhA pUtakratotvijo bhAryA pUtakatAyI dvande tayorariH / / praSThI / ityatra "pavAda" [59] ityAdinA kIH // apAlakAntAditi kim / gopAlikA // puuttaayii| vRSAkapAyIm / anApI / kusitAyI / kusIdAyI / ityatra "pUtakratu" [20] ityAdinA korezAntAdevAH // 1bI pRSThI'. 1 esI DI phalA / 3. 2 e sI phale / e'. 3 e sI dAni. 49 sI medeva. 5 e sI ka / pRSThoM. 6 e sI ryA pRSThI / . 7 esI bhUzA. mI aMsArtha. 95 sI iti, 10 e sI SNo mAryo. 115sI thii| ma. 12 vI bhaayii| Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 dhRtavaNijAnAbhariSTotyArA harSavAtI miyAna liyo hijaDdA dyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] manurindrANyAM mudA manAvyAM varuNAnI ca mRDAnyatho manAyyAm / zarvANIzastadA bhavAnyAM rudrANIze cAsya riSTamAkhyat / / 72 // 72. tadA riSTabhavanakAlasya grAhAre riSTaM jAtAvekavacanam / azubhasUcakotpAtAnmanumanvRperbhAryA mudA dAnavavadhasaMbhAvanodbhutena harpaNa hetunendrANyAmindrabhAryAyAmAkhyavadan / tathA manAvyAM manubhAryAyAM varuNAnI ca varuNabhAryA ca mudAkhyan / atho tathA mRDAnI mRDabhAryA gaurI manAyyAM mudAlyan / tI zarvANIzaH zaMbhurbhavAnyAM gauryA mudAkhyat / rudrANI ca gaurI peze zaMbhau mudAkhyat / striyo hi jAtipratyayena dapatI ca snehAnuvandhena harpavAtI mithaH prAyeNAkhyAnti / anayA ca devatAbhiripTokkyAriSTAnAM satyabhAvitvoktiH // dhRtvnnijaaniiyutaahitaanyaanyaacaaryaaniishvaasrvtprcnnddH| pavanairmumude sa mAtulAnIdunRipatirharimAtulIzatulyaH // 73 // 73. mAtulasya bhAryA mAtulAnI tasyA duhitA putrI tasyAH patibhartA / yadi bhavati tadA saurASTragvazyaM mAtulAnIputryeva pariNIyava iti dezAcAraH / sa grAhAriH pavanairvAtaiH kRtvA mumude / kiMbhUtaiH / dhRtA mAgeM dezapurAdibhaGgana bandIkRtA vaNijAnIyutA vaNigbhAryAsahitA yA AhitAbhyAnyAcAryAnyAgnihotRbhAryA AcAryabhAryAzca tAsAMye zvAsA duHkhAdIrghasaMtaptA nizvAsAstadvatpracaNDairatyantamupNatvAdIrghatvAca roTrairapi / yataH kIdRk / haraviSNormAtulaH kaMso devakIbhrAtRtvAttasya bhAryA harimAtulI jIvayazA laukikamatestiravastyAkhye dve bhArye tayo. vezo bhartA kaMsa eva daityatvAttattulyaH / pAhAriyathA daityatvAttadA vandI1bI sI tAmanyA. 2 e sI vapracaNTai / 3 e sI pa. sapI dA mari . 2 e sI DI nIra. 3 sI pAsA. 4e tAH pu. 5 sIpaye mA'. 6 e sIdheya. DI cAyAM'. 8sI masti. Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 2.4.60.] caturthaH sargaH / 347 kRtAnAM vaNijAnyAdInAM pracaNDainiHzvAsairahRSyattathAriSTasaMsUcakatvAttadA pracaNDIbhUtairapi vAtairahRSyadityarthaH / / rAmAcAAH sa yAjJavalkyopAdhyAyyA abhimnyumaatulaayaaH| AyatanAnyAvabhaJja pArthopAdhyAyAnIputraroSaNo yAn // 74 // 74. sa pAhAriryAnsannAyatanAni prAsAdAnbamakSa pAtitavAn / kAsAm / rAmasya parazurAmasyAcAryaH zaMbhustasya bhAryA rAmAcArTI gaurI tasyAH / tathA yajJavalkasyApatya vRddhaM gargAditvAd [6. 1. 42] yami yAjJavalkyaH smRtikArastasyopAdhyAyo ravistasya bhAryA yAjJavalkyopAdhyAyI rAjJIdevI tasyAH / tathAbhimanyurarjunasutastasya mA. tulA lakSmIrbalAcyutayorbhaginyA arjunapanyAH subhadrAyA apatyatvena hare gineyatvAttasyAzca / yataH pArthorjunastasyopAdhyAyo droNAcAryastasya bhAryA pArthopAdhyAyAnI kRpI tasyAH putrozvatthAmA tdvdrossnnotikopnH|| prAsAdAnpAtayansa nopAdhyAyAcArya manyate sma dRptaH / sarItanayojasosya kiM vA sUryANImUnozca mAnyamasti // 75 // 75. dRptatvAtsa pAhAriH prAsAdAndevagRhANi pAtayansanupAdhyAyAcArya devAyatanabhaGgo duranta ityupadezike vasya pAThakavyAkhyAtRbhArye na manyate sma tadupadezAvagaNanenAvagaNitavAn / vA yadvA / asya prAhAreH sUryasya bhAryA sUryANI rAjJIdevI tasyAH sUnozca yamasya ca kiM mAnyaM gaNanIyamasti / yataH sUryasya bhAryA mAnuSI kuntI sUrI vasyAstanayaH karNastasyevojo balaM yasya tasya karNasyevaM durnytvaallokprmaathiblsyetyrthH|| 1esI valkopA. - 1 vI pATita.2 bI ryA yajJa. 3e bI sI kSmI nalAdeg 4 e sI devIH ta. 5sI sti yaraM sU.DIsti yAH sU. 6 esI vadurNasyena du. 7 esI lAloka. Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 vyAzrayamahAkAvye mUlarAjaH] sUryAtanayAtaTe himAnIzItayavAnItRptadantidAnaH / yavanAnyA lekhayanprazasti nveporaNyAnIH kSaNAllalajhe // 76 / / 76. epa pAhAriraraNyAnImahAraNyAni kSaNAllalalche / kIhaksan / mahaddhimaM himAnI tayA yacchItaM zItasparzastena dagdhatvAdyA yavAnI TuSTo yavastena tRptA ye dantinastepAM yAni dAnAni madAstaiH kartRbhiryavanAnAmiyaM lipiryavanAnI / uttArthatvAt "tasyedam" [6.3. 160.] ityaNna / tayA dezabhedalipyA kRtvA prazasti varNanAkAvyamarthAtsvasya lekhayannu / ka / sUryasya bhAryA sUryA rAjJIdevI tasyAstanayA surASTreSu prasiddhA bhadrAkhyA nadI tattaTe / mapImecakAnAM karimadAnAM lipyanukAraMNa bhadrAtaTe pAtenAho grAhArediggajAnukAriNo gajA aho mAhAreH sainyasAmagrItyAdiprazaMsAhetutvAdevamutprekSA / / manAcyAm manAyyAm manuH / ityatra "manorau ca vA" [6] iti pA rIrIdecAntAdezI // paruNAnI / indrANyAm / rudrANI / bhavAnyAm / zarvANI / muDhAnI / ityatra "varuNendra' [32] ityAdinA DIrAn cAntAdezaH // kazcitvAhitAnyAnI paNijAnItyAdApapIcchati // mAtulAnI / mAmulI // dhunAditvANNatvAbhAve / AcAryAnI / raamaacaaryaaH| pAdhApAdhyAyAnI / upAdhyAyyA. / ityatra "mAtulA" [13] ityAdinA hIrAn ghAntaH // anye su mAtulAyAH // bhAcArye / upaadhyaayaa| ityapIcchanti tadarbha Torapi vikalpanIyaH // 1 e sI bAnI kSa. 15 sI yacyA. 2 e sI le . 3 bI vAnAnyA ya. 4 e sI vAstasyAH5 bI pora ma.6 mIre diga. 7 thIm / sa . 8 sIDI mAsaH . 9sIDI 'paadi| . Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai* 2.4.67.] caturthaH srgH| 349 sUryANI sUryA / ityatra "sUryAd" [64] ityAdinA vA hIrAn cAntaH // devatAyAmiti kim / sUrI // yavAnI / yavanAnyA / araNyAnIH / himAnI / ityatra "yava" [65] ityA. dinA DIrAn cAntaH // AryANI kSatriyANyabhIH kiM zubhacAturyAtkSatriyA kimAryA / ityUhAMcakra Atmasainye dhRtavAtsIvAtsyAyanIpatiH saH // 77 // 77. vatsasyarSarapatvaM vRddhaM strI vAtsI / evaM vAtsyAyanI tasyAH patirbho vAtsyAyanIpatiH / dvandve dhRtau vandIkRtau vAtsIvAtsyAyanIpatI yena sa tathA sa grAhArirAtmasainya ityUhAMcakre vitarkitavAn / kimityAha / abhInirbhayA parAkramiNyAryANI prekSApUrvakAriNI vaNigA. dijAti: khI kiM kSatriyANI kSatriyajAtiH strI vartate bhIrutvAdevamAzaGkA / kSatriyANI ghabhI: syAt / tathA kSatriyA kSatriyajAtiH strI zubhacAturyAcchubhaM pariNAme hitaM yaccAturya paryAlocitakAritvaM tasmAddhetoH kimAryA vaNigAdijAti: strIti / prAhAriH svasainya AryA api parAkramiNIH kSatriyA api prekSApUrvakAriNIH pazyanmatsainye striyopi buddhiparAkramapAtrANyataH kenApyahaM na jeyya iti svacice paribhAvitavAnityarthaH // AryANI AryA / kSatriyANI kSatriyA / ityatra "AryakSatriyAdA" [66] iti vA DIrAn cAntaH // adhavayogeyaM vidhiH // vAssI vAssyAyanI / ityatra "yama" [67] ityAdinA DI yan cAnto vA // 1esI syAnI. 1bI bhInirma'. 2 sI NIkSA'. 3 vI bhIkatvA'. 4 vI miNI kSa. 5 e sI jajya i. 6 sI yakSiNIH / A. 7sI vAtsAya. Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 [ mUlarAjaH] vyAzrayamahAkAvye lohityAyanyapehi sAMzityAyani kAtyAyinyayi tvarasva / zAkalyAyanyayasva gaukakSyAyaNi gokakSyAsutepasarpa // 78 // AvaThyAputri tUrNamAvaTyAyani kauravyAyaNi bajeti / anuvanamiha yAtyuvAca bhItA mANDUkAyanyAsurAyaNI ca // 79 // 78,79. kaNThye / kiM tu / lohita-saMzita-kata-zakala-gokakSaavaTA RpibhedAsteSAmapatyAni vRddhAni liyo gargAditvAd [6.1. 42] yami lauhityAyanyAdaya piputryo gaukakSyAyAH sutI evamAvaTayAputrI tAsAM saMvodhanAni / ayasva gaccha / apasopasara / kauravyAyaNi kuroH kSatriyasyApatya vi "kurvAdervyaH" [6.1. 99] iti "dunAdi" [6.1.117] ityAdinA vA myaH / anuvanaM vanasya samIpa iha prAhArI yAti sati bhItA satI mANDakAyanI maNDukasya dvijasyApatyaM strI "pIlA" [6.1. 68.] ityAdinAe~ / jAsurAyaNI cAsurasyarapatyaM strI ca bAdAdityAd [6.1 32] im / iti pUrvoktamuvAca // lohityAyani / sAMziyAyani / kAtyAyani / zAkalyAyani / mantra "lohi. vAdi" [18] ityAdinA TIyan cAntaH // gokakSyAyaNi gaukSyA / mAvaLyAyani bhAvavyA / atra "pAvaTAdA" [19] iti yA saMpan dhAntaH / kauramyApaNi / maanndduukaaynii| mAsurApaNI / ityatra "kauramma." [..] T. syAdinA jIrApan cAmsaH / 1e sI rI pari sau. 2 e bI sI sI lAnyA'. 3 e sIrI pA. 4dI vA gaurakSyAmatA . 5vIrI patya li. 6 e sI pAsa .bI" | . 8 e sI dityAdi. 9sI sohi . 105 sIsI 'mAlini / 11 e sI thA ! bhA'. 12 rI ': / sauta'. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai.2.4.72.] caturthaH srgH| 351 sautaMgamyA hRtA nagaryA vArAhyA dAkSIzca vibhavandhUH / tittivinyanuvacca vanankarkandhUvanamatyagAtsa lubdhaH // 8 // 80. sa prAhAriH karkandhUvanaM badarIvaNamatyagAdatyakAmat / kIksan / lubdhaH khIlampaTo'ta eva vArAhyA varAhasyarapatyAni strIH / bAhnAditvAd [6.1.32] in| dAkSIdarSiputrIvipro bandhurjAtirevAsAM tA vipravandhUzca jAtyApi yA brAhmaNyastAzcetyarthaH / bananbhAryAkartu vandau kSipan / kIdRzIH / sautaGgamyAH sutaMgamenarpiNA nirvRttAyAH sutaMgamAderin [6.2. 85] / nagaryAH purAddhRtA apahanAH / tittirivadyathA tittirI: pakSiNIbhedAn nyakuvaJca yathA nyaIzca mRgIbhedAMzca vanan lubdho vyAdhaH karkandhUvanamatyeti // paTurajjuyatAmiva skhalantIM pazyansodhvaryu kamaNDalU ca / komalavAhuM ca madravAhUM kadrUjasamaH pApa jambumAlyAm // 81 // 81. sa grAhArirjambumAlyA nadyAM prApa ! kIhaksan / kadrUjasamaH kahA jAtaH kadrUja: sarpastena krUratvAdidhaimaH sadRzota evAdhvaryu yajuvittiyaM kamaNDalU caivanAmnI triyaM ca komalabAhuM mRdubhujAM madrabAhUM caivanAnI viyaM ca pazyan / kIdRzIm / paTurajjuyatAmiva yathA gADhazRGkhalAbaddhA skhalatyevaM tadbhayAtpadepade skhalantIm / sarpAdapi striyo gacchantyotibhayena skhalanti / / sautaMgamyA / anna "ija itaH" [1] iti hIH // ina iti kim / imA. dezAtmyAnmA bhuut| vArAhyAH / dAkSIH / ityatra "nurjAteH" [72] iti DIH // nuriti kim / tittiri / / 1 e sI deghArika'. 2 bI datrakA . 3 e sI lundhastrI'. 4 e sI DI nivRtA. 5 bI nyAzca. 6 DI na. 7 e sI dharmaH sa. 8 sI rajjUya'. 9 e sIti zrIH // na. 10 e sI DI ri / brahmava'. - Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 vyAzrayamahAkAvye rati mANinauti kin / ityatra "ilo [ mUlarAjaH] viprayaH / aprANinana / karkandhU / ityatra "TatopANina" [3] nyA. dinora // amANinazceti kim / nyAH // jAterityeva / paTu // ayurajvAdisya hati kim / adhvaryum / rajju // moham / kaDU / kamaNDalam / hatyatra "bAhanta" [5] ityAdinoD / nApnoti phim / komalayAhum // karabhoru sahoru saMhitosvAmovizaphoru lakSmaNoru / sahitoru mukhaM barorunArIzvazrUsakhyabhyarNagA ihAdhvam / / 82 // yuvate pagurnu devadattye vArAhye vArAhi dAkSi yUni / vAsiSThI kApaTavyupAnte mAdhvaM pazyata vAhuvikramaM naH // 83 / / pauNikye koDya ehi lADye mUtye bhojya tiSTha muJca bhoje / vraja sUte devayaji kANTheviddhye kANTheviddhyanuprapanne / / 84 // dhIrA bhava sAtyamuni devayajyAsakhi maasvaatisaatymugyaa| zaucaDhekSyeya zaucityAlItyUcuH prayuyutsavaH svkaantaaH|| 85 // 82-85. preyuyutsavo yoddhamicchavo bhaTA: svakAntA ityUcuH / yayA he karabhoru karabhaH kaniSThAkulamaNiyandhasya cAntaraM sa iva mRdU nirmalI corU sakabhI yasyoH / tathA he sahora saha saMpandhasAdRzyayogapadyasamRddhiyu / sAkalye vidyamAne ca iti vacanAtsaha sadRzAvekAdazI samRddhau vorU yasyAH / tathA he saM. 1 esI rI . 2 e sI moTara. 3 e sI DI khAlI'. 1e sI TI pAin / 2 e sI DI prAI'. 3 bI sakthanIra'. 49 sI tI sA / 7. 55 sIrI . 6bI ti bAra. Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 2 4 74 } caturthaH srgH| 353 hitosvAmovauM saMhitA jAnukaTIbhyAM saha susaMdhAnAvUrU yasyAH sA ca vAmoruzca cArusakthikA ca / tathA he azaphoru anindyasakthike he lamaNoru lakSmIrasyanayoH "lakSmyA anaH" [7.2. 32] ityanena lakSmaNau zrImantAvUrU yasyAH / tathA he sahitoru sughaTitoru sukhaM yathA syAdevamiha pradeze varorunArIzvazrUsakhyabhyarNagAH prazasyorUNAM vanitAzvazrUvayasyAnAM nikaTasthA yUyamAnaM tissttht| tathA he yuvate taruNi he devadattye devadattasya pautri he vArAhye varAhasya pautri he vArAhi varAhaputri he yUni taruNi dAkSi dekSapautri vasiSThasyApatyaM pautrAdi strI "RpivRSNi" [6.1. 60] ityAdinANi vAsiSThI kapaTorapatyaM vRddhaM strI kaapttvii| dvandve tayoH samIpe parnu pAdarahiteva mAdhvaM mA tiSThata / tarhi kiM kurma ityAhuH / nosmAkaM bAhuvikramaM pazyata / tathA he pauNikye puNikasya pautri "ata ij" [6.6.30] evaM he krauDye ca kroDasya puni tvaM caihyAgacchArthAdraNabhuvam / tathA he lADye lADaputri he sUtye prAptayauvane tri yI sUtasaMbandhini tri bhojye ca bhojavaMzaje kSatriye tvaM ca tiSThAtraivAsva / tathA he bhoje bhojAkhye tri muJca tyaja prastAvAdraNe yiyAsuM mAm / tathA he sUte prasUte kAnte he daivayajJi he kANTheviddhye devayajJasya kaNTheviddhasya ca putri pautri vA kANTheviddhyanuprapanne ca kANTheviddhImAzrite khi tvaM ca vraja gacchArthAdraNAGgaNam / tathA he sAtyamuni satyamugrasya putri pautri vA dhIrA nirbhayA bhava / he daivayajhyAsakhi daivayajhyAyA vayasye tvamatisAtyamumyA dhairyAtsAtyamugryAmatikrAntA satI mAsva mA tiSTha dhIratvAdraNadarzanAya pracaletyarthaH / zauvRkSye iti zauceriti gamyaparata ityapekSayA "prabhRtyanyArtha" [2.2.74.] ityAdinA paJcamI / atra ca zabdArthayorabhedAcchocivRkSya iti zabdena vAcyo yorthaH zucivRkSApatyatrIrUpa: 1 e sI lakSaNo'. 2 e sI rorUnA'. 3 e sI he varA'. 4 vI dakSipau. 5 e sI tayo sa. 6 e sI krauDhi tra. 7 e sI dAstattava. DIdA tatsaMba. 8 e sI yazAsa. 9 sI zaucari'. Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAyamahAkAvye 354 [mUlarAjaH] sa naucivRkSya iti zabdenAbhinnatena zauceriti parapaJcamyantavizeSaNaM vRkSya iti zabdasaMvandhyapyarthasya syAdyathA samastavastuvistaraM ityatra visazabdasya vacanaprathAvAcakatvepi zabdArthayorabhedAdarthaprathAyAmupanyAsa iti / evamagrepyevaMvidhe prayoga sarvatra jJeyam / tataH zaucakSye iti kAthoM he gaucivRkSya zucivRkSasya putri pAtri vAtha tathA he zaucivRkSyAli zaucivRkSyAH sakhi tvamapyatisAtyamuMgyA satI mAssveti // karabhAre / sahitora / sahitorU / sahoru / azaphoru / vAmovauM / lkssmnnor| ityagna "upamAna" [75] ityAdinoT // upamAyAderiti kim / vrorunaariityaadi| nArI / skhii| pH| bhUdhU / ityete "nArIsakhI' [76] ityAdinA byUDantA nipAtyA. // yuvate / ityagra "yUnantiH" [77] iti tiH // yUnItyapi kathit // devadAye / vArAhye / ityatra "bhanA" [78] ityAdinAntasya pyaH // bhanArpa iti phim / vAsiSTI // vRddha iti kim / vArAhi // bahusvareti kim / dAkSi gurUpAntyasyeti kim / kApaTavI // pImikSye / ityatra "kulAkhyAnAm" [79] iti pyH|| prAya / lATye / ityanna "kauTayAdInAm" [80] iti pyaH // bhojya / sUtrI / amra "bhoja" [8] ityAdinA pyaH // kSatriyAyuvatyoriti kim / bhoje sUte // devayazyA devayajJa / sAci (?)zye zaupivRkSI / sAtyamugryA sAtyamuni / kApTeviye kASThepirI / ityatra "devayajJi" [82] ityAdinA vA pyaH // pajhe sarvatra "nuvAMtaH" [2.5 72] iti sIH / esIDI . 2 e sI DI prAsa'. 3 DI / sa. 4sI aura ". 5 e sI nA . 65 sIDI re ni. DI . 8 8 9esI vi . 1.bI . Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai. 2.4.84.] caturthaH srgH| kaumudagandhIpatiH purobhUtkaumudagandhIputra AdadetaH / kaumudagandhyApatidhvajinyAM kaumudagandhIvandhubhizca varma // 86 // 86. kaumudagandhyA kumudagandheH kumudagandhasya vApatyaM strI rAjJI patiH khAminI yasyAH sA yA dhvajinI camUstasyAM kaumudagandhIpatiH kaumudgandhyAyA rAjyA bhartA puro grAhArisainyasyAgrato yatobhUdatosmAddhetoH kaumudagandhIputraH kaumudgandhyAGgajo varmAdade jagrAha / tathA kaumudagandhyA rAjJI bandhuryeSAM taizca kartRbhirvarmAdade gRhItam / Adada ityatra kartari karmaNi cAtmanepadam / atra ca dhvajinyA rAjJazca strIpatitvocyA putrasya mAtRputratvokyA ca striyA ivAgrasainyasya bhAvI parAjayo vyAji // kaumudagandhIputraH / kaumudagandhIpatiH / ityatra "dhyA putra" [3] ityAdinAbantavya Ic // satpuruSa iti kim / kaumudagandhyApatidhvajinyAm // kaumudagandhIbandhubhiH / ityanna "bandhau" [85] ityAdinApantaSya Ic // saugandhImAta AcadhanvA pAGkajagandhImAtRbhiH sahAbhUt / saugandhyAmAtadarzanAyatpAGkajagandhyAmAtarotyahRSyan // 87 // 87. saugandhyAmAtadarzanAtsaugandhyA mAtA yeSAM bhaTAnAM tadarzanAtpAGkajagandhyA mAtA yeSAM te pAGkajagandhyAmAtaro bhaTA yadyasmAddhetoraityahRSyansahAyilAbhAttuSTAH / ato hetoH saugandhImAtaH saugandhyAjananIko bhaTa AttadhanvA sanpAGkajagandhImAtRbhiH pAGkajagandhyAjananI 15 sI bhUkaumu. bI bhUtkomu. 2 DI robhyaTa'. 1pI yasyA sA. 2 e sIdhIpu: ko. 3 DI yo vyaji. 4 DI ramyaha. Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 vyAzrayamahAkAvye / mUlarAvaH] TaiH saha naMyuktobhUt / atra ca bhaTAnA mAtRputratvoktyA sAhAyyApekSottayA ca parAjeSyamANatA vyaJcitA / / AhandhImAThakaH pade sve laghumaudgandhyAmAtRkaM nivezya / anicarI vyAhata dvipAlI calamatsInayanApsaroriraMsuH // 8 // 88. auhandhImAtRko rAjA sva AtmIye pade sthAne rAjye laghumaudandhyAmAtRkaM tvAnujaM nivezya saMsthApya dvipAlI gajaghaTAM vyauhata yuddhAya vyahavatI cakre / kIdRzIm / adro caratyadricarI tAM vindhyAdrebhavAm / yatazcalamatsIvazcaJcalazapharIvallolAni nayanAni yAsAM tA yA apsarasastA riraMsuH antarbhUtaNyarthatvAtsakarmakatve ramayitumicchuH / "zritAdibhi." [3.1.62] iti sa. / raNe maraNAddevIvubhUpurityarthaH // sAMgandhomAtaH saugandhyAmAta / pAkajagandhImAtRbhiH pAGkajagandhyAmAtaraH / AindhImAnakaH bhAdgandhyAmAtRkam / ityatra "mAta" [85] ityAdinAbantapyo ca // bhanicarIm / ityagna "asaM tyAM lu" [86] ityasya luk / / asyeti kim / dipAlIm // marasI / ityaya "matspaspa yaH" [87] iti yasya luk // jalamanupIkAdraceyyudIkSyaH saurI saurIyo nu bhAM dadhAnaH / AgastIyo nu sindhurAjaH saMnadyAgastyAM dizi sthito bhAt // 89 // 89. manuSyo nAryaH kadA apatyAni triyaH zubhrAditvAd [... 15 sI "pau. 2 e sI rI kharI. 3 e rAjasa sI rAjya ca esI 'garasyAdidi. syA sahA.2pI picorayA. 3 esI myatA. 4 bI nIyapa. 5bImA samAe... 69 sI rI mAtaH 1. 7sI "sya Thaha . Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai* 2.4.89. caturthaH srgH| 357 73.] eyaNi kAdraveyyo nAgyaH / dvandve / jalasya yA manuSIkAdraveyyastAbhirudIkSyosmatvAmyayamiti buddhyo- vilokyaH sindhurAjaH samudrAdhipatvAdyathArthanAmA sindhurAjAkhyo nRpaH saMnahyAbhAt / kIdRksan / sauroM saurIyo nu bhAM dadhAnaH / yathA sUryo devatAsya devatANi sauryaH / sauryAya hita: "tasmai hitaH" [7.1.35] itIye saurIyorka. / saurI sUryasatkAM bhAM tejo dhatte tathAribhirasahyatvAtsaurImiva saurI bhAM pratApa dadhAnaH / tathAgastIyo nu / agastyo devatAsyAgastyastasmai hitogastyarSiH sa ivAgastyAmagastisatkAyAM dizi dakSiNasyAM sainyaracanAvizeSaNa sthitaH / yamadikzrayaNokyA cAsyAvazyaMbhAvI parAjayaH sUcitaH / yopi sindhurAjo nadIpatirabdhiH sopi jalamAnuSIkAdraveyyudIkSyaH saurI surAsaMbandhinI bhAM zriyaM surAnukArinIratvAtsurAjanakatvAdvA dadhAna AgamtyAM dizi sthito bhAtItyuktiH / / manuSI / ityatra "vyaJjanAttaddhitasya" [88] iti yasya luk // dhyAnAditi kim / kaadveyii|| saurIm / saurIyaH / AgastyAm / AgastIyaH / atra "sUryA" [89] ityA. dinA yaluk // nanu sa~dhamasaidhyamapyadohaH pauSAtaiSANAM nRNAM hi siddhathai / jalpan gArgIyatAM yadUnAmiti gArgIbhUtaH sasajja lkssH||9|| 50. lakSaH sasajja yuddhAya praguNyabhUt / kIDaksan / jalpan / kimityAha / nanviti saMvodhane / he yadubhaTA ado raNasaMbandhyahardinaM 1bI saidhama. 2 e sI gAgIya'. 1 e sI smatsAmya'. 2 e DI rIM sorI'. 3 e sI dhAno sUryoya. DI dhAna. sUryoya. 4 e sI thAbhiri . 5 e sI syAgastya. 6 e sI DI sakAyA. 7 bI canA vi. 8 e sI murAH sa. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na candramukkena gurubhavivyAvara tyA puSyajAtA 358 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH dhaM sidhyaH pupyastena pandrayuktena yuktamasaidhyamapi puSyeNa candrayuktanAyuktamapi popAlaipANAM pupye jAtA "manusaMdhyAderaNa" [6.3.89] ityaNi pApA evaM tipye puSye jAtAstapA na tathAtaipA dvande teSAM puSyajAtAnAmapupyajAtAnAM ca nRNAM siddhaye raNe mRtA vai svagaM yAntIti smRteH vargamAptirUpaphAyasiddhaye hi sphuTaM bhavati / saidhaM hi dinaM kila / api dvAdazame candra puSyaH sarvArthasAdhakaH / itivacanAtpaupANAmapaupANAM ca nRNAM sidhai tyAdidaM tvasaidhamapItyartha iti / kepAm / yadUnAM yAdavabhaTAnAM purataH / yato gArgIyatAM gargoM gotrAdibhUto grAmaNastasyApatyaM vRddhaM gAryantamicchanti / kyan / teSAm / jayasiddhi hetudinapRcchArtha gAya'mrAhmaNamicchatAM yathA tathedamahaH sarvakAryasiddhikaramiti kiM grAmaNapRcchayeti yadUnAmane vadannityarthaH / ata evaM cAgAgryo gAgryo bhUto gArgIbhUto gArgyavAjhaNavatpRcchakAnAM yadUnAM phAryasiddhikaraM dinaM vadanityarthaH / amunA ca jalpena lakSasya raNe bhAvI mRtyuH sUcitaH / / pApAtapANAm / ityaye "tipya [10] ityAdinA yaluk // tiSyapuSpaporiti kim / asamyam // manye tu tipyapupyayonakSatre vartamAnayoH sAmAnyaNi nityaM sidhyazabdasa tu vikalpana yalopamiSyanti / tanmate tipyo devatAsa saMpya(pa)ityApi prAmoti / tayA saidhamasaidhyamityapi // gAvitAm / gAbhUitaH / bhatra "bhApatyassa "kyapvyoH" [21] pasa lh|| vAtsyavAtsIyavAtsyAyanebalvavaNukarAgataM daityarAjanyakam / zasimAnupyakaM vatsapaJcAmibhimalarAjasya vipraiH zazaMse tdaa||91|| ____91. tadA zani praharaNAnvitaM mAnuSyakaM bhaTogho yatra tattayA dairasI bhava. 2 e bI sI sI nu'. rI . 2 e sI bAsa, 3jI . esIjapisi' bI . 65 sI gam / . 7 sIlaparI bhUtAH / *. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 1.4.91.] caturthaH sargaH / 359 tyarAjanyakaM dAnavarAjanyaugha Agatamasya mUlarAjasyAne vipraiH zazaMse kathitam / kiMbhUtaiH / bilvAH santyasyAM "naDhAdeH kIyaH" [6.2.92] iti kIye bilvakIyA nAma nadI tatra bhavaistato vAgavilvakairevaM vaiNukaizca / tathA sa paJcAgnibhiH paJcAmAyyo dakSiNAhavanIyagArhapatyasabhyAvasathyAkhyAnAM paJcAnAmagnInAM bhAryA devatA yeSAM devatANo lupi paJcAgnaya AhitAgnayaH saha tairye taistathA vatso gotrAdibhUto brAhmaNarSistasyApatyaM vRddhaM vAtsyastatra sAdhavo vAtsyAstathA vAtsyasyeme ziSyA vAtsIyAstathA vAtsyasyApatyAni yuvAno vAtsyAyanA vizepaNatrayadvandve taiH / sragviNI chandaH // pazcarAmatrirambhoruSagoNiSaTmuciSaTsaptayUnAM dvipadAjinAm / heSitaM cAzRNotsosidaNDaM dadhapaTumArI riputrItvadothotthitaH // 92 // 92. dviSadvAjinAM zazvazvAnAM heSitaM sa mUlarAjozRNocca / castulyayogitArthaH / yadaiva daityarAjanyakamAgataM vipraiH zazaMse tadaiva sa hessitmshRnnodityrthH| kiMbhUtAnAm / paJcabhI rAmAbhirnArIbhedairarthIdvandIbhiH krItA ikaNo "anAnyadviH plup" [6.4.141] iti plupi paJcarAmAH / evaM tisabhI rambhorubhiH kadalIstambhanibhorubhirbandIbhiH SadbhirgoNIbhirarthAnmaJjiSThAdikrayANakabhRtairAvapanaiH SadbhiH sUcIbhiH pizunabhAryAbhirbandIbhI ratnasUcIbhirvA SaDvA sapta vA SaTaptAstAbhiryuvatibhistaruNIbhizca bandIbhiH krItAkhirambhoravaH SaDoNayaH SaTsUcayaH SaTuptayuvAnaH / vizeSaNadvandve / teSAm / atha heSitazravaNAnantaramutthitaH / kIhaksan / asidaNDaM khaGgaM 1 e sIDI cAsaNo. 1 e sI vipreza. 2 e sI DI ntyasyA na. 3 e bI sI bilva' 4 e bIsI va veNu.5 sIDI satvAkhyA'.6 e sI bAmyaya.7 e sI DI 'masUNo'. 8e dandaibhiH. sI DI indibhiH. 9 sI dipi pa. 10 esI rUbhika. 11 e sI yaSa. Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayagahAkAvye [ mUlarAjaH] dadhata / kiMbhUtam / paTumArI baiMsipTAdanyaH panirmunibhirbhartRbhiH parisatvena mahAbrahmacAriNItvAkumArgava kanyevAcaranti kipi tApa ca kumArya. kRttikAsvata: paNNAM kumArINAmayaM paTamAryo devatA asyeti vA kRcikAnakSatraphatvAn "dvigo:'" [7.6.144] ityAdinANo lupi paDumArI vam / satya hi kRtikAnakSatram / yatpurANam / asirvisanaH sadgatIkSNadharmA durAsadaH / zrIgoM vijayazcaiva dharmAdhArastathaiva ca // ityaSTI tava nAmAni khyamukkAni vedhasA / nakSatraM kRttikA caiva svayaM devo mahezvaraH // iti / ata evArINAM strItvaM dadAtyaritrItvadaH / asigrahaNenAtibhayaMkaratvAdantriArivAtibhItAnkurvannityarthaH // pArasya / pArasIya / ityatra "tadita" [92] ityAdinA yaluk // anAtIti rim / pAssAyana. // alpaka / paNubai / ityatra "pilvakIyAderIyasya" [13] iti yasya luk // rAjanyakan / mAnuSyakam / ityanna "ga rAjanya "[95] ityAdinA na yasya luh|| pAtibhiH / parAna / vimbhoru / panaptayUnAm / ityatra "dhyAde:" [95] ityAdinA mAdalum // apriya iti phim / paTamArIn / tadvitalukIti kim / sAya // agogIsUpyoriti kim / padroNi / paTasUci // saridha bhI chandaH / 15 sIsI pavi. thI . 3 e sI jI sa. 5 TI sara. 6 e sIna sIra 8 mA 9esIDI 19sI , 12 e sI . : . 4e sI bhI di. 10vI 'jana / Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [t. 2.4.96.] caturthaH srgH| 361 nistiraskariNirAdadenatibrahmavandhurayamuSNaguprabhaH / varma peSTumarimarddhapippalIvannRpaH sahamahIyasI bhuvA // 93 // 93. ayaM nRpo mUlarAjordhapippalIvat khaNDapippalImivAriM pAhAri peSTuM hiMsituM vrmaadde| kIdRk / nistiraskairiNistiraskarotItyevaMzIlA Nini bAhasakAvyabhAve tiraskariNyA javanyA niSkrAntaH / tathAnatibrahmabandhujhabandhvo jAtimAtreNa brAhmaNyotidhArmikatvAcA api nAtikAntaH / tathoSNaguprabhaH pratApenArkasamota eva bhuvA bhUmyA kRtvA saha mahIyasyAtimahatyA vartate yaH sa saMhamahIyasI / atimahApramANorvIka ityarthaH // raNapramaH / nikhirakariNiH / anatibrahmabandhuH / ityatra "godhAnte" [1]ityAdinA hasaH // anaMzisamAse yo bahuvrIhAviti kim / ardhpipplii| sahamahIyasI / thoratA chandaH // sphUrjatsAraghi vimavandhumuhadA tadbrahmavandhUpriyaM lakSmIvallabhalakSmiputrasadRzA tenAzu sajjIkRtam / gArgIputramahendrahasatayutaiH kArISagandhIpatipAyaiH zrIsadanaipaiH saha balaM bhrUbhAbhImAnanaiH // 94 / / 94. tena mUlarAjena tatsvakIya balamAzu sajjIkRtaM sannAhitamityarthaH / kiMmUtena / lakSmIvallamo viSNuH lakSmiputraH kAmaH / tAbhyAM 1esI skaraNi. 2 e sI nainRpaH. 1 e sI DI vatpippa. 2 sI siva. 3 e sI skaraNi'. 4 5 sI baNyA ni.5 sI niHkrAntaH. 6 e sI skaraNiH / . 7 e sI "gosvAnte. 8esI ratodarI rato chandaH. 9esIsI putrakA. Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH sadazA / parAmitvaprajApAlakatvarUpavattvAdinA tulyena / ata eva vipravanthyo jAtimAtreNa prAmaNyastAsAmapi suhRdA pAlanayA mitreNa / hA gvalam / mphUrjantI sphurantI sArA sthirotkRSTA vA dhIyuddhavidhiviSayaM parijJAnaM yatya tat / ata eva nizcitadaityavalavinAzanena brahmabandhUpriyaM jAtimAtramAhmaNInAmapi valabham / tathA kArIpagandhIpatiprAya: kArgapagandhyAkhyarAjJIbhartRpramukhai paiH saha sahitam / kibhUtaH / gArgIputrA dvijA. / prastAvAcetra mantriNaH / tathA mahendraM hayati mahebanAma rAjA / tasya sutA mahendrahUsutAH / dvandve / tadyutaiH / tathA zrIsadanaizcaturadvalAdilakSmInivAsaiH / tathA bhrUbhaGgabhImAnanaiH kopapazAiphaTIvidhAnaraudravaphaiH !! sAdhi / ityagra "plI" [97] iti hastaH // lakSmiputra lakSmIvaIma / viprabandhusuhRdA grajhabandhapriyam / ityatra "padasa" [18] ityAdinA yA hasyaH // bhamyapAdivarjanaM kim / bhavyaya / masIhatam / mRt / mahanmahamuta // Ic / kaariipgndhiipti||o / gArgIputra // yum / zrIsadana. / bhRbhA // zArdUlavikrIDita chandaH // / iti zrIjinavaratizapyalezAmayatilakagaNiviracitAyA zrIsidahemacandrA. bhidhAnazabdAnuzAsanadhAzrayayattA caturthaH sargaH sapUrNa. // esI Twink.25 sI ko ko. 3 e sI peta. 4bIsI ": / 5 e sI manI'.6sI ne Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghyAzrayamahAkAvye paJcamaH srgH| zailaprasthamahitrAtarevatImitrabhUbhujAm / sainyebhUttasya puMnAvyanAndItUrya dhvanaddhanuH // 1 // 1. tasya mUlarAjasya sainye / zilAnAM prasthamiva zilaprasthaM nAma puraM vatra bhavaHzailaprasthaH / mahIM trAsISTAsau "tikRtau nAmni" [5.1.71] iti ke / mahitrAto nAma / revatI mitramasya revatImitro nAma / padayadvande te ye bhUmujo mUlarAjanRpAsteSAM dhvanejyAkarSavazAcchabdAyamAnaM dhanurabhUt / kIraka / nAndI pUrvaraGgAGgaM dvAdazatUryANAM nirghoSaH / tAni cemAni / bhmbhaa-mukund-mhl-kddmb-shri-huNdduk-kNsaalaa| kAhala-tilimA saGko vaMso rpaNavo ya baarsmo|| sUrya tUram / nAndI ca tattUrya ca nAndItUryam / puMsAM pauruSopetAnAM mahAvIrANAM nATyAya nRttAya nAndItUryamiva / mahAbhaTA hi dhanurdhvanizravagairnRtyantIva // mitre revatimitrasya raNAyottasyanustadA / gaGgAdvArapatI gaGgamahagaGgAmahAnujau // 2 // 2. tadA gaGgamahagaGgAmahAnujau gaGgamahAkhyastallaghubhrAtA ca mUlarAjanRpo rnnaayottsthtH| kiNbhuutau| gaGgAdvArapatI gaGgAyA dvAraM yatra tazA 1bI trasya'. 25 sI nAka'. 3 thI 'huTaka. 4 e paNamo ya vA smme| sI paNemA ya vA smme|. 5DIvo duvAlasa, 6 e sI nAdItU. 75 sI nAdItU. 8sI nAma. Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] vijayaH sUcitaH zubhanimittatvAt / kIdRzI / yuddhe raNakarmaNi zikA. jJAtapaNDitA tathA yate niSAdinAM pAdakarmaNi jJakA tayaujo balaM tejo vA udeva svaM dhanaM yasyAH sAta eva jaya eva khaM dhanaM yasyAH sAta evaM surebhasyairAvaNasya svakAzAtAtiriva tathAnekajantusaMhAritvAdraudrAkAratvAca mRtyoryamasya svikA // ajikAcarmaparyANAriM hantumajakAmiva / tatvarezvacamU seSubhastrikA sAmbubhatrakA // 10 // 10. azvacamUrmUlarAjIyAzvasenArimaMjakAmiva kutsitAM chAgImiva hantuM tatvare rayeNAcalan / kiidRshii| ajJAtA chAgyajikA tasyAzcarmaNA paryANaM palyayanaM yasyAH sA / tathA seSavo bANabhRtA manAstUNA yasyAM sA / tathA sahAmbubhatrayA jaladRtinA vartate yA saa| tathAjJAtA sAmbubhastrA sAmbubhatrakA // triyikAH kSatriyakAputrAMzcaTakikAcaTau / dviSaccaTakakAzyenAnUcuH munayikA yudhi // 11 // 11. kSatriyikA ajJAtakSatriyastriyo dviSaTakakAzyenAJ zatruku. tsitacaTakAsu zyenatulyAn kSatriyakAputrAnkSatriyAnyudhi yuddhArthamUcuH yuddhaM kriyatAmityUcurityarthaH / kIdRzyaH satyaH / ajJAtAH sunayAH sunayikAH zobhananItijJA ata eva caTau cATuvacane viSaye caTakikA ajJAtacaTakAtulyAzcATukAriNyaH / etena mUlarAjIyakSatriyastrINAmapi yuddhaviSaya utsAha uktaH // 1bI sakAH // 2 e sI yudhiH // 1sI yudhera'. 2 e sI teje vA. 3 bIca ca su. 4 e sI hAritiva. 5 e sI ntusahA. 6 e sI kAritvA. 7ebIsIDI majikA'. 8 e sI DI palya'. 9 sITakA. 10 vI yuktArya. 11 vI zAta'. Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ 369 [hai0 2.4.105.] paJcamaH srgH| niHzatikaikSiSTa raNAmAtyikA pttisNhtiH|| dike yutsUtike tUNe dvake zrIstake bhuje // 12 // 12. pattisaMhatirmUlarAjapadAtipaniyutsUtike yudho yuddhasya sUtike ajJAte sUte jananItulye janitayuddhe ityarthaH / dvike ameyazaraMbhRtatvenAjJAte de tUNe tUNIrau / tathA zrIsUtake vijayalakSmIjananyau Dhake ameyabalatvenAjhAte dve bhuje gahU caikSiSTa / yato niHzavikAjJAtA nirbhayA zUretyarthaH / tathA raNAmAtyikA yuddhaviSayejJAtA matriNI / yathA rAjAdiramAtyikAbhiprAyeNa pravartata evaM raNakarmapravINatvAdyadabhiprAyeNa raNaM pravartata ityarthaH / / epikA putrikA mRtyoreSakA nAsiputrakA / vRndArikA vRndArakApatidetyAdade bhaTaiH // 13 // 13. bhaTairAdade gRhItAsiMputrakaiva / hetumAha / eSakA pratyakSA / kRtrimaH putraH sUnuH putrANu" [7.3.23] iti ke putrakaH / strI cetputrakA / aseH putrakevAsiputrakA kSurikA / nAsiputrakA na kSurikA / asiputrakAzabdaH punarAvartyate / kiM tarhi / eSikA mRtyoryamasya putrikA / yato vRndArakApatIndevInAthAndevAnapi yati khaNDayati / yadvA / vRndArakAbhyo devIbhyaH patiM dadAti yA / anayA hi hatAH santopsarobhitriyanta iti / sA mRtyuheturityarthaH / IdRzyapi kuta ityAha / yato vRndArikAtitakSNyarcandrikAdhiSThitatvAdinA prazasyeti // sikA sakA / jayastikA bhojAsakA / zikA kA / ajikA ajakAm / sahamatikA sAmyubhasakA // yakAra / kSatriyikAH kSatriyakA // kakAra / 1etrakAH / . 1 sI rabhUta'. 2 e sI DI putrikai . 3 e bI sI DI 'ndArikA 4 e bI sI DI dArikA'. 5e sI romi triya'. 6 bI caNDikA. .e sIrI 'yikA / kSa. Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] caTakikAH ghaTakakA / ityatra "svazAja" [108] ityAdinA vekAraH / dhAtutyavarjanaM kim / sunayikAH / niHzakikA / amAtyikA // dvike dvake / epikA eSakA / sUtike sUtake / putrikA putrakA / vRndArikA vRndArakA / ityatra "yeSa" [109] ityAdinA vekAraH // dviDbhyo hartuM zriyaM zyenI vartakAbhyo nu vartikAm / yudvartikA jaTilikottasthau marvIzabandhutA // 14 // 14. yurtikA raNakRtsatI marvIzabandhutA mUlarAjasevakamarudezAdhipabandhusamUho dviDbhyaH sakAzAcchiyaM jayalakSmI hartumuttAvudyatAbhUt / kiidRshii| jaTAH saMzliSTakezAH kSepyAH santyasyA jaTilIjJAtA jaTilA jaTilikA lomazA / svarUpavizeSaNamidam / yathA zyenI patriNI vartakAbhyazcaTakAbhyaH sakAzAdvartikAM caTakAM hartumuttiSThati // nandakA vaH sakAstu dviTripakA dhruvakA yakA / bhujeti narikAmUcurmAmikAsItyahaMyavaH // 15 // 15. narAnAdbhaTAnkAyati varNayati narikA tAM vRddhastriyaM bhaTTinI vA mAmikAsi madIyA tvamityahaMyavohaMkRtA mUlarAjayodhA Ucustava yogakSemau vayaM kariSyAma iti bahu menira ityarthaH / kathaM narAnkAyatItyAha / sakAjJAtA sA vo yuSmAkaM bhujAnandakArijayodvRddhiheturastva lokAnAm / yakAjJAtA yA dhruvakA dRDhA satI dvigu zatruSu kSipake 1 e sI DI jaTali'. 2 e sI sthau muvI. 3 e sI kA druva. 2 e sI DI "kikaa| ca. 2 e sI DI svajAja'. 3 e DI "yikA / ni. sI yikA / a. 4 e sI degkA / vRndikA / vR. 5 bI itatra. 6 e sI sthAna. 7e sI jaTAsa. 8 e sI DI lA jaTili'. 9e sITI vatikA. 10 vI vRddhili. 11 e sI yA vRddhi Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 2.4.112.] paJcamaH sargaH / 371 vAstrabheda iva dviTipakA / yadvA / dviDartha yA kSipakA tasyA dhruvakevAvapanabheda iva dviSTipakA dhruvakArivadhArtha kSipakAstrabhRdastItyartha iti // vartikAm vartakAbhyaH / ityatra "vau vartikA" [110] itItva vA nipAtyam // vAviti kim / yuddhartikA // jaiTilikA / ityatra "asyAyata" [11] ityAdinekAraH // anikItyeva / nandakA / AziSyakan // yattatikSapakAdivarjana kim / yakA / sakA / kSipakA / dhruvakA // narikAm / mAmikA / ityatra"narikA mAmikA"[112] itItvaM nipAtyam // tArakAtArikAstratvirNakAvarNikA divaH / jayeSTakApratijJAnAM kIrteH khAryaSTikA nvabhAt // 16 // 16. tArakAtArikA nakSatravaddIprA satyastravida zastraprabhAbhAt / kIdRzI / divo vyomnaH karmaNo varNakAvarNikA / varNayati varNakA tAntava: paTavizepastayeva kRtvA varNikA zyetavarNIkArikAtisAndratvAdvarNakA paTyeva dyAM zvetayantItyartha, / yadvA / divaH savandhitvena varNakAnAM paTabhedAnAM varNikeva leza iva / tathA jayerivijaye satyaSTakAyAH pitRdevatyakarmaNaH pratijJAbhyupagamo yeSAM teSAM mUlarAjasainikAnAM saMbandhinyA: kIrteH satkASTikASTadroNapramANA khArI nu / astratviT sitatvAdahulatvAcavamAzaGkitA / aSTadroNAmapi khArI kecidinchanti / tArakA / varNakA / bhaSTakA / ityete "tArakA" [113] ityAdinA nipAtyAH // anyatra / tArikA / varNikA / aSTikA khArI / / aSTamaH pAdaH samarthitaH // 1 e sI DI jaTali'. 2 e vI sI niktItye'. 3 bI degna yadeg 4 sI kAm / mA'.5vI mAmaketi iti ni. 6 bITa zAstra. 7 sI pA / tathA mU. Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH) mUrdhAbhiSiktA grAhAreH praNinantotha tAzcamaH / / AguraMdhyupalambhAya jayasyeSumusiktakhAH // 17 // 17. atha mUlarAjasainyasya yuddhopakramAnantaraM prAhArermUrdhAbhiSiktA nRpA jayasyAMdhyupalambhAya prAptyAyAguH / kiMbhUtA: santa: / iSususitakhAH zaraiH suSTu vyAptAkAzA ata eva tA mUlarAjIyA yuddhAyodyatA zvamUH praNinantaH praharantaH // zaraughairatisiJcantaH paryAninyurdizondhatAm / ati sthitvorarIkRtyorIkRtyAni dhaSi te // 18 // 18. zaraudhaiH kRtvA dizotisiJcantotivyApnuvantaste mUrdhAbhiviktA diza evAndhatAM vilokAbhAvAdvicchAyatvAcAndhA ivAndhAstadbhAva paryAninyuH prApayan / kiM kRtvA / ati sthitvAtikamArthotrAtiH / zaJcatikramaNAlIDhAdisthAnaM kRtvA tathorIkRtyAnyaGgIkartu yogyAni dhanUM. pyurarIkRtyAGgIkRtya // daityaiH paTapaTAkRtya ghusatya svIkRtAsibhiH / prasRtya kArikAkRtya pattInsatkRtya dadhvane // 19 / / 19. svIkRtAsibhihItakhai~daityairdAnavanRpaiH kartRbhirdadhvane siMhanAdaH kRtaH / kiM kRtvA / paTapaTAkRtya tvarayA pAdanyAsai: paTatpaTacchabdaM kRtvoM ghuTutya ca zatruSvavajJayA dhuDiti zabdaM kRtvA ca / tathA 1 sI radhyApa. 2 e sI ti sthatvo', - 1 e sI remUrdhA . 2 sI syAdhyApa'. 3 e sI bhU / sau. 4 bI siktAkhA. 5 sI sAvarAzA. 6 DI lokamA. 7 vI cchAyitvA'. 8 sI deglItAdi . 9DI vAxx ca / ta. Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiM0 3.1.1. paJcamaH srgH| 373 prasRtya raNAgaNe vistIrya / tathA kArikAkRtya raNe sthiti yanaM kriyAM vA kRtvatyarthaH / tathA pattInsatkRtyAdhunA yuSmAkaM hastairjeScata iti vacanarvastradravyadAnAdinA ca vahu mAnayitvA // bhagnaM kuntamasatkRtyAlaMkRtyAsiM ca pANinA | aDhAkRtyAntahatyakaH kaNehatya payaH papau // 20 // 20. eka, kazcidaityabhaTaH kaNehatya payaH papau / zatruvadhenAtisaMta. TatvAdyAvattRptastAvajjalaM pItavAnityarthaH / kiM kRtvA / bhagnaM zatruprahAreNa kuMTitaM kuntamasatkRAnAhala / tathAsiM ca pANinAlaMkRtya gADhaM muSTigrahaNena bhUSayitvA gRhItvetyarthaH / tathAdaHkRtyAvazyaM mayA zatrurghAtya iti cintayitvA tathAntahatyAriM madhye hiMsitvA ca / / yazaH pibanmanohatyAreH puraskRtya vikramam / astaMnIyArimacchetyAcchoya kopyanamatprabhum / / 21 // 21. kopi daityabhaTaH prabhumanamat / yatoreryazo manohatya pivanyAvattRptastAvatpivannatyantaM svIkurvannityarthaH / kiM kRtvA / vikramaM zaurya puraskRtyAgekRtvA / tatocchetya / acchetyabhyarthe dRDhArthe vA / abhimukhaM daM vA gatvA / tathAcchodyAbhimukhaM vaDhaM voktvA / etena cchalaparihAra uktaH / tatorimastanIya kSayaM nItvA / jitvA hi bhaTAH saMtoSotpAda. nAya pramu praNamanti / / maNimantaH / abhiSiktAH / apalambhAya / ityatra "dhAtoH pUjArtha" [2] 1 DIpIxxx zatru'. 1 sI DI yatnakri. 2 eyaH thA. 3 e sI tuSTAtvA'. 4 thI Na truTi'. 5 DI kuNThita 6 sI 'tyAnyAdR. 7sI gAThamu. 8 vI tyabhya. 9DI 'da vo. 10 sI kSayanI, Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH ityAdinA prAdirupasargasazaH prAka dhAtoH // ekUpasargasaMjJAyAM NasvapasvanAgamAH siddhAH // pUjArthasvatyAdivarjana kim / pUjArtho svatI / susita / atisiJcantaH / anopasargasaMjJAyA abhAve SasvaM na / gatAryAvadhiparI / adhyupalammAya / paryAninyuH / adhikabhAvaH sarvatobhAvana prakaraNodeH pratIyata iti gatAryasvam // atra prAktvaniyamAbhAvaH / tatazcopalambhAyAdhininyuH / parItyapi svayamabhyUhyam / paryAninyurityatrAnupasargasvANNazca na syAt ||asikrmaarthotraatiH| bhati sthitvA / ana SatvaM na syAt // aryAdi / UrIkRtyAni / urIkRtya // anukaraNa / dhukRtya // panta / svIkRta // DAjanta / paTapaTAkRtya // cakArAdupasarga / prasRtya / ityatra "aryAdi" [2] ityAdinA gatisaMjJA dhAtoH prAktvaM ca // gatitvAd "gatiH" [1.1.36] ityavyayatvam / "gatiku" 3.1.42] ityAdinA samgasazca phalam / evamapi jJeyam // kArikAkRtya / ityatra "kArikA" [3] ityAdinA gatiH proka // alaMkRtya / saskRtya / asatkRtya / ityatra "bhUSAdara" [5] ityAdinA gatiH praak|| bhannahatya / adaHkRtya / ityatra "bhagraha" [5] ityAdinA gatiH praak|| kaNehasma / manohatya / isyanna "kaNe" [6] ityAdinA gatiH prAka // puraskRtya / astanIya / ityatra "pura" [7] ityAdinA gatiH prAka // acchetya / macchocha / isyantra "gasparya" [8] ityAdinA gatiH prAka // 1sI adhyApa'. 2sI NAde pra. 3 thI tiH| 4 thI Nam / ghu. 5 e sIsI prAtkaH / ma. 6 e sI sI gati prA. 7sI tya "pu. 8sI rI anThoM. 9 sI DI nAti:. Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai. 3.1.9.] pacamaH sargaH / 375 valgankopyatirobhUyAGgaM tiraskRtya varmaNA / carmaNAMsaM tiraHkRtvA madhyekRtyebhamapyahan // 22 // 22. kopi daityabhaTo valAnnRtyansannibhamapi / AstAM pttyshvaadi| mahAvalaM gajamapyahan / kiM kRtvA / atirobhUyAbhayenAnilIya raNAgaNe prakaTIbhUyetyarthaH / tathA varmaNAjhaM tiraskRtyAcchAdya tathAMsaM skandhaM carmaNA spharakeNa tiraHkRtvApidhAya tathA madhyekRtya cintayitvArthAtprahAraprastAvam / / madhye kRtvA nRpAstarjanpadekRtyAparo hayam / pade kRtvA nivacanekRtya vAcAjayatparAn // 23 // 23. aparonyadaityabhaTo nRpAnmadhye kRtvAntarbhAvya nRpaiH sahetyarthaH / parAb zatrubhaTAMstarjanibharsayansana vAcaiva na tu prahAreNAjayat / kiM kRtvA / hayamazvaM padekRtyAho azvaratnamityAdikestyAdyantake pade kRtvA lAdhitvetyarthaH / tataH pade kRtvA pAdayoH kRtvA yuddhArtha cAlayitvetyarthaH / tataH parAnvAcA sAkSepagirA nivarcanekRtya saMkSobhotpAdanena nirvacanAnkRtvA // kazcinnivacane kRtvezAjJAM manasikRtya c| yazo manasi kRtvorasikRtya jayamutthitaH // 24 // 24. kazcidaityo raNAyotthitaH ki kRtvA / nivacane kRtvA maunaM kRtvA / IzAjJAM yuddhavidhiviSayaM svAmyAdezaM manasikRtya ca cice dhRtvA 1 sI zAjJAma. 1 e sI DI tyazvyAdi. 2 bI sI bhUya ma'. 3 sI prahA. 4 bI ronyo dai. 5 esI padeH . 6sI 'cakra. 7sI kSobhyospA. Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 dhyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] ca / yazo ripujayotthakIrti manasi kRtvA ca / jayamurAsakRtya ca citte kRtvA ca / caH sarvatra ktvAnteSu yojya // khakAnurasi kRtvAnya upAjekRtya saadinH| pattInupAjakRtvAndoje kRkhabhAnayudhyata // 25 // 25. anyo daityanRpoyudhyata / kiM kRtvA / svakAjJAtInurasi kRtvA svahRdayAne kRtvA / tathA sAdina upAjekRtya / pattImupAje kRtvaa| ibhAnanvAje kRtvA / durbalAnAM bhagnAnAM vAzvArohapadAtihastinAM balAdhAnaM kRtvA / / anvAjekRtya putraM ve pade kopyadhikRtya ca / sainye svamadhi kRtvAbhAtsAkSAtkRtyAstradevatAH // 26 // 16. kopi daityanRpobhAddidIpe / kiM kRtvA / putramanvAjekRtya durvalasya bhagnasya vA balAdhAnaM kRtvA / tathoM va AtmIye pade rAjyedhikRtya ca svAminaM kRtvA ca / tathA sainye svamAtmAnamadhi kRtvA svAmIkRtya / tathAstradevatAH zastrAdhiSThAyikA durgAdyAH sAkSAtkRtya ca pUjAvalimantrasmaraNAdinA pratyakSIkRtya // sAkSAtkRtvAsikRtyAM svamamithyAkRtya dorbalam / mithyA kRtA khalAnkIti hastakRtyAparonadat // 27 // 27. aparo daityonadajjagarja / kiM kRtvA / asirevArimRtyuhe. tutvAtkRtyA mAridevatA tAM sAkSAtkRtvA pratyakSIkRtya / tathA svamAtmIyaM 1 e bI sI DI kRtyamA'. 1 e sI kIrti ma. 2 bI sarvaH ktvA. 3 e bI sI DI 'kala / du. 4esIDI ropapa. 5esI thA ye A. Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai.1.1.14.] pakSamaH srgH| - dolamamithyAketya zatruvadhena satyIkRtyAta eva khalAn gehezUreNAmunA raNe na kiMcimiSpAcana ityasatyabhASiNaH pizunAnmithyA kRtvA / tathA kIrti ayotyaM yazo hastakRtya mAyA~ kRtvA // pANaukRtya riporlakSmI prAdhvaMkRtyAparaH param / khAmyAjJAM jIvikAkRtyopaniSatkRtya cAyayau // 28 // 28. aparo daitya Ayayau svAmisamIpamAgataH / kiM kRtvA / paraM zatru prAdhvaMkRtya bandhanenAnukUlaM kRtvA baddhA vA / tathA riporlakSmI hastyazvAdikAM pANaukRtya bhAyoM kRtvA gRhItvetyarthaH / tathA svAmyAjJAM jIvikAkRtya jIvikAmiva kRtvA yathA jIvanopAyaH sarvAdareNa kriyate sayA kRtvetyarthaH / upaniSatkRtya copaniSadamiva kRtvA ca / yathA rahasya sarvAdareNa pAlyate tathA paalyitvetyrthH|| matirobhUya / ityatra "tirontoM " [9] iti gatiH prAka // tiraskRtya niraH kRtvA / ityatra "kRgo na vA"[10] iti vA gatiH praak| madhyekRsya madhye kRtvA / padekRtya pade kRtvA / nivacanekRtya nivacane kRtvA / manasikRtya manasi kasvA / urasikRtya urasi kRtvA / ityatra "madhye pade" [1] ityAdinA vA gatiH prAka / / upAjekRtya upAje kRtvA / bhanbAjekRtya anvAje kRtvA / ityatra "upAjenvAje" [12] iti vA gatiH prAka / / madhikRtya aghi kRtvA / ityatra "sAmyeSi." [13] iti vA gatiH prAka // sAkSAtkRtya sAkSAtkRtvA / amithyAkRtya mithyA kRtvA / ityatra "sAkSAd" [11] ityAdinA vA gatiH praak|| 1bIla ma. 2 hI kRtyA'. 3 bIrI niSpapa. 4 e sI NaH. pazu. sINaH pazumAnmi'. 5 e sI DI kSAdinA. Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 vyAzrayamahAkAvye [mUsarAjaH hastakRtya / pANaukRtya / ityatra "nityaM" [15] ityAdinA gatiH prAya // prAdhvaMkRtya / ityatra "prAdhvaM bandhe" [16] iti gatiH prAya // jIvikAMkRtya / upaniSatkRtya / ityatra "jIvikA" [15] ityAdinA gatiH prAka // samAse nAma nAmneva zastraM zastreNa yudhyatha / aikAryayoji vispaSTapaTubhirgujarai TaiH // 29 // 2. athaivaM daityairyuddhasya prArambhAnantaraM yudhi raNe samAse mithaH sNghndhestyaikaayeN| nimittasaptamyantra / vijayalakSaNekakAryeNa hetunA vispaSTapa. Tubhi: prakaTaM zastravidyAnipuNairgurjarai TaiH zastraM khaGgAdi zastreNAripraharaNena sahAyoji mIlitam / yathaikArthe sAmAnAdhikaraNye sati yaH samAsa aikapadyaM tasminnAma nAnA saha vispaSTapaTubhiH prakadaM zabdavidyAcaturaiyojyate // samAse nAma nAnnaikArthe ityupamayA "nAma nAmnA" [18] ityAdi samArsasaMjJAsUtraM jJApitam / lakSaNaM cedamadhikArazca / tena bahuvrIhmAdivizeSasaMjJAbhAve yatraikArthatA dRzyate tatrAnenaiva samAsasaMjJA syAt / yathA vispaSTapaTubhirityatra guNavizeSaNasya guNavacanena samAsaH // tridazAriSu te dvivAnAsannatrAnaduraSAn / adhikASTAnadhyardhaSAnyugapadvaSuH zarAn // 30 // 30. te gUrjarabhaTAkhidazAriSu trirdaza tridazA devAH "pramANIsaMlyAhuH" [7.3.128.] iti / triMzadetA devatAtrayastriMzadetA devatAvi 1sI itatra. 2 bI kRtta / 6. 3 e sI kAlatra u. 4 bItkRta / , 5 e sI tyaikyAtheM / ni'. 6 DI yatsamA'. 7 sI DI mAse 2. 8 e sI DI sasUtraM saM. 9 vI viziSTa. 10 esI tridaza trirdazA. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 3.1.19.1 paJcamaH srgH| 379 zadakSarA virADiti zruteH / teSAmariSu daityeSu zarAnyugapadekakAlaM va. dhurmumucuH / katisaMkhyAn / AsannAtrayo yeSAM tAMzcaturaH / tathAdUre SaD yeSAM tAnpaJca sapta vA / tathAdhikA aSTau yebhyo yeSu vA tAndazAdIn / adhikatvaM cASTAnAmekAdyapekSam / avayavena vigrahaH / samudAyaH samAsArthaH / tathAdhikamadha yeSu tebhyardhAH SaD yeSAM tAnadhyardhaSAnnava ca / / ardhapaJcamaviMzAnkepyazvAnupadazA api / ArUDhasubhaTAJjanurdisainye mattabahibhe // 31 // 31. mattababibhe madotkaTAnekahastike dvidvainye vartamAnAnkepi gUjerabhaTA azvAJjanuH / kIdRzAn / ArUDhAH subhaTA yAMstAn / tathArdha paJcamI viMzatiryAsu tA ardhapaJcamA viMzatayo yeSAM tAnnavatimityarthaH / kIdRzAH / upa samIpe daza yeSAM tepi navApyekAdazApi vA stokA apItyarthaH // uccairmukhAnuSTramukhAnSaskandhAnsanandanAn / saujA dakSiNapUrvAsthodahatkopyagnivatparAn // 32 // ___32. dakSiNapUrvAstho dakSiNasyAzca pUrvasyAzca dizoryadantarAlaM sA dakSiNapUrvAneyI diktatrasthaH saujA vidyamAnapratApaH kopi gUrjarabhaTognivadvahnidevateva parAnadahattIvraprahAraiH saMtApitavAn / kiMbhUtAn / uccaiHsthAne mukhaM yeSAM tAn / tathoSTramukhAnuSTamukhavadvIbhatsavakrAn / tathA vRSaskandhAnvRSabhaskandharvatpInaskandhAnbaliSThAnityarthaH / tathA sanandanA nputropetAn / amirapi dakSiNapUrvadigadhipatvAcanasthaH satejaskazca smAt // 1 sI manyaya. 1 sIna . 2 sI varamIna. - Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] tridaza / dvivAn / ityatra "sujvArthe" [19] ityAdinA bahuvrIhiH // AsannatrAn / adUrapAn / adhikASTAn / adhyardhaSAn / ardhapaJcamaviMzAn / ityatra "sannAdUra" [20] ityAdinA bahuvrIhiH // upadazAH / ityanna "avyayam" [21] iti bahuvrIhiH // ArUDhasubhaTAn // anekaM ca / mattababibhe // bhavyayam / uccairmukhAn / ityatra "ekArthaM ca" [22] ityAdinA bahuvrIhiH // uSTramukhAn / vRpaskandhAn / ityeto "uSTramukhAdayaH" [23] iti bahurka nipAtyau // tulyayoge / sanandanAn // vidyamAnArthe / saujAH / ityatra "sahastena" [24] iti bhuvriihiH|| dakSiNapUrvA / ityatra "dizo rUMDhyA" [25] ityAdinA bahucIhiH / / keSucidvidadhAneSu kuntAkunti kacAkaci / bhUmirlohitagaGgaM nu raktaiH paJcanadaM nvabhUt // 33 // 33. keSucidbhaTeSu kuntAkunti kuntaizca kuntaizca mithaH prahRtya kRtaM yuddha kepucicca kacAkaci kacepuM ca kaceSu ca mitho gRhItvA kRtaM yuddhaM vidadhAneSu satsu bhUmI raNAGgaNamabhUt / kIdRzam / raktaiohitaiH kRtvA lauhityAllohitagaGganu lohitA gaGgA yatra deze sa iva / tathA raktAtibAhulyAtpaJcanadaM nu paJcAnAM nadInAM samAhAra iva / / dvigodAvari menenyotha trigodAvaraM raNam / / ekamuni dhanurvedaM dvimunyasya ca darzayan // 34 // 34. anyo gUrjaro raNaM dvigodAvari dvayorgodAvaryoH samAhAramevaM 15 sI DI kutika. 1 sI brIhe / . 2 vIrUTyotyA. 3bI 'tyakuntayu. 4 bIpu ka. 5 bI yu mi. 6 vI lAhauhi. erIsI nayoM sa. Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [.. 3.1.26.] pacamaH sargaH / trigodAvaraM ca mene / prANatyAgena svargaphalatvAhigodAvaritrigodAvaratIrthayostulyaM mena ityarthaH / loke hi dvigodAvari trigodAvaraM ca tatra prANatyAginAM svargahetU mahAtIrthe prasiddhe / kIhaksan / eko munivaMzya AdyaH kAraNapuruSosya tadekamuni dhanurvedaM dhanurvidyAzAkhaM darzayansadabhyastadhanurvidyatvenAlIDhAdisthAnAni samyaksatyApayan / tathAsya dhanurvedasya dvimuni ca dvau munI vaMzyo ce darzayan dvimunikRtadhanurvedoktadhanuHkalAnAM samyaksatyApanena dvau munI sAkSAdiva darzayan // saptakozi kharAjyasya gaGgApArapaMtiH smaran / pArericamu madhyezvamibhamadhyerdayanyayau // 35 // 35. gaGgApArapatirgagAtIrAdhipo mUlarAjasevakaH kAzidezarAjaH pArericarmu zatrusenApAraM yayau / kIDaksan / svarAjyasya saptakAzi saprakAzInkAzidezAdhipAnvavaMzyAnsmaran saptApi svAni kulAni raNapAragatAdiguNopetAni paribhAvayannityarthaH / ata eva madhyezvaM turaGgacamUmadhya ibhamadhye hasticamUmadhyerdayannaricamUM nan / kopyantardhanurAjyantaH karAgregredhipaM zarAn / yAvadripu pariklIvamapAta cAjayaM nyadhAt // 36 // 36. kopi gUrjara AjyantA raNamadhyegedhipaM svakhAmyane vartamAnontardhanuzcApamadhyabhAge karAma AkarNAntamAkRSTatvAddhastayoragrabhAge ca vartamAnAn zarAnyadhAcchatruSvakSipat / katham / pariklIbaM niHsatvA 19 sI kAsi va. 2 e sI pati sma'. 1bIvarItI'. esI zAmada. 3 bIca tu da. 4 e sI musi. 5rI madhye . Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAmaH] nvarjayitvApAta caM prahArAdinA pIDitAMzca varjayitvA / tathA yAvadripu yAvanto ripavastArvata ityarthaH / tathA AjayaM vijayaM maryAdIkRtya // senA pAgadaM rAjJAM bahivyUhaM pratidvipam / abhyazvaM ca prasRtyAnujambumAli sthitA vabhau // 37 // 37. prAgavudamarbudAdreH prAkpUrvadigvAsinAM rAjJAM mUlarAjanRpANAM senA babhau / kITaksatI / bahihaM mUlarAjIyAJcakragaruDAdeyU~hAdahirbhUtA / tathA pratidvipamabhyazvaM ca prasRtya ripUNAM dvipAnazvAMzca laikSyIkRtyAbhimukhaM vistIryAnujambumAli sthitAtibahutvAjambUmAlyA lakSaNabhUtAyA AyAmenAvasthitA / arbudasenAtizUratvAbyUhAnirgatya yuddhArtha zatrUnabhi prasRtetyarthaH / / phacAkaci / kuntAkunti / ityatra "satrAdAya" [26] ityAdinAgyayIbhAvaH // lohitagaGgam / ityatra "nadIbhirnAgni" [27] ityavyayIbhAvaH // paJcanadam / trigodAvaram / ityatra "saMkhyA" [28] ityAdinAdhyayIbhAvaH // manye tu pUrvapadaprAdhAnyevyayIbhAvo godAvarINAM tritvaM nigodAvaram / samAhAre dvigurevetyAhuH / dvayorgodAvaryoH samAhAro dvigodAvari // dvimunyasya / saptakAzi svarAjyasya / ityantra "vaMzyena" [29] ityAdinAmyayIbhAvaH // yadA tu vidyAtadvatAmabhedavivakSA tadaikamuni dhanurvedamityAdi sAmAnAdhikarapyaM syAt // - 1sI mUlarAjI. 15 sI ca pAhA. 25 sIsI vanta 10. 15 sI sI lakSIta. 4sIsI kSaNAmU. Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hi. 3.1.35.] pabhamaH srgH| 383 - pArericamu gaGgApAra / madhyevam ibhamadhye / agredhipam karAne / antardhanuH bhAjyantaH / ityatra "pAre" [30] ityAdinA vAvyayIbhAvaH // yAvadripu / ityatra "yAvadiyasve" [3] ityavyayIbhAvaH // parillIvam / apArtam / bhAjayam / bahirmyaham / prAgarbudam / ityatra "paiyapA" [32] ityAdinAmyayIbhAvaH // abhyazvam / pratidvipaM prasRtya / ityatra "lakSaNena" [33] ityAdinA. dhyayIbhAvaH // anujambumAli sthitA / ityatra "deyenuH" [34] ityavyayIbhAvaH // anuskhAmyanu nadyAste tiSThaTvapi vahaTviva / yudhyamAnA amanyanta dhArayantaH zramaprati // 38 // 38. yudhyamAnAH zatruSu praharantasterbudAtyAcyA nRpAstiSThanti gAvo yasminkAle dohAya vatsebhyo nivAsAya jalapAnArtha vA tattiSTaddapi saMdhyAkAlamapyamanyantAjJAsiSuH / kIdRzam / vahanti gAvo yatra caraNAya jalapAnAya vA tahedviva prabhAtamiva saMjAtaghaTikAdvayapramANadinamiva / yataH zramaprati khedAlpatvaM dhArayantaH / kuta etadityAha / yatonuskhAmi svAminaH samIpe nadyA jambUmAlyA anu samIpe ca vartamAnAH / samIpasthe svAmini zlAghAdi kurvANe nAdeyazItalajalalavo. mizravAyusaMparke ca zramo halpIyAnsyAt / etenaiSAmatyantaM yuddharasikatvamuktam // anuskhAmi / atra "samIpe" [35] ityavyayIbhAvaH // anoranyayatvAd - 1e sI nyanta dhA. 1 TI zvam a. 2 bI rdhanu A. 3 e sI "pyupA. 4 sI dRshe| 10. 55 sI hagviva. 6 sI minaH sa. 7 sItenepA. Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 vyAyamahAkAvye [mUbarAbaH] "vibhaktisamIra" [39] ityAdinaiva samAse siddha vikalpArya babanam / tena vAkyamapi / anu nadyAH // tiSThatu / vahaha / ityatra "ti " [36] ityAdinAmyayIbhAvaH // bhamaprati / ityatra "nityaM" [20] ityAdinAmyayIbhAvaH / / zalAkAparyakSapari dviparIvAjayaiH praiH| tedhyAjyupanadi kSuNNaiH mubhisaM rakSasAM vyadhuH // 39 // 39, paraiH zatrubhiH kRtvA terbudAtyAcyA nRpA rakSasAM subhikSaM bhikSANAM samRddhi vyadhuraneke zatravo hatA ityarthaH / kiMbhUtaiH / ajyainiHp(p)raakrmitvaajyrhitaiH| zalAkAparyaupari dviparIveti / ekayA zalAkayA dvidhAkRtamallakavaMzAdimayyA tathaikenAkSeNa pAzakena tathA dvAbhyAmakSAbhyAM zalAkAbhyAM vA na tathA vRttaM yathA pUrvajaya iti vigrahaH / sarvatra saptamyA lucha / ivazabdaH pratyekaM saMbadhyate / pazcikA nAma vaM paJcabhirakSaiH zalAkAbhirvA syAt / tatra yadA sarva uttAnA avAko vA patanti tadA pAtayiturjayonyathA pAte parAjayastatoyamarthaH / yathA pa. zikAyata ekayA zalAkayaikenAkSeNa vA dvAbhyAM zalAkAbhyAmakSAbhyAM vAnyathApAte ghRtakArA ajayA jayarahitAH syuH / ata evAdhyAji raNa upanadi jambumAlIsamIpe kSuNNevidAritaiH // duHsurASTraM niHmurASTramatimlecchaM vidhAyiSu / teSvatyakSaM bruvantonudvipaM jagmuSigaTAH // 40 // 40. anudvipaM hastinAM pazcAd dviSaTA detyA jagmuH / prANarakSA 1bI nabA // . 2 e sI DI gu". 3 e sI yakSipa. 4bI pUrva ja. 5 sI bhAte. 6 e sI te japa. 7 e sI pAriji. Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 [hai0 3.1.38.] pazcamaH srgH| nilInA ityarthaH / kiMbhUtAH santaH / atyatraM zastrANAM grahaNe prastAvAbhAvaM gruvanta: / keSu satsu / teSvadAtprAcyeSu nRpeSu / kIdRkSu / duHsurASTra surASTrANAM surASTrAdezasthabhaTAnAM chatrapAtanAdinA RddhevigamaM niHsurASTra surASTrAbhaTAnAmabhAvamatimlecchaM mlecchaunAM bhillAdInAmatI. tatvaM satAmevAtikramaM ca vidhAyiSu / nAnujyeSThamayudhyantetimUlarAjamicchavaH / sacakraM dhehi sakulaM kurvityanyonyavAdinaH // 41 // 41. arbudAtyAcyA nRpA anujyeSThaM jyeSThAnukrameNa nAyudhyanta krama muktvAhamahamikayA yuyudhira ityarthaH / kIdRzAH santaH / itimUla* rAjaM mUlarAjazabdasya loke jayotyAM khyAtimicchavota eva sacakra dhehi sakulaM kurvityanyonyavAdinazcakrAstreNa sahakakAlaM khagAdikaM dhAraya cakrANi vA yugapaddhAraya / tathotkRSTayuddhena kulasya sadRzaM kurviti mitho bhASiNaH // sakIrti sArNavaM bharturbhUyAdityarbudezvaraH / sanAmArInahanmatyaryanurUpaM kRtAyudhaH // 42 // 42. bharturmUlarAjanya sakIrti kIrteH saMpatsArNavemarNavasAkalyena sakalevarNaveSvityarthaH / yadvArNavaparyantaM yathA syAdevaM bhUyAditi hetobuMdezvarorInahan / kIhaksan / pratyaryarimari pratyanurUpaM rUpasya svAkRteyogyaM yathA syAdevaM kRtAyudho vyApAritAkhaH / kathamahan / sanAma 1 sI hi saku. 2 sI rUpakR. 1 DI rASTrA . 2 e sI ni.purA. 3 e sI cchAmi . 4 sI kIrtiH saM. 5 vI vasA. 6 sI pasyA svA. Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 vyAayamahAkAvye [mUlarAjaH] nAnA saha yazaHparyantaM nAmadheyaparyantaM vA yaza:sAkalyena nAmadheyasAkalyena vA yazo nAmadheyaM vA yathA pazcAnna sthitamevamityarthaH // maharansa yayAdharma sadroNaM dhanuSA vahan / trAyamANo yathAvastaM tathA reje ythaarjunH||43|| 43. yathArjuno reje tathA sorbudezvaro reje yato yathAdharma kSAtradharmasyAnatikrameNa praharaMstathA dhanupA dhanuHkarmaNA kRtvA sadroNaM droNAcAryasAdRzyaM vahaMstathA yathAvastaM yeye bhItAstAMstrAyamANo rakSan / dvipari / akSapari / zalAkApari / hatyatra "saMkhyAkSa" [38] ityAdinA. myayIbhAvaH // adhyAji / upanadi / sumikSam / duHsurASTram / niHsurASTram / atimleccham / atyanam / anudvipam / anujyeSTam / itimUlarAjam / sacakram / sakulam / sakIrti // sAkalyente ca / sArNavam / sanAma / ityatra "vibhakti" [39] ityAdinAgyayIbhAvaH // anurUpam / pratyari / yathAdharmam / sadroNam / ityagna "yogyatA" [40] ityAdinAvyayIbhAvaH // yathAvastam / ityana "yathAthA" [41] ityavyayIbhAvaH // athA iti kim / ythaarjunH|| svIkRtyAkujyakaM dhanvotkSeptuM kutRNavatparAn / soduSkRtajayazcakre surAjA zaradurdinam // 44 // 44. surAjA nyAyitvAtpUjito nRporbudezvaraH parAnkutRNavadasAra1 sI rjuno re. 1 e sI ajyAji / . - - Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai* 3.1.44.] pathamaH srgH| 387 tRNAnIvotkSepnumutpATayituM zaradurdinaM zaraiH kRtvA prakAzAbhAvena ninditaM divasaM cake / kiM kRtvA / asatI kutsitA jyA yatra tadakujyakaM zreSThapratyaJcaM dhanva dhanuH svIkRtya / yataH kIdRk / aduSkRto mahAzUratvAdakRccheNa vihito jayonekAriparAbhavo yena saH / anekaraNepu labdhajayapatAka ityarthaH / / svIkRtya / kutRNavat / ityatra "gatiku" [42] ityAdinA tatpuruSaH // anya iti kim / akujyakam / atra bahuvrIhitvAtkac syAt / / durdinam / duSkRta / ityatra "dur" [13] ityAdinA ttpurussH|| surAjA / ityatra "suH pUjAyAm" [14] iti tatpuruSaH // zrImAlasyAtirAjAtisiJcannAtAmrak shraiH| vipakSaprabhaTAnvyAmodativela ivArNavaH // 45 // 45. zrImAlasya bhillamAlAparanAmnaH purasyAtirAjA nyAyapAlanena pUjitodhiporbudezvaro viruddhAH pakSA vipaikSAH zatravo ye prabheMTAH prakRSTA bhaTAstAna zarApnodAcchAdayat / kIhaksan / AtAmrahakopenAraktAkSota eva zarairatisiJcan raNAGgaNamatikrameNa vyApnuvannata eva cotlekSyate / ativelo nirmAdorNava iva / / pratilomAnyavebhAni saMvarmANi balAni sH| udraNaH pariyuddhAni niyuddhAnyapabhIrvyadhAt // 46 // 46. sorbudezvaropabhIrapagato bhiyota evodraNo raNAyodyuktaH sanba 1 e sI DI bhIvyadhA'. 1sI nIvAkSesu. 2 e sI DI yato kI. 35 sI pakSAza. 4 thI bhaTApra. 5 DI rakSAkSo. 6 bI rairiti. Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 syAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] lAni zatrusainyAni pariyuddhAni yuddhAya pariglAnAni niyuddhAni yuddhAniSkrAntAni ca vyadhAt / kIzi santi / pratilomAni lomAni pratigatAni pratikUlaM gatAnIti vyutpattimAtraM lakSaNayA dviSanti / tathAvebhAnIbhairavakruSTAni gajavRMhitopetAnItyarthaH / tathA saMvarmANi vamaNA saMnaddhAni // atikrame / atisiJcan // pUjAyAm / atirAjA / ityatra "atir'' [5] ityAdinA tatpuruSaH // AtAnna / ityanna "ADalpe" [16] iti tatpuruSaH // prAdayaH / prabhaTAn / vipakSa // atyAdayaH / ativelaH / pratilomAni // avAdayaH / avaibhAni / saMvarmANi // paryAdayaH / pariyuddhAni / udgaNaH // nirAdayaH / niryuddhAni / apabhIH / ityanna "prAtyava" [47] ityAdinA tatpuruSaH // punaHpravRddharomAJcapunarutsyUtakaJcakaH / paramAraH sosighAtaM zakhyAghAtaM dviSokSipat // 47 // 47. parAn zatrUnmArayati "pharmaNoN" [5.1.72] ityaNi paramAraH / paramAraH kSatriyavizeSajAtiH / sarvadezvarosighAtaM khaGgena hatvA zakhyAghAtaM kSurikayA hatvA ca dviSokSipanirAkarot / kIDaksan / punaH pravRddhA vIrarasotkarSAyaH sphItIbhUtA ye romAJcAstaiH punarutsyUto bhUyastuTitaH kaJcako varma yasya sa tathA // punaHpravRddha / punarutsyUta / ityatra "avyayam' [8] ityAdinA tatpuruSaH // paramAraH / ityatra "hasyuktaM kRtA" [49] iti tatpuruSaH // 1 e sI yudhAya. 2 e sI niyu. DI ni yu'. 3 sI degni prati pra. 4 vI sapaddhA'. 5 e sI DI pa. // atA. 6 e sI daya / a. 7 e thI sI mArakSa. 8 sI pu. 9 vI mRddhaH / pu. Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.1.51.] paJcamaH srgH| 389 asighAtam / zasyAghAtam / ityatra "tRtIyoktaM vA" [50] iti vA ttpurussH|| ahitAnakRtAsUryapazyAnsa zaradRSTibhiH / apunargeyavAk kruddhozrAddhabhojI dvijo yathA // 48 // 48. sorbudezvarohitAnarIJ zaravRSTibhiH kRtvA vyAptavyomatvAtsUryamapi na pazyantyasUryapazyAstAnakRta cakre / kIhaksan / kruddhota eva punarna geyA na vaktuM zakyA vAgyasminsa tathAtiraudra ityarthaH / zleSopamAmAha / yathAzrAddhabhojI zrAddhaM na bhuGkSa itivratotinaiSThika ityarthaH / dvijaH kruddhota evApunargeyavAksan zaravRSTitulyaiH zApavacanairahitAnaparAddhanasUryapazyAnandhAnkaroti / atinaiSThikadvijo hi kupitaH satyazApa eva syAt / / svakSolavaNabhojIvAkArNaveSTakikAnsa tAn / avatsIyAnavadhyannobhi nAsAntApikobhavat / / 49 // - - 49. avadhyAnvadhAnahA'n dvijagovatsAdIndaityatvena mnanti ye tAnavadhyanota evAvatsIyAnna vatsebhyo hitAMstAndaityAnabhi itthaMbhUtetrAbhiH / sorbudezvaraH sAMtApika: "tasmai yogAdeH zake" [6.4.94] itiikreN| saM. tApAya na zakto nAbhUt / dvau nabau sAtizayamartha gamayata ityatyantaM saMtApAya zaktatvaprakAramApannobhavat / yatokArNaveSTakikAnkarNaveSTakAbhyAM na zobhamAnAnkarNAdyagAvayavacchedena kuNDalazobhArahitAn / sa ca kIhak / svakSo jitakAzitvena pramuditatvAtpaTuvikasitanetrolavaNabhojIva / yathA lavaNamabhuJjAno raktAAdrekottharogAbhAvena svakSaH syAt / arbudezvaraM hasitAkSaM vIkSya prahArajarjaritAgAH zatravaH saMtepurityarthaH / / 1 sI mAda, 2 e sI N / sAtA. 3 bI takAsitve'. Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 byAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH] ahitAn / ityatra "nam" [51] iti tatpuruSaH // nivRtyamAnatadbhAvazco. tarapadArthaH / paryudAse nansamAsArthaH / prasajyapratipedhe tu nampadAntareNa savadhyata ityuttarapadaM vAkyavatsvArtha eva pravartate tatrAsAmarthyapi yathAbhidhAnaM bAhulakA. rasamAsaH / asUryapazyAn / apunargeya / ashraaddhbhojii| alavaNabhojI / akArNaveSTakikAn / avatsIyAn / avadhya / asAMtApikaH // puurvkaayeprkaayedhrkaayottraanggyoH| khAnkSuNNAnvIkSya sAyAvAgnivadrAhArirajvalat // 50 // 50. sAyAhe saMdhyAyAM yognistadvadvAhArirajvalatkopAjAjvalyamAnobhUna / ki kRtvA / svAnAtmIyAnbhaTAJ jJAtInvA vIkSya / kibhUtAn / kAyasya pUrvabhAge hRdayAdau kAyasyAparabhAga UrvAdo kAyasyAdharabhAge pAdAdAvaGgasyottarabhAge mUrdhAdau kSuNNAnprahatAn // madhyAhnArkanibhaH sodhadRSTayeliSTa dviSAM valam / dRSTyardhena ca vAhU svau daMSTrikA) parAmRzan // 51 // 51. sa grAhArimadhyAhnArkanibha: kopATopArcibhiH praharadvayasatkaravivajjAjvalyamAnaH sannardhadRSTyA balAvalepAdavajJayA netrArdhabhAgena dvipAM balaM sainyamaikSiSTa / tathA daMSTrikAdha parAmRzansvapaurupAvalepotka dADhikAkezArdhabhAgaM pANinA gRhansan paurupamadena vakrIkRtAkSatvAhaSTayardhana svau vAhU caikSiSTa / / pUrvakAye / aparakAye / adharakAya / uttarAGgayoH / ityagra "pUrvA" [52] ityAdinA tatpuruSaH // 1 e sI cIkSa sA. 2 sI bhaH sau. 1 e sI vAdRSTaya'. 2 e sI madha. Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 3.1.54.] pazcamaH srgH| sAyAhnamadhyAhnau "sAyAvAdayaH" [53] iti sAdhU // ardhadRSTayA / dRSTayarthena / ityatra "sameMzedhaiM na vA" [14] iti vA tatpuruSaH // sameMza iti kim / daMSTrikArdham // dhigadhajaratIya kaH prAgjaratyardhahAsinAm / bhagnA dvitIyasenA no yattRtIyArisenayA // 52 // bhUdvitIyaM zrItRtIyaM turyakupyaM mudhaiva vaH / madattaM mASaturyAlpA ityuktvA sograhIddhanuH // 53 // 52,53. sa pAhArirdhanuragrahIt / kiM kRtvA / uktvA / kimityAha / he mASasya madanadhAnyasya turyazcaturtho bhAgastadvadalpAstucchA alpasattvAH prAkpUrva jaratyA ardhe jaratyadha kiMcidyauvanaM kiMcidvArdhakyam / anena ca zubhAzubharUpamardhaniSpanna kArya vyajyate / taddhAsinAM mahAzUraMmanyatayAnyadIyajayAjayarUpArdhaniSpanna kAryopahAsinAM vo yuSmAkama jaratyA ardhajaratI kiMcidyauvanaM kiMcidvArdhakyaM tasyAstulyaM "kAkatAlIyAdayaH" 7.1.117] itIye ardhajaratIyaM jayAjayarUpamardhaniSpanna kArya dhiggAmahe / yadyasmAddhetoosmAkaM dvitIyasenA senAyA dvitIyo bhAgastRtIyArisenayA zatrusenAyAstRtIyena bhAgena bhagnA nAzitA tathAva eva vo yuSmabhyaM bhUdvitIyaM bhUmedvitIyo bhAgaH zrItRtIyaM lekSmyAstutIyo bhAgasturyakupyaM kupyasya hemarUpyAbhyAmanyasya tAmrAdezcaturthoM bhAgo mudhaiva nirarthakameva pradattamiti // 1vI vArSikya. 2 DI rUpa dvayama'. 3 e sI ye vijya. 4 e bhUditI' sI bhUdi. 5 e lakSmA. sI lakSmI. DI lakSmAstra'. Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 vyAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH] sodhyaastottlpaadogrhstopaattvrtryaa| gajaM pAdatalanyaJcadbhuvaM hastAgramudgaram / / 54 // 54. sa grAhArirArohavazAdudUrdhvastalapAdaH pAdatalaM yasya sa tathA sannagrahastena hastAgreNopAttA gRhItA yA varatrA kakSA tayA gajamadhyAstAroha / kiMbhUtaM santam / hastAne zuNDAgre mudgaro yasya tam / tathA pAdatalena nyaJcantI bhArAtirekAnamantI bhUryasya tam // adhajaratIyam jaratyardha / ityatra "jaratyAdibhiH" [55] iti vA ttpurussH|| dvitIyasenA / tRtIyArisenayA / turyakupyam / agrahasta / uttalapAdaH / ityatra "dvigni" [56] ityAdinA vA tatpuruSaH / pakSe / bhUdvitIyam / zrItRtIyam / mApaturya / hastAna / pAdatala // varSajAtAhibhImapUrUyabdajAtahareH smH| sainyaM sa svayamudyuktosthApayatsAmividrutam // 55 // 55. sa pAhAriH sAmividrutama|paplutaM sainymsthaapytsmdhiiryt| kIdRksan / varSa jAtasya varSajAto yohiH sarpastadvadIme kopATopAdraudre bhravau yasya saH / varSapramANohiH prauDhatvAdatibhIma: syAt / tathA / trayodA varSANi jAtasya tryavdajAto yo hariH siMhastasya samaH zauryeNa tulyota eva svayamudyukto raNAyorcataH / / . 1sI sAdhyA. 1bI kakSyA ta.2 e gre zRNDA. sI gre mu. 3 sI pratyA. 4 bI go hi mahi: 5vI maH sau. 6sI pata va. Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.1.58.] paJcamaH srgH| 393 varSajAta / zyabdajAta / ityatra "kAla:'" [57] ityAdinA ttpurussH|| svayamudhukaH / sAmividrutam / ityatra "svayaM"[50] ityAdinA tatpuruSaH // akhavArUDhabhUpAlAH SaNmuhUrtA nvahaHsRtAH / tasthustadvRddhaye pArvehorAtrasnehazAlinaH // 56 // 56. akhaTvArUDhA anindyA ye bhUpAlA nRpAste tadvaddhaye tasya prA. hArevijayotthasphItyartha grAhAreH pAveM tasthuH / yatohorAtraM sadA yaH snehonurAgastena zAlante zobhante taM zalanti vA gacchantItyevaMzIlAH SaNmuhUrtA nvahaHsRtA iti / yathA SaD muhUrtA ghaTikAdvayamAnakAlavi. zeSA ahorAtrasnehazAlino dakSiNAyane rAtricAritvAduttarAyaNehazcAritvAccAhorAtreSu yaH snehaH sadA sahacAritvenAnurAga iva tacchAlinota evAhardinaM mRtAH saMkrAntAH santastadRddhayehavRddhaye pAveM dinamadhye tiSThanti / madhyadeze hi sUryodayAstavizeSeNa dinaM naktaM ca paramabRhadaSTAdazamuhUrtamAnaM paramalaghu ca dvAdazamuhUrtamAnam / tatra yadA dakSiNAyanaM syAttadA karkasaMkrAnyAdidinAdArabhya dhanuHsaMkrAntyantyadinaM yAvatpratisaMkrAnti dinebhyo rAtridhvekaikaM muhUrta saMcarati / yAvaddhanu:saMkrAntyantyadine SaDapi muhUrtA rAtriSu dinebhyaH saMkrAmanti / yadA cottarAyaNaM syAttadA makarasaMkrAntyAdidinAdArabhya mithunasaMkAntyanyadinaM yAvatpratisaMkrAnti rAtribhyo dineSvekaikaM muhUrta saMcarati / yAvanmithunasaMkrAntyantyadinaM rAtribhyo dineSu SaNmuhUrtAH saMkrAmanti / ata eva vRttAvuktaM SaNmuhUrtAzcarAcarAste rAtrI gacchanti dakSiNAyana uttarAyaNe tvahariti / tathA coktaM bhagavati zrIjainAgame / 1 e sI DI : smRtAH / / 1 DI rAtraM se". 2 sI hosaneSu. 3 sI ntyadi. 4 sI dinarA. 5 sI degvuktapa. - Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] kakkaDa-saMkanti-diNe chattIsaM nADiyAu diNa-mANaM / ghauvIsaM ghaDiAo rayaNi-pamANaM viNiddiSTuM // 1 // tIya diNA cau-guNiA sadvi-vihattA havanti ghddiyaao| eyA sihANi vuDDI diNa-rayaNIsuM tao purao // 2 // kiMcidUnatvAvivakSayA caturbhirguNanam // mayare puNa diNa-mANaM cauvIsaM nADiyAu pddhm-dinne| chattIsaM ghaDiAo rayaNi-pamANaM muNeyavvaM // 3 // parao diNassa vuDI rayaNI-hANI. ya puv-nidditttthaa| tA nAyabA jAvau uttara-ayaNassa carama-diNaM // 4 // evaM ca paDai caDaiva ghaDiyA pakkheNa dunni mAseNa / diNa-rayaNi-pamANAo bhaNiya-pamANeNa aynn-duge|| iti / khaTTArUDha / ityatra "dvitIyA" [59] ityAdinA tatpuruSaH // ahaHsRtAH / ityanna "kAlaH" [60] iti tatpuruSaH // ahorAtrasneha / ityatra "vyAptau" [1] ini tatpuruSaH // sonazcitaH surAtIto yoddhaM pravaTate vRtaH / prAptajIvikayA cambA nRpaizvApannajIvikaiH // 57 // 57. surAtIta: surAritvAddevAnatikrAntaH sa prAhAriyoMDhe pravavRte / kIhaksan / akhazritaH zastrANyAzritaH / tathA prAptajIvikayA jIvikAM vRttiM phalitaM prAptayA camvApannajIvikarjIvikAM prApta - paizca vRtaH // 1bI siyAo. 2 vI "NiyA sa'. 3 thI vihitA. 4 sI raNIsa ta. 5 vI mo para. pI riyAbho. 7 sI mahasa. 8 sI vikAvRttipha. Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.1.65.] pazcamaH sargaH / 395 amazritaH / surAtItaH / ityatra "zritAdimiH" [2] iti ttpurussH|| prAptajIvikayA / ApanajIvikaiH / ityatra "prApta" [33] ityAdinA tatpu. ruponayorentasya cAkAraH // ISattAmraH krudhA tasyAbhramanmadapapiH / smArayan zaGkhalAkhaMNDAndiSo bhramitamudgaraH // 58 // 58. tasya grAhArermadapaTurmattatayA pracaNDo dvipo rnnebhrmt| kiidRksn| krudhA kopeneSanmanAktAmra Arakkota eva bhramitamudgarota eva ca dviSaH zatrUn zaGkulAkhaNDAn zaGkulayA kRtAnkhoDAnarAn / yadvA / zakulayA kRtAH khaNDAH khaNDatvAni khaNDIkaraNAni pAdAdyaGgabhaGgA ityarthaH / tAsmArayan jJApayan zaGkalayeva bhramitamudgareNa kuNThIkurvannityarthaH / / ISatsAmraH / ityatra "Ipa" [14] ityAdinA tatpuruSaH // zaGkalAkhaNDAn / madapaTuH / ityanna "tRtIyA" [65] ityAdinA ttpurussH|| anye tu guNavacanairguNamAtravRttibhirapi smaasmicchnti| tanmatena dvitIyajyAkhyAne zaGkalAkhaNDAn iti jJeyam // mlecchairanusRtairardhacatasrokSauhiNIstale / avIryonAH sa kRtA bhIvikalololayatparAn // 59 // 59. sa pAhAribhAmkilo bhayena rahita: sanparAnalolayadamanAt / kiM kRtvA / akSauhiNIstaledhobhAge kRtvA / kiMbhUtAH / avIryonA na vIryeNonAstathAnusRtairAzritairlecchaisturuSkabhillAdyaiH kRtvArdhacetasro__1 e DI khandAndri 1 sI vivAyA 1. 2 sI ratasya. 3 sI matta'. 4 sI manokA'. 55 sI DI khaNDA kha.6 DI tIye vyA . 7 bI bhIvika. 8 e sI DInubhUtai. 9 e sI catusro'. - Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] 396 dhena kRtAzcatasrodhyatisraH / akSauhiNIzabdo hasti 21870 ratha 21870 azva 65610 padAti 109350 evaMpramANacaturaGgabalavAcakopyatra mlecchairityukterekadeze 109350 itimAnepu pattipveva vartate / tatastrilakSI vyazItisahasrI paJcaviMzatyadhikasaptazatIpramANAstAtparyeNAvibhUyiSThamlecchapattimayorityarthaH / / tasmAnmAsAvareAsapUrvA yodhibhinaeNpaiH / avabhinnArivAntAmukpobhUtpAdahArakaH // 6 // 60. astraiH karaNabhinnA vidAritA yerayastaiH kartRbhirvAntAni vyusRSTAni yAnyasRddhi raktAni teSAM paGkaH kardamobhUt / kIdRk / nRpaiH kartRbhiH pAdayite "yahulam" [5.1.2] iti karmaNi Nake pAdahArakazvaraNApasAryaH / kiMbhUtaiH / asmAdvAhAreH sakAzAnmAsAvarairmAsena laghubhirmAsapUrvA / vA samuccaye / mAsena prathamaizca / tathA yodhibhiH subhaTAnvitairavazyaM yudhyamAnairvA / Avazyake nniniH|| ghnghaatyaanpraanvaasspcchedyvnnnsRgndiiH| kAkapeyAH sa ekAnaviMzaM bhUtaM nu nirmame // 61 // 61. sa prAhArirahanadI raktasindhUH kAkapeyA nirmame pUrNAzcakAretyarthaH / kIdRksan / ghanaghAtyAnatyantaM dRDhAGgatvAddhanairlAhamuMdrairhantuM zakyAnatyantAyAsena ghAtyAnityarthaH / parAn zatrUn vASpacchedyavadvASpaiH zvAsaizchedyAstRNAdIniva nannatyantamanAyAsena hiMsannityarthaH / utprekSyate / ekAnaviMzamekena na viMzatirekAnaviMzatistasyAH pUraNaM bhUtaM nu kila / suMra 1 asura 2 yakSa 3 rAkSasa 4 kazmala 5 bhasmaka 6 piTa 7 1esI catusro . 2 e sI lakSI ghA. DIlakSI yAzIti'. 3 sI gArTi bhU. 4 e sI kAsAnmA'. 5 e sI DI vAsa. 6 vI sI Nini // . 7bI maharai'. 8 sI paiH svAsai. 9e sI prekSate / / 10 e sI murA 1 ma. rA25. Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai. 3.1.68.] paJcamaH srgH| 397 vinAyaka 8 pralApa 9 pizAca 10 anyaMja 11 yonija 12 bhUta 13 apasmAra 14 brahmarAkSasa 15 kSatrarAkSasa 16 vaizyarAkSasa 17 zUdrarAkSasAkhyA 18 nArAyaNIsaMhitAyAmuktA aSTAdazaiva bhUtajAtayaH prasiddhAH / ayaM tvekonaviMzatitamaM bhUtamiva / bhUta eva hIdRzaH syAt / bhUtazabdaH puNkliivH|| tenAtyekAnapaJcAzanmarutA kunta uddhRtaH / yUpadAvi yudyajJebhAcchrIsukhayazohitaH // 62 // 62. yudyajJe raNayAge yUpadArviva yUpAya yajJakIlakAya kApTaimiva yajJastambha iva tena grAhAriNoddhRtaH kuntobhAt / yataH zriyeM jayalakSmyai sukhaH sukhakArI yo yazohito jayotthakIrtayenukUla: sa tathA / yUpadArvapi yAgakArayituH zrIsukhaM yazohitaM ca syAt / kIdRzA tena / atyekAnapaJcAzanmarutA / ekAnapaJcAzanmaruto bhaumaprava. hAdInekonapaJcAzadvAyUn gaNadevatA atikrAntenaikonapaJcAzadvAyubhyopyadhikabalenetyarthaH // bhardhacatasraH / ityatra "catasrArdham" [16] iti tatpuruSaH // [janArya / vIryonAH / bhIvikalaH // pUrvAya / mAsapUrvaiH / mAsAvaraiH / ityatra "UnArtha" [15] ityAdinA taspuruSaH // kartR / parivAnta // karaNa / anbhinn| pAdahArakaH / ityatra "kArakaM kRtA" [68] iti tatpuruSa. // bahulAdhikArIstutinindArthatAyAM prAyeNa kRtyaiH sa. mAsaH / kartR / kAkapeyA asuundiiH| evaM nAma pUrNA ityarthaH / karaNa / bAppaccheyavat / evaM nAma mRdUnItyarthaH // anyatrApi / dhanadhAtyAn / / 1DI maya'. 9 vI nyajaH 11 yo'. 2 eDI kSasA 18 nA. sI kSasa 18 nA. 3bI iva. 4 e sI DI kumbhomA'. 5 e sI DI sukhakA. 6 sI mukhaya. 7 e sI kAtstu. 8bI rAstuti'. 9bI lAm // . - Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] ekAnaviMzam / ekAnapaJcAzat / ityatra "naviMzati" [19] ityAdinA vapurupa ekazabdasya cAdantaH / / yUpadAru / ityatra "caturthI prakRtyA" [70] iti tatpuruSaH // pazohitaH / zrIsukha / ityanna "hitAdibhiH" [1] iti tatpuruSaH // jayArthamastraM tanvAneminna mRtyubhayepatan / siMhabhItA ivaiNAH kepyalpAnmuktAH prHshtaaH||63|| 63. siMhAgItA eNA iva / kepItyatrApibhinnakrame / paraHzatA api zatAtparepi bahavopItyarthaH / ke bhaTA mRtyubhaye maraNAdIto nApatan / yatolpAnmuktAH stokAcchuTitAH / ka sati / asmin praahaarau| kIdRze / jayArthamalaM zastrANi tanvAne // asau paraHsahasrArinRNAmujjAsitaM dizan / udyacchirobhI rAhUNAM jJAnaM bhAnorajIjanat // 64 // 64. asau grAhArI rAhUNAM jJAnaM sAdRzyAdrAhubhiH karaNaiH pravartanam / yadvA / paritvena rAhAvatyantaM viraktatvAJcittabhrAntyAnekarAhurUpeNa pratipattiM bhAno raverajIjanabasanArthamAgacchatAmanekeSAM rAhUNAM zaSyA bhAnorutpAditavAnityarthaH / kaiH kRtvA / udyacchirobhiH prahAravazovocchalanmastakaiH / yataH kIdRk / sahasrAtpare paraHsahasrA bahavo yerINAM naraH puruSAstepAM karmaNAmujjAsitaM hiMsAM dizan kurvan / jayArtham / ityatra "tadarthArdhana" [72] iti tatpuruSaH // mRtyubhaye / siMhabhItAH / ityanna "paJcamI bhayAdhaiH"[73] iti ttpurussH|| - - 1e sI DI pAt 2 sI enA i. 35 sI DI "TitA ka. 4bI sI zasA bhA. 5 sI DI "sveSA ka. 6sI sita hi. Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.1.79.] paJcamaH srgH| 399 bhalpAnmuktAH / ityatra "tenAsattve" [74] iti tatpuruSaH // "asatve useH" [3.2.10] ityalup // parazatAH / paraHsahasra / ityeto "paraHzatAdi " [75] iti saadhuu|| arinRNAm / ityatra "paSTI"[76] ityAdinA ttpurussH|| ayatAditi kim / nRNAmujAsitam // zeSa iti kim / rAhUNAM jJAnam // dvigativrazcano devayAjakadveSipUjakaH / nannAbhUdrathagaNako na pattigaNakopi sH||65|| 65. sa grAhArinannarInhisansan rathagaNako nAbhUtpattigaNakopi nAbhUt / asaMkhyArathAnpattIMzca vyanAzayadityarthaH / kIdRk / dvigatitrazcano dviSAM kartRNAM gatiH saMgrAme vicaraNaM tasyAH karmaNaH sarvathA prANahAritvAdrazcanezchedako ramyAditvAdanada [5.3.126] / tathA devAnAM yAjakA RSidvijAdayasteSAM dveSiNo daityAsteSAM pUjakaH / / dvigativrazcanaH / ityantra "kRti" [77] iti tatpuruSaH // devayAjaka / dveSipUjakaH / ityatra "yAjakAdibhiH" [78] iti ttpurussH| pacigaNakaH / rathagaNakaH / ityatra "patti" [79] ityAdinA ttpurussH|| sarvapazcAdbhaTAMstarjansa nansarvaciraM parAn / yucUtabhaJjikA cakrerImAnAM dantalekhakaH // 66 // 66. sa pAhAriyudeva raNameva harSeNa kAryatvAJcUtabhajikAmrANAM bhajayitrI kAcitkrIDA tAM cakre krIDAmiva yudhaM harSAJcakAretyarthaH / kIhaksan / sarvapazcAtsarveSAM madhye pazcAtpazcAdbhAge sthitAnbhaTAMsvarjansAkSepavAkyanirbharsayan / tathA sarveciraM sarveSAM madhye ciraM cirakAlaM 1 vI zatA / 5. 2 bI naccheda. 3 bI ti / gatitra. 4 DI kAderiti. 5 bI yuddha . 6 sI nirlsa'. Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 vyAprayamahAkAvye [mUlarAjaH] yAvantaM kAlaM na kopi hanti tAvantaM kAlamityarthaH / parAnnan / tadhArIbhAnAM zatruhastinAM dantAnAM lekhako dantailekhako dantavilekhanA. jIvaH sa iva yathA dantalekhako dantakarma kurvandantAnbhinatti tathArigajadantAnbhindaMzca / / sarvapazcAt / sarvaciram / ityeto "sarva' [80] ityAdinA sAdhU // cUtabhajhikAm / dantalekhakaH / ityatra "akena" [1] ityAdinA tatpuruSaH // gajAnAmAsikAM kumbheSvastrANAM kSepakotanot / kruddhaH murASTrabhUbhartA purAM bhetteva dussahaH // 67 // 67. surASTrabhUbhartA grAhArirgajAnAM kartRgAmAsikAmavasthAnamatanodhake / tIvraprahArairgajAn raNepAtayadityarthaH / kIhaksan / purA bhetteva tisRNAM dAnavapurINAM karmaNAM vidArako rudraH sa iva kruddhaH san dussaho durdharSAta eva kumbheSu kumbhasthaleSvakhANAM karmaNAM kssepkH|| gajAnAmAsikAm / ityanna "na kartari" [82] iti na tatpuruSaH // jatrANAM kSepakaH / purAM bhettA / isyantra "karmajA tRcA gha" [83] iti ma tappuruSaH // kayaM bhUbhartA / bhartRzabdo yaH patiparyAyastena saMbandhaSaSTyA yAjakAdipAThAtkarmapAcyA pAyaM samAsaH // gavAM doha ivAgopai rAjJAM bhRtyAnuzAsanam / nazyatAM duSkaramabhUttasyogrAyAM yudhaH kRtau // 68 // 68. upAyAM tasya prAhAreH kartayudhaH karmaNaH kRtau karaNe satyAM nazyatAM rAjJAM kartRNAM bhRtyAnuzAsanaM preSyANAM karmaNAM bho mA palAyidhva1sI gavA do. - - 1DI ntavi', 2 rI pu sya'. 3 sI purA bhai. 4sI doxx paTipa. 5pIrI gayappa. Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai. 3.1.84.] pabhamaH srgH| mityAdi zikSaNaM duSkaramabhUt / yathA gopairagodhugbhiH kartRbhirgavAM karmaNAM doho dohAsatvena duSkaraH syAt / yadvA / yathAgopairabhUpai rAjaguNavikalairgavAM mugaM doho ratnAdikSAraNaM duSkaraH syAt / / gavAM doha ivAgoMpaiH / ityatra "tRtIyAyAm" [84] iti karmajA SaSThI na samasate // tRtIyAyAmiti kim / duSkaraM rAjJAM bhRtyAnuzAsanam // kartari paThyAmapi na samAsa iti kazcit / tasya yudhaH kRtau // mAMsasya tRptAnsosrasya suhinAn rAkSasAnvyadhAt / laGkApaterditIyo nu rAjJAM sAkSAddharepin / / 69 // 69. haredviSandaityatvAdindrasya zatru. sa pAhArI rAjJAM sAkSAtsamakSaM rAkSasAnvyadhAn / kiMbhUtAn / anekArivadhena mAMsasya tRptAnIghANAnasa~sya raktasya ca suhitAn / atazca rAkSasAnAM ta'tyApAdanalakSaNatulyakAryavidhAnAlaGkApate rAvaNasya dvitIyo ne dvitIya iva rAvaNa ityarthaH // vikrAntAnAM stuvAnosau trastAnAM vibruvannahan / rAjJA jJAtAnsatAM buddhAnyamasyeSTaH kalemataH // 70 // 70. asau prAhArirbhaTAnahan / kIhaksan / vikrAntAnAM zUrANAM stuvAnastathA trastAnAm / pUrvatrAtra ca saMbandhe sssstthii| vibruvanindan / tathAnekArINAM vadhakatvena yamasya mRtyoriSTaH / kale raNasya mataH saMmataH / yadvA / pApiSThatvAtkaleH kalikAlasya mataH / kIdRzAn / rAkSAM sAtAm zauryAdiguNaiH prasiddhAn / tathA satAM ziSTAnAM buddhAn nyAyayodhitvAdiziSTocitakSAtradharmaH prasiddhAn / / - 1 sI kSaNa du. 2 e sI nANA'. 3 e sI sara.4 e sI tRptApA. 5 DI nuditI . 6 esI mata sa. Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vyAzrayamahAkAvye 102 [bhUtarAyaH] daityAnAM pUjito jane rakSasAmarcitastadA / vikramasyAsitaH sorikIrteH zauklayaM kadarthayan // 71 // 71. daityAnAM pUjitaH sa prAhAristadA yuddhakAle mAMsAsUksubhijhakaraNAdrakSasAmarcito jajhe / kIdRksan / vikramasya / Asyate smAveti "aparyAvAdhAre" [5.1.2] iti ke AsitaH sthAnam / ata evArikIrteH zauklyaM zvetatAM kadarthayanparAmUlyotplavamAnaH / / hastalAghavatosyeSurUpaM nAlakSi kairapi / raNoNDasyAsadhUrtasyeva kaitavapAzakaH // 72 / / 72. raNe saktaH zauNDa iva raNazauNDastasyAsya prAhArehastalApavato hastadAkSyAdiSurUpaM zarAkAraH kIdRgayaM zara iti kairapi nAlakSi na jhAlaM yathAkSepu pAzakeSu dhUrtI vamakokSadhUrtastasya pravINadyUtakArasya hakhalAghavataH kaitavAya dambhAya pAzako devanaH kaivavapArzakaH kUTapAzakaH kairapi na lakSyate jhUToyaM pAzaka iti na jnyaayte|| sApa / mAMsasa tRptAn / anasa suhitAn / pUraNa / lApaterditIyaH / / nAmyapa / rAjJAM sAkSAt // baTez / harerdiSan // zat / prasAnAM vibhuvana mA. para / vikrAntAnAM stuvAnaH / matra "tRptaa||85] ityAdinA na tatpuruSaH / rAjJAM jJAtAn / satAM dudAn / yamaseTaH / kalermataH / rakSasAmarSitaH / devAnAM pUjitaH / vikramasyAsitaH / ityatra "jJAnepA" [6] ityAdinA na samAsaH 1vI mAMsAsa'. 2 Do tasmidhiti. 3bI 'tyopaplava'. 4bI prazaktaH. 5e sI 'sAtiripu. 6 e sI na: keta'. 7e sI zaka ku. 85 sIsI"R *. eTApa. sInyapa pA. 105 sArthaH / mA. bItArtham / mA. 11pIya Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai.3.1.90.] pathamaH srgH| kIrteH zauklayam / ityatra "asthaguNaiH" [7] iti na tatpuruSaH // mana zuklAderguNasya zuklArikIrtirityAdau dravyepi vRttidarzanAdasvAsthyamastyeva / guNazabdena ceha lokaprasiddhA rUparasagandhasparzA guNA abhipretAstatastadvipairevAyaM pratiSedhastena hastalAdhavata ityanna pratiSedho na syAt // asvasthaguNairiti kim / ipurUpam // raNazauNDasya / akSadhUrtasya / ityatra "saptamI" [8] ityAdinA tatpuruSaH / / raNasiMhena tenAjivyAghrA api kRtAH pre| tIrthakAkAstIrthavakAH prahArairyudhi vihalAH / / 73 / / 73. raNe siMha ivAtizUratvAdraNasiMhastena tena pAhAriNA pare zatrava AjicyAghrA api zUratvAdreNavyAghratulyA api prahAraivihvalA vighurAH santaH kRtAH / kIdRzAH / yudhi tIrthakAkAstIrthe kAkA iva tIrthabakAstIthai vakA iva yathA tIrthe kAkA bakAzcAnavasthitAH syurevaM raNe jhaNadRSTanaSTAH kRtA ityarthaH / / raNasihena / AjigyAghrAH / ityatra "siMhAthaiH pUjAyAm" [89] iti tatpuruSaH // tIrghakAkAH / tIrthabakAH / Ispatra "kAkAyaiH kSepe" [10] iti vrpurussH|| kAkAcairiti kim / yudhi vihalAH / / te pAtresamitAH pAtrebahulAzcAmavanpare / yadbhasmanihutaM tatraprahRtaM tairajAyata / / 74 // 74. te pUrvazlokoktAH pare pAtresamitAH pAne bhojanavelAyAmeva 1 sI kAstI. 2 sIlA......vidhu'. 3 sI nihuntaM. 1 e sI kIte zau. 2vI svacchagu'. 3 sI DI chAdikI. 45 sI na lo . 5vI "draNe nyA. 6 sI 'dhi kA. 7vI vI. 8 e sI DI iti kA.9 sIlA // . - Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [mUlarAjaH vyAzrayamahAkAvye 404 samitA militA: / AkiMcitkarA ityarthaH / abhavan / caH smupye| para cAnye ca zatravaH pAtrebahulA: pAtra eva vahulA bahavokiMcitkarA abhavan / yadyasmAddhetostairubhayarapi tatraprahRvaM grAhArI praharaNaM bhasmanihetamA tirivAjAyata niSphalamabhUdityarthaH / / yatpUrvAhnamatijJAtaM pUrvarAtrapratizrutam / (tatra nimnati // 75 // 75. yatprastAvAzuddhaM pUrvAhapratijJAtamaparAha evamevaM yotsyata iti pUrvadinegIkRtaM tathA yatpUrvarAtrapratizrutaM prAtarevamevaM yotsyata iti pUrva gavadgIkRtaM tadaraNyetilakSudrararaNye tilAstilabhedAstadvatkSudraniHsattvairbhaTaistatra grAhAgai [ni]nati praharati sati vismRtam // pAtresamitAH / pAtreyahulA: / etI "pAnesamitetyAdayaH" [11] iti sAm // bhasmanihu~tam / ityanna "kena" [92] iti tatpuruSaH // tatmahatam / pUrvAhnapratijJAtam / pUrvarAtrapratibhutam / ityatra "ta" [2] ityAdinA tatpurupa // araNyetila / ityatra "nAma" [95] iti tatpuruSaH // raNadeyAM nvadAtpUjAM maulinIlotpalairdiSAm / lohitastakSakaH sarpo nagratIbrosya yudhyasiH // 76 // 76. asya prAhArerasirdviSAM maulinIlotpalairmastakaireva nIlatvAnIlAmjaiH kRtvA raNadeyAM raNevazyaM deyAM pUjAmiva yudhi yuddhArthamadA. do / grAhArIyAsicchinnAnakArimaulInAM raNAgaNe luThitatvAdevamAzakSA / phIDa / ugro yamajihvAkarAlo yastIbastIkSNaH sa upratItrota 19 sI paladipA. 2 sI dhyati / 1 sI tA ma. 2 sI intamA'. 3 e DI sI duriti vA. 4 sI 'iman / . 5 sI rupa // sa. 6 sI ena / ma. sI s|| - -- - - Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [t. 3.1.95.] pathamaH srgH| 405 eva takSakaH zatrUNAM vadhakota eva ca lohitastakSakaH sarpo nu / nurivArthe / lohito raktavarNastakSakanAmA yaH sarpastattulyaH / tIvrograH sorjunaH kArtavIryo nu kRSNasarpabhaH / dRSTanaSTAnvyadhAtsarvabhaTAnekadhanurdharaH // 77 // 77. sa pAhArirekadhanurdharaH sansarvabhIndRSTanaSTAnpUrva dRSTAnpazcAaSTAnayudhvaiva naSTAnityarthaH / nyadhAt / kIdRk / kRSNavarNatvAtkrUratvAca kRSNasarpabhaH kAlAhitulyota eva tIvropa: kaTugedrota eva ca kArtavIyorjuno nu kRtavIryasyApatyaM yorjunaH sahasrArjunastattulyaH / / jaratkroDaH purANAhiH kevalorjA navendrajit / sa kSveDoM vidadhe jitvA senAM sottarakozalAm // 78 // 78. sa pAhArirucarAzca te kozA dezAsteSAM rAjAnopyucarakozalA: saha tairyA tAM senAM gUrjaracamU jitvA kSveDAM jayasUcakaM siMhanAdaM vidadhe / yataH kIdRk / kevalorjA dvitIyavalena kRrvI jaratkroDo jIrNavarAharUpadhArI haririva tathA purANAhizciraMtanasarpaH zeSa iva tathA navendrajidabhinavarAvaNiriva // AparArNavamAdadhmau zaGkha cAdhikaSASTikam / pratyaggavadhanAnmINanRnsodhikagavapriyaH // 79 // 79, adhikA gAvaH priyA yasya saH / saurASTrA hi svabhAvenAdhika - - 1 sIDagaM bada', 2 e sI apa. 1 sI tulya // . 2 e sI TAnduSTa'. 3 e sI DI yudhvaiva. 4 ebIsI 'vIrasyA'. 5 sI tulya 1. 6 bI lAzcottarakozalAdezaste'. 7sI vIyA. 8esI vA rajako. 9 e sI DI rIriSa. 105 sI 'jitami. Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAzrayamahAkAvye [mUlarAmaH] 406 dhenupriyAH syuH / sa pAhAriH zahamAdadhmau ca na kevalaM veDAM vidadhe vijayAdamavAdayaJca / kIhaksan / pratIcyaH pazcimAH kavirUDhimAnitya madhyadezApekSayA vaiyAkaraNamataM cAzrityezAnato naitiM gacchantyAH zarAvatInadyA apekSayA surASTrANAM pazcimatvAtsurASTradezodbhavA gAvo dhenavo dhanaM yeSAM tAnpratyaggavadhanAnnansaurASTrAntrINab zatrujayenAhAdayan / kIdRzaM zavam / AparArNava pazcimAndho jAtam / tathAdhikapASTikamadhikayA paSTayArthAdrammAdInAM krItaM zreSThatvena mahAmUlyamityarthaH // mUlarAjotha dAzAIpANmAturagurUpamaH / yahajAtAhave sAkhAM dvitUNIM dadhadutthitaH // 8 // 81. atha zaGkhadhmAnAnantaraM dve ahanI jAtasya "soza" [7.3. 198] ityAdinATyahAdeze ca vyahnajAto ya Ahavo raNastatra mUlarAjo raNAyotthitaH / kIDaksan / dagArhasya vasudevasyAyaM dAzAhoM viSNuH paNNA mAtRRNAM kRttikAnAmapatyaM "saMkhyAsam" [6.1.66] ityAdinANi mAturAdeze ca pANmAturaH skandastasya guruH pitA zivo dvande tAbhyAmupamA zUratvAdiguNaiH sAmyaM yasya saH / ata eva sAnAM vANapUrNA dvitUNI tUNIro dadhat // raNadeyAm / ityatra "kRpena" [95] ityAdinA tatpuruSaH // nIlotpalaH / ityatra "vizeSaNaM" [96] ispAdinA karmadhArayaH / vizeSaNa. vizeSyayoH saMbandhiSacanatvAdekataropAdAnenaiva daye labdhe duyorupAdAnaM parasaramubhayovacchedhanyavacchedakatve samAso yathA syAdityevamartham / tene na sAsamakaH sarpa. / chohitanakSakaH / namasonyavarNo vA takSakosi // yastu guNAditadAnAmeva samAsasayobhayorapi padayorapradhAnasvAskAmadhAreNa pUrva 1 sI hari 25 sIrI narati. 3 elapagga. 4 sI mupapa. - - Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai* 3.1.99.] pathamaH srgH| 407 nipaatH| ugratIvaH / tIvomaH // bahulAdhikArAtkacitsamAso na syAt / arjunaH kaartviiryH| kacinityaH / kRSNasarpa // pUrvakAla / dRSTanaSTAn // ekAdi / ekadhanurdharaH / sarvamaTAn / jaratkroDhaH / purANAhiH / navendrajit / kelorjA / ityatra "pUrvakAla' [97] ityAdinA krmdhaaryH| - [saMjJAyAm / sottarakozalAm / taddhite / AparArNavam // uttrpd(d)| pratyaggavadhanAn / madhikaM tadite / mAdhikapASTikam / / uttarapade / adhikgvpriyH| ityatra "digadhikaM" [98] ityAdinA karmadhArayaH // - - saMjJAyAm / dAzArha // tddhite| pANmAtura (r)| uttrpde|yhjaat / smaahaare| dvivaNIm / ityatra "saMkhyA" [99] ityAdinA tatpuruSaH // karmadhArayoyame pAnAni dviguH // manAnIti kim / dAzArha / atra dvigutvenapatyapratyayasya hue sAt // kSatrakheTaH pApadaityaH sa vRtonnkyoddhbhiH| zastrIzyAmaH keti jalpancavyAghro jyAmavIvadat // 81 // 81. nRvyAghro mUlarAjo jyAmavIvadat / kIdRksan / jlpn| kimityAha / sa mAhAriH kAste / kIdRk / kSatrakheTaH kSatriyAdhamastathA pApadaityo nindyadAnavastathANakayoddhRbhinindhamaTairvRtastathA zastrIzyAmaH kSurikeva kAlaH // 1 e sI DI 4 e sI DI 75 sI hari kA rjuna kA'. 2sI NAdi / ja. 3 e sI palArvA / yA nA'. 5 sI zAIm / bha. 6 sI rAjyo myA'. esI kSatraH skheM. 9 esI zyAma bhu. Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 yAzrayamahAkAvye [mUnAvA] nRsiMhaH pUrvapuruSo nvaparArkaH sa tejasA / hantuM prathamadaityaM nu huDhoke caramAmuram // 82 // 82. sa mUlarAjazcaramAsuraM pAhAriM hantuM buDhauke / kITaksan / nRsiMho narazreSThota eva tejasA pratApenAparArko dvitIyAdityaH / pUrvapuruSo nu yathA prathamapuruSo viSNurnRsiMho narasiMharUpadhArI san prathamadaityaM nu hiraNyakazipumiva hantuM DuDhauke / madhyalokapatirvIrapumAnmadhyamapAryavat / ajaghanyojasArebhe sosamAnaraNotsavam // 83 // 83. madhyalokapatirmartyalokasvAmI sa mUlarAjosamAnaraNotsavaM nirupamaM yuddhamAreme / yato vIrapumAn zUranarasathAjaghanyojasotkRSTabalena kRtvA madhyamapArthavanmadhyamastRtIyo yaH pArthaH paannddvorjunsttulyH|| vIrapUrvAH zreNikRtAstena pUgakRtAH pare / zreNimataH pUgamato nvekopyaikSi sa tairbhayAt // 84 // 84. tena mUlarAjena pUrve ca te vIrAzca vIrapUrvAH prathamazUrAH parepUgauH pUgAH kRtAH pUgakRtAH samUhIkRtA mRtyubhayenAnyonyAzrayaNAtsaMyukIkRtA ityarthaH / kIdRzAH santaH / azreNayaH zreNayaH kRtAH zreNikRtA yuddhArtha prAhAriNA paGkIkRtAH / sa mUlarAja ekopi teH parairbhayAdekSi / kIdRzaH / azreNi: zreNirmata: saMmataH zreNimavo nu / nuracApi yojyaH / pasIbhUta ivetyarthaH / evaM pUgamato nu samUhI. bhUta IvetyarthaH // 1 sI parAka sa. 2 e sI degNigata:. 1e bI sI kasi. 2e sI pAryapovo. 3 e sI gAH 4 e sI japa . 5 e sI 'sartha mA. 6 e sIrIsvA sa. ":. 8vIla. bI Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 409 hai. 3.1.1.4.] pathamaH srgH| kSatrakheTaH / ityatra "nin" [110] ityAdinA karmadhArayaH // apApAcariti kim / pApadaityaH / annkyodRmiH|| zastrIzyAmaH / ityatra "upamAnaM sAmAnyaiH" [10] iti krmdhaaryH|| nRvyAghraH / nRsihaH / ityatra "upameya" [102] ityAdinA krmdhaaryH|| pUrvapuruSaH / aparArkaH / prathamadaityam / caramAsuram / ajaghanyaujasA / asamAnaraNa / madhyaloka / madhyamapArtha / vIrapumAn / ityatra "pUrvApara"[103] ityAdinA krmdhaaryH| "vizeSaNaM vizeSyeNa" [96] ityAdinaiva siddhe "sparddha" [7.4.119] param iti pUrvanipAtasya viSayapradarzanArthamadravyavAcinoraniyamena pUrvAparabhAvaprasaktI pUrvanipAtaniyamAthai ca vacanam / tena vIrapUrvAH // zreNikRtAH / pUgakRtAH / zreNimataH / pUgamataH / ityantra "zreNyAdi" [104] ityAdinA krmdhaaryH|| kRtaakRtrnnepysminklissttaaklishitmuurtyH| iSupItAvapItAsA bhramuzchAtAcchitAH pare // 85 // 85. asminmUlarAje kiMcitkRtaM kiMcidakRtaM ca raNaM yena tasminsati pare bhramurghAtavihvalatayA bhrami prAptA ityarthaH / kiMbhUtAH sntH| chAtAcchitAH zaraiH kiMcicchinnAzca kiMcidacchinnAzcAta evAvahInaM pItamavapItamapItaprAyamityarthaH / iSubhiH zaraiH kiMcitpItaM ca kiMcidavapItaM cAstraM raktaM yeSAM teta eva ca kliSTAlizitamUrtayaH kiMcitpI. DitakiMcidapIDitAGgAH // 15 sItA cA bhemu. 1 e sAmanyaiH 2 sI ruSAH / a. 3 e sI mamadhya . 4 e sI DI 'zeSeNadeg. 5 vI va.6 e sI DI mata / pR.75 sI cikRta. 8 e sI ami prA.9 e sI pIratA. Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAapamahAkAvye 410 mUlarAjaH] havAkRta / ityatra "0" [105] ityAdinAkarmadhArayaH // iTaH kAbapadasvAdi bhArasya paradezaviruvAnanyasvAi nedakatvam / tena hiSTAvizita / chAtAcchitAH / mAdigrahaNAt poTAvapITha // cakre klizitamakliSTaM punaH paramavihalam / uttamAmahebhasthaH sannRpaH sa dviSAM balam // 86 // 86. sannRpaH zreSThabhUpaH sa mUlarAjo mahebhasthaH san dviSAM balaM sainyamakRiSTaM pUrvamapIDitaM saduttamAtraidivyaprabhAvAdinotkRSTaiH praharaNaiH kRtvA punarmUyopi klizivaM pIDitaM cakre / kIdRzam / paramavihalaM bhayenAvikAtaram // utkRSTAkhANyayo varSandaityandArakaH kudhA / punnAgairATataM rAjakuJjaraM pratyayAvata // 87 // 87. ayo daityavRndArako dAnavazreSTho prAhArirutkRSTAsmANi varSanmuzcansan rAjakukharaM nRpazreSThaM mUlarAjaM prati krudhAdhAvata / kIdRzam / pumAMso nAgA hava gajA iva taiH pugnAgairnarazreSThairAvRtam / / hizitamaliSTam / ityatra "seTrAniTA" [106] iti na krmdhaaryH|| sakRpaH / mahema / paramavilem / uttamAH / uskRSTAmANi / ityatra "samma ha" [20] ityAdinA karmadhArayaH // dailpavRndArakaH / pujAgaH / rAjakuAram / ityatra "indAraka" [108] ityA. dinA dhrmshaaryH|| - - - 1e polAda'. 2 sI sita pI'. 3 bI bhaya . 4sI '' bI'dArika Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10 3.1.110.1 paJcamaH srgH| 411 katarakaThaH katamautsaste jJAtosmi kinRp| ityAkSipantAvanyonyamayudhyetAmubhau nRpau / / 88 // 88. ubhau nRpAvanyonyamayudhyetAm / kiMbhUtau santau / anyonyamAkSipantau tarjayantau / kathamityAha / he kiMnRpa kutsitabhUpa katarakaThaH kataimautsazca dvayoH kaThayormadhye ko nAma kaThaH kaThaproktavedAdhyAyI dvijabhedo vahUnAmutsAnAM madhye ko nAmautsazcotsasyApatyaM munibhedazca / bhIrutvAdidhabhairasmyahaM te tvayA jJAto jJAyamAnosmi / "jJAnecchA" [5.2.92] ityAdinAsati kota evaM ta ityatra kartari sssstthii| "kayorasadAdhAre" [2.2.91] ityatra kazpadhyA aniSiddhatvAditi // katarakaThaH / katamautsaH / ityanna "katara" [109] ityAdinA krmdhaaryH|| kiMnRpa / ityatra " kiM kSepe" [20] iti karmadhArayaH // ibhypottebhyyuvtivttsthurduurtstyoH| vRtA hayakatipayairgajastokaizca bhUbhujaH // 89 // 889. hayA ye katipayAstaihayakatipayairalpAzrgajastokaizcAlpagajaizca vRttA bhUbhujastadA raNakarmAnupayogitvAttayordUratastasthuH / ibhyapoTebhyayuvativadibhyA hastinyaH strIjAtibhedaH / kAmazAstre hi pInastanatvasUkSmAkSatvAdihastinIdharmopetA strI hastinItyucyate / puruSaveSadhAriNyaH striyaH poTAH / garbha eva dAsyaM prauptA vobhayanyajanA vA bhujidhyadAsyo vA / tathebhyA hastinyaH strIjAtibhedaH kareNava eva vA / 1 sI smi ka nR. 2 e nRpa... 1 DI stadA / . 1 e sI dhyetA. kiM. 2 bI tamotsa'. 2 e sI kaNThayo. 4 5 sI nAsotsa. 5 sI va ma. 6pa sIDI kayai. 7esI zvaigana. 8 e sI bhedA kA .bI bhedAH kA, 9esI kSmAkRtvA 15 bI pesA khI. 11 sI prAvAma. Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 vyAprayamahAkAvye (bhUlarAjaH] yuvatayastaruNyaH / karmadhArayagarmo dvndH| yayebhyapoTA ibhyayuvata. yazca tayordUra tasthu. / hastinyopi yazUratvAdyuddhe tathA nopayujyanta iti raNAre tiSThanti // goSTigovaSkayiNIgovehagovazA iva / to bhUgodhenugopAlAcayoddhRnna prajannatuH // 90 // 90. to mUlarAjagrAhArI ayoddhantraNakautukAlokyAdilokAnna prajannatuH / gogRSTigovaSkayiNIgovehagovazA iva / gRSTiH sakRtprasUtA / vakayiNI yA vaSkayeNa vRddhavatsena duyate / vehagarbhaghAtinI / vazA vandhyA / karmadhArayagarbhe dvandve tA iva / sarvA hi gAvovadhyAH / yataH kiMbhUtauM / dhenurnavaprasUtA gauzvAso dhenuzca godhenurbhUreva pAlyatvAdgodhenustasyAM gopAlo pAlakatvAhalavatulyau / gopAlau hi gAH pAlayato na tu hiMsta iti // kaThazrotriyakAlApAdhyAyakautsapravaktRvat / kaThadhUrtA nu saurASTravaulukyAkhANyavazcayat // 91 // 91. saurASTro grAhArizcaulukyAstrANyavaJcayadabhyastAnavidyatvAtsvatoTAlayat / yathA kaThadhUtoM vazcaka: kaThaH kaThazrotriyakAlApAdhyAyakotsapravaktRvat / thotriyazchandodhyAyI / kAlAMpa: kalApinotapanthAdhyAyI / pravakopAdhyAyaH / karmadhArayagarne paidavayam / etAnvadhayati / / 1 sI gaI. DI garbha. 2 thI re tarabhu. . 3 e sI na * 4 sImA 1 pha. 5 vI - gaudha. 6 DI sadAnya. 7 e sI pdaar| 8 e sI "lAbavi. 9 yI 'triya mA. 12 e sI lApA: '. 11 e sI dAya' Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 3.1.112.] paJcamaH sargaH / gadAmatallikA sotha daityatallajakomucat / bhraSTAzvagarbhiNIgarbha garjana gUrjarabhUpatau // 92 // 92. atha sa daityatallajako dAnavazreSTho prAhArirgadAmatallikA zreSThaM gadAkhyamAyudhabhedaM gUrjarabhUpatAMvamucadakSipat / kIDaksan / azvAzca tA garbhiNyazcAzvagarbhiNyo bhraSTA: sAdhvasAtirekAdadhaHpatitA azvagarbhiNInAM garbhA yatra tadyathA syAdevaM garjanmahAsiMhanAdaM muJcan / khamAvAnmatallikAdayaH prazaMsAyAM rUDhA AviSTaliGgAzca / / ibhyapoTA / ibhyayuvati / gajastokaiH / hayakatipayaiH / gogRSTi / godhenu / govaMzAH / govehat / gobaSkayiNI / bhautsapravaktRvat / kaThazrotriya / kAlApAdhyAyaka / kaThadhUrtaH / gadAmatallikAm / daityatachajakaH / ityatra "poTAyuvati" [111] ityAdinA krmdhaaryH|| azvagarbhiNI / ityatra "catuppAdgarbhiNyA" [12] iti karmadhArayaH // ziraskAdhuvakhalatirbuddheryuvajaranatha / smitAyuvapalitastAM zakkyA ciccheda rAjibhUH / / 93 // 93. atha rAjibhUrmUlarAjastAM gadAM zakkyAstrabhedena ciccheda / kIhaksan / ziraskAcchirakhANAdhuvakhalatistaruNaH sankhalvATastathA buddheryuvajaraMstaruNaH sanvRddhastathA mitAddAkSepotyahAsAdhuvapalitastaruNaH sansitakacaH // 1 sI skAdhava. 2 DI tiryuddhe yuva'. 3 DI jisUH. 1 e sI rigadA. 2 e sI tAcada DI tAvuda. 3 e sI abhya'. 45 sI DI vazA / go'. 5 e sI yakaH / ka. 6 bI tuSphAda. 7 DI jisUrmU. 8 e sI staraNaH. 9 DI thAyuva. 10 e sI budeI. 11 e sIruNa ma. Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAprayamahAkAvye [mUrAjaH 414 grAhAriryuvavalinobhUdbhAlavalibhiH kudhA / bhojyatiktaM nu bhuJjAnastulyasA dRzau dadhat // 94 // 94. pAhAri: jhudhA ye bhAlavalayo lalATarekhAstaiH kRtvA yuvaivalino yuvA sanvaliyukto vRddhobhUt / kIdRk / sAne krudhAzruyute tulye ca te sAne ca tulyasAne dRzau dadhat / bhojyatiktaM bhujAno nu vikaM phaTu tIkSNarasamapi kaTutvAttiktazabdenocyate / bhojyaM ca tattikaM ca bhAjyaviktaM nIkSNaM trikaTukAdi tadbhu sAna iva / trikaTukAdi bhujAnasyAkSiNI sAjhe bhavataH // doyA sadRzapInAbhyAM bhojyamanaM nu liilyaa| sa gRhItvAyasau zaGka tulyau sAvivAkSipat // 95 // 95. sa pAhArirAyasau lohamayo zata zarvale mUlarAjAbhimukhamakSipat / kiM kRtvA / sadRzapInAbhyAM tulyapIvarAbhyAM dobhyAM kRtvA bhojyamannaM nu kavalamiva lIlayAtivaliSThatvAdanAyAsena gRhItvA / phibhUtau / tulyau mithaH sadRzo sAviva kRSNatvAdrIpmatvAba bhujagAviva // - yupasala tiH / yuvapalitaH / yuvajaran / yuvavalinaH / ityatra "yuvAkhalati" [16] ityAdinA karmadhArayaH // bhojyatiktam / tulyasAse / sarakSapInAmyAm / itpatra "kRtya" [15] ityAdinA karmadhArayaH // ajAtyeti kim / bhojyamabam / tulyo sau // - - 1 e sI hari mu. 25 sI DI repAsta:. 3 bI vala, 4 e sI ena DI "sa. nu mu. 5 sI bhareda // 6 sI romAmI. 7 tI 'sasita / yuvajayarATi. 8 e sI evaja . Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 3.1.115.] paJcamaH srgH| tau caulukyaH kumaarprvjitaashaapduHshaiH|| kumArazramaNAzIlatIkSNairvANaiH sma kantati / / 96 // 96. caulukyo mUlarAjastau zaGka bANaiH kRntati smAcchinat / kiMbhUtaiH / kumArazramaNAzIlatIkSNairapariNItabhikSukIvratavanizitaiH / kumArazremaNAyA hyAjanmabrahmacAriNItvena sarvadApyakSatatvAcchIlamatyantaM tIkSNaM syAt / ata eva kumArapravrajitAzApaduHsahai: kumArapravrajitAkrozavadesahoH / kumArapravrajitAyA hAvAlakAlAgatasthatvena mahAprabhAvatvAcchApotiduHsahaH syAt / / kumArabhamaNA / kumArapranajitA / ityatra "kumAraH" [15] ityAdinA krmdhaaryH|| mayUravyaMsakacchAtratyaMsako nu ghiyAya tau| patabhI rejatuH plakSanyagrodhAviva patribhiH // 97 // 97. atha tau nRpo patadbhiH patribhiH zaraiH kRtvA rejaturyathA pakSanyagrodhI patadbhiH patribhiH pakSibhI rAjataH / pakSo vRkSabhedaH / kibhUtau tau / dhiyA kRtvA mayUravyaMsakacchAtravyaMsakau nu bAhyavikArAdarzanena ramyAkAradehanepathyatvAnmayUra iva mayUraH / vyaMsayati chalayati cetasA vyaMsakaH / evaM vinayAdidarzanenacchAtra ivacchAtraH / vyaMsakaH pUrvavat / karmadhArayagarne dvandva / vAviva / anyonyaM parAmavArthamatyanta chalakabuddhI ityarthaH // 1esI kRtantasmA . 2 sI praNA'. 3 e sI dazaH / 4 e sI saha syA'. 5 e sI trimi 5. 6 sI degi 7 sI tice. 8e sI ne tanchA'. Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAayamahAkAvye [mabAjA to snigdhaM vAktvacaM pIThacchatropAnahamudahan / ghavakhadirapalAzAnbhavizyaiziSTa nAradaH // 98 // 98. nAradaH kalikArakarSiH zekhApAtabhayAvakhadirapalAzAMsta. ubhedAnpravizya to nRpAvaikSiSTa |kiihk / snigdhamarukSaM vAktvacaM vacanamagacchaviM ca pIThacchatropAnahaM munitvAdsIchatrikApAdukAzcodahandhArayan // mayUragyasakacchAvagyasako "mayUra" [116] ityAdinA nipAtyau // plAnyagrodhau / vAkavacam / dhavaskhadirapalAzAn / pIThagchanopAnaham / itpatra "cA" [10] ityAdinA induH // ayotkSipya sucau vakre kuTile daMSTrike ruSA / pRthubhIme dRzau daityo mahAbhIme bhuje dadhat / / 99 // tulyo harINAmutpattyAdhyAsta caulukyadantinam / zasvIkhaDgI vahanmAtRmAtAro kIrtiyuddhayoH // 100 // 99,100. athAnantaraM daityo prAhArirutpatyotplatya caulukyadantinamadhyAsta mUlarAjavadhAyArohat / kiM kRtvA / rupA kopena ku. TilA ca vakrA ca vake bhrUva bhrazca dhruvau nayanordhvaromapaddhatI sadikSapyotpATya / tathA kIhaksan / dadhaddhArayan / ke ke ityAha / rupA vA ca kuTilA ra kuTile / daMSTrikA ca daMSTrikA ca daMSTrike imabhuNI / 1 e sI ko pake. esI pika... 2 bI varUpA'. 3 e sI zarava 2 a. 5sI bhI sa. . 4 e sI Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he. 3.1.119.] pakSamaH srgH| 417 ruSAM hi zmazruNI saMsphurantI vakrIsyAtAm / nAsikAgrasthasImantakalpazmazrumadhyabhUtapradezavizeSeNa dvidhAkRtatvAt zmazruNo dvitvam / tathA ruSA pRthubhImA ca mahAbhImA ca pRthubhIme dRkka hakka dRzau / ruSA hi dRzau vistarato raudrIsyAtAM ca / tathA rupA cikIrSitotplavanavazena vA pRthubhImA ca mahAbhImA ca mahAbhIme bhujA ca bhujA ca bhuje ca / tathA kIrtiyuddhayoryathAsaMkhyaM mAtRmAtArau jananIparicchedako kIyutpAdikAraNasamApakAvityarthaH / zastrIkhaDgau kSurikAsI vahan / tathA harizca siMho harizca markaTo harizca dardurasteSAM harINAM tulya utplavanena sadRzazca // vake / kuTile / pRthubhIme / mahAbhIme / ityatra "samAnAm [18] ityA. dinaikazeSa. // arthena samAnAmiti kim / zastrIcaGgI / kIrtiyuddhayoH // harINAm / dhruvau / daMSTrike / dRzau / bhuje / ityatra "syAdau" [119] ityAdinaikazeSaH // syAdAviti kim / mAtA ca jananI mAtA ca paricchettA mAtRmAtArau / atra hokatra mAtarAvanyatra mAtArAvityaukAre rUpaM bhidyate // to bhrAtroH sutayorvarthe yamaputrau nu zarUyasI / svasodayauM nu bibhrANAvekebhasthau prajahatuH // 101 // 101. sa ca pAhArizca mUlarAjazca tau / bhrAtrotuzca svasuzca surtayorvA / vAzabdo jJeyaH / sutasya duhituzca vArthe nu kArya iva prajahantumitho jannatuH / kiMbhUtau santau / ekebhasthAvekagaje vartamAnau / tathA 1 e sI yo nvarthe. 1e pANi na. 2 e sI DI sthasama'. 3 bI kIrghato'. 4 e sI muje. 5 e sI DI kAditya'. 6 e sI DI NA tena u. 7e sI ko bhrAtu. 8 e sItayo / . 9 bI sazca duhitabdha. 53 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAprayamahAkAvye mUlarAbaH] 118 zaruyasI nurikAsagI svasodayA~ nu svakIyau bhaginImiva sodaryamiva cAdarAdityarthaH / vibhrANoM / kIdRzau zarUyasI / yamaputrau nu yamasya suvA ca putrazca putrAviva mRtyuhetutvakRSNatvAdinA yamaputrikAputratulyau / / to / ityatra "padAdiH" [120] iti tyadAdeH zepaH // bhAnoH / sodayo / putrau / sutayoH / hatyatra "mAtR" [12]] ityAdinA bhAmarthaputrAryayoH zeSaH // kumAramAtApitarau pradyumnapitarau ca te / kruddhArvadyeti caulukyo bruvandaityamapAtayat // 102 / / 102. caulukyo daityamapAtayadgajAmAvabhraMzayat / kIdRksan / dhruvan / kimityAha / kumAramAtApitarau gaurIzvarau pradyumapitarau gha lakSmIviSNU ca te tavAdya ddhAviti / / pitarA / ityatra "pitA mAtrA vA" [122] iti piturvA zepaH // pakSe / mAtApitaro / mAturacatvArapUrvanipAtaH // sa taM zivazvazurayoH putro nUtpatya durdharaH / Akrandi vadhU-varaM vvndhebhvrtryaa|| 103 // 103. sa mUlarAjastaM grAhArimibhavaratrayA bavandha / kiM kRtvA / durdharI mahAvalatvAtkenApi dhartumazakyaH sam zvazuraJca zvazrUzca zvazurau zivatva zabhoH zvazurau zivazvazuro tayohimAdrimenayo. putro nu mainAkA 1 e sI li. 2 vI paspanara'. 1 sIdAra. 2 e sI nIti. 5 e sI A. 6 vI 4e sI yo / pu. 3 sImamA maro. 7 e sI 'yo pu Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [..1.126.] pathamaH srgH| 419 dvirivotpatyotnatya yathA mainAkaH sapakSatvenotpatatyevaM durdharatvAdgajAmau nipatyetyarthaH / kathaM babandha / Akrandinau rudantau prAhAreH zvazrUzvazurau yatra tadyathA syAt // adhurayoH azrUzvaram / ityatra "zuraH zvazrUbhyAM vA" [123] iti vA zurala zeSaH // __ gAgyau~ vAtsyau tuSTuvaturindrau ca brAhmaNAviva / indrendrANyo ripau baddhe tamupendraM valAviva // 104 // 104. indrendrANyo ripau grAhArau balAviva balidaitya iva baddhe taM mUlarAjamupendramiva viSNumiva tuSTuvatuH / ko kAvityAha / gArgyazca gAAyaNazca gAgyau~ vAtsI ca vAtsyAyanazca vaatsyau| tathendrau bendrendrANyau / kiMvat / brAhmaNazca brAhmaNI ca brAhmaNAviva bhaTTabhaTTinyAvivetyarthaH // gAgyo / ityatra "vRdo yUnA" [125] ityAdinA vRddhazepaH // bAssyau / ityatra "mI puMvara" [125] iti vRddhastriyAH zeSaH / puMvadheyaM sAt // prAmaNau / isyatra "puruSaH siyA" [126] iti purupazeSaH // tanmAtrabheda ityeva / indrendrANyoH / atra dhavayogalakSaNorthamedaH / anye tu tanmAtrabhedAdapike prakRtibheda evaikazepaM necchanti / aryabhede vicchantyeva / indrau // 1esI nAkasa. 2e sI DI zvasurI. 3 bI zvasura . 4 e sI "amura0. 5 bI asuraH. 6 vI zvasura0. 7 e sI mUla rA. 8 e sI kiMja bA. sI kiMca nA. 9esI zeSa pu. 10 e sI tra pupa. 11rI dAdhi. Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 - gyAzrayamahAkAmye [marAmA imA gAva ime vatsA imezvA ruravo rayAt / yAnvityasya aMDe jalpalaloyAghAvata kudhA // 105 // 105. aba lakSa. krudhA mUlarAjaM pratyadhAvata / kITaksan / mehAtirekAtralpana / kimityAha / anya prAhArenahe bandha mati gyAcchIghra yAntvapagacchantu / ka ka ityAha / gAvazca khiyo pAvazca puruSA imA gAvo dhenupAmnayoM vatmAzcame vatsAzvemA ime vatsAlayAzvAJcema azvAzcamA imezvAstathA karavaMzca mRgabhedAzcama rugvazva mRgIbhedAzcemA ime savazca / prAhArimahe gavAdibhimeM na kiMcityayojanAmityartha iti / / ImA gAya. / ityatra "prAmyA" [20] ityAdinA mIzeSaH // prAmpeti kim / bhAraNyAnA mA bhUt / ime savaH // zizugrahaNaM kim / ime vatsAH / dviti kim / imaMzvA // cAsogarAgaM mAlAM ca vibhratsitAni tansinam / dRvAno dannakAntyainya cAlukyapini sobhyadhAt / / 106 // (06. sa labhacAlukyamenyAgatyatti vanyamANamabhyadhAdavocat / pArakmana / mita ca sitaJca sitA ca mitAni zvetAni vAso vasa. manarAgamanavilapana mArA ca puSpannaja ca vibhran / tathA dantakAntyA vA mi zretAni tattAni vAsAgarAga mAlAM ca havAna: zvetatvAziphyAdAcchAdayana / / - - - - - 5 esI ' hoDI pAma sabhA 2e sI zAntanya. pasI ri', nImuna 3 e moda. esI 'mA .. 186 gA . e sI . e sI mA. zrI ... .. 9sI 5 .1. e sI kA. 11 e sI mA 5 1, 125 sI te Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [.3.1.12.) pathamaH srgH| 421 tatsitam sitAni / ityatra "klIvam" [128] ityAdinA hI ziSyate kamekArya vA mUla puSyapunarvasvozcandrastedyodraNe mayi / yanme grAhArezca tiSyapunarvasvornu nAntaram // 10 // 107. he mUla mUlarAja "te lugvA" [3.2.108] ityuttarapadalopaH / anena ca saMbodhanenAsya malanakSatrajAtatvamuktam / mUlajAtAnAmeva hi prAyeNa nAmAdau mUlazabdaH syAt / mayyudraNe raNAyodyatedya te tava candro vartate / ka / puSyapunarvasvoH / atra punarvasvantyaikapAda punarvasuzabdaH / puNyazca punarvasU ca puSyapunarvasU tayoH / upazleSasaptamIyam / puSyapunarvamubhyA saMyukta ityarthaH / aSTamazcandra ityarthaH / mUlapUrvASADhottarASADhApAda eko dhanuriti vacanAnmUlajAtasya rAjJo dhanU rAziH / punarvasupAda aikaH puSyAzveSAzca karka ityukteH punarvasvantyaikapAdapuSyAzleSAyukazcandraH karkarAzistho dhanUrAzezca koSTama iti tatsthazcandropyaSTamaH / aSTame prANasaMdeha ityuktezca tavAdya prANasaMdeha iti tAtparyam / svasyodraNatve hetumAha / yadityAdi / yadyesmAddhetomeM prAhArazca nAntaraM na vizeSo mithontaraGgamaitryAvayoreka evAtmetyarthaH / atraiva zabdazleSopamAmAha / tiSyapunarvasvornu yathA puSyapunarvasunakSatrayorvyavadhAyakAnyanakSatrAbhAvenAntaraM vyavadhAnaM na syAt / / puSyapunarvakho / tiSyapunarvasvoH / ityatra "puSyA" [129] ityAdinA punasuryartha ekAryaH syAt // 1 e sI DI svocandra 1e sI ca puNyapunarvasU ta'. 2 bI . / . 3 e sI sI eka 4sI kAoM. 5sI pamamADe. 6esI So miyontaraM na vizeSo mi. bIsambarSa. Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 dyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] muJcAmuM krodhamAnau ca lAbhAlAbhaM smarAtmanaH / ___ sukhaduHkhau bhajedbhAvau lAbhAlAbhau hi cintayan // 10 // 108. he rAjannamuM prAhAriM krodhamAnau ca kopAhaMkArau ca muca tathAtmano lAbhAlAbhaM smara / evaM kurvato mama lAbholAbho veti paribhAvaya / hi yasmAllAbhAlAbhau cintayanparibhAvayansukhaduHkhau sukhaduHkhahetU bhAvau padArthoM bhajet / lAbhArthamalAbhaparihArAya ca sukhahetvarthavaidaHkhahetumapyarthamaGgIkarotItyarthaH / tasmAddhAhArermocanaM svasya sasainyasyAnekasaMpattihetutvAllAbhakAraNamamocanaM tu bhayahetutvAdalAbhakAraNaM paribhAvya duSkaramapi prAhArimocanaM kurviti tAtparyArthaH // lAmAlAbham lAbhAlAbhau / atra 'virodhinAm" [130] ityAdinA dando vaikArthaH // virodhinAmiti kim / krodhamAnau / adravyANAmiti kim / sukhaduHkhau bhAvau // athAzvavaDavAvicchebaddhAzvavaDavaM nvimam / tatve pUrvApare brUhi bhrUmaH pUrvAparaM yudhi // 109 // 109. azvavaDavaM nu turaMgaturaGgayAvivAmuM prAhAri baDhAtha yadya__ zvavaDavau turagaturaGgayau / upalakSaNatvAddhastiratnasvarNAdidaNDaM cecche: Jchasi tattadA sve AtmIye pUrvApare Adyante pUrvajAn bhrAtRputrapautrAdi pAzcAtyaM svasaMtAnaM ca kathaya tvadvaze ya. grAhArerdaNDaM japrAha yo prahIdhyati ca to prakaTayetyarthaH / idamuktaM bhavati / mayi sati tava vaMze sa kopi nAbhUna bhaviSyati ca yo grAhArerdaNDaM gRhItavAne grahISyati vA / 1 sI vo pAdA. 2 sI hAya. 3 bI 'vadukha. 4 DI vAhobha. 5 sI sAtu. 6bI di pazcA. 7DI zo yo'. 8esI yoryAhA. 19 gRhI. Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.1.130.) pathamaH srgH| 423 tasmAttvamapi daNDagrahaNaviSayAsadvAhaM mA kRthA iti / nanu tvamapi taM svavaMzyaM kaMcana prakaTaya yena mayA baddhaH zatrurmocito mocayipyate vetyAzaGkayAha / brUmaH pUrvAparaM yudhi / vayaM tu svaM pUrvAparamAdyante yudhi raNe brUmaH svadolaprakaTanenAdhunaiva prakaTayAmaH // mAgharottaramIkSakha kogharottarayostava / gomahiSeNeva gomahiSau yudhyaskha bho mayA // 110 // 110. adharottaraM mekSasva bhayAkulatayAdharadezamUrdhvadezaM ca mA vilokaya / yatodharottarayoradharoyapradezayostava saMbandhI kosti / na na kopItyarthaH / tarhi kiM kAryamityAha / yathA gomahiSau zaNDalulAyau gomahiSeNa zaNDamahiSAbhyAM saha yudhyete tathA bho mUlarAja tvaM mayA saha yudhyakha // caulukyothAha kopepi kSarandadhighRtaM giraa| asau mocyaH kathaM yasya gAvo dadhighRte sadA // 111 // 111. atha caulukyaH kopepi krodhe satyapi mahApuruSatvAdrAi kRtvA dadhighRtaM madhuratvAdadhisarpiSI iva kSaransannAha / kimityAha / yasya prAhAreH sadA gAvo dadhighRte dadhighRtatulyA mahApApiSThatvAddhenavo yasya bhojyA ityarthaH / aso mAhAriH kathaM mocyastyAjyo na kathamapItyarthaH // 1 vIpi tva (va.sI pita. sva va. 2 e sI ama pU. 3 e sI dorvapra. 45 sI 'mUrddhade'. 5 e sI rokSapra. 6 e sI TI lA......... 7 e sI DI piThAde'. 8 e sIhArika. Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] azvavatvam azvavaDavo / pUrvAparaM pUrvApare / adharocaram adharosarayoH / ityatra "azvavaDava" [13] ityAdinA vaikArthatA // azvavaDaveti nirdezAdevetaretarayoge isvasvaM nipAtyate // pazu / gomahiSeNa gomahipau // vyaJjana / dadhidhRtam dadhidhRte / atra "pazu" [132] ityAdinA dvandva ekArtho vA // kuzakAzarmaso pApaH kuzakAzA ime nRpaaH| sAro dhavAzvakarNa nu tvaM mumocayiSanamum // 112 // 112. pAposau prAhAriH / kuzakAzaM kuzA darbhAH kAzA iSIkAkhyAstRNabhedA dvandva / kuzakAzamivAsAra ityarthaH / tatheme pAhArisatkA nRpAH kuzakAzAH / grAhArimAcanezaktatvAdasArA ityarthaH / evaM ca yadi pairamamuM grAhAri mumocayiSanmocayitumicchaMstvameva dhavAzvakarNa nu / dhavAzvakarNAkhyavRkSabhedA iva sAro baliSThaH / kAkuvyAkhyayopahAsagarbhavAkyArthatvAdayamatra tAtparyArthaH / na hi pAhAristannRpAzcAsamarthA AsanparaM pAhAriH sarveSu nRpeSu pazyatsu mayA baddhotastvamekomuM mumocayiSuH kiyanmAtra iti / / yuSyase cedasau dostvAM tilamASAnnu pekSyati / bhalA dhavAzvakarNAnki tilamASenilaH skhalet // 113 // 113. cedyadi yudhyase tvaM tadAsau mAmakIno dostilamApAnu tilamASAnivAsAratvAllIlayA tvAM pekSyati saMcUrNayiSyati / dRSTAnta 1 sI zama'. 2 e sI "maso pA. mamumA / 1 e sI DI "te / go'. 2 e sI zanivA'. 3 e sI 4sI hi gRmA. Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai.3.1.133.] paJcamaH sargaH / 425 mAha / dhavAzvakanbhaGgAnilaH kiM tilamASe skhalet / tadidamatrA. kUtam / yo dhavAzvakarNavatsArAn grAhAryAdInbhaGgA sonilamahAvalo maddordaNDastilamASatucche tvayi kiM kadAcitskhalet / / RzyaiNAnAM samairazvairyadRzyaiNaM nu nakSyasi / yAhIdAnI mA tittirikapiJjalamivAraMTa // 114 // 114, RzyaiNAnoM bhAlUkAnAM mRgabhedAnAM ca samaiH zIghratvAdinA tulyairavaiH kRtvA RzyaiNaM nu RzyaiNA iva yadi tvaM navayasi tadedAnImeva yAhi / yadi pazcAdapi raNe navayasi tadA prathamameva nazyetyarthaH / tittirikapiJjalamiva / tittiriH prsiddhH| kapicalo gaurtittiriH| bhuvcnsmaahaare| tadiva mAraTa svavikatthanena mA pUtkuru / / ityuktaH sonahIcApaM manvAnozvarathaM zritAn / dvipo na daMzamazakaM na tittirikapijalAn // 115 // 115. ityevaMprakAreNoktaH sa lakSazcApamagrahIn / kIhaksan / azvarathaM zritAnazvAtrathAMzcArUDhAndviSo daMzamazakaM daMzA mazakAca kSudrajantubhedAH prasiddhA asAratvAttatulyAnapi na manvAno na manyamAnastathA tittirikapijJalAMstittirikapicalatulyAnapi na manvAnazca // taru / dhavAzvakarNam dhavAzvakarNAn // tRNa / kuzakAzam kuzakAzAH // dhAnya / tilamApe tilamASAn // mRga / RzyaiNam RzyaNAnAm // pakSin / tittirikapijalam tittirikapijalAn / atra "tarutRNa" [133] ityAdinA dvandva ekArtho vA // 15 degraya // . 2 bI tiraka. 1 e sI lavahADI lavanmahA 2sI 'tu tva. 3 vI citkhale'. 4 bInA bhaDU. 5 e sI DI nahasi. 6 sI rute // . 7 e sI ratvotta. 8 sI tulyona, 9 vI tiraka. 10 sI zyaNA'. 11 vI tiraka. - Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] senA / azvaratham // kSudrajantu / daMzamazakam / atra "senAGga" [134] ityAdinA dvandva ekArthaH // badarAmalakaM dhAnAzaSkulIvAzituM parAn / varSatIpUndvinakSatravidrAstatra tatrasuH // 116 // 116. dvijakSatrAvidrAstatrasuH / vivaizyaH / ka sati / tatra lakSe / kIdRzi / ipUnvarpati / kiM kartum / parAnbadarAmalakamiva / IvotrApi yojyaH / vadarIphailAmalakIphalAnIva / tathA dhAnAzaSkulIva / dhAnoM bhRSTA yavAH / zaSkulI prasiddhA / khAdyabhedaH / dvandve tadivaM cAzituM bhakSayitumanAyAsena vinAzayitumiti yAvat / / dvijakSatriyavidraM trAtApyadhvanayaddhanuH / jayAya bherIzaGkha ca sadyo bhairikazAlikam // 117 // 117. dvijakSatriyavidraM trAtApi raikSitApi mUlarAjopi sadyastarakSaNAdeva jayAya dhanuradhvanayajyAkarSaNenAvAdayat / tathA mUlarAjasakabhairikazADikaM bherIvAdanazilpAH zaGkavAdanazilpAzca jayAya vijayasUcakaM bherIzaGkhamadhvanayat / / jyAnAdairdhanurasyocaiH zirogrIvamadhunvataH / pratyaSThAtkaTakAlApamudagAccetyuvAcaM nu // 118 // 118. asya mUlarAjasya dhanurdharottamatvena lakSavaddhadRSTitvAcchiro1 e sI vAsitu. 2 edegca nuH // 1 vI itotrA . 1 e sI phalama'. 3 bI nA bhraSTA. 4 e va cAzatu zakSa. sI va vAzakSa. 5 e sI rakSatA. 6 e sI lasaja. DI la. satka. Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 427 [hai0 3.1.139.) paJcamaH srgH| grIvamadhunvatokampayataH sato dhanuH kartR / ucairudAttAnAdaiH kRtvovAca nu kaThakAlApAridaityAnAM nirNAtavadhatvena babhASa iva / kiM tadityAha / kaThIH kAlApAzca zAkhAdhyayananimittavyapadezabhAjo dvijAzcaraNAkhyA dvandve / tatpratyaSThAdudagauca pratiSThAmabhyunnatiM ca prAptamiti // badarAmalakam / ityatra "phalasya jAtI" [35] iti dvandva ekArthaH / / dhAnAzakuli / ityatra "aprANi" [136] ityAdinA dvandva ekArthaH / prANipazvAdivarjanaM kim / dvijakSatriyavidAH dvijakSatriyavidram / gomahipI gomahiSam / ityAdIni pUrvoktAnyeva jJeyAni // prANyA / zirogrIvam // sUryAGgam / bherIzaGkam / bhairikazAhnikam / atra "prANi" [30] ityAdinA dvandva ekaaryH|| pratyaSTAtkaThakaoNlApam / udagAtkaTakAlApam / atra "caraNasya" [130] ityAdinI dvandva ekaarthH|| vAjapeyacayanayoriveSuvajrayornu tau| arkAzvamedhe nu raNe cakratuH zaramaNDapam // 119 // 119. yathA vAjapeya-cayana-iSu-vana-arka-azvamedhAkhyepu yAgabhedeSu cchAyAdyartha zaramaNDapaM kaucitkurutastathA raNe tau mUlarAjalakSau nirantaramokSaiH zaramaNDapaM vANamaNDapaM cakratuH / / arkAzvamedhe / ityatra "bhallI" [139] ityAdinA dvandva ekAryaH // aklIva iti prasajyapratipedhaH kim / vAjapeyaM ca cayanaM ca tayorvAjapeyacayanayoH / imau - 1 e sI cana. . 1 zrI ThA. kalA. 2 thI ninimi'. 3 e sI gAzca pra0. 4 e sI DI ya: / ++ + pratya. 5sI kApa. 6 sI ThalA. 7 e sI dino e0 8DI 'nA . Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 'vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] tUM puMliGgAvapi sva iti payudAsAzrayaNetrApi syAt // adhvaryugrahaNaM kim / .ipuvajrayoH / adhvaryavo yajurvedavidastepAM vedopyadhvaryumtanna vihitAH Rtavozvame. dhAdayodhvaryukranavaH / ipuvanau tu sAmavedavihitAviti // yutsaMhitAyA vistArAtpadakakramakaM nu tau / stutau devAsuraiH sarpanakulaM nu virodhataH // 120 / / 120. tau devAsuraiH stutau devairmUlarAja: prazaMsitosuraistu lakSa ityarthaH / kiMbhUtau santau / virodhato vairAddheto: sarpanakulaM nu sarpanakulatulyAvata eva yudraNaM saiva svargaphalatvAtsaMhitA vaidiko granthastatyA vistArAdvistAraNAddhetoH pardaikakramakaM nu padAnantaraM kramasya pAThAtpadakramau nikaTapAThI pAThavizeSAvadhIyAte "padakrama' [6.2.126] ityAdinAke padakazca kramakazca tadiva / yathA padAdhyAyakakramAdhyAyako yathoktena saMhitAsthapadakramapaThanena saMhitAyA vistArakAvevaM yudho vistArakA. vityarthaH // padakakramakam / ityatra "nikaTapAThasya" [140] iti dvandva ekArthaH // sarpanakulam / ityatra "nityavairasya" [141] iti dvandva ekArthaH // tau gUrjaratrAkacchasya dvArakAkuNDinasya nu / nAthau zaromimAlAbhirgaGgAzoNaM pracakratuH // 121 // 121. tau mUlarAjalakSau gUrjaratrAkacchasya gUrjaratrAkacchadezayo 1 e vI sI DI "tu puliGgA'. 2 sI thevA ya. 3 e sI dhvayasta. 4 e sI yukravata'. 5 vI . surava0 6 e sI DI 'kula'. 7 e sI degka. 8 e sI DI utpAda. 9 e sI zapava. 0 e sI ghIyate. DI dhIyate. 11 vI 'kramadhyA. 12 sI tAsthApadeg Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 3.1.142.] paJcamaH srgH| 429 thiau zarA eva saMtatocchalitatvAdUrmaya: kallolAstepAM yA mAlAH zreNayastAbhiH kRtvA gaGgAzoNaM pracakratuH jAhnavInadamiva pracakratuH / nurupamAyAm / yathA dvArakAkuNDinasya naathau| dvArakApurInAtho viSNuH / kuNDinapuranAthazca viSNuzyAlo rukmI / rukmiNyapahArakAle mahAyuddhavidhAnAccharomimAlAbhirgaGgAzANaM pracakratuH / / vArANasIkurukSetraM prApyAji tAvahRpyatAm / zauryaketavatasyezau zoryaketavate iva // 122 // 122. spaSTaH / kiM tu / vArANasI ca pU: / kurukSetraM ca dezaH / dvayamapi loke mahAtIrthatvena prasiddham / ivotra jJeyaH / svargahetutvene vArANasIkurukSetratIrthatuyAmityarthaH / zaurya puram / ketavatA ca grAmaH / / dAyena gaurIkailAsau tadA tAvanucakratuH / astrairavANi takSantau takSAyaskAramakSatau // 123 // 123. tadA dAyena baliSThatvena sthairyeNa vA gaurIkailAsau giribhedAviva tau mUlarAjalakSau takSAyaskAraM kASThataDohakAramanucakratuH / yatosrasrANi takSantau chindantau / tathAkSatau svayaM prahArarahitau / takSAyaskAramapi hi svayamakSa sadAsIghanAdibhirastrANi cApakhajhAdIni takSati // nadI / gaGgAzoNam // deza / gUrjagtrAkacchasya // pur / dvArakADhuNDhinasya / 1 vI vANArasI'. 2 e sI DI lAso ta'. 1vI mAlA . '2 vINa jA'. 3 vI nAcchiro'. 4 vI tu / vANA. ramI. 5 vI na vANAramI . 6e sI lyAnitya. 7 e sI DI zauryapu. 8 e sI ratrANi, 9 e sI takSintI. 10 sI ntau "mba'. 11 vI sI DI pura / dA. 12 vI dvArikA. 13 e sI DI kuNDana'. Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 vyAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH] ityatra "nadIdeza" [142] ityAdinA dvandva ekArthaH // svairityeva / zauryaketavate // puranAmasaMbhedepIcchatyanyaH / zauryaketavatasya // pUrdezasaMbhedepItyapare / vArANasI. kurukSetram // dezagrahaNena ceha janapadAnAM grahaNaM pRthagnadIpUrgrahaNAt / teneha na syAt / gaurIkailAsI // takSAyaskAram / hatyatra "pAnyazUdasya" [143] iti dvandva ekaarthH|| . AnIyepUn gavAzvenoSTrakhareNArpayanbhaTAH / sadhrIcI dadhipayasoH kIrtimAkAtostayoH // 124 // 124. tayormUlarAjalakSayorgavAzvenoSTrakhareNa ca kRtvepUnAnIya bhaTA Arpayan / etena vANakSepasyAtivAhulyamuktam / kIdRzoH satoH / dadhipayasordadhidugdhayoH sadhrIcI nirmalAM jayotthA kIrtimAkAhatoH / padbhirgomahiSairvAhya sdRgttgmdhusrpissoH| tulyormupadazairnAgAdhairlakSaH kuntamuddadhe // 125 // 125. SabhirgomahiSarvAhyaM voDhuM zakyaM mahAbhAramityarthaH / lakSaH kuntamuddadhe mUlarAje kSepArthamutpATitavAn / kIdRk / madhusarpiSoH sadRghakkopAraktatvAttulyAkSaH / tathopagatAH samIpagatA darza dazatvaM yeSAM tairnavabhirekAdazabhirvA nAgAzcaiIstihayaistulyo samAnabalaH / 1 bI vairvAha 1 vI re / bANArasI'. 2e sI ceya ja. 3 e sI DI pAtra 4 bI lala'. 5 sI akSa. 6 vI vAya 7 yI 'dhemUla. 8 e sI zabhi da. 9e sI DI va . 10 e vI sI DI lyoga ma'. Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai.3.1.143.) paJcamaH srgH| - nAgAvaM dhannupadazaM dhannAsannadazAn rathAn / rAjadantairdazannoSThaM prAsamullAsya sokSipat // 126 // 126. sa lakSaH prAsaM kuntamullAsya sphorayitvAkSipanmUlarAjAbhimukhaM preritavAn / kahiksan / upadazaM navasaMkhyamekAdazasaMkhyaM vA nAgAzvaM yanmahAbalatvAtkhaNDeyastathAsannadazAnavaikAdaza vA rathAn dhaM. stathA rAjadantairdantAnAM rAjabhiruparyadhazca madhyadanvairoSThaM kopAdazan / / liptavAsitadikkIAthoSNaguzrIH ssddunntH| kuntena sarvasAreNAvadhIlakSaM culukyarAT / / 127 / / 127. athai culukyarAD mUlarAja: sarveH sAraH pradhAnalohabhedo yatra tena sarvasAralohamayena kuntena lakSamavadhIt / kIdRzaH / mahApuruSatvena sallakSaNalakSitatvAtpaT ziro hRtskandhau pAdau connatA uccA yasya saH / tathoSNaguzrI ravitulyatejA ata eva kIrtyA liptavAsitAH pUrva vAsitA AmoditAH pazcAlitA vyAptA dizo yena sH|| dhanyAkhyanyAH surAH strIbhiH puSpavRSTimatha vyadhuH / kRtapriye kSaNAcasminkRtograripunigrahe // 128 // 128. atha surA~stasminmUlarAje kSaNAtpuSpavRSTiM vyadhuH / kIdRzAH santaH / strIbhiH svabhAryAbhirdevIbhiH kRtvA dve anye yeSAM te vyanyAtisronyA yeSAM te vyanyAH / keciddevIdvayopetAH kecicca devItrayayuktA ityarthaH / yataH kIdRze / kRtapriye vihitasurAbhISTe / etadapi kuta 1esI nyAnanyAH. 2 e sI surA strI. - 1 e sI prAsaku. 2 sI Dayasta'. 3 sI cUla'. 4 sI sarvasA. 5e sI DI salakSa. 6 vI yoSNugu. 7 e sItA amo. 8sI 'rAje. 9 e ryAdideM. sI ryAdidevI . 10 e sI trayaM yu. Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 byAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] ityAha / yataH kRta ugro mAraNAtmako riporlakSasya nigraho yena tasmin / / grAhAri somucatkRttAGgulIkaM bhikSitaH patim / tasya pANigRhItIbhirvAlahItapANibhiH // 129 // 129. sa mUlarAjo grAhArimamucat / kIdRzaM santam / kRttA chinnAGgulyarthAtkaniSTA yena yadvAGgulyAM kRttaM yena taM svavelAyattaM kRtvetyarthaH / yato vAlaiH kartRbhirgRhItapANibhirAttahastAbhiH satIbhirmUlarAjasya kRpAtirekotpAdanAya bAlakAnhasteSu gRhItvetyarthaH / tasya grAhAreH pANigRhItIbhirbhAryAbhiH pati bhartAraM bhikSitosmabhyaM patibhikSAM dehIti yAcitaH // tataH prabhRti saurASTraH strIvepo jAtajanmabhiH / ajanmajAtaizcopAttaH prAha rAjibhuvo yazaH // 130 // 130. tataH prabhRti tasmAnmokSadinAdArabhya bIveSa AprapadInazATikAparidhAnakacchAdAnAbhAvalakSaNo nArIveSo rAjibhuvo mUla. rAjasya yarzaH saurASTrajayotthA kIrtiM prAha / saMpratyapi jJApayatItyarthaH / kIdRk / saurASTra: suraassttraadeshodbhvailokairupaatto vayaM mUlarAjasya puraH strIkalpA iti jJApanAya gRhItaH / kIdRzaiH / jAtajanmabhiH / janmazabdona janmaprabhRtijIvitakAlavAcI / jAtaM vAlyayauvanavArdhakyAvasthAtrayopabhogena kRtakRtyatvAnniSpannaM paripUrNIbhUtaM janma janmavAro yepAM tairativRddharityarthaH / tathA na jAtaM vArdhakyAnupabhogenAkRtArthatvAdaparipUrNIbhUtaM janma yeSAM taizca vAlaitaruNaizcetyarthaH // 1 e sI kRtvA chiauM. 2 sItahI. 3 sI tiroko'. 4 vI giZhI. 5 e sI DI hIbhi. 6 vI za. nurA. 7 e sI vailokai. 8 sI "jammaza. 9 DI degnmavA. Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.1.150.] paJcamaH sargaH / 433 sukhayAtAnyatInyAtamukhAnviprAMzca bhUpatiH / duHkhahIno hInaduHkhAnyathAvatsaMsthayA vyadhAt // 131 // 131. bhUpatirmUlarAjo hInamapagataM duHkhaM yasmAtsa tathA sansaMsthayA vyavasthayA vyadhAt / kAMskAnityAha / yAtaM prAptaM sukhaM daityavadhotthaM zarma yaistAnsukhayAtAnyatIMstathA yAtasukhAnviprAMzcobhayAnapi yAtasukhatvena hInaduHkhAn / kathaM vyadhAt / yathAvadyaH prakAro yau~ yathAsyAsti "tadasya" [7.2.1.] ityAdinA mtuH| yadvA yatheyetasyAhaM "tasyAhe" [7.1.51] ityAdinA vat / kriyAvizeSaNaM yathAvidhItyarthaH / / gavAzvena / uSTrakhareNa / ityatra "gavAzvAdiH" [144] iti dvandva ekArthaH // dadhipayasoH / madhusarpipoH / ana "na dadhi" [345] ityAdinA na dvandvai. katvam // padbhirgAmahipaiH / ityatra "saMkhyAne" [16] iti na dvandvaikatvam // upadazam nAgAzvam / upadazaiH nAgAzvaiH / atra "vAntike" [147] iti vA dvandvaikatvam // ___ bhAsanadazAn / ityatra "prathamokaM prAk" [148] iti prathamAntena yabi. diSTaM tatpUrva nipatati // rAjadantaH / liptavAsita / ityatra "rAjadantAdiSu" [149] ityaprAptapUrvanipAtaM prAgnipaMtati // vizeSaNa / uSNaguzrIH // sarvAdi / sarvasAreNa // saMkhyA / padunnataH / ityatra "vizeSaNa" [150] ityAdinA vizeSaNAdeH pUrvanipAtaH // zadasya spardhe para1eDIno dIna'. - - - - 1vI "stAnya. 2 e sI DI nabhiyA. 3 DI thAyaH 4 sI DI pAsyA. 5 sIsvam / upa. 6DI pti|. 7 e sI DI 'guzrIsa'. 8sI mdassa. Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 jyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] svAtsarvAdisaMkhyayoH saMkhyAyA eva pUrvanipAtaH / bhyanyAH // ubhayostu sarvA.. dive spardhe parasya pUrvanipAtaH / dhanyAH // kRttAnulIkam / ityatraM "kAH" [151] iti kAntasya prAgnipAtaH // kA. ntasya vizepaNatvAtpUrveNa sidhyati vizeSyArtha tu vacanam / aGgulyAM kRttamanena kRttAhulIkam / spardhe paratvArtha ca / kRtoparipunigrahe // bahuvacanaM vyAptyartham / tena kRtapriye / ityatra pareNApi spardhe kAntasyaiva prAnipAtaH // jAti / pANigRhItIbhiH gRhItapANibhiH // kAla / ajanmajAtaiH jAtajanmabhiH // sukhAdi / sukhayAtAn yAtasukhAn / duHkhahInaH hInaduHkhAn itpanna "jAti" [152] ityAdinA jAtyAdervA prAmipAtaH // prajayA putrajAto nu tejogyamyAhitotha saH / prabhAsaM jAtaputrarvagAtmItairAhitAgnibhiH // 132 // 132. atha sa mUlarAjo jAtaputrairnRtpannatanayairiva prItairdaityavadhAttuSTairAhitAmibhiramihotribhirdvijaiH saha prabhAsaM tIrthamagAt / kIdRk / prajayA kRtvA jAtaH putro yena(yasya ?) sa putrajAto nu prajA putramiva pshynnityrthH| tathA tejogninA pratApavahninA kRtvAhitaH prajvAlivogniryena sonyAhitIgnicittulyo jAjvalatpratApa ityarthaH / / mAhitAgnibhiH amyAhitaH / jAtaputraiH putrajAtaH ityatra "bhAhitAnyAdipu" [153] iti kAntasya vA prAgnipAtaH // 1DI ra tAnta. 2 vI veNApi si. 3 yI degla / Aja'. 4 e trairutpa. sItraikatya'. 5 e sI DI micatu. 6e prAhi. 7 e sI DI miH mAnyA'. Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / anna "praha hai0 3.1.156.] paJcamaH srgH| 435 sosyudyataH padmanAbho nUyatAsibhirAkRtaH / indumauliM zUlapANi spRSTvA natveti tuSTuve // 133 // 133. spaSTaH / kiMtu / udyata UrcIkRtosiyena sosyudyataH / prajApAlakatvAtpadmanAbhI nu viSNuriva / indumauli somanAthaliGgaM spRSTvA hastena saMspRzya // udyatAsimiH asyudyataH / atra "praharaNAt" [154] iti ktAntaM vA prAgnipatet // indumaulim / pamanAbhaH // praharaNAt / zUlapANim / anna "na saptamI" [155] ityAdinA saptamyantasya na prAgnipAtaH // yastvAM zrIkaNTha nautyAtaH kaNThegaDuraruHzirAH / bhavatyagaDukaNThaH sozirasyarurapi kSaNAt // 134 // 134. zrIkaNTha he zaMbho gaDuvraNaM kaNThe yasya sa kaNThegaDugaNDamAlAmahArogAnvitastathAruNaM zirasyasya soruHzirAzca / upalakSaNatvAdanyairapi rogairyuktazca sannA? rogapIDito naro yastvAM nauti stauti sa kSaNAdagaDukaNThozirasyarurapi / apiH samuccaye / upalakSaNatvAdanyarogavimuktazca bhavati // kaNThegaduH gaDakaNThaH / zirasyaruH aAzirAH / atra "gaDvAdibhyaH" [156] iti saptamyantaM vA prAgnipatet // - 1 sI patA. 1 e bI sI DI UddhIkR. 2sI cavaH / pra. 3 DI 4e sI DI nAnam / pra. 5 sI kante ya. 6 vI ziroH / ma mo vi. Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] vizvapriya priyamRSAvAdasya tvanirAsataH / syAjjaiminikaDArasya tulyaH kaDArajaiminiH // 135 // 135. he vizvapriya priyA viSNumUrtyA pAlanIyatvAdbhavakaSTAbdhenistAryatvAcAbhISTA vizve samastajanA yasya / anena zaMbhoH srvmaanytoktaa| tvanigasato nAsti sarvajJaH pramANapaJcakAtItatvAtkharaviSANavadityAdikuvAdasvabhAvamananApriyamRSAvAdasya jaiminikaDArasya kaDAraH pigalo dAso vA sarvajJAbhAvamananena sarvajanAnAM kSepyatvAtkaDAra iva kaDAro yo jaiminirmImAMsakastasya tulyaH kaDArajaimini: kaoNramI mAMsaka eva syAnnAnyaH / tvanirAsaM durAtmA mImAMsaka evAha nAnya ityarthaH / tathA ca mImAMsakamatAbhiprAyeNoktam / / apauruSeyo vedazca prAmANyaM SaTmANataH / sarvajJAbhAva ityeva mImAMsakamataM matam // 1 // vRddhamanvAdibhistutyaM tvAM stuyAnmanuvRddhagIH / yorthadharmapriyaH sa syAddharmArthAbhyAM na vaJcinaH // 136 // 136. vRddhazcirantano yo manurApistadvadbhaktisAratArthasAratAdi. guNopetA gIrvANI yasya sa tathA sanyaH pumAMstvAM stuyAt / yatorthadhauM priyAvabhilapaNIyau yasya saH / arthadharmAbhilASaNetyarthaH / kiMbhUtaM tvAm / vRddhamanvAdibhizcirantanamarnuRSyAbaigadipadADyAsAdyaistutyam / sa dharmArthAbhyAM vaJcito viyukta ityarthaH / na syAttasya dharmArthoM bhavata evetyarthaH / / - 1 e sI DI tulya ka. 2 e sI DI stulya tvA. 1 sIvAbhI'. 2 vI mastA ja. 3 e sI DI DAraH. 4 sI dAsyo vA. 5 e tvAphaTA'. sI DI tvAkamAra". 6 e sI 'TAraH mI'. 7 sI gokAn / 8 e sI nurubhyA. 9 e sI DI ratulyam / Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.1.157.] paJcamaH srgH| 437 brahmAdInAM tvamantAdI tavAdyantau na kshcn|| agnISomau vAyutIyAdyAzca te tilamASavat // 137 // 137. brahmAdInAmAdipadAdviSNvAdInAmantAdI saMhArAMtsarjanAca nidhanotpattikAraNaM tvam / yaduktam / / brahmAdInapi bhagavaMstvameva saMsRjasi saMharasi caiva / iti / tava tvAdyantAvutpattivinAzaheturanAdinidhanatvAnna kazcana / uktaM c| anAdinidhanaM devaM jagatkAraNamIzvaram / iti // atazcAgnISomau vahnidevatAsomadevate vAyutoyAdyAzca vAyudevatAMjaladevatAdyAzcAdyapadAdevatAdayazca te tava tilamASavattilamASA ivAspAstvadaMzamAtramityarthaH // skandazrIdasutasakhe tyaktvA sakhimutAdikam / yastvAM dhyAyetrilokyAM syAdastrazastraiH sa durjayaH // 138 // 138. skandazrIdau kArtikeyadhanadau sutesakhAyau yasya he skandazrIdasutasakhe he zaMbho sakhisutAdikamAdipadAdAdikaM saMsAra. bandhanaM tyaktvA yastvAM dhyAyetsa narakhilokyAmanANyAneyAdIni divyAyudhAni zastrANi khaDgAdIni dvandve tairdurjayaH syAt / kenaupyasau na jIyetetyarthaH // 1 sI nA dI ta. 2 e sI DI tasukhe. 1 e sI rAtra. 2 e sI DI tAdA'. 3 bI cApa. 4 e sI DI "dUtade'. 5 vI tasukhA. 6 sI dhane tya'. 7 sI nApyAsau. Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 vyAzrayamahAkAvya [mUlarAjaH] zraddhAtapobhyAM saMpannA arcitvA vilvaguggulaiH / zavadundubhivINAbhirdhanyAstvAM paryupAsate // 139 // 139. sugamaH / kiM tu / zraddhAtapobhyAM saMpannA ityanena vilva___ guggulairityanena ca zivarAtriparva jJApitam / tatraiva hi vizeSato vilvapatrairguggulaizca zaMbhoH zraddhopavAsatapaHsaMpannairjanairarcA kriyate // vINAdundubhizaGkhAste priyA iti purastava / gRhNanti nAradamakhyAste vINAzaGkhadundubhIn // 140 // 140. sugmH| navaram / te gandharvavidyAkauzalyAdinA prasiddhA nAradaprakhyA nArado devabrahmA tanmukhyAstatsadRzA vA gndhrvvidyaadhraadyaaH|| priyamRpAvAdasya vizvapriya / ityanna "priyaH" [157] iti vA priyaH prAnipatet // kadArajaimini jaiminikaDArasya / vRddhamanu manuvRddha / ityatra "kaDAra" [158] ityAdinA kaDArAdevA prAmipAtaH // dharmArthAbhyAm arthdhrm| bhAdhantau antAdI / ityatra "dharmArtha" [159] ityAdinAprAptapUrvanipAtaM vA pUrva nipatet // laghvakSara / tilamASa // asakhIdut / bhagnISomI vAyutIya // svarAyata / akhazasvaiH // alpasvara / vilvaguggulaiH // arghya / skandazrIda / ityatra "lava. kSara"[10]ityAdinA laghvakSarAdi prAptipatet // spardhe parameva / zraddhAtapobhyAm // 15 sI zAstvA. 1e sI le itya. 2 cI svapAtra'. 3 e sI minija. 5e sI dhamartha / A. guggu. 4e sI Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai* 3.1.161.] pakSamaH srgH| sakhivarjanaM kim / sutasakhe / sakhisuta // ekamiti kim / yugapadanekasya pUrvanipAte prApta ekasyaiva yathA pUrva nipAtaH zeSANAM tu kAmacAra iti pradarzanArtham / shvdundubhiviinnaabhiH| viinnaadundubhishhaaH| vINAzaGkhadundubhIn / vinAyakaskandaguro puNyaiH phAlgunacaitrayoH / brAhmaNakSatravidraH prekSyase grISmadolayoH // 141 / / 141. vinAyakaskandaguro he gaNezakArtikeyayoH pita: phAlgunacaitrayorye grISmadole grISmaparvadolAparvaNI tayorbrAhmaNakSetravidvaiH ka. rtRbhiH puNyaiH kRtvA tvaM prekSyase / phAlgune paurNamAsI grISmaparvocyate / yatotra kASThakhaDgavyagrakarairvAlakaiH zizUnAM mahAsantApakatvena grISmatulyatvAdvISmA DhuNDArAkSasIkRtopadravA uttaarynte| yaduktaM bhaviSyottare / purA raMghurnAma rAjAsIt / tasya rAjye vartamAne duNDhA nAma rAkSasI babhUva / sA vAlAnAmupadravaM kurute| tato virAgayuktAH saduHkhAH sarvepi paurA nRpamUcuH / deva tava rAjyesmadAlAnAM mahAnupadravo bhavati / tatrAyava / tato rAjA guru vaziSThaM saprazrayamuvAca / kosAvadRSTo bAlAnAmupadravakArI / tacchrutvA vaziSTha Uce / deva DhuNDeti nAma rAkSasI tapaHprabhAvAllabdhavarA vaalebhyonyairvdhyaa| ataH sA bAlAnpIDayati / tadadya phAlgune pUrNimAyAH / asyA nizAgame pArtha saMrakSyAH zizavo gRhe / gomayenopasaMlipte sacatuSke gRhaanggnne| AkArayecchizUnprAyaH khaDgavyagrakarAnarAn // 1 // 1e sI DI evami. 2 e sI ndubhirIn / // . 3 vI 141 he vi. 4 e sI DINI . 5 e sI kSatravi . 6 e sI gunai pau. 7 sI vyayama. 8 sI yne| ya. 9 sI raghUnAma. DI raghunAmA rA. 10 vI vasiSTha'. 11 e sI zivAyo. Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] 440 te kApTakhaGgaiH saMspRzya gItairhAsyakaraiH zizUn / rakSanti teSAM dAtavyaM guDaM pakvAnnameva ca // 2 // evaM DhauNDitamAtrasya sa dopaH prazamaM brajet / vAlAnAM rakSaNaM kArya tasmAttasminnizAgame // 3 // asmiMzca parvaNi somanAthasyApi lokAcAra iti kRtvA grISmonAraNaM vizepapUjA ca caturvarNalokaiH kriyate // dolAparva ca caitrazuklacaturdazyucyate / yatotra zaMbhugaurIsahito mahotsavena dolAmAruroha / yaduktaM bhaviSyottare / gaurI zaMkaramAha / kautukaM me samutpannaM pannagAbharaNa prabho / andolakaM mama kRte kArayasva svalaMkRtam // 1 // tvayA sahAndolayeyaM yathA caitre trilocana / tadgaurIvacanaM cAru zrutvA govRSabhadhvajaH // 2 // sa~ dolaM kArayAmAsa AhUya suravardhakim / stambhadvayaM ropayitvA iSTApUrtamayaM dRDham // 3 // satyaM caivoparitanaM zreSThaM kASThamakalpayat / vAsuki daNDikAsthAne baddhA dhvAntAyasaprabham // 4 // tatphaNAsaMcayaM pIThaM kRtavAnmaNimaNDitam / tatrArUDhastu bhagavAnsomaH somavibhUSaNaH // 5 // nandiraM dolayAmAsa pArzvasthaiH pArpadaiH saha / iti // 1esI re. rizU. 2 vI sI dauDhitadeg. 3 sI dopapra. 4 e sI lokAMcA. 5 sI catu. 6 e sI daMcya.DI zyAmucya . 7 sI sA lola. DI sadolA kA. 8 sI phaNa sa. 9 e pIDha kR. 10 e sI paNa II. 11 e sI DI mandi. Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.1.161.] pazcamaH srgH| 441 phlmaah| prApte vasantasamaye surasacamAnAmAndolanaM naravarA nanu kurvate ye / te prAmuvanti bhuvi janmataroH phalAni duHkhArNavotkulazatAnyapi vArayanti // asmiMzca parvaNi somanAthasya caturvaNairmahAvistareNa dolAmahotsavaH kriyate // phAlgunacaitrayoH / baamnnksstrpidaiH| vinAyakaskanda / ityatra "mAsa. varNa" [1] ityAdinA mAsAyanupUrva pUrva nipatet // sa pAddharadadmavibhramamibhatvagbhamataH kRttikArohiNyAtmajasaMnimaH zitipatiH stutveti devaM ttH| utko grISmavasantayoratimaghAzleSe vidhau dvAdazA zrIH pazcaSavAsaraurnijapuraM nAgASTazatyA yayau // 142 // 142. tataH stavanAnantaraM sa kSitipatirmUlarAjo dvAdazArkazrIvijayAdatipratApI sAgASTazatyA hastinAM zatASTakena saha paJcaSavAsaraiH paJcabhiH SaGgiA dinaH / zIghramityarthaH / khapuraM yayau / yato prImavasantayorupacArAdvasantartuprISmartusahacaritAsu puSpoccayajalakrIDAdikriyAsu viSaya utka utkaNThitaH / kiM kRtvA yayau / devaM zaMbhumityuktarItyA stutvaa| kIdRksan / kRttikArohiNyAtmajau skandabudhau tayoH saMnibhaH zaMbhuviSayAntaramaktipANDityAbhyAM tulyaH / kiMbhUtaM devam / ibhatvagbhasmato gajacarmAcchAdanamasmAGgarAgAbhyAM sakAzAtmAvUTarabhravibhrama 15 sI ama. 15 sIsI nanu.2 esI vAkuTha'. 3 vI mahA. 4esI hai| vi. 5rI rakSi'. sI bATa'. .sI hinIsma'. 8vI 'bamama.9sI ko namana - - - Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] varSAzaranmeghatulyam / ka sati yayau / vidhau candre / kIdRze / atimaghApezlepAmaghAnakSatrAtikAnte / asya ca vizeSaNasyAprAvezikanakSatrAtikramasyopalakSaNatvAtpUrvaphalgunyA apyaprAvezikatvAttAmapyatikrAnte / uttaraiphalgunIstha ityarthaH / uttaraeNphalgunI hi sthirasvabhAvatvAtprAvezikanakSatram / azleSA krUrasvabhAvatvena maghApUrvaphalgunyau cograsvabhAvatvenAniSTaphalatvAdaprAvezikyaH / yaduktaM ratnamAlAyAm / zubhaH pravezo mRdubhi kSaiH kSipraizcaraiH syAtpunareva yaatraa| uprairnRpo dAruNabhaiH kumAro rAjJI vizAkhAsu vinAzameti // ugrAdibhibhaiH praveze nRpAdivinAzametIti saMbandhaH / azleSAmaghApUrvaphalgunIratikrAnte candau mUlarAjasyASTamo navamazvendurazubhopayAtIti hetozvAtimadhAzleSa iti vizeSaNaM vidhoH|| bha / kRttikArohiNI // Rtu / prAvRSTat / anna "bhartu" [162] ityAdinA bhamRtezcAnupUrva prAgnipatet // tulyasvaramiti kim / maghAzleSe / priissmvsntyoH|| bahuvrIhau / paJcapa // dvigau / aSTazatyA / dvandve / dvau ca daza ca dvAdaza / ityatra "saMkhyA samAse" [16] iti saMkhyAnAmanupUrva pUrva nipatet // zArdUlavi. kIDitaM undaH / navamaH pAdaH samarthitaH // iti zrIjinezvarasUriziSyalezAbhayatilakagaNiviracitAyAM zrIsiddhahemacandrAbhidhAnazabdAnuzAsanadhyAzrayavRttau paJcamaH sargaH samarthitaH // 1bI timepA. 2 yI phAlgu. 3 vI raphAlgu. 4 vI "raphAngu. 5.bI phAlgu. 6 e sI DI vakSa. kSi. 7 vI di vinA. 8 thI phAgu. 9bI pU. 10 vI nAmAnu'. Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dyAzrayamahAkAvye SaSThaH srgH| aham // yathAvadArAdhayatastrivarga cAmuNDarAjosya sutotha jajJe / parasparAM vAkamalA ca tejaHsaumye ca nUnaM miSatI zrite yam // 1 // 1. athAnantaramasya mUlarAjasya yathAvadyathociyena parasparAnAbAbhayA / khavelAyAmityarthaH / trivarga dharmArthakAmAnArAdhayata AsevamAnasya satazcAmuNDarAjaH suto jajJa utpede / yaM cAmuNDarAjaM vAk sarasvatI ca kamalA ca lakSmIstejaH pratApaH soma ivAhAdakatvAtsomaH kAntastadbhAvaH saumyaM kAntatvam / dvandva / te ca dhite / nUnaM shngke| parasparAm / spardhamAnaH sa kRSNam / meraM spardhiSNunevAnyo dhRto nAko himaadrinnaa| ityAdAviva prApyetyadhyAhAreNa parasparasya vyApyatvAtparasparaM karma paraspareNa saha vA parasparArthaM vA parasparasmAtsakAzAd gamyayavapekSayA "gamyayapaH" [2.2.74] iti paJcamyAM parasparamAzritya vA parasparasya saMbandhino vA parasparasminvA miSatI spardhamAne / ye hi mitho miSataste mithomibhavecchayotkRSTasvAminaM yete| vAkamale tejaHsaumye ca mitho viruddha amuM cAbhive ityevamAzaGkA / sargesminnupajAticchandaH / 1bI tI ka. 2 e sI DI mAnasa. 3 e sI DI 4 TImaIpa. 5vI malate'. lApara'. Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAbhayamahAkAnye [cAmuDArAjaH] 444 deSaM parityajya paraspareNa parasparaM cAmatibAdhanena / anyonyamutkarSitayA ca mitrANIvAtra vidyAzca guNAzca tsthuH||2|| 2. mitho viruddhA api dharmazAstrakAmazAstrAdividyA dAnAvikatyanatvAdayo guNAzca mitrANIvAtra kumAre tasthuH / kathamityAha / paraspareNa saha dveSamekatrAnavasthAnarUpaM virodhaM parityajya / tathA parasparaM paraspareNa kRtvA parasparArthaM vA parasparasmAtsakAzAtparasparamAzritya vA parasya karmaNo vA parasparasminvA prativAdhanenocite svasvakAle dvayAnAmapyAsevyamAnatvAdapIDanena / tathAnyonyaM yathArthasaMvandham / sarvavibhattyarthaH pUrvavadbhAvanIyaH / evamapi / utkarSitayA ca miyo vizeSakatvena ca hetunaa| tathAhi / dharmazAstravidyAnusAreNa dharmapravRtti gaphalatvena viziSTakAmaheturiti kAryadvAreNa dharmazAstraviyoM kAmazAstravidyotkarSiNI / kAmazAstravidyAnusAreNa ca kAmapravRttiH saMtativRddhiphalatvAddharmavRddhiheturiti kAryadvAreNa kAmazAstravidyApi dharmazAstravidyotkarpiNI / tathA dAnenAzlAghA viziSyatezlAghayA tu tyAga iti / mitrANyapi mitho dveSaM tyajanti mithaH kalahAdinA na mAdhante ca mitho guNotkIrtanAdinotkarSayanti ca // zaktikSame yauvanasaMyamitve yute na dRSTe itaretarAM hi / tathApi te tAdRzanIvibhAjyanyonyAM ciraM cakraturatra yogam // 3 // 3. yadyapi zaktikSame yauvanasaMyamitve tAruNyendriyajayau ca hi sphuTamitaretarAmanyonyaM yute saMbaddhe mitho viruddhavAma dRSTe / yhaa| 1sI ra bAma. 2 e sI virAjya'. - - 4 bI 1e sI DI rasya. 2e sIDIpale. 3 rI viyo kA 'pApi kA'.5pasI pabiyo. Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [.. 3.2.1.] SaSThaH srgH| 445 itaretarasmAdyutena pArthakyena dRSTe tathApi te zaktikSame yauvanasaMyamitve cAtra kumArenyonyAM ciraM yogaM saMbandhaM cakratuH / yatastAdRzanItibhAjyananyasadRzanyAyaniSThe zaktikSamAdyanurUpAcarite vA / yo hi tAhazanItibhAgapUrvanyAyaniSTho viruddhabhRtyAnurUpAcaraNabhAgvA svAmI syAttatra mitho viruddhopi bhRtyajanaHsvAmyAvarjanAvizeSeNa virodhaM vihAyAnyonyaM ciraM yogaM karoti // saMketayogAditaretaraM nu kalAzca zAstrANi ca dhIguNAzca / cakrurvizeSAnitaretarasyAnyonyasya bhUSAM ca viteniresmin // 4 // 4. itaretaraM saMketayogAnu saMketo vayamatra kumArenyonyaM vizeSAnbhUSAM ca vidhAsyAma iti mithobhyupagamastallakSaNo yo yogaH saMvandhastasmAdivAsminkumAre kalAzca dhanu:kalAdyAzca zAstrANi ca dhanurvedAdIni ca dhIguNAzca zuzrUSAdyA aSTau buddhiguNAzcetaretarasya vizeSAna guNotkarSAMzcakrurAdhArasyAsya viziSTatvAtkalAdayonyonyaM vizeSitavanta ityarthaH / ata evAnyonyasya bhUSAM ca zobhAM ca vitenire| kRtasaMketA hi saMketite sthAne militAH saMketitamarthaM kurvanti / / pAjhamalA ca tejaHsaumye ca parasparAM misstii| zaktikSame yauvanasaMyamitve bhanyonyAM yogaM cakratuH / zakikSame yauvanasaMyamitve itaretarAM yute / anna "parasara" [0] isyAdinApuMsi svAderAmAdezo vA // parasparamapratibAdhanena mitrairiva vidyAmiH / anyonyamutkarpitayA mitrairiva 1sI nu kAlA. - 1 DI nyomyaM ci. 2 DI ca / yo. 3sI degSA bhUSAMzca vi. 4e "bhUSAMzca vi. DIbhUSAzca vi. 5 e sI thotyupa. 6 sI ziSatvA'. 7 bI bAdimiH Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 dhyAzrayamahAkAvye [cAmuNDarAjaH] vidyAbhiH / itaretara saMketayogAtkalAmiH zAstraiH / ityatra "paraspara" [1] ityAdinApuMsyamAdezo vA // parasparamapratibAdhanena guNaiH / anyonyamutkarpitayA guNaiH / itaretaraM saMketayogAdIguNaiH / ityatra "paraspara" [2] ityAdinA puMsi syAderamvA // pakSe / depaM paraspareNa / anyonyasya bhUpAm / itaretarasya vizeSAn // zeSavibhacayantAni vikalpodAharaNAni jJeyAni / evaM ca strInapuMsakayoramAmau dvAvAdezau vA bhvtH|| yatsevamAnaH spRhayaMzca bhaktastathopaTaddha viramannupAkSAt / asAvadhisyavyasanI tadasyopaprAcyasaMskAramalaM nimittam // 5 // 5. yaditi kriyAvizeSaNam / yadasau kumArobhUt / kIdRk / upavRddhaM vRddhA jJAnAdivRddhAstepAM samIpAya spRhayaMzca jJAnAdyarthamabhilapanvRddhAnAM samIpasya bhaktastathA bahumAnavAMzcAta eva vRddhAnAM samIpamAsevamAnota eva copAkSAt / akSadenAtra pAzakopalakSita dyUtamucyate / tatsamIpAdviraman dyUtavyasanAnivRtta ityarthaH / yadvA / viSayaviSayiNorabhedopacArAdakSazabdenendriyaviSayAH zabdarUparasagandhasparzA ucyante / tatsamIpAdviramana jitendriya ityarthaH / ata eva cAdhistri strISvavyarsaMnyatyAsaktirahitaH / tajjJAyatesya kumArasyopaprAcyasaMskAraM prAcyAH pUrvajanmabhavA ye saMskArA vRddhasevAdinirantarAbhyAsajanitA vAsanAstepAmanantarapUrvabhavApekSayA sAmIpyaM karta alaM samartha nimittaM kAraNam / yadayaM svabhAvenaiva gurusevAparAyaNatvAdiguNopetastatrAnantarapUrvabhavAbhyAsa eva heturityarthaH / / - - 1 sI zosA / pa. 29 tayoH gA. 3 thI nyabhU. 4e ni eka 5 bI valI. 6 sI ta 1. 5 vI ya' e. 8 esI sanI salA. 1 'skArAM Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 447 [ hai0 3.2.4.] SaSThaH sargaH / miyopaddhaH sa nizamya pArthavRttAnyupavyAsamupezagehe / kimapatUNena kimUpApaM guro raNAjJAM hi vineti dadhyau // 6 // 6. sa kumAraH priyamupavRddhaM jJAnavRddhAdisamIpaM yasya sa tathA sannupezagehe rudraprAsAdasamIpe kathAmaNDapAdAvupavyAsaM vyAsasamIpe pArthavRttAni zatrujayAdiviSayANyarjunacaritAni nizamyAkarNya dadhyAvacintayat / kimityAha / guroH pitU raNAjJAM yuddhaviSayAdezaM vinA hi sphuTamupatUNena niSaGgayoH sAmIpyena kimu tathopacApaM dhanuHsAmIpyena ca kimu / yAvapitU raNAjJo na syAttAvanirarthakatvAddhanurvidyAbhyAsasUcakena raNArtha pArzvasthena tUNadvayena cApena ca mama na kiMciditi pUrvamahApuruSAvadAMtAkarNanodbhavAtiriktaraNotsAhAdacintayadityarthaH // upaprAcyasaMskAram / upavRddhaM sevmaanH| upavRddhaM spRhayan / upavRddha bhaktaH / ityatra "am" [2] ityAdinA sthAraim // avyayIbhAvasyeti kim / pArthavRttAni // tasaMvandhinaH syAderiti kim / priyopavRddhaH // ata iti kim / bhadhistri // apaJcamyA iti kim / upAkSAt // kimupacApam kimUpatUNena / ityatra "vA tRtIyAyAH"[3] iti vAm // upanyAsam upezagehe / atra "saptamyA vA" [5] iti vAm // mugUrjaraM heturanekabhAradvAjaM varo gItaguNastrigaGgam / sthitodhisadbhaktyupagUrjarendre svarIzitaH putra ivaiSa reje // 7 // 7. eSa kumAraH svaH svargasyezituH svAminaH zakrasya putra iva - 1 e sI nisamya. 2 sI cApa gu. 3 e sI sm| 1e sI gayo sA. 2 e sI zAna syA'. 3 sI NArtha pA. 4 DI kim / .......... pArtha. 5vI dAnAka'. 6 e sI ran // . 7e sI sI svaH sargaH. Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 vyAzrayamahAkAvye [cAmuNDarAjaH] jayanta iva reje / yataH kIdRk / sugUrjaraM gUrjarANAM gUrjaradezodbhavanRNAM zobhanAyAmRddhau nyAyapAlakatvAddhetuH / tayAnekabhAradvAjaM bharadvAjasyarSe. rimepatyatvena bhAradvAjA anekovidyamAna eko yeSviti kRtvAnekA vA bhAradvAjA vaMzyA arthAtsvasya / bhAradvAjA hi caulukyAnAmAdyAH pravartayitAro dharmaguravazceti zrutiH / teSu dharmaguruSu viSaye varo dhArmikatvAdbhaktipUjAdikaraNena zreSThaH / tathopagUrjarendre mUlarAjasamIpedhisadbhakti pradhAnabhaktau vinItatvAtsthitIta eva trigaGga tisro bhUrbhuvaHsvastrayasthA gaGgAH samAhRtAstatra / lokatrayepItyarthaH / gItaguNaH / jayantopyanekabhAradvAjaM vara indrasamIpedhisadbhakti sthitota eva trigaGgaM gItaguNazca / / mada / sugUrjaram // nadI / vigaGgam // vaMzya / bhanekabhAradvAjam / ityatra "ra" [5] ityAdinA saptamyA am // adhiski| isyatra "manato lup" [6] iti khAdelae // bhaneta iti kim| upagUrjarendra / svH| iva / an "mamyayasya" {0] iti sthAderlup // yazasyati imAnayasUtradhAre sadA parakhaiNamanaGgarUpe / yatmAvizrayaMmanyamihAzrimanyaM strIMmanyatAmapyabhitomucacat // 8 // 8. yatparastraiNamanyeSAM strIsamUhaH prAkpUrva saubhAgyAdiguNazrIgaNa sadA zriyaMmanyaM haripriyAtulyamAtmAnaM manyamAnamAsIttadiha kumAre satyazriyaMmanyaM lakSmItulyamAtmAnamamanyamAnaM sattrImanyatAmapyAstAmazriyaMmanyatAM - - 1esI prApriya. 15 sI gussa'. 2 e sI rI sva vi . 1 sI 'nara'. 5 sI niyama. kavaye. 4 e sI Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 3.2...] SaSThaH srgH| 449 nAriMmanyatAmapyabhitaH sAmastyenAmucat / yataH kiMbhUte / anaGgarUpepi / apiratra jJeyaH / etena strIprArthanIyatvoktiH / param / yezasyati pairanArIsahodaroyamityAdiyazobhilASiNi / ata eva mAyAH pRthvIsthalokasyApi naye parastrIsevananivRttyAdinyAyaviSaye sUtradhAre sUtradhAravatpravartake / lokasyApi naye pravartakatvAtsvayamatyantaM nyAyaniSTha ityarthaH / yadAsau rUpaprakarSeNa strIprArthanIyopi yazorthitvenAtisadAcAratvAdrUpasaubhAgyAdinidhInAmapi sAbhilASANAmapi parastrINAM saMmukhamapi nAlokata tadA tA AtmAnaM rUpAdiguNahInaM sAmAnyastriyopi nikRSTaM ca menira ityarthaH / / bhanaNarUpe / maanysuutrdhaare| yazasyati / sUtradhAre / straiNam / ityatra anaGga bham / rUpa s // 6mA as / naya ha / sUtradhAra s // yazas am ya // sUtra am cAra // strI Am nam // iti sthite "aikAye" [8] iti syAdekheM // aikAthya iti nimittasaptamIvijJAnAdaikAryottarakAlasya na syAt / anaGgarUpe // mImanyatAm / zriyaMmanyam / atra "na nAmi" [8] ityAdinAmo na lup // bhanye svAhuryathA preSThAyaH zabdA dhavayogAstriyAM dhartamAnAH khaM liGgaM vihAya mIliGgamupAdadate tI zrIzabdaH straiNe vartamAnaH svaliGgatyAgena vartate / tato mapuMsakalakSaNaM havasvamamo lupca syAt / azrimanyam // 1e sI nArima. 2 bI mastenA'. 3 bI nIyoktiH / 4 e sI 'khokti / pa. 5e sI yasasya'. 6bI paraM nA. 7 e sI DI dhAra esI didhI. 9 DI pi kaniSThaM ca. 10 e sI niSTa. 11 e sI ra yas / . 12 e sI te "ekArthe" i. 13 vI ti sapadeM. 14 e sI "e / aikyArtha iti syAdekheM / ai. 15 sI 'nyatA / tri. 16 e sI DI kyAH za. 17 esInAH kheli. DI 'nAH svali'. 18 vI pA strIza. Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 vyAzrayamahAkAvye [cAmuNDarAjaH] sa brAhmaNAcchaMsijanentikAdAgate himAdrestapamAkRtorje / tyaktAnyakarmA sahasAkRtotthombhasAkRtA|bhimatAnyadatta // 9 // 9. brAhmaNAcchaMsijane RtvigvizeSalokaviSaye se kumArobhimatAni dhanAdInyadatta / tadicchAnusAreNAdAdityarthaH / yatastapasA kRtAstapazcaraNena vihitA UrjA vyomagamanAdayaH zaktayo yasya tasmiMstathA himAdrerantikAdAgate / audAryotthakIrtizravaNAhUradezAntarebhyopi cAmuNDarAjasamIpamAyAta ityarthaH / kIhaksan / sahasAkRtotthaH saMbhrameNa jhaTiti vihitAbhyutthAnaH / tathA tyakAnyakarmA muktavyApArAntaraH / tathAmbhasAkRtA? jailena vihitpaadshaucaadyupcaarH|| naM tena kiM cittamasAkRtaM vaujasAkRtaM vA vikRtaM prajAyAm / puMsAnujAyAM nu yadaJjasAco dopAvaloke jnupaandhbhaavH||10|| 10. tena kumAreNa prajAyAM lokaviSaye puMsAnujAyAM nu puMsA karaNena pazcAjAtAyAmiva laghubhaginyAmivetyarthaH / kicitstokamapi vikRtaM vikAro na vA tamasAkRtamajJAnena kopena vA kRtaM na vaujasAkRtaM balAtkAreNa kRtam / yadyasmAttena prajAyAM viSaye puMsAnujAyAmiva dopAvaloke janupAndhabhAva AjanmAndhatvamasAttaH snehenAgIkRtaH / atha gha yA prajApatyaM tasyAM snehAdoSAvalokanAbhAvena na kenaciki. cidvikRtaM vamasA vaujasA vA kriyata ityuktiH / / antikAdAgate / atra "bhasasve raseH" [10] iti se lup // 1 e sI voje / 2 sI na keci. - 1esI ne ravi. 2 sI sa saku. 3 sI dAte I. 4 sI 'yAnta 5 e sI DI janena, 6 sI 'kRtA ma.7 sI "yukti / . 8 yI se na mu. Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 3.2.13.] SaSTaH srgH| 451 mAjhaNAcchaMsi / iti "brAhmaNAcchaMsI"[1] ityanena nipAtyam / / ojasAkRtam / aJjasAttaH / sahasAketa / abhasAkRta / tamasAmRtam / tapasAkRta / ityatra "ojaH" [12] ityAdinA To na lup // puMsAnujAyAm / jrnupaandh| ityatra "puMjanuSa" [13] ityAdinA To na lup // sa mAnasAjJAyika AtmanAjJAyyAsAtmanAviMza ivaanggbhaabhiH| prasannayApanmanasAyadevyAtmanepadaM pukhiha Dinnu dhAtuH // 11 // 11. sa kumAraH prasannayA saMtuSTayA manasetyAcaM yasyAH sA yA devI sayA manasAdenyA sarakhatyA kRtveha jagati puMssu(su?) madhya Atmana AtmArtha padaM buddhyAdiguNonnatirUpAM padavImApatprApa / pratibhAdiguNaiH sarvanareSUtkRSTobhUdityathaiH / zabdazleSopamAmAha / Dinnu dhAturyathA kAnubandho dhAturgAkAdirAtmanepadaM sarvavibhaktInAM parANi nava navaM vacanAni kAnAnazau cApnoti / ata evaM soGgabhAbhiH sarvazAstraparijJAnaprakarSoMdUtAgatejobhiH kRtvAtmanAvirza iva svena kRtvA viMzataH pUraNa iva viMzatiguNa ivetyarthaH / Asa vabhUva / kIhaksan / manasA jJAtuM zIlamasya manasAjJAyI vidvAMstena saMskRtaH sarvavidyAdhyApanenaM kRtsNskaarH| yadvA / manasAjJAyibhirjayati dIvyati carati vA ikaNi mAnasAjJAyikota eva cAtmanA jJAtuM zIlamasyAtmanAjJAyI viSamazAstrAdyapi svayaM sAmastyena jAnan / dhAtUnAmanekArthatvAtsattAvRtterasaterAsetyayaM prayoga IkSAmAsetyAdau NavantAnuprayogapratirupakanipAtasya vA // 1bI cchasI". 2 sIDI kRtam / a. 3 DI tapa. 4 sInuSyandha / / 5sI smArthapa0. 6dhI vaca'. 7 e sI va sAga. 8vIza iva svena kRtvA viza 2. 9 sI na ca kR. 10 e sI syAmano zA. 11 sI vRttarA". 125 sI IkSAmA. 13 e sI pakAni, 14 e sI DI sya ca // . Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 vyAzrayamahAkAvye [cAmuNDarAjaH] dhAturnu zepaH sa sahaH parasmaipadAya rAjJAtiyudhiSThireNa / ajJAyyaraNyetilavattadanyastvaksAravacAntarasAra eva // 12 // 12. atiyudhiSThireNa satyabhApitvAdiguNaiyudhiSThiramatikAntena rAjJA __ mUlarAjena sa kumAraH parasmAyanyasmai zatrusaMvandhine padAya rAjyarUpAya sthAnAya sahaH samarthojJAyi / pUrvoktasarvanRpaguNopetatvAcchatrulakSmIgrahaNasamartho jJAta ityarthaH / yathA zeSa AtmanepadopayuktAdanyo bhUrvAdirdhAtuH parasmaipadAya sarvavibhaktyAdyavacananavakazatRkkasupratyayebhyaH saho jJAyate / tadanyazcAmuNDarAjAdaparastvaraNyetilavadaraNyetilAkhyavanadhAnyabhedavattvaksAravaJca vaMzavazcAntarmadhyesAra evAjJAyi / / sa kIrtimuktAtvacisArakaH stUpezANadairdApadimASikaizca / ssa gIyate yUthapazupradaizca stamberamaujAH khacarAdhipazrIH // 13 // 13. sa kumaarH| stUpo gvaadiraashiH| zANaH svarNamASacatuSTayam / stUpe stUpe zANo deyaH / vRttau vIpsAyA dAnasya cAntarbhAvaH / stUpezANaH karabhedastaM dadati ye tairdApadimASikaizca / hapadi dRSadi mApa: paJcaguso deyo dRpadimApaH karabhedastatra niyuktazca / yUthaM tirazcAM jAtam / yUthe yUthe pazurdeyo yUthapazuH karabhedastaM pradati ye taizca karapIDAdyabhAvena hogIyate sma / kIdRzaH / stambaramaujA gajavalaH / tathA khacarAdhipazrIrindratulyalakSmIkaH / tathA kIrtimuktAtvacisArako yazomuktAphalepvajJAtavaMzatulyaH / vaMzo hi muktAyonirvarNyate / yaduktam / haritamastakadantau tu daMSTrA zunavarAyoH / megho bhujagamo veNumatsyo gauktikayonayaH / iti // 1 e vI sI kastU. 2 e sI dAI 1e sI TI . 2 vI nyo vAdi. - Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.2.13.] SaSThaH srgH| 453 kiM khecaro goSucaro nu viSNuH zalyothavA madracaro hRdispRk / sotayaMtAbhasmanimIDhakarmA madhyegurUnantagurUMce dhinvan // 14 // 14. sa kumArotata / kathamityAha / kimasau khecaro vidyAdharo devo vA / nu kiM vA gopAlAvasthAyAM goSu carati goSucaro viSNurathavA madreSu carati madracaro madradezasvAmI zalya iti / yataH kIhak / hRdayaM spRzati hRdispRrahRdayajJa ityarthaH / tathA madhyegurUn madhye madhyavayasi vartamAnAn gurUn pUjyAnantagurUMzcAntyavayasi vartamAnAn gurUMzca dhinvanvinayapUjAdinA prINayan / tathA bhasmani mIDhaM secanaM bhasmanimIDhaM tadiva karma kriyA yasya sa bhasmanimIDhakarmA na tathA saphalakarmA / khecarAdayo hi hRdispRktAdiguNAnvitAH / / nRNAmanantegururekadAtha siMho nu somadhyaguruH sabhAyAm / nRpaM praNamyorasilomakaNThekAlopamaM mUrdhazikho nyssiidt||15|| 15. athaikadA siMho nu mRgendra ivAmadhyaguruH kRzodaro nRNAmananteguruH prathamapUjyo mUrdhani zikhA zikhaNDikA yasya sa mUrdhazikhaH kumAraH sabhAyAM nyaSIdat / kiM kRtvA / nRpaM praNamya / kiMbhUtam / mahApuruSatvAdurasi lomAni yasya sa tAM yaH kaNThekAlopama AzritAnAM sarvakAmapUrakatvAtsomanAthatulyastam // atrAntare mastakamAlya Uce vevyarthazauNDoJjalihastabandhaH / svazIrSakAmeNa rathaH sucakrebandhodya te praiSyayamaGgabhA // 16 // 1 e sI NuH zilyo. 2 vI zva dhenva'. 3 e sI ho na so'. 1 e sI 14 kumA. 2 vI karmAH kheM. 3 vI smRktvAdi. 4 vIthA san yaH.. Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 vyAzrayamahAkAvye [cAmuNDarAjaH] 16. atrAntaresminprastAve / vetrI / nATye tu patAkAbhyAM tu hastAbhyAM saMzleSAdaJjaliH smRtaH / vinItatvAttadrupo haste vandho yasya sa tathA san / karau yojayitvetyarthaH / nRpamUce / kIdRk / bhogitvAnmastake mAlyaM puSpamAlA yasya saH / tathA sadA vijJApakakAryanivedane vyApRtatvAdarthe vijJApakakArya prasaktaH zauNDa iva madyapa ivArthAnmApAnezauNDaH / yadUce tadAha / rAjan svazIrSe kAmo yasya tena jIvitumicchatA satAGgamAGgadezasvAminAdyAyaM pratyakSaM prAbhRtIkRto rathaste tvadartha praipi / kIdRk / zobhanazcakre bandho ratnakhacitasvarNapaTTAdinA rathAGge bandhanaM yasya saH / upalakSaNatvAdazeSarathaguNopeta ityartha. / / tvayebhavandho nRpatiH sahastevandhaH kRto yaH kRtckrvndhH| tasya tipUrvAhnatanAMzumanpUrvAhnenanAjAnakaro gajoyam // 17 // 17. he atipUrvAhtanAMzumanmahApratApitayA pUrvAhebhavaM sUryamatikrAnta ya ibhavandho badhnAti aci bandha ibhAnAM vandho vandhako vindhyAdrisvAmI nRpatirvaliSThatvAtkRtazcake tvadIyasainye vandho vandhanaM yena / yadvA kRtazcake sainye vandho yasya sa tathA sansaha haste bandhena sahastevandhastvayA kRtaH / jitvA hastayorvaddha ityarthaH / tasyAyaM pratyakSo gajastvadartha prAbhRtamasti / kIhak / pUrvAhetanA jAgrakaraH prazasyalakSaNatvAtprAbhAtikapadmavadvikasitaraktahastAnaH / upalakSaNatvAcchubhalakSaNopetasarvAGgaH // 1 vI tazrepA. 2 sI Z...pra. 3 e kAryapra. 4 thI nethe zau'. 5 sI ya prA. 6 e sI DI di ra. 7 e sI hai iti'. 8 e bI sIDI 'tamAzu. 9 sInsaha te. Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai* 3.2.16.] SaSThaH sargaH / 455 saMdhyAM nu pUrvAhnatare nato pUrvAhnetarAM yorcati pAduke te / jyotsnAzriyaM pANDupateramI pUrvAhnetamA vibhrati tasya haaraaH||18|| 18. yaH pUrvAhatare prabhAte pUrvAhetarAM pradoSe ca yathA saMdhyAM prAta:saMdhyAM pradoSasaMdhyAM ca nataH sannarcatyevaM te pAduke arcati tasya pANDupateH pANDudezAdhipasyAmI pratyakSaM prAbhRtIkRtA hArAH pUrvAhetamAM prabhAtepyatikAntimattvAjyotsnAzriyaM candrikAlakSmI vibhrati / etena candrAdapyeSAM kaantimttokaa| candro hi prAtarna candrikAzriyaM vibharti / ratnAni pUrvAhnatamArkabhAMsi sa sindhurAT pitavAnamUni / pUrvAhnakAletti na nApyapUrvAhnekAla AtAGgulikastvayA yH||19|| 19. he rAjansa sindhurADabdhisvAmI rAjAmUni pratyakSANi ratnAni prAbhRtaM preSitavAn / kIdRzi / pUrvAhatame / prAbhAtika ityarthaH / yorkastasyevAtiraktAH pravardhamAnAzca bhAso yeSAM tAni / yastvayAttAGguliko velAyattIkRtaH sanna pUrvAhakAle dinasya prathamapraharadvayetti nApyapUrvAhakAle dinasya pazcimapraharadvayetti / nizAyAM bhuta ityarthaH / velAyatto hi svAminyadRSTe nizAyAmevAttIti sthitiH // AtmanAviMzaH / ityanna "AtmanaH pUraNe" [15] iti Tolue mAnasAjJAyikaH / AtmanAnAyI / ityatra "manasa" [15] ityAdi naalup|| manasAdevyA / ityatra "nAnni" [] ityalue // - - - - 1 sI ke jyo. 2e sI sindharA'. 1 vI aciMti. 2 e vI sI DIhArA pU. 3 e sI DI kSAni ra? 4 bI maprathamapra. 5 e sI DI yeti ni. 6 e sI zAtIyAtva. Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 456 byAzrayamahAkAvye [cAmuNDarAjaH] parasmaipadAya / Atmanepadam / atra "para" [17] ityAdinAlup // adanta / araNyetilavat // dhyAna / yudhiSThireNa // ityatra "adyaJjanAt" [18] ityAdinA saptamyA na lup // bahulavacanArakvacidvikalpaH / svacisAra svaksAra // nAnnItyeva / antarasAraH // bhadanta / stUpezANa // vyaJjana / dArpadimApikaiH // atra "prAkArasya" [19] ityAdinAlup ||praagiti kim / yUthapazu / udIcAM deze kAroyaM na prAcAm // adanta / stamverama // vyaJjana / bhasmanimITha // ityatra "tatpurupe kRti"[20] ityalup // bahulAdhikArAtvacidanyatopi / gopucaraH // ciniSedho na syAdai / madracaraH // kacidvikalpaH / khecaraH kharcera // kacidanyadeva / hRdayaM pazati hRdispRk / dvitIyArthena saptamI // madhyegurUn / anntguruH| atra "madhya" [21] ityAdinAlup // madhyaguruH / antagurUn / ityapyanye // kaNThekAla / ursilom| isyanna "amUrdha" [22] ityAdinAluH // amUrdhamastakAditi kim / mUrdhazikhaH / mastakamAlyaH // svAGgAditi kim / arthazauNDaH // akAma iti kim / svazIrSakAmeNa // hastrebandhaH hastabandhaH / cabandhaH cakrabandhaH / atra "bandhe pani na vA" [23] ityalubvA // ghanIti kim / ajante mA bhUt / ibhavandhaH // pUrvAhnetana pUrvAhnatana / pUrvAhnetarAm pUrvAhnatare / pUrvAddhetamAm pUrvAhnatama / pUrvAhnakAle pUrvAhnakAle / atra "kAlAttana" [25] ityAdinA vAluH // 1e sI hiraNa / . 2 sI pikeH| a. 3 e sI t / dramaca. 4 vI crH| ka. 5 e sI guruH / nitya. 6 bI Thekala / . 55 sI zauDaH / ma. 8 e sI DI ndha: / ca. 9e sI DI kAla / ma. 10 bI le| "kA. Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.2.25.] SaSTaH srgH| 457 toyezayaM toyazayAyamIzAntevAsinaM vA vinyaantvaasii| tvAM manyate yo vanavAsabhartA svarNa vanevAsakarotra tasya // 20 // 20. he rAjan yo vanavAsabhartA vAsayati aci vAso vane vAso vanavAsA dezabhedastasya bhartA vinayAntavAsI vinayena praNAmAdinA ziSya iva saMstvAM manyate / kamiva toyezayaM viSNumive toyazayAmyaM vAsudevApra ghalabhadramivezAntevAsinaM vA parazurAmamiva vA / tasya rAjJaH saMvandhyatra pratyakSadeze svarNa banevAsakaro vanavAsadezasyopabhogadaNDosti / vanavAsadeze hi svarNa bahu syAt / / abjAnyasAyAzayAni varSejasevayAtAni zarejadevAt / sa varSaje daNDa imAnyadAttapsunAkSa rAjA zarajAcalasya // 21 // 21. he apsujAkSa kamalalocana sa prasiddhaH zarajAcalasya zare jAtaH zarajaH skandastasya yocalo devagiristasya rAjemAni pratyakSaM prAbhRtIkRtAnyajAni varSaje sAMvatsarike daNDe se tubhyamadAt / kiMbhUtAni / varSejasevayA varSe jAtA yA sevA tayA zarejadevAtskandAdAptAnyata eva na sAyAhe pradoSe zerate saMkucantyasAyAzayAni nizyapi vikakharANi // sarojavAsAvarajo mahAkAlikAvarejazca sa padmarAgAn / maiSIdvanaM sArasija-nu kollApurezvarasterimanojazaMbhoH // 22 // 22. saroje vAso yasyAH sA sarojavAsA lakSmIstassA varaH pra 1 e sI te yoga. 2e mAtradA sI mAdAnadA'. 1 sI nyame / ka. 2 DI va bAto. 3 bI "mave'. 4 DI sa...3.. 5 sI "remAde. 6 e sI kasarA. Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 vyAzrayamahAkAvye [cAmuNDarAjaH] sAdastatra jAto mahAkAlikAvarejazca gaurIprasAde jAtazca sa prasiddhaH kolhApurezvara. kollApurAkhyamahApurAdhipaH padmarAgaoNllohitakamaNInpraiSIt / kIdRzAn / sArasijaM vanaM nu raktatvAdiguNe raktotpalasatkavanatulyAn / kollApure hyatizraSTAH padmarAgAH syuH / yataH kiMbhUtasya te / araya eva manojaH kAmastatra zaMbhovinAzakasyetyarthaH / zaMbhohi pUjArthaM zaMbhubhakta: sArasijaM vanamiva padmarAgAnpreSayati / / akhaM navaM mAnasinaM varaiNakSarejapaGka kSarajAgnitejaH / indrANyurojocitamadrijorasijocitaM Dhokayati sma kiirH||23|| __ 23. kSaro megho jalaM vA tatra jAto yAgnividyudvaDavAnalo vA tadvattejA yasya he kSarajAgnitajo varA: sujAtyA ya eNAsteSAM yaH kSaro mUtraM tatra jAto ya: paGkastaM jAtyakastUrikAmityarthaH / kIraH kazmI rAdhipo Dhokayati sma tvadartha preSitavAn / kIdRzam / navamagrevanAstrebhyaH puSpebhyo gandhotkRSTatvenAtyantaM kAminAM vazIkArakatvAdabhinavaM mAnasijaM kA darpamastraM zastramiva / ata evendrANyurojAcitamadrijorasijocitaM ca / zacIgaurItanayormaNDanAya yogyam / kazmIreSu hi mRgavizeSamUtrAtprakRSTakastArekA syAt // toyezayam toyazaiya / bhantevAsinam antavAsI / vanavAsa vanavAsa / ityatra "zya" [25] ityAdinA vA saptamyalup // akAlAditi kim / sAyAhnazayAni // varSeja varSaja / kSareja kSaraMja / varejaH varajaH / apsuja abjAni / sarasijam saroja / zareja zaraja / urasija uroja / mAnasijam manojeM / ityatra "varSa" [26] ityAdinI vAlupa // 1bI DI rAgAlo'. 2 e sI bhakta sA. 3 e sI nAkhyebhyaH. 4 bI puSphebhyo'. 5 e sI ratvA . 6 e bI sA ca / sacI, 7 sI DI zaya. / bha. 8 sI samya'. 9 bI raja. / va 10 bI nAla. Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 3.2.27.] SaSThaH srgH| varSAmujaM tadivijezadhanva ratnairdadhatmAdRSijo nu meghaH / nIlaM kurozchatramidaM nirasyatkAlejamapyAtapazAradijyam // 24 // ___ 24. idaM pratyakSaM kuroH kurudezarAjasyacchatraM vartate / kIdRzam / prAvRSijo megho nu yathA vArSiko ghano varSAsujamindradhanurdadhatsyAdevaM varSAsujaM varSAkAlajAtaM tatpaJcavarNatvena prasiddhaM divijezadhanva divijAnAM devAnAmIzaH zakrastasya cApamiva ratnezchannAnulomyAdvakrAkAreNAnusyUtaiH paJcavarNamaNibhiH kRtvA dadhattathA nIlaM haritavarNa tathA kAleja zaratkAle jAtamAtapazAradijyamapi zaradi jAtaH zaradijastasya karma zAradijyamAtapasya yacchAradijyaM saMtApakatvaM tadapyatyugraM zaratkAlAtapamapItyarthaH / nirasyat sAndracchAyAkAritvAt // divija / prAvRSijaH / varSAsujam / zAradijyam / kAlejam / atra "dhuprAvRda" [27] ityAdinA saptamyalup // apsavyadivyAzvasamAsturaGgAstejasya nAvo nu rayepsucaryaH / etepsuyonicchavayo jano yaiH pipAsitopyapsumatina hi syAt // 25 // 25. yaiH kRtvA janaH pipAsitopyAsu jaleSu matirmano yasya sopsumatirna hi syAdrapakAntyAdilakSmyAkSiptacittatvAdyAnpazyallokastRSamapi na jAnAtItyarthaH / ta ete pratyakSAstejasya tejadezarAjasya turaGgAH / kiMrbhUtAH / apsuyonicchavayo vidyuddIptayastathA raye vegaviSayepsucaryoM nAvo nu jalacAriveDAtulyA ata evAppavyo 1 e sI rocchana'. 1esI z2Ata za. 2 e sI cAyA. 3 e sI vijaH / va. DI "vijaH / prA. 4 e sI m / a. 55 sI DI tirnamo ya. 6e sI bhUta ma. 7bI roDA. 8 vI vApsAvyo'. Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 vyAzrayamahAkAvye [ cAmuNDarAjaH] vdherjAtatvenApsu jaleSu bhavo divyaH svargasthatvAdivi svarge bhavazca yozva uccaiHzravAstatsamAH // apsavya / apsuyoni / apsumatiH / apsucaryaH / ityatra "apo ya" [28] ityAdinA saptamyalup // kAmpIlyasiddhaH khadhunItaTasthodhvavarti caurasyakulaM dadhAnAn / tvadAjJayocchidya khasAnsa dAsyAHputrAna tcchriymaarpytte||26|| 26. sa prasiddhaH kAmpIlyasiddhaH kAmpIlyaM pazcAladezasthaM puraM satrAdhipatvAtsiddho vikhyAtaH paJcAlarAjaH khadhunItaTasthaH khasajayA) kAmpIlyapuraparisaravartigaGgAtaTe kRtAvAsaH sankhasAnkSatriyabhedAMstvadAjJayocchidyotpATyA pratyakSAM tacchriyaM kharsaddhiM te tubhyamArpayat / kiMbhUtAnkhasAn / adhvavarti pAnthaluNTanAya mArgasamIpasthaM caurasyakulaM ninditacauravarga dhAnAMstathA dAsyA.putrAndAsIputratvena nindyAn / / zailonataH preSita epa dAsIputraMdripo dvArapalATabhA / hRtpAzyatoharyadharotivAcoyuktirdizodaNDapade mahebhaH // 27 // 27. dAsIputrantokiMcitkaratvAddAsaputravadAcaranto ripavo yasya he dAsIputraMdripo eSa pratyakSaM prAbhRtIkRto mahebho dvArapalATabhI dvArapAkhyena lATadezAdhipena dizodaNDapade dakSiNAzAbhuktipade preSitaH / kIdRk / zailonnatota eva pazyantamanAdRtya harati lihAyaci [5.1.50.] pazyatoharA yaH pazyato haredathaM tasya bhAvaH pAzyatohayaM hRdAM janacittAnAM pAzya 1e sI dvipo. 1e sI DI pIlyA 2 e sI DI the ..ga'. 3 e sI tyakhyA ta. 4 e sI sadi te. 5 bI nokiM. 6 sI tradipo. 7 e sI vaH pazya. Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 3.2.32.] , SaSThaH sargaH / toyaM dharati yaH saH / atyaunatyaguNena pazyata eva lokasya cittAni harannityarthaH / ata evAtivAcoyuktirvAcoyuktimatikAnto varNayitumazakya ityarthaH / / atha caiSa zailonnato mahebhaH kulakSaNatvAdamahAyAnutsavAyAmAGgalikyAyebhomahebhaH preSitaH / kIDA / kulakSaNatvena sarvasvavinAzakatvAddhadaH svAmicittasya zUnyatvApAdanena pAzyatoharyadharota evAtivAcoyuktiravarNanIya ityarthaH / ayamapyarthoM gajalakSaNajJatvAdvetriNA zleSokyoktaH // adhvavati / kAmpIlyasiddhaH / taTasthaH / atra "nen" [29] ityAdinA saptamyA [na?] luniSedhaH // caurasyakulam / atra "baiThyAH kSepe" [30] iti pAdhyalup // kSepa iti kim / tvadAjJayA / dAsyAHputrAn dAsIputrat / ityatra "putre vA" [31] iti vA pathyalueM // pAzyatoharya / ghAcoyuktiH / dizoda~NDa / atra "pazyad" [32] ityAdinA paSTayalue~ // tadevAha / dizandazAtha dviradaM tamAmuSyaputrikA bhuumiptirbubhutsuH| kumAramAlokata sopi natvAmuSyAyaNaH mAJjalirevamUce // 28 // 28. atha vetriNA stutinindArUpazleSokkyA gajasya durlakSaNatAsU. canAntaraM bhUmipatiH kumAramAlokata / kIDaksan / AmuSyaputrikAmamuSyaputrasya bhAvaM "corAdeH" [7.1 73.] ityakam / amulya bhadrasya ma - 1e sI DI svAdici. 2 e sI kApIlya'. 3 e sI DIpaH // cora'. 4 bI paThayA kSe. 5 sI dA...sI. 6 vI p / pazya'. 7e vI sIDI daNDe / ma. 8 bI p // 27 // di. 9e sIDI 'tramA. Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 462 vyAzrayamahAkAvye [cAmuNDarAjaH] ndasya mRgasya mizrasya vA hastinoyaM putra ityartha bunutsurjijJAsurata eva taM dviradaM dazA dizankIdaggajoyamiti kumAraM jJApayan / tatomuSya prakhyAtasya mUlarAjasya piturapatyaM naDAyAyanaNi [6.1.53.] AmuSyAyaNaH sopi kumAropi prAJjaliH sannatvaivaM vakSyamANamUce // AmuNyaputrikAm / mAmupyAyaNaH / atra "adasaH" [33] ityAdinA sssstthylup|| tadevAha / yathA zunaHpUrvakazepapucchalAGgulamukhyairgajalakSma vuddhvA / vAcaspatIyaM jagade mamAdevAnAMpriye pagajastathA H // 29 // 29. adevAnAMgiyaiH paNDitaiH zuna iti pUrva yeSAM te zuna:pUrvakA abhidhAnAbhidheyayArabhedopacArAdabhidheyavizeSaNatve ye sheppucchlaangglaaste| tathA zunaH zepamiva zepamasyetyAdivigrahe zunaHzepazunaHpucchazunolAGkalAkhyA munagastadAdyairmunibhirvAcaspatIyaM bRhaspateridaM gajalakSma gajalakSaNapratipAdakaM zAstraM buddhA gurUpadezena jJAtvA yathA mamAgrato jagade vyAkhyAtaM tathA jJAyata eSa gajo nAyo na pUjyo vAcaspatIyagajalakSmazAstroktalakSaNAnusAreNa na prazasya ityarthaH / __ athAsyAnamutAmevASTavRttyAha / IdRgdivodAsanutasya vAstoSpaterapIbho hi divaspatitvam / hareta hotuHmutahoturantevAsyudyatAzI:pvapi dIrghahastaH // 30 // 30. IdRgimo divodAsanutasya divodAsardevavizeSaiH stutasya vA1 sI di ti'. 2 bI syudyatA 1 e sI dhyANaH / . 2 sI zunapU. 3 e DI 'tve te ye 4e sIspadete. 5 bI ma la . sI ma naja'. 6 e sI dAsidevavizaiH stu. Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai03.2.34.] SaSThaH sargaH / stoSpaterapIndrasyApi divaspatitvamaindraM padaM hi sphuTaM haretApanetuM zaktaH saMbhAvyate / kAsu satISu / hotuHsutahoturantevAsyudyatAzI:dhvapi RtvikputraRtvikziSyANA saprabhAveSvapyAzIrvAdeSu / yato dIrghahastaH pralambazuNDaH / alakSaNaM hyetat / yopi dIrghahastaH pralambapANiH syAtsa divaspatitvatulyamunnataM phalAdi vastu haratItyuktilezaH // IdRggajo bhartRgRhesthidanto hanyApituHziSyapitustanUjAn / pituHsvasAraM svasRpatyapatyaM svasuHpati nAma pitRSvamRNAm // 31 // ___31. IdRggajo bhartRgRhe vartamAno hanyAducchettuM zaktaH saMbhAvyate / kAn / pituHziSyapitustanUjAm janakAntevAsino janakaputrAMzca / tathA pituHsvasAraM janakabhaginIM ca tathA svaspaMtyapatyaM bhaginIbhartRsantatiM ca tathA svasuHpatiM bhaginIbhartAraM ca tathA pitRSvasRNAM janakabhaginInAM nAmApi / apiratra jJeyaH / yatosthivanniHzrIkau dantau yasya saH / sarvasaMbandhijanakSayahetuH / apalakSaNaM ghevat / / tAmyanti hotuHsvasUyuktahotRvanAtmajA yAjyagRhAgate hi / mAtApitRbhyAM samameva hotApotAra IdRggaja otunetre // 32 // 32. IdRggaja IdRze dvipe yAjyasya yajamAnasya rAjAdehamAyAte sati hotuHsvasRbhitvigbhaginIbhiryuktA hotRsvasrAtmajA RtvigmeMginIputrA yeSAM te honApotAro hotAraH potArazca RtvigvizeSA mAtApitRbhyAM samameva sahaiva hi sphuTaM tAmyanti yAjyasya saMpatkSayeNa dakSiNAdilAbhAbhAvAtkhidyante / yata otunetre mArjArapiGgalAkSe / saMpatkSayahetu damalakSaNam / / 1 e sI lakSyaNa. 2 e pANi syA'. sI pANi syA'. 3 e sI zaktasaM. 4 sI patya 5 vI midRtvi. 6 e sI DI 'svamAtma'. 7 e sI miTinI'. 8 e bI sI DI hi sphaTa 9 DI sakSepeNa. Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 464 vyAzrayamahAkAvye cAmuNDarAuH ] vasAduhitroH kSapakaM pitAputrayozca nAmuM zukapicchapuccham / jighRkSato dakSiNayApi hotAputrAvatIndrAvaruNaH kimu tvam // 33 // 33. u he gajannamu gaMjaM hotAputrAvRtviktatputrazca yAcakAvapi dakSiNayApi dharmeNApItyarthaH / na jighRkSataH / yataH svasAduhito: kSapakaM pitAputrayozca kSapakaM vinAzakam / etadapi kuta ityAha / yataH zukapicchapucchama / nIlapuccho hi gajaH kulakSayAya syAt / ki punara. tIndrAvaruNo mahaddhikatvAdiguNairindraM varuNaM cAtikAntastvaM jighRkSasi / naivetyarthaH / / vAyvagnibhaH kamabhirAgnisaumAgnAvaiSNavaH kRSNanakhe gajesmin / mughabhazAnti racayavijognISomopamonIvaruNopamo vA // 34 / / ___34. dvijaH pugehitaH kRSNanakhesmina gaje viSaye karmabhiH zAntikriyAbhiH kRtvebhazAntim / ibhazabdanebhamdhakRSNanakhatvakulakSaNajanitA / gajyarASTrAdarupadravA upacAgaducyanta / teSAM zAntimupazamakarma mudhA nirarthakameva racayena / saMbhAvanena sptmii| nopazamayituM zaktaH saMbhAvyata ityarthaH / kiidRshopi| tapomatrAdiprabhAvotthadivyazacyA vAyvagnibho vAyudevatAgnidevatAtulyamahimAgnIpomopamonIvaruNopamo vaa| vAyvanI agnISAmAvagrIvaruNau ca dvau dvau sahacarau devbhedaaH| kiMbhUtaiH karmabhiH / AgnisaumAgnAvaiSNavairagnISomAvamAviSNU ca sahacarau devabhedo devate yeSAM teH // 1 e sINavai kR. 1e sI gajA ho . 2 bI troH pi0.3 e bI sI naivetya'. 4 sI dvija pu. 5 sI 'gani. 6 e sI zakka sa. 7 e sI mitu. 8bI bhIvAra'. 9 e sI rau. 10bI misomA'. 11 e sI TIbate. Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [hai0 3.2.43 ] SaSThaH srgH| adevAnAMpriyaH / atra "devAnAMpriya." [34] iti SaSThayaluH / / zunaHzepa / zunaHpuccha / zunIlAla / ityatra "zepapuccha" [35] ityAdinA SaSThayalup // vAcaspatIyam / vAstoSpateH / divaspatitvam / divodAsa / ityete "vAcaspani" [36] ityAdinA nipAnyAH // hotu suta / hoturantevAsi / pitustanUjAn / pituHziSya / ityatra "tA" [35] ityAdinA SaSThyalup // vidyAyonisaMbandha iti kim / bhartRgRhe // hotuHsvasa hotRsvasa / pitaHsvasAram pitRSvasRNAm / svasuHpatim svaspati / ityatra "svaspatyorvA" [38] iti vA SaSThyalup // - - hotApotAraH mAtApitRbhyAm / atra "bhA dvandve" [39] ityAkAraH / keci. rassasAduhitroH ityatrApIcchanti // iha tu mate vidyAyonisaMbandhaH pratyAsatteH samasyamAnAnAmRdantAnAmeva mitho draSTavyo na yena kena cit / teneha na syAt / na hi svasA hotAputrayoH svamA bhavantI duhitaramapekSate duhitA vA svasAramiti // hotAputrau / pitAputrayoH / ana "putre" [40] iti At // indrAvaruNaH / ityatra "vedasaha" [1] ityAdinAt // vAyuvarjanaM kim / vaagvpni|| agnISoma / agnIvaruNa / ityatra "I: poma" [12] ityaadinaaii|| Amisauma / ityatre "ivRddhi" [3] ityAdinA iH / aviSNAviti kim / maanaavaissnnvaiH|| . 1e sI tyatrIpI'. 2 esI vezyate. 3 bI yurvarja. 4 e sI 5 e sI DI Amivai. Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAnye [cAmuNDarAjaH] dyAvApRthivyormaghavatyadRzye divaspRthivyornahuSeNa paatraa| divaHpRthivyuttaradhIH sa pRSTo gururninindedRzamalpavaMzam // 35 // 35. divaHpRthivyuttaradhIryAvApRthivyormadhye sarvotkRSTavuddhiH sa prasiddho gurubRhaspatirIzamalpavaMzaM laghupRSThAvayavavizeSaM gajaM nininda / bArhaspatIyagajazAstre hi gajasyAlpavaMzatvaM mahApalakSaNamuktam / kITaksan / dyAvApRthivyormadhye maghavatIndredRzye tAbhyA bahinaSTatvAdadRzyamAne sati divaspRthivyoH karmaNoH pAtrA rakSakeNa tayoH svAminetyarthaH / nahupeNa nahupAkhyeNa nRpeNendrIbhUtena pRSTaH // kila ghRnadaityaM raNe hantumazaknuvan zakrakhaM mitrIkRtya vizvasta suptamavadhIttatazca vRttakapAlarUpiNI vizvastamitrahatyendrasya pRSThaM kathamapi yAvanna muJcati tAvadindro ghAM saptadvIpavatI pRthvI collakSya kSIrAbdhisamIpasthAbjanAlamadhye kRmIbhUya nilInastavo ni:svAmikatvAdvyAkulaivaistadA sarvotkRSTo nRpo nahuSaH svarge nItvendraH kuto rodasyau pAti smeti purANam // cAvApRthivyoH / atra "divo cAvA" [4] iti divazandasya cAvA ityAdezaH // divaspRthivyoH divaHpRthivI / bhatra "divas 55] ityAdinA divas iti diva iti cAdezau vA // pakSe paavaapRthivyoH|| - - 15 sITorguru. 1e sI DI divasmRdhi. 2 e sI dhupraSThA'. 3 sI "spatyIya. 4 e sI maNo pA. 5 bI rthaH / nihuSeNa nihu. 6e sI to nisvA. DI tosvA. 75 divadhi. sI divapuSi. Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.2.48. SaSThaH srgH| tau mAtaramApinarAvuSAsAnaktasya devau yadi pazcimAyAm / ihodayetAM kvacidapyuSAsAsomau tadoSThe valimAzubhoyam / / 36 / / 36. tau prasiddhAvuSAsAnaktasya prabhAtarAcyormAtaraprApitarau janakatvAnmAtarapitaratulyAvuSAsAsomau sUryazca somazca devAviha jagati kvacidapi kasminnapi kAle yadi pazcimAyAM dizyudayetAM tattadoSThe valimAn rekhAvAnayaM gajaH zubhaH / gajasyaupThe hi valayo mahAdoSaH // mRgau ca mAtApitarAvamuSya zvAsastathAvaskaragandhireSaH / duHkhAspadaM syAdamunA hi rambhoruMbhAryakaH zobhanabhAryako vA 37 37. mRgau ca mRgajAtI ca hastinAvamudhya gajasya mAtApitarau tathAmuSya gajasyaSa pratyakSopalabhyamAnaH zvAso mukhaivAtovaskaronnamalaM tatsaMbandhAttaddezopyavaskarastasyeva gandho yasya sostyata evAmunA gajena kRtvA rambhorubhAryakaH kadalIstambhasukumArorubhAryopi zobhanabhArcako vA premAdyatizAyibhAryoM vApi nRpAdiH prakRSTabhAryopabhogabhaGgahetumahAvipadAptyA duHkhAspadaM syAt // saSAsAnaktasya / ityatra "upAsoSasaH" [46] ityupama upAsAdezaH // kecittu sUryazabdasyApIcchanti / upAsAsomau // mAtarapitarau / mAtApitarau / ityatra "mAtara" [47] ityAdinA mAtarapitareti vA nipAtyate // avaskara Aspadazandau "varcaskAdipu" [18] ityAdinA nipAtyau // 1bI DI tadauSThe. 2 esI rUtArya. 1bI DI ttadauSThe. 2 e sI labhyaH mA. 3 e sI DI khato. 4 e sIpi soma. 5sI 'syatya'. Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 vyAzrayamahAkAvye [cAmuNDarAjaH] zobhanabhAryakaH / atra "parataH strI" [19] ityAdinA puMvadbhAvaH // bhankiti kim / rambhorUbhAryakaH // zyetAyitAyAstadadarzanIyamAnI sa lATo bhavadIyakIrteH / ibhApadezAdiha darzanIyapAzAM hi kRtyAM paTayandideza // 38 // 38. tattasmAddhetoH sa prasiddho lATa ibhApadezAdgajavyAjAdiha tvasamIpe darzanIyapAzAM raudratvAtkutsitadarzanAM kRtyAM mAridevatAM paTayan paiTI kurvan hi sphuTaM dideza tubhyaM dadau / kIhaksan / zyetAyitAyAH zyenI jyotsnAdizvetapadArthajAtistadvadAcarantyAH / nirmalAyA ityarthaH / bhavadIyakIrtegdarzanIyamAnI tvadIyakIrti darzanAyogyAM manyamAnastvaghazosahamAna ityarthaH / / nItvAtralauhityamiSUH paTiSThA dAradyamunmUlya tamAnayAmi / sahAstikAMzcaibhavarAnniyuGkhAneyAte vikramarauhiNeya // 39 // 39. he AgneyadyutenAyInAmanibhAryANAM SaNNAM kRttikAnAM stanapAyitvAdapatyamAneyaH skandastattulyatejaska / tAM he vikramarauhiNeya zauryeNa balabhadratulya mUlarAja / caH punararthe bhinnakramo gamyena tvamityanena saha yojyaH / tvaM puna: sahAstikAn hastinIsamUhAnvitAnibhavarAnpaTTahastina upalakSaNatvAdazvAnathAnbhaTAMzca niyuta lATA. skandanAya vyApAraya yena dAracaM darado rAjhopatyaM strI "purumagadha" [6.1.116.] ityAdinANo "deramaNa" [6.1.123.] ityAdinA lupi darad rAjJI tatra sAdhuM bhartRtvAcaM lATamunmUlyAnayAmi / kiM kRtvA / paTiSThA atitIkSNA iSUrasralauhityaM raktena lohinInAM bhAvamArakatA nItvA prApayya // 1e sI dArica. 1 e sI DI tvapsamI . 2 sI yAMzo rauM. 3 esI paTTIku. 4 e sIya. 5e sI meya ska. 6 DI thA vi. 7 sI ja / ca pu. 8sI vanAra Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai* 3.2.53.] SaSThaH srgH| 469 kyara / zyetAyitAyAH // mAnin / adarzanIyamAnI bhavadIyakItaH // pittaddhitA darzanIyapAzAm / atra "kyamAni" [50] ityAdinA puMvat // Ni / paTayane // taddhitaya / lauhityam // taddhitasvara / paTiSTAH // jAtitaddhitaya / dArayam // taditasvara / hAstikAn / atra "jAtizca" [51] ityAdinA puMvat // daurayam / ityatra puMvadAvAdaNo lub nivartate / mAneya / ityatra "eyenAyI" [52] iti puMvat // pUrveNa siddha niyamArya vacanam / tena rauhiNeya ityatra pUrveNApi puMvadrAvo na syAt / rAjA tamUceya sahasva kalyANIpaJcamAH paJca nizAH kumAra / lATaraTantIpriyamAzu bhavyAbhakte vidhAtuM yatitavyamUrdhvam // 40 // 40. atha rAjA taM kumAramUce / tadevAha / he bhavyAbhakke prazasyaguruMbahumAna kumAra paJca nizA: sahastra / nanu paJca nizAH kimiti sahyanta ityAha / yataH kalyANI paJcamI yAsaiM tAH prasthAnAhanakSatravAralamAryupetatvena hi paJcamI rAtriryAtrAyAM zubhAsyataH pazcamIrAtriM yAvatpratIkSasvetyarthaH / Urdhva tadanantaraM paJcamyAM nizIyarthaH / lATa raTantIpriyaM lATavadhena rudapreyasIkaM vidhAtumAzu yatitavyam // ap / kalyANIpaJcamA nizAH // priyAdi / reTentIpriyam // bhvyaamte| ityatra "nApiyAdau" [53] iti na puMvat // - 15 sIzu ramyA. 2 ebI DI mUrddham / sI mUham / . 1sI kIrtiH / pi0.2 sIn / tayaH / lau .3 etyH| lauDI ty|...daar'. 4 e sI dAridha. 5 bIrtham / se. 6 e sI rukhahamA . 7 bI tA pra. 8DI pu...kSe. 9 e bI sI DI Urddha ta. 10bI yarthAchATa. 11 e sI rItImi. Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 vyAzrayamahAkAvye [cAmuNDarAjaH] tvaM madrikAmbo nu sahosi dattAbhAyaM dvitIyAmatirAzu kartum / AkrandikAbhAryamamuM tathApyepyAmo vayaM vikramamIkSituM te // 41 // 41. he kumAra yadyapi tvaM dvitIyA lokebhyonyA sarvotkRSTetyarthaH / matiryasya sa tathA san dattAkhyA bhAryA yasya tamamuM lATamAkrandikAbhAya lATavadhena rudadbhAryamAzu katuM sahosi zaktosi / ka iva / madrikAmbo nu / madrepu bhavA / vRji" [6.3.38] ityAdinA ke madrikAmbA mAtA yasya sa nakulaH sahadevo vA sa iva / tathApi te tava vikramamIkSituM vayameSyAmaH / / taddhita / madrikAmbaH // aka / AkrandikAbhAryam // pUraNI / dvitIyAmatiH / / AkhyA / dattAbhAryam / ityanna "taddhitAka" [5] ityAdinA na puMvat // taM vaidizImAtRkametu naiyaGkavImatiM kuJjara epa lATam / prAmotu neyaGkavacuddhitAyAH phalaM sa mAJjiSThapaTIka ArAt // 42 // 42. eSa kuJjaro vaidizI vidizApuryA bhavA jAtA vA mAtA yasya' sa taM lATametu / yata: kiMbhUtam / nyakarmaMgabhedaH kRSNakhikeNa vipulaH kuTilasvabhAvazca / tasyeyaM naiyaGkavI sA matiryasya taM mahAkulakSaNebhapreSaNAtkuTilamatimityarthaH / tatazca sa lATo naiyaGkavabuddhitAyA asyAH kUTamate: phalamAgadadUrAcchIghraM prApnotu / kiMbhUtaH / mAjiSThI maJjiSThayA raktA paTI yasya saH / lATadeze hi mAzliSTI paTI bhUmijalAdiguNenAtisuraGgA prAyaH syAt // 1 e sI lAdhava. 2 e sI DI sasaha. 3 e sI te va. 4 bI ak / mA'. 5 e sI t / iva / tathApi te na vikramamI // . 6 e sI DI degdizi pu. 7 e sI DI tA ca mA. 8 e sI sya tata. bI degsyata. 9 DI 'taH / ma. 1. esI majiSTha'. Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.1.56.] SaSThaH srgH| vyasarjayadevyaya haimayaSTiH sebhAnkaThImAlakalATabhaTTAn / teyuH salajjAkaThamAnimAtRkAH pU:sukezIlalanaiIsadbhiH // 43 // 43. atha haimayaSTiH svarNamayadaNDo vetrI sebhAn gajayuktAnaM kaThyaH zAkhAdhyayananimittakaThyapadezabhAjo brAhmaNyo mAtaro yeSAM te ye lATabhaTTA lATAdhipasya viziSTabhUtA dvijAstAvyasarjayanyakkArapUrva pratipreSitavAn / tataste lATabhaTTA ayurlATapArzve gatAH / kiMbhUtAH santaH / hasadbhiH pU:sukeyaH purasya pravaracikurakhiyo lalanAH kAntA yeSAM tairupalakSitAH / nyakRtatvAtpaurataruNairupahasyamAnA ityarthaH / ata eva salajjA akaThamAninyokaThIrAtmano manyamAnA mAvaro yeSAM te / / vaidizImAkam / atra "taddhitaH svara" [55] ityAdinA na puMvat / / svareti kim / nayajhvabuddhitAyAH // anye tu vRddhimAnahetogatakhaditasya puMvapratiSedhamicchanti tanmate naiyatavImatim // arakavikAra iti kim / mAziSThapaTIkaH / haimyssttiH| sukezIlalanaH // jaati| kaThImAtRka / ityatra "svAjA" [56] ityAdinI na puMvat // svAgAdivi kim / bakaThamAnimAtRkAH // amAninIti kim / mAThamAni // bhavyamiyAM raucanikotpaTIM nu tanvaMstviSaM drAvakavIkSaNIyAm / hareribaikAdazamUrtireponyeyuH kumArAnugataH pratasthe / / 44 // 44. anyecureSa mUlarAjaH kumArAnugataH pratasthe lATAskandanAya - 19 sI DI n kAThyaH. 2 e sI "svAnvisa'. 3 DI zyaH pra. 4 bI takaH / ma. 5 e sI toNita'. 6 e sI 'nApu. 7sI rAjaka. Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 byAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] prAcAlIt / kiMbhUtaH / drAvikAGgAnirgacchantI yA vIkSaNIyA svarNavarNatvAddarzanIyA tAM tviSaM tanvan / utprekSyate / bhavyA zlakSNatvAdiguNaiH prazasyAta eva yA priyA sarvajanavallabhA tAM raucanikI rocanayA raktA yotpaThyuparitanavastraM tAM nu tAmiva, tanvan / yadvA / nurupamAyAm / yathA rocanikotpaTI paridhAnena tanotyevaM tviSaM tanvannata eva hareviSNorekAdazamUrtiriva / ekAdazyekAdazAnAM pUraNI yA mUrtiH seva / harehi matsya 1 kUrma 2 varAha 3 nArasiMha 4 vAmana 5 rAma 6 rAma 7 kRSNa 8 buddha 9 kalkyA [10]khyA dazaivAvatArA: prasiddhAH / ayaM tvekAdazovatAra ivetyarthaH / harerapi hi mUrtiH pItAmbaratvAdraucanikotpaTI tanoti // samutsuko dAradadattabhAryApatiM sa taM vaidizanAryapatyam / hantuM kaThastrIjuSi dIrghakezaporIpriye zvabhravatItaTegAt // 45 // 45. sa mUlarAjaH zvabhravatItaTe zvabhravatyAkhyanadItIre svasImasandhAvagAt / kITaksan / taM lATaM hantuM samutsukaH / kIdRzam / dattA cAsau bhAryA ca dattabhAryA daradarado rAjJopatyaM strI yA dattabhAyoM tasyAH patim / tathA vaidizI vidizAnagarIjAtA yA nArI strI tasyA apatyam / kiMbhUte taTe / kaThyo yAH khiyastadAzraye / tathA dIrghakezyo yAH pauryaH purAGganAstAsAM puSpoccayakrIDAdihetutvApriye // 1 e sI DI disanA. 1 esI DI kI ca. 2 e sI nurUpa. 3 e sI DI mevArA. 45 sI DI budhaka. 5 e sI DI hantumu. 6 vI iyo yA pau. Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.2.57.] SaSThaH srgH| 473 . "nApriyAdI" [53] ityuktam / tatrApi bhavyapriyAm / "taddhitIkakopA. nyapUraNAkhyAH" [54] ityuktam / tatrApi raucanikotpaTIm / drAvakavIkSaNIyAm / ekAdazamUrtiH / dattabhAryA / "taddhitaH svaravRddhiheturaraktavikAre" [55] ityuktam / tatrApi vaidizanArI / "svAgada hIrjAtizcAmAnini"[56] ityuktam / tatrApi dIrghakezapaurI / kaThastrI / dAradadattabhAryA / atra "puMvatkarmadhAraye" [57] iti puMvat // nadyAM vasatsnAyakamadrakAdyajAtIyanArIbhirabhigutAbhiH / purI dviSobhUdatha bhagnadezIyA vyAkulatvApaTute prapannA // 46 // 46. atha dvipo lATasya purI bhagnadezIyopaplutaprAyAbhUdyato vyAkulatvApaTute bhItiM kiMkartavyatAmUDhatAM ca prapannAzritA / kAbhiheMtubhiH / nadyAM zvabhravatyAM vasatlAyakamadrakAdyajAtIyanArIbhirvasattAyakamadraketi zabdA AdyA yasya sa tathA jAtIyeti zabdo yAsAM tAstathA yA nAryastAbhirvasajjAtIyasnAyakajAtIyamadrakajAtIyanArIbhivasantyaH nAyikA madrikAca prakAra AsAMtAbhirvA stavyAbhirmunipanIbhiH nAyikAbhimaMdrikAmirmadradezodbhavAbhizca nArIbhiH / kIdRzIbhiH / abhidrutAbhiH / parasainyadarzanotthAtibhayena purAbhimukhaM palAyitAbhiH / nazyadAyAntIdRSTretyarthaH // palAyakatvaM jagRhurvihAya parastriyaH pAcakatAmakANDe / mlecchItvamajJAyi na no kaThItA tAsAM mahadbhUtabhiryakyabhAnAm // 47 // 47. parastriyaH zatrUNAM nAryoM bhayabhItatvAdakANDeprastAve pAcakatAM 1 sI pAThaka 1 e sI nApriyA. 2 e sI tAkAko'. 3 e sI jAnIrjA. 49 sI DI prapapa. bI pratipa. 5 e sI mivisarjAtI. 6 e sI DI satya * khA. 7 vI va A. 8 bImadrakA . sI maMdrade'. 9bI atidu. 10 e sI 'lAyatA. DI lAyantIbhiH / 11 e sI DI dRSTeya'. - Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] paphINAM bhAvaM vihAya palAyakatvaM palAyikAnAM bhAvaM jagRhuH / tata. stAsAM parastrINAmamahatI mahatIbhUtA mahadbhUtA yA bhIstayaikyabhAjAM mithobhinnAnAM satInAM na mlecchItvamantyajAtitvaM no vA ktthiitaajnyaayi|| yA gomatIbhUya cirAya paTvIbhUtAH prajAstA apttuubhvntyH| tathAdravaMstatraM yathA nipetuH sarvAsu rathyAsvapi sarvabAlAH // 48 // 18. yAH prajA gomatIbhUya gAvaH santyAsAM tA gomatyogomatyo gomatyo bhUtvopalakSaNatvAnmaddhikIbhUyetyarthaH / cirAya cirakAlaM paTTIbhUtA mahardikatvAdyAzciraM saujaskA AsannityarthaH / tAH prajA~ RddhivigamAzaGkhayApaTUbhavenyaH satyastatra puyA~ tathA tayA prakRtyAdravaparacakrAgamanabhayena naSTA yathA yayA prakRtyA sarvAsvapi rathyAsu sarvabAlAH sarvAsAM prajAnAM bAlakA bAlikAzca nipeturatyautsukyayAnena mithaH saMmardena ca kaTIbhyo nipatitAH / / pasajAtIya / madrakajAtIya / nAyakajAtIya / bhAnadezIyA / ityatra "riti" [58] iti puMvat // vyAkulasvApaTute / atra "svate guNaH" [59] iti puMvat // guNa iti kim / mlecchItvam / kaThItA // kecittu jAtisaMjJAvarjitasya vizeSaNamAtrasya puMvadrAvamichanti / palAyakatvam / pAcakatAm // mahadbhUtabhiyA / ityatra "cau kacit" [60] iti puMvat // kaciGgahaNAgomatIbhUyetyAdau na syAdeva // paTTIbhUtAH / apaTUbhavantyaH / ityAdau vikalpaH // 1e sIDItra sapA. 1bI lAyakA. 2 sI yA pra. 3 e sI jasaka' A. 4 e sI ho bAruvi. 5 e sI vantya sa. 6e sI DI 'kRSTA sa. 7eDI tIyaH / ma Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.2.61.] SaSThaH srgH| 475 sarvabAlAH / yathA / tathA / tatra / ityatra "sarvAdayosyAdau" [6] iti puM. vat // asyAdAviti kim / sarvAsu // priyaM mRgakSIramabhUnna te prAkpeyaM mRgIkSIramataH pareNa / pacattaretthaM mRgazAvamuktvA naSTA mRgiishaavvilocnaabhiH||49|| 49. pacattarA prakRSTA pAcikA rAjAdisUpakArI mRgIzAvavilocanAbhirmagIvAlavadbhayacaTulavizAlAkSIbhiH strIbhiH saha naSTA / kiM kRtvA / mRgazAvaM heriNIpotamuktvA / kathamityAha / he mRgazAva mRgIpotaka prAkpUrva te tava sukhAdudugdhAdyAsvAdanena mRgakSIraM hariNIdugdhaM nirAsvAdatvena priyaM nAdataH pareNAtonantaraM mRgIkSIraM hariNIdugdhaM peyamittham / rAjAdisUpakAryo hi mAMsapAkasyAtisukhAdutArtha mRgazAvAdIn dugdhAdibhavyAhAraiH poSayanti // lAvyaH pacantItarayA pacantitarA ivoSNAMzurucAbhitaptAH / jyAyastarorojataTIM kaTIM jyAyasItarAM trAsajupo nininduH||50|| 50. lATyo lATadezaliyo jyAyastarorojataTImupacitatarastanAbhogaM jyAyasItarAM kaTIM ca gativighnatvAnnininduH / kIdRzyaH satyaH / pacantitarA iva / yathA prakRSTapAcikAH sadAgnisAMnidhyAdabhitaptAH syurevaM paMcantIvarayAtizayena saMtApikayoSNAMzurucAbhitaptAH / tathA trAsajuSoricakrAgamenena bhItAzca // - 15 sI cantarA. 2e sI zuracAtita. 1 e sI strImi sa. 2 e sI haraNI. 3 e sI DI potaM mu. 45 sI tataka. 5 sI priyamAbhUtaH / 1.6 e bhuutH| paDI bhUt / 1.75 sI raNato. 8bI izAH sa. 9esI satya pa. 10 e sI misAdhyA . 21 e sI pacIta. 12 sI mave mInAkSa. 13 e ne mI. Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [mUlagaja] sA jyAyasimAktarapuryabhAntIrUpaiNanetrAbhirabhAntirUpA / nadyA nadantItamayA nadantitamaprajAbhizca nadattamAbhUt // 51 // 51. sA lATezasatkA jyAyasiprAktarapurI jyAyasitarapuryatyantaM prazasyA vRddhA vA nagarI bhRgukacchAkhyA prazastA bhAntI bhauntirUpA na tathAbhAntirUpAzobhamAnAbhUt / kAbhiH kRtvA / abhAntIrUpA bhayavyAkulatvenAzobhamAnA yA ennnetraastaabhiH| tathA nadattamAvyaktazabdamayyabhUn / kAbhiH kRtvA / nadantItamayA bhayatrastalokapravezenAvyaktaM zabdAyamAnayA nadyAtisamIpasthayA narmadAkhyanadyA nadantitamaprajAbhizvAtya'ntaM kolAhalaM kurvANaloMkaizca / / bhAdrUpatAbhUtpuri yAntikalpA yAtkalpalakSmyAM sphuratIbruvAyAm / sphurabuvAbhUjanatA prayAntIkalpasphurantitruvajIvayA ca // 52 / / bhaadruuptaa| prazasyazobhetyarthaH / yAntikalpA nazyatprAyAbhUt / kIdRzyAM satyAm / yAtkalpalakSmyAM vAstavyajananAzAnazyatprAyasamRddhAvata eva sphuratI vilasantI yA bruvA kutsitA tasyAm / ninditazobhAyAmityarthaH / tathA janatA janaughazca sphuradvA ninditasphuraNAbhUt / kayA kRtvA / prayAntIkalpA bhayena nazyantIprAyAta eva sphurantI bruvA kutsitaM nizvasantI yA jIvA prANA / jIvaH prANeSu kedAra iti vacanAtriliGgaH / tayA / / 1 bI rUpeNa'. 1 e sI nta aza. 2 e sI sI rU. 3 bI nAtirU. 4 e sI DI pA ya. 5 e sI tvena zo'. 6 e sI majyamU'. 7bI ndAmA 8 sI tyantako'. 9 e sI ri sAdU. 10 e sI nizvisa. Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.2.62.] SaSThaH srgH| 477 0 nainaccalecali dinaM calantIcelyA bhaivoccairclnticelii| yAdgotrayA yAsyanayAtha yAntIgotre nu gA mA tadayAntigotrAm // 53 // samaM lapantImatayA lapantimatA sma mA bhUralapanmate tvam / kAzcyA rasantIhatayA rasantihate kRthA mA sma rasaddhatAM dyAm // 54 // gArgive vAtsitare kumArikalpaurisarUpe kaThiceli yAta / pratIkSyate caNDitamA kimAGgihateyamAtreyimatauvigotrA // 55 // paGgubruvA bhogavatibruveyaM truvA gaurimatibuvAsau / astrItarAzca stritarAstathocuH saviDvarAyAmiti lATapuryAm // 56 // ___53-56. savivarAyAM sopadravAyAM lATapuryAmantrItarAzcAprakRSTA: striyazca tathA stritarAH prakRSTastriyazvetIdamUcuH / tadevAha / he calacceli mandagatitvAnnindyagamane calantIcelyA mandagatikAyA naitadinaM bhayena nazyamAnatvAcchIvragaterevAyamavasara ityarthaH / tasmAducairatizayenAcalanticelI zIvragamanA bhava / atha yadi he yAntIgotre nindyagamanenayA pratyakSayA yAdgotrayA nindyayAnayA saha yAsi tattadAyAntigotrAmanindhagamanAm / mAmityarthaH / mAnuyAsImatpRSThe mA sma laga ityarthaH / tathA helapanmatevAcAle lapantImatayA vAcATayAsamaMsaha tvaM lapantimatA vAcATA mA sma bhuuH| bhayena nibhRtaM nazyamAnatvena zabdasyAnavasarAt / tathA rasantIhatayA zabdasyAnavasareNa nindyazabdayA kAcyA kRtvA he rasantihate 1 e sI naiticca'. 2 e sI laccailideg 3 e sI mavaiccai 4 bI yA prayA . 5 e sI ddhatA thA. 6 e sI tauvigo'. 7 e sI DI paDa . 8 e sI yocu sa. 1 e sI degyA patya. 2 e sI DI nindhAsana. 3 DI saha la. 4 bI saraNe ni. Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] nindhaM zabdAyamAne rasantIhatayA kAdhyaiva kRtvA dyAM vyoma rasaddhatA ninyazabdAnvitAM mA sma kathAH / tathA he gAginave garganinye pautri vAtsitare vatsaH prakRSTe pautri he kumArikalpaurisarUpe kumArikalpA satItvAdiguNaiaurItulyA yautsirUpotsasyApatyaM strI prazastA tasyAH saMbodhanam / tathA he kaThiceli nindye kaThi yUyaM yAta nazyata / tatheyaM caNDitamAtikopaneyamAGgihatAGgasyApatyaM strI nindyeyamAtreyimatAnindyA putrIyamaurvigotrorvanindyA pautrIyaM paGgubruvA nindyA padbhUrbhogavatibruvA nindyA bhogavatyAkhyA khyasau patruvA gaurimatibruvAca nindyA gaurimatyAkhyastrI ca / cotra jJeyaH / kiM kimiti yuSmAbhiH pratIkSyate paripAlyate / vipakSANAM nikaTAgamanena caNDitamAdipratIkSaNe nAvasara ityartha iti / mRgakSIram mRgIkSIram / mRgazAvam mRgIzAva / ityatra "mRga" [62] ityAdinA vA puMvat // [tr|?] pacantitarAH pacattarA pcntiitryaa| jyAyasitara jyAyasvara jyAyasI. tarAm // tm|ndntitm nadattamA nadantItamayA // ruup| abhAntirUpA bhAdrUpatA abhAntIrUpa // klp| yAntikalpA yAtkalpa prayAntIkalpa // bruva / sphurantiva sphuradruvA sphuratIbruvAyAm // celaT / acalanticelI calacceli clntiicelyaaH|| gotra / yAntigotrAm yAgotrayA yAntIgotre // mata / lapantimatA alapanmate lapantImatayA // hata / rasantihate rasaddhatAm rasantIhatayA / ityatra "Rdud" [63] ityAdinA havaH puMvaJca vA // buvAdayaH kutsAzabdAH / "ninyaM kutsanaiH" [3. 1. 100] iti samAsaH // Rduditi kim / kumArikalpaurisarUpe // 1e sIniye pau. 2 DI he...ku. 3 bI tulyayA. 4 bI tasyA sa . 5 e sI DI nasyata. 6 DI mAni. 7 e sI trovarSenindyA. 8 e sI DI 'tarA pa. 9 e sI DI degtarA / ta. 10 e sI tIte". 11 bI rantInu. 12 e sI daya ku. Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.2.18.] SaSThaH srgH| 479 mA vaasiNtre| caNDitamA / ausirUpe / kumArikalpa / gArginuve / kaThiceli / aurvigotrA // aatreyimtaa| aajhihtaa| ityatra "DyaH" [64] iti hsvH|| aanggi| ityatrAGgasya prAcyatvAd "Trera" [6. 1. 123] ityAdinoM nANo lum / / bhogavatimuvA / gaurimanibruvA / ityatra "bhogavad"[65] ityAdinA isvH|| khitarAH strItarAH / atra "navaika" [66] ityAdinA vA havaH // pahuvA pshuvaa| ityatra "uDa" [65] iti vA ivaH // mahAkarajJAnsvamahAviziSTAndhUtvA mahApAsamivAtha lATaH / yudhe mahaddhAsasaimaiH sasajjAmahatkaraharamahadviziSTaiH // 57 // 57. atha lATo yudhe sasajja / kiM kRtvA / svamahAviziSTAnsvA. nsvakIyAnmahatAM pirtRpitAmahAdInAM vRddhanRpANAM viziSTAnpradhAnAni mahAghAsamiva mahatoraNyAdestRNamiva dhUtvA yuddhAnniSedhato nirAkRtyetyarthaH / kiMbhUtAn / mahatAM rAjyalakSmyAdinA vRhatAM rAjJAM karo daNDo mahAkarastaM jAnanti ye tAnmahAkarajJAnmahArAjAnAM yo yasya karo dIyate tadvedinaH / kaiH saha sasaja / amahadviziSTaiH pAzcAtyaiH mghaanaiH| kiMbhUtaiH / mahaddhAsasamainiHsattvAnmahAraNyAdisatkaghAsatulyaiH / tathAmahatkararAdhunikatvAnmahatAM rAjJAM daNDamavidvadbhiH / mahAviziSTatiraskArocyA mahAviziSTakRtaM mahAriSTasUcakaM skhalanarUpamanimittamasya dhvanitam // mahAkara mahatkara / mahAghAsam mahadAsa / mahAviziSTAn mhdvishissttaiH| matra "mahataH karA [6] ityAdinA vA DA bhantAdezaH // 1 e sI TA. 2 e sI samai sa. 1e sI sireta'. 2 e sI DI yimaataa|. 3 bI lihitA / 4 e sIDI 'nAnamo 5 e sI DI "svaH ||...m. 6 sI tumapi. 7 sI zcAtyai pra. 8vI mainiHsa. 9 vI hAviziSTa. 10 e sI hAmaka 11 e sIvA mAma. - - Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 vyAzrayamahAkAvye [cAmuNDarAjaH] mahAviziSTaM ca mahAkaraM ca kSiptvA mahAghAsabhugukSamattaH / mahAbalAnyatvarayanmahAjAtIyAvalepena mahAbhujaH saH // 58 // 58. sa lATo mahAnprakArosya mahAjAtIyo mahAnyovalepo balAdikRtohaMkArastena kRtvA mahAbalAnyatvarayayuddhAya preritavAn / kiM kRtvA / mahAviziSTaM ca mahatyA rAjyAdeH pradhAnaM mahAkaraM ca mahatyArAkyAdehastaM ca kSitvA tiraskRtya / anenApi skhalanarUpamanimittamasyoktam / yatA mahatyA araNyAnyA yo ghAsastaM bhute ya ukSA vRSastada. nmattaH / etadapi kuta ityAha / yato mahAbhujaH // zrutvA mahadbhUtavalaM tu yaSTAyaSTayutsukaM mAmahatIpriyaM tam / cAmuNDarAjopi cacAla yaSTIyaSTayasyasikrIDanakautukena // 59 // 59. cAmuNDarAjopi ccaal| kiM kRtvA / kSmayA pRthavyA kRtvA mahatI priyA bhAryA yasya taM vizAlabhUvadhUkaM taM tu lATaM punaH zrutvA / kiMbhUtam / yaSTAyaSTi yaSTibhizna yaSTibhizce mithaH prahRtya kRte yuddha utsukamata eva yuyutsayAnekasthAnakebhyo militatvAdamahanmahadbhUtaM saMpanna balaM sainyaM yasya tam / yudhi praguNIbhUtamityarthaH / kena hetunA cacAla / yaSTIyaSTi yaSTipraharaNopAdhike yuddhesyasyasipaharaNopAdhike yuddhe ca vi. Saye krIDanakautukenAtizUratvenAsya yuddhasya sukhasAdhyamAnitvAdatyantAbhilASukatvAJca krIDAkutUhalena // mahAkaram / mahAghAsa / mahAviziSTam / ityatra "striyAm" [69] iti ddaaH|| 1DI tIyova. 1 e sI mahojA. 2 e sI DI mukte ya. 3 DI yaSTayutsuka ya. 4 e sI Tibhiva. 5 e sI zca mathaH. 6 e sI sthAneke. 7 bI yudhe pra. 8 sI kroDAna. Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.2.72.] SaSThaH srgH| 481 mahAjAtIya / mahAbalAni / mahAbhuja | anna "jAtIya" [70] ityAdinA raaH|| acveriti kim / mahadbhUta // kSmAmahatIpriyam / atra "na puvannipedhe" [1] iti na DAH // yaSTIyaSTi / yaSTAyaSTi / ityatra "icya" [72] ityAdinA pUrvapadasya dIrgha bhAvAntAdezaH // bhasvara iti kim / asyasi // aSTAkapAlaM nu havirdviSo yunmakhe juhUSau nRpatiH kumAre / AditadaSTApadavANayugyairaSTAMgavairdrAkpuragAvaNezam // 6 // 60. kumAreSTasu kapAleSu saMskRtamaSTAkapAlaM havirnu dviSo yunmakhe raNayAge juhUSau bhasmasAcikIrSoM sati nRpatirmUlarAjaH puragAvaNezaM puragA vRkSabhedAsteSAM vainaM puragAvaNaM nAma vanaM tasya ya IzastaM drAgAdikSadraNAyAjJaptavAn / kaiH saha / aSTApadasya svarNasya ye vANAsteSAM yugyAni vAhanAni zekaTAstaiH / kiMbhUtaiH / aSTAgavairaSTau gAvo vRSA yuktA yeSu taiH / yadvA / samAhAre dvigau sAhacaryAdupacArAdaSTagavena yukAnyapyaSTAgavAni tairmahAbhArAnvitatvAdRSTabhirgobhirvAyairityarthaH // sa koTarAmAgvaNanAthasArikAmizrakApUrvavaNezvarAMzca / sAksinakApUrvavaNezasAlvAgiryaJjanAgiryadhipAnyadikSat // 61 // 61. spaSTam / kiM tu / sa mUlarAjaH / korTarAvaNasArikAvaNamizrakAvaNasidhrakAvaNAlyAni koTarAditarusatkAni vanAni / sAlvA dezAsteSAM 1 sI mahekhe. 25 sI dhAvagairdA . 3 DI drAksi. 4 e sI DI visakA. 1epIsIDI ityA'. 2 e 60 puragA vRkSabhedAsteSA ku. 3 bI vaNaM pu. 4rIkSadA. 5 e sI zakAstaiH / 6 e sI DI re gau. 7 e sI 'lajA / ' 8e lITarava. 9ebI sI dezaste'. Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ byAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] 482 giriH sAlvAgiriH / aJjanA vRkSabhedAsteSAM giriraJjanasya kajalasya vAzrayo girirakhanAgirirevanAmako giribhedau // bhaSTAkapAlaM haviH / atra "havipi" [73] ityAdinA dIrghaH // bhaSTAgavairyugyaiH / atra "gavi" [74] ityAdinA dIrghaH // aSTApada / ityatra "nAni" [75] iti dIrghaH // koTarAvaNa / mizrakAvaNa / sidhrakAvaNa / puragAvaNa / sArikAvaNa / ityatra "koTara" [76] ityAdinA dIrghaH // aJjanAgiri / sAlvAgiri / ityatra "aJjana" [77] ityAdinA dIrghaH // jJAtApi rAjAtyamarAvatIzabhogAvatI sutamutsukoyam / zarAvatIzAjiravatyalaMkAravatyadhIzAMzca yudhe dideza // 62 // 62. ayaM rAjA mUlarAjaH zarAvatyajiravatyalaMkAravatyAkhyapurInapAMca / caH pUrvAdiSTanRpApekSayA samucaye / yudhe didezAjJApayat / sutaM balenAmarAvatIzabhogAvatIzau zakrazeSAhI atikrAntaM jJAtApyutsuka utkaNThitaH premAtirekAtputraparibhavAzavAkulacittaH sannityarthaH / / bhuvr| amarAvatI // zarAdi / zarAvatI / isyantra "anajirAdi" [78] ityAdinA dIrghaH / / bahuvacanamAkRtigaNArtham / tena bhogAvatI // bahusarasthAnajirAdivizeSaNaM kim / bhajiravatI / alaMkAravatI // vaizvAnaro nu prabhayAtivizvAmitraH sa vizvAvasugItakIrtiH / dantAvalAnprerayati sma vizvArAdvizvarAjopi ca vtsltvaat||63|| 63. sa nRpo vatsalatvAtputravAtsalyAddhetordantAvalAn gajAn 1 e sI mutsako. 1e sI havi / ma. 2 e sI ityAtra. 3 bI kAva. 4 e sI DI ma pU. 5 vI "NThita pre. 6 sI dIrgha / ba. Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 3.2.79.] SaSThaH sargaH / 483 vizvasmin rAjante ye tAnvizvarAjopi ca nRpAMzca prerayati sma / kITaka prabhayAnakAntyA kRtvA vaizvAnaro nu vizvAnarasyarSerapatyamiva bidAditvAdana [6.1.41] / vahnitulyastathA prabhayA kSAtratejasAtivizvAmitro vizvAmitraM gAdhinandanamatikrAntota eva vizvAvasunA devavizeSeNa gItA kIrtiryasya sota eva ca vizvasminsarvatra rAjate vizvArATa / na paiThevalyaM na ca mAtRvalyaM sUno raNe saptacitIkavadyat / ekAkyagAdityanucintya dAtrAkaNapaiiH sa svayamapyacAlIt // 64 // 64. dAtramiva dAtraM cihaM karNayoryeSAM taipaiiH sa mUlarAjaH svayamapyacAlIt / kiM kRtvA / anucintya / kimityAha / yadyasmAddhatoH sUnozcAmuNDarAjasya pitAsyAsti pitRvalastasya bhAvaH paitRvalyaM pitRyuktatA nAsti mAtRvalya mAtRyuktatA ca nAsti tasmAtparamArthataH sUnurekAkyasahAya eva saptacitIkavat / sapta citayosmiMstasminivAtiraudratvAtsaptacitizmazAnatulye raNegAditi // dRSTvASTakarNAzvasamaiH purozcairacchinnakaNairvalitAnnRpastAn / sa viSTakarNaiH saha bhinnakarNairdadhyAviti svastikakarNakaizca // 65 // 65. sa mUlarAja iti vakSyamANaM dadhyau / kiM kRtvA / azvaiH saha tAnyuddhArtha prAkpreritAnpuragAvaNezAdinRpAnvalitAnpuro dRSTvA / kiMbhUtairazvaiH / aSTakarNAzvasamaiH svAmicihnArthamaSTaprakArau kau~ yasya sa yozva uccaiHzravAstena samaiH / tathA na cchinnau svAmicihAtha chedA 1bI DI "galyaM. 1 e sI DI rassA. 2 esI gAdhana. 3 sI deto . 4 DI lya...mA. 5sI yosmini. 6 vI pAncali. 7 e sI mini ci. Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] vito kareM yeSAM taiH / tI svAmicihnArthatvAdviSTau madhyalInI pramANAnugatau vA kareM yeSAM taiH / tathA bhinnau svAmicihnArthatvena bhedAnvitau kau~ yeSAM taiH svastikakarNakaizca svastikAkArasvAmicihnAGkitakarNezca // ki chidrakarNavakarNapazcakarNAntakRtikakarakarmaghorAt / raNAdamI nIta eva marmAvikaNTakebhyo nirupAnaho nu||66|| 66. chidraM cihaM karNayoryeSAM te tathA suvo yajJopakaraNabhedAkAraM cihaM karNayoryeSAM te tathA paJca paJcasaMkhyAlipyAkAraM cihaM karNayoryeSoM svAmicihnArthatvAtpaJcaprakArau kau~ yeSAM vA te tathA / tripade dande / te yentakRtkikarA yamakiMkarAsteSAM yatkarma mAraNaM tena ghorAdraNAtsakAzAdamI nRpAH kiM nIvRta eva kimiti nivartanta eva marmAvikaNTakebhyoraMtudakaNTakebhyaH sakAzAnirupAnaho nu yathA pAdukArahitA nivartante // yutmAsaSomI anRtISaho bhIparItataH kutra nu raajhNsaaH| yAsyanti nIrugnirugastrabhAjo nIkledavanto rahitAH prahAraiH // 67 // 67. amI pratyakSA rAjahaMsAH prazasyavaMzodbhavatvena nRpazreSThA yudeva / zaravRSTimattvAtprAvRvarSAstasyA nai Rti pIDA sahantenRtISahota eva bhiyaM paritanvanti bhIparItato raNAdvibhyataH santaH ka nu yAsyanti / rAjahaMsA hi prAvRSo bibhyataH santo mAnase yAnti / eSAM tu tribhuvanepi sthAnaM na jAna ityarthaH / kIdRzAH / nirocante vipi nIruzca pareSu 1e sI bando ra. 1 sI yA mi. 2 DI. pA te svA'. 3 bI pAM te. 4 e sI vitaNTa. 5 bI bhyoratu. 6 sI asamI. 7 e sI na ruti. Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai. 3.2.78.] SaSThaH srgH| 485 prahArAkaraNena rudhirAdhAlepAbhAvAnnitarAM dIptAni niruji nirbhaGgAni yAnyastrANi tAni bhajanti ye te / tathA nIkchedavanto raNatvaritapalAyanotthazramAtirekAtsvedavantastathA prahArai rahitAH // sa naH prasAdopatihArarodhaM prAsAdakakSAsu yatAM mudhaiSAm / yannArakAndhItamasaM praveSTumapapratIhAramidaM pranaSTam // 68 // 68. atimAnyatvAnnAsti pratihAraitribhI rodho nivAraNaM yatra tadyathA syAdevaM prAsAdakakSAsu sodhaprakoSTheSu yatAM gacchatAmeSAM nRpANAM sa mahattvena prasiddho nosmAkaM prasAdo dezadAnAdyanugraho mudhA niSphalam / yadyasmAddhetoreSAmetatkartRkamidaM pratyakSaM pranaSTaM palAyanamapapratIhAramapagatakASTikaM yathA syAdevaM nArakAndhAtamasaM narakasya mahAndhakAraM praveSTumabhUt / raNe hi naSTA narakaM yAntIti smRtiH / / eSonikAzo narakotha vAndhatamasyanIkAzabhayaM parAyat / etairadhIkaNTha iva dviSandakSiNApathajJAyyadhikaNThajIvaiH // 69 // 69. atha vaiti rAjJAM narakAntaropadarzanagarbha pakSAntare / atha vA yatparAcchanorandhatamasaM mahAmUDhatAnAstItyandhatamasi / anIkAzabhayamatiprakarSaprAptatvena nirupamaM bhayam / eSa evAnikAzo nirupamo narakaH / prastutArthena yojanAyaiSAM rAjJAM bhaGgyA bhayamAha / etairnRpairadhikaNThA mahAbhayena kaNThamadhigatA jIvAH prANA yeSAM taistathA sadbhiviSan 1e sI yatAmu. 2 e sI ndhAeta'. 3 e sIDI nattham // . 1e sI DI nimagA'. 2 DI yana. 3 e sI no. 4 bI ke prAsA'. 5 e sI nAthunu. 6 e sI DI 'natya pa. 7 sI deva nA. 8 e sI yAtIti. 9 e sI vediti. 10 sI garbhapa. 11 e sI ya e. 12 e sI tainRpai0. 13 e sI dvidiSa Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ byAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] lATo dakSiNaH panthA dakSiNApathastasminvartamAnodhikAH kaNThA yasya sodhIkaNTho dazakandhara ivAjJAyi rAvaNa ivAjayyo jJAta ityarthaH / tasmAtparAdyadbhayameSa evaiSAmiha lokepi nirupamo narakaH saMpanna iti paralokabhAvinarakacintayA kimiti tAtparyArthaH / / vizvAmitraH / atra "Rpau" [79] ityAdinA dIrghaH // vaizvAnaraH / atra "nare" [80] iti dIrghaH // vizvAvasu / vizvArAha / ityatra "vasurAToH" [81] iti dIrghaH // rauditi vikRtinirdezAdiha na syAt / vishvraaj(jH)|| dantAvalAn / ityatra "valaci" [82] ityAdinA dIrghaH // apitrAderiti kim / paitRvalyam / mAtRvalyam // saptacitIkavat / ityatra "citeH kaci" [83] iti dIrghaH // dAnAkarNaiH / atra "svAmicihnasya" [84] ityAdinA dIrghaH // viSTAdivarjanaM kim / viSTakarNaiH / aSTakarNa / paJcakarNa / bhinmakarNaiH / chisknnaiH| chidra karNa / khuvakarNa / svastikakarNakaH // [naha?] nirupaanhH|| vRt|niivRtH|| vRSa / prAvRSaH // vyam / marmAvit ||ruc / niirug|| saha / anRtIpahaH // tan / parItataH / anna "gatikArakasya" [5] isyAdinA dIrghaH // kecittu rujAvicchanti na rucau / tanmate nIrugiti rUpaM rujenirugiti tu rucerevaM ca rujirucyormatabhedena vikalpaH siddhaH // nIlleda / ityatra "ghami" [86] ityAdinA dIrghaH // kacitra syAt / prahAraiH // kacidvikapaH / pratIhAram pratihAra // kacidviSayabhedena / prAsAda gRha / prasAdonugrahaH // bahulavacanAdanupasargasyApyaghamyapi ca syAt / 1bI NaH pathA da. 2 sI mitra / a. 3 e sI rAziriti. 4 sIm / sa'. 5 e sI Na / bhi. 6 e sI paheH / sa. 7 e sI DI gRhaH / pra. 8 e sI syASapya'. Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - [hai* 3.2.86.] paSTaH srgH| 487 dakSiNApathe / kcidviklpH| andhantamondhAtamasam mandhatamasi // icidvipayamedena / adhIkaNThaH / ayamAdhikye / anytraadhiknntth|| kacidanuttarapadepi viklpH| nAraka narakaH // kAzazande ca dhamante vikalpaH / nIkAza nikAzaH // ajante tUttaravidhiH // vIkAzamete ripunItpRSTA munIvaha pIlavahaM ca yAntu / zvAkUrdakaiH zvApadamandadhIbhiH zvApucchaveH zvasukhaiH kimebhiH 70 70. vikAzate vikAzyate vA aci vIkAzaM prakaTaM yathA syAdevaM ripUNAM nItaM naSTatvAnnidAtumArabdhaM pRSThaM yaista ete nRpA munIvahaM pIluvahaM ca puraM yAntu munInAM pIlanAM ca vahaM dhArakamityanvarthanIMnaiva munIvahapIluvahapurayoraraNyaprAyatvaM sUcitam / tatazca ripudattapRSThatvena maddezenyarAjadeze ca sthAnAbhAvAdaNyatulye munIvahe pIluvahe ca munivRtyA pIluvRttyA caite vartanvAmityarthaH / yata ebhirnupaiH kiM na kiMcidityarthaH / yataH zuna iva kUrdo niSphalaM valAnaM yeSAM taistathA zvApadaM vyAghrAdi tadvanmandA mUDhA dhIvuddhiryeSAM taistathA zvApucchavenaiH kuTilAzayaistathA shvmukhaibhssnnvkaiH|| poDadvRSAmAH zvapadApavitrAH SoDhA balenApi yutA na zaktAH / paDhDhA tathaikAdaza SoDazArthaM vArAJ zvapucchaM namitaM na carju / / 71 // 71. zvapadApavitrA raNe bhannatvAtkukkurAMtivadaspRzyA ete nRpA si1 sI ca. 2 e sI ke ba. 3 e sI DI 'mukhai ki. 4 e sI 4 rojAn. 5e sI carjuH / 1e bI sI rakaH na.DI rakaH / kA. 2 e sI ghaDante. 3 vI tyarthaH / nA. 45 sI DI nAnaiva. 55 sI dezyenya'. 6 DI tyA ce. 7 e sI te va. 8 vI tAmi'. 9e sI minRpaH. 10 e sI tai tathA. 11 bI pIDhadi. 12 e sI vai tathA. 13 e sI bakai ku. Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] puvijaye na zaktA: kiMbhUtAH / SoDadvRSAbhA api / apiratrApi yojyaH / Sar3antA yasya sa SoDan yuvetyarthaH / yo vRSo vRSabho balayauvanAdinA tatsamA api / tathA SoDhA maulabala 1 bhRtakabala 2 zreNibala 3 a. ribala 4 suhRddhala 5 ATavikabala 6 bhedaiH SaDvidhena balena sainyena yutA api / yuktaM caitadyataH Sar3A SabhiH prakAraistathaikAdaza vArAnatha tathA SoDaza vArAMzca zvapucchaM namitamajUkRtaM na carju na ca saralaM syAttathAsvabhAvatvAt // vIkAzam / anna "nAminaH kAze" [87] iti dIrghaH // nItta / ityatra "dasti" [8] iti dIrghaH // munIvaham / atra "apIlvAdevahe" [89] iti dIrghaH // apIlvAderiti kim / pIluvaham // zvAkUrdakaiH / atra "zunaH" [20] iti dIrghaH // bahulAdhikArAkkacidvikalpaH / vApuccha dhapuccham // kacidviSayAntare / vyAghrAdau zvApada / zunaH pade zvapada // kacina syAt vmukhaiH|| ekAdaza / SoDaza / poDat / SoDhA / SaDDA / ityete "ekAdaza"[11] ityAdinA nipAtyAH // dvitrA atha dvAdaza vA trayodazASTAdazAtha dvizataM yazItyA / lATezvarAH santu sa tAMtricatvAriMzadgajorjetumalaM kumAraH // 72 // 72. dvitrA dvau vA trayo vAthAtha vA dvAdaza trayodaza vAthAtha vASTAdazAtha vA bazItyA saha dvizataM lATezvarAH santu tathApi sa kumArastA 1 sI zakkA po. 25 bhUtA po'. 3 e sI DIrthaH / vR. 4 e sA DIla mR. 5 e sI nyetayu. 6e sI SaryAtare. 7esI zuna pa. 8 e sI SaDDA / 6. DI SaDDA / 6. Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he0 3.2.93 / paSTaH srgH| 489 loTezvarAva jetumalaM samarthaH / yatastricatvAriMzato gajAnAmivorbalaM yasya sa tathA // evaM vicintya yaccakre tadAha / dvApaSTimaSTAnavatiM trayazcatvAriMzataM sASTa navatyazItim / zataM dviSaSTyagryamipUnkSipantaM sa taM sutaM vIkSitumatvariSTa // 73 // 73. spaSTam / kiM tu / sASTanavatyazItimaSTanavatisahitAmazItim / dviSaSTayamyaM dviSaSTyAdhikaM zatam / sa mUlarAjaH // dvAdaza / prayodaza / aSTAdaza / ityatra "hinyaSTAnAM" [92] ityAdinA dvA-trayas-aSTAdezAH // prAkRtAditi kim / dvizatam // anazItibahubIhAviti kim / vyazItyA / dvitrAH // dvapiSTim dviSaSTi / trayazcatvAriMzatam tricatvAriMzat / aSTAnavatim] aSTanavati / ityatra "catvAriMzadAdau vA" [13] iti vA dvA-trayas-aSTAH / / UcuH praNamyetyatha hRdyahArdahallAsahallekhajuSo nRpAste / diSTyA jayI dviDDadayAma tukte dvipAM hRdAmo ne Rte padAtIn // 74 // 71. atha rAjJaH sutavIkSAtvarAnantaraM te nRpA rAjAnaM praNamyetyUcuH / kiMbhUtAH santaH / hRdayasya priyaM "hRdyapadya" [7.1.11] ityAdinA ye hRdaye bhavaM "digAdi" [63.124] ityAdinA ye hRdayAyaM hitaM yugAditvAye [7.1.30] vA hRdyaM yaddhAdaM hRdayasya bhAvaH karma vA "yuvAdeH" [7.1.67] bhaN / snehastena yo hRllAso hRdayotsAhastena yo 1 e sI cadAIhadeg, 2 e sI na rute. 1 e sI DI tazcatvA. 2 e sI vorgala. 3 e sI 'dezaH // prA. 4 vI 'di ki. 5 e sI DI hAditi. 6 vI paSTi di. 7 e sI na taraM te nRpA rAjAna. 8 DI ya sahi'. 9 bI yabhA. 10 e sI DI na ha. Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 vyAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH] hallekha utkaNThA taM juSante sevante ye te / kimUcurityAha / he dviDuyAma duHkhatvAcchatruhRdayeSu rogatulya te tava tukputro dviSAM hRdAmo hRdayarogatulyo nosmAnpadAtInvinA diSTyA kSemeNa jayI vartate / yopi hRdImaH kSayavyAdhiH sopi dviSAM dveSaM kurvatAM nRNAM jayI dveSeNa pravardhyamAnatvAdatiparibhAvukaH syAdityuktilezaH // padAjayaste padagaiH padopahatakSamairyAvadamI na yAmaH / tAvaca dRSTastrasatAmarINAM patkASiNAM paddhatipadyapAMzuH // 75 // 75. he rAjaste tavAmI asmallakSaNAH padAjayaH pattayaH pAdAbhyAmupahatA kSamA bhUyastaiH padagaiH pattibhiH saha yAvanna yAmastAvaJcArINAM paddhatermArgasya padyaH pAdottho ya: pAMzuH sa dRSTaH / kIdRzAM satAm / trasatA kumArAdvibhyatAmata eva patkASiNAM pAdAvabhIkSNaM mArgeNa saha kaSatAM nazyatAmityarthaH // paigAH zaraiH pAdupahatyabhAjoyuH paddhimArtA iva vizveSAH / paccha: pragAyantai RcopapAdarzabdAH sapacchabdarathAnvinaike // 76 // ___ 76. eke bhaTAH sapacchabdarathAn gamanahetutvAtpAdA iva pAdA. zvakANi teSAM zabdazcItkRtiH saha tena ye te ye rathAstAnvinA / sapacchabdatvena bhayahetutvAdrathAnmuktvetyarthaH / padgAH pAdacAriNoyugatAH / kibhUtAH santaH / paddhimArtA iva pAdayohimamavazyAya: paddhimaM tena 1 vI paddA za. 2 e DI 'ddhimA . sI ddhimatA i. 3 e sI ntapa. 4 e sI zabdA sa. 1yI khakatvA0 2 e sI romatu. 3 bI dviSAn ha. 4 e sI DA 'dAmokSavyA 5 vI tvAditi 6 e sI ste tAvA. 7 e sI ya padA / 8 e sI DI bhIkSNamA. 9 e sI muktetya. 10DI dvimatA * 11 e sI zyAya pa. Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.2.94.] SaSThaH srgH| 491 RratAH pIDitA yathA pAdupahatyabhAjaH syustathA zaraiH kRtvA pAdayorupahatA: padupahatAsteSAM bhAva: pAdupahatyaM tadbhajanti ye te| tathA pAdanyathA. nvitA ata evApapAdazabdAH zanairgamanena pAdotthaghoSarahitAH / ata eva ca vipraveSA mandagatInasmAnmA kopi zIghramanvAgatya parijJAya ca vadhIditi svAkArApahavAya brAhmaNaveSadhAriNaH / ata eva ca Rco matrabhedAnpacchaH pragAyanta RcAM pAdaM pAdaM vedadhvanibhedenocArayantaH // paddhoSi panmizramapAdamizraM projjhyAzvamuSTairapapAdaghoSaiH / tyaktAtmapaniSkakalatrapAdaniSkAzca nastosuSu jagmuranye // 77 // 77. anye bhaTA nastaH AdhAditvAttas[5.2.84 ] / nAsikAyAM sasvasuSu / maraNamahAbhayena nAsikAgateSu prANeSvityarthaH / uSTrairjagmunaSTAH / yatopapAdaghoSairapagatAhizabdaiH / uSTrANAM hi gacchatAM pAdaghoSo na syAt / kibhUtAH santaH / tyaktA maraNabhayenaiva vyutsRSTA AtmanaH svasya paniSkAH pAdayoniSkA vIrakaiTakAdyalaMkArIkRtAni svarNAni kalatrANAM pAdaniSkAzca pAdayonUpurAdyalaMkArIkRtAni svarNAni ca yaiste tathA / kiM kRtvA jagmuH / panmioM bahIyestvena mithaH pAdasaMkarAtpAdepu mizraM saMkIrNa tathApAdamizraM sulakSaNatvAnna pAdeSu mvakIyAhiSu mizraM militamupalakSaNatvAdanyairapyapalakSaNai rahitamAzvamazcaudhaM projjhya tyaktvA / yataH paddhoSi pAdazabdAnvitam / Azvasya hi yAtaH pAropa: syAttena ca nazyanto lakSyante / / nAkSudrakAH ke cana nasyaghAtairvaktuM na nAsikyamalaM babhUvuH / zIrSaNyaghAtaizca lulacchirasyAH zIrSaNyapAzAna niyntumiishaaH||78|| 78. ke cana bhaTA nasyaghAtairnAsikAyAM bhavaiH prahArainaHkSudrakA1e nakSudra. sI nakSudra 1esI ca ruco. 2e sIna rucA. 3 sI kakakA'. 4 DI "aM vahI, 5 e sI yastena, 6 e sI yAMziSu. - Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 byAzrayamahAkAvya [mUlarAja.] zchinnanAsikatvAtsvalpanAsikAH santo nAsikyaM nAsikAsthAna varNa vaktumuccArayituM nAlaM na samarthA babhUvuH / ke cana ca zIrSaNyaghAtaiH zirasi bhavaiH prahAraiH kRtvA lulanto visaMsthulAH zirasyA. zirasi bhavAH kezA yepAM taM tathA santaH zIrSaNyapAzAnkezakalApAnniyantuM saMvargatuM nezA na samarthA babhUvuH / yadvA / zirasA tulyAni zAkhAditvAye [7.1.114] zIrpaNyAni zirastrANAni teSu ghAtaiH kRtvA lulaicchirasyA bhraMsamAnazirastrANA: santaH zIrSaNyapAzAn zirastrANabandhAnniyantuM nezA babhUvuH / / hRllAsa / hallekha / hArda / haya / ityatra "hRdayasya' [94] ityAdinA hRdAdezaH // hRdayazabdasamAnArthena hRcchandenaiva siddhe hRdAdezavidhAnaM lAsAdiSu hRdayazabdaprayoganivRttyartham / bhanyatra tUbhayaM prayujyate // herdAmaH hRdayAma // padAjayaH / padAtIn / padagaiH / padopahata / ityatra "padaH" [95] ityA. dinI padaH // paddhima / paddhati / patkApiNAm / padya / ityatra "himahati" [96] ityAdinA pat // anye tu gopahatayorapIcchanti / paigAH / pAdupahatya // pacche RcaH pragAyantaH / ana "*cazzasi" [97] iti pat // paccheda pAdazabdAH / pariSka pAdaniSkAH / paddhopi pAdaghoSaiH / panmizram pAdamizram / atra "zabdaniSka" [98] ityAdinA [vA] pat // namtaH / naHkSudrakAH / atra "nas" [99] ityAdinA nas / ---- --- - 1 e sI rasyA zideg 2 e sI yantu sa. 3 bI lacchara'. 4 thI bhramamA * 5DI hada. 6 e sI dAma ha.7 ebIsIDI yAma. / pa0.8. DInA pAdazabdasya pa. 9 e sI DI "ddhimaH / 5. 10 e sI panagA pA. 11 bI DI paccha * 12 e sI degccha ruca.. 13 e bI DI Rca. zza. 14 e sI DI cchandaH pA. 15 e sI doSiH pA. 16 sI sta / nA. Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 3.2.102.] SaSThaH sargaH / nasyaM / ityatra "yevaNe" [100] iti nas // avarNa iti kim / nAsikyam // zIrpaNyaghAtaiH / atra "zirasaH zIrSan" [10] iti zIrpan / / zIrSaNyapAzAn zirasyAH / atra "keze vA"[102] iti vA zIrSan / kecittu ilvalA mRgazIrSasya zirasyAstArakAH smRtaaH| iti prayogadarzanAkezAdanyatrApi vikalpamicchanti / zAkhAdiyapratyaye ca zIrSaniti necchantyeva / tanmatamAzritya zirasyA ityatra dvitIyavyAkhyAne zirasa: zIrSanabhAvaH // drakirSikAH kepyudapepameNamadena piSTena sugandhayoyuH / piyA vihAyodadhikumbhacArUdavAhanA adhyudavAsajastri // 79 // 79. udapeSaM piSTenodakena ghRSTenaiNamadena kastUrikayA sugandhayo vilepanAtsaurabhAThyAH kepi bhaTA adhyudavAsajani / udake vAsa udavAsastasmAjAtA yAH striyopsarasastAsu drAgayurdevIbhUtA ityarthaH / yataH zairSikAH zirasA dIvyanto jayanto vaa| ikaN / mahAzUratvAdraNe ziraHpaNIkArakAH / kiM kRtvA / priyA: svabhAryA vihAya / kiMbhUtAH / udakaM dhIyata eSvityudadhayo raNazrAntakAntAnAM pAnAya jalabhRtA ye kummAstaizcoraNyuvAhanAni jalavAhanAni zakaTAni yAsAM tAH / etena priyaSvatyanurAgoktiH // 1 e sI drAkauSi'. 2 sI mede'. 3. e sI DI nAdadhyu'. 1 esI nasa / I 2 e sI rastA'. 3 e sI kaNa / ma. DI kaNi ma. 4 e sI bhUpAH / u.. 5 e sI thAruNyadada. DI zvAruNyada. 6 vI rUNyada. 7 bI yeSvitya'. Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ byAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] 494 zarSikAH / anna "zIrSaH" [...] ityAdinA zIrSaH // udapepam / udadhikumbha / udavAsa / udavAhanAH / atra "udakasya" [104] ityAdinodaH // bhinnonya AzUdakakumbhabhetrodakumbhavatsvapriyayodahAryA / sAzrUdavindakavindupayokSyamANa ApodakahArabhUSAm // 8 // 80. anyo bhaTa udakahArabhUSAmudakabindUnAM hArAkAreNa pAtAdudakasya yo hArastasya bhUSAM zobhAmApa / kITaksan / udakumbhavadyathA jalaMghaTa udakakumbhabhetrA jalaghaTabhedakena nareNa bhidyata evamAzu bhinnaH kumArabhaTena kenacidvidAritaH / ata evodahAryA patyurjalapAnAdyarthaM jalamAnecyA svapriyayokSyamANaH sicyamAnaH / kayA kRtvA / azrUNi patidu.khodbhUtakaSTotthAni netrajalAni tAnyevodabindavo jalakaNAH saha tairyA sA tathA yodakabindupatimUrchApanodAya prakSiptA jalakaNazreNistayA // sindhudmnthodkmnthjebhodvjrnaadoguNdkaudnaadii| udaudanaM nUdakavajrabhImAsinA nipiSTopi nanarta kazcit // 81 // 81. kazcidbhaTo nanata mahAzUratvAdraNacikIrSayA vavalA / kiidRshH| azya evodakamizra odnoryudkodnstmttiityevNshiilH| mahAbalatvAdanAyAsenArivinAzaka ityarthaH / ata eva sindhorabdherya udakaM mathyatenena "puMnAmni" [5.3.130] ghe udamantho mandarastena ya udakamantho jalavilo. 1 e sI dabhinyo'. 2 e sI kamintha'. 1 e sI zopiM. 2 vI lakumma u. 3 bI 'nArtha. 4 DI 4 kubhamA / 5 e sI 'tidupodbha. 6 e sI a uda'. Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai03.2.105] paThaH sargaH / DanaM tasmAjAto yAvibhodavajrAvairAvaNavidyutau tayoriva nAdorijayasUcakaH siMhanAdo yasya sa tathA sankumArabhaTena kenApyudakavanabhImAsinA vidyudraudrakhaGgena kRtvodaudanaM nUdakamiznaudanamirva nipiSTopi chinnamUrdhApi // raNodagAhAdrudhirodabhArAH kepi kSaNenodakagAhamIyuH / priyodasaktUdakabhArajantuvyagrA vraNAgrodakasaktuzubhrAH / / 82 / / 82. kepi bhaTAH kSaNenodakaigAhaM nadyAdijalamadhyaviloDa mIyU rudhiraprakSAlanArtha prApuH / kiMbhUtAH santaH / raNameva duSkaratvAdudagAho jalaviloDanaM tasmAdanekaprahAravyAptAGgatvAddhetorityarthaH / rudhiramevAtibAhulyAdudabhAro jalapravAho yeSAM teta eva rudhirapravAhopazamAya vraNAgreSu prahArakSatamukheSu ya udakasaktavo jalamizrasaktupiNDikAH / prahArerdA hi pathyatvAtsaktupiNDikA badhyante / taiH zubhrAH zvetA ata eva ca priyA udaisaktavaM udakamizrA: saktavo yeSAM te ya udakabhArajantavo jalapravAhajantavo yAdAMsi taiya'grA nadyAdijalapradeze vyAptAH / / kssiirodvisphaaguNdviivdhaarmdduudpaanodkviivdhaabhaaH| deveti dattetyatha devadattetyUcurmithaH kepi hatAstvadIyaiH // 83 // 83. kepi bheTA: pIDArtatvena tucchatvena ca zaraNArthitvAnmithonyonyamUcuH / kimityAha / deveti he deva mAM rakSeti / mAM rakSetyAdyadhyAhAryam / tathA datteti he datta mAM rakSeti / atha devadatteti he devadatta mAM rakSeti ca / kiMbhUtAH sntH| udakaM pIyatesminnudapAnaM kUpAhAvAdi nipAnaM tasyodavIvadho jalamArgolpatvena svAkramyatvAttenAbhA sAmyaM yeSAM te tathA 1 sI yaca. 2 e sI va napi. 3 e sI kagrAha. 4 e sI 'namayU. 5 e sI tammeda. 6 e sI pu piTya. 7DI daka. 8 e sI 'va da. 9 e sI DI bhaTA pI 10 e sI vIvidhe ja. Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH ] ta eva kSImmevodakaM yatra sa kSIrodaH kSIrAbdhistasya visphArI prasRmaro ya udavIvadha udakamArgo mahattvenAnAkramyatvAttenAbhA yeSAM taistvadIyairbhaTaimakha hatAH prahRtAH / / udakumbha udakakumbha / ityatra "vaika" [105] ityAdinA vodaH // udamantha udakamantha / udaudanam udakodana / udasaktu udakasaktu / udabindu udakavindu / udavajra udakavajra / udabhArAH udakabhAra / udahAryA udkhaar| udavIvadha udakavIvadha / udagAhAt udakagAham / atre "manyaudana" [106] ityAdinA vodaH // udapAna // uttarapadasya / kSIroda / ityatra "nAmni" [105] ityAdinodaH // deva datta devadatta / ityatra "te lugvA" [108] iti pUrvottarapadayo gvA // dvIpAntarIpaprabhavaH parApAnUpezvarA lATasakhAya eyuH / sunostavAgreDalimapratIpaMmanyAvalaMmanyatayAcchidaste // 84 // 84. dvidhA gatA Apo yatra tahIpam / antargatA Apo yatra tadantarIpam / yadyapyanayo mamAlA~skhekArthatA tathApi jalamadhyasthaM veTakamiti prasiddhaM dvIpaM jalasamIpasthaM cAntarIpamiti bhedo jJeyaH / tayoH prabhavaH / parAvRttA AposminparApaM purabhedaH / anugatA AposminnanUpo jalabahulo dezastayorIzvarAzca lATasakhAyo lATezasAhAyyakAriNaH santo yattadonityAbhisaMbandhAdya eyurAgatAste tava sUnAragreGguliM kaniSThAmacchidana velAyattIbabhUvurityarthaH / kayA hetunA / 1 DI parIpA. 2 e sI lAkhasa'. 1e sI nAbha ye. 2 e sI kani'. 3 sI dava. 4 e sI DI 'bhAra / u.bI bhAram / udeg. 5 e sI va methauda. 6 e sI DI taxxda'. 7 e sI 'lAvekA. 8 DI dIpastha. 9 DI parIpaH 1. e sI kAraNaH. Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 3.2.109.] SaSThaH srgH| 197 apratIpaMmanyApalaMmanyatayA / apratIpAnapratikUlAnAtmano manyanve. pratIpaMmanyA yevalaMmanyA niHsattvAvalIH triya Atmano manyamAnAsteSAM bhAvena // aruMtudAstraiH sRjatIha doSAmanyaM dinaM tvattanayepya'te sma / gImanyakaiH kairapi daNDasatyakArogadakAranibhe svaputrAH // 85 // 85. agadaMkAranibhe vaidya iva sakalajagaddhita ityarthaH / iha svattanayeraMtudAstraimarmAvicchauH kRtvA dinaM doSAmanyaM ravairAcchAditatvenAndhakAritatvAdrAtrimAtmAnaM manyamAnaM sRjati kurvati sati kairapi nRpaiH svaputrA daNDasatyaMkAro daNDe karaviSaye satyakAroya'te sma / yataH supratiSThavAktayA giraM vAgdevImAtmAnaM manyante garminyAH kutsitA gIrmanyoM gIrmanyakAstairlokamadhye kutsitavAkpratiSThamAtmAnaM manyamAnaiH / te hi loke kutsitavApratiSThamAtmAnaM manyanta iti tava daNDaM dA. syAma iti svavAkpratItyarthaM tvatputre svaputrAneva satyaMkAraM dadurityarthaH // naSTapranaSTaprahateSu sostuMkArotimadhyaMdinasUryatejAH / lATotha lokaMpRNamapyanabhyozamityametyAhvayatAtmajaM te // 86 // 86. athAtimadhyaMdinasUryatejA atitejakhitvAtpraharadvayasthasUryamatikAntaH sa lAsta AtmajametyAgatyAhayata saspardhamAkArayat / kIhaksan / naSTapranaSTaprahateSu svabhaTevastuMkAraH / astviti nipAtobhyupagame / astu karoti karmaNyaN / naSTapranaSTaprahatAzcenaSTapranaSTaprahatAH 1 5 sI DI kaMpraNa. 2 e sI bhyAsami'. 3 DI samityA. 1 DI lA zriya' 2 e sIdinya do'. 3 e sI vevAcchA . 4 e sI vAgve. dImA 5 e sI nyA gairma. 6 e sI sikavA .bI sita vA. 7 e sIDI 'prasiddhamA . 8 e sI Tastena mA. DI 'Taste tava A. 9 sI rmaNAm / / Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ mUlarAjaH] vyAzrayamahAkAvye 498 87. upamukha dhAnirava evaM dhAnyo AmA vAmaloM santviti svabhaTAnAM naSTapranaSTaprahatatvaM svabhujabalAvalepenAGgIkurvannityarthaH / kIdRzam / lokaMpRNamapi kAntatAdiguNairjagadAhAdakamapi / apivirodhe / anabhyozamityamanAzaM dUramityaM gantavyaM yasmAttam / anabhyAzenetyaM dUreNa prApyamiti vA / tadAtiraudratvAddUrAtparihartavyamityarthaH // tamAtmalokapriNamAtmalokaMprINaH kumAropi rucAgnimindhaH / matsyaMgilo matsyamivAridhAnaughabhrASTramindhastarasAbhyadhAvat / / 87 // 87. kumAropyAtmalokapriNaM svaprajAhAdukaM taM lATaM tarasA vegenAbhyadhAvatsaMmukhaM dhAvitaH / kIhaksan / rucA tejasAgnimindhognirivendho dIpyamAnota evAraya evaM dhAnA upacArAdbharjanArthA yevAsteSAmoghe bhrASTramindhe prajvalayati bhrASTramindho bhrASTrAjIvI yathA bhroSTrAjIvI dhAnA agninA pacatyevamarIstejasA pacannata evAtmalokaMprINaH / yathA matsyaMgilo matsyaM gilanecchayAbhidhAvati // raNAbdhitaimigilagilyabhAjau svapakSabhadrakaraNAvabhUtAm / anyonyamuSNakaraNAya rAtricarArirAtriMcararAvalau tau // 88 // 88. svapakSabhadraMkaraNau svakIyavargasya rakSayA kSemaMkarau tau kumAralA. TAvanyonyamuSNakaraNAyoSNasya saMtApasyotpAdanAyAbhUtAm / kiMbhUtI santau / rAtricarArirAtriMcararADalo rAmarAvaNatulyazaktI / ata eva 1 sI DI rasyarivA. 2 e sI DI bhrASTami'. 3 e sI karuNA 4 e sI karuNA'. 1 vI ti subhadeg 2 sI venA. 3 e deglenA. 4 e sI DI 'diguNe. 5 vI bhyAsami. 6 e sI DI bhyAsi dU'. bI bhyAsadU. 7 e sI DI tam / abhyA. 8 bI va pradhA.9 e sI DI parA 10 e sI yathAste 61 DI bhrASTrA". 12 e sI DI bhATAjI. 13 e sI karuNA. Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he. 3.2.109.] SaSThaH srgH| 499 gilasya gilo gilagilastimInAM gilagilastimigilaM gilati vA timigilagilastasya bhAvastaimigilagilyaM mahattamatiminigalanaM tena cAtra raNasyAbdhitvena rUpyamANatvAdbhaTanigalanazakamahAbhaTanigalanamAkSipyate / raNAndhau taimiMgilagilyaM bhajato yau tau / tathA rAtricarArirAtricararAjAvapyuktavizeSaNopetau mitha uSNaMkaraNAyAbhUtAm / yAvayabdhimigilagilyabhAjau timigilagilau mahAmatsyau syAtAM tAvapi mitha uSNaMkaraNAya bhavataH // tairthakare tairthakarAntare vA kathAnakepyazrutapUrvayuddhe / bhUdhenubhavyAparAja rAtrimanyaM dinaM cakraturAyudhaistau // 89 // 89. he dhenuzvAsau bhavyA ca dhenubhavyA bhUreva ratnapayodohahetutvAddhenubhavyA tatra vRSarAja vallabhavAdvRSabhazreSTha tau kumAralATAvAyudhaiH kRtvA dinaM rAtrimanyaM cakratuH / ka / azrutapUrvayuddhabhUtapUrvatvenAzrutapUrva yadyuddhaM tasminnirupame yuddhe / kAzrutapUrvamityAha / kathAnakepi / AstAM sAMpratamityaperarthaH / kiMbhUte kathAnake / taithaMkare / tIrthaMkaro bhagavAnahastadupalakSitaH kAlopyupacArAttIrthakarastatra bhave vidyamAnatIrthakarakAlabhave bhrtbaahuvlikthaadau| tairthakarAntare vA / tIrthakarAntarAlakAlabhave vA rAmAyaNAdikathAyAm / kacit 'azrutapUrvabuddhe' iti pAThastadA taithaikare tairthakarAntare vA kathAnakepi sarvottamatvena na zrutapUrvA ghuddhiyasya tasya rAjJaH saMbodhanam // - 1 sI rAtri. 1bI nigila'. 2 e sI hApyama'. 3 e sI miva u. 4 e sI svemAzru. 5 DI tyarthaH / . 6 e sI stalupadeg 7 sItIrthaka. 8 esI 'mAyiNA. Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 500 vyAznayamahAkAvye [mUlarAjaH] rasAdananyArthaparaizca dhenuMbhavyAsutau nvaspRhitAnyadau~ / dRSTau suraiH svaistvakRtAnyadAsthAnyadrAgametau yudananyadUtI // 90 // ___ 90. etau kumAralATAvananyArthaparairananyaprayojananiSThairadbhutaraNakAritvAttadarzana evAtyantAsaktairityarthaH / surairdevai rasAtkautukAt svaistu svakIyasainyaiH punarakRtAvanyadAsthAnyasminsvapramoritarasminnAsthAlambanamanyadrAgonyasminsvapramoritarasmin rAgaH snehazca yatra tadyathA syAdevaM dRSTau ca / caH pUrvavAkyArthApekSayA samuccaye / kiMbhUtau santau / aspRhitonyaH prastAvAdraNAdaparorthaH kArya yakAbhyAM tau tathAta eva yudhaH sakAzAdavidyamAnAnyatrotiH saMbandha Asaktiryayostau tathAtyantaM raNAsaktoM / dhenubhavyAsutau nviti / yathA pradhAnagoputrau mahAzaNDAvastha hitAnyadoM yudananyadUto sntaavnnyaarthprailokai rasAdRzyete // kimanyadA~zIrvacanAnyadAzAnyadAsthitattvairiti na vyadhattAm / tadAnyadutsukyamimau jayasyAnyatkArakesyAddhi yazonyadIyam // 91 // 91. imau kumAralATau tadAnyasminmitrabhRtyAdAvutsukAvutkaNThitAvanyadutsuko tayorbhAva AnyadutsukyaM tanna vyadhattAM vijaye kasyApi sAhAyyaM nApekSitavantAvityarthaH / kuta iti hetostamevAha / hi yasmAddhetorjayasya karmaNAnyo yaH kArakastasminnanyatkArake svasmAditarasminvidhAtari sati yazonyadIyamanyasaMbandhi syAttasmAdanyasminkha* smAditarasminmitrabhRtyAdau sAhAyyakara AzIrvacanAni tva mahiSoM jIyA ityAdimanAlazaMsanAnyanyadAzIrvacanAni tathA svAdanyasminmi1 sI kRdA. 2 e sI yunana. 3 vI dAsIrva'. 4 e sI kAreke. 1 e sI satkairi. 2 e sI DI nyadalA. 3 DI 'tyantara'. 4 e sI saadRshyte|. 5 e sI kAreke. 6 e sI DI nyadA, 7 e sA tasmAnyasmi. bI tathA asmi'. - - - - - Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [hai. 3.2.117. SaSThaH srgH| 501 trabhRtyAdAvAzA jayamanorathonyadAzA tathAnyadAsthitatvamanyasminmitrAdau shtruvijyaarthmaashrynnm| dvandve / taiH kim / na kiMcidityartha iti / / dvIpa / antarIpa / pratIpa / ityatra "yantara" [109] ityAdinApa iM5 // bhanavarNAditi kis / parIpa // anUpa / itpanna "anodeze up" [10] ityepa up|| apratIpaMmanya / avalaMmanya // arus / araMtuda / ityatra "khiti" [...] ityAdinA monto yathAsaMbhavaM iskhazca // ananyayeti kim / dopAmanyam / / aruHzabdopAdAnAdananyayasya dhyAnAntasya mo na syAt / gIrmanyakaiH / / satyaMkAraH / agadaMkAra / astuMkAraH / ityatra "satyAgeMda" [112] ityA. dinA montH|| lokaMgam / madhyaMdina / anabhyAzamityam / ityete "lokaMNa" [113] ityAdinA nipAtyAH // anye tu prINAterNigantasyAci isvasvaM nipAtya lokaMmiNamityudAharanti // kazcitvakRta haskhatvameva manyate / lokaMprINa // / bhrAhamindhaH / bhagnimindhaH / ityatra "bhrASTra" [14] ityAdinA montaH // matsyaMgilaH / taimigilagilya / ityatra "gilAd" [5] ityAdinA montaH // agilAditi kim / taimigilagilya // bhadraMkaraNau / uSNaMkaraNAya / ityatra "bhadroSNAkaraNe" [16] iti montH|| rAtricara rAtricara / ityatra "na vAkhid" [2] ityAdinA monto dhaa| khidvarjanaM kim / rAtrimanyam // kecittairthakare / vairyakara / ityatrApi vikalpa micchanti / tadartha na vAkhiskRdanta iti rAtreriti ca yogo vibhjniiyH|| 1 e sI DI rAp / ma. 2 e 'tyap u. 3 e sI gana i. 4e sI bhyAsami. 5 e sI midhaH / ma. 6 e sI mindraH / 1.7 e sI gilyaH / / 8 esI rAtrica. 9bI monto khi0. 105 sI re| tIrtha. Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] dhenubhanyA dhenubhanyA / ityatra "dhenobhavyAyAm" [18] iti vA montaH // bhanyadau~ / ananyAyaM / ityatra "aSaSTI" [199] ityAdinA vA dontaH // bhanyadAzIH / bhanyadAzA / anyadAsthitatvaiH / anydaasthaa| mAnyadutsukyam / ananyadRtI / bhanyadrAgam / bhanna "bhAzIrAzA" [120] ityAdinA dontaH // anyadIyam / anyatkArake / anna "IyakArake" [121] iti dontaH // lATotha tayaGkajahAra sarvavyagbhiH zaraiH samyagahIndrasadhyaG / vipvaMdyagojA rathamasya tiryakake ca devagiSuH kumAraH // 9 // 92. atha lATaH sarvadhagbhiH sarvagaiH zaraiH kRtvAsya kumArasya rathaM samyaksuprayuktazaraM yathA syAdevaM prajahAra / kIhaksan / viSuvati vipUH samarthastamaJcati vidhvaktamapyaJcati gacchati viSvadyak / atibaliSThepyaskhalitamityarthaH / yadvA / viSvagityavyayaM sarvatorthe / viSvagaJcati viSvayaka sarvaviSayamojo balaM yasya sota evAhIndrasadhyaD zepAhisadRzota eva ca taM kumAramaJcati praharaNAya gacchati tayaG / tathA devayaMJcaH sarvatrApyaskhalitagatitvAddevAnapyazcanta iSavo vANA yasya sa kumArazcAmuNDarAjopi rathaM tiryakprahAravaJcanAya tirogAmi yathA syAdevaM cakra maNDalAkAreNa bhramayati smetyarthaH / / mA gAstirazcInamajIvasi tvamavIra durgAhunagetyuditvA / lATogatuGgaH sa nakhAyudho nu nabhrAda kumAraM nijaghAna muTyA // 13 // ____93. he avIrAzUrAta eva duSTau raNakarmakaraNAkSamatvena nindyau 1e sI rapUrva'. 2 e sI valgo'. 3 DI gojo ra. 4 0zcakra. 55 sI jIrasi. 1bI nA do'. 2 e sI nyadasthA / . 3 e sI nA vontH| 4 e vI sI puviti. 5 vI pvapama. 6 e sI ti viSvakkamapyannati ga. 7 DI vijaya 8e sI patra / sa0.95 sI vo mANA. 10 esI sya ku. 115 sI kaNA. Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.2.128. SaSThaH srgH| 503 bAhU evAtisthUlatvAnnagau girI yasya he durcAhunaga tvamajIvasi kutsitaM prANipi tasmAttirazvInaM tiryagmA gA mRtyubhayena rathaM tiryagmA sma bhramayetyarthaH / ityuditvoktvA kumAraM muSTayA nijadhAna / kIr3a ksan / agatuGga utplavanenA,lihatvAdirivaddhannatota eva na bhrAjate svakAlAdanyatra nabhrAna / nuratrApi yojyaH / meghatulyaH / tathA naiSAM khamastIti nakhA nakharAsta evAyudhAni yasya sa nakhAyudho nu siMhatulyazca / nakhAyudha iti nAmopanyAsenaiva nakhAnAmAyudhalAnyathAnupapattyA siMhaH kRtakramosUci / atazcAgatuGgatvAdidhamai Tasya tulyatvAnnakhAyudha upamAnamiti // sarvadhagbhiH / tayA / viSvayam / devayam / ityatra "sarvAdi" [122] ityAdinA ddriH|| sadhyA / samyam / ityatra "saha" [123] ityAdinA sadhrisamyAdezau // tiryak / isyatra "tirasastiyati" [24] iti tiriH // bhatIti kim / tirazrInam // bhavIra / ityatra "namat" [125] iti naz matsyAt // bhajIvasyavIra / ityatra "tyAdau kSepe" [126] iti nabhat // naga aga / ityatra "nagoprANini vA" [127] iti vA nasonipAtyaH // nakha / nabhrAT / ityatra "nakhAdayaH" [12] ityadabhAvo nipAtyaH // kathaM na nasamastyasya nakho na na bhAjate kiM tu prAjata eveti nAda / pRSodarAdisvAd [32.155] ekasya no lope bhaviSyati // - 1 e sI hina. 2 esI manava. 3bI lihilA. 4 e sI "ribudanna'. 5 e sI DI siMhaka. 6vI kramaH sUcitaH / ma. 7 e sI DI na...bhU ma. 8 e goprINi. Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [ mUlarAjaH ] anAyudhAjyai kuvadaM kadazvadRtaM dadAnaM kurathaM mahArAn / akadrathokadvada Atmajaste taM muSTibhiH kattRNavatpipeSa / / 94 / / 94. kadazvadRptaM kutsitAH kulakSaNAdinA ninditA yezvAstairapi dRptamajJatvAdgarviSThaM kurathaM kulakSaNaninditarathaM taM lATaM te tatrAtmajo muSTibhiH kRtvA kattRNavatkutsitaM tRNaM kattRNaM rohiyAkhyA tRNajAtistadiva sukhena pipeSa parAsuM ckaaretyrthH| kiMbhUtam / anAyudhAjyai / anAyudhAstrarahitA yAjiryuddhaM tasyai / mallavidyArthaM kutsitA vadA vaktAro yasyAjJatvAttaM mUrkha - mapi / apiratra jJeyaH / bAhuyuddhakuzalamapItyarthaH / prahArAnmuSTighAtAndadAnam / kIdRgAtmajaH / nAsti kadrathaH kutsito ratho yasya sokadratha: / yadvA / kutsito ratho yasya sa kadratho na tathAkadrathastathAnAyudhAjyai kutsito vaidaH kadvado na tathA / yadvA / kutsitA vadA vaktAro yasya sa kadvado na tathA bAhuyuddhe kuzalaH san // 1 504 anAyudha / ityatra "bhansvare" [ 129] iti namon // kadazva / ityatra "koH" [130] ityAdinA kat // kadrathaH / kadvadaH / ityana " rathavade" [131] iti kat // tatpuruSa eveccha ntyeke / anyatra kuratham / kuvadam // kattRNa / ityatra "tRNe jAtI" [ 132 ] iti kat // kazrINi yatkApathakaupurupyakAkSyANi lATasya tadAbhavanna / kiMtridviSAmapsarasAM tatobhUdakApatiH kApuruSetarosau // 95 // 95. yadyasmAddhetostadA yuddhakAle katrINi ku~ kutsitAni kAni vA kutsitAni trINi tasya lATasya kSatriyottamatvAnnAbhavan / kAni trINI 1 sI 'mAvA'. 2 sI vada ka 3 bI kutsi 4 e sI zrINityA. Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai.3.2.136] SaSThaH srgH| 505 tyAha / kutsitaH panthAH kApathokSatrAcAreNa yuddhaM kutsitolpo vA puruSaH kupuruSastasya bhAvaH karma vA kopuruSyaM zatro raNe pRSThadAnAdi nindhaM puruSakarma kutsitamakSamindriyaM kokSaM kutsitamakSyasyeti kAkSo vA tasya bhAvaH kAkSyaM bhayavihvalendriyatA / dvandve / tAni / tatasta. smAdetoH kApuruSataraH kutsitAdalpAdvA puruSAdanyaH puruSasiMhosau lATobhUt / kITak / kutsitAni trINi kApathakopuruSyakAkSyANi yeSAM te kiMtrayastAnmahAzarapriyavAdviSanti yAstAsAmapsarasA devInAM nAlpaH patirakApatiratucchAzayo bhartA // kanINi / ityatra "kami" [133] iti koH kimo vA kannipAtyaH // kimo messynyke| kiNtri|| kAkSyANi / kApatha / ityatra "kAkSapayoH" [35] iti kAdezaH // kApuruSa kaupuruSya / ispatra "puruSe vA" [35] iti vA kaadeshH|| anIpadarthe vikalpoyam / ISadarthe tu parasvAdusareNa nityameva / tatrApi vikalpa eveti kathit / kApuruSa / kaupuramya // bhApatiH / bhanna "malpe" [23] iti kaadeshH|| kavAninevAhiphaNAH kavoSNAH kadagnivatkoDamukhaM kaduSNam / sa kAgnikoSNaM kamaThendrapRSThaM kurvanvalaiH pazya kumAra eti // 16 // 96. he rAjanpaizya sa pUrvavyAvarNitaH kumAra eti / kIdRksan / bale: sainyaiH kRtvA kavAminevAlpena kutsitena vA vahinevAhiphaNA: 1mI ruSasta. 2sI kAku ku. 3 esI nA mAlpaH. 4sItikA sata: kA. 5rasI koH kathobA. isI kApakSa. 7vI ruSaH / ko. 8pasI reti, 9pasIpasya sa. 10esI 'ti / he rAjanpasya sa pUrvamyAvarNita kI. Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye pUrAH] zeSasphaTA ISatkutsitA voSNA: saMtaptAH / yadvA / ISatkutsitaM voSNaM saMtApo yAsu tAH kurvan / evaM koSNamityatrApi samAsaH / tathA kadagnivadalpena kutsitena vAgninevai kroDamukhamAdivarAhadaMSTrAM kaduSNaM kurvastathA kamaThendrapRSThaM kAnikoSNamalpena kutsitena vAgnineva koSNaM kurvan / koNam kavoSNAH / ityatra "kAkavau voNe" [137] iti vA kAkavI // pakSe yathAprAptamiti tatpuruSe kaduSNam // anyasvagnAvapIcchati / kAgni kavAgninA / kadagnivat // avazyagamye sahitorji rAjJi zrIsaMhite gantumanasyathAgAt / praNantukAmaH satataM sakAmaH sa saMtatIjAH samanAH kumaarH||97|| 97. atha nRpANAmevamuktau sa kumAra AgAt / kii| saMtata nicitamojo balaM yasya sota eva satataM sadA saMgataH kAmena samyakAmo yasya vA sa sakAmaH zatrujayena pUrNamanosthota eva ca saMgato manasA samyagmano yasya vA sa samanAH samAhitacittota eva ca rAjJi mUlarAjapAdAntike praNantukAmaH / zatrujayAdyavadAtakarmaNi hi kRte prItivizeSotpAdanAya pitaraM putraH praNamati / kiMbhUte rAzi / abazyagamye pUjyatvAvazyamabhigamye / tathA saMdhIyate smaM sahitA saMgadorbalaM yena tasmin / tathA zrIsaMhite vijayAdilakSmyA parIva / vathA gantumanasi svaputrazauryAvalokanAya raNaM yAtukAme / / 15 sI syagAdhAt / / - 1esI sito vo'. 2 e yAstutAH, 19 sI DI krora. 4e sI sI n // kayo . 5 sI minA / . 6 e sI ka / sata. * DI 'tatamAri. 8 e sI ta mivita. 9sI zana. 10 vI sma sAha 11 e sI zergaka, 11 vI mIsiMhate. Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| 1.2.140.] SaSThaH smH| 107 avazyamamye / bhatra "kRtye" [138] ityAdinA masya luk / satatam saMtata / sahita saMhite / ityatra "sama" [139] ityAdinA vA massa luk| gantumanasi / praNantukAmaH / samanAH / sakAmaH / ityatra "tumaca" [140] ityAdinA massa luk // sainyAntare mAMsapacanya Azu mAMspAkamaujjhanmiyamAMsapAkAH / draSTuM dviSanmAMspacanapratApaM samAgataM dakSiNatAratastam / / 98 // _98. sainyAntare kumArasainyAdanyasminmUlagajasainye vartamAnA mAMsapacanyo mAMsapAcikAH priyamAMsapAkA api / apijnyeyH| Azu mAMspArka mAMsapacanamaujjhannatyajan / kiM kartum / dakSiNatArato dakSiNasyA dizo dakSiNasya dezasya vA tIrAtsamAgataM taM kumAraM draSTum / yato dviSatAM mAMspacano mAMsasya saMtApanaH pratApo yasya taM zatrujayenAtyadbhutapratApamityarthaH / atha ca yo hi mAMspacanapratApo yasya pratApopi mAMspacanastaM dezAntarAdAgavaM samAnadharmAtizayenotpAditAtyAzcaryatvAdraSTuM priyamAMsapAkA api mAMsapacanyo mAMspAkamAzUnjhantItyuktilezaH // sahAnaso dakSiNatIrarAjadroH pAtanesau sapizAcavAtyA / saujAzrucumbe sarasAdRSTayA varSAtsamAsAnnu nRpeNa dRSTvA // 19 // ___ 99. asau kumAro nRpeNa cucumbe / kiM kRtvA / saha rasena sarasA dUrvA tadvadAH snigdhA yA dRSTistayA dRSTvA / utprekSyate / samAsAdvarSAnu gambapabapekSayA paJcamI / mAsAdhika saMvatsaramanikamyevaH / / 15 sI doH pitAne. 15 bI sI garI hitesa'.2 zrI cau. e sI panapra. 4 e sI mAvidha.5 esIDI pekSyayA.6 pasI bhii| sAmASi.75 sI "tikAmye. - Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] cirAtputrasyekSaNe hyatisnehadarzanapUrva cumbanaM syAt / kIdRkumAraH / sahaujasA ya: sa saujA baliSThota eva sahaujaso baliSThasya dakSiNatIrarAjadro TezvarataroH pAtane saha pizAcena duSTavyantarabhedenAsti yA sA tathA yA vAtyA vAtaughastattulyo lATasya samUlonmUlaka ityarthaH // mAMspacana mAMsapacanyaH / mAMspAkam mAMsapAkAH / atra "mAMsasya"[141] ityAdinA vAto luk // dakSiNatArataH dakSiNatIra / ityatra "dikzabdAt" [142] ityAdinA vA sAraH // saujAH sahaujasaH / atra "sahasya" [14] ityAdinA vA sH|| sarasA / ityatra "nAni" 144] iti saH // bhadRzye / sapizAcavAtyA // adhike / samAsAt / ityatraM "adRzyAdhike" [145] iti saH // Uce ca rAjA dviSataH samUlaghAtaM nihatredya sahAparAhnam / jyotiH sakASThaM bhavatevavodre bhUyAccira svasti sahAnugAya // 10 // __ 100. rAjA mUlarAja Uce ce / caJcumbanApekSayA samuccaye / yadUce tadAha / bhavate tubhyaM ciraM svasti bhadraM bhUyAt / kiMbhUtArya ste| sakASThaM kASThASTAdazanimeSapramitakAlabhedastadvAcako granthopi kASThA tayA saha antavyayIbhAvaH / kASThAzAstranante kRtvetyarthaH / jyotijyotiHzAkhamavavor3he vibhratetyantaM jyotirvida ityarthaH / etena jayAdyanukUla. 1 sI cirasva. - 1 e sI tame sa. 2 sI kSiNa tI . 3 e sI zye / mapi 4 e sI 4. 5sIDI cadhu. 6 e sI DI ya tase kA, 7bI mitaH kA / Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.2.148.] SaSThaH srgH| 509 mUhUrtaveditAsyoktA / ata eva jayahetumuhUrte raNakaraNenAdyAsmindine sahAparAI sAkalyente vaavyyiibhaavH| kriyAvizeSaNaM sakalamaparAI yAvadaparAhamante kRtvA vetyarthaH / dviSato lATasya samUlaghAtaM mUlena pitRpitAmahAmAtyA-dyapuruSodhena saha sakalaM sAkalyevyayIbhAvaH / nihane tathA sahAnugAya parivArasahitAya // khasti svadezAya gave halAya vatsAya sAdhAya yathA sadaiva / bhadraM sahAyAya gave halAya vatsAya dezAya tathAstvamuSmai // 101 // 101. sazabda Adyo yasya gava ityAdizabdasya tasmai sAdyAya gave halAya vatsAya ca sagave sahalAya savatsAyetyarthaH / khadezAya lATezadviDdhena yathA sadaiva svamti kSemostu tathA sahAdyAya gave halAya vatsAya sahagave sahahalAya savatsAya cetyarthaH / amuSmai dezAya lATa. dezAya bhadramastu / AziSi paJcamI / / samUlaghAtam / atra "bhakAle" [146] ityAdinA saH // akAla iti kim / sahAparAham // sakASTham / ityatra "granthAnte" [45] iti saH // sahAnugAya bhavate svasti bhUyAt / ityatra "nAzipi" [14] ityAdinA na saH // agovatsahala iti kim / svasti svadezAya sagave savassAya sahalAya / bhadramastu dezAya sahagave sahavAsAya sahahalAya // - 1 sIDI 'rANyAya. 1 e sI DI hava.2 sI mUle". 3 esI mahamahAtyA. DI mahamahAmA. sA. 4 e sI yApu. DI dhAdipu. 5 e sI DI saphalaM. 6 e sI bhASA va. Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] sogAtpurI zrIdasamAnadharmAlakAsadharmAmasamAnarUpaH anvaksarUpastanayopyamuSya sabrahmacArI nalakUbarasya // 102 // 102. asamAnarUpo nirupamarUpaH sa rAjA zrIdasamAnadharmA mahacikatvAdinA dhanadatulyaH sannalakAsadharmA sarvayupetatvAddhanadapurItulyAM purImaNahilapATakamagAttathAnvaJconucarA api sarUpA rUpanepathyAvasthAdibhiH sadRzA yasya somuSya mUlarAjasya tanayopi purImagAn / kIhaksan / nalakUbarasya dhanadaputrasya sabrahmacArI zauryAdiguNaistulya ityarthaH / yathA zrIdA nalakUbarAnvitolakAM yAtyevaM mUlarAjazcAmuNDarAjAnvitoNahilapurImagAdityarthaH / / sadharmAm / sarUpaH / atra "samAnasya" [149] ityAdinA saH // anye tu dharmAdiSu navasu vacanAnteSu vikalpamicchanti / sadharmAm / samAnadharmA / sarUpaH samAnarUpaH // - sabrahmacArI / iti "sabrahmacArI" [150] ityanena nipAtyate // buddhyA sadRkSaM sadRzaM pratApaiH sutaM nRpaH zakrasadRgyadhitsat / svargAdananyAdRza AtmarAjyenyAdRkSametanna hi tAdRzAnAm // 103 // 103. spaSTam / ki tu| nyadhitsatsthApayitumaicchan / svargAdananyAdRze mahA svargatulye / yuktaM caitan / hi yasmAddhetoretat khAnurUpe putre svarAjyasya nidhitsanaM tAdRzAnAM mUlarAjatulyAnAM mahArAjAnA nAnyAdRkSaM nAsadRzamucitamevatyarthaH // 15 sI rAjenyA'. 1 sI tulyA pu. 2 e sI DI hilapA. 3 sI saha. 4 e sI 'satya'. siirii| sa. 5 e sI svAnarU. 6 tI nAnyAsa'. Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [.. 3.3.152.1 SaSThaH sargaH / 511 tyAdRzyananyAdRzi tAdRzastAMstyAdRkSavuddhiH sacivAnihArthe / sa tyAdRzAjyotiSikAn gurUMzca tAdRkSamatrAnRpa aajuhaav||10|| 104. sa nRpastyAdRzi vRhattamatvena prasiddhenanyAdRzi sarvottamatvena nirupama ihAsminnarthe putrasya rAjyanyasanarUpe kArya viSaye sacivAnAjuhAva / kiMbhUtAn / tAn mahAbuddhyAdimaitriguNaiH sarvatra prasidAnava eva tAdRzastAkArye praSTavyAn / vathA tyAdRzAMkhikAlavettRtvAdidevajJaguNaiH sarvatra prasiddhAba jyotiSikAna jyotirvido rAjyAbhiSekazubhalamapRcchArthamAjuhAva / tathA tAhakSA mahAprabhAvatvAdinA prasiddhA mantrA yeSAM tAn guruca purohitAMzca rAjyAbhiSekamaGgalakarmAdyarthamAjuhAva / yadvA / tAdRkSamatrAMtadarthAnusAriparyAlocAn gurUMdha pUjyAna phulamahattarAMzcAjuhAva / yataH kIdRk / sAhakSA putrarAjyAbhiSekakaraNaviSayA buddhiryasya sH|| sahak / sadazam / sakSam / patra "dahazo " [5] iti samAnasya sH| bhananyArazi / ananyAdRze / anyArakSam / syATazi / tyAdRzAn / tyAdRkSa / vAdazaH / sAdRzAnAm / tArakSa / ityanna "bhanya" [152] ityAdinA bhAt // kIdRkSa IdRkSa inaH zazIdRkkIdRkka bhaumAdaya IdRzAzca / syuH kIdRzAH pRSTavatIti rAzi vimRzya te sAdhvavadannamUcA // 105 // 105. te manijyotiSikaguravo vimRzya paryAlocyAmUhA mohamagatvA samyagjJAtvetyarthaH / sAdhvavadan / rAjyAhoMyaM kumAra iti ma - 1 esIsI tAdR'. 1 e sI DI guruMga. 15 bhUdA // 1 e sIzi pahica. DIzi maha. 25 sI DI managu. 35sI rI guruka. 4bI rakSeti. 5 e sI DI vRkSaH / lAI 65 sITI ma. .esI 'zyaH pa. Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 vyAyamahAkAvye [mUlarAjaH miNo guravacocuridaM ca lagnaM sarvagrahaH zreSThamiti jyotiSikAzvocurityarthaH / ka sati / rAhi mUlarAje pRSTavati / kimityAha / IkSazvAmuNDarAjalakSaNa ino rAjyasthApanena yuSmAkaM svAmI yukto na vaa| anyathApIdaM vyAkhyeyam / tadyathA / IdRkSo rAjyAbhiSekAhavRpAdilanatRtIyasthAnagatatvAdiguNopeta ino raviH kIdRkSaH syAttathehaglamamUrtisthatvocaiHsthatvAdiguNopetaH zazI ca kIdRra syAt tathezA lagnanavamasthAnadvitIyasthAnakAdazasthAnadazamasthAnaSaSThasthAnesthatoccaiHsthatvAdiguNopevA bhaumAdayazca maGgalabudhaguruzukrazanirAhavazca kIdRzAH syuriti // iiraaiilaa| iidRkssH| kIra / kiirshaaH| kIrakSaH / atra "idaMkimIkI" [35] isIkArakIkArI // vipazya / itpanna "bhananaH basyo ya" [155] iti pap / manama iti kim / samUhA / chatreNa mauktikavataMsapRSodareNa jImUtaDambaravatA yavataMsakena / rAjyebhyapicyata nRpeNa tadA kumAro varNAzramAbhyavanavakrayapuNya yogyH|| 106 // 106. tadA tasmin zubhalagne nRpeNa kumAro rAjyebhyaSicyata / yato varNA brAhmaNAdaya AzramA brahmacArigRhasthavAnaprasthayatayA dvande teSAM yadabhyavanaM rakSA tadeve vakrayo mUlyaM yasya tattathA varNAzramAbhyabanena krItamityarthaH / yatpuNyaM dharmastasya / yadvA / varNAzramAbhyavanasya vakraya iva bhATakatulyaM yatpuNyaM tasya yogyo varNAzramarakSAsamartha ityrthH| kiMbhUtena satA / mauktikeSu vataMsA iva mauktikavataMsAH prakRSTamuktAphalAni taiH phaloM pRSanti jalabindava ivodare yasya tena vakSaHsthale 15sI rAjya sthA. 2 DInasito'. 3 9sI kSaH / 4.4 bI 'miti 55sITI ka.6e sIna kIta . . e sI lApara. Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai* 3.2.155.] SaSThaH srgH| 513 lalamAnajalavindusvacchamuktAkalApena tathA zrIyuktovataMsa ApIDo yasya tena / "zeSAdvA" [7. 3. 175] iti kac / yadvA / zriyo rAjyalakSmyAH zobhAhetutvAdavataMsaka iva yastenAta eva jIvanasya jalasya mUtaH puTabandho jImUta indrastasyeva Dambaro lakSmyADamvaro yasyAsti tena / kIhaksana / chatreNopalakSitaH / kiMbhUtena / mauktikAnAM vataMsaiH ziromAlAbhiH kRtvA pRSodareNa jalavinduvRndAdhyAsitamadhyeneva tathA jImUtaDambaravatA nIlatvAdindracApAnukArakhacitAnekavarNamaNitvAcchAyAhetutvAcca meghADambaravatAta ev yavataMsakena rAjyalakSmyAH zekharatulyena / vasantatilakA chandaH / / atha prAcI gatvA druhiNatanayAM zrIsthalapure vapuH sva hutvAgnau mupihitapinaddhAparayazAH / yayau rAjeH sUnurdivamanapinaddhApihitadhIgrahItuM svargAdapyavanavidhinAvakrayamiva // 107 // 107. atha putrasya rAjyAbhiSekAnantaraM vijitasarvazatrutvAtsupihitaM paTyAdyAvaraNenevAtyantamAcchAditaM supihitamapyAnivAritaprasaraM kadAcitkathamapi pidhAnamatikramya prakaTaM syAdityAha / pinaddhaM ca / lohazRGkhalayeva nigaDitaM cAparayaza: zatrukIrtiryena sa rAje: sUnurmUlarAjovanavidhinA prabhUbhUya rakSAkaraNena svargAdapyavakraya bhATakaM grahItumiva divaM svarga yayau / kiM kRtvA / zrIsthalapure siddhapurAparanAni zrIsthalAkhye nagare pUrvadigabhimukhaM pravamAnatvAtprAcI druhiNatanayAM brahmaputrIM sarasvatI sarvatIrthottamatvenAtmasAdhanArtha gatvA tathAnau 1 e sI n / chAtre. 2 e siite| mau. 3 e sI DI eta ya. 4 e sI atra pu. 5 vI ka gRhI. 6 e sI lAs na'. Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 vyAzrayamahAkAvye [mUlarAjaH] karIpavahrau svaM vapurtutvA kSiptvA / aGguSThe karISAgnerdAnena svAnaM bhasmasAtkRtvetyarthaH / yatopinaddhA mohena niyantritApihitA mohenAcchAditA vizeSaNakarmadhArayagarbha nansamAsenapinaddhApihitA dhIryasya sa tathA / svazarIrepyamUDha ityarthaH / yopi sUnuH sUryaH sopyastasamaye skhaM vapuH kiraNarUpamanau hutvA kSitvAthAnantaraM prabhAte prAcI pUrvA dizaM gatvA divamAkAzaM yAtItyuktiH // pRSodareNa / jImUta / ityeto "pRSodarAdayaH" [155] iti sAdhU // vataMsa avatasakena / vakraya avakrayam / supihita apihita / pina apinacha / ityatra "vAvApyoH" [156] ityAdinAvApyorvapyAdezau vA / zArdUlavikrIDitaM (zikhariNI) chandaH // dazamaH pAdaH samarthitaH // iti zrIjinezvarasUrizighyalezAbhayatilakagaNiviracitAyA zrIsiddhahema candrAbhidhAnazabdAnuzAsanayAzrayavRttau SaSTaH sarga. samAptaH // - - 1 sIpaNe ka.2 vI rUpa hu'. 3 e sI DI ta / pina. Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghyAzrayamahAkAvye saptamaH srgH| maularAjiH sotha pRthvI pArtho nvailo nu pAlayan / rAjJAM prabhavati smocaigunnvRddhimnohrH||1|| 1. atha sa maularAjizcAmuNDarAjo rAjJAM prabhavati sma prabhurabhU. dityarthaH / kIksan / ucairudAttAnAM guNAnI zauryAdInAM yA vRddhiH sphItatA tyaa| yadvA / guNAzca vRddhizca kozasainyAdivardhanaM 'guNamUlA vRddhiH' iti guNAnAmacyatvAtprAgnipAte tAbhiH / manoharaH / ata eva pArtho nu / pRthAyA apatyam "adonadI" [6-1.66] ityAdinAe / yudhiSThira iva / ailo tu / ilAyA apatyam prAgvadaN pururavA iva pRthvI pAlayan / / guNavRddhItyanena "vRddhirAdaut" [2] guNoredot" [2] iti saMjJAsUtre sU. cite| tayozca prayojanam / pAlayan / pArthaH / ailaH / maularAjiH / ityatra - "vRddhiH svarepu" [7.4.1] ityAdinAradautaH // manoharaH / pAlayan / prabhavati / ityatra ca "nAmino guNochiti" [4.3..] ityaredotaH // prabhavati / ityatra "kriyArtho dhAtuH" [3] iti kriyAoM bhUzabdo dhAtusaMjJA nautsukAyata sa kApi kIyai sobhyamanAyata / adIyata mahI tena tenAdIyanta ca dvipaH // 2 // 2. se cAmuNDarAjaH kvApi kasminnapi kArye nautsukAyata notsukya1 sIDI nA sauryA. 2 sI DI sa kA. 3 sIDI ye cAmuNDarAjaH nau.. Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 byAzrayamahAkAvye [cAmuNDarAjaH bhUt / "vyarthe bhRzAde stoH" [3.4.29] iti kyng| vimarzakatvAtsarvasminkArye sthirprkRtirbhuudityrthH| tathA tena cAmuNDarAjena mahI pRthvyadIyata devadvijAdibhyo dharmArtha dattA pAlitA vA / dAmdAgdaGa rUpamidam / tathA tena dviSodIyanta cAkhaNDyanta ca / yataH sa cAmuNDarAjaH kIrtyA abhyamanAyata saspRhyabhUt / abhimanasaH kyaa| asyAvadAtA dAtAreH parokSApi hi dhIyate / ghastanyadyatanI vartamAnevAdyApi satkathA // 3 // 3. dAtArerucchinnazatrorasya cAmuNDarAjasya satkathA zobhanacaritaM hi sphuTa parokSApIndriyANAmaviSayApi cirakAlInApItyarthaH / zastanIva kalye bhUtavAdyatanIvAdya bhUteva vA / ivaH prAgvadatrApi yojyaH / vartamAneva vidyamAneva pratyakSevaM vetyarthaH / adyApi sAMpratamapi dhIyate sadotkIrtanena dhAryate / yadvA / pIyate sadAdareNa zrUyata ityarthaH / dhAMgk Tve ityetayo rUpamidam / yatovadAtA niSkalavAnekAvadAtAdhiSThitatvena pavitrA vA // paJcamI saptamI mUrtirvaiSNavI sorizAsanAt / kriyAtipatti zaGki tasya zvastanyapi kacit // 4 // 4. sa rAjArizAsanAcchatruzikSaNAddhetovaiSNavI viSNusakA 1 sI tanA va. 2 e vI zori'. 3 e bI sI DI I sya svasta / 19 vI nyadaya / vi. 2 yI dattvA pA. 3 sI DI dAMgkadaiko. ImdAkadeDa. 4 ekTA , 5 bI nasA kya. 6 e vI sI DI kyaDaya // 7 sI pA soma. 8 yI staneva. 9 I va cetya. 10 eya: / dhAMgka he. bI ya: / pAya 20. sI yaH / dhAkaTe. DIya: / bhAk hai..I yH| bhAra he 1. 11 e gAto. Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.3.4] saptamaH srgH| 517 paJcamI mUrtiomanAkhyA saptamI mUrtI rAmacandrAkhyAbhUttayostulyobhUdityarthaH / atazcAsya cAmuNDarAjasya kriyotipattiH kAryavinAza: zvastanyapyeSyadinabhAvinyapyupalakSaNatvAciraulabhAvinyapItyarthaH / AstAM tAvadadyabhAvinItyaperarthaH / kacitkasminnapi sthAne nAzati na saMbhAvitA / arthAtsarvajanena // AziSAsya bhaviSyantI janatA pitarau surAH / asyati smAsyataH smAsyanti sma cAjasamApadam // 5 // 5. AziSA jaya jIva nandetyAdimaGgalazaMsanehAsya rAjJo bhavidhyentI bhAvinImApadamajasraM sadA janatA janAghosyati sma kssiptvtii| pitarau ca mAtApitarau cAsyataH sma / surAzcAsyanti sma / etena nyAyitvavinItatvadhArmikatvAdiguNairjanatApitRsurA anenAnanditA ityuktam // kiM na pazyasi pazyAmi pazyAvaH pazyatho nu kim / pazyAmaH pazyathetyAsandvAresya kSmAbhujAM giraH // 6 // 6. asya rAjJo dvAre siMhadvAre kSmAbhujAM girobhavan / kathamityAha / kiMzabdau nuzcAkSamAgarbhe praznatraye / aho AmAbhuk tvamarthAnmamoparipatanAdi kurvanki na pazyasi mAM nAlokayasi / evaM pRSTaH sa pratyAha / pazyAmyavalokayannasmi / tathA he kSmAbhujau yuvA nu kiM na pazyathaH / nabatrApi yojya: / tAvapi pratyAhatuH / pazyAvaH / tathA 1I AsiSA. 2 sI dhyantI ja'. 3 e gixxx roma'. 16 cAmu. 2 sI yArya'. 3 e sI DI zaH svasta'. 4 e I kAle mA0.5 sI yantI bhA.6 sIDI re mA . 7 sI kimaza. 8 sI DI zo nu. 9 e ho kSAbhu.10 e si mA nA. 11 DI vo kiM. 12 vI igadha |n, - - Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 bdhAzrayamahAkAvye [cAmuNDarAjaH] he mAbhujo yUyaM kiM na pazyaya / tepi pratyAhuH pazyAma iti / etena sevArthamahamahamikayAsya siMhadvAre pravizatAM vahUnAM rAjJAM mithotisaMgharSa uktaH // manyamanAyata / ityatra "na prAdiH" [5] ityAdinA prAdi yudasya tataH para eva dhAtusaMjJaH / apratyaya iti kim / autsukAyata // bhadIyata / adIyanta / dhIyate / atra "avau dAdhI dA" [5] iti dA saMjJA // avAviti kim / dAv / dAta // daiv / avadAtA // vartamAnA saptamI paJcamI vastanyadyatanI parokSA zvastanyAzipA bhaviSyantI (ntI) phiyAtipattiAretyete. // "vartamAnA tiv tas bhanti siv thas tha miv bas mas te Ate ante se mAthe dhve e vahe mahe" [6-9,11-16] ityAdIni daza saMjJAsUtrANi sUcitAni // anyadi / janatAsyati / pitarAvasya'taH / surA asyanti // yupmadi / pazyasi / pazyayA / pazyatha // asadi / pazyAmi / pshyaavH| pazyAmaH / ityatra "trINi" [20] ityAdinA trINi grINi vacanAnyanyasinathai yupmadarthemadathe , yathAkrama parimApyante / "ekaddhi" [18] ityAdinA caikadvivahupvapu paribhApyanta // parasmaipadametenAtmanepadamiva priyam / kriyate smAnya kAryArthaM kRtibhirbhUyatedha vA // 7 // 7. etena rAkSA parasmAyanyArtha priyaM padaM nRpatvAdimahApadavI 1 sapA 1 e pI jayAdi. 24 dAtAre / 3. 3 vI stanIpa. 4 bI nA cinda . 5 e aiviki. 65 vi pratipa. 7 vI 'labhivaMta'. 8e yI sI TI "ni / / 2. 9yo 'pata / na. 10 e pasaH / '. 11 sI dI ni . 12 e ca tayA. Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai. 3.3.22.] saptamaH srgH| ETV trANa vAtmana AtmArtha padamiva kriyate sma kRtam / atha vA kRtamasyepAM taiH kRtibhirvidvadbhiH paramArthanairanyakAryArtha bhUyate / / durddharSe dhIyute zlAghye susthAnaM yatraM ca zriyA / jajJe vallabharojosya DhuvAnoka sa tejasA // 8 // 8. asya rAjastejasArka havAnopalapansa vallabharAjo nAmArthAputro jaje / yatra zriyA rAjyAdilakSmyA kA susthAnaM sukhena sthIyate / yataH zlAghye / etadapi kuta ityAha / yato durddharSe zatrubhignabhibhAvye / dhIyute ca / yatra ceti co bhinnakrame yojyaH / nItizAstrAdiviSayabuddhiyukte ca / 'bhAvini bhUtavadupacAraH' iti nyAyeta zUratAnItijJatvAcca yo rAjyadhurAdharaNakSama ityarthaH / / parasmaipadam ityanena "navAdyAni" [19] ispAdisUmam aatmnepdm| ityanena "parANi' [20] ityAdisUtraM cAsUci // karmaNi / kriyate / zlAghye / yute / duI // bhAve / bhUyate / kArya / kRtibhiH / susthAnam / ityatra "tassApya" [21] ityAdinAtmanepadakRtyakakhalAH syuH / / jjnye| huvAnaH / ityatra "ihitaH kartari" [22] ityAtmanepadam // krIDatnu vyaticikrIDe savayassu haretsu ca / vyatijahe krIDanakaM natsu vyatijaghAna saH // 9 // 1 sI tra cAmi. 2 e rAzosya. 3 e ke svate. bI ma. 4 bI rassu ca / / 1 sI AtmanArtha. 2 e sAnamu. 3 e tra jyojyaH / . 4 DI. vAya. 5 sI jyadhUrA' 6 vI raNe kSa. 7 sIlAdhya / yu. 8 sI DI I kAryam / kR. 9I taryAtma. Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 vyAzrayamahAkAvye cAmuNDarAjaH] hiMsatsu ca vyatyahinadhatyUhetraM vahatsu ca / ____paThatma vyatyapAThIca vadattuM vyatyuvAda ca // 10 // 9-10. sa vallabharAjaH savayassu mitrepu vAleSu krIDatsu vAlakrIDayA ramamANepu satsu vyaticikrIDe vinimayena reme / tathA savayassu krIDAvazAkrIDanakaM gendukAdi haratsu zaGkhalAdinApanayatsu krIinakaM vyatijahe ca / tathA savayassu natsu krIDAvazAnmuMTyAdinA praharatsu vyatijaghAna ca / tathA savayassvastraM vAlocitaM laghu cApAdi vahatsu zastravidyAbhyAsArtha dhArayatsu vyatyUhe ca / tathA hiMsatsu kotukenAstravidyAbhyAsaparIkSayA vA pakSyAdi vinAzayatsu vyatyahinacha / tathA paThatsu zabdavidhAdyadhIyAneSu vyatyapAThIzca / tathA vadatsUkiM phurvathu~ vyatyuvAda ca // yadyapi kriyANAM sAdhyaikasvabhAvAnAM vyatihAro na saMbhavati tathApItaracikIrSitAyAM kriyAyAmitareNa yaddharaNaM karaNaM sa kriyAvyatihAra iti yadA savayasaH krIDAdi cakrustadA kumAropi cakAretyarthaH // taM vyatIyuguNA lakSmyo vyatyayustasya cAbhayaiH / vRttaya'tyahasandhAtryo vyatyapazyanparasparam // 11 // 11. guNAstaM vasabharAjaM vyatIyurvinimayena jagmuH / sarvepi guNAsamupasthitA ityarthaH / tathA lakSmyaH sarvasaMpadastaM vytyyuH| tathA tasya va. hamasyAbhaya rahitatattaiyApAramandugasthamarkaTakarNagrahaNAdibhirdhAjya u - - - - - bhI 'sana ca. 2 ghI sI TI tnu vyutyu. 3 sI DI lakSyonma. 1e parama 0.2 e nage. 3 sI su sakura yAdi . DI ranu saraha vAdi. thI Gives unargin ally puppAdinA besides, 56 pakSAdi.6 rIvA. pI yutyu. 8e vIsIDI para .sIDI vAsa.1.DIva 11bhI sampA. sa. 12 e bI vandu Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daha0 3.3.25] saptamaH sargaH / 521 pamAtaro vyatyahasan parasparamanyonyaM karma vyatyapazyaMzca / strINAM jAtisvabhAvoyaM yadA vAlakaH svAvasthAnanurUpAM viziSTAM ceSTAM karoti tadAnandAzcaryAbhyAM hasanti mitha. pazyanti ca / / vyticikriitte| vyatijahe / vyatyUhe / atra "kriyAvyati" [23] ityAdinAtmanepadam // agatihisAzabdArthahasa iti kim / vyatIyuH / vyatyayuH / vyatyahinat / vyatijaghAna / vyatyuvAda / vyatyapAThIt / vyatyahasan // ananyonyArtha iti kim / vyatyapazyanparasparam // citte nyavizata nyAsyanmudaM nyAsyata vismayam / sopohatsaMzayaM rAjJopohatArimanoraMthAn // 12 // 12. sa vallabhodbhutavinayazauryAdiguNai rAjJaH pituzcitte nyavizetAvasat / tathA rAjJazcitte mudaM nyAsyatsamasthApayat / tathA rAjJazcitte vismayaM nyAsyata / tathA rAjJazcitte saMzayaM kIdRgayaM putro bhaviSyatIti saMdehamapauhaJciccheda / ata evArimanorathAMzcAmuNDarAjAnantaraM vayaM sukhaM sthAsyAma ityahitAzA apauhata // nyavizata / ityatra "nivizaH" [25] ityAtmanepadam // nyAsyata nyAsyat / apohata apauhat / ityatra "upasargAdasyoho vA" [25] iti vAtmane // - 1 sI rakAn // . 1 sI meM vitya. 2 sI sthAnapA. DI sthAnurU. 3 sI krIDa / vya. 4 sI DI vyatyuhe / . 5 sI zatova. 6 sI DI dRg pu. 7 sI hamAroha'. 8 e sI I rathAmbA. 9 I degya sthA. 10 enyavaza. 11 DI nivazaH. 125 'syo vA. 13 I nepadam / / Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 521 vyAzrayamahAkAvye cAmuNDarAjaH ] ___ rAjJo durlabharAjobhUtputronya iti tarkabhUH / nodayulAsuraH kopi khaM nyayuneha kiM hriH|| 13 // 13. rAjJo durlabharAjo nAmAnyo dvitIyaH putrobhUt / kIdRk / iti tarkabhUH / evaMvidhasya lokavitarkasya sthAnam / evaM lokairvitaya'mANa ityarthaH / kathamityAha / yasmAdiha durlabharAje satyudbhutabhayAtirekeNa kopyamuro nodayuta nodayacchanna kopi daityo mastakamutpATitavAnityarthaH / tatkimiha durlabhe harirviSNuH svamAtmAnaM nyayukta vyApAritavAn / durlabharAjarUpI kimayaM harirabhUdityarthaH / harau dyutpanesuraH kopi nodyuta iti // prayuJjanyajJapAtrANi parikrepyata AziSaH / buddhyA vikrepyate zukraM satovakrepyate guNaiH // 14 // zailAnvijeSyate sthAnnArInparAjeSyate valaiH / baiH saMkSNavipyate prajJA daivajJairityazaMsyasau // 15 // 14,15. asau durlabho devotiSikairjanmakuNDalikAsthazubhaprahapAtavicAraNayetyevaMvidhozaMsi kathitaH / yathA yajJapAtrANi yAgabhAjanAni prayulanyajJe vyApArayanyajJaM kArayannityarthaH / asAvAzipoM yaSTAdiprayuktAzIrvAdAnpariphrepyate saMgrahISyatItyarthaH / tathA buddhyA kRtvA zukra vikrepyate parAjepyata ityarthaH / tathA guNaiH kRtvA sataH sAdhUnavakrepyata AvarjayipyatItyarthaH / tathA sthAnA sthairyeNa valena vA kRtvA zailAnvijepyate / tathA vala: sainyaiH kRtvArInparAjepyate / 1sI ro. 1 e karamAra. 2 DI rUpaH ki. 3 DI jyoti'. 4ii nAdi 5 sI sAnya. - - Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 3.3.32.] saptamaH srgH| tathA jaiH paNDitaiH saha prajJAM saMkSNaviSyate zAstravinodena nirmalI. kariSyati / sarvaguNAnvito mahArAjAdhirAjoyaM bhaviSyatIti sarva. vizeSaNatAtparyArtha iti // udayuta / nyayuta / ityatra "utsvarAd' [26] ityAdinAtmane // ayajJataspAtra iti kim / prayuJjanyajJapAtrANi // parikrepyate / vikrepyte| avakrepyate / atra "parivi0 [27] ityAdinAramane / parAjeSyate / vijepyate / atra "parAverje" [28] ityAtmane // saMkSNaviNyate / atra "samaH kSNo." [29] ityAtmane / janmAsyocaramANopaskiramANapadhvaniH / saMcare turagIsthaloko vardhayituM nRpAn // 16 // 16. dvAsthaloko nRpAnvardhayituM turagaiH kRtvA saMcarebhramat / kIhaksan / asya durlabhasya janmocaramANa: / antarbhUtaNigarthaH sakarmakaH / uccArayan / ata e~vApaskiramANo hRSTatvAttaTAdi vilikhanyo pRSaH bhaNDastasyeva harpakaNodAtto gambhIrazca dhvaniryasya sH|| apaskiramANa / ityatra "apaskiraH" [30] ityAtmane / / janmocaramANaH / atra "udazcaraH sApyAt" [31] ityAtmane / turagaiH saMcere / atra "samastRtIyayA" [32] ityAtmane / 1 sI DI nvitama. 2 e zepeNa. 3 vI utsarA. 4 e samakSNo . 5 vI sI DI bharAja sya. 6 DIbhUtotraNi 7 e evopa. 8 sI DI vilavanyA vRdeg 9 sI DI praharSe'. 10 sI DI degraH sopyA, Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 dhyAzrayamahAkAvye [cAmuNDarAjaH] saMkrIDaccha kaTArUDhAH samakrIDanta vandakAH / sadyo muktAH parikrIDamAnarmilitabandhubhiH // 17 // 17. candakA guptau kSiptA narA: parikrIDamAnairhapAddhAsyacastaryAdipharaNena ramamANamilitavandhubhirguptezchaTitA ityAnandAnmilitairvAndhavaiH saha samakrIDantodyAnAdipu remire / kiMbhUtAH santaH / sadyo durlabha janmakAla eva muktA guptestyakA ata eva saMkrIDanto nUtanatvenAvyakta zabdaM kurvanto ye zakaTAH krIDAprastAvAtkrIDArathAsteSu harpaNArUDhAH / / ananukrIDamAnAyAkrIDamAnAH kRtakrudhe / rAjanyA azapantAsmai nAthante sma yatosya te // 18 // 18. rAjenyA rAjaputrAH kRtakrudhe kenApyaparAdhena vihitakopAyAta evAnanukrITamAnAyAramamANAyAsmai durlabhAyAzapanta / vayaM tvayi bhaktA evAjJAnAttvevamaparAddhamityAdi kopopazamoyemamabodhayannityarthaH / yadvA / vAcA mAtrAdizarIrasparzanene svAbhiprAyamavodhayannityarthaH / kIdRzAH santaH / AkrIDamAnAH kumAratvAdvAlocitaphITAbhiH phrIDantaH / zapane hetumAha / yataste rAjanyA asya durlabhasya nAyante la nAdhosmAkaM bhUyAdityAzaMsain / asyetyA "nAdha:" [2.2.10] iti paThI // samAnta / ityatra "jhITophUjane" [33] ityAtmane / majana iti kim / saMkIraTa // - - - C. canda. 2 e sI mucA . 3 e degmAnA . 4 DI nAdhyanTe. 1e yI pA. 29 cI sudhi'.3 sIDI "a.4 DI to 2.5 sA '55'. 'punaH .. 7 cI hitApo. 8vI jAma. 9sI DA 'mA ema.10 vI Mis. 11vI nema. 12 DI ma samani 135 '8 madhII 25 // *. 14 sITITA / .. Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.3.36.] saptamaH srgH| 525 bhananukrIDhamAnAya / AkrIDamAnAH / parikrIDamAnaiH / atra "anvAireH" [34] ityAtmane // azapantAsai / atra "zapaH" [35] ityAdinAtmane // asya nAthante / atra "AziSi nAthaH" [36] ityAtmane // saha tenAgrajo bhuGkte smAbhunaksopi tdvcH| pitustAvanujahAte nayamAnau nayAgame // 19 // 19. tena durlabhena sahAgrajo vallabho bhuGkte smAtti sma / sopi durlabhopi tadvacograjavacanamabhunak pAlitavAn / evenaitayoratyantaM snehAnubandha uktaH / vathA nayAgame nItizAstre nayamAnau nayAgame saMdhyAdInsadguNAnyuktibhiH sthirIkRtyAnyonyasya sahAdhyAyirAjakumArANAM vA buddhiM prApayantAvityarthaH / tau kumArau pituranujahAte piturguNaviSayaM kriyAviSayaM vA sAdRzyamavikalaM zIlitavantau piturgamanamavicchedena zIlitavantau vA pitRvarjagmaturvA pitRvacchIlayAmAsatuvetyarthaH // jajJe vineSyamANonAgarAjo nRpasya tuk / mAtodAnayamAnA yaM nayate sma sudhArase // 20 // 20. zubhalakSaNasUcitaudAryadhArmikatvAdiguNatvAdarthAndhanAni vineSyamANo dharmAdyartha tIrthAdiSu viniyokSyamANo nAgarAjo nAma nRpasya tuk tRtIyaH putro jajJe / yaM nAgarAjamudAnayamAnotsaGga AropaNAyokSipantI satI mAtA sudhArase nayate sma sudhArasaviSayaM prameyamAkhAdaM nizcinoti sma / amRtapAnasukhamanuvabhUveti tAtparyam / / - 1 sImabhUna. 2 sI DI naiva sa. 3 endha rakaH / 4 bI jaramutu sI janmatu, 5 DI jo na.6 e tIyapu. Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAzrayamahAkAvye cAmuNDarAjaH] upaninye gurustAMstrIbhRtyAniva mhiiptiH| kAraM vinayamAnAzca prajAH prekSanta tAnmudA // 21 // 21. yathA mahIpatizcAmuNDarAjo bhRtyAnupaninye vetanenAtmasamIpaM prApayattathA gururUpAdhyAyasvIstAnkumArAMnupaninya AtmAnamAcArya kuvasAnadhyApanArthamAtmasamIpaM prApayat / tathA kAraM rAjagrAhyaM bhAgaM vinayamAnA dAnene zodhayantyaH prajAstAMstrInmudAmI naH pAlayipyantIti cintotpannaharpaNa prekSanta ca // bhule / bhanna "bhunajotrANe" [35] ityAtmane // atrANa iti kim / bhabhunA // pituranujAte / mantra "hago gata" [38] ityAdinAtmane / mayamAnI nayAgame / gurustAnupaninye / bhRtyAnivopaninye / yamudAnayamAnA / nayate sudhArase / kAraM vinayamAnAH / arthAnvinepyamANaH / atra "pUjAcAryaka" [39] ityAdinA pUjAdipu krameNAtmane // nyanayantAripaTTagaM te karpha vyanayanzramAt / vyanayanzIyamAnasya mriyamANasya cArtatAm // 22 // 22. ve kumArA aripADagam / paNNAM krodhAdInAM varga: paragoriH zatraya: pargastam / vyanayanta jitendriyatvenAzamayanta / tathA zra. mAcchanAbhyAsADetoH karpha zlepmANaM vyanayan / zrameNa hi kapha: zAnyati / tathA kAruNikatvAcchIyamAnasya paraparAbhavAdinA duHkhino priyamANasya mahAvyAdhyAdinA prANAstyajataJcArtatA pIDAM vyanayaparitrANapatyAdisapAdanenopArAmayan / / 1 mA . 2 e sA . isI mApa . sITI 46 I. 29 '. 3 sI TI "mAnadA 4 sIna zo' 5. . sI . pI 'gopa. Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.3.43.] saptamaH srgH| 527 mA mRSISTetyanidrAyadgurvAzISvapi zAtravam / tAnanidrAyamANAndrAkzrutvAmRta nu mUrchitam // 23 // 23. anidrAvanto nidrAvanto bhavanti "DAMcohitAdibhyaH pit" [3.4.30] iti kyA nidrAyamANA na tathA ye tAnudyaminaH kumArAn zrutvA zAtravamarivRndaM drAD mUrchitaM mahAbhayAkulatvenAcetanaM sadamRta nu mRtamivAbhUt / kAsvapi satISu / anidrAyantastapodhyAnAdau jAgarUkA ye guravasteSAmAzI:pu / kathamityAha / mA mRSISTeti kuzalI bhUyA ityartha iti // aripaDvarga vyanayanta / ityatra "kartRsya" [40] ityAdinAtmane // kartRstheti kim / ArtatAM vyanayan / amUrteti kim / karpha vyanayan // zIyamAnasya / ityatra "zadeH ziti" [1] ityAtmane // amRta / mA mRSISTa / triyamANasya / ityatra "mriyateH" [2] ityAdi nAtmane / anidrAyamANAn / anidrAyat / ityatra "kyako na vA" [3] iti vAtmane / nAdyotiSTa tathAnInAM chandasAmadhutana ca / nArociSTAdipuMsAM vA yathaiSAmarucatrayI // 24 // 24. spaSTaH / kiM tu / agnInAM dakSiNAgnigArhapatyAhavanIyAnAm / 16 trayam // - - 1sI DAulohi. 2 bI tikyili. 3 eki yani. 4 DI sad mRtami. 5 DI tISvapyani. 6 sI jAgurU. 7 e guruva.8I zIvapi / ka. 9 sI *pada vya. 10 edegne / XX mani'. 11 vIm / sIya.12 sI kyuTane va. Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 byAzrayamahAkAvye [cAmuNDarAjaH] chandasAmRgyajussAnAm / AdipuMsAM brahmaviSNuharANAm / eSAM kumArANAm / / ayotiSTa bhadyutat / arociSTa bharucat / ityatra "zunyocatanyAm" [v] iti pApmane / kRte vivartipamANA nyaviztsankaleramI / kAle vaya'tyavartipyamANe tannedRzA dhruvam // 25 // 25. yasmAddhetoramI kumArAH kRta upacArAtkRtayugakAlocite dAnazIlAdidharmakRtye / vivartipamANA: pravartitumicchantaiH santa: kale: kalikAlocitAtparadrohavaJcanAdimahApApAnyavivRtsannivartitumaicchan / tattasmAddhavoH / vartyati bhaviSyati / avartipyamANe bhUte vartamAne ca phAle / dhruvamavazyam / nezA naiSAM sadRzAH puNyAtmAnaH kepi santi bhaviSyanyabhUvanniti ca gamyate // pravivadhipamANopi nepAM vardhiSyate khlH| vikRtsanvaya'ti muhanizcikya iti kovidaH // 26 // 26. spaSTaH / phi tu / kovideragavidyAdinipunizcikye zArIrikatArakubhalakSaNAdisanyagviAreNayA nirNItam / / pAspati bhvrtipymaanne| nyavivRtsan vivatiSamANAH // kRpura / paraspati padhippA / vivAtsan pravidhiSamANaH / atra "vRtya. spasanoH" [5] pAramane pApa ela. - 15 lA ma. ra nepadam // . 3 thI sI DI 'dima, * e mA 51 'ntaH . zrI vilA . e art. 8 sI An'.. e tine 10 pa sanayama. 11 e miH ! ko12 hai "ramA 13 sI 'bhAnA 'mA: .149 "rilA. Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 529 hai0 3.3.47.] saptamaH srgH| kalptAstha prabhavosmAkaM bhRtyA vaH kalpitAsmahe / krAmadakramamANAnAM samajhAmanhadIti te // 27 // 27. spaSTaH / kiM tu / kalsAstha saMpatsyadhve / te kumArAH / krAmadakramamANAnAM kAmantazca gacchantastaruNA akramamANAzcAjaGgamA vRddhAH / teSAM hRdi citte samakrAmansaMkrAntAH / prabhutvocitAkhila. guNAlaMkRtatvAtsacarAcaralokasyApi citte bhAviprabhutvenAmI pratibhAsitA ityarthaH // kalsAstha kalpitAmahe / atra "kRpaH zvastanyAm" [16] iti vAtmane // akramamANAnAm krAmat / ityatra "krama." [47] ityAdinA vAtmane / / anupasargAditi kim / samakrAman // vinaye kramamANAnAM zAstrAya kramate sma dhiiH|| kramamANA ca sA teSAM parAkramata sarvataH // 28 // 28. teSAM kumArANAM vinaya upAdhyAyasya namratAdikriyAyAM kramamANAnAmaskhalitAtmanAmAtmAnaM yApayatAM vA vinayaparANAM satAmityarthaH / dhI zAstrAya tarkAdigranthAya kramate smotsahate sma tatparA vAnujJAtA vAbhUt / sA ca teSAM dhIH kramamANA zAstrArthAvagAhanAsphItIbhavantI saMtAnena pravartamAnA vAmIbhirevAnukUlAhArAdyAsavanena pAlyamAnA vA satI sarvataH sarvakAryepu parAmatApratihatA bhUdAtmAnaM yApitavatI votsahate sma vA tatparA vAnujJAtA vAbhUtsphItyabhUdvA saMtAnena prAvatiSTa vA // 1 DI ka bhUtyA. 2 ( tyA va ko 1sI ki tu ka. 2 bI ruNA Aja 3 thI sI I : svastadeg 4 bI samAkA'. 5 DI namanAdi. 6 sIkIya gra. 7 e te sma. 8 sI sevAna. 9 sI kA. 10 epibhava', Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [cAmuNDarAjaH] 530 dyAzrayamahAkAvye upAkramata dharmorthe dharmerthazcAnucakrame / anucakrAma kAmopi tayosteSAM vivekinAm // 29 // 29. teSAM kumArANAM dharmortha upAkramata / apratihatobhUdAtmAnaM yApitavAnvA dravyArthamutsahate sma vA tatparonujJAto vAbhUtsphItyabhUdvA saMtAnana prAvartiSTa vA taireva pAlyate sma vArthahetugbhUdityarthaH / arthazca dharmenucakrame dharmasthAneSu viniyojyamAnatvAddhanamapi dharmArthamabhUdityarthaH / tathA kAmopi tayognucakrAma santAnavRddhihetutvAtsantAnavRddhyA rAjyAdyarthavRddhihetutvAcca dharmArthayoturabhUdityarthaH / kriyArthAH sarvepyubhayatrApi prAgvadrAvyAH / yataH kIdRzAM teSAm / vivakinAM yuktAyuktavicArakANAm / / pRcI / vinaye kramamANAnAm // srge| zAsrAya kramate // tAyane / kmmaannaa| ityaya "vRti" [18] ityAdinAtmane / / parAmarmata srvtH| upAmatArthe / atra "paropAt" [19] ityAtmane / / paropAdevati kim / anucakrAma // anye tu paropAbhyAM parAkramavRtyAyardhAbhAve. pIcchanti / tena parAmata / upAkramata / ityAtmanepadameva / vRtyAdipu vanyo pasargapUrvAdapi pUrveNa manyante / anucakrame // sAdhu vikramamANatvaM gajAnAM prAkramanta te / upAnamanta cAzvAnAM yadAkramata bhAskaraH // 30 // 30. cadA bhAskarorka Akramatodeti sma tadA prabhAta te kumAga. sAdhu suzikSayA catura yathA syAdevaM gajAnAM vikramANatvaM gati prAmamanta prAraMbhicanurvA / tathAvAnA ca vikramamANatva dhAritAdigatipatha. e . e . . 2 sI "5. 4 . xxxii. . 5 TItic. cInarA. 7 sI nayI / 8 isit. 6, yI 6.18 sAgate / u'. 11 sI . kimata Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH srgH| [ha0 3.3.53.] 531 - - kamupAkramanta / etenaiSAM gajAzvazikSAkauzaloktiH / prAtahi gajAzvazikSAkuzalA rAjaputrA hastinozvAMzca sugatiM zikSayantIti sthitiH // vikramamANatvam / atra "veH svArtha" [50] ityAtmane // prAkramanta / upAkramanta / ityatra "propAdArambhe" [51] ityAtmane / Akramata bhAskaraH / atra "A" [52] ityAdinAtmane // pitrAjJAmAdadAnotha vallabhaH kaNTakacchide / pratasthezvairmukhaM kUrmo vyAdADhyAdAcca bhUryathA // 31 // 31. atha vallabhaH pitrAjJAM cAmuNDarAjAdezamAdadAnogIkurvansankaNTakacchide mAlavyadezAdhipateH zatrorucchittayezvaiH kRtvA tathAtivAhulyAdADhasaMmardaina pratasthe / yathA kUrmaH kamaTho mukhaM vyAdAgADhabhArapIDayA prasAritavAn / bhUH pRthvI vyAdAca vidIrNA // ___ cAmuNDarAjaH kilAtikAmAdvikalIbhUtaH sanbhaginyoM vAciNidevyA rAjyotspheTayitvA tatputro vallabhA rAjye pratiSThitaH / cAmuNDarAjena cAbhimAnavazAdAtmasAdhanAtha vArANasyAM gacchatA mAla~vikaiviluNThitacchanAdirAjacihnakena pattana Agatya vallabhasyAjJA dattA yadi tvaM madIyaH putrastadA mAlavikebhyo madIyacchantrAdInmocayeti vastukharUpam / etacca varNyatvenAdhikRtasyopanibadhyamAnamanucitamiti pitrAjJAmAdadAna ityanena sUcitam / / AdadAnaH / anna "dAga." [53] ityAdinAtmane // asvAsyapraMsAravikAza iti kim / karmo mukhaM vyAdAt / bhUAdAt // 1 e vI sakaNTa'. 2 vI kacchede. 3 DI lavade. 4 I epha nyA cAci. 5 I epha jyAtsphoTa'. 6 e vAraNasyA. bI vANArasyA, 7 e sI DI lavakai. 8 vI azvAsya'. 9 vI prakAra. Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 vyAzrayamahAkAvye [vallabharAjaH] ApRcchatAgatAnkAMzcidAnuvAnamayUravAk / kAMzcidAgamayAMcave sa dattvakaM prayANakam // 32 // 32. sa vallabha eka prayANakaM dattvA kAMzcidvandhumitrAmAtyAdInAgatAnanutra janAyAyAtAnApRcchata viyujyamAna: prayANakaviSayenujJApitavAn / kITaksana / AnuvAna utkaNThApUrva zabdAyamAno yo mayUrastasyeva nigdhA madhuga ca vAgyasya saH / tathA kAMzcinnRpAdInAgamayAMcake kaMcitkAla pratIkSitavAn / etena sarvasainyamelanamuktam / / bhAnuvAna / ApRSThata / ityatra "nupracchaH" [54] ityAramane // bhAgamayAcakre / atra "gameH kSAnto" [55] ityAtmane // taM nAhanta nRpA yAntamAhayantaM jayazriyam / vandhUnsaMhayamAnAstu nyahayantArthahetave // 33 // 33. ta vallabhaM nRpA antarAlasthA rAjAno nAhanta spardhamAnA nAphAritavantaH / kiMbhUtaM santam / jayazriyamAhvayantaM mAlavyarAjajayecchumityarthaH / ata eva mAlavAnprati yaantm| turvizepe / kiM tu vandhUnsa. dyamAnA melanAyAkArayantaH santo nRpA arthahetave pUjArthaM taM nyAyanta nyamanayan / / vyahAstArAnnatAMstAnsa tadandhUnapyupAhata / tatmAbhRtAnyupAyaMstopatasthe cAdhvadevatAH // 34 // 64. sa vabhastAnRpAnArAtsamIpe natAnsato vyahAstATalApa / tadandhanapi nRpANA yAndhavAMcopAhatAlalApa / tathA tatprAbhRtAni nRpasaupanAnyupAyaMsADIcane / tthaadhvde| devakulAdisthA mAnAdhiSThAtR devatA nirapayAyopatasya ca puSpaphalAdinAcitavAn / etenAnya sIpiyAnorA ! 1 sAdI' ',2 sADI ' . 3 e. "8 ", Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3 3.59] saptamaH sargaH / atropatiSThate pArA sindhumadhvaiSa kuntalAn / ___ bruvanta iti rAjAna upAtiSThanta kepi tam // 35 // 35. kepi nRpAstaM vallabhamupAtiSThanta maitryA hetunA phalena vArAdhayan / kIdRzAH santaH / bruvanto vetrivdvijnypyntH| kimityAha / atra deze pArA pArAkhyA nadI sindhuM sindhvAkhyanadImupatiSThata upazliSyati / tathaiSa pratyakSodhyA mArgaH kuntalAndezabhedAnupatiSThate gacchatIti / etena vallabhovantimadhye praviSTa ityuktam / tatra hi pArAsindhumelanAdi vartate // upAtiSThanta taM matraiste maargaashrmtaapsaaH| upAsthuryAnatithayo ye dAvRnnopatasthire // 36 // 36. atithivAtsalyamahAdharmaniSThatvena yAnatithaya upAsthurlipsayopAzritAstathA ye mahAta:pAtratvena zilocchavRttitvAdAtRndAyakadRnnopatasthire na lipsayopAzritAste mArgAzramatApasA mArganikaTAzramatimunayastaM vallabhaM varNAzramagurutvAnmantrairAzImantrAdibhirupAtiSThantArAdhayan / / taM nAhanta / ityatra "sa. spardhe" [56] ityAtmane // spardha iti kim / jayazriyamAhvayantam // saMyamAnAH / nyadvayanta / vyahvAsta / ityatra "saMniveH" [57] ityAramane // upAhata / ityatra "upAt" [58] ityAtmane // upAyaMsta / ityatra "yamaH svIkAre" [59] ityAtmane // adhvadevatA upatasthe / tamupAtiSThanta / pArA sindhumupatiSThate / epodhyA 1bI niSThitve' 2 sI pa:prAvatve', DI paHprabhAvatve'. 3 sIDI ya. kAnno' 4 I kartRmno 5 vI iyata. Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [vallabharAjaH] / hatyatra kuntalAnupatiSThate mAtraistamupAtiSThanta / ityatra "devArcA' [60] ityAdinA devArcAdipu krameNAtmane / dAtRzopatasthire yAnupAsthuH / atra "vA lipsAyAm" [61] iti vAtmane // muktAvRttiSThamAnAste puro yAvadvitasthire / udasthAdAsanAttAvatsovatasthe ca sAJjaliH // 37 // 37. muktau mokSArthamuttiSThamAnA dharmAnuSThAnena ceSTamAnAste mArgAzramatApasAH puro vallabhasyAgrato yAvadvitasthire viziSTena munijanocitena saMsthAnena sthitAstAvatsa vallabho vinItatvenAsanAdudasthotsAjalizca yojitakarayugazcAvatasthevasthitaH // mA pratiSThasva saMtiSThavAya tiSThAmahe hi vaH / tvayi nastiSThate prItiH kepyUcuriti taM nRpAH // 38 // 38. kepi bhaktA nRpAstaM vallabhamUcuH / kathamityAha / mA pratiSThakha mA prasthAnaM kAridya saMtiSThasvAtraiva tiSTha / hi yasmAdadya vayaM vo yuSmabhyaM tiSThAmahe svAbhiprAyaprakAzanenAtmAna rocayAmaH / nanu kimiti yUyamasmabhyaM tiSThadhva ityAzaGkayAhuH / yasmAnnosmAkaM prItirantaraGgalehastvayi tiSThate tvayA pramANabhUtena mAnitAsmatprItiH pramANamityartha iti // muktAvuttiSThamAnAH / atra "udaH" [62] ityAdinAtmane // anUha iti kim / AsanArdudasthAt // saMtiSThasva / vitasthire / pratiSThasva / avatasthe / anna "saMviprAvAt" [13] ityAtmane // 1 DI te| . 2 I. diSu. 3 e re vazi. 4I syAtprA. 5 sI DI H // . 6 e bI sI DI epha duttasthau // sa. Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 3.3.69.] saptamaH srgH| 535 tiSThAmahe vaH / tvayi tiSThate prIti / atra "jhIpsAsyeye" [64] ityAramane / keSvapyabhayamAtasthe rAjyaM samagariSTa ca / kAnapyavAgariSTevApajAnAnaH sa tejasA // 39 // 39. sa vallabha. kemvapi bhIteSu rAjasvabhayaM bhayAbhAvamAtasthe pratijJAtavAn / tathA keSvapi nizchadmAzriteghu rAjyaM samaigariSTa ca pratijJAtavAMzca / prAktanaM keSvapItyatrApi yojyam / tathA kAnapyanatAnnRpAMste. jasA pratApenApajAnAnopalapansannavAgariSTeva samUlonmUlanena nAnopyucchedAdvastavAniva // Atasthe / atra "pratijJAyAm" [65] ityAtmane / samagariSTa / ityatra "samo giraH" [66] isyAtmane / avAgariSTa / ityatra "bhavAt" [60] ityAtmane / apajAnAnaH / atra "nihave ." [68] ityAtmane // saMjAnAnAstAdRzaM taM saMjAnanto harestadA / jagajjhampananAmoccaH pratyajAnata bhUbhujaH // 40 // 40. tadA yAtrAkAle taM vallabhaM bhUbhujo jagajjhampananAnnA jagatocchatrulokasya jhampanotarkitamuparipAtukatena nAnnoccaiH pratyajAnatAbhyupAgacchan / kiMbhUtAH santaH / tAdRzaM jaga jhampaneti nAmnaH sadRzaM zatrulokaM jhampayantamityarthaH / saMjAnAnAH pazyantota eva hareH sihasya saMjAnantaH smarantosmin jagajhampanatAlakSaNasiMhasAdharmyadarzanAtsiMha smaranta ityarthaH / / ta sajAnAnAM / taM pranyajAnata / ityatra "saMpraterasmRtI" [69] ityAtmane / asmRtAviti kim / hare saMjAnantaH // - 1 yI sI nimADI nicchamA, 2 sI sanAga'. 3 5 magiri . 4 e pratyunA. 5 sI DI nA / pra Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 dhyAzrayamahAkAvye [vallabharAjaH] yosya jijJAsate smaujonvajijJAsanna kepi tam / tamazuzrUSamANAnAM nAzuzrUSanvacopi hi // 41 // 41. yo nRposya vallabhasyaujo balaM svabalAvalepena raNakaraNAjijJAsate sma jJAtumaicchattaM nRpaM kepi svakIyamatrimitrAdayo nAnvajijJAsannAnumatimapyaditsannityarthaH / tathA taM vallabhamazuzrUSamANAnAM mAnAsevitumanicchanAM nRpANAM vacopi / AstAM maitriividhaanaadiityperrthH| kepi na hi naivAzuzrUSannISadapi zrotumaicchan / kepIti prAktanamatrApi yojyam // jayAya pratizuzrUSatyasminkepi mahIbhujaH / nAdikSanta doHzaktimasusmUrSanta nimbajAm // 42 // 42. asminvallabhe jayAya pratizuzrUSati pratijJAM cikIrSoM sati na kepi mahIbhujo doHzaktimadikSanta yuddhena parIkSitumaicchan / sarvoskRSTabalatvAdanena saha na kepi yuyudhira ityarthaH / ki tu paritrANAya nimbajAM nimbajAkhyAM sapratyayAM lokaprasiddhAM devatAmasusmUrSanta smatumaicchan / jijJAsate / atra "ananoH sana." [70] ityAtmane // ananoriti kim / anvajijJAsan // zuzrUSamANAnAm / atra "zruvaH" [1] ityAdinAtmane // bhanAiteriti kim / AzuzrUSan / pratizuzrUSati // asusmUrSanta / adidRkSanta / atra "smRdRzaH" [72] ityAtmane // 1 sI dizani 2 I.nta / ityatra. Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.3.73] saptamaH srgH| 537 devAtsosyAtha rogobhUcchikSAMcakre na kopi yam / yamedidhiSamANaM ca vyajigIpanta nAgadAH // 43 // 43. atha devAdvidhivazAdasya vallabhasya sa rogaH zItalikAkhyobhUdhaM rogaM kopi vaidyAdirna zikSAMcake / zarIrAntargatatvena na jJAtuM zaknuyAmitIcchati smetyarthaH / yaM ca rogamedidhipamANaM vivardhiSamANamagadA auSadhAni na vyajigIpanta / asAdhyo vyAdhirutpanna ityarthaH / / soGge cikraMsamAnaM tamIkSAMcakrANa AtmanA / samAdhi vibharAMcake vibhayAMcakRvAna hi // 44 // 44. sa vallabho na hi vibhayAMcakRvAnnaiva bhItaH / kIDaksan / ar3e cikrasamAnaM sphAyitukAmaM taM rogamAtmanekSAMcakroNo vAdhAvRddhyA jJAtavAn / kiM tarhi samAdhi cittaikAgryaM vibharAMcake poSitavAn / etenAsya vidvattoktA / / vibharAMcakRvAnsthairyamutkurvANaH kaliM tadA / saMsAraM sovacakrethopacakre yoginAM padam // 45 // 45. tadA sa vallabhaH kaliM kalikAlakarma rAgadveSAdikaM kalaha votkurvANaH parijihIrSayA sadoSaM pratipAdayandhairya cittAvaSTambhaM vibharAMcakRvAnpoSitavAn / atha tathA saMsAraM rAgadveSAdidoSAtmakaM bhavaprapaJcamavacakre tiraskRtavAnata eva yoginAM padamupacakre sipeve / yogino hi kalimutkurvANA dhairya vibhrati saMsAraM cAvakurvate / / 1 sI. ca viji. DI ca vAji. 1 eti / ya. 2e kANA nA. 3 sIDI lahamuku. Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___538 vyAzrayamahAkAvye [vallabharAjaH] nAnyadArAnnAnyavAdAnye pavitrAH pracakrire / zriyaM teSu prakurvANaH zreyasAM sa upAskRta // 46 // 46. sa vallabhaH zreyasAM puNyAnAmupAskRta teSu guNAntaramAdadhau tAni viziSTatarANi cakra ityarthaH / kIdRksam / ye pavitrA yamaniyamaiH pUtAtmAno munayonyadArAnparastriyo na pracakrire na vinipAtamavibhAvya vAnabhijagmurityarthaH / tathA yenyavAdAnparakathA na pracakire na kathayitumArebhire na prakarSaNAkathayanvetyarthaH / teSu zriyaM prakurvANo dharmArtha viniyuJjAnaH // zikSAMcake / atra "zaka" [3] ityAdinAtmane // manubandhena / edidhiSamANam // upapadena / vyajigISanta // arthavizeSeNa / are cikrasamAnam / atra "prAgvat" [4] ityAtmane / / IkSAMcakrANaH ityatrAphalavatyapi / bibhAMcakRvAn ityatra phalavatyapi "AmaH RgaH" [75] ityAtmanepadaM syAma syAJceti vidhipratiSedhAvatidizyate / yatra tu pUrvasmAdubhayaM tatra phalapatyaphalavati ghobhayaM syAt / bibharAMcake / bibharAMcakRvAn // kalimuskurvANaH / saMsAramavacake / padamupacakre / anyadArAkSa pracakrire / zreyasAmupAskRta / naanyvaadaanprckrire| zriyaM teSu prakurvANaH / atra "gandhana" [76] ityAdinA gandhanAdiSu krameNAtmane / sa kAlamadhikurvANo vadamAnaH suhRjjane / tattveSu vadamAnazvAvadiSTa paramAtmani // 47 // 47. sa vallabhaH paramAtmani paramaH kSINasakalakAMzatvAcchreSTho ya 6 I. ziSTAni ca. 2 I. 4H / ye'. 3 I. ti voma'. Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [60 3.3.77.] saptamaH sargaH / AtmA tasminsarvaze deSevadiSTa paramAtmaivAdhunA me zaraNamiti tadviSayamutsAhaM cAcAviSkRtavAn dhyAnena tatrotsahate sma vetyarthaH / paramAsmAnaM dadhyAviti tAtparyam / kIDaksan / kAlaM kRtAntamadhikurvANaH pUrvoktadharmadhyAnenAbhibhavaMstenAparAjIyamAno vA zaktozako vA tamupekSamANo vetyarthaH / tathA suhajane vadamAna indriyopaghAtAbhAvena samyagjJAnAcchokApanodAyAnAkulasaMbodhanAcca vika. sitamukhatvAddIpyamAno vadanvA vadandIpyamAno vA dIpyamAna eva vetyartha. / tathA tattveSu paramAtmoktapuM padArtheSu vadamAnazca jJAtvA vadan vadituM jAnanvA vadansan jAnanvA jAnaneva vetyarthaH / kArye vivadamAnAnsa upAvadata matriNaH / upAvadata senAnyamathAtmAnamasAdhayat // 48 // 48. kArye sainyavyAghoTanAdau rAmakRtye vivadamAnAnmitha ekasaMmatyabhAvena vimatipUrvakaM vicitraM bhASamANAnvividhaM manyamAnAnvA matriNaH sa vallabha upAvadata yuSmAkaM kulakramAgatAnAM matriNAmadhunaivaM nAnAmatikaraNaM na yuktamityupasAntvayAmAsa / iyantaM kAlaM mayA matpUrvajaizca yAyaM sarvA poSitAstatkimadhunA vimatikaraNena rAjyakSayArthamityupAlabhata vetyarthaH / tathA senAnyaM senApatimupAvadata yadi tvaM mama svAmina upakArAnsmarasi tadA tvayA madIyamRtyuM kutrApyanApayatedaM sainya zIghramaNahilapure neyamiyadgajAzvadhanAdi mayA tubhyaM prasAdAdattamiti rahasyupAlobhayat / athAnantaramAtmAnamasAdhayat paNDitamaraNena divaM gata ityarthaH // kAlamadhikurvANaH / atra "adheH" [7] ityAdinAramane // 1bI sI DI I viskRta. 26 dandI . 3 e pu. 4I vA mAnanne. 5 i. vividha bhA'. 6 sI DI madisya. Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 vyAzrayamahAkAvye [pallabhasajA ghadamAnaH suhRjane / tatvepu vdmaanH| paramAtmanyavadiSTa / kArye vivdmaanaan| upAvadata matriNaH / upAvadata senAnyam / atra "dIptijJAna" [4] ityAdinA dIplyAdiSu krameNAtmane // sainyaiH pravadamAnIM dhigityAzu zukairiva / senAnIrullala thATavIM saMpravadacchukAm // 49 // 49. atha sainyaiH saha senAnIrAzvaTavImullala' / kiMbhUtaiH / zokena vilApitvAd hA dhigiti pravadamAnaiH / kairiva zukairiva / sahopameyam / sainyazokAkandazravaNena zokAkrAntatvAd hA dhigiti pravadamAnaiH zukaiH sahetyarthaH / ata evaM kiMbhUtAmaTavIM saMpravadacchukAM saMbhUyavilapacchukAm / etena vallabhavirahe pakSiNAmapi zoka uktaH // sainyaiH pravadamAnaiH / ityatra "vyakta" [79] ityAdinAtmane // vyakavAcAmiti kim / saMpravadacchukAm // zukasArikAdInAmapi vyavAksvAssahotA. vicchantyanye / pravadamAnaiH zukaiH // vibhAvadanta nAmAtyA anye viprAvadanna vA / mithonuvadamAnAstu senAnyonvavadanvacaH // 50 // 50. vallabhenopasAnvitatvAdupAlabdhatvAccAmAtyA na viprAvadanta mitho vaco niSedhena yugapadviruddhaM nocurityarthaH / evaM na vA na cAnye nRpasAmantAdayo viprAvadan / turvizeSe / kiM tu senAnyo daNDaneturvacomAtyA anye cAnvavadan senAnyA pUrvamukte pazcAdavadan / pramANIcakrurityarthaH / kiMbhUtAH santaH / mithonuvadamAnA mitha ekasAMmatyena yathaike vadanti tathApare vardanta ekaiH pUrvamuktepare pazcAdvadanto vetyarthaH // - 1 ekAkrA . 2 sI DI va ca kiM. 3 e dInAM vya. 4 I 'katvAtsa. 5 e vAnye. 6 sI DI danti / e. Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 541 [hai0 3.3.81.] saptamaH srgH| viprAvadanta / viprAvadan / ityatra "vivAde vA" [20] iti vAramane // mithonuvadamAnAH / atra "anoH" [1] ityAdinAtmane // karmaNyasatIti kim / vaconvavadan // rAjaputrasya jAnAnopatasthe jntonmukhii| saMgacchamAnA saMpRcchamAnA saMzuzruve tathA // 51 // 51. janatA prAmAdijanaugha unmukhI sainyasaMmukhopatasthe DuDhauke / yato gajaputrasya vallabhasya jAnAnA rAjaputreNa kRtvA pravartamAnA rAjaputre raktA senAnyamapi rAjaputratayAdhyavasyantIvetyarthaH / tatazca tI saMzuzruve yathA vRttamAkarNitavatI / yataH saMgacchamAnA sainyaiH saha milantI saMpRcchamAnA sainyAnprazrayantI ca // saMvidAnAM tathA saMskharamANAM vinivArya tAm / sainyA dhairye samiyANAH samRcchante sma pattane // 52 // 52. tathA kumArasya taM mRtyuprakAraM saMvidAnAM jAnatImata eva saMkharamANAM zokena vilapantI tAM janatAM vinivArya sainyAH pattane samRcchante sma prAptAH / accherateA rUpamidam / kiMbhUtAH santaH / dhairye samiyANAH saMgacchamAnAH // rAjJi saMpazyamAnetha zokapUrNA vicakrire / te svarAnavikurvANA dhairyAttatsarvamUcire // 53 / / 53. atha rAjJi cAmuNDarAje saMpazyamAne sainyAbhimukhaM pazyati te sainyAH zokapUrNAH santo vicakrire / AkrandanAdikaceSTAbhiniphalamaceSTantetyarthaH / tatazca dhairyAccittAvaSTambhamAzritya svarAnavikurvANA nAnAvidhAn zabdAnakurvANAstadyathAvRttaM sarvamUcire // 1e thA zu. Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 vyAbhayamahAkAvye [ vallabharAjaH] na svaraM vykrodraajaanaanyaaycchmaanyaa| zucA nAyacchate smAMhI nAhate sma ziropi ca // 54 // 54. AyacchamAnayA dIrdhIbhavantyA ata evAnAnayA pIDayantyA zucA zokena hetunA rAjA na svaraM vyakarodvinAzitavAn / mahApuruSatvAcchokena na ghargharasvarobhUdityarthaH / tathAMhI nAyacchate sma na visaMmdhula prasAritavAnnApi ca zira Ahate mma // rAjaputrasya jAnAmA / ityatra "jJaH" [82] ityAnmane / "ajJAne jaH / SaSThI" [22.80] iti sssstthii|| upatasthe / anna "upAsthaH" [83] ityAtmane // magacchamAnA / samRcchante / saMpRcchamAnA / saMzuzruve / saMghidAnAm / sasvaramANAm / bhartIti sAmAnyanirdezAdAdiradAdizca gRhyate / samRcchante / samiyANA / saMpazyamAne / bhanna "samo gam' [84] ityAdinAtmane // zokapUrNAste vicakire / svarAnaSikurvANAH / bhanna ":" [85] ityAdimAgmane // bhanAza iti kim / svaraM nyakarot // AyacchamAnayA / ApnAnayo / sveGge ca karmaNi / Ayacchate saaNhii| bhAhate sma ziraH / atra "bhAko yama" [86] ityAdinAtmane // zucA vitapamAnAmitulyayottapamAnayA / uttepeGgaM nRponye vA ke nAGgAni vitepire // 55 // 55. uttapamAnayAtitIvratvena prajvalantyAta eva vitapamAnI jA / sI DI nAzata. 2 e sa vi0. 3 sI, yA / svAne. Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he0 3.3.09.) saptamaH srgH| jvalyamAno yognistena tulyayA zucA kRtvA nRpazcAmuNDarAjogamuttepe saMtApitavAn / vA yadvA / yuktamevaitat / yataH kenye zucAGgAni na vitepirepi tu sarve sagarAdayaH pUrve mahAtmAnopi putrazokenAGgAni saMtApitavanta ityrthH|| vitapamAnAni / uttapamAnayo / svele karmaNi / aGgAni vitepire / anggmuttepe| atra "yudastapaH" [87] ityAtmane // rAjA darzayate smapIstIrthamasmarayacca tam / sa kaliM gardhayAMcakre nAvazcayata taM kaliH // 56 // 56. rAjA pIndharmopadezena zokApanodAyAgatAnmunIndarzayate sma pazyanti sma rAjAnamRSayastAnsaMmukhAlokanAbhyutthAnadharmazuzrU. pAunukUlAcaraNena rAjaiva prayukta sma / tathA munibhyo dharmazravaNodattabhavavairAgyatastaM sajAnaM tIrtha puNyakSetramasmarayacca tIrtha smarati sma sa taM smarantaM tIrthameve mahAprabhAvatvAdyanukUlAcaraNena prayute smAtmasAdhanArtha pratyakSadRzyamAnaprabhAvaM zuklatIrtha rAjA sasmAretyarthaH / ata eva sa rAjA kaliM kalikAlaM gardhayAMcaka evaM dharmAbhilASaNAMvabhayata / tathA ta nRpaM kalirnAvazcayata tadodbhUtadharmAbhilApAcyAvanena na pratAritavAn / pravardhamAnadharmapariNAmobhUdityarthaH // rAjA darzayate smIn / ityatra "aNikarma Ni" [88] ityAdinAtmane // bhasmRtAviti kim / tIrthamasarayattam // kaliM gardhayAMdhake / taM nAvaJcayata / ityatra "pralamme" [89] ityAdimAtmane / 1 e sI te smASI. 15 saga.1 e. yaa| svAGgaka sI DI yaa| svA. 3vI panodena. 4 I dezazo'. 5 e vapra.6 e vavatvA .7 e cata.8 I lApotpAdanena. 9 e sI te smASIn, Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 vyAzrayamahAkAvye [durlabharAjaH] dviSopalApayamAnaM sa rAjye nyasya durlabham / tapasA lApayAMcakre nodalApayata svam // 57 // 57. u iti cAmuNDarAjIyamahAvadAtazravaNAya lokAnAmabhimukhIkaraNe / aho lokAH sa rAjA dviSopalApayamAnamabhibhavantaM durlabhaM durlabharAja rAjye nyasya tapasAnazanena lApayAMcave parairAtmAnamapUjayat / ata eva svamAtmAnaM nodalApayata nAvaJcayata // tena smAlApyate vismApayamAnaistapoguNaiH / vismApanakRtA zuklatIrthe gatvAdhinarmadam // 58 // 58. adhinarmadaM narmadAnadyAM zuklatIrthe tilAdikRSNavastuna ivAtmanopi pApamalakSAlanena nairmalyahetutvAcchuklaM yattIthaM tasmin gatvA tena cAmuNDarAjenAlApyate sma parairAtmA pUjyate sma / yato vismApayamAneratitIvratvena lokaM vismayamAnaM prayuJjAnaistapoguNainispRhatAdibhiH kRtvA vismApanakRtAzcaryakAriNA / narmadAyAM zuklatIrthe tapobhirAsmAnaM sAdhitavAniti tAtparyArthaH // tapasA lApayAMcake / dviSopalApayamAnam / svaM nodalApayata / ityatra "lIhinoH(na.)"[90] ityAdinAtmana AcAntasyAkartaryapi // akartaryapIti kim / tapoguNaistenAlApyate // vimApayamAnaiH / atra "siGaH" [91] ityAdinAtmana AcAntasyAkarta. yapi // akartaryapItyeva / vismApana // abhISayata nirbhISAnapyarInatha durlabhaH / yadbhApanabhujaH zakramapyabhApayatocakaiH // 59 // 15 ra tazrAva. 2 sI DI smRhitA'. Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 3.3.92.] saptamaH srgH| 545 59. atha cAmuNDarAjasyAtmasAdhanAnantaraM durlabho niISAnapi nirbhayAnapyarInabhISayata bhItavataH prayuktavAn / yadyasmAtsa uccakaiH zakramapyabhApayata / yato bhApyata AbhyAM bhApanau bhujau yasya saH / / abhIpayata / ityatra "bibhetIca" [12] ityAtmane / asya ca bhiipaadeshH|| pakSe / abhApayata / ityatrAntasyAJcAkartaryapi / yadyapyatra paramArthato bhApanabhujAbhyAM kRtvA bhaya tathApyavayavAvayavinorabhedena bhujAvapi durlabha eveti prayokureva svArtha ityAtvaM syAt // akartaryapItyeva / nirbhIpAn / bhApana / atra na karaNAdbhayaM kiM tu karaNAddhApanamiti prayoktuH svArtha evAkartaryapyAkAraH / / mithyAkArayamANAsya kIrtiH kRSNaM himojjvalA / paryamohayatAtyantamAyAsayata ca zriyam // 60 // 60. asya durlabhasya himojvalA kIrtiH zriyaM kRSNabhAryAmatyantaM paryamohayata kRSNasyAnupalelyatvena vyapagamAdyAzaGkayA parimuhyantI mU chaintI prAyutAtyantamAyAsayatAkhedayaJca / yataH kRSNavarNatvAtkRSNaM viSNu mithyAkArayamANA kRSNaM mithyA kUTaM karotyuccArayati lokastaM prayujAnA kRSNavarNApahavAllokena kRSNamanvarthAbhAvarUpadoSaduSTamasakRtpA-- ThayantItyarthaH / atra ca vyAkhyAnellokeneti jJeyam / yadvA / kIrtiH kRSNaM kRSNavarNApahavena mithyA kUTaM karoti vidadhAti prayokkaivaM vivakSate neyaM kRSNaM mithyAkaroti kiM tu kRSNaH svayameva mithyAkri. yate mithyAbhavati taM kIrtiH prayuJjAnA / evaM vivakSAyAM Nigi satyapi mithyAkArayamANAsakRnmithyAvatItyarthaH / tAtparyeNa kRSNaM zve. tayantI // , 1sI DI jasya cAtma'. 2 e sI bhISvA" . 3 sI DI pNatvasyA'. 4 yI lakSave. 5I. ye mi. 6 DI kurvantItya, Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye durlabharAjaH sa AyAmayamAno vAdayamAnorthinaH kil| madhUnyadhApayata kiM kimapAyayatAmRtam // 61 // 61. sa durlabhaH / kileti satye / Arthino yAcakAnki madhUnyadhA. payata pAyayAmAsa kimamRtaM sudhaampaayyt| kIhaksan / Arthina AyAmayamAnaH / pUrvavatkarmakartRvivakSayAkarmakAddhAtorNigi mahAdAnena vardhayaMstathA vAdayamAnaH priyamAlapan / kUrma damayamAnAM gAmavAsayata doSNyasau / pratApenAdayAMcakre dviSaH khaDna cAdayat // 62 // 62. asau durlabhaH pratApena kI dviSo daityAdyanyAyizatrUnAdayAMcakre khaDrena ca kI dviSa Adayat / kAnapi dviSaH pratApenaiva kSayaM nItavAnkAnapi yuddhenetyarthaH / ata eva kUrma kamaTharUpiNaM viSNuM damayamAnAM gurutvAtkhedayantI gAM pRthvI doSNi bhujAdaNDevAsayaMta sthApitavAn / sarvazatrUcchedenAkhilapRthvI khavazIcakAretyarthaH / / lokaM rocayamAnosau nAnartayata ke mudA / cakre dharma surAnIje vyadhattAyatanAni ca // 63 // 63. asau durlabho dharma dAnAdikaM cakre / tathA surAnaIdAdideganIje pUjitavAnAyatanAni prAsAdAn vyadhatta ca kAritavAMzca / ata eva lokaM rocayamAnaH prINayana ke mudA harSeNa nAnartayata / / sa sAdhanayajattattvaM jAnAnastatmajAnataH / __ apAvadiSTa caikAntaM samayacchata zuddhatAm // 64 // 1bI vakSAyA. 2 e mazA'. 36 zrI . 4 pa ya sA. Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai. 3.3.93] saptamaH srgH| 547 64. sa durlabho vasatimArgaprakAzakasugRhItanAmadheyazrIjinezvarasUribhijainadharme pratibodhitatvAttattvam / jAtAvekavacanam / jIvAjI. vapuNyapApAzravasaMvaranirjarAbandhamokSAkhyAni nava tattvAni jAnAno yathAvasthitAnyavavudhyamAnaH saMstattattvaM prajAnataH sAdhU jainamunInayajatsatkArasanmAnanAdinAcitavAn / ata evaikAntamekAntavAdaM bauddhAdisiddhAntapAvadiSTAnekAntavAditvAnirAkArSIt / ata eva ca zuddhatAM pApamalApanodena nirmalatAM samayacchatAtmanA saha saMbaddhIcakre / / AyurAyacchamAnA udyacchamAnAH zriyaM nRpAH / asoyemuH kathAM khaM hi nAtmAnaM paryamohayan // 65 // 65. nRpA asya durlabhasya kathAmavadAtavarNanAgranthamudyemuH kathAgrantha udyamaM cakrurityarthaH / yata AyurAyacchamAnA durlabhAvarjanayA~ jIvitavya dIrghAkurvantaH / tathA zriyamudyacchamAnA rAjyalakSmIviSayamudyama kurvanto jIvitavyaM ca zriyaM ca vAJchanta ityarthaH / ata eva svamAtmIyamAtmAnaM hi sphuTaM na paryamohayanna vicetanIcakrurAtmAnamajAnannityarthaH / yadvA / sarvasvApahArAdyutthAdhivyAdhipIDAyA abhAvena na mUrchayAmAsuH / / parimohayamAnaH svAn dviSogre doSmatAM bhavan / rAjJAhAyi mahendreNa svasuH sotha svayaMvare // 66 // 66. atha sa durlabhaH svasuH svayaMvare mahendreNa rAjJA mrudesheshenaahaayyaakaaritH| kIdRk / doSmatAmagre dhuri bhavanvartamAnota eva svAndviSaH parimohayamAnastIvraprahArAdipIDayA mUrchayan // 1 sI zama. 2 sI mirjina. 3 sI jIva. 4 sI m jina': 5 zrI sIDII mAnA. 6 sI DI yA dI. 7 bI sI DII bhya ni. Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 dhAzrayamahAkAvye [durlabharAjaH] kRSNaM mithyAkArayamANA / isyatra "mithyA" [15] ityAdinAramane // paryamohayata zriyam / AyAmayamAnorthinaH / bhAyAsayata zriyam / apAyayatAmRtam / adhApayata madhUni / vAdayamAnorthinaH / avAsayata gAm / karma vamayamAnAm / pratApenAdayAMcakre / loka rocayamAnaH / kaM nAnartayata / ityatra "parimuhA" [94] ityAdinAtmane // adenecchantyeke / khaGgenAdayat // Ije / cakre / atra "IgitaH" [95] ityAtmane // phalavatItyeva / sAdhUnaya. jat / kecitvIgito dhAtorNigartha eva preSaNAdhyeSaNavizeSa pratividhAnanAmni vartamAnAdAtmanepadamicchanti / gyavatta / vyadhApayatetyarthaH // sattvaM jAnAnaH / anna "zonupasargAt" [96] ityAtmane // anupasargAditi kim / stprjaantH|| ekAntamapAvadiSTa / isyatra "vadopAt" [97] ityAtmane // samayacchata zuddhatAm / zriyamuyacchamAnAH / aayuraaycchmaanaaH| bhatra "samud [98] ityAdinAtmane // agrantha iti kim / kthaamuyemuH|| svAn dviSaH parimohayamAnaH / svamAtmAnaM paryamohayan / ityatra "padAntaragamye vA" [99] iti vAtmane / bhavan / ityatra "zeSAtparasai" [300] iti parasaipadam // pAsthitendra parAkurvannanukurvansa pUrvajAn / sAnujotikSipansenAM taDUlyAkaM pratikSipan // 67 // 67. sa durlabhaH sAnujo nAgarAjasahitaH prAsthita / kIDaksan / senAmatikSipan / gamanAyAtyantaM prerayannata evAtibAhulyAca vaLUlyA senAreNunArka pratikSipannAcchAdayannityarthaH / tathendra parAkurvanmahatyA nyannata eva pUrvajAnmUlarAjAdInanukurvan // 15 lokAntaroM'. 2 sI DI vizeSaNapra. 3 e nepadam / upa. 4 etantra. Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.3.101.] saptamaH srgH| 549 abhikSipanto hastAgraM gandhebhAH pravahanmadAH / sainyesyAparimRSyantonyonyaM paryavahanpRthak // 68 // 68. asya durlabhasya sainye gandhebhA gandhapradhAnA gajA hastAnaM zuNDAgrabhAgamabhikSipanta itastatobhimataM prerayantaH santaH pRthagbhinnAH paryavahansamantAjagmuH / ytonyonymprimRssyntoshmaanaaH| etadapi kuta ityAha / yataH pravahanmadAH / / parAkurvan / anukurvan / ityatra "parA" [201] ityAdinA parasai // pratikSipan / abhikSipantaH / atikSipan / ityatra "pratyabhi0" [202] i. tyAdinA parasmai // pravahat / ityatra "prAdahaH" [103] iti parasmai / parimRSyantaH / paryavahan / ityatra "paremapazca" [104] iti parasmai / yayAvaviramanpathyAramadbhirnarmabandhubhiH / samaM pariramannanyodantAduparamantrayam / / 69 // 69. ayaM durlabhaH pathi yayau / kIdRksan / aviramannanavarataM gacchaMstathAramadbhiH krIDadbhirnarmabandhubhirnarmasacivaiH samaM pariramanparikhelaM. stathAnyodantAtsvayaMvaranAyikodantAdanyasyA vArtAyA uparamannivartamAnaH svayaMvarakanyakodantameva kurvan / / kApi sozvamupAraMstebhenArohayata kacita / kApyAsayana rathe mitrANyakArayata satkathAH // 70 // 15 nyesya pa. 1e prAvRha. 25 pariya'. 3 masa. 4vI TI 'nAyako. Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [durlabharAjaH 70. sa durlabhaH kApi kasminnapi sthAnezvamupAraMsta / atra ramiranta. bhUtaNyarthaH sakarmakaH prApyupasarjano vA sakarmakaH / Aruhya gatipaJcakenAkhe. layat / kaciccebhena kIrohayata / ArohadibhaM saH / nyagbhavantaM nyagabhAvayet / sa evaM vivakSitavAn / nAhamArohaM kiM tu svayamevAruchatebhaH svayameva nyagabhUdityarthaH / tataH svayamevaM vArUDhaM nyagbhUtaM sa prAyukta Nig / "pAkarmaNAm" [2.2.5] ityAdinA karturvA karmatvAt / ibhenebhaM vA sa ArohayatpunaH / sa evaM vivakSitavAnnAhamArohayaM kiM vibhaH svayamevArohayata nyagabhUdityartha iti paJcamyavasthAnantaraM punarapi svayamevArohayamANamibhaM sa prAyuta / punrnnim| nyagabhAvayadityarthaH / kApi kasmiMzca pradeze mitrANi ratha AsayannupavezayansansakathAH sAzcaryANi pUrvapuruSAvadAtavarNanAnyakArayata // khedaM shossymaannobhuucclynviirudhstdaa| patAkAH kampayanvAyurmude madhviva bhojayan // 71 // 71. tadA durlabhasya gamanakAle vAyurmuddebhUt / kIDaksan / svedaM zramasaMtApotthaM dharma zaityAcchoSayamANastathA vIrudho latAzcalayan / etena saurabhoktiH / tathA patAkA rathAdisthA vaijayantIma'dutvAtkampayanatazcAtyantaM sukhahetutvAnmadhu bhojayanniva / etenAsya kAryasiddhisUcakaM zubhazakunamuktam // tasyAbhyudasthurnIvArAnAzayanto mRgArbhakAn / bodhayantodhyApayanto baTUn grnthaanvnrssyH|| 72 // 72. vanarSayastApasAstasya durlabhasyAbhyudasthurAzramagurutvenAbhimu1 DI TUnAnva. 1sI DI H prA. 26 yansa e.3 sI mevA'. 4bII va cArU: 5 sI sIpamAna. Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hi0 3.1.105.] saptamaH srgH| khamutthitAH / kiNbhuutaaH| kAruNikatvAnmRgArbhakAnnIvArAnAzayanto bhakSayantastathA baTUn granthAnadhyApayantaH pAThayanto bodhayantorthatovagamayantazca // dhurA dhuraM yodhayadbhiH prAvayadbhiranopayam / drAvayadbhirdumUlAni srAvayadbhirlatA rasam // 73 // janayadbhiH kalakalaM nAzayadbhiH sritvpH| avicchAyaddhalaiH sotha purI gopAyato marum // 74 // 73, 74. sa durlabho maru marudezaM gopAyato rakSato naDraladezAdhipasyetyarthaH / mahendrasya purI valaiH kRtvAvicchAyadyayau / kiMbhUvaiH / autsukyena yugapadanekarathAnAM preraNAddharA saha dhuraM yodhayadbhirA. sphAlayadbhirata evAnaH / jAtAvekavacanam / rathAn / na pathopathaM "pathaH saMkhyAvyayottara" iti klIvatA / tadapathamamArga prAvayadiH prApayadbhirata eva dumUlAni rasaM drAvayadbhirgharSaNena kSArayanistathA latA vallI rasaM sAvayadbhiH pIlanena kSArayadbhistathA kalakalaM janayadristathAtiprAcuryAtsaritsvapo nAzayadbhiH / / sotidhUpAyadakaM taM panAyanucitaM vyadhAt / lakSasya paNamAneSu paNAyankoTimudbhaTaH / / 75 // 75. sa mahendra ucitaM durlabhasya yogyaM mahAvistarAbhimukhagamanadAnasanmAnAdi vyadhAt / kIdRksan / udbhaTa udArota eva lakSasya paNamAneSu hastyazvAlaMkArAdiprAbhRtadAnena yAvatA drammAdi lakSaM syA 1 bI sopi dhU. 1bII vistArA'. 2 vI kSaNasya. - Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 byAzrayamahAkAvye [durlabharAjaH] sAvaLyavaharatsu maitryAdinA lakSaNopacairasvityarthaH / arthAnnRpeSu viSaye koTi paNAyan koTyA pratyupacarannityarthaH / tathAtidhUpAyadakaM pratApAtizayena saMtApayantaM sUryamatikAntaM durlabhaM panAyanstuvan // aviraman / bhAramadbhiH / pariraman / ityatra "vyAkU" [105] ityAdinA parasmai // paraman upArasta / ityatra "vopAt" [106] iti vA parasai // bhAsayanmitrANi / ityatra "aNigi" [107] ityAdinA parasmai // aNigIti kim / svayamevArohayamANamibhaM praayudd'| ibhenArohayata // prANikartRketi kim / zuSyati khedaH / zoSayamANaH khedaM vAyuH // anApyAditi kim / saskathAH kurvanti mitrANi prAyuktAkArayata satkathAH // . clyrth| calayan / kampayan // AhArArtha / bhojayan / bhAzayantaH // 9 // 'adhyApayantaH // budh / bodhayantaH // yudh / yodhayadbhiH // g / prAvayadbhiH // du / bhAvayanniH // tru / naavydbhiH|| naz / nAzayadbhiH // jan / janayabhiH / ityatra "calyAhArA [108] ityAdinA parasmai // ekAdazaH pAdaH samarthitaH // gopAyataH / dhUpAyat / avicchAyat / paNAyan / panAyan / ityatra "gupoMdhUpa" [2] ityAdinAyaH // vyavahArArthAtpaNo necchantyeke / paNamAneSu // kanyAM kAmayamAnastAmanyeyuH prAvizatpurIm / RtIyamAnaH svargoptA sotha gopAyitA bhuvaH // 76 // 76. athAnyezuH sa bhuvo gopAyitA rakSitA durlabhaH purIM prAvizat / kIhaksan / svargopvendreNa RtIyamAno mahA spardhamAnastathA 1 sI NopAca'. 2e cayara'. 3 DI yantruva'. 4 DI upAra'. 5 vI "yam / 1. 6 DI I paNeneM'. Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai3.4.1.] saptamaH sargaH / 553 tAM rUpAdyatizayena prasiddhAM kanyAM mahendrasvasAraM kAmayamAnobhilapan / dRSTvA vicchAyitAraM taM paNAyitRpathe tadA / anuvicchinyabhUtkAcitpaNitrI neSTavastunaH // 77 // 77. tadA purapravezakAle kAcinnAyikA tadrUpAkSiptatvAdanuvicchitrI durlabhasya pazcAdyAntI satISTavastunaH paiNitrI vyavI nAbhUt / kiM kRtvA / pAyitRpathe vaNikpathe haTTamArge vicchAyitAraM gacchantaM taM durlabhaM dRSTvA // puradhUpAyiturjetA dhUpitA naH smaro hyayam / itthamenaM panAyivyAM paniLyAsIna kA tadA // 78 // 78. enaM durlabha panAyinyAM stuvatyAM satyAmarthAtkasyAM citkAminyAM kA kAminyenaM panitrI stotrI nAsIt / kathaM panAyitryAmityAha / ayaM pratyakSo durlabho hi sphuTaM nizcitaM puradhUpAyitutripuradAhakasya' harasya jetA smarosti / yataH kibhuutH| nosmAkaM dhUpitA rUpAtizayenotkaNThAraNaraNakAdividhAnAtsaMtApakosmAkaM santApakatvAdayaM nUnaM svAriM haira jitvA svamUrtidhArI kAmo vartata ityartha ittham / / zacIkAmayitustulyaM kamitrI kApi taM tadA / anvartitAraM khaM vAlamRtIyitryajugupsata // 79 // 79. tadA pravezakAle kApyanvatitAramanuyAntaM khaM vAlamajugupsata 1 sI DI gAyatR. 2 DI lya kAmi . 1 e ndraduhitara. 2 sI DI zvAdayantI'. 3 sI paNayitrI. 4 sI DI degNAyata. 5 vI sI DI I nsa du. 6 DI "sya . .DI tA smA. sI hari ji. 9I tvA mU. 10 DI tyarthaH / / . 70 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 byAzrayamahAkAvye durlabharAjaH] gativighnatvAdanindat / kIhaksatI / zacIkAmayiturindrasya saundaryAdisaMpadA tulyaM taM durlabha kamitrIcchantI / ata eva tameva RtIyitrI darzanAya gcchntii|| atitikSata na sthAnaM vicikitsuH svajIvite / acikitsye tadA kApi zIzAMsati zarAnsmare // 80 // 80. tadAcikitsyai durlabhadarzanena prakarSaprAptatvAtpratikartumazakye smare zarAb zIzAMsatyuttejayati sati kApi kAminI svajIvite vicikitsuH saMzayAnA satI sthAnaM nAtitikSata sthAtuM nAzaknot / durlabhadarzanAyAnavarataM tena saha yayAvityarthaH / / pImAMsamAnAM dIdAMsamAnAM ca tilakaM sakhIm / bIbhatsamAnAM mene kApyasya darzanavighnataH // 81 // 81. kApi kAminyasya durlabhasya darzanavinato hetoH sakhIM bIbhatsamAnAM virUpAM pratikUlA mene / kIdRzIM satIm / tilakaM mImAsamAnAM bhavyamabhavyaM veti vicArayantI dIdAMsamAnAM ca vakratvApanayanena RjUkurvatI ca // kAmayamAnaH / atra "kameNi" [2] iti Ni // RtIyamAnaH / anna "RtemayaH" [3] iti DIyaH // gopAyitA goptA / dhUpAyituH dhUpitA / vicchAyitAram anuvicchinI / pAyita pnninii| panAyibhyAm panitrI / kAmayituH kamitrI / tApa bhanvatitAram / atra "azavi te vA" [0] iti vAyAdayaH / 1 DI bha kAmi. 2ebItIyatrI'. 3 sI DI 'sye tadA du. 4DI 1 saya 5 bI DII kurvantI ca. 6dI degNAyata. 7bI tIyatrI. sA 'tIyatI bha. hI tIyantI a. Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai. 3.4.7.] saptamaH srgH| ajugupsata / atitikSata / ityatra "guptijaH" [5] ityAdinA san / vicikitsuH / acikirasthe / atra "kita.." [6] ityAdinA san // zIzAMsati / dIdAMsamAnAm / mImAMsamAnAm / ghIbharasamAnAm / atra "zAndAn' [7] ityAdinA san dIrghazcaiSAM dvivacane sati pUrvakArasya / / mahIyamAnA nArISu kaNDUyantI mudhA zravaH / lAlasyamAnA tamanu dormUlaM kApyadarzayat / / 82 // 82. kApi kAminI taM durlabhamanulakSyIkRtya mudhA nirarthaka zravaH kaNa kaNDUyantI satI dormUlaM kakSAdhastanapradezaM saMkSobhanA(gA?)) durlabhamevAdarzayat / kIdRk / lAlasyamAnAtyartha savilAsA tathA nArIpu madhye mahIyamAnA saundaryotkarSeNa puujaahaa| bhRzaM punaH punaH kApi lasantI bhRzamaikSata / bhRzaM cakAsataM jAjAgIyamANasmarA nRpam // 83 // 83. kApi kAminI bhRzaM cakAsaMtaM zobhamAnaM nRpaM durlabhaM bhRzamaikSata / kIhaksatI / jAjAgrIyamANasmarAtyarthamabhIkSNaM vA jAgarUkakAmAta eva bhRzamatyarthaM lasantI vilasantI durlabhakSobhanA(NA')ya gamanAdivizeSa kurvatItyarthaH / tathA punaH punarlasantI ca // kAcidaMsAtpatadAdaridyamANodarAMzukam / nAvAvyatATAvyamAnArAryayANaistadArditA // 84 // 84. tadA pravezakAle kAcidAdariyamANodarautikazodarI kAminyasAtskandhAtpatadaMzukaM nAvAvyata bhRzamabhIkSNaM vA nArakSat / kiihksvii| 1 vI sI DI I kSAsta. 2 sI DI ta ta zo'. 3 sI DI jAgurU'. 4I degle dAda. 5sI DI rA iti. Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAzrayamahAkAvye [durlabharAjaH] aTATyamAnA durlabhAdivAyA bhRzaM punaH punarvA yAntI tathArAryamANerahamahamikayA durlabhadarzanAya bhRzaM punaH punarvA gacchadbhilAkaraditA saMmardaina pIDitA svakRzodarastanadarzanena rAjJo rAgotpAdanAyodarastanapidhAyaka vastraM lokasaMmadevazAtpatannArakSadityarthaH // azAzyamAnaM momUtryamANaM kApyujjhituM zizum / asosUtryata sosUcyamAne tasyAgamotsave // 85 // 85. tasya durlabhasyAgamotsave sosUcyamAne nAndItUryanirghoSAdinAbhIkSNaM bhRzaM vA jJApyamAne durlabhadarzanetyutsukatvAtkApi zizumujjhitumasosUyate prAyatata / yatozAzyamAnaM bhRzamabhIkSNaM vA bhukhAnaM momUkhyamANaM bhRzamabhIkSNaM vA mUtrayantam // dRzau morgonUyamAnAM nIraGgI kApyudakSipat / caGgamyamANA jaGgamyamAnAM cAgrebhyatarjayat // 86 // 86. kApi kulAGganA dRzau prorNonUyamAnAM bhRzamabhIkSNa vAcchAdayantI nIraGgI mukhAcchAdakavakhAJcalamudakSipadurlabhAvalokanavinasvAdUrva cikSepa / tathA cakamyamANA kuTilaM krAmanyane puro jaGgamyamAnAM kuTilaM gacchantI strImabhyatarjayaJca // kaNDUyantI / mahIyamAnA / ityatra " dhAtoH "[6] ityAdinA yak // kAlasyamAnA / isyatra " dhyAnAde:0" [9] ityAdinA yaha // pakSe / bhRzaM punaH punarvA lasantI // dhyAnAderiti kim / bhRzamakSata // ekatrarAditi - 1DI mUtramA. 1 sI DI nava. 2 e bI sI I ta prayate / ya. - - Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 557 hai03.4.11 saptamaH smH| kim / bhRzaM cakAsatam // kecijAgatericchanti / jAjAgrIyamANa // sarvasAdAto. rAyAdipratyayarahitAtkecidicchanti / AvAvyata / dAdariyamANa // aTATyamAnA / arAryamANaiH / asosUtryata / momUtryamANam / sosUcyamAne / azAzyamAnam / prorNonUyamAnAm / atra "aTyati" [10] ityAdinA yA // cakramyamANA / jagamyamAnAm / atra "gatyAtkuTile" [1] iti yara / / dRzA jegilyamAneva taM lAvaNyasudhAmayam / sAsadyamAnA kAmena kApyalolupyata trapAm // 87 // 87. kApi kAminI trapAmatisAnurAgadRSTiparapurupAlokotthala. jAmalolupyatAtyantaM vilopAdgatiM ciccheda / kIksatI / kAmena sAsadyamAnA gahitaM sadyamAnA nirdayaM pIDyamAnetyarthaH / ata eva lAvaNyamevApyAyakatvAtsudhA sA prakRtA yatra taM lAvaNyasudhAmayaM kevalasaundaryaghaTitaM taM durlabhaM dRzA jegilyamAneva sAnurAgaM nirantaraM vilokanAgarhitaM gilantIva / yApi kAmena bhojanAbhilApeNa sAsadyamAnA satI sthUlaMkavalAhAreNa nijegilyamAnA syAtsApi "AhAre vyavahAre ca tyaktalejaH sadA bhavet" iti vacanAdvahubhakSaNotyA trapA lumpati // kAparAcaryatAjaJjabhyatAjApyatApi ca / dandazyamAnA dandahyamAnA nu tadavIkSaNe // 88 // 88. kApi kAminyacaJcUryata tadarzanautsukyena svAbhAvikalIlAgatityAgena zIghragatyAzrayaNAdgarhitamargamat / ajaabhyata ca kAmo 1 vI sI DI nti / avA'. 2 vI sI DI mANA // . 3 sAsayamAnetyArabhya kAmenetyanto granthAza I sazake pustake na dRzyate. 4 DI lakeva'. 5 esI DI'lajjA sa. 6vI mata 1. Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 vyAzrayamahAkAvye [durlabharAjaH] llAsavazena moTTAyitasyojambhitatvAdgarhitamajabheta / jabhaiDo rUpamidam / atyartha gAtraM moTitavatItyarthaH / ajaJapyatApi hA mayA mandabhAgyayAso vizvanetrAmRtaM nekSita ityAdivagarhaNAticintayA gahitamacintayaJca / yatastadavIkSaNe durlabhasyAnAloke sati dandazyamAnA nu marzakAdimirgarhitaM bhakSyamANeva / dandahyamAnA nvagminA gardA dAmAnevAtyantamaratimanubhavantItyarthaH / yApi hi dandazyamAnA dandahyamAnA vA syAtsApi kaSTebhayena palAyanAcacUryateGgasyAtivyathitatvAjatabhyate ca jalapyate ca manasA gaDaM dhyAyati cetyuktiH| . jegilyamAnA / bhalolupyata / sAsaghamAnA / acancUryata / ajaapyata / ajanabhyata / dandazyamAnA / dandayamAnA / ityatra " gRlupa" [12] ityAdinA yng|| strIbhRzaM zobhamAnAstAH kSobhayan gRNatIrbuvam / agAdRzaM rocamAnaH sa svayaMvaramaNDapam // 89 // 89. sa durlabhaH khayaMvaramaNDapamagAt / kIDaksan / bhRzamatyartha rocamAno rUpaveSAdinA zobhamAnota eva bhRzaM rUpaveSAdinA zobhamAnAstAH pUrvokkA: strIH kSobhayan / ata eva kIdRzIH / bruvaM gaI hA durlabha prANavallabhAtmasaMgamenAsmAkaM prANAMstvadvirahe nirgacchato rakSa rakSetyAdiparapuruSAbhilASaprakaTakavAkyaiH kulastrINAmanucitaM yathA syAdevaM gRhnntiirvdntiiH|| - 1pI strI bhRza. 2 e tI va'. 3 sI DI AgA. 1e savAsana. 2 e DI bhat / / 3 sI DI yA sa vi. 4sI 'zayadi . DI zakyAdi'. 5 sI DI 'bhAvena. 6 vI ca ma. 7 sI DI degpamAgA', 8e dinApa. 9 bI sI DI jantI. Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 3.4.15.] saptamaH sargaH 559 bhuvaM gRNatIH / bhRzaM zobhamAnAH / bhRzaM rocamAnaH / atra "na gRNA" [13] ityAdinA na y|| tatra bobhUyamAnazrIvoMbhuvacchrISu rAjamu / kurvanmaNDapapopUyAM sodhyAstocitamAsanam // 90 // 90. sa durlabhastatra svayaMvaramaNDapa ucitaM svayogyamAsanamadhyAsta / kIhaksan / bo vatyarucau navanavabhagIracanayA punaH punarbhavantI zrIrveSAbharaNamaNDanAditA zobhA yeSAM teSu rAjasu madhye bobhUyamAnotkRSTIbhavantI zrIrveSAdisaMpadyasya sota eva maNDapapopUyAM svayaMvaramaNDapapAvitryaM kurvan / bobhUyamAna / bobhuvat / ityatra "bahulaM lup" [14] iti yajho bahulaM lup // bahulagrahaNaM prayogAnusaraNArtham / tena kacinna syAt / popUyAm // popuvaistaiH sa yoyUyaH mArvaraNamaNDapaH / nATayannikhilArkasyAcorayannabhasaH zriyam // 91 // 91. popuvaiH sazrIkatvena pavitrakaistaiH prasiddhaH kSmApairyoyUyotyartha saMyuktIbhavansansa prasiddho varaNamaNDapaH svayaMvaramaNDapo nabhasaH zriyamacorayat / kiMbhUtasya / nATayanto vijRmbhamANA nikhilA dvAdazArkA yatra tasya dvAdazArkabhAsurAdapi vyomnonekarAjamArtaNDairvaraNamaNDapotyantaM sazrIkobhUdityarthaH / / popuvaiH / bhanna "aci" [15] iti yo lup // 1e popavai. 1 TI mAnAH / . 2 DI bhuvantya'. 3 e raNa madeg. 4 e vI DI "kRtazo. 5 sI DI pepo'. 6 en // bhU. 7e 'NDapa sva. Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 vyAzrayamahAkAvya [durlabharAja.] yoyUyaH / bhanna "notaH" [16] iti na yaDo lup // bhacorayat / nATayat / ityatra "curAdibhyo Nic" [ 17 ] iti Nic // niyojayatyA vetriNyAH saMyojantI kare karam / nAmnA durlabhadevyAgAnmahendrasya svasA tataH // 92 // 92. tatonantaraM nAmnA durlabhadevI mahendrasya svasA svayaMvaramaNDapamAgAt / kiMbhUtA satI / niyojayantyA rAjanyacakradarzanArthaM prerayanyA vetriNyAH pratIhAryAH kare karaM saMyojantI saMbadhaMntI hastikA ddtiityrthH|| vilamba nAsahanbhUpA nAnyodantamasAhayan / sado bhAvayamAnAM tAM vIkSya kSobhaM babhUvire // 93 // 93. sadaH sabhAM bhAvayamAnAM prApnuvatIM tAM durlabhadevIM vIkSya nRpAH kSobhaM babhUvire prApuH / ata eva vilamba nAsahan / tatprAptyautsukyAkAlakSepaM na cakSamuH / tathA tatraiva gatacittatvAdanyodantaM durlabhadevyA anyasyAH kAminyA vArtAmapi nAsAhayanna sehire|| strISu ratnaM babhUvaiSA bhavantI tAdRzIM zriyam / jIvayantI yatonaoN kiMkaratvamakArayat // 94 // 94. eSA durlabhadevI strISu nArIjAtimadhye ratnamutkRSTA babhUva / yato yasmAddhetoreSAnaGgaM kikaratvaM svAdezakAritAmakArayat / koha. 1 e nanta kiM. 1DI ti ya. 2 e yoja sa. bI yojayantI. 3 sI DI bhI hai| 4e ma vibhU. Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hi0 3.4.18.] saptamaH sargaH / 561 ksatI / tAdRzImatizAyitvenAnAkhyeyAM zriyaM rUpalAvaNyAdizobhA bhavantI prApnuvaityata evAnajhaM zaMbhunA dagdhAGgatvAdazarIriNaM kAmaM jI. vayantI sarvanRpeSvasyollAsitatvAjanayantI / yacca tAdRzIM zriyaM nirupamA prabhAvalakSmI prApnuvannaM cintAmaNyAdi syAttadeva 'acintyo hi maNimantrauSadhInAM prabhAvaH' ityukteranajhaM mahArogAdinA gataprAyazarIraM naraM jIvayatkiMkaratvaM svasevakatAM kArayati / / yAnbhikSAvAsayadyAnAgamayabhUpatirdvijAn / umAmudrAhayantotra te svAtyendumayojayan // 95 // 95. yAndvijAnbhikSAvAsayaMtrAcuryavyaJcanavatvAdinimittabhAvena vasataH prAyuta mahAvratasthatvena bhikSAvRttiM ya upAjIvannityarthaH / ata eva yAnbhUpatirmahendra Agamayahi jAnAgacchata AkhyAnena prAyuGkAtipUjyatvAdaho dvijA AganAH santyeSAmAsanAdi dIyatAmityAtmanA yadAgamanamAkhyadityarthaH / tetra svayaMvaramaNDapa umAM gaurImudvAhayanta umAmudvahantImabhinayena prayuJjAnA vivAhaprastAvAdumodvAhamabhinayantaH santa ityarthaH / svAtyA khAtinakSatreNa sahendumayojayan svAtyendu yujInaM jJAnena prAyucata / udvAhaviSaye zreSThodya svaatyenduyogostiitygnnymityrthH|| svadezAtmasthitAH sUrya yetrodagamayannRpAH / tasyA dvAsthA vuvUSUstAzazaMsetyajugupsipA // 96 // 96. tAnvuvUeNnvarItumicchnnRpastisyA durlabhadevyA dvAsthA pratIhArI nAsti jugupsiSA ninditumicchA yasyAH sA prazaMsitukAmA satIti vakSyamANaprakAreNa zazaMsAstAvIt / ye nRpAH khadezAtprasthitA atra 1bI tizayatve. 2 sI DI vantyuta. 3 sI DI zrI. 45 yaprAcu. bI yanprAcu. 5sI tvAdAho. DI vAdAra di. 6 DIvAnA 7 ghI dinumi. 8 DI sAstavI. 71 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 vyAzrayamahAkAvye [durlabharAjaH] maNDape sUryamudgamayanprAptyodgacchantaM sUrya prAyuJjata / ye svayaMvare zIghramAgatA ityarthaH // na yuyutsitumicchanti dviSo yaM jIvakAmyayA / jIvIyajjIvadogoyamidaMkAmyasi subhra kim // 97 // 97. jIvIyajIvado jIvitavyeSiNAM jIvitavyadAtAyamaGgogadezAdhiposti / yaM jIvakAmyayA jIvitavyavAJchayA dvipo yuyutsituM prajihIrSitumapi necchanti / tasmAddhe subhra kimidaMkAmyasImamaamicchasi // khaHkAmyA na svaricchanti na kimicchanti carSayaH / putrIyanto yamasminki kozirAje patIyasi // 98 // 98. asminkAzirAje kAzidezAdhipe ki patIyasi patyAvivAcarasi / yaM putrIyanto dhArmikatvena putravatpAlakatvAdvinayAdhupacArakR. ttvAba putramivAcaranta RSayaH svaHkAmyA api / apiratrAdhyAhAryaH / mahAkaSTAnuSThAnAsevanana khagapiNopi na svaricchanti paripUryamANasakalasamIhitArthatvena sadA sukhitatvAnna vargamicchanti / na kimicchanti ca kimapyapavargAdikamapi necchanti // miyojayantyAH saMyojantI / asAhayan asahan / ityatra "yujAderna vA" [18] iti vA Nic // bhASayamAnAm babhUvire / atra "bhUGaH prAptau Ni" [19] iti yA Nis // bhuru iti skAranirdezo giDabhAvepyAtmanepadArthaH / prApterammatra babhUva / mAptAvapi parasmaipadamityanye / zriyaM bhavantI // 1 sI DI to jama. 2dI kAsirA'. 1 DI loH su. 2 sI DI nti ca. Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [I03 4.24 ] saptamaH srgH| 563 preSaNena prayoktRvyApAre / anaGgaM kiMkaratvamakArayat // adhyeSaNena / anarNa jiivyntii|| nimittabhAvena / yAnbhikSAvAmayat // bhAkhyAtena / yAnAgamayat / abhinayena / umAmudvAhayantaH // jJAnena / svAtyendumayojayan // prAtyA / svadezAtyasthitAH sUrya yetrodagamayan / ityatra "prayokR" [20] ityA. dinA Nim // vuvU'n / ityatra "tumarhAd" [21] ityAdinA san // atassana iti kim / yuyunsitumicchanti // tadrahaNaM kim / ajugupsipA // jiivkaamyyaa| idakAmyasi / svaHkAmyAH / atra "dvitIyAyAH kAmyaH" [22] iti kAmyaH // jIvIyat / ityatra "amA" [23] ityAdinA kyan // amAmyayAditi kim / kimicchanti / svaricchanti // yaM putrIyantaH / kAzirAje patIyami / ityatra "AdhArASa" [25] isyAdinA kyan // ainyAmindrati yaH zAstre galbhate na tu hoDate / aklIvamAnevantIze kimatra tvaM zacIyase // 99 // 99. alIbamAne klIvavadanAcarati zUretrAvantIze mAlavAdhipe kiM tvaM zacIyasa indrANIvAcarasi / ya ainyAM pUrvasyAmindratIzatvenendravadAcarati / tathA yaH zAstre galbhate galbhateci galbhaH pragalbhastadvadAcarati / zAstrANi samyagavabudhyata ityarthaH / na tu nai punoMDate hoDate ke hoDo mUrkhastadvadAcarati // 1bI sI 'lyAnena. 2 DI ntiya / yaM. 3 sI ci. 4 sIka. hoDa. Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 vyAzrayamahAkAvye [durlabharAja.] indrati / galbhate / aklIbamAne / hoDate / atra "kartuH kvip" [25] ityA. dinA kie / galbhallIbahoDebhyaH punaH sa eva iit // zatIyase / bhatra "kyaha" [26] iti ky|| yasya vAcaH payAyante lAvaNyaM ca payasyate / copsarAyamANA tvaM rantumojAyasetra kim // 10 // 100. atra cai| cedidezAdhipepmarAyamANA tvaM kiM gantumojAyasa ojasvinIvAcarasyudyacchasItyarthaH / yasya vAco mAdhuryAtpayAyante du. gdhavadAcaranti / lAvaNyaM ca saundaryaM ca payasyate // ojasyante bhRzAyante saMzcAyante caturdizam / kIrtayo yasya tatrAsminkurau kiM sumnaayse|| 101 // 101. tatrAsminkurau kurudezeze kiM sumanAyasesumanA: sumanA bhavasyanugjyasItyarthaH / yasya kIrtaya ojasyanta ojasvinya ivAgharentyatiprAcuryeNa prabalIbhavantItyarthaH / tathA caturdizaM vyaJjanAntAdapi kecidApamicchanti tanmate dikzabdAdapi / catasro dizA yatra tadyathA syAdeva bhRzAyantebhRzA bhRzA bhavanti / caturdikSu mala prasarantItyartha / tathA saMzvAyante saMzcatkuhako vismApaka ityarthaH / asaMbhavataH saMzcato bhavanti pratidinaM navanavAvadAtebhya udbhavena sadA navatvAJcatasRSvapi dizvAzcaryakAriNya: syurityarthaH // payAyante payasyate / atra "so vA luka" [27] iti kyAntyasasya calugdA // bhojAyase / apsarAyamANA / ityatra "ojopsarasa:" [28] iti kyarasa. lopama // mambe svojaHzabde salopavikalpamicchanti / ojAyase bhojasyante // The nas. fit omits the part of the commentary from ni in dezAdhipa to the verse biwinning with ojasyante. 2 bA sA rantiti. 3 sInti di. Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai. 3 4.29. ] samamaH srgH| 565 bhRzAyante / mumanAyase / sazvAyante / atra "dhyarthe' [29] ityAdinA kyaD satayoryathAmabhavaM lopazca // lohitAyanmukhAMzcarmAyataH pttpttaaytH| dvipokaSTAyamAnohanyomuM hUNaM vRNopi kim // 102 // 102. amuM hUNaM hUNadezeNaM kiM vRNopi / yokapTAyamAnaH kaSTAya pApakarmaNekSatrAcAgyuddhAdikAyAkrAman kSatrAcAreNa yudhyamAnaH sannityarthaH / dviSohaJ jaghAna / kibhUtAnsata: / carmAyatazcarmaNaH svatabrArthavRttyA prakRtivikArabhAvApratItezcavyartho nAstIti tadvRtteH pratyaya iti / acarmavatazcarmavato bhavataH prahArarakSArtha sakheTakIbhavatota eva paTapaTAyataiH paTacchabdopyatra tadvati vartate / spherikAsphAlanotthapaTacchande-' nApaTatvata: paTatvato bhavataH / yuddhodyatAnityarthaH / ata eva ca lohitAyantyatikopAdalohitAni lohitAni bhavanti mukhAni yeSAM tAn // na yaH kakSAyate kopAllobhAtkRcchrAyate na ca / nApi satrAyate kAmAnmAthuraM kiM bhajasyamum // 103 // 103. amuM mAthuraM mathugayAM bhavaM nRpaM kiM bhajasi / yaH kopAna kakSAyate kakSAya vadhavandhAdikAya pApakarmaNe na kAmati na ca lobhAskRcchrAyate kRcchrAya prajAtIvrakarapIDanAdikAya pApakarmaNe na krAmati nApi kAmAtkandatsitrAyate satrAya pararuyapahArAdikAya pApakarmaNe na kAmati // 1 sI tra "vA". 2 sI kSArtha sa. 3 bI sI rI H paTapa. 4 DI dotra. 55 spharakA. 6 sI DI ti nApi. 75 yapra. 8paNe kA. Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 dhyAzrayamahAkAvye [durlabharAja gahane gahanAyante na romanthAyiteNake / vyAdhA apyAjJayA yasya vindhyeze ramasetra kim // 104 // 104. atra vindhyege kiM ramase / yasyAjJayA hetunA vyAdhA api mRgayAjIvinopi gahane vane na gahanAyante gahanAya mRgAdivadhAya pApakarmaNe na kAmanti / ata eva kibhUte gahane / romanthAyitA mRtyubhayAbhAvena sukhitatvAdromanthamabhyavahRtaM dravyamudIrya carvitavanta eNA mRgA yatra tasmin / etene tsyaatidhaarmiktvoktiH|| paTapaTIyataH / lohitAyat / carmAyataH / ityatra "DA" [30] ityAdinA pitkyr|| kaSTAyamAnaH / kakSAyate / kRcchAyate / satrAyate / gahanAyante / atra "kaSTa" [31] ityAdinA kyara // . romanyAyita / ityatra "romanthAd'' [32] ityAdinA kyaD // phenAyante bAppAyante copmAyante ca ydvissH| dhUmAyitenAvudvoDhuM kimandhetra sukhAyase // 105 // 105. agnau vivAhAgnikArikAvahnau dhUmAyite yavAdikSepeNa dhUmamuhamati satyandhrandhradezAdhipe viSaya udvoDhuM kiM sukhAyase sukhamanubhavasi / yahiSa: phenAyante vASpAyante coSmAyante ca yuddhAdinAtyantaM kheditatvAphenAnmukhe phenavudvadAnbASpAMzca parAbhavotthAni netravArIyUSmaNazca saMtaptocchAsAnudvamanti // - - 15 yAyate. 1 sI DI yatrAsmi'. 2 bI sIDII na yasyA'. 3 bI "yayita: 4 e bI sI DI 'nAyate. 5 sIDI nte yu. 6 sI DIyUSmANa'. Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [hai0 3.4.35 ] samamaH srgH| 567 zrIna duHkhAyate yatra vANyA vairAyate na ca / zabdAyitayazaHzaGkhaH soyaM zrIjarezvaraH // 106 // 106. soyaM pratyakSaH zabdAyitayazaHzaH sazabdIkRtakIrti. kambugUrjarezvarosti / yatra zrI rAjyAdilakSmIna duHkhAyate nyAyotsAhAdiguNairasminsukhena sadA vAsitvAnna duHkhamanubhavati / na ca nApi vANyA saha vairAyate vairaM karoti / svabhAvAnmitho viruddhe api zrIvANyau virodhatyAgena yatra tiSThata ityarthaH / anena ca yadi tvamamuM vRNoSi tadA tvamapi zrIrivAtra na duHkhAyase nApi sapatnIbhiH saha vairAyase tasmAdamuM vRNISveti durlabhadevI jJApitA // phenAyante / UpmAyante / bAppAyante / dhUmauyite / isyanna "phenoma" [33] ityAdinA kyaD // sukhAyase / du.khAyate / atra "sukhAde." [34] ityAdinA kyaG // zaThadAyita / vairAyate / atra "zabdAdeH kRtau vA" [35] iti vA kyaD // namasyanvarivasyaMzcAcitrIyata tapasyatAm / / yazca durlabharAjaM taM nAmnAmuM kiM vuvUSasi // 107 // 107. amuM nAmnA durlabharAja kiM vuvUpasi / yazca / caH pUrvavAkyArthApekSayA samuccaye / namasyannamaskurvanvarivasyazca varivaH kurvanse. vamAnazca saMstapasyatAM tapaH kurvatAM karmaNo vRttAvantarbhUtatvAdakarmakatvam / tapodhanAnAmacitrIyatAho rAjAdhirAjasyApyasya kIdRgvinaya ityAzcaryamakarot / nAnA durlabhamiti nAmanirdezena durlabhadevIdaM jhApitA 1 sI DI zrIgurja. 1 esitatvA. 2 rIyante 2. 3 DI bAyopiro. 4 sI mAyave. sImAyante vai. Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 vyAzrayamahAkAvye [durlabharAjaH] yadutakanAmatvenaikarAzitvAdekanakSatratvAca tavAmunA sahAtizreSTho yoga iti // tapasyatAm / atra "tapasaH kyan" [36] iti kyan // mamasyan / varivasthan / acitrIyata / ityatra "namaH" [37] ityAdinA kyan // sAtha hastayamAnAsya kaNThe cikSepa ca srajam / adhairutpucchayamAnairyayo kupyacca rAjakam // 108 // 108. athaivaM dvAsthAbhaNanAnantaraM sA durlabhadevI hastayamAnA hastamukSipantyasya durlabhasya kaNThe sajaM varamAlAM cikSepa ca / tathA rAjakaM nRpaudha: kupyahurlabhavaraNena krudhyatsadutpucchayamAnaivegena preritatvAtpu. cchAdUrdhvamasyadbhirazvaiH kRtvA yayau ca svayaMvaramaNDapAnirjagAma ca // paripucchayamAnebhairazvaiH pucchayamAnakaiH / drAgvipucchayamAnorathairAgAcca bandhutA // 109 // 109. bandhutA durlabhasya bAndhavaugho vivAhotsavavidhaya AgAt / kaiH kRtvA / paripucchayamAnebhaiH pucchAnsamantAdasyadbhirgajaistathA pucchayamAnakarajJAtaiH pucchAnasyadbhirazvaistathA vipucchayamAnAH pucchAvivighaM viziSTaM vAsyanta ukSANo vRSA yeSu te tathA ye rathAstaizca / / hastayamAnA / ityatra "bhamAt" [38] isyAdinA Ni // utpuchapamAnaiH / paripucchayamAna / vipucchayamAna / pucchayamAnaH / mana "pujA" [39] ityAdinA Nik // 1sIDI chAnyUg. 2 sI DI viruvaH . 31 viSaye. Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 3.4.42.] saptamaH srgH| 569 saMbhANDayante saMcIvarayamANA makhAya ye| te manayanto brahmANastayoH pANI amizrayan // 110 // 110. te brahmANo dvijA matrayanto vivAhocitamatrAnAcakSANAH santastayorvadhUvagyoH pANI amizrayan saMyuktIcakruH / ye yAgeSu sadodyatatvAnmakhAya yAgArtha saMbhANDayante bhANDAni yajJopakaraNAni samAcinvanti / kiMbhUtAH / saMcIvarayamANAzcIvaraM vavaM samAcchAdayanto yajamAnebhyo bhikSayopArjayanto vA / / saMbhANDhayante / ana "bhANDA" [10] ityAdinA Nit // saMcIvarayamANAH / atra "cIvarAt" [11] ityAdinA Nit // amizrayan / manayantaH / atra "Ni" [12] ityAdinA Nic // ye payo vratayantyannaM vratayanti ca ye dvijAH / veDhArpayantaste cakrurmadhuparkAdikaM tayoH // 111 // 111. te dvijA vedApayanto vedamAcakSANAstayormadhuparkAdikaM madhuparka danA saMpRktaM madhu / tenAtropacArAdvadhUvarAbhyAM yanmadhuparkasya prAzanaM taducyate / tadAdiryasya pradakSiNAdApanAdevivAhAcArasya taM ckruH| ye payo dugdhaM brayantyasmAbhiH paya eva bhoktavyamiti pradaM kurvanti gRhanti vA tathA yennamasmAbhirna bhoktavyamiti vratayanti ca / / caulukyAya mahendrotha styaapitmnorthH| arthApayaJjvetayannazvayaMstatvacadA dadau // 112 // 112. artha tathA tadA vivAikAle satyApitAH paripUrNIkaraNena 15 panocaste. 1 bI pakAraka.26 saMyukaM. 3 sIsIdA . 45 Neca salIlAma'. - Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 vyAzrayamahAkAvye [durlabharAjaH] satyIkRtA manorathA yena sa mahendrastattadAdi caulukyAya dadau / kIhaksan / arthApayana zvetayanazvayanaho arthAH zvetAzvA azvatarAzvAnIyantAmityarthAndhanAni zvetAzvAJ zvetaturaGgAnazvatarAnvesarAnupalakSaNatvAddhastyAdIMzvAcakSANaH / / gAloDayitazAIva sothAnAharayannadAt / kaniSThAM bhaginImanyAM nAgarAjAya jiSNave // 113 // 113. atha sa mahendro jiSNave jaitrAya nAgarAjAya durlabhAnujAyAnyAM kaniSThAM bhaginI lakSmInAnImadAt / kIdRk / anAharayannAharati kuTilIbhavatIti aci kutsitAdyarthe kapi ca AharakaM kuTilaM vAkyaM kuTilaH puruSo vA / RjusvabhAvatvena kauTilyApriyatvAttattaM vAnAcakSANaH / zleSopamAmAha / gAlo.yitRzAviti / gorloDita loDanam / guptaM loDitamiti tu kSIrasvAminA niruktiH kRtA / umapatrApi pRSodarAditvAvAdeze gAloDitaM godohanaM viloDanaM vetyarthaH / gopAvasthAyAM gAloDitaM karoti gAloDayitA yaH zAGgI viSNuH sa pathAnAharayankaniSThAM bhaginI subhadrAkhyAM jiSNaverjunAyAdAt / / payo pratayanti / ahaM pratayanti / ityatra "prasAda" [43] ityAdinA satyApita / arthApayan / vedApayantaH / bhanna "satyArtha" [4] ityaadimaa-aadmtaadeshH|| vetapan / madhayan / gAlorapitR / anAharayan / ityatra "vAya"[5] ityAdinAca-tara-ita-kAnAM lup // 1e yanimaya'. 25 vA ku.36 tattasaM vA. 4sIDI 'uyaa| 56 goDo'. 6INi // . Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hi03 4 46] saptamaH srgH| 571 cakAsAMcakratustau ca cakAsAmAsatuzca te / tepAsudvAhaharSeNa sa cakAsAMbabhUva ca // 114 // 114. spaSTa. / kiM tu tau varau cakAsAMcakratugnurUpavadhUsaMyogena rejatuste ca vadhvau ca / tepAM vadhUvarANAm / sa mahendraH // mahendraH svAMcakArAnu yathAvadvisasarja tau / svamukSAMpacakArevAmRtaistatparirambhaNAt // 115 // 115. mahendrastau varau khAMcakAra svamivAcacAra vAllabhyAtizayenAtmAnamivAjJAsIdityarthaH / eke tu kartuH saMbandhina upamAnAdvitIyAntAvipkyaDAvicchanti tanmatenAtra kartuH saMvandhina upamAnAdvitIyAntAtsvAskip / anu pazcAdyathAvaddAnasanmAnAdivisarjanavidhyanatikrameNa visasarja / tathA tatparirambhaNAdvarayorAzleSAdamRtaiH svamAtmAnamukSAMpracakAreva sukhAtirekAtsipeceva / atha ca yo mahendro mahAzakaH sa svamamRtairukSatItyuktilezaH // cakAsAMcakratu. / cakAsAMbabhUva / cakAMsAmAsatuH / atra "dhAtoraneka" [46] ityAdinA parokSAyAH sthAna Am / AmantAca pare kRbhvastayaH parokSAntA anuprayujyante // kazcittu pratyayAntAdekakharAdapIcchati / svAMcakAra / anugrahaNaM viparyAsavyavahitanivRttyartham / tena cakAra cakAsAm / IhA devadattazcakre / ityAdi na syAdityanvityanenAsUci / upasargasya tu kriyAvizeSakatvAmyavadhAyakatvaM nAsti / tenokSAMpracakAra / ityAdi syAdeva // 1 bI stau tu cakA. 2 e mudaha'. 1 sI DI gAiyo. 2 I "kAsamA . 3 bI citma'. 4 e SasvA. Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 byAzrayamahAkAvye [durlabharAjaH svasrordAsIrdayAMcakre dayAmAsa ca dAsakAn / dayAMbabhUva kozaM ca sonvayAmAsa cAjalam // 116 // 116. spaSTaH / paraM svasrorbhaginyordayAMcakre dadau / sa mahendraH / bhAjalaM jalamavadhIkRtyAnvayAmAsa cAnuyayau // durlabhoyAMbabhUvAthAnvayAMcake ca nAgarAda / vATISu nAsAMcakAte nApsu cAsAMbabhUvatuH // 117 // 117. spaSTaH / kiM tu| ayAMbabhUva yayau / anvayAMcakre cAnuyayau / tathAtyautsukyagamanena vATISvamAtyAdyupavaneSu nAsAMcakrAte darzanakautukAMnna sthitau / / AsAmAsurvarItuM tAM ye kAsAMcakrirepi ca / testhuH krudhAgre tAndRSTvA sa kAsAmAsa durlabhaH // 118 // 118. te nRpAH krudhAnesthuzchalayuddhAya sthitAstAMzca dRSTvA sa dulabha. kAsAmAsa kopAdviruddhamUce / ye nRpAstAM durlabhadevIM varItumAsAmAsu svayaMvaramaNDape tasthuH kAsAMcakrirepi ca / durlabhavaraNe ruSTatvAkurlabha prati viruddhAni vacAMsyUcuzca // kAsAMbabhUvuste dAtsamIhAmAmurAhavam / IhAMbabhUvurnAmAtyAnacehAMcakrire sakhIn // 119 / / 119. te nRpA durlabhaM prati kAsAMbabhUvustathA darpAsvavalaughavale. pAdAhava yuddhaM samIhAmAsurISuH / ata evAmAtyAgnehAMbabhUvuryuktAyukta. 1vI AzAmA. 16 ne vA. 2 e kAgnisi. 31 lAva'. 4I sasamI. Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he0 3.4.47. ] saptamaH srgH| 573 vicAraNayA yuddhasya vinatvAnepurna ca sakhInIhAMcakrire balAdyavalepAsahAyAnapi nApekSitavanta ityarthaH / / khamAnodnAvAzA nRpANAM tumulastathA / prajAgarAMcakArAzu grasanAya yathAntakaH // 120 // 120. nRpANAM tumulo vyAkulo ravotyuccastvAttathA khamAnarcha vyApa tathAzA dizastathoNunAva vyApa yathAntako prasanAya nRpANAmeva nigalanAyAzu zIghraM prajAgarAMcakAra / udyatobhUdityarthaH / gADhavyAkulasvareNa hi suptokasmAdeva jAgarti / / alakSmIrjAgarAmAsa na jAgarAMbabhUva dhIH / yattaM jajAgarujetuM samindhAMcakrire ca te // 121 // 121. yaditi kriyAvizeSaNam / taM durlabhaM jetuM yatte nRpA jajAgarurudyemuH samindhAMcakrire ca tejasvino babhUvuzca / yattadornityAbhisaMbandhAttatteSAmalakSmIjIgarAmAsa / dhIrbuddhirna jAgarAMbabhUva / tasyAtizaktatvena kenApyajeyatvAt / / samIdhegniryathA yadvadindhAMcake ca vADavaH / Idhe tejastathA teSAM vizvamoSAMcakAra nu // 122 // 122. yathAgniH samIdhe jajvAla yadvacca vADavai indhAMcakre tathA teSAM nRpANAM tejaH kopATopotthapracaNDapratApa Idhe / ata eva vizvaM jagadoSAMcakAra nu dadAheva / / 1 sI DI midhAca. - 1 bI sI DI midhAca. 2 DIpaH / ya. 3 e bI IkAMca. Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 vyAzrayamahAkAvye [durlabharAjaH] uvoSeva dizo vahniHkSmA bibhAyeva kampabhRt / na te tathApi vibhayAMbabhUvurmedinIbhujaH // 123 // 523. vahnirdiza uvopeva / nRpaparAjayasUcakotpAtodbhavAdizogninA dahyamAnA ivAlakSyantetyarthaH / tathA kampabhRtkSmA vibhAyeva / tathApyevamutpAtasadbhAvepi te medinIbhujo na vibhayAMvabhUvurvalAvalepAna bhItAH // nendrAyo vibhayAmAsa vibhayAMcavAnsa kim / pajihayAMcakArAjau taiH pratyuta culukyarAT // 124 // 124. spaSTaH / kiM tu tairnRpaiH sahAjau raNe sati pratyuta prajihayAMcakAra kimebhiratihInaiH saha yuddheneti lajitaH // jihAya yadyapi tathApyajagAvaM babhAra sH| puro didhakSobhirAMbabhUvezasya vibhramam // 125 // 125. sa durlabho yadyapi jihAya taiH saha yuddhena lajitastathApi teSAM vRthAbalAbhimAnApanodAyAjagAvaM dhanurvabhArAdhArayat / ajagAvazabdaH sAmAnyadhanuSyapi vartate / ata eva purastisraH purIdidhakSodegdhumicchorIzasya zaMbhorvibhramaM bibharAMbabhUva / puro didhakSurIzo majagAvaM pinAkaM babhAra // tatrAnAviva kepIpusamidho juhuvurnRpAH / kepi svaM juhavAMcakrurvidAMcakurna tadvalam // 126 // 126. kepi nRpAstatrAjAvanAvivepusamidhaH zaraidhAn juhuvuzci - - 1 e naindrA . 2 pI sva jahuvA . 3 e sI DI juhuvA. 1e gAyaH 1 bI sI DI ro dapi. Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.4.47.] saptamaH srgH| 505 kSipuH / agnau kSiprAH zarA raNe svameva bhasmI cakruna tu zatruvadhAdi svakArya cakrurityartha. / kepi ca nRpAH svamAtmAnaM juhavAMcakurna tadvalaM durlabhasainyaM vidAMcakuriyatparimANamiti paricchinnavantaH / zavavinAzanenAtmAnameva vinAzitavanta ityarthaH // vidAMbabhUvunaiva svaM vidAmAsuzca nAparam / rajobhirvividurnAka vidAMkurvantu kiM janAH // 127 // 127. janA bhaTalokA rajobhiH kRtvA svamAtmIyaM naiva vidAMvabhUtivanto na cAparaM zatru vidAmAsurna cArka vividuH / atazca rodasyo rajobhirAvaraNena sujJeyAnAmapyepAmadarzanAkiM vidAkurvantu jA. nantu / na kimapItyarthaH // amI vidantu me zaktimadhyAsIditi durlabhaH / asmAkSItpANinA zmazrUNyaspRkSadiSudhiM tataH // 128 // 128. pUrvAdha spaSTam / tatazcintAnantaraM svazakyavalepena zmabhUNi daMSTrikAM pANinAspAkSIttatazcepudhi zarAkapyAspRkSat // niSaGgAdiSumakAkSIdakakSadatha kArmukam / yAM lIlAmarjunomrAkSIttAmamakSadasau tadA // 129 // 129. akrAkSIdAkRSTavAn / yAM lIlAM zobhAmarjunomrAkSItpasparza tA lIlAM tadA kArmukAkarSaNakAlesau durlabhomRkSat / ziSTaM spaSTam // adrApmurye bhujasthAnA matrAstrairapaMzca ye / sa taiH kRtAntamatrApsIdapayazasA na hi // 130 // 130. spaSTaH / kiM tu / adrApsurgavaM cakruH / tairnapaiH kRtvA sa 1 TIna za0. 26 degdi kA. 3 bI sI TI jur3avAM. 4I ti na pa. 5 DIna zA. 6I darora'. Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 vyAzrayamahAkAvye [durlabharAjaH] durlabhaH kRtAntamatrApsIttRptIcake / antarbhUtaNigarthotra tRpiH sakarmakaH / vAcapAkhaghAnetyarthaH / dayAMsake / dayAMbabhUva / dayAmAsa / anvayAMcake / ayAMbabhUva / anvayAmAsa / bhAsAMcakAte / AsAMvabhUvatu. / AsAmAsuH / kAsAMcakrire / kAsAbabhUvuH / kAsAmAsa / ityatra "dayA" [40] ityAdinA-Am // IhAcaphire / IhAMbabhUvuH / smiihaamaasuH| ityatra "guru" [48] ityAdi. mA bhAm // bhanRcchUoriti kim / bhAnarcha / aNunAva // prajAgarAMcakAra / jAgarAMbabhUva / jAgarAmAsa / jajAgaruH // opAMcakAra / upoSa // samindhAMcakrire / samIdhe / atra "jAnuSa" [19] ityAdinA-AmvA / samprahaNaM ki / indhAMcake // samonyApIndherAmbikalpa ityanye / indhAMcake / Idha // vimocahavAn / vibhayAMbabhUvuH / vibhayAmAsa / vibhAya / prjihuuyaaNckaar| jijAya // bibharAMbabhUva / babhAra // ShavAMcakruH / juhuvuH / ityatra "bhIhI" [50] ityAdinA vA-Am / sa ca tiSpakSa / vidAMzcakruH / vidAMbabhUvuH / vidAmAsuH / vividuH / a "vetteH kit" [5] iti vA-mAm sa ca kit // vidAkurvantu / vidantu / ispatra "panamyAH kRra" [52] iti paJcamyAH sthAne vA kidAm vadantAya paramyantaH kRganuprayujyate // madhyAsIt / ityatra "si" [53] ityAdinA sim // masmAnIt maspRkSat / bhamrAkSIt amRkSat / bhakAkSIt bhAkSat / - 1 sIsII manvayA'.2 thI mAM ca.31 'm bhAca.49 nye / cAca. 5 sIrI bhUH / 1.6 bI sI DI jahuvA. 7bI "bAreH ki. Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 3.4.55 ] saptamaH srgH| 577 atrApsIt atRpat / bhadrApsuH apan / ityatra "spRzamRza" [54] ityAdinoM vA sic // ya AvikSastamadvikSastamadrAkSuzca darpataH / tAnyaghukSaccharaireSa nyakopIttadasUnapi // 131 // 131. tAnnRpAneSa durlabhaH zarainya ghukSadAcchAditavAMstadasUMstatprA. NAnyakoSIdAyAkRSTavAnapi / tAnavadhIccetyarthaH / ye nRpAstaM durlabhamadvikSan dviSTavantaH / ata evAvikSankopAttasminsarambhaM cakruH / tathA darpato balA~cavalepAttamadrAkSuzca // nyadhukSat / AvikSan / advikSan / ityatra "haziTaH" [55] ityAdinA sak // adRza iti kim / adrAkSuH / aniTa iti kim / nyakopIt // yathAzvozvamupAzlikSadratho rathamupAzliSat / nAcIkamata kopyatraM tathaujo yamazizriyat // 132 // 132. ayaM durlabhastathaujo balamazizriyadyathAzvozvamupAzlikSadratho rathamupAzliSat / bhayena yugapacchIghraM saMmardaina nAzAdazvA rathAzca mitha AsphalannityarthaH / tathA yathA kopi pattirakhaM nAcIkamata drutaM nAzena naicchat / etenAzvarathapattinAza uktaH // atha gjaanaamaah| gajatAdudruvattasmAdyAnmUtramasunuvat / na cAcakamata sthAtuM payAsyapi nacAdadhata // 133 // 133. spaSTaH / kiM tu tasmAddurlabhAtsakAzAdadudruvadayAmaSTA / payAMsyapi jalAni ca na cAdadhannaiva papau // 1 DI bhadrA'.2 sI DI nA sic vA // . 3 I divA. 4 I lA. 5I pAstama. 6 vI kSan / A. 7 e smAtsa. 8I ni cA. Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [durlabharAmaH] alkodhAtpayo nAcadaryamAzA azizciyat / gantuM ye cAzipan vyatyazipatAkhyaJca sAdhu tAn // 13 // 134. a. bhayAtirekotthamanaHpIDayAjogadezAdhipo dhairya cittA. vaSTambhaM nAzvanAgamadata evAzA dizozizviyanaSTa ityarthaH / kiM bahunA payo jalamapi nAdhAna papau / tathA ye bhaTA gantuM naMSTumaziSanazikSayamarthAt sAno gantuM vyatyazipata vinimayenAzikSayattAnsAdhu yathA syAdevamAkhyA sAdhu sAdhUkaM bhavadbhiriti tAnprazaMsitavAMzcetyarthaH / / apAsthatAMstra mAlavyo nyavocacca palAyitum / zAsatsu vyatyazAsiSTa nAbhyasAdipAsarat // 135 // 135. mAlavyolamapAsthate tatyAja palAyituM nyavocava palAyyata ityavadatyarthaH / tathA palAyituM zAsatsUpadizarsa vyatyazAsiSTa vinimayenopAdikSadata eva nAbhyasApImAbhimukhamagamaki tvapAsaradanezat / / jastaiH samASTa no putraH kalarna samArata / hUNo nirAradanvAmiSTAnAhattathAparAn // 136 // 136.hUNo hUNadezAdhipakhastairbhAtaH putraiH saha na samASTaM na samagasta / tathA kalazca na samArata kiM tu nirAradraNAnirgataH / bhayabhIvAnpu. vAnkalatrANi ca muktvA svaprANAnAdAya naSTa ityarthaH / ata eka na. TAnanvArSIdanvagamat / tathAparAnanyAnanaSTAnAhadAkArayat / / 1sI kSibhiya'. 25 mA 1 mAzA. 1sI siniya'. 15 tuM na pIminama4 s at: 59 .69 viar. 75 bhAratyU. 85 ..joga mariyA: 1.sIDIkale. 1epIsII mAlA Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 579 [hai. 3 4.59.] saptamaH srgH| sa khedenAlipadgAtramasicakSmA ca maathurH| ya AhvAsta turupkezAnparvatIyAnya AhRta // 137 // 137. sa mAthuraH svedena bhayotthaprasvedena gAtramalipat / kSmAM cAsicadArdrayan / yo mahAzUratvena turuSkezAnAhvAsta yuddhecchayA saspardhamAkArayat / tathA yaH parvatIyAnparvatadurgabhavAnnRpAnAhata / / aliptAsicatAndhraHkSmAmasRjA mUrchitastadA / asiktAlipatainaM vAzcandanairbandinAM gaNaH // 138 // 138. tadA yuddhakAle mUrchitaH saMkSobhAtirekeNa vaicittyaM gataH sannandhrondhradezAdhiposRjA mukhAnirgatena raktena kRtvA kSmAmasicata dhArApravAheNAIMcake / tathA kSmAmalipta dhArApravAhasyAvicchedabAhulyAbhyAmupacitIcake / ata eva bandinA bhaTTAnAM gaNa enamandhaM vAzvandanairasiktAlipata ca mUrchApanodAya vAribhiH siktavAMzcandanailitavAMzcetyarthaH / / azvozvamupAznikSat / isyatra "hiSaH" [56] iti sak // rayo rathamupAzliSet / ityatra "nAsasvAlece" [57] iti sama // macIkamata / azidhiyat / bhadudruvat / masunuvat / acakamata / ityatra "niwi" [58] ityAdinA // bhadadhat adhAt / azidhiyat bhanmat / ityatra "deve!" [59] iti 1 sI DI turaTenpa. 1 DI turazvenA. 2 DI vaivazya ga'. 15 ca / . 49 Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 vyAzrayamahAkAvye [durlabharAjaH] mabhiSan / vyatyaziSata / apAsthata // vacaM gae vA / nyavocate / syAMka pakSika vaa| bhAkhyat / ityatra "zAsti" [60] ityaadinaa-a| zAsrAtmanepade necchantyeke / vyatyazAsiSTa // apAsarat abhyasArSIt // R adAdirvA divA / nirArat bhanvApat / / samArata samArTa / / ityatra "satyatarvA" [61] iti vA-ak // AhUt / alipat / asicat / ityatra "hAlipsicaH" [12] ityr|| mAhata AjhAsta / bhalipata alipta / asicata asikta / ityatra "vAzmane" [13] iti vaa-bhr|| nAzakannAdyutaccayo nArucannApuSatkuruH / azuSacchAsamarudhacorautsIcca kAzirAT // 139 // 139. vaidyo nAzakadbhayAtirekAdgantuM na samarthobhUttathA vicchAyatvAnAyutat / tathA kuru puSadvayAtirekAtkRzobhUdata eva nArucat / tathA phAzirADazuSacchuSkAGgobhUcchAsamarudhuDhacazcArautsIt // kAcatmiyAzvayItputromrocInmatryamracatsakhA / cintayetyastabhanna khaM nAstambhItkopi vA rayam // 140 // 140. ka kasminpradeze priyAzvadgatA ka putrozvayIt |k madhyamro. vIdgataH / sakhA kAnucat / iti cintayA kopi nRpAdiH khamAtmAna nAstabhanna gatirahitaM cakre rathaM vA nAstambhIpriyAdhartha nAdhArayat / 1 sInvayAvyasta . 2 sI ye vyasta. - 1I // nya'.26 // A.36 // kambhikartaryapi negchati / ma 4e divA / ni. 5 e laseMviti. 61 sa. .5 gArikA. 8pa pava'. 9 bI mAho. 1.sI'coroM'. Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / hai0 3.4.64] saptamaH sargaH / 581 mRtyumahAbhayena priyAdicintAM muktvA svasvaprANAnAdAya sarvopi nRpAdijano naSTa ityarthaH / / yomlocItsomlucadbhIro yocIttasya jIvitam / tejomucadyazoglocIcaulukyo nAma cAglucat // 141 // 141. yo bhIrubhayenAmlocIdraNAdgataH sa bhIruramlucadva eva yatastasya bhIrozcaulukyo jIvitaM nAmocInnAharatki tu caulukyo bhI. rostejaH pratApamaigrucadyazazcAglocIdaharat / nAma ca lokeprAhmanAmatvAttasyAbhidhAmapyaglucat / yadvA / ghucU glucU gtaavpiityeke| tatazcau. lukyastejogrucatprApto yazazca sarvadiggAminI parAkramakRtAM vA prasiddhi cAglocInnAma caikadiggAminI puNyadAnakRtAM vA prasiddhiM cAgluSat // evaM dviSojaradasau mudamapyajArIdagluJcadacyutatulAmiti ceSTitena / khAmaglucacca nagarImatha pAtratAma gluJcItsasaMbhramavadhUjanalocanAnAm // 142 // 142. asau durlabha evamuktarItyA dviSojarat / antarbhUtaNigoM ap| niHsatvatApAdanena jINIcakre / tathA mumapi dviSAmajArIdapAneSIdityarthaH / yadvA / mahApuruSatvAnmudamapi dvijayotyaM harSamapyajArItvasminnevAjarayadutsekaM na cakra ityarthaH / atazceti ceSTitena dvipAraNotsekAkaraNarUpeNAcaritenAcyutatulAM vissnnusaamymglupyaap| 19 nAglocI. 2 sI dI ki cau. 3 emagluca.4 sIrI pA. 5 e glucU ga. 6 sI gruca gruca ga.DI aca gluca gaI pracu ga. 7.bI maH / . 8 e jINe ca'.9 e sI ke / yathA. 10 vI nepAdi. 11 tI dipotkaM. 12I bolA. 13 e bAjAra'. Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 dhAzrayamahAkAvye [dularbharAjaH] vathA svAM nagarI pattanamaglucana / atha tathA saMbhramaH kautukAdinA cittA[to ?]kSepAttvaraNamAdaro vA saha tena ye vadhUjanAsteSAM yAni locanAni teSAM pAtratAM viSayatvamagluccIca prApa-ca / mahotsavena puryA pravizanporIbhiH sasaMbhramaM dadRza ityarthaH / / ladit / azakat // dhutAdi / adhutat / arucat // pupyAdi / apupat / bhApat / atra "ladid" [64] ityAdinA-ara // bApat arautsIt / azvat azvayIt / astabhat astambhIt / amucat manocIt / amlucat aglocIt / amucat agrocIt / aglucat aglocIt / aglucat aglucIt / ajarat ajArIt / ityatra "Rditi" [65] ityAdinA ghA-ajh / glucaglucorekataropAdAnepi rUpanayaM sidhyati / arthabhedAttu dvayorupAdAnam // anye svavidhAnasAmarthyAga nalopaM necchanti / senAglumat // vasantatilakA chandaH // // iti zrIjinezvarasUriziSyalezAbhayatilakagaNiviracitAyAM zrIsiddhahema candrAbhidhAnazabdAnuzAsanapAdhyavRttau saptamaH sargaH samAptaH // 15sI sI I nivipA'. 2bI vilanyau. 4ii bamtamA 5rI mAlocI. tI maggocIva. . I tamo'. sI 6 na nAlA Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dyAzrayamahAkAvye aSTamaH srgH| nAgAdbhImothodapAyadbhutazrIlopyuJcairagnivadyotyadIpi / arko vAdIpiSTa sotrAjaniSTAyo bhImaH kiM sojanIndrAnujo vaa||1|| 1. athAnantaraM nAgAnAgarAjAhurlabhAnujAzImo bhImAkhyaH putra udapAdi / yo bhIma ucairatizayena bAlopi tadinajAtopItyarthaH / adbhutazrIrAzcaryakAritejasvitAdilakSmIkaH sannatyadIpyatizayena didyute / agnivadarko vAdIpiSTeti yathAmiroM vA diyute / ata evotprekSyate / sa tejasvitAdiguNaH sarvatra prasiddha AdhaH pUrvo bhImaH pANDavojaniSTa kiMvA sa indrAnujo viSNurajani // sargesminvizati vRttAni yAva chAlinI / tataH paraM svAgatA chandaH // tasyotpasyA niSpidaNaM vyabuddhAtmAnaM rAjA nAgarAjopyabodhi / dvAraM lokopUryapUriSTa madhyaM harSa sadyotAyyatAyiSTa gItam // 2 // 2. tasya bhImasyotpasyA rAjA durlabha AtmAnaM niSpitRRNaM pitRNAtpUrvajamaNAbhiSkAntaM myabuddhAmasta / tathA nAgarAjopyAtmAnaM niSpitRNamabodhi / jAyamAno hi naro munidevatApitRRNAmuNavataH nAcatra amaryasvAdhyAyAbhyAmRSINAmatRNo bhavati yAgena devAnAM 1bI nipita. 15 bhanAma. 2 latira.5sIjI al sIrI pUrvI 4 vI sIrI pInAma: Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] saMvatyA pitRNAmiti smRtiH / tathA lokaH sadyo harSamatAyi vistAritavAnata eva dvAraM siMhadvAramapUri vyApat / tathA madhya prAsAdamadhyabhAgaM cApUriSTaM tathA gItaM cAtAviSTa / kSmApyAyiSTApyAyi rAjA mudAbhAjyApAthodharmaGgalaizca vyajambhi / kIrtiryaccAyiSyate ceSyate zrIdharmazvetA cAyitAnena vaMzaH // 3 // 3. yadyasmAddhatoranena bhImena zrI rAjyAdilakSmIzceSyate vardhayipyate / tathA dharmazvetA vardhayiSyate tathA saMtAnavardhanAdvaMzazcaulukyAnvayazcAyitA / anenAsya bhAvyarthadharmakAmasaMpadatizaya uktaH / ata eva kIrtizcAyiSyate / tasmAddhetoH kSamA pRthvIpyAyiSTa sphItocchasitetyarthaH / mahApuruSotpattau hi zrIvRddhyAdizubhasUcakAH mocchAsAdayaH sadutpAtAH syuH / ydvaa| zmA pRthvIstho janopyAyiSTa mudocchvasitA / tathA rAjA durlabho mudA kaLabhAjyAzritaH / ata evApyAyi sphItIbhUtaH / tathA maGgalaizca mAGgalikyahetubhirnAndItUryagItAdibhizcAjaladhejaladhimabhivyApya vyaz2ambhyullasitam // ceSISTAyaM no girA cAyiSISTa zreyobhirnazceti vAgbhirmunInAm / rodasyAvAcAyiSAtAM tadAnImAceSAtAM mananAdaizca mandraH // 4 // 4. ayaM bhImo nosmAkaM girA ceSISTa vardhyatAM tathA nosmAkaM zreyobhizca puNyairapi kartRbhizcAyiSISTetyevaMvidhAbhirmunInAM vAgbhistadAnI putrotpattikAle rodasyAvAcAyiSAtAM vyApte tathA mantrairgambhIrairmaanAdemAgheSAtAm // bI paM prasA. 26 // mA. 3 e zrekSyo . 4 te / ta'. 5sI 'zayoktiH / a'. sI DI Ta spIto. 7I sitA / tathA rA * 8 sI norA. 9I baratA. Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 585 hai0 3.4.66 ] aSTamaH srgH| grAhiSyante vigrahISyanta uccai;niSyante nirhaNiSyanta iishaaH| tenenAsau drakSyate na bhaktyA yardoHzaktyAdhyAji darzipyate vA // 5 // etena kSmA grAhitAdhigrahItA draSTA tattvaM darzitA nyAyamArgaH / hantotseko ghAnitAMhApacAraH kenApyetau yau hi nAghAniSAtAm yai rodasyAvAhasAtAmavAgrahIpAtAM nyagrAhiSAtAM ca daityaiH / puNyAghe nAdarzipAtAM nijAnyau nAdRkSAtAM temunA ghAnipIran // 7 // lakSmIH sAkSAdarzipISTa prasannA sA dRkSISTa brahmakanyApi tuSTA / dharmazcAnugrAhipISTa grahIpISTendre maitrI ceti khe vAktadAbhUt // 8 // 5-8. tadA putrajanmakAle khe vAgabhUhaivI vANI babhUvetyarthaH / kathamityAha / asau bhImo yairbhattyA na drakSyate vA yadvA yairdoHzaktyA vAhuvalena hetunAdhyAji raNe darziSyate ta IzAH samarthA anena bhImenovigrahIpyante yodhayiSyante / tata: kecidvAhiSyante baddhA lAsyante / kecicca ghAniSyante prahariSyante / keciJca nirhaNiSyante vyApAdayidhyante / ata eva kSmA grAhitA vazI kariSyate / tathAbdhimrahItA / tathA tattvaM paramabrahmai draSTA jJAsyate / ata eva nyAyamArgo darzitA / ata eva coseko garvo hantocchetsyate / tathAhaHpracAraH pApavistAro ghAnitA / yAvetAvutsekAhaHpracArau hi sphuTaM kenApi nAghAniSAtAM durjeyatvAnocche. ditau / etena sarvepi bhImena vAhyA AntarAzca dviSo jeSyanta ityuktam / tathAmunA bhImena te daityA dhAniSIran hanyantAM yaidaityai ro1 DI NyArthe nA. 1eI 'zA sa0. 2 sI DI ratra. 3 bI ma dRSTA. 4 bI I veNApita 5 sI DI menaite. 6bI nyasyA ye. takogoM hantocchetsthata phaTa kenApi nAghAnA dviSo jeSya betAyutsekAhapa bhImena bAhyA bhAna hanyantAM daile Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 vyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH] dasyAvAhasAtAM laguDAdiprahArairAhate / avAgrahIpAtAM ca kArAgRhAdau nikSepeNa prativaddhe c| nyagrAhiSAtAM ca sarvasvAdyapahAreNa daNDite ca / tathA nAstikatvena yaiH puNyAghe dharmAdhauM nAdarzipAtAM na jJAte / tathA yairnijAnyAvAtmaparau nAdRkSAtAM valAdhavalepAndhatayA svamAtrAM paramAtrAM ca ye nAjAnannityarthaH / ata evAnena lakSmIH prasannAnugrahaparA sAkSAddarziSISTa dRzyatAm / tathA sA prasiddhA brahmakanyApi sarasvatI ca tuSTA sAkSAdRkSISTa / tathA dharmazcAnumAhiSISTAnukUlAcaraNenAnugRhyatAm / tathendra zakravipaye maitrI ca grahIpIpTAGgIkriyatAmiti / / udapAdi / ityatra "jicte" [66] ityAdinA nighatalukka / atyadIpi adIpiSTa / ajani ajaniSTa / abodhi vyabuddha / apUri apUriSTa / atAyi atAyiSTa / apyAyi apyAyiSTa / ityatra "dIpajana" [67] ityAdinA~ vA mictaluka // vyajRmbhi / abhAji / ityatra "bhAva" [68] ityAdinA jictaluka // cAyiSyate cessyte|aacaayipaataam AcepAtAm / cAyipITa ceSISTa / cAyitA cetA / grAhiSyante vigrahIpyante / nyagrAhipAtAm avAgrahISAtAm / anugrAhiSISTaM grahISISTa / grAhitA grhiitaa| darzipyate drkssyte| bhadarzipAtAm adRkssaataam| darziSISTa dRkSISTa / darzitA draSTA / ghAniSyante nihaNijyante / AdhAniSAtAm AhasAtAm / ghAniSIran / ghAnitA hantA / ityatra "svaragraha" [69] ityAdinA pA liT // hantesvAziSi vikalpodAharaNaM svayaM jJeyam // 1bI caprahA. 2 DI degNyAtheM dha. 3 DI svamanya ca. 4 DI sAdRkSI 5 sI DI ca gRhI. 6 bI 'tra ninte'. 7 bI nA mi. 8 I "luk vA // vya. 9 sI DI te / acA. 10 eSTa grAhI. 11 sI DI nirmiNi. 12 bI I nte / maghA'. Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai06 4.70.] aSTamaH srgH| 587 rAjJonenAzayata krIDatAGke dattvA sArdha dIvyatAM smAtti caissH| prAsAdAgrepvabhramadbhAsamAnaH spaSTuM sogre bhrAmyato bhrAsyamAnAn // 9 // 9 anena bhImena krIDatA gajJo durlabhasyAGka utsaGgezayyatAtivallabhatvAtsuptam / tathaipa bhIma udAraprakRtitvAtsArdhaM dIvyatAM rAja. vAlakAnAM dattvAmraphalAdi bhakSayati sma c| tathA sa bhImo bhrAsamAno rUpaveSAdinA zobhamAno bhrAsyamAnAnagre bhImAne bhrAmyata: kelyA gacchato rAjakumArakAnspraSTuM choptuM prAsAdAgrepvabhramat / jaatirlNkaarH|| kaNThe niSkaH kAmyato bhlAsyamAnasyAsya krAmanbhlAsate smaatruttcchriiH| dhanvAtruTyatkAnti saMkSipya dattaM manye sakhyaM laNyatAkhaNDalena // 10 // 10. lAsyamAnasya rUpAdinA zobhamAnasyAsya bhImasya kaNThetruTacchrIranekavarNamaNikhacitatvena saMpUrNazobho niSkaH kaNThAlaMkAro bhlAsate sma / kIhaksan / kAmaMzcalan / yataH kibhUtasyAsya kAmyato vAlatvena capalasvabhAvatvAditastatazcalataH / sazrIkatvAhitIyenduvakratvAJcotprekSate kaviH / manye sakhyamanena saha maitrI laiMpyatecchatAkhaNDalenendreNAtruTya. kAnti akhaNDatvena sazrIkaM dhanva dhanuH saMkSipya laghukRtya dttmrthaadsmai|| drAksaMyasyatyazvazAlAplavaGge trasyadyasyatvAmyadanyA keSu / nepoklAmannAtrasannAyasacca draSTuM kelyAsaMyasaMcAlapattam // 11 // 11. azvazAlAplavaGgezvazAlAyAM yaH plavaGgozvAnAM cakSurdoSAbhAvAya 1 sI DI majhlAma'. 2 e lakSyatA. 1 bI sI bhlAsamA . 2 e vI kAmato. 3 e lakSyate. 4 I yAMta Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 vyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH] vAnarastasminsaMyasyati vAlakAbhimukhadhAvanArthamudyacchati sati drAk trasyanto vibhyatota eva yasyanta AtmarakSAyai prayatamAnAstathA klAmyanto dInIbhavantonye bhImAdvyatiriktA yerbhakAstepu tathA satsvepa bhImo nAtrasat / ata eva nAklAmannAyasacca kiM tvasaMyasannaprayatnavAnsankelyA kautukena taM plavaGgaM draSTumalapadaicchan / bhazayyata / ityatra "kyaH ziti" [70] iti kyaH // phrIDatA / ityatra "kartari" [1] ityAdinA v i // ananya iti kim / bhasi // dIvyatAm / atra "divAdeH 3yaH" [72] iti zyaH // bhrAsyamAnAn * bhAsamAnaH / bhlAsyamAnasya bhlAsate / bhrAmyataH abhramat / krAmyataH kAman / klAmyan aklAmat / trasyat atrasat / atruTyat atruTan / lapyatA alapat / yasyat / ayasat / saMyasyati asayasan / ityatra "bhrAsamlAsa" [73] ityAdinA vA iyaH // kuSyatkUrcaH kuSyamANAvataMsorajyadrAjArajyatAmAtyavargaH / saMsinvAneGkena tasminpramunvanharSa kAnvA nAnurAgo nirAkSNot // 12 // 12. tasminbhImekenotsaGgena saha saMsinvAne saMbaddhI bhavati rAjA durlabhorajyadarajadrAgayukta rAjAnamakarodbhImaH / premavazAdanAyAsena rAjJo raJjitatvAtprayokA vivakSyate nAmuM bhImorajaki tu svayamevArajyattathAmAtyavargazcArajyata svayameva rAgayuktobhUt |kiihksn / kuSyatkacaH kuSNAtyAkarSati bAlasvabhAvena kUrca bhImaH / prayokA vivakSyate nAmu 1esI nekena. 1DI mAdhati. . e bI sI DI myannA'. 3 bI yasyanna. 4I sakelyA 5 sI nA siv 6 e bI zac // . 7 bI sI vAde zya.. 8 bI Syat ka. 1 e ne saha sa. 10 sI yuktarA. Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.4.74 ] aSTamaH srgH| 589 bhImaH kuSNAti kiM tu svayameva kuSyati zanari kuSyansvayamevAkRSyamANa. kUrcA dADhikA yasya sa / tathA kuSyamANAvataMsaH svayamAkRSyamANamUrdhamAlyaH / kUrcavataMse cAGkasthana bhImenAkRSyamANe rAjAmAtyAzca harpaNa raJjitA ityarthaH / vA yadvA tasminnathena sasinvAne harSa prasunvansaMdadhAno vardhayannityarthaH / anurAgastadvipaya AntarasnehaH kAnna nirAkSNonna vyApnotki tu sarvAnapItyarthaH / / akSanmauDhiM sotha zRGgANyatakSNokrIDeNAnAmabhyatakSannakhAMzca / cApestanAccaipa pUrvA dRzaM caustabhnotstubhnoti sma nocagurau svam // 13 // 13. atha prauDhi zarIgepacayamakSanvyApnuvansa bhImazcalelakSyavyadhanAbhyAsAdyartha mRgayAcikIrpayA krIDaiNAnAM hastaleyamRgANAM zRGgANyatakSNocciccheda nakhAMzca khurAprabhAgAMzvAbhyakSin / zRGgacchede hyepAM zarIre kASNyaM na syAt / mRgIsAdRzyaM ca syAttato mRgya etA iti tA nAraNyamRgA abhisaranti / vardhitanakhacchede tveSAmaskhalitA gatiH syAditi mRgayArthino hastaleyakRSNasAramRgANAM zRGgANi nakhAMzca chindantIti sthitiH / tathaipa bhImazcalalakSyamRgAdivadhArtha cApa upacArAddhanurgrahaviSaye pUrvA ca kalAcikAM cAstannAnnizcalyakarodRzaM cAstanonnizcalAM sthApitavAn / etadapi kuta ityAha / yato gurau vidyAcArya uccairatyantaM svamAtmAnaM na stubhnoti sma na stabdhaM cakre vinItobhUdityarthaH / yadvA prauDhimakSansa bhImaH krIDaiNAnAM zRGgANi nakhAMzca ---- -- ---- 1 e sI DI cAstubhno 1 I me ku. 2 e kUco dA 3 e dADhikA 4 sI DI nipIdeg 56 'lalakSya 6 ghI lakSavya 7 sI DI takSyata / 2 8 e sI ti nA. 9e lakSamR. 10 sI DI I divyadhA'. 11 sI dhArthe cA. 12 vI sI DI vA ka. 13 sI na te stu. 14 rI krIDeNA. 13 Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 vyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH] vANaizciccheda yata epa cApe pUrvI dRzaM ca nizcalI cakre / etadapi kuta ityAha / yato gurau svaM na stabdhaM cakre gurau vinayena dhanurvedoktakalAcikADhasthApanAdau sadabhyastatvAdayAlutvAcca krIDAmRgaMzRGgAdi sUkSmaM krIDAmRganakhAdi sUkSmataraM ca nirjIvameva calamapi lakSyamasau zarairvivyAdhetyarthaH // iSvAstubhnAdvedhyamuLa sahAsAvaskanoca skannato mallayuddhe / askubhnAttaM skunuvAnaM ca nAnyaH skunvAnenAnena naivAskunAca // 14 // 14. asau bhIma ipvA vANena kRtvoA saha vedhyaM lakSyamastubhnAnizcalyakarot / mahAbalatvAdvedhyaM bhUmi ca yugapadbhinnavAnityarthaH / tathA mallayuddhe skannataH pAzavandhAdinA banato mallAnaskannocca / ne ca na punastaM bhImaM squnuvAnaM vanantamanyo malloskunnAt / tathA skunvAnena pAdAdinA lavaNagoNyAdimahAbhAramuddharamANenAnena bhImena sahAnyo naivAskunAca naivoddhRtavAMstasmAdanyasya sarvasyApyavalatvAt / / kuSyat kuSyamANa / bharajyat arajyata / ityatra "kupirajeH [74 ] ityAdinA vA parasmaipadaM tatsanniyoge zyazca // prasunvan / saMsinvAne / bhanna "svAdeH bhuH" [ 75 ] iti bhuH // nirAkSNot akSan / ityanna "vAkSaH" [ 76 ] iti vA nuH // atakSNot abhyatakSat / ityatra "takSaH svArthe vA" [ 77 ] iti vA bhuH // astanAt astannot / astunnAt . stubhnoti / skannataH askannot / 1 sI DI skuznAne'. 2 I nemAne. 1 sI DI sva stabdha na ca. 2 DI gana. 3 bI lakSama'. 4 e sakSama'. 5 sI DI napu. 6 bI skubhavA. 7 e t / athA. 8 sIDI skuJnAne. 9e 'zca // asu 10 e mastubhnot / astunnA / - Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 3.4.80.] aSTamaH srgH| 591 askunnAt skunuvAnam / askunAt skunvAnena / ityatra "stambhU" [78 ] ityAdinA nA nuzca // krINanprINansvairguNaiH kSmAM gRhANArIstejobhi jamAnastudaMstvam / tIrtha rundhe karmapAzAnbhanajmItyUce rAjJA sotha kurvansadAjJAm // 15 // 15. atha sadAjJAM kurvansa bhImo rAjJA durlabhenoce / kathamityAha / he bhIma AmAM gRhANAGgIkuru / kIDhaksan / svairnirguNaiH zauryanyAyAdibhiH kRtvA mAM prINannata eva krINanvazIkuvaMstathArIstejobhiH pratApai jamAnaH santApayannata eva tudanpIDayan / ahaM tu tIrtha rundha A~vRNomi seva ityarthaH / tathA tIvrataponuSThAnAtkarmapAzAnmohanIyAdikarmabandhanAni bhenajmi troTayAmIti // vyAtanvAnozrUNyamanvAna etannamro bhaktyetyabravIdrAjaputraH / tAtAsarji srakSyate sRjyatenyAM sarvAM bhaktiM na vidaM te janoyam // 16 // 16. rAjaputro bhIma ityabravIt / kIhaksan / azrUNi netrajalAni vyAtanvAno samAdhinA vistArayaMstathaitadrAjoktamamanvAnopratIcchaMstathA bhaktyA namraH / yadabravIttadAha / he tAtAyaM mallakSaNo janaste tAnyAM sarvA bhaktimasaryakAttrikSyate kariSyati sRjyate karoti ca / na tu na punaridaM kSmAgrahaNamasarji srakSyate sRjyate ca // krINan / prINan / ityatra "zyAdeH" [79 ] iti znA // gRhANa / ityatra "vyaJjanAd" [80 ] ityAdinA bhAyuktasya he sthAna aanH|| 1 e krIDanprI. 2 e bhaktetya'. 3 e bI te sanya. 1 e degtra "mambhU. 2 e krIDanva'. 3 e AraNo' 4 e zAmoha. 5 vI bhajanmitro. 6I vAzA sa. 7e krIDan / Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] tudan / bhRjamAnaH / ana "sudAdeH zaH" [81] iti zaH // rundhe / bhanajmi / ityatra "rudhAm" [ 82 ] ityAdinA svarAtparaH bhaH / prakRtinasya ca luganvAcIyate // kurvan / vyAtanvAnaH / amanvAnaH / anna "kR" [ 83] ityAdinA-uH // asarji / sRjyate / srakSyateyaM bhaktim / atra "sRjaH" [ 84 ] ityAdinA kartari jikyAtmanepadAni // etena mAM gRhANeti rAjJA yaduktaM tannipidhye tIrtha rundhe karmapAzAnbhanajmItyanena tapoGgIkaraNaM yatsUcitaM tatphalaM rAjyepyupapattyA darzayastapoGgIkaraNaM vRttadvayena niSedhunnAha / ye tapyante tattapastepire vA tAnpAtastekAri tInaM tapo hi / kAripyante siddhayotha kriyantepAcizreyaH pacyate pakSyate vaa||17|| 17. he rAjaMstattIrthasevAtIvratvAdinA prasiddhaM tapo vrataM ye tapakhinastapyante kurvanti tepire vA cakrurvA / upalakSaNatvAttapsyante vA tApAto rakSataste tava / hi yasmAttInaM tapokAri akArSIstInaM tapastvam / anAyAsasAdhyatvAtprayoktaivaM vivakSitavAnnAyamakArSIrika tvakAri tapaH svayameva / tapasvirakSakatvena tattapovibhAgitvAtte svayameva tapo niSpannamityarthaH / tasmAtsiddhayo manorathaparipUrtayastava kAriSyante kariSyasi tvaM siddhIH / kAriSyante siddhayaH svayameva / niSpatsyante svayamevetyarthaH / atha tathA siddhayaH kriyante svayameva niSpadyamAnAH santItyarthaH / upalakSaNatvAtsvayameva niSpannAzca / vAtha vA yuktamevaivadyatsiddhayaH kAriSyante kriyantekaoNriSata ceti / yatastava zreyastapojanitaM puNyamapAci apAkSIH zreyastvam / apAci zreyaH svayameva svayaM pari 15 nvAdIya'. 2 5 degdhya tartha. 36 gIkAra vR. 4 bI sI DI dhayannA / 5 sI DI rakSyata'. 6I meveta. 7 sI riSyata, DI riSyanta ce. Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 3.4.85.] aSTamaH srgH| 593 pakkama / eMva pacyate pakSyate ca / kRtaM kriyamANaM kariSyamANaM ca zreyamnavAbhISTaphaladAnonmukhamabhUdbhavati bhaviSyati cetyarthaH / etena sarveNa rAjastapoGgIkAro niSiddhaH / tadugdhe gaustavAso vamRni svAminyadvadvenamUnoradugdha / haviDokopakta te kSatravRttyA no vAruddhAmutra lokaH kimetat // 18 // 18. yahRdyathA venamUno' pRthugajasya gauH pRthvI vasUni ratnAni dravyANi vAdugdhAdhukSaRsdugdha vA gAM vasUni venasUnuH / sa evaM vivakSitavAnnAhaM gAmadhukSi kitvadugdha gauH svayameva nyAyapAlanena maharddhikatvAtsvayameva kSaritavatI tadvattathA he svAmistavAsau gaurvasUni dugdhe svayameva kSarati / tathA te tava kSatravRttyAbhagazauryAdinA kSatriyAcAreNa kRtvA dviDoko hRdbhudayamapakta / paciratra dvikarmakontarbhUtaNyartho vaa| apAkSItkSatravRttiSTiokaM hRna / prayoUvaM vivakSyate neyamapAkSIki tu dviDoko hRtsvayamevApakta svayaM saMtApitavAnityarthaH / no vA na ca kSatravRttyA kRtvA temutra lokaH paralokoruddha nArautsInnAradhI / nivartamAnaM na nyavIvRtatkSatravRttiramutra lokaM no vAruddha svayameva / tasmAtki kimarthametadrAjyatyAgena tapograhaNam / tapograhaNaM hi ni:sapatnamaharddhikabhUmisvAmitvarUpehalokaphalArtha svargApavargAdiparalokaphalArthaM ca kriyate / taca tava sarva rAjyasthasyApyapratihatamasti tasmAkimanena tapograhaNenetyarthaH / / ye tapastapyante / tepire / anna "tapeH" [ 85] ityAdinA kartari jikyAtmanepadAni // 1 sI Dokyopa. 1 sI DI eva pa0.2 sI DI degni dravyANi ratnAni vA.3 sI DI dadhugdha, 4 sI sUnu ma eva vi kiM tvadu. e sanuradu. 5I dudhva gauH. 6 vI yaM hRdaya sa. 7 sIddha norau . 8 IdegdvA'ni.9 bI degna manya. 10 sI ka nAnA. Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAbhayamahAkAvye [ bhImarAjaH] makAri tpH| kriyante kAriSyante siddhayaH / ana 'ekadhAtau" [6] ityAdinA likyAtmanepadAni // zreyopAdhi / pazyate / pakSyate / apakta dviDloko hRt / dugdhe / adugdha gaurvasUni / ityatra "paciduheH" [ 87 ] iti jikyAtmanepadAni // apakta dvivoko hRt / adugdha gaurvasUni / ityatra "na karmaNA mic" [8] iti na bhim // no vAruddhAmutra lokaH / atra "rudhaH" [89] iti na trim // atha bhImo rAjye svamanadhikAriNamevAha / ko vAkAri vyAkRteti smRtiH kA putra rAjyaM yatsati bhrAtarIze / maivaM kArSIgauradugdha svayaM ceDugdhAna sA hi nAdohi tAta // 19 // 19. he tAta bhrAtarIze rAjyadhurAdharaNakSame sati . vidyamAne yatputre rAjyaM bhavatItyevaMvidhA smRtiH kA vyAkRta / vyAkArSIdapaprakaTadevaMvidhAM smRti smRtikAraH / prayokaivaM vivakSyate nAyaM vyAkArSIkiM viti smRtiH svayaM vyAkRta / na kApyevaMvidhA smRtiH prakAzate smetyarthaH / vA yadvA bhrAtarIze sati kaH pUrvo nRpaH / itiratrApi yojyaH / itIdRzastvatsahazaH putre rAjyasya sthApayitetyarthaH / akAri akArSIdityevaMvidhaM putrAya rAjyasya dAtAraM kazcidamAtyAdirupadezadAnAdinA / sa evaM vivakSitavAnnAhamakArSa kiM tviti svayamevAyamakAri bhrAtari samarthe sati putrAya rAjyasya dAtA tvamiva na kopi pUrvanRpobhUdityarthaH / etenAtmano rAjyAnahatvamuktam / tasmAdevamidaM mahyaM rAjyasamarpaNaM mA kArSIH / nanvevaM kRte ko doSa ityAzaGkaya dRSTAntopadarzanadvAreNa doSamudbhAvayati / 1bI the / meva. 15 . 26 vikaraNa'. / sIDIgamA 46 pAdevaM. Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 [hai0 3.4.91.] aSTamaH srgH| gaurityAdi / hi yasmAddhetordugdhAnaha udaggegAdidoSeNa dugdhapAnAyogyavatsAdinimittaM nimittasaptamIyam / cedyadyapi gaurdhenuH svayaMmadugdhAdhukSadakSArayadgA vatsa eva na / kiM tu svayamadugdha vatsasnehAdinA svayaM kSaritavatItyarthastathApi sA gau dohi pUrvavatkarmakartRtvavivakSAyAM tattvato na svayaM kSaritavatI yadarthamadugdha tasyAyogyatvAt / evaM bhrAtari samarthe sati rAjyAnasya mahyaM rAjyaM dattamapyadattamityarthaH / / vyAkRta akAri / adugdha adohi / ityatra "svaraduho vA' [ 90] iti vA ninna / rAjJAthokto nAgarAjopyataptoce ca jyeSTho yattapotapta pArthaH / no rAjyAyAtapta kenApi pazcAddhAtrAyaM tatki janodyAnvatapta // 20 // 20. atha bhImoktyanantaraM rAjJA durlabhenokto rAjyAGgIkArAya bhaNito nAgarAjopyAstAM bhIma ityapyarthotapta rAjA nAgarAjamatApsIdevaM na / kiM tu svayamevAtaptAsamAdhinA saMtaptastathoce ca / kimityAha / yaditi yadArthe / yadA jyeSThaH pArtho yudhiSThirastapo vratamataptAkAttidA pazcAtkenApi bhrAtrA bhImAdinA rAjyAya no atapta nAtyantamutkaNThitaM kiM tu sarvairapi tapazcaritamityarthaH / tattasmAddhetorayaM jano mallakSaNodya sAprataM bhrAtrA durlabhena kimanvataptai kimiti rAjyabhArAropeNAnutApyate sma / etenAhaM rAjya nAGgIkariSye ki tu bhrAtrA saha taponucarijyAmItyuktam / / karmakartari / nAgarAjopyatapta // kartari / atapta tapaH pArthaH // bhAve / kenApi no matapta // karmaNi / anvataptAyaM bhrAtroM / atra "tapaH kartR" [ 91] ityAdinA na mic // 1 DI yamevAdu. 2 bI sI jic // . 3 sI DI tami'. 4I ropaNAdana. 5 e bI traa| ta. Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] netyacIkarata na vyakRtAya nodazizriyata kiM tu tadAbhyAm / abhyaSeci sa vinIya mutaH prAsnoSTa khaM kusumavarSaNatazca // 21 // 21. ayaM nAgarAja iti pUrvoktaprakAreNa nAcIkarata nAkArSIditi prakAra imaM rAjAnaM prayojhaivaM vivakSyate nAyaM nAkArSIki tu nAkAryayaM khayameva taM svayama kriyamANamiti prakAraH / prAyuta Nigi nAcIkaraditi prakAra imaM rAjAnaM punaH prayoktavaM vivakSate evaM na kiM viti nAcIkaratAyaM svayameva / yadvA nAkArSIditi prakAra imaM rAjAnaM tamakRtavantaM durlabhaH prAyuta Nigi nAcIkaraditi prakAreNemaM rAjAnaM durlabhaH sa evaM vivakSitavAnnAhaM nAcIkaraM na ceti prakAro nAkArSItkiM tviti nAcIkaratAyaM svayamevoktarItyAyaM svayameva rAjA nAbhUdityarthaH / rAjyaMdAnaprastAvAdatra rAjeti gamyate / tathetyuktaprakAreNAyaM na vyakRta vikarotirSalaganentarbhUtaNyarthaH karmasthakriyaH na vyakA(nna vikRtya(tyA?)kArSIditi prakAra imamevaM na kiM tu na vyakRtAyaM svayamevoktarItyA rAjyAdivAJchotthavikAravAnnAbhUdityarthaH / tatheti nodazizriyata nodazizriyannauddhatya (tyA)kArSIditi prakAra imamevaM na kiM tu nodazizriyatAyaM khayameva / uktarItyA bRhaddhAturucitapratipattikaraNAnnoddhatobhUdityarthaH / kiM tu tadAbhyAM durlabhanAgarAjAbhyAM sa suto bhImo vinIya madhurAlApazikSayA saMbodhyAbhyaSeci rAjyebhiSiktaH / tathA khaM vyoma kusumavarSaNataH puSpavarSAtprAstroSTa ca / antarbhUtaNyarthasvAssakarmakatve prAstAvIkusumavarSaNaM kartR khaM karma / evaM na kiMtu prAstroSTa ca khaM svayameva / devatAprabhAvAtpuSpavarSeNa kSaritaM cetyarthaH / castulyayogitArthaH / yadaiva sobhyaSeci 1bI I yukta Nideg 2 bI yovaM. 3 bI sI DI vakSyate. 4 bII "yukta Ni'. 5 vI vAnnaI. 6 sI DI jyAdA. 7e sI DI I yanoda 8egapAyazi. 9 bI sI prAznoSTa. 10DI va sa tAbhyAmabhya. Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 3.4.92.] aSTamaH srgH| 597 tadaiva kusumavarSaNataH khaM prAsnoSTetyarthaH / etenAsya rAjyAbhiSeketizubhanimittoktiH // Ni / nAcIkaratAyam // haiN| prAsroSTa kham // zri / nodazizriyatAyam ||aatmnepdaakrmk / na vyakRtAyam / atra "Nisnu' [ 92 ] ityAdinA na jic // rASTthAlamakRtAbhinavaH solaMkaripyata ito na yathAnyaH / khaHpure punarabUbhuSatAyothAnujaH samamalaMkurute sma // 22 // 22. sobhinavo roDAjA bhiimstthaalmkRtaalmkaan|i tathA pra. kAraH / tamevaM nAlamakRta sa svayameva rAjyazriyA tathA reja ityarthaH / yatheto bhImAdanyoparobhinavorADAlaMkariSyate nAlaMkariSyatyanyaM yathA prakAra evaM na nAlaMkariSyatenyaH svayameva na zobhiSyata ityarthaH / upalakSaNatvAdyathAnyo na zuzubhe na zobhate ca / sarvarAjotkRSTo rAjAbhUdityartha. / tathAdyaH pUrvo rAT puna?rlama: sva:pure svarganagarevUbhuta / AdyarAjaM svaHpuraM karbavUmuSatsvamahAlamakAdevaM na svayamevAbUbhurSataM reja ityarthaH / atha tathAnujo nAgarAja: sva:pure samaM sahAlaMkurute sma / karmakartRvivakSA pUrvavat / durlabhanAgarAjau svarge maharddhiko devau sahacarAvabhUtAmityarthaH // mAtra bhUmibhuji bhUSayate bhUrbhUpayiSyata ivAdhivali dyauH / kIrtiratra cajayinyacikIrSiSTa sma cAmbudhi cikIrSata RddhiH // 23 // 23. adhivali balidaitye rakSakatvenAdhAre rakSyatvenAdheyA ghauH 1 e sI jayanya. 1 sI DI kezu. 2 DI snu / pralo. 3 vI rAjamI'. 4bI sIDI va nA. 5 e nyonyazu 6 sI DI tadAya.. 7 bI ma. svapu. 8 sI DI pat / A. 9 sI ja svapu. 10 DIpata re'. 11 sI jaH svapu. 12 e rakSA. Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 vyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH] skhoM yathA bhUSayiSyate / balirindro bhaviSyatIti prasiddharbhUSayiSyati dhAM balirevaM na / svayameva bhUSayiSyate dyaurbaleH suprabhutvAcchobhiSyata ityarthaH / tathAtra bhUmibhuji bhIme nyAyarakSakatvenAdhAre vartamAnA bhUrbhUSayate sma / karmakartRvivakSA prAgvat / ata evAtra bhUmibhuji sati jayinI sarvakIyutkRSTatvena vijayamAnA kIrtizcaitaddAnapuNyakRtA khyAtizvAmbudhi samudramabhivyApyAcikIrSiSTa / acikIrSIdayaM kIrtimevaM na / kiM tvacikIrSiSTa kIrtiH svayaM bhavitumaiSIdvistRtetyarthaH / tathA RddhizcaitadIyA bhUsainyAdisaMpaJcAmbudhi cikIrSate sma / pUrvavatkarmakartRvivakSA / yakISTa suyazosya cikIrSiSyanta AdhacaritAni taduccaiH / aJjasA ripugaNazca cikIrSISTeti tatra kirate sma nRNAM vAk // 24 // 24. tatra bhImaviSaye nRNAM vAkirate sma / kiranti sma vAcaM nara evaM na / kiM tu svayameva kirate, sma prasasAretyarthaH / kiMbhUtA / yadyasmAddhetorasya bhImasya suyaza: parAkramakRtA khyAtiya'kITaM / vyakArItsuyazoyamevaM na / kiM tu svayaM vyakISTa suyazaH sarvatretastato gatamityarthaH / tattasmAduccairatizayitAnyAdyAnAM pUrveSAMrAmacandrAdInAM caritAni daityocchedasarvadigjayAdIni caritrANyasya cikIrSiSyante / cikIrSiSyatyAdhacaritAnyayamevaM na / kiM tu svayamevAdyacaritAnyasya cikIrSijyante bhavituM vAJchiSyanti / yazovistArAdayaM rAmacandrAdipUrvanRpatulyo bhaviSyatItyarthaH / ityevaMvidhA / agretana itiratrApi yojyaH / tathAsya ripugaNojasA sAmastyena cikIrSISTa / cikIryAdvikSipyoddhisyAdripu 1e TikIti: 2emA rudi. 3 embudi ci bI manuSi ci.. 4 vI vAkira. 55 ' vAkI'. 6 e tyo sarvacche'. 7 e diggayA. 8sI bante bhavitu vAnchibhyanti / / 9DI pyAdri'. Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 3.4.93.] aSTamaH srgH| 599 gaNamayamevaM na / kiM tu svayameva cikIrSISTa svayameva vikSepaviSayo bhUyAdityevaMvidhau ca / etenAtyantaM janAnurAgoktiH // yadyagISTaM girate parigI protyakArayata sindhuSu nItiH / na prajAsu punarucchrayate smAsminkalirvikurute sma na cApi // 25 // 25. asminbhIme rAjJi satyagITa / agArInmahAmatsyo matsyAntaramevaM na / kiM tvagISTa svayameva prakaraNAnmatsyaH svayameva galavi. vareNAdho gataH / tathA girate tathA parigIrSISTa / ubhayatrApi pUrvavatkamakartRvivakSAyAM matsya. svayameva galavivareNa saMcarati sacaryAmcetyarthaH / ityevaMvidhA bhUtavartamAnabhAvikAlatrayaviSayA nItiH svajAterapyavalino balinA parAbhavarUpo mAtsyo nyAyo yadi paraM sindhuSvandhiSvakArayata / akurvanniti nItiM matsyAstAnkurvatonukUlAcaraNena sindhavaH prAyuJjata / Nim / iti nItimakArayanmatsyaiH sindhavaH / prayokkaivaM vivakSitavAnna sindhavo matsyairiti nItimakArayan / na ceti nIti matsyA akurvan / kiM viti nItiH svayamakArayata / samudreSveva mAtsyo nyAyaH prAvartatetyarthaH / na punaH prajAsu lokamadhya iti nItirucchyate sma / prajA iti nItiM nocchrayanti smaivaM na / kiM tu nocchrayate smati nItiH svayameva / bhImasyAnyAyinAM zAsakatvAtprajAse mAtsyo nyAyo nojambhate smetyarthaH / ata evAsminsati kalirapi kalikAlopi kalahopi vA na ca naiva vikurute sma vyakRtetivatkarmakartRvivakSAyAM nojajRmbha ityarthaH // 1 DI meva na / . 2 e bhUmAdi'. 3 DI degdhA vAgha / 4 pirAve. 5 vI po matsyo. 6I mAtsyanyA. 7 e dipari 50. 8 sI vo mAtsyai. 1 TI matsari'. 10 sI nIti sva. 11 e cchate. 11 sI nIti sa. 13vI ma mAtsyo. 14 e 'likA. 15 TI tipUrvara, Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzra vyAzrayamahAkAvye bhImarAjaH] prasnune ma kila gauH svayamasinparyavArayata cAsya camUstAm / sacchinatti yudhi sAdhvasirasyeyAja cArirudhireNa kRtAntam // 26 // 26. kileti satye / asminnRpe sati gauH pRthvI presnute sma / prainauti smAkSArayadgAM ratnAnyayamevaM na / ki tu svayameva prasnute sma / suprabhorasyAnurAgeNa svayameva ratnAdidAnonmukhI babhUva / tathAsya bhImasya camUzca tAM gAM paryavArayata / paryavArayattAM camvA kRtvAyamevaM na / kiM tu camUH svayaM tAM paryavArayata rakSArthametaccamUH pRthvI pariveSTitavatItyarthaH / etena pRthvIbhImayomitha upakAra uktaH / parivRttiralaMkAraH / tathAmyAsiH khago yudhi sAdhu kSatriyocitaM yathA syAdevaM chinatti ma / asinA sAdhucchinattyayamarInevaM na / ki tu sAdhvasizchinatti sma svayameva / ata eva cAsyAsirarirudhireNa kRtvA kRtAntamiyAjApUjayat // kopi nAcakamatApaninAyApyAcakANadiha rAjJi parastrIm / nItivama'ni yadeSa jajAgArAtitikSata ca na kacidAgaH // 27 // __ 27. ihAsmina rAjJi sati kopi parastrI nAcakamata neyeSa tathA nApaninAya nApajahe nAcakANadapi / api: samuccaye / kAmavazAdAtakharapUrva nAzabdAyayaMt / etena parastrIviSayA manaHkAyavacasAM nivRttiruktA / yadyasmAddhetoreSa bhImo nItivamani nyAyamArge jajAgArodyatobhUt / tathA kacinmitrAdAvapyAgoparAdhaM nAtitikSata nAsahate // __ 15 praznute. 1 DI pRthvIH pRsnu. 2 bI pralute. 3 bI praznauti. 4 bI vRttira 5 e syAsikha 6e ta tathA. 7 bII dhu macchi. 8 e sI api sa. 9 DI. mdAyat. 10 sI DI yata / e. 11 bI. 'hat / / . Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 601 [hai0 3.4.93.] aSTamaH srgH| lolavItyapathagAnma sa tenATATyanATiTipati sma na caurH| kopinADDiDipadAhiTipAyAM sarva ubjijipati sma yathAvat // 28 // 28. sa bhImopathagAnsteyAdyanyAyamArgagA~lolavIti sma bhRzamabhIkSNaM vA ciccheda / tena hetunA cauge nATATyata caurikArthaM na bambhramyate sma / nATiTipati sma na cATitumaicchan / tathA kopyaTTiTipAyA hisecchAyomatikramecchAyAM vA nADiDipannAbhiyoktumaicchat / kiM tu sarvopi yathAvadyathocitamunjijipati sma RjUbhavitumicchati sma / / bADhamindidiSadarcicipacAraryadatra nRpacakramazeSam / sAjijIyiSati nApi vRkonyaH ko pIyiyiSati sa bubhukSuH // 29 // 29. azeSa napacakramatra bhImadarya svAminamAkhyata / kIhaksat / vArDamatyarthamindidipadIzvarIbhavitumicchadata evArciciSadrthAdrImaM pUjayitumicchacca / tathAtra nRpe sati dayAlutvena sarvayatnAniraparAdhajantumAgvyisanavArakatvAdvakopyaraNyazvApi bubhukSuH kSudhAta. sannAjijIyiti smAjecchAM necchati sma / modakArthI bubhukSAM vAJcha. tItivadicchAyA apIchauM / hi sphuTamanyaH ko bubhukSurajIyiyiSati sma na kopItyarthaH / anenAsyAtidhArmikatvoktiH // kama cArArya. 1 sI. nASTiTipa. 2 e bI I darjici'. 3 e sI 4 e jIjiyiSa. 1e yAmiti'. 2 e sI merArya DI memAra'. 3 thI dArtha. 4 e dartha svA. 5 bI ksan / vA. 6 vI misya. 7sI pata smA. 8 edegcchAyA / hi. 9e mudhyanIjiyiSa. Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 byAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH] jAtvajIyipiSati sa na kazcidyacchriyaH kSitibhujIha yatheSTam / drAksvarAdyaparanAmajadhAtvekakharAvayavavadvirabhUvan // 30 // 30. yadyasmAddhetoriha kSitibhuji rAjJi sati zriyo lakSmyo yA yA zrIriSTA yatheSTaM yathepsitaM dvirabhUvana dviguNIbabhUvurAllokasya / kiMvatsvarAdaraparenye vyaJjanAdayo ye nAmajadhAtavo nAmadhAtavasteSAM ya ekavarI avayavAste yathA / puputrIyiSati / putitrIyiSati / putrIyiyiSati / putrIyiSiSati / ityAdau yatheSTaM prathamAdhavayavAnAmanyatamA dvirbhavanti dvirucyante tasmAdbahudhanatvAddhetorjAtu kadAcidapi na kazcitkopyajIyiSiSati sma / yadi mamAjA syAttadA zobhanamiti chAgecchAM necchati sma / etena prajopari rAjJaH zubhacetaskatvoktiH / zubhacitte hi rAzi prejAH zriyA vardhante // bhUSArtha / alamakRta sH| naalNkrissytenyH| sama[ma]laMkurute / abUbhuSatAyaH / bhUSayiSyate dyauH / bhUpayate bhUH // sannanta / acikIrSiSTa / cikIrSiSyante / cikIrSate // kirAdi / vyakorTa / cikIrSISTaM / kirate / agITa / parigIrSITa / girate // Nyanta / akArayate // su| prasute gauH // zri / nocchrayate // AramanepadAkarmaka / vikurute / eSu "bhUSArtha" [ 93 ] ityAdinI mikyau na // paryavArayata camUstAm / ityatra "karaNa" [ 94 ] ityAdinAtmanepadaM vaci. sthAt // kaSita / sAdhvasizchinatti // dvitIyaH (dvAdazaH ) pAdaH samarthitaH // 1 TII tavaste'. 26 rAva. 3 bI yiSaSa. 4 sIDI cchanti sma. 5sI prajA mi. 6 bI abubhu. 7 sI Sayate. 8 sI dhyate / cideg 9e 'gi'. 1.5 tAsa / prasate. 11 sInA nikyau. 12 I daH lakSagataH sa. Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 4.1.8.] aSTamaH srgH| 603 iyAja / acakamata / ityatra "dvirdhAtu.'' [1] ityAdinA dviruktiH // prAgiti kim / apaninAya / atra vRddhyAdeH svaravidheH pUrvameva dvitvaM siddham // jjaagaar| a(A)cakANat / ityatra "Adyoza" [2] ityAdinA dviruktiH|| atitikSata / lolavIti / atra "sanyaDazca" [3] iti dvitvam // aTiTipati / ATATyata / ityatra "svarAderdvitIyaH " [4] iti dvitvam // ubjijipati / ahiTipAyAm / aaiiddipt| indidipat / ityatra "naM bada0" [5] ityAdinA sayogasyAdayo vadanA na dviH syu // arcicipat / ityatra "ayi raH" [6] iti rasya na dvitvam // ayoti kim / Araryat // ajijIyiSati / ajIyiyiSati / ajIyipiSati / ityatra "nAmnaH [7] ityAdinA dvitIyAdArabhyaikasvarovayavo dviH syAt // svarAyaparanAmajadhAtvekasvarAvayavavavirabhUvannityupamayA "anyasya" [8] iti sUtrodAharaNAni puputrIyiSatItyAdIni sUcitAni // nAbhyasUyiyiSati sa ne cAkaNDUyiyatparadhaneSviha kazcit / nAsusoSupiSataiSa divA yannApi soSupiSate sa nizAyAm // 31 // 31. iha rAjJi sati kazcitkopi naraH paradhaneSu viSaye nAbhyasUthiyiSati sma rAjAvagrahapAtAdyarthaM cauryadrohopArjitatvAdyasadoSAnu 1 e bI sI DI na vAka'. 2 e bI I sopapi'. 1 e Adhoza. 2 sI lavati. 3 sI DI I ti / ityatra. 4 bI sI DI ti / aTA. 5 sI DI navadanetyA. I navelyA. 6 e sI DII yo vada. 7I acici. 8 e aIti. 9 sI m / arAryata. 106 rabhyeka'. 11 e. vo dvityA. 12 vI yavahi. 13 e "ni suputrI. 14 sI rAzAva. Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 dhyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] dAvayituM naicchannAkaNDUyiyacca / kaNDUyantaM na prAyuta / lakSaNayAha / yadyetAni prApnomIti vAJchAtirekaM kurvantamanyaM na prayuktavAn / yadyasmAddhetorepa bhImo divA nAsusopupipatAtyartha svaptuM naicchannApi nizAyAM sopupiSate sma prajApAlanAyAM sadodyatobhUdityarthaH / / akaNDUyiyat / abhyasUthiyipati / ityatra "kaNDvAdestRtIya " [9] iti dvitvam // asusopupiSata / ityatra "punarekeSAm" [10] iti dvitve kRte punardvitvam // ekepAmiti kim / soSupipate // zrIriheyiyiSati sa na vAcA vAgapIpyiSiSati sa tayA na / tAM juhoti viduSAM sa ca jiretyuccakaizca scraacrkiirtiH||32|| 32. iha bhIme zrIrvAcA saha neSyiyiSati sma neyitumaicchadvAgapi tayA zriyA saha neSyaSiSati sma / anyonyaviruddha api zrIvAcI virodhaM vihAyAtrAvatasthatarityarthaH / ata eva viduSAM tAM lakSmI juhoti sma ca dadau ca / tathA carAcare sakale jagati carAcarA paribhrAmyantI vA yA kIrtirdAnapuNyotthA vidvatkRtA khyAtiH saha tayA yaH sa tathA sannuzcakairatizayena jihveti sma ca / etenAsya mahApuruSatvoktiH // krIDayApi calitetra mhiipaattuupttaarvtptaaptdhuulyaa| drAkalAcalaghanAghanabuddhyAbhUdvadAvadamukho guhabI // 33 // 33. atra bhIme krIDayApi rAjapATyApi calite prasthite mahyA 1bI yiSa. 1bI I yukta / la. 2 e ni pApno. 3 bI tama'. 4e bI sI sopapi . 5bI yata / ma. 6sI yiSyati. 7e "sopi / 8 bIpi . 9I yAtra ta. 10 bI yA rA. Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [haiM. 4.1.15.] aemaH srgH| 605 bhuvaH pATUpaTAni khuggrahArairvidArakAMNi yAnyArvatAnyazvaughAstaiH patApatocchalantI yA dhUlI tayA kRtvA calAcalaghanAghanabuddhyA sthirAmbudAzaGkayA guhabahIM skandamayUge dAgvadAvadamukha. kekAzabdakorivakobhUt / anenAzvasaMpadutkosyoktaH / / aibhamasya madaciklidahastaizcanasAcalapaTUpaTadantam / mIdaGgaNamasAhadihAvdAnvisayaM jagati kasya na dozvat / / 34 // 34. asya bhImasyabhaM hastivRndamiha pRthvyAM kasya vismayamAzcarya na dazvinna dadau / yato madena ciklidA ArdrA ye hastAH zuNDAstaiH kRGgiNaM bhUmi mIDhutsitavanmadonmattamityarthaH / tathA canasA nirmalA: kuTilA vAcalapaTUpaTA dAnAdrINAmapi vidArakA dantA yasya tattathAvdAnmeghAnasAvatprati dvipAzaGkayAsoDhavat // IyiyiSati / IpyipiSati / ityatra "yiH sanvervyaH" [29] iti dvitvam // juhoti / jiheti / atra "hava. ziti" [12] iti dvitvam // carAcara / calAcala / patApata / vadAvada / ghanAdhana / pATUpaTa / ityete "carA. cara0" [3] ityAdinAci kRtadvitvA nipAtyA vA / pakSe / acala ityaadi| kecittu paTUpaTeti nipAtayanti / cilidacanasA / "ciklida0" [14] ityAdinA nipAtyo / dAzcat / asAhnat / mIt / ityete "dAzvat0" [15] ityAdinA nipAtyAH // 2I dAsvat. - - ra sIDI kAni yA . 2 sI kArava. 3 e syaiva ha'. 4I dAsvantra, 5e dii| tato. 6e vAgaNa. 7e insita. 8 sI lA rAI. 9e cida. 10 vI davisau. DI dacinna'. Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] zrIpsatIpsati sataH sma sa itmuH smAbhidhIpsati ca dhipsati zatrau / mokSati sa vimumukSati coccairnAmumukSadanimitsati zastram // 35 // 35. sabhImaH sataH sAdhUnIrmurantarbhUtaNigarthatayA vardhayitumicchuH sannIpsati sma prAptumicchati sma / tathA jIpsati sma jJapayituM toSayitumiyeSa / tathA dhipsati dambhitumicchati zatrau viSayobhadhIpsati sma ca / tathA kSatriyottamatvena zastraM vimumukSati moktumicchati zastramokSamicchatItyarthaH / zatrau viSaye zastramuccairatizayena mokSati sma ca / tathA zastramanimitsati kAtaratvena nimAtuM prakSepnumanicchati zatrau zastraM nAmumukSanna prakSepnumaicchat // na hAmitsadapazastramamitsatkSmAM balairjaladhimapyamimAsat / ditsayA sa ca sa pitsati lakSmI ditsati sa~ khalu nArthina AzAm // 36 // 36. sa bhImopazastraM zatrarahitaM na hi naivAmitsaddhantumaicchat / tathA balaiH sainyaiH kRtvA kSmAmamitsajjaladhimapyamimAsad mAtumaicchat / etena sArvabhaumatvoktiH / tathA ditsayA dAnecchayA lakSmI dhitsati sma vardhayitumiyeSa / ata eva khalu nizcayenArthina AzA manorathaM na ditsati sma na khaNDayitumaicchat // 1 sI DI ItsaH smA. 2 e nAmamukSa. 3 bI micchati. 4 e micchada. 5 e dicchayA. 6DI sma sa. 7e lakSmI dicchati. 8 DI sma nasa. - 1rIstayA. 2 bI mitsuH sa. 3 e pami. 4I na vi0. 5 eI 've . 6 e bI sI micchati. 7 e satumA . 8 sI DI 'binAmAzA. Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai. 4.1.16.] aSTamaH srgH| 607 dhitsati sa na payopyavitIrNa tajanaH kathamalipsata vittam / nAtra kopi samaripsata kopAtsontakepyavinaye yadazikSat // 37 // 37. yadyasmAddhetoH sa bhImovinayepanyAye satyantakepi yamepi viSayezikSacchaktumaicchan / anuzAsituM samarthobhUdityarthaH / tattasmAddhatoratra jagati janovitIrNamadattaM payopi jalamapi na dhitsati sma na pAtumiyeSa / kathaM punaravitIrNa vittaM dravyamalipsata prApnumaicchanna kathamapItyarthaH / tathA na kopi kopAtsamaripsata saMrambhaM cakre / caurya kalahaM ca na kopi cakra iti bhAvArthaH // pitsate sma zaraNArthamapitsannArirAtsuratha vA ya imaM hi / taM sa ritsati na kopi na kaucidredhaturna khalu kepi ca redhuH||30|| 38. yo naropitsanpatitumanicchannabhraMzitukAmaH sab zaraNArtha svarakSAyAyatha vA ya ArirAtsuH sevitukAmaH san hi sphuTamimaM bhImaM pitsate sma jigamipati smaiM taM naraM kopi na ritsati sma na hiMsitumaicchanna kaucitkAvapi taM redhaturjannaturna kepi ca taM khalu nizcayena redhuH| tvaM hi redhitha rarAdha tu nAyaM tvaM vireNiya vireNuramI tat / no yadA babhaNithAvabhaNuH ke sonvazAditi vivodhya savAdAna // 39 // 39. sa bhImaH sahavAdena ye tAnsavAdAnmitho vivadamAnAmarA - 1e tadhanaH, 2 sItra kepi. 3 bI picchanA 4 vI reNaya. 1Isita sa. 2 sI DI cchan / ka. 3I ke| kroyeM. 4 bIna ca ko. 5 DI rthaH // vitsa 65 pate rama. esa na tara. 8sI DIra na ko. 9 DIpi na re. 10 vI tujapatu. 116 ca sa. Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 ghyAzrayamahAkAvye - [bhImarAjaH] 02 14 nvibodhya saMbodhyAnvazAtpunarevaM na kAryamityazikSayat / kathaM saMvodhyetyAha / aho purupa hi sphuTaM tvaM redhitha ghAtaM kRtavAnna tu na punarayaM naro rarAdha / tathAho yasmAttvaM, viraNiya viruddhamavocastattasmAdamI naga vireNuryadA tvaM no babhaNitha nAvocastadA ka AvabhaNuH / na kepISadapyUcurityarthaH / tasmAttavaiva dopoyamityuktaM syAditi // jJIpsati / Ipsati / ityanna "jJapyApa0" [16] ityAdinA jJIpIpAdezI na ca dviH // IrmuH / atra "Rdha I" [17 ] iti-I na ca dviH // dhipsati / abhidhIpsati / ityatra "dambha0" [18] ityAdinA dhiNadhIpI na ca dviH|| mokSati vimumukSati / ityatra "avyApyasya mucarmogvA" [19] iti vA mok na ca dviH // avyApyasyeti kim / zakhaM nAmumukSat / sumiMga / animitsati // mIti mAMDUmIMzoHhaNam / nAmitsadapazastram // meti mAkmAGkameDA grhnnm| amitsamAm // dAsaMjJa / ditsayA / ditsati / dhirasati lakSmIm / na dhitsati / ityatra "mimI." [20 ] ityAdinA svarasyene ca dviH // mAMGkamaMDorudAharaNe svayaM jJeye / mAtenecchantyeke / amimAsas // samaripsata / alipsata / zikSat / apitsat / pitsate / anna "ramalabha." [21] ityAdinA svarasyena ca dviH|| 15 bodhetyA'. 2 e tu pu. 3 sI nara'. 4 DI It na 5 bI dhipadhIpau. 6 sI vimukSa. 7 bI avApya'. 8 e nAnAmu. 9 DI DumenTra / ma. 10 e bI minTa / a0. 11bI micchati. 12 bI ti mIDa mIrazo sIti mI mI . 13 DI mIMDa mI. 14 e Da mIgzo'. 15 sI mAka mA0 16 DI mAtra me.bI mAGkahA.17 sIna diH. 18 bIdiH // mAkarmeDo'. 19 TIpsat / mo. 20ii api. 21 vI san / mi. Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai04 1.24.] aSTamaH srgH| 609 ritsati / ityatra "rAdhervadhe" [22] iti svarasyena ca dviH // vadha iti kim / ArirAtsuH // redhatuH / redhuH / redhitha / ityatra "avit" [ 23 ] ityAdinA svarasyaina ca dviH // aviditi kim / rarAdha // vireNuH / vireNitha / ityatra "anAdezAdeH" [24] ityAdinaina ca dviH|| anAdezAderiti kim / AbabhaNuH / babhaNiya / / taM carau rahasi bhejaturanyeyuH praphelaturidaM ca varcasto / svena phelitha vibhejithe cAjJAM yAnimittamavadhAraya tannau // 40 // 40. anyecU rahasyekAnte carau heriko taM bhImaM bhejatustathA tau carAvidaM vacaH praphelatuzca / phaliratrAntarbhUtaNigarthaH sakarmakaH / niSpAditavantAvUcaturityarthaH / tadevAha / he rAjanyanimitta yasya kAryasya hetostva nAvAvayoH svena dhanena kRtvA phelitha phalitavAnAjJAmAdezaM vibhejitha ca vibhAgena dattavAMzca tadavadhAraya zRNu // Avayostvamavateritha yasmAttena teriva mahIM kila puNDAH / pire na vacasAjJapayanyatsvenithAImatha sasvanithAnyat // 41 // 41. he rAjanyasmAttvamAvayoravateritha dhanAdi dattavAMstena hetunAvAM mahIM teriva tIrthoM paribhrAntAvityarthaH / kileti satye / yadahamucitaM saMdezAdyAjJapayaMstvaM svenithAvocothAtha vAnyadanaha~ daNDAdikamAMza1 sI ca sau / sve. 2 sI memitha. 3 sIDI vAzAM. 1 bI ricchati. 2 bI aviva I. 3 niSkAdi. 4 bI ribhrAtAvi. 5 e sI DI cAjJApa. 6 DI nitha vAcocithA. 7 bI yocAthA'. 8DI karma zApa. 9e sI mAzapa'. Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 vyAzrayamahAkAvye bhImarAjaH payansakhanitha yattadonityAbhisaMbandhAttena vacasAjJAvacanena puNDrAH puNDadezarA~jA na pirena hINA hRSTatuSTAstvadAjJAmaGgIcakrurityarthaH / terivetyatra smaraNaM sadapi na vivakSitaM kiM tu tatpUrvakonubhava iti kRtAsmaraNAH / nilave "parokSA" [3.3.12] iti parokSA // yatra babhramitha kezinamuccerjeriyojajarithApi ca kaMsam / bhramithAbhibali vemitha vedAMstaittirI vavamithApi ca shaakhaam||42|| pheNiyApaphaNiyArbhakakelyA tresitheSadabhitatrasithocaiH / goSu rejitha rarAjitha gopaiH syemithApi na ca sasyamithApi // 43 // kepi naiSu viSayeSu tavAjJAM jerurIza na bhayaM jajaruzca / bhremarabhyaTavi babhramuradrau vemurambu rudhiraM vavamuzca // 44 // 42-44. he Iza svAminneSu viSayeSu dezeSu tavAjJAmAdeza kepi nRpA na jerurantarbhUtaNigarthavAjaritavantovajJayA na vinAzitavanta i. tyarthaH / tathA bhayaM na jajaruzca na vyanAzayaMzca bhItA ityarthaH / ata evAbhyaTavyaTavIM lekSyIkRtyAbhimukhaM bhramustathAdrau babhramustathAmbu svedajalaM vemurakSarannityarthaH / tathA rudhiraM vavamuzca / bhayAtirekeNa hi khesravaNaM raktavamanaM ca syAt / ke te viSayA ityeSvityanena ye viSayA vivakSitAstAnAviSNuH pRthivIpatiriti smRtivacanAgImanRpe tattadezasaMjAtAnAmacyutAvadAtAnAM varNanAdvAreNa jJApayantAvAhaturyo. tyAdi / yatreti prativAkyaM jJeyam / yatra vRndAvanAkhye deze babhramitha 1 etra vibhra vIra vina'. 1 e tyApisa. 2 vI puNDa'. 3 e bI jAnaH veDII jAno na. 4 e bharama. 5 e lakSmIka. sI lakSIka. 6 e bI sI DI 'dabhava' . e sI DI 'bAha vi. 8 sITI pammIpa. 9 bI bAhutu. 10 e vidha Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 4.1.25 ] aSTamaH srgH| 611 kRSNAvatAreNa kezyAdidaityavadhArthaM bhrAntaH / yathoccaiH kezinaM kezisaMjJamazvarUpaM daityaM jeritha mukhamadhye svavAhupravezena vinAzitavAn / tathA yatra deze mathurAyAM kasaM daityamujjajarithApi ca / tathA yatra deze zoNitapurebhivali validaityaM lakSnyIkRtyAbhimukhaM bhramitha vAmanarUpeNa ba. livandhanIya bhrAntaH / tathA yatra deze kSIrasamudropakaNThe vedAnRgyaju:sAmAkhyAnvemitha matsyarUpeNodgIrNavAn / purA hi kila caturdazabhuvanapralaye harirnAbhipadme brahmANaM nirmamau / sa ca vedAnasmArSInmAnasAnRSIMzca nirmamau / tasya ca vedAnsmarato jRmbhAyAmAgatAyAM mukhe vivRtekasmAcchaGghAkhyo daityaH pravizya vedAnAhRtya kSIrAbdhau praviSTastataca jJAnavaikalyena brahmA zUnyobhUnmAnasarSibhizcAmuM zUnyatAvRttAntaM vijJapito harirdivyacakSuSA jJAtaparamArtho matsyarUpeNa kSIgabdhau pravizya zaGkha hatvA vedAnAhRtya brahmaNo mukhe vAntavAnityaitihyam / tathA yatra deze mithilopavane taittirI tittirerimA zAkhAM yajurvedAMzaM vavamithApi ca yAjJavalkyarUpeNodgIrNavAMzca / atra kila kasyApi nRpateH praNayinyA nirapatyatAduHkhamapanetumAziSaM dAtuM zAkalyagurorAdezena zAntaveSAkArA vineyA: sadA yayuH / kadAcidanyeSAmasaMnihitasayA gururyAjJavalkyameva prAhiNottaM ca navavayastayA racitacAruveSAkAraM savikAramivAziSaM dAtumudyataM dRSTvAho asya maharSerAziSaH prabhAvaH sthANumapi pallavayatIti rAjJI savismayamupajahAsa / sa ca kruddhastatpuraH sthANumeva saprabhAvatayA taireva svairakSataiH pallavayitvA guroH samIpamAyayau / sA ca saMbhrAntA tamAnetuM nRpeNa gurumarthayAmAsa / nRpAnugedhAdguruNA nirbadhyamAnopi sa yadA na yayau tadA guruNA kruddhena svayamadhyApi 1sI zisa. 2 e lakSIkR. 3 sI nAdaya. 4 e navAna. 5 5 "mAsaGgA'. 6 vI zca sAna. 7 vI vijJApi. 8 e yayurve'. 9 sI kyastape. 10 e ryAzyava. 11 bI 'tpurusthA sI 'tyurasthA'. 10 e ma . Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH] vAni taittirIyANi yajUMSi pratIpaM yAcitaH saMstAni mUrtAni tittirirUpANi yogaprabhAvAdvamati sma / vamanAnantaraM maharSiNA tittirIbhUya prasivA teSAM ca yajuSAM ziSyebhyaH pratipAdanAdyajurvedaprasiddhA taittirI zAkhA jajJe / tasyAzca yAjJavalkyena vAntAni tittirirUpANi yajUMSi kAraNamiti kAryakAraNayorabhedopacArAdvavamithApi ca zAkhAmityupapannaM syAt / yAjJavalkyasya viSNutvenopavarNanaM mahAprabhAvatvAt / yaduktam / yadyadvibhUtimatsattvaM prabhAvotkaTameve vaa| tattadevAvagacchestvaM mama tejoMzasaMbhavam // iti // tathA yatra dezeSu yamunAtaTeSvarbhakakelyA gendukazaGkalAkrIDAdikayA bAlakrIDayA hetunA pheNitha gopabAlakaiH saha gataH / tathApaphaNithAgatazca / tatheSanmanAka tresitha gendukAdiprahArAzaGkayA bhItaH / tatho. bairabhitatrasitha cAbhimukhyena bhItazca / viSNurhi kRSNAvatAre kaMsabhayena bAlakAle yamunAtaTastheSu nandagokuleSu goparUpeNoSita ityAgamikAH / tathA yatra deze yamunAtaTe vRndAvane vA goSu dhenuSu madhye rejitha gorakSAdyartha govardhanAyuddharaNAdyavadAtaiH zobhitaH / tathA gopaiH parivArabhUtairgopAlaiH kRtvA rarAjitha / tathA syemithApi siNTAzabdAMzcakartha ca na ca sasyamithApyanyakAryavyagratAyAM siNTAzabdAnna cakartha ca / gopA hi jAtisvabhAvanAnyakAryAvyapratAyAM siNTAzabdAnkurvanti / kezikaMsavadhAdIni vRttAni lokaprasiddhAnyevetyatra noktAni / 1bI rI pra. 25 payurve'. 3 e bI sI yAzyava. 4 bI sI balkena. 5 sI DI ca / va.6 sI DI zeya. 7 sI sIndaku. 8 eTe bandA 1 sI sI nAbhyuddha. 1.DI yAkAryepyanyavya' sI yAkAryapyanvamma 11 bI yA zaNTA . 12 e siNDAza. Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai04.1.25] aSTamaH srgH| 613 khenureSu paphaNustava mRtAH saskhanustava guNAMzca viphennuH| tatramuH svaviSaye na hi yatresuratra na carA api tadvat // 45 // 15. he rAjaMstava sUtA bhaTTA epu pUrvoktepu vRndAvanAdiviSayeSu paphaNurjagmuH / tathA vipheNurbhayAbhAvena khecchAcAritvAdviziSTaM jagmu / tathA svenustvadAzIrvAdAyUcu / tathA tava guNAnsasvanuzcAkIrtayaMzca / tathA tava carA api herikA api / kiM punaH sUtAdaya ityapyarthaH / yadvadyathA svaviSaye nijadeze gUrjaratrAyAM na hi naiva tatrasuvibhyustadvattathAtraiSu dezeSu vRndAvanAdipu na tresu.|| sasyamuryadalayo yadu haMsAH syemurAH kuruSu tanna rarAje / reja Iza tava kIrtanamAvabhrAja indramRtavarNanakaM vA // 46 // 46. u he Iza svAminnalayo bhRGgA yatsasyamuH zabdAyitA yacca haMsA: syemustatsyamanam / A iti khede / kurupu dezeSu na rarAje sukhadaM nAbhUdityarthaH / khedazca tacchabdAnAM madhuratvena sukhadAnAmapyasukhakatvAt / tarhi kiM rarAja ityAha / tava kIrtana varNanakaM kuruSu reje / vA yadvA / indrasutavarNanakamarjunavarNanAvabhrAje karNAhlAdakamabhUdityarthaH / / bhreja aila iti rAghava AvabhrAsa IzvaragaNaH paribhrese / bhlesa ArkirajabhUpatirAvabhlAsa ityanudizaM tvayi vAdAH // 47 // 47. ityevaMvidhA vAdAstvayi viSayenudizaM pratidizamabhUvan / ke 1bI kIrtina. 1 sI DI nuskhadA, 2 sI nuzcakI'. 3 bI man mA t. 4 e na . Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye { bhImarAjaH] ta ityAha / yI nyAyitvAdinA prakAreNa tvaM bhrAjase tathetyarthaH / ailaH purUgvA breja / tatheti rAghavo rAmacandra AbabhrAse zuzubhe / tathetIzvaragaNa Izvarasya harasyAntaraGgabhaktyArAdhakatvAdgaNaH zvetAkhyo raujA bANo vA paribhrese / tathetyArkirasyApatyaM karNo manurvA bhlese zuzubhe tathetyajabhUpatI raghuputra aavbhlaase| ityailAdyA AdyanRpAH svaguNaistvayA nRNAM smAryanta ityarthaH / paribhresa ityatra rasaMyoge isvasya gurutvAbhAvAnacchandobhaGgaH / yaduktam / "pvisrgaanuskhaarvynyjnaahaadisNyoge"| jihvAmUlIya upadhmAnIye visarjanIyenukhAre vyaJjane hAdivarjite saMyoge ca pare haskhopi guruH syAt / ahAdIti samastavyastasaMgrahAt hasaMyoge hasaMyoge rasaMyoge ca na guruH / AdizabdAdyathAdarzanaM klAdisaMyoge ca / eSvatIvraprayatnatvaM saMyogasya gurutvAbhAve he. tustIvraprayatne tu syAdeva guruH / / teriva / bhavateritha / nepire / prpheltuH| phelitha / bhejatuH / vibhejith| ityatra "apa" [25] ityAdinaizca dha dviH // jeruH jajaruH / jeritha sajjajaritha / bhemuH babhramuH / bhramitha bbhrmith| veH vvmuH| vemitha vavamitha / tresuH tatrasuH / presitha abhittrsith| vipheNuH paphaNuH / pheNiya ApaphaiNiya / syemuH ssymuH| spemithai sasyamitha / svenuH sasvanuH / svenitha sasvaniya / reje rarAje / [rejitha rraajiy| ] bheje AvabhrAje / paribhrase bhAvabhAse / bhlese bhAvabhlAse / atra "jabhrama" [26] ityAdinA vaitvaM na - 1sI yA mAyi 2 sI rAsya. 3 DI rAjanA. 4 e tya varNo. 5 bI bhASA na. 6 sInRgA smA.7bIndo bhAgaH / ya.8Ina kAdi. 9bI bhAvare 10 e riya: / marI "ritha / ma0. 11e degmaH . 12 sI miyaH . 135 phaliya, 14 sI "NiyaH smeM. 155 khe. 16 sIniyaH sa. 1. esIrII diH ||ressi Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.1.27.] aSTamaH srgH| 615 zrethitha zlathamimaM kimu hAraM zreyurevamaparepyatha na tvam / grethithaiti paribhaya' vadhUH zaizrandhurandhranarapA bhavadartham // 48 // 48. andhranarapA andhradezarAjA bhavadarthaM hAraM zaMzranthuH svayaM gumphitavantaH / kiM kRtvA / vadhU. svabhAryA. paribhartya pratyeka saMtaZ / kathamityAha / imaM hAraM kimu kimiti zlathaM zithilaM tvaM zrethitha gumphitavatI / athAtha vA na tvameva hAramevaM lathaM prethitha / gumphitavatI ki taparepyanye matyAdayopi hAraM zlathaM zrethuriti / anenaiSAM bhIma AdarAtizaya uktaH // grethurayyamitihAsamatho jagranthuradbhutakathAzcaritaiste / mAgadhA na khalu debhurataH zazrandhiya svakaguNaiH katamaM no // 49 // 49. magadhasya rAjJa ime mAgadhA magadharAjalokAste tava caritaiH kRtvAmyaM pradhAnamitihAsam / itihAso yathAvRttam / tatpradhAnaH pravandhopyupacArAditihAsaH / taM varNanAviraheNa purAvRttaprativaddhaM pravandhabhedaM grethuraracayan / tathA takathA adbhutA rasAlaMkArairAzcaryakAriNyo yAH kathA dhIrazAntanAyakA gadyavandhAH padyabandhA vA sarvabhASAvarNanArUpAH pravandhabhedAstAMzca jagranthuH / khalu nizcayena na debhurna daimbhaM cakrurAntarabhaktyA carityarthaH / ato heto. svakaguNaiH svakA guNAH zauryAya eva guNA rejavastaiH kRtvA katamaM naraM no zazranthitha na vaddhavAn kiM tu sarvamapi vazIcakarthetyarthaH // 1 DI ra heyudeg 2 e yethi pa. 3 I zamanyu'. 1 DI nAno bha. 2 I zatranyu:.' 3 sI rizyaM pra. 4 sI DI 'tarya / ka.5 sI kimi. 6 DI tva hepi. 7 sI DI maba. 8 vI sIsI 'ya mu. 9 sI DI bhAnapra. 10 vI sI dAsvAma. 11 e damma ca. 12 e sI DI rapaya. Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH] no na debhitha dadambhitha no jgrnthithaarjvmivaacyutgopH| sosi dembhitha punaH kimiti tvAM saMdizanti ymunaatttghossaaH||50|| 50. yamunAtaTaghoSAH kAlindItaTagokulasthalokAstvAM saMdizanti / kathamityAha / he rAjan / ivo bhinnakrame / acyutagopa ivA. cyuto viSNuryo gopo godhuksa yathA gopagopyAdiSu dambhaM cakre na cArjavaM cakAraivaM tvaM no na debhitha na nacchadmAkArSIH ki tu dadabhitha / prathamamayogavyavacchede vAkyam / dambhena sahAyogo vyavacchidyate / dvitIyaM tvanyayogavyavacchede / anyasyApi dambho ghaTate / paraM tvameva dadambhitheyainyasya dambhena yogo vyavacchidyate / tvameva zatruSvanekadhA chalaM cakathaivetyarthaH / dambhavAnapyayaM kadAcidArjavamapi kRtavAnbhaviSyati netyAha / na jagranthithArjavaM mAyAviSNuH kadAcidapi saralasvabhAvaM no cakarthetyarthaH / yadyevaM tataH kimityAha / asi tvaM so. cyutagopaH / kimiti punaH kimarthaM purnardembhithAnyAzarUpaprakAzanenAcyutagopo nAsmIti mAyAM cakarthetyartha iti / etena yamunAtaTaghoSANAmacyuta iva bhIme bhaktyItazaya uktaH // zrenthiyoccicayithApi na puSpaM grenthitha saja ihAkhiladikSu / kIrtibhiH zazasithAzu tamisraM dUragAnvavaNitheva purastAt // 51 // 51. he rAjaMstvaM puSpaM kusumajAti noccicayitha noJcitavAnna zrenthithApi na prathitavAMzca / paramiha jagatyakhiladikSu kIrtibhiH kRtvA 1 bIsIDI "si debhi'. 2 e zrethiyo'. 3 edegthAzru tadeg. 4 e bI sI DI mizra dU. 1sI gopAdi. 2 bI raiva tva. 3 DI kArSI kiM. 4 DI tyasya. 5 bII da vannavyaH. 6 sI mami kR. 7bI DII viSu ka. 8 bI he 4 na ca. 9 sI DI 'nardemi 10 sI the . 11 bI ktaH // andhi. 12 bI puppha ku. 13 e 'ciyatha. 14 vI na anthi. 15 sI athiyA / 16 DI prandhita. Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 4.1.29.] aSTamaH sargaH / srajaH puSpamAlA grenthitha gumphitavAn / zvetatvAtsaurabhyAcca puSpamAlAtulyA: kIrtIdizi dizi prasAritavAnityarthaH / tathA kIrtibhirdikSvAzu tamisramandhakAraM zazasitha vyanAzayo dizo nirmalIcakarthetyarthaH / tathA kIrtibhirdUragAndUradezasthAJjanAnpurastAdivAgresthitAniva vavaNithAvoca iva / nikaTasthairiva dUrasthairapi tvaM gItakIrtirityarthaH // tvadyazaH zazasaturdadadAte cAyazaH zazaratuzca guNAMste / IrNyayA vavaNatustvayi doSAnsindhucedinRpatI iha dRptau // 52 // 52. he rAjaniha pRthvyAM sindhucedinRpatI sindhudezacedidezarAjau haptau darpipThau santAvIya'yA tvatsaMpattau cetaso vyAgeSeNa tvadhazaH zazaMsaturjannatuH / te tavAyazovarNavAdaM dadadAte ca / tathA te guNAJ zazaratuzca / tathA tvayi viSaye doSAnvavaNatuzcai / cotrApi yojyaH // zrethuH zazranthuH / zrethitha zazranthitha / grethuH jagranthuH / prethitha jagranthiya / ityatra "vA zrantha" [27] ityAdinA vait / etatsaMniyoge nasya luna ca dviH|| debhuH / atra "dambhaH" [28] ityenasya lugna ca dviH // debhitha dadammitha / ityatra "the vA"[29] iti vaittatsaMniyoge ca nasya lugna ca dviH // anye tu anthigranthidasbhInAM nalope sati nityametvamicchanti / naLopaM tvavitparokSAyAM nityameva / tena zrethuH / prethuH / debhuH // nalopAbhAve - - 1 DI ISyayA. 1bI puSphamA . 2 sI lA grandhi'. 3 sI I zi pra. 4 e vI sI DI mizrama'. 5 e ra zizasi. 6 edegcakArthe. 7 sI ti bhUrdUrade. 8 e degrasthAdi. 9 e vaNi'. 10 e zasa.tu. 11 Izca ca yo' 12 e thithaH jadeg. 13 DI mevaitva. 14 DI viti paro. 15sI va zre. 16 DI zreyatuH / thatuH / debhatuH // na. Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 byAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH ] nu zazranthiya / jagranthiya / dadambhiya / ityeva syAt // anyastvavitparokSAseTuvonityamevamicchati nalopaM svavitparokSAyAmeva / tena zrethuH / grethuH / debhuH // nalopAbhAvepi / zrenthiya / prenthiya / dembhiya / ityevecchati // shshstuH| zazasitha / dadadAte / vaNataH / vavaNiya / shshrtuH| uccicayitha / ityatra "na zaMsa" [30] ityAdinA nait // dehi cAcchalamatho avadhehi zrUyatAM vyadhita sindhupatiryat / digya iSTasurakozamapIpyattvajighAMsusubhaTAnprajighAya // 53 // 53. he rAjannacchalaM chalasyAbhAvaM dehi vitr| yapi atyarthaM vitara vA / Avayorvadato: skhalitaM na gaNanIyamityarthaH / caH pUrvavAkyArthApekSayA samuccaye / atho anantaramavadhehyavadhAnaM kuru / tathA sindhupatiryabyadhitAkRta yattadonityAbhisaMbandhAttacchyatAm / tadevAhatuH / tvajighAMsusubhaTAMstava ghAtukAnbhaTAnsindhupatirdigye bhUridravyAdidAnena pAlitavAn / tatheSTaH samabhAvatvenAbhimato yaH suro marucaNDIzAdistasya kozaM divyajalamapIpyat / vayaM bhImaM haniSyAma eveti tadvacasi svapratyayotpAdanAyeSTadevatAM saMsnapya tAnnAnajalaM pAyitavAnityarthaH / tathA prajighAya tvatpArve prAhiNot // 1 e dhe bhU. 2 sI DI pyattvAnji. 1 vI vo nitya. 2 e meve / te'. 3 DI / . 4 sIpa / anthi0. 5 sI 5 / dammi'. 6 e ityave'. 7 e Natu / va. 8 e tu / u'. 9eI zaza i. 10 e skhalali'. 11 sI DI ndhAcchu. 12 sIsI devatuH. 13 e jighAsuH subha. 14 e dilye bhU. 15 sIkha ko. Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0.4.1.31.] aSTamaH srgH| 619 taM jigAya zivazANapatiM prAjIhayatvakaTake sa ca dUtaiH / yaM jigISati na kopi cikIpuM vAjibhiyudhi na caapcikaay||54|| 54. taM zivazANapati zivazANadezAdhipaM sa sindhupatirjigAyAbhibhUtAndUtaiH kartRbhi. svakaTake prAjIyaccAnAyayacca / co bhinnakrame / jitvA sadA svasaMvakaM cakAretyarthaH / etenAsya prabhutvazaktiruktA / pracurAzvasAdhanatvAdvAjibhirazvaizvikIpumupacetumicchantaM yaM na kopi yudhi jigISati / tathA yaM kopi na cApacikAya nApacitaM kSINabalaM cakre // nizcikA(cA)ya balamasya na kazcinizcicIpati na cAzayamasya / durmatistvayi yadepa iyeSovoSa naH sa tadiyaya'nalatvam // 55 // 55. asya sindhupaterbalaM parAkramaM na kazcidvaliSThopi nizcikA(cA)yaitAvaditi nirNItavAn / etenotsAhazaktiruktA / tathAtigUDhahRdayatvAdasyAzayaM cittaM na kazcinizcicISatIzamidamiti ne nirNinISati / etena tu matrazaktiH / ata evaiSa durmatirduSTAzayaH saMstvayi viSaye yaddhiMsAdikamiyeSaicchattannosmAnuvoSa dAha / ata eva tannosmAkamanalatvamagnivAmiyati sma jagAmAmitulyamabhUdityarthaH // 1e jighAya. 2 e kIpu vA.sI kIrSu vA. 3 e ciSAya. 1 sI vAntaH ka. 2 bI cAnnAyacca. 3 I "kramo ji. 4 sI DI kIeNma. 5 e zvidvili'. 6 e bI 'liSTopi. 7 DII ti na ni'. 8 e vAneno. 9e na nirNi. Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] yastavArirariyarti tameSoryati tAMstvadudayaM na ya iissuH|| tAjahAra vidudhAva cakhAnAdidyunanparijagurya iha tvAm // 56 // 56. yastavAristamepa sindhupatirariyartyatyarthaM gacchati tvadariM mitrIkagetItyarthaH / tathA yenyAyinazcaraTAdyAstvadudayaM tavonnati svavinAzAzaGkayA nepustAnati / tathA tAMstvanmitrAdInasau jahAra sarvasvApahAraNAluNTayadvidudhAvetastato yakSipaJcakhAna vyadArayat / ya iha sindhudeze tvAM parijagurguNagrahaNenAkIrtayannata evAdidyutanprakaTIcakruH // dehi / avadhehi / ityatra "hau daH" [31] ityenna cAyaM dviH // na ca dviripyukteH kRtamapi dvitvaM nivartate / tena yaGlupyapi dehIti syAt // digye / atra "derdigiH" [32] ityAdinA digyAdezaH // apIpyat / ityatrai " pibaH pIpy" [33] iti pIpy // prajighAya / nighAMsu / ityatra "aDe hi" [34] ityAdinA mUlahasya dhH|| aru iti kim / prAjIhayat // jigISati / jigAya / ityatra "jairgi:" [35] ityAdinA giH // cikIrSu nizcicISati / apacikAya nizcicAya / ityatra "ceH kirvA" [36] iti vA kiH / iyeSa / uvoSa / iyarti / ityatra "pUrvasya" [ 37] ityAdinA-iyuvau // arteryaGlupi dvitve pUrvasyAkAre "rirau ca lupi" [4.1.56 ] iti rirI-Agame tadivarNasya ceyabhAve sati ariyati / eke svatreyaM necchanti / ati / tanmata 1 e riryartya. 2 e dvigudhA'. 3I sI vyakSepa. 4 sItra de pi. 5 e pIpya // . 6bI pratiji . 7DI nA pUrvaha. 8bI kIrSu ni / 9sI vA diH||. 10 sI tyAkA. 11 vI ceyabhA. 12 DA 'yti|t. Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.1.43.] aSTamaH srgH| 621 saMgrahArtha pUrvasyeti yoH samAnAdhikaraNaM vizeSaNaM tenekArokAramAvasyaiva pUrvaskhe. yuvau // asva iti kim / iipu.|| jahAra / ityanna "Rtot" [38]iti Rtot // parijaguH / vidudhAva / ityatra "hasvaH" [39] iti haisvaH // parijaguH / jahAra / ityatra "gahorja." [40] iti jaH // adidyutan / ityatra "dyuteriH" [ 41 ] iti-iH // cakhAna / vidudhAva / ityatra "dvitIya" [42] ityAdinAyatRtIyau // no RticchiSati sAmani tiSThevAbhyacicchiSati kiM tu sa daNDe / chIccakAra sa yadA pariTiSThevAtha jIva buGave nRpacakram // 57 // 57. sa sindhupatiruddhatatvAtsAmanisAntvanopAye noRticchipati / na jigamiSati / Rccha gatAvapyanye / tathA sAmanyeva viSaye tiSThevAvajJayA thUJcakAra / tarhi va jigamiSatItyAha / kiM tu daNDentyopAyebhyacicchiSatyAbhimukhyena yiyAsati / ata eva sa sindhupatiryadA chIcakAra cukSAvAthAtha vA yadA pariTiSTheva thUtkRtavAMstadA nRpacakraM jIva buDuce babhASe / jIveti karmapadamanukaraNam / anukAryAnukaraNayorabhedavivakSayA dvitIyAyA abhaavH| yadvAti zabdogamyaH / jIvetyuvAcetyarthaH / tiSTheva TiSTheva / ityanna "tirvA ThivaH" [43 ] iti vA tiH // kecittu "kharebhyaH" [1.3.30] iti dviruktasya chasya dvitve sati pUrvasya tyAdezamicchanti / tanmate RticchiSati iti syAt // - 1 bahuSu pustakeSu SThit iti dhAto rUpANAM sthAneSu na itlana da iti dRzyate / 1DI trasye. 2 sI ti rito'. 3 e hasva // . 4 sI DI ga. 5e 'yebhyaci. chata Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 vyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH] yastavArirariyarti tameSoryati tAMstvadudayaM na ya iipuH| tAjahAra vidudhAva cakhAnAdidyunanparijagurya iha tvAm // 56 // 56. yastavAristamepa sindhupatirariyartyatyarthaM gacchati tvadariM mitrIkagetItyarthaH / tathA yenyAyinazcaraTAdyAstvadudayaM tavonnati svavinAzAzaGkayA nepustAnati / tathA tAMstvanmitrAdInasau jahAra sarvasvApahAreNAluNTayadvidudhAvetastato vyakSipaJcakhAna vyadArayat / ya iha sindhudaze tvAM parijagurguNagrahaNenAkIrtayannata evAdidyutanprakaTIcakruH // dehi / avadhehi / ityatra "hau daH" [31] ityenna cAyaM dviH // na ca dvirisyukteH kRtamapi dvitvaM nivartate / tena yaGlupyapi dehIti syAt // digye / atra "derdigiH" [32] ityAdinA digyAdezaH // apIpyat / ityatraM " pivaH pIpy" [33] iti pIpyU // prajighAya / nighAMsu / ityatra "ache hi" [34] ityAdinA mUlahasya ghH|| aru iti kim / prAjIhayat // jigISati / jigAya / ityatra "jergiH" [35] ityAdinA giH // cikIrSu nizcicIpati / apacikAya nizcicAya / ityatra "ceH kirvA" [36] iti vA kiH // iyeSa / uvoSa / iyarti / ityatra "pUrvasya" [ 37] ityAdinA-iyuvau / arteryaGlupi dvitve pUrvasyAkAre "rirau ca lupi" [4.1.56 ] iti rirI-Agame tadivarNasya ceyabhAve sati ariyati / eka svatreyaM necchanti / ati / tanmata 1 e riyartya. 2 e "digudhA'. 3IsI vyakSepa. 4 sI tra de di. 5 e pIpya // . 6vI pratiji . 7DI 'nA pUrvaha. 8bI kIrSu ni / 9 sI vA diH // 1. 10 sI tyAkA. 11 bI ceyabhA. 12 DA ti| ta. Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.1.43.] aSTamaH srgH| 621 saMgrahArya pUrvasyeti yoH samAnAdhikaraNaM vizeSaNa tenekArokAramAtrasyaiva pUrvasye. yuvau // asva iti kim / IpuH // jahAra / ityatra "Rtot" [38]iti Rtot // parijaguH / vidudhAva / ityatra "hUsva." [39] iti haisvH|| parijaguH / jahAra / ityatra "gahorja." [40] iti jaH // adidyutan / ityatra "dhuteriH" [ 41 ] iti-iH // cakhAna / vidudhAva / ityatra "dvitIya" [12] ityAdinAdyatRtIyau // no RticchiSati sAmani tiSThevAbhyacicchiSati kiM tu sa daNDe / chIcakAra sa yadA pariTiSThevAtha jIva buGave nRpacakram // 57 // 57. sa sindhupatiruddhatatvAtsAmani sAntvanopAye noRticchiSati / na jigamiSati / Rccha gatAvapyanye / tathA sAmanyeva viSaye tiSThevAvajJayA thUJcakAra / tarhi ka jigamiSatItyAha / kiM tu daNDentyopAyebhyacicchiSatyAbhimukhyena yiyAsati / ata eva sa sindhupatiryadA chIcakAra cukSAvAthAtha vA yadA pariTiSTheva thUtkRtavAMstadA nRpacakraM jIva buDave babhASe / jIveti karmapadamanukaraNam / anukAryAnukaraNayorabhedavivakSayA dvitIyAyA abhAvaH / yadvAtreti zabdogamyaH / jIvetyuvAcetyarthaH / / tiSTheva TiSTheva / ityatra "tirvA chivaH" [43] iti vA tiH // kecitu "kharebhyaH" [1.3.30 ] iti dviruktasya chasya dvitve sati pUrvasya syAdezamicchanti / tanmate RticchiSati iti syAt / / 1 bahuSu pustakeSu chiv iti dhAto rUpANAM sAneSu na ilatra da iti dRzyate / 1DI trasye. 2 sI ti rito'. 3 e hasva // . 4 sI DI cchan ga. 5e yebhyaci. Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] abhyacicchiSati / ityatra "vyaJjanasya" [ 44 ] ityAdinA pUrvasya vyaanasyAnAderluk // tiSThevai / ityatra "aghoSe ziTaH" [45] iti ziTo luk // chIcakAra / jhuDuve / atra "kaGazcan" [ 46 ] iti cau // cokavIpi kimu cInapate kokUyase kimiti barbararAja / kokavISi kimu tejanRpetthaM vAvadIti nRpatInuvatosau // 58 // 58. yadA nRpAstaM prasAdanAya stuvanti tadAsau lakSmayAdimadenAvahelayA re cInabarbaravejadezAdhipAH kimiti pUkurutheti nirbhartsayatItyarthaH / vRttadvayenAmunAsyAneke nRpA dAsabhUtAH santIti duHsAdhyatvoktiH // bebhidIti sa jaheti vanIvazcIti bhedyapariheyasamarthAn / jAtvanAkulamatirna sanIsraMsIti connatamanorathazailAt // 59 // 59. sa sindhupatirbhadyapariheyasamarthAn bhedyAnupajApAnnipA. nbabhidItyubhayavetananaravyApAraNAdinAtyarthamupajapati / tathA pariheyAnmahAdurgAdyAzritatvena baihvAyAsasAdhyatvAtsAdhanepyalpaphalatvAtparityAjyAnapAkhahetyatyarthaM tyajati / tathA samarthAnadhikabalAnnRpanvinIvavIti kuTilaM yAti / anyadigabhimukhaM yAtrAkaraNena samanvivAmya teSvajJAyamAnazchalena patatItyarthaH / ata eva zatrubhayAbhAvA12 vI nIsaMtrIti. 1jI mipyati. 2DI ka na // .3 I va / TiSTeva / 3. 4 sIdhe zaTaH. 5rI nuka . 6 e cmai||. 7 e kuthai . 8 bI nahayA . 9 vI patvA. 1. e pAjA. 11 e pAmbanI. 12 vI nacchale'. sI DI "nasthale / Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4 1 47] aSTamaH srgH| 623 danAkulamatinizcintaH sannannatamanogthazailAjAtu na sanIsraMsIti ca nAtyarthaM patati ca / ca pUrvavAkyArthApekSayA samuccaye / etenAsya nItizAstroktAnusAritvAhurjeyatoktA // drAkanIkasati dikSu danIdhvasyanta Apadi panIpatati sma / ApanIpadati maGkha canIskandatyamuSya kaTakembudhibhUpAH // 60 // 60. amuSya sindhupate. kaTake mana zIghraprayANaizcanIskandaticchalacAritvena yiyAsitadigvizeSagopanAya kuTilaM gacchati ApanIpadati ca kuTilamAyAti cetastato bhrAmyati satItyarthaH / ambudhibhUpA dvIpavAsinRpA drAk dikSu canIkasati sma mA smedamasmAsucchalena paptaditi bhayena kuTilaM gacchanti sma / ata eva danIdhvasyante sma sainyAdinAtyartha kSINAH / ata eva cApadi vipattau panIpatati smAtyarthaM petuH / etenAsya sainye calite mahAdurgasthA api bhayAnna sukhena zerata ityuktam // jaGgamIti ca balaiH sa banIbhraMzyanta uccazikharANi girINAm / jaJjabhatyahipatau parivaimbhaJjIti jIrNakamaThopi ca pRSTham // 61 // 61. sa sindhupa'tirbalairjagamIti digjayAyacchalacAritvAtkuTilaM gacchati / tatazca girINAmuccazikharANyunnatazRGgANi banI - zyante cAnantabalasaMmardaina girINAM kampyamAnatvAdatyarthamadhaH patanti 1 e DI drAkanI. 2 e sI DI mukhyaka'. 3 sI DI sa vanI. 4 thI bhrasyanta. 5 DI 'bamdhrajI. 6 e bI pRSTam . 1 sII zvitaH. 2 vI nIasI'. 3 e bI sII ti chala. 4 sI kula. 5 e bI sI DI patadi. 6 e pati valai0. 7 e diggayA. 8 eDI degNi vanI. 9 sI nImRzya'. 10 bI bhrasyante. 11 e tyarthaH ma. Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH narInRtyante / anna "kramatArI(rIH) [ 55] iti rIH // narinarti / natIti / narInRtat / ityatra "rirau ca lupi" [ 56 ] iti rirI rIzca // kSmAmanenijuraveviSurindorna hyavevijuriheza yazAMsi / yAni tena sa pipati vibhIyati tAnyahaha sIma jihIte // 6 // 64. he Iza te tava yAni yazAMsi kSmAmanenirnirmalIcaravevipuApnuvannata evendozcandrAnna hyaveviju va pRthagabhavannindutulyAnItyarthaH / tAni saM cedirna pipati tvadaribhivilupyamAnAni na rakSati na vibharti gAnena na poSayati na dhArayati vA neyAta na yAti nAzrayatIrtyarthaH / atazcAhaheti khede kaSTaM sIma sakalabhUmaNDalavyAptilakSaNA vaMdyazomaryAdA jihIte yAti bhrazyatItyarthaH / / ambudhiM prasUtibhiH sa mimIte yo mimAsati tadazvarathebham / taM jijAvayipuratra na kAlopyasya saMyiyavipuryudhi konyaH // 65 // 65. yo narastadazvarathebhaM vasya cederazvAtrathAn gajAMzca mimAsati saMkhyAtumicchati sombudhi prasRtibhizcalukaimimIte saMkhyAti / tathAtra yudhi kAlopi yamopitaM cedi na jijAvayipurasyAtizUratvena svamaraNAzaTyA nAtmAnaM gamayitumicchastato yudhi konyosya saMyiyavipu: saMbaddhIbhavitumicchuH / / DI bibhartI . 1 sI narinarti / narI'. 2 e tA rI || na. 3 e vI sIDI "nRtyt| 4 sI nirma'. 5 e karavevipu. 6 sI ta cidi 7 e I na po. 8 sI 'samAtata.9 sI cyApila'. 10 sI tvapozo'.11 sI yonyara.12 yI prabhUti. 13 sI sI bhidha. 14 e nAma ga'. 15 e saMniyi 16 e vimi. Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 4.1.60 // aSTamaH srgH| 627 mAM rirAvayiSatA kaTakenArIllilAvayiSatIha sahelam / ko vibhAvayipati sa na sakhyaM kaH zuzAvayiSati sma na bhaktim 66. kaH sakhyaM cedinA saha maitrI na bibhAvayiSati sma bhAvayitumicchati sm| sarvopi mRtyubhayAtsakhyaM cikIrSati smetyarthaH / tathA ko bhakti na zuzAvayiSati sma nAvivardhayiSat / ka sati / iha cedau / kibhUte / kSamA rirAvayiSatA pAdAghAtaiH zabdAyamAnAM prayoktumicchatA kaTakena ka; sahelaM lIlayaivArIllilAvayiSati chedayitumicchati / etena yAtrArambhiNyapyasminsapi nRpA vazIbhUtA ityuktam // aneniju / avevijuH| aceviSuH / anna "nijAM zityet'' [57] iti pUrvasyait // piparti / iyarti / bibharti / mimIte / jihIte / atra "pRbhR' [58 ] ityAdinA puurvsy-iH|| mimAsati / ityatra "sainyasya" [59] iti-iH|| jijAvayipuH / saMyiyavipuH / rirAvayiSatA / lilaavyissti| bibhaavyissti| ityatra "orjAntasthA" [60] ityAdinA-iH // nanu NyantAnAM - yAvAdezayoH kRtayoditve sati pUrvasyokArAntatA na saMbhavati / tatra "sanyasya" [59] ityanenaiva siddha kiM guruNA sUtreNa / etAvattu vidheyam / moH payevarNa iti / pipaviSate / yiyaviSatItyatra pUrvasyokArAntasyesvaM yathA syAt / satyam / Nau yatkRtaM kArya tatsarva sthAnivaditi nyAyajJApanArtham / tena zuzAvayiSatItyAdi siddham / / 15 zubhAva'. 1 sI DI degthA makti ko na. 2 pa zubhAvAyi. 3 e bI t / 1. 4 sI pAdaghA. 5 e he lIla'. 6 e vArISThi'. 7sI DI 'yitu. 8 e vipuH / a. 9 e. jo satye . bI jA zetye'. 10 bI syaitada. 11 bI sanasya, 12 sI yiSu / sa. 13 etra UrjA. 14 sI tatatta'. - Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAja] anyabhUmipatinAma sadA zizrAvayiSyata ihAsya na kaizcit / eka eva hi bhavAnRpaniH zuzrAvayiSyata idaM sa samagraiH // 67 // 67. iha pRthvyAmanyabhUmipatinAma sadA na kaizcikairapi nRpAdibhiH zizrAvayiSyatehayutvenAnyanRpanAnopyasahiSNutvAdasya na saM. bhAlayitumiSyate ki tu he cedipate hi sphuTameka eva bhavAnnRpatiridamasya samapraiH sarvaiH zuzrAvayiSyate sma / idamiti bhinnakrame / asyetyasya cyApyatvepi saMvandhavivakSayA paSThI / etenAyaM tvannAmApi na sahata ityuktam / / tairanena vasu daNDapade sisrAvayipyata ilApativagaiH / yaiH kilodbhaTabhujairabhitosusrAvayiSyata dhanaM dhanadena // 68 // 68. tairilApativagai raujaughaiH kartRbhiranena cedinA hetukI ___ daNDapade daNDasthAne vasu dravyaM sisrAvayiSyate kSArayitumiSyate / ki ti satye / udbhaTabhujairbaliSThavAhubhiyahetukartRbhirabhitaH sAmatyena dhanadena prayojyakI dhanamasukhAvayiSyata muMjAvalena yairdhanadopi daNDaM jighRkSita ityarthaH / etenAsya kozasaMpatizayoktiH // asya kopakaThinaM hRdayaM didrAvayipvarikulaM caTu vkti| bhaktivAgbhiramunA khalu nAdudrAvayiSyata janaH punaranyaH // 69 // 69. asya cedeH kopakaThina hRdayaM vidrAvayiSu prasisAdayiSvi___ 15 simAvarI siAva'. 1e 'yuktanA. 2 e sarvapuH mA. 3 DI rAjopaiH 4 e hetuH ka. 5 e bI FER. bI gAmi . 75 bhiyahetu. 86 mastena, bImamAra'. 1.sIrI mujara. 11 e 'sata. 12Ina R'. Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 4.1.61.] aSTamaH srgH| 629 tyarthaH / agkuila caTu cATukArAnvakti / amunA cedinA punaranyo jaina zatrulakSaNaH khalu nizcayena bhaktivAgbhirbhaktipradhAnavacanairnAdrAvayiSyata / etenAmunArINAM mAno bhagno na tvasya kenApItyuktam / / assa cAzvavalamuTamutpiprAvayiSviva rayAdadhirUDhAn / vIkSya saptaturaMgI dhruvamutpuprAvayiSyata inena na sApi // 70 // 70. dhruvaM sApi sakalAzvotkRSTatayA prasiddhApi saptatuggInena raviNA notpuprAvayiSyate nordhva gamayitumiSyate / ki kRtvAsya cederazvavalaM vInya / kibhUtam / uTamazvepUtkRSTamata eva rayAdvegAdadhirUDhAnazvavArAnutpiprAvayipvivovaM gamayitumicchiva / uTatvAdadhirUDhAnAM rayeNotpiprAvayiputvAcaitadazvavalaM matkAM saptAzvImupari yAntI mA bhipipeNadityAzaGkayArkeNa naitadUrdhva gamayipyata iti saMbhAvayAmItyarthaH / / parvatapranimamasya mahIM piplAvayivibha cintayansa niyataM na mudApuplAvayiSyata hariH svgjen||71|| 71. sa airAvaNavAhanatvena sarvatra prasiddho haririndropi niyataM nizcitaM mudA hetunA svagajenairAvaNena hetukA nApuplAvayiSyata mudA plavamAno harSAvasthAM prApnuvanhariH svagajena prayoktaM naiSyatatyartha. / kIhaksan / asya cederibhakulaM cintayanparibhAvayan / kiMbhUtaM parvatapratimaM tathA madapUrairmahIM piplAvayipu / vRttadvayenAmunAmutkRSTAzvebhasaMpadA durjeya ityuktam // 1sI jana za. 2 e vyatha / edeg 3 sI DINAM mado bha. 4 e nopuprA0. 5 e pyati no . 6 sI tvA ce. 7e bI vo ga. 8 etvAcceta. 9 I mama sa. 10 sI dhyate mu. 11 e sI mahI pi. 12 sI piplava'. 13 sI viSTa / vR. 14 e yayaka. 19 12 13 Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 630 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH ] rAjabhirbahubhirapyasako cicyAvayiSyata udagrataraH kaiH| yena sopi kila darpajupA cucyAvayiSyata inastridazAnAm / / 72 / / 72. yena cedinA darpajuSA satA se zauryAdiguNaiH prasiddhastridazAnAminopi zakropi cucyAvayiSyata indrapadAddhaMzayitumipyatesako caidya udagrataraH pUrvoktabalaudisaMpadoTataro bahubhirapi rAjabhiH kaizcijhyAvayiSyate / etena tvAM vinA tvannapairbahubhirapyasau na sAdhya ityuktam // zizrAvayipyate zuzrAvayiSyate / sinAvayiSyate asusrAvaryipyata / didAvayiSu adudrAvayiSyata / utpiprAvayiSu utpuprAvayipyate / piplAvayipu apuplAvayiSyata / cicyAvayipyate cucyAvayiSyate / atra "zru" [61] ityAdinA pUrvota irvaa|| dIrghanidramatha soriMgaNaM supvApayipvasikarocakathattat / matriNAM balamacIkaradane ketubhirgaganamauNunavadyat // 73 // 73. athaivaM paroktayanantaraM sa bhImastaccaravacanaM matriNAmacakarthattaiH sahAmatrayadityarthaH / kIhaksan / dIrghA kadAcidapyajAgaraNena pralambA nidrA mRtyurUpA yatra tadyathAsyAdevamarigaNaM suSvApayiSuH zAyayitumiccharaisiH kare yasya saH / kopAvezAcchacchedAyAttakhaDga ityarthaH / 1 sI rimaNa su. 2 bI rgamana'. 1bI sI DI sa sauryA. 2 e tezako. 3 e lAlisa'. 4 sI sipAva'. 5 e azuzrAva. 6 yI Syate / di. 7 sI pyte| ci. 8 e ' srunu . 95 yat sa. 10 DIpuH svApayi'. 11 sI rasi ka. 12 DI kopa'. 13 sI'kha'. Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ he0 4.1.64.] aSTamaH srgH| 631 mApekSatvaMpyatra samAso niyasApekSatvAt / tathA yadalaM ketubhirvajaiH kartRbhirgaganamANunavadvaMhIyastvenAcchAdayattadvalamaye svasyAgratocIkarat / zavabhiSaNanAyAsaMkhyaM sainyamaye kRtvA ccaaletyrth.|| supvApayiSu / ityatra "svapo NAvu." [ 62] iti pUrvasyot // acIkarat / ityatra "asamAna" [3] ityAdinA pUrvasya sanIva kaarym|| asamAnalopa iti kim / acakathat // acIkarat / ityatra "laghora" [ 64 ] ityAdinA dIrghaH // asvarAderiti kim / auMnavat // taM sa sindhuvahamApa mahIM yotastaratkSitibhRtodadaracca / nottitIrghamudatatvaradabdhi drAgasammaradapArapayobhiH // 74 // 74. sa bhImastaM sindhuvahaM paJcanadAkhyaM vahanamApa prApa yo vaho mahImapArapayobhiraparyantajalaiH kRtvAtastaratplAvitavAnkSitibhRtodrInadaraca jalAghAtairvyadArayacca / ata eva drAgabdhimasasmarasmarayAmAsAthAMdabdhi dRSTapUrviNo lokAn / ata eva cotitIrghamuttarItumicchaM naraM nodatatvaraddustaratvAzaGkayA notsukamakArSIt // dhAmapaspazadapaprathadambhomamradattaTatarUMzca taraGgaiH / yastaTAni makarairavaveSTadAviveSTadatha kaM na bhayena // 75 // 75. yo vahastaraGgaiH kartRbhi vyomApaspazasparzitavAn / tathAmbhopaprathabyastArayat / tathA taTatarUnamamradacconmUlayAmAsa ca / tathA 1e 'dAdhive' 1 sI yazApe 2 DI vavahI . vII vahIM. 3 sI sakhyasai, 4 sI kArya // ma. 5 sI dAkhyava. 6 sI dadAra. 7sIDII ratmAra'. 8 DI tirI. Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAja.] yaH kUlaMkapatvena makarairmatsyaiH kartRbhistaTAnyavaveSTavyApayAmAsa / athaivaM sati yo bhISmatvAdbhayena kA kaM naraM nAviveSTan // yombudhirnu jaladAnacaceSTansvarvadhUH surasarinvaciceSTat / na tvavAjagaNadatra janoyaM kaNThabhUSaNamajIgaNadurvyAH // 76 // 76. yo vahombudhirnu jaladAnecaceSTajalagrahaNAya vyApAritavAna / tathA yo nirmalajalatvena surasarinnu vyomagaGgeva svarvadhUvIracicaSTajalakrIDAtha vyApArayat / ata evAtra pRthvyAM ya vahaM jano na tvavAjagaNadalpIyAniSphalazcAyAmiti naivAvajJAtavAn / kiM tu yaM jana uAH pRthvIramaNyAH kaNThabhUSaNaM aveyakametadAkAratvAdajIgaNajjJAtavAn / asasmarat / adadarat / udatatvarat / apaprathat / amamradat / atastarat / bhapaspazat / atra "smRdRtvara" [ 65 ] ityAdinA pUrvasyAt // avaveSTat AviveSTat / acaceSTat / aciceSTat / ityatra "vA veSTaceSTaH" [66] iti vAt // ajIgaNat / avAjagaNat / ityatra Icca gaNaH" [67 ] iti-Idacca // AdurAnRdhurathAnazire cAna jurAJchurabhitopi ydaapH| vAzchalena girirAvimihAnAJcheti yena ca babhUva vitarkaH // 77 // 77. yena vahena hetunA vitaUrthAnnaNAM babhUva ca / kathamityAha / yadyasmAddhetorApobhitaH samantAdUrva tiryagdikSu cAnRdhurvavRdhire / atha vRddhyanannaramabhita Anazire vyApustathAbhita AnaJjuzca mrakSayAmAsurAdrIcakuzcetyarthaH / co bhinnakrame / Amchurapi dI/babhUvuzca / apiH samu 1 vI viceSTa'. 2 e navaveSTa'. 3 e ravice. 4 sI DI niphala: 5 epaNa. 6 DI t / u. 7I pazyaza. 8 bI acaceSTa', 9 DA ta adi. 10 e bI Ica ga. 11 bI sI DI muzzArdI. 12 e zco. dviSa. 15 e sI api sa. Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he. 4.1.68 ] aSTamaH srgH| bayArthI bhinnakrama / ata evAbhina Adugvi sAmastyena muktA iva / ye hi yathAkAma bhuktA. myuste hyagana varvante / tata. sthaulyAdizo vyApnuvanti snigdhAGgatvacA mrakSitA iva ca syurdI(bhavanti ceti / atazca vAzchalenaiva pravRddhavyApakadIrghAbhUtajalavyAjeneha sindhudeze ki girirADimAlaya AnAJcha dIpIvabhUveti // kiM babhUva iha candramasA muppApa kiM haririheha vubhUve / / kiM zriyA bhRgusutaH kimamuM vivyAdha ceni janatA yamanUcaM // 78 // 78. yaM vahamanu lakSyIkRtya janatoce / kathamityAha / candramasA kimiha vahe babhUva utpannam / tathA harirviSNuH kimiha vahe suSvApa tatheha vahe ki zriyo bubhUve tathA bhRgusutaH parazurAmaH kimamuM vahaM vivyAdha ca zareNAtADayacceti / samudre hi kila candrazriyAvutpanne harizca suSvApa rAmazca samudraparyantAyAM bhUmau viprebhyo dattAyA svAvAsabhRmyarthamabdhi zareNAtADayaditi prasiddhiH / ayaM vaho mahApramANatvanAdhitulya iti janatAtraivamAzaGkatetyarthaH / / vama vivyayitha jijyitha sImAM kiM nu vivyacitha vAridhireva / ko bhramAdidamuvAda na yasminvivyathe ca hRdi ko na titIrghaH // 79 // 79. bhramAtsamudrabhrAnteryasminvahaviSaya idaM ko novAda nAvadet / kimityAha / vartma vivyayithAtidIrghatvenAcchAditavAnruddhavAnityarthaH / tathAtivistIrNatvAtsImAmiyatpramANoyamiti maryAdAM jijyitha tatya 1 sI bubhuve. 2 sI jyivaM sI. 1 sI DI ganvAccAmra0. 2 e syuddI 3 vI vAchale . DI vA syale'. 4 sI he ka zri. 5 e sI yA babhU. 6 sI DI, pazurA'. 7e mA kiMmadeg sImaH kema' 8 sI ko nAvA'. 9 bI data / ki. 80 Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH) kthApramANa ityarthaH / atonu iti vitarke / saMbhAvayehaM tvaM vAridhirevaM tarika vivyacitha vahohaM na tu vAridhiriti vyAja kimiti cakartha / tathA titIrghastarItumicchuH ko hRdi na vivyathe karthamayaM tariSyaMta iti citte sarvopi titIrghaH pIDita ityarthaH // AduH / ana "asyAdera' [ 68 ] ityAdinA pUrvasyAt // bhAndhuH / Anazire / AnajhuH / atra "anAtaH" [ 69] ityAdinA-A nshvaantH|| anAta iti kim / AnchuH / kazcidatrApIcchati / ___vabhUva / babhUde / suSvApa / hatyatra "bhUskhaporadutau" [ 70 ] ityadutau // pheSitu kartaryeva bhuvokAramicchanti na bhAvakarmaNoH / tenai bubhUve zriyA // jijyitha / vivyayitha / vivyAdha / vivyacitha / vivyathe / atra "jyAvye" [71 ] ityAdinI-iH / / kiM nviyAja kimuvAza taraGgairyAmuvAca nu ca yaH svamagAdham / UyurabhrapaTalI mihikAstA yatra yAH parivavau pavamAnaH // 80 // 80. yo vaho dyAmAkAzaM taraGgaiH kRtvA kiM viyAja / kiM nviti vitarke / taraGgANAmUrdhvagAmitvenokSipyamANArdhAjalitulyatvAkimAnarca / ki kiM vA tara muvAza taraGgANAM dyobhimukhocchalitatvAtsAbhilAporikSaptabhrUtulyatvAcAbhilalASa / nu ca ki vA tara - 1sI 'TalImi'. 1e nu vi. 2 sI DI degha vA0. 3 e bI vAradhi . 4 sI DI va ca sa. 5 sI mi ca. 6 sI DI dhamiya. 76 pyate ci. 8 vI sI sI mAnnazvA 9 sI DI bhave / zuSvA'. 10 e na vubhU. 11 vI sI 'naa-6||. Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.1.76.] aSTamaH srgH| 635 haiA svamAtmAnamagAdhamatalasparzamuvAca / taraGgANAM dyosamIpagatatvAsazabdatvAcca taiorane svamagAdhaM kimuvAcetyarthaH / tathA yatra vahe tA mihikA nIhArA abhrapaTalI dhUmarImUyuH saMtenuryA mihikAH pavamAno vAyuH parivavau melitavAn / / na hyuvAya vavaturna nai covuH kopi kAvapi ca kepi ca yddhi| vedhasA tadupavAya parijyAyAbhyadarzi vasanaM nu ya uAH // 81 // 81. yadvasanaM hi sphuTaM na hi naiva kopi tantuvAyAdiruvArya vyutavAn kAvapi ca na vavatuH kepi ca na covuruvA' bhUramaNyA: saMvandhi tadvasanaM nu vastramiva yo vaho vedhasAbhyadarzi jJApitamarthAnnRNAM yadvortyA abhyadarzi darzitaM dattamityarthaH / kiM kRtvA parijyAya svasya hAniM kRtvA kaSTaM kRtvetyarthaH / tayopavArya vyutya // iyAja / uvAya / uvAza / uvAca / ityatra "yajAdi" [72] ityAdinA pUrvasya sasvarAntasthA bRt // UyuH / ana "na vayoya" [73] iti vayeryo vRkSa / parivaivI / ityatra "verayaH" [74 ] iti vRkSa // aba iti kim / uvAya // vavatuH avuH / atra "aviti vo" [75] iti vA vRta , aba iveva / jayuH // parijyAya / upavAya / itpanna "jyazca yapi" [76] itivRdha // 1 e na vovu:. 1 DI cI khamA'. 2 sI mihakA. 3 e I mihi'. 4I vyUta. 5 vI pi na. 6 vI cInRNAM. 7 e dazi da. 8I degya vyatya / / . 9 sIDI smRta. // OM. 10 e kyoM. 11 sI vanau / 1. 12 sI vA ma. Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 byAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] sarvatopi hi sarAMsi kimu pravyAya kiM nu parivIya nadInvA / kiMtu sarvasaritopi parinyAya sthito ya udakaiH pratibhAti ||82 // 82. yo vaha udakaiH kRtvA pratibhAti mama manasi pratibhAsate / kIhak / sthitaH / kiM kRtvA / hi sphuTaM sarvatopi sarAMsi kimu pravyAyAtmani prakSepAtsaMvRtyAcchAdya vA ki nu ki vA nadAnvA / vA samuccaye / vahAMzca parivIya saMvRtya ki nu kiM vA sarvasaritopi sarvanadIzva parivyAya saMvRtya / atimAtrajalatvAtkaverityAzaGkA / ijyate jalanidhiM kila saMvIya sthitaH kalazabhUH sa mudhaiva / uhyate yadamunaipa na saMvyAyeti yatra nRbhirucyata uccaiH|| 83 // . 83. yatra vahaviSaye nRbhiruccairucyate / kathamityAha / kiletyAgame / jalanidhi saMvIya pAnena saMvRtya sthita: sa prasiddhaH- kalazabhUragatyo mudhaivejyate / abdhiH pItonenetyacintyavaibhavatayA~ lokairyadayaM pUjyate tannirarthakamityarthaH / yadyasmAddhetoreSa vahaH saMvyAya pAnena saMvRtyAmunA kalazabhuvA nohyate svAtmani na dhAryate / vahenApItebdhiH pItopyapIta iti bhAvArtha iti // pravyA~ya / ityanna "vyaH" [ 77 ] iti vRnna // saMvyAya saMvIya / parivyAya parivIya / ityatra "saMparervA" [78 ] iti vA vRm|| ijyate / udyate / ucyate / atra "yajAdivaceH kiti" [79 ] iti vRt / / 1 vI sI DI kiM tu pa. 2 e dAnvAH / kiM. 3I kiM nu sa. 1bI bhAsi madeg. 2 vI sI DI kiM tu kiM. 3 sI nvA sa. 4 vI sI DI kiM tu kiM. 5 e degnidhisa. 6 I "yA kai. 7 vI vyAja / I. 8 sI vRta // DI vRtaH . Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.1.80 ] aSTama: sargaH / 637 sopupItyahigaNonutaTaM sArvapti nakranicayopi ca yasya / paryamupyata yamena nu nAsopupyata kSaNamamapupadanyaH / / 84 // 84. yasya vahmayAnunaTaM taTasamIpehigaNaH sopupIti nirupadravatvAdatyartha zete / tathA nakranicayopi ca sAsvapti / etayozca mRtyuhetutvAdutprekSyate / yamena nvanutaTa paryasupyata zayitam / ata evAnyohinakebhya itaro narAdiryasyAnutaTa kSaNaM kSaNamAtramapi nAsopupyata mRtyubhayena nAtyarthamazeta / tathAnyo nAsUpupanna ca kaM cana svApayAmAsa / sindhurADasuSupadbhayajIno durgamaM yamajinandriDaviddhaH / Azu vidhyati ca vidvipa ugroruvyacA nu vicitA vicati sm||85|| 85. sindhurADasupupatsvApamakAn / kITaksan / durgama duHkhena gamyaM yaM vahamajinannatyajannata eva dviDaviddho dvidbhiraviddhaH pagabhaivenApIDitota eva bhayajIno bhayarahitaH / tathogroruvyacA nu yathA pracaNDo vRzciko vidvipaH padAdighaTanena svazankaNTakenAtarkitameva vidhyati tathAyaM vidviSa AzvatarkitaM vidhyati ca tItraprahArAdinA pIDayati ca / tathA vicitA / atra tRRn / zvastanyAstA vaa| vaJcayate vaJcayiSyate vaa| vicati smacchalitavAn / etadurgavalenAyaM svayaM sukhena tiSThati zatrUzca parAbhavatItyarthaH / asopupyata / sopupIti / asUpupat / paryasupyata / ityatra "svaperyo ca" [80] iti vRt // yalupi necchantyanye / sAsvapti // ghajantAdapi kecidicchanti / asupupat // 1 sI pIxxx ti niru. 2 e svasti na. 1 e degmeva nva. 2 e gamya ya. 3 e bhavonA. 4 vI sI DI pAdA'. 5 sI vRnakaNTa'. 6 vI nU / svasta. : Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] jInaH / ajinan / avinddhaH / vidhyati / ityatra "jyAvyadhaiH kRiti" [81] iti vRt / vicitA / vicati / ityatra "vyaconasi" [82 ] iti rabRt // anasIti kim / uruvyacAH // yAzanti pavanA garuDo vAvazyatenuzitamanyajanena / lavituM yamagRhItapayontaM saMjighRkSumiva sAgaralakSmIm // 86 // 86. yadIti saMbhAvane / yadi paraM pavanA vAtA ativegavAdyaM vahaM lacitumuzantIcchanti / garuDo vA vAvazyatetyarthaM vAJchati / yatogRhIta~payontamaparyantajalamata eva sAgaralakSmImabdheranantAmbhorUpAM zriyaM saMjighRkSumiva saMgrahItumicchamivAbdhitulyamityarthaH / ataevAnyajanena lacitumanuzitamavAJchitam // ThekNameva paridRzvati bhRSTaM bhaMjatIha paripRcchati pRSTam / vizrutaM jagati gauravamAvAvyakti yasya samudAharamANaH // 87 // 87. yasya gauravaM mahattvaM samudAharamANaH kathayannaro vRNameva cchinnameva parivRzcaticchinatti bhRSTameva pakameva bhRjati pRSTameva paripRcchati / yata AvAvyakti vAvyacyAdityAzAsyamAnaH tiki vAvyaktirevanAmA kazvijanamAtram / AGA mryaadaarthenaavyyiibhaavH| janamAtrasyApItyarthaH / jagati vizrutam / yathA chinnAdezchedanAdi nirarthakamevametagauravasya jagatrayepi prasiddhatvAtkathanaM nirarthakamevetyarthaH / / 1 sI vRkrame . 2 e bhRyatI'. 1 sI DI nat / ma. 2 sI DI "daH / vyadhya'. 3 e degdha: jiti. 4 e 'tra vAco'. 5 sI vyacA . 6 e vAva. 7 I tajalaparyantama. 81 sagRtI'. 9 vI m // viNa'. 10 sI ravama'. 11 sI bharA vR. 12 I va. 13 sI ryAmA', 14 Idasya katha. Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he. 4.1 83] aSTamaH srgH| 631 vivyadhustaTamahIrapavevityaMhipAMzca vividhuryata ApaH / vevayIti nu nabhaH kakubho vevIyate nu ya urmikraagrH||18|| 88. yato yasminvaha Adya[dyAdi ?]tvAttas / ApastaTamahIvivyadhurabhraMzayannityarthaH / tathA vyaceryaDlupi vevicyAdityAzAsyamAnaH tiki veviktirnAma kazcinnaropagatohripANAmadbhirunmUlyamAnatvAnnaSTo vevikti. ryebhyaste yahripA vRkSAstAMzca vividhurunmUlitavatyaH / anenAsya jalAtipUrNatoktA / ata eva yo vaha uducchritA Urmaya eva karAprANi pANyaprANi zuNDAgrANi vA yasya sa tathA sannabho vevayIti nu bhRzamAcchAdayatIva tathA kakubho dizo vevIyate nu // sesimISi kimaho paritaH sesimyate jalamadena ythaabdH| saMsyamanviti dRzA kila vAvyattaM nRpaH pravavRtetha niyantum / / 89 // 89. atha nRpo bhImastaM vaha niyantuM setunA bandhuM pravavRte prArebhe / kIksan / aho vaha jalamadena jalabAhulyadarpaNa yathAndo meghaH sesimyatetyarthaM garjati tathA tvaM kimiti jalamadena sesimISi / atyarthaM zabdAyase / etena tvajjalamadopaneSyata ityuktam / ityevaM prakAreNa dazA saMsyamannu / yAtrAvighnoyamiti kopA kuTyA sATopaM vilokanAdvAvadyamAna iva tathA dRzA taM kila vAvyat / kilevArthe / kopAlalATAropitadRSTitvena vahasyAkhilasyApyAkrAmakatvAdRzA vahamatyartha saMvRNvanniva laghUkurvannivetyarthaH / / ___ 1 sI ti tu na. 2 sI te tuya 1 sInyAtyA . 2 e deggatohi'. 3 sI DI ktiebhya'. 4 vI vinyadhu'. 5 e vI sI DI vantone'. 6 vI udacchri. 7 vI pANyAprA. 8I 'ti bhR sI ti tu bhR. 9 sI te tu . 10 e setubaddhapra. 11I dRk / '. Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvya [ bhImagajaH / anuzitam / uzanti / ityatra "vazerayaDi" [ 83 ] iti vRt // ayaDIti kim / vAvazyate // gRhIta / saMjighRkSum / vRkNam / parivRzcati / bhRSTam / bhRjati / pRSTam / paripRcchati / ityatra "graha" [ 84 ] ityAdinA vRt // vyacivazivascibhrajipracchInAM paJcAnAM yaGluvantAnAM necchantyanye / AvAvyakti // anye tu yaDlupyapi manyante / apevevikti // apare tu vicativRzcatibhRjatipRcchatInAM nitya vRt / jyAdInAM tvanityamiti manyante / tena vivyadhuH // anye tu vividhurityevAhuH // vaivIyate / vevayIti / sesimyate / sesimIpi / ityatra "vyasyamo yaDi" [85 ] iti vRt // yaGlupi necchantyeke / vAnyat / saMsyamat // AjuhAvayipati sma ca sa mAcekyitotha caturaH pratihAraH / AjuhAva nirajUhavadArjihvAyakIyipata Azu camUpAn // 90 // 90. kSmAcekyitaH kSmayA pRthvIsthalokenAtyarthaM pUjitaH sa bhImazvamUpAnnRpAnAjuhAvayiSati sma cAkArayitumiyeSa ca / yata AjihAyakIyipata AhvAyakecchAmicchataH / prAgevAhvAnamicchata ityartha. / atha camUpAkAraNecchAnantaraM caturo nRpAbhiprAyajJa: pratihAra Azu zIghraM camUpAnAjuhAva svayamAkAritavAn / nirjuuhvdnyairaahaayitvaan|| cekyitaH / atra "cAyaH kIH" [ 86] iti kIH // 1 e vI DI sAyikI. 1 sI / vR. 2 e bhRyati. 3 DI vrazcibhra. 4 sI tu jaDlu. 5 e pacevi . 6 sI veva. 7 e va vesya. DI va vetyamoryaDi 8 I moryachi. 9bI cekyataH. 10I pAnA . 11 vI hAyikI . 12 sIn // . Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 641 [ hai0.4.1.89.] aSTamaH sargaH / AjuhAva / ityatra "dvitve hvaH" [ 87 ] iti vRt // anenaiva siddha uttarasUtrakaraNa NeranyasinduitvanimittapratyayavyavadhAyake vRnmA bhUdityevamartham / teneha na bhavati / AhvAyakamicchati AhvAyakIyati tataH sani AjihvAyakIyipataH / / nirajUhavat / AjuhAvayipati / ityatra "Nau Gasani" [88 ] iti vRt // teSvazUzavadasau kSitipAjJAM setave bhRzamazizvayadojaH / te zuzAvayipavazca jayaM zivAyayipvanucarAH sma yatante / / 91 // 91. asau pratihArastepu camUpeSu vipaye kSitipAjJAM vahabandhavipayaM bhImAdezamazUzavadagamayan / jJApitavAnityarthaH / tathAsau setave setuvandhArthe tepu vipaya oja utsAhamazizvayadavardhayat / te ca camUpAH setave yatante sma ca / co yaugapadye / yadaiva pratihAraH kSitipAjJAmazUzavattadaivodyemurityarthaH / yataH kibhUtAH / jayaM rAjJo vijayaM zuzAvayipavo vivardhayiSavastathA jayaM zizvIyayipavo vivardhayiSavocarAH sevakA yeSAM te| sApekSatvepyatra gamakatvAtsamAsaH // azUzavat azizvayat / zuzAvayiparvaH zivAyayipu / ityatra "zvervA" [89] iti vA vRt // kathaM kathaM yatante tatrAha / zizviyuH sapadi kepi dRpayastatra kepi zuzuvuzca tarubhyaH / zozavIti hanumAnsa yathA kiM zezvayIpi na tatheti vdntH||92|| 1 e DI sI zvAvayi. 2 DI zezviyI . 1e tiprAzA. 2 sI DI zvAvayi0. 3 DI vonu. 4 I degnucArAH. 5 e vaH zizvAvayiSavaH zi. 6 e sI DI zvAvayi. 7 I tivya. 8I tha ya. 9 e yatrante. 10 vI netrA. 81 Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] 92. tatra teSu camUpeSu madhye kepi camUMpAH sapadi dRSadbhyaH / "gamyasyApye" [2.2.62.] iti caturthI / zilA Ahartu zizviyujagmuH / kepi ca tarubhyo vRkSAnAhatuM zuzuvuH / kibhUtAH santaH / yathA hanumAn zozavIti sma rAmeNAbdhisetuvandhe dRSadAdyAharaNAyetastato bhramaNAtkuTilaM gatastathA tvaM ki na zezvayIpItyanyonyotsAhanAya vadantaH // zuzuvu. zizviyuH / zozavIti zaizvayIpi / ityatra "vA parokSAyaDi" [90 ] iti vA svRt // pipyire pratiravA gaganAntaH pepyitAcaladarISu ca pInAH / piinvtprshupaanninikRttotpyaanpaadppraaptnotthaaH|| 93 // 93. pratiravAH pratizabdA gaganAntaH pipyire vRddhi gatAstathA pepyitA ativRddhA yA acaladodriguhAstAsu ca pInA bahUbhUtAH / kiMbhUtAH / pInavantaH sthUlA: parazavaH pANAveSAM tainikRttAnAM chinnAnAmutpyAnAnAmatisthUlAnAM pAdapAnAM yatparApatanaM parAvRttyA nipatanaM tasmAduttiSThanti ye te tathA // pipiyare / ana "pyAyaH pIH" [91] iti pIH // dIrghanirdezo yaGluvarthaH / pyit|| pInAH / pInavat / ityatra "kayo"[92] ityAdinA pIH // anupasargasyeti kim / utpyAna // 1 sI kRtyotpAna'. - 1 vI mUpA sau. 2 DI zezciyI'. 3 DI zezciyI . 4 IntaH pepyi 5 DII bahubhU'. 6 vI pyitaH // . 7 sI pInA / . DI pIna / / Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.1.94.] aSTamaH srgH| 643 143 sphItavattumuladhAvadanApInAndhusainikasamUhamudIkSya / sphItabhItiradATavikApInonikAgaNa udatrasadArAt // 94 // 94. aTanyo bhrAmyanya ATavikyoraNyacAriNyo yA ApInonikA ajJAtA ApIno'bhyazcamaryastAsAM gaNa ArAdantikAdudatrasadanazyat / yataH kIdRk / sphItabhItiH pravRddhabhayaH / kiM kRtvodIkSya / kam / sphItavAnsaMtatastumulo vyAkularavo yasya sa tathA dhAvaJjavena gacchaMstathAnApInopravRddhondhuvraNaM yasya sa tathA nirbaNa ityarthaH / ya: sainikasamUhastam / ATaviketyatra "caraiti" [6.4.11 ] itIkaN // sphAtaTaGkakulizaiH prasamAvastItapaGkamiva cicchiduradrIn / sphAtavadbhujabhRtaH prasamAvastItavadRSada uddadhire ca // 95 // 95. sphAtavaddhajabhRtaH pIvaravAhadhAriNo baliSThabhaTAH sphAtA: sthUlA ye TaGkAH pASANadArakAsta eva kulizAni taiH kRtvAdrIMzcicchiduH / prasamAdyastItapaGkamiva prasamAMdyastItaH prasaMstItaH kaThinIbhUto yaH paGkastaM yathA kecicchindanti tathAnAyAsena cicchidurityarthaH / tathA prasamAdyastItavaddaSadotikaThorazilA uddadhire cotpATitavantazca // anApInAndhu / ApInonikA / ityatra "ADondhUdhasoH" [13] iti sphIta / sphItavat / sphiit| sphAtavat / ityanna "sphAyaHsphIvA (sphIrvA ?)" [ 94 ] iti vA sphiiH|| 1e diikss| sphI. 1 vI prAmanya. 2 e myanta A. 3 sI Takikyo . 4 IriNya A. 5 DI kulo ra.6 vI DI I ratI sI ratIkathA // sphA'. 7 sI mAyustItapra. 8 vI 'cchidanti. 9 sI dobhikavora. 10I pIH // spIta / sphItavAn / sphA. 11 sI sphItaH / sphI'. 12 sI sphAtaH / spAta. 13 I sphAya sphI'. Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 644 vyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH] prsNstiit| prasaMstIvat / ityatra "prasamaH styaH stIH" [95] iti stIH // zItazInamakarandalavaH prstiimshiinvdudmbutussaarH| zyAnatAM nRSu dizanpavanaH prastItadharmasalilAni jahAra // 16 // 96. pavanaH prastItadharmasalilAni zramodbhavAnsaMhatasvedavindUlahAra / kIdRk / zItena zItalaguNena zItA dravIbhUya kaThinatAM gatA yadvA zItA: zItalA ata eva zInA makarandalavAH puSparasalezA yatra saH / tathA prastImAH saMhatAH zInavanto dravIbhUtAH santaH kaThinatAM gatA udutkaTA ambutuSArA vahajalasaMvandhi himakaNA yatra saH / tathA mRdutvAnnRSu zyAnatAM gatimattAM dizandadat / / prastIma prastIta / ityatra "prAttazca mo vA" [ 96 ] iti vA maH // zIna zIrnavat / sparze zIta / ityatra "zyaH zI" [ 97 ] ityAdinA zIH // dravamUrtisparza iti kim / zyAnatAm // prAtizInyamabhizInamabhizyAnena jADyamavazInamathApi / setubandhanaparatvamavazyAnebhya oja iha nAbhyavazInam // 97 // 97. iha vahe setubandhanaparatvaM setuvandhatAtparyamavazyAnebhyaH prAprebhyo bhaTebhyaH sakAzAdabhizyAnanetastato bhramaNena prAtizInyaM rogitvamabhizInamapagatam / athAnantaraM jADyamapi rogAdikRtAlasyama 1 e hAraH // 1. 2e moha i. 1 vI mastyastI* 2 sI ti stii||. 3 e zItA dra. 4 e bhannatu. 5 I bandhadi. 6 e zInA zI'. 7 I nava'. 8 sI navAda. 9sI nA zI. 10 vI he zetu. 11 vI va zetu. 12 e "nenaita', 13 sI DI zItama'. Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai04.1.100] aSTamaH srgH| 645 pyavazInaM gatam / iha setubandhaviSaya oja utsAhastu nAbhyavazInam / vyAyAmena hi rogajADye prAyopayAta ojastu vardhate / / zyAnamabhyavapara tarujAlaM grAvajAtamabhisaMparazInam / tadvahAntarapathairabhisaMzyAnaM payordhamRtadgugdhahavirvat / / 98 // 98. tadvahAntastasya vahasya madhye tarujAlamabhyarvaparaM zyAnamabhyavaizyAnaM patitaM tau~ grAvajAtaM zilaughobhisaMparazInamabhisaMzInamata eva payombhopathairunmAgairabhisaMzyAnaM vahamadhyasya tarvAdibhirvyAptatvAttajalamitastato gatamityarthaH / ardhazRtadugdhahavirvadyathArdhate svayamardhapakke dugdhahavipI kSIraghRte apathairabhisaMzyAyete utphaNanena sthAlyA bahirgacchataH // prAtizInyam / anna "prateH" [ 98 ] iti zIH // abhizInam abhizyAnena / avazInam avazyAnebhyaH / atra "vAbhyavAbhyAm" [99] iti vA zIH // kecittu samA vyavadhAnepIcchanti / abhisaMzInam abhisaMzyAnam / tadA vAbhyavAbhyAmiti tRtIyA vyaakhyeyaa|| samastAmyAmapIchantyanye / abhyavaMzInam abhyavazyAnam // zRtadugdhahavirvat / ityatra "zraH zatam" [100] ityAdinA teti nipAtyam // 1sIha zetu. 2 e vazyAna pa. 3 bI vazAna pa. 4 e yA jAyA. 5 sI DI parizI'. 6 DI zItama. 75 mata. 8 vI 'bhizI. 9 DI vAja. 10 vI prita. 11 bI bhite. 12 DI sthAlyA va. 13 e tisanya. 14 DI zIta bha. 15I avazyAnebhyaH. 16 e nebhyaH. 17DI vAmyA. 18 sI cchantonye. 19 DI vazyA'. Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH yajJakRdbhirasRtazrapite saMvIya dugdhahaviSI iva vahnau / saMjihIpuripucakrajighAMsotairyadhAyi vaha ArdramanAIm // 99 // 99. zrAta: zrAyato vA dugdhahaviSI svayameva te yajJakRdbhiH prAyujyetAM zRte evaM zrapita nai zRte azute te ca te apite cAgRtazrapite apakkapake dugdhahaviSI saMvIya saMvRtya saMmizyetyarthaH / yathA yajJakRdbhiH sarvasvArayAgAdau vahnau nidhIyete tI saMjihI' vinAzayitumicchu yadripucakraM tasya jighAMsA hantumicchA tayotaiH saMbaddhImabhaTerAdraM vRkSAdyanAdraM ca kASThazilAdi saMvIya vahe nyadhAyi setubandhAya nikSiptam // tatra kaizcidajigAMsyata pAthaH krAntva RkSapatiphAlatitAMsaH / bandhakarma vititaMsadanIkaM krantva RddhbhujvikrmkaantaiH||100|| 100. kaizcinmahAbhaTaistatra vahejigAMsyata gntumissttm| kiM kRtvA / pAtho vahAmbhaH krAntvA / yataH kiMbhUtaiH / RkSapateriva jAmvarvasyaiva phAlasyotplutestitAMsA vistArayitumicchA yeSAM tairyathA jAmbavobdhimutplutyollalo tathA vahermutplavitumicchabhirityarthaH / tathA vandhakarma setubandhakarma setubandhakriyAM vititaMsaccikIrSadanIkaM sainyaM krantvo1 e rasta. 2 e jighAsya'. 3 vI tisphAla'. 4 DI tisasa'. 1.e sI pAtadhA. 2 e te jaza. 3 I diH prayu. 4 sI te ate te. 5I na ste masteca. 6 e as. te. 7 e sI 'mipretya. 8 sI yaza. 9 e bI pIya se. 10 sI yA saji0. 11 sI degvaddha bhIma. 12 vI 'te. / i. 13.DI jAnyuvatasye. 14 sI vatasye. 15 vI stistAsA. sI stitAsA. 16 sI jAmbUvatondhi DI jAmvuvatondhi. 17 vI sI DI 'mutnudi. 18 ghI sI DI dhakri. 19 vI kIrpada'. Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.1.101.] aSTamaH srgH| savaya yata RddhaH sphIto yo bhujavikramastena kAntai ramyaiH / atizUratvena sainyAtpUrvameva yoddhaM kaizcidvaha utplavitumiSTa ityarthaH / / kiM prazAnasi bhujau tava zaMzAnto vadatyavanivRtrahaNIttham / setukaSTamapi zAmati sAmapraznapRSTajanatAsu kila ma // 101 // 101. sAmapraznapRSTajanatAsu sAmnA madhurAlApena yaH praznaH pRcchA tena pRSTA yA janatA lokaughAstAsu viSaye kileti satye setukaSTamapi setorvandhajanitaM du:khamapi zAmati sma zamina sukhamivAcarati sma / ka satyavanivRtrahaNi pRthvIndre bhIme / kiMbhUte / vadati / kathamityAha |aho bhaTa kiM prazAnasi setubandhAdupazAmyanbhavasi / tathA tava bhujau kiM zaMzAnto bhRzamupazAmyata ittham // syomabhiH sa vaha AhitasetusyUta utpathaviDambubharaSTyUH / hu~ muvo mama girIniti seSyoti sma momkRtmuutinimittaat||102|| 102. sa vaho momabhirmavadbhirvandhakairnaraiH kRtA yA mUtirbandhaiH sA cAsau nimittaM ca tasmAdrIinsamIpasthAnadrInsepyoti smAtyartha bavandha sarvatoplAvayadityarthaH / kIDaksan / sIvyanti syomAno bandhakanarAstaiH syomabhirAhitaH kRto yaH setustena syUto vaddhota evotyathAnunmArgAnvicchati gacchati yombubharastaM pThIvati nirasyati yaH sH| utprekSate / na girInmomakRtamUtinimittAtseSyoti sma kiM tarhi hu~ muvo mameti / itirbhinnakrame / iva utprekSAdyotako jJeyaH / humiti kope| 1 vI sI rInati. 2 sI kRtimU. 1I Rddha sphI'. 2 enaH pracchA. 3 DI ki zazA. 4 vI ndhaH sa cA. 5 bI degdrInaseSyo. 6 e bI na sphUto. 7 vII prekSyate. 8 vI tAtsaiSyo'. 9 bI sI prekSyAyo". Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 vyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH] mama muvo vandhakA eta iti hetoriva / giripApANairhi vaho vaddhastatastajjalamutpathaiH prasaragirInplAvitavadityevamAzaGkA // omatUrmabhirajurmabhirAsepepi kiM nRbhiranUH kRtabhUte / zromavAriNi sujUH paritUH zUnacakra iti nUnamarATIt // 103 // ___103. nakacakro nUnamityevaMprakAreNArATIn / tamevAha / kRtA bhuvaH pRthvyA atirevanaM yena tasya saMvodhanaM he kRtabhUte bhIma ajUmabhirajvaradbhirnIrogaistathA / avantItyomAnastvadrakSakAstvatsevakA ityarthaH / tvarante tUrmANo vahavandhArthaM tvarAvanta omAno ye tUrmANastairnRbhirbhaTaiH sahitastvamanUrmamArakSakaH sanki kimityAsepeSyatyarthaM vadhnAsyarthAnmadAzrayaM vahamiti / kIhaksan / zromotpathagatyA stokIbhUtatvAcchuSyadyadvAri tatrAdhAre zrUH stokAmbutvena zuSyannata eva sujUH suSTu pIDAvAn / ata eva ca paritaH samantAttvarate saMbhrameNetastato gacchati yaH sa paritUH / nakacako hi zuSyanjale saMtapyamAnatvAdAraTankavinaivamutprekSitaH // zrUtipUrtikRtajUrtiramUbhirmormamUrtiriva tormacamUpaiH / mAgatUH sa vaha ujjhati phenaM tUrNa ugrvidhipaakniyogaat||104|| 104. mormA mUrchAvatI mUrtiraGga yasya sa iva vahaH phenamujjhati sma / mUrjAvAn hi mukhena phenamujjhati / kIDaksan / prAkpUrvamavidhamAnAsturastUrvantaH setubandhena pIDakA yasya sontarandhitulyatvena 1vI ranu ka. 2 pa ritastUnA'. 1 sI DI tajja'. 2 sI rata. 3 e ntItamA. 4 e vAstvara 55 megata. Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai 0 4.1.101 ] aSTamaH sargaH / 649 kenAyabaddhapUrva ityarthaH / tApyuyonanukUlatvena raudro yo vidhipAko daivapariNAmastasya niyogAdavavyabhAvAddhetoramUbhiramUrcchadbhiH sodyamaigtyirthaH / tormacamUpainormANastUrvantaH setubandhena pIDakA ye camUpAstaistUrNaH setubandhana pIDitota eva bhUtau jalazope yA tUrtiH sainyapAnAM tvaraNaM tayA kA kRtA jUrtira: pIDA yasya saH // sodvakramurukUjamasaMkocaM ca madgubhiranAzi tadoghAt / nyakuvazcamabhivaJcati sainye meghadRSTivadaTavyanuyAjaiH // 105 // 105. mardubhirjalavAyasaistadoghAdvahapravAhAdunAzi bhayena palAyitam / katham / sahodvakrAbhyAmArjavakauTilyAbhyAM vartate yattatsodgavakra tathorumahAnkUjovyaktazabdo yatra tadurukUjaM tathAsansakocoGgAvayavAnAM mIlanaM yatra tacca yathA syAdevam / ka sati / sainye / kiMbhUte / nyaGgumaMgabhedastasyaiva vaJco gamanaM yatra tadyathA syAdevaM drutamityarthaH / abhivaJcati gacchati / yathA meghasya vRSTiryataH sA meghavRSTiH kArIrISTistasyAM satyAmaTavyAmanuyAjA AhutivizeSA aTavyanuyAjAstainazyate / vRSTikAmairhi kArIrISTiraraNye kriyate tasyAM cAnuyAjAkhyAstraya AhutivizeSA na dIyanta iti zrutiH / / aMzate dugdhahavipI yajJakRdbhiH / atra"zrape." [101] ityAdinA zubhAvo nipAtyaH / / anye tu zrapiM curAdau paThanti / tasyaiva apenipAtanam / prayojaNyantasya tvekasyApi prayogaM necchanti / tanmate zrapite dugdhahavipI yajJakRdbhirityeva syAt // 1 vI murak. vI nujArja 1 DI thA tuNAMna. 2 I vatyamA'. 3 sI mUtira. 4 e tRti meM. 5 DI pAnAnA. 6 DImirja. I dRdi. 7 sIDI taGgatam / . 8 DI stasyaiva. 9 sI DI 'na tatra. 10 I degpTi* karI . 11 I kAme hi kA. 12 e dInta. 13 sI ane. 14 sI nA anA. 15 e vasapa'. 16 e kasya jya'. 82 Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH ] 6 saMvIya / ityana" vRtsakRt" [ 102] iti vRdekavArameva // "dIrgham" [103] ityAdinoM ca dIrghaH // ava iti kim / utaiH // saMjihIrSu / jighAMsA / ajigAMsyata / ityatra "svarahan" [104 ] ityAdinA dIrghaH // titAMsaH vititaMsat / ityatra "tano vA" [105] iti vA dIrghaH // kAnvA krantvA / ityatra "kramaH kvi vA"[106 ] iti vA dIrghaH // kripi / prazAn // kiti / kAntaiH // Diti / zaMzAntaH / atra "bhahan" [ 107 ] ityAdinA dIrghaH // ahanitikim / vRtrahaNi // kazcitvAcArakAvapi dIrgharavamicchati / zamivAcarati zAmati // prabha / ki / utpathaviT // dhuT / pRSTa / syomamiH // kvi / ambubharabhyUH // dhuda / syUtaH / ana"anunAsike ca" [ 108 ] ityAdinA chavoH zUTau // siveryalupi tu sepyoti // anye tvAsepepItyevecchanti / tanmatasaMgrahArtha kitI. tyanuvartanIya yajAdisUtre ca cchagrahaNaM kAryam // __ ma / moma / muvaH / mUti // ava / oma / anUH / Ute // zriv / zroma // zrUH / zrUti // jvara / ajUmabhiH / saiMjUH / jUtiH // tvara / atUrmabhiH (tUrmabhiH ?) paritUH / tati / atra "manyavi' [ 109 ] ityAdinA noT // murchaa| morma / amuurmiH| mUrtiH // tu / torma / atUH / tUrNaH / atra "rAguru" [...] iti vola // 1bI nA dI. 2 sI titA seH. 3 eIH // pra. 4 e sI 'zAta / ma. DI zAntaH / adeg 5 sI * ||xxv. 6 e degzcicAcA. 7 sI 'sepapI. 8 sI DI man / mu. 9 DI mUti. // . 10 vI DI om / ma. 11 sIDI nujU / jU. 12 vI DI jUti // . 13 I tUti. // ma. :4 e sI dino. 15 vI mUrti // tu. 16. tI tomam / atu. 1 tU.. 10 e ela. 18 DI k // ni. Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 4.1.114.] aSTamaH srgH| 651 pAkaniyogAt / ityatra "kainiTeM" [11] ityAdinA ghajoH kagau // keniTa iti kim / asaMkocam / kUjam // nyaGgha / vakra / udga / madgubhiH / megha / oghAt / ityete "nyata" [ 112] ityAdinA nipAtyoH // vaJcamabhivaJcati / ityatra "na vacairgatau" [113 ] iti na katvam // anuyAjai. / atra "yajeryajJAjhe" [114 ] iti na gatvam // rADaharpayadavazyavirecyAvazyabhaJjyavahakarmaniyojyAn / satprayojyanavabhojyagaNenAtyAjyayAjyasubhaTAnuparisthaH // 106 // 106. rADnIma uparistha upari vartamAnaH sannatyAjyAH sarvabhRtyaguNopetatvenauheyA. saMgAhI ityarthaH / yAjyAzca satkAryA ye subhaTAstAnaharSayat / kena kRtvA / saMJ zobhanota eva prayojyo vyApArayituM zakyo naivo yo bhojyagaNa: khaNDakhAdyAdibhakSyaughastena / kibhUtAn / a. vazyavirecyovazyodaJcanIyovaiyabhajyazca setubandhenAvazyaM dvidhA kAryoM yo vahastasya karma bandhanakriyA tatra niyojyAnvyApArayituM zakyAn / / na pravAcyagatavAkyavadApadvAcyatAM bhujavalena vahaM saH / nyunajiniyamayaniti se nyagrodhavIrudavarodhacamUkaH // 107 // 107. sa bhIma ityuktaprakAreNa bhujavalena vahaM niyamayanniyaSaya 1 e sa. / nyaja. 2 sI sa niyo'. 1bI niTra i. 2 sI degti ki. a. 3 sI meghaH / o. 4 bI 'tyAH // paJca 5 e gatau 6 sI na tva. 7sI nAdeyAH. 8I tAhI 1. 9 sI TAkAna. 10 sI DI sat zo'. 11 sI nako bho'. 12 DIvo mo. 13 I gaNa kha. 14 e I moSa. 15I vazya ma. Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 ghyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH] nsana vAcyatAM bhImena paripUrNo vaho vandhuM na zakita iti lokApavAdaM nApatparipUrNa bavandhetyarthaH / yataH kIdRk / vavandhe svayamudyatatvena nyujaM rogavizeSa jitavAn nyujajittayA~ nyagrodhA vaTA vIrudho latA dvandve saha tAbhiryA sA tathAvarodhA setubandhAya vahamadhyevarohantI camUryasya saH pravAcyagatavAkyavatpravAcyaH pAThavizepasta. dyogAinthopi pravAcyastadgataM vAkyaM viziSTapadasamudAyo yathA vAcyatAmajedaM padaM lakSaNAdidopaduSTamiti lokApavAdamArpatvAnna prApnoti // avazyavirecya / avazyarbhaya / ityatra "dhyaNyAvazyake" [115] iti na kgii| niyojyAn / prayojya / ityatra "niprAda" [116] ityAdinA na gaH // bhojya / ityatra " jo bhakSye" [117] iti na gaH // tyAjya / yAjya / pravAcya / ityatra "tyajyaja" [118] ityAdinA na kagau // vAcyatAm / ityatra "vacozabdanAnni" [119] iti na kaH // azabdanAmnIti kim / vAkya // bhuja / nyuja / ityeto "bhuja" [120 ] ityAdinA nipAtyau // vIrIt / nyagrodha / ityeto "vIrut" [12] ityAdinA nipAtyau // bhavarodha / itypynye|| trayodazaH pAdaH smaaptH|| 1 DI go viho. 2 sI pUNi va.3 sI yA nigro. 4 sI DI sya sama. 5 DI 'mApana. 6 e bhaja / / 7 sI bhujyo bha. 8 e makSa . .sI tyAgya |.sii tyAjyaH / yA. 10 e jya. 11bI avaico. 12 sI / nimo'. 13 e bI rasyA. 14 sI dazapAdasa. Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 4.2.4] aSTamaH srgH| 653 mlAya mA kimapi sumla vahaM yattvaM na viya'yitha vivyaya nAham / sphAravAniha hi bhUpatitejaHsphAla ityajani vandhakRtAM vAk // 108 // 108. vandhakRtAM setuvandhakAriNAM vAgajani / kathamityAha / he sumlAyaM vahaM baddhavAnahaM tu mandatvAnneti mana.saMtApena vicchAyamukha kimapi stokamapi mA mlAya mA vicchAyamukho bhUH / yadyasmAddhatorvahaM na tvaM vivyayitha nAcchAditavAnna baddhavAnityarthaH / ahamapi na vivyaya tvayeva mayApi vaho na baddha ityarthaH / tarhi kena baddha ityAha / iha setubandhaviSaye hi sphuTaM bhUpatitejaHsphAlo bhImanRpapratApasaMcayaH sphAravAnsphuratIti / / sumla / ityatra "AtsaMdhyakSarasya" [1] ityAt // anaimittikatvAdAtvasya prA. geva kRtatvAdAkArAntalakSaNo DaH syAt [51.76.] // mlAya / ityatra "na ziti" [2] iti nAt // vivyayitha / vivyaya / ityatra "vyasthavaNavi" [3] iti nAt // sphIra / sphAlaH / atre"sphura" [ 4 ] ityAdinAt // kSmApaigAramiva giryapagoraM sodidAsurapi dattadidISaH / tairbalairanupadAya vavandhe dInamInakulavAyupadAyaH // 109 // 109. tairbhImasaMbandhibhirvalairanupadAya kSayamagatvA sukhenetyarthaH / sa vaho vavandhe baddhaH / kIhaksan / adidAsurapi kSetu1 sI I vyaya. 2 vI pamAra'. 1 sI DI yasmA 2 e dehorva'. 3 sI DI vAvara. 4 sI nyayi tvayeva sa ma. 5 e ti // mumla. 6 I mittaka. 7e na zIti iti vAt. 8 vI sI spavaNa'. 9 I t // spAra. 10 e sphAra. / sphA. 11bI 'tra sphara, 12 eyagamatvA. Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 654 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] mainicchannapi dattA didIpA kSetumicchA yasya sa tthaa| kiM kRtvA mApagAramiva kSmAM mRdamapagUryevodyamyeva giryapagoraM girInudyamya / ubhayatra "dvitIyayA" [5.4.78] iti Nam / yathA kenApi mRtkhaNDamutpATyata evaM vahe prakSepArtha girInutpATyetyarthaH / ata eva dInaM bhayena kAtaraM mInakulaM matsyaugho yatra sa tathA vAyupadAyo jalakSayo yatraM saH // tairadIyata vahaH parivaddhodrAkpramAya ca nimAya ca vRkSAn / taM pramAtumarimAzu nimAtuM dikSu kIrtimacalacca culukyaH // 110 // 110. vahodIyatAkSIyata / kIhaksan / vRkSAnpramAya ca hiMsitvA chittvetyarthaH / nimAya ca vahe kSiptvA ca drAk tailaiH parivaddhaH / tathA culukyo bhImocalacca / kiM kartuM tamariM sindhurAja 4mAtuM hiMsituM dikSu kIti nimAtuM ca nikSeptuM vistArayitum / / saindhavasya nimayaH pramayo vAstvadya durnimayaduppamayasya / ityanAmayamayAzcacampA metukAmamabhimAtumihocuH // 111 // 111. AmInAtItyAmayo rogo minvantIti aci mayA uSTrA anAmayaM nIrogaM mayA~zvaM mayA azvAzca yeSAM te ye camUpA nRpAsta iha bhImasamIpa UcuH / kiM kartum / metukAmaM jighAMsuM sindhurAjamabhimAtuM hiMsitum / kimUcurityAha / durnimayaMduSpramayasya duHkhena kSepyasya hiMsyasya ca saindhavasya sindhurAbhijano nivAsosya "sindhvAderan" [6.3.216 ] ityaJ / tasya sindhurAjasyAdya nimAyo nirAsa: premaiyo vA hisA vAstviti / sindhurAjodyAsmAbhirnirasyo hiMsyo veti pratijJA cakrurityarthaH / / 1e 'manaccha. 2 DI myeca gi. 3 e tiNama / ya. 4 e sI DII "jhupAdAyopasa'. 5 sI DI " saH // . 6 sI tu matari. 7 e pramAtu. DI / / mI. 9 ghI nAmItyA. 10 e yA bha. 11 e 'bhihAtuM. 12 'pa:mama 136 prameyo. Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (hai0 4.2.9.] aSTamaH srgH| 655 mApagAraM giryapagoram / atra "vApa" [5] ityAdinA vA-Ava // adidAsuH didIpaH / atra "dIDa. sani vA" [6] ityaadvaa|| anupadAya / updaayH| atra "yabakkiti" [7] ityAt // yayakti tIti kim / dIna / adIyata // nimAya / nimAtum / pramAya / pramAtum / atra "migmIgokhalacali" [.] ityAt // akhalacalIti kim / durnimayaduSpramayasya // aci / maya / anAmaye // ali| nimayaH / prarmayaH / migmIga iti kim| mIta hiMsAyAmityasya mA bhUt / metukAmam / asyApyAtvamicchantyanye / abhimAtum // no vilAta Rjuradya viletA no yugeSvapi sa seturatarkiM / bandhasandhiragamana vilAyAtrAvilIya calite yadanIke // 112 // __ 112. RjuH saraMlaH sa bhImabaddhaH setulokairtrki / kathamityAha / adya vartamAnakAleyaM no vilAtA vizlekSyati / yugeSvapi kRtayugAdidhvapi no vileteti / yadyasmAddhetoravilIya militvA calitepyanIke bhImasainye vilAya vizliSya bandhasaMdhibandhanasaMdhAnamatra setI nAgamannAtruTyat / ayetyanena nikaTavartino mAsasaMvatsarAdaya upacArAducyanta iti zAstroktodyatanotra nAstIti vilAtetyaMtra zvastanI na duSyati / / vilAya avilIya / vilAtA viletA / ityatra "lolinorvA" [9] iti vA-At // 1I taki / va. 1 e I dAya / u', 2 I tI kim / a. 3 lI 'mAtu. 4 DII yadu prama. 5 I degya // ni. 6 e I maya // mi. 7 DI m / mIDa. 8 bI mIha hi . I mIca hiM . 9eralasa. 10.sIDI mAnekA .11 pa no vele' 12 bI sItra svasta'. 13 DI vilA. 14 bI lIlano. Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 byAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] krApayavipadamUnvizikhairadhyApayacca ruditAnyarinArIH / jApayatsvamabhisAdhayadartha vyApa sedhayadarIzamanIkam // 113 // 113. anIkaM bhImasainyaM vyApa sarvatra prasasAra / kITaksat / vizikhaiH kartRbhidvipadasUn kApayavAhayadata evArinArI ruditAnyadhyApayacca rodayadityarthaH / tathA svamAtmAnaM jJAtimAtmIyaM vA jApayadvijayamAnaM prayuJjAnam / tathArtha svakIya dezasvIkArAdikamabhisAdhayannippAdayat / tathArIzaM sindhurAjaM sedhayadahaM tavoparyAgacchAmIti jJApayat // kApayat / jApayat / adhyApayat / ityatra "Nau krIjIDa:"[10] ityAt / arthamabhisAdhayat / ityatra "sidhyaterajJAne" [11] ityAt / ajJAna iti kim / arIzaM sedhayat // sphArayaddhanuracApayaducaiH sphorayaddhanimacAyayadetat / gAH pravApayati yazca valAkA yaH pravAyayati vA sa ivartuH // 114 // 114. etanImAnIkaM kartR dhanuzcApaM sphArayadAkarpatsaddhaturevoccairacApayaTyastArayattathoJcarudAttaM dhvani siMhanAdaM sphoryrducchaalytsddhaanimcaayybystaaryt| upamAmAha / ya RturgA dhenU: pravApayati garbha grAhayati ya RturvalAkAzca pakSiNIbhedAMzca pravAyayati sa Rturiva varSAkAla ivetyarthaH / vasu hi purovAte vAti gAvo balAkAzca garbha gRhanti / yathA varpardhanurindracApaM dhvani garjitaM ca vistArayati tathetyarthaH // 15H / svamAtmI. 2 sI kAryade'. 3 sI 6 sphAra. 4I dumAla. 55 vA to yA. 6 vI tudhanuH Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai04.2.13] aSTamaH srgH| 657 acApayat acAyayat / sphArayat sphorayat / irAna "cisphurorna vA" [12] ityAhA // gAH pravApayati balAkAH pravAyayati / ityatra "viyaH prajane" [ 13 ] ityAdvA // dhanva ropayata rohayate' mA vilInayata sarpiridAnIm / mA vilAlayata vA navanItAnIti saindhvjnairnirghossi||115|| 115. saindhavajanaiH sindhunivAsilokairitIdaM niraghoSi ghossitm| tadevAha / he janA dhanva dhanU ropayata sajyaM kuruta tatheSu vANaM rohayata saMdhattedAnI sarpitaM mA vilInayatAgnisaMparkeNa mA dravIkuruta navanItAni vA mA vilAlayateti / / bho vilApayata sarpirazaGkA eSa sindhumabhipAlayitAsmi / pINayaJjanapadAniti dhanvonayansamiti hammuka aagaat||116|| 116. hammuko hammukAkhya: sindhupatiH samiti raNa AgAt / kIhaksan / janapadAnprINayan / kathamityAha / bho janA azaGkA nirbhayAH santaH sarpivilApayata dravIkuruta yata epa pratyakSosmyahaM sindhudezamabhipAlayitA svayameva pAyamAnaM sindhuM prayuJjAnaH sindhurakSAzIlohaM varta ityartha iti / tathA dhanvodbhUnayan guNAkarSaNena kampayan / prAyayatsvamabhidhAvayadadrInvAjayaddhavamapAyayadojaH / chAyayainamabhizAyarya vetthaM jalpadasya ca balaM prasasAra // 117 // 117. asya hammukasya balaM prasasAra / kIksat / ojo bala 1I ya cettha. 2 vI ya cettha, 1 I kaiH ri. 2 epighRta, 3 sI DI pAlaya. Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 ghyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] mapAyayacchatrubhirakhAdayadazopayadvA prakAzayadityarthaH / ata eva bhuvaM vAjayadgATapAdaprahAraiH kampayata eva vAdrInabhidhAvayatkampayattathAho enaM bhaTaM chAyayArIzchindantaM prayuddhAbhizaparya vAstrairastikSNuvantaM prayuveti jalpacchatruvadhArtha svabhaTAnprayuJAnamityarthaH / ata eva svamAtmIyaM jJAti vA lokaM prAyayatprINayan / / hAyayatsamavasAyayadAzu vyAyayatsamabhivAyayadakSaiH / blepayadbhayamanarpayadanyonyaM camUdvayamarepayaduccaiH // 118 // 118. bhayamanarpayadAtmAnaM bhayamaprApayannirbhIka mityarthaH / camUdvayamacairatizayenAnyonyaM kArepayadgamayAmAsa militamityarthaH / kIdRk / anyonyaM hAyayatsaspardhamAkArayattathAnyonyaM blepayadvarayattathAstrairanyonyamAzu vyAyayadAcchAdayattathAnyonyamasvaiH kartRbhiH samabhivAyayadatrANi sIvyanti prayuJjAnaM kiM bahunAnyonyaM samavasAyayadantaM prApayat // mApyate kimu camUriti bhImaH knopayansvayamahepitavaMzaH / prApayansamiti sindhupatizca sphAvayannipugaNaM praDuDhauke // 119 // 119. bhImaH svayaM samiti raNe prabuDhauke / kIdRksan / ahepitavaMzonekAvadAtairalajjApitAnvayota eva nopayan bhaTTamukhena hammukhaM jalpayan / kimiyA'hi / aho hammuka camUH kimu kimiti kSamApyate 1 vI sI DI I vaH / plepa. 1 sI DI pra. 2 cI tadAho. 3 cI yArIcchinda. 4 DI rImdhinda'. 5 e pichada.ta. 6 vI I ya cAsa. 7 sI vAnvararIsta'. 8 e sararAsta. 9 DI lakSmava. 10 DI 'yanabhIka. 11 vI sI DII ya le. 12 e samavi ra. 13 e bI sI pe du. 14 sI mukhena emmuvaM. 15 sI DI pan. 16 sI n / kathami 17 DII ho. yI hai 18 jI mimi. Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he0.4.2.22. ] aSTamaH srgH| 659 kSayaM nIyata ityarthaH / ahaM ca tva ca svayaM yudhyAMvahe ityabhiprAya iti / tathA sindhupatizca hammukopi svayaM praDuDhauke / kIDaksan / ipugaNaM prApayan priyaM kurvannata eva sphAvayanvardhayan / / ropayata rohayata / ityatra "ruhaH paH" [14] iti vA pa. // vilInayata / ityatra "liyo nontaH" [15] ityAdinA vA nH| vilAyayata / iti pakSodAharaNaM jJeyam // vilAlayata vilApayata / ityatra "lo la" [16] iti vA la // abhipAlayitA / ityatra "pAte." [17] iti la' // dhUra dhUgza dhUgNa vA / uddhRnayan // prIzi prIgNa vA / prINayan / ityatra "dhUgnIgonaH'' [18] iti naH // yaujADhikayo cchantyeke / abhidhAvayat / prAyayat // vAjayat / ityatra "vo vi" [19] ityAdinA jaH // pAM pAne paiM vA / apAyayat / abhizAyaya / chAyaya / samavasAyayat / samabhivAyayat / vyAyayat / hvAyayat / ityatra "pAzA" [20] ityAdinA yaH // anarpayat / areparyat / blepayat / ahepita / kopayan / kSamApyate / prApayan / ityatra "bhartiI" [21] ityAdinA puH // sphAvayan / ityatra "sphIyaH sphAva" [22] iti sphAv // 1I dhyAmahe. 2 e bI sI I ya du. 3 sI roha'. 4 vI 'lAlayayata. DII lApayata sI lA xxxxx Nayan / ityatra dhUraprIdeg 5 DI yat vi. 6 epa / 6. 7 vI - prIpaNa . 8I yan / prA, 9I ja | pa pA. 10. vI napaya'. 11 sI ta / ble'. 12 vI DI I t / blepa 13 e sphAya sphA. Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 vyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH) zAtayanvighaTayanvyathayanvArodasI dhvaniraghATi dhanurdhyAm / khetayoripugaNoghaTi ghATaghATamAzu vighaTavighaTaM ca // 120 // 120. dhvaniH kreGkArastayo mahammukayodhanAmaghATi kRtaH / kIm / rodasI zAtayanpAtayanniva vighaTayanvA dvidhA kurvanniva vA / vipUrvo ghaTirinanto vidAraNepi vartate / yathA kASThaM vighaTayati / vyathayanvA pIDayanniva vA / evivA avasIyante / atitIvradhvAno ghuccazailazRGgAdIni bhraMzayati pRthivyAdIni vidArayati narAdIMzca vyathayatatyititIvratvAdevamAzaGkitaH / tathA dhanubhyAM kartRbhyAmipugaNa: kheghaTi nikSepeNa yojitaH / ki kRtvA / Azu ghATaghATamAtmabhyAM saha saMyojya saMyojyAzu vighaTavighaTaM ca nikSepakAla AtmasakAzAdviyojya viyojya ca // ipubhiranayoArthavyAthaM vyarthavyathamavyathi pratikagayitA kAgaMkAgaM kagaMkagamAkagi / pratijayitA jAraMjAraM jaraMjaramAjari kasayitajanaH kAsaMtAsaM nasaknasaimanasi // 121 // 121. anayo(mahammukayoripubhiH kartRbhiH pratikagayitA pratIpaM hantA pratyarthI vyAdhaMvyAdhaM vyarthavyathamabhIkSNaM duHkhayitvA duHkhayitvAvyadhi duHkhitaH / tathepubhireva pratikagayitA kAgaMkAgaM kagaMkagamabhIdaNaM prahatya prahatyAkagi prahRtaH / tathepubhireva pratijarayitA pratIpaM kSayaM - 1 e zAnta'. 2 sI va pa. 3 vI rayatA. 4 bI sasA. 1 5 sI pApA. 2 pI DI Tirana'. 3 e ti pradhi'. 4I yojyA . ca. 6 epaNa dusa. 7 DI vAya'. 86 hatyA, Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 4.2.23.] aSTamaH srgH| netA zatrurjAraMjAraM jaraMjaramabhIkSNaM nirjarayya nirjarayya vinAzyAjarivinAzitaH / tathepubhiH kasayitRjanaH kasayitA vaJcayitA santApayitA vA jana: zatruH kAsaMkAsaM ksaknasamabhIkSNaM vaJcayitvA vaJcayitvA saMtApya saMtApya vAnasi vaJcitaH saMtApito vaa| vyAvyAthamityAdibhirevAbhIkSNyevagatepi jiNampare Nau vA hrasvodAharaNAnAM lAghavenopanyAsArtha yaMthaMvyathamityAdInAmAbhIkSNya eva vartamAnAnAM punaH prayogotizayenAbhIkSNyaM vakti / evamanyatrApi // hariNI chandaH // pratijanayatA jAnajAnaM janajanamAga AvanayituramunvAnavAnaM vanaMvanamojasA / rajayasi mRgAn rAjarAjaM rajarajamAH kimityatihasakRtA bhImasyAvyAthyatIva mano dviSA // 122 // 122. ojasA valena prayojyaka sUnhammukaprANAnvAnavAnaM vanaMvanamabhIkSNaM yAcayitvA yAcayitvAvanayituryAcayiturgrAhayitubalena hammukaM mimArayiSorityarthaH / bhImasya mano dviSA hammukenAtIvAtyarthamavyAthi pIDitam / yataH kIdRzA / atihasakRtAtyartha hstaa| kathamityAha / A iti khede / kaSTamaho bhIma kimiti mRgAn rAjarAjaM rajarajamabhIkSNaM ramayitvA ramayitvA rajayasi ramayasi vyAdha iva mRgatulyAnetAnbhaTAnkimiti khelayasi mamaiva pArzve Dhaukasvetyartha iti / 1 e sI I pya vi. 2 e zita / ta. 3 sI DI 'tAja'. 43 vyAtha vyA. 5 vI bhIkSyova. sI bhIkSNeva. 6 sI vyatha'. 7 sI bhIkSNa e'. 8 sI haraNI. 9e; tena hammu 10 x The ms becms to lave omitted one line The omission is hointidoret but not filled in. 11 e tvAva. 12 e tuyAca'. sI turmA. 13 e noha dvi. Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 ghyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH] tathAgo durvAkyajanitamapagadhaM jAnajAnaM janaMjanamabhIkSNamutpAdyotpAdya pratijanayanA kurvatA // kimaraji mayAnveNorAji tvayA nviti jalpatA taMdajani balaM tejojAni vyakAgi ca tattathA / avani sa yazovAni prANAnajAri ca mArgaNaiH zazikula bhuvA bavAnAsi dvipannasayanyathA // 123 // 123. nuzabdo vikalpArthaH / kiM mayA vaiNo mRgatulyo bhaTajanorajiM yuddhena ramayAMcakre ki tvayA nu bhavatA vaiNorAjItyevaM jalpatA zazikulabhuvA somavaMzodbhavena bhImena tattatratyalokaprasiddhaM valaM tathAjani kRtaM tattejaH pratApastAjAni / tathA tadvalaM tejazca tathA vya. kAgi ca vyANaritaM yathA sa dvipanhammuko mArgaNaiH zaraiH prayojyakartRbhirbhImena kA yazovani yAcitaH prANAMzvAvAni tatsaMmukhapreritavANapAddhiImena mahyaM svakIyaM yazaH prANAMzca dehIti yAcita ivetyarthaH / ajAri ca balahInaH kAritota eva vaddhAnAsi kuTilIkRtaH / kIhaksan / mArgaNaiH snasayanbhImaM nirAkArayanprahArayannityarthaH / / zAtayan / ityaMtra "zadiH" [23] ityAdinA zAt // vighaTayan / aghATi aghaTi / ghATaghATam vighaTavighaTam / vyathayan / avyAdhi avyaghi / pyAdhaMcyAtham vyarthavyatham / atra "ghaTAde:" [24] ityAdinA NA hasso miNampare nu No dIrghA vA // 1 . - - ---- -- .. ....... 1 sI DI ta'. 2e pAjoni. 3 e thA vakA". 4 e vatra 5 emi| yA. Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.2.15.] aSTamaH srgH| prtikgyitaa| vyakAgi Akagi / kAgaMkAgam kagaMkagam / aavnyituH|| avAni avani / vAnavAnam vanaMbanam / pratijanayatA / ajAni ajani / jAnaMjAnam janaMjanam / pratijarayitA / ajAri Ajari / jAraMjAram jarajaram / kasayita / anAsi anasi / kAsanAsam nasaknasam / rajayasi mRgAn / eNorAji araji / rAjarAjam rajarajam / atra "kagevanU" [25] ityAdinA hrasvo jiNampare tu Nau vA dIrghazca / kecittu SNasUcopIcchanti / snasayan / / adami na surairno vA daityairadAmi ya Ahave sma damayati taM dAmaMdAmaM damaMdamamojasA / culukakulabhUH kAmakAmaM hyakAmayadAmayattamatha nigaDaM prAmaMprAmaM ya Ami na kenacit // 124 // 124. yo hammuka Ahave raNe surairnAdami na damito no vA daityairadAmi taM hammukaM culukakulabhUrbhIma ojasA balena prayojyakA dAmaMdAmaM damaMdamamabhIkSNaM damayitvA damayitvA damayati sma / athAnantaraM hammukaM nigaDaM zRGkhalAM hi sphuTaM kAmakAmamabhIkSNaM vAJchayitvAkAmayadavAJchayattathA nigaDaM prAmaMprAmaM prApayya prApayyAmayatprApayadyo hammukaH kenacitkenApi nigaDaM nAmi na prApitaH // nAcAmi nAkAmi ca kenacidyA tAM sotha caulukykulaavtNsH| AcAmamAcAmamibhAzvasainyAnyAcAmayatsekSuyavAM tdurviim||125|| 125. atha yorvI kenacitkenApi svasainyapAnnAcAmi na 1 I culaka. 2 e ma hya'. 3 e tasa / A. sI gayatA 2 e vI nayinA. 3 I ri ajadeg 4 sI DI tR / AkA'. 5 e n / ra.6 I culakadeg 7 e bhRmI o. 8 DI nigaTa. Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] khAdayAMcave nAkAni ca / AstAM tAvadAcAmanaM naivAbhilApayAMca. kepi / etenAtinirUpadravatvena ta merartizAlatoktA / tAM sekSuyavAminuvATakSetrayavopetAM tadurvI hammukapRthvIM sa caulukyakulAvataMso bhIma ibhAzvasainyAni prayojyakartRNyAcAmamAcAma khAdayitvA khAdayitvAcAmayat / ibhairikSanazvaizca yavAnakhAdayan / / damayati / adAmi adami / dAmaMdAmam damaMdamam / ityatra "amokami" [26] ityAdinA hUsvo jiNampare tu Nau vA dIrghaH // akamyamicama iti kim / akAmayat / akAmi / kAmakAmam / Amayat / Ami / prAmagrAmam / aacaaNmyt| AcAmi / AcAmamAcAmam // indravajrA chandaH // yati / adAmi adami vA dIrghaH // akamyAmA magrAmam / janayat / AcAma, kAmakAmA // iti zrIjinezvarasUrizipyalezAbhayatilakagaNiviracitAyA zrIsiddha hemacandrAbhidhAnazabdAnuzAsanadhyAzrayavRttAvaSTamaH sargaH // 1e 'nApini. 2 e livotpAtA kA tA se'. 3 sI sastArakA lA'. 4 e 'cAsa sA. 5DI kAmi. 6 em / acA. 7 TImamA'. 8 : samA Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dyAzrayamahAkAvye navamaH srgH| pariskhAdaMpariskhAdaM pariskhadaMpariskhadam / sa pariskhadayandRptAnbhImotha praticedyagAn // 1 // 1. atha hammukavazIkaraNAnantaraM sa prasiddho bhImaH praticedi cedidezAbhimukhamagAn / kIDaksan / imAndarpiSTAnnRpAnpariskhAdaMparisvAdaM skhadi hiMsAsthairyayo. / raNe sthirairbhAvyamiti sthirIkRtya sthirIkRtya pariskhadaMparirveda svasainyairghAtayitvA ghAtayitvA pariskhadayana sthirIkurvanyAtayaMzca // apasvAdamapaskhAdamapaskhadamapaskhadam / yairapAskhAdi tai pAskhadyasya vahato bale // 2 // 2. taizcaraTezvarairasya bhImasya vahato gacchato vale nApAsvadi mRtyu. bhayAnna kimapi vinAzitam / yairapaskhAdamapasvAdamapaskhadamapaskhadamabhIkSNaM svabhaTairghAtayitvA ghAtayitvApAstrAdi vAtaH kArito yairnRpAdayopi gacchantaH pracchannadhATIpAtAdinopadrutA ityartha. // 1 vI sI vI arhan / pa. 2 e rirakAdaM. 3 I valeH // .. 4 sI skhada'. 1 sI didai'. 2 e sAtaya. 3 e raNe sthideg 5 vI pAskhAdi. 6 vI sI DI kSNa suma. 84 Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 ghyAzrayamahAkAvye bhImarAjaH] paryaskhAdi ca no tenApyanapaskhadayanpathi / kiM tu praskhAdayanneva paryaskhadi mehaujasA // 3 // 3. tenApi na kevalaM tairasya vahato bale nApAskhadi kiM tu nyAyaniSThatvAdbhImenApi pathyanapaskhadayannahiMsayano ca naiva pryskhaadi| ziSTaM spaSTam // pariskhadayan / paryaskhAdi paryaskhadi / pariskhAdaMpariskhAdaM parisvadaMpariskhadam / anapaskhadayan / apAskhAdi apAskhadi / apaskhAdamapaskhAdam apaskhadamapaskhadam / anna "paryapAtskhadaH" [27] iti Nau hrasvo miNampare tu Nau vA dIrghaH // svaderghaTAdipAThena siddhe niyamArtha vacanamanmopasargapUrvasya mA sUt / praskhAdayan // nyazAmi zamayanbhillAl zAmaMzAmaM zamaMzamam / bhImazca cedinA dozca nyazAmyazami no punH||4|| 4. cedinA cedIzena bhImazca nyazAmyAgacchan zrutaH / kIm / bhillAn mlecchabhedAn zAmaMzAmaM zamaMzamamabhIkSNamupazamayyopazamayye zarmayannirAkurvannityarthaH / tato dozca bhujA ca nyazAmi balAvalepAsvabhujasaMmukhaM vilokitamityarthaH / no punazcedinA dorazamyupazamitaM sAvaSTambhaM kRtamityarthaH // zamayan / nyazAmi azami / zAmaMzAmam zamazamam / ityatra "zamo. darzane" [28] iti ilo bhiNampare tu Nau vA dIrghazca // adarzana iti kim / doryshaami| 1 DI nApana'. 2 e maheja'.. 1 sI DI nApaskha. 2 esayeno. sI sannova. 3 DI no nai'. 43 di / zeSa spa. 5 e "svadi pAri . 6 e apasva. 7 e t paskhA e mapya za.9I pya nirA. 10 emayami. 11I pAzcamu. 12 sI yaH / sama. 13 sI sIn / nizA'. 14 e donyazA'. Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai. 4.2.29.] navamaH srgH| 667 ripUnyamayitu maidya yAmaMyAmaM yamayamam / maitryai kimudayamyepomatrya kimudayAmi vA // 5 // na vidhiryAmayatyaka mAM cAprajJapayannitaH / bhImorIJ jJapayanneti jJApaMjJApaM jJapaMjJapam // 6 // ajJApi jJapayitvAstraM cahayitvA tu nAjapi / / yatpUrvaiH kiM jayetsoyaM cAhaMcAhaM cahacaham // 7 // na cAhitA cahitA nAjvAlyajvalyamuneti vA / nAjJAtvA jvalayAmyenaM jvAlaMjvAlaM jvalaMjvalam // 8 // jvAlayanmajvalayanvA vigrahaM halayanparam / saMdhi vA hrAlayandUtaM malayed hmAlayantrayam // 9 // iti yAvadabhUcintAnamitaglapitAnanaH / caiyastAvadrajopazyannAmayad glApayaddizaH // 10 // 5-10. caidyazcedidezAdhipazcintayAnamitaM namrIkRtaM glapitaM ca kSINaharSa kRtamAna mukhaM yena sa tathA yAvadabhUttAvaddizo glApayanmalinIkurvadata eMva nAmayannIcaiH kurvadrajaH sainyakhurotkhAtareNumapazyan / kA cintetyAha / adya sAMpretaM me mama ripUn yAmaMyAmaM yamaMyamarmabhI 1 e medha yA . 2 ( yasyepo 3 e 'tyaya mA. 4 e tvA nA. 5 e nebhi vA. 6 DI degti cA 1. 7 e sI madhi vA. 8 sI DI ye mA. 9e zyanAma. 19 evAnA. 2e nocai kurvarajA sainyakharoM'. 3 e prata me. 4 I ta ma. 5 emapIkSNa. Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 byAzrayamahAkAvye bhImarAjaH] kSNamuparamayyoparamayya yamayituruparamayitustiraskurvata: sata ityarthaH / maitryai baliSThatayAyaM saMprati zatrUnparAbhavanmA bhImamapi parAbhUditi sakhyAya kimepa bhIma udayami mantribhirudyamaM kAritaH / kiM vA mainyai saMpratyayaM zatrujayanmA bhImasyai duHsAdhyo bhUdityAzayena vigrahAyodayAmi / tathA vidhidaivamarka na yAmayati na pariveveSTi paracakrakRtarASTrabhaGgAdisUcakaM durdaivakRtamarkapariveSAdyariSTaM na kiM cidastItyarthaH / caH paramarthe / paraM bhIma itosmindeza eti / kIhaksan / arI jJApaMjJApaM jJapaMjJapamabhIkSNaM hiMsitvA hiMsitvA jJapayanhisannata eva mAmaprajJapayanaparitopayan / tathA yatpUrvairyasya bhImasya pUrvajairmUlarAjAdyairakhaM jJapayitvA tIkSNIkRtyAjJApyamAri zatruhiMsA cakre / bhAvetra nin / tuH paramarthe / paraM cahayitvA zAThyaM kRtvA yatpUrva jJapi na hisitaM soyaM bhImotarkitamabhipeNakatvAtkiM cAhaMcAhaM cahaMcahamabhIkSNaM chalayitvA chalayitvA jayecchatru vazIkuryAt / "vidhinimantraNa" [5-4-28] ityAdinA saMprazne saptamI / tathainaM bhImaM jvAlaMjvAlaM jvalaMjvalaM pratyavaskandanaudinAbhIkSNaM kopayitvA kopayitvA na jvalayAmi na kopayAmi / kiM kRtvAjJAtvA / kimityAha / amunA bhImena na cAhitA na zAThyaM kariSyate cahitA vA / vA zabdotrApi yojyaH / zAThyaM kariSyate vA / tathAmunI nAvAli kopenAtmA na jvAlitojvali veti / tathA para zatru jvAlayanpratApaiH saMtApayanjva layanprakarSeNa saMtApayaMzca bhImo dUtaM jhalayetpreSayet / kIDaksan / vigrahaM vA hvalayaMJcAlayanpravartayanni 1e toH sa . 2 sI DI bhUyAdi'. 3 DI maitrye saM. 4 e 'sya dusA. 5 e makai na. 6 e sI DI ramArthe'. 7e ra cahayitvA zAThya kRtvA yatpUrvanAzapi na hiMsita soyaM bhImotakitanhi' 8e pUrvairmU. 9 I ve ni. 10sI tupa'. 11 e pUrvarnA. 12 sI nAbhI'.13 sIDIte cAhideg. 14 sI tarI nAvA. 15 yI to jvAliceti. 16 e repeats from yan to layan. 17 e IprajvAla. 18 e payazca bhImau dU. 19 DIye kI. 20 e vA hula'. Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4 2.29 ] navamaH sargaH / tyarthaH / saMdhi vA hvAlayanpravartayana / yataH kIdRk / nayaM nyAyaM mAlayanpravartayana / yadyayaM mayA saha vigrahaM sadhi vA cikI' syAttadA nyAyaniSTatvAtaM matpAu prepayena tu prepitavAMstasmAnmaitryamaitrI ca na kAraNaM ki tvanyatkimapItyartha iti // svarNavarmAzubhiryoma snapayatsnAparyaMdizaH / karmeNa vamayatphenaM garaM zeSeNa vAmayat // 11 // avanyA vAnayatkampaM nizchadma vanayattathA / zikhicchadacchacayairdhAmacchadbhizchadiHzriyam / / 12 // divyapracchadasAdyAzvamAlulokaca cedipH| kAlocitaM ca vetrIzenAzAMsadacIkarat // 13 // 11-13. cedipa AzvamazvaughamAlulokaca na kevalaM rajopazyaditi cArthaH / kIdRzam / svarNavAzubhivyoma slapayadujvalIkArakatve. nAbhiSiJcadivaiva dizaH snApayat / tathA kUrmeNa kAtibhAgakrAnyA phenaM vamayadudgArayan / tathA zeSeNa kA garaM viSaM vAmayat / tathAvanyA kampaM vAnayadavanI kampaM yAcamAnAM prayuJjAnaM pRthvI kampayadityarthaH / tathA nizchadma nirmAyaM yathA syAdevaM dhAmAtapaM chAdayanti vip / tairdhAmacchadbhiH zikhinA mayUgaNAM ye chadAH pakSAstepAM chatracayaiH 1 e yandiza 2 e pherna ga'. 3 vI niccma. 4 e tratraya. 5 sI DI pracchAda. 6 e zAzada. 1 e 'vyamitrI 2 e sI vala ra. 3 vI manapa. 4 thI piJcadi'. 5 I zeSaka. 6 e gara vi. 7 e vanIya ka. 8 e degcanAnA. 9 vI nicchA. Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAja] zrIkarInikaraiH kartRbhizchadiHzriyaM gRhAcchAdakatRNapatizobhA vanayadyAcayadagIkArayadityarthaH / tathA divyAH pradhAnAH pracchadA vastrANi yeSAM te tathA sAdinozvavArA yatra tan / tatazca cedipo vetrIzena kA kAlocitamAzazAsadbhANitavAnacIkaraca kAritavAMzca // asasvAmattato dvAstha AzazAsaca parSadam / khAdhikAramavabhrAjadvAcaM caivamasisvadat // 14 // 14. tatazcedipena kAlocitasya bhaNanakaraNaviSaye vyApAraNAnantaraM dvAsthosasvAmatkhAminamAkhyAdhmadAdiSTamadhunaiva kairomIti cedipamuvAcetyarthaH / tathA parSadamAzazAsatvavacaHzravaNasAbhilASAM cakre yataH khAdhikAraM vijJapya vijJapanarUpamavabhrAjadaprakaTayat / etadapi kuta ityAha / yata evaM vakSyamANaprakAreNa vAcamasisvadaca cAruracanayoM svAdvImakArSIca // yathAsau vAcamasivadattathA / chatrairavibhrajayomAbIbhasatkuntakAntibhiH / ababhAsa~kirITohSArAvairabIbhaSat // 15 // khurAtrairababhASakSmAmadidIpadapIpiDat / bhAreNa kroDadaMSTrAmapyapipIhadadIdipat / / 16 // 1 em / syAdhi . 2 sI DI trairAvi. 3 e bhramadhyo . 4 e satkSirITolaH haSA. 1bI dimi. 2 e po vitrI'. 3 e ratva kA. 4 e dina. 59degSayai bhyA'. 6 eI kariSye ce. 7 e vacatra. 8 sIDI baNe sA'. 9bI sIDI rUpa svanyApArama. 10 e mavAja11 DI yA sAdhvIma. 12 vI sAdhInama.sI sAdhvIma. Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 1 2.29 1 navamaH sargaH / du ajijIvacamastena rajo yadudamImilat / akhANyudamimIlattAnyuyotaM yairajIjivat // 17 // dundubhInacakANattAnyanikuJjAnyacIkaNat / ararANacca DhakkAstA yakAbhiryAmarIragat // 18 // kAhalA avavANaJca nijotkarSa nvabIbhaNat / zaGkhAnavIvaNacocairabhANannu maGgalam // 19 // kApi kSobhamazazrANadvisarya kApyazizraNat / ajuhAvaddheSayAzvamArka caindra bajUhast // 20 // ajiheThadagAMstAnbhuvyaluloTadalUlupat / nayAnajIhiThatkazcidalulopadalUla~Tat // 21 // nAlalApanmitho nAlIlapadanyaM tathApi hi / acikIrtatprabhoH zaktiM nijAM bhaktimacIkRtat // 22 // bhImasya dUtena sahaiSovavartadihAgatim / azvAyutaM camUlezo nopadravamavIvRtat / / 23 // 15-23. eSa yuSmAbhiratyAsanna dRzyamAno bhImasya camUlezo 1 e karata. 2 zrI bhistAma'. 3 sI bI tvabI. 4 e kvANa'. 5 e kSottama. 6 vI degya kApya. 7 e bI sI nvaindra. 8 DI degndra sva. 9 e hiutka. 10 elapat. 11 sI DI sahASo. 1jI bhirityA'. Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] zvAyutamazvAnAM dazasahasrANi dUtena saheha pratyakSe deza AgatimAgamanamavavartacakre / kIdRgityAha / epacchatrairmahAsAmantAdimU|paristhi tairAtapatraiH kRtvA vyomAvibhrajadazobhayan / tathaipa kuntakAntibhiH kRtvA vyomaaviibhsdudiipyn| tathaipa kirITomahAsAmantaziraHsthamukuTAMzubhiH kRtvA vyomAvabhAsan / tathaiSa hepAravaiH kRtvA vyomAbIbhaSatpratizabditairazabdAyayat / tathaipa khurAnaiH kRtvA kSmAmavabhApacchandAyamAnAM prAyuzAdidIpatsamatApayadapIpiDatpIDitavAMzca / tathaiSa bhAreNa kA kroDadaMSTrAmapi na kevalaM mAmAdivarAhadADhAmapyapipIDadadIdipaJca / tathA yadyasmAddhetoreSa rajo dhUlimudamImiladucchAlitavAMstena hetunA tamojijIvadullAsitavAnityarthaH / tathaipa tAnyastrANyudamimIladaprakaTayadyaiH kRtvaiSa udyotamajIjivat / tathaipa tAndundubhInpaTahAnacakANavAdayadyaiH kRtvaiSa nikuJjAni girigahvarANyacIkaNatpratizabdaiH zabdAyitavAn / tathaiSa tA DhakA vijayabhammA ararANacAvAdayazca yakAbhiH kRtvA dyAmarIraNat / tathaipa kAhalA avavANaccAvAdayat / etatsvarasyAtyudAttatvAdutprekSyate / eSa nijotkarSa nvAtmIyotkRSTatAmivAbIbhaNadabhANayatprastAvAtkAhalA eva / "gatibodha" [22.5] ityAdinA NikartuH karmatA / kAhalApAAdityarthaH / tathaiSa uccaiH zaGkhAnavIvaNaca / etatsvarasya ca maGgalyatvAdutprekSyate / maGgalaM nvavANagANitavAn / prastAvAcchavAneva / tathaipa kvApi zatrupu kSobhaM bhayenAkulatAmazazrANadAt / tathaiSa kvApi nAgarikepu RddhivizeSeNa vismayamAzca 1 sI DI hazrANi. 2 e pasthatrama'. 3 e dimahAmU. 4 bI sI DI 'ridhRte. 5 e sthiterA . 6 e vIsasa. 7 bI zirastha. 8 e pArAvaH kR. 9 e mAnava. 10 vI I yuktAdi. 11 e la myAnAdi. 12 e yI DI udyota. 13 e jipastathai'. 14 I DhakAvi0. 15 e viSaya. 16 e gacca kA17 bI sI DI kRtvaipa ghA': 18 e NatvAcA. 19I NikartuH. 20 e pArdhadideg 21 yI thaiva u 22 DI 'la tvana. 23 e degNaprANi'. Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 4.2.30 ] navamaH srgH| 673 yamaMzizraNan / tathaiSa heSayAzvazabditena kayAka ravisaMbandhyAzcamazvaughamajuhAvannu svAzvazauryAvalepena saspardhamAkAritavAniva / sathaiSa hepayA kanyannaM kramaMbandhinamazvamuccaiHzravasamajUhabanna / tathaiSa tAnagAnvRznAnajiheThanmattagajAdibhirvAdhitavAnbhuvi 'pRthivyAmaluloTatpAtitavAnallupaccheditavAMzca yAkazcinnAjIhiThannATuluTannAlulopaJca / tathaipa yadyapi mitho nAlalApadaho asmatprabhoH sAmarthya yenetthamitthaM helayaiva hammuko baddha iti / tathA vayaM svaprabhukAyeM jIvitaM tRNAyApi na manyAmaha ityAdiprakAreNAnyonyaM na saMbhaupitavAnnacAnyaM svasmAbyatirikta kaM canAlIlapadApitavAMstathApi hi sphuTaM prabhorbhImasya zakti tejasvitAzrIvizeSAdyADambaraprakAzanena valAdisAmarthyamacikIrtajjJApitavAn / tathA nijA bhaktiM tathAvidhaduSkaraparagaSTrapravezarUpabhAdezakaraNena svabhartRviSayaM vahumAnaM cAcIkRtat / tathaiSa iha deza upadravaM nAvIvRtana cakre // yamayituH / udayAmi udayami / yAmayAmam yamayamam / atra "yamopari" [29] ityAdinA istrAdi // aparivepaNa iti kim / yAmayatyarkam // mAraNe / arIj jJapayan // topnne| mAmaprajJapayan // nishaane|jnypyitvaastrm / ajJApi ajJapi / jJApajJApam jJapajJapam / atra "mAraNa' [30] ityAdinA svAdi // 10 1e mazazrANa vI maza 2 e katryArkara'. 3 sI yArkara'. 4 sI DI dhyAzca turagaugha. 5 e zatrama. 6 sI DI namAva' 7 eI samAjU. 8 vI jUhAva'. 9 e 'hevanma. 10 vI sI pRthvyAma'. 11 e jIhavannA. 12 e luThannA. 13 vI satopi. 14 sI DI bhAvita. 15 e sI DI degna vAcI. 16 vI kRttathai'. 17 e sI 'tyakam. 18 DI pichA. 19 e pa / za. 20 e para mA. Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] cahayinyo / cahinA cAhitA / cAhaMcAham cahacaham / atra "cahaNaH pAdhye" [ 31 ] iti hasvAdi // jvalayAmi jvAlayan / halayan hvAlayan / malayet hmAlayana / glapita glApayat / snapayat snApayat / vanayat vAnayat / vamayata ghAmayana / namita nAmayat / atra "jvalahvala"[32] ityAdinA vA hasvaH / / agvAli ajvali / jvAlajvAlam jvalaMjvalam / ityAdipu dIrghavikalpaH sirddha eSa // anupasargasyeti kim / prajvalayan // isi / chadiH // mani / chadmaM // traTi / chana // vipi / dhAmacchadbhiH / atra "cha:" [ 33 ] ityAdinA hasvaH // pranchada / zikhicchaMda / ityatra "ekopa" [34] ityAdinA hasvaH // acIkarat / ityatra 'upAntyasyA" [35] ityAdinA hasvaH // asamAna. lopizAsvRdita iti kim / asasvAmat / yatrAntyasvarAdilopastantra sthAnivasAvena na sidhyatIti vacanam / yatra tu svarasyaiva lopastatra svarAdezasvAssthAnivadbhAvenaiva sidhyati / mAlAmAkhyadamamAlat / nanu yatrApi svaravyaJjanalopastatrAvayavAvayavinorabhedanayena svarAdeza eveti sthAnivadbhAvenaiva sidhyati kimasamAnalopivacaneneti / satyam / sthAnivadbhAvasyAnityatvapyApanAthaM vacanam / tenAsisvadat / atrokArasya "nAminokalihaleH" [4.3.51 ] iti vRddhau kRtAyAmantyasvarAdilopAdasamAnalopitvam // zAsU / 1I tvA / cAhitA / cahitA / cAha. 2 e cAha. 3 e I ityAdinA ha. 4 sI DI layat. 5 e t hAla'. 6 lI t na. 7 vI sI DI lpa si. 8 DI ddha yeva. 9 DI ma // zraTi. 10 vI sI DI I chatra // . 11 e kapi. 12 ecchanda / i. sI DI cchad . 13 e 'radityAdisya. 14 vI sIDII ditIti. 15 DIna si. 16 sI bhedena.' 17 sI vasyA'. 18 I sU / Aza'. Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai04.2.37.] navamaH sargaH / 675 azazAsat // AzAmopIcchatyanyaH / AzazAsat // Rdit / loke / Alulokat // avibhajat avabhrAjat / avIbhamat avabhAsat / avIbhapat ababhApat / adIdipat adidIpat / apIpiDat apipIDan / ajIjivat ajijIvat / amImilat amimIlata / acIkaNat acakANat / arIraNat ararANat / avIvaNat avadhANat / avIbhaNat aramANan / azizraNat azazrANat / ajUhavat ajuhAvan / ajIhiThat ajiheThana / alluTan aluloTan / allupat alulopat / alIlapan alalApata / atra "bhrAjabhAsa'' [36] ityAdinA vA hasva. // avIvRtat avavartat / acIkRtat acikIrtat / atra "RvarNasya" [37 ] iti vA-Rt // dRtaH sojighrapadvAhAndAraM ratnAMzuzADDalam / taM tatrAtiSThipaM devAjJAsaurabhamajighripam // 24 // 24. sa bhImasatko dUto vAhAnazvAndvAra siha dvAgmajivapana / dvAraM vAhAnugataharitaNAzaGkayA jighrapta prayuktavAn / yataH kIdRgdvAra ratnAMzuzADala ratnAzubhi. zAvalazabdasAnidhyAnnIlamaNikAntibhi zADalamiva haritatRNAnvitamiva dvAradeze dUta AyAtostItyartha / taM dUtaM tatra dvArehaM pratIhArotiSThipaM sthApayAmAsa / yato devAjJAsaurabhaM 1 sI DI zAdala. 1 sii|| rudi. 2 e sI ka / anu. 3 vI vibhrAja. 4 e adIdipa 5 sI zazraNa 6 e sI 'hivat 7e jatbhAmadeg ghI sI DI janAsa. 8 sI acI'. 9 sI DI tRNaza. 10 DI lami. Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAnA] devasya rAjJo yAjJA tasyAH saurabhaM guNagauravaM pradhAnAdezamityarthaH / ahamajidhipaM ghrApayAmAsa / tavAjJAM pratIcchantaM dUtamahaM prayuktavAnityarthaH / / ajidhipam ajighrapat / ityanna "jighrateriH" [38] iti vA-haH / atiSThipam / atra "tiSThateH" [39] iti nityamiH // adUSayadbhiH pratibhAmadRSyaiH sopyadoSayan / dhIgRhiteGgitaiH pumbhirAhatotraitumicchati // 25 // 25. sopyadoSayanna kevalaM pumbhiH pratibhAmadUSayadbhiH kiM tu dUtopi pratibhA prajJAM svAmidrohAdyabhiprAyeNAkaluSayansannatra devapAdAntika etumicchati / kIdRk / pumbhirnarairAvRtaH / kibhuutaiH| adUSya: (dhyaiH) kulInalAdisadguNopetatvena zlAghyairata eva pratibhAmadUSayadbhiH / tathA dhiyA prayojyakartyA gRhitaM saMgopitamiGgitaM ceSTitaM durvacovyApArAdi yastaigambhIrAzayarityarthaH // bhadUpyaiH / atra "UMDupo gau" [50 ] ityUt // pratibhAmadUSayaniH pratibhAmadopayan / ityanna "citte vA" [4] iti vot // cittagrahaNena prajJAyA api grahaNAt // gRhita / ityatra "gohaH svare" [ 42 ] ityUs // tenvabhUvaJjanAstaM nu pArthadUto babhUva yH| yemuM dAmodaraM draSTuM jagmurjaghnurna saMzayam // 26 // 26. yemuM dUMta dAmodaraM dAmodarAkhyaM draSTuM jagmuste janA yaH 15 pyadUpa. , 1 bI jimipa'. 2 sI DI jinite'. 3 e sI DI pyadUSa. 4 e 'staurga. sI DI yairga'. 55 udoSo. 6 e mado'. 7e gohe: sva. 8sI dUdA. Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 677 [hai0.4.2.44.] navamaH sargaH / pArthadUto yudhiSThirasaMdezahArako babhUva taM nu dAmodaraM viSNumivAndhabhUvajJAtavantaH / yudhiSThireNa hi yuddhAtpUrva paJcaprAmIprAptyA saMdhAnAya kauravANAM pArzve viSNurdUtaH preSita AsIditi bhAratam / tathA saMzayamayaM viSNuH syAnna veti saMdehaM na jaghnurnApajahnurviSNuviSayaH saMzayotinaikaTyepyeSAM na vyapagata ityarthaH // na yaccakhnurna yajakSurna yad nanti sa kiM cana / nAritAmagamannete tena jajJe mameti dhIH // 27 // 27. yadyasmAddhetorete sainikAH kiM cana latAdyapi na calanoMtpATitavantastathA yadyasmAdete kiM cana tRNAdyapi na jakSu bhakSayaMstathA yadyasmAdete kiM cana mRgAdyapi na nanti sma tena hetunaiteritAM zatrutAM nAgamannityevaMvidhA dhIrmama jajJe babhUva // anvabhUvan / ityatra "bhuvo vaH" [ 43 ] ityAdinopAntyasya-at // kiti / jagmuH / januH / jajJe / cakhnuH / jakSuH // siti / pranti / ityatra "gamahana" [ 44 ] ityAdinopAntyasya luk // anaDIti kim / agaman // aninditAdhvastabalogluMcatkalacurimadam / netrodaktadhruvA bhUpAzcitaH mAvezayaJca tam // 28 // 28. kalacurizvedIzaH / kalacurirhi cedidezaH / iti dvAsthoktyoM madaM harSamaglucapApa / kIdRzoninditamakutsitamadhvastaM cAnirAka 1e gluJcakala'. 2 sI DI rirmuda. 1e vAsvabhU. 2 e viSNudUtaH. 3 e degti purANam. 4 e ta namunApa'. 5 bI SNurviSa. 6 sI tyartha // . 7 e cakhunotpAdita . 8 9 'tunete. DItunAri . 9 bI dhIvuddhirma. 10 e sI DI mada // 11 tI dezeza:. 12 sI DI ktyA mudaM. 13 e pApaH / Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678 vyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH] balaM bhImasainyaM yena / yadvA bhImacamUlezenAninditamavidhvastaM ca valaM yasya saH / tathA kalacuri pAJcito nRpaH pUjitaH svasevakairnRpairApUritasabhaH sannityarthaH / netrAbhyAmudakto/kRtA yA bhrUstayA bhrUsaMjJayA kRtvA dvAsthena kA taM dUtaM prAvezayacca // dhvasta / aglucat / ityatra "no vyaJjanasya" [55 ] ityAdinA nasya luk // anudita iti kim / anindita // nemrodaka / atra "aJcona yAm" [ 46] iti nasya luk // anAyAmiti kim / nR(bhU)pAJcitaH // tenAvikaipitenAvilagitaiH speniSIdatA / nAbhAji vinayo nAbhaJjyavaSTambhaH sajanyazaH // 29 // 29. tena dUtena vinayaH praNAmAdhucitapratipattirnAbhAji na bhannaH / kIhI tena / avika pitena saMkSobhotthastambhAdivikArarahitena / tathAvilagite rogAdinAnupataptaiH svairAtmIya TaiH saha niSIdatA cedisabhAyAmupavizatA / tathA tena yazaH sajanbadhnannavaSTambha orjityaM nAbhaji / tAvAneva vinayaH kRto yAvatA svAvaSTambho na bhraSTa ityarthaH / / darzankramukakarpUraM sotha rAgI rajansadaH / rajakakSAlitakSomacokSadantAMzurabravIt / / 30 // 30. atha sa dUtobravIt / kIksan / rAgI zRGgAryata eva 1 sIDI kampite . 2 edegzanakamu. 3 sI DI dantAzu. 1e svasaiva. 2 sI ktodvIkR. DI ktodvIkR'. 3 vI 'tapra ve'. 4 vI sI DI 'zA satAvi'. 5 sI kampata. dI kampite. 6 e gito ro". *e bhavyaiH sa. 8 edegva bhau'. Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.2.50.] navamaH srgH| 679 kramukakaparaM pRgIphalAni karpUraM ca dazanbhakSayannata eva ca sadazcedisabhAM rajasvaRddhivizepe saspRhAM kurvan / tathA rajakena kSAlitaM dhautaM yatjhaumaM dukala tadvaJcokSA nirmalA dentAMzavo yasya saH / / bilagite. / vikaginena / inyatra "laGgi" [47] ityAdinA nasya luk // abhAji abhatri / ityatra "bhalejo vA" [ 48 ] iti vA nasya luk // dagana / majana / ityatra "dazamana zavi" [ 49 ] iti nasya luk // rajaka / rAgI / rajan / ityatra "akaTa' [ 50 ] ityAdinA nasya luk // syadino jayantyeva mRgAMstepi tvadAjJayA / yaMpAM rAgonavodaudmakravyasya dazane paraH // 31 // 31. tepi vyAdhA api maheze kenApi mRgA na ghAtyA iti tvadAjJayA kRtvA syadinastvarAvato mRgAn rajayantyaiva ramayantyeva na tu mArayantItyarthaH / nAstyavodaH pAko yasya tadanavodamapakkam / udyata iti auNAdike mani odma pakkam / vizeSaNakarmadhAraye tadyakravyaM mAMsaM __ tasya dazane bhannaNe yeSAM para prakRSTo rAgaH spRhA / etena cederAjhaizvaryAtidhArmikatve ukte // dagdhadhAbhoyatairvindhyastvadyazaH prazrethaistataiH / gato himazrathAdritvamavyAhatamaterapi // 32 // 32. dagdhA ya edhA: kASThAni tadAbhastatsadRzaH kAla ityarthaH / 1e yantyaiva 2 e zradhaista. 1 e zeSo ma. sI zeSA spR. DI zeSAtmaspR. 2 e vastathA. 3 yI dantAzadeg 4 degzavI yadeg 5 e gintai / 6 sI DI kampitedeg 7 e jesI vA. 8 ekam i. 9 sI mama de ke. DI mama deze. 10 ena svarA' 11 e sI DI vanto mR. 12 e degva na. 13 e ke nani. 14 e, caidarA 15 e bhattatsa. Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 vyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH vindhyovyAhatamaterapi jJAnakAraNendriyapATavAdapratihatajJAnasyApi puMso himazrathAdritvaM himena athyate vyApyate himazratho himavAnyodristadbhAvaM gtH| paTindriyopyevaM jAnAti yadayaM vindhyo na ki tu himAdrirityarthaH / kairhetubhiH / ayanairanuparataistatairvistINastvadyazaHprazrathairbhavadIyakIrtisandarbhaH // akSatenaujasA kAzimavamatya nihatya ca / sAdhvanaiSIrdazArNezamanAratavatiM natim // 33 // 33. dazANezaM darNidezAdhipamanAratA nirantarA vati: sevA yasyAM tAM natiM sAdhu yathA syAdevaM tvamanaipIH / kiM kRtvA / akSatena kenApyavizvastenaujasA valena kRtvA kAzi vANArasIrAjamavamatya raNe tiraskRtya nihatyai ca // paritatya prasatyebhAnbhavatyAgatya duurtH| tvAM praNatyAdhigamyAbhUtsukhI bhadrabhaTo nRpaH // 34 // 34. bhadrAH sujAtyebhA eva bhaTA yasya sa bhadrabhaTa evaMnAmA nRpo gajabandhadezasya rAjI sukhyakutobhayatvAtsukhitobhUn / kiM kRtvA / dUrato dUradezAdAgatya tvAmadhigamya prApya tvAM praNaya natvA tvAM pravatya sevitvebhAnhastinaH paritatya vistArya prasatya dattvA ca // sevitvebhAnhatiyAmadhigamya prApya / kiM kRtvA / 1bI tenoja . 2 e zArNaiza. 1e adhyApya'. 2 e vAnayodri. 3 e vidhyo na. 4 e kiM hi. 5 e ma. 6 e zArNezaM dazANezA. 7 e seva ya. 8sI tvamAnepI:. DI tvamAna. 9 sI vastanau . 10 DI stanoja . 11 bI "zi vANA. 12 e degsa reNe. 13 e "tyavaH // . 14 e jA mukhIzcaku. 15 sI rada. 16bI Nampa na. 17 e vana se'. Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 4.2.53.] navamaH srgH| 681 niyatyebhAnniyamyAzvAnAvAse tAnpraNamya ca / viramyAstrAdviratya vatsaMyato yantirAMDyayau // 35 // 35. yantirADyamyAdityAzAsyamAno yanti. "tikRtau nAmni" [5-1-71 iti tik / evamanyeSvapi ranyAdiSu / yanteryantyAkhyadezasya yantinAmA vA rADa rAjA yayau naSTaH / ki kRtvebhAnAvAse hastizAlAyAM niyatya vaddhAzvAMzcAzvazAlAyAM niyamya vaiddhA gajAnazvAMzca muktvetyarthaH / tathA tAn gajAnazvAMzca praNamya ca namostu bhavajhya iti namaskRtya cAkhAdviramya zakhaM muktvetyarthaH / tvatsaMyato bhavadraNAdviratya nivRtya ca // rantidevAbha kIrteste satparItatkaliGgagat / nantirgantistathA hantirvantimantiH satantikaH // 36 // 36. he rantidevAbha mahAyAgakaraNAdibhI rantidevAkhyapUrvarAjatulyakaliGgaM gacchati kaliGgagatkaliGgadezAdhipaH satantikastanyAkhyanRpasahito nantirgantistathA hantirvantimantirevanAmA nRpaudhazca te kIrteH sadAtA svatkIrterutkIrtaka ityarthaH / tathA parItadvistArayitA // rajayanti mRgAn / ityatra "Nau mRga" [51 ] ityAdinA nasya luk // rAga / ityatra "ghami" [52 ] ityAdinA nasya luk // syadinaH / atra "syado jave"[53 ] iti svado nipAtyaH / / 1 e rAghayau. 2 e natirga'. 3 e vI degnti sa. 1e tik. 2 eSu / yateya. 3 e nigamya. 4 vI vadAngajA'. 5 e nicchatya. 6 e liGgagatka. 7bI nAmama. 8 DI svakote. 9e tesatkI. 10 e 'tya vagha. Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 ghyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH] dazane / avoda / eMdha / odma / prazrayaH / himazratha / ityete "dazana" [54 ] ityAdinA nipAtyAH // ayataiH / anArata / natim / gataH / avyAhatamateH / batim / tataH / akSata / ityatra "yamirami" [ 55] ityAdinAntasya luk // nihatya / avamatya / pravatya / paritatya / prasatya / ityatra "yapi" [56] ityantasya luk // niyatya niyamya / viratya viramya / praNatya praNamya / Agatya adhigamya / atra "vA maH" [ 57 ] ityantasya lugvA // kaliGgagat / saMyataH / parItat / sat / ityatra "gamAM ko" [ 58 ] ityantasya luk // yanti / ranti / nantiH / gantiH / hntiH| mantiH / vantiH / tanti / ityatra "na tiki dIrghazca " [59 ] iti luk dIrghazca na // ajAtasAtirutkhAtoyodhyezaste sipAsati / jaJjanyamAnabhaktInAM dhuri jAjAyate ca saH // 37 // 37. ajAtAsaMpannA sAtinaM yasya sa pUrva kenApyagRhItakara ityarthaH / ayodhyeza utkhAtastvayA rAjyAdutpATitaH saMste tava siSAsati daNDaM dAtumicchati / tathA jaJjanyamAnamatizayenotpadyamAnaM yathA syAdevaM bhaktiryeSAM teSAM bhaktimatAM dhuryAdau soyodhyezo jAjAyate ca vobhavIti ca // 1 sI jAdisA . DI jAtisA. 2 e ca sa . 1 e edhaH / opraH / pra. 2 e pAtyau // . 3 e hatyaH / avamantyaH / pra. 4 bI tyantyasya. 5 sI DI yat / pa. 6 bI sI DI tyantyasya. 7 e yantiH / rantiH / na. 8 e sI DI nanti / ga. 9 sI ganti / i. 10 sI DI hanti / manti / vnti| tadeg. 11 e tiki dI. 12 e degtaH santistava. 13 e dAtumicchanti / tadeg. 14 e 'notpApa . 155 sopayo . 16 ete noM. Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ha0 4.2 62.] navamaH srgH| nikhanyAsanyamAnaH prAkkoza unkhAya sAyate / prANAnsanyAH sthiti sAyA gauDenaM tveti jalpatA // 38 // 38. gauDena gauDadezAdhipena prAkpUrva nikhanya nidhAnIkRtyAsanyamAnodIyamAnaH kogo bhANDAgAramutkhAya nikhAtAduddhatya sAyate tubhyaM dIyate / kibhUtena satA / tvA tvAM jalpatA / kathamityAha / he cede prANAJjIvitaM sanyA deyAH sthitimavasthAnaM dezaM ca sAyA iti / utkhAta. / sAtiH / ajAta / ityatra "A. khani" [60 ] ityAdinAntasyAt // sipAsati / ityatra "saini" [61 ] ityantasyAt / / utkhAya nikhanya / sAyate sanyamAnaH / jAjAyate jaJjanyamAna / ityatra "ye na vA" [ 62 ] iti vAntasyAt // ya ityakArAntanirdezAdiha na syAt / sanyAH / anyathA yIti kriyeta // kecidatrApIcchanti / sAyA. // tanyaterjunavaMzazrIyazodhighyAva tAyate / sAteH santeH satezvAgregAnA khAnA dviSAM tvayA // 39 // 39. sahasrArjunavaMzotpannatvAttvayArjunavaMzazrIH sahasrArjunAnvayalakSmIstanyate vistAryate / yato dviSAM khAnonmUlakena tathA sAteH santeH satezcaivaMnAmarAjavizepebhyoregAnA svAmitvAdapresareNa / ata evAdhiSu ghoNate bhrAmyatyadhidhvAva yazastAyate vistAryate // 1 e sI pAkoza. 2 vI na viti. 3 e bdhiSvAva. 4 atra "kavargakasvaravati" [2-3-76 ] iti Natvena bhAvyamiti bhAti / 1e he veta prA. 2 e degNAcchIvi'. 3 e sI DI ti / a. 4 e sami . 5 e khAyA nikhanya / speyato / manya. 6 sI na / sanyaH / a. 7 e sI sAyA // . 8 e prArju'. 9 sI DI I hazrArju. 10 e "ndhizcAvayavaza. 11 sIte // tA. Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] tAyate tanyate / atra "tanaH kye" [ 63 ] ityantasyAhA // sateH / sAteH / santeH / ityatra "to sanastiki" [64 ] iti lugAtauvA // khAnA / agregAnA / vAva / ityatra "vanyAG paJcamasya" [ 65 ] ityAt // tannRpApaMcitinaM zrIbhImo hanavAniti / tvAmAha kimarirmitraM vAsi me hattikRvidhA // 40 // 40. tadyasmAttvaM pUrvoktanItyA rAjAdhirAjastasmAddhetonRpANAmapacitiH pUjA tayA hRnnaM pramuditaM tvAM zrIbhImo hanavAnpramuditaH sannityevamAha / yathAsi tvaM me kimarimitraM vA dvidhA zatrutvamitratvarUpAbhyAM dvAbhyAmapi prakArAbhyAM tvaM me hattikRdAhlAdaka iti // apaciti / ityatra "apAd'' [ 66 ] ityAdinA ciH|| hamam / hanavAn / hatti / ityatra "hAda' [ 67 ] ityAdinA had // vitIrNavAnatha nayAnuttIrNa lUnasaMzayam / karNaH karNAvatINi yazolIna idaM vacaH // 41 // 41. athaivaM dUtoyanantaraM karNaH karNAkhyazcedIzo nayAnuttIrNa nyAyAdanapetaM lanasaMzayaM chinnasaMdehamidaM vakSyamANaM vaco vitIrNavAndadau / kIdRk / yazolIno dAnavikramotthakIrtyAzliSTota eva karNAvatINirnu rAdheyAvatAra iva // alUniH somavaMzaH zrIkRtalInirjayatyasau / adholInavatAM tApaM lUnAnpUrtipAvanaH // 42 // 42. asau somavaMzazcandrAnvayo jayati / kIdRk / asatI lUni 1 sI tasva.2 DI pacati'. 3 I yazo'. 4 DI'kRtAlI'.5e vAtpUrti . 1 edA // sete:. 2 sI bhyAM tva. 3 e I hanaH / 4.4 e ta nUna. Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 4.2.68 ] navamaH srgH| 685 vicchedo yasya solUniH sadA saMtatastathA zriyA rAjyAdilakSmyA kRtA lInigazrayaNaM yasya saH / tathA pUrtyA lokarakSayA pArvanaH pavitrota evAdholInavatAM zaraNArthamadha AzritAnAM tApaM khedaM lUnavAn / yopi vaMzolUniracchinna. syAtsopi zriyA patralabdhaunnatyAdilakSmyA kRtalI. nirata evAdholInavatAM tApaM lUnavAntA nabhovyAptyA pAvanazca tyAn // pUrNikSamavalaiH pUrtaH pUrtavAnkSmAM purUravAH / yazobhiH pUrNavAnAzAstatra pUrNendunirmalaiH // 43 // 43. tatra somavaMze purUravAH kSmAM pUrtAnapAlayan / kIdRksan / pUrNau pUraNe vyAptau pAlane vA kSamANi samarthAni yAni balAni sainyAni taiH pUrtaH paripUrNaH / ziSTaM spaSTam / / / bhayaM chinnendrazakteornaghuSazchinnavAniha / mUrto nu tejasA rAziH kSAtro dharmo nu mUrtavAn // 44 // 44. iha somavaMze naghuSo nAma nRpo dyoH svargasya bhayaM nirnAthatvajAM bhItiM chinnavAnindrIbhUyApa he / kIdRzyAH / chinnA vRtradaityasya mitrIkRtasya vizvastasya pRSThalagnayA hatyayoccheditendrasya zaktiH prabhutvaM yasyAM tsyaaH| yataH kIdRk / mUrtastejasAM rAzirnu tathA mUrtavAnkSAtro 1ezakoMnaSuSa 1 sI thA mAM. 2 bI vana pa. 3 sI DI rASa'. 4 e syAzopi. 5 DI lambaunna. 6 e vAn pA. 7 sI pUNavyA. DI pUrNavyA. 8 e taippataH. sI DI taiH pa. 9 All Mss. write this name as 794 here whilethey write it as 754 in the sixth canto. 10I ghoH sarga. 11 e bhIti chi. 12 e nidrIbhU. 13 sI DI 'jheN| kI. 14 e "pravAha. 15 sI DI tyayA chedi. 16 e yocchAdi'. Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] dharmo nu / atyantaM pratApI vikrAntazcetyarthaH / ayaM ca naghuSavRttAntaH papThe sarge paJcatriMze vRtte prAgevokta eva / / raNApramattAndurmattavataH mUnAnayAniha / adUno dUnavAndaityAnbharataH mUnavAnyazaH // 45 // 45. iha somavaMze bharato nAma nRpodUnonupataptaH sandaityAndUnavAaghAnetyarthaH / kiMbhUtAn / raNApramattAnsaMgrAme sodhamAndurmattavato duSTamadAnata eva sUnAnayAJjanitAnyAyAnata eva yazaH sUnavAnutpAditavAn // anidrANavataH zatrUnanidrANotra vRkNavAn / vRkNapApo dhyAtadharmaH khyAtaH pUto yudhisstthirH|| 46 // 46. spssttH|| cUnAvAcUnayajJoMneH samanAvindratakSako / pAtrodaktAhuteryasmAdabhUtpArIkSitotra saH // 47 // 47. atra somavaMze parIkSita: parIkSitervApatyaM pArIkSitorjunaprapautro janamejayo nAma rAjAbhUn / yasmAtpArIkSitAtsakAzAnmRtyubhayenendratakSako samaktau militau santau pUnau naSTau / yata AdyUnaH sarpakulakoTibhakSakatvenaudariko yajJAgniryAgavahniryasya tasmAttathA pAtrAdAhutibhAjanAtmuca udakkoddhRtAstIkarSiprArthanayottAritetyarthaH / Ahu 1DI cAndurma'. 2 e matava I marcava. 3 e kNamApo dhyAyata. 4 e sI pUtAvA'. 5 e zAyaH sa'. - 1sI pamanAndu. 2 bI sI DI yo rA'. 3 e 'mako mi. sI sI "mako mi'. 4sI pAda'. Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.2.68 ] navamaH srgH| 687 tirindratakSakarUpaM havyaM yena tasmAt // kila janamejayastakSakAhidazena pitari mRte sapu kruddhaH sarpahotavya yAga prakRtavAstatraM ca yAge yAcakasyecchAyA pUritAyAmevAhutiragnau kSipyata iti vidhiH / itazcaivigbhi. kepucitsapaiyuM huteSu tajhako bhIta indra zaraNIcakre tajjJAtvAtikupitena janamejayena sendrasyApi takSakasyAhabanAyAdiSTA yAyajUkA yAvanmatraigakRSya takSakendrAbAhutisruci nyavezayastAvadAstIkarpiyajJavATakADhahirarthI sanvedaM jagau taM zrutvA janamejayaH prAha / yadasau muniryAcate tahattvAhutiragnau kSipyatA tatastva ki yAcasa ityuktosau munirAha / yA kAcidadhunAhutirannau hotumArabdhAsti saiva mahyaM dIyatAmiti nirvandhAttenokte yadA yajJAgmita. sAhutiruttAritA tadA tadAjAtamivAtmAna manyamAnau tau jhagiti palAyitAviti purANavidaH // kSINadyUtAstathehAnyepyasinagrAsatejasaH / adyApyakSINavanto nu yazobhiH kSitavarjitaiH // 48 // 48. tatheha somavaMzenyepi nRpA. kSitavajitairakSayairyazobhiH kRtvA. dyApi saMpratyayakSINavanto nvakSayA iva jIvantIvetyarthaH / yataH kIhagA / kSINatA apagatadugedaravyasanAstathA sIyate sma sino baddho grAsonyanRpatejobhirghasanaM yasya tatsinagrAsaM na tathAsinagrAsamagrataM tejaH pratApo yeSA te // 1e degntotdhaya. 1 e hidaze. * vI mRta sa. 3 sI DI tra yA . 4 e kasmecchA. 5 e zcatribhiH ke. 6 sIDI pu hate 7 ekSikA bhI 8DI stva kiyA 9I nau jha. 10 sI DI vanta eve. 11 e rasyasa. 12 e tathAH si. Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va8 vyAbhayamahAkAvye [bhImarAjaH] avatIrNaH / anuttIrNam / vitIrNavAn / alUniH / laina / lunavAn / lIniH / lInaH / lInavatAm / atra "RlvAdeH' [68 ] ityAdinA tasya naH // mapra iti kim / pUrti / pUrNItyapi kazcit / pUrtaH / pUrtavAn // puurai| pUrNa / pUrNavAn / chin / chimavAn / ityatra "radAda" [ 69] ityAdinA naH // amUrchamadaM iti kim / mUrtaH / mUrtavAn / apramattAn / durmttvtH|| sUnaH(na) / sUnavAn / adUna (nH)| dUnavAn / vRSaNa / vRkNavAn / ityatra "sUpati" [70 ] ityAdinA naH / / bhanidrANaH / anidrANavataH / atra "vyajana" [71 ] ityAdinA naH // alpAya iti kim / syAtaH / dhyAta // pUnau / mApUna / samanau / ityatra "pUdivi' [72 ] ityAdinA naH // nAzApUtAnapAdAna iti kim / pUtaH / dyUtAH / pAtroktA // asinaprAsa / ityatra "sase' [73 ] ityAdinA nH|| kSINa / bhakSINavantaH / atra "kSeH kSI" [74] ityAdinA naH kSI-AdezAma / maNyArya iti kim / kSita / bhAvetra kaH / myaNarthazca bhAvakarmaNI // 1 sItINi / a. 2 I lUni / lU'. 3 bIsIDI lUna. / lU. 4 e lIniH / lI . 55 tra kalvA. 6 sI pUrti pUrta. DI pUrtiH / pU. 7 e pUrI / pU. 8 e sI DI pUrNaH / pU. 9 e chinnA / chideg. sI DI chinnaH / chi'. 10 e 'dariti'. 11 vI mUrta / mU. 12 bI dUnaH / aTU sI DI dUna / adU. 13 sI sI yUvaNaH / vR. 14 eI drANa / a. 15 sI DI bat / .. 16 e khyAtan / dhyA'. 17 sI DI dhyAtaH // pU. 28e pUn / sa. bI panaH / sa. 19 e sI maktau / 1. 20 DI 'banAna'. 21 bIrIptA / pA. 22 vI sI sI dakta // 1. 23 bI sepase. 24bI dhIyA. Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 4.2 75 ] navamaH sargaH / 689 anyUna ebhyaH pUrvebhyo bhImo jayati saMprati / yatra na kSitakaH kopi kSINakaH kevalaM kaliH // 49 // 49. saMpratyebhyaH pUrvebhya pUrvajebhya. purUravaAdibhyonyUnohIno bhImo jayati / yatra bhIme sati sarvasya sukhitatvAnna kopi kSitakaH paraparAbhavAdinA dInaH kevalaM paraM kali: kalikAlaH kSINako dharmodayAddInaH / / maitrI hi sahajA sadbhiH satAmityAvayorimAm / anyathA khyApayankostu kSitAyuH kSINasaMtatiH // 50 // 50. hi sphuTaM satAM sAdhUnAM saddhi saha sahajA svAbhAvikI maitrIti hetorAvayoH satorimAM maitrImanyathAmaitrIprakAreNa khyAparyaMnkaH kSINAyuH kSINatasaMtatiH kSINasantAnazcAstu / akRtrimamaitrIpavitrayorAvayoramaitrI mumapureva vaktItyarthaH // kSINaM yadvA svayaM tena kiM hi tasya kSitena naH / tvaM zlAghAhINa naH puNyairRtaM svAmyanRNAgataH // 51 // 51. yadvA tenAvayomaitrImanyathA khyApayatA nareNa svayaM kSINaM mahAlIkoktirUpatItrapApapAtAdAtmanaiva kSayaM gatam / tatazca hi sphuTaM tasya svaya kSINasya hitena kSayeNa nosmAkaM ki na kiMcittAyasya mRtamAraNatulyatvAttasmIttadvArtAmapi vayaM na kurma ityarthaH / athAtmAnugatameva tAtparyamAha / he zlAghAhrINa mahApurupatvAtprazaMsayA lajita tathA 1 bI sahajAmi . e satyami' 0 e vI I ye Rta. _1 bI sI DI bhya. pu. 2 etakopa. 3 e dIno ke. 4 e 'li kA. sI likAlakSI'. 5 vI hi sphaTa. 6 sI DI hajA. 7 I trIhi he. 8e yakSaH kSI. 9 e bI I yu kSitasa. 10 sI mUrkharai . DI mUrkhara. 11 e yaM tena hitasya. 12 sIDI sAdA. Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 690 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] RtaM satyaM yathA syAdevaM svAmyanRNa svAmino bhImasya sarvakAryasaMpAdakatvAdanRNa jIvikopayogarUpaRNavarjita dAmodara tvaM nosmAkaM puNyairAgataH / arthAdana // iti praznAna kiM hrIto bhImastvaM hItavAnna vA / hINavAnasmi sauhArdAghrAta AghrANasatpatha / / 52 // 52. he AghrANasatpathAGgIkRtasAdhumArgeti prabhAkimarimitraM veti pRcchayA kiM bhImo na hrIto na lajjito vAtha vA tvaM na hItavAnasmyahaM punaH sauhArdAghrAto maitryA sAmasyena vazIkRtaH sanniti praznAd hrINavAn // dhrAtamadhrANamapyadya bhImotraitIti me mnH| atrANotkaNThayA nunnaM nuttamatrAtayA mudA // 53 // 53. me manodhrANamapi ko mAmabhiSeNayatIti cintayAtRptamapyanivRtamapItyarthaH / atra deze bhIma etIti hetoradhe tvadAgamakAle dhrAtaM nivRtamata evAtrANArakSitA nirargalA yotkaNThA bhImAbhigamecchA tayA nUnaM preritaM tathAnAtayA mudau nuttam // avittamabhiyAmyadyonagaNDottakararibhaiH / rAjJA revAna lava yeti lokavinnaM tu vinakRt / / 54 // 54. ibhaiH kRtvAdyAvittamavicAritaM niHzavamityarthaH / abhiyAmi 1bI motI . 2 bI vitta nu vi'. 1bI gara. 2 e paraNa'. 3 e pustake 'dUtasya nAma' iti TippaNI samAse vartate. 4 e sI rimitra. 5I tva kiM na. 6 e sauhArdA. 7 bI sI DI 53 ma. 8 vI vRttama. 9 vI catvAdA. 10 vI rakSatAninira. 11 bI sI rI 'gamanecchA. 12 Ina. 13 e dA vutta. 14 e kRtApA. Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . [ hai0 4 2.76 ] navamaH sargaH / 691 bhImAbhimukhaM gacchAmi / kibhUtairunnau mada klinnau gaNDau yeSAM te ya uttakarA madAklinnazuNDAdaNDA jAyagajAnAM hi kaga api madaM aranti taiH / tu para gajJA karNena gvA revAvyA nadI na lakSyA vinahetutvAnnAtikramyetyevavidhaM lokavina naimittikAdilokavicAritaM vinakRddhImAbhigamanAntarAyakAri || okroze / kSINasaMtatiH kSinAyu. // denye / kSINaka kSitakaH / atra "vAkrozadainye" [ 75 ] iti vA na // adhyArtha ityeva / kiM tasya kSitena // kazritta bhAvepi vikalpamicchati / kSINa tena ki tasya kSitena // anRNa / Rtm| hrINa hINavAn / hota hItavAn / ANi AghrAtaH / aghrANaM dhAtam / atrANa atrAtayA / unna 'uttaM / nuna nuttam / vinnam avittam / atra "RhI" [76 ] ityAdinA vA na' // gRhANebhAMstaDhadUnonyebhagRnepi kopanAn / azuSkapakapUgAbhAnirvANAkSAmatejasaH // 55 // 55. tattasmAddhetoradUno yadyayaM bhIme bhaktastatki bhImaM nAbhiyAtItyevaM mana:khedarahitaH saMstvamibhAnbhImasya prAbhRtArtha gRhANa / kiMbhUtAna / azuSkamAI pakkaM niSpannaM yatpUga pUgIphalaM tdaabhmtiktm| 1 e DI nAt / 1 DI uktaka. 2 e kinna zu. 3 e dahA jA 4 e tyarAjA. 5 DI hi ma 6 sI DI vAkhyA 7 e revakhyA 8 I tikrAmya'. 9 e kroze / kSIdeg 10 e ti pakSi. 11 e kSika 10 e I degcchanti / kSI . 13 sI DI nRNa R. 14 DI ta / hI 15 sI DI hINa ho'. 26 DI ghANa AghAta / a. 17 DI trANa a. 18 DI utta / nu. 19 e 'tta / sumna vuttaM. 20 DI nutta / nuttaM / vi. 21 e ranUno 22 e nimphanna. sI niSphanna. 23 e 'raskama'. Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 692 vyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH] nirvANamakSINamakSAmamakRzaM tejaH pratApo yepA tAnata evAnyebhagU nepI. taggajapurIpaipi kopanAnasaharnona // vAtanirvAtagamanAnvAtanirvANajidrayAn / ullAghAnakRzAndhIvAnnayAzvAnphullapadmabhAn // 56 // 56. azvAnnaya bhImapAce prApaya / kIdRzAn / vA tasya karturyanirvAtaM nirupahata gamanaM tadvadgamanaM yeSAM tAn / tathA vAtasya yanirvANaM gamanaM tajjidrayo vego yepAM tAnkAMzcidvAtavacchIghragAnkAMzciJca vAtAdapyatizIghragAnityarthaH / tathollAghAnnIrogAMstathAkRzInpInAMstathA kSIvAnmattAMstathA phullapadmabhAnvikasitapadmavatsazrIkAn / / saMphullakIrti bhojasya svarNamaNDapikAmimAm / zrIvAsotphullapadmAbhAM harAparikRzazriyam // 57 // 57. ImAM pratyakSAM svarNamaNDapikAM hara naya / kIdRzIm / zriyo lakSmyA vAsovasthAnaM yatra tacchIvAsamutphullaM smeraM yatpadmaM tadAAmata evAparikRzazriyaM sphItazobhAm / tathA bhojasya mAlavAdhi. pabhojagajasya saMphullakIrti vismerAM kIrtimiva tatkAritatvAt / karNena hi bhojarAja jitvA tanmaNDapikeyamAnItAsIditi // 1e sI kItibho'. 2 bI kArmimA'. 3 e minAm. 154 tAnavamavA. 2 I tAnevA'. 3 sI DI pati ko.4 e nA // 5 // naye. 6 e tad. 7e tapohA". 8 e zAbInA. 9 en // sa 1. e ma pra. 11 e nara / kI. 12 e sI kItivi. kIjie 13 bI rilA. 14. et / ko. Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he. 4.2.82.] navamaH srgH| 693 uSTraizca nAyayollAghavadbhiH prakSIvitetaraiH / merubhittanayA vittaM svarNavittamupAyanam // 58 // 58. jAtyatvAvaMhIyastvAcca saMrubhittatayA mero. khaNDamidamiti meruzakalatvena vittaM khyAtaM svarNa vittaM svarNampaM dhanamupAyanaM ca bhImArthaM DhaukanikA cauSTraiH kartRbhi yaya / kibhUtai. / ullAghavadbhirnIrogaistathA prakSIvitetaraiH prakSIvitA iva mattA ivotkUrdakatvAt prakSIvito adAntAstebhya itarairdAntaH / / aduunH| gRna / ityatra "dugorU ca" [77] iti na Uzca // akSAma / azuSka / pacha / ityatra "zupi" [ 78 ] ityAdinA makavAH // nirvANa / iti "nirvANamavAte" [ 79] iti nipAtyam // avAta iti kim / vAta nirvAta // kecid vAtanirvANa itIcchanti // kSIvAn / ullAghAn / kRzAn / parikRza / phulla / utphulla / saMphulla / ityete "anupasargA" [ 80 ] ityAdinA tAntA nipAtyAH // ktavatyapi kecit / ullAghavadbhiH // anupasargA iti kim / prakSIbita // bhitta / ityatet "bhittaM zakalam"[81]iti nipAtyam / svarNavittam / vittam / ityeto "vittam' [ 82 ] ityAdinA nipAtyau // etajjuhudhi bhImasya mitraM mAM viddhi zAdhi ca / jehi zaGkAmedhi sajjo nizcinu vraja rAnuhi // 59 // 59. etadgajAdyupAyanaM bhImasya juhudhi dehi / tathA mitraM viddhi 1 DI ruvitta'. 2 sI vitta'. 3 e yan // . 4 e juhodhi. 5 e hi sakA. 6 e rAdhvahi. 1e tvArdadIya. DI vAdahI'. 2 e kA cauSTri.. 1sI tAste', 4 e sI goruca. 5 sI DI ti tasya na. 6 e nakrazca. 7e degzupIri', 8 sI DIvA i. 9e"kRzAn / phu. 10 sI DIm / eto. Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [bhImarAjaH] 694 vyAzrayamahAkAvye jAnIhi zAdhi ca mAM mitraM bhImasya kathayezca / tathA zaGkA jahi tyaja / tathA sana: prasthAnapraguNa edhi bhava / tathA nizcinvayamasmAkaM mitrameveti nirNaya / tathA traja gaccha / tathA rAnuhi matkRte bhiimmaaraadhy|| juhudhi / viddhi / ityatra "hudhuTo hedhiH" [ 83] iti dhiH // . zAdhi / edhi / jahi / ityete "zAsas" [ 84 ] ityAdinA nipAtyAH // braja / ityatra "ata" [85] ityAdinA heluk / / nizcinu / ityatra "asaMyogAdoH" [86 ] iti herluk / asaMyogAdityovizepaNAdiha na syAt / rAnuhi // yathAvAM tanuvaH prItiM tanvorthAnkurva Arjavam / tanmaH kSmAM tanumo mAM zaM kurmaH kuryAstathAdya nH|| 60 // 60. tathA taM prakAraM nosmAkaM bhImasya mama cAdya kuryA yathAvAM prIti tanuvaH kurvArthAnkAryANi tanva ArjavamakauTilyaM kurvaH mAM tanmaH zatrujayena vistArayAmo mAM lakSmI tainuma: zaM sukhaM kurmaH // "bhavizeSaNe dvau cAsadaH" [2.2.122] ityasado bahurave tanma ityAdiSu bahuvacanam // 1 enbonkui, 2 emaH kSA tadeg. 3 sI DI kurma ku. 4 e yAda nA. 1 DI jAnAdi. 2 vI dhi mA. 3 e I "zva / za. 4 sI zaGkAmadvipayAmaritvAzanA. 5 bI kA maniSayAmaritvAzanA ja. 6I tramiva. 7 sI pra. 8 e sI DI bhItkAryA'. 9 e. kSA tadeg. 10 e 'numa za. 11 TI smadIya'. Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [60 4 26, navama. sargaH / 695 tattanomi karomIti vyAkurvannAdRtopadaH / dAmodarokarodyAnaM rundhankSmAM satturaMgamaiH / / 61 / / 61. dAmodage yAnamakarot / kITaksana / yaduktaM tvayA tattanomi vistArayAmi karomi vidhAmIti vyAkurvankathayastathADhatopado gRhI. taprAbhRtaH / tathA satturaMgamairjAtyAzvai. mAM rundhannAvRNvan / / tanvaH tanuvaH / tenmaH tanuma / atra "vamyaviti vA" [ 87 ] iti-orvA luk // avIti kim / tanomi // kuryAH / kurvaH / kurmaH / atra "kRgo yi ca" [88] ityo k // avitItyave / karomi // vyAkurvan / atra "ata. zityut" [89 ] ityasyot // ukAranimittatvenAkAravijJAnAtkuryA ityAdAvukAralopepi syAt // avitItyeva / akarot // rundhan / sat / ityatra "nAstyo k" [ 90 ] ityatya luk // advipurnopabhImaM taM matriNonyepi nAdviSan / kiM tvabhyayurayAnharSamakArpaH pratyuta stutim // 62 // 62. upabhImaM bhImasamIpe vartamAnA matriNastaM dAmodaraM nAdvipuImamasmAMzcAnApRcchayaivAnenAtmavuddhyedaM kusaMdhAnaM kRtamiti prakAreNa na dveSaM cakrustathAnyepi sAmantAdayopi nAdviSanki tu tamabhyayurabhimukhaM gatAstathA kiM tu harpamayAnyApustI pratyuta stutimakArpaH / / 1 sI DI maka':. 1DI t / ya. 2 sI mi vi. 3 e tanvaH ta. 4 eti aurvA. 5 bI sI DI avitIti. 6 e kurmaH / a. 7 e "syota // u. 8 e nAtyorca'. 9e lugU // . 10 etmamuddheda. 11 I ki tvata. 12 vI thA ki pra. sI thA kiMpu pra. DI thA ki tu pra. Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 696 vyAzrayamahAkAvye [ bhImarAjaH] bhImamevAvidurbhAmamavidanvA viDojasam / kRtArthamAgataM paurA anvabhUvaMzca maGgalam // 63 // 63. kRtArtha kRta kAryamAgataM pattanasamIpa AyAtaM bhImaM paurA bhImameva pANDavamevAvidurjAnanti sma viDojasaM vendraM vAvidastathA maGgalaM prAdezikaM nagarazobhAdimaGgalakarmAnvabhUvaMzca samavedayaMzca cakruzvetyarthaH // advipuH advipan / abhyayuH bhayAn / ityatra "vA dvipa" [91] ityA dinAno vA pus // akArpaH / aviduH / atra "sijvidobhuvaH" [ 92] iti pus|| avidanityapi kazcit / abhuva iti kim / anvabhUvan // nRpAgamamazAsurye tathaibhyo hvurjnaaH| nAdariduryathAjakSuracakAmurajAgaruH // 64 // 64. ye narA nRpAgamaM bhImArgamanamazAsurabhaNannebhyo janAH paurAstathA juhavurdaduryathA nAdaridrurIzvarIbabhUvurityarthaH / ata evAjAvubhujire savilAsA jahasurvAcakAsurdivyavastrAdinA rejustajAgarurudyatA babhUvuH // bhAvuH / aakSuH / bhadaridruH / ajAgaruH / ackoNsuH| aMzAsuH / atrai "mukta" [93 ] ityAdinAnaH pus // 1e nRpoga. 2 ebhyojaha'. 3 sI DI juhuvu. 4 vI sI jAguruH. 1I jasamindra. 2 e degsaM vindra. 3 sI vendravA . 4 e vAviMdasta'. 5 e 'ma prA. 6 emadina. 7 e degva samave. 8 e ajAna 9e degti pus. 1. DI mama'. 11 e thAjaha. 12 sI DI juhuvu. 13 bI duyathA. 14 e ridrarI . 15 sI jahasu. 16 e thAjona. 17 sI DI juvuH. 18 "ridraH / ma . 19e kAmuH / ma 20 sI ana. 21 e va dhukta. Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he0 4.2.9'.] navamaH srgH| 697 zAsadvibhraDavaM bhImo vizanstraiNAnyudaivata / dRzaM dadanti jakSanti vAcaM dadani jamati // 65 // 65. bhuvaM zAsananvibhratpopayanbhImo vizanpure pravizansan straiNAnyudaikSata / kIzi / dRzaM cakSurdadanti bhImadarzanAya bhImAbhimukha kSipanti santi jananti rUpAtizayotthahaddhasanti / tathA vAcaM dadAni bhImarUpAtizayavarNanAyAnyonyaM vacanaM vitaranti santi jakSati harSAnmitho hasanti / vibhrat / zAsan / ityatra "anto no luk" [ 94 ] iti nasya luka // dadati dadanti / jakSati jakSanti / atra "zo vA" [95] iti nasya vA luk // tasyAdaridrallAvaNyaM prINatmavizatastadA / mimate sma na poryoMpi mimItAmitaraH katham // 66 // 66. tasya bhImasya tadA pravizato lAvaNyaM saundarya pauyopi vaidagdhyena prasiddhA nAgarikoM api na mimate sma / etAvadidamiti na paricchindanti sma / yatodaridratpracura tI prINatsarvalokAnharpayattasmAditaro grAmyastrIlokaH kathaM simItAm / / sa pINIte sa datte sma dhatte sma ca tathA zriyam / daridritaH sa na yathA vibhitaH sa na rodasI // 67 // 67. sa bhImastathaucityarUpeNa tena prakAreNa zriyaM prINIte sma yA 1 e tasmAda. 2 sI DI riTana 3 e dina sma. 1sI DI zanma 2 e NAnyada'. 3 e kIdRzi. 4 e mimbakha kSipani ma. 5 sI DI degsa vikSi. 6 vI nti yana 7 I viramanti 8 e sI 'kSanti ha'. 9 e deg sI vA. 10 e kAzcapi. 11 e dhAttINa 12 e timI. 88 Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 698 vyAzrayamahAkAvye [bhImarAjaH gAdividhau tarpayAmAsa / tathA datte sma dvijAdibhyo, dadau dhatte sma ANDAgAredhArayacca / yathA rodasI ne daridrita: sma na dusthyabhUtAM na vibhitaH sma na bhIte ca / aucityena tena yAgAdau zriyastarpaNe devAnAM tRptatvAd dyauradaridrAbhUdyAcakAnAM ca zriyo dAne bhUradaridrAbhUna / zriyaH saMgrahe cAyatau yAgabhavanAvyucchittisaMbhAvanayA dyaurna bhItA / bhUzcAya~to dAnasaMbhAvanayAnucitadaNDapAtaparacakropadravAdyasaMbhAvanayA ca na bhIteti bhAvaH // vibhItaH seva vAryagnI yAhItaH sma viplavam / jahitaH sa ne zAntatvaM tasmin zAsati medinIm // 68 // 68. tasminbhIme medinIM zAsati rakSati sati yadyasmAddhetorvAryanI viplavamativRSTipuradAhAdyupadravaM jahItaH smAtyajatAm / tathA zAntatvaM na jahita: sma nirupadravo sadAsthAtAmityarthaH / tasmAjjJAyate vibhItaH smeva bhImAdbhItAviva bhIto hyuktaprakAra eva syAt / / mimaite / adaridrat // bhA / prINat / atra "nazcAtaH" [ 96 ] ityAto ti bhAvaH vinayAnucitadaNDapAlabhAvanayA yauna bAbhUta / mimItAm / proNIte / ana "epAmI' [ 97 ] ityAdinAta it // ada iti kim / datte / dhtte|| daridritaH / bhatrai "idaridraH" [ 98 ] iti-iH // 1 vI na sAnta'. 1bI sI DIsma ca svabhA'. 2 e na ri'. 3 DI ridrataH. 4 I vibhata.. 5 e NA de. sI DI pAhavA. 6 DI cAyayato yA . 7 e yato dA. 8e to vArya. 9 vI yA sAnta. 10 e 5H / tasmA. 11I tathA zAya 12 e "virAbhI. 13 e mato / a. 14 enadAribI ra idari'. 15 e bI sI I "ti-pat // . Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 4.2.102 ] navamaH srgH| 699 bibhitaH vibhiitH| atra "bhiyo na vA" [ 99 ] iti vA-iH // jaihita. jahItaH / atra "hAka." [ 100 ] iti vA-i // jahIhi mA kRpAM yuddhaM jahAhi jahihi krudham / tava jahyAM na sevAmityUce kaistaM na pArthivaH // 69 // 69. kaH pArthivastaM noce / kathamityAha / he bhIma kRpAM mau jahIhi mA tyaja yuddhaM jahAhi muzca krudhaM jahihi tava sevAM na jahAM nAhaM muJceyamiti // jahAhi / jahihi / jahIhi / ityatra "A ca ho" [ 301] ini-A ___ 'ditau vA // jahyAm / atra "yi luk" [ 102 ] ityantasya luk // nizyaJjAnankalAH kSemarAjothAjAyatAsya tuk / jaJjanti smaipa kiM dharmo jAjJAti seti yaM janaH // 70 // 70. atha kSemarAjo nAmAsya bhImasya tukputrojAyata / kIdRk / kalA dhanuHkalAdyAstattacchorAvavodhena jAnaMstathA nizyan jJAtvApi satatAbhyAsenottejayansasphurAH kurvannityarthaH / yaM kSemarAjamatidhArmikatvAjano jAjJAti smAtyarthaM jAnAti sma / kathamityAha / kimeSa dharmo jaJjanti smAtyartha jAta iti / / 1 bI jahahi ku. 2 e kartta na, 3 e ata smai. 4 e ti smoti ta ja. 5 sI DI ti ta ja. 6 vI anta. 'ta' samAme 'ya'. 1e vA-: // 2 e jahIta. jahitaH / ma. 3 sI DI mA jihI 4I na caku. 5 I muceya. 6 vI jahahi / ja. 7 e lukItya'. 8 e jo mAmAsma. 9 etro joyata. kI?. 10 bI I kavalA. 11 e stacchandAkhA. 12I cchAtrAva. 13 e jamiti'. Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 vyAzrayamahAkAvye [kSemarAja / nizyan / ityatra "otaH zye" [103 ] iti-oto luk // jAnan / ajAyata / ityatra "jA jJA" [104] ityAdinA jAdezaH // atyAdAviti kim / jAjJAti / jaJjanti // punanprINaJjagadakSAvatArosyAparaH sutH| vINanbhrINazriyamabhUtkarNaH kIrti triNanbhriNan // 71 / / 71. spaSTaH / ki tvatidhArmikatvAdRkSAvatAro dakSasyaravatAra ivAta eva jagatpunanpavitrayantINaMstopayaMstathA zriyaM rAjyAdilakSmI vINanvarayanbhrINanpoSayan rAjyAha ityartha. / / / punan / ityatra "pvAderhasvaH" [ 105 ] iti hasvaH // vAderiti kim / prINan |viinnn / bhrINan / AgaNAntAtpvAdaya ityanye / vRtkaraNaM lvAdisamAptyartha tanmate / viNan / bhiNan // nAmnA devaprasAdo bhUtkSemarAjasya cAnmajaH / gacchati sAdbhutAM khyAtiM yacchannartha ya icchatAm // 72 // 72. yopi devasya devatAyA rAjJo vA prasAdaH prasannatA syAtso. pIcchatAM yAcakAnAmayaM yacchannadbhutAM khyAti gacchatItyukti: / molArthastu spaSTaH / / gacchati / icchatAm / yacchan / ityanna "gami" [ 106] ityAdinA chaH // 15 puNantrI'. 2 e sI kIrti ni. 1e jolu. 2 e kiM svati'. 3 e mINAsto'. 4I payasta. 55 "ntApAda. 6 vI sI DII moro'. Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10.4.2.107] navamaH sargaH / 701 yenAdhAvandive pUrvAH zRNvanbhImopi vartma tat / rAjyAyoce kSemarAja nadAjJA nAdhinocca tam // 73 // 73. yena vaphnA kRtvA pUrvA pUrvajA mUlagajAdayo dive svargAyAdhAvanvegena jagmustaidama tapazcaraNarUpa mArga zRNvanbhImopi na kevala pUrvA itya'yartha. / kSemagaMja gajyAyoce rAjyaM gRhANetyUce / tadAjJA jyAGgIkAravipayo bhImAdezasaM kSemarAja nAvinopitRviyogakAritvAnnAprINAta / pitRmArgamanumariyana rAjyaM naanggiickaaretyrthH|| nyAya tiSThansadApyAjJAmakRNvannAmanankalAH / karNotha mUni jighrayAM nAbhyAM rAjyebhyapicyata // 74 // 74. atha mUni jibrajhyA premaatishyaaNcumbnyaamityrthH| tAbhyAM bhImakSemAbhyAM kA rAjyabhyapiyata / yata kIhaga / nyAye tiSThaMstathA sadApyAjA bhImAdezamakRNvannahimaMstathA kalA Amanannabhyasyan / / asIda zIyamAnAMhAH pazyanbrahmAmRtaM piban / tattve yacchanmano bhImadevo dyAmRcchati sa ca / / 75 // 75. bhImadevo dyAM svargamRcchati sma yayau / kIDaksan / tattve paramArthe saMsArAnityatvAdau mano yacchandadan / tattva paribhAvayannityarthaH / ata eva zIyamAnAMhA vizIryamANAjAnAdimalota eva ca brahma paramajJAnasvarUpamAtmAnaM pazyansAkSAtkurvannata eva cAsIdannakhidyamAnaH kevalasukhe nimajannityarthaH / ata eva cAmRtamiva pivan / yopi devaH syAtsopyuktavizeSaNopeto dyAmRcchatItyuktiH / / 1 DI 'dhinAca 2 sI DI "jyabhiSi 3 e J zrIyamAmAhA , 1 e degstapadeg I stattapa. 7 vI sI rUpamA'. 3 I vala ideg 4 e rAjyaM rA. 5 DI prIgapitR. 6 e 'timayAthumva. 7 I zayacumva. 8 vI yAcambubhyA. 9 sI DI jyebhipi. 10 e vI sI DI bhyasan. 11 epetA thA. Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 703 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH TIvanazru dhamaJzokAgniM kSemodhisarasvati / aklAmastIrthamakAmadAcAmastapatAM yazaH // 76 // 76. kSemaH kSemarAjodhisarasvati sarasvatInadyAM tIrtha dadhisthalIsamIpasthaM maNDUkezvarAkhyaM puNyakSetramakAmadyayau / kITaksan / viyogAcchokAgniM dhamannuddIpayannata evAzru ThIvanmuJcastAtivairAgyeNotkRSTatapa:karaNAttapatAM tapasvinAM yaza AcAmarna asamAnastathAklaoNmastapasAglAyan / adhAMvan / ityatra "vege satardhAv" [ 107 ] iti dhIv // zRNvan / akRNvan / adhinot / piban / jighrayAm / dhaman / tiSTan / Amanan / yacchan / pazyan / Rcchati / zIyamAna / asIdan / ityatra "zrauti ajhAman / itya ityAdinA zamana sIyamAna / aso akrAmat / ityatra "krama" [ 109] ityAdinA dIrghaH / / TIvan / aklAman / AcAman / ityatra "STi"[310] ityAdinA diirghH|| aMtAmyatosya sevArtha dadau karNopramAdyate / zAmyate dAmyate devaprasAdAya dadhisthalIm // 77 // 77. atAmyatastapaHkaraNenAkhidyamAnasyAsya dadhisthalIsamIpatI1e "hAmastI . 2 e AtA . 3 DI sthalam. 1 sI DI kSemarA . 2 vI kesvarA'. 3 DI vAzuSThI . 4sI dhApi . 5e pazcinA. 6 sIDI n asa. 7 e sI DI kAmasta'. 8 DI sAhAmastapasAglA. 9 e pAyaya. 10 e teMdhAy. 11 e bhAva // . 12 sIDI n / kR. 13 sIt / ji. 14 DIm / ti. 15 e man / sI mana / . 16 e zvauti. 17 e vI kRnvityA. 18 e 'tyAdizA: 19e lipityA'. Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he04.2.112] navamaH srgH| rthasthasya kSemarAjasya sevArtha karNo devaprasAdAya kSemarAjaputrAya dadhisthalI grAmaM dadau / yataH kibhUtAyApramAdyate kSemarAjasevAdau sodyamAya tathA zAmyata upazAntAya tathA dAmyate jitendriyAya guruzuzrUpAklazasahAya vA // nAMkSAmyadbhAmyadazrAmyatsainyaH karNobhidhAmapi / dviSatAM phenaniSThIvanAsagniSThevane dizan // 78 // 78. karNo dvipatAmabhidhAmapi nAkSAmyahipaH samUlamunmUlitavAnityarthaH / kIhaksan / bhrAmyatsarvAsu dikSu prasaradazrAmyadakhidyamAnaM sainyaM yasya sota eva dvipatAM phenaniSThIvanAmRmiThevane raNetyantaM khedanAnmukhena phenodvamanaraktodvamane dizandadan / / asIvanaM kIrtipaTaM diksevana nayAmi te / nayAvazca nayAmazcetyUcustaM ke na bhubhUjaH // 79 // 79 taM karNa ke bhUbhujo nocuH / kathamityAha / asIvanaM sevanarahitamasphuTitamekakhaNDaM vetyarthaH / te kIrtipaTaM disevanaM digbhiH saha vandhanaM nayAmi tvadyaza: sarvatrAhaM vistArayAmItyarthaH / AvAM nayAvo vayaM nayAmazceti // zAmyate / dAmyate / atAmyataH / azrAmyat / bhrAmyat / akSAmyat / apramAdyate / ana "zam" [11] ityAdinA dIrghaH // niSTIvana niSThevane / asIvanam sevanam / ityatra "SThi" [112] ityAdinA vA dIrghaH // 1 I nAhayAmya 1 sI nAkAmyadeg 2 e vI sIDI masphaTi'. 3 e tyarthakIstekI'. 4 e paTAM diksava. 5 e vI tyartha / A. 6 bIte / AnA 7 e niSTIva. Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 myAzrayamahAkAvye [karNarAjaH nayAmi / nayAvaH / nayAmaH / atra "mavyasyAH" [13] ityasyAt // bhuvi saMvidrate ye ca divi saMvidate ca ye / samazerata tepyasyAgre naiva niracinvata // 80 // 80. ye narA bhuvi saMvidrate vyAkaraNatarkadhAtuvAdAdizAstrANi samyagjAnate ye ca devA divi saMvidate tepyasya karNasyAne samazerata prajJAtizayAdanenApUrvaprabhAdau kRte tadukte vA nilAThite saMzayaM cakrunaiva niracinvata na niNinyuH / etenAsya sarvebhyopi vidvattoktA* // niracinvata / ityatra "anata" [164 ] ityAdinAntot // samazerata / ityatra "zIDo rat" [15] ityanto rat // saMvidvate / saMvidate / anna "vetterna vA" [116 ] ityanto radvA // na veda vidva vidyAtha na vettha vidathurvida / nAyogre veda vidaturviduH ketreti nAnuvan // 81 // 81. atra karNavipaye ke narA nAven / kimityAha / asya karNasyAhaM na veda na veSayAvAM na vidva vayaM na vin| atha tathA na tvaM vettha na vetsi yuvAM na vidathuyUyaM na vida kiMbahunAnyopi kopi na veda na vetti kAvapi na vidatuH kepi na viduriti // . 1e vidrite. 2 e vidita. 3 e vetva vi. 4 e degsyAye ve. 5e "piMpuH ke. 6 enAva. sIpustake 'ca ye' ityetadAranya vizttoktA' ityetadanta granthasyAkSarANi sesakapramAdAyakamavanti jAtAnIti dRzyate. 1 e sIrII ityA. 2 bI ye ca na. 3 e pharmasyA, 4 sI pUrva pra. 55 minyu / 5. 6 e totA sa. 7 e benenaM. 8 e nAva'. 9 DI / 8. 1e pata'. 11 e petsa na. Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.2.117.] navamaH srgH| 705 indurdamro hutAzAH sma vetti vitto vidantyamum / vetsi vinyo vintha vedmi viTTho vidma itIriNaH // 82 // 82. amuM karNamindurvetti sma / damro nAsatyau vittaH sma / hutAzA dekSiNAhavanIyagAIpatyAkhyAstisrognidevatA vidanti sma / ki tAH santaH / vetsi vittho vittha vedmi vidvo vidma itIriNaH / indo tvamamuM vetsi sa Aha vedmi dasrau yuvA vitthasta vAhaturvidvo hutAzA yUyaM vittha tepyAhurvidma ityevaM mithovAdinaH / etenAyaM svargepi prasiddha ityuktam // veda / vidatuH / viduH / vestha / vidadhuH / vida / veda / vidva / vin| vetti / vittaH / vidanti / vaitsi / vittha / vittha / veni / vidvaH / vibhaH / atra "tivAm" [117 ] ityAdinA nivAdInA NavAdaya AdezA vA // na tathAgre bruvanti sma vrataH smai maiM bravIti vA / nAhurAhaturAhApi yathAsau satyamuktavAn / / 83 // 83. yathAsau karNaH satyamuktavAMstathAgre pUrva na kopi pravIti sma kAvapi na brUtaH sma kepi ne bruvanti sma / tathA vartamAnakAlepi na kopyAha na kAvapyAhaturna kepyAhuH // . 1 e tAzA ma. 2 sI DI ma ma. 3 I sma bruvI. 1 sI DI dakSaNA'. 2 e degnIryagA. 3 e sI bhUtA sa'. 4 e vidro vi. 5 e yurvA vittha. vi. 6 e degstAdAha. 7 e dinA / e'. 8 e 'tti / vettaH. 9 e vittha / vitthaH / ve'. sI vitthA / ve. 10 vI vAmetyA. 11 I degpi avI. 12 e na dhuvAnte sa. 13 sI DI le na. 14 e kopyoha. 15 e keNAduH. Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] yAhathuH zivAvindro a'thaH kRSNa bravIpi ca / brahmannAttha tathAsAvityAkhyattaM divi nAradaH // 84 // 84. taM karNa divi zivAdInAM puro nArada Akhyat / kathamityAha / zivazca zivA ca he zivau yathA yAdRzamamuM karNa yuvAmAthuvarNayatha ityarthaH / tathA he indrau zacIndrau yathA yuvAM brUtho he kRSNa yA~muM tvaM bravIpi ca he brahman yathAsuM tvamAttha tathA tAdRzosau karNa iti // Aha / AhatuH / AhuH / Astha / AhathuH / pravIti / cUtaH / avanti / vIpi / cUdhaH / bhatra "ga" [11] ityAdinA paJcAnI tivAdInAM patra NavAdayo vA tatsaMniyoge dUga Ahazca // jayatAjaya jayatu vijayetAM bhujau ca te / rAjete yAvadandU jagau tatretvRSivrajaH // 85 // 85. prASinajastatra karNaviSaye jaMgAvAziSo dadau / kathamityAha / yAvadandU rAjete tAvadbhavAMstvaM vA jayatAttvaM jaya bhavAjayatu te tava bhujau ca vijayetAmiti // / bhajethe sa purA yattadbhajethAM mAdhunA dhanuH / bhajetaM karNapAdAvityUcustadarayo bhujau // 86 // 86. tadaraya: karNArayo bhujo svavAhU UcuH / kathamityAha / he 1 DI pAhepu. 2 e vidrI bhrU0 3 sI DI bUdha kR. 4 DI ca to / rA. 5 e sI jeyA mAdhumA tha'. - 1sIDIturvarNayathA . 2vIndro bhamuM. 3 e sI pAmu sva. 4 sI "EOSbI', 5 sI 11 na. 6e 'nAM veti'. 7 vI sI DI dayastatsa'. 8 e govA Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.2.121. navamaH srgH| bhujau purA yaddhanuryuvAM bhajethe sma raNAyAzrayethe sma taddhanuradhunA karNa udite mA bhajethAM kiM tvadhunA karNapAdau yuvAM bhajetamiti // jayatAt / ityatra "Azipi" [ 119 ] ityAdinA tujhorvA tAtaG // pakSe / jayatu / jaya // jagau / atra "Ato Nava au" [120] iti Nava auH / / vijayetIm / rAjete / bhajethAm / bhajethe / atra "AtAmAte'' [ 121] ityAdinAta iH|| bhajetam / atra "yaH saptamyA:" [122] iti-iH // yadi zriyaH zrayeyustvAM zrayeyaM kSamAzritaM katham / iti kudheva yatkIrtirdizo dizamazizriyan // 87 // 87. yatkIrtiryasya karNasya yazo diza: sakAoNdizamazizriyat / ekasyA dizoparadizaM yayAvityarthaH / utprekSate / krudheva / kathaM krudityAha / yadi tvAM kSamAzritaM zriyaH zrayeyutatkathaM kimahaM tvAM zrayeyaM naivetyartha iti / anyApi mAninI sapatnyAzritaM patim / yadyetA nira. bhimAnatvAttvAM sapaMnyAzritamapi zrayante tatkimahamapi tvAM zrayeyamiti kopenoktvA dizo dizaM zrayati tAmanunetuM yasyAM dizi patirabhimukho bhavati kopAttasyA dizo vimukhIbhavantyanyAM dizaM zrayati // 1 e kruddhava. 2 ezizraya'. 1 e sI va bho // . 2e tA / rA'. 3 e ta 6 // ma.sI'ta iti / bha. 4 e zAdaza. 5 vI prekSyate. 6 sI DI pi kAminI. 7 e degmAnitvA'. 8DI patnyaH a. 9sI lyAprayate ta. 10 e "nokA di. 11 sI di......zo. Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 708 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] ayeyam / zrayeyuH / atra "yAmyusor" [ 123 ] ityAdineyamiyusau // caturdazaH pAdaH samarthitaH // bhayeyam / ayeyuH / bhanna "nAmino guNochiti" [2] iti guNaH // aki. tIti kim / zritam / azizriyat // nAMdhUnonnAtanotkhanaM teSu yevibhayuryudhi / hepayanmallayoinnAmeyajAgaritaH zrame // 88 // 88. yudhi yevibhayurmItAstepu~ bhIrupu vipaye karNaH khannaM nAtanoddhAtAya na vyApArayatki vehunA nAdhUnonnAkampayadapi / etena kSatriyottamatvoktiH / nanvasau kadApi zakhazramAkaraNena yathAkAmInabhojanena ca sarvAGgINamatimeduratvAdatraM vyApArayitumeva na zakSyatItyAzaGkayAha / nAmedyannopacitamedodhAturabhUt / kIksan / ame khaGgAdyabhyAse jAgaritaH sadodyatota eva mallayoddhanmalla TAnhepayanparAjayena lajayan / zrame hyAkiMcitkaratvahetumadodhAtUpacayo na syAt // dharme jajAgRvAnarthe jajAgarvAnsa vetrinnaa| idaM vyajJapi yadvavAri citrakRtkazcidAsarat / / 89 // 89. sa karNoM vetriNedaM vyajJapi / kIDaksan / dharme jajAgRvAnsoghamastaghArthe dravye jajAgairvAnvasvavelAyAM dharmArthoM sAdhayamityarthaH / kiM 1ii nAdhuno . 2 sI DI pibhiyu'. 3 e amo||. 4 e gRthAna'. 1sI "yeyuH. 2 e sI pAda sa. 3 sI DI vibhiyu. 4ii pu viSayeSu 5. 5 vI pahanA. 6 sI DI natvasau. 7eI na sa. 8 e bI sI rI 'medA. 9 e bhayahepayatparA, 10I tumedo . 11 e bI sI DI 'bheda. 12 e pAMcarasa. 13 sI DI 'nsyave. 14 e mAdhotasA. sI mAyA sA'. Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . [hai0 4.3.2.] navamaH srgH| 709 vyajJapItyAha / dvAri siMhadvAre kazcidajJAyamAnazcitrakRcitrakara Asarakutopi sthAnAdAyayo / sa Anaccha bahUndezAnadarzaJcAmRtAni saH / yAni saMcaskaruH pRthvIM viteyAni visayam // 90 // 90. sa citrakRdrahUndezAnAnache bhrAntavAnata eva sodbhutAnyAzcaryakArivastUnyadarzaJca / yAnyadbhutAni pRthvI saMcaskararatizAyitvenAlaM cakrurata eva yAni vismayamAzcarya vitarurdaduH / arthAllokAnAm / etenAsau rAjJopi kiMcidadbhutaM darzayiSyati tasmAtpravezyatAmiti rAjJo vetriNA jJApitam // sothAnRcchApAdezAtpraNamyoce kRtAJjaliH / na ke sasmarurArustvAM tanmayA saryaseryase / 91 // 91. athaivaM vijJatyanantaraM sa citrakRnnRpAdezAtkarNAjJayAnRcchAnnRpaoNntikamAgataH sanpraNamya kRtAJjalirUce / yathA rAjan yasmAttvAM ke narA na sasmaruH ke ca nAru yayuH / nyAyapAlakatvaudAryAdiguNopetatvena sarvairapi tvaM smobhigamyazcetyarthaH / tattasmAddhetormayA smayaseryase gamyase ca // arAryamANAH sAsvaryamANAstIvA naidIH lamam / / visaryAsaM zamaryAsaM kIrticecyetyupAgamam // 92 // - 15 zApaNa. 2 bI sAzvarya'. 3 e nadI cha. 4 e vilAya. 5 e canyetyu'. 6 DI 'tyupoga. 1 e sI pRthvI sa. 2e krurubha e'. 3 e cidedbhu. 4 e pitAm, 5 bI sI pyana. 6 e kanna'. 7 epAtika. 8 e satpaNa'. 9e runAryayuH . 10 eNopita'. 11 sIDIyobhyaga'. 12 vI tomayA. Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bbAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] 92. he kIrticecya / yazasotyarthamupacAyaka / ahamupAgamaM tvatsamIpamAgataH / kiM kRtvA / arAryamANA atyarthaM prasarantIrata eva sAMsvaryamANA atyartha zabdAyamAnA nadIstI|tiviSamaM bahumArgamuddayearthaH / kasmAdityAha / kRmaM mArgazramAdikRtAM glAnimahaM vismaryAsaM tvadarzanena vismareyaM tathA zaM sukhamaryAsaM prApnuyAmiti hetoH // dhyAM dadhavi vAcaste dadhyayantyarthinazca taaH| diSTyA mayyapi dIdhivyo vevitryo dadhayantu tAH // 93 // 93. he rAjaste vAco dadhyAM dadhIvAcaranti / kie lopa dardhayana "zaMsipratyayAd" [5.3. 105 ] ityaH / mAdhuryeNa dadhna ivAcaraNaM dadhati dhArayanti / tathArthinazca yAcakAzca tAstvadvAcaH karma dadhyayanti dAnakAle mAdhuryeNa dadhIvAcarantIH prayunate / dadhizandIkipantIgNig / tAstvadvAco diSTayAnandena mayyapi dadhayantu dadhIvAcarantu / yUyaM madhuravAnbhirmAmapyAlapatetyarthaH / kIdRzyaH satyo dIdhiyo dIptimatya ojorguNAnvitA ityarthaH / tathA vevitryaH kAntiguNopetAzca / dIdhIrU dIptidevanoH / ghevIT vetinA tulye / vetinA vIk dhAtunA tulyethe dhartate / etAvaparapaMThitau // DIyo viyo. 2 e "viyo da. 1bI sAyaM. 2e tIno iti. 3 e kasyAdi. 4 5 zaM mukha. 5 sI tI zipihoM. 6Ilopo . 7 DI dhana za'. 8 e bI sI yAda hai "n t'. 15 rantI pryubti| . 10 emdAkiSTa. 11 e sI 'ntAniga. 12 vI 'de ma. 13 e yUma ma. 14 ebhimAMma. 15 e tesa. 16 e gumocitA. 17e / dIpAra dIkSi.18 sI lye ya.DI preN| 2. 19bI parito. sI parito. Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.3.3.] navamaH srgH| vevyate dIdhyate lakSmyA bhvaangredhunaanyaa| yadi vevIta dIdhItetyAlekhyapaTamArpayat // 94 // 94. citrakRdAlekhyapaTa citrapaTamArpayadrAjJe dadau / katham / ityevamuktidAnaprakAreNa / ityuktvetyarthastamevAha / he nRpApre pUrva bhavAMstvaM lakSmyA rAjyazriyA kA vevyate dhIralalitanAyakatvAtkAmyate / tathA dIdhyate / antarbhUtaNigarthatvAd ramyate ca / adhunA sAMprataM punaranayAlekhyapaTasthakanyakayA sahitAM lakSmI yadi vevIta dIdhIta ca / icchA me yadi kAmayeta ramayeccetyarthaH / asaMjAtapUrvasapatnIkA lakSmIradhunAnayA sasapatnIkA yadi bhavettadA mamAtyabhipretaM syAditi bhAvaH / ana "kAmokAvakaJciti"[5.4. 26 ] iti kAmoko gamyamA nAyAM sarvavibhaktyapAdA sptmii| yadi ca bhavAnama iti pAThasthAne pUrvameSa iti pAThaH syAttadA sarvApIyamuktiH kaveH syAttatazca pUrvameSa karNoM lakSmyA vevyate dIdhyate cAdhunA tveSonayA sahito lakSmI yadIti yathArthe / yathA vevIta dIdhIta ca / vartamAnArthepi saptamI dRzyate / tatazca yathAbhilapati krIDayati ceti hetorAlekhyapaTamArpayaditi sarala evAnvayaH syAt / viziSTAmnAyavidbhiranyathA vaitadarthaH svayaM vyAkhyeyaH // bhatanot / adhUnot / ityanna "uznoH" [2] iti guNaH // avibhayuH / hepayan / ityatra "puspau" [3] iti guNaH // 1eI ta dedhI. 1 sI DI muktadA. 2 e sI bhavAstva la'. 3 e vedhyete. 4 e I devI. 5 bI yecca ra. sI DI yet ra?. 6 e yecetya'. 7 vI sI DI vakici. e vakinviti. 8 vI vAdaH sa. 9 bI sI DI hito . 10 edI ya. 11 e I ta deSI . 12 ertakamA . 13 vI I pate kI.sIDI payate kI. 14 sI DI yavadi. 15 bI I yA caita'. Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH ] yovRn / ityatra "laghorupAntyasya" [ 4 ] iti guNaH // amedyat / ityatra "midaH zye" [5] iti guNaH // jAgaritaH / atra "jAguH kiti" [6] iti guNaH // jajAgRvAn / ityatra karamAna syAt / jAgarteH kvasuranabhidhAnAdbhApAyAM nAstItyeke // guNamevecchantyeke / jajAgairvAn // apare tu kvsukaanyorgunnprtissedhmevaahuH| jajAgRvAn // Asarat / adarzat / ityatra "RvarNadRzoDi" [7] ini guNaH // saMcaskaruH / Anacha / viteruH / atra "skRcchRta" [8] ityAdinA guNaH // bhakIti kim / AnRcchvAn // samaruH / mAruH / ityatra "saMyogAdatrteH" [9] iti gumaH // maryase / aryase / sAsvaryamANAH / arAryamANAH / vismaryAsam / aryAsam / atra "kyayaDAzIrye" [10] iti guNaH // cecya / ityatra "na vRddhi" [11] ityAdinA na guNaH // kecittvapratyaye Nigi ca dadhyAM dadhyayanti ityatrApi / guNavRddhyoH pratiSedhamicchanti / tanmatasaMgrahArtha killope satyaviti pratyaye pare guNavRddhI na syAtAmiti vyAkhyeyam / viti tu dadhayantu // kecittu dIdhIvevyorivarNe yakAre vAntasya lukamanyatraM tu guNavRddhiniSedhamArabhante / dIdhiyaH / vevitryaH / dIdhIta / vevIta / dIpyate vegyate // 1e gavAn. 2 e dIt. 3 e au kRcchra. 4 e ceca / i. 5 e tyayo Ni'. 65 jacho. 7 e ti su da. 8 vI re cAnta'. 9 vI tra gu. sIDI va guNani'. 10 vI tryaH / vIvi . 11 e vedhyate. Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 4.3.13 ] navamaH srgH| 713 tatrekSya likhitAM kanyAmutkobhUdrADuvAca ca / IdRzannaM muvai ratnagarbhApyevaM na cintayet // 95 // 95. tatrAlekhyapaTa likhitAM kanyaumIkSyAlokya gavarNa utkaH kanyAM pratyutkaNThitobhUttathovAca ceN| yathehaksarvotkRSTaM ratnaM kanyArUpamahaM suvai janayituM samarthA matAntareNAtra samarthanAyA paJcamI / evaM karmatApannaM ratnagarbhAgyastiAmaratnagarbhA yoSidAdIni ratnAni garbhe yasyAH sApi bhUrapi na cintayen / saMbhAvanetra saptamI // abhUt / ityatra "bhavateH silupi" [12] iti na guNaH / / suvai / atra "sUteH paJcamyAm" [13] iti na guNa // pramomudIti vaMzaH ko jubatyA shriymetyaa| vandhutAM yanti ke cAsyA nAma tejuhavuzca kim // 96 // 96. anayA kanyayA kRtvA ko vaMzaH pramomudItyatyartha pramodate / yato rUpAdiguNAtizayena vaMzasyaiva zriyaM zobhA jutyA dadatyA / tathAsyAH kanyAyA: ke ca vandhutAM svajanatAM ya'nti prApnuvanti tathA te vandhavosyA: kiM nAma(mA)juhavurdaduH / / adhiyAnastadetasyA adhIyAnonyadapyaho / brUhyayAni yathA topaM vasu te juhavAni ca // 97 // 1I tatrakSya. 2 e 'trekhya li'. 3 e sI DI dhutA ya. 4 sI DIm // etayA. 5 e yayA . 6 e vastu te. 15 nyAmekhyAlo.I 'nyAmekSyA 2 DI ca / IdR.3 erthA gatA.4 DI pyAstAma 5 e vI sI DI dI ra. 6 e sijupi 7 e sUne pa. 8 e yati prA. % 90 Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 714 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] 97. aho citrakRdasyAH kanyAyAstadvaMzAdi behi / yatosyAstadadhiyAnaH smartu zaktaH smaraNazIlo vA tathAnyadapi kalAkauzalAdyadhIyAno yathAhaM topamayAni prApnavAni tathA te tubhyaM vasu dravyaM yathA juhavAni ca dadAni ca / / pramomudIti / ityatra "yuktopAntya'' [ 14 ] ityAdinA na guNaH / juhatyA / yanti / ityatra "hviNa(NoH)" [15] ityAdinA vayau // apvitIti kim / pus / ajuhavuH // vit / juhavAni / ayAni // adhiyAnaH / adhIyonaH / ityatra "iko vA" [16] ini vA yakAraH // akuTitveti rAjJoktonutkoTo nuviteti sH| vaconutkoTayansAhAlekhanIyakRtAM varaH // 98 // 98. AlekhanIyakRtAM citrakRtAM varaH zreSTha Aha smoce / kIhaksan / akuTitvA kauTilyamakRtvetyuktarItyA rAjJA karNenoktota evAnutkoTokuTilamanaskota evaM vaconutkoTayannakuTilayansanniti vakSyamANarItyA nuvitA kanyAvaMzIdeH stotA // 1e yansAhA'. 24 1I dasyA kadeg. 2 e degyAnA sma'. 3 e prAptavA . bI sI DI prApnuvA. 4 e vastu dra. 5 vI juhuvA. 6 e ni vadAmi ca. 7 sI DI ca // pra. 8 eti / atra. 9 bI sI DI I yukta i. 10 e hiNorapvitivyo iti yakAravakArAdezau // a. 11 DI avitI . 12 vI sI DI I m / ma. 13 e purasa ahahaH. 14 bI sI DI I vuH / ju. 15 sI "ni / adhIyA. 16 e yAniH / ma. 17 bI sI DII naH / atra, 18 bI DI I vA yaH // . sI vA ya // . 19 DI I tA va. 20 e movAca / kI. 21 e degTilasvAkau . 22 eI 'tyA ka. 23 bI DI va ca va. 24 eni va. 25 I degNayArI 26 bI zAde sto'. 27 e sto||. Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.3.18.] navamaH srgH| 715 avAcyA spharikAzyasti nAmnA candrapuraM puram / kaDakaeNsphalakaNaM dharmAnudvijitaprajam / / 99 // 99. avAcyA dakSiNasyA dizi nAnA candrapuraM puramasti / kIhak / spharikA sphurantI zrIlakSmIryatra tan / "tadvitAka' [ 3.2 54 ] ityAdinA na puvat / tathA kaDakAni mAdyanti sphalakAni mavilAsAni straiNAni yatra tat / tathA dharmAnudvijitryonudvijamAnAH prajA yatra tat / etenAtrArthakAmadharmANAM saMpaduktA // akuTitvA / nuvitA / ityatra "kuTAdera" [17] ityAdinA pratyayo Didvat // aNiditi kim / anutkoTaH / anutkoTayan // kuTAderiti kim / AlekhanIya // apare kaMDaspharasphulAnkuTAdau paThitvA pAThasAmarthyAd Niti vRddhiniSedhamicchanti / kaDaka / spharikA / sphalaMka // anudvijit / ityatra "vijeriTa" [10] itIda dvit / / dizAM proNuvitA kI. dviSAM proNavitaujasA / rAjeha jayakezI yaM stuto vittazca rodasI // 10 // 1 e vI apAcyA. 2 sI cyA spuri . 3 vI kaTa kadeg I kaTaka. 4 vI karaphula'. 1 vI apAcyA. 2 e k / sphuri'. 3 sIDII mI yatra. 4 I kaTakA. 5 vI "nti spala 6 e yava tadeg. 7 sI DI nAyaM. 8 e ityodi. 9 DI 'tyayA Di. 10 e agnidi. 11 e koTaya. DI 'tkoTa / a. 12 em / le'. 13 I kaTaspha. sI kaDasphulA. 14 I kaTaka. 15 degDakA / spha. 16 bI spharaka / spha. 17 e "lakA / ma. 18 e pariDItida. Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH ] 100. iha candrapure jayakezI nAma rAjAsti / kIncha / ojasA pratApena balena vA dvipAM proNavitA chAdakota eva kIyA dizAM proNuvitA vyApakota eva ca yaM jayakezinaM rodasI stuta. zlAghete vittazca jAnItazca // kanyA jayati tasyaiSA mayaNalleti nAmataH / samIdhesyA na dadhvaMse kAntirninye jaganmudam // 101 // 101. nAmato mayaNalleti mayaNallAkhyaipA citrapaTasthA tasya jayakazinaH kanyA putrI jayati sarvastraiNAdutkarSeNAsti / yatosyA: kanyAyA: kAntiH kamanIyatA samIye didIpe na dadhvaMse na kSINA / ata evAsyAH kAntirjaganmudaM harpa ninye prApayat // prorNavitA / proNavitA / ityatra "vorNoH" [19] itIcA dvit // stutaH / vittaH / atra "zidavit" [20] iti zid hidvat // aviditi kim / jayati / / samIdhe / ninye / atra "indhyasam" [21] ityAdinA parokSA kidvat // indhyasaMyogAditi kim / dadhvaMse // yauvanenAtha sasvaJja sA vikArairna sasvane / naSvA yAti smarAkhyAyAmAste naMSTvAlinamaNi // 102 / 102. atha sA mayaNallA yauvanena sasvA AliGgitA paraM 1e limama. 1 eI ha pu. 2 e prorNavi. 3 e yayaNa'. 4 DI dihIpe. 5etaa|. 6 I zidipti. 7e ziDadit // . 8e atredhyasa. bI mandhasa. 9 e dadhvaso // . Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he 0 4 3 22] navamaH srgH| 717 saubhAgyadAtkApi vare cittasyAnivazanAdvikAra, sarAgaprekSitAdibhiH smaravikRtibhina sasvaje / ata eva smarAkhyAyAM kAmapradhAnavArtAyA naSTvA yAti / tathAlinarmaNi sakhInA hAsyakarmaNi navAste / / bhaktvApAI dhruvaM bhatza prekSate puruSaM na sA / Aste kaumAramarnitvA RtitvApi hi yauvanam / / 103 // 103. sA mayaNallA puruSamasvAnurUpatvAnna prekSate / ki kRtvA / apAGgamakSiprAnta bhaktvA kuTilIkRtya dhruvaM bhaktvA ca / atazca sAsta / ki kRtvA / yauvanamRtitvApi prANyApi hi sphuTaM kaumAraM vAlyamartitveva / ibo luprotra jJeya. // akarzitvApyamarpitvApIpUnkirati manmathe / tRSitvAsyAM kRzitvAtha mRpitvAsthuH sphuTaM na ke // 104 // 104. ke rAjaputrAH sphuTaM nAsthuH / ki kRtvA / asyAM tRSitvA sAbhilApIbhUyAta eva kAmAtirekAtkRzitvA kRzIbhUyAtha mRpitvA manmathepUneva kSAntvA ca / ka sati / manmathe zarAnkirati kSipati / ki kRtvA / akarzitvApyatanUbhUyApi valiSThIbhUyApItyarthaH / tathAmarpitvApi / kupitvApItyarthaH / yadyayaMtitarAM smaraH praharati tathApyasyA anicchutvAdasyA abhilApukA: sarvepi rAjaputrAH smarazarAnkSAntvaivasthuiH / na kopi pratIkArojanItyarthaH / / 1 e bhaktApA. 2 e va bhuktvA . 3 e na keH // 1 e kviApi. 2 sI syAvive'. 3 e degkArI sau. 4 e dimi smare. 5 e bhuktA ca. 6 e I vA ku. 7 e pyata. 8 e degvAstha. / na. Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 718 vyAzrayamahAkAvye [ karNarAjaH] vaJcitvAlaM vayo janmAlaM vacitvetivAdinIH / tRNomyananurUpaM kiM tarSitvetyAha sA sakhIH // 105 // 105. sA mayaNallA sakhIrAha / kathamityAha / he sakhyastarpitvA tRSNAM vidhAyAnanurUpaM svasyAsadRzaM varaM ki vRNomIti / yataH kIdRzIrvayo yauvanaM vaiJcitvA / antarbhUtaNigarthoM gamanArthotraM vaciH / tato gamayitvAlaM varAnaGgIkaraNAdvayotikrameNa mRtamityarthaH / evaM janma vacitvAlamityevaMvAdinI: // ratnairgrathitvA granthitvAMjairguphitvotpalaiH saMjaH / puSpaiH sAnyaizca gumphitvAcaityumAM suvarecchayA // 106 // 106. spaSTaH / kiM tvanyaizca eNppairmAlatyAdibhiH // lacivAM zmazru luJcitvA ziro ye tepire tapaH / te lekhitvA muditvAsyA bhAvinaM satpatiM jaguH // 107 // 107. zmazru daMSTrikAsthAnkezAllucitvApanIya ziraiH ziraHsthAnkezAllucitvA ye bauddhAdimunayastapo vrataM tepire cakrustasyA mayaNallAyA bhAvinaM bhaviSyantaM satpati zobhanaM varaM jaguH / kiM kRtvA / 1ela paci. 2 vI jaiguphi'. 3 e sajA / puSpharanyai. 4 bI. puSpaiH sA. 5 ercatomA. 6 vI tvA smazru, 1 e vacitvA. 2 sI I vacitvA 3 e bI vAtarbhU. 4 bI I tra vaciH 5 e bI la barA . 6 bI yorati'. 7 vI tyartha / e. 8 e vI punphermA . sI DI puppharmA . 9e degkAsvAnke. 10 I ra.sthA. 11 sI DI kustasyA. 12 e degSyati sa. 13 sItvA / likhatvA. ddiivaa| likhi Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he0 4.3 23 ] navamaH srgH| 719 lekhitvA lagnAdi gaNayitvA tathA muditvA bhAvyutkRSTapatilAbhadarzanena hapaM gatvA / zobhanosyA patibhaviSyatIti nAnavalenocurityarthaH / / modinyA tvAM ligvinvAgAdanyayuH kopi citrakRt / tasyA mumudipoH sakhyA mumodipvA sa darzinaH // 108 // 108 anyeyuH ko yajJAtazcitrakRcandrapura AgAta / ki kRtvA / moditvA tvadrapAtigayena harpitvAta eva tvA citrapaTe likhitvA tato mumudipognurUpavaradarzanAnirpipohapipyantyA ityartha. / tamyA mayaNalAyA. sakhyA sa citrakRttamyA eva darzita / tasyAlilikhipacchAdhye pazyantI tvAM paTe tdaa| dideviyuM tAM kAmonardevinvA vyalilekhipat // 109 // 109. kAmo devitvA krIDitvA valigatvetyarthaH / atraH zaraistA kanyAM vyalilekhipadvidArayitumaicchan / yata AlilikhiSadbhirAlekhitumicchanizcitrakaraiH zlAdhye prazasye tasya citrakRtaH paTe tvAM tadA pazyantI tI didevipuM tvayA saha rimsum / / sasvaje sasvaje / atra "sva na vA" [22] iti parokSA vA kidvat // bhaktvA bhaDktvA / naSTvA naSTvA / atra "janazoni" [23] ityAdinA ktvA kidvdvaa|| 1e kyA momudi. 2 e lipipa. 3 vI sIDII zyatI tvA. 4 e TettadA, 1e 'tibhavi. 2 I tacitra'. 3 DI tvA tadrU. 4 e "pyatA i. 5 e degsyA miya'. 6 e sikhipa. 7 sI DI lepitu. 8 sI DI thA dedivi. 9 e kSAdvA vA. Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 byAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] RtisvA artitvaa| tRpinvA tarpitvA / maeNpincA amapinvA / kRzitvA akarzitvA / vacitvA vaJcitvA / lucitvA luci vA / grathinvA granthitvA / guphitvA gumphitvA / ityatra "anRpa' [ 24 ] ityAdinA ktvA kihA / muditvA moditvA / mumudipoH mumodipvA / likhitvA lekhitvA / Alilikhipat vyalilekhipat / ityatra "cau" [25] ityAdinA ktvAsanau vA kidvat // ayva iti kim / devitvA / didevipum // tvayAsyA dyutitaM citte dyotitaM ca manobhuvA / sadyaH pradyutitA bhAvAH pryotitskhiijnaaH||110|| 110. asyAH kanyAyAzcitte tvayA dyutitaM vilasitaM manobhuvA cAsyAzcitte dyotitam / sadyo manobhUdyotanAnantarameva bhAvAH stambhasvedAdayaH pradyutitA ullasitumArabdhAH / kiMbhUtAH / pradyotito hotkarSAdvilasitumArabdhaH sakhIjano yeSu te / / yayA na ruditaM bAlye krIDayApi na roditam / sA smarAtA praruditA praroditasakhIjanA // 111 // 111. spaSTaH prAyaH / kiMtu krIDayo prItikautukenApi / praruditA roditumArabdhA / dhutitam ghotitam / pradhutitAH pradyotita / ruditam roditam / praruditA prarodita / isyantra "uti' [ 26 ] ityAdinoM tau vA kidvat // 1sI DI yathA na. 1 DI mRrpitvA. 2 e mumodi. 3 sI DI lepitvA. 4 e 'lipa. 5 e sano vA. 6 e bharavva I. 7 e tatAna'. 8DI gbhakhedA. he 'madA. 9e harSAtka. 10 e rabdha sa. 11 vI janA ye. 12 e sI prAya / kiM. 13 e yApIti. 14 e degtitH| ru.15 bI sI DI titA / ru. eta / pra. 16 bI sI DI 'di ta pra. 17 sI nA to vA. Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 4.3.29.] navamaH srgH| 721 zayitA pavite talpe smaravANapradharSitA / sA pRcchati tavodantamudaNDayitapakSiNaH // 112 // 112. sA kanyodIcyA uttarasyA dizo DayitA uDDInA ye pakSiNastAnkarNapAdimI AgatA iti tavodantaM kuzalavArtA pRcchati / kiMbhatA stii| smaratrANapradharSito kAmAlaiH paribhatAta eva pavite pavitre talpe zayitA // prasveditAprameditA dhairyAprakSveditApi sA / na marpitavatI tApaM sevitvApyambujasthitim // 113 // 113. sA kanyAmvujasthitiM kamalapatrazayyAyAmavasthAnaM sevitvApi tApaM smarodrekotthaM saMtApaM na marSitavatI na kSAntavatI padmasevayA tasyAtyantaM samullAsAt / kiidRshii| prasveditA sAtvikavikArojRmbhaNAtsvedaM kSaritumArabdhA / tathA dhairyAprakSveditApi dhairyeNAmuktApyaprameditAmedurA kRzetyarthaH / / Dayita / zayitA / pavite / pradharpitA / aprakSveditA / prasveditA / aprameditA / ityanna "na DhI" [27] ityAdinoM ko na kidvat // marpitavatI / ityatra "mRSaH kSAntau" [28] iti ne kidvat // sevisvA / ityanna "kravA" [ 29 ] iti kinna / 1 DI tApa se. 1I uddInA 2 I tAta. 3 e paThite. 4 sI vitre. 5 eI na. 6 bI sI DI padmAse'. 7 e svevi. 8 sI DI "yitaH / za. 9e __ 'nA ko na. 10 e na ki mRda. 11 eti viki'. Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ byAzrayamahAkAvye { karNarAjaH] syanvA svedamiyaM skanvA mA gAditi sakhIjanaiH / anAskandhAbhyupaskadya payaH prasyandha dhAryate // 114 // 114. iyaM kanyA khedaM prasvedaM syantvA kSaritvAta eva skantvA parizuSya mA gAnmA vine(na ?)zadityarthaH / iti hetoH sakhIjanairdhAryate jIvyata ityarthaH / kiM kRtvA / anAskandyAparizuSya / snehAtirekAdAhadayIbhUyetyarthaH / ata evAbhyupaskadyAbhimuMkhyena samIpe gatvA tathA payo jalaM prasyandya kSaritvA // prasyadyAlaM payaH sakhyo gudhitvAlaM jalAyA / kSudhitvAlaM klizitvAlamuditvA seti mUrchati // 115 // 115. sA kanyA mUrchati / ki kRtvA / uditvoktvA / kimityAha |he sakhyaH payaH prasyadyAlaM jalazrA(sA)vaNena sRtaM tathA jalAyA chinnavAsasA karaNena gudhitvAlaM pariveSTanena sRtaM tathA kSudhitvA bubhukSayAlaM tathA klizitvA yuSmaklezenAlamiti // hRdyuSitvA kuSitvAstraM mRditvA ka gacchasi / amRDitvA ruditveti sakhyosyAzcukruzuH smaram // 116 // 116. aMmRDivAsukhaM kRtvA ruditvA cAsyAH sakhyaH smaraM cukuMzuH / kathamityahiM / re smara ka tvaM gacchasi / kiM kRtvA hRdyasyA 1DI tvAmu ka. 2 e vA Rcitveti sakhyAsyA. 1 DI 'pya / hA. 2 bI 'dAdraha. 3 e tyarthAta. 4 DI mukhena. 5 vI pena ga. 6I ditte / ki'. 7 eNe nisa. 8 e asatvitvA'. 9DI kumaH / ka. 10ii| ma. 11 e ra kathaM ga. sI DI ra kathaM ga. Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.3.30 ] navamaH srgH| 723 zcitta upitvA sthitvA tathAstraM zaraM kupitvA pUrva nyastaM niSkRSyAta evAmUM mRditvA pIDayitveti // mupitveva mumupipuH pRSTveva ca pipRcchiSuH / viditveva vividipuMrgRhItveva jighRkSakaH // 117 // muSveva ca suryupmustAmahaM rurudipurmuhuH / AlikhyAsminnihAnIyAbhUvaM kRtacikIrpitaH // 118 // 117-118. ahaM kRtacikIrpitaH kRtakRtyobhUvam / ki kRtvA muhurvAraMvAraM rurudipustahu~ khena roditumicchu. saMstA kanyAmasminpaTa Alikhya tatheha tvatsamIpa AnIya yathA mumupipuzcorayitumicchurmupitvA moSyaM corayitvA yathA pipRccheipu. pracchanIya pRSTvA yathA vividipurjijJAsurviditvA breya jJAtvA yathA jighRkSako grAhyaM gRhItvA yathA supupsuH susvA kRtacikIrSita: syAt / / asaMzizayipustvezaM sA bubhutsurabuddha ca / tAM bhutsISThAH kRpITAstadvaidA yannalokRta // 119 // 119. sA kanyAsaMzizayipuH saMzayitumanicchani:saMzayA satI tvAmevezaM priyaM cubhutsurjJAtumicchara davuddha ca jJAtavatI ca mama bhartA 1e pugRhI', 2 I putsustA. 3 e sI pita // a. 4 eza tA du'. 5 edegkRta. // sA. 1e nikRSyA. I ni.kRSyA. 2 e vAyU mR. DI vAmu mR. 3 e kRxxxNya. 4 vI sI 'dukheM. 5 e degcchipu pRcchannIya. sI cchipu pra. 6 e vivadipujinA. 7e nyAzasiza'. 8 I tI tvAtvA . 9 e bhUtabuddha. Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 724 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] karNa eveti manasA pratijJAtumaicchatpratijJAtavatI cetyarthaH / atazca tAM kanyAM tvaM bhutsISThA uktasvarUpAmavagamyAH / tathA nalo naiSadhiyadvaidA damayantyAM viSayekRta tattvaM tasyAM kRSISThAstAM prANezvarI kriyA ityarthaH / / skanvA / syanavA / anAskandha / pa~syanya / ityatra "skandasyandaH" [30] iti ktvA kidvagna // kecit upaskadya prasyaya iti yapaH kittvamicchanti / tanmatasaMgrahArtha kveti dvitakAro nirdezastakArIdiH kvetyarthaH // kSudhisvA / klizitvA / kuSitvA / gudhitvA / amRDitvA / mRditvA / 3. vizvA / upitvA / ityatra "dha" [31] ityAdinoM ktvA kidvat // ruditvA / rurudiSuH / viditvA / vividiSaH / muSitvA / mumudiSuH / gRhItvA / jighRkSakaH / susvA / supupsuH / pRSTvA / pipRcchipuH / atra "rudavida" [32] ityAdinA san ktvA ca kidvat // cikIrSitaH / anna "nAminonida" [33] iti san kidvat // aeNniDiti kim / asaMzirzayipuH // pubhussuH / anna "upAntye" [35] iti san kidvat // aveDhe / bhutsISTAH / atra "sij' [35] ityAdinA kidvat // mahaita / kRSISThAH / atra "RvarNAt" [36] iti kidvat // 1 e kanyA tvAM mu. 2 e sIpuSphakta'. 3 e dhiya?". 4 e pIsvAstA. 5 e sI gharI kri, 6 envA / syantvA / ma. 7e praskandha. 8 edvatta // ke. 9 e bI sI DI t apa. 10 DI skathA pra. 11 e rAdiktve. 12 DI upi. 13 bI sI zudh .I kSudhidhetyA'. 14 DI nAxxsan. 15 e diSu vi. 16 e ghuH / nuSi. 17 edegno anaDiti. 18 e anaDi. 19 e bhazAMza / 2. sI zayaSu / du. 21 e yissu| pumu. 22 e buddhaH / bhu. 23 e kRtaH / / Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.3.39.] navamaH srgH| 725 yathA samagatomeze zrIH kRSNe samagasta ca / saMgasISTa tvayi tathA sA zubhaiH saMgasISTa ca // 120 / / 120. yatheze zaMbhAvumA gaurI samagata saMbaddhAbhUdyathA kRSNe zrIH samagaMsta ca tathA sA kanyA tvayi saMgaMsISTa saMbaddhIbhUyAttathA zubhaiH putralAbhAdibhiH saMgasISTa ca / / samagata samagasta / saMgasISTa saMgasISTa / ityatra "gamo vA [37] iti vA kidvat // mA te vyAhata viznotretyuktvA citrakRti sthite / rAgamantargataM rAjJo romohama udAyata // 121 // 121. rAjJaH karNasya romodgamo romAJcontargataM rAgamudAyatAsUcayat / doSAviSkaraNaM cAtra dhairyagAmbhIryaguNAnvitasya rAjJo rAgadopasya prakaTanAt / ka sati / citrakRti sthite / kiMkRtvA / uktvA / kimityAha / he rAjannatra maghaNallAviSaye te tatra vinontarAyo mA vyAhata mA vyAghAtaM kArSIditi // vyAhata / itpanna "hanaH sic" [38] iti siMca kidvat // udAyata / ityatra "yamaH sUcane" [39] iti sic kidvat // upAyata nRpo ratnAnyupAyaMsta ca kAJcanam / aditAsai gRhItvAsau prAsthitAdhita saMmadam // 122 // 1 DI m / Adi. 1 vI mo viti. 2 e kRtvektvA. sI DI kRtvetyuktvA. 3 vI sI DII ye ta.' 4 I sica ki. 5 vI sI DI ta / atra. Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ byAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] 122. nRpaH karNo ratnAni jayakezinA prAbhRtArtha preSitAMzcitrakareNopaDhaukitAnmaNInupAyata svIkRtAnkAJcanamupAyaMsta ca / tato nRpo ratnAni kAJcanaM ca gRhItvAsmai citrakRtedita dadau / tatazcAsau citrakRtpAsthita prAcAlIt / tathA saMmadaM kAryasiddhijaM harpamadhita dhAra / / upAyata upAyaMsta / ityatra "vA svIkRtau" [40] iti siMca kidvadvA // prAsthita / adita / adhita / ityatra "izca sthAdaH" [41] iti sic kidvatatsaMniyoga ikArazca // atrAntare ca puSpeSuH puGkhAnmASTI mRjannighUn / mArjandhanuradhijyatvamanepInyadhuvIdapi // 123 // 123. atrAntare ca puSpepuH smaro dhanuradhijyatvamanaiSIdAropayadityarthaH / nyadhuvIdapi jyAkarSaNAkampayacca / kIhaksanpuGkhAb zarapatrANi mArTA karasparzena samAracanazIlastathepUnmRjannuttejanena nirmalIkurvan / tathA dhanumAjazviramavyApAraNAdudbhUtasya rajomalAdisaGgasyApanayanena nirmalayan // mArTA / ityatra "mRjosya vRddhiH' [42] iti vRddhiH // / mArjan mRjan / ityatra "RtaH svare vA" [43] iti Rto vA vRddhiH // 1 e "ppepunmukhAnmArTI sRja. sI peppuSAnmA. 2 e pInnadhu . 15 prakarSitA. 2 e reNaupa'. 3 e ya svI'. 4 evAnkAcamupAya ca mu. 5 ete daDI te Adi. 6 sI pAya'. 7 I sica ki. 8 DI 'ta / Adi. 9e pukhA. 10 sI DI janutte'. 11 e jizci. 12 sIDI diH / mA. 13 bI ityasya vR. 14 e svaro vA. Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai 0 4.3.44] navamaH srgH| 727 aneSIt / ityatra "mici" [ 44 ] ityAdinA vRddhi / aDintIti kim // nyadhuvIt // na kApyarAjInAdevInArautsIdiGgitaM nRpaH / prorNAvInnAMkRti nautkyaM paurNavItsokaNItparam // 124 // 124. kAmena dhanupi kampite sa nRpaH kvApi zayanAsanabhojanAdau nArADDInArajyannAdevIjalakrIDAdikrIDAbhi krIDan / tathezitaM mayaNalArUpalekhanAdismaravikAraceSTitaM nAgaitsItsmageDekeNa dhairyabhraMzAnna saMvRtavAn / tathAkRtiM stambhAdivikArAnvitamAkAraM na praurNAvInna saMvRtavAMstathotkyaM mayaNallAviSayokaNThAM na praurNavItparaM kevalamakaNItkAmotyasaMtApAtirekeNArtasvaraM vyalapat / / sokANIdyAvadajvAlIdatsArIca tadutsukaH / AbAjIdityavAdIca tAvannA jayakezinaH // 125 // 125. sa karNastardutsuko mayaNalAyAmutkaNThitaH sanyAvadajvAlIsaimatApsIdata evAkANIdaurtasvaraM vyalapadatsArIca zUnyacittatayAlIkagatiM ca cake vAvajayakezino nA puruSa AtrAjIdAyayAviti vakSyamANamavAdIca // 15 / 1 e sI digita. 2 e kRtaM naumyaM prau. 3 e tsukA / A. sI nuka / A. 1 e sipi I. 2 e vRddhI // ma. 3 I dimi. 4 e mirgataye'. 5 e 'nAvisa. 6 e sI kRtitta'. 7 eyautyaM ma. vI yokSya ma. 8 e kaNThA na. 96 pan // to. 10 vI duttako. 11 e "NThitAsatyAvadavalI. 12 DI samantAdatA . 13 vI sI DI dArca vya. 14 e sIrIzca zu. 15 sI DI kamaniM. 16 vI sI DI tiM cakre ca tA. Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 728 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] arossIt / ityatra "yajanAnAmaniTi" [45 ] iti vRddhiH // bahuvacanaM jAtyayaM tenAnekavyaJjanavyavadhAnepi syAt / arAvIt // aniTIti kim / adevIt // praurNAvIt praurNavIt / ityatra "vorgugaH seTi" [46] iti vRddhirvA // akANIt akaNIt / ityatra "vyaJjanAde" [ 47] ityAdinA vA vRddhiH|| avAdIt / AvAjIt / ajvAlIt / atsArIt / ityatra "da0" [18] ityAdinA vRddhiH // mA zasInmA grahItkazcinmA zvayIditi tarjatA / bhaLa naH preSitA ranopadAsti zrIriva svayam // 126 // 126. nosmAkaM bhI svAminA jayakezinA ratnopadA mANikyaDhaukanaM jAtyatvenAtisazrIkatvAtsvayaM mUrtA zrIriva lakSmIdevIva preSitAsti / kiMbhUtena / tarjatA / kathamityAha / yuSmAsu madhye ratnopadAM mA~ kazcicchasIdvinInattithA kazcinmA grahIttathA mA zvayIdyuSmatpArthAdeSopadA mA yAsIditi / atyAdareNaiSA yetyAdizatetyarthaH // yatsadAjAgarIH zatrUnANIH sAma cAsyamIH / nAhayIna kaikhIstannaH khAmIbhAnmAhiNocca te // 127 // 1e nA. 2 bI kSaNI sA. 3I kasvIstanyaH svA. 1 e "nidi . 2e tyathi te'. 3 e arvAkSIda, 4 DI niTAviti. 5 e derinA. 6 sI vaderityA. 7 sIDI 'nA vA vR. 8 bI siiii|| ma; .. 9 e bharcA svA.1. DI; jI. 11 e. pahA mA .12 e kana jA. 15I jAjAla'. 14 I mA mA ka. 15 sI DI I sIdhanI. 16 e 'zastathA. 1.e rakhetyA'. 18 sI dinAza. DI dinA zapate'. Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.3.49 ) navamaH srgH| 729 nAma 127. tattasmAddhenornosmAkaM svAmI jayakezI te tvadarthamibhAnprAhiNocca / ca: pUrvavAkyApekSayA samuccaya / yadyasmAddhetostvaM madAjAgarIrudyamyabhUstathA gannanagIgahiMmIstathA sAma madhuravAkyamasryaMmIzcAbocazca / priyavAkya. sarvamAyasugvaya ityarthaH / tathA nAhayIrvipadyapi nAklamIna vyapada ityarthaH / tathA nAkagvI. mapadyapi nAhamI - hRpya ityarthaH / tvaM mahAgajo mahApurupazceti tAtparyArtha. / / zrAntAMstAnamavInnAgAnbhAjayandranparicchadaH / abhAji tu mayA devonAyi cAnmA pavitratAm / / 128 // 128. paricchado mama parivAraH zrAntAnvahumArgAtikrameNa khinAMstAJjayakezipreSitAnnAgAn gajAnamavIdRkSeSvavanAt / kIhaksain / dUnvRkSAnbhAjayannAgaiH sevayan / mayA tu mayA punardevaH karNobhAji sevito devasevayAtmA pavitratAmanAyi nItazca / devasevayA hyAtmA pavitraH syAt // taM na nApIpaTadrAjApapaTatkiM tu tuSTimAn / mA nAga! jahalanmA cakalan gaccheti cAdizat // 129 // 129. rAjA karNastuSTimAMstuSTaH saMstaM jayakezinaraM na nApIpInna 1 e yandUpa. 2 sI ji ta ma . 3 e nAya cA. 4 sI DI deggA hajala'. 5 DI gacchati. 1bI sI DI kyArthApe0. 2 e tostva sa. 3 e nakSINara. 4 DI syamI prAvo'. 5 e vocaH pri' 6 Irtha / stathA. 7 e degkapI. sa. 8I "pi mAhadeg 9 eviSya. 10 e 0rtha / tva ma. 11 e sar3anRkSA. 12 DI yA pu. 13 e kau~mA 14 I tuSTi'. 15 e stuTimAstuSTaH ma. 16 e Tanna na. Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 730 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH na paTuM dakSAMkhyatti tvapapaTatpaTumAkhyan / tathA tamAdizazca / kathamityAha / nAgA gajA mA jahalan haliM maheMddhalaM mA grahIpustato mA cakalan mA mithaH kaliM grahIpustasmAdaccha nAgAntike yAhIti / / mA zvayIt / ajAgarIH / mA zasIt / akSaNIH / mA grahIt / asyamIH / ahayIH / akakhIH / ityatra "na vi" [ 49] ityAdinA vRddhirna // vakArAntasyApi pratiSedhamicchatyanyaH / amavIt // abhAji / bhAjayan / ityatra "lgiti" [ 50 ] iti vRddhiH // anAyi / ityatra "nAminaH" [51 ] ityAdinA vRddhiH // kalihalivarjanAnAmnopi / tena apIpaTat ityatra vRddhAvantyasvarAdilope cAsamAnalopitvAtsasvabhAvaH siddhaH // kalihalivarjanaM kim / mA cakalen / mA jahalan // anye tu nAmno vRddhimanicchantontyasvarasyokArasyaiva Nici lopamicchantaH samAnalopitvAtsanvadbhAvapratiSedhepapaTadityAhuH // ajAgAri yathA mArge jajAgAra tathA sa naa| zataM dAyIva dAyArthe yAvannAdauyyupAyanam // 130 / / 130. yAvadupAyanaM ratnAdiDhaukanaM tena nAdAyi karNAya na dattaM tAvana yathA mArgejAgAyupAyanarakSArthamudyataM tathA tatrAvAsepi sa nA jayakezinaro jajAgAra / yathA zataM drammAdizataM dAyI dAsyannadhamarNo dAyArthe dAnaM dAyo yorthaH kArya tasmin zaitadAnaviSaye jAgarti / / 1 e tavA sa. 2 e sI DI dAvyupA . bI dAdhupA. 1e degmAkSatki tvapaTadeg 2 e tamadizazca / ka'. 3 I gA rAjA. 4 I hala, 5I cclAgA. 6 e nAgInti 7 I ti !! nAzca 8 vI zazIt . 9 DI akSINaH / mA. 10 DI xx na kim. 11 I nAmno 12 8 vantyisva 13 e 'lat / mA. 14 e cchatyontya'. 15 e degya da. 16 e degpi nA. 17 DI zate dA. Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0. 4.3.5- navamaH srgH| 731 aAgAri / jajAgAra / ityatra 'jAgujiNavi" [52 ] iti vRddhiH // dAya / zataM daayii| adAyi / ityatra "Ata ai. kRnA" [ 53 ] ityain / kiM jAtiprajanA janyayogyA va(va?)dhyA (va')dhodyataiH / itIbhAnvIkSituM rAjA channogAnsaha vetriNA // 131 / / 131.ibhAnvIkSituM vetriNA saha rAjA karNazchanno vepapagavartAdinA guptaH sannagAt / kammAdityAha / kimamI ibhA jAtA bhadrajAtI prajano janma yepAM te jAtiprajanA. ki jAlyAstathA ki janyayogyAH sagrAmAhaustathA ki va(va)dhodyatevandhanodyatai gajabhiva(1)dhyA AlAnayitu yogyAH ki sulakSaNA ityarthaH / iti hetoH // yatrAjani tadAvAso gajavyUhaH sa cAvadhi / tatrArAmavizadrAjA zamadozamakAtmanAm // 132 // 132. spaSTa. / ki tu avadhi vaddhaH / azamakAtmanAM valAcavalepenAzAmyatAM dvipA zamado darpabhaDrenopazamakaH // na jAtvarzami yairyazcAjau krIDAkAmyaraoNmi ca / jayazrIkAmukopazyattAn gajAnsovirAmakaH // 133 // 133. madotkaTatvAdyairgajairjAtu kadAcidapi nAzami sadA kupita1 e vandhodyate / itIbhInvI 2 e deggA saha. 3 vI 'cAvadhi, 4 e zama ya. 5 e rApi ca 6 e tAnAjAnavi. 7 I rAmika.. 1 e jAgari. 2 e dAya / zadeg 3 sI yIya. 4 e. kRnAvityet 5 ekSitrI / 6 e degNacchanno. 7 vI hAthA. 8 vI tevandha' 9 e bhivRddhA A. 10 e to // . 11 sI valope. 12 e dodAbhine . I do dobhaGge. 13 DI bhagopa. 14 e jaijAtu Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 732 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] mevetyarthaH / ata eva yairAjau raNe krIDA raNakalirakAmi ca vAJchitArAmi ca yuddhanAjI krIDitaM ca raNe yainiyUMDha mityarthaH / tAn gajAnsa karNovirAmako darzanAdanivartamAnaH sannapazyadyato jayazrIkAmukaH // vyAyAmacchedakAmena tenAgAmi latAgRhe / dRSTA cAgAmukA zrIrnu kApyAyAmakacakSuSA // 134 // 134. tena karNana latAgRhegAmi gataM yato vyAyAmacchedakAmena khedApanodecchunA / tatra ca kApi nAyikA zrIrnu rUpAdyatizayena lakSmIrivAgAmukAgacchantI tena dRSTA ca / kIdRzA satA / AyAmake tadarzanAdvizeSeNa dI/bhavantI cakSupI yasya tena // nAnAmyAyAmi hAmbhovAmyAcAmi sudheva ca / unnAmikAbhravastasya dRzA nirnAmapakSmaNA // 135 // 135. tasya karNasya dRzAkSNA nAnAmi na nIcairbhUtam / kIdRzasya sataH / unnAmike adbhutarUpadarzanena vismaratvAdunnamantyAvUrvIbhavantyau dhruvau yasya tasya / yataH kibhUtayA / rUpadarzanabhaGgabhayAnnirnAmAni nirnamanAni nimIlanarahitAnItyarthaH / pakSmANi yasyAstayA / ki tvAyAmi dIrghAbhUtam / tathA harSAmbha AnandAyu / avAmi ca kSarita ca yata: sudhevAcAmi sukhaidarUpAvalokanenAmRtamivAsvAditam // 1 vI cchedikA. 2 e lagAgR. 3 e DI dRSTvA cA. 1e tyatho e. 2 sI DI raNe ke. 3 I rakakA. 4 e kovi / 5 bI ke udbhu. 6 e 'ratyAdunnamatyAvU. 7 bI sI DI stathA / ki. 8I kiM tvayA . 9I bhayAna. 10 sI DI 'zru / AcAmi, 11 pakSarata. 12 ekhasarU. Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai04.3.56.] navamaH srgH| 733 vAmAcAmaM sudhAcAmakAnAM mene camaM nRpaH / pulakodvAmako dRSTyA tasyA lAvaNyacAmataH // 136 // 136. pulakodvAmako romAJcodavAnnRpaH karNaH sudhAcAmakAnAmamRtAsvAdakAnAM devAnA camaM camyate camaH karmaNi gham / bhakSyaM sudhAM vAmAcAmaM pratikUlajemanaM mene / kasmAt / tasyA nAyikAyA dRSTyA darzanena kRtvA lAvaNyacAmataH saundaryAsvAdAddheto. / tallAvaNyamAsvAdyAmRtamavAhIlayadityarthaH / / prajanAH / janya / ajani / badha / vadhyA. / avadhi / ityatra "na janavadhaH" [54 ] iti na, vRddhiH // zema / azarmaka / azami / ityatra "mokami" [55] ityAdinA na vRddhiH|| kamyAdivarjanaM kim / kAmena / kaarmukH| akAmi / vyAyAma / AyAmaka / AyAmi / ArAme / avirAmakaH / arAmi / nirnAma / unnAmikA / anAmi / AgAmukA~ / agAmi / vAma / udvAmakaH / avAmi / AcAmam / AcAmakAnAm / AcAmi // Acama iti kim / camam // anye tu sAmAnyena nipedhamicchanti / caamNtH|| yasyAM vizrAmakaM cakSurmano vizramakaM ca me / sA zrIvizramabhUH keyaM kAmavizrAmamandiram // 137 // 1 enapake. su. 2 e bhakSya sudeg 3 I tatasyA. 4 e degvaNyAcA..5 I tamivA. 6 e deglaadi. 7 e sI janA / ja. 8 I avadhi. 9e na dvi:. 10 DI zama / a. 11 e makA / ma 12 I tyatrAmo'. 13 e "ddhi // kAmyA 14 sI muka / a. 15 DI ma / ayA'. 16 DI mi / . 17 bI kA / AgA. 18 e sI DI Imaka / a. 19 sI DI mAcAma. 20 sImata 1. Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 734 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH yayA citrapaTe vyazrAmyatha vyazrami me hRdi / dRkpathaM kila nirnaya tAM ninAyodyamaM saram // 138 // saMzayoparamAyAsyA raumi rorotvasAvapi / asyAH sakhI vA rorautu juhotu mama nirNayam // 139 // vitakryeti paeNthoNIti jyotsnA{oti candanam / Uonoti madhUrNonautyamRtaM sa tathAbravIt // 140 // 137-140. sa karNastathA tenAhAdakatvasaMtApApahArakatvazaityamAdhuryAdyatizayarUpeNa prakAreNAbravIdyathA yaH prakAro jyotsnAmotyAcchAdayati / adhaH karotItyarthaH / tathA candanamUoti tathA madhUrNonoti / atyarthamadhaH karotItyarthaH / tathAmRtamUrNonauti / ki kRtvA / vitaLa / kimityAha / yasyAmityAdi / tatrAdyaH zlokaH spaSTaH / ki tu vizrAmakaM sukhena sthAsnu / tathA yayA nauyikayA citrapaTe vyAmi sthitamatha tathA yayA me hRdi vyazramyupitam / kileti saMbhAvane / saMbhAvayAmi tAM nAyikAmahaM dRkpathaM dRggocaraM ninaya prAparya tathA 1 epade vyazrAmyavyadhazra. 2 e 'nayitA. 3 sI I asyA sa. 4 I yathoo / 5 DI yoNoti. 6I 'tijyotsnA'. 7 DI mUrNIti. 8 sIDIyAnoti. 9 sI DI gonotya. 19 sI DI I mUNotyA. 2 sI roti / tathA xxxma. 3 e sI DA 6 moti. 4 DI dhUNonauti. 5 e bI DI 'roti / tadeg. 6 DI gonoti| 7 sI DI nAyaka. 8 ekasyA ci. Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.3.61.3 navamaH srgH| 735 kila smagmahamudyamamutsAhaM ninAya kRtAsaraNe parokSAtra / tathAsyA nAyikAyAH karmaNo yaH saMgayo matkartRkaH saMdehastasyoparamAya nivRttaya uktarItyA sazaiyyamANA(nA)yA asyA saMdehanivRttaya ityarthaH / raumyahaM vadAmyasAvapi nAyikApi rorotvatyartha vadatu / atha vAsyAH sasvI rogaitu / tato mama nirNayaM juhotu dadAtviti // vizrAma vizrama / vizrAmakam vizramakam / vyAmi / vyazrami / ityatra "vizramevI" [56] iti vA na vRddhi // udyamam / uparamArya / ityeto "udyamoparamau" [ 57 ] iti nipAtyo / ninaya ninAya / ityatra "NihAntyo Nav" [58 ] iti NanvA Nit // raumi / ityatra "utta aura" [59 ] ityAdinA-auH // adveriti kim / juhotu / rorotu // kecidyaDlubantasyApIcchanti / rorautu // joti Uoti / ityatra "vIrNoH" [ 60 ] iti vA-auH // adverityeva / Uonoti // yailubantasyApIcchantyanye / UrNonauti // sudhaiM tvAM mA sma bhIH prorNotsvaM morNormA sa vA mayi / khaNeDhi saMzayaM mUrtiH kulaM cocaibravIti te // 141 // - 1 e dhru mA sma bhI: proNoM na mA sma vA proNoMstva ma. 2 e sI mUrti ku. 1 sI nAyakA', 2 e kAyA ka. 3 e sasayya'. 4 sI DI zayamA . 5 e 'zrAma vizrama. / vyazrAmaka vya. 6 DI ya / enau. 7 DI ninA: 8 e NadANi sI DI Navo Ni'. 9e hotuH / roM'. 10 DI UoMti Uauti 11 e 9 . 12 e ti / atra Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] 141. he subhra bhIradRSTapUrvamadarzanotthA bhIti: kI tvAM mA sma prorNoddhyApan / mA sma vA / vA samuccaye / mA sma ca mayi vipaye svamAtmAnaM tvaM prorNorAcchAdayeryathAvasthitamAtmAnaM prakaTayegtyirthaH / yataste mUrtirAkRtireva saMzayamadbhutaguNatvAdivipayaM saMdehaM tRNevyapanayati tathocairunnataM kulaM vaMzaM bravIti ca / AkRtireva tvadIyaM svarUpaM vaMzaM connataM vaktIti tavAtmanopahnavo nirarthaka eva yata ityarthaH // mA sma prorNot / mA ma prorNoH / atra "na disyoH" [61] iti-aurna // tRNeDhi / ityatra "tRha bhAdIt " [ 62 ] iti-It // pravIti / ityatra "cUtaH parAdiH" [63 ] iti-It // vobhavISyapsarAH kiM kiM bobhoSyudyAnadevatA / yace varvati lAvaNyaM divyatAM vAvadIti tat // 42 // 142. kiM tvamapsarA devI bobhavISyatyarthaM bhavasi kiM vodyAnadevatA bobhoSi / yasmAdyatte lAvaNyaM varvaya'tizayena vartate talAvaNyaM te divyatAM svargabhavatvaM vAvadIti // tauSi ka vaMze kAmveti stauSi tAteti rauSi ca / kiM tavISyatra ke vA saMstavISi na ravISi kim // 143 // 143. ka kze tauSi vartase / ka kasyAM khimimbeti mAteti 1ena kiM vA sasta. 1e 'raSTa'. 2 bI "madarza. sI madarza. 3 e 'dayorya. sI DI 'dayapayA'. 4 e dizyo. '. 5 e auna // tR. 6 e degyAnamme . Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai..4.3.65.] navamaH srgH| stauSi varNayasi / vadasItyarthaH / tathA kassistAteti janaketi rauSi ca vakSi ca / tathAtrAsminsthAne kiM kimiti tavISi vartase kaM vA puruSaM saMstavIpi paricinoSi kaste vandhurityarthaH / kiM na ravISi kimiti ne kiMcidbhavISi // bobhavIpi bobhopi / tavISi taupi / vIpi rauSi / saMstavISi stauSi / ityatra "yatu" [64] ityAdinA vA-It // kacimna syAt / varvati // kacinityam / vAvadIti // kuto vAvyathitevAsIrakArizru yatkila / kimAsIdurlabhaH kopi yastekAItpadaM hRdi // 144 // 144. kutaH kasmAddhetostvaM vAvyathitevAtyarthaM duHkhitevAsIrabhUH / nanu kathaM meM vyathA tvayA jJAyate tAha / akArporezru yatkileti / kileti satye / yaditi kriyAvizeSaNam / yattvamazru netrImbvakAryittvamarodIrityarthaH / atha vyathAhetuM svayamevAzakya pRcchati / yaste hRdi cice rUpAdhatizayena padamavasthitimakArSIt sa kiM kopi yuvA durlabha AsIt // akArSIt / akArSIH / AsIt / aasiiH| ityatra "sa" [65] ityAdinA-It // 1e degsIcakApArasa ya. 1 e si / veda. 2 epi va. 3 DI pi / taupi tavIpi / ra. 4 e ravopi. 5 vI yaDatu. 6 e sI Ita // ka. 7 e me pA. 8 vI 'trA kA. 9 e rakha ya. 10 e ye / vadi. 11 e zrAvakArya. 12 e aca vya. 13 sIt || xxxx va pIDi'. Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 738 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] yaccolakamadhAstannAdyApi kanyAtvamatyagAH / ArtevAsthA yadeva tvaM smarastattvAM zarairadAt // 145 // 145. yattvaM colakaM kanyocitaM sarvAGgINakaJcukavizepamedhAH paridhAnenAdhArayastaijjJAyate tvamadyApi kanyAtvaM nAtyegA nAtyakramIH / tathA yattvamatra zaityaramyatvAdisukhakArisarvaguNopetakadalIgRha Ateva pIDitevAsthAstajjJAyate tvAM smaraH zarairadAdakhaNDayat / atra hi sthAne kAmA~ti muktvAnyA pIDA na syAdevetyarthaH / etena manobhISTaH kopi te durlabhostIti draDhitam / / atha durlabhameva nAmAdinA spaSTaM pRcchati // subhagaM ke dRzApAstvaM yena tebhuuddshedRshii| aGgoSmAzrUNyadhAsIyacchvAsodhAdadharacchavim // 146 // 146. tvaM kaM subhagaM vallabhaM dazApA apivaH kiM nAmAdyupetaM subhagaM tvaM satarSamapazya ityarthaH / yena subhagena hetunA te tavedazI dazAvasthAbhUdyatki yadaGgoSmAGgasaMtApobhUNi netrAmbUnyadhAsIdapAdgaNDasthalopari patitAnyazopayadityarthaH / yacca zvAso duHkhAnnizvasanamadharacchaviM sarasatvarUpAmadharazobhAmadhAdazopayan / / athodyAnasaMbhavinAvanyAvapi vyathAhetU Azaya pRcchati / / kiM vA kiMpAkamacchAsIraghAsIceha dAruNam / acchA aghrA ayukpaNaM vAtha yatsukSu dUyase // 147 // 1e tvasatya. 2 e degdava tva. 3 e sIpvaha 4 e yasubhra. 1bI DI citasa. 2 e 'madhA pa. 3 e stadjAya'. 4 thI DI te vattama. 5 e laragA. 6 vI DI pate ka0. 7 e mAtamu. 8 sI ti // . 95 yathA. Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.3.66. navamaH srgH| 739 147. vA yadvehodyAne dAmaNamugragandhi kiMpAkaM viSavRkSaphalamecchAsI raeNmyatvena kautukAdatroTayastathAvAsIzca / vAtha yadvAyukparNa saptacchadapuppamanchA abrAzca / he subhra yattva dUyame karmakartari prayogoyam / yattvamevamArtIbhavamItyartha / kipAkaphalAvAMNa hi mUrchAhetutvena saptacchadapuSpAghrANa cAtimadakatvena pIDake syAtAma / / mA naraiH zotsaro mA sma zAsIvyAdhizca mA ma sAt / hRtstho mAdhizca sAsIttvAM bahIti vibhaja vyathAm / / 148 // 148. vyathAM subhagasmaraNAdyutthAM pIDAM brUhi tato vibhaja mayyapi vibhAgena sthApaya / vyathA jhuktA nirmalAzayatvAtsajane darpaNa iva saMkrAmati / svavyathA nivedakasya laghUsyocca / yaduktam / nivedyaM duHkhaM sukhI bhavatIti / kuta ityAha / hRtsthastvaddhRdayavartI naraH subhagastvAM mA zAhuHkhotpAdanena mA tanUkAttithA hRtsthaH smage mA sma zAsIttathA vyAdhizca smarotthaH kiMpAkAdyAghrANottho vA saMtApAdistvAM mA sma sAnmAntaM naipIttayAdhizca mAnasI vyathA ca tvAM mA sAsIditi hetoH // apAH / atyagAH // dAsaMjJa / adAt / adhAH / abhUt / asthAH / atra "pibaiti" [66] ityAdinA sico lup // bhadhAt adhAsIt / avAH aghrAmIH / mA zAt mA ma zAsIt / acchA: 14.15 1 e : syAtmaro. 2 sI zAsmaro. 3 e sIzvAdhi'. 4 DI ma mAt. 1 eNasugra. 2 e mAmAramI. 3 DI rasyatve'. 4 e vAva ya. 5 DI ghANe hi. 6 e Na hi mU hetutvena maptacchadapuSpAghrANa cA. 7 e sIdhutthA pI. 8 sI DI mayApi. 9e syAsva / ya. sI DI syAt / ya. 10 vI ca duraka su. 11e kArya tathAvatstha.. 12 e thAvizva. 13 sI atya. 14 sI pivetyA. 15 bI vaityA. Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 740 ghyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] acchAsIH / mA sa sAt mA sAsIt / ityatra "devA" [67] ityAdinA vA sico lup // atha prathamamAzaGkitaM ke citsubhagametenApi strIratnenAbhilapyamANatayA dhanyaM manyamAnosau zlokadvayena stauti // tIrthatata sa kiM dAnamataniSTa tapaH sa kim / aMtaniSThA ratiM yasminutkaNThAmatathAstathA // 149 // 149. sa subhagastIrthe gayAdau kiM dAnamatata dAvityarthaH / tathA sa kiM tapotaniSTa cakre yasmistvaM ratiM manaHprItimataniSThAstathA ysmimutknntthaamtthaaH|| dharaM kasyAsaniSTomA harosAtAsata srH| asaniSThA dRzaM yatra manosAthA yazosathAH // 150 // 150. umA gaurI kasya varaM prasAdamasaniSTAdAttathA kasya haro varamasAta tathA kasya smaro varamasata / yatra nare tvaM dRzamasaniSThA darzanAyAdAstathA yatra manosAthA anurAgeNAdA ata eva yatra yazo rUpaguNAdyatizayotthA kIrtimasathAH // atate ataniSTa / atathAH ataniSThAH / asata asaniSTa / asathAH asnisstthaaH| ana "tanbhyo vA" [68 ] ityAdinA sico luvvA / tatsaMniyoge naNayozra lue // 16 1bI atini. 2 e sinnutkaNThAta. 15 cchAsI / mA. 2 sI DI mA sa sA. 3 vI yamA'. 4 e mAzasita. 5 DI'ta kiMdhi.6 e manata. 7e cako ya. 8 e tathA // . 9 e sAmada / 1.sIdAt ma.11e yotthA kI .12 etatA a.13 eniSTaH / maM. 14 e niSTA / ma. 155 degsatA a0. 16 eniSTAH / a'. 17 e tanyo vA. 18 e mutlA / tadeg 19 e NavoSa. Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.3.70 ] navamaH srgH| 741 amAta asata / amAdhA. amathA / atra "sanastatrA vA" [69] iti lupi satyAM vA-At // kRthA mayyapramAdaM mA viruddhA meti vAdini / bhUpekRta hiyaM vaktuM sopAruddha saMkhIM bhruvA // 151 // 151. sA mayaNallA hiyaM lajjAmakRte / tato bhruvA bhrasaMjJayA sakhIM sannihitavayasyA vaktumupAruddha preritavatI / ka sati / bhUpe kaNe / kibhUte / mayi vipayeprasAdaM mA kRthA mayi mA viruddhA virodhaM mA kRthA iti vAdini / / sakhyUce tvamabhApiSThA abhApiSTa yathA suhRt / imAmanvagrahIH pRcchanyacca satsu cakAdhi tat // 152 // 152. sakhyUMce / he mahApurupa tvamimAM tathA bhApiSThA yathA suhRnmitramabhASiSTAvAdIt / yacca yatpunaH pRcchankulAdikaM pranayannimAM kanyAmanvagrahIH / asyAM yattvaM prasAdaM caikathetyarthaH / tatsatsu sajjaneSu tvameva cakAdhi zobhasva // cakAGyavahitaH zrotAsi cedepA hi naH sakhI / anayA dyotayAmAhe kadambakulamujvalam // 153 / / 153. cedyadi tvaM zrotAsi bhavasi tadAvahita: sAvadhAnaH saMzcakAddhi zobhasva sAvadhAno bhavetyarthaH / eSA kanyA hi sphuTaM nosmAkaM 1 e kRtvA ma'. 2 DI ni nRpe. 3 e sakhI bhra. 1 sI DI sAt a. 2 DI satasta 3 vI tastato. 4 5 mudrAhaiM. 5 e kameM / kiM. 6 e paye:pra. 7 sI pAstathA ma. 8 e viruddha mA kudaI. 9 elyUco / he. 10 e nyAyAma. 11 e cakAtya'. Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 742 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] sakhI / tathAnayAsmatsakhyojvalaM niSkalaGkaM kadambakulaM kadambAkhyavaMzo dyotayAmAhe strIratnatvenAzobhyata // dakSiNA dyotayAmAse yena yobdhimadhukSana / adigdhAdugdha gAM tasya putrIyaM jayakezinaH // 154 // 154. tasya jayakezino rAjJa iyaM kanyA putrI yena dakSiNA dig dyotayAmAse svAmitvenAzobhyata tathA yobdhimadhukSata prabhutvAdratnAnyakSArayattA~ yo gAM pRthvImadigdha diha upacaya ityeke / nyAyapAlanenopacitIcake tathAdugdha ratnAnyakSArayacca / adRSTeSTavarA nAnnamalIhAghukSatAzayam / nyagUDhAkAramepA ko na yathA samadhikSata // 155 // 155. eSA kanyA dRSTeSTavarA satI tathAnnaM nAlIDha nAbhukta tathaipAzayamiSTavarAprAptyasamAhitaM cittaM tathA mahAkapTenAdhukSata saMvRtavatI / tathaiSAkAramiSTavarAprAptiduHkhodbhavaM mukhavikArAdi tathAtikaSTena nyagUDha yathA ko na samadhikSata na saMdigdhavAn / kiM tu sarvopyevaMvidhAvasthAsau kiM jIviSyati na veti saMdehe papAtetyarthaH // nepAlikSata yattannAlikSAtAM pitarAvapi / mukhedaridrItvajanodaridrAsItsakhIjanaH // 156 // 156. yadyasmAdeSA kanyA nAlijhata nAmukta tattasmAddhetoH pitarA 15 bhadugdhA . 2 dhIm / nyagU. 3 e degkSatA // . 4 DI janA* // . 1e 'mAsyava. 2 e rAja ' 3 e yodhima. 4 vI yA pR.5 DI citA ca'. 25 papAte'. Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai 04.3.77.] navamaH srgH| 743 vapi nAlikSAtAmata eva svajana etadvandhuvargaH sukhedaridrIdaridrobhUtsukharahitobhUdityarthaH / tathA sakhIjanaH sukhedaridrAsIt / / upAruddha / mA viruddhA / akRta / mA kRthAH / atra "dhuD' [ 70 ] ityA. dinA sico luk / aniTa iti kim / abhApiSTa / abhApiSThAH // anvagrahIH / ityatra "iTa Iti" [ 71 ] iti sico luk // cakAdhi cakAdi / ityatra "so dhi vA" [ 72 ] iti sasya vA luk // asi // hastveti / dyotayAmAhe / atra "asteH si hastveti" [ 73 ] Iti sasya lugekAre tu haH // parokSAyA ekAre necchantyanye / dyotayAmAse // adugdha adhukSata / a~digdha smdhiksst| alIDhaM alikSata / nyagUDha aghukSata / ityatra "duhadiha" [74 ] ityAdinA sako lugvA // alikSAtAm / atra "svaretaH" [ 75 ] iti sakospa luk // adaridrIt adaridrAsIt / ityatra "daridrodyatanyAM vA" [ 76 ] ityantasya la~gvA // daridrAMcakruSAmantardaridrAmIti kopyadAt / karNarUpaM likhitvAsyA adaridrAyakonyadA / / 157 // 157. kopi citrakaronyadA karNarUpaM likhitvAsyAH kanyAyA adAt / kIhaksan / daridrAMcaSAmantadaridrANAM madhye daridrAmyahaM daridrosmIti hetoradaridrAyako daridriSyannIzvarIbhavitumityarthaH / / 1 e cakSupA. sI cakSapA. 2 DI ridromI. , 1 e kSAtA ta. 2 sI "drIbhU' 3 e tyathA. / ta. 4 e piSTa / ma. 5 e sI grahIditya. 6 eti tasya. 7 DI tam / ma. 8 e alI'. 9 sI Dhan ma. 10 sI DI kSat / nya. 11 e adhukSa. 12 e duhidui. 13 bII 're 60. 14 e lugva / / . 15 e cakSuSvA. 16 e IlidA. 17 e degmI he. Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 vyAzrayamahAkAvye [karAjaH eSAdaridrANamudyadadaridrAyikA dadau / tasyAtodidaridrAsona daridrAyikAbhavat // 158 // 158. eSA kanyA yagavyAdi dadau / kIhaksatI / adaridrauyikodArA tathAvidyamAnaM daridroNaM dAridyaM yasyAH sA tathA mutkarNarUpadarzanottho harSoM yasyAH sA tthaa| atastasmAddAnAda didaridrIMsorIzvarIbubhUpostasya citrakRto daridrAyikA dAridryaM nAbhavat / / kAnteradadaridrAvadrUpamepAvibhazca tat / / na nAcakAH kiM tvacakAdamuneti na konvazAt // 159 // 159. tatkarNarUpameSA kanyAvibhazcAtmapArzvedhArayaJca / yataH kAnteH saundaryAdizobhAyAH sakAzAdadadaridrAvadadaridritaM paripUrNakAntItyarthaH / tatazcaitAM ko nAnvazAnnAvadat / kathamityAha / he kanyemunA karNarUpeNa kRtvA tvaM na nAcakA na nAzobhethAH ki tvacakAdatyantaM tvamevAzobhathA evetyartha iti // mAM ruNo viruNanmA sma mAM bhinaH saMminatma mA / vazaM jaGgamitA tesmItyeSAvAvadyata smaram // 160 // 160. karNarUpadarzanena smarapairavazatvAdeSI kanyA smaramavAvadyatAbhIkSNamavocat / kathamityAha / he smara tvaM mAM mA sma ruNo mA vAdhiTAstathA mA sma mAM viruNanmA vidvikSastathA tvaM mAM sma mA mA sma bhino 1 e vIsII dAyakA.2 sI DI t // karNa. 3 e ruNonmA. 4 e degnattamA. 1e yadrayyadi. 2 e vI sI I "dAyako . 3 sI DI drANA dA . 4 e sI 'bAsaurI'. 5 vI rIvabhU. 6 e bhUpAsta 7 e kAnta sau. 8 sI tyA tvame. 9 ebhayAH kiM. 10 ebhayA edeg. 11 eI 'ni // mA ru. 12 e rapavaraza: 13 5 degaa kanyA, 14 DI ramevAvAva'. 15 e tyA he. 16 e mA sAmi . Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 4.3.78.] navamaH sargaH / 745 vANairvidArayastathA sma mA saMbhinatsamyagvidAgyo yatosmyahaM te tava vazamAyattatAM jagamitA kuTilaM gantA nRtyantI nRtyaM ?] kariSyAmItyartha iti / / karNe zAzayitAhe zAzayyitAhetha pAvake / samidhiSyati samidhipyamANetyAgrahIdiyam // 161 // 161. iyaM kanyAgrahInnibandhaM cakre / kathamityAha / karNe karNasamIpehaM zAzayitAhetyartha svapsyAmyethAtha vA yadi karNasamIpe zayanaM na syAttadAhaM sama( mi? )dhiSyati prajvalitatvAtkASThAnyabhilapiNyamANe pAvakenau zArzayyitAhe / kiihkstii| semidhiSyamANA / kASThatulyIbhaviSyantIti / / samidhyipyati kAmAnau drAksamidhyiSyate hyasau / nAnyo bhipajitAtrArthe karNa eva bhipajyitA // 162 / / 162. hi sphuTamasau kanyA samidhyiSyati kASThAnyabhilapiSyamANa iva / atiprajvalipyatItyarthaH / kAmAnau drAksamidhyiSyate samidivAcariSyati / kAmAgnisaMtApenAsau bhasmasAdaviSyatItyarthaH / atrArthe kAmAgnisaMtAparogaviSayenyo na bhipajitA na cikitsitA / bhijidhAtuH kaNDvAdau cikitsitArthaH / kiM tu karNa eva bhiSajyitA // daridrAMcakrupAm / atra "aziti" [ 77 ] ityAdinAntasya luk // azitIti kim / daridrAmi // samAdivarjanaM kim / sani / adidaridrIsoH // 1 e bI samadhi'. 2 vI samadhyi'. 3 e ksamidhyekSyate. 1 sI DI gatA nitya kadeg 2 e myathatha vA. 3 e degdhiSTAti. 4 e zayitA'. 5 bI sI DI samadhi'. 6 e kitmatA 7 e pajadhA. vI padhA. 8 vI sIDI kitsArtha 9e zizItyA. 10 e DI I mi / ssanAdi'. sI mi / smanA. 11 sI DI dAso ||nn'. Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 746 vyAzrayamahAkAvye ' [karNarAjaH / Nakaci / adaridrIyakaH // "paryAyAha" [5.3. 120 ] ityAdinA Nake / daridrAyikA // "gaketRcau" [5.1.48] iti Nake / adaridrAyikA // anadi / madaridrANa // keciddaridrAteniTi kvasAvAlopaM necchanti / tanmata iT Am cAbhidhAnAmna syAtAm / adadaridrAvat // . bhandazAt / avibhaH / atra "vyaJjanAd' [ 78 ] ityAdinA derluk yathA. saMbhavaM dhAtusasya ca daH // . . . . . bhacakAsvam acakAttvam / sa mA bhinaH sa mA saMbhinat / mA sma ruNaH mA ma viruNat / ityatra "seH saddhAM ca rurvA" [ 79 ] iti sela sakAradakAradhakArANAM ca pA ruH // / jaGgamitA / zAzayitAhe / atra "yoziti"[80] iti yasya luk // zIDo (?) zayAdeze vyaJjanAntatA // anye tu lAkSaNikavyaJjanAntebhyo 'yalopaM necchanti / tena zAzayyitAhe / tanmatasaMgrahArtha vyaJjanAntAddhAtorvihitasyeti vihitavizepaNaM kAryam // azitIti kim / avArdhata // samidhiSyati samidhyipyati / samidhiSyamANA samiAdhyaSyate / atra "kyo pA" [8] iti kyankyahorvA luk // kecittu yakopi lugvikarUpamicchanti / bhiejitA bhipanyitA / tanmatasaMgrahArtha kenopalakSito yaH kya iti vyAkhye. yam / 1rI 'drAka.. 2 e kanRcau ati. 3 eyika / anadi / da. 4 e sI DII re|'5 ranaTi. 6 DI AmacA.7 eNaH mA sma ruNaH mA. 8 sI seH / sa ... e zAsavi. 10 epica // sa. 11 sI pyate. 125 miSibhya. 155 yo yati. 14 e kyanovAlaka. 15 e sI to ya kya. to m sa. Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 4.3 85 ] navamaH srgH| 747 varayitrImimAM karNaM tddeshetraattitttpitaa| upAyanaM prepitavAn gajairagaNitaistathA // 163 // 163. tattasmAddheto. / karNa varayitrImI'santImimAM kanyAmatra deze gUrjaratrAyA pitA jayake zyATiTatpreSitavAn / tathAgaNitairasaMkhyAtairgajaiH sahopAyanaM ratnopadAM preSitavAn / varayitrIm / atra "ataH" [ 82 ] ityasya luk // ATiTat / ityatra "NeraniTi" [ 83 ] iti gelRk // aniTIti kim / varayitrIm // agaNite. / prepitavAn / ityatra "se TUyoH" [ 84 ] iti NelRk // spRhayAluH spRhayAyyaM varayAmAsa yaM sakhI / bhUmaNDayanto ghoSeNa gadayitnunai sosi kim // 164 // 164. spRhayAlurabhilApukA satI sakhyasmadvayasyA spRhayAyyaM spRhayA~laM yaM karNa varayAmAMsepsAmAsa sa tvaM karNaH kiM nAsi / karNa evaM tvamityarthaH / yataH kIdRk tvam / bhUmaNDayanto rUpAdiguNAtizayena pRthvyA bhUSaNam / tathA mahApuruSatvAdvoSeNa kRtvA gayilumeMgho meghagambhIravara ityarthaH / / varayAmAsa / maNDayantaH / spRhayAluH / shaiyAyyam / gadayinu / atra "Amanta" [85] ityAdinA NerayAdeza // 1e "zevATi. 1e trAyA pitA ke . 2 e vA tathAgaNite 3 e hopaya. 4 e Tivat 5 e DI yAlu ya 6 DI mAsapmA'. 7 sI DI yato rU. 8 eguNoni 9 e yitumeM. 10 sI yanta / spR 11 e yAyyatorU. 12 e bI sI yitnu / ma. Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 048 vyAzrayamahAkAvye [ karNarAjaH] nRpAnavagaNayyAnyAnkhedaM prApayya naH skhii| . karNa prApya manotrAgAdapamitya vacosi kim // 165 // 165. nosmAkaM sakhyatra gUrjaratrAyAmAgAt / ki kRtvA / anyAnRpAnudvoDhumicchUn rAjJovagaNayyAvajJAya / ata eva tAnkhedaM prApayya tato manaH svacitta karNa prApya nItvAnugageNa karNa manasi kRtvetyarthaH / tasmAdvacohaM karNa iti vacanamapramityApratidAya kimasi kimiti tiSThasi / prativacanaM datsvetyarthaH // apramAya karaM karNazcetsarAjayyatAM bhajet / ayazokayyamakSayyamepA prakSIya dAsyati // 166 // 166. cetkarNaH karamapramAyaitatkaragrahaNapUrva svapANimadatvaitAmapariNIyetyarthaH / smarAjayyatAM smarasya katurjetumazakyatAM bhajeddhAtizayAtsmareNa jetumazakyo yadi syAdityarthaH / tadeSA kanyA prakSIya vinazyAyazo dAsyatyarthAtkarNasya / kibhUtam / akrayyamakasmAdupanatamityarthaH / akSayyamanekAvadAtairapi kSetumazakyam / / avagaNayya / ityatra "laghoryapi" [ 86 ] ityam // prApayya prApya / ityatra "vAmoH" [ 87 ] iti vAy // apramitya apramAya / ityatra "meDo vA mit" [88 ] iti vA mit // prakSIya / ityatra "kSeH kSI(kSI:)" [ 89 ] iti kSIH // akSayyam / ajayyatAm / atra "kSayyajeyyau" [90] ityAdinA nipAtyau // Ryyam / iti "krayyaH krayArthe" [ 91 ] iti nipAtyam // 1e 'zvetsarA'. tadeSA kanyA tamityarthaH / tvathAtkarNasya / ki - 1 e jarAvA. 2 ebI sikRtyetya'. 3 bI sI kimi . 4 sI DI kara. 5 e svaprANi'. 6 DI NIyo i. 7 e vI DI anava. 8 e tyava la. 9 vI vAmotiriti. 10 e vAiy. sI vADaya. 11 DI kSaH kSI. 12 sI 'm / majayyam / ma. 13 e degjayo kSayya i. 14 bI gyau kSayya I. Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 4.3.92.] navamaH sargaH / 749 zRNvatyavAtsIditi rAjJi cintAsau me didIyAnadhRtididIye / nAlyaH papustvAmavitAsi karNaH kaSTe ho tasthitha cetyathAt // 167 // 167. zRNvati pUrvoktamAkarNayati rAjJi karNa ityevaMvidhA cintAvAtsIduvAsa / cintAmevAha / asau mayaNallA didIyAnA madviyogena kSINA dhRti svAsthya yasyAH sA tathA satI me madarthaM didIye kSINA / athaivaM cintAnantara mayaNallAmAhaccAvadaJca / kathamityAha / he mayaNalle / hahA khede / tvaM kaTe duHkhe tasthitha sthitavatI / paramAlyaH sakhyastvAM na papurna rarakSugdhunAhaM karNastvAmavitAsmi rakSiSyAmIti / indravAchandaH / / pANiM te vyatile natabhra guravo yattvAmadurme tato gleyApajanastvadicchurakhilo glAyAca divyo janaH / dheyAstvaM mahiSIpadaM maima ratiM deyA viheyAstrapA niSpeyA madhuparkamityabhidadhattAM paryaNaipInRpaH // 168 // 168. nRpaH karNastAM paryaNaiSIt / kIhaksan / abhidhadvadan / kimityAha / he natabhra yadyasmAtte guravaH pitarastvAM me mAmadustatastasmAdahaM te pauNi vyatile vinimayena gRhAmi / tatastvatpANigrahaNAnantaraM tvadicchurakhilo bhUpajano gleyAtkSINaharSo bhUyAttathA tvadicchudivyo jano devogho glAyAcca / tathA tvaM madhuparka danA saMyuktaM madhu niSpayAH / vivAhakAle hi vadhUvarau madhuparka pibata ityAcAraH / matpatnI bhUyA ityarthaH / tathA mahiSIpadaM paTTarAjJIpadavI dheyA dhAryA 1 e putvAma. 2 e hA vasthi. 3 e maga ra. 4 e devA vi . 5 e niSpheyA. bI nippeyA. 1ehat / avadasva ka. 2 eTe ta. 3 e rakSatAha. 4 e guruvaH. 5e ANi vyadeg. 6 sI DI vinama'. 7 e tastva'. Iparka da. Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 750 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] stathA trapAM ratikAle lajAM viheyAstyajyA ata eva ti sukhaM deyA iti / zArdUlavikrIDita chandaH / geyAsaM gItA sumatreNa meyAsaM stheyAsaM cAgrevaseyAsamaMhaH / abhyAgAcatrAtheti jegIyamAnaM bandhUnAM straiNaM kuGkumApItapANi // 169 // 169. athetyArambhe / atha vivAhArambhakAle bandhUnAM dhUvarasvajanAnAM straiNaM tatrodvAhasthAnebhyAgAt / kIdRgjegIyamAnamatyartha gaaydvdvaa| kimityAha / he vadhUvarau vAM yuvAmahaM gItairvivAhocitagAnairgeyAsaM gAyAni / tathAhaM susUtreNa suSTu kumArikAMkartitatvAtruTitatvAdizAstro guNopetatvAcchobhanaM yatsUtraM tena kRtvA meyAsaM puNaM kriyAsamityarthaH / tathAhama lavaNottAraNAdyarthaM yuvayoH puraH stheyAsaM tAhamahazcakSurdoSAdhu-dbhavaM pApaM kaSTamityarthaH / avaseyAsaM lavaNoMdyuttAraNenAntaM nayeyamiti / tathAvRttyA vyAkhyAne jegIyamAnaM kuTilaM gacchatsalIlagA~mItyarthaH / tathA kuGkamenApItA AraktAH pANayo ghuTikAdhobhAgA api yasya tatkukamapiJjaritasarvAGgamityarthaH / etenAsyAvidhavatvoktiH / vaizvadevI chandaH // 1I meSAsa. 2 sI samaha / a. 3I maha / a. 4 e abhyagAttathe e pANiH // . I pANi // . 1e trapA ra. 2 bI sI DI pyAstyAjyA 3 bI ratisu. 4 I varavadhUsva. 5e 'namityarthaH gA. 6I dat / ki. e dadya ki. 7 e vadhauva. 8 e mahaMgI . 9 esa gIyA'. sI degsa geyA . 10 I kAkItitatvAt truTitvAdi 11 e dizosro. 12 e guNApe. 13 e pukhaNa. sI pusvaNa. 14 e hamAcakSu. 15 bI sI NAduttA. 16 I gIamA'. 176 gAmitya. 18 e paSNayo. 19I vidhivatvotiH. 20 I vI cha / Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 4:3.92 ] navamaH srgH| 751 teSThIyete to sa pepIyamAnau dRSTyAnyonyaM dhAma dedhIyamAnau' / -- dedIyanterthAnamemIyyamAnAnsAptAzcAcAraoNnasepIyarmANAH // 170 // 170. dhAmodvAhasaMbandhotthaM zrIvizepaM dedhIyamAnAvatyartha vibhratau tau vadhUvarau teSThIyete smAtyarthaM sthitau / kIdRzau santau / dRSTyA kRtvAnyonya pepIyamAnAvatyarthaM pibantau / tArAmelakaM kurvANAvityarthaH / tathApnA vadhUvarayoH pratyayitAH svajanA amemIyyamAnAnatyarthamasaMkhyAna rthAndravyANi dadIyante smAtyarthamanyonyaM viteyaMta AcArAndAnAdIni vivAhakarmANyasepIyamANA atyarthamavinAzayantaH / zAlinI chndH|| jehIyante ye madaM naiva yedrInmAmAyanteGrahInargajAMstAn / caulakyaH saMvandhirbhirdIyamAnAnAdAyAthAmIyamAnAMzvacAla // 171 // 171. atha vivAhavidhyanantaraM caulukyaH karNazcacAla / kiM kR. tvAmIyamAnAnapratidIyamAnAMstAM saMvandhibhiH zvazuracaryalokairdIyamAnAMstAna gajAnAdAya ye madaM naiva jehIyante nAtyartha pariharanti na kadApi madarahitA ityarthaH / tathA yehInezcatvAriMzadvarpatvena paripUrNeglaiH kRtvAdrInmAmAyantetyartha mimate yedripramANAjhA ityarthaH / / amIyamAnairaviSIyamANainidhIyamAnaiH pathi paurlaajaiH|| AsthIyamAnaH sa navoDhavadhvA tayA sahocainijaharnAmAgAra // 172 // 172. sa karNastayA navoDhavadhvA sahoccairunnataM nijaharmyamAgAt / kIhaksan / pauralAjai gerAkSataiH pathyAsthIyamAna AzrIyamANaH / kiM 1enI / didI'. 2 enime. 3I 'rAnase'. 4 e vI sI mANA // . 5e 'nmAnAya'. 6 e naigajA. 7 e deglukya sa 8 e degmidIya'. 9 e degcAlaH // bha. 1 sI dhotthazrI'. 2 bI degyitA sva. 3 e yasa. 4 e khyAmA . 5 DI nAnpra. 6 I thAxxyahInaizca. 7 e vagalo'. sI vargalo'. 8 sI DI ye gajA ma. 9 vI sI DI garikAkSa. Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 752 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] bhUtaiH / amIyamAnaigsaMkhyairavipIyamANaiH pracaNDavAtAdinAvinAzyamAnanidhIyamAnanikSipyamANaiH / / bhavAssIt / ityatra "sastaH si" [ 92 ] iti sasya taH // didIye / didIyAna / ityatra "dIya" [ 93 ] ityAdinA dIy // papuH / Ahvat // ida / tasthaiidha // et / vyatile // (s / aduH / ityatra "iTe" [94 ] ityAdinAto luk // gleyAt glAyAt / anna "saMyogA" [95 ] ityAdinA vA-et // gaiyAsam / niSpeyAH / sthaiyAsam / avasaiyAsam / dAsaMjJa / deyAH / dheyaaH|| meyAsam / vihayAH / ana "gApA" [ 96 ] ityAdinA-ait // gai gauDA / jegIyamAnam / gItaiH // pA / pepIyamAnau / ApIta // sthaa| bhAsthIyamAnaH / teSThIyete / so / avipIyamANaH / asepIyamANAH // dAsaMjJa / dIyamAnan / dedIyanse / nidhIyamAneH / dedhIyamAnau // mA iti mAmAimeDAM prayANAM ahaNam / mA mAGkA / amIyamAnaiH / amemIyyamAnAnaM // mei / amI. yamAnAn / hAk / jehIyante / ahInaH / atra "Iya'Jjaneyapi" [97] iti-iiH|| mAtenecchantyanye / mAmAyante / ayapIti kim / AdAya // upjaatishchndH|| SY // iti zrIjinezvarasUriziSyalezAbhayatilakagaNiviracitAyAM zrIsiddhahemacandrA bhidhAnazabdAnuzAsanadyAzrayavRttau navamaH sargaH // 1I 'mANaini'. 2 sI DI NaiH // AvA'. 3 Itra deyItyA. 4 e dIyA / pa.5 e sthithA // e. 6 e puru / a. 7 e I degDetyA. 8 sI geyAH / sthe. 95 yAsAm, 10 e sazaH / de'. 11 e "heyA / a. 12 e t / gaugAtI / jagI .DI / gaigA. 13 I gADa / je. 14 e degmAnAm. 15 e pItA / / svA. 16 e 'te // sau / bha. 17 esazA / dI. 186n / didI. 19 eI 'mAnau / 3. 20 eImAnaiH // mA. 21e haNAm / momor3A / . 22 sI 'm / mAma.23 sIDI n| hA. 24 e bI Inyaca. 25 bI sI DIIticchanda Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAzrayamahAkAvye dazama srgH| jeghIyyamANoruyazA nRpaH sA dedhmIyyamAnaikasatIvratA ca / jenIta uccaiH zivayoH zriyaM sma jAghrIta AbhA sa ca viSNulakSmyoH // 1 // 1. nRpaH karNa: sA ca mayaNallA ca zivayoharagauyorucairatizayitAM zriyaM zubhasaMvandharUpAM zobhA jaitrItaH smAtyarthaM jivataH sma / jagRhaturityarthaH / tathA viSNulakSmyorAbhAM ca jAghrItaH sma / kIdRgnRpaH / jenIpyamANaM surabhitvAdatyarthaM lokairAnAyamANam / saMkIryamAnamityarthaH / uru mahadyazo yasya sH| sA ca kIdRzI / dedhmIyyamAnaM nirmalatvAlokairatyarthaM saMkIrtyamAnamekamasAdhAraNaM satIvrataM yasyAH sA / / jeghIyyamaNi / dedhmIyyamAna / ityatra "ghrAdhmoryahi" [97 ] iti-It // yaDIti ki / jAghrItaH / anna "eSAmIyaMjanedaH" [ 4 2.98 ] iti-IH // anye yaklupyapIcchanti / jenItaH // sargesminnupajAticchandaH // 1e mIyAmA . bI nIyamA'. 2 I dezIya. 3 e AmA sma. 4 sI 'bho ti ca. DI bhI sa ca. - I sAma'. 2 e yora'. 3 bI zayatAM. 45 yina niI degyitA mi. 5 e jenI:ta smA. 6 e kIryamA . 7 e sa. / sa ca, I dezIyya'. 9elokera. 10 e bI mANA / de'. 11 sI DI 'mIyamA'. 12 em / jomI. 13 e mInyatra. 14 e ma ya. Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 754 byAzrayamahAkAvye [ karNarAjaH] jenIyate yAM na hi no jaghAna tAM me prajA javanitA nu kopi| AsIdamUnoriti dhairyaghAtI nRpasya cintArkulizAbhighAtaH // 2 // 2. dhairyaghAtI dhairya vyasanepyakAtayaM tadvinAzI nRpasya karNasya ci. ntAkulizAbhighAtazcintaivAtiduHkhakatvAdvaijrAghAtobhUt / kathamityAha / tAM me mamAsUnonipputrasya sataH prajAM lokam / nu iti saMbhAvane / saMbhAvayehaM kopi javanitA mattonantaraM kuTilaM gamipyatyabhiSeNayivyatItyarthaH / atyartha haniSyati vA / yAM na hi naiva kopi jennIyatetyartha hinasti na jaghAna veti // yonezadAghAni mayA sa nAjo nazyAmi no nApyanazaM svayaM ca / parastriyo nAzvamavocamAsthaM kathaM nvapaptaM vimutatvaduHkhe // 3 // tvamAtmajenAbhyudiyAH pratIyAstatsparzasaukhyaM pratiyAH pramodam / mayItyasaMzayya samuhyate sma yaddhyAnazayyaistadu kiM nu zete // 4 // mAM saMtatIyannaMdhiyAsamAstUyAsaM zucIbhUya bhRzAyamAnaH / cecIyamAnaH paricIyamAnaM valgUyadojAstadahaM samAdhim // 5 // 16 1 sI DI jeghIya. 2 e hi bhoja'. 3 e na tA me, 4 sItA na ko. 5 sI DI norati. 6 I kulazA. 7e ni yamA sa. 8 I bhyudayAH. 9etiyA pra. 10 e yadvAnazadyotharika nu. 116 zetam // mA.12 enasa. 13 bI samAstU. 14 e degmAna pa. 15 e stamaha. 16 e degdhi // mA. 15 kAtarya tadi. 26degkulazA'. 3 e dvajApA. 4 enoniSpu. bI'noni-putra'. 5I nitputra. 6 etAmutto'. 7 bI NayaSatI. ena di naiM. 9e sI DI jenIya'. 10 bI Ina ceti. Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 4.3 99.] dazamaH srgH| mAtrIyatAmApadi yAtra mAtrIyatetha mAtrIbhavati kriyaabhiH|| kriyAtkRpAmahiyamANabhaktejehIyyamANA tapasAdya sA me // 6 // itthaM sutIyansa vitayaM dIpIkRtairdivAbhUnanizaM pradIpaiH / zrIvezma mAlIkRtaketu yAtoDhanyAzanAyo vidhanAya Apat // 7 // 3-7. sa karNaH zrIvezma lakSmIdevobhavanamApattopa / kIhaksan / sutIyanputramicchannata eva yAte vigate udanyAzanAye bhojanecchodakacche yasya saH / tathA vigA dhanAyA dhanecchA yasya sa nirlobhazca / kIdRzaM zrIvezma / dIprIkRtaiH prajvAlita. pradIpaiH kRtvA divAbhUtA divasIbhUtA nizA yatra tat / tathA mAlIkRtaketu patIkRtadhvajam / kiM kRtvA / vitaLa / kathamityAha / AjI raNe yonezannaSTaH sa mayA nAghAni na hatastathAhaM svayaM cAjo no nazyAmi nA. pyanazaM na naSTastathAhaM parastriyo nAzvaM nAgamaM nAvocaM naulapaM na cAsthaM satItvena madvacomanyamAnA nAha tirazcakre / naSTaprahArAdIni kSAtradharmavAdhakAni mahApApAni mayA na kRtAnItyarthaH / tato nu iti saMzaye / saMzayitosmi kathamaha visutatvaduHkheputratvakaSTepaptaM patitaH / tathA dhyAnameva sadA vizrAmasukhahetutvAcchayyA yeSAM taiyogibhirasaMzayya samyagjJAnena nizcitya mayi vipaye yatsamuhyate sma cintitam / 4 e tarkA dI. 15 tesa mA. 2 I degbhiH / kRyA'. 3 e kteyehI 5 sI DI t / paJcami* kulakam / sa. 1 vI tAbhuva. 2 emAp / kIdRn. 3 sI DI yatputra. 4 e 'nyArAnA. 5 e bI degdakocche. 6 e tA yA dha. 7 I nAya dha. 8 e ditvAbhU. 9bI midhyAha. 10I degya AjI. 11 e paristriyo. 12 bI 'bha novAca. 13 e nAlapa na. 14 sIha vasu. 15 e bhagagjAne. Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 756 byAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] kathamityAha / Atmajena putreNa kRtvA tvamabhyudiyA abhyuditaputro bhUyA ityarthaH / tathA tatsparzasaukhyaM putrasparzasukhaM pratIyA anubhavejInputrasukhaM pazyerityarthaH / tathA pramodaM putrarAjyAbhiSekAdyudbhavaM harSa pratiyA iti / u iti saMbodhane / tatki nu zete yannAdyApi putro bhavatItyarthaH // tattasmAddhetorahaM valgUyacchobhanamojaH sattvaM yasya sotisAttvikota eva zucIbhUya vAhyAbhyantaramalaprakSAlanena nirmalIbhUya paricIyamAnamabhyasyamAnaM samAdhi cittaikAgryaM cecIyamAnotyartha poSayansanmAM lakSmIdevatAmadhiyAsaM saMsmaryAsamAstUyAsaM sNkiirtyeym| yataH kIdRzohaM saMtatIyansaMtatimicchaMstathA bhRzAyamAnaH saMtatiprAptau tvaramANaH / tathAtra jagati yA lakSmIrApadi mAtrIyatAM mAtaramicchatAM nRNAM kriyAbhiH pAlanapoSaNAdibhiH kRtvA mAtrIyate mAtevAcaratryathAtha vA mAtrIbhavati jananyeva syAt sA lakSmIracAhiyamANabhaktanizcalabhake mama tapasA jehIyyamANAtyarthamAvaya'mAnA satI kRpAM dayAM kriyAnmamaivettham // jenIyate / atra "hano norvadhe" [ 99] iti nIH // vadha iti kim / gatau javanitA // keciddhantervadhe prI-Adeza vAhustanmate vadhArthepi jaivaniteti syAt // abhighAtaH / dhairyaghAtI / isyoM "Niti ghAt " [...] iti dhAt // aghAni / jaghAna / ityatra "bhiNavi |n " [10] iti dhan // kriyAmA atra huna bhovadha Adarza bAhulanmate 1I yA statspa. 2 sI sautyarthaH / tatta'. 3 e vejIrvanpu. 4 bI DI vatputra. 5eI zramukha. 6 e tatka nu. 7e cIya. 8 DI "masya : 9 sI mAdhi. 10 bI yamano'. 11I samAM ladeg. 12 e NA mA . 13 bI caritya. 14 DI tyatha. 15 bI nizcila'. 16I yata / ma 17e noghI vadhe. 18 bI novadhe. 19 eti nI // va.bI sI DI 'simI // ba. 20 e degza cAhu. Iza nAhu. 21 bI japani. 22 eI dhairyapA. 23 etra hiMgati. 24 e ghana'. Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai. 4.3.110.] dazamaH srgH| 757 anezan anazam / atra "nazernezvAhi" [ 102 ] iti vA neza // ahIti kim / nazyAmi // azvam / Astham / avocam / apaptam / atra "zvayati" [ 103 ] ityAdinA zva-astha-voca-paMtA. // zete / atra "zIDa e: ziti" [ 104 ] ityet // asazayya / dhyAnazayyai / anna "kRiti yi zay" [ 105 ] iti zay // samuhyate / atra "upamargAd' [ 106 ] ityAdinA isva. // abhyudiyAH / atra "AziSINa" [ 107 ] iti hUsvaH // nanu pratIyAH ityatra samAnalakSaNe dIrgha sati katha na hrasva / na / dIrgha satyupasargAtparasyeNobhAvAt / kecidatrApIcchanti / pratiyA // ikopi samAnadIrghatva icchantyeke / adhiyAsam // ci / zudhIbhUya // yaG / cecIyamAnaH // yak / valgUyat // kyan / saMtatIyan // kyaD / bhRzAyamAna. // kya / paricIyamAnam // AstUyAsam / atra "dIrghazvi" [108] ityAdinA dIrghaH // bahuvacanAtkyazabdena kyankyaD gyaGya()kyAnAmavizeSeNa grahaNam // mAtrIbhavati / jehIvyamANA / mAtrIyatAm / mAtrIyate / anna "Rto rI' (rI.)' [ 109] iti riiH|| kriyAbhiH / ahriyamANa / kriyAt / ityetra "ri. za" [110 ] ityAdinA ri // 1I zenezvA. 2 e neza // ma. 3 e sI paptA // ze'. 4 e 'nazAyyaiH. 5I zayyai / ahi. 6 vI yi ziy 7 e I degm / ci / zu. 8 e sI DI degm / a. 9 e dIrghazci i. 10 e kyackyadeg. 11 sI DI hIyamA . 12 e sItA / mA0. 13 DI yante / adeg. 14 e bI sII ti rii|| kri. 15 e tyava riHzadityA . Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 758 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] diipiikRtaiH| mAlIkRta / ityatra "Izvau" [111] ityAdinA-IH // anavyayasyeti kim / divAbhUta // sutIyan / ityatra "kyani" [ 112 ] iti-I: // bhazanAyordanyAdhanAyAH / "kSuttRha" [113 ] ityAdinA nipAtyA // tatrApasyan guruNApyanazvasyatA rhodhyaapitlkssmimtrH| vArisyatAM vismayamapyavAryasyaMstApasAnAM nRpatistatAna // 8 // 8. tatra zrIvezmani nRpatiH karNovAryasyanvAryapi pAtumanicchansanvArisyatAM vAri pAtumicchatAM tApasAnAmapi / apiratra yojyaH / AstA. manyeSAmityapyarthaH / vismayamAzcarya tatAna cakre / kIdRzaH / avRSasyan / vRSa maithunamanicchan / tathA guruNApi mantrAcAryeNApyanazvasyatAzvaM maithunamanicchatA satA raha ekAntedhyApitaladibhamatraH paatthitlkssmiidevtaamyH|| avRSasyan / anazvasyatA / ityatra "vRSa" [114] ityAdinA so(sso?)ntaH // vArisyatAm / avAryasyan / ityatra "ase ca laulye" [115] iti so(sso?)sa cAntaH // paJcadazaH pAdaH sNpuurnnH|| 15 dIghrIkR. 2 e degnAI // a0. 3 e vyayaH / sye'. 4 e ta // stRtI. 55 sI kyati i. 6 vI danyadha0. 7e bI sI 'nAyA / . 8 e nyApi. 9bI degcchanvA. 10 e sasvAri . 11 e mAmani. 12 vI vRpa meM. 13 e iSNAdi. 14 patA / a. 15 em cAlolyati. Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ {hai. 4.4.1] dazamaH srgH| 759 na paryabhUtkaM canaM na vyavocajapAkSaraM sAsti raho bruvANaH / strINAM samAje samaje nvajAnAM vivAya dRSTiM sa vazI na jAtu // 9 // 9.sa karga upazamitatamoguNatvena kaM cana zatrumapi na paryabhUnna nyaktavAMstathA kaM cana na vyavocanna viruddhaM bhASivAstathopazamitarajoguNatvAdazI jitendriyaH sansojAnAM chAgInAM samaje nu samUha iva strINAM samAje vRnde jAtu dRSTiM na vivAya rAgaNa na cikSepa kiM tu raha ekAnte japAkSaraM jAparvarNa mantraM bruvANa uccArayannasti sma tasthau // sa viTmajyAM tanugAM pravetAhaH prAjitA prAjanavattapobhiH / drAkmAvayaNya kalayadbhiraMjairvighnAnbhavetuM zriyamarcati sma // 10 // 10. sa karNojaiH kRtvA zriyamarcati sma / kiMbhUtaiH / vighnAnantarAyAnpravetuM kSeptuM prAvayaNyaM totradaNDatA klydbhirdhaarydbhiH| saurabhItizayena vighnavinAyakAnAM vazIkAritvAdvighnakSapadakSarityarthaH / kIhaksan / prAjanavattodanatulyairatitIkSNairityarthaH / tapobhiH kRtvA tanugAmantaraGgAM dviTumajyA kAmAdyariSaTkasabhA dAkpravetA kSeptAta evAhaH pApaM prAjitA // 1e yesUkta ca. 2 e na ca vya. 3 DI je tvajA. 4 e vicAyaM vRSTiM sa. 5 e jAtuH // sa. 6 DI pravAtA . 7 e prAcavaNya. 8 e 'ravi'. 9 emarthati 1bI nA chagI. 2 e je vande. 3 e vivaranavavimeNaci. 4 sI DI "Na ci. 5 ente pA 6 sI varNa ma. 7 e vA. 8 e yanvasti sa tasthau. 9 e gonjakR. 10 emarthati. 11 e yadi / sau. 12 DI bhAvijaye. 13 e dinakSe. 14 e rajA di. 15 e evAhaH. Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] kzAtA na hi prAjitumapyaniSTakhyAtAramoM brahma sa kiM nu cakze / brahmA na cakhze murajinna cakhye na cAcakSe ca yathendumauliH // 11 // 11. sa karNa upazAntatvAdaniSTakhyAtAramapyapriyavaktAramapi naraM prAjituM nirAkartuM na hi naiva kzAtA vaktA kiM tu brahma paramadhyeyamomokAraM tathA cakza uccAritavAn yathA brahmA na cakhze yathA~ murajidviSNurna cakhye yathendumaulizca harazca nAcacakSe / paryabhUt / vyavocat / ityatra "bhasti" [] ityAdinA bhUvacau // azitIti kim / asti / buvANaH // vivAya / ityatra "argha' [2] ityAdinA vIH // aghakyabalacIti kim / samAje / samajyAm / samaje / ajAnAm // 'prevetA prAjitA / praviyaNyam prAjana / ityanna "ane vA" [3] iti vA viiH|| anye svane pratyaye yakArarahite vyaJjanAdau cAvizeSeNa vikalpamicchanti / pravetA prAjitA / pravetum prAjitum // kzAtA / khyAtAram / atra "cakSo vAci" [5] ityAdinA kshaanggkhyaagau| cakze / cakhze / cakhye / atra "na vA" [5] ityAdinA vA kzAGkhyAGgau // pakSe / AcacakSe // caze / atra "zivyAdhasya dvitIyo vA" [1.3.59] iti kasya khH|| 1 e bI khze sura'. 2 bI cadhye ca. 3 e kSetha ya. 15degmo mokAra ta . sImo AkAra. 2 sI zena caze mu. DI khze mu. 3 e yAsura'. 4 bI calze ya. 55 cau // prazi. 6 e 'sti / dhuvA. 7 sI DI NaH // nyavA. 8 e SaD I. 9ebII kyavala'. 10 e jyaa| samano / ma. 11 e pracetA. 12 e prAyavaNyam proja. 13 bI do mAvi. 14 e tA / khyotA. 15 bI cakzau / ca.DI cakSe / ca. 16 e pse|m. Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.4.6.] dazamaH srgH| ___ 761 bhaSTuM baliM bhraSTumathAjyAjJAM prattaH pradattaH kusumAni raajaa| nIttAhutistairguruvIttamaurdevyai vidattAsana AvabhAse // 12 // 12. rAjA karNa AvabhAse zuzubhe / kIhaksan / guruNAcAryeNa vizepeNa dIyante sma guruvIttA ye mantrAstaiH kRtvA devyai lakSmyai vidattAsano vitIrNapIThastathA balimupahAraM bhaTTa paktamatha tathAjyaM ghRta bhraSTuM vilInayitumAjJAmuttarasAdhakAnAmAdeza pratttaH pradAtumArabdhastathA devyai kusumAni pradattaH pradAtumArabdhastathA tairbalyAjyakusumaiH kRtvA devyai nIttAhutirdattahavyaH / pIThamaMtroccArapUrva devI pIThe sthApayitvA valibhiH puSpairAhutibhizca pUjayan rAjAbhAdityarthaH // jajApa nAsAgranidattanetrokSasUtramuttAGgulikaH kSitIzaH / mudattacitkhe vidavattamantrairanUtapuSpairanudattahomaiH // 13 // 13. kSitIza: karNo jajApa / kaiH kaiH kRtvA vidavattamaMtravidA guruNAvattA dattA ye mantrAstaistathAnUttapuSpairdattakusumaistathAnudattA ye homA agnau tilAdihavanauni taizca mantrajApapuSpajApa homajApa ca cakAretyarthaH / kITaksan / nAsAgranidattanetrastathAkSasUtrasUttAdguliko jaipamAlikAyA sasthApitAGgulikastathA kha AkAze sudattacitsanivezitacittokhilendriyaviSayavyAvRttyA nirAkAradhyAnaM kurvannityarthaH / / 2 e nItyAhu'. 3 sI DI se / ma rA . 4 e nAzAya. 1 e mAjJA pra 5 vI DI pupphaira. 1 sI DI degNa hIya. 2 e yate sma. 3 e sI DI vIttA ma. 4 e bhaSTa pa. 5 e ta sraSTu. 6 e nyanItvAhu. 7 e matroccA. 8e bahuli'. 9ematrivi . 10 cI degmA'jhau. 11 sI DI nAdi te. 12 e kSamUtrasUtrAguli . 13 e panAli'. 14 ecitsani. 15 vI tokhaLe. Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 762 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] AttAvadattailibhiH sa itthaM samAhito dhItasudhAraso nu / sthitaH sitAMhA aditAmitaujA dinAnyamAtAni tapaHzitAGgaH // 14 // 14. sa karNomAtAnyasaMkhyAni dinAni sthitaH / kIhaksan / itthamuktargatyAttAvadattarAttAH pUrvamuttarasAdhakebhyo gRhItA yevadattAH paMzvAlakSmyai pradattAstalibhiH pU~jopakaraNaiH kRtvA sitAhA vinAzitavighnastathA tapaHzitAGgastapazcaraNakRzadehota evAditAmitaujA apratihatAsaMkhyatapaHprabhAvastathA samAhitaH samAdhivAnata eva dhItasudhAraso nu pItapIyUSa iva // anyecuracchAtanizAtabuddhau hitvAnyakarmAcchitasaMzitesin / abhUjahitvA samayaM svasAmagrikAmajAhitva RturghanAnAm // 15 // 15. anyeyurghanAnAmRturvarSAkAlobhUt / kiM kRtvA / samayaM svakAlaM jahitvA tyaktvAkAla ityarthaH / tathA svasAmagrikAM vidyudAdisaMpadamajAhitvA gRhItvA / ka sati / asminkae~ / kiMbhUte / acchAtAkhaNDitA nizAtA tIkSNA buddhirjJAnaM yasya tasmin / tathAnyakarma tapasa itaradrAjyAdi kArya hitvAMcchitamakhaNDitaM saMzitamasidhArAtIkSNaM vrataM yasya tasmin / yadvA / akarmakatvavivakSAyAM saMzyati sma saMzito vrate yatnavAn / acchito yaH saMzitastasmin / / 1e bI sI AttAvadatta'. 2 etaH satA. 3 e tAsito. 4 e. hitAnya. 5 sI DI rmAsthita. 1e bI sI tyAttAvadattarAttAH pU. 2 DI dattAH pa. 3 DI dattAsta / 4 e pUjopa. 5 e dezota. 6 e tapapra. 7e tamudhA. 8 bI yUja 6. 9e ktvA ikA. 10 sI DI tvA ka. 11 e 'tvA icchi. sA sIvA sita. 12 e kSAyA sa. 13 e sasito. 14 e bhasitA. .15 e 'n // . Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.4.14.] dazamaH srgH| 763 bhaSTuMm bhraSTum / atra "bhRjo bhaja" [ 6 ] iti vA bhai-- // prattaH pradattaH / atre "prAdAga" [ 7 ] ityAdinA vA taH // nItta nidatta / vItta vidatta / sUtta sudatta / anUtta anudatta / bhavasta avadattaiH / atra "nivi" [8] ityAdinA vA ta // Atta / ityanna "svarAd" [9] ityAdinA taH // adha iti kim / smaahitH|| avadattai / atra "dat" [10] iti dat // adha ityeva / dhIta // adita / sita / amita / sthitaH / atra "dosomAstha i." [11] itiiH // gAmAdAgrahaNevavizepa iti mA-mAD-mehAM grahaNam / anyastu mAjhmeDorevecchati / mAtestu / amAtAni // ___acchita / acchAta / zita nizAta / ityatra "chAzorvA" [12] iti vaa-iH|| ___sazite / ana "zo vrate" [13] iti-iH // hitvA / ityatra "hAko hiH ktvi" [14] iti hi // yaDlupi / jahitvA / dvitve pUrvadIrghatvamapIcchantyeke / ajAhitvA / ubhayatreTi-Ato luk // jagdhaprakAzA vihitAndhakArA divaM prajagdhyAbhijighatsarvaH kSamAm / meghA jalaughairaghasansaghAsaiH sphuTabhaivAsipraghasardigantAn // 16 // 16. meghA jalaughaidigantAnaghasanvyApuH / kIdRzAH santaH / jagdha1 e vaH myAm / 2 e jaloghe. 3 e prakAmi'. 1e bhaje // pra. 2 DI tta. a. 35 degtra pradA 4 DI datta. / vI'. 5 e I ta / sutta. 6 DI vada. 7 e dattaH / a. 8 e mADo. 9 e DI asthitaH / a. 10sI cchitaH / acchAta. / zi. 11 bI ti-: // . 12 bIti / hi. 13 e ve dIrghapU. 14 e DI Ti-ato. Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 764 vyAzrayamahAkAvye [ karNarAjaH] prakAzA bhakSitodyotAH / ata eva vihitAndhakArAstathA divamAkAzaM prajagdhya vyApyetyarthaH / kSmAmabhighitsavo vyApnumicchavaH / kIdRzaijalodhaiH / saghAsavidyamAnatRNaistathA sphuTaM pravAsinAM pAnthAnA praghasai: pIDakaiH praadntiityc| yadvA / prAdanam ali praghasaH / sphuTaH pravAsinAM praghasaH pIDA yeSu taiH // vihita / ityatra "dhAgaH" [15] iti hiH|| jagdha / prajagdhya / ityatra "yapi" [16] ityAdinA jagdhaH // abhijighatsavaH / aghasan // karmaNi pani / ghAsaiH / praghasaiH / atra "ghasla" [.17] ityAdinA ghasluH // zrutIrjaghAsAda dRzo yathAbdastathA vavau nAdamuvAya vajram / nadIH pupUrvAnpapRvAnsarAMsi sthalIH zizIrvAv zazRvAn girIzca 17. abdo meghastathA nAdaM garjA vavau saMbaddhavAn / yathA zrutIH karNAjaghAsAbhakSayadiva / tathA vanaM vidyataM tathovAyAracayadyathA dRzokSINyAda garjA vidyutaM cAtitIvrAM cakAretyarthaH / uttarArdha spaSTam // yodrIndidIrvAndavAnbalaM taM vadhyAH sarAstrairaitha ghAniSISTa / tvayA viyogI marutApi kopi tvAM mA vadhIdityarasannumeghaH // 18 // 18. megha iti nvidamivArasadavocat / kiM tadityAha / he smara yodrIndidIrvAnvajeNAdArayat / tathA yo balaM balAkhyaM daityaM dahavAMsta 1e bI zara. 2 sI DI girIzca. 3 DI ravaghA. - 15 jipitsivo nyAghumi. 2 e sI ti hi ||j'. 3 e bI sI jagdha / 1. 4 DI jagdh // ma. 5 e ghaDi / pA. 6 e bI ghasaH // 6. 7 e bAvA'. e sI sI tIna ca. esI elija:3 Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 4.4.19.] dazamaH sargaH / 765 mindaM tvamastraiH zarairvadhyA artha tathA viyogI karmatApannastvayA kA mastApyAsatAmatrANi pugevAtenApi kRtvA ghAnipISTa hanyatA tathA tvAM kopi harAdirapi mA vadhIditi / varSAsu hi meghA garjanti smarazvAtijaitraH syAdityevamAzaGkA / / puSpaiH smaro vyAhata nAvadhiSTa zastrairna matrAyudhamadhyaMgAdvA / pratyAyayazaktimagAjayaM sa vazaM trilokIM gamayaMstathApi // 19 // 19. yadyapi smaraH puSpairvyAhata prAharannaM tu zastrairayomayAstrairAvadhiSTa na ca matrAyudhaM matrapradhAnamatraM vAyavyAdyadhyagAdasmarattathApi sa smaro varSAmAhAtmyena jayamagAtprApa / kIDaksan / zaktiM svasAmarthya pratyAyayajJApayannata eva trilokIM vazaM svAyattatAM gamayanprApayan / kekAravaistantryadhigamyate yairyasavi paDDAdhinigAMsayA taiH / sadyazca haMsairajigAMsyatArtha ma mAnasasyAdhijigAMsyate ca // 20 // 20. thairmayUraiH kekAravaiH kRtvAtimAdhuryAttatrI vINAdhigamyate smAyaMte tairmayUraiH pajAdhijigAMsayA paDDasvarapipaThipayA vyarAvi paMDjasvaraH kRta ityarthaH / mayUrA hi SaDnasvaraM kurvanti / tathA sadyaH kekAzravaNakAla eva haMsaizcaujigAMsyata gantumiSTamathAnantaraM mAnasasya sarasodhijigAsyate sma ca susmUrSitam / / jaghAsa Ada / ityatra "parokSAyAM na vA" [18] iti vA dheralaH // uvAya vavau / atra "vervay" [19] iti vA vay // 1 DI dhyagIdvA. 2 vI degtha smA mA. 1e tha yathA. 2 sIna zAstra. 3 sI strairava. 4 bI matrAyu. 5 DI dhyagIda. 6 sI jamAgA. 7 eyamApatprA. DI yamAgA. 8 DI panAdhi'. 9 DI pagasva. 10 vI DI paGgasva. 11 vI DI panamva. 12 sI DI "zcAdhiji . 13 e mandAna. 14 DI sarodhi'. 15 sI ghasla / / 3. Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 766 vyAzrayamahAkAvye [karNarAja zazvAn zizIrvAn / dadRvAn didIrvAn / paTavAn pupUrvAn / atra "kaH sRdRmaH" [20] iti [ vA] RH // vadhyAH / atra "hana" [21] ityAdinA vadhaH / amAviti kim / pAnipISTa // mA vadhIt / ityatra "adyatanyAM vA" [22] ityAdinA vadhaH / vA svAtmane / AvadhiSTa / vyAhata // bhagAt / adhyagAt / ityatra "iNikoIH" [23] iti gAH // gamayen / adhigamyate / atra "Nau" [24] ityAdinA gamuH // bhajJAna iti kim / pratyAyayan // iG / adhijigAMsyate // hek / adhijigAMsayA // iN / ajigAMsyaita / ityatra "samIraca" [25] iti gmuH|| khanaddhanenAdhijigApayiSyamANo mayUrodhijage sunRttam / tenaiva cAdhyApipayiSyamANAmadhyApipatsvAM dayitAM ca hRssttH||21|| 21. mayUro nRttamadhijagedhItavAMzcakAretyarthaH / yataH svanaddhanena garjatA meghena ka; nRttamadhijigApayiSyamANo garjayA pAThayitumiSyamANa iva / tathA tenaiva ca vanaddhanenaiva ca nRttamadhyApirpayiSyamANAM zikSayitumiSyamANAM svAM dayitAM ca mayUrI ca hRSTaH sanmayUro nRttamadhyApipadapAThayat / meghagarjA zrutvA mayUradampatI nRttAviti taatpryaarthH|| 1e zudRpraH. 2 DI yat / ma. 3 sI DI ika / a. 4 e sI TI adhiji. 5 DI "syate / . 6eI pAThitu. 7eI va sva. 8 Isvanda. 95deg xxx dapA. 10bI yinA ca. 11 Ica h| Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.4.26 ] dazamaH sargaH / 767 adhyaiSTa yAMstAnpunaradhyagISTAdhyajIgapaMntraiNamitazca rAsAn / hallIsamadhyepyata cedbhavatyadhyagIpya ityAzu mitho truvANam // 22 // 22. itosminvarSARtau baiNa yAn gasAnadhyaiSThApAThIt / tAtrAsAn geyakAvyavizepAnpunarbhUyopyadhyagISTAdhyajIgapaJcAnyastraiNameva karmApIpaThacca rAsAnsvayaM dvitrirvoccAryAnyastraiNenobArayAmAsetyarthaH / vRSTI hi striyaH pramuditA rAsAndadati / kITak / mithonyonyaM truvANam / kimityAha / cedyadi bhavatI tva hallIsa nArINA maNDalInRttamadhyapyatAzikSayiSyata tadAhamapi hallIsamAzvadhyagISye zikSiSya iti / kecidbhUtepi hetuphale kriyAtipattimicchanti tanmatetra kriyAtipattiH // mUrchAmiyA metyavadaMzcirAyAdhyAyannirAyanpathi kaSTamAsan / pAnthAstadA vyomni yadA payoda ATIdvalAkAtatirATadArAt // 23 // 23. yadA vyomni payodo megha ATIsasAra tathArAnnikaTe balAkAtatirATadabhrAmyattadA pAnthAzvirAyAdhyAyannasmagnavadaMzca / kimityAha / priyA jAtAvekavacanam / vallabhA mA mUrchAdasmadviyoge mA vicetIbhUditi / ata eva nirAyanyasmindeze gatA AsaMstato nirgatA ata eva ca pathi jaladurgatvAtkaSTamAsan // na ceddhanATiSya ihAbhaviSyaM kathaM pAhaM bhavitA vihastaH / ciraMtadAssveti vadankilAste sma cAtakaH patrapayopi lipmuH||24|| 24. cAtaka Aste sma tasthau / kIhaksan / vadan kila meghadarza1I pauNa. 2 e sI madhyeSya'. 3 vI yatpathi. 1 e pAtpuna. 2 e madhyeSya'. 3 I "yikSata. 4 sI degdhyati tadA. 5 e "zimyaH. 6 Ite kri. 7sI prazasA. 8 vI tadArA'. 9 sI davA 10 e 'nyastadA. 11 e tasvau / kI. Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 768 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] notthakUjitairbhaNanniva / kimityAha / he ghana cettvamihAkAze nATiSyastadAhaM tRpA kRtvA vihasto bhavitA vyAkulo bhavankathamabhaviSyaMstattasmAddhetostvaM ciraM bahukAlamAssva tiSTheti / yataH patrapayopi vRkSaparNAtpatajjalavindumAtramapi meghonmuktajalakaNabhrAntyA lipsuH / etenAsya tRSNAdhikyamuktam // adhijage / atra "gA" [26] ityAdinA gAH // adhijigApayipyamANaH adhyApipayiSyamANAm / adhyajIgapat adhyApipat / ityatra "NI sanDe vA" [27] iti vA gAH // adhyagISTa adhyaiSTa / adhyagIpye adhyaipyata / ityatra "vAdyatanI" [28] ityAdinA vA gIG // avadan / adhyagISTa / adhyagIpye / anna "aMD dhAto" [29] ityAdinAaDhAdiH // amAuMti kim / mA mUchIt // nirAyan / adhyAyan / Asan / ityatra "eti" [30] ityAdinA vRddhiH // ATIt / ATipyaH / ATat / ityatra "svarAdestAsu" [31] iti vRddhiH|| abhaviSyam / mavitA / ityatra "stAdi" [32] ityAdinA-iT // azita iti kim / Assva / Aste // atroNAderiti kim / patra / uNAdi / vihastaH // cakre dhanuSkampitisaMgRhItIrjayaM grahItuM shmsNvriitaa| zarairjagatmAvaritA varItA prIte ratervA varitA sa devaH // 25 // 25. zamasaMvarItendriyajayasyAcchAdayitA prItervarItA varo ratevA 1I dhanuHkampi. 2 sI DI ya gRhI. 16 ta / ya. 2 sI atra. 3 e bI degmANam. 4 DI adhaiSya. 53 bhaDato'. 6 sI dhyAsa. 7 sI DI patra / u., 8 sI DI yasyacchA. Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he0. 4.4.33 ] dazamaH srgH| 769 varitA sa prasiddho devaH kAmo dhanuSkampitisaMgRhItI alpasvarasvAtkampiteH prAgnipAte dhanupaH saMgrahaNAni kampanAni ca cakre / yato jayaM grahItuM varSAvalena prApta garairjagatprAvaritA vyApnuvan // naTAndaritrIviTapAndarItrI dIH sukhaM teritha nAtha kaccit / sadyo ratistvAM varipITa vistariSISTa cetthaM pathikaM priyoce // 26 // 26. priyA pathikamUce / kathamityAha / kaJcidiSTapariprazne / he nAtha nadIH sukhaM sukhena teritha / kIdRzIratijalApUrNatvena taTAndaritrIvidArayitrIstathA viTapAnvRkSAndarItrIH / tathA sadyo nadItaraNAnantarameva tvAM ratiH sukhaM nidhuvanaM vA varipISTa sevatAM tathA ratirvistariSISTaM ca vistRNIyAceti / / vyastAriSuH SaTTuraNAH kadambAnyAvAriSurvAsavakArmukaM ca / samAstariSTAmbaramAvariSTa vyastIrTa gAMpAsta zAbUlaM ca // 27 / / 27. paTurA~ bhRGgA vyastAripurvAhulyAdvistRtA ata eva kardambAni kadambatarupuSpANi karmAvAripugacchAdayana / varSAsu hi dhAgekadambAH puSpa(pya ?)nti / tathA vAsavakArmukaM candradhanuzca samAstariSTa vistRtamata evambaraM vyomAvariSTa vyApa / tathA zAvalaM ca / jAtAvekavacanam / sasyena haritAni sthAnakAnyupacArAddharitetRNAni vA vyastISTIta eva gAM pRthvI prAvRta / / 1I kazcit. 2 e mAsari'. 1 e degtA saH pra. 2 bI kampati'. 3 e sI DI ni cakra. 4 sI DI "ya gRhI. 5 DI pra. 6eTa vi. 7e yAzceti. 8 e degNAbhyA. 9e damboni. 10 e bI sI puSphANi. 11 sI DI rAbhi ka. 12 e vAntara. 13 e degtanRNA. 24 sI vRtaH // . evRtaH // nRpI. Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 770 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjA vRSISTa kekA mRdu lAsyamAstIpoSTAzu te cedbhavatAsmRpAtAm / purA hi ye vyasaripUrvapAtAM zikhaNDinItIva lalApa kAntam // 28 // 28. zikhaNDinI mayUrI kAntaM mayUraM lalApeva meghadarzanotthasvareNovAceva / kathamityAha / he kAnta bhavatA ye kekAlAsye hi sphuTaM purA varSAkAlAtpUrva vyasmaripUrvapAtAM vyasmariSAtAM ciraM tyAgAdvismRte te kekAlAsye cedbhavatAsmRSAtAM meghAlokena smRte tadAzu kekA bhavAnvRSISTAzrIyAttathA mRdu laoNsyaM nRttamAstIrSISTa vistIryAditi // smRSISTa goptrI bhavateSTadevI pragopinA vA smariSISTa devaH / yatte dhevitrI tarukhaNDadhotrI bhoH pAntha jhaJjhetyarasannu meghaH // 29 // 29. meghorasannu garjayAvocadiva / kimityAha / bhoH pAntha tarukhaNDadhotrI vRkSavanasya kampikA jhaJjhA saMzIkaro vAto yadyasmAtte dhaMvitrI kAmoddIpakatvena kampikA tasmAdbhavatA goptI raikSikeSTadevI smRSISTa smaryatAM pragopiteSTadevo vA bhavatA smariSISTeti // rarandhimainaM naM na kiM tu redhmApisphAyiSuryo madanaM na cAtA / pisphAsurastvasya nicAyitA tatketakya ityUcurivAlidaiiH // 30 // 1e poSTAMzu. 2 DI tA kAntalalApeva ziSaNDinIti // ziSaNDinI ma. 3 e zipaNDi'. 4 sI 'no ma'. 5 e dharitrI. 6 DII rupaNDa'. 7I dhimena. rabI maita na. 9 e vI DI nanu kiM. sI na tu kiM. 10 DI renApi . 11 e 'pispAyi. 12 e 'cAyatA. 13 sI ityucUri'. DI ityucu. 14 enAdau // ke ' 1e 'ripUrvaSAta capa tyA . 2 sI ciratyA'. 3 e dvismarite. 4 e sIvAnRSI * 5 e lAsa na. 6 bI vistAryA . 7 e bho bhyAntha. 8 DI pAnthA ta. 9 vA sasIka'.10 sI DI dharitrI. 11 eI rakSake. 12 bI vAma'. 13 e bhavitA. Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ha04.4.35] dazamaH srgH| 771 30. ketakyolinAdairucuriva / kimityAha / apisphAyipurvadhitumanicchuH sanyo madanaM na cAtA na pRjayatyenaM munyAdijanaM vayaM ne na randhima na na hatavanta. ki tu raMdhma vayameva ta hatavanta evetyarthaH / tattasmAdya. pisphAsurjIvitavyAdinA vardhituminchati sosya madanasya nicAyitA pU~jakostviti / / pyAtA dhanaH pyAyitRkAma evaM manAMsi nipkoSThumalaM janAnAm / dhyAnakriyAniSkupitaM tu rAjJo mano na niSkopitumIpadAsIt // 31 // 31. evamuktarItyA pyAtA vardhiSNurghano janAnAM manAMsi niSkoTumAkraSTu kAmavAsanayA vyAkulIkartumityarthaH / alaM samartha AsIt / yata: pyAyitA vardhiSNuH kAmo yatra saH / rAjJastu karNasya punarmano niSkopitumIpanmanAgapi nAlamAsIt / yato dhyAnakriyAniSkrupitaM praNidhAnenAkRSTaM vazIkRtamityarthaH // sagRhItI. / kampiti / ityatra "tera" [ 33 ] ityAdinA-Idai // grahItum / sagRhItIH / atra "gRhNa" [34] ityAdinA dIrghaH // vRg / sabarItA praavritaa| vRD / varItA varitI / Rdanta / 'rItrIH 1 vI yinakA. 2I kAsa e'. 3 e manAmi. 4 vI ni koSTa 5 e I kupina. 6 ekopitu. 1 vI sI tyeta mu. 2 e I na ra'. 3 e vayamedeg 4 ejAvata' 5 e ciMttami. 6e pUjito kostiti. 7 DI dhirNa 8e manAsi 96 "TukA. 10 e sI dhiSNukA 11 e kopitu. 12 e kRSNa va. 13 bI hItI / ka. 14 DI T // gRhI'. 15 e rItyA va. 16 e "tA / Rda. 17 e I dntaa| da. 18 I daritrIH darItrI / ma. Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 772 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] daritrIH / atraM "vRto na vA" [35] ityAdinA vA dIrghaH // parokSAdivarjana kim / teridha / varipISTa / vistaripIpTa / AvAripuH / vyamnAripuH // prAvRta AvariSTa / vyamnITa samAstariSTa / vRpISTa vripiisstt| AmnIpISTa vimnaripITa / ityatra "iD' [ 36 ] ityAdineDvA // asmRpAtAm vyasmaripAtAm / smRpISTa smAripISTa / ityatra "saMyogAdRtaH" [37 ] iMtIvI // dhotrI dhavitrI / gotrI pragopitA / ityatra "dhUgoditaH" [38] itIhA // stAdyazita ityeva / radhauca / rarandhima // anyastvatrApi vikalpamicchati / rema // eke tu cAyisphAyipyAyInAmapi vikalpamicchanti / cAtA nicAyitA / pisphAsuH apisphAyipuH / pyAtA pyAyita // niSkoSTuMm niSkopitum / atra "niSkupaH" [ 39 ] itIDvA // .13 14 niSkupitam / atra "ktayoH" [ 40 ] itIT // vrazcitva RddhaM timiraM jaritvA devitva RkSAdhvani hAryuSitvA / dyUtvAstabhUbhRtyupitaH kSudhitvevAtrAntarepropitavAndinezaH / / 32 // 32. atrAntaresminprastAve dinezo raviH kSudhitveva bubhukSitIbhUyeva propitavAndezAntaraM yayau / yatostabhUbhRtyastAcale bRtvA vilasyoSitaH sthitaH / pUrva kIdRgbhUtvApi / RddhaM sphItaM timiraM vrazcitvA 1e zcitta ka. 1e pro . 2 vI degnA dI. 3 vI / avA. 4 e ripu / nya 5 I degstISTa / sa. 6 sI DI degmAtari'. 7 e itor3A. 8 sI DA DA // dhAtrI. 9 I "ndhin / bha. 10 sI DI ma // apare tu. 11 sI kopi. 12 e I ni kupaH. 13 e I ni kuSi. 14 sI DI pitum. 15 e I tIra // . 15 e kSupitveva pubhu0. 16 e tvA / ka. Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.4.41.] dazamaH srgH| 773 khaNDazaH kRtvA jaritvA kSayaM nItvA ca tathAdhvani vyomni devitvA krIDitvA tatraiva hAri manojJaM yathA syAdevamupitvA sthitvApi / yopIza IzvaraH pRthvyAM hAryupitvAstabhUbhRti kSINanRpa AdhAre dyUtvA vyavahRtya sthitaH syAtsa kSudhinvA sarvarddhikSayAnubhukSito bhUtvA dezAntaraM yAtItyuktilezaH // guhAsu yadvAvasitaM vane vA vAvastavattaikSudhitaM nu rakSaH / dRzo lubhitvA lubhitAlakazri zakrAJcitAzAM timiraM niraash||33|| ___33. yadguhAsu vAvasitamatyartha sthitaM yacca vane vA vanagahane vAvastavattattimiraM dRzokSINi lubhitvA vyAkulIkRtya zakrAJcitAzA pUrvA nirAzAbhayaDyApetyarthaH / kIhaksan / lubhitA AkulIkRtA yelakAH kezAstadvacchrIryasya tatsarvadikSu prasRmaraM kRSNaM cetyarthaH / ata eva kSudhitaM nu rakSo bubhukSitarAkSasa iv| tadapi hi guhA~su vane vAvasati visaMsthulavAlaM ca syAdata evaM rodrAkAratvAllokahazo vyAkulIkaroti syAdyapyatti ca // dizo dhvajairazcinavadramaukozcitvAbhipUtaM paripUtavatkSmAm / vapuH pavitvA sukalAzca pUtvApsarogaNotho pavitaH prapede // 34 // 34. atho timiraprasaraNAnantaraM pavito rUpAdizriyA pavitropsa1 e I vA cAva. 2 e ttakSudhi. sI ttapudhideg 3 DI ta turadeg 4 degkogjitvA 5 e vakSyAm. sI vatakSmA. 6 sI DI vA svaka. 7.e pedeH / a0. 1 sI DI tathA"i. I tathAvaM. 2 e yakSAva'. 3 e tamitya. 4 sI vA vAvasta'. 5 e bI ne vA vAva. 6 I kSadyA. 7 e degdyApyetya'. 8 e degbhitvA A. 9 vI sI lakA ke'. 10 e hi suguhAsu bhuva. 11I hAva. 12 I sthula vA. 13 vI sI DI va ca rau. 14 e "vAloka. 15I khyAdhipya. 16 vI "vitA rU. 17 vivopsa. Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 774 ghyAzrayamahAkAvye [ karNarAja.] rogaNo ramauko lakSmIbhavanaM prapeda AgataH / ki kRtvA / ramaukoJcitvA puSpagandhAdibhiH pUjayitvA / kibhUtam / dhvajaiH kRtvA dizoJcitavatpUjitavatsarvadigvyApakadhvajAnvitamityarthaH / tathAbhipUtaM candanacchaTAdinA pavitram / tathA mAM pRthvIsthaM lokaM paripUtavaddAriyamalocchedena pavitritarvan / tathA vapuH svAGga pavitvA veSeNa saMskRtya / tathA kalAzca gItanRttAdikAH pUtvA satatAbhyAsena nirmalIkRtya / tatryA karAvaklizitau klizinvA kliSTvAMsamakliSTamatheha kAcit / bhAvaivapuH kliSTavatI vilobhitryalobdhari kSmAbhuji dattadRSTiH // 35 // 35. atheha ramaukasi kAcidevI bhAvaiH sAtvikai ratyAdibhirvA kRtvA vapuH kliSTavatyapIDayat / rAjJi bhAvAnAM nirarthakatvAdvapuHklezameva cakAretyarthaH / ki kRtvA / aklizitAvapIDito mRdU ityarthaH / karau tacyA vINayA kRtvA klizitvA vAdanAya tatryAghAtena pIDayitvA tathAkliSTamaMsaM skandhaM vINAdaNDasthApanena kliSTA vINAM vAdayitvetyarthaH / kIhaksatI / vilobhitrI sAbhilASAta evAlobdhari vazitvAnniHspRhepi kSmAbhuji kaNe dattadRSTiH // na naiSa soDhA sahitaiva kiM tveSitrIraneSTApyaviropitA naH / roSTAtha cennauyyata epa reSTeti bhItireSitryaparA nanarta // 36 // 36. aparA kAciddevI nanarta / kITaksatI / bhItireSitrI mara1 DI phivAsa. 2 e tIvalo'. 3 sI tA na / ro. I tA nA / roM. 4 e TApya ce. sI 'TA ce 1e maukAci. 2 e dizoMcita'. 3 e degbhibhUta. 4 e I taccha / 5 e cchedana. 6 e vata / tadeg. 7 I pUvI sa. 8 e bhAve sA. 9 thI karityA . 10 e vapu ki. 11 e to pUdU. I to paTU3 / 12 e 'micI sA. 13 e tI re. Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.4.41 ] dazamaH srgH| 337 NAdibhayasyApanAyikA / kathamityAha / eSa karNoneSTopi vazitvAnniHspRhopi nosmAnepitrI sAbhilApAH satIne na soDhA ki tu sahitava zramiSyatyevetyarthaH / yatoviropitAkrodhanothAtha vA cedyadiroSTA kotsyati tadApyepa karNonidayAlutvAdogyato raudreNAsmAnna reSTA ne haniSyatIti // bhartAsi zacyA bharitA nu bhAnAM vyomAzitASTA ca dizastvipeti / jagAvasaMstovyaparA stavitrI vasyuttarIyaM vasanaM vasitrI // 37 // 37, asaMstotryaparicitAdRSTapUrvetyarthaH / aparA devI karNa jagau gAyati sma / kIdRzI satI / uttarIyamuparitanaM vastraM varuyekena kareNa paridadhAnA / tathA basanaM pArizeSyAdadhovastramaparakareNa vsitrii| karNasya manaHkSobhanAya vastraparidhAnamipeNa stnaadyvyvaandrshyntiityrthH| tathA stavitrI karNa svavazIkartu gItamadhye varNayantI / kathamityAha / he rAjaMstvaM vipA kRtvA vyomAMzitA sitA vyApaka ityarthaH / dizazcASTA vyApakastadasi tvaM zacyA bhartA nu kimindraH / bhAnAM nakSatrANAM bharitA nu bhartA vA kiM vA candrosItyarthaH / indracandrau hi vyoma dizazca vipI vyApnata iti // zokrImadotrI davitAsi kiM mAM na zocitA kiM ravitAna kiMvA / rotrI praNotrIti ca veNugItyopAlabdha taM shriinvitaarmnyaa||38|| 38. anyA devI zrInavitAraM lakSmIdevyAH stotAraM taM karNamupA 1 e bhAsi. 2 e sI tAsi kiM. 3 I ca vINu 4 bI lamdha ta. 1I NAdalayasthApa. 2 e TAbhi va.I 'TA va. 3 sI DI I tvAniHspR. 4 e tInA na. 5 I krosyati. 6 I to royeNa nomA'. 7 sI DI raudyaNA. dae neNosmAnAre. 9 e na hini'. 10 sI DI hariSya. 11 e parika. 12 e mAsitA. 13 sI DI prazitA. 14 e bhattA nu. 15 e pA vAmu. Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 776 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] labdha sainindamavocat / yataH kIdazI / veNugItyA vaMzasya gAnena kRtvA rotrI vadantI praNotrI ca paramArthataH karNarUpasaubhAgyAdi stuvatI ca / kathamityAha / he rAjaJ zokI tvadvirahaduHkhena sazokAM tathAdotrImasantApikA tvameva me priya iti pratijJayA te sukhayitrImityarthaH / mAmasi tvaM kiM davitAnaGgIkAreNa kimiti saMtApayasi tarthI tvaM mAM ne kiM zocitA hA madviraheNAsau varAkI duHkhitetyevaM kiM na zocasi kiM vA mAM na ravitA nAlapasIti // . soteSa kopaM savitA kSamA vA dupurasmAnadideviSurvA / itIsaMdUhArdidhipusmarAnyA sasAra nAdhItamapIha gItam // 39 // 40. anyA devIha karNavipayedhItamapi pUrvapaThitamapi gItaM na sasmAra / yataH kIdRzI / IsanvivardhipurUho yasyAH sA vitarkAkulA / kathamityAha / eSa karNaH kopaM maddhyAnasya vinAdhAyikA aitA iti krodhaM sotA janayitA su presavezvaryayoH / vAtha vA saMprati prazAntatvAkSamAM savitA tathaiSosmAnduApU riraMsuradideviSurveti / tathArdidhipuH karNarUpadarzanAdvivarddhipuH smaro yasyAH sA kAmavihvalA ca // 15 16 1emA va du. I mA ca du. 2 e tItsapUhA'. 3 e degha gatim . 1DI gdha tamidama. 2 sI samidama'. 3 e yata kI. 4 e degtIta / ka. 5 DI pIsasantA. 6 e yA tva gA na. 7 sI tva mA kiM na zo'. 8 DI mA kiM na zo 9 vI na zo. 10 eti saute'. 11 epi gI'. 12 vI Icchavi . 13 e 'takAMku. 14 e esA i. 15 e krodha so. 16 DI sotA ja. 17 yI sIDII degtA se pra. 18 sI DI prazavai . 19 DI murAdi. 20 vI dipu sma'. Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 777 [hai. 4.4.41] dazamaH sargaH / adhipsumAzizrayiSu yuyUrSu zizrISase kiM nai didambhiSo mAm / bibhrakSyamANAM yiyaviSvanaGgAnalena vijipasi tvamAH kim // 40 // dhArthya burbibhariSvalajjAmitIGgita kAcidarjunUSuH / bhAvabalAtmoNunaviSyamANA tAlaM bibharSuH sahasA tamUce // 41 // 40. 41. kAciddevI sahasA ratyAdiparavazatvenAparyAlocitameva taM karNamUce / kIdRksatI / karNadarzanAdbhAvai ratyAdibhirbalAtproNunaviSyamANA vyApnumiSyamANAta evAlajAM nirlajjatAM vibharipuM poSayitumiccha dhAracitumiccha vA dhAya prAgalbhyaM vu purata eva ceGgitaM smaraceSTitamanUNunUpuH prakaTayitumiccharata evaM ca tAlaM caccapuTAdi vibhapurdhArayitumicchustAlaM vAdayantItyarthaH / kathamUca ityAha / he didambhiSo 'daimbhitumiccho mAM kimiti na zizrISase na sevitumicchasi / kiMbhUtAmadhiptuM dambhitumanicchaM tathAziyipuM sisevipuM tathA yuyU(moligitumicchaM toM AH khede thiyaviSvaGgAnalena saMva 1I zipriyi'. 2 e yipu yu. 3 e na vida. 4 sI Ijipa". 5 e tvamA ki. 6 e degSya vibhU. 7 DI burbhUryu 8 I bhUpurvi'. 9e vibha. 10 DI mitAgi 11 e nUrNanU. 1 e karmamU. 2 I bhivalA. 3 vI Nu vi. 4 e mANo vyApnumi. 5 sI micchurataxxeva ca tA. 6 DI lajjA ni'. 7 sI I ripu po. 8 I pu proSa. 9 e tunicchu. 10 emiccha vA. 11 e pASTaya prA. 12 e bhUpura. 13 e macUrNanUpuH. 14 I nUrNana. 15 bI sI DI va tA. I vatha tA. 16 e pordambhi. 17 I dandammi. 18 e nicchuta'. 19 e I zizrIpu 20 I pu tadeg. 21 e punA li. 22 sI DI mAlaji. 23 I timi. 24 e thA A khe'. 25 bI de yayivi. 26 e nAnale. Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAzrayamahAkAvye [ karNarAjaH] DIbhavitumicchanA kAmAgninA vibhrakSyamANAM degdhumidhyamANAM mAM kimiti vibhrajipasyanagIkAreNa 'dagdhumicchasIti / alajjAmityatretizabdo bhinnakrametra yojyaH // mAnAdyayA jijJapayiSyase na ya'se nApipatipyase na / zIpsuH prapitsurvivarIpurAstAM dhyAtAsi citte sisaniSvalajaH // 42 // tataH siSAvA titanipyarmANamudA mayA zukadhunI titIrvA / titasyatenuttitarIpu cakSurmudhA tvayItyeSa kayA cidUce // 43 // 42. 43. kayAci hevyA epa karNa Uce / kathamityAha / yasmAtvaM yayA subhagayA mAnAtsaubhAgyAhaMkArAnna jijJapayiSyase na toSayitumiSyase na vuvUya'se yAcituM sevituM vA neSyase na cApipatiSyasa Agantumapi neSyase / AH khede kope vA / tAM nAyikAM sisanipuH sevitumiccharalajjA yasya sa nirlajjosi tvaM citte dhyAtA smaraMsi / kIhaksan / tA jJIpsustoSayitumicchuH prapitsurgantumiccharvivarISuH sevitumicchaMzca / tatastasmAddhetostitaniSyamANA tvadrUpAtizayadarzanAdvistArayitumiSyamANA mudyayA tayA / ata evaM rAgollAsena siSAsvA tvA 1 e vUpase. 2 DI purIstA. 3 e 'niSTala'. 4 emANaH mu. 53 zuSkadhu 6 e tIrthA / ti". 7e dhurmadhAnvayI". 8 DI tvayAtye . 9 yA sIDI ce // eSa karNaH ka. 1 e degnA vivakSya. 2I bhrami'. 3 INA ki. 46 dagumi. 5 bI sI DII henyoce. 6I bhayA. 7 e dhyate na. 8e pyate na. 9 e degsya ni. 10 e rapti / kIdRksazAstA zI. 11 IsA jIpsu. 12e mitsu prasI micchavi . 13 I picchurga'. 14 sI DI chustata * 15 vI tattasmA'. 16 e dvistara. 17 sI DI ca rA. Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.4.41 ] dazamaH srgH| 779 sevitumicchantyA mayAnuttitarISvagAdhalAvaNyAmRtanimagnatvenottarItumanicchu cakSustvayi viSaye mudhA nirarthakaM titasyate darzanAya vistArayi. tumiSyate / yataH kIdRzyA / zukadhunI nirjalanadI titIrvAnurAgarasarahitatvAcchukanadItulyaM tvA du.khakAri nirarthakaM cAbhilapaMnyetyartha iti // dimAgdaridrAsutanustapobhilakSmI bhajetAdidaridripurnA / visismayipvA pipaviSyamANoriripyaseneMzizipuzriyA tvm||44|| tejastamitraM cikarIpadAjigarIpadAstvAjijipatyadhIzam / tvayA tapaH kiM didhariSyate tadyadbhikSukairAdidariSyate hi // 45 // pipRcchiSu mAM nihaniSyasi tvaM kariSyase nottaramuccitsuH / cicartipuzchadma ca cetitRtsvA tardipyasenjena mayAmunA tat // 46 // cikartipUnapyacikRtsumuccicchrutsAvacicchirdiSumityamuM drAk / uktvA nivRtsuH praninartipubhrUH kAcidvilakSAjadalAnyakIda // 47 // --------- - - - ------- . - ---- -- 1 egdadidrA . 2 e kSmI bhu. 3 e I jeyAdi. 4 e visma'. bII visasma. DI vi jisma 5 sI DI riradhya. 6 I riSisa'. 7 e sI mizrA ci.bI mizraM ci. I mizrA ci" 8I didhiri'. 9 e bII degccibhRtsu 10 DI tahiMdhya. 11 e cicchedi. 12 e uktA ni. 13 I ninitsuH. 14 I cidala. 15 e vI I tAn || kA. 1 e tvena tvatta'. sI tvenatta. I vena tUtta. 2 e kadhanI. 3 sI DI tIna. 4 e mamahi. 5 e du.rakakA . bI durakakA . 6 vI 'bhilApa. 7 e pantetya.I pantItya. Page #824 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 780 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjA 44-47. kAciddevI karNakSobhalakSaNakAryAsivilakSA satyaJja. dalAni krIDAkamalapatrANyakartIccincheda / vilakSo hi patrakartanabhUvilekhanAdi kurute / kiM kRtvA / vilakSAmuM karNamuktvA / kiidRkstii| karNamanaHkSobhanArya ninRtsunartitumicchustathA 'ninatiSU nartitumicchU dhruvau yasyA: sA ca / kIdRzamamum / cikartipUnapicchettumicchUnapi rodbhumicchUnapi vA zatrUnapItyarthaH / acikRtsuM jitadveSatvAtpratikartumanicchu tathoccicchrutsAvapi / apiratrApi yojyaiH / krIDitumicchAvapi mitrepItyarthaH / acicchardiSu jitarAgatvAtkrIDitumanicchum / kathamuktvetyAha / he rAjannadidaridripurdaridraH sannadaridrIbhavitumiccharnA naro lakSmI devatAM dAridyocchedAya bhajeta sevitumarhati / kIhaksan / tapobhiH kRtvA diprAgdaridrA~surdidaridrA~suH kRzIbhavitumicchustai raGgaM yasya sa tvaM tu visismayiSvAzcaryabhUtaiyAziziSuzriyA sarvAGgaM vyAptamicchantyA lakSmyA rAjyazriyA pipaviSyamANaH pavitrIkartumiSyamANaH sannaGgeririSyase gantumiSyase sevitumiSyasa ityarthaH / ata eva / A vismaye / tamisra timiraM cikarISatkSepnumicchAjigarISedvasitumiccha pracaNDamityarthaH / tejogadIptistvA tvAmadhIzaM rAjAnamalijiSati prakaTayitumicchati tasmAddhi sphuTaM yattapo bhikSukabhikSAcarairAdidariSyategIcikIrNyate tattapastvayA ki kena hetunA didhariSyate / 1e de vila. 2 e tIcicche'. 3 e sI DI lepanA. 4degkSAsu ka. 5 sI kSobhAya. 6 ebII ya nanR. 7 e pratini. 8 e pUrnetitu 9I saa| kI'. 10 I pi zadeg, 11 e tsu cita'. 12 I tumicchu 13 1 jyaH / kIdi. 14 e jigata. 15 vI pudari. 166 lakSmIde. 17 DI drAsu kR.18 e degdrAtukRmIbhI. 19e "stamuraga ya. 20eIvisasma.215 tayAH zi. 225 yIdegmANa sa.23 I riradhya'. 24vI se rantu .sI se pantu.25e degse. 26 6'ye / timi. 27 e misrA ti . sI I mizrA tideg. 28 e rIpatkSepu. micchAji . sI rIputkSe0.29 e pasi.30 sI DI teta'. 31 vInA dapiri . Page #825 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ya [hai0 4.4 46 ] dazamaH srgH| 781 dhaG antarbhUtaNigadha: sakarmaka / dhertumiSyate caritumiSyata ityarthaH / tathA cettvamuccitsu kopena hantumicchu san pipRcchiSumuktarItyA praSTumicchaM mAM nihanipyasi capeTAdinA tADayiSyasi / tathA cattva chadma dhyAnyahaM maunyahamityeva mAyA cicartipunthitumicchuzcikIrSuH sannuttaraM pUrvapRSTaprativacana na kariSyase ca tattadA titRtsvA jighAsvA mayAmunA pratyakSeNAbjena kRtvA tva tardipyase haniSyasa iti / / jaritvA / brazcitvA / ityatra "jubaizca ktvaH [ 41 ] itIda // devitvA dhRtvA / ityatra "udito vA" [ 42 ] iti veda // . kSudhitam / kSudhitvA / upita / propitavAn / upitvA / ityatra "zudh0' [43 ] ityAdinA-iTa // yailupi vAvasitam / yaGlupi necchantyanye / vAvastavat // lubhita / lubhitvA / aJcita / aJcitavat / aJcitvA / ityatra "lubhi0" [44] ityAdinA-ida // abhipUtam paripUtavat pUtvA pavitaH pavitvA / aphliSTam / kliSTavatI kliSTvA aklizitau klizitvA / ityatra "pU" [45] ityAdinA veda // soDhA sahitA / alodhari vilobhitrii| aneSTA epitriiH| roSTA aviropitaa| 1 vI dhRr3A adeg 2 e dharnumi'. 3 e degccibhRtsu ko'. bI I cibhRtsu. 4 e bI mitsu sa. 5 e micchu mA. I miccha mA. 6 e maunAha'. 7 e degtyeva mA. 8sII degyA vivarti'. 9 e pugrandhi 10 DI prathitu. 11 mitsuzci. 12 e samutta 13 I na ka. 14 sI DI pyasi ca. 15 e ca vatta. 16 e tvA sva tadiSya 17 e sI se i. 18 vI sI vazca ktvaH. 19 e kSupitvA. 20I pita / pro. 21 e sI ta / pa. 22 e maliSTa'. 23 eTA paSi. 24 e trIH / roSTA / roSitrIzca vi. DI zrIH / rASTA. Page #826 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 782 khyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] reSTA repigrI / hatyatra "sahalubha" [46] ityAdinA veda // kazcittu paThati / azibhRgstuzucivastibhyastakArAdau veda / aSTA ashito| bhartA bhritaa| asamnotrI mnavitrI / zaukIm zocitA / vastro vasitrI // tathA ru-nu-su. dubhyoparokSAyAM veT / rotrI ravitA / praNotrI navitAram / sotA savitA / adotrIm davitA // iMvanta / duyupuH adidevipuH| Irsat adidhiSu / vibhrekSyamANAm bibhrajiSasi / adhipsum didambhiSo / zizrIpase aashishryipum| yuyUpum yiyaviSu / anUneSu proNunaviSyamANA / bubhU[H vibharipu / jIpsuH jijJapayiSyase / sipAsvA sisanipu / titasyate titaniyamINa / prapitsuH Apipatipyase / bucUlse vivarIpuH / Rdanta / titIrkhA anuttitarIdhaiM / didridrausu| adidaridipuH / atra "ivRdha." [47 ] ityAdinA veT // bhareti zavA nirdezo yaDlupo bibhatezca nivRtyarthaH / vubhUpuH / bibhaterapIcchantyeke / iDabhAvapakSe guNamapi / vibhapH bibharipu / tanmatasaMgrahArtha kRtaguNasya bhRgo nirdezastenedabhAvapakSepi guNa syAt // aririSyase / visisayipvA / pipaviSyamANaH / ajijipati / 23. 2025 1 thI pitI / . 26degcivyasti'. 3 etA / sA. 4 bI zrIm / zo'. 5 sI DI phrI zo. 6 ezotitA. 7 e degthA Rtupusu. DI thA kanu. 8 sI rutuI. 9 e id ca / du. 10 enakSamANA vi. 11 vI yuyapum / viyivi. 12 e 'yU' yi. 13 e nUpuH prANu. 14 e degmANo / u. 15 DI nipu. / ti. 16 DI mANA pra'. 178degNa | prepitsu mA. 18 sI "pitsu bhA'. 19 vuSya . 20 e sI rIpu / R. 21 e pu / dada. 22 DA drAmaH . 23 e adada. 24 sI ridrapu / a. 25 e dipu / aba 26 e bharati. 27 e pI sI DI tizivA. 28 DI ripuH / ta. 29 sI gonida'. 3. sI nideza'. 31 e yipA / pi. Page #827 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 4.450 ] dazamaH srgH| 783 aziziSu / cikriipt| AjigarIpat / dRD / aadidrissyte| pRG / didhrissyte| pipRcchipum / atra "Rssi." [ 48 ] ityAdinA-iT // nihaniSyasi / kariSyase / atra "hanRta. syasya" [ 49] itIda // kRtata kutaiH vaa| cikRtsum cikartipUna / uccicatsuH / cicartipuH / ninRtsuH praninatiSu / uccicchrutsau acicchardipum / titRtsvA tardiSyase / atra "kRtacUta." [50 ] ityAdinA veT // asica iti kim / akartIt // svastvaM gamipyasyuta gaMsyatedhijigAMsunAntaH kimapIha mokSaH / yattedhipUrva jigamiSvabhikhyAM straiNaM prati pa~snavitAsi nAntaH // 48 ukSNA yA snoSyata Azu zailairutkrasyatebdheH kramiAtha vauH / bhUrvA RmitrI RmitAsi mAM tvaM tadA prakalpsAsi ratau vivRtsAm // 49 // pAtA na mAM tvaM zakitApyazatkrImakheditA yadyadhunAtikhetrIm / ka veditA mAM nanu mRtyuvetrIM yatkRtyayoddhApi na bodhitA kim // 50 // zvettA tvamazveditavanmayAsi vRtaH zritaH kIrNahiyetyuditvA / sa Urguto dhyAnayuto jighRkSvA kareNa nilUnabhiyA kayA cit // 51 // 1e gAmunA . 2 e bhikhyA stra. 3 e pralavi. 4 sI dA stoSya. 5 e rutkasya. 6 e tAnacaurvaH. 7 e kassphAmi. 8 e tva zaki, 1 enabhayA. 1e zipuH / vi. 5 vI te / dhuMD. 3 e sI pu / a. 4 e nRta sya'. 5 bI taipu vA. 6 bI cikiti'. 7 e cimRtsu. 8 e tiSu / nideg 9e rasuH ni. 10 e DI siNssuH| ucinRtsau aviccha. 11 e DIpu / ti . 12 e tamRtyatsA . sI tamRtetyA. Page #828 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 784 vyApamahAkAvye [karNarAjA 48-51. kayA ciddevyA nilnabhiyA nirbhayayAta eva kareNa kRtvA jighRzvA taM grahItumicchantyA satyA dhyAnayuto yogI sa karNa UrtRta AcchAditaH svAGgena vyApta AzliSTa ityarthaH / kiM kRtvA / uditvA / kimityAha / he rAjaMstvadgata cittatvAttebhikhyAM karNa iti nAmAntaizcittedhipUrva jigamivadhijigamipu paThitumicchu smartumicchu vA straiNaM devAganaughaM prati lakSyItya yadasi tvaM na presavitA nAIhRdayIbhavasi na prasIdasItyarthaH / tattvaM kiM svargamiSyasyutAtha veha lakSmIgRhentazcitte kimadhyejJeyaM rahasyamadhijigAMsunA pipaThipuNA japatetyarthaH / tvayA mokSo gaMsyate / IdRzaistapojapaiH svargAparvaga! svapnepi te durlabhA. vityarthaH / atha vA yadokSNA valIvana stopyate paya: kSAriSyatetha vA yadA zailairAzUtkrasyata udhvaM yAsyatetha vA yadaurbo vaDavA miradheH sakAzAlamitA gantA niHsa ripyatItyarthaH / vA yahI bhUH pRthvI kramitrI svapadAbhyAM sNcrissytiityrthH| tadA tva mAM kramitAsi gamiSyasi sevipyasa ityarthaH / tathA tadA ratI nidhuvanavipaye vivRtsAM pravartanacchA prakalsAsi vidhAsyasi phlap antarbhUtaNigarthaH sakarmakaH / yadokSAdInAM #zna(na)vAdi bhaviSyati tadAnayA devyA sahAhaM rasma iti tvayA 1 vI taM gRhI. 2 sItvAditvAdizaki. 3 e 'dityA / ki. 4 e tvAmi / 5 bI sI DI ntazcetaspadhi . 6 e mipu pa0. 7 e mitsu sma'. 8 e lakSmIka. 9 e praznavi . 10 e dayAbha. 11 vI gaMgami. 12 e hetaci. 13 e pyajeya. 14 e gAsanA. 15 e kSo gamyate. 16 evoM sva. 17e yathAyavoSaNA. 18 e sI DIna stodhya. 19 eteya vA. 20 e rAka 21e zAkrami. 22 bI sI dA yadA bhU.. 23 e degthvI kRmi 24 e va nA kra. sI tva mA ka. 25 e sethidhya. 26 e vimRtsA. 27 e necchAma. 28 sI si kRp. e si kara ma. 29 e 'ntabhUta'. 30 e yadAkSAdInA pra. 31sI prastavanAdi, sI prastAvanAdi. 32 e 'pyasi tayAna. Page #829 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 4 4.51.] dazamaH srgH| 785 tIbrobhigrahaH kRtotha vetyahaM jAnAmItyarthaH / paramadhunA saMprati mAM yadi tva na pAtA svAgamaGgAmRtAmvAdanena na rakSasi / kIdRzIma / azakrI kAmagarajarjarIkRtatvAtkicidapi kartumamamarthAmata evAtigve trImatyantaM dInIbhavantI paritamIbhavantI vA / yata vidatparitApa iti kecitpaThanti / kIhAH saMstvaM zakitApi samarthopi / ata evAgveditA'yadInopi / tadA nanviti prazne / pRcchAmi tvAM mAM ka veditA labhame yato mRtyuvetrI tvadupekSAyAM kAmAgnidAhAtirakeNa maraNe vartamAnA mRtyorlandhI vAdya zvo vA me mRtyubhAvIti mRtyorvicArikAM vA / tasmAdyatkRtyaboddhApi yaca tatkRtyaM ca yatkRtyaM svayamagvinnagatena vinnAzaktapAlanalakSaNaM mahAdharmakRtyaM tasya boddhApi sarvazAstreSu loke ca prasiddhatvA jJAtApi mankaiimiti na vodhitA na jAnAsi nasyAkaraNAn / tasmAnmA rakSeti tAtparyArthaH / yadvA ki vahUktenaM zvettApi / apiradhyAhAryaH / jApavazenAvyaktaM vadannayanaGgIkAganmAM tyajannapi vAzveditRvaDhyaktAkSara mAmAlapannivAtya janniva vA tvaM mayA vRto bhartRtvena varita: zritazcAsi yataH kIrNavhiyA tyaktalajayeti / / kopaM jughukSannijugUhipuH khaM nRpaH pupUSannatitikSatetat / uDDInavadvighnabhayaH sa lagno brahmaNyanuDDInasamAdhizUnaH // 52 // 52. nRpaH karNa etadapsaraHkRtamanukUlopasargavRndamatitikSatAkSA. myat / kIksan / kopaM jughukSannirundhaMstathA svamAtmAnaM nijugUhipu1e panniti. 2 sI udIna DI uDIna'. 3 e bhavaH sa. 4 5 degNyamuDDI'. 1 sI graha kR. 2 e 'ha kuto'. 3 e marthIma. 4 bI sI vantI vA. 5 ebhate ya. 6 e tyoptrI vA. 7e degpi tvatadeg. 8 vI sI 'tya ya.9 e degnkigiti. 10 e DI tanAve. 11 e pavyasenA. 12 e pyanadagIkArAnyAtya. 13 vI GgIkarA. 14 e DII pive. 15 e dizava. 16 e DI nAmAla'. 17 nirvA tva. 18 eritA zri. 19 bI sI DI nijagU. Page #830 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH ] vazIcikIrSurityarthaH / ata eva svameva pupuupnpvitriicikiirssuH| yataH sa karNo brahmaNi paramadhyaye lagna AsaktobhUn / kITaksana / anuhInokSINo yaH samAdhizcittaikAgryaM tena zUno vRddhotisphiitsmaadhirityrthH| ata evoDInavannaSTaM vighnabhayaM yasya saH // gamla / gamipyasi / ik iddaa| adhijigamipu / atra "gamonAramaine" [51 ] itITa // iDo necchantyeke / adhijigAsunA // anAnmana iti kim / gaMsyate // prasavitA / ityatra "mroH" [52 ] itIT / / kramitAsi / ityatra "kramaH" [53 ] itIT // anAramana iti kim / utkraspate // kramitA / RmitrI / ityatra "tuH" [54 ] itIda // vivRtsAm / prakaltAsi / ityatra "na vRkSyaH" [55 ] iti neT // pAMk / pAtA // zaiklut zakIdvA / azakrIm // vidic vistI vidipvA / ventrIm // khidic khidaMt khidipvA / atikhedhIm / atra "ekasvarA" [56] isyAdinA neT // zakyativindatikhindatInAmiTamicchantyeke / zakitA / veditaa| akheditA // anusvAreta iti kim / likSviI zikSvidoD zikSvidauvvA / 1e pu: / ryataH, 2 vI degdhyayala'. 3 e tama zU. 4 sI vipna ma. 5 etma I. 6 e sI gAmunA. 7 vI ma i. 8 DIm / gamyate. 9 e gamyate. 10 e uktasya. 11 e DI mitI / i. 12 vI sI DI zakRT zakIMcvA / a0. 13 e vidipvA. 14 vI vetrIm. 15 edit. 16 e khidiptvA / ma. DI 'ditvA / a. 17 vI sI DI svarAdityA. 18 vI sI khidatI. 19 em / nikSvi. 20 sI dAvA / ve'. 21 DI nidADa nividAcvA / ve . 22 e dAdvA / zve. 23 bI dAvA / ve. Page #831 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 4.4.62 ] dazamaH sargaH / kSveditR // asmAdapITa necchantyeke / vettA // STag budha vA / bodhitA / AbhyAma pITa necchantyeke / boddhA // vRtaH / kIrNa (rNa) / zritaH / urNutaH / atra "varNa" [ 57 ] ityAdinA neT // yutaH / lUna / ityantra "uvarNAt " [ 58 ] iti neT // I jighRkSvA / jughurkSan / pupUSan / ityatra " graha" [ 59 ] ityAdinA neT // guheriTamicchatyanya. / nijugRhipuH // atitikSata / ityatra "svArthe " [ 60 ] iti neT // anuDDIna | uDDInavat / zUnaH // edit / lagna. / atra "DIya" [ 66 ] ityAdinA neT // muvyaktamitya'sta'ruciH smarA'strAsitaiH samarNo dyuvadhUjanotha / nabhoditairutpatito vimAnarnyarNastrapAM vyarNarugarNabuddhiH // 53 // 53. atha karNasya dhyAnAcalanAnantaraM yuvadhUjano nabhoditaitryamaprAptairvimAnaiH kRtvotpatitaH / kIdRksan / smarIkhAsitaiH karNarUpadarzanotthakAmazarakSaipai. samarNa: pIDitastathetyuktarItyA suvyaktamastarucirbhamanorathota eva trapA lajjA nyarNa prAptastathA vyarNarugvicchAyastathArNabuddhirgatadhIH || 1 eyaru erAkhAsi 3 e 'nova | na. "pA tyarNaragarurNava. 787 1 e vI sI budhRg pu. 5 sI guha. 2 vI DI budhU vA. 3 e pITA nedeg 4 DI 'kSat / 6 DI 'haguhadeg 7 e nijagU. 8 e 'tyava vA. 10 e ra sva. 11 e namyodi. 12 e 'rAsvAsi ' . 9 e zUn // e. 13 emapI. 14 sI DI 'yarucista 4 vI nenyarNa 5 e Page #832 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 788 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] __ bhii| suvyaktam / asU / amna / ityatra "veTopataH" [ 62 ] iti neT // kecidasyatarbhAva kta nityamiTamicchanti / asitaH // apata iti kim / utptitH|| samarNaH / nyaNaH / vyaNa / ityatra "saMni" [ 63 ] ityAdinA neT // saMniveriti kim / adinaH // kazcitkevalAdapIcchati / aNe // abhyarNamAgAdatha vRttamantre nRpe vizastIjasi kopi dhRSTaH / kaSTaH pumAnghuSTaguNAvabaddhAtikapTakezo ghupitAni kurvan // 54 // 54. atha devyutpAtAnantaraM kopyajJAta: pumAn puMrUpadhArI surobhyaNe karNasamIpamAgAn / ka sati / vizastaujasi prauDhapratApe nRpe kaNe vRttamantre japitalakSmImanne / kIm / dhRSTaH pragalbhastathA kaSTaH kapiSyati kaSTaM kRcchU tasya hetustathA ghuTena saMbaddhAvayavena niviDenetyarthaH / guNena raMjvAvabaddhAH saMyamitA atikaSTA atigahanAH kezI yasya saH / tathA ghuSitAni nAnAzabditAni kurvan / abhyarNam / anna "avidUrebheH" [64 ] iti neT // vRttamantre / bhatre "vRttaH(teH?)" [65] ityAdinA vRtteti nipAtyam / / pRSTaH / vizasta / itpanna "pRSa" [ 66 ] ityAdinA neT // kaSTaH / atikaSTa / ityatra "kapaH" [ 67 ] ityAdinA neda // ghuSTaguNa / ityatra "dhupeH" [ 68] ityAdinA neda // bhavizamda iti kim / ghuSitAni // - 15 mAthAvatha, 2e 'pi sRSTaH / - 1e am / a. 2 eNaH / vya. 3 sI arNam // ma. DI bhaNaH // bha. 4 sI DI sa. 5 e si nR. 6 vI niva'. 7 e rajva bhava / 8e kenAya'. 9 ghI sI DIzA yena saH. 10 e bII vatteH 6. 115 'sa ||dhuu. 12e adhiSTaSTetyakATetya'. Page #833 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 4.4.69.] dazamaH srgH| 789 dhvAntAkRtibaDhiMDaDhAcalendrakSubdhAmbudhimliSTaviribdhakaNThaH / sa pArivaDhyaM nu dadhannRpaM sma duHsvAnta ityAha samAdhilagnam / / 55 / / 55. sa pumAnsamAdhilagnaM dhyAnalInaM nRpamiti vakSyamANanItyAha smAtravIn / kITaksan / dhvAntAkRtiH / tathA bADhaM bhRzaM dRDho balI sthUlo vA yocalendro mandarAdristena kSubdho mathito yombudhistasyeva mliSTamaspaSTaM viribdhaM svaro yasya sa tathA kaNTho galo yasya saH / tathA duHsvAnto duSTacetAstathA pArivaThyaM nu prabhutvamiva dadhatsvAmIva niHzaGka ityarthaH / / phANTaM ne minno viditosi minnaM mama krudhA meditamIgraMyA ca / ameditavyAja tava praminnaM vapuH kimattuM zakitaM mA~ na // 56 // 56. prameditaM nigdhIkartumArabdhamAzritamityarthaH / vyAjaM tapojaparUpaM chadma yena he prameditavyAja phANTaM nvanAyAsasAdhyamazrapitamapiTamudakasaMparkamAtrAdvibhaktarasamauSadhaM kapAyAdi phANTaM tadiva minnaH snigdhotyupacita ityarthaH / asi tvaM mayA vidito dRSTa ityarthaH / atazca mitho viruddhAGgopacayatapodhyAnAvalokena tava mAyitvAvagatyA mama krudhA kA minnamupacitamIgrayoM cAkSamayA ca meditamatazca praminnamupacetumArabdhaM tava vapurattuM kiM mayA na zakitaM na zakSyate / atra "vA hetusiddhau paH" [5.3.2] iti bhaviSyati ktH| cenmama kopena minnaM tadA tvadvapurantuM zakSyata evetyarthaH / / 1e DhavRDhA. 2e viraptaka'. bI virabdha'. 3 degpa sva duH. 4 DI duHkhAnta. 5 e nu sinno. 6 e yA ta // . 1degn / kantA. 2 e thADha. 3 e toyodhi. 4 e bI virandha. 5 sI DI losya. 6 sI DI du.khAnto. 7 e ratva mA. 8 e saja . 9 e ma jena 10 e degsamopa. 115 degmIrSayA. bI 'mIyayA. 12DI yA vAkSa.13 e ratu kiM. 14 e zaSyate. DI zakyate. 15 e degte| tatra. 16 e ratva zabhyataH Page #834 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 790 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] na zaktamAsthAtumazAntadAntaH zrIvezma me spssttmdaasitaacaiH| tatastvamacchannamadastapUrNabalirmayA~ spAzita evamanye / / 57 / / 57. zrIvaizmAsthAtumAzrayituM na zaktaM na zakyate sma / kaiH kairityAha / azAntadAntairajitendriyatapaHkkezAsahaistathA me mahyaM spaSTamadAsitAcairadattapUjaizca / tattasmAddhetoracchannaM prakaTamadastapUrNavalimahamadattaparyAptapUjopacArastvaM mayA spAzita eva bhakSaNAya gRhIta eveti manye / yadyapi rAjJa: spAnaM bhAvi tathApyanenAtisvAdhInatvena kRtamiva saMbhAvitamityatIte ktaH // rakSobhirAcchAditapUritaM prAk saMjJaptavizvairdamitAmarehi / vizvastayA pAtumidaM zriyoka AjJApitohaM shmitaanyshktiH||5|| 58. idaM pratyakSamoko lakSmIgRhaM pAtuM rakSituM vizvastayA mayi kRtavizvAsayA zriyAhamAjJApito niyuktaH / yataH kIdRzam / prAkpUrva saMjJaptavizvairmAritalokairdamitAmaraiH paribhUtadeva rakSobhirhi sphuTamAcchAditapUritamAkAntaM saMbhRtaM ca / yataH kIdRzoham / valiSThatvena zamitAnyepAM rAkSasAdizatrUNAM zaktiryena saH / / kathamAjJApita ityAha // japtApi mantrairjapitApi puSpaistUrNa bhavAmyucchasitA na tasya / na te baliM yastvarito dizetmAgvaliH sa bhAvI ruSitasya te ca // 59 // 1 e kamasyA'. 2 e degvezane spa. sI vasma me. 3 e li '. 4 vI yA sphAzi. 5 I sAbhima'. 6 e japtApi. 7bI puSphaistU. 8 e mucchasi / 99 vI RSi. 1sI vesmAsA. 2 sI zakya'. 3 bI ntadItara. 4 bI tatastasmA. 5 5 rAkSa sa. 6 e sI DI saha. Page #835 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ hai0 4.4.69 ] dazamaH sargaH / 791 abhyAntarakSovaminIsraSTA vAntAzrurAvAntavatIti vRttim / saMghuSTavAgmebhyaminasya devI pratijJayA saMghupitasvanasya // 60 // 59,60. devI lakSmIrme vRtti jIvikAmAsvAntavatyuvAca / kIhaksatI / abhyamanti smAbhyAntAnyabhimukhamAgatAni yAni rakSAMsi tairvamitamarucyor3hIrNa yadalaM pUrvapItaM manupyAdiraktaM tena ruSTAta eva vAntAzruH kopAvezena netrebhyozrUNi bharantI / kIdRzaH sato mebhyamitasya devyabhimukhaM gatasya tathA pratijJayA tvadveuma mayA sarvaduSTebhyo rakSyamevebhyupagamena saMdhupitasvanasya nAnoccAritazabdasya / kAM vRttimityAha / yo narastvarita utsukaH saMste tubhyaM prAgvaliM na dizenna dadyAttasya prAktubhyaM baleradAtu!cchvasitA na prasannA bhaami| kiidRshii| mantraistUNaM jaitApi smRtApi puSpairmatrapUtakusumai pitApi matroccArapUrva karavIrAdipuSpakSepeNa smRtApItyarthaH / tathA sa proktubhyaM baleradAtoM ruSitasyApUjayA juddhasya te valirbhAvI ca sa tvayA grasanIya ityartha iti / na ca vAcyamavahelayA pratijJAta sakRccaitAM vRttiM devI tevocaditi / yataH saMghuSTavAgevaMvidhA te vRttireveti pratijJAtavacanaivaM. vidhA te vRttirityasakRduccAritavacanA vA // 1 e kSovAmitAzru. 2I tAzruru. 3 e sI vAntAzru'. sI vAtAzru. 4 e vAgmabhya. 1 e ntimAsamAbhyA. 2 e rakA tena raSTA . 3 e vAtAH zru.. 4 e debhyobhi. I devyA abhi'. 5 e rakSame'. 6 e tyabhyapa. 7 sI DI gamanena. 8 e tsukasa'. 9 I "kamaeNste. 10 sIDI vAmIni / kI'. 11 e I tA smR. 12 I prAk valara'. 13 e tA Rpi'. 14 I krudhasya. 15 vI navA . 16 e cyamava'. 17 e bI DI kRJcatA. sI kRtvetI vRtti 3. 18 vI sI tirevaM vidhA te vRttiri. Page #836 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 792 vyAzrayamahAkAvye [ karNarAjaH] tadbhoktumityAkhanitaM zriyA tvAmahaSpadantAhapitAgradaMSTaH / sajossi dhAApitArakezalomanmahaSTonnatakezalomA / / 61 // 61. tattasmAddheto, dhASTAnna tu sattvAtirekAddhRpitAkezalomainuddhapitavAlagemAgretyuktarItyA zriyAsvenitamAdiSTaM dattamityarthaH / tvAM bhoktuM grasitumahaM sanosmi / kITaksan / prahRSTonnatakezalomA tvatsadRzApUrvabhakSyaprApaNotthaharpAtirakAducchramitocakezalomA tathAdRSTA apratihatA dantA yasya sa yohRpitAgradaMSTropratihatadaMSTrApraH sa tathA / kiM cAsi hRSTo hapito na ko vA sasarjithAdyApacitaM na yanme / sasraSTha devyA apacAyitaM tvaM na mAM tu dadraSTha dadarzithAH kim // 62 // 62. kiM ceti vizepe / adya yattvaM me mamApacitaM pUjAM na sasajitha na cakartha tenAsmyahaM hRSTo vismito vAtha vA ko na hRSitaH kiM tvabhinavaH kopyayaM dhyAtA ya: prAkpUjyamamuM vyantaramapUjayitvA matradhyAnaphalaM sAdhayiSyatIti sarvopi sAzvaryAbhUdityarthaH / nanu mayAnyopi kopi nArcitastataste kopamAno yenaivaM vkssiityaah| tvaM devyA lakSmyA apacAyitaM pUjA sasraSTha cakartha mAM tu mAM punarna dadraSTha pUjAyai na smRtavAnatastvam / A: kope / kiM dadarzitha mUlasmaraNIyAsmaragAna kimapyasmara ityarthaH / / 1I dRSTAnna. 2e 'yitva ta na. 1sI tohiM dhA. I tohe dhASTayAna. 2 e prazanoma. 3 vI dRSi 4 bI sI DI 'tAla'. 5 e "svamita'. 6 e Aya sa. 79 mapa. 8 e katha ve. 9 e vismRto. 10 e kiM tu mi. 11 sI DIstataH sa ko. 125 degyitA pU. 13 e kapamA tu. 14 ra nana da. 15 e ye sma'. 16 I kopi / kiM. 17 eNAnA ki, Page #837 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he. 4.4,69.] dazamaH srgH| 793 mantreNa saMcaskarithAtha saMcaskathAyyanatraiH svamu zekithAH / zazaktha dobhyAmatha cettatopi kSayaM yayAthAyayithAtra yanyam / / 63 // 63. 3 he gajazvedyadyapi tva mantraNAgarakSAmantreNa svamAtmAna macaskaritha / atha tathAyyanatraiH maprabhovairaGgarakSAhetumudrAvizepAditatraizca myaM yadyapi sacamkarthAtha tathA yadyapi tvamantrarvAruNAdibhiH zakiya samartho bhUstathA yadyapi dobhyAM zagaMktha tanopi tathApi yattvamatra zrIgRha AyayithAgAstatastasmAtkSayaM yayAtha prApta eva / / jahartha yacchizrayithAgthiAya saMsvartha viprAyagthiAdithApi / tvaM yacca saMvivyayithApasastranthiha tadhaya tesmi mRtyuH // 64 // 64. he gajaniha janmani yadIya devavyAdi jaharthApatavAna yaccAsevyamasatsaGgAdi gidhayithArtha tathA yadagamya paramayAdyAgthi gato yaccAvAcyaM sasvarthoktavAnyadapIDyaM mAdhyAdi pIDitavAnvA yaccAyAcyamadhikakarAdi viprAgvaritha vivaritha yAcitavAnyacAbhakSyamAdithApi bhakSitavAMzca yaccAnAcchAdyaM pracchannapIpaM sabivyayithAcchAditavAnyaccApasasvaritha viruddhamavocastattvaM garhaya nindaya yanamtehaM mRtyurmaraNahetu. 1 e myina 2 I degnu zoki. 3 e akayA. 8 I mizriyi. 5 e sasvaya. 6 DI rinaha. 1 vI sabhA 2 I bhAvanera'. 3 DI vANA. 4 e I mi. zoki. 5 e zakuna. 6 I navApi. 7 e yiprAmAsta. 8 e hAya da. 9 e yathAma . 10 e dhamatvAtha ta. 11 ItovAvA 12 enapI. 13 e vAyidapI. 14 e tanvA. 15 I vAn ya. 16 e sI DI ya yA 17 e nayAcyaghAma' 18 e yaca nA. 19 e pApama. 20 e I manya. 21 e diyavA'. 22 e I ya ta'. 23 vI 'tyumara'. 100 Page #838 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 794 vyAzrayamahAkAvye . [karNarAjaH vate / mRtyukAle hi pApagaH kriyate / yadyapyatra vizeSAnuktaryacchandena nindyamanindyaM cocyate tathApi tarhayatyuktenindyamevocyane / / dRDha / iti "vali" [69 ] ityAdinA nipAnyam // kSubdha / virindha / svAntaH / dhvAnta / lagnam / gliTa / phANTam / bAda pArivRzyam / ete "kSubdha" [ 70 ] ityAdinA nipAtyAH // minaH / bhanna "AditaH" [71 ] iti neT // minna krudhA maMditamIya'yA / praminnam pramedina / ityatra "na vA" [72] ityAdinA nehA // zaktam zakitam / anna "zakaH karmaNi" [ 73 ] iti vA neT // dAntaiH damita / azAnta zamita / pUrNa pUritam / adasta adAmita / spaSTam spAzitaH / acchannam aacchaadit| sajJepta aajnyaapitH| ete "No dAnta" [74] ityAdinA vA nipAtyAH // vizvastayA ucchvasitA / japtA jpitaa| vAnta vmit| seMTA rupitasya / tRNam svaritaH / saMghuSTavAk saMghupitasvanasya / AsvAntavatI Asvanitam / abhyAnta abhyamitasya / ityatra "zvasajapa" [75] ityAdinA vA neT // 1ete / kA. 2 e hAM kraya'. 3 e keccha0. 4 e manandha vyocya'. 5 lA DI pigaI. 6 e bI I virabdha. 7 DI I svAnta / . sI svAnta / dhAta / la . 8 e degnta. / dhvanta. 9 e sI na / li. 10 sI em / phA. 11 e DA PNTa / vA. 12 sI degDham / pArivRTya / edeg. 13 e minna / bha. 14 sI minna ku. 15 e DI I mitaH / a. 16 sI zAntaH za. 17 e pUrNA pU.18 sI ta / sphaSTa sphAzi. 19 DI 'zita / a. 20 e DI I ditA / sa. 21 DI zaptaH A. 22 sI pita / e'. 23 bI gau dInna 24 I ucchRmi. 25 e bII degsita / ja. 26 I 'pina / vA. 27 sI DI vAntA va. 283 ___ruSTa ru. 29 sI 'rita / sa. 30 em / AbhyA. Page #839 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai04.4.81] dazamaH srgH| 795 prahRSTonnanagalomA hRpitArakezaloman / hRSTomi hapino na kH| ahRSTadenta ahapitAprabaSTa / atra "haeNpa.' [76 ] ityAdinA vA neTa // apacitam / ini 'apacina ' [77 ] iti nipAtyaM vA / pakSe / apacAyitam // sasraSTa sajitha / iMdraSTa dadargiya / savaskartha sabaskaritha / svara / yayArtha Ayayitha / atvan / zazakya rokiya / ana mRjizi" [78] ityAdinA vena // tRjiti kim / kiti nityAniTo mA bhUt / ziyitha // aniTa ini kim // ziyitha // jahathaM / ityatra "Rta." [79 ] iti neT // tRjnityAniTa ityeva / apamasvaritha // atrApi niSedhamicchantyeke / sambartha // Aridha / vivaritha / saMvivyayitha / Aditha / ityatraM "Rg" [ 80 ] ilAdineT // yattuSTumAthAdadhimAhitAsthizANeSu saMcaskarimAyudhaM prAk / zuzrotha yacaM vabhRmAdhunA taddhantuM bhavantaM vadyamAntakatvam // 65 // 65. prAgyadAyudhaM vayaMmahitAsthizANepu' / ahitAsthInyeva tejohetutvAcchANA nikaSopalAstepu / Adadhima saMsthApitavantotha tathA 1 e sI ddhanta bha. 1 e sI DI degmA RSideg * sI I adRSTa 3 e vI DI dantA hai'. 4 eI hapatyA. 5 DI ityatra a. 6 sIm // anna. DIm // . 7 e dadRSTa. 8 edegdha yayayi. DI I tha ya . 9I t / azazakya. 10 vI degkya zaki 11 sI kiya / a. 12 e tRnityA. 13 e parava. 14 DI trApoT ni'. 15 etra va 4. 16 e yamAhi. sI DI yamAhi. 17 sI TIpu / Ahi. 18e sthAta. Page #840 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghyAzrayamahAkAvye [karNagajaH] saMcaskarima sananavyApAraNanottajinavantazca / yenArayo hanA inyarthaH / ata eva yattuSTuma zAvitavantota evaM ca sarvatra prasiddhatvAdyattvaM zuzrotha janavArtayAzRNostadAyudhamadhunA bhavantaM hantuM vayaM vabhRma dhRtabanto yato bhavantaM hantumantakatvaM vayaM vavRmAgIcakRma // susrotha drotha sasartha na tvaM yajaglivAnava ne cocivAnvA / tajja po jagnivadastramuJjagmivanmamotpazya madaM jaganvAn // 66 // 66. yadyasmAttvaM ne sunotha mRtyubhayena nAmUtrayo na dudrothai ne svinno na ca sasartha na kApi naSTa ityarthaH / naiva ca jaglivAnna zrINahapobhUna cocivAnvA na ca dInavacanAyuktavAn / tvaM zUra ityarthaH / tattasmAjanupastvAM grastavato mama jannivAtakamastramujjagmivatvanmAraNAyodyataM sattvaM pazya / kITaksaMn / madaM harpa jaganvAnprAptaH / mama zUravava tva ca zUrastasmAdRSTaH sanmatprahAraM patantaM pazyetyarthaH / procyeti pAdena bhuvaM jaghanvAnsa~ vaivizuSyaM ka canApi bheje / tAdRzupyaM prati vaividupyamAjIculukyazca samAdhila~naH // 67 // 67. iti pUrvoktaM procyoktvA bhayotpAdAya kopATopAtpAdena bhuvaM 1 e sI DI I na voci. sI DI na vAci'. 2 sI DI po jini / 3 e sarvevi 4 e I zuSka ka. 5 I dAtRzu. 6 bI 'mAzIccu. 7 sA DI dhimagna. 8 e lagna // . 1 sI DI tyoM a. 2 I yatruSTa'. 3 sI DI to ata. 4 e va sa . 5 sI DI nta hetu va0. 6 e vayavavRma. 7I dhRva. 8 sI nta hatuma * 9 e hantuma. 10 I na zuzrodha. 11 e yo du. 12 e 4 sasvi. 13 sI DI na cinno. 14 DI na na sa. 15 vI pani coI po na co . 165 thaH / statta. 17 bI I 'ddhAtuka. 18I vanmA'. 19 DI 'ta sattva. 20 sIn / madaha. 21 I nvAtprAptaH. 22 e hAra za. Page #841 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.4.8'.] dazamaH srgH| jaghanvAnhatavAnsa suraH ka canApi vApi sthAne vaivizuSya pravezaM bhaje karNasya svadhyAnAcalanena vilakSaH sankvApyantahita ityarthaH / samAbilagno dhyAnasthathulukyaMzca karNApi tIhazupyaM devadarzanaM karmAjIyacitavAn / katham / vaividuSyaM lAbhaM prati lakSyIkRtya antarbhUtaNigoMkSiH marmakoTa / yathA vyanani padArthAn ravi / devadarzanaM viphalaM na syAditi devadarzanAdAtmanaH phalasiddhi jJAtavAnityarthaH // saMvatkarima // srAdyanyebhya. / Adhima / ityatra "skras" [ 81] ityAdinA-iMTa | sAdivarjana kim / samartha / vama / babhRma / tuSTuma / dudrotha / zuzrotha / susrotha // jApaH // ekasvara / ucivAn / jaglivAn / ityatra "ghameka" [82] ityAdinA-iTa // unjagmivata / jaganvAn / jannivan / jaghanvAn / vaividupyam / vaivizupyam / dAzupyam / atra "gamahana' [ 83 ] ityAdinA veT // iTyaniTi ca dhyaNyekarUpatvAdvikalpapakSepi vivizadazA vaividuSyamityAMcevodAharaNam // AjIt / ityatra "sicoje." [ 84 ] itITa // lakSmIyaMdhAvItsvaziro nRpaM cAstAvIdasAvIca mudshrupuuraiH| vinAyaraMsIduritaM nyayaMsInsudodanaMsItsavidhebhyayAsIt // 68 // 68. lakSmI svaziro vyadhAvIdAzcaryakAritaddharyadarzanAdakampaya1 sIDI nvAnma'. e nvAmatavAnsa mu. 2 vI pi sthA'. 3 DI ne vi'. 4 I degstha zcalu. 5 sI kyaka. 6I dAtRzu. 7 e sI I lakSIkR. DI lakSI kR. 8 sI lasuAddhaM. DI lamudi. 9 eddhi jAta'. 10 I ma zrAdya. 11 e I dhanebhya.. 12 sI DI dadima. 13 e skramiyA. sI skramityA. I skrazrityA. 14 e ' xxx vi. 15 I tha / jadeg. 16 I janavAn. 17 sI vasvAn. 18 e I dAtRzu. 19 e dhyaNyaika. sI DI dhyaNaka. 20 e tyAdevo. Page #842 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 798 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] ttathA nRpaM karNamastAvIca / tathA mudazrupacdA karNadhairyAnimayadarzanosthAnandena yezrupUgastaigsAvIcca snAtA ca / tathA vinnAdanukUlapatikUlAnnarAyAvyaraMsInivRttA / tathA duritaM kaSTaM nyayaMsIcyayantrayan / tathA mudA kRtvodanaMsIdudazvasIt / tathA savidhe karNasamIpebhyayAsIdabhimukhaM gartA // nyadhAvIt / asAvIt / astAvIt / ityatra "dhUrasu" [85] ityAdineTa // nyayaMsIt / vyaraMsIt / udanaMsIt / abhyayAsIt / atra "yami" [86] ityAdinA sica Adirida / aipAM ca sontaH // IzidhvamIzidhva u cedathocedIDidhva IDiyamu mAtaromum / IziSva cedIzipa IDipe cedIDipva caNDaii svapipIha kiM tvam // 69 // kiM rodiSi prANihi jalihi me dharma zvasihyadya hi mA sma rodiiH| tvaM mArtha rodaH sa ca kiM tu jakSyA gIrmA sa rodIca vRthA hyarodat // 7 // vighneT sma mAdaH svayazossa vighnairmA sAdardanyopi yddylkssmiiH| varaiH susaMskAramamuM pariSkarotItyathAbhApyata vetravatyA // 71 // 71. atha vetravatyA lakSmIpratIhAryA kAbhASyatoktam / kimi1 e dhvanu mA . 2 eziSU ce'. 3 e Ditha ca. 4 e degNDi pvapi. 5 e kiM tvAm // sI kiM vi // kiM. 6 e ma zcasidyadya hi. 7 sI DI rodIta. 8 e nepramAdasveya. 9 vI danyaupi. 10 bI sI DI riskaroM'. 1e vIsva / tadeg. 2I raimudA. 3 e yAdvAra'. 4 e 'danasI. 5 e pebhyAyA. 6 e sI DI tA // nyA . 7 e sI DI 't / ara' 8e yasi. 9bI sic / A. 10 e eso. 11sI 71 ladeg. Page #843 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0. 4.4.87.] dazamaH srgH| 799 tyAha / u he mAtaro bAyAdyA. sapta mAtRdevatAzcedamuM kaNaM yUyamIzidhve pAlayathetyartha / tadezidhvaM pAlayata / atrArthe mamAnujJetyarthaH / atha tathA he mAtaravedamumIDive niyUMDhavairyAdiguNAvarjitatvAtmuMThIDive tadeDidhvaM stuna / tathA he caNDi gauri tva cedarmumIzipe pAsiM tadeziStra cedIDiye tadeDiva kiM kimiti tvamiha karNasya pAlane stavane ca viSaye svapipi nindyamIbhavasi / tathA he kSme bhUdevate kiM rodipi mama bhartA karNAnena duSTamureNa bhakSyate lagna iti zokena kimityazraNi muJcasi kiM tu prANihi madbhartA vijayamAnostItyujIva tathA jakSihi svabhartugbhyudayadarzanena hasa / tathA he dharma hi sphuTamadya mA sma rodIH kiM tu zvasihi tathA he artha tvaM mA sma gedaH kiM tu jaikSyA hasa tathA gIH sarasvatyadya mA sma rodIca hi nizcittaM vRthA nirarthakaM gI: pUrvamarodIn / tathA he vinnar3a vinavinAyakAsya karNasya vinaiH kRtvA svayazo mA smAdo mI vinAgayaH / atropasargA akicitkaratvAttavAyaza eva kariSyantIti bhAvaH / tathAnyopi yakSarAkSa. sAdirapyasya vinaiH svasyAyazo mA smAdadyadyasmAddhetoH susaMskAraM sthiravAsanamamuM karNa lakSmIradya varaiH prasAdAnaiH pariSkarotyalaMkarotIti / / Izipe / Izidhve / iziSva / Izidhvam / IDipe / IDidhve / IDipva / IDiyam / atra "IzIDa." [87 ] ityAdineT // 1 e ro brahmAthA . 2 sI bAmAdhA. 3 e degyatotrA . sI DI yatatyatrA. 4 vI vAtstutha ta'. 5 e madhenaTiva. 6 e "munIzi. 7 e 'si ca cezIpva. 8 sI DI dazI va. 9 sI DI "lanasta. 10 vI tu svasi., 11 e degtha 6 mA. 12 e roha kiM. 13 e jakSA hamAta. 14 vI 'rodatta / ta'. 15 vI meTa vi'. 16 vI mA sma ni. 17 DI shy| a. 18 ergA kiM. 19 e dhyatIti.20 e vistaH sva. 21 e pI svayadeg 22 e sAna. vI sAdAya. sI DI mAdadhassA. 23 e deglakSmIra. 24 e vacai. pra. 25 vI sI DI riskaro". 26 e iMsipva. 27 DIm / iMDipe IDidhve / IDipdha / IDidhvam / . 28 e zIi . Page #844 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 800 byAzrayamahAkAvye [karNarAjaH rodipi / svapipi / prANihi / zvamihi / jakSihi / ityatra "he-pA"[..] ityAdinA-iTa // aya ini kim / jakSyAH // mA sma rodIn / mA ma rodIH / ityatra 'disyorIT" [ 89] itIT // di. syoriti kim / prANihi // dimAhacaryAmimninyA eva / tena rodipi // mA sADhat / mA smaadH| arodana / mA sma rodaH / atra "adazcATa" [20] ityat // saMskAram / pariska(ka ?)roti / ityatra "ma" [ 91 ] ityAdinA smad // ' devI sitajyotirupaskRtenopamkurvatI dyAmanupaskRtaM tam / nRpaM prasannA rabhamAdupaskurvANAnupaskAramidaM vAMpe / / 72 // 72. devI lakSmIgnupaskAraM vAkyAdhyAhArarahitaM yathA syAdevamidaM vakSyamANaM babhApe / kITaksatI / prasannAta evAnupaskRtaM rAgadveSAdivikArarahitaM taM nRpaM karNa rabhasAdautsukyenopaskurvANA putralAbhavareNa vizeSayantI / ata evaM smitajyotirUpaskRtena smitasya prasAdodbhavahasitasya jyotipAM kAntInAmupaskRtena samudAyena kRtvA dyAM vyomopaskurvatyalaMkurvatI // yAmupaskurvatI / jyotirupaskRtane / tamupaskurvANA / anupaskRtam / anupaskAram / atra "upAd" [ 92 ] ityAdinI saiT // 1e DIpakurva. 2 e bhasmA'. 3 e NAmu50. 4 e bhASeH / / . 1 ehi / svasi. 2e nya. 3 sI DI 'caka i. 4 vI jayA 1. 5e rodIt / I. 6e sihastasyA e. 7 e sI "pi // sA sbhA. 8 vI skAra / pa. 9 e devI la. 10 e ra vyAkyA. 11 etsukono / 12 bI sI DI degva ca smi. 13 DI tasya. 14 e tasma pra. 15 sI paskA. 16 sInA smaTa, 17 e ssa i|| tu. Page #845 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10 4.4 1.5 ] dazamaH sargaH / 801 tuSTAsmyupaskIrya lunAmi teSaM mA bhUtyatiskIrNamataH paraM te / yadapyupaskIrNamihopasargastaiste tapaH pratyuta dIpitaM hi // 73 / / ____73. he rAjannasmyahaM tuSTA satI te tavAghaM kaSTamupaskIrya vikSipya lunAmi / atazcAtosmAdinAtparaM pazcAtte pratiskIrNa hisAnuvandhI vineTakRto vikSepo mA bhUna / yadapyupamagavineTanopadravakartRkaimupaskIrNa hisAnuvandhI vikSepa iha sthAnebhUttena parIkSAnirvAhazANabhUnenopaskI na tairupasa~gaiH kartRbhirhi sphuTa pratyuta vizepeNa te tapo dIpitamubAlitam // upaskIrya lunAmi / ityatra "kiro labane" [ 93 ] ini ssada // pratiskIrNam / upaskIrNam / atra "pratezca vadhe" [ 94 ] iti" ssada // apaskirante zvakaviSkirIkSANaH kSetrapAlAcyutazaMkarANAm / prastumpati svagiMgavIM ca vatso yatrAstu tatrApyahatA tavAjJA // 74 // 74. tatrApi svargepi tavAjJAhatA matprasAdAdaskhalitAstu / yatra svarge kSetrapAlAcyutazaMkarANAm / ajJAtaH zvA zvakaH kukkuraH / vikiraH pkssii| arthAharuDotra / ukSA vRpaH / dvande te vAhanAnyapaskirante vikSipantIti sAmAnyArthaH / vizepastvayam / zvA AzrayArthI san vilikhya bhasma vikSipati / viSkirI bhakSyArthI san vilikhyAva__ 1 DI 'paskArya. 2 sI tepamA. 3 eviSkaro'. sI DI viskaro'. 4 DI m / prAstu'. 1e degvAya ka. 2 e sAdinA'. 3 e yadipyu. 4 sI vikRto". DI vidhakRto. 5 e kaNika. 6 e sI skINi hiM'. 7 e sagaika'. 8 e pratyana. 9sI DI nAti |.10sii niSkIrNa / udeg.11sI ti saha // . 12e kukaraH. sI kukkuraH. DI kurkuraH. 13 e bha. / thIdete. 14 eparikara. 15 e degmAnyarthaH. 16 e lipati sa. sI lipya bha. 17 vI vipharo. 18 e sI DI makSArthI. 101 - Page #846 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 802 byAzrayamahAkAvye [karNarAjaH ] skaraM vikssipti| ukSA hRSTaH san vilikhya taTaM vikSipati tathA yatra ca vatsaH svargigavIM kAmadhenuM prastumpatyuttuNDayati / payaHpAnAyodha AghAtapUrva leDhItyarthaH // prastumpatigaurapi mAstu dezaH prastumpako nandatu tedya vatsa / mA siJca muJcAdya samAdhimudrAmumbhAmi yattenyadabhIpsitaM vA / / 7 / / 75. he vatsa putra te gaurapi dhanurapi vRpopi vA prakRSTastumpatihiMsA yasya sa prastumpatirmAstu / tathA tava dezazca pragatastumposmAt kaci prastumpakaH paracakropadravAdirahitaH sannandatu / ata evAya samAdhimudrAM yoganirodhaM mA siJca mA vardhayetyarthaH / kiM tu muJca / vA yadvA yattenyatsvargepyaskhalitAjJAbhavanAderapItaradabhIpsitaM samAdhimudrAyA amokSaliGgenAbhilaSitamasti tadapyumbhAmi pUrayAmi / / zumbhannaDamphansudhayeva tumphangumphannu hArAnvacanairajambhaH / Arambharandhonmuditotha lakSmI sa redhuSImArabhateti notum // 76 // 76. athaivaMbhaNanAnantaraM sa kaNoM redhupI saMsiddhAM phaladAnonmukhImityarthaH / lakSmImiti vakSyamANarItyA notuM stotumArabhata / kIDaksan / ajammo maithunarahito brahmacArItyarthaH / ata evArambharandhonmu - 1e tigora. 2 e stumyako. 3 e te va.DIteza va. 4 DI tUphangu. 5 DI nairaja. 6 e degndhomuditoca la. 7e nottum. 1bI vikSapa. 2e ti vikiro bhakSAthI sanvilikhyAvaskara vikSipati u. 3 bI vikSapa. 4 e sI gavI kA. 5 DIkRSTA stu. 6 e degstuntiA . 7 bA "gata. studeg. 8 e rahi. sa. 9 erodha mA. 10 elapata. 11e thavabha. 12 entarasa sa. 13 e vakSmamA. 14 e nottu sto'. 15 DI bhat / kI. Page #847 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.4.95 ] dazamaH srgH| ditaH kAryasya saMsiddhyA dRSTota eva cAhamphaMstapodhyAnAdinAklizyamAnota eva ca zumbhaJ zobhamAnota eva ca sudhayA temphanivAta eva ca vacanaiH kRtvA hAganiva gajotihaNatvena vacasAM smitasitatvAtsusaMvaddhatvAJca muktAkalApAniva gumphan praznan // Arebha AlaMmbhyapazUnanAlambhayanpuro yaH karuNAM labhantIm / tvAmacituM nena yazAMsi lambhaM lambhaM vibholambhyupalambhyasiddhiH // 77 // 77. he vibho svAmini yastvAmacitumAgbhe / kIhaksan / purastAttavAgrata aalmbhypshuunvdhyaaNshchaagaadipshuunnaalmbhynnhiNsn| yataH kiMbhUtAM tvAm / karuNAM labhantIM prApnuvatIm / tena puMsA kartA yazAMsi lambhaM lambhamupalabhyasiddhiH prazasyakAryaniSpattiralambhi prAptA // amUpalambhAM matimatra lAbhaM lAbhaM tevAlAbhi padArcanaM yaiH / mAlambhi nAtmA hi kaliM pralambhaM pralambhamebhiH sazivopalambhaiH // 78 // 78. yairnarairasUpalambhAM duHprA(duSprA)pAM matiM zAnaM lAbha lAbhamatra jagati tava padArcanamelAbhi / sajJAnaiyastvatpAdapUjA prAptetyarthaH / e. 1 e Ambhapa. 2 vI lambhapa. 3 e ciMta te. 4 DI bha navA. 5 e savAlA . 6 e pralimma'. 7 vI labha pra. 8 e pralimbha. 1 DI ditoki. 2 e tRphanni'. 3 bI vA tRpyannivAta. 4 sI DI degva va. 5e canai.. 6 DI savaddha. 7 e muktAka. 8 e bI sI I prathan 9e tathAna. 10 bI lambhapa. 11 e pazUnva. 12 bI zUnpadhyA . 13 I matI prA. 14 vI vantIm. 15 e bI sI DI labhyasi. 16 bI nippatti. 17 DI rairasU. 18 sI lAmama'. 19 sI DI ti nava. 20 e dArthana. 21e lApi / sa. 22 I tyartha / e0. Page #848 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 804 byAzrayamahAkAvye [ karNarAjaH] bhirnaraiH kaliM pApayugaM pralambhaM pralambhamabhIkSNaM vaJcayitvA hi sphuTamA. smA na prAlambhi paramapuruSArthamokSaprApaNena na vaJcitaH / kiMbhUtaiH / sazivopalambhaiH paramAtmadarzanayuktaiH / te paramajJAninaH santaH siddhA ityrthH|| apaskirante zvakavikirokSANaH / anna "apAt" [95] ityAdinA sstt|| vikira / ityatra "cau vikiro vA" [96 ] iti vA smada nipAtyaH // prastumpati vatsaH svagiMgavIm / atra "prAt" [97] ityAdinA ssada // anye tu prAtparasya tumpatizabdasya gavyabhidheye ssaDAdiH syAt / prastuMmpatiH / tumpatidhAtostu ssada na syAditi manyante // eke tu prAttampateH kapItyArabhante / kapi hiMsAyA kaeNparyAye vA kapi samAsAnta iti ca vyAcakSate / prastumpati vatsaH svargigavIm / dugdhakSAraNAyodhasi hinamnItyarthaH / prastumpakaH // nandatu / ityatra "uditaH" [18] ityAdinA nontaH // muJca / sina / tRmphan / ahamphan / gumphan / zumbhan / umbhAmi / ityatra "mucAdi" [99] ityAdinA nontaH // aMjambhaH / atra "jabhaH svare" [100] iti nontaH // randha / ityatra "radha" [101] ityAdinA nontaH // iTi tu parokSAyAM rethuSIm / atra nasya luk // bhArambha / ityatra "rama" [12] ityAdinA naH // aparokSAzavIti kim / Areme / mAramata // - 22 23 1 DIrapuSA. 2 I kaiH / pa. 3 I viSkaro. 4 vI apItyA. 5 e inA. 6 e sI DI degSkiro. 7e ssadbhipA. 8 e svagiMga. DI svrgg| 9 e stupati. 10 I tigauH / tu. 11 e tosa. 12 sI DI degstu na. 13 bA rambhe / ka. 14 e kanyaryA . sI katyA. I kanyA . 15 sI DI ti vyA. 16 e dastAsva. 17 DI ntaH / muca. 18 e tRphat / ma 19 e umA tya. sI DI umbhan / 6. 20 e atajamasva. 21 DI kSAyA re. 22 e redhuSI . 23 e sI DI pI / ma. 24 enaH // svapa, / Page #849 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.4.108] dazamaH sargaH / 805 anAlambhayan / ityatra "labha." [103] iti naH // labheH parasmaipadasyApyabhidhAnAlabhantImiti kecit // Alemsya / ityatra "Aho yi" [104] iti naH // upalambhya / ityatra "upAstutI' [105] iti naH / / alAbhi almbhi| lAbha lAbham lambha lambham / ityatra "jikhNamorvA" [106] iti vA naH // khala / asUpalambhAm / ghan / upalambhaiH / ji|praalmbhi / pralambhaM pralambham / atra "upasargAt" [ 107 ] ityAdinA naH // abhaktibhAnAM tvamihAtidurlambhatonidulambha RnaM bravImi / bhaktAtmanAM cAtimulambhanotimulambha RyAspadamasyajasram // 79 // 79. he prabho ahamRtaM satyaM bravImi / kiM tadityAha / iha bhuvyabhaktibhAjAmabhaktAnAM tvamatidurlambhatopyatizayadu:prA(duSprA)pyAdapi vastunotidurlambhA tatho RddhyAspadamaNimAdimaharDInAM sthAnamasi tvaM bhaktAtmanAM cAtisulambhatopyatisulembhA / / khala / atisulmbhtH| atidurlambhataH ||dhny / bhtisulmbhaa| atidurlmbhaa| ityatra "sudurvya" [108] iti naH // 1 e jA tami. 2 e ma bravImi / bha'. 3 vI sumbhato. 4 e labha . 1 DI syAmi . 2 bI dhAnnAla. 3 e bhantaH / mi. 4 vI DI lambha / . 5 sI tra upA. 6 vI lambha / 6. 7 e pAsutau. 8 I naH // lA'. 9 e lAbha lAbha la. 10 bI labha labham / . 11 e itratya likhNa'. 12 e 'mmAH // . sI DI mbhA // 13 sI DI upAla'. 14 DI lambhaH // . 15 e lambhi. 1 pra. 16 bI mi / ruNam / pra. 17 sI DI tyAnA. 283 degmi / kita'. 19 e ta ityAha / duha mu. 20 e kirAjAmAma. 21I pAspa. 22 e sI DIlamA / / . 23 e "durlabhya . :4 vI DI samma / 6 vI lambha 9 e lAbha Page #850 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 806 bdhAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] naMSTrIM ca maiDDI ca yadAmbudhau tvAM sraSTApi nai draSTumalaM tadA hi / dRSTaM nisRSTaM jagatopi dausthyaM spaSTuM cimaSTI tava kA kalAM tat // 8 // 80. sraSTApyAstAmanyo jano brahmAMpi yadA nAlaM na samarthobhUn / kiM kartum / tvAM draSTum / kiMbhUtAM satIm / naSTrI ca RpizApena jagato nazyantI ca / tathAmbudhau maDDI ca majantI ca / tadA hi sphuTaM jagatopi sakalavizvasyApi nisRSTaM svAbhAvikaM dausthyaM dAridryaM dRSTam / adhimathanAtpUrva kila durvAMsomuninAtyAdareNa dattAyAM santAnakapuppamAlAyAmindreNairAvaNakumbhAle kSepaNAvajJAtAyAM kruddhena zApo datto yathA lakSmIgarveNaivamavajJati ni:zrIkaM jagadvyAditi / tato lakSmIrabdhau tathA nilInI yathA sraSTApi na draSTuM zakitA jagadhAtiduHsthamAsIditi purANam / tattamottava kailI mAhAtmya spaSTuM jJAtuM ko vimI vimRzati / ahaM lakSmImAhAtmyaM jJAsyAmIti cintAmapi na kopi karotItyarthaH / spaSTAstramAmraSTa RtaM ca zAstraM saptA girInvArinidhIMzca sarmA / astvagnicidvA yajamAna audAsInyaM bhavatyA yadi tanmudhaitat // 81 // 81. anaM dhanopArjanArtha cApAdi zastraM spaSTI svavidyAnaipuNena 1 sI I naSTrI ca. 2 bI maDI ca. 3 bI na pRSTu. 4 e tathA hi. 5 sIDI spaSTIkha. 6 I zca sraptA / . 7 e degdA jayamA. 1I mAdi ya. 2 sI DIla sadeg. 3 e sI DI degSTrIM kra. 4 esI DII DI ma. 5 vI va draSTa. 6 e dRSTA azvima. 7 I vAsAmu * 8 e santAna. 1 bI puSphamA . 10 sI DI spalakSe. 11 e zApAda'. 12 e lakSmI ga. 13 e degnA . 14 e gatvAti. 15 I sApta ka. 16 bI lA mahA. 17 I tmya spraSTa za. 18 e bI spaSTa zA.195 mIci . 2.bI nArthe cA. 21 sI spaSTAH stvavi. 22 bI TAtravi. DIITAstravi . 23 sI puSpena. DI puNyena. 24 I na gRhI. 24 Page #851 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he0 4.4 115 ] dazamaH srgH| 807 grahItA narostu / RtaM satyaM zAstraM zabdezAstrAdyAmraSTA ca yauvasthitArthAvagamena vicArayitA vA narostu / udyamitvAgirIn rohaNAdizailAn sapA vA gantA vA narostu / vArinidhInsaprtA ca gantA vAstu / yajamAnognicidvA dhanavRddhihetuyAgasya kArayitA vAstu / paraM yadi bhavatyA audAsInyamupekSAnArAdhitatvenAstraspraSTA(STrA)dipu cennAnukUlAsItyarthaH / tattathaitadatrasparzanAdi mudhA viphalam // naSTrIm / atra "nazo dhuTi" [ 109] iti naH // maDrIm / anna "masjeH saH" [110 ] isi sasya naH // sraSTA / draSTum / atra "aH sRji" [111] ityaadinaa-bhH| aMkitIti ki / nisRSTam / dRSTam // spraSTA spaSTum / AmraSTA vimarTA / traptA saprtA / ityaMtra "spRza" [ 112 ] ityAdinoM vA-maH // agnicit / ityatra "hasvasya" [113] ityAdinI tontaH // yajamAnaH / atra "ato ma Ane" [114] iti mH|| audAsInyam / atra "AsInaH" [115] ityausInazabdo nipAtyaH // vacaH sudhAmudriti nvakIrNa mukhaM ca pUrtenduruciM jihIrSu / popUryate kaustubhatAM nakhazrIH ziSTaH karau khardumapallavatvam // 82 // 1 e kIrNa mu. 2 e ca mUrte'. 3 e ruci ji. 1 sI zAdyA. 2 e degdazabdazA'. 3 vI thAsthi'. 4 e sI dhInsuptA. 5 e nAsvaspra. 6 sI vaspRSTA. 7vI ttadaita. I tadetattada. 8 e thadatadasvaspa. 9 edi sudhA. 10I degTi naH. 11 vI masje za iti zasya. 12 e sjeH za i. 13 e ti zasya maH / / . 14 e sI DI na. // spraTA. 15 e atI. 16 sI DIm / sa. 17 I m / draSTadeg, 18 sI DIpa dRza0.19 bI nA maH. 20 sInA notaH / / ya.DInA nonta.. 21 vI tyAzIna. Page #852 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 808 dhyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] iyaM viziSTAzipadajavAse tavAryazIH kAmagavItvamAzIH / akrUtamakSmApinapAdametadgajendrayAnaM didivatprayAtam / / 83 / / kiM krUyyate vA vinipevyase tvaM sahodaraiH kIrtinasevanernu / mUrdhA praNiste ghanaghAtyavighno dAnIya epopi janastavAhI // 84 // 82-84. he abjavAse lakSmi akIrNaM saMvaddhaM te vacastuSTAsmItyAdigIrAhlAdakatvAtsudhau nvamRtamivodvirati kSarati tathA te mukhaM pUrtenduruci paripUrNacandralakSmI jihIrpa pUrNendutulyaM mukhamityarthaH / tathA nakhazrIratyAraktatvAdiguNaiH kaustubhatAM kaustubhamaNitvAtmanaH popUryatetyartha popayati / tathA karau mArdavAdiguNe. svardumapallavatvaM pArijAtakizalayatAM svasya ziSTo vadataH / tathAryAnpuNyavataH zAsti vaktyAyazIH / puNyapAtreSu bhavantItyarthaH / iyaM pratyakSA viziSTA sAdhitavizeSakAryAzIrastu tatrApyahatA tavAjJetyAdinoktapUrva maGgalazaMsanaM kAmagavItvaM sarvakAryasAdhakatvAtsvasya kAmadhenutAmaziSadavocat / tathaitatpratyakSamataM niHzabdamakSmApitapAdamakampitAMhi prayAtaM matsamIpebhigamanaM kartR gajendrayAnamairAvaNagati didivajitavat / vA yadvA kiM nayyate vacaH sudhAmudritItyAdi kimityucyte| upamAnopameyatoktyA yadvacanAdeH sakAzAdbhedo mayokta: soyukta evetyarthaH / yato nu zaGke kIrtitasevanairvacanAdivyAjena jJApitasevaiH sahodaraiH sudhAdibhireva sAkSAttvaM sevyase sarvasahodareSatkRSTatvAdAzrIyase / na tu te sudhAdi. tulyaM vacanAdi kiMcidastItyarthaH / sudhendukaustubhava mapallavakAmadhenu 1 sI DI tathArya. 2 e vineSe. 3 bI Nistai gha. 4I hI // aM. 1e kIrNa saM. 2 e mIdi. 3 e degdhA tRma IdhA tvamR. 4 3 vodgara . 5 e te sukha. 6 e sI lakSmI ji. 7 I mAtmAnaH. 8 DI pAhate ta. 9 bA pUrvama. 10 Igalaza. 11 DI vanjita. 12 e sI DI degdo nayo / 13 e dire'. Page #853 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai0 4.4.122.] dazamaH srgH| gajendrA andhejhatpannatvAhadamyA: sahodarA iti / atazcaiSopi mallakSaNo janastavAhI mUrtI praNista cumbati namatItyarthaH / yetaH kIdRk / ghanailohaghanairghAtyA hantuM zakyA vinA niSputratvAdyantarAyA yasya saH kRccho tAryavinna ityarthaH / tathA dIyate yasmai sa dAnIyaH prasAdadAnayogyaH / / ____ akIrNam // Diti / girati / atraM "RtAM kRitI" [116] itIra // bahuvacanaM lAkSaNikasyApi parigrahArtham / jihIrSu // pUrta / popUryate / atra "oThyAdura" [ 117 ] ityur // mahi / bhazipat // hiti vyaJjane / ziSTaH / viziSTA / isyatra "IsAsaH" [10] ityAdinA-Is // bhAryazIH / bhatra "ka" [119] itIm // AzI / bhatra "bhA" [ 120 ] itIm // akSmApita / akRtam / didivat / ityane "pyoH" [11] itlAdimA yavayo k // yavarjanaM kim / ayyate / vinipenyase | dhyAna iti kim / sevnaiH| kIrtita / ityatra "kRtaH kIrtiH" [ 122] iti kI / SoDazaH pAdaH samAptaH 1I andharu. 2e lakSmyA sa. sImA sau. 3 I mA paNi. 4 e degste yuvati. bI degste spRzati na. 5 e yatA kI. 6 e sI 'nIya pra. 7 e Na // Di. 8 e giriti, 9 e tra* kAntitI. 1.sI tIra / 10. 11DI' / . 12 e tIrA / . 13 I baluva'. 14 I jijiddI. 156 tam / po. 16 DI yate / ma. 1.e / nviti. 18bI ne / viziSTA / ziSTaH / 10. 19 sI DI zAsa.IsA. 20 e din 1.21 I im // AryasI / ma. 22 siit| di. 23 etra ghoH 6. 24 em / kayya. 25 e kRtaH. 21 e bI sI I kI // . DI kI // . 27 sI poraH pA. 28 sI pAdasa. 29 IdaH // . 102 72829 Page #854 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 810 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] dhanadhItya / ityatra "Atuma:' [ 1 ] ityAdinA pratyayaH kRt // anyodi. riti kim / praNiste // dAnIyaH / atra "bahulam" [2] ityuktAdAdanyatrApi kRt // tvanandanasyAsya purApi mAtarna nyUnamahazchiduresti kiMcit / yatkRSTapacyAnnamayI dharitrI bhidelimaM bhaGguradhairyamAram / / 85 // 85. he ahaMzchidure pApacchedike mAtastvannandanasya mallakSaNasya pugapi sAkSAttvadAzIrdAnAtpUrvamapi na kiMcinyUnamasti / yadyasmAttvaprasAdapratApamAtrAdapi pRthvI kRSTapacyAni kRSTe svayaM pekvAnyannAni prAcuyeNa prAdhAnyena vA yasyAM "assin" [7.3.2] iti mayaTi kRSTapacyAnamayyasti / tathAramarisamUho bhAradhairya svayaMvizIryamANadhairyamata eva bhidelimaM svayameva vidIryamANamAste // nandanasya / ityatra "kartari" [3] iti kartari kRt // bhakSura / chidure / bhidelimam / kRSTapacya / ityatra "vyApye" [ ] ityAdinA purakelimau pratyayau kRSTapacyazamdaizca karmakartari syuH // 1213 1e hastidu. sI haspidu. 2 e pazcAna'. 3 vI bhidili. 4 e "lisura'. 1DIpustake samAse-'dhanapAtya ityatra kAraka kRteti samAsaH'. 2e pAta / 3 e dinAH pra. 4 bI tyAderi . 5DI pustake samAse-'praNista ityatra samAyo nisanikSeti NatvadhikalpaH syAtsa tu na'. 6 bI hacchidu. sI haspidu. 7bI pratApaprasA. sI prasmAtvatprasA. 85degya nya'. 9 sI DI pavyAnya. 10 e svayaM vi0. 11 sI DI Namasti / . 12 sI tarI ka. 13 eririti. bI "ri kRt .. 14 e sI DI "dura / mi. 15e dasya ka. 16 sIri epha.TI 'risphuH // . Page #855 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai05.1.5.] dazamaH srgH| 811 dhatsejaya rucyamavyathyabhavye vAstavyA cenmesi citte tadAnIm / janya ramyaM mRnunA janyaramyApAtyAplAyaMsphAtinApAtyamajhe // 86 // 86. avyadhyeSu munipu bhavyA rakSakatvena pradhAnA yadvAvyathyA nirbhayA ca sA bhavyA ca he anyathyabhavye lakSmi cettvaM rucyaM manojJamajayamAryasagataM dhatse tathA cenme citte vAstavyA vasantyasi bhavasi tadAnIM sUnunA janyamutpattavyaM tathAGke mamotsaGge pAtyaM patanIyaM ramyaM ca kUrcAkarSaNAdinA krIDanIyaM ca / kiMbhUtena satA / janyA jAyamAnA ramyA manoharApAtyAgacchantyAplAnyocchalantI sphAtivRddhiryasya tena tvatprasAdAtputrasyotpativRddhizca stAdityarthaH / zAli~nI chandaH / / gAndhAragaryajanageyayazobhirApThA vyAzena vatsa bhavatastanayena bhavyam / lakSmIriti pravacanIya RtoktyupasyA nIyA jagatmavacanIyaguNA tirobhUt // 87 // 87. lakSmIstirobhUt / kIdRzI / atoktayaH satyavacanAnyupasthAnIyAArAdhikA yasyAH saa| yadvA RtoktibhirupasthAnIyArAdhyA / tathA jagatAM pravacanIyAH kIrtanIyA guNA yasyAH sA / tathA pravacanIyA vadantI satI / kimityAha / he vatsa bhavatastanayena bhavyamutpattavyam / 1 vI tsejaya ru. 2 e 'vyasaraphA 3 sI sphATinA. 4 e yayana. 5 emisaplAnyAzaina. 6 e yeyena. 7 sI Rtyocyu. 1e kakSo pra. 2 vI gate dhadeg 3 e tathI samo'. 4 sI mAnyA 2. 5 e degsya va. 6 e vI "ttivRdi. 7 e zca tAdi'. 8 elinI cha'. Page #856 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 812 myAbhayamajhAkAvye [parAja] phiirshaa| gAndhArasya tRtIyamAmasya gayo gAtA yo jano devalokaneva gAndhArasya geyatvAttena geyAni yAni yazAMsi se: pratyAhavyAzena pUra. NIyadipeneti // bhajapam / iti "saMgojam" [5] ni pApam / / rapyam / appapya ! paasopaa| ete " "[ tpAdinA tari ni. paatyaaH|| bhanye / geya / canya / regya / aapaap| [?]gAya / ityete "bhAya" [ *] ityAdinA kartari vA nipAsyA. pakSe / sanana mampam / sanageya / sunumA ganyam / rampam / ApApam / bhAlApAna // pravacanIyopasthAnIyAzadI "mayadhanIyA." [-] iti kartari pA nipAtyo / pakSe / pravacanIyaguNA // ghara / topupaspAnImA / basata. tilakA sanda.. AzliSTerdayitAM nabhodhizayitaH skhaM yAnamadhyAsitalakSmI zazvadanUSitarmudamupAruDhastvarAmAsthitaH / puSpakSepamipattidAmaraja rAho nRpaH kiMzliSTaH kimupAsitodhizayitaH kiM vAtha vaassitH||88| 88. tadA lakSmyA varapradAnakAla ArUDha Azrito hoM yena sa ArUDhaho nRpaH pharNaH puMppakSepamipAkusumavarSavyAjAdamaraiH kiM kliSTo 1bI zaspada. 2 e pAstadA'. 3 e pomapa.. 4 e pAzito'. 1bI sI DI "ni ya. 2 ghI DI dine'. 3 ejI 'khamya / e. - e tyAH // samme. 5 e ramyA / pA. 6 ghI ra ni'. 7 sIDI na. sIrI sthApanI'. 9e ponRpaH. 10 vI pupha. 11 enareH. Page #857 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [hai. 5.1.9.] dazamaH srgH| mitraritra snehAtirekAdAliGgitaH / kiM vopAsito bAndhavairiva sadA samIpAvasthAnena sevitaH / ki vAdhizayita: paricitalokairiva sukhavArtAlApenAzritaH / atha vAnUpitaH preSyairivInugamanAdinAnusRtaH / kiMbhUtairdayitAmAzliSTaiH sabhArityarthaH / tathA nabhodhizayitairAzritaistathA svaM yAnaM vimAnamadhyAsitaistathA lakSmI zrIdevI zazvadanUpitairarnusRtaistathAmudamupArUDherAzritaistathA tvarAmautsukyamAsthitairAzritaiH // zArdUlavikrIDitaM chandaH / / avibhaktacittaiH sujanairupasthito jnniivijaatnvnujiirnnklmssH| sa vijAta uA pravibhakta unnati na taponujIrNaH prakRto naM ca smayam // 89 // 89. sa karNaH sujanaiH purapradhAnalokairupasthito vardhApanakasUcakavanAyupaDhaukanenAzritaH / kiMbhUtaiH / sadbhiH / jananIvijAtairnu / ekamAtrA prasUtairiva sahodarairivAvibhaktacittaimithobhinnamanobhiH / yataH kIdRk saH / uAmunnatimabhyudayaM vibhakto vibhAgena sthApitavAn / IkuMta ityAha / yata unnati putralAbhavararUpamabhyudayaM vijAtaH prasUtaH / IdRzopi kuta ityAha / yato nu jIrNa lakSmIprasAdena kSayaM nItaM kalmaSaM 1 e na visma'. 1 e vAbhUpi. 2 e degvAmuga'. 3 vI nuzritaH. sI DI nusa:. 45 "tAgAzi0. 5 e priyitaitathA. 6e numRta. bI nuzrita. 7 e sI DI __NaH svaja'. 8 enInujA. 9e mAnonna'. 10 e Apunna. 11 sI n / ikrutadeg. ekuta. 12 vI kuta. 11 emaputralAbhava. 14 e sI jAta pra. 155 yaM karamuSa nipu. 16 sIpa nipu. Page #858 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 814 vyAzrayamahAkAvye [karNarAjaH] niHpu(nippu)tratvarUpaM pApaM yena saH / IdRzopi kuta ityAha / yatastapo nAnujIrNaH sAtvikatvAttapaH prApya na kSINastathA mahApurupatvAtsmayaM lakSmIsAkSAtkaraNAdvaM na prakRto na kartumArabdhavAn / yopi tapo nAnujIrNaH smayaM ca na prakRtota evAnujIrNakalmapo nipApo muniH syAtsopi sujanestapaHprabhAvAnnivartitavairatvAja nIvijAtairivAvibhaktacitta: sadbhiH sevyata unnati prarbhAvanAM vijAtaH sannu timurtyA vibhajatItyukti: / / sudantaM chandaH / syau jo ge: sudantam // prakRtotsavaiH sonugato mudaM gatairamRtaM nu pItavinipIta IkSaNaiH / rucirAsitaH kuJjarapRSTha AsitaH sadanaM prayAtobhyanuyAtavAsavaH // 90 // 90. sa karNaH sadanaM rAjabhavanaM prayAtaH / kIhaksan / mudaM gataidRSTairataH prakRtaH kartumArabdha utsavo nagarazobhAdimaho yastaiH paurairanugatastathAmRtaM nu pItaiH svasvAmidarzanAnandena sudhAM pItairivekSaNairvinipItaH saharSa dRSTastathA kularapRSTha AsitaH sthitastathA ruciramAsitamAsanabandho yasya sota evAbhyanuyAtavAsavonukRtendraH // AziSTairdayitAs nRpaH zliSTa. / nabhodhiyitaH nRpodhizayitaH / svarAmAsthitaiH upasthitaH sH| yAnamadhyAsitaiH nRpa upAsitaH / lakSmImanUpitaiH 16 vaiH sAnu', 1 eNaH syatvi. 2e NAdUrva. 3 e yoti tadeg. 4 e jIrNaHka. 55 namaivi. 6e bhAvinA jA. 7e natamu. 85 ktiH / muda. 9e gaH muda.10 e karNa sa. 11 vI rata eva prakRtaH prakadeg. 12 bI dimaho. 13 e "hodaya . 14 bI taiH sukhA. 15e nAtidena mudhA. 16 ehaSa dR. 17 e eTAnu. 18 sI DI vAnu. 19 ezayaH nR. 20 bI yitaH nR'. 21 e 'yitaiH / nRpodhizayitA / la. 22 emabhUpi . Page #859 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai0 5.1.11.] dazamaH srgH| 815 nRponUpitaH / unnati vijAtaH jananIvijAtaiH / mudamupArUDhaH aasddhhrpH| tapo nAnujIrNaH anujIrNaphalmapaH / unnati pravibhaktaH avibhaktacittaiH / atra "lipa" [9] ityAdinA kartari vA kaH // smayaM na prakRtaH prakRtotsavaiH / atra "Arambhe" [10] iti kartari vA kta // gatyartha / mudaM gataH sonugataH / sadanaM prayAtaH abhyanuyAtavAsava // akarmaka / AsitaH rucirAmitaH // piba / amRta pItaiH sa vinipIta. / atra "gatyartha" [11] ityAdinA ko vA kartari // // iti zrIjinezvarasUriziSyalezAbhayatilakagaNiviracitAyA zrIsiddha hemacandrAbhidhAnazabdAnuzAsanadyAzrayavRttau dazama sargaH // - 1 sI DI lipya i. 2 e sI ra ktaH. 3 vI tyarthaH / mu. 4 e gate so. 5 e atyanu. 6 vI 'mita / ru. 7 vI pIta / . 8 e "tariH / / Page #860 -------------------------------------------------------------------------- Page #861 -------------------------------------------------------------------------- _