Book Title: Abhidhan Chintamani Nammala Tika
Author(s): Hemchandracharya, 
Publisher: ZZZ Unknown
Catalog link: https://jainqq.org/explore/016110/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ aham / zrIvijayadharmasUribhyo namaH / zrIhemacandrAcAryaviracitaHabhidhAnacintAmaNiH / dharmatIrthakRtAM vAcaM natvA tattvAbhidhAyinIm / khopajJanAmamAlAyA vivRtiM vidadhAmyaham // 1 // zreyo'rthamayamArambhaH kiM tatrAtmavikatthanaiH / / parAtmanindAstotre hi nAdriyante manISiNaH // 2 // prAmANyaM vAsukepDeyutpattirdhanapAlataH / prapaJcazca vAcaspatiprabhRteriha lakSyatAm // 3 // tatrAyamAdizlokaH praNipatyArhataH siddhasAGgazabdAnuzAsanaH / rUDhayaugikamizrANAM nAmnAM mAlAM tanomyaham // 1 // praNipatyArhataiti maGgalArtham / maGgalaM cAvighnena zAstrasya samAptyartham / siddha pratiSThA prAptaM sAhaM zabdAnuzAsanaM yasyeti kartRvizeSaNam / aGgAni liGgadhAtupArAyaNAdIni / etAvatA ca zabdAnuzAsanena sahAsyA ekakartRkatvamAha / ekakartRkatvakhyApanaM caanyonysNvaadaatprtiitidaayopdrshnaarthm| zabdAnuzAsanasya ca kIrtanaM tadadhInaH sarvavidyAnAM prakarSa iti pradarzanArtham / yadAha 'vaktRtvaM ca kavitvaM ca vidvattAyAH phalaM viduH / - zabdajJAnAdRte tanna dvayamapyupapadyate' // 1 // rUDhAdInAM nAmAM zabdAnAM mAlAmamidhAnacintAmaNinAmnI tanomi / ahamiti kartRnirdezaH // 1 // tatra rUDhAn zabdAn vyAcaSTe vyutpattirahitAH zabdA rUDhA AkhaNDalAdayaH / prakRtipratyayavibhAgenAnvarthavarjitA vyutpattirahitAH / zabdA ityanuvAdyanirdezaH / rUDhA iti vidheyapadam / AkhaNDalAdaya ityudAharaNam / napatra prakRtipratyayavibhAgena Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau vyutpattirasti / AdizabdAt maNDapAdayaH // yadyapi 'nAma ca dhAtujam' iti zAkaTAyanamatena rUDhA api vyutpattibhAjaH, tathApi varNAnupUrvIvijJAnamAtraprayojanA teSAM vyu. tpattiH, na punarenvArthapravRttau kAraNamiti rUDhA avyutpannA eva // yaugikAn zabdAn vyAcaSTe yogo'nvayaH sa tu guNakriyAsambandhasaMbhavaH // 2 // __ zabdAnAM parasparamarthAnugamanamanvayaH sa yogaH / sa punaryogo guNAt , kriyAyAH sambandhAca bhavati / guNo nIlapItAdiH / kriyA karotyAdikA / saMbandho vkssymaannH| tebhyaH saMbhavo yasya yogasya sa tathA // 2 // __guNakriyAsaMbandhasambhavayogena yaugikAnAmudAharaNam guNato nIlakaNThAdyAH kriyAtaH srssttrsnnibhaaH|| guNato guNanibandhano yeSAM yogaste zabdA niilknntthaadyaaH| nIlaH kaNTho'sya iti guNaprAdhAnyAnIlakaNThaH shNkrH| AdizabdAt zitikaNThaH kAlakaNTha ityAdi // saMkhyApi guNa eva iti trilocanaH / tena-paJcabANaH SaNmukhaH aSTazravAH dazagrIva ityAdi saMgRhItam // kriyAtaH kriyAnibandhano yogo yeSAM te sraSTraprabhRtayaH / sRjati iti sarjanaprAdhAnyAt sraSTA brahmA / evaM dhAtA ityAdayaH // sambandhaM vyAcaSTe khakhAmitvAdisambandhastatrAhurnAma tadvatAm // 3 // khAt pAla-dhana-bhug-netR-pati-matvarthakAdayaH / kham AtmIyam , svAmI yastatra prabhaviSNuH, tayorbhAvaH svasvAmitvam / tadAdiH saMbandhaH / AdizabdAjanyajanakabhAvAdiparigrahaH / tatra khakhAmibhAvasaMbandhe pAlA dayaH zabdAH khAtpare niyojitAH tadvatAM khAminAM nAma AhuH // 3 // matvarthaka iti / matustaddhitaH / tasyArtho'styarthaviziSTaprakRtyarthena saha devadattAdeH smbndhH| tadAdhAro vA "tadasyAstyasminniti mtuH"||7||2||1|| iti matupratyayavidhAnAt / matoroM yasya sa matvarthakastaddhito matunA samAnArtha ityarthaH / sa ca innaNikAdiH / matvarthAvyabhicArAnmaturapi / AdizabdAtpAdayo'pi / 'tatrAhurnAma tadvatAm' iti uttarepvapyanuvartanIyam // krameNodAharaNAnyAha bhUpAlo bhUdhano bhUbhug bhUnetA bhUpatistathA // 4 // 1 -nirjJAna- ityapi pAThaH / 2 -anvartho'rtha- ityapi pAThaH / Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmAMzceti 1 devAdhidevakANDa: / . itizabdaH prakArArthaH / tena bhUpAdayo'pi // kavirUDhyA jJeyodAharaNAvalI / kavInAM rUDhiH paramparAyAtA prasiddhistayA na tu kavirUDhya'tikrameNa / yathA 'kapAlI' ityAdau satyapi svasvAmibhAvasaMbandhe 'kapAlI' iti matvarthIyAnta eva bhavati, na tu 'kapAlapAlaH, kapAladhanaH, kapAlabhuk, kapAlanetA, kapAlapatiH' ityAdi / janyajanakabhAvasaMbandhe yathA janyAt kRt-kartR-sRT-sraSTR-vidhAtR-kara-sU-samAH // 5 // janakAd yoni-ja-ruMha-janma-bhU-sUtyaNAdayaH / M janyAtkAryAtpare kRdAdayastadvatAM janakAnAM kAraNAnAM nAma AhuH // yathAvizvakRt, vizvakartA, vizvasRT, vizvasraSTA, vizvavidhAtA, vizvakaraH, vizvasUH brahmA / tasya hi vizvaM janyAmati rUDhiH // samazabda AdyarthaH / tena - 'vizvakArakaH, vizvajanaka : ' ityAdyapi // kavirUDhyetyeva / nahi yathA citrakRducyate tathA citrasUH iti // 5 // tathA janakAt pare yonyAdayaH zabdAstadvatAM kAraNavatAM kAryANAM nAma AhuH // yathA- AtmayoniH, AtmajaH, AtmaruhaH, AtmajanmA, AtmabhUH AtmasUtiH, brahmA // tasya yAtmA kAraNamiti rUDhiH // vakSyamANasyAdizabdasyAbhisaMbandhAt saMbhavAdayo'pi gRhyante // aNAdayastu bhRgorapatyaM bhArgavaH / diterapatyaM daityaH / vAtsyasyApatyaM vAtsyAyana ityAdi // atrApi hi bhArgavAdInAM bhRgvAdayo janakA iti rUDhiH // rUDhyA' ityeva / nahi - Atmayonivat 'AtmajanakaH, AtmakArakaH' iti bhavati // 'kavi dhAryadhArakabhAvasambandhe yathA dhAryAd dhvajA-'stra-pANya-'Gka-mauli-bhUSaNa-bhRnnibhAH // 6 // zAli-zekhara-matvartha-mAli - bhartR-dharA api // dhAryavAcakAtpare dhvajAdayo dharAntA dhArakasya nAma AhuH // yathA - vRSadhvajaH, zUlAstraH, pinAkapANiH, vRSAGkaH, candramauliH, zazibhUSaNaH, zUlabhRt / nibhagrahaNAttatsa"dRzA vRSaketana - zUlAyudha - vRSalakSma- candraziras - candrAbharaNAdayo gRhyante // 6 // tathApinAkazAlI, zazizekharaH, zUlI, pinAkamAlI / pinAkaM malate dhArayatIti kRtvA pinAkabhartA, gaGgAdharaH // 'kavirUDhyA' ityeva / tena satyapi dhAryadhArakasaMbandhe na sarvebhyo dhAryebhyo dhvajAdyarthAH zabdAH prayojyAH / nahi bhavati vRSadhvajavat zUladhvajaH, zUlAstravat candrAstraH, pinAkapANivat ahipANiH, vRSAGkavat candrAGkaH, candramaulivat gaGgA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau-- mauliH, zazibhUSaNavat zUlabhUSaNaH, zUlazAlivat candrazAlI, candrazekharavat gaGgAzekharaH, zUlivat zUlavAn , pinAkamAlivat sarpamAlI, pinAkabhartRvat candrabhartA, gaGgAdharavat candradharaH, iti // bhojyabhojakabhAvasaMbandhe yathA bhojyAd bhuga-ndho-vrata-liT-pAyi-pA-zA-zanAdayaH // 7 // bhojyaM bhakSyaM tadvAcinaH zabdAtpare bhugAdayaH zabdAstadvatAM bhojyavatAM bhoktRNAM nAma AhuH // yathA-amRtabhujaH, amRtAndhasaH, amRtavratAH, amRtalihaH, amRtapAyinaH, amRtapAH, amRtAzAH, amRtAzanAH, devAH / 'teSAM hyamRtaM bhojyam' / iti rUDhiH // AdizabdastatsamAnArthabhojanAdizabdaparigrahAya // 'kavirUDyA' ityeva / nahi yathA amRtabhujaH, tathA amRtavalbhA iti bhavati // 7 // patikalatrabhAvasaMbandhe yathA patyuH kAntA-priyatamA-vadhU-praNayinI-nibhAH / kalatrAd vara-ramaNa-praNayI-za-priyAdayaH // 8 // patirvarayitA tadvAcakAt zabdAt kAntAdisadRzAH zabdAH tadvatInAM patimatInAM bhAryANAM nAma AhuH // yathA-zivakAntA, zivapriyatamA, zivavadhUH, zivapraNayinI, gaurI // tasyA hi zivaH patiH iti rUDhiH // nibhagrahaNAdramaNI-vallabhA-priyA-prabhRtayo gRhyante // 'kavirUddhyA' ityeva / nahi bhavati yathA zivakAntA tathA zivaparigrahaH iti // tathA-kalatravAcinaH zabdAtpare varAdayaH zabdAstadvatAM kalatravatAM varayitRNAM nAma AhuH // yathA-gaurIvaraH, gaurIramaNaH, gaurIpraNayI, gaurIzaH, gaurIpriyaH, zivaH // 'tasya hi gaurI kalatram' iti ruuddhiH||aadishbdaat tatsamAnArthAH patyAdayo gRhynte|| 'kavirUnyA' ityeva // nahi bhavati yathA gaurIvaraH zivaH, tathA gaGgAvara iti // 8 // sakhyuH sambandhe yathA_____ sakhyuH sakhisamAH sakhivAcakAt zabdAt pare sakhisamAnArthAH tadvatAM sakhyavatAM nAma AhuH // yathA-zrIkaNThasya sakhA zrIkaNThasakhaH kuberaH / madhusakhaH kAmaH / samagrahaNAt suhRdAdayo gRhyante // 'kavirUnyA' ityeva / nahi bhavati yathA-zrIkaNThasakho dhanadaH, tathAdhanadasakhaH zrIkaNTha iti // vAhyavAhakabhAvasambandhe sthA vAhyAd mAmi-yAnA-sanAdayaH / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 devAdhidevakANDaH / bAhyAt vAhyavAcinaH zabdAtpare gAmiprabhRtayaH tadvatAM vAhyavatAM vAhayitRRNAM nAma AhuH // yathA - vRSagAmI, vRSayAnaH, vRSAsana:, zambhuH // tasya hi vRSo yAnam iti rUDhiH // AdizabdAd vRSavAhana ityAdayo'pi // 'kavirUDhyA' ityeva / nahi bhavati yathA - ' naravAhanaH kubera:' tathA 'naragAmI, narayAnaH' ityAdi // jJAteyasaMbandhe yathA-- jJAteH svasR-duhitrA - tmajA - prajA - varajA - dayaH // 9 // yamasvasA jJAtiH svajana:, tadvAcinaH zabdAtpare svasrAdayastadvatAM jJAteyavatAM jJAtInAM nAma AhuH / svatrAdInAM ca jJAtivizeSavAcitvAt jJAtivizeSAdeva prayogo yathA - yamunA / himavadduhitA gaurI / candrAtmajo budhaH / gadAgraja indrAvarajazca viSNuH / yamAdayo hi yamunAdInAM bhrAtrAdijJAtaya iti rUDhiH // AdizabdAtsodarAdayo gRhyante / yathA - kAlindIsodaro yamaH / 'kavirUDhyA' ityeva / nahi bhavati yathAyamunA yamakhasA, tathA zanikhasApi // 9 // AzrayAzrayibhAvasaMbandhe yathA AzrayAt sadmaparyAya-zaya-vAsi - sadA 'dayaH / Azrayo nivAsaH tadvAcinaH zabdAt pare sadmaparyAyAH zayavAsisadAdayazca tadvatAM nAma AzrayavatAM AzritAnAM nAma AhuH // yathA - sadmAnaH, yusadanAH, divaukasaH / divazabdo vRttAvakArAnto'pyastIti / dyuvasatayaH, divAzrayAH, yuzayAH, yuvAsinaH, dyusadaH, devAH // dyauH svargaH, sa ca teSAmAzraya iti rUDhiH / 'kavirUDhyA' ityeva / nahi bhavati yathA sadmAno devAH, tathA bhUmisadmAno manuSyA iti / vadhyavadhakabhAvasambandhe yathA vadhyAd bhid-dveSi-jid-ghAti-dhruga-'ri-dhvaMsi zAsanAH // 10 // apya'ntakAri-damana-darpacchit-mathanA - 'dayaH / , , yo ghAtyaH tadvAcinaH zabdAtpare bhidAdayaH antakAryAdayo'pi tadvatAM vadhakAnAM nAma AhuH // yathA-- purabhit, puradveSI, purajit puraghAtI, puradhuk purAriH, puradhvaMsI, purazAsanaH // 10 // purAntakArI, puradamanaH, puradarpacchit, puramathanaH zivaH // tasya hi puro vadhyaH' iti rUDhiH // AdizabdAt - puradArI, puranihantA, puraketuH, purahA, purasUdanaH, purAntakaH, purajayIti / vadhyaH iti vadhArhamAtre'pi / tena -- kAliyadamanaH, kAliyAriH, kAliyazAsanaH, viSNuH / ityAdayo'pi gRhyante // 'kavirUDhyA' ityeva / tena kAliyadamanAdivat 'kAliyaghAtI' iti na bhavati // 1 , Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau- . uktA: khasvAmitvAdayaH saMbandhabhedAH / te ca yathA bhinnadravyAzrayAstathaikadravyAzrayA api bhavanti iti darzayitumAha vivakSito hi sambandha ekato'pi padAttataH // 11 // prAkpradarzitasaMbandhizabdA yojyA yathocitam / vivakSAnibandhano hi saMbandhaH , tata ekasmAdapi vRSAdeH saMbandhipadAt pare saMbandhAntaranibandhanA vAhanAdayaH zabdA yathocitaM prayujyante // etadevAha dRzyate khalu vAhyatve vRSasya vRSavAhanaH // 12 // svatve punarvRSapatirdhAryatve vRSalAJchanaH / aMzo(ryatve'zumAlI svatve'zupatiraMzumAn // 13 // vadhyatve'herahiripurbhojyatve cAhibhuk zikhI / vAhyavAhakabhAvasaMbandhavivakSAyAM yathA-'vRSavAhano rudraH' iti bhavati // 12 // tathA khasvAmibhAvasaMbandhavivakSAyAM 'vRssptiH||dhaarydhaarkbhaavsNbndhvivkssaayaaN ca 'vRSalAJchanaH' ityapi // tathA-dhAryadhArakabhAvasabandhavivakSAyAM yathA-'aMzumAlI' raviH iti bhavati / tathA khakhAmibhAvasaMbandhavivakSAyAM 'aMzupatiH, aMzumAn' ityapi // 13 // tathA-vadhyavadhambhAvasaMbandhe yathA-'ahiripurmayUraH' / tathA-bhojyabhojakabhAvasaMbandhe 'ahibhuk' ityapi bhavati // saMbandhanibandhanAM vyutpattimuktvA vyutpattyantaramAha cirairvyaktairbhavedvyakterjAtizabdo'pi vAcakaH // 14 // tathAhyagastipUtA dig dakSiNAzA nigadyate / cihnavizeSaNairvyaktaniHsaMdehairjAtyabhidhAyako'pi zabdo vyaktervAcako bhavet / vyakte matAM yAtItyarthaH // 14 // tathAhItyAdinodAharaNamAha-agastinA RSivizeSeNa pUtA khasthityA pavitritA iti vyaktaM cihnam / tena cihnito 'dik' iti jAtizabdo dakSiNAzAyA vyakterabhidhAyI bhavati // evaM 'saptarSipUtA dik uttarAzA', 'atrenayanasamutthaM jyotizcandraH' ityAdayo'pi // vyutpattyantaramAha ayug-viSamazabdau tri-paJca-saptAdivAcakau // 15 // Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. devAdhidevakANDaH / trinetrapaJceSusaptapalAzAdiSu yojayet / tri-paJca- saptAdisthAne ayug - viSama zabdau trinetrAdipadeSu yojanIyau / yathAtrinetraH, ayuDnetraH, viSamanetrazca zambhuH // paJceSu, ayugiSuH viSameSuzca kAmaH / saptapalAza:, ayukpalAzaH, viSamapalAzazca saptaparNaH // ubhayatrAdizabdAt navazaktiH ayukzaktiH, viSamazaktizca zambhuH // 15 // evaM tryakSa- paJcavANasaptacchdAdiSvapi // vyutpattyantaramAha guNazabdo virodhyarthaM naJAdiritarottaraH / 16 // abhidhatte yathA kRSNaH syAdasitaH sitetaraH / guNavAcI zabdo naJpUrva itarazabdottarazca virodhinamarthamabhidhatte // 16 // yathAasitaH, sitetarazca kRSNaH // evam - akRzaH, kRzetarazca sthUla ityAdi // vyutpattyantaramAha-- " vArdhyAdiSu pade pUrve vaDavAgnyAdiSUttare // 17 // dvaye'pi bhUbhRdAdyeSu paryAyaparivartanam / vArdhyAdiSu zabdeSu pUrvasminneva pade paryAyasya parivartanaM bhavati // yathA - vArdhiH, jaladhiH, toyadhiH // AdizabdagrahaNAt jaladaH, toyadaH nIradaH ityAdi // vaDavAmnyAdiSu zabdeSu utarasminneva pade paryAyasya parivartanaM bhavati / yathA-- vaDavAgbhiH, vaDavAnalaH vaDavAvahniH // AdizabdAt sarojam, saroruham, ityAdi // 17 // bhUbhRdAdyeSu zabdeSu dvaye'pi pUrvatra utaratra ca pade paryAyasya parivartanam // yathA- bhUbhRt, urvIbhRt bhUdharaH, urvIdharaH // AdyazabdAt surapatidevarAjaH ityAdayaH // evaM parAvRttisahA yogAt syuriti yaugikAH // 18 evamiti - pUrvatra uttaratra ubhayatra ca pade parAvRttiM paryAyaparivarttanaM sahante . kSamante parAvRttisahA vArdhyAdayaH zabdAH yogAd anvayAd bhaveyuH iti yaugikAH // 18 // mizrAH punaH parAvRttyasahA gIrvANasannibhAH / pravakSyante'tra gIrvANAdayaH zabdAH pUrvatra utaratra ubhayatra pade paryAyaparAvRttimasahamAnAH mizra 1 yogA ityapi pAThaH / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau yogayuktA rUDhimantazca atrAbhidhAnacintAmaNau nAmamAlAyAM pravakSyante / / sannimA grahaNAt dazaratha-kRtAnta-prabhRtayaH // liGgaM tu jJeyaM liGgAnuzAsanAt // 19 // liGgamiti puMliGgaM strIliGgaM napuMsakaliGgaM mizraliGgaM ca asmadupajJaliGgAnuzAsanAt jJeyaM nirNetavyam / ata eva asmAbhiramarakozAdyabhidhAnamAlAsvivA'tra liGganirNayo noktaH // iha tu vineyajanAnugrahArtha sandigdhaliGgAnAM nAnAliGgAnAM ca zabdAnAM liGganirNayo vakSyate // 19 // ___ iha hi 'muktagatiH, devagatiH, manuSyagatiH, tiryaggatiH, nArakagatiH' iti jIvAnAM paJca gatayo bhavanti / tadbhedAt jIvA api / 'muktAH, devAH, manuSyAH, tiryazcaH, nArakAzca' iti paJcadhA bhavanti / tato'bhidhAsyamAnarUDhayaugikamizrazabdavibhAgamuktvA prathamAdikANDeSvabhidhAsyamAnamuktAdinAmakramanirdezamAha-. devAdhidevAH prathame kANDe devA dvitiiyke| . narAstRtIye tiryaJcasturya ekendriyAdayaH // 20 // ekendriyAH pRthivyambutejovAyumahIruhaH / kRmipIlakalUtAdyAH syurdvitricaturindriyAH // 21 // paJcendriyAzcebhakekimatsyAdyAH sthalagAmbugAH / paJcendriyA eva devA narA nairayikA api // 22 // nArakAH paJcame sAGgAH SaSThe sAdhAraNAH sphuTam / prastoSyante'vyayAzcAtra devAdhidevA arhanto vartamAnAtItAnAgatAH / tadvAcakAH zabdA api devAdhidevAH, vAcyavAcakayorabhedopacArAt // evaM vakSyamANadevAdiSvapi yojyam // sAGgA iti sarvatra saMbadhyate // tataH prathame kANDe gaNadharAdyaGgaiH saha devAdhidevAH sarvaprAdhAnyAt // dvitIye kANDe devAH sAGgAH // tRtIye kANDe manuSyA: sAGgAH / caturthe tiryaJcaH sAGgAH // te ca ekendriyAdayaH // 20 // tatra ekaM sparzanaM indriyaM yeSAM te ekendriyAH pRthvIkAyAdayaH paJca // tatra pRthvIkAyo'nekavidhaH-zuddhapRthvIzarkarAvAlukAdiH / apkAyo himaadiH| tejaHkAyo'GgArAdiH / vAyukAya utkalikAdiH / vanaspatikAyaH zaivalAdiH / dve sparzana--rasane, trINi sparzanarasa 1 nara ityapi paatthH| Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 devAdhidevakANDaH / maghrANAni, catvAri tAnyeva cakSuHsahitAni, indriyANi yeSAM te tathA // tato dIndriyAH kRmyAdayaH, trIndriyAH pipIlakAdayaH, caturindriyAH lUtAdaya: // 21 // pazca sparzanAdIni zrotrasahitAni indriyANi yeSAM te pnycendriyaaH| te ca trividhAHsthalacarAH, khacarAH, ambucarAzca / tatra sthalacarA ibhAdyAH, khacarAH kekiprabhRtayaH, ambucarA matsyAdyAH // devA narA nArakAzca pazcendriyA eva / na tu tiryazca iva ekadvitricaturindriyA api // 22 // pazcame kANDe nArakAH saanggaaH||sssstthe kANDe sAdhAraNAH sAmAnyavAcinaH // avyayAzca atreti SaSTha eva kANDe prastoSyante prekrasvante iti // - tvantAthAdI na pUrvagau // 23 // 'tuzabdo'nte yasyAsau tvantaH, athazabda AdiryaspAsAvathAdizca zabda: pUrva na gacchati / aprimeNa saMbadhyate, ityarthaH // nyAyasiddhaM caitat / tunAM pUrvasmAdvizeSadyotanAt / athazabdena caarthaantraarmbhaat| yathA 'syAdanantajidanantaH suvidhistu puSpadantaH' iti, 'muktirmokSo'pavargo'tha mumukSuH zramaNo yatiH' iti bhrAntisthAnaviSaye caitat iti // 23 // arhan jinaH pAragatastrikAlavitkSINASTakarmA parameSThyadhIzvaraH / ... zaMbhuH svayambhUbhagavAn jagatprabhustIrthaGkarastIrthakaro jineshvrH||24|| . syAhAdyabhayadasArvAH sarvajJaH sarvadarzikevalinau / - devAdhidevabodhidapuruSottamavItarAgAptAH // 25 // ... catustriMzatamatizayAn surendrAdikRtAM pUjAM vArhatItyarhan "sudviSArhaH strishtrustutye"||5|2|26|| ityatRzpratyayaH arihananAt rajohananAt rahasyAbhAvAceti vA pRSodarAditvAt // 1 // jayati rAgadveSamohAn' jhate jinaH "jINazIdIbudhyavimIbhyaH kit|| ( uNA-261) // iti naH // 2 // saMsArasya prayojanajAtasya vA pAraM * 'paryantaM gataH pAragataH // 3 // trIn kAlAn vetti trikAlavit // 4 // kSINAni aSTau jJAnAvaraNIyAdIni karmANi asya kSINASTakarmA // 5 // parame pade tiSThatIti parameSThI "paramAtsthaH kit" // (unnaa-925)|| iti ini pratyaye bhIruSThAnAditvAt SatvaM saptamyA alup ca // 6 // jagatAM adhISTe ityevaMzIlo'dhIzvaraH "sthezabhAsapisakaso varaH // 5 / 2181 // iti varaH // 7 // zaM zAzvatasukhaM tatra bhavati zambhuH // 8 // "zaMsaMsvayaMviprAd bhuvo dduH"||5|2|84|| iti DuH; svayamAtmanA tathAbhavyatvAdisAmagrIparipAkAt na tu paropadezAt bhavati svymbhuuH||9|| bhago jagadaizvaryaM jJAnaM vAstyasya bhagavAn . 1 prakAzyante ityapi pAThaH Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 abhidhAnacintAmaNau atizAyane matuH // 10 // jagatAM prabhuH jagatprabhuH // 11 // tIryate saMsArasamudro'neneti tIrthe pravacanAdhArazcaturvidhaH saGghaH prathamagaNadharo vA / yadAhu:-"titthaM bhante titthaM titthayare titthaM goamA arihA tAvaniyamA titthaMkare titthaM puNa cAuvaNNe samaNasaMdhe paDhamagaNahare vA" tatkaroti tIrthaGkaraH, tIrthakaraH "hetutcchiilaanukuule-"||5|11103|| iti Te " nvaakhitkRdnte-"||3|2|117|| ityatra yogavibhAgavyAkhyAnAdvA mo'ntaH // 12 // 13 // rAgAdijetAro jinAH kevalinaH teSAmIzvaro jinezvaraH // 14 // // 24 // syAdityavyayaM anekAntavAcakaM tataH syAdityanekAntaM vadati ityevaM. zIlaH syAdvAdI syAdvAdo'syAsti vA syAdvAdI yaugikatvAdanekAntavAdItyapi // 15 // bhayaM ihaparalokAdAnAkasmAdAjIvamaraNAzlAghAbhedena saptadhA; etat pratipakSato 'bhayaM viziSTamAtmanaH svAsthyaM niHzreyasadharmanibandhanabhUmikAbhUtaM tat guNaprakarSAdacintyazaktiyuktatvAt sarvathA parArthakAritvAt dadAti iti abhayadaH // 16 // sarvebhya: prANibhyo hitaH sArvaH sarvIya ityapi "sarvANNo vA" // 41 // 43 // iti vA NaH // 17 // sarve jAnAti iti sarvajJaH // 18 // sarva pazyatItyevaMzIla: sarvadarzI // 19 // sarvathAvaraNavilaye cetanasvarUpAvirbhAvaH kevalaM tadasyAsti kevalI // 20 // devAnAmapyadhidevaH devAdhidevaH // 21 // bodhiH jinapraNItadharmaprAptiH tAM dadAti bodhidaH // 22 // puruSANAmuttamaH sahaz2atathAbhavyatvAdibhAvataH zreSThaH puruSottamaH // 23 // vIto gato rAgo 'smAdvItarAgaH // 24 // hitopadezakatvAt Apta iva Apta: // 25 // 25 // etasyAmavasarpiNyAmRSabho'jitazaMbhavau / abhinandanaH sumatistataH padmaprabhAbhidhaH // 26 // supArzvazcandraprabhazca suvidhizvAtha zItalaH / zreyAMso vAsupUjyazca vimalo'nantatIrthakRt // 27 // dharmaH zAntiH kunthuraro mallizca munisuvrataH / namirnemiH pArtho vIrazcaturvizatirahatAm // 28 // etasyAmiti vartamAnAyAM avasarpiNyAM dazasAgaropamakoTIkoTipramANAyAM kAlavizeSe, RSati gacchati paramapadamiti "RSivRSilusibhyaH kit" // ( uNA331) // ityabhe RSabhaH ; yadvA UrvovRSabhalAJchanamabhUdbhagavato jananyA ca caturdazAnAM svapnAnAmAdAvRSabho dRSTastena RSabhaH // 1 // parISahAdibhirna jitaH iti ajita:; yadvA garbhasthe asmin gate rAjJA jananI na jitetyajitaH // 2 // zaM sukhaM bhavatyasmin stute zaMbhavaH; yadvA garbhagate'pyasminnabhyadhiksasyasaMbhavAt saMbhavo'pi // 3 // abhi Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 devAdhidevakANDaH / nandyate devendrAdibhirityabhinandanaH bhujyAditvAdana ; yadvA marbhAtprabhRtyeva abhIkSNaM zakreNAbhinandanAd abhinandanaH // 4 // zobhanA matirasya sumatiH; yadvA garbhasthe jananyAH sunizcitA matirabhUditi sumatiH // 5 // niSpaGkatAmaGgIkRtya padmasyeva prabhA'sya pamaprabhaH; yadvA padmazayanadohado mAturdevatayA pUrita iti padmavarNazca bhayavAniti vA padmaprabhaH // 6 // 26 // zobhanau pArthAvasya supArzvaH; yadvA garbhasthe bhagavati jananyapi supArzvabhUditi supArzvaH // 7 // candrasyeva prabhA jyotsnA saumyalezyAvizeSo'sya candraprabhaH; tathA garbhasthe devyA: candrapAnadohado'bhUditi candraprabhaH // 8 // zAbhano vidhividhAnamasya suvidhiH; yadvA garbhasthe bhagavati jananya'pyevamiti suvidhiH // 9 // sakalasavasantApaharaNAt zItalaH; tathA garbhasthe bhagavati pituH pUrvotpannAcikitsyapittadAho jananIkarasparzAdupazAntaH iti zItalaH // 10 // zreyAMsAvaMsAvasya zreyAMsaH pRSodarAditvAt ; yathA garbhasthe'smin kenApyanAkrAntapUrvadevatAdhiSThitazayyA jananyAkrAnteti zreyo jAtamiti zreyAMsaH // 11 // vasupUjyanRpaterayaM vAsupUjyaH; yadvA garbhasthe'smin vasu hiraNyaM tena vAsavo rAjakulaM pUjitavAniti vasavo devavizeSAsteSAM pUjyo vA vasupUjyaH prajJAdyaNi vAsupUjyaH // 12 // vigato malo'sya vimalajJAnAdiyogAdvA vimalaH; yadvA garbhasthe mAturmatistanuzca vimalA jAteti vimalaH // 13 // na vidyate guNAnAmanto'sya anantaH; anantajidekadezo vA ananta bhImo bhImasena iti nyAyAt sa cAsau tIrthakRcca anantatIrthakRt // 14 // 27 // durgatau prapatantaM sattvasakAtaM dhArayati dharmaH; tathA garbhasthe jananI dAnAdidharmaparA jAteti dharmaH // 15 // zAntiyogAt tadAtmakatvAt tatkartRkatvAccAyaM zAntiH; tathA garbhasthe pUrvotpannA'zivazAntirabhUt iti zAntiH // 16 // ku: pRthvI tasyAM sthitavAniti kunthuH pRSodarAditvAt ; tathA garbhasthe bhagavati * jananI ratnAnAM kunthurAziM dRSTavatIti kunthuH // 17 // "sarvo nAma mahAsattvaH kule ya upjaayte| ___ tasyAbhivRddhaye vRddharasAvara udAhRtaH" // 1 // iti vacanAdaraH; tathA garbhasthe bhagavati jananyA khapne sarvaratnamayo'ro dRSTa ityaraH // 18 // parISahAdimallajayAgniruktAnmalliH; tathA garbhasthe bhagavati mAtuH surabhikusumamAlyazayanIyadohado devatayA pUrita iti malliH // 19 // manyate jagatastrikAlAvasthAmiti muniH "manerudetau cAsya vA" // (uNA-612) // iti ipratyaye upAntyasyotvaM zobhanAni vratAnyasya suvrataH munizcAsau suvratazca munisuvrataH; tathA garbhasthe jananI munivat suvratA jAteti munisuvrtH||20|| parISahopasargAdinAmanAt "-namestu vaa"|| (unnaa-613)| iti vikalpenopAntyasyekArAbhAvapakSe namiH; yadvA garbhasthe bhagayati paracakanRpaiH api praNatiH kRteti namiH ||21||dhrmckrsy nemivannemiH, nemItIna Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 abhidhAnacintAmaNau nto'pi dRzyate yathA "vande suvrataneminau" iti // 22 // spRzati jJAnena sarvabhAvAniti pArzvaH; tathA garbhasthe jananyA nizi zayanIyasthayA'ndhakAre sarpo dRSTa iti garbhAnubhAvo'yamiti matvA pazyatIti niruktAt pArzvaH pArtho'sya vaiyAvRttyakaro yakSastasya nAthaH pArzvanAthaH 'bhImo bhImasenaH' iti nyAyAd vA pArzvaH // 23 // vizeSeNa Irayati prerayati karmANIti vIraH // 24 // evamavasarpiNyAM arhatAM tIrthakarANAM catuvizatiriti // 28 // RSabho bRSabhaH vRSalAJchanatvAd vRSabhaH / / zreyAn zreyAMsaH sakalabhuvanasyApi prazasyatamatvena zreyAn // .. . syAdanantajidanantaH / anantakarmAzAn jayati anantairsAnAdibhirvA jayatyanantajita ; yadvA garbhasthite jananyA amantaratnadAma dRSThaM jayati ca tribhuvane'pi ityanantajit // (vidhistu puSpadantaH puSpakalikAmanoharadantatvAt puSpadantaH // munisuvratasuvratau tulyau // 29 // munisuvrataikadezaH suvrata: satyabhAmA bhAmeti nyAyAt tathA munirapi bhImo bhImasenavat // 29 // ariSTanemistu nemiH ariSTasyA'zubhasya nemiriva pradhvaMsakatvAd ariSTanemiH; yadvA garbhasthe bhagavati ananyA riSTaratnamayo mahAnemidRSTa iti riSTanemiH apazcimAdizabdavat napUrvatve ariSThanamiH // vIrazcaramatIrthakRt / mahAvIro vaddhamAno devAryo jJAtanandanaH // 30 // caramaH pazcimo'ntima iti yAvat sa cAsau tIrthakRt caramatIrthakRt // antaraGgArijetRtvAt mahAMzcAsau vIrazca mahAvIraH // utpatterArabhya jJAnAdibhirvardhata iti varddhamAnaH; yadvA garbhasthe bhagavati jJAtakulaM dhanadhAnyAdibhirvardhata iti varddha dve| 2 tte| 3 de| 4 dve / 5 dve| 6 ve|. 7 SaT / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 devaadhidevkaannddH| 13 mAnaH // devazcAsau Aryazca devAryaH devairaryate'bhigamyata iti vA devAnAM indrAdInAmaryaH khAmIti vA // jJAtakulotpannatvAt jJAtaH siddhArtharAjaH tasya nandano jJAtanandanaH // 30 // gaNA navAsyarSisaMghAH asya vIrajinasya RSINAM saGghAH samUhAH gaNAH / te ca navasaGkhyAH / yadyapi paramezvarasya ekAdaza gaNadharA AsaMstathApi navAnAmeva gaNadharANAM vibhinnA yAcanA abhavan / akampitAcalabhrAtrormetAryaprabhAsayozca yataH sadRkSA eva vAcanA abhUvaniti navaiva gnnaaH| yadavocAma triSaSTizalAkApuruSacarite "zrIvIranAthasya gnndhressvekaadshskhpi| . dvayordvayorvAcanayoH sAmyAdAsan gaNA nava" // 1 // iti // ekAdaza gnnaadhipaaH| indrabhUtiramibhUtirvAyubhUtizca gotamAH // 31 // vyaktaH sudharmA maNDitamauryaputrAvakampitaH / acalabhrAtA metAryaH prabhAsazca pRthakkulAH // 32 // indro'sya bhUyAditIndrabhUtiH // 1 // amirasya bhUyAditi abhibhUtiH // 2 // vAyurasya bhUyAditi vAyubhUtiH // 3 // "tikkRtau naamni"||5|1|71|| iti tika / ete trayo'pi gotamasyApatyAni vRddhAni " RssivRssnni-"||6|1|61|| ityaNa "bhRgvshirskuts-"||6|1|128|| ityAdinA tasya lupi gotamAH gotamavaMzajAH // 31 // vyajyate guNairiti vyako bhAradvAjagotraH // 4 // zobhano dharmo 'sya sudharmA amivaizyagotrajaH "dvipdaadhrmaadn"||7||3|141|| ityansamAsAntaH // 5 // guNaimaNjyate sma maNDitaH; mauryasya putro mauryaputraH maNDitamauryayoH putrAviti maNDitaputro'pi etau vAziSThakAzyapau // 6 // 7 // na kampitavAn akampito gautamaH // 8 // acalasya bhrAtA acalabhrAtA haaritgotrH||9|| mAM lakSmI itaH prAptaH metaH sa cAsAvAryazca metAryaH // 10 // prabhAsate prabhAsaH etau kauNDinyau // 11 // evaM pRthaga vibhinnAni kulAnyeSAM pRthakkulAH iti // 32 // kevalI caramo jambU khAmI .. kevalI na tu tIrthakaraH caramo'ntimaH / ataH paraM etasyAmavasarpiNyAM Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau kevalinAmasambhavAt / guNaratnamayatvena jambUdvIpe jambUriva jambUH sa cAsau svAmI ca jambUkhAmI // 14 atha prabhavaprabhuH / zayyaMbhavo yazobhadraH sambhUtavijayastataH // 33 // bhadrabAhuH sthUlabhadraH zrutakevalino hi SaT / prabhavati asmAt zrutamiti prabhavaH sa cAsau prabhuzca prabhavaprabhuH // 1 // zayyAyA bhavatIti zayyaMbhavaH pRSodarAditvAt // 2 // yazasA bhadraH kalyANo yazobhadraH // 3 // sambhUto rAgAdivijayo'sya sambhUtavijayaH // 4 // 33 // bhadrau bAhU asya bhadrabAhuH // 5 // sthUlaM upacitaM bhadraM kalyANamasya sthUlabhadraH // 6 // ete SaT zrutena kevalinaH zrutakevalinaH caturdazapUrvaratvAt // mahAgirisuhastyAdyA vajrAntA dazapUrviNaH // 34 // parISahAdyupadravairakampyatvAt mahAgiririva mahAgiriH karma monmUlane suhastIva suhastI tAvAdyaiau yeSAM te tathA / gurutvAd vajra iva vajro vajrasvAmI / so'nte yeSAM te vajrAntAH / dazabhiH pUrviNo dazapUrviNo dazapUrvadharAH / dazapUrvANi eSAM santItyarthaH / tataH paraM dazapUrvadharANAmasambhavAt // 34 // ikSvAkukulasambhUtAH syAdddvAviMzatiraItAm / munisuvratanemI tu harivaMzasamudbhavaiau // 35 // ikSvAkunAmadheyaM kulaM vaMza ikSvAkukulaM tatra saMbhUtA jAtA arhatAmRSabhAdInAM dvAviMzatiH / zeSaM spaSTam // 35 // nAbhizca jitazatruzca jitAriratha saMvaraH / megho gharaH pratiSThazca mahAsenanarezvaraH // 36 // sugrIvazca dRDharatho viSNuzca vasupUjyarAT / kRtavarmA siMhaseno bhAnuzca vizvasenarA // 37 // sUraH sudarzana: kumbhaH sumitro vijayastathA / samudravijayazcAzvasenaH siddhArtha eva ca // 38 // marudevA vijayA senA siddhArthA ca maGgalA / tataH susImA pRthvI lakSmaNA rAmA tataH param // 39 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 devAdhidevakANDaH | - nandA viSNurjayA zyAmA suyazAH sutratA'cirA / zrIdevI prabhAvatI ca padmA vaprA zivA tathA // 40 // bAmA trizalA kramataH pitaro mAtaro'rhatAm / 15 nahyati anyAyino hAkArAdibhirnItibhiriti nAbhirantyaH kulakaraH / "naherbha ca" // (uNA - 621) // iti NiH // 1 // jitAH zatravo'nena jitazatruH // 2 // jitAH arayo'nena jitAriH // 3 // saMvRNotIndriyANi saMvaraH // 4 // sakalasattvasantApaharaNAt megha iva meghaH // 5 // dharati dhAtrIM iti dharaH // 6 // pratiSThate dharmakArye pratiSThaH // 7 // mahApUjyA senA'sya mahAsenaH sa cAsau narezvarazca mahAsenanarezvaraH // 8 // 36 // zobhanA prIvA'sya sugrIvaH // 9 // dRDho ratho'sya dRDharathaH // 10 // veveSTi balaiH pRthvIM viSNuH // 11 // anyai rAjabhirvasubhiH dhanaiH pUjyate iti vasupUjyaH sa cAsau rAT ca vasupUjyarAd // 12 // kRtaM varmA'nena kRtavarmA // 13 // siMhavat parAkramavatI senA'sya siMhasenaH // 14 // bhAti trivargeNa bhAnuH // 15 // vizvavyApinI senA'sya vizvasenaH sa cAsau rAT ca vizvasenarAd // 16 // 37 // tejasA sUra iva sUraH // 17 // zobhanaM darzanamasya sudarzanaH // 18 // guNapayasAmAdhArabhUtatvAt kumbha iva kumbhaH // 19 // zobhanAni mitrANi asya sumitraH // 20 // vijayate zatrUniti vijayaH // 21 // gAmbhIryeNa samudrasyApi vijetA samudra vijaya // 22 // azvapradhAnA senA'sya azvasenaH // 23 // siddhA arthAH puruSArthA asya siddhArthaH // 24 // iti RSabhAdInAM tIrthakarANAM krameNa caturviMzatiH pitara iti // 38 // marudbhirdIvyate stUyate marudevA pRSodarAditvAt talopaH / marudevyapi // 1 // vijayate vijayA // 2 // saha inena jitArikhAminA vartate senA || 3 || siddho'rtho'syAH siddhArtha // // maGgalahetutvAt maGgalA // 5 // zobhanA sImA maryAdA asyAH sImA // 6 // thenA pRthvI iva pRthvI // 7 // lakSmIH zobhanA'styasyAH lakSmaNA // 8 // dharmakRtyeSu ramate rAmA // 9 // 39 // nandati suputreNa nandA // 10 // veveSTi guNairjagaditi viSNuH // 11 // jayati satItvena jayA || 12 || zyAmavarNatvAt zyAmA // 13 // zobhanaM yazo'syAH suyazAH // 14 // zobhanaM vratamasyAH suvratA // 15 // pativratAtvAt na cirayati dharmakAryeSu acirA // 16 // zrIvi zrIH // 17 // devIva devI // 18 // prabhA'styasyAH prabhAvatI // 19 // padmeva padmA // 20 || vapati dharmabIjamiti vaprA / "bhIvRdhi " // ( uNA - 387 ) // iti raH // 21 // zivahetutvAt zivA // 22 // 40 // manojJatvAd vAmA pApakAryeSu prAtikUlyA - dvA vAmA // 23 // trINi jJAnadarzanacAritrANi zalati prApnoti trizalA lihAditvAdac // 24 // iti krameNa RSabhAdInAM arhatAM caturviMzatirmAtara iti / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau-- syAdgomukho mahAyakSastrimukho yakSanAyakaH / / 41 / / tumburuH kusumazcApi mAtaGgo vijayo'jitaH / brahmA yakSeT kumAraH SaNmukhapAtAlakinnarAH // 42 // garuDo gandharvo yakSeT kubero varuNo'pi ca / bhRkuTigomedhaH pArtho mAtaGgo'rhadupAsakAH // 43 // gauriva mukhamasya gomukhaH // 1 // mahAMzcAsau yakSazca mahAyakSaH // 2 // trINi mukhAnyasya trimukhaH // 3 // yakSANAM nAyako yakSanAyakaH // 4 // 41 // tumbati ardati vighnAn tumburuH "tumberuruH" / / (uNA-817) // ityuruH // 5 // kusyati yujyate padmaprabhopAsanAya kusumaH " udvaTikulyali-" // (uNA-351) / / iti kuma: // 6 // mAtaGga iva mahAbalatvAd mAtaGgaH // 7 // vijayate vijayaH // 8 // na jIyate sma ajitaH // 9 // bRMhati vardhate prabhAvo'sminniti brahmA // 10 // yakSANAmIzo yakSeT // 11 // kumArayati krIDati kumAraH // 12 // SaNmukhAnyasya SaNmukhaH // 13 // pAtaM rakSitamAlamanartho'nenaM pAtAlaH // 14 // kizcinnaraH kinnaraH // 15 // 42 // garuDa iva garuDaH pracaNDatvAd // 16 // gandhayate ardayati vighnAn gandharvaH // 17 // yakSANAmIzo yakSeT // 18 // kutsitaM bera zarIramasya kuberaH // 19 // vRNoti vAJchitamasau varuNaH // 20 // bhRkuTibhISaNatvAd bhRkuTi: 5 // 21 // gAM maidhate pavitrIkaroti gomedhaH 32 // zrIpArzvajinasya sadA pAdau spRzati pArzvaH sadA tatpArzvavartitvAdvA // 23 // mAtaGga iva mahAbalatvAt mAtaGgaH // 24 // ete caturvizatirapi yakSAH krameNa arhatAM RSabhAdInAM upAsakA: // 43 // cakrezvaryajitabalA duritArizca kAlikA / mahAkAlI zyAmA zAntA bhRkuTizca sutArakA // 44 // azokA mAnavI caNDA viditA cAGkuzA tathA / kandarpA nirvANI balA dhAriNI dharaNapriyA // 45 // naradattAtha gAndhAmbikA padmAvatI tathA / siddhAyikA ceti jainyaH krmaacchaasndevtaaH||46|| cakrasya IzvarI cakrezvarI apraticakretyapi // 1 // balena na jitA iti ajitabalA rAjadantAditvAt puurvnipaatH| ajitetyapi bhImasenavat // 2 // duritAnAmariH duritAriH // 3 // kAlyeva kAlikA varNena // 4 // mahatI cAsau kAlI Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 devaadhidevkaannddH| 17 ca mahAkAlI / kAzcanavarNAyA api saMjJA // 5 // zyAmA varNena zyAmA acyutadevItyapi // 6 // zAmyati pUjayA zAntA // 7 // bhISaNabhRkuTitvAt bhRkuTiH // 8 // zobhanA tArakA asyAH sutArakA sutAretyapi // 9 // 44 // avidyamAnaH zoko'syA azokA // 10 // mAnavIva mAnavI abhigamyadarzanatvAt // 11 // caNDA pracaNDatvAt // 12 // loke vidyate jJAyate viditA // 13 // aGkazamastyasyA aGkazA abhrAditvAdaH // 14 // kamityavyayaM ke kutsitaM dRpyati kandarpA // 15 // nirvAti bhaktAnAM duHkhAgniH anayA nirvANI // 16 // balamastyasyA balA // 17 // mAtuliGgAdInyavazyaM dharati dhAriNI // 18 // dharaNoragendrasya priyA dharaNapriyA vairoThyA // 19 // 45 // narebhyo dattamanayA naradattA // 20 // gAM dhArayatIti gAndhArI pRSodarAditvAt // 21 // lokAnAmambeva ambikA kuSmANDIyapi // 22 // padmaM kare'styasyAH padmAvatI / "anajirAdi-" // 3 // 2178 // iti mato dIrghatvam // 23 // siddhAnayate siddhAyikA // 24 // evametAzcaturvizatirapi jinAnAM RSabhAdInAM bhakAH krameNa jinazAsanasya adhiSThAtryo devatAH zAsanadevatAH // 46 // vRSo gajojvaH plavagaH krauJco'bjaM khAstikaH zazI / makaraH zrIvatsaH khar3I mahiSaH zUkarastathA // 17 // zyeno vajraM mRgazchAgo nandyAvarto ghaTo'pi ca / kUrmo nIlotpalaM zaGkhaH phaNI siMho'rhatAM dhvajAH // 48 // vRSAdayaH caturviMzatiH arhatAM RSabhAdInAM dhvajAH cihnAni / ete ca dakSiNAgavinivezino lAJchanabhedA iti // 47 // 4 // raktau ca padmaprabhavAsupUjyau zuklau tu candraprabhapuSpadantau / kRSNau punarnemimunI vinIlau zrImallipAjhe knktvisso'nye||49|| nemimunI ityariSTanemimunisuvratau, anye iti uktebhyo'nye RSabhAdayaH SoDaza kanakatviSaH suvarNavarNAH // 49 // utsarpiNyAmatItAyAM caturvizatirarhatAm / kevalajJAnI nirvANI sAgaro'tha mahAyazAH // 50 // vimalaH sarvAnubhUtiH zrIdharo dattatIrthakRt / dAmodaraH sutejAzca khAmyatho munisuvrataH // 51 // mumatiH zivagatizcaivAstAgo'tha nimIzvaraH / 1 va ityapi paatthH| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .18 abhidhAnacintAmaNauanilo yazodharAkhyaH kRtArtho'tha jinezvaraH // 52 // zuddhamatiH zivakaraH syandanazcAtha sNprtiH| utsarpiNyAmiti dazasAgaropamakoTIkoTipramANAyAM kAlavizeSe, atItAyAmiti atikrAntAyAM, tIrthakarANAM caturviMzatiH / yathA-kevalajJAnamasyAsti kevalajJAnI // 1 // nirvANamastyasya nirvANI // 2 // gAmbhIryeNa sAgara iva sAgaraH // 3 // mahad vyApakatvAdyazo'sya mahAyazAH // 4 // 50 // vigato malo'sya vimalaH // 5 // sarvatra sarvacatvAd anubhUtirasya sarvAnubhUtiH // 6 // muktizriyaM dharati shriidhrH|| 7 // dAnaM dattaM tadasyAsti dattaH sa cAsau tIrthakRcca dattatIrthakRt // 8 // janmAbhiSeke suraiH kSiptaM puSpadAma kaNThAllambamAnamudare'sya dAmodaraH // 9 // zobhanamAhlAdakatvAt tejo'sya sutejAH // 10 // jagatAM svAmyAt svAmI // 11 // munizcAsau suvratazca munisuvrataH // 12 // 51 // zobhanA matirasya sumatiH // 13 // zive mokSe gatirasya zivagatiH // 14 // na vidyate gAmbhIryAt stAgo labdhamadhyatA'sya astAgaH // 15 // parISahopasargAdinAmanAnimiH "-namestu vA" // (tthnnaa-613)|| iti upAntyasya vetvaM, sa cAsau Izvarazca nimIzvaraH // 16 // anila iva mahAbalatvAd anila: // 17 // yazAMsi dharati yazodharaH // 18 // kRto'rthaH pUjA'sya kRtArthaH // 19 // jinazcAsAvIzvarazca jinezvaraH // 20 // 52 // zuddhA nirmalA matirasya zuddhamatiH // 21 // zivaM karoti zivakaraH // 22 // syandate dezanAmRtaM syandanaH // 23 // nityapravRttatvena dhyAyamAnatvAt saMpratiH // 24 // bhAvinyAM tu padmanAbhaH zUradevaH supArzvakaH // 53 // khayaMprabhazca sarvAnubhUtirdevazrutodayau / peDhAlaH poTTilazcApi zatakIrtizca suvrataH // 54 // amamo niSkaSAyazca niSpulAko'tha nirmamaH / citraguptaH samAdhizca saMvarazca yazodharaH // 55 // vijayo malladevau cAnantavIryazca bhadrakRt / bhAvinyAmityAgAminyAmutsarpiNyAM caturviMzati: tIrthakarAH / yathA-padmaM nAbhAvasya padmanAbha: / " nAbhenAni" // 13 // 134 // ityapsamAsAntaH // 1 // rAgAdyarIn prati zUro vikramI sa cAsau devazca zUradevaH // 2 // zobhanau pAzvauM asya supArzvaH khArthike ke supArzvakaH // 3 // 53 // svayaM prakarSaNa bhAti svayaMpramaH // 4 // sarvajJatvAt sarvAnubhUtirasya sarvAnubhUtiH // 5 // devaiH zrutaH pratIto devazrutaH // 6 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 devaadhidevkaannddH| udeti dharmo'smAdityudayaH // 7 // paThati tattvaM peDhAlaH "cAtvAlakaGkAla-" // ( uNA-480 ) // ityAdizabdAdAlAnto nipAtyate // 8 // poTayati bhAsate puTati janmata eva jJAnatrayeNa zliSyatIti vA pottttilH| "sthnnddilkpil-"||(unnaa-484)| ityAdizabdAnnipAtyate // 9 // zataM bahvayaH kIrtayo'sya zatakIrtiH // 10 // zobhanaM vratamasya suvrata: // 11 // 54 // nAsti mamatA'sya amamaH // 12 // nirgatA kaSAyA asmAt niSkaSAyaH // 13 // nizcitaM polayati jJAnena mahAn bhavati niSpulAkaH "zubhigRhividipuligubhyaH kit" // (uNA-35) // ityAkaH // 14 // nirgatA mamatA'smAt nirmamaH // 15 // citrANyAzcaryakArINi guptAni manovAkkAyaguptayo'sya citraguptaH // 16 // sadA samAdhiyuktatvAt samAdhiH // 17 // saMvara Azravanirodho'styasya saMvaraH // 18 // yazo dharati yazodharaH // 19 // 55 // vijayate janmAdikalyANairvijayaH // 20 // karmabhaTAnAM malla iva mallaH // 21 // dIvyati jJAnazriyA devaH // 22 // anantaM vIrya balamasyA'nantavIryaH // 23 // bhadraM karoti bhadrakRt / bhadro'pi 24 // upasaMhAramAha" evaM sarvAvasarpiNyutsarpiNISu jinottamAH // 56 // evamiti caturviMzatizcaturviMzatiH, sarvAsu vartamAnAtItAnAgatAsu avasarpiNyutsarpiNISu kAlavizeSeSu jinottamAstIrthakarA bhavanti iti // 56 // teSAM ca deho'bhUtarUpagandho nirAmayaH svedamalojjhitazca / zvAso'bjagandho rudhirAmiSaM tu gokSIradhArAdhavalaM hyavisram // 57 // AhAranIhAravidhistvadRzyazcatvAra ete'tizayAH sahotthAH / teSAmiti tIrthakarANAM, dehaH kAya: adbhutaM lokottaraM rUpaM gandhazca yasya sa tathA, nirAmayo nIrogaH, khedena aGgajalena malena ca tvagAvArakakiTenojjhitaH svedamalojjhitaH eSa prathamaH shottho'tishyH||shvaas ucchvAsaniHzvAsaM, abjaM padmaM tasyaiva gandho'syAbjagandhaH iti dvitIyaH // rudhiraM cAmiSaM caH "aprANipazvAdeH" // 3 / 1 / 136 // iti samAhAre rudhirAmiSaM mAMsazoNitaM, gokSIradhArAvaddhavalaM pANDuram , avilaM, anAmagandhi iti tRtIyaH // 57 // AhAro'bhyavaharaNaM nIhAro mUtrapurISotsargastayovidhiH kriyA na dRzyate iti adRzya mAMsacakSuSA na punaravadhyAdilocanena puMsA / yadAhuH"pacchanne AhAranIhAre adisse maMsacakkhuNA" eSa caturthaH // ete catvAro'pi jagato'pyatizerate tIrthakarA ebhirityatizayAH, sahotthAH sahajanmAnaH // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNauatha karmakSayajAnatizayAnAhakSetre sthitiryojanamAtrake'pi nRdevatiryagjanakoTikoTeH // 58 // vANI nRtiyaksuralokabhASAsaMvAdinI yojanagAminI ca / bhAmaNDalaM cAru ca maulipRSThe viDambitAharpatimaNDalazri // 19 // sAgre ca gavyUtizatadvaye rujA vairetayo mAryativRSTayavRSTayaH / durbhikSamanyasvakacakrato bhayaM syAnnaita ekAdaza krmghaatjaaH||6.0|| yojanapramANe'pi kSetre samavasaraNabhuvi nRNAM devAnAM tirazcAM ca janAnAM koTIkoTisaGkhyAnAM sthitiravasthAnamiti prathamaH karmakSayajo'tizayaH // 58 // vANI bhASA arddhamAgadhI naratiryaksuralokabhASayA saMvadati tadbhASAbhAvena pariNamatItyevalA, yojanamekaM gacchati vyAmotItyevaMzIlA yojanagAminI ceti dvitiiyH||bhaanaaN prabhANAM maNDalaM bhAmaNDalam, maulipRSThe ziraHpazcimabhAge tacca viDambitadinakarabimbalakSmIkamityata eva cAru manoharamiti tRtIyaH // 59 // sAgre paJcaviMzatiyojanAdhike gavyUtiH krozadvayam , gavyUtInAM zatadvaye yojanazata ityarthaH, rujA rogo jvarAdirna syAditi caturthaH // tathA vairaM parasparavirodho na syAditi paJcamaH // tathA ItirdhAnyAdyupadravakArI pracuro mUSikAdiH prANigaNo na syAditi SaSThaH // tathA mArirautpAtikaM sarvagataM maraNaM na syAditi sptmH|| tathA ativRSTinirantaraM varSaNaM na syaadityssttmH|| tathA avRSTiH sarvathA vRSTyabhAvo na syAditi navamaH // durbhikSaM bhikSANAmabhAvo na syAditi dazamaH // tathA svarASTrAt pararASTrAzca bhayaM na smAdityekAdazaH // evamekAdaza atizayAH karmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAM caturNA cAtAt kSayAt jAyante iti // 6 // devakRtAnatizayAnAha khe dharmacakraM camarAH sapAdapIThaM mRgendrAsanamujjvalaM ca / chatrayaM ratnamayadhvajo'hrinyAse ca cAmIkarapaGkajAni // 11 // vapratrayaM cAru caturmukhAGgatA caityadrumogdhovadanAzca kaNTakAH / [mAnatirdundubhinAda uccakaito'nukUlaH zakunAH prdkssinnaaH||2|| gandhAmbuvarSa bahuvarNapuSpavRSTiH kacazmazrunakhApravRddhiH / caturvidhA'maha~nikAyakoTijaghanyabhAvAdapi pArzvadeze // 13 // RtUnAmindriyArthAnAmanukUlatvamityamI / ekonaviMzatirdaivyAzcatustriMzaJca miilitaaH||64 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 devAdhidevakANDaH / 21 AkAze dharmaprakAzakaM cakraM dharmacakraM bhavatIti devakRtaH prathamo'tizayaH // tathA khe camarA iti dvitIyaH // tathA khe pAdapIThena saha mRgendrAsanaM siMhAsanamujjvalaM nirmalamAkAzasphaTikamayatvAditi tRtIyaH // tathA khe cchattratrayamiti caturthaH // tathA khe ratnamayo dhvaja iti paJcamaH // tathA pAdanyAsanimittaM suvarNakamalAni bhavantIti SaSThaH // 61 // tathA samavasaraNe ratnasuvarNarUpyamayaM prAkAratrayaM manojJaM bhavatIti saptamaH // tathA catvAri mukhAni aGgAni gAtrANi ca yasya sa tathA tadbhAvazcaturmukhAGgatA bhavatIti aSTamaH // tathA caityAbhidhAno drumo'zokavRkSaH syAditi navamaH // tathA adhomukhaH kaNTakA bhavantIti dazamaH // tathA drumANAmAnatirnamratA syAditi ekAdazaH // tathA uccairbhuvanavyApI dundubhidhvAnaH syAditi dvAdaza: // vAtaH sukhadatvAdanukUlo bhavatIti trayodazaH tathA // zakunAH pakSiNaH pradakSiNagatayaH syuriti caturdazaH // 62 // tathA gandhodakadRSTiriti paJcadazaH // bahuvarNAnAM paJcavarNAnAM jAnUtsedhapramANapuSpANAM vRSThiH syAditi SoDazaH // tathA kracAnAM kezAnAmupalakSaNatvAt lomnAM ca zmazruNaH kUrcasya, nakhAnAM pANipAdajAnAmapravRddhiravasthitasvabhAvatvamiti sptdshH|| tathA bhavanapatyAdicaturvidhadevanikAyAnAM jaghanyato'pi samIpe koTirbhavatIti aSTAdaza: // 63 // tathA RtUnAM vasantAdInAM sarvadA puSpAdisAmagrIbhirindriyArthAnAM sparzarasagandharUpa'zabdAnAmamanojJAnAmapakarSeNa, manojJAnAM ca prAdurbhAvenAnukUlatvaM bhavatItyekonaviMzaH // iti devaiH kRtA ekonaviMzatistIrthakRtAmatizayAH / ete ca yadanyathA'pi dRzyante tanmatAntaramavagamyamiti / te ca sahajaizcaturbhiH karmakSayajairekAdazabhiH saha mIlitAekatra yojitAzcatustriMzadbhavantIti // 64 // atha vacanAtizayAnAha-- saMskAravattvamaudAttyamupacAraparItatA / 'meghagambhIraghoSatvaM pratinAdavidhAyitA // 65 // dakSiNatvamupanItarAgatvaM ca mahArthatA / avyAhatatvaM ziSTatvaM saMzayAnAmasaMbhavaH // 66 // nirAkRtAnyottaratvaM hRdayaGgamatApi ca / mithaH sAkAGkSattA prastAvaiaucityaM tattvaniSThatA // 67 // aprakIrNaprasRtatvamakha zlAghAnyanindatA / AbhijAtyamatisnigdhamadhuratvaM prazasyatA // 68 // 1 meghanirghoSagAmbhIryam ityapi pAThaH / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNauamarmavedhitaudArya dharmArthapratibaddhatA / kArakAdyaviparyAso vibhramAdiviyuktatA // 19 // citrakRttvamadbhutatvaM tathAnativilambitA / anekajAtivaicitryamAropitavizeSatA // 70 // sattvapradhAnatA varNapadavAkyaviviktatA / avyucchittirakheditvaM paJcatriMzaca vaaggunnaaH|| 71 / / saMskAravattvaM saMskRtAdilakSaNayuktatvam // 1 // audAttyamuccairvRttitA // 2 // upacAraparItatA agrAmyatvam // 3 // meghagambhIraghoSatvaM meghasyeva gambhIrazabdatvam // 4 // pratinAdavidhAyitA pratiravopetatvam // 5 // 65 // dakSiNatvaM saralatvam // 6 // upanItarAgatvaM mAlavakaizikyAdigrAmarAgayuktatA // 7 // ete ca sapta shbdaapekssyaa'tishyaaH| anye tvarthAzrayA:- tatra mahArthatA bRhadabhidheyatA // 8 // avyAhatatvaM pUrvAparavAkyArthAvirodhaH // 9 // ziSyatvaM abhimatasiddhAntoktArthatA / vaktu: ziSTatAsUcakatvaM ca // 10 // saMzayAnAmasambhavo'sandigdhatvam // 11 // 66 // nirAkRtAnyottaratvaM paradUSaNAviSayatA // 12 // hRdayaGgamatA hRdayagrAhyatvam // 13 // mithaHsAkAdakSatA paraspareNa padAnAM vAkyAnAM vA sApekSatA // 14 // prastAvaucityaM dezakAlAvyatItatvam // 15 // tattvaniSThatA vivakSitavastusvarUpAnusAritA // 16 // 67 // aprakIrNaprasUtatvaM susambaddhasya sata: prasaraNaM, athavA asambaddhAdhikAratvAtivistarayorabhAvaH // 17 // akhazlAghAnyAnindatA AtmotkarSaparanindAviprayuktatvam // 18 // AbhijAtyaM vaktuH pratipAdyasya vA bhUmikAnusAritA // 19 // atisnigdhamadhuratvaM ghRtaguDAdivat sukhakAritvam // 20 // prazasyatA uktaguNayogAt prAptazlAghyatA // 21 // 68 // amarmavedhitA paramarmAnuyaTanakharUpatvam // 22 // audAryamabhidheyasyArthasyAtucchatvam // 23 // dharmArthapratibaddhatA dharmArthAbhyAmanapetatvam // 24 // kArakAdyaviparyAsaH kArakakAlavacanaliGgAdivyatyayavacanadoSApetatA // 25 // vibhramAdiviyuktatA vibhramo vaktamanaso bhrAntatA sa AdiryeSAM vikSepAdInAM te vibhramAdayo manodoSAstaiviyuktatvam // 26 // 69 // citrakRttvamutpAditAcchinnakautUhalatvam // 27 // adbhutatvaM pratItam // 28 // tathAnativilambitA pratItA // 29 // anekajAtivaicitryaM jAtayo varNanIyavastukharUpavarNanAni tatsaMzrayAdvicitratvam // 30 // AropitavizeSatA vacanAntarApekSayA AhitavizeSaNatvam // 31 // 70 // sattvapradhAnatA saahsopettaa||32|| varNapadavAkyaviviktatA varNAdInAM vicchinnatvam // 33 // avyucchittirvivakSitArthasamyasiddhiryAvadavyavacchinnavacanaprameyatA // 34 // akheditvaM anAyAsasambhava: // 35 // ityevamahatAM paJcatriMzadvAcAM guNA atizayA bhavantIti / 71 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 devaadhidevkaannddH| . antarAyA dAnalAbhavIryabhogopabhogagAH / hAso ratyaratI bhItirjugupsA zoka eva ca // 72 // kAmo mithyAtvamajJAnaM nidrA cAviratistathA / rAgo dveSazca no doSAsteSAmaSTAdazApyamI // 73 // dAnagato'ntarAya ityeko doSaH // lAbhagato'ntarAya iti dvitiiyH|| vIryagato'ntarAya iti tRtIyaH // bhujyate bhogaH sragAdiH tadgato'ntarAya iti caturthaH // upabhujyate upabhogo'GganAdiH tadgato'ntarAya iti paJcamaH // hAso hAsyamiti SaSThaH // ratiH padArthAnAmupari prItiriti saptamaH // aratI rativiparyaya iti aSTamaH // bhItirbhayamiti nvmH|| jugupsA ghRNeti dazama: // zokazcittavaidhuryamityekAdazaH // 72 // kAmo manmatha iti dvAdazaH // mithyAtvaM darzanamoha iti trayodazaH // ajJAnaM mauvyamiti caturdazaH ||nidraa khApa iti pnycdshH||avirtirprtyaakhyaanmiti ssoddshH||raagH sukhAbhijJasya sukhAnusmRptipUrvaH sukhe tatsAdhane'pya'bhimate viSaye garddha iti saptadazaH // dveSo duHkhAbhijJasya duHkhAnusmRtipUrvaH duHkhe tatsAdhane vA krodha ityaSTAdazaH // ityaSTAdaza doSAsteSAmRSabhAdInAmarhatAM na bhavantIti // 73 // mahAnando'mRtaM siddhiH kaivalyamapunarbhavaH / zivaM niHzreyasaM zreyo nirvANaM brahma nirvRtiH // 74 // mahodayaH sarvaduHkhakSayo niryANamakSaram / .. muktirmokSo'pavargaH - mahAnAnando'tra mahAnandaH // 1 // nAsti mRtamatra amRtam // 2 // siddhayatyasyAmiti siddhiH // 3 // sarvakarmakSayAtkevalasyAtmano bhAvaH kaivalyam // 4 // na punarbhavo janmAtra apunarbhavaH / na punarbhavatIti vA // 5 // sadAnandamanaiH zayyate sthIyate'sminniti zivam / "zIGApo hakhazca vA" // (uNA-506) // iti vaH // 6 // nizcitaM zreyo niHzreyasam / "nisazca zreyasaH" // 7 // 3 / 122 // ityatsamAsAntaH // 7 // atizayena prazasyaM zreyaH "gunnaanggaat"-||7||3||9|| itIyasau "prazasyasya zraH" // 7 // 4 // 34 // iti zrAdezaH // 8 // nirvAtyAtmA'treti nirvANam / "nirvANamavAte" // 4 // 2 // 79 // iti sAdhuH // 9 // baMhati varddhate'sminnAnanda iti brahma puMklIbaliGgaH // 10 // nirbiyate sukhIbhUyate'syAmiti nirvRtiH // 11 // 74 // mahAn jJAnasyodayo'treti mahodayaH // 12 // sarvaduHkhAnAM kSayo'tra sarvaduHkhakSayaH // 13 // niryAnti sarvaduHkhAnyatra niryANam // 14 // na kSarati calatyasmAdAtmetyakSaram / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 abhidhAnacintAmaNau azyate prApyate kSINakarmabhiriti vA / "mIjyajimAmayazauvasikibhyaH saraH" / (uNA-439) // iti saraH // 15 // karmabhirmucyate'tra muktiH // 16 // mucyate sarvakarmabhiratreti mokSaH "maavaavdymi"-|| (uNA-564) // iti saH; mokSyante tyajyante duHkhAnyatreti vA // 17 // karmabhirapavRjyate'trApavargaH // 18 // zeSazcAtra "nirvANe syAt zItIbhAvaH / zAnti zcintyamantikaH" / atha mumukSuH zramaNo yatiH // 7 // vAcaMyamo yatI sAdhuranagAra RSimuniH / . .. nirgrantho bhikSuH moktumicchurmumukSuH // "sanbhikSAzaMseruH" // 5 // 2 // 33 // iti uH // 1 // zrAmyati tapaseti zramaNaH; zravaNo'pi nandyAditvAdanaH // 2 // yatate mokSAyeti yati: "padipaThi-" // (uNA-607) // ityAdinA iH // yacchatyuparamati sarvasaGgebhya iti vA // 3 // vAcaM yacchati niyamayati vAcaMyamaH / "vAcaMyamo vrate" // 5/11115 // iti sAdhuH // 4 // yataM yamanamastyasya yatI // 5 // uttamakSamAdibhiguNavizeSairbhAvitAtmA sAnoti sAdhuH samyakdarzanAdibhiH paramaM padaM sAdhayatIti vA "kRvaapaajikhdisaadhi"-|| (uNA-1) // ityuNa // 6 // nAstyagAramasya anagAraH // 7 // RSati jAnAti tattvaM RSiH "naamyupaanty"-|| (unnaa--609)|| iti kiH, darzanAdvA RSiH, yadbhaTTatotaH-RSizca kila darzanAditi // 8 // manyate'sau muni: "manerudetau cAsya vA" (uNA-612) // iti iH puMstrIliGgaH // 9 // granthAt dravyAniSkAnto nirgranthaH // 10 // bhikSaNazIlo bhikSuH / bhinatti kSudhamaTaprakAraM karmeti vA // 11 // asya svaM tapo-yoga-zamAdayaH // 6 // asya mumukSostapoyogazamAdayo dhanaM AdizabdAt kssaantyaadyH| tatastapodhanaH, yogI, zamabhRt , kSAntimAnityAdIni yaugikAni nAmAni bhavantIti // 76 // mokSopAyo yogo jJAnazraddhAnacaraNAtmakaH / mokSasyopAya: kAraNam / mumukSubhiyujyate yogaH jJAnaM yathAvasthitatattvAvabodhaH, zraddhAnaM samyaktattveSu ruciH, caraNaM cAritraM sAvadyayogatyAgaH, tAni AtmA kharUpaM yasya sa tathA // __ abhASaNaM punarmonaM na bhASyate'bhASaNam // 1 // muneH karma maunaM 'klIbaliGgaH "vRvarNAllavAdeH" // 71 // 69 // ityaN // 2 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 devaadhidevkaannddH| .gururdharmopadezakaH // 77 // . ....... gRNAti dharma guruH "kR Rta urca // (uNA-734) // iti uH / dharmasyopadeSTA dharmopadezakaH / niSekAdikaro gururityanye // 1 // 77 // anuyogakadAcAryaH ......: - anuyoga vyAkhyA karotyanuyogakRt / Acaryate sevyata ityAcAryaH ; AcAre sAdhuriti vA / AcAraM grAhayatIti nairuktaH, mantravyAkhyAkRdAcAryaH ityanye // 1 // upAdhyAyastu pAThakaH / upetyAdhIyate'smAdityupAdhyAyaH "iDo'pAdAne tu TidvA" // 5 // 3 // 19 // iti ghaJ // 1 // pAThayati iti pAThako'dhyApakaH // 2 // anUcAnaH pravacane sAGge'dhItI gaNizca saH // 7 // anUvAcetyanUcAnaH // "veyivadanAzvadanUcAnam // 5 / 2 / 3 // iti kAne sAdhuH ||1||procyte pravacanamAgamastatra sAGge ityAcArAdyaGgayukte adhItamanenAdhItI "iSTAdeH" / / 7 / 1 / 168 // itIni "vyApye ktenaH // 2 / 2 / 99 // iti karmaNi saptamI / gaNyate pUjyatayA iti gaNiH "svarebhya i." / (uNA-606) // iti iH // 2 // 78 // ziSyoM vineyo'ntevAsI ........ :: . - zAsanIyaH ziSya: "dRvRgstujuSetizAsaH" // 5 // 1 // 40 // iti kyapi / "isAsaH shaasH-"||4|4|118|| itIsAdezaH // 1 // vinIyate vineyaH / "yeccaatH"||5|1|28|| iti yaH // 2 // gurorante vasatyavazya iti antevAsI "zayavAsivAseSvakAlAt " // 3 / 2 / 25 // iti saptamyA alup // 3 // zeSazcAtra " ziSye chaatrH"|| . .... . zaikSaH praathmklpikH| . : zikSAzIlamasya zaikSaH / "asthAcchatrAdera // 6 / 4 / 60 // ityam / zikSAyoM bhava iti vA "shikssaadeshvaann"||6|3|148|| ityaN // 1 // prathamakalpa AdyArambhaH prayojanamasya prAthamakalpikaH; prathamakalpamadhIta iti vA "padkalpalakSaNAntakratvAkhyAnAkhyAyikAt" // 6 / 2 / 119 // itIkaN // 2 // . satIrthyAstvekaguravaH .. 1. ekam / 2. ekam / ................ . | | Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ abhidhAnacintAmaNau tarantyanena vidyAmbhodhimiti tIrtha guruH, samAne tIrthe vasanti satIrthyAH "stiirthyH||6|4|78|| iti yAnto nipAtyate // 1 // ekaH samAno gurureSAmekaguravaH // 2 // 'vivekaH pRthagAtmatA // 79 // vivecanaM heyopAdeyajJAnaM vivekaH / avivekAt pRthak bhinna AtmA pRthagAtmA tadbhAvaH pRthagAtmatA // 79 // ekabrahmavratAcArA mithaH sbrhmcaarinnH| tulyAgamAstulyavratAstulyAcArAzca anyonyaM samAne brahmaNyAgame gurukule vA vrataM carantItyevaMzIlAH sabrahmacAriNaH ; samAnA brahmacAriNa iti vA "sabrahmacArI" // 3 / 2 / 150 // iti nipAtyate // syAtpAramparyamAmnAyaH saMpradAyo gurukramaH // 80 // paramparAyA guruziSyapraziSyAdisantAnarUpAyA bhAvaH pAramparyam // 1 // AmnAyate AmnAyaH // 2 // samyak pradIyate sampradAyaH ||3||guroH kramo gurukrama: // 4 // 8 // vratAdAnaM parivrajyA tapasyA niyamasthitiH __ vrataM zAstravihito niyamastasyAdAnaM vratAdAnam // 1 // parivrajanaM parivrajyA / pravajyApi / "AsyaTivrajyajaH kyap " // 5:397 // iti kyap // 2 // tapasaH karaNaM tapasyA "tapasaH kyan // 3 // 4 // 36 // iti kyani "zaMsipratyayAt' // 5 / 3 / 105 // iti aH // 3 // niyame vrate'vasthAnaM niyamasthitiH // 4 // ___ahiMsAsUnRtAsteyabrahmAkiJcanatA yamAH / / 81 // hiMsA prANavyaparopaNaM tadabhAvo'hiMsA // 1 // sUnRtaM priyaM satyaM ca vacaH // 2 // teyamadattAdAnaM tadabhAvo'steyam // 3 // brahmeti brahmacarya maithuntyaagH||4|| akiJcanatA parigrahatyAgaH // 5 // yamyate cittamebhiriti yamAH // 81 // niyamAH zaucasantoSau svAdhyAyatapasI api / devatApraNidhAnaM ca niyamyate cittamebhirniyamAH / zurbhAvaH karma vA zaucaM kAyamanasoH zuddhiH . // 1 // santoSa: sannihitasAdhanAdadhikasyA'nupAditsA // 2 // vakIyamadhyayanaM svAdhyAyo 1 ekam / 2 ekam / 3 ekam / 4 ekam / 5 zaucaM santoSaH ityapi paatthH| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 devAdhidevakANDaH / 27 mokSazAstrAdhyayanaM praNavajapo vA // 3 // tapyate taditi tapazcAndrAyaNAdi // 4 // devatAyA vItarAgasya praNidhAnamAtmanA sarvataH sambhedaH // 5 // karaNaM punarAsanam // 82 // kriyate mano'vazyamanena karaNam // 1 // Asyate'nena AsanaM padmAsanAdi // 2 // 82 // prANAyAmaH prANayamaH zvAsaprazvAsarodhanam / prANasya AyamanaM prANAyAmaH // 1 // prANasya yamanaM prANayamaH // 2 // satyAsane bAhyasya vAyorAcamanaM zvAsaH, koSThyasya vAyoniHzvasanaM prazvAsaH, tayo rodhanaM gati cchedaH // pratyAhArastvindriyANAM viSayebhyaH samAhRtiH // 8 // . pratIpamAharaNaM viSayebhyaH indriyANAM pratyAhAraH // 1 // 83 // dhAraNA tu kaciddhayeye cittasya sthirabandhanam / dhAraNaM dhAraNA kvaciditi devatAdau dhyAtavye cittasya sthiro bandhaH sthairyamiti yAvat // dhyAnaM tu viSaye tasminnekapratyayasantatiH // 84 // dhyAyate dhyAnaM viSaye tasminniti devatAdau dhyeye ekA pratyayAntareNAparAmRSTA pratyayasya dhyeyAlambanasya santati: sadRza: pravAha iti // 84 // samAdhistu tadevArthamAtrAbhAsanarUpakam / / samyagAdhIyate samAdhiH tadeva dhyAnamevArthamAtrAbhAsanarUpaM dhyeyAkAranirbhAsAtmakaM dhyeyakhabhAvAvezAt // upasaMhAramAha* evaM yogo yamAdyaGgairaSTabhiH sammato'STadhA // 85 // spaSTam // 85 // zvaHzreyasaM zubhazive kalyANaM zvovasIyasaM zreyaH / kSemaM bhAvukabhavikakuzalamaGgalabhadramadrazastAni // 86 // , ekam / 2 ekam / 3 ekam / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .28 abhidhAnacintAmaNau . zobhanaM zreyaH zvaHzreyasaM, zva AgAmi zreyo vaa| "nisazca zreyasaH" // 7 // 3 // 122 // ityatsamAsAntaH // 1 // zobhate zubham // 2 // zete'zubhamanena zivam // 3 // kalyate dhAryate kalyANam / "kalyANaparyANAdayaH" // (uNA-193 ) // ityANAnto nipAtyate, kalyaM nIrujatvamaNatIti vA // 4 // vasumacchabdAdIyasau matorantyakharAdezca lope vasIyaH zobhanaM vasIyaH zvovasIyasaM,zva AgAmi vasIyo vA "zvaso vasIyasaH" // 7 / 3 / 121 // itytsmaasaantH||5|| atizayena prazasyaM zreyaH // 6 // kSIyante klezA . anena kSemaM puMklIbaliGgaH / "artiiri"|| (uNA-338) // iti maH // 7 // bhavanazIlaM bhAvukam // 8 // bhavo'styasya bhavikam // 9 // kuzyati puNyAtmanA sambadhyate kuzalam / " tRpivpikupikushi"-|| (uNA-468) // ityalak / kuzaM lAtIti vA // 10 // maGgyate sevyate maGgalam / mRdikndi-|| ( uNA-465) // ityalaH // 11 // bhandate bhadraM "bhandervA" // ( uNA-391 ) // iti ro naluk ca, bhandramapi // 12 // mAdyati hRSyatyanena madram / "bhiivRdhi"-|| ( uNA-387 ) // iti raH // 13 // zasyate stUyate iti zastam / prazastamityapi // 14 // zeSazcAtra "bhadre bhavyaM kAmyaM sukRtasUnRte" // 86 // ityAcAryazrIhemacandraviracitAyAM khopajJAbhidhAnacintAmaNinAmamAlATIkAyAM devAdhidevakANDaH prathamaH // 1 // arham atha devakANDaH / - atha dvitIyaM devakANDaM vyAkhyAyate / tatra devAnAmAzrayaH kharga iti prathama kharganAmAnyucyante svastriviSTapaM dyodivau bhuvistaviSatAviSau naakH| . gaustridivamUrdhvalokaH surAlayaH kharyate sukhahetutayA kathyate iti svargaH "gmymirmi"-|| (uNA-92) // iti gaH / suSTu aryate iti vA bhAvAkoMrghaJ // 1 // tRtIyaM viSTapaM triviSTapam / "bhUrbhuvaHsvaH" iti zruteH, atra mayUravyaMsakAditvAtsamAse puurnnprtyylopH| tripiSTa--pamiti-prAcyAH, te hi prAyeNa pavau zasau ca vyatyasya paThanti // 2 // yuMk abhigame dyauti abhigacchati amUM surajana itiH "zugamibhyAM DoH" // (uNA-867) // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... 2 devkaannddH| 29 iti Dopratyaye; dyozabda okArAntaH // 3 // dIvyantyasyAM devA iti "diverDiv" // ( uNA-949 ) // iti Divapratyaye divazabdo vantaH // dvayorapi sau dyauH strIliGgaH // 4 // bhavatyasyAM sukhamiti "tubhUstubhyaH kit" // (uNA-996) // iti ispratyaye bhuviH strIliGgaH yadvAcaspatiH- "tripiSTapaM devaloko bhuviH strI dyodivau striyau" // 5 // tava gatAviti sautro dhAtuH tavyate zubhakarmavazAdasminniti "tavervA // ( uNA-550 ) // iti vA Niti iSe taviSaH tAviSaH // 6 // 7 // nAsminnakaM duHkhamastIti nAkaH puMklIbaliGgaH / nakhAditvAt " an khare" // 3 / 2 / 129 // ityan na bhavati / na Akamyate abhilaSyate nAstikairiti " naJaH kramigami"- // ( unnaa-4)|| iti Diti apratyaye vA nAkaH // 8 // gacchantyAzrayanti devAstAmiti "yugamibhyAM DoH // ( uNA-867) // iti Dopratyaye gauH strIpuMsaliGgaH // 9 // tRtIyaM divaM lokastridivam / puMklIbaliGgaH / mayUravyaMsakAditvAt samAsastIyalopazca / atra dIvyantyasminniti ghaarthe "sthAdibhyaH kH"||5||3||82|| iti kapratyaye divamiti siddham // 10 // UrdhvazcAsau lokazca UrdhvalokaH // 11 // surANAmAlaya AvAsaH surAlayaH // 12 // asya yaugikatvAt tridazAvAsadevalokaprabhRtayo gRhyante / zeSazcAtra "phalodayo merupRSThaM vaasvaavaassairiko| didivirdIdiviryuzca divaM ca khargavAcakAH" // 1 // kharavyayeSu vakSyate // atha devanAmAni tatsadastvamarAH // 1 // devAH suparvasurAnarjaradevatarbhubarhirmukhAnimiSadaivatanAkilekhAH / vRndArakAH sumanasastridazA amartyAH 'khAhAsvadhAkratusudhAbhuja AditeyAH // 2 // gIrvANA maruto'svapnA vibudhA dAnavArayaH / tatsada iti tacchabdena svargaH parAmRzyate / tatra sIdantIti tatsadaH svargasadaH "kvip||5|1|148|| iti kvip / yaugikatvAt dyusadmAna ityAdayaH // 1 // na mriyanta ityamarAH amarazabdazcirasthAyitvAdilakSaNayA deveSu yaugiko rUDhazca // 2 // // 1 // dIvyanti krIDantIti devAH "lihaadibhyH"||5|1|50|| ityac // 3 // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 abhidhAnacintAmaNau zobhanaM parva caritamutsavo vA yeSAM te suparvANaH // 4 // surat aizvaryadIptyoH surantIti surAH / "nAmyupAntya - " // 5|1|54 // iti kaH / sunvantIti vA "RjyajitaJci - " // ( uNA - 388 ) // ityAdinA kit raH / suSThu rAjanta iti vA "kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti GaH / surA eSAmastIti vA " abhraadibhyH"||7||2||46|| ityapratyayaH / yato'dhijA surA taiH pIteti prasiddhiH // 5 // niSkrAntA jarAyA nirjarAH sadAyauvanatvAtteSAm // 6 // devA eva devatAH strIliGgaH "devAttal" // 7 / 2 / 162 // iti tal // 7 // rabhante puNyakAryeSu utsukA bhavantIti RbhavaH / "rabhiprathibhyAmRcca rasya" // ( uNA - 730 ) // iti upratyayaH / Rzabdo'ditivAcI tato bhavantIti vA "kevayubhuraN" - // ( uNA - 746 ) // iti DuH // 8 // barhiragnirmukhameSAM barhirmukhAH // 9 // na nimiSantItyanimiSAH // 10 // devatA eva daivatAH puMklIbaliGgaH " prajJAdibhyo'N " // 7|2| 165 // ityaN // 11 // nAka: svargo vidyate yeSAM te nAkinaH / yaugikatvAt svargiNaH, tridivAdhIzA ityAdayo'pi - // 12 // likhyante citrAdau dhyAnArthamiti lekhA:, hastAdau prazastA lekhAH santyeSAmiti vA abhrAditvAdaH || 13 || prazastaM vRndamastyeSAM vRndArakAH "vRndAdArakaH // 7|2|11 // ityArakaH // 14 // zobhanaM mano yeSAM te sumanasaH saGkalpamAtreNa labdhasiddhitvAt, malinasaGkalpAbhAvAdvA / suSThu mAnyante iti vA "vihAyassu manas " - // (uNA- 976) // ityasanto nipAtyate // 15 // trirdaza tridazAH "pramANIsaMkhyADDaH // 7 // 3 / 128 // iti Da:"triMzAdetA devatAstrayastriMzadetAstriMzadakSarA virAD" iti zruteH / tisro dazA vayo'vasthA yeSAM te tridazAstriMzadvarSA manuSyayuvAnaH tridazA iva tridazA iti vA // 16 // na mriyante ityamartyAH "mRzIpasivasyanibhyastAdiH " // ( unnaa360)|| iti takArAdiryapratyayaH / mriyanta iti marttAH "lUmro vaa"|| ( uNA202) // iti tapratyayaH marttA eva martyAH " marttAdibhyo yaH // 72 // 159 // iti svArthe yaH; na marttyA amatya iti vA // 17 // svAhAsvadhAkratusudhAbhuja iti bhukzabdaH svAhAdInAM pratyekaM saMbadhyate tena svAhAbhujaH, svadhAbhujaH, RtubhujaH, sudhAbhujazca svAhA bhuJjate ityAdi kRtvA / eSAM yaugikatvAt svAhAzanAH, svadhAzanAH, yajJAzanAH, amRtAndhasa ityAdayo'pi // 21 // na dadAti duHkhmityditiH| "naJo dAgo DitiH // (uNA - 667 ) // iti DitiH / aditeyimaditI, tasyA apatyAni AditeyAH "ngyaaptyuungH"||6|1|70|| ityeyaN / yaugikatvAdAdityAH, aditijAityAdayo'pi // 22 // 2 // gIreva vANo'traM yeSAM te gIrvANAH // 23 // mriyante puNyakSayAccyavanta iti marutaH "mra ut" // ( uNA - 889 ) // iti ut // 24 // nAsti svapno nidrA yeSAM te asvanAH || 25 // vibudhyante jAnantyavadhineti vibudhAH // 26 // dAnavAnAmarayo dAnavArayaH / yaugikatvAt danujadviSa ityAdayaH // 27 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSazvAtra 2 devakANDaH / "nilimpAH kAmarUpAzca sAdhyAH zobhAzcirAyuSaH / pUjitA martyamahitAH subAlA vAyubhAH surAH // 1 // tathA - "dvAdazArkA vasavo'STau bizvedevAstrayodaza / SaTtriMzattuSitAzcaiva SaSThirAbhAkharA api // 2 // SaTtriMzadadhike mAhArAjikAzca zate ubhe / rudrA ekAdazaikonapaJcAzadvAyavo'pare // 3 // caturdaza tu vaikuNThAH suzarmANaH punardaza / sAdhyAzca dvAdazetyAdyA vijJeyA gaNadevatAH" // 4 // teSAM yAnaM vimAnaH teSAM devAnAM yAnaM vAhanaM devayAnaM surayAnamityAdi / vimAnti varttante'smin devA iti vimAna: puMklIbaliGgaH / vyomni yAntyanena vyomayAnamityapi / teSAM vimAno yAnamiti saMbandhAt vimAnayAnAH, vaimAnikAH, vimAnikA ityAdIni yaugikAna devanAmAni jJeyAni // tatra bhavanapatInAha - 31. andhaH pIyUSamamRtaM sudhA // 3 // " teSAM devAnAmandho'nnaM bhojyamAhAra iti yAvat devAndho, devAnnaM, devabhojyaM, devAhAra ityAdi / pIyi sautro dhAtuH pIyyata iti pIyUSam / "khaliphali- 11 ( uNA - 560 ) // ityAdinA USaH; peyUSamityapi // 1 // nAsti mRtamatretyamRtam // 2 // suSThu dhIyate pIyata iti sudhA " upasargAdAta: " // 5 / 3 / 110 // ityaG // 3 // 'samudranavanItamapi / devAzca jainasamaye bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikabhedAzcaturdhA bhavanti // 3 // asurA nAgAstaDitaH suparNakA vahnayo'nilAH stanitAH / udadhipadizo daza bhavanAdhIzAH kumArAntAH // 4 // dazeti dazasaMkhyA asurAdayaH ratnaprabhAyA madhye bhavantIti bhavanAni AvAsAH teSAmadhIzA bhavanA'dhIzAH kumArAntAH kumArazabdAntAH / tena asurakumArAH, nAgakumArAH, taDitkumArAH, suparNakumArAH, vahnikumArAH, anilakumArAH, stanitakumArAH, udadhikumArAH, dvIpakumArAH, dikkumArA ityucyante / kumAravadete kAntadarzanAH Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau sukumArAH mRdumadhuralAlatagatayaH zRMgArAbhijAtarUpavikriyA: kumAravaccoddhataveSabhASAbharaNapraharaNAvaraNayAnavAhanAH / kumAravaccolvaNarAgAH krIDanaparAzcetyataH kumArAityucyante // 4 // atha vyantarAnAha 32 syuH pizAcA bhUtA yakSA rAkSasAH kinnarA api / kiMpuruSA mahoragA gandharvA vyantarA amI ||5|| pizAcAdayo'STau vividheSu zailakandarAntaravanavivarAdiSu prativasantIti vyantarAH, vanAnAM samUho vAnaM tasyAntare bhavantIti pRSodarAditvAdvAnamantarA ityapi // 5 // atha jyotiSkAnAha-- jyotiSkAH paJca candrArkagrahanakSatratArakAH / dyotanta iti jyotIMSi vimAnAni tAnyAvAsatayA santyeSAM jyotiSkAH / vriihyaadibhystau'||7||2||5|| itIkpratyayaH / bhAkharazarIratvAt samastadigmaNDaladyotanAd jyotIMSi devAH jyotIMSyeva vA jyotiSkAH / paJceti paJcasaMkhyA: paJcavidhA ityarthaH / te tu candrA arkA grahA nakSatrANi tArakAzca // vaimAnikAnAha-- vaimAnikAH H punaH kalpabhavA dvAdaza te tvamI || 6 || saudharmezAna sanatkumAramAhendrabrahmalAntakajAH / zukrasahasrArAnataprANatajA AraNAcyutajAH // 7 // kalpAtItA nava graiveyakAH paJca tvanuttarAH / vimAneSu bhavA vaimaanikaaH| adhyAtmAditvAdikaN / te ca dvividhAH kalpabhavAH kalpAtItAzca / indrAdidazatayA kalpanAt kalpaH samudAyaH sannivezo vimAnamAtrapRthivIprastArastatra bhavAH kalpabhavA dvAdaza te punaramI // 6 // sudharmA devasabhAM sA'sminnastIti saudharmaH kalpaH "tadatrAsti" // 6 | 2|70 // ityaN / tatra jAtAH saudharmajAH, IzAnasyendrasya nivAsaH aizAnaH kalpastatra jAtA aizAnajAH, evaM sanatkumArAdikalpeSu jAtAH sanatkumArajAH, mAhendrajAH, brahmA brahmaloko'bhidhIyate bhImo bhImasenaiMti nyAyAditi brahmajAH, lAntakajAH, mahAzukrajAH, sahasrArajAH, AnatajAH, prANatajAH, AraNajAH, acyutajAH / atrAryAyAM tu braprArayoH pUrvau dratau hAdisaMyogavarjanAt gurU na bhavataH // 7 // kalpAnatItAH kalpAtItAH kalpAn atikramyo Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 2 devakANDaH / 33 pari sthitA ityarthaH / navasaMkhyA nava, lokapuruSasya prIvApradezaviniviSTA grIvAbharaNabhUtA naiveyakAH / "kulakukSiNIvAcchvAsyalaGkAre" // 6 / 3 / 12 // ityeyakaJ / paJca tviti paJcasaMkhyAH, na vidyate uttaro yebhyaste anuttarAH vijayavaijayantajayantAparAjitasarvArthasiddhanAmAnaH // upasaMhAramAha nikAyabhedAdevaM syurdevAH kila caturvidhAH // 8 // evamuktaprakAreNa, devA bhavanapatyAdayaH caturvidhA nikAyabhedAt nikAyo nivAsa utpAdasthAnaM tadbhedAt / tathAhi- bhavanapatayo'zItisahasrAdhikayojanalakSapiNDAyAM ratnaprabhAyAmUrdhvamadhazca yojanasahasramekaikamapahAya janmA''sAdayanti / vyantarAstasyA evopari yatparityaktaM yojanasahasraM tasyAdha UvaM ca yojanazatamekaikamapahAya madhye'STasu yojanazateSu janma pratilabhante / jyotiSkAstu samatalAd bhUbhAgAt sapta zatAni navatyadhikAni yojanAnAmAruhya dazottarayojanazatapiNDe nabhodeze lokAntAt kizcinnyUne janma gRhNanti / vaimAnikA rajjumadhya'madhiruhyA'taH saudharmAdiSu kalpeSu sarvArthasiddhavimAnaparyavasAneSUtpadyante, tadevamutpAdanivAsabhedAccaturvidhA devaaH| svadhAmasUtpannA bhavanapatyAdayo'nyatrApi laSaNajaladhimandaravarSadharAdridrumagahanaprabhRtiSu vasanti / uktasthAnavyatirekeNAnyatraiSAmutpAdo janma nAstIti nivAsArthaH, saGghArtho vA nikAyazabdaH // 8 // atha devavizeSanAmAnyAha AdityaH savitAryamA kharasahasroSNAMzuraMzU ravimArtaNDastaraNirgabhastiraruNo bhAnurnabho'harmaNiH / sUryo'rkaH kiraNo bhago grahapuSaH pUSA pataGgaH khago - mArtANDo yamunAkRtAntajanakaH pradyotanastApanaH // 9 // badhno haMsazcitrabhAnurvivasvAnsUrastvaSTA dvAdazAtmA ca heliH / mitro dhvAntArAtirabjAMzuhastazcakrAbjAharbAndhavaH saptasaptiH // 10 // divAdinAhardivasaprabhAvibhAbhAsaH karaH syAnmihiro virocanaH / grahAbjinIgodhupatirvikartano hariH zucInau ggnaaddhjaadhvgau||11|| haridazvo jagatkarmasAkSI bhAsvAnvibhAvasuH / - trayItanurjagaccakSustapano'ruNasArathiH // 12 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. abhidhAnacintAmaNau ____ aditerapatyaM lokarUDyA AdityaH / " anidmi-"||6|1|15|| ityAdinA jya: // 1 // sUte prakAzaM savitA // 2 // arInAmayati aryamA "shvnmaatrishvn"-|| (uNA-902) // ityAdinA ananto nipAtyate // 3 // kharAH, sahasram , uSNAzcAMzavo yasya kharasahasroSNAMzuH kharAMzuH, sahasrAMzuH, uSNAMzuH; yaugikatvAt khararazmiH, dazazatarazmiH, zItetararazmirityAdayo'pi // 6 // aznute yAM aMzuH "azerAno'ntazca" ||(unnaa-719) // iti uno'ntshc // 7 // rUyate stUyate ravi: "kharebhya iH" // (uNA-606) // iti iH||8|| mRtaNDasyApatyaM mArtaNDa: "Rssi-"||6|1|61|| ityAdinA'N // 9 // taranyanena tama iti taraNiH puMstrIliGgaH / "Rhsuu-'|| (unnaa-638)| ityAdinA aNiH ||10||gRdhyte abhikAjhyate lokairasAviti gabhasti: "gRdhergabhaca" // (unnaa-661)|| iti astik gRdhergabhAdezazca, gAM babhasti dIpayatIti vA pRSodarAditvAt // 11 // aruNaH sArathirasyAstItyaruNaH / abhrAditvAdapratyayaH, aruNavarNatvAdvA aruNaH // 12 // bhAtIti bhAnuH "dAbhAbhyAM nuH"|| (uNA-786) // iti nuH // 13 // nabho'homaNi bho'hamaNiH maNizabdaH pratyeka saMbadhyate tena nabhomaNiH, ahamaNiH / yaugikatvAyomaratnaM, dinaratnamityAdi // 14 // 15 // sarati suvati vA karmasu lokAniti sUryaH / "kupybhidy-"||5|1|39|| ityAdinA kRtripAtaH / sUra eva vA sUryaH mAditvAdyaH // 16 // aya'te stUyate ityarka: / arcyata iti vA "bhINzali-" ||(unnaa-21)|| iti kaH // 17 // kirati tamAMsIti kiraNaH / "kRgapRkRpivRSibhyaH kit-" // (uNA-188) // ityaNaH // 18 // bhajyate AzrIyate anena kRtvA lokairAloka iti bhagaH / "gocarasaJcara-" // 5 // 3 / 131 // ityAdinA ghaH // 19 // grahAn puSNAtIti grahapuSa: / "mUlavibhujAdayaH" // 5 / 1 / 144 // iti kaH // Adityo hi suSumNAbhirnADibhirgrahAn puSNAti / yadyADi:- "suSumNAdyAzca nADyo'sya puSNanti satataM grahAn" // 20 // pUSati varddhate RtubhedAdazmibhiriti " ukSitakSi-" // (uNA-900 ) // ityAdinA ani pUSA / yadyADi: "RtubhedAt punastasyAtiricyante'pi razmayaH / zatAni dvAdaza madhau trayodazaiva mAghave // 1 // caturdaza punajyeSThe nabhonabhasyayostathA / paJcadazaiva tvASADhe SoDazaiva tathAzvine // 2 // kArtikake tvekAdaza zatAnyevaM tapasyapi / mArge tu daza sArddhAni zatAnyevaM ca phAlgune // 3 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / pauSa eva paraM mAsi sahasraM kiraNA raveH " // 21 // "" "" " patati gacchati vyomnIti pataGgaH / "patitami " // ( uNA - 98 ) // ityAdinA aGgaH, pataH san gacchatIti vA "nAmro gamaH khaDDau ca // 5 / 1 / 131 // ityAdinA khaD // 22 // khe gacchatIti De khagaH // 23 // mRtamaNDamasyeti mRtANDa: / "mRtamaNDamajAyata " iti zruteH / tasyApatyamRSyaNi mAtINDaH // 24 // yamunAyAH, kRtAntasya ca janakaH yamunAjanakaH, kRtAntajanakaH / yaugikatvAtkAlindIsUH, yamasUrityAdayo'pi // 25 // 26 // pradyotate pradyotanaH // 27 // tApayatIti tApanaH nandyAditvAdanaH // 28 // 9 // badhnAti tejasA dRSTIriti braghnaH "dinanagna-" // (uNA - 268 ) // ityAdinA nipAtaH // 29 // hanti tamo haMsaH "maavaavdymi-"|| (uNA - 564) // ityAdinA sa: // 30 // citrA nAnAprakArA bhAnavo yasya citrabhAnuH // 31 // vivastejo'syAstIti vivasvAn matuH // 32 // teja iti sUraH Rjyaji " - // ( uNA - 388 ) // ityAdinA rak / tAlavyAdirityanye // 33 // tveSati dIpyate tvaSTA "tvaSTRkSattaduhitrAdayaH ( uNA - 865 ) // iti nipAtanAt // 34 // dvAdazAtmAno rUpANyasya dvAdazAtmA / dvAdazAdityA iti rUDhiH // 35 // helayati krIDayatyaMzU niti heli: / " kharebhyai: " // ( uNA-606 ) // iti i: // 36 // medyati mitraH " cimidizaMsibhyaH kit" // ( uNA - 454 ) // iti traH // 37 // dhvAntasyArAtirdhvAntArAtiH / yaugikatvAttimirArirityAdayaH // 38 // abjAni aMzavazca haste yasya sa tathA abjahastaH, aMzuhastaH / yaugikatvAt padmapANiH, gabhastipANirityAdayaH // 39 // 40 // cakrasyAbjasyAhrazca bAndhavaH cakrabAndhavaH, abjabAndhavaH, aharbAndhavaH / yaugikatvAt cakravAkabandhuH, padmabandhuH, dinabandhurityAdayaH // 41 // 42 // 43 // saptasaMkhyAH saptayo yasya saptasaptiH / yaugikatvAdviSamAzva ityAdayaH / saptabhirnAmabhirupalakSito'zvo yasyeti vA saptasaptiH / yadvede " sapta yuJjanti rathamekacakrameko'zvo vahati saptanAmA " ||44 // 10 // divAdibhyaH saptabhyaH zabdebhyaH karazabdaH tena divAkaraH, dinakaraH, ahaskaraH, divasakaraH, prabhAkaraH, vibhAkaraH, bhAskaraH / divA karotItyAdivyutpattau '"sNkhyaahrdivaa-"||5|1|102|| ityAdinA TaH / yaugikatvAdvAsarakRd, dinapraNIH, dinakRdityAdayaH // 51 // mehati siJcati mihiraH " zuSISi - " // ( uNA - 416) // ityAdinA irak " AdityAjjAyate vRSTiH" iti hi smRtiH // 52 // virocate iti virocanaH nandyAditvAdana: // 53 // prahANAmabjinInAM gavAM divAM ca patiH grahapatiH, abjinIpatiH, gopatiH, grupatiH / yaugikatvAt prazaH, padminaziH, tviSAmIzaH, dineza ityAdayo'pi // 57 // vikRntatyAtmAnaM, vividhaM karttanamasyeti vA vikartanaH cakrabhrameNa tejaH zAtanAt // 58 // harati tamAMsIti hariH / " kharebhyaiH" // ( uNA - 606 ) // iti iH // 59 // zocatyasminnuluka iti zuciH / (( 35 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 abhidhAnacintAmaNau nAmyupAntyatvAdiH kit // 60 // eti inaH " jINazIdIbudhyavimIbhyaH kit" // ( uNA - 261) // iti naH // 65 // gaganazabdAd dhvajazabdo'dhvagazabdazca gaganadhvajaH, gaganAdhvagaH / yaugikatvAnnabhaH ketanaH, nabhaH pAntha ityAdayaH // 62 // 63 // 11 // harito nIlA azvA asya haridazvaH // 64 // jagataH, karmaNAM ca sAkSI jagatsAkSI, karmasAkSI ca // 66 // bhAsaH santyasya bhAkhAn / yaugikatvAdaMzumAna, aMzumAlItyAdayaH // 67 // vibhA dIptirvasu ghanamasya vibhAvasuH // 68 // trayo vedAstrayI sA tanurasya trayItanuH / " trayItejomayo bhAnuH" iti smRteH // 69 // jagatAM `cakSurjagancakSuH prakAzakatvAt // 70 // tapatIti tapanaH nandyAditvAdanaH // 71 // aruNaH sArathirasyAruNasArathiH // 72 // zeSazcAtra "sUrye vAjIlokabandhurbhAnemirbhAnukesaraH / sahasrAGko divApuSTaH kAlabhRdrAtrinAzanaH // 1 // papIH sadAgatiH pItuH sAMvatsararathaH kapiH / dRzAnaH puSkaro brahmA bahurUpazca karNasUH // 2 // vedodayaH khatilakaH pratyUSANDaM surAvRtaH / lokaprakAzanaH pItho jagaddI po'mbutaskaraH " // 3 // 12 // rocirutrarucizociraMzugojyotirarcirupadhRtyabhIzavaH / pragrahaH zucimarIcidIptayo dhAma ketuvRNirazmipRznayaH // 13 // pAdadIdhitikaradyutito rugvirokAkaraNatviSitviSaH / bhAH prabhAvasugabhastibhAnavo bhA mayUkhamahasI chavirvibhA // 14 // rocata iti rociH klIbaliGgaH " rucyarci -" // ( uNA - 989 ) // ityAdinA is // 1 // vasantyasmin rasA ityukhaH " Rjyaji - " // ( uNA - 388 ) // ityAdinA raH kit // 2 // rocate ruciH strIliGgaH / nAmyupAntyatvAdiH kit // 3 // zocati tamo'sminniti isi zoci : klIbaliGgaH || 4 || aznute dyAmityaMzuH puMliGgaH // 5 // gacchatyasmAttama iti gauH puMstrIliGgaH // 6 // dyotate jyotiH kliiblinggH| "dyuterAdezva jaH " // ( uNA - 991) // iti is // 7 // arcyata iti isi arciH strIklIbaliGgaH // 8 // upadhriyate avatiSThate raso'sminniti upadhRtiH / "dRmuSi - " // ( uNA - 651) / / ityAdinA bahuvacanAt tiH kit // 9 // abhyaznAti tamAMsItyabhIzuH puMliGgau / "kevayubhuraNyvadhvarvAdayaH " // ( uNA - 746 ) // iti udanto nipAtyate / abhISuriti gauDaH // 10 // pragRhyate'neneti ali pragrahaH // 11 // zucirnairmalyASesx zocatIti zuciH puMliGgaH kit iH // 12 // mriyate tamo'sminniti marIciH Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .2 devkaannddH| puMstrIliGgaH! "mRzvikaNyANidadhyavibhya IciH" ||(unnaa-627)|| iti IciH // 13 // dIpyate'nayeti dIptiH striyAM ktiH // 14 ||dhiiyte dhAma "man" // (unnaa-911)|| iti man // 15 // cAyyate pUjyate ketuH "cAyaH ke ca-" // (unnaa-778)|| iti tuH // 16 // gharati ghRNiH "RghRsRkuvRSibhyaH kit" || ( unnaa-635)|| iti NiH // 17 // aznute dyAmiti razmiH, ete trayaH puMliGgAH "azo razcAdiH" // (unnaa-688)|| iti miH // 18 // pRcchayate pRzniH puMstrIliGgaH "lUdhUpracchibhyaH kit" // ( unnaa-679)|| iti niH, pRSNirityeke, vRSNirityanye // 19 // 13 // pradyate'nena pAdaH // 20 // dIdhIyate dIpyate'syA dIdhitiH striyAM ktiH // 21 // kIryate karaH al // 22 // dyotate yuti: strIliGgaH // 23 // dyotanaM dyut / "kutsaMpadAdibhyaH kvip" // 5 / 3 / 114 // iti kvip // 24 // rocanaM ruk // 25 // virocate'nena virokaH // 26 // kiraNaH prAgvat // 27 // tveSate tviSiH strIliGgaH // 28 // tveSaNaM tviT // 29 // bhAsate bhAH puMstrIliGgaH // 30 // prabhAnaM prabhA // 31 // vasati vAviti vasuH / "bhRmRtatsari-" // (uNA-716) // ityuH||32|| gabhastibhAnU pUrvavat trayo'pi puMliGgAH // 34 // bhAnaM bhA "mRgyecchaa-"||5||3|| 101 // ityAdinA nipAtyate // 35 // mayate vistAraM gacchati mayUkhaH / " mayedhibhyAmUkhekhau" // ( uNA-91) // ityUkhaH // 36 // mahyate mahaH / "as" // (unnaa-952)|| ityas // 37 // chathati tama iti cchaviH strIliGgaH / "chvicchivi-"|| (uNA-706 // ityAdinA nipAtyate // 38 // vibhAnaM vibhA // 39 // 14 // prakAzasteja uddayota Aloko varca AtapaH / prakAzate prakAzaH // 1 // tejayati tejaH // 2 // udyotate uddyotH|| 3 // Alokate jano'nenetyAlokaH // 4 // varcate dIpyate varcaH // 5 // Atapati AtapaH / dyota ityapi // 6 // marIcikA mRgatRSNA ___ marIcipratikRtimarIcikA / "tasya tulye kaH sNjnyaaprtikRtyoH||1||10|| iti kaH / grISme hi sikatAkharkakarAH pratiphalitA jalatvenAbhAnti, ata eva marumarIciketyucyate // 1 // mRgANAM tRSNA'syAM mRgatRSNA // 2 // maNDalaM tUpasUryakam // 15 // paridhiH pariveSazca maNDayati maNDalaM triliGgaH "mRdikndi-"|| ( unnaa-465)|| ityAdinA alaH // 1 // samIpe sUryasya pratikRtirupasUryakaM klIbam // 2 // 15 // parito dhIyate paridhiH Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau puMliGgaH "upasargAda: kiH||5||3||87|| iti kiH // 3 // parito viSyate vyApyate'nena pariveSaH // 4 // sUrasUtastu kaashypiH| anUrurvinatAsUnuraruNo gruddaagrjH||16|| sUrasya sUtaH suursuutH| yaugikatvAdravisArathirityAdayaH // 1 // kazyapasyApatyaM kAzyapiH RSyaNaM bAdhitvA "bAhvAdibhyo gotre"||6|1|32|| itIJ // 2 // na vidyate UrU asya anUruH // 3 // vinatAyAH sUnurvinatAsUnuH yaugikatvAdvainateya ityAdayaH // 4 // aruNavarNatvAdaruNaH // 5 // garuDasyAgrajo garuDAgrajaH // 6 // zeSazcAtra-"aruNe vipulaskandho mahAsArathirAimanaH" // 16 // revantastvarkaretojaH plavago hayavAhanaH / revate gacchati hayeneti revntH| "tRjibhUvadi-" // (unnaa-221)|| ityAdinA antaH // 1 // arkaretaso jAtaH arkaretojaH / "ajAteH paJcamyAH" // 5 / 1 / 170 // iti DaH // 2 // plavamAno gacchati plavagaH // 3 // hayo vAhanamasya hayavAhanaH // 4 // aSTAdaza mATharAdyAH savituH pAripArzvikAH // 17 // maTharasyApatyaM maatthrH||"vidaadev'ddhe"||6||1||41|| ityny| mATharAyA mATharaprabhRtayaH, te yathA-mATharaH piGgalaH daNDo rAjazrothau kharadvAriko kalmASapakSiNI jAtRkAraH kutApakau piGgagajau daNDipuruSau kizorakAviti / yadyADi: "surAvRtastvasAvaSTAdazabhiH pAripArzvikaiH / / indrAdayazca te devAH sarve nAmAntaraiH sthitAH // 1 // tatra zako vAmapArzve daNDAkhyo daNDanAyakaH / vahnistu dakSiNe pArzve piGgalo vAmanazca saH // 2 // pUrvadvAre guhaharau rAjazrothau krameNa tau / dvitIye tu dharmAdharmoM tau kharadvArikau kamAt // 3 // tRtIye tu yamatAkSyau~ kramAt kalmASapakSiNau / citraguptazca kAlazca ravedakSiNapArzvagau // 4 // prathamo jAtRkArAkhyo mATharAkhyo dvitIyakaH / pazcimenAbdhivaruNau tau prApnuyAt kutApakau // 5 // udIcyAM yakSaherambau tau ca piGgagajau kramAt / prAcyAM tu rudrarevantau tau daNDipuruSo kramAt // 6 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / Azvina tu pArzvadvaye tau dvAveva kizorakau / ityaSTAdazako vargazcaNDAMzoH pAripArzvikaH" // 7 // 39 paritaH pArzve varttante pAriMpArzvikAH / "parermukhapArzvAt // 6 // 4 // 29 // itIkaN // 17 // candramAH kumudabAndhavo dazazvetavAjyamRtasUstithipraNIH / kaumudIkumudinIbhadakSajArohiNIddijanizauSadhIpatiH // 18 // jaivAtRko'bjazca kalAzarauNacchAyAbhRdindurvidhuratridRjaH / rAjA nizo ratnakarau ca candraH somo 'mRtshvethimdyutiglaiH|| 19 // candati dIpyate, AhlAdayati vA candramAH / " cando ramas // ( uNA - 986 ) // iti ramas // 1 // kumudAnAM bAndhavaH kumudabAndhavaH; yaugikatvAt, kairavabandhurityA - dayaH, suhRdapi bandhuprAyatvAdbandhureveti kumudasuhRdityAdayo'pi // 2 // dazasaMkhyAH zvetAzca vAjino yasya sa tathA dazavAjI, dazAzvaH / yadAha vyADi: "azvAstu daza candrasya yajuzcandramanA vRSaH / saptadhAturhayo vAjI haMso vyomamRgo naraH // 1 // arvA cAtha candramanaH sthAne'sti trighanAH kvacit / saptadhAtoH punaH sthAne saharuNyo'sti kutracit " // 2 // zvetavAjI sitAzvaH // 4 // amRtaM sUte amRtasUH; yaugikatvAt sudhAsUrityAdayaH // 5 // tithIH praNayati tithipraNIH // 6 // kaumudyAH kumudinyA bhAnAM dakSajAnAM rohiNyA dvijAnAM nizAyAH auSadhInAM ca patiH kaumudIpatiH, kumudinIpatiH, bhapatiH, dakSajApatiH, rohiNIpatiH, dvijapatiH, nizApatiH, aussdhiiptiH| yaugikatvAt jyotsnezaH, kumudvatIzaH, nakSatrezaH, dAkSAyaNIzaH, rohiNIzaH, dvijezaH, nizezaH, auSadhIza ityAdayaH || 14 || 18 || jIvatyanena amRtavarSikhAjjagaditi jaivAtRkaH / "jIverAtRko jaiv ca ' // (uNA - 67 ) // ityAtRkaH // 15 // apsu jAto'bja:, samudrajAtatvAt samudranavanItamapi // 56 // kalAM zazameNa chAyAM ca bibhartti kalAzazaiNacchAyAbhRt kalAbhRt, zazabhRt eNabhRt, chAyAbhRt ; yaugikatvAt kalAnidhiH, zazadharaH, mRgalAJchanaH, chAyAGka ityAdayaH // 20 // indi induH "bhRmR-" // ( uNA - 716 ) // ityAdinA uH // 21 // vidhyati tADayati virahiNaH karairiti vidhu: / " kAhaSi " // ( uNA - 729 ) // ityAdinA u: kit // 22 // atrermunerdRzo netrAjAtaH ahigja: ; yaugikatvAdatrinetraprasUta ityAdayaH // 23 // rAjate rAjA "ukSitakSi- " || ( uNA 900 ) // ityAdinA an // 24 // nizAzabdAnaM karazca zabdau nizAratnam nizAkaraH yaugikatvAnnizAmaNiH, rajanI " , Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNI karaH // 26 // candati candraH "bhIvRdhi-" // (uNA-387) // ityAdinA raH // 27 // sunoti dhAtUnAmanekArthatvAt sUte'mRtamiti somaH "atIri-" // (unnaa-338)|| ityAdinA maH, sUyate vA somH|| "navo navo bhavati jAyamAnaH' iti zruteH // 28 // amRtaM zvetAH himAzca dyutayo yasya sa tathA amRtadyutiH, zvetadyutiH, himadyutiH; yaugikatvAt sudhAMzuH, sitAMzuH, zItAMzurityAdayaH // 31 // glAyate kSIyate glauH / "glAnudibhyAM DauH" // (uNA-868) // iti DauH // 32 // zeSazcAtra"candrastu mAstaporAjau zubhAMzuH zvetavAhanaH / jarNaH sRpro rAjarAjo yajataH kRttikaabhvH| yajJarADauSadhIgarbhastapasaH zayato budhaH // 1 // syandaH khasindhuH sindhUtthaH zraviSThAramaNastathA / AkAzacamasaH pAtuH kleduH parvariciklidau // 2 // parijvA yuvano nemizcandiraH snehurekabhUH" // 19 // SoDazo'zaH kalA candrasyeti zeSaH / SoDazAnAM pUraNaH SoDazaH saMkhyApUraNe DaT / kalayati saMkhyAM kalA // 1 // cihna lakSaNaM lakSma lAJchanam / aGkaH kalaGko'bhijJAnaM cAhayati cihna "dinanagna-" // (uNA-268) // ityAdinA nAnto nipAtya. te||1|| lakSyate aneneti lakSaNaM lakSma ca "man" // ( uNA-911 ) // iti man // 2 // 3 // lAJchayate aneneti lAJchanam // 4 // aGkayate anena aGkaH // 5 // kirati sandehaM kalaGkaH / "kiro'Gko ro lazca vA" // (uNA-62) // ityaGkaH // 6 // abhijJAyate'nenetyabhijJAnam // 7 // candrikA candragolikA // 20 // candrAtapaH kaumudI ca jyotsnA candro'styasyAM candrikA "ato'nekkhraat"||7||26|| itIkaH // 1 // candragolo'styasyAM candragolikA // 2 // 20 // candrasyAtapazcandrAtapaH // 3 / / kumudAnAmiyaM vikAzahetutvAt kaumudI // 4 // jyotirastyasyAM jyotsnA "tamisrArNavajyotsnAH" // 7 // 2 // 52 // iti nipAtyate candrimetyapi vAcaspatiH // 5 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 2 devkaannddH| bimbaM tu maNDalam / banAti razmibhivyometi bimbaM puMklIbaliGgaH / "ddiniibndhi-"||(unnaa-325)| ityAdinA DimbaH, bimbeti sautro vA dhAtuH bimbati bhAti bimbam // 1 // maNDalaM prAgvat // 2 // nakSatraM tArakA tArAjyotiSI bhamuDu grahaH // 21 // dhiSNyamRkSam - nakSati gacchati vyomanIti nakSatraM "vRgnakSi-' // (uNA-456 ) // ityAdinA atraH, yadvA kSada saMvaraNe iti sautro dhAtuH na kSadati prabhAmiti nakSatram / "huyaamaa-|| (unnaa-451)|| ityAdinA tre nakhAditvAtsiddham // 1 // taratIti tArakA trilikaH "taarkaavrnnkaa-"||2|4|113|| ityAdinA itvAbhAvaH // 2 // tarantyanayA taaraa| strIpuMsaliGgaH "bhidaadyH"||5|3|108|| ityaGanto nipAtyate // 3 // dyotate jyotiH // 4 // bhAti bhaM "kvacit // 5 / 1 / 171 // iti DaH / bhA vidyate'syeti vA // 5 // itti khamiti uDuH / strIklIbaliGgaH / "uD ca bhe" ||(unnaa-738)| iti uH arteruDAdezazca // 6 // gRhyate iti grahaH // 7 // 21 // dhRSNoti pragalbhate nizIti . dhiSNyam / "zikyAsyA-" // (uNA-364) // ityAdinA yAnto nipAtyate // 8 // arjate gacchani RkSaM "RjiriSi-" // ( uNA-567 ) // ityAdinA saH kit / RSNoti tama iti vA // 9 // athAzvinyazvakinI dasradevatA / azvayugvAlinI ca azvo'syA astIti azvinI // 1 // ajJAto'zvo'zvakaH so'syA asti azvakinI // 2 // dasro devatA asyA dasradevatA // 3 // azvAn yuGkte azvayuk strIliGgaH / azvakarmaNyAnAnAt // 4 // bAlAH kezAH santyasyA bAlinI // 5 // - atha bharaNI yamadevatA // 22 // bibharti bharaNI "Rh-''|| (uNA-638) // ityAdinA ANiH // 1 // yamo devatA'syA yamadevatA // 2 // 22 // kRttikA bahulAzvAmidevAH kRntanti zubhamiti kRttikA: / "kRtiputi-"|| (unnaa-76)|| ityAdinA tik kit // 1 // baMhante khe bahulAH "sthAvaGki-" // (uNA-486) // ityAdinA ulaH Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .42 abhidhAnacintAmaNau kit , naluk ca / "maghA akRttikA bahau"(liGgA-26) iti strIliGgau, nityaM bahuvacanAntau caitau // 2 // agnirdeva AsAmagnidevAH // 3 // . brAhmI tu rohinnii| brahmA devatAsyA brAhmI // 1 // rohanti kAryANyasyAM rohiNI / "duhRvRhi-"|| (uNA-194) // ityAdinA bahuvacanAdiNe "revatarohiNAjhe" // 2 // 4 // 26 // iti DIH // 2 // mRgazIrSa mRgaziro mArgazcAndramasaM mRgaH // 23 // mRgasyeva zIrSamasya mRgazIrSam // 1 // tathA, mRgaziraH khe tArANAM tathAvasthAnAt puMklIbaliGgo'yam , yadvAcaspati:-saumyaM mRgaziro'striyAm // 2 // mRga eva mArgaH prajJAditvAdaN // 3 // candramA devatA'sya cAndramasam // 4 // mRgAkAratvAtU mRgaH // 5 // 23 // ilvalAstu mRgaziraHzirasthAH paJca tArakAH / ilanti gacchanti ilvalAH strIliGgaH / "tulvlelvlaadyH"|| (unnaa-500)| iti nipAtanam , invanti prINanti invakA ityapi // 1 // ArdrA tu kAlinI raudrI ardati hinasti kAryamiti ArdA "ciji-"| (uNA-392) // ityAdinA ro dIrghazca // 1 // kAlo'syAmasti kAlinI // 2 // rudro devatA'syA raudrI // 3 // punarvasU tu yAmakau // 24 // Adityau ca punarvakhanayoH punarvasU puMliGgaH // 1 // yamake yamale bhavau yAmakau yugmarUpAvityarthaH // 2 // 24 // aditirdevatA anayorAdityau // 3 // puSyastiSyaH sidhyazca gurudaivataH / puSyanti tveSanti sidhyanti ca kAryANyatra puSyaH, tiSyaH, siddhayaH / "kupybhidy-"||5||1||39|| ityAdinA kyabantA nipAtyante // 3 // gururdaivatamasya gurudaivtH||4|| sArthya'zleSA sI devatA'syAH sApI // 1 // na vidyate zleSo'syAM jAtApatyasyetyazleSA / puMstrIliGgaH // 2 // maghAH pitryAH Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devkaannddH| 43 mahante gacchanti pitaraH prItimAsviti mghaaH|"mghaaghvaa-''|| (unnaa-110)|| ityAdinA ghAnto nipAtyate // 1 // pitaro devatA AsAM pitryAH / "nyAytupitruSaso yaH" // 6 / 2 / 109 // iti yaH // 2 // phalgunI yonidevatA // 21 // phalatIti phalgunI "phaleo'ntazca" // (uNA-291) // ityune gaurAditvAt DIH, uttaratrottarAvizeSaNAt pUrveti labhyate / tena pUrvaphalgunI ekavacanAnto'pi yadvAcaspatiH-pUrvaphalgunI yonidevatA / zAbdikAstu pUrvaphalgunyau pUrvaphalgunya iti manyante / "phalgunIproSThapadasya bhe"||2|2|123|| iti dvitvasya vA bahutvavidhAnAt // 1 // yonirdevatAsyA yonidevatA // 2 // 25 // sA tUttarAryamadevA sA phalgunI, uttarA uttaretivizeSaNaviziSTA, uttaraphalgunyAvuttaraphalgunya iti // 1 // aryamA devo'syA aryamadevA // 2 // . hastaH svitRdevtH| hasati hastaH puMstrIliGgaH / "damyami-" // (uNA-200) // ityAdinA taH // 1 // savitA devatAsya savitRdevataH // 2 // _tvASTrI citrA tvaSTA devatA'syAstvASTrI ||1||cinotiiti citrA "cimidizaMsibhyaH kit|| (uNA-454) // iti traH // 2 // AnilI svAtiH anilo devatA'syA AnilI // 1 // suSTu atati khAtiH puMstrIliGgaH / "pAdAcAtyajibhyAm" // (uNA-620) // iti irNit // 2 // vizAkhendrAmidevatA // 26 // . rAdhA - vizeSeNa zyati takSNoti azubhaM vizAkhA "zyatericca vA-" // (uNA-85) / iti khaH / vizAkhati vyApnotIti vA // 1 // indrAgnI devate asyA indrAgnidevatA // 2 // 26 // rAdhoti kArye rAdhA // 3 // anurAdhA tu maitrI Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNauanurAdhoti anurAdhA / ekadezavikRtatvAdanUrAdhetyapi // 1 // mitro devatAsyA maitrI // 2 // ___ jyeSThendrI prakRSTA vRddhA jyeSThA // 1 // indro devatA'syA aindrI // 2 // - mUla AzrapaH / mUlati mUlaH puMklIbaliGgaH // 1 // azrapo rAkSaso devatA'sya AzrapaH // 2 // ___ pUrvASADhApI na sahate azubhaM aSADhA / "naaH sahe: SAca' // (uNA-181) // iti DhaH // 1 // Apo jalaM devatA'syA ApI // 2 // sottarA syAdvaizvI sA aSADhA uttarA uttarASADhetyarthaH // 1 // vizve devatA'syA vaizvI // 2 // zravaNaH punaH // 27 // haridevaH zrUyate'sau zravaNaH puMstrIliGgaH / "tRksh-"||(unnaa-187) // iti aNaH // 1 // .. 27 // harirviSNurdevo'sya haridevaH // 2 // __ zraviSThA tu dhaniSThA vasudevatA / bahUnAM madhye prakRSTA zrotRmatI "gunnaanggaadvessttheyNsuu"||7||3||9|| iti iSTapratyaye zraviSThA / evaM bahUnAM madhye prakRSTA dhanavatI dhnisstthaa| zrUyate zubhakarmaNi zraviSThA, dhanati dhanaM karoti dhaniSThA " SaSThaidhiThAdayaH" // (uNA-166) // iti ThAntau vA nipAtyete // 1 // 2 // vasavo devatA'syA vasudevatA // 3 // vAruNI tu zatabhiSak - varuNo devatA'syA vAruNI // 1 // zataM bhiSajo'syAM zatabhiSak strIliGgaH // 2 // ajAhirbudhnadevatAH // 28 // 1 pUrvabhadrapadAyA uttarabhadrapadAyAzca pratyekaM dve dve nAmnI, ajAhirbudhnAbhyAmagre devateti yojyate / pUrvottarAbhyAmagre bhadpadA iti yojyate tato'yamarthaH-ajadevatAH, pUrvabhadrapadAzca ekArthoM; ahirbudhnadevatAH, uttarabhadrapadAzca ekArtho / pUrvabhadrapadAnAM uttarabhadrapadAnAM ca ekoktyA ekaM nAma proSThapadA iti / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devkaannddH| pUrvottarA bhadrapadA iyyaH proSThapadAzca taaH| ajapAdo ajo bhImavat / ajo'hirbudhnazca devate aasaamjaahirbudhndevtaaH||28|| pUrvAzcottarAzca puurvottraaH| bhadrau pAdAvAsAM bhdrpdaaH| "supraat-''||7||3|129|| ityAdinA DasamAsAnto nipAtyate / yathAsaMkhyAdajadevatA puurvbhdrpdaaH| ahirbudhnadevatA uttarabhadrapadAH / dvAvayavAvAsAM dvayyaH, tA iti pUrvabhadrapadA uttarabhadrapadAzca proSThapadA ucynte| proSThI gaustasyeva pAdAvAsAmiti proSThapadAH, proSTau sArau pAdAvAsAmiti vA // revatI tu pauSNaM revate gacchati "dRpR-'|| (uNA-207) // ityAdinA bahuvacanAdatapratyaye DyAM revatI // 1 // pUSA devatA'syAH pauSNaM jyotiSe klIbe rUDham // 2 // . dAkSAyaNyaH sarvAH zazipriyAH // 29 // dakSo'thyate pitRtayA Abhiriti anaTi prajJAdyaNi yA "pUrvapadastha // 2 // 3 164 // iti Natve ca dAkSAyaNyaH / dakSasyApatyAni iti iantAdAyanaNi dAkSAyaNya ityamaraTIkA, tatra ca strINAM yuvasaMjJAyA abhAvAdAyanaN cintyH||1|| sarvA azvinyAdayaH saptaviMzatirapi zazipriyAzcandradArAH / sarvA api dAkSAyaNyaH, zazipriyAzcocyante ityarthaH // 2 // 29 // * rAzInAmudayo lagnam aznuvate ahorAtramiti rAzayaH, "azo razcAdiH" // (uNA-622) // iti * iNit teSAmudayaH prAptakAlatA lagati kSitije lagnam , puMklIbaliGgaH "kSubdhavirindha-" // 4470 // ityAdinA zIlyAdiktAnto nipAtyate // 1 // meSaprabhRtayastu te| te rAzayo meSAdayaH / yathA-meSo vRSo mithunaH karkaTaH siMhaH kanyA tulA vRzciko dhanurmakaraH kumbho mIna iti // . Aro vakro lohitAGgo maGgalo'GgArakaH kujaH // 30 // . ASADhAbhUrnavArcizva __. A samantAdiyati nakSatreSvityAraH ||1||vshcti kuTilaM gacchati vakraH / "Rjyji-"|| (unnaa-388)|| ityAdinA rak // 2 // lohitamaGgamasya lohitAGgaH // 3 // maGgati maGgalaH / "mRdikandi-" // (uNA-465) // ityAdinA alaH // 4 // aGgati kuTilaM kAmati aGgAraH / "agyaGgi-" // (uNA-405) // ityAdinA AraH / aGgAnIyarti pAnatvAditi vA svArthe ka aGgArakaH // 5 // kau pRthivyAM jAtaH kujaH, yaugi Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau katvAdbhaumo mAheyo dharaNIsuta ityAdayaH // 6 // 30 // ASADhA uttarASADhAstAsu bhavati ASADhAbhUH // 7 // navArciSo'sya nvaarciH||8||shessshcaatr-bhaume vyomolmukaikAGgau // 30 // budhaH saumyaH praharSulaH / jJaH paJcArciH zraviSThAbhUH zyAmAGgo rohiNIsutaH // 31 // budhyate budhH||1|| somaH pitA'pi devatA'sya saumyH| "kasomAT ttynn||6|| 2 / 107 // iti TyaNa, yaugikatvAccandrAtmajaH, cAndramasAyanirityAdayaH ||2||prhRssytiiti praharSula: "hRssivRti-"|| ( uNA-485) // ityAdinA ula: // 3 // jAnAtIti jnyH||4|| paJcArciSo'sya paJcArciH // 5 // zraviSThAsu bhavati zraviSThAbhUH // // zyAmamaGgamasya shyaamaanggH|| 7 // rohiNyAH suto rohiNIsutaH, yaugikatvAdrauhiNeya ityAdayaH // 8 // 31 // .. bRhaspatiH surAcAryo jIvazcitrazikhaNDijaH / vAcaspatirvAdazArcirdhiSaNaH phalgunIbhavaH // 32 // gIrvRhatyoH patirutathyAnujAGgirasau guruH / bRhatAM pativRhatpatiH iti vA bRhaspati: "vrcskaadissvvskraadyH||3|2| 48 // iti nipaatyte||1|| surANAmAcAryaH surAcAryaH, yaugikatvAddevagururityAdayaH // 2 // jIvyate'nena mRtasaJjIvanIjJatvAjjIvaH // 3 // aGgiraso'patyatvAccitrazikhaNDijaH, saptarSijo'pi samudAye pravRttAzca zabdA ekadeze'pi pravartanta iti nyAyAt // 4 // vAcaH patirvAcaspati: "vaacspti-"||32||36|| ityAdinA SaSThIlubabhAve nipAtyate // 5 // dvAdazA'rciSo'sya dvAdazArciH // 6 // dhRSNoti pragalbhate dhiSaNaH / "dhRSivaherizcopAntyasya" // (uNA-189) // ityaNaH / dhiSaNAsyAstIti vA // 7 // phalgunyAmuttaraphalgunyAM bhavati phalgunIbhavaH // 8 // 32 // gIzca bRhatI ca gIrbahatyau tayoH patiH gI:patibRhatIpatiH // 9 // 10 // utathyasyAnuja utthyaanujH|| 11 // aGgiraso'patyamRSyaNi AGgirasaH // 12 // gRNAtyupadizati guruH "kRgra Rta urca" // (uNA-734) ||iti uH // 13 zeSazcAtra gISpatistu mhaamtiH| prakhyAH pracakSA vAgvAgmI gauro dIdivigIrathau // zukro maghAbhavaH kAvya uzanA bhArgavaH kaviH // 33 // SoDazAcirdaityagururdhiSNyaH zocati dAnavAniti zukraH / rudrazukradvAreNa niryAtatvAdvA yadvAmanapurANe Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / ityevamuktvA bhagavAnmumoca ziznena zukraM sa ca nirjagAma // 1 // maghAsu bhavati maghAbhavaH // 2 // kaverapatyaM kAvyaH / " kurvAdeH " // 6 // 1 // 100 // iti JyaH, kavireva vA kAvyaH, bheSajAditvAt vyaN // 3 // vaSTItyuzanA "vaSTeH kns'|| ( uNA - 985) // 4 // bhRgorapatyaM bhArgavaH // 5 // kavate kaviH / kavijAtatvAdvA // 6 // 33 // SoDazArciSo'sya SoDazArciH // 7 // daityAnAM gururdaityaguruH, yaugikatvAdasurAcArya ityAdayaH // 8 // dhiSNyaH prAgvat // 9 // zeSazcAtra zukre bhRguH // zanaizvaraH zaniH / chAyAsuto'sitaH sauriH saptArcI revatIbhavaH // 34 // mandaH kroDo nIlavAsAH zanaizcarati shnaishcrH||1|| zyati dRSTyA janamiti zaniH "dhUzAzIGo hakhazca // (uNA - 678 ) // iti niH // 2 // chAyA AdityapatnI tasyAH sutshchaayaasutH|| 3 // asitaH kRSNAGgaH // 4 // sUrasyApatyaM sauriH " tasyedam" // 6 / 3 / 160 // ityaNi sauro'pi // 5 // saptArciSo'sya saptArciH // 6 // revatyAM bhavati revatIbhavaH // 7 // 34 // mandagatitvAnmandaH // 8 // karoti pIDAM krAmati kSetraM rAziM ca cireNeti vA kroDaH / "vihaDakahe-" // (uNA-172 ) // ityAdinA DAnto nipAtyate // 9 // nIlaM vAso - Ssya nIlavAsAH // 10 // zeSazcAtra nau paGguH zrutakarmA mahAgrahaH // rasar: kAlo brahmaNyazca yamaH sthiraH / krUrAtmA ca // 47 svarbhAstu vidhuntudaH / tamo rAhuH saiMhikeyo bharaNabhUH svarbhAti svarbhANuH "pUrvapadasthAnnAmnyagaH " || 2|3|64 // iti Natvam // 1 // vidhuM tudati vidhuntudH| "bahuvidhvarustilAttudaH || 5 | 1|124 // iti khaz // 2 // tamaskAritvAttamaH puNkliiblinggH||3|| rahati gRhItvA candrAka khazarIraM vA rAhuH " kuvApAji - " // ( uNA - 1) // ityAdinA uN // 4 // abhrapizAcagrahakallolAvapi / siMhikAyA apatya saiMhikeyaH "GayAptyUGa'" :" // 6|1|70 // ityeyaN // 5 // bharaNyAM bhavati bharaNIbhUH // 6 // zeSazcAtra atha rAhau syAduparAga upaplavaH // athAhikaH // 35 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 abhidhAnacintAmaNau azleSAbhUH zikhI ketuH ahinA saMsRSTa AhikaH || 1 ||35|| azleSAyAM bhavatIti azleSAbhUH // 2 // zikhArUpA tejolezyA'syAsti zikhI "zikhAdibhya in " || 7|2| 4 | 3 // cAyyate nizAmyate zubhAzubhamanena ketuH // 4 // zeSazcAtra `ketAvUrdhvakacaH // dhruvastUttAnapAdajaH / dhruvati dhruvaH " tudAdiviSiguhibhyaH kit" | ( uNA - 5) // iti aH // 1 // uttAnapAdAnnRpaterjAta uttAnapAdajaH yaugikatvAdauttAnapAdiH, auttAnapAda ityAdayaH // 2 // zeSazvAtra jyotIrathagrahAzrayau dhruve // , agastyo'gastiH pItAbdhirvAtApidviD ghaTodbhavaH // 36 // maitrAvaruNirAgya aurvazeyAgnimArutau / stambhiH sautraH / agaM stanAti agastyaH / " agapulAbhyAM stambherDit" // ( uNA - 363) // iti yaH // 1 // agati kuTilaM gacchati agastiH " agivili-"|| ( uNA - 660 ) // ityAdinA astik // 2 // pIto'bdhiranena pItAbdhiH // 3 // vAtApiM dveSTi vAtApidvid // 4 // ghaTAdudbhavati ghaTodbhavaH // 5 // 36 // maitrAvaruNayorurvazIdarzanAdretaH kumbhe patitamiti hi prsiddhiH| maitrazca varuNazca maitrAvaruNau " vedshshrutaavaayudevtaanaam"||3|| 2 / 41 // iti pUrvapadasyAtvaM tayorapatyaM maitrAvaruNiH, RSisamudAyasya RSitvAdiJ // 6 // agnerapatyamAgneyaH tadaMzatvAt " kalyagnereyaN" // 6 // 1 / 17 // ityeyaN // 7 // urvazyA aptymaurvsheyH||8|| agnizca maruca tayorapatyamAgnimArutaH tadaMzatvAt aNi " devtaanaamaatvaadau''||7|4|28|| ityubhayapadavRddhau " irvRddhimtyvissnnau"||3|2|43|| iti AtvApavAda iH // 9 // pItAbdhyAdayo yaugikAH / zeSazcAtra agastye vindhyakUTaH syAddakSiNAzAratirmuniH / satyAgnirvAruNiH kvAthistapanaH kalazIsutaH // 1 // lopAmudrA tu tadbhAryA kauSItakI varapradA // 37 // patizuzrUSAlopeSu na mudaM rAti lopAmudrA // 1 // tasyAgasterbhAryA tadbhAryA / kuSNAtyAtmAnaM tapasA kuSItakaH "kuSeH kit" // ( uNA - 80 ) // itItakaH tasyApatyamRSyaNi GayAM ca kauSItakI || 2 || varaM pradadAti varapradA // 3 // 37 // // marIcipramukhAH saptarSayazcitrazikhaNDinaH / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / marIciH pramukha eSAM marIcipramukhAH / yadAha- ...... . marIciratryaGgirasau pulastyaH pulahaH kratuH / vasiSThazca mahAtejAH saptamaH parikIrtitaH // 1 // sapta ca te RSayazca sptrssyH| "saMkhyA samAhAre c-"||3|1|99|| iti saMjJAyo karmadhArayaH // 1 // zikhaNDazcUDA'styeSAM zikhaNDina: citrAzca te zikhaNDinazca citrazikhaNDinaH // 2 // puSpadantau puSpavantAvekoktyA zazibhAskarau // 38 // puSpe iva puSpe dantAviva dantau, puSpe ca te dantau ca puSpadantau, yadvizvadattaHravizazinau puSpadantAkhyAviti // 1 // puSpaM vikAso'styanayoH puSpavantau ekayoktyA apRthagvacanena rodasIvacchazibhAskarAvucyete / na tu puSpadantaH puSpavAn vA induH sUryo vocyate // 2 // 38 // ......... . ... rAhumAso'rkendropheha uparAga upaplavaH / ... rAhuNA prasanaM rAhuprAsaH / arkendroH karmabhUtayorgrahaNaM grahaH // 1 // uparajyate chAyete candrArkAvanenoparAgaH // 2 // upaplUyete anena upaplavaH // 3 // upaliGgaM tvariSTaM syAdupasarga upadravaH // 39 // aMjanyamItirutpAtaH upaliGgayate doSairgamyate jano'tra upaliGgam // 1 // nAsti riSTaM kSemamatra ariSTam // 2 // upasRjyate upadrUyate prajA'tra upasargaH // 3 // upadrUyate prajA'tra upadravaH // 4 // 39 // na jane sAdhu ajanyam, puMklIbaliGgaH // 5 // Iyate prApyate duHkhamasyAmItiH, strIliGgaH / "TamuSi-" // ( uNA-651 ) // iti bahuvacanAttiH kit // 6 // utpatatyakasmAdAyAti azubhamasmAdutpAtaH, ghaJ // 7 // . vahnayutpAta upaahitH| - vahikRta utpAto vanyutpAtaH ||1||upaasnnmhitmsyopaahitH; dhUmaketvAkhya . utpAta ityeke // 2 // - syAtkAlaH samayo diSTAnehasau sarvamUSakaH // 40 // kAlayati kSipati sarvabhAvAn , kalyate'sAviti vA kAlaH // 1 // sameti samayaH, puMklIbaliGgaH // 2 // dizyate sma diSTaH // 3 // na Ihate ceSTate anenAghrAta ityanehA:, puMliGgaH / "natra Iherehedhau c"|| (uNA-975) // ityas ; na Ihata iti vA // 4 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhabhidhAnacintAmaNau-. sarva mUSati sarvamUSakaH / yadAha-kAlaH pacati bhUtAni kAlaH saMharate pramAH iti // 5 // 40 // kAlo dvividho'vsrpinnyutsrpinniivimedtH| sAgarakoTikoTInAM viMzatyA sa samApyate // 41 // avasarpo bhAvAnAM patatprakarSatA, so'syAmasti avasarpiNI // 1 // utsarpo bhAvAnAmeva rohatprakarSatA, so'syAmasti utsarpiNI // 2 // tayovibhedAtkAlasya dvaividhyam / sAgaraH sAgaropamaM dazakoTIkoTipalyopamapramANam , sAgarANAM koTikoTyaH sAgarakoTikoTyastAsAM viMzatyA sa kAlo dvividho'pi paripUryate // 41 // avasarpiNyAM SaDarA utsarpiNyAM ta eva viparItAH / evaM dvAdazabhirarairvivartate kAlacakramidam // 42 // .. SaT SaTsaMkhyAH / iyUti gacchanti arA vakSyamANA ekAntasuSamAdaya ekAntaduHSamAntAH, avasarpiNyAM bhavanti / ta eveti / ekAntasuSamAdayaH viparItA ekAntaduHSamAdyA ekAntasuSamAntAH, utsarpiNyAM bhavanti / evamuktaprakAreNa dvAdazabhirarai zvakramiva cakraM kAlasya cakra kAlacakraM vivarttate paribhramati // 42 // tatraikAntasuSamA'razcatasraH kottikottyH| sAgarANAM tatreti / dvAdazAre kAlacake zobhanAH samA varSANyasyAM suSamA "nirduHsuveH samasUteH" // 2 // 3 // 56 // iti Satvam / ekAntena suSamA duHSamAnubhAvarahitA ekAntasuSamA suSamasuSametyarthaH prthmo'rH| sAgarANAM sAgaropamAnAM catasrazcatussaMkhyAH koTInAM koTayo bhavanti / catussAgaropamakoTAkoTapramANa ityarthaH // suSamA tu tisrastatkoTikoTayaH // 43 // suSamAkhyo dvitIyo'raH, tisraH sAgaropamakoTikoTayo bhavanti // 43 / / suSamaduHSamA te de duSTAH samA asyAM duHSamA suSamA cAsau duHSamA ca suSamaduHSamA, suSamA'nubhAvabahulA alpaduHSamAnubhAvatyarthaH / tadAkhyastRtIyo'raH / te dve iti / sAgaropamakoTikovyau // duHSamasuSamA punaH / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 2 devakANDaH / saikA sahasrairvarSANAM dvicatvAriMzatonitA // 44 // duHSamA cAsau suSamA ca duHSamasuSamA, du:SamAnubhAvabahulA; alpasuSamAnubhAvetyarthaH / tadAkhyazcaturtho'raH, sA sAgaropamakoTikoTI ekA ekasaMkhyA dvicatvAriMzadvarSasahasrairUnA // 44 // atha duHSamaikaviMzatirabdasahasrANi duHSamAkhyaH paJcamo'raH, ekaviMzativarSasahasrANi // tAvatI tu syAt / ekAntaduHSamA'pi hi ekAntena duHSamA suSamAnubhAvarahitA ekAntaduHSamA; duHSamaduHSametyarthaH / tadAkhyaH SaSTho'raH, tAvatI duHSamAvadekaviMzativarSasahasrapramANA // etatsaMkhyAH pare'pi viparItAH / / 45|| eSaiva avasarpiNyarakoktA saMkhyA yeSAM ta etatsaMkhyAH, pare'pi utsarpiNyarakA api, viparItAH pratilomavRttayaH ekAntaduHSamArAdyA: ekAntasuSamAraparyantA bhavanti // 45 // prathame'ratraye mAstriyekapalyajIvitAH / trivyekagavyUtocchrAyAstriyekadinabhojanAH // 46 // kalpadruphalasantuSTAH trINi dve ekaM ca palyaM palyopamaM jIvitaM yeSAM te tathA / palyamiti dhAnyAdhAravizeSaH // iha tu tatpratikRtirAyAmaviSkambhAvagAhairyojanapramANaH pradeza ucyate / sa caikAhikAdibhiH sAptAhikaparyantaiH kezalezaiH punarasaMkhyAtakhaNDIkRtairbhUtaH, upari ca lohazakaTenApyanyagbhUto varSazate ca gate ekaikavAlAgrApanayane yAvatA kAlena nirlepo bhavati, tAvAn kAlaH palyopamam , addhaaplyopmmityucyte| trINi dve ekaM ca gavyUtaM krozaM ucchrAyo yeSAM te tathA / triSu dvayorekasmiMzca dine gate bhojanaM yeSAM te tathA / tatra prathame arake mAstripalyopamajIvitAH, trigavyUtocchrAyAH, caturthadinabhojino bhavanti; dvitIye'rake dvipalyopamajIvitAH, dvigavyUtocchrAyAH, tRtIyadinabhojinoM bhavanti; tRtIye'rake ekapalyopamajIvitAH, ekagavyUtocchrAyAH, dvitIyadinabhojino bhavantIti yathAsaMkhyArthaH // 46 // te ca kalpadrumaphalaiH santuSTA bhavanti; klpdrumphlaanyaahrntiityrthH| ____ caturthe tvarake narAH / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNaupUrvakoTyAyuSaH paJcadhanuHzatasamucchyAH // 47 // varSANAM saptatiH koTilakSA SaTpaJcAzaca varSakoTisahasrAH pUrvam, tatkovyAyuSa iti // 47 // paJcame tu varSazatAyuSaH saptakarocchyAH / SaSThe punaH SoDazAbdAyuSo hastasamucchyAH // 4 // ekAntaduHkhapracitA utsarpiNyAmapIdRzAH / pazcAnupUrvyA vijJeyA areSu kila SaTsvapi // 49 // spaSTau // 48 // 49 // aSTAdaza nimeSAH syuH kASThA nimeSo'kSispandakAlaH, kAzate kASThA "vanikaNikAzyuSibhyaSTha :" // (uNA162) // iti tthH|| kASThAdvayaM lvH| lunAti paricchinatti kAlamiti lavaH // kalA taiH paJcadazabhiH tailavaiH kalayati kAlaM kalA // lezastahitayena ca // 50 // lizyate'lpIbhavati lezaH, tasyAH kalAyA dvitayena tadvitayena // 50 // kSaNastaiH paJcadazabhiH kSaNoti kSaNaH, tailezaiH // kSaNaiH SeDmistu nADikA / sA dhArikA ghaTikA ca - Nala gandhe, nalati gandhati ardati nAlI, jvalAditvAt NaH, nAlyeva nAlikA; ulayoraikye nADikA / naDaN avaskandane, ityasya nADIti nandI ||1||saa nADikA, dhArayati kAlaM dhArikA // 2 // ghaTayati kAlaM ghaTikA cocyate // 3 // muhUrtasta hayena ca // 51 // hUrcchati muhUrtaH, puMklIbaliGgaH / "putapitta-" // ( uNA-204 ) // iti tAnto nipAtyate, muhuriyarti vA, pRSodarAditvAt / tayorghaTikayodvayena tavayena // 51 // . triMzatA tairahorAtraH (1) nimeSAstu ityapi / (2) SaDbhizcetyapi / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 2 devakANDaH / 53 tairmuhUrtaH, ahazca rAtrizca ahorAtraH, puMklIbaliGgaH / "RksAmayajuSa-" // 13 / 97 // iti dvandve adanto nipAtyate // - tatrAhArdavaso dinam / divaM dhurvAsaro ghasraH tatreti / ahorAtramadhye, aMhate gacchati ahaH / " zvanmAtarizvana-" || (uNA-902) ityananto nipAtyate // 1 // dIvyatyatrAditya iti divasaH "divAdirabhilabhyuribhyaH kit" // (uNA-572) // ityasaH // 2 // dIvyati ravistra, yati tama iti vA dinam , puMklIbaliGgau / "dinanagna-" (unnaa-268)|| iti nAnto nipAtyate // 3 // dIvyantyatra lokA divam // 4 // dyauti gacchati dyuH, puMliGgaH / "zudrubhyAm" (uNA-744) // iti DuH // 5 // vAsayati raviM vAsaraH, puMklIbaliGgaH / "RchicaTi-" ( uNA-397 ) // ityaraH // 6 // ghasatyatti tamo ghanaH // 7 // divA avyayam // prabhAta syAdaharmukham // 12 // vyuSTaM vibhAtaM pratyUSaM kalyapratyuSasI uSaH / kAlyaM bhAtuM pravRttaM prabhAtam / "Arambhe" // 5 / 1110 // iti ktaH // 1 // aho mukhamArambhaH aharmukham // 2 // 52 // vizeSeNa uzyate'tikramyate vyuSTam / "jJAnecchA-" // 5 / 2 / 92 // ityAdinA ktaH // 3 // vibhAtuM pravRttaM vibhAtam // 4 // pratyUSati nizA rujati pratyUSam , puMklIbaliGgaH // 5 // kalAsu sAdhu kalyam // 6 // pratyoSatyarkakaraiH pratyuSaH "mithiraJjyuSi-" // ( uNA-971 ) // ityas // 7 // evamuSaH // 8 // : prApta: kAlo'sya kAlyam / " kAlAdyaH" // 6 / 4 / 126 // iti yaH, kAle sAdhviti vA // 9 // zeSazcAtra-vyuSTe nizAtyayagosau // prAtaH, prage, prADhe, pUrveyuzcAvyayAni / goso dezyAm ; saMskRte 'pyeke // madhyAhnastu divAmadhyaM madhyandinaM ca saH // 13 // . aho madhyaM madhyAhnaH, "sarvAMzasaMkhyA'vyayAt" // 7 // 3 / 118 // iti aT , ahAdezazca // 1 // divA aho madhyaM divAmadhyam // 2 // dinasya madhyaM madhyandinam / " lokampRNa-" // 3 / 2 / 113 // ityAdinA nipAtyate // 3 // 53 // dinAvasAnamutsUro vikAlasabalI api|| sAyaM Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54. abhidhAnacintAmaNaudinAvasAnaM dinAntaH // 1 // utkrAntaH sUro'sminnutsUraH // 2 // viruddhaH kAlo vikAlaH // 3 // saha balibhirupahArairvartate sabaliH, puMliGgaH // 4 // syati dina sAyaM, klIbaliGgaH // gauDastu-utsUrazca vikAlazca sAyazca sabalizca sa iti puMsyAha / "sthAcchAmAsA-" ( uNA 357) // ityAdinA yH|| 5 // tathA sAyamavyayam // . sandhyA tu pitRsUH saMdhyAyantyasyAM sandhyA, sajyete sandhIyete ahorAtrAvasyAmiti vA "saje-. dhaM ca // ( uNA-359) // iti yaH // 1 // pitRRn sUte pitRsUH / brahmaNo yeSA * pitRprasavitrI tanuriti prasiddhiH // 2 // trisandhyaM tUpavaiNavam // 54 // tinaH sandhyAH prANamadhyAhAparAhnalakSaNA: samAhRtAstrisandhyam // 1 // upa samIpe vaiNavo vratadaNDo yatra tadupavaiNavam // 2 // 54 // . zrAddhakAlastu kutapo'STamo bhAgo dinasya yH| .. zrAddhaM pitRkarma tasya kAlaH zrAddhakAlaH // 1 // kutiH sautraH kotanti gacchanti prItiM pitaro'smin kutapaH, puMklIbaliGgaH / " bhujkuti-|| ( unnaa-305)|| ityAdinA apaH kit ; kuM tapati sUryo'treti vA / yo dinasyASTamo bhAgaH sa kutapa ityarthaH / yatsmRtiH divasasyASTame bhAge mandIbhavati bhAskare / / sa kAlaH kutapo yatra pitRRNAM dattamakSayam // 1 // 2 // nizA nizIthinI rAtriH zarvarI kSaNadA kSapA // 15 // triyAmA yAminI bhautI tamI tamA vibhAvarI / rajanI vasatiH zyAmA vAsateyI tamasvinI // 5 // uSA doSendukAntA nizyati tanUkaroti ceSTA nizA / upasargAdAto Do'zyaH" // 5 / 1 / 56 // iti DaH / nizanti samAhitamanaskA bhavanti asyAmiti vA sthAditvAtkaH // 1 // nizItho'styasyAM nizIthinI // 2 // rAti sukhaM rAtri: "rAzadi"- // (uNA-696) ityAdinA triH, GyA rAtrI ca // 3 // zRNAti ceSTAH zarvarI, vani "NasvarAghoSAdano razca" // 2 // 4 / 4 // iti GIH // 4 // kSaNamavasaraM dadAti kSaNadA, vizrAntipradetyarthaH // 5 // kSipyate kSapA, bhidyAyaG // 6 // 55 // trayo yAmA yasyAM triyAmA, AdyantayorarddhayAmayordinavyavahArAt // 7 // yAmAH santyasyAM yAminI / yaugikatvAdyAmapatItyapi // 8 // bhUtAnAmiyaM bhautI, rAtriMcaratvAtteSAm // 9 // tAmyanti cakra Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / pAkA asyo, gaurAditvAt tyo tamI // 10 // tameti tvamaraTIkAbhiprAyeNa // 11 // vibhAtIti vani DhayAM vibhAvarI // 12 // rajantyasyAmiti rajaniH / "rajeH kit" // (unnaa-681)|| ityaniH / DyAM rajanI // 13 // vasantyasyAM vasatiH, khalyami." // ( uNA-653) // ityAdinA atiH // 14 // zyAyate gacchati zyAmA, "vilibhili-" // ( uNA-340 ) // ityAdinA maH, zyAmatvAdvA zyAmA // 15 // vasatau sAdhurvAsateyI / "pathyatithivasatikhapatereyaN" // 71 / 16 // ityeyaNi DIH // 16 // tamo'styasyAM tamasvinI // 17 // 56 // oSati dahatyahAklezamuSA / avyayamapi // 18 // duSyatyasyAM dRSTi>SA, avyayamapi // 19 // indoH kAntA indukAntA / / 20 // zeSazcAtra- . nizi cakrabhedinI niSadarI nizIthyA niD ghorA vaasrknykaa| zatAkSI rAkSasI yAmyA ghRtArcistAmasI tmiH| zArvarI kSaNinI naktaM paizAcI vAsurA uzAH // 1 // naktamavyayam / tuGgI dezyAm ; saMskRte'pi // . atha tamisrA darzayAminI / tamAMsi vidyante'syAM tamisrA "tamisrArNavajyotsnAH" / 2 / 52 // iti / nipAtyate // 1 // darzo'mAvAsyA tasya yAminI / tamisrA tAmasI rAtrirityamaraH // 2 // . jyotsvI tu pUrNimArAtriH 'jyosnA'styasyAM jyotsnI "jyotsnAdibhyo'N" // 72 // 34 // ityaN // 1 // pUrNimAyA rAtriH pUrNimArAtriH, jyotsnI candrikayA'nvitetyamaraH // gaNarAtro nizAgaNaH // 17 // gaNA rAtrayaH samAhRtA gaNarAtraH, puMklIbaliGgaH / "saMkhyAtaika-" // 19 // ityAdinA atsamAsAntaH // 1 // nizAgaNo nizAsamUhaH // 2 // 5 // pakSiNI pakSatulyAbhyAmahobhyAM veSTitA nizA / pakSau vidyete asyAH pakSiNI, vartamAnAgAmidivasayoH pakSayoriva madhye vartamAna. svAt / evaM nizayormadhye divaso'pi pakSItyAhuH // garbhakaM rajanIdvandvaM garbhayatIti garbhakam, antarbhUtadinatvAt / rajanIdvandvaM rAtridvayam / / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNaupradoSo yAminImukham // 18 // prArabdhA doSA asmin iti prdossH| yAminyA mukhaM prArambho yAminImukham // 58 // zeSazcAtra dinAtyaya: pradoSe syAt // - yAmaH praharaH / yAti yAmaH / "ari-" // ( unnaa-338)|| ityAdinA maH // 1 // prahiyate'smin kAlasUcakaM vAdyaM praharaH "punnAmni ghaH" // 53 / 130 // 2 // nizIthastvardharAtro mahAnizA / niyataM zerate'sminnizIthaH / "nyudyAM zIGaH" // (uNA-228) // iti thaH kit / ata eva kAtyo nizIthaM suptajanamAha // 1 // arddha rAtrararddharAtraH // 2 // mahatI prAptaprakarSatvAt , sA cAsau nizA ca mahAnizA // 3 // niHsampAto'pi / / .. uccandrastvapararAtraH utkrAntazcandro 'smin uccandraH // 1 // rAtreraparo bhAgaH apararAtraH // 2 // tamisra timiraM tamaH // 59 // ____dhvAntaM bhUcchAyAndhakAraM tamasaM samavAndhataH / tamo'syA'sti tamisram , strIklIbaliGgaH / "tamisrArNavajyotsnAH" // 7 / 2 / 52 // iti sAdhuH // 1 // timyatIva timiraM, puMklIbaliGgaH / "zuSI-" // ( uNA-416 ) // ityAdinA iraH kit // 2 // tAmyantyanena tmH| "as' // (unnaa-952)|| itys||3||59|| dhvanyate sarvarogaharatayA taditi dhvAntam, puNkliiblinggH| "kSubdhaviribdha-" // 4 / 2 / 70 // ityAdinA tAnto nipAtyate // 4 // bhuvazchAyA bhUcchAyA; purANe bhUguNazruteH / " senAzAlA-" // (liGgA-62) ityAdinA klIbatve bhUcchAyaM ca / / 5|| andhaM karotyandhakAram , puNkliiblinggH|| 6 / / samavAndhataH samavAndhebhyaH paraM tamasam, satataM tamaH sntmsm||7|| avagataM avahInaM vA tama: avtmsm|||| andhayatyandha tacca tattamazca andhatamasam / "samavAndhAttamasaH" / / 7 / 3 / 80 // ityat // 9 // bAhulakAddIrghatve andhAtamasamityapi / amarastu-dhvAnte gADhe'ndhatamasaM, kSINe'vatamasaM tamaH / viSvak saMtamasamiti vizeSamAha / zeSazcAtra dhvAnte vRtro rajobalam // rAtrirAgo nIlapaGko dinANDaM dinakesaraH / khaparAgo nizAvarma viydbhuutidigmbrH|| 1 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 57 . tulyanaktaMdine kAle viSuvad viSuvaM ca tat // 60 // tulye naktaMdine yatra kAle tatra viSuvat viSuvaM ca, viSurnAma muhUrtaH so'syAsti viSuvat , puMklIbaliGgaH; yadvaijayantI-purI tanmahimA hema viSuvat karma loma doH nRSaNDhaliGgAH / viSu sAmye'vyayam tadasyAstIti vA // 1 // evaM maNyAditvAd ve viSuvam / tacca meSAdau tulAdau ca bhavati // 2 // 60 // paJcadazA'horAtraH syAt pakSaH paJcadazA'horAtrA atra paJcadazAhorAtraH, pacati bhUtAni pakSaH "maavaavdybhi-"|| ( uNA-564 ) // ityAdinA saH // 1 // sa bahulo'sitaH / sa pakSo'sitaH kRSNaH, bahate varddhate tamo'sminnita bahulaH // 1 // zeSazcAtrapakSaH kRSNaH sito dvedhA kRSNo nizAhvayo'paraH / zuklo divAhvayaH pUrvaH // tithiH punaH karmavATI tanyate tithiH puMstrIliGgaH " tanerDid " // ( uNA-674 ) // iti ithiH // 1 // karmaNAM vATIva karmavATI tatpratibaddhatvAt teSAm // 2 // pratipat pakSatiH same // 61 // pratipadyate pakSasyA''dyatayA pratipat // 1 // pakSasya mUlaM prArambhaH pakSatiH, strIliGgo, "pakSAttiH " // 7 / 1 / 89 // iti tiH // 2 // 61 // paJcadazyau yajJakAlau pakSAntau parvaNI api / paJcadazAnAM pUraNyau paJcadazyau // 1 // yajJasya kAlau yajJakAlau "darzapaurNamAsIbhyAM miSTAnnena yajeta" iti zruteH // 2 // pakSasyAntau pakSAntau // 3 // pUryante pitaro'tra parvaNI " snAmadi-" // ( ugA-904 ) // ityAdinA van // 4 // - tatparvamUlaM bhUteSTApaJcadazyoryadantaram // 62 // parvaNo mUlaM parvamUlaM, bhUteSTA caturdazI sA ca paJcadazI ca bhUteSTApaJcadazyau tayorantaraM madhyam // 1 // 62 // ___ sa parva sandhiH pratipatpaJcadazyoryadantaram / sa sandhiH parveti saMbandhaH, yada durgaH-pratipatpaJcadazyostu sandhiH parva / prAcyAstu parvasandhyAkhyamAkhyan // 1 // - Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 pUrNimA paurNamAsI / / 6 / 4 / 21 / "" pUraNaM pUrNa, pUrNena nirvRttA pUrNimA " bhAvAdimaH itImaH / kecittu, pUraNaM pUrNiH, pUrNi mimIte pUrNimetyAhuH // 1 // pUrNo mAndro 'styasyAM paurNamAsI " pUrNamAso 'N // 7 / 2 / / 55 // ityaN / pUrNamAsaiyamiti vA " tasyedam // 6 / 3 / 160 // ityaN / pUrNo mAso'syAmiti vA, pUrNamAsA yukteti vA " sA'sya paurNamAsI // 6 / 2 / 98 // iti sUtra "" "" nipAtanAdaN // 2 // abhidhAnacintAmaNau sA paurNamAsI, pUrNe candre, rAtyAnandaM iti kA // ( uNA - 21 ) // ityAdinA kaH // 1 // 63 // kalAhIne tvanumatiH sA rAkA pUrNe nizAkare / / 63 // 66 66 kalayA hIne kalAhIne, anumanyate anumatiH // 1 // mArgazIrSyA''grahAyaNI / (C "" mRgazIrSeNa candrayuktena yuktA paurNamAsI mArgazIrSI prayukte // / 6 / 2 / 6 // ityaN // 1 // agrahAyanasya // 2 / 3 / 64 // iti Natve, agrahAyaNameva prajJAditvAdaNi GayAm, mArgazIrSAdArabhya vatsarapravRtteH // 2 // bhINazalivali 66 65 candrayuktAtkAlaM pUrvapadasthA - " agrahAyaNI: 66 amA'mAvasyamAvasyA darzaH sUryendusaGgamaH // 64 // amAvAsyA'mAvAsI ca ameti amAvasyAzabdaikadezo'yaM bhImavat / na vidyate mAzcandramA asyAmiti vA pRSodarAditvAt // 1 // amA saha vasato'syAM candrArkAvityamAvasI auNAdike apratyaye GI // 2 // tathA'mAvasyA arssertsmAvAsyA // 5 / 1 / 21 // iti dhyaNanto nipAtyate // 3 // dRzyate yAjJikairdarzaH, dRzyate candro'sminniti vA viparItalakSaNayA // 4 // sUryendro H saGgamo'tra sUryendusaGgamaH / / 5 / / 64 // amAvasyAyA vikalpapakSe amAvAsyA // 6 // amAvasyeva bAhulakAddIrghatve amaavaasii|| 7 // sA naSTenduH kuhuH kuhUH / pRkAhRSi - " // ( uNA - 729 ) // iti sA amAvAsyA naSTa indurasyAM naSTenduH, kuhayate vismApayate kuhuH, strIliGgaH uH kit // 1 // tathA kuhUH nRtizvadhiruSikuhibhyaH kit // ( uNA - 844 ) // iti U // 2 // "" 27 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devkaannddH|| 59 * dRSTendustu sinIbAlI sitA bAlA candrakalA'syAM sinIbAlI pRSodarAditvAt // 1 // __ bhUteSTA tu caturdazI // 65 // bhUtAnAmiSTA bhUteSTA // 1 // caturdazAnAM tithInAM pUraNI caturdazI // 2 // 65 // pakSau mAsaH mAti mimIte vA mAsaH, puMklIbaliGgaH "mAvAvadyami--" // (uNA--564) // iti saH / masyate parimIyate sAvanacAndrasUryAdibhedeneti vA ghaJ // 1 // zeSazcAtramAse varSAMzako bhavet varSakozo dinamalaH // vatsarAdirmArgazIrSaH sahaH shaaH| AgrahAyaNikazca - vatsarasyAdivatsarAdiH // 1 // mArgazIrSI paurNamAsyasya mArgazIrSaH "sAsya paurNamAsI" // 6 / 2 / 98 // ityaN / yaugikatvAda mArgI paurNamAsyasya mArgaH // 2 // sahate sahaH, ac // 4 // sahate loko'smin zItamiti sahAH, puMliGgaH " as" // ( uNA-952) // ityas // 4 // AgrahAyaNI paurNamAsyasya AgrahAyaNikaH " AgrahAyaNyazvatthAdikaN " // 6 / 2 / 99 // ___ atha pauSastaiSaH sahasyavat // 66 // puSyeNa candrayuktena yuktA paurNamAsI pauSI sA'syAsti pauSaH // 1 // evaM taSaH // 2 // sahasi sAdhuH sahasyaH sa iva sahasyavat / yathA sahasyaH pauSavAcI tathA teSo'pItyarthaH // 3 // 66 // mAghastapAH mAghI paurNamAsyasya mAghaH // 1 // tapati tapAH, puNkliiblinggH|| * phAlgunastu phAlgunikastapasyavat / 'phAlgunI paurNamAsyasya phAlgunaH // 1 // evaM phAlgunikaH " caitrIkArtikIphAlgunIzravaNAd vA" // 6 / 2 / 100 // iti ikaN // 2 // tapasi sAdhustapasyaH // 3 // zeSazcAtra phAlgunAlastu phAlgune // - caitro madhuzcaitrikazca Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 abhidhAnacintAmaNau- .. caitrI paurNamAsyasya caitraH // 1 // evaM caitrikaH // 2 // manyate madhuH puMliGgaH " manijanibhyAM dhatau ca " // ( uNA-721 ) // ityuH| zeSazcAtracaitre mohanikaH kAmasakhazca phAlgunAnujaH // vaizAkhe rAdhamAdhavau // 67 // vaizAkhI paurNamAsyasya vaizAkhastatra // 1 // evaM rAdhaH // 2 // madhureva mAdhavaH prajJAditvAdaN // 3 // zeSazcAtravaizAkhe tUtsaraH // 6 // jyeSThastu zukraH vAsarairvRddhatamatvAt jyeSThaH // 1 // zocanti pAnthA atra zukraH, puMklIbaliGgaH // 2 // zeSazcAtrajyeSThamAse tu kharakomalaH jyeSThAmUlIya iti ca / / athA''SADhaH zuciH syAt ASADhI paurNamAsyasya ASADhaH // 1 // zocanti pAnthA atra zuciH, puMsi // 2 // zrAvaNo nbhaaH| zrAvaNikaH zrAvaNI paurNamAsyasya zrAvaNaH // 1 // evaM zrAvaNiko'pi // 2 // nabhyati hinasti pAnthAniti nabhAH puMsi // 3 // .. atha nabhasyaH proSThabhAdraparaH padaH // 68 // bhAdrazcApi nabhasi sAdhunabhasyaH // 1 // prauSThabhAdrAbhyAM paraH pada iti prauSThapadI paurNamAsyasya prauSThapadaH // 2 // evaM bhAdrapadaH // 3 // 68 // bhImavadbhadrayA yuktA paurNamAsI bhAdrI sA'styasya bhAdraH, bhAdrapadaikadezo vA // 4 // Azvine tvAzvayujeSau AzvinI paurNamAsyasya Azvinastatra // 1 // evamAzvayujaH // 2 // iSyate itISaH " tudAdiviSiguhibhyaH kit " // ( uNA-5) // iti aH kit // 3 // atha kArtikaH / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 61 kArtikiko bAhuloja kArtikI paurNamAsyasya kArttikaH // 1 // evaM kArttikikaH // 2 // bAhula: // 3 // Urjayanti balino bhavanti prANino'tra UrjaH " punnAmni ghaH // 5|3|130 4 // zeSazcAtra - kArttike sairakaumudau // dvau mArgAdikAvRtuH // 69 // mAsAviti zeSaH / mArgAdikAviti mArgapauSau, mAghaphAlguno, caitravaizAkhI, jyeSThASADhau, zrAvaNabhAdrapadau, AzvinakArttikAviti / iyartti RtuH puMsi, yatkAtyaH - " AdAya mArgazIrSAcca dvau dvau mAsAvRturmataH " / hemantAddhi vatsarasyArambhaH || 1 // 69 // hemantaH prasalo raudraH hanti dinamasau, hinvanti varddhante rAtrayo'treti vA hemantaH "sImantahemanta - bhdntdussvntaadyH"|| (uNA - 222 ) // ityantAnto nipAtyate / himo'nto'syeti pRSodarAditvAd vA // 1 // prakarSeNa salati prasalaH // 2 // rudrasyAyaM pUjAhetutvAd raudraH // 3 // zeSazcAtra ---- himAgamastu hemante // atha zeSazizirau samau / zeSasyAyaM pUjAhetutvAt zaiSaH // 1 // zazati zIghraM gacchati dinamatra ziziraH puMklIbaliGgaH "zavazazericcAtaH " // ( uNA - 413 ) // iti iraH // 2 // vasanta iSyaH surabhiH puSpakAlo balAGgakaH / / 70 / / vasatyasmin sukhaM, vaste bhuvaM vA vasantaH puMklIbaliGgaH " tRjibhUvadi - " // ( uNA - 221 ) // ityAdinA antaH // 1 // iSasya tulyaH samarAtrindivatvAdiSyaH zAkhAditvAd yaH, eSaNamiT puSpAdivAJchA tasyAM sAdhuriti vA iSyaH puMklIbaliGgaH, yadvAcaspatiH-vasante tvastriyAmiSyaH // 2 // suSThu rabhate surabhiH puMsi " nAmyupAntya - " // ( uNA - 609 ) // iti bahuvacanAt kidiH // 3 // puSpANAM kAlaH samayaH puSpakAlaH // 4 // balaM vIryamaGge'smAd balAGgakaH // 5 // . zeSazcAtra - vasante pikabAndhavaH puSpasAdhAraNazcApi // 70 // uSNa uSNAgamo grISmo nidAghastapa USmakaH / oSati uSNaH (( ghRvIhvA - " // ( uNA -183 ) // iti NaH kit // 1 // uSNasya dharmasyAgamo'tra uSNAgamaH // 2 // prasate jalaM grISmaH " rukmagrISma ( uNA - 346 ) // ityAdinA mAnto nipAtyate // 3 // nidahyante'smin iti 11 9 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau nidAghaH vyaJjanAd ghani "nynggmeghaadyH"||4|1|112|| iti ghatvam // 4 // tapati tapaH ac, yaklakSam-tapena varSA zaradA himAgamaH // 5 // USmayatIti USmaH, USmapratikRtirvA // 6 // zeSazcAtra-grISme tUSmAyaNo mataH Akhorapadmau // varSAstapAtyayaH prAvRD meghAtkAlAgamau kSarI // 71 // viyate chAdyate nabho'tra medhairiti varSAH " vRkRtRmIGmAbhyaH SaH" // (uNA540 ) // iti SaH, varSamastyAsu, varSantIti vA; nityabahuvacanAntaH strIliGgazca / variSA ityapi // 1 // tapasyAtyayo'tra tapAtyayaH // 2 // pravarSantyasyAM meghAH prAvRT strIliGgaH "gtikaarksy-"|| 3 / 2 / 85 // ityAdinA kvipi dIrghaH // 3 // meghazabdAtparaH kAlaH, Agamazca meghakAlaH // 4 // meghAgamaH // 5 // kSarA meghAH santyatra kSarI // 6 // 71 // . zarad ghanAtyayaH zIryante'syAM pAkenauSadhayaH zarad strIliGgaH, "zRdRbhaserad" // ( uNA894 ) // ityad // 1 // ghanasyAtyayo'tra ghanAtyayaH // 2 // ayanaM zizirAdyaistribhistribhiH / ayate'rko'nenetyayanam , tribhistribhiriti zizirAyaivarSAdyaizca // 1 // ... ayane dve gatirudam dakSiNA'rkasya vatsaraH // 72 // udaguttarA, dakSiNA'pAcI yA'rkasya gatiste dve ayane uttarAyaNaM dakSiNAyanaJca, te milite vatsaro varSe bhavati, vasanti Rtavo'tra vatsaraH "majyaji-" // (uNA439) // ityAdinA saraH // 2 // 72 // sa saMparyanUbhyo varSa hAyano'bdaM samAH zarat / sa vatsaraH, saMparyanUbhyaH paraH-saMvatsaraH, parivatsaraH, anuvatsaraH, udvatsaraH // 4 // vRNoti chAdayati varSam // 5 // jahAti jihIte vA bhAvAn hAyanaH "haH kAlavrIhyoH" // 5 / 1 / 68 // iti TanaN // 6 // Apyate abdaH " Apo'p ca " // ( uNA-238 ) // iti daH / varSAdayastrayaH puMklIbaliGgAH // 7 // samanti samAH strIliGgaH, saha mAnti vartante Rtava Asu vA; bahutve'yam // 8 // zIryata iti zarat strIliGgaH // 9 // zeSazcAtra-varSe tu RtuvRttiyugAMzakaH / - kAlagranthirmAsamalaH saMvat sarvartuzAradau // vatsa idvatsara iDAvatsaraH paravANivat / ... saMvadityanavyayam / avyayaM tvavyayeSu vakSyate // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / ar * bhavet paitraM tvahorAtraM mAsena pitRNAmidaM paitram , ahorAtram , tatra kRSNapakSo'haH, zuklo rAtriH, mAsena mAnuSeNeti zeSaH // 1 // abdena daivatam // 73 // mAnuSeNeti zeSaH / devatAnAmidaM, daivataM, ahorAtram , tatrottarAyaNamahaH, dakSiNAyanaM rAtriH // 73 // daive yugasahasra dve brAhma - ahorAtramityeva / daivairhi SaSTyadhikaistribhirahorAtrazatairdivyaM varSe, taidazabhiH sahasrailaukikaM caturyugam , tacca devAnAmekaM yugaM tatsahasraM brahmaNo dinaM bhUtAnAM sthitikAlaH, tAvatyeva rAtribhUtAnAM pralayakAlaH / . . yanmanuH catvAryAhuH sahasrANi varSANAM tu kRtaM yugam / tasya tAvacchatI saMdhyA saMdhyAMzazca tathAvidhaH // 1 // itareSu sasaMdhyeSu sasaMdhyAMzeSu ca triSu / ekApAyena vartante sahasrANi zatAni ca // 2 // yadetat parisaMkhyAtamAdAveva caturyugam / . .. 'etaddvAdazasAhasraM devAnAM yugamucyate // 3 // daivikAnAM yugAnAM tu sahasraM parisaMkhyayA / brAhmamekamaharjeyaM tAvatI rAtrirucyate // 4 // mAnuSamAnena brAhmamahorAtraM yathA mAnuSANi sahasrANAM zatAnyAhuzcaturdaza / catvAriMzat sahasrAzca varSANAM tat kRtaM yugam // 1 // lakSANi catuhInAni sahasrA dvigunnaasttH| iti tretAyuge kAlagaNanA mAnuSI kRtA // 2 // niyutAni punaH sapta sahasrANi ca viMzatiH / dvAparaM yugamanye tu lakSANyaSTau mRSaiva tat // 3 // trINi lakSANi SaSTizca sahasrANi kalau yuge| caturyugasahasrANi dvAdaza brahmaNo dinam // 4 // iyaM ca mAnuSeNaiva mAnena gaNanA kRtA / kalpau tu te nRNAm / ye dve deve yugasahasre te nRNAM kalpau, eka sthiti kalpayati sthitikalpa iti, . dvitIyaM tu kSayamiti // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64. abhidhAnacintAmaNau manvantaraM tu divyAnAM yugAnAmekasaptatiH // 74 // manUnAM svAyaMbhuvacAkSuSavaivasvatAdInAmantaramavakAzo'vadhivI tairhi caturdazabhirbrahmaNo dinam // 74 // kalpo yugAntaH kalpAntaH saMhAraH pralayaH kSayaH / saMvarttaH parivarttazca samasuptirjihAnakaH // 75 // kalpate jagadasmin klpH||1|| yugasyAnto yugaantH||2|| kalpasyAnto'vadhiH kalpAntaH, , anaikaH kalpaH kSayArtho'nyo brAhmadinArthaH yacchAzvataH kalpaH zAstre vidhau nyAye saMvartte brahmaNo dine // 3 // saMhiyate pralIyate kSIyate jagadatra saMhAraH // 4 // pralayaH // 5 // kSayaH // 6 // saMvartate, parivartate jagadatra saMvartaH, parivartaH // 7 // 8 // samA suptiratra samasuptiH // 9 // jihIte gacchati jihAnaH svArthe ke jihAnakaH // 10 // 75 // tatkAlastu tadAtvaM syAt sa cAsau kAlazca tatkAlaH // 1 // tadetyasya bhAvaH tadAtvam // 2 // tajjaM sAndRSTikaM phalam / tajjaM tAtkAlikaM phalaM, saMdRSTa pratyakSaM prayojanamasya sAMdRSTikam | " prayojanam" // 6|4|117 // itIkaN / sAMsRSTikamityanyaH // 1 // AyatistUttaraH kAlaH AyamanamAyatiH, eSyatyAyatirityanye / uttara AgAmI kAlaH // 1 // udarkastadbhavaM phalam // 76 // udiyarti udarkaH "niSkaturuSkodarka - " // ( uNA - 26 ) // iti kAnto nipAtyate, udRcyate abhilASAt zrUyate iti vA, tadbhavamAyatibhavaM phalam // 1 // 76 // vyomAntarikSaM gaganaM ghanAzrayo vihAya AkAzamanantapuSkare / abhraM surAmroDumarutpatho'mbaraM khaM dyodivau viSNupadaM viyad nabhaH // 77 // "" vyayati chAdayati kSmAM vyoma "vyega edotau ca vA // (uNA--914) // iti man, vyavatIti vA mani " mavyavizrivijvari " // 4 / 1 / 109 // ityUT // 1 // antarmadhye RkSANyasya, dyAvApRthivyorantarIkSate vA antarikSaM pRSodarAditvAt, antarIkSamityapi // 2 // gacchantyanena devA gaganaM "" 22 vidanagaganagahanAdayaH 44 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / ( uNA--275 ) // ityanAnto nipAtyate // 3 // ghanAnAmAzrayo ghanAzrayaH // 4 // vijahAti sarva vihAyaH " vihAyassumanas-" // ( uNA--976 ) // ityAdinA asanto nipAtyate // 5 // AkAzante sUryAdayo'sminniti AkAzam , puMklIbaliGgau, na kAzate vA bAhulakAd dIrghaH // 6 // nAstyanto'sya anantam // 7 // poSati meghAn puSkaraM " sUpuSibhyAM kit" // ( uNA--436 ) // iti karaH, puSkaM vAri rAtIti vA // 8 // abhrANya'sya santItyabhraM " abhrAdibhyaH " // 7 // 2 // 46 // ityaH // 9 // surANAM devAnAm , abhrANAM meghAnAm , uDUnAM nakSatrANAM, marutAM vAyUnAM . panthAH surapathaH, abhrapathaH, uDupathaH, marutpathaH, yaugikatvAt devavartma, meghavartma, nakSatravarlsa, vAyuvarmetyAdayaH // 10 // 11 / 12 // 13 // amantyatra devA ambaraM " jtthrkrkr-"|| (uNA-403) // ityarAnto nipAtyate, ambate zabdAyataityanye // 14 // khanyate khaM " kvacid " // 5 / 1 / 171 // iti DaH // 15 // dyodivau pUrvavat // 16 // 17 // viSNoH padaM kramo'tra vissnnupdm||18|| viyacchati na viramati viyat kvip // 19 // nabhyatIti nabhaH, na babhastIti vA nakhAditvAt , klIbaliGgo // 20 // vihAyasA bhuvazvAvyaye / mahAvilaM dezyAm // zeSazcAtra-nakSatravartmani punargrahaneminabhovaTI / chAyApathazca // 77 // nabhrAT taDitvAn mudiro ghanAghano. 'bhraM dhUmayonistanayitnumeghAH / jImUtaparjanyabalAhakA ghano dhArAdharo vAhadamugdharA jalAt // 78 // ___ mana bhrAjate nabhrAT pRSodarAditvAdekasya no lope nakhAditvAt sAdhuH // 1 // taDidvidyate'sya taDitvAn // 2 // modante janA anena mudiraH "zuSISi-" // ( uNA--416 ) // iti kidiraH // 3 // hanti pravAsina iti ghanAghanaH craacrclaacl-"||4|1|13|| ityAdinA ajanto nipAtyate // 4 // abhrati abhraM, na bhrazyantyApo'smAdityeke, yaduktam--na bhrazyanti yatastebhyo jalAnyabhrANi tAnyataH, Apnoti sarvA diza iti vA abhraM "khurkssur"--|| ( uNA--396 ) // iti sAdhuH // 5 // dhUmo yoniH kAraNamasya dhUmayoniH // 6 // stanayati garjati stanayitnuH " hRssipussi"--|| ( uNA--797 ) // ityAdinA itnuH // 7 // mehati siJcati bhuvaM meghaH "nydgmeghaadyH||4|1|112|| iti saadhuH||8|| jIvantyanena jImUtaH "jIvema c-"|| ( uNA--216 ) // ityUtaH, jIvanasya jalasya mUtaH puTabandhaiti pRSodarAditvAd vA // 9 // parivarSati garjati vA parjanyaH " hiraNyaparjamyAdayaH-" // ( uNA--380 ) ityanyAnto nipAtyate // 10 // balanti jIvantyanena balAhakaH "balibili-" // ( unnaa--81)|| ityAhakaH, vAriNo vAhako vA pRSo Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 abhidhatnacintAmaNau darAditvAt // 11 // hanyate vAyunA ghanaH " mUrttinicitAbhre ghanaH // 5 / 3 / 37 // ityanto nipAtyate // 12 // dhArAM dharati dhArAdharaH AyudhAdibhyo dhRgo'daNDAdeH " / / 5 / 1 / 94 / / ityac || 13 || vAhazca dazca muk ca dharazca vAhadamugdharAH, te jalAt parA meghasya vAcakA ityarthaH jalavAhaH, jaladaH, jalamuk, jaladharaH, yaugikatvAt vArivAhaH, vAridaH, vArimuk, vAridharaH, ityAdayaH / abhravarja sarve: puMliGgAH / indravaMzendravajrayorupajAtiriyam // 14 // 15 // 16 // 17 // zeSazcAtra meghe tu vyomadhUmo nabhodhvajaH / gaNDAyitnurgadAyitnurvArmasivArivAhanaH // khatamAlo'pi // 78 // << " kAdambinI meghamAlA kamAdadate kAdambAH meghAH te santyasyAM kAdambinI, kadambavikAsaH kAdambaH sosstyasyAM vA; meghamAlA meghapaGkiH / kAlikA'pi // 1 // durdinaM meghajaM tamaH / duSTaM dinamatra durdinaM, meghAjjAtaM meghajaM, tamo'ndhakAraM, yadbhAguriH--durdinaM hyandhakAro 'bdaiH / vArdalamapi // 1 // AsAro vegavAn varSaH / AsaraNamAsAraH, sa vegavAn varSa ityucyate // 1 // zeSazcAtra -- athAsAre dhArAsaMpAta ityapi // vAtA'staM vAri zIkaraH // 79 // vAtenAstaM kSiptaM vAtAstam, zIkate siJcati zIkaraH " RchicaTi " // ( uNA--397 7 ) // ityaraH // 1 // 79 // vRSTayAM varSaNavarSe varSaNAd vRSabha iti bhASyakAravacanAd varSaNamiti sAdhuH // 1 // varSa puMklIbaliGgaH, " varSAdayaH klIbe " || 5|3|29 // ityal | yadvAcaspatiH -- atha vRSTirvarSamastrI kecidicchanti varSaNam // 2 // tadvighne grAhagrahAvavAt / tadvighne trRSTivighne avAtparau grAhagrahau avagrAhaH, avagrahaH " varSavighne'vAd mahaH" // 5 / 3 / 50 // iti vA al // 1 // 2 // ghanopalastu karakaH Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 dekANDaH / ghanopalo meghagrAvA, kIryate karakaH triliGgaH " dRkuna-" // ( uNA--27 ) // ityAdinA akaH // 1 // zeSazcAtra--karake'mbughano meghakapho meghAsthi puJjikA // bIjodakaM toyaDimbho varSAbIjamirAvaram // kASThA''zA dig harit kakup // 80 // kAzate kASThA // 1 // A'znute AzA // 2 // dizatyavakAzaM dik Rtvigdiz-" // 2 / 1 / 69 ||iti gatvam // 3 // harantyanayA harit "hRsRruhiyuSitaDibhya it " // (uNA--887) // iti it // 4 // kaM vAyu skumnAti vistArayati kakup "kakutriSTubanuSTubhaH" // ( uNA-932 ) // iti kvibanto nipAtyate / ete strIliGgAH // 5 // 80 // pUrvA prAcI - pRNAti pUrvA " nighRSi-" // (uNA-511) // iti vaH kit , pUrvati vyApnotIti vA // 1 // prathamamasyAmaJcatyAditya iti prAcI kvipi "aJcaH // 2 / 4 / 3 // iti DIH // 2 // dakSiNA'pAcI dakSate zIghraM gacchatyasyAM raviriti dakSiNA "druvRhi"- // (uNA-194) // iti iNaH // 1 // apAJcatyasyAM ravirityapAcI / japAditvAd vatve avAcI ityapi // 2 // pratIcI tu pazcimA / aparA pratyaJcati ravirasyAM pratIcI // 1 // pazcAd bhavA pazcimA "pazcAdAdyantAgrAdimaH" // 6 / 3 / 75 // itImaH // 2 // na pRNAti ravizcirametAmaparA // 3 // zeSazcAtra-yathA'paretarA pUrvA'parA pUrvetarA tathA // . athottarodIcI * atizayenAtkRSTA uttarA "dvayorvibhajye ca tarap" // 7 // 3 // 6 // iti tarap, uttaratIti vA // 1 // uttaramaJcatyarko'syAM udIcI // 2 // zeSazvAtra-yayottaretarA'pAcI tathA'pAcItarottarA // vidik tvapadizaM pradik // 81 // viziSTA dik vidik ubhayavyapadezAt , yadAhuH-yAnyAsAmantarAlAni vidizaH pradizazca tAH // 1 // dizoridamapAdizaM, vibhaktyarthe'vyayIbhAve "zara Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 abhidhAnacintAmaNau dAdeH" // 73 / 92 // ityat samAsAntaH // 2 // prakRSTA dik pradik // 3. // 81 // dizyaM digbhavavastuni dizyamiti "digAdidehAMzAd yaH" // 6 / 3 / 124 // 1 // avAgapAcInam apAJcatIti apAk // 1 // apAgevA'pAcInam " adistriyAM vA'JcaH // 71 / 107 // iti svArthe InaH // 2 // evam udagudIcInam / evam prAk prAcInaM ca same evam pratyak tu syAt pratIcInam // 82 // tiryadizAM tu pataya indrAgniyamanairRtAH / varuNo vAyukuberAvIzAnazca yathAkramam // 83 // tiryagityUrdhvAdhodigvyavacchedArtham / vidigapi prasiddhyA dik / evaM ca svasvAmisaMbandhe pUrvA dig aindrI, tato vidik AgneyI, dakSiNA yAmyA, tato vidik nairRtI, pazcimA vAruNI, tato vidik vAyavyA, uttarA kauberI, tato vidik aizAnI iti siddham // 83 // airAvataH puNDarIko vAmanaH kumudo'JjanaH / puSpadantaH sArvabhaumaH supratIkazca diggajAH // 84 // irAvati abdhau jAtaH airAvataH "jAte" // 6 / 3 / 98 // ityaN // 1 // puNDarIkavarNatvAt puNDarIkaH // 2 // vAmanAkAratvAd vAmanaH // 3 // kumudavarNatvAt kumudaH // 4 // aJjanavarNatvAt aJjanaH // 5 // puSyavad dantA asya puSpadantaH // 6 // sarvabhUmerzAtaH sArvabhaumaH " pRthisirvabhUmerazijJAtayozcAJ" // 6 / 4 / 156 // ityaJ // 7 // zobhanAni pratIkAni aGgAni asya supratIkaH // 8 // dizAM dhArakA gajA diggajAH / dikkrameNeti prastAvAd labhyate / 'airAvataH puNDarIkaH kumudAJjanavAmanAH' iti bhAguriH kramamAha / mAlA tu--airAvataH supratIka iti // 84 // - indrAdayo'STau dikpAlAH, tatrAgnirvAyuzcaikendriyeSu tiryakANDe vakSyete, zeSAnuktakrameNAha puSpA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ 2 devkaannddH| * indro harirdazcyavano'cyutAgrajo ___ vajrI viDojA maghavAn purandaraH / prAcInabarhiH puruhUtavAsavau saMkrandanA''khaNDalameghavAhanAH // 85 // sutrAmavAstoSpatidalmizakA . vRSA zunAsIrasahasranetrau / parjanyaharyazvaRbhukSibAhu danteyavRddhazravasasturApAT // 86 // surarSabhastapastakSo jiSNurvarazatakratuH / kauzikaH pUrvadigdevA'psaraHsvargazacIpatiH // 87 // pRtanApADDapradhanvA marutvAn maghavA indati indraH " bhIvRdhi-" // ( uNA-387 ) // iti raH // 1 // harati daityaprANAniti hariH // 2 // duSTaM cyavate paradAreSu retazcyutertuzcyavanaH, nandyAditvAdanaH / duHkhena cyavate raNAd vA // 3 // acyutasyA'prajo acyutAgrajaH // 4 // vajramasyAsti vajrI // 5 // vebeSTi viD vyApakaM ojo'sya ciDaujAH pRSodarAditvAt , viDaM bhedakaM ojo yasyeti vA // 6 // maghaH saukhyamasyA'sti maghavAn , magho devasabhA so'syAstIti vA // 7 // purANi arINAM dArayati, tripuraM vA purandaraH " purandarabhagandarau" // 5 / 11114 // iti khAnto nipAtyate // 8 // prAcInamukhA bardiSo darbhA asya prAcInabarhiH / yadviSNupurANe prAcInAmAH kuzAstasya pRthivyAM vizrutA muneH / prAcInabarhirabhavat khyAto bhuvi mahAbalaH // 1 // 9 // - puru prabhUtaM hUtaM yajJeSvAhvAnamasya puruhUtaH // 10 // vasati kharge vAsavaH " maNivaserNit " // ( uNA-516 ) // ityavaH, vasureva vA prajJAdyaN , vasvapatyaM vA // 11 // saMkrandayatyaristrIH saMkrandanaH // 12 // AkhaNDayatyAkhaNDalaH // 13 // megho vAhanamasya meghavAhanaH, indro hi meghAnAvizya varSati ; meghaairAvato vA, abhrAdhiSThAtRtvAt // 14 // 85 // suSThu trAyate sutrAmA man , zobhanaM trAma balamasya vA / bAhulakAd dIrghatve sUtrAmA'pi // 15 // vAstohakSetrasyA'dhichAtA vAstoSpatiH " vAcaspativAstoSpati-" // 3 / 2 / 36 // iti SaSThayalupi Satvam // 16 // dalati girIn dalmiH " nIsAbyuzavalidalibhyo miH" ||(unnaa-687) // iti miH // 17 // zaknoti zakraH " bhIvRdhi-" // (unnaa-387)|| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau iti raH, zakraM nAma siMhAsanamasyAstIti vA // 18 // varSatIti vRSA "indro vai varSati" iti zruteH " lUpUyuvRSi-" // ( unnaa-901)|| ityAdinA kan // 19 // zobhanaM nAsIramagrayAnamasya zunAsIraH, zuH pUjAyAm , zvazuravat / dantyAdirapi // 20 // sahasraM netrANyasya sahasranetraH, yat kauTalyaH- indrasya hi mantriparSadRSINAM sahasraM, sa taccakSustasmAt indraM dvayakSaM sahasrAkSamAhuH // 21 // pariparSati parjanyaH // 22 // harayaH piGgA azvA asya haryazvaH // 23 // iyarti RbhukSAH " arte kSinak" // ( uNA-928 ) // RbhUn devAn kSayatyadhivasati ityanye // 24 // bahudantyA apatyaM bAhudanteyaH // 25 // vRddhe zravasI asya vRddhazravAH, vRddhebhyaH zRNotIti vA // 26 // turaM tvaritaM sAhayatyabhibhavatyarIn , turaM vegaM sahate vA turAbATa , pRSodarAditvAt // 27 // 86 // surANAmRSabhaH surarSabhaH // 28 // tapastakSNoti indrapadaprAptizaGkayA'nyeSAM tapastakSaH // 29 // jayatItyevaMzIlo jiSNuH " bhUjeH SNuk" // 5 / 2 / 30 // iti SNuk // 30 // varAH zataM ca kratavo'sya varazatakratuH varaRtuH, zatakratuH; zataM kratavaH pratimAbhigrahavizeSAH kArtikabhave'syA'bhUvan ityAgamavidaH // 31 // 32 // kuzairdabhaizcarati kauzikaH, jAtamAtrasyA'dityA kuzaizchAditatvAt ; yatpurANe jAtamAtro'tha bhagavAnadityA sa kuzairvRtaH / tadA prabhRti devezaH kauzikatvamupAgataH // 1 // kuzikApatyamiti vA // 33 // pUrvadizaH, devAnAM, apsarasAM, svargasya, zacyAzca patiH pUrvadikpatiH, devapatiH, apsaraHpatiH, svargapatiH, zacIpatiH, yaugikatvAt prAcIzaH, pUrvadigaziH, surezaH, surastrIzaH, nAkezaH, zacIzaH, paulomIza ityAdayaH // 34 // 35 // 36 // 37 // 38 // 87 // pRtanAM sAhayati pRtanApAT , pRSodarAditvAt Satvam // 39 // ugraM dhanurasya ugradhanvA // 40 // maruto devAH santyasya marutvAn // 41 // . maGghate maghavA " zvanmAtarizvan-" // ( unnaa-902)|| ityananto nipAtyate / maghA'syAstIti vA " DyApo bahulaM nAmni" // 2 / 4 / 99 // iti hrasvaH / maghaM sukhamasyAstIti vA // 42 // zeSazcAtra indre tu khadiro nerI traaystriNshptirjyH| gaurAvaskandI vandIko varANo devadundubhiH // 1 // kiNAlAtazca harivAn yAmanemirasanmahAH / zayIcirmAhiro vajradakSiNo viyuno'pi ca // 2 // asya tu| dviSaH pAko'drayo vRtraH pulomA namucirbalaH // 88 // jambhaH Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / asyetIndrasya, dviSaH zatravaH, te tu pAkAdayaH-pAtyAtmAnaM pAkaH "bhINazalivali-" // ( unnaa-21)|| iti kaH // 1 // adanti adrayaH // 2 // vartate vRtro'hiH " Rjyaji-" // ( uNA-388) // iti rak // 3 // pute lomAnyasya pulomA, pRSodarAditvAt talopaH // 4 // na muJcatyahaMkAraM namuciH " nAmyupAntya-- " // ( uNA--609) // iti kiH, nakhAditvAt sAdhuH // 5 // valati balaH // 6 // 88 // jambhate jambhaH, jAyata iti vA "gRdRrami--" // ( uNA327 ) // iti bhaH // 7 // tato 'vadhyAda bhiveSi-' (pR. 5 zlo. 10) ityAdivacanAt pAkadviT , adidviT , vRtradvid , pulomadviT , namucidvid , baladviT , jambhadviT indraH; yaugikatvAt pAkazAsanAdayaH // priyA zacIndrANI paulomI jayavAhinI / asyetyanuvartate / priyA bhAryA, zacate madhuraM vakti zacI // 1 // indrasya bhAryA indrANI " varuNendra--" // 2 / 4 / 62 // ityAdinA DIH , An cAntaH // 2 // pulomno munerapatyaM paulomI, bAhrAditvAt iJ // 3 // jayaM vahatItyevaMzIlA jayavAhinI // 4 // zeSazcAtra syAt paulomyAM tu zakANI cArudhArA shtaavrii| mahendrANI paripUrNasahasracandravatyapi // 1 // . tanayastu jayantaH syAjjayadatto jayazca saH // 89 // indrasya tanayaH, jayatIti jayantaH " tRjibhUvadi --" // (uNA-221) // ityantaH // 1 // jaya enaM deyAt jayadattaH " tikkRtau nAmni" // 5 / 1 / 71 // iti sAdhuH // 2 // jayatIti jayaH // 3 // zeSazcAtra-jayante yAgasaMtAnaH // 89 // sutA jayantI taviSI tAviSI indrasya sutA, jayatIti jayantI // 1 // tavati gacchati taviSI , tAviSI // 2 // 3 // uccaiHzravA hyH| indrasya hayaH, uccaiH zravasI asya uccaiHzravAH // 1 // zeSazcAtra--vRSaNazvo harerhaye // mAtaliH sArathiH indrasya sArathiH , matalasyApatyaM mAtaliH // 1 // zeSazcAtra---mAtalau hayaMkaSaH syAt // devanandI dvAHsthaH Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNauindrasya dvAHsthaH, devAn nandayatItyevaMzIlo devanandI // 1 // gajaH punaH / / 90 // airAvaNo'bhramAtaGgazcaturdanto'rkasodaraH / / airAvato hastimallaH zvetagajo'bhramupriyaH / / 91 / / indrasya gajaH ||90||iraavnne bhava airaavnnH||1||abhrsthtvaat abhramAtaGgaH, abhrarUpa ityeke, yatkAtyaH--airAvataM vijAnIyAt nAgamambudagAcaram // 2 // catvAro dantA asya caturdantaH // 3 // arkasya sodaro'kasodaraH, dvayoH samudrajAtatvAt // 4 // irAvatyabdhau jAtaH airAvataH puMklIbaliGgaH // 5 // hastinAM mallaH hastimallaH // 6 // zvetazcAsau gajazca zvetagajaH // 7 // abhratIti abhramuH " abhreramuH" // ( uNA-800) ||abhre khe mAti na bhrAmyati vA mantharagAmitvAt ; yallakSyam-abhramvAM jghnaantdolitkrH| tasyAH priyo'bhramupriyaH // 8 // zeSazcAtra---airAvaNe madAmbaraH sadAdAno bhadrareNuH // 91 // - vaijayantau tu prAsAdadhvajau indrasya prAsAdo dhvajazca, vaijayantI patAkA'nayorasti vaijayantau , vijayate vijayanto jiSNustasyemAviti vA // 1 // purymraavtii| .... indrasya purI, amarAH santyasyAM amarAvatI " anjiraadi-"||3||2178|| ityAdinA matau dIrghatvam // 1 // zeSazcAtra-pure tvaindre sudarzanam // saro nandIsaraH indrasya saraH, nandInAmnA saro nandIsaraH // 1 // - parSat sudharmA indrasya parSat , zobhano dharmo'syAM sudharmA / yallakSyam-sudharmA'navamA purI // 1 // nandanaM vanam // 92 // indrasya vanam , nandayaMti nandanam // 1 // 92 // vRkSAH kalpaH pArijAto mandAro haricandanaH / santAnazca indrasya vRkSAH, kalpaH saMkalpapUraNatvAt // 1 // pAriNaH pAravato'gdherjAtaH pArijAtaH // 1 // mandante modante devA anena mandAraH "agynggimdimndi-"| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / ( uNA-405) // ityAraH // 1 // harerindrasya candano haricandanaH puMklIbaliGgaH, hariH kaSe piGgazcandana iti vA // 1 // saMtanyante puSpANyasmin saMtAnaH // 1 // dhanurdevAyudhaM indrasya dhanuH, devAnAmAyudhaM dedAyudham // 1 // tahaju rohitam // 93 // tad devendradhanurutpAte Rju avakra, rohaH saMjAto'sya rohitam , rohitavarNatvAd vA / kecitu Rjurohitamiti samastamicchanti // 1 // 93 // dIrghavairAvataM tadeva dIrgha Rju ca, irAvati meghe'bdhau vA bhavaM airAvataM puMktIbaliGgaH // 1 // vajraM tvazani dinI svaruH / zatakoTiH paviH zaMvo dambholibhiduraM bhiduH // 94 // vyAdhAmaH kulizaH vajati yAtyeva na pratihanyate vajraM puMklIbaliGgaH "bhIvRdhi-" // (uNA-387) // iti raH // 1 // aznute vyApnoti ripUna jvAlAbhiH azaniH puMstrIliGgaH "sadighRtyami-" // ( uNA-680 ) // ityaniH // 2 // hAdaH sphUrjathurasyAsti hrAdinI // 3 // khararti svaruH puMsi "bhRmRtRtsari-" // (uNA--716) // ityuH // 4 // zataM bahvayaH koTayo'syeti zatakoTiH puMliGgaH, yaugikatvAt zatArazatadhArau ca // 5 // punAti paviH puMsi hIrakasya pavitratvAmnAnAt // 6 // kRtvA kArya zAmyati zaMvaH "zamyameNid vA" // ( uNA--318 ) // iti vaH, zaM vidyate'syeti vA "kaMzaMbhyAM-" // 7 / 2 / 18 // iti vaH // 7 // dannoti khedayati dAnavAn dambholiH puMsi " bahulaM" // 5 / 1 / 2 // ityoliH // 8 // bhinattItyevaMzIlaM bhiduram // 9 // bhinattIti bhiduH puMsi "pRkAhRSi-" // (uNA--729 ) // iti kuH // 10 // 94 // vizeSeNA''dadhAti bhayaM daityAnAM vyAdhAmaH "artIri-" // ( uNA--338) // iti maH // 11 // kolati saGghIkaroti bhayadatvAd girIn kulizaH puMklIbaliGgaH "kulikani-" // (unnaa--535)|| iti kizaH, kulinaH kulaparvatAn zyati pakSacchedena tanUkarotIti vA, kutsitaM lizati takSNotyarIniti vA // 12 // asyArciratibhIH asya vajrasya, arciAlA, atizayena bibhetyasyAH atibhIH strIliGgaH // 1 // sphUrjathurdhvaniH / patrasya dhvaniH, sphUrjanaM sphUrjathuH puMsi "Tvito'thuH // 5 / 3 / 83 // ityathuH // 1 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 abhidhAnacintAmaNau svarvaidyAvazvinIputrAvazvinau vaDavAsutau // 95 // nAsikyAvarkajau dakhau nAsatyAvabdhi yamau / , svargasya vaidyau svarvaidyau // 1 // azvinyAH putrau azvinIputrau yaugikatvAt Azvine // 2 // azvo vidyate'nayorazvinau sadA'zvArUDhAvityarthaH // 3 // vaDavAyAH sutau vaDavAsutau // 4 // 95 // nAsikAbhavatvena nAsikya varNasadRzau nAsikyau, azvinyA nAsikArandhrayo rave retaHpAtAt utpannAviti prasiddhiH // 5 // arkA arkau // 6 // dasyato harato rogAn dasrau " bhIvRdhi- // (uNA-387) // iti raH // 7 nA'satsu sAdhU nAsatyau, nA'satyAviti vA nakhAditvAt sAdhuH // 8 // andhejItau abdhijau // 9 // yamau yugmarUpau // 10 // nityadvivacanAntA ime // zeSazcAtra-nAsikyayostu nAsatyadatrau pravaravAhanau / tajJa // vizvakarmA punastvaSTA vizvakRd devavardhakiH / / 96 / / vizvaM karoti vizvakarmA, manU // 1 // tvakSati tvaSTA " tvaSTRkSattRduhitrAdayaH " // (uNA--865) / / 2 // vizvaM karoti vizvakRt || 3 || devAnAM vardhakiH devavardhakiH / / 4 / / 96 / / svaH svargiyadhvo'psarasaH kharvezyA urvazImukhAH / svargasya svargiNAM, ca vadhvaH svarvadhvaH, svargivadhvaH, yaugikatvAt svargastriyaH, surastriyaH // 1 // 2 // Apyante puNyairapsarasaH " ApopAptApsarAbjAzva " // ( uNA964 ) // ityas, Apo'psarAdezazca; apaH saranti smeti vA samudrajAtatvAd, vA bahuvacanAntaH strIliGgo'yam tenA'psarA ityapi // 3 // svargasya vezyAH svarvezyAH, svariti svargiNo'pyupalakSaNam tena devagaNikA ityapi // 4 // UrU aznute nArAyaNasyorUdbhavatvAt urvazI, pRSodarAditvAt hrasvaH, yallakSyam - UrUdbhavA narasakhasya muneH surastrImukhagrahaNAt prabhAvatyAdyAH / yadvayADi: > atha brahmaNo'gnikuNDAt samutpannA prabhAvatI / veditalAd vedivatI yamAt punaH sulocanA // 1 // urvazI tu hareH savyamUruM bhittvA vinirgatA / rambhA tu brahmaNo vaktrAccitralekhA tu tatkarAt // 2 // zirasastu mahAcittA smRtA kAkalisA vasA / marIcisUcikA caiva vidyutparNA tilottamA // 3 // after lakSaNA kSemA divyAM rAmA manoramA / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devkaannddH| hemA sugandhA suvapuH subAhUH suvratA sitA // 4 // zAradvatI puNDarIkA surasA sUnRtApi ca / suvAtA kAmalA haMsapAdI ca sumukhIti ca // 5 // menakA sahajanyA ca parNinI puJjikAsthalA / RtusthalA ghRtAcI ca vizvAcItyapsaraHstriyaH // 6 // hAhAdayastu gandharvA gAndharvA devagAyanAH // 97 // gAnaprArambhe hAhAkaraNAt hAhAH puMsi, gandharvavizeSasya nAmedam , hAhA AdiryeSAM te hAhAdayaH, AdizabdAt hUhUstumbururvRSaNAzvo vizvAvasurvasurucirityAdayaH / hAhAhUhUriti puMliGgamekamakhaNDaM nAmetyeke / gandhau ca hAhAhU hUriti tu lakSyam / avyayAvityeke, yadvAcaspatiH- haso hAhAhUhU ca dvau vRSaNAzvazca tumburuH / gandhayante hiMsanti duHkhaM gandharvAH "gandherar cAntaH" // ( uNA508 ) // iti vaH, gaurdhiyate vAk saptasvarasaMpannA tiSThatyatreti vA // 1 // gandharvA eva gAndharvAH // 2 // devAnAM gAyanA devagAyanAH // 3 // 97 // yamaH kRtAntaH pitRdakSiNAzApretAtpatirdaNDadharo'rkasUnuH / kInAzamRtyU samavartikAlau zIrNAhiharyantakadharmarAjAH // 98 // yamarAjaH zrAddhadevaH zamano mahiSadhvajaH / kAlindIsodarazcApi . yamayati yamaH, yamalajAtatvAd vA // 1 // kRto'nto'nena kRtAntaH // 2 // pitRzabdAt , dakSiNAzAzabdAt , pretazabdAcca paraH patiH pitRpatiH, dakSiNAzApatiH, pretapatiH // 3 // 4 // 5 // daNDamastraM dharati dnndddhrH|| 6 // arkasya sUnuH arkasUnuH // 7 // kanati dIpyate kInAzaH "kanerIzcAtaH" // ( uNA-534 ) / ityAzaH // 8 // mriyate'nena mRtyuH puMsi "mustyuk" // (uNA--805) // iti tyuk // 9 // rAjJi rake ca samaM vartata ityevaMzIlaH samavartI // 10 // kAlayati kSipatyAyuH kAlaH // 11 // zIrNAvaMhI asya zIrNohiH, zanaizcareNAsya dRzA'valokitau pAdau dagdhau iti hi prasiddhiH // 12 // harati prANAn hariH // 13 // antayatIti antakaH // 14 // dharmasya rAjA dharmarAjaH // 15 // 98 // yamanena rAjate yamarAjaH, yamarAD ityapi // 16 // zrAddhe devaH zrAddhadevaH pitRpatitvAt // 17 // zamayati zamanaH // 18 // mahiSo dhvajo'sya mahiSadhvajaH, mahiSavAhnatvAt / / 19 / / kAlindyAH sodaraH kAlindIsodaraH // 20 // zeSazcAtra--yame tu yamunAgrajaH / mahAsatyaH purANAntaH kAlakUTaH / / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau- .. dhUmorNA tasya vallabhA // 99 // - tasya yamasya, vallabhA bhAryA, dhUmavad dhUsarA UrNA bhrUmadhyAvarto'syA dhUmorNA // 1 // 99 // purI punaH saMyamanI saMyamyante prANino'syAM saMyamanI // 1 // pratIhArastu vaidhyataH / vidhyato'patyaM vaidhyataH // 1 // dAsau caNDamahAcaNDau atyantakopanatvAt caNDo mahAcaNDazca // 1 // 2 // citraguptastu lekhakaH // 10 // citre likhite guptaH, citramenaM gupyAditi vA citraguptaH // 1 // 100 / / syAd rAkSasaH puNyajano nRcakSA ... yAtvAzaraH kauNapayAtudhAnau / rAtriMcaro rAtricaraH palAdaH kInAzarakSonikasAtmajAzca // 101 / / kavyAt karburanairRtAvasRkpaH rakSa eva rAkSasaH, prakRteliGgavacane bAdhante svArthikAH kvcit|| (liGgA--135) / / iti puMstvam // 1 // puNyazcAsau janazca puNyajano viparItalakSaNayA // 2 // nRn caSTe nRcakSAH "cakSaH zid vA" // (uNA--969) ityas // 3 // yAtIti yAtu klIbaliGgaH "kRsikami-" ||(unnaa-773 ) // iti tun , yAtayati vyathayatIti vA, yAtudhAnazabdaikadezo vA bhImavat ; puMsyapi dhanapAlaH , yadAha--kravyAdA yAtavo yAtudhAnAH // 4 // A zRNAti hinasti AzaraH // 5 // kuNapasyAyaM bhakSakaH kauNapaH, kuNapaM attIti vA " kvacit " // 6 / 2 / 145 // ityaN // 6 // yAtUni yAtanA dhIyante'smin yAtudhAnaH // 7 // rAtrau carati rAtriMcaraH " careSTaH " // 5 / 1 / 138 // iti Te " navA'khitkRdante rAtreH" // 3 / 2 / 117 // iti vA mo'ntaH pakSe rAtricaraH // 8 // 9 // palamatti palAdaH // 10 // kanati dIpyate kInAzaH, kInamAmaM mAMsaM aznAtIti vA // 11 // rakSanti asmAt rakSaH " as" ||(unnaa-- 952) ityas // 12 // nitarAM kasati patiM gacchati nikasA tasyA Atmajo nikasAtmajaH , yaugikatvAt naikaseya ityAdayaH // 13 // 101 // kravyamAmaM mAMsamattIti vyAd " kravyAtkravyAdAvAmapakvAdau " // 5 / 1 / 151 // iti Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / sAdhuH / kravyAdo'pi // 14 // karburavarNatvAt karburaH, kavaiti gacchatIti vA " vAzyaMsi-" " ( uNA--423 ) // ityuraH // 15 // nirRterdikpAlasyA'patyaM bairRtaH // 16 // asRk pibati asRkpaH / / 17 / / zeSazcAtra - atha rAkSase / palapriyaH khasAputraH karbaro naraviSvaNaH / Aziro hanuSaH zaGkurvidhuro jalalohitaH / / 1 / / udvaraH stabdhasaMbhAro raktagrIvaH pravAhikaH / saMdhyAbalo rAtribalastrizirAH samitIpadaH // 2 // varuNastvarNavamandiraH pracetAH / jalayAdaHpatipAzimeghanAdA jalakAntAraH svAt paraJjanazca // 102 // "" vRNAti bibharti varuNaH 'RkRvRdhRdAribhya uNaH 5 ( uNA-196 ) // ityuH // 1 // arNavo mandiramasyA'rNavamandiraH // 2 prakRSTaM ceto'sya, pracetayate vA pracetAH // 3 // jalayAdasoH patirjalayAdaH patiH jalapatiH, yAdaH patiH, yaugikatvAt apAM nAthaH, yAdonAtha ityAdayaH // 4 // 5 // pAzo'syA'stIti pAzI, yaugikatvAt pAzapANirityAdayaH // 6 // meghavad nAdo'sya meghanAdaH // 7 // jalameva kAntAramasya jalakAntAraH // 8 // paraM jayati paraJjanaH "vidanagagana- // ( uNA-275 ) // ityAdizabdAd nipAtyate // 9 // "" "" zeSazcAtra varuNe tu pratIcIzo dundubhyuddAmasaMvRtAH // 102 // zrIdaH sitodarakuhezasakhAH pizAcakIcchAvasustriziraailavilaikapiGgAH / paulastyavaizravaNaratnakarAH kubera yakSau nRdharmadhanadau naravAhanazca // 103 // kailAsaukA yakSadhananidhikiMpuruSezvaraH / khy "" zriyaM dadAti zrIdaH // 1 // sitamudaraM yasya sitodaraH, kuSThitvAt // 2 // kuhayate vismApayate kuhaH || 3 || Izasya rudrasya sakhA IzasakhaH // 4 // pizAcAH santyasya pizAcakI " vAtAtIsArapizAcAt kazcAntaH 61 // iti in // 5 // icchayA vasvasya icchAvasuH // 6 // trINi triziraH // 7 // Ijyate'sAviti IDaviD vizravAH " IDeraviD hakhazca // 7 / 2 / zirAMsyasya 11 " // ( uNA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau 879 ) // tasyA'patyaM aiDaviDaH, latve ailavilaH, IDaviD dhanadamAtetyanye // 8 // eka piGgamasya ekapiGgaH, piGgalaikanetratvAt , ata eva bhAguriNA haryakSa uktaH // 9 // pulasterapatyaM vRddhaM paulastyaH "gargAderyaJ" // 6 / 1 / 42 // iti yaJ // 10 // vizravaso'patyaM vaizravaNaH "Nazca vizravaso vizluk ca vA" // 6 / 1 / 65 // iti sAdhuH // 11 // ratnAni kare'sya ratnakaraH // 12 // kutsitaM beraM zarIramasya kuSThitvAt kuberaH, kUyata iti vA "kugupatikathi-" // ( unnaa431)|| iti keraH // 13 // kinnarAdikhAmye'pi yakSajAtitvAd yakSaH // 14 // nurmanuSyasyeva dharmaH zmazrulatvAdirasya nRdharmA " dvipadAd dharmAdan " // 7 / 3 / 141 // ityan samAsAntaH, evaM manuSyadharmA'pi // 15 // dhanaM dadAti dhanadaH // 16 // naro vAhanamasya naravAhanaH // 17 // 103. // kailAsa oko'sya kailAsaukAH // 18 // yakSANAM, dhanasya, nidhInAM, kiMpuruSANAM ca IzvaraH yakSezvaraH, dhanezvaraH, nidhIzvaraH, kiMpuruSezvaraH, yaugikatvAd guhyakezaH, vittezaH, nidhAnezaH, kiMnarezaH / rAjarAjastu rAjJAM yakSANAM rAjeti yaugikatvAd gRhItaH // 19 // 20 // 21 // 22 // zeSazcAtra dhanade nidhanAkSaH syAd mahAsattvaH pramoditaH / ratnagarbha uttarAzA'dhipatiH satyasaMgaraH // dhanakeliH suprasannaH parividdhaH // vimAnaM puSpakaM zrIdasyeti zeSaH / puSpasya tulyaM puSpakaM " tasya tulye kaH saMjJApratikRtyoH " // 7 // 1 / 108 // iti kaH // 1 // caitrarathaM vanaM citrarathena nivRttaM caitrarathaM "tena nivRtte ca" // 6 / 2 / 71 // ityaN // 1 // purI prabhA // 104 // __ alakA vakhokasArA prakarSeNa bhAti prabhA // 1 // 104 // alati bhUSayati alakA " Dhakana-" // (unnaa--27)|| ityakaH, kSipakAditvAditvAbhAvaH // 2 // vasuyuktAni okAMsi sAramasyAM vakhokasArA, pRSodarAditvAt salopaH // 3 // zeSazcAtra-alakA punaH / vasuprabhA vasusArA // suto'sya nlkuubrH| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / calo naDaH kUbaraM rathAvayavo'sya nalakUbaraH // 1 // vittaM rikthaM khApateyaM rAH sAraM vibhavo vasu // 105 // dyumnaM dravyaM pRkthamRkthaM svamRNaM draviNaM dhanam / hiraNyArthI vidyate labhyate vittaM " vittaM dhanapratItam" // 4 / 2 / 82 // iti ktasya natvAbhAvaH // 1 // ricyate vibhajyate riktham " nInUrami-" // ( uNA2.27 ) // iti thak // 2 // khapatau sAdhu svApateyam " pathyatithi-" // 7 / 1 / 16 // ityeyaN // 3 // rAti etaM rAH strIpuMsaliGgaH "rAte?: " // (uNA-- 866) // iti DaiH // 4 // sarati kAlAntaraM sAraM klIbaliGgaH, puMsyapi dhanapAlaH, yadAha-- sAro'rtho draviNaM dhanam / sarateH sthirArthe ghaJ // 5 // vibhavati vibhavaH // 6 // vaste chAdayati, vasatIzvaragRhe vA vasu klabiliGgaH // 7 // 105 // yubhimarmIyate dyumnaM " yusunibhyo mADo Dit // ( unnaa-266)|| iti naH // 8 // drutulyaM dravyaM " drobhavye" // 7 / 1 / 115 // iti yaH; yathA-drurapranthi ajinaM dAru upakalpyamAnaM viziSTeSTarUpaM bhavati, tathA dhanamapi viniyujyamAnaM viziSTeSTamAlyAgupabhogaphalaM bhavatIti dravyamucyate // 9 // pRNakti saMyujyate pRkthaM " nInUrami-" // ( uNA--227 ) // iti bahuvacanAt thak // 10 // evaM Rcyate stUyate Rktham // 11 // asyate kSipyate svaM puMklIbaliGgaH " prahvAhA." // ( uNA--514 ) // iti vAnto nipAtyate, svanatIti vA // 12 // Rcyate stUyate RkNaM "ghRvIhvA-" // ( uNA--183 ) // iti bahuvacanAd Nak // 13 // dravati draviNam "druhavRhi-" // ( unnaa--194)|| iti iNaH // 14 // dhanati zabdAyate dhanaM puMklIbaliGgaH, dhanyata iti vA varSAditvAd al // 15 // hriyate hiraNyaM "hiraNyaparjanyAdayaH" // ( unnaa--380)|| iti sAdhuH // 16 // aryate'sau arthaH " kamigragArtibhyasthaH" // ( unnaa--225)|| iti.thaH, arthyata iti vA // 17 // nidhAnaM tu kunAbhiH zevadhinidhiH // 106 // nidhIyate etaditi nidhAnaM, bhujyAditvAt karmaNi anaT // 1 // koH pRthivyA nAbhiriva kunAbhiH puMsi // 2 // zete zevaM sthApyadhanaM "zIDApo hrasvazca vA" // ( unnaa--506)|| iti vaH, taddhIyate'sminniti zevadhiH puMsi " vyApyAdAdhAre" // 5 / 3 / 88 // iti kiH, puMklIbayorvAcaspatiH, yadAhanidhiH zevadhirastriyAm // 3 // niyataM dhIyate nidhiH puMsi // 4 // 106 // nidhivizeSAnAha---- __ mahApadmazca padmazca zaGkho makarakacchapau / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau-. mukundakundanIlAzca carcAzca nidhayo nava // 107 // . mahApadmAkRtitvAt mahApadmaH // 1 // padmAkRtitvAt padmaH puMsi; vAcaspatistu- padmo'striyAm , ityAha // 1 // zaGkhAkAratvAt zaGkhaH // 1 // makarAkAratvAd makaraH // 1 // kacchapAkAratvAt kacchapaH // 1 // mukundavarNatvAd mukundaH // 1 // kundavarNatvAt kundaH // 1 // nIlavarNatvAd nIlaH // 1 // carcyata iti carcAH puMsi // 1 // jainasamaye tu naisarpAdyA nidhayaH, yadavocAma triSaSTizalAkApuruSacarite naisarpaH pANDukazvAtha piGgalaH sarvaratnakaH / / mahApadmaH kAlamahAkAlau mANavazaGkhakau // 1 // teSAmevAbhidhAnaistu tadadhiSThAyakAH surAH / / palyopamAyuSo nAgakumArAstannivAsinaH // 2 // 107 / / yakSaH puNyajano rAjA guhyako vaTavAsyapi / ijyata iti yakSaH "mAvAvadyami-" // ( uNA--564 ) // iti saH, yakSyata iti vA // 1 // puNyazcAsau janazca puNyajanaH // 2 // rAjate rAjA // 3 // guhyaM vittaM karoti guhyakaH, gUhatIti vA " kIcaka-" // ( uNA--33 ) / / ityAdizabdAd nipAtyate // 4 // vaTe vasatItyekzIlo vaTavAsI // 5 // kiMnarastu kiMpuruSasturaGgavadano mayuH // 108 // kutsito naraH, azvamukhatvAt kiMnaraH " kiM. kSepe" // 3 / 1 / 110 // iti samAsaH // 1 // evaM kiMpuruSaH // 2 // turaGgasyeva vadanamasya turaGgavadanaH // 3 // minoti mayuH "mivahicaricaTibhyo vA" // (uNA--726 ) // ityuH // 4 // 108 // .. zaMbhuH zarvaH sthANurIzAna Izo rudroDDIzau vAmadevo vRSAGkaH / kaNThekAlaH zaGkaro nIlakaNThaH - zrIkaNThograu dhUrjaTibhImabhau // 109 // mRtyuJjayaH paJcamukho'STamUrtiH zmazAnavezmA girizo giriishH| paNDhaH kapardIzvara UrdhvaliGga ekatridRgbhAlahagekapAdaH // 110 // mRDo'TTahAsI ghanavAhano'hi Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...2 devakANDaH / . rbudhno virUpAkSaviSAntakau ca / mahAvratI vahnihiraNyaretAH zivo'sthidhanvA puruSAsthimAlI // 111 // syAd vyomakezaH zipiviSTabhairavau dikkRttivAsA bhavanIlalohitau / sarvajJanATyapriyakhaNDaparzavo ___ mahAparA devanaTezvarA haraH // 112 // pazupramathabhUtomApatiH piGgajaTekSaNaH / pinAkazUlakhavAGgagaGgA'hIndukapAlabhRt // 113 // gajapUSapurAnaGgakAlAndhakamakhA'suhRt / zaM sukhaM tatra bhavati zaMbhuH "zaMsaMsvayaMviprAd bhuvo DuH " // 5 / 2 / 84 // iti duH||1|| zRNAti saMharati zarvaH "laTikhaTi--." // ( uNA--- 505) // iti vaH // 2 // tiSThati zAzvataM sthANuH " ajisthAvarIbhyo nnuH"|| ( uNA--768) // iti NuH // 3 // ISTa ityavaMzIlaH IzAnaH, tAcchIlye shaanH|| 4 // ISTe izaH // 5 // rodanAd rudraH "Rjyaji--" // (uNA--388) // iti rak , " so'rodId yadarodIt ta rudrasya rudratvam" iti zruteH; rodayatyaristrIrvA " khurakSura--" // ( uNA--396) iti nipAtyate // 6 // uddizatyAgamavizeSaM uDDIzaH, pRSodarAditvAt // 7 // vAmaH zreSTho devo vAmadevaH, saMsAravAmatvAd vA // 8 // vRSo'Gka cihnamasya vRSAGkaH, yaugikatvAd vRSalAJchana ityAdayaH // 9 // kaNThe kAlo'sya kaNThekAlaH "amUrdhamastakAt svAGgAdakAme" // 3 / 2 / 22 // iti saptamyA alup // 10 // zaM sukhaM karoti zaGkaraH " hetutacchIlAnukUle-" // 5 / 1 / 103 // iti TaH // 11 // nIlaH kaNTho'sya nIlakaNThaH // 12 // zrIH zobhA kaNThe'sya zrIkaNThaH; tathAhi mahAbhArate ___ indreNa tat purA kSiptaM vanaM shriiknntthkaassinnaa|| ... dagdhvA kaNThaM tu taM pArtha! tataH zrIkaNThatA mama // 1 // 13 // : ucyati krudhA samavaiti, oSati puraM dahatIti vA ugraH " khurakSura-" // ( uNA--396 ) // iti rAnto nipAtyate // 14 // dhUrgaGgA jaTAsu asya dhUrjaTiH pRSodarAditvAt , dhUrbhArabhUtA jaTayo jaTA asyeti vA, "dhUmraM rUpaM ca . yat tasya tena dhUrjaTirucyate " iti vA // 15 // bibhyatyasmAd bhairavarUpAd bhImaH "bhiyaH So'ntazca vA" // ( uNA--344 ) // iti maH // 16 // bibharti * zaktiM bhargaH "gamyami-" // ( uNA--92 ) // iti gaH, bhRjjyante'nena kAma Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau kAlAdayo vA // 17 // 109 // mRtyuM jayati mRtyuJjayaH " bhRvRji - " // 5 // 1 / 112 // ityAdinA saMjJAyAM khaH // 18 // paJca mukhAni sadyojAtavAmadevAsghoratatpuruSezAnalakSaNAni asya paJcamukhaH // 19 // aSTau mUrttayaH kSitijalapavanahutAzanayajamAnAkAzasUryacandralakSaNA asya aSTamUrtiH // 20 // zmazAnaM vezmA'sya zmazAnavezmA // 21 // girirasyAsti girizaH " lomapicchAdeH zelam " // 7 / 2 / 28 // iti zaH, girau zete, giriM zyati upabhogena tanU - karotIti vA // 22 // girerIzo girIzaH // 23 // RSibhiH zApena pAtitaliGgatvAt SaNDhaH, yadvAmanapurANe 82 tatastamRSayo dRSTrA bhArgavAGgiraso mune ! | krodhabhAjo'bruvan sarve liGgo'sya patatAM bhuvi // 1 // 24 // kapardo'syA'sti kapardI // 25 // ISTa ityevaMzIla IzvaraH " sthezabhAsa - " // 5 / 2 / 81 // iti varaH // 26 // Urdhva liGgamasya UrdhvaliGgaH, nakulIzamUrtI // 27 // ekA tisrazca dRzo yasya sa tathA ekadRk, ardhanArIzvaramUrtI mahezvarAGgasya ekadRktvAt ; tridRk lalATe netrayogAt, yaugikatvAt ekanetraH, viSamanetraH // 28 // 29 // bhAle dRgasya bhAladRg // 30 // ardhanArIzvaramUrtI ekaH pAdo'sya ekapAt " susaMkhyAt " // 7 / 3 / 150 // iti pAdasya pAdbhAvaH / ekatridRgAdInAM trayANAM dvandvaH // 31 // 110 // mRDati sukhayati mRDaH // 32 // aTTahAso'syA'sti aTTahAsI // 33 // ghanA meghA vAhanamasya ghanavAhanaH, yaugikatvAt abdavAhanAdayo'pi // 34 // ahiH zeSanAgo bubhe'sya bhUmUrteH ahirbunaH, pRSodarAditvAd rephAgamaH, dvAbhyAM pRthakpadAbhyAM prathamaikavacanAntAbhyAM ekaM nAmetyanye, vibhaktyantare'pi yathA-" ahaye budhAya namo budhAya namo namo'stu gaNapataye " // 35 // virUpANi viSamatvAd akSINyasya virUpAkSaH " sakthyakSNaH svAGge " / / 7 / 3 / 126 / / iti TaH / / 36 / / viSamantayati viSAntakaH, samudramathane viSabhakSaNAt // 37 // mahAvrataM kApAlikaliGgaM vidyate'sya mahAvratI // 38 // vahnihiraNyazabdAbhyAM paro retaHzabdaH vahniretAH vahau reto'syeti kRtvA, devyA soDhumazakyatvAt agnau hi kSiptaM retaH, ata eva agnibhUH kumAraH // 39 // hiraNyaM reto'sya hiraNyaretAH, agnimUrtinA yamunA hiraNyaM prasUtamiti // 40 // zivahetutvAt zivaH, zete vasati pralaye jagadasminniti vA zApo hasvazca vA / / ( uNA - 506 ) // iti vaH // 41 // asthimayaM dhanvA'sya asthidhanvA / / 42 / / puruSAsthIni malate dhArayatItyevaMzIlaH puruSAsthimAlI // 43 // 111 // vyoma dyauH ke mUrdhani zete'sya vyomakezaH " zIrSe dyauH samavartata " iti zruteH, gaGgAM dhArayituM vyomavyApinaH kezA asyeti vA // 44 // zivirnAma rAjA nArAyaNena hataH sa cezvarasyA'tyantaM priya iti tasyA'sthIni zirasi dhRtAni, ataH piSTo'sthyAdirUpeNa ziviratra zipiviSTaH pRSodarAditvAt ; zipirindraluptavAtastena viSTo vyApta iti << "" Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 83 vA // 45 // bibharti kapAlaM, bibhyatyasmAditi vA bhairavaH " kairavabhairava - " // ( uNA519 ) // iti nipAtyate // 46 // dizaH kRttizca vAso'sya dikRttivAsAH digvAsA nagnatvAt, kRttivAsA gajAjinasaMvyAnatvAt; yaugikatvAd digvastraH, carmavasana ityAdayaH // 47 // 48 // bhavatyasmAd rajoguNApannAd vizvamiti bhavaH, auNAdikaH aH // 49 // nIlaH kaNThe lohitazca kezeSu ato nIlalohitaiti purANam // 50 // sarva jAnAti sarvajJaH // 51 // nATyaM priyamasya nATyapriyaH // 52 // daityayuddhe khaNDIbhUtaH parasya khaNDaparzaH // 53 // mahAparA devanaTezvarA iti mahAMzcAsau devazca mahAdevaH, tathA mahAnaTaH, nATyasRSTikAritvAt ; tathA mahezvaraH mahodadhivad rUDhaH // 54 // 55 // 56 // haratyaghaM haraH // 57 // // 112 // pazUnAM pramathAnAM, bhUtAnAM, umAyAzca patiH pazupatiH, suranaratirazcAM pazutvenoktatvAt " AbrahmAntaM lokAH pazavaH " iti smRteH pramathapatiH, bhUtapatiH, umApatiH; yaugikatvAt pazunAthaH, gaNanAthaH, bhUtanAthaH, gaurInAtha ityAdayaH / / 58 / / 59 / / 60 / / 61 / / piGgA jaTA IkSaNaM ca yasya sa tathA piGgajaTaH, piGgekSaNaH / / 62 / / 63 / / pinAkaM ca zUlaM ca khaTvAGgaM ca gaGgAM ca ahiM ca induM ca kapAlaM ca bibharti pinAkabhRt zUlabhRt, khaTvAGgabhRt, gaGgAbhRt, ahibhRt indubhRt, kapAlabhRt ; yaugikatvAt pinAkapANiH, zUlI, khaTvAGgadharaH, gaGgAdharaH, uragabhUSaNaH, zazibhUSaNaH, kapAlI ityAdayaH / / 64 / / 65 / / 66 / / 67 / / 68 / / 69 / / 70 / / 113 // gajasya, pUSNaH, purasya, anaGgasya, kAlasya, andhakasya, makhasya asuhRt gajAsuhRt, gajAsurahantRtvAt ; pUSAsuhRt, dakSAdhvaradhvaMsane hi pUSNo dantA mahezvareNa pAtitAH, yadvAmanapurANe---- tataH krodhAbhibhUtena pUSNo vegena zaMbhunA / muSTinAsshatya dazanAH pAtitA dharaNItale // 1 // purAsuhRt, zaMbhorAgneyabANena tripurasya pluSTatvAt; anaGgAsuhRt, zaMbho - stRtIyanetrAgninA kAmasya dagdhatvAt; kAlAsuhRt, dakSamakhadhvaMse yamasya jita - tvAt; andhakAsuhRt, andhako hi samare zUlena zUlinA protaH; makhAsuhRt, dakSasya hi makho mahezvareNa vidhvaMsitaH; yaugikatvAt gajAsuradveSI, pUSadantaharaH, tripurAntakaH, kAmadhvaMsI, yamajit, andhakA'riH, dakSAdhvaradhvaMsaka ityAdayaH / / 71 / / 72 / / 73 / / 74 / / 75 / / 76 / / 77 / / zeSazcAtra- zaMkare nandivardhanaH / bahurUpaH suprasAdo mihirANo'parAjitaH // kaGkaTIko guhyagururbhaganetrAntakaH kharuH / pariNAho dazabAhuH subhago'nekalocanaH // 1 // gopAlo varavRddho'hiparyaGkaH pAMsucandanaH / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 abhidhAnacintAmaNau kUTakRd mandaramaNirnavazaktirmahAmbukaH // 2 // koNavAdI zailadhanvA vizAlAkSo'kSatakhanaH / unmattaveSaH zabaraH zitAGgo dharmavAhanaH // 3 // mahAkAnto vahninetraH strIdehA? nRvessttnH| mahAnAdo narAdhAro bhUrirekAdazottamaH // 4 // joTI joTIGgo'rdhakUTaH samiro dhuumryoginau| ulando yajataH kAlo jaTAdharadazAvyayau // 5 // saMdhyAnATI rerihANaH zaMkuzca kpilaanyjnH| .. jagadroNirardhakalo dizAMpriyatamo'talaH // 6 // jagatsraSTA kaTATaGkaH kaTaprUhIrahRtkarAH // kapardo'sya jaTAjUTaH asya zaMbhoH, kaM ziraH piparti kapardaH "zAzIpa-" // ( uNA--237 ) / iti bahuvacanAd daH // 1 // jaTAnAM jUTo racanAvizeSo jaTAjUTaH // 2 // khaTAGgastu sukhaMsuNaH // 114 // khaTvAyA aGgamiva saralatveneSAsadRzatvAt khaTvAGgaH, klIve'pi, yayADi:khaTvAGgaM zivapAMzulam // 1 // suSThu khaM sunoti saMbadhnAti sukhaMsuNaH "bhrUNatRNa-" // (unnaa-186)|| ityAdizabdAd NAnto nipAtyate // 2 // 114 // pinAkaM syAdAjagavamajakAvaM ca taddhanuH / pinaSTi arIn pinAkaM puMklIbaliGgaH " piSeH pipiNyau ca" // ( uNA36) // ityAkaH // 1 // ajagavo'sthivikAraH tasyedaM AjagavaM, yatkAtyaHdhanurvadantyAjagavaM pinAkikaragocaram // 2 // ajakA- grahaNasthAnamasyA'sti ajakAvaM " maNyAdibhyaH " // 7 / 2 / 44 // iti vaH, amarastu-"pinAko'jagavaM dhanuH" ityAha; prAcyAstu-"ajagAvaM dhanuH proktam" ityAhuH // 3 // ... brAhmyAdyA mAtaraH sapta brahmaNa iyaM brAhmI, brahmANIti zaivaprasiddham , sA AyA AsAM brAmyAdyAH / mAnti vartante mAtRnAmnyaH zambhoH parikarabhUtAH, yaduktam smRtAdyA brahmANI siddhI mAhezvarI ca kaumaarii| vaiSNavyatha vArAhI cAmuNDA mAtaraH sapta // 1 // pramathAH pArSadA gaNAH // 115 // pramathanti arIn pramathAH // 1 // parSadi sAdhavaH pArSadAH " parSado NyaNau " // 7 / 1 / 18 // iti NaH, pAriSadA ityapi, yad vyADi:-gaNAstu pramathAH pAriSadAH kUSmANDakAdayaH // 2 // gaNyante divyapadaprAptyeti gaNAH // 3 // 115 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / ladhimA vazitezitvaM prAkAmyaM mahimA'NimA / . . yatrakAmAvasAyitvaM prAptiraizvaryamaSTadhA // 116 // lagho vo laghimA, mahAnapi laghurbhUtvA iSIkatUla iva AkAze viharati // 1 // vazino bhAvo vazitA, bhUtAni pRthivyAdIni, bhautikAni goghaTAdIni, teSu vazI svatantro bhavati teSAM tvavazyaH, tatkAraNatanmAtrapRthivyAdiparamANuvazIkArAt tatkAryavazIkAraH, tena tAni yathA'vasthApayati tathA'vatiSThanta ityarthaH // 1 // ISTa ityevaMzIla IzI Izino bhAva IzitvaM, teSAM bhUtabhautikAnAM vijitamUlaprakRtiH 'san ya utpAdo yo vinAzo yacca yathAvadavayavasaMsthAnaM teSAmASTe // 1 // prakRSTaH kAmo'sya prakAmastadbhAvaH prAkAmyaM icchA'nabhighAtaH, nAsya bhUtasvarUpairmUrtyAdibhiricchA'bhihanyate, bhUmAvunmajjati nimajjati yathodake // 1 // mahato bhAvo mahimA, alpo'pi nAganaganagaragaganaparimANo bhavati // 1 // aNorbhAvo'NimA, mahAnapi bhavatyaNuH // 1 // yatra kAmastatrA'vasyatItyevaMzIlo yatrakAmAvasAyI tadbhAvastattvaM satyasaGkalpatA, vijitaguNArthatattvo hi yadyadarthatayA saGkalpayati, tattadasmai prayojanAya kalpate, viSamapyamRtakArye saGkalpya bhojayan jIvayatIti // 1 // prApaNaM prAptiH, sarve bhAvAH saMnihitA bhavanti tasya, tadyathA-bhUmiSTha evAGgulyagreNa candramasaM spRzati // 1 // ityaizvaryamaSTaprakAraM bhavati // 116 // gaurI kAlI pArvatI mAtRmAtA 'parNA rudrANyambikA tryambakomA / durgA caNDI siMhayAnA mRDAnI___ kAtyAyanyau dakSajA''ryA kumArI // 117 // satI zivA mahAdevI zarvANI sarvamaGgalA / bhavAnI kRSNamainAkakhasA menAdrijezvarA // 118 // nizumbhazumbhamahiSamathanI bhUtanAyikA / . gauravarNatvAd gaurI // 1 // saMhAramUrtI kRSNavarNatvAt kAlI // 2 // parvatasyA'patyaM pArvatI // 3 // mAtRRNAM brahmANyAdInAM mAtA mAtRmAtA // 4 // na vidyante parNAnyasyA aparNA, tapasi parNAnAmapyanazanAt // 5 // rudrasya bhAryA rudrANI "varuNendra-" // 2 / 4 / 62 // ityAdinA GIH, An cAntaH // 6 // ambaiva ambikA, jaganmAtRtvAt // 7 // trINyambakAni netrANyasyAH tryambakA // 8 // avatIti umA " averhakhazca vA" // ( uNA-342 ) // iti mak , u meti mAtrA tapase niSiddhati vA // 9 // duHkhena gantuM zakyate'syAM durgA "sugadurgamAdhAre" // 5 / 1 / 132 // iti DAnto nipAtyate // 10 // caNDI, kopanatvAt " navA 12 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 abhidhAnacintAmaNau "" zoNAdeH // 2 / 4 / 31 // iti GIH // 11 // siMho yAnamasyAH siMhayAnA, yaugikatvAt siMhavAhanA'pi // 12 // mRDasya bhAryA mRDAnI // 13 // katasyASpatyaM vRddhaM kAtyAyanI, gargAditvAd yatri " lohitAdizakalAntAt " // 2 // 4 // 68 // iti GIH, DAyan cA'ntaH // 14 // dakSAjAtA dakSajA, yaugikatvAd dAkSAyaNI // 15 // aryata ityAryA // 16 // kumArI, avasthAbhedAt // 17 // 117 // satIti pUrvajanmani dakSaputrItve nAma, dakSajetivat ; yad vAmanapurANe brahmaMstvayA samAkhyAtA mRtA dakSAtmajA satI / sA jAtA himavatputrItyevaM me vaktumarhasi // 1 // satyazIlatvAt satI / / 18 / / zivA, svataH zreyaskarItvAt; puMyoge tu zivasya strI zivI // 19 // mahAdevasya bhAryA mahAdevI // 20 // zarvasya bhAryA zarvANI // 21 // sarvANi maGgalAnyasyAH sarvamaGgalA // 22 // bhavasya bhAryA bhavAnI // 23 // kRSNamainAkayoH khasA kRSNakhasA, nandaputrItvAt ; mainAkasvasA himAdiputrItvAt // 24 // 25 // menA'dribhyAM jAtA menAdvijA menAjA, adrijA // 26 // 27 // ISTa ityevaMzIlA IzvarA " stheza - " // 5 / 2 / 81 // iti varaH, IzvarIti tu " aznoterIccAdeH ' // ( uNA-442 ) // iti varaTi GayAM siddham ; Izvarasya bhAryeti vA // 28 // 118 // nizumbhaM zumbhaM mahiSaM mathati nizumbhamathanI, zumbhamathanI, mahiSamathanI // 29 // 30 // 31 // bhUtAnAM nAyikA bhUtanAyikA // 32 // 66 "" zeSazcAtra - gautama kauzika kRSNA tAmasI bAbhravI jayA / kAlarAtrirmahAmAyA bhrAmarI yAdavI varA / dhvajA zUladharA paramabrahmacAriNI // 1 // amoghA vindhyanilayA SaSThI kAntAravAsinI / jADulI badarIvAsA varadA kRSNapiGgalA // 2 // dRSadvatIndrabhaginI pragalbhA revatI tathA / mahAvidyA sinIbAlI raktadantyekapATalA // 3 // * ekaparNA bahubhujA nandaputrI mahAjayA / bhadrakAlI mahAkAlI yoginI gaNanAyikA // H hAsA bhImA prakUSmANDI gadinI vAruNI himA / anantA vijayA kSemA mAnastokA kuhAvatI // 5 // cAraNA ca pitRgaNA skandamAtA ghanAJjanI / gAndharvI karburA gArgI sAvitrI brahmacAriNI // 6 // koTizrIrmandarAvAsA kezI malayavAsinI / kAlAyanI vizAlAkSI kirAtI gokulodbhavA // 7 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 87 ekAnasI nArAyaNI zailA zAkambharIzvarI / prakIrNakezI kuNDA ca nIlavastrogracAriNI // 8 // aSTAdazabhujA pautrI zivadUtI yamakhasA / sunandA vikacA lambA jayantI nakulA kulA // 9 // vilaGkA nandinI nandA nandayantI nirnyjnaa| kAlajarI zatamukhI vikarAlA karAlikA // 10 // virajAH puralA jArI bahuputrI kulezvarI / kaiTabhI kAladamanI dardurA kuladevatA // 11 // raudrI kundrA mahAraudrI kAlaGgamA mahAnizA / baladevasvasA putrI hIrI kSemaGkarI prabhA // 12 // mArI haimavatI cApi golA zikharavAsinI // tasyAH siMhoM manastAlaH tasyA gauryAH, siMho vAhanaM, manastADayati kampayati manastAlaH // 1 // sakhyau tu vijayA jayA // 119 // gauryAH sakhyau, vijayate vijayA // 1 // jayati jayA // 1 // 119 // cAmuNDA carcikA carmamuNDA mArjArakarNikA / karNamoTI mahAgandhA bhairavI ca kapAlinI // 120 // camatyatti pralaye jagat cAmuNDA " picaNDairaNDa-" // ( uNA-176 ) // ityAdizabdAt sAdhuH, caNDamuNDadaityayormAraNAd vA; yadAha yasmAccaNDaM ca muNDaM ca gRhItvA tvmupaagtaa| cAmuNDeti tato loke khyAtA devI bhaviSyasi // 1 // 1 // carcyate pUjyate carcA cacaiva carcikA // 2 // carma muNDe'syAH carmamuNDA // 3 // mArjAraH karNikA'syAH, mArjAravat karNAvasyA iti vA mArjArakarNikA // 4 // karNAn moTayati daityAnAM karNamoTI // 5 // mahAn gandho'syA mahAgandhA, daityAstravisratvAt // 6 // bhairavasya bhAryA bhairavI // 7 // kapAlamastyasyAH kapAlinIM // 8 // zeSazcAtracAmuNDAyAM mahAcaNDI caNDamuNDA'pi // 120 // herambo gaNavighnezaH pazupANirvinAyakaH / dvaimAturo gajAsyaikadantau lambodarAkhugau // 121 // pratyUhe rambate zabdAyate herambaH, pRSodarAditvAt , dezyo'pi bahuzaH saMskRte . Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88. abhidhAnacintAmaNau-.. prayuktatvAd nibaddhaH // 1 // gaNAnAM vighnAnAM cezo gaNezaH, vighnezaH, yaugikatvAt pramathAdhipaH, vighnarAja ityAdayaH // 2 // 3 // pazuH pANAvasya pazupANiH, yaugikatvAt parazudhara ityAdayaH // 4 // vigato nAyako niyantA'sya vinAyakaH, yad vAmanapurANe nAyakena mayA devi ! vinodabhUto'pi putrakaH / yasmAjjAtastato nAmnA bhaviSyati vinAyakaH // 1 // anyeSAM vinetA vA // 5 // dvayormAtrorapatyaM dvaimAturaH "saMkhyAsaMbhadrAda mAturmAtur ca " // 6 / 1 / 66 // ityaN // 6 // gajasyevA''syamasya gajAsyaH // 7 // guhotpATitadantatvAt eko dakSiNo danto'sya ekadantaH // 8 // lambamudaramasya lambodaraH // 9 // AkhunA gacchati AkhugaH, yaugikatvAd mUSikaratho'pi // 10 // zeSazcAtra-- athaakhuge| praznigarbhaH pRzniko dvizarIrastridhAtukaH / hastimallo viSANAntaH // 121 // skandaH svAmI mahAsenaH senAnIH zikhivAhanaH / pANmAturo brahmacArI gnggomaakRttikaasutH|| 122 // dvAdazAkSo mahAtejAH kumAraH SaNmukho guhaH / . vizAkhaH zaktibhRt krauJcatArakAriH zarAgnibhUH // 123 / / skandatyarIn skandaH, skannaM zuSkaM reto'sya vA // 1 // svamasyA'stIti svAmI "svAd minnIze" // 7 / 2 / 49 // iti min dIrghazca // 2 // mahatI senA'sya mahAsenaH // 3 // senAM nayati senAnIH // 4 // zikhI vAhanamasya zikhivAhanaH, yaugikatvAd mayUraratha ityAdayaH // 5 // SaNNAM mAtRNAmapatyaM pANmAturaH // 6 // brahma caratItyevaMzIlo brahmacArI // 7 // gaGgAyAH, umAyAH, kRttikAnAM ca sutaH gaGgAsutaH, umAsutaH, kRttikAsutaH, yaugikatvAd gAGgeyaH, pArvatInandanaH, bAhuleya ityAdayaH // 8 // 9 // 10 // 122 // dvAdazA'kSINi asya dvAdazAkSaH, SaNmukhatvAt // 11 // mahat tejo'sya mahAtejAH // 12 // kAmayate brahma kumAraH " korata ucca" // (ugA-409 ) // ityAraH, kutsito brahmacAritvAd mAraH smaro'syeti vA // 13 // SaD mukhAnyasya SaNmukhaH, agnipatnInAM SaNNAM stanapAnatvAt // 14 // gRhati senAM guhaH // 1 // vizAkhAsu jAto vizAkhaH " bhartusandhyAderaN " // 6 / 3 / 89 // ityaN , tasya " bahulAnurAdhA-" // 6 / 3 / 107 // iti lup // 16 // zaktimAyudhaM bibharti zaktibhRt , yaugikatvAt zaktipANirityAdayaH // 17 // krauJcasya gireH, Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 89 tArakasya ca dAnavasya, ariH krauJcAriH, andhakAsure hi mahezvarAt krauJcamadhye pranaSTe'nena krauJco dArita iti prasiddhiH; tArakAriH, yaugikatvAt krauJcadAraNaH, tArakAntaka ityAdayaH // 18 // 19 // zarAgnibhyAM bhavati zarAgnibhUH, zarabhUH, agnibhUH, yaugikatvAt zarajanmA, agnijanmetyAdayaH // 20 // 21 // zeSazcAtra -- skande tu karavIrakaH / siddhaseno vaijayanto bAlacaryo digambaraH // 123 // bhRGgI bhRGgiriTibhRGgirITirnADyasthivigrahaH / bhRGgAH SiGgAH krIDApAtratvAt santyasya bhRGgI // 1 // bhraman girAvaTati bhRGgiriTiH, pRSodarAditvAt // 2 // evaM bhRGgirITiH // 3 // nADIzeSo'sthizeSazca vigraho'syeti nADyasthivigrahaH nADIvigrahaH, asthivigrahaH, andhakAsuro hi rudreNa varSasahasrANi zUlaproto dhRto nADyasthizeSazarIrazca dAsatvaM prapanno mukto bhRGgigo'bhUt iti prasiddhiH // 4 // 5 // zevazcAtra -- bhRGgI tu carmI // kUSmANDake kelikilaH 66 kuNa nipAtyate, svArthe ke kUSmANDakastatra // guNavRddhI cAdeH " // ( uNA - 19 ) // nandIze taNDunandinau // picaNDairaNDa"- // ( uNA - 176 ) // ityAdizabdAd 1 // kilati krIDati kelikilaH " bahulaM ityaH kid, dvitvAdi ca // 2 // 124 // "" 66 "" nandatIti nandI " padipaThi- // ( uNA - 607 ) // iti iH, nandizcAsAvazazca nandIzastatra // 1 // tanoti nRttaM taNDuH tanimanikaNibhyo DuH // ( uNA - 765 ) // iti DuH // 2 // avazyaM nandatIti nandI // 3 // gaNAanye'pyatra, yad vyADiH- mahAkAlaH punarbANo lUnabAhurvRSANakaH / . vIrabhadrastu dhIrAjo herukastu kRtAlakaH // 1 // atha caNDo mahAcaNDaH kuzANDI kaGkaNapriyaH / . majjanonmajjanau chAgacchAgameSau mahAghasaH // 2 // mahAkapAla AlAnaH santApanavilApanau / mahAkapola ailojaH zaGkhakarNaH kharastapaH // 3 // ulkAmAlI mahAjambhaH zvetapAdaH kharANDakaH / gopAla grAmaNImAlurghaNTAkarNakarandhamau // 4 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau-... kapAlI jRmbhako limpaH sthUlo'karNavikarNako / lambakarNo mahAzIrSoM hastikarNaH pramardanaH // 5 // jvAlAjihvo dhamadhamaH saMhAtaH kSemakaH pulaH / bhISako grAhakaH sisno dhIruNDo makarAnanaH // 6 // pizitAzI mahAkuNDo nakhArirahilocanaH / kUNakuccho mahAjAnuH koSTakoTiH zivaGkaraH // 7 // vetAlo lomavetAlastAmasaH sumahAkapiH / uttuGgo gRdhrajambUkaH knnddaankklaanko| carmagrIvo jalonmAdo jvAlAvakatro vihuNDanaH / hRdayo vartulaH pANDurbhuNDirityAdayo'pare // 9 // 124 // druhiNo viraJcidraghaNo viriJcaH parameSThyajo'STazravaNaH svayaMbhUH / kamanaH kaviH sAttvikavedagI sthaviraH zatAnandapitAmahau kaH // 125 // dhAtA vidhAtA vidhivedhasau dhruvaH ___purANago haMsagavizvaretasau / prajApatirbrahma caturmukho bhavA ntakRd jagatkarttasaroruhAsanau // 126 // zaMbhuH zatadhRtiH sraSTA surajyeSTho viriJcanaH / hiraNyagarbho lokezo nAbhipadmAtmabhUrapi // 127 // druhyatyasurebhyo druhiNaH "RgRheH kit" // (uNA-195) // itINaH // 1 // viriGne sUte viriJciH "vau riceH svarAd no'ntazca" // ( uNA-617 ) // iti i: // 2 // drurhanyate'nena dughaNaH kuThAraH, drughaNa iva drughaNaH, saMsAracchedakatvAt // 3 // viriGkte sUte, vibhihasai ricyate uhyate vA viriJcaH, pRSodarAditvAt sAdhuH // 4 // parame pade tiSThatIti parameSThI "paramAt kit " // ( uNA-925) ||itiini "bhIruTAnAdayaH" // 2 / 3 / 33 // iti Satvam , saptamyA alup ca // 5 // na jAyataiti ajaH // 6 // aSTau zravaNAnyasya, caturmukhatvAt aSTazravaNaH // 7 // svayaM bhavati svayaMbhUH // 8 // kAmayate'bhilaSati sutAM kmnH|| 9 // kavate vedAn kaviH // 10 // sattvAni prayojanamasya sAttvikaH // 11 // vedA garbhe'sya vedgrbhH||12|| sthaviraH, purANapuruSatvAt // 13 // zatamAnandAnAmasya zatAnandaH // 14 // pitRNAmapi pitA pitAmahaH "pitrorDAmahaT" // 6 / 2 / 63 // 15 // kAyatarati kaH // 16 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 91 122 / / dadhAti dhArayati bhUtAniti dhAtA // 17 // vidadhAti vidhAtA // 18 // vidhati sRjati vidhiH, nAmyupAntyatvAt kiH // 19 // vidhati vedhAH " as " // ( uNA955 ) / / ityas / / 20 / / dhruvatvAd dhruvaH // 21 // purANAni gAyati purANagaH / / 22 / / haMsena gacchati haMsagaH, yaugikatvAt zvetapatrarathaH // 23 // vizvAya reto'sya vizvaretAH ||24|| prajAnAM patiH prajApatiH prajAyA duhituH patiriti vA " prajApatiH svAM duhitaramakAmayata " iti zruteH // 25 // bRMhanti vardhante carAcarANi bhUtAnyatra brahmA puMklIbaliGgaH " bRMherno'ca " // ( uNA - 913 ) // iti man // 26 // catvAri mukhAnyasya caturmukhaH // 27 // bhavAntaM karoti bhavAntakRt // 28 // jagatAM kartA jagatkartA, yaugikatvAd vizvasRD ityAdayaH // 29 // saroruhamAsanamasya saroruhAsanaH ||30|| 126 // zaM sukhaM tatra bhavati zaMbhuH // 31 // zataM vRtInAmasya zatadhRtiH // 32 // sRjati sraSTA // 33 // surANAM jyeSThaH surajyeSThaH // 34 // viriGkte viriJcanaH " vidanagagana - " || ( uNA - 275) / / ityAdinA nipAtyate // 35 // hiraNyaM garbhe'sya hiraNyagarbhaH, hiraNyasya garbho vA, hiraNyavarNabrahmANDaprabhavatvAt yat purANam- , hiraNyavarNamabhavadatrANDamudakezayam / tatra jajJe svayaM brahmA svayaMbhUrlokavizrutaH / / 1 / / 36 // bhUrAdIn sapta lokAnISTe lokezaH // 37 // nAbheH padmAt Atmanazca bhavati nAbhibhUH, padmabhUH, AtmabhUH yaugikatvAt nAbhijanmA, kamalajanmA, Atmayo - nirityAdayaH // 38 // 39 // 40 // zeSazcAtra -- brahmA tu kSetrajJaH puruSaH sanat // 127 // viSNurjiSNujanArdanau harihRSIkezAcyutAH kezava dAzArha : puruSottamo'bdhizayanopendrAvajendrAnujau / viSvaksenanarAyaNau jalazayo nArAyaNaH zrIpati daityArizca purANayajJapuruSastArkSyadhvajo'dhokSajaH // 128 // govindaSaDbindumukundakRSNA vaikuNThapadmezayapadmanAbhAH / vRSAkapirmAdhavavAsudevau vizvambhara: zrIdharavizvarUpau // 129 // dAmodaraH zaurisanAtanau vidhuH pItAmbaro mArjajinau kumodakaH / trivikramo jahnnucaturbhujau puna Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau rvasuH zatAvartagadAgrajau svabhUH // 130 // muJjakezivanamAlipuNDarIkAkSa zazavinduvedhasaH / praznizRGgadharaNIdharAtmabhUpANDavAyanasuvarNabindavaH // 131 // zrIvatso devakIsUnurgopendro viSTarazravAH / somasindhurjagannAtha govardhanadharo'pi ca / / 132 / yadunAtha gadAzAGgacakra zrIvatsazaGkhabhRt / "" veveSTi vyApnoti vizvaM viSNuH " viSeH kit // ( uNA- 769 ) // iti Nuk / / 1 / / jayanazIlo jiSNuH / / 2 / / janAn ardayati janArdanaH / / 3 / / harati pApaM hariH // 4 // hRSIkANAmindriyANAmIzo vazitA hRSIkezaH // 5 // na cyavate acyutaH || 6 || prazastAH kezAH santyasya kezavaH " kezAd vaH // 7 / 2 / 43 / / iti vaH // 7 // dazArho vasudevastasyApatyaM dAzArhaH " RSivRSNyandhaka"- / / 6 / 1 / 61 / / ityaN, dazArha eva vA dAzArhaH, prajJAdyaN // 8 // puruSeSUttamaH puruSottamaH // 9 // abdhau zayanamasya abdhizayanaH // 10 // indramupagato'nujatvAd upendraH / / 11 / / na jAyata iti ajaH // 11 // indrasyAnujaH indrAnujaH, indramAturaditergarbhe balinigrahArthe vAmanarUpeNotpannatvAt, yad mAghaH-dIptinirjitavirocanAdayaM dyAM virocanasutAdabhIpsataH / AtmabhUravarajAkhilaprajaH svarpateravarajatvamAyayau // 1 // yaugikatvAd vAsavAvarajAdayaH // 13 // viSvak sarvavyApinI viSUcI vA senA - Ssya viSvaksenaH || 14narA Apo bhUtAni vA tAnyayate narAyaNaH, nandyAditvAdanaH, yaduktam-- " Apo narA iti proktAH " tathA " narA jAtAni bhUtAni " // 15 // jale zete jalazayaH, jalezayo'pi / / 16 / / narasyA'patyaM nArAyaNaH, naDAditvAda AyanaN ; nAramammayaM narasamUho vA'yanamasyeti vA / / 17 / zriyaH patiH zrIpatiH, yaugikatvAd lakSmInAtha ityAdayaH || 18 || daityAnAmariH daityAriH // 19 // purANayajJazabdAbhyAM puruSaH purANazcAsau puruSazca purANapuruSaH, yajJeSu puruSo yajJapuruSaH / / 20 / / 21 / / tArkSyo dhvajo'sya tArkSyadhvajaH, yaugikatvAd garuDAGka ityAdayaH // 22 // adhaH kRtvA'kSANIndriyANi jAto'dhokSajaH, adho'kSANAM jitendriyANAM jAyate pratyakSIbhavati vA, akSajaM jJAnamadho'syeti vA // 23 // 128 // gAM bhuvaM vindati govindaH, varAharUpeNoddhArAt "nigavAdernAmni || 5|1|61 // iti zaH, gopatvAd vA / / 24 / / SaD bindavo lAJchanabhUtA asya SaDbinduH / / 25 / / muJcati pApino mukundaH " mucerDukundakukundau " || ( uNA -- 250 ) // iti DukundaH // 26 // "" 92 - Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devkaannddH| __93 kRSNavarNatvAt kRSNaH // 27 // vikuNThAyA idamapatyaM vaikuNThaH, yad viSNupurANe-- cAkSuSe cAntare devo vaikuNThaH puruSottamaH / vikuNThAyAmatho jajJe vaikuNThairdaivataiH saha // 1 // vikuNTherAdivarAhyA apatyamiti vA; vikuNThitasiMhAdivatro vA, saMhitAsu tathA darzanAt // 28 // padme zete padmazayaH "zayavAsivAseSvakAlAt " // 3 / 2 / 25 // iti saptamyA alup // 29 // padma nAbhAvasya padmanAbhaH " nAbhernAmni" // 7 // 3 // 134 // ityap samAsAntaH // 30 // vRSo dharmaH kapirvarAhastAdrUpyAd vRSAkapiH, . yat purANam-- kapirvarAhazreSThazca dharmazca vRSa ucyate / tasmAd vRSAkapiM prAha kAzyapo mAM prajApatiH // 1 // vRSa dAnavamAkampitavAn vA, pRSodarAditvAt // 31 // mAyA lakSmyA dhavo bhartA mAdhavaH, madhorapatyaM vA // 32 // vasudevasyA'patyaM vAsudevaH, vRSNitvAd aN // 33 // vizvaM bibharti vizvaMbharaH " bhRvRji-"||5|1|112|| iti khaH // 34 // zriyaM dharati zrIdharaH // 35 // vizvaM rUpamasya vizvarUpaH // 36 // 129 // dAma udare'sya dAmodaraH, bAlye hi cApalAd dAmnA baddho'bhUt // 37 // sUrasyA'patyaM vRddhaM sauriH, bAhvAditvAd iJ // 38 // sanA bhavaH sanAtanaH, avyayatvAt tanaTa // 39 // vidhyati daityAn vidhuH " pRkAhRSi-" // (uNA-729 ) // iti kuH // 40 // pItamambaramasya pItAmbaraH // 41 // mArjayati pApaM mArjaH, mAM lakSmImarjayatIti vA // 42 // jayati daityAn jinaH // 43 // kuM pRthvI modayati kumodakaH // 44 // trayo viziSTAH kramAH sRSTisthitipralayalakSaNAH zaktayo'sya trivikramaH, triSu lokeSu vikramaH pAdavinyAso'syeti vA // 45 // jahAti muJcati pAdAGguSThAd gaGgAmiti jaguH "ho jah c"||(unnaa-789) // iti nuH // 46 // catvAro bhujAasya caturbhujaH // 47 // punarvakhorjAtaH punarvasuH "bhulaanuraadhaa-"||6|3|107|| iti bhA'No lup , punarvasvasyeti vA // 48 // zatamAvartA asya zatAvartaH // 49 // gadasyA'prajo gadAgrajaH // 50 // svato bhavati svabhUH // 51 // 130 // mujavarNakezayuktatvAt muJjakezI, yat purANam . . sa zUlatejasA''viSTo nArAyaNavibhustadA / ____ babhUva muJjavarNazca tato'haM muJjakezavAn // 1 // 52 // vanamAlA'styasya vanamAlI, zikhAditvAdin // 53 // puNDarIke ivA'kSiNI asya puNDarIkAkSaH // 54 // bibharti vizvaM babhruH " haniyA-" // ( uNA733 ) // iti kuH, dvitvaM ca // 55 // zazAkArA bindavo lAJchanamasya zazabinduH // 56 // vidhati sRjati vedhAH // 57 // pRzni zRGgamasya pRznizRGgaH // 50 // dharaNI dharati dharaNIdharaH, yaugikatvAd mahIdharAdayaH // 59 // Atmano bhavati 13 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 abhidhAnacintAmaNau- ... AtmabhUH // 60 // pANDavAnayate pANDavAyanaH // 61 // suvarNavarNA bindavo lAJcha- . nAnyasya suvarNabinduH // 62 // 131 // zrIvatso hRdi asya zrIvatsaH // 63 // devakyAH sUnuH devakIsUnuH // 64 // gopAnAmindro gopendraH // 65 // viSTare iva zravasI asya viSTarazravAH // 66 // somo'bhigamyaH sindhurasya somasindhuH // 67 // jagatAM nAtho jagannAthaH // 68 // govardhanaM dharati govardhanadharaH // 69 // 132 // yadUnAM nAtho yadunAthaH // 70 // gadAM, zAGga, cakra, zrIvatsaM, zaGkha ca bibharti gadAbhRt , zArGgabhRt , cakrabhRt , zrIvatsabhRt , zaGkhabhRt , yaugikatvAd gadAdharaH, zAma, cakrapANiH, zrIvatsAGkaH, zaGkhapANirityAdayaH // 71 // 72 // 73. // 74 // 75 // zeSazcAtra nArAyaNe tIrthapAdaH puNyazloko balindamaH / / urukamorugAyau ca tamoghnaH zravaNo'pi ca // 1 // udArathilatAparNaH subhadraH pAMzujAlikaH / catuvyUho navavyUho navazaktiH SaDaGgajit // 2 // dvAdazamUlaH zatako dazAvatAra ekadRg / hiraNyakezaH somo'histridhAmA trikakut tripAt // 3 // mAnajaraH parAviddhaH pRshnigrbho'praajitH| . hiraNyanAbhaH zrIgarbho vRSotsAhaH sahasrajit // 4 // UrdhvakarmA yajJadharo dharmanemirasaMyutaH / puruSo yoganidrAluH khaNDAsyaH zalikA'jitau // 5 // kAlakuNTho varArohaH zrIkaro vAyuvAhanaH / / vardhamAnazcaturdaSTro nRsiMhavapuravyayaH // 6 // kapilo bhadrakapilaH suSeNaH samitiJjayaH / RtudhAmA vAsubhadro bahurUpo mahAkramaH // 7 // vidhAtA dhAra ekAGgo vRSAkSaH suvRSo'kSajaH / rantidevaH sindhuvRSo jitamanyurvRkodaraH // 8 // bahuzRGgo ratnabAhuH puSpahAso mahAtapAH / lokanAbhaH sUkSmanAbho dharmanAbhaH parAkramaH // 9 // padmahAso mahAhaMsaH padmagarbhaH surottamaH / zatavIro mahAmAyo brahmanAbhaH sarIsRpaH // 10 // vRndAko'dhomukho dhanvI sudhanvA vizvabhuk sthiraH / zatAnandaH zaruzcApi yavanAriH pramardanaH // 11 // yajJanemirlohitAkSa ekapAd dvipadaH kapiH / ... ekazRGgo yamakIla AsandaH zivakItanaH // 12 // . Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 95 zadruvaMzaH zrIvarAhaH sadAyogI suyAmunaH // madhudhenukacANUrapUtanAyamalArjunAH // 133 // kAlanemihayagrIvazakaTAriSTakaiTabhAH / kaMsakezimurAH sAlvamaindadvividarAhavaH // 134 // hiraNyakazipurvANaH kAlIyo narako baliH / zizupAlazcAsya vadhyAH manyate madhuH // 1 // dhenuM kAyati dhenukaH // 2 // caNati zabdAyate pratimallAhvAne cANUraH "mahikaNicaNi-" // (uNA-428) // iti zUraH // 3 // punAti pUtanA " pRpUbhyAM kit" // (uNA-293) // iti tanaH // 4 // yamalarUpau arjunavRkSau yamalArjunau // 5 // 133 // kAlasya nemiriva kAlanemiH // 6 // hayasyeva grIvA'sya hayagrIvaH // 7 // zakaTAkAratvAt zakaTaH // 8 // na vidyate riSTaM kSemamasmAd ariSTaH // 9 // kaitavena bhAti kaiTabhaH, pRSodarAditvAt // 10 // kAmayate jayaM kaMsaH "mAvAvadyami-" // (uNA-564) // iti saH // 11 // kezAH santyasya kezI // 12 // murati ceSTayati muraH // 13 // salvA Abhijano nivAso'sya sAlvaH " sindhvaaderny||6|3|216|| ityaJ , salati gacchatIti vA "salerNidvA" ||(unnaa-510) // iti vaH // 14 // mayA lakSmyA indati mendaH, prajJAyaNi maindaH // 15 // dvayoH netAdvAparayorvido dvividaH // 16 // rahati gRhItvA sUryAcandramasau rAhuH // 17 // 134 // hiraNyena yuktaH kazipurasya hiraNyakazipuH // 18 // vANayati yuddhAya ripUn bANaH // 19 // ke pAnIye Alayo'sya kAlIyaH, pRSodarAditvAt // 20 // nRNAti narakaH "dRkRnR-" // (uNA-27) // ityakaH // 21 // balati bali: "padipaThi-" // (unnaa-607)|| iti iH // 22 // zizUn pAlayati zizupAlaH // 23 // ete trayoviMzatirasya viSNorvadhyAH, yaugikatvAt tena madhumathanaH, dhenukadhvaMsI, cANUrasUdanaH, pUtanAdUSaNaH, yamalArjunabhaJjanaH, kAlanemiharaH, hayagrIvaripuH, zakaTAriH, ariSTahA, kaiTabhAriH, kaMsajit , kezihA, murAriH, sAlvAriH, maiMndamardanaH, dvividAriH, rAhumUrdhaharaH, hiraNyakazipudAraNaH, bANajit , kAliyadamanaH, narakAriH, balibandhanaH, zizupAlanisUdana iti viSNornAmAni bhavanti // vainateyastu vAhanam // 135 // viSNorvAhanaM vainateyaH, tena vainateyavAhanaH, garuDagAmI ityAdi siddhm||135|| zo'sya pAJcajanyaH .. paJcajane pAtAle bhavaH pAJcajanyaH "gambhIrapaJcajanabahirdevAt" // 6 / 3 / 135 // iti JaH // 1 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau pAnAmA . aGkaH zrIvatsaH zriyA yukto vatso vakSo'nena zrIvatsaH romAvartavizeSaH // 1 // __ asistu nandakaH / nandayati nandakaH // 1 // gadA kaumodakI kumodakasya viSNoriyaM kaumodakI / saMhitAsu meNThAdau ca kaupodakIti pAThaH, kUpodakAjjAtetyAmnAyAt // 1 // ... cApaM zAI zRNAti zAGgai " zRGgazAmadayaH " // ( uNA-96) iti gAnto nipAtyate, zRGgasyedamiti vA // 1 // ___ cakraM sudarzanaH // 136 // sukhena dRzyate sudarzanaH " zAsUyudhi-" // 5 / 3 / 141 // ityanaH puMlijo'yam , vAcaspatistu- " cakra sudarzano'striyAm" ityAha // 1 // 136 // maNiH syamantako haste sImantayati dyAM dIptibhiH syamantakaH, pRSodarAditvAt // 1 // ___ bhujamadhye tu kaustubhaH / bhujamadhyaM vakSaH, kuM bhuvaM stobhate vyApnoti kustubho'bdhistasyAyaM kaustubhaH // 1 // vasudevo bhUkazyapo dindurAnakadundubhiH // 137 // vasunA dIvyati vasudevaH // 1 // bhuvi kazyapa iva bhUkazyapaH // 2 // dviSo damayati dinduH" kevyubhurnnyu-"|| ( uNA-746) // ityAdizabdAd nipAtyate // 3 // harau jAte AnakA dundubhayazvAsya gRhe neduriti AnakadundubhiH, Anakadundubho vasudevapitetyeke // 4 // 137 // rAmo halI musalisAtvatakAmapAlAH saMkarSaNaH priyamadhurbalarauhiNeyau / . rukmipralambayamunAbhidanantatAla lakSmaikakuNDalasitAsitarevatIzAH // 138 // baladevo balabhadro nIlavastro'cyutAgrajaH / ramate rAmaH, jvalAditvAd NaH // 1 // halaM praharaNamastyasya halI // 2 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / musalamastyasya musalI // 3 // satvato'patyaM, tatra bhavo vA sAtvataH " utsAderaJ" // 6 / 1 / 19 // ityaJ // 4 // kAmAn pAlayati, kAmaM smaraM bhrAtRvyatvAt pAlayati vA kAmapAlaH // 5 // saMkarSati yamunAM saMkarSaNaH // 6 // priyaM madhu madyamasya priyamadhuH // 7 // balabhadrakadazo balaH, bhImavat ; balamasyAstIti vA // 8 // rohiNyA apatyaM rauhiNeyaH, zubhrAditvAdeyaNa // 9 // rukmiNaM, pralamba, yamunAM ca bhinatti rukmiAbhit , pralambabhit , yamunAbhit , yaugikatvAd rukmidAraNaH, pralambaghnaH, kAlindIkarSaNa ityAdayaH // 10 // 11 // 12 // anantaH zeSaH, tanmUrtitvAd anantaH // 13 // tAlo vRkSo lakSmA'sya sa tAlalakSmA // 14 // ekaM kuNDalamasya ekakuNDalaH, zeSamUrtitvAt // 15 // sitaH sitAGgatvAt , asito nIlAmbaratvAt sitAsitaH // 16 // revatyA Izo revatIzaH // 17 // 138 // balena dIvyati baladevaH // 18 // balena bhadro balabhadraH // 19 // nIlaM vastramasya niilvnH||20|| acyutasyA'grajaH acyutAgrajaH // 21 // zeSazcAtra balabhadre tu bhadrAGgaH phAlo guptacaro balI // pralApI bhadracalanaH pauraH zeSAhinAmabhRt // musalaM tvasya saunandaM sunandAyA idaM saunandam // 1 // halaM saMvartakAhvayam // 139 // saMvartayati saMharati zatrUn saMvartakam // 1 // 139 // lakSmIH padmA ramA yA mA tA sA zrIH kamalendirA / haripriyA padmavAsA kSIrodatanayA'pi ca // 1.40 // lakSyate lakSmIH " lakSermo'ntazca" // (unnaa-715)|| iti IH // 1 // padmamastyasyAH padmA, abhrAditvAd aH // 2 // ramate ramA // 3 // asya viSNorbhAryA IH // 4 // aTati, atati vA A "kvacit " // 5 / 1 / 171 // iti DaH, yAtIti yA ityakhaNDaM vA // 5 // mIyate saMkhyAyate puruSeSu pumAn anayA mA // 6 // . sanoti Rddhi tA // 7 // syati dAridyaM sA // 8 // zrayatItyevaMzIlA zrIH "didyudddd-"||5|2|83|| ityAdinA kvipi dIrgho nipAtyate // 9 // kamalamastyasyAH kamalA // 10 // indatyanayA indirA "madimandi-" // (uNA--412) // iti bahuvacanAdiraH // 11 // hareH kRSNasya priyA haripriyA // 12 // padme vAso'syAH padmavAsA // 13 // kSIrodasya tanayA kSIrodatanayA // 14 // zeSazcAtralakSmyAM tu bharbharI viSNuzaktiH kSIrAbdhimAnuSI // 140 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNaumadano jarAbhIruranaGgamanmathau ___ kamanaH kalAkelirananyajo'GgajaH / madhudIpamArau madhusArathiH smaro viSamAyudho darpakakAmahRcchayAH // 141 // pradyumnaH zrInandanazca kandarpaH puSpaketanaH / madayati madanaH // 1 // jarAyA bhIruH jarAbhIruH // 2 // na vidyate'Ggamasya anaGgaH // 3 // mathati cittaM rAgiNAM manmathaH " RmimathibhyAM canmanau c".|| ( uNA-12 ) // iti aH, dvirvacanasya ca manAdezaH; mano manAtIti vA, pRSodarAditvAt ; mananaM man cetanA, mano mathaH manmatha iti vA // 4 // kAmayate zRGgAraM kamanaH " ramyAdibhyaH kartari " // 5 / 3 / 126 // ityanaT // 5 // kalAsu kelirasya kalAkeliH // 6 // na manaso'nyasmAjjAyate ananyajaH // 7 // aGgAjjAyate aGgajaH // 8 // madhau vasante dIpyate madhudIpaH // 9 // mArayati mAraH // 10 // madhuH sArathirasya madhusArathiH // 11 / / smarantyanena smaraH " puMnAni ghH"||5|3| 130 // 12 // viSamANi AyudhAnyasya viSamAyudhaH, paJceSutvAt // 13 // darpa-. yati darpakaH // 14 // kAmayate'nena kAmaH " vyaJjanAd ghaJ" // 5 / 3 / 132 // kAmo'styasya vA // 15 // hRdi zete hRcchayaH, yaugikatvAd manasizayaH / / 16 / / 141 / / prakRSTaM zumnaM balamasya pradyumnaH // 17 // zriyA lakSmyA nandanaH zrInandanaH, rukmiNyAH zriyo'vatAratvAt // 18 // kaM avyayaM kutsAyAm , kaM darpo'sya kandarpaH // 19 // puSpANi ketanamasya puSpaketanaH, yaugikatvAt puSpadhvajaH // 20 // zeSazcAtra-- kAme tu yauvanodbhedaH zikhimRtyurmahotsavaH / zamAntakaH sarvadhanvI rAgarajjuH prakarSakaH // 1 // manodAhI mathanazca // .. kanturdazyAM saMskRte'pi // puSpANyasyeSucApAstrANi asya kAmasya puSpANi, iSurbANaH, cApaM dhanuH, astramAyudham , tena puSpeSuH, kusumabANaH, puSpacApaH, kusumadhanvA, puSpAstraH, kusumAyudhaH kAmaH syAt ; iSucApayoH satyapyastratve bhedena grahaNam , loke tathAvyavahArAt / / arI zaMvarazUrpakau // 142 // ariH zaMvaraH zaM vRNotIti kRtvA, zUrpayati paravIryANi mimIte zUrpakazca; tena zaMvarAriH, zUrpakAriH // 142 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 99 . . ketanaM mInamakarau ketanaM dhvajaH, mIno makarazca, tena mInaketanaH, jhaSadhvajaH, makaraketanaH, makaradhvajaH / / bANAH paJca bANAH paJcasaGkhyAH , tena paJcabANo, viSameSuH // ratiH priyA / ratiH priyA kalatram , tena rativaro, ratipatiH // .. - manaHzRGgArasaMkalpAtmAno yoniH manazca zRGgArazca saMkalpazca AtmA ca te yoniH, tena manoyoniH, cetobhavaH, zRGgArayoniH, zRGgArajanmA, saMkalpayoniH, smRtibhUH, AtmayoniH, AtmabhUH // suhRd madhuH // 143 // madhuzcaitraH, suhRt sakhA, tena madhusuhRt , caitrasakhaH // 143 // suto'niruddha RpyAGka uSezo brahmasUzca saH / kAmasya sutaH, na niruddhayate sma aniruddhH||1|| RSyanAmA mRgo'GkazcidraM yasya RSyAGkaH, yaugmikatvAd RSyaketuH // 2 // uSA bANaduhitA tasyA IzaH uSezaH, yaugikatvAd uSAramaNaH // 3 // brahma jJAnaM sUte brahmasUH // 4 // garuDaH zAlmalyaruNAvarajo viSNuvAhanam // 144 // sauparNeyo vainateyaH suparNaH sarpArAtirvanijid vjrtunnddH| pakSivAmI kAzyapiH svarNakAya . stArzvaH kAmAyurgarutmAn sudhAhRt // 145 // - gilati nAgAn garuDaH "gRjadRvRbhRbhya uTa uDazca" // (unnaa-153)|| ityuDaH, garudbhirDayate iti vA pRSodarAditvAt ; Dasya latve garulaH // 1 // kUTazAlmalo nAma garuDasya rAjadhAnIparvataH, zAlmalo bhImavat , so'syA'sti zAlmalI // 2 // aruNasyA'varajo'ruNAvarajaH // 3 // viSNorvAhanaM viSNuvAhanam // 4 // 144 // supa aaH suparNAyA vA'patyaM sauparNeyaH // 5 // vinatAyA apatyaM vainateyaH // 6 // zobhanAni svarNamayatvAt parNAnyasya suparNaH // 7 // sarpANAmarAtiH sarpArAtiH // 8 // varjiNaM jitavAn vajrijit // 9 // vajravat tuNDamasya vajratuNDaH // 10 // pakSiNAM svAmI pakSisvAmI // 11 // kAzyapasyA'patyaM kaashypiH|| 12 // svarNarUpaH kAyo' Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau sAmigaH / sya svarNakAyaH // 13 // tRkSasyA'patyaM tAyaH, gargAditvAd yaJ // 14 // kAmena icchayA Ayurasya kaamaayuH|| 15 // garutaH pakSAH santyasya garutmAn , UmyAditvAd vatvaM na bhavati // 16 // sudhAM hRtavAn sudhAhRt // 17 // zeSazcAtra-- garuDastu viSApahaH / pakSisiMho mahApakSo mahAvego vizAlakaH / unnatIzaH khamukhabhUH zilA'nIho'hibhuk ca saH // 145 // buddhastu sugato dharmadhAtustrikAlavijinaH / bodhisattvo mahAbodhirAyaH zAstA tathAgataH // 146 // paJcajJAnaH SaDabhijJo dazA) dazabhUmigaH / catustriMzajjAtakajJo dazapAramitAdharaH // 147 // dvAdazAkSo dazabalastrikAyaH zrIghanA'dvayau / samantabhadraH saMgupto dayAkUrcI vinAyakaH // 148 // . mAralokakhajid dharmarAjo vijJAnamAtRkaH / mahAmaitro munIndrazca budhyate tattvAni buddhH||1|| 'sarve gatyarthA jJAnArthAH' iti zobhanaM gataM jJAnamasya sugataH // 2 // dharmaH sattvoddharaNAdiH tenAnuviddhA dhAtavo'sya dharmadhAtuH // 3 // trIn kAlAn vetti trikAlavit // 4 ||jyti bhavaM jinaH // 5 // bodhiH sattvamasya bodhisattvaH, yad vyADi:- bodhiH svabodhajaM jJAnaM tanmayo bodhisattvakaH // 6 // mahatI bodhirasya mahAbodhiH // 7 // aryate'bhigamyate AryaH, ArAt pApebhyaH karmabhyo yAta iti vA // 8 // zAsti vineyAn zAstA " zAsizaMsi-" // ( uNA857) // iti tRH // 9 // tathA satyaM gataM jJAnamasya tathAgataH // 10 // 146 // paJcAnAM vijJAnavedanAsaMjJAsaMskArarUpalakSaNAnAM skandhAnAM jJAnamasya paJcajJAnaH // 11 // divyaM cakSuH, divyaM zrotraM, pUrvanivAsAnusmRtiH, paracittajJAnaM, AzravakSayaH, Rddhizceti SaD abhijJA asya ssddbhijnyH||12|| daza bhUmIrbalAni pAramitA vA arhati dshaarhH||13|| daza bhUmArgacchati dazabhUmigaH, yad vyADi: bhUmayastu pramuditA vimalA ca prbhaakrii| arciSmatI sudurjayA'bhimukhI ca duraGgamA // 1 // acalA sAdhumatI ca dharmamegheti ca kramAt // 14 // catustriMzataM jAtakAni vyAghrIprabhRtIni jAnAti catustriMzajjAtakajJaH, yad vyADi: jAtakAni punarvyAghrI zitiH zreSThI zazo vizam / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 101 haMso vizvantaraH zakro maitrIbalasupAragau // 1 // aputro brAhmaNaH kumbhaH kalmASaH piNDijAtakam / adhimuhyaM zreSThijAtaM damayantI mahAkapiH // 2 // bodhibrahmA mahAbodhirvAnaraH zarabho ruruH / kSAntivAdI ca hastI ca kunthushcetyevmaadyH|| 3 // 15 // daza pAramitAH prajJAdyA dhArayati dazapAramitAdharaH, yad vyADi:-- prajJA pAramitA tArA vRndA ca jinshktyH| mArIcI catudurvAsA mArIcA vajrakAlyapi // 1 // .. dvAdazA'kSINyasya dvAdazAkSaH // 17 // daza balAni dAnazIlakSAntivIryadhyAnazAntibalopAyapraNidhAnajJAnalakSaNAnyasya dazabalaH // 18 // trayaH kAyA nirmANAdyA asya trikAyaH // 19 // zriyA yogavibhUtyA ghano nibiDaH, zriyA ghana iva varSitA vA zrIghanaH // 20 // na vidyate dvayaM jJAnArthau kintvekameva jJAnamasya advayaH // 21 // saMpUrNAntaM niSpannaM bhadramasya samantabhadraH // 22 // samyag guptaH saMguptaH, yoginAmagamyatvAt // 23 // dayaiva kUceH dayAkUrcaH, yadU vyADi:"koSThAgAro'bhavat kUrcI nidhirvA tena tAdRzaH" // 24 // vinayati zAsti vinAyakaH // 25 // 148 // mArAn kAmakrodhAdIn , lokAn bhUrAdIn , khAni indriyANi, jayati mArajit , lokajit , khajit ; bauddhAstu skandhamAraH, klezamAraH, mRtyumAraH, devaputramArazceti caturo mArAnAhuH // 26 // 27 // 28 // dharmeNa rAjate, dharmasya rAjA vA dharmarAjaH // 29 // vijJAnaM mAtRkA'sya vijJAnamAtRkaH // 30 // mahAMzcAsau maitrazca mahAmaitraH // 31 // munInAmindro munIndraH, munistu bhImavat // 32 // zeSazcAtra buddhe tu bhagavAn yogI budho vijJAnadezanaH // mahAsattvo lokanAtho bodhirahana sunizcitaH / guNAbdhirvigatadvandvaH // buddhAH syuH sapta te tvamI // 149 // vipazyI zikhI vizvabhUH kakucchandazca kAJcanaH / kAzyapazca vizeSeNa pazyati vipazyaM jJAnaM, tadasyAsti vipazyI // 1 // zikhA'syA'sti zikhI // 2 // vizvaM bhavatyasmAd vizvabhUH // 3 // krameNa kau cchando'sya krakucchandaH, pRSodarAditvAt // 4 // kAJcanavarNatvAt kAJcanaH // 5 // kazyapasyA'patyaM vRddha kAzyapaH, vidAditvAdaJ // 6 // iti SaDa buddhAH // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 abhidhAnacintAmaNau saptamastu zAkyasiMho'rkabAndhavaH // 150 // tathA rAhulasUH sarvArthasiddho gotamAnvayaH / mAyAzuddhodanasuto devadattAprajazca saH // 151 // zakA abhijano nivAso'sya zAkya: "zaNDikAderNyaH " // 6 / 3 / 215 // iti NyaH, zAkyaH siMha iva zAkyasiMhaH, zAkyo'pi bhImavat // 1 // arkasya bAndhavaH sUryavaMzyatvAd arkabAndhavaH // 2 // 150 // rAhulaM sUte rAhulasUH // 3 // sarvArtheSu siddho niSpannaH sarvArthasiddhaH, ata eva siddhArthaH, yacchAzvataH-"siddhArthau buddhasarSapau" // 4 // gotamo'nvaye'sya gotamAnvayaH // 5 // mAyAyA devyAH, zuddhodanasya ca rAjJaH, suto mAyAsutaH, zuddhodanasutaH, yaugikatvAt zauddhodanirityAdiH // 6 // 7 // devadattA prajA'patyamasya devadattAprajaH // 8 // 151 // asurA ditidanujAH pAtAlaukaH surArayaH / pUrvadevAH zukraziSyAH asyanti devAn asurAH "vAzyasi - " // ( uNA - 423) // ityuraH, suraviruddhA bA, anarthavat ; surAyA apAnAd vA // 1 // ditiH, danuzcAsuramAtarau tAbhyAM jAtA ditijAH, danujAzca, yaugikatvAt daiteyAH, dAnavI ityAdayaH // 2 // 3 // pAtAle oko yeSAM te pAtAlaukasaH // 4 // surANAmarayaH surArayaH // 5 // pUrve ca te devAzca pUrvadevAH, anayAd devatvAd bhraSTA iti prasiddheH // 6 // zukasya ziSyAH zukraziSyAH // 7 // vidyAdevyastu SoDaza // 152 // rohiNI prajJaptirvajrazRGkhalA kulizAGkuzA / cakrezvarI naradattA kAlyathA'sau mahAparA / / 153 / / gaurI gAndhArI sarvAstramahAjvAlA ca mAnavI / vairoTyA'cchuptA mAnasI mahAmAnasiketi tAH // 154 // rohatyavazyaM rohiNI // 1 // prakRSTA jJaptirasyAH prajJaptiH // 2 // vajramayI zRGkhalA'syA vajrazRGkhalA // 3 // kulizamayamaGkuzamasyAH kulizAGkuzA // 4 // cakrasyezvarI cakrezvarI // 5 // nareSu dattamasyA naradattA // 6 // kAlavarNatvAt kAlI // 7 // athAsau mahApareti - asau kAlI mahAzabdaparA mahAkAlItyarthaH // 8 // 153 // gaurI, gauravarNatvAt // 9 // gAM dhArayatIti gAndhArI, pRSodarAditvAt // 10 // sarveSAtrANAM mahatyo jvAlA asyAM sarvAstramahAjvAlA // 11 // manoriyaM mAnavI // 12 // vairopazAntyai aTayA'syA vairoTayA, pRSodarAditvAt // 13 // na pApena Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 103 cchupyate spRzyate acchuptA // 14 // manasi bhavA mAnasI // 15 // mAnasI eva mAnasikA, mahatI cAsau mAnasikA ca mahAmAnasikA // 16 // 154 // vAg brAhmI bhAratI gaugIrvANI bhASA sarakhatI / zrutadevI ucyate vAk "didyuddadda-" // 5 / 2 / 83 // iti kvibanto nipAtyate // 1 // brahmaNa iyaM brAhmI "tasyedam // 6 / 3 / 160 // ityaNapratyaye "brahmaNaH" // 7 / 4 / 57 // ityantakharAdilopaH, ata eva zabdabrahmaNo'dhiSThAtryAH paryAyAete, vacanAdayastvadhiSTheyAH // 2 // bharatAnAM naTAnAmiyaM devatA bhAratI, bharatAnAM RtvijAM stutilakSaNAM tairavatAritatvAt iti yAjJikAH, bibhartIti vA, pRSodarAditvAt // 3 // gacchati gauH puMstrIliGgaH // 4 // gRNAtIti gIH // 5 // vaNyate vANiH " kamivami-" // ( uNA-618 ) // iti NiH, GyAM vANI // 6 // bhASyate bhASA " kveTo gurorvyaJjanAt " // 5 / 3 / 106 // ityaH // 7 // saraH prasaraNamastyasyAH sarasvatI, saro jJAnaM vidyate'syAmiti vA // 8 // zrutasya pravacanasyA'dhiThAtrI devI zrutadevI // .9 // ete vacaHparyAyA api // vacanaM tu vyAhAro bhASitaM vacaH // 155 // ucyate vacanam // 1 // vyAhriyate vyAhAraH // 2 // bhASyate bhASitam // 3 // ucyate vacaH "as" // ( uNA-952 ) ityas // 4 // zeSazcAtra vacane syAt tu jalpitam / lapitoditabhaNitAbhidhAnagaditAni ca // 155 // savizeSaNamAkhyAtaM vAkyaM tyAdyantaM padamAkhyAtaM, tat prayujyamAnamaprayujyamAnaM vA, prayujyamAnairaprayujyamAnairvA kAdibhirvizeSaNaiH sahitam--ucyata iti vAkyam , yathA-dharmo vo rakSatu / aprayujyamAnamAkhyAtaM yathA-zIlaM te kham , atrA'stIti gamyate / aprayujyamAnavizeSaNaM yathA-praviza, atra gRhamiti gamyate / anayorarthAt prakaraNAd vA''khyAtAderavagamAt aprayogaH / AkhyAtamityatra caikatvasya vivakSitatvAt 'odanaM paca tava bhaviSyati' ityAdau vAkyabhedaH // styAdyantakaM padam / s ityutsRSTAnubandhasya sergrahaNam , ti ityutsRSTAnubandhasya tivaH, s ca tizca stI tAvAdI yeSAM pratyayAnAM te styAdayaH, AdizabdaH pratyekamAbhisaMbadhyate, tena syAdayaH supparyantAH, tyAdayazca syAmahiparyantA gRhyante, te ante yasya tat styAdyantakaM, padyate gamyate'rtho'neneti padam , varSAditvAd al // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau___rAddhasiddhakRtebhyo'nta AptoktiH samayAgamau // 156 // rAddhazabdAt , siddhazabdAt , kRtazabdAca paro'ntaH rAddhAntaH, siddhAntaH, kRtAntaH, rAddhaH, siddhaH, kRtazca anto nizcayo'syeti kRtvA // 1 // 2 // 3 // AptAnAmuktiH AptoktiH // 4 // sameti saMgacchate samayaH // 5 // AgamyataAgamaH // 6 // 156 // AcArAGgaM sUtrakRtaM sthAnAGga samavAyayuk / paJcamaM bhagavatyaGgaM jJAtAdharmakathA'pi ca // 157 // .. upAsakAntakRdanuttaropapAtikAd dshaaH| . praznavyAkaraNaM caiva vipAkazrutameva ca // 158 // ityekAdaza sopAGgAnyaGgAni AcaraNaM AcAraH, Acaryata iti vA; ziSTAcarito jJAnAdyAsevanavidhirityarthaH; tatpratipAdako grantho'pi AcAraH, sa cAsau aGgaM ca AcArAGgam // 1 // sUcanAt sUtraM, sUtreNa khaparasamayasUcanena kRtaM sUtrakRtam // 2 // tiSThantyasmin pratipAdyatayA jIvAdaya iti sthAnaM, ekAdidazAntasaMkhyAbhedo vA sthAnaM, tatpratipAdako grantho'pi sthAnam , tacca tadaGgaM ca sthAmAGgam // 3 // samavAyanaM samavAyaH, ekAdizatAntasaMkhyAsamAviSTAnAM padArthAnAM saMgrahaH, taddhetuzca grantho'pi samavAyaH // 4 // bhagavatIti pUjA'bhidhAnaM vyAkhyAprajJapteH paJcamAGgasya, sA cAsau aGgaM ca bhagavatyaGgam // 5 // jJAtAni udAharaNAni tatpradhAnA dharmakathA jJAtAdharmakathA, tatpratipAdako grantho'pi tathA // 6 // 157 // upAsakAH zrAvakAH, tadgatakriyAkalApapratibaddhA * dazA dazA'dhyayanarUpA upAsakadazAH, bahuvacanAntametadgranthanAma ||7||anto vinAzaH sa ca karmaNaH, tatphalabhUtasya vA saMsArasya; taM kurvanti ye tIrthakarAdayaste'ntakRtaH, teSAM dazAH prathamavarge dazAdhyayanAni iti tatsaMkhyayA antakRddazAH ||8||n vidyate uttaraH pradhAno'smAt ityanuttaraH, upapatana upapAto janma, anuttaraH pradhAnaH saMsAre'nyasya tathAvidhasyA'bhAvAt , upapAto'styeSAmityanuttaropapAtikAH vijayAdyanuttaravimAnapaJcakajanmAno devAH, tadvaktavya. tApratibaddhA dazA dazA'dhyayanopalakSitA anuttaropapAtikadazAH // 9 // praznaH pRcchA tannirvacanaM vyAkaraNaM praznavyAkaraNaM, tatpratipAdako grantho'pi praznavyAkaraNam // 10 // vipacanaM vipAkaH zubhA'zubhakarmapariNAmaH, tatpratipAdakaM zrutaM vipAkazrutam // 11 // 158 // ityekAdaza pravacanapuruSasya aGgAnIvA'GgAni sahopAjhairaupapAtikAdibhirvartante sopAGgAni // dvAdazaM punH| dRSTivAdaH Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 105 zTayo darzanAni tAsAM vadanaM dRSTivAdaH, dRSTInAM pAto yatra asau dRSTipAto'pi, sarvanayadRSTaya ihA''khyAyanta ityrthH| tathA cAha-"dRSTivAdena dRSTipAtena vA sarvabhAvaprarUpaNA AkhyAyate" // dvAdazAGgI syAd gaNipiTakAvayA // 159 // dvAdazAnAmAcArAdInAM dRSTivAdAntAnAmaGgAnAM samAhAro dvAdazAGgI // 1 // guNAnAM sAdhUnAM vA gaNo vidyate'sya gaNI AcAryaH, gaNirvA sAGgapravacanAdhyetA, tasya piTakamiva sarvArtharatnAdhAratvAt gaNipiTakaM tadAhvayA, dvAdazAGgI gaNipiTakamucyata ityarthaH // 2 // 159 // tatra dRSTivAdabhedAnAha-- ___ parikarmasUtrapUrvAnuyogapUrvagatacUlikAH paJca / syurdRSTivAdabhedAH parikarma ca sUtraM ca pUrvAnuyogazca pUrvagataM ca cUlikA ceti dvandvaH / sUtrANi grahaNayogyatAsaMpAdanasamarthAni parikarmANi gnnitprikrmvt||1||srvdrvypryaaynyaadyrthsuucnaat sUtrANi // 2 // anurUpo'nukUlo vA yogo'nuyogaH, sUtrasya nijenAbhidheyena sArdhe anurUpaH saMbandhaH, sa ca mUlaprathamAnuyogo gaNDikAnuyogazceti dvividhaH; iha dharmapraNayanAd mUlaM tAvat tIrthakarAH, teSAM prathamasamyaktvA'vAptilakSaNapUrvabhavAdigocaro'nuyogo mUlaprathamAnuyogaH sa eva pUrvAnuyogaH, sa ca gaNDikAnuyogo'sya upalakSaNam , ihaikavaktavyatArthAdhikArAnugatA gaNDikA ucyante, tAsAmanuyogo'rthakathanavidhiH gaNDikAnuyogaH // 3 // pUrvANAM gataM jJAnamasmin pUrvagatam // 4 // iha dRSTivAde parikarmasUtrapUrvAnuyogoktAnuphtArthasaMgrahaparA granthapaddhatayazcUlA iva cUlikAH, etAzcAdyAnAM caturNA pUrvANAM bhavanti, na zeSANAm // 5 // ete parikarmAdayaH paJcApi dRSTivAdabhedAH // pUrvANi caturdazApi pUrvagate // 160 // utpAdapUrvamagrAyaNIyamatha vIryataH pravAdaM syAt / * asterjJAnAt satyAt tadAtmanaH karmaNazca param // 161 // . pratyAkhyAnaM vidyApravAdakalyANanAmadheye ca / / prANAvAyaM ca kriyAvizAlamatha lokabindusAramiti // 162 // sarvAGgebhyaH pUrvaM tIrthakarairabhihitatvAt pUrvANi, tAni yathA-sarvadravyANAM paryAyANAM cotpAdaprajJaptiheturutpAdam // 1 // sarvadravyANAM paryAyANAM sarvajIvavizeSANAM ca agraM parimANaM varNyate yatra tad agrAyaNIyam // 2 // jIvAnAmajIvAnAM ca sakarmetarANAM vIrya pravadati vIryapravAdam // 3 // astIti nAsterupalakSaNam , tato Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 abhidhAnacintAmaNau yalloke yathAssti, yathA vA nAsti; athavA syAdvAdAbhiprAyeNa tadevA'sti nAstIti pravadati asti nAstipravAdam // 4 // matijJAnAdipaJcakaM sabhedaM pravadatIti jJAnapravAdam // 5 // satyaM saMyamaH, satyavacanaM vA; tat sabhedaM sapratipakSaM ca yat pravadati tat satyapravAdam // 6 // nayadarzanairAtmAnaM pravadati AtmapravAdam // 7 // jJAnAvaraNAdyaSTavidhaM karma prakRtisthityanubhAgapradezAdibhedairanyaizcottarabhedairbhinnaM pravadati karmapravAdam // 8 // 161 // sarvapratyAkhyAnasvarUpaM pravadati pratyAkhyAnapravAdam, tadekadezaH pratyAkhyAnam, bhamivat // 9 // vidyAtizayAn pravadati vidyApravAdam // 10 // kalyANaphalahetutvAt kalyANam, avandhyamiti cocyate // 11 // AyuH prAvidhAnaM sarve sabhedaM, anye ca prANA varNitA yatra tat prANAvAyam // 12 // kAyikyAdayaH saMyamAdyAzca kriyA vizAlA sabhedA yatra tat kriyAvizAlam // 13 // iha loke zrutaloke vA bindurivA'kSarasya sarvottamaM sarvAkSarasaMnipAtapariniSThitatvena lokabindusAram // 14 // 162 // svAdhyAyaH zrutirAmnAyazchando vedaH "" chandaH, suSThu A samantAt adhIyate svAdhyAyaH " iGo'pAdAne tu Ti vA // 5 | 3 | 19 // iti ghaJ // 1 // zrUyate zrutiH " zravAdibhyaH ' // 5 / 3 / 92 // iti ktiH // 2 // AmnAyate pAramparyeNA nAyaH // 3 // chAdayati pApaM klIbaliGgaH, " chadivahibhyAM chandodhau ca " // ( uNA - 954 ) // ityas // 4 // vindatyanena dharmaM vedaH // 5 // trayI punaH / RgyajuHsAmavedAH syuH trayosarvA asyAH trayIM / Rcyate stUyate'nayA Rk strIliGgaH // 1 // ijyate'nena yajuH " rudyarti - " // ( uNA - 997 ) ityus // 2 // syati pApaM sAma, klIbaliGgaH // 3 // RgyajuH sAmAni ca te vedAzceti vigrahaH // 1 // atharvA tu taduddhRtiH // 163 // na tharvati atharvA puMliGgaH " zvanmAtarizvan- " // ( uNA - 902 ) // ityannanto nipAtyate, tebhya RgyajuH sAmavedebhya uddhRtiruddhArastaduddhRtiH // 1 // 163 // vedAntaH syAdupaniSad vedasyAsnto nizcayo vedAntaH ||1|| upa samIpe brahmaNo niSIdantyanayA upaniSad // 2 // oGkArapraNavaiau samau | " avati vighnAd om avyayam " avermaH // ( uNA - 933 ) // iti maH, Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 107 omeva oGkAraH " varNAvyayAt svarUpe kAraH " // 7 // 2 / 156 // iti kAra : // 1 // praNUyate prastUyate praNavaH // 2 // zikSA kalpo vyAkaraNaM chando jyotirniruktayaH // 164 // SaDaGgAni zikSyate varNaviveko'nayA zikSA, yad vAcaspatiH-"zikSA varNavivecikA" // 1 // karmaNAM siddharUpaH prayogaH kalpyate'vagamyate'nena kalpaH, yad vAcaspatiH siddharUpaH prayogo yaiH karmaNAmavagamyate / te kalpA lakSaNArthAni sUtrANIti pracakSate // 1 // 2 // vyAkriyante'nvAkhyAyante zabdA anena vyAkaraNam / yadAha prakRtipratyayopAdhinipAtAdivibhAgazaH / padAnvAkhyAnakaraNaM zAstraM vyAkaraNaM viduH // 1 // 3 // chAdyate'nena prastArAd bhUriti cchandaH, chndovicitiH||4||jyotissaaN grahANAM gatijJAnaheturgranthoM jyotiH jyotiSam // 5 // varNAgamAdibhirnirvacanaM niruktiH nirukam // 6 // 164 // aGgyate jJAyate'mIbhirityaGgAni upakArakANi // 1 // dharmazAstraM syAt smRtidhrmsNhitaa| dharmapratipAdakaM zAstraM dharmazAstram // 1 // ucchannaviprakIrNazAkhAnAM manvA.. dibhiH smaraNAt smRtiH // 2 // dharmaH saMdhIyate'syAM dharmasaMhitA // 3 // . AnvIkSikI tarkavidyA pratyakSAgamAbhyAmIkSitasya pazcAdIkSaNaM anvIkSA sA prayojanamasyAmAnvIkSikI // 1 // tarkapradhAnA vidyA tarkavidyA // 2 // mImAMsA tu vicAraNA // 165 // mImAMsyate'nayA mImAMsA // 1 // vicAryate'nayA vicAraNA // 2 // 165 // sargazca pratisargazca vaMzo manvantarANi ca / vaMzAnuvaMzacaritaM purANaM paJcalakSaNam // 166 // . sargaH sRSTiH // 1 // pratIpaH sargaH pratisargaH saMhAraH // 2 // vaMzaH sUryavaMzAdiH // 3 // manvantarANi khAyaMbhuvAdIni caturdaza // 4 // vaMzAdanu vaMzaH vaMzAnuvaMzaH sUryavaMzavaMzAdiH, tasya caritam // 5 // purApi na navaM purANam // 1 // 166 // SaDaGgI vedAzcatvAro mImAMsA'nvIkSikI tathA / dharmazAstraM purANaM caM vidyA etAzcaturdaza // 167 // spaSTam // 167 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 abhidhAnacintAmaNau sUtraM sUcanakRd sUtryate prathyata iti sUtraM puMktIbaliGgaH, sUcanAd vA "putrAdayaH" // ( uNA455 ) // iti nipAtyate; suvatIti vA " sUmUkhanyuSibhyaH kit" // ( uNA449 ) // iti traTa , sUcanaM karoti sUcanakRt // 1 // bhASyaM sUtroktArthaprapaJcakam / bhASyata iti bhASyam , sUtre uktamartha prapaJcayati // 1 // prastAvastu prakaraNa prastUyate prastAvaH "prAt studrustoH" // 5 / 3 / 67 // iti ghaJ // 1 // prakriyate'smin prakaraNam // 2 // niruktaM padabhaJjanam // 168 // varNAgamAdibhiH padAnAM nirvacanaM niruktam // 1 // padAni bhajyante'sminiti padabhaJjanam // 2 // 168 // avAntaraprakaraNavizrAme shiighrpaatthtH| Ahnikam / avAntaraprakaraNAnAM vizrAmaH tatra zIghrapAThAt ahnA nivRttamiva Ahnikam , " nivRtte" // 6 / 4 / 105 // itIkaN // 1 // adhikaraNaM tvekanyAyopapAdanam // 169 // adhikriyate'smin adhikaraNam , ekanyAyamupapAdayati ekanyAyopapAdanam // 1 // 169 // uktAnuktaduruktArthacintAkAri tu vArtikam / uktAnAM anuktAnAM duruktAnAM cArthAnAM cintAM karotItyevaMzIlam , vRttiH prayojanamasya vArtikam // 1 // TIkA nirantaravyAkhyA TIkayati gamayatyarthAn TIkA, suSamANAM viSamANAM ca nirantaraM vyAkhyA yasyAM sA tathA // 1 // paJjikA padabhaJjikA // 170 // paJcyante vyaktIkriyante padArthA anayA paJcikA " nAmni puMsi ca // 5 / 3 / 121 // iti NakaH, pRSodarAditvAd jatve paJjikA, arthAd viSamANyeva padAni bhanakti padabhaJjikA // 1 // 17 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 109 . nibandhavRttI anvarthe nibadhyate vizeSo'smin nibandhaH // 1 // vartate'rthAvagamo'treti vRttiH // 1 // anugato'rtho'nayoranvarthe // saMgrahastu samAhRtiH / saMgRhyante vAcyavizeSA anena saMgrahaH // 1 // samAhriyante'nayA samAhRtiH // 2 // pariziSTapaddhatyAdIn pathA'nena samunnayet // 171 // pariziSyata iti pariziSTam // 1 // anavacchinnakramatvAt paddhatiriva paddhatiH // 1 // AdigrahaNAd adhyAyocchvAsAGkasargAdayo gRhyante, pathA'neneti anvarthamArgeNaiva // 171 // kArikA tu svalpavRttau bahorarthasya sUcanI / padArthAn gamyAn karoti kArikA, zeSaM sugamam // 1 // kalandikA sarvavidyA kalandI bhAjanavizeSaH tatpratikRtiH kalandikA, Dalayoraikye kaDandikA api, sarvA AnvIkSikyAdyA vidyA asyAM sarvavidyA // 1 // nighaNTurnAmasaMgrahaH // 172 // nitarAM ghaNTyante ekatra bhASyante zabdA anena nighaNTuH " bhRmRtRtsari-" // ( uNA-716 ) // iti bahuvacanAd uH, puMsyayam , yad vaijayantI-" nAmazAstre nighaNTurnA," vyADistu-"arthAn nighaNTayatyasmAd nighaNTuH prikiirtitH| punapuMsakayoH sa syAt" iti // 1 // nAmnAM saMgraho nAmasaMgrahaH // 2 // 172 // itihAsaH purAvRttaM iti evamarthe, ha kilArthe, iti ha AsIdatra itihAsaH // 1 // purA vRttaM pUrvacaritam // 2 // pravalhikA prhelikaa| pravalhate prAdhAnyaM bhajate pravalhikA // 1 // prahelayati abhiprAyaM sUcayati prahelikA / sA zAbdI ArthI ca / zAbdI yathA payasvinInAM dhenUnAM brAhmaNaH prApya viMzatim / tAbhyo'STAdaza vikrIya gRhItvaikAM gRhaM gataH // 1 // ArthI yathAjai sAsuAi bhaNiA piyavAsagharaMmi dIvayaM desu / 15 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNautA kIsa muddhaDamuhI hiayaMmi nivesaye didim // 1 // janazrutiH kiMvadantI janebhyaH zrUyate janazrutiH // 1 // kiM vadati jano'tra kiMvadantI " tRjibhUvadi-" // ( uNA-221) iti TidantaH, yadvA, udyate vadantiH kathA "vadyavi." // ( unnaa-665)|| ityantiH, kutsitA vadantiH GyAM kiMvadantI // 2 // vAtaiticaM purAtanI // 173 // purAtanI vArtA, itiha iti nipAtasamudAyaH upadezapAramparya vartate, itiha ityeva aitihyam , bheSajAditvAt TyaN // 1 // 173 // vArtA pravRttivRttAnta udantaH vRttirlokavRttaM astyasyAM vArtA " prajJAzraddhA'rcAvRtteNaH " // 7 // 2 / 33 / iti NaH // 1 // pravartate jano'nayA pravRttiH // 2 // vRttasya AcaritasyAnto'tra vRttAntaH // 3 // udyate udantaH " sImantahemanta-" // (uNA-222) ityAdizabdAd nipAtyate // 4 // athaa''hyo'bhidhaa| gotrasaMjJAnAmadheyA''khyA''hA'bhikhyAzca nAma ca // 174 // AhUyate'nena AhvayaH " hvaH samAhvayAhvayau dyUtanAmnoH " // 5 // 3 // 41 // iti alanto nipAtyate // 1 // abhidhIyate'nayA AbhidhA // 2 // gUyate'nena gotram " huyAmA-" // ( uNA-451 ) // iti traH // 3 // saMjJAyate'nayA saMjJA // 4 ||naam eva nAmadheyam " nAmarUpabhAgAd dheyaH" // 7 / 2 / 158 // iti dheyaH // 5 // AkhyAyate'nayA AkhyA // 6 // AhUyate'nayA AhvA // 7 // abhikhyAyate'nayA abhikhyA // 8 // namatyanena nAma, puMklIvaliGgaH " sAtmanAtman-" // ( uNA-916 ) // iti mananto nipAtyate // 9 // 174 // saMbodhanamAmantraNam saMbodhyate'nena saMbodhanam // 1 // Amantryate'nena AmantraNam // 2 // AhvAnaM tvabhimantraNam / AkAraNaM havo itiH hvAnaM havaH, " bhAve'nupasargAd " // 5 / 3 / 45 // ityal , vazcotvam // 5 // zeSazcAtra-hUtau hakkArakA''kArau // saMhUtirbahubhiH kRtA // 175 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 111 bahubhiH kRtA hUtiH saMbhUya hvAnaM saMhUtiH, " sadRzAhvayA" iti bhAguriH // 1 // 175 // udAhAra upodghAta upanyAsazca vAGmukham / uddhRtyAhiyate udAhAraH // 1 // upa samIpe uddhRtya hanyate upodghAtaH, yadAha" cintAM prakRtasiddhayarthAmupodghAtaM pracakSate" // 2 // upanyasyate upanyAsaH // 3 // vAco mukhaM vAGmukham , vAkprArambhaH // 4 // vyavahAro vivAdaH syAt vyavaharaNaM vyavahAraH, yat smRtiH vi nAnA'rthe'va sandehe haraNaM hAra ucyate / nAnAsaMdehaharaNAd vyavahAraH prakIrtitaH // 1 // 1 // vividho vAda RNAdAnAdirvivAdaH // 2 // zapathaH zapanaM zapaH // 176 // zapanaM zapathaH " bhRzIzapi." // ( uNA-232 ) // iti athaH // 1 // zapanaM zapaH " aH" // ( uNA--2 ) // ityaH // 3 // 176 // uttaraM tu prativacaH uttaranti asmAt uttaram , udo vA tarap // 1 // pratIpaM vacaH prativacaH // 2 // praznaH pRcchA'nuyojanam / kathaMkathikatA ca pracchanaM praznaH " yajisvapi-" // 5 / 3 / 85 // iti naH // 1 // pRcchA, bhidAditvAt // 2 // anuyujyate anuyojanam , anuyogaH, paryanuyogazca // 3 // kaithaM kathakamiti jalpo'syAmiti kathaMkathikatA, mayUravyaMsakAditvAt sAdhuH // 4 // ... atha devaprazna upazrutiH // 177 // ... devebhyaH praznaH devapraznaH // 1 // upa samIpe zrUyate'syAM upazrutiH // 2 // 177 // caTu cATu priyaprAyaM . caTatIti caTu, cATu, puMklIbaliGgau " mivahicaricaTibhyo vA" // ( uNA726) // iti urvA Nit // 1 // 2 // priyaM prAyeNa bAhulyenA'tra priyaprAyam // 3 // * priyasatyaM tu sUnRtam / 1 kathaM kathamiti pAThAntaram / zrIballabhagaNikRtaTIkAyAM tu-"kathaM kathaka ! he vaktaH ! iti jalpo'syAm" ityevaM vyutpAditam / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau priyaM ca tat satyaM ca priyasatyaM vacanam, suSThu nRtyati satAM mano'neneti sUnRtaM, sthAditvAt ke " ghaJyupasargasya- " // 3 / 2 / 86 // iti bAhulakAda dIrghaH // 1 // satyaM samyak samIcInamRtaM tathyaM yathAtatham // 178 // yathAsthitaM ca sadbhUte 112 sati sAdhu satyam // 1 // samaJcati samyak, kvipi "sahasamaH sanisamI" // 3 / 2 / 123 // iti samyAdezaH // 2 // samyageva samIcInam " adistriyAM vAJcaH // 7 / 1 / 107 // itiinH||3|| iyarti gacchati janaH pratyayamatra Rtam " zIrI - " ( uNA201) // iti tak // 4 // tathA sAdhu tathyam // 5 // yathAvat tathA'tra yathAtatham // 6 // 178 // yathAvat sthitamatra yathAsthitam // 7 // sacca tad bhUtaM ca sadbhUtaM tatra // 8 // alIke tu vitathAnRte / alati vArayati sadgatiM alIkam "syamikaSi - " // ( uNA - 46 ) // itIkaH, tatra // 1 // vigataM tathA satyamatra vitatham // 2 // na RtaM anRtam, yaugikatvAt asatyam, satyetarad ityAdi // 3 // mRSA mithyA vA avyaye // atha kliSTaM saMkulaM ca parasparaparAhatam / / 179 // kliSTaM saMkulaM ca anyo'nyaviruddham, yathA andho maNimupAvidhyad tamanaGgulirAsadat / tamagrIvaH pratyamuJcat tamajihvo'bhyapUjayat // 1 // 1 // 2 // 179 // sAntvaM sumadhuraM sAntvyate'nena sAntvam, suSThu madhuraM sumadhuram // 1 // grAmyamazlIlaM "" grAme bhavaM grAmyaM, " grAmAdaniJ ca // 6 // 3 / 9 // iti yaH // 1 // na zriyaM lAti azlIlam, na zrIrasyAstIti vA, sidhmAditvAd le, RphiDAditvAd rasya laH, tattu vrIDAjugupsA'maGgalavyaJjakatvena tredhA / alaGkArakRtAM tu grAmyaM azlIlaM ca pRthageva // 2 // liSTamasphuTam / mlecchati sma liSTam " kSubdhaviribdha " ||4|4|70 // iti sAdhuH, asphuTaM aspaSTam // 1 // luptavarNapadaM grastaM luptA varNAH padAni cAtra luptavarNapadam grasyate sma prastam // 1 // asaMpUrNocAritaM dhvastaM luptavarNapadamityanyaH // , Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / avAcyaM syAdanakSaram // 180 // virodhe naJ // 1 // 2 // 180 // ambUkRtaM sadhUtkAre anambuno ambunaH karaNaM ambUkRtam, sathUtkAraM saniSThevam // 1 // nirastaM tvarayoditam / 113 nirasyate sma nirastam // 1 // AmreDitaM dviviruktaM AmreDyate sma AmreDitam, dvau vArau dviH, trIn vArAn triH // 1 // abaddhaM tu nirarthakam // 181 // abaddhaM asaMbaddhaM, dazadADimAdivAkyaM samudAyArthazUnyam // 1 // 181 // pRSThamAMsAdanaM tad yat parokSe doSakIrtanam / parAkSe apratyakSe doSANAM kIrtanaM yat, tat pRSTamAMsasyAdanamiva pRSTamAMsAdanam // 1 // mithyA'bhiyogo'bhyAkhyAnaM mithyA'bhiyogo'satyAkSepaH, abhyAkhyAyata abhyAkhyAnam // 1 // saMgataM hRdayaGgamam || 182 // "" 11 saMgacchate sma saMgatam // 1 // hRdayaM gacchati hRdayaGgamam "nAmno gamaH -' |5|1|131 // iti khaH // 2 // 182 // paruSaM niSThuraM rUkSaM vikruSTaM pRNAti pUrayati paraM kopeneti paruSam " RpRnahi " // (uNA - 557 ) // ityuSaH // 1 // nizite tiSThati niSThuraM " zvazurakukundura - " // ( uNA - 426 ) // ityurAnto nipAtyate // 2 // rUkSayati rUkSam // 3 // vikuzyate viSTam // 4 // . atha ghoSaNA / uccairghuSTaM ghoSa ghoSaNA "NivettyAsa - " |5|3|111 // iti anaH // 1 // uccaistaraM yathA bhavati ghoSaNaM ghuSTaM "ghuSeravizabde " ||4|4|68 // iti neT // 2 // varNaneDA stavaH stotraM stutirnutiH // zlAghA prazaMsA'rthavAdaH 183 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNaustavanaM stotram "trad" // ( uNA-446) // iti traT // 4 // arthasya . prazasyasya vadanaM arthavAdaH // 9 // sA tu mithyA vikatthanam / sA varNanA, mithyA asatyArthA, viruddhaM katthanaM vikatthanam // 1 // janapravAdaH kaulInaM vigAnaM vacanIyatA // 184 // janasya pratIpo vAdaH janapravAdaH // 1 // kulasya jalpaH kolInaM "kulAjalpe" // 7 // 186 // iti InaJ // 2 // viruddhaM gIyate vigAnam // 3 // vacanIyasya bhAvo vacanIyatA // 4 // 184 // syAdavarNa upakrozo vAdo niSparyapAt prH| . garhaNA dhikriyA nindA kutsA kSepo jugupsanam // 185 // viparItaM varNanaM avarNaH // 1 // upakrozanaM upakrozaH // 2 // niraH, pareH, apAccopasargAt paro vAdaH nirvAdaH, parivAdaH, apavAdaH // 3 // 4 // 5 // gahaNaM garhaNA, go'pi // 6 // dhikkaraNaM dhikkiyA // 7 // nindanaM nindA // 8 // kutsanaM kutsA // 9 // kSepaNaM kSepaH // 10 // jugupsyate jugupsanam , jugupsA'pi // 11 // 185 // AkrozAbhISaGgAkSepAH zApaH AkrozanaM AkrozaH // 1 // abhiSajanaM parAbhimukhyena vAkyayojanaM abhISaGgaH "ghaJyupasargasya bahulam" // 3 / 2 / 86 // iti dIrghaH // 2 // AkSepaNaM AkSepaH // 3 // zapanaM zApaH // 4 // sa kSAraNA rate sa zApaH, rate maithunaviSaye, kSAraNA; maithunamuddizya gaaliityrthH| dUSaNamityeke / AkSAraNA'pi // 1 // viruddhazaMsanaM gAliH viruddha zaMsanaM avadyodbhAvanam , gAlayate guNAn gAliH strIliGgaH // 2 // AzImaGgalazaMsanam // 186 // AzAsanaM AzIH "AGaH // 4 / 4 / 120 // iti kvipi isAdezaH, maGgalasya zaMsanaM maGgalazaMsanam // 1 // 186 // zlokaH kIrtiryazo'bhikhyA samAjJA zlokyate zlokaH // 1 // kIrtyate kIrtiH " sAtihetiyUtijUtijJaptikIrti" // 5 / 3 / 94 // iti sAdhuH // 2 // aznute vyApnoti dizaH yazaH "azeryazcAdiH" / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 2 devkaannddH| 115 (unnaa-958)|| ityas // 3 // abhikhyAnaM abhikhyA // 4 // samAjJAyate'nayA samAjJA, samAkhyati bhAguriH // 5 // ruzatI punaH / azubhA vAk ruzati hinasti paraM ruzatI hiMsrA, AzrayaliGgazcAyaM, tena ruzan zabdaH, ruzadvaca ityapi; na zubhA azubhA yathA- "na tAM vaded ruzatI paaplokyaam"| uzatI ityanye // 1 // zubhA kalyA zubhA zubhAtmikA, kalAsu sAdhuH kalyA, kAvyA iti kAtyAdyAH // 1 // carcarI carbhaTI same // 187 // cAru caryate'nayA carcarI // 1 // cAru bhavyate'nayA carbhaTI // 2 // 187 // ___ yaH saninda upAlambhastatra syAt paribhASaNam / maivaM kRthA iti vAcyata ityarthaH // 1 // ApRcchA''lApaH saMbhASaH ApracchanaM ApRcchA, bhidAditvAdaG // 1 // AlapanaM AlApaH // 2 // . saMbhASaNaM saMbhASaH // 3 // anulApaH syAd muhurvacaH // 188 // . muhurvacanaM paunaHpunyena uktiH // 1 // 188 // ___ anarthakaM tu pralApaH anarthakaM vacaH, pralapanaM pralApaH // 1 // _ vilApaH paridevanam / vilapanaM vilApaH, paridevanaM upazocanamityarthaH // 1 // .....ullApaH kAkuvAk . ... ullapanaM ullApaH, kAkkA vacanaM kAkuvAk // 1 // - anyo'nyoktiH saMlApasaMkathe // 189 // anyo'nyena uktirbhASaNaM anyo'nyoktiH, saMmukhaM lapanaM sNlaapH||1|| saMmukhaM kathanaM saMkathA " bhISibhUSi-" // 5 / 3 / 109 // ityaG // 2 // 189 // vipralApo viruddhoktiH Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau viruddhaM pralapanaM vipralApaH // 1 // apalApastu nihnavaH / apalapanaM apalApaH // 1 // nihnavanaM nihnavaH // 2 // supralApaH suvacanaM suSThu pralapanam // 1 // saMdezavAk tu vAcikam // 190 // anyena anyo anyasmai yadAha-tvayaivaM kartavyamiti, sa saMdezaH, tadrUpA. vAk saMdezavAk , saMdiSTA vAg vAcikaM "vAca iknn"||7|2|168|| iti svArthe ikaN // 1 // 190 // AjJA ziSTirnirAGnibhyo dezo niyogazAsane / .. avavAdo'pi AjJApanaM AjJA , curAdiNico'nityatvAt " upasargAdAtaH" // 5 / 3 / 110 // ityaG // 1 // zAsanaM ziSTiH // 2 // niraH, AGaH, nezca paro dezaH niHzeSeNa, samantAt , nitarAM dezanaM nirdezaH, AdezaH, nidezaH // 3 // 4 // 5 // niyojana niyogaH // 6 // ziSyate zAsanam // 7 // avanamya vadanaM avavAdaH // 8 // athA''hUya preSaNaM pratizAsanam // 191 // spaSTam // 1 // 191 // saMvit saMdhA''sthAbhyupAyaH saMpratyAbhyaH paraH zravaH / aGgIkAro'bhyupagamaH pratijJA''gUzca saMgaraH // 192 // pakSoktiH prakRtAGgIkArazcetyubhayI hi pratijJA / saMvedanaM saMvit // 1 // saMdhAnaM saMdhA / / 2 // AsthAnaM AsthA // 3 // abhyupAyanaM abhyupAyaH // 4 // samaH, prateH, ADazca paraH zravaH saMzravaH, pratizravaH, aashrvH|| 5 // 6 // 7 // aGgIkaraNaM aGgIkAraH // 8 // abhyupagamanaM abhpupagamaH // 9 // pratijJAnaM pratijJA // 10 // AgacchatyanayA pauruSaM AgUH, strIliGgaH " bhramigamitanibhyo ddit"| (uNA-843) // iti UH // 11 // saMgaraNaM saMgaraH / / 12 / samAdhirapi // 192 // gItanRtyavAdyatrayaM nATyaM tauryatrikaM ca tat / gItAditrayaM samuditaM nATyaM naTasya karma // 1 // tUryasyedaM tripramANaM tauryatrika // 2 // vakSyamANaM nATyaM naTanamAtram // saMgItaM prekSaNArthe'smin Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devakANDaH / 117 . asmin gItanRttavAdyatraye prekSaNanimittaM prayukte saMgItaM saMbhUya gIyate'smi - niti kRtvA // 1 // zAstrokte nATyadharmikA // 193 // asmin gItAditraye bharatAdizAstranirdiSTe nATyaM dharmo'syA nATyadharmI, strIliGgaH, yad vAcaspatiH- " nATyadharmI tu striyAM nATye yathA''gamam," nATyadhayaiva nAyyadharmikA // 1 // 193 // gItaM gAnaM geyaM gItirgAndharvam gIyate geyam // 3 // gandharvaiH kRtaM gAndharvam // 5 // rAgagItyAdikaM gItam, prAvezikyAdidhruvArUpaM gAnam, padakharatAlAbadhAnAtmakaM gAndharvamiti bharatAyukta vizeSo nAzritaH // atha nartanam / naTanaM nRtyaM nRttaM ca lAsyaM nATyaM ca tANDavam // "" ,, 194 // nRtyate nRtyam " RdupAntyA - " / / 5 / 1 / 41 / / iti kyap // 3 // nartanaM nRtaM " klIbe ktaH / / 5 / 3 / 123 / / iti ktaH // 4 // lasyate lAsyam || 5 || naDhAnAmidaM nRttaM nATyam " naTAd vRtte tryaH / / 6 / 3 / 165 / / iti JyaH, nayyata iti vA // 6 // taNDunA kRtaM tANDavaM, puMklIbaliGgaH, nATyazAstre nRtalAsya nATyatANDavAnAM bhedo'sti, sa tu nehAdRtaH, tathAhi - aGgavikSepamAtraM vivA - hAbhyudayAdau nRttam, lalitakaraNAGgahArAbhinayaM kaizikIvRttipradhAnaM vAsakasajjAdinAyikAcaritaM DAmbilikAdinibaddhaM zliSTatvAd lAsyam, sarvarasaM paJcasandhi caturvRtti dazarUpakAzrayaM karma nATyam, udvRttakaraNAGgahAranirvartyamArabhaTivRttipradhAnaM gItakAsArikAdau taNDunA praNItaM tANDavamiti // 7 // 194 // maNDalena tu yad nRttaM strINAM hallIsakaM hi tat / helayA lasyate'smin iti hallIsakam " kIcakapecaka- " // ( uNA-33 ) // ityAdinA nipAtyate, klIbo'yam, vAcaspatistu - "hallIsako 'striyAm " ityAha // 1 // " pAnagoSThyAmuccatAla pAnagoSThyAM ApAne nRttaM, uccastAlo'tretyuccatAlam // 1 // raNe vIrajayantikA // 195 // raNe saMgrAme, vRttaM, jayantI patAkA, jayantyeva jayantikA, vIrANAM jayanti Esa vIrajayantikA // 1 // 195 // sthAnaM nATyasya raGgaH syAt 16 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 abhidhAnacintAmaNau sthIyate'sminniti sthAnaM pradezaH, nATyasya nRttasya, ramate jano'tra raGgaH "gamyami-" // ( uNA-92 ) // iti gaH, rajatya'smin jana iti vA // 1 // pUrvaraGga upkrmH| nATyasya upakramaH prArambhaH, rajati asmin jana iti raGgo maNDapo nATyaM vA buddhistham , pUrvo raGge pUrvaraGgaH pratyAhArAdiH " nAma nAmnaikArthye samAso bahulam" // 3 / 1 / 18 // iti samAsaH, raGgAt pUrva iti vA rAjadantAditvAt pUrvanipAtaH, zrIharSastu raGgazabdena tauryatrikaM bruvan nATye raGgaprayogasya pUrvatAM manyamAnaH pUrvazcAsau raGgazceti samAsamamasta // 1 // __ aGgahAro'GgavikSepaH aGgAnAM haraNaM sthAnAt sthAnAntaranayanaM aGgahAraH aGgAnAM hAra iva, zobhAjanakatvAt , athavA harasyAyaM hAro hareNAbhinItatvAt , aGgapradhAno hAraH aGgahAraH sthirahastAdiAtriMzadbhedaH // 1 // aGgAnAM vikSepaH aGgavikSepaH // 2 // vyaJjako'bhinayaH samau // 196 // vyanakti bhAvAn vyaJjakaH // 1 // AbhimukhyaM nIyante'rthA aneneti abhinayo bhAvasUcakaH // 2 // 196 // sa caturvidha AhAryo racito bhUSaNAdinA / / vacasA vAciko'GgenA''GgikaH sattvena sAttvikaH // 197 // so'bhinaya AhAryAdibhedAccaturvidhaH, sattvaM mano guNo vA // 197 // syAd nATakaM prakaraNaM bhANaH prahasanaM DimaH / vyAyogasamavakArau vIthyakehAmRgA iti // 198 // abhineyaprakArAH syuH nATayati nartayati sAmAjikamanAMsi iti nATakam // 1 // vastvAdikaM kAvyAbhidheyaM AtmazaktyotpAdya prakurute yatra kAvyena tat prakaraNam // 1 // ekamakhenaiva bhaNyante uktimantaH kriyante apraviSTA api pAtravizeSA atreti bhANaH, paMklIbaliGgaH // 1 // ekasya bahUnAM vA caritaM prahasyate yatra tat prahasanam // 1 // Dimo Dimbo vidrava iti paryAyAstadyogAd ayaM DimaH // 1 // vyAyAme yuddhaniyaddhaprAye yujyante puruSA atra vyAyogaH // 1 // samavakriyante saMghAtIkriyante netAro'tra samavakAraH // 1 // sarveSAM rasAnAM lakSaNAnAM ca vIthI zreNIva vIthI // 1 // utkramaNonmukhI sRSTirjIvitaM prANA yAsAM tA utsRSTikAH zocantyaH striyaH, tA Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 2 devakANDaH 1 119 bhiraGko'GkanaM yasya sa utsRSTikAGkaH, tadekadezo aGkaH, bhImavat // 1 // IhA ceSTA mRgasyeva, strImAtrArthA yatra sa IhAmRgaH // 1 // 198 // ete'bhineyasya prabandhasya prakArA bhedAH syuH // bhASAH SaT sNskRtaadikaaH| bhASyante bhASAH, sNskRt-praakRt-maagdhii-shaursenii--paishaacy'pbhrNshlkssnnaaH|| bhAratI sAtvatI kaizikyArabhaTyau ca vRttayaH // 199 // ... bhAratI vAk tatpradhAnA vRttirapi bhAratI, tatra vAcikAbhinayaprAdhAnyAt // 1 // saditi pratyAkhyAnarUpaM saMvedanaM tad yatrAsti tat satvat manaH tasyeyaM sAtvatI, sAttvikAbhinayaprAdhAnyAt ; athavA sat sattvarUpaM vidyate yeSAM te satvantaH teSAmiyaM, sattvaM ca tatra paracchidrAnveSaNopAyapratibhAnavaicitryotprekSaNalakSaNaprakAzalAghavAtmakam // 1 // kezAH kiMcidapyarthakriyAjAtamakurvanto yathA dehazobhopayoginaH, tadvat saundaryopayogI vyApAraH kaizikI, AhAryAbhinayaprAdhAnyAt ; yadvA, viSNoH kezeSu badhyamAneSu bhavA kaizikI, adhyAtmAditvAdikaN ; yadAha vicitrairaGgahAraizca devo lIlAsamanvitaiH / babandha yacchikhApAzaM kaizikI tatra nirmitA // 1 // iti // 1 // iyUtIti arA bhaTAH sotsAhA analasAsteSAmiyaM ArabhaTI, AGgikAbhinayaprAdhAnyAt // 1 // 199 // __ vAdyaM vAditramAtodyaM tUrya tUraM smaradhvajaH / vAdyate vAdyam "ya ecAtaH" // 5 / 1 / 28 // iti yaH // 1 // vadati AhanyamAnaM vAditram " bhUgRvadicaribhyo Nit " // ( uNA--460 ) // iti itraH // 2 // Atudyate Atodyam // 3 // tUryata iti ghyANa tUrya, puMklIbaliGgaH // 4 // tUryate tUram " nAmyupAntya-" // 5 / 1 / 54 // iti kaH // 5 // smarasya dhvaja iva smaradhvajaH // 6 // . tataM vINAprabhRtikaM tantrItananAt tataM, prabhRtizabdAt sairandhrIrAvaNahastakinnarAdi // 1 // tAlaprabhRtikaM ghanam // 20 // kAMsyamayaM vAdinaM tAlaH, prabhRtigrahaNAt kAMsyatAlAdi, hanyate dhanam // 1 // // 200 // vaMzAdikaM tu zuSiraM AdigrahaNAd nAlikAnalakAdi, zuSizchidraM vidyate'sya zuSiram // 1 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 120 abhidhAnacintAmaNau- .. AnaddhaM murajAdikam / Anayate sma Anaddham , avanaddhaM ca; AdizabdAd dardarakaraTAdi // 1 // vINA punarghoSavatI vipaJcI kaNThakUNikA // 201 // vallakI veti prajAyate kharo'syAM vINA " ghRvIhvA-" // ( unnaa-183)|| iti / kid NaH // 1 // ghoSo'mtyasyAM ghoSavatI // 2 // vipaJcayati vistArayati kharAn vipazcI // 3 // kaNThaM kUNayate kaNThakUNikA // 4 // 201 // vallate kharo'syAM vallakI " dRkRna-" // ( uNA-27) // ityakaH // 5 // sA'tha tantrIbhiH saptabhiH parivAdinI / kharAn parisphuTaM vadatyevaMzIlA parivAdinI // 1 // . zivasya vINA'nAlambI na Alambate anAlambI // 1 // sarasvatyAstu kacchapI // 202 // kacchapasadRzatvAt kacchapI // 1 // 202 // .. nAradasya tu mahatI mahattvAd mahatI // 1 // gaNAnAM tu prbhaavtii| prabhA'styasyAM prabhAvatI // 1 // vizvAvasostu bRhatI bRhattvAt bRhatI // 1 // tumburostu kalAvatI // 203 // kalA'styasyAM kalAvatI // 1 // 20 // caNDAlAnAM tu kaTolavINA cANDAlikA ca sA / kaTyate tantrIbhirAtriyate kaTolaH " kaTipaTi." // ( uNA-493) // ityolaH, kaTolAkhyA vINA kaTolavINA // 1 // caNDAlaiH kRtA cANDAlikA " ku. lAlAderakaJ " // 6 / 3 / 194 // ityakam / / 2 // zeSazcAtracaNDAlAnAM tu vlkii| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devkaannddH| 121 kANDavINA kuvINA ca DakArI kiMnarI tathA / sArikA khuGkhaNI ca kAyaH kolambakastasyAH tasyA vINAyAH zarIraM, ke'valambante tantryo'treti kolambakaH, pRSodarAditvAt , kula saMstyAne asmAdambakac ityeke // 1 // upanAho nibandhanam / / 204 // vINAyA nibandhanaM yena carmaNopanahyate sa upanAhaH, prAnte yatra tavyo nibadhyante vA // 1 // 204 // daNDaH punaH pravAlaH syAt vINAyA daNDaH, pravalati pravAlaH, puMktIbaliGgaH, jvalAditvAd NaH / yacchAzvataH--"pravAlo vallakIdaNDe vidrume navapallave" // 1 // kakubhastu prasevakaH / kakyate kakubhaH " kakerubhaH" // ( uNA--333 ) // ityubhaH, daNDAdhaH zabdagAmbhIryArtha dArumayaM khaNDaM yad bhatrayA AcchAdyate // 1 // prasIvyate prasevaH, khArthe ke, prasevakaH // 2 // mUle vaMzazalAkA syAt kalikA kUNikA'pi ca // 205 // vINAyA mUle kalayati tantrI kalikA // 1 // kUNayate tantrI kUNikA // 2 // 205 // __kAlasya kriyayA mAnaM tAlaH kriyayA AvApaniSkramaNAdikayA kAlasya mAnaM paricchedakaM talyate pratiSThIyate'nena tAlaH caJcatpuTAdiH / geyAyA gAnakriyAyAH kAle niymheturityeke| yad dantilaH tatra jJeyAH kalApAtAH pAdabhAgAstathaiva ca / ___ mAtrA ca parivartazca vastu caiva vizeSataH // 1 // 1 // sAmyaM punrlyH| mAnameyayoranyUnAdhikye zliSTatA layaH drutAdiH vAdyAdInAmanyonyaM samatvamiti yAvat , tAlavizeSastu layo'nyaH // 1 // drutaM vilambitaM madhyamoghastattvaM ghanaM kramAt // 206 // drutAdInAM layAnAM moghAdyAH krameNa paryAyAH, bhAguristu ghanasthAne'nugatamityAha, yatpAThaH- " lambitadutamadhyAni tattvaughAnugatAni tu / abhidhAnakRtAmeSa Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 samayaH 1 // 1 // 206 // abhidhAnacintAmaNau // nATye tu drutAdilayAnusAreNa kramAdoghAdyAH vAdyaprakArAH // 1 // - mRd aGgamasya mRdaGgaH, mRdyata iti vA " viDivili - " // ( uNA - 101 ) // ityaGgak // 1 // murAt saMveSTanAjjAto murajaH, mUrvyate badhyata iti vA mumurca // ( uNA - 132 ) ityajaH // 2 // "6 "" so'GkyAliGgyUrdhvaka iti tridhA / mRdaGgo murajaH sa mRdaGgaH, tridhA triprakAraH, aGko'syAstIti aGkI, utsaGgasthatvAt // 1 // AliGgo'syAstIti AliGgI, AliGgya vAdanAt // 1 // Urdhva kRtyaikena mukhena vAdanAd UrdhvaM kAyati UrdhvakaH AbhogikAkhyaH // 1 // Ahuzca 88 88 harItakyA kRtistvaGkyo yavamadhyastathordhvakaH / AliGgyazcaiva gopuccho madhyadakSiNavAmRgAH // 1 // nATye caite bhedAH // bibhyati asyA raNe, bherI " bhIvRdhi - // ( uNA - 387 ) iti raH, ikArAntAd vA GIH, // 1 // dAmyati zabdo'nyeSAMmaMtra dundubhiH, puMliGgaH "" " "" damerdubhirdum ca // ( uNA - 686 ) // iti sAdhuH, dunduzabdena bhAti bhAyayatIti vA // 2 // aNati zabdAyate AnakaH " aNerDit // ( uNA - 72 ) // iti AnakaH, puMliGgaH, vAcaspatistu - " paTahastvAnako'striyAm -ityAha / A anitIti vA // 3 // 207 // paThanti harSe gacchanti atra paTahaH, puMklIbaliGgaH kRRpRkaTipaTi- " // ( uNA-589. .) // ityahaH, paTe hanyata iti vA paTahaH / kecid dvau dvau bhinnArthI AhuH; vAdyavizeSaH // 4 // zeSazcAtra syAd yazaHpaTaho DhakkA zosrtha paTaho yazaH paTahaH // 1 // DhagityavyaktaM kAyati DhakkA // 2 // bherI dundubhirAnakaH // 207 // paTaha: atha dardare kalazImukhaH / sUtrakoNo DamarukaM samau paNava kaGkaNa 1 zRGgavAdye zRGgamukhaM huDukastAlamardakaH // 1 // kAhalA tu kuhAlA syAt caNDakolAhalA ca sA / saMvezapratibodhArthe dragaDadrakaTAvubhaiau // 2 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / / 123 devatA'rcanatUrye tu dhUmalo bliritypi| kSuNNakaM mRtayAtrAyAM mAGgale priyavAdikA // 3 // raNodyame tvardhatUro vAdyabhedAstathA'pare / DiNDimo jhajharo maDDustimilA kirikiccikA // 4 // lambikA TaTTarI vedhyA kalApUrAdayo'pi ca // atha zArikA syAt koNo vINAdivAdanam / zRNAti tADayati vAdyaM zArikA // 1 // kuNati zabdAyate vAdyamanena koNaH puMliGgaH, vAcaspatistu- " dvayostu koNo vINAdervAdane zArikA ca sA" ityAha // 2 // vINAdi vAdyate'nena vINAdivAdanaM vAdanakASTamityarthaH // zRGgArahAsyakaruNA raudravIrabhayAnakAH // 208 // bIbhatsAdbhutazAntAzca rasAH zrayati enaM janaH zRGgAraH, puMklIbaliGgaH " dvArazRGgAra-" // (uNA-411) // ityArAnto nipAtyate, raseSu zRGgamutkarSamiyartIti vA // 1 // hAse sAdhuH hAsyaH hAsa eva vA, sAmAjikAMnAM carvaNAgocaraM gato hAsyaH, yadAha- " sthAyyeva tu. rasIbhavet " iti // 1 // kirati vikSipati cittAni iti karuNaH " RkavRdhdAribhya uNaH " // ( uNA-196 ) // ityuNaH // 1 // rudrasyAyaM raudraH // 1 // ajati gacchatyanena asmin vA sattvavRddhimiti vIraH "Rjyaji-" // (unnaa-388)|| iti rak , vIrayante vikrAmanti janA aneneti vA // 1 // bibhyatyasmAd bhayAnako vyAghrAdiH, taddhetukatvAt tu rasaH "zIbhIrAjezcAnakaH" // ( unnaa-71)|| ityAnakaH // 1 // 208 // bIbhatsA astyasmin bIbhatsaH // 1 // ad ityAzcaryArthamavyayam , ad vismitaM bhavati anenAsmin vA mano'dbhutaH " ado bhuvo DutaH " // ( uNA--214 ) // iti DutaH // 1 // zamyate sma zAntaH "Nau dAnta-" // 4 / 4 / 74 // iti sAdhuH // 1 // hAsyAdayastu puMliGgAH / gauDastu " zRGgAravIrau bIbhatsaM raudraM hAsyaM bhayAnakam / karuNA cAdbhutaM zAntaM vAtsalyaM ca rasA daza // 1 // ' iti liGganirNayamAha / sAmAjikai rasyante caya'nte iti rasAH, puMklIvaliGgaH // bhAvAH punanidhA sthAyisAttvikasaMcAriprabhedaiH bhAvayanti kurvanti rasAn , svakAraNAd bhavanti iti vA bhAvAH, bhAvayanti vyApnuvanti sAmAjikAnAM manAMsIti vA, tridhA triprakArAH, sAmAjikAnAM vAsanArUpeNa tiSThantIti sthAyinaH; grahAditvAd Nin / sIdatyasmin mana iti vyutpatteH sattvaguNo Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 abhidhAnacintAmaNau- . . skarSAt sAdhutvAcca prANAtmakaM vastu sattvaM, tatra bhavAH saattvikaaH| saMcaranti na satatamavatiSThanta iti saMcAriNo vyabhicAriNaH te ca te prabhedAzca taiH // syAd ratiH punaH // 209 // rAgo'nurAgo'nuratiH ramaNaM ratiH parasparAsthAbandhaH // 1 // 209 // raJjanaM rAgaH // 2 // anuraJjanamanurAgaH // 3 // anuramaNaM anuratiH // 4 // hAsastu hasanaM hasaH / ghargharo hAsikA hAsyaM hasanaM hAsaH // 1 // hasyate hasanam // 2 // hasazcetaso vikAzaH " navA kvaNayamahasakhanaH " // 5 / 3 / 48 // iti vA al // 3 // gharati ghargharaH saghoSA.avyaktavAk " RtaSTit " // ( unnaa-9)|| iti bahulAdhikArAdapratyaye dvitvaM ca, ghargharahetutvAt ghargharaH // 4 // hasanaM hAsikA " bhAve" // 5 / 3 / 122 // iti NakaH // 5 // hasanIyaM hAsyam // 6 // sthAyyeva tu rasIbhavediti bhAvarasayoH paryAyatvena dhvanati // hAsabhedAnAha tatrAdRSTarade smitam // 21 // vakroSThikA tatra hAse'dRSTadante ISaddhasitaM smitam // 1 // 210 // vakra oSTho'syAM vakroSThI, khArthe ke, vakroSThikA, strIklIbaliGgaH // 2 // atha hasitaM kiJcid dRSTaradAvare / spaSTam // 1 // kiJcicchUte vihasitam sazabdatvAt kizcit zrute hAse vihasitam / yad bharataH-- AkuzcitAkSigaNDaM yat sasvanaM madhuraM tthaa| . kAlAgataM sA''syarAgaM tadvai vihasitaM bhavet // 1 // 1 // aTTahAso mahIyasi // 211 // mahAzabdatvAt mahIyasi hAse aTreti hasanaM aTTahAsaH // 1 // 211 // atihAsastvanusyUte anusyUte'navacchinne hAse'tizayena hasanAdatihAsaH // 1 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .2 devakANDaH / 125 125 apahAso'kAraNAt kRte / kAraNaM vinA kRte hAse,apakRSThaM hasitaM apahAsaH // 1 // sotprAse tvAcchuritakam utprAsyate sAmarSo'nyaH kriyate'nenotprAsa upahAsaH, utprAsasahite hAse AchuraNamAcchuritakam ; "paracchedanaM avacchuritam" iti kAtyaH // 1 // ____ hasanaM sphuradoSThake // 212 // * spaSTam // 212 // zokaH zuk zocanaM khedaH zoko vaidhuryam // 1 // zuk , strIliGgaH // 2 // khedanaM khedaH // 4 // krodho manyuH krudhA ruSA / krut kopaH pratigho roSo ruT ca krodhastaikSNyaprabodhaH // 1 // manyate manyuH, puMliGgaH " yajizundhi-" // ( uNA-801) // iti yuH // 2 // krodhanaM krudhA // 3 // roSaNaM ruSA, bhidAdyaG // 4 // bodhana Rta. strIliGgaH // 5 // kopanaM kopaH // 6 // pratihanyate anena pratighaH "cit"||5|1|171 // iti De, meghAditvAt sAdhuH // 7 // roSaNaM roSaH // 8 // rud , strIliGgaH // 9 // utsAhaH pragalbhatA // 213 // * abhiyogodyamau prauDhirudyogaH kiyadetikA / adhyavasAya UrjaH utsahanaM utsAhaH, stheyAn sNrmbhH||1|| pragalbhasya bhAvaH prglbhtaa||2||213|| abhiyojana abhiyogaH // 3 // udyamanamudyamaH, punapuMsakaH, ghani " udyamoparamau" // 4 / 3 / 57 // iti sAdhuH // 4 // pravahaNaM prauDhiH " prasyaiSaiSyoDhovyahe . . khareNa" // 1 / 2 / 14 // iti autvam // 5 // udyojanaM udyogaH // 6 // kiyadetat iti abhiprAyo'syAM kiyadetikA, mayUravyaMsakAditvAt sAdhuH // 7 // adhyavasIyate adhyavasAyaH // 8 // UrjanaM UrjaH // 9 // atha vIrya so'tizayAnvitaH // 214 // sa utsAhaH sAtizayo vIre sAdhu vIryam ; vIryate vikramyata iti vA, bhAve yaH, cIrasya karma ityanye // 1 // 214 // bhayaM bhIItirAtaGka AzaGkA sAdhvasaM drH| azA . . . Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 126 abhidhAnacintAmaNau bhiyA ca bhItirbhayaM vaiklavyaM "varSAdayaH klIbe" // 5 / 3 / 29 // iti al // 1 // bhIH, strIliGgaH // 2 // AtaGkanaM AtaGkaH // 4 // AzaGkanaM AzaGkA // 5 // sAdhUnasyati sAdhvasam // 6 // daraNaM daraH, puMklIbaliGgaH // 7 // bhiyA bhidAditvAt // 8 // taccAhibhayaM bhUpatInAM vapakSajam // 215 // tacceti bhayaM khapakSAt rAjaputrAderaheriva gRhasthitAt bhayam // 1 // 215 // adRSTaM vahnitoyAdeH vahnitoyAbhyAM AdizabdAt pizAcA'zanyAderbhayamadRSTam // 1 // dRSTaM khaparacakrajam / svarASTrAcaurATavikAdibhayaM pararASTrAt dAhaghilopAdibhayaM ca dRSTam // 1 // bhayaGkaraM pratibhayaM bhImaM bhISmaM bhayAnakam // 216 // bhISaNaM bhairavaM ghoraM dAruNaM ca bhayAvaham / bhayaM karotIti bhayaGkaraM " meghartibhayAbhayAt khaH " // 5 / 1 / 106 // iti khH|| 1 // pratigataM bhayeneti pratibhayam // 2 // bibhyatyasmAd bhImaM, bhISmaM ca " bhiyaH So'ntazca vA " // ( uNA-344 ) // iti mak // 3 // 4 // bibhyatyasmAd bhayAnakam // 5 // 216 // bhISayate bhISaNam // 6 // bibhyatyasmAd bhairavam " kairavabhairava." // ( uNA-519 ) // iti sAdhuH, bhIroridaM trAsakRditi vA // 7 // ghuratyasmAd ghaJi, ghoram // 8 // dArayati cittaM dAruNaM " Rka-" // (uNA-196) // ityuNaH // 9 // bhayamAvahati bhayAvaham , lihAditvAdac // 10 // zeSazcAtra-bhayaGkare tu DamaramAbhIlaM bhAsuraM tathA // jugupsA tu ghRNA jugupsanaM jugupsA, cittasaMkocaH // 1 // gharati ghRNA " ghRvIhvA-" // (uNA183) // iti Nak // 2 // atha syAd vismayazcitramadbhutam // 217 // codyAzcarye vismayanaM vismayaH, cetaso vistAraH // 1 // cIyate citraM " cimidi-"|| ( uNA-454 ) // iti trak , citrayati vaicitryaM saMpAdayatIti vA ac // 2 // ad bhavanaM adbhutam // 3 // 217 // codyata iti codyam // 4 // Acaryate Azcaryam , varcaskAditvAt sAdhuH // 5 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 127 zeSazcAtra-Azcarye phullakaM moho vIkSyam // zamaH zAntiH zamathopazamAvapi / tRSNAkSayaH zamanaM zamaH, zAntiH // 1 // 2 // zamathaH " bhRzIzapizami-" // ( uNA232 ) // iti athaH // 3 // upazamanamupazamaH // 4 // tRSNAyA garddhasya kSayaH tRSNAkSayaH // 5 // sthAyinAmupasaMhAramAha sthAyino'mI rasAnAM kAraNaM kramAt // 218 // amI ratyAdayaH sthAyinaH zRGgArAdInAM rasAnAM kAraNabhUtAH // 218 // stambho jADyam stambhanaM stambhaH // 1 // jaDasya bhAvo jAjyam , viSTabdhacetanatvam // 2 // svedo dharmanidAghau svedanaM svedaH // 1 // gharati siJcatyaGgaM dharmaH, " attAri-" // ( uNA338 ) // iti maH // 2 // nidahyate'nenAGgaM nidAghaH // 3 // pulakaH punH| romAJcaH kaNTako romavikAro romaharSaNam // 219 // romodgama udbhuSaNamullakasanamityapi / polati mahad bhavatyaGgamanena pulakaH, puMklIbaliGgaH, "dhrudhUndi-" // (uNA29) // ityakaH // 1 // romNAmaJcanaM romAJcaH // 2 // kaNTatIti kaNTakaH taruroma "dakana-" // ( unnaa-27)|| ityakaH, kaNTakatulyatvAt kaNTakaH, puMklIbaliGgaH // 3 // romANi vikriyante'nena romavikAraH // 4 // romANi hRSyantyanena romaharSaNam // 5 // 219 // romANyudgacchantyanena romodgamaH // 6 // uddhRSatyucchvasityanenAGgamuddaSaNam // 7 // ullakasatyanenAGgamullakasanam // 8 // - svarabhedastu kallatvaM svare svarasya bhedaH svarabhedaH kallatvamavyaktatvaM svare svaraviSaye // 1 // kampastu vepathuH // 220 // kampanaM kampaH // 1 // vepanaM vepathuH, puMliGgaH " dvito'thuH" // 5 / 3 / 83 // ityathuH // 2 // 220 // vaivarNya kAlikA .. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 abhidhAnacintAmaNau viruddho varNo'sya vivarNastadbhAvo vaivarNyam // 1 // kAlasya bhAvaH kAlikA, . corAditvAdakaJ , kAlayatIti Nako vA // 2 // athAzru bASpo netrAmbu rodanam / asamasru aznute AkaNThamazru, klIbaliGgaH " cinIpImyazibhyo ruH" // ( uNA-- 806 ) // iti ruH // 1 // bAdhate cakSuriti bASpaH puMklIbaliGgaH, "zadivAdhikhanihaneH S ca" // (uNA-299) // iti paH // 2 // netrasyAmbu netrAmbu // 3 // rudyate rodanam // 4 // asyate asaM, " bhIvRdhi-" // (uNA-387) // iti raH // 5 // asyate anu, klIbaliGgaH, "ciniipii-"|| (unnaa-806)|| ityAdi bahuvacanAd zeSazcAtra-lotastu dRgjale // pralayastvaceSTatA pralIyate kriyA'tra pralayo muuchetyrthH| aceSTatA gatacetanatvam / yadAhuH--stambhe vicetanatvaM, pralaye gatacetanatvam ; ata eva sahasaiva nipatanaM bhuvi bhavati mahAbhUtazaithilyAt // upasaMhAramAha ityaSTasAttvikAH // 221 // dhRtiH santoSaH svAsthyaM syAt dharaNaM dhRtiH // 1 // saMtoSaNaM saMtoSaH // 2 // svasthasya bhAvaH svAsthyam // 3 // AdhyAnaM smaraNaM smRtiH| spaSTam // matirmanISA buddhirdhiSaNAjJapticetanAH // 222 // pratibhApratipatprajJAprekSAcidupalabdhayaH / saMvittiH zemuSI dRSTiH manyate'nayA matiH, arthanizcayaH // 1 // manasa ISA manISA, pRSodarAditvAt // 2 // budhyate'nayA buddhiH // 3 // dhyAyati dadhAti vA dhIH "didyut-" // 5 / 2 / 83 // iti kvibanto nipAtyate // 4 // dhRSNotyanayA dhiSaNA"dhRSivaherizcopAntyasya" // (uNA--189) // ityaNaH // 5 // jJapanaM jJAptiH "sAtiheti-" // 5 // 3 // 94 // iti ktyanto nipAtyate // 6 // cetanaM cetanA // 7 // 222 // pratibhAnaM pratibhA // 8 // pratipattiH pratipat ; sarve gatyarthA jJAnArthAH // 9 // prajJAnaM prajJA // 10 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 129 prekSaNaM prekSA // 11 // cetanaM cit , strIliGgaH // 12 // upalambhanamupalabdhiH // 13 // saMvedanaM saMvittiH // 14 // zeta iti zermohastaM muSNAti zemuSI, mUlavibhujAditvAt ke GIH, zameH kvasau GyAM vA, pecuSIvat // 15 // darzanaM dRSTiH // 16 // sA medhA dhAraNakSamA // 223 // sA matirdhAraNasamarthA medhate saMgacchate'syAM sarve medhA // 1 // 223 // paNDA tattvAnugA tattvAnugAminI matiH paNyate stUyate paNDA "paJcamADaH " // (uNA-- 168) // iti DaH // 1 // mokSe jJAnam / mokSaviSayA mokSaphalA vA matirjJAnam // 1 // vijJAnamanyataH mokSazAstrAdanyatra zAstre zilpe ca citrAdau matirvijJAnam // 1 // zuzrUSA zravaNaM caiva grahaNaM dhAraNaM tathA // 224 // Uho'poho'rthavijJAnaM tattvajJAnaM ca dhIguNAH / zrotumicchA zuzrUSA // 1 // zrUyate zravaNam , AkarNanam // 1 // gRhyate grahaNaM AdAnam // 1 // dhAryate dhAraNaM avismaraNam // 1 // 224 // UhanamUhaH yuktigamyastarkaH // 1 // apohanamapoho'satpakSanirAkaraNam // 1 // arthasya yathAvasthatayA vijJAnamarthavijJAnam // 1 // tattvasya paramArthasya jJAnaM tattvajJAnam // 1 // ityaSTau buddhiguNAH // vrIDA lajjA mandAkSaM hIstrapA vIDanaM vrIDA, cittasaMkocaH / vrIDo'pi // 1 // lajjanaM lajjA // 2 // mandamAkSi yatra mandAkSaM, svotthalajjAvazAddhi cakSuravanamati, zUkA mandAkSamityeke // 3 // hIyate hIH, strIliGgaH, "krutsaMpadAdibhyaH-" // 5 / 3 / 114 // iti kvip // 4 // trapyate trapA // 5 // sA'patrapA'nyataH // 225 // sA lajjA'parasmAd lajjAvahe jAte'patrapA // 1 // 225 // jAjyaM maukhyaM jaDasya bhAvaH karma vA jADyam // 1 // mUrkhasya bhAvaH karma vA mauryam // 2 // viSAdo'vasAdaH sAdo vissnnnntaa| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 130 abhidhAnacintAmaNau viSadanaM viSAdo manaHpIDA // 1 // avasadanamavasAdaH // 2 // sadanaM sAdaH // 3 // viSaNNasya bhAvo viSaNNatA // 4 // ___ mado munmohasaMbhedaH madanaM madaH " vyadhajapamadbhayaH" // 5 / 3 / 47 // ityal , AnandasaMmohayoH saMgamaH // 1 // vyAdhistvAdhI rujAkaraH // 226 // rujAkaraH AdhirmanaHpIDA, vyAdhihetutvAd vyAdhiH // 1 // 226 // . . nidrA pramIlA zayanaM saMvezasvApasaMlayAH / nandImukhI zvAsahetistandrA . niyataM drAntIndriyANi asyAM nidrA // 1 // pramIlantIndriyANyasyAM pramIlA // 2 // zayyate zayanam // 3 // saMvizantIndriyANyatra saMvezaH // 4 // svapanaM svApaH // 5 // saMlIyante indriyANyatra saMlayaH // 6 // nandIva mukhamasyAM nandImukhI // 4 // zvAsA hetayo'syAM zvAsahetiH, etau suptavAcakAvityanye // 8 // tandriH sAdamohanayoH, sautraH, tandrayate tandrA, tananaM drAtyasyAM vA; tandristandrItyapi // 9 // zeSazcAtra--nidrAyAM tAmasI suptaM tu sAdhikA // 227 // sA nidrA adhikA sA'tizayA vapanaM suptam // 1 // zeSazcAtra-supte susvApaH sukhasuptikA // 227 // autsukyaM raNaraNakotkaNThe AyallakAratI / hRllekhotkalike ca utsukasya bhAva autsukyaM, vilambAsahatvam // 1 // atizayena cittaM raNatyatreti raNaraNaH, " adupAntyaRdbhyAmazcAnte" // ( uNA--14 ) iti aH, dvitvaM ca, sa eva raNaraNakaH // 2 // utkaNThanamutkaNThA, utkaNTho'pi // 3 // Ayata Agacchato lakati AsAdayati Ayallakam // 4 // iyarti sukhamasyAmaratiH, strIliGgaH, " khalyami-" // ( uNA--653 ) // iti atiH; na ratiraratiriti vA // 5 // hRdayaM likhati hallekhaH " hRdayasya hRllAsalekhANye" // 3 / 2 / 94 // iti hRdAdezaH // 6 // utkalanamutkalikA " krIkalyAla." // ( uNA--38 ) // iti ikH||7|| athAvahitthA''kAragopanam // 228 // AkArasya bhUvikAramukharAgAdergopanamAcchAdanamAkAragopanaM, na bahiHsthaM cittamasyAM avahitthA, strIklIbaliGgaH, pRSodarAditvAt sAdhuH / . Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devkaannddH| 131 zeSazcAtraAkAragRhane caavkttikaa'vkuttaarikaa| gRhajAlikA // 1 // 228 // zaGkA'niSTotprekSaNaM syAt aniSTasyotprekSaNaM saMbhAvanam // 1 // cApalaM tvnvsthitiH| anavasthAnaM anavasthitiH // 1 // capalasya bhAvaH karma vA cApalam , "yuvAderaN" // 7 / 1 / 67 // ityaN // 2 // AlasyaM tandrA kausIdyam alasasya bhAva Alasyam // 1 // tandraNaM tandrA // 2 // kusIdasya alasasya bhAvaH kausIdyam // 3 // harSazcittaprasannatA // 229 // hAdaH pramodaH pramado mutprItyAmodasammadAH / AnandAnanda) harSaNaM harSaH // 1 // cittaprasannatA manaHprasAdaH // 2 // 229 // hAdanaM haadH||3|| pramodanaM pramodaH // 4 / / pramadanaM pramadaH, " saMmadapramadau harSe' // 5 / 3 / 33 // ityal // 5 // modanaM mut , strIliGgaH // 6 // prIyate mano'syAM prItiH / / 7 / / AmodanaM AmodaH // 8 // saMmadanaM saMmadaH // 9 // AnandanamAnandaH, AnandathuH, puMliGgaH // 10 // 11 // garvastvahaGkAro'valiptatA // 230 // do'bhimAno mamatA mAnazcittonnatiH smayaH / . garvaNaM garvaH. giratIva paramiti vA " laTikhaTi-" // ( uNA--505 ) // iti vaH, puNlinggH| vaijayantIkArastu--"abhimAnastvahakAro garvo'strI" ityAha // 1 // ahaGkRtirahaGkAraH // 2 // avaliptasya bhAvo'valiptatA avalepaH // 3 // 230 // darpaNaM darpaH // 4 // abhimAnanaM abhimAnaH // 5 // mametyasya bhAvo mamatA // 6 // matsamo nAstIti mananaM mAnaH, puMklIbaliGgaH // 7 // cittsyonntishcittonntiH||8|| smayanaM smayaH // 9 // sa mitho'hamahamikA sa garvo mithaH parasparamahaM zakto'haM zakta ityasyAmahamahamikA, mayUravyaMsakAditvAt sAdhuH, ahaMzabdo nipAtaH // 1 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 abhidhAnacintAmaNauyA tu saMbhAvanA''tmani // 231 // darSAt sA''hopuruSikA syAt aho ahaM puruSa ityasyAM AhopuruSikA // 1 // 231 // ahaMpUrvikA punaH / ahaM pUrvamahaM pUrvamiti ahaM pUrvamityasyAmahapUrvikA, evaM ahaMprathAmikA, ahamagrikA ca // 1 // ugratvaM tu caNDatA // 232 // ugrasya bhAva ugratvam // 1 // caNDasya bhAvazcaNDatA // 2 // 232 // prabodhastu vinidratvam prabodhanaM prabodhaH // 1 // vinidrasya bhAvo vinidratvam // 2 // - glAnistu blhiintaa| glAnaM glAniH, strIliGgaH, "glAhAjyaH" // 5 / 3 / 118 // ityaniH, balahInatA balApacayaH // 1 // dainyaM kArpaNyam dInasya bhAvo dainyam // 1 // kRpaNasya bhAvaH kArpaNyam // 2 // zramastu klamaH klezaH parizramaH / / 233 // prayAsAyAsavyAyAmAH zramaNaM zramaH // 1 // klamanaM klamaH // 2 // klezanaM klezaH // 3 // parizramaNaM parizramaH // 4 // 233 // prayasanaM prayAsaH // 5 // AyasanaM AyAsaH // 6 // vyAyamanaM vyAyAmaH // 7 // unmAdazcittaviplavaH / unmadanaM unmAdaH // 1 // cittasya viplutizcittaviplavaH // 2 // moho mauDhyam mohanaM mohaH // 1 // mUDhasya bhAvo mauDhyam // 2 // cintA dhyAnam cintanaM cintA " bhISibhUSi-" // 5 / 3 / 109 // ityaG // 1 // amarSaH krodhasaMbhavaH // 234 // . Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 133 mAra svAdAvazaH . guNo jigISotsAhavAn krodhAd jAto jigISotsAhayukto guNo na marSaNaM amarSaH praticikIrSArUpaH // 1 // 234 // trAsastvAkasmikaM bhayam / vasanaM trAsaH, nirghAtAdibhyazcetazcamatkRtirUpaH akasmAd bhavaM AkasmikaM bhym| atra na pUrvAparavimarza iti bhayAd bhedaH // 1 // .. apasmAraH syAdAvezaH . apasmaraNamapasmAraH, dhAtuvaiSamyAderAvezaH // 1 // nirvedaH svAvamAnanam // 235 // nivedanaM nirvedaH, svasyAtmano'vamAnanaM svAvamAnanam // 1 // 235 // .. Avegastu tvaristUrNiH saMvegaH saMbhramastvarA / AvejanamA-gaH // 1 // tvaraNaM tvariH, maNyAditvAd iH // 2 // tUraNaM tUrNiH, strIliGgo, "kaavaavii-"| ( uNA--634 ) // iti NiH // 3 // saMvejanaM saMvegaH // 4 // saMbhramaNaM saMbhramaH // 5 // tvaraNaM tvarA // 6 // - vitarkaH syAdunnayanaM parAmarzo vimarzanam // 236 // . - adhyAhArastarka UhaH ... vitarkaNaM vitarkaH // 1 // unnIyate unnayanam // 2 // parAmRzyate parAmarzaH // ii||vimRshyte vimarzanam // 4 // 236 // adhyAharaNamapUrvotprekSaNamadhyAhAraH // 5 // tarkaNaM tarkaH, tarantyanena saMzayaviparyayAviti vA puMliGgaH, vaijayantIkArastu "vitarka starkamastriyAm" ityAha // 6 // UhanamUhaH, UhA'pi // 7 // asUyA'nyaguNadUSaNam / asUyanaM asUyA // 1 // mRtiH saMsthA mRtyukAlau paralokagamo'tyayaH // 237 // paJcatvaM nidhanaM nAzo dIrghanidrA nimIlanam / diSTAnto'staM kAladharmo'vasAnaM . maraNaM mRtiH // 1 // saMsthAnaM saMsthA // 2 // maraNaM mRtyuH, strIpuMsaliGgaH // 3 // kAlayati kSipatyAyuH kAlaH // 4 // paraloke gamanaM paralokagamaH // 5 // atyayanamatyayaH // 6 // 237 // dehastAvat paJcabhUtArabdho maraNe tvetasya paJcAnAM bhAvaH paJcatvaM, pratyekaM khAMzasaMkramAt // 7 // nivRttaM dhanamatra nidhanaM, puMklIbaliGgaH, nipUrvo 18 . Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 abhidhAnacintAmaNau dhanimaraNArtha iti sabhyAH // 8 // nazanaM nAzaH // 9 // dIrghA cAsau nidrA ca dIrghanidrA // 10 // nimIlyate'sminnindriyairiti nimIlanam // 11 // diSTasya kAlasya jIvitAvadheranto diSTAntaH // 12 // asyate astam // 13 // kAlo mRtyudUtaH, kSaNa. truTyAdyAtmako vA / yadAhuH- "kAlaH saMharati prajAH" tasya dharmaH kAladharmaH saMhAraH // 14 // avasIyate avasAnam // 15 // sA tu sarvagA // 238 // marako mAraH sA tu mRtiH sarvagA sarvalokavyApinI // 238 // maraNaM marakaH, puMklIkaliGgaH, " dRkuna-" // ( uNA-27 ) // ityakaH // 1 // mRz hiMsAyAmityasya Nici mAraNaM mAriH, strIliGgaH // 2 // upasaMhAramAha trayastriMzadamI vybhicaarinnH| amI dhRtyAdayo vividhamAbhimukhyena caranti vyabhicAriNaH / syuH kAraNAni kAryANi sahacArINi yAni ca // 239 / / ratyAdeH sthAyino loke tAni cet kaavynaattyyoH| vibhAvA anubhAvAzca vyabhicAriNa eva ca // 240 // vyaktaH sa tairvibhAvAdyaiH sthAyI bhAvo bhaved rsH| ratyAdeH sthAyino loke yAni kAraNAnyAlambanoddIpanasvabhAvAni lalanodyAnAdIni, tAni kAvye nATye ca vibhAvAH vAgAdyabhinayasaMhitAH sthAyivyabhicArilakSaNAzcittavRttayaH, vibhAvyante viziSTatayA jJAyante yairiti kRtvA evaM kAryANi kaTAkSabhujAkSepAdIni anubhAvAH sthAyivyabhicArilakSaNaM cittavRttivizeSa sAmAjikajano'nubhavannanubhAvyate yairiti kRtvA, tathA sahacArINi dhRtyAdIni vyabhicAriNaH // 240 // tairvibhAvAdyairabhivyaktaH sAmAjikAnAM vAsanArUpeNa sthitaH sa sthAyI ratyAdiko bhAvaH kavisahRdayai rasyamAno rasaH zRGgArAdiH // pAtrANi nATye'dhikRtAH pAnti svabhUmikAmiti pAtrANi, "tra-" // ( uNA-446) // iti naT // 1 // tattadveSastu bhUmikA // 241 // teSAM teSAM rAmAdInAM veSo rUpaparigrahastattadveSaH rUpAntaraparigrahAdhArabhUtatvAd bhUmipratikRtibhUmikA // 1 // 241 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 devakANDaH / 135 * zailUSo bharataH sarvakezI bharataputrakaH / dharmIputro raGgajAyA''jIvo raGgAvatArakaH // 242 // naTaH kRzAzvI zailAlI zilUpasya RSerapatyaM zailUSaH, zalati veSAntaramiti vA "korduussaattruussH'| (uNA-561) // ityAdinA USAnto nipAtyate // 1 // tAM tAM bhUmikAM bibharti bharataH "dRpRbhRmRzI-" // (uNA-207) // iti ataH, bharatApatyatvAd vA // 2 // sarve kezA rUpAntarANyasya santi sarvakezI, sarvAderin // 3 // bharatasya putrako bharataputrakaH // 4 // dharmI dvidhA--nATyadharmI lokadharmI ca, tasyAH putro dharmIputrastadupajIvakatvAt // 5 // raGgeNa jAyayA vA''jIvati raGgAjIvo jAyA''jIvaH // 6 // 7 // raGgaM nATyamavatArayati raGgAvatArakaH // 8 // 242 // naTati nRtyati naTaH, puMklIbalimaH // 9 // kRzAzvena proktaM naTasUtraM vettyadhIte vA kRzAzvI " kRzAzvakarmandA. din" // 6 // 3 / 290 // iti in // 10 // zilAlinA proktaM naTasUtramadhIte zailAlI " zilAlipArAzaryAnnaTabhikSusUtre" // 6 / 3 / 189 // iti Nin // 11 // cAraNastu kuzIlavaH / caraNasya bhramaNasyAyaM cAraNaH, yato dezAntarabhramAd jIvati // 1 // kutsitaM zIlaM vAti kuzIlavaH // 2 // bhrabhrubhrUbhRparaH kuMso naTaH strIveSadhArakaH // 243 // strIveSadhArI naTaH bhravaH kuMsanaM bhAsanamasya bhrakuMsaH bhrukuMsaH "bhravo'ca kuMsakuTyoH" // 2 // 4 / 101 // ityat hrakhazca // 1 // 2 // bhrUkuMso bhRkuMsaH etau tu matAntarAzrayeNa / yad vAcaspatiH strIbhUmikAM tu yaH prAptazcatvArastasya vaackaaH| __ bhrakuMsazca bhrukuMsazca bhrUkuMsazca bhRkuMsavat // 1 // iti // 3 / 4 / 243 // vezyA''cAryaH pIThamardaH vezyA''cAryo vezyAnAM nRttopAdhyAyaH // 1 // pIThaM nartanasthAnaM pAdaima'dnAti pIThamardaH // 2 // sUtradhArastu suuckH| sUtraM dharatIti sUtradhAraH sUcayati bhAvinamarthaM sUcakaH, sthApako'pi // 3 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau- . . zeSazcAtra... atha sUtradhAre syAd bIjadarzakaH // 1 // nandI tu pAThako nAndyAH / nandatyavazyaM nandI, nandanaM nandaH samRddhistatra bhavA tatprayojanatvAd nAndI pUrvaraGgAGgam , tasyAH pAThakaH // 1 // pArzvasthaH pAripArzvikaH // 244 // pArzve tiSThati pArzvasthaH // 1 // paripArzva vartate pAripArzvikaH // 2 // 244 // vAsantikaH kelikilo vaihAsiko vidUSakaH / prahAsI prItidazva ..vasantena carati vAsantikaH // 1 // kelyA kilati kelikilaH, kelIkila ityapi // 2 // vicitro hAso vihAsaH, tena carati vaihAsikaH // 3 // sandhi vigra. heNa vigrahaM ca sandhinA dUSayati vidUSakaH // 4 // prahasatItyevaM zIlaH prahAsI // 5 // prItiM dadAtIti prItidaH // 6 // atha SiGgaH pallavako viTaH // 245 // - seTanaM siTa anAdaraH siTA gAyati gacchatIti vA SiDgaH, pRSodarAditvAt Satvam // 1 // pallati caturaM gacchati pallavaH "vddivtti."|| (unnaa-515)|| ityakaH, khArthe ke, pallavakaH, -pallavayatIti vA // 2 // veTati zabdAyate viTaH, puMklIbaliGgaH // 3 // 245 // pitA tvAvukaH avatItyAvukaH "kaJcukAMzuka" // (uNA-57) // ityAdizabdAdukAnto nipAtyate // 1 // AvuttabhAvukau bhaginIpatau / avatItyAvuttaH "putapitta' // (uNA-204) // ityAdizabdAttAnto nipAtyate // 1 // bhavatIti bhAvukaH, "kaJcukAMzuka-" // ( uNA-57) // ityAdinA nipAtyate // 2 // bhAvo vidvAn bhAvayati bhAvaH // 1 // yuvarAjaH kumAro bhartRdArakaH // 246 // yuvA cAsau rAjA ca yuvarAjaH kumArayati krIDayati kumAraH bharturdArako bhartRdvArakaH // 1 // 246 / / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devakANDa: / 137 - bAlA vAsU: - 835 ) // vasati pitRgRhe vAsUH "kasipadyartyAdibhyo Nit" // ( uNA - 835 ityAdizabdAdUH // 1 // mArSa AryaH marSaNAt sahanAd mArSaH, mAriSo'pi yathA-- parSat, pariSat // 1 // araNIyo'bhigamya AryaH // 2 // devo bhaTTArako nRpaH / dIvyatIti devaH // 1 // bhaTati bhaTTAraH " dvAra zRGgAra - " // ( uNA - 411) // ityAdizabdAdArAntaH sAdhuH; svArthe ke bhaTTArakaH // 2 // rASTriyo nRpateH zyAlaH rASTre bhavo rASTriyaH "rASTrAdiyaH" || 6 | 3 | 3 // iti iyaH // 1 // duhitA bhartRdArikA // 247 // nRpaterduhitA bharturdArikA bhartRdArikA // 1 // 247 // devI kRtAbhiSekA " kRtAbhiSekA rAjJI devI, vAsavadattAdiH // 1 // anyA bhaTTinI akRtAbhiSekA rAjJI bhaTTinI, padmAvatyAdiH // 1 // gaNikA'jjukA / gaNayati IzvarAnIzvarau gaNikA, gaNaH peTakosstyasyAH / ajjukAyA asasprakRtipratyayavibhAgAM dezIpadaprAyAH / arjayatIti vA ajjukA " kaJcukAMzuka- " // ( uNA-57 ) // ityAdinA nipAtyate // 1 // nIcAceTIsakhIhUtau haNDehaohalAH kramAt // 248 // nIcAyA AhvAne iNDe // 1 // ceTyA AhvAne haje // 1 // sakhyA AhvAne halA // 1 // 248 // abrahmaNyamavadhyoktau vadhAnarhasya brAhmaNasya pUtkaraNe na brAhmaNe sAdhu abrahmaNyamiti vartate " prANyaGgaratha " // 7 / 1 / 37 // iti yaH / avadhayAJcA'rthamityeke / jyAyasI tu khasA'ttikA / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 abhidhAnacintAmaNau attA mAteva atikA // 1 // bhartA''ryaputraH bhartA patirAryasya putra AryaputraH // 1 // mAtA'mbA amati vAtsalyaM gacchati ambA " zamyamerNidvA - " // ( uNA - 318 ) // iti baH, ambate apatyaM jalpatIti vA // 1 // bhadantAH saugatAdayaH // 249 // saugata AdireSAM saugatAdayaH AdizabdAd nirgranthAdayaH bhandante kalyANino bhavanti bhadantAH " sImantahemantabhadantaduSvantAdayaH " // ( uNA - 222 ) // iti sAdhuH // 1 // 249 // pUjye tatrabhavAnatrabhavAMzca bhagavAnapi / "" sa bhavAn tatrabhavAn "trap ca // 7 / 2 / 92 // iti sarvAditvAt trap // 2 // evameSa bhavAn atrabhavAn // 3 // bhago jJAnamasyAsti bhagavAn // 4 // pAdA bhaTTArako devaH prayojyaH pUjyanAmataH // 250 // yathA gurupAdAH, arhadbhaTTArakaH, kumArapAladevaH / zeSazcAtra pUjye bharaTako bhaTTaH prayojyaH pUjyanAmataH / AbukAdayo nATya prastAvAdM nATyoktau draSTavyAH // 250 // ityAcAryazrI hemacandraviracitAyAM khopajJAbhidhAnacintAmaNinAmamAlATIkAryA devakaNDo dvitIyaH // 2 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arham atha martyakANDaH / atha tRtIyaM martyakANDamArabhyate - martyaH paJcajano bhUmpRk puruSaH pUruSo naraH / manuSyo mAnuSo nA viT manujo mAnavaH pumAn // 1 // (( mriyata iti martyaH mRzI sivasyanibhyastAdiH " // uNA--360 ) // "( "" iti takArAdiryapratyayaH, yadvA " lUmro vA " // ( uNA -- 202 ) // iti te martaH martAdibhyo yaH // 7 / 2 / 159 // iti svArthe ye martyaH // 1 // paJcabhiH pRthivyAdibhUtairjAyate paJcajanaH // 2 // bhuvaM spRzati bhUrapRk // 3 // pRNAti pumarthAniti puruSaH " vidipRbhyAM kit " // ( uNA - 558 ) // ityuSaH, bAhulakAd dIrghatve pUruSaH // 4 // 5 // nRNAtIti naraH // 6 // manorapatyaM manuSyaH, mAnuSaH "" "" manoryANI pazcAntaH / / 6 / 1 / 94 // iti yo'g ca pratyayau // 7 // 8 // nayatIti nA " niyo Dit " // ( uNA - 854 ) // kAryeSu viT // 10 // manorjAto manujaH // 11 // pAti trivarga pumAn iti RH // 9 // vizati 66 manorayaM manavaH // 12 // pAterhumsuH" // ( uNA-- 1002 ) // iti DumsuH // 13 // 1 // bAlaH pAkaH zizurDimbhaH potaH zAvaH stanandhayaH / pRthukAtAnazayAH kSIrakaNThaH kumArakaH // 2 // " 66 balati prANiti stanyena bAlaH, jvalAditvANaH // 1 // pAntyenaM pivati stanyaM : vA pAkaH " bhINazalivali - " // ( uNA - 21 ) // iti kaH // 2 // iti Rzayati mAtaraM zizuH " zaH sanvacca " // ( uNA -- 747 ) // iti Gau dvitvam // 3 // Dimbhayati DimnaH // 4 // punAti gotraM potaH " damyami " // ( ugA - 200 ) // ititaH // 5 // iti mAtaraM zAvaH laTikhaTi-" // ( uNA-- 505 ) // iti vaH // 6 // stanaM dhayati stanandhayaH zunastana - " // 5 / 1 / 119 // iti khaz, yaugikatvAt stanapo'pi // 7 // prathate janmanA pRthukaH kaJcukAMzuka-" // ( uNA - 57 ) // ityukAnto nipAtyate, pRthu kAyati iti vA // 8 // iyarti vRddhimarbhaH " gRdRrami -" // ( uNA -- 327 ) // iti bhaH, Rbhyata iti vA // 9 // uttAnaH zete uttAnazayaH // 10 // kSIraM kaNThe'sya kSIrakaNThaH, yaugikatvAt kSIrapo'pi // 11 // kAmayate yadapi tadapi dRSTaM iti kumAraH " kamerata ucca - " // ( uNA -- 409 ) // ityAraH, kumArayati krIDayati vA kutsito mAro'syeti vA, svArthe ke kumArakaH // 12 // 2 // 66 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 abhidhAnacintAmaNau zizutvaM zaizavaM bAlyaM zizorbhAvaH zizutvaM, zaizavaM "mvRvarNAt." // 7 / 1 ! 69 // ityag // 1 // 2 // bAlasya bhAvaH karma vA bAlyaM, rAjAditvAd Tyag // 3 // ___ vayaHsthastaruNo yuvA / vayasi yauvane tiSThatIti vayaHsthaH // 1 // tarati kaumAraM taruNaH "yamyaji." // ( uNA--288 ) // ityunaH // 2 // yauti mizrIbhavati striyA yuvA, "lUyUyuvRSi-" // ( uNA--901) iti kan // 3 // tAruNyaM yauvanaM taruNasya bhAvaH karma vA tAruNyam // 1 // yUno bhAvo yauvanam , puMklIvaliGgaH, "yuvAdeH-" // 7 / 1 / 67 // ityaN , yauvanikA'pi // 2 // vRddhaH pravayAH sthaviro jaran // 3 // jarI jIrNo yAtayAmo jInaH vardhate vRddhaH, zIlyAditvAt ktaH // 1 // pragataM vayo yauvanamasya pravayAH // 2 // yauvanamatikramya tiSThati sthaviraH " sthavirapiThira-" // ( uNA--417 ) // itIrAnto nipAtyate // 3 // jIryati sma jaran "jRSo'tRH" / / 5 / 1 / 173 // ityataH // 4 // 3 // jarA'styAtya jarI, zikhAditvAdin // 5 // jIryati sma jIrNaH // 6 // yAtA yAmA asya yAtayAmaH // 7 // jinAti sma jInaH, kte " jyAvyadhaH kGiti' // 4 / 1 / 81 // iti yati " dIrghamavo'ntyam" // 4 / 1 / 103 // iti dIrghatve " RlvAdereSAM to no'praH " // 4 / 2 / 68 // iti natvam // 8 // atha visrasA jarA / . visraMsate anayA'haM visrasA, bhidaaditvaadng||1|| jIryate'nayA jarA "Sito. '" // 5 / 3 / 107 // ityaGi " RvarNadRzo'Di-" // 4 / 3 / 7 // iti guNaH // 2 // vArdhakaM sthAviraM vRddhasya bhAvaH karma vA vArdhakaM, corAditvAdakaJ // 1 // sthavirasya bhAvaH karma vA sthAviraM, yuvAditvAdaN // 2 // jyAyAn varSIyAn dazamItyapi // 4 // _atizayena vRddho jyAyAn " jyAyAn" // 7 / 4 / 36 // iti sAdhuH // 1 // " priyasthira-" // 7 / 4 / 38 // iti varSAdeze tu varSIyAn / / 2 / / .. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 makANDaH / pUraNAd vayaMsi dazamo'vasthAvizeSo'styasya dazamI " itIn / dazamIstha ityapi / yadAha bhAguri:"iSTo vayodazopetaH paJcamI saptamIti ca / pravayAH dazamasthi: syAt" iti // 3 // 4 // vidvAn sudhIH kavivicakSaNalabdhavarNAjJaH prAptarUpakRtikRSTyabhirUpadhIrAH / medhAvikovidavizAradasUridoSa "" 141 // 7 / 2 / 62 // jJAH prAjJapaNDitamanISibudhaprabuddhAH // 5 // vyakto vipazcit saMkhyAvAn san "" " vettIti vidvAn " vA vetteH kvasuH " // 5 / 2 / 22 // iti kvasuH // 1 // suSThu dadhAti dhyAyati vA sudhIH " dibuddahat- " // 5 / 2 / 83 // iti sAdhuH, zobhanA dhIrasyeti vA // 2 // kavate kauti vA kaviH, kavitA'pi " svarebhya iH // ( uNA--60 6 ) // iti iH // 3 // vicaSTe vicakSaNaH " tRkRRzR-" // ( uNA187 // ityAdinA aNaH // 4 // labdhaM varNanaM prasiddhiryena sa labdhavarNaH // 5 // jAnAtIti jJaH // 6 // prAptaM rUpaM yena prAptarUpaH // 7 // kRtamasyAstIti kRtI kRtakRtyaH // 8 // karSati vivile kRSTiH " hamuSikRSi - " // ( uNA -- 651 ) // iti tik // 9 // abhigataM rUpaM yena abhirUpaH // 10 // dadhAti dhiyaM dhIraH 'iNdhAgbhyAM vA " // ( uNA -- 389 ) // iti rak, dhiyamIrayatIti vA // 11 // medhA'styasya medhAvI " astapomAyAmedhAkhajo vin" // 7|2|47 // iti vin // 12 // ko vetti abhiprAyamasya, okaH sthAnaM vettIti vA kovidaH, pRSodarAditvAt ; kavata iti vA " kumuda - " || ( uNA - 244 ) // ityAdizabdAd nipAtyate // 13 // vizeSeNa zArado'dhRSTaH pratyayo vA vizAradaH // 14 // suvati saMdehaM sUri : "bhUsUkuzi -" // ( uNA - 693) // iti rik // 15 // doSAn jAnAti jJAtvA jahyAt iti doSajJaH // 16 // prajJA astyasya prAjJaH " prajJAzraddhA - " // 7|2|33 // iti NaH, prajJa eveti vA " prajJAdibhyo'N // 7 / 2 / 165 // 17 // paNDate jAnAti iti paNDitaH, paNDA buddhiH saMjAtA asyeti vA tArakAditvAditaH // 18 // manasa ISTe manISI pRSodarAditvAt, manISA astyasyeti vA zikhAditvAdin, yaugikatvAd dhImAn, matimAnityAdayaH // 19 // budhyate budhaH // 20 // prabudhyate prabuddhaH // 21 // 5 // vyanaktyarthaM vyaktaH // 22 // vipazyaMzcetayate vipazcit pRSodarAditvAt // 23 // samyak khyAnaM jJAnaM astyasya saMkhyAvAn, yadvA saMkhyA vicAraNA gaNanA vA // 24 // astIti san vidyamAna uttama ityarthaH, abhye "" tvasatkalpAH // 25 // 19 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau pravINe tu zikSitaH / niSNAto nipuNo dakSaH karma-hasta-mukhAH kRtAt // 6 // kuzalazcaturo'bhijJavijJavaijJAnikAH paTuH / prakarSeNa vayite gamyate pravINaH "ghRvIhvA -" // ( uNA - 183 ) // iti NaktatraM // 1 // zikSA saMjAtA asya zikSitaH, zikSate iti vA // 2 // niSNAti sma niSNAtaH, niSNAtermukhyArtha parityajya nipuNe rUDhaH " ninadyAH snAteH kauzale" // 2 // 3 // 20 // iti Satvam // // niyataM puNati zobhanakarmatvAd nipuNaH // 4 // dakSate dakSaH // 5 // kRtazabdAt parAH karmahastamukhAH, tena kRtaM karmA'nena kRtakarmA, yaugikatvAt kRtakRtyaH, kRtArthaH, kRtI ca kRto vazIkRto hasto'nena kRtahastaH, kRtaM saMskRtaM mukhamasya kRtamukhaH // 6 // 7 // 8 // 6 // kuzAn lAti kuzalaH, te hi vyutpannairAdAtuM zakyAH; kuzyati iti vA "tRpivapi " // ( unnaa-468)|| ityalak // 9 // catate karma iti caturaH "vAzyasi - " // ( uNA - 423) // ityuraH, catvAraH pumarthAH santyasyeti vA abhrAditvAd aH // 10 // abhijAnAti abhijJaH // 11 // vijAnAti vijJaH // 12 // vijJAnaM prayojanamasya vaijJAnikaH // 13 // paTati dAkSyaM paTuH "bhRmRtRRtsari-" // (uNA-716) // ityuH // 14 // zeSazcAtra 142 atha pravINe kSetrajJo nadISNo niSNa ityapi // cheko vidagdhe chayati chinatti mUrkhaduSTAcattAni iti chekaH "niSkaturuSka- " // ( uNA - 26 // iti kAnto nipAtyate // 1 // vizeSeNa mUrkhacittaM dahati vidagdhaH tatra // 2 // zeSazcAtra chekAlacchekilau cheke // chaillo dezyAm // prauDhastu pragalbhaH pratibhAnvitaH // 7 // pro sma prauDhaH // // pragalbhate pragalbhaH // 2 // pratibhA navanavollekhazAlinI prajJA tayA'nvitaH pratibhAnvitaH // 3 // 7 // kuzAgrIyamatiH sUkSmadarzI kuzAgrasya tulyA tIkSNatvAt kuzAgrIyA " kuzAprAdIyaH " // 7 / 1 / 116 // iti IyaH, kuzAgrIyA matirasya kuzAgrIyamatiH // 1 // sUkSmaM pazyatItyevaMzIlaH sUkSmadarzI // 2 // tatkAladhIH H punaH / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 maryakANDaH / 143 pratyutpannamatiH tatkAlaM dhIrasya tatkAladhIH // 1 // pratyagramutpannA matirasya pratyutpannamatiH // 2 // dUrAd yaH pazyed dIrghadaryasau // 8 // dIrgha pazyatItyevaMzIlo dIrghadarzI dUradarzI // 1 // 8 // hRdayAluH sahRdayazcidrUpo'pi prazastaM hRdayaM mano'styasya hRdayAluH "kRpAhRdayAdAluH // 7 // 2 // 42 // ityAluH // 1 // saha hRdayena manasA na tu vakSasA vartate sahRdayaH // 2 // ciditi viziSTe caitanye vartate, cid rUpamasya tanmayatvAd cidrUpaH // 3 // atha saMskRte / vyutpannAhatakSuNNAH zAstrAdinA saMskriyate sma saMskRtastatra // 1 // vyutpadyate sma vyutpannaH // 2 // prahaNyate sma prahataH // 3. // kSudyate sma kSuNNaH // 4 // antarvANistu zAstravit // 9 // - antarhRdayamadhye na tu mukhe vANirvAgasya antarvANiH, zAstraM vetti na ca tathA vaktuM zaknoti zAstravit // 1 // 9 // __ vAgIzo vApatau vAcAmIzo vAgIzaH // 1 // vAcAM patirvAkpatistatra // 2 // - vAgmI vAcoyuktipaTuH pravAk / samukho vAvadUkaH .prazastA vAgasyAsti vAggmI " gmin " // 7 // 2 / 25 // iti gmin // 1 // vAco yuktau paTurvAcoyuktipaTuH "pazyadvAgdizo harayuktidaNDe " // 3 // 2 // 32 // iti SaSThayA alup // 2 // prakRSTA vAgasya pravAk // 3 // mukhazabdena vacanamatra lakSyate tataH saha mukhena vacanena vartate iti samukhaH // 4 // vAvadyate ityevaMzIlo vAvadUkaH " yajijapidaMzivadAdUkaH " // 5 / 2 / 47 // ityUkaH // 5 // atha vado vaktA vadAvadaH // 10 // vadatIti vadaH // 1 // vaktIti vaktA // 2 // vadatIti vadAvadaH "carAcara-" // 4 / 1 / 13 // ityaci kRtadvitvo vA nipAtyate // 3 // 10 // syAjalpAkastu vAcAlo vAcATo bahugIvAk / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 abhidhAnacintAmaNau- . . jalpanazIlo jalpAkaH " vRdbhikSiluNTijalpikuTATAkaH // 5 / 2 / 70 // iti TAkaH // 1 // ninditA vAgasyAsti vAcAlaH, vAcATaH, "vAca aalaattauN"||7||2||24|| ityAla ATazca // 2 // 3 // bahuniHsAratayA gayA vAgasya bahugAvAk // 4 // yadvado'nuttare yadeva niHsarati tadeva vadati yadvadaH // 1 // nAstyuttaramasya anuttarastatra // 2 // durvAk kadvade syAt ninditaM vakti durvAk garyavAdI // 1 // kutsitaM vadati kadvadaH "rathavade" // 3 / 2 / 131 // iti koH kadAdezastatra // 2 // athAdharaH // 11 // hInavAdini avati gacchati hInatvamadharaH "avedh ca vA" // (unnaa-398)|| ityrH||' 1 // 11 // hInaM vadatItyevaMzIlo hInavAdI tatra // 2 // eDamUko'neDamUko tvvaakshrutau| eDo badhiraH mUko'vAk eDazcAsau mUkazca eDamUkaH, "kalamUkastvavAzrutiH" iti halAyudhaH // 1 // aneDo'pi avarkaro'pi mUkaH aneDamUkaH, "andho hyaneDa. maka; syAt" iti halAyudhaH, "aneDamUkastu jaDaH" iti vaijayantI, "zaTho hyaneDama syAt" iti bhAguriH, tadayamanekArtho draSTavyaH // 2 // na vidyate vAk zrutizcAsya avAkzrutistatra // 3 // ravaNaH zabdanastulyau rautItyevaMzIlo ravaNaH, zabdayatItyevaMzIlaH zabdanaH zabdakaraH "calazabdAdakarmakAt" // 5 / 2 / 43 // ityanaH // 1 // 2 // kuvAdakucarau samau // 12 // kutsito vAdo'sya kuvAdaH // 1 // kutsitaM carati kucaraH, kucaraH kuTilAzayaiti kazcit // 2 // 12 // lohalo'sphuTavAg lahaH sautraH, lohati muhyati lohala: " mRdikandi-" // (uNA-465) // ityAdizabdAdalaH // 1 // asphuTA avyaktA vAgasya asphuTavAk // 2 // zeSazcAtra-kAhalo'sphuTabhASiNi // mUko'vAk . Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 145 mUyate baddhyate vAgabhAvena mUkaH " vicipuSi- " // ( uNA - 22 ) // kit kaH // 1 // na vidyate vAgasya avAk // 2 // zeSazcAtra - mUke jaDakaDau // asaumyasvaro'svaraH / na saumyaH svaro'sya asaumyasvaraH // 1 // viparItaH svaro'sya asvaraH, naJ viruddhe anarthavat // 2 // veditA viduro vinduH "" vettItyevaMzIlo veditA jJAtA // 1 // viduraH " vetticchidabhidaH kit // 5 / 275 // iti ghuraH // 2 // vinduH " vindvicchU " || 5 | 2|34 // iti sAdhuH // 3 // vandArustvabhivAdakaH // 13 // vandanazIlo vandAruH " zRvanderAruH " || 5|2|35 // ityAruH // 1 // abhivAdayate abhivAdakaH // 2 // 13 // AzaMsurAzaMsitari AzaMsata ityevaMzIla AzaMsuH " san bhikSA " ||5|2|33|| iti uH // 12 // kaTvarastvatikutsitaH / kaTatyArRNoti kaTvaraH "kRgRzRddRvagcati " // (uNA-441) // iti varad, kutsitaM vRNoti kavara ityanye ; atizayena atyartha kutsito'tikutsitaH // 1 // nirAkariSNuH kSipnuH syAt . nirAkaraNazIlo nirAkariSNuH "bhrAjyalaGkRgnirAkRg-" // 5 // 228 // iti iSNuH // 1 // kSipatItyevaMzIlaH kSipnuH " sigRdhi - " // 5 // 2 // 32 // iti knuH // 2 // vikAsI tu vikasvaraH // 14 // vikasanazIlo vikAsI vikasvaraH // 1 // 2 // 14 // durmukhe mukharAbaddhamukhau mukhazabdena vAg lakSyate, duSTaM mukhaM vAgasya durmukhaH tatra // 1 // mukhaM sarvasmin vaktavye'styasya mukharaH " madhvAdibhyo raH " // 226 // iti raH // 2 // aba maniyantritaM nirarthakaM vA mukhamasya abaddhamukhaH // 3 // zaklaH priyaMvadaH / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau- - ___ zaknoti vaktuM zakla: "zAmAzyAzakyambyamibhyo laH" // (uNA--462) // iti lH||1|| priyaM vadati priyaMvadaH "priyavazAd vdH"||5|1|107|| iti khaH // 2 // ___ dAnazIlaH sa vadAnyo vadanyo'pi ___ sa priyaMvadaH dAnazIlaH san vadati priyaM dadAno vadAnyaH "vadisahibhyAmAnyaH" // (uNA--381) // ityAnyaH, dAnazIlapriyavAcau vadAnyau pRthagityeke / yadbhAguriH-" zaklo vadAnyaH priyavAk vadAnyo dAnazIlakaH" iti // 1 // vadane sAdhurvadanyaH // 2 // atha bAlizaH // 15 // mUDho mando yathAjAto bAlo mAtRmukho jaDaH / mUryo'medhovivarNAjJA vaidheyo mAtRzAsitaH // 16 // devAnAMpriyajAlmau ca balati prANiti jananyeti bAlizaH "baleNid vA" // (uNA--536) // iti izaH // 1 // 15 // muhyati sma mUDhaH // 2 // mando'lasa iva mandaH // 3 // yathaiva jAtastathaiva sthito'saMskRtatvAd yathAjAtaH, yathodgato'pi // 4 // bAlaiva bAlaH // 5 // mAtaiva mukhamasya mAtRmukhaH // 6 // jalati na tIkSNo bhavati Dalayoraikye jaDaH // 7 // muhyati kArye mUrkhaH " pUmuhoH punmUro ca" // ( uNA--86 ) // iti khaH // 8 // nAsti medhA'sya amedhAH "mandAlpAca medhAyAH " // 7 / 3 / 138 // ityas samAsAntaH // 9 // vigataM varNanaM zlAghA'sya vivarNaH // 10 // praznottare na jAnAtyajJaH // 11 // vidhAyA bhojanasyApatyamiva vaidheyaH, vidheyAt svArthe prajJAdyaN vA // 12 // ajJatvAt mAtrA zAsyate mAtRzAsitaH // 13 // 16 // devAnAM priyaH devAnAMpriyaH "devAnAMpriyaH" // 3 // 2 // 34 // iti SaSTyAalup // 14 // jalatIti jAlmaH " rukmagrISma-" // ( uNA--346 ) // iti mAnto nipAtyate " jAlmo'samIkSyakArI syAt " ityamaraH // 15 // zeSazcAtra-mUrkha tvaneDo nAmavarjitaH // diirghsuutrshcirkriyH| dIrpaNa cireNa sUtrayati dIrghasUtraH, dIrghaNa suvatIti vA // 1 // cireNa kiyA'sya cirakriyaH // 2 // mandaH kriyAsu kuNThaH syAt kriyAsu karmasu mando'lasaH, kuNThati kuNThaH, kuNati zabdAyate na tu karotIti vA " pIvizikuNipRSibhyaH kit " // ( uNA--163 ) // iti ThaH // 1 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / kriyAvAn karmasUdyataH // 17 // kriyA'styasya kriyAvAn nityayoge matuH // 1 // 17 // 147 karmakSamo'laGkamaNaH karmaNi kSamaH zaktaH karmakSamaH alaM karmaNe alaGkarmANaH " aSaDakSAzitaMgvalaGka - malaMpuruSAdInaH " // 7|1|106 // itInaH // 1 // karmazUrastu karmaThaH / karmaNi zUraH karmazUraH // 1 // karmaNi ghaTate karmaThaH " tatra ghaTate karmaNaSTaH " // 7 / 1 / 137 // iti ThaH // 2 // karmazIlaH kArmaH karmazIlamasya karmazIlaH // 1 // kArmaH " aMthAcchatrAderaJ " // 6 / 4160 // ityaJ // 2 // AyaHzUlikastIkSNakarmakRt // 18 // 66 tIkSNa upAyo'yaH zUlasAmyAdayaH zUlaM tena anveSTA AyaH zUlikaH, yo mRdunopAyenA'nveSTavyAnarthAstIkSNopAyenAnvicchati rAmasikaH sa evamucyate dANDAjinikAyaHzUlikapArzvakam " // 7 / 1 / 171 // iti nipAtyate // 1 // 18 // siMhasaMhanana: khaGgaH siMhasyeva saMhananaM deho'sya siMhasaMhananaH // 1 // surUpamaGgamasya svaGgaH // 2 // svatantro niravagrahaH / yathAkAmI svarucizca svacchandaH svaiyryyapAvRtaH // 19 // sva AtmA tantraM pradhAnamasya svatantraH // 1 // avagrahAnniyantraNAt niSkrAntoM niravagrahaH // 2 // yathA kAmayate yathAkAmI // 3 // vA AtmIyA rucirasya svaruciH // 4 // sva AtmIyazchando'bhiprAyo 'sya svacchandaH // 5 // svayamIrituM zIlamasya' svairI svairo'syAstIti vA " svairasvairyakSauhiNyAm // 1 / 2 / 15 // iti aitvam // 6 // apagataM AvRtaM niyantraNamasya apAvRtaH // 7 // 19 // "" yadRcchA svairitA svecchA yA yA icchA yadRcchA, pRSodarAditvAt // 1 // svairiNo bhAvaH svairitA // 2 // svasyecchA svecchA / / 3 / nAthavAn nighnagRhmakau / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 abhidhAnacintAmaNau- . . tantrAyattavazAdhInacchandavantaH parAt pare // 20 // ___ nAtho niyantA'styasya nAthavAn // 1 // nihanyate nighnaH sthAditvAt ke " hano hro naH " // 2 / 1 / 112 // iti nAdezaH // 2 // gRhyate gRhyaH " padAsvairibAhyApakSye grahaH " // 5 / 1 / 44 // iti kyap svArthe ke gRhyakaH / / 3 / / parazabdAt pare tantrAdayaH tena parasya tantraM AyattaH paratantraH, parasyAyattaH parAyattaH, parasya vazaH paravazaH, parasyAdhInaH parAdhInaH, parasya cchando'sya paracchandaH, paro niyantA'styasya paravAn // 4 // 5 // 6 // 7 // 8 // 9 // 20 // zeSazcAtra-paratantre vshaayttaavdhiino'pi| lakSmIvAn lakSmaNaH zlIlaH lakSmIrastyasya lakSmIvAn , lakSmaNaH " lakSmyA anaH " // 7 / 2 / 32 // i. tyanaH // 1 // 2 // zriyaM lAti zlIlaH, zrIrasyAstIti vA sidhmAditvAd laH, RphiDAditvAd rasya latvam , zrImAn ityapi // 3 // ibhya ADhyo dhanIzvaraH / Rddhe ibhamarhati ibhyaH " daNDAderyaH" // 6 / 4 / 178 // iti yaH // 1 // adhyAyanti tAmeti ADhyaH, pRSodarAditvAt ; ADhaukata iti vA " zikyAsyADhya-" // ( uNA--364 ) // iti yAnto nipAtyate // 2 // dhanamasyAstIti dhanI, atizAyane in // 3 // ISTa ityevaMzIlaH IzvaraH / / 4 / / Rdhyati sma RddhaH samRddhaH tatra / / 5 // vibhUtiH saMpattilakSmIH zrIRddhisaMpadaH // 21 // vibhavanaM vibhUtiH // 1 // saMpadanaM saMpattiH // 2 // lakSyate lakSmIH // 3 // zrayaNazIlA zrIH // 4 // ardhanaM RddhiH // 5 / / saMpadanaM saMpat // 6 // 21 // daridro durvidho duHstho durgato niHsvakIkaTau / akiJcanaH daridrAti daridraH // 1 // duSTA vidhA prakAro bhojanaM vA asya durvidhaH // 2 // duHkhena tiSThati duHsthaH // 3 // duHkhana gacchati durgataH // 4 // nirgataM svamasya niHsvaH // 5 // kakate kIkaTa: " kapaTakIkaTAdayaH " // ( uNA--144 ) // iti sAdhuH // 6 // nAsti kiJcanA'sya akiJcanaH // 7 // zeSazcAtra-atha durgte| kSudro dInazca nIcazca / / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 13 martyakANDaH / adhipastvIzo netA parivRDho'dhibhUH // 22 // patIndrasvAminAthAryAH prabhurbhartezvaro vibhuH / Iziteno nAyakazca " adhipAtIti adhipaH / / 1 // ISTe IzaH // 2 // nayati niyuGkte netA // 3 // parivarhati paribRMhati vA parivRDhaH " kSubdhaviribdha- " ||4|4|70 // iti sAdhuH // 4 // adhi upari bhavati adhibhUH / / 5 / / 22 / / pAtIti patiH " pAtervA " // ( uNA--659 ) / / iti kidatiH ||6 // indanAd indraH " bhIvRdhi - " 11 ( uNA -- 387) // iti raH || 7 || svamasyAstIti svAmI " svAd minnIze / / 7 / 2 / 49 / / iti min dIrghazca // 8 // nAthati ISTe nAthaH ||9|| aryate sevyate aryaH " svAmivaizye'ryaH " // 5 / 1 / 33 // iti sAdhuH // 10 prabhavati prabhuH " zaMsaMsvayaMviprAd bhuvo DuH ||5|2|84 // iti DuH // 11 // bibharti puSNAti bhartA // 12 // IzanazIlaH IzvaraH / / 13 / / vibhavati vibhuH / / 14 / / ISTe IzitA // 15 // eti svAmitvaminaH " jINasI - " / ( uNA - 261 ) // iti nak // 16 // nayati nAyakaH / / 17 / / // 33 niyojyaH paricArakaH // 23 // DiGgaraH kiGkaro bhRtyazceTo gopyaH parAcitaH / dAsaH - prepyaH pariskando bhujiSyaparikarmiNau // 24 // parAnnaH parapiNDAdaH parajAtaH paraidhitaH / " niyoktuM zakyo niyojyaH ||1|| paricarati paricArakaH, praticaro'pi // 2 // 23 // Dipyate kSipyate DiGgaraH "jaTharakrakara- " // ( uNA - 403) // ityAdizabdAd nipAtyate // 3 // kiM karomItyAjJAM pratIkSate kiMkaraH " kiMyattadbahoraH " // 5|1|101 // iti aH // 4 // bharaNIyo bhRtyaH " bhRgo'saMjJAyAm " // 5 / 1 / 45 // iti kyap // 5 // ceTati ceTaH // 6 // gopanIyo gopyaH // 7 // parerAcIyate badhyate parAcitaH // 8 // dAsate sukhaM svAmine'ci dAsaH // 9 // preSaNIyaH preSyaH // 10 // pariskandate Akramya niyujyate pariskandaH // 11 // bhuGge svAmyucchiSTaM bhujiSyaH "rucibhujibhyAM kiSyaH " // ( uNA - 384 ) // iti kiSyaH // 12 // paritaH karmA'syAsti parikarmI, zikhAditvAdin // 13 // 24 // parasyA'nnamasya parAnnaH // 14 // parasya piNDamatti parapiNDAdaH // 15 // pareNa jAtaH parajAtaH // 16 // parairedhyate vardhyate paraidhitaH // 17 // parAnnAdayazcatvAraH pRthagekArthA ityanye // bhRtake bhRtibhug vaitanikaH karmakaro'pi ca // 25 // te sma svArthe ke bhRtakaH, tatra // 1 // bhRtirvetanaM bhuGkte bhRtibhuk // 2 // 20 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau vetanena jIvati vaitanikaH " vetanAderjIvati" // 6 // 4 // 15 // itIkaN // 3 // karma karoti karmakaraH " bhRtau karmaNaH" // 5 / 11104 // iti TaH // 4 // 25 // sa ni tiH karmakAraH sa bhRtako nirvatanaH karma kurvan karmakAraH // 1 // bhRtiH syAd niSkrayaH paNaH / karmaNyA vetanaM mUlyaM nivezo bharaNaM vidhA // 26 // bharmaNyA bharma bhRtyA ca bhriyate'nayA bhRtiH // 1 // niSkayaNaM niSkrayaH // 2 // paNyate AbhASyate paNaH "paNermAne" // 5 / 3 / 32 // ityal // 3 // karmaNi sAdhuH karmaNyA // 4 // vIyate'dyate vetanaM " vIpatipaTibhyastanaH" // ( uNA-292 ) // iti tanaH // 5 // mUlena AnAmyaM mUlyaM " hRdyapadya." // 7 // 1 // 11 // iti yaH // 6 // nirvizyate bhujyate nirvezaH // 7 // dhriyate'nena bharaNam // 8 // vidhIyate'nayA vidhA // 9 // 26 // bharmaNi sAdhurbhamaNyA // 10 // bhriyate'nena bharma " man // ( uNA- 911) // iti man // 11 // bhiyate'nayA bhRtyA "bhRgo nAni" // 5 / 3 / 98 // iti kyap // 12 // bhogastu gnnikaabhRtiH| bhujyate bhogaH , gaNikAyA bhRtivetanam // 1 // zeSazcAtra- bhATistu gaNikAbhRtau // khalapUH syAd bahukaraH khalaM punAti khalapUH // 1 // bahu karoti bahukaraH saMmArjakaH, bahudhAnyArjaka ityanye // 2 // . bhAravAhastu bhArikaH // 27 // bhAraM vahati bhAravAhaH // 1 // bhAro'styasya bhArikaH // 2 // 27 // vArtAvahe vaivadhikaH vRtti vikA'styasyAM vArtA annAdyam , vArtAyA vaho vArtAvahaH, ttr|| 1 // vIvadho bhAraH paryAhAro vA tena harati vaivadhikaH, vivadhavIvadhikAvapi; " vivadhavIvadhAna vA" // 6 / 4 / 25 // itIkaN // 2 // bhAre vivadhavIvadhau / vivadhyate vivadhaH "na janavadhaH" // 4 / 3 / 54 // iti ghami vRddharebhAvaH, pani upasargasya dIrghatve vIvadhaH // 2 // 3 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 151 . kAcaH zikya tadAlambaH kacyate badhyate'nena kAcaH // 1 // zaknoti voDhuM zikyam " zikyAsyAkhya." // (uNA-364) // iti yAnto nipaatyte| tasya bhArasyA''lambanaM tadAlambanaM tadAlambo yatra rajjupaJjare koDhavyamAste // 2 // bhArayaSTivihaGgikA // 28 // bhArohanArthA caturdaNDikA yaSTirbhArayaSTiH zikyAdhAraH, skandhagrAhyaH laguDa. . iti dramilAH; vihaGgapratikRtizcAdimayI vihaGgikA, yA bhittyAdau lambamAnA sthApyate, prayANake ca saMdhAryate / vihaGgametyeke // 1 // 28 // zUrazcArabhaTo vIro vikrAntazca zUrayate zUraH // 1 // cAreNa gamanena bhaTati yuddhamAkAGkati cArabhaTaH // 2 // ajati kSipati zatrUn vIraH "Rjyaji-" // ( uNA-388 ) // iti rak, vIrayata iti vA // 3 // vikrAmati utsahate sma vikrAntaH // 4 // atha kAtaraH / daritazcakito bhIto bhIrubhIrukabhIlukAH // 29 // kAyati kAtaraH "anikAbhyAM taraH" // (uNA-437) // iti taraH, ISattarati yA kAtaraH // 1 // daraH saMjAto'sya dritH||2||ckti bibheti sma ckitH||3||bibheti sma bhItaH // 4 // vibhetItyevaMzIlo bhIruH, bhIrukaH, bhIlukaH " bhiyo rurukalukam" // 5 / 2 / 76 // iti sAdhavaH // 5 // 6 // 7 // "adhIre kAtaraH" itymrH||29|| zeSazcAtra trasnutrastau tu cakite // vihastavyAkulau vyagre vigatau kirtavyatAmUDhatvAd hastAvasya vihastaH // 1 // vizeSeNAkulo vyAkulaH // 2 // vigatamapramasya vyagrastatra vizeSeNa agati vA // 3 // kAndizIko bhayadrute / - ko dirza vrajAmi ityAkulaH kAndizIkaH, pRSodarAditvAtsAdhuH, bhayena drutaH palAyito bhayadrutaH, tatra // 1 // utpiJjalasamutpiJjapiJjalA bhRzamAkule // 30 // utpiJjayatIti utpijalaH // 1 // samutpiJjayati samutpiJjaH // 2 // pija. yati pijalaH, bhRzamatyarthamAkule // 3 // 30 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau-.. mahecche tUdbhaTodArodAttodIrNamahAzayAH / mahAmanA mahAtmA ca mahatI icchA asya mahecchastatra // 1 // udbhaTati uddharatyudbhaTaH // 2 // sAdhubhirudaryate gamyate udAraH // 3 // utkarSeNAdIyate gamyate udAttaH // 4 // udIyate sma udIrNaH // 5 // mahAnAzayo'sya mahAzayaH // 6 // mahad mano'sya mahAmanAH // 7 // mahAn AtmA'sya mahAtmA // 8 // kRpaNastu mitampacaH // 31 // kInAzastaddhanaH kSudrakadaryadRDhamuSTayaH / kimpacAnaH kalpate kRpaNaH " kRgaprakRpi-" // ( uNA-188) // iti aNak // 1 // mitaM pacati mitapacaH " parimANArthamitanakhAt pacaH" // 5 / 1 / 109 // iti khaH // 2 // 31 // kanati dIpyate tRSNayA kInAzaH "kanerIzcAtaH" / ( uNA-534 ) // ityAzaH // 3 // tadeva dhanamasya taddhanaH // 4 // kSudyate'lpatvAt kSudraH "Rjyaji-" // ( uNA-388 ) // iti rak // 5 // kutsito'ryaH khAmI kadaryaH // 6 // dRDhA muSTirasya dRDhamuSTiH // 7 // kiJcit pacati kimpacAnaH "mumucAna-" // ( uNA-278 ) // iti bahuvacanAdAnAnto nipAtyate // 8 // .. dayAlustu kRpAluH karuNAparaH // 32 // sUrataH dayata ityevaMzIlo dayAlu: "zIzaddhAnidrA-" // 5 / 2 / 37 // ityAluH // 1 // kRpA'styasya kRpAluH "kRpAhRdayAdAluH" // 7 / 2 / 42 // ityAluH // 2 // karuNAyAM paraH krunnaaprH||3||32|| suSTu ramate kRpAyAM sUrataH "putapitta-" // ( uNA-204) // iti tAnto nipAtyate // 4 // atha dayA zUkaH kAruNyaM karuNA ghRnnaa| kRpA'nukampA'nukrozaH dayante'nayA dayA, bhidAditvAdaG // 1 // zavanti gacchanti paraduHkhaprahANecchAmanena zUkaH puMklIbaliGgaH " ghuyuhipituzordIrghazca" // ( uNA-24 ) // iti kaH // 2 // karuNasya bhAvaH kAruNyam , karuNaiva vA bheSajAditvAt svArthe TyaNa // 3 // kirati cittaM karuNA "RkRvR." // ( uNA-196) // ityuNaH // 4 // ghriyante'nayA ghRNA; ghRNyante'nayeti vA // 5 // kRpaNaM kRpA " mRgyecchaa.''||5|3|101|| Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 maryakANDaH / 153 iti sAdhuH // 6 // anukampanaM anukampA // 7 // anukrozanti samaduHkhA bhavantyanena anukrozaH // 8 // hiMsra zarArughAtukau // 33 // hiMsanazIlo hiMsraH " smyajasahiMsa." // 5 / 3 / 79 // iti raH, tatra // 1 // zRNAtItyevaMzIlaH zarAruH " zRvanderAruH " // 5 / 2 / 35 // ityAruH // 2 // hantIti ghAtukaH " zRkamagama-" // 5 / 2 / 40 // ityukaN // 3 // 33 // vyApAdanaM vizaraNaM pramayaH pramApaNaM nimranthanaM pramathanaM kadanaM nibarhaNam / nimtahaNaM vizasanaM kSaNanaM parAsanaM projAsanaM prazamanaM pratighAtanaM vadhaH // 34 // pravAsanodvAsanaghAtanirvA- sanAni sNjnyptinishumbhhiNsaaH| nirvApaNAlambhanisUdanAni niryAtanonmanthasamApanAni // 35 // apAsanaM varjanamArapiJjA niSkAraNakAthavizAraNAni / - atra ahiMsArthA api dhAtavaH upasargavazAd hiMsArthA jJeyAH, akarmakAstu NijA sakarmakAH; vyApAdanamiti viApUrvAt padarNigyanam // 1 // zRz hiMsAyAM . vizaraNam // 2 // mIgra hiMsAyAmali pramayaH puMklIbaliGgaH " kadanaM pramayo'striyAm" ityamarazeSaH // 3 // mInAtereva khArthe Nici " migmIgo'khalacali' // 4 // 28 // ityAtve'naTi ca pramApaNam // 4 // grathuG kauTilye nigranthanam // 5 // mathe vi. loDane pramathanam // 6 // kadeH sautrasya kadanam // 7 // nipUrvAd bRhehI niba. haNam // 8 // tRherhisArthasya niSpUrvasya , stRhevA nipUrvasya nistahaNam // 9 // zasU hiMsAyAM vizasanam // 10 // kSaNUg hiMsAyAM kSaNanam // 11 // parApUrvasyA'syateH parAsanam // 12 // jasaN hiMsAyAM projjAsanam // 13 // prazameH prazamanam // 14 // hanteH khANijantasya pratighAtanam // 15 // hananaM vadhaH " hano vA vadh ca " // 5 // 3 // 46 // ityal // 16 // 34 // pravasataH prayuktiH pravAsanam , evamudvAsanam // 17 // 18 // hananaM ghAtaH // 19 // nirvasataH prayuktinirvAsanam // 20 // saMjJapanaM saMjJaptiH " sAtiheti-" // 5 / 3 / 94 // iti ktiH // 21 // nizumbhanaM nizumbhaH // 22 // hiMsanaM hiMsA // 23 // 4 ovai zoSaNe ityasya niSpUrvasya Nigi Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 abhidhAnacintAmaNau- . . nirvApaNam // 24 // AlambhanamAlambhaH // 25 // SUdi kSaraNe nisUdanam // 26 // niSpUrvasya yataNo Nici niryAtanam // 27 // unmathlAtepani unmanthaH // 28 // saMpUrvasya ApnoteH samApanam // 29 // 35 // apAdasyaterapAsanam // 30 // va. ya'te varjanam // 31 // mRz hiMsAyAM khArthaNici ali ca mAraH // 32 // pijuN hiMsAdau ali piJjaH // 33 // kRz hiMsAyAm svArthaNici niSkAraNam // 34 // kathaN hiMsAyAM aci krAthaH // 35 // zRz hiMsAyAM svArthaNici vizAraNam // 36 // syuH kartane kalpanavardhane ca chedazca kRtyate kartanam , tatra // 1 // kalpyate kalpanam // 2 // vaya'te vardhanam // 3 // chedanaM chedaH // 4 // . ghAtodyata AtatAyI // 36 // ghAtodyato vadhoyuktaH saMnaddhaH san yo vadhArthamudyataH sa AtataH, tAdRzaH san eti vadhArtha dhAvatyAtatAyI, AtataM palAyamAnaM vA tayate AtatAyI, vadha upalakSaNaM yatsmRtiH "agnido garadazcaiva zatrapANirdhanApahaH / , . kSetradAraharazcaiva SaDete AtatAyinaH " // 1 // 36 // sa zairSacchedikaH zIrSacchedyo yo vadhamarhati / zIrSacchedamarhati zeSacchedikaH " tamarhati-" // 6 / 4 / 177 // itIkaN // 1 // zIrSacchedyaH "zIrSacchedAd yo vA" // 6 // 4.184 // iti yaH // 2 // pramIta upasampannaH paretapretasaMsthitAH // 37 // nAmAlekhyayazaHzeSo vyApannopagatau mRtaH / parAsuH pramIyate sma pramItaH // 1 // upasaMpadyate sma upasaMpannaH // 2 paraiti lokAntare paretaH // 3 // praiti sma pretaH // 4 // saMtiSThate sma saMsthitaH // 5 // 37 // nAmAlekhyayazaHzabdabhyaH paraH zeSaH, tena nAmazeSaH, AlekhyazeSaH, yazaHzeSaH, nAmaiva zeSamasyetyAdi kRtvA // 6 // 7 // 8 // vyApadyate sma vyApanaH // 9 // upagacchati sma upagataH // 10 // mriyate sma mRtaH // 11 // parAgatA asavaH prANA asya parAsuH // 12 // tadahe dAnaM tadarthamaurdhvadehikam // 38 // / tasya mRtasya ahani divase, tamuddizya dAnaM piNDodakAdi, UrdhvaM dehAd bhavamau Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 makANDaH / vaidehikam, adhyAtmAditvAdikaN, ekadezavikRtatvAdUrdhvadehikam, anuzatikAdipAThamatAzrayaNe tu ubhayapadavRddhau aurdhvadehikamapi // 1 // 38 // 155 mRtasnAnamapasnAnaM mRte snAnaM mRtasnAnam, apakRSTaM snAnamapasnAnam // 1 // nivApaH pitRtarpaNam / nitarAmupyate dIyate nivApaH, pitRRNAM tarpaNam pitRtarpaNam // 1 // citicityAcitAstulyA cIyate citiH // 1 // citaiva cityA, martAditvAd yaH // 2 // cIyate citA // 3 // ete pretadAhArthe agnyAdhAne vartante // Rjustu prAJjalo'JjasaH T: 11| 39 || arjyate RjuH " arjerRj ca " ( uNA - 722 ) // iti uH // 1 // prAJjalayati aJjaliM prabadhnAti prAJjalaH, prAjyate abhigamyate iti vA // 2 // ajo'styasya aJjasaH // 3 // 39 // dakSiNe saralodArau dakSate dakSiNa: "duhidakSibhya iNaH" || ( uNA - 194 ) // iti iNaH, tatra // 1 // sarati saralaH " mRdikandi - " // ( uNA - 465 ) ityalaH // 2 // udaryate udAraH // 3 // zaThastu nikRto'nRjuH / zaTha kaitave ca zaThati zaThaH, zAmyatIti vA "zamerluk ca vA" / / ( uNA165 ) // iti ThaH, ekadezavikRtatvAt zaNTho'pi // 1 // nikRNoti hinasti nikRtaH // 2 // na RjuH anRjuH // 3 // krUre nRzaMsanistriMzapApAH "( kRteH krUkRcchrau c"|| ( uNA-395 ) // iti raH, tatra nistriMza iva ghAtukatvAd nistriMzaH kRntatIti krUraH // // 1 // nRn zaMsati hinasti nRzaMsaH // 2 / / 3 / / pApamasyAsti pApaH // 4 // dhUrtastu vaJcakaH // 40 // vyaMsakaH kuhako dANDAjiniko mAyijAlikau / dhUrbati hinasti dhUrtaH " zIrI - " // ( uNA - 201 ) iti taH kit // 1 // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 156 abhidhAnacintAmaNau vazcayate vaJcakaH // 2 // 40 // vyasayati cchalayati vyasakaH, vigatAvaMsau yasya . vyaMsaH, tattulyo vA // 3 // kuhayate vismApayate kuhakaH, kuhakamindrajAlaM vA yasyAsti // 4 // daNDazca ajinaM ca dambhopalakSaNatvAd daNDAjinaM dambhaH, tena anveSTA " dANDAjinikA- " // 7 / 1 / 171 // ityAdinA nipAtyate // 5 // mAyA'sti asya mAyI, vrIhyAditvAt in , mAyAvimAyikAvapi // 6 // jAlena carati jAlikaH / / 7 // mAyA tu zaThatA zAThyaM kumRtinikRtizca saa|| 41 // mAti anayA mAyA " sthAchAmAsA-" // ( uNA--357 ) iti yaH // 1 // zaThasya bhAvaH zaThatA zAThyam // 2 // 3 // kutsitA sRtihiMsAthai kusRtiH // 4 // nRkRSTA kRtiH nikRtiH // 5 // 41 // kapaTaM kaitavaM dambhaH kUTaM chadmopadhizchalam / vyapadezo miSaM lakSaM nibhaM vyAjaH kampayatyanena kapaTaM puMklIbaliGgaH "kapaTakIkaTAdayaH" // ( uNA--144 ) // iti sAdhuH, ke mUrdhni paTamivAcchAdakamiti vA // 1 // kitavasya karma kaitavaM, yuvA. ditvAdaN // 2 // dambhanaM dambhaH // 3 // kUTayati dahati anena kUTaM puMklIbaliGgaH // 4 // chAdyate rUpamanena chadma " chaderismantraTakkau " // 4 / 2 / 33 // iti mani hrakhaH // 5 // upadhIyate sphaTikasyeva sindUramupadhiH, upadhA api // 6 // chayati chinattyanena chalam " chorDag gAdivA" // ( uNA--471 ) // iti kidalaH // 7 // vyapadizyate vyapadezo'tadrUpasya tAdrUpyam // 8 // krIDAthai vaJcanena yad miSati miSam // 9 // sa iva lakSyate'nena lakSaM puMklIbaliGgaH // 10 // nitarAM tadiva bhAti nibham // 11 // vyajanti vikSipantyanena vyAjaH svarUpAcchAdanam , yallakSyam-- "dhyAnavyAjamupetya cetayasi kim" // 12 // mAyAdayaH kapaTAdayazca ekArthA ityeke, kapaTAdayo vyapadezAdayazca bhinnArthA ityamaraH // atha kukkuTiH // 42 // kuhanA dambhacaryA ca __ kukkuTa iva Acarati kukkuTati dambhena nibhRtaM carati, kukkuTanaM kukkuTiH "kharebhya i:" // (uNA--606) // 1 // 42 // kuhayate'nayA kuhanA, dambhena paravismApanArtha mithyAkalpanA // 2 // dambhena caraNaM " samajanipad // 5 / 3 / 99 // iti kyap // 3 // vaJcanaM tu pratAraNam / vyalIkamatisandhAna Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 3 myNkaannddH| 157 baJcyate vaJcanam // 1 // pratAryate pratAraNam // 2 // viziSTamalIkamatra palIkam // 3 // ati saMdhIyate'tisaMdhAnam // 4 // sAdhau sabhyAyasanjanAH // 13 // sAdhayati kAryANIti sAdhuH "kRvApAji-" // ( uNA-1) // iti uNa, tatra // 1 // sabhAyAM sAdhuH sabhyaH // 2 // aryate'bhigamyate AryaH // 3 // sat zobhanaM janayati sajjanaH, saMzvAsau janazceti vA sajjanaH // 4 // 43 // . doSaikadRk purobhAgI doSe eva ekasmin dRg jJAnaM yasya sa doSaikadRk / yatkAtyaH-doSaikagrAhihRdayaH purobhAgIti kathyate // 1 // puro'praM sarpavad bhajatItyevaMzIlaH purobhAgI "yujbhujbhj-"|| 5 / 2 / 50 // iti ghinaN // 2 // karNejapastu durjnH| pizunaH sUcako nIco dvijihvo matsarI khalaH // 44 // karNe japati sUcayati karNejapaH "shokaapnudtundprimRj-"||5|1|143|| iti ke nipAtyate // 1 // duSTo jano duSTaM janayati vA durjanaH // 2 // piMzati ekadezena sUcayati pizunaH "pizimithikSudhibhyaH kit" // (uNA-290) // ityunaH, pizunayatIti vA, apizunati vA pRSodarAditvAt , apizyati khaNDayatIti bhojaH // 3 // sUcayatIti sUcakaH // 4 // nikRSTamazcati nIcaH "nyudbhayAmaJceH-" // ( unnaa-1003)|| iti ke TAvadbhAve ca "acc prAgdIrghazca" // 2 // 1 / 104 // iti sAdhuH // 5 // dve jihve vacane asya dvijihvaH // 6 // matsaro'styasya matsarI // 7 // khanati sAdhuhRdayaM khalaH puMklIbaliGgaH, AzrayaliGgaityanye "mRjikhanyAhanibhyo Dit" // ( uNAM-472 ) // ityalaH, khalati saMcinoti pApam , khalati guNebhya iti vA, khaM zUnyaM lAtIti vA // 8 // zeSazcAtra-atha kSudraprakhalau khale // 44 // vyasanAcastUparaktaH / myasati zreyomArgAd vyasanaM tena RtaH vyasanAtaH " Rte tRtIyAsamAse " // 1 // 2 // 8 // ityAr // 1 // uparajyate sma uparaktaH // 2 // corastu prtirodhkH| dasyuH pATaccaraH stenastaskaraH pAripanthikaH // 45 // primossipraaskndhaikaagaarikmlimlucaaH| corayati coraH, prajJAdyaNi cauro'pi // 1 // pratiruNaddhi pratirodhakaH // 2 // 21 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 amidhAnacintAmaNau dasati upakSaNoti dasyuH "yajizundhidahidasi-" // ( unnaa-801)|| iti yuH // 3 // pATayaMzcarati pATaccaraH, pRSodarAditvAt , paTaccare jIrNavastre bhavo vA pATacaraH, paTacora ityeke // 4 // stenayati stenaH puMklIbaliGgaH // 5 // tat karotIti taskaraH, varcaskAditvAt sAdhuH // 6 // paripanthaM tiSThati hanti vA pAripanthikaH " paripanthAt tiSThati c"||6|4|32|| iti ikaN // 7 // 45 // parimuSNAtItyevaMzIlaH parimoSI // 8 // parAnAskandati parAskandI // 9 // ekamasahAyamagAraM prayojanamasya aikAgArikaH "ekAgArAcaure" // 6 / 4 / 118 // iti ikaN // 10 // malinaM mlocati malimlucaH // 11 // zeSazcAtra-caure tu coraDo raatricrH|| yaH pazyato haredartha sa cauraH pazyatoharaH // 46 // "pazyadvAgdizo harayuktidaNDe" // 3 // 2 // 32 // iti SaSThayA alup // 1 // 46 // - caurya tu caurikA steyaM caurasya bhAvaH karma vA cauryam , rAjAditvAt vyaN // 1 // corAdyakatri cauMrikA strIklIbaliGgaH // 2 // stenasya bhAvaH steyaM "stenAd naluk ca" // 16 // iti yaH, rAjAditvAt vyaNi stainyamapi // 3 // lopnaM tvapahRtaM dhanam / lupyate lopnaM cauryadhanaM "huyAmA-" // (uNA--451) // iti traH // 1 // yadbhaviSyo daivaparaH yad bhaviSyati tad bhavatvityevamAcaSTe yadbhaviSyaH // 1 // daivaparo daivavAdI daivapramANakaH // 2 // athA''lasyaH zItako'lasaH // 17 // mandastundaparimRjo'nuSNaH Alasyamastyasya AlasyaH, abhraaditvaadH||1|| zItaM mandaM karotIti zItakaH "zItAcca kAriNi " // 71 / 186 // iti kaH // 2 // na lasatsalasaH, alatIti vA "tpynni-"|| (unnaa-569)|| itysH||3||47|| mandate khapitIva mandaH, ata eva madi jADye iti cAndro dhAtuH, manyate vA "shaashpimni-"||( unnaa-237)|| iti daH // 4 // tundaM parimArTi tundaparimRjaH "sokApanudatundaparimRja-" // 5 / 1 / 143 // iti kaH // 5 // na uSNaH anuSNaH // 6 // dakSastu peshlH| paTUSNASNakasUtthAnacaturAzca Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -3 martyakANDaH / / 159 dakSate zIghraM karoti dakSaH // 1 // piMzatyekadezena sarva karoti pezala: "mRdikandi-" // ( uNA-465 ) ityalaH // 2 // paTati paTuH // 3 // oSati dahatIti uSNaH "ghRvIhnA-" // (uNA-183 ) // iti Nak // 4 // uSNaM kSipraM karoti ityuSNakaH "zItAcca kAriNi " // 71 / 186 // iti kaH // 5 // suSTha utthAnamudyogo'sya sUtthAnaH // 6 // catate karma caturaH // 7 // atha tatparaH // 48 // AsaktaH pravaNaH prahaH prasitazca parAyaNaH / / tatparamasya tatparastaniSThaH // 1 // 48 // Asajati sma aasktH|| 2 // prakarSaNa vanati saMbhajate pravaNaH // 3 // prahvayate kArye spardhate prahvaH " upasargAdAto Do'zyaH" // 5 / 1 / 56 // iti DaH // 4 // prasinoti sma prasitaH // 5 // paraM kArya pAramayate parAyaNaH // 6 // dAtodAraH dadAti dAtA // 1 // udaryate udAraH // 2 // sthUlalakSadAnazauNDI bahuprade // 49 // sthUlaM lakSayati Alocayati dadAti iti yAvat sthUlalakSaH // 1 // dAne prasaktaH zauNDa iva dAnazANDaH // 2 // bahu pradatte bahupradaH, tatra // 3 // 49 // dAnamutsarjanaM tyAgaH pradezanavisarjane / vihAyitaM vitaraNaM sparzanaM pratipAdanam // 50 // vizrANanaM nirvapaNamapavarjanamaMhatiH / dIyate dAnam // 1 // utsRjyate utsarjanam // // 2 // tyajanaM tyAgaH // 3 // pradizyate pradezanam , prAdezanamapi // 4 // visRjyate visarjanam // 5 // hinoteya'ntasya. te vihAyitam // 6 // vitIryate vitaraNam // 7 // spRzyate . sparzanaM dAnamupacArAt, pucchAdau gavAdikaM sTaSTvA hi dIyate // 8 // pratipAdyate pratipAdanam // 9 // 50 // vizrANyate vizrANanam // 10 // nirupyate nirvapaNam , nirvApaNamapi // 11 // apavRjyate'pavarjanam // 12 // hanyate daurgatyamanayA aMhatiH, strIligaH "hantaraMha ca" // ( uNA-654) // ityatiH; svataH, upasargavazAcaite dAnArthAH // 13 // arthavyayajJaH sukalaH arthavyayaM jAnAti arthavyayajJo dAtA bhoktA ca, zobhanA kalA'sya sukalaH // 1 // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau yAcakastu vanIpakaH // 51 // mArgaNo'rthI yAcanakastadegkaH yAcate yAcakaH // 1 // vanute yAcate vanIpakaH "kIcakapecaka-" // (unnaa33)|| ityAdizabdAdakAnto nipAtyate // 2 // 51 // mArgati mArgaNaH // 3 // arthanazIlo'rthI, artho'syAstIti vA " arthArthAntAdbhAvAt " // 7 // 28 // itIn // 4 // yAcate yAcanaH khArthe ke yAcanakaH // 5 // catate tarkukaH "kaJcukAMzuka-" ||(unnaa-57)|| ityukAnto nipAtyate // 6 // athaarthnaissnnaa| ardanA praNayo yAcyA yAcanAdhyeSaNA saniH // 52 // arthanamarthanA // 1 // eSaNameSaNA "iSo'nicchAyAm" // 5 / 3 / 112 // ityanaH // 2 // ardanamardanA // 3 // praNayanaM praNayaH // 4 // yAcanaM yAcyA " mRgayecchAyAcJA-" // 5 // 3 / 101 // iti sAdhuH // 5 // yAceH khArthaNyantasyAune yAcanA // 6 // adhyeSaNamadhyeSaNA " paryadhervA" // 5 / 3 / 113 // ityanaH // 7 // sanyate saniH " padipaThi-" // (unnaa-607)|| iti iH, strIliGgo'yaM, puMsyapi vaijayantI, yadAha-'bhikSA ca saniraklI syAt ' iti / 'sanistvadhyeSaNA' iti gurvAdeH kvacidarthe prArthanayA niyojanamityamaraH pRthagAha // 8 // 52 // zeSazcAtrayAcyA tu bhikSaNA / abhiSastirmArgaNA ca // utpatiSNustUtpatitA utpatati Urdhva gacchatItyevaMzIla utpatiSNuH " udaH pacipatipadimadeH" // 5 / 2 / 29 // itISNuH // 1 // 2 // alaGkariSNustu mnnddnH| alaMkarotItyevaMzIlo'lakariSNuH " bhAjyalakRg-" // 5 / 2 / 28 // itISNuH // 1 // maNDayati tacchIlo maNDanaH " bhUSAkodhArtha-" // 5 // 2 // 42 // ityanaH // 2 // bhaviSNurbhavitA bhUSNuH bhavatItyevaMzIlo bhaviSNuH, iSNuH // 1 // bhavatIti bhavitA // 1 // bhavatIsevaMzIlo bhUSNu: " bhUjeH SNuk" // 5 // 2 // 30 // iti dhNuk // 3 // samau vartiSNuvartanau // 53 // iSNuH // 1 // " iGitaH-" // 5 / 2 / 44 // ityanazca / / 2 / / 53 // visRtvaro vismaraH prasArI ca visAriNi / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 161 visaratItyevaMzIlo visRtvaraH " sRjiN-" / / 5 / 2 / 77 // iti kit Tvarap // 1 // visumaraH " sRghsydH-"|5|2|73|| iti marak // 2 // prasArI " vipariprAt sarteH" // 5 / 2 / 55 // iti ghinaN tatra // 3 // 4 // ___ lajjAzIlo'patrapiSNuH lajjAzIlamasya lajjAzIlaH lajjAluH // 1 // apatrapate apatrapiSNuH, iSNuH // 2 // sahiSNuH kSamitA kSamI // 54 // titikSuH sahanaH kSantA ___ saheH zIlAdyarthe iSNau sahiSNuH // 1 // kSamestRnITi ca kSamitA // 2 // " zamaSTakAd " // 5 // 2 // 49 // iti ghinaNi kSamI // 3 // 54 // tijeH "guptija-" // 3 // 4 // 5 // iti sani " sanbhikSA-" // 5 / 2 / 33 // ityupratyaye ca titikSuH // 4 // saherane sahanaH // 5 // kSameraudittvAd vedave kSantA // 6 // titikSA sahanaM kssmaa| titikSaNaM titikSA // 1 // satyate sahanam // 2 // kSamaNaM kSamA "Sito'G" // 5 // 3107 // ityaG, zAntirityapi // 3 // IrSyAluH kuhanaH Iya'ti IrSyAluH "lasjIyizalerAluH" // (uNA-822) // ityAluH // 1 // kuhayate vismApayate kuhanaH // 2 // akSAntirIp .. jNamIrSyA bhAryAdeH paradarzanAsahane rUDhA / kazcittu parotkarSAsahanaM mAtsa yamIyo manyate yathA--" ya Ipa' paravitteSu " iti // 1 // 1 // . krodhI tu roSaNaH // 55 // amarSaNaH krodhanazca adhyati krodhI // 1 // ruSyatItyevaMzIlo roSaNaH // 2 // 55 // na mRSyati . amarSaNaH // 3 // krubhyati kodhanaH "bhUSAkodhArtha-" // 5 / 2 / 42 // ityanaH, kopano'pi // 4 // cnnddsvtyntkopnH| . . caDuG kope caNDate caNDaH, caNati zabdAyate vA " paJcamAiH // ( unnaa168)|| iti DaH // 1 // bubhukSitaH syAt kSudhito jighatsurazanAyitaH // 56 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau bubhukSA saMjAtA'sya bubhukSitaH, tArakAditvAditaH // 1 // kSudhyati kSudhitaH, kSut saMjAtA'sya vA // 2 // attumicchuH jighatsuH // 3 // azanamicchati Atmanaiti amAvyayAt-" // 3 / 4 / 23 // iti kyani " kSuttRDgardha // 4 / 3 / 113 // ityAtvam, tataH kte'zanAyitaH // 4 // // 56 // bubhukSAyAmazanAyA jighatsA rocako ruciH / bhoktumicchA bubhukSA, tasyAm // 1 // azanecchA azanAyA // 2 // atumicchA jighatsA " ghaslR sanadyatanI " || 4|4|17 // iti saMnyaderghasAdezaH // 3 // rocanam, rocate'sminniti vA rocakaH puMklIbaliGgaH " nAmni puMsi ca // 5 | 3|121 // iti NakaH // 4 // evaM ruciH, strIliGgaH " nAmyupAntya - " // ( uNA - 609) // iti kaH // 5 // zeSazcAtra - bubhukSAyAM kSudhAkSudhau // pipAsustRSitastRSNak pAtumicchuH pipAsuH, pipAsito'pi // 1 // tRSyati tRSitaH vyanubandhatvAt sati ktaH, tRT saMjAtA'sya vA tarSito'pi // 2 // tRSyatItyevaMzIlaH tRSNak " tRSidhRSi - " || 5|2|80 // iti najiG // 3 // 162 66 tRSNA tarSo'palAsikA // 57 // pipAsA tRT tRSodanyA dhItiH pAne tarSaNa tRSNA " mRgayecchA- " // 5 / 3 / tarSaH // 2 // apakRSTaM lasatyanayA apalAsikA " 101 // iti naG // 1 // ghani nAnaM puMsi ca // 5 / 3 / 121 // iti NakaH // 3 // 57 // pAtumicchA pipAsA // 4 // tarSaNaM tRT, tRSA // 5 // 6 // udakecchA udanyA kyani " kSuttRDgardha - " ||4|3|113 // ityudakasyodan // 7 // TveM pAne dhayanaM dhItiH // 8 // pIyate pAnaM, tatra // 9 // atha zoSaNam / rasAdAnaM zuSyate zoSaNam // 1 // rasAnAmAdAnaM rasAdAnam // 2 // bhakSakastu ghasmaro'mara AzitaH // 58 // bhakSayati bhakSakaH // 1 // ghasatItyevaMzIlo ghasmaraH, atti admaraH syo - " |5|2|73 // iti marak // 2 // 3 // A samantAt aznAti AzitaH, Aziro'pi // 4 // 58 // 88 sUgha bhaktamannaM kuramandho bhissA dIdivirodanaH / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mrmkaannddH|| azanaM jIvanakaM ca yAjo vAjaH prasAdanam // 59 // bhajyate bhaktam // 1 // anityanena annaM "pyaadhaapnyni-"|| (uNA-258) / / iti naH, adyate vA // 2 // kautyanena kUraM puMklIbaliGgaH, "khurakSura-" // (uNA-- 396) // iti rAnto nipAtyate // 3 // adyate andhaH "aderandh ca vA" // ( uNA-963 ) // ityas / / 4 / / abhipsAyate bhakSyate bhissA, pRSodarAditvAt sAdhuH // 5 // dIvyantyanena dIdiviH puMliGgaH, striyAmapi vaijayantI, yadAha" bhissA strI dIdivina SaN" na SaNDha ityarthaH, "chavichivi-" // (unnaa-706)| iti vyanto nipAtyate // 6 // unnatti klidyatyodanaH " undernaluk ca" // ( uNA-271) // ityanaH // 7 // azyate etadityazanaM 'klIbaliGgo, bhujyAditvAdanaT // 8 // jIvyate'nena anaTi khArthe ke jIvanakam // 9 // ijyate'nena yAjaH, ghani "yajeryajJAGge" // 4 / 1 / 114 // iti gatvAbhAvaH // 10 // vajyate vAjaH // 11 // prasAdyate'nenAtmA prasAdanam // 12 // 59 // bhissaTTA dugdhikA kutsitA bhissA bhissaTA lakSAnurodhAH, yathA--odanabhissaTA, khargaTI, prAmaTI, vadhUTItyAdi // 1 // kutsitA dagdhA dagdhikA // 2 // __sarvarasAgaM maNDaM sarvarasAnAM dravadravyANAmapaM mukhyaM maNDayati maNDaM puMklIbaliGgaH // 1 // atra tu| dadhije mastu atra tu maNDe, dadhisaMbhave masyati pariNamate mastu klIbaliGgaH " kRsikamyami-" // ( uNA--773 ) // iti tun // 1 // bhaktotthe niHsrAvAcAmamAsarAH // 60 // maNDe bhaktasamudbhave niHsrAvyate niHsrAvaH // 1 // AcAmyate AcAmaH // 2 // mIyate mAsaraH "mIjyajimA-" // ( unnaa-439)|| iti saraH // 3 // zeSazcAtra bhaktamaNDe tu prasrAvaprasravAcchoTanAsravAH // 6 // zrANA vilepI taralA yavAgUruSNikA'pi ca / zrAyate sma zrANA " vyaJjanAntasthAtaH-" // 4 / 2 / 71 // iti ktasya natvam // 1 // vilimpati vilepI, vilepyA'pi // 2 ||trlaa lehyatvAccapalA, striikliiblinggH||3|| yUyate pippalyAdinA yavAgUH strIliGgaH "yoraaguu:"|| (uNA-850) Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 abhidhAnacintAmaNau- . iti AgUH // 4 // uSNAdagneraciroddhRtA uSNikA " uSNAt " // 7 // 1 / 185 // iti saMjJAyAM kaH // 5 // sUpaH syAtprahitaM sUdaH sunvantyenaM sUpaH "yusukurutucyustvAderUcca" // ( uNA-297 ) // iti paH puMsyayam , klIbe'pi vaijayantI, yadAha-'sUpo'strI prahitaM sUdaH' iti // 1 // prakarSaNa hitaM prahitam // 2 // sUyate sUdaH // 3 // ___ vyaJjanaM tu vRtAdikam // 61 // vyajyante rasavizeSA atra vyaJjanam // 1 // 61 // tulyau tilAnne kRsaratrisarau tilairmizramannaM tilAnnaM tatra kriyate parvaNIti kRsaraH "kRdhUtanya'SibhyaH kit"|| (unnaa-440)|| iti srH||1|| trIn sarati trisaraH, puMstrIliGgo, klIbe'pi vaijayantI, yadAha-'tilatandulamASaistu kRsarA trisarA trayI' iti // 2 // atha piSTakaH / pUpo'pUpaH piSTasya vikAraH piSTakaH " nAmni kaH" // 6 / 2 / 54 // iti kaH puMklIbaliGgaH, piSTa eva vA khArthe kaH // 1 // pUyate pUpaH " kSucuMpipUbhyaH kit-" // ( uNA301) // iti paH // 2 // aznute apUpaH " aza UpaH pazca" // (uNA-312) // ityUpaH, 'adbhirupyate' iti nairuktAH // 3 // zeSazcAtra-apUpe pArizolaH // pUlikA tu polikApolipUpikAH // 62 // pUpalI pUlati saMhatA bhavati pUlikA // 1 // polati vardhate polikA // 2 // polyate vaya'te poliH " kharebhya i:" // ( uNA-606 ) // iti iH, GyAM tu polI. // 3 // hrasvaH pUpaH pUpikA // 4 // 62 // pUyate pUpalI " muralorala-" // (uNA474 ) // ityale nipAtyate // 5 // ___ atheSatpake syurbhyuussaabhyosspaulyH| . ISatpakkaM ISaddhRSTam , tatra, abhyUSati bhajatyabhyUSaH / / 1 / / abhyUSyate pacyate abhyoSaH // 2 // polati vardhate poliH, pRSodarAditvAt // 3 // .... niSThAnaM tu temanaM syAt Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 3 maryakANDaH / 165 nitiSThati annamanena niSThAna, puMklIbaliGgaH / yadvAcaspatiH-'temane tu niSThAno'strI, // 1 // timyatyArdIbhavatyanena temanamupasecanaM, kopanAkhyam // 2 // karambho dadhisaktavaH // 63 // karoti tRptiM karambhaH " kRkalerambhaH " // (uNA-336) / / ityambhaH, kena rabhyate mIlyate vA, dadhyupasiktAH saktavaH // 1 // zeSazcAtra--atha karambo dadhisaktuSu / / 63 // .. ghRtapUro dhRtavaraH piSTapUrazca ghArtikaH / ghRtena pUryate, ghRtapUraH kSIrADhyaH samitApiNDo ghRtena zRtaH // 1 // ghRtena varo ghRtavaraH / / 2 / / piSTena pUryate piSTapUraH / / 3 // ghRtena saMsRSTo ghArtikaH, "saMsRSTe" // 6 / 4 / 5 / / itIkaN // 4 // camasI piSTavartiH syAd / .. camyate camasI " tpynni-"|| ( uNA-569) // itysH| gauDastu 'camasaH piSTavartiH syAt ' iti puMsyAha // 1 // mudgAdInAM piSTasya vartiH piSTavartiH // 2 // vaTakastvavasekimaH // 64 // vaTyate veSTyate vaTakaH " bahulam " // 5 / 1 / 2 // ityakaTa ; yadvA-vaTati vaTaH, tataH khArthe kaH, puMklIbaliGgaH // 1 // avasekena nivRtto avasekimaH "bhAvAdimaH" // 6 / 4 / 21 // itImaH, bhakSyavizeSaH // 2 // zeSazcAtraINDerikA tu vaTikA zaSkulI tvardhaloTikA / parpaTAstu marmarAlA ghRtANDI tu ghRtauSaNI // 1 // samitAkhaNDAjyakRto modako laDDukazca sH| elAmaricAdiyutaH sa punaH siMhakesaraH // 2 // 64 // bhRSTA yavAH punardhAnAH dhIyante dhAnAH, striyAM bahuvacanAnto'yam , "pyaadhaa-"|| (unnaa-258)|| iti naH // 1 // dhAnAcUrNa tu sktvH| - Saci secane, sacyante saktavaH, puMklIbaliGgaH, ekavacanAnto'pyayam "kRsikmymi-''|| (uNA-773 ) // iti tun // 1 // pRthukazcipaTastulyau Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau pRthutvAt pRthukaH Ardra bhRSTaM sasyam, taddhi pAkAt pRthurbhavati, prathate vA "kacukAMzuka - " // ( uNA - 57 ) // ityuke nipAtyate // 1 // cipiTIbhavanAccipiTaH, cipiTaka ityamaraH // 2 // 166 lAjAH syuH punarakSatAH // 65 // lAjyante bhRjyante lAjAH, puMstrIliGgaH, bahuvacanAntazca // 1 // na kSaNyante bhakSatAH, puMklIbaliGgaH, puMsyayaM bahuvacanAntaH // 2 // / 65 / / zeSazcAtra lAjeSu bharujodbhUSakhaTikA parivArakAH // godhUmacUrNe samitA samIkriyate samitA // 1 // yavakSode tu cikkasaH / 33 cIyate cikkasaH, puMklIbaliGgaH " phanasatAmarasAdayaH // ( uNA-573) // ityase nipAtyate, cikkasyati vA / kauzikastu cikka iti vyasane paThastasmAdasamicchati // 1 // guDa ikSurasakAthaH . gUyate kathyate guDaH, "kuguhunI - " // ( uNA - 170 ) // iti GaH kit, guDati rakSati vA // 1 // zarkarA tu sitopalA // 66 // sitA ca zIryate zarkarA "kizRRtrRbhyaH karaH " // ( uNA - 435) // iti karaH // 1 // sitopalaH sphaTikastatsadRzatvAt sitopalA // 2 // 66 // sIyate badhyate sitA // 3 // madhudhUlistu khaNDa: madhunaH kSaudrasya dhUliriva madhuratvAd madhudhUliH // 1 // khaDuG manthe, khaNDyate khaNDaH, puMklIbaliGgaH // 2 // tadvikRtI punaH / matsyaNDI phANitaM cApi tasya khaNDasya vikAraH, madaM syandate matsyaNDI sAmAnyazarkarA, pRSodarAditvAt ; matsyAn amati rujati matsyANDIti vaidyAH, yad dhanvantariH - "zarkaroktA tu mInANDI zvetA matsyANDikA sitA" iti / " matsyaNDikA khaNDasitA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 maryakANDaH / 167 krameNa guNavattarA" iti tu vAgbhaTaH // 1 // phANyate dravatvAt phANitaM khaNDazcotaH, puMklIbaliGgo'yam , yadvAcaspatiH- "phANitamastriyAm" // 1 // rasAlAyAM tu mArjitA // 67 // zikhariNI rasamalati rasAlA, tatra // 1 // mAyate mArjitA, marjitA'pi // 2 // 67 // zikharamastyasyAM zikhariNI // 3 // .. atha yUyUSo rasaH ___ yautItyevaMzIlo yUH, puMliGgaH, bhrAjAditvAt kvipi sAdhuH, yad vaijayantI'"yUSo'strI yUH pumAn rse"|| 1 // yUyate mizrIkriyate yUSaH, puMklIbaliGgaH "yorUba vA" // (ugA-541) // iti SaH, yUSati hinasti rujaM vA // 2 // rasyate raso mudrAdInAm // 3 // dugdhaM tu somajam / gorasaH kSIramUdhasyaM stanyaM puMsavanaM payaH // 68 // duyate dugdham // 1 // somarasAjjAtaM somajam // 2 // gordhenvA raso gorasaH // 3 // ghasyate kSIram , puMklIbaliGgaH / "ghasivAza-" // ( uNA-419) // iti kidIre, "gmhn-"||4|2|44|| ityupAntyalope, ca "ghasvasaH" // 2 // 3 // 36 // iti sasya Sasvam // 4 // Udhasi bhavamUdhasyam // 5 // stane bhavaM stanyam , dehAMzatvAd yaH // 6 // puMbhiH sUyate'nena puMsavanam // 7 // pIyate payaH "pAhAbhyAM payahyo ca" // (uNA--953) // ityas // 8 // 68 // zeSazcAtra dugdhe yogya bAlasAtmyaM jIvanIyaM rasottamam / saraM gavyaM madhujyeSThaM dhAroSNaM tu payo'mRtam // payasyaM ghRtadadhyAdi .. payaso vikAraH payasyam " payodroryaH" // / 2 / 35 // iti yaH, AdizabdApravanItAdi // 1 // peyUSo'bhinavaM payaH / ___ pIyate peyUSaH " koradUSATarUSa-" // ( uNA-561 ) // ityUSAnto nipAsyate / vaijayantI tu- " A saptAhAt tu peyUSaM tato moraTamorake" iti klIbamAha / pIyUSamityapi, navaprasUtagavIkSIraM kathitaM sadabhinavam // 1 // . ubhe kSIrasya vikRtI kilATI kUrcikA'pi ca // 69 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 168 abhidhAnacintAmaNau- . ... kirati kSudhaM kilATI, puMstrIliGgaH "kiro lazca vA" // (uNA-147) // . ityATaH // 1 // kUrcastanmastu tadastyasyAH kUrcikA, kUcati kUcikA ityake // 1 // 69 // ..... pAyasaM paramAnnaM ca kSareyI payasi saMskRtaM pAyasaM, puMklIbaliGgaH "saMskRte bhakSye" // 6 / 2 / 140 // ityaNa // 1 // paramaM ca tadannaM ca paramAnnam // 2 // kSIre saMskRtA kSaireyI "kSIrAdayaNa" // 62 / 142 // ityeyam // 3 // kSIrajaM dadhi / gorasazca kSIrAjAtaM kSIrajam // 1 // dadhate baliSThatAM dadhi, klIbaliGgaH, "padipaThi-" (uNA-607) iti iH // 2 // 3 // zeSazcAtra dani zrIghanamaGgalye // tadaghanaM drapsaM patralamityapi // 70 // : dRpyate'nena drapsa "mAvA-" // (uNA-564) // iti bahuvacanAt saH, tataH "spRzAdisRpo vaa'||4|4|112|| ityakArAgamaH; drapsyamityapi // 1 // patraM lAti patralam , patramasyAstIti vA, sidhmAditvAd laH // 2 // 70 // . ghRtaM haviSyamAjyaM ca havirAghArasarpiSI / gharati ghataM, puMktIbaliGgaH "zIrI-" // (uNA-201) // ityAdinA taH kit // 1 // haviSe hitaM haviSyam "uvarNayugAdeH" // 71 / 30 // iti yaH // 2 // A ajyate'nena Ajyam "kupyaabhidy-"||5|1|39|| iti kyApi nipAtyate // 3 // hUyate haviH, klIbaliGgaH // 4 // AdhArayati AghAraH // 5 // sarpati sarpiH, klIbaliGgaH "rucyarci-" // (uNA-949) // iti is // 6 // hyogodohodbhavaM haiyaGgavInaM . hyogodohasya vikAro haiyaGgavInaM "hyogodohAdInaJ hiyaGguzcAsya" // 6 // 2 // 55 // iti InaJ , prastAvAd ghRtaM labhyate / kAtyo navanItamityAha // 1 // zarajaM punaH // 71 // dadhisAraM takasAraM navanItaM navoddhRtam / - zarAjjAtaM zarajam // 1 // 71 // danaH sAraM dadhisAram // 2 // takrasya sAraM takrasAram // 3 // dano mathitAd navaM tatkAlaM nItamuddhRtaM ca navanItam , navoddhRtam // 4 // 5 // . . Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 3 maryakANDaH / 169 daNDAhate kAlazeyagholAriSTAni gorasaH // 72 // rasAyanaM manthadaNDenA''hataM daNDAhatam , tatra // 1 // kalazyAM manthanyAM bhavaM kAlazeyaM "dRtikukSikalazi." // 6 / 3 / 130 // ityeyam // 2 // hanyate mathA gholaM "piJcholakallola-" // (uNA-495) // ityole nipAtyate // 3 // na reSati hinasti ariSTam , sarvarogAjitatvAt // 4 // gordhenvA raso gorasaH // 5 // 72 // amlAdIn rasAnayate rasAyanam // 6 // 'athA'rdhAmbUdazvit ardhamambu jalaM yatra ardhAmbu; udakena zvayati udazvit , klIbaliGgaH "udakAcchverDit" // (uNA-888) // iti it , "nAmyuttarapadasya ca // 3 / 2 / 107 // ityudksyodH|| 1 // zvetaM samodakam / zvetate zvetam , zvetarasamityapi; samamudakaM yatra samodakam // 1 // . takaM punaH pAdajalaM tazcati drutaM gacchati takraM, puMklIbaliGgaH " Rjyaji-" ||(unnaa-388)|| iti kid raH; pAdena turyAzena jalaM yatra pAdajalam // 1 // zeSazcAtratake kttvrsaarnne| arzoghnaM paramarasaH // mathitaM vArivarjitam // 73 // dadhA mathanamAtrasAdhyaM mAthatam // 1 // 73 // sArpiSkaM dAdhikaM sarpirdadhibhyAM saMskRtaM kamAt / sarpiSA saMskRtaM sArpiSkam , danA saMskRtaM dAdhikam "saMskRte" // 6 / 4 / 3 // .itIkaN // 1 // 1 // lavaNodakAbhyAM dakalAvaNikaM udakalavaNAbhyAM saMskRtaM dakalAvaNikaM ,bAhulakAduttarapadavRddhiH // 1 // udAzciti // 74 // audazvitamaudazvitkaM .... udazviti saMskRtaM audazvitam , audazvitkaM "vodazvitaH" // 6 / 2 / 144 // itIkaNa , pakSe'N // 1 // 2 // 74 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 abhidhAnacintAmaNau lavaNe syAt tu lAvaNam / lavaNe saMskRtaM lAvaNam "saMskRte bhakSye" // 6 / 2 / 140 // ityaN // 1 // paiTharokhye ukhAsiddhe - ukhAyAM sthAlyAM siddhe saMskRte; piThare saMskRtaM paiTharam // 1 // ukhAyAM saMskRtamkhyam "zUlokhAd yaH" // 6 / 2 / 141 // iti yaH // 2 // prayastaM tu susaMskRtam // 75 // parivyayapAkAdinA prayatnasAdhyaM prayastam , suSThu saMskRtam // 1 // 75 // pakke rAddhaM ca siddhaM ca pacyate sma pakvam , tatra ; uttaratra 'vinA'mbunA' iti vacanAdihA'mbuneti labhyate // 1 // rAdhyati sma rAddham // 2 // sidhyati sma siddham // 3 // bhRSTaM pakkaM vinA'mbunA / bhRjjyate sma bhRSTam , jalena vinA pakvam // 1 // bhRSTAmiSaM bhaTitraM syAdbhatirbharUTakaM ca tat // 76 // bhRSTaM yadaGgAreSu vipakkaM mAMsaM tat ; bhaTatyanena bhuTitram "bandhivahi." // (uNA-459) // itItraH // 1 // bhavati balamanayA bhUtiH // 2 // bibharti balaM bharUTakam "kiickpeck-"|| (uNA-33) // ityake nipAtyate // 3 // 76 // zUlyaM zUlAkRtaM mAMsaM . zUle saMskRtaM zUlyam "zUlokhAd yaH " // 6 / 2 / 141 // iti yaH // 1 // zUlAkriyate sma pAkAya zUlAkRtam "zUlAt pAke" // // 2 // 142 // iti DAc / bhanye tu sAmAnyavizeSabhAvaM parihatya anayobhaTitreNaikArthatAmAhuH // 2 // niSkvAtho rasakaH smau| niSkvAtho mAMsasya; prastAvAt // 1 // rasaH piSTamAMsajastattulyo rasakaH // 2 // praNItamupasaMpannaM praNIyate sma praNItaM rUparasAdiniSpannamannam // 1 // upasaMpadyate sma upasaMpannam // 2 // snigdhe masRNacikkaNe // 77 // snihyati sma snigdhaH, tatra // 1 // masyati masRNaM "bhrUNatRNa-" // ( uNA186 ) // iti Ne nipAtyate // 2 // cIyate cikkaNaM "cikkaNakukkaNa-" // ( uNA-190 ) iti aNe nipAtyate, cigilyavyakta kaNati vA / kauzikastu-cika ityasyANe cikaNamicchati // 3 // 7 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDa: micchilaM tu vijivilaM vijjalaM vijilaM ca tat / piccha / AcAmossyA'sti picchilaM " lomapicchAdeH zelam " // 7 / 2 / 28 // itIlaH // 1 // vijate calati vijivilam, vijilaM ca " sthaNDilakapila-" // ( uNA - 484 4 ) // itIlAntau nipAtyete // 2 // 3 // vij calaM jalaM yatra vijjalam, vijipila mityapi // 4 // 171 bhAvitaM tu vAsitaM syAt bhrUNa avakalkane bhAvyate dravadravyeNa mizrIkriyate sma bhAvitam // 1 // vAsyate dravyAntareNa milyate, dhUpapuSpAdinA vA'dhivAsyate vAsitam, yanmuniH'dhUpitaM vAsitaM viduH // 2 // tulye saMsRSTazodhite // 78 // saMmRjyate sma saMmRSTaM bAlamakSikAdirahitam // 1 // zodhyate sma zodhitam // 2 // 78 // kAJcikaM kAJjikaM dhAnyAmlAranAle tuSodakam / kulmASAbhiSutAvantisomazuktAni kuJjalam // 79 // cukaM dhAtunnamunnAhaM rakSoghnaM kuNDagolakam / mahArasaM suvIrAmlaM sauvIraM kaJcayati dIpayati agniM, kaJcate badhnAti doSAn vA kAJcikaM " kuSikaha dika - // ( uNA -- 45 ) // itIke nipAtyate, kAJcyAM puri bhavaM vA // 1 // casya jatve paJjikAvat kAJjikaM, kaM jalamanaktIti vA // 2 // dhAnyamamlayati dhAnyAmlam // 3 // aranAlo'rabhaktaM tajjJamAranAlam // 4 // tuSANAmudakaM tuSodakam // 5 // kulmASairyavAdibhirarddhakhinnairabhiSUyate parivAsyate sma kulmASAbhiSutaH, vyastamapi tena kulmASamabhiSutaM ceti // 6 // avantiSu sUyate avantisomam // 7 // zaknoti nirmalIkartum, zocati nirmalIbhavatyanena vA zuktaM " putapitta-" // (uNA204) // iti te nipAtyate // 8 // kuJja lAti kuJjalam, kutsitaM jalamasya pRSodarAditvAt // 9 // 79 // cakate tRpyatyanena cukraM, puMklIbaliGgaH, " cakiramivikaseruccA'sya // ( uNA -- 393 ) // iti raH // 10 // dhAtUn hanti dhAtughnaM " acitte " // 5 / 1 / 83 // iti Tak // 11 // unnahyatyanena unnAham // 12 // rakSAMsi hanti rakSonnam, tadyoge AdhidaivikadoSAbhAvAt // 13 // kuNDaM guDati rakSati latve kuNDagolakam // 14 // mahAn raso'tra mahArasam // 15 // suvIreSvamlaM suvIrAmlam // 16 // suvIreSu prAyo bhavaM sauvIram // 17 // vA, "" Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau- . zeSazcAtrakulmASAbhiSute punaH / gRhAmbu madhurA ca // mrakSaNaM punaH // 80 // / tailaM sneho'bhyaJjanaM ca mrakSyate'nena mrakSaNam // 1 // 80 // tilAnAM vikArastailam , snihyatya'nena snehaH, puMklIbaliGgI // 2 // 3 // abhyajyate'nena abhyaJjanam // 4 // . veSavAra upaskaraH / veSaM vyAptiM vRNIte veSavAraH, kAzamardatrikaTukAdi // 1 // zAkAdyupaskri. yate'nena upaskaraH "punAni." // 5 / 3 / 130 // iti ghaH // 2 // . tadbhedAnAha ' syAt tintiDIkaM tu cukaM vRkSAmlaM cAmlavetase // 81 // timyati ArdIbhavati tintiDIkaM " sRNIkA'stIka-" // ( uNA--50 ) // itIke nipAtyate, tintiDizailabhavaM vA // 1 // cakate tRpyatya'nena cukram , puMktIbaliGgaH // 2 // vRkSasyAmlaM vRkSAmlam // 3 // amlavetasavRkSaniryAso'mlavetasaH, tatra // 4 // 81 // haridrA kAJcanI pItA nizAkhyA vrvrnninii| hariM pItaM varNa drAti gacchati haridrA // 1 // kAJcanavarNatvAt kAzcanI // 2 // pItA pItavarNena // 3 // nizAkhyati rAtriparyAyA // 4 // varo varNo'styasyA varavarNinI // 5 // kSavaH kSutAbhijanano rAjikA rAjasarSapaH // 82 // asurI kRSNikA cAsau .kSautyanena kSavaH // 1 // kSutamabhijanayati kSutAbhijananaH // 2 // rAjate rAjikA // 3 // sarSapANAM rAjA rAjasaSapaH, rAjadantAditvAt pUrvanipAtaH // 4 // 82 // asyate zAkAdau asurI "vAzyasi-" // (uNA--423) // ityuraH; asuranIva vA // 5 // kRSNeva kRSNikA varNena // 6 // kustumburu tu dhAnyakam / dhanyA dhanyAkaM dhAnyAkaM / kutsitA tumburuH kustumbururauSadhijAtiH varcaskAditvAt ; tatphalamapi kustumburu, puMklIbaliGgaH // 1 // dhAnyamiva dhAnyakam // 2 // dhane sAdhurdhanyA // 3 // dhanyamakati dhanyAkam // 4 // dhAnyamakati dhAnyAkam // 5 // . Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '3 martyakANDaH / zeSavAtra -- atha syAt kustumbururallakA // maricaM kRSNamUSaNam || 83 // kolakaM vellajaM dhArmapattanaM yavanapriyam / // ( uNA - 117 ) / itIcaH USati rujati USaNam // 3 // mriyate jihvA'nena maricaM " mRtrapibhyo - " // 1 // kRSNaM varNena karSati taikSNyAd vA // 2 // 83 / / kolati saMstyAyati kolakam // 4 // velle vellAtaTe jAyate vellajam, rUyaH zAkhItyeke // 5 // dharmapattane bhavaM dhArmapattanam // velA // yavanAnAM priyaM yavanapriyam // 7 // zeSavAtra - maricetu dvAravRttaM marIcaM balitaM tathA // zuNThI mahauSadhaM vizvA nAgaraM vizvabheSajam // 84 // 173 zuNThati zuSyati zuNThiH, " kilipili-" // ( uNA - 608 ) // iti iH, " DayAM tu zuNThI // 1 // mahazca tadauSadhaM ca mahauSadham // 2 // vizati doSAn vizvA, strIklI baliGgaH " nIghRSISyR " // ( uNA - 511 ) // iti kiH // 3 // nagarAkhye deze bhavaM nAgaram, na na girati kaphamiti vA nakhAditvAt // 4 // vizvasya bheSajaM vizvabheSajam, anekadoSa jittvAt // 5 // 84 // vaidehI pippalI kRSNopakulyA mAgaMdhI kaNA / videheSu bhavAM vaidehI // 1 // palatyAturaM pippalI "pRpalibhyAM Tit pip pUrvasya // ( uNA - 11) // ityaH // 2 // kRSNA varNena karSati kaphaM vA // 3 // upakolati saMstyAyati upakulyA "kule ca vA " // ( uNA - 362 ) // iti kid yaH || 4 || magadheSu bhavA mAgadhI // 5 // kaNAH santyasyAH kaNA // 6 // , zeSavAtra pippalyAmUSaNA zauNDI capalA tIkSNataNDulA / . uSaNA taNDulaphalA kolA ca kRSNataNDulA // 1 // tanmUlaM granthikaM sarvagranthikaM caTikAziraH || 85 // tanmUlaM pippalImUlam, pranthipratikRtiH pranthikam // // sarve pranthayosx sarvapranthikam // 2 // caTikAzirorUpatvAt caTikAziraH // 3 // 85 // trikaTu vyUSaNaM vyoSaM trINi kaTUni USaNAni ca zuNThImaricapippalyAkhyAni samAhRtAni trikaTa, tryUSaNam, trikaTukamapi // 1 // 2 // vizeSeNa oSati dahati vyoSam // 3 // ajAjI jIrakaH kaNA / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 amidhAnacintAmaNau___ajaM khAbhAvikaM mandAmitvamajati kSipati ajAjI, lihAditvAdaci ajervIne bhavati // 1 // jayati mandAgnitvaM jIraH "ciji-"|| (unnaa-392)|| iti re dIrghatvam , tataH ke, jIrakaH, puMklIvaliGgaH // 2 // kaNAH santyasyAH kaNA // 3 // zeSazcAtra-jIre jIraNajaraNau // - sahasravedhi vAlhIkaM jatukaM hiGgu rAmaTham // 86 // sahasraM bahu vedhayati sahasravedhi // 1 // vAlhIke udIcyadeze bhavaM vAlhIkam // 2 // jAyate jatukaM "kaJcukAMzuka-" // (uNA-57) // ityuke nipAtyate // 3 // hinoti nAsAM hiGgaH, puMklIbaliGgaH "harhin ca" // ( uNA-760 ) // iti guH // 4 // ramaThe udIcyadeze bhavaM rAmaTham // 5 // zeSazcAtrahiau tu bhUtanAzanam / bhagUDhagandhamatyupram // 86 // nyAdaH svadanaM khAdanamazanaM nighaso vasbhanamabhyavahAraH / jagdhirjakSaNabhakSaNalehA pratyavasAyaM ghasirAhAraH // 87 // psAnA'vaSvANaviSvANA bhojanaM jemanAdane / nyAdanaM nyAdaH "nyAdo navA" // 5 / 3 / 24 // ityali nipAtyate // 1 // khadyate khadanam // 2 // khAdyate khAdanam // 3 // azyate'zanam // 4 // nyadanaM nighasaH "ghasla sanAtanI-" // 4 / 4 / 17 // ityali adeghaslaH // 5 // valbhyate valbhanam // 6 // abhyavaharaNamabhyavahAraH // 7 // adanaM jagdhiH "yapi cAdo jagdha // 4 / 4 / 16 // 8 // jakSyate jakSaNam // 9 // bhakSyate bhakSaNam // 10 // lehanaM lehaH // 11 // pratyavasIyate pratyavasAnam // 12 // ghasanaM ghasiH "padipaThi-" // (uNA607) // iti iH // 13 // AhAraNamAhAraH // 14 // 87 // psAyate psAnam // 15 // avaSvaNanamavaSvANaH; viSvaNanaM viSvANaH, "vyavAtsvano'zane" // 2 // 3 // 43 // iti Satvam // 16 // 15 // bhujyate bhojanam // 18 // jimyate jemanam , javanaM c| yad durgaH-'javanaM bhojanaM kvacit // 19 // adyate adanam // 20 // carvaNaM cUrNanaM dantaiH carvatye carvaNam // 1 // jihA''svAdastu lehanam // 88 // jihayA AkhAdanaM jihvA''khAdaH; liyate lehanam // 1 // 88 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 maryakANDaH / kalyavartaH prAtarAzaH kalye prabhAte vaya'te kalyavartaH // 1 // prAtarazanaM prAtarAzaH // 2 // sagdhistu sahabhojanam / saha jagdhirbhojanaM sagdhiH; strIliGgaH, pRSodarAditvAt // 1 // 2 // prAso guDerakaH piNDo gaDolaH kavako guDaH // 89 // gaNDolaH kavalaH prasyate prAsaH // 1 // guDyate guDeraH " kugupati-" // ( uNA-431) / iti kideraH; ke guDerakaH // 2 // piNDyate piNDaH, puMstrIliGgaH // 3 // gajyate gaDolaH " piJchola-" // ( unnaa-495)|| ityole nipAtyate // 4 // kautyanena kavakaH "dRkR." // ( uNA-27) // ityakaH // 5 // guDati guDaH; gUyate vA // 6 // // 89 // gaNDati vadanaikadeze bhavati gaNDolaH " kaTipaTi-" // ( uNA-493 ) // ityolaH // 7 // kautyanena kavalaH, puMklIbaliGgaH, " korvA " // ( unnaa-469)|| ityalaH // 8 // tRpte tvaadhaatsuhitaa''shitaaH| tRpyati tRptastatra // 1 // AdhrAyati sma AdhrAtaH, AdhrANo'pi // 2 // suSTha dadhAti sma suhitaH // 3 // A aznAti sma AzitaH // 4 // tRptiH sauhityamAdhrANam tarpaNaM tRptiH // 1 // suhitasya bhAvaH sauhityam // 2 // AdhrAyate AdhrANam // 3 // ___ atha bhuktasamujjhite // 90 // phelA piNDoliphelI ca __ bhuktaM ca tat samujjhitaM ca bhuktasamujjhitaM bhuktocchiSTaM tatra // 1 // 90 // phelyate tyajyate phelA "kteTa:-" // 5 / 3 / 106 // ityaH // 2 // piNDyate piNDoliH, bAhulakAdoliH / phelyate pheliH, strIliGgo, " naamyupaanty-'|| (uNA.609) // iti kiH // 3 // 4 // khodarapUrake punaH / kukSimbharirAtmambharirudarambharirapyatha // 91 // svamevodaraM pUrayati yastatra kukSimAtmAnamudarameva ca bibharti kukSimbhariH, AtmambhariH; udarambhariH " kukSyAtmodarAt bhRgaH khiH '' // 5 / 1 / 90 // iti * khiH // 1 // 2 // 3 // 91 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNI AyunaH syAdaudarikaH vijigISAvivarjite / ISaddIvyati sma AyUnaH " pUdivyazceH-" // 4 // 2 // 72 // iti ktasya natve " anunAsike ca." // 4 // 1 // 108 // iti va UT // 1 // udare prasakta audarikaH " udare vikaNAyUne " // 7 // 1 / 181 // itIkaN // 2 // . udarapizAcaH sarvAnnInaH sarvAnnabhakSakaH // 92 // udare pizAca iva prasakta udarapizAcaH // 1 // sarvaprakAramannaM sarvAnaM tadati sarvAnInaH " sarvAnnamatti" // 7 // 1 // 98 // iti InaH // 2 // sarvAasya bhakSayitA sarvAnnabhakSakaH // 3 // // 92 // zASkulaH pizitAzI zaSkulI mAMsopalakSaNaM, tAmatti zAkulaH 'zauSkalaH' iti bhAguriH // 1 // pizitAzI mAMsabhakSakaH // 2 // ... unmadiSNustUnmAdasaMyutaH / / unmAdazIla unmadiSNuH " udaH paci-" // 5 / 2 / 29 // itISNuH // 1 // gRdhnustu gardhanastRSNak lipsukSubdho'bhilASukaH // 13 // ....... lolupo lolubhaH gardhanazIlo gRghnuH " trasigRdhi-" // 5 / 2 / 32 // iti knuH, "bhUSA-" // 5 / 2 / 42 // ityane gardhanaH // 1 / 2 // tRSNAzIlaH tRSNak // 3 // labdhumicchu. lipsuH // 4 // lubhyati sma lubdhaH // 5 // abhilaSaNazIlo'bhilASukaH // 6 // 93 // lupyatelRbhyatezca yaGlubantAdaci lolupaH; lolubhaH / etau pRthagAvityeke // 7 // 8 // zeSazcAtra-lipsau laalslmpttau| . lolaH // , , :. lobhastRSNA lipsA vazaH spRhA / . kAGkSA''zaMsAgardhavAJchA''zecchehAtRDmanorathAH // 94 / / kAmo'bhilASaH lobhanaM lobhaH // 1 // tarSaNaM tRSNA // 2 // labdhumicchA lipsA // 3 // vazanaM vazaH "yuvarNa-" // 5 / 3 / 28 // ityal // 4 // spRhaNaM spRhA "bhISibhUSi." // 5 / 3 / 109 // ityaG // 5 // kAGkSaNaM kAGkSA // 6 // AzaMsanamAzaMsA // 7 // gardhana gardhaH // 8 // vAJchanaM vAJchA // 9 // A zyati anayA AzA " upasargAdAtaH // 5 / 3 / 110 // ityaG // 10 // eSaNamicchA " mRgayecchA-" // 5 / 3 / 101 // iti sAdhuH // 11 // IhanamIhA " kteTa:." // 5 / 3 / 106 // ityaH; ghani Iho Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 maryakANDaH / 'pi // 12 // tarSaNaM tRT // 13 // mana eva ratho dUragAmi yatra manorathaH; manogavI ca // 14 // 94 // kamanaM kAmaH, puMkIbaliGgaH / / 15 / / abhilssnnmbhilaassH||16|| zeSazcAtra-lipsA tu dhnaayaa| rucirIpsA tu kAmanA // abhidhyA tu parakhehA abhicAreNa dhyAnamabhidhyA; parasvaviSayA spRhA parakhehA; parakhe viSamaspRhtyeke / doSacintApUrva parakhe lipsetyarthaH / yatkAtyaH- 'vissmpraarthnaa'bhidhyaa'||1|| uddhataH punaH / avinItaH utkaNThaM hanti gacchati hinasti vA uddhataH // 1 // na viniito'viniitH||2|| vinItastu nibhRtaH prazrito'pi ca // 95 // zAstrAdinA vinIyate sma vinItaH // 1 // nibhRto'capalaH // 2 // prazrayati sma prazritaH // 3 // 95 // vidheye vinayasthaH syAt . vidhAtavyo vidheyastatra // 1 // vinayaH zAstrajaH saMskAraH; indriyajayo vA tatra tiSThati vinayasthaH // 2 // Azravo vacane sthitaH / AzRNoti vAkyamAzravaH, vacanazravaNe tatparaH // 1 // vazyaH praNeyaH vazaM gato vazyaH " hRdyapadya-" // 7 / 1 / 11 / iti yaH // 1 // praNetavyaH praNeyaH . // 2 // 'vidheyAdayaH SaDekArthAH' ityeke| dhRSTastu viyAto dhRSNudhRSNajau // 96 // . dhRSNoti pragalbhate dhRSTaH " dhRSazasaH- " // 4 / 4 / 66 // itIDabhAvaH // 1 // viruddhaM, yAti sma viyAtaH // 2 // dharSaNazIlo dhRSNuH " trasigRdhi-" // 5 / 2 // 32 // ... iti knuH, "tRSidhRSi-" // 5 / 2 / 80 // iti najiGi dhRSNak // 3 // 4 // 96 // . vIkSApanno vilakSaH vakSiM vismayamApanaH prAptaH vIkSApannaH // 1 // viruddhaM lakSayate; vigataM lakSamasya vA vilakSaH, niSpratipattirityarthaH // 2 // : athAdhRSTe zAlInazAradau / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 abhidhAnacintAmaNau na dhRSNoti adhRSTastatra // 1 // zAlApravezanamarhati zAlInaH "zAlInakaupIna-" // 6 / 4 / 185 // iti nipAtyate // 2 // zArado nava iva sarvatra zAradaH, . skhaladgatitvAt // 3 // zubhaMyuH zubhasaMyuktaH zubhamiti vibhaktyantapratirUpakamavyayaM; zubhamasyA'sti zubhaMyuH "UrNA'ham-" // 7 // 2 / 17 // iti yus // 1 // syAdahaMyurahaMkRtaH // 97 // ahamityavyayam ; ahamasyA'sti ahaMyuH // 1 // ahaMkArI // 2 // 9 // .. kAmukaH kamitA kamro'nukaH kAmayitA'bhikaH / kAmanaH kamaro'bhIkaH kamanazIlaH kAmukaH " shkm-"|| 5 / 2 / 40 // ityukaN , tRni kamitA; kAmayitA ca, " smyajasa-" // 5 / 2 / 79 // iti re kamraH // 1 // 2 // 3 // 4 // anu kAmayate anukaH " anoH kamitari" // 7 / 1 / 188 // iti kaH // 5 // abhi kAmayate'bhikaH; abhIkazca "abherIzca vA" // 1189 // iti ke sAdhU // 6 // 7 // " iSTitaH " // 5 / 2 / 44 // ityane kAmanaH; kamano'pi // 8 // kAmayate kamaraH " RcchicaTi" // ( uNA-397 ) ityaraH // 9 // . paJcabhadrastu viplutaH // 98 // vyasanI paJca bhadrANi kalyANAni asya paJcabhadro'bhadraH; viparItalakSaNayA bhadramukhavat // 1 // viplavate sma viplutaH // 2 // 98 // dyUtaparastrIpramukhANi vyasanAnyasya santi vyasanI // 3 // harSamANastu pramanA hRSTamAnasaH / vikurvANaH harSati ityevaMzIlo harSamANaH "vayaHzakti." // 5 / 2 / 24 // iti zAnaH // 1 // prahRSTaM mano'sya pramanAH // 2 // hRSTaM mAnasamasya hRSTamAnasaH // 3 // harSAd vikAraM yAti vikurvANaH // 4 // vicetAstu durantarviparo manAH // 99 // viruddhaM ceto'sya vicetAH // 1 // durantarvibhyaH paro manaHzabdaH durmanAH; antarmanAH; vimanAH; duSTamantInaM viruddhaM ca mano'syeti kRtvA // 2 // 3 // 4 // 99 // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 3 mrtykaannddH| 179 matte zauNDotkaTakSIvAH madyena mAdyati sma mattastatra // 1 // zuNDA madirA tasyAM bhavaH zauNDaH; zuNDA'styasya vA, jyotsnAditvAdaN // 2 // udriktaH utkaTaH "saMpronneH-" // 7 // 1 / 125 // iti kaTaH; utkrAntakaTIcchAdano vA // 3 // kSIbate kSIbaH " anupasargAH-" // 4 / 2 / 80 // iti ke nipAtyate // 4 // utkastRtsuka unmnaaH| utkaNThitaH udgataM mano'sya utkaH " udutsoH-" // // 1 / 192 // iti kaH // 1 // udgataM mano'sya utsukaH " udutsorunmanasi" // 1 / 192 // iti kaH // 2 // udgataM mano'sya unmanAH // 3 // utkaNThA saMjAtA'syotkaNThitaH // 4 // 'iSTArthoyukta utsukaH' ityamaraH pRthagAha / / __ abhizaste tu vAcyakSAritadUSitAH // 10 // __abhizasyate smAbhizastastatra // 1 // vananIyo vAcyaH // 2 // kSAryate kharUpAccAlyate sma kSArito'lIkotpannapAtakanyapadezaH; AkSArito'pi // 3 // dUSyate sma dUSitaH, maithunaM pratItyeke // 4 // 10 // guNaiH pratIte tvAhatalakSaNaH kRtalakSaNaH / AhatAnyuddhoSitAni lakSaNAnyasya AhatalakSaNaH // 1 // kRtAH prasiddhA lakSaNarUpA guNA asya kRtalakSaNaH // 2 // nirlakSaNastu pANDurapRSThaH - nirgatAni lakSaNAnyasya nirlakSaNaH // 1 // pANDuraM nirlakSaNaM pRSThamasya pANDurapRSThaH // 2 // . saMkasuko'sthire // 101 // . saMkasati saMkasukaH " saMvibhyAM kaseH" // ( uNA-52 ) // ityukaH // 1 // asthiravapalastatraM // 2 // 1.1 // - tUSNIMzIlastu tUSNIkaH tUSNIMbhAvaH zIlamasya tUSNIkaH " tUSNIkaH " // 6 / 4 / 61 // iti ke nipAtyate // 1 // 2 // . vivsho'nissttdussttdhiiH| viruddhaM vaSTi kAmayate vivazaH; aniSTA duSTA ca dhIryasya sa tathA // 1 // baddho nigaDito naddhaH kIlito yantritaH sitaH / / 102 // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 abhidhAnacintAmaNau saMdAnitaH saMyatazca badhyate sma baddhaH // 1 // niganyate nigaDitaH // 2 / / nadyate sma naddhaH // 3 // phIlyate sma kIlitaH // 4 // yathyate yantritaH // 5 // sIyate sma sitaH // 6 // 102 / / saMdAnyate sma saMdAnitaH // 7 // saMyamyate saMyataH // 8 // syAduddAnaM tu bandhanam / 'doMca chedane' 'deMG pAlane' vA uddIyate uddAnam // // badhyate'nena bandhanam // 2 // manohataH pratihataH pratibaddho hatazca saH // 103 // manasi hato manohataH // 1 // pratihanyate sma pratihataH // 2 // praterbandhiH pravRttanivAraNArthaH; pratibadhyate sma pratibaddhaH // 3 // hanyate sma hataH // 4 // 103 / / pratikSipto'dhikSiptaH pratikSipyate sma pratikSiptaH // 1 // evamAdhikSiptaH // 2 // avakRSTaniSkAsitau samau / / avakRSyate dUrIkriyate sma avakRSTaH // 1 // niSkAsyate sma niSkAsitaH, . nissArita ityarthaH // 2 // Attagandhe'bhibhUtaH Atto gRhIto gandho'bhimAno'sya Attagandhastatra // 1 // abhibhUyate smA'. bhibhUtaH // 2 // ___ apadhvaste nyakkRtadhikkRtau // 104 // apadhvasyate sma apadhvastastatra // 1 // nyakkriyate sma nyakkRtaH // 2 // dhikkriyate sma dhikkRtaH // 3 // AttagandhAdayaH pazcApyekArthAH ityeke // 104 // __nikRtastu viprakRtaH nikriyate khalIkriyate sma nikRtaH // 1 // evaM viprakRtaH / / 2 / / nyakkArastu tirskriyaa| paribhAvo viprakAraH parAparyabhito bhavaH // 105 // atyAkAro nikArazca nyakaraNaM nyakkAraH // 1 // tiraskaraNaM tiraskriyA // 2 // paribhavanaM pari bhAvo bAhulakAd ghaJ // 3 // viprakaraNaM viprakAraH // 4 // parApabhibhyaH paro Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. 3 mrtykaannddH| 181 bhavaH-parAbhavaH; paribhavaH; abhibhavaH // 5 // 6 // 7 // 105 // atyAkaraNamatyAkAraH // 8 // nikaraNaM nikAraH // 9 // vipralabdhastu vaJcitaH / vipralabhyate sma vipralabdhaH // 1 // vaJcyate sma vaJcitaH // 2 // khapnak zayAlarnidrAluH khApazIlaH svapnak " tRSidhRSi-" // 5 / 2 / 80 // iti najiG // 1 // zayanazIlaH zayAluH; nidrAtItyevaMzIlo nidrAluH " zIzaddhA-" // 5 // 2 // 30 // ityAluH / / 2 // 3 // - ghUrNite pracalAyitaH // 106 // ghUrNate sma ghUrNitastatra // 1 // pracalA nidrAvizeSo yasyAmupaviSTo'pi ghUrNate, apracalAvAn pracalAvAn bhavati sma pracalAyitaH, lohitAditvAt kyaGi kaH; pracalaivAcarito vA // 2 // 106 // nidrANaH zayitaH suptaH nidrAti sma nidrANaH // 1 // zete sma zayitaH // 2 // svapiti sma suptaH // 3 // jAgarUkastu jaagrii| jAgaraNazIlo jAgarUkaH "jAguH // 5 // 2 // 48 // ityUkaH, jAgaritA'pi // 1 // jAgaro'styasya jAgarI // 2 // jAgaryA syAjjAgaraNaM jAgarA jAgaro'pi ca // 107 // jAgaryate jAgaryA, jAgarA "jAgurazca" // 5 / 3 / 104 // ityayau, ghatri jAgaraH .. "jAgurbiNavi" // 4 // 3 // 52 // iti niyamAdatra vRddhayabhAvaH // 4 // 107 // viSvagaJcati viSvadyA viSvak sarvato'rthe'vyayam , " sarvAdiviSvak-" // 3 / 2 / 122 // iti udrau viSvadyA // 1 // devavyaG devamaJcati / spaSTam // 1 // sahAJcati tu sadhyaG syAt "sahasamaH-" // 3 / 2 / 123 // iti sadhyAdeze sadhyaG // 1 // - 1 'ayaM tAlavyamadhyo'pi ' iti zrIdevasAgaragaNayaH Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 abhidhAnacintAmaNau tiryaG punastiro'Jcati // 108 // " tirasastiyati " // 3 / 2 / 124 // iti tirau tiryaG // 1 // 10 // saMzayAluH saMzayitA saMzayazIlaH saMzayAluH " zIG-" // 5 // 2 // 37 // ityAluH, saaNshyiko'pi||2|| gRhyaalurgrhiitri| gRhayate ityevaMzIlo gRhayAluH // 2 // patayAluH pAtukaH syAt patayatItyevaMzIlaH patayAluH // 1 // patanazIlaH pAtukaH " laSapata-" // 5 / 2 / 41 // ityukaN // 2 // samau rociSNurocanau // 109 // iSNuH, anazca // 1 // 2 // 109 // dakSiNArhastu dakSiNyo dakSiNIyaH dakSiNAmarhatIti dakSiNArhaH // 1 // dakSiNyaH, dakSiNIyaH " dakSiNAkaDaGgara-" // 6 / 4 / 181 // iti yaH, Iyazca // 2 // 3 // atha daNDitaH / dApitaH sAdhitaH daNDyate sma daNDitaH // 1 // dApyate sma dApitaH // 2 // evaM sAdhitaH // 3 // __ aryastu pratIkSyaH arcanIyo'yaH pUjyaH // 1 // pratIkSaNIyo mukhyatvAt pratIkSyaH // 2 // pUjite'rhitaH // 110 // namasthito namasitA'pacitAvaJcito'rcitaH / pUjyate pUjitaH, tatra // 1 // ahyate'rhitaH // 2 // 110 // namaskriyate namasthitaH, namasitaH " namovarivaH-" // 34 // 37 // iti kyan , tasya kta "kyo vA" // 4 / 3 / 81 // iti vA luk // 3 // 4 // apacAyyate'pacitaH "apacitaH" // 4 / 4 / 77 // iti kta nipAtyate, apacAyito'pi // 5 // anycyte'shcitH||6|| aryte'rcitH||7|| pUjA'rhaNAsaparyA'rcAH pUjanaM pUjA " bhISibhUSi-" // 5 / 3 / 109 // ityaG // 1 // arhaNAdInAM 1 day dAne ityAdidhAtordAyita iti pATha iti kaliGgapuruSottamau" iti vyutpttirtnaakre| Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 3 maryakANDaH / 183 dvandvaH, arhaNamarhaNA // 2 // sapareti dhAtuH kaNDvAdau tasmAd yaki " zaMsipratyayAt" // 5 / 3 / 105 // ityapratyaye ca saparyA // 3 // arcanamarcA // 4 // zeSazcAtra-pUjA tvapacitiH // upahArabalI samau // 111 // upahriyate devArthamupahAraH // 1 // balatyanena baliH, puMstrIliGgaH "padipaThi-" // (uNA-607) // itIH // 2 // 111 // viklavo vihvalaH klavirdhAturgaNA'parisamAptelaukikaH, viklavate kAtarIbhavati viklavaH // 1 // viruddha hvalati vihvalaH // 2 // sthUlaH pIvA pInazca pIvaraH / tiSTatyupacayena " sthAviDeH kit" // (uNA-429) // ityUre sthUraH, latve sthUlaH, 'sthUlaNi parivahaNe' ityasya vA'c // 1 // pyAyate pIvA "dhyApyordhIpI ca" // ( uNA-908) // iti kanip // 2 pyAyate sma pInaH " sUyatyAdi-" // 4 // 270 // iti tasya natve " ktayoranupasargasya " // 4 / 1 / 92 // iti pyAyaH pIrAdezaH // 3 // pyAyate pAvaraH " tIvaradhIvara-" // ( uNA-444 ) // iti varaTi nipAtyate // 4 // cakSuSyaH subhagaH cakSuSe hitazcakSuSyaH, yaM dRSTvA cakSuH prahlAdate " praannynggrth-"||1||37|| ' iti yaH // 1 // zobhano bhago.rUpaM zrIrvA yasya sa subhagaH // 2 // dveSyo'kSigataH dveSaNIyo dveSyaH // 1 // AkSagato yathA kiMzArukAdiH khedakRt // 2 // athAMsalo balI // 112 // nirdigdho mAMsalazcopacitaH .' aMsAvasya staH aMsalaH sidhmAditvAd laH // 1 // balamastyasya balI, balavAnapi // 2 // 112 // nirdegdhi sma nirdigdhaH // 3 // mAMsamastyasya mAMsalaH // 4 // upacIyate smopacitaH // 5 // 1 "AkSigato yathA kiMzArukAdiH khedakRt tathA'yamapIti bhAvaH, akSigatazabdo yathA priyo hitatvena vyapadizyate, tathA zatrurapi sadA ruSA dRzyamAnatvAt bhAkSigatatveneti vyapadizyate iti mizrAH" iti vyutpattiratnAkare / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __184 abhidhAnacintAmaNauatha durbalaH kRshH| kSAmaH kSINastanuzchAtastalinA'mAMsapelavAH // 113 / / ninditaM balamasya durbalaH // 1 // kRzyati sma kRzaH "anupasargAH kSIba-" // 4 / 2 / 80 // iti te nipAtyate // 2 // kSAyati sma kSAmaH "zuSi-" // 4 / 2 / 78 // iti tasya maH // 3 // kSayati sma kSINaH "kSeH kSI ca" // 4 / 2 / 74 // iti ktasya naH // 4 // tanoti kArya tanuH " bhRmRtR-" // ( uNA-716 ) // iti uH // 5 // chayati sma chAtaH // 6 // tanoti kArya talinaH "vipinAjinAdayaH" // ( uNA-284 ) // itIne nipAtyate // 7 // nAsti mAMsamasya amAMsaH // 8 // pelati gacchati kSAmatAM pelavaH "vaDivaTi-" // ( uNA-515) // ityavaH // 9 // // 113 // piciNDilo bRhatkukSistunditundikatundilAH / udayudarile piciNDo'styasya piciNDilaH, tundAditvAdilaH // 1 // bRhatkukSirasya bRhakukSiH // 2 // tundamasyAsti tundI // 3 // tundikaH // 4 // tundilaH / "vrIhyarthatundAdeH-" // 7 // 2 // 9 // iti in ik ilazca // 5 // evamudarI // 6 // udarilaH, udariko'pi // 7 // tundirasyA'sti tundibho'pItyamaraH, atra tundizabdAd bhprtyyshcintyH|| vikhavikhuvinA anAsike // 114 // vigatA nAsikA asya vinaH // 1 vikhuH // 2 // vipraH "veH khukhagram' // // 3 / 163 // iti sAdhavaH // anAsiko nAsikArahitastatra // 3 // 114 // natanAsike'vanATo'vaTITo'vabhraTo'pi ca / natanAsikazcipiTanAsikastatra avanatA nAsikA'syA'vanATaH, avaTITaH, avabhraTaH, "nAsAnatitadvatoSTITanATabhraTam" // 71 / 127 // ityavAt pratyayAH, nAsAyAM nAsAnamane'pyete vartante // 1 // 2 // 3 // zeSazcAtraatha cipiTo namranAsike // kharaNAstu kharaNasaH kharA tIkSNA kharasyeva vA nAsikA asya kharaNAH "khrkhuraad"-||||3|160|| iti nas samAsAntaH // 1 // "asthuulaad"-||7||3|161|| iti nase kharaNasaH // 2 // naHkSudraH kSudranAsikaH // 115 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mrtykaannddH| 185 - nAsikAyAM kSudro naHkSudraH " nas nAsikAyAH- " // 3 / 2 / 99 // iti nasAdezaH // 1 // 2 // 115 // khuraNAH syAt khuraNasaH khurAkRtirnAsikA'sya khuraNAH // 1 // khuraNasaH vikaTaghoNaH // 2 // unnasastUgranAsikaH / unnatA udgatA vA nAsikA'sya unnasaH " upasargAt " // 7 / 3 / 162 // iti nasaH samAsAntaH // 1 // ___ paGguH zroNaH pAyati zuSyati pAdavaikalyAt paGguH " prIkaipainIle:- " // (uNA-761) // ityaGguk // 1 // 'zroNa saGghAte' zroNati zroNaH // 2 // zeSazcAtra paGgulastu piitthsii| khalatistu khalvATa aindraluptikaH // 116 // zipiviSTo babhruH khalanti kezA asmAditi khalatiH, bhImAditvAdapAdAne " khlymi-"|| ( uNA-653 ) // ityatiH // 1 // "kpaattviraatt-''|| ( uNA-148 ) // ityATe nipAtanAt khalvATaH khalato'pi // 2 // indraluptaM kezaghnaM tena caratyaindraluptikaH // 3 // 116 // zipizcarma viSTaM doSavyAptamasya zipiviSTaH // 4 // bibharti niSkezitAM babhruH " haniyA-" // (uNA-733) // iti kidurdvitvaM // 5 // atha kANaH kanana ekadRk / 'kaNaN nimIlane' kANayati cakSuH kANaH // 1 // kanati dIpyate ekadRSTayA kananaH // 2 // ekahak ekAkSaH // 3 // pRzniralpatanau * pRcchati pRzniH "lUdhUpracchibhyaH kit" // (uNA-679) iti niH // 1 // bhalpA tanurasya alpatanustatra // 2 // zeSazcAtrakirAtastvalpavarmaNi ......... ___ kubje gaDulaH - kUyate kujo vakranatAGgaH " kuvaH kukunau ca " // ( uNA-129 ) // iti Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 abhidhAnacintAmaNau jak // kutsitaH ubja iti vA pRSodarAditvAt , tatra nyubjo'pi|| 1 // gaDuH pRSThagranthirasyAsti gaDulaH sidhmAditvAlaH // 2 // kukare kuNiH // 117 // kutsitaH karo bAhurasya pANivaikalyAt kukaraH tatra // 1 // kuNyate nindyate kuNiH " nAmyupAntya-" // (uNA-609) // iti kidiH // kautIti vA"RtghR." // ( uNA-635) // iti kit NiH; kutsitaH pANirasyeti nairuktAH // 2 // 117 // nikharvaH khaTTanaH kharvaH kharvazAkhazca vAmanaH / nitarAM kharvati nikharvaH // 1 // 'khaTTaNa saMvaraNe' khaTTayati khaTTanaH ||2||khrvti kharvaH // 3 // kharvAH zAkhAH karacaraNalakSaNA asya kharvazAkhaH // 4 // vAmanazabdo'tra karacaraNahrakhe zarIre vartate, tato vAmA asyAsti vAmanaH "no'nggaadeH"||||2||29|| iti naH // 5 // - zeSazcAtra-kharve hrasvaH / akarNa eDo badhiraH avidyamAnau karNAvasya akarNaH zrutivikalaH // 1 // eDaH pazuriva, AI. Dyate vA // 2 // bannAti ko badhiraH "zuSISi-" // (uNA-416) // iti kiMdiraH // 3 // duzcarmA tu dvinagnakaH // 118 // vaNDazca zipiviSTazca asampUrNatvAt ninditaM zephAgrasya carmA'sya duzcarmA, zaizave nizcarmA'praziznatvAt nirAcchAdanatvAcca // 1 // dvinano dvinagnakaH // 2 // 118 // vaNDate pidhatte vaNDaH vanati vA "paJcamADDaH" // ( uNA-168) // iti DaH // 3 // zipizcarma viSTaM doSavyAptamasya zipiviSTaH // 4 // khoDakhorau tu khnyjke| . khoDati gatau pratihanyate khoDaH 'khoDa pratIghAte' // 1 // khorati khoraH // 2 // khajati khaJaH, ke khaJjakastatra // 3 // vikalAGgastu pogaNDaH vikalAGgaH // 1 // pUyate apasAryate pogaNDaH "puugogaadi:-"||(unnaa-174)|| ityaNDaH // 2 // UrdhvajurU jAnukaH // 119 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / UrdhvajJazcApi Urve jAnunI asya UrdhvajuH // 1 // 119 // UrdhvajJaH "vordhvaat"||3||7||156|| iti sAdhU // 3 // atha prajuprajJau viralajAnuke / pragate pravirale vAtAdidoSAt jAnunI asya prazuH // 1 // prajJaH "saMprA. jAnorjujhau" // 7 / 3 / 155 // iti sAdhU // 2 // - saMjusaMjJau yutajAnau saGgate jAnunI asya saMjuH // 1 // saMjJaH // 2 // valino valibhaH samau // 120 // calistvaksaMkoco'styasya valinaH aGgAditvAnnaH // 1 // " vlivtti"||7||2||16|| iti bhe, valibhaH // 2 // 120 // - udagradan danturaH syAt udagrA dantA asya udagradan "vA praant"-||7||3|154|| iti dantasya dataH // 1 // unnatA dantAH santyasya danturaH "dantAdunnatAt" // 7 // 2 // 40 // iti ddurH||2|| pralambANDastu musskrH| pralambAvaNDau asya pralambANDaH // 1 // pravRddhau muSkAvasya staH muSkaraH : madhvAditvAt raH // 2 // . andho gatAkSaH - amati gacchati anena andhaH "skandyamibhyAm"- // (uNA-253) // iti dhaH 'andhaN dRSTayupasaMhAra' ityasya vA // 1 // gatAkSazcakSurvikalaH // 2 // shessshcaatr-aneddmuukstvndhe| utpazya unmukhaH UrdhvaM pazyatyutpazyaH " ghrAmA-" // 5 / 1 / 58 // iti zaH // 1 // Urva mukhamasyonmukhaH // 2 // adhomukhastvavAG // 121 // adhaHsthitaM mukhamasya adhomukhaH // 1 // avAJcatyavAG // 2 // 121 / zeSazcAtranyujastvadhomukhe muNDastu muNDitaH Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 abhidhAnacintAmaNau- - ___ muNDyate muNDaH // 1 // muNDyate sma muNDitaH // 2 // kezI kezavaH keziko'pi ca / prazastAH kezAH santyasya kezI kezikaH " ato'nekakharAt " // 26 // itIn ikazca, " kezAdvaH " // 7 / 2 / 43 // iti ve, kezavaH // 3 // valiraH kekaraH valate veSTate valiraM netraM tadyogAt valiraH // 1 // 'kiH sautraH,' kayati kekaraH vakradRSTiH " kizRvRbhya-" // ( uNA-435) // iti karaH // ke mUrdhni karotyakSiNI calatArakatvAditi vA // 2 // vRddhanAbhau tuNDilatuNDibhau // 122 // vRddhA nAbhiryasya tatra, unnatA nAbhistuNDiH sA'styasya tuNDilaH sidhmAditvAllaH // 1 // valivaTi-" // 7 // 2 // 16 // iti bhe, tuNDibhaH // 2 // 122 // AmayAvyapaTurlAno glAsnurvikRta AturaH / vyAdhito'bhyamito'bhyAntaH Amayo'styasya AmayAvI " AmayAddIrghazca" ||7 // 2 // 48 // iti vin // 1 // na paTurapaTuH // 2 // glAyati sma glAnaH " vyaJjanAntasthAtaH-" // 8 / 2 / 71 // iti ktasya natvam // 3 // glAnizIlo glAsnuH "sthAglAmlA- " // 5 / 2 / 31 // iti snuH // 4 // vikaroti sma vikRtaH // 5 // 'tura tvaraNe' sautraH Atorati aaturH||6||vyaadhiH saMjAto'sya vyAdhitaH rogito'pi // 7 // abhito'myate sma abhyamitaH // 8 // abhyAntaH " zvasajapa-" // 4 / 4 / 75 / / iti vikalpeneT // 9 // dardurogI tu darguNaH // 123 // daridrAti vapuranayA dardvaH " kevayu-" // ( uNA-746 ) // iti udanto nipAtyate, sa cAsau rogazca tadvAn darogI // 1 // dIryate anayA dardU : kuSThabhedaH "tRdRbhyAM-" // (uNA-846) // iti dUH, sA'styasya dardvaNaH " zAkIpalAlIdadUrvA hakhazca" // 7 // 2 // 30 // iti naH // 2 // 123 // pAmanaH kacchurastulyau pAmA'styasya pAmanaH aGgAditvAnnaH pAmara ityeke, dvAvapIti bhojaH // 1 // kacchurastyasya kacchuraH "kachvA DuraH " // 7 // 2 // 39 // iti DuraH // 2 // sAtisAro'tisArakI / saha atisAreNa vartate sAtisAraH // 1 // atisAro'styasya atisArakI Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mayaMkANDaH / 189 ekadezavikRtasyAnanyatvAt atisArazabdAdapi "vAtAtIsAra-" // 7 // 2 // 61 // ityAdinA ina kaMzcAnto bhavati, atIsArakyapi // 2 // vAtakI vAtarogI syAt cAto'syA'sti vAtakI, "vaataatiisaar-"|7|2161|| iti in kazcAntaH // 2 // zleSmala: zleSmaNaH kaphI // 124 // zleSmA astyasya zleSmalaH, sidhmAditvAllaH // 1 // aGgAditvAdane, zleSmaNaH // 2 // kapho'syA'stIti kaphI // 3 // 124 // klinnanetre cillacullo pillaH klinnaM netraM yasya sa klinanetraH, klinnaM ca tannetraM ceti karmadhArayo vA; tena klina cakSuzcillaM culaM pilam " klinnAlazcakSuSi cil pila cula cAsya" // 7 / 1 / 130 // iti le sAdhavaH, tadyogAt puruSo'pi cillaH, cullaH, pillaH // 4 // athA'zeyugarzasaH / arzasA yujyate arghAyuk ||1||arsho'stysy arzasaH, abhrAditvAd aH||2|| mUrchite mUrtamUrchAlau mUrchA saMjAtA asya mUrchitastatra // 1 // mUrchati sma mUrtaH AdittvAt kte iDabhAvaH // 2 // mUrchA astyasya mUrchAla: "sidhmAdi-" // 7 // 2 // 21 // iti laH // 3 // sidhmalastu kilAsini // 125 // - sidhmA'syA'sti sidhmala sidhmAditvAllaH // 1||kilaasmstysy kilAsI tatra // 2 // 125 // - pittaM mAyuH - pIyate jalamanena, patati saMsate vA pittam " putapitta-" // (unnaa-204)|| iti te nipAtyate // 1 // minoti malAn saMsakatvAt mAyuH, puMliGgaH " mivahi-" . (uNA-726 ) // iti Nid uH // 2 // zeSazcAtra-pitte palAgniH palalajvaraH syAdagnirecakaH // . kaphaH zleSmA balAzaH snehabhUH khaTaH / kAyatyanena kaphaH "zaphakapha-" // ( uNA-316 ) // iti phe nipAtyate, kAt phalatIti vA // 1 // zliSyati hRdayAdau zleSmA " man" // (uNA-911) / iti man // 2 // balamaznAti balAzaH // 3 // snehAdbhavati snehabhUH // 4 // khaTati khaTaH // 5 // zeSazcAtra-kaphe zivAnakaH kheTaH // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 190 abhidhAnacintAmaNaurogo rujA rugAtako mAndhaM vyAdhirapATavam // 126 // .. Ama Amaya AkalyamupatApo gadaH smaaH| rUjati rogaH " padaruja-" // 5 / 3 / 16 // iti ghaJ // 1 // rujyate'nayA rujA, bhidaaditvaadng||2|| krudhAditvAt kvipi ruk // 3 // AtaGkatyanena AtaGkaH // 4 // mandasya bhAvo mAnyam // 5 // vyAdhIyate kupathyairvyAdhiH puMliGgaH, vividhA Adhayo'treti vA; yadvAcaspatiH-'vividhAn yaH karotyAdhIna vyAdhiH sa hi nirucyate' // 6 // na pATavamapATavam // 7 // 126 // Amayati rujatyAmaH, AmanaM vA // 8 // " kuguvali-" // ( unnaa-365)|| iti aye AmayaH , AmInAtIti vA // 9 // akalyasya bhAva Akalyam // 10 // upatApayatyupatApaH // 11 // gadati vyathAM gadaH // 12 // kSayaH zoSo rAjayakSmA yakSmA kSIyate'nena kSayaH // 1 // zuSyatyanena zoSaH // 2 // rAjA cAsau yakSmA ca rAjayakSmA // 3 // yakSyate pUjyate rogarAjatvAd yakSmA puMliGgaH, yasatIti kA "saatmnnaatmn-"|| (unnaa-916)|| iti mani nipAtyate // 4 // atha kSukSutaM kSavaH // 127 // kSavaNaM kSut // 1 // bhAve te kSutam // 2 // ali kSavaH; chikkA dezyAm // 3 // // 127 // kAsastu kSavathuH kAsRG zabdakutsAyAm, kAsate'nena kAsaH // 1 // kSautyanena kSavathuH, puMliGgaH, TvitvAdathuH // 2 // pAmA khasaH kacchUrvicarcikA / pibatyaGgaM pAmA, strIliGgaH "man" ||(unnaa-911)|| iti mani, "tAbhyAM-" // 2 / 4 / 15 // iti vA DApi nanta AkArAntazca // 1 // khanati tvacaM sasaH " phanasa-' // (ussnnaa-573)|| iti ase nipAtyate // 2 // kaSati tvacaM kacchUH strIliGgaH, " kaSeDachabai c-"||(unnaa-831)||iti UH // 3 // vicarcyate'nayA vicarcikA "nAmni puMsi ca" // 5 / 3 / 121 // iti NakaH // 4 // kaNDUH kaNDUyanaM khajUH kaNDUyA kaSati vapuH "kaSeDachau ca-" // (unnaa-831)|| iti UH, kaNDUyyate vA "bhyAdibhyo vA" // 5 / 3 / 115 // iti vA kvip // 1 // anaTi kaNDUyanam // 2 // kharjati vyathate kharjUH, strIliGgaH "kRSicami-" // (uNA-829) // iti UH // 3 // "shNsi-"||5|3|105|| iti apratyaye kaNDUyA, kaNDUtirapi // 4 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mrtykaannddH| 191 atha kSataM vraNaH // 128 // arurImeM kSaNanuzca kSaNyate sma kSatam // 1 // vraNayati vraNaH, puMklIbaliGgaH // 2 // 128 // iyarti vyathAmanena aruH, klIbaliGgaH "rudyAta-" // (ugA-997) // iti us // 3 // Irayati aGgamIrmam "artIri-" // (unnaa-338)|| iti maH; klIbe'yam , vaijayantIkArastu-'vraNo'pIrmo'pi na striyAm ,' iti puMsyapyAha // 4 // kSaNyate kSaNanuH puMliGgaH, "dAbhUkSaNyu-" // (uNA-793) // ityanuG // 5 // - rUDhavaNapadaM kiNaH / kaNatyanena kiNaH, puMzlIbaliGgaH, pRSodarAditvAt ; kiNaH sautro vA // 1 // zlIpadaM pAdavalmAMkaH zliSTaM padaM yena zlIpadaM, pRSodarAditvAt // 1 // pAde valmIka iva pAdavalmIkaH, puMktIbaliGgaH // 2 // pAdasphoTo vipAdikA // 129 // pAdasya sphoTanaM vizaraNaM pAdasphoTaH // 1 // vipadyate'nayA vipAdikA "nAni puMsi." // 5 / 3 / 121 // iti NakaH // 2 // 129 // sphoTakaH piTako gaNDaH sphoTati sphoTaH, ke sphoTakaH, visphoTo'pi // 1 // peTati saMzliSyati pi: TakaH, triliGgaH "chidibhidi." // (uNA-30) // iti kidakaH // 2 // gacchati vikAraM gaNDaH "paJcamAH " // (unnaa-168)|| iti DaH // 3 // pRSThapranthiH punargaDuH / _____pRSThe pranthiH pRSThapranthiH ||1||gddti vairUpyaM siJcati gaDaH, puMliGgaH "bhRmRta-" // (uNA-716) // iti uH // 2 // zcitraM syAt pANDuraM kuSThaM .. zvetate zvitraM "Rjyaji." // (unnaa-388)|| iti kid raH // 1 // pANDuraM zvetam // 2 // kuSNAti kuThaM "kuServA" // (uNA-164) // iti kit ThaH, kutsite tiSThatIti vA "go'mbA''mba-" // 2 // 3 // 30 // iti Satvam // 3 // kezanaM vindraluptakam // 130 // kezAn hanti kezamnam "acitte." // 5 / 1 / 83 // iti Tak // 1 // indreNa - supyate sma indraluptaM, ke indraluptakaM vAtavizeSaH // 2 // 130 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 abhidhAnacintAmaNau sidhma kilAsaM tvakpuSpaM sidhmaM sidhyati sidhma, klIbaliGgaH " kuSyuSi-" ( uNA-912 ) iti bahuvacanAt kid man // 1 // kilati zvetate kilAsam "kileH kit" // (unnaa-575)|| ityAsaH // 2 // tvacaH puSpamiva tvakpuSpam // 3 // sidhyati sidhmaM, tvagrogaH "vilibhili." // (uNA-340) // iti kid maH // 4 // koThastu maNDalam / kuThiH sautraH, koThayatyaGga koThaH, kuNThayatyaGgamiti vA "SaSTaidhiSThAdayaH" / (uNA-166) iti sAdhuH // 1 // maNDalAkRtitvAd maNDalam , triliGgaH, maNDalakamapi // 2 // galagaNDo gaNDamAlaH male gaNDo galagaNDaH // 1 // gaNDAn sphoTAn malate gaNDamAlaH // 2 // rohiNI tu galAGkuraH // 131 // rohayatyavazyaM rohiNI // 1 // gale'Gkuro galAGkuraH // 2 // 131 // . ___ hikkA hekkA ca hRllAsaH hikkatyanayA hikkA // 1 // hegiti kAyati hekkA // 2 // hRdayaM lasatyanena hRllAsaH " hRdayasya hRllAsa-" // 3 / 2 / 94 // iti hRdAdezaH // 3 // pratizyAyastu pInasaH / pratizyAyate zravati pratizyAyaH " tanvyadhI-" // 5 / 1 / 64 // iti NaH // 1 // pInaM syati antaM nayati pInasaH // 2 // . zothastu zvayathuH zophe - zavati visarpati zothaH, puMliGgaH ; klIbe'pi vaijayantI, yadAha-'zotho'strI zvayathuH zophaH,' " kamigra." // ( uNA-225 ) // iti bahuvacanAt thaH // 1 // zvayati anena zvayathuH, puMliGgaH, vittvAdathuH // 2 // zyati dhAtUna zophaH "zaphakapha-" // ( uNA-316 ) // iti phe nipAtyate, tatra // 3 // . durnAmA'jhe gudAGkuraH // 132 // pAparogatvAda duSTaM nAma asya durnAmA // 1 // iyati pIDAmanena arzaH. klI. baliGgo, " arterurAzI ca" // ( uNA-967) // ityas // 2 // gudasyA'Gkuro gudAGkuraH, gudakIlo'pi // 3 // 132 // chau pracchardikA chardivamathurvamanaM vamiH / / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 193 chardanaM chardiH, strIklIbaliGgaH, tatra " padipaThi-" // ( uNA-607 ) // iti iH // 1 // pracchardanaM pracchardikA // 2 // chNarti chardanaM vA chardiH, strIliGgaH "rucyaciM." // (uNA-989) // iti is // 3 // vamyate vamathuH, puMliGgaH, dvittvAdathuH // 4 // anaTi vamanam // 5 // vamiH, strIliGgaH, " padipaThi-" ||(unnaa-607)| iti iH // 6 // gulmaH syAdudaragranthiH gupyatya'nena gulmaH, puMklIbaliGgaH " rukmagrISma-" // (uNA-346) // iti me nipAtyate // 1 // udare granthirudarapranthiH // 2 // udAvarto gudagrahaH // 133 // UrdhvamAvartate vAyurasminnudAvartaH // 1 // gude grahaNaM gudagrahaH // 2 // 133 // gatirnADIvraNe gacchatyanayA rudhiraM gatiH // 1 // nADIyuktaM vraNaM nADyA vA vraNaM nADIvraNaH, liGgeSu pratipadapAThAt puMliGga eva // 2 // vRddhiH kuraNDazcANDavardhane / vardhate'NDo'syAM vRddhiH // 1 // kutsitaM ramate'nena kuraNDaH "paJcamAd DaH" // ( uNA-168 ) // iti DaH, aNDasya vardhanaM vRddhistatra // 2 // azmarI syAnmUtrakRcchre azmAbhaM zukra rAti dadAti azmarI // 1 // mUtrasya kRcchaM mUtrakRcchaM tatra // 2 // prameho bahumUtratA // 134 // pramehati mUtrayatyanena pramehaH, meho'pi // 1 // 134 // ___ AnAhastu vibandhaH syAt AnahanaM viNmUtranirodhaH AnAhaH 1 // vibandhanaM vibandhaH // 2 // - grahaNIruk pravAhikA / gRhNAti grahaNI jATharo'gnistacchaithilyAd rug rogaH // 1 // malapravahaNaM pravAhikA // 1 // ____ vyAdhiprabhedA vidradhibhagandarajvarAdayaH // 135 // votta pIDAmatra vidradhiH " vido radhik " ( uNA-676 ) // iti radhik / vidro dhIyate'syAmiti vA strIliGgo'yam , puMsyapi vaijayantI, yadAha-'vidradhirna ssnn'| 1 // bhagaM dArayati bhagandaraH, sphiTati sandhau piTakaM "purandarabhagandarau' / / 5 / 1 / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 abhidhaancintaamnnau114|| iti khe sAdhuH // 1 // jvarayati jvaraH // 1 // AdizabdAdarbudAdayaH // 135 // doSajJastu bhiSagvaidya AyurvedI cikitsakaH / rogahAryagadaGkAraH doSAn vAtapittazleSmalakSaNAn saMkIrNAnasaMkIrNAzca jAnAtIti doSajJaH // 1 // bhiSiH sautraH, bheSati bhiSak "RdhipRthi-"||(unnaa-874)|| iti kidac , bhiSajyatIti vA // 2 // vidyAmadhIte vaidyaH // 3 // AyurvettItyevaMzIla AyurvedI, Ayurvediko'pi // 4 // kito vyAdhipratIkAre sani cikitsati cikitsakaH // 5 // rogaM haratItyevaMzIlo rogahArI // 6 // agadaM karotyagadaH kriyate'nena vA agadaGkAraH "satyAgadA'stoH-" // 3 / 2 / 112 // iti mo'ntaH // 7 // bheSajaM tantramauSadham // 136 // bhaiSajyamagado jAyuH bhiSiH sautraH, bheSatyanena bheSajam "bhiSeH-" // ( uNA-131) // ityajaH bhiSajyatyanena vA bheSajAdinirdezAd guNaH // 1 // tanotyArogyaM tantram "huyAmA-" // (uNA-451) // iti traH, tantryata iti vA // 2 // oSadhireva auSadhaM, puMklIbaliGgaH . "zrotrauSadhi-" // 12 / 166 // iti khArthe'N // 3 // 136 // bheSajameva bhaiSajyaM, bheSajAditvAd vyaN // 4 // avidyamAno gado'smin agadaH // 5 // jayati rogAn jAyuH, puMliGgaH "kRvApAji-" // (unnaa-1)|| iti uN // 6 // cikitsA rupratikriyA / upacaryopacArau ca cikitsanaM cikitsA // 1 // rujaH pratIkAro rukpratikriyA // 2 // upacara* NamupacaryA "samaja-" // 5 // 3 // 99 // iti kyap // 3 // ghani upacAraH // 4 // __ laGghanaM tvapatarpaNam // 137 // labhyate'tikramyate rogo'nena laGghanaM, laghu zoSaNe ityasya vaa||1||aptRpyte apatarpaNam // 2 // 13 // jAGguliko viSabhiSak jAGgulI viSavidyAmadhIte jAGgulikaH, nyAyAdipAThAdikaN , viSabhiSag viSavaidyaH // 1 // khAsthye vArtamanAmayam / sahyArogye khasthasya bhAvaH svAsthyaM tatra // 1 // vRttiratrAsti vArtam // 2 // AmayasyA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mrtykaannddH| 195 bhAvo'nAmayam // 3 // sahyate sahyaM "zakitaki-" // 5 / 1 / 29 // iti yaH // 4 // arogasya bhAva Arogyam // 5 // paTUllAghavArtakalyAstu nIruji // 138 // paTati ArogyaM paTuH // 1 // ullAghate sma ullAghaH "anupasargAH kSIba-" // 4 / 280 // iti te nipAtyate // 2 // vRttirasyA'sti vArtaH // 3 // kalayatyArogyaM kalyaH "sthaacchaa-"||(unnaa-357) iti yaH, kalAsu sAdhuriti vA // 4 // niSkAnto rogAd nIruk tatra // 5 // 138 // kusRtyA vibhavA'nveSI pArzvakaH sandhijIvakaH / pArzvamanRju upAyo laJcAdiH, tenA'nveSTA pArzvakaH " dANDAjinika-" // // 1 / 171 // iti sAdhuH // 1 // sandhinA jIvati sandhijIvakaH // 2 // satkRtyA'laGkRtAM kanyAM yo dadAti sa kUkudaH // 139 / / kokate Adatte dharma kUkudaH, kumudAdau ude nipAtyate // 1 // brAhme vivAhe dAtA'yam , yanmanu: " AcchAdya cAhayitvA ca zrutazIlavate khayam / ___ AhUya dAnaM kanyAyA brAhmo dharmaH prakIrtitaH" // 1 // 139 // zeSazcAtra-syAt kUkude tu kUpadaH pArimitaH // capalazcikuraH capyate capalaH "mRdikandi-" // (uNA-465) // ityalaH // 1 // cinoti cinute vA cikuraH "zvazurakukundura-" // (uNA-426) ityure nipAtyate / yalakSyam"tAM vIkSya lIlAcikurAmanaGgaH khacApasaundaryamadaM mumoca" // 2 // nIlIrAgastu sthirasauhRdaH / nIlyA iva sthiro rAgo'sya nIlIrAgaH, sthiraM sauhRdamasya sthirasauhRdaH sthirapremA // 1 // ___ tato haridrArAgo'nyaH tataH sthirasauhRdAdanyaH kSaNamAtrAnurAgI haridrAyA iva kSaNiko rAgo'sya haridrArAgaH // 1 // sAndasnigdhastu meduraH // 140 // . sAndraH pInaH sa cAsau snigdhazca // 1 // medyatItyevaMzIlo meduraH " bhjibhaasi-"||5|2|74|| iti ghuraH // 2 // 140 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 abhidhAnacintAmaNau da gehezUraH piNDIzUraH gehe eva nardati gehenada // 1 // evaM gehezUraH " pAtre samitetyAdayaH // 3 / 1 / 91 // iti tatpuruSaH saptamyalup ca // 2 // piNDyAM zUraH piNDIzUraH // 3 // astimAn dhanI / astItyavyayaM dhanArthe, asti dhanamasyA'sti astimAn // // dhanamasyA'stIti dhanI // 2 // svasthAnasthaH paradveSI goSThazvaH svasthAnastho yaH parAn dveSTi sa goSThe zveva goSTazvaH 3 / 110 // ityaT samAsAntaH // 1 // athApadi sthitaH // 141 // ApannaH "" goSThAH zunaH " // 7 // Apadyate vipadaM gacchati sma ApannaH // 1 // 141 // athA''pad vipattirvipat ApadanaM Apat, vipadanaM vipat // 1 // 2 // 3 // snigdhastu vatsalaH / snihyati sma snigdhaH // 1 // vatso'styasya vatsalaH, sidhmAditvAd laH // 2 // upAdhyabhyAgArikau tu kuTumbavyApRte nari // 142 // upAdhIyate upAdhiH, puMliGgaH // 1 // abhyAgAramaMsyA'sti abhyAgArikaH " ato'nekasvarAt " // 7126 // itIkaH / kuTumbe kalatrAdau vyApRtaH poSaNodyu kastatra / / 2 / / 142 // trAsadAyI tu zaGkuraH / jaivAtRkastu dIrghAyuH jIvati ciraM jaivAtRkaH " jIverAtRko jaiv ca / / (uNA - 67) / / ityAtRkaH // 1 // dIrghamAyurasya dIrghAyuH, AyuSmAnapi // 2 // " vAzyasi-" / / (uNA-423) iti bahuvacanAduraH, zaGkayate'smAt zaGkuraH, hRdi zaGkumiva rAti dadAtIti vA // 1 // abhipannaH zaraNArthI abhimukhaM padyate sma abhipannaH, zaraNamarthayate zaraNArthI // 1 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / kAraNikaH parIkSakaH // 143 // karaNenA'dhikArivargeNa carati kAraNikaH || 1 || parIkSate parIkSakaH / AkSapaTaliko'pi // 2 // / 143 / / samardhukastu varadaH samRnoti saMvardhayati samardhukaH " kamncukAMzuka-" / / (uNA-57) / ityuke sAdhuH / / 1 / / 2 // brAtInAH saGghajIvinaH / 197 nAnAjAtIyA aniyatavRttayaH zarIrAyAsajIvinaH saGghAH, vrAtAH, tatsAhacaryAt tatkarmA'pi vratam, tena jIvanti vrAtInAH " vAtAdInaJ " || 6 |4| 19 // // 1 // saGkhena jIvanti saGghajIvinaH / / 2 / / sabhyAH sadasyAH pArSadyAH sabhAstArAH sabhAsadaH // 144 // sAmAjikAH sabhAyAM sadasi ca sAdhavaH sabhyAH, sadasyAH || 1 || 2 || parSadaM samavayanti pArSadyAH " parSado yaH " || 6 |4| 47 // pAriSadyA api // 3 // sabhAmAstRNanti sabhAstArAH // 4 // sabhAyAM sIdanti sabhAsadaH || 5 || 144 / / samAjaM samavayanti sAmAjikAH " samUhArthAt samavete" // 6 / 4 / 46 / / itIkaN // / 6 // sabhA saMsat samAjaH pariSat sadaH / pat samajyA goSTyAsthA AsthAnaM samitirghaTA // 145 // " , " sanyate bhajyate sabhA " sanerDit " // ( uNA - 330 ) // ityabhaH saha bhA`ntyasyAmiti vA // 1 // saMbhUya sIdantyasyAM saMsat saMpadAditvAt kvip // 2 // samajanti milantyasmin samAjaH // 3 // paritaH sIdantyasyAM pariSat // 4 // sIdantyasminniti sadaH, strIklIbaliGgaH " as " // (uNA-952) // ityas // 5 // pRNantyenAM parSat, strIliGgaH "praH sad " ( uNA - 897) // 6 // samajantyasyAM samajyA " samaja -" // 53 // 99 // iti kyap // 7 // gAvo nAnoktayastiSThantyasyAM goSThI, sthAditvAt ke "go'mbA - " |2| 3 | 30 // iti Satvam // 8 // AtiSThanti asyAmAsthA // 9 // anaTi, AsthAnam, strIklIbaliGgaH // 10 // saMyantyasyAM samitiH, zravAditvAt tiH // 11 // ghaTante'syAM ghaTA, SittvAdaG // / 12 / / 145 / / sAMvatsaro jyautiSiko mauhUrtiko nimittavit / daivajJagaNakAdezijJAnikAntikA api // 146 // vipraznikekSaNikau ca 26 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau saMvatsaraH kAlopalakSaNaM taM vetti sAMvatsaraH // 1 // jyotIMSi adhikRtya kRto grantho jyotiSa, tadvettyadhIte vA nyAyAditvAdikANi jyautiSikaH // 2 // muhUrta vetti mauhUrtikaH, nyAyAdipAThAdikaN; mauhUrto'pi // 3 // nimittaM vetti nimittavit, naimittanaimittikAvapi // 4 // daivaM pUrvakRtaM karma jAnAti daivajJaH // 5 // gaNayati gaNakaH // 6 // zubhAzubhamAdizatItyevaMzIla AdezI // 7 // kAlAdijJAnamastyasya jJAnI // 8 // kRtAntaM vetti kArtAntikaH // 9 // 146 // viprazno daivapracchanaM, zubhAzubhekSaNaM cA'styasya vipraznikaH, IkSaNikaH / / 10 / / 11 // saiddhAntikastu tAntrikaH / 198 siddho'nivAritavipratipattiranto niSThA'tra siddhAntaH, siddhAntaM vetti saiddhAntikaH // 1 // tanyate tantryate vA'nena tantraM pAramezvara - vaidyaka - jyotiSAdi ; tad vetti tAntrikaH || 2 || lekhake'kSarapUrvAH syuzcaNajIvakacaJcavaH // 147 // vArNiko lipikarazca likhati lekhakastatra // 1 // akSarazabdapUrvAzcaNAdayaH, akSarairvitta akSaracaNaH akSaracaJcuH "tena vitte caJcucaNau // 7|1|175 // akSarairjIvati akSarajIvakaH // 2 // 3 // 4 // 147 // varNAH zilpamasya vArNikaH " zilpam " || 6|4|57 // itIkaN // 5 // lipiM karoti lipikaraH saMkhyA'rhadivA- " / / 5 / 1 / 102 // iti TaH livikaro'pi // 6 // 88 zeSazcAtra atha kAyasthaH karaNo'kSarajIvini // akSaranyAse lipirliMviH / lipyate'nayA patraM lipiH " nAmyupAntya - " // ( uNA - 609 ) // iti kaH, japAditvAd vatve liviH dvau strIliGgau likhitA'pi // 1 // 2 // maSidhAnaM maSikUpI maSirdhIyate'sminniti maSidhAnaM maSIbhAjanam // 1 // maSeH kUpIva maSikUpI // 2 // malinAmbu maSI masI // 148 // aJjanAktatvAd malinaM ca tadambu ca malinAmbu // 1 // maSati hinasti aujjvalyaM maSiH, masyati pariNamati masiH puMstrIliGgau "padipaThi " // (uNA - 607) // iti i: DyAM maSI masI // 2 // 3 // 148 // kulikastu kulazreSTha Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 3 martyakANDaH / kulamastyasya kulikaH, kulaM kAyati kulakaH, ityamaraH // 1 // kule vaNigvande zreSThatvamastyasya kulazreSThI // 2 // sabhiko dyUtakArakaH / ___sabhA tazAlAstyasya sabhikaH " nAvAderikaH " // 712 // 3 // 1 // dyUtaM karoti dyUtakArakaH // 2 // kitavo dyUtakRd dhUrtA'adhUrtazcAkSadevini // 149 // ketati nivasati yatra tatreti kitavaH " kitikuddi-"|| (uNA-518) // iti kiMdavaH kiM tavAstIti paNate vA // 1 // dyUtaM karoti dyUtakRt // 2 // dhUrvati hinasti dhUrtaH // 3 // akSeSu dhUrto'kSadhUrtaH // 4 // akSairdIvyati vijigISate'kSadevI tatra // 5 // 149 // durodadaraM kaitavaM ca dyUtamakSavatI paNaH / duSTamAsamantAdudaramasya durodaraM puMklibaliGgaH // 1 // kitavasya karma kaitavam "yupAderaN" // 7 // 1 / 67 // 2 // dIvyate sma dyUtaM puMktIbaliGgaH // 3 // akSAH santyasyAmakSavatI // 4 // paNanaM paNaH // 5 // pAzakaH prAsako'kSazca devanaH pAzyate badhyate'nena pAzakaH " nAmni puMsi ca" // 5 / 3 / 121 // itiNakaH // 1 // prAsyante kSipyante anena prAsakaH // 2 // akSNoti akSaH // 3 // dIvyantyanena devanaH // 4 // tatpaNo glahaH // 150 // paNyate paNo bandhakaH teSu akSeSu paNastatpaNaH, akSANAM grahaNaM glahaH "sRglahaH : : prajanAkSe" // 5 // 3 // 31 // ityal grahezca sUtranipAtanAd latvaM, glahiH prakRtyantaraM vaa||1|| 150 // - aSTApadaH zAriphalaM ... ... aSTau padAnyatra aSTApadaH " nAmni " // 3 / 275 // iti dIrghatvam', zArayaH phalanyatra zAriphalaM khelanAdhArazcaturaGgaphalakAdiH, puMklIbaliGgau zArINAM phalaM phalakamiti vA zAriphalako'pi // 1 // 2 // zAraH zArizca khelnii| zAryate mAryate zAraH puMstrIliGgaH // 1 // zRNantyeno zAriH strIliGgaH, zAbdikAstu pariNAyena zArIn hanti puMsyapyudAharanti " kRzRkuTi-" // (unnaa-619)| iti NidiH // 2 // khelyate'nayA khelanI // 3 // -"........... Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 abhidhAnacintAmaNau-- .. pariNAyastu zArINAM nayanaM syAt samantataH // 151 // vAmadakSiNayoH zArINAM pariNayanaM pariNAyaH " pare te " // 5 // 3 // 63 // iti ghaJ // 1 // 151 // samAyaH prANidyUtaM saMgharSeNA''hUyante atra samAhvayaH " hvaH samAhvayA--" // 5 // 3 // 41 // ityali nipAtyate, prANibhirmeSakukkuTAdibhirvRtaM prANidyUtam // 1 // ... vyAlagrAhyAhituNDikaH / vyAlAn sarpAn gRhNAtItyevaMzIlo vyAlagrAhI // 1 // ahituNDena dIvyatyAhituNDikaH // 2 // syAnmanojavasastAtatulyaH mano javate'smin pitA'yamiti dhAvati manojavasaH " bahulam" // 5 // 1 // 2 // ityasaH, manoje abhilASe vasati vA tAtatulyaH 'pitRsadRzaH manojava ityanye, yad vyADi:- "janaH pitRsadharmA yaH sa tAtArho manojavaH" // 1 // zAstA tu dezakaH // 152 // , zAstIti zAstA // 1 // dizatIti dezakaH // 2 // 152 // sukRtI puNyavAn dhanyaH sukRtamastyasya sukRtI // 1 // puNyamasyAsti puNyavAn // 2 // dhanaM labdhA dhanyaH " dhanagaNAllabdhari " // 19 // iti yaH // 3 // mitrayumitravatsalaH / mitraM snehAdyAti mitrayuH " pImRga-" // (uNA-741 ) // iti kiduH||1|| kSemakaro riSTatAtiH zivatAtiH zivaGkaraH // 153 // : kSemaM karoti kSemaGkaraH "kSemapriya--" // 5 / 1 / 105 // iti khaH // 1 // riSTe kSeme tAtiH tAyanamasya riSTatAtiH // 2 // evaM zivatAtiH // 3 // zivaM karoti zivaGkaraH, hetutacchIlA-" // 5 / 1 / 103 // iti Te, tIrthakkaravat " navA khitkRdnte--"||3|2|117|| iti yogavibhAgAzrayaNAd mo'ntaH // 4 // 153 // .. zraddhAlurAstikaH zrAddhaH - / zraddhAnazIlaH zraddhAluH " zIzaddhA--" // 5 / 2 / 37 // ityAluH // 1 // asti paralokaH puSyaM pApamiti matirasya AstikaH " nAstikAstika--" // 6 / 4 / 66 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. martyakANDaH / 201 iti ikaNi nipAtyate // 2 // zraddhA'styasya zrAddhaH prajJAzraddhA--" || 7|2|33 // itaH // 3 // 66 nAstikastadviparyaye / nAsti paralokAdIti matirasya nAstikaH tasya Astikasya viparyaye vaiparItye sati // 1 // bairako virAgArhaH nityaM virAgamarhati vairaGgikaH " virAgAdviraGgazca " // 6 / 4 / 183 // iti ikaN // 1 // 2 // dambhastavakalkanaH // 154 // vIto vigato dambho'smAdvItadambhaH // 1 // nAsti kalkanaM zAThyamasya a kalkanaH / / 2 / / 154 / / praNAyyo'sammataH sorted praNAyyaH " praNAyyo niSkAmA'saMmate " || 5 | 1|23 // iti dhyaNi nipAtyate // 1 // 2 // anveSTA'nupadI anupadamanveSTA anupadI " anupadyanveSTA " || 7|1|170 / / itIni sAdhuH // 1 // 2 // atha sahaH kSamaH / zaktaH prabhUSNuH sahate sahaH / / 1 / / kSamate kSamaH // 2 // zaknoti sma zaktaH // 3 // prabha'vatItyevaMzIlaH prabhUSNuH prabhaviSNurapi // 4 // zeSazcAtra kSame samartho'lambhUSNuH / / bhUtAttastvAviSTaH bhUtena Atto gRhIto bhUtAttaH // 1 // Avizati saMrabhate sma AviSTaH // 2 // zithilaH zlathaH // 155 // "" thuG zaithilye zranthate zithiraH " zrantheH zidhU ca itIraH latve zithilaH // 1 // zlathayati zlathaH // 2 // 155 // saMvAhako'GgamardaH syAt 11 (3017-898) 11 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 abhidhAnacintAmaNau.. - saMvAhayatyaGgAni saMvAhakaH // 1 // aGgAni mardayatyaGgamardaH // 2 // naSTabIjastu niSkalaH / naSTaM gataM bIjaM reto'sya naSTabIjaH // 1 // nirgataM kalaM reto'sya niSkalaH // 2 // AsIna upaviSTaH syAt Aste AsInaH "AsInaH" // 4 / 4 / 115 // ityAnazi sAdhuH // 1 // upavizati sma upaviSTaH // 2 // - Urdhva UrdhvandamaH sthitaH // 156 // .. ___Urdate parimAti krIDati vA UrdhvaH "urdha ca" // (uNA-507 ) // iti vaH // 1 // UrdhvaM dAmyati UrvadamaH, adhyAtmAdAvUrdhvadamapAThAnmo'ntaH Urdhvamiti mAntamavyayaM vA // 2 // tiSThati sma kAryAya sthitaH // 3 // 156 // adhvanIno'dhvago'dhvanyaH pAnthaH pathikadezikau / pravAsI adhvAnamalaMgAmI adhvanInaH adhvanyaH "adhvAnaM yenau" // 7 // 1 / 103 // iti sAdhU // 1 // 2 // adhvAnaM gacchatyadhvagaH // 3 // panthAnaM nityaM yAti pAnthaH "nityaM NaH panthazca" // 6 / 4 / 89 // iti sAdhuH // 4 // panthAnaM yAti pathikaH "patha ikaT // 6 / 4 / 88 // adUraviprakarSAdanayoH paryAyatvam // 5 // dezo dezAntaramastyasya dezikaH // 6 // pravasanazIlaH pravAsI // 7 // tadNo hAriH teSAM pathikAnAM gaNaH sArthastadgaNaH, hAryante prApyante anayA hAriH "khrebhyi:"|| (uNA-606) // 1 // . ___ pAtheyaM zambalaM same // 157 // - pathi sAdhu pAtheyam " pthytithi-"|| 7 / 1 / 16 // ityeyaNa // 1 // zAmyati kSudanena zambalaM puMklIbaliGgaH " zamikami- " // (uNA-499 ) iti balaH // 2 // 157 // jaGghAlo'tijavaH - jaGgre sto'sya jaGghAlaH "prANyaGgAdAto saH" // 7 // 2 // 20 // 1 // atizAyI javo'sya atijavaH // 2 // ... jaGghAkariko jAjikaH jaGghA eva karo rAjyadeyo'styasya jaGghAkarikaH // 1 // janAbhyAM jIvati jAnikaH, vetanAditvAdikaN; jamAkaro'pi / / 2 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- 3 mrtykaannddH| ... jvii| javanastvarite . javo'styasya javI, juH sautro vegAkhye saMskAre vartate // 1 // javatItyevaMzIlo javanaH // 2 // tvarate tvaritaH tatra "jaGghAlAdayastvaritAntA ekArthA ityeke" // 3 // vege rayo raMhastaraH syadaH // 158 // ............. javo vAjaH prasarazca ...................... ajati gacchatyanena vegaH "gmymi-"|| (unnaa-92)|| iti gaH tatra, vijante'neneti vA " vyaJjanAdvaJ " // 5 / 3 / 132 // 1 // rIyate gacchatyanena rayaH // 2 // raMhatyanena raMhaH " as" // (uNA-952) // ityas , evaM tarantyanena taraH klIbaliGgI // 3 // 4 // syandanaM syadaH " syado jave" // 4 / 2 / 53 // iti pani nipAtyate // 5 // 158 // javantyanena javaH // 6 // vajantyanena vAjaH // 7 // prasaraNaM prasaraH bAhulakAdal // 8 // .. mandagAmI tu mantharaH / ___mandaM gacchatItyevaMzIlo mandagAmI // 1 // manAti pAdau mantharaH " Rcchictti-"|| (uNA- 397 ) // ityaraH // 2 // kAmaMgAmyanukAmInaH ___ anukAmaM yathecchaM gAmI anukAmInaH " yathAkAmA- " // 7 // 1 / 10 // iti InaH // 1 // 2 // atyantIno'tyantagAmini // 159 // atyantaM bhRzaM gAmI atyantInaH // 1 // 2 // 519 // sahAyo'bhicaro'nozca jIvigAmicaraplavAH / sevakaH . saha ayate shaayH|| 1 // Abhimukhyena carati abhicaraH // 2 // anoH parato jIvyAdizabdAH, anujIvI // 3 anugAmI // 4 // anucaraH // 5 // anuplavaH, anugo'pi // 6 // sevate sevakaH // 7 // atha sevA bhaktiH paricaryA prasAdanA // 160 // zuzrUSArAdhanopAstivarivasyAparISTayaH / - upacAra... . . . Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 abhidhAnacintAmaNau-... sevana sevA // 1 // bhajanaM bhaktiH // 2 // paricaraNaM paricaryA // 3 // prasAdyate prasAdanA // 4 // 160 // zuzrUSaNaM zuzrUSA // 5 // ArAdhanamArAdhanA // 6 // upAsanamupAstiH , upAsanA'pi // 7 // varivaHkaraNaM varivasyA " namovariva-" // 3 / 4 / 37 // iti sevAyAM kyan // 8 // paryeSaNaM parISTiH, paryeSaNA'pi / amarastu-paryeSaNA parISTizva- zrAddhe dvijazuzrUSeti vizeSamAha // 9 // upacaraNamupacAraH // 10 // padAtistu pattiH padgaH padAtikaH // 161 // pAdAtikaH pAdacArI pAdAjipadikAvapi / pAdAbhyAmatati gacchati padAtiH " pAdAccAtyajibhyAm " ||(unnaa-620)| iti NidiH " padaH pAdasyA-" // 3 / 2 / 95 // iti padAdezaH // 1 // padyate pattiH " plujJAyaji-" // ( uNA-646 ) // iti tiH // 2 // pAdAbhyAM gacchati padgaH "himahati-" // 3 / 2 / 96 // ityatra matAntarAzrayaNAd ge padbhAvaH // 3 // pAdAbhyAmatati padAtikaH " kushikhRdik-"|| ( uNA-45) iti ike nipAtyate // 4 // 161 // evaM pAdAtikaH, padAteH svArthe vinayAditvAdikaN vA // 5 // pAdAbhyAM carati pAdacArI // 6 // pAdAbhyAmajati gacchati padAjiH // 7 // pAdAbhyAM carati padikaH " padikaH" // 6 / 4 / 13 // itIkaTi nipAtyate // 8 // zeSazcAtra- pAdAtapadagau samau // saraH puro'prato'grebhyaH purasto gamagAmigAH // 162 // praSTaH puraHprabhRtizabdebhyaH paraH saraH, puro'grato'gre ca sarati puraHsaraH agrataHsaraH agresaraH "puro'prato'gre sarteH" // 5 / 1 / 140 // iti TaH, agregUrapi // 1 // 2 // 3 // puro gacchati purogamaH, purogaH "nAmnoM gmH-"||5|1|131|| iti khaDau, Nini purogAmI // 4 // 5 // 6 // 162 // pratiSThate praSThaH "praSTho'prage" // 2 // 3 / 32 // iti Satvam // 7 // . . .. . athAvezikAgantU praaghunno'bhyaagto'tithiH| . prAghUrNake aveze aprativeze bhava AvezikaH / "naikagrAmINamatithiM vipraM sAMgatikaM tathA" iti smRteH / adhyAtmAditvAdikam // 1 // AgacchatyAgantuH "kRsikamya-" // ( uNA-773) // iti tun // 2 // prAghuNati bhrAmyati prAghuNaH // 3 // abhyAgacchati abhyAgamyate sma vA abhyAgataH // 4 // atati satataM gacchati atithiH puMliGgaH "aterithiH" // (uNA-673) // Atithyo'pi / . Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 3 martyakANDaH / 205 " tithiparvotsavAH sarve tyaktA yena mahAtmanA / atiyiM taM vijAnIyAccheSamabhyAgataM viduH" // 1 // iti tu vizeSo nAzritaH // 5 // prAghUrNate prAghUrNakastatra // 6 // athAvezikamAtithyaM cA''titheyyapi // 163 // aveze'prativeze bhavamAvezikam // 1 // atithaye idamAtithyam "NyostitheH" // 7 / 1 / 24 // iti NyaH // 2 // atithau sAdhurAtitheyI, strIklI. baliGgaH "pRthyatithi." // 7 / 1 / 16 // ityeyaN // 3 // 163 // sUryodastu sa saMprApto yaH sUrye'staM gate'tithiH / sUryaprakAzavyAptaH kAlo'pi sUryastamUDhavAn sUryoDhaH // 1 // pAdArtha pAcaM vArItyuttarataH saMbadhyate, pAdArthamudakaM pAdyam "pAdyAyeM" // 7 // 1 // 23 // iti ye sAdhuH // 1 // ... ardhAmadhye vAri arghArthamayaM vAri " pAdyArthe " // 7 // 1 // 23 // iti yaH // 1 // . atha gauravam // 164 // abhyutthAnaM gurorbhAvo gauravam // 1 // 164 // abhimukhamutthIyate abhyutthAnam // 2 // vyathakastu syAd mrmspRgruntudH| vyathayati byathakaH // 1 // marma spRzatIti marmaspRk // 2 // arustudati aruntudaH "bahuvidhvaru-" // 5 / 1 / 124 // iti khaz // 3 // __ grAmeyake tu grAmINagrAmyau prAme bhavo grAmeyakastatra "kacyAdezcaiyakam " // 6 / 3 / 10 // 1 // "prAmAdInazca" // 6 / 3 / 9 // itInaji grAmINaH // 2 // ye grAmyaH // 3 // loko janaH prajA // 165 // lokate pazyati vyavahArAn , lokyate vA lokaH // 1 // jAyate janayati vA janaH // 2 // prajAyate prajA "Rcit " // 5 / 1 / 171 // iti DaH // 3 // 165 // syAdAmuSyAyaNo'muSyaputraH prakhyAtavaptRkaH / amuSyApatyamAmuSyAyaNaH, naDAditvAdAyanaNi " adaso'kAyanaNoH" // 3 // 27 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '206 __ abhidhAnacintAmaNau 2 / 33 // iti SaSThyalup // 1 // amuSyaputraH, atra caurAdipAThasAmarthyAt samAse . SaSThyalup // 2 // prakhyAto kaptA pitA'sya prakhyAtavaptRkaH // 3 // kulyaH kulIno'bhijAtaH kauleyakamahAkulau // 166 // . jAtyaH kulasyApatyaM kulyaH, kauleyakaH "yaiyakAvasamAse vA" // 6 / 1 / 97 // 1 // 2 // "kulAdInaH" // 6 / 1 / 96 // iti kulInaH // 3 // abhijAyate sma abhijAtaH, abhijo'pi // 4 // mahatkulamasya mahAkulaH // 5 // 166 // jAtau sAdhurjAtyaH // 6 // gotraM tu santAno'nvavAyo'bhijanaH kulam / anvayo jananaM vaMzaH gUyate kathyate'nena gotram " huyAmA-" // ( uNA-451 ) // iti traH // 1 // saMtanyate'nena santAnaH, santatirapi // 2 // anvavaityanvavAyaH // 3 // abhijanyate'nena abhijanaH "vyaJjanAd ghaJ" // 5 / 3 / 132 // 4 / / kolati saMstyAyati kulam // 5 // anvIyate'nvayaH // 6 // janyate'nena jananam // 7 // vamyate janyate'nena vaMzaH "pAdAvami-" // ( uNA-527 ) // iti zaH // 8 // strI nArI vanitA vadhUH // 167 // ' vazA sImantinI vAmA varNinI mahilA'balA / yoSA yoSit syati kulaM, sUte'patyaM, stRNAti dharma, styAyatyasyAM garbha iti vA strI "strI " ( unnaa-450)|| iti traTi nipAtyate // 1 // nRnarayoH " nArIsakhI- " // 2 // 4 / 76 // iti GyAM nArAdeze nArI // 2 // vanyate bhajyate sma vanitA // 3 // uhyate vadhUH "vahedha c"|| (unnaa-832)|| ityU: // 4 // 167 // vaSTi kAmayate vasA // 5 // sImantaH kezavinyAso'styasyAH sImantinI // 6 // vAti gacchati naraM vAmA " artIri-" // ( unnaa-338)|| iti maH, yadvA vAmA viparItalakSaNayA, zRGgArikhedanAdvA // 7 // varNo'styasyA varNinI // 8 // mahyate mahilA " klynimhi-"|| ( unnaa-481)|| itIlaH, mahelA'pi // 9 // nAsti balamasyA abalA // 10 // yauti nareNa yoSA " yorUca vA" // ( uNA-541) // iti SaH // 11 // yuSaH sautraH, yoSati gacchati puruSaM yoSit "hRsRruhi-" // (uNA-887) // iti it , yoSitA'pi // 12 // vizeSAstu kAntA bhIrunitambinI // 168 // pramadA sundarI rAmA ramaNI lalanA'GganA / / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...3 maryakANDaH / / 207 kAmyate kAntA // 1 // bibhetItyevaMzIlA bhIruH, atra kriyAvAcitvAjAtilakSaNa U na bhavati, yathA "asUryampazyarUpA tvaM kimabhIrurarAryase" iti / tAcchIlikAH saMjJAprakArAzcet tadA manuSyajAtitve satyUG bhavatyeva, yathA "na hi bhIru ! gataM nivartate" iti // 2 ||prshsto nitambo'styasyA nitambinI // 3 // 168 // prakRSTo madaH kAmavego'syAH pramadA // 4 // sundaH sautraH, sundantyenAM sundarI "RcchicaTi-" // ( uNA-397 ) // ityaraH, suSThu Adriyate vA pRSodarAditvAt // 5 // ramate rAmA, jvalAditvANNaH // 6 // ramyAdibhyaH kartaryanaTi ramaNI // 7 // lalati, lalyate vA lalanA // 8 // prazastAnyaGgAni santyasyA aGganA " no'GgAdeH " // 7 / 2 / 29 // 9 // khaguNenopamAnena manojJAdipadena ca // 169 // vizeSitAGgakarmA strI yathA taralalocanA / alasekSaNA mRgAkSI mattebhagamanA'pi ca // 17 // vAmAkSI susmitA ajasya karmaNo vA khazcAsau guNazca svaguNastena tadvAcinA zabdenetyarthaH, atra khazabdopAdAnAt taralatvAdInAM guNAnAmasAdhAraNatAmAha, tena manojJatvAdInAM guNatve'pi sAdhAraNatvAd manojJAdipadena ceti pRthaga nirdezaH; upamIyate anena upamAna mugalocanAdiH, manojJa Adiryasya tad manojJAdipadaM tena c| etaitribhirvizeSitamaGgamavayavo locanAdiH, karma ca kriyA gamanAdiryasyAH sA tathA strii| yathAzabdaH khaguNAdikrameNAGgakarmodAharaNopanyAsArthaH / tarale locane asyAstaralalocanA, atra taralatvaM locanasyA'sAdhAraNaH khakIyo guNaH // 1 // alasamIkSaNamAloko'syA alasekSaNA, atra IkSaNalakSaNAyAH kriyAyA alasattvamasAdhAraNaH svakIyo guNaH // 2 // mRgAkSiNIva akSiNI asyA mRgAkSI, uSTamukhAditvAdupamAnavAcyakSizabdasya bahuvrIhI lopaH, atra mRgAkSilakSaNenopamAnenAkSilakSaNamaGgaM vizeSitam // 3 // evaM mattebhagamanamiva gamanamasyAH sA tathA, atropamAnabhUtamattebhagamanenAparA gamanakriyA vizeSitA // 4 // 169 // 170 // vAme manojJe akSiNI asyA vAmAkSI, atra vAmatvenAkSyaGgaM vizeSitam // 5 // zobhanaM smitamasyAH susmitA, atra zobhanatvena smitakriyA vizeSitA / varArohA, varavarNinI, pratIpadArzanItyAdayaH zabdA atra abhyUhyAH // 6 // . - asyAH svaM mAnalIlAsmarAdayaH / asyAH striyAH khaM dhanaM mAnAdayaH- mAno'bhimAnaH, lIlA zRGgAraceSTAvizeSaH, smaro manmathaH; tena mAninI, lIlAvatI, smaravatItyAdinAmAni bhavanti, AdigrahaNAda mnovilaasaadyH|| lIlA vilAso vicchittirvivvokaH kilikiJcitam // 17 // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 abhidhAnacintAmaNau moTAyitaM kuTTamitaM lalitaM vihRtaM tathA / vibhramazcetyalaGkArAH strINAM khAbhAvikA daza // 172 / / / lIyate lIlA vAmbeSaceSTitaiH priysyaa'nukRtiH||1|| vilasanaM kliAsa: sthAnagamanAdivaiziSTayam // 2 // viziSTA chittirbhanirvicchittiH zobhAkRdgadilpAkalpavinyAsaH // 3 // viparItaM bukkaNaM bhASaNaM niruktatvAd vivvokaH saubhAgyagarvAdiSTepvavajJA // 4 // alIkaM kiJciccitaM kilIti kaNThakUjitaM kA niruktAt kilikiJcitaM saubhAgyagarvAt smitAdInAM saGkaraH // 5 // 171 // madanAGgaparyantAGgamoTanAd moTAyitaM priyakathAdau tadbhAvabhAvanotthA ceSTA // 6 // kuTTaN kutsanAdau kuTena mitaM lakSyAdutve kuTumitamadharAdigrahaNAd duHkhe'pi hrssH||7|| lalyate lalitaM mamRNAGganyAsaH // 8 // vihriyate vihRtaM bhASaNAksare'pi vyAjAdabhASaNam // 9 // vibhramaNaM vibhramaH saubhAgyagarvAd vacanAdInAmanyathAnivezaH // 10 // ityevamalaGiyante, ebhirityalaGkArAH, strINAmiti na tu puMsAm / svasmAd ratibhAvAd hRdayagocarIbhUtAd bhavanti khAbhAvikAH, yadvA kasyAzcid nAyikAyAH kazcideva svabhAvabalAd bhavati, anyasyA anyaH, kasyAzcid dvau, traya ityAdi, ato'pi svAbhAvikAH; te ca dazasaMkhyAH syuriti // 172 // prAgalbhyaudAryamAdhuryazobhAdhIratvakAntayaH / dIptizvA'yatnajAH . prAgalbhyaM prayoge niHsAdhvasatvam // 1 // audAryamamarSeAdyavasthAsvapi prazrayaH // 2 // mAdhurya krodhAdiSvapi ceSTayamasRNatvam // 3 // zobhA rUpAyaiH puMbhogopabaMhitaiH kizcicchAyAntarAzrayaNam // 4 // dhIratvamacApalamavikatthanatvaM ca // 5 // kAntiH rUpAdyaiH puMbhogopahitairmadhyAnacchAyA // 6 // saiva tIvrA diiptiH|| 7 // yatnAjAtA yatnajAH kriyA''mAnaH, " icchAto yatnastato dehe kriyA" iti hi padArthavidaH, tato'nye tvayatrajA guNAtmAnaH saptAlaGkArAH // ___ bhAvahAvahelAstrayo'GgajAH // 173 // antargatavAsanAtmatayA vartamAna ratyAkhyaM bhAvaM bhAvayatIti bhAkaH, aGgasyAlpo vikAraH // 1 // svacittavRttiM paratra juhatI dadatIM hAvayatIti hAvo bhUtArakAdInAM bahurvikAraH // 2 // helanaM hAvasya prasaraNaM helA aGgasya bhUyAn vikAraH // 3 // prAgjanmAbhyastaratimAtreNa sattvobuddhenAGgAda dehAd bhavantItyaGgajAstrayo'laGkArA iti // 173 // sA kopanA bhAminI syAt . bhAmate'vazyaM, bhAmaH krodho'styasyA vA bhAminI // 1 // . Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -.3 martyakANDaH / 209 * chekA mattA ca vaanninii| chekA mattA vaNatyavazyaM vANinI // 1 // ___ kanyA kanI kumArI ca kanati dIpyate kanyA " sthAchA- " // ( uNA-357) // iti yaH // 1 // kanati aci kanI " vayasyananye" // 2 / 4 / 21 // iti DyAm // 2 // kumArayati kIDayati kumArI, kutsito mAro'syA vA'nUDhatvAt // 3 // . gaurI tu nagnikA'rajAH // 174 // strIdharmarahitA gUyate upAdeyatayA gaurI " khurakSura-" // ( uNA-396 ) // iti sAdhuH / 'onajait vIDe' iti kecit , najAyate sma nagnA ke nagnikA, " aSTavarSA bhaved gaurI dazame nagnikA bhavet" iti smA? vizeSo nAzritaH // 1 // nAsti rajo'syA arajA aprAptartuH // 2 // 174 // madhyamA tu dRSTarajAstaruNI yuvatizcarI / talunI dikkarI madhyamA mdhymvyaaH|| 1 // dRSTaM rajo'syA dRSTarajAH prAptatuH // 2 // tarati kaumAraM vayastaruNI " yamyaji-" // ( uNA-288 ) // ityunaH " vayasyananye" // 2 / 4 / 21 // iti DIH // 3 // " yUnastiH " // 2 / 4 / 77 // yuvatiH, yautIti vA " yoH kit " // ( uNA-658 ) // ityauNAdiko'tiH, tasmAt " ito'ktyarthAt " // 2 / 4 / 32 // iti vA TyAM yuvatItyapi bhavati // 4 // carati carI // 5 // rasya latve talunI // 6 // dizamAzrayaM karoti dikkarI, yallakSyam-" pariNatadikarikAstaTIvibhati" iti // 7 // . varyA patiMvarA svayaMvarA // 175 // viyate varyA " varyopasaryA-" // 5 // 1 // 32 // iti ye sAdhuH, varamarhati vA " daNDAderyaH" // 6 / 4 / 178 // iti yaH // 1 // patiM vRNIte patiMvarA "bhRvRji-" // 5 / 1 / 112 // iti khaH // 2 // svayaM vRNIte svayaMvarA // 3 // 175 // suvAsinI vadhUTI syAcciriNTI suSTha vasati suvAsinI, svavAsinIti dramilAH // 1 // badhnAti kaTAkSairvadhUTI " bandheH" // ( uNA--157 ) // iti kidUTaH " vayasyanantye" // 2 // 4 / 21 // iti GIH, vadhvaTItyapi vyADiH // 2 // ciriH sautraH svAdiH, ciriNoti ciriNTI " TiNTazcar ca vA" // ( uNA-150 ) // iti sAdhuH; cariNTItyapi, ciraNTItyamaraH / caraNTItyanye // 3 // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau atha sdhrminnii| patnI sahacarI pANigRhItI gRhiNI gRhA // 176 // dArAH kSetraM vadhUrbhAryA janI jAyA parigrahaH / dvitIyoDhA kalatraM ca saha dharmo'styasyAH sadharmiNI, yajJAdau sahAdhikArAt , sahadharmiNI, sadharmacAriNyapi // 1 // patnIti patizabdAt " UDhAyAm " // 2 / 4 / 5. // iti GIH nakArazcAntAdezaH // 2 // saha dharma carati sahacarI // 3 // pANirgRhIto'syAH, pANau vA gRhItA pANigRhItI " pANigRhItIti" // 2 / 4 / 52 // iti DIH, karAttItyapi // 4 // gRhamastyasyA gRhiNI, gehinItyapi // 5 // gRhavAsahetubhUtatvAd gRhAH, puMklIbaliGgaH, puMsyayaM bahuvacanAnta eva // 6 // 176 // dArayanti, dIryantaebhiriti vA dArAH, puMliGgo bahuvacanAntazca, ekavacanAnto'pi dRzyate, yallakSyam-"dhamaprajAsampanne dAre nAnyaM kurvIta" iti, "nyAyAvAyA-" // 5 / 3 / 534 // iti ghami sAdhuH // 7 // kSayanti nivasanyatra kSetram " huyAmA-" // ( unnaa-451)|| iti trH|| 8 // uhyate vadhUH // 9 // bhiyate bhAryA // 10 // jAyate'syAM patiriti janiH, DyA janI // 11 // " Rzijani-" // ( uNA-361 ) // iti kiti ye jAyA, yanmanuH-- "jAyAyAstaddhi jAyatvaM yadasyAM jAyate sutaH // 12 // parigRhyate parigrahaH // 13 // dvayoH pUraNI dvitIyA // 14 // uhyate pariNIyate sma UDhA // 15 // kaDati mAdyati kaDatraM, lasve kalatram " vRnakSi-." // ( uNA456) // ityatraH // 16 // purandhrI tu kuTumbinI // 177 // puraM dhatte purandhriH, pRSodarAditvAd DyAM purandhrI // 1 // kuTumbaM putrabhRtyAdyastyasyAH kuTumbinI // 2 // 177 // prajAvatI bhrAturjAyA prajA'styasyAH prajAvatI // 1 // bhrAturjAyetyatra " RtAM vidyaa-"||3||2||37|| iti samAse sssstthylup| "drakSyasi bhrAtRjAyAm" ityAdau tu saptamIsamAsaH // 2 // sUnoH snuSA janI vdhuuH| sUnorjAyA, snauti apatyavAtsalyAt snuSA " snupUsU-" // (uNA-542) // iti kit SaH // 1 // jAyate'syAM janI // 2 // udyate vadhUH, vadhUTItyapi // 3 // bhrAtRvargasya yA jAyA yAtarastAH parasparam // 178 / / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 3 martyakANDaH / 211 yatante spardhayA yAtaraH " yatinanandibhyAM dIrghazca" // (unnaa-856)|| iti krH|| 178 // vIrapatnI vIrabhAryA vIraH patirasyA vIrapatnI " sapatnyAdau " // 2 / 4 / 50 // iti DyAM sAdhuH // 1 // 2 // kulastrI kulbaalikaa| kulasya strI kulastrI // 1 // kulasya bAlikA kulabAlikA; kulpaaliketymrH||2|| preyasI dayitA kAntA prANezA vallabhA priyA // 179 // hRdayezA prANasamA preSThA praNayinI ca sA / atizayena priyA preyasI " guNAGgA" // 7 // 3 // 9 // itIyasi " priyasthira-" // 7 // 4 / 38 // iti prAdezaH // 1 // narasya dayite ISTe dayitA // 2 // kAmyate kAntA // 3 // prANAn ISTe prANezA // 4 // vallate vallabhA " kRza-." // ( unnaa-329)|| ityabhaH // 5 // prINAti priyA " naamyupaanty-"||5|1| 54 // iti kaH // 6 // 179 // hRdayasyeSTa hRdayezA // 7 // prANAnAM samA tulyA prANasamA // 8 // atizayena priyA preSThA // 9 // praNayaH prema so'styasyAH praNayinI, premavatItyapi // 10 // preyasyAdyAH puMsi patyau bhartA sektA patirvaraH // 180 // vivoDhA ramaNo bhoktA rucyo varayitA dhavaH / preyasIprabhRtayaH zabdAH puMliGge vartamAnAH santaH patyau vartante, tadyathA-preyAn // 1 // dayitaH // 2 // kAntaH // 3 // prANezaH // 4 // vallabhaH // 5 // priyH||6|| hRdayezaH // 7 // prANasamaH // 8 ||presstthH // 9 // praNayI ca // 10 // bibharti priyAM bhartA // 11 // siJcati sektA // 12 // pAti patiH "pAtervA // ( unnaa659)|| iti kidatiH // 13 // vRNIte varayati vA varaH // 14 // 180 // vivahati pariNayate vA vivoDhA, yaugikatvAt pariNetA, pANigrAhaH, upayantetyAdayaH // 15 // ramate cittaM, ramayati vA ramaNaH // 16 // bhute kAntAM bhoktA // 17 // rocate rucyaH // " rucyAvyathya " // 5 / 1 / 6 // iti ye nipAtyate // 18 // varayati varayitA // 19 // dhunAti dhavaH // 20 // janyAstu tasya suhRdaH tasya varasya suhRdo vayasyAH, janIM vahanti janyAH "hRdyapadya-" // 7 / 1 / 11 // iti yaH // 1 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 abhidhAnacintAmaNau vivAhaH pANipIDanam // 181 // pANigrahaNamudvAha upAd yAma-yamAvapi / dArakarma pariNayaH vivahanaM vivAhaH // 1 // pANiH pIDyate'smin pANipIDanam // 181 // evaM pANigrahaNam // 2 // 3 // udvahanamudvAhaH // 4 // upAtparato yAma-yamau- upayamanamupayAmaH, upayamaH " saMnivyupAdyamaH " // 5 / 3 / 25 // iti vA'l // 5 // 6 // dArANAM karma kriyA dArakarma // 7 // pariNayanaM pariNayaH // 8 // ... , zeSazcAtra jAmbUlamAlikodvAhe varayAtrA tu daundubhI / gopAlI varNake zAntiyAtrA varanimantraNe / syAdindrANI mahe helirulUlumaGgaladhvaniH // 1 // syAttu svastyayanaM pUrNakalaze maGgalAhnikam / zAntike maGgalasnAnaM vAripallavavAriNA // 2 // hastalepe tu karaNaM hastabandhe tu pIDanam / tacchede samavabhraMzo dhUlibhakte tu vArtikam // 3 // jAmAtA duhituH patiH // 182 // jAyAM prajAyAM minvanti tamiti jAmAtA " jaayaamigH"|| (unnaa-860)| iti tRH // 1 // 182 // upapatistu jAraH syAt upajAtaH patirupapatiH // 1 // jIryate'nena, jarayati vA jAraH " nyAyAvAyA- " // 5 / 3 / 134 // iti pani sAdhuH // 2 // bhujaGgo gaNikApatiH / bhujaGgAbhyAM nRtyadbhayAmiva gacchati bhujaGgaH, "nAno gamaH" // 5 / 1 / 131 // iti khdd||1|| jampatI dampatI jAyApatI bhAryApatI samAH // 183 // jAyA ca patizca jampatI, dampatI, rAjadantAditvAjjAyAzabdasya jam-dam-bhAvo vA nipAtyate, pakSe jAyApatI // 1 // 2 // 3 // bhAyo ca patizca bhAyopatI // 4 // 183 // yautakaM yutayordeyaM sudAyo haraNaM ca tat / yutayorvadhUvarayoridaM yAtakam // 1 // suSThu dIyate sudAyaH, dAya ityeke, Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 213 yacchAzvataH - " yautakAdi dhanaM dAyo dayo dAnamudAhRtam" iti // 2 // hiyate'neneti haraNam // 3 // kRtAbhiSekA mahiSI nRpastrItyuttarataH saMbadhyate, mahAdevItve kRtAbhiSekA, yathA vAsavadattA / mahyate pUjyate mahiSI " mahyavibhyAM Tit " // ( uNA - 547 ) // itISaH // 1 // bhoginyo'nyA nRpastriyaH // 184 // bhogosstyAsAM bhoginyaH, anyAH padmAvatyAdyAH // 1 // 184 // sairandhrI yA'nyavezmasthA svatantrA zilpajIvinI / yA'nyavezmasthA paravezmopajIvinI svatantrA svAyattA ekAyattA na bhavatItyarthaH, zilpaM prasAdhanAdi tena jIvati sA saha IramIraNaM dharate sairandhrI pRSodarAditvAt "catuHSaSTikalAbhijJA zIlarUpAdisevinI / prasAdhanopacArajJA sairandhrI " iti kAtyaH // 1 // asiktyantaHpurapreSyA asitA'siktiH " knaH palitAsitAt " // 2 / 4 / 37 // iti DyAM sAdhuH, antaHpure preSyA niyojyA // 1 // dUtIsaMcArike same // 185 // (2 dUyate maukharyAda dUtI zIrI - " // ( uNA - 201 ) // iti kittaH // 1 // saMcArayati saMdezaM prApayati saMcArikA // 2 // 185 // prajJA prAjJI prajAnatyAM prajAnAti prajJA // 1 // saiva prajJAdyaNi prAjJI // 2 // prAjJA tu prajJayA'nvitA / prajJA'styasyAH prAjJA " prajJAzraddhA " / / 7 / 2 / 33 // iti NaH // 1 // syAdAbhIrI mahAzudrI jAtipuMyogayoH same // 986 // AbhIrajAtIyA, AbhIrasya strI vA AbhIrI, evaM mahAzudrI, jAtilakSaNo dhavayogalakSaNo vA GIpratyayaH, vaizyabheda eva AbhIro gavAdyupajIvI, anyatra mahatI cAsau zudrA ca mahAzudetyeva bhavati // 1 // 2 // 186 // puMyujyAcAryyAcAryAnI " puMsA yogaH puMyuk tatra, AcAryasya bhAryA AcArya, AcAryAnI " mAtulAcAryopAdhyAyAdvA // 2 / 4 / 63 // iti GIH, pakSe tatsanniyoge AnU cAntaH, kSumnAditvAd NatvAbhAvaH // 1 // 2 // 29 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 abhidhAnacintAmaNau mAtulAnI tu mAtulI / atrA'pi puMyoge mAtulasya bhAryA mAtulAnI mAtulI // 1 // 2 // upAdhyAyAnyupAdhyAyI ghuyogAdupAdhyAyasya bhAryA'pyupAdhyAyAnI, upAdhyAyI // 1 // 2 // .. - kSatriyyaryAM ca zUdrayapi // 187 // ghuyoge kSatriyasya bhAryA kSatriyI // 1 // aryasya bhAryA arthI // 1 // zUdrasya bhAryA zUdrI "dhavAd yogA-" // 2 // 4 // 59 // iti GIH // 1 // 18 // .. khata AcAryA zUdrA ca khataH puMyogaM vinA strI AcAryA // 1 // zUdrA atrA''beva // 1 // kSatriyA ksstriyaannypi| khata eva strI "aryakSatriyAdvA" // 2 / 4 / 66 // iti vikalpena DIH, tatsaniyoge An cAntaH, pakSe Ap // 1 // 2 // upAdhyAyyupAdhyAyA syAt / khata eva strI, upetya adhIyate'syA ityupAdhyAyI, upAdhyAyA "iDo'pAdAne nu TidvA " // 5 // 3 // 19 // iti gho vikalpena TittvAdekatra DIH, pakSe Ap // 1 // 2 // 1. aryA'ANyau punaH same // 188 // khata eva // 1 // 2 // 188 // didhiSUstu punarbhUDheirUDhA dhRSNoti didhiSU : " dhRSedidhiSadidhISau ca" // ( uNA-842 ) // ityUH, didhIpUrapi // 1 // punarbhavati punarbhU: / dvau vArAvasya dvirUDhA saMskRtA "akSatA ca kSatA caiva punarbhUH saMskRtA punaH" / manustvanyathAha "jyeSThAyAM yadyanUDhAyAM kanyAyAmuhyate'nujA / sA cAdidhipUrvaiyA pUrvA tu didhiSamatA" // 1. // 2 // . .. asyA didhiSU H patiH / asyAH punarvAH patiH didhiSUmicchatyAtmano didhiSU : " amAvyayAt-" // 3 / 4 / 23 // iti kyan , tataH kvipi yalopaH // 1 // sa tu dvijo'gredidhipUryasya syAt saiva gehinI // 189 // . agre'nanyabhAryatvAt pradhAnaM didhipUryasya so'gredidhipUsamAsAntavidheranityatvAtU kac na bhavati, saiveti puna reva // 1 // 181 // "" Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 215 ' - jyeSThe'nUr3he parivettA'nujo daarprigrhii| ... jyeSThe bhrAtari akRtavivAhe kaniSTho vivAhAddhetoH parivarNya vindati parivettA, yasmRtiH- " ye'prajeSvakalatreSu kurvate dArasaMgraham / jJeyAste parivettAraH parivittistu pUrvajaH" // 1 // iti| upalakSaNaM caitat , yato'gnihotrAdAvapi parivedanavyavahAro'sti // 1 // tasya jyeSThaH parivittiH * tasva parivettujyeSTho'prajaH parivayaM yaM vindati sa parivittiH // 1 // jAyA tu parivadinI // 19 // tasya parivetturjAyA parivarNya vindati parivedinI // 1 // 190 // vRSasyantI kAmukI syAt / vRSa maithunamicchati vRSasyantI " vRSAzvAnmathune sso'ntaH " // 4 / 3 / 114 // 1 // kamanazIlA kAmukI " bhAjagoNa-" // 2 / 4 / 30 // iti riraMsAyAM DIH // 2 // icchAyuktA tu kaamukaa| atra ca riraMsAyA abhAvAdeva // 1 // kRtasApanikA'dhyUDhA'dhivinA kRtaM sApatnaM sapatnIbhAvo'syAH kRtasApatnikA // 1 // adhi upari uhyate dvitIyA asyA adhyUDhA // 2 // adhivindati asyAmadhivinA // 3 // - atha pativratA // 191 // ekapatnI sucaritrA sAdhvI satI patisevaiva vratamasyAH pativratA, yatsmRtiH- nAsti strINAM pRthaga yajJo na pratamiti // 1 // 191 // ekaH patirasyA ekapatnI " sapatnyAdau " // 2 // 4 // 50 // .. ' iti Dyo sAdhuH // 2 // zobhanaM caritramasyAH sucaritrA // 3 // sAnoti patisevA sAdhvI // 4 // asti nityaM bhartRbhaktA satI // 5 // astiitvrii| puMzcalI carSaNI bandhakyavinItA ca pAMsulA // 192 // khairiNI kulaTA ma satI. asatI // 1 // etyevaMzIlA itvarI " sRjINa-" // 5 // 2 // 77 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 abhidhAnacintAmaNau iti Tvarap // 2 // pumAMsaM calayati puMzcalI // 3 // karSati manazcarSaNiH " kRSezva cAdeH" // ( uNA-641 ) // iti aNiH, kasya catvaM ca, hyAM carSaNI // 4 // badhnAti cittaM bandhakI "dRka-" ||(unnaa-27)|| ityakaH // 5 // na vinItA a. vinItA // 6 // pAMsurmAlinyaheturastyasyAH pAMsulA, sidhmAditvAd laH // 7 // 192 // svayamIrituM zIlamasyAH khairiNI " khairakhairyakSauhiNyAm " // 1 / 2 / 15 // ityaitvam // 8 // kolati kulaTA " kulivilibhyAM kit" // ( uNA-143 ) // ityaTaH kulAnyaTati zIlaM bhettuM vA pRSodarAditvAt , kutsitaM laTati iti vA // 9 // zeSazcAtrakulaTAyAM tu duHzRGgI bandhudA klkuunnikaa| dharSaNI lAJchanI khaNDazIlA madananAlikA // trilocanA manohArI // - yAti yA priyaM sA'bhisArikA / madanena madena vA yA zliSTA priyamabhisarati, abhisArayati vA sA abhisArikA, yadbharataH " hitvA lajjAbhaye zliSTA madena madanena vA / abhisArayate kAntaM sA bhavedabhisArikA" // 1 // 1 // vayasyAliH sakhI sadhrIcI vayasA tulyA vayasyA " hRdyapadya-" // 7 / 1 / 11 // iti yaH // 1 // alatItyAliH " kRzakuTi-" // ( uNA-619) // iti NidiH // 2 // sanute sakhI " saneDaMkhiH " // ( uNA-625 ) // " nArIsakhI-" // 2 / 4 / 76 // iti DI: // 3 // sahAzcati sadhrIcI " aJcaH " // 2 / 4 / 3 // iti GIH // 4 / / azizvI tu zizuM vinA // 193 // ...nAsti zizurasyA azizvI "azizoH" // 2 // 48 // iti GIH // 1 // 193 // pativatnI jIvatpatiH patirastyasyAH pativatnI "pativanyantarvanyau bhAryAgarbhiNyoH " // 2 // 4 // 53 // iti GyAM sAdhuH // 1 // jIvan patirasyA jIvatpatiH, jIvatpatnI api // 2 // vizvastA vidhavA sme| vizvasiti sma vizvastA // 5 // vigato dhavo bhartA asyA vidhavA // 2 // nivArA niSpatisutA nirgatau vIrau patiputrau asyA nirvIrA, avIrA'pi // 1 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mrtykaannddH| 217 * jIvattokA tu jIvasUH // 194 // jIvattokamapatyamasyA jIvattokA // 1 // jIvA jIvantI sUH prasUtirasyA jIvasUH // 2 // 194 // nazyatprasUtikA ninduH nazyantI mriyamANA prasUtiryasyAH sA tathA, nindatyAtmAnaM ninduH"bhRmRtR-'|| ( uNA-716 ) // iti bahuvacanAd uH // 1 // sshmshrurnrmaalinii| saha zmazruNo vartate sazmazruH, naratvaM malate dhArayati naramAlinI // 1 // zeSazcAtra-- pAliH sazmazruyoSiti // kAtyAyanI tvardhavRddhA kASAyavasanA'dhavA // 195 // katasyApatyamiva kAtyAyanI, RSipatnyAkAratvAt trilakSaNeyam , ardha vRddhA ardhavRddhA, kaSAyena raktaM kASAyaM vasanamasyAH kASAyavasanA, nAsti dhavo asyA adhavA raNDetyarthaH // 1 // 195 // zravaNA bhikSukI muNDA zRNoti zravaNA, zramaNA'pi ca // 1 // bhikSaNazIlA bhikSuH, ke, iyAM ca bhikSukI // 2 // muNDyate muNDA // 3 // . zeSazcAtra- zravaNAyAM bhikSuNI syAt // poTA tu strI nRlkssnnaa| puThyate saMzliSyate klIbatvena ghani poTA strI nRlakSaNA ityubhayavyaJjanA napuMsaMkAkhyA // 1 // sAdhAraNastrI gaNikA vezyA paNyapaNAGganA // 196 // bhujiSyA laJjikA rUpA''jIvA ___ sAdhAraNA cAsau strI ca sAdhAraNastrI // 1 // gaNayatIzvarAnIzvarau gaNikA, gaNaH peTakamastyasyA vA // 2 // veze vezyAvATe bhavA vezyA digAditvAd yaH, vezena zobhate ityeke // 3 // paNyena paNena cAGganA paNyAGganA, paNAGganA // 4 // 5 // 196 // bhujyate bhujiSyA " rucibhujibhyAM kiSyaH" // ( uNA-384 ) // 6 // lajati bhartsayate lajikA // 7 // rUpeNA''jIvati rUpAjIvA // 8 // zeSazcAtra-- vezyAyAM tu khgaalikaa|| . . vAravANiH kAmalekhA kSudrA // . . . Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 abhidhAnacintAmaNI- . . vAravadhUH punaH / sA vAramukhyA sA vezyA vAre sevAkrame niyuktA vadhUH strI vAravadhUH // 1 // vAre sevAkrame mukhyA vAramukhyA // 2 // atha cundI kuTTanI zambhalI samAH // 197 // cuGa hAvakaraNe cuiti cundI pRSodarAditvAt , dezyo'yamityanye // 1 // kuTTayati kuTanI " ramyAdibhyaH kartari " // 5 / 3 / 126 // ityanaT // 2 // zaM zreyo bhalate hinasti zambhalI, zambhaM zreyoyuktaM lAti vA // 3 // 197 // poTA voTA ca ceTI ca dAsI ca kuTahArikA / puTati adhamena saMzliSyati poTA, japAditvAd vatve voTA // 1 // 2 // ceTati ceTI // 3 // dAsate dasyate vA dAsI // 4 // kuTaM ghaTaM harati kuTahArikA // 5 // zeSazcAtra-ceTyAM gaNerukA // vaDavA kumbhadAsI ca // namA tu koTavI na vaste " dinanagna-" // ( uNA-268 ) // iti ne nipAtanAda nagnA, vivastrA yoSid muktakezItyAgamaH, nagnikA'pi // 1 // koTena lajAvazAt kuTilatvena veti yAti koTavI " kvacit " // 5 / 1 / 171 // iti DaH, kuTatIti vA " kairvbhairv."|| ( unnaa-519)|| iti nipAtyate // 2 // vRddhA paliknI palitA paliknI "knaH palitA-" // 24 // 37 // iti DyAM saadhuH||1|| . / atha rajasvalA // 198 // puSpavatyadhirAtreyI strIdharmiNI malinyavIH / udakyA RtumatI ca rajo'styasyA rajaskhalA, kRSyAditvAd valac // 1 // 198 // matau puSpavatI " puSpitA"iMti mAlA // 2 // atti bhUmAvityadhiH "tRbhramya-" // (uNA-611) / iti iH, adhAdezazca; na dhIyate mano'syAmiti vA // 3 // AtrAyate AtreyI " ya eccAtaH " // 5 / 1 / 28 // gaurAditvAd GIH, atrerapatyamityeke // 4 // strIdharmo rajo'styasyAH strIdharmiNI // 5 // malo'styasyA malinI, gaurAditvAda rajakhalAyAM DIH // 6 // avyate rakSyate avIH "tRstRtandri-" // ( uNA-711) // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 maryakANDaH / 219 iti IH // 7 // udake bhavA udakyA " nAmnyudakAt " // 6 / 3 / 125 // iti yaH, udakamarhatIti vA daNDAditvAd yaH // 8 // RtU rajo'syA asti RtumatI // 9 // puSpahInA tu niSkalA // 199 // nirgatA kalA asyA niSkalA, niSkrAntA kalAbhyo'zuddhibhya iti vaa||1||199|| rAkA tu sarajAH kanyA gurUNAM lajjA rAti dadAti rAkA "bhINa-" ||(unnaa-27)|| iti kaH // 1 // __ strIdharmaH puSpamArtavam / rajaH strINAM dharmaH strIdharmaH // 1 // puSpatyanena varAGgamiti puSpaM, puSpaM sutaphalahetutvAda vA // 2 // Rtureva Artavam , RtuH strIrajo'tra Rtau garbhagrahaNakAle bhavaM vA, RtuH prApto'sya vA "RtvAdibhyo'N " // 6 / 4 / 125 // 3 // rajyate'nena rajaH klIbaliGgaH " mithirajyu-" // ( uNA-971 ) // iti kidas // 4 // tatkAlastu RtuH tasya rajasaH kAlaH samayastatkAlaH, iyarti RtuH puMliGgaH "apheyarteH kit" // ( uNA-777) // iti tun // 1 // surataM mohanaM ratam // 20 // saMvezanaM saMprayogaH saMbhogazca raho ratiH / grAmyadharmo nidhuvanaM kAmakeliH pazukriyA // 201 // vyavAyo maithunaM / sukhaM ramante'tra, zobhanaM rataM vA suratam // 1 // muhyantIndriyANyatra mohanam // 2 // ramaNaM ratam // 3 // 200 // saMvizantyaGgAnyatra saMvezanam // 4 // saMprayojanaM saMprayogaH // 5 // saMbhujyate sukhamatra saMbhogaH // 6 // rahasi jAyamAnatvAd rahaH // 7 // ramaNaM ratiH // 8 // grAmyANAmakveikinAM dharmo grAmyadharmaH // 9 // nidhUyante'GgAnyatra nidhuvanam // 10 // kAmasya keliH kAmakeliH // 11 // pazUnAM kriyA ceSTA pazukriyA, pazudharmo'pi // 12 // 201 // vyavAyanaM vyavAyaH // 13 // mithunasya strIpuMsayoH karma maithunaM, yuvAditvAdaN // 14 // . . strIpuMsau dvandva mithunaM ca tat / strI ca pumAMzca strIpuMsau, "striyAH puMso dvndvaacc"|| 7 / 3 / 96 // ityatsamAsAntaH // 1 // dvau dvau dvandvaM "dvandvaM vA" // 7 // 4 / 82 // iti nipAtyate // 2 // methate Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 abhidhAnacintAmaNau- .. saMgacchate mithunam " pizimithi-" // (uNA-290 ) // iti kidunaH // 3 // . antarvatnI gurviNI syAdgarbhavatyudariNyapi // 202 // ApannasattvA gurvI ca antarvidyate'syAmantavatnI " pativalyantarvanyau-" // 2 // 4 / 53 / / iti GyAM sAdhuH // 1 // gurugarbho'styasyA gurviNI, zikhAditvAdini pRSodarAditvAt sAdhuH " bhvAdernAmino-" // 2 / 1 / 63 // iti dIrghasyAnityatvena jJApitatvAt , avazyaM gurvati garbhapAlanAyeti vA // 2 // garbho'styasyA garbhavatI, evamudariNI // 3 // 4 // 202 // ApanaM gRhItaM sattvaM garbho'nayA ApannasattvA // 5 // gurvI garbhavattvAt // 6 // zraddhAludohadA'nvitA / zraddhAzIlA zraddhAluH "zIzraddhA-" // 5 / 2 / 37 // ityAluH // 1 // dohadaM garbhiNyA abhilASastenA'nvitA // 2 // vijAtA ca prajAtA ca jAtA'patyA prasUtikA // 203 // vijAyate sma vijAtA, evaM prajAtA // 1 // 2 // jAtamapatyamasyA jAtA'patyA // 3 // prasUte sma prasUtA saiva prasUtikA, prajAtA sUtirasyA vA // 4 // 203 // garbhastu garabho bhrUNo dohadalakSaNaM ca saH / gIryate garbhaH " gRdRrami-" // (uNA-327 ) // iti bhaH // 1 // "kRzRga-" ( uNA-329 ) // ityabhe garabhaH // 2 // niyate kukSau bhrUNaH " bhrUNatRNa-" // ( uNA-186 ) // iti Ne nipAtyate // 3 // dohado lakSaNaM cihnamasya dohadalakSaNaM klIbaliGgaH // 4 // garbhAzayo jarAyUlbe garbha Azete'tra garbhAzayaH // 1 // jarAmeti jarAyuH, puMliGgaH "kRvApAji." ( unnaa-1)|| ityuNa // 2 // alatyAvRNoti ulba puMklIvaliGgaH, "shlylerucaatH|| ( uNA-319) // iti baH // 3 // kalalolbe punaH same // 204 // kalayati kalalaM zukrazoNitasamavAyaH " mRdikandi-" // ( unnaa-465)|| ityalaH, ke lalatIti vA; alatyUlbaM puMklIvaliGgau // 1 // 2 // 204 // ___ dohadaM dau<Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 maryakANDaH / 221 bAhulakAd ." hRdbhagasindhoH " // 74 / 25 // ityuttarapadasya na vRddhiH // 2 // zraddhAnaM zraddhA // 3 // bhRzaM lasanaM lAlasA puMstrIliGgaH / amarastu "dohadamicchAm, icchAtirekaM tu lAlasAm" Aha // 4 // . sUtimAsi tu vaijananaH sUteH prasavasya mAsastatra "dazame mAsi sUte vai" iti zruteH, "navame dazame cA'pi prabalaiH suutimaarutaiH| niHsAryate bANa iva yantracchidreNa sa jvaraH " // 1 // iti smRtezca navamo dazamo vA mAsaH / vijanane bhavo vaijnnH||1|| vijananaM prasavaH vijanyate vijananam // 1 // prasavamaM prasavaH // 2 // nandanaH punaH // 205 // udvaho'GgAtmajaH sUnustanayo dArakaH sutaH / putraH nandayati nandanaH "nanyAdibhyaH-" // 551152 // ityanaH // 1 // 205 // udvahatyudvahaH // 2 // aGgAdAtmanazca jAyate'GgajaH , AtmajaH " ajAteH-" // 5 / 1 / 170 // iti DaH // 3 // 4 // sUyate sUnu : "suvaH kit" ||(unnaa-788)| iti nuH // 5 // tanoti kulaM tanayaH "kuguvali-" // (uNA-365) // ityayaH // 6 // dArayati duHkhaM dArakaH // 7 // sunoti sutaH "susitni-"|| (uNA-203) // iti kit taH // 8 // punAti, pavate vA pitRpUtimiti putrAdau nipAtanAt putraH, yadAhuH- " pUtIti narakasyAkhyA duHkhaM ca narakaM viduH" iti, punAno narakAt trAyate iti vA 1 yanmanu: "pugnAmno narakAd yasmAt pitaraM trAyate sutaH / tasmAt putra iti proktaH khayameva khayambhuvA" // 1 // iti / . "sthAMpAsnAtraH kaH" // 5 / 1 / 142 // 9 // zeSazcAtra-putretu kuladhArakaH // sadAyAdo dvitIyazca // duhitari strItve nandanAdayaH zabdAH strItve vartamAnA duyate'nayA jAmAtA duhitA "tvaSTakSatta-" // (uNA-865) // iti sAdhuH, tasyAM duhitari vartante tena nandanAdibhyaH "At" // 2 / 4 / 18 // ityApi nandanA // 1 // udvahA // 2 // aGgajA // 3 // AtmajA 29 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 abhidhAnacintAmaNau // 4 // sUnuH // 5 // tanayA // 6 // dArikA // 7 // sutA // 8 // putrAd gaurAditvAd GyAM putrIti // 9 // zeSazcAtra- putryAM dhIdA samadhukA / dehasaMcAriNI cApi // tokApatyaprasUtayaH // 206 // tuk prajobhayoH ubhayoH- putre, duhitari ca, tauti hinasti duHkha tokaM "bhiinn-''|| (uNA21) // iti kaH // 1 // na patanti yena jAtena pUrvajAstadapatyaM " no halipateH" // (unnaa-358)|| iti yaH // 2 // prasUyate'sau prasUtiH // 3 // 206 // tautIti tuk "toH kik // (uNA-869) // 4 // prajAyate prajA // 5 // zeSazcAtra- apatye santAnasantatI // bhrAtrIyo bhrAtRvyo bhrAturAtmane / bhrAturapatyaM bhrAtrIyaH "IyaH vasuzca" // 6 / 1 / 89 // itIyaH // 1 // "bhrAturvyaH" // 6 / 1 / 88 // iti vye bhrAtRvyaH // 2 // khasrIyo bhAgineyazca jAmeyaH kutapazca saH // 207 // __ khasurapatyaM khasrIyaH "IyaH khasuzca" // 6 / 1 / 89 // 1 // bhAganyA / apatyaM bhAgineyaH "ddyaaptyuungH||6|| 1 // 70 // ityeyaN // 2 // jAmerapatyaM jAmeyaH "ito'nijaH" // 6 // 1 / 72 // ityeyaNa // 3 // kutaH sautraH, kotati kutapaH "bhujikuti-" // (uNA-305) // iti kidapaH // 4 // 207 // naptA pautraH putraputraH namati pUrvajebhyo naptA "nameH p ca // (uNA-862) // iti tRH||1|| putrasyApatyamanantaraM pautraH "punarbhUputra-" // 6 / 1 / 39 // ityaJ // 2 // - dauhitro duhituH sutaH / duhiturapatyaM dauhitraH " punarbhUputra-" // 6 / 1 / 39 // ityaJ // 1 // zeSazcAtra- naptA tu duhituH putre // pratinaptA prapautraH syAt pratijAto naptRtaH pratinaptA // 1 // prajAtaH pautrAt prapautraH pautrApatyam, AdipuruSAccaturthaH // 2 // tatputrastu paramparaH // 208 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 makANDaH / 223 tasya prapautrasya putrastatputraH, parAtparataraH paramparaH pRSodarAditvAt paramparA asyAstIti vA // 1 // 208 // paitRSvaseyaH syAt paitRSvastrIyastuk pitRSvasuH / " pitRSvasurapatyaM paitRSvaseyaH, paitRSvasrIyaH " mAtRpitrAderDeyaNIyaNau " // 6 / 1 / 90 // pitRSvasustuk apatyam // 1 // 2 // mAtRSvastrIyastug mAtRSvasurmAtRSvaseyavat // 209 // mAtRSvasuH suto'patyaM mAtRSvasrIyaH, mAtRSvaseyaH // 1 // 2 // 209 // vimAtRjo vaimAtreyaH ciruddhA mAtA vimAtA tasyA jAto vimAtRjaH, vimAturapatyaM vaimAtreyaH, zubhrA - ditvAdeyaN // 1 // dvaimAturodvimAtRjaH / dvayormAtrorapatyaM dvaimAturaH "saMkhyAsaMbhadrAd mAturmAturca" // 6 / 1 / 66 // ityaN, dvAbhyAM jAto dvimAtRjaH // 1 // satyAstu tanaye sAMmAturavad bhAdramAturaH // 210 // saMgatAyA mAturapatyaM sAMmAturaH, evaM bhAdramAturaH saMkhyAsaMbhadrA // 6 / 1 / 66 / / ityaN // 1 // 2 // 210 // saubhAgineyakAnInau subhagAkanyayoH sutau / 66 * "" "" subhagAyA apatyaM saubhAgineyaH " kalyANAderin cAntasya // 6 / 1 / 77 // ityeyaN // 1 // kanyAyA apatyaM kAnInaH " kanyAtriveNyAH kanInatrivaNaM ca // 6 / 1 / 62 // ityaN // 1 // paunarbhavapArastraiNeyo punarbhUparastriyoH // 219 // "" suta ityeva, dAsyA apatyaM dAseraH " kSudrAbhya eraN vA eyaNa dAseyaH // 1 // 2 // "" punarvA apatyaM paunarbhavaH "punarbhUputra - " // 6 / 1 / 39 // ityaJ // 1 // parastriyA apatyaM pArastraiNeyaH " kalyANAdeH - " // 6 / 1177 // ityeym|| 1 // 211 // dAsyA dAseradAseyau // 6 / 1 / 80 // pakSe nATerastu naTIsutaH / navyA apatyaM nATera H "kSudrA - " // 6 / 1 / 80 // ityeyaN / nATeyo'pi // 1 // bandhulo bAndhakineyaH kaulaTero'satIsutaH // 212 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 abhidhAnacintAmaNau... bandhUn lAti bandhulaH // 1 // bandhakyA apatyaM bAndhakineyaH "kalyANyAde-" . // 6 / 1 / 77 // ityeyaN // 2 // atra kulaTA asatI, tadapatyaM kaulaTeraH "kSudrA-" // 6 / 1180 // ileraN // 1 // 212 // .. sa tu kaulaTineyaH syAd yo bhikSukasatIsutaH / bhikSArthinI kulAnyaTati kulaTA bhikSukasatI tasyA apatyaM kaulaTineyaH " kulaTAyA vA" // 6 / 1178 // ityeyaNa, in cAntasya // 1 // dvAvapyetau kaulaTeyau etau- asatIbhikSukasatyoH sutau // 1 // kSetrajo devarAdijaH // 213 // kSetre jAtaH kSetrajaH, yanmanu:. "yastalpajaH pramItasya klIbasya vyAdhitasya vaa| khadharmeNa niyuktAyAM sa putraH kSetrajaH smRtaH" // 1 // 1 // 213 // khajAte tvaurasorasyau urasA kRta aurasaH, urasyaH "uraso yANau" // 6 / 3 / 196 // yanmanuH-- "vakSetre saMskRtAyAM tu svayamutpAdayed dhiym| tamaurasaM vijAnIyAt putraM prAthamakalpikam" // 1 // 2 // mRte bhartari jArajaH / golakaH jArAjjAto jArajaH, guDyate lajjAvazAd gopyate ghani latve ca golaH, ke golakaH // 1 // athA'mRte kuNDaH amRte jIvIta bhartari jArAjjAtaH, kuNDyate dahyate'nena kulaM kuNDaH; yatsmRtiH "paranAryA prajAyete dvau sutau kuNDagolako / patyau jIvati kuNDazca mRte bhartari golakaH" // 1 // iti // 1 // bhrAtA tu syAt sahodaraH // 214 // samAnodaryasodaryasagarbhasahajA api / sodarazca ... bhrAjate'nena bhrAtA " mAnibhrAjerlak ca " // ( uNA-859 ) // iti tRH // 1 // saha tulyamudaramasya sahodaraH // 2 // 214 // samAne udare jAtaH samAno Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mayaMkANDaH / . 225 dayaH, saudaryaH "sodaryasamAnodayauM' // 6 / 3 / 112 // iti yAntau nipAtyete // 3 // 4 // samAno garbho'sya sagarbhaH "smaansy-"|| 3 / 2 / 149 // iti sbhaavH| "sagarbhaH" ityamaraH // 5 // saha jAyate sahajaH // 6 // samAnamudaramasya sodaraH // 7 // ___sa tu jyeSThaH syAt pitryaH pUrvajo'grajaH // 215 // sa tu bhrAtA, dvayormadhye prakRSTo vRddho jyeSThaH // 1 // piturAgataH pitryaH " pituryo vA" // 6 / 3 / 151 // iti yH|| 2 // pUrva jAtaH pUrvajaH // 3 // agre jAto'prajaH "kcit"||5|1|171|| iti DaH, yaugikatvAdagrimo'pi // 4 // 215 // jaghanyaje yaviSThaH syAt kaniSTho'varajo'nujaH / sa yavIyAn kanIyAMzca jaghanyajaH pazcAjAtastatra // 1 // atizayena yuvA'lpo vA yaviSThaH, kaniSThaH " guNAGgA-" // 73 / 9 // itISThe " alpayUnoH kanvA " // 7 / 4 / 33 // iti kanAdezaH // 2 // 3 // avare jAto'varajaH // 4 // anujAto'nujaH // 5 // atizayena yuvA yavIyAn , kanIyAn // 6 // 7 // zeSazcAtra- syAt kaniSThe tu kanyasaH // pitRvyazyAlamAtulAH // 216 // pituH patnyAzca mAtuzca bhrAtaraH piturbhrAtA pitRvyaH " pitRbhrAturvyaDulaM bhrAtari " // 6 / 2 / 62 // iti sAdhuH // 1 // panyA bhrAtA, zyAyati zyAlaH " zyAmAzyA-" // ( uNA-462) // iti laH // 1 // mAtu tA mAtulaH // 1 // 216 // devRdevarau / devA cAvaraje patyuH patyubharturanuje dIvyatIti devA "diva R:"|| (unnaa-852)||1|| devate devaraH "Rchictti-"|| ( uNA-397) / / ityaraH // 2 // " bahulam " // 5 / 1 / 2 // ityani . devA // 3 // - jAmistu bhaginI svasA // 217 // jamati, atIva jAmiH " kamivami-" // ( uNA-618 ) // iti NidiH // 1 // bhagaH kalyANamastyasyA bhaginI // 2 // suSThu asyate svasA "soraseH " // ( uNA-853 ) // iti RH // 3 // 217 // zeSazcAtra- jyeSTabhaginyAM tu vIrabhavantI // nanAndA tu svasA patyunanandA nandinItyapi / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 abhidhAnacintAmaNau patyuH svasA na nandayati vadhUM nanAndA " yatinanandibhyAM dIrghazca" (unnaa-856)|| iti RH, nakhAditvAnno'dabhAvaH bAhulakAd dIrghatvAbhAve nanandA // 1 // 2 // nandati nandayati vA avazyaM nandinI // 3 // patnyAstu bhaginI jyeSThA jyeSThazvazrUH kulI ca sA // 218 // jyeSThA cAsau zvazrUzca jyeSTazvazrUH // 1 // kolati kulI // 2 // 218 // kaniSThA zyAlikA hAlI yantraNI kelikuJcikA / patnyAH kaniSThabhaginI zyAlyeva zyAlikA // 1 // halati hAlI, jvalAditvAd Ne GIH // 2 // yantrayati yantraNI // 3 // kelyAM kuJcati kuTilIbhavati kelikuJcikA // 4 // kelirdravaH parIhAsaH krIDA lIlA ca narma ca // 219 / / devanaM kUrdanaM khelA lalanaM varkaro'pi ca / kelanaM keliH, puMstrIliGgaH " kilipili-" // ( uNA-608) // iti i. // 1 // dravati hRdayamanena dravaH // 2 // parihasanaM parihAsaH " ghaJyupasargasya." // 3 // 2 // 86 // iti dIrghatve parIhAsaH // 3 ||kriiddnN krIDA 'kelipariSvaSkitoyam' iti kecit // 4 // lalanaM lIlA bhidAditvAdaGi nipAtyate // 5 // nRNAti vinayati nau, klIbaliGgaH " man " // ( unnaa-911)|| iti man // 6 // 219 // dIvyate devanam // 7 // kUryate kUrdanam // 8 // khelanaM khelA // 9 // lalyate lalanam // 10 // vRNotyanena varkaraH " kizRvRbhyaH karaH " // (uNA-435) // khelAkUrdanazabdau kelipariSvaSkite rUDhAvapi vizeSAnAzrayaNAdasmAbhiH keliparyAyatvenoktau // 11 // zeSazcAtra- syAttu narmaNi // sukhotsavo rAgaraso vinodo'pi kilo'pi ca / / vaptA tu janakastAto bIjI janayitA pitA // 220 // vapati bIjaM vaptA // 1 // janayati janakaH, jAyate'smAd vA " dRkR-" // (uNA-27) // ityakaH // 2 // tanoti santatiM tAtaH "susitani-" // (unnaa203)|| iti kit , to dIrghatvaM ca, yadvA tanoti tataH, tataH svArthe'N // 3 // bIjamastyasya bIjI // 4 // janayati janayitA // 5 // pAti rakSati pitA " pAterica" // ( uNA-858 ) // iti tRH // 6 // 220 // zeSazcAtra- vapyo janitro retodhAstAte // pitAmahastasya pitA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. mrykaannddH| 227 tasya pituH pitA pitAmahaH "pitro mahad" // 6 / 2 / 63 // 1 // tatpitA prapitAmahaH / tasya pitAmahasya pitA, pravRddhaH pitAmahAt prapitAmahaH // 1 // mAturmAtAmahAdyevaM evamityamunA prakAreNa, mAtuH pitA mAtAmahaH, tasya pitA prmaataamhH||1|| mAtA'mbA jananI prasUH // 221 // savitrI janayitrI ca mAnyate mAtA "mAnibhrAjerlak ca" // (uNA-859) // iti tRH // 1 // amati yAti vAtsalyamambA "zamyameNidvA" // (ugA-318) // iti baH, ambate' jalpatIti vA // 2 // jAyate'syAmiti jananI // 3 // prasUte prasUH // 4 // 221 // sUte savitrI // 5 // janayati janayitrI " yA janitrI trilokyAH" iti tvantarbhAvitaNyarthatvAt // 6 // zeSazcAtra- jAnI tu mAtari // kRmilA tu bhuprsuuH| apatyAni bhUyastvAt kRmIniva lAti janayati kRmilA / bahUnyapatyAni prasUte bahuprasUH // 3 // dhAtrI tu syAdupamAtA . dhayanti tAmiti dhAtrI stanadAyinI "dhAtrI" // 5 / 2 / 91 // iti traTi nipAtyate // 1 // upajAtA, upacaritA vA mAtopamAtA // 2 // vIramAtA tu vIrasU H // 222 // vIraM sUte vIrasUH // 1 // 222 // . zvazrUrmAtA patipatnyoH . . pratyuH, palyAzca mAtA zvazurasya bhAryA zvazrUH "nArIsakhI-" // 2 // 4 // 76 // ityUGi nipAtyate // 1 // . . zvazurastu tayoH pitaa| ... tayoriti patyuH palyAzca pitA, suzobhanamaznute, annAti vA zvazuraH "zvazuraphukundura-" // (uNA-426) // ityure nipAtyate // 1 // pitarastu piturvazyAH pituze bhavAH pUrvapuruSAH, pAnti rakSantIti pitaraH // 1 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 abhidhAnacintAmaNau mAturmAtAmahAH kule // 223 // mAtuH kule vaMze bhavAH pUrvapuruSA mAtAmahAH // 1 // __ pitarau mAtApitarau mAtarapitarau pitA ca mAtA ca / pitA ca mAtA ca dvau pitarau "pitA mAtrA vA" // 3 / 1 / 122 // 1 // ityekazeSaH "A dvndve''||3| 2 / 39 // ityAtve mAtApitarau // 2 // "mAtarapitaraM vA" // 3 / 2 / 47 // iti nipAtanAd mAtarapitarau // 3 // zvazrUzvazurau zvazurau zvazurazca zvazrUzca dvau zvazurau " zvazuraH zvazrUbhyAM vA" // 3 / 1 / 123 // ityekazeSaH // 1 // 2 // 'putrau putrazca duhitA ca // 224 // . "bhrAtRputrAH svasRduhitRbhiH" // 3 / 1 / 121 // ityekazeSaH // 1 // 224 // bhrAtA ca bhaginI cApi bhrAtarau spaSTam // 1 // atha bAndhavaH / svo jJAtiH svajano bandhuH sagotrazca , bandhureva vAndhavaH, prajJAditvAdaN // 1 // asyatyanyajAti svaH "prabAhA-" // (uNA-514) // iti nipAtyate // 2 // jJAyate jJAtiH puMliGgaH "plujJA-" // (uNA-646) // iti tiH // 3 // sva AtmIyazcAsau janazca svajanaH // 4 // badhnAti snehaM bandhuH "bhRmRtR-" // (uNA-716) // ityuH // 5 // samAnaM gotramasya sagotraH " samAnasya dharmAdiSu " // 3 / 2 / 149 // iti sabhAvaH // 6 // nijaH punaH // 225 // AtmIyaH svaH svakIyazca nijAto nijaH "kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DaH // 1 // 225 // Atmano'yamAtmIyaH " dorIyaH " // 6 / 3 / 32 // 2 // asyati paraM khaH // 3 // svakasyAyaM svakIyaH, gehAditvAdIyaH // 4 // sapiNDAstu sanAbhayaH / samAnaH piNDa eSAM sapiNDAH, yatsmRtiH- "sapiNDatA tu puruSe saptame vinivatate, saptamAdUrdhva sagotrAH" // 1 // sapA nAbhirmUlaM yeSAM te sanAbhayaH "smaansy"|| 3 / 2 / 149 // iti satvam // 2 // tRtIyA prakRtiH paNDaH SaNDhaH klIbo napuMsakam // 226 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 maryakANDaH / 229 strIpuMsAbhyAM tRtIyA prakRtirliGgamatra tRtIyAprakRtiH strIliGgaH " taddhitAkakopAntya-" // 3 / 2 / 54 // iti puMvadbhAvAbhAvaH // 1 // paNDate gacchati ubhayavyajanatA paNDaH, panAyati strIpuMsAviti vA "paJcamADDaH" ||(unnaa-168)|| paNDurapi // 2 // sanati SaNDaH " zamiSaNibhyAM-" // (uNA-179) // iti Dhe bAhulakAt satvAbhAvaH 'zaNDhaH' ityamaraH 'zaNThaH' ityanye // 3 // klIbate klIbaH // 4 // puMsaN abhimardane, na puMsayati napuMsakaM, puMklIbaliGgau " naJaH puMseH " // ( uNA-32) // ityake nakhAditvAd ad na bhavati, na strI na pumAn iti vA, nkhaaditvaat||5||226|| indriyAyatanamaGgavigrahI kSetragAtratanubhUghanAstanU : / mUrtimatkaraNakAyamUrtayo verasaMhananadehasaMcarAH // 227 // ghano bandhaH puraM piNDo vapuH pudgalavarmaNI / kalevaraM zarIraH . indriyANAmAyatanamindriyAyatanam // 1 // amati vRddhimaGgam "gamyami-" // (unnaa-92)|| iti gaH, aGgatIti vA // 2 // vigRhyate rogAdibhiriti vigrahaH // 3 // kSayatyavazyaM kSetram " huyAmA-" // ( unnaa-451)|| iti traH // 4 // gacchati gAtram " gamerA ca " // ( uNA-453 ) // iti trH||5|| tanyate. tanuH, strIliGgaH "bhRmRtR-" // ( uNA-716 ) // ityuH // 6 // bhuvA pRthivyA ghano bhUghanaH // 7 // tanyate tanU :, strIliGgaH "kRssicmi-"||(unnaa-829)| ityUH // 8 // mUrtiH kAThinyamastyasya mUrtimat // 9 // kriyate'nena karaNam // 10 // cIyate'sau kAyaH "citidehA-" // 5 / 3 / 79 // iti ghaJ katvaM ca // 11 // mUcchatyanayA mUrtiH // 12 // veti prajAyate veraM, puMktIbaliGgaH "khurkssur-"||(unnaa396)|| iti re sAdhuH // 13 // saMhanyante'GgAnyatra saMhananam // 14 // dhAtubhirdihyate dehaH, puMklIbaliGgaH // 15 // saMcaratyanena saMcaraH "gocrsNcr-"||5|3|131|| iti ghaH // 16 // 227 // dhAtubhirhanyate ghanaH "mUrtinicitA'bhre ghanaH" // 5 / 3 / 37 // ityali niSAtyate // 17 // badhyate paJcabhirbhUtairbandhaH // 18 // purati puram // 19 // dhAtubhiH piNDyate piNDaH, puMklIbaliGgaH // 20 // upyate vapuH, klIbaliGgaH "rudyarti-" ||(unnaa997 ) // ityus // 21 // padyate pudgalaH "muralo-" // ( uNA-474 ) // ityule nipAtyate, pUraNa-galanadharmatvAdvA, pRSodarAditvAt // 22 // vRSyate sicyate, varSati malAn vA varma, klIbaliGgaH "man" // (uNA-911 ) // iti man // 23 // kaDati mAdyati kaDevaram " kaDerevarA-" // (uNA-445) // ityevaraH, latve kalevaram // 24 // zIryate zarIraH, puMklIbaliGgaH "kRzRpa-" // ( uNA-418 ) // itIraH // 25 // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 abhidhAnacintAmaNau- - haambaant dehe sinaM prajanukazcatuHzAkha SaDaGgakam / vyAdhisthAnaM ca // asminnajIve kuNapaM zavaH // 228 // mRtakaM asmin zarIre'jIve jIvanirmukte kuNati zabdAyate kuNapaM " bhujikuti-" // ( unnaa-305)|| iti kidapaH, kuNaM zabdaM pAti rakSati vA, dhanaJjayAkhyasya vAyoH zave saMbhavAt // 1 // zavati yAtyasmAjjIvaH zavaH, puMklIbaliGgau // 2 // 228 // mriyate sma mRtaM, ke mRtakam // 3 // ruNDakabandhau tvapazIrSe kriyAyuji / apagataM chinnatvAt zIrSamasyApazIrSa vapustatra kriyAyukte nRtyatItyarthaH, rUyate zabdyate ruNDaH " picaNDai-" // ( uNA-176 ) // iti nipAtyate // 1 // kUyate zabdyate kavandhaH, puMklIbaliGgaH " korandhaH " // ( uNA-257 ) // ityandhaH, kasya ziraso bandho'treti vA, kena badhyata iti vA, pRSodarAditvAt // 2 // vayAMsi tu dazAH prAyAH - arthAt zarIrasya viyanti krameNa gacchanti vayAMsi // 1 // bAlyAdIni dazyante dazAH, strIliGgaH, sthAditvAt kaH // 2 // prakarSaNA'yante prAyAH, puMliGgaH // 3 // sAmudraM dehalakSaNam // 229 // samudre zarIre bhavaM sAmudram // 1 // dehasya lakSaNaM cakradhvajAdi // 229 // _____ekadeze pratIko'GgAvayavA'paghanA api / zarIrasya ekazcAsau dezazca ekadezastatra prAti zarIramiti pratIkaH " sRNIkAstIka-" // (unnaa-50)|| itIke nipAtyate // 1 // aGgatyekadezatvamaGgam // 2 // avayautyavayavaH // 3 // apahanyate'nenetyapadhanaH "nighodgha-" // 5 // 3 // 36 // ityali cipAtyate // 4 // zeSazcAtra- dehaikadeze gAtram // uttamAGgaM ziro mUrdhA maulirmuNDaM kamastake // 230 // varAGgaM karaNatrANaM zIrSa mastikamityapi / uttamaM ca tadaGgaM cottamAGgam // 1 // zRNAti viyuktamiti ziraH, klIbaliGgaH " mithiraji-" // ( uNA-971) // iti kidas // 2 // mUrcchantyasminnAhatAH Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mrtykaannddH| 231 prANina iti mUrdhA, puMliGgaH " zvanmAtari-" // ( uNA-902 ) // ityani nipAtyate // 3 // mUyate badhyate mukuTAdikamatreti mauliH, puMstrIliGgaH "dhUmUbhyAM-" // ( unnaa-701)|| iti liN // 4 // muNyate pratijJAyate muNDaH, puMklIbaliGgaH "kuguhu-" // ( uNA-170 ) // iti kid DaH, muNDyate vA // 5 // kAyati kaM " kvacit " // 5 / 1 / 171 // iti DaH // 6 // masyati pariNamate tasya "damyami-" // ( uNA-200 ) // iti te mastaM, khArthe ke mastakaM, puMklIbIlaGgaH, maseH "iSyAza-" // ( uNA-77 ) // iti takak vA // 7 // 230 // varamaGgaM varAGgam // 8 // karaNAnIndriyANi trAyante'neneti karaNatrANam // 9 // zIyate masyati jarasA zIrSe " RjiriSi." // ( uNA-567 ) // iti kit saH // 10 // mastikaM " kuzika-" // ( uNA-45) // iti ike nipAtyate // 11 // tajjAH kezAstIrthavAkAzcikurAH kuntalAH kacAH // 231 // vAlAH syuH tasmin zirasi jAtAstajAH zirasijAH, klizyata ebhiH kezAH " klizaH ke c"||(unnaa-530)|| iti zaH, ke zerata iti vA // 1 // tIrthe ucyanta upayAcyante tIrthavAkAH // 2 // cakyante pratihanyante cikurAH "zvazura-" // ( uNA-426 ) // ityure nipAtyate, vihurAstu prAkRte kasya hAdezAt, saMskRte'pIti durgaH; yadAha-"kuntalA murdhajAstvasrAzcikurAzcihurAH" iti // 3 // kananti dIpyante kuntalAH "muralorala-" // ( uNA-474 ) // ityale nipAtyate, kuntAkAraM lAnti vA // 4 / / kacante kacAH // 5 // 231 // valyante vAlAH, puMktIbaliGgaH, valanti vA jvalAditvAd NaH // 6 // zeSazcAtra-kace punaH / vRjino vellitAyo'zraH // . tatparAH pAzo racanA bhAra uccayaH / hastaH pakSaH kalApazca kezabhUyastvavAcakAH // 232 // tebhyaH kezAdizabdebhyaH parAH pAzAdayaH zabdAH kezabhUyastvaM vadanti, yathA kezapAzaH // 1 // kezaracanA // 2 // kezabhAraH // 3 // kezoccayaH // 4 // kezahastaH // 5 // kezapakSaH // 6 // kezakalApa iti // 7 // prazaMsArUDhatvAdebhiH karmadhArayaH // 232 // alakastu karkarAlaH khaGkharazcUrNakuntalaH / __ alayati bhUSayatyalakaH, puMklIbaliGgaH " dRkRna-" // ( uNA-27 ) // ityakaH // 1 // karkaratvena kaToratvena alati karkarAlaH // 2 // khamindriyaM kharayati khataraH, pRSodarAditvAt // 3 // cUrNAkAraH kuntalazcUrNakuntalaH kuTilakezaH // 4 // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 abhidhAnacintAmaNau sa tu bhAle bhramarakaH kurulo bhramarAlakaH // 233 / / . . . sa tvalako bhAle lalATe bhramarapratikRtibhramarakaH, puMklIbaliGgaH // 1 // ku ISallulati kurulaH, pRSodarAditvAt , yalakSyam- "kurulAlasabhrUlehe" iti // 2 // bhramarAkRtiralako bhramarAlakaH // 3 // 233 // dhammillaH saMyatAH kezAH Urdhva milati dhammillaH, pRSodarAditvAt , dhameH sautrasya "bhillaacchbhll-''| ( uNA-464 ) // iti nipAtanAd vA // 1 // zeSazcAtra- dhammille maulijUTako / / kezaveSe kabarI kezAnAM veSe racanAyAM kUyate kavarI "RcchicaTi-" // ( uNA-397 ) // ityare " bhAjagoNa-" // 2 / 4 / 30 // iti GIH, kaM vRNotIti vA // 1 // zeSazcAtra- karbarI tu kabaryo syAt // atha / veNiH praveNI vIyate veNiH, strIliGgaH "kAvAvI-" // ( uNA-634 ) // iti nniH||1|| prakRSTA veNiH praveNI // 2 // ___ zIrSaNyazirasyau vizade kace // 234 // zirasi bhavaH zirasyaH, zIrSaNyaH " digAdi-" // 6 / 3 / 124 // iti ye " keze vA" // 3 / 2 / 102 // iti zIrSannAdezaH, pakSe zirasyaH // 1 // 2 // vizade'nyonyAsaMpRkta snAnAdinirmale vA // 234 / / zeSazcAtra- pralomnyo vizade kce|| kezeSu vartma sImantaH sinoti kezAnanena sImantaH " sImantahemanta-" // ( uNA-222 ) // ityante nipAtyate, sImro'nta iti vA pRSodarAditvAt // 1 // palitaM pANDuraH kacaH / palati yAti zvetatvaM pAkAtU palitaM, puMklIbaliGgaH "hRzyAruhi-" // ( uNA210) // iti taH // 1 // cUDA kezI kezapAzI zikhA zikhaNDikAH samAH // 235 // coTyate cUDA, bhidAditvAdaGi nipAtyate // 1 // ke zete kezI " kvacit " Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 233 ||5|1|171 // iti De GIH // 2 // kezAn pAzayatIti kezapAzI // 3 // ityenAM 46 zikhA " zyatericca vA "" // ( uNA - 85 ) // iti khaH // 4 // zikhaNDatulyAH zikhaNDikAH // 5 // 235 // sA bAlAnAM kAkapakSaH zikhaNDakazikhANDakau / kAkapakSa iva kAkapakSaH // 1 // zirasi khaNDyate, zikhivad Dayate vA zikhaNDaH, pRSodarAditvAt, ke zikhaNDakaH // 2 // ziro maNDayati zikhANDakaH, pRSodarAditvAt // 3 // tuNDamAsyaM mukhaM vaktraM lapanaM vadanAnane // 236 // 66 "2 "" tujyate'nena, tuNDaM tuNati kuTilIbhavati vA " kuguhu - " // ( uNA - 170 ) // iti kid DaH // 1 // asyatyanena varNamAsyaM " zikyAsya- " // ( uNA - 364 ) // iti nipAtyate // 2 // mahyate mukhaM, puMklIbaliGgaH maruccAsya vA 11 ( uNA - 89 ) // iti sAdhuH // 3 // ucyate'neneti vaktraM " huyAmA- // ( uNA - 451 ) // iti traH, muditAMni khAnyatreti vA pRSodarAditvAt // 4 // lapyate'neneti lapanam // 5 // udyate'neneti vadanam // 6 // A samantAdanityanenA''nanam // 7 // 236 // zeSazcAtra - mukhe dantAlayasteraM ghanaM caraM ghanottamam // bhAle godhyalikAlIkalalATAni "" bhalyate paribhASyate zubhAzubhamatra bhAlaM, puMklIbaliGgaH, tatra // 1 // gudhyate paDhAdinA veSTayate godhiH, strIliGgaH " kilipili- // ( uNA - 608 8 ) // iti iH // 2 // alyate bhUyate tilakAdibhiralikaM " krIkalyali - " 11 (JO11-32) 11 itIkaH " syamikaSi- " // ( uNA - 46 ) // itI'lIkam // 3 // 4 // lalate'trAlaGkAro lalATam " anizR- " // ( uNA - 145 ) // ityAdaH // 5 // zrutau zravaH / zabdAdhiSThAna paijjUSamahAnAdadhvanigrahAH // 237 // karNaH zrotraH zravaNaM ca 66 zrUyate'nayA zrutiH, zrvAditvAt tiH, tatra // 1 // zRNoti zravaH klIbaliGgaH as "||(unnaa - 952) // ityas || 2 || zabdo'dhitiSThatyatra zabdAdhiSThAnam // 3 // pijjUSaH karNamalaH so'trAsti jyotsnAdyaNi paiMjUSaH, puMklIbaliGgaH, yadvAcaspati:zravaH paiJjUSamastriyAm // 4 // mahAn nAdo nirghoSo'treti mahAnAdaH // 5 // dhvanirgRhyate'nena dhvanigrahaH, zabdagraho'pi // 6 // 237 // karNyate'nena karNaH, Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 234 abhidhAnacintAmaNau kiratyanena vA " iNuvi-" // ( uNA-182 ) // iti NaH // 7 // zrUyate'nena zrotraM " huyAmA-" // ( uNA-451 ) // iti traH // 8 // anaTi zravaNaM, puMklIbaliGgaH // 9 // ___veSTanaM krnnshsskulii| veSTayate'nena veSTanaM karNazaSkulI // 1 // zaknotyanayA zrotuM zaSkulI karNasya zaSkulI karNazaSkulI // 2 // pAlistu karNalatikA pAlyate pAliH, strIliGgaH " kharebhya i:" // ( uNA-606 ) // 1 // karNasya lateva karNalatikA // 2 // zeSazcAtra- karNaprAntastu dhArA syAt karNamUlaM tu zIlakam // zaGkho bhAlazravo'ntare // 238 // zAmyantyatrA''hate prANA iti zaGkhaH, 'klIbaliGgaH " zamimanibhyAM khaH" // ( uNA-84) // 1 // 238 // cakSurakSIkSaNaM netraM nayanaM dRSTirambakam / locanaM darzanaM dRk ca caSTe zubhAzubhaM sphuraNAccakSuH " cakSeH zidvA" // ( uNA-1001 ) // ityus , aznute'kSi, klIbaliGgau " puSipluSi-" // ( uNA-707 ) // iti kitsiH // 1 // 2 // IkSyate'nenekSaNam // 3 // nIyate'nena dRzyamiti netraM, puMklIbaliGgaH " nIdAmb-" // 5 / 2 / 88 // iti traT // 4 // anaTi nayanam // 5 // dRzyate'nayA dRSTiH // 6 // ambate'mbakam // 7 // locyate'nena locanaM, vilocanamapi // 8 // dRzyate'nena darzanam // 9 // pazyati, dRzyate'nayA vA dRk , striilinggH||10|| zeSazcAtra- akSiNa rUpagraho devadIpaH // tattArA tu kanInikA // 239 // tasyA'kSNaH, tarayati tamastArA, puMstrIliGgaH, ke tArakA'pi, tacchabdo'trAkSiparAmarzI nakSatravyavacchedArthaH // 1 // kanati dIpyate kanInikA " kanerInakaH " // (uNA-73 ) // 2 // 239 // vAmaM tu nayanaM saumyaM somo devatA'sya saumyaM " kasomADhyaN " // 6 // 2 / 107 // 1 // bhAnavIyaM tu dakSiNam / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 235 3 martyakANDaH / bhAnoridaM bhAnavIyaM " dorIyaH " // 6 / 3 / 32 // 1 // asaumye'kSaNyanakSi syAt somadevatAkatvena lakSaNayA saumyamavikRtaM na saumyamasaumyaM tatrAkSaNi, cikRtamakSi anakSi, naJ virodhe, anarthavat // 1 // IkSaNaM tu nizAmanam // 240 // nibhAlanaM nizamanaM nidhyAnamavalokanam / darzanaM dyotanaM nirvarNanaM ca IkSyata IkSaNam // 1 // zamiN Alocane, nizAmanam // 2 // 240 // nibhAlyate nibhAlanam // 3 // nizAmyate nizamanaM "zamo'darzane" // 4 / 2 / 28 // ityatra darzane eva hrakha iti matAzrayaNAd hrasvaH // 4 // nidhyAyate nidhyAnam // 5 // avalokyate'valokanam // 6 // dRzyate darzanam // 7 // dyotyate dyotanam // 8 // nirvarNyate nivarNanam // 9 // athArdhavIkSaNam // 241 // apAGgadarzanaM kAkSaH kaTAkSo'kSivikUNitam / ardhe vIkSaNamasyArdhavIkSaNam // 1 // apAGgena darzanamapAGgadarzanam // 2 // ISad vikUNitatvAd akSyatra kAkSaH " alpe " // 3 / 2 / 136 // iti kAdezaH " sakthyakSNaH- " // 7 / 3 / 126 // iti 8H samAsAntaH // 3 // kaTasya kapolasyA'kSi kaTAkSaH " saMkaTAbhyAm " // 7 / 3 / 86 // ityat samAsAntaH // 4 // akSNovikUNanamakSivikUNitam // 5 // syAdunmIlanamunmeSaH unmIlyate unmIlanam // 1 // unmeSaNamunmeSaH // 2 // . nimeSastu nimIlanam // 242 // nimeSaNaM nimeSaH // 1 // nimIlyate nimIlanam // 2 // 242 // akSNorbAhyAntAvapADau netrayorupAntapradezau apakRSTAvaGgAvapAjhau // 1 // bhrUrUce rompddhtiH| akSNorupari romarAjistannAma, bhrAmyati bhrUH, strIliGgaH "bhrmigmi"|| (uNA843) // iti DUH // 1 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 abhidhAnacintAmaNausakopabhrUvikAre syAd bhra bhrUbhRparA kuTiH // 243 // bhrAdibhyaH parA kuTiH bhravaH kuTanaM kuTilIkaraNaM bhrakuTiH, bhrakuTi: "kRzakuTi.". // ( uNA- 619 ) // iti iH, tato "bhruvo'cca kuMsakuTyoH " // 2 / 4 / 101 // ityatvaM, hrakhatvaM ca // 1 // 2 // bhrUkuTibhRkuTI tu matAntarAzrayeNa, strIliGgAH, yadgauDaH- "atha bhrakuTirghakuTibhrukuTibhrakuTi striyaH" iti / / 3 // 4 // 243 // kUca kUpai bhruvormadhye kIryate kUce, puMklIbaliGgaH "kUrcacUrca-" // ( // uNA-113 ) // iti ne nipAtyate // 1 // kIryate kUpai " kRzasabhya UrcAntasya " // ( uNA-298 ) // iti yaH // 2 // ___ pakSma syAd netraromaNi / pacyate vistIryate pakSma, puMklIbaliGgaH "sAtmannAtman ," // (uNA-916) / / iti mani nipAtyate // 1 // gandhajJA nAsikA nAsA ghrANaM ghoNA vikUNikA // 244 // nakraM narkuTakaM zicinI gandhaM jAnAti gandhajJA // 1 // nasyate kuTilIkriyate nAsikA "nasivasi." // (uNA-40 ) // iti NidikaH, nAsata iti vA NakaH // 2 // ghani, aci vA nAsA // 3 // jighratyanena ghrANam // 9 // ghuNati gandhAthai ghoNA // 5 // vikUNayati vikUNikA // 6 // 244 // na kAmati vAyurasmin narka "naJaH kramigami-" / / (unnaa-4)|| iti Dapratyaye nakhAditvAt sAdhuH, klIbaliGgo'yam / vAcaspatistu-"nako nAsA vikUNikA" iti ghusyAha // 7 // nRtyati pavano'tra naTaM " narkuTakukkuTa-" // ( uNA-155 ) // ityuTe nipAtyate, ke nakuTakam // 8 // zivatyavazyaM zicinI / / 9 / / zeSazcAtra- nAsA tu gandhahRt // nasA gandhavahA nasyA nAsakyaM gandhanAlikA // oSTho'dharo radacchadaH / dantavastraM ca uSyate tIkSNAhAreNa oSThaH " vanikaNi-" // ( uNA-162 ) // iti ThaH // 1 // avati zobhAmadharaH, ayamadhastanoSThavAcIti kazcit // 2 // radAnAM chado radacchadaH // 3 // dantAnAM vastramiva dantavastraM puMklIbaliGgaH / / 3 / / zeSazcAtra- oSThe tu dazanocchiSTo rasAlepI ca vAgdalam / tatprAntau sRkkaNI Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 3 maryakANDaH / 237 tasyauSThasya prAntau sRjato lAlAM mRkaNI "sRjeH sajsako ca" // ( uNA907) // iti kvanip 'sUkkiNI' ityamaraH // 1 // _asikaM tvadhaH // 245 // adharasyA'dhobhAgo'syate'sikaM " krIkali-" // ( uNA-38 ) // iti bahuvacanAdikaH // 1 // 245 // asikAdhastu cibukaM cIyate cibukaM hanvagrasandhiH " kaJcukAMzuka-" // ( uNA- 57 ) // ityuke nipAtyate // 1 // syAd gallaH sRkkaNaH paraH / galyate'nena gallaH " zAmAzyA-" // ( uNA- 462 ) // iti bahuvacanAlaH // 1 // gallAt paraH kapolazca / kapiH sautraH, kapyate kapola: " kaTipaTi- " // ( uNA- 493 ) // ityolaH // 1 // paro gaNDaH kapolataH // 246 // kapolAt paro gaNDati gaNDaH;gallAdayastrayo'lpavizeSatvAdekArthA ityeke||1||246|| tato hanuH tato gaNDAt paro hantyAhAraM hanuH, puMstrIliGgaH "kRhne-'|| (unnaa-791)|| iti nuki bAhulakAd nalopaH // 1 // -- zmazru kUrcamAsyaloma ca mAsurI / / - mani mukhaikadeze zete zmazru, klIbaliGgaH "zmanaH zIDo Dit" // (unnaa-810)|| iti ruH // 1 // kIryate kUcaM, puMklIbaliGgaH // 2 // Asyaikadeze loma aasylom||3|| masyati pariNamate mAsurI "zvazura-" // (uNA-426) // ityure nipAtyate // 4 // ...zeSazcAtra- zmazruNi vyaJjanaM koTaH // - dADhikA daMSTrikA dADhAprakRtirdADhikA // 1 // evaM daMSTrikA, drADhikA'pi // 2 // dADhA daMSTrA jambhaH dyati khaNDayati dADhA " bahulam " // 5 / 1 / 2 // iti DhaH // 1 // dazyate... 'nayA daMSTrA " daMzestraH " // 5 / 2 / 90 // iti traH // 2 // jAyate jambhaH " gRdRra. mi." // ( uNA-327 ) // iti bhaH // 3 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau- . dvijA radAH // 247 // radanA dazanA dantA daMzakhAdanamallakAH / dvirjAyante dvijAH // 1 // radanti vilikhanti radAH // 2 // 247 // radyate'mIbhiriti radanAH // 3 // dazyate'mIbhirdazanAH " dazanA'vodai." // 4 // 2 // 54 // ityanaTi nipAtyate // 4 // dAmyantyamlabhakSaNAd dantAH " damyami-" // ( unnaa200)|| iti taH // 5 // dazyate'mIbhirdezAH " vyaJjanAd ghaJ" // 5 / 3 / 132 // // 6 // khAdantyebhiH khAdanAH // 7 // mallante dhArayanti. dRDhatvaM mallAH, ke mallakAH // 8 // zeSazcAtra-dante mukhakhuro dAluH // rAjadantau tu madhyasthAvuparizreNiko kvacit // 248 // dantAnAM rAjAnau rAjadantau dantapaGkeparyadhazca dvau dvau madhyabhUtau / kvaciditi matAntare- upari na tvadhaH zreNiH patiryayoruparizreNikau, vaijayantIkArastu- 'madhyadantA rAjadantA daMSTrA tatpArzvayordvayoH' iti caturo rAjadantAnAha // 1 // 248 // rasajJA rasanA jihvA lolA rasAn madhurAdIn jAnAti rasajJA // 1 // rasyate'nayA rasanA, srIklIbaliGgaH "pvasirasi-" // (uNA-269) // ityanaH // 2 // leDhi rasAn jihvA "liherjiG ca" // (uNA-513) // iti vaH // 3 // lolatIti lolA // 4 // zeSazcAtra-jihvA tu rasikA rasnA rasalA rasamAtRkA / rasA kAkurlalanA ca // tAlu tu kAkudam / taratyAhAro'treti tAlu, klIbaliGgaH "RtR-"|| (uNA-727) // iti NidulatvaM ca rasya // 1 // kakate jihvA'tra kAkudaM "karNidvA" // (uNA-243) // iti NidudaH, kAkuM dadAtIti vA // 2 // zeSazcAtra- vaktradalaM tu tAluni // sudhAsravA ghaNTikA ca lambikA galazuNDikA // 249 / / sudhAmamRtakalAM sravati sudhAravA // 1 // ghaNTApratikRtirghaNTikA // 2 // lambate lambikA // 3 // galasya zuNDeva galazuNDikA // 4 // 249 // kandharA dhamaniIvA zirodhizca zirodharA / kaM ziro dhArayati kandharA "dhAredharca" // 5 / 1 / 113 // iti kho, dharAdezazca // 1 // dhameH sautrasya dhamyate'nayeti "sdivRty-"|| (uNA-680) // ityanau dhamaniH, Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 239 strIliGgaH // 2 // gRNAti girati gRdhnAti vA prIvA "prahvAhvA - " // ( uNA - 514 ) // iti ve nipAtyate // 3 // ziro dhIyate'syAM zirodhiH, strIliGgaH "vyApyAdAdhAre" ||5|3|88 // iti kaH // 4 // ziro dhArayati zirodharA // 5 // sAtrirekhA kambugrIvA sA prIvA rekhAtrayAGkitA zaGkhAkRtirvA kambugrIvA // 1 // avaTurghATA kATikA // 250 // " bhavatyavaTuH, puMstrIliGgaH " avyartigRbhyo'duH // ( uNA - 762 ) // 1 // nantyasyAM hiMsA ghATA ghaTAghATA- // ( uNA - 141 ) // iti nipAtyate // 2 // kRkaM kandharAmadhyamaTati kRkATikA prIvApazcAdbhAgaH // 3 // 250 // " "( zeSazcAtra - avaTau tu ziraHpITham // kastu kandharAmadhyaM kriyate'sau kRkaH " kRgo vA // ( uNA - 23 ) // iti kitkaH // 1 // >> kRpArthau tu vInau / veti gacchatyanayorapAna iti vItanau iti ta bAhulakAd guNAbhAvaH // 1 // grIvAdhamanyau prAg nIle " vIpati- " // ( uNA - 292 ) // prIvAyAH prAgbhAge dhamanyau nADyau nIlavarNatvAnnIle // 1 // pazcAnmanye kalambike / / 251 // prIvAyAH pazcAd bhAge dhamanyau nADyau manyate'nayorapAna iti manye, strIliGga: " sthAchA- // ( uNA - 357 ) // iti yaH // 1 // ke zirasi lambe lambake || 2 || 251 // galo nigaraNaH kaNThaH giratyanena " puMnAni - " |5|3|130 // iti ghe latve ca galaH, gilatIti vA // 1 // nigaratyaneneti nigaraNaH // 2 // kaNayati zabdAyate kaNThaH kaNThate vA puMliGgo'yam / vAcaspatistu - ' grIvAmUle tu kaNTho'strI ' iti klIbe'pyAha // 2 // kAkalakastu tanmaNiH / 66 tasya kaNThasya maNiH ku ISatkalaH, kAkalaH, ke kAkalakaH // 1 // aMso bhujaziraH skandhaH "" asyate bhAreNAMsaH, puMklI bAliGgaH mAvAvadyAma- // ( uNA - 564 ) // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 abhidhAnacintAmaNau iti saH // 1 // bhujasya bAhoH zira iva bhujaziraH, bhujazikharamapi // 2 // skadyate bhAreNa skandhaH " skandyamibhyAM-" // ( uNA-251) // iti dhe bAhulakAd dalopaH // 3 // jatru sandhiruroMsagaH // 252 // vakSaHskandhagatasandherantaraM jAyata udbhinA'sthIti jatru, klIvaliGgaH " janihanizadyatesta ca" // (uNA-809) // iti ruH // 1 // 252 // bhujo bAhuH praveSTo dohA bhujyate'nena bhujaH "bhujanyuja-" // 4 / 1 / 120 // iti ghaJi nipAtyate // 1 // vahati bAhuH, puMstrIliGgo "mivhi-"|| (uNA-726) // iti NiduH // 2 // praveSTate praveSTaH // 3 // dAmyati doH, puMklIbaliGgaH "yamidamibhyAM Dos' // (uNA1005) // 4 // vAhRG prayatne vAhate prayatate vAhA // 5 // atha bhujakoTaraH / dormUlaM khaNDikaH kakSA bhujasya koTaro bhujakoTaraH, puMklIbaliGgaH // 1 // doSNormUlaM dormUlam // 2 // khaNDamasyA'sti khaNDikaH // 3 // kaSyate kakSA, puMstrIliGgaH "mAkA-" // (uNA564) // iti saH // 4 // pArzva syAdetayoradhaH // 253 // etayoH kakSayoradhastAt parzanAM samUhaH pArzva, puMklIbaliGgaH " parvA DvaNa " // 6 / 2 / 20 // 1 // 253 // kaphoNistu bhujAmadhyaM kaphaNiH kUparazca saH / kaM phaNati gacchati kaphoNiH strIliGgaH, pRSodarAditvAt, kaphANirapi // 1 // bhujayormadhyaM bhujAmadhyam // 2 // kaM phaNati kaphaNiH strIliGgaH "kUrparaH kaphaNinaSaN" iti puMsyapi vaijayantI // 3 // kalpate kurati vA kUrparaH "jaTharakakara-" // (uNA-403) // ityare nipAtyate, kuparo'pi / zeSazcAtra- kaphoNau ratnapRSThakam // 4 // bAhUpabAhusandhizca / / adhastasyA''maNibandhAt syAt prakoSThaH kalAcikA // 254 // tasya kUparasya maNibandhamavadhIkRtya prakuSNAti prakoSThaH, upabAhu "kuServA" // ( uNA-164 ) // iti ThaH // 1 // karamaJcati, Acinoti vA pRSodarAditvAt kalAcikA // 2 // 254 / / . Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 3 martyakANDaH / . 241 . pragaNDaH kUrparAMsAntaH / kUrparAMsamadhyaM pragaNyate, pragaNjyate vA pragaNDaH // 1 // paJcazAkhaH zayaH zamaH / hastaH pANiH karaH paJca aGgulilakSaNAH zAkhA asya paJcazAkhaH // 1 // zete'smin sarvaM zayaH // 2 // zAmyati zamaH // 3 // hasatyanena hastaH, puMktIbaliGgaH " damyami" // ( uNA-200) // iti taH, hasadbhirmukhe dIyate vA // 4 // paNyate'nena pANiH puMliGgaH " kamivami-" // ( ugA-618) // iti NidiH // 5 // kurvantyanena, kAryate vA karaH // 6 // zeSazcAtra-haste bhujadalaH slH|| asyAdau maNibandho maNizca saH // 255 / / asya pANerAdau mUle maNervandho'tra maNibandhaH pANiprakoSThasandhiH // 1 // maNati maNiH, puMstrIliGgaH "padipaThi-" // ( uNA-607 ) itIH // 2 // 255 / / karabho'smAdAkaniSThaM asmAd maNibandhAt kaniSThAM yAvat kare bhAti karabhaH // 1 // karazAkhAGgulI sme| aGgurI ca karasya zAkheva karazAkhA // 1 // aGgatyaGguriH "masyasi-" // (uNA-699) ityuriH, latve DyAM cA'GgulI // 2 // 3 // aGgulo'GguSThaH __ aGgu zarIrAvayavaM lAti aGgulaH // 1 // aGgau tiSThatyaGguSTha: " go'mbA-" // 2 // 3 // 30 // iti Satvam // 2 // - tarjinI tu pradezinI // 256 / / taya'te'nayA tarjanI // 1 // pradizati pradezinI // 2 // 256 // - jyeSThA tu madhyamA madhyA ativRddhA jyeSThA // 1 // madhye jAtA madhyamA "mdhyaanmH"||6|3|76||2|| madhye bhUtatvAd madhyA // 3 // sAvitrI syAdanAmikA / Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 abhidhAnacintAmaNau-.. . savitA devatA'syAH sAvitrI // 1 // nAmagrahaNA'yogyA'nAmA, saiva anAmikA, brahmaNo'nayA zirazchedAt , ata evA'syAM pavitrakaH kriyate // 2 // kanInikA tu kaniSThA kanati dIpyate kanInikA // 1 // atyalpA kaniSThA // 2 // avahasto hastapRSThataH // 257 // hastapRSThe'vakRSTo hasto'vahastaH // 1 // 257 // kAmAGkuzo mahArAjaH karajo nakharo nakhaH / karazUko bhujAkaNTaH punarbhavapunarnavau // 258 // kAmasyAGkuza iva kAmAGkuzaH // 1 // mahArAja iva zobhanatvAd mahArAjaH // 2 // karAjjAtaH karajaH, yaugikatvAt pANijakararuhAdayaH // 3 // na khaM rAti nakharastriliGgaH, nakhAditvAd no'dbhAvAbhAvaH,na khanyate vA "jtthr-"||(unnaa-403)|| ityare nipAtyate // 4 // nAsti khamasya nakhaH, puMklIbaliGgaH, na khanyate vA " naJaH kami-" // ( uNA-4) // iti DaH, nakhAditvAd namo'dabhAvaH, nakhati gacchatIti vA // 5 // karasya zUka iva karazUkaH // 6 // bhujAyAM kaNTa iva bhujAkaNTaH // 7 // punarbhavati punarbhavaH // 8 // punarapi navaH punarnavaH // 9 // 258 // pradezinyAdibhiH sArdhamaGguSThe vitate sati / prAdezatAlagokarNavitastayo yathAkramam // 259 // pradezinyA sArdhamaGguSThe prasArite prAdizyate prAdezaH // 1 // madhyamayA tate'GguSThe tAlyate tAlaH // 1 // anAmikayA tate'GguSThe goH karNAkRtirgokarNaH // 1 // kaniSThayA yute'GguSThe vitasyatIti vitastidvAdazAGgulaH, puMstrIliGgaH "plujJA-" ||(unnaa 646 ) // iti tiH // 1 // 259 // prasAritAGgulau pANau capeTaH pratalastalaH / prahastastAlikA tAlaH capyate'nena capeTaH, puMstrIliGgaH "capereTaH" // (uNA-158) // 1 // prasRtaM talamasya pratalaH // 2 // talati talaH // 3 // prasRto hastaH prahastaH // 4 // tAlayati tAlikA // 5 talati tAlaH // 6 // siMhatalastu tau yutau // 260 // tau prasAritAgulavAmadakSiNau pANI siMhasyeva talaH siMhatalaH, siMho hi militAbhyAM capeTAbhyAM hanti, saMhataM saMgharTa lAtIti vA / saMhatAlAkhya ityeke // 1 // 26 // saMpiNDitAGguliH paannirmussttirmusturmucuttypi| . Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mayaMkANDaH / 243 saMgrAhazca muSNAti muSTiH " dRmuSi-" // ( uNA-651 ) // iti kittiH // 1 // musyati khaNDayati mustuH "bahulam" // 5 / 1 / 2 // iti tuk, puMstrIliGgau, yadvaijayantI"aklIbe muSTimustU dvau saMgrAho mucuTiH striyAm" iti // 2 // muhuzcuTati mucuTiH, pRSodarAditvAd DayAM mucuTI, mucyaterbAhulakAt kiduTiH // 3 // saMgRhyate saMgrAhaH " samo muSTau" // 5 / 3 / 58 // iti ghaJ // 4 // __ ardhamuSTistu khaTakaH - muSTerardhamardhamuSTiH, khaTati khaTakaH "dRka-" // (uNA-27) // iti bahuvacanAdakaH // 1 // kubjitaH punaH // 261 // pANiH prasRtaH prasUtiH kubjita AkuJcitAGguliH pANiH prasriyate sma prasRtaH // 1 // prasriyate prasUtiH "striyAM tiH" // 5 / 3 / 91 // 2 // tau yutau punaraJjaliH / ___ tau prasRtau vAmadakSiNau pArzvazliSTau, anaktyanenAJjalilaukikaH puMliGgaH " pAvyajibhyAmaliH" // ( unnaa-702)|| amyate jalamaneneti nairuktAH , nAvye tu- "patAkAbhyAM tu hastAbhyAM saMzleSAdaJjaliH smRtaH" // 1 // prasRte tu dravAdhAre gaNDUpazculukazcaluH // 262 // - gaNDayati gaNDUSaH " khaliphali." // ( uNA-560 ) // ityUSaH // 1 // culumpaH sautraH, culumpatIti culukaH, puMstrIliGgau " kaJcukAMzuka-" // (uNA57) // ityuke nipAtyate // 2 // calati caluH, puMliGgaH " bhRmRtR." // (unnaa-716)|| iti bahuvacanAduH, ke caluko'pi // 3 // 262 // hastaH prAmANiko madhye madhyamAGgulikUparam / . madhyamAGgulikUparAntare prAmANikazcaturviMzatyaGgulapramANavAn hastaH, yadAha___ "hasto'GgulaviMzatyA caturanvitayA" iti // 1 // baddhamuSTirasau raniH asau hasto baddhena muSTinA, ramante mallA asmin raniH, puMstrIliGgaH // 1 // ___araniniSkaniSThikaH // 263 // niSkAntA kaniSThA asmin niSkaniSThiko hastaH, iyarti pramANatAmaraniH puMstrIliGgaH " araniH " // ( uNA-682 ) // na raniriti vA // 1 // 263 // ti Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .244 abhidhAnacintAmaNau-.. ___ vyAmavyAyAmanyagrodhAstiryagbAhU prasAritau / :- tiryaprasAritau bAhU bAhudaNDau vyAmIyate rajjvAdyanena vyAmaH, vakSo bhujA: veti, vyayati vA " artIri-" // ( uNA-338 ) // iti maH // 1 // viziSTa AyAmo'treti vyAyAmaH // 2 // nyag ruNaddhi nyagrodhaH // 3 // zeSazcAtra- atha vyAme viyAmaH syAd bAhucApastanUnalaH // UrvIkRtabhujApANi naramAnaM tu pauruSam // 264 // UvIkRtabhujo pANinaro mAnaM yasya tattathA, puruSaH pramANamasya pauruSaM, vAcyaliGgaH "hastipuruSAdvA'N" // 1 / 141 // "puruSordhvamAnaM pauruSam" ityeke dvAdazAGgulaM pauruSaM chAyAmAnam // 1 // 264 // danadvayasamAtrAstu jAnvAdestattadunmite / jAnvAdeH parato danAdayaH pratyayAste narajAnvAdinonmite vartante yathA- jAnuH pramANamasya jAnudaghnaM, jAnudvayasaM, jAnumAtraM jalamityAdi; evaM puruSadannamityAdi / rIDhakaH pRSThavaMzaH syAt _ rihaH sautro'vikatthanAdau rihyate sma rIDhaH, ke rIDhakaH // 1 // pRSThasya vaMzaH pRSThavaMzaH // 2 // ' pRSThaM tu caramaM tanoH // 265 // tanoH pazcAdbhAgaH pRSyate sicyate pRSThaM " pIvizi-" // ( uNA-163) // iti kit ThaH, pazcAnmAtre'yamupacArAt // 1 // 265 // pUrvabhAga upastho'GkaH kroDa utsaGga ityapi / . zarIrasya pUrvabhAge upatiSThante'tropasthaH // 1 // aJcati tamityaGkaH // 2 // kriyate koDa: " viha DakahoDa-" // ( unnaa-172)|| ityaDe nipAtyate // 3 // utkarSeNa sajatyatrotsaGgaH // 4 // kroDoro hRdayasthAnaM vakSo vatso bhujAntaram // 266 // karoti kroDA, strIklIbaliGgaH // 1 // aryate gamyate uraH klIbaliGgaH " aterurAzau ca " // ( uNA-967 ) // ityas , kaNDvAdAvurasyatIti vA kvim // 2 // hRdayasya bukkayoH sthAnaM hRdayasthAnam // 3 // vakSa roSe sapatnIroSaviSayasvAd vakSatIti vakSaH, klIbaliGgaH " as" // ( uNA-952) // ityas // 4 // vadatyanena vatsaH, puMktIbaliGgaH " mAvAvadya-" // ( uNA-564) // iti saH // 5 // bhujayorantaraM bhujAntaram // 6 // 266 / / stanAntaraM hRd hRdayaM P Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _3 maryakANDaH / . sanayorantaraM stanAntaram // 1 // harati mano hRd , napuMsakaH, "bahulam // 5 / 1 / 2 // iti duk // 2 // " gayahRdaya-" // ( uNA-370 ) // ityaye nipAtanAd hRdayam // 3 // zeSazcAtra- hRdyasahaM marmacaraM guNAdhiSThAnakaM trasam / / stanau kucau pgodhrau| ... .. __ urojau ca stanataH pIyamAnau stanau // 1 // kucataH saMkucataH kucau // 2 // payo dugdhaM dharataH payodharau // 3 // urarAsi jAtAvurojau, yaugikatvAdurasija-vakSeHjAdayaH / / 4 / / zeSazcAtra- stanau tu dhrnnii|| cukaM tu stanAd vRtta-zikhA mukhAH / / 267 / / catyate bAlena cUcukaM, puMklIliGgaH "kaJcukA-" // (uNA-57) // ityuke nipAtyate, bAlena pIyamAnaM cUccityavyaktaM kAyati vA // 1 // stanazabdAtpareM- vRntA-' dayaH stanavRntam , stanazikhA, stanamukhaM stanAgrabhityarthaH // 2 // 3 // 4 // 267 // zepazcAtra- agre tayoH pippalamecakau // __ tundaM tundirgarbhakuzI picaNDo jaTharodare / tUyate pUryate tundaM "vRtu kusubhyo nontazca" // (uNA-240) ||iti dH||1|| tundantyenAM tundiH, strIliGgaH " nAmyupAntya-" // ( uNA-6 0 9.) // iti kiH, bAhulakAd no'ntazca // 2 giratyAhAraM garbhaH " gRdRrami-" ( uNA-327 ) iti bhaH // 3 // kuSmAtyAhAraM " puSipluSi-" // ( uNA-707 ) // iti kiti sau kukSiH puMliGgaH, gauDastu- "udaraM kuAkSaraklIve' iti striyAmapyAha / vAcaspatistu. "kukSistu jaTharAdhAre" iti jaTharAt pRthagAha // 4 // pacatyannamapi, camatyAhAramiti vA picaNDaH "picaNDairaNDa." // ( uNA-176 ) // ityaNDe nipAtyate // 5 // jamatyAhAraM jaTharaM, puMktIbaliGgaH "jaThara-' // ( uNA-403 ) // ityare nipaatyte||6|| ujattyannamatra "mRyundi-" // ( ugA-399 ) // iti kityare udaraM, klIvaliGgaH, * vaijayantIkArastu. "jaTharaM codaraM na nA" ityAha; triliGgo'yamiti buddhisAgaraH / ", udiyatIti vA // 7 // .. zeSazcAtra- jaThare malako romalatAdhAraH // kAlakhaNDaM kAlakhanaM kAleyaM kAlakaM yakRt // 268 // . dakSiNe hRdayasya dakSiNapArzve kAlasya mAMsasya khaNDaM kAlakhaNDaM kRSNamAMsAMzaH // 1 // kAlamapi bhinaM sat khajayati kAlakhaJjam // 2 // ku ISad lIyate zliSyate Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 abhidhAnacintAmaNauhRdayena kAleyam " ya eccAtaH " // 5 / 1 / 28 // kalidevatA'syeti vA // 3 // . kAlameva kAlakam // 4 // ijyate'nena yakRt klIbaliGgaH "yajeH ka ca" ||(unnaa892 ) // iti Rt prtyyH|| 5 // yamaM karotIti vA // 268 // tilakaM kloma hRdayasya dakSiNapArzve tilati tilakamudo jalAdhAraH "dhrudhUndi-" ||(unnaa29)|| iti kidakaH // 1 // klAmyati kloma, klIbaliGgaH "saatmnaatmn-"|| (uNA916 ) // iti mani nipAtyate // 2 // zeSazcAtra- atha klomani syAttANjyaM klapuSaM klomam // vAme tu raktaphenajaH / .. lAmam // - puSpasaH syAt hRdayasya vAmapArzve raktaphenAjjAto raktaphenajaH // 1 // puSyatIti puSpasa: * "phanasa-" // ( uNA-573 ) // ityase nipAtyate // 2 // atha plIhA gulmaH hRdayasya vAmabhAge plehate plIhA " zvanmAtari-" // ( unnaa-902)|| ityani nipAtyate // 1 // gupyate rakSyate gulmaH, puMklIbaliGgaH "rukmgriissm-"||(unnaa346) // iti me nipAtyate // 2 // antraM tu purItati // 269 // amatyanenAntraM " huyAmA-" // ( uNA-451 ) // iti trH|| 1 // pUryate purItat "saMzcadvahat-" // (uNA-882) // iti kati nipAtyate, purI tanoti vA, klIbaliGgo'yam , vAcaspatistu- antraM purItadastriyAm , iti puMsyapyAha, tatra // 2 // // 269 // romAvalI romalatA romNAmAvalI romAvalI nAbhinirgatA romarAjiH // 1 // romNAM lateva romalatA // 2 // nAbhiH syAt tundakUpikA / nahyate snAyubhiriti nAbhiH, puMstrIliGgaH "naherbha ca" // ( unnaa-621)|| iti NidiH // 1 // tunde kUpIva tundakUpikA // 2 // zeSazcAtra- atha nAbhau putArikA sirAmUlam // nAbheradho mUtrapuTaM vastirmutrAzayo'pi ca // 270 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. martyakANDaH / 247 " "" mutrasya puTamAdhAro mUtrapuTam // 1 // vasatyasyAM mUtraM castiH, puMstrIliGgaH // ( uNA - 646 ) // iti tiH, bastayata iti vA " svarebhya i: 11 ( uNA - 606 ) // 2 // mUtrasyA''zayo mutrAzayaH // 3 // 270 // "plujJA madhyo'valagnaM vilagnaM madhyamaH madhyate badhyate mekhalAdyatra madhyaH // 1 // avalagatyavalagnam // 2 // vilagati vilagnamatikRzatvAt // 3 // madhye jAto madhyamaH, ete puMklIbaliGgAH // 4 // atha kaTaH kaTiH / zroNiH kalatraM kaTIraM kAJcIpadaM kakudmatI // 271 // " kaTatyAvRNoti kaTaH, puMklIbaliGgaH // 1 // kavyate atriyate kaTiH, strIliGgaH dipATha- // ( uNA - 607 ) // iti iH // 2 // zrUyate kiGkiNIdhvaniratra zroNiH, puMstrIliGgaH " kaavaa|| ( uNA - 634 ) // iti NiH, zroNyate saMhanyate iti vA // 3 // kati mAdyatyanena kalatram // 4 // kavyate kaTIraM "kRzRpR-" // ( uNA - 418 ) // itIraH // 5 // kAJcyAH padaM sthAnaM kAJcIpadam // 6 // kakut pArzvaniHsRtazo'styasyAH kakudmatI // 7 // 271 // nitambArohau svIkaTyAH pazcAt 48 "3 strIkaTeH pazcAdbhAgaH, nitarAM tanoti zriyaM nitambaH " valinitanibhyAM baH // ( uNA - 317 ) // 1 // Arohati, Asyate vA''rohaH // 2 // jaghanamagrataH / " strIkaTera prabhAgaH, hanyate jaghanaM " hanerghatajaghau ca // ( uNA - 272 ) // ityanaH // 1 // trikaM vaMzAdhaH pRSThavaMzasyA'dhastAdurvoH sandhau, trisaGghaTTastrikaM " saMkhyAGate-" // 6 / 4 / 130 // iti kaH / / 1 / / tatpArzvIkUpakau tu kukundare // 272 // tasya trikasya pArzve gartau kutsitaM kundete Aplavete kukundare, klIvaliGgo'yaM " jaThara-" / / . ( uNA - 403 ) // ityare nipAtyate, bhAguristu - "kukundarau samAcaSTe jano jaghanakU kau" iti puMsyAha / "zvazurakukundura-" / / . ( uNA - 426 ) / / ityure kukunduro'pi / / 1 / / 272 / / zeSavAtra - kaTIkUpau tUcaliGgau ratAke // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 abhidhAnacintAmaNau putau sphija kaTiprotha pUyete iti putau, puMklIbaliGgaH " puna pitta - " / / (uNA - 204) / iti nipAtyate // 1 // sphAyata iti sphijau, strIliGgaH " kakutriSTuva" / / uNA - 932 ) // iti bahuvacanAt vipi nipAtyate // 2 // prathete prothau kaTaH prothau kaTiprothau // 3 // " barAjaM tu cyutirbuli: / . gopatyapatha yoniH smarA mandirakUpike || 273 // strIcihnaM varamaGgaM varAGgam / / 1 / / cyavante'syAM cyutiH, cyutamanena cyutyata Asicyate vA "nAmyupAntya - " | | ( uNA - 609 ) // iti kidiH || 2 || bulag nimajjane, bulyate'syAM buliH, strIliGgau "nAmyupAntya - " / / ( uNA - 609 ) // iti kiH // 3 // bhajyate'nenA'smin vA bhagaH, puMkkabiliGgaH " gocarasaMcara - " || 5 | 3|131 // iti ghaH // 4 // apa. tyasya nissaraNe panthA apatyapathaH // 5 // yautyanayA yoniH puMstrIliGgaH "vIyusu- " ( uNA - 677 ) // iti niH // 6 // smarazabdAd mandirakRpike smaramandiraM, smara"kUpikA // 7 // 8 // 273 // striyAci lakSagaM strIcihnam // 9 // " atha puMzcihnaM mehanaM zepazepasI / ziznaM meduH kAmalatA liGgaM ca puMsa ( uNA - 982 ) // cihnam // 1 // metyanena mehanam // 2 // zete'nena zepaH "bhApAcaNi -" // (uNA-296 ) // iti paH // 3 // " zIGaH phaca " // iti cakArAt pasi zepaH, klIbaliGgaH // 4 // " zIGaH savat ' // ( uNA - 267) / - iti Diti ne dvitve ca zinam // 5 // mehatyanena meDhraH, puMklIbaliGgau "pIdA " ||5|2'88 // iti traT // 6 // kAmasya lateva kAmalatA // 7 // liGgathate'nena liGgam // 8 // zeSacAtra - zizne tu laGgulaM zaGku lAgUlaM zephazephasI // dvayamapyadaH || 274 // guhyaprajananopasthAH etad dvayaM strIci, puMzcilaM ca // 274 // guhyate guhyaM " kRSi - " || 5|1|42 // iti kyap // 1 // prajanyate'nena prajananam // 2 // upatiSThate saMgacchata upasthaH, puMsyayam, vaijayantIkArastu- "uktaM dvayamupastho'strI" iti klIbe'pyAha // 3 // guhAmadhyaM gulo maNiH / guhyasya madhyaM guhyamadhyaM, guDati rakSati gulaH // 1 // manyate maNiH puMstrIliGgaH // 2 // 2 sIvanI tadadhaH sUtraM 7 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / tasya guhyasyAdhaHsUtraM sIvyate'nayA sIvanI // 1 // ... syAdaNDaM pelamaNDakaH // 275 // muSko'NDakozo vRSaNaH aNatyatrAhataH prANI aNDa, klIbaliGgaH' vaijayantIkArastu- "astriyo muSkakozANDAH" iti puMsyapyAhU / "kaNyaNi-" // (unnaa-169)|| iti DaH ANDo'pi // 1 // pelatyUcaM gacchati bhayena pelaM ke pelako'pi puMsi // 2 // aNDamevA'NDakaH / 3 // 275 // muSNAti zukraM muSkaH, puMktIbaliGgaH "vicipuSi-" (uNA-22) iti kitkaH // 4 // aNDayoH kozo'NDakozaH // 5 // varSati zukra vRSaNaH, puMklIbaliGgaH "kRgapu-" // (uNA-188) // iti kidaNaH // 6 // ... ___ apAnaM pAyurmudaM cyutiH / adhomarma zakRdvAraM trivalIka-bulI api // 276 // apA'nityanena, apAnam // 1 // pibatyanena tailAdi pAyuH, puMliGgaH "kRvApA-" (uNA-1) // ityuNa , pAti malotsargeNeti vA // 2 // guMt purISotsarge, guvatyanena gudaM puMklIbaliGgaH "goH kit" // (uNA-239) // iti daH, godate vA // 3 // cyavate malo'syAzcyutiH // 4 // adhastAd marmA'syA'dhomarma // 5 // zakRto dvAraM zakRdvAramma 6 // tisro valayo'tra trivalIkam // 7 // bulyate janeSu buliH strIliGgaH // 8 // 276 // ... viTapaM tu mahAbIjyamantarA muSkavaGkSaNam / ... veTati viTapamaNDamUlaM "bhujikuti-" // (uNA-305) // iti kidapaH // 1 // mahAbIje sAdhu mahAbIjyam , muSkasya vaGkSaNasya ca madhyavarti // 2 // .. UrusandhirvaGkSaNaH syAt vasteradhastAdUrusandhiH, vaJcati yAtyanena vakSaNaH "cikaNa-" // (unnaa190)|| ityaNe nipAtyate // 1 // : sakthyaruH .." sajati mAMsena sakthi klIbaliGgaH "vIsajya." // (uNA-669) // iti kit thiH||1|| iyartyanenoruH puMstrIliGgaH "arterUr ca // (unnaa-736)|| ityuH // 2 // tasya parva tu // 277 // jAnurnalakIlo'SThIvAn . tasyoroH parva grnthiH||277||jaayte'nenaakunycnaadi jAnuH, paMklAbaliGgaH "kRvApA-" // (uNA-1) // ityuNa // 1 // nalaM kIlayati nalakIlaH // 2 // asthIni santyatrA'SThIvAn , puMklIbaliGgaH "carmaNvatyaSThIva-'" // 2 / 1 / 96 // iti sAdhuH // 3 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau- . . pazcAdbhAgo'sya mndirH| asya jAnoH pazcAdbhAgaH, mandate gacchatyanena mandiraH "madimandi-" // (uNA-412) // itIraH // 1 // kapolI tvanimaH jAnoraprimo bhAgaH, kapeH sautrasya "kaTipaTi-" // (ugA-493 ) // ityole . kapolI // 1 // jaGghA prasRtA, nalakInyapi // 278 // jAyate jaGghA "sthArtijanibhyo ghaH" // (uNA-109) // jaGghanyate vA // 1 // prasarati sma prasRtA // 2 // nalake vidyate asyAM nalakinI // 3 // 278 // pratijaGghA tvagrajaGghA javAM pratigatA pratijaGghA // 1 // jaGghAyA agrabhAgo'grajaGghA // 2 // piNDikA tu picnnddikaa| mAMsasya piNDo'styasyAM piNDikA, jaGghAyAH pazcimo bhAgaH // 1 // picaNDa- . pratikRtiH picaNDikA // 2 // gulphastu caraNagranthidhuTiko ghuNTako ghuTaH // 279 // galati gulphaH pAdapranthiH pArzvanisRtaH "kaligalerasyocca" // (unnaa-315)|| iti phaH // 1 // ghuTati ghuTikaH "pApuli-" // (uNA-41) // iti bahuvacanAt kidikaH // 2 // ghuNatyanena ghuNTaH, "ghaTAghATA-" // ( unnaa-141)|| iti Te nipAtyate, ke ghuNTakaH // 3 // ghuTati ghuTaH sarve strIpuMsaliGgAH // 4 // 279 / / caraNaH kramaNaH pAdaH padoM'hizcalanaH kramaH / carantyanena caraNaH puMklIbaliGgaH // 1 // kAmantyanena kramaNaH // 2 // padyate pAdaH "padaruja--" // 5 / 3 / 16 // iti ghaJ, pAdapi, "yad durga:-" pAdasamAnArthaH pAdapyasti' // 3 // padyate'nena padaH puMklIbaliGgaH, varSAditvAdal padapi' yad vyADi:- "patpAdoMhrizcaraNo'strI" iti // 4 // aMhate yAtyanenAhiH, puMliGgaH "taGkivaki." // (uNA-692) // iti riH, aGghrirapi // 5 // calantyanena calanaH // 6 // kAmantyanena kramaH // 7 // pAdamUlaM gohiraM syAt guhyate gohiraM " madimandi-" // (uNA-412) // iti bahuvacanAdiraH // 1 // pANistu ghuTayoradhaH // 280 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 251 pRSyate sicyate pANiH pazcAdbhAgaH, strIliGgaH "vRSihAvabhyA vRddhizca " a (uNA-636 ) // iti NiH // 1 // 280 // pAdAnaM prapadaM prArambho'tra padasya prapadam // 1 // kSipraM tvaGguSThA'GgulimadhyataH / kSipyate'nena kSipraM " Rjyaji." // (uNA 188 ) // iti kid raH // 1 // kUrca kSiprasyopari kiratyanena kUrce puMklIbaliGgaH // 1 // aMhiskandhaH kUrcaziraH same // 281 // aMhaH skandhoM'hriskandhaH // 1 // kUrcasya ziraH kUrcaziraH // 2 // 281 // talahRdayaM tu talaM madhye pAdatalasya tat / talasya hRdayaM talahRdayam // 1 // talati gacchati talaM, tacca pAdatalasya madhye bhavatIti // 2 // tilakaH kAlakaH piplurjaDulastilakAlakaH // 282 // tilapratikRtistilakaH // 1 // kAla eva kAlakaH // 2 // apiplavate pipluH, puMliGgaH, pRSodarAditvAt // 3 // jalati jaDula: " hRSivRti-" // (unnaa-485)|| iti bahuvacanAdulaH // 4 // tila iva kAlakastilakAlako dehe kRSNaM lkssm||5||282|| rasAsRgmAMsamedo'sthimajjAzukrANi dhAtavaH / saptaiva daza vaikeSAM romatvaksnAyubhiH saha // 283 // rasAdIni saptasaMkhyAni, dadhati zarIramiti dhAtavaH " kRsikami-" // (uNA-773) // iti tun , athavA romAdibhistribhiH sArdhaM keSAMcinmatena te daza bhavanti // 283 // atha rasAdIn krameNAharasa AhAratejo'gnisaMbhavaH SaDrasAsavaH / Atreyo'sRkaro dhAturdhanamUlamahAparaH // 284 // rasayati snehayati rasaH // 1 // AhArasya tejo niryAsa AhAratejaH // 2 // ameH sambhavatyamisaMbhavaH // 3 // SaNNAM madhurAdInAM rasAnAmAsavaH SaDrasAsavaH // 4 // atrerapatyamiva tajjanyatvAdAtreyaH // 5 // asUga raktaM karotyasakaraH Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252H . abhivAnavintAmagau hetutacchIla.'' // 5 / 1 / 103 / / iti TaH // 6 // ghanAdibhyaH paro dhAtughanadhAtuH // 7 // mUladha.taH // 8 // mahAdhAtuH // 9 // 284 // raktaM rudhirabhAgneyaM visraM tejobhave rasAt / zoNitaM lohi tamasA vAziSThaM prANadA''sure // 285 // . kSatajaM mAMsakAryatraM / ... raktaM vana // 1 // rugaddhi zrotAMsi rudhiraM "zuSI." // ( uNA-416 ) iti kidiraH // 2 // agnaye hitamAgneyaM "kalyanereyaNa' // 6 / 1 / 17 // 3 / / visyate vilaM " Rjyaji." // ( uNA-388 ) iti kidraH, visrAyati vA / / 4 / / rasazabdAtpare tejobhave rasatejaH / / 5 / / rasaMbhavam / / 6 / / zoNati zoNitaM "hRzyAruhi-" (ugA-210) // itItaH // 7 // lohitaM varNena // 8 // asyatyanenA'. sRk, klIvaliGgaH "bahulam " // 5 / 1 / 2 // iti Rk , na sRjyate vA // 9 // vaziSThasyedaM nAziSTham // 10 // prANaM balaM dadAti prANadam // 11 // asurANAmidaM priyamAsuram / / 12 // // 285 // kSatAjjAyate kSatajam // 13 // mAMsaM karoti mAMsakAri / / 14 / / asyate'naM "bhiivRdhi-"|| (uNA-387) ||iti rH||15||285|| zeSazcAtra- rakte tu zodhyakIlAle // mAMsaM palalajaGgale / raktAttejobhave kravyaM kAzyapaM tarasAmiSe // 286 // medaskRt pizitaM kInaM palaM mAnyate'nena mAMsaM, puMklIbaliGgaH "mAvAvadya-" // (uNaH-564) // iti saH, mAM sa bhakSayitA'putra, iti nairuktaaH| yad manuH "mAM sa bhakSayitA'mutra yasya mAMsamihA'myaham / etanmAMsasya mAMsatvaM pravadanti manISiNaH" // 1 // iti // 1 // ..... palatyanena palalaM "mRdikandi-" // (uNA-465) // ityalaH // 2 // jAyate rudhirAd jaGgalaM, punapuMsakaH "Rjane!ntazca // (uNA-467) // ityalaH // 3 // raktazabdAttejobhave raktatejaH // 4 // raktabhavam // 5 // a'G gatau sautraH, krUyate kravyam, kRnavikRttasya Rvyam, iti nairuktAH // 6 // kazyapasyedaM kAzyapam // 7 // taro balamastyatra tarasamabhrAditvAdaH, tarantyanena kArya vA "phanasa-" (unnaa-573)|| ityase sAdhuH // 8 // amati gacchati kAryamanenA''miSaM, puMklIbaliGgaH " amimRbhyAM nnit"|| (uNA- 549) AmiSatIti vA // 9 // 286 // medaH karoti medaskRt // 10 // piMzati pizitaM "kruzipizi-" // (uNA-212) // iti kiditaH // 11 // kenatyanena kInaM, pRSodarAditvAt // 12 // palati dehaM palaM punapuMsakaH // 13 // : Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mayaMkANDaH / 253 meSadhAtra- mAMse tUghaH samAraTam // lepanaM ca // pezyastu tallatAH / piMzanti pezayaH "kilipili-" // (unnaa-608)|| iti i., DyA pezyaH, tasya mAMsasya latAstallatAH // 1 // bukkA hRd hRdayaM vRkkA surasaM ca tadagrimam // 287 // kyate svAdutvAd mRgyate bukkA "ukssitkssy-''|| (uNA-900) // ityanantaH puMsyayam "kteTo-" // 5 // 3 / 106 // ityapratyaye tu bukkA striyAmAbantaH, puMliGga iti gauddH| bhAguristu- "agramAMsaM bhaved bukkam" iti klIbamAha // 1 // Driyate hRd hRdayam // 2 // 3 // vRjyate vRkkA "niSkaturuSka-" // (unnaa-26)|| iti ke nipAtyate, strIliGgo'yam , yadgauDaH- "striyAM vRkkA bukkaH surasamadvayoH" iti| vaijayantIkArastu"vRkkau pArzvagatau gulau" ityAha / suSThurasyate surasam tad mAMsamagrimaM mukhyam , "bukkA'pramAMsa, hRdayaM ca jIvAdhArapadmama, ityamaraH pRthak pRthagAha // 4 // 287 // zuSkaM vallUramuttaptam / zuSkaM mAMsaM vallyate vallUraM triliGgaH "mImasi." // ( uNA- 427) / ityUraH, valU lunAtIti vA // 1 // uttapyate zoSyate uttaptam // 2 // pUyadUSye punaH same / ... pUyate durgandhIbhavati, pUyaM puMklIbaliGgaH // 1 // dUSyate dUSyam // 2 // . medo'sthikRd vapA mAMsAt tejo-je gautamaM vasA // 288 // medyate nihyate medaH, klIbaliGgaH " as" // (uNA-952) / ityas asthIni karotyasthikRt // 2 // upyate vapA, bhidAdyaGi sAdhuH // 3 // mAMsazabdAt tejoje mAMsatejaH, mAMsajam // 4 // 5 // gotamasyadaM gautamann // 6 // uSyate'Gge'nayA bhidAdyaGi vasA "zuddhasya mAMsasya yaH snehaH sA vasA" iti vaidyAH // 7 // 28 // . godaM tu mastakasneho mastiSko mastulanakaH / __ gavate goMdaM kumudAdau nipAtyate, klIbaliGgo'yam , vAcaspatistu "godo'strI mastuluGgakam" iti puMsyapyAha // 1 // mastakasya sneho mastakasnehaH // 2 // mastakamiSyati gacchati mastiSkaH, puMklIbaliGgaH // 3 // mastakamAliGgati mastuluGgaH pRSodarAditvAt, ke mastuluGgakaH // 4 // asthi kulyaM bhAradvAjaM medastejazca majjakRt // 289 // mAMsapittaM zvadayitaM karkaro dehadhArakam / 33 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 abhidhAnacintAmaNau-.. medojaM kIkasaM sAraH asyate asthi, klIbaliGgaH "vIsaji-" // (uNA-669) iti thik // 1 // kule zarIre sAdhu kulyaM, puMklIbaliGgaH // 2 // bharadvAjasyedaM bhAradvAjam // 3 // medasastejo medastejaH // 4 // majAnaM karoti majakRt // 5 // 289 // mAMsasya pittaM mAMsapittam // 6 // zuno dayitaM zvadayitam // 7 // karoti majjAnaM karkaraH "kizavRbhyaH-" (uNA-435) // iti bahuvacanAt karaH // 8 // dehaM dhArayati dehadhArakam // 9 // medaso jAtaM medojam // 10 // kIti kasati kIkasaM, kakante'tra zvAna iti vA "phanasa-" // ( uNA-573 ) // ityase nipAtyate // 11 // sarati kAlAntaramiti sAraH, haDaM dezyAM, saMskRte'pi, yadvaijayantI- "athAsthi kIkasaM haham" iti // 12 // karoTiH ziraso'sthani // 290 // karoThyate karoTiH, strIliGgaH " kharebhya i:" // ( uNA-606 ) DyA karoTI // 1 // 290 // kapAlakarparau tulyau kapiH sautraH, kapyate kapAlaM, puMktIbaliGgaH "RkRmR-"|| (uNA-475) // ityAlaH, kaM pAlayati vA tacca mUrbho'dhosthi, ghaTAdikhaNDe'pyupacArAt ; shklmpi||1|| kalpate kApAlikAnAM karparaH "jaThara-" // (uNA-403) // ityare nipAtyate // 2 // pRSThasyA'sthina ksherukaa| kasyate kazeru, klIbIlaGgaH "zigruge-" // (uNA-811) // iti sAdhuH, striyAmapi vaijayantI yadAha- "pRSThasyAsthi kazervanA" iti, ke kazerukA strIklIbaliGgaH; 'kazArukA' iti muniH // 1 // zAkhA'sthani syAnnalakaM nalati nalakam // 1 // pArthAsbhi vakipazuke // 291 // vaGkate vakrIbhavati vadbhiH, strIliGgaH "taGkivaya-" // (unnaa-692)|| iti riH|| 1 // pUryate mAMsAdinA pazuH "praH zuH" // (uNA-825) // iti zuH, ke pazukA // 2 // 291 // zarIrAsthi karaGkaH syAt kaMkAlamasthipaJjaraH / kIryate zvAdibhiriti karaGkaH "kiro'Gko ro lazca vA" // (uNA-62) // 1 // krasyate kaMkAlaM, puMktIbaliGgaH "cAtvAlakaGkAla-" // (uNA-748) // 1 // ityale nipAtyate kaMkAn alati, kaM kalayati vA // 2 // 3 // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 255 majjA tu kauzikaH zukrakaro'snaH snehasambhavau // 292 // majjatyasthani majjA "ukSitakSi-" // ( uNA-900 ) // ityan , nantaH puMsyayam / vAcaspatistu- "atha majjA dvayoH" iti striyAmapyAha / vayaM tu brUmaHmajjyate'nayA'sthinIti bhidAdyaGi majjA strIliGgaH // 1 // kuzikasyAyaM kauzikaH // 2 // zukra karoti zukrakaraH // 3 // asthizabdAt snehasambhavau- asthisnehaH, asthisambhavaH, asthitejo'pi // 4 // 5 // 292 // zukraM reto balaM bIjaM vIrya majjasamudbhavam / AnandaprabhavaM puMstvamindriyaM kiTTavarjitam // 293 // pauruSaM pradhAnadhAtuH zocanyasmin patite zukraM "Rjyaji-" // (unnaa-388)|| iti kid raH // 1 // rIyate sravati retaH, klIbaliGgaH "ghurIbhyAM tas" // ( uNA-978 ) // 2 // balati balam // 3 // veti prajAyate'nena bIjaM "viyo jak" // (uNA-127) // 4 // vIryate vIrya, vIre klIbe sAdhu vA // 5 // majjataH samudbhavati majjasamudbhavam // 6 // AnandAt prabhavati Anandaprabhavam // 7 // puMso bhAvaH puMstvam // 8 // indrasyAtmano liGgamindriyam "indriyam" // 1 / 174 // iti sAdhuH // 9 // kiTTena malena varjitaM kivarjitam // 10 // 293 // puruSasya bhAvaH karma vA pauruSaM "puruSahRdayA-" // // 170 // ityaN // 11 // pradhAnaM cAsau dhAtuzca pradhAnadhAtuH // 12 // loma roma tanUruham / ziraso'nyatra rohati roma, klIbaliGgaH "sAtmannAtman-" // (unnaa-916)| iti mani nipAtyate, latve loma, lUyata iti vA // 1 // 2 // tanvAM rohati tanUruhaM, puMklIbaliGgau, mUlavibhujAditvAt kaH // 3 // - zeSazcAtra- romaNi tu tvagmalaM vAlaputrakaH / - kUpajo mAMsaniryAsaH paritrANam // tvak chavizchAdanI kRttizcarmA'jinamasRgdharA // 294 // tanoti tvaka, "tane vac" // ( uNA-872) // iti Dvaca ; sirAmAMsAdi tvacatIti vA // 1 // chayanye nAM chaviH strIliGgau "chavicchivi-" // (uNA706) // iti vau nipAtyate // 2 // chAdyate rudhirAdyanayA chAdanI // 3 // kRtyate'sau kRttiH // 4 // caratyanena carma "man" // (uNA-911) // iti man // 5 // ajanti taditi ajinaM "vipinA'jinA-" // (uNA-284) // itIne nipAtyate // 6 // amRg dharatyasRgdharA' amarastu-"ajinaM carma kRttiH strI" iti kRtyAdIn ni mRgayonitvAt pRthagAha; ata eva 'mRgA ajinayonayaH' Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .256 abhidhAnacintAmaNau ityuktAH / vAcaspatirapi "tatrAjinaM mRgayonigAzca priya kAdayaH / mRgaprakaraNe te'tha proktA ajinayonayaH " // 1 // ityAha // 294 // vanasA tu nasA snAyuH vaste chAdayati kAyaM vasnasA "phns-"|| (uNA-573) // ityase nipAtyate // // snasyati nirasyati nasA, strIliGgaH // 2 // snAyati veSTayatyasthInIti snAyuH "kRvApA-" // (uNA-1) // ityuNa , strIliGgo'yaM; klIbe'pi vAcaspatiryadAha"atha snAyunasA tantrIH" iti / / zeSazcAtra- atha nasA / tantrAnakhArunAvAnaH sandhibandhanamityapi // nADyo dhamanayaH sirAH / naDasyavatau nADyaH zauSiryAt , naDeH sautrasya vA ghaJ; naDirapi ||1||dhmynte dhamanayaH strIliGgaH // 2 // sinvantyasthIni sirAH "Rjyaji-" // (unnaa-388)|| iti kidaraH // 3 // kaNDarA tu mahAsnAyuH kaNDate mAdyati kaNDarA "jaThara-" // (uNA-403) // ityare nipAtyate // 1 // mahatI snAyurmahAsnAyuH "nAyusaMghAtaH" iti vaidyAH // 2 // malaM ki malate dhArayati kAyaM malaM, mRjyate vA "mRz2ikhanyA-" // (uNA-472) / iti DidalaH // 1 / / keTati kiTaM, puMklIbaliGgAvetau // 2 // tadakSijam // 295 // dUSIkA dUSikA tad malamakSisaMbhavam // 295 // dUSayati cakSurdUSIkA "symikssi-|| (uNA46) // itIkaH // 1 // "krIkalya-" // (uNA 38) // itIke dUSikA // 2 // jaihaM kulukaM jihvAyAM jAtaM malaM jaihva, kolati saMstyAyati kulukaM "kaJcukAMzuka-'' (uNA57) // ityuke nipAtyate // 1 // pippikA punaH / dantyaM pyAyate pippikA "kuzika- " // (uNA-45) // itIke nipAtyate // 1 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 3 mrykaannddH| 257 kANa tu piJjUSaH karNayorjAtaM malaM kArNaM piJjyate piJjUSaH "koradUSATarUSa-" // (uNA-) 561) // ityUSe nipAtyate // 1 // zivANo ghANasambhavam // 296 // ziGghayate zivANaH "bahulam" // 5 / 1 / 2 // ityANaH "dhAlUziddhi" // (uNA70) // ityANake, zivANako'pi // 1 // 296 // . sRNIkA syandinI lAlA''syAsavaH kaphakUcikA / - sarati mukhAt sRNIkA "sRnniikaastiik-"|| (uNA-50) // itIke nipAtyate 'sRNikA' ityamaraH / syandate'vazyaM syandinI // 2 // lAti lAlA, "bhillaacchbhll-"|| (uNA-464) // iti le nipAtyate, lAlayate vA // 3 // AsyasyAsava AsyAsavaH // 4 // kaphasya kUcikeva kaphakUcikA // 5 // mUtraM vastimalaM mehaH prasrAvo nRjalaM savaH // 297 // mUtryate mUtraM, mUyate vA "sumUkha-" (uNA-449) // iti kit traT // 1 // vastermalaM vastimalam // 2 // mehatyanena mehaH // 3 // pratyate prasrAvaH "prAt sudrustoH" // 5 / 3 / 67 // iti ghaJ // 4 // nurnarasya jalaM nRjalam // 5 // savaNaM savaH // 6 // 29 // puSpikA tu liGgamalaM puSpyati puSpikA // 1 // viD viSThA'vaskaraH zakRt / gUthaM purISaM zamaloccArau varcaskavarcasI // 298 // 'vizati pakvAzaye viT , strIliGgaH, vaijayantIkArastu- "uccAro viD na nA". iti klIbe'pyAha / amarastu- "viSThAviSau striyAm" iti mUrdhanyaM SamAha // 1 // vizati viSThA "pIvizi-" // (uNA-163) // iti kit ThaH // 2 // ava- adhaH kIryate'vaskaraH, varcaskAditvAt sAdhuH // 3 // zaknotyanena zakRt , klIbaliGgaH "zaka Rt" // ( uNA-891) // // 4 // gUyata utsRjyate gUthaM, puMklIbaliGgaH - "pathayUtha-". / (uNA-231) // iti the nipAtyate // 5 // pRNAtyantraM purISaM "RjizapRbhyaH kit' // (uNA-554) itISaH // 6 // zAmyati zamalaM "zameva ca vA" // (uNA-470) // iyalaH // 7 // uccAryate preryate uccAraH // 8 // varca eva varcaskaM, puMktIvaliGgaH // 9 // varcate'nena varcaH "as" // (ugA-952) // ityas' azucyapi // 10 // 298 // veSo nepathyamAkalpaH Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 abhidhAnacintAmaNauveveSTyaGgaM veSo vastrA'laGkAramAlyaprasAdhanairaGgazobhA, puMkIbaliGgaH / "vizati cetaH" ityanye tAlavyaM zamAhuH // 1 // netrayoH pathyaM nepathyaM, pRSodarAditvAt // 2 // Akalpate AkalpaH // 3 // __ prikrmaa'nggsNskriyaa| malaparimArjanArthaM kriyA parikarma nAnodvartanAdi // 1 // ___udvartanamutsAdanaM udvaya'te'nenodvartanam ||1||utsaadyte'nenotsaadnm 'ucchAdanam' ityanye // 2 // __ aGgarAgo vilepanam // 299 // aGgaM rajyate'nenAGgarAgaH // 1 // vilipyate'nena vilepanam // 2 // 299 // carcikyaM samAlabhanaM carcA syAt carcikAyAM carcane sAdhu carcikyaM, candanAdinA puNDrAdikSepaNam // 1 // lAbhaN preraNa ityatra lAbhaNasthAne labhaN iti sabhyAH paThanti, tasya samAlabhyate'nena samAlabhanam // 2 // carcyate'nayA carcA "bhISibhUSi." // 5 / 3 / 109 // ityaG // 3 // maNDanaM punaH / prasAdhanaM pratikarma maNjyate'nena maNDanaM tilakapatrabhaGgAdi // 1 // prasAdhyate'nena prasAdhanam // 2 // pratyaGgaM karma pratikarma // 3 // mArTiH syAd mArjanA mRjA // 300 / / mAya'te mArTiH zuddhimAtraM vAditvAt ktiH // 1 ||maarjnN mArjanA // 2 // bhidAdyaGi mRjA // 3 // 30 // vAsayogastu cUrNaM syAt vAsyate sugandhIkriyate yena yujyamAnena mizreNa sa vAsayogaH // 1 // cUryate cUrNa paTavAsAdikSodaH, puMklIbaliGgaH // 2 // piSTAtaH paTavAsakaH / piSTena kuGkumacUrNAdinA'tati piSTAtaH // 1 // paTo vAsyate'nena paTavAsaH, ke. paTavAsakaH // 2 // ___ gandhamAlyAdinA yastu saMskAraH so'dhivAsanam // 301 // saMskArastailAdinA guNAdhAnam , AdizabdAd dhUpAdibhiradhivAsyate'dhivAsanam // 1 // 301 // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 matyakANDaH / 259 .. niveza upabhogaH niSpUrvo vizirupabhogArthe vartate, nirdezanaM nirdezaH // 1 // upabhutirupabhogaH // 2 // atha snAnaM savanamAplavaH / mAyate snAnam // 1 // sUyate savanam // 2 // AplavanamAplavaH, AplAvo'pi // 3 // karpUrAgurukakolakastUrIcandanadravaiH // 302 // syAd yakSakardamo mitraiH - yakSapriyaH kardamo yakSakardamaH, dhanvantaristu "kuGkumAgurukastUrI karaM candanaM tathA / mahAsugandhamityuktaM nAmato yakSakardamaH" // 1 // ityaah| vartirgAtrA'nulepanI / vartate vartiH, naTAdau prasiddhA "viditervA" // (uNA-610) ||iti iH, strIliGgo'yam // 1 // gAtramanulipyate'nayA gAtrAnulepanI // 2 // candanAgarukastUrIkuGkumaistu catuHsam // 303 // candanAdIni catvAri samAnyatra catuHsamam // 1 // 303 // aguvaMgarurAjAhai lohaM kRmijavaMzike / anAryajaM joGgakaM ca na guru aguru; agatyanenA'garu " kaTikuTi" // ( uNA-812 ) // ityupalakSaNatvAdaruH, agaM ruNaddhi iti vA, puMklIbaliGgAvetau // 1 // 2 // rAjJo'haM rAjAham // 3 // rohati lohaM punapuMsakaH // 4 // kRmibhirjanyate kRmijaM "kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DA; kRmijagdhamityapi // 5 // vaMzo'syA asti vaMzikA, nIlIbaliGgaH "vaMzAbhaM vaMzakam" ityamaraTIkA // 6 // anAryadeze jAtamanAryajam // jonakagiribhavatvAd joGgakam // 8 // zeSazcAtra- agarau pravaraM zRGgaM zIrSakaM mRdulaM laghu // . varadumaH paramadaH prakaraM gandhadAru ca // maGgalyA malligandhi yat // 304 // mallikAkusumagandhi yadaguru so maGgale sAdhurmaGgalyA // 1 // 304 // kAlAgaruH kAkatuNDaH kAkasya tuNDa iva kRSNavarNatvAt kAkatuNDaH // 1 // 2 // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 abhidhAnacintAmaNau- .. zrIkhaNDaM rohaNadrumaH / gandhasAro malayajazcandane zriyA khaNDayati zrIkhaNDam ||1||rohnnaaclsy humo rohaNadrumaH // 2 // gandhena sAro gandhasAraH // 3 // malayAdrerjAto malayajaH // 4 // candyate hrAdyate'nena candanaH "yavasirasi-" // ( uNA-269) ityanaH, tatra puMklIbaliGgAvetau // 5 // zeSazcAtra- candane punarekAGgaM bhadrazrIphalakItyapi // haricandane // 305 // tailaparNikagozIrSoM harerindrasya candanaM haricandanaM, puMklIbaliGgastatra; harikapilaM vA taccAti zItaM pItaM cAhuH, tatra // 1 // 305 // tailaparNo girirAkaro'styasya tailaparNikaH // 2 // gozIrSagiribhavatvAd gozIrSaH, puMsyeto, gauDastu- "gozIrSa tailaparNikam' iti klIbamAha // 1 // patrAGgaM raktacandanam / kucandanaM tAmasAraM raJjanaM tilaparNikA // 306 // patreSvaGgati patrAGgaM pataGgaM tvetadapabhraMzaH // 1 // raktaM ca taccandanaM ca raktacandanam // 2 // kau candanaM kucandanam // 3 // tAneSvaruNeSu sAraM tAmrasAram // 4 // rajyate'nena raJjanam // 5 // tilasyeva parNAnyasyAstilaparNI saiva tilaparNikA, tilaparNI nadI Akaro'syA ityeke // 6 // 306 // jAtikozaM jAtiphalaM jAtIlatAyAH kozaM jAtikozaM. jAtisasyAkhyam // 1 // jAtyAH phalaM jAtiphalam // 2 // zeSazcAtra- jAtIphale saumanasaM puTakaM madazauNDakam / kozaphalam // karpUro himvaalukaa| ghanasAraH sitAbhrazca candraH kalpate karpUraH, puMklIbaliGgaH "mImasi-" (unnaa-427)|| ityUraH // 1 // himA cAsau vAlukA ca himavAlukA // 2 // ghanasyeva sAro'sya ghanasAraH // 3 // sitAbhrasadRzatvAt sitaabhrH||4|| hAdakatvAt candraH, puMklIbaliGgaH, candraparyAyA api / / 5 // atha mRganAbhijA // 307 // mRganAbhirmagamadaH kastUrI gandhadhUlyapi / Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / . 261 suganAbherjAtA mRganAbhijA // 1 // 307 // mRganAbhijanyatvAd mRganAbhiH, strIliGgaH // 2 // mRgasya mado mRgamadaH // 3 // kasati kastUrI "sindUrakarcura-" // (unnaa430)|| ityUre nipAsyate, vikasati saugandhyamasyA vA, ke stUyata iti vA, pRSodarAditvAt // 4 // gandhapradhAnA dhUlI gandhadhUlI // 5 // kazmIrajanma ghusRNaM varNa lohitacandanam // 308 // cAhrIkaM kuGkumaM vahnizikhaM kAleyajAguDe / saGkocapizunaM raktaM dhIraM pItanadIpane // 309 // kazmIreSu janmA'sya kazmIrajanma // 1 // ghRsyate'nenAGgaM, dhuSate kAnti karoti vA ghusRNaM "bhrUNatRNa-" // (uNA-186) // iti Ne nipAtyate // 2 // varNyate varNam ; varNyamapi // 3 // lohitaM candanamiva lohitacandanam // 4 // 308 // vAhlIkeSu jAtaM vAhIkaM "kopAntyA-" // 6 / 3 / 56 // ityaN , vAhnikamapi // 5 // kukyate kuGkuma, klIbaliGgo'yaM, vAcaspatistu- "nidAghe'pi kuGkumaH sukhaH syAt " iti puMsyAha / "kundumalinduma-" // ( uNA-352) // iti nipAtyate // 6 // vteriv zikhA kezaro'sya vahnizikham // 7 // ku ISallIyate kAleyam // 8 // jAgarti maNDaneSu jAguDaM "vihaDa." // ( uNA-172 ) // iti nipAtyate // 9 // saMkAcasya pizunaM sUcakaM saMkocapizunaM, saMkocaM pizunaM ceti dvayamapi // 10 // raJjanAd raktamata evA'saksaMjJam // 11 // dhIraM sthirarAgam // 12 // pItayatyaGgaM pItanam // 13 // dIpayati dIpanam // 14 // 309 // zeSazcAtra kuGkume tu karaTaM vAsanIyakam // priyaGgupItaM kAberaM ghoraM puSparajovaram / kusumbhaM ca javApuSpaM kusumAntaM ca gauravam // lavaGgaM devakusumaM zrIsaMjJa . lUyate lavaGgaM "patitami-" // ( uNA-98 ) // ityaGgaH // 1 // devaM dyuti| mat , devAnAM vA kusumaM devakusumam // 2 // zrIsaMjJaM zrIparyAyamityarthaH // 3 // atha kolakam / kakkolakaM kozaphalaM kolati kolaM, ke kolakam // 1 // kacate dIpyate kakolaM "pinycholkllol-"|| ( uNA-495) // ityole nipAtyate, ke kakolakam // 2 // koze phalAnyasya kozaphalam // 3 // kAlIyakaM tu jApakam // 310 // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau kAlAya bhUmau bhavaM kAlIyaM, ke kAlIyakam // 1 // jApakAdribhavatvAjjApakaM kAlAnusAryamapi // 2 // 310 // 262 yakSadhUpo bahurUpaH sAlaveSTo'gnivallabhaH / sarjamaNiH sarjarasaH rAlaH sarvaraso'pi ca // 311 // yakSaM dhUpayati yakSadhUpaH // 1 // nAnAkRtigandhatvAd bahurUpaH // 2 // sA - lasya veSTo niryAsaH sAlaveSTaH // 3 // agnervallabho'gnivallabhaH // 4 // sarjasya tarorma - Niriva sarjamaNiH // 5 // sarjasya rasaH sarjarasaH // 6 // rAti prItiM rAlaH, puMklIbaliGgaH "bhillAcchabhala-" // ( uNA - 464 ) // iti le sAdhuH // 7 // sarve rasA atra sarvarasaH // 8 // 311 // dhUpo vRkAt kRtrimAcca turuSkaH silhapiNDakau / vRkazabdAt kRtrimazabdAcca paro dhUpaH, vRkAn dhUpayati vRkadhUpaH, kRtrima - zvAsau dhUpazca kRtrimadhUpaH // 1 // 2 // turuSko yavanadezajaH, puMklI baliGga: ; yAvano'pi // 3 // silat ucche, silati silhaH, dantyAdiH silaM jahAtIti vA // 4 // piNDayati piNDakaH, dravyAntaraiH saha piNDitaH kharUpAd na cyavate // 5 // pAyasastu vRkSadhUpaH zrIvAsaH saraladravaH // 312 // payaso drumakSIrasyAyaM pAyasaH, payaso vikAraH srutirityanvaye "payodroryaH " // 6 / 2 / 35 // iti yaH prApnoti // 1 // vRkSasya dhUpo vRkSadhUpaH // 2 // zriyo vAsaH zrIvAsaH // 3 // saralasya devadArubhedasya dravo niryAsaH saraladravaH // 4 // 312 // zeSazcAtra vRkSadhUpe tu zrIveSTo dadhikSIraghRtAhvayaH // sthAnAt sthAnAntaraM gacchan dhUpo gandhapizAcikA / dhUpyate'neneti dhUpaH gandhadravyayogavizeSaH, gandhena pizAcikevA'skhalitAdRzyagatitvAd gandhapizAcikA // 1 // sthAsakastu hastabimbaM tiSThatyaGge sthAsakaH "kIcakapecaka- " // ( uNA-3 // 1 // hastasya bimbaM hastabimbaM kuGkumAdiracitam // 2 // - 33 ) // ityake nipAtyate alaGkArastu bhUSaNam // 313 // pariSkArAssbharaNe ca alaM kriyate'nenetyalaGkAraH kaTaka keyUrAdiH // 1 // bhUSyate'nena bhUSaNaM puMklI Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mANa. . 3 mayaMkANDaH / 263 baliGgaH // 2 // 213 // pariSkriyate'nena pariSkAraH // 3 // A samantAd bhriyate zobhA'nenA''bharaNam // 4 // cUDAmaNiH ziromaNiH / cUDAyAM zirasi ca maNizcUDAmaNiH,ziromaNiH, cUDAratnaziroratne api||1||2|| nAyakastaralo hArAntarmaNiH nayati zobhA nAyakaH // 1 // taratIva kAntyA tarala: "mRdikandi-" // ( uNA-465) // ityalaH // 2 // hArasyA'ntamadhye sthito maNiH // mukuTaM punaH // 214 // mauliH kirITa koTIramuSNISaM maGkayate maNjyate ziro'nena mukuTaM "maddemakamuko ca" // (unnaa-154)|| isyuTaH, mukhe kuvyate vA, klIbo'yam , puMsyapi vaijayantI, yadAha-"mauliH koTIramuSNISaM kirITaM mukuTo'striyAH" makuTo'pi // 1 // 214 // mUyate zirasi mauliH, puMstrIliGgaH // 2 kIryate kirITaM "tRkRkRSi-" // (uNA-151) // iti kidITaH // 3 // kuTati koTIraM "kRzapa." ||(unnaa-418) // itIraH // 4 // upatyazriyamuSNISaM "uSeo'ntazca" // ( uNA-556 ) // itISaH, kirITAdyAstrayaH puMklIbaMliGgAH // 5 // puSpadAma tu| mUrdhni mAlyaM mAlA srak mardhani puSpadAma mAlaiva mAlyaM, bheSajAditvATa TyaN // 1 // mAnti puSpANyasyAM mAlA "zAmAzyA-' // (uNA-462) // iti laH, malyate dhAryate iti vA // 2 // sUjyate puSpaiH srak "krutsaMpadAdi-" // 5 / 3 / 114 // iti kvipi "Rtvijdiz-" // 2 / 1 / 69 // iti gatvaM, sUtrapAThAd Rto ratvaM ca, sarterauNAdikaH kaj vA // 3 // - garbhakaH kezamadhyagam // 315 // . . kezamadhyagataM puSpadAma garbhasthatvAd garbhakaH // 1 // 215 // prabhraSTakaM zikhAlambi zikhAlambi dAma kezamadhyAt prabhrazyati sma prabhraSTaM, ke prabhraSTakam // 1 // pUronyastaM lalAmakam / lAti zobhA lalAma muNDamAlAkhyaM "sAtmanAtman-" // ( uNA-916 ) // iti mani nipAtyate, laDatyagre lalAmamityadantaM vA "rukmgriissm-"|| (unnaa-346)|| iti me nipAtyate, dvAbhyAmapi ke lalAmakam // 1 // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 abhidhAnacintAmaNau___tiryag vakSasi vaikakSaM yajJopavItanyAyena tiryag vakSasi vikSiptaM dAma vikakSAyAM bhavaM vaikakSam // 1 // prAlambamRjulambi yat // 316 // kaNThAdubhayato vakSasi lambamAnaM puSpadAma prAlambate prAlambam // 1 // 316 // sandarbho racanA gumphaH zranthanaM granthanaM samAH / sandarbhaNaM sandarbhaH // 1 // racanaM racanA // 2 // gumphanaM gumphaH // 3 // zrathyate zranthanam // 4 // prathyate pranthanam // 5 // sbaant racanAyAM parisyandaH pratiyatnaH // / '' tilake tamAlapatracitrapuNDravizeSakAH // 317 // tilati tilakaM, puMklIbaliGgaH "dhrudhUndi-" // (uNA-29) // iti kidakaH, tilAkRtivA tatra // 1 // tamAlapatrAkRtiH kastUryAdinA lalATe tamAlapatram // 2 // citryata citraM, citrakamapi // 3 // puNyati puNDyate vA puNDaH "khurakSura-" // (unnaa-396)|| iti re nipAtyate // 4 // vizinaSTi lalATaM vizeSakaH, puMklIbaliGgaH, itthaM tilakabhedAH, eteSAM paryAyatvaM tvadUraviprakarSAt // 5 // 31 // ApIDazekharottaMsA'vataMsAH zirasaH sraji / __ ApIDyate zirasyApIDaH // 1 // zAkhati vyApnoti ziraH zekharaH "zAkheridetau cAtaH " // (uNA-400 ) // ityaraH // 2 // uttasyate'nenottaMsaH, avataMsyate'nenA'vataMsaH' avatanoti zobhAmiti vA "vyavAbhyAM-" // (uNA-565) // iti saH "vA'vApyostani." // 3 / 2 / 156 // ityavasya vAdeze vataMso'pi / zekharAdayaH puMklIbaliGgAH // 3 // 4 // uttarau karNapUre'pi uttarAvuttaMsAvataMsau karNa pUrayati karNapUrastatra, puMklIbaliGgo'yam // 1 // 2 // 3 // patralekhA tu patrataH // 318 // ... bhaGgivallilatAGgulyaH drAviDa-kAliGgAdibhedena patrAkRtirlekhA patralekhA strINAM kapolastanamaNDalAdiSu kastArakAdibhiH patraracanA // 1 // patrazabdAd bhaGgayAdayaH- patrabhaGgiH // 2 // patravalliH // 3 // patralatA // 4 // patrAGgulI; evaM patravallarI-patramaJjarItyAdayo'pi // 5 // patrapAzyA llaattikaa| Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mrykaannddH| 265 patrapAzAno samUhaH patrapAzyA "pAzAdezca lyaH" // 6 / 2 / 25 // 1 // lalATe bhavA lalATikA lalATamaNDanaM "karNalalATAt kal" // 6 / 3 / 141 / 2 // vAlapAzyA pAritathyA vAlapAze sAdhurvAlapAzyA vAlabandhanAthai muktAvalayaH, vAleSu pAzasamUho vA phullalatikAdi // 1 // paritastathAbhavA pAritathyA "parimukhAderavyayIbhAvAt " // 6 / 3 / 136 // iti jyaH, pAyatithyA vA // 2 // .. karNikA karNabhUSaNam // 319 // karNe bhavA karNikA "karNalalATAt kal" // 6 / 3 / 141 / 1 / 319 // tADaGkastu tADapatraM kuNDalaM karNaveSTakaH / tAjyate karNo'nena tADaGkaH "rAlApAkA-'' // (uNA-63) // ityupalakSaNAdakaH // 1 // tADapatranirmitatvAt tADapatraM, tADapatravat sauvarNo'pi // 2 // kuNDate dahatyalakSmI kuNDalaM, puMklIbaliGgaH "mRdikandi-" // ( uNA-465) // ityala: // 3 // karNa veSTate karNaveSTaH ke karNaveSTakaH ; dvau dvau bhinnArthAvityeke // 4 // zeSazcAtra- atha kuNDale karNAdarzaH // utkSiptikA tu karNAnduH / utkSipyate smotkSiptikA // 1 // karNayorandyate karNAnduH " bhRmRtR-"|| (uNA: 716) // iti bahuvacanAduH strIliGgaH, vaijayantIkArastu-"karNAndUH" ityUkArAntamAha // 2 // bAlikA karNapRSTagA // 320 // balate bAlikA // 1 // 320 // / aveyakaM kaNThabhUSA grIvAyAM jAtaM aveyakaM "kulakukSi-" // 6 // 3 // 12 // ityeyakaJ // 1 // ___ lambamAnA lalantikA / lambamAnA kaNThabhUSA laDatyalaGkaroti lalantI, ke lalantikA // 1 // prAlambikA kRtA hemnA hemnA kRtA kaNThabhUSA prAlambate prAlambikA // 1 // uraHsUtriko tu mauktikaiH // 321 // mauktikaiH kRtA kaNThabhUSA, urasi sUtramasyA uraHsUtrikA // 1 // 321 // Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266. abhidhAnacintAmaSau 'hAro muktAtaH praalmbsrkklaapaavliiltaaH| hriyate'nena cittamiti hAraH, puNstriilinggH||1|| muktAzabdAt pare prAlambAdayaH, muktAprAlambaH // 2 // muktAsrak // 3 // muktAkalApaH // 4 // muktAvalI // 5 // muktAlatA // 6 // devacchandaH zataM uttaratra 'paJca hAraphalaM latAH' ityato latA iti sambadhyate tena zataMlateti labhyate, devAnAM chando'bhiprAyo'tra devacchandaH // 1 // sASTaM vindracchandaH sahasrakam // 322 // aSTottaraM sahasraM latAH, indrasya chando'ndracchandaH // 1 // 322 // / ' tadardhe vijayacchandaH tasyendracchandasyArdha caturadhikAni latAnAM paJcazatAnItyarthaH, vijayAya cchando'tra vijayachandaH // 1 // hArastvaSTottaraM zatam / latAnAmaSTottaraM zatam // 1 // adhai razmikalApo'sya asya hArasyArdhaM catuSpaJcAzallatA ityarthaH, razmInAM kalApo'tra rshmiklaapH||1|| dvAdaza vardhamANavaH // 323 // dvAdaza latA uttarasmAdardhena mANava iva laghutvAdardhamANavaH // 1 // 323 // dviAdazArdhagucchaH syAt dviguNitA dvAdaza latAzcaturvizatirityarthaH, gucchasyArdhamardhagucchaH // 1 // paJca hAraphalaM ltaaH| paJcalatAH, hArasya phalamatra hAraphalam // 1 // ardhahArazcatuHSaSTiH . catuHSaSTilatAH, ardha hArasyAhAraH // 1 // gucchamANavamandarAH // 324 // api gostanagopucchAvardhamadhe yathottaram / yathottaramardhamadhaM yathA ardhahArasyAoM dvAtriMzalatAH, guhyacchAdanAd gucchaH // 1 // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 267 gucchArdha Sor3aza latA alpatvAd mANavaH // 1 // mANavArdhamaSTau latA manyate stUyate mandaraH // 1 // 324 // mandarArdhaM catasro latA gostanavallambamAnAH // 1 // gostanasyArdha dve late gopucchAkRtitvAd gopucchaH // 1 // anye tu "catuHSaSTilato hAro'thASTahIno yathottaram / / razmikalApo mANavako'rdhahAro'rdhagucchakaH // 1 // kalApacchando mandarasya gucchasaptatiyaSTikaH / " ityAhuH // athopasaMhAramAha- iti hArA yaSTibhedAt ityevaM latAbhedAccaturdaza hArA iti // ekAvalyekayaSTikA / / 325 // kaNThikA'pi yaSTilatA sariketyekArthI ekA yaSTirasyA ekayASTikA, ekA Avalate ekAvalI // 1 // 2 // 325 // kaNati kaNThate vA kaNThA, ke kaNThikA // 3 // atha nakSatramAlA tatsaMkhyamauktikaiH / nakSatrasaMkhyaiH saptaviMzatyA mauktikainakSatramAleva nakSatramAlA // 1 // keyUramaGgadaM bAhubhUSA : ke bAhuzIrSe yauti keyUra, pRSodarAditvAt // 1 // aGgaM dayate'Ggadam "aGgado dobhUSA" iti puMsyamaraH // 2 // 3 // atha karabhUSaNam // 326 // kaTako valayaM pArihAryAvApau ca kaGkaNam / hastasUtraM pratisaraH . karasya bhUSaNaM karabhUSaNam // 1 // 326 // kaTati kaTakaH "vRkRta-" // (unnaa-540)|| ityakaH // 2 // valate valayaM "kuguvali-" // (uNA-365) // ityayaH // 3 // parihAre bhavaH pArihAryaH "parimukhAde-" // 6 / 3 / 136 // iti jyaH, pArivad hriyate vA parihArya eva vA, prajJAditvAdaN pArihAryamityanye // 4 // A upyate AvApaH // 5 // kaGkate hastaM kaGkaNam // 6 // haste sUtryate hastasUtram / ete sapta puMktIbaliGgAH // 7 // pratisarati pratisaraH, triliGgaH, kecittu kaGkaNAdani maGgalyasUtravAcakatvena pRthagAhuH // 8 // UrmikA tvaGgulIyakam // 327 // Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 abhidhAnacintAmaNau-.. UrmipratikRtirUmikA // 1 // aGgulyAM bhavamaGgulIyaM " jihvAmUlAGgu-" // .. 6 / 3 / 127 // itIyaH, ke'GgulIyakam / 'aGgucchalaM' dezyAm // 2 // 327 // sA sAkSarA'GgulimudrA sA UrmikA'kSarAGkitA amulyAM modate, aGgulI mudrayati vA'GgulimudrA // 1 // kaTisUtraM tu mekhalA / kalApo rasanA sArasanaM kAJcI ca saptakI // 328 / / kaTeH sUtraM kaTisUtram // 1 // mIyate mekhalA "migaH khlshcaiv"(unnaa-497)| iti khalaH, muhuH skhalatIti vA, mehanasya khaM mehanakhaM tasya mAlA vA pRSodarAditvAt // 2 // kalpate kalApaH "kalerApaH" // (uNA-308) // 3 // aznute kaTiM rasanA, strIklIbaliGgaH "azo razcAdau" // (unnaa-270)|| ityanaH // 4 // sAraM sanoti sArasanam // 5 // kaJcate dIpyate, kaJcyate badhyate vA kAJciH "kamivami-" // (uNA618) // iti pau sAdhuH, GyAM kAJcI // 6 // sapati samavaiti saptakI "kIcaka-" // (uNA-33 ) // ityake nipAtyate , uttaratra 'puMskaTisthA' itivacanAdatra strIkaTyAmiti labhyate // 7 // 328 // zeSazcAtra- mekhalA tu lAlinI kaTimAlikA // , sA zRGkhalaM puMskaTisthA sA mekhalA puMskaTisthA zIryate zRGkhalaM triliGgaH "zro nonto hrakhazca" // (uNA498) // iti khalaH, zRGgaiH khalatIti vA // 1 // kiGkaNI kssudrghnnttikaa| kaGkate yAti kaTiM kiGkaNiH "kaGkericcA'sya vA // (uNA-639) // ityaNiH, TayAM kiGkaNI ,kiJcitkvaNatIti vA / 'kiGkiNIyeke // 1 // kSudrA alpA ghaNTikA ghurgharakAkhyA // 2 // zeSazcAtra- atha kiGkaNyAM ghargharI vidyA vidyAmaNistathA // nUpuraM tu tulAkoTiH pAdataH kaTakAGgade // 329 // maJjIraM haMsakaM ziJjinI - nuvati stautIva nUpuraM, puMklIbaliGgaH "zvazura-" // (uNA-426) // ityure nipAtyate // 1 // tulAkRterjaGghAyAH koTiriva tulAkoTiH, puNkliiblinggH||2|| pAdazabdAt kaTakAGgade pAdasya kaTakaM pAdakaTakaM, puMktIbaliGgaH // 3 // pAdo'Ggadamiva paadaanggdm||4|| // 329 // majiH sautro majati maJjIraM "kRzRpR. // (uNA-418) // itIraH' manju madhuramIrayati vA pRSodarAditvAt , haMsavat kAyati haMsakaM,'klIbaliGgAvetau // 5 // // 6 // zile'vyaktaM zabdaM karoti ziJjinI, grahAditvAd nnin||7|| Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 myNkaannddH| 269 zeSazcAtra-nUpure tu pAdazIlI mandIraM pAdanAlikA / alaGkArazeSazcAtra- pAdAGgulIyake pAdapAlikA pAdakIlikA // aMzukaM vastramambaram / sicayo vasanaM cIrA''cchAdau sik celavAsasI // 330 // paTaH protaH aznute vapuraMzukaM " kaJcukAMzuka-" // ( uNA-57 ) // ityuke nipAtyate, aMzUn tantUn kAyatIti vA // 1 // vasyate chAdyate'nena vastram , puMklIbaliGgaH "huyAmA-" ( uNA-451 ) // iti traH // 2 // amatyanena zobhAmambaraM " jaThara-" / ( uNA-403 ) // ityare nipAtyate // 3 // sicyate sicayaH " lAdibhyaH kit" / / ( uNA-367 ) // ityayaH // 4 // vasyate'nena vasanam / / 5 // cIyate tantubhivIraM " ciji-" / / ( uNA-392 ) // iti raH, dIrghatvaM ca // 6 // AcchAdyate'nenA''cchAdaH "yuvarNa-" // 5 / 3 / 28 // ityal ; AcchAdanamapi // 7 // sizcati sicyate vA sika, strIliGgaH // 8 // cilyate, celati vA celam // 9 // vasyate'nena vAsaH "vastyagibhyAM nnit"||(unnaa-970)| ityas ||10||330||pttti vistIryate paTaH, triliGgaH "sucelakaH paTo'strI" ityamaro vizeSamAha // 11 // prakarSaNoyate protaH, puMsi gauDaH, klIbe vAcaspatiH // 12 // zeSazcAtra-vastre nivasanaM vanaM sannaM karpaTamityapi // - aJcalo'syAntaH asyAMzukasya prAntaH, aJcati vastraM zobhAmanenAJcalaH, puMklIvaliGgaH 'mRdikandi-" // (uNA-465) // ityalaH // 1 // vartirvastizca tddshaaH| ___ vartate'calAnte vartiH " vidivRtervA " // ( uNA-610 ) iti iH // 1 // vasyate'nayA vastiH, acchinnadazasya vastrasyAcchAdanAmnAnAt , puMstrIliGgau "plujnyaa-'|| ( uNA-646 ) // iti tiH // 2 // dazyante dazAH puMstrIliGgaH, bahuvacanAntazca, tasya vasvAJcalasya dazAstaddazAH // 3 // zeSazcAtra- dazAstu ktrapezyaH // patroNe dhautakauzeyam lakuca-vaTAdInAM patreSu kRmilAlorNAkRtaM patrorNa pRSodarAditvAt // 1 // dhautaM ca tatkauzayaM ca dhautakauzayam // 2 // uSNISo mUrdhaveSTanam // 331 // 35 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 abhidhAnacintAmaNau-.. uSatyazriyamuSNISaH, puMklIbaliGgaH // 1 // mUrdhA veSTayate'nena mUrdhaveSTanam // 2 // 331 // - tatsyAdudgamanIyaM yaddhautayorvastrayoyugam / udgamyate'bhilaSyate udgamanIyam , yugamavivakSitaM tenaikamapi yadbhAguriH"dhIrairugamanIyaM tu dhautavastramudAhRtam " lakSyaM ca- " gRhItavatyudgamanIyavasne" iti // 1 // tvakphalakRmiromabhyaH saMbhavAt taccaturvidham // 332 // . kSaumakArpAsakauzeyarAGkavAdivibhedataH / / tad vastraM tvagAdibhya upAdAnakAraNebhyaH saMbhavAt kSaumAdibhedena caturdhA tvag valkalaM tajjaM kSaumAdi // 1 // phalaM sasyaM tajjaM kArpAsAdi // 1 // kRmiH kITastajaM kauzeyAdi // 1 // roma tanUrahaM tajjaM rAkavAdi // 1 // athaitAni krameNAha kSaumaM dukUlaM dugUlaM syAt kSumA'tasI tasyA vikAraH kSaumaM, puMzlIbaliGgaH // 1 // dunoti zatrumanAsi dukUlam // 2 // duhyate kSumAyA AkRSyate dugUlam " dukUlakukUla-" // ( unnaa491)|| ityUla nipAtyate // 3 // kArpAsaM tu bAdaram // 333 // karpAsaphalasya vikAraH kArpAsam // 1 // badarasya vikAro bAdaram // 2 // 333 // kauzeyaM kRmikozotthaM kozasya vikAraH kauzeyaM " kauzeyam " // 6 // 2 // 39 // ityeyaji sAdhuH, kRmikozAduttiSThate kRmikozottham // 1 // .. ... ..rAGkavaM mRgaromajam / ... rahurmugavizeSastasyedam, vikAro vA rAGkavam , mRgaromabhyo jAtaM mRgaromajam // 1 // kambalaH punarUrNAyurAvikaurabharallakAH // 334 // kAmyate kambalaH, puMstrIliGgaH " zamikami-" ( uNA-499 ) // iti balaH // 1 // UrNAH santyatrorNAyuH, puMliGgaH " UrNAhaM-" // 7 / 2 / 17 // iti yusa // 2 // avikasya urabhrasya ca vikAra AvikaH, aurabhraH " prANyauSadhi-" // 6 // 2 // 31 // ityaN // 3 // 4 // ramate mano'treti " bhillAcchabhalla-" ||(unnaa-464)|| iti nipAtanAd rallaH, ke rallakaH // 5 // 334 // navaM vAso'nAhataM syAt tantrakaM niSpravANi ca / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 271 chedaH kSAlanaM bhogazcetyAhataM tadrahitamanAhataM navaM vastram // 1 // tantrAtpaTavAnopakaraNAdacirottIrNa tantrakam "tantrAdaciroddhRte" || 7|1|183 || iti kaH // 2 proyate'syAmiti pravANI tantuvAyazalAkA, sA nirgatA'smAd niSpravANiH, "niSpravANiH" // 7 / 3 / 181 // iti kajabhAve nipAtyate / ete vAcyaliGgAH // 3 // pracchAdanaM prAvaraNaM saMvyAnaM cottarIyakam // 335 // pracchAdyate'nena pracchAdanam // 1 // prAtriyate'nena prAvaraNam // 2 // saMvI - yate'nena saMvyAnam // 3 // uttare Urdhve bhavamuttarIyaM gahAditvAdIyaH, ke uttarIyakam // 4 // 335 // baiMkakSe prAyArottarAsaGgau bRhatikA'pi ca / vikakSAyAM bhavaM vaikakSaM tiryag vakSasi vikSiptaM vAsastatra // 1 // prAvriyateStar prAvAraH " go vastre " || 5|3|52 // iti ghaJ // 2 // uttare UrdhvAGga Asajyate uttarAsaGgaH // 3 // bRhatyeva bRhatikA " tanuputrANubRhatI- " // 7|3|23 // iti svArthe kaH // 4 // varAziH sthUlazATaH syAt avAznute'GgaM "azo razzrAdiH // ( uNA - 688 ) // iti ipratyaye, Adezva rAdeze "vA'vA'yostani - " // 32 // 156 // ityatra dhAtuniyamAbhAvamatenA'vasya vAdeze varAziH, vRNotyaGgamiti ipratyaye pRSodarAditvAdvA puMliGgastAlavyAntazca // 1 // sthUlazcAsau zATava sthUlazATaH // 2 // paridhAnaM tvadhazukam ||336 // antarIyaM nivasanamupasaMkhyAnamityapi / paridhIyate paridhAnamadhovasanam // 1 // 2 // 336 // antare kAyasya bhavamantarIyaM gahAditvAdayaH || 3 || nivasyate'nena nivasanam // 4 // upasaMvIyate'nena kaTirUpasaMvyAnam // 5 // tadgranthiruccayo nIvI tasya paridhAnasya granthirAgranthanaM tadgranthiH, uccIyate badhyate'nenozvayaH // 1 // noyate jaghanyavastre nIviH "kRRzRsa - " // (uNA - 298 ) // iti DidviH, GayAM nIvI // 2 // varasyarukAMzukam ||337 // caNDAtakaM calanakaH varastriyA UrvorardhAcchAdakamaMzukaM varastryadharukAMzukam // 337 // caNDate kA.mo'nena caNDAtakaM, muMklIbaliGgaH " caNDibhalibhyA - " // ( uNA - 82 ) // ityAtakaH // 1 // calatItyevaMzIlazcalana:, ke calanakaH // 2 // Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .272 abhidhAnacintAmaNau "calanI tvitarastriyAH itarasyAH striyA ardhorukavastraM calatyanayA calanI // 1 // colaH kaJculikA kUrpAsako'GgikA cakaJcuke // 338 // "" culiH sautraH, culyate'nana colaH // 1 // kaJcyate dIpyate'nayA, kacyate badhyate vA kaJculI " kumulatumula- // ( uNA - 487 ) // ityule nipAtyate, ke kaJculikA arthAt striyA eva, kaM colatIti vA // 2 // kurAMta kUrpAsaH " kRkuribhyAM pAsaH // ( uNA - 583 ) | ke kUrpAsakaH, kUrpare'syate vA, kUrpAso'pi ,, // 3 // aGgasya pratikRtiraGgikA // 4 // kaJcyate badhyate kaJcukaH, puMklIbaliGgaH kaJcukAM- // ( uNA - 57 ) // ityuke nipAtyate, tatra // 5 // 338 // " zATI coTI 66 zATayati kaTiM zAstAlavyAdiH, GayAM zATI puMstrIliGgaH, svArthe ke tu zATakaH klIvaliGgaH || 1 || coTayalpIbhavati coTaH, DyAM cATI, puMstrIliGgaH // 2 // atha nIzAro himavAtApahAMzuke / nizIryate zItAdyupadravo'nena nIzAraH "zro vAyuvarNa" // 5 / 3 / 20 // iti ghaJ, yallakSyam - "gaurivAkRtanIzAraH prAyeNa zizire kRzaH" iti // 1 // zeSazcAtra - atha himabAtApahAMzuke dvikhaNDako varakazca // kacchA kacchATikA kakSA paridhAnA'parAJcale // 339 // kacyate badhyate kacchA "tudimadi - " // ( uNA - 124) // iti chak // 1 // kacchaiva kacchATI grAmaTIvadhUTIvat ke kacchATikA "kacchATI pustriyAH" iti vyADiH // 2 // kaSati guhyaM kakSA " mAvA - " // ( uNA - 564 ) // iti saH, paridhAnasya pazcAdazcale // 3 // 339 // kaupInaM kakSApaTastu " kakSAyAH paTaH kakSApaTaH kakSApuTa ityeke // 1 // kUpapravezanamarhati kaupInam, ayaM pAyUpasthAvaraNe cIvarakhaNDe rUDhaH " zAlIna kaupIna- ' // 6 // 4 / 185 // iti nipAtyate // 2 // samau naktakakarpaTau / " nahyate zirasi naktakaH " kIcaka- // ( uNA - 33 ) // ityake nipAtyate naktaM bhava iti vA, dravadravyaM yena pUyate tatra rUDho'yaM tattulye'pi vastre pratItAM vartate // 1 // kalpate karpaTaH, puMklIbaliGgaH " divyavi- " // ( uNA - 142 ) ityaTaH // 2 // nicolaH pracchadapaTo niculazcottaracchadaH // 340 // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mayaMkANDaH / 273 culiH sautraH, niculyate'nena nicolo yena tUlazayyAdi pracchAdyate // 1 // pracchAdyate'nenaM pracchadaH " punAmni-" // 5 / 3 / 130 // iti ghe " ekopasargasya-" // 4 // 2 // 34 // iti ikhaH, sa cAsau paTazca pracchadapaTaH // 2 // nicolati niculaH,' gauDastu- " nicolastu niculakam " iti klIbamAha // 3 // uttaraM chAdyate'nenosaracchadaH // 4 // 34 // utsaveSu suhRdbhiryad balAdAkRSya gRhyate / vastramAlyAdi tatpUrNapAtraM pUrNAnakaM ca tat // 341 // 'pUrNa pAtramasmin pUrNapAtram // 1 // pUrNa Anako'tra pUrNAnakam // 2 // 341 // tattu syAdAprapadInaM vyApnotyAprapadaM hi yat / pragataM padaM prapadaM pAdAnamityarthaH, prapadAd A AprapadaM tad vyApnotyAprapadInaM " Aprapadam " // 7 // 1 / 95 // itInaH // 1 // cIvaraM bhikSusaGghATI cIyate cIvaraM " nImakutucedIrghazca" // (uNA-443) // iti varaT // 1 // saMghamaTati saMghavyate vA saMghATI munijanAcchAdanaM, bhikSaNAM saMghATI bhikssusNghaattii||2|| jIrNavastraM paTaccaram // 342 // paTa ivAcarat paTat bhUtapUrva paTat paTaccaram " bhUtapUrva pcaraT // 5 // 2 // 78 // paTaccaraH paTo jIrNaH " iti puMsi mAlA // 1 // 342 // zANI goNI chidravastre zaNasyeyaM zANI // 1 // gavA nIyate goNI " kvacit " // 5 // 1 // 171 // iti De pRSodarAditvAd NatvaM " bhAjagoNa-" // 2 // 4 // 30 // iti DIH" chidraM ca tadvastraM ca chidravastraM tatra // 2 // . jalA klinnavAsasi / jalenA jalAya // 1 // paryastikA parikaraH paryavazvAvasakthikA // 343 // paryasyate veSTayate'nayA paryastiH, ke paryastikA // 1 // parikriyate vapuranena parikaraH " pugnAni." // 5 // 3 / 130 // iti ghaH // 2 // paryaGkayate'sau paryaGkaH, parigato'Gkamiti vA; palyako'pi // 3 // avanaddhe avakRSTe vA sakthinI asyAmavasakthikA "skthykssnnH-"||7||3|126||iti TasamAsAnte DIH, tataH svArthe kH||4||343|| kuthe varNaH paristomaH praveNInavatAstarAH / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau kuthyate klizyate kuthaH, triliGgaH, sthAditvAtkaH, kriyate kIryate vA "pathayUtha - " // ( uNA - 231) // iti the nipAtyate tatra // 1 // varNyate varNaH, varNakambalikAdezo vA bhImavat // 2 // paristomyate prastIryate paristomaH, varNaparistoma ityakhaNDamanye // 3 // pravIyate praveNiH " kAvA - " ( uNA - 634 ) // iti NiH, GayAM praveNI // 4 // navaM tanotyAtmAnaM navataM " kvacit // 5 / 1 / 171 // iti DaH, // 5 // AstIryate AstaraH, AstaraNamapi; ayaM ca hastirathaprAvaraNAdAvupayujyate, yadvAcaspatiH- " viniyogastvasya hastirathaprAvaraNAdiSu " iti // 6 // 99 274 apaTI kANDapaTaH syAt pratisIrA javanyapi // 344 // tiraskariNI prAvarItumayogyatvAd na paTI apaTI // 1 // kANDaH kutsitaH paTaH kANDapaTaH // 2 // pratisinvantyenAM pratisIrA "ciji - " // ( uNA - 392 ) // iti raH, dIrghatvaM ca // 3 // jabante'syAM javanI, yamanItyapi // 4 // 344 // tiraskaroti chAdayati tiraskariNI bAhulakAd hUkhaH // 5 // atholoco vitAnaM kadako'pi ca / candrodaye upari locyate ullocaH, ullucyate'panIyate'nenA''napAdIni vA // 1 // citanyate vitAnaM, puMklIvaliGgaH // 2 // kutsitamakati kadakaH // 3 // vastrakRtaizcandrairudayate candrodayastatra, candrodaya ivojjvalo vA // 4 // sthUlaM dUpye sthati saMtraNoti sthulaM vastravezma, tiSThatyatreti vA sthAvaki ( uNA - 486 ) // iti kidulaH // 1 // dUSyate'nenA'nyadarzanaM tatra // 2 // keNikA paTakuTyapi || 345 // guNalayanikAyAM syAt kiNaH sautraH, keNanti gacchantyatra keNikA " nAmni puMsi " || 5|3|121 // iti NakaH // 1 // paTAnAM kuTI paTakuTI // 2 // 345 // guNA lIyante'syAM guNalayanI ke guNalayanikA, tatra // 3 // saMstarasrastarau samau | samantAttIyate saMstaraH pallavAdiracitA zayyA prastaro'pi // 1 // sraMsate 'treti khastaraH jaThara- // ( uNA - 403 ) // ityare nipAtyate // 2 // " talpaM zayyA zayanIyaM zayanaM talimaM ca tat // 246 // 66 6. 8 11 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mrtykaannddH| . 275. : talatyasmin talpaM, puMklIbaliGgaH "bhApAcaNi-" // ( uNA-296) // iti paH // 1 // zerate'syAM zayyA " samaja-" // 5 / 3 / 99 // iti kyapi " kRiti yi zaya " // 4 / 3 / 105 // iti zayAdezaH // 2 // zayyate'tra zayanIyaM " bahulam " // 5 / 1 / 2 // iti adhikaraNe'pyanIyaH // 3 // anaTi zayanaM puMklIbaliGgaH // 4 // talyate. 'tra talimam "vayimakhacima-" // (unnaa-350)|| iti me nipAtyate // 5 // 346 // . maJcamaJcakaparyakapalyaGkAH khaTdayA samAH / maJcyate dhAryate'nena maJcaH // 1 // maJcate maJcakaH, puMklIbaliGgaH // 2 // paryaJcyate paryakyate vA paryaGka: " pareoGka- " // 2 / 3 / 103 // iti latve palyaGkaH // 3 // 4 // khaTanti kAGkSatyenAM khaTvA " laTikhaTi." // ( unnaa-505)|| iti vaH // 5 // ucchIrSakamupAd dhAnavI upari zIrSamasya ucchIrSakam // 1 // upazabdAd dhAnabauM upadhIyate ziro'sminnupadhAnam // 2 // upabRhyate'nena, upabarhati vA, upavarhaH zironivezanaM gaNDUkama khyam // 3 // pAle patagrahaH // 347 // pratigrAhaH, pAlyate pAlaH, puMliGgaH tatra, klIbe'pi vaijayantI yadAha- " patadgrahaH pratigrAhaH pAlo'strI" iti // 1 // gaNDUSAdi patad gRhNAti patadgrahaH, patadgrAho'pi // 2 // 347 // pratigRhNAti AcelakAdi pratigrAhaH, "vA jvalAdi-" // 5 / 1 / 62 // iti NaH; pratigraho'pi // 2 // makurAtmadarzA''darzAstu darpaNe / mayate maNDyate vapuranena makuraH " majhernaluk voccAsya " // (unnaa-424)| ityuraH, mukuro'pi // 1 // AsmA dRzyate'nenAtmadarzaH // 2 // AdRzyate rUpamasminnAdarzaH // 3 dRpyantye'nena suveSA iti darpaNastatra // 4 // syAdvetrAsanamAsandI vetralatAghaTitamAsanaM vetrAsanam // 1 // etya sIdantyasyAmAsandI, pRSodarAditvAt , gaurAditvAd DIH // 2 // viSTaraH pIThamAsanam // 348 // - vistRNAtIti viSTaraH, puMklIbaliGgaH " veH straH " // 2 / 3 / 23 // iti Satvam / // 1 // pIyate upavezanena prasyate pIThaM strIklIbaliGgaH "pIvizi." // ( uNA- / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 abhidhAnacintAmaNau 163 ) // iti kit ThaH || 2 || Asyate'smintrAsanaM, puMklIbaliGgaH || 3|| 348 // kasipurbhojanAcchAdau kasati gacchati klezo'nena kasipuH puMklIbaliGgaH " kasyartibhyA -" || ( uNA798) iti puk / amarastu - ' kazati klezaM kazipuH ' iti tAlavyamadhyamAha / bhojanaM cAcchAdazca bhojanAcchAdau dvayaM yugapaducyate // 1 // auzIraM zayanAsane uzyate kAsyate uzIraM tadeva prajJAyaNi auzIraM zayanAsane yugapaducyete // 1 // lAkSA drumAmayo rAkSA raGgamAtA palaGkaSA || 349 // jatu kSataghnA kRmijA << 93 " >> lasati zliSyati lAkSA lAkSAdrAkSA- // ( uNA-597 2 ) // ityakSe nipAtyate // 1 // drumasyAmaya iva niryAso drumAmayaH // 2 // rakSati dehaM rAti vA rAkSA lAkSA- // ( uNA - 597 ) // iti nipAtyate // 3 // raGgasya mAtava raGgamAtA // 4 // palaM kaSati palaGkaSA " bahulam // 5 / 1 / 2 // ityatrApi khaz // 5 // 349 // jAyate jatu klIbaliGgaH "manijanibhyAM dhatau ca " // ( uNA - 721) // ityuH // 6 // taM hanyate dahyate'nayA kSataghnA, sthAditvAt ke sAdhuH // 7 // kRmibhirjanyate kRmijA " kvacit " ||5|1|171 // iti DaH // 8 // yAvAlaktau tu tadrasaH / yUyate yati vA yavaH sa eva prajJAyaNi yAvaH, ke yAvako'pi // 1 // na lajate, alati vA alaktaH " putapita- " // ( uNA - 204 ) // iti te nipAtyate, yadvA ISadro raktastato rasya latvaM ke'laktakopi tasyA lAkSAyA rasastadrasaH, yaddhanapAlaH' tadrAgo yAvako'laktakaH smRtaH amarAdayastu- yAvAlaktau lAkSAdibhiH sahaikAryAvAhuH || 2 || " <3 aJjanaM kajjalaM "" ajyate'nenAJjanam // 1 // kajati vyathate cakSuH kajjalaM " muralorala " H ( uNA - 474 ) // ityale nipAtyate // 2 // dIpaH pradIpaH kajjaladhvajaH // 350 // snehaprayo gRhamaNirdazAkarSo dazendhanaH / dIpyate dIpaH, puMklIbaliGgaH // 1 // praH khArthe, meruH sumeruvat, pradIpaH // 2 // kajjalaM dhvajo'sya kajjaladhvajaH // 3 // // 350 // snehastailaM priyamasya snehapriyaH // 4 // gRhasya maNiriva gRhamaNiH // 5 // dazAM vartimAkarSati dazAkarSaH // 6 // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 3 martyakANDaH / dazaivendhanamasya dazendhanaH // 7 // / vyajanaM tAlavRntaM vyajanti vikSipanti vAtamanena vyajanam, vIjanamapi // 1 // tAlasyeva vRntamasya tAlavRntam , tAlavRntairumbhyata ityeke // 2 // tad dhavitraM mRgacarmaNaH // 351 // / tad mRgacarmaNA nirmitaM dhUyate'gniranena dhavitram "lUdhUsUkhani-" // 5 // 2 // 8 // iti itraH / etacca yajJopakaraNe prasiddham // 1 // 351 // AlAvarta tu vastrasya vastrasya vyajanamArAdAvartyate ArAvatam , pRSodarAditvAt // 1 // kaGkataH kezamArjanaH / prasAdhanazca kaGkatte yAti ziraH kaGkataH, triliGgaH, "dRpRbhR." // ( uNA 207) // ityataH, kaGkAn dattAMstanoti vA // 1 // kezA mAya'nte'nena kezamArjanaH // 2 // prasAdhyante kezA anena prasAdhanaH // 3 // atha bAlakrIDanake guDo giriH // 352 // giriyako giriguDaH bAlAH krIDantyanena bAlakrIDanakaM tatra // 1 // gujyate guDaH, sthAditvAt kaH // 2 // gIryate giriH, puMliGgaH "nAmyupAntyakRgR." // ( uNA-609 ) // iti kidiH // 3 // 352 // gIryate yAti ca giriyakaH // 4 // gIryate gujyate ca giriguDaH, pRSodarAditvAtsAdhU; girIyaka-girikAvapi // 5 // samau kandukagenduko / kAmyate krIDArthibhiriti kandukaH, puMklIbaliGgaH " kamitimardo'ntazca" // ( uNA-54 ) // iti ukaH, kandureva vA "kumArIkIDaneyasoH" // // 3 // 16 // iti kaH, ke ziro namanonamanekSaNAd dunotIti vA // 3 // gAte gacchati gA gacchan induko gendukaH, gAne induriva vA, pRSodarAditvAt ; ganduko'pi // 2 // rAjA rAT pRthivIzakramadhyalokezabhUbhRtaH // 353 // mahIkSit pArthivo mUrdhAbhiSikto bhU-prajA-nR-paH / rAjate'mAtyAdibhiriti rAjA "ukSitakSi-" // ( uNA-900 ) // ityan , rajjayati prajAmiti vA // 1 // rAjate rAT "yajasRja-" // 2 / 1 / 87 // iti Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 abhidhAnacintAmaNau-. kvipi Satvam "dhuTastRtIyaH" // 2 // 1176 // iti Datvam , " virAme vA" // 1 // 3 / 51 // iti Tatvam // 2 // pRthivyAM zakra iva pRthivIzakraH // 3 // madhyalokasya Izo madhyalokezaH // 4 // bhuvaM bibhatIti bhUbhRt // 5 // 353 // mahIM kSayatyadhivasati mahIkSit // 6 // pRthivyA IzaH pArthivaH "pRthivIsarvabhUme-" // 6 / 4 / 156 // ityaN // 7 // mUrdhanyabhiSicyate sma mUrdhAbhiSiktaH, mUrdhAvasitto'pi // 8 // bhuvaM prajAM nUMzca pAti bhUpaH, prajApaH, nRpaH, yaugikatvAd bhUpAlaH, lokapAlaH, narapAla ityAdayaH // 9 // 10 // 11 // madhyamo maNDalAdhIzaH madhyamaH sAmAnyo'pretanApekSayA // 1 // maNDalamAtrasyAdhIzo maNDalAdhIzaH // 2 // samrAT tu zAsti yo nRpAn // 354 // .... yaH sarvamaNDalasyezo rAjasUyaM ca yo'yajat / / . samyag rAjate samrATa " samrATa" // 1 / 3 / 16 // iti sAdhuH / // 1 // cakravartI sArvabhaumaH cakrAyudharatnena vartate cakravartI, nRpANAM cakre samUhe vartate svAmyeneti vA, cakraM rASTraM vartayatIti vA // 1 // sarvasyA bhUmerIzaH sArvabhaumaH "pRthivIsarvabhUme-" // 6 / 4 / 156 // ityaJ , anuzatikAditvAdubhayapadavRddhiH // 2 // zeSazcAtra- cakravartinyadhIzvaraH // / te tu dvAdaza bhArate // 355 // . te tu cakravartino bhArate varSe dvAdaza avasarpiNIkAle bhavanti sma // 355 // atha tAn krameNAha ArSabhirbharatastatra tatra teSu cakravartiSu prathamazcakravartI RSabhasyAditIrthakRto'patyamArSabhiH, "ata iJ" // 6 // 1 // 31 // 1 // bibharti SaTkhaNDaM bharatakSetraM bharataH "dRpRbhR." // ( uNA-207 ) // ityataH // 2 // : sagarastu sumitrabhUH / sahate sarva sagaraH " jaThara-" // ( uNA-413 ) // ityare nipAtyate // 1 // sumitravijayAd bhavati sumitrabhUH // 2 // .. maghavA vaijayiH : Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 279 __ maghante zatruSu . maghavA "zvanmAtari-" // ( uNA-902) // ityani nipAtyate, maghavA zaka iva vA // 1 // vijayasyApatyaM vaijayiH // 2 // athAzvasenanRpanandanaH // 356 // sanatkumAraH __ azvasenanRpasya nandano'zvasenanRpanandanaH // 1 // 356 // sanat nityaM kumAra iva rUpavattvAt sanatkumAraH // 2 // .atha zAntiH kunthuraro jinA api / zAntinAthAdayaH prAguktAstrayastIrthakRto'pi cakravartinaH // 1 // 1 // 1 // subhUmastu kArtavIryaH suSThu jAtamAtreNa sukhena gRhItA bhUmiranena pRSodarAditvAt subhUmaH, yadavocAma-"gRhNan bhUmi sukhenAbhUt subhUmo nAmatastataH" // 1 // kRtavIryasyAyaM kArtavIryaH // 2 // ___padmaH padmottarAtmajaH // 357 / / padyate nidhIMniti padmaH "artIri-" // ( uNA-338 ) // iti maH, padmottarAtmajaH // 1 // 2 // 357 // hariSeNo harisutaH harerindrasyeva senA'sya hariSeNa: "etyakaH" // 23 // 26 // iti sstvm||1|| hareH mApAlasya suto harisutaH // 2 // jayo vijayanandanaH / jayatyarAtIniti jayaH // 1 // vijayasya nandano vijayanandanaH // 2 // brahmasUnurbrahmadattaH brahmaNo rAjJaH sUnurbrahmasUnuH // 1 // brahmA enaM deyAt brahmadattaH " tikkRtau nAmni " // 5 / 1 / 71 // iti ktaH // 2 // evaM dvAdaza cakravartinaH // sarve'pIkSvAkuvaMzajAH // 358 // sarve'pi dvAdazApIkSvAkoze jAtA ikSvAkuvaMzajAH // 358 // athArdhacakravartino vAsudevAnAha prAjApatyastripRSThaH __ prajApate rAjJo'patyaM prAjApatyaH "anidami-" // 6 / 1 / 15 // iti vyaH // 1 // trayo vaMzAH pRSTe'sya tripRSThaH, yadavocAma Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280. abhidhAnacintAmaNau-... "dRSTvA vaMzatrayaM pRSThe tripRSTha iti bhuuptiH| nAma tasyAkarotsUnorutsavena mahIyasA" // 1 // iti| atha dvipRSTho brahmasaMbhavaH / dvau vaMzau pRSThe'sya dvipRSThaH // 1 // brahmaNo rAjJaH saMbhavati brahmasaMbhavaH // 2 // svayaMbhU rudratanayaH svayaM bhavatIti svayaMbhU H // 1 // rudranRpatestanayo rudratanayaH // 2 // __ somabhUH puruSottamaH // 359 // somAd rAjJo bhavati somabhUH // 1 // puruSeSUttamaH puruSottamaH // 2 // 359 // zaivaH puruSasiMhaH zivasya rAjJo'patyaM zaivaH, zivAditvAdaN // 1 // puruSeSu siMha iva purusssiNhH||2|| atha mahAziraHsamudbhavaH / syAtpuruSapuNDarIkaH mahAziraso rAjJaH samudbhavati mahAziraHsamudbhavaH // 1 // puruSeSu puNDarIko vyAghra iva puruSapuNDarIkaH // 2 // datto'gnisiMhanandanaH // 360 // dIyate sma dattaH // 1 // agnisiMhasya rAjJo nandanaH agnisiMhanandanaH nArAyaNo dAzarathiH nurdharma narANAM samUho vA nAram , nAramayate nArAyaNaH // 1 // dazarathasthApatyaM dAzarathiH // 2 // kRSNastu vasudevabhUH / kRSNavarNatvAt kRSNaH, kati zatrUniti vA ||1||vsudevaad bhavati vsudevbhuuH||2|| vAsudevA amI kRSNA nava vasubhirdIvyante vasudevAsta eva prajJAdyaNi vAsudevAH, amI pUrvoktAH, kRSNA varNeneti // zuklA balAstvamI // 361 // nava ityeva amI vakSyamANAH, balamastyeSAM balAH, baladevaikadezo vA / zuklA varNena // 361 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 makANDa: H / atha tAn krameNAha - acalo vijayo bhadraH suprabhazca sudarzanaH / Anando nandanaH padmo rAmaH na calati sattvAdacalaH, sthairyAdacala iva vA // 1 // vijayate vijayaH // 2 // bhadrayuktatvAd bhadraH // 3 // zobhanA prabhA'sya suprabhaH // 4 // zobhanaM darzanamasya sudarzanaH // 5 // AnandayAMta lokamAnandanaH // 6 // nandayati nandanaH // " padyate padmaH // 8 // ramate rAmaH / ete ca yathAkramaM tripRSTAdivAsudevAnAmagrajAH prajApatyAdisaMbhavAH // 9 // viSNudviSatvamI || 362 // amI vakSyamANA azvagrIvAdayA viSNUnAM tripRSThAdInAM yathAkramaM pratipakSAH // 362 // atha tAnAha azvavistArakazca merako madhureva ca / nizumbhabaliprahlAdalaGkeza magadhezvarAH // 363 // rasya azvasyeva grIvA'sya azvagrIvaH // 1 // tArayati tArakaH // 2 // mAM lakSmImIrayati merakaH // 3 // manyate sarvamasAraM madhuH, yasya kaiTabho bhrAtA // 4 // nizumbhayati zatrUn nizumbhaH // 5 // valati prANiti baliH // 6 // prahlAdate prahlAdaH // 7 // laGkAyA Izo laGkazo rAvaNaH // 8 // magadhAnAmIzvaro magadhezvaro jarAsandhAkhyaH // 9 // 363 // upasaMhAramAha jinaiH 281 H syuH zalAkApuruSA amI / saha triSaSTiH : jinairRSabhAdibhizcaturviMzatyA sArdhamamI dvAdaza cakravartinaH, nava vAsudevAH, nava baladevAH, nava prativAsudevAzceti triSaSTiH zalAkAbhUtAH zalAkApuruSAH puruSeSu jAtarekhA ityarthaH // AdirAjaH pRthurvenyaH AdizcAsau rAjazca AdirAjaH // 3 // prathate iti pRdhuH "abhiprathibhyAmRca // (uNA - 730) // ityuH // 2 // venasyApatyaM vainiH, tataH khArthe ye vainyaH // 3 // "" mAndhAtA yuvanAzvajaH // 364 // dhArayati mAndhAtA, indro hi jAtamAtrasyAsya mAturabhAvAd mAM dhAsyatItyabhidhAyA'mRtasrAviNImaGgulimamuM pAyitavAniti prasiddhiH // 1 // yuvanAzvAjjAto yuvanAzvajaH // 2 // 364 // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 abhidhAnacintAmaNau dhundhumAraH kuvalAzvaH dhundhumasuraM mArayati dhundhumAraH // 1 // kuvalaM kuvalayaM tadvarNA azvA asya kuvalAzvaH // 2 // harizcandrastrizaGkujaH / C harizcandra iva AhlAdakossya harizcandraH, varcaskAditvAt sAdhuH // 1 // trizaGkorjAtastrizaGkujaH // 2 // purUravA baudha ela urvazIramaNazca saH || 365 // purU rauti purUravAH " vihAyassumanas- " // ( uNA - 976 ) // ityi nipAtyate // 1 // budhasyAyaM baudhaH // 2 // ilAyA apatyamailaH, zivAditvAdaN // 3 // urvazyA ramaNa urvazIramaNaH || 4 | 365 // daupyantirbharataH sarvedamaH zakuntalAtmajaH / duSyantasyApatyaM dauSyantiH // 1 // bibharti pRthvIM bharataH // 2 // sarvAn damayati sarvandamaH, sarvadamano'pi // 3 // zakuntalAyA AtmajaH zakuntalAtmajaH // 4 // haihayastu kArtavIryo doHsahasrabhRdarjunaH // 366 // haihayasyApatyaM vRddhaM haihayaH / / 1 // kRtavIryasyApatyaM kArtavIryaH " RSivRSNi" - / / 6 / 1 / 61 / / ityaN // 2 // doH sahasraM bibharti doH sahasrabhRt // 3 // arjati kIrtimarjunaH " yamyaji - " // ( uNA - 288 ) // ityunaH / mAndhAtAdayo'mI loke SaT cakravartitvena prasiddhAH; yadAhuH " " mAndhAtA dhundhumArazca harizcandraH purUravAH. / bharataH kArtavIryazca SaDete cakravartinaH " // 4 // 366 // kauzalyAnandanaH dAzarathI rAmaH kauzalyAyA nandanaH kauzalyAnandanaH || 1|| dazarathasyApatyaM dAzarathiH // 2 // ramate rAmaH, rAmacandraikadezo vA, rAmabhadro'pi // 3 // asya tu priyA / vaidehI maithilI sItA jAnakI dharaNIsutA || 367 // asya rAmasya priyA bhAryA videhasya rAjJo'patyaM vaidehI " rASTrakSatriyA // 6 // 1 // 114 // ityan // 1 // mithilAyAM bhavA maithilI // 2 // sinoti satItvaM sItA " musitani- " // ( uNA - 203 ) // iti taH, dIrghazca; sItA halarekhA tadbhavatvAd vA // 3 // janakasyApatyaM jAnakI // 4 // dharaNyAH pRthivyAH sutA dharaNIsutA // 5 // 366 // " Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 --- 3 martyakANDaH / / rAmaputrau kuzalavAvekayoktyA kuzIlavau / ' rAmasya putrau rAmaputrau, kuzaH kuzyati kuzanirmitatvAdvA // 1 // lunAti zatrUn lavaH, dvAvapyekena vacasA kuzazca lavazca kuzIlavau, rAjadantAditvAtsAdhuH // 2 // saumitrirlakSmaNaH sumitrAyA apatyaM saumitriH, bAhvAditvAdiJ // 1 // lakSmIrastyasya la. kSmaNaH // 2 // . vAlI vAlirindrasutazca saH // 368 // vAlAH santyasya vAlI // 1 // vAlayatIti vAliH " kharebhya iH" // (u. NA-606) // 2 // indrasya suta indrasutaH, sugrIvAgrajo'pi // 3 // 368 // ... AdityasUnuH sugrIvaH ... Adityasya sUnurAdityasUnuH // 1 // zobhanA grIvA'sya sugrIvaH // 2 // hanumAn vjrkngkttH| mArutiH kezarisuta AJjaneyo'rjunadhvajaH // 369 // hanurastyasya hanumAn "ghaJyupasargasya bahulam " // 3 / 2 / 86 // iti dIrghatve hanUmAnapi // 1 // vajramayaH kaGkaTo'sya vajrakaGkadaH // 2 // mAstasyApatyaM mArutiH // 3 // kezariNaH kapeH sutaH kezarisutaH // 4 // aJjanAyA . apatyamAJjaneyaH // 5 // arjunasya pArthivasya dhvajA'rjunadhvajaH // 6 // 369 // paulastyo rAvaNo rakSo-lakezo dazakandharaH / pulasterapatyaM vRddhaM paulastyaH, gargAditvAd yaJ , pulastyasyApatyamiti vA " RSivRSNi-" // 6 / 161 // ityaN // 1 // vizravaso'patyaM rAvaNaH " Nazca vizravaso vizluk ca " // 6 / 1 / 65 // iti Ne sAdhuH, rAvayati lokAniti vaa||2|| rakSasAM laGkAyAzcezo rakSaIzaH, laGkezaH, yaugikatvAd rAkSasezaH, laGkApatiH // 3 // 4 // daza kandharA asya dazakandharaH, dazAsya-dazaziro-dazakaNThA api // 5 // ... rAvaNiH zakrajid meghanAdo mandodarIsutaH // 370 // ... rAvaNasyApatyaM rAvaNiH // 1 // zakraM jitavAn zakrajit // 2 // meghasyeva nAdo'sya meghanAdaH // 3 // mandodaryAH sutaH mandodarIsutaH // 4 // 370 // .. ajAtazatruH zalyAridharmaputro yudhiSThiraH / kaGko'jamIDhaH na jAtAH zatravo'sya ajAtazatruH // 1 // zalyasya rAjJo'riH shlyaariH||2|| Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 abhidhAnacintAmaNau dharmasya putro dharmaputraH // 3 // yudhi sthiro yudhiSThiraH "gaviyudheH-" // 2 // 3 // 25 // iti Satvam , saptamyalak ca // 4 // kaGko brAhmaNaliGgatvAt , yadgauDa:-"kRtAnta loha pRSThe ca kaGko brAhmaNaliGgini" / yudhiSThiro hi brAhmaNacchadmanA virATAvAse'vAtsIt, iti // 5 // ajAstrivArSikA yavA mIDhA anena ajamIDhaH // 6 // bhImastu marutputro vRkodaraH // 371 // kiri-kIcaka-baka-hiDimbAnAM nisUdanaH / bibhyatyasmAditi bhImaH // 1 // maruto vAtasya putro marutputraH // 2 // pako bhImajaTharAgniH sa udare'sya vRkodaraH // 3 // 371 // kirati kirmIraH " jamvIrAbhIra-" // (uNA-422) // iti Ire nipAtyate / kacyate badhyate bhImena kIcakaH "kIcakapecaka-" // ( uNA-33 ) // ityake nipAtyate / baka iva zAThayena bakaH hiNDate vanamadhye hiDimbaH " hiDivileH kimbo naluk ca " // (uNA-324 ) // iti sAdhuH / teSAM nisUdanaH kirinisUdanA, kIcakanisUdanaH, vRkanisUdanaH, hiDimbanisUdanaH yaugikatvAt kirmiiraarirityaadyo'pi|| 4 // 5 // 6 // 7 // ... arjunaH phAlgunaH pArthaH savyasAcI dhanaJjayaH / / 372 // rAdhAvedhI kirITyandrirjiSNuH zvetahayo naraH / bRhannaTo guDAkezaH subhadrezaH kapidhvajaH // 373 // bIbhatsuH karNajit arjati kIrtimarjunaH // 1 // phalati phalgunaH " phaleo'ntazca" // (uNA291) / ityunaH, prajJAditvAtsvArthe'Ni phAlgunaH; phalgunyorjAta iti vA // 2 // pRthAyAH kuntyA ayaM pArthaH // 3 // savyenApi sacate bANAn varSati savyasAcI ||4||dhnN godhanaM virATanagare kauravebhyo jayati dhanaJjayaH "bhRvRji-"||5|1|112|| iti khaH // 5 // 372 / / rAdhAM vedhyavizeSa vedhayati rAdhAvedhI // 6 // kirITamastyasya kirITI // 7 // indrasyApatyamaindriH // 8 // jayanazIlo jiSNuH // 9 // zvetA hayA asya zvetahayaH // 10 // nRNAti naraH // 11 // bRhaMzcAsau naTazca bRhannaTaH, virATagRhe chadmanA nATyAcAryo'sAvabhUditi prasiddhiH // 12 // guDA guTikA tadAkArAH kezA asya guDAkezaH // 13 // subhadrAyA IzaH patiH subhadrezaH // 14 // kapirdhvajo'sya kapidhvajaH // 15 // 373 // bIbhatsate bIbhatsaH, bIbhatsurapi // 16 // karNa jitavAn karNajit , yaugikatvAt karNArirityAdayo'pi // 17 // zeSazcAtra arjune vijayazcitrayodhI citraanggsuudnH| yogI dhanvI kRSNapakSo nandighoSastu tadrathaH // . Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mrykaannddH| 285 * granthikastu sahadevo nkulstntipaalkH|| mAdreyAvimau, kaunteyA bhImArjunayudhiSThirAH // dvaye'pi pANDaveyAH syuH pANDavA paannddvaaynaaH|| tasya gANDIvaM gANDivaM dhanuH / tasyArjunasya dhanurgANDIvam , gANDI dhanuSparva sA'styasya gANDIvam , gANDirastyasya gANDivam , maNyAditvAd vaH, puMktIbaliGgAvetau // 1 // 2 // pAJcAlI draupadI kRSNA sairandhrI nityayauvanA // 374 // vedijA yAjJasenI ca paJcAlasya rAjJo'patyaM pAJcAlI "rASTrakSatriyA-" // 6 / 1 / 114 // ityaJ // 1 // drupadasya rAjJo'patyaM draupadI // 2 // karSati manaH kRSNA, varNena vA // 3 // virATagRhe sairandhrIkarmakAritvAtsairandhrI // 4 // nityaM yauvanamasyA nityayauvanA // 5 // 374 // yajJavederjAtA vedijA // 6 // yajJasenasyApatyaM yAjJasenI // 7 // karNazcampAdhipo'GgarAT / rAdhA-sUtA-'rkatanayaH kirati zatrUniti karNaH // 1 // campAyA nagaryA adhipaH campAdhipaH // 2 // aGgAnAM janapadasya rAjA aGgarAT // 3 // rAdhAyAH, sUtasya, arkasya ca tanayo rAdhAtanayaH, sUtatanayaH, arkatanayaH, yaugikatvAd rAdheya ityAdayaH // 4 // 5 // 6 // - kAlapRSThaM tu taddhanuH // 375 // tasya karNasya dhanuH, kAlaH pRSThe'sya kAlapRSTham // 1 // 375 // zreNikastu bhambhAsAraH zreNIH kAyati zreNiko magadhezvaraH ||1||bhmbhaa jayaDhakkaiva sAramasya bhambhAsAraH // 2 // hAlaH syAt sAtavAhanaH / halatyarAtihRdayaM hAlaH, jvlaaditvaannnnH||1|| sAtaM dattasukhaM vAhanamasya sAtavAhanaH, sAlavAhano'pi // 2 // kumArapAlazcaulukyo rAjarSiH paramArhataH // 376 // mRtakhamoktA dharmAtmA mArivyasanavArakaH / - kumArAn zizUniva prajAH pAlayatIti kumArapAlaH, mayUravyaMsakAditvAt samAse sAdhuH, kuM pRthvIM mAM lakSmI ca aramatyartha pAlayati vA kumArapAlaH // 1 // culu Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 abhidhAnacintAmaNI kasyApatyaM caulukyaH, gargAditvAd yaJ, culuke bhavazcu lukyastasyAyamiti vA // 2 // rAjate saptAGgarAjyeneti rAjA, kSamAdiguNadhAraNAdRSiH, rAjA cAsau RSizva rAjarSiH // 3 // arhan devatA'sya ArhataH, paramaH kSamAdiguNadhAraNAt sa cAsAvArhatazca paramArhataH // 4 // 376 // mRtasya svaM mRtasvaM nirvIrAdraviNaM tad muJcati na gRhNAti mRtasvamoktA // 5 // ahiMsAdilakSaNo dharmaH sa eva AtmA'sya dharmAtmA // 6 // mAriM prANivadhaM vyasanAni mRgayAdyUtamadyapAnAdIni ca sarvathA loke vArayati niSedhayati mArivArakaH, vyasanavArakaH // 7 // rAjabIjI rAjavaMzyaH rAjabIjamastyasya rAjabIjI // 1 // rAjavaMze sAdhuH rAjavaMzyaH // 2 // bIjyavaMzyau tu vaMzaje // 377 // bIje sAdhurbIjyaH, yathA sUryabIjyo rAmaH // 1 // vaMze sAdhuH, vaMzyaH // 2 // 377 // svAmyamAtyaH suhRtkozo rASTradurgabalAni ca / rAjyAGgAni prakRtayaH svAmI rAjA, amAtyo mantrI, suhRd mitram, kozo mANDAgAraH, rASTraM janapadaH, durge kaH, balaM sainyam, etAni sapta rAjyasyAGgAnyArambhakANi rAjyAGgAni, prakriyata Abhiriti prakRtayaH // 1 // paurANAM zreNayo'pi ca // 378 // bhavo vA ekamukhyaH sajAtIyasamUhaH zreNiH, prakRtayo rAjyAGgAnItyeva, yatkAtyaH"amAtyAdyAzca paurAzca sadbhiH prakRtayaH smRtAH" iti // // 378 // tantraM svarASTracintA syAt tanyate tantraM "huyAmA - " // ( uNA - 451 ) // iti traH, tantryate vA, svarASTrasya rakSaNapoSaNAdikA cintA // 1 // AvApastvaricintanam | A upyate AvApaH, sandhyAdiSADguNyena paramaNDalacintA // 1 // parisyandaH parikaraH parivAraH parigrahaH || 379 // paricchadaH parivarhastantropakaraNe api / parisyandate parisyandaH // 1 // parikIryate, parikaroti vA parikaraH // 1 // parivAryate'nena, parivArayati vA parivAraH // 3 // parigRhyate parigrahaH // 4 // 379 // paritazchAdyate'nena paricchadaH " puMnAmni - " // 5 / 3 / 130 // iti ghe " ekopa Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mrtykaannddH| 287 sargasya-" // 4 // 2 // 34 // iti hrakhaH // // 5 // parivahati vardhate, parivahate prAdhAnyaM bhajati, hinasti vA, parivahatyudyacchate vA'nena parivarhaH parivahaNamapi // 6 // tanyate tantram // 7 // upakriyate'nenopakaraNam , parijano'pi // 8 // rAjazayyA mahAzayyA rAjJaH zayyA rAjazayyA // 1 // mahatI cAsau zayyA ca mahAzayyA // 2 // bhadrAsanaM nRpAsanam // 380 // bhadrasyAsanaM, bhadraM rUpyAdimayaM vA AsanaM bhadrAsanam // 1 // 38 // siMhAsanaM tu ta? tad nRpAsanaM hemno vikAro haimam , hemAditvAda, siMhopalakSitamAsanaM siMhAsanam // 1 // chatramAtapavAraNam / chAdyate'nena chatraM triliGgaH "trad" // ( uNA-446 ) // iti traT " chaderisman-" // 4 / 2 / 33 // iti ikhaH // 1 // Atapo vAryate'nena AtapavAraNam , AtapatroSNavAraNAdayo'pi // 2 // zeSazcAtra- rAjazchatre nRpalakSma // cAmaraM vAlavyajanaM romagucchaH prakIrNakam // 381 // caryA idaM cAmaram // 1 // vAlAnAM vyajanaM vAlavyajanam // 2 // romNAM : guccho romagucchaH // 3 // prakIryate vikSipyate prakIrNakam // 4 // 381 // zeSazcAtra- camaraH syAttu cAmare // sthagI tAmbUlakaraGkaH sthagyate'nayA sthagI // 1 // tAmbUlasya karaGkaH sthAnaM tAmbUlakaraGgaH // 2 // bhRGgAraH knkaalukaa| priyate bhRGgAraH "dvArazRGgAra-" // (uNA-411) // ityAre nipAtyate // 1 // kanakasyAlaH kanakAlaH, ke kanakAlukA // 2 // .. bhadrakumbhaH pUrNakumbhaH bhadrArtha, bhadrArtho vA kumbho bhadrakumbhaH // 1 // pUrNazvAsau kumbhazca puurnnkumbhH||2|| pAdapIThaM padAsanam // 382 // pAdayoH pIThaM pAdapITham // 1 // padayorAsana padAsanam // 2 // 382 // amAtyaH sacivo mantrI dhIsakhaH sAmavAyikaH / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 abhidhAnacintAmaNau- . __amA saha, samIpe vA bhavo'mAtyaH "kehAmAtratasa-" // 6 / 3 / 16 // . iti tyac , amA saha atatIti vA // 1 // sacate dhiyA samavaiti sacivaH "palisacerivaH" // (uNA- 522) // 2 // mantraH kartavyAvadhAraNamastyasya mantrI // 3 // dhiyA sakhA dhIsakhaH "rAjansakhaH" // 7 / 3 / 106 // ityatsamAsAntaH, buddhisahAyo'pi // 4 // samavAyena carati sAmavAyikaH // 5 // niyogI karmasaciva Ayukto vyApRtazca saH // 383 // . niyogo'styasya niyogI // 1 // karmasu sacivaH karmasacivaH, krmshaayH||2|| Ayujyate sma AyuktaH // 3 // vyApriyate sma vyApRtaH // 4 // 383 // . ' draSTA tu vyavahArANAM prADviAko'kSadarzakaH / draSTA nirNatA vyavahArANAM RNAdAnAdinyAyAnAM, pRcchatItyevaMzIla: prAda "didyaddadda-" // 5 / 2 / 83 // iti kvipi nipAtyate, prAT cAsau vividhavAkazca prAvivAkaH // 1 // akSAn vyavahArAn pazyati akSadarzakaH // 2 // zeSazcAtra- syAd nyAyadraSTari stheyH|| mahAmAtrAH pradhAnAni mahatI mAtrA paricchada eSAM mahAmAtrAH // 1 // pradhIyate epviti pradhAnAni, amAtyapurohitasenApatyAdayaH, AviSTaliGgo'yam // 2 // purodhAstu purohitaH // 384 // sauvastikaH purodhIyate purodhIH " vayaHpayaHpUroretobhyo dhAgaH " // (uNA- 974) ityas // 1 // purodhIyate hinoti sma purohitaH // 2 // 384 // svastIti brUte sauvastikaH, prabhUtAditvAdikaNi dvArAditvAdaukArAgamaH // 3 // atha dvArasthaH kSattA syAda dvArapAlakaH / dauvArikaH pratIhAro vevyutsArakadaNDinaH // 385 // dvAre tiSThatIti dvArasthaH "sthApAstrAtraH-" // 5 / 1 / 142 // iti kaH, dvAHsthadvAsthitAvapi // 1 // kSadaH sautraH, kSadati saMvRNoti dvAraM kSattA "tvaSTakSattu-" // (uNA-865) // iti tRH // 2 // dvAraM pAlayati dvArapAlaH, ke dvArapAlakaH // 3 // dvAre niyukto dauvArikaH " tatra niyukte" // 6 / 4 / 74 // itIkaNi dvArAditvAdaukArAgamaH // 4 // pratihiyate vAryate'nena pratihAraH "ghaJyupasargasya-" // 3 / 2 / 86 // iti dIrghatve pratIhAraH // 5 // vetraM daNDo'styasya vetrI, vetradharo'pi // 6 // utsArayatyutsArakaH // 7 // daNDo'styasya daNDI // 8 // 385 // zeSazcAtra- dvAHsthe dvAHsthitadarzakaH // Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 makANDaH / 289 rakSivarge'nIkasthaH syAt rakSantyavazyaM rakSiNo'GgarakSakAsteSAM vargoM vRndaM rakSivargastatra, anIkena tiSThatyanIkasthaH // 1 // adhyakSAdhikRtau samau / adhikRto'kSeSvAyamukheSvadhyakSaH, AyamadhyakSNoti vyApnoti vA, adhikAnyakSINIndriyANyasya vA // 1 // adhikriyate upari niyujyate sma adhikRtaH // 2 // paurogavaH sudAdhyakSaH puro gaurjalamassyAM purogU rasavatI, tasyAmayamadhyakSaH paurogavaH // 1 // sUdAnAmadhyakSaH sUdAdhyakSaH // 2 // sUdastvaudaniko guNaH // 386 // bhaktakAraH sUpakAraH sUpArAlikavallavAH / sUdayati tandulAn sUdaH // 1 // odane niyukta audanikaH " tatra niyukte " // 6 / 4 / 74 // itIkaNa, odane sAdhuriti vA, kathAditvAdikaN, odanAya zakta iti vA "tasmai yogAdeH - " // 6 / 4 / 94 // itIkaN // 2 // guNayati guNaH // 3 // 386 // bhaktaM karoti bhaktakAraH // 4 // sUpaM karoti sUpakAraH // 5 // sunotyannaM sUpaH "yusuku -" // (uNA--297 ) // iti paH, UtvaM ca // 6 // ArAlaM zilpamasyArAlikaH"zilpam" // 6 / 4 / 57 // itIkaN // 7 // vallate saMvRNoti vallavaH "vaDivaTi--" // ( uNA - 515 ) // ityavaH // 8 // bhaurikaH kanakAdhyakSaH bhUriNi heni niyukto bhaurikaH // 1 // kanakasyAdhyakSaH kanakAdhyakSaH // 2 // . hiraNye niyukto niruktAd hairika ityanye // rUpyAdhyakSastu naiSkikaH // 387 // rUpamAhatamasya rUpyaM dInArAdi tasyAdhyakSo rUpyAdhyakSaH // 1 // niSke dInArAdau niyukto naiSkikaH, TaGkapatirapi // 2 // 387 // sthAnAdhyakSaH sthAnikaH syAt sanasya paJcAnAM dazAnAM vA prAmANAM rakSAniyukto'dhyakSaH sthAnAdhyakSaH // 1 // sthAne niyuktaH sthAnikaH // 2 // zulkAdhyakSastu zaulkikaH / zulkasyAdhyakSaH zulkAdhyakSaH // 1 // zulke niyuktaH zaulkikaH // 2 // zulkastu ghaTTAdideyaM Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau zalati zavati vA sukhena yAtyanena zulka: puMklIbaliGgaH " niSkaturuSka - " // ( uNA - 26 ) // iti ke nipAtyate, ghaTante'nena, ghaTTayati vA ghaTTo nadItarasthAnam, AdizabdAd gulmapratolyAdi, tataH pravezya niHsArya dravyebhyo rAjagrAhyo bhAgo'tra dau dIyate ghaTTAdideyam // 1 // dharmAdhyakSastu dhArmikaH // 388 // dharmAdhikaraNI ca 290 dharmasyAdhyakSo dharmAdhyakSaH // 1 // dharme niyukto dhArmikaH // 2 // 388 // dharme'dhikAro'styasya dharmAdhikaraNI // 3 // atha hRTTAdhyakSo'dhikarmikaH / haTTeSvadhyakSo hRTTAdhyakSaH // 1 // adhyupari karma asyAsti adhikarmikaH, vrIhyAditvAdikaH // 2 // caturaGgabalAdhyakSaH senAnIrdaNDanAyakaH // 389 // " caturaGgasya hastyazvarathapadAtilakSaNasya balasyAdhyakSazcaturaGgabalAdhyakSaH // 1 // senAM nayati ISTe senAnIH " kvip " // 5 / 1 / 148 // iti kvip // 2 // daNDa sainyaM nayati daNDanAyakaH // 3 // 389 // sthAyuko'dhikRto grA grAme'dhikRto prAmAdhyakSaH, tiSThatyevaMzIlaH sthAyukaH "zukami -" // 5 // 2140 // ityukaN // 1 // gopo grAmeSu bhUriSu / bahuSu prAmeSu adhikRto gAM bhuvaM pAti gopaH, gopAyatIti vA // 1 // syAtAmantaH purAdhyakSe'ntavai zikAvarodhikA // 390 // " antaHpureSvadhikRto'ntaHpurAdhyakSastatra vaMzasyAntarantavaMza kulastriyaH tAH santyasyAntarvezikaH, Antarvezmiko'pi // 1 // avarodhe niyukta AvarodhikaH, AntaHpuriko'pi // 2 // 390 // adhyakSazeSazcAtra kSudropakaraNAnAM syAdadhyakSaH pArikarmikaH / purAdhyakSa kohapatiH pauriko dANDapAzikaH // zuddhAntaH syAdantaH puramavarodho'varodhanam / zuddhAH zucayaH sauvidallA ante'sya zuddhAntaH, puMklIbaliGgaH // 1 // antargata purasya gRhasyAntaHpuram // 2 // avarudhyate'varodhaH, bhujyAditvAt karmaNyanavyavarodhanam, ete ekapuruSaparigRhIte strIsamudAye vartante, tannivAse tUpacArAt // 3 // 4 // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mayaMkANDaH / 291 sauvidallAH kaJcukinaH sthApatyAH sauvidAzca te // 391 // suSThu vidantyantaHpuravyApAra sauvidallAH " bhillAcchabhalla-" // ( uNA464 ) // iti le nipAtyate, suvidandaM suvivAhaM jAnantaM lAnti suvidallA UDhAH striyastatra bhavA iti vA // 1 // kaJcukaM vinItaveSArthamastyeSAM kaJcukinaH // 2 // kulastrIyavasthayA sthApayanti sthapatayaH, sthapataya eva sthApatyAH,bheSajAditvATa TyaNa , yadvA tiSThantyasminniti sthAditvAtke stho vAsaH sthazcAsau patizca sthapatistatra bhavaH " anidamya-" // 6 // 15 // iti jyaH, sthApayantIti vA "zikyAsyADhya-" // ( uNA-364 ) // iti ye nipAtyate // 3 // suvidasyodvodarime sauvidAH kubjavAmanAdayaH // 4 // 391 // SaNDhe varSavaraH . SaNDho napuMsako'ta evAntaHpurapAlakastatra // 1 // varSe retaHsekaM vRNotyAcchAdayati varSavaraH, 'kRSiN zaktibandhe' varSayate vA "jaThara-" // (unnaa-403)|| ityare nipAtyate // 2 // zatrau pratipakSaH paro ripuH / zAtravaH pratyavasthAtA pratyanIko'bhiyAtyarI // 392 // dasyuH sapatno'sahano vipakSo dveSI dviSan vairyahito jighAMsuH / duhRt pareH panthakapanthinau dviT pratyarthya mitrAvabhimAtyarAtI // 393 // - zIyate zAtayatIti vA zatruH "janihani-" (uNA- 809) // iti ruH, tA. dezazca tatra // 1 // pratikUlaH pakSaH pratipakSaH // 1 // priyate paraH // 3 // iyati ripuH "kasyatibhyA-" // ( uNA- 798) // itIpuk // 4 // zatrureva zAtravaH, prajJAditvAdaN // 5 // pratIpamavatiSThate pratyavasthAtA // 6 // pratIpamanIkamasya pratyanIkaH // 5 // abhimukhaM yAtItyabhiyAtiH "abheryAmAbhyAm" // (unnaa663)|| ityAtiH // 8 // iyartyari; "svarebhya i." // (unnaa-606)|| 9 // 392 // dasyate upakSIyate dasyuH "yajizundhi-" // (uNA-801) // iti yuH||10|| sapalyAstulyaH sapatnaH "aH splyaaH"|| 7|1|119||iti sAdhuH // 11 // na sahate'sahanaH // 12 // viruddhaH pakSo vipakSaH // 13 // dveSaNazIlo dveSI "yujabhuja-" // 5 / 2 // 50 // iti ghinaN // 14 // dveSTIti dviSan "sugdviSA-" // 5 // 2 // 26 // iti atRz // 15 // vairamastyasya vairI // 16 // na hito'hitaH // 17 // hantumiccharjighAMsuH // 18 // duSTaM hRdayamasya duhRd "su Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 abhidhAnacintAmaNau--- hRduhRd mitrAmitre" // 7 / 3 / 157 // iti hRdAdezaH // 19 // parizabdA.. tpanthakapanthinau, paritaH panthayati gacchati paripanthakaH, paripanthI // 20 // 21 // dveSTIti dviT // 22 // pratIpamarthayate pratyarthI // 23 // amatyamitraH "bandhivahi. // ( uNA- 459) // itItraH, na mitramiti vA, puMliGgo'yam ; asuhRdapi // 24 // abhimAti krudhyatyabhimAtiH "abharyAmAbhyAm" // (uNA-663) ityAtiH // 25 // iyartyarAtiH "vasyartibhyA-" // (uNA- 662) // ityAtiH // 26 // 393 // vairaM virodho vidveSaH vIraiH kRtaM vairaM "kRte" // 6 / 3 / 192 // ityaN , vIrasya karmeti vA // 1 // virodhanaM virodhaH // 2 // vidveSaNaM vidveSaH // 3 // vayasyaH savayAH suhRt / ... snigdhaH sahacaro mitraM sakhA vayasA tulyo vayasyaH "hRdyapadya-" 7 / 1 / 11 // iti yaH // 1 // samAnaM vayo'sya savayAH "samAnasya -" // 3 / 2 / 149 // iti sabhAvaH // 2 // zobhanaM hRdayamasya suhRt "suhRduhRd-" // 7 // 3 / 157 // iti hRdAdezaH // 3 // snihyati sma snigdhaH // 4 // saha carati sahacaraH, sahAyo'pi // 5 // medyati sniyati mitraM "cimidi-" // (uNA-454) // iti kit traH // 6 // sanoti sanati vA sakhA "saneDakhiH" // (uNA- 625) // iti DakhiH // 7 // ___ sakhyaM tu sauhRdam // 394 // sauhArda sAptapadInamaiyajaryANi saMgatam / sakhyurbhAvaH karma vA sakhyaM " sakhivaNigdUtAd-" 7 // 1 / 63 // iti yaH // 1 // suhRdo bhAvaH sauhRdaM, yuvAditvAdaN , bAhulakAduttarapadasya vRddhyabhAvaH // 2 // 394 // " hRdbhagasindhoH " // 7 / 4 / 25 // ityubhayapadavRddhau sauhArdam // 3 // saptabhiH padaiH kramaiH, tyAdyantairvA'vApyate sAptapadInaM " samAMsamInA-" // 7 / 1 / 105 // itInaji sAdhuH, saptabhiH padairavApyate sAptapadInaH sakhA'pi // 4 // mitrasya bhAvaH karma vA maitryaM " patirAjAnta-" // 7 / 1 / 60 // iti vyaN , TitvAd DyAM maitrI // 5 // na jIryatyajaye "saMgate'jayam " // 5 / 1 // 5 // iti ye sAdhuH // 6 // saMgamanaM saMgatam // 7 // AnandanaM tvApracchanaM syAt sabhAjanamityapi // 395 // Anandyata Anandanam // 1 // ApRcchayata ApRcchanam , AGpUrvaH pracchirAliGganAdinA''nandanArthaH, yathA- " ApRcchasva priyasakhamamum" iti // 2 // sabhAjyate sabhAjanam // 3 // 395 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mrtykaannddH| 293 viSayAnantaro rAjA zatruH vijigISorviSayAjanapadAdanantaro'vyavahito rAjA zatruH // 1 // mitramataH param / ataH zatroH paraM parabhUmiSThaM vijigISormitram // 1 // udAsInaH parataraH zatrumitrayobhUmibhyaH paratara UrdhvamAsIna ivodAsInastaTasthaH // 1 // pANigrAhastu pRSThataH // 396 // vijigISoH pazcAt sthito rAjA pANimiva pANi pazcAdbhAgaM gRhNAtyavaSTanAti pANigrAhaH, paJcasvateSu dvAdazarAjamaNDalaM samAptam / yadAhuH arimitramamitraM mitramitramataH param / tathArimitraM mitraM ca vijigISoH puraH smRtAH // 1 // pANigrAhastathAkranda AsArau ca tayoH pRthak / madhyamo'thApyudAsIna iti dvAdazarAjakam" // 2 // 1 // iti anuvRttistvanurodhaH anuvartanamanuvRttiricchAnuvartanamityarthaH // 1 // anurodhanamanurodhaH // 2 // heriko gUDhapUruSaH / praNidhiryathArhavarNo'vasarpo mantraviccaraH // 397 / / vArtAyanaH spazazcAraH hinoti pararASTraM gacchati herikaH, "kuzika-" // ( uNA-45) // itIke nipAtyate // 1 // gUDhazcAsau pUruSazca gUDhapUruSaH // 2 // prakarSaNa gupto nidhIyate praNidhiH // 3 // dezakAlocito varNa AkAraH, jAtivarNanaM vA'sya yathArhavarNaH // 4 // avacchannaH sarpati avasarpaH // 5 // mantraM vetti mantravit // 6 // carati caraH // 7 // 397 // vArtAmayate vArtAyanaH // 8 // 'spaziH sautrastAlavyAntaH,' spazati bAdhate parAn spazaH // 9 // cara eva cAraH prajJAditvAdaN // 10 // Aptapratyayitau samau / Apyate sma AptaH, avisaMvAdivAk // 1 // pratyaya AzvAsaH saMjAto'sya pratyayitaH // 2 // satriNi syAd gRhapatiH Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 abhidhAnacintAmaNau sIdantyasmin satraM gRhaM sarvadAdAnaM ca, tadasyA'sti satrI tatra // 1 // gRhasya patihapatiH // 2 // dUtaH saMdezahArakaH // 398 // dUyate'nena yathoktavAditvAt para iti dUtaH "zIrI-" // ( unnaa-201)|| iti kittaH // 1 // saMdezaM mukhAkhyAnaM harati saMdezahArakaH // 2 // 398 // sandhivigrahayAnAnyAsanadvaidhAzrayA api / SaDguNAH sandhAnaM sandhirekatvam // 1 // viruddhaM grahaNaM khasthAnAt paramaNDale dAhavi. lopAdi vigrahaH // 1 // yAyate yAnam , yAtavyaM prati yAtrA // 1 // Asyate AsanaMvigrahAdinivRttiH // 1 // dvau prakArau dvidhA dvidhaiva dvaidhamekena sandhAyAnyatra yAtretyarthaH' / . yadvA balinoSitormadhye vAcAtmAnaM samarpayan / dvaidhIbhAvena varteta kAkAkSivadalakSitaH // 1 // azaktyA balavadAzrayaNamAzrayaH saMzrayAkhyaH // 1 // guNyante guNA rAjyopakArakAH // 1 // zaktayastisraH prabhutvotsAhamantrajAH // 399 // zakyate jetumAbhiH zaktayaH prabhutvAdibhavAstisrastatra kozadaNDasamRddhiH prabhutvazaktiH // 1 // udyamya sahanamutsAhazaktiH // 1 // mantraH paJcAGgo mantrazaktiH // 1 // 399 // sAmadAnabhedadaNDA upAyAH / upatyebhirityupAyAH sAmAdayazcatvAraH // 1 // sAma sAntvanam / syati vairamanena sAma priyavacanAdi, klIbaliGgaH "syaterI ca vA" // ( unnaa915)|| iti man , sAmayati vaa|| 1 // sAnvyate'nena sAntvanam // 2 // upajApaH punarbhedaH upAMzu japanamupajApaH // 1 // saMhitayorbhedanaM bhedaH // 2 // daNDaH syAt sAhasaM damaH // 400 // daNDanaM daNDaH puMklIbaliGgaH // 1 // sahasi bale bhavaM sAhasaM klIbaliGgaH' vaijayantI tu-"daNDo damaH sAhaso'stri" iti puMsyapyAha // 2 // damanaM damaH // 3 // 40 // prAbhRtaM DhaukanaM laJcotkocaH kauzalikAmiSe / . Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 295 upAcAraH pradAnaM dAhArau grAhyAyane api // 401 // prakarSeNa ArAdhanArtha prA''bhriyate Dhaukyate sma prAbhRtam // 1 // Dhaukyate Dhokanam // 2 // lAyate pracchannaM gRhyate laJcA puMstrIliGgaH "kUrcacUrcA-" ||(unnaa-113)| iti nipAtyate // 3 // utkucyate bhASyata utkocaH, utkocayati gurvapi kAryamalpIkaroti // 4 // kuzalaM prayojanamasya kauzalikam // 5 // AmiSamiva AmiSaMparapratilobhanAt, puMklIbaliGgo'yam, amatyanena khacchabhAvaM vA // 6 // upazabdAccArAdayaH zabdAH , upacaryate'nenopacAraH // 7 // upapradIyate upapradAnam // 8 // upadIyataupadA // 9 // upahriyate upahAraH // 10 // upagRhyata upagrAhyaH // 11 // upa samIpe'yante'nenopAyanam // 12 // 401 // mAyopekSendrajAlAni kSudropAyA ime trayaH / / mAyA rUpaparAvartanAdikA // 1 // upekSA'vadhIraNam // 1 // indrajAlaM mantradravyahastaprayogAdinA'saMbhavavadvastupradarzanam , kSudrA alpA upAyAH // 1 // mRgayA'kSAH striyaH pAnaM vAkpAruSyA'rthadUSaNe // 402 // daNDapAruSyamityetad heyaM vyasanasaptakam / mRgayA pAparddhiH // 1 // akSAH pAzakAste ca dyUtopalakSaNam // 1 // striyaH prsiddhaaH||1||paanN mdyaadeH||1|| vAcA pAruSyaM vAkpAruSyaM krkshvcntvm||1||arthsy dUSamarthadUSaNaM caturdhA- AdAnam , adAnam , vinAzaH, parityAgazcArthasya // 1 // 4.2 // daNDena pAruSyaM daNDapAruSyam , tIkSNadaNDato vizeSeNA'syate kSipyate cittamabhiriti vyasanAni, teSAM saptakaM tacca rAjJo heyamiti prasaGgAduktam // 1 // pauruSaM vikramaH zaurya zauNDIya ca parAkramaH // 403 // puruSasya bhAvaH karma vA pauruSaM "puruSahRdayA." // 7 // 1170 // ityaN // 1 // vikramaNaM vikramaH // 2 // zUrasya bhAvaH karma vA. zauryam // 3 // zauNDIrasya bhAvaH karma vA zauNDIryam // 4 // parAkramaNaM parAkramaH // 5 // 403 // yatkozadaNDajaM tejaH sa prabhAvaH pratApavat / ... kozadaNDajaM.prabhutvazaktibhavaM teja utkaTatvam , yadbharataH adhikSepA'pamAnAdeH prayuktasya pareNa yat / prANAtyaye'pyasahanaM tattejaH samudAhRtam // 1 // prabhavantyanena prabhAvo bAhulakAt ghaJ // 1 // pratapantyanena pratApaH // 2 // - bhiyA dharmArthakAmaizca parIkSA yA tu sopadhA // 404 // Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau bhayadharmArthakAmopanyAsenAmAtyAnAmAzayAnveSaNam, upadhIyate samIpe Dhau - kyate parIkSArthamupadhA, yatkauTilyaH -- " upadhAbhiH zaucAzaucaparijJAnamamAtyAnAm" iti // 1 // 404 // 296 tanmantrAdyaSaDakSINaM yattRtIyAdyagocaraH / na SaDakSINyatrASaDakSINaM mantrakrIDAdi " aSaDakSAzitaMgvala - " // 7 / 1 / 106 // itInaH // 1 // rahasyAsslocanaM mantraH rahasyekAnte Alocyate Alocanam, mantraNaM mantraH paJcAGgaH, yatkauTilyaH"karmaNAmArambhopAyaH puruSadravyasaMpaddezakAlavibhAgo vinipAtapratIkAraH kAryasiddhizveti paJcAGgo mantraH // 1 // rahazchannamupahvaram // 405 // viviktavijanaikAntaniHzalAkAni kevalam / rahanti tyajantyetaditi rahaH klIbaliGgaH " as " // ( uNA - 952 ) // ityas, avyayamapi // 1 // chAyate sma channam // 2 // upahvayatyupahvaraM puMklIbaliGgaH // 3 // 405 // vivicyate pRthak kriyate sma viviktam // 4 // vigato jano'smAdvijanam // 5 // eko na tu dvitIyo'nte samIpe'traikAntam // 6 // nirgato zalAkAvyathako'tra niHzalAkam // 7 // kevyate sevyate nirjanatvAt kevalaM mRdakandi( uNA - 465 ) // ityalaH / upAMzvavyayeSu vakSyate // 8 // 66 . guhye rahasyaM 66 guhyate guhyaM " kRSi - " || 5 | 1|42 // iti kyap tatra // 1 // rahasi bhavaMrahasyaM digAditvAdyaH // 2 // nyAyastu dezarUpaM samaJjasam ||406 // kalpAszreSau nayaH niyatamIyate'nena nyAyaH "nyAyA'vAyA- " // 5 // 3|134 // iti ghaJi nipAtyate // 1 // dizyamAnasyocitasya rUpaM dezarUpam, prazastaM dezanaM vA "tyAdezca prazaste ruupp"|7|3|10||2|| samyagaJjasA satyamatra samaJjasam, saMgatamaJjasAnAmRjUnAmiti vA // 3 // 406 // kalpanaM kalpaH sAmarthyam // 4 // yathocitAd rUpAd bhraMzo bhreSaH, nAsti zreSo'sminnabhreSaH // 5 // nayanaM nayaH, nItirapi // 6 // 2. nyAyyaM tUcitaM yuktasAmprate / labhyaM prAptaM bhajamAnAbhinItaupayikAni ca // 407 // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mayaMkANDaH / 297 nyAyAdanapetaM nyAyyaM " nyAyArthAdanapete" // 7 / 1 / 13 // iti yaH // 1 // ucyate sma ucitam // 2 // yujyate sma yuktam // 3 // samprati yujyate sAmprataM " kvacit " // 6 / 2 / 145 // ityaN // 4 // labhyate labhyam " zakitaki-" // 5 / 1 / 29 // iti yaH // 5 // prApyate sma prAptam // 6 // bhajate bhajamAnam // 7 // abhimukhaM nIyate smAbhinItam // 8 // upAya evaupayikam "upAyAd hrakhazca" // 72 / 170 // iti khArthe ikaNi sAdhuH, ete vAcyaliGgAH // 9 // 407 // prakriyA tvadhikAraH prArambhAt karaNaM prakriyA // 1 // adhikriyate prastUyate'dhikAro vyavasthAsthApanamityarthaH // 2 // atha maryAdA dhAraNA sthitiH| saMsthA maryA iti sImArthe'vyayam , tatra dIyate maryAdA // 1 // dhAryate'nayA dhAraNA // 2 // sthIyate'nayA sthitiH // 3 // saMtiSThate'nayA saMsthA // 4 // aparAdhastu mantuLalIkaM vipriyA''gasI // 408 // aparAdhanamaparAdhaH // 1 // manyate hRdi mantuH, puMliGgaH " kRsikamya-" // ( uNA-773 ) // iti tun // 2 // vizeSeNA'lyate vAryate vyalIkaM puMklIvaliGgaH "syamikaSi-" // ( uNA-46 ) // itIkaH // 3 // viruddhaM priyaM vipriyam // 4 // agati kuTilaM gacchatyanenA''gaH klIbaliGgaH " vastyagibhyAM Nit " // ( uNA970 ) // ityas // 5 // 408 // baliH karo bhAgadheyaH - balantyanena baliH puMstrIliGgaH " padipaThi-" // ( uNA-607 ) // itIH // 1 // kIryate kriyate vA pratyekaM karaH // 2 // bhajyate bhAgoM'zaH sa eva bhAgadheyaH strIpuMsaliGgaH " nAmarUpabhAgA-" // 7 // 2 / 158 // iti svArthe dheyaH, 'rAjagrAhyaH SaDbhAgAdirbhAgaH' 'pratyekaM sthAvarajaGgamAd hiraNyAdAnaM karaH' niyogyupa'jIvyA balirityavAntarabhedo'rthazAstrokto'tra nAzritaH // 3 // .. dvipAdyo dviguNo damaH / dvau pAdau pramANamasya dvipAdyaH " paNapAda-" // 6 / 4 / 148 // iti yaH, . dviguNo damo daNDaH // 1 // vAhinI pRtanA senA balaM sainyamanIkinI // 409 // kaTakaM dhvajinI tantraM daNDo'nIkaM patAkinI / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 abhidhAnacintAmaNau varUthinI camUzcakraM skandhAvAraH vAhAH santyasyAM vAhinI // 1 // ' pRGtU vyAyAme' priyate pRtanA "pRbhyAM kit" // (uNA-293) // iti tanaH // 2 // sinoti senA " servA" // ( uNA - 262 ) // iti naH, saha inena vartate vA // 3 // balati prANiti balam // 4 // senaiva sainyaM bheSajAditvAt dyaN // 5 // anIkaM saMgrAmo'styasyAmanIkinI // 6 // 409 // kaTatyAvRNoti pRthvIM kaTakaM puMklIbaliGgaH "dRkRR-" // ( uNA - 27 ) // ityakaH // 7 // dhvajAH santyasyAM dhvajinI // 8 // tanyate tantram // 9 // daNDyate'nena daNDaH // 10 // anityanIkaM puMklIbaliGgau " syamikaSi - " // ( uNA - 46 ) // itIkaH // 11 / / patAkAH santyasyAM patAkinI zikhAditvAdin // 12 // varUtho rathaguptirastyasyAM varUthinI // 13 // camatyarIn camUH strIliGgaH "kRSicami " // ( uNA - 829) // ityUH // 14 // karoti cakraM puMklIbaliGgaH "kRgo dve ca " // ( uNA - 7 ) // iti kidapratyayaH // 15 // caturaGgasainyasya pradhAnabhUtatvAd rAjA skandhaH, tamAvRNoti skandhAvAraH, zibiramityanye // 16 // asya tu sthitiH // 410 // zibiram asya sainyasya sthitiH sannivezaH // 410 // ' zav gatau tAlavyAdiH, ' zavantyatra zibiraM "zavazazericcAtaH // ( uNA - 413 ) // itIraH // 1 // " racanA tu syAd vyUho daNDAdiko yudhi / yuddhanimittaM sainyasya daNDAkRtyAdibhedena racanA, vyuhyate racyate vyUho daNDAdikaH, AdizabdAnmaNDalAdayaH / yadAhuH-- "daNDo maNDalabhAgau cApyucchannazcAbalo dRDhaH / "" vyUhAsteSAM vizeSAH syuzcakravyUhAdayo'pi ca // 1 // 1 // pratyAsAro vyUhapANiH "" pratyAsarati bhagnAn pratyAsAraH sarteH sthira- " // 5 / 3 / 17 // iti ghaJ // 1 // vyUhasya pANiH pazcAdbhAgaH // 2 // sainyapRSThe pratigrahaH // 411 // pratigRhyate'vaSTabhyate'nena sainyaM pratigrahaH // 1 // 411 // ekebhaikarathAstrayazvAH pattiH paJcapadAtikA / eka hastyAdiyukta senA padyate'syAM pattiH / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mrtykaannddH| 299 299 yadAhuH_ "ego hatthI ego ya rahavaro tinni ceva ya turaMgA / paMceva ya pAikkA esA pattI muNeyavvA" // 1 // 1 // senA senAmukhaM gulmo vAhinI pRtanA camUH // 412 // anIkinI ca patteH syAdibhAdyaistriguNaiH kramAt / patteH saMbandhibhiribhAdyaiH krameNa triguNitaiH senAdIni nAmAni krameNa bhavanti, tena pattistriguNA senA // 1 // senA triguNA senAmukham // 1 // senAmukhaM triguNaM guDati gulmaH puMklIbaliGgaH // 1 // gulmastriguNo vAhinI // 1 // 412 // evamuttarottaraM krameNa triguNitA yAvadanIkinI, anIkinIsaMkhyA tu hasti 2187, ratha 2187, azva 6561, padAti 10935, evamanIkinyAM sarvasaMkhyA 2.1870 / yadAhuH "pettI seNA seNAmuhaM ca gummaM ca vAhiNI ceva / piyaNA camU aNIgiNI dasaguNiA akkhohiNI hoi" // 1 // amarAdayastu- " senAmukhaM gulmagaNo vAhinI pRtanA camUH / anIkinI" ityevaM krameNa nAmAnyAhuH // dazAnIkinyo'kSauhiNI dazAnIkinya iti dazaguNA'nIkinItyarthaH, akSNAmindriyANAM rathAnAM vA UhaH samUho racanA vAstyasyAmakSauhiNI / - yadAhu: "syAtsenA'kSauhiNI nAma khaa'gaassttkdvikairgjaiH| . rathaizvebhyo hayaistrinaiH paJcapnaizca padAtibhiH" iti // 1 // 1 // sajanaM tUparakSaNam // 413 // __sat zobhanaM janyate'nena sajjanam , sajjyate'nena vA, uparakSyate'nenoparakSaNaM sainyasya praguNIkaraNaM gulmako vA // 1 // 413 // ... vaijayantI punaH ketuH patAkA ketanaM dhvajaH / vijayate vijayantaH "tRji-" // (unnaa-221)|| ityantaH, vijayantasyeyaM vaija- yantI, jayantItyapi // 1 // cAyyate'nena ketuH puMliGgaH "cAyaH ke ca" // (uNA 1 eko hastI ekazca rathavarastraya eva ca turaGgAH / paJcaiva ca padAtaya eSA pattirjAtavyA // 1 // 2 pattiH senA senAmukhaM ca gulmaM ca vAhinI caiva / pRtanA camUranIkinI dazaguNitA'kSauhiNI bhavati // 1 // Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau "" 778 ) // iti tuH // 2 // patati dhUyata patAkA " zalibali- // ( uNA34 ) // ityAkaH, paTAkA'pi // 3 // ketyate saMjJAyate'nena ketanam // 4 // dhvajati dhUyate dhvajaH puMnapuMsakau, patAkAdaNDo dhvaja ityeke // 5 // asyoccUlAvacUlAkhyAvUrdhvAdhomukha kUrcakau // 414 // 300 asya dhvajasyordhvasthitaH kUrcakaH, udgatA cUlA'grabhAgo'syetyuccUlaH // 1 // adhomukhastu kUrcakaH, avAGmukhA cUlA asyetyavacUlaH // 1 // 414 // gajo vAjI rathaH pattiH senAGgaM syAccaturvidham / senAyA aGgamavayavaH senAGgaM gajAdi, caturvidhaM caturbhedaM caturaGgAdisenA, tatra gajavAjinau tiryakkANDe vakSyete, pattiH pUrvamuktaH, rathanAmAnyAha yuddhArthe cakravadyAne zatAGgaH syandano rathaH // 415 // yuddhaprayojane cakrayukte yAne sAMparAyikAkhye zataM bahUnyaGgAnyavayavA asya zatAGgaH // 1 // syandate yAti syandanaH // 2 // ramante'nena rathaH puMstrIliGgaH "" " nInUrami- // ( uNA - 227 ) // iti kit thaH // 3 // 415 // sakrIDArthaH puSparathaH sa rathaH krIDAnimitto na punaH samarArthaH, puSpe yAtrotsavAdau maGgalyo rathaH puSparathaH // 1 // devArthastu marudrathaH / devAya ayaM devArthaH, devanimitte marutAM devAnAM ratho marudrathaH // 1 // yogyAratho vainayikaH yogyAyai zastrAbhyAsAya ratho yogyArathaH // 1 // vinayaH zikSAprayojanamasya vainayikaH // 2 // adhvarathaH pAriyAnikaH // 416 // adhvani gamanAya ratho'dhvarathaH, pariyAnaM prayojanamasya pAriyAnikaH // 1 // 416 // karNIrathaH pravahaNaM DayanaM rathagarbhakaH / karNAH santyeSu karNinaH skandhAsteSu rathaH karNIrathaH puMskandhavAhyo rathaH bAhulakAd dIrghaH, karNyA catuSkASThyAM sthito ratha iti vA // 1 // pravahantyanena, prohyate vA pravahaNam // 2 // Dayante vihAyasA yAnti vA'nena DayanaM vimAnAkhyam // 3 // rathasya garbha iva rathagarbhakaH // 4 // anastu zakaTaH Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 301 anati cItkarotyanaH klIvaliGgaH," as " // (unnaa-952)|| ityas // 1 // zaknoti bhAraM voDhuM zakaTaH triliGgaH,"divyavi-" // (ugA-142) // ityaTaH // 1 // atha syAd gantrI kambalivAhyakam // 417 / / gamanazIlA gantrI // 1 // kambalibhirdAntairvoDhavyaM kambalivAhyam , puMklIbaliGgaH // 2 // 417 // atha kAmbalavAstrAdyAstaistaiH parivRte rathe / taistaiH kambalavastrAdibhirAvRta AcchAdite rathe, kambalena channaH kAmbalaH // 1 // vastreNa chano vAstraH " tena channe ratha" // 6 / 2 / 131 // ityaN , AdizabdAd daugUlAdyAH // 2 // sa pANDukambalI yaH syAt saMvItaH pANDukambalaiH // 418 // pANDukambalaiicha naH pANDukambalI " pANDukambalA-" // 6 / 2 / 132 // itIn // 1 // 418 // sa tu dvaipo vaiyAghrazca yo vRto dvIpicarmaNA / dvaipena carmaNA channo dvaipaH // 1 // vaiyAgheNa carmaNA channo vaiyAghraH // 2 // _rathAGgaM rathapAdo'ri cakra rathasyAGgaM rathAGgam // 1 // rathasya pAdo rathapAdaH // 2 // ArAH santyasmiari // 3 // kriyate taditi cakraM puMklIbaliGgaH,"kRgo dve ca" // (unnaa-7)|| ityapratyayaH // 4 // dhArA punaH pradhiH // 419 // nemiH - dhArA prAntaH prastAvAcaka sy||1|| prAnte pradhIyate pradhiH puNstriilinggH||2||419|| nayati nemiH strIliGgaH, nIsA-" // ( uNA-687 ) // iti miH // 3 // __akSAmakIle tvaNyANI .: akSasya nAbhikSepyasya kASThasyA'gre'nte bandhArtha kIlastatra, aNati zabdAyate aNiH, ANiH "kRzRkuTi-" // (uNA- 619) // iti vA NidiH, puMstrIliGgAvetau // 1 // 2 // nAbhistu piNDikA / nayate lohAnAbhiH strIliGgaH, "nahebha ca" // (uNA-621) // iti NidiH . // 1 // piNDyante arA asyAM piNDikA "nAni puMsi ca // 5 // 3 / 121 // iti NakaH // 2 // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 abhidhAnacintAmaNau yugandharaM kUraM syAt yugaM voDhuskandhakASThaM dhArayati yugandharaM " dhArerdharca" || 5|1|113 || iti khe sAdhuH // 1 // kavate kUbaraM "nImIku " // ( uNA 443 ) // iti varad, puMklIbaliGgAvetau // 2 // dIrghatvaM ca, yugamIzAntabandhanam // 420 // yujyate yugaM puMkkabiliGgaH, varSAditvAdal gatvaM ca IzAnte bandho'syezAntabandhanam // 1 // 420 // yugakIlakastu zamyA yugasya kIlako yugakIlakaH // 1 // zamyate zamyA "zakitaki-" // 5 / 1 / 29 // iti yaH // 2 // prAsaGgastu yugAntaram / prasajjyate voDhuskandhe prAsaGgaH " ghaJyupasargasya - " || 3 |2| 86 // iti dIrghaH, dvitIyaM yugaM yugAntaram, yatkASThaM vatsAnAM damanakAle skandhe Asajjyate, yanmuniH- yugaM dvitIyaM prAsaGgaH // 1 // anukarSo dadhaHstha adhaH sthitaM dAru, anukRSyate anukarSaH // 1 // dhUrvI yAnamukhaM ca dhUH // 421 // dhUrvati hinasti votRRn dhUvIM // 1 // yAnasya rathAdermukhama yAnamukham // 2 // dhUrvati dhUH, yasyAgre voDhAro badhyante, strIliGgo'yam // 3 // 421 // rathaguptistu varUthaH rathasya gopanaM rathaguptiH // 1 // nRNanti guptyarthaM rathamanena varUthaH, lohAdimayI AvRttiH "jRvRbhyA-" // (uNA - 236 ) // ityUthaH puMklIbaliGgo'yam // 2 // rathAGgAni tvapaskarAH / cakrAdanyAni rathasyAGgAni ArambhakANi, apakurvantyapakIryante vA apaskarAH, varcaskAditvAt sAdhuH // 1 // zibikA yApyayAne zibaiva zibikA // 1 // yApyasya azaktasya yAnaM yugyAkhyaM yApyayAnam, "kRpAnam" iti gauDaH, tatra // 2 // atha dolA preGkhAdikA bhavet // 422 // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 maryakANDaH / 303 dolyate dolA kASThamayI, rajjuprAlambazca // 1 // preDa yate preGkhA hiNDolakAkhyo, AdigrahaNAt zayAnakAdi, yApyayAnAnuvRtteH // 2 // 422 // vainItakaM paramparAvAhanaM zibikAdikam / vinItAnAmidaM yApyayAnAdi vainItam , ke vainItakaM puMklIbaliGgaH, voDhabhiH paramarayA vAhyate paramparAvAhanam , zivikA Adirasya zibikAdikam // 1 // yAnaM yugyaM patraM vAhyaM vAM vAhanadhoraNe // 423 // __ yAntyanena yAnam // 1 // yuJjanti taditi yugyaM sarva hastyazvAdi "kupybhidy-"| 5 / 1 / 39 // iti kyapi nipAtyate // 2 // patantyanena pattraM puMklIbaliGgaH "nIdA. mb-" // 5 / 2 / 88 // iti traT // 3 // vAhyate preyate vAhyam // 4 // uhyate. 'nena vahya "vahyaM karaNe" // 5 / 1 / 34 // iti yaH // 5 // udyate'nena vAhanaM "vAhyAda vAhanasya" // 2 // 3 / 72 // iti sUtre nipAtanAdanaTi dIrghatvam , vahanameva vA prajJAditvAt svArthe'N // 6 // dhoyate caturaM gamyate'nena dhoraNam // 7 // 423 // niyantA prAjitA yantA sUtaH savyeSThusArathI / dakSiNasthapravetArau kSattA rathakuTumcikaH // 424 // niyacchati niyantrayati niyantA // 1 // prAjati prerayati prAjitA // 2 // yacchati yantA // 3 // sunotIti sUtaH "susitani-" // ( uNA-203) // iti to dIrghatvaM ca, suvatIti vA // 4 // savye tiSThati savyeSThA "savyAtsthaH" // ( unnaa855)|| iti Did RH, bhIruSThAnAditvAt SatvaM saptamyalupa ca, savyaSTo'pi // 5 // sArayati vAhAn sArathiH,"sArerathiH" // ( unnaa-670)|| ityathiH, sarathasyApatyamiti vA // 6 // dakSiNe tiSThati dakSiNasthaH // 7 // prAjati pravetA "tra'ne vA" // 414 / 3 / / iti vikalpena vIrAdezaH / / 8 / / "kSadaH sautraH" kSadati saMvRNoti kSattA // 9 // rathasya kuTumbI vAhako rathakuTumdhikaH, sAdyapi // 10 // 424 // ratharohiNi tu rathI rathe'vazyaM rohati ratharohI rathayoddhA tatra, yuddhArtho ratho'yAsti rathI // 1 // rathike rathiro rthii| ratho'tyA'sti rathikaH "ato'nekakharAt" // 7 / 2 / 6 // itIkastatra // 1 // rathiraH "medhArathA-" // 7 / 2 / 41 // itIraH, ini rathI // 2 // 3 // ___ azvArohe tvazvavAraH sAdI ca turagI ca saH // 425 // azvamArohatyazvArohastatra // 1 // azvaM vRNoti vArayati vA'zvavAraH // 2 // sIdati sAdI // 3 // turago'styasya turagI // 4 // 425 // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau hatyArohe sAdiyantRmahAmAtranipAdinaH / hastinamArohati hastyArohaH, hastino'dhikRtaH pradhAnabhUtastatra // 1 // sIdati sAdI // 2 // yacchati yantA // 3 // mahatI mAtrA'sya mahAmAtraH // 4 // niSIdati niSAdI // 5 // AdhoraNA hastipakA gajAjIvebhapAlakAH || 426 // 304 Adhorayanti hastinamAdhoraNAH, nandyAditvAdanaH // 1 // hastinaM pAnti hastipAH, ke hastipakAH || 2 || gajAn gajebhyo gajeSu vA AjIvanti gajAjIvAH / / 3 / / ibhaM pAlayati ibhapAlakaH, ete karmakaraprAyAH, hastyArIhAdayaH, ibhapAlakapayatA ekArthA ityanye, maNTho dezyAm // 4 // 426 // yoddhArastu bhaTA yodhAH yudhyante yoddhAraH // 1 // bhaTanti dhArayanti zastrANi bhaTAH // 2 // yudhyante yodhAH, lihAditvAdac // 3 // senArakSAstu sainikAH / senAM rakSanti senArakSAH prAharikAkhyAH // 1 // senAM rakSanti sainikAH "rakSaduJchatoH" // 6 / 4 / 30 // itIkaN // 2 // senAyAM ye samavetAste sainyAH sainikA api // 427 // senAM samavayanti sainyAH, sainikAH "senAyA vA " // 6 / 4 / 48 // iti yaH, pakSe iN // 2 // 427 // ye sahasreNa yoddhAraste sAhasrAH sahasriNaH / sahasraM yoddhAraH pare santyeSAM sAhasrAH jyotsnAditvAdaN, zikhAditvAdini sahasriNaH // 1 // 2 // chAyAkaraH chatradhAraH chAyAM karoti chAyAkaraH " hetutacchIlA - " // 5|1|103 // iti TaH // 1 // chatraM dharati chatradhAraH // 2 // patAkI vaijayantikaH // 428 // patAkA'styasya patAkI patAkAdharaH, zikhAditvAdin // 1 // vaijayantyA carati vaijayantikaH // 2 // 428 // paridhisthaH paricaraH paridhau senAnte tiSThati paridhisthaH // 1 // paritaH samantAd carati rakSituM pari caraH // 2 // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mrtykaannddH| AmuktaH pratimuktavat / apinaddhaH pinaddhaH Amucyate vadhyate smA''muktaH // 1 // pratimucyate sma pratimuktaH // 2 // apinAte sma apinaddhaH, "vA'vA'pyo-" // 3 / 2 / 156 // iti pyAdeze pinaddhaH __ atha sannaddho vyUDhakaGkaTaH / / 429 // - daMzito varmitaH sajjaH saMnahyate sma saMnaddhaH // 1 // vyUDho dhRtaH kaGkaTo'nena vyUDhakaGkaTaH // 2 // 429 // dazyate vadhyate sma daMzitaH // 3 // varma saMjAtamasya varmitaH, kavacitA'pi // 4 // sajate sajjaH, san jAyate vA "kacit" // 5 / 1 / 17 / // iti DaH // 5 // sannAho varma kaGkaTaH / jagaraH kavacaM daMzastanutraM mAThyurazchadaH // 430 // saMnahyate sannAhaH // 1 // vRNotyaGgaM varma klIbaliGgaH, "man" // (unnaa-911)|| iti man // 2 // kaGkate yAtyaGgaM kaGkaTaH "divyavi-" // (unnaa-142)|| ityaTaH, kaGkaTatyAcchAdayati vA // 3 // jAyate jagaraH "jaThara-' // (uNA403) // ityare nipAtyate, jAgartIti vA bAhulakAd hrasvaH // 4 // kavate kavacaM puMklIbaliGgaH, "kalyavi-" // (uNA-114) // ityacaH, kaM vaJcatIti vA // 5 // dazyate vacyate daMzaH, dazanamapi // 6 // tanuM trAyate tanutram , tanutrANamapi // 7 // mAThayatyaGgaM mAThiH strIliGgaH, "kharebhya i." // (ugA-606) // GyAM mAThI // 8 // urazchAdyate'nenorazchadaH "ghunAmni-" // 5 / 3 / 130 // iti ghe "ekopasargasya-" // 4 / 2 / 34 // iti haskhaH, tvaktamapi // 9 // 430 // nicolakaH syAt kUrpAso vArabANazca kaJcukaH / "culiH sautraH" niculyate nicolaH, ke nicolakaH // 1 // kurati kUrpAsaH "kRkuribhyAM pAsaH" // (uNA-583) // iti pAsaH // 2 // bANAn vArayati vArabANaH,rAjadantAditvAt pUrvanipAtaH,vAramAcchAdakaM vAnamayyeti vA "pUrvapadasthAt-" // 2 / 3 / 64 // iti Natvam // 3 // kaJcyate badhyate kaJcukaH puMktIbaliGgau // 4 // sArasanaM tvadhikAjhaM hRdi dhArya sakaJcukaiH / / 431 // sAraM sanoti dadAti sArasanam // 1 // adhikamaGgAdadhikAGgaM puMklIvaliGgaH, 'adhiyAGgamityeke, yanmuniH- "adhiyAGgaM sArasanam' durgastu- "tasya sArasanaM jJeyaM dhiyAGgaM ca nibandhanam" ityAha / yat sakaJcukaihRdi dhAryate // 2 // 431 // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau zirastrANe tu zIrSaNyaM ziraskaM zIrSakaM ca tat / zirastrAyate'nena zirastrANaM tatra // 1 // zirasi bhavaM zIrSaNyaM dehAMzatvAd ye "zirasaH zIrSan " ||3|2|101 // iti zIrSannAdezaH, zirase hitamiti vA " prANya Ggaratha - ' // 7 / 1 / 37 // iti yaH, zirasastulyamiti vA zAkhAditvAd yaH " zirasaH zIrSan " // 3 / 2 / 101 // iti zIrSannAdezaH || 2 || zirasaH zIrSasya ca prakRtiH ziraskam, zIrSakam kholamapi // 3 // 4 // nAgodamudaratrANaM nahyate jaTharopari nAgodaM, kumudAdau nipAtyate // 1 // udaraM trAyate'nenodaratrANam // 2 // 306 , jaGghAtrANaM tu matkuNam // 432 // jaGghA trAyate'nena jaGghAtrANam // 1 // mAdyati hRSyatyanena matkuNaM "bhrUNatRNa - " // ( uNA - 186 ) // iti sAdhuH // 2 // 432 // bAhutrANaM bAhulaM syAt bAhustrAyate'nena bAhutrANam // 1 // bAhuM lAti bAhulam // 2 // jAlikA tvaGgarakSaNI / jAlaprAyA''yasI syAt "jalaN apavAraNe" jAlayati zastrAghAtaM jAlikA // 1 // aGkaM rakSyate'nayA aGgarakSaNa // 2 // jAlaprAyA jAlasadRzI // // AyasI lohamayItyarthaH // 4 // AyudhIyaH zastrajIvini // 433 // kANDapRSTha|yudhiko ca zastreNa jIvati zastrajIvI tatra // 1 // 433 || Ayudhena jIvatyAyudhIyaH, Ayudhika: "AyudhAdIyazca" || 6 | 4|18 // itIyaH, ikazca // 2 // 3 // kANDAni pRSThe'sya kANDapRSTaH // 4 // tulyau prAsikakaunti / prAsaH kuntazca praharaNamasya prAsikaH, kauntikaH "praharaNam" // 6|4|62 // itIka // 1 // 2 // pArazvadhikastu pArazvadhaH parazvadhAyudhaH // 434 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 makANDaH / parazvadhaH praharaNamasya pArazvadhikaH, pArazvadhaH " parazvadhAd vA'N" || 6 |4| 63 // ityaN, pakSe kaN // 1 // 3 // 434 // 307 syurnaistriMzikazAktIkayASTIkAstattadAyudhAH / nistriMzaH praharaNamasya naistrizika: " praharaNam || 6 |4| 62 // itIkaN // 1 // zaktiryaSTizva praharaNamasya zAktIkaH, yASTrIkaH zaktiyaSTeSTIkaN || 6 |4| 64 // 1 // 1 // tRNI dhanurbhRd dhAnuSkaH syAt tUNamastyasya tUNI, niSaGgItyapi // // dhanurvibharti dhanurbhRt, yaugikatvAd dhanurdharaH, dhanvI, dhanuSmAnityAdayaH // 2 // dhanuH praharaNamasya dhAnuSkaH " praharaNam " // 6 / 4 / 62 // itIkaN, dhanuSA jIvatIti vA vetanAditvAdikaN // 3 // kANDIrastu kANDavAn // 435 // kANDAni santyasya kANDIraH " kANDANDabhANDAdIraH " || 7|2| 38 // 1 // tau kANDavAn // 2 // 435 // kRtahastaH kRtapuGkhaH suprayuktazaro hi yaH / kRtau siddhau hastAvasyaM kRtahastaH // 1 // kRtAH puGkhA anena kRtapuGkhaH // 2 // suSThu prayukto vyApAritaH zaro'nena suprayuktazaraH // zIghravedhI laghuhastaH zIghramanavacchedena vedhayati lakSyaM bhinatti zIghravedhI // 1 // laghulaghavayukto hastossya laghuhastaH // 2 // aparAddheSustu lakSyataH || 436 // cyuteSuH aparAddhA alabdhalakSA iSavo bANA asya aparAddheSuH, lakSyAccyuteSubANaH // 1 // 436 // dUravedhI tu dUrApAtI dUrAd vedhayati lakSyaM bhinatti dUravedhI // 1 // dUrAdApAtayati dUrApAtI // 2 // AyudhaM punaH / hetiH praharaNaM zastramastraM Ayudhyante'nenAyudhaM puMklIbaliGgaH, sthAditvAtkaH // 1 // hanyate anayA hetiH "sAtiheti-" // 5 / 3 / 94 // iti tau nipAtyate // 1 // praharantyanena praharaNam // 3 // zasyate'nena zastraM strIklIbaliGgaH, "nIdAmb- " || 5|2|88 iti Rd // 4 // asyate astraM " traT " // ( uNA - 446 ) // iti RTa // 5 // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 abhidhAnacintAmaNau tad caturvidham // 437 // tadAyudhaM pANimuktAdibhedAd caturdheti // 437 // cAturvidhyameva darzayatimuktaM dvidhA pANiyantramuktaM zaktizarAdikam / amuktaM zastrikAdi syAd yaSTayAdyaM tu dvayAtmakam // 438 // mucyate kSipyate muktaM dviprakArakaM kramAd yathA-pANimuktaM zaktiprabhRtikam // 1 // yantramuktaM zarAdikam // 2 // amuktaM hastasthitameva yathA zastrikAdi // 3 // dvayAtmakamiti muktAmuktAtmakaM yathA yaSTayAdi // 4 // 438 // dhanuzcApo'stramiSvAsaH kodaNDaM dhanva kArmukam / druNA''sau dhanyate'yaMte, dhamati zabdAyate jyAghAtena vA dhanuH "rudyarti-" // (uNA997) // ityus , zliSTanirdezAt "bhRmRtR-" // (uNA-716) // ityupratyaye dhanurukArAnto'pi, dvAvapi puMklIbaliGgo "kRSicami-" // (uNA-829) // ityUpratyaye strIliGgo dhanUrapi // 1 // capasya veNovikArazcApaH puMklIbaliGgaH // 2 // asyante bANA anena astram // 2 // iSavo'syante'neneti iSvAsaH, zarAsanamapi // 4 // 'kadiH sautraH' kadyate'nena kodaNDaH "picaNDairaNDa-" // (uNA-176) // ityaNDe nipAtyate, kopAd daNDayatyanena vA pRSodarAditvAt , puMklIbaliGgAvetau // 5 // dhavu gatau' "uditaH kharAd-" // 4 / 4 / 98 // iti nAgame dhanvati dhanva klIbaliGgaH, "ukSitakSya-" // (uNA-900) // ityan , dhanati vA "manvan-" // 5 / 1 / 147 // iti van // 6 // karmaNe zakta kArmukaM "yogakarmabhyAM-" // 6 / 4 / 95 // ityukaJ // 7 // druNati hinasti druNaM, dravati yAti zaro'nena vA "drorvI' // (uNA-184) // iti kid NaH // 8 // asyante bANA anenA''saH puMklIbaliGgaH // 9 // lastako'syAntaH asya dhanuSo'ntamadhyaM grahaNasthAnaM, lasati zliSyati karo'tra lastakaH "kIcakapecaka-" // (uNA-33) // ityake nipAtyate // 1 // agraM tvartiraTanyapi // 439 / / asya dhanuSo'yaM koTiH aryate'nayA artiH ivAditvAt ktiH // 1 // aTatyaTaniH "sadivRtya-" // (unnaa-680)|| ityaniH, DyAmaTanI / / 2 // 439 / / maurvI jIvo guNo gavyA ziJjA bANAsanaM druNA / Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 309 ziJjinI jyA ca mUrvA jyAtRNavizeSastasya vikAro maurvI // 3 // jIvatyanayA jIvA // 4 // guNyate'bhyasyate guNaH // 5 // gobhyo bANebhyo hitA gavyA strIklIbaliGgaH, "goH khare yaH" // 6 / 1 / 27 // iti yaH // 6 // zite zabdAyate zijA // 7 // bANAH asyante'nena bANAsanam // 8 // druNati hinasti guNA, dravatyanayA zara iti vA // 9 // zite ziJjinI // 10 // jinAti jyA "kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DaH // 11 // - godhA tu talaM jyAghAtavAraNam // 440 // gudhyate veSTyate'nayA godhA, bhidAditvAdaGi sAdhuH // 1 // talati talaM klIvaliGgaH striyAmapi, vaijayantIkArastu yadAha- "godhA talA ca nnrau"| carmAdimayaM jyAprahAranivAraNam // 2 // 440 // sthAnAnyAlIDhavaizAkhapratyAlIDhAni maNDalam / samapAdaM ca tiSThantyebhiriti sthAnAni, jaGghayozcArInivRttau sthitivizeSAH / AleDhi bhuvamAlIDham // 1 // vizAkhasya skandasyedaM vaizAkham / / 1 / / pratilomamAlIDhaM pratyAlIDham // 1 // maNDalAkRtitvAd maNDalam // 1 // samau pAdAvatra samapAdam // 1 // yaddhanurvedaH agrato vAmapAdaM tu tIkSNaM caivA'nukuzcitam / AlIDhaM tu prakartavyaM hastadvayasavistaram // 1 // pAdau savistarau kAyau~ samahastapramANataH / vaizAkhasthAnake vatsa ! kUTalakSyasya vedhane // 2 // pratyAlIDhe tu kartavyaH savyastIkSNo'nukuJcitaH / tiryagvAmaH purastatra dUrApAte viziSyate // 3 // samapAde samau pAdau niSkampau ca susaGgatau / * maNDale maNDalAkArau bAhyatIkSNau vizeSataH // 4 // ete klIMbaliGgAH, vaijayantIkArastu-" tatra vaizAkhamastriyAm" ityAha // vedhyaM tu lakSaM lakSyaM zaravyakam // 441 // vedhyate vedhyam // 1 // lakSyate lakSaM "yuvarNa-" // 5 / 3 / 28 // ityala, ya eJcAtaH" // 5 / 1 / 28 // iti ye lakSyam // 2 // 3 // zRNAti zaruhisraH, zarave hitaM zaravyaM " tasmai hite" // 7 // 1 // 35 // iti yaH, ete klIbaliGgA :, vaijayantI tu-"vedhyaM zaravyaM na nari" ityAha // 4 // 441 // 40 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 abhidhAnacintAmaNau- ... zeSazcAtra-vedhye nimittam // bANe pRSatkavizikhau khagagArdhapakSau kANDAzugapradarasAyakapatravAhAH / patrISvajihmagazilImukhakaGkapatra ropAH kalambazaramArgaNacitrapuDAH // 442 // baNantyasmin puGkhA iti bANaH puMklIbaliGgaH, "vyaJjanAd ghaJ'' // 5 // 3 / 132 // tatra // 1 // varSati siJcati pRSatkaH " niSkaturuSka-" // ( uNA26) // iti ke nipAtyate, puGkhAdInAM pRthak SaTkamasyeti nairuktAH, yaddhanurvedaH" putaH zarastathA zalyaM pakSasnAyujatUni SaT" iti // 2 // vizeSeNa zyati vizikhaH "iyatericca vA" // ( uNA-85 ) // iti khaH, vividhA zikhA asyeti vA // 3 // khe gacchati khagaH // 4 // gRdhrapakSasyAyaM gArdhapakSaH // 5 // kaNatyanenA''hataH kANDaH puMktIbaliGgaH, "kaNyANa-" // ( unnaa-169)|| iti Nid DaH // 6 // Azu gacchatyA''zugaH // 7 // pradIryate'nena pradaraH // 8 // syatyantaM nayati sAyakaH // 9 // patrANi vahati patravAhaH // 10 // patrANyasya santi patrI // 11 // iSyati gacchati iSustriliGgaH," pRkA-" ||(unnaa-729)|| kiduH||12||ajimmRju gacchati ajimagaH // 13 // zilIva mukhamasya zilImukhaH // 14 // kaGkasya patrANyatra kaGkapatraH // 15 // ropyate lakSe nikhanyate ropaH // 16 // kaDati mAdyati kaDambaH, "kRkaDi." // ( uNA-321) // ityambaH, latve kalambaH, ke zirasi kRtasaMdhAnolambata iti vA // 17 // zRNAti zIyate vA'nena zaraH puMklIbaliGgaH // 18 // mArgayati mArgaNaH nandyAditvAdanaH // 19 // citrA puGkhA asya citrapuGkhaH // 20 // 442 // zeSazcAtra bANe tu lakSahA marmabhedanaH // vIrazca vIrazaGkuzca kAdambo''pyastrakaNTakaH / prakSveDanaH sarvalauho nArAca eSaNazca saH / prakSveDate prakSveDanaH ||1||lohsy vikAro lauhaH, sarvazcA'sau lauhazca sarvalauhaH ||2||nrmnycti narAcI, narAcyAstulyo nArAcaH zarkarAderaN ||7|1|118||,nraacyev vA prajJAditvAt khArthe'N , nAraM narasamUhamaJcatIti vA // 3 // iSyate'nena eSaNaH // 4 // zeSazcAtranArAce lohanAlo'srasAyakaH nirastaH prahitaH Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 311 nirasyate sma nirastaH // 1 // prahIyate sma prahitaH kSipta ityarthaH // bANe viSA'kte digdhaliptakau // 443 // vANe viSeNA'kte mrakSitapAyita ityarthaH / dihyati sma digdhaH // 1 // lipyate sma liptaH // 2 // 443 // bANamuktirvyavacchedaH bANasya dhanuryantrAd muSTinA mokSaNaM bANamuktiH // 1 // vizeSeNa avacchidyate udbhidyate bANo'nena vyavacchedaH, yaddhanurvedaH paJcAGgulIbhiryugapat kSiprazreSThatvasiddhaye / mokSaNaM yacca durjeyaM taM vyavacchedamAdizat // 2 // diipti|gsy tIvratA / bANavegasya tIvratA suduHsahatvam , dIpyate bANo'nayA dIptiH // 1 // kSurapratadbalAddhendutIrImukhyAstu tadbhidaH // 444 // kSurAbhaM lohaM prAti kSurapo dhArAmukhalohaH // 1 // tat prasiddha balamasya tabalaH,"yadAha- mUSikapucchAkRtayastabalA nAma sAyakAH" iti // 1 // ardhendusadRzamukhalohatvAdardhendurardhacandraH // 1 // tIrayati saMgrAmaM pArayati tIrI, yadAha"tribhAgazarajA tIrI zeSAGge lohasambhavA" / mukhyagrahaNAt daNDAsana-tomara-vAvallabhalla-garuDA-'rddhanArAcaprabhRtayastasya bANasya bhedAH // 1 // 444 // pakSo vAjaH pacyate iti pakSaH, gRdhrkngkptraadiH||1|| vajatyanena bANo vAjaH, chadA''valiH, patrapAlIti yAvat // 2 // patraNA tannyAsaH patraNaM patraNA, tasya pakSasya zaraskandhe nyasanaM tannyAsaH // 1 // puGkhastu krtrii| .. punAti bANaM puDho guNavinyAsasthAnaM puMklIbaliGgaH, "pUmuhoH punmUrau ca". // (uNA-86) // iti khe sAdhuH // 1 / / kRtyate chidyate'sau kartariH kASThazRGgAdimayI, "nadivalli-'' // (uNA-698 ) // ityariH, DyAM katarI // 2 // tUNo niSaGgastUNIra upAsaGgaH zarAzrayaH // 445 // zaradhiH kalApo'pi tUNyate pUryate zaraistUNastriliGgaH // 1 // niSajjyante bANA atra niSaGgaH // 2 // Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 abhidhAnacintAmaNau tUNyate tUNIraH,"jambIrA-" // ( uNA - 422 ) // itIre nipAtyate // 3 // upAsajjyante'tra bANA upAsaGgaH // 4 // zarANAmAzrayaH // 5 // 445 // zarA dhIyante'tra zaradhiH puMliGgaH, :, yaugikatvAdiSudhirvANidhirityAdayaH // 6 // kalyante bANA anena kalApaH // 7 // atha candrahAsaH karavAlanistriMzakRpANakhaGgAH / taravArikaukSeyaka maNDalAgrAasiRRSTiraSTI candravat hAsaH prabhA'sya candrahAsaH // 1 // karaM pAlayati karapAlaH, japAditvAd vatve karavAlaH, kare vAlo valanamasyeti vA // 2 // niSkrAntastriMzato'GgulibhyonistriMzaH"naJavyayAt saGkhyAyA DaH // 7 / 3 / 123 // 3 // kalpate kRpANaH 'kRpiviSi-' / / (uNA - 191) / / ityANam // 4 // khaDati bhinatti khaDgaH "gamyami - " // ( uNA - 92 ) // iti gaH // 5 // taraM tarat lavamAnaM vAryatra taravAriH puMliGgaH // 6 // kukSau bhavo jAtaH kaukSeyakaH, kaGkakukSinijIrNenA'yasA nirmitatvAt " kulakukSi - " // 6 |3|12 // ityeyakaJ // 7 // maNDalAkAramagramasya maNDalAgraH // 8 // asyate'siH puMliGgaH, "padipaThi-" // (uNA - 607 ) // itIH // 9 // RSati pANiM gacchati RSTiH svarAdiH // 10 // reSati hinasti riSTiH '"dRmuSi // ( uNA - 651) // iti ki tU tiH, puMstrIliGgAvetau // 11 // zeSazcAtra - asistu sAyakaH / zrIgarbho vijayaH zAstA vyavahAraH prajAkaraH / dharmapAlo'kSaro devastIkSNakarmA durAsadaH // prasaGgo rudratanayo manujyeSThaH zivaGkaraH / karapAlo vizasanastIkSNadhAro viSAgrajaH // dharmapracAro dhArAGgo dhArAdhArakarAlikau / " candrabhAsazca zastraH tsarurasya muSTiH // 446 // asya khaDgasya muSTigrahaNasthAnaM muSTi:, tsaratyanena tsaruH puMliGgaH,"bhRmRtRtsari-" // (uNA- 716) // ityuH, khaDga syetyupalakSaNam, tenAnyasyApi muSTistsarurucyate / yadamaraH- "tsaruH khaGgAdimuSTau syAd" iti // 1 // 446 // pratyAkAraH parIvAraH kozaH khaGgapidhAnakam / pratirUpa AkArossya pratyAkAraH // 1 // parivriyate'nena parivAraH, "ghaJyupasargasya-" // 3 // 2 // 86 // iti dIrghAcca parIvAraH // 2 // kuzyate iti kozastriliGgaH / khaGgaH pidhIyate'nena khaDgapidhAnam, svArthe ke khaGgapidhAnakam // 3 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 313 aDDanaM phalakaM carma kheTakA''varaNasphurAH // 447 // 'adD abhiyoge' aDDatyanena aDDanaM // 1 // phalati vizIryate phalam , ke phalaka pharakamapi, puMklIbaliGgaH // 2 // carmamayatvAcarma // 3 // kheTayatyuttrAsayati kheTaM paMklIbaliGgaH, ke kheTakaM // 4 // Aviyate vapuranena AvaraNaM // 5 // sphurati calati sphuraH, sphurako'pi // 6 // 447 // asya muSTistu saMgrAhaH asya phalakasya muSTigrahaNasthAnaM muSTiH, saMgRhyate'nena saMgrAhaH, "samo muSTau" // 5 / 3 / 58 // iti ghaJ // 1 // kSurI churI kRpaannikaa| zastryaserdhenuputryau ca kSurati vikhanati kSurI, kSurikA'pi // 1 // churati chinatti churI // 2 // kalpate kRpANI, ke kRpANikA // 3 // zasyate'nayA zastrI "nIdAmb-" // 5 / 2 / 88 // iti traT // 4 // asizabdAt dhenu-putryau, cintitArthapradAyitvAdasirUpA dhenurasidhenuH, aseH putrIva hrasvatvAdasiputrI // 5 // 6 // zeSazcAtra-atha kSuryastrI kozazAyikA // ___ patraM ca dhenukaa| patrapAlastu sA''yatA // 448 // sA kSurikA AyatA dIrghA / patreNa pAlayati rakSati patrapAlaH // 1 // 448 // zeSazcAtra-patrapAle tu hulamAtRkA / kuTTantI patraphalA ca daNDo yaSTizca laguDaH daNDayatyanena daNDaH puMktIbaliGgaH, "paJcamADaH" // (uNA-168) // iti DaH // 1 // ijyate'nayA yaSTiH puMstrIliGgaH, " plujJA-" // ( uNA-646 ) // iti tiH // 2 // lagati prahAro'nena laguDaH "lageruDaH" // ( uNA-177) // 3 // syAdIlI krvaalikaa| __IDyate IlI, ekadhAro'sisturuSkAyudham // 1 // alpaH karavAlaH karavAlikA, taravAliketyanye / "nyujaH khaDgaH kaDitalam" iti vyADiH,sa caasmaabhirdeshyaamuktH||2|| bhindipAle sRgaH bhindataH pAlayati bhindipAlo nAma hastakSepyo mahAphalo dIrghadaNDa A Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 abhidhAnacintAmaNau yudhavizeSaH, pRSodarAditvAt sAdhustatra // 1 // sRjyate sRgaH, sthAditvAt ke nyavAditvAd gatvaM // 2 // kunte prAsaH kuNati kuntastatra // 1 // prAsyate prAsaH, hastadhAryaH zalyaH // 2 // atha drughaNo ghanaH // 449 // mudgaraH syAt druhanyate'nena drughaNaH "tyayodroH karaNe" // 5 / 3 / 38 // ityali ghanAdezastato'rAhaNAdipAThAt Natvam , , ghaNatIti grasate vA // 1 // hanyate'nena ghanaH, "mUrtinicitA-" // 5 / 3 / 37 // ityali sAdhuH // 2 // 449 // modate'nena mudgaraH puMstrIliGgaH, " mudiguribhyAm-" // ( uNA-403 ) // iti Tidaro go'ntazca, mudaM girati grasate vA // 3 // kuThArastu parazuH pazuparzvadhau / parazvadhaH svadhitizca 'kuThiH sotraH' koThati kuThAraH puMstrIliGgaH, "tuSikuThibhyAM kit-" // (unnaa408)|| ityAraH, kuThAn vRkSAn iyartIti vA // 1 // parAn zRNAti parazuH " parAbhyAM zRkhanibhyAM Dit-" // ( uNA-742 ) ityuH // 2 // pRNAti pazuH "praH zu:-" // ( unnaa-825)|| iti zuH // 3 / / pazukAbhirna dhIyate parvadhaH, sthAditvAt kaH // 4 // parAn zRNAti parazvadhaH "parAt zro Dit." / / ( uNA255 ) // iti vadhaH // 5 // khaM dhiyati dhArayati svadhitiH "tikkRtau nAmni-" // 5 / 1 / 71 // iti tik , parazvAdayaH puMliGgAH // 6 // parighaH parighAtanaH // 450 // parihanyate'nena parighaH, lohabaddho laguDaH "pareghaH-" // 5 // 3 // 40 // ityali ghAdezaH, latve paligho'pi // 1 // parighAtyate'nena parighAtanaH // 2 // 450 // sarvalA tomare sarvAn lAti savalA // 1 // tAmyatyanena tomaraH puMklIbaliGgaH, "jaThara kara-" // ( unnaa-403)|| ityare nipAtyate, tatra // 2 // zalyaM zaGko zalatyantarvizati zalyaM puMklIbaliGgaH, " sthAchAmA." // (uNA-357) // iti yaH, anyatropacArAt zalyam // 1 // zAmyatyanena zaGkuH puMliGgaH, "kaizIzami-" // ( uNA-749 ) // iti kustatra // 2 // Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / zUle trizIrSakam / zUlati rujati zUlaM puMklIbaliGgaH, tatra // 1 // trINi zIrSANyasya trizIrSakam // 2 // zaktipaTTisaduHsphoTacakrAdyAH zeSazcAtra zastrajAtayaH // 451 // zaknoti jetumanayA zaktiH // 1 // paTatyarAtIn paTTisaH "paTivIbhyAm - " ( uNA - 579 ) iti TisaH, ayaM tAlavya ityanye // 1 // duHkhaM sphoTayati duHsphoTaH // 1 // kriyate prahAro'nena cakraM puMklIbaliGgaH, AdigrahaNAt zataghnImahAzilA-mupuNDhI-cirikA varAhakarNakaprabhRtayaH // 1 // 451 // 315 atha zaktiH kAsUrmahAphalA // aSTatAlA''yatA sA ca paTTizastu khuropamaH / lohadaNDastIkSNadhAro dusphoTArAphalau samau // cakraM tu valayaprAyamarasaMcitamityapi / zataghnI tu catustAlA lohakaNTakasaMcitA // ayaH kaNTakasaMcchannA zataghnyeva mahAzilA / muDhI syAd dArumayI vRttAyaH kIlasaMcitA // kaNayo' lohamAtro'tha cirikA tu hulAgrakA | varAhakarNako'nvarthaH phalapatrA ke hulam // munayo'strazekharaM ca khuralI tu zramo yogyA'bhyAsaH khuranti chindantyasyAM khuralI, "muralorala - " // ( uNA - 474) // ityale nipAtyate // 1 // zrAmyatyanena zramaH // 2 // yoge cittaikAgye sAdhvI yogyA " tatra sAdhau " ||7|1|15 // iti yaH, yogAya zakteti vA "yogakarmabhyAM - // 6 // 4 // 95 // iti " yaH // 3 // zastrANAmabhyasanamabhyAsaH // 4 // zeSazcAtra - zarAbhyAsa upAsanam // tadbhUH khalUrikA / tasya zramasya sAdhanAya bhUstabhUH // 1 // khaDyate lakSaM bhidyate'tra khaDUraH " mamisi- " // (uNA-427 ) // ityUraH, lave khalUraH, svArthe ke khalUrikA // 2 // sarvAbhisAraH sarvaughaH sarvvasaMnahanaM samAH // 452 // Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau sarveNa sainyena abhisaraNaM sarvAbhisAraH // 1 // sarveSAmogho vaddanaM sarvaughaH // 2 // sarve saMnahyate'tra sarvasaMnahanam // 3 // 452 // lohAbhisAro dazamyAM vidhirnIrAjanAt paraH / astrabhRtAM rAjJAM yaH zAstrato vidhiH prasthAnAt prAk saH / lohaM zastramabhisAryate prasAryate prasthApyate'treti lohAbhisAraH, nIrasya zAntyudakasya ajanaM kSepo nIrAjanam, mantroktyA niHzeSavAhanAde rAjanaM vA, tasmAt paro vidhiH, yadudurga:"lohAbhisArastu vidhiH paro nIrAjanAd nRpaiH dazamyAM daMzitaiH kArya" iti / amarastu "lohAbhisAro'strabhRtAM rAjJAM nIrAjanAvidhiH / " iti bruvannIrAjanAmeva lohAbhisAramAha // 1 // prasthAnaM gamanaM vrajyA'bhiniryANaM prayANakam / / 453 // 316 yAtrA > prasthIyate sthAnAccalyate prasthAnam // 1 // gamyate gamanaM // 2 // vrajanaM vrajyA " AsyaTi " // 5 / 3 / 97 // iti kyap // 3 // abhiniryAyatebhiniNaM // 4 // prayAyate prayANam, svArthe ke prayANakaM // 5 // 453 / / yAntyasyAM yAtrA "huyAmA - " ( uNA - 451 ) iti traH // 6 // abhiSeNanaM tu syAt senayA'bhigamo ripau / senayA ripUnabhiyAnamabhiSeNanaM " Nij bahulaM " / / 3 / 4 / 42 / / iti Nijya'naTi ca "sthAseni " // 2 // 3 // 40 // iti Satvam // 1 // syAt suhRdbalamAsAraH Astriyate'nenetyAsAro'nvAgacchanmitrabalam // 1 // pracakraM calitaM balam // 454 // prasthitaM cakraM sainyaM pracakram calitaM prayANakasthitam // 1 // 454 // prasArastu prasaraNaM tRNakASThAdihetave / , sainyAd bahistRNajalAdyartha prasaraNaM gamanaM prasAraH, yallakSyam-niruddhavIvadhAsssAra prasArAgA iva vrajaM // 1 // amarastu - " syAdAsAraH prasaraNam" ityAha, taccA'rthazAstreNa na saMvadatIti nAdRtam // abhikramo raNe yAnamabhItasya ripUn prati / / 455 // Abhimukhyena abhibhUya, arInabhi vA kramaNamabhikramaH / / 1 / / 455 // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mrykaannddH| abhyamiyo'bhyamitrIyo'bhyamitrINo'bhyaritrajan / AbhimukhyenA'mitrAnalaMgAmI abhyamitryaH, abhyamitrIyaH, abhyamitrINaH " abhyamitramIyazca" / / 7 / 1 / 104 // iti yaH, IyaH, Inazca / / 1 / 2 / 3 // . syAdurakhAnurasilaH urasA balaM lakSyate, tadasyAsti urakhAn "tada-" // 7 / 2 / 1 // iti matuH // 1 // picchAditvAdile urasilaH // 2 // ___ . UrjasvyUrjasvalau samau // 456 // Urga balamastyasya UrjasvI // 1 // UrjakhalaH, UrjAtizayAnvitaH " UrjAvinvalAvas cAntaH" // 7 / 2 / 51 // iti sAdhU, UrjakhAnapi // 2 // 456 // ___ sAMyugIno raNe sAdhuH saMyuge sAdhuH sAMyugInaH "pratijanAderInaJ" // 7 / 1 / 20 // 1 // jetA jiSNuzca jitvaraH / jayanazIlo jetA "tRn-" // 5 / 2 / 27 // iti tRn // 1 // "bhUje:-" // 5 / 2 / 30 // iti SNuki jiSNuH // 2 // " sRjINa-" // 5 / 2 / 77 // iti Tvarapi jitvaraH // 3 // zeSazcAtra-jiSNau tu vijayI jaitraH / / jayyo yaH zakyate jetum jetuM zakyo jayyaH "kSayyajayyau-" // 4 / 3 / 90 // iti ye sAdhuH // 1 // jeyo jetavyamAtrake // 457 // zakyAdanyatretyarthaH // 1 // 457 // vaitAlikA bodhakarA arthikAH saukhasuptikAH / vitAlaM zabdaH prayojanameSAM vaitAlikAH prAtarbodhakAH // 1 // bodhaM prabodhaM kurvanti maGgalapAThodhakarAH // 2 // arthina eva arthikAH // 3 // sukhasuptaM pRcchanti saukhasuptikAH "sunAtAdibhyaH pRcchati" // 6 / 4 / 42 // itIkaNa , saukhazAyanikasaukhazAyyakAvapi // 4 // amarastu-"vaitAlikA bodhakarAH" iti rAjJo'vasarapAThakAnAha // . .. ghANTikAzcAkrikAH . ghaNTayA caranti ghANTikAH, ye ghaNTA ghAtena devatAdyaprezaMsanti te zrAvakAkhyAH // 1 // cakraM rASTra prayojanameSAM cAkrikAH // 2 // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 abhidhAnacintAmaNau- ... sUto bandI malaGgapAThakaH // 458 // sunoti sUtaH // 1 // vandate stauti bandI, grahAditvAd Nin // 2 // maGgalaM paThatIti maGgalapAThakaH // 3 // 458 // . mAgadho magadhaH .. magadha eva mAgadhaH prajJAditvAdaN // 1 // 'magadhaH kaNDvAdo' magadhyati yAcate magadhaH, vaMzodIraNena yo yAcate, yadAhuH- "mAgadhAH stutivaMzajAH" iti maGkho'pi // 2 // saMzaptakA yuddhA'nivartinaH / saMzapanti, palAyamAnAn saMzapathaM yuddhyante vA saMzaptAH, ke saMzaptakAH // 1 // yuddhAnna nirvattante yuddhA'nivartinaH // 2 // - nagnaH stutivrataH na vaste nagnaH, kaupInamAtrajaradvastraparidhAnAt " dinanagna-" // ( uNA268 ) // iti ne nipAtyate, na vidyante nAH zriyazchandAMsi vA asyeti vA nakhAditvAnAtrA'd bhAvaH // 1 // stutireva vratamasya stutivrataH // 2 // tasya grantho bhogAvalI bhavet // 459 // tasya nagnasya bhogaH sukhaM taddhetutvAd bhogAH stutayaH, tAsAmAvalI bhogA. valI // 1 // 459 // prANaH sthAma taraH parAkramabaladyumnAni zauyauMjasI zuSmaM zuSma ca zaktirU sahasI prANanaM prANaH // 1 // tiSThantyanena sthAma "man" // ( uNA-911 ) // iti man // 2 // tarantyanenApadaM taraH " as" // (uNA-952) // ityas, klIbaliGgAvetau // 3 // parAkramante'nena parAkramaH // 4 // balatyanena balaM puMklIbaliGgaH, " varSAdayaH klIve" // 5 / 3 / 29 // ityal // 5 // divi mIyate dyumnaM "dyusunibhyo mAGo Dit" // ( uNA-266 ) // iti naH, draviNamapi // 6 // zUrasya bhAvaH zauryam // 7 // oSatyarInanena ojaH klIbaliGgaH, " uSe ca." // ( uNA959 ) // ityas // 8 // zuSyatyanenAriH zuSmaM " vilibhili." ||(unnaa-340)| iti kid maH // 9 // "sAtmanAtman-" // ( uNA-916 ) // iti mani nipAtanAt zuSma klIbaliGgaH // 10 // zakyate'syAH paro jetuM zaktiH // 11 // U. janamUrjaH puMstrIliGgaH, Urgapi // 12 // sahate zatrumanena sahaH klIbaliGgaH, "as' // ( uNA-952) // ityas // 13 // Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 319 yuddhaM tu saGkhyaM kaliH / saMgrAmAhavasamprahArasamarA janyaM yudAyodhanaM saMsphoTaH kalaho mRdhaM praharaNaM saMyadraNo vigrahaH // 460 // dvandvaM smaaghaatsmaahvyaabhismpaatsNmrdsmitprghaataaH| AskandanAjipradhanAnyanIkamabhyAgamazca pravidAraNaM ca // 461 // samudAyaH samudayo rATiH samitisaGgarau / abhyAmaH samparAyaH samIkaM sAmparAyikam // 462 // AkrandaH saMyugaM ca yudhyante'tra yuddham // 1 // saMcakSate'tra saGkhayaM puMklIbaliGgaH, "cakSo vAci-" // 4 // 4 // 4 // iti khyAdezaH // 2 // kalyate kSipyate'tra kaliH puMliGgaH, "padipaThi-" ( uNA- 607 ) iti iH // 3 // saGgrAmayante'tra saGgrAmaH // 4 // AhUyante yoddhAro'tretyAhavaH, "ADo yuddhe" // 5 / 3 / 43 // ityAli vasyotvaM // 5 // sampraharante'nyonyaM pratyatra samprahAraH // 6 // samiyUte saGghaTante'tra samaraH puMktIbaH, "punAmni-" // 5 / 3 / 130 // iti ghaH // 7 // jAyate vidveSAjanyaM "bhavyageya-" // 5 / 1 / 7 // iti yaH, puMktIbaliGgAvetau // 8 // yudhyante'syAM yut krudhAditvAt kvip // 9 // Ayudhyante'sminnAyodhanam // 10 // saMsphuTantyatra kAtarahRdayAni saMsphoTaH, saMspheTa ityanye, saMpheTa iti bharataH // 11 // kalyate kSipyate'tra kalahaH, "kRpRktti-"|| (uNA-589) // ityahaH, kalaM hInabalaM hantIti vA "kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DaH, kalAM jahAtIti vA "ThyApo bahulaM-" // 2 / 4 / 99 // iti pUrvasya havaH // 12 // 'mRdhUga unde mardhate zoNitaimRdhaM "nAmyupAntya-" // 5 / 1 / 54 // iti kaH // 13 // praharante'tra praharaNam // 14 // saMyatante saMyacchanti vA'tra saMyat klIbaliGgaH, amarastu"striyAM saMyat" ityAha // 15 // raNanti dundubhayo'tra raNaM puMklIbaliGgaH,"puMnAmni-" // 5 / 3 / 130 // iti bAhulakAd ghaH // 16 // vigRhNantyatra vigrahaH // 17 // 460 / / dvau dvau yudhyete'tra dvandvaM pRSodarAditvAt ,vandyate vIrairiti vA "prhaahvaa-"||(unnaa-514)| iti ve nipAtyate, 'samAsakalahayugmeSu' iti bhojaH // 18 // saGgatyA nanti parasparamatra samAghAtaH // 19 // saMpRcchantyAhvayaM nAmAtra samAhvayaH // 20 // abhisampatantyatra abhisampAtaH // 21 // saMmRdnantyatra sammadaH // 22 // saMyanti saGgacchante'tra samit 'krutsampadAdi-" // 5 / 3 / 114 // iti kvip // 23 // Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 abhidhAnacintAmaNau-. prakarSaNa nantyatra praghAtaH // 24 // Askandantyatra Askandanam // 25 // ajantyadhikSipantyasyAmAjiH strIliGgaH "pAdAccAtyaji-" // ( uNA- 62.0 ) // iti NidiH // 26 // pradhanati hanti pradhanaM, dhanimaraNArtho'tra nidhanavat // 27 // ananti jIvanti subhaTA anena anIkaM puMklIbaliGgaH, anIkaM sainyamastyatra vA, abhrAditvAdaH // 28 // abhyAgacchantyasminnabhyAgamaH // 29 // pravidAryate'tra prvidaarnnm||30|| // 461 // samudayante milantyatra samudAyaH // 31 samudyantyatra samudayaH // 32 // raTanti kalahAyante'syAM rATiH strIliGgaH, "kamivami-" // ( uNA-618 ) // iti bahuvacanAd NidiH // 33 // saMyantyasyAM samitiH, zvrAditvAt ktiH // 34 // saGgirante saMgRNanti vA'tra saGgaraH // 35 // abhyAmRdnanti asminnabhyAmardaH // 36 // samparaiti mRtyuratra samparAyaH, puMklIbaliGgaH // 37 // samIyate'tra samIkaM " sRNIkAstika-" // (uNA-50) // iti ke nipAtyata // 38 // samparAyo mRtyuH prayojanamasya sAmparAyikam // 39 // 462 // Akrandantyatra kAtarA AkrandaH // 40 // saMyujyante'tra saMyugaM puMktIbaliGgaH, sthAditvAt ke nyaGkavAditvAd gatvaM, saGgatA rathayugA atreti vA // 41 // ___ atha niyuddhaM tadbhujodbhavam / tat yuddhaM bAhubhirjanitam , niyataM yuddhaM niyuddham // 1 // paTahADambarau tulyau paTe hanyate sma paTaho vAdyavizeSaH, yadvAcaspatiH- "mahAsamaratUrya tu paTahADambarAvubhau // 1 // Adamyate ADambaraH, "jaThara-" ( uNA- 403 ) ityare nipAtyate puMklIbaliGgAvetau // 2 // tumulaM raNasaGkulam // 463 // tAmyantyanena tumulaM, "kumulatumula-" // (uNA-487) // ityule nipAtyate // 1 // raNena saGkulaM raNasaGkulam // 2 // 463 // nAsIraM tvagrayAnaM syAt 'NAsRG zabde' nAsate nAsIraM, "jambIrAbhIra-" // (uNaH-422) / / itIre nipAtyate, strIklIbaliGgo'yaM, vaijayantI tu- "nAsIro'strI' ityAha // 1 // agre yAnamasya agrayAnam // 2 // avamardastu pIDanam / avamardanamavamardaH // 1 // pAMDyate pIDanam // 2 // prapAtastvabhyavaskando dhATyabhyAsAdanaM ca saH // 464 // Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 matyakANDaH / / 321 prapatanaM prapAtaH chalAdAkramaNamityarthaH // 1 // abhyavaskandanamabhyavaskandaH, avaskando'pi // 2 // dhAvanto'TantyasyAM dhATiH pRSodarAditvAt , DyAM dhATI // 3 // abhyAsAdyate'bhyAsAdanam // 4 // 464 // tad rAtrau sauptikaM tadabhyAsAdanaM nizi supteSu bhavaM sauptikam , adhyAtmAditvAdikaN // 1 // vIrAzaMsanaM tvAjibhISmabhUH / vIrA AzaMsyante'tra vIrAzaMsanam // 1 // AjeH saGgrAmasya bhISmA'tighorA bhUmiH "vArAzaMsanI' ityamaraH // niyuddhabhUrakSavATaH, akSo mallAnAM yuddhasya vyavahArastasya vATo'kSavATaH // 1 // ___ moho mUrchA ca kazmalam // 465 / / mohanaM mohaH prahAraH // 1 // mUrchanaM mUrchA // 2 // 'kaza zabde' kazati vaicitryAdanena kaimalaM "rucikuTi-'' ( uNA- 502 ) iti malaH // 3 // 465 // vRtte bhAvini vA yuddhe pAnaM syAdvIrapANakam / vIrANAM madyapAnaM vIrapANaM "pAnasya bhAvakaraNe" // 2 / 3 / 69 // iti Natvam // 1 // .. palAyanamapayAnaM saMdAvadravavidravAH // 466 // apakramaH samutprebhyo drAvaH palAyate palAyanam // 1 // apamRtya yAyate'payAnam // 2 // saMdavanaM saMdAvaH, "yududroH" // 5 / 3 / 59 // iti ghaJ // 3 // dravaNaM dravaH // 4 // vidravaNaM vidravaH // 5 // 466 // apAvRtya kramaNamapakramaH // 6 // samutprebhyaH paro drAvazabdaH, saMdravaNaM saMdrAvaH "yududroH" // 5 / 3 / 59 // iti ghaJ // 7 // "yapUdro-" // 5 / 3 / 54 // iti ghani uddAvaH // 8 // "prAtsnudrustoH" // 5 / 3 / 67 // iti ghani pradrAvaH, nazanamapi // 9 // atha vijayo jayaH / vijayanaM vijayaH // 1 // jIyate jayaH // 2 // ___ parAjayo raNe bhaGgaH parAjayanaM parAjayaH // 1 // Damare Dimbaviplavau // 467 // Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 abhidhAnacintAmaNau- . . dAmyati DamaraH luNTyAdiH azastakalaha ityeke "darNidvA dazca Da:-" (uNA- .. 402 ) ityaraH tatra // 1 // Dayante'smAd DimbaH puMklIbaliGgaH, DInI badhnAti DimbaH // 2 // viplavanaM viplavaH // 3 // 467 // zeSazcAtra syAcchRgAlI tu viplave / vairaniryAtanaM vairazuddhiraipratikriyA / 'yataNa nikAropaskArayoH' niryAtyate zodhyate niryAtanaM vairasya niryAtanaM vairaniryAtanam / / 1 / / vairasya zodhanaM vairazuddhiH // 2 // vairasya pratikAro vairapratikriyA // 3 // balAtkArastu prasabhaM haThaH, 'balAdityavyayaM haThArthe' balAt karaNaM balAtkAraH // 1 // pragatA sabhA atra prasabhaM, sabhayA yuktAyuktavicAro lakSyate klIbaliGgo'yam , vaijayantI tu- "prasabho'strI balAtkAraH" iti puMsyapyAha / / 2 / / haThati haThaH / / 3 / / atha skhalitaM chalam // 468 // . skhalanaM mArgAcacalanaM skhalitam // 1 // chayati chalam // 2 // parAparya'bhito bhUto jito bhanaH parAjitaH / parAdizabdebhyaH paro bhUtaH praabhuutH||1|| pribhuutH||2|| abhibhuutH||3|| jIyate sma jitaH // 4 // bhajyate sma bhannaH // 5 // parAjIyate sma parAjitaH / / 6 / / palAyitastu naSTaH syAd gRhItadik tirohitaH // 469 // parAvRtya ayate palAyitaH, "upasargasyAyau" // / 3 / 100 // iti rasya latvam / / 1 / / nazyati sma naSTaH / / 2 // gRhItA dig yena gRhItadik // 3 // tirodhatte sma tirohitaH // 4 // 469 // jitAhavo jitakAzI jita Ahavo'nena jitAhavaH // 1 // jitena kAzate jitakAzI // 2 // praskannapatitau samau / praskandate sma praskannaH // 1 // patati sma patitaH // 2 // cAraH kArA guptau carantyati cAraH, ke cArako'pi // 1 // kriyate kIryate vA'syAM kArA bhidAditvAdaGi sAdhuH // 2 // gupyate'syAM guptirbandhanAgAraM tatra // 3 // bandyAM grahakaH propato grahaH // 470 // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 323 vandate. stauti bhayena bandI, haThAkRSTA strI, balavato haste kSipto rAjaputrAdizva, yadAhuH-'bandI syAt paNabandhasthaH' iti aci gaurAditvAt GIstatra // 1 // gRhyate grahaH, ke grahakaH // 2 // propazabdAbhyAM paro grahaH pragrahaH, upagrahaH // 3 // 4 // 470 // cAturvarNya dvijakSatravaizyazUdrA nRNAM bhidaH / brAhmaNaH, kSatriyaH, vaizyaH, zUdrazceti vakSyamANA manuSyANAM bhido jAtivizeSAH, varNyante iti varNAH, catvAro varNAzcAturvarNya bheSajAditvAt khArthe vyaN // 1 // brahmacArI gRhI vAnaprastho bhikSuriti kramAt // 471 // catvAra AzramAH brahmacaryAdayo'rthA dvijAtInAM vakSyamANAzcatvAraH, AzrAmyanti tapasyantyeSvityAzramAH, tAtsthyAt pumAMsaH puMkkIbaliGgaH // 1 // 471 // __tatra varNI syAd brhmcaarinn| teSvAzrameSu Adyo varNazabdo brahmacaryapayAryaH, varNo'sti asya varNI "varNAd brahmacAriNi" // 7 / 2 / 69 // itIn , brahma vedAH, brahma tapaH, brahma jJAnaM ca zAzvataM taccaratyarjayatyavazyaM brahmacArI tatra // 1 // jyeSThAzramI gRhamedhI gRhasthaH snAtako gRhI // 472 // jyeSTazcAsau AzramI ca jyeSThAzramI, yanmanuH yasmAttrayo'pyAzramiNo jJAnenAnnena cAnvaham / gRhasthaireva dhAryante tasmAd jyeSThAzramo gRhI // 1 // gRheNa madhate gRhamedhI // 2 // gRhe tiSThati gRhasthaH // 3 // vedaM samApya snAtaH snAtakaH " snAtAdvedasamAptau" // 7 / 3 / 22 // iti kaH // 4 // gRhamasyAsti gRhI // 5 // 472 // vaikhAnaso vAnaprasthaH * vizeSeNa khanati kandaphalamUlAni vaikhAnasaH, "phanasa-" // (unnaa-573)|| ityase nipAtyate // 18 pratiSThante'tra prasthaH, vanasya prasthe bhavo vAnaprasthaH // 2 // bhikSuH sAMnyAsiko yatiH / karmandI raktavasanaH parivrAjakatApasau // 473 // pArAzarI pArikAGkSI maskarI pArirakSakaH / bhikSaNazIlo bhikSuH // 1 // karmaNAM saMnyAsaH prayojanamasya sAMnyAsikaH // 2 // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 abhidhAnacintAmaNau- . . . yatate'pavargAya yatiH // 3 // karmandena proktaM bhikSusUtraM vettyadhIte vA karmandI, " kRzAzvakarmandAt-" // 6 / 3 / 190 // itIn // 4 // raktaM vasanamasya raktavasanaH // 5 // parivrajya sarva saMnyasya vrajati parivrAjakaH / / 6 // tapaH zIlamasya tApasaH, "aGsthAcchatrAde-" // 6 / 4 / 60 // ityaJ , tapo'syAstIti vA jyotsnAditvAdaN, tapasvyapi // 7 / 473 // pArAzaryeNa proktaM bhikSusUtraM vettya. dhIte vA pArAzarI, " zilAlipArAzaryAnaTabhikSusUtre" // 6 / 3 / 189 // iti Nin // 8 // parikAGkSati pArikADI bAhulakAddIrghaH // 9 // mAkaraNazIlo maskarI sa hyAha-mA kRSata karmANi zAntirvaH zreyasIti, varcaskAditvAt sAdhuH // 10 // parirakSA prayojanamasya pArirakSikaH // 11 // ___sthANDilaH sthaNDilazAyI yaH zete sthaNDile vratAt // 474 // sthaNDila eva zete sthANDilaH, "sthaNDilAcchete vratI" // 6 / 2 / 139 // ityaN // 1 // sthaNDile zete sthaNDilazAyI, "vratA''bhIkSNye" // 5 / 1 / 157 // iti Nin // 2 // 474 // tapaHklezasaho dAntaH tapaHklezaM sahate tapaHklezasahaH, tapaHklezA'nudvignaH // 1 // damyate sma dAntaH, "Nau dAnta-" // 4 / 4 / 74 // iti kte sAdhuH // 2 // zAntaH zrAnto jitendriyaH / __ zAmyati sma zAntaH // 1 // zrAmyati sma zrAntaH // 2 // jitAnIndriyANyanena jitendriyaH // 3 // avadAnaM karma zuddhaM avadIyate'nena avadAnam // 1 // zuddhaM sotkarSa karma caritam // 2 / / brAhmaNastu trayImukhaH / / 475 // bhUdevo vADavo vipro vyagrAbhyAM jAtijanmajAH / varNajyeSThaH sUtrakaNThaH SaTkarmA mukhasambhavaH / / 476 // vedagarbhaH zamIgarbhaH sAvitro maitra etasaH / / brahmaNo'patyaM brAhmaNaH, " so'patye." // 6 / 1 / 28 // ityaNi "jaatau"||714|58|| ityatra anapatya eveti niyamAt "acamo'mano-" // 7 / 4 / 59 // ityantasvarAdilopo na bhavati, brahma aNati vA pRSodarAditvAt , brahmApyabhedopacArAt // 1 // trayI RgyajuHsAmavedA mukhe'sya trayImukhaH // 2 // 475 // bhuvi devo bhUdevaH // 3 // vADava ivA'tRptatvAda vADavaH, vaDavA brAhmaNI tadapatyamiti Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 325 vA // 4 // vividhaM prAti pUrayati vipraH, vizeSeNa pAtIti vA "khurakSura-" ||(unnaa396)|| iti re nipAtyate // 5 // dyagrAbhyAM pare jAtijanmajAH, "mAturagre vijananaM dvitIyaM maujibandhanam" iti smRteH, dve jAtI janmanI vA'sya dvijaatiH||6|| dvijanmA // 7 // dvirjAto dvijaH // 8 // agre Adau, agrAd mukhAdvA jAtirjanma cA'sya agrajAtiH // 9 // agrajanmA // 10 // agre agrAd vA jAto'grajaH // 11 // varNAnAM jyeSTho varNajyeSThaH // 12 // sUtraM yajJopavItaM kaNThe'sya suutrknntthH||13||ssdd-adhyynm , adhyApanam , yajanam , yAjanam, dAnam ,pratigrahazceti kANyasya ssttkrmaa||14||brhmnno mukhAt sambhavati mukhasambhavaH,yacchratiH-"brAhmaNo'sya mukhamAsIt iti||15||476|| vedA garbhe'sya vedagarbhaH // 16 // zamIgarbho'gniH, sa iva ghasmaratvAt zamIgarbhaH // 17 // sAvitrI devatA'sya sAvitraH, sAvitryanuvacanaM vinA maujIbandhanA'bhAvAt ,yanmanu: "tatra yad brahmajanmA'sya maujIbandhanacihnitam / tatrA'sya mAtA sAvitrI pitA tvAcArya ucyate // " iti // 18 // mitro devatA'sya maitraH // 19 // etItyetasaH " iNaH " // (uNA-581) // iti tasaH // 20 // vaTuH punarmANavakaH vaTati veSTayati maujI vaTuH, "bhRmRtR-"||(unnaa-716)|| ityuH // 1 // manorapatyaM kutsitaM mUDhaM mANavaH, "mANavaH kutsAyAm // 6 / 1 / 95 // ityaNi sAdhuH, maNati zabdAyate iti vA "maNivarNit" // (uNA-516) // ityavaH, ke mANavakaH // 2 // bhikSA syAd grAsamAtrakam // 477 // bhikSyate bhikSA, grAsa iva grAsamAtram , yadAhuH "grAsapramANaM bhikSA syAdagragrAsacatuSTayam / agraM caturguNaM prAhurhantakAraM dvijottamAH" // iti // 1 // 477 // upanAyastUpanayo vaTUkaraNamAnayaH / upanAyamupanAyo maujIbandhanam , yanmanu:-"garbhASTame'bde kurvAMta brAhmaNasyo.phnAyanam // 1 // upanayanamupanayaH // 2 // avaTurvaTuH kriyate'nena vaTUkaraNam // 3 // AnayanamAnayaH // 4 // agnIndhanaM tvagnikAryamAnIdhrA cAmikArikA // 478 / / agniridhyate'smin agnIndhanam // 1 // agneH kAryamagnikAryam // 2 // agnimindhe'gnIdh RtvivizeSaH, tasyeyamAgnIdhrA, "gRhe'nIdho raNadhazca" // 6 / 3 / 174 // . iti raN , prajJAditvAt svArthe'Ni AgnIdhrItyapi // 3 // agneH karaNamagnikArikA "bhAve" // 5 / 3 / 122 // iti NakaH // 4 // 478 // Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 abhidhAnacintAmaNau- . pAlAzo daNDa ASADho vrate vrate brahmacaryAzramakarmANa, palAzasya vikAro'vayavo vA pAlAzaH, "prANyoSa. dhi-" // 6 // 2 // 31 // ityaN // 1 // daNDo yaSTiH, ASADhAH prayojanamasya ASADhaH "vizAkhA''SADhAd manthadaNDe" // 6 / 4 / 120 // ityaN // 2 // rAmbhastu vainnvH| vrate daNDa ityeva, rambhA veNuparyAyaH, rambhAyAH vikAro rAmbhaH, "prANyauSadhi-" // 6 // 2 // 31 // ityaN // 1 // veNovikAro vaiNavaH, "plakSAdeH-" // 6 / 2 / 59 // ityaNa // 2 // bailvaH sArasvato raucyaH ___vrate daNDa ityeva, bilvasya vikAro'vayavo vA bailvaH // 1 // sArasvatI-rucyazabdau bilvaparyAyau, sarakhatyA vikAraH sArasvataH // 2 // rucyasya raucyaH // 3 // __pailavastvauparodhikaH // 479 // vrate daNDa ityeva, pIlorvikAraH pailavaH // 1 // samIpamAgacchatAM duSTasattvAnAM rodho nivAraNaM prayojanamasya ikaNi, pRSodarAditvAt auparodhikaH // 2 // 479 // Azvatthastu jitanemiH vrate daNDa ityeva, azvatthasya vikAro'vayavo vA''zvatthaH // 1 // kSudrajantughAtena jitA nemiranena jitanemiH / / 2 // audumbara ulUkhalaH / vrate daNDa ityeva, udumbarasya vikAro'vayavo vA audumbaraH // 1 // udumbaraparyAya ulUkhalazabdaH, ulUkhalasya vikAro'vayavo vA ulUkhalaH, "prANyauSadhi-" // 6 // 2 // 31 // ityaNa, "lub bahulaM puSpamUle" // 6 // 2 // 57 // iti tasya lup // 2 // manustu- brAhmaNo bailvapAlAzau kSatriyo vaattkhaadirau| pailavaudumbarau vaizyo daNDAnahanti dharmataH // ityAha / jaTA saTA jAyate tapasi jaTA, tapakhinAM prathitaH kezasaGghAtaH // 1 // sanyate saTA "nmitni-"|| (uNA- 139) // iti To na luk ca, 'jaTa saGghAte' 'SaTa avayave' ityanayorvA'c // 2 // __ vRSI pIThaM tapasvinAM pITham , bruvantaH sIdantyasyAM vRSI, pRSodarAditvAt saH, gaurAditvAt GIH, vRsItyapi // 1 // 2 // nAma: Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 maryakANDaH / ___327 kuNDikA tu kamaNDaluH // 480 // kuNDate kuNDI "bhAjagoNa-" // 2 // 4 // 30 // iti GI, ke kuNDikA // 1 // kaM pAnIyamanityatra kamaNDaluH puMklIbaliGgaH, "gUhaluguggalukamaNDalavaH" // (uNA824 ) // iti sAdhuH, kaM jalaM aNDe madhye lAti vA // 2 // 480 // zrotriyazchAndasaH chando'dhIte zrotriyaH, "chando'dhIte zrotrazca vA" // 1173 // itIyaH zrotrAdezazca, pakSe " tad vettya-" // 6 / 2 / 117 // ityaNi chAndasaH // 1 // 2 // yaSTA tvAdeSTA syAd makhe vratI / yAjako yajamAnazca yajate yaSTA // 1 // Adizati khAmyena AdeSTA, makhe yajJe vratI saniyamaH // 2 // yajAta yAjakaH // 3 // yajate yajamAnaH "pUTyajaH shaanH"||5|2|23||4|| somayAjI tu dIkSitaH // 481 // somena yajati somayAjI // 1 // dIkSA saMjAtA'sya dIkSitaH // 2 // 481 // ijyAzIlo yAyajUkaH ijyA yajanaM zIlamasya ijyAzIlaH // 1 // mRzaM yajanazIlo yAyajUkaH, "yajijapi-" // 5 / 2 / 47 // iti yaGantAt yajerUkaH // 2 // yajvA syAdAsutIbalaH / iSTavAn yajvA, "suyajovanip" // 5 / 1 / 172 // 1 // AsutiH somasaMdhAnamastya'sya AsutIvalaH kRSyAditvAd balac , "balacyapitrAdeH" // 3 / 2 / 82 // iti dIrghaH 1 // 2 // . somapaH somapIthI syAt somaM pibati somapaH // 1 // pAnaM pIthIH, " nInUra-" // (uNA-227) / iti kit thaH, somapasya pItho'styasya somapIthI // 2 // sthapatiMrgI:patISTikRt // 482 // gIpavRhaspateH iSTiM yajJaM karotIti gIHpatISTikRt , bRhaspatisavena hetunA sthApayatIti sthapatiH // 1 // 2 // 482 // ___ sarvavedAstu sarvasvadakSiNaM yajJamiSTavAn / . sarva vidanyasmAt sarvavedAH, "as" ||(unnaa-952)|| ityas // 1 // sarvasvaM dakSiNA'tra sarvasvadakSiNastamiSTavAn // 2 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *328 abhidhAnacintAmaNo- . yajurvidadhvaryuH , yajurvedaM vetti yajurvit // 1 // adhvaraM yAti adhvaryuH, "kevayubhuraNu-'' // (uNA746) // iti nipAtyate // 2 // Rgvida hotA RgvedaM vetti Rgvit // 1 // juhotIti hotA, "hUpUd-" // (unnaa-863)|| iti tRH // 2 // udgAtA tu sAmavit // 483 // sAmAnyudgAyati udgAtA, "hUpUdga-" // (unnaa-863)|| iti tRH // 1 // sAmavedaM vettIti sAmavit // 2 // 483 // __ yajJo yogaH savaH satraM stomo manyurmakhaH kratuH / saMstaraH saptatantuzca vitAnaM barhiradhvaraH // 484 // ijyate yajJaH, "yajikhapi-" // 5 / 3 / 85 // iti naH // 1 // ghaJi yAgaH // 2 // sUyate somo'tra savaH // 3 // sIdantyatra devAH satram , " huyAmA-" (uNA-451) // iti traH // 3 // stuvanti atra yajvAnaH stomaH, " artIri-" (uNA-338) // iti maH, stomyate zlAghyate vA // 5 // manyate'sau manyuH puMliGgaH, "yajizundhi-" // (uNA-801) // iti yuH||6|| mahyante devA atra makhaH, "mahe. ruccAsya vA" // ( uNA-89) // iti kho haluk , makhati dharmameti vA // 7 // kriyate svargakAmaiH kratuH puMliGgaH, " kRlAbhyAM kiMt" // (uNA-780) // ityatuH // 8 // saMstIryante darbhA atra saMstaraH, "puMnAmni-' // 5 // 3 / 130 // iti ghaH // 9 // pazubandhArtha sapta tantavo'tra saptatantuH puMliGgaH, yadvA saptasaGkhyAstantavo bhedA asya, yadAha- 'agniSTomAdayaH saMsthA bhedAH saptA'sya tantavaH' iti||10|| vitanyate vitAnaM puMktIbaliGgaH // 11 // bRMhati vardhate dharmo'tra bahiH, klIbaliGgaH "baMhiva'hernaluk ca" // ( unnaa-990)|| itIs // 12 // na dhvaratyadhvaraH, adhvAnaM rAtIti vA // 13 // 484 // adhyayana brahmayajJaH ... adhIyate'dhyayanaM khAdhyAyaH // 1 // brahmaNe yajanaM dAnaM brahmayajJaH // 2 // syAd devayajJa AhutiH / homo hotraM vaSaTkAraH hai. dedebhyo pajanaM devayahaH // 1 // ADUyate'sAvakAvAhutiH // 2 // hUyate homaH, " artIri-" // ( uNA-338) // iti maH // 3 // "huyAmA-" // (uNA Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mayaMkANDaH / 329 451 ) // iti tre hotram // 4 // vaSaTkaraNaM vaSaTkAraH // 5 // pitRyajJastu tarpaNam // 485 // tacchrAddhaM piNDadAnaM ca pitRbhyo yajanaM pitRyajJaH // 1 // tapyate'nena tarpaNam // 2 // 485 // zraddhA prayojanamasya zrAddhaM puMklAbaliGgaH, cUDAditvAdaN // 3 // piNDo dIyate'smin piNDadAnam // 4 // .. nRyajJo'tithipUjanam / nRbhyo yajanaM dAnaM nRyajJaH // 1 // atithayaH pUjyante'sminniti atithipUjanam // 2 // bhUtayajJo baliH . bhUtebhyo kAkAdibhyo yajanaM bhUtayajJaH // 1 // balatyaneneti baliH puMstrIliGgaH // 2 // upasaMhAramAha paJca mahAyajJA bhavantyamI // 486 // amI brahmayajJAdayaH, yanmanu: adhyApanaM brahmayajJaH pitRyajJastu tarpaNam / homo devo bAlabhUto nRyajJA'tithipUjanam // iti // 486 // paurNamAsazca darzazca yajJau pakSAntayoH pRthak / zuklapakSAnte yajJaH pUrNamAsyAM bhavaH paurNamAsaH, "bhrtusndhyaadernn"||6|3|09|| // 1 // kRSNapakSAnta yajJaH darzabhavatvAd darzaH, AmAvAsya ityarthaH // 1 // .... saumikI dIkSaNIyaSTiH __somaH prayojanamasyAH saumikI // 1 // dIkSaNIyasya dIkSArhasya iSTiIkSaNIyeSTiH // 2 // .....dIkSA tu vratasaMgrahaH // 487 // dIkSaNaM dIkSA // 1 // vrataM zAstrato niyamastasya saMgrahaH // 2 // 487 // vRtiH sugahanA kumbA viyate'nayA vRtiH kaNTakAdyAvaraNaM prastAvAd yajJavATasya, sA sugahanA nicitA kuMmbyate AcchAdyate'nayA kumbA, "bhiSibhUSi-" // 5 / 3 / 109 // iti ang|| 1 // vedI bhUmiH pariSkRtA / / pariSkRtA cAturasreNa yAgArtha bhUSitA bhUmiH // 1 // vidantyenAM vedI, " vi Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 abhidhAnacintAmaNau- ... divRtervA" // ( uNA- 610 ) // iti iH, DyAM vedI // 2 // sthaNDilaM catvaraM cAnyA anyA yAgArthamasaMskRtA bhUmiH 'sthala sthAne' sthalanti tiSThantyatra sthaNDilaM, "sthANDilakapila-" // ( uNA- 484 ) // itIle nipAtyate // 1 // catyate catvaraM "kRgRza-" // ( uNA- 441 ) // iti varaT // 2 // yUpaH syAd yajJakIlakaH // 488 // yUyate pazuranena yUpaH, "yusuku." // ( uNA-297 ) // iti pa UtvaM ca puMliGgo'yam , vaijayantI tu- "yUpo'strI saMskRtastambhaH" iti kliibe'pyaah| yajJe pazuvizasanAya kIlako yajJakIlakaH // 1 // 488 // ___caSAlo yUpakaTake takSNA ghaTito yUpAgre kaTakAkRtiH, caSyate utkIryate caSAlaH puMktIvaliGgaH, "RkRmR-" // ( uNA- 475 ) // ityAlaH // 1 // yUpakarNo ghRtaavnau| yUpasya karNo yUpakarNaH / ghRtasya avaniniSekasthAnaM ghRtAvanistatra // 1 // yUpAgrabhAge syAt tama tarantyanena yUpaM tarma, "man" // ( uNA- 911 ) // iti man klIbo'yam , vAcaspatistu- "yUpAgraM tarma na striyAm" iti puMsyapyAha // 1 // araNinimanthadAruNi // 489 // iyarti vahnirasmin araNiH puMstrIliGgaH, "RhasU-" // (uNA- 638) // ityaNiH, agnernirmathanAya dAru kASThaM tatra // 1 // 489 // syurdakSiNA''havanIyagArhapatyAstrayo'mayaH / dakSiNe sthApyatvAd dakSiNaH // 1 // Ahotavya AhavanIyaH // 1 // gRhapatinA saMprayukto gArhapatyaH, "hRdyapadya-" // 7 // 1 / 11 // iti ye nipAtyate // 1 // idamamitrayaM tretA idamuktam , trIn itA prAptA tretA pRSodarAditvAd etvaM // 1 // praNItaH saMskRto'nalaH // 490 // mantrAdinA saMskRto'nalaH / praNIyate sma praNItaH // 1 // 490 // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / Rk sAmidhenI dhAyyA ca samidAdhIyate yayA / samidhAmAdhAnI sAmidhenI Rk," samidha AdhAne- " // 6|3|162 // iti TenyaN // 1 // dhIyate samidammAvanayA "dhAyyApAyya - " // 5|1| 24 // iti dhyANi nipAtyate // 2 // samidindhanamedhedhmatarpaNaidhAMsi samidhyate vahniranayA samit, saMpadAditvAt kvip // 1 // idhyate'nena indhnm||2|| "dazanA'vodai-" // 42 // 54 // iti nipAtanAd nalope ghaJi edhaH // 3 // " vilibhili-- ||(unnaa-340)|| iti me idhmaM klIbaliGgo'yam, vaijayantI tu-"homendhanaM syAdimosstrI" iti puMsyapyAha // 4 // tRpyatyagniranena tarpaNam // 5 // idhyate'nena edhaH klIbaliGgaH, "yendhibhyAM yAdedhau ca " || ( uNA - 968 ) // ityas // 6 // bhasma tu // 491 // svAda bhUtirbhasitaM rakSA kSAraH " man" 'bhasa bhartsanadIptyoH ' sautraH, bhasitaM taditi bhasma klI baliGgaH, // ( uNA - 911 ) // iti man // 1 // 491 // bhUyate'nayA bhUtiH // 2 // babhasti vahninA bhasitam // 3 // rakSyate'nayA rakSA // 4 // kSarati kSAraH, jvalAditvAd NaH // 5 // pAtraM suvAdikaM / pibantyanena pAtraM "nIdAmbU - " || 5|2|88 // iti RT // 1 // 331 sruvaH suk sravatyasmAt sruvaH, "nighRSI - " // ( uNA - 511) // iti dviH // 1 // sravati havirasyAH sruk strIliGgaH, " srozcik" // ( uNA - 871 ) // iti cik // 2 // adharA-sopabhRt sA sruk adharA / upabhriyate upabhRt saMpadAditvAt kvip // 1 // , * // 492 // juhUH punaruttarA // 492 // juhvatyanayA juhUH, " didyuddadRd -" || 5|2|83 // iti kvipi sAdhuH // 1 // dhruvA tu sarvasaMjJArthaM yasyAmAjyaM nidhIyate / dhruvati dhruvA " ac " || 5|1|49 // ityac kuTAditvAd guNAbhAvaH // 1 // , Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 abhidhAnacintAmaNau- .. yo'bhimanvya nihanyeta sa syAt pazurupAkRtaH // 493 // upa Amanya kriyate hanyate sma upAkRtaH // 1 // 493 // paramparAkaM zasanaM prokSaNaM ca makhe vadhaH / paramparAmakati paramparAkam // 1 // zasyate zasanam , zamanamityanye // 2 // prokSyate prokSaNaM lakSaNayA vadhaH, prokSya hi yajJe pazuhanyate // 3 // hiMsArtha karmAbhicAraH syAt vipakSAdInAM hiMsAnimittaM karma uccATanamAraNAdi, abhibhavituM caraNamabhicAraH // 1 // yajJArha tu yajJiyam // 494 // . yajJamarhati yajJiyam , " yajJAdiyaH" // 6 / 4 / 179 // 1 // 494 / / haviH sAnnAyyam hUyate haviH klIbaliGgaH / / 1 // saMnIyate sAMnAyyam , "dhAyyApAyya" / / 5 / 1 / 24 // iti ghyaNi nipAtyate // 2 // AmikSA zRtoSNakSIragaM dadhi / / kSIrazaraH payasyA ca AmRdnAti cittam , AmIyate kSipyate dadhyatreti vA AmikSA "lAkSAdrAkSA-" // ( uNA-597 ) // iti nipAtyate, zRtaM pakkamuSNaM taptaM ca tadgataM dadhi // 1 // kSIrasya zaro maNDa iva kSIrazaraH / / 2 // payaso vikAraH payasyA "payodroryaH " // 6 // 2 // 35 // iti yaH // 3 // tanmastuni tu vAjinam // 495 // tasyA AmikSAyA mastuni maNDe vajati vAjinam , "vipinAjinA-" (uNA284 ) // iti ine nipAtyate // 1 // 495 // havyaM surebhyo dAtavyaM hUyate havyam , agnimukhena surebhyo dAtavyamodanam / / 1 / / pitRbhyaH kvymodnm| brAhmaNamukhena pitRbhyo dAtavyamodanam , kUyate zabdAyate pitRbhiH kvym||1|| ubhayamubhayoti shrutijnyaaH| Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mayaMkANDaH / / 333 Ajye tu dadhisaMyukte pRSadAjyaM pRSAtakaH // 496 // pRSadbhirdadhibindubhiH sahitamAjyaM pRSadAjyam , dadhyAjyamityapi // 1 // pRSadbhiraGkayate pRSAtakaH, pRSodarAditvAt // 2 / / 496 / / danA tu madhusaMpRktaM madhuparka mahodayaH / madhunaH parkaH saMparko madhuparkam // 1 // mahAnudayo'smAt mahodayaH // 2 // havitrI tu homakuNDaM hUyate'syAM havitrI, "bandhivahi." // ( uNA-459 ) // itItraH // 1 // homAya kuNDaM homakuNDam // 2 // havyapAkaH punazvaruH // 497 / / havyasya pAko havyapAkaH // 1 // caryate bhakSyate caruH pakkaM hotavyam , yadvA havyasya pAko'tra havyapAkaH sthAlI, carantyasmAda . devapitRbhUtAnIti caruH puMliGgaH, "mivahi-" // ( uNA-726 ) // ityuH // 2 // 497 // amRtaM yajJazeSa syAt na mriyate'nena na nazyatyamRtam // 1 // yajJasya zeSo yajJazeSastatra // 1 // vighaso bhuktshesske| viziSTamadanaM vighasaH // 1 // bhuktasya zeSo bhuktazeSastatra // 2 // yanmanuH-vighasAzI bhaved nityaM nityaM cAmRtabhojanaH / vighaso bhuktazeSaH syAda yajJaziSTamathA'mRtam // yajJAnto'vabhRthaH yajJasya antaH samApanaM yajJAntaH // 1 // avabhriyate pUryate'nena avabhRthaH, "avabhRnikrasamiNabhyaH" // ( uNA-229 ) // iti kit thaH // 2 // pUrta vApyAdi ... pUryate pUrta puNlaablinggH| Aha ca-vApIkUpataDAgAni devatAyatanAni c| annapradAnamArAmAH pUrtamAryAH pracakSate // 1 // iSTaM makhakriyA // 498 // ijyate iSTam // 1 // makhasya karma makhakriyA yAgAdi / yadAha-ekAgnikarma havanaM tretAyAM yacca huuyte|| antarvedyAM yaddAnamiSTaM tadabhidhIyate // 498 / / Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 abhidhAnacintAmaNau iSTApUrta tadubhayaM tat pUrttamiSTaM ca ubhayamiSTApUrta rAjadantAditvAt sAdhuH // 1 // barhirmuSTistu viSTaraH / barhiSAM darbhANAM muSTirbarhimuSTiH, vistIryate viSTaraH puMklabiliGgaH, "veH svaH" // 2 / 3 / 23 // iti SatvaM // 1 // ___ amihotryamicit cA''hitAmo agnihotramasyAstya'gnihotrI // 1 // agniM citavAnagnicit " agnezcaH" // 5 / 1 / 164 // iti vip // Ahito'gniranenA''hitAgnistatra, agnyaahito'pi||2|| athAnirakSaNam // 499 / / agnyAdhAnamagnihotraM agneH rakSaNamagnirakSaNam // 1 // 499 / / agnirAdhIyate'smin agnyaadhaanm||2|| agnihUyate'treti agnihotraM // 3 // darvI tu ghRtlekhnii| dRNAti havyaM darviH, "dRpRvRbhyo viH' // ( uNA-704 ) // DyAM dIM // 1 // ghRtaM likhyate'nayA ghRtalekhanI // 2 // homAnistu mahAjvAlo mahAvIraH pravargavat // 500 // homArthamagnihomAgniH // 1 // mahatyo jvAlA asya mahAjvAlaH // 2 // cArayate vIro'gniH, mahAMzcAsau vIrazca mahAvIraH // 3 // pravRjyate pApamanena pravargaH // 4 // // 500 // homadhUmastu nigaNaH home dhUmo homadhUmaH // 1 // nitarAM gaNyate nigaNaH, "yuvarNa- // 5 // 3 // 28 // ityal // 2 // homabhasma tu vaiSTutam / vizeSeNa stUyate sma viSTuto'gniH, tasyedaM vaiSTutam // 1 // upasparzastvAcamanaM upaspRzyate'dbhiH khAnyasminnupasparzaH, yanmanu: upaspRzya dvijo jityamannamadyAt samAhitaH / bhuktvA copaspRzet samyagadbhiH khAni ca saMspRzet // 3 // Acamyate'mbho'tra AcamanaM // 2 // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDa: / ghArasekau tu secane // 501 // dharaNaM ghAraH, secanaM sekaH, secanaM ghRtAdinA'gneH prokSaNaM tatra || 1 |2| 3 || 501 // brahmAsanaM dhyAnayogAsane 335 brahmaNi paramajyotiSyAsanaM layo brahmAsanam, dhyAnaM tat pratyayaikatAnatA, yogazcittavRttinirodhaH, tayorAsyate'nena dhyAnayogAsanaM tatra // 1 // atha brahmavarcasam / vRttAdhyayanarddhiH 39 brahmaNaH tapaHkhAdhyAyAdervarcastejo brahmavarcasaM "brahmahastirAjapalyAdvarcasaH // 7 / 3 / 83 // ityat samAsAntaH // 1 // vRttasyAdhyayanasya ca RddhirvRttAdhyayanardhiH // 2 // syAd brahmAJjaliraJjaliH / // 502 // pAThe vedasya pAThe'dhyayane'JjaliH, brahmaNe vedAya aJjaliH brahmAJjaliH // 1 // yadAha - saMhatya hastAvadhyeyaM sa hi brahmAJjaliH smRtaH // 502 // pAThe tu mukhaniSkrAntA vipruSo brahmavindavaH / vedapAThe vakta nirgatA jalakaNAH, brahmaNo vedasyeva bindavo brahmabindavaH // 1 // sAkalyavacanaM pArAyaNaM sAkalyena kArtsnyena vacanamadhyayanaM sAkalyavacanam // 1 // pAramayate'nena pArAyaNam // 2 // kalpe vidhikramau // 503 // . kalpyate'nena viniyogazAstreNa kalpastatra // 1 // vidhIyate'nena vidhiH // 2 // kramyate prakramyate'nena prakramaH // 3 // 503 // mUle'GguSThasya syAd brAhmaM tIrthaM brahmA devatA'sya brAhmaM "devatA" // 6 / 2 / 101 // ityaNi " brahmaNaH || 7|4|57 // ityantyasvarAdilopaH, devebhyastIryate dIyate'nena tIrtham // 1 // kAyaM kaniSThayoH / kaniSThayormUle kaH prajApatirdevatA'sya kArya tIrtham, aJjalimadhyena prajApatiyo'JjalidAnAt // // pitryaM tarjanyaGguSThAntaH tarjanyaGguSThamadhye pitarau devatA'sya pitryaM "vAtupinuSaso yaH " // 6 / 2/109 // iti yaH // 1 // Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 abhidhAnacintAmaNau daivataM tvaGgulImukhe // 504 // aGgulInAM mukhe'prabhAge devatAnAmidaM daivataM tIrtham // 1 // yad yAjJavalkyaH"kaniSThAtarjanyaGguSThamUlAnyagraM karasya ca / prajApatipitRbrahmadevatIrthAnyanukramAt // 504 // " zeSazcAtra - karamadhye saumyaM tIrthaM brahmatvaM tu brahmabhUyaM brahmasAyujyamityapi / brahmaNo jJAnasya bhAva brahmatvaM // 1 // brahmaNo bhavanaM brahmabhUyaM brahmaNaikasvammokSa ityarthaH, "hatyAbhUyaM bhAve " || 5|1136 // iti kyapi sAdhuH // 2 // saha yuk yogo'sya sayuk tasya bhAvaH sAyujyam, brahmaNA sAyujyaM brahmasAyujyam // 3 // devabhUyAdikaM tadvat tadvaditi devatvaM devasAyujyaM ca, AdizabdAt mUrkhabhUyAdi // 1 // 2 // athopAkaraNaM zruteH || 505 // saMskArapUrvagrahaNaM syAt upAkkriyate'nenopAkaraNaM vedapAThArambhe viziSTa vidhiH // 1 // " rohiNyAM chandAMsyupakuryAt " iti hi zrutiH // 2 // 505 // svAdhyAyaH punarjapaH / svasya vedasyAdhyayanaM svAdhyAyaH // 1 // japanaM japaH " vyadhajapa-" || 5|3|47 // ityal // 2 // aupavastraM tUpavAsaH upavastA prApto'sya aupavastraM " RtvAdibhyaH " || 6 |4|125 // ityaN / 'vasUc stambhe' ityasmAt kte upavastaH, tasyedamaupavastamityeke, upavastramityanye, upavasturidamiti annAdyapi, yat smRtiH - 'mASAn madhumasUrAMzca varjayedaupavastra ke ' // 1 // upavasanamupavAsa: puMklIbaliGgaH // 2 // kRcchraM sAntapanAdikam // 506 // kRntati pApaM kRcchraM nAma tapaH, puMklIvaliGgaH // 1 // santapane bhavaM sAntapanaM // 2 // yat smRtiH - vyahaM sAyaM tryahaM prAtaH tryahamadyAdayAcitam / tryahaM paraM ca nAznIyAt kRcchraM sAntapanaM smRtam // 1 // , AdigrahaNAt cAndrAyaNAdi // 506 // prAyaH saMnyAsyanazane Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 matyakANDaH / prakaNApyante'nena paralokaM prAyaH / saMnyasanaM saMnyAsaH, sarvatyAgena maraNAdhyavasAyaH so'styatra saMnyAsi, saMnyAsayuktaM tacca tadanazanaM ca saMnyAsyanazanaM tatra // 1 // niyamaH puNyakaM vratam / niyamyate'nnAdyatra niyamaH // 1 // puNyameva puNyakam // 2 // viyate upavAsAdyatra vrataM puMklIbaliGgaH, " pRSiraji-" ( uNA-208) iti kidataH // 3 // zeSazcAtra-atha syAniyame tapaH // caritraM caritAcArau cAritracaraNe api // 507 // vRttaM zIlaM ca caryate caritraM "lUdhUsUkhani-" // 5 / 2 / 87 // iti itraH // 1 // caryate sma caritam // 2 // AcaraNamAcAraH // 3 // caritrameva cAritraM prajJAditvAdaN // 4 // caryate caraNam // 5 // 507 // varttanaM vRttam // 6 // zete sukhamanena zIlaM puMklIbaliGgaH, "zukazI-" ||(unnaa-463)|| iti kid laH, zIlyate taditi vA // 7 // sarvainodhvaMsi japye'ghamarSaNam / sarvainasAmapadhvaMsini japye, aghaM mRSyate zodhyate'nenA'ghamarSaNam , adaivatyo mantraH, tajjapo vA, trirAtropavAsAdistUpacArAd , vAcyaliGgo'yam // 1 // samAstu pAdagrahaNAbhivAdanopasaMgrahAH // 508 // pAdayorantargrahaNaM pAdagrahaNam // 1 // abhivAdyate AziSaM kAryate'nena abhivAdanam // 2 // upasaMgrahaNamupasaMgrahaH, yanmanu: vyatyastapANinA kAryamupasaMgrahaNaM guroH / vAmena vAmaH spraSTavyo dakSiNena tu dakSiNaH // 3 // 508 // upavItaM yajJasUtraM proddhRte dakSiNe kare / . . upavIyate prAkriyate sma upavItaM puMklIbaliGgaH // 1 // yajJasUtraM yajJopavItam , brahmasUtraM pavitramiti caiko'rthaH taccehAnuvAdyam // 2 // prAcInA''vItamanyasmin prAgeva prAcInam , AvIyate sma AvItam anyasmin , vAme kare proddhRte // 1 // nivItaM kaNThalambitam // 509 // niyataM vAyate sma nivItam // 1 // kaNThe Rju lambyate sma kaNThalambitam / Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 abhidhAnacintAmaNau- - yanmanu: provRte dakSiNe pANAvupavItyucyate dvijaH / savye prAcInamAvItI nivItI kaNThasarjane // 509 // prAcetasastu vAlmIkirvalmIkakuzinau kaviH / maitrAvaruNavAlmIko pracetaso'patyaM prAcetasaH // 1 // valmIkasyApatyaM vAlmIkiH, bAhvAditvAdiJ // 2 // valmIkabhavatvAd valmIkaH // 3 // kuzAH santyasya. kuzI // 4 // kavate kaviH, Adikavirapi // 5 // mitrAvaruNayorayaM maitrAvaruNaH, maitrAvaruNirapi // 6 // valmIkasyAyaM vAlmIkaH // 7 // vedavyAsastu mATharaH // 510 // dvaipAyanaH pArAzaryaH kAnIno bAdarAyaNaH / vyAsaH vedArthAn vyAsayati prapaJcayati vedavyAsaH, yad bhArate- "vedArthA bhArate nyastAH' iti // 1 // maTharasyApatyaM mATharaH vidAditvAdaJ // 2 // 510 // dvipasyApatyaM dvaipAyanaH, narAditvAdAyanaN // 3 // parAzarasyApatyaM pArAzaryaH, gargAditvAd yaJ // 4 // kanyAyA apatyaM kAnInaH "kanyAtriveNyA-" // 6 / 1 / 62 // ityaNi sAdhuH // 5 // bAdarasyApatyaM bAdarAyaNaH, naDAditvAdAyanaN // 6 // vyAsayati prapaJcayati zubhA'zubhamiti vyAsaH // 7 // asyA'mbA satyavatI vAsavI gandhakAlikA // 511 // yojanagandhA dAzeyI zAlakAyanajA ca saa| asya vyAsasya ambA jananI, satyamastyasyAH satyavatI // 1 // vasoriyaM vAsavI // 2 // gandhena yuktA kAlI zyAmA gandhakAlI, ke gandhakAlikA // 3 // 511 // yojana vyApI gandhaH saurabhyamasyA yojanagandhA // 4 // dAzI dhIvarAGganA tasyA apatyaM dAzeyI // 5 // zAlaGkAyanAjjAtA zAlaGkAyanajA // 6 // zeSazcAtra-satyavatyAM gandhavatI mtsyodrii|| jAmadagnyastu rAmaH syAd bhArgavo reNukAsutaH / / 512 // jamadagnerapatyaM jAmadagnyaH , gargAditvAd yaJ ||1||rmte rAmaH, parazurAmo'pi // 2 // bhRgorapatyaM bhArgavaH, "RSivRSNya-" // 6 / 1 / 61 // ityaN // 3 // reNukA yAH suto reNukAsutaH, reNukeyo'pi // 4 // 512 // nAradastu devabrahmA pizunaH kalikArakaH / . Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 339 nAraM narasamUha dyati bhinatti kalaharucivAn naardH|| 1 // devAnAM brahmA devabrahmA // 2 // pizunayati kathayati pizunaH // 3 // kaliM karoti kalikArakaH // 4 // __ vaziSTho'rundhatIjAniH atizayena vasumAn vaziSThaH, "guNAGgAda." // 7 / 3 / 9 // iti iSThe "vinma. torNISThe-" // 7 / 4 / 32 // iti matolapi "trantyasvarAdeH" // 7 // 4 / 43 // ityantasvarAdilopaH // 1 // arundhatI jAyA'sya arundhatIjAniH "jAyAyA jAniH" // 7 // 3 / 164 // iti jAnyAdezaH // 2 // ___ akSamAlA tvarundhatI // 513 // akSANAM mAlA'syA akSamAlA, na kSamAM lAtIti vA khagAmitvAt // 1 // na ruNaddhi arundhatI // 2 // 513 // trizaGkayAjI gAdheyo vizvAmitrazca kauzikaH / trizakuM yAjayatIti trizaGkhayAjI // 1 // gAdherapatyaM gAdheyaH, "ito'niJaH' / / 6 / 1 / 72 // ityeyaNa, gAdhinandano'pi // 2 // vizvaM mitramasya vizvAmitraH, "RSau vizvasya mitre" // 3 / 2 / 79 // iti dIrghaH // 3 // kuzikasyApatyaM kauzikaH, vidAditvAdaJ // 4 // kuzAraNistu durvAsAH kuzAraNigrahaNAtU kuzAraNiH // 1 // duSTaM vAso'sya durvAsAH // 2 // zatAnandastu gautamaH // 514 // zataM bahUnAnandayati zatAnandaH // 1 // gotamasyApatyaM gautamaH, "RSivRSNya." // 6 / 1 / 61 // ityaN // 2 // 514 // yAjJavalkyo brahmarAtriyoMgezo'pi yajJavalkasyApatyaM yAjJavalkyaH , gargAditvAd yaJ // 1 // brahmaiva rAtrirasya sadAyoganidrAparavazatvAd brahmarAtriH // 2 // yogasya Izo yogezaH, yogIzo'pi // 3 // atha paanninau| sAlAturIyadAkSeyau paNino'patyaM pANinaH "Daso'patye" // 6 / 1 / 28 // ityaN ," gAthividathi-" // 7 / 4 / 54 // ityantasvarAdilopaniSedhaH, tataH pANinasyApatyaM pANiniH, "ata iJ' // 6 / 1 / 31 // tatra, salAturabhijano nivAso'sya sAlAturIyaH, "salAturAdIyaNa" // 6 / 3 / 217 // dAkSyA apatyaM dAkSeyaH, "DayAptyUGaH" // 6 / 1170 // ityeyaNa , dAkSIputro'pi // 3 // Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 abhidhAnacintAmaNau gonIMye pataJjaliH // 515 // gonarde bhavo gonardIyaH,"dorIyaH" // 6 / 3 / 32 // tatra // 1 // patati pataH, pato'jaleH pataJjaliH, pRSodarAditvAt // 2 // 515 // __ kAtyAyano vararucirmedhAjicca punarvasuH / katasyApatyaM kAtyaH, tasyApatyaM kAtyAyanaH "yajiJaH" // 6 / 1 / 54 // ityAyanaN , kAtyo'pyabhedopacArAt // 1 // varA rucirasya vararuciH // 2 // medhayA jayati medhAjit // 3 // punarapi vaskhasya punarvasuH, punarvakhorjAta iti vA // 4 // ___ atha vyADivindhyavAsI nandinItanayazca saH // 516 / / vizeSeNa AsamantAd aDati udyacchate, DIyate khe caratIti vA vyADiH, pRSo. darAditvAt // 1 // vindhye vasati vindhyavAsI // 2 // nandinyAstanayo nandinItanayaH // 3 // 516 // sphoTAyane tu kakSIvAn sphoTaM zabdasphoTamayate sphoTavAditvAt sphoTAyanastatra, sphuTasthApatyamityazvAdyAyanaJi, sphoTano'pi // 1 // kakSAvad yogo'styasya kakSIvAn "carmaNavatyaSThIvad." // 2 / 1 / 96 // iti matau nipAtyate // 2 // pAlakApye kareNubhUH / pAlakaihasticikitsakairApyate Aptatvena gamyate pAlakApyastatra // 1 // kareNoH kariNyA bhavati kareNabhUH, kAreNavo'pi // 2 // vAtsyAyane mallanAgaH kauTilyazcaNakAtmajaH // 517 / / drAmilaH pakSilakhAmI viSNugupto'Ggulazca saH / vatsasyApatyaM vAtsyaH, tasyApatyaM vAtsyAyanaH, "yajijaH " // 6 / 1 / 54 / / ityAyanaN , tatra // 1 // mallo navanandocchedane sa cAsau nAgazca mallanAgaH "vRndArakanAgakuJjaraiH" // 3 / 1 / 108 / / iti karmadhArayaH // 2 // kuTo ghaTastaM lAnti kuTilAH kumbhIdhAnyAH, teSAmapatyaM kauTilyaH, gargAditvAd yaJ // 3 // caNakasya RSe. rAtmajazcaNakAtmajaH, cANAkyo'pi // 4 // 517 // dramiladeze bhavo dvAmila: // 5 // prazastau pitroH pakSAvasya staH pakSilaH, sa cAsau svAmI pakSilavAmI // 6 // viSNurenaM gupyAditi viSNuguptaH, "tikkRtau nAmni" // 5 / 1 / 71 // iti ktiH // 7 // aGgu zarIrAvayavaM lAti aGgulaH, hInAGgulirasyA'stIti vA " hInAt svAzAdaH" / / 7 / 2 / 45 // Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 makANDaH / kSatato'vakIrNI syAt kSataM viluptaM vratamanena kSatatrataH // 1 // avAntare kIrNa reto'syA'styava - kIrNI, yat smRtiH - brahmacAryavakIrNI syAt kAmatastu striyaM vrajan // 2 // vrAtyaH saMskAravarjitaH | 518 // vrate sAdhuH kAlo vratyastatra bhavo vrAtyaH prAyazcittArhaH, bAte vRnde sAdhuriti vA pRthag vyapadezyo na ityarthaH, saMskAro'tropanayanaM tena varjitaH yanmanuH - ata UrdhvaM trayo'pyete yathAkAlama saMskRtAH / sAvitrIpatitA vrAtyA bhavantyAryavigarhitAH // 1 // 518 // zizvidAnaH kRSNakarmA 341 zvetate zizvidAnaH, "mumucAnayuyudhAna " // ( uNA - 278 ) // ityAne nipAtyate // 1 // kRSNaM malinaM karmA''cAro'sya kRSNakarmA durAcAraH, "zizvidAnaH kRSNakarmA" ityamaraH || 2 | brahmabandhurdvijo'dhamaH / brahmA bandhurevA'sya brahmabandhuH // 1 // naSTagnihA " naSTa ucchinno'gnirasya naSTAniH // 1 // vIrayate vIro'gniH, tamupekSayA hanti vIrahA, "brahmabhrUNa- // 5 / 1 / 161 // ityatra brahmAdibhyaH eva hanteH kibiti bhUte nipAtanAt vartamAne " kvip " ||5|1|148 // iti kvip // 2 // jAtimAtrajIvI dvijabruvaH // 519 // jAtimAtreNa jIvati jAtimAtrajIvI // 1 // dvijazvA'sau bruvazca dvijabruvaH, " nindyaM kutsanairapApAdyaiH " // 3 / 1 / 100 // iti karmadhArayaH // 2 // 519 // dharmadhvajI liGgavRttiH dharmasya dhvajazcihnamevA'styasya dharmadhvajI // 1 // liGgAd jaTAdervRttijIvikA'sya liGgavRttiH // 2 // . vedahIno nirAkRtiH / 44 vedena khAdhyAyena hIno vedahInaH // 1 // AkRterjAterniSkrAnto nirAkRtiH, yat smRtiH - anadhItya tu yo vedAn anyatra kurute zramam / sa jIvanneva zUdratvamAzu gacchati sAnvayaH // 2 // vArttAzI bhojanArthaM yo gotrAdi vadati svakam // 52 // Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau vArttArthaM jIvikA nimittaM satrAdAvaznAti vArtAzI // 1 // 520 // ucchiSTabhojana devanaivedyabalibhojanaH / ucchiSTaM bhojanamasya ucchiSTabhojanaH // 1 // devasya naivedyaM baliM ca bhojanaM yasya sa tathA // 2 // 342 ajapastvasadadhyetA nAsti japaH svAdhyAyo'sya ajapaH // 1 // asadadhIte'sadadhyetA // 2 // zAkhAraNDo'nyazAkhakaH // 521 // svazAkhayA raNDo virahitaH zAkhAraNDaH, anyazAkhAsu ramate vA " paJcamAd DaH" ||(unnaa-16 ( - 168 ) // 1 // anyAH zAkhA asya anyazAkhakaH // 2 // 521 // zastrAjIvaH kANDaspRSTaH "jA zastreNa jIvati zastrAjIvaH // 1 // spRSTAni kANDAnyanena kANDapRSTaH, tikaalsukhaadeH-"|| 3 / 1 / 152 // iti tAntasya vA pUrvanipAtaH, kANDo'dhamaH sacAsau spRSTazceti vA // 2 // guruhA narakIlakaH / guruM hanti guruhA // 1 // nareSu kIlaka iva narakIlakaH // 2 // malo devAdipUjAyAmazrAddhaH malate pApaM malaH, malayogAd vA // 1 // atha malimlucaH / / 522 // paJcayajJaparibhraSTaH malinaM mlocati malimlucaH, mUlavibhujAditvAt // 1 // 522 // paJcabhirbrahmayajJAdibhiH paribhraSTaH // 2 // niSiddhaikaruciH H kharuH / "kha" niSiddhA ekatra ruciranena niSiddhaikaruciH // 1 // khanati cittaM kharuH, " no luk ca // ( uNA - 808 ) // iti ruH // 2 // supte yasminnudetyarko'stameti ca krameNa tau // 523 // abhyuditA'bhinirmuktau abhibhUya udito'rkossya abhyuditaH // 1 // abhibhUya nirmukto'stamito - sasta suptasya abhinirmuktaH // 2 // 523 // Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 343 vIrojjho na juhoti yaH / vIramagnimujjhati vIrojjhaH // 1 // agnihotracchalAd yAJcAparo vIropajIvakaH // 524 // vIramagnimupajIvati vIropajIvakaH // 1 // 524 // vIraviplAvako juhad dhanaiH zUdrasamAhRtaiH / vIramagniM viplAvayati vIraviplAvakaH // 1 // syAdvAdavAdyA''rhataH syAt syAdvAdo'nekAntavAdastaM vadati syAdvAdavAdI, anekAntavAdya'pi // 1 // arhan devatA'sya AhetaH, jaino'pi // 2 // zUnyavAdI tu saugataH // 525 // zUnyaM nirAkAraM vadati zUnyavAdI // 1 // sugato devatA'sya saugataH, bauddho'pi // 2 // 525 // naiyAyikastvAkSapAdo yogaH nyAyaH paJcAvayavavAkyAdiH,taM vettyadhIte vA naiyAyikaH, nyAyAditvAd ikaN , " yvaH padAntAd." // 7 / 4 / 5 // ityaikArAgamaH // 1 // akSastRtIyanetraM pAde'sya akSapAdaH, akSapAdasyAyamAkSapAdaH // 2 // yogaH pratyAhArAdiH, taM vettyadhIte yaugaH, " tadvetya-" // 6 // 2 // 117 // ityaN // 3 // sAGkhyastu kaapilH| paJcaviMzatestatvAnAM saGkhyAnaM saMkhyA, tadadhikRtya kRtaM zAstraM sAGkhyam , tadvetyadhIte vA sAGkhyaH // 1 // kapilena kRto granthaH kApilaH, taM vetyadhIte vA kApilaH, kapilasyAyamiti vA // 2 // vaizeSikaH syAdaulUkyaH . . nityadravyavRttayo'tra vizeSAH, te prayojanamasya vaizeSikaM zAstraM tad vetya'dhIte vA vaizeSikaH // 1 // ulUkasyApatyamiva tajjanyatvAdaulUkyaM zAstram , ulUkaveSadhAriNA mahezvareNa praNItamiti prasiddhiH, gargAditvAd yaJ , tatra sAdhuraulUkyaH // 2 // vArhaspatyastu nAstikaH // 526 // cArvAko laukAyatikazca . bRhaspatinA kRtaM bArhaspatyaM zAstram , tatra sAdhurvArhaspatyaH, bRhaspaterayaM ziSyaiti vA "anidami-" // 6 / 1 / 15 // iti jyaH // 1 // nAsti puNyaM pApamiti Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNo- . . matirasya nAstikaH // 2 // 526 // carvatyAtmAnaM cArvAkaH, "mavAkazyAmAka" // ( uNA-37 ) // ityAke nipAtyate // 3 // lokeSvAyataM lokAyataM bRhaspatipraNItaM zAstraM tad vettyadhIte vA laukAyatikaH, nyAyAditvAdikaN , "yAjJikauthika-" // 6 / 2 / 122 // iti nipAtanAllokAyitiko'pi // 4 // upasaMhAramAha ete SaDapi tArkikAH / ete ArhatAdayaH, tarkaH prayojanameSAM tArkikAH // 1 // kSatraM tu kSatriyo rAjA rAjanyo bAhusaMbhavaH / / 527 // . kSadati saMvRNoti kSatraM puMklIvaliGgaH, "huyAmA-" // ( uNA-451 ) // iti traH, kSatAt trAyate vA pRSodarAditvAt // 1 // kSatrasyApatyaM kSatriyaH "kSatrAdiyaH" // 6 / 1 / 93 // 2 // rAjate rAjA, "ukSitakSi." // ( uNA-900 ) // ityan // 3 // "dhAgrAji-" // ( uNA-379) // ityanye rAjanyaH, rAjJo'patyamiti vA "jAtau rAjJaH" // 6 / 1 / 92 // iti yaH // 4 // brahmaNo bAhubhyAM sambhavati bAhusambhavaH, yat zrutiH- "bAhU rAjanyaH kRtaH" // 5 // 527 // ___ aryA bhUmispRzo vaizyA UravyA UrujA vishH| aryante'ryAH "svAmivaizyeyaH" // 5 / 1 / 33 // iMti sAdhuH // 1 // bhUmi spRzanti kRSyAdinA bhUmispRzaH // 2 // viza eva vaizyAH bheSajAditvAd TyaNa // 3 // UrvorbhavA UravyAH dehAMzatvAd yaH // 4 // brahmaNa UrvorjAtA UrujAH, yat zrutiH- "UrU tadasya yadvaizyaH" iti // 5 // vizanti vizaH // 6 // vANijyaM pAzupAlyaM ca karSaNaM ceti vRttayaH // 528 // vaNikarma vANijyaM // 1 // pazupAlasya karma pAzupAlyaM // 1 // kRSyate bhUmirasmin karSaNaM kRSiH, ityetA vartante jIvantyAbhiriti kRttayaH // 1 // 528 // AjIvo jIvanaM vArtA jIvikA vRttivetane / AjIvanamAjIvaH, AjIvantyaneneti vA // 1 // jIvyate'nena jIvanam // 2 // vartanaM vRttisAro'styasyAM vArtA, "prajJAzraddhA-" // 7 / 2 / 33 // iti NaH // 3 // jIvatyanayA jIvikA, "nAmni puMsi ca" // 5 / 3 / 121 // iti NakaH // 4 // vartate'nayA vRttiH // 4 // veti khAdatyanena vetanaM "vIpati-" // ( uNA-292 ) // iti tanaH // 6 // uncho dhAnyakaNAdAnaM uJchanamuJchaH, puMklIbaliGgaH // 1 // dhAnyakaNAnAmAdAnamuccayo dhAnyakaNAdAnam // 1 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 3 matyakANDaH / 345 kaNizAdyarjanaM zilam // 529 // kaNizaM dhAnyamaJjarI AdizabdAt zibAdi tasyArjanaM prahaNam , 'zilat uJche' zilyate zilam , "tudAdi-" // ( uNA-5) // iti kidaH // 1 // 529 // RtaM tad dvayam tadubhayamuJchazilaM RtaM satyaM dharmatvAt // 1 // anRtaM kRSiH na RtamanRtaM pApiSThatvAt , pramRtamityanye // 1 // mRtaM tu yAcitam / mRtaM nirjIvamiva // 1 // yAcyate sma yAcitam // 2 // ayAcitaM syAdamRtaM na yAcitamayAcitam // 1 // amRtamavinazvaram // 2 // sevAvRttiH zvajIvikA // 530 // sevAlakSaNA vRttiH sevAvRttiH // 1 // zuna iva jIvikA vRttiH parapiNDopajIvitvAdadhametyarthaH // 2 // 530 // satyAnRtaM tu vANijyaM vaNijyA kiJcit satyaM kiJcidasatyaM satyAnRtam // 1 // vaNijaH karma vANijyaM rAjAditvAd TyaN // 2 // "sakhivaNigdUtAd-" // 7 / 1 / 63 // iti ye vaNijyA strIklIbaliGgaH, yanmanu: "RtamuJchazilaM jJeyamamRtaM syAdayAcitam / mRtaM tu yAcitaM bhaikSaM pramRtaM karSaNaM smRtam // 1 // satyAnRtaM tu vANijyaM tenA'pi khalu jIvyate / sevA zvavRttirAkhyAtA tasmAt tAM parivarjayet" // iti // 2 // vANijo vaNik / krayavikrayikaH paNyAjIvA''paNikanaigamAH // 531 // vaidehaH sArthavAhazca vaNigeva vANijaH, prajJAditvAdaN // 1 // paNAyati vyavaharate vaNik "bhRpaNibhyAm-" // ( uNA-875) // itIj vaNAdezazca // 2 // krayavikrayeNa jIvati krayavikrayikaH "vyastAcca kryvikryaad-"||6|4|16|| itIkaH // 3 // paNyenA''jIvati paNyAjIvaH // 4 // ApaNAyatItyApaNikaH "AGaH paNipani-" // (unnaa-39)|| Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 abhidhAnacintAmaNau- ... iti ikaH, ApaNaH prayojanamasyeti vA, prApaNiko'pi // 5 // nigame pure mArge vA bhavo naigamaH // 6 // 531 // videhe upacaye bhavo vaidehaH // 7 // sArthAn sadhanAn sarato vA pAnthAn vahati sArthavAhaH // 8 // krAyakaH krayikaH kryii| krINAti mUlyena bhANDaM krAyakaH // 1 // krayeNa jIvati krayikaH "vyastAd-" // 6 / 4 / 16 // itIkaH // 2 // krayo'styasya krayI // 3 // keyade tu vipUrvAste kreyaM kretavyaM dadAti kreyadastatra vizabdapUrvAste krAyakAdayaH-vikrAyakaH // 1 // vikrayikaH // 2 // vikrayI // 3 // mUlye vastrArghavakrayAH // 532 // mUlenA''nAmyaM mUlyaM tatra, " hRdyapadya-" // 7 / 1 / 11 // iti yaH // 1 // vasatyasmin paNyaM vasnaH puMklIbaliGgaH, "pyAdhApani-" // ( uNA-258 ) iti naH // 2 // aryate paNyamasmin arghaH, "sthAti-" // (unnaa-109)|| iti ghaH; arghati paNyamatreti vA // 3 // avakrIyate'nena avakrayaH, " vA'vApyo-" // 3 / 2 / 156 // iti vAdeze vakrayaH // 4 // 532 // , zeSazcAtra-atha vakraye bhATakaH // mUladravyaM paripaNo nIvI mUlaM lAbhakaraNaM dravyaM mUladravyam // 1 // paripaNyate vRddhyarthaM prayujyate paripaNaH, " paNermAne-" // 5 / 3 / 32 // ityal // 2 // cIyate vRddhimasau nIviH, TyAM nIvI // 3 // lAbho'dhikaM phalam / mUladhanAd yadadhikaM niSpannam , sa labhyate iti lAbhaH // 1 // phalati phalaM kalAntarAdi // 2 // paridAnaM vinimayo naimeyaH parivartanam // 533 // . vyatihAraH parAvartoM vaimeyo nimayo'pi ca / parivartAd dAnaM paridAnam // 1 // vinimAnaM vinimayaH // 2 // nimeye parivartanIye bhavo naimeyaH // 3 // parivartyate parivartanam // 4 // 533 // vyatyayena haraNaM vyatihAraH // 5 // parAvartana parAvarttaH // 6 // vimeye parivartanIye bhavo vaimeyaH // 7 // nimAnaM nimayaH // 8 // nikSepopanidhI nyAse Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 3 matyakANDaH / 347 nikSipyate bhUtalAdau iti nikSepaH // 1 // upasRtya samIpe vA nidhIyate upanidhiH, upa samIpe nidhirvA // 2 // nyasyate nikSipyate nyAsaH tatra-smAta tveSAM bhedo'sti- "vAsanasthamanAkhyAya haste'nyasya yada'rpitam / / dravyaM tadupanidhiAsaH prakAzya sthApitaM tu yat // 1 // vikSepaH zilpihaste tu bhANDaM saMskartumarpitam" / iti pratidAnaM tadarpaNam // 534 // tasya nyAsasya nikSiptre pratIpaM dAnaM pratidAnam , paridAnamityeke // 1 // 534 // kretavyamAtrake kreyaM krIyate keyam , yathA keye gauvartate, na ca krayyo'sti // 1 // krayyaM nyastaM krayAya yat / krayanimittamApaNe nyastam , krIyate krayyam , "krayyaH krayArthe." // 4 / 3 / 91 // iti sAdhuH // 1 // paNitavyaM tu vikreyaM paNyaM paNyate paNitavyam // 1 // vikrIyate vikreyam // 2 // paNyate paNyam ," varyopasaryA-" // 5 / 1 / 32 // iti ye sAdhuH // 3 // satyApanaM punaH // 535 // satyaGkAraH satyAkRtiH avazyaM mayaitad vikretavyamiti satyasya karaNaM satyApanam , "satyArthavedasyAH-" // 3 / 4 / 44 // iti NiciM AkArAdeze ca " artIrI-" // 4 / 2 / 21 // iti po'ntaH // 1 // 535 // satyasya karaNaM satyaGkAraH "satyAgadAstoH kaare"||3|2|112|| iti mo'ntaH // 2 // "satyAdazapathe" // 7 / 2 / 143 // iti DAci ktau ca satyAkRtiH // 3 // tulyau vipnnvikryau| ...vipaNanaM vipaNaH, curAdyadantAd aparipaThitAdal, anyathA vipANaH syAt // 1 // vikrayaNaM vikrayaH // 2 // gaNyaM gaNeyaM saMkhyeyaM gaNyate gaNyam // 1 // gaNeyam , "gayahRdayAdayaH" // (uNA-370) // iti eye nipAtyate, yadvAcaspatiH-"gaNanIyaM tu gaNeyam" iti // 2 // saGkhyAyate saGkhyeyaM . gaNya ga Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 abhidhAnacintAmaNau saMkhyA tvekAdikA bhavet // 536 // etyekatvasaGkhyAmityekaH, "bhIN-'" // ( unnaa-21)|| iti kaH, ekaAdirasyA ekAdikA, AdigrahaNAt dvau trayaH catvAraH ete vAcyaliGgAH, paJcasaptetyAdayo'STAdazAntA aliGgAH, yadavocAma "nantA saGkhyA DatiryuSmadasmaca syuraliGgakAH" / iti SaS-zabdasya rUpavizeSAbhAvAt liGganirNayo noktaH, ekonaviMzati-triMzadityAdayaH zatAdarvAk strIliGgAH, yadavocAma strIliGganirNaye- "viMzatyAdyA zatAd dvandve" iti / SaSTistu triliGganirNaye pRthakliGga uktH| atra ca ekAdyA aSTA dazAntA saGkhayeye vartante, viMzatyAdyAstu saGkhyAzabdA ekatve vartamAnAH saGkhayeye saGkhayAne ca vartante,yathA viMzatirghaTAH, vizatirghaTAnAm ; zataM gAvaH, zataM gvaamiti| yadAha vAcaspatiH- "aSTAdazabhya ekAdyAH saGkhyAH sngkhyeygocraaH| .. ___UnaviMzatyAdikAstu sarvAH saGkhayeyasaGkhyayoH,, // 1 // bhASyakAro'pyAha- "aSTAdazabhyaH saGkhyA saGkhayeye vartate, tataH paraM saGkhyAne saGkhayeye ca" iti / dvitvabahutvayorvartamAnAstu viMzatyAdyAH saGkhyAyAmeva vartante, yathA dve viMzatI, tisro viMzatayaH; gavAM viMzatI, viMzataya iti // 1 // 536 / / yathottaraM dazaguNaM bhavedeko dazAyutaH / zataM sahasramayutaM lakSaprayutakoTayaH // 537 // arbudamabjaM kharva ca nikharva ca mahAmbujam / zaGkurvArcirantyaM madhyaM parArddha ceti nAmataH // 538 // eko dazabhirguNito dazyante daza, "lUpyu-" // ( uNA-901 ) // iti kidan // 1 // evaM yathottaraM dazabhirguNitAH, dazadazato mAnameSAM saMkhye. yAnAm , asya vA saMkhyAnamasya zatam // 1 // evaM daza zatAni mAnameSAmasya vA sahasram , daza sahasrANyayutam , zatAdayastrayaH puMklIbaliGgAH // 1 // 1 // dazA'yutAni lakSaM strIklIbaliGgaH, niyutamapi // 1 // daza lakSANi prayutaM puMklIbaliGgaH // 1 // daza prayutAni koTiH strIliGgaH // 1 // 537 // daza koTayo'budaM puMklIbaliGgaH // 1 // dazA'rbudAni abjam // 1 // dazA'bjAni kharvam // 1 // daza kharvANi nikharvam // 1 // daza nikharvANi mahAmbujam // 1 // daza mahAmbujAni zaGkaH, puMstrIliGgaH // 14 // daza zaGkavo vArddhiH samudraH, puMliGgaH // 1 // daza vArddhayo'ntyam // 1 // dazAntyAni madhyam // 1 // daza madhyAni parArddhamiti // 1 // zatAdayaH " viNshtyaadyH."|| 6 / 4 / 163 // iti nipAtyante, yadAha Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. martyakANDaH / "ekaM daza zatamasmAt sahasramayutaM tataH paraM lakSam / prayutaM koTimathA'rbudamabjaM kharve nikharva ca // 1 // tasmAd mahAsarojaM zaGkaM saritAM patiM tatastvantyam / madhyaM parArdhyamAhuryathottaraM dazaguNaM tajjJAH " // 1 // iti // 18 // 538 // asaGkhyaM dvIpavArdhyAdi 349 na vidyate saGkhyA saGkhyAnamasya asaGkhayam // 1 // dvIpA jambUdvIpAdayaH, bArdhayo lavaNodAdayaH, AdigrahaNAt candrA'rkAdayaH, yadAhuH - "asaGkhyAtA dvIpasamudrAH" iti / pudgalA''tmAdya'nantakam / pudgalaH AtmA ca Adiryasya tat tathA, AdigrahaNAd AkAzapradezAdi, nAstyanto'sya anantakam // 1 // sAMyAtrikaH potavaNik samuditAnAM yAtrA saMyAtrA, sA prayojanamasya sAMyAntrikaH // 1 // potasya vaNik potavaNik // 2 // yAnapAtraM vahitrakam || 539 // vohitthaM kahanaM potaH jalamArge yAnAya pAtraM yAnapAtram // 1 // uhyate'nena vahati jale vA vahitram, "bandhivahi-" // ( uNA - 459) iti itraH // 539 // , "pathayUtha - " // ( uNA- 231) // iti nipAtanAd vohittham, bahistiSThatIti vA pRSodarAditvAt // 2 // 3 // udyate'nena vahanam pravahaNamapi // 4 // pUyate iti potaH ' "damyami - " // ( uNA - 200 ) iti taH // 5 // potavAho niyAmakaH / niryAmaH potaM vAhayati potavAhaH // 1 // niyantuM zaknoti niyAmakaH // 2 // niryAmayati niryAmaH // 3 // karNadhArastu nAvikaH karNamaritraM dhArayati karNadhAraH, yad durga :- "karNaH zrotramaritraM ca" iti // 1 // nAvA tarati nAvikaH, " naudvisvarAdikaH " || 6|4|10 // 2 // naustu maGginI || 540 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 abhidhAnacintAmaNau tarItaraNyau beDA ___nudyate karNadhArainauH strIliGgaH, " glAnudibhyAM DauH " // (unnaa-868)||1|| maGgo nauzIrSamastyasyAM maGginI // 2 // 540 // taratyanayA tariH, " svarebhyaH" ||(unnaa-606)| DyAM tarI, yadvA "tRstRtandri-" // (uNA-711) iti Ipratyaye triiriidntH|| 3 // " Rhasa" // ( uNA-638) // ityaNau, taraNiH, GayAM taraNI // 4 // vijyate Akruzyate'syAM beDA // 5 // ___ atha droNI kASThAmbubAhinI / dravatyambho'syAM droNI, " drorvA " // ( uNA-184 ) iti NaH, kASThamambu ca vahati kASThA'mbuvAhinI, kSIrasvAmI tu-kASThamupalakSaNaM kASThA'zmAdimayI jaladhAriNI droNI iti vyAkhyau // 1 // naukAdaNDaH kSepaNI syAt yena naurvAhyate'sau naukAdaNDaH, kSipyate'nayA kSepaNI // 1 // guNavRkSastu kUpakaH // 541 // guNayukto vRkSa iva guNavRkSaH, yatra nau rajjvA badhyate. pote dhvajapaTAdyAdhAraityeke // 1 // kUpe AdhAragarte kAyati kUpakaH, gauDastu- jalAntastarUn kUpakAnAha // 2 // 541 // polindAstvantarAdaNDAH polanti mahattvaM yAnti polindAH, " kalyalipuli-" // ( uNA-246 ) iti indak , bAhulakAd guNaH, naukAyA madhye daNDA antarAdaNDAH // 1 // syAd maGgo maGginIziraH / maGgatyanena maGgaH puliGgo'yam , vaijayantI tu- "nauziro maGgamastriyAm" iti hIbe'pyAha, maGginI naustasyAH zira uparibhAgaH // 1 // abhistu kASThakuddAlaH abhrati abhiH strIliGgaH, " padipaThi-" ( uNA-607) iti i:, kASThaiH kuddAlaH, kASThamayo vA, yena nikhanya bhagnaM bhagnaM potAdi kuthena pUryate // 1 // sekapAtraM tu secanam // 542 // sicyate udacyate'nena secanam , yena nAvo jalamudhriyate kvacit // 1 // 542 // kenipAtaH koTipAtramaritre ke jale nipAtyante nIyante nAvo'nena kenipAtaH, "advapajjanAt-" // 32 // Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mayaMkANDaH / / 351 18 // iti saptamyA alup // 1 // koTibhiH pAti koTipAtram , " traTa " // ( uNA-446 ) // iti traT // 2 // iyartyanena nauraritram- " lUdhUsUkhani-" // 5 / 2 / 87 // itItrastatra // 3 // athoDupa: plavaH / kolo bhelastaraNDazca * uDaH saMghAte sautraH' uDyate uDupaH puMktIbaliGgaH, " uDerupak " // ( uNA-311 ) // 1 // plavate'mbhasi plavaH // 2 // kolati saMstyAyati kola: // 3 // * bhiliH sautraH' bhilyate bhelaH, bherasya latve vA // 4 // tIryane'nena taraNDaH puMklIbaliGgaH, " kRtR-" // ( uNA-173) ityaNDaH // 5 // syAttarapaNyamAtaraH // 543 // paNe sAdhu paNyaM mUlyaM tarasya paNyaM tarapaNyam // 1 // Ataranyanena AtaraH // 2 // 543 // vRddhyAjIvo dvaiguNiko vAdhuSikaH kusIdikaH / vAdhuSizca vRddhimAjIvati vRddhyAjIvaH // 1 // dviguNaM gRhNAti dvaiguNikaH // 2 // vRdhuSI vRddhistAM gRhNAti vAdhuSikaH " avRddhagRhNAti gaye" // 6 / 4 / 34 // itIkaNi sAdhU // 3 // kusIdavRddhiM gRhNAti kusIdikaH " kusIdAdikaTa " // 6 / 4 / 35 // // 4 // vRdhuSyAM bhavo vAdhuSastasyApatyaM vAdhuSiH // 5 // kusIdArthaprayogau vRddhijIvane // 544 // . 'kusac zleSe dantyAntaH' kusyati kusIdam , "kuseridedau" // (unnaa-241)|| iti idaH, kutsitaM sIdatyatrota vA pRSodarAditvAt // 1 // arthasya prayogaH kalAntareNa dAnamarthaprayogaH, vRddhyA jIvikA vRddhijIvanaM tatra // 2 // 544 // vRddhiH kalAntaraM mUladravyasya vardhanaM vRddhiH // 1 // mUladravyasyA'parA kalA kalAntaram // 2 // . ... RNaM tUddhAraH paryudaJcanam / aryate sma RNam , "RhIghrA-" // 4 / 2 / 76 // iti tasya natvaM // 1 // uddhiyate'sau uddhAryate vA uddhAraH // 2 // parita udazcanamuttamarNAd uddhAratvena grahaNaM paryudaJcanam // 3 // yAJcayAptaM yAcitakam yAcitena nivRttaM yAcitakam, "yAcitA'pamityAt kaN" // 6 / 4 / 22 // 1 // Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -352 abhidhAnacintAmaNau parivRttyApamityakam // 545 // parivRttyA AptaM apamitya pratidAnena nirvRttamApamityakam, " yAcitA." . // 6 / 4 / 23 // iti kaN // 1 // 545 // adhamarNo grAhakaH syAt RNe'dhamo'dhamarNaH, rAjadantAditvAt pUrvanipAtaH // 1 // gRhNAti prAhakaH // 2 // uttamarNastu dAyakaH / RNe uttamaH uttamarNaH // 1 // dadAti iti dAyakaH // 2 // pratibhUrlagnakaH "kSu. pratinidhiH pratIto vA bhavati pratibhUH // 1 // lagati sambadhyate lagnaH, bdhaviribdha-" // 4|4|17 // iti sAdhuH, ke lagnakaH // 2 // sAkSI stheyaH " sAkSAt dRSTA sAkSI "sAkSAd draSTA- " // 7 / 9 / 117 // itIn, "prAyo'vyayasya // 7|4|65 // ityantyakharAdilopaH // 1 // tiSThantyasmin iti stheyaH vivAdapade nirNetA pramANabhUtaH puruSaH || 2 | zapazcAtre - - atha sAkSiNi syAd madhyasthaH prAzniko'pyatha / kUTasAkSI mRSAsAkSye sUcI syAd duSTasAkSiNi // Adhistu bandhakaH || 546 // AdhIyate'sau AdhiH // 1 // badhyate saMbadhyate . bandhakaH, . ( uNA - 27 ) ityakaH // 2 // 546 // atha mAnavizeSAnAhatulAdyaiH pautavaM mAnaM drorvikAro druvayaM mAnam, pAyyaM hastAdibhiH "" 1) tulA padavatI pratimAnavatI ca tadAdyairyad mIyate tanmAnam, punAtIti poturmAnabhANDazodhakaH pautavAdhyakSaH, " kRsikami- // ( uNA - 773 ) iti tun, potoridaM pautavam // 1 // druvayaM kuDavAdibhiH / " drorvayaH " // 62 / 43 // 1 // dakataex e 66 // "" mIyate'nena pAyyaM mAnam, dhAyyApAyya- // 5 / 1 / 24 // iti dhyANi nipAtyate // 1 // { tatra syAd guJjAH paJca mASakaH || 547 // Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 3 martyakANDaH / 353 tatreti pautave guJjA raktikAH // 1 // paJca saMkhyA: moyate'nena mASaH "" 1. ( uNA - 540 ) iti SaH, ke mASakaH puMklIbaliGgaH // 1 // 547 // te tu SoDaza karSo'kSaH vRkRta te mASAH SoDazakasaMkhyAH, karSati karSaH puMklIbAlaGgaH // 1 // akSNotyakSaH // 2 // palaM karSacatuSTayam / palati palaM puMklIbaliGgaH // 1 // vistaH suvarNo no kSe hemnaH suvarNasya akSe karSe 'visaca preraNe' visyate vistaH, "shiiriibhuu-"|| (uNA201 ) // iti kittaH // 1 // suvarNamastyasya suvarNaH abhrAditvAd aH, yadAha - " mASo dazArdhaguJjaH SoDazamASo nigadyate karSaH / sasuvarNasya suvarNastaireva palaM caturbhizva" iti // 2 // kuruvistastu tatpale || 548 // tasya suvarNasya pale kurudeze prasiddho visto hemapalaM kuruvistaH, yanmAlA - hi suvarNasya kuruvistaH" // 1 // 548 // - "palena atha pautavamAha tulA palazataM totyate tulA bhidAditvAd aGi sAdhuH // 1 // palAnAM zataM palazataM // 2 // tAsAM viMzatyA bhAra AcitaH / zAkaTaH zAkaTInazca zalATaH tAsAM tulAnAM viMzatyA palasahasradvayenetyarthaH, mriyate bhAraH // 1 // puMsA hi dve palasaha voDhuM zakyate AcIyate sma AcitaH // 2 // zakaTena voDhuM zakyaH zAkaTaH " kvacid " // 6 / 2 / 145 // ityaN // 3 // zakaTyA nIyate " kvacid " // 5 / 1 / 11 // iti De svArthe'Ni ca zAkaTInaH || 4 || zRNAti zarATaH, "anizU " // ( uNA - 145 ) // ityATaH, latve zalATaH // 5 // te dazAcitaH // 549 // te bhArA dazasaMkhyAH AcIyate sma AcitaH, klIve'yamityanye // 1 // 549 // atha druvayamAha caturbhiH kuDavaiH prasthaH kuDyate lakSyate kuDavaH prasRtadvayam, taizcaturbhiH pratiSThate prasthaH puMklIbaliGgaH // 1 // Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 abhidhAnacintAmaNI-.. . prasthaizcaturbhirADhakaH / ADhaukyate ADhakastriliGgaH , " kIcakapecaka-" // (uNA-33) ityake nipAtyate // 1 // cturbhiraaddhkaiyonnH dravati droNaH puMklIbaliGgaH, "drorvA" // (uNA-84) // iti NaH // 1 // . khArI SoDazabhizca taiH // 550 // taidroNaiH SoDazabhiH khanyate khArI, " dvArakAra-" // ( upA-417) ityAre nipAtyate // 1 // 550 // atha pAyyamAha caturviMzatyaGgulAnAM hastaH hasyate'nena hastaH // 1 // dnnddshctusskrH| dAmyati daNDazcaturhastaH // 1 // tat sahasrau tu gavyUtaM krozaH teSAM daNDAnAM dvau sahasrau gavAM yUtiratra gavyUtaM pRssodraaditvaat|| 1 // kruzyate ucyate'dhvaparimANamasmAt krozaH // 2 // tau dvau tu gorutam // 551 // gavyA gavyUtagavyUtI - tau kozau dvau gavAM rutamatra gorutam // 1 // 551 // gobhyo hitA gavyA // 2 // gavAM yUtiratra gavyUtam // 3 // gavAM yUtirgavyUtiH puMstrIliGgaH pRSodarAditvAt // 4 // catuSkrozaM tu yojanam / catvAraH krozAH samAhRtA atra catuSkozam , yujyate'nena yojanam , yadAha-hasto'GgulaviMzatyA caturanvitayA catuSkaro daNDaH / ___ taddhi sahasra kozo yojanamekaM catuSkozaH" iti // 1 // vANijyamuktam pAzupAlyamAha pAzupAlyaM jIvavRttiH pazupAlasya bhAvaH karma vA pAzupAlyam, rAjAditvAd dayaNa // 1 // jIvapAlanAd vartanaM jIvavRttiH // 2 // Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 3 martyakANDaH / 355 gomAn gomI gavIzvare // 552 // gAvaH santyasya gomAn , matuH // 1 // " goH" // 72 // 50 // iti mini gomI // 2 // gavAmIzvaro gavIzvarastatra, gavezvaro'pi // 3 // 552 // - gopAle godhugAbhIragopagosaGkhyavallavAH / gAH pAlayati gopAlastatra // 1 // gAM dogdhi godhuk // 2 // A abhitaIrayatyAbhIraH, ApnotIti vA "jamborAbhIra." // ( uNA-422 ) // itIre nipAtyate // 3 // gAH pAti gopaH // 3 // gAH saGkhyAti saMcaSTe vA gosaGkhyaH, "samaH khyaH-" // 5 / 1 / 77 // iti DaH // 5 // vallate vallavaH, "vaDivaTi-" ||(unnaa-515) / ityavaH // 6 // govindo'dhikRto goSu gAM vindati govindaH "nigavAdernAmni" // 5 / 1 / 61 // iti zaH // 1 // jAvAlastvajajIvikaH // 553 // ajAH pAlayatIti jAvAlaH pRSodarAditvAt , javamalati javAlaichAgastasyA'yamiti vA // 1 // ajebhyo jIvikA'sya ajajIvikaH anRtaM kRSiriti karSaNamuktam // 2 // 553 // atha kRSivRttIn kRSivalAnAha kuTumbI karSakaH kSetrI halI kRSikakArSako / kRSIvalo'pi kuTumbamastyasya kuTumbI // 1 // karSati bhuvaM karSakaH // 2 // kSetramastyasya kSetrI, kSetrAjIvo'pi // 3 // halamastyasya halI // 4 // karSati kRSikaH "pApuli-" // ( uNA-41 ) // iti kidikaH kRSako'pi // 5 // " kRSerguNavRddhI ca" ||(unnaa31) // ityake vRddhau ca kArSakaH // 6 // kRSirastyasya kRSIvalaH "kRSyAdibhyo valac" // 7 / 2 / 27 // , " valacya'pitrAdeH " // 3 / 2 / 82 // iti dIrghaH // 7 // jityA tu hali: .. ' jIvate cipuNeneti jityA, " jivipUnyo halimuJjakalke " // 5 / 1 / 43 // iti kyap // 1 // halantyanayA haliH mahad halam , "padipaThi-" ||(unnaa-607)| iti iH puMstrIliGgAvetau // 2 // sIrastu lAGgalam // 554 !! godAraNaM halaM sIyate badhyate sIraH puMklIbaliGgaH, "ciji-" // ( uNA-392 ) // iti ro dIrghatvaM ca // 1 // laGgati gacchati lAGgalam , " nhilnggerdiirghshc"|| ( uNA-466) Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 abhidhAnacintAmaNau ityalaH // 2 / / 554 // gaurdAryate'nena godAraNam || 3 || halati halaM puMklI baliGgaH // 4 // ISasIte taddaNDapaddhatI | ISati ISA lAGgaladaNDaH // 1 // sinoti bhuvaM sItA, lAGgalasya paddhatirlekhetyarthaH // 2 // nirISe kuTakaM niSkrAntA ISA'smAd nirISaM tatra // 1 // kuTati kuTakaM yasyAgre phAlo badhyate // 2 // phAle kRSakaH kuzikaH phalam // 555 // 66 phalati vizIryate bhUmiranena phAlastatra // 1 // karSantyanena kRSakaH, " kRSe. guNavRddhIca // ( uNA - 31) // iti dikaH || 2 || kuSNAti bhuvaM kuzikaH 'kuzikahRdika- // ( uNA - 45 ) // itI ke nipAtyate / / 3 / / phalati vidArayati phalam / / 4 / / 555 / / "" dAtraM lavitraM 66 dAntyanena dAtram, " nIdAmbU- " // 5 / 2 / 88 // iti traT // 1 // lunantyanena lavitram, "lUdhUsU- " // 5287 // iti itraH // 2 // tanmuSTau vaTaH tasya dAtrasya muSTigrahaNasthAnaM tanmuSTistatra vaNTayate vibhajyate vaNTaH / / 1 / / matyaM samIkRtau / matazabdaH sAmyaparyAyaH, matasya karaNaM matyam, "matamadasya karaNe" // 7 / 114 // iti yaH, asamasya samIkaraNaM tatra // 1 // godAraNaM tu kuddAlaH gaurdAryate'nena godAraNam // 1 // kuMdalyate'nena kuddAlaH pRSodarAditvAt puMsyayam, vaijayantI tu - "godAraNaM kuddAlam" iti klIbamAha // 1 // khanitraM tvavadAraNam // 556 // khanyate'nena khanitraM kuddAlAdi, " lUdhUsU- " // 5 / 2 / 87 / / itItraH / / 1 / / avadAryate'nenA'vadAraNam / / 2 / / 556 / / pratodastu pravayaNaM prAjanaM totratodane / 1 kuH pRthivI, iti haimamatam / Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 maryakANDaH / . 357 pratudyante voDhAro'nena pratodaH // 1 // prAjanti prerayantyanena pravayaNam , "tra'ne vA" / / 4 / 4 / 3 / / iti vikalpena vIrAdezaH, pakSe prAjanam // 2 // 3 // tudyate'nena totram , "nIdAmb." // 5 / 2 / 88 / / iti traT / / 4 / / anaTi todanam // 5 // yotraM tu yoktramAbandhaH yUyate yujyate vA'nena yotram , yoktram , "nIdAmb" // 5 / 2 / 88 // iti ghaT // 1 // 2 // Avadhyate'nena AvandhazcamarajjuH // 3 // koTizo loSThabhedanaH // 557 // koTibhiH koNaiH zyati koTizaH // 1 // loSTAn bhinatti loSThabhedanaH, koTozo'pi // 2 // 557 // medhirmethiH khalevAlI khale gobandhadAru yat / medhanti saMgacchante gAvo'syAM medhiH, "nAmyupAntya-' // ( uNA-609) // iti kit iH // 1 // 'mithaga medhAhiMsayoH' methate hinasti methiH,"kilipili-" // (uNA-608) // iti iH, puMstrIliGgAvetau // 2 // khale valanti bhramanti gAvo'nayA khalevAlI, khale gobandhanArtha dAru // 3 // ___zUdro'ntyavarNo vRSalaH padyaH pajjo jaghanyajaH // 558 // zIyate iti zUdraH, "zaderUcca-" // (uNA-394) iti raH // 1 // antyazcAsau varNazcAntyavarNaH // 2 // varSati vRSalaH, "tRpivapi-" // (uNA-468) iti kidalaH, vRSaM lAti lunAtIti vA, nAradastu- "vRSo hi bhagavAn dharmastasya yaH kurute tvalaM vRSalaM taM vijAnIyAt" ityAha // 3 // brahmaNaH pAdayobhavaH padyaH dehAMzatvAd yaH, "himahati-" // 3 / 2 / 96 // iti padAdezaH // 4 // padbhyAM jAtaH panjaH; yat zrutiH"padbhyAM zUdo'jAyata" iti // 5 // jaghanye jAto jaghanyajaH // 6 // 558 // te tu mUrdhAvasiktAd ArathakRd mizrajAtayaH / te zUdAH mUrdhAvasiktAdArabhya rathakAraM yAvat mizrA saGkIrNAjAtireSAM mizra.' jaatyH| .. kSatriyAyAM dvijAd mUrdhAvasiktaH 'sUtastu kSatriyAd jAtaH' ityato vakSyamANAjAta iti sambadhyate, brAhmaNAt. kSatriyAyAM jAtaH mUrdhani avasicyate sma mUrdhAvasiktaH // 1 // vistriyAM punaH // 559 // ambaSTaH Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau dvijAditi sambadhyate, brAhmaNAd vaizyAyAM jAtaH, ambAyAM tiSThati ambaSThaH, "go'mbaa''mb-"||2|3|30 // iti Satvam, "DyApo bahulaM nAmni || 2|4|99 // iti hrakhaH // 1 // 559 // 358 atha pArazavaniSAdau zUdrayoSiti / brAhmaNAt zUdrAyAM jAtaH, parapuruSAd bhinnavarNA strI parastrI tasyA apatyaM pArazavaH, " parastriyAH parazuzcAsAvarNya" | 6|1|40|| iti ani sAdhuH // 1 // niSIdati niSAdaH, jvalAditvAt NaH // 2 // kSatrAd mAhipyo vaizyAyAM kSatriyAd vaizyAyAM jAtaH, mahiSyAM sAdhurmahiSyaH prajJAdyaNi mAhiSyaH, sa hi antaHpurarakSitA iti smArtam // 1 // umastu vRSalastriyAm // 560 // kSatriyAt zUdrAyAM jAtaH, ucyatyugraH, "khurakSura " // ( uNA - 396 ) // iti nipAtyate // 1 // 560 // vaizyAt tu karaNaH vaizyAt zUdrAyAM jAtaH, karoti karaNaH, nanyAditvAd anaH // 1 // zUdrAt tu Ayogavo vizaH striyAm / zUdrAd vaizyAyAM jAtaH, ayovad gaurasya ayogustasyA'yamAyogavaH // 1 // kSatriyAyAM punaH kSattA zudrAt kSatriyAyAM jAtaH, kSadati dvAHsthatvAt kSattA // 1 // caNDAlo brAhmaNastriyAM || 561 // zUdrAd brAhmaNastriyAM jAtaH, caNDamudraM karma alati paryApnoti caNDAlaH // 1 // // 561 // vaizyAt tu mAgadhaH kSatryAM vaizyAt kSatriyAyAM jAtaH, magadhyati stauti magadhaH, prajJAyaNi mAgadhaH // 1 // vaidehako dvijastriyAM / vaizyAd brAhmaNyAM jAtaH, vaideha iva vaidehako vaNikkarmA // 1 // sUtastu kSatriyAd jAtaH kSatriyAda brAhmaNyAM jAtaH, suvati prerayatyazvAn sUtaH // 1 // Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 359 upasaMhAramAha iti dvAdaza tadbhidaH // 562 // teSAM zUdrANAM bhido jAtivizeSAH // 562 // mAhipyeNa tu jAtaH syAt karaNyAM rathakArakaH / mAhiSyAd vaizyAt kSatriyajAtAt karaNyAM zUdrAvaizyajAtAyAM sutaH, rathaM karoti rathakArastakSA // 1 // - kArustu kArI prakRtiH zilpI karoti kRNoti vA kAruH, "kRvApA-" // ( unnaa-1)|| ityuNa // 1 // grahAdiNini kArI // 2 // prakriyate'nayA prakRtiH // 3 // zilpaM kalAkauzalamastyasya zilpI // 4 // zreNistu tadgaNaH // 563 // teSAM kArUNAM gaNaH, zrIyate zreNiH puMstrIliGgaH, "kaavaavii.''|| (unnaa-634)|| iti NiH // 1 // 563 // zilpaM kalA vijJAnaM ca zIlyate zilpam, "pampAzilpAdayaH" // (uNA-300) // iti pe nipAtyate // 1 // 'kalaN saGkhyAnagatyoradantaH' kalyate kalA "bhISibhUSi." // 5 / 3 / 109 // iti bahuvacanAd aG // 2 // vividhaM jJAyate vijJAnam // 3 // mAlAkArastu mAlikaH / puppAjIvaH . mAlAM srajaM karoti prathnAti mAlAkAraH // 1 // mAlAgumphanaM zilpamasya mAlikaH,"zilpam" // 6 / 4 / 57 // itIkaN , mAlA'sya astIti vA brIhyAditvAdikaH // 2 // puSpairAjIvati puSpAjIvaH // 3 // puSpalAvI puSpANAmavacAyinI // 564 // puSpANi lunAti puSpalAvI, "karmaNo'N ' // 5 / 3 / 14 // "aNaja-" // 1 / 4 / 20 // iti GI, puSpANAmavacetrI // 1 // 564 // kalyapAlaH surAjIvI zauNDiko maNDahArakaH / vArivAsaH pAnavaNik dhvajo dhvajyA''sutIbalaH // 565 // kalyaM madyaM pAlayati rakSati kalyapAlaH // 1 // surayA jIvati surAjIvI // 2 // Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNI- . zuNDA pAnamadasthAnaM surA vA paNyamasya zauNDikaH, "tadasya paNyam" // 6 / 4 / 54 // itIkaN // 3 // maNDamacchasurAM harati maNDahArakaH // 4 // vAri vAsayati vAri. vAsaH // 5 // pAnasya vaNig pAnavaNik // 6 // dhvajati dhvajaH // 7 // dhvajaH surAbhANDapatAkA'styasya dhvajI // 8 // AsutimadyasaMdhAnamastyasya AsutIbalaH // 9 // madyaM madiSThA madirA parisrutA kazyaM parijhunmadhu kApizAyanam / gandhottamA kalyamirA pariplutA kAdambarI svAdurasA halipriyA // 566 / / zuNDA hAlA hArahUraM saprannA vAruNI surA / mAdhvIkaM madanA devasRSTA kApizamabdhijA / / 567 // madasya karaNaM madyam , "matamadasya karaNe" // 7 / 1 / 14 // iti yaH, mAdyantyanena iti vA "bahulam" // 5 / 1 / 2 // iti karaNe'pi "yamimadi" // 5 / 1 / 30 // iti yaH // 1 // atizayena madavatI madiSTA, "guNAGgAd-" // 739 // itISThe "vinmatoH." // 7 / 4 / 32 // iti matulope "vyantasvarAdeH" // 4 // 43 // iti antyakharAdilopaH // 2 // mAdyatyanayA madirA "madimandi." ||(unnaa-412)|| itIraH // 3 // parisravati sma parisrutA // 4 // kazadeze sAdhu kazyaM // 5 // parisravati parijut strIliGgaH // 6 // manyate madhu puMktIbaliGgaH // 7 // kApizyAM nagaryo bhavaM kApizAyanam , "valhArdi pardikApizyASTAyanaN // 6 / 3 / 14 // 8 // gandhena uttamA gandhottamA // 9 // kalyate kalyaM strIklIbaliGgaH // 10 // eti bhrAmyatyanayA irA, "iNadhAgbhyAm-" // ( unnaa-389)|| iti kit raH // 11 // pariplavate sma pariplutA // 12 // kRtsitAmbarasya nIlavAsasa iyaM kAdambarI strIklIbaliGgaH, kutsitamambu yatra kSAratvAt kadambuH samudraH,tamiyartIti vA, kAdambe girau aryate vA tatra hi yAdavaistyaktA,pRSodarA, ditvAt // 13 // svAdU raso'syAH svAdurasA // 14 // halino balasya priyA halipriyA // 15 // 566 // zunati vaikalyamanayA zuNDA puMstrIliGgaH, "kuguhu." // (unnaa-170)|| iti kit DaH // 16 // halati vilikhatyaGgaM hAlA, jvalAditvAt NaH // 17 // harati indriyANi hArahUram , "sindUrakacUra-" // ( uNA-430 ) // ityUre nipAtyate, hArahUrA drAkSA tadvikAro vA ||18||prsiidtycchtvaat prasannA // 19 // varuNasyeyaM vAruNI samudrotthatvAt // 20 // surati uddIpyate surA, sUyate parivAsyate vA "Rjyaji." // (unnaa--388)|| iti kit raH // 21 // mAdyatyanayA mAdhvIkam , "sRNIkAstIka." // ( uNA-50) // itIke nipAtyate, mRdvIkAyA -vikAro mAdhvI Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 361 kamityanye // 22 // madayati madanA // 23 // devaiH sRjyate sma devasRSTA // 24 // kapizameva kApizaM prajJAditvAdan // 25 // abjatA abdhijA // 26 // 567 // madhvAsave mAdhavakaH madhu mAkSikaM tanmitre AsUyate madhvAsavastatra, madhuno vikAro mAdhavaH, ke mAdhavakaH // 1 // maireye zIdhurAsavaH / mIrAyAM deze bhavo gauDyAH mugayA vizeSo maireyaH, nadyAditvAdeyaNa, mIre samudre bhava iti vA tatra // 1 // zerate'nena zIdhuH " zIGajhe dhuk" // ( uNA - 784) / / klIliGgAvatau // 2 // AsUyate AsavaH // 11 jagalo medako madyapaGkaH bhRzaM galati jagalaH, pRSodarAditvAt // 1 // medyati snihyatyanena medakaH, " nAmni puMsi ca " || 5|3|121 // iti NakaH // 2 // madyasya paGko madyapaGkaH // 3 // ', kiNvaM tu namaH || 568 / / nagna hurmadyabIjaM ca 'kiNaH sautraH, kiNyate kiNvam, " nighRSi " // ( uNA - 511 ) // iti kid vaH // 1 // nagnena hvayate spardhate surAcchAdanAbhAvAt nagnahUH || 2 || 568 // "kevayuH" // (uNA-746) // iti nipAtanAd nagnahuH, puMliGgAvetau // 3 // madyasya 1. bIjaM madyabIjaM mASAdalanyAdi // 4 // madyasandhAnamA sutiH / Asavo'bhiSavaH madyasya sandhAnaM madyasandhAnam // 1 // AsUyate AsutiH // 2 // AsavanamAsavaH // 3 // evamabhiSavaH // 4 // madyamaNDa kArottamau samau // 569 // madyasya maNDo madyamaNDaH // 1 // kAreNa kriyAvazAd uttamo mukhyaH kArottamaH surA svaccho bhAgaH // 2 // 569 // galvarkastu caSakaH syAt sarakazcAnutarSaNam / " galantyanena galvarkaH, "niSkaturuSka - " // ( uNA - 26 ) // iti ke nipAtyate // 1 // caSanti pivantyanena caSakaH // 9 // sarantyanena sarakaH, "dRkRRnR-" // ( uNA - 27 ) // ityakaH puMkkIca lihAvetau // 3 // anutRSyantyanenA'nutarSaNaM pAnapAtram, anutarSo / amarastu sarakAnutarSazabdau surApariveSaNaparyAyAvAha // 4 // Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 abhidhAnacintAmaNau zuNDA pAnamadasthAnaM zunyate zuNDA pAnamadayorAspadaM kalyapAlagRhaikadezaH // 1 // madhuvArA madhukramAH // 570 // madhuno vArA avasarA madhuvArAH // 1 // madhunaH kramA madhukramAH // 2 // 570 / / sapItiH sahapAnaM syAt saha pAnaM sapItiH // 1 // saha pIyate sahapAnam // 2 // . ApAnaM paangosstthikaa| Apibantyasmin ApAnam // 1 // pAnasya goSTI AsanabandhaH // 2 // upadaMzastvavadaMzazcakSaNaM madyapAzanam // 571 // upadazyate pAnarucijananArthamupadaMzaH // 1 // avadazyate'vadaMzaH // 2 // cakSyate cakSaNam // 3 // madyapasya azanaM madyapAzanam , kharavizadamabhyavahAryam // 4 // 571 // nADiMdhamaH svarNakAraH kalAdo muSTikazcasaH / nADI dhamati nADiMdhamaH, "nADIghaTI." // 5 / 1 / 120 // iti khazi sAdhuH // 1 // svarNa karoti alaGkArAdirUpatayA svarNakAraH // 2 // kalA Adatte kalAdaH, kalaM suvarNakAlikAm - Adyati AkhaNDayati vA, ata eva kalaM dhautaM yatreti kaladhautam // 2 // muSTiM kAyati muSTikaH // 4 // taijasAvarttanI mUSA taijasaM hemAdi tadAvartyate'nayA taijasAvartanI // 1 // mUyate mUSA "supUsU." / / ( uNA-542 ) iti kit SaH // 2 // __bhasvA carmaprasevikA // 572 // bhasaM juhotyAdau smaranti, babhastyanayA vahnirbhastrAlohadhamanI, "huyAmA." // ( uNA-451) iti traH // 1 // carmaNA prasIvyate carmaprasevikA puMstrIliGgaH // 2 // 572 // AsphoTanI vedhanikA AsphoTyate'nayA AsphoTanI // 1 // vedhyate'nayA mauktikAdi vedhanI, ke vedhanikA // 2 // zANastu nikaSaH kaSaH / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 3 mrtykaannddH| 363 zyati tanUkaroti zANaH puMstrIliGgaH, "iNurviza-" // (uNA-182 ) // iti NaH // 1 // nikaSyate'nena nikaSaH, "gocarasaMcara-" // 5 / 3 / 131 // iti ghaH // 2 // evaM kaSaH // 3 // saMdaMzaH syAt kaGkamukhaH saMdazyate'nena taptahemAdi saMdaMzaH // 1 // kaGkasyeva mukhamasya kaGkamukhaH // 2 // bhramaH kundaM ca yantrakam // 573 // bhramati bhramyate vA bhramaH // 1 // kavate zabdAyate kundaM puMklIbaliGgaH, "vRtRkusubhyo no'ntazca" // ( uNA-240 ) // iti daH // 2 // yantryate'nena yantram , ke yantrakam // 3 // 573 // vaikaTiko maNikAraH vikaTA maNayaH paNyamasya vaikaTikaH // 1 // uttejanAd maNiM karoti maNikAraH // 2 // zaulvikastAmrakuTakaH / zulvaghaTanaM zilpamasya zaulvikaH // 1 // tAnaM kuTTayati tAmrakuTakaH // 2 // zAGkhikaH syAt kAmbavikaH zaGkhaghaTanaM zilpamasya zAjikaH // 1 // kambughaTanaM zilpamasya kAmbavikaH, "zilpam" // 6 / 4 / 53 // itIkaNa "RvarNovarNAt-" // 7 // 3 // 37 // iti lakSyAnurodhAd ikaNikArasya lopo na bhavati // 2 // . tunnavAyastu saucikaH // 574 // ___ tumnaM viddhaM vayati tumnavAyaH, "Ato Do." // 5 / 1 / 76 // ityatra vAvarjanAt "karmaNo'N" / / 5 / 1 / 72 // ityaNeva // 1 // sUcIvAnaM zilpamasya saucikaH // 2 // 574 // ... kRpANI kartarI kalpanyapi kalpate kRpANI, "kRpiviSi." // ( uNA-191 ) // ityANak // 1 // kRtyate'nayA kartariH, "nadivalyarti" // (uNA-698) // itsariH, DayAM kartarI // 2 // kalpate'nayA kalpanI // 3 // sUcI tu sevnii| - sUcayati sUciH, " kharebhya iH" // (uNA-606) // DayAM sUcI // 1 // sIvyate'nayA sevanI // 2 // Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau-.. sUcisUtraM pippalakam sUceH sUtraM sUcisUtram // 1 // pippalameva pippalakam / / 2 / / ta'H kartanasAdhanam / / 575 / / 'kRtaipa veSTane' kRtyate veSTayate sUtramasmin tarkuH puMliGgaH, "kRtesta ca" // ( uNA-723 ) // ityuH tarkAdezazca // 1 // kRtyata kartanaM tasya sAdhanaM / // 2 // 575 // piJjanaM vihananaM ca tulasphoTanakAmukam / pijyate hanyate'nena piJjanam / / 1 // vihanyate'nena vihananam // 2 // tulaskoTanAya kArmukam / / 3 / / / / sevanaM sIvanaM syUtiH sevyate sevanam / / 1 // "SThivasivo'naTi vA" ||4 / 2 / 112 // iti dIrghatve sIvanam / / 2 // striyAM ktau "anunAsike ca." / / 4 / 1 / 108 // ityUTi ca syUtiH // 3 // ___ tulyau syUtaprasevakau // 576 // , sIvyate sma syUtaH // 1 // prasIvyate prasevaH, ke prasevakaH vastrAdyAvapanam // 2 // 576 / / tantravAyaH kuvindaH syAt tantraM tantvAtanaM vayati tantravAyaH, tantuvAyo'pi // 1 // kuM vindati kuvindaH "nigavAdernAni." // 5 / 1 / 61 // iti zaH // 2 // trasaraH sUtraveSTanam / trasyati valati trasaraH, "jaThara-" // (uNA-403) // iti bahuvacanAd raH // 1 // sUtraM veSTyate vAnArthamatra sUtraveSTanam / / 2 // vANivyUtiH vAnaM vANiH strIliGgaH, "kamivami-" // ( uNA-618) // iti NiH // 1 // 'UyaiG tantusantAne' vizeSeNa UyanaM vyUtiH "striyAM ktiH" // 5 / 3 / 91 // voH "pvay." // 4 / 4 / 121 // iti yalopaH // 1 // vAnadaNDo vemA vAnAya daNDo vAnadaNDaH // 1 // vayanyanena vemA 'klIbaliGgaH, "sAtmannAtman-'" // ( uNA-916 ) / / iti mani nipAtyate // 2 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 myNkaannddH| 365 sUtrANi tantavaH // 577 // sUyate paTa ebhiH sUtrANi puMklIvaliGgaH, "sUmUkhani-" // (uNA-449) / iti kit traH, sUyate ebhiriti vA // 1 // tanyante iti tantavaH puMliGgaH, "kRsikami-" // ( uNA-773 ) // iti tun / / 2 / / 577 // nirNejakastu rajakaH nirNenekti kSAlayati nirNejakaH, dhAvako'pi // 1 // rajati rajakaH, "nRtkhanjaH -" // 5 / 1 / 65 // itya kaTa , "aghinozca-" // 4 / 2 / 50 // iti nalopaH // 2 // pAdukAkRt tu carmakRt / pAdukAH pAdatrANAni karotIti pAdukAkRt // 1 // carma karoti parizIlayati carmakRt // 2 // upAnat pAdukA pAdU: pannaddhA pAdarakSaNam // 578 // prANahitA upanayati pAdamupAnat strIliGgaH, kvipi "gatikArakasya nahivRti-" // 3 / 2 / 85 // iti dIrghaH // 1 // pAdUreva pAdukA "DyAdIdRtaH ke" // 2 / 4 / 104 // iti ikhaH // 2 // padyate'nayA pAdU: strIliGgaH, "kasipadi-" // ( uNA-835 ) // iti NidUH // 3 // padonaddhA panaddhA // 4 // pAdau rakSyete anena pAdarakSaNam , pAdatrANamapi // 5 // 578 // prANebhyo hitA prANahitA // 6 // zeSazcAtra-pAdukAyAM pAdarathI pAdajaGguH padatvarA / pAdavIthI capezIca pAdapIThI padAyatA // anupadInA tvAbaddhA'nupadaM hi yaa| ____ anupadaM padAyAmena baddhA anupadInA, "anupadaM baddhA " // 7 // 1 / 96 // itInaH // 1 // nadhI vadhI varatrA syAt nahyate'nayA naddhI, " nIdAmv-" // 5 / 2 / 88 // iti braT // 1 // vardhate dIrghAbhavati carmarajjutvAt vaddhI puMstrIliGgaH, "bhIvRdhi-" // (unnaa-387)|| iti raH // 2 // viyate'nayA varatrA, "gnakSi" // (unnaa-456)|| iti atraH // 3 // ___ ArA carmaprabhedikA // 579 // . iyarti tanturanayA ArA, bhidAditvAdaGi sAdhuH // 1 // carma prabhinatti Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNI carmaprabhedikA carmasIvanI // 2 // // 579 // kulAlaH syAt kumbhakAro daNDabhRt cakrajIvakaH / ." kolati saMstyAyati kulAlaH,"kulipili-" // (unnaa-476)|| iti kidAlaH, kulAni gRhANi alati vA, kuM mRdaM lAlayate mRdnAti vA // 1 // kumbhaM karoti kumbha. kAraH // 2 // daNDaM bibharti daNDabhRt // 3 // cakreNa jIvati cakrajIvakaH // 4 // zANAjIvaH zastramA| bhramAsakto'sidhAvakaH // 580 // zANayA jIvati zANAjIvaH // 1 // zastrANi mArTi zastramArjaH // 2 // bhramayantre Asakto bhramAsaktaH // 3 // asIn dhAvati zodhayatyasidhAvakaH // 4 // 580 // dhUsarazcAkrikastailI syAt * dhuvati dhUsaraH, "kRdhuutni-"|| (unnaa-440)|| iti kit saraH // 1 // cakra paNyamasya cAkrikaH // 2 // tailamastyasya tailI, tilantudo'pi // 3 // piNyAkakhalau samau / piSyate piNyAkaH srutatailaH kalkavizeSaH, "piSeH pipiNyau ca" // (unnaa-36)|| ityaakH|| 1 // khanyate khalaH, "mRjikhani-" / / ( uNA-472) // iti DidalaH puMklIbaliGgAvetau // 2 // : rathakRt sthapatistvaSTA kASThataTa takSavarddhakI // 581 // rathaM karoti rathakRt , rathakAro'pi // 1 // sthApayati sthapatiH // 2 // tvakSati tanUkaroti dArUNi tvaSTA // 3 // kASThaM takSNoti kASThataT // 4 // takSNoti takSA, "ukSitakSi-" // (uNA-900) // ityan // 5 // varddhayati chinatti vardhakiH, "vardharakiH" // (uNA-624) // 6 // 581 // grAmAyatto grAmatakSaH prAmasyA''yattaH sAdhAraNastakSA grAmatakSaH, "grAmakauTAt takSNaH" // 7 // 3 / 109 // ityat samAsAntaH // 1 // kauTatakSo'nadhInakaH / - kuTyAM zAlAyAM bhavaH kauTaH svatantraH sa cAsau takSA ca kauTatakSaH, "prAmakauTAt takSNaH" // 7 // 3 / 109 // ityaH samAsAntaH, nAsti adhi upari inaH khAmI asya anadhInaH // 1 // vRkSabhit takSaNI vAsI Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / / nRkSAn bhinatti vRkSabhit // 1 // takSyate'nayA takSaNI // 2 // vasati haste bAsiH, "kRzRkuTi." // (uNA-619) // iti NidiH DayAM vAsI // 3 // krakacaM karapatrakam // 582 // kAmati kakacaM pukkIbaliGgaH, "krakacAdayaH" // (unnaa-115)| ityace nipAtyate // 1 // karasaMcArya zastrapatraM karapatram , karazabdoccAraNena patatIti vA traTa // 2 // 582 // sa uddhano yatra kASThe kASThaM nikSipya takSyate / uddhanyate kASThamasmin uddhanaH, "nighodgha." // 5 / 3 / 36 // ityali nipAtyate, kASTamupalakSaNaM. lohAdirapi / yallakSyam- "lohoddhanaghanaskandhAH" iti // 1 // vRkSAdano vRkSabhedI vRkSo'dyate chidyate'nena zastrakeNa vRkSAdanaH / / 1 / / vRkSAn bhinatti vRkSabhedI // 2 // TaGkaH pASANadArakaH // 583 // Takyate TaGkaH puMktIbaliGgaH, hanyamAnaSThaM zabdaM kAyati vA // 1 // pASANaM dArayati pASANadArakaH // 2 // 583 // . vyokAraH karmAro lohakAraH vizeSeNa okaM samavAyamiyati vyokAraH, vyo' ityayaHparyAya iti bhojaH // 1 // karoti kAraH " kRgo mAdizca" // ( uNA-407 ) // ityAraH, karma iyarti vA // 2 // lohaM karoti lohakAraH // 3 // kUTaM tvayodhanaH / kuTyate hanyate'nena kUTaM puMkalIvaliGgaH // 1 // ayo hanyate'nena ayodhanaH // 2 // vrazcanaH patraparazuH .. ' vRzcati chinatti vrazcanaH, ramyAditvAdanaT // 1 // patrAkAraH patrANAM vA chedakaH parazuH patraparazuH // 2 // ISIkA tUlikeSikA // 584 // ISati ISIkA, "ruciRji." // (uNA-48) // iti IkaH // 1 // tUlyate tUliH, "nAmyupAntya-" // (uNA-609) // iti kiH ke tUlikA // 2 // ISati ISikA kASThalohAdimayI zalAkA // 3 // // 584 // ... avyayametat / Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 abhidhAnacintAmaNau bhakSyakAraH kAndavikaH bhakSyaM kharavizadamabhyavahArye karoti bhakSyakAraH // 1 // kanduH paNyamasya kAndavikaH, "tadasya paNyam " ||6|4|54 // itIkaN " RvarNovarNa - " // 7 // 4 / 71 // ityAdinA lakSyAnurodhAdikaNilopAbhAvaH kandunA kRtaM kAndavaM tat paNyamasyeti vA // 2 // kandukhedanike same / kandantyenAM kanduH puMstrIliGgaH, "bhramRtR" / (uNA - 716) / / ityuH // 1 // svedyate'nayA vedanI, ke svedanikA // 2 // raGgAjIvastaulikikazcitrakRcca rajyantyeSu raGgA varNakAH, tebhya AjIvati raGgAjIvaH // 1 // tUlikAlikhanaM zilpasya taulikikaH // 2 // citraM karoti citrakRt, citrakaro'pi // 3 // atha tUlikA || 585 // kUcikA tUlati tUlikA // 1 // 585 // kUcati kUcikA // 2 // citramA lekhyaM cIyate citram, "cimidi - " // ( uNA - 454 ) // iti kittraH // 1 // Alikhyate Alekhyam // 2 // palagaNDastu lepyakRt / palena mAMseneva mRdAdinA gaNDati saMhanti palagaNDaH // 1 // lepyaM kerAti lepyakRt lepako'pi // 2 // pustaM lepyAdikarma syAt puMsyate abhimate mRdatra pustaM puMklIbaliGgaH, " zIrI " // ( uNA - 201) // iti kittaH, 'pustaN Adare' ityasya vADala, lepyamAdirasya lepyAdi karma // 1 // nApitazcaNDilaH : durI // 586 // kSuramardI divAkIrtirtuNDako 'ntAvasAyyapi / na Apyate nApitaH, "natra Ape: - " // ( uNA - 211) // iti itaH // 1 // caNDate caNDilaH, "kalyani " // ( uNA - 481 ) // itIlaH || 2 || kSuro'styasya kSurI || 3 || 586 // kSureNa mardayati kSuramardI // 4 // divA kI divAkIrtiH, Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 martyakANDaH / 369 rAtrau kSurakarmaniSedhAt // 5 // muNDayati muNDakaH // 6 // antamavasyati antA vasAyI // 7 // zeSazcA'tra nApite grAmaNIbhaNDivAhakSaurikamANDikAH // 7 // muNDanaM bhadrAkaraNaM vapanaM parivApaNam // 587 // kSauraM 66 muNDya muNDanam // 1 // bhadrAkriyate bhadrAkaraNam * madrabhadrAd vapane " ||7|2|144 // iti DAc || 2 || upyate vapanam // 3 // parivApyate parivApaNam // 4 // 587 // kSurasyedaM karma kSauram // 5 // nArAcI tveSiNyAM naramaJcati narAG tasyeyaM nArAcI // 1 // iSyate anviSyate vraNo'nayA eSaNI, "ipo'nicchAyAm" // 5 / 3 / 112 // ityana: gaurAAdatvAt GIH, tatra // 2 // devAjIvastu devalaH / // devAn lAti devalaH divyatIti vA "mRdi 2 devAnAjIvati devAjIvaH kandi-" // ( uNA - 465 ) // ityalaH // 2 // mArdaGgiko maurajikaH mRdaGgo vAdanaM zilpamasya mArdaGgikaH // 1 // evaM maurajikaH // 2 // vINAvAdastu vaiNikaH // 588 // vINAM vAdayati vINAvAdaH // 1 // vINAvAdanaM zilpamasya vaiNikaH // 2 // 588 // veNudhmaH syAd vaiNavikaH veNuM dhamati veNumo vAMzikaH // 1 // veNuvAdanaM zilpamasya vaiNavikaH, lakSyAnurodhAt "RvarNovarNa -" // 7 / 4 / 71 // itIkaNilopAbhAvaH // 2 // pANighaH pANivAdakaH / pANI hantIti pANighaH, " pANighatADaghau zilpini // 5 / 1 / 89 // iti sAdhuH // 1 // pANI vAdayati pANivAdakaH // 2 // syAt prAtihAriko mAyAkAraH Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 abhidhAnacintAmaNau . pratiharaNaM vyAjaH prayojanamasya prAtihArikaH // 1 // mAyAM karoti mAyA- . kAraH // 2 // mAyA tu zAmbarI / / 589 // mAtyasyAM vizvaM mAyA, "sthAcchA." // (uNA-357) / / iti yaH // 1 // zambarAkhyasyA'surasya iyaM zAmbarI, zaM vRNoti zaMvaro vyAjastasyayamiti vA // 2 // // 589 // indrajAlaM tu kuhukaM jAlaM kusRtirityapi / indrasya jAlamindrajAlam // 1 // kuhayate vismApayate kuhukam , "mivami-'' // (unnaa51)|| ityukaH, kuhakamapi // 2 // jAlamiva jAlam // 3 // kutsitA sRti kumRtiH // 4 // kautuhalaM tu kutukaM kautukaM ca kutUhalam / / 590 // kutUhalameva kautUhalam , prajJAditvAdaN // 1 // kurbhUmistudyate'nena, kutsitaM tanyate vA kutukam , "niSkaturuSka-" // ( uNA-26 ) // iti nipAtyate // 2 // kutukameva kautukaM // 3 // kutsitaM tohati kutUhalam ,, "muralaparala." // (uNA474 ) // ityale nipAtyate, vinodo'pi // 4 // vyAdho mRgavadhAjIvI lubdhako mRgayuzca saH / vidhyatIti vyAdhaH, "tanvyadhi." // 5 / 1 / 64 // iti NaH // 1 // mRgabadhenA''jIvati mRgavadhAjIvI // 2 // lubhyati sma lubdhaH, ke lubdhakaH // 3 // mRgAn yAti mRgayuH, 'pImRgamitra-" // (uNA-741) // iti kiduH // 4 // pApardhigayA''kheTo mRgavyAcchodane api // 591 / / pApAni RznuvantyasyAM pArddhiH // 1 // mRgyante prANino'syAM mRgayA "mRgayecchA." // // // iti sAdhuH // 2 // AkheTyante uttrAsyante prANino'smin AkheTaH // 3 // mRgAn vyayatyAcchAdayati mRgavyam // 4 // Acodyante prANino'smin AcchodanaM pRSodarAditvAccasya chatvam , strIklIbaliGgAvetau // 5 // 591 // jAlikastu vAgurikaH jAlena jIvati jAlikaH, vetanAditvAdiRNa // 1 // vAgurayA carati bAgurikaH, "carati" // 6 / 4 / 11 // itIkaN // 2 // vAgurA mRgjaalikaa| Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 maryakANDaH / 371 vAnti patanti mRgA asyAM vAgurA mRgabandhanarajjuH, "zvazura-" // (uNA426 ) // ityure nipAtyate // 1 // mRgANAM grahaNAya jAlaM mRgajAlikA // 2 // zumbaM vaTArako rajjuH zulvaM tantrI vaTI guNaH // 592 // zunati zumbaM stroklIbaliGgaH, "tumbastambAdayaH" // (uNA-320) // nipAtyate // 1 // vaTyate veSTyate vaTAraH, "dvArazRGgAra-" // (unnaa-411)|| ityAre nipAtyate ke vaTArakaH // 2 // sRjyate rajjuH strIliGgaH "syandisRjibhyAm." // (uNA717) // ityupratyayo rajjvAdezazca // 3 // zalati zulvam , "zalyalerucAtaH" // (unnaa-319)|| iti vaH // 4 // tantrayati dhArayati tantriH ,"padipaThi-" // (uNA607) / / iti iH DyAM tantrI, tanyate iti vA traDatAt GIH // 5 // vaTati vaTI strIliGgaH // 6 // guNyateM abhyasyate guNaH // 7 // // 592 // dhIvaro dAzakaivattau dhyAyati matsyaghAtaM dhIvarastatra, "tIvaradhIvara." // ( uNA-444 ) // iti varaTi nipAtyate // 1 // dyati matsyAn dAzaH, "pAdAvami." // (uNA-527) // iti zaH // 2 // ke vartate keva" matsyAdistasyA'yaM kaivartaH // 3 // vaDizaM matsyavedhanam / 'vaDa AgrahaNe sautraH' vajyate'nena vaDizaM strIklIbaliGgaH, "kulikani-" // ( uNA-534 ) // itIzaH // 1 // matsyA vedhyante'nena matsyavedhanam // 2 // AnAyastu matsyajAlaM Anayantyanena AnAyaH, "AnAyo jAlam" // 5 / 3 / 136 // iti ghaJ // 1 // 2 // kuveNI matsyabandhanI // 593 // ___ kutsitaM veNante'syAM matsyAH kuveNI // 1 // matsyA badhyante'syAM matsyabandhanI // 2 // 593 // jIvAntakaH zAkunikaH jIvAn kapotAdIn antayati jIvAntakaH // 1 // zakunAn hanti zAkunikaH, "pakSimatsyamRgArthAd nati" // iti ikaN // 2 // vaitasikastu saunikaH / mAsikaH kauTikazca vItasena carati vaitaMsikaH // 1 // sUnA prayojanamasya saunikaH // 2 // mAMsa Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 abhidhAnacintAmaNau paNyamasya mAMsikaH // 3 // kUTaH kUTayantraM tena carati kauTikaH, khaTTiko'pi // 4 // atha sUnA sthAnaM vadhasya yat // 594 // sunvantyasyAM sUnA, "sorU ca " // ( uNA - 263) // iti naH pazUnAM ghAtasthAnam // 1 // 594 // syAd bandhanopakaraNaM vataMso mRgapakSiNAm / mRgAdibandhananimittaM jAlavAgurAdisAdhanaM vitanyate bandhAya vItaMsaH puMklI - liGgaH, "vyavAbhyAM tanerIcca veH " // ( uNA - 565 ) // iti saH, vitaMsyate badhyateSnena vA " ghaJyupasargasya - " || 3|2|86 // iti dIrghaH // 1 // pAzastu bandhanagranthiH pazyate badhyate'nena pAzaH, pAntya'nena vA, "pAdAvami " // ( uNA - 527 ) // iti zaH // 1 // mRgAdInAM bandhanAya granthirbandhanagranthiH // 2 // avapAtAvaTau samau || 595 // . avapatanti mRgA atreti avapAtaH // 1 // avyante'nena avaTaH, "divyavi - " // ( uNA - 142 ) // ityaTaH || 2 || 595 // unmAthaH kUTayantraM syAt UrdhvapAtAnmathyate'nena unmAthaH // 1 // kUTena chalena yantryate anena kUTayantram, pAzayantramityeke // 2 // vivarNastu pRthagjanaH / || 596 // itara : prAkRto nIcaH pAmaro barbarazca saH viruddho varNo'sya vivarNaH varNAntarAlatvAt // 1 // pRthag janebhyaH pRthagjanaH // 2 // etIti itaraH " iNpUbhyAM kit - " // ( uNA - 438 ) // iti taraH // 3 // prakRtau bhavaH prAkRtaH guNA'saMskRtaH // 4 // nimnamaJcati nIcaH // 5 // pAyate pAmaraH "jaThara-" // ( uNA - 403 ) // ityare nipAtyate // 6 // vRNoti barbara: '"kRgRzR-" // ( uNA-441 ) // iti varad // 7 // 596 // caNDAle'ntAvasAyyantevAsizvapacabukkasAH / niSAdaplavamAtaGgadivAkIrtijanaGgamAH || 597 // caNDate caNDAlaH,"RkRmR-" // ( uNA - 475 ) // ityAlaH caNDamAlaM mRSA'syeti vA, yadyADi:- "caNDamAlaM mRSA yasyetyarthaH zabdavatAM mataH" iti, tatra / prajJAdyaNi cANDAlo'pi // 1 // antamavasyatyantAvasAyI // 2 // ante dUre ksatyantevAsI // 3 // Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 bhUmikANDaH / "zayavAsi." 13 // 2 // 25 // iti saptamyA alup // 3 // zvAnaM pacati zvapacaH lihAditvAdac // 4 // bukkati zvA'sya bukkasaH, " phanasa-" // (uNA-573) / ityase nipAtyate, bukkAmasyatIti vA 'put kutsitaM kasati puSkasa ityeke, pukkasa ityanye' zvapaco Dombo bukkaso mRtapa ityavAntarabhedo'tra nAzritaH // 5 // niSIdati niSAdaH // 6 // plavate plaghaH // 7 // manyate pApIyAn mAtaGgaH, " manermatamAtau ca" // (unnnn-100)|| ityaGgaH, mA niSiddhaM taGgatIti vA, mAtaGgApatyamiti paurANikAH // 8 // divA kIrtyate divAkIrtiH rAtrau bhayadatvAt , "svarebhya i." // (unnaa-606)||9|| janaM gacchati janaGgamaH, " nAno gamaH-" // 5 / 1 / 131 // iti khaH // 10 // 597 // pulindA nAhalA niSTyAH zabarA varuTA bhaTAH / mAlA bhillAH kirAtAzca sarve'pi mlecchajAtayaH // 598 // polanti varddhante pulindAH, "kalyali." // (uNA-246) itIndak // 1 // nahyanti valkalAni nAhalAH, "nahilaGgerdIrghazca" // (uNA-466) // ityalaH // 2 // nirgatA varNAzramebhyo niSTyAH , " niso gate" // 6 / 3 / 18 ||iti tyac // 3 // zavanti zabarAH, "RcchicaTi." // (uNA-397) ityaraH // 4 // vRNanti varuTAH, "gRjada." // ( uNA-153 ) ityuTaH // 5 // bhaTanti bhaTAH // 6 // malyante mAlAH, mAM lAntIti vA // 7 // bhindanti bhillAH, "bhillaacchbhll-"|| (unnaa-464)| iti nipAtyate, bhidaM vidAraNaM lAntIti vA // 8 // kiranti zarAn kirAtAH, "kRva kalya." // (uNA-209) // ityAtak // 9 // mlecchantyavyaktaM vadanti mlecchAsteSAM jAtireSAM mlecchajAtayaH, ete'raNyacarA dezabhedAd bhinnAH // 598 // ityAcAryazrIhemacandraviracitAyAM svopajJA'bhidhAnacintAmaNinAmamAlATIkAyAM mayaMkANDastRtIyaH // 3 // aham atha tiryakANDaH atha tiryakANDaM caturthamArabhyate / ____ tatra pRthivyaptejovAyuvanaspatibhedenaikendriyAH sthAvarAH, dvitricatuSpaJcendriyabhedena trasAzca kRmiprabhRtayastiyaJco vakSyante, tatra pRthivIkAyikAnAha bhUrbhUmiH pRthivI pRthvI vasudhorvI vasundharA / dhAtrI dharitrI dharaNI vizvA vizvambharA dharA // 1 // kSitiH kSoNI kSamA'nantA jyA kurvasumatI mhii| gaurgotrA bhUtadhAtrI kSamA gandhamAtA'calA'vaniH // 2 // 48 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 abhidhAnacintAmaNau sarvasahA ratnagarbhA jagatI medinI rasA / kAzyapI parvatAdhArA sthirelA ratnabIjasUH // 3 // vipulA sAgarAccA syurnamImekhalAmbarAH / ||5|3|115 // iti kvip // 1 // 93 << 66 bhavatyasyAM sarve bhUH, " bhyAdibhyo vA " kRbhuubhyaaN|| ( uNA - 690 ) // iti kiti mipratyaye bhUmiH // 2 // prathate pRthivI, "pratherivaT pRth ca ' // ( uNA - 521 ) // iti sAdhuH // 3 // pRthvI pRthutvAt "svarAduto- " // 2|4 | 35 // iti GIH // 4 // vasu dhanaM dhatte vasudhA, " Ato Dos - " // 5 / 1 / 76 // iti DaH // 5 // uvIM vistIrNatvAt // 6 // vasUni dhArayati vasundharA "dhaarerdhrc"||5|1|113 // iti khaH // 7 // dadhAti vizvaM dhAtrI // 8 // dharati dharitrI, "bndhivhi-"|| ( uNA - 459 ) // ityAdigrahaNAd itraH // 9 // " Rhas-" // ( uNA - 638 ) // ityaNau dharaNiH, DyAM dharaNI // 10 // vizati sarvamasyAM vizvA, "nighRSI-" // (uNA-511 ) iti dviH // 11 // vizvaM jagad bibhartti vizvaMbharA, "bhRvRji-" // 5 / 1 / 112 // iti khaH // 12 // dharati dharA || 13|| 1 || kSiyantyadhivasantyenAM kSitiH,'"striyAM ktiH" // 53 // 91 // 14 // kSauti bhUpaM kSoNiH, "kAvAvi." // (uNA - 634) // iti NiH, GayAM kSoNI // 15 // kSamate bhAraM kSamA // 16 // nAstyanto'syA anantA // 17 // jinAti hIyate jyA, kvacid " || 5|1|171 // iti DaH // 18 // kAyati bhUpaM ku:, " pRkAhRSi- " // ( uNA - 729 ) // iti kiduH // 19 // vasUni santyasyAM vasumatI // 20 // mahate mahI gaurAditvAd GIH // 21 // gacchantyasyAM gauH, gorUpadharatvAd vA // 22 // gotrAH zailAH santyasyAM gotrA abhrAditvAdaH, gAstrAyate vA // 23 // bhUtAni dadhAti dhArayati bhUtadhAtrI // 24 // kSamate bhAraM kSmA " rukmaMgrISma " // ( uNA - 346 ) // iti me nipAtyate // 25 // gandhasya mAteva gandhamAtA, bhuvo gandhaguNA''nAnAt // 26 // na calatya - calA // 27 // avati prajAH, avyate bhUpairiti vA avaniH, "sadivRti-" // (unnaa680)|| ityaniH // 28 // 2 // sarve sahate sarvasahA, " sarvAt sahaH - " // 5 // 1 // 111 // iti khaH // 29 // ratnAni garbhe'syA ratnagarbhA, ratnavatIti bhAguriH // 30 // gacchantyasyAM jagatI, "gamedi dve ca ' // ( uNA - 885) iti katRH "adhAtUhaditaH" // 2 / 4 / 2 // iti GIH // 31 // medyatyavazyaM medinI, daityamedoyogAdityanye // 32 // rasyate rasA, rasAH santyasyAM vA abhrAditvAdaH // 33 // kAzyapasyeyaM kAzyapI, bhArgaveNa hi pRthvI jitvA asmai dattA // 34 // parvatA AdhAro'syAH parvatadhArA // 35 // sthirA acalatvAt // 36 // ilati ilA, "nAmyupAntya-" // 5 / 1 / 54 // iti kaH, irAzabdasya latvaM vA // 37 // ratnAni bIjAni ca sUte ratnasUH // 38 // bIjasUH // 39 // 3 // vipulA vizAlatvAt // 40 // Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 bhUmikANDaH / sAgarazabdAne nemImekhalAmbarAH, sAgaro nemirmekhalA ambaraM cA'syAH sAgaranemI // 41 / sAgaramekhalA // 42 // sAgarAmbarA, yaugikatvAt samudrarazanA samudrakAJciH samudravasanA ityAdayo'pi // 43 // . . haambsbaant atha pRthvI mahAkAntA kSAntA mevadrikarNikA / gotrakIlA ghanazreNI madhyalokA jagadvahA // dehinI kelinI maulimahAsthAlyambarasthalI // 43 // dyAvApRthivyau tu dyAvAbhUmI dyAvAkSame api // 4 // divaspRthivyau rodasyau rodasI rodasI ca te / dyozca pRthivI ca dyAvApRthivyau, evaM dyAvAbhUmI dyAvAkSame "divo dyAvA" // 3 / 2 / 44 // iti dyAvAdezaH // 1 // 2 // 3 // 4 // "divas divaH pRthivyAM vA" // 3 / 2 / 45 // iti divasAdeze divaspRthivyau, divaHpRthivyAvityapi // 4 // rudantyanayoH rodasyau strIliGgo'yaM dvivacanAntaH, "as" // (uNA-952) // ityas gaurAditvAd GIH // 5 // rodasI ayaM klIbaliGgo dvivacanAntaH, spaSTArthamubhayonirdezaH, idantAd rodasizabdAt dvivacane rodasI, yadutpala:-" dyAvApRthivyordvivacane rodasizabda ivarNAntAdezaH pRSodarAditvAditi," rodasItyavyayamapi // 6 // 7 // ___ urvarA sarvasasyA bhUH - Urvati kSudhamurvarA "jaThara-" // ( uNA-403 ) ityare nipAtyate, UrUniyarti vA sarva sasyamasyAM sarvasasyA bhUmiH // 1 // iriNaM punarUSaram // 5 // RNAti iriNam , "RdruheH kit-"|| (uNA-195) itiinnH||1|| USasya nivAsa USaram , "ro'zmAdeH " // 6 / 2 / 79 // iti cAturarthiko raH, USo'syAstIti vA madhvAditvAd raH // 2 // 5 // sthala sthalI . . sthalati sthalam , tiSThantyasminniti vA "stho vA" // ( uNA-473 ) iti kidalaH // 1 // sthalI akRtrimA cet " bhAjagoNa." // 2 / 4 / 30 // iti DIH, kRtrimA tu sthalA, spaSTArthamubhayaliGganirdezaH // 2 // __ marudhanvA niyante tRSA'tra maruH // 1 // 'dhuvu gatau' dhunvati dhanvA, "ukSitakSi." // ( uNA-900 ) ityan , dhanatIti vA " manvan-" // 5 / 1 / 147 // iti van puMli. jAvetau // 2 // Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 abhidhAnacintAmaNI kSetrAdyaprahataM khilam / ___ na prahaNyate sma aprahataM halAdibhirakRSTaM kSetra kedArAdi // 1 // khalantyatra mUSikAdyAH khilam , pRSodarAditvAditvam // 2 // mRnmRttikA mRdyate mRt krudhAditvAt kvip // 1 // mRdeva mRttikA, " mRdastikaH " // 7 // 21171 // iti svArthe tikaH // 2 // sA kSAroSaH sA mRttikA kSArA, USati rujatyUSaH // 1 // mRtsA mRtvA ca sA zubhA // 6 // sA mRttikA zubhA prazastA mRdeva mRtsA mRtsnA, "sasno prazaste" // // 2 // 172 // iti sAdhU // 1 // 2 // 6 // rumA lavaNakhAniH syAt ruvantyasyAM rumA, "vilibhili-" // (uNA-340) iti kid mH| lavaNasya khAnirAkaro lavaNakhAniH // 1 // sAmudraM lavaNaM hi yat / tadakSIvaM vazirazca samudre bhavaM sAmudram // 1 // lunAti svasthAnaM lavaNam // 2 // akSNoti byAnotyakSIvam , " prahvAhvA-" // ( uNA-514 ) // iti ve nipAtyate // 3 // uzyate vaziraH puMliGgaH, klIbo'yamiti kecit "sthavira-" // ( uNA-417) iMtIre nipAtyate // 4 // saindhavaM tu nadIbhavam // 7 // mANimanthaM zItazivaM sindhunApalakSite deze bhavaM saindhavaM puklIbaliGgaH // 1 // nadyAM bhavati nadIbhavam // 2 // 7 // maNimanthe girau bhavaM mANimantham , mANibandhaM mANimantaM vA AhuH // 3 // zItaM zinoti uSNavIryatvAt zItazivam , "prhvaahaa-''|| (uNA514 ) // iti ve nipAtyate // 4 // romakaM tu rumAbhavam / vasukaM vastUkaM taca Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 bhUmikANDaH / 377 rumAyAmAkare bhavaM prAgjItiye'Ni khArthe ke ca romakam // 1 // 2 // vasati vasu vasveva vasukam ; yanmAlA- "raumakaM vasukaM vasu" // 3 // vasUgandhi vastUkaM nAma lavaNam // 4 // viDapAkye tu kRtrime // 8 // vilati bhinatti malAn viDam , pAke sAdhuH pAkyaM kallarAkhyam , pacyate iti vA kRtrime kRtake ityarthaH pAkyaviDalavaNayorbhede'pi kRtakatvAdaikyam // 1 // 2 // // 8 // sauvarcale'kSaM rucakaM durgandhaM zUlanAzanam / suvarcalAkare bhavaM sauvarcalaM tatra puNkliiblinggH| suSThu varcate suvarcastasyedaM sauvarcamagnidIpanam , tallAtIti vA // 1 // akSNoti vyApnoti akSam // 2 // rocate'nnamanena rucakam , "dhrudhUndi-" // (uNA-29) // iti kidakaH // 3 // duSTo gandho'sya durgandhaM // 4 // zUlarogaM nAzayati zUlanAzanam // 5 // kRSNe tu tatra tilakaM tatra sauvarcale kRSNe tilati snihyati tilakaM puMklIbaliGgaH, "dhrudhUndi-" // (uNA-29) iti kidakaH, pUrva tu madhuvarNamagandhaM kRSNavarNa tilakamityeke, yadvaidyAH"kRSNe sauvarcalaguNA lavaNe gandhavarjite" // iti // 1 // yavakSAro yavAgrajaH // 9 // yavanAlajaH pAkyazca yavAnAM kSAro yavakSAraH // 1 // yavAgrebhyo jAto yavAgrajaH dagdhvA yavAlarAn janyata ityarthaH // 2 // 9 // yavanAlebhyo jAto yavanAlajaH // 3 // pacyate pAkyaH, asau vanaspatikAyajanito'pi kSAraprastAvAt pRthvIkAye bhaNitaH, evaM svarjikAkSArAdAvapyUhyam // 4 // pAcanakastu TaGkaNaH / mAlatItIrajo lohazleSaNo rasazodhanaH // 10 // pAcayati pAcanaH ke pAcanakaH // 1 // TaGkayati lohaM TaGkaNaH, "cikknn-"|| ( uNA-190) ityaNe nipAtyate, TaGkano'pi // 2 // mAlatyAstIre jAto mAlatItIrajaH // 3 // lohaM hemAdi zliSyatyanena lohazleSaNaH // 4 // rasaM zodhayati rasazodhanaH // 5 // 10 // samAstu kharjikAkSArakApAtasukhavarcakAH / Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau svarjikAM dagdhvA kSAryate svarjikAkSAraH // 1 // kapotasyAyaM kApotaH kapovarNaH ku ISat pUyate vA " damyami- " // ( uNA - 200 ) iti taH // 2 // sukhAya varcate sukhavarcakaH // 3 // svastui kharjikA sumnI yogavAhI suvacikA // 11 // 378 "" suSThu ate svarjiH strIliGgaH // 1 // " svarebhya i: " // ( uNA - 606 ) // ke svarjikA // 2 // sruco hanti srughnI acitte Tak " // 5 / 1 / 83 // 3 // yogaM vahanti yogavAhI // 4 // suSThu varcate suvarcikA // 5 // 11 // bharatAnyairAvatAni videhAzca kurUn vinA / varSANi karmabhUmyaH syuH bibhrati dharme bharatAni paJca tatra / ekaM jambUdvIpe dve, dhAtakISaNDe, dve ca puSkaravaraiti evaM bharatasthAnakrameNa // 1 // irAvatInAM nadInAM nivAsA airAvatAnyapi paJca // 2 // vidihyante videhAH paJca, te ca dvividhAH pUrve cApare ca kurUn vineti devakurUnuttarakurUMzca varjayitvetyarthaH // 3 // teSAM hi yugaladharmotpattihetutvAttatkarmabhUmitvam, vRSyante sicyante varSANi karmaNAM zubhAzubhAnAmupArjane bhUmayaH karmabhUmyaH // 1 // zeSANi phalabhUmayaH // 12 // zeSANIti haimavata harivarSa-ramyaka hairaNyavatAnIti catvAri varSANi jambUdvIpe etannAmAni dviguNAni dhAtakIkhaNDe puSkaravaradvIpArzve ca evaM ca viMzativarSANi devakurUttarakururUpavidehAMzadazakasahitAni triMzat phalabhogAya bhUmayaH phalabhUmayaH // 1 // 12 // varSa varSadharAdya vRSyate varSe puMklIbaliGgaH // 1 // varSadharAdayo himavanmahAhimavanniSadhanIla rukmizikhariNaH SaD jambUdvIpe etannAmAno dviguNA dhAtakIkhaNDe, puSkaravaradvIpA ca evaM triMzad varSadharAdayaH tairaGkyate cihnayate varSadharAdyaGkam, laukikA navavarSANyAhuryathA bhArataM prathamaM varSe tataH kiMpuruSaM smRtam / harivarSaM tathaivAnyad merordakSiNato dvijaH // ramyakaM cottaraM varSe tasyaivAnuhiraNmayam / uttarAH kuravazcaiva yathA vai bhArataM tathA // bhadrAcaM pUrvato meroH ketumAlaM tu pazcime / navasAhasramekaikameteSAM dvijasattama // ilAvRttaM ca tanmadhye tanmadhye merurutthitaH // 2 // Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 3 bhuumikaannddH| 379 viSayastUpavartanam / dezo janapado nIvRd rASTra nirgazca maNDalam // 13 // visinoti viSayaH // 1 // upavartante'sminnupavartanam , "upAvartanam" iti satyaH // 2 // dizyate dezaH // 3 // janaiH padyate janAnAM vA padaM janapadaH // 4 // niyataM vartanta'syAM nIvRt strIliGgaH, amarastu puMsyAha // 5 // rAjate rASTra punapuMsakaH, "baT ( uNA--446) iti traT // 6 // nirgamyate'smin nirgaH, " nirgo deze " // 5 // 1 / 133 // iti sAdhuH // 7 // maNDayate maNDalaM triliGgaH, " mRdikandi-" // ( uNA-465 ) // ityalaH, amarastu- "nIvRjjanapado dezaviSayau tUpavarttanam" iti pRthagAha // 8 // 13 // AryAvarto janmabhUmirjinacakyarddhacakriNAm / puNyabhUrAcAravedI madhyaM vindhyahimA'gayoH // 12 // AryA Avartante'tra AryAvarttaH, jinA avasarpiNyAmRSabhAdayaH caturviMzatiH, cakriNo bharatAdayo dvAdaza, ardhacakriNo'zvagrIvAdayastripRSTAdayazca nava, sAhacaryAdacalAdayo baladevA nava teSAM janmabhUmiH // 1 // puNyasya bhUH puNyabhUH // 2 // AcArasya vedIva AcAravedI vindhyAnehimAdrezca madhyabhAgaH, yadyADiH- AsamudrAbha vai pUrvAdAsamudrAcca pazcimAt / ___ himavadvindhyayormadhyamAryAvarta vidurbudhAH // iti // 3 // 14 // gaGgAyamunayormadhyamantarvediH samasthalI / gaGgAyamunayozca nadyormadhyabhUmirantarmadhye vediriva antarvediH // 1 // samA cAsau sthalI ca samasthalI // 2 // brahmAvartaH sarakhatyA dRSadvatyAzca madhyataH // 15 // brahmANo brAhmaNA Avartante'tra brahmAvarttaH // 1 // 15 // brahmavediH kurukSetre paJcarAmahadAntaram / brahmaNo vedibrahmavediH kurukSetre paJcAnAM rAmadAnAM madhyapradezaH // 1 // dharmakSetraM kurukSetraM dvAdazayojanAvadhi // 16 // dharmasya kSetraM dharmakSetram // 1 // kuravo'tra kSayanti sma kurukSetraM tacca dvAdazayojanAvadhi bhavati // 2 // 16 // himavadvindhyayormadhyaM yat prAgvinazanAdapi / pratyageva prayAgAcca madhyadezaH sa madhyamaH // 17 // Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 abhidhAnacintAmaNau- - uttarasyAM himavAn parvataH, dakSiNasyAM vindhyaH, vinazanaH sarakhatyAH antarvA.. nadezaH, prayAgaH gaGgAyamunayoH saGgamaH tAnavadhIkRtya madhyazcAsau dezazca madhyadezaH // 1 // madhye bhavo madhyamaH, nAtyutkRSTo nApyapakRSTa ityarthaH // 2 // // 12 // dezaH prAyadakSiNaH prAcyo nadI yAvaccharAvatIm / zarAvatyAH saritaH pUrvottareNa vahantyA dezaH pUrvato dakSiNatazca prAcyaH // 1 // pazcimottarastUdIcyaH zarAvatyAH pazcimata uttaratazca udIcyaH, yadAha prAgudaJcau vibhajate haMsaH kSIrodake yathA / viduSAM zabdasiddhathai yA sA vaH pAyAccharAvatI // 1 // pratyanto mlecchamaNDalaH // 98 // pratigato'ntaM bhoTAdidezaH pratyantaH, mlecchAnAM maNDalo dezo mlecchamaNDalaH // 1 // 18 // pANDUdakkRSNato bhUmaH pANDUdak-kRSNamRttike / pANDUdakkRSNazabdebhyaH paro bhUmaH pANDubhUmiratra pANDubhUmaH, pANDumRttiko dezaH // 1 // udIcI bhUmiratra udagbhUmaH, udaGmRttikaH // 2 // kRSNA bhUmirasya kRSNabhUmaH, kRSNamRttikaH "saGkhyApANDUdakRSNAd bhUmeH-" // 73 / 78 // ityat samAsAntaH // 3 // jaGgalo nirjalaH jAyante sthalAnyatra jaGgalaH sthalaprAyaH, "Rjanergo'ntazca." // (uNA467) // ityalaH, prajJAdyaNi jAGgalo'pi // 1 // nirgataM jalamatra nirjalaH // 2 // anUpo'mbumAn anugatA Apo'tra anUpaH, " RkpUHpathyapo't " // 7 // 376 // ityat samAsAntaH "anoze'' // 2 / 2 / 110 // ityupaadeshH||1|| ambumAn jalaprAyaH // 2 // __ kacchastu tadvidhaH // 19 // kacyate kacchaH puMklIbaliGgaH, "tudimadi-" // (uNA-124) iti chaka tadvidho'nUpaprAyaH // 1 // 19 // kumudvAn kumudAvAsaH Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDa: / 381 kumudAni santyatra, kumudAnAM nivAsa iti vA kumudvAn // 1 // " naDakumuda - " // 6 / 2 / 74 // iti cAturarthiko Did matupratyayaH // 2 // vetakhAn bhUrivetasaH / vetasAH santyatra vetasvAn dezaH, "naGakumudavetasaH " // 6 | 2|74 // iti DimaH // 1 // naDaprAyo naDakIyo naDuAMzca naDulazca saH // 20 // naDaprAyo naDabahula ityarthaH // 1 // naDAH santyatra naDakIyaH, "naDAdeH kIyaH " // 6 / 2 / 92 // iti cAturarthikaH kIyaH || 2 || "naDakumuda - " || 6 |2|74 // iti Diti matau naDvAn // 3 // " naDazAdAd -" // 6 / 2 / 75 || iti Giti vale naDvalaH // 4 // 20 // zAdvala: zAdaharite zAdAH santyatra zAdvalaH, "naDazAdAd valaH " || 6 | 2|75 || 'nahi koTarasaMsthe'gnau tarurbhavati zAdvala:' iti / zAdvalaM dUrvA iti ca nIlatvopacArAt, zAdaH zaSpaM tena nIle, yacchAzvataH- "zaSpakardamayoH zAdaH" iti // 1 // dezo nadyambujIvanaH / syAd nadImAtRkaH nambubhyo jIvanaM vRttiratra nadyambujIvanaH, tatra hi nadyambubhyaH sasyaniSpattiH / nadI mAtA'sya nadImAtRkaH // 1 // devamAtRko vRSTijIvanaH // 21 // Parsi mAtA'sya devamAtRkaH, vRSTirjIvanamaMtra vRSTijIvanaH, vRSTaniSpAdyasasyatvAt // 1 // 21 // prAgjyotiSAH kAmarUpAH prAg jyotiSamatra prAgjyotiSAH // 1 // kAmato rUpamatra kAmarUpAH // 2 // mAlavAH syuravantayaH / malante mAlavAH, "malervA " // ( uNA - 517 ) // iti NidavaH // 1 // avyante avantayaH puMsi, "vadyavi " // ( uNA - 665 ) // iti antiH // 2 // purAstu DAhalAH syuzcaidyAste cedayazca te // 22 // tripuryAM adUrabhavAstraipurAH, "nivAsA'dUrabhave " || 6 |2| 69 // iti aN // 1 // . dahyante DAhalAH, IzvareNa hi te tripuradahanena dagdhAH, " cAtvAla - " // ( uNA - 480 ) // 49 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 abhidhAnacintAmaNo-... ityAle nipAtyate // 2 // cedaya eva caidyAH bheSajAditvAt TyaN // 3 // cadyante - cedayaH, pRSodarAditvAt // 4 // 22 // vaGgAstu harikelIyAH vaGganti vaGgAH // 1 // harikelau bhavA harikelIyAH, "dorIyaH" // 6 // 3 // 32 // // 2 // anggaashcmpoplkssitaaH| aGgantyaGgAH, campayA nagaryA upalakSitAH campopalakSitAH // 1 // ... sAlvAstu kArakukSIyAH salanti sAlvAH, "salerNid vA" // ( uNA-510 ) // iti vaH // 1 // kArakukSerime kArakukSIyAH // 2 // maravastu dazerakAH // 23 // mriyate tRSA eSu maravaH puMsi, "bhRmRtR." // (uNA-716) // ityuH // 1 // dazanti dazerAH, "kugupati-" // ( unnaa-431)|| iti keraH, ke dazerakAH // 2 // 23 // jAlandharAstrigartAH syuH jAlaM dhArayanti jAlandharAH, "dhAredharca" // 5 / 1 / 113 // iti khaH // 1 // tisro gartA atreti trigartAH // 2 // . taayikaastrjikaabhidhaaH| tAyante tAyikAH // 1 // tarjayanti tarjikAH, "kuzika-" // (unnaa-45)|| itIke nipAtyate // 2 // kazmIrAstu mAdhumatAH sArakhatA vikarNikAH // 24 // 'kaza zabde tAlavyAntaH' kazanti kazmIrAH, "kazermo'ntazca" // ( uNA420 ) // itIraH // 1 // madhumatyA nivRttA mAdhumatAH, cAturarthiko'N // 2 // sarasvatI devatA eSAM sArakhatAH // 3 // viziSTAH karNikA atra vikarNikAH // 4 // // 24 // vAhIkASTakanAmAnaH vahanti vAhIkAH, "sRNIkAstIka-" // (uNA-50) // iti Ike nipAtyate // 1 // Takanti TakkAH, "niSkaturuSka-" // (uNA-607) // iti ke nipAtyate // 2 // 1 tRtIyAntametat / Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDa: / 383 vAlhIkA vAlhikAyAH / valhante vAlhIkAH, "sRNIkAstIka " // ( uNA -50 ) // iti Ike nipAtyate // 1 // valhate valhiH, "padipaThi " // ( uNA - 26 ) // iti i: bAhulakAd dIrghatve vAlhayaH, svArthe ke vAlhikAH // 11 turupakAstu sAkhayaH syuH sUryante turuSkAH, "niSkaturuSka- " // ( uNA - 26 ) // iti ke nipAtyate // 1 // zAkhanti sAkhayaH, pRSodarAditvAd dantyAdiH // 2 // kArUSAstu vRhadgRhAH // 25 // " kurvanti kArUSAH, "koradUSA- " // ( uNA - 561 ) // ityUSe nipAtyate // 1 // bRhantigRhANi Su vRhadgRhAH // 2 // 25 // lampAkAstu muruNDAH syuH lapanti lampAkAH, "mavAkazyAmAka - " || ( uNA - 37 ) // ityAke nipAtyate // 1 // modante muruNDAH, "picaNDa " // ( uNA - 176 ) // iti nipAtyate // 2 // sauvIrAstu kumAlakAH / suvIrANAmime sauvIrAH // 1 // kuM pRthvIM malante kumAlakAH // 2 // pratyagrathAstvahicchatrAH pratyag rathA atra pratyagrathAH || 1|| ahicchatramastyeSu ahicchatrAH, abhrAditvAd aH // 1 // kIkaTA magadhAhvayAH // 26 // 'kakante kIkaTAH, "kapaTakIkaTA - " // ( uNA - 144 ) // ityaTe nipAtyate // 1 // maGganti magadhAH, "maGgernaluk ca " // ( uNA - 253 ) // ityadhaH // 2 // 26 // oNDrAH keralaparyAyAH 'o apanayane' oNanti oNDrAH, "khurakSura- " // ( uNA - 396 ) // iti re nipAtyate // 1 // kiranti keralAH, " muralorala - " ( uNA - 474 ) // ityale nipAtyate // 2 // // kuntalA upahAlakAH / kananti kuntalAH, "muralo - " // ( uNA - 474 ) // ityale nipAtyate // 1 // upa samIpe hAlA yeSAmupahAlakAH / atra prAgjyotiSa - mAlava-cedi-yaGgA'GgamagadhAH prAcyAH, maravaH sAlvAzca pratIcyAH, jAlandhara tAyika- kazmIra vAlhIka Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 abhidhAnacintAmaNau vAlhaka-turuSka-kArUSa-lampAka-sauvIra-pratyagrathA udIcyAH, oNDAH kuntalAzca apAcyA iti // 2 // . grAmastu vasathaH saM-ni-prati-paryu-pataH paraH // 27 // . prasyate kuNThairiti grAmaH, "asihAgbhyAM prAjihI ca" // ( uNA-339) // iti maH // 1 // samAdibhyaH paro vasathaH saMvasati saMvasathaH // 2 // evaM nivasathaH // 3 // prativasathaH // 4 // parivasathaH // 5 // upavasathaH, "upasargAd vasaH" // ( uNA-233 ) // ityathaH // 6 // 27 // pATakastu tadardU syAt tasya prAmasyA'rddha pATayati pATakaH // 1 // AghATastu ghaTo'vadhiH / anto'vasAnaM sImA ca maryAdA'pi ca sImani // 28 // AghaTate jano'tra AghATaH // 1 // tiSThatyatra ghaTaH, "ghaTAghATA-" // (uNA-141) // iti Te nipAtyate // 2 // avadhIyate'vadhiH // 3 // amatyanena antaH // 4 // avasIyate'nena avasAnam // 5 // sIyate badhyate sImA, "serI ca vA" // (uNA-343) // iti maH, mannantAd vA DAp // 6 // vivAdinAM mariM maraNamAsamantAt yati khaNDayati maryAdA // 7 // syati vivAdamiti, "syaterI ca vA" // (uNA-915) // iti mani AbabhAve sImA nakArAntaH strIliGgastatra // 8 // 28 // grAmasImA tUpazalyaM / grAmasya sImA nAmAntaH, ante cihnArthaM zalyaprakSepAdupazalyam , upazalyate Azu gamyate'treti vA "sthAcchAmA-" // (uNA-357) // iti yaH // 1 // mAlaM graamaantraa'ttvii| malante bhayamatra mAlam , khArthe ke mAlako'pi puklIbaliGgaH, prAmasya antarAle aTavI // 1 // paryantabhUH parisaraH syAt - grAmasya paryanteSu bhUmiH paryantabhUH // 1 // paritaH saramti saMcarantyatra parisaraH "puMnAmni-" // 5 / 3 / 130 // iti ghaH // 2 // karmAntastu karmabhUH // 29 // karmaNAmanto niSpattiratra karmAntaH // 1 // karmArtha bhUmiH karmabhUH // 29 // gosthAnaM goSTham Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 385 gavAM sthAnaM gosthAnam // 1 // gAvastiSThantyatra goSThaM klIbaliGgaH, zAbdikAstu goSTho bhUtapUrva iti puMsyapi prayuJjate, sthAditvAt kH,"go'mbaa''mb-"||2||3||30|| iti Satvam // 2 // etattu gauSThInaM bhUtapUrvakam / etattu goSThaM bhUtapUrva goSThInaM yatra gAvaH prAg Asan , "goSThAdInaJ" // 42 // 79 // 1 // tadAzitaMgavInaM syAda gAvo yatrA''zitAH purA // 30 // AzitAstRptA gAvo'sminnAzitaGgavInam , "aSaDakSA''zitaMgvala-" // 1 // 106 // itIne sAdhuH // 1 // 30 // kSetre tu vapraH kedAraH kSayantyatra dhAnyAni, kSIyate halaihisyate vA kSetram . "huAmA-" // (uNA451) // iti traH, tatra upyante bIjAnyatra vapraH, "bhIvRdhi." // (uNA-387) // iti raH // 1 // 'kadiH sautraH' kadyate kedAraH, "dvArazRGgAra." // (uNA-411) // ityare nipAtyate, puMktIbaliGgAvetau // 2 // setau paalyaa''lisNvraaH| sIyate badhyate setuH puMliGgaH, "kRsikamya-" // (uNA-772) // iti tun tatra // 1 // palati pAliH, "kRzRkuTi-" // (uNA-619) // iti NidiH // 2 // alati AliH strIliGgAvetau // 3 // saMvRNoti jalaM saMvaraH // 4 // kSetraM tu zAkasya zAkazAkaTaM zAkazAkinam // 31 // zAkasya kSetraM zAkazAkaTam , zAkazAkinam , "zAkaTazAkinI kSetre" // 71 / 78 // iti sAdhU // 1 // 2 // 31 // heyaM zAleyaM SaSTikyaM kaudravINa-maudgIne / brIhyAdinAM kSetre .' boheH zAlezca kSetraM heyama, zAleyam , "biihishaalereynn"||7||180||1||1|| SaSTikAH SaSTirAtreNa pacyamAnA vrIhayasteSAM kSetraM SaSTikyam , "yavayavakaSaSTikA." // 7 / 1 / 81 // iti yaH // 1 // kodravANAM mudgAnAM ca kSetra kodravINam , maudgInam , "dhAnyebhyaH" // 7 / 1 / 79 // itInaJ // 1 // 1 // aNavyaM tu syAdANavInamaNoH // 32 // . aNoH kSetramaNavyam , ANavInam , "vA'NumASAt-" // 7 // 182 // iti yaH pakSe Inam ca // 1 // 2 // 32 // Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 abhidhAnacintAmaNau bhanayaM bhAGgInamaumInamumyaM yavyaM yavakyavat / tilyaM tailInaM mASINaM mASyaM bhaGgAdisambhavam / / 33 / / bhaGgAnAM kSetraM bhaGgayam , "vomAbhaGga." // 1 / 83 // iti yaH, pakSe Inaji bhAGgInam // 1 // 2 // umAnAmaumInam , umyam // 1 // 2 // yavAnAM yavyam // 1 // yavakAnAM yavakyam , "yavayavaka-" // 7 // 181 // iti ye sAdhU // 2 // tilAnAM tilyam , "vomAbhaGga-" // 183 // iti yH|| 1 // pakSe Inaji tailInam // 2 // mASANAM mASINam , mASyam , bhaGgAdinAM sambhavo'tra bhaGgAdisambhavaM kSetram // 1 // 2 // // 33 // sItyaM halyam sItayA saGgataM sItyam , "sItayA saGgate" // 7 / 1 / 27 // iti yaH // 1 // halasya karSaH kSetraM kRSyata iti kRtvA halyam , "halasya karSe" // 7 // 1 / 26 // iti yH||2|| trihalyaM tu trisItyaM triguNAkRtam / tRtIyAkRtaM trayANAM halAnAM karSastrihalyam , // 1 // tisRbhiH sItAbhiH saGgataM trisItyam // 2 // triguNAkriyate sma triguNAkRtam , trirvilikhitam , "saGkhayAderguNAt" // 7 / 2 / 136 // iti DAc // 3 // tRtIyaM vAraM kriyate sma tRtIyAkRtam , "tIyazambabIjAda." // 7 / 21 / 135 // iti DAc // 4 // dvihalyAdyevaM zambAkRtaM ca tat // 34 // dvayorhalayoH karSo dvihalyam, AdizabdAd dvAbhyAM sItAbhyAM saGgataM dvisItyam , dviguNAkRtam , dvitIyAkRtamityAdi / / 4 // zambA kriyate sma zambAkRtaM anulomakRSTam , punastiryak kRSyate sma, "tIyazambabIjAda." // 2 // 135 // iti DAc // 5 // // 34 // bIjAkRtaM tUptakRSTaM ajiM sabIjaM bIjasaMpannaM bIjAkRtam , "tIyazambabIjAd-" / / 7 / 2 / 135 // iti DAc // 1 // AdAvuptaM pazcAd bIjaiH saha kRSTaM uptakRSTam , "pUrvakAlai." // 31 // 97 // iti karmadhArayaH // 2 // draunnikaa''ddhkikaadyH| syurdoNADhakavApAdau Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / droNasya ADhakasya ca vApo drauNikaH, ADhakikaH, "tasya vaape-"||6|4|151|| itIkaNa, AdizabdAt khAryA vApaH khArIka ityAdayaH, upyate'smin iti vApaH kSetram, droNADhakayorvApo droNADhakavApaH, AdizabdAd droNaM pacati saMbhavati avaharati drauNikaH kaTAha ityAdyarthaH // 1 // 1 // 387 khaladhAnaM punaH khalam / / 35 / / khalanti saJcIyamAnAni dhAnyAni atra khaladhAnam, pRSodarAditvAt // 1 // khalyante saJcIyante dhAnyAni atra khalaM triliGgaH, "gocarasaMcara - " | 5|3|131 // iti nipAtanAd ghaH // 2 // 35 // cUrNe kSodaH cUryate sma cUrNa puMklIbaliGgaH, tatra // 1 // kSudyate kSodaH dhUliprAyo'yam, yat "cUrNAni vAsayogAH syuzcUrNo dhUliH sazarkaraH" iti // 2 // atha rajasi syuH dhUlIpAMzureNavaH / zAzvataH rajyate vastrAdyanena rajaH klIbaliGgaH, "mithiraJji " // ( uNA -971) // iti kidas, tatra // 1 // dhUyate dhUliH strIliGgaH, "dhUmUbhyAM-" // ( uNA - 701) // iti lik, GayAM dhUlI // 2 // ' pasuN nAzane dantyAntaH' paMsayati pAMsuH puMliGgaH, "paMserdIrghazca" // ( uNA-718 ) // ityuH // 3 // rIyate reNuH strIliGgaH,"ajisthA-" // uNA - 768 ) // iti NuH // 4 // loSTe lopTurdalirlepTuH " luSyate loSTaH mRt-zakalaM puMklIbaliGgaH, "luSeSTaH " // ( uNA - 138 ) // tatra // 1 // 'loSTi saGghAte' loSTyate loSTuH puMliGgaH, "bhRmRtR-" // ( uNA716 ) / / ityuH / / 2 / / dalayati daliH strIliGgaH, "svarebhya iH" / / ( uNA606 ) // 3 // lizyate leSTuH puMliGgaH, "kRsikamya-" // ( uNA-773 ) // iti bahuvacanAt tun // 4 // valmIkaH kRmiparvataH // 36 // vabhrIkUTaM vAmalUro nAkuH zakrazirazca saH / valante prANino'tra valmIkaH puMklIbaliGgaH, "sRNIkAstIka - " / ( uNA - 50) itake nipAtyate // 1 // kRmINAM parvata iva kRmiparvataH // 2 // 36 // vINAmupadehikAnAM kUTaM zikharaM vabhrIkUTam // 3 // vAmaM vAmairvA lUyate vAmalUraH, "sindUra-" // ( uNA - 430 ) // ityUre nipAtyate // 4 // namati nAkuH puMliGgaH, "namernA - k ca" // (uNA-720) // ityuH // 5 // zakrasya ziro mUrddhA zakraziraH // 6 // Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 abhidhAnacintAmaNI- .. nagarI pU: pUrI draGgaH pattanaM puTabhedanam // 37 // nivezanamadhiSThAnaM sthAnIyaM nigamo'pi ca / nazyantyasyAM nagarI stroklIbaliGgaH, "jtthr-"|| (uNA-403) // ityare nipAsyate, nagAH santyasyAmiti vA madhvAditvAd rH||1|| pUryate pU:, saMpadAditvAt vip // 2 // purati pUrI triliGgaH // 3 // dramantyatreti draGgaH, "dramo Nid vaa'|| (uNA95) // iti gaH // 4 // patantyasmin pattanam , "viipti-"|| (unnaa-292)| iti tanaH, paTTanamapi // 5 / / puTA bhANDavAsanAni bhidyante'tra puttNbhednm||6||3|| nivizante'tra nivezanam / / 7 / / adhitiSThantyasminnadhiSThAnam // 8 // tiSThantyasmin sthAnIyam , "bahulam" // 5 / 1 / 2 // ityadhikaraNe'pyanIyaH // 9 // niyataM gacchantyatra nigamaH, "gocarasaMcara-" // 5 / 3 / 131 // iti ghaH, vAcaspatistu "syAt sthAnIyaM tvatilambo grAmo grAmazatASTake / tadaddhaM tu droNamukhaM tacca kavaTamastriyAm" // 1 // karvaTArddha kavuTikaM syAttada. tu kArvaTam / tadardU pattanaM tacca pattanaM puTabhedanam // 2 // nigamastu pattanA. tadardU tu nivezanam / karvaTAdadhamo draGgaH pattanAduttamazca saH // 3 // udraGgazca nivezazca sa eva draGga ityapi / " iti vizeSamAha // 10 // zAkhApUra tUpapuram zAkhA samIpavarti puraM zAkhApuram , yadAha "zAkhA vedivibhAge syAt pAdapAGgAntike'pi ca" / upa samIpe purasya mUlanagarasya upapuram // 1 // . kheTaH purArddhavistaraH // 38 // khiTayate kheTaH, purasyA'rddha vistaro'sya purArddhavistaraH // 1 // 38 // skandhAvAro rAjadhAnI SaNNAmamAtyAdInAM pradhAnabhUtatvAd rAjA skandhastamAvRNoti skandhAvAraH // 1 // rAjA nRpo dhIyate'syAM rAjadhAnI strIklIbaliGgaH // 2 // koTTadurge punaH sme| kuTyate koTaH puMklIbaliGgaH, pRSodarAditvAd guNaH // 1 // duHkhena gamyate'smin durgam , "sugadurgamAdhAre" // 5 / 1 / 132 // iti sAdhuH // 2 // 1 vRkSA ityarthaH / Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / . 389 gayA pUrgayarAjarSeH gacchanti asyAM gayA, "gyhRdyaa-"|| (unnaa-370)|| ityaye nipaatyte||1|| kanyakubjaM mahodayam // 39 // kanyAkubjaM gAdhipuraM kauzaM kuzasthalaM ca tat / kanyAH kubjA atra kanyakubjam , tatra hi jamadagninA zApena narapateH kanyAH kubjIkRtA iti prasiddhiH, "DyApo bahulaM." // 2 / 4 / 99 // iti ekhaH, ikhatvA'bhAve kanyAkubjam // 1 // 2 // mahAn udayo'sya mahodayam , ete trayaH strIklIbaliGgAH // 3 // 39 // gAdheH rAjJaH puraM gaadhipurm||4||kushaaH santi atra kauzam , cAturarthiko'N // 5 // kuzAnAM sthalaM kuzasthalam // 6 // kAzirvarANasI vArANasI zivapurI ca sA // 40 // kAzate kAziH strIliGgaH, " padipaThi-" // ( uNA-607 ) // iti iH // 1 // vArANasIzabdasya pRSodarAditvAt iskhatve varANasI // 2 / / varaNA ca asizca varaNAsI nadyau tayoradUrabhavA cAturarthiko'N , "vRddhiH svareSvAdeH." // 41 // iti vRddhau rephA'kArasya pRSodarAditvAd dIrghatve NakArA''kArasya ikhatve ca DyAM vArANasI, yadvA vRNAteH "mumucaa-"|| (unnaa-278)|| ityAne varANo vIraNAbhidhAnam , varANAH santyatra varANasA nadI "tRNAdeH sl"|6|2|81||iti cAturarthikaH sala ,tasyA adUrabhaveti vA dezo vA varANasaMstatra bhavA vA, vArairacitIti vA " gopAderanerasiH" / ( uNA-708 ) // ityasistato DIH // 3 // zivasya purI zivapurI // 4 // 40 // sAketaM kosalA'yodhyA sA lakSmIH kaM sukhaM tAbhyAmitaM sAketam // 1 // kosaladezayogAt kosalA // 2 // na yodhyate parairayodhyA // 3 // videhA mithilA sme| vidihyate videhA // 1 // mithyate mithilA, " gupimizvi-" // ( uNA483 ) // iti kidilaH // 2 // tripurI cedinagarI tRtIyA purI tripurI mayUravyaMsakAditvAt , trayANAM purANAM samAhAro vA bhApyakAravacanAt strItvam // 1 // cedInAM nagarI cedinagarI // 2 // kauzAmbI vatsapattanam // 41 // .. kuzAmbena nirvRttA kauzAmbI cAturarthiko'N // 1 // vatsarAjasya vatsadeze cA pattanaM vatsapattanam // 2 // 41 // Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 abhidhAnacintAmaNau ujjayanI syAda vizAlA'vantI puSpakaraNDinI / utkarSeNa jayati ujjayanI ramyAditvAd anaTa , anye tu ujjayanI nAma rAkSasI devatA vA tasyA nivAsa ujjayanIti cAturarthikamaNamutpAdya tasya lopamicchanti // 1 // vizeSeNa zAlate vizAlA, viziSTAH zAlA atreti vA, vistIrNatvAd vaa||2|| avyate'vantI // 3 // puSpakaraNDaM nAmodyAnam , tadatrAsti puSpakaraNDinI / yadvayADi: " ujjayanyAM yadudyAnaM tat syAt puSpakaraNukam" iti // 4 // pATaliputraM kusumapuraM pATalibhiH punAti pATaliputram ," putrAdayaH " // ( uNA-455 ) // iti nipAtyate // 1 // kusumabahulaM puraM kusumapuram // 2 // campA tu mAlinI // 42 // - lomapAdakarNayoH pU: caNanti asyAM campA, " bhApAcaNi." // (uNA-296) // iti paH // 1 // mAlAH santyasyAM mAlinI // 2 // 42 // lomapAdo rAjarSiH, karNaH kaunteyaH tayoH pUH lomapAdapUrI // 3 // karNapUrI // 4 // devIkoTa umAvanam / koTivarSa bANapuraM syAt zoNitapuraM ca tat // 43 // devyAH koTaH kauTilyamatra devIkoTaH // 1 // umAyA vanamumAvanam // 2 // koTibhivarSati koTivarSam // 3 // bANA'surasya puraM bANapuram // 4 // zoNitaliptaM puraM zoNitapuram // 5 // 43 // . mathurA tu madhUpaghnaM madhurA mathati cittaM mathurA, " vAzyasi." // ( uNA-423 ) // ityuraH, mathurAyAH pizAcyA adUrabhavaM nagaramityanye // 1 // madhordAnavasya upaghna Azrayo'tra madhUpannam // 2 // madhunA rAjate madhurA, madhuradhiSThito'syA astIti vA madhvAditvAd raH // 1 // atha gajAhvayam / syAd hAstinapuraM hastinIpuraM hastinApuram // 44 // gajasyAhvayo'sya gajAhrayam , yadbhArate-"nagare nAgasAhvaye" iti, "tena gajapuraM nAma nagaram , ityAdi // 1 // hastinyA idaM hAstinaM taca tatpuraM ca hAstinapuram // 2 // hastinyAH puraM hastinApuram // 3 // pRSodarAditvAd Atve hastinApuram // 4 // 44 // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 391 tAmaliptaM dAmaliptaM tAmaliptI tamAlinI / stambapUrviSNugRhaM ca syAd tAmyadbhirlipyate tAmaliptam , tAmaliptI pRSodarAditvAt // 1 // 2 // dAmabhilipyate chAdyate dAmaliptam // 3 // tamAlAH santyasyAM tamAlinI // 4 // stambagahanA pU : stambapUH, samAsAntavidheranityatvAd adabhAvaH // 5 // viSNorgRhaM viSNugRham // 6 // vidarbhA tu kuNDinam // 45 // viziSTo darbhaH saMdarbhaH kuzo vA'syAM vidarbhA // 1 // kuDyate pApamatra kuNDinam , "zAkaThi." // (unnaa-282)| itInaH, kuNDinapuram , kunnddinaapurmitypi||2||45|| dvAravatI dvArakA syAd dvArANi santi asyAM dvAravatI // 1 // dvAraiH kAyati dvArakA, dvaratIti vA Nake kSipakAditvAd itvAbhAvaH // 2 // niSadhA tu nalasya puu:| nitarAM syanti karmANi asyAM niSadhA, "neH syateradhak" // (uNA-252) // ityadhara // 1 // prAkAro varaNaH sAle prakurvanti tamiti prAkAraH, " ghaJyupasargasya-" // 3 / 2 / 86 // iti dIrghaH // 1 // vRNoti varaNaH, "tRka-" // ( uNA-187 ) / / ityaNaH // 2 // salyate sAlastatra // 3 // cayo vapro'sya pIThabhUH // 46 // asya prAkArasya pIThabhUrmUlabhUmiH cIyate cayaH prAkArA''dhAraH // 1 // upyate. 'tra iti vapraH puMklIbaliGgaH, " bhIvRdhi." // (uNA-387) // iti raH // 2 // 46 // prAkArAgraM kapizIrSa .. . prAkArasyA'yaM prAkArAgram // 1 // kaperiva zIrSamasya kapizIrSam // 2 // kSaumA'TTA'TTAlakAH samAH / kSuvanti zabdAyante yodhA atra kSaumam , " rukmagrISma-" // ( uNA346) // iti me nipAtyate // 1 // 'ahi hiMsA'tikramayoH ' a inte'tra aTTaH, puMklIbaliGgau // 2 // cAtvAla-" // (uNA-480) // ityAle ni pAtanAd aTTAlaH, ke'STAlakaH prAkArAgre raNagRham // 3 // pUrvAre gopuraM Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau puro dvAraM pUraM taMtra // 1 // gopyate gopuram, 426 ) // iti ure nipAtyate // 2 // 392 "" zvazu // ( uNA rathyApratolIvizikhAH samAH || 47 || 66 " rathAn vahati rathyA, "vahati ratha - " || 7|1|2 || iti yaH // 1 // pratotyate pratolI || 2 || vizAyate janasaMmarddena vizikhA, zyaterica vA // ( uNA85 ) // iti khaH, vigatA zikhA muNDiteva samatvAditi vA // 3 // 47 // parikUTaM hastinakho nagaradvAra kUTake / paritaH kUTyate parikUTaM puMklIbaliGgaH || 1 || hastinakha iva hastinakha: durgadvArAvataraNArthaH kramanimno mRtkUTo'pasopAnAkhyaH, bahirataTamantaH sopAnayuktaM yuddhArthamityeke // 2 // nagaradvAre kUTo nagaradvArakUTastatra // 3 // mukhaM niHsaraNe gRhAderniH khiyate pravizyate ca yena tad mukhamiva mukham yat kauTilyaH - " mukhasamaH saMkramaH" iti // 1 // niH striyate'nena niHsaraNaM tatra // 2 // vATe prAcInAssveSTau vRtiH // 48 // vayyate'nena vATaH triliGgastatra // // prAgeva prAcInam, "adistriyAM-" // 7 / 1 / 107 // itInaH // 2 // AveSTate AveSTakaH // 3 // triyate'nayA vRtiH // 4 // 48 // padavyekapadI padyA paddhatirvartma varttanI / ayanaM saraNirmArgo'dhvA panthA nigamaH sRtiH // 49 // "" padyante'nayA padaviH, "chavichivi " // ( uNA - 706 ) // iti vau nipAtyate GayAM padavI // 1 // ekaH pAdo'syAmekapadI kumbhapadyAditvAt sAdhuH // 2 // padamasyAM dRzyaM padyA, " hRdyapadya - " // 7|1|11 // iti yaH // 3 // pAdAbhyAM hanyate paddhatiH, "himahati " || 3|296 // iti padAdezaH // 4 // varttante'nena vartma klIbaliGgaH, " man' // ( uNA - 111 ) // iti man // 5 // " sadivRti - " // ( uNA - 680) // iti anau vartaniH, GayAM vartanI // 6 // ayante'nena ayanam // 7 // saranti asyAM saraNiH strIliGgaH, "RhasU " // ( uNA - ' - 638 ) // ityaNiH // 8 // mArganti anena mArgaH, mriyante'treti vA, "zRGgazArGga - " // ( uNA - 96 ) // iti ge nipAtyate ||9|| atanti atra pAnthA adhvA, "aterdhaca " // ( uNA - 909 ) // iti kvanip // 10 // pathanti asmin panthAH puMliGgau, "pathimathibhyAm // ( uNA - 926) // itIn // 11 // nigacchanti anena nigamaH || 12 || saranti anayA sRtiH // 13 // 49 // satpathe svatitaH panthAH Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 4 bhUmikANDaH / 393 saMzvAsau panthAzca satpathastatra // 1 // svatizabdAbhyAM paraH panthA, pUjitaH panthAH supanthAH, pUjitaH panthAH atipanthAH, "pUjAkhateH prAk TAt" // 73172 // iti samAsAntaniSedhaH // 2 // 3 // __ apanthA apathaM same / na panthA apanthAH, "naJtatpuruSAt" // 73 / 71 // iti smaasaantnissedhH||1|| nI nirdiSTasya anityatvAt samAsAnte sati apatham , "pathaH sngkhyaa'vyyottrH"| (haimaliGgAnu0 napuM0 shlo-8)||iti klIbatvam , patho'bhAva iti avyayIbhAvo vaa||2|| _____ vyadhvo duradhvaH kadadhvA vipathaM kApathaM ca saH // 50 // viruddho'dhvA vyadhvaH // 1 // duSTo'dhvA duradhvaH, "upasargAdadhvanaH." // 7 // 3 // 79 // ityatsamAsAntaH // 2 // kutsito'dhvA kadadhvA // 3 // viruddhaH panthA vipatham // 4 // kutsitaH panthA kApatham , "kAkSapathoH" // 3 / 2 / 134 // iti kAdezaH, "pathaH saGkhyA 'vyayottaraH" ( haimaliGgAnu0 napuM0 shlo-8)|| iti klIbatvam / amarastu- vipathakApathazabdau pusyAha, gauDazca yadAha- "vyadhvo vipathakApathau" iti // 5 // 50 // prAntaraM dazUnyo'dhvA pragatA antare'smAt prAntaraM dUrazUnyo mArgaH // 1 // __kAntAro vartma durgamam / kamyate kAntAraH puMklIbaliGgaH, "dvArazRGgAra-" // ( uNA-411) // ityAre nipAtyate, kasya ambhaso'ntamiyartIti vA // 1 // suruGgA tu sandhilA syAd gUDhamArgo bhuvo'ntare // 51 // saratyanayA suruGgA, "sarteH surca" // ( uNA-108 ) // ityuGgaH // 1 // sandhi lAti sandhilA, sandhirapi, bhUmimadhye gUDhomArgaH // 2 // 51 // catuppathe tu saMsthAnaM catuSkaM caturNA pathAM samAhArazcatuSpathaM tatra // 1 // saMtiSThate'tra saMsthAnam // 2 // catvAro'vayavA asya catuSkam // 3 // tripathe trikam / trayANAM pathAM samAhArasnipathaM tatra // 1 // trayo'vayavA asya trikam // 2 // dvipathaM tu cArapathaH dvau panthAnau samAhRtau dvipatham // 1 // cArAya panthAzcArapathaH // 2 // 1 "samAsAntA-''gama-saMjJA-jJApaka-gaNa nanirdiSTAni anityAni " // (nyAyamaJjUSA-nyA-35) // iti paribhASayA / 2 saGkhyAvAcino'vyayAca paraH pathazabdaH klIbaliGgaH, iti bhAvaH / Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 abhidhAnacintAmaNau gajAdyadhvA tvasaGkulaH // 52 // ghaNTApathaH saMsaraNaM zrIpatho rAjavartma ca / upaniSkramaNaM copaniSkaraM ca mahApathaH // 53 // asaGkulo gajAdInAM mArgaH // 1 // 52 // ghaNTopalakSitAnAM hastinAM panthA ghaNTApathaH, cANAkyokto'STadaNDapRthuH panthAH // 2 // samyak sarantyatra saMsaraNam // 3 // zriyA upalakSitaH panthAH zrIpathaH // 4 // rAjayogyaM vartma rAjavartma // 5 // upaniSkramyate'smin upaniSkramaNam // 6 // upaniSkIryate sainyamasmin upaniSkaram * // 7 // mahAMzcAsau panthAzca mahApathaH // 8 // 53 // vipaNistu vaNigmArgaH C vipaNyante'syAM vipaNiH strIliGgaH, "padipaThi " // ( uNA - 607 ) // iti iH // 1 // vaNijAM mArgo vaNigmArgaH paNyavIthyapi // 2 // sthAnaM tu padamAspadaM / tiSThantyasmin sthAnam // 1 // padyate'smin padam, "varSAdayaH klIbe" || 5|3|29|| ityal // 2 // A samantAt padamAspadaM varcaskAditvAt sAdhuH // 3 // zleSastrimArgyAH zRGgATaM trayANAM mArgANAM zleSo melanaM zrIyate taditi zRGgATam, "kapATavirATa " // ( uNA - 148 ) // ityATe nipAtyate zraGgairaTanti asminniti vA, zRGgATavad mArgestrikoNatvAd vA // 1 // bahumArgI tu catvaram // 54 // bahavo mArgAH samAhRtAH bahumArgI // 1 // catyate catvaram, ( uNA - 441 ) // iti varaT // 2 // 54 // "kagaza exx "" 11 zmazAnaM karavIraM syAt pitRpretAd vanaM gRham / " zavAnAM zayanaM zmazAnam, pRSodarAditvAt // 1 // karairvIrayante'tra karavIram // 2 // pitRpretAditi samAhAradvandvo yathAsaMkhyA nivRttyarthaH tena pitRpretazabdAbhyAM paraM vanaM gRhaM ca, pitRRNAM vanaM gRhaM ca pitRvanaM pitRgRham // 3 // 4 // evaM pretavanam // 5 // pretagRham // 6 // gehabhUrvAstu gehAya bhUmirgehabhUH // 1 // vasantyatra vAstu puMklIbaliGgaH, " vaserNid vA ( uNA - 774 ) // iti tun // 2 // dd " Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 395 4 bhUmikANDaH / gehaM tu gRhaM vezma niketanam // 55 / / mandiraM sadanaM sadma nikAyyo bhavanaM kuTaH / Alayo nilayaH zAlA sabhodavasitaM kulam // 56 // dhiSNyamAvasathaH sthAnaM pastyaM saMstyAya AzrayaH / oko nivAsa AvAso vasatiH zaraNaM kSayaH / / 57 // dhAmA'gAraM nizAntaM ca ketanti nivasanti atra geham , "kito ge ca" // ( uNA-587) // iti haH // 1 // gRhNAti puruSopArjitaM dravyamiti gRham , " gehe grahaH " // 5 / 1 / 55 // iti kaH, puMklIbaliGgAvetau // 2 // vizanti asminniti vezma klIbaliGgaH, "mn"| ( uNA-911 ) // iti man // 3 // niketantyatra niketanam // 4 // 55 // mandyate stUyate'tra mandiraM strIklIbaliGgaH, " madimandi-" // (uNA-412) // itIraH // 5 // sIdantyasmin sadanam // 6 // " man" // (uNA-911) // iti mani sadma klIbaliGgaH // 7 // nitarAM cIyate nikAyyaH, "dhAyyApAyya-" // 5 / 1 / 24 // iti dhyaNi nipAtyate // 8 // bhavantyasmin bhavanaM puMklIbaliGgaH // 9 // kuTyate'smin kuTaH strIpuMsaliGgaH // 10 // AlIyante'sminnAlayaH // 11 // evaM nilayaH // 12 // zAyate zAlA, " zAmAzyA." // ( unnaa-462)|| iti la: zAlate vA, zalantyasyAM vA // 13 // saha bhAntyasyAM sabhA // 14 // udavasinoti smodavasitam ,UrdhvamavasIyate vA // 15 // kolanti atra kulam, sthAditvAt kaH // 16 // // 56 // dhRSNuvantyasmin dhiSNyam " zikyAsyAtyA-" // ( uNA-364 ) // iti ye nipaatyte||17||aavsnti asminnAvasathaH "upasargAd vasaH ||(unnaa-233) // ityathaH // 18 // tiSThantyatra sthAnam // 19 // 'pasi nivAse' sautro dantyAntaH, pasantyasmin pastyam , " mRzIpasi-" // (uNA-360) // iti takArAdi. yaH, apastyAyati saMghAtIbhavatIti vA pRSodarAditvAt // 20 // saMstyAyantyatra saMstyAyaH // 21 // AzrayantyenamAzrayaH // 22 // ucyantyasmin okaH klIbaliGgaH, " ucyaJceH kazca " // ( unnaa-965)|| ityas // 23 // nivasantyasminnivAsaH // 24 // evamAvAsaH // 25 // vasantyasyAM vasatiH strIliGgaH, "khalyami." // ( uNA-653 ) // ityatiH // 26 // zIryate zItAdyanena zaraNam // 27 // kSayantyatra kSayaH // 28 // 55 // dadhatyasminnAzrayaM dhAma klIbaliGgaH, " man " // ( uNA-911 ) // iti man , " artIri." // ( uNA-338 ) // iti me dhAmamapi // 29 // agyate'sminnagAram "agyani-" // ( unnaa-405)|| ityAraH, agAn vRkSAniyarti vA // 30 // nizAmyantyasminnizAntam, " adyarthAcAdhAre" // 5 / 1 / 12 // iti ktaH, nizAyA anto'treti kecit // 31 // Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 abhidhAnacintAmaNI kuTTimaM tvasya baddhabhUH / asya gRhasya pASANAdirbhibaddhA bhUmiH, kuTTyate kuTTimaM puMktIbaliGgaH, "kuTTiveSTi." // (ugA-349) // itImaH // 1 // catuHzAlaM saMjavanaM catasraH zAlAH samAhRtAzcatuHzAlam // 1 // saMjavante'tra saMjavanam // 2 // saudhaM tu nRpamandiram // 58 // ___sudhayA dhavalIkRtaM saudhaM puMklIbaliGgaH // 1 // 58 // va upakArikopakAryA upakarotyupakArikA // 1 // upakriyate upakAryA, upakaryA'pi, paTamaNDapAdi rAjasadanam // 2 // siMhadvAraM pravezanam / siMhasyeva dvAraM siMhadvAram // 1 // pravizyate'nena pravezanam // 2 // : prAsAdo devabhUpAnAM gRhamityuttarataH saMbadhyate, prasIdanti nayana-manAMsyasminniti prAsAdaH, "ghaJyu. pasargasya." // 3 / 2 / 86 // iti dIrghaH, prasAdano'pi // 1 // harmya tu dhaninAM gRham / / 59 // .. harati mano harmyam , "zikyAsyADhyaH" |(ugaa-364)|| iti ye nipAtyate // 1 // 59 / / maThA''vasathyA''vasathAH syuzchAtra-vrativezmani / maThanti nivasanyatra maThaH triliGgaH, bAhulakAt "puMnAmni"- // 5 / 3 / 130 // iti ghaH // 1 // Avasatha eva Avasathyam , bheSajAditvAd TyaNa // 2 // AvasantyasminnAvasathaH, chAtrANAM vratinAM ca vezmani / / 3 // parNazAloTajaH parNamupalakSaNaM tena parNatRNAdeH zAlA parNazAlA // 1 // vaTyate veSTyate sRNaparNAdibhirityuTajaH munikuTIraH puMklIbaliGgaH, "uTajAdayaH" / / (uNA-134) / / ityaje nipAtyate // 2 // caityavihArau jinasadmani // 60 // cIyate caityam , "zikyAsyA-" / (uNA-364) // iti ye sAdhuH // 1 // Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDa: / 397 viharantyasmin vihAraH puMklIbaliGgaH, amarastu- "caityamAyatanaM tulye "iti, "bauddhAnAM vihAro'strI " iti ca caityavihArau bhinnArthAvAha / / 2 / / 60 / / garbhAgAre'pavarako vAsaukaH zayanAspadam / (6 " agArasya garbhe garbhAgAram, rAjadantAditvAt pUrvanipAtaH // 1 // tatra apavRNoti AcchAdayati apavarakaH, // ( uNA - 27 ) // ityakaH // 2 // vAsAya vAsamadhye vA oko gRhaM vAsaukaH // 3 // zayanasya zayyAyA AsadaM zayanAspadam // 4 // dadada bhANDAgAraM tu kozaH syAt bhANDAgAraM bhANDAgAram // 1 // kuzyati bhANDamatra kozaH, puklIbaliGgaH // 2 // candrazAlA zirogRham // 61 // candreNA'dUravartinA zAlate candrazAlA // 1 // zirasi saudhasya gRhaM zirogRham // 2 // 61 // kupyazAlA tu sandhAnI kupyaM tAmrAdi tasya zAlA kupyazAlA // 1 // sandhIyate'syAM sandhAnI // 2 // kAyamAnaM tRNaukasi / kAyo mAnamasya kAyamAnam // 1 // tRNaM kASThAderupalakSaNam, tena tRNakASThAdibhiH gRhasyopari racitamoko labhyate // 2 // hotrIyaM tu havirgeha juhvati asyAM hotrA, "huyAmA - " // ( uNA - 451 ) // iti traH, hotraiva hotrIyam, " hotrAyA IyaH " / / 7 / 2 / 163 / / iti svArthe iyaH // 1 // haviSo hotavyasya gehaM havirgeham // 2 // prAgvaMzaH prAgRhavirgRhAt // 62 // . 'vaMzaH kulaM sthUNA vA prAg vaMzo'tra prAgvaMzaH, patnIzAlAkhyo'gnizAlAyA Adyo bhAga: / / 1 / / 62 / / AtharvaNaM zAntigRham 22 AtharvaNikAnAM dharma AmnAyaH saGgho vA AtharvaNaH, " AthavaiNikAdaN ika / / 6 / 3 / 167 / / ityaNi sAdhuH so'trA'sti AtharvaNam adiva... aH / / 1 / / zAntyai gRhaM zAntigRhaM zAntIgRhakamapi / yad vAcaspati:"AtharvaNaM zAntigRhaM zAntIgRhakamapyadaH " iti // 2 // luk ca 80 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 abhidhAnacintAmaNI- .. . AsthAnaM gRhamindrakam / AsthAnAya gRhamAsthAnagRham // 1 // indraM kAyatIva sazrIkatvAd indrakam // 2 // tailizAlA yantragRhaM tailinaH zAlA tailizAlA // 1 // tilaniSpIDanayantrasya gRham // 2 // ___ ariSTaM sUtikAgRham // 63 // na riSyate hiMH kRtarakSatvAd ariSTam // 1 // sUtikAya gRhaM sUtikAgRham // 2 // 63 // sUdazAlA rasavatI pAkasthAnaM mahAnasam / ' sUdAnAM zAlA sUdazAlA // 1 // rasAH santyasyAM rasavatI, rasa AsvAdo. 'styasyAmiti vA // 2 // pAkAya sthAna pAkasthAnam // 3 // anasA upakaraNasambhArabattvaM lakSyate tato mahacca tadanazceti mahAnasam , "saro'no'imA'yaso jAtinAmnoH" // 7 / 3 / 115 // ityaT samAsAntaH // 4 // hastizAlA tu caturaM hastinAM zAlA hastizAlA // 1 // calate caturam // 2 // vAjizAlA tu mandurA // 64 // vAjinAM zAlA vAjizAlA // 1 // mandyate stUyate mandurA srIklIbaliGgaH, "vAzyasi." // (uNA-423) // ityuraH // 2 // . 64 // sandAninI tu gozAlA sandAnanaM gobandhanarajjurastyasyAM sandAninI // 1 // gavAM zAlA gozAlA // 2 // citrazAlA tu jaalinii| citrA'laGkRtA zAlA citrazAlA // 1 // jAlAni santyasyAM jAlinI // 2 // kumbhazAlA pAkapuTI kumbhAnAM ghaTanAya zAlA kumbhazAlA // 1 // pAkena puTati saMzliSyati pAkapuTI tantuzAlA tu gatikA // 65 / / tantuvAnAya zAlA tantuzAlA / / 1 // kuvindasthitaye garto'styasyAM gartikA, "ato'nekakharAt" // 7 / 2 / 6 // itIkaH // 2 // 65 // nApitazAlA vapanI zilpA kharakuTI ca saa| Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 399 nApitasya zAlA nApitazAlA // 1 // vapantyasyAM vapanI // 2 // zilpaM vijJAnamastyasyAM zilpA // 3 // kharasya kuTIva kharakuTI // 4 // AvezanaM zilpizAlA Avizanyasmin AvezanaM gRhAdanyat kArUNAM karmasthAnam // 1 // zilpinA zAlA zilpizAlA // 2 // satrazAlA pratizrayaH // 66 // satraM sadAda na tasya zAlA satrazAlA // 1 // pratizrIyate pratizrayaH // 2 // 66 // Azramastu munisthAnam . AzrAmyanti tapasyantyasmin AzramaH puMklIbaliGgaH // 1 // upaghnastvantikAzrayaH / upahanyate samIpa iti jJAyate upaghnaH, "nighoddha." // 5 / 3 / 36 // ityali nipAtyate // 1 // antika Asanna Azrayo'ntikAzrayaH // 2 // prapA pAnIyazAlA syAt prapibantyasyAM prapA sthAditvAt kaH // 1 // 2 // gaJjA tu madirAgRham // 67 // gaJjanti nadantyasyAM kSIvA g2ajA // 1 // 2 // 6 // pakvaNaH zabarAvAsaH pacyate'smin pakvaNaH puMklIbaliGgaH, "cikkaNa-" // ( uNA-190 ) // ityaNe nipAtyate // 1 // 2 // ghossstvaabhiirpllikaa| ghoSanti gAvo'treti ghoSaH // 1 // AbhIrANAM gopAnA pallihAlI AbhIrapallikA "vuTIgrAmakayoH palliH" iti tu zAzvataH // 2 // paNyazAlA niSadyA'TTo haTTo vipaNirApaNaH // 68 // paNyasya zAlA paNyazAlA // 1 // niSIdantyasyAM niSadyA, "samaja-" // 5 / 3 / 99 // iti kyap // 2 // ante'smin aTTaH puMktIbaliGgaH // 3 // haTati dIpyate'tra haTTaH, "ghaTAghATA-" // ( uNA- 141 ) // iti Te nipAtyate // 4 // vividhaM paNAyantyasyAM vipaNiH strIliGgaH // 5 // etya paNAyantyasmin ApaNaH, "gocarasaMcara-" // 5 / 3 / 131 // iti ghaH // 6 // 68 // Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau- .. vezyA''zrayaH puraM vezaH vezyAnAmAzrayo vezyAzrayaH // 1 purati puram // 2 // vizantyasmin bhujaGgAvezaH // 3 // maNDapastu janAzrayaH / maNjyate nAnAlokairmaNDapaH puMkkIbaliGgaH, "viSTapa-" // (uNA-307) // ityAdizabdAd ape nipAtyate // 1 // janAnAmAzrayo janAzrayaH // 2 // __ kuDyaM bhittiH kolati saMstyAyati kuDyam , "kuleI ca vA" // (uNA-362) // iti kid yaH, kuTayAM sAdhviti vA pRSodarAditvAd Datvam , klIbaliyo'yam , vAcaspatistu"kuDyamastriyAm" iti puMsya'pyAha // 1 // bhidyate bhittiH // 2 // __ tadeDUkamantarnihitakIkasam // 69 // tat kuDyaM antarnihitA'sthi eDayati eDUkam , " zambUkazAmbUka" // ( ugA-61 ) // ityUke nipAtyate // 1 // 69 // vedI vitardiH vidantyasyAM vediH, yAM vedI dArupariSkRtA caturasrA vizrAntabhUH // 1 // vitaryate vitadiH, "pdiptthi.''|| ( uNA- 607 ) // iti iH, strIliGgAvetau // 2 // ajiraM prAGgaNaM catvarA'Ggane / ajantyasminnajiram , "sthavira-" // ( uNA-417 ) // itIre nipAtyate // 1 // prAGgantyatra prAGgaNam , "tRkaza." // ( uNA-187 ) // ityaNaH, agApi // 2 // catyate catvaram // 3 // aGgantyasminnanam // 4 // vala pratIhAro dvAre valyate'smin valajam , "valeo'ntazca vA" // (unnaa-133)|| ityjH||1|| pratihiyante rudhyante'nena bAhulakAd ghani dIrghatve ca pratIhAraH // 2 // viyate dvArayati vA dvAH strIliGgaH, "vAdvArau" // ( ugA-944 ) // iti kvipi nipAtyate // 3 // ubhyate pUryate dvAram , "dvArazRGgAra' // ( unnaa-411)|| ityAre nipAtyate, dvArayatIti vA tatra // 4 // atha parigho'rgalA // 70 // parihaNyate'nena parighaH dArumayo lauho vA daNDaH, "pareghaH" // 5 / 3 / 40 // ityal // 1 // iyarti argalA triliGgaH, "Rjanergo'tanzca" // (uNA-467) // ityalaH, areNa karSaNena galatIti vA // 2 // 70 // Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 401 4 bhUmikANDaH / sA'lpA vargalikA sUciH sA argalA alpA argalikA // 1 // sUcayati sUciH strIliGgaH // 2 // kuJcikAyAM tu kUcikA / sAdhAraNyaGkuTazcAsau kumcyate'nayA kuJcikA, "nAmni puMsi ca" // 5 / 3 / 121 // iti NakaH tatra // 1 // kUcati kUcikA // 2 // sAdhArayanti anayA sAdhAraNI // 3 // aGkayate'GkuTaH, "narkuTakukkuTa-" // ( uNA-155) // ityuTe nipAtyate // 4 // dvArayantraM tu tAlakam // 71 // dvArapidhAnAya lohamayaM yantra dvArayantram // 1 // tAjyate'neneti tADakam , latve tAlakam // 2 // 71 // ___ asyodghATanayantraM tu tAlyapi pratitAlyapi / asya tAlakasya udghATanAya yantramudghATanayantraM tAjyate'nayA tAlI // 1 // pratitAjyate'nayA pratitAlI // 2 // tiryagadvArodArUttaraGgaM syAd dvArasya Urdhva upari tiryag nihitaM dAru uttaramUrca gacchatyuttaraGgam , "nAno gamaH // 5 / 1 / 131 // iti khaD // 1 // araraM punaH // 72 // kapATo'rariH kuvATaH iyarti araram , "RcchicaTi." // ( uNA-397 ) // ityaraH // 1 // 72 // kampate kapATaH triliGgaH, "kapATavirATa-" // (uNA-148) // ityATe nipAtyate, kaM ziraH pATayati pravizatAmiti vA japAditvAd vatve kavATo'pi // 2 // iyarti arariH puMklIbaliGgaH, "nadivalli." // (uNA-698) // ityariH // 3 // kutsitaM vaTyate'nena kuvATaH // 4 // pakSadvAraM tu pakSakaH / pakSadvAraM pArzvadvAram // 1 // pakSasya tulyaH pakSakaH, khaTakkikA'pi // 2 // pracchannamantAraM syAd prakarSaNa chAdyate sma pracchannam , gRhasya madhyadvAraM ekametaditi / kAtyo yadAha- "pracchannamantaraM yat pakSadvAraM taducyate // 1 // bahidvAra tu toraNam // 73 // Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNIdvArAne stambhopari nibaddhaM bahiram // 1 // maGgalArtha torayanyatra toraNaM. puMklIbaliGgaH // 2 // // 73 // toraNorce tu maGgalyaM dAma vandanamAlikA / toraNasyopari maGgalArthaM sahakArAdi pallavanirmitaM dAma mAlA vandanAya mAlA vandanamAlikA // 1 // stambhAdeH syAdadhodArau zilA stambhAdInAmadhaH AdhAradAruNi zilati zilA, "stambhordhvaM dArvantarasthApanArtha yadAsajyate sA zilA" iti gauDaH // 1 // nAsordhvadAruNi / / 74 // nAseva nAsA stambhAdInAmuparisthitaM dAru, dvArazAkhAyA adhaUrdhva dAruNI zilAnAseti tu mAlA, yadAha-nAsA dArUpari dvArasyA'dho dAruzilA striyAm" iti // 1 // 74 // gopAnasI tu valabhIcchAdane vakadAruNi / gopena gopanena aniti gopAnasiH, "gopAderanerasiH" // (uNA-708) // ityasiH DyAM gopAnasI valabhI, paTalAdhAro vaMzapaJjaraH tadAcchAdane vakre daarunni||1|| __ gRhAvagrahaNI dehalyumbarodumbaromburAH // 75 / / gRhe avagRhyate dvArazAkhe anayA gRhAvagrahaNI // 1 // dihyate ghRtAdinA dehalI, "mRdikandi." // (uNA-465) // itsalaH // 2 // udyate klidyate umbaraH, udumbaraH, "tIvaradhIvara-" // (uNA-444) // iti varaTi nipAtyate // 3 // 4 // "zvazura-" // (uNA-426) // ityure nipAtanAd umburaH // 5 // // 75 // praghANaH praghaNo'lindo bahiraprakoSThake / prahaNyate praghANaH, praghaNaH, "praghaNapraghANau gRhAze' // 5 / 3 / 35 // ityali nipAtyate // 1 // 2 // alati bhUSayati dvAramalindaH puMklIbaliGgaH, "kalyali.'' // ( uNA-246 ) // itIndak , dvAraprakoSThakAd bahiArApravarticatuSkikAnte upAlindakAkhyaH // 3 // kapotapAlI viTaGkaH kapotAn pakSiNaH pAlayati kapotapAlI // 1 // viziSTaM TaGkayate viTaGkaH puMktIbaliGgaH, pakSivizrAmArtha bahinirgataM dAru vakradArvAdhAraH, pakSipatirhi tatroskIryate // 2 // Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / / 403 paTalacchadiSI same // 76 // paTati sthagayati paTalaM triliGgaH, "mRdikandi." // (uNA-465) // ityalaH, paTaM lAtIti vA // 1 // chAdyate'nena cchadiH klIbaliGgaH, " rucyaci." // (uNA-989) // iti is, "chaderisman-" // 4 / 2 / 33 // iti hrasvaH // 2 // 6 // nIvra valIkaM tatprAntaH nIyate jalamanena nIvram , "khurakSura." // (uNA-396) // iti re nipAtyate // 1 // valate saMvRNoti valIkaM puMktIbaliGgaH, "syamikaSi-" // (uNA -46) // itIkaH, tasya paTalasya prAntastatprAntaH // 2 // indrkaashstmnggkH| indreNa kuzyatIva indrakozaH // 1 // tAmyanti kAGkSantyenaM tamaGgo harmyaniyUhaH, "patitami." // (uNA- 98 ) // ityaGgaH // 2 // valabhI chadirAdhAraH 'vaDaH sautraH' vaDati vaDabhI, "kRzaga-" // ( uNA-329 ) // ityabhaH latve, valabhI ayamikArAnto'pi, chadiSaH AdhAro vaMzapaJjarAdizchadirAdhAraH nAgadantAstu dantakAH // 77 // nAgasyeva dantA nAgadantAH // 1 // dantapratikRtayo dantakAH // 2 // 7 // ___ mattAlambo'pAzrayaH syAt pragrIvo mattavAraNe / mattaiH pramAdibhirAlambyate manAlambaH // 1 // apAzrIyate'pAzrayaH // 2 // prasRtA prIvA'tra prIvaH puMklIvaliGgaH // 3 // mattAn vArayati mattavAraNastatra // 4 // vAtAyano gavAkSazca jAlake vAtasya ayanaM mArgo'smin vAtAyanaH puMklIbaliGgaH // 1 // gorakSIva gavAkSaH, " akSNo'prANyaGge" // 7 / 3 / 85 // ityaH samAsAntaH, "gornAmnyavo'kSe" // 1 / 2 / 28 // ityavAdezaH // 2 // jalati jAlaM jvalAditvAt NaH, ke jAlakaM tatra // 3 // ___ athAnnakoSTakaH kusUlaH // 78 // kuSNAti koSTaH, "kuServA // ( uNA-164 ) // iti TaH, annasya koSTo'nnakoSTakaH // 1 // 'kusaca saMzleSe dantyAntaH' kusyati dhAnyena kusUlaH, "kulapulakusibhyaH kit" // (uNA- 490) // ityUlaH, tAlavyamadhyo'pyayam // 2 // 78 // azristu koNo'NiH koTiH pAlyasra ityapi / Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404. bhabhidhAnacintAmaNau-... aznute'dhiH strIliGgaH, " taGkivaki." // (unnaa-692)|| iti riH // 1 // kuNati koNo gRhAdevidik // 2 / / aNatyaNiH puMstrIliGgaH // 3 // kuTati koTiH strIliGgaH // 4 // palati pAliH, "kRzakuTi-" // (uNA- 619) // iti NidiH, yAM pAlI // 5 // asyate'smin asraH, "bhIvRdhi." // ( unnaa-387)|| iti ArohaNaM tu sopAnaM Aruhyate'varuhyate cA'nena ArohaNam // 1 // saha upAnamantyasmin sopAnam , pRSodarAditvAt // 2 // niHzreNistvadhirohaNI // 79 // - niHzrayati bhittiM niHzreNiH strIliGgaH, "kAvAvI" // ( unnaa-634)|| ityANiH, niyojitA zreNiH sopAnapatiratreti vA // 1 // adhirohantyavarohanti cA'nayA dArumayyA adhirohaNI // 2 // 79 // sthUNA stambhaH tiSThati asyAmAdheyaM sthUNA, "sthAkSutorUcca" // ( uNA- 185 ) // iti NaH // 1 // stambhyate stambhaH // 2 // sAlabhaJjI pAJcAlikA ca putrikA / kASThAdighaTitA sAlaM vRkSaM bhanakti tanirmitatvAt sAlabhajI // 1 // paJcyate "RkRmR." // ( uNA- 475 ) // ityAle paJcAlI tataH svArthe ANi ke ca pAJcAlikA // 2 // kRtrimA putrI putrikA kASThadantAdimayI // 3 // lepyamayI tvaJjalikArikA // 8 // ... lepyanirmitA putrikA // 1 // aJjaliM karoti aJjalikArikA // 2 // 40 // nandyAvarttaprabhRtayo vicchandA AbyavezmanAm / nandI aavto'tr nandyAvarttaH prabhRtigrahaNAt svastika-sarvatobhadrAdyAH // 1 // vizeSeNa chandayantyAcchAdayanti vicchandA racanAvizeSAH // 1 // samudgaH sampuTaH samujyate samudgaH, ghajinyakvAditvAt nipAtyate, samudgacchanIti vA "kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DaH // 1 // sampuTyate zleSyate sampuTo bhUSaNAdyAvapanam , puTo'pi // 2 // Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 405 peTA syAd maJjUSA peTati peTA, peTako'pi 'pIDaN gahane' ityasya peDetyamaraH // 1 // 'majiH sautraH ' majati maJjUSA, "khaliphali." // (uNA-560 ) // ityUSaH, maJju manojJaM kRtvA vastrAdyairuSyate'treti vA // 2 // atha zodhanI // 81 // saMmArjanI bahukarI vardhanI ca samUhanI / zodhyate nirmalIkriyate gRhamanayA zodhanI, pavanI api // 1 // 81 // saMmR. jyate'nayA saMmArjanI // 2 // bahu karoti bahukarI puMstrIliGgaH // 3 // vardhate zrIranayA vardhanI // 4 // samuhyate rajo'nayA samUhanI // 5 // saGkarA'vakarau tulyau samuhya kIryate'sau saGkaraH // 1 // avakIryate bahiH kSipyate'vakaraH // 2 // udUkhalamulUkhalam // 82 // UrdhvaM khaM bilaM vA'sya udUkhalam, ulUkhalam , kaNDanabhANDaM pRSodarAditvAta sAdhU // 1 // 2 // 82 // prasphoTanaM tu pravanam prasphoThyate asAraM bahiSkriyate prasphoTanaM nirbusIkaraNam // 1 // pUyate pavanaM tuSAdizodhanam // 1 // avaghAtastu kaNDanam / musalena avahananamavaghAtaH // 1 // kaNDyate kaNDanam // 2 // - kaTaH kiliJjaH kaTati AvRNoti kaTo vIraNAdinirmitaH triliGgaH // 1 // kilyate kSipyate'smin kilijaH, uTajAdau nipAtyate // 2 // musalo'yo'yaM - musyate khaNjyate'nena musalaH, "tRpivapi-" // (unnaa-468)|| iti kidalaH, muhuH khanaM lAti, muhurmuhurlasatIti vApRSodarAditvAt // 1 // ayaH agre mukhe asya ayo'pram , puklIbaliGgI, ayonirityeke, yadvaijayantI- "ayonirmusalo'strI syAt" iti // 2 // 1 zrIvarNanirdezanAkArastu mUrdhanyamadhyo'pyayam, iti zrIvallabhagaNipAdAH / Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 abhidhAnacintAmaNau kaNDolakaH piTam || 83 // kaNDyate kaNDolaH, " kaTipaTi " // ( uNA - 493) // ityolaH, ke kaNDolakaH // 1 // peTati piTam, puMklIbaliGgaH, vaMzadalAdimayaM bhANDam ke piTako'pi // 2 // // 83 // cAlanI titauH cAlyate'nayA cAlanI kSudracchidrazatopetaM paripavanaM strIklIbaliGgaH // 1 // tanoti sAraM titauH puMklIbaliGgaH, "tanerDauH " // ( uNA - 748 ) / iti GauH sanvadbhAvazca // 2 // zUrpa prasphoTanam zIryate'nena zUrpam, "kRzRsRbhya UrcAntasya " // ( uNA - 298 ' zUrpaNa mAne ' ityasya vA // 1 // prasphoTyate'nena prasphoTanaM dhAnyAdiniSpavanabhANDamityarthaH // 2 // athA'ntikA / cullya'zmantakamuddhAnaM syAd adhizrayaNI ca sA // 84 // anto'stya'syAmantikA, "antyadhizrayaNI bhavet" iti tu mAlA // 1 // cullati culi:, "kilapili"" // ( uNA - 60 [ - 608 ) // iti i: DyAM cullI // 2 // aznute'zmantam, "sImanta " || ( uNA - 222 ) // ityante nipAtyate ke'zmantakam // 3 // uddhIyate'nena uddhAnam // 4 // adhi zrIyate'syAmadhizrayaNI // 5 // 11 28 11 8 ) // iti pa puMkkhI baliGgau, sthAlyukhA piTharaM kuNDaM caruH kumbhI tiSThatyasyAM sthAlI, "stho vA " // ( uNA - 473) // ityala:, sthalatiiti 66 uSeH kid luk vA jvalAditvAd NaH // 1 // uSanti pacantyasyAmukhA, // uNA-88) // iti khaH, okhatIti vA // 2 // " mRyundi - " // ( uNA - 399 ) // iti kidaraH // 3 // 88 ,, kuguhu- // (uNA-170) // iti DaH, triliGgAvetau // 4 // kledamanena caruH, puMliGgaH "mivahi kAyati kumbhI, kAkusibhyAM bhinnArthAvityeke // 6 // "C "" piThyate atra piTharam, kuNati upakaroti kuNDam, " // ( uNA - 726 ) // ityuH // 5 // "" // ( uNA - 337 ) // iti kumbhaH dvau dvau ghaTaH punaH / kuTaH kumbhaH karIrazca kalaza: kalaso nipaH // 85 // Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / ghaTate ghaTaH puMstrIliGgaH // 1 // kuTati kuTaH puMklIbAlaGgaH // 2 // kAyatyambhasA bhriyamANaH kumbhaH puMstrIliGgaH, " kAkusibhyAM- " // (uNA-337) // iti kumbhaH, kairumbhyate vA pRSodarAditvAt // 3 // kIryate karIraH puMklIbaliGgaH, " kRzRpa." // ( uNA-418) // itariH // 4 // kalate saMkhyAti zabdAyate vA kalazaH, "kalopTat" // ( uNA- 532 ) // ityazaH // 5 // kena jalena lasati kalasaH triliGgAvimau // 6 // nipibantyasmAd nipaH puMklIvaliGgaH, sthAditvAt kaH // 7 // 85 // hasanyaGgArAt zakaTIdhAnIpAtryo hasantikA / hasatyanAraihasanI // 1 // aGgArazabdAt zakaTIdhAnIpAtryaH, aGgArANAM zakaTI aGgArazakaTI // 2 // aGgArA dhIyante'syAmaGgAradhAnI // 3 // aGgArANAM pAtrI aGgArapAtrI // 4 // aGgArairhasatIvaM hasantI. ke hasantikA // 5 // bhrApTro'mbarISaH bhRjyate'smin bhrASTraH, " jibhRsbhrsji-"|| ( uNA- 447. ) // iti traTa vRddhizca // 1 // amyate'mbarISaH, "amervarAdiH" // (uNA- 555 ) // itISaH puMklIbaliGgAvetau // 2 // RcISamRjISaM piSTapAkabhRt // 86 // ___ Rcyate stUyate pAkotkarSAd RcASam , "Rjiza." // ( uNA- 554 ) / iti bahuvacanAdISaH // 1 // Rjyate RjISam , "RjizR." // (uNA- 554) / iti. kidISaH, piSTakRtasya bhakSyasya pAkaM bibharti piSTapAkabhRd bhAjanavizeSaH // 2 // // 86 // kambidaviH khajAkA kAmyate kambiH, "chavichivi-" // ( uNA- 706 ) // iti vau nipAtyate // 1 // dRNAti pAkyaM darviH, "dRpRvRbhyo viH" // ( uNA- 704 ) ||striilinggaavetau // 2 // khajati mathnAti khajAkA, "zalibali-" / / ( uNA- 34 ) // ityA''kaH // 3 // atha syAt tardUAruhastakaH / tarati pAkyeSu taH, strIliGga, " tRdRbhyAM-" // (uNA-846) // iti duH, dArumayo hastapratikRtirdAruhastakaH pariveSaNabhANDam // 1 // vArdhAnyAM tu galantyAlUH karkarI karakaH * vAH pAnIyaM dhIyate'syAM vArdhAnI tatra // 1 // galati ambho'syAM galantI, "sImanta-" // ( uNA- 222 ) // ityante nipAtyate // 2 // aDatyanayA AlaH Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 abhidhAnacintAmaNI- .. strIliGgaH, "aDoM la ca vA" // (uNA-837) // iti NidUH // 3 // kiratyambhaH karkarI, " RtaSTit " // ( uNA- 9) // ityapratyayaH sarUpadvitvaM ca // 4 // "dRka-" // ( uNA- 27 ) // ityake karakaH, puMklIbaliGgaH // 5 // atha saH // 87 // nAlikerajaH karaGkaH sa karaGkaH // 87 // nAlikeraphalAd jAto nAlikerajaH, kiratyambu karaGkaH "kiro'Gko." // ( uNA- 62 ) // ityaGkaH // 1 // tulyau kttaahkprau| kaTatyAvRNoti kaTAhaH triliGgaH, "vRkaTi." // ( uNA 591 ) // ityAhaH // 1 // kIyate karparaH, "jaThara-" // ( uNA-403 ) // ityare nipAtyate // 2 // mANako'liJjaraH maNatyambhasA triyamANo maNiH, "padipaTi." // (uNA-607) // iti. iH, yat zAzvataH-"aliJjaraM maNiM vidyAd mahanAvayavA maNiH," svArthe ke maNikaH // 1 // alaM jarayati jalamalijaraH puMklAbaliGgo, pRSodarAditvAt // 2 // gargarIkalazyau tu manthanI // 88 // girati dadhi gargarI, "RtaSTit." // ( uNA- 9 ) // ityapratyayaH sarUpadvitvaM ca // 1 // kalyate kalAziH DyA kalazI, kasya ambhaso rAziratreti vA pRSodarAditvAt // 2 // mathyate dadhyasyAM manthanI // 3 // // 88 // vaizAkhaH khajako manthA manthAno manthadaNDakaH / manthaH kSubdhaH vizAkhA prayojanamasya vaizAkhaH, " vizAkhApADhAn manthadaNDe" // 6 // 4 / 120 // ityANi vizAkhasya ayamiti vA, viziSTA zAkhA asya vizAkhastataH svArthe'Na vA // 1 // khajati mathnAti khajakaH, "kIcaka." ( unnaa-33)| ityake nipAtyate, khajaH khajako'pi // 2 // mathyate'nena manthAH, "panthimanthibhyAm" // (uNA-926) // itan // 3 // " saMstuspRzi-" // ( uNA-276 ) / ityAnena manthAnaH // 4 // manthanAya daNDaH manthadaNDaH // 5 // mathyate'nena manthaH // 6 // kSubhnAti kSubdhaH, "kSubdhAvArabdha." // 4 / 4 / 70 // iti ke mAdhuH // 7 // anya viSkambho maJjIraH kuTaro'pi ca // 89 / / Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 409 asya manthasya viSkamnAti badhnAtIti viSkambho daNDakaTakaH, yasmin baddhvA mantha AkRSyate, daNDakaroTakamityanye // 1 // 'maJjiH sautraH' maJjati mIraH, " kRzapa-" // ( uNA-418) / / itIraH / / 2 // kuTati kuTaraH, "RcchicaTi." // ( uNA- 397) // ityaraH kuTAditvAda guNA'bhAvaH kuTako'pi, maMdIram' dezyAm // 3 // // 89 // zAlAjIro vardhamAnaH zarAvaH __ zAlAyAM jIryati zAlAjIraH, pRSodarAditvAt // 1 // vardhate mRpiNDAd vardhamAnaH, vaya'te chedyate cakrAditi vA // 2 // zIryate manAgapi AghAtena zarAvaH, "zRNAtarAvaH" / / ( uNA- 520 ) // puMklAbaliGgAvetau // 3 // kozikA punaH / mallikA caSakaH kaMsaH pArI syAt pAnabhAjanam // 90 // kuzyati kozikA // 1 // mallate mallikA // 2 // caSanti anena caSakaH // 3 // kAmyate kaMsaH, " mAvAvadya." // (uNA-564) // iti saH puMklIbaliGgAvetau // 4 // pArayati pArI // 5 // pAnasya bhAjanaM pAnabhAjanam // 6 // 90 // kutUzcarmasnehapAtram . carmaNaH snehapAtraM kutsitaM tanyate kutU : strIliGgaH, " bhrabhigami-" // (uNA-843) // iti DidUH // 1 // kutupastu tadalpakam / tat carmasnehapAtraM hrakhA kutUH kutupaH, puMklIbaliGgaH,"kutvA DupaH // 7 // 3 // 49 // 1 // dRtiH khallaH driyate itiH puMliGgaH, "hamuSi-" ||(unnaa-651)|| iti kit tiH // 1 // khalati khallaH, "bhillAcchabhalla." // (uNA-464) // iti le nipAtyate puMliGgo'yam , . vaijayantI tu. "khallaM klIbam" ityAha // 2 // carmamayI tvAlaH karakapAtrikA // 91 // karakavat pibantyanayA karakapAtrI, ke karakapAtrikA // 1 // 91 // sarvamAvapanaM bhANDa A upyate AdheyamasminnAvapanam // 1 // bhAmate'smAd bhANDam , "paJcamAd." // (uNA-168) // iti DaH // 2 // pAtrA'matre tu bhAjanam Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 abhidhAnacintAmaNau pAti Adheyam , pIyate'smAditi vA pAtraM trilinggH||1|| amati Adheyamammin amatram , "vRnakSi-" // (uNA- 456) / ityatraH // 2 // bhAjyate'sminnAdheyamiti bhAjanam , amarastu-AvapanAdIn paJcA'pyekArthAnAha // 3 // tAdvizAlaM punaH sthAlaM tad bhAjanaM vistIrNa sthalati sthAlaM strIklIbaliGgaH, jvalAditvAt NaH, tiSThati atreti vA // 1 // syAt pidhAnamudaJcanam // 92 // pidhIyate'nena pidhAnam // 1 // udacyate'nena udaJcanam // 2 // 92 // zailo'driH zikharI ziloccayagirI gotro'calaH sAnumAn prAvA parvatabhUdhrabhUdharadharAhAryA nagaH zilAnAmayaM zailaH, zilAH santyatreti vA jyotsnAditvAdaN // 1 // adyate vajreNa adriH, "taGkivati." // ( uNA-692 ) // iti riH // 2 // zikharANi. santyatra zikharI // 3 // zilAnAmuccayo'tra ziloccayaH // 4 // gIryate giriH, "nAmyupAnya-" // (uNA-609) // iti kiH // 5 // gAM pRthvI trAyate gotraH // 6 // na calati acalaH // 7 // sAnUni santyasya sAnumAn // 8 // gRhNAti prAvA, "praherA ca" // (uNA-905) // iti van // 9 // paLate pUryate zilAbhiH parvataH, "dRpRbhR-" // (uNA-207) // ityataH, parvANi santyatreti vA " marutparvaNastaH" // 7 // 2 / 15 // 10 // bhuvaM dharati bhUdhraH mUlavibhujAditvAt kaH, yaugikatvAt kudhra-mahIdhrAdayaH, "AyudhAdibhyaH" // 5 / 1 / 94 // ityapi bhUdharaH, yaugikatvAt mahIdhara-bhUbhRdAdayaH // 11 // 12 // dharati dhriyate vA dharaH // 13 // hamazakyo'hAryaH // 14 // na gacchati sthAvaratvAd nagaH, "nago'prANini vA" // 3 / 2 / 127 // iti vA no'dabhAvaH, ago'pi / / 15 // zeSazcAtragirau prapAtI kuTTAra urvaGgaH kandarAkaraH / " athodayaH / pUrvAdriH udayatyatrodayaH // 1 // pUrvazvAsAvadrizva pUrvAdiH // 2 // caramAdirastaH caramaH pazcimo'drizvaramAdriH // 1 // asyatyAdIn , asyate vA'staH, "damya Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 411 mi-" // ( uNA- 200 ) // iti taH // 2 // udagadristvadrirAD menakA prANezo himavAn himAlayahimaprasthau bhavAnIguruH // 93 // udaG uttaro'dirudagadriH // 1 // adrINAM sajA adrirAT // 2 // menakAyAH prANezo vallabho menakAprANezaH // 3 // himamastyasmin himavAn // 4 // himasyA'slayo himAlayaH // 5 // himaM pratiSThate'smAt , himaM prasthe asya vA himprsthH||6|| bhavAnyA gauryA guruH pitA bhavAnIguruH // 7 // // 93 // hiraNyanAbho mainAkaH sunAbhazca tadAtmajaH / hiraNyaM nAbhAvasya hiraNyanAbhaH, "nAbhernAni" // 7 // 3 / 134 // itya samAsAntaH // 1 // menakAyA apatyaM mainAkaH, pRSodarAditvAt // 2 // zobhanA nAbhirasya sunAbhaH, tasya himAlayasyAtmajaH tadAtmajaH // 3 // rajatAdristu kailAso'STApadaH sphaTikAcalaH // 94 // rajatamayo'driH rajatAdriH // 1 // kaM jalaM ilA bhUmistayorAste, ke lasanamasya vA kelAsaH sphaTikastasyAyaM kailAsaH, // 2 // aSTau padAni santyasmin aSTApadaH, "nAmni" // 3 / 2 / 75 // iti dIrghaH // 3 // sphaTikamayo'calaH sphaTikAcalaH // 4 // // 94 // zeSazvAtra-kailAse dhanadAvAso harAdrirhimavaddhasaH / krauJcaH kruJcaH kruJcati kuJcaH prajJA dyaNi krauJcaH, kauJo'pi // 1 // 2 // atha malaya ASADho dakSiNAcalaH / malate candanAn malayaH puMklIbaliGgaH, "kuguvali." // (uNA-365) // ityayaH // 1 // ASADhAsu jAtaH ASADhaH, "zraviSThASADhA-" // 6 / 3 / 105 // ityatra matAntarAzrito'N // 2 // dakSiNazvAsAvacalazca dakSiNAcalaH // 3 // zeSazcAtra-malayazcandanagiriH syAd mAlyavAn prasravaNaH mAlyA''kAratA'sti asya mAlyavAn // 1 // prasravati nirjharaiH prasravaNaH // 2 // vindhyastu jalavAlakaH, // 95 // vidhyati vindhyaH, "zikyA''syA''dya" // (uNA-364) // iti ye Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 abhidhAnacintAmaNau nipAtyate // 1 // jalena vADate AplAvayati jalavAlakaH // 2 // 95 // zatruJjayo vimalAdriH zatrUn jayati zatruJjayaH, "bhRtruji " // 5 / 1 / 112 // iti khaH // 1 // vimalazcAsAvadrizca vimalAdriH // 2 // indrakIlastu mandaraH / indreNa kIlyate indrakIlaH // 1 // mandyate mandaraH, "RcchivaTi " // (uNA - 397) // ityaraH suvelaH syAt trimukuTastrikUTastrikakucca saH // 96 // zobhanA velA'sya AsannapayodhitvAt suvelaH // // trayo mukuTabhUtAH kUTAasya trimukuTaH // 1 // trINi kUTAnyasya trikUTaH // 3 // trINi kakudAni kakudAkArANi zikharANyasya trikakut, "trikakud girau" // 7 / 3 / 168 // iti kakudAdezaH // 4 // 96 // ujjayanto raivatakaH ujjayatIti ujjayantaH, "tRji - " // ( uNA - 221 ) // ityantaH // 1 // vanyate sma vataH rAyA suvarNena vato raivataH ke raivatakaH, raivatAH santyatreti vA arIhaNAditvAccAturarthiko'N // 2 // sudAruH pAriyAtrakaH / zobhanAni dArUNyasmin sudAruH ||1|| parito yAtrAyAM bhavaH svA''rohatvAt pAriyAtrakaH // 2 // lokAlokazcakravAla: antarlokyate asya bAhyaM ca na lokyate'narkatvAd lokAlokaH, yatkAlidAsaH" prakAzazcAndhakArazca lokAloka ivA'calaH" iti // 1 // cakrA''kAreNa valati vADate vA cakravAlaH, AveSTya dvIpAndhIn sthito hyasAviti prasiddhiH // 2 // 96 // atha meruH karNikAcalaH // 97 // ratnasAnuH sumeruH svaH-svargi-kAJcanato giriH / ,, minoti kSipatyuccatvAd jyotIMSi iti meruH, "cinIpI - " / / ( uNA - 806 // iti ruH / / 1 / / jambUdvIpapadmasya karNikAbhUto'calaH karNikAcalaH // 2 // 97 // ratnAni sAnuSvasya ratnasAnuH || 3 || sumerumairorabhinnA'rthaH indra mahendravat // 4 // Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDa: / "" lokAlokazcakravAla: antarlokyate'sya, bAhyaM ca na lokyate'narkatvAt lokAlokaH, yatkAlidAsaHprakAzazvAndhakArazca lokAloka ivA'calaH " iti // 1 // cakrAkAreNa valati cADate vA cakravAla:, AveSTya dvIpAndhIn sthito hyasAviti prasiddhiH // 2 // atha meruH karNikAcalaH // 97 // ratnasAnuH sumeruH khaH-khargi - kAJcanato giriH / 413 minoti kSipatyuccatvAjjyotIMSIti meruH, cinIpI- " // ( uNA806 ) // iti ruH // 1 // jambUdvIpapadmasya karNikAbhUto'calaH karNikAcalaH ||2||97 // ratnAni sAnuSvasya ratnasAnuH ||3|| sumerumerorabhinnArthaH, indro mahendravat // 4 // svaH svargi-kAJcanazabdebhyo giriH- svargiriH svargiriH // 5 // svargiNAM giriH svafrgagiriH // 6 // kAJcanasya giriH kAJcanagiriH // 7 // sarvANi parvatanAmAni puMliGgAni // " 88 zRGgaM tu zikharaM kUTaM "" zIryate nighAtena zRGgam, zRGgazA- // ( uNA - 96 ) // iti ge nipAtyate // 1 // zAkhati vyApnoti gaganaM zikharam, "zAkheridetau cAtaH" // (uNA) // ityaraH // 2 // kUTyate dahyate'rka- dAvAbhyAM kUTam, trayaH puMklIbaliGgAH // 3 // 400 prapAtastvato bhRguH // 98 // prapatantyasmAt prapAtaH, " vyaJjanAd ghaJ " // 5|3|132 // 1 // taTazUnyo'taTaH // 2 // bhRjyate davena bhRguH, puMliGgaH " spazibhrasjeH sluk ca " // ( uNA731 ) // iti kiduH | " prapatyate yasmAt taTAt sa bhRguH " ityeke // 3 // 98 // mekhalA madhyabhAgo'drernitambaH kaTakazca saH / -497 ) u adrermadhyabhAgo minoti mekhalA, "migaH khalazcaicca" // ( uNA - 4 // ( uNA - 317) | iti khalaH // 1 // nitarAM tanoti nitambaH, "valinitanibhyAM iti baH // 2 // kaTakatyAvRNoti kaTakaH, puMklIbaliGgaH // 3 // darI syAt kandaraH dIryate darI // 1 // kandante viplavante'smin kandaraH, triliGgaH, "Rcchi caTi-" // ( uNA-397 ) // ityaraH, kaM dIryate, kaM dRNAtIti vA, kandAH santyatra vA, azmAditvAd raH // 2 // akhAtabile tu gahvaraM guhA // 99 // 53 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 bhabhidhAnacintAmaNau- . akhAtamakRtakaM yad bilaM tatra gRhati gAhyate vA gahvaram , puMklIbaliGgaH, "tIvara." // (unnaa-444)|| iti varaTi nipAtyate, gahvAH sanyatra vA, azmAditvAd raH // .1 // guhyate'nayA guhA, bhidAditvAdaG // 2 // 99 // droNI tu zailayoH sandhiH dravantyasyAM droNI, druNatIti vA, parvatayoH saMzleSabhUmiH // 1 // pAdAH paryantaparvatAH / pAdA iva adhaHsthatvAd dhAraNatvAcca pAdAH, mukhyazailAnte kSudraparvatAH // 1 // dantakAstu bahistiryapradezA nirgatA gireH // 10 // dantaprakRtayo dantakAH // 1 // adhityakordhvabhUmiH syAt .. parvatamadhirUDhA UrzvabhUmiradhityakA, "upatyakAdhityake" // 7 // 1 / 131 // iti sAdhuH // 1 // .. adhobhuumiruptykaa| parvatasyA''sannA adhobhUmirupatyakA // 1 // snuH prasthaM sAnuH / nautyambhaH snuH puMliGgaH, pRSodarAditvAt // 1 // pratiSThante'smin samabhUbhAgatvAt prastham // 2 // sanati mRgAdIn , sunoti sukhaM vA sAnuH, "kRvApAji-" // ( uNA- 1) // ityuN , puMklIbaliGgAvetau // 3 // azmA tu pASANaH prastaro dRSad // 101 // mAvA zilopalaH aznute'zmA puMliGgaH, "man" // ( uNA- 911 ) // iti man // 1 // paSati bAdhate pAdau pASANaH, "paSo Nit" // ( uNA-192) // ityANaH // 2 // prastAryate prastaraH // 3 // dRNAti dIryate vA dRSat , strIliGgaH, "dro hrakhazca" // ( uNA- 898) / iti sad // 4 // 101 // "praherA ca" // (unnaa-905)|| iti van , puMliGgaH // 5 // zilati zilA // 6 // upyate upalaH, puMklIvaliGgaH, "tRpivapi." // ( uNA- 468) // iti kidalaH // 7 // gaNDazailAH sthUlopalAzcyutAH / .......... zailasya gaNDA iva gaNDAH, zailA iva vA gaNDazailAH, gireH sthUlA'zmAnazcyutA bhUkampAdinA galitAH // 1 // Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 415 - syAdAkaraH khaniH khAnirgaJjA .. . AkIryante dhAtavo'sminnAkaraH // 1 // khanyante dhAtavo'syAM khaniH, khAniH, strIliGgau "kRzRkuTi." // ( uNA-619) // iti vA NidiH // 2 // 3 // gaJjanti zabdAyante'syAM gajA, puMstrIliGgaH // 4 // dhAtustu gairikam // 102 // dadhAti pItatvaM dhAtuH, puMliGgaH, "kRsikami." // ( uNA- 773 ) // iti tun // 1 // girau bhavaM gairikam , adhyAtmAditvAdikaN // 2 // 102 // ... zukdhAtau pAkazuklA kaThinI khaTinI khttii| zuklazcAsau dhAtuzca zukladhAtustatra // 1 // pAke zuklA pAkazuklA // 2 // kaThantyanayA kaThinI, "zyAkaThi-" // ( uNA-282) // itInaH // 3 // khaTa A. kAsako'styasyAH khaTinI // 4 // khaTati khadI, kakhaTItyapi // 5 // lohaM kAlpayasaM zastraM piNDaM pArazavaM dhanam // 103 // girisAraM zilAsAraM takSNi-kRSNAmiSe ayaH / lunAti loham , puMklIbaliGgaH, "lUgo haH" // (uNA-586 ) // luheH sau. trasya vA'c // 1 // kAlaM ca tadayazca kAlAyasam , "saro'no'zmAyasoH" // 73 / 115 // ityaTsamAsAntaH // 2 // zasyate'nena zastram // 3 // piNDyate piNDam // 4 // parazave idaM parazavyam , tasya vikAraH pArazavam , puMktIbaliGgaH, "parazavyAd yaluk ca // 6 // 2 // 40 // iti aN // 5 // hanyate dhanam // 6 // 103 // gireH sAraM girisAram // 7 // zilAyA azmanaH sAraM zilAsAram , yatsmRtiH- "azmabhyo lohamutthitam" etau klIve, puMsyapi ityamaraH // 8 // tejayati tejyate vA tIkSNam , "bhrUNatRNa-" // ( uNA- 186) // iti Ne nipAtyate // 9 // kRSNena vastunA AmiSati spardhate kRSNAmiSam // 10 // ayate bhedyamayaH, klIvaliGgaH "as" // (uNA- 952 ) // ityas // 11 // . zeSazcAtra- syAllohe dhInadhIvare // siMhAnadhUrtamaNDUrasaraNAnyasya kiTTake // 104 // . asya lohasya dhmAyamAnasya kiTake male hinasti siMhAnam , pRSodarAditvAt // 1 // dhUrvati hinasti dhUrtam , "zIrI-" // ( uNA- 201) // iti kit taH // 2 // maNuyati maNDUram , "mImasi." // ( uNA-427 ) // ityUraH // 3 // saratyanena saraNam // 4 // 104 // sarva ca taijasaM lohaM Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 abhidhAnacintAmaNo tejaso vikArastaijasaM hemAdyapi, rohati loham 'klIbaliGgaH, yadAhuH- . . "suvarNa rajataM tAnaM rItiH kAMsyaM tathA trapu / sIsaM ca dhIvaraM caiva aSTau lohAni cakSate" // 1 // zastraM tu vizeSaloham // 1 // vikArastvayasaH kushii| ayaso vikAraH kuzyati kuzI phAlaH, yacchAzvataH-"kuzo darbhaH kuzI phAlaH" kutsitaM zyati iti vA "bhAjagoNa-" // 2 / 4 / 30 // iMti GIH // 1 // tAnaM mlecchamukhaM zulvaM raktaM yaSTamudumbaram // 105 / / mlecchazAvarabhedAkhyaM markaTAsyaM kanIyasam / brahmavardhanaM variSThaM tAmyati vahninA tAmram , "ciji." // (unnaa-392)|| iti ro dIrghatvaM ca, varNena vA // 1 // mlecchadeze mukhamutpattirasya mlecchamukham // 2 // zilati zulvam , "zalyaleruccAtaH" // ( uNA-319) // iti vaH, 'zulvaNa sarjane' ityasya vA'c // 3 // raktaM varNena // 4 // dve hemarUpye'znute sma dvayaSTam // 5 // unatti klidyate udumbaram , 'udgatAmbaram' iti nairuktAH, odumbaramityanye // 6 // 105 / / mlecchazAvarabhedena AkhyA'sya mlecchazAvarabhedAkhyaM mleccham , zAvaraM cetyarthaH // 7 // 8 // markaTAsyavarNatvAd markaTAsyam // 9 // kanati dIpyate kanIyasam , "phanasa." // ( uNA-573 ) // ityase nipAtyate // 10 // brahma vardhayati pavitratvAd brahmavardhanam // 11 // atizayena vara. variSTham , kAlikAnivRttaM svarNa hi tat // 12 // zeSazcAtra- tAne pavitraM kAMsyaM ca // sIsaM tu sIsapatrakam // 106 // nAgaM gaNDUpadabhavaM varSa sIndUrakAraNam / vadhai svarNAriyogeSTe yavaneSTaM suvarNakam // 107 // sinoti badhnAti pArataM sIsam , "serDit" // ( uNA-577 ) // itIsaH klIbaliGgo'yam , vaijayantI tu-"sIso'strI" iti puMsyapyAha // 1 // sIsaM ca tat patraM ca sIsapatram // 2 // 106 // na gacchati dravatvAd nAgam , nakhAditvAt sAdhuH // 3 // gaNDUpadebhyo bhavati gaNDUpadabhavam // 4 // upyate vapram , heno varNotkarSe bIjatvAt // 5 // sindUrasya kAraNaM sindUrakAraNam // 6 // vardhate vardham , puMklIbaliGgaH // 7 // svarNasya ariH svarNAriH // 8 // heno varNotkarSArtha yoge Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDa: / 417 zleSeiSTaM yogeSTam // 9 // yavanAnAmiSTaM yavaneSTam // 10 // suvarNaM karoti kArayati SA suvarNakam // 11 // 107 // zeSazcAtra - sIsake tu mahAbalam // cInapaTTe samolUkaM kRSNaM ca trapubandhakam // vanaM trapu svarNajanAgajIvane mRdvaGgaraGge gurupatrapiccaTe | syAccakasaMjJaM tamaraM ca nAgajaM karatIramAlInakasiMhale api // 108 // vaGgati dravati vaGgam // 1 // trapate ivAgnerA zudravaNAt trapu, klIbaliGgaH, "bhRmRtRR-" // ( uNA - 716 ) // ityuH // 2 // svarNAjjAyate svarNajam // 3 // nAgaM jIvayati nAgajIvanam // 4 // mRdu komalamaGgamasya mRdvaGgam // 5 // raGgati raGgam // 6 // guru patramasya gurupatram // 7 // picyate kuvyate piccaTam, "kapaTa " // ( uNA- 144 ) // `ityaTe nipAtyate // 8 // cakrasya saMjJA asya cakrasaMjJam // 9 // tAmyatyagnisaMparkAt tamaram, "jaThara- " // ( uNA - 403 ) // ityare nipAtyate // 10 // nAgAjjAyate nAgajam // 11 // kasati kastIram, "jambIrAbhIra - " // ( uNA - 422 ) // itIre nipAtyate // 12 // AlIyate sma AlInam // 13 // siMhaladezodbhavatvAt siMhalam // 14 // 108 // zeSazcAtra- puNi zvetarUpyaM syAt zaNThaM salavaNaM rajaH / parAsaM madhukaM jyeSThaM ghanaM ca mukhabhUSaNam // syAd rUpyaM kaladhautatArarajatazvetAni durvarNakaM kharjUraM ca himAMzuhasakumudAbhikhyaM rUpyati rUpyam, "zikyA''syADhyaH" // ( uNA - 364 ) // iti ye nipAtyate // 1 // kalaM manojJaM dhautaM kaladhautam // 2 // tArayati tAram // 3 // rajyate henA rajatam puMklIbaliGgaH, " pRSiraJji - " // ( uNA - 208 ) // iti ditaH // .4 // zvetate zvetam, sitAdyapi // 5 // duSTo varNo'sya durvarNe suvarNApekSayA // 6 // kharjati kharjUram, "mImasi - " / / ( uNA - 427 ) / / iti UraH // 7 // himAMzu - sakumudAnAmabhikhyA yasya tattathA candrAhvayam, haMsAhvayam, kumudAhvayam ityarthaH // 8 || 9 ||10 // zeSazcAtra - rajate trApuSaM vaGgajIvanaM vasu bhIrukam / zvabhraM saumyaM ca sAdhyaM ca rUpraM bhIru javIyasam // suvarNa punaH / Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 abhidhAnacintAmaNau-.. svarNa hema hiraNyahATakavasUnyaSTApadaM kAJcanaM kalyANaM kanakaM mahArajataraigAGgeyarukmANyapi // 109 // kaladhautalauhottamavahnibIjAnyapi gAruDaM gairikajAtarUpe / tapanIyacAmIkaracandrabharmA 'rjunaniSkakArtasvarakarburANi // 110 // jAmbUnadaM zAtakumbhaM rajataM bhUri bhUttamam / ... - zobhano varNo'sya suvarNam , pRSodarAditvAd ulope svarNam , puMklIbaliGgAvetau // 1 // 2 // hinoti hema, klIbaliGgaH, "man" // ( uNA-911) // iti man , "kSuhinyAM" // ( uNA-341 ) // iti me hemam , akArAntaH puMklIbalijo'pi // 3 // hiyate hiraNyam , puMklIbaliGgaH, "hiraNyaparjanya." // (unnaa-380)|| ityanye nipAtyate // 4 // haTati dIpyate hATakam , hATakAkarabhavatvAd vA, klIbaliGgo'yam , puMsyapi vAcaspatiH, yadAha- "hATakamastriyAm , hATakA karasaMbhUtaM palAzakusumacchaviH // 5 // vasatyAkare vasu, klIbaliGgaH // 6 // aSTasu loheSu padaM pratiSThA'syA'STApadam , puMklIbaliGgaH, "nAni" // 3 / 2 / 75 // iti dIrghaH // 7 // kaJcate dIpyate kAJcanam , "vidanagagana-" // ( uNA- 275 ) // ityane nipAtyate // 8 // kalyate kalyANam , "kalyANaparyANa-" // ( uNA-193 ) // ityANe nipAtyate // 9 // kanati dIpyate kanakam , "dRkRna." // ( uNA-27 ) // ityakaH // 10 // mahacca tad rajataM rajakaM ca mahArajatam // 11 // rAyate udArai rAH, puMstrIliGgaH, "rAta:" // ( unnaa-866)|| iti DaiH // 12 // gaGgAyA apatyaM gAGgeyam , zubhrAditvAdeyaNa // 13 // rocate rukmam , "rukmagrISma-" // ( uNA-346) // iti me nipAtyate // 14 // 109 // kalaM suvarNakAlikA taddhautamasmin kaladhautam // 15 // loheSUttamaM lohottamam / / 16 // vahnebIjaM vahnibIjam , yadAhaH-"agnerapatyaM prathamaM suvarNam" iti // 17 // garuDasyedaM gAruDam // 18 // girau jAtaM gairikam // 19 // jAtaM rUpamasya jAtarUpamakRtakarUpaM sudrIdezajam // 20 // tapyate tapanIyam // 21 // camIkarAkare bhavaM cAmIkaram // 22 // candate candraH, puklIbaliGgaH // 23 // bhriyate bharma, klIbaliGgaH, "man' / ( unnaa-911)|| iti man // 24 // ayaMte puNyairarjunam // 25 // niSIdati mano'tra niSkaH, puMklIbaliGgaH, "niSkaturuSka-" // ( uNA-26 ) // iti ke nipAtyate // 26 // kRtasvarA''kare bhavaM kArtasvaram // 27 // karvati lohamadhye dRpyati karburam , "vAzyasi." // (uNA-423) // ityuraH, nAnArUpatvAd vA // 28 // 110 / / jambUdIpe jambUphala. rasotthanadyAM jAtaM jAmbUnadam , yatpurANam - Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -4 bhUmikANDaH / 419 tIramRt tadrasaM prApya mukhvaayuvishossitaa| ........) jAmbUnadAkhyaM bhavati suvarNa siddhabhUSaNam // 1 // 29 // zatakumbhe girI bhavaM zAtakumbham , anuzatikAditvAdubhayapadavRddhau zAtakombhamapi // 30 // rajyate rajatam // 31 // bhavatyAkare bhUri, "bhUsUkuzi-" // ( uNA-693 ) // iti kid riH, klIbAlaGgo'yam , vAcaspatistu- "bhUriraSTA, pado'striyAm" iti puMsyapyAha // 32 // bhuvi uttamaM bhUttamam // 33 // zeSazcAtra-suvarNe lobhanaM zukra nArajIvanamaujasam / dAkSAyaNaM raktavarNa zrImakumbhaM zilodbhavam // vaiNavaM tu kaNikAracchAyaM veNubhaTIbhavam / hiraNyakozAkupyAni henni rUpye kRtAkRte // 111 // hriyate hiraNyam // 1 // kUyate kozam , "korvA" // ( uNA- 529) // iti zaH // 2 // na kupyamakupyam , hemni rUpye ca kRtAkRte ghaTitA'ghaTite ityarthaH // 3 // kupyaM tu tavayAdanyad hemarUpyAbhyAmanyat tAmrAdi gopAyyate taditi kupyam , "kupyabhidya-" // 5 / 1 / 39 // iti kyapi nipAtyate // 1 // .. rUpyaM tu dvayamAhatam / AhataM rUpamasya rUpyaM dInArAdi, "rUpAtprazastAhatAt" // // 2 // 54 // iti yaH, dvayamiti kupyAkupyam // 1 // alaGkArasuvarNa tu zRGgIkanakamAyudham // 112 // ___ alakArAya suvarNamalaGkArasuvarNam // 1 // zRGgI alaGkAramakarikA tadartha kanakaM zRGgIkanakam // 2 // Ayudhamiva Ayudham // 3 // 112 // rajataM ca suvarNa ca saMzliSTe ghanagolakaH / ghanazcAsau golakazca ghanagolakaH, puMklIbaliGgaH, yadvAcaspatiH- "tArahenI tu.saMzliSTe ghanagolakamastriyAm" iti // 1 // pittalA''re pittaM lAti pittalA, strIklIbaliGgaH // 1 // A iyarti AraH, puMliGgastatra, vAcaspatistu- "pittalaM tvAramastriyAm" iti klIve'pyAha // 2 // athA''rakUTaH kapilohaM suvarNakam // 113 // rirI rIrI ca rItizca pItalohaM sulohakam / / Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 abhidhAnacintAmaNau- . A iyarti Arastasya kUTa ArakUTaH, puMklIbaliGgaH, kazcidamuM pittalAparyAya mAha // 1 // kapivaNe lohaM kapiloham // 2 // suvarNapratikRtiH suvarNakam // 3 // 113 // rIyate dravati rirI, rIrI, "khurakSura-" // (uNA- 396 ) // iti re nipAtyate // 4 // 5 // riNantyenAM rItiH // 6 // pItavarNa lohaM pItaloham // 7 // zobhanaM lohaM suloham // 7 // brAhmI tu rAjJI kapilA brahmarItirmahezvarI // 114 // brahmaNa iyaM brAhmI // 1 // rAjate rAjJI // 2 // kapilA varNena // 3 // brahmaNo rItibrahmarItiH // 4 // mahatI cAsAvIzvarI ca mahezvarI // 5 // 114 // . . kAMsye vidyutpriyaM ghoSaH prakAzaM vaGga-zulvajam / / ghaNTAzabdamasurAharavaNaM lohajaM malam // 115 // kaMsAya idaM dravyaM kaMsIyaM tasya vikAraH kAMsyam , " kNsiiyaayH"|| 6 / 2 / 41 // iti sAdhuH, kaMsameva vA bheSajAditvATa TyaN tatra // 1 // vidyutaH priyaM vidyutpriyam // 2 // ghoSati ghoSaH // 3 // prakAzate prakAzam // 4 // vaGga-zulvAbhyAM jAyate vaGgazulvajam // 5 // ghaNTAyA iva zabdo'sya ghaNTAzabdam , ghaNTAyAM zabdo'syeti vA // 6 // asurasya kaMsanAmna AhvA'sya asurADaM kaMsamityarthaH // 7 // rauti ravaNam // 8 // lohAbhyAM jAyate lohanam // 9 // malo'styasya malam // 10 // 115 // saurASTrake paJcalohaM surASTrAyAM bhavaM saurASTra ke saurASTrakam , tatra // 1 // paJca tAmra-rIti-trapusIsaka kAlAyasalakSaNAni lohAnyasmin paJcaloham // 2 // vartalohaM tu vartakam / vartate Avartate vartam , tacca tad lohaM ca vartaloham // 1 // vartate Avartate vartakam // 2 // pAradaH pArataH sUto harabIjaM rasazcalaH // 116 // pAraM dadAti pAradaH, pAraM tanoti pArataH, " kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DaH, arthaprAdhAnyAt puMklIbaliGgAvetau // 1 // 2 // sUte hemAyuSI sUtaH, zivAt prasUto vA // 3 // harasya bIjaM harabIjam // 4 // rasyate rasAyanArthibhiriti rasaH // 5 // calo'sthayAt , capalo'pi // 6 // 116 // abhrakaM svacchapatraM khameghAkhyaM girijAmale / abhrapratikRtirabhrakam // 1 // svacchAni patrANyasya svacchapatram // 2 // Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / khasya gaganasya meghasyAmbudasya AkhyA asya kha-meghAkhyam , tena kham , gaganam , megha. mambudamityAdi siddham // 3 // 4 // girijAbA gauryA malaM girijAmalaM tatra, girija ca tadamalaM ceti vA // 5 // sroto'JjanaM tu kApotaM sauvIraM kRSNayAmune // 117 // yamunAsrotaso'JjanaM sroto'Jjanam // 1 // kapotasyedaM kApotam , kapotavarNa vA // 2 // suvIradeze bhavaM sauvIram // 3 // kRSNaM varNena // 4 // yamunAyAM bhavaM yAmunam // 5 // 117 // atha tutthaM zikhigrIvaM tutthAjanamayUrake / tudati akSirogAMstuttham , " nInUrami-" // ( uNA- 227 ) // iti kitthaH // 1 // zikhigrIvAbhaM zikhigrIvam // 2 // ajyate'nenA'janaM tutthaM ca tadaJjana ca tutthAjanam // 3 // mayUrasya tulyaM mayUrakam // 4 // mUSAtutthaM kAMsyanIlaM hematAraM vitunnakam / / 118 // mUSAyAM tutthaM mUSAtuttham // 1 // kAMsyavannIlaM kAMsyanIlam // 2 // hemava. tAraM hematAram // 3 // vitudatyakSirogAn vitunnam , ke vitunakam // 4 // 118 // syAttu karparikAtutthamamRtAsaGgamaJjanam / kalpate rogAn jetuM karparikA, karparikAlakSaNaM tutthaM karparikAtuttham // 1 // amRtamAsajatyanenA'mRtAsaGgam // 2 // ajyate cakSuranenA'janam // 3 // rasagarbha tAyazailaM tutthe dArvIrasodbhave // 119 // dArisasya garbho'tra rasagarbham // 1 // tAryazaile kulUtAyAM bhavatvAt tAryazailam , dAvI dAruharidrA tasyA rasaH kvAthastadudbhave tutthe rasajAta rasAgre api // 2 // 119 // puSpAJjanaM rItipuSpaM pauSpakaM puSpaketu ca / puSparUpamaJjanaM puSpAJjanam // 1 // rIte yamAnAyAH puSpAbhaM malaM rItipuSpam // 2 // puSpati puSpakam , svArthe'Ni pauSpakam // 3 // puSpaM keturasya puSpaketu // 4 // .. mAkSikaM tu kadambaH syAcakranAmA'janAmakaH // 120 // mAkSikaM madhu tadvarNa mAkSikam // 1 // kadambakusumAkAratvAt kadambaH // 2 // cakrasya nAma asya cakranAmA // 3 // ajasya viSNornAma asya ajanAmakaH, ata eva vaiSNavo'pi // 4 // 120 // tApyo nadIjaH kAmArimtArArirviTamAkSikaH / 54 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 abhidhAnacintAmaNI tApyAM sAdhustApyaH // 1 // tApInadyA jAto nadIjaH // 2 // kAmasyA'riH kAmAriH // 3 // tArasyA'ristArAriH // 4 // viTAyo mAkSiko viTamAkSikaH // 5 // saurASTrI pArvatI kAkSI kAlikA parpaTI satI // 121 // ADhakI tuvarI kaMsodbhavA kAcchI mRdAhvayA / surASTrAyAM bhavA saurASTrI // 1 // parvate bhavA pArvatI // 2 // kakSe bhavA kAkSI // 3 // kAlayati vastraM kAlikA // 4 // piparti parpaTI, " kapaTa-" // (uNA- // 144) // ityaTe nipAtyate // 5 // asti satI. // 6 // 121 // ADhaukate ADhakI // 7 // tUyate tuvarI // 8 // kaMsAdudbhavati kaMsodbhavA // 9 // kacchadeze bhavA kAcchI // 10 // mRda Ahayo'syA mRdAhayA, tena mRttikA, mRtsnA, mRtsA api // 11 // ___ kAsIsaM dhAtukAsIsaM khecaraM dhAtuzekharam // 122 // ... kasati kAsIsam , "talikasibhyAmI-" // (uNA- 516 ) // IsaN // 1 // dhAturUpaM kAsIsaM dhAtukAsIsam // 2 // khe carati khecaram // 3 // dhAtuSu zekharamiva dhAtuzekharam // 4 // 122 // dvitIyaM puSpakAsIsaM kaMsakaM nayanauSadham / / puSparUpaM kAsIsaM puSpakAsIsam // 1 // kaMste rajayati kaMsakam // 2 // nayanasyauSadhaM nayanauSadham // 3 // gandhAzmA zulvapAmAkuSThArirgandhikagandhakau // 123 // saugandhikaH zukapucchaH / gandhapradhAno'zmA gandhAzmA // 1 // zulvasya pAmAyAH kuSThasya ca ariH zulvAriH, pAmAriH, kuSThAriH // 2 // 3 // 4 // gandho'styasya gandhikaH // 5 // gandhayate gandhakaH // 6 // 123 // sugandho viparItalakSaNayA sa prayojanamasya saugandhikaH // 7 // zukapucchavarNatvAt zukapucchaH // 8 // haritAlaM tu piJjaram / biDAlakaM visragandhi khajUraM vaMzapatrakam // 124 // AlapItanatAlAni godantaM naTamaNDanam / baGgArilomahaca hareH pItavarNasya tAlaH pratiSThA'sya haritAlam , haritAmalati bhUSayati vA // 1 // piJjayati pijaram, varNena vA // 2 // biDAlanetrapratikRtirbiDAlakam // 3 // Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 423 4 bhUmikANDaH / visrasyeva gandho'sya visragandhi // 4 // kharjati kharjUram // 5 // vaMzapatrAbhaM vaMzapatrakam // 6 // 124 // AlAti zobhA Alam , alanti bhUSayanti anena vA ||7||potyti pItanam , pItaM varNa nayatIti vA, "kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DaH // 8 // tAlaM haritAlaikadezo bhImavat , tADayati iti vA // 9 // godantasadRzatvAd godantam , gopittamapi // 10 // naTAnAM maNDanaM naTamaNDanam // 11 // vaGgasya ariGgAriH // 11 // lomAni harati lomahRt // 13 // atha manoguptA manaHzilA // 125 // * karavIrA nAgamAtA rocanI rasanetrikA / nepAlI kunaTI golA manohA nAgajihikA // 126 // mano'bhidhA guptA manoguptA // 1 // manovAcyA zilA manaHzilA, zilA api // 2 // 125 // kare vizeSeNa Iryate karavIrA // 3 // nAgasya mAtA nAgamAtA // 4 // rocate rocanI // 5 // rasasya netrI rasanetrI, ke rasanetrikA // 6 // nepAladezabhavatvAd abhedena nepAlI, naipAlI api // // kau naTati kunaTI // 8 // gAM lAti, guDati vA golA // 9 // manaHzabdena hUyate manohA // 10 // nAgajihvApratikRti gajibikA // 11 // 126 // sindUraM nAga nAgaraktaM zRGgArabhUSaNam / cInapiSTaM syandate sindUram , "sindUra-" // (unnaa-430)||iti Ure nipAtyate // 1 // nAgAt zeSAd jAyate nAgajam // 2 // nAgena rajyate nAgaraktam // 3 // zRGgArasya bhUSaNaM zRGgArabhUSaNam , zRGgAramapi // 4 // cInasya nAgasya piSTaM cInapiSTam // 5 // ___ haMsapAdakuruvinde tu hiGgulaH // 127 // haMsapAda iva rakto hNspaadH||1|| kurUn vindati kuruvindam ,"nigavAde mni" // 5 / 1 / 61 / / iti zaH // 2 // hinoti hiGgulaH, "kumula-" // (uNA-487) // iti ule nipAtyate, puMspayam , vAcaspatistu-"hiGgulastvastriyAm" iti klayabe'pyAha, hiGgulurapi // 3 // 127 // zilAjatu syAd girijamarthya gaireyamazmajam / zilAtaH sravajatvAkRtiH zilAjatu, klIbaliGgaH // 1 // girerjAyate girijam // 2 // arthyate rasAyanArthibhiH arthyam // 3 // girau bhavaM gaireyam , nadyAditvAd eyaN // 4 // azmano jAyate azmajam // 5 // kSAraH kAcaH Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau-.. kSarati kSAraH, jvalAditvAd NaH // 1 // kathyate badhyate kAcaH // 2 // . . kulAlI tu syAt cakSuSyA kulasthikA // 128 // kulamalati kulAlI // 1 // cakSuSe hitA cakSuSyA dRkprasAdAkhyA // 2 // kule tiSThati kulatthA pRSodarAditvAt , kulatthaprakRtirvA // 3 // 128 / / bolo gandharasaH prANaH piNDo goparasaH zazaH / bolyate bolaH // 1 // gandhapradhAno raso gandharasaH // 2 // prANiti anena prANaH // 3 // piNDyate dravyAntarairiti piNDaH, piNDasahatvAd vA // 4 // gAM pAti raso'sya goparasaH, gopaH, raso'pi bhImavat // 5 // zazati zazaH // 6 // ratnaM vasu maNiH ramate mano'tra ratnam- aSTavidhaM hIrakAdi, yad vAcaspatiH "hIrakaM mauktikaM svarNa rajataM candanAni ca / / zaGkhazcarma ca vastraM cetyaSTau ratnasya jAtayaH" // 1 // "ramest ca" // (unnaa-264)|| iti nH||1|| vasati lakSmIratra vasu, klIbaliGgaH // 2 // maNati mahArghatAM maNiH puMstrIliGgaH, mANikyamapi // 3 // tatra vaiDUrya vAlavAyajam // 129 / / . teSu ratneSu vidUrAt prabhavati vaiDUryam , viDUragrAme hi adaH saMskriyamANaM maNitayA tataH prathamaM bhavati, viDrAdUrjAyate vA "vaiDUryaH" // 6 / 3 / 158 // iti ye nipAtyate // 1 // vAlavAyAdrerjAyate vAlavAyajam , . "vidUrabhavamutkRSTaM nikRSTaM vAlavA. yajam" iti vizeSo nAzritaH // 2 // 129 // . marakataM tvamagarbha gArutmataM harinmaNiH / marakaM taranti anena marakatam , " kaMcit " // 5 / 1 / 171 / / iti DaH // 1 // azmano garbho azmagarbham , azmayonirityarthaH // 2 // garunmata idaM jAtaM viSaM hantuM gArutmatam // 3 // harid nIlavarNo maNiH harinmaNiH // 4 // padmarAgo lohitakalakSmIpuSpA'ruNopalAH // 130 // padmasya iva rAgo'sya padmarAgaH puMklIbaliGgaH, tatra // 1 // lohita eva lohitakaH, " lohitAd maNau" // 73 // 17 // iti khArthe kaH // 2 // lakSmyAH puSpamiva lakSmIpuSpam // 3 // aruNaH zoNa upalaH aruNopalaH, zoNaratnamapi // 4 // 130 // nIlamaNistvindranIla; Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 425 nIlavarNo maNinIlamaNiH // 1 // maNInAmindro nIlazca maNirindranIla: puMklIbaliGgaH, " indranIlaM mahAnIlam " iti klIbe vaijayantiH // 2 // sUcImukhaM tu hIrakaH / barArakaM ratnamukhyaM vajraparyAya nAma ca // 131 // sUcyA iva mukhamasya sUcImukham // 1 // harati mano hIraH, " khurakSura-" // (uNA-396) // iti re nipAtyate, ke hIrakaH puMliGgaH, vAcaspatistu- "athA'strI hIrakaH" iti klIve'pyAha // 2 // varA arakA asmin varArakam // 3 // ratneSu mukhyaM ratnamukhyam // 4 // vajraparyAyA dambholiprabhRtayo nAmAni asya vajraparyAyanAma tena vajram , dambholirityAdi // 5 // 131 // virATajo rAjapaTTo rAjAvartaH virATadeze jAto virATajaH, vairATo'pi // 1 // paTena rAjate rAjapaTTaH // 2 // Avartena rAjate rAjAvartaH, rAjadantAditvAt pUrvanipAtaH // 3 // atha vidrumaH / raktAko raktakandazca pravAlaM hemakandalaH // 132 // viziSTo drumo vidrumaH, vidravati abdhau vA, "rukmagrISma-" // ( uNA-- 346) // iti me nipAtyate, vindateH "kumuda"- // ( uNA-244 ) // iti ume vA // 1 // raktaH aGko'sya raktAGkaH // 2 // raktazcAsau kandazca raktakandaH // 3 // pravalati pravAlaM puMklIbaliGgaH, jvalAditvAd NaH, pravate abdherUce vA "cAtvAla" // ( uNA- 440 ) // iti nipAtyate // 4 // henaH kandala iva hemakandalaH // 5 // 132 // . sUryakAntaH sUryamaNiH sUryAzmA dahanopalaH / sUryasya kAnto vallabhaH sUryakAntaH // 1 // sUryapriyo maNiH sUryamaNiH // 2 // sUryasya azmA sUyAimA // 3 // dahanajananopalo dahanopalaH // 4 // . candrakAntazcandramaNizcAndrazcandropalazca saH // 133 // ___ candrasya kAntaH candrakAntaH // 1 // candrasya maNiH candramANiH // 2 // candrasya ayaM cAndraH // 3 // candrasya upalaH candropalaH // 4 // 133 // kSIratailasphaTikAbhyAmanyau khasphaTikAvimau / / kSIradhavalaH sphaTikaH kSIrasphaTikaH, tailakAntiH sphaTikaH tailasphaTikastAbhyAmanyau bhinnavau~ imau sUryakAnta-candrakAntau dvau api AkAzasphaTikAkhyau ityarthaH, yadaM vAcaspatiH Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNI "sphaTikAstu trayasteSAmAkAzasphaTiko varaH / dvau kSIratailasphaTikAvAkAzasphaTikasya tu / bhedau sUryakAntazca candrakAntazca tatra ca // 1 // iti // 1 // zuktijaM mauktikaM muktA muktAphalaM rasodbhavam // 134 // zukterjAyate zuktijam, zuktirupalakSaNaM hastimastakAdyudbhavamapi yadAha - " hastimastadantau tu daMSTrA zunavarAhayoH / megha bhujaGgamo veNurmatsyo mauktikayonayaH " // 1 // iti // 1 // muktA eva mauktikam, vinayAditvAd ikaN // 2 // mucyatezuktibhirmuktA // 3 // muktA phalamiva muktAphalam // 4 // rasAd ambhasaH udbhavati rasodbhavam / / 5 / / 134 // // samApto'yaM pRthvIkAyaH // .426 , atha apkAyamAha nIraM vAri jalaM dakaM kamudakaM pAnIyamabhmaH kuzaM toyaM jIvanajIvanIyasalilANasyambu vAH saMvaram / kSIraM puSkarameghapuSpakamalAnyApaH payaHpAthasI kIlAlaM bhuvanaM vanaM ghanaraso yAdo nivAso'mRtam // 135 // kulInasaM kabandhaM ca prANadaM sarvatomukham / Sma " nIyate nayati vA nIram, " Rjyaji " // ( uNA - 388 ) // iti kidraH // 1 // vAryate bAri klIbaliGgaH, " svarebhyaH iH // ( uNA - 606 ) // 2 // jalati jADyaM gacchati jalam // 3 // dyati tRSNAM dakam, " kIcaka"" 11 ( uNA - 33 ) // iti ake nipAtyate // 4 // kAyati kam, "kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DaH // 5 // unatti udakam, "dhUdhUndi " // ( uNA - 29 ) // iti kid akaH // 6 // pIyate pAnIyam // 7 // amati nimnapradezamambhaH klIbaliGgaH, " amerbhahau cAntau " // ( uNA - 962 ) // iti as // 8 // kuzyati bhinatti kuzam, kuM zyatIti vA // 9 // tudati tuyate vA toyam, "zi. kyAsya // ( uNA - 364 ) // iti ye nipAtyate // 10 // jIvyate anena jIvanam // 11 // bAhulakAd karaNe'pi anIye jIvanIyam // 12 // sarati "" "" "" sariram, madamanda- // ( uNA - 412 ) iti iraH, RphiDAditvAd latve salilam // 13 // arthate tad iti arNaH, " artINbhyAm " // ( uNA969 ) // iti nas, RNotIti vA " as " // ( uNA - 952 ) // iti as / / 14 // amati ambu klIbaliGgau, "kamyamibhyAm " // ( uNA-799 ) // Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "4 bhUmikANDaH / 427 iti buH // 15 // vRNoti vAH strIliGgaH, " vAArau " // ( uNA-944 ) // iti kvipi nipAtyate // 16 // saMvRNoti saMvaram // 17 // ghasyate kSIram, " ghasivasi-" // ( uNA-419) // iti kid iraH / / 18 // puSNAti tRptiM puSkaram , " sUpuSibhyAM" // ( uNA-436 ) // iti kit karaH // 19 // meghAnAM puSpaM prasavo meghapuSpam // 20 // kAmyate kamalam , " mRdi. kandi." // ( unnaa-465)|| ityalaH // 21 // Apyante sukhAd ApaH, striyAM bahuvacanAntaH, " ApaH kvip isvazca" // (unnaa-931)|| iti sAdhuH // 22 // pIyate payaH, " pAhAgbhyAM payahyau ca" // ( uNA-953 ) // iti as , payate gacchati vA, " as" // ( uNA-952 ) // ityas // 23 // pAnti etat pAthaH, klIbaliGgo, " pAtejasthasau" // ( uNA-977 ) // iti thas / / 24 // kIlyate badhyate setubhiH kIlAlam , " RkRmR." // ( uNA-475) iti AlaH, kIlA jvAlA alati vArayati vA // 25 // bhavati asmAt sarva bhuvanam , "sUdhUbhUbhrasjibhyo vA " // (uNA-274) // iti kid anaH // 26 // vanati vanam // 27 / / ghanasya raso ghanarasaH, 'ghanarasam' iti klIbe mAlA // 28 // yAdasAM nivAso yAdonivAsaH // 29 // na vidyate mRtamasmAd amRtam // 30 // 135 // ko lInaM dilaSTaM syati kulInasam // 31 // kaM sukhaM vAyu vahni vA badhnAti kabandham , 'kam , andham , iti dve nAmnI ityeke' // 32 // prANAn dadAti prANadam // 33 // sarvato mukhamasya sarvatomukhaM sarvadiggataH // 34 // zeSazcAtra jale divyamirAsevyaM kRpITaM ghRtamaGkuram / viSa piSpalapAtAlamalilAni ca kambalam // 1 // pAvanaM SaDrasaM cApi vallUraM tusitaM payaH / kihimaM tadatikSAraM sAlUkaM paGkagandhikam // 2 // andhaM tu kaluSaM toyamatisvacchaM tu kAcimam / asthAghAsthAgamastAghamagAdhaM cA'talaspRzi // 136 // tiSThati jano'tra sthAgham , " sthArti-" // (unnaa-109)|| iti ghaH, na sthAghamasthAgham // 1 // sthagyate sthAgaM na sthAgamasthAgam // 2 // tiSThati stAgham pRSodarAditvAt , na stAghamastAgham // 3 // gAdhate gAdham , na gAdhamagAdham , // 4 // // 4 // nAsti tale adhaH spRk sparzo'sya atalaspRk tatra, ete vAcyaliGgAH // 5 // // 136 // nimnaM gabhIraM gambhIram nitarAM mIyate nimnam , " yusunibhyo mAGo DitU " // (uNA-109) / Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 abhidhAnacintAmaNI iti naH, nimanati iMti vA // 1 // gacchati jalamatra gabhIram , gambhIram , . " jambIrAbhIra-" // ( uNA-422) // iti Ire nipAtyate, asthAghAdIn ekArthAn ityeke / / 2 // 3 // uttAnaM tadvilakSaNam / Udhai tanyate uttAnaM tato gambhIrAd vilakSaNamanyat // 1 // - acchaM prasanne adyate accham , " tudimadi." // ( uNA-124 ) // iti chak,. na chAdyate vA " kvacit " // 5 / 1 / 171 // iti DaH // 1 // prasIdati sma prasannaM tatra // 2 // anacchaM syAd AvilaM kaluSaM ca tat // 137 // na acchamanaccham // 1 // AvilalyAvilam // 2 // kalyate kaluSam , " RpRnahi-" // ( uNA-557 ) // ityuSaH // 3 / / 137 / / avazyAyastu tuhinaM prAleyaM mihikA himam / syAd nIhArastuSArazca avazyAyate'vazyAyaH " tanvyadhINa- " // 5 // 1 / 64 // iti NaH // 1 // tohati ardayati tuhinam , " vRjituhi-" // ( uNA-283 ) iti kidinaH // 2 // pralayAdAgataM prAleyam , " tata Agate " // 6 / 3 / 149 // ityaN tataH " kekayamitrayupralayasya yAdeH." // 4 // 2 // iti vRddhau iyAdeze ca sAdhuH // 3 // mehati mihikA, "kushik-"|| (uNA-45) // iti ike nipAtyate, dhUmamahiSI-dhUmikA- dhUmaryo'pi // 4 // hinoti vardhate jalamanena himam , "zuhibhyAM vA" / / (unnaa-341)|| iti kid maH // 5 // nihiyate nohAraH, "ghaJyupasargasya." // 3 / 2 / 86 // iti dIrghaH // 6 // tuSyanti'nena tuSAraH, " tuSikuThibhyAM kit" (uNA-408) // ityAraH, ete trayaH puMklIbaliGgAH // 7 // himAnI tu mahaddhimam // 138 // mahad himaM himAnI himasaMhatiH, " yavayavanAraNya-" // 2 // 4 // 55 // iti DIH, An cAntaH // 1 // 138 // pArAvAraH sAgaro'vArapAro 'kUpArodadhyarNavo vIcimAlI / yAdaH-sroto-vA-nadIza sarasvAn sindhUdanvantau mitadruH samudraH // 139 // Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 429 Akaro makarAd ratnAjalAd nidhi-dhi-rAzayaH / pAramApiparti pArApAraH, japAditvAd vatve pArAvAraH, pAramiva avAramaki kUlamasya vA, pAramAtraNotIti vA // 1 // sagaraputrANAmayaM taiH khAtatvAt sAgaraH // 2 // avAramiva pAraM parataTamasyA'vArapAraH // 3 // maryAdAsthitatvAd na kuM piparti akupAraH, bAhulakAd dIrghaH, japAditvAd vatve'kUvAro'pi // 4 // udakaM dhIyate'smin udadhiH "vyApyAdAdhAre" / / 5 / 3 / 88 // iti kiH "udakasyodaH peSaMdhi." // 3 / 2 / 104 // ityudAdezaH // 5 // aNAMsi santyasya arNavaH "tamisrANavajyotsnAH " // 7 // 2 / 52 // iti sAdhuH // 6 // vIcImalate dhArayati vIcimAlI // 7 // yAdasAM srotasAM vArAM nadInAM ca Iza : yAdaIzaH, srotaIzaH, vArIzaH, nadIzaH, yaugikatvAd yAdaHpatirityAdayaH // 8 // 9 // 10 // // 11 // sarAMsi jalaprasaraNAni santyasya sarasvAn // 12 // syandate sindhuH puMstrIliGgaH " syandisRjibhyA-" // ( uNA-717) // ityuH, sindhAdezazca // 13 // udakAni santyasya udanvAn " udanvAnabdhau ca" // 2 / 1 / 97 // iti matau nipAtyate // 14 // mitaM samayAdaM dravati mitadruH puMliGgaH " haripItamita." // (uNA-745) // iti ddiduH|| 15 // samundanti ArdIbhavanti varSAkAlanadyo'smAt samudraH "RjyAji-" // (uNA-388) // iti kid raH, saha mudrayA maryAdayA vartate vA // 16 // 139 // makarazabdAd ratnazabdAcca para AkaraH, makarANAmAkaro makarAkaraH, makarAlayo'pi evaM ratnAkaraH, ratnarAzirapi // 17 // 18 // jalazabdAt pare nidhyAdayaH jalasya nidhirjalanidhiH, jalaM dhIyate'smin jaladhiH, jalAnAM rAzirjalarAziH; yaugikatvAd vArinidhiH, vAridhiH, vArirAzirityAdayaH // 19 // // 20 // 21 // - zeSazcAtra samudre tu mahAkaccho dArado dharaNIplavaH // mahIprAvAra urvaGgastimikozo mahAzayaH // 1 // dvIpAntarA asaGkhyAste .te samudrAH, dvIpAni antare yeSAM te dvIpAntarA asaMkhyAH saMkhyArahitA asaMkhyAtA ityarthaH, yadAhuH- "asaMkhyAtA dvIpasamudrAH" iti // saptaiveti tu laukikAH // 140 // prAhuriti zeSaH / laukikA mithyAdRSTayo gatAnugatikAH saptaiva samudrA iti prAhuH // 14 // tAnAhalavaNakSIradadhyAjyasurekSusvAduvArayaH / Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau lavarNa, kSIraM, dadhi, AjyaM, surA, ikSurasaH, svAdu ca vAri yeSAM te tathA lavaNavArirlavaNodaH // 1 // kSIravAriH kSIrodaH // 2 // dadhivArirdadhyudaH // 3 // AjyavArirAjyodaH // 5 // surAvAriH surodaH // 6 // ikSuvAririkSUdaH // 6 // svAduvAriH svAdUdaH; yadAhuH - " lAvaNo rasamayaH surodakaH sArpiSo dadhijalaH payaH payAH / svAduvArirudadhizca saptamastAn parItya ta ime vyavasthitAH // 1 // " iti / taraGge bhaGgavIcyUyutkalikAH tarati taraGgaH " patitami -" // ( uNA - 98 ) // ityaGgaH, taraH san gacchatIti vA" nAmno gamaH // 5 / 1 / 131 // iti khaD, tatra // 1 // bhajyate vAyunA bhaGgaH // 2 // Uyate jalairvAciH strIliGgaH "vego Dit " // ( uNA - 628 ) // " // ( uNA-689 ) // itIciH // 3 // iyaryUrmiH puMstrIliGgaH " srarterUccAtaH iti miH // 4 // utkalate utkalikA " krIka li." itIkaH // 5 // 430 dd veti valati velA // 1 // 142 // DiNDIro'bdhikaphaH phenaH // ( uNA- 38 ) // mahati tviha // 141 // laharyullolakallolAH iha taraGge mahati // 141 // jalaM harati lahariH, pRSodarAditvAt, DyAM laharI // 1 // UrdhvaM lolatyullolaH // 2 // kalyate kellate vA kallolaH "piJchola-" // [ uNA-495 ] // ityole nipAtyate; kutsito lola ityeke // 3 // AvarttaH payasAM bhramaH / tAlUro volakazcAsau Avarttate maNDalena bhramati AvarttaH ambhasAM bhramaH // 1 // talati tAlUraH '"mahikaNi-" // ( uNA- 428 ) // iti NidUraH // 2 // volayatyantarnimajjayati volakaH // 3 // velA syAd vRddhirambhasaH // 142 // Dayate jalAghAtairDiNDIraH " jambIra - " // ( uNA - 422 ) // itIre nipAtyate, DiMDIta zabdamIrayati rAti vA // 1 // abdheH kapha ivAdhikye bahiH prasAdabdhikaphaH sAgaramalAkhyaH, nadyAdau tUpacArAt // 2 // sphAyate phenaH "dinanagna-" // ( uNA - 268 ) // iti ne nipAtyate // 3 // Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 431 ... . .budbudasthAsako samau / bundati bubudaH jalasphoTaH "kumuda-" // ( uNA-244 ) // ityude nipAtyate / / 1 // tiSThati sthAsakaH "kIcaka-" // ( uNA-33 ) // ityake nipAtyate // 2 // maryAdA kUlabhUH / maryeti sImArthe'vyayam , mA~ dadAti maryAdA kUlasya samudrataTasya bhUH kUlabhUH // 1 // kUlaM prapAtaH kaccharodhasI // 143 // taTaM tIraM pratIraM ca kUlatyAvRNoti kUlam // 1 // prapatantyasmin prapAtaH // 2 // kacyate kacchaH "tudimadi." // ( uNA-124 ) // iti chak // 3 // ruNaddhIti rodhaH klIbaliGgaH "as" // ( uNA-952.) // ityas // 4 // 143 // tanyate taTa triliGgaH "namitani." // [ uNA-139 J. // iti To'ntalukca, taTatyucchrayate vA // 5 // tIryate tIram // 6 // pratIraM pradIpavat // 7 // pulinaM tajjalojjhitam / saikataM ca . tat kUlaM ca jalena parityaktaM polati pulinam , puMklIbIlaGgaH "vRjituhi." // (uNA-283 ) // iti kidinaH // 1 // sikatAH santyasmin saikatam , "sikatAzakarAt" // 7 / 2 / 35 / / ityaN // 2 // antarIpaM tu dvIpamantarjale taTam // 144 // antargatA Apo'sminnantarIpam // 1 // dvidhA gatA Apo'tra dvIpaM puMklIbaliGgaH "dvayantaranavopasargAda-" // 3 / 2 / 109 // iti samAsAnte satIpAdezaH, jalasyAntarjalaM tatra yattaTam // 2 // 144 / / - tatparaM pAraM samudrasya tattaTaM paratra sthita pAryate samApyate'treti pAraM puMklIbaliGgaH // 1 // avAraM tvarvAk samudrAderarvAk pArzve taTaM na vArvidyate'sya avAraM puMklIbaliGgaH, na viyata iti vA // 1 // pAtraM tadantaram / Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 abhidhAnacintAmaNau pIyate pAtraM pravAhaH triliGgaH tayoH pArAvArayorantaraM madhyaM tadantaram // 1 // nadI hiraNyavarNA syAd rodhovakrA taraGgiNI // 145 // . sindhuH zaivalinI vahA ca hadinI srotasvinI nimnagA sroto nirjhariNI saricca taTinI kUlaGkaSA vAhinI / karSIpavatI samudradayitAdhunyau sravantIsara___ svantyau parvatajA''pagA jaladhigA kulyA ca j'mbaalinii||146|| nadati zrotastarasA nadI gaurAditvAt GI // 1 // hiraNyena varNyate 'pUjyate hiraNyavarNA // 2 // rodhobhirvakA kuTilA rodhovakA // 3 // taraGgAH santyasyAM taraGgiNI // 4 // syandate sindhuH puMstrIliGgaH // // zaivalamastyasyAM zaivalinI // 6 // vahati vahA // 7 // hradAH santyasyAM hradinI, hAdo'styasyA hAdinItyeke // 8 // zrotAMsi santyasyAH zrotasvinI // 9 // nimnaM gacchati nimnagA // 10 // zravati zrotaH klIbaliGgaH " sarIbhyAm " // ( uNA-978 ) // iti tas // 11 // nijharo'styasyA nijhariNI // 12 // sarate sarit strIliGgaH " hRmRruhiH" // ( uNA-887) // iti it // 13 // taTAni santyasyAM taTinI // 14 // kUlaM kaSati bhinatti kUlaMkaSA "kUlAbhrakarISa." // 5 / 1 / 110 // iti khaH // 15 // vahatyavazyaM vAhinI // 16 // karSati rodhasI kaH strIliGgaH " kRSicami-" // (uNA-829) // ityUH // 97 // dvIpamastyasyAM dvIpavatI // 18 // samudrasya dayitA samudradayitA // 19 // dhunAti taTatarUn dhuniH "dhUzAzIGo hrasvazca" ||(unnaa-678)| iti niH, DyAM dhunI // 20 // sravati sravantI // 21 // saraH prasaraNamasyAH sarasvatI // 22 // parvatAjjAtA parvatajA // 23 // A aphgacchati Apamabdhi gacchatIti vA, apsambandhinA vegena Apena vegena gacchatIti vA "nAmno gamaH" // 5 / 1 / 131 // iti DaH // 24 // jaladhiM gacchati jaladhigA // 25 // kolati jalaiH saMstyAyati kulyA "kuleI ca vA" // ( uNA-362 ) // iti kid yaH // 26 // jambAlo'styasyAM jambAlinI // 27 // 146 // gaGgA tripathagA bhAgIrathI tridazadIrghikA / trisrotA jAhnavI mandAkinI bhISmakumArasUH // 147 // saridvarA viSNupadI siddha-svaH svrgi-khaapgaa| RSikulyA haimavatI svarvApI harazekharA // 148 // gacchati samudraM gaGgA "gamyami-" // ( uNA-92 ) // iti gaH, gAmagaM vA gacchatIti vA pRSodarAditvAt // 1 // tripathena gacchati tripathagA, trimArgagA'pi // 2 // bhagIrathasyeyaM bhAgIrathI, bhagIrathena mArge'vatAritatvAt // 3 // tridazAnAM Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 433 dIrghikA // 4 // trINi zrotAMsyasyAM trizrotAH strIliGgaH // 5 // jahanunA sagarAsmajenAvatAAratatvAt joriyaM jAhnavI, janunA pItA zrotreNa muktA ceti jAhnavIti laukikAH, janukanyA'pi // 6 // mandamakati mandAkinI mandAkA auSadhivizeSAH santyasyAmiti vA // 7 // bhISma kumAraM ca sUte bhISmasUH kumArasUH, strIliGgAvimau // 8 // 9 // 147 // saritAM varA saridvarA // 10 // viSNoH pAdau heturasyA viSNupadI, viSNupAdAnotthitatvAt "kumbhapadyAdiH" // 7 / 3 / 149 // iti sAdhuH // 11 // siddhAnAM svargasya svargiNAM khasya ca ApagA siddhApagA, svarApagA, svApagA, khApagA // 12 // 13 // 14 // 15 // RSINAM kulyA RSikulyA // 16 // himavataH prabhavati haimavatI "prabhavati" // 6 / 3 / 157 // ityaNa // 17 // svarge vApI svarvApI // 18 // harasya zekharo'nayA harazekharA // 19 // // 148 // yamunA yamabhaginI kAlindI sUryajA yamI / __ yamyate yamunA "yamyaji-" // ( uNA-288 ) // ityunaH // 1 // yamasya bhaginI yamabhaginI // 2 // kalindAderiyaM kAlindI kalindatanayA'pi // 3 // sUryAjjAtA sUryajA // 4 // yamena yamalajAtatvAd yamI // 5 // revendujA pUrvagaGgA narmadA mekhalAdrijA // 149 // revate vegena gacchati revA // 1 // indorjAtA indujA // 2 // pUrva gaGgA pUrvagaGgA // 3 // narma dadAti narmadA, narmArtha somavaMzyena purUravasA'vatAritatvAt / / 4 / / mekalAdretA mekalAdrijA mekalakanyA'pi // 5 // 149 // __godA godAvarI gAM dyati godA, godante krIDantyasyAmiti vA // 1 // payaHpUreNa gAM pRthvI dyati godAvarI "manvan-" / / 5 / 1 / 147 / / iti van "NasvarAghoSAdvano razca" / / 2 / 4 / 4 // iti DyAM sAdhuH // 2 // tApI tapanI tapanAtmajA / . 'tApayati tApiH "svarebhya i." // ( uNA-606) // DyAM tApI // 1 // tapati tapanI // 2 // tapanasyAtmajA tapanAtmajA / / 3 // zutudristu zatadruH syAt zu pUjitamAzu vA tudati zutudriH "zigrugejhanameAdayaH' // ( unnaa-811)|| iti rau nipAtyate // 1 // vasiSThazApabhayena zatadhA druteti zatadruH, strIliGgAvimau "haripIta-" // ( uNA-745) // iti DiduH // 2 // kAverI tvarddhajAhnavI // 150 // Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 abhidhAnacintAmaNau- .. . kaverasya jaladehasyeyaM kAverI // 1 // ardha jAhnavI ardhajAhnavI // 2 // 1501 karatoyA sadAnIrA gaurIvivAhe harahastAt pradAnato yA jAtA karatoyA // 1 // sadA nIramasyA sadAnIrA // 2 // candrabhAgA tu candrakA / candreNa bhAgato nyastA cndrbhaagaa| 'candra-bhAgAbhyAM giribhyAM prabhavati cAndrabhAgA' ityeke // 1 // candraM kAyati candrakA // 2 // vAsiSThI gomatI tulye vasiSTasyeyaM vAsiSThI, gautamItyapi // 1 // gAvo jalAni santyasyAM gomatI / / 2 / / brahmaputrI sarasvatI // 151 // brahmaNaH putrI brahmaputrI / / 1 // saraH prasaraNamastyasyAH sarasvatI // 2 // 151 // vipAD vipAzA vaziSThaM vipAzitavatI vipAT , strIliGgaH // 1 // vipAzayati saMsArapAzAna mocayati snAnena vipAzA // 2 // ArjunI tu bAhudA saitavAhinI / arjunasyeyamArjunI // 1 // bAhubhirdIyate tIryate bAhudA "kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DaH, bAhudena kArtavIryArjunenAvatAritetyanye // 2 // sitaiva saitI sA cAsau vAhinI ca saitavAhinI // 3 // vaitaraNI narakasthA / vigatataraNau vyarke pAtAle bhavA vaitaraNI "bhave" // 6 / 3 / 123 // ityaN vigatataraNirvitaraNirvinaukA tataH khArthe'NvA // 1 // narake tiSThati narakasthA nadIvizeSaH // 2 // zeSazcAtra murudalA tu muralA suravelA sunandinI / carmaNvatI ratinandI saMbhedaH sindhusaGgamaH // 1 // sroto'mbhaHsaraNaM svataH // 152 // sravati srotaH klIbaliGgaH, svato'kRtrimamambhaHsaraNam // 1 // // 152 // . __pravAhaH punarodhaH syAd veNI dhArA rayazca saH / pravahantyanena pravAhaH // 1 // vahatyoghaH, nyaDkvAditvAdavikRtaghatvo nipA Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 435 tyate // 2 // veti veNiH DyA veNI // 3 // dhriyate jalamanayA dhArA, bhidAditvAdaGi sAdhuH // 4 // rIyate gacchati rayaH // 5 // ghaTTastIrtho'vatAre . ghaTTante calantyanena ghaTTaH // 1 // tarantyanena tIrthaH, puMklaviliGgaH "nInUrami-" // ( uNA-227 ) // iti kit thaH // 2 // avatarantyanenAsminvA'vatAraH nadyAdInAmavataraNamArgaH tatra, "avAt tRstRbhyAm" // 5 / 3 / 133 // iti ghaJ // 3 // ambuvRddhau pUraH plavo'pi ca // 153 // . ambuno vRddhirAdhikyamambuvRddhistatra, pUrayati kUlayormadhyaM pUraH // 1 // plavante'smin plavaH // 2 // // 153 // puTabhedAstu vakrANi puTaM tRNAdisaMghAtaM bhindanti puTabhedAH // 1 // vaJcanti kuTilaM gacchanti vakrANi "Rjyaji-" // ( uNA- 388) // iti kid raH / cakrANItyanyaH // 2 // bhramAstu jalanirgamAH / bhrAmyanti bhramAH, jalaM nirgacchatyebhiriti nirgamA jalapathAH // 1 // parivAhA jalocchvAsAH jalaM pravRddha parivahati yairnirgamamArgaste parivAhAH "ghaJyupasargasya-" // 3 / 2 / 86 // iti dIrghatve parIvAhAH // 1 // jalaM pravRddhamucchvasiti yaiste jalocchavAsAH // 2 // - kUpakAstu vidArakAH // 154 // kUpapratikRtayaH kUpakAH, zuSkanadyAdau hi jalArtha gartAH kriyante, yat kAtyaHvivarAn kUpakAnAhuH // 1 // vidArayanti mAM vidArakAH // 2 // 154 // praNAlI jalamArge praNalantyambho'nayA praNAlI triliGgaH, jalanirgamamArgoM mkrmukhaadisttr||1|| atha pAnaM kulyA ca sAraNiH / pIyate vRkSAdibhiranena pAnam // 1 // kolati saMstyAyatyambhasA kulyA // 2 // sarati jalamanayA saraNiH "RhasU-" // ( uNA- 638) // ityaNiH, bAhulakAddIrghatve sAraNiH strIliGgaH // 3 // zeSazcAtra- nIkA tu sAraNau // Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 abhidhAnacintAmaNau sikatA vAlukAH ____ 'sikiH sautraH' sikyante sikatAH "pRSirAji-" // ( uNA- 208) // iti kidataH, strIliGgo vA bahuvacanAnto'yaM yadavocAma- "vA tu jalaukApsarasaH sikatA-sumanaHsamAH" (liGgA0 26) iti // 1 // valante vAlukAH "kaJcuka-" // (uNA- 57) // ityuke nipAtyate / sikatAnAM pRthvIkAyikatve'pi nadyaGgabhUtatvAdap. kAyamadhye pAThaH // 2 // bindau pRSat pRSatavigruSaH // 155 // ... 'bidu avayave' bindati binduH puMliGgaH "bhRmRtR-" // ( uNA- 716 ) // ityuH, tatra // 1 // parSati siJcati pRSat klIbaliGgaH "druhivRhi-" // ( uNA884) // iti kidat // 2 // "pRSiraji-" // ( uNA- 208 ) iti kidate pRSataH // 3 // viruddhaM puSyate'nayA vidyut "krutsaMpadAdi-"5 / 3 / 114 // iti kvip , vigataH proSo'syA iti vA // 4 // // 155 // jambAle cikilo paGkaH kamazca niSadvaraH / zAdaH jAyate jamati grasate vA jambAlaH, puMklIbaliGgaH "cAtvAla-" // ( uNA480) // ityAle nipAtyate // 1 // aJcatIti cikilaH "sthANDila-" ( uNA- 484 ) // itIle nipAtyate // 2 // paJcyate vistAryate jAlena paGkaH puMklIbaliGgaH, ghani nyavAditvAt katvam // 3 // kardati niSpIDitaH kardamaH "sRpRprathi-" // ( uNA- 347 ) // ityamaH // 4 // niSIdantyasminniSadvaraH "kRgaza-" // ( uNA- 441 ) // iti raT // 5 // zIryate'smin zAdaH viskallo dezyAM saMskRte'pi // 6 // hiraNyabAhustu zoNaH .... hiraNyaM vahati hiraNyabAhuH "mivahi-" // ( uNA- 726 ) // ityuN ||1||shonnjltvaat zoNaH // 2 // nade punarvahaH // 156 // bhidya uddhyaH sarasvAMzca nadati nadaH, tatra // 1 // vahati vahaH // 2 // // 156 // bhinati kUlAnIti bhidyaH // 3 // ujjhatyudakamuddhyaH "kupyabhidyoddhya-" // 5 / 1 / 39 / / iti kyapi sAdhuH // 4 // saraH prasaraNamastyasya sarasvAn // 5 // .... draho'gAdhajalo hrdH| druhyati drahaH, pRSodarAditvAt // 1 // agAdhaM jalamasmin agAdhajalaH // 2 // hAdati hRdaH, pRSodarAditvAd hrasvaH // 3 // " . Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 437 . 4 bhuumikaannddH| . kUpaH syAdudapAno'ndhuH prahiH / kauti pratizabdena kUpaH puMstrIliGgaH "yusuku-" // (unnaa-297)|| iti pa UtvaM ca, kutsitAH korvA Apo'treti vA; pRSodarAditvAt // 1 // udakaM pIyate'smin udapAnaH puMklIbaliGgaH "nAmnyuttarapadasya ca" // 3 / 2 / 107 // ityudAdezaH // 2 // andhayatyandhuH "bhRmRtR-" // ( uNA- 716 ) // ityuH // 3 // praharati prahiH "nIvIprahRbhyo Dit" // ( uNA- 616) / / iti iH, puMliGgAvetau // 4 // .. nemI tu tantrikA // 157 // nIyate jalamanayA nemiH strIliGgaH // 1 // tasya kUpasyAnte rajjvAdidhAraNArtha tyatraM dAru trikA tantrikA // 2 // // 157 // nAndImukho nAndIpaTo vInAho mukhabandhane / . 'nAnyA iva mukhamasya nAndImukhaH // 1 // nAndIva paTati nAndIpaTaH // 2 // kUpasyordhva iSTakAbhirvinahyate vInAhaH puMklIbaliGgaH, yadvaijayantI- 'vInAhamastriyAm' / "dhanyupasargasya-" // 3 / 2 / 86 // iti dIrghaH // 3 // kUpasya mukhaM badhyate'nena mukhabandhanaM, tatra // AhAvastu nipAnaM syAdupakUpe AhUyante pazavaH pAnAya asminnityAhAvaH "AhAvo nipaanm"|| 5 / 3 / 44 // ityali nipAtyate // 1 // nitarAM pibantyatra nipAnaM puMklIbaliGgaH / kUpasya samIpe zilAdibaddhaM pazupAnArtha kUpoddhRtAmbusthAnam, tatra // 2 // atha dIrghikA // 158 // vApI syAt dIrdheva dIrghikA // 1 // // 158 // upyate'syAM padmAdi vApiH "kami. vami-" // ( unnaa-618)|| iti NidiH, DyAM vApI // 2 // .....kSudrakUpe tu curI cuNDhI ca cUtakaH / / corati curiH "naamyupaanty-"||5| 1 / 54 // iti kaH, yAM curI // 1 // camantyAcamantyasyAM cuNDiH " cameruccAtaH " ( unnaa-632)||iti DhiH, yAM 'cuNDI // 2 // zcotati catakaH "kIcaka-" // ( uNA- 33 ) // ityake nipAtyate udghaTikaM ghaTIyantraM udghATayati prakAzayatyambha udghATakam, udghATanamapi / Urdhva hanyate'nenetyudghATa Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 abhidhAnacintAmaNau namiti kauTilyaH // 1 // ghaTInAM yantraM ghaTyo yantryante'treti vA ghaTIyantraM mAlAkhyaM yena kUpAderjalamUrdhva vAhyate // 2 // pAdAvarto'raghaTTakaH // 159 // pAdAbhyAmAvartyate bhramyate pAdAvartaH // 1 // arAn ghaTTayati, arA ghaTTayante'treti vA araghaTTaH, ke'raghaTTakaH // 2 // 159 // akhAtaM tu devakhAtaM na khAtamakhAtaM nAgAdikuNDamakRtrimam // 1 // devairiva khAtaM devakhAtam // 2 // puSkariNyAM tu khAtakam / puSkaramastyasyAM puSkariNI taDAgikA "puSkarAderdeze" // 7 / 2 / 70 // itIn , tatra // 1 // khanyate khAtaM ikhaM khAtaM khAtakam // 2 // .. padmAkarastaDAgaH syAt kAsAraH sarasI saraH // 160 // padmAnAmAkaraH padmAkaraH, yogyatvAt // 1 // tAjyate jalamasmiMstaDAgaH / taDe. rAgaH taDAga ityaparaH / taTAnyakati taTAka ityapare / 'kAsRG zabdakutsAyAm' iti dantyAntaH, kAsante bakAdayo'tra kAsAraH puMklIbaliGgo "agyaGgi-" // (unnaa-405)|| ityAraH kamAsaratyatreti vA // 2 // 3 // saratirjalamatra "as"| (uNA-952) ityasi strIliGge gaurAditvAt GyAM sarasI, klIbe tu srH| vAcaspatistu-'kAsArastvalpasarasi sarasI tu mahAsaraH' iti vizeSamAha // 4 // 5 // 160 // vezantaH palvalo'lpaM vizanti majanyasmin vezantaH "javizibhyAm." // ( uNA- 219 ) // ityantaH // 1 // 'pala gatau' palyate palvalaH puMklIbaliGgaH "shmikmi-"|| ( uNA- 499 ) // iti valaH / tallo dezyAM saMskRte'pi // 2 // parikhA kheyakhAtike / parikhanyate parikhA "kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DaH // 1 // khanyate kheyam "kheyamRSodye" // 5 / 1 / 38 // iti sAdhuH // 2 // khAtaiva khA. tikA durgaveSTanahetuH // 3 // _ syAdAlavAlamAvAlamAvApaH sthAnakaM ca saH // 161 // AlUyate khanyate AlavAlaH puMklIbaliGgaH "cAtvAla-" // ( unnaa-480)|| ityAle nipAtyate // 1 // Avalate bahirnirgamAdambho'tra AvAlaM klIbaliGgaH / vyA. Distu-"AvAlo jalapiNDilaH" iti puMliGgamAha // 2 // A upyate'mbho'sminnA. vaapH||3|| vRkSasekA'the dravato'mbhasaH sthAnaM sthAnakam , yadAhuH- AlavAlaM vidurdhArA dhAraNaM dravato'mbhasaH // 4 // 161 // Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhuumikaannddH| 439 AdhArastvambhasAM bandhaH Adhriyante'mbhAMsi asminnAdhAraH kSetrAdisekArtha yatrAmbhaH saMcIyate so'mbhasAM bandhaH // 1 // nirjharastu jharaH sriH| usaH sravaH prasravaNaM nisaryati jhIryati ca jalamatra nirjharaH, jharaH // 1 // 2 // sarati sariH strIliGgaH "svarebhya iH" // (uNA-606) // 3 // unatti usraH "RjiriSi-" // (unnaa567)|| iti kit saH, puMsyayam / vAcaspatistu 'sariH strI nijharo jharaH usastvastrI' iti klIve'pyAha // 4 // sravati sravaH // 5 // prasravantyanena girayaH prasravaNam // 6 // jalAdhArA jalAzayAH // 162 // jalAnAmAdhArA jalAdhArAH sAmAnyena cApyAdayaH // 1 // jalAnAmAzayo hRdayameSAM jalAzayAH, jalamAzete eSu vA // 2 // 162 // // samApto'yamapkAyaH // tejaHkAyamAha vahiva'hadbhAnu-hiraNyaretasau ___ dhanaJjayo hvyhvirhtaashnH| kRpITayonirdamunA virocanA___''zuzukSaNI chAgarathastanUnapAt // 163 // kuzAnu-vaizvAnara-vItihotrAH vRSAkapiH pAvaka-citrabhAnU / appitta-dhUmadhvaja-kRSNavA__'rciSmat-zamIgarbha-tamoghna-zukrAH // 164 // zociSkezaH zuci-hutavaho-SarbudhAH saptamantrajvAlAjihvo jvalana-zikhinau jAgRvirjAtavedAH / barhiHzuSmA-'nilasakha-vasU rohitAzvA-''zrayAzau bahirkotirdahana-bahulau havyavAho'nalo'gniH // 165 // vibhAvasuH sapto-daciH vahati tejo vahniH " vIyusuvahyagibhyaH- " // ( uNA-677 ) // iti niH Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 abhidhAnacintAmaNau- . // 1 // bRhanto bhAnavo razmayo'sya bRhadbhAnuH // 2 // hiraNyaM reto'sya hiraNyaretAH, yat smRtiH- "agnerapatyaM prathamaM suvarNam" iti // 3 // dhanaM jayati dhanaJjayaH // 4 // havyaM havirtutaM cA'znAti havyAzanaH, havirazanaH, hutAzanaH, nandyAditvAdanaH, yaugikatvAd havyabhuga ityAdayaH // 5 // 6 // 7 // kRpATasyAmbhaso yonidhUmajatvAd meghAnAM, kRpiittyoniH| 'kRpITaM yonirasya' ityeke; yadAhuH-"abhyo 'gnibrahmaNaH kSatramazmabhyo lohamutthitam" // 8 // dAmyati damunAH, damehanasUnaso, damUnA api // 9 // virocate virocanaH // 10 // AzoSTumicchati AzuzukSaNiH " AGaH kRzuSeH sanaH" // ( uNA-643 ) // ityaNau sAdhuH // 11 // chAgo ratho'sya cchAgarathaH // 12 // tanUM na pAtayati tanUnapAt, dehadhartRtvAt ; nakhAditvAt : sAdhuH // 13 // // 163 // kRzyati dAhyAbhAve kRzAnuH " kRzerAnuk " // ( uNA-794 ) // 14 // vizvAnarasyApatyaM vaizvAnaraH, vidAditvAdaJ // 15 // vItayo'zvA hotraM havyamasya vItihotraH // 16 // vRSeNa dharmeNa akati vRSAkapiH, vRSeNa tejasA Akampate vA // 17 // punAti pAvakaH // 18 // citrA nAnA bhAnavaH kAntayo'sya citrabhAnuH // 19 // apAM pittaM sAramapittam // 20 // dhUmo dhvajo'sya dhUmadhvajaH // 21 // kRSNo dhUmo vA'sya kRSNavAM // 22 // arcISi vidyante'syArciSmAn // 23 // zamyA garbhaH zamIgarbhaH; yat kAlidAsaH-"zamImivAbhyantaralAnapAvakAm" iti // 24 // tamo hanti tamoghnaH // 25 // zukraM tejo'styasya zukraH, abhrAditvAdaH // 26 // 164 // zocIMSi jvAlAH kezA asya zociSkezaH // 27 // zuciH, zodhakatvAt // 28 // hutaM vahati hutavahaH, lihA. ditvAdac // 29 // uSasi rAtrau budhyate uSabudhaH "vA'harpatyAdayaH" // 1 / 3 / 58 // iti sAdhuH // 30 // sapta-mantra-jvAlazabdebhyaH paro jihvaH saptajihvA asya saptajihvaH, yadAhuH "bhavati hiraNyA kanakA raktAkRSNA vasuprabhA knyaa| raktA bahurUpeti sapta saptArciSAM jihvAH // 1 // " . : mantra eva jihvA asya mantrajihvaH, jvAlA jihvA'sya jvaalaajihvH||31||32|| // 33 // jvalaMti ityevaMzIlo jvalanaH "bhUSAkodhArtha-" // 5 // 2 // 42 // ityanaH // 34 // zikhAH santyasya zikhI // 35 // jAgarti vAyunA jAgRviH, "jRzastR-" // ( uNA- 705) // iti Did viH // 36 // jAte vidyate jAtavedAH "as" ||(unnaa-952)|| ityas , jAtA vedA asmAditi vA pRSodarAditvAt // 37 // barhirdarbhaH zuSma balamasya brhiHshussmaa| bahate vardhate barhiriri vyastam, yathA 'barhimukhA devAH' zuSyatyanena zuSmA yathA-'zuSmaNi praNayanAbhisaMskRte' iti barhirutka ityamaramAlA, yathA 'dRzAM barhiNo barhirutkaH' iti // 38 // anilaH sakhA'sya anilasakhA // 39 // vasanti devA asmin vasuH // 40 // rohitAkhyo mRrgo'zvo Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 441 vAhanamasya rohitAzvaH // 41 // AzrayamAtmasthAnamaznAti AzrayAzaH AzrayamAdhAramanAtyAzrayAza ityeke // 42 // barhiSo darbhA jyotirasya barhijyotiH // 43 // dahati dahanaH // 44 // baMhate vardhate bahulaH "sthAvaGki-" // ( uNA486 ) // ityulo naluk ca // 45 // havyaM vahAta havyavAhaH // 46 // anityanena loka ityanalaH "mRdikandi - " || ( uNA - 465 ) // ityalaH // 47 // agatyUrdhva yAti agniH " vIyu - " // ( uNA - 677 ) // iti niH // 48 // // 165 // vibhaiva vasu dhanamasya vibhAvasuH // 49 // sapta UrdhvAzca arciSo'sya saptArciH, udarciH // 50 // 51 // ete puMliGgAH / appittaM napuMsakam / zeSazcAtra agnau vamid dIpraH samantabhuk / paparIkaH pavighAsiH pRthurgha surirAziraH // juhurANaH pRdAkuzca kuSAkurhavanA haviH / ghRtArcirnAciketazca praSTo vaJcatiraJcatiH // bhujirbharathapIthaucA svaniH pavanavAhanaH // svAhA'gnAyI priyA'sya ca / asya vahneH priyA, suSThu AhUyante devA anayA svAhA, pRSodarAditvAt, suSThu Aha brUte devAn Rtvignayeti vA, svAhetyavyayamapi // 1 // agnerbhAryA'gnAya " pUtakratuvRSAkapyabhiH - " // 2 / 4 / 60 // iti GI, aikArazcAntasya // 2 // aurvaH saMvarttako'bdhyagnirvADavo vaDavAmukhaH // 166 // UrvasyApatyamaurvaH, vidAditvAdaJ dadhIcisUnoH pippalAdasya urUdbhavatvAditi cA / varuNabhayAnmAtrA UrvorgopitatvAdityeke // 1 // saMvarttayati saMvarttakaH // 2 // abdheragnirabdhyagniH // 3 // vaDavAyA apatyaM vADavaH " vADaveyo vRSe " // 6 / 1 / 85 // ityatra niyamAdeyaN na bhavati // 4 // vaDavAyA iva mukhamasya vaDavAmukhaH // 5 // 166 // davo dAvo vanavahniH , dunoti vanyAn davaH, ac, Ne dAvaH // 2 // vanasya vahnirvanavahniH // 3 // meghavahnirirammadaH / 88 vA jvalAdi " // 5 / 1 / 62 // iti meghasya vahnirmeghavahniH // // irayA jalena mAdyatIrammadaH // 5 / 1 / 127 // iti khazi nipAtyate // 2 // chAgaNastu karISAgniH " irammadaH 22 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau chagaNasyAyaM chAgaNaH || 1 || karISasyAgniH karISAgniH // 2 // kukUlastu tuSAnalaH // 167 // (6 kUyate kukUlaH puMklIbaliGgaH dukUlakukUla-" // ( uNA - 491 ) // iti sAdhuH // 1 // tuSANAmanalastuSAnalaH // 2 // 167 // saMtApaH saMjvaraH santApayati santApaH // 1 // saMjvarayati saMjvaraH // 2 // 442 bASpa USmA // bAdhate bASpaH puMklIbaliGgaH " zAdibAdhi " SatvaM ca // 1 // USati rujatyUSmA puMliGgaH " man man // 2 // ( uNA - 299 ) // iti pa " // ( uNA - 911 ) // iti jihvAH syuracciSaH / agnerarciSaH, leDhi havyamAbhirjihvAH // 1 // " hetiH phIlA zikhA jvAlArciH hinotyanayA hetiH " sAtiheti - " // 5 / 3 / 94 // iti tau nipAtyate // 1 // kIlati kIlA puMstrIliGgaH // 2 // zyati zIkhA // 3 // jvalati jvAlA puMstrIliGgaH, jvalAditvAt NaH // 4 // arcyate'ciH strIklIbaliGgaH "rucyarci - " // ( uNA - 989 ) // itIs // 5 // ulakkA mahatyasaiau // 168 // asau jvAlA mahatI ulakkAyati, jvalatIti vA : 26 ) // iti ke nipAtyate // 1 // // 168 // sphuliGgo'gnikaNaH " niSkaturuSka" // ( uNA sphulati saMcinoti sphuliGgaH, triliGga: "sphulikaMli - " // ( uNA -102 ) // itIGgak / jAtAvapi striyAM na DI, kandarAvat // 1 // alAtajvAlolakA alAtasya jvAlA alAtajvAlA 'ula dAhe' sautrasya, jvalatervA "niSkaturuSka - " // ( uNA - 26 ) // iti ke nipAtanAdulkA // 1 // alAtamulmukam / alati dIptyA maNDayatyalAtaM "kukali - " // ( uNA - 209 ) // ityAta // 1 // jvalatyulmukaM "kaJcuka - " // ( uNA - 57 ) // ityuke nipAtyate // 2 // Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / '443 dhUmaH syAdvAyuvAho'gnivAho dahanaketanam // 169 // ambhaHmUH karamAlazca starIrjImUtavAhyapi / dhunAti dhUmaH "vilibhili-" // ( uNA- 340 ) // iti kina maH // 1 // vAyunA uhyate vAhyate vAyuvAhaH // 2 // agninA uhyate'gnivAhaH // 3 // dahanasya ketanaM dhvajo dahanaketanam // 4 // 169 // ambhaH sUte dhUmajatvAd meghAnAmabhbhaHsUH // 5 // kAryate vAyunA karamAlaH "cAtvAla-" // ( uNA- 480 ) // ityAle nipAtyate // 6 // mRNAti khaM starIH strIliGgaH "tRstRtandri-" // ( unnaa711)|| iti IH // 7 // jImUtaM vahati jImUtavAhI // 8 // taDidairavatI vidyuccalA zampA'ciraprabhA // 170 // AkAlikI zatahadA caJcalA capalA'zaniH / saudAmanI kSaNikA ca hadinI jalavAlikA // 171 // tADayati taDit "isRruhi-" // ( uNA-" 887 ) // itIt , strIliGgo'yam // 1 // airAvato'bhrago gajastasya strI airAvatI, irAvati meghe samudre vA bhaveti vA // 2 // vidyotate vidyut strIliGgaH // 3 // calati calA / / 4 // zAmyati zampA "bhApA. caNi-" // ( uNA- 296) // iti paH, zaM pibatIti vA / dantyAdirayamiti prAcyAH saM pibati nAyanaM teja iti vyAkhyan // 5 // na ciraM prabhA'sya aci. raprabhA, kSaNaprabhA'pi // 6 // 170 // AkAlamutpattikAlaM yAvad bhavati AkAlikI kSaNikatvAt " aakaalikmikshcaadynte"!| 6 / 4 / 128 // iti ikaN // 7 // zatado'bdhirastyasyAH zatadA vADavajyotiSTvAt abhrAditvAdaH, zatadhA hAdate vA pRSodarAditvAt hrasvaH // 8 // caJcalA, capalA, asthairyAt // 9 // // 10 // aznute'zaniH puMstrIliGgaH "sadivRti-" // ( uNA- 680) // ityaniH // 11 // sudAmnA parvatena ekadik saudAmanI "Tastulyadizi" // 6 / / 3 / 210 // ityaN / / 12 // kSaNo'styasyAH kSaNikA // 13 // hAdate'vazyaM hAdinI // 14 / / jalena valati prANiti jalavAlikA // 15 // 171 // // samApto'yaM tejaHkAyaH // vAyukAyamAhavAyuH samIra-samirau pavanA-''zugau namaHzvAso nabhasvada-'nila-zvasanAH samIraNaH / vAto'hikAnta-pavamAna-marut-prakampanAH kampAka-nityagati-gandhavahaH-prabhaJjanAH // 172 // mAtarizvA jagatprANaH pRSadazvo mahAbalaH / Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 abhidhAnacintAmaNau- .. . : mArutaH sparzano daityadevaH vAti vAyati vA dravyANi vAyuH "kRvApAji-" // ( uNA- 1) // ityuN // 1 // samIrayati samIraH // 2 // sameti samiraH " iNdhAgbhyAM vA" // (uNA-389 ) // iti kid raH // 3 // pavate pavanaH // 4 // Azu gacchati AzugaH // 5 // nabhasaH zvAsa iva nabhaHzvAsaH // 6 // nabho'styasya nabhasvAn // 7 // anantyanena anilaH "kalyani" // (uNA-481 ) // itIlaH, na nilati iti vA // 8 // zvasantyanena zvasanaH // 9 // samIrati samIraNaH // 10 // vAti vAyati vA vAtaH "damyami-" // ( uNA- 200 ) // iti taH // 11 // ahibhiH. kAmyate ahikaantH|| 12 // pavate pavamAnaH // 13 // mriyante kSudrajantavo'nena marut , ma ut / / 14 // prakampayati prakampanaH // 15 // kampAkazcihnamasya kampAkaH // 16 // nityaM gatirasya nityagatiH, sdaagtirpi||17|| gandhasya vaho gandhavahAH, gandhabaho'pi // 18 // prabhanakti prabhaJjanaH // 19 // 172 // mAtari khe zvayati mAtarizvA "zvanmAtarizvan-" ( uNA- 902) ityani nipAtyate // 20 // jagatAM prANo jagatprANaH // 21 // pRSad mRgavizeSo'zvo'sya pRSadazvaH / pRSantyambukaNA azvA asya ityanye // 22 // mahad balamasya mahAbalaH // 23 // marudeva mArutaH, prajJAditvAdaN // 24 // spRzati sparzanaH // 25 / / daityAnAM devo daityadevaH // 26 // ete puMliGgAH // zeSazcAtra vAyA surAlayaH prANaH saMbhRto jalabhUSaNaH / zucirvaho lolapaTaH pazcimottaradipatiH // 1 // aGkatiH kSipaNurmAA dhvjprhrnnshclH| . zItalo jalakAntAro meghAriH sRmaro'pi ca // 2 // jhaJjhA sa vRSTiyuk // 173 // sa vAyu vRSTayA yuktaH 'jhamU adane' jhamatIva jhaJjhA, "jhamejhaH" ||(unnaa137) // 1 // 173 // prANo nAsAgrahannAbhipAdAGguSThAntagocaraH / prakarSaNAnayati prANaH "kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DaH, prasaraNena anityanena vA nAsAdyaM hRdayaM nAbhiH pAdAGguSThAntazca gocaro yasya sa tathA // 1 // - apAnaH pavano manthApRSThapRSThAntapANigaH // 174 // mUtrapurISagarbhAdInapAnayatyapAnaH, apasaraNena anityanena vA / manthe prIvApazcAdbhAgau, pRSTha tadadhobhAgaH, pRSThAnto gudaH, pANI pAdapazvAbhAgau teSu gacchati yaH sa tathA // 1 // // 174 // Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 445 'samAnaH sandhihannAbhiSu azitapItAhArapariNatibhedaM rasaM tatra tatra sthAne samanurUpamA samantato naya. tIti samAnaH, puMklIbaliGgaH, samantAdanityanena vA; sarvasAndhaSu hRdaye nAbhAvakasthAnamasyeti // 1 // udAno hRcchiro'ntare / rasAdInUvaM samantato nayati ityudAna Urdhvamanityanena vA; hRdaye zirasi anayorantare kaNThe tAluni bhrUmadhye ca sthAnamasyeti; yadavocAma yogazAstre __ rakto hRt-kaNTha-tAlu-bhra-madhye mUrdhani sNsthitH| udAno vazyatAM neyo gatyAgativizeSataH / / 1 // " iti / / sarvatvagvRttiko vyAnaH sarvataH sarvasyAM tvaci vRttirasya sarvatvagvRttikaH, vyAnayati vyApnoti vyAnaH vyAptyA anityanena vA // 1 // upasaMhAramAha ityaGge paJca vAyavaH / / 175 // iti samAptau aGge zarIre prANAdayaH paJca vAyavaH syuH // 175 // samApto'yaM vaayukaayH|| vanaspatikAyamAha araNyamaTavI satraM vArU ca gahanaM jhaSaH / kAntAraM vipinaM kakSaH syAt SaNDaM kAnanaM vanam // 176 // davo dAvaH iyati bhrAmyanti asminnaraNyaM puMktIbaliGgaH "dhAprAji-" // ( unnaa-379)|| ityanyaH, mahattvavivakSAyAM tu araNyAnI // 1 // aTantyasyAmaTaviH "chavichivi-" // ( uNA- 706) // iti Sau nipAtyate, DyAmaTavI // // 1 // sIdantyatra satraM "huyAmA-" // ( uNA- 451) // iti traH // 3 // vRkSA atra santi vArtam , jyotsnAditvAdaN // 4 // gAhyate gahanaM "vidana-" // ( uNA- 275 ) / ityane nipAtyate // 5 // jhaSati hinasti jhaSaH // 6 // kAmyate kAntAraM puMklIkaliGgaH "dvaarshRnggaar-"|| ( uNA- 411) // ityAre nipAtyate // 7 // vipante bhayena atra vipinaM "vipinAji." // ( uNA- 284) // itIne nipAtyate // 4 // kaSati kakSaH "maavaavdi-"|| ( uNA- 564 ) // iti saH // 9 // sanyate sevyate SaNDaM puMklIbaliGgaH, bAhulakAtU satvAbhAve "paJcamADaH" // (uNA- 160) / ... . Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 abhidhAnacintAmaNau iti GaH // 10 // kanyate gamyate'smin kAnanaM "vidana - " // ( uNA - 275 ) // ityane nipAtyate, kamanityasminniti vA // 11 // vanyate vanaM varSAditvAdal // 12 // // 176 // dunoti davaH, dAvaH // // 13 // 14 // prastArastu tRNATavyAM jhaSo'pi ca / prastIyate prastAraH // 1 // tRNabahulA'TavI tRNATavI tasyAm // 2 // jhaSati jhaSaH // 3 // apopAbhyAM vanaM velamArAmaH kRtrime vane || 177 // apopAbhyAM paraM vanaM apAvRtaM vanamapavanam // 1 // upa samIpe vanapavanam // 2 // velati velam // 3 // Aramanti asminnArAmaH // 4 // kRtrima utpAdite vane vRkSasamUhe // 177 || niSkuTastu gRhArAmaH kuTAd gRhAd niSkrAnto niSkuTaH, gRhasyArAmo gRhArAmaH // 1 // bAhyArAmastu paurakaH 5: 1 purasya bahirbhava ArAmo bAhyArAmaH purasyAyaM pauraH // 1 // AkrIDaH punarudyAnaM AkrIDante'sminnAkrIDaH // 1 // udyAntyasmin udyAnaM rAjJAM lokaiH saha sAdhAraNaM vanam / puMklabiliGgAvetau // 2 // rAjJAM tvantaHpurocitam // 178 // tadeva pramadavanaM tadeva udyAnaM rAjJAmantaHpurayogyaM pramadArtha pramadAnAM vA vanaM pramadavanaM "GayAporbahulam-" // 2 / 4 / 99 // iti hrakhaH // 1 // 178 // amAtyAdestu niSkuTe | vATI puSpAd vRkSAccAsau amAtyAderAdizabdAd gaNikA - sArthavAhAderniSkuTe gRhopavane vardhate kaNTakAdibhirveSTayate vATI triliGga: / puSpazabdAd vRkSazabdAca asau vATIzabdaH puSpANAM vRkSANAM ca vATI puSpapATI, vRkSavATI // 1 // 2 // kSudrArAmaH prasIdikA // 179 // kSudro laghurArAmaH kSudrArAmaH, prasIdati mano'syAM prasIdikA, pRSodarAditvAt // 3 // 179 // Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 4 bhUmikANDaH / 447 ' vRkSo'gaH zikharI ca zAkhi-phaladAvadriharidurdumo . " : ___ jIrNo drurviTapI kuTaH kSitiruhaH kAraskaro vissttrH|| nandyAvarta-karAliko taru-vasU parNI pulAkyahipaH / __ sAlA-'nokaha-gaccha-pAdapa-nagA rUkSA'gamau puSpadaH // 18 // vRzcyate chidyate vakSaH "RjiriSi-" // (uNA-567) // iti kit saH, vRkSate vRNoti vA // 1 // na gacchatyagaH // 2 // zikharaM ziro'styasya zikharI // 3 // zAkhAH santyasya zAkhI, zikhAditvAdin // 4 // phalaM dadAti phaladaH // 5 // adyate adriH "taGkivaki-" // ( uNA- 692 ) // iti riH // 6 // hariM varNa dravati haridruH, "haripIta-" // ( ugA-745) // iti DiduH // 7 // druH zAkhA'styasya drumaH "zudromaH" // 72 // 37 // riti maH // 8 // jIryate jIrNaH "iNurvizA-" // ( uNA- 182 ) // iti NaH // 9 // dravati druH "drubhyAm" // ( uNA744 ) // iti DiduH // 10 // viTapo vistAro'syAsti viTapI // 11 // 'kuThiH sautraH' koThati kuThaH "nAmyupAntya-" // 5 / 1 / 54 // iti kaH // 12 / / kSitau rohati kSitiruhaH, mUlavibhujAditvAt kaH, yaugikatvAt kuja-mahIlhAdayaH // 13 // kAraM karoti kAraskaraH, varcaskAditvAt sAdhuH // 14 // visRNoti viSTaraH "veH svaH" // 2 / 3 / 23 // iti Satvam // 15 // nandI Avarto'sya nandyAvartaH // 16 // karAlamuccaM zikharamastyasya karAlikaH // 17 // tarantyApadamanena taruH "bhRmRtR-" // (umA- 716 ) // ityuH // 18 // vasanti pakSiNo'tra vasuH // 19 // parNAni santyasya parNI // 20 // polati pulo vistAraH tamakati pulAkI // 21 // aMhibhirmUlaiH pibatyaMchipaH, caraNapo'pi / / 22 // 'sala gatau' dantyAdiH salyate sAlaH, sIyate vA "bhillAcchabhalla-" // ( uNA- 464 ) // iti le nipAtyate // 23 // anilambhobhiranokahaH, anerokahaH, anasaH zakaTasya akaM gatiM hantIti nirvacanAdvA // 24 // gamyate gaccha: "tudimadi-" // ( uNA124 ) // iti chak // 25 // pAdairmUlaH pibati pAdapaH // 26 // na gacchati nagaH "nago'prANini vA" // 3 / 2 / 127 // iti sAdhuH // 27 // rUkSayati rUkSaH // 28 // na gacchati agamaH // 29 // puSpANi dadAti puSpadaH / ete puM. liGgAH / / 30 // 18 // . zeSazcAtra vRkSe tvArohakaH skandhI sImiko haritacchadaH / ururjanturvahnibhUzca // kuJja-nikuJja-kuDaGgAH sthAne vRkSairvRtAntare / . kavante'smin kujaH "kuvaH kub-kunau ca" // ( uNA-. 129 ) // iti Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 abhidhAnacintAmaNau-.. jaH // 1 // evaM nikuJjaH / puMklIbalijAvetau // 2 // kuDati kuDaGgaH "patitami-". // ( uNA- 98) / ityaGgaH, kuTAditvAd guNAbhAvaH / / 3 // puSpaistu phalavAn vRkSo vAnaspatyaH puSpairhetubhUtaiH phalavAn vRkSaH vanaspatireva vAnaspatyaH, bheSajAditvAd TyaN , vanaspatau bhava ityanye // 1 // vinA tu taiH // 181 // phalavAn vanaspatiH syAt taiH puSpairvinA phalavAn vRkSaH vanaspatiH, varcaskAditvAt sAdhuH // 1 // 18 // phalAvandhyaH phlegrhiH| . .. phalairavandhyaH phalAni gRhNAti phalepahiH "rajaHphalemalAd grahaH" // 5 / 1 / 98 // iti iH // 1 // phalavandhyastvavakezI .. phalairvandhya phalavandhyaH, nAsti bako'pyatrAbakaM zUnyaM tadISTe'bakezI // 1 // phalavAn phalinaH phalI // 182 // ,. phalamastyasya phalavAn , matuH // 1 // "phalabarhA-" // 7 // 2 // 13 // itIne phalinaH // 2 // iti phalI // 3 // 182 // oSadhiH syAdauSadhizca phalapAkAvasAnikA / .. oSatyoSadhiH, uSeradhiH, uSo dhIyate'syAmiti vA // 1 // bAhulakAd vRddhau auSadhiH / strIliGgAvetau // 2 // phalasya pAko'vasAnamasyAH phalapAkAvasAnikA // - kSupo hakhaziphA-zAkhaH / . kSauti dahyamAnaH kSupaH "kSucupipUbhyaH kit" // ( uNA-371) // iti paH, hakhAH ziphA jaTAH zAkhAzca yasya sa tathA // 1 // pratativratatirlatA // 183 // vallI prakRSTA tatirasyAH pratatiH // 1 // japAditvAd vatve vratatiH, ghRNotIti vA "vRgo vrata ca" // ( uNA- 655) // ityaniH strIliGgAvatau // 2 // lAti latA "pRSirajji-" // ( uNA- 208) // iti kidataH // 3 // 183 // vallate saMvRNoti valliH "padipaThi-" // ( uNA-607) // iti iH, DyAM vallI guDUcyAdidhivyAdizca // 4 // Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 449 4 bhUmikANDa: / asyAM tu pratAninyAM gulminyulapa - vIrudhaH / asyAmiti latAyAm pratAno'styasyAM pratAninI tasyAm // 1 // gulmo'styasyA gulminI // 2 // valate veSTate valapaH "viSTapAlapa - " // ( uNA - 307 ) // ityape nipAtyate // 3 // virohati varuit, strIliGgaH "vIrunnyagrodhau" // 4 / 1 / .121 // iti dhatve sAdhuH, viruNaddhIti vA bAhulakAddIrghaH // 4 // syAt praroho'Gkuro'Gkuro rohazca prarohati prarohaH // 1 // aGkayate'nena iti aGkuraH "vAzyasi -" // ( uNA423.) // ityuraH, bAhulakAddIrghatve'GkaraH, puMliGgAvetau, klIbe'pi vaijayantI, yadAha- 'syAdaGkaro'Gkuro'striyau' iti // 2 // 3 // rohati rohaH // 4 // sa tu parvaNaH // 184 // samutthitaH syAd balizaM ; sa tu aGkuraH parvaNo prantheH samutthitaH balati prANiti balizaM "balerNidvA" // ( uNA - 536 ) // itIzaH // 1 // // 184 // zikhA - zAkhA - latAH samAH / zyati zikhA, zAkhA "zyatericca vA " / ( uNA - 85 ) iti khe sAdhU, zAkhati vyApnotIti vA zAkhA || 1 || 2 || lAti latA // 3 // sAlA zAlA skandhazAkhA sIyate sAlA dantyAdiH || 1 || iyantyenAM zAlA "zAmAzyA - " // ( uNA462 ) // iti laH, zalatIti vA jvalAditvAt NaH, tAlavyAdirayam // 2 // ka* ndhAd niHsRtA zAkhA skandhazAkhA / / 3 / / skandhaH prakANDamastakam // 185 // skandate skandhaH 'skandyAmibhyAM - " // ( uNA - 251 ) // iti dhaH, bAhulakAddasya luk / / 1 / / 185 // mUlAt zAkhAbadhirgaNDiH prakANDaH mUlataH skandhazAkhAmavadhIkRtya yA gaNDikA sa prakAmyate prakANDo vRkSajaGghA puMklIbaliGgaH / amarastu-'astrI prakANDaH skandhaH syAt' iti prakANDa-skandhau tulyAvAha // 1 // atha jaTA ziphA / jaTati jaTA vRkSAdimUlam // 1 // zinoti zete'dhaH yantyenAmiti vA ziphA Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 abhidhAnacintAmaNau "zaphakapha-" // ( uNA-316 ) // iti phe nipAtyate // 2 // . . - prakANDarahite stambo viTapo gulma ityapi // 186 // .. ... prakANDo gaNDikA tadrahita udbhidvizeSe tRNajaGghAyAM vA, stabhnAti stambaH "tumbastambAdayaH" // (uNA-320) // iti be nipAtyate // 1 // veTati viTapaH "bhujikutikuTi-" // ( uNA-305) iti kidapaH, guDati gulmaH puMklIvaliMnAvetau // 2 // 3 // 186 // .. zironAmAgraM zikharaM .. ziraso nAmAnyasya vRkSAdiprAntasya zironAma ziraHparyAyamityarthaH // 1 // agatyamam // 2 // zAkhati zikharaM puMklIbaliGgaH // 3 // mUlaM budhno'hinAma ca / mUlati mUlaM vRkSasya, puMklIbaliGgaH // 1 // budhyate'nena budhnaH "jiinnshiidii-|| (uNA-261) // iti kid naH // 2 // aMhinAmAnyasyAMhinAma pAdaparyAyamityarthaH // 2 // __ sAro majjJi sarati sAraH "sarteH sthira-" // 5 / 3 / 17 // iti gham // 1 // majjati majA, puMliGgastatra // 2 // tvaci challI cocaM valkaM ca valkalam // 187 // tvacati tvaka strIliGgaH tasyAM, tvacA'pi // 1 // chAdyate'nayA, chadayantyenAmiti vA challI "bhillAcchabhalla-" // (unnaa-464)|| iti la nipAtyate // 2 // canyate cocaM "cameocaDacau // " (uNA-122) // iti DocaH // 3 // valyate chAdyate'nena valkaM "bhIN-" ||(unnaa-21)|| iti kaH, "lipuSeH-" ||(unnaa-496)| iti kalakpratyaye valkalam / (klIbaliGgAveto // 4 // 5 // 187 // ".. sthANau tu dhruvakaH zaGkaH tiSThatIti sthANuH puMklIbaliGgaH "ajisthA-" // (unnaa-768)|| iti NuH tatra // 1 // dhruvati dhruvaH, ke dhruvakaH // 2 // zAmyati zaGkuH puMliGgaH "kaishiishmi-'|| (uNA-749) // iti kuH // 3 // - kASThe dalika dAruNI / kAzate kASTaM "vanikaNi--" // (uNA-162) // iti ThaH, tatra // 1 // dalyate dalikaM "krIkali-" // (uNA-38) // itIkaH // 2 // dIryate dAmaH, puMklIvaliGgaH "kRvApAji-" // (ugA-1 ) // ityuNa // 3 // . Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -4 bhuumikaannddH| niSkuhaH koTaraH " niSkuhyate niSkuhaH // 1 // kuTati koTaraH vRkSagataH puMklIbaliGgaH "RchicaTi-" // (uNA-397) // ityare bAhulakAd guNaH // 2 // majA maJjarivallarizca sA // 188 // 'maJjiH sautraH' maJjati majA // 1 // cUtAdernavodbhid "bahulam" // 5 / 1 / 2 // ityarau maJjariH, strIliGgaH "RchicaTi-" // ( uNA-397) // ityarAntAttu hyAM maJjarI // 2 // vallate vallariH strIliGgaH "nadivalli-" // (uNA698) // ityariH // 3 // 188 // . patraM palAzaM chadanaM barha parNa chadaM dalam / ___ patati patraM puMklIbaliGgaH "huyAmA-" // ( uNA- 451) // iti traH // 1 // palati palAzaM "palerAzaH" // ( uNA- 533 ) // 2 // chAdyate'nena chadanaM yujAdipAThAt Nico'bhAvapakSe'naT // 3 // bahate baha puMklIbaliGgaH // 4 // pRNAti paNe "iNurvizA-" // ( uNA- 182 ) // iti NaH // 5 // chAdyate'nena chadaM "puMnAmni-" // 5 / 3 / 130 // iti ghe "ekopasargasya-" // 4 / 2 / 34 // iti hUsvaH, dalati vizIryate dalam / puMklIbaliGgAvetau // 6 // 7 // nave tasmin kisalayaM kisalaM pallavaH tasmin patre nave kasati kisalayaM "kaseralAdiricyAsya" ( uNA- 168) // ityayaH // 1 // "murala-" // ( uNA- 474 ) // ityale nipAtanAt kisalam , kiJcit salatIti vA, pRSodarAditvAt // 2 // 'palla gatau' pallati pallavaH puMklIbaliGgaH "vaDivaTi-" // ( uNA- 515) // ityavaH // 3 // . atra tu // 189 // nave pravAlaH atra kisalaye nave pravalati pravAlaH puMklIbaliGgaH, jvalAditvAt NaH // 1 // 189 // ___ asya kozI zuGgA asya pravAlasya, kuzyati kozI // 1 // zAmyati zuGgA puMstrIliGgaH "kami. tami-" // ( uNA- 107 ) // iti DiduGgaH // 2 // maaddhidlsnsaa| mahyate'nayA mADhiH strIliGgaH // 1 // dalasya patrasya snasA dalasnasA // 2 // Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 abhidhAnacintAmaNau-... vistAra-viTapau tulyau zAkhAdevistRtivistAraH "verazabde-" // 5 / 3 / 69 // iti gham // 1 // veTati vAtena viTapaH puMklabiliGgaH "bhujikuti-" // ( uNA- 305 ) // iti kidapaH, viTAn pAtIti vA // 2 // prasUnaM kusumaM sumam // 190 // puSpaM sUnaM sumanasaH prasavazca maNIvakam / - prasUyate sma prasUna "sUyatyAdi-" // 4 / 2 / 70 // iti tasya natvam // 1 // kusyati kusumaM puMklIbaliGgaH "udvaTi-" // ( uNA- 351 ) // iti kidumaH // 2 // suSThu mAti sumaM, sUte phalamiti vA "rukmagrISma-" // ( unnaa346)|| iti me nipAtyate // 3 // 19 // puSpyati puSpaM puMklIbaliGgaH, pAcaspatistu 'puSpo'strI' iti puMsyapyAha // 4 // sUyate sma sUnam // 5 // suSThu mAnyate pUjyate AbhiH sumanasaH, strIliGgo vAbahuvacanAntazca "vihAya. ssumanas-" // (uNA- 976 ) // ityasi nipAtyate // 6 // prasUyate prasavaH "yuvarNa-" // 53 // 28 // ityal // 7 // maNati bhramarairmaNIvaka "kIcaka-" // ( uNA- 33 ) // itya ke nipAtyate // 8 // __jAlaka-kSArako tulyau . jalati gandhena jAlakam , jAlamiva vA navakalikAvRndam // 1 // kSarati prasUyate kSArakaH puMklIbaliGgaH // 2 // ___ kalikAyAM tu korakaH // 191 // / kalyate zabdyate kalikA "krIkali-" // (uNA-38) // itIkaH, tatra // 1 // kurati korakaH puMklIbaliGgaH "dRkuna-" // (uNA-27) / ityakaH, kAyati bhRGganAdaiH koraH "koracora-" // (uNA-434) // ityore nipAtyate, kora eva koraka iti vA // 2 // 191 // kuDmale mukulaM kuTati kuDmalaM "rucikuTi-" // (uNA-502) // iti malak, tatra / muJcati kalikAtvamISadvikasitatvAd mukulaM "kumula-" // (uNA-487) // iti ule nipaatyte| puMklIbaliGgAvetau // 1 // 2 // hRdyAstu-- avAntarabhedaM na manyante, yadAhuH, "mukulAkhyA tu kalikA kuDmalaM jAlakaM tathA / kSArakaM korakaM ca" iti / gucche gucch-stbk-gutskaaH| guluJchaH Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 453 gUyate guJchaH "gulunych-"|| (uNA-126) // iti cha nipAtyate, tatra // 1 // "tudimadi-" // (uNA-124) // iti chaki gucchaH // 2 // stUyate stabakaH puMklIbaliGgaH "dRkuna-" // (uNA-27) / ityakaH // 3 // gudhyati veSTate gutsaH "gudhigRdhesta ca" // (unnaa-568)|| iti kit saH // 4 // gujyate guluJchaH "guluJchapilipiJchaidhiccha-" // (uNA-126) / / iti cha nipAtyate, puMsyayam / klIbe'pi vAcaspatiH, yadAha- 'guluJcho'strI' iti / guluJchu-lumbI api // 5 // . atha rajaH pauSpaM parAgaH puSpANAM rajaH, parAgacchati parAgaH // 1 // atha raso madhu // 192 // makarandA marandazva puSpANAM rasaH, manyate bahu bhRGgairmadhu, klIbaliGgaH // 1 // 192 // makyate maNDayate'nena puSpaM makarandaH, marandaH "kumuda-" // ( uNA-244 ) / / iti de nipAtyate // 2 // 3 // . vRntaM prasravabandhanam / vRNoti vRntaM "putapitta-" // (uNA-204) // iti te nipAtyate, / prasavaH puSpAdistasya bandhanam', yat kAtyaH- 'bandhanaM puSpaphalayorvRntamAhuH' // 1 // .. prabuddho-jjambha-phullAni vyAkozaM vikaca smitam // 193 / / unmiSitaM vikasitaM dalitaM sphuTitaM sphuTam / praphullo-tphulla-saMphullo-cchasitAni vijRmbhitam // 194 // smeraM vinidramunnidra-vimudra-hasitAni ca / prabudhyate prabuddham // 1 // ujjRmbhate ujjRmbham , udgatA jRmbhA'syeti vA // 2 // phalati viIyate phullam , " anupasargAH kSIva-" // 4 / 2 / 80 // iti ke nipAtyate // 3 // vyAkuzyati vyAkozam // 4 // vikacate vikacam // 5 // smayate smitam // 6 // 193 // unmiSati sma unmiSitam // 7 // vikasati sma vikasitam // 8 // dalati sma dalitam // 9 // sphuTati sma sphuTitam // 10 // sphuTati sphuTam // 11 // praphullati praphullam , evamutphullam , saMphulaM ca // 12 // 13 // 14 // ucchvasiti sma ucchvasitam // 15 // vijRmbhate sma vijRmbhitam // 16 // 194 // smayanazIlaM smeraM "smyajasa-" // 5 / 2 / 79 / / iti raH // 17 // vinidrAti vinidram // 18 // utkrAntaM nindrAmunnidram // 19 // vigatA mudrA saMkoco'sya vimudram // 20 // hasati sma hasitam // 21 // Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 abhidhAnacintAmaNo- - saMkucitaM tu nidrANaM mIlitaM mudritaM ca tat // 195 // saMkocati sma saMkucitam // 1 // nidrAti sma nidrANam // 2 // mIlati sma mIlitam / / 3 / / mudrayate sma mudritam // 4 // 195 // phalaM tu sasya phalati phalaM vRkSAdInAm , puMklIbaliGgaH // 1 // Sasak svapne' sasantya nena sasyam" sthAcchAmAsA-" // ( uNA-357 ) // iti yaH // 2 // . tacchuSkaM vAnaM tat phalaM zuSkaM vAyate sma bAnaM vAcyaliGgaH "sUyatyAdi-" // 4 / 2 / 70 // iti tasya natvam // 1 // AmaM zalATu ca / tat phalamAmamapakkaM zalati zalATu vAcyaliGgaH "zalerATuH" // ( uNA763) // 1 // granthiH parva paruH prathnAti saMdhatte pranthiH puMliGgaH " pdiptthi-"|| ( uNA-607 ) // iti iH // 1 // pRNAti parva "snAmadi-" // ( uNA-904 ) // iti vn| "rudyati-" // (uNA-951 ) ityusi paruH, klIbaliGgAvetau // 2 // 3 // vIjakozI zimbA zamI zimiH // 196 / / zimbizva kuzantyasyAM kozI, bIjAnAM kozIva pidhAyakatvAd bIjakozI // 1 // zardhate'nayA zimbA "DInIbandhi-" // ( uNA-325) iti DimbaH // 2 // zAmyatyasyAM sasyaM zamI // 3 // zamayati zimiH " kharebhya i." // ( uNA606 ) // pRSodarAditvAdit // 196 // zinoti zimbiH "chavichivi-" // ( unnaa-706)|| iti vau nipAtyate / strIliGgAvetau // 4 // 5 // pippalo'zvatthaH zrIvRkSaH kuJjarAzanaH / kRSNAvAso bodhitaruH palati pippalaH puMstrIliGgaH "pRpalibhyAM Tit pip ca pUrvasya" // ( unnaa11)|| ityaH, pippalAni dezyAM patrANi, tAni santyasya vA / Apiplavata iti naruktAH // 1 // azveSu tiSThatyazvatthaH, pRSodarAditvAt // 2 // zriyA yukto vRkSaH dhiivRkssH||3|| kuJjarairazyate kuJjarAzanaH // 4 // kRSNasyAvAsaH kRSNAvAsaH // 5 // Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 455 bodhitaruH bodhisatvAkhyaH, sarvopakAritvAt // 6 // plakSastu parkaTI jaTI // 197 // plakSatyadho gacchati plakSaH, ploSati azivamiti vA "pluSeH plaS ca" (uNA566 ) // iti saH // 1 // parkaTAkhyaM phalamastyasya parkaTI, yadvAcaspatiH- 'phalaM vetasya parkaTam' iti / pRcchayate pakaTItyakArAntAt DyAmIdanto vA, yat zAzvataH'vijJeyA parkaTI plakSaH plakSaH pippalapAdapaH' iti // 2 // jaTAH santyasya jaTI, zikhAditvAdin // 3 // 197 // nyagrodhastu bahupAt syAd vaTo vaizravaNAlayaH / nyag rohati nyagrodhaH "vIrunnyagrodhau" // 4 // 1 / 121 // iti dhatve sAdhuH, nyak tiryag mArga mUlai ruNaddhi vA // 1 // bahavaH pAdA mlAnyasya bahupAt "susaGkhyAt" // 7 / 3 / 150 // iti pAdbhAvaH // 2 // vaTati veSTayati mUlaiTaH, triliGgaH // 3 // vaizravaNasya yakSasyAlayo vaizravaNAlayaH, yadAhuH- 'vaTe vaTe vaizravaNaH' iti // 4 // __ udumbaro jantuphaloM mazakI hemadugdhakaH // 198 // unattyudumbaraH "tIvara-" // ( uNA-444) // iti baraTi nipAtyate, ulla. citAmbara iti vA, pRSodarAditvAdutvam // 1 // mazakagarbhANi phalAnyasya jantuphala: // 2 // mazakAH santyasya mazakI // 3 // hemavarNa dugdhamasya hemadugdhakaH // 4 // 19 // ___ kAkodumbarikA phalgumalayurjaghanephalA / kAkapriyA udumbarI kAkodumbarikA // 1 // phalati phalguH "phalivali-" ( uNA- 758 ) // iti guH // 2 // 'yuNi jugupsAyAm' malaM zvitraM yAvayate. malayuH, pRSodarAditvAt // 3 // jaghane bune. phalAnyasyA jaghanephalA / ete striilinggaaH||4|| AmracUtaH sahakAraH amyate'bhilaSyate AnaH "ciji-" // ( uNA-392) // iti ro dIrghazca // 1 // zcotati cUSyate vA cUtaH "putapitta-" ( uNA- 204 ) iti te nipAtyate // 2 // sahakArayati melayati strIpuMsau sahakAraH, mAkando'pi // 3 // saptaparNastvayukchadaH // 199 // sapta parNAni asya saptaparNaH // 1 // ayuji viSamANi cchadAnyasyAyukchadaH // 2 // 199 // . zigruH zobhAJjano'kSIva-tIkSNagandhaka-mocakAH / . zinoti taipaNyAt zigruH puMklIbaliGgaH " zigrugeru-" // (uNA-811) // Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 abhidhAnacintAmaNo- .. iti se nipAtyate // 1 // zobhAmanakti zobhAJjanaH, suSThu bhanakti mukhamiti vA, . pRSodarAditvAt // 2 // na kSIvante'nena adRpyatvAdakSIvaH // 3 // tIkSNo gandho'sya . tIkSNagandhaH // 4 // muJcati gandhaM mocakraH // 5 // zvete'tra zvetamaricaH atra zinau zvete zvetAni maricatulyAni phalAnyasya zvetamaricaH // 1 // punnAgaH suraparNikA // 20 // pUjitaH pumAn punnAgaH sa iva, prAdhAnyAt // 1 // surapriyANi parNAni santyasyAM suraparNikA // 2 // 20 // bakulaH kesaraH bate puSpairbakula: "sthAvaki-" // ( uNA-486 ) // ityulo naluk ca // 1 // kesarAH santyasya kesaraH, abhrAditvAdaH, kiM sautraM juhotyAdau smaranti, ciketi vA "mIjyaji." // (uNA-439) // iti saraH, ke saratIti vA // 2 // azokaH kakelliH __na zavatyazokaH "bhIN-" // ( unnaa-21)|| iti kaH, nAsti zoko'smAditi vA // 1 // kamudakaM kelati gacchati kaGkelliH, strIliGgaH, yadamarazeSaH-'striyAM tvazoke kaGkelliH' pRSodarAditvAt // 2 // kakubho'rjunaH / kakate kakubhaH "kakerubhaH" // ( uNA- 333 ) // kakubho vyApakatvAdasya santIti vA, kaM skunAti vA, pRSodarAditvAt // 1 // aya'te'rjunaH, zauklyAd vA // 2 // mAlUraH zrIphalo bilvaH __malate mAlUraH "mahikaNi-" // ( uNA- 428 ) // iti NidUraH // 1 // zrIpradAni phalAnyasya zrIphalaH // 2 // bilati bhinatti bilvaH "nidhRSI-" // (uNA-511) // iti kidvaH // 3 // kiGkirAtaH kuraNTakaH // 201 // - kutsitaM kirati kiGkirAtaH "kRvRkali-" // ( uNA-209) // ityAtak , kiJcit kirAtaH kho vA // 1 // 'raNTiH sautraH' ko raNTati kuraNTakaH "koruruNTiraNTibhyaH" // (unnaa-28)|| ityakaH, kuruNTako'pi / kuraNDaka ityanye // // 2 // 201 // Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 457 tripatrakaH palAzaH syAt kiMzuko brahmapAdapaH / trINi patrANyasya tripatrakaH // 1 // prazastAni palAzAni santyasya palAzaH, abhrAditvAdaH, palaM mAMsamaznuta iva raktapuSpatvAdvA // 2 // kiJcit zuko nIlaH kiMzukaH // 3 // brahmaNaH pAdapo brahmapAdapaH // 4 // tRNarAjastalastAlaH tRNAnAM rAjA tRNarAjaH, tRNadrumadhye mukhyatvAt // 1 // talati pratibimbati bahurUpatvAt talaH // 2 // prajJAdyaNi tAlaH // 3 // rambhA mocA kadalyapi // 202 // ramante'syAM rambhA "gRdRrami-" // ( uNA- 325 ) // iti bhaH, rambhata iti vA // 1 // muJcati mocA // 2 // 'kadiH sautraH' kadyate kadalI "mRdikandi-" // ( uNA- 465) ityalaH, kena vAyunA dalyate vA, ke dalamasyA iti vA // 3 // 202 // karavIro hayamAraH / kirati karavIraH " jambIra-" // ( uNA-422) iti nipAtyate, kRNoti hinasti karaH sa vIra iva mArakatvAt karavIraH // 1 // hayAnupabhakto mArayati hayamAraH // 2 // kuTajo girimllikaa| kuTati kuTajaH "kuTerajaH" // ( uNA-130 ) // kuTAditvAd guNAbhAvaH, kuTato jAyate vA // 1 // giriNA mallyate dhAryate girimallikA, girau mallike. va vA // 2 // vidulo vetasaH zIto vAnIro vajulo rathaH // 203 // 'vidu avayave' vindati vidulaH 'sthAvaGki"- // ( uNA- 486 ) // ityulo na luk ca // 1 // veti vetasaH puMstrIliGgaH "tasaH" // ( uNA- 580) // iti tasaH // 2 // zIto'nuSNavIyatvAt // 3 // vanyate vAnIraH " vanivapibhyAM Nit" // ( uNA-421 ) itIraH // 4 // vajati julaH "kumula-" // (uNA487 ) // ityule nipAtyate // 5 // ramante'smin rathaH, rathahetutvAdvA // 6 // // 203 // karkandhuH kuvalI kolibadarI ___karkasya andhuriva karkandhuH / karkandhUrapi // 1 // kauti kuvalI triliGgaH "ko Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 abhidhAnacintAmaNaurvA" // ( uNA-469) // iti kidalaH, kau bhUmau valatIti vA // 2 // kolati koliH strIliGgaH " kilipili-" // (uNA-608) // iti iH // 3 // 'bada sthairye' badati badarI "RchicaTi-" // ( uNA-397 ) // ityaraH // 4 // atha halipriyaH / nIpaH kadambaH .. halinaH priyo halipriyaH, surAdhivAsanAt // 1 // nayati sukhaM nIpaH "niyo vA" // ( uNA- 302) // iti kit paH // 2 // 'kadaH sautraH, kadyate kadambaH. . "kaderNidvA" // (unnaa-322)|| ityambaH, kutsitamambate vA / dhArAkadambo rAjakadamvazcAsau / dhUlikadambo'nyaH // 3 // sAlastu sarjaH sIyate sAlo dantyAdiH puMklIbaliGgaH // 1 // sRjati sarjati vA niryAsaM sarjaH // 2 // ariSTastu phonalaH // 204 // nAsti riSTamazubhamasmAdariSTo rakSAhetuH // 1 // phenAH santyasya phenilaH "prajJAparNodakaphenAd-" // 7 // 2 // 22 // itIlaH // 2 // nimbo'riSTaH picumandaH nayati rogAnupazamaM nimbaH "DInIbandhi-" // (unnaa-325)|| iti nimbaH, nivyate sicyate vA // 1 // na riSyate'riSTaH // 2 // picuM mandayati picumandaH, arogakRttvAdapicamanyenamiti vA "kumuda-" // (uNA-244) // iti nipAtyate // 3 // samau picula-jhAbuko / picuM tUlaM lAti piculaH // 1 // dhyAyate jhAbukaH "kaJcuka-" // ( uNA57) // iti uke nipAtyate // 2 // karpAsastu bAdaraH syAt picavyaH karoti zobhAM karpAsaH puMklIbaliGgaH " kRkuribhyAM pAsaH" // ( uNA583 ) // 1 // badati sthairya bhajate bAdaraH " jaThara-" / / ( unnaa-403)|| ityare nipAtyate // 2 // picubhyo hitaH picavyaH // 3 // tUlakaM picuH // 205 // ___ tulyate tUlaM ke tUlakaM puMktIbaliGgaH // 1 // pacyate picuH nirasthIkRtaphAMsaH puMliGgaH " pacericcAtaH" // ( unnaa-735)|| ityuH // 2 // 205 // Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhuumikaannddH| 459 AragvadhaH kRtamAle A samantAd raGganti zaGkante'smAdAragvadhaH "Arage:-" // (unnaa-254)| iti vadhaH, A rajjayantyArajo malAsteSAM vo'treti vA // 1 // kRtamatIsAraM malate dhArayati kRtamAlastatra // 2 // vRSo vAsA-''TarUSake / varSati madhu vRSaH puMsyayam / striyAmityanyaH // 1 // vAti gacchati zleSmA'nayA vAsA " mAvAvadi-" // (uNA-564) / / iti saH, dantyAnto'yam , 'uSyate kAmyate vAzeti tAlavyAntaH' ityamaraH // 2 // A aTatyATarUSaH " koradUSa-" // ( uNA-561) / ityUSe nipAtyate tatra, aTan rUSayatyaTarUSo'pi // 3 // karaJjastu naktamAlaH karoti karaJjaH "kRgo'jaH" // ( uNA-136 ) // karaM jayatIti vA // 1 // naktaM rAtrAvAlamanartho'smAnnaktamAlaH, bhUtAzrayatvAt // 2 // snuhirvajro mahAtaruH // 206 // snuhyati kSIraM snuhiH strIliGgaH " nAmyupAntya-" // (unnaa-609)|| iti kiH, snuheti vaidyAH / vajra iva vajro bhedakatvAt // 2 // mahAMzcAsau taruzca mahAtaruH // 3 // 206 // : mahAkAlastu kiMpAke mahAn kAlo mRtyurasmAd mahAkAlaH // 1 // kutsitaH prANaharaH pAko'sya viSavRkSatvAt kiMpAkastatra // 2 // mandAraH paaribhdrke| mandyate stUyate devairmandAraH "agyaGgi-"n (uNA-405) // ityAraH, mandamiyatIti vA // 1 // pAri prAptapAraM bhadramasya pAribhadrastatra // 2 // - madhUkastu madhuSThIlo guDapuSpo madhudrumaH / / 207 / / madayati madhUkaH "zambuka-" // (unnaa-61)|| ityUke nipAtyate // 1 // madhu mAdhuryamastIle garbhe'sya madhuSThIlaH pRSodarAditvAt , madhu ThIvatIti vA // 2 // guDavad madhuraM puSpamasya guDapuSpaH // 3 // madhupradhAno drumo madhudrumaH // 4 // 207 // pIluH sino guDaphala: pIyate mAdhuryAt pIluH "pIGaH kit" // (uNA-821) // iti luH, puMligaH // 1 // sinoti sinaH "servA" // ( uNA- 262) // iti kid naH // 1 // Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 abhidhAnacintAmaNo- . . guDavad madhuraM phalamasya guDaphalaH // 3 // guggulustu palaGkaSaH / gUyate gugguluH puMliGgaH " gRhaluguggulukamaNDalavaH " // (uNA- 824 ) / iti sAdhuH // 1 // palaM mAMsaM kaSati palaGkaSaH, pRSodarAditvAd mo'ntaH // 2 // rAjAdanaH piyAlaH syAt rAjJAmadanaM mRSTatvAd rAjAdanaH puMklabiliGgaH // 1 // pIyate raso'sya piyAlaH "kulipili" / / ( uNA-476 ) // iti kidAlaH / priyAlo'pi // 2 // tinizastu rathadrumaH // 208 // tanoti rathAdIn tinizaH "tiniza." ||(unnaa- 537 ) // iti nize nipAtyate, atikrAnto nizAH, cirakAlikatvAditi vA pRSodarAditvAt // 1 // sthahetuImo rathadrumaH // 2 // 208 / / nAgaraGgastu nAraGgaH nAgarasya sindUrasyeva raGgo rAgo'sya nAgaraGgaH // 1 // nRNAti nAraGgaH "sRvR. nRbhyo Nit " // (uNA- 99) ityaGgaH / nAryaGgo'pi // 2 // iGgudI taapsdrumH| / iGgati iGgudI, triliGgaH "iGgayarvibhyAm ." // (uNA- 242) // ityudH||1|| tApasAnAM drumaH tApasadrumaH / tApasA hi araNye'syAstailamupayuJjate // 1 // ___ kAzmarI bhadraparNI zrIparNI kAzate kAzmarI "jaThara." / / (uNA-403) // ityare nipAtyate // 1 // bhadrANi zrIyuktAni ca parNAni asyA bhadraparNI zrIparNI " pAkakarNaparNavAlAntAt." // 2 / 4 / 55 // iti GI // 2 // 3 // amlikA tu tintiDI // 209 // amlaiva amlikA // 1 // timyati tintiDI "vihaDa-" // (unnaa-172)| iti nipAtyate // 2 // 209 // zeluH zleSmAtakaH zerate'smin zeluH puMliGgaH "zIGo luH" // ( unnaa-820)||1|| zliSyati kapho'smAt zleSmAtakaH " zleSmAtaka-" // ( uNA-83 ) // ityAtake nipAtyate zleSmANamatatIti vA // 2 // pItasAlastu priyko'snH| Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDa: / 461 pItavarNaH sAlaH pIn2asAlaH // 1 // priyakaH, kAmyatvAt || 2 || asyatyasanaH puMklIbaliGgaH / / 3 // pATali: pATalA pATayati daurgandhyaM pATaliH puMstrIliGgaH pATayajibhyAm - " // ( uNA702 ) / / ityaliH // 1 / / " mRdikandi - " || ( uNA - 465 ) // ityale pATalA, tAmrapuSpatvAdvA // 2 // bhUrjI bahutvakko mRducchadaH // 210 // bhRNAti bhUrjaH, bhuvi UrjayatIti vA // 1 // bahvyastvaco'sya bahuttrakkaH || 2 || mRdUni cchadAnyasya mRducchadaH // 3 // 210 // dumotpalaH karNikAre drumasyApi utpalAnIva puSpANyasya drumotpalaH / surabhizcAyamanyo nirgandhaH // 1 // karNikAmiyati karNikArastatra // 2 // nicule hijjale- jjalau / 3-" 66 66 nenekti niculaH " kumula-" // ( uNA - 487 ) // ityule nipAtyate, nicuyate'mbuneti vA tatra // 1 // hinoti hijjalaH // 2 // eti ijjalaH mur|| ( uNA - 474 ) // ityale nipAtyate / 'hitajalApabhraMzo hijjala:' iti kSIrasvAmI, jalavetasavizeSatvAdasya // 3 // dhAtrI zivA cAmalakI dadhAti dhAtrI // 1 // zerate guNA asyAM zivA // 2 // Amalate dhArayati guNAnAmalakI " kIcaka- " // ( uNA - 33) // ityake nipAtyate, triliGgo'yam // 3 // kalirakSo bibhItakaH // 211 // // ( uNA - 78 ) // iti kalyate kaliH puMliGgaH, kalihetutvAdvA // 1 // akSati vyApnotyakSaH // 2 // bibhetyasmAd bibhItakaH triliGgaH " bhiyo dve ca takak / bibhedaka ityanye // 3 // 211 // harItakyabhayA pathyA 88 dd harati rogAn harItakI, strIliGgaH haruhi - ' ( uNA - 79 ) // itItakaH // 1 // nAsti bhayamasyA abhayA // 2 // pathi sAdhuH pathyA hitetyarthaH // 3 // triphalA tatphalatrayam / teSAmAmalakyAdInAM phalatrayaM trINi phalAni samAhRtAni triphalA, ajAjitvAdAp // 1 // 59 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau-.. tApiJchastu tamAlaH syAt tApinazchAdayati tApiJchaH, pRSodarAditvAt / tApiccho'pi // 1 // tAmyati tamAlaH puMklIbaliGgaH " RkRmR-" // ( uNA-475 ) // ityAlaH // 2 // campako hemapuSpakaH // 212 // " camyate'dyate bhR.zcampakaH " kIcaka-"n ( uNA-33) // ityake nipAsyate // 1 // hemavaNe puSpamasya hemapuSpakaH // 2 // 212 // nirguNDI sinduvAre 1.... niSkrAntA guNDAd veSTAt nirguNDI / nirguNTItyapi // 1 // syandate sinduvAraH " dvArazRGgAra-" // ( uNA-411 ) // ityAre nipAtyate, syandaM vRNoti vA, pRSodarAditvAt tatra // 2 // atimuktake mAdhavI latA vAsantI ca atikrAnto muktAna viraktAnatimuktakastatra // 1 madhau vasante bhavA mAdhavI "bhrtsndhyaadeH-"|| 6 / 3 / 89 // ityaN // 2||,laati latA // 3 // va. sante puSpyati vAsantI " sAdhupuSpyatUpacyamAne" // 6 / 3 / 117 // ityaNa // 4 // ___auDrapuSpaM japA uDUdeze bhavaM puSpamoDrapuSpam // 1 // japatIvaM jpaa| japAditvAdvatve javA'pi // 2 // jAtistu mAlatI // 213 // jAyate'syAM puSpAdi jAtiH // 1 // mAlayatyAmodarmAlatI " putapitta-" // ( uNA- 204 ) // iti te nipAtyate // 2 // 213 // mallikA syAdvicakilaH ___mallyate mUrdhani malliH "padipaThi-" // ( uNA- 607 ) // . iti i:, ke mallikA, "dRkuna-" // ( uNA- 27 ) // ityako vA // 1 // vicyate vicakila: "sthaNDilakapila-" // ( uNA- 484 ) // itIle nipAtyate // 2 // saptalA navamAlikA / sapta mano buddhimindriyANi ca lAti saptalA, sapati samavaiti vA "murala-" // ( uNA- 474 ) // ityale nipAtyate // 1 // navA srutyA mAlA'syA navamAlikA // 2 // Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDa: / 461 mAgadhI yUthikA magadhadeze bhavA mAgadhI // 1 // yUthate yUthI " pathayUtha - " // ( uNA231 ) // iti the nipAtyate, ke yUthikA; yUtho jAlaka mastyasyAM vA // 2 // sA tu pItA syAd hemapuSpikA // 214 // sA yUthikA pItavarNA hemavarNa puSpamasyA hemapuSpI "asatkANDa prAntaza * kAJcaH puSpAt" // 2|4|56 // iti GI // 1 // 214 // priyaGguH phalinI zyAmA "" prINAti priyaGguH strIliGgaH "prIkaipai- // ( uNA - 761 ) // ityaGguk // 1 // phalati phalinI "zyAkaThi - " // ( uNA - 282 ) // iti bahuvacanAdinaH // 2 // zyAmA varNena // 3 // bandhuko bandhujIvakaH / badhnAti cittaM bandhUkaH " mRmanyaJji - " // ( uNA - 58 // 1 // jIvAnAM bandhuH, bandhUn jIvayati vA bandhujIvakaH // 2 // karuNe mallikApuSpaH 58 ) // izyUkaH kIryate karuNaH "RlRvR - " // ( uNA - 196 ) // ityuNastatra // 1 // mallikAyA iva puSpamasya mallikApuSpaH // 2 // jambIre jambha - jambhalI // 215 // jamyate jambIraH "jambIra - " // ( uNA - 422 ) // itIre nipAtyate tatra // 1 // jambhate jambha: puMklIbaliGgaH || 2 || "murala-" / ( uNA 474) // ityale nipAtanAjjambhalaH, jambhAn dantAn lAtyamlatvAd vA // 3 // 215 // mAtuliGgo bIjapUraH 99. mAto'tyate mAtuliGgaH "mAGastuleruGgak ca - ' // ( uNA - 106 ) // iti sAdhuH / mAtuliGgo'pi // 1 // bIjaiH pUryate bIjapUraH // 2 // karIra - kakarau samau / kirati karIraH puMklIbaliGgaH, kariNa Irayati kaNTakairvA // 1 // krakaraH jaTharakakara - " // ( uNA - 403 ) // ityare nipAtyate, RtiM karoti "( tIkSNakaNTakatvAdvA // 2 // paJcAGgulaH syAderaNDe paJca aGgulayo'sya paJcAGgulaH, aGgulisadRzapaJcapatrAvayavatvAt "bahuvrIheH Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464. abhidhAnacintAmaNaukASThe-" // 7 // 3 / 124 // iti TaH samAsAntaH // 1 // Irayati vAyumeraNDaH .. "picaNDairaNDa-" // ( uNA- 176 ) // ityanDe nipAtyate tatra // 3 // .. . . bhrAtakyAM dhAtupuSpikA // 216 // dadhAti dhAtakI "zleSmAtaka-" // ( uNA-83 ) // ityAtake nipAtyate tama // 1 // dhAtuvad raktAni puSpANyasyA dhAtupuSpI // 2 // 216 // kapikacchUrAtmaguptA kapIn kaSati kapikacchUH strIliGgaH "kaSeNDachau ca SaH" // ( unnaa831)|| iti UH // 1 // AtmanA guptA AtmaguptA, sparzAviSayatvAt // 2 // dhattUraH knkaahvyH| dhayati dhAtUna dhattUraH "sindUra-" // ( uNA- 430) // ityUre nipAtyate dhAtto'pi // 1 // kanakAhvayaH, bhukte'smin hemavarNapRthvIdarzanAt // 2 // kapitthastu dadhiphalaH kapayo'smin tiSThanti kapitthaH, kapipriyatvAt kapiriva tiSThatIti vA, pRSo. darAditvAt tatvam // 1 // dadhivadamlamadhuraM phalamasya dadhiphalaH // 2 // nAlikerastu lAgalI // 217 / / valati nAlikeraH puMstrIliGgaH " zaterAdayaH " // (uNA-432 ) // ityere nipAtyate // 1 // nAlikAn nAlayuktAn puSpAdInIrayati vA halAkArapatrazAkhakhAllAGgalI // 2 // 217 // AmrAtako varSapAkI amati AnAtakaH " zleSmAtakAmrAtaka-" // ( uNA-83 ) // iti nipAtyate, Amramatati kapicUtatvAditi vA // 1 // varSeNa pAko'styasya varSapAkI // 2 // ketakaH krakacacchadaH / ketati vane ketakaH puMstrIliGgaH, yadvAcaspatiH- 'ketakastu dvayoH' iti // 1 // krakacAkArANi cchadAnyasya kacacchadaH // 2 // kovidAro yugapatraH kanati dIpyate kovidAraH " kaneH kovida-" // ( uNA-410 ) // ityAre sAdhuH, kuM bhUmiM vidArayatIti vA, pRSodarAditvAt // 1 // yugarUpaM patramusya yugapatraH // 2 // Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 465 sallakI tu gajapriyA // 218 // 'sallaH sautraH' sallati sallakI, puMstrIliGgaH "dRkuna-" // ( uNA- 27) // ityakaH, satkRtya lakyate khAdyate gajairiti vA // 1 // gajasya priyA // 2 // 218 // vaMzo veNuryavaphalastvacisArastRNadhvajaH / maskaraH zataparvA ca vamati vaMzaH "pAdAvami-" // ( uNA- 527) // iti zaH // 1 // ajanyanena veNuH puMliGgaH "ajisthA-" // ( uNA- 76 ) // iti NuH / / 2 // yavAkAraM phalamasya yavaphalaH // 3 // tvaci valke sArastvacisAraH "advyaJjanAt-" // 3 / 2 / 18 // iti vikalpena saptamyalup / tvaksAro'pi // 4 // tRNAnAM dhvaja iva tRNadhvajaH // 5 // mA kriyate pratiSidhyate'nena maskaraH, varcaskAditvAt sAdhuH // 6 // zataM bahUni parvANyasya zataparvA // 7 // svanan vAtAt sa kIcakaH // 219 // sa vaMzo vAtAd hetoH zabdAyamAnaH kavate badhnAti zabdaM kIcakaH "kIcaka-" // ( uNA- 33 ) // ityake nipAtyate, kIti cakate vA, kIceti kAyati vA // 1 // 219 // tukAkSIrI vaMzakSArI tvakSIrI vaMzarocanA / kSIrasya tvagiva tukAkSIrI // 1 // vaMzAt kSIramasyAM vaMzakSIrI // 2 // tvacaH kSIramasyAH tvakSArI strIklIbaliGgaH // 3 // vaMzotthA rocanA vaMzarocanA // 4 // pUge kramuka-gUvAko pavate pUgaH "pUmudibhyAm-" // ( uNA- 93 ) // iti kid gastatra // 1 // kAmati kramukaH ' "krameH kRm ca vA" // ( uNA- 53 ) // iti ukaH // 2 // gurvatyanena saMsakatvAd gUvAkaH "mavAkazyAmAka-" // ( uNA- 37 ) // ityAke nipAtyate // 3 // tasyodvegaM punaH phalam // 220 / / tasya pUgasya phalamudgato vego'sya udvegam , saMsakatvAt // 1 // 220 // tAmbUlavallI tAmbUlI nAgaparyAyavallyapi / tAmbUlaM pUgaparNa-cUrNasaMyogastaddheturvallI tAmbUlavallI // 1 // tAmyanti kAGkatyenAM tAmbUlI "tameo'nto dIrghastu vA" // ( uNA- 489) // ityUlaH // 2 // nAgaparyAyebhyaH sarpAdibhyo vallI, nAgasya vallI pAtAlAnItatvAd nAgavallI, Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 abhidhAnacintAmaNau- .. sarpavallI, phaNilatA ityAdi // 3 // tumbyalAbU: tAmyati tumbI "tumbastumbAdayaH" // ( uNA- 320 ) // iti be nipA. tyate // 1 // na lambate'lAbUH kAkvA'tra naJ "no lambernaluk ca" // (uNA838 ) // ityaH, strIklIbaliGgAvatI // 2 // kRSNalA tu guJjA kRSNaM prAntaM lAti kRSNalA // 1 // gujati zimbyA gujA // 2 // .. drAkSA tu gostanI / / 221 // mRdvIkA hArahUrA ca rasyate drAkSA " lAkSAdrAkSA-" // ( uNA-595 ) // iti nipAtyate yadvA, drAk kSarati kSIyate kSipati kSiNotIti vA " kvacit " // 5 / 1 / 171 // iti DaH // 1 // gostAnAbhA gostanI // 2 / / 221. / mRdyate mRdvIkA " mRdekheM'ntazca vA" // ( uNA-49 ) // iti kidIkaH // 3 // harati pittaM hArahUrA "sindUra-" // ( uNA-430) / ityUre nipAtyate // 4 // gokSurastu trikaNTakaH / zvadaMSTrA sthalazRGgATaH gAH kSurayati vyathayati gokSuraH // 1 // trayaH kaNTakA asya trikaNTakaH // 2 // zuno dRSTreva zvadRSTrA saMjJAzabdatvAt "zunaH" // 3 / 2 / 90 // iti dIrghatvAbhAvaH // 3 // sthalasya zRGgATaH, sthalazRGgamaTatIti vA sthalazRGgATaH // 4 // girikarNyaparAjitA // 222 // girirazmeva karNo'syA girikaNI // 1 // na parAjIyate rakSAhetutvAdaparAjitA apratihatetyarthaH // 2 // 222 // ___ vyAghrI nirdigdhikA kaNTakArikA syAt / * vyAghrIva vyAghrI, duHsparzatvAt // 1 // nirdihyate nirdigdhA ke nirdigdhikA // 2 // kaNTakAniyati kaNTakArI, ke kaNTakArikA / / 3 / / athAmRtA / vatsAdanI guDUcI ca / na mriyate amRtA chinaprarohatvAt // 1 // vatsairadyate vatsAdanI // 2 // Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / guDati rakSati kaphaM guDUcI " guDerUcaT " // ( uNA - 120 ) // 3 // vizAlA tvindravAruNI // 223 // vizAlA, mahAphalatvAt / / 1|| indravat akSairvRNoti indravAruNI ||2||223|| uzIraM vIraNImUle uzyate uzIraM puMklIbaliGgaH " ghasivazi - " // ( uNA - 419 ) // iti kidIraH || 1 || vIraNI tRNavizeSastasyA mUlaM vIraNImUlaM tatra // 2 // 467 hIre vAlakaM jalam | jihatIva hIbaraM " zaterAdayaH " // ( uNA - 432 ) // iti kere nipAtyate tatra // 1 // vaDate vAlaH svArthe ke vAlakam ||2|| jalati jalam, yadvA'sya kezasadRzazvAt tRGghnatvAcca vAla-jalaparyAyavAcyatvamapi // 3 // prapunnATastveDagajo dadrughnazcakramardakaH // 224 // praNati prapunAti vA prapunnATaH " kapATa - " // ( uNA -- 148 ) // iti aTe nipAtyate // 1 // eDavad meSAkSatvAd gajyate zabdyate eDagajaH // 2 // daddhuM hanti dadrughnaH / / 3 // cakrANi dadrumaNDalAni mRdnAti cakramardakam ||4|| 224|| lavAyAM mahArajanaM kusumbhaM kamalottaram / 2 laTati laTvA "laTikhaTi - " || ( uNA - 505 ) || iti vastatra // 1 // rajyate'nena rajanaM mahatca tad rajanaM ca mahArajanam || 2 || kusyati kusumbhaM " kAkusimyAM kumbhaH" // ( uNA- 337 ) || puMklIbaliGgo'yam || 3 || kamalebhya uttaraM varNAdhikyAt kamalottaram // 4 // lodhre tu gAlavo rodha-tilva- zAvara - mArjanAH // 225 // ruNaddhi vraNaM rodhaH, latve lodhrastatra // 1 // gAlayati srAvayati akSi gA lavaH '"kairava-" / / ( uNA- 519 ) // ityave nipAtyate // 2 // 3 // tilati snihyate'Ggamanena tilvaH " prahvAhnA - " // ( uNA - 514 ) // iti ve nipAtyate // 4 // zavarANAmayaM vRkSaH zAvaraH // 5 // mArSTi udvarttayati aGgamanena mArjana // 6 // 225 // mRNAlinI puTakinI nalinI pavajinyapi / mRNAlamastyasyAM mRNAlinI // 1 // puTakamastyasyAM puTakinI " manmAbjAdernAni // 7267 // iti in // 2 // nalo'styasyAM nalinI "ato'nekasvarAt-" // 7|2 / 6 // itIn // 3 // paGkajamastyasyAM paGkajinI, abjAditvAdin, Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 abhidhAnacintAmaNauyaugikatvAt kamalinItyAdayaH // 4 // kamalaM nalinaM padmamaravindaM kuzezayam // 226 // paraM zata-sahasrAbhyAM patraM rAjIva-puSkare / visaprasUtaM nAlIkaM tAmarasaM mahotpalam // 227 // tajjalAt sarasaH paGkAt parairuD-ruha-janma-jaiH / - kAmyate zriyA kamalaM "mRdikandi-" // ( uNA- 465 ) // ityalaH, ... kamambho'lati bhUSayati vA, kena malyata iti vA // 1 // nalati nalinaM "zyA. kaThi-" // ( uNA- 282 ) // itInaH // 2 // padyate padmaM "artIri-" // ( uNA- 338) // iti mH| ete puMklIbaliGgAH // 3 // arAn vindati ara* vindaM "nigavAdenAmni" // 5 / 1 / 61 // iti zaH // 4 // kuze jale zete kuzezayaM "zayavAsivAseSvakAlAt" // 3 / 2 / 25 // iti saptamyalup // 5 // 226 // zata-sahasrazabdAbhyAM paraM patram , zatasahasre bahUpalakSaNaM zataM zahasraM ca patrANyasya zatapatram , sahasrapatram // 6 // 7 // rAjyaH santyasya rAjIvam , maNyAditvAdvaH // 8 // puSyati jale puSkaraM "sUpuSibhyAM kit" // ( uNA- 436) // iti karaH // 1 // visAt prasUtaM visaprasUtam / visaprasUnamapi // 10 // nalati nAlIkaM puMklIbaliGgaH "sRNIka-" // ( uNA- 50 ) // itIke nipAtyate // 11 // tamyate tAmarasaM "phanasa-" // ( uNA- 573 ) // ityase nipAtyate, tAmaH saprakarSoM raso'syati vA, tamaH prakaSArthaH tAratamyavat , tAmyadbhibhRGgarasyate vA // 12 // mahacca tadutpalaM ca mahotpalam // 13 // 227 // tat kamalaM jalazabdAt , saraHzabdAt , paGkazabdAca parai ruDAdibhirucyata ityarthaH, jalaruTa , jalaruham , jalajanma, jalajam , // 14 // 15 // 16 // 17 // saroruTa , saroruham , sarojanma, sarojam , // 18 // 19 / / 20 // 21 // paGkaTa , paGkaraham , paGkajanma, paGkajam / yaugikatvAd vArija-sarasIruhAdayaH // 22 // 23 // 24 // 25 // puNDarIkaM sitAmbhoja puNati puNDate vA puNDarIkaM "sRNIka-" // ( uNA- 50 ) // itIke nipAtyate // 1 // sitaM zvetamambhoja sitAmbhojam // 2 // atha raktasaroruhe // 228 // raktotpalaM kokanadaM raktaM ca tat saroruhaM ca raktasaroruhaM tatra // 1 // 228 // raktaM zoNamutpalaM raktotpalam // 2 // kokaizcakravAkairnadati kokanadam // 3 // Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 4 bhUmikANDaH / 469 kairavANi santyasyAM kairaviNI tatra // 1 // kumudAni santyasyAM kumudvatI "naDakumuda-" // 6 / 2 / 74 // iti Did matuH, vyaJjanAntAdvA " tadasya-" // 7 / 2 / 1 // iti matuH / kumudinyapi // 2 // .. utpalaM syAt kuvalayaM kuvelaM kuvalaM kuvam // 229 // ___ utpibatyutpalaM puklIbaliGgaH "murala-" // ( uNA- 474 ) // ityale nipAtyate, utpalatIti vA // 1 // ko valati prANiti kuvalayaM "kuguvali-" // (unnaa365)|| ityayaH, kutsito bahirvalayaH patraveSTanamasya vA // 2 // ko velati kuvelam // 3 // kavate bhRGgArAvaiH kuvalaM puMklIbaliGgaH "korvA" // (uNA469 ) / / iti kidalaH, kau valatIti vA // 4 // kutsitaM vAtIti kuvaM "kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DaH // 5 // 229 // : asya vizeSAnAha zvete tu tatra kumudaM kairavaM gardabhAhvayam / - tatra utpale zvete kAmyate kumudaM puMklIbaliGgaH "kumuda-" // ( uNA244 ) // ityude nipAtyate, ko modata iti vA / kumudapi // 1 // karoti sukhaM kairavaM "kairvbhairv-"|| (unnaa-519)|| ityave nipAtyate, ke rauti kairavo haMsastasyedaM priyamiti vA // 2 // gardabhasyAyo'sya gardabhAhvayam // 3 // nIle tu syAdindIvaraM - nIle utpala indati zriyA indIvaraM " tIvara-" // ( uNA-444 ) // iti varaTi nipAtyate // 1 // halakaM raktasandhyake // 230 // .. . hallati ghUrNate halakam // 1 // raktAn sandhInakati raktasandhyakam , raktasa. ndhyeva vA tatra / raktotpalaM caitat // 2 // 230 // . saugandhike tu kalhAraM . sugandhaH prayojanamasya saugandhikam // 1 // kalyate kalhAraM " dvArazRGgAra-" // ( uNA-411) // ityAre nipAtyate, ke lhAdate vA, pRSodarAditvAt / zAradaM zuklaM caitat // 2 // bIjakozo varATakaH / karNikA bIjAnAM padmAkSanAmnAM kozo rojakozaH // 1 // varamaTati varATakaH 60 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 abhidhAnacintAmaNI- .. // 2 // asatyapi karNabhavatve rUDhatvAt karNe bhavA karNikA " karNalalATAt-" . // 6 / 3 / 141 // iti kal // 3 // padmanAlaM tu mRNAlaM tantulaM visam // 231 // padmasya nAlaM padmanAlam // 1 // 'mRNat hiMsAyAM' mRNyate'dyate mRNAlaM . triliGgaH " kulipili-" // ( uNA-476 ) // iti kidAlaH, mRdamAlIyate vA " kvacit " // 5 / 1 / 171 // iti De pRSodarAditvAt sAdhuH // 2 // tantUn lAti tantulam // 3 // veti visaM " paTivIbhyAm-" // (unnaa-579)|| iti DisaH, visyate preyate vA // 4 // 231 // - kiJjalkaM kesaraM kiJcijalati, kiM kutsita jIryate vA kijalkaM " nisskturussk-"|| (u. NA-26) // iti ke nipAtyate // 1 // ke sarati kesaram / puMklIbaliGgAvetau // 2 // saMvartikA tu syAd navaM dalam / saMvartayati veSTayati saMvartikA padmAdInAM navodbhinnaM dalaM zarayantrikAkhyam // 1 // karahATaH ziphA ca syAt kande salilajanmanAm // 232 // kaM rahayanti karahAH padmAdayo jalotthAstAnaTati karahATaH, kIryate vA " kapATavirATa-" // ( uNA-148 ) // ityATe nipAtyate // 1 // zinoti dArayati mAM ziphA // 2 // kanati kandaH "zAzapi-" // (uNA-237) // iti daH, puMklIbaliGgaH, kandyate'nviSyate vA tatra, salilaMjanmanAM padmAdInAm // 3 // 232 // utpalAnAM tu zAlUka utpalAnAM kande zalati ' zAlUkaM " zalyaNerNita " // ( uNA-59 ) // // ityUkaH // 1 // nIlyAM shaivaal-shevle| zevAlaM zaivalaM zepAlaM jalAt zUka-nIlike // 233 // nIlati nAlI, nIlIvarNA vA tasyAm // 1 // zete'mbhasi zaivAlaM zevalaM zaivalaM zepAlaM 'zIGastalakpAlavAlaNvalaNvalAH" // ( uNA- 501) // iti catvAro'pi saadhvH| zevAlaM tu zepAlasya japAditvAd vatve sAdhu // 2 // 3 // // 4 // 5 // 6 // jalazabdAt pare zuka-nIlike- jalasya zUkamiva jalazUkam / zaivAlAdyAH SaDapi puMklIbaliGgAH // 7 // jalaM nAlayAta aNi khArthe ke jalanI. likA // 8 // 233 // Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / dhAnyaM tu sasyaM satyaM ca vrIhiH stambakarizca tat / dhanyate dhAnyam , dhIyata iti vA "dhAmAji-" // ( uNA- 379 ) // ityanyaH, vrIhyAdiH, yadAhuH " vAhiyevo masUro godhUmA mudgmaasstilvnnkaaH| aNavaH priyaGguH kodravamayucchakAH zAlirADhakyaH // 1 // kiJca kalAya-kulatthau zaNasaptadazAni dhAnyAni // " // 1 // sasyate sukhamanena sasyaM "sthAcchA-" // ( ugA-357 ) // iti yH||2|| sItayA saGgata sItyaM "sItayA saGgate" // 7 / 1 / 27 // iti yaH // 3 // brAhyate yAcyata iti vrIhiH "triyo hik" // ( uNA- 710 ) // 4 // stamba karoti stambakariH / puMliGgAvetau " zakRt stambAdatsavIhI kRgaH // 5 / 1 / 100 // iti iH // 5 // AzuH syAt pATalo vrIhiH vrIhiH SaSTikA dhAmyavizeSaH pATalacchAyaH // 1 // aznute AzuH puMliGgaH "kRvApAji-" // (uNA-.1 ) // ityuNa , zIghrapAkatvAdvA; yad durgaH'AzvAkhyA zAli-zIghrayoH' iti // 2 // garbhapAkI tu SaSTikaH // 234 // garbhe pacyate khayamevetyevaMzIlo garbhapAkI Nini nyavAditvAt sAdhuH // 1 // SaSTirAtreNa pacyate SaSTikaH "yavayavakaSaSTikAdyaH" // 7 / 1 / 81 // ityatra SaSTiketi nirdezAt sAdhuH // 2 // 234 / / zAlayaH kalamAdyAH syuH zalanti zAlayaH puMliGgaH "kamivami-" // (uNA- 618) // iti NidiH kalama Adyo yeSAM kalamAdyAH // 1 // kalamastu kalAmakaH / . kaDati mAdyatyanena kaDamaH "spRthi-" // ( uNA- 347 ) // ityamaH, latve klmH|| 1 // kalAM kalanAmamati kalAmakaH // 2 // lohito raktazAliH syAt lohito varNena // 1 // mahAzAliH sugandhikaH // 235 // mahAMzcAsau zAlizca mahAzAliH // 1 // zobhano gandho'sya sugandhiH " su. Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 abhidhAnacintAmaNI ghUtyutsurabheH-" // // 3 / 144 // iti it samAsAntaH, ke sugandhikaH // 2 // 235 // ... yavo hayapriyastIkSNazUkaH yUyate yavaH // 1 // hayAnAM priyo hayapriyaH // 2 // tIkSNaH zUkaH kiMzArasya tIkSNazUkaH // 3 // tokmastvasau harit / asau yavo harinnIlaH, tujyate tokmaH "rukmagrISma-" // (unnaa-346)|| iti me nipAtyate // 1 // . maGgalyako masUraH syAt , maGgale sAdhu maGgalyaH, ke maGgalyakaH // 1 // masyate pariNamate masUraH, puMstrIliGgaH " mImasi-" // ( uNA-427 ) ityUraH // 2 // kalAyastu satInakaH // 236 // . hareNuH khaNDikazca kalyate kalAyaH tripuTAkhyaH "kuliluli-" // ( uNA- 372 ) // iti kAyaH, kalAmatIsAramayate vA, kaM lAtIti vA // 1 // sIdantyanena sInaH "dinanagna-" // (uNA- 268) // iti sAdhuH, ke satInakaH / sItIno'pi // 2 // 236 // hriyate hareNuH, puMliGgaH "kRhRbhU-" // ( uNA- 772 ) // ityeNuH // 3 // khaNjyate khaNDikaH "kuzika-" // ( uNA- 45 ) // itIke nipAtyate // 4 // __ atha caNako harimanthakaH / caNati dalyamAnazcaNakaH " dRkuna-" // ( uNA- 27 ) // ityakaH // 1 // haribhirmathyate harimanthakaH // 2 // mASastu madano nandI vRSyo bIjavaro balI // 237 // . . mIyate mASaH puMklIbaliGgaH "vRkRta-" // ( uNA- 540) // iti SaH // 1 // madayati vRkSatvAd madanaH // 2 // nandayatyavazyaM nandI // 3 // vRSAya maithunAya hito vRSyaH "prANyaGgaratha-" // 7 / 1 / 37 // iti yaH, vRSyate tailAdineti "kRvaSi-" // 5 / 1 / 42 // iti kyap vA // 4 // bIjeSu varo bIjavaraH, bIja zukaM vRNoti vA // 5 // belaM reto'styatra balI // 6 // 237 // ___ mudgastu prathano lobhyo balATo harito hariH / modate'nena mudgaH "pUmudibhyAM kit" // ( uNA- 93) // iti gaH // 1 // prayate prathanaH // 2 // lubhyate lobhyaH // 3 // balamaTati balATaH // 4 // harito Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhuumikaannddH| 473 nIlaH // 5 // hariH, harivarNatvAt puMliGgaH // 6 // pIte'smin vasu-khaNDIra-pravela-jaya-zAradAH // 238 // asmin mudre pItavarNe vasati vitte vasuH puMliGgaH // 1 // khanyate khaNDIraH "jambIra-" // (uNA-422) // itIre nipAtyate // 2 // pravelati pravelaH // 3 // jayatyanena jayaH // 4 // zaradi bhavaH zAradaH "bhartusandhyAderaNa" / / 6 / 3 / // 89 // 5 // 238 // kRSNe pravara-vAsanta-harimanthaja-zimbikAH / kRSNa mudge prakriyate pravaraH // 1 // vasante bhavo vAsantaH // 2 // harimanthAjjAyate harimanthajaH // 3 // zimbA'styasya zimbikaH, brIhyAditvAdikaH, zimbibhiH kAyati vA // 4 // vanamudne tuvaraka-nigUDhaka-kulInakAH // 239 // khaNDI ca vanasya mudgo vanamudgastatra, tuvaraH kaSAyaH sa eva tuvarakaH // 1 // nigRhati sma nigUhakaH // 2 // ko lIyate kulInakaH " kIcaka-" // ( uNA-33 ) // ityake nipAtyate // 3 // 239 // khaNDamastyasya khaNDI // 4 // ___ rAjamudre tu makuSThaka-mayuSThako / mudgAnAM rAjA pradhAnatvAd rAjamudgastatra // 1 // mayate'nena makuSThaH // 2 // mIyate'sau mayuSThaH " paSTedhiTha-" // ( uNA-166 ) // iti The nipAtyate // 3 // godhUme sumanaH gudhyati pariveSTayati godhUmaH " kuthigudherUmaH " // ( uNA-3.53 ) // gAM dhunAti vA " vilibhili-" // (uNA-340 ) iti kid mastatra // 1 // suSThu manyate sumanaH, ac // 2 // valle niSpAvaH zitazimbikaH // 240 // . . 'vallate valastatra // 1 // niSpUyate niSpAvaH " nirabheH pUlvaH " // 5 / . 3 / 21 // iti ghaJ // 2 // zitA zimbirasya zitazimbikaH // 3 // 240 // kulatthastu kAlavRntaH kule tiSThati kulasthaH, pRSodarAditvAt // 1 // kAlaM vRntamasya kAlavRntaH // 2 // tAmravRntA kulasthikA / tAnaM vRntamasyAstAmravRntA // 1 // hrakhaH kulatthaH kulasthikA // 2 // Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 abhidhAnacintAmaNau ADhakI tuvarI varNA syAt A Dhokate ADhakI " kIcaka-" // ( uNA-33 ) // ityake nipAtyate / // 1 // tUyate turvarI // 2 // varNyate varNA // 3 // kulmAsastu yAvakaH // 241 // kolati kulmAsaH ardhakhinno mASAdiH " kalikulibhyAM mAsak" // (unnaa-584)|| kuna masyati pariNamate vA pRSodarAditvAt / kulmASo'pi // 1 // yautyambhasA yAvakaH 'dhAnyavizeSaH' ityanye // 2 // 241 // . . nIvArastu vanavrIhiH niyatairbiyate nIvAraH, munyannatvAt " nevuH " // 5 / 3 / 74 // iti ghaJ // 1 // vanasya vrIhivarnavrIhiH // 2 // zyAmAka-zyAmako samau / zyAyate zyAmAkaH jaghanyo vrIhiH "mavAkazyAmAka-" // ( uNA-37) // ityAke nipAtyate // 1 // "kIcaka-" // ( uNA- 33 ) // ityake nipAtanAt zyAmAkaH // 2 // kaGgustu kaGgunI kaGguH priyaGguH pItataNDulA // 242 // ___ kAyati kaGguH "prIkaipai-" // ( unnaa-761)|| iti kaGguH // 1 // kaGgati kaGgunI "dinanagna-" // ( uNA- 268 ) iti ne nipAtyate // 2 // kutsitamamati kvaGguH "phalivalyameH // ( uNA- 758) // iti guH // 3 // prINAti priyaGguH // 4 // pItAstaNDulA asyAH pItataNDulA / ete strIliGgAH // 5 // 242 // sA kRSNA madhukA . sA kaGguH kRSNavarNA manyate kalpyate madhukA "kaJcuka-" // ( unnaa-57)|| ityuke nipAtyate // 1 // raktA zodhikA raktavarNI kaGguH, zodhayati zodhikA // 1 // musaTI sitaa| sitA kaGguH, musyate khaNDayate musaTI "kapaTa-" // ( uNA- 144 ) // ityaTe nipAtyate // 1 // pItA mAdhavI pItavarNA kaGguH madhuna iveyaM tadvarNatvAd mAdhavI // 1 // Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhuumikaannddH| athoddAlaH kodravaH koradUSakaH // 243 // uddAlyate uddAlaH // 1 // kena ambhasA unatti klidyate kodravaH 'kairava-" // ( uNA- 519) // ityave nipAtyate, kena udrauti vA // 2 // kurantyanena koradUSakaH " koradUSa-" // ( unnaa-561)|| ityUSe nipAtyate, koraM bhaktaM dUSayatIti vA // 3 // 243 // cInakastu kAkakaGguH cIyate cInaH " dinanagna-" // ( uNA-268) // iti ne nipAtyate ke cInakaH // 1 // kAkapriyA kaGguH kAkakaGguH // 2 // yavanAlastu yonlH| jUrNAhvayo devadhAnyaM jonnAlA bIjapuSpikA / / 244 // yavasyeva nAlamasya yavanAlaH // 1 // yUyate yonalaH " murala-" // ( uNA474 ) // ityale nipAtyate // 2 // 'jUci jarAyAM' jUryate jUrNaH "DIyazvyaiditaH" // 4 / 4 / 61 // iti ktasya natvam, jUrNa ityAhvayo yasya juuaahvyH||3|| devapriyaM dhAnyaM devadhAnyam // 4 // janAd nAlamasyA jonnAlA, pRSodarAditvAt // 5 // bIjAkAraM puSpamasyA bIjapuSpikA // 6 // 244 // zaNaM bhaGgA mAtulAnI syAt zaNati zaNam // 1 // bhajyate bhaGgA // 2 // mAnaM tolyate mAtulAnI "mu. muMcAna-" // (uNA-278) // iti nipAtyate, mAyAH zriyastulayA anitIti vA // 3 // . umA tu kssumaa'tsii| avyate umA " avehrasvazca-" // ( uNA-342) // iti kiti me sAdhuH // 1 // kSautyanayA bhuktayA kSumA "kSuhibhyAM vA" // ( uNA- 341) // iti kid maH // 2 // atatyanayA'tasI "tapyaNi-" // ( uNA- 569) // iti asaH, na tasyatIti vA // 3 // gavedhukA gavedhuH syAt gUyate gavedhukA munyannaM "guDa idhuka-edhukau" // ( uNA- 74 ) // gavIdhukA'pi // 1 // gavA'mbhasA edhate gavedhuH, strIliGgaH "bhRmRtR-" // ( uNA716) // iti bahuvacanAduH // 1 // jartilo'raNyajastilaH // 245 // Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 abhidhAnacintAmaNI jIryate jattilaH "sthaNDila-" // ( uNA- 444 ) // itIle nipA.. tyate // 1 // 245 // ghaNDhatile tilapiJjastilapejaH / - SaNDho niSphalastilastatra / / 1 // tilapijaH tilapejaH "niSphale tilAt piJjapejo" // 7 / 2 / 154 // iti sAdhU // 2 // 3 // atha sarSapaH / kadambakastantubhaH sarati sarSapaH "sarteH SapaH" // ( uNA- 313 ) // 1 // kutsitamambate kadambakaH // 2 // totubhyate tantubhaH, pRSodarAditvAt / / 3 // - atha siddhArthaH zvetasarSapaH // 246 // siddhaprayojano rakSAghnatvAt siddhArthaH // 1 // 246 // mASAdayaH zamIdhAnyaM mASa AdiryeSAM mudgAdInAM te mASAdayaH, zamI zambA tat pradhAnaM dhAnya zamIdhAnyam // 1 // zUkadhAnyaM yavAdayaH / zUkapradhAnaM dhAnyaM zUkadhAnyaM yava AdiryeSAM godhUmAdInAM te yavAdayaH // 1 // syAt sasyazUkaM kiMzAruH zavati zUkaM puMklIbaliGgaH "ghuyuhi-" // ( uNA- 24 ) // iti ko dIrghatvaM ca sasyasya zUkaM sasyazUkam // 1 // kutsitaM zRNAti kiMzAruH puMliGgaH "kimaH zrI Nit " // ( uNA- 725) // ityuH // 2 // kaNizaM sasyazIrSakam / / 247 // . kaNati vAtena kaNizaM puMklIbaliGgaH "kulikani-" // ( unnaa-525)|| iti kizaH / kanizamapi // 1 // sasyamayaM zIrSamapi sasyazIrSakaM sasyamamjarItyarthaH // 2 // 247 // . stambastu guccho dhAnyAdeH stabhnAti stambaH "tumbastamba-" // (unnaa-320)|| iti nipAtyate, dhAnyAdeyaH stambaH sa nAlam // 1 // gudhyate'nena gucchaH // 2 // yaM prati stambo'prasiddhastaM pratyanyathA vidhyanuvAdau kAyau~ / evaM sarvatronneyam // . Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhuumikaannddH| 477 nAlaM.kANDaH nalati nAlamarthAd gucchasya triliGgaH, jvalAditvAt NaH // 1 // kaNati bhajyamAnaH kANDaH puMklIbaliGgaH // 2 // aphalastu sH| palaH palAla: phalarahitaH sa kANDaH palati palaH // 1 // palyate palAlaH "RkRmR-'" // ( uNA- 475 ) // ityAlaH // 2 // puMklIbaliGgAvetau / / dhAnyatvak tuSaH .. dhAnyasya tvak , tuSyatyanenAgnistuSaH, sthAditvAt kaH // 1 // buse kaDaGgaraH // 248 // busyate utkUjyate busaH puMktIbaliGgaH, sthAditvAt kaH, tatra // 1 // kaDanti mAdyantyanena pazavaH kaDaGgaraH " kaDerevara-" // ( uNA- 445) // ityaGgaraH // 2 // 248 // dhAnyamAvasitaM riddhaM dhAnyaM vrIhyAdi // 1 // A avasitaM niSpannam / 'rakSArthamAcchAditamAvasitam' ityanye // 2 // rAdhyati sma riddhaM siddhamityarthaH / 'susampannam' ityeke / pRSodarAditvAditvam // 3 // tatpUtaM nirbusIkRtam / tad dhAnyaM nirbusIkRtaM pUryate sma pUtam // 1 // mUlapatrakarIrAgraphalakANDAvirUDhakAH // 249 // tvak puppaM phalakaM zAkaM dazadhA zigrukaM ca tat / mUlaM mUlakabisAdeH, patraM nimbAdeH, karIraM vaMzAdeH amaM karIravRkSAdeH, phalaM . vArtAkyAdeH, kANDameraNDavaMzAdeH, virUDhAH kSetroddhRtasya phalamUlAdeH khedAnavodbhinnA aGkurAH 'avirUDhakaM tAlAsthimajjA' iti gauDAH // 249 // tvaka kadalyAdeH, puSpaM karIravRkSAdeH, kavakaM chatrAkAkhyabhUkandavizeSaH / evametad dazadhA'pi zakyate'nena bhoktuM zAkam // 1 // zinoti zigru, ke zigrukam // 2 // puMklIbaliGgAvetau // atha zAkavizeSAnAha taNDulIyastaNDulero meghanAdo'lpamAriSaH // 250 // Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 abhidhAnacintAmaNau- . . taNDulebhyo hitastaNDulIyaH "havirannabhedApUpAderyo vA" // // 1 / 29 // itIyaH // 1 // taNDulAnIrayati drAvakatvAttaNDuleraH // 2 // meghasyeva nAdo'smAd meghanAdaH // 3 // alpaM mRNAti hinasti alpamAriSaH "amimRbhyAM Nit" . // ( uNA- 549 ) // itISaH // 4 // 250 // bimbI raktaphalA pIlupI syAttuNDikerikA / banAti bimbI "DInIbandhi-" // (uNA- 325) // iti DimbaH // 1 // . raktaM phalamasyA raktaphalA // 2 // piloriva parNAnyasyAH pIluparNI // 3 // tuNDyate tuNDikerI "zaterAdayaH" // (uNA-432) // iti nipAtyate, ke tuNDikerikA // 4 // jIvantI jIvanI jIvA jIvanIyA madhusravA // 251 // jIvatAt jIvantI "ruhinandi-" // ( uNA- 220.) // ityantaH // 1 // jIvatyanayA jIvanI, "kteTo-" // 5 / 3 / 106 // ityapratyaye jIvA, "bahulam" // 5 / 1 / 2. // iti karaNe'pyanIye jIvanIyA // 2 // 3 // 4 // madhu sravati madhusravA // 5 // 251 // vAstukaM tu kSArapatraM vasantyasmin guNA vAstukaM "kaJcukAMzuka-" // (uNA-57) // iti sAdhuH * // 1 // kSIraM patramasya kSIrapatram // 2 // pAlakyA mdhusuudnii| pAlake sAdhuH pAlakyA, pAlyata iti vA "zikyAsyADhya-" // ( uNA364 ) // iti ye nipAtyate // 1 // madhu mAdhurya sUdate madhusUdanI // 2 // rasono lazuno'riSTo mlecchakando mahauSadham / / 252 / / mahAkandaH amlena rasenono rasonaH, paJcarasatvAt , yayADi:- 'Uno'mlena raseneti raso. nastena kIrtitaH // 1 // laSyate'bhilaSyate lazunaH "laSeH za c"||(unnaa-289)| ityunaH // 2 // puMklIbaliGgAvetau / na riSyate'riSTaH // 3 // mlecchAnAM priyaH kando mlecchakandaH // 4 // mahauSadham , rogajittvAt // 5 // 252 // mahAMzcAsau kandazca mahAkandaH // 6 // rasono'nyo gRJjano dIrghapatrakaH / anyo dvitIyo rasonaH, gRjyate kutsitaH zabdyate gRjanaH puMklIbaliGgaH // 1 // dIrghapatramasya dIrghapatrakaH // 2 // - bhRGgarAjo bhRGgarajo mArkavaH kezaraJjanaH // 253 // Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 479 bhRGgavad rAjate bhRGgarAjaH // 1 // bhRGgavad rajjayati kRSNIkaroti bhRGgarajaH, aci pRSodarAditvAd nalopaH // 2 // markati saMpRcyate mArkavaH "kairavabhairava-" // ( uNA- 519) // iti sAdhuH // 3 // kezAn rajjayati kezarajjanam // 4 // 253 // kAkamAcI vAyasI syAt / kAkavad macate varNena saMpRcyate kAkamAcI // 1 // vAyasavarNatvAd vAyasI // 2 // kAravellaH kaTillakaH / kAreNa vellati kAravellaH // 1 // kaTatyAvRNoti kaTillaH "bhillAcchabhalla-" // ( uNA- 464 ) // iti le nipAtyate, kaTi lAtIti vA, pRSodarAditvAd dvitvam // 2 // kUSmANDakastu kAruH kuSyate kUSmANDa: "picaNDa-" // ( uNA- 176) // ityaNDe nipAtyate, koruSmaNA'nitIti vA, kutsitamuSmA aNDeSu bIjeSvasya vA, pittakAritvAt // 1 // karkiH sautraH, karkati karkAruH puMliGgaH "karAruH" // ( uNA-813 ) // karoti tRptiM karkaH, iyarti arubastizodhanasaratvAt , karkazcAsAvaruzceti vA // 2 // kozAtakI paTolikA // 254 // kuzyati kozAtakI "zleSmAtaka-" // ( uNA- 83 ) // iti nipAtyate, kozAkArANi phalAnyatati vA // 1 // paTati paTolI "kaTipaTi-" // (uNA493 ) // ityolaH // 2 // 254 // cibhiTI karkaTI vAlukayervArustrapusI ca sA / .. ciriH sautraH khAdau, ciraNoti cibhiTI "cireriTo bh ca-" // ( uNA149 ) // iti sAdhuH // 1 // karkati karkaTI "divyavi-" ( uNA- 142 ) // ityaTaH, hakhaH karka iti vA, prAmaTIvat // 1 // valati vAlakI "kaJcuka-" // (.uNA- 57) // iti nipAtyate // 3 // Urvati hinastyArtimeruH puMstrIliGgaH "urverAderUdetau ca" // ( uNA- 814) // ityAruH // 4 // trapata iva trapusI "traperusaH" // ( uNA- 578 ) // 5 // ___ arzonnaH sUraNaH kandaH aoNsi hanti arzIghnaH // 1 // sUryate preryate vA sUraNaH "cikkaNa-" // ( uNA- 190) // ityaNe nipAtyate // 2 // kanyate kandaH puMklIbaliGgaH, mUlavizeSaH // 3 // Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 ra abhidhAnacintAmaNau- .. zRGgaverakamAkam // 255 // zRNoti rasAnAM zRGgavaraM "zaterAdayaH" // ( uNA- 432 ) // iti nipAtyate, zRGgopalAkSataM beraM deho'syeti vA // 1 // Ardrameva AIka puMklIbaliGgaH // 2 // 255 // . karkoTakaH kilAsanastiktapatraH sugandhakaH i karoti kilAsahiMsAM karkoTaH "kapoTabakoTa-" // ( uNA- 161) // ityoTe nipAtyate, ke karkoTakaH // 1 // kilAsaM hanti kilAsanaH // 2 // tiktaM . patramasya tiktapatraH // 3 // suSTu gandhayate sugandhakaH // 4 // ... . mUlakaM tu hariparNa sekimaM hastidantakam // 256 // mUlameva mUlakaM puMklIbaliGgaH // 1 // hari nIlaM parNamasya hariparNam // 2 // sekena nivRttaM sekimaM "bhAvAdimaH" // 6 / 4 / 21 // itiimH|| 3 // hastidanta. pratikRti hastidantakam // 4 // 256 // tRNaM naDAdi nIvArAdi ca ... tRNaM tRNajAtIyamityarthaH // 1 // naDAdi naDaprakAraM nIvArAdi nIvAraprakAramityarthaH // 2 // .. . zaSpaM tu tad navam / tat tRNaM navodbhinnaM bAlamiti yAvat , zIyate zaSpaM puMklIbaliGgaH "zAdibAdhi-" // ( uNA- 299 ) // iti paH, SazcAntasya // 1 // saugandhika devajagdhaM paura kanRNa-rauhiSe // 257 // sugandhaH prayojanamasya saugandhikam // 1 // devairjagdhamivAntaHzuSiratvAd devajagyam // 2 // pure bhavaM pauram // 3 // kutsitaM tRNaM kattRNaM "tRNe jAtau" // 3 // 2 // 132 // iti koH kadAdezaH // 4 // rohati yatra tatra rauhiSaM, puMklIbaliGgaH "ruheghRddhizca" // ( uNA- 548 ) // itaSiH // 5 // 257 // . . .... darbhaH kuzaH kutho barhiH pavitraM dRNAti pAruSyAd darbhaH "gRdRrami-" // (uNA- 327) // iti bhaH, dRzyate. 'sAviti vA // 1 // kau zete kuzaH puMklIbaliGgaH "kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DaH // 2 // kunAti kuthaH // 2 // bRMhati barhiH, puMklIbaliGgaH, "baMhibrUhernaluk ca" // ( uNA 990) // itIs // 4 // pUyate'nena pavitraM "RSinAmnoH karaNe" // 5 / 2 / 86 // itItraH // 5 // Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 481 atha tejanaH / gundro muJjaH zaraH tejayati zinoti vA tejanaH // 1 // guNairdoSA drAntyasmin gundraH, pRSo. darAditvAt // 2 // mujati vAyunA mujaH // 3 // zRgAti pAruSyAt zaraH // 4 // dUrvA tvanantA zataparvikA // 258 // * haritAlI ruhA dUrvyate pazubhiH, dUre vAti vA, pRSodarAditvAt // 1 // anantA, dUraprasaraNAt // 2 // zataM bahUni pANyasyAH zataparvikA // 3 // 258 // haritAM nalitvamalati haritAlI // 4 // rohati ruhA // 5 // poTagalastu dhamano naDaH / / poTena saMzleSaNa galati poTagalaH // 1 // 'dhabhiH sautraH' dhamatyantaHzuSiratvAda dhamanaH // 2 // naDatyardayati Dalayorakye naDaH puMklobaliGgaH // 3 // kuruvindo meghanAmA mustA kurun dezaM vindati kuruvindaH // 1 // meghasya nAmA'sya meghanAmA meghaparyAyaH, ambudharatvAt // 2 // musyati khaNDayati mustA triliGgaH "zIrI-" // ( uNA.201) // iti kittaH, mustako'pi // 3 // gundrA tu sottamA / 259 // sA mustA uttamA godante'nayA gundrA "khurakSura-" ( uNA- 396) // iti re nipAtyate, guNairdoSA drAntyasyAmiti vA / / 1 / / 259 // valvajA ulapaH valanti valvajAH puMsi bahuvacanAntaH "valevAntazca vA" // ( uNA- 133) / ityajaH // 1 // dalate ulapaH "viSTapolapa-" // ( uNA- 307) // ityape nipAtyate // 2 // athekSuH syAd rasAlo'sipatrakaH / ipyate ikSuH puMliGgaH "masjISyazibhyaH suk" // ( uNA- 826 ) // // 1 // rasamalatyAlAti vA rasAlaH / / 2 / / asyAkArANi patrANyastha asi. patrakaH // 3 // . bhedAH kAntAra-puNDrAdyAstasya Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 abhidhAnacintAmaNau-... tasya ikSobhaiMdA jAtaya ekAdaza, kAmyate kAntAraH, kAntamUSamiyatIti vA, . kAntA ArA bhAgA asyeti vA // 1 // puNati puNDrayate vA puNDra: "khurakSura-" ... // (uNA- 396) // iti re nipAtyate / AdizabdAt koSakArAdyAH, yadvAcaspatiH "puNDrekSau puNDUkaH sevyaH pauNDUko'tiraso mdhuH| . zvetakANDo bhIrukastu harito madhuro mahAn // 1 // zUnyezvarastu kAntAraH koSakArastu vaMzakaH / zataghorastvISatakSAraH pItacchAyo'tha tApasaH // 2 // .. sitanIlo'tha nepAlo vaMzaprAyo mahAbalaH / anvarthastu dIrghapatro dIrghaparvA kaSAyavAn / / 3 // .. kASTakSustu hrakhakANDo dhanapranthivanodbhavaH / nIlaghorastu suraso nIlapItalarAjivAn // 4 // anUpasaMbhavaH prAyaH khanaTI tvikSubAlikA / karaGkazAliH zAkekSuH sUcipatro guDekSavaH // 5 // " iti // 2 // mUlaM tu moraTam // 260 // ikSormUlaM murati saMveSTayati moraTaM "kapaTa-" // ( uNA- 144 ) // ityaTe nipAtyate // 1 // 26 // .. kAzastviSIkA kAzate kAzaH puMklIbaliGgaH // 1 // iSyate iSIkaH "Rcya'ji-" // ( uNA48) // iti kidIkaH // 2 // ... ghAsastu yavasaM - adyate pazubhirghAsaH // 1 // yUyate yavasaM "vahiyubhyAM vA" // ( unnaa571)|| ityasaH, klIbaliGgo'yam / vAcaspatistu-'athA'strI yavaso ghAsaH' iti puMsyapyAha // 2 // tRNamarjunam / taratyambhasi tRNaM puMklIbaliGgaH, tRNyate'dyate pazubhiriti vA // 1 // aya'te'rjunam / 'sarvaM ca tRNamarjunam' iti bhAguriH // 2 // viSaH kSveDo rasastIkSNaM garalaH veveSTi viSaH puMklIbaliGgaH, sa ca dvedhA, sthAvara-jaMgamabhedAt ; yadAha"kandajaM kAlakUTAdi puSpajaM dAlavAdikam / phAlamollasArAdi daMSTrAdijaM tu jaMgamam // 1 // " iti // 1 // Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 483 'viDA sautraH ' kSveDate mohayati kSveDaH // 2 // rasayati rasaH puMklIbaliGgaH // 3 // tejayati tIkSNam // 4 // gIryate rAgibhirgaralaH "muralorala-", // ( uNA - 474) // iti sAdhuH, garaM lAtIti vA, puMklIbaliGgaH // 5 // atha halAhalaH // 261 // vatsanAbhaH kAlakUTo brahmaputraH pradIpanaH / saurASTrakaH zaulkikeyaH kAkolo dArado'pi ca // 262 // . ahicchatro meSazRGgaH kuSTha-vAlUka-nandanAH / kairATako haimavato markaTaH karavIrakaH // 263 // sarSapo mUlako gaurArdrakaH saktaka karddamaiau / - aGkollasAraH kAliGgaH zRGgiko madhusikthakaH // 264 // indro lAGguliko visphuliGga- piGgala-gautamAH / mustako dAlavazceti sthAvarA viSajAtayaH || 265 // halati vilikhati jaTharaM na halati ceti halAhalaH, yathA - 'kasya sahyo halAhalaH ' hAleva halatIti lakSye hAlAhalaH, yathA - "snigdhaM bhavatyamRtakalpamaho kalatraM hAlAhalaM viSamivApraguNaM tadeva / " hAlahalo'pi yathA- 'kAmamapAyi mayendriyakuNDairyadyapi duSkRta hAlahalaiaughaH' / ete puMklIbaliGgAH // 1 // 261 // vatsasyeva nAbhirasya vatsanAbhaH // 2 // kAlasya varNasya kUTo'tra kAlakUTaH, puMklIbaliGgaH, kAlasambandhI kUTo vyAjo vA // 3 // brahmaNaH putro brahmaputraH, yad yAjJavalkyaH - ' tvaM viSa ! brahmaNaH putraH satye dharme vyavasthitaH' // 4 // pradIpayati pradIpanaH // 5 // surASTradeze bhavaH saurASTrikaH, adhyAtmAditvAdikaN // 6 // zulkikAdeze bhavaH zaulkikeyaH, nadyAditvAdeyaN // 7 // ISat kolati saMstyAyati kAkolaH puMklIbaliGgaH, kAkola: kAkastadvanmecako vA // 8 // daradi sindhudeze bhavo dAradaH // 9 // 262 // ahicchatradeze bhavatvAdahicchatraH // 10 // meSazRGgAkAratvAd meSazRGgaH, yadvAcaspati:- meSazRGgaM tvavizTaGgAkRtiH // 11 // kuSNAti kuSThaH, kuSThasadRzatvAd vA yadAha "kuSThaM tu kuSTasadRzamupragandhaM bhramipradam ||" // 12 // vAlukAbho vAlUkaH / / 13 || nandayati nandanaH || 14 | | kirATake mlecchadeze bhavaH kairATakaH // 15 / / himavati bhavo haimavataH / / 16 / / markaTAbho markaTaH // 17 // karavIramUlajatvAt karavIraH, yadAha - 'karavIraM tvazvasAramUlajaM sarvato bhavam // 18 // Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 jabhidhAnacintAmaNauM- ... . // 263 // sarSapavat pItavarNaH sarSapaH // 19 // mUlakAmA mUlakaH // 20 // gaurazvAkakandAbhazca gaurAIkaH // 21 // saktupratikRtiH saktukaH, saktuvaccUrNI.. bhavanatvAt // 22 // kardamasaMbhavatvAt kardamaH // 23 // aGgollaphalAbho'GgolasAraH, pRSodarAditvAt // 24 // kaliGgadeze bhavaH kAliGgaH, ajastanAkRtitvAt // 25 // zRGgamastyasya zRGgikaH, yadAha- 'zRGgikaM tu kRSNavarNamajanastanasamAkRtiH // 26 // madhusikthaM madhUcchiSTaM tatsadRzatvAd madhusikthakaH // 27 // 264 // indati indraH, indrazailabhavatvAdvA // 28 // lAGgulI prayojanamasya lAGgulikaH, yadAha'lAGgulikaM tUpaviSaM lAGgulImUlameva tat' // 29 // viruddhAH sphuliGgA asya visphuliGgaH // 30 // bahirantazca piGgalatvAt piGgalaH // 31 // gotamasyAyaM gautamaH // 32 // mustakAbho mustakaH // 33 // dalati dAlavaH "kairava-" // ( uNA- 519 ) // ityave nipAtyate // 34 / / ete sarve'pi sthAvaravanaspatibhavatvAt sthAvarA. viSasya jAtayo bhedA iti // 1 // ete sarve'pi puMklIbaliGgAH' iti vAcaspatiH // 265 // 4. kuraNTAdyA agrabIjA agrabhAgo bIjamutpatikAraNameSAM agrabIjAH, AdizabdAtpAribhadrAdyAH // 1 // mUlajAstUtpalAdayaH / mUlataH kandAjAyante mUlajAH, AdizabdAt sUraNAdyAH // 2 // parvayonaya ikSvAdyAH parva yonireSAM parvayonayaH, AdigrahaNAt tRNavaMzAdyAH // 3 // skandhajAH sallakImukhAH // 266 // . skandhAjjAyante skandhajAH, mukhagrahaNAd vaTAdyAH // 4 // 266 // zAlyAdayo bIjaruhAH bIjAt sasyAd rohanti bIjaruhAH, AdigrahaNAt SaSTikamudgAdayaH // 5 // saMmUrcchajAstRNAdayaH / saMmUrcchanAjjAyante saMmUrchajAH, AdigrahaNAd bhUcchatrAdyAH // 6 // upasaMhAramAha-- __ syurvanaspatikAyasya SaDetA mUlajAtayaH // 267 // spaSTam / / 267 // . // samApto'yaM vanaspatikAyaH // pippalAdivRkSajAtInAM tu nAmazeSo'smadupajJanighaNToravaseyaH // Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhuumikaannddH| 485 pRthivyAdInekendriyAnabhidhAya dvIndriyAnAha- ... nIlaGguH kRmirantarjaH zarIrasyAntarbhavaH kRmiH, nIlati nIlaGguH, puMliGgaH " prIkaipai." // ( uNA761 ) // ityaGguk // 21 // kSudrakITo bahirbhavaH / bahirbhavaH kSudro hrasvaH kRmiH, kITyati kITaH, puMstrIliGgaH // 1 // pulakAstUmaye'pi syuH ubhaye'ntarbhavA bahirbhavAzca kRmayaH polanti pulakAH // 1 // kIkasAH kRmayo'NavaH // 268 // aNavaH sUkSmAH kRmayaH, kutsitaM kasanti kIkasAH, pRSodarAditvAt // 1 // 26 // kASThakITo ghuNaH kASThodbhavaH kITaH kASThakITaH // 1 // ghugati ghuNaH // 2 // gaNDUpadaH kiJculakaH kusU / bhUlatA gaNDA pranthayaH padAnyasya gaNDUpadaH // 1 // kiJcit culumpati kiJculakaH "kIcaka." // ( unnaa-33)|| iti ake nipaatyte| kiJculuko'pi // 2 // kobhUmeH sUte kusUH, kuM mRdaM sUte vA, mRdutsargAt // 3 // bhuvo lateva bhUlatA // 4 // - gaNDUpadI tu zilI gaNDUH padAnyasyA gaNDUpadI // 1 // zilati zilI, zilyAkRtirvA // 2 // asrapA jalaukasaH // 269 // .. jalAlokA jalUkA ca jalaukA jalasarpiNI / asaM pibatyasrapA 'vicakA' ityeke // 1 // jalamoka AsAM jalaukasaH striyAM vAbahuvacanAnto'yam // 2 // 269 // jale Alokyate / jalAlokA, jale Aloko'syA iti vA // 3 // jalati jalUkA "mRmanyajji-" // (uNA-58) // ityUkaH // 4 // okazabdo'kArAnto'pyasti, jale oko'syA jalaukAH // 5 // jale sarpati jalasarpiNI // 6 // muktAsphoTo'bdhimaNDUkI zuktiH Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNI muktAH sphuTantyatra muktAsphoTaH // 1 // abdharmaNDUkIvAbdhimaNDUkI // 2 // zocati zuktiH strIliGgaH "dRmuSi-' // ( uNA-651 ) // iti kit tiH // 3 // .. kambustu vArijaH // 270 // trirekhaH SoDazAvartaH zaGkhaH kAmyate kambuH puMklIbaliGgaH "kamyamibhyAM-" // ( uNA-799 ) // iti buH // 1 // vAriNo jAto vArijaH // 2 // 270 // tisro rekhA asya trirekhaH // 3 // SoDaza AvartA asya SoDazAvartaH // 4 // zAmyati zaGkhaH puMklIbaliGgaH "zabhimanibhyAm-" // ( uNA-84 ) // iti khaH, zaM sukhaM khanati, zreyoM janayatIti vA "kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DaH // 5 // atha kssudrkmbvH| zaGkhanakAH kSullakAzca kSudrAH kambavaH kSudrakambavaH sUkSmA nadyAdijAH kRmayaH // 1 // zaM khananti zaGkhanakAH // 2 // kSudyante kSullakAH "kIcaka-" // ( uNA- 33) // ityake nipAtyate // 3 // zambUkAstvambumAtrajAH // 271 // zAmyanti zambUkAH "zambUka-" // ( uNA- 69 ) // ityUke nipAtyate / 'zambuko'pi // 1 // ambumAtre jAyante'mbumAtrajAH // 2 // 271 // kapardastu hiraNyaH syAt paNAsthika-varATako / ke pardate kapardaH // 1 // hriyate hiraNyaH puMklIbaliGgaH // 2 // paNAya vyavahArAyAsthyasya paNAsthikaH // 3 // varamaTati varATaH, viyate vA "aniza-" // ( uNA- 145) // ityATaH ke varATakaH // 4 // zeSazcAtra- syAttu zvetaH kapardakaH // durnAmA tu dIrghakozA duSTo nAmo namanamasyA durnAmA 'duHsaMjJA' ityeke // 1 // dIrghaH kozo'syA jalUkAkAratvAd dIrghakozA, dIrghA kuzyatIti vA // 2 // // uktA dvIndriyAH // - triindriyaanaah| pipIlakastu pIlakaH // 272 // apipIlati pipIlakaH, pRSodarAditvAdapeH piH // 1 // pIlati pIlakaH // 2 // 272 // Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhuumikaannddH| 487 .. pipIlikA tu hInAGgI - pIlati pipIlikA "kuzika-" // ( uNA- 45) // itake nipAtyate // 1 // hInamaGgamasyA hInAGgI // 2 // brAhmaNI sthUlazIrSikA / bRMhati brAhmaNI "cikkaNa-" // ( uNA- 190 ) // ityaNe nipAtyate // 1 // sthUlaM zarSimasyA sthUlazIrSikA // 2 // ghRtelI piGgakapizA ____ ghRtena Iryate preryate ghRtelI // 1 // pijhaM hrIberaM tadvat kapizA piGgakapizA // 2 // athopajihvopadehikA // 273 // vamyupadIkA. ... upaleDhi upajihvA, upa samIpe jahAtIti vA "prahvAhvA-" // ( uNA514 ) // iti ve nipAtyate // 1 // upadihyate mRdanayA upadohakA // 2 // // 273 // vamati mRdaM vamI "bhIvRdhi-" // ( uNA- 387 ) // iti ra // 3 // upa samIpe dadAti upadIkA "sRNIka-" // ( uNA- 50 ) // itIke nipAtyate // 4 // rikSA tu likSA reSati rikSA "RjiriSi-" // ( uNA- 567) // iti kit saH // 1 // latve likSA // 2 // . yUkA tu SaTpadI / yauti yUkA "ghuyuhi-" // ( uNA- 24 ) // iti ko dIrghatvaM ca // 1 // SaT pAdA asyAH SaTpadI "susaGkhyAt" // 7 / 3 / 150 // iti pAdbhAve "vA pAdaH" // 2 // 4 // 6 // iti GI // 2 // gopAlikA mahAbhIruH gAM palati gacchati gopAlikA // 1 // atizayena bhImahAbhIruH // 2 // . gomayotthA tu gardabhI // 274 // __. gomayAduttiSThati gomayotthA // 1 // gardabhavarNatvAd gardabhI // 2 // 274 / / matkuNastu kolakuNa uddezaH kiTibho-tkuNau / / Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 abhidhAnacintAmaNau mAdyati zoNitena matkuNa: "bhrUNa tRNa - " // ( uNA - 186 ) // iti Ne nipAtyate // 1 // kola iva kuNati vidArayati kolakuNaH // 2 // uddazatyuddezaH 1 // 3 // keTati kiTibhaH, bAhulakAt kidibhaH, kiTiM trAsaM bibhartti vA "kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DaH // 4 // utkuNati utkuNaH // 5 // indragopastvanirajo vairATastittibho'gnikaH // 275 // indreNa gupyate indragopaH // 1 // agnivad rajyati agnirajaH, pRSodarAditvAt // 2 // vaireNa aTati vairATaH // 3 // tittIvad bhAti tittiibhaH "DyApo . bahulam - " // 2 / 4 / 99 // iti hakhaH // 4 // agnestulyo'gnikaH // 5 // 275 // // uktAstrIndriyAH // caturindriyAnAha-- UrNanAbhastantravAyo jAliko jAlakArakaH / kRmirmarkaTako lUtA lAlAkhAvo'STapAcca saH // 276 // UrNo nAbhAvasya UrNanAbhaH // 1 // tantraM tantUn vayati tantravAyaH // 2 // jAlamastyasya jAlakaH // 3 // jAlaM karoti jAlakArakaH ||4|| karoti jAlaM kRmiH "kRbhUbhyAM kit" // ( uNA - 690 ) // iti mi: / krimirapi // 5 // markaTa iva 'ArohAvarohaNAd markaTakaH // 6 // lUte lUtA " lUmro vA " // ( uNA - 202 ) // iti kit taH // 7 // lAlAM sravati lAlAsrAvaH // 8 // aSTau pAdA asya aSTapAd // 9 // 276 // [ karNajalaukA tu karNakITA zatapadI ca sA / karNasya jalaukeva karNajalaukA / / 1 / / karNa kITayati karNakITA // 2 // zataM pAdA asyA zatapadI // vRzciko druNa AlyAliH vRzcati vRzcikaH puMstrIliGgaH "pApuli - " // ( uNA - 41 ) // iti kiMdikaH // 1 // druNati druNaH / druto'pi // 2 // Alamanartho'trAsti AlI // 3 // alatyAliH "kRzRkuTi-" // ( uNA - 619 ) // iti NidiH // 4 // alaM tat pucchakaNTakaH // 277 // alatyalam, tasya vRzcikasya pucchakaNTakastatpucchakaNTakaH // 1 // 277 // amaro madhukRd bhRGgazcaJcarIkaH zilImukhaH / indindiro'lI rolambo dvirephaH Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / / 189 ___ bhrAmyati puSpeSu bhramaraH "RcchicaTi-" // ( uNA- 397 ) // ityaraH, bhraman rauti vA, pRSodarAditvAt // 1 // madhu karoti madhukRt , madhukaro'pi // 2 // bibharti bhRGgaH "bhRvRbhyAM no'ntazca" // ( uNA- 94 ) // iti kid gaH // 3 // caJcati caJcUryate vA caJcarIkaH,"sRNIka-" ||(unnaa-50)|| itIke nipAtyate // 4 // zilA zAlyaM mukhe'sya zilImukhaH, zilA mukhamasya vA // 5 // indati kusumairindidiraH "sthavira-" // ( uNA-417) // itIre nipAtyate // 6 // alatyaliH "kRzRkuTi-" // ( uNA- 619 ) // iti NidiH / alI nakArAnto vA // 7 // rudan lambateM rolambaH, pRSodarAditvAt // 8 // dvau repho nAmnyasya dvirephaH // 9 // ete strIpuMsaliGgAH / bhasalo dezyAm , saMskRte'pi dRzyate // asya SaDaMhayaH // 278 // asya bhramarasya SaT aMhUyazcaraNAH, tena SaDaMhiH, SaTpadaH, SaTcaraNa ityAdi siddham // 1 // 278 // bhojyaM tu puSpa-madhunI asya bhramarasya bhojyaM puSpaM madhu ca, tena puSpaliTa , puSpandhayaH, madhuliTa, madhupaH, madhuvrata ityAdi siddham // 1 // 2 // khadyoto jyotiriGgaNaH / khe dyotate khadyotaH // 1 // jyotibhiriGgati jyotiriGgaNaH "cikkaNa-" // ( uNA- 190 ) // ityaNe nipAtyate // 2 // zeSazcAtra khadyote tu kaTimaNijyotimAlI tmomnniH| ... parArbudo nimeSAda dhvAntacitraH // - pataGgaH zalabhaH pato gacchati pataGgaH "nAno gamaH-" / / 5 / 2 / 131 // iti khaDDaH , patatIti vA 'patitami-" // (uNA- 98) // ityaGgaH // 1 // zalati zalabhaH "kRzRgR." // ( uNA- 329) // ityabhaH // 2 // kSudrA saraghA madhumakSikA // 279 // kSuNatyaGga kSudrA // 1 // sarati saradhA "sarteraghaH" // ( uNA- 111) // sarati ghAtayati vA, pRSodarAditvAt // 2 // madhuno makSikA madhumakSikA // 3 // // 279 // mAkSikAdi tu madhu syAt Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 amidhAnacintAmaNau makSikAbhiH kRtaM mAkSikaM "nAmni makSikAdibhyaH" // 6 / 3.193 // ityaN , AdigrahaNAt pauttikAdi; yadvAcaspatiH "pauttika-bhrAmara-kSaudra-dAlau-hAlaka-mAkSikam / adhye chAtrakamityaSTau jAtayo'sya pRthagguNAH // 1 // tatra pauttikamuttaptaghRtAbhaM viSakITajam / bhrAmaraM tu bhramarajaM pANDuraM guruzItalam // 2 // kSaudraM tu kapilaM dAhi kSudAnItaM malAvaham / dAlaM tu dalaja sevyaM durlabhaM rUkSavAlakam // 3 // uddAlakaM tu zAlAkaM viSajid madhurAmlakam / mAkSikaM tu madhu jyeSThaM virUkSaM tailavarNakam // 4 // ayaM tu pUjyamApANDu manAk tiktaM savAlakam / chAtraM tvekAntamadhuraM sarvAdhye rAjasevitam // 5 // " iti // manyate'bhilaSyate madhu klIbaliGgaH, puMsyapi vaijayantI, yadAha- 'madhulaM tu madhunA'trI madhukaM tatpurAtanam' iti // 1 // - madhUcchiSTaM tu sikthakam / ___ madhunocchiSTaM kalko madhUcchiSTaM madanAkhyam // 1 // sicyate sikthaM "nInUrami-" // ( uNA- 227 ) // iti kit thaH // 2 // carvaNA makSikA nIlA nIlavarNA makSikA carvati carvaNA, nandyAditvAdanaH, vRNotIti vA "cikaNakukkaNa-" // ( uMNA- 190 ) // iti sAdhuH // 1 // puttikA tu pataGgikA // 280 // putaM kutsitaM tanoti puttikA "kuzika-" // ( uNA- 45) // itake nipAtyate, putervA sautrasya "kRtiputilati-" // ( uNA- 76 ) // iti kit tikaH // 1 // pataGgapratikRtiH pataGgikA, apataM gacchatIti vA, pRSodarAditvAt // 2 // 28 // vanamakSikA tu daMzaH / makSati makSikA, vanasya makSikA vanamakSikA // 1 // dazati daMzaH // 2 // - daMzI tajjAtiralpikA tajAtirdezajAtIyA'lpikA dazati daMzI // 1 // tailATI varaTA gandholI syAt Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 4 bhuumikaannddH| 491 tailamaTati tailATI // 1 // vRNoti varaTA puMstrIliGgaH "divyavi-" ||(unnaa142 ) // ityaTaH // 2 // gandhayati ardayate gandholI "piJchola-" // (unnaa495)|| ityole nipAtyata // 3 // cIrI tu cIrukA // 281 // jhillIkA jhillikA varSakarI bhRGgArikA ca sA / cinoti svaraM cIrI "ciji-" // ( uNA- 392 ) // iti ro dIrghatvaM ca, cIti riNAtIti vA "kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DaH // 1 // cIti rauti cIrukA "niSkaturuSka-" // ( uNA- 26 ) // iti ke nipAtyate // 2 // // 281 // jhillI vAdyabhedaH, tadvat kAyati zabdAyate jhillIkA, bAhulakAd isvatve jhillikA // 3 // 4 // varSa vRSTiM karoti sUcayati varSakarI // 5 // AkRtyA bhRGgamiyarti bhRGgArI // 6 // // uktAzcaturindriyAH // paJcendriyAn sthalacara-khacara-jalacarabhedabhinnAn krameNAha__ pazustiryaG cariH spaziH sautrastAlavyAntaH, spazati bAdhate pazu: "spazibhrasjeH sluk ca" // ( uNA- 731) // ityuH // 1 // tiro'Jcati tiryaG " tirasastiyati" // 3 // . 2 / 134 // iti riH // 2 // carati cariH kRzakuTi-" // ( uNA- 619 ) // iti iH // 3 // ete puMliGgAH // hiMsre'smin vyAlaH zvApado'pi ca // 282 // asmin pazau vyAghrAdike hiMsre hiMsanazIle vizeSeNa A samantAdaDati vyADaH, latve vyAlaH, vividhamAlamanartho'smAdvA // 1 // zunaH padamiva padamasya zvApadaH "zunaH" // 3 / 2 / 90 // iti dIrghatvam // 2 // 282 // hastI mataGgaja-gaja-dvIpa-karya-'nekapA mAtaGga-vAraNa-mahAmRga-sAmayonayaH / stembarama-dvirada-sindhura-nAga-dantino dantAbalaH karaTi-kuJjara-kumbhi-pIlavaH // 283 // ibhaH karaNunarjaH hastaH zuNDA'styasya hastI "hastadantakarAjjAtau // 7 // 2 // 68 // itan // 1 // mataGgAt RSejAto mataGgajaH // 2 // gajati mAdyati garjati vA gajaH // 3 // dvAbhyAM pibati dvipaH "sthApAsnAtraH-" // 5 / 1 / 142 / / iti kaH // 4 // Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 abhidhAnacintAmaNau- ... karo'styasya karI // 5 // na ekena pibati anekapaH // 6 // manyate mAtaGgaH / "manermat-mAtau ca" // (unnaa-300)|| ityaGgaH, mataGgasyAyamiti vA, mAtatIti vA, mataGga eva vA svArthe'N // 7 // vArayatyarIn vAraNaH / / 8 // mahAMzvAsau mRgazca mahAmRgaH // 9 // sAma vedo yoniH kAraNamasya saamyoniH|| 10 // stambe tRNe ramate stamberamaH "zokApanuda-" // 5 / 1 / 143 // iti ke sAdhuH // 11 // dvau radAvasya dviradaH // 12 // syandate madena sindhuraH "shvshur.|| ( uNA- 426) // ityure nipAtyate, sindhurmado'syAstIti vA madhvAditvAd rH|| 13 // nage bhavo nAgaH, na na gacchati vA // 14 // dantAvasya sto dantI, kRSyAditvAd balaci dantAbalaH "balacyapitrAdeH" // 3 / 2 / 82 // iti dIghaH // 15 // 16 // karaTaH kapAlo'styasya karaTI // 17 // kujati kuJjaraH puMklIbaliGgaH "jaThara-" // (uNA-403) ityare nipAtyate, kujau hanU dantau vA asya sta iti vA madhvAditvAd raH, ko jIryatIti vA, pRSodarAditvAt // 18 // kumbhAvasya staH kumbhI // 19 // pIyate pIluH "pIGaH kit" // ( uNA- 821) // iti luH // 20 // // 283 // eti ibhaH "iNaH kit" // ( uNA- 328 ) // iti bhaH // 21 // karoti pramodaM kareNuH, strIdhvajo'pi puMstrIliGgaH "kRhRbhU-" / / ( uNA772) // ityeNuH, kareNuH sindUrarajo'sya vA // 22 // garjati garjaH // 23 // zeSazcAtraatha kunyjre| pecakI puSkarI padmI pecilaH sUcikAdharaH / vilomajihvo'ntaHkhedo mahAkAyo mahAmadaH / / sUrpakarNo jalAkAko jaTI ca ssssttihaaynH|| asuro dIrghapavanaH zuNDAlaH kapirityapi // * * *asya strI dhenukA vazA'pi ca / asya hastinaH strI hastinItyarthaH, dhayantyenAM dhenuH, ke dhenukA // 1 // vaSTi kAmayate vazA // 2 // zeSazcAtra vazAyAM vAsitA karNadhAriNI kaNikA'pi ca // bhadro mando mRgo mizrazcatasro gajajAtayaH // 284 // bhadraH sarvalakSaNakalyANatvAt // 1 // mando mandasattvAt // 2 // mRgo mRga iva hInasattvatvAt // 3 // mizraH saMkIrNajAtiH // 4 // 284 // kAle'pyajAtadantazca svalpAGgazcApi matkuNau / mAdyan kuNati matkuNaH, dvayorekazeSe matkuNau // 1 // . Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 493 paJcavarSoM gajo bAlaH balati bAlaH // 1 // syAt poto dazavarSakaH // 285 // pUyate punAti vA potaH // 1 // 285 // viko viMzativarSaH syAt vite'vayavAn vikaH " vicipuSi" // ( uNA- 22) // iti kit kaH, pikko'pi // 1 // kalabhastriMzadabdakaH / kalyate kalabhaH puMkkIbaliGgaH "kRzRga-" // (uNA- 329 ) // ityabhaH, kalo bhAti, kaM labhate vA // 1 // yUthanAtho yUthapatiH spaSTam // 1 // ___ matte prabhinna-garjitau // 286 // mAdyati sma mattastatra // 1 // prabhidyate sma gaNDapAlyAM prabhinnaH // 2 // garjA saMjAtA'sya garjitaH // 3 // 286 // . madotkaTo madakalaH - madena dAnAmbunA udbhinakaTo madotkaTaH // 1 // madena kalo manojJo madakalaH // 2 // samAvudvAnta-nirmadA udvamAte sma udvAntaH // 1 // nirgato mado'sya nirmadaH // 2 // sajjitaH kalpitaH * yuddhAya sajjyate praguNIkriyate sma sajjitaH // 1 // kalpyate sma . kalpitaH // 2 // tiryagghAtI pariNato gajaH // 287 // tiryagghAtIti tiryag dattaprahAraH, parito namati sma pariNataH // 1 // // 287 // _ vyAlo duSTagajaH Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 abhidhAnacintAmaNI- .. vividhamAlamanartho'smAd vyAlaH // 1 // gmbhiirvedyvmtaangkushH| gAmbhIryeNa vedayati gambhIravedI, yadAhuH- . "tvagabhedAt zoNitazrAvAdAmAMsaM vyathanAdapi / saMjJA na labhate yastu gajo gambhIravedyasau // 1 // " // 1 // avamatamavagaNitamaGkuzamenana avamatAGkuzaH // 2 // rAjavAhyastUpavAhyaH rAjJA bAhyate ArohaNayogyatvAd rAjavAhyaH // 1||up samIpe vAhyate upavAhyaH / aupavAya ityanye // 2 // sannAdyaH samarocitaH // 288 // saMnadyate saMnAhyaH, sannAhe sAdhuriti vA // 1 // samarocitaH samAmayogyaH // 2 // 28 // udagradannISAdantaH udanau dIrgho dantAvasya udapradan "vAmAnta-" // 7 / 3 / 154 // iti dantastha dataH // 1 // ISAkArau dantAvasya ISAdantaH // 2 // bahUnAM ghaTanA ghttaa| bahUnAM gajAnAM ghaTanA racanA ghaTyate ghaTA "Sito'G" // 5 // 3 / 107 // 1 // mado dAnaM pravRttizca mAdyatyasmAd madaH "vyadhajapa-" // 5 / 3 / 47 // ityal , madayatIti vA // 1 // yati khaNDayatyanena dAnam // 2 // pravartate'nayA pravRttiH // 3 // vamathuH karazIkaraH // 289 // vamyate vamathuH puMsi, "dvito'thuH" // 5 / 3 / 83 // ityarthaH // 1 // karasya zIkaro'mbukaNaH karazIkaraH // 2 // 289 // hastinAsA karaH zuNDA hastaH hastino nAsA hastinAsA // 1 // karoti, kiratyanena vA karaH // 2 // zunatyanayA zuNDA "kuguhu-" // ( uNA- 170) // iti kit DaH // 3 // hastaH, hastakriyAkAritvAt // 4 // agaM tvasya puSkaram / Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / asya karasyAprabhAgaH puSyatyanena puSkaram, puSkarasadRzaM vA // 1 // aGguliH karNikA gajasyAGguliH, kiratyanayA karNikA " kuzika - " // ( uNA - 45 ) // itIke nipAtyate, karNikeva vA karNikA // 1 // dantau viSANau hastino dantau, veMveSTi AbhyAM viSANau triliGgaH " kRpiviSi-" // ( uNA191 ) // ityANaka // 1 // skandha Asanam // 290 // hastinaH skandhaH, Asyate'sminnAsanam // 1 // 29.0 // 495 karNamUlaM cUlikA syAt gajasya karNamUlaM codyate pArzvagamane'GkuzenAsyAM cUlikA, bhidAdinipAtanAdaG, tataH svArthe kaH // 1 // ISikA tvakSikUTakam / ISA lAGgalakIlikeva ISikA // 1 // apAGgadezo niryANaM niryAtyazru anena niryANam // 1 // gaNDastu karaTaH kaTaH // 299 // karoti madaM karaTaH "divyavi - " // ( uNA - 142 ) // ityaTaH // 1 // kati varSati madaM kaTaH // 2 // 291 // avagraho lalATaM syAt avagRhyate'GkuzenAvagrahaH // 1 // 2 // ArakSaH kumbhayoradhaH / ArakSyate ArakSaH // 1 // kumbhau tu zirasaH piNDau kumbhAkRtI mAMsapiNDau kumbhau // 1 // kumbhayorantaraM viduH // 292 // vetti saMjJAmasmAdaGkuzasthAnAd viduH, yat pAlakApyaH Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 abhidhAnacintAmaNA- .. "tatrArakSavitAne dve vid dvau zravaNe gatau / prAk pazcAcca tiryak ca SaDbhedAGkuzavAraNA // 1 // " "pRkA-" // (uNA- 729) // iti kiduH, puMliGgo'yam // 1 // 292 // vAtakumbhastu tasyAdhaH tasya vidoradho bhAgaH vAtapUrNaH kumbha iva vAtakumbhaH // 1 // vAhitthaM tu tato'pyadhaH / tato'pi vAtakumbhAdadho bhAgaH, vAhyate'nenAGkazanodanayA vAhitthaM "pathayUtha-" // ( uNA- 231) // iti nipAtyate, madavAhini sthAne tiSThatIti vA pRSodarAditvAt , vAhyasthApabhraMzo'yaM vA // 1 // vAhitthAdhaH pratimAnaM vAhitthasyAdhobhAgo dantamadhyamityarthaH pratimIyate pratikSipyate'nena pratimAnaM "migmIgo'khalacali" // 4 / 2 / 8 // ityAtvam // 1 // pucchamUlaM tu pecakaH // 293 // .. pucchasya mUlaM pucchamUlam , pucyate ghAtena pecakaH "kiick-"|| (uNA33) // ityake nipAtyate // 1 // // 293 // dantabhAgaH purobhAgaH dantayorbhAgo dantabhAgaH, gajasyAgrabhAgaH // 1 // pakSabhAgastu pArzvakaH / ..., pakSayorbhAgaH pakSabhAgaH, gajasya pAzrvapradezaH // 1 // . pUrvastu jaGghAdidezo gAtraM syAt . hastinaH pUrvaH pAdajaGghAdibhAgaH, gacchatyanena gAtraM strIklIbaliGgaH // 1 // __ pazcimo'parA // 294 // gajasya pazcAbhAgaH, aparabhAgabhavatvAdaparA strIklIbaliGgaH, japAditvAd vatve'varA'pi // 1 // 294 // bindujAlaM punaH padmaM bindUnAM jAlaM bindujAlam ; tAruNye hi hastino dehe raktA bindavaH syuriti, padmamiva padmaM raktatvAt // 1 // zRGkhalo nigddo'ndukH| Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 497 hiJjIrazca pAdapAzaH I zRNoti bandhena zRGkhalaH triliGgaH "zro nonto hrasvazva" // ( uNA - 498 ) // iti khalaH // 1 // nigalyate badhyate'neneti nigaDaH / nigalospi // 2 // andati badhnAtyandUH '"kRSicami-" // ( uNA - 829 ) // ityUH, svArthe ke'ndukaH "GayAdIdUtaH ke" // 2|4|104 // iti hrasvaH || 3 || hinasti hiJjIraH "jambIra - " // ( uNA - 422 ) // itIre nipAtyate / nigaDAdayaH puMklIbaliGgAH // 4 // hastinaH pAdasya pAzo bandhanaM pAdapAzaH // 5 // vAristu gajabandhabhUH vAryate'nayA vAriH strIliGgaH "svarebhya iH " // ( uNA - 606 ) // gajAnAM bandhanAya grahaNAya bhUrgartA gajabandhabhUH // 1 // 295 // tripadI gAtrayorbandha ekasminnapare'pi ca / trayaH pAdA asyAM tripadI gAtrayoriti dvayoragrajaGghayoH, ekasminnapare iti pazcimajaGghAyAM ca gajasya bandhanamityarthaH // 1 // totraM veNukaM tudyate'nena totraM "nIdAmbU - " // 5 / 2 / 88 // iti traT // 1 // veNumayaM veNukram // 2 // AlAnaM bandhastambhaH AlIyate badhyate'sminnAlAnam, gajasya bandhanAya stambho bandhastambhaH // 1 // aGkuzaH sRNiH // 296 // aGkate damyate'nena aGkuzaH puMkkIbaliGgaH " masjyaGkibhyAm -" // ( uNA538 ) // ityuzaH // 1 // saratyanayA sRNiH puMstrIliGga: "RtUTasRku - " // ( uNA - 635 ) // iti kit NiH // 2 // 296 // apaSThaM tvaGkuzasyAgraM apakRSTaM tiSThatyapaSThaM "go'mbAmba - " // 2|3 | 30 // iti Satvam // 1 // yAtamaGkuzavAraNam / yAtyanena yAtaM, yatate'nena gantumiti vA aGkuzena vAraNam // 1 // nipAdinAM pAdakarma taM pAdayoH karma pAdasaMjJA yamanaM yatam // 1 // Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 abhidhAnacintAmaNau vItaM tu tadvayam // 297 // tad dvayaM yAtaM yataM ca, ajanti prerayanti asmin vItam, viziSTamitaM gama namatra vA // 1 // 297 // kakSyA dUSyA varatrA syAt kakSAyAM madhyapradeze bhavA kakSyA // 1 // dUSyate dUyate'nayA dUSyA, bAhulakAt karaNe'pi dhyaN // 2 // viyate'nayA varatrA madhyabandhanI carmarajjuH // 3 // kaNThabandhaH kalApakaH / kaNTho badhyate'nena kaNThabandhaH // 1 // kalpyate kalApaH, ke kalApakaH, kalAmApnotIti vA // 2 // ghoTa kasturagastArkSyasturaGgo'zvasturaGgamaH // 298 // gandharvosa saptivatI vAho vAjI hayo hariH / ghoTate bhUmau parivartate ghoTakaH // 1 // turastvaramANo gacchati turagaH, turaGgaH, turaGgamaH "nAmno gamaH khaDDau - " // 5 / 1 / 131 // iti sAdhavaH // 2 // // 3 // 4 // tRkSasyApatyaM tArkSyaH // 5 // aznute'dhvAnamazvaH "laTikhaTi - " // ( uNA - 505 ) // iti vaH // 6 // 299 // gandhyate'rdhyante gandharvaH "gandherarcAntiH " // ( uNA - 508 ) iti vaH // 7 // iyati arvA "snAmadipadi - " // ( uNA- 904) // iti van // 8 // sapati samavaiti saptiH "plujJAyaji - " // ( uNA - 646 ) // iti tiH // 9 // veti gacchati vItiH "hamuSi - " // ( uNA - 651 // iti bahuvacanAt kit tiH, viziSTA itirasyeti vA // 10 // vAhyate vAhaH // 11 // vaMjatyavazyaM vAjI, vAjo vego'styasya vA // 12 // hayati hinoti vA hayaH // 13 // harati dezAntaraM prApayati hariH // 14 // ete puMliGgAH // zeSazcAtra - azve tu kramaNaH kuNDI prothI heSI prakIrNakaH / pAlakaH parulaH kiNvI kuTaraH siMhavikramaH // mASAzI kesarI haMso muhurbhug grahabhojanaH / vAsudevaH zAlihotro lakSmIputrA marudrathaH / cAmayaikazapho'pi syAt / vaDavA'zvA prasUrvAmI 'as AgrahaNe' sautraH, vaDati garbha vaDavA "vaDivaTi - " // ( uNA Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhuumikaannddH| 499 515) // ityakaH, vaDaM valaM yaM vA vAtIti vA, azvo'syAM veti nairuktAH // 1 // azvate'zvA "ajAdeH" // 2 / 4 / 16 // ityAp // 2 // prasUte prasUH strIliGgaH // // vamati garbha vAmI, jvAlAditvAt Ne gaurAditvAt GI, vAtervA "artIri-" // ( uNA- 338 ) // iti maH // 4 // zeSazcAtra- azvAyAM punaravatI / kizoro'lpavayA hayaH // 299 // kRzyati vayasA, kezati heSate vA kizoraH "koracora-" // ( uNA434 ) // ityAre nipAtyate, alpavayA vAlaH // 1 // 299 // javAdhikastu javanaH javatyeivaMzIlo javanaH // 1 // rathyo voDhA rathasya yH| . rathaM vahati rathyaH "vahati ratha-" // 7 // 1 / 2 // iti yaH // 1 // AjAneyaH kulInaH syAt Ajena kSepeNa AnIyate vazIkriyate AjAneyaH // 1 // kulInaH prazasyakulodbhavaH pArasIkAdiH // 2 // tattaddezAstu saindhavAH // 300 // . vAnAyujAH pArasIkAH kAmbojA vAlhikAdayaH / sa sa dezo janmabhUmireSAM tattaddezAH sindhu-vanAyuja-pArasIka-kambojavAlhikadezeSu bhavAH saindhavAH vAnAyujAH, pArasIkAH, kAmbojAH, vAlhikAH / lakSye tuM vAlhIkAH / AdigrahaNAt tussaaraadyH|| 1 // 300 // . vinItastu sAdhuvAhI vinIyate vinItaH suzikSitaH sAdhu vahati sAdhuvAhI " sAdhau" // 5 / / 155 // iti Nin // 1 // ___ durvinItastu zakalaH // 301 // - durvinIto'nAttazikSaH zaknoti khecchayA gantuM zUkalaH " murala-" // ( uNA-474 ) // ityale nipAtyate // 1 // kazyaH kazAhaH kazAmarhati kazyaH, daNDAditvAd yaH // 1 // Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 abhidhAnacintAmaNau- .. hRdvaktrAvartI zrIvRkSakI hayaH / hRdaye vaktre ca prazastA romAvartAH santyasya hRdvaktrAvartI, zrIvRkSako lAJchanamastyasya zrIvRkSakI // 2 // paJcabhadrastu hRtpRSThamukhapArzvaSu puSpitaH // 302 // paJca hRdayAdIni zvetAni bhadrANi kalyANahetavo'sya paJcabhadraH // 1 // 302 // pucchoraHkhurakezAsyaH sitaiH syAdaSTamaGgalaH / . . .. atra dvandvagarne dvandve prANyaGgasamudAyasyAprANyaGgatvAt itaretarayogaH pucchAdyaiH sitairaSTabhirmaGgalaH kalyANo'STamaGgalaH // 1 // site tu karka-kokAhI zvetavarNe'zve karoti pramodaM karkaH " kRgo vA" // ( uNA-23 ) // iti kaH // 1 // kokavadAhanti bhuvaM kokAhaH // 2 // khoGgAhaH zvetapiGgale // 303 // khamudgAhate kholAhaH, pRSodarAditvAt , zvetazvAsau piGgalazca zvetapiGgalastatra // 1 // 303 // pIyUSavaNe serAhaH pIyUSamamRtaM dugdhaM vA tadvad varNo'sya pIyUSavarNastatra sIravadAhanti bhuvaM serAhaH // 1 // __ pIte tu hariyo haye / hariM varNa yAti hariyaH // 1 // kRSNavarNe tu khuGgAhaH khurairgAhate khuGgAhaH // 1 // kriyAho lohito hayaH // 304 // kriyAM na jahA~ti kriyAhaH // 1 // 304 // AnIlastu nIlakaH nIla eva nIlakaH // 1 // atha triyUhaH kapilo hyH| trIn yUthati triyUhaH // 1 // Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / . ... vollAhastvayameva syAt pANDukezaravAladhiH // 305 // ayaM triyaha eva vyomni ullaGghate volAhaH // 1 // 305 // . . urAhastu manAk pANDuH kRSNajo bhaved yadi / urasA Ahanti urAhaH // 1 // surUhako gardabhAbhaH .. ... ... .. sukhena rohati surUhakaH // 1 // vorukhAnastu pATalaH // 306 // .... . vairiNaH khanati vorukhAnaH // 1 // 306 // kulAhastu manAk pItaH kRSNaH syAdyadi jAnuni / kulamAjihIte kulAhaH // 1 // ukanAhaH pItaraktacchAyaH uccainahyate ukanAhaH // 1 // sa eva tu kvacit // 307 // kRSNaraktacchaviH proktaH sa eva ukanAhaH // 307 // kRSNaraktacchAyaH san kvaciducyate // 1 // zoNaH kokanadacchaviH / zoNaH zoNavarNaH // 1 // harikaH pItaharitacchAyaH sa eva hAlakaH // 308 // harireva harikaH // 1 // halati kSamA hAlakaH // 2 // 308 // paGgulaH sitakAcAbhaH pagana lAti paGgulaH // 1 // .. halAhazcitrito hyH| .. citrito kaLUravarNo halavadAhanti halAhaH // 1 // khoGgAhAdayaH zabdA de. zIprAyAH / vyutpattistveSAM varNAnupUrvInizcayArtham / zeSazcAtramallikAkSaH sitairne traiH syAd vAjIndrAyudho'sitaiH / kakudI kakudAvartI nirmuktastvindravRddhikaH // . yayurazvo'zvamedhIyaH Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 abhidhAnacintAmaNau- .. yAti svecchayA yayuH puMliGgaH "haniyA-" ( uNA-733) // iti kidurdvitvaM ca // 1 // azvamedhAya hito'zvamedhIyaH // 2 // prothamazvasya nAsikA // 309 // prothate calati prothaM vRtto nAsAntaHpradezaH "kamigragArti-" // ( uNA225) iti thaH puMklIbaliGgo'yam // 1 // 309 // madhyaM kazyaM azvasya madhyapradezaH kazAmarhati kazyam , tatra hi kazAghAtAdhikAraH, daNDAditvAd yaH // 1 // nigAlastu galoddezaH nigilatyanena nigAlaH, galajatrusandhiH "nyudo praH" // 5 / 3 / 72 // iti ghaJ , galasya uddezaH pradezo devamaNerAvartasthAnam // 1 // __ khurAH shphaaH| khuranti vilikhanti mAM khurAH // 1 // zAyante takSyante zaphAH puMklIbaliGgaH "zaphakapha-" // ( uNA-316 ) // iti phe nipAtyate // 2 // atha pucchaM vAlahasto lAGgulaM lUma vAladhiH // 310 // pavate daMzAdInutsArayati pucchaM puMklIbaliGgaH "pIpUGo hrasvazva" // (unnaa125)|| iti chak, putau chAdayatIti pRSodarAditvAdvA // 1 // vAlAnAM hasta iva daMzavAraNAd vAlahastaH, prazastA vAlA iti vA // 2 // lagati calati lAGlaM puMklIbaliGgaH "dukUlakukUla-" // ( uNA-491) // ityUle nipAtyate // 3 // lUyate lUma klIbaliGgaH "sAtmanAtman-" // ( uNA-916) iti nipAtyate // 4 // vAlA dhIyante'smin vAladhiH puMliGgaH // 5 // 310 // apAvRttaparAvRttaluThitAni tu vellite| apAvartanamapAvRttam // 1 // evaM parAvRttam // 2 // loThanam luThitam // 3 // bellanaM vellitaM tatra // 4 // dhoritaM valgitaM plutottejitotteritAni ca // 311 // gatayaH paJca dhArAkhyAsturaGgANAM kramAdimAH / dhauritAdyA vakSyamANAsturaGgANAM paJca gatayaH, dhriyate gatau sthApyata Abhiriti dhArAH, bhidAditvAdaGi nipAtyate // 1 // 311 // Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / / 503 tatra dhauritakaM dhaurya dhoraNaM dhoritaM ca tat // 312 / / babhrukakazikhikroDagativat 'dhokra gatezcAturye' dhoryate dhoritaM svArthe'Ni ke ca dhauritakam // 1 // yaNi dhauryam // 2 // anaTi dhoraNam // 3 // kte dhoritam // 4 // 312 // tacca naku. lAdInAM gatisadRzam // 1 // valgitaM punaH / agrakAyasamullAsAt kuJcitAsyaM natatrikam // 313 // valganaM valgitam // 1 // plutaM tu laGghanaM pakSimRgagatyanuhArakam / plavanaM plutam // 1 // laGghayate laGghanam // 2 // pakSiNAM mRgANAM ca gatyanuyAyi // 3 // uttejitaM recitaM syAda madhyavegena yA gatiH // 314 // uttejanamuttejitam // 1 // recanaM recitam // 2 // 314 // utteritamupakaNThamAskanditakamityapi / utplutyotplutya gamanaM kopAdivAkhilaiH padaiH // 315 / / utteraNamutteritam // 1 // upanataH kaNTho'sminnupakaNTham // 2 // AskandanamAskanditam // 3 // 315 // AzvIno'dhvA sa yo'zvena dinenaikena gamyate / azvenAhA gamya AzvInaH "ahnA gamye'zvAdInaJ" // 7 // 185 // 1 // kavI khalInaM kavikA kaviyaM mukhayantraNam // 316 // paJcAGgI kavate dantacarvaNAt zabdAyate kaviH "kharebhya iH" // ( uNA- 606 ) // yAM kavI // 1 // khalati calati khalInaM puMklIbaliGgaH "khalihiMsibhyAm-" // ( uNA- 286) // itInaH, khe tAluni lInaM vA / khalinamapi // 1 // kavate kavikA "kuzika-" ||(unnaa- 45) // itIke sAdhuH // 3 // kauti kaviyaM puMklIbaliGgaH "kauteriyaH-" // ( uNA- 375 ) // 4 // mukhaM yanvyate'nena mukhayantraNam // 5 // 316 // paJca aGgAnyavayavA yasyAH paJcAGgI // 6 // vaktrapaTTe tu talikA talasArakam / Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 . abhidhAnacintAmaNau vaktrasya carmamaye paTTe talamastyasyAstalikA // 1 // tale sarati sAthaite vA talasArakam // 2 // ....... - dAmAJcanaM pAdapAzaH ... dAmneva baddho'Jcatyanena dAmAJcanam // 1 // pAdayoH pAzaH pAdapAzaH // 2 // prakSaraM prakharaH samau // 317 // pracchAditaH kSarati calatyanena prakSaraM turaGgasannAhaH "punAmni" // 5 / 3 / 130 // iti bIhulakAd ghaH // 1 // prAvRtaH kharatyanena prakharaH "jtthr"-|| (unnaa-403)| ityare nipAtyate, prakhareti kaThoro vA, AyudhairabhedyatvAt puMsyayam , klIbe'pi vaijayantI, yadAha- prakSaraM prakharo'striyAm // 2 // 317 // . . carmadaNDe kazA...... .. azvAnAM tADanAya carmaNo daNDazcarmadaNDastatra // 1 // kazati kazA // 2 // {" razmau valgA'vakSepaNI kushaa| aznute'nayA razmiH strIliGga: "azo razvAdiH" // ( uNA-688) // iti miH, tatra // 1 // valgatyanayA valgA / valga-vAge api // 2 // avakSipyate'nayA'vakSepaNI // 3 // kuzyati kuzA // 4 // . . paryANaM tu palyayanaM parito'zvapRSThameti paryANaM "kalyANaparyANAdayaH" // ( uNA- 193 ) // iti sAdhuH // 1 // parito'yate'nena palyayanaM "upasargasyAyau' // 2 / 3 / 100 // iti latvam // 2 // vItaM phalgu hayadvipam // 318 // 'vIyate'sAratayA kSipyate vItam , phalgu asAram , hayAzca dvipAzca hayadvipaM senAGgabhUtam // 1 // 318 // vesaro'zvataro vegasarazca . ajantyanena vesaraH "mIjyAji-" // ( uNA- 439.) // iti saraH // 1 // azvena azvAyAM jAto'zvaH sa gardabhapitRkatayA saMjAtahrAso'zvataraH "vatsokSA. zvarSabhAd hAse pit" // 7 // 3 / 51 // iti taraT // 2 // vegena sarati vegasaraH // 3 // ... atha kramelakaH kulanAzaH zizunAmA zalo bholimarupriyaH / / 319 // Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / mayo mahAGgo vAsanto dvikakud durgalaGghanaH / bhUtana uSTo dAzero ravaNaH kaNTakAzanaH // 320 // dIrghagrIvaH kelikIrNaH 505 krAmantyanena kramelakaH "kramerelakaH // ( uNA - 66.) // kramAnelayati kramelastataH svArthe ko vA // 1 // kulaM nAzayati kulanAzaH // 2 // zizornAmA'sya zi zunAmA // 3 // zalati zalaH // 4 // bhUruhAn leDhi bholiH, pRSodarAditvAt // 5 // maruH priyo'sya marupriyaH // 6 // 319 // mInAtyahIn mayaH, 'mayate gacchatIti vAmayaH' ityeke // 7 // mahadaGgamasya mahAGgaH // 8 // vasante bhavo vAsantaH // 9 // dve kakudI asya dvikakud // 10 // durge mArga laGghayanti anena durgalaGghanaH // 11 // bhUtAnihanti bhUtanaH // 12 // uSyate dahyate marauM uSTraH "sUmUkhanyuSibhyaH kit" // ( uNA - 449 ) // iti traT // 13 // dazereSu maruSu bhavo dAzeraH || 4 || rautItyevaM zIlo ravaNaH // 15 // kaNTakA azanamasya kaNTakAzanaH // 16 // 320 // dIrghA grIvA'sya dIrghagrIvaH // 17 // kelyA kIryate sma kelikIrNaH // 18 // karabhastu trihAyaNaH / " kIryate karabhaH "kRzRgRR-" // ( uNA - 329 ) // ityabhaH kaM ziro rabhata unnamayatIti vA // 1 // trINi hAyanAnyasya trihAyaNaH "caturbrahayavasya vayasi " // 2 // 3 / 74 || iti Natvam // 1 // sa tu zRGGkhalakaH kASThamayaiH syAt pAdabandhanaiH // 321 // sa karabho dArunirmitaiH pAdabandhanairyuktaH, zrRGkhalaM bandhanamasya zRGkhalakaH " zRGkhalakaH karabhe" // 7 / 1 / 191 // iti sAdhuH // 1 // 321 // gardabhastu ciramehI vAleyo rAsabhaH kharaH / cakrIvAn zaGkukarNaH 6 gardati zabdAyate gardabhaH "kRzRgR-" // ( uNA - 329 ) // ityabhaH // 1 // ciraM mehati ciramehI // 2 // vADate Aplavate vAleyaH " gayahRdaya - " // ( uNA370 ) // iti nipAtyate, vAlebhyo hita iti vA, vAle valane bhavo vA // 3 // rAsyate rAsabhaH "kRzRgR-" // ( uNA - 329 ) // ityabhaH // 4 // khanati khuraiH " jaThara-" // ( uNA - 403 ) // ityare nipAtyate, khaM mahat kaNThavivaramasyAstIti vA madhvAditvAd raH, khaM zabdaM rAtIti vA // 5 // cakraM maNDalaM mehanAnte'sya cakrIvAn "carmaNvatyaSThIvaccakrIvat - " // 2 / 1 / 96 // iti matau sAdhuH // 6 // zaGkAkRtI karNAvasya zaGkukarNaH // 7 // exe kharaH Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 abhidhAnacintAmaNau atha RSabho vRSabho vRSaH // 322 // vADaveyaH saurabheyo bhadraH zakvara-zAkvarau / ukSA'naDvAn kakudmAn gaurbalIvardazca zAGkaraH // 323 // . . - RSati gacchati RSabhaH // 1 // varSaNAt vRSabhaH "RSivRSi-" // .. ( uNA- 331) // iti kidabhaH // 2 // varSati vRSaH // 3 // 322 // vaDavAyA vRSo vADaveyaH "vADaveyo vRSe" // 6 / 1 / 85 // ityeyaNa // 4 // surabherapatyaM saurabheyaH "catuSpATya-:" / / 6 / / 83 // ityeyaN // 5 // bhandate . bhdrH|| 6 // zaknoti voDhuM zakvaraH "tIvara-" ( uNA- 444 ) // iti varaTi sAdhuH // 7 // zakvara eva zAkvaraH, prajJAditvAdaN // 8 // ukSati mUtreNa bhuvamukSA "ukSitakSi-" // ( uNA- 900) // ityan // 9 // ano vahati anaDvAn "anaso vaheH kvip sazca DaH" // ( uNA- 1006 ) // iti sAdhuH // 10 // kakudasyAsti kakudmAn , aAditvAd matorvatvaM na bhavati // 11 // macchatIti gauH puMstrIliGgaH "yugamibhyAm-" // (uNA- 867) iti DoH // 12 // balaM vardhayati balIvardaH, pRSodarAditvAt , balI vRNAti vA // 12 // zaGkarasyAyaM zAGkaraH // 4 // 323 // ukSA tu jAto jAtokSaH utpanna ukSA jAtokSaH "jAtamahavRddhAdukSNaH karmadhArayAt" // 7 / 3 / 15 // ityat samAsAntaH // 1 // skandhikaH skandhavAhakaH / prazasyaH skandho'styasya skandhikaH // 1 // skandhena vahati skandhabAhakaH // 3 // mahokSaH syAdukSataraH - mahAMzvAsAvukSA ca mahokSaH "jAtamahavRddha-" // 7395 // ityat samAsAntaH // 1 // isita ukSA ukSataraH "vatsokSAvarSabha-" // 7 // 3 // 51 // iti taraT // 1 // vRddhokSastu jaradvaH // 324 // ghRddhazvAsAvukSA ca vRddhokSaH "jAtamahadvaddha-" // 7 / 3 / 95 // ityat samAsAntaH // 1 // jaraMzvAsau gauzca jaradvaH "gostatpuruSAt" // 7 // 3 / 105 // ityat samAsAntaH // 2 // 324 // Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhuumikaannddH| 507 SaNDhatocita ArSabhyaH SaNDhatocito'NDAkarSaNayogya RSabhAya ayamArSabhyaH "RSabhopAnahAJaH" // 7 / 1 / 46 // SaNDatAyogya ityeke // 1 // kUTo bhagnaviSANakaH / kUTyate kUTaH // 1 // bhagnaM viSANamasya bhagnaviSANakaH // 2 // iTcaro gopatiH SaNDo govRSo madakohalaH // 325 // eSaNamiT , iSA carati iTcaraH svecchAcArI 'itvaraH' ityeke petuH // 1 // gavAM patirgopatiH // 2 // sanoti sanati vA SaNDaH "paJcamADDaH" ( uNA168 ) // iti DaH, bAhulakAt satvAbhAvaH / zaNDo'pi // 3 // vRSo'nAkRSTANDaH gauzcAsau vRSazca govRSaH, gavAM vRSo bIjaniSetteti vA // 4 // madena kohalo naTa iva madakohalaH // 5 // 325 // vatsaH zakRtkaristarNaH vadati mAtaraM dRSTvA vatsaH "mAvAvadi-" // (564) // iti saH // 1 // zakRt karoti zakRtkariH "zakRtstambAd-" // 5 / 1 / 100 // iti iH // 2 // tarati tarNaH "iNurvizA-" // (uNA-182) // iti NaH, tRNute bhakSayati, tRNAtIti vA // 3 // damya-vatsatarau samau / damamarhati damyaH, daNDAditvAd yaH, damyate vA // 1 // hasito vatso vatsataraH "vatsokSAzvarSabha-" // 7 / 3 / 51 // iti tara T, hAso dvitIyavayaHprAptiH // 2 // - nasyoto nastitaH nasye nAsAkRte randhre rajjvAdinA uta umbhito nasyotaH // 1 // nAsikAyAM namraH, AdyAditvAt tas "nas nAsikAyAstaH kSudre" // 3 / 2 / 99 // iti nasAdezaH, tato nasto nAsikAyAM kriyate sma nastitaH, tato "Nij bahulaM nAmnaH-" // 3 // 4 // 42 // iti Nici "trantyasvarAdeH" // 7 // 4 / 43 // ityantyasvarAdilope ca ktapratyayaH, nAsAyAM kRtacchidro gaurityarthaH // 2 // SaSThavATa tu syAd yugapArzvagaH // 326 // paJcamaM SaSThaM vA varSe vahati SaSThavATa , pRSodarAditvAt // 1 // yugasya skandhakANDasya pAzrva gacchati yugapArzvagaH, halavoDhetyarthaH / 'damanAya yojitaH' ityeke // 2 // 326 // Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 . . abhidhAnacintAmaNau yugAdInAM tu voDhAro yugya-prAsaGgaya-zAkaTAH / yugaM prAsaGgaM ca vahati yugyaH, prAsaGgayaH, " vahati rathayugaprAsaGgAt " // 7 // 1 / 2 // iti yaH / / 1 // 2 // zakaTaM vahati zAkaTaH "zakaTAdaN" // 7 // 1 // 7 // 3 // sa tu sarvadhurINaH syAt sau vahati yo dhuram / / 327 // - sarvI dhuraM vahati sarvadhurINaH "vAmAdyAderInaH" // 7 // 1 // 4 // 1 // tatra // 6 // ekadhurINakadhurAvubhAvekadhurAvahe / ekA ekasya vA dhUrekadhurA tAM vahati ekadhurINaH ekadhuraH "azvakAdeH" // 7 // 1 / 5 // itIno'kArazca pratyayau // 1 // 2 // dhurINa-dhurya-dhaureya-dhaureyaka-dhuraMdharAH // 328 / / . dhUrvahe dhuraM vahati dhurINaH 'paramatamanumataM svamataM bhavAte' iti matAntareNa InaH // 1 // , "dhuro yaiyaN" // 7 / 1 / 3 // iti ye dhurthaH // 2 // eyaNi dhaureyaH // 3 // matAntareNa eyakaNi dhaureyakaH // 4 // dhurAM dhArayati dhuraMdharaH "dhArerdharca" // 5 / 1 / 113 // iti khe sAdhuH // 5 // 328 // dhuraM vahati dhUrvahaH, lihAditvAdac, ___ atha galirdaSTavRSaH shkto'pypuurvhH| galati bhakSayatyeva galiH " padipaThi-" / / ( unnaa-607)|| iti iH // 1 // sthaurI pRSThayaH pRSThavAhyaH sthUrANAM pazcAjjaGghAbhAgAnAmidaM sthauraM balaM tadasyAsti sthaurii| 'sthUrI' ityanye // 1 // pRSThe sAdhuH pRSThayaH // 2 // pRSThena vAhyate pRSThavAhyaH // 3 // dvidan SoDan dvi-SaDdau / / 329 // dvau dantAvasya dvidan "vayasi dantasya datRH" // 7 / 3 / 151 // 1 // evaM SaD dantA asya SoDan " ekAdazaSoDaza-" // 3 / 2 / 91 // iti sAdhuH // 2 // 329 // vahaH skandhaH Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 501 4 bhUmikANDaH / " pRSasya skandhaH, vahantyanena vahaH "gocarasaMcara-" // 5 // 3 // 13 // // iti ghaH // 1 // ___aMzakUTaM tu kakudaM aMzayoruparibhAge kUTaM zikharamaMzakUTam // 1 // kakate kakuda puMklIbaMliGgaH "kakeNidvA" // ( uNA-243) // ityudaH / kakut-kakudAvapi // 2 // naicikaM shirH| nIcaizcarati necikam / 'naicikI' ityanye // 1 // __ . viSANaM kUNikA zRGga beveSTi viSANaM triliGgaH "kRpiviSi-" // (uNA-191) // ityANak // 1 // kUSayati kUNiH, DayAM khArthe ke va kUNikA // 2 // zRNAti ra "zAI." // (unnaa-96)|| iti ge nipAtyate, puMklIbaligaH // 3 // sAsvA tu galakambalaH // 330 / / sasti svapitIva niSkriyatnAt sAnA "SaNit" // ( uNA-259 ) // iti nH||1|| galasya kambala iva lambamAnavAd galakambalaH // 2 // 330 // gauH saurabheyI mAheyI mAhA surbhirrjunii| usA'nyA rohiNI zRGgiNyanaDvAenaDuyuSA // 331 // tampA nilimpikA taMvA gacchati gauH puMjIliGgaH // 1 // surabhyA apatyaM saurabheyI // 2 // mAhAyA apatyaM mAheyI, mayAM bhaveti vA nadyAditvAdeyaNa // 3 // 'mAhag mAne' mAhyate mAhA // 4 // suSTu rabhate surabhiH "padipaThi-" // (uNA-607) // iti i.AgamasyAnityakhAt "rabho'parIkSAzavi" // 4 / 4 / 102 // iti nAgamAbhAvaH // 5 // ayaMte arjunI // 6 // vasati kSIramasyAmulA "Rjyaji." // ( uNA-388) / iti kid raH // 7 // na hantyanyA "sikyAsyAvya-" // (uNA-364) / iti ye nipAtyate // 8 // rohatyavazyaM rohiNI // 9 // zRGgamastyasyAH zRGgiNI, zRGgiNyAdayaH sAmAnyA api vizeSa vartante // 10 // anaDvAhI anaDuhI, anaDuzabdAda gaurAdipAThasAmarthyAd vikalpena kRtavA''dezAt GI // 11 // 12 // uSatyazivamuSA // 13 // 33 // tAmyati tampA " pampAzilpAdayaH " // (unnaa-300)| iti nipAtanAt paH // 14 // nilimpati nilimpA " nigavAde ni" // 5 // 1 // 61 // iti zaH, ke nilimpikA // 15 // japAditvAt pasya vatve tavA // 16 // sA tu varNairanekadhA / Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNIsA gauH zabalAdibhirvaNairanekabhedA bhavati, yathA zabalA, dhavaletyAdi // 1 // paSThIhI garbhiNI praSThaM vahati paSThauhI, gaurAditvAt DI // 1 // garbho'styasyA garbhiNI / 'paSThIhI pAlabhiNI' ityamaraH // 2 // . vandhyA vazA badhnAti prasUtiM vandhyA "sthAchAmA-" // ( uNA-355) // iti yH||1|| vaSTi kAmayate paraM vazA // 2 // . vehad vRSopagA // 332 // vihanti gacchati vRSaM vahat "saMzcadvahat." // ( unnaa-882)|| iti kati nipAtyate // 1 // vRSamupagacchati vRssopgaa| vihanti garbhAmati 'vehad garbhopadhAtinI' ityamaraH // 1 // 32 // avatokA sravadgarbhA avanutaM tokamapatyamasyA avatokA, apaprasavavatI / ' mRtaktsA savadgarbhA' : iti mAlA // 1 // ... vRSAkrAntA tu sndhinii| vRSeNa Akramyate vRSAkrAntA, sandhAna sandhA garbhagrahaNamastyasyAH sandhinI, zikhAditvAdin / 'adugdhA dohakAle tu sandhinI' iti kAtyaH / 'sandhinyakAladugdhA gauSAkAntA ca sandhinI' iti tu zAzvataH // 1 // prauDhavatsA baSkayiNI prauDho vatso'syAH prauDhavatsA ciraprasUtetyarthaH, SaSkate'tikAmati baSkayazcirakAlaH "gayahRdayA- // ( uNA-370 ) // iti nipAtyate, so'styasyA baSkayiNI // 1 // dhenustu navasUtikA // 333 // dhayantyenAM dhenuH "dheH zit // ( uNA-787 ) // iti nuH // 1 // navA pratyamA sUtirasyA navasUtikA // 333 // ___pareSTurbahusUtiH syAt paramicchati pareSTuH, pRSodarAditvAt / baDhI sUtirasyA bahusUtiH // 1 // gRSTiH skRtprsuutikaa| girati gRSTiH "yo gRS ca" || ( uNA-649) / / iti tiH // // 1 // prajane kAlayopasaryA Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikANDaH / " prajane garbhagrahaNe prAtaH kAlo'syA: kAlayA // 1 // upasriyate vRSeNopasaryA "varyopasaryA-" // 5 // 1 / 32 // iti ye sAdhuH // 2 // sukhadohyA tu suvratA // 334 // sukhena duhyate sukhadogdhA zobhanaM vratamasyAH suvratA suzoletyarthaH // 1 // 334 // duHkhadohyA tu karaTA karoti khedaM karaTA "dibyavi." // (uNA-142) // ityaTaH, duHzAletyarthaH // 1 // bahudugdhA tu vaJjulA / bahu pracura dugdhamasyA bahudugdhA, vajati vaJjulA "kumulatumula-* // (uNA487 ) // iti nipAtyate // 1 // droNadugdhA droNadughA droNaparimeyaM dugdhamasyA droNadugdhA // 1 // droNaM dugdhe droNadughA "duherdughaH // 5 / 1 / 145 // iti sAdhuH // 2 // pInonI pAvarastanI // 335 / / pInamUdho'syA: pInodhI "striyAmUdhaso n" // 7 // 3 // 169 // iti samAsAntaH "UnaH" / / 2 / 4 / 7 // iti GI // 1 // pAvarAH stanA asyAH pAvarasvanI "asahana vidyamAna-" // 2 // 4 // 38 // iti GI // 2 // 335 // pItadugdhA tu dhenuSyA saMsthitA dugdhabandhake / - pItaM dugdhamasyAH pItadugdhA // 1 // dhenureva dhenuSyA "hRdyapadya-" // 7 // 1 // 11 // iti ye nipAtyate, ARNazuddheradhamaNena. uttamarNasya bandhe sthApitA // 2 // .. naicikI tUtamA goSu nIcaizcarati naicikI "carati" // 6 / 4 / 19 // itIkaNa "prAyo'vyayasya" // 7 / 4 / 65 // ityantyasvarAdilopaH // 1 // . paliknI bAlagIMNI // 336 / / * palati garbha gacchati palitA saiva paliknI " kaH palitAsitAt // // 2 // 4 // 37 // iti GyAM sAdhuH 'malinI bAlagarbhiNI' iti mAlA // 1 // 336 // samAMsamInA tu sA yA prativarSa vijAyate / - samAM samAM vijAyate samAMsamInA "samAMsamInAdyavIna-" // 11 // 15 // iti Ine nipAtyate // 1 // svAdacaNDI tu sukarA Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 abhidhAnacintAmaNau.. na caNDate'caNDI akopanetyarthaH, zoNAditvAt hI, sukhena kriyate vo murUma // 1 // vatsakAmA tu vatsalA / / 337 // . ." vatsaM nehAt kAmayate vatsalAmA // 1 // vatsaM lAti vatsalA, vatsAMstyasyA vA sidhmAditvAllaH // 2 // 337 // catustrehAyaNI dvayekAda hAyanyekAdivarSikA / :: catuHzabdAt trizabdAcca hAyaNI catvArastrayazca hAyanA vayaHpramANamAsyaciturhAyaNI caturvarSA, trihAyaNI trivarSA gauH " saMkhyAdeAyanAdvayasi " // 2 // 4 // 9 // iti DI " catusnehAyanasya vayasi" // 2 / 3 / 74 // iti Natvam - 1 // dvizabdAdekazabdAca hAyanI dvihAyanI dvivarSA // 1 // ekahAyanI ekavarSA nauH // 5 // ekAdIni varSANyasyA ekAdivarSikA / atraikavarSAdayazcaturhAyaNyAdInAM prAtilomyena yathAsaMkhyaM paryAyA labhyante // 1 // . ApInabhUdhaH ApyAyate sma ApInaM puMklIbaliGgaH "sUyatyAdi-* // 4 // 2 // 70 // iti ktasya natvaM "AGo'ndhUdhasoH // 4 / 1 / 93 // iti pyAdezaH // 1 // udyate gavA, vahati kSIramiti vA UdhaH klIvaliGga: "chadivahibhyAM chandodhI ca." // ( uNA954) // ityas // 2 // goviTa tu gomayaM bhUmilepanam // 338 // gavAM viD viSThA goviT // 1 // goH purISa gomayaM puMklIbaoNlaGgaH "goH puroSa" // 6 / 2 / 50 // iti mayaT // 2 // bhUmilipyate'nena bhUmilapanam / pavitrabhapi // 3 // zuSka tu tatra gogranthiH karISa-chagaNe api| tatra gomaye zuSke udvAne goH purISasya pranthi!pranthiH // 1 // kIryate'nA karISaM puMklIbaliGgaH "kRtRbhyAm" // ( uNA-553 ) // itISaH // 2 // chAdyate vahiranena chagaNaM "cikaNa-" // (uNA-190) // ityaNe nipAtyate // 3 // - gavAM sarva gavyaM - sarva kSIrAdi goridaM gavi bhavamityAdiSvaryeSu vA gavyam // 1 // bane gokulaM godhanaM dhanam // 339 // vrajantyasmin vrajo gosaMbandhI samUhaH puMklIbaliko'yaM "gocarasaMcara-1 // 5 3 / 131 // iti ghe sAdhuH, tatra // 1 // gavAM kulaM gokulam // 2 // gAva eka dhanamatra godhanam // 3 // dhanati dhanam // 4 // 339 // Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajane syAdupasaraH prajAyate'smin pazUnAM garbhagrahaNakAlaH prajanastatra, " na janavadhaH ' // 4 / 3 / 54 // iti ghaJi vRddhyabhAvaH // 1 // strISu puMsAM prathamamupasaraNamupasaraH " sRglahaH prajanAkSe || 5| 3 | 31 // ityal // 2 // ( kIla: H puSpalakaH zivaH / kIlyate rajjvA badhyate'smin kIlaH puMstrIliGgaH // 1 // puSpati puSpala: muralorala - " ( uNA - 474 ) // iti sAdhuH svArthe ke puSpalakaH // 2 // zete bhuvi zivaH // 3 // bandhanaM dAma saMdAnaM badhyate'nena bandhanam // 1 // dAyate rakSyate'nena dAma strIklIvaliGgaH "mn"| ( uNA - 911) // iti man // 2 // saMdIyate rakSyate'nena saMdAnam // 3 // pazurajjustu dAmanI // 340 // pazUnAM bandhanAya rajjuH pazurajjuH, dyati dAmanI, pRSodarAdikhAt // 1 // 340 // ajaH syAcchagalaH cha|gazchago vastaH stabhaH pazuH / 66 "2 ajatyajaH // 1 // chyati chagala: chor3eggAdiva // ( uNA 471) // ityalaH // 2 // " gamyami- " // ( uNA - 92 ) // iti ge chAgaH // 3 // zRGgazArGga-" || ( uNA-96 ) // iti ge nipAtanAt chagaH // 4 // vaste chAdayati vastaH 16 ' damyami " || ( uNA 200 ) // iti taH // 5 // stabhyate stabhaH sthAdilAt kaH | 'tubhaH' ityamaraH // 6 // spazati pazuH // 7 // A ajA tu chAgikA maJjA sarvabhakSA galastanI // 341 // ajati vAtamajA // 1 // chyati chAgI // 2 // maJjiH sautraH ' maJjati majjA // 3 // sarva kaTutiktaprAya markapatrAdi bhakSayati sarvabhakSA || 4 || gale stanau asyA 4 bhUmikANDaH / galastanI // 5 // 341 // yuvA jo varkaraH 513 taruNaH pazuH vriyate varkaraH " kizutrRbhyaH karaH avau tu meSorNAyu-hUDo -raNAH / 97 // ( uNA - 435 ) // 1 // uro meNTako vRSNireDako romazo huDuH / / 342 // saMphAla : zRGgiNo bheDaH avyate'viH " padipaThi ' // ( uNA - 607 ) // iti istatra // 1 // mInAti Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 abhidhAnacintAmaNI hinasti meSa: puMklIbaliGga: " vRkRtamI " // ( uNA - 540 ) // iti SaH, miSati spardhate vA ||2|| UrNA'styasya UrNAyuH " UrNAhaMzubhamo yus " // 712 / 17 // 3 // hUyate huGa: "kuguhu - "|| ( uNA - 170 ) // iti ki u:, hoDati gacchatIti vA // 4 // iyatyuraNa: " cikkaNa." ( uNA - 190 ) // ityaNe nipAtyate, 'uraNaH kaNDavAdI " uraNyati devatAH prINAti vA, ucca raNo'syeti vA, uH kharapratirUpakamadhyayam // 5 // iyarkyurabhraH " khurakSura- " // ( uNA - 396 ) // iti re nipAtyate, uccai ramate, uru bhramatIti vA pRSodarAditvAt // 6 // mehati meNDhaH pRSodarAditvAt // 7 // varSati vRSNi: " RddhRsR-" // uNA- 635 ) // iti kit NiH // 8 // ijyate devatA anena eDakaH " kIcaka- " // ( uNA - 33 ) // itya ke nipAtyate // 9 // romANi santyasya rAMmazaH, lomAditvAt zaH ||10|| hoDati huDuH " pUkAhRSi-" // ( uNA729 ) // iti kiduH || 11|| 342 || saMphalati saMphAlaH, jvAlAditvAt NaH // 12 // zRGgamastyasya zRGgiNaH " phalabahIt- " // 7 / 2 / 13 // itInaH || 13|| bhile: sautrAt lihAdyaci DalayoraikyAd bheDaH ||14|| " 68 meSI tu kurarI rujA / jAlakinyavilA veNI " miSati meSI ||1|| kurati zabdAyate kurarI "mRyundi " // ( uNA- 399 ) // iti kidaraH ||2|| rujati rujA // 3 // jAlakaM romaguccho'styasyA jAlakinI // 4 // na vilati bhinatyavilA, avIn lAtIti vA // 5 // veNate veNI // 6 // atheDikkaH zizuvAhakaH / / 343 // pRSThazRGgo vanAjaH syAt ijyate kautukAdiDikka : "niSkaturuSka- " // ( uNA - 26 ) // iti ke nipAtyate // 1 // zizuM vahati zizuvAhakaH // 2 // 343 // pRSThe zyAmasya pRSThataH // 3 // vanayAjo vanAjaH // 4 // avidugdhe tvaveH param / soDhaM dUsaM marIsaM ca avizabdAt pare soDhAdaya: averdugdhamavisoDham // 1 // avidUyam // 2 // avimarIsaM averdugdhe soDhadUsamarIsam " || 6 |2|64 // iti sAdhavaH // 3 // kukkuro vakravAladhiH // 344 // asthibhug bhaSaNaH sArameyaH kauleyakaH zunaH / (6 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / zuniH zvAno gRhamRgaH kurkuro rAtrijAgaraH // 345 / / rasanAliT rataparAH kiil-shaayi-vrnnaa-'ndukaaH| . zAlAvRko mRmadaMzaH zvA kokata'sthyAdikamAdatte kukkuraH " zvazura-" // ( uNA-426) // ityure nipAtyate, kukitti kurati zabdAyate vA // 1 // vakro vAladhirasya vakravAladhiH // 2 // // 344 // asthIni bhuGkte asthibhuk // 3 // bhaSati kutsitaM vA'syate bhaSaNaH / bhaSako'pi // 4 // saramAyA apatyaM sArameyaH // 5 // kule gRhe bhavaH kauleyaka: " kulakukSi-" // 6 // 3 // 12 // ityeyakam // 6 // zunati gacchati zunaH // 7 // "nAmyupAntya-" // ( uNA-609) // iti kidipratyaye zuniH // 8 // zobhana AnaH prANo'sya zvAnastAlavyAdiH // 9 // gRhasya mRgo gRhamRgaH // 10 // kiratyasthi kurkuraH zvazura-" ( uNA-426 ) // ityure nipAtyate // 11 // rAtri jAgarti rAtrijAgaraH // 12 // // 345 // rasanayA leDhi rasanAliT // 13 // ratazabdAt parAH kIlAdayaH-ratena kIlyate badhyate ratakIlaH, rate kIlanamasyeti vA ||14||rte zete ratazAyI // 15 // ratena vraNamasya ratavraNaH // 16 // ratamevAnduko bandhanamasya ratAndukaH // 17 // zAlAyAM gRhe vRka: zAlAvRkaH // 18 // mRgAn dazati mRgadaMzaH // 19 // zvayati zvA "zvanmAtari." / ( uNA-902) // ityani- nipAtyate // 20 // zeSazcAtra zunI krodhI rasApAyI zivAriH sUcako ruruH| vanaMtapaH khajAtidviT kRtajJo bhallahazca saH // 1 // . dIrghanAdaH purogAmI syAdindramahakAmukaH / maNDalaH kapilo grAmamRgazcandramaho'pi ca // 2 // alAstu sa rogitaH // 346 // alpate vAryate dazanabhayAdalarka unmattaH zvA "nisskturussk-"|| (unnaa-26)|| iti ke nipAtyate, saMjAtagarAdiprayogatvAd yakSmAdiroga: saMjAto'sya rogitaH vizvakamtu kuzalo mRgavye vizva kat kutsitaM dravati vizvakadruH " haripItaH // ( uNA-045 ) // iti DiTaH, vigataM zvakadanamasyetyeke // // .. saramA shunii| .. ... Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAmacintAmaNIsarati saramA " sUpaprathi-" // ( uNA-347 ) // ityama: // // devazunI, vizeSavRttirapyasau sAmAnyeSvabhidhAnAt // 2 // viTcaraH zUkare grAmye vizaM gUthaM caratyatti viTcara: prAmyazUkaraH // mahiSI yamavAhanaH // 347 / / rajasvalo vAhariparjulAyaH sairibho mahaH / dhAraskandhaH kRSNazRGgo naranto daMzamIrukaH // 348 // .. raktAkSaH kAsaro hNskaaliitny-laaliko| .. . mahati mahiSaH "mahyavibhyAM Tit-" // (uNA-547 ) // itISaH, mayAM zete pA, pRSodarAditvAt // 1 // yamena pAtyate yamavAhanaH / yamaratho'pi // 2 // 347 // . rajo'styasya rajakhalaH // 3 // vAhAnAmazvAnAM ripurvAharipuH // 4 // 'luliH sautraH' lolati paGke lulAyaH "kuliluli-" // (unnaa-372)|| iti kAyaH // 5 // sIyate badhyate saribhaH "siTikibhyAmibhaH sairaTiTau ca" || ( uNA-332) // iti sAdhu: sIribhirdantIti, sIriMbhaH kuTumbI tasyAyamiti vA // 6 // mahati mahaH // 7 // dhIraH sthiraH skandho'sya dhIraskandhaH // 8 // kRSNaM zRGgamasya kRSNazRGgaH // 9 // jIryati jaranta: "javizibhyAmantaH " || ( uNA-219) // 10 // daMzebhyo bhIruko daMzabhIrukaH // 11 // 348 // rakte akSiNI asya raktAkSaH // 12 // 'kAmRG zabdakutsAyAma' kAsate kAsara: "RchicaTi-"|| ( uNA-397 ) // ityaraH ghartiH kaM jalamAsarati vA, ISat sarati mahAkAyatvAditi vA // 13 // haMsakAlyAkhanayo haMsakAlAMtanayaH // 14|| lAlAH santyasya lAlikaH, bIhyAditvAdikaH // 15 // zeSazcAtra- : .. mahiSe kaluSaH piGga kamaho gddsvrH| herambaH skandhAzca // 15 // : araNyaja'smin gavalaH . . .. asmin mahiSe'raNyasaMbhave gavaMta zabdAyate gavalaH "mRdikandi-" // ( unnaa465)|| ityalaH // 1 // siMhaH kaNThIravo hariH // 349 // haryakSaH kesarIbhAriH paJcAsyo nakharAyadhaH / mahAnAdaH paJcazikhaH pArindraH patyarI mRgAt / / 350 // Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / zretapiGgo'pi hinasti siMhaH " hiMseH sim ca " // (uNA 588) / iti haH, aci vA, pRSodarAditvAt // 1 // kaNThe ravo dhvanirasya kaNThIravaH, pRSodarAditvAdItvam // 2 // harati prANAn hariH // 3 // 349 // piGgale akSiNI asya haryakSaH // 4 // kesarAH skandhasaTAH santyasya kesarI // 5 // ibhAnAmariribhAriH // 6 // paJca AsyAni mukhAni, mukhena pAdaizca yoddhRtvAdasya paJcA''syaH, paJcyate paJcaM vistAravadAsyamasyati vA // 7 // nakharA Ayudhamasya nakharAyudhaH // 8 // mahAn nAdo'sya mahAnAdaH // 9 // paJca zikhA asya paJcazikhaH, paJcabhiH zyati vA // 50 // pAriSu zakteSvindraH pArindraH, pRSodarAditvAt / pArIndro'pi // 11 // mRgazabdAt paraH patirarizva, mRgANAM dvIpyAdizazakAntAnAM patirarizca mRgapatiH // 12 // mRgAriH // 13 // // 350 // zvetazvAsau piGgazra zretApiGgaH // 14 // zeSazcAtra siMhe tu syAt palaMkaSaH / zailATo vanarAjazca nabhaHkAnto gaNezvaraH // 1 // zRGgASNISo raktajihvo vyAdIrNAsyaH sugandhikaH / atha vyAghro dvIpI zArdUla-citrako / citrakAyaH puNDarIkaH vyAjighrati vyAghraH // 1 // dvIpamastyasya tannivAsitvAd dvIpI // 2 // zRNAti zArdUla: "dukUla." // ( uNA-491) // ityUle nipAtyate // 3 // citrakazcitravarNasvAt // 4 // citraH kAyo'sya citrakAyaH // 5 // puNati zobhate puNDarIkaH "sRnniik'|| ( uNA-5 ) // itIke nipAtyate // 6 // tarazustu mRgAdanaH // 351 // . tarati tarakSaH "nRpalimalerakSuH" // ( uNA - 827) // 1 // mRgAnatti . mRgAdanaH // 2 // 351 // zarabhaH kuJjarArAtirutpAdako'STapAdapi / - zRgAti hastinaM zarabhaH "kRzaga-" || ( uNA-329 ) // ityabhaH // 1 // kunnarANAmarAtiH kuJjarArAtiH // 2 // UrdhvAH pAdA asya utpAdakaH // 3 // aSTau pAdA asya aSTapAd "susaGkhyAt' // 7 // 3 / 150 // iti pAdbhAvaH / aSTApado'pi // 4 // Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 abhidhAnacintAmaNau- gavayaH syAd vanagavo gosadRkSo'zvavAraNaH // 352 // gavate gavayaH "kuguvali-" // ( uNA-365 ) // ityayaH / / 1 // vanasya gaunagavaH // 2 // goH sadRzo gosadRkSaH // 3 // azvAn vArayatyazvavAraNaH // 4 // 352 // khaDgI vAdhrINasaH khaDgo gaNDakaH khar3agaH zRGgamastyasya khaDgI // 1 // vAdhrIva nAsikA'sya vAdhroNasaH "asthUlAca nasaH" // 7 / 3 / 161 // iti nasAdeza. // 2 // khaDati bhinatti khaDgaH "gamyami-" // ( uNA-92 ) iti gaH // 3 // gaNDati saMhanyate gaNDakaH // 4 // atha kiraH kiriH / bhUdAraH sUkaraH kolo varAhaH kroDa-potriNau // 353 // ghoNI ghRSTiH stabdharomA daMSTrI kiTyA-''syalAGgalau / AkhanikaH ziromarmA sthUlanAso bahuprajaH // 354 // kirati kSamA kira: "nAmyupAnya-" // 5 // 1 / 54 / / iti kaH // 1 // "nAmyupAntya-" // ( uNA-609) / ityAdinA uNAdike kidipratyaye kiriH // 2 // bhuvaM dArayati bhUdAraH // 3 // suyate preyate sUkaraH "sUpuSibhyAM kit" // ( uNA436 ) // iti karaH // 4 // kolati saMstyAyati pInatvAt kolaH // 5 // ghRNoti gharAhaH "vRkaTi-" // ( uNA--591) ityAhaH, varamAhantIti vA, vara AhAro'syeti pRSodarAditvAdvA // 6 // kirati koDa: "vihaDa-" / / ( uNA-172) / ityaDe nipAtyate, kruDeH sautrasya vA'c // 7 // potraM mukhAgramastyasya potrI // 8 // // 353 // ghoNo'styasya ghoNI, zikhAditvAdin // 9 // ghRSyAd ghRSTiH " tikRtau nAmni" // 5/1 / 71 // iti tik // 10 // stabdhaM romAstyasya stabdharomA // 11 // daMSTrA'styasya daMSTrI // 12 // kerati kiTi: " nAmyupAntya-" // ( unnaa-609)| iti kidiH // 13 // AsyaM dArakatvAllAGgalabhivA'sya AsyalAGgalaH // 14 // Akhanati AkhanikaH " AGaH paNipani-" // ( uNA-39) // iti bahubaca. nAdikaH, AkhanaH khAtavizeSaH so'syAstIti vA // 15 // zirasi marmA'sya ziromarmA // 16 // sthUlA nAsAsya sthUlanAsaH // 17 // baDhyaH prajA asya bahuprajaH // 18 // 354 // zeSazcAtra sUkare kumukhaH kAmarUpI ca salilapriyaH / talakSaNo vakradaMSTraH paGkakrIDanako'pi ca // . Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhuumikaannddH| 519 bhAllUke bhAlUka-kSA-'cchabhalla-bhallUka-bhallukAH / . bhallate hinasti bhAllUkaH bhallUkaH " kaNibhallerdIrghazca vA" / / ( uNA-60 ) iti Uke sAdhU / / 1 // 2 // bhAlayate bhAlUkaH " mRmanyaji-" || ( uNA-58) / / ityUkaH // 3 // Rjyati RkSa: " RjiriSi-" // ( uNA-567 ) // iti kit saH, RNotIti vA // 4 // acchetyAbhimukhyArthe'vyayamH' Abhimukhyana bhallate acchabhallaH // 5 // bhallate bhallukaH 'mivami-" // (uNA-51) // ityukH||6|| sRgAlo jambukaH pheruH pheraNDa: pheravaH zivA // 355 // ghoravAsI bhUrimAyo gomAyusuMgadhUrtakaH / hUravo bharujaH kroSTA sarati bhayena sRgAlaH 'sartergo'ntazca' // (uNA ..478) // ityAlaH, asRgAlIyate'tra, asRg gilatIti vA, pRSodarAditvAt / tAlavyAdirapi // 1 // jamati jambukaH " kaJcuka-" // (uNA-57) // ityuke nipAtyate // 2 // 'phe' iti rauti pheruH, pRSodarAditvAt // 3 // 'phe' iti raNati pheraNDaH " picaNDa-" // (uNA- 176 ) / ityaNDe nipAtyate // 4 // 'phe' iti ravo'sya pheravaH // 5 // zete divA zivA 'zakunA. vedanI' iti nairuktAH / zRgAle'pyayaM strIliGgaH, yat zAzvata:-'zivaH kIlaH zivA koSTA bhavedAmalakI zivA' n6 // 355 // ghoraM vAsyate ghoravAsI // 7 // bhUriH pracurA mAyA'sya bhUrimAyaH // 8 // gAM minAti gomAyuH "mivahi-" // (uNA726 ) // iti NiduH // 9 // mRgAn dhUrvati mRgadhUrtaH "zIrI-" // ( uNA201 ) // iti kitU taH, mRgeSu dhUrta iti vA // 10 // hU iti ravo'sya hUravaH // 11 // bibharti bharujaH " uTajAdayaH " // ( uNA-134 ) // iti nipAtyate // . 12 // krozati koSTA " kRsikami-" // ( uNA-773) // iti tun "kruzastunastRca puMsi" // 1 // 4 / 91 // iti tRjAdezaH // 13 // zivAbhede'lpake kikhiH // 356 // alpAyAM zivAjAtau kauti kikhiH strIliGgaH " korDikhiH" // ( uNA-626) . pRthau guNDiva-lopAko bRhati zivAbhede gRNAti guNDiva: " pravAhA-" // ( uNA-514 ) // iti ve nipAtyate // 1 // lumpati lopAkaH " mavAka-" // ( uNA-37 ) // iti nipAtanAdAkaH // 2 // Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * abhidhAnacintAmaNaukokastvIhAmRgo vRkaH / araNyazvA kokate'jAdikamAdatte kokaH // 1 // IhayA mRgyate IhAmRgaH, IhA mRgasyevAsya vA // 2 // 'kuki vAka AdAne' varkate'jAdikamAdatte vRkaH, vRNotIti vA "vici. puSi-" // uNA-22 / // iti kita kaH // 3 // araNyasya zvA araNyazvA // 4 // markaTastu kapiH kIzaH plavaGgamaH // 357 / plavaGgaH plavagaH zAkhAmRgo haribalImukhaH / vanaukA vAnaraH 'mArkeH sautraH' markati markaTaH " divyvi-"|| ( uNA-142 ) // ityaTaH // 1 // kampate calati kapiH " ambhikunntthi-"| ( uNA-614 ) // iti inalopazca // 2 // ciketi jAnAti kIzaH " tiniza-" // ( uNA-537) // iti ize nipAtyate, kIti zabdamISTe vA // 3 // plavena gacchati plavaGgamaH, plavaGgaH, plavaMgaH " nAmno gamaH khaDDau ca-" // 5 / 1 / 131 // iti sAdhavaH // 4 // 5 // 6 // pravaGgo'pi // 357 / / zAkhAsaMcArI mRgaH zAkhAmRgaH // 7 // harati hariH // 8 // balyastvaksakocA mukhe'sya balImukhaH // 9 // bane oko'sya vanaukAH // 10 // vanati vanaM vAnaraH " jaThara-" // ( uNA-403 ) // ityare nipAtyate, vane ramate vanarastasyAyamiti vA, pakSe naro vA // 11 // athAsau golAGgalo'sitAnanaH // 358 / / asau vAnaraH kRSNamukhaH, goriva lamba lAgaeNlamasya golAGgelaH, gAM lakkRti ullaGghate vA // 1 // 358 // mRgaH kuraGgaH sAraGgo vAtAyu-hariNAvapi / mRgyate vyAdhairmRgaH // 1 // kurati mAryamANaH kuraGgaH "viDivili-" / / (uNA-101) // iti kidaGgaH, ko ragatIti vA // 2 // sarati sAraGgaH "sRvRnabhyo Nit" // ( uNA-99 ) // ityaGgaH, sAraM gacchatIti vA // 3 // vAtameti pAtAyuH "kRvApAji." // (umA-1) // ityuN / 'vAtaM zuSkamayate vAtAyuH' ityanye // 4 // hriyate gItena hariNaH "druhRvRhi-" // ( uNA-194 ) // itINaH // 5 // zeSazcAtra mRge tvajinayoniH syAt // mRgabhedA ruru-nyaGku-raGku-gokarNa-zavarAH // 359 // Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 4 bhUmikANDaH / 521 camUru-cIna-camarAH samUrai-Na-irya-rauhiSAH / kadalI kandalI kRSNazAraH pRSata-rohitau // 360 // mRgANAM bhedA vizeSAH, roti ruruH mahAn kRSNasAraH "rupUbhyAM kit" // ( uNA807 ) // iti ruH // 1 // nyaJcati nyathaiH trikeNa vipulonnataH zambarAkRtiH "neracaH" // ( uNA-724 ) // ityuH, nyaGkavAditvAt katvam // 2 // ramate rakuH "kaishiishmi-"|| ( uNA-749 ) // iti kuH // 3 // goriva karNo'sya gokarNaH // 4 // zaM vRNoti zaMvaraH alpo hariNaH // 5 // 359 // camati camUraH mahAgrIvo dhavalakesaravAladhiH "camerUruH" // (uNA - 8 19) // 6 // cIyate cInaH zitakoDa: // 7 // camati camaro gAvizeSaH "RchicaTi-" // (uNA-397 ) // ityaraH // 8 // samUyate samUraH "khurakSura-" // ( uNA-396 / // iti nipAtyate // 9 // etyeNaH "iNurviza-" // ( uNA-182) // iti NaH // 10 // Rza gatau stutau vA' svarAdistAlavyAntazca, Rzyate RzyaH hariNaH prAyo mRduzRGgaH "RzijaniH" // ( uNA361) // iti kid yaH // 11 // rohati rohiSaH, rohati zvetarAjIyukta; "ruhevaddhizca // ( uNA-548 ) // itISaH // 12 // kadyate kadalI "mRdikandi-" || ( uNA-465) // ityalaH, striyAmayam, yadAha "kadalI tu bile zete mRdubhava krburaiH| nIlA romabhiryuktA sA viMzatyamulAyatA // 1 // " // 13 // kandAn lAti kandalI zyAmavarNA hastAyAmA mahodarI, triliGgo'yam / amarastveto matvarthIyenantAvAha // 14 // kRSNena varNena zAraH zabala: kRSNazAra: // 15 // pRSatA vindavaH santyasya pRSataH bindumAn // 16 // rohito rohitavarNaH / / 17 // 360 // dakSiNA tu sa mRgo yo vyAdhairdakSiNe kSataH / dakSiNamaGgamIma kRtavraNamasya dakSiNA vyAdhairdakSiNabhAge kRtavaNaH "dakSiNermA nyAyoge' // 71.3 / 143 / / ityan samAsAntaH // 1 // vAtapramIrvAtamRgaH vAtaM pramimIte vAtAbhimukhadhAvanAd vAtapramIH "vAtAt pramaH kit" // (uNA-713) // iti IH / / 1 / vAtAbhimukho mRgo vAtamRgaH // 2 // zazastu mRdulomakaH // 361 // zUliko lomakarNaH Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 abhidhAnacintAmaNau___ zazati plavate zazaH // 1 // mRdUni lomAnyasya mRdulomakaH // 2 // 361 // . zUlamastyasya zUlikaH // 3 // lomAkIrNo karNAvasya lomakarNaH // 4 // atha zalye shll-shlyko| zvAvica zalati calati zalyaH "sthAchAmA-" // / uNA-357 ) // iti yaH // 1 // "mRdikandi-' // ( uNA- 465) / / ityale zalalaH // 2 // zalyAni kirati zalyakaH puMklIbaliGgaH "kvacit" / / 5 / 1 / 171 // iti DaH // 3 // zvAnaM vidhyati zvAvit " ghajupasargasya-" // 3 / 2 / 86 / / iti dIrghaH // 4 // ___ tacchalAkAyAM zalalaM zalamityapi // 362 // tasya zvAvidho romazalAkAyAM zalati zalalaM triIlaGgaH // 1 // Aci zalam // 2 // 362 // . godhA nihAkA gudhyati godhA // 1 // nitarAM jahAti nihAkA " bhINzali-" // ( upA-21) iti kaH / etau puMdhvaje'pi strIliGgau // 2 // gaudhera-gaudhArau dussttttsute| ___ godhAyA duSTamapatyaM gaudheraH, gaudhAraH "godhAyA duSTe NArazca " // 6 // 1 // 81 // iti eraN NArazca pratyayau // 1 // 2 // gaudheyo'nyatra duSTAdanyatra zubhrAditvAdeyaNeva // 1 // musalI godhikA-golike gRhAt // 363 // mANikyA bhittikA pallI kuDyamatsyo gRholikA / musyati bhittirmusalI // 1 // gRhazabdAt pare godhikA golikA ca gRhaM gudhyati gRhagodhikA, gRhasya godhava vA // 2 // gRhaM guDati gRhagolikA // 3 // 363 // mANikyamastyasyA mANikyA, ziromaNiyutatvAt // 4 // bhitto kAyati zabdAyate bhittikA // 5 // pallati gacchati pallI // 6 // kuDye matsya iva kuDya matsyaH // 7 // gRNAti kSuijantUn gRholI " grahyAdbhyaH kit" // ( uNA-494 ) // ityola: ke gRhA lekA // 8 // syAdaJjanAdhikA hAlinyaJjanikA halAhalaH / / 364 // __ aJjanenA'dhikA aJjanAdhikA // 1 // halatyavazyaM hAlinI // 2 // anyjytynyjn| ke'janikA // 3 // halati na halati ca halAhalaH // 4 // // 364 // Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 4 bhUmikANDaH / 523 sthUlA'JjanAdhikAyAM tu brAhmaNI raktapucchikA / sthUlA yA bhajanA'dhikA tasyAM bRMhati brAhmaNI // 1 // raktaM pucchamasyA raktapucchikA // 2 // kRkalAsastu saraTaH pratisUryaH zayAnakaH // 365 // kRtaM zirogrIvaM lAsayati kRkalAsaH // 1 // sarati saraTa: "divyavi-" // ( uNA-142 ) // ityaTaH // 2 // sUryasya pratIpaH pratisUryaH // 3 // zete AdityAbhimukhaM zayAnaka: "zIbhIrAjezcAnaka: " // ( uNA-71) // 'pratisUrya zete pratisUryazayAnaka ityekanAma' ityanyaH // 4 // 365 // mUSiko mUSako vajradazanaH khanako-ndurau / unduruSa Akhuzca sUcyAsyo vRSalocane // 366 // muSNAti gRhaM mUSikaH puMklIbaliGgaH " murdIrghazca" // ( uNA-43 ) // itIkaH // 1 // mUSati mUSakaH // 2 // vajravad dazanA asya vajradazanaH // 3 // khanati khanakaH " nRtkhanaraJjaH.." // 5 / 1 / 65 // ityakaT // 4 // unatti unduraH " vAzyani-" // ( uNA-423 ) // ityuraH // 5 // " zigeru-" // ( uNA811) // iti nipAtanAdunduruH / undaro'pi // 6 // varSati vRSaH // 7 // AkhanatyAkhuH puMstrIliGgaH " parAbhyAM zRkhanibhyAm-'' // (uNA-742) iti DiduH // 8 // sUcyAkAramAsyamasya sUcyAsyaH // 9 // vRSasyeva locane asya vRSalocanaH, tatra // 10 // 366 // chuchundarI gandhamuSyAM chuchu iAte zabdena upalakSitA undarI chuchundarI, pRSodarAditvAt // 5 // gandhapradhAnA mUSI gandhamuSI tatra // 2 // girikA baalmuussikaa| girati girikA " kuzika-" // ( uNA-45) // itIke sAdhu: // 1 // 'khaTAkhurbAlamUSikA' iti durga: // 2 // biDAla oturmArjAro hrIkazca vRSadaMzakaH // 367 // biDayate Akruzyate biDAlaH " kaliApali-" // ( uNA-476 ) // iti . kidAlaH, bilaM dArayati vA, vizannAlAlyAkhUniti vA, pRSodarAditvAt , bilAnyalati paryApnoMtIti vA, viruddhaM lAlyate vA, viT Alamasya, azucitvAditi vA // 1 // ava. Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 abhidhAnacintAmaNau- ... tyAkhubhya otuH " kRsikami-" ( uNA-773) // iti tun "mavyavi-" // 4 / 1 / 109 // ityUTAdeze guNaH // 2 // Akhubhyo gRhaM mArTi mAjIra: "agynggi-|| ( uNA-405 ) // ityAraH // 3 // jihatIva AkhuvavasaMkocena hrIkuH " hriyaH kit" // (uNA-750) / iti kuH, 'hIkurbanamArjAraH' ityanye // 4 // vRSAnAkhUn dazati vRSadaMzakaH // 5 // 367 // jAhako gAtrasaMkocI maNDalI jahAti sAdibhayaM jAhakaH "kIcaka-" ( uNA-33) ityake nipAtyate // .. 1 // gAtraM saMkocayati gAtrasaMkocI // 2 // maNDalAkRtirastyasya maNDalI // 3 // nakulaH punH| piGgalaH sarpahA babhruH nAsya kulamasti nakulaH, nakhAditvAt , nazyatyasmAdahiriti vA " kumul-"| ( uNA-487 ) // ityule nipAtyate // 1 // piGgalo varNena // 2 // sarpAn hanti sarpahA // 3 // bibharti babhruH " haniyA-" // ( uNA- 733 ) // iti kidu. rdvitvaM ca // 4 // sarpo'hiH pavanAzanaH // 368 // bhogI bhujaGga-bhujagAvurago dvijihvavyAlau bhujnggm-sriisRp-diirghjihvaaH| . kAkodaro viSadharaH phaNabhRt pRdAkuIkkarNa-kuNDali-bilezaya-dandazUkAH // 369 // darvIkaraH kaJcuki-cakri-gUDhapAt-pannagA jihmg-lelihaanau| kumbhInasA-''zIviSa-dIrghapRSTAH sarpati sarpaH, saratIti vA " bhApAcaNi-" ( uNA--296 ) // iti pa. // 1 // aMhate ahiH puMstrIliGga: * ambhikuNThi -" // ( uNA-614 ) // iti ina lopazca // 2 // pavanamaznAti pavanAzanaH // 3 // 368 // bhogaH sarpadehaH phaNa :, kuTilA gatirvA, aso'styasya bhogI // 4 // bhujena kauTilyena, bhuja iva vA gacchati bhujaGgaH, bhujagaH, bhujaGgamaH " nAnno gamaH khaDDau ca-" // 51 / 131 // iti sAdhavaH // 5 // 6 // 7 // urasA gacchatyuragaH, pRSodarAditvAt salopaH // 8 // dve jive atya dvijivaH // 9 // vividhamAlamanartho'smAd vyAlaH, hantumudya mo'syAstIti vA // 10 // Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 525 sarpati sarIsRpaH jajalatitalakA kolI sarIsRpAdaya: " / ( uNA - 18 ) // iti sAdhuH, sarIsRpyata iti vA // 11 // dIrghA jihvA'sya dIrghajihvaH // 12 // kAkasyevodaramasya kAkodaraH, kAkolaM viSamudare'syeti vA // 13 // viSaM dharati viSadharaH // 14 // phaNaM bibhartti phaNabhRt || 15 || priyate vyAgacchati pRdAkuH " sRpRbhyAM dAkukU " // ( uNA - 756 ) // 16 // dRzAveva karNAvasya dRkkarNa: / ata eva gokarNa: // 17 // kuNDalAkAratA'styasya kuNDalI // 18 // bile zete bilezayaH " zayavAsivAse - " // 3 / 2 / 25 // iti saptamyA alup // 19 // garhitaM dazatItyevaMzIlo dandazUkaH, daMzeryaGantAd " yajijapidaMzi - " // 5 / 1 / 47 // ityUkaH // 20 // 369 // dava phaNa eva karo hasto'sya prahArAdau davakaraH // 21 // kaJcuko'styasya kaJcukI // 22 // cakraM maNDalamastyasya cakrI // 23 // gUDha : pAdA asya gUDhapAt, pAdasamAnArthaH pAcchabdo'sti // 24 // padbhyAM na gacchati pannagaH, nakhAditvAt, pannaM gacchatIti vA // 25 // jimaM vakraM gacchati jihnagaH // 26 // bhRzaM leDhItyevaMzIlo lelihAnaH, liheryaGlubantAd " vayaHzaktizIle // 5 / 2 / 24 // iti zAnaH // 27 // kumbhIva nAsikA'sya kumbhInasa: " asthUla|cca-" // 7 / 3 / 161 // iti nasAdeza: // 28 // AzIstAlugatA daMSTrA tasthAM viSamasya AzIviSaH, pRSodarAditvAd ralopaH, Azvasya viSamastIti vA // 29 // dIrgha pRSThamasya dIrghapRSThaH // 30 // * syAd rAjasarpastu bhujaGgabhojI // 370 // sarpANAM rAjA rAjasarpaH // 1 // bhujaGgAn bhuGkte bhujaGgabhojI // 2 // 370 // zeSazcAtra atha bhujagabhojini / aharaNI dvimukhazca || cakamaNDalya jagaraH pArIndro vAhasaH zayaH / "" cakrAkAraM maNDalamastyasya cakra maNDalI // 1 // ajaMti kSipatyajaMgaraH " jaThara-" ( uNA - 403 ) // ityare nipAtyate, ajaM giratIti vA, ajo nityo garo'syeti vA // 2 // pAriNi indraH pArIndraH || 3 || vahati vAhasa: "vahiyubhyAM vA ( uNA - 571 ) // iti NidasaH, vAhaM gatiM syatIti vA // 4 // te'tyartha zayuH, "bhRmRtRR-" // ( uNA - 716 ) // ityuH // 5 // alagardo jalavyAlaH 67 " 11 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 abhidhAnacintAmaNI- ... na lagannardayati nirviSatvAdalagardaH / 'alIva gardatyalIgardaH' ityanye // 1 // jalasya vyAlo jalavyAlaH // 2 // samau rAjila-dundubhau // 371 // rAjIdehe lAti rAjilaH // 1 // dAmyati dundubhaH " damo duND ca // ( uNA-335 ) // ityubhaH / 'dundu bhASate dundubhaH' ityeke // 2 // 371 // bhavet tilitso gonAso gonaso ghoNaso'pi ca / / tilati snihyati tilitsaH "phanasa-" // ( uNA-573 ) // iti nipAtyate, tilataH syatIti vA, pRSodarAditvAt // 1 // goriva nAso'sya gonAsaH, goriva nAsikA'sya gonasaH, "asthUlAca nasaH" // 7 / 3 / 161 // iti nasAdezaH // 2 // 3 // pRSodarAditvAd ghatve ghoNasaH, ghoNate'nena dviSTo vA "phanasatAmarasa." // ( uNA-573 ) // iti sAdhuH // 4 // kukkuTAhiH kukkuTAbho varNena ca vena ca // 372 / / kukkuTAvayavayogAt kukkuTaH, ahyavayavayogAdahiH, kukkuTazcAsAvahizca kukkuTAhiH // 1 // 372 // nAgAH punaH kAveyAH na na gacchanti nAgAH // 1 // kadvA apatyAni kAdraveyAH, zubhrAditvAdeyaN / sapeMbhyo'nye devayonayo'mI // 2 // teSAM bhogAvatI purii| teSAM nAgAnAM purI, bhogAH sanyasyAM bhogAvatI "anajirAdi-" // 32178 // iti mato dIrghatvam // 1 // zeSo nAgAdhipo'nanto dvisahasrAkSa AlukaH // 373 // zliSyati asmin dhAtrIti zeSaH " zliSeH ze ca " // ( uNA-543 ) / iti SaH, ziSyata iti vA / 'zete'smin hariH' ityanye / / 1 // nAgAnAmadhipo nAgAdhipaH // 2 // nAstyanto'sya anantaH // 3 // dve sahasre akSNAmasya dvisahasrAkSaH // 4 // alati pAtAlamAluka: " kaJcuka-" // ( uNA-57 ) // ityuke nipAtyate / eka- . kuNDalo'pi // 5 // 373 // tadvarNavizeSamAha. sa ca zyAmo'thavA zuklaH sitapaGkajalAJchanaH / sa zeSanAgaH // 1 // Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 527 vAsukistu sarparAjaH zveto nIlasarojavAn // 374 // vasukasyApatyaM vAsukiH, sarpANAM rAjA sarparAjaH, zvetavarNo nIlotpalalAJchanavAyam // 1 // 374 // takSakastu lohitAGgaH svastikAGkitamastakaH / takSNoti ripUna takSakaH // 1 // mahApadmastvatizuklo dazabindukamastakaH // 375 / / mahAnti padmAnyasya mahApadmaH // 1 // 375 // zaGkhastu pIto bibhrANo rekhAmindusitAM gale / zAmyati zaGkhaH // 1 // kuliko'rdhacandramauliAlAdhUmasamaprabhaH // 376 // prazasyaM kulamastyasya kulikaH // 1 // 376 // atha kambalA-'zvatara-dhRtarASTra-balAhakAH / kAmayate kambalaH // 1 // azvavat tarati azvataraH // 2 // dhRtaM rASTramanena dhRtarASTraH // 3 // balate balAhakaH // 4 // evaMnAmAnazcatvAro nAgAH // ityAdayo'pare nAgAstattatkulasamudbhavAH // 377 // AdigrahaNAd mahAnIlAdayaH; yadAha"mahAnIlaH kurahazca puSpadantazca dumukhaH / kapilo vAmanaH zaGkuromA ca karavIrakaH // 1 // elApatraH zuktikarNa-hastibhadra-dhanaJjayAH / dadhimukha: samAnAsottaMsako dadhipUraNaH // 2 // hAridrako dadhikoM maNiH zRGgArapiNDakaH / kAliyaH zaGkhakUTazca citrakaH zaGkha cUDakaH // 3 // ityAdayo'pare nAgAstattatkulaprasUtayaH // " iti // 1 // 377 / / nirmukto muktanirmokaH nirmucyate sma nirmuktaH // 1 // mukto nirmoko'nena muktanirmokaH // 2 // upasaMhAramAha saviSA nirviSAzca te / te sarpA: saviSA nAgAdayaH, nirviSA ajagarAdayaH // 1 // nAgAH syuIviSAH Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 abhidhAnacintAmaNI dRzi viSameSAM haviSAH // 1 // prasaGghAdanyeSAmapi saviSatvaM jJApayannAha lUmaviSAstu vRzcikAdayaH // 378 // vyAghrAdayo lomaviSA nakhaviSA narAdayaH / lAlAviSAstu lUtAdyAH kAlAntaraviSAH punaH // 379 / / sUSikAdyAH spaSTam // 378 // 379 // dUSaviSaM tvavIryamauSadhAdibhiH / dUSyata dUSI, dUSIlakSaNaM viSaM dUSIviSam , auSadhamantraprayogairniIyA~kRtam // 1 // kRtrimaM tu viSaM cAraM garazcopaviSaM ca tat // 3.80 // kRtrimamauSadhAdiyoyajanitaM viSaM cAryate cAram // 1 // girati jIvaM garama // 2 // upagataM viSeNa upaviSam // 3 // 380 // bhogo'hikAyaH bhujati kuTilIbhavatyanenAsmin vA bhogaH // 1 // daMSTrAzIH - aherdaSTrA, Azasyate hiMsyate'nayA AzI:, yadAha-"AzIstAlagatA daMSTrA yayA viddho na jIvati" / "krutsaMpadAdi-* // 5 / 3 / 114 // iti vip " ko " // 4 // 4 | 119 // itIsAdezaH / ' IkArAnto'yam ' ityanye // 1 // darvI bhogaH phaTaH sphaTaH / phaNaH dRNAtyanayA darviH " dRpakbhyo viH * // ( uNA-704 ) // DyAM dIM // 1 // bhujati bhuGkte vA'nena bhogaH // 2 // sphAyate phaTa: " ghaTAghATA-" ( uNA141.) // iti de nipAtyate // 3 // sphaTati vizIryate'nena sphaTaH, sthAditvAt kaH // 4 // phaNati vistAraM gacchati phaNaH // 5 // phaTAdayastrayaH puMstrIliGgAH / phaNaM napuMsaka ssmrushcaandraaH|| __ ahikoze tu nirbayanI-nirmoka-kaJcukAH // 381 // aheH koza iva ahikozo'hitvak tatra // 1 // nitarAM lUyate nirvayanI " vidn-"|| ( uNA-275 ) // ityane nipAtyate / 'nitarAM lIyate nirlayanI" ityanye // 2 // nirmucyate nirmokaH // 3 // kaJcuka iva kaJcukaH, puMklIbAliGgaH kaJcya te badhyate'nena vA // 4 // 381 // Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 529 // uktAH sthalacarAH paJcendriyAH // khacarAnAha vihago vihaGgama-khagI patago vihaGgaH zakuniH zakunti-zakunau vi-vayaH-zakuntAH / nabhasaGgamo vikira-patrarathau vihAyo dvija-pakSi-viSkira-patatri-patat-pataGgAH // 382 // pitsan nIDA-'NDajo'gaukAH vihAyasA gacchati vihagaH, vihaGgamaH, vihaGgaH, " nAno gamaH khaDDau ca vihAyasastu vihaH " // 5 / 1 / 131 // iti sAdhavaH // 1 // 2 // 3 // khe gacchati khagaH // 4 // patatyanena pataH pakSaH sthAditvAt kaH, patairgacchati patagaH // 5 // zaknoti zakuniH " zakeruniH" // ( uNA-684) // 6 // "zakeruntiH " // (uNA-666) iti zakuntiH // 7 // "ymyji-"|| (unnaa-288)|| ityune zakuna: // 8 // veti gacchati viH " nIvIprahRbhyo Dit " // ( uNA-616) // iti i. // 9 // vayate vayaH " as " // ( unnaa-952)|| ityas // 10 // zaknoti zakuntaH " zakeruntaH " // ( uNA-223 ) // 11 // nabhaHparyAyo'kArAnto nabhasazabdaH, nabhasaM gacchati nabhasaGgamaH // 12 // vikirati bhakSyaM vikiraH "nAmyupAntya-" // 5 / 1 / 54 // iti kaH // 13 // patrANi pakSA ratho'sya patrarathaH // 14 // vijihIte vihAya: " vihAyassumanas-" // ( uNA-976 ) // ityasi nipAtyate // 15 // dvAbhyAM mAtRgarbhANDAbhyAM jAto dvijaH // 16 // pakSAH santyasya pakSI // 17 // vikirati vikiraH " vo vikiro vA " // 4 // 496 // iti ssaDAgamaH // 18 // patati patatrI " pateratrin " // ( uNA-930) // patatrANi santyasya vA, patati patatriritIkArAnto vA * pateratriH " // ( uNA-697 ) // ityatriH // 19 // patati patan // 20 // " patitami-" // ( unnaa-98)|| ityane pataGgaH, patairgacchatIti vA // 21 // 382 // patitumicchati pitsan "raMbhalabhazakapata-" // 4 / 1 / 21 // iti sani itvaM dvitvAbhAvazca // 22 // nIDAdaNDAcha jAto nIDajaH // 23 // aNDajaH // 24 // ago vRkSa oko'syAgaukA: // 25 // zeSazcAtra bhavet pakSiNi caJcumAn // kaNThAmiH kIkasamukho lomakI rasanAradaH / Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 abhidhAnacintAmaNIvAraGgi-nADIcaraNau // caJcuzcaJcUH sRpATikA / troTizca caJcatyanayA caJcuH " bhRmRta-" // (uNA-716 ) // ityuH // 1 // " kRSicami-" // ( uNA-829 ) // iti bahuvacanAdUpratyaye caJcUH // 2 // sarpati calati sapATI " sRspe: kit " // ( uNA-146 ) // ke sUpATikA // 3 // troTayati noTiH // 4 // ete striilinggaaH|| pattraM patattraM picchaM vAjastanUruham // 383 // .. pakSo garucchadazcApi patantyanena pattraM " nIdAmb-" // 5 / 2 / 88 // iti traT // 1 // " vRganakSi-" // ( uNA-456 ) // ityatre patattram, patantaM trAyate vA // 2 // pIyate picchaM "pIpUDo hrasvazca" // (uNA-125) // iti chak / picchamapi // 3 // vajatyanena vAjaH // 4 // tanvAM rohati tanUruhaM puMktIbaliGgaH // 5 // 383 // pacyate kAlena pakSaH " mAvAvadi-" // ( uNA-564 ) // iti saH // 6 // girati khaM garut "pro mAdirvA" // ( uNA-890 ) ityut // 7 // chAdyate'nena chadaH // 8 // puNkliiblinggaavetau|| pakSamUlaM tu pakSatiH / pakSasya mUlaM pakSatiH strIliGgaH " pakSAt tiH " // 7 // 1 / 89 // 1 // praDIno-DDIna-saNDIna-DayanAni nabhogatau // 384 // praDayanaM praDInaM " klIbe ktaH " // 5 / 3 / 123 // " sUyatyAdi-" // 4 // 2 // 70 // iti ktasya natvam // 1 // evamuDDInam // 2 // saNDIyate saNDInam // 3 // DIyate Dayanam // 4 // nabhasi gamanaM nabhogatistasyAm // 5 // 384 // pezIkozo'NDe pezInAM mAMsakhaNDAnAM kozaH // 1 // amati niHsaratyasmAdaNDaM puMklobaliGgaH "pazca mAd-" // ( uNA-168 ) // iti DaH ttr| tisraH saMjJA iti gauDaH // 2 // kulAyo nIDe kolantyatra kulAya: "kuliluli-" // ( uNA-372 ) // iti kAyaH, kulameti vA // 1 // nIyate nIDaH, triliGgaH "kuguhunI-" // ( uNA-170 ) / / iti kit Dastatra // 2 // Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 531 kekI-tu sarpabhuk / mayUra-barhiNau nIlakaNTho meghasuhRcchikhI // 385 // zuklApAGgaH kekA'styasya kekI, zikhAditvAdin // 1 // sAn bhuGkte sarpabhuk // 2 // mInAtyahIn mayUraH "mImAsa-" // ( uNA-427 ) // ityUraH, mahyAM rautIti vA, pRSodarAditvAt // 3 // bA~Ni santyasya barhiNaH " phalabarhAd-" // 7 // 2 // 13 // itInaH, bahatIti vA "druhRvRhi-" // ( uNA-194 ) // itINa: / zikhAditvAdini bahA~ti vA // 4 // nIlaH kaNTho'sya nIlakaNThaH // 5 // meghasya suhRt, meghaH suhRdasyeti cA meghasuhRt // 6 // zikhA'styasya zikhI, yaugikatvAt zikhAbalaH // 7 // 385 // zuklAvapAGgAvasya zuklApAGgaH // 8 // zeSazcAtra mayUre citrapiGgalaH // nRtyapriyaH sthiramadaH khilakhillo garavrataH / / mArjArakaNTho maruko meghanAdAnulAsakaH // mayUko bahulagrIvaH nagAvAsazca candrakI // asya vAk kekA asya mayUrasya vANI kAyatyanayA kekA " niSkaturuSka-" // ( uNA-26) iti ke nipAtyate, ke mUrdhni kAyatIti vA // 1 // picchaM baha shikhnnddkH| pracalAkaH kalApazca asya mayUrasya piccham // 1 // barhate nRtyeno bhavati baham, puMklIbaliGgaH // 2 // zikhAbhirDayate zikhaNDaH " kvacit " // 5 / 1 / 171 / / iti De pRSodarAditvAt sAdhuH // 3 // pracalati pracalAkaH " mavAka-" / / ( uNA-37 ) // iti nipAtanAdAkaH, pracalamakatyanena vA || 4 // kalpate kalApaH, kalAM pAtIti vA // 5 // mecakazcaMndrakaH samau // 386 // mecako mizravarNatvAta; yat kAtyaH- 'barhikaNThasamaM varNa mecakaM bruvate budhAH' iti // 1 // candrapratikRtizcandrakaH // 2 // 386 // vanapriyaH parabhRtastAmrAkSaH kokilaH pikaH / __ kalakaNThaH kAkapuSTaH Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 abhidhAnacintAmaNau- .. vanaM priyamasya vanapriyaH // 1 // pareNa anyena bhriyate puSyate parabhRtaH, kAkI. . puSTatvAt / anyabhRta-parapuSTAvapi // 2 // tAne akSiNI asya tAmrAkSaH // 3 // kokate cittaM gRhNAti kokila: "kalyani-" // ( uNA-481 ) // itIlaH, striyAmajAdi. tvAdApi kokilA // 4 // pibati cUtarasaM pika: "pApuli. // ( uNA-41) // iti kidikaH, apikAyati vA, pRSodarAditvAt // 5 // kalaH kaNTho'sya kalakaNThaH // 6 // kAkena puSyate kAkapuSTaH // 7 // zeSazcAtra kokile tu madollApI kAkajAto ratodvahaH / madhughoSo madhukaNThaH sudhAkaNThaH kuhUmukhaH / / ghoSayitnuH poSayitnuH kAmatAla: kunAlikaH // kAko'riSTaH sakRtprajaH // 387 // AtmaghoSazcirajIvI ghUkAriH karaTo dvikaH / ekadRg balibhug dhvAkSo maukulivAyaso'nyabhRt // 38 // kAyati kAkaH "bhINazali-" // (uNA-21) // iti kaH, kAzabdaM kAyati vA, kakate lolyAditi vA, ISat kAyati vA // 1 // nAsti riSTaM maraNamasya, amRtabhuktatvAdariSTaH // 2 // sakRdekavAraM prajAyate sakRtprajaH, sakRt prajA'patyamasya vA // 3 // 387 // AtmanaH svanAmno ghoSo'sya AtmaghoSaH, kAketi vAzanAta // 4 // ciraM jIvati cirajIvI // 5 // ghUkAnAmariH ghUkAriH // 6 // karoti zabdaM karaTa: "divyavi." // ( uNA-142 ) ityaTaH, 'ka' iti raTatIti vA // 7 // dvau kakArau nAmnyasya dvika: // 8 // ekA dRk, ekadRgasya rAmeNa kANIkRtatvAt // 9 // baliM bhuGkte balibhuk, vaizvadevabhAgArhatvAt / balipuSTo'pi // 10 // dhvAGkSati kAGkSati dhvAGkSaH // 11 // mAti maukuliH "mAzAlibhyAmokulimalI" // ( uNA--703) // ityokuliH // 12 // vayate vAyasaH "sRvayibhyAM Nit" // ( uNA-570 ) // ityasa:, vayA eva vA, prajJAditvAdaH // 13 // anyAn pikAn bibharti puSNAtyanya. bhRt // 14 // 388 // vRddha-droNa-dagdha-kRSNa-parvatebhyastvasau paraH / vanAzrayazca kAkolaH vRddhAdibhyaH paro'sau kAkaH vRddhakAkaH // 1 // 'druNat hiMsAyAm' droNakAkaH / droNo'pi // 2 // dagdhakAkaH // 3 // kRSNakAkaH // 4 // parvatakAkaH // 5 // vanamAzrayo'sya vanAzrayaH // 6 // ISat kolati kAkolaH // 7 // Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / 533 madgustu jalavAyasaH / / 389 / / majati jale madguH "bhRmRtR." // ( uNA--716) // ityuH, nyava ditvAd gatvam // 1 // jalacArI vAyasA jalavAyasaH // 2 // 389 // ghUke nizATaH kAkAriH kauziko lUka-pecakAH / divAndhaH ghavate zabdAyate ghUkaH " ghuyuhi- " // ( uNA-24 ) // iti ko dIrghatvaM caM, ghUzabdaM karoti vA, tatra // 1 // nizAyAmaTati nizATaH // 2 // kAkAmAmariH kAkAriH // 3 // kozaH prayojanamasya kauzikaH, bilezayatvAt , kuzikasyApatyamiti vA, kI zete iti vA, pRSodarAditvAt // 4 // alatyulUkaH "zambUka" // ( uNA61) // ityUke nipAtyate, uucailokyte, Uau karNAvasyeti vA. pRSodarAditvAt // 5 // pacati pecaka: "kIcaka-* // ( uNA--33) / itya ke nipAtyate // 6 // divA divase'ndho divAndhaH // 7 // atha nizAvedI kukkuTazcaraNAyudhaH // 390 // kRkavAkustAmracUDo vivRtAkSaH zikhaNDikaH / nizAM vedayati jJApayAMta nizAvedI // 1 // kokate gRhNAti kSudrejantUn kukkuTaH puMklobaliGgaH "nakuTakukkuTa-" // ( uNA--155 ) // ityuTe nipAtyate, kugityuccAraNena kuTatoti vA // 2 // caraNAveva Ayudhamasya caraNAyudhaH // 3 // 39 // kRkeNa zirogrIveNa, kRkamavyaktaM vA vakti kRkavAkuH "kRkasthUrAdvacaH k ca" // ( uNA--72 8 ) // iti NiduH / / 4 / / tAmrA cUDA'sya tAmracUDaH // 5 // vivRte bhakSiNI asya vivRtAkSaH // 6 // zikhaNDo'styasya zikhaNDikaH // 7 // . zeSazcAtra kukkuTe tu dIrghanAdazcarmacUDo nakhAyudhaH / mayUracaTakaH zauNDo raNecchuzca kalAdhikaH // AraNI vikiro bodhinandIkaH puSTivardhanaH / citravAjo mahAyogI svastiko maNikaNThakaH // uSAkIlo vizAkazca vAjastu grAmakukkuTaH // haMsAzcakrAGga-vakrAGga-mAnasaukaH sitacchadAH // 391 // ghnanti gacchanti haMsAH "mAvAvadi-" || ( uNA--564 ) / / iti saH // 1 // cakrAkAramaGgamaSAM vRttatvAcakrAGgAH // 2 // vakramagameSAM vakrAGgAH / / 3 / / mAmasAkhye devasarasi oka eSAM mAnasaukasaH // 4 // sitAzchadA eSAM sitacchadAH // 5 // 391 // .. 68 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 abhidhAnacintAmaNau-. . zeSazvAtra . haMseSu tu marAlAH syuH // rAjahaMsAstvamI cnycucrnnairtilohitaiH| haMsAnAM rAjAno rAjahaMsAH, amI iti haMsAH, caJcusahitaizcaraNairiti lakSaNe tRtIyA // 1 // . mallikAkSAstu malinaiH / caJcucaraNairityadhikAraH, mallikAkAre akSiNI eSAM mallikAkSAH; zuklApAGgatvAt // 1 // ___ dhArtarASTrAH sitaitaraiH // 392 // kRSNaizcaJcucaraNaiH, dhRtarASTre'mAye bhavA dhArtarASTrAH, rAjahaMsebhyo nyUnatvAt , dhRtarASTrA eva vA, prajJAditvAdaN // 1 // 392 // * kAdambAstu kalahaMsAH pakSaiH syuratidhUsaraiH / kadi vaiklavye pautraH, kadante prAvRSi viklavante kAdambAH " kaderNidvA" // ( uNA -322 ) // ityambaH, kadambasyamai saMghacAritvAditi vA // 1 // kaladhvanayo - haMsA: kalahaMsAH // 2 // vAralA varalA haMsI vAraTA varaTA ca sA // 393 // viyate vAralA " murala-" // ( uNA-474 ) // ityale nipAtyate, vAH pAnIyamalati vA // 1 // varaM lAti varalA // 2 // haMsI haMsakAntA // 3 // vAri salile aTati vAraTA // 4 // viyate varaTA "divyavi-" // ( uNA-142 ) / ityaTaH // 5 // 393 // dAvAghATaH zatapatraH dAru Ahanti dAghATaH "karmaNo'Na" // 5 / 1 / 72 // ityaNi pRSodarAditvAt Tatvam , dAru AghaTate vA // 1 // zataM bahUni patrANi pakSA asya zatapatraH // 2 // khaJjarITastu khaJjanaH / khajati khaJjarITa: " khanerarITaH " // ( uNA-152 ) // 1 // "yvasirasi-" // ( uNA-269) // ityane khaJjanaH // 2 // sArasastu lakSmaNaH syAt puSkarAkhyaH kuraGkaraH // 394 // sarati sArasa: " mRvayibhyAM Nit " // ( uNA-570 ) // ityasaH, sarasi bhavo vA // 1 // lakSmIrastyasya lakSmaNaH // 2 // puSkarasya padmasya AkhyA'sya puSkarAkhyaH // 3 // kuramiti zabdaM karoti kuraGkaraH // 4 // 394 // Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSazcAtra 4 bhUmikANDaH / sArase dIrghajAnukaH // goda maithunI kAmI zyenAkhyo raktamastakaH // sArasI lakSmaNA lakSmIrastyasyA lakSmaNA 'lakSmaNI' ityanye // 1 // atha kuG krauJce kruJcati kruG // 1 // kruGGeva krauJcaH, prajJAditvAdaN tatra // 2 // striyAM tvajAtitvAdApi kruJca // cASe kikIdiviH / 535 caSyate bhakSyate zyenena cASastatra // 1 // kikrIti kurvan dIvyati kikIdivi: "chavicchivi-" // (uNA-706 ) // iti vau nipAtyate / 'dve nAmnI' ityanye / kikidIvirapi // 2 // cAtakaH stokako bappIhaH sAraGgo nabho'mbupaH // 395 // catate yAcate meghAmbhazcAtakaH // 1 // stokaM kAyati kAzyate yAcate vA stokako, stokaM kamasyeti vA // 2 // namo'mbupAnAd vA pAnamIhate bappIhaH, pRSodarAditvAt // 3 // sarati sAraGgaH, saha AraGgati vA, yUthacAritvAt // 4 // nabhasyambu pibati nabho'mbupaH // 5 // 395 // * cakravAko rathAGgAH koko indracaro'pica / 'cakra' iti vAk AkhyAsya cakravAkaH // 1 // rathAGgaM cakraM tasya AvA nAmA'sya rathAGgAvaH, tena rathAGgazca ityAdi // 2 // kauti zabdAyati kokaH " bhI zAli - " ( uNA - 21 ) // iti kaH // 3 // dvandvena mithunena carati dvandvaraH // 4 // TiTTibhastu kaTukvANa utpAdazayanazca saH // 396 // "" 'Tiki gatau' Tikate TiTTibhaH " siTikibhyAm - " // ( uNA - 332 ) // iti ibha, TikaH TiTTAdeza, 'diTTi ' iti bhASate vA kvacit " // 5 / 1 / 171 // iti Da: / ' TITibha : ' ityeke // // kaTuH kANo'sya kaTukANaH || 2 || utpAdaH zete utpAdazayanaH // 3 // 396 // caTako gRhabAlabhuk kalaviGkaH kuliGkakaH / " dadada caTati bhinatti AhAraM caTakaH dUkRRnR-" // ( uNA-27 gRhabaliM bhuGkte gRhabalibhuk // 2 // kalate zabdAyate kalaviGkaH ) // ityakaH // 1 // " "" 'kaleraviGkaH // Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNo- .. .. ( uNA-65 ) // 3 // kolati kuliGkakaH " kuliciribhyAmiGkak * // (mA 64 ) // 4 // kuliGgo'pi // yoSit tu tasya caTakA ajAditvAdApi kSipakAditvAditvAbhAvaH // 1 // stryapatye caTakA tayoH // 397 // tayodvayoH strIlakSaNe apatye vAcye caTakasya caTakAyA vA'patyaM caTakA " badala. kANNairaH striyAM tu lup" // 6 / 1 / 79 // iti sAdhuH // 1 // 397 // pumapatye cATakairaH tayoriti saMbadhyate, caTakasya caTakAyA vA pulakSaNe'patye'bhidhaye cATakara "caTakAeNaira:-" // 6 / 1 / 79 // iti gairaH // 1 // dAtyUhe kAlakaNTakaH / jalaraGkajalaraJjaH dadAtyAnandaM dAtyUhaH " dastyUhaH" // ( uNA-594 ) // iti tyUhastatra / dAtyoho'pi // 1 // kAlAH kaNTakA romojhedA asya kAlakaNTakaH kAlaH kaNTho'syeti kAlakaNThakaH' ityake // 2 // jale ramate jalaraGku: "kaizIzami." // ( uNA-749) / iti kuH // 3 // jalena rajyati jalarajaH // 4 // bake kaho bakoTavat / / 398 // . vaktIti bakaH, nyavAditvAt katvaM tatra // 1 // ke jale kena vA vayate kahavaH // 2 // vakti bakoTaH " kapoTabakoTa-" // ( uNA - 161) // ityoTe nipAtyate // 3 // 398 // balAhakaH syAd balAkaH balati balAhakaH " balibili-" // ( uNA-81 ) // ityAhakaH // 1 // "zalibali-" // ( uNA-34 ) // ityAke balAkaH, puMsvayam, yadvAcaspatiH'balAkastu balAhakaH / 'puMdhvaje'pi strIliGga evAyam' iti liGgAnuzAsanakRtaH // 2 // balAkA visakaNThikA / balamakati balAkA // / // visamiva kaNTho'syA visakaNThikA / 'visakaNTikA' ityanye / bakerukA'pi // 2 // bhRGgaH kaliGgo dhUmyATa bhRGga iva bhRGgaH, kRSNatvAt , bibhattIti vA // 1 // kalate zabdAyate kaliGgaH Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhuumikaannddH| 537 " sphulikali-" || ( uNA-102 ) // itIGgak , ke mUrdhni liGga cUDAsyeti vA, kAlaM gacchati prApnoti vA // 2 // dhUmyAyAmiva aTati dhUmyATaH, kRSNatvAt // 3 // kaGkastu kamanacchadaH // 399 // lohapRSTho dIghapAdaH karkaTaH skandhamallakaH / kaGkate gacchati kaGkaH // 1 // kamana; kAntazchado'sya kamanacchadaH // 2 // // 399 // lohavarNa pRSThamasya lohapRSThaH // 3 // dIrdhI pAdAvasya dIrghapAdaH // 4 // 'karkiH sautraH' karkati karkaTaH " divyavi-" // ( uNA-142 ) // ityttH|| 5 // skandhena mallaH samarthaH skandhamallakaH // 6 // cillaH zakunirAtApI cillati vAtena zithilIbhavati cillaH // 1 // zaknoti zakuniH // 2 // AtapatyAtApI // 3 // zyenaH pattrI zazAdanaH // 400 // zyAyate zyenaH " zyAkaThi ." ( uNA-242 ) // itInaH // 1 // pattrI sAmAnyo'pi vizeSe vartate, yat zAzvataH-'zyenAkhyo vihagaH pattrI pattriNau zarapakSiNA' iti // 2 // zazAnItta zazAdanaH // 3 // 400 // dAkSAyyo dUradRg gRdhraH : dakSyate dAkSAyyaH " zrudakSiNahi-" // (uNA-373 ) // ityAyyaH, dakSAyya eva dAkSAyyaH, prajJAditvAdaN // 1 // dUrAt pazyati dUradRk // 2 // gRdhyati mAMsaM gRdhraH " Rjyaji-" // ( uNA-388 ) // iti kid raH // 3 // zeSazcAtragRdhre tu puruSavyAghraH kAmAyuH kUNitakSaNaH / sudarzanaH zakunyAjau // athotkrozo matsyanAzanaH kuraraH uccaiH krozatyutkozaH // 1 // matsyAn nAzayati matsyanAzanaH // 2 // kurati kuraraH "mRyundi-" // (uNA- 399) // iti kidaraH, 'kura' iti zabdaM rAti vA // 3 // kIrastu zuko raktatuNDaH phalAdanaH / / 401 // * kAyati kIraH " ghasivazi-" // ( uNA-419 ) // iti kidIraH, kIti zabdamIrayati vA // 1 // zavati zukaH " vicipuSi-" // ( uNA-22 ) // iti Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 AbhidhAnacintAmaNau kit kaH 'zuka gatau ' zokati gacchtIti vA // 2 // raktaM tuNDaM caJcurasya rakta tuNDaH // 3 // phalAnyatti phalAdanaH / medhAvyapi // 4 // 401 // zeSazcAtra zuke tu priyadarzanaH / zrImAn medhAtithirvAgmI // zArikA tu pItapAdA gaurATI gokirATikA / zRNAti phalaM zArikA // 1 // pItI pAdAvasyAH pItapAdA // 2 // gAM raTakti gorATI // 3 // gAM kirati gokirATI " kiro lazca vA " // ( uNA-147 ) // ityAdaH // 4 // ____ syAcarmacaTakAyAM tu jatukA'jinapatrikA // 402 // carmamayI caTakA carmacaTakA nirlomatvAt tatra // 1 // jatviva kRSNapiGgatvAt jatukA // 2 // ajinaM patrANi pakSA asyA ajinapatrikA // 3 // 4.2 // valgulikA mukhaviSThA paroSNI tailapAyikA / valgu lAti valgulA, ke valgulikA // 1 // mukhena viSThA asyA mukhaviSThA // 2 // paraM prakRSTamuSNamasyAH paroSNI, zItAsahatvAta, paraM viruddhamuSNaM tejo'syA iti vA, tejasAndhakArAt // 3 // tailaM pibatIva tailapAyikA, nityamAsyavikAsAt / nizAdanyapi // 4 // ___ kareTuH kareTuH syAt karaTuH karkarATukuH / / 403 // 'karka' iti reTate karkareTuH // 1 // 'ka' iti reTate raTati ca kareTuH, karaTuH // 2 // // 3 // karkati karkarATaH, "kevayubhuraNu-* // (uNA-746) // iti upratyaye nipAtyate // 4 // 403 // __ ATirAtiH zarAriH syAt AtatyATiH, bAhulakAt NidiH // 1 // atatyAtiH "pAdAzcAtyajibhyAm" // ( uNA-620 ) // iti NidiH // 2 // zRNantyeno zarAriH " bahulam" // 5 // 12 // ityAriH // 3 // ete strIliGgAH / / kRkaNa-krakarau samau / karoti zabdaM kRkaNaH " cikkaNa-" // ( uNA-190 ) // ityaNe nipAtyate 'kR' iti kaNati vA, kRkaM nayati vA // 1 // karoti zabdaM krakara: gauratittiriH "jaThara -" // (uNA-403) // ityare nipAtyate, 'ka' iti karoti vAzyate vA // 2 // bhAse zakuntaH Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhuumikaannddH| 539 bhAsate bhAsastatra // 1 // zakuntaH sAmAnyo'pi vizeSe vartate // 2 // koyaSTau zikharI jalakukkubhaH / / 404 // kavate zabdAyate koyaSTi: " koryaSAdiH " // ( uNA-648 ) // iti tistatra / 'oko yajate' ityanye // 1 // zikharaM cUDA'styasya zikharI // 2 // jalacArI kukkubho jalakukkubhaH // 3 // 404 // pArApataH kalaravaH kapoto raktalocanaH / pAramApatati pArApataH, japAditvAd vatve pArAvato'pi // 1 // kalo madhuro ravo dhvanirasya kalaravaH // 2 // 'kabRG varNe' kavyate kapotaH " kaberotaH pa ca " // ( uNA- 217) // iti sAdhuH // 3 // rakta locane asya raktalocanaH // 4 // ___jyotsnApriye calacaJcu-cakora-viSasUcakAH // 405 // jyotsnA priyA'sya jyotsnApriyastatra // 1 // calA caJcurasya calacaJcuH // 2 // cakate jyotsnayA tRpyati cakoraH " kaThicaki-" // ( unnaa-433)|| ityoraH // 3 // viSaM sUcayati viSasUcakaH, yadAha-" cakorasya virajyete nayane viSadarzanAtU" iti // 4 // 405 // jIvaMjIvastu gundrAlo viSadarzanamRtyukaH / jIvena sahacareNa jIvati jIvaMjIvaH, bAhulakAt khaH // 1 // gundrAmalati gundrAlaH // 2 // viSadarzanena mRtyurasya viSadarzanamRtyukaH // 3 // vyAghrATastu bharadvAjaH vyAjighrannaTati vyAghrATaH // 1 // bharanto vAjAH pakSA asya bharadvAjaH // 2 // .. plavastu gAtrasaMplavaH // 406 // plavate plavaH // 1 // gAtreNa saMplavate gAtrasaMplavaH // 2 // 406 // tittiristu kharakoNaH .taratyambhasi tittiriH " tRbhrmydi-"|| ( unnaa-611)|| iti istittirAdezazca // 1 // kharaM kuNati zabdAyate kharakoNaH // 2 // hArItastu mRdngkurH| harati jIvAn hArItaH " hRga ItaNa" // ( uNA-213 ) // hAriNaM varNamito vaa|| 1 // mRdamaGkurayati mRdaGkuraH // 2 // kAraNDavastu marulaH ... karoti zabdaM kAraNDavaH " kairava-" // ( unnaa-519)|| ityave nipAtyate, Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 abhidhAnacintAmaNau-.. karaNDe bhavaM kAraNDaM panjarabaMdhaM vAti vA // 1 // maru lAti marulaH // 2 // .. sugRhazcaJcusUcikaH // 407 // zobhanaM gRhamasya sugRhaH // // caJcureva sUcirasya naDivAne caJcusUcikaH // 2 // kumbhakArakukkuTastu kukkubhaH kuhksvnH| . kumbheti zabdaM karoti kumbhakAraH, sa kukkuTa iva kumbhakAra kukkuTaH // 1 // kokate kukkubhaH "kukeH ko'ntazca" // ( uNA-334 ) // ityubhaH, kukuzabdena bhAtIti vA // 2 // 'kuhaka' iti svano'sya kuhakakhanaH // 3 // pakSiNA yena gRhyante pakSiNo'nye sa dIpakaH // 408 // dIpyate kopAddIpakaH zyena-siJcAnakAdiH // 1 // 408. // chekA gRhyAzca te gehAsaktA ye mRgapakSiNaH / / chyanti Atmano bhayamiti chekA: " niSkaturuSka-" // ( uNA-26 ) // iti ke nipAtyate // 1 // gRhyante gRhyAH " padAskhairi-" // 5 // 1 // 44 // iti kyap // 2 // // uktAH khacarAH paJcendriyAH // jalacarAnAha matsyo mInaH pRthuromA jhaSo vaisAriNo'NDajaH // 409 // saGghacArI sthirajihva AtmAzI svakulakSayaH / visAraH zakalI zalkI zaMvaro'nimiSastimiH // 410 // mAdyati jalena matsyaH " made: syaH " // ( uNA-383) // matso'pi // 1 // mInAti mantUn mIna: " jINazIdI-' // ( uNA-261 ) // iti kid naH // 2 // pRthu roma romapakSo'tra // 3 // jhaSati hinasti jhaSaH // 4 // visarati vipAri, grahAditvAd Nin , visAryeva vaisAriNaH " visAriNo matsye" // 7 / 3 / 59 // iti svArthe'Na // 5 // aNDAt jAto'NDajaH // 6 // 409 // saMghana carati saMghacArI // 7 // sthirA jihvA'sya sthirajihvaH, kaNTakajivatvAt // 8 // Atmaiva AtmA matsyajAtistAmaznAti AtmAzI // 9 // svakulasya kSayo'smAt svakulakSayaH // 10 // visarati visAraH "sarteH sthiravyAdhivalamatsye' // 5 // 3 // 17 // iti ghaJ // 11 // zakalAni zalkAni ca pRTe'sya zakalI, zalkI // 12 // 13 // zaM vRNoti zaMvaraH // 14 // na nimiSati locane animiSaH // 15 // tAmyati sthale timiH "kramitamistambhe:-" // ( uNA-613 ) // iti iritvaM ca, timyatIti vA "nAmyupAntya-" // ( uNA-609) // iti kidiH // 16 // 410 // Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSazcAtra -. 4 bhUmikANDa: / < matsye tu jalapippikaH // mUko jalAzayaH zevaH // sahasradRSTre vAdAlaH sahasraM bahuvyo daMSTrA asya sahasradRSTrastatra // 1 // vadati vAdAlaH " cAtvAla - " ( uNA - 480 ) // ityAle nipAtyate // 1 // zeSazcAtra 541 sahasradaMSTrastvetanaH // jAlavAlo vadAla: ! pAThIne citravallikaH / paThyate bhakSyatvena pAThInaH " paTherNita " // ( uNA - 287 ) // itInastatra // 1 // citrA vallayossya citravallikaH // 2 // zeSazcAtra - atha pAThIne mRdupAThakaH // zakule syAt kalakaH zaknoti zakula: "hRSivRti - " // ( uNA - 485 ) // ityula:, tatra // 1 // valayati kalakaH, kalaM kAyati vA // 2 // atha gaDakaH zakulArmakaH // 411 // gaDati pucchAcchoTanAt siJcati gaDakaH // 1 // zakulasyArbhakaH zakulArbhakaH // 2 // 411 // ulUpI zizuke ullumpatItyevaMzIla ulupI, pRSodarAdilAt // 1 // zizumArapratikRtiH zizukaH tatra // 2 // proSThI zapharaH zvetakolake / ( uNA - 162 ) // proSati dahati pittakAritvAt proSThI "vanikaNi " // ( uNA - 401 ) // iti ThaH // 1 // zapyate zapharaH puMstrIliGgaH "zapeH ph ca" ityara:, zaphAn rAti zIghragatitvAditi vA // 2 // zvetaH kola utsaGgo'sya zvetakolakastatra // 3 // nalamInazcilicimaH nalacArI mIno nalamInaH zuSiratRNAntazcAritvAt, naDAbho vA // 1 // cIyate - lIyate cilicimaH, pRSodarAditvAt / 'cilicIma stridoSakRt' iti tu vaidyAH // 2 // 69. Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 abhidhAnacintAmaNaumatsyarAjastu rohitaH // 412 // matsyAnAM rAjA matsyarAjaH // 1 // rohati rohitaH, raktavAdvA // 2 // 412 // madgurastu rAjazRGgaH manati madguraH "zvazura-" // (uNA-426 ) // ityure nipAtyate, madgUn / rAti vA // 1 // zRGgeNa rAjate rAjazRGgaH // 2 // zRGgI tu madgurapriyA / zIryate zRGgI // 1 // kSudrANDamatsvajAtaM tu potAdhAnaM jalANukam // 413 // kSudrAzca aNDAniHsRtAzca matsyAH kSudrANDamatsyAsteSAM jAtaM saGghAta: kSudrANDamatsyajAtam / 'kSudrANDI matsyasaMghAtaH' ityake / potA AdhIyante'tra potAdhAnam // 1 // jale'Nati jalANukaM "kaNyaNe:-" // (unnaa-56)|| iti NidukaH // 2 // 413 // . mahAmatsyAstu cIrilli-timiGgilagilAdayaH / __ mahAntazca te matsyAzca mhaamtsyaaH||1|| ciraM lIyate cIriliH, pRSodarAdi. tvAt // 2 // timi gilati "agilAda gilagilagilayoH // 3 / 2 / 115 // iAte mo'nte timigilastaM gilati timigilagila:, AdizabdAd nandyAvartAdayaH // 3 // atha yAdAMsi nakAdyA hiMsakA jalajantavaH // 414 // yAnti yAdAMsi "yendhibhyAM yAdedhau ca" // (uNA-968) // ityas, nakAdyA vakSyamANA hiMsrA jalacarAH // 1 // 414 // nakraH kumbhIra AlAsyaH kumbhI mahAmukho'pi ca / ... tAlujihvaH zaGkhamukho gomukho jalasUkaraH / / 415 // na kAmati nakaH "namaH kramimami-" // ( unnaa-4)|| iti DidaH, nakhAditvAdekasya nao lopo'parasyAdabhAvaH // 1 // skubhnAti kumbhIraH "jambIra-" // ( uNA-422) // itIre nipAsate, kumbhina Irayati vA // 2 // AlamanarthaheturAsyamasya AlAsyaH // 3 // kumbhAkAratA'styasya kumbh| // 4 // mahad mukhamasya mahAmukhaH // 5 // tAluni jihvA'sya tAlujihvAH // 6 // zaGkhasyeva mukhamasya zaGkhamukhaH / zaGkumukho'pi // 7 // goriva mukhamasya gomukhaH // 8 // jalacArI sUkaro jalasUkaraH // 9 // 415 // zizumArastvambukUrma uSNavIryo mahAvasaH / zizun mArayati zizumAraH jalakapiH // 1 // ambunaH kUrmo'mbukUrmaH // 2 // Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhUmikANDaH / uSNavaryimasya uSNavIryaH // 3 // mahatI vasA'sya mahAvasaH // 4 // udrastu jalamArjAraH pAnIyanakulo vasI // 416 // unatti uda: "RjyAja- " // ( uNA - 388 // iti ki raH // 1 // jalasya mArjAro jalamArjAraH // 2 // pAnIyasya nakulaH pAnIyanakulaH // 3 // vasA'styasya basI // 4 // 416 // grAhe tantustantunAgo'vahAro nAga - tantuNau / gRhNAti grAhaH tatra || 1 || tanoti dehaM tantuH // 2 // tanturUpo nAgaH sarpastantunAgaH // 3 // avaharatyavahAraH avahRsAsaMsroH " // 5 / 1 / 63 // iti NaH || 4 || nAgo jalasarpaH // 5 // tantuvat tuNati kuTilIbhavati tantuNa:, pRSodara ditvAt // 6 // caraNapAzo'pi // upasaMhAramAha 543 66 anye'pi yAdobhedAH syurbahavo makarAdayaH // 417 // (6 maGkate makaraH 'jaThara-' // ( uNA - 403 ) // ityare nipAtyate, mA kuryAt kiJciditi trasyantyasmAditi vA // 1 // AdigrahaNAt zaGkuphaNiprabhRtayaH // 417 // kulIraH karkaTaH piGgacakSuH pArzvodarapriyaH / dvidhAgatiH SoDazAMhiH kuracillo bahizvaraH // 498 // kolati kulIraH puMklIbaliGga : " ghasivazi - " // ( uNA - 419 ) // iti kidIraH kulinamIrayati vA janakabhakSyatvAt yat kauTilya: - 'kaTakasadharmANo hi rAjaputrA janakabhakSyA:' iti // 1 // 'karkiH sautraH ' karketi karkaTaH " divyavi - " ( uNA - 142 ) // ityaH // 2 // piGge cakSuSI asya piGgacakSuH // 3 // pArzvodaraM priyamasya pArzvodarapriyaH // 4 // dvidhA'grataH pazcAzca gatirasya dvidhAgatiH // 5 // SoDaza aMhnayossya SoDazAMhiH // 6 // kuranU cillati kuracihnaH // 7 // jalAd bahizcarati tarItumanabhijJatvAd bahizvaraH // 8 // 418 // kacchapaH kamaThaH kUrmaH kroDapAdazcaturgatiH / paJcAGgagupta- dauleyau jIvathaH kaccho'nUpaprAyaH, kUrmapAdo vA, kacchaM pAti kacchapaH, kacchena pibatIti vA, kat kutsitaM zapatIti vA // 1 // kAmyate yajJArtha kamaThaH " mRz2azU-" // ( uNA167 ) // ityaThaH, ke maThati nivasatIti vA // 2 // kirati kurati vA kUrma: 46 " rukmagrISma - " // ( uNA - 346 ) // iti me nipAtyate // 3 // kroDe pAdA asya kroDapAdaH // 4 // caturdhA agrataH pazcAt pArzvayozca gatirasya caturgatiH // 5 // Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 abhidhAnacintAmaNau- .. pazcAGgena guptaH paJcAGgaguptaH // 6 // dulyA apatyaM dauleyaH // 7 // jIvati jIvayaH " bhRzIzapi-" // (uNA-232) // ityathaH / uhAro dezyAm , saMskRte'pi // 8 // kacchapI dulI // 419 // .. 'dulaN utkSepe' dolati jalaM duli: " nAmyupAntya-" // (unnaa-609)|| iti kidiH, DayAM dulI // 1 // 419 // / maNDUke hari-zAlUra-plava-bheka-plavaGgamAH / varSAbhUH plavagaH zAlurajihva-vyaGga-dardurAH // 420 // maNDayati maNDUkaH " mRmanyaji-" // ( uNA-58) // ityUkastatra // 1 // hriyate sarpaNa hariH // 2 // zalati zAlUraH "mahikaNi-" ( uNA-428 ) // iti NidUraH // 3 // plavate plavaH // 4 // bibheti bhekaH " bhiinnshli-"|| (unnaa-21)| iti kaH // 5 // plavena gacchati plavaGgamaH, plavagaH // 6 // 7 // varSAsu bhavati varSAbhUH puNlinggH|| 8 // zRNAti zAlu: "RtRza-* // (uNA-727 ) // iti NidurlatvaM ca rasya // 9 // nAsti jivA'sya ajivaH, ISadarthe'tra naJ // 10 // viziSTamaGgamasya vyaGgaH // 11 // dIryate darduraH " zvazura-" // ( uNA-426 ) // ityure nipAtyate, darduzabdaM rAtIti vA // 12 // 420 // . sthale narAdayo ye tu te jale jlpuurvkaaH| yAvanto nara-kari-turagAdaya: sthalacarA jIvAstAvanto jalazabdapUrvA jalacarA api syuH, yathA jalanaraH, jalahastI, jalaturaGga ityAdi // 1 // atha sarvajIvAnAmutpattiviSayabibhAgamAha aNDajAH pakSisAMdyAH AdigrahaNAd godhA-kRkalAsAdayaH // 1 // potajAH kuarAdayaH // 421 // poto jarAyurahito garbhaH, potarUpA jAyante potajAH // 1 // AdigrahaNAta zvAvit-zazArikAdayaH // 421 // rasajA madyakITAdyAH rasAjAyante rasanAH, AdizabdAd ghRtakITAdyAH // 1 // nRgavAdyA jraayujaaH| marAyurgarbhazayyA tasmAjAtA jarAyujAH, AdigrahaNAt mahiSa-sUkarAdayaH // 1 // yUkAdyAH svedajAH Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 nAraka-kANDaH / 545 khedAd dharmAjAyante svedajAH, AdigrahaNAnmatkuNa-mazakAdayaH // 1 // matsyAdayaH saMmUrchanodbhavAH // 422 // . AdigrahaNAt sarpAdayaH // 1 // 422 // khaJjanAstUdbhidaH bahuvacanAdanye'pi zalabhAdayaH // 1 // athopapAdukA dev-naarkaaH| upapadyante svayamityevaMzIlA upapAdukAH // 1 // upasaMhAramAha trasayonaya ityaSTau trasAnAM jIvAnAM yonaya utpattisthAnAnIti // 1 // udbhidudbhijamudbhidam // 423 / / udbhinatti bhuvamudbhid // 1 // udbhedanamudbhit tato jAyate udbhijam // 2 // udbhinatti udbhidam // 3 // 423 // ityAcAryazrIhemacandraviracitAyAM svopajJAbhidhAnacintAmaNinAmamAlATIkAyAM tiyakANDazcaturthaH // 4 // - -*- - || aham // atha naarkkaannddH| atha pazcamaM nArakakANDamArabhyate syurnArakAstu pareta-preta-yAtyA-'tivAhikAH / narake bhavA nArakAH, yaugikatvAd nArakika-nairayika-nArakIyAdayaH // 1 // karmaNAM parAvRttyA itAH paretAH // 2 // prakarSeNa itAH pretAH // 3 // yAtyante pADAM yAtyAH // 4 // ativAhyante ativAhikAH "kuzikahRdika-" // (uNA-45 ) // iti sAdhuH // 5 // AjUrviSTiH Ajavati AjU: "didyuddaTTa." // 5 / 2 / 83 // iti kvipi nipAtyate // 1 // veveSTi viSTiH narake haThAt kSepaH "hamuSi-" // (uNA-651) // iti kittiH| strIlIgAvetau // 2 // Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 abhidhAnacintAmaNau yAtanA kAraNA tIvravedanA // 1 // yAtanaM yAtanA // 1 // 'kR gR hiMsAyAm' iti hantyarthAt curAdeH svArthe NijantaH kAraNaM kAraNA // 2 // tIvrA ca sA vedanA tIvravedanA // 31 // narakastu nArakaH syAnnirayo durgatizca saH / nRNAti zikSayati pApino narakaH "dUkana-* // (uNA-) // ityakaH, narAH kAyanyasmin vA, narAn kRntati kRNoti veti vA // 1 // narakasya bAhulakAd dIrghatve nArakaH, nAraM kAyatyatra vA // 2 // niSkAnto'yAdanukUladaivAnirayaH // 3 // .. ninditA gatirdurgatiH puMstrIliGgaH // 4 // ghanodadhi-ghanavAta-tanuvAta-namaHsthitAH // 2 // ratna-zarkarA vAlukA-paGka-dhUma-tamaHpramAH / mahAtamaHprabhA cetyadho'dho narakabhUmayaH // 3 // kramAt pRthutarAH sapta ghano nibiDo na tu drava udadhirdhanodadhiH // 1 // ghanazcAsau vAtazca ghanavAto nibiDavAtaH // 2 // tanuzvAsau vAtazca tanuvAtaH // 3 // nabha AkAzaH, teSu pratyekaM sthitAH pratiSThitAH // 4 // 2 // ratnAdibhyaH parA prabhA ratnaprabhA // 1 // zarkarAprabhA // 2 // vAlukAprabhA // 3 // paGkaprabhA // 4 // dhUmaprabhA // 5 // tamaHprabhA ceti SaT // 6 // saptamI mahAtamaHprabhA ceti, ratnAdibhiH prabhAntItyanvarthAH // 7 // krameNa pRthutarA'dhodho narakabhUmayo bhavantIti // 3 // zreSazvAtra atha ranaprabhA dharmA vaMzA tu zarkarAprabhA / syAhAlakAprabhA zailA bhavet paGkaprabhA'janA // 1 // dhUmaprabhA punA riSTA mAdhavyA tu tm:prbhaa| mahAtamaHprabhA mAdhavyevaM narakabhUmayaH // 2 // atha triMzat paJcaviMzatiH / paJcadaza daza trINi lakSANyUnaM ca paJcabhiH // 4 // lakSaM paJca ca narakAvAsA sImantakAdayaH / etAsu syuH krameNa etAsu ratnaprabhAdyAsu saptasu narakabhUmiSu sImantako ratnaprabhApRthivIprathamaprataramadhyavartI narakendraH, tatprabhRtayaH krameNa narakAvAsA bhavanti / teSAM ca saGkhyA rana Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 nAraka-kANDaH / 547 prabhAyAM triMzallakSANi, zeSAsu krameNa paJcaviMzatiH, paJcadaza, daza, trINi ca lakSANi pazconaM caikalakSamityA SaSThyAH // 4 // saptamyAM tu pazcaiva narakAvAsA bhavantIti / AdiprahaNAt raudra-hAhArava-ghAtanAdayo gRhyante // atha pAtAlaM vaDavAmukham // 5 // balivezmAdhobhuvanaM nAgaloko rasAtalam / patanyasmin pAtAlaM " patikRlUbhyo Nit " // (uNA-479 ) // ityAlaH pAtamalatIti vA // 1 // vaDavAmukhamiva mukhamasya vaDavAmukham // 2 // 5 // balevairocanAsurasya vezma balivezma // 3 // adhastAd dyAvApRthivyobhuvanamadhIbhuvanam // 4 // nAgAnAM loko bhuvanaM nAgalokaH // 5 // rasAyAvalamadho rasAtalam , rasA bhUstalaM pRSThamasya vA // 6 // ekadezena talaM, rasA cApi // randhaM bilaM nirvyathanaM kuharaM zuSiraM zuSiH // 6 // chidraM ropaM vivaraM ca nimnaM rokaM vapAntaram / radhyati randhra "khurakSura-" // ( uNA-396 ) // iti re nipAtyate // 1 // bilati bhinatti vilam // 2 // niya'thyante'mena niyaMthanam // 3 // kuhyate kuharam " mRyundi-" // ( uNA-399) iti kidaraH, kutsitaM haratIti vA, kuM harati, zUnyatvAditi vA // 4 // zuSyatyasmin zuSiraM "shussiissi-"|| ( uNA-416 ) // iti kidara:, zuSirasyAstIti vA, madhvAditvAdraH, zuSirdharmamAtre'pi madhuvat // 5 // zudhyatyasyAM zuSiH "nAmyupAntya-" // ( uNA-609) iti kidiH strIliGgo'yam , vaijayantI tu-'zvabhraM naklI zuSirvapA' iti puMsyapyAha / 'suSThu syati suSi sAdiH' ityeke // 6 // chidyate chidraM " Rjyaji-" // (uNA-388) // iti kida raH // 7 // rupyati vimohayati ropam // 8 // viviyate vivaram nI 9 // nimimIte'tra nimnaM "yusunibhyo mADo Dit " // ( unnaa-266)|| iti naH // 10 // rocate prakAzate'nena rokam // 11 // upyate'syAM vapA, bhidAditvAt sAdhuH // 12 // anityanenAntaram // 13 // gata-zvabhrA-'vaTA-'gAdha-darAstu vivare bhuvaH // 7 // - girati gartaH puMstrIliGgaH "damyami-" // ( uNA-200 ) // iti taH // 1 // zvayati zvatraM " khurakSura-" || (uNA-396) // iti re nipAtyate, zvabhibhrAntamiti vA // 2 // avatyasmAdavaTaH " divyavi-" // (uNA-142) // ityaTaH, na vaTa Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548.* abhidhAnacintAmaNau-.. tIti vA avAk, aTanti asmin bAhulakAt, "ghunAmni-" // 5 / 3 / 130 // . iti 1 pRSodarAditvAt sAdhuH // 3 // na gAdho'gAdhaH // 4 // dIryate drH| triliGgaH // 5 // 5 // ityAcAryazrIhemacandraviracitAyAM, svopajJAbhidhAnacintAmaNinAmamAlATIkAyAM . nArakakANDaH paJcamaH // 5 // 1 --*-*-* // arham / / atha SaSThaH kaannddH| . uktA devAdhidevAdayo muktAH, saMsAriNazcaturgatayo devA mAstiryazvI nArakA"zca kAdasAdhAraNAsahitAH paJcabhiH kANDaiH / idAnIM tatsAdhAraNanAmAbhidhAyi SaSThaM sAmAnyakANDamArabhyate " syAloko viSTapaM vizvaM bhuvanaM jagatI jagat / ... lokate'valokate'nantajJAno bhAvAbhavAnasminniti lokaH // 1 // vizantyasmin jIvAjIvA viSTapaM puMklobaliGgaH "viSTapolapa-" / / ( uNA-307 ) // ityape nipAtyate // 2 // "nighRSI-" // ( uNA-511 ) // iti kidve vizvam // 3 // bhavatyasmin sarva bhuvanaM puMklIbaliGgaH "sUdhUbhU." // ( uNA-274 ) // iti kidanaH // 4 // pracchantyasyAM jagatI "gamerDid dve ca" || ( uNA-885 ) // iti katRH "adhAtUdaditaH // 2 / 4 / 2 // iti Ga // 5 // gacchatItyevaMzIlaM jagat klIbaliGgaH "didyuddaTTa-" // 5 / / 83 // iti kvipi nipAtyate // 6 // jIvAjIvAdhArakSetraM loko lekastato'nyathA // 1 // jIvAH prANavana ekandriyAdayaH, tebhyo'nye'jIvA dharmAstikAyAdayaH, teSAmaukarabhUtaM kSetra loka ityanuvAdaH // 1 // tasmAdanyo'loka AkAzasvarUpaH // 1 // 1 // kSetrajJa AtmA puruSazcetanaH kSetraM dehamAnaM jAnAti cetayate zarIrapramANatvAta kSetrajJaH // 1 // atati saMsaratyAtmA puMliGgaH "sAtmanAtman-' // (uNA-916) // iti mani nipAtyate // 2 // puri zarIre zete puruSaH, pRSodarAditvAt // 3 // catayate cetanaH // 4 // jIvo'pi // sa punarbhavI / jIvaH syAdasumAn sattvaM dehabhRt-janyu jantavaH // 2 // sa AtmA bhavo'styasya bhavI saMsArI // 1 // jIvati prANAn dhArayati jIvaH Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kaannddH| 549 // 2 // asavaH prANAH santyasya asumAn / prANItyapi // 3 // sIdati sattvaM puMklIbaliGgaH // 4 // dehaM bibharti dehabhRt , yaugikatvAd dehabhAk, zarIrItyAdayaH // 5 // jAyate janyuH "yajizundhi." // (uNA-801) // iti yuH // 6 // "kRsikami" // (uNA-773) // iti tuni jantuH puMklIbaliGgaH // 7 // zeSAH puMsi // 2 // utpattijenma-januSI jananaM janirudbhavaH / utpadanamutpattiH // 1 // jananaM janma "man" // ( uNA-911 ) // iti man / akArAnto'pi // 2 // " ruti-" // ( uNA-997 ) // ityusi januH klIbaliGgAvetau // 3 // janyate jananam // 4 // "padipaThi-" // (uNA-607) // iti ipratyaye janiH strIliGgaH // 5 // udbhavanamudbhavaH // 6 // jIve'sujIvitaprANAH jIvatyanena jIvaH triliGgaH tatra // 1 // asyante'savaH puMsi bahuvacanAntaH "bhRmRta." // ( uNA-716) // ityuH // 2 // jIvyate'neneti jIvitam, jIvAturapi // 3 // prANiyebhiH prANAH puMsi bahuvacanAntaH // 4 // jIvAtu vanauSadham // 3 // jIvatyanena jIvAtuH puMklIbaliGgaH "jIverAtuH" // (unnaa-782)||1|| jIvanAya auSadhaM jIvarakSopAyaH // 2 // 3 // zvAsastu zvasitam zvasanaM zvAsaH // 1 // "klIbe" // 5 / 3 / 123 // iti bhAve te zvasitam // 2 // so'ntarmukha ucchvAsa AharaH / AnaH sa zvAso'ntarmukho madhyavRttiH ucchavasityanena ucchvAsaH // 1 // AMharatyanena AharaH // 2 // anityanena AnaH // 3 // bahirmukhastu syAnniHzvAsaH pAna etanaH // 4 // . sa zvAso bahirmukho bahittiH niHzvasityanena niHzvAsaH // 1 // pIyate'nena pAnaH // 2 // etyetanaH "vIpati.' // ( uNA- 292 ) // iti bahuvacanAt tanaH - AyurjIvitakAlaH etyAyuH klIbaliGga: "iNo Nit" // ( uNA-998 ) // ityus "kRvApAji-" // ( uNA-- 3 ) // ityuNi AyurukArAnto vA puMliGgaH // 1 // jIvitasya kAlo jIvita kAlaH // 2 // Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 abhidhAnacintAmaNau. . . * antaHkaraNaM mAnasaM manaH / ... hRcceto hRdayaM cittaM svAntaM gUDhapathoccale // 5 // antargataM karaNaM karaNAnAmantargataM vA antaHkaraNam, "AtmA manazca tadvidairantaHkaraNamucyate" iti kAmandakiH; mano-buddhirahaMkAra ityantaHkaraNaM tridhetyanye // 1 // mana eva mAnasaM prajJAditvAdaN // 2 // manyate jAnAtyarthAn manaH, yadavocAmaH tarke-"sarvArthaprahaNaM manaH" iti "as" // ( uNA-952 ) // ityas // 3 // hriyate viSayairhat "bahulam" // ( uNA - ) // iti duk // 4 // cetayate cetaH "as' // ( uNA952 ) // ityas // 5 // hriyate hRdayaM "gayahRdeya-" // ( uNA-370 ) // ityaye nipAtyate // 6 // cetayati cittaM "jJAnecchArcArtha-" || 5 / 2 / 92 // iti taH // 7 // svanati svAntaM "kSubdhaviribdha-" // 4 / 4 / 70 // iti kta sAdhuH viSayeSvanAkulaM manaH svAntamityanye // 8 // gUDhaH panthA asya gUDhapatham // 9 // uccalatyuccalam, bhanindriyamapi // 10 // 5 // mAnasaH karma saGkalpaH syAt saMkalpanaM saMkalpaH manaso vyApAraH, vikalpo'pi // 1 // atho zarma nirvRtiH| sAtaM saukhyaM sukham zRNAti duHkhaM zarma klIbaliGgaH "man" // ( uNA-911 ) // iti man, zarmamapi // 1 // nirvaraNaM nirvRtiH // 2 // sanvate sAtaM "AH khanisanijanaH" // 4 2 / 60 // ityAtvam // 3 // sukhameva saukhyaM bheSajAditvAd dhyANa, sukhasya bhAvo vA // 4 // sukhayati sukham , suSThu khanatIti vA "kvacit." // 5 // 1 / 171 // iti DA, zobhanAni khAnyatreti vA / zaM joSaM cA'vyayeSu vakSyete // 5 // duHkhaM tvasukhaM vedanA vyathA // 6 // pIDA bAdhA''rtirAbhIlaM kRcchre kaSTaM prasUtijam / AmanasyaM pragADhaM ca duHkhayati duHkhaM duHkhanatIti vA duSTAni khAnyatreti vA // 1 // na sukhamasukham // 2 // vedanaM vedanA // 3 // vyathanaM vyathA ssitvaadng|| // 6 // pIDanaM - pIDA "bhASibhUSi-" // 5 / 3 / 109 // iti bahuvacanAdaG // 5 // bAdhanaM bAdhA "kteTa:." // 5 / 3 / 106 // ityaH ghani bAdho'pi // 6 // ardanamArtiH // 7 // A samantAd bhiyaM lAyAbhIlam // 8 // kRntati kRcchre "kRte: krUkRcchau ca" // (uNA Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDaH / / 551 395) // iti // 9 // kaSiSyati kaSTaM "kaSo'niTaH" // 5 / 3 / 3 // iti bhaviSyati ktaH 'kaSaH kRcchragahane" // 4 / 4 / 67 // itIDabhAvaH // 10 // prasUte jAtaM prasUtijam, upacArAt sAmAnye'pi // 11 // amanaso bhAva AmanasyaM vaimanasyamityarthaH // 12 // pragADhumArabdhaM pragADham // 13 // syAdAdhirmAnasI vyathA // 7 // manasa: pIDA AdhIyate cintA anena AdhiH puMlliGgaH // 1 // 7 // sapatrAkRtiniSpatrAkRtI tvatyantapIDane / patraM zaraH saha patramanena sapatraH kAyanikSiptazaraH, nirgataM patramasmAniSpatraH zarIrAntaniSkrAntazaro mRgAdiH sapatrasya niSpatrasya ca karaNaM sapatrAkRtiH, niSpatrAkRtiH, etAvupacArAdatyantapIDanAmAtre vartate " sapatraniSpatrAdativyathane " // 7 // 2 // 8 // iti DAca // 1 // 2 // kSujjATharAmiz2A pIDA kSudhyatyanayA kSut // 1 // vyApAdo drohacintanam // 8 // viruddhamApAdanaM vyApAdaH // 1 // 8 // upajJA jJAnamAyaM syAt upajJAyate upajJA idaM prathamatayA jJAnaM yathA candrasyopajJA candropajJasaMjJaka nyAkaraNam // 1 // carcA saGkhyA vicaarnnaa| carcanaM carcA "bhISibhUSi-" // 5 / 3 / 109 // ityaG, ca!'pi // 1 // saGkhyAnaM saGkhyA " upasargAdAta: " // 5 / 3 / 110 // ityaG // 2 // vicAraNaM vicAraNA "NivettyAsa." // 5 / 3 / 111 // ityanaH // 3 // vAsanA bhAvanA saMskAro'nubhUtAdyavismRtiH // 9 // vAsyate'nayA vAsanA // 1 // bhAvyate'nayA bhAvanA // 2 // saMskriyate'nena . saMskAraH, anubhUtAdevastuno'vismaraNam AdigrahaNAd dRSTazrutAdeH // 3 // 9 // nirNayo nizcayo'ntaH nirNayanaM nirNayaH // 1 // nizcayanaM nizcayaH // 2 // amati saMdehAbhAvamantaH // 3 // sampradhAraNA samarthanam / saMpradhAryate bhraSTaM svarUpamApAdyate'nayA saMpradhAraNA yuktA'yuktaparIkSA // 1 // samarthyate samarthanam // 2 // Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 abhidhAnacintAmaNau avidyAhaMmatyajJAne viruddhavedanamavidyA adharmAnarthavad viparyaye'tra naJ, yadAha - anityAzucidduH-. khAtmasu nityazucisukhAtmakhyAtiravidyA // 1 // ahamityasya mananamahaMmatiH, anAtmanyAtmAbhimAnAt ahaM vibhaktyantapratirUpakamantrA'vyayam // 2 // viruddhajJAnamajJAnam // AntirmithyAmatirbhramaH // 10 // bhramaNa bhrAntiH atasmiMstaditi jJAnam // 1 // mithyA mananaM mithyAmatiH // 2 // bhramaNaM bhramaH // 3 // 10 // saMdehadvAparA''rekA vicikitsA ca saMzayaH / saMdehanaM saMdeha ubhayakoTiparAmarzi jJAnam // 1 // dvau pakSau parAvatra dvAparaM puMklIbaliGgaH pRSodarAditvAdAtvam // 2 // ArecanamArekaH // 3 // vicikitsanaM i kitsA "kitaH saMzayapratIkAre" || 3 | 4 | 6 // iti kitaH svArthe san // 4 // saMzayanaM saMzayaH samantataH zete AtmA'sminniti vA // 5 // parabhAgo guNotkarSaH parasya bhajanaM parabhAgaH // 1 // guNAnAmutkarSo guNotkarSaH // 2 // doSe tvAdanivAzravau // 11 // 2 || Azravanti guNA duSyatyanena doSastatra // 1 // A samantAd dIyante kSIyante guNA asminnAdInava: "kairava-" // ( uNA - 519 ) // ityave nipAtyate asminnAzravaH, AdInavAzravau kleze ityamaraH // 3 // 11 // svAd rUpaM lakSaNaM bhAvazvAtmaprakRtirItayaH / sahajo rUpatattvaM ca dharmaH sargoM nisargavat // 12 // zIlaM satattvaM saMsiddhiH svazabdAt pare rUpalakSaNabhAvAH svasya rUpaM lakSaNaM bhAvazca svarUpam // 1 // svalakSaNam // 2 // svabhAvaH // 3 // atatyanena AtmA // 4 // prakriyate'nayA prakRtiH // 5 // rayite yAtyanayA rItiH // 6 // saha jAtaH sahajaH // 7 // rUpasya vastunastadbhAvo rUpatattvam // 8 // dharati svairitAM dharmaH puMklIbaliGga: "attari -" // ( uNA - 338 ) // itimaH // 9 // sRjyate'nena sarga: // 10 // evaM nisargaH // 11 // 12 // zIlyate dhAryate zIlaM puMklIbaliGgaH // 12 // saha tadbhAvena varttate satattvam // 13 // saMsiddhayatyanayA saMsiddhiH // 14 // avasthA tu dazA sthitiH / Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSTaH kANDaH / 553 avasthAnamavasthA // 1 // dazyate'nayA dazA sthAditvAt kaH // 2 // tiSThatyanayA sthitiH // 3 // snehaH prItiH premahArdai snehanaM snehaH puMklIbaliGgaH // 1 // prIyate prItiH // 2 // priyasya bhAvaH karma vA prema puMklobaliGgaH pRthvAditvAdimani "priyasthira-" // 7 // 4138 // iti prAdezaH, prIyate'neneti vA "man" // ( uNA-911 ) // iti man // 3 // hRdayasya bhAvo hAIm // 4 // dAkSiNyaM tvanukUlatA // 13 // vipratisAro'nuzayaH pazcAttApo'nutApazca / vaiparItyena pratisaraNaM vipratisAraH, ekadezasya vikRtatvAd vipratIsAro'pi // 1 // anuzayanamanuzayaH // 2 // pazcAt tapanaM pazcAttApaH // 3 // anupazcAt tapanamanutApaH // 4 // avadhAnasamAdhAnapraNidhAnAni tu samAdhau syuH // 14 // avadhIyate'vadhAnam // 1 // evamapare api // 2 // 3 // samAdhAnaM samAdhiH tatra // 4 // 14 // dharmaH puNyaM vRSaH zreyaHsukRte :: dharatIti dharma: " attIri-" // (uNA-338 ) // iti maH, yadavocAmaH"durgatiprapatatprANidhAraNAddharma ucyate" // 1 // puNati puNyaM "Rzijani-" // (uNA -361) // iti kid yaH, dhUyate'nena vA "zikyAsyAkhyA-" / / (uNA-3.64) / / iti ye nipAtyate // 2 / / varSati kAmAn vRSaH / / 3 / / atizayena prazasyaM zreyaH // 4 // suSThu kriyate sukRtaM tatra // 5 // niyatau vidhiH| .. daivaM bhAgyaM bhAgadheyaM diSTaM ca niyamyate'nayA niyatistasyAm // 1 // vidhIyate'nena vidhiH // 2 // devasya Atmana idaM pUrvakarma daivaM 'klobaliGgaH // 3 // bhajyate bhAgyam , bhajyate bhAgaH sa eveti vA mAditvAt svArthe yH||4||bhaag eva bhAgadheyaM "nAmarUpabhAgAddheyaH" / 7 / 2 / 158 // 5 // dizyate sma diSTam // 6 // . ayastu tacchubham // 15 // . tad daivaM zubham etyayaH "ac" // 5 // 9 // 49 // 1 // 15 // Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 abhidhAnacintAmaNau- .. . alakSmInikratiH kAlakarNikA syAt na lakSmIralakSmIH // 1 // niSkrAntA RteH sanmArgAnirRtiH // 2 // kAlasya yamasya karNikA karNAbharaNamiva kAlakarNikA // 3 // . athA'zubham / duSkRtaM duritaM pApamenaH pApmA ca pAtakam // 6 // kilviSaM kaluSaM kiNvaM kalmaSaM vRjinaM tmH| .. aMhaH kalkamadhaM paGkaH na zubhamazubham // 1 // duSTaM kRtaM duSkRtam // 2 // dureti sma duritam // 3 // pAntyasmAt pApaM "bhApAcaNi." // ( uNA-296 ) // iti. pH|| 4 // etyenaH klobaliGgaH "ataNibhyAM-" // ( uNA-979) // iti nas // 5 // pAtayati durgatau pApmA "sAtmanAtman-" // ( uNA-916 ) // iti mani nipAtyate puMliGgo'yam // 6 ||nnke pAtakaM puMklIbaliGgaH // 7 // 16 // kalyate kilviSaM " kaleH kilvaca " // ( uNA-551) / itISaH // 8 // " Rpanahi. " // ( uNA-557) // ityuSe kaluSa kaM sukhaM loSatIti vA // 9 // 'kiNiH sautra' kiNyate kiNvaM "nighRssi."| ( uNA-511) // iti kidvaH // 10 // kalyate kalmaSaM "kalemaSaH" // ( uNA562 ) // 11 // vRjyate vRjinaM "vRjituhi." // ( unnaa-283)|| iti kidinaH // 12 // tAmyatyanena tamaH // 13 // amatyaMhaH klIbaliGgI * amerbhahI cAntI" // ( unnaa-962)|| ityas, aMhate vA "as" // ( uNA-952) // ityas // 14 // kalyate kalkaM puMklIbaliGgaH "bhINzali." // ( unnaa-21)|| iti kaH // 15 // amatyaghaM "maghAgharA-' || ( uNA-110) / / iti ghe nipAtyate, na jahAti vA, aghayatIti vA // 16 // paJcyate paGkaH puklIvaliGgaH / / 17 / / upAdhidharmacintanam // 17 // upAdhIyate upAdhiH puMliGgaH / / 1 // dharmasya cintA dharmacintanam // 2 // 17 // trivargo dharmakAmArthAH trisaGkhyo vargaH trivargaH // 1 // caturvargaH smoksskaaH| dharmakAmArthA ityeva catuHsaGkhyo vargazcaturvargaH // 1 // balaturyAzcaturbhadram balaM turya yeSAM te balaturyA dharmakAmArthAH // 1 // caturNA bhadrANAM samAhArazcaturbhadraM pAtrAditvAta strItvAbhAvaH // 2 // Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDaH / pramAdo'navadhAnatA // 18 // pramadanaM pramAdaH // 1 // anavadhAnasya bhAvo'navadhAnatA'navahitatvaM kAryeSva. tAtparyam / / 2 / / 18 / / chando'bhiprAya AkUtaM matabhAvAzayA api / / chandatyAlhAdayati chandaH "ac" / / 5 / 1 / 49 // ityac pRSodarAditvAt chatvaM / / 1 / / Abhimukhyena prayantyanena abhiprAyaH / / 2 // AkUyate AkUtam / / 3 / / manyate matam / / 4 / / bhavatyasmin bhAvaH puMklobaliGgaH // 5 // Azerate'sminnAzayaH // 6 // hRSIkamakSaM karaNaM srotaH kha viSayIndriyam // 19 // hRSyantyanena hRSIkaM "Rji." // ( uNA-554 ) / / iti kidISaH // 1 // akSNoti vyApnotyakSam // 2 // kriyate'nena karaNam // 3 // sravatyasmAnmalaH srotaH klIMbaliGgaH / / 4 // aznute vyApnoti khaM " azerDit" || uNA-87 ) // iti khaH "DityantyasvarAdeH" // 2 / 1 / 114 / / ityantyasvarAdilopaH // 5 // viSayaH sparzAdirastyasya viSayi // 6 // indrasyAtmano liGgamindriyaM sparzanAdi anena hi AtmA'nu mIyate, indreNa dRSTaM vA AtmA hi sparzanAdIni dRSTvA svaviSayeSu niyu Gkte AtmakRtena hi zubhakarmaNA tathAvidhaviSayopabhogAya sparzanAdinI bhavanti, indreNa juSTaM vA taddvAreNA'sya vijJAnotpAdAt , indreNa dattaM vA viSayagrahaNAya viSayebhyaH samarpaNAt , indrasyAvaraNakSayopazamasAdhanamiti vA "indriyam" // 7 // 1 / 174 / / iti iyapratyayAntaM nipAtyate // 7 // 19 // buddhIndriyaM sparzanAdi buddhiheturindriyaM buddhIndriyaM spRzyate'nena sparzanam AdigrahaNAd rasanaghrANacakSuHzrotrANIndriyANi grahyante, yadavocAmaH pramANamImAMsAyAm- "sparzarasagandharupazabdanahaNalakSaNAni sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANIndriyANi dravyabhAvabhedAni" iti / 1 / pANyAdi tu kriyendriyam / kriyAvyApAra AdAnAdiH, yadAha-"utsargAnandanAdAnagatyAlApAzca tatakriyAH" iti kriyAheturindriyaM kriyandriyam AdigrahaNAd vAkpAdapAyUpasthA gRhyante // 1 // . sparzAdayastvindriyArthA viSayA gocarA api // 20 // sparzanaM sparzaH, AdigrahaNAd rasagandharUpazabdA gRhyante indriyairarthyante indriyArthAH, arthA api / / 1 / visiSyanti viSayAH "saryAsatasya' // 2 / 3 / 47 // iti Satvam // 2 // gAva indriyANi carantyeSu gocarA: "gocarasaMcara." / / 5 / 3 / 131 // iti ghaH // 3 // 20 // Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . / .556 abhidhAnacintAmaNau- zIte tuSAraH ziziraH suzImaH zItalo jaDaH / himaH . ..... zete'nena zItaH "zIrIbhU-" // ( uNA-201) // iti kit taH tatra, zyAyate smeti vA "zyaH zIvamUrti:' / / 4 / 1 / 97 / / iti zIrAdezaH // 1 / / tuSyatyanena tuSAraH "tuSikuThibhyAM kit|| (uNA-408) // ityAraH // 2 // zazatyanena ziziraH "zavazaricAta:" // ( uNA-413) // itIraH // 3 // . suSTu zyAyate suzImaH, suSImo'pi // 4 // zete'nena zItala: "zIDastalak." // ( uNA-501) // iti talaka, zItaM zItatvamastyasya vA sidhmAditvAlaH, zItaM lA: . tIti vA // 5 // jalati jaDaH // 6 // hinoti himaH " kSuhibhyAM vA" // ( uNA341) // iti kid maH // 7 // __ athoSNe tigmastIvastIkSNazcaNDaH kharaH paTuH // 21 // uSNAtyuSNa: "vIhA-" // (uNA-183) / / iti kid Nastatra // 1 // tejayati tigmaH "tijiyujerga ca" / / ( uNA-345 ) || iti kina maH // 2 // tIvati tIvraH "khura kSura." // ( uNA-396 ) // iti re nipAtyate // 3 // teja-. yati tIkSNaH "bhrUNatRNa-" / / ( unnaa-186)|| iti Ne nipAtyate // 4 // caNDate caNDaH caNatyaneneti vA "paJcamAd-" || ( unnaa-168)|| iti DaH // 5 // khanati kharaH, khaM rAtIti vA // 6 // paTati uSNatAM paTuH // 7 // 21 // ___ koSNaH kavoSNaH kaduSNo mandoSNazceSaduSNavat / ISaduSNaH koSNaH // 1 // kavoSNaH "kAkavau voSNe" // 3 / 2 / 137 / / iti sAdhU // 2 // "koH kad." // 312 / 130 // iti kadAdeze kaduSNaH // 3 // mandamuSNo mandoSNaH // 4 // alpamuSNa ISaduSNaH / / 5 // niSThuraH kakkhaTaH krUraH paruSaH karkazaH kharaH // 22 // dRDhaH kaThoraH kaThino jaraThaH . niyate tiSThati niSThuraH "zvazura-" // (uNA-426) // ityure nipAtyate // 1 // 'kakkha hasane' kakkhyate kakkhaTaH "divyvi.'|| (uNA-141) / ityaTaH khakkaTa ityanye // 2 // kRntati krUraH "kRteH kRcchrau ca" || ( unnaa-395)|| iti raH // 3 // pRNAti paruSaH "RpUnahi." // ( uNA-557 ) // ityuSaH, aparuSyatIti vA // 4 // karko'gnirupagAnamastyasya karkazaH lomAditvAt zaH // 5 // khanati kharaH // 6 // 22 // dahati dRhati vA dRDhaH "balisthUle dRDhaH" ||4|4 / 69 // iti te sAdhuH // 7 // kaThati kaThoraH "kaThicAka-" / / (uNA-433) / ityAreH // 8 // Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDa: / .. 557 "iyAkaThiH" / / (uNA-282) || itIne kaThinaH ||9|| jIryati jaraTha: "bhrUz2a " // ( uNA - 167 ) / ityaThaH, jaraTho'pi // 10 // komalaH punaH / mRdulo mRdusomAlasukumArA akarkazaH // 23 // kauti komala : " murala" / / ( uNA - 474 ) // ityale nipAtyate // 1 // mRdurastyasya mRdulaH sidhmAditvAlaH // 2 // mRyate mRduH "pRkAhRSi " / / ( uNA729 ) / / iti kiduH || 3 || somaM somatvamAlAti somAlaH // 4 // suSThu kumAra iva mRdutvAt sukumAraH / / 5 / / na karkazo'karkazaH / / 6 / / 23 / / madhurastu rasajyeSTho gulyaH svAdurmadhUlakaH / madhu mAdhuryamastyasya madhuraH madhvAditvAd raH, mAyatyaneneti vA " zvazura - " // ( uNA - 426 ) / ityure nipAtyate // 1 // raseSu jyeSTho rasajyeSThaH // 2 // guDe sAdhurgulyaH // 3 // svadate svAduH "kRvApAji -" // ( uNA - 1 ) // ityuN // 4 // mAdhatyanena madhUla: "dukUla - " // ( uNA - 491 ) // ityUle nipAtyate // 5 // amlastu pAcano dantazaTho amatyamla: "zAmAzyA-" / ( uNA - 462 ) // iti laH amblo'pi // 1 // pAcayati pAcanaH // 2 // danteSu zaTho dantazaThaH // 3 // atha lavaNaH saraH // 24 // sarvarasa : svadate lavaNaH " cikkaNa " // ( uNA - 190 0 ) // ityaNe nipAtyate, lunAti 'jADyamiti vA nandyAditvAd no NatvaM ca // 1 // saratyanena sara: "puMnAmni ghaH " // 5 / 3 / 130 // 9 // 24 // sarve rasA atra sarvarasaH // 3 // atha kaTuH syAdoSaNo mukhazodhanaH / .kaTatyAvRNoti kaTuH "bhRmRta - " // ( uNA - 716 ) // ityuH // 1 // oSatyo * SaNaH // 2 // mukhaM zodhayati mukhazodhanaH // 3 // vaktrabhedI tu tiktaH vaktraM bhinatti vaktrabhedI // 1 // tADayati takati tejayativA tiktaH " putapitta-" // ( uNA - 204 ) || iti te nipAtyate // 2 // atha kaSAyastuvaro rasAH // 25 // kaprati zleSmANaM kaSAyaH "kuliluli -" // ( ugA - 302 ) // iti kAya : 71 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau- ... // // tabIti tuvaraH "aDara-" // (umA-403 ) // ityare bipAtyate pullobalilo . // 2 // rasyante iti rasAH // 1 // ityupasaMhAraH // 25 // gandho janamanohArI surabhiNatarpaNaH / / samAkarSI nirhArI ca ....gandhayate gandho ghrANagrAhyo'rthaH saH // 1 // janamanohArI // 2 // suSThu rabhate surabhiH // 3 // prANaM tarpayati prINAti ghrANatarpaNaH // 4 // samAkarSati cittaM samA. kRrSI // 5 // niharatsavazyaM nihArI atra yoyaM prati prasiddhastadanuvAdevAnyasya vidhi: evamanyatrA'pi // 6 // sa Amodo vidUggaH // 26 // sa surabhindho vidUrago'tidUravyApI // 1 // AsamantAt modate'nena AmodaH // 2 // 26 // vimahotthaH parimalaH 1 ratavikasadehAMgarAgaparimalanotpano hRyo gandhaH parimalace parimalaH // 1 // athAmodI mukhavAsanaH / iSTagandhaH sugandhizca Amodo'styasya Ame.dI / 15 mulaM bAsamatsalimpati mukhavAsanaH // 2 // iSTo gandho'sya iSTagandhaH // 3 // zobhano gandho'sya sugandhiH, dvau dvau bhinnArthAvityanye // 4 // .. durgandhaH pUtigandhikaH // 27 // , duSTo gandho'sya durgandhaH // 1 // pUtarvinaH pUterikha vA gandho'sya pUtigandhiH "supUtyutsurabhendhiAdidguNe" // 7 // 31144 // itIt // 2 // 27 // Amagandhi tu vitraM syAt Amo'pakko malaH tasyeva gandho'sya Amagandhi: "vopamAnAt // 7 // 3 // 147 // itIt // 1 // visyate vitraM "Rjyaji-" // ( uNA-388 ) // iti kit raH // 2 // varNAH zvetAdikA amii| zvetaH zyetaH mitaH zuklo hariNo vizadaH zuciH // 28 // avadAtagaurazubhavalakSadhavalArjunAH / pANDuraH pANDaraH pANDuH Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDaH / 559 zvetate zvataH // 1 // zyAyate zyetaH "hRzyArahi." // ( uNA-210) // itItaH // 2 // sinoti manaH sitaH // 3 // 'zuka gatau' zokati mano'tra zukla: "zukazImUbhyaH kit' / ( uNA-463 ) / iti la: // 4 // harate ceto hariNaH "duhRvRhi-" // ( uNA-194 ) / / itINaH // 5 // vizati mano vizadaH "kumuda." // ( uNA-244 ) // iti nipAtyate vizIyate vA / / 6 / / zocati nirmalIbhavati zuciH // 7 // 28 // avadAyate zodhyate'vadAtaH // 8 // 'guraici udyame gurute mano'tra goraH gora eva gauraH prajJAditvAdaN , gUyate vA "khurakSara- // ( uNA396 ) // iti se nipAtyate // 9 // zobhate zubhraH "Rjyji-"| ( uNA388 ) / / iti kid raH // 10 // valate valakSaH avalakSyate vA pRSodarAditvAta // 11 // dhunotyazobhAmiti dhavalaH "mRdikandi-" / / uNA-165) // ityala: // 12 // aya'te'rjunaH // 13 // pANDuH pANDutvamastyasya pANDuraH madhvAditvAt rH|| 14 // paNDate yAti mano'smin pANDara: "jaThara-" // ( uNA-403 ) // ityare nipAtyate // 15 // panyate stUyate pANDuH "panedIrghazca // ( uNA-766 ) // iti DuH // 16 // ISatpANDastu dhUsaraH // 29 // ISadavyaktaH pANDuH dhunAti ceto dhUsaraH "kRdhUtani-" // ( uNA-440 ) // iti kit saraH // 1 // 29 // kApotastu kapotAbhaH - kapotasyAyaM kApotaH // 1 // kapo tasyeva abhA'sya kapotAmaH // 2 // pItastu sitaraJjanaH / hAridraH pItalo gauraH pIyate varNAn pItaH // 1 // sitaM raJjayati siraJjanaH // 2 // haridrAyA ayaM hAridraH // 3 // pItaM pItatvaM lAti pItalaH // 4 // gUyate gauraH // 5 // pItanIlaH punarharit // 30 // pAlAzo haritastAlakAmaH pItazcAsau nIlazca pItanIlaH // 1 // harati citraM harit "hasaruhi'' // ( uNA487 ) // itIt // 2 // 30 // palAzasya parNasyAyaM pAlAzaH // 3 // hara ta haritaH "hRzyAruhi." // ( uNA-210 ) // itItaH // 4 // tAlakaM haritAlaka tasyevA''bhA'sya tAlakAmaH // 5 // Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 abhidhAnacintAmaNau raktastu rohitaH / mAJjiSTho lohitaH zoNaH rajyati raktaH // 1 // rohati rohita: "hazyAkahi " // ( uNA - 210 ) it iti taH // 2 // maJjiSThAyA ayaM mAjiSThaH // 3 // rohitasyaiva lale lohitaH // 4 // zoNati zoNaH // 5 // zvetaraktastu pATalaH // 31 // zvetazvAsau raktazca zvetaraktaH // 1 // pATayati pADala: "mRdikandi -" // ( uNA465 ) // ityalaH // 2 // 31 // aruNo bAlasandhyAmaH iyartti aruNa: "RkRvR-" // ( uNA - 196 ) // ityuNaH // 1 // bAlasandhyAyA ivAmA asya bAlasandhyAbhaH // 2 // pItaraktastu piJjaraH / kaSilaH piGgalaH zyAvaH pizaGgaH kapizo hariH // 32 // babhruH kadruH kaDArazca piM pItazcAsau raktazca patiraktaH // 1 // pijayati piJjara : "RcchicaTi." // ( uNA - 397 ) // ityaraH // 3 // 'kabruG varNe' kavate kapilaH "sthaNDila - " // ( uNA - 484) // itIle nipAtyate, vA kapivarNa lAtIti // 3 // piGgaH piGgatvamastyasya piGgalaH sidhmAditvAllaH // 4 // zyAyate zyAvaH "laTikhaTi - " || ( uNA - 505 ) // iti vaH // 5 // pizati pizaGgaH: "viDivili - " // ( uNA - 101 ) // itiH kidaGgaH // 6 // kapirmarkaTavarNo'styasya kapizaH lomAditvAt zaH // 7 // harati hRriH // 8 // // 32 // bibhartti babhruH // 9 // katR kutsitaM dravati kadduH " haripIti - " // ( uNA - 745 ) // iti DiduH // 10 // kaDati kahAraH " agyaGgi - " ( uNA - 405 ) // ityAraH // 11 // pibati varNAn piGgaH sphuli kali- we ( uNA - 102 ) // itIGgak tatra // 12 // 50 kRSNastu mecakaH / syAd rAmaH zyAmalaH zyAmaH kAlonolo'sitaH zitiH // 33 // kati varNAn kRSNa: "ghRvIhavA - " // ( uNA - 183 ) // iti kitNaH // 1 // macate mizrIbhavati mecaka: puklIbaliGgaH " kIcaka - " // ( uNA-33 ) // ityake nipAtyate, "mecakaH zikhikaNThAmaH" iti durgaH // 2 // ramate mano'tra rAmaH Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kaannddH| 561 // 3 // zyAmaM zyAmatvaM lAti zyAmala: / 4 // zyAyate zyAmaH " vilibhili-"|| ( uNA-340 ) iti maH // 5 / kAlayati manaH kAlaH // 6 // nIlati nIla: puMklIbaliGgaH // 7 // sitaviruddho'sitaH // 8 // zinutAt zitiH " tikRtI nAni" // 5 / 1 / 71 // iti tik // 9 // // 33 // raktazyAme punadhUmradhUmalau raktazcAsau zyAmazca raktazyAmaH tatra // 1 // dhunAti dhUmraH " khurakSura-* // ( uNA-396 // iti nipAtyate // 2 // dhUmravarNa lAti dhUmalaH // 3 // atha kaburaH kiri etaH zabalazcitrakalmASacittalAH // 34 // karbati karburaH " vAzyasi-" // ( uNA-423 ) // ityuraH // 1 // kIryate kimmIraH "jambIra-" // ( uNA-421) // itIre nipAtyate // 2 // etyetaH " damyami-" // ( uNA-200) // iti taH // 3 // zAmyati zabala: " zame. 4 ca pA" // (uNA-470) // ityalaH // 4 // cIyate citraH " cimidi-" // ( uNA-454 ) // iti kit traH // kalayati varNAn kalmASaH " kulezca mASak." ( uNA-563 ) // // 6 // citrAn varNAn lAti citralaH // 7 // // 34 // zabdoM ninAdo nirghoSaH svAno dhvAnaH svaro dhvaniH / niha do ninado hAdo niHsvAno niHsvanaH svanaH // 35 // ravo nAdaH svanirghoSaH saMvyAGjhyo rAva AkhaH / kvaNanaM nikkaNaH kANo nikvANazca kaNo raNaH // 36 // zapati kUToccAraNaM zabdaH " zAzapimani-" // ( uNA-237 ) // iti daH zabdyate vA // 1 // cinadanaM ninAdaH // 2 // nirghoSaNaM nirghoSaH // 3 // svananaM khAna: // 4 // dhvananaM dhvAnaH // 5 // svarati kharaH // 6 // dhvananaM dhvaniH " padipaThi-" // ( uNA - 607) // iti i: // 7 // nirhAdanaM niIMdaH // 8 // ninadanaM ninadaH "nenaMdagada-" // 5 // 3 // 26 // iti vA'l // 9 // hAdanaM hAdaH // 10 // ni:khananaM ni:khAnaH ghaJ // 11 // " nenada-" // 5 / 2 / 26 // ityali niHsvanaH // 12 // khananaM khanaH, " navA kaNayamahasavana: " // 5 / 3 / 48 // ityala // 13 // // 35 // ravaNaM ravaH rAvo'pi // 14 // nadanaM nAdaH // 15 // khananaM khani: " padipaThi-" // ( uNA-607 ) // iti iH // 16 // ghoSaNaM ghoSaH // 17 // saMvyAGbhya upasargebhyaH paro rAvaH saMravaNaM saMrAvaH // 18 // evaM virAvaH // 19 // Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 abhidhAnacintAmaNIArAva: " rorupasarmAt " // 5 // 322 // iti ghaJ // 20 // " bhADo saplo: "" // 5 // 3 // 45 // iti vA'li AravaH // 21 // kaNyate kvaNanam // 22 // nikkaNamaM nikaNAH " nernada gadapaThakhanakvaNaH " // 5 // 3 // 26 // iti vAil // 23 // kaNanaM vANI // 24 // ghani nikvANaH // 25 // " navA kaNa-" // 5 / 3 / 48 // ityasi kvaNa: // 26 // raNanaM raNaH " yuvarNa-" // 5 / 3 / 28 // ityal // 27 // // 36 // SaDja-RSabha-gAndhArA madhyamaH paJcamastathA / bhaivato niSadhaH sapta tantrIkaNThodbhavAH svarAH / / 37 // SaDbhyo jAyate SaDjaH, yadvayaDi:"kaNThAduttiSThate vyakta SaDjaH SaDbhyastu jaayte| . kaNThorustAlunAsAbhyo jivAyA dazanAdapi" // 1 // RSabho gorutasaMvAditvAt, yadAha vyaDi:"vAyuH samutthito nAbheH knntthshiirsssmaahtH| nardadRSabhavad yasmAt tenaiSa RSabhaH smRtaH // 3 // gAM vAcaM dhArayali gAndhAraH gandhavahamiyarti vA / yadAhavAyuH samutthito nAbheH knntthshiirsspmaahtH| . nAnAgandhavahaH puNyaiH gAndhArastena hetunA // 3 // madhye bhavo madhyamaH yadAha"tadvadevotthito vAyururaHkaNThasamAhataH / nAbhiprApto mahAnAdo madhyamastana hetunA" // 4 // pazcamasthAnabhavatvAt paJcamaH yadAha- . "vAyuH samutthitaH nAbhemarohatkaNThamUrdhasu / vicaran paJcamasthAnaprAptayA paJcamaH ucyate" // 5 // dhiyA vato dhIvatastasyA'yaM dhaivata:, dadhAti saMdhatte svarAniti vA; yadAha "adhisaMdhIyate yasmAt svasteinaiSa dhaivtH"| "putapitta-" || ( uNA-204 ) / / iti te nipAtyate // 6 // niSIdanti svarA atra niSadho niSAdAkhyaH yadAha-"niSadinti svasa asmin niSAdastena hetunA" / dvidhA hi vINA-zArIrI dArujAteti, tatra dArujAyAM tantrItaH zArIyoM kaNThAdudabhavanti tantrIkaNThodbhavAH / vaMzamurajAdayastu svarAnukAramAtrakAritvAt svarahetutvena nehokAH // 7 // Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kaannddH| te mandramadhyatArAH syururaHkaNThazirobhavAH / te RSabhAdaya: svarAH pratyekamura pramRtisthAnabhedena mandratA madhyato tAratAM ca aklambante, yad dattilaH "nRNAmurasi mandrastu dvAviMzatividho dhvani:1 .. sa eva kaNThe madhyaH sthAva tAraH zirasi gIyate" // 1 // ruditaM RnditaM kruSTam rodana ruditaM // 1 // krandanaM kranditaM // 2 // mozanaM kuSTam // 3 // tadapuSTaM tu gahvaram // 38 // _____ tat iditamapuSTaM gadgadasvaratvAdajAtocapUtkAraM mAhate hRdayAntargavaraH " jaThara" // ( uNA 403 ) // ityare nipAtyate // 1 // 38 // zabdo guNAnurAgotthaH praNAdaH sautkRtaM nRNAm / praNadanaM praNAdaH // 1 // sItkaraNaM sItkRtam // 2 // pardanaM gudaje zabde pardate paInaM // 1 // kaInaM kukSisaMmave // 39 // __ kardate kaInaM // 1 // kSveDA tu siMhanAdaH 'viDA avyaktazabda ' kSveDanaM zveDA bhidAditvAta sAdhuH // 1 // siMhasyeva nadana bhaTAnoM siMhanAdaH // 2 // - atha krandanaM subhaTadhvaniH / 'du bhAvAne ' krandate'nena krandanaM pratibhaTAvAnazvaniH // 1 // .. kolAhalaH kalakalaH kolamapyAlati trAsayati kolAhala: puMklIbaliGgaH // 1 // kalpate kalakala: * adupAntya RdbhyAmazcAnte" // ( uNA 14 ) // iti apratyayo dvitvaM ca, kalo vyakto vA AmIkSNye dvitvam // 1 // tumulo vyAkulo ravaH // 40 // * tAmyantyanena tumulaH "kumulatumula" // (uNA 487) // ityule nipAtyate // 1 // 4 // Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 abhidhAnacintAmaNau marma vastrapatrAdeH 'mRz hiMsAyAm ' mRNAti marmara : " trataSTit " // ( uNA 9 ) // ityapratyayaH svarUpadvitvaM ca // 1 // bhUSaNAnAM tu zijitam / bhUSaNAnAM valayAdInAM ravaH ziJjanaM ziJjitaM // 9 // heSA dveSA turaMgANAm rava iti sarvatra saMbadhyate heSaNaM heSA ||1|| heSaNaM hevA "keTa : " || 5|3|106 // ityaH // 2 // garjanaM gajabRMhite // 41 // garjanaM garjaH, garjA'pi // 1 // ' bRhuG zabde' bRMhaNaM bRMhitam // 2 // 41 // visphAro dhanuSAm visphuraNaM visphAraH " sphurasphulorghaJa " || 4|2| 4 || ityAtvam // 1 bhArambhe goH ahamityaMbhate zabdAyate haMbhA, haMbhetyanukaraNaM vA // 1 // 'rabhuG zabde ' raMbhaNaM raMbhA // 2 // jaladasya tu / stanitaM garjitaM garjiH svanitaM rasitAdi ca // 42 // stanyate stanitaM // 1 // garjanaM garjitaM // 2 // " padipaThi " // ( uNA - 607 ) // iti i: pratyaye garjiH puliGgaH || 3 || svananaM svanitaM // 4 // rasanaM rasitam AdizabdAd dhvanitAdayaH // 5 // 42 // kUjitaM syAd vihaGgAnAm kUjanaM kUjitam // 1 // tirazcAM rutavAzite / tirazcAM mRgapakSiNAM dhvaniH ravaNaM rutam // 1 // ' vAzica zabde' vAzanaM vAzitam // 2 // vRkasya reSaNaM reSA 8. ' reSRG avyakte zabde ' reSyate reSaNam // 1 // " keTa:- " // 5 / 3 / 106 // ityapratyaye reSA // 2 // Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kaannddH| bukanaM. bhaSaNaM zunaH // 3 // 'ghukaM bhaSaNe ' bukkyate bukanam // 1 // ' bhaSa bhone' bhadhyate bhaSaNam // 2 // // 43 // pIDitAnAM tu kaNitaM nyAdhiprahArAdibhiH pIDitAnAM zabdaH kaNanaM kaNitam 'kaNatirArtazabde' // 1 // maNitaM ratakUjitam / rate surate jampatInAM kUjitamanyakkazabdo maNanaM maNitam // 1 // prakANaH prakvaNastantryAH tantrI vINAnAyustasyA ravaH prakaNanaM prakANaH, prakaNaH "vaiNe kaNaH // 5 // 3 // 27 // iti vA'l // 1 // 2 // . ! mardalasya tu gundalaH // 44 // gundeti zabdaM lAti gundala; // 1 // // 44 // kSIjanaM tu kIcakAnAm 'kSIja avyakte zabde ' kSIjyate kSIjanam // 2 // meryA nAdastu ddrurH| davazabdaM rAti davaraH // 1 // sAro'tyuccairdhvaniH tArayati svaraM sthAnebhyaH sthAnAntaraM nayati tAraH // 1 // mandro gambhIraH manyate madhyatArAbhyAM mandraH " bhIvRdhi-" // ( uNA-387 ) // iti raH, madro'pi // 5 // madhuraH kalaH // 46 // kalate kalaH, kaM sukhaM lAtIti vA // 1 // // 45 // kAkalI tu kalaH sUkSmaH ISatkalo'syAM kAkalI, yadAha niSAdaH-"kAkalIsaMjJo dviH zrutyutkarSaNAd bhvet"| kAkalirapi // 1 // ekatAlo layAnugaH / / ekaH samastAlo mAnamasya ekatAlaH abhinnakAlamAna ityarthaH // 1 // layo 'nugo'sya layAnugaH samanvitalaya ityarthaH // 2 // Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNaukAkurdhvanivikAraH syAt ...kAyatyarthAntaraM kAkuH puMstrIliGgaH, "kaizIzami-" // ( uNA-749 ) // iti kuH, kakate prakRtArthAtiriktaM vAJchatIti vA. hRdayasthavastupratIterISabhUmirvA, kAku. . jihvA tadvyApArasaMpAdyatvAdvA // 1 // dhvanervikAro'nyathApattirdhvanivikAraH // 2 // pratizrut tu pratidhvaniH // 46 // ___pratirUpaH zrUyate pratizrut "kutsaMpadAdi-" // 5 / 3 / 114 // iti kvim // 1 // pratirUpo dhvaniH pratidhvaniH pratizabdaH // 2 // 46 // .. saGghAte prakaraughavAranikaravyUhAH samUhazcayaH saMdohaH samudAyarAzivisaravAtAH kalApo vrjH| kUTaM maNDalacakravAlapaTalastomA gaNaH peTakaM vRndaM cakrakadambake samudayaH punotkarau saMhatiH // 17 // samavAyo nikurumbaM jAlaM nivahasaJcayau / jAtaM saMhanyate saGghAtastatra // 1 // prakIryate prakaraH // 2 // Uhyate odhaH, nyaGkvAditvAd ghaji sAdhuH // 3 // viyate vAraH puMklobaliGgaH, bAhulakAt ghajJa // 4 // nikIryate nikaraH, AkAro'pi // 5 // vyUhate vyUhaH // 6 // samuhyate Dhaukyate samUhaH // 7 // cIyate cayaH // 8 // saMduhyate pUryate saMdohaH // 9 // 'ayi gatau' ityasya samudayanaM samudAyaH, ghaJ // 10 // aznute rAziH puMliGgaH "azo razcAdiH // ( unnaa-622)|| iti NidiH // 11 // vistriyate visaraH, bAhulakAdala // 12 // viyate vrAtaH "kRvRkalyali-" // ( unnaa-209)|| ityAtak // 13 // kalyate kalApa: "kalerApaH" // ( uNA-308) // 14 // vajanyasmin vrajaH "gocarasaMcara-" // 5 / 3 / 131 // iti sAdhuH // 15 // kUTyate kUTaM puMktIbaliGgau // 16 // maNDyate maNDalaM triliGgaH "mRdikndi."|| ( uNA-465) // ityalaH // 17 // cakyate cakravAlaH "cAtvAla-" // ( uNA-480 // ityAle nipAtyate, 'cakrAkAreNa calanamasya vA // 18 // paTati paTalaH stroklIbaliGgaH, "mRdikaand-"|| ( uNA-465) // ityalapratyayaH // 19 // 'stomaNa saMghAte' stomyate stomaH // 20 // gaNyate gaNaH // 21 // peTati peTaH lihAditvAdaca, tataH svArthe ke peTakaM triliGgaH // 22 // triyate vRndaM "vRtukusubhyo nontazca" // ( uNA-240 ) // iti daH // 23 // kriyate cakraM puMklIbaliGgaH "kRgo dve ca" // ( uNA-7 ) // iti sAdhuH // 24 // 'kadiH sautra;' kadyate kadamba " kaderNidvA ". // (uNA Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDa: / 167 322 ) || ityamba ke kadambakam, kutsitamambate vA // 25 // samudayanaM samudayaH, iNo // 26 // pUyate puJjaH "puvaH pun ca' // ( uNA - 128 ) // iti jaH // 27 // utkIryate utkaraH // 28 // saMhananaM saMhatiH // 29 // 47 // samaveya samavAyaH // 30 // nikurati nikurumbam " kuTyundi " // ( uNA - 326 ) // iti kidumbaH // 31 // jalati jAlaM strIklA baliGgaH, jvalAditvAd NaH // 32 // nivaiti nivahaH // 33 // saMcIyate saMcayaH // 34 // jAyate sma jAtam // 35 // tirazcAM tad yUthaM tad vRndaM tirazcAM pazUnAm, yUthantyatra yUthaM puMklIbaliGga: "pathayUtha - " // ( uNA - 231 ) // iti the nipAtyate, yathA- mRgayUthaH // 1 // saGghasrArthau tu dehinAm // 48 // " dehinAM prANinAM vRndam, saMhanyate saGghaH "nighoGghasaGgha " // 593 // 36 // ityali sAdhuH, yathA-zramaNAdizcaturvidhaH saGghaH, meghasaGghAdyupacArAd // 1 // saratiH sArthaH adhvagavRndam, "sattairNit " // ( uNA - 230 ) // iti thaH, yathA - paanthsaarth:|| 2 // 48 // F kulaM teSAM sajAtInAM teSAM dehinAM sajAtIyAnAM vRndam, kolati kulam, yathA-viprakulam, mRgakulam // 1 // nikAyasta sadharmiNAm / samAnAnAM vRndaM nizcIyate nikAya: " saGghe'nUrdhve " // 5 / 3 / 80 // iti ghaJ katvaM ca yathA - vaiyAkaraNanikAyaH, catvAro devanikAyA iti // 1 // vargastu sadRzAM sadRzAnAM sajAtIyAnAM prANinAmaprANinAM vRndaM vRjyate vijAtIyebhyo varga:, yathAbrAhmaNavarga:, ariSaDvargaH, trivarga iti // 1 // skandho narakuJjaravAjinAm // 49 // skadyate skandhaH // 1 // 49 // grAmo viSayazabdAstra bhUtendriyaguNAd vraje / viSayAdeH paro prAmazabdaH sAmarthyAd viSayAdereva vaje vartate, grasate prAma: "prasihAgbhyAM grAjihmai ca" // ( uNA - 339) / iti mA sAdhuH, yathA - viSayagrAmaH zabdaprAmaH, astragrAmaH bhUtagrAmaH, indriyagrAmaH, guNagrAma iti // 1 // samajastu pazUnAM syAt Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 abhidhAnacintAmaNI saMvIyate samajaH "samudo'jaH pazau" || 5 | 3 | 30 // ityal // 1 // samAjastvanyadehinAm // 50 // saMvIyate samAjaH pazubhyo'nyeSAM vRndam, atra ghaJeva, yathA shrotriysmaajH|| 1 // zukAdInAM gaNe zaukamAyUrataittirAdayaH / " zukAnAm, mayUrANAm, tittirANAM samUhaH zaukam // 1 // mAyUram // 2 // taitiram "SaSThyAH samUhe " // 6 / 2 / 9 // ityaN // 3 // AdigrahaNAt kApotAdayaH / bhikSAdezasAhasragArbhiNayauvatAdayaH // 51 // bhikSANAm, sahastrANAm, garbhiNInAma, yuvatInaca samUho bhaikssmityaadyH||1||51|| gotrArthapratyayAntAnAM syuraupagavakAdayaH / gotramapatyaM tasminnarthe vihitA ye'NAdayaH pratyayAstadantAnAmityarthaH, upagorapasyAni aupagavAsteSAM samUha aupagavakaM "motrokSa- " // 6 // 2 // 12 // ityakaJ // 1 // u AdizabdAt gArgakAdayaH // ukSAderaukSakaM mAnuSyakaM vArddhakamaiauSTakam // 12 // syAd rAjaputrakaM rAjanyakaM rAjakamAjakam / . vAtsakaura ke uNAM mUhaH aukSakam evamanye'pi " gotrokSavatsoSTrA dAjora bhramanuSyarAjarAjanyarAjaputrAdakaJ" // 6 / 2 / 12 // 1 // 52 // kAvacikaM kavacinAmapi // 53 // kavacinAM samUhaH kAvacikam " kavacihastyacittAcce kaN" // 6 / 2 / 14 // 1 // 53 // # hAstikaM tu hastinAM syAt hastinAm, liGgaviziSTasyApi grahaNAt hastinInAM vA samUho hAstikam // 1 // ApUpikAdyacetasAm / apUpAnAM samUha ApUpikam, acittatvAdikaM // 1 // AdigrahaNAt zASkulika- pArvatikAdayaH // dhenUnAM dhainukaMdhenvantAnAM gaudhenukAdayaH // 54 // dhenUnAM samUha dhainukam "ghenoranaJaH" // 6 / 2 / 15 // itIkaNa, godhenUnAM samUhoM godhenukam // 1 // 54 // kaidArakaM kaidArikaM kaidAryamapi tadgaNe / kedArANAM samUhaH kaidArakam, kaidAryam " kedArAMNNyazca " // 62 // 13 // Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDaH ityakaJ Nyazca pratyayaH 1 // 2 // acittatvAdikani kaidArikam // 3 // brAhmaNAderbrAhmaNyaM mANavyaM vADavyamityapi // 55 // brAhmaNAnAm, mANavAnAm, vADavAnAM samUho brAhmaNyam, mANavyam, vADavyam "brAhmaNamANavavADavAdyaH " // 6 / 2 / 16 / / 1 / 2 / 3 / / 55 / / 569 gaNikAnAM tu gANikyam gaNikAnAM samUho gANikyam "gaNikAyA NyaH " // 6 // 117 // 1 // kezAnAM kaizya kaizike / kezAnAM samUhaH kaizyam, kaizikam " kezAdvA" // 6|2|18 // 1 // pakSe'cittatvAdikaN // 2 // azvAnAmAzvamazvIyaM azvAnAM samUha Azvam, azvIyam " vA'zvAdIyaH // 6 / 2 / 19 // 1 // 2 // pazUnAM pArzvamapi parzunAM samUhaH pArzvam "parzvA vaN" // 6 / 2 / 20 // zaukamAyUrAdayaH zabdAH 'A tvAt tvAdiH samUhaja:' iti klI baliGgAH 1 atha // 56 // vAtUlavAtye vAtAnAM vAtAnAM samUho vAtUla: puMliGgaH "gorathavAtAt tralka Tyalulam " // 6 // 2 // 24 // ityUlaH // 1 // "pAzAdezva lyaH // 6 / 2 / 25 // iti lye vAyAM // 2 // gavyAgotre punargavAm | gavAM samUhaH gavyA "pAzAdezca vyaH" || 6 / 2 / 25 // iti lyaH // 1 // " goratha-" // 6 / 2 / 24 // iti trali gotrA // 2 // pAzyAkhalyAdi pAzAdeH pAzAnAm, khalAnAM ca samUhaH pAzyA, khalyA pAzAditvAlalyaH // 12 // AdizabdAt tRNyA-dhUmyAdayaH // khalAdeH khalinInibhAH // 57 // khalAnAM samUhaH khalinI "khalAdibhyo lin" || 6 | 2 | 27 // 1 // nibha grahaNAt kunduninotyAdayaH // 57 // janatA bandhutA grAmatA gajatA sahAyatA / anAdInAM Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau janAnAM samUho janatA evamanye'pi " prAmajanabandhurAjasahAyAt tala" // 6 // 2 / 28 // 1 // rathAnAM tu syAd rathyA sthakavyayA // 58 // rathAnAM samUho rathyA " pAzAdezva - " / / 6 / 2 / 25 // iti lyaH // 1 // . " goratha -" // 6 / 2 / 24 // iti kaTyAla rathakaTyA, vAtyAdaya: 'linminyaniyastriyuktAH' iti lAnubandhapratyayAntatvAt striyAM vartante // 2 // 58 // rAjirlekhA tatirvIthImAlAlyAvalipaGktayaH / dhoraNI zreNI 570 rAjate rAjiH strIliGgaH " padipaTi - " // ( uNA607 ) // iti iH // 1 // likhyate'nayA lekhA, bhidAditvAt sAdhuH // 2 // tanyate tatiH // 3 vIyate vIthi: "vIsaJjyasi" // ( uNA - 669 ) // iti thik, GayAM vIthI // 4 // mIyate mAlA "zAmAzyA - " // ( uNA - 462 ) // iti laH, malyate vA // 5 // alatyAli: "kRzRkuTi -" // ( uNA - 619 ) // iti NidiH // 6 // Avalati Avali: "padipaThi-" // ( uNA-607 ) // iti i:, strIliGgau // 7 // paJcyate paGktiH // 8 // dhorantyasthAM dhoraNI // 9 // zrIyate zreNiH puMstrIliGgaH, DyAM zreNI // 10 // ubhau dvau tu ubhataH pUrayato dvitvamubhau // 1 // yugalaM dvitayaM dvayam // 59 // yugaM dvaitaM yamaM dvandvaM yugmaM yamalayAmale / yujyate yugalam "murala - " // ( uNA - 474) // ityale nipAtyate, dharmavRttau yugaM lAtIti vA // 1 // dvAvavayavAvasya dvitayam "avayavAttayaT" // 7|1|151 // .. // 2 // " dvitribhyAm - " // 7 / 1 / 152 // ityayaTi dvayam ete trayaH strIklIbaliGgAH // 3 // // 59 // yujyate'nena yugaM varSAditvAdali nyakkAditvAd gatvam ||4|| dvayorbhAva dvitA dvitaiva dvaitaM prajJAditvAdaN // 5 // yacchati yamam // 6 // vandyate dvandvam " pravAhUvA-" // ( uNA - 514 ) // iti ve nipAtyate // 7 // yujyate yugmam " tijiyujerg ca // ( uNA-345 ) // iti kid maH // 8 // yacchati 29 yamaM lAti vA // 9 // yama yamalam "mRdikandi-" || ( uNA - 465 ) // ityala:, lameva yAmalam prajJAditvAdaN, jakuTamapi // 10 // pazubhyo goyugaM yugme param pazunAmabhyaH paraM yugme dvitve vAcye goyugaM prayujyate, yathA- gavorazvayozca dvitvaM Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. 6 SaSThaH kANDaH / goyugam, azvagoyugam, "dvitve goyugaH" // 111134 // iti goyugapratyayaH / / 1 // 2 // SaTve tu SaDgavam // 6 // pazunAmabhyaH paraM SaTve vAcye SaDgavamiti prayujyate, yathA hastinAmazvAnAM ca SaTtvaM hastiSaDgavam, azvaSaDgavaM * Satve SaDgavaH" // 7 // 1 / 135 // iti SaDgavapratyayaH // 1 // 2 // // 6 // paraHzatAdyAste yeSAM parA saGkhyA zatAdikAt / / yeSAM saGkhyeyAnAM zatAt paMrA zatAdUrdhva saGkhyA te zatAt pare paraHzatA: kuJjarAH " paraHzatAdiH" // 3 / / / 75 // iti paJcamItatpuruSa sAdhuH // 1 // AdigrahaNAt paraHsahasrAH, parolakSA ityAdayaH // prAjyaM prabhUtaM pracura bahulaM bahu puSkalam // 61 // bhUyiSThaM puruhaM bhUyo bhUryadabhraM puru sphiram / prAjyate, prakarSaNa jAyate vA prAjyam "zikyAsyAnya-" // ( unnaa-364)| iti ye nipAtyate // 1 // prabhavati prabhUtam " zIrI-" ( uNA-201 ) // iti kit taH // 2 // pracIyate pracoryate vA pracuram "khurakSura-" // ( uNA-396 // iti re nipAtyate // 3 // bahate bahulam "sthaavki-'|| (uNA-486) // ityulo naluk ca, bahu lAtIti vA bahulaH // 4 // bahati bahu " mivhi-"|| ( uNA726 ) // iti uH // 5 // puSyati puSkalam "valipuSe: klk"| (uNA-496) // 6 // 61 // atizayena bahu bhUyiSTham " bahorNISThe bhUya " // 7 // 4 // 40 // itISThe bhUyAdezaH // 7 // purviti huyate puruham " kvacit " // 5 // 1 / 171 // iti De pRSodarAditvAt sAdhuH, purutvaM jihIte vA // 8 // atizayena bahu bhUyaH "bhUrlak cevarNasya " // 7 // 4 / 41 // itIyasi sAdhuH // / // bhavati sarvamatra bhUri "bhUsUkuzi-" // ( uNA-693 ) // iti kidiH // 10 // na dabhramadabhram // 11 // pUryate puru "pRkAhRSi-" // ( uNA-719 ) // iti kiduH|| 12 // sphAyate sphiram "sthavira-" // ( uNA-417) // itIre nipAtyate // 13 // stokaM kSulaM tucchamalpaM dabhrANutalinAni ca // 62 // tanu kSudraM kRzaM stUyale stokam " bhINzali-" // ( uNA-21) // iti kaH // 1 // kSudyate kSullam " bhillAcchamalla-" // ( uNA-464) // iti le nipAtyate, kSudhaM lAtIti vA // 2 // tudati tuccham "tudimadi-" // ( uNA-124 ) // chak // 3 // alatyalpam "bhApAcaNi-" // uNA-296 ) // iti paH // 4 // dabhyate dabhram "R. Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 abhidhAnacintAmaNau 19 kya ji - " // ( khuNA - 388 ) iti ki raH // 5 // bhaNatyaNuH " mRmRtRR-". ( uppA - 716 ) // ityuH // 6 // tilyate talinam " vipinAjinA - " // ( uNA- 284 ) || iti sAdhuH // 7 // // 62 // tanyate tanuH // 8 // kSudyate kSudram " Rjyaji -" // ( uNA-388 ) // iti ki ra: // 9 // karoti kRzam " kRvRbhR - " // ( uNA - 528 ) // iti kitU zaH, kRzyati vA // 10 // sUkSmaM punaH zlakSNaM ca pelavam / // sUcyate sUkSmam " rukmaprISma - " || ( uNA - 346 ) zliSyate zlakSNam " bhrUNatRRNaguNaH - " // ( uNA - 186 ) // pelati pelavam " vaDivaTi - " // ( uNA - 515 ) // ityavaH // 3 // iti sAdhuH // 1 // truTau mAtrAlavo lezaH kaNaH truTati truTi: "nAmyupAntya " // ( uNA - 609 ) // iti kidiH strIliGgo'yaM tatra // 1 // mIyate'lpatvAnmAtrA "huyAmA - " // ( uNA - 451 ) // iti traH // 2 // lUbate lavaH // 3 // lizyate lezaH // 4 // kaNati nimIlayati kaNaH puMstrIliGgaH // 5 // iti sAdhuH // 2 // hrasvaM punarlaghu // 63 // hrasati hrasvam "laTikhaTi-" // ( uNA - 505 ) // iti vaH // 1 // laGkadhyate laghuH "raGghilaGghi-" // ( uNA - 740 ) || ityurnaluk ca // // 63 // atyalpe'lpiSThamalpIyaH kaniyo'NIya ityapi / atizayenAlpamalpiSTham, alpiyaH "guNAGgAd itISThaH, Iyasuzca // 1 // 2 // "alpayUnoH kan vA" // 7 // 4 // 33 // iti kanAdeze kanIyaH, kaniSThamapi // 3 // atyaNu aNIyaH // 4 // dIrghAyasame dy tuGgamuccamunnatamuddhuram // 64 // prAMzU cchritamudayaM ca dRNAti hasvabhAvaM dIrgham "maghAghaGghA " // ( uNA - 110 ) // iti ghe nipAtyate // 1 // Ayacchati sma Ayatam // 2 // tAmyatyanena tuGgam " kamitami " || ( uNA - 107 ) // iti DiduGgaH // 1 // udaJcatyuccam "nyudbhyAmaJceH-" // (uNA - 1003) // iti kapratyaye sAdhuH, uccIyata vA " kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti Da: // 2 // unnamati sma unnatam // 3 // udgatA dhUrasya udUdhuram // 4 // 64 // prAznute prAMzu "arorAnnontazca" // ( uNA - Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDaH / 573 719) // ityuH // 5 // UrdhvaM zrayate sma ucchritam // 6 // uccairapramasya udapram // 7 // nyag nIcaM isvamanthare / kharva kubjaM vAmanaM ca niyatamaJcati nyak // 1 // nimnamazcati nIcam, nIrastvasya vA anAditvAda apratyaye "prAyo'vyayasya" || 7 / 4 / 65 // ityansasvarAdilopaH // 1 // hasati hasvam // 3 // mathnAti mantharam "RcchicaTi-" / / (uNA-395) // ityaraH // 4 // kharvati kharvam // 5 // kUyate kujam "kuvaH kubakunI ca" // ( upA-199 ) / iti sAdhuH // 6 // vAma hrasvatvamastyasya vAmanaH, aGgAditvAnaH // 7 // vizAlaM tu vizaGkaTam // 65 // pRthUru pRthulaM vyUDhaM vikaTaM vipulaM bRhat / sphAraM variSThaM vistIrNa tataM bahu mahad guru // 16 // vistRtaM vizAlam , vizaGkaTam "vervistRte zAlazaGkaTau" / / 7 / 1 / 123 // iti mAdhU // 1 // 2 // 65 // prathate pRthu "ramiprathibhyAmRca rasya" // ( uNA-730) // ityuH // 3 // iyarti uru "mahatyur ca" // ( uNA-737) // iti uH // 4 // pRthukhaM lAti pRthulam // 5 // vivahati sa vyUDham // 6 // vistRtaM vikaTam "ktt:"|| 7 // 1 / 124 // iti kaTaH // 7 // vipolati vipulaM // 8 // barhati bRhat "duhibRhi-" // ( uNA-884 ) // iti ktRH||9|| sphAyate sphAraM "bhIvRdhi." // ( uNA-387 ) // iti raH // 10 // atizayena uru variSThaM "priyasthira-" // 7 / 4 / 38 // itISThe varAdezaH // 11 // vistRNAti sma vistIrNam // 12 // tanyate tatam // 13 // bahati bahu // 14 // mayate mahat "hivRhi-" // (unnaa-884)|| iti katRH // 15 // girati guru // 16 // 66 // dairghyamAyAma AnAhaH dIrghasya bhAvo dairghyam // 1 // AyatirAyAmaH // 2 // Anatyate'nena bhAnAhaH // 3 // ..' Arohastu samucchyaH / utsedha udayocchyau ArohaNamArohaH // 1 // samucchrayaNaM samucchrayaH "udaH zreH" / / 5 / 3 // 53 // iti vikalpenAl / / 2 / / pakSe ghani ucchrAyaH // 3 // utsedhanamutsedhaH, puMklIbaliGgaH // 4 // udayatyudayaH / / 5 / / pariNAho vizAlatA / / 67 // 73 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNI - pariNayate'nena pariNAhaH || 1 || vizAlasya bhAvo vizAlatA // 2 // 67 // prapaJcAbhogavistAravyAsAH 574 prapaJcanaM prapaJcaH || 1 || Abhujyate'nena AbhogaH || 2 || vistaraNaM vistAraH // 3 // vyasyate vyAsaH // 4 // zabde savistaraH / sa prapaJcaH zabdaviSaye vistIryate vistaraH, atra ' verazabde prathane" || 5 | 3 | 69 // ityatra zabdavarjanAd ghaJ na bhavati vigrahe'pi // 1 // samAsastu samAhAraH saMkSepaH saMgraho'pi ca // 68 // samasanaM samAsaH // 1 // samAharaNaM samAhAraH // 2 // saMkSepaNaM saMkSepaH // 3 // saMgrahaNaM saMgrahaH // 4 // // 68 // sarva samastamanyUnaM samagraM sakalaM samam / vizvAzeSAkhaNDakRtsnanyakSANi nikhilAkhile // 69 // sarati sarvam "laTikhaTi - " // ( uNA - 505) // iti vaH, sarvatIti vA // 14 samasyate ekIkriyate samastam || 2 || nAsti nyUnamasya anyUnam, anUnamapi // 3 // saMgatamasya samagram, samaM grasate vA // 4 // saha kalAbhirbhAgaivartata sakalam // 5 // samati samam, ayaM sarva-vizvazabdavat sarvAdiH; yathA - " sUryaH sameSAM samaH" // 6 // vizati vizvam " vighRSi - " // ( uNA - 511 ) // iti dviH // 7 // na vidyate zeSo'sya azeSam, niHzeSamapi // 8 // na khaNDamakhaNDam // 9 // ' kRtai saMveSTane ' krutyate tyajyate'nena kRtsnam " kRtyazaubhyAM snak " // ( uNA - 294 ) // 10 // nyakSNoti vyApnoti nyakSaH, niSkrAntamakSAditi vA ||11|| nivRttaM khilAt zUnyAd nikhilam // 12 // nAsti khilamasya akhilam // 13 // // 69 // khaNDe'rdhazakale bhittaM nemazalkadalAni ca / khaNDUyate khaNDa: puMklobaliGgaH, tatra khaNDalamapi // 1 // Rdhnoti ardha : AviSTa - liGgaH puMsyayam, yathA-prAmArdhaH, ardha: paTI, ardho nagaram, vAcyaliGgaH ityeke, yaTTIkA"khaNDamAtravRttitAyAM tvabhidheyaliGgaH" iti; samapravibhAge tvarddha napuMsakam // 2 // zakyate bhettuM zakalaM puMklIbaliGgaH "mRdikandi " // ( uNA - 465 ) ityala: // 3 // bhidyate sma bhittam "bhittaM zakalam " // 4 / 2 / 31 // iti sAdhuH || 4 || nIyate nema: "atari-" // ( uNA-338 ) // iti maH // 5 // zalyate bhettuM zalkam "bhIzali-" / / ( uNA-21 ) || iti kaH || 6 || dalati vizIryate dalam // 7 // aMzo bhogazca vaNTaH syAt Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDaH / 575 azyate aMzaH, amatIti vA "pAdAvami-" // ( uNA-527 ) / / iti za: // 1 // bhajyate bhAgaH // 2 // vaNThyate vibhajyate vaNTaH // 3 // pAdastu sa turIyakaH // 70 // sa rUpakAderbhAgasturIyazcaturthaH, padyate pAdaH // 1 // 70 // malinaM kaccaraM mlAnaM kazmalaM ca malImasam / malo'styasya malinam , malImasaM maladUSitam "mlaadiimsshc"||7|| 2 // 14 // iti sAdhU // 1 // 2 // kutsitaM carati kaccaram // 3 // mlAyati sma mlAnam "vyajanAntasthAto'khyAdhyaH" // 4 / 2 / 71 // iti tasya natvam // 4 // kazati kazmalam "rucikuTi." // ( uNA-502 ) // iti malak, kalmaSamapi // 5 // pavitraM pAvanaM pUtaM puNyaM medhyam pUyate'nena pavitraM puMklIbaliGgaH, vAcyaliGga ityanye / / 1 / / pAvayati pAvanam // 2 // pUyate pUtam // 3 // punAti puNyam "zikyAsyAkhyA-" // (uNA-364) / iti ye nipAtyate // 4 // medhanIyaM medhyam , medhAyAM sAdhu vA, medhe bhavamiti vA // 5 // athojjvalam // 71 // vimalaM vizadaM vIdhramavadAtamanAvilam / vizuddhaM zuci ujjvalatyujjvalam // 1 // 71 // vigato malo'sya vimalam // 2 // vizIryate vizadam // 3 // vizeSeNa indhe vIdhram "RjyAja-deg // (uNA-348) // iti kidraH // 4 // avadAyate'vadAtam // 5 // naH AvilamanAvilam // 6 // vizudhyati sma vizuddham // 7 // zocati nirmalIbhavati zuci, zucimalyArthe'tra // 8 // cokSaM tu niHzodhyamanavaskaram // 72 // cukSyate cokSam "laakssaadraakssaa-"|| (uNA-597) / / iti nipAtyate / / 1 / / niSkrAnta zodhyAnniAzodhyam // 2 // avidyamAno'vaskaro varcasko'tra anavaskaram // 3 // 72 // nirNiktaM zodhitaM mRSTaM dhautaM. kSAlitamityapi / nirNijyate sma nirNiktam // 1 // zodhyate sma zodhitam // 2 // mRjyate mRSTam // 3 // dhAvyate dhautam // 4 // kSAlyate kSAlitam, amarastu "nirNiktaM zodhitaM mRSTaM niHzodhyamanavaskaram' ityekArthAnAha // 5 // . sammukhInamabhimukham saMmukhaM dRzyate'smin saMmukhInamAdarzAdi, anyatra tUpacArAt yathA-saMmukhIno Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 abhidhAnacintAmaNau jayo randhraprahAriNAmiti "yathAmukhasaMmukhAdInastad dRzyate'smin" // 7 / 1 / 13 iti sAdhuH || 1 || abhivyAptaM mukhena abhimukham // 2 // parAcInaM parAGmukham // 73 // parAzcati parAk, parAgeva parAcInam ' adikU striyAM vAcaH ' iti svArthe InaH // 1 // parAGmukhamasya parAGmukham // 2 // 73 // mukhyaM prakRSTaM pramukhaM prava bayai vareNyaM pravaraM purogam / anuttaraM prAgraharaM pravekam pradhAnamapresaramuttamA // 74 // grAmaNyagraNyaprimajAtyA prayonuttamAnyanavarArdhyavare / preSThaparArddhaparANi / / 7 / 1 / 107 // " mukhasya tulyaM mukhyaM pradhAnasvAt zAkhAditvAd yaH // 1 // prakRSyate sma prakRSTam // 2 // prakRSTaM mukhamasya pramukham // 3 // prakRSTo vaha: paricchado'sya pravarham, pravati varddhate prAdhAnyaM bhajatIti vA, pravahatyuyacchatIti vA // 4 // varaNIyaM varyam "vayaghasaryA-" // 5 / 1 / 32 // iti bAhulakAdyaH // 5 // triyate vareNyam "vRGaH eNyaH // ( uNA-382 ) // 6 // prakriyate pravaram "yuvarNa " // 5 / 3 / 28 // ityal // 7 // puro gacchati purogam // 8 // nAstyuttaramasmAdanuttaram // 9 // prakRSTamAM harati zrAmaharam ||10 // prakRSTo vekaH pRthaktvamasya pravekam // 11 // pradhatte pradhAnam, ramyAditvAdanaT, AviSTaliGgaH klIbe'yam // 12 // agre saravyapresaram // 13 // atizayena udgatamuttamam "prakRSTe tamapU" || 7 | 3 | 5 || 14 || agatyatra agram "bhIvRdhi-" // ( uNA - 387 ) // iti raH, tatra // 15 // 74 // prAmaM nayatyadhISTe prAmaNIH // 16 || apraM nayatyagraNIH // 17 // agre bhavamagrimam " pazcAdAdyantAprAdimaH " // 6 / 3 / 75 // 18 // jAtau sAdhu jAtyam // 19 // agre sAdhu amrayam // 20 // nAstyuttamo'smAdanuttamam // 21 // anavarArddhe mukhyabhAge bhavamanavarArdhyam " parAvarAdhamottamAderyaH " // 6 / 3 / 73 // 22 // mriyate varaM puMklIbaliGgaH, anye tu bAcyaliGgamenamAhuH || 23 || pratiSThate praSTham " praSTho'prage" || 2 | 3 | 32 // iti Satvama // 24 // parArddhe bhavaM parArthyam "parAvarA " // 6 // 3 / 73 // iti yaH // 25 // pipatti param, ete vAcyaliGgAH // 26 // Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDaH / zreyAsa tu zreSThasattame puSkalavat // 79 // atizayena prazasyaM zreyaH, tatra // 1 // evaM zreSTham // 2 // atizayena sat sattamam "prakRSTe tamap" // 7 / 3 / 5 // 3 // puSyati puSkalam, ete vAcyAliGgAH // 4 // 45 // syuruttarapade vyAghrapuGgavarSabhakuJjarAH / siMhazAdUlanAgAdyAstallajazca matallikAH // 76 / / macarcikA prakANDo dvau prazasyArthaprakAzakAH / vyAghrAdayaH zabdAH uttarapade prayujyamAnAH prazaMsAM dyotayanti, yathA puruSo vyAghra iva puruSavyAghraH // 1 // evaM puruSapuGgavaH // 2 // puruSarSabhaH // 3 // puruSakuJjaraH // 4 // puruSasiMhaH // 5 // puruSazArdUla', eSu "upameyaM vyaaghraadyaiH-"||3||11102|| iti samAsaH // 6 // azvazcAsau kuJjarazca azvakuJjaraH // 7 // gauzcAsau nAgazca gonAgaH AdizabdAd govRndArakaH, eSu "vRndArakanAgakuJjaraiH" // 3 // 1 / 108 // iti samAsa: 17 // gauzvAsau tallajazva gotallajaH // 8 // gomatallikelyAdi // // eSu "poTAyuvati." / / 3 / 1 / 111 // iti prazaMsArUMDhatvAt samAsaH // 6 // guNopasarjanopAgrANyapradhAne guNyate guNaH // 1 // upasRjyate niyujyate upasarjanam, mAviSTaliGgo napuMsakaH, yathA-upasarjanaM bhAryA // 2 // uparuddhamagramasya upApram // 3 // na pradhAnamapradhAna tatra // 4 // adhamaM punaH // 77 // nikRSTamaNakaM garyamavayaM kANDakutsite / apakRSTaM pratikRSTaM yApyaM repho'vamaM bruvam / / 78 // kheTaM pApamapazadaM kupUyaM celamarva ca / adho bhavamadhamam "amo'ntAvodhasaH" // 6 / 3 / 74 // itymH||1||7|| nikRSyate nikRSTam // 2 // aNati raTatyaNaM kutsitamaNamaNakam "kutsitAlpAjJAte" // 7 // 3 // 33 // iti kap // 3 // gIte garyam // 4 // nodyate'vadyam "varyopasaryAbadya-" // 5 // 1 32 // iti sAdhuH // 5 // kaNati kANDaM puMktIvaliGgaH "kaNyaNi-" // (uNA-169) // iti Nit DaH // 6 // kutsyate kutsitam // 7 // apakRSyate'pakRSTam // 8 // pratikRSyate pratikRSTam // 9 // yApyate nirguNakhAna yAyama, japAditvAdvatve yAvyamapi // 10 // rIyate repha: "rIzIbhyAm-" // ( uNA-314 ) // iti phaH, "rIvRbhyAm-" // // ( uNA-981) // iti pasi repo'pi // 11 // Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 abhidhAnacintAmaNau- .. . avo bhavamavamam // 12 // brUte bruvam "bruvaH" / / 5 / 1151 // iti sAdhuH // 13 // 78 // kheTati trasyati kheTam // 14 // pAyate pApam // 15 // apazIyate apazadam // 16 // kutsitaM pUyate kupUyam // 17 // celati calam // 18 // iyartyavaM, ete rephavaje vAcyaliGgAH // 19 // - tadAsecanakaM yasya darzanAd dRg na tRpyati // 79 // Asicyate ApyAyate dRganena AsecanakaM yaddarzanAd dRg na tRpyati // 1 // 79 // cAru hAri ruciraM manoharaM valgu kaantmbhiraambndhure| vAmarucyasuSamANi zobhanaM maJjumajulamanoramANi ca / / 80 // sAdhuramyamanojJAni pezalaM hRdyasundare / kAmyaM kanaM kamanIyaM saumyaM ca madhuraM priyam // 81 // carati mano'tra cAru "mivahi-' // ( uNA-726 ) // itei nniduH|| 1 // harati mano hAri grahAditvANin // 2 // rocate ruciram "zuSISi-" // ( uNA416 ) // iti kidiraH, ruciM rAtIti vA // 3 // manoharati manoharaM // 4 // valate valgu "phalivali-" // ( uNA-758 ) // iti guH // 5 // kAmyate kAntam "jJAne. cchA rtha-" // 5 / 2 / 92 // iti sati ktaH // 6 // abhiramate mano'tra abhirAmam // 7 // badhAti mano bandhuram "vAzyasi." // (uNA-423) / ityuraH // 8 // vAti mano'tra vAmam "a-ri-" // ( uNA-338 ) // iti maH // 9 // rocate rucyaM " rucyAvyathyavAstavyam " // 5 // 1 // 6 // iti sAdhuH // 10 // suSThu sama suSamam, zobhanA samA'treti vA lakSaNayA cAru "nirduHsuve: samasUteH" // 2 / 3 / 56 // iti Satvam // 11 // zobhate zobhanam // 12 // majati majuH "bhRmRta-" / ( uNA-716 ) / iti bahuvacanAduH // 13 // majurasyAsti maJjulaM majuH, dharmamAtre'tra sidhmAditvAlaH // 14 / / mano ramayati manoramam / / 15 / / 80 // sAnoti sAdhu "kRvApAji." || ( unnaa-1)| ityuNa / / 16 // ramayati mano ramyate vA ramyam 'bhavyageyajanyaramya-" || 5 / 1 / 7 // iti sAdhuH, ramaNIyamapi // 17 // jAnAtIti zaM manomaM yatra tad manojJaM // 58 // pizati pezalaM "mRdikandi-" // ( uNA-465) / / ityalaH // 19 // hRdayasya priyaM hRdyaM "hRdyapadya-" // 7 / 1 / 11 // iti yaH, "hRdayasya hRllAsa." // 3 // 2 // 94 // iti hRdAdezaH // 20 // 'sundaH sautraH' sundati sundaraM "Rchectti-"| (uNA-397 ) // ityaraH Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kaannddH| 579 suSThu nandayati nairuktAH // 21 // kAmyate kAmyam // 22 // kamyate kanaM "smyajasahiMsa." // 5 / 2 / 79 / / iti bAhulakAt karmaNyapi raH // 23 // anIye kamanIyaM // 24 // somameva saumyaM bheSajAditvAt TyaNa // 25 / / mAdyatyanena madhuraM "zvazura." // ( uNA-426 ) // ityure nipAtyate // 26 // prINAti priyam "nAmyupAntyaprIkR-'" / / 5 / 1 / 54|| iti kaH" ete vAcyaliGgAH // 27 // laDaho dezyaH, saMskRte'pi, yad gauDa:-"manojJaM maz2ulaM maJju laDahaM ramaNIya ca" ityAdi // 28 // vyuSTiH phalaM vizeSeNa uzyate kAmyate vyuSTiH vyucchanamiti vA // 1 // phalati phalaM prayojanam / / 2 // ___ asAraM tu phalgu . nAsti sAro'sminnasAram // 1 // phalati vizIryate phalguH " phalivalli." iti guH / / ( uNA-758 ) // 2 // zUnyaM tu riktakam / zunyaM tucchaM vazikaM ca zune hitaM zUnyam, zunyaM ca "zuno vazcodUta" // 7 / 1133 / / iti ye sAdhU ||2||2 / / ricyate riktam / / 3 / / tudyate tuccham "tudimadi-" // ( uNA-124 ) / iti chak // 4 // vazaH svAcchandyamastyasya anAvRtakhAda vazikam // 5 // nibiDaM tu nirantaram // 82 // nibirIsaM ghanaM sAndraM nIrandhaM vahalaM dRDham / gADhamaviralaM ca nibiDam, nibirIsam "biDabirIsau nIrandhre ca" // 7 / 1 / 129 // iti sAdhU // 1 // 2 // nirgatamantaram vyavadhAnamatra nirantaram / / 3 // 82 // hanyate dhanam "mUrtinicitAbhre ghanaH" // 5 / 3 / 37 // ityali sAdhuH // 4 // sIdantyatra sAndam "khurakSura-" // (uNA-396) / / iti re nipAtyate / / 5 / / nirgataM randhramatra nIrandhram // 6 // vahati dADhyaM vahalaM "mRdikandi-" // ( uNA-465 ) / / ityalaH // 7 // dahati dahati vA dRDhaM " balisthUle dRDhaH " || 4 / 4 / 69 // iti sAdhuH / / 8 / / gAhyate gADham / / 9 / / na viralama viralam // 10 // atha viralaM tanu pelavam // 83 // viramati, virAtyantaraM vA viralam "murala-" // (unnaa-474)|| ityale nipA Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNautyate // 1 // tanyate tanu / / 2 // pelati pelavaM "vddivtti-"| ( uNA-515) / ityavaH // 3 // 83 // navaM navInaM sadyaskaM pratyagraM nUnanUtane / navyaM cAminave nUyate navam ||1 // navameva navInam, nUtnama, nUtanama, navyaM "navAdInatananaM ca nU cA'sya" // 712 / 160 // iti sAdhavaH // 2 // 3 // 4 // 5 // sadyo bhavaM. sadyaskam, pRSodarAditvAt sAdhuH // 6 // pratigatamagramanena pratyayam // 7 // abhinUyate'bhinavaM tatra // 8 // jIrNe purAtanaM cirantanam // 84 / / purANaM pratanaM pratnaM jarat jIryati sma jIrNa tatra // 1 // purA bhavaM purAtanam "sAyaMciraMpAhaNeprage'vyayAt" // 6 / 3 / 88 // iti tanaT // 2 // sUtranipAtanAnmo'ntazca // 3 // 84 / / purA bhavaM purANam "puro naH" / / 6 / 3 / 86 / / iti na, purApi na navamiti vA / / 4 / / pragataM kAlena pratanaM pratnam "prAt purANenazca" // 7 / 2 / 161 // iti tanalapratyayau / / 5 / / 6 / / jIyati sma jarat "jRSo'nuH" // 5 / 1 / 153 // 7 // ___ mUrta tu mUrtimat / mUrcchati sma mUrtam // 1 // mUrtirasya mUrtimat // 2 // uccAvacaM naikabhedam udak ca avAka ca, ucitaM cA'vacitaM ca vA, unnataM cA'vanataM ca SA uccAvacama, mayUravyaMsakAditvAt sAdhuH // 1 // na eko naikaH niranubandho'tra naH "nAma nAmnaikArthe " / / 3 / 1 / 18 // iti samAsaH, naiko bhedo'sya naikabhedaM nAnAprakAramityarthaH / / 2 // ___ atiriktAdhike same // 85 // atiricyate sma atiriktam // 1 / / adhyArUDhamadhikam "adherArUDhe" || / / 187 / / iti kaH, adhi kAyatIti vA // 2 // 85 / / pArzva samIpaM savidhaM sasImAbhyAzaM sveshaantiksnnikrssaaH| sadezamabhyagrasanIDasannidhanAnyupAntaM nikaTopakaNThe / / 86 // Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDaH / 581 sanikRSTasamaryAdAbhyarNAnyAsannasannidhI / spRzyate pArzvam, "spRze: zvaH pAr ca" // (uNA-523) // iti sAdhuH // 1 // saMmatA Apo'tretyupacArAt samIpam, "dvayantaranavopasargAda- // 3 / 2 / 109 // ityapa Ipa // 2 // samAnA vidhA'sya savidham / / 3 / / samAnA sImA'sya sasImam // 4 // abhyazyate vyApyate abhyAzaM tAlavyAntaH // 5 // samAno vezo'sya savezaH // 6 // anto'styasya antikam // 7 // sannikRSyate sannikarSaH // 8 // samAno dezo'sya sadezam / / 9 / abhimukhamapramasya abhyagram / / 10 // samAnaM nIDamasya sanIDam // 11 // saMnidhIyate'tra saMnidhAnam / / 12 / / samIpo'nto'sya upAntam // 33 // nibadhnAti nikaTaM puMklIvaliGgaH, "saMprogneH saMkIrNa-" // 7 / 1 / 125 / / iti kaTaH // 14 // samIpaH kaNTho'sya upakaNTham / / 15 // 86 // saMnikRSyate sma saMnikRSTam // 16 // samAnA maryAdA'sya samaryAdam, sAvadha-sasIma-sanIDa-saveza-sadeza-samaryAdeSu lakSaNayA sAmIpyam // 17 // abhyarthate abhyarNam, "avidUre'bheH" // 4 // 4 // 6 // itIDabhAvaH / / 18 // AsIdati sma Asannam // 19 // saMnidhIyate'smin saMnidhiH, puMsi // 20 // avyavahite'nantaraM saMsaktamapaTAntaram / / 87 / / na vyavadhIyate sma avyavahitaM tatra // 1 // nAstyantaramatra anantaram // 2 // saMsajati sma saMsakam // 3 // nAsti paTena tiraskariNyA antaraM vyavadhAnamatra apaTAntaram // 4 // 87 // nediSThamantikatama atizayena antikaM nediSTham, "bADhAntikayoH sAdhanedo" | // // 4 // 37 // iti nedAdezaH, nedIyo'pi // 1 // "prakRSTe." // 7 // 3 // 5 // iti tamapi antikatamam // 2 // viprakRSTapare punH| viprakRSyate sma viprakRSTam // 1 // piparti param // 2 // dunoti, duHkhena Iyate gamyate vA dUram, "khurakSura-" / / (uNA-396) // iti re nipAtyate, tatra ArAdavyayeSu vakSyate // 3 // atidUre daviSThaM davIyaH atizayena dUraM daviSTham, davIyaH "guNAGgAd-" // 7 // 3 // 9 // itISThe iMyasau ca "sthUladUra-" / / 7 / 4 / 42 // iti ralopaH / / 1 // 2 // 3 // 74 . Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNI 182 atha sanAtanam // 8 // zAzvatAnazvare nityaM dhruvaM - sanA sarvadA bhavati sanAtanam, "sAyaMciraM-" / 6 / 3 / 88 // iti tanaTa, sadAtanamapi // 1 // 88 // zazvad bhavaM zAzvatam, "bhartusandhyAderaNa' / / 6 / 3 / 89 // zAzvalikamapi / / 2 / / ma nazvaramanazvaram ||3|| niyataM bhavaM nityam, "ne ve" // 6 // 3 // 17 // iti tyaca // 4 // dhruvati dhruvam, kuTAdilAdAca guNAbhAvaH / / 5 // . stheyastvatisthiram / sthAsnu stheSThaM atizayena sthiraM stheyaH, stheSTham "priyasthira-" // 7 // 4 // 38 // iti sthAdezaH // 1 // 2 // 3 // tiSThatIlevaM zIlaM sthAsnu "sthAglAmlA-" // 5 // 2 // 31 // iti snuH // 4 // tat kUTasthaM kAlavyApyekarUpataH // 89 // tad atisthiram; kUTena acalatvena tiSThati kUTasthamAkAzAtmAdi niravadhikAlaM vyApnoti sthiratvAt kAlavyApi, ekarUpato nirvikAratayetyarthaH // 1 // 89 // sthAvaraM tu jaGgamAnyat tiSThatItyevaM zIlaM sthAvaraM pRthivyAdi, "sthezabhAsa-" // 5 // 2 / 81 // iti varaH, jaGgamAt trasya vIndriyAdeH, anyajaGgamAnyat // 1 // jaGgamaM tu vasaM caram / carAcaraM jagadiGgaM cariSNu ca bhRzaM gacchati jaGgamaM akauTilye'pyabhidhAnAd yaG // 1 // trasyati calatvAt trasam // 2 // carati caram // 3 // "carAcaracalAcala-" // 41113 // ityaci dvitvA-''tvanipAtanAcarAcaram // 4 // gamanazIlaM jagat "didyuddadRjjagata-" // 5 / 2 / 83 // iti vipi sAdhuH // 5 // iGgati iGgam // 6 // caraNazIlaM cariSNu "bhrAjyalaM-" // 5 / 2 / 28 / / itISNu // 7 // atha caJcalam // 90 // taralaM kampanaM kampraM pariplavacalAcale / caTulaM capalaM lolaM calaM pAriplavAsthire // 91 // caJcati caJcalam, "mRdikandi-" // ( uNA-465) // ityalaH, caMcalyate vA Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDaH / 583 // 1 // 90 // tarati cakSuratra taralam, "mRdikandi-" // ( uNA-465) // ityala: // 2 // kampanazIlaM kampanam, "iDita:-" // 5 / 2 / 44 // ityanaH // 3 // "smya jasa-" // 5 // 2 // 79 // iti re kampram // 4 // pariplavate pariplavam // 5 // calati calAcalam, "carAcaracalAcala-" // 4 / / 13 // iti aci dvitvamAtvaM ca // 6 // caTati caTulam, "hRSivRti-" // ( unnaa-485)|| ityulaH // 7 // capati capalam, "mRdikandi-" // ( unnaa-465)|| ityalaH // 8 // lAyasthairya lolam, "brahyAbhyaH kit" || ( uNA-494 ) // ityola:, lolati vA // 9 // calati calam // 10 // pariplavameva pAriplavaM prajJAditvAdaN // 11 // na sthiramasthiraM tatra // 12 // 91 // RjAvajihmapraguNau ayaMte RjuH, "arjeja ca" // ( uNA-722) // ityuH, tatra ||1||n jihmo'jihmaH // 2 // prakRSTo guNo'sya praguNaH, praH sAdRzye, sadRzo guNena mauA, vA // 3 // ____ avaagre'vntaante| avanatamapramasya avAramadhomukhamityarthaH, tatra // 1 // avanamati sma avanatam // 2 // A namati sma Anatam // 3 // kuJcitaM natamAviddhaM kuTilaM vakravellite // 92 // - vRjinaM bhaGguraM bhugnamarAlaM jihmamUbhimat / kuJcyate sma kuzcitam // 1 // namati sma natam // 2 // Avidhyate sma Aviddham // 3 // kuTati kuTilam, "kalyani-" // (uNA-481) // itIlaH, kuTAditvAd guNAbhAvaH // 4 // vaJcati vakram, "Rjyaji." // (.uNA-388) // iti kina raH // 5 // vellati sma vellitam // 6 // 92 // vRjyate vRjinam // 7 // bhajyate ityevaMzIlaM bhaguram, "bhalibhAsimido ghuraH" // 5 / 2 / 74 // 8 // bhujati sma bhugnam "sUyatyAdi." // 4 // 2 // 70 // iti kasya natvam // 9 // iyatya'rAlam, "RkRmR-" // ( uNA-475 ) // ityAlaH, asanAlAti vA // 10 // jahAti * RjutAM jihmam, "prasihAgbhyAM grAjihau ca* // (uNA-339) // iti maH // 11 // Urmayo bhaGgAH santyasya Urmimat // 12 // ... anuge'nupadAnvakSAnvaJci anu gacchatyanugaM tatra // 1 // padasya kramasya pazcAdanupadam , pazcAdarthe'vyayIbhAvaH // 2 // akSasya rathasya pazcAdanvakSam // 3 // bhanvazcatyanvak // 4 // Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau ekAkyeka ekakaH // 93 // etyekaH // 1 // eka eva ekAkI, ekakaH asahAya ityarthaH "ekAdAkin cAsahAye" // 7 // 3 // 27 // iti sAdhuH, avagaNo'pi // 2 // 3 // 93 // ekAt tAnAyanasargAgrANyaikAgraM ca tadgatam / ananyavRttyekAyanagataM ca ekazabdAt pare tAnAdayaH, ekamavicchinnaM tananaM vistAro'sya ekatAnam // 1 // ekamayanaM gatirasya ekAyanam // 2 // ekaH sargo nizcayo'sya ekasargam // 3 // eka-.. mapra purogatamastyasya ekAgram // 4 // ekApramevaikAgraM prajJAditvAdaN // 5 // tatra gacchati tadgatam // 6 // ananyA ekarUpA vRttiApAro'sya ananyavRttiH // 7 // ekamayanaM gatamekAyanagatam // 8 // athAdyamAdimam // 94 // paurastyaM prathamaM pUrvamAdiragram Adau bhavamAdyam, AdirdharmamAtre'tra, digAditvAd yaH // 1 // Adau jAtamAdimam "pazcAdAdyantAprAdimaH // 6 / 3 / 75 // 2 // 94 // puro bhavaM paurastyam, "da kSaNApazcAt purasastyaN" // 6 // 3 // 13 // 3 // prathate prathamam, "spUprathi-" // ( uNA-347 ) // iti maH // 4 // pUrvam // 5 // AdIyate prathamatayetyAdiH puMliGgaH, dharmivRttitve'pi ajahalliGgaH, ythaa-aadigNrgkulm||6||agtyprm,praagpi||7|| athAntimam / jaghanyamantyaM caramamantaH pAzcAtyapazcime // 95 // ante jAtamantimam "pazcAdAdyanta-" // 6 / 3 / 75 // itImaH // 1 // jaghane'dhastAd bhavaM jaghanyaM digAditvAd yaH // 2 // ante bhavamantyam // 3 // carati caramam, "spUprathiH // ( uNA-347) // iti maH // 4 // amatyantaH, "dmymi-"||(unnaa-2.0) // iti taH, dhamivRttitve'pyayamastrIliGgaH, yathA 'kulasyAntaH prabhustriyaH // 5 // pazcAd bhavaM pAzcAtyam, "dakSiNApazcAt-" // 6 / 3 / 13 // iti tyaNa // 6 // "pshcaadaadynt-"|6|3 / 75 // iti ime pazcimam, "prAyo'vyayasya" // 7 // 4 // 65 // ityanyasvarAdilopaH // 7 // 15 // madhyamaM mAdhyamaM madhyamIyaM mAdhyaMdinaM ca tat / madhye jAtaM madhyama "madhyAnmaH" // 6 / 3 / 76 // 1 // madhye bhavaM mAdhyamam, madhyamIyam, mAdhyadinam "madhyAddinaNNeyA mo'ntazca" // 6 / 3 / 126 // iti sAdhavaH, madhyaMdinamityanye // 2 // 3 // 4 // Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kaannddH| 585 abhyantaramantarAlaM vicAle abhyadhikamantaramabhyantaram // 1 // antaramalakhAlAti vA antarAlam // 2 // "vikte vicAlam, "cAtvAla-" // (uNA-480) // ityAle nipAtyate, vicalanti atreti vA, tatra // 3 // madhyamantare // 96 // 'mava bandhane' manyate madhyam, "zikyAsyADhya- // (uNA-364 ) // iti ye nipAtyate // 1 // anityantaraM puMklIbaliGgaH "anikAbhyAM taraH" // ( unnaa437)|| tatra // 2 // 16 // tulyaH samAnaH sadRkSaH sarUpaH sadRzaH samaH / sAdhAraNasadharmANau savarNaH sannibhaH sadRk // 97 // tulayA sammitaH tulyaH sadRgupacArAt, "hRdyapadya-" // 11 // 11 // iti ye sAdhuH // 1 // samAnaM tulyaM mAnamasya samAnaH // 2 // samAna iva dRzyate sadRkSaH, sadRzaH, sadRk "tyadAdyanyasamAnAdupamAnAd vyApye dRzaSTaksako ca" // 5 / 1 / 152 // iti saka, Tak, kvip ca pratyayAH, "dRgdRzakSe" // 3 / 2 / 151 // iti samAnasya saadeshH||3|| 4 // 5 // samAna rUpamasya sarUpaH // 6 // samati samaH // 7 // samAnamAdhAraNamasya sAdhAraNaH // 8 // samAno dharmo'sya sadharmA "dvipadAd dharmAdan' // 7 // 3 // 141 // iti samAsAnta:, "samAnasya dharmAdiSu" // 3 // 21149 // iti sAdezaH // 9 // samAno varNo'sya savarNaH // 10 // saMnibhAti saMnibhaH // 11 // 17 // syuruttarapade prakhyaH prakAraH pratimo nibhaH / bhUtarUpopamAH kAzaH saMnIprapratitaH paraH // 98 // prakhyAti prakhyaH, yathA-'candraprakhyaM mukham' ityAdi // 1 // prakaraNaM prakAraH // 2 // prItamIta pratimaH // 3 // niyataM bhAti nibhH|| 4 // bhavati sma bhUtaH // 5 // rUpayati rUpam // 6 // upamIyate'nayA upamA // 7 // samAdibhyaH paraH kAzaH, saMkAzate saMkAzaH, yathA-kAzasaMkAzA:kezAH // 8 // nitarAM kAzate nIkAzaH, "ghaJyupasargasyaH" // 32 / 86 // iti dIrghaH // 9 // evaM prakAzaH // 10 // pratikAzaH // 11 // candreNa prakhya ityAdi tu vyastaM na bhavati, samAsa evottarapadatvasya rUDheH // 98 // ... aupamyamanukAro'nuhAraH sAmyaM tulopamA / Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 . abhidhAnacintAmaNau kakSopamAnam upamaiva aupamyam, bheSajAditvAt TyaN // 1 // anukaraNamanukAraH // 2 // anu. haraNamanuhAraH // 3 // samasya bhAvaH sAmyam // 4 // tolanaM tulA bhidAditvAt // 5 // upamAnamupamA // 6 // kakSaNaM kakSA / / 7 / / upamitirupamAnam // 8 // arcA tu pratermA yAtanA nidhiH // 99 // .. chAyA chandaH kAyo rUpaM bimbaM mAnakRtI api| - aryate arcA // 1 // pratizabdAt pare mA-prabhRtayaH kRtiparyantA daza, pratimIyate 'nayA pratimA // 2 // pratiyAtyate upaskriyate pratiyAtanA // 3 // pratinidhIyate pratinidhimukhyasadRzo'rthaH // 4 // 99 // pratirUpA chAyA praticchAyA // 5 // pratichandyate pratichandaH, pratirUpaM chanda iti vA // 6 // pratirUpaH kAyaH pratikAyaH // 7 // rUpeNa sadRzaM pratirUpam, pratirUpyate vA // 8 // pratibimbyate pratibimbam , bimbena sadRzaM vA // 9 // pratimIyate'nena pratimAnam // 10 // pratirUpA kriyate pratikRtiH // 11 // sUrmA sthUNA'yaHpratimA sarati sUmiH, " sarteruccAtaH " // ( uNA-689 ) // iti miH, DyA sUmI zobhanA UrmirasyA iti vA // 1 // tiSThati sthUNA " sthArdhAtorUca " // ( uNA185 ) // iti NaH // 2 // ayomayI pratimA'yaHpratimA // 3 // hariNI syAdhiraNmayI // 100 // .. harati mano hariNI "duhRvRhi-" // (uNA-194) // itINaH // 1 // hiraNyasya vikAro hiraNmayI, " sAravaizvAkamaitreya-" // 7 // 4 // 30 // iti mayaTi yalopaH // 2 // // 10 // pratikUlaM tu vilomamapasavyamapaSThuram / vAmaM prasavyaM pratIpaM pratilomamapaSTu ca // 101 // pratIpaM kUlAt pratikUlam, lakSaNayA viruddhArtham // 1 // lomAni viparyasyati "Nij bahulaM-" // 3 / 4 / 42 // iti Nici, lomayatIti vilomam // 2 // apagataM savyAdapasavyaM vAmamityarthaH, savyazabdo hi dUrAntikArthA''rAcchandavat vAmadakSiNArthaH // 3 // apAvRtya tiSThati apaSThuram "zvazura-'' // ( uNA-426) // ityure nipAtyate, apaSThuvaM rAti vA // 4 // vAti vAmam // 5 // pragataM savyAt prasavyam // 6 // pratyAvRttA Apo'tra pratIpam " RktaHpathyapo'tU " // 4 / 3 / 76 // Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDaH | 587 " dvyntrnvrnn-""|| 3 / 2 / 109 // iti apa IpAdezaH // 7 // pratIpaM lomAStra pratilomam, " pratyanvavAt sAmalona: " // 7 / 3 / 82 // ityat samAsAntaH // ( uNA - 732 ) // // 8 // apAvRtya tiSThatItyapaSThu " duHkhapavanibhyaH sthaH " iti kiduH, bhIruSThAnAditvAt Satvam // 9 // 101 // vAmaM zarIre'GgaM savyam vamyate vAmam // 1 // sUyate savyam // 2 // apasavyaM tu dakSiNam / zarIre'Ggamityeva, apakrAntaM savyAdapasavyam // 1 // dakSate dakSiNam, "duhRvRddi - " ( uNA - 194 ) // itINaH // 2 // abAdhocchraGkhaloddAmAnyayantritamanargalam // 102 // niraGkuze nAsti bAdhA'sya abAMdham // 1 // utkrAntaM zRGkhalAducchRGkhalam // 2 // utkrAntaM dAmAyA uddAmam, atra dAmAzabdaH striyAM DAbantaH // 3 // na yantritamayantritam // 4 // nAstyargalAstha anargalam, nirargalamapi // 5 // // 102 // niSkrAntamaGkuzAnniraGkuzam, tatra // 6 // sphuTe spaSTaM prakAzaM prakaTolbaNe / vyaktaM sphuTati bahiH prakAzate sphuTam tatra // 1 // spazyate sma spaSTam, " Nau dAntazAntapUrNadasta spaSTa -" // 4 / 4 / 74 // iti sAdhuH // 2 prakAzate prakAzam // 3 // prakAzaM prakaTaM " saMpronneH - " // 7 / 1 / 125 // iti kaTaH // 4 // balatyulbaNaM "cikkaNa-" ( uNA-190 ) // ityaNe nipAtyate, udvaNatIti vA pRSodarAditvAt // 5 // vyajyate vyaktam // 6 // vartulaM tu vRttaM nistalaM parimaNDalam // 103 // vartate bhramati vartulam, " hRSivRti - " // ( uNA - 485 ) // ityulaH // 1 // - vartate vRttaM puMklIbaliGgaH, vAcyaliGgo'yamityanye // 2 // nirgataM talaM pratiSThA'sya nistalam, bhUmau nAste, tatra vA rajo na tiSThati // 3 // parito maNDalAkRti parimaNDalam || 4 || // 103 // bandhuraM tUnnatAnataM badhnAti gatiM bandhuram // 1 // unnataM ca tadupAdhivazAdISannataM unnatAnatam, yathA'kaNThasya tasyAH stanabandhurasya' iti // 2 // Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 abhidhAnacintAmaNau-.. sthapuTaM viSamonnatam / tiSThati sthapuTam, " narkuTa-" // ( uNA-155 ) // ityuTe nipAtyate // 1 // . viSamaM ca tadunnataM ca viSamonnatam // 2 // - anyadanyatarad bhinnaM tvamekamitaraca tat // 104 // __ anityanyat " sthAchAmA-" // ( uNA-357 ) // iti yH||1|| bahUnAM madhye'nyadanyatarad * bahUnAM prazne Datamazca vA " // 7 // 3 / 54 // iti DataraH // 2 // bhidyate bhinnam // 3 // tvakSati tvam, "kvacit" // 5 / 1 / 171 // ili' ddH||4|| etyekam , yathA-ityeke mnynte| yat kAtya:-'pradhAnAnyAsahAyeSu saGkhyAyAM caika iSyate' // 5 // etItarat " iNpUbhyAM kit " // ( uNA-438 ) // iti trH|| 6 // ete bhinnAdanye sarvanAmAni // 104 // karambaH kabaro mizraH saMpRktaH khacitaH samAH / kriyate karambaH, " kRkaDi-" // ( uNA-321 ) // ityambaH // 1 // kUyate kabaraH "RcchicaTi-" // ( uNA-397 ) // ityaraH // 2 // mizrayate mizraH / // 3 // saMpRcyate saMpRktaH // 4 // khacyate khacitaH // 5 // vividhastu bahuvidho nAnArUpaH pRthagvidhaH // 105 // vicitro vidhaH prakAro'sya vividhaH // 1 // bahu, pRthag vidho'sya bahuvidhaH, pRthavidhaH // 2 // 3 // nAnA rUpamasya nAnArUpa:, bahurUpa-pRthagrUpa-nAnAvidhA api // 4 // 105 // tvaritaM satvaraM tUrNaM zIghraM kSipraM drutaM laghu / capalAvilambite ca tvarate sma tvaritam // 1 // saha tvarayA vartate satvaram // 2 // tvarate tUrNa "zvasajapa-" // 4 / 4 / 75 // iti vikalpeTatvAdiDabhAvaH, "mavyavidhivi-" // 4 / 1 / 109 // ityupAntyena UTa , "radAdamUrccha-" / / 4 / 2 / 69 // iti kasya natvam / / 3 // zyAyate zIghram, "khurakSura-" // (unnaa-396)|| iti re nipAtyate // 4 // kSipati kSipram, "Rjyaji-" // ( uNA-388) // iti kid raH // 5 // dravati drutam // 6 // lavate laghu // 7 // capati capalam // 8 // na vilambitamavilambitam // 9 // aramAzumaGkSavo'vyayeSu vakSyante / jhampA sampAtapATavam // 106 // jhamati jhampA "pampAzilpA-" || ( uNA-300 ) // iti nipAtyate strIli Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kaannddH| 589 ko'yaM 'jhampaH sampAtapATavam' iti puMsyanye // 1 // saMpAtane pATavaM saMpAtapATavam // 2 // 106 // anArataM tvavirataM saMsaktaM satatAnize / nityAnavaratAjalAsaktAzrAntAni santatam // 107 // Arata-viratA-'varatazabdA virAmArthAH, tato nasamAsaH-anAratam // 1 // avi. ratam // 2 // anavaratam // 3 // saMsajati sma saMsaktam // 4 // saMtanyate satatam, "samastatahite vA." // 3 / 2 / 139 // iti sabhAvaH // 5 // nAsti nizA'tra anizam, sA hi viratisthAnam , anizamityavyayamapi // 6 // niyataM bhavaM nityam, "ne,ve" // 6 // 3 // 17 // iti tyac // 7 // na jasyatItyevaM zIlamajasram , "smya jasa-" // 5 // 2 // 79 // iti raH // 8 // na sajati sma asaktam // 9 // na zrAmyati sma azrAntam // 10 // saMtanyate santatam // 11 // 17 // sAdhAraNaM tu sAmAnya samAnamAdhAraNamasya sAdhAraNam // 1 // samAnasya bhAvaH sAmAnyam // 2 // dRDhasandhistu saMhatam / / dRDhaH sandhirasya dRDhasandhiH // 1 // saMhanyate saMhatam // 2 // kalilaM gahane : kalyate kSipyate'trAnyat kalilam, "kalyani-" // ( uNA-481 ) // itIla: // 1 // gAhyate vyAptatvAd gahanam, "vidana-" // (uNA-275) / ityane nipAtyate, tatra // 2 // saGkIrNe tu saGkulamAkulam // 108 // kIrNamAkIrNa ca - saMkIryate saMkIrNa tatra // 1 // saMkolati nirantarIbhavati saMkulam // 2 // . AkolatyAkulam // 3 // 108 // kAryate kIrNam // 4 // AkIryate AkIrNam, ete pUrvAbhyAmekArthAH ityeke // 5 // pUrNe tvAcitaM chnnpuurite| bharitaM nicitaM vyAptaM pUryate sma pUrNa tatra "Nau dAntazAnta." // 4 // 4 // 74 // iti sAdhuH // 1 // AcIyate sma Acitam // 2 // chAdyate sma channama, gaNo dAntazAnta." / / 4 / 4 / 74 / / Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 abhidhAnacintAmaNau-... iti iDabhAve sAdhuH, chAditamapi // 3 // pUryate sma pUritam // 4 // bharaH saMjAto'sya bharitaM tArakAditvAditaH // 5 // nicIyate sma nicitam // 6 // vyApyate sma vyaaptm||7|| pratyAkhyAte nirAkRtam // 109 / / pratyAdiSTaM pratikSiptamapaviddhaM nirastavat . pratyAkhyAyate sma pratyAkhyAtaM pratiSiddhaM tatra // 1 // nirAkriyate sma nirAkRtam // 2 // 109 // pratyAdizyate sma pratyAdiSTam // 3 // pratikSipyate sma pratikSiptam // 4 // apavidhyate sma apaviddham // 5 // nirasyate sma nirastam // 6 // .. parikSipte valayitaM nivRtaM pariveSTitam // 110 // pariSkRtaM parItaM ca parikSipyate sma parikSiptaM tatra // 1 // valayaH saMjAto'sya valayitam // 2 // nitasaM viyate nivRttam // 3 // pariveSTyate sma pariveSTitam // 4 // 110 // pariskriyate sma pariskRtam, " saMpareH kRgaH-" // 4 // 4 / 91 // iti ssaT // 5 // paryaMti parItam // 6 // tyaktaM tUtsRSTamujjhitam / dhUtaM hInaM vidhUtaM ca tyajyate sma tyaktam // 1 // utsRjyate sma utsRSTam // 2 // ujjhyate sma / ujjhitam // 3 // dhUyate sma dhUtam // 4 // 'ohAMka tyAge' hIyate sma hInam , "sUya. tyAdi-" // 4 // 2 // 70 // iti tasya natvam, "ya'jane'yapi" // 4 / 3 / 97 // itItvam // 5 // 'dhUH sautraH' vidhUyate. sma vidhUtam // 6 // vinaM vittaM vicArite // 111 // 'vidipa vicAraNe' vidyate vinam, vittaM "RhIghrA-" // 4 / 76 // iti tasya vA natvam // 1 // 2 // vicAryate sma vicAritaM tatra // 3 // 111 // avakIrNe tvavadhvastaM avakIryate avakIrNama, tatra // 1 // avadhvasyate avadhvastam , // 2 // . saMvIte ruddhamAvRtam / saMvRtaM pihitaM channaM sthagitaM cApavAritam // 112 // antarhitaM tirohitam 'vyega saMvaraNe' saMvIyate saMvItam, "yajAdivaceH kiti" // .4 | 1 // 79 // Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDaH / 591 iti vRt " dIrghamavo'ntyam" // 4 / 1 / 103 // iti dIrghaH, tatra // 1 // rudhyate ruddham // 2 // Avriyate AvRtam // 3 // saMviyate saMvRtam // 4 // apidhIyate pihitam, "vA'vApyo-" // 3 / 2 / 156 // iti pyAdezaH // 5 // chAdyate channam, chAditamapi // 6 // sthagyate sthagitam // 7 // apavAryate apavAritam // 8 // 112 // antardhatte sma antarhitam // 9 // tirodhatte sma tirohitam // 10 // antarddhistvapavAraNam / chaMdanavyavadhAntarddhApidhAnasthaganAni ca // 113 // vyavadhAnaM tirodhAnaM antarddhAnamantarddhiH puMliGgaH, "antarddhiH" // 5 / 3 / 89 // iti kau sAdhuH // 1 // apavAryate apavAraNam // 2 // chAdyate chadanam, chadezcurAdInAM prAyo NijantatvANNico'bhAvaH, chadiradanta iti kecit // 3 // vyavadhAnaM vyavadhA, "upasargIdAtaH " // 5 / 3 / 110 // ityaG // 4 // antarddhAnamantarddhA "mRgayecchA-" // 5 / 3 / 101 // iti sAdhuH // 5 // vidhayate vidhAnam // 6 // sthagyate sthaganam // 7 // 113 // vyavadhIyate vyavadhAnam // 8 // tirodhIyate tirodhAnam // 9 darzitaM tu prakAzitam / AviSkRtaM prakaTitaM darzyate sma darzitam // 1 // prakAzyate sma prakAzitam // 2 // AviSkriyate sma AviSkRtam, "nirdurbahirAvi " // 2 / 3 / // iti Satvam, prAduSkRtamapi // 3 // prakaTyate sma prakaTitam // 4 // uccaNDaM tvavalambitam // 114 // uccaNDate'valambamAnaMmuJcaNDam // 1 // avalambate sma avalambitam // 2 // 114 // anAdRtamavAj jJAtaM mAnitaM gaNitaM matam / na Adriyate sma anAdRtam // 1 // avazabdAj jJAtAdayazcatvAraH - avajJAyate avajJAtam // 2 // avamAnyate avamAnitam // 3 // avagaNyate avagaNitam // 4 // avamanyate avamatam // 5 // DhA'vajJA'vahelAnyasUkSaNaM cApyanAdare // 115 // 'rihi: katthanAdau ' sautraH, rehaNaM roDhA bhidAditvAt sAdhuH // 1 // avajJAnamaMvajJA, avamAnanA'vagaNane api // 2 // ' hai anAdare' avahelanamavahelaM Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 abhidhAnacintAmaNau-... triliGgaH // 3 // na sUryate asUkSaNam, na suSchu ukSaNamasUkSaNamityanye // 4 // 115 // unmUlitamAvahitaM syAdutpATitamuddhRtam / unmUlyate sma unmUlitam // 1 // Avadyate sma Avahitam // 2 // utpAvyate sma utpATitam // 3 // udriyate sma uddhRtam // 4 // prekholitaM taralitaM lalitaM preGkitaM dhutam / / 116 // calitaM kampitaM dhUtaM vellitAndolite api / ... 'prekholirandolizca zcurAdAvaparapaThitau' prekholyate preolitam // 1 // taralaM kriyate taralitam // 2 // 'luliH sautraH' lulyate lulitam // 3 // preGkhyate prekhitam, // 4 // dhuH svAdiraparapaThitaH, dhUyate dhutam // 5 // 116 // calyate calitam // 6 // kampyate kampitam // 7 // dhUyate dhUtam // 8 // vellyate vellitam // 7 // andolyate sma andolitam // 10 // dolA preGkholanaM prekhA dolanaM dolA " bhISibhUSi-" // 5 / 3 / 109 // ityaG // 1 // prejolyate prekholanam // 2 // preGkhaNaM pretA, andolanamapi // 3 // . __phATaM kRtamayatnataH // 117 // phaNatIti "kSubdhaviribdha." // 4 / 4 / 70 // iAte kta nipAtanAt phANTam, yadazrapitam, ApaSTam, udakasaMparkamAtrAdvibhaktarasamauSadhaM kaSAyAdi agninA taptaM yadISaduSNaM tat phANTamityeke, yathA-'phANTAbhiradbhirAcAmed. iti kaduSNAbhirityanAyAso gamyate, anAyAsaH puruSo'nyo vA phANTazabdenAbhidhIyate ityanye, yathA- 'phANTAzci. trAstrapANayaH iti // 1 // 117 / ___ adhaHkSiptaM nyaJcitaM syAt adhaH kSipyate sma adhaHkSiptam // 1 // nyaJcyate sa nyazcitam // 2 // UrdhvakSiptamudazcitam ! UrdhvaM kSipyate sma UrdhvakSiptam // 1 // udaJcyate sma udazcitam, udastamapi // 2 // nunnanuttAstaniSThyUtAnyAviddhaM kSiptamIritam // 118 / / nudyate sma nunnam, "RhIghrA." // 4 / 2 / 76 // iti tasya natvam // 1 // pakSa nuttam // 2 // asyate sma astam // 3 // niSThIvyate sma niSThyUtam, "anunAsike ca chavaH zUTa" // 4 / 1 / 108 // ityUvam // 4 // Avidhyate sma Aviddhama Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- 6 SaSThaH kaannddH| 593 // 5 // kSipyate sma kSiptam // 6 // 'IraNa kSepe' ityasya Iritam, coditamapi // 7 // 118 // same digdhalipte dihyate digdham // 1 // lipyate liptam // 2 // rugNabhugne same iti saMbadhyate, evamuttareSvapi / rujati sma rugNam ||1 // bhujati sma bhugnam, "sUyatyAdi." // 4 | 2 // 70 // iti tasya natvam // 2 // rUSitaguNDite / rUSyate rUSitam, rUSilaukiko vyAptyarthaH, yathA-'antargirireNurUSitaH' // 1 // guNDyate sma guNDitam // 2 // ___ gUDhagupte ca guhyate sma gUDham // 1 // gupyate sma guptam // 2 // muSitamUSite 'muSaz staye' muSyate sma muSitam // 1 // 'mUSa steye' mUSyate sma mUSitam // 2 // . guNitAhate // 119 // guNyate guNitam // 1 // Ahanyate Ahatam // 2 // 119 // syAnnizAtaM zitaM zAtaM nizitaM tejitaM kSNutam / nizAyate sma nizAtam , nizitam , " chAzIrvA" |4|4|12 // iti SA itvam // 1 // evaM zitam // 2 // zAtam // 3 // 4 // tejyate sma tejitam // 5 // kSNUyate sma kSNutam // 6 // - vRte tu vRttavAvRttI - viyate vRtastatra // 1 // vivaraNe vRtyate vRttH|| 2 // vAvRtyate vAvRttaH, 'vAvRtta vivaraNe' divAdAvaparapaThitaH, yadbhaTTiH-"tato vAvRttamAnasA" iti // 3 // hItahINau tu lAjate // 120 // jihrati sma hrItaH, hrINaH "RhIghrA." // 4 / 2 / 76 // iti tasya vA natvama // 1 // 2 // lajA saMjAtA'sya lajitastatra / / 3 // 120 // ___ saMgUDhaH syAt saMkalite saMguhyate sma saMgRDhaH // 1 // saMkalyate sma saMkalitastatra // 2 // Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 AbhidhAnacintAmaNau- .. . saMyojita upaahite| saMyojyate sma saMyojitaH // 1 // upAdhIyate sma upAhilastatra // 2 // pake pariNataM pacyate sma pakvam, "zuSipaco makavam" // 4 / 2 / 78 // iti sAdhuH, tatra // 1 // pariNamate sma pariNatam // 2 // pAke kSIrAjyahaviSAM zRtam // 121 // zrAyate sma Vta kSIrAdiH " zraH zRtaM haviHkSAre " // 4 110 // iti sAdhuH, zrApyate vA "zrapeH prayoktraikye' // 4 // 1 / 101 // iti sAdhuH // 1 // 121 // niSpakkaM kathite niHzeSeNa pakkaM niSpakam // 1 // kvathyate sma kvathitam, tatra // 2 // pluSTapuSTadagdhoSitAH samAH / pluSyate pluSTaH // 1 // puSyate puSTaH // 2 // dahyate dagdhaH // 3 // uSyate uSitaH, urmatAntareNa atreT // 4 // tanUkRte tvaSTataSTau atanustanuH kriyate sma tanUkRtastatra // 1 // tvakSyate sma tvaSTaH // 2 // takSyate sma taSTaH // 3 // viddhe chidritavedhitau // 122 // 'vyadhaMca tADane' vidhyate sma viddhastatra "jyAvyadhaH kGiti" // 4 / / 81 // iti vRt // 1 // chidrayate sma chidritaH, chidraM saMjAtamasya vA // 2 // 'vidhat vidhAne' ityasya Nyantasya ke vedhitaH // 3 // 122 / / siddhe nivRttaniSpannau sidhyati sma siddham, tatra // 1 // nivartate sma nivRttam // 2 // niSpadyate sma niSpannaH // 3 // vilIne drutavidrutau / viloyate sma vilInastatra sUyatyAditvAt tasya natvam / / 1 // dravati sma dvataH // 2 // evaM vidrutaH // 3 // utaM prote Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 595 6 paSThaH kANDaH / 'veMga tantusantAne' Uyate sma utam, "yajAdivaceH kili" // 4 / 1 / 79 // iti yvRt / / 1 // proyate sma protam, tatra // 2 // syUtamUlamutaM ca tantusantate // 123 // sIvyate sma syUtam, "anunAsike ca chvaH zUTa" / / 4 / 1 / 108 // ityUtvam // 1 // 'UyaiG tantusantAne' Uyate sma Utam , "yvoH pvayavyaJjane-" // 414121 // iti yalopaH // 2 // veMga tantusantAne' ityasya yvRti utam // 3 // tantubhiH santataM vistRtam, tatra // 4 // 123 // pATitaM dAritaM bhinne pATyate sma pATitam // 1 / / dAryate sma dAritam // 2 // bhidyate sma bhinnaM tatra // 3 // vidaraH sphuTanaM midaa| vidaraNaM vidaraH // 1 // sphuTyate sphuTanam, kuTAditvAd guNAbhAvaH // 2 // bhedana bhidA "bhidAdayaH // 5 / 3 / 108 // ityaG, bhidapi // 3 // aGgIkRtaM pratijJAtamUrIkRtorurIkRte // 124 // saMzrutamabhyupagatamurarIkRtamAzrutam / saMgIrNa pratizrutaM ca anaGgamaGgaM kriyate sma aGgIkRtama, kakSIkRta-svIkRte api // 1 // pratijJAyate sma pratijJAtam // 2 // UrIkriyate sma UrIkRtam / / 3 // evaM ururIkRtam / / 4 / urarIkRtam UyAdInAM trayANAM "UryAdyanukaraNa-" / / 3 / 1 / 2 // iti gatisaMjJAyAM "gativanyastatpuruSaH" // 31 // 42 // iti smaasH|| 5 // 124 // saMzrUyate sma saMzrutam // 6 // abhyupagamyate sma abhyupagatam / / 7 // AzrUyate sma Azrutama // 8 // saMgIryate sma saMgINam // 9 // pratizrUyate sma pratizrutam // 10 // chinne lUnaM chitaM ditam // 125 // cheditaM khaNDitaM vRNaM kRttaM - chidyate sma chinnaM tatra // 1 // lUyate lUnaM lvAditvAt ktasya natvam // 2 // chAyate chitam, "chAzorvA" |4|4|12 // iti itvam, chAtamapi // 3 // 'doM chadane' dIyate ditam , "dosomAstha." // 4 / 4 / 11 // itItvam // 4 // 125 // 'chedaNa dvaidhIkaraNe' chedyate chaditam // 5 // khaNjyate khaNDitam // 6 // vRdacyate vRkNam "sUya Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ abhidhAnacintAmaNautyAdi-" // 4 / 2 / 70 // iti tasya natve "ktAdezo'Si" // 2 // 1 / 61 // . iti natvasyAsiddhatvena "saMyogasyAdau-" || 2 / 1 / 88 // iti zalopaH // 7 // kRtyate kRttam // 8 // prApte tu bhAvitam / labdhamAsAditaM bhUtaM prApyate sma prAptam / / 1 / / bhavate: prAptyarthAt "bhUGaH prAptau NiGaH' // 3 // 4 / 19 // iti svArthe vA NiGi bhAvitam, pakSe bhUyate prApyate bhUtam / / 3 / / labhyate. sma labdham / / 4 / / 'AGaH sadaNa gatau' ityasya AsAditam, vinamapi / / 5 // patite galitaM cyutam // 126 // srastaM bhraSTaM skannapanne patati sma patitaM tatra // 1 // galati sma galitam // 2 // cyavate sma cyutam // 3 / / 126 / / saMsate sma sastam / / 4 / / bhraMzate sma bhraSTam / / 5 / / skandati sma skannam // 6 // padyate sma pannam / / 7 // saMzitaM tu sunizcitam / saMzyati sma saMzitam / / 1 / / suSTha nizcinoti sma sunizcitam, suSThu nizcitamasya vA // 2 // mRgitaM mArgitAnviSTAnveSitAni gaveSite // 127 // 'mRgaNi anveSaNe' mRgyate mRgitam // 1 // 'mArgaNa anveSaNe' mAgyate mArgitam // 2 // 'ISat icchAyAma' anviSyate anviSTam // 3 // 'eSaG gato' anveSyate anveSitam // 4 // 'gaveSaNa mArgaNe' gaveSyate garvaSitaM tatra // 5 // 127 / / timite stimitaklinnasAdAdonnAH samuttavat / timyati sma timitastatra / / 1 / / stimyati sma stimitaH // 2 // kliyati sma klinnaH / / 3 // saha ANi guNena vartate sArdraH // 4 // ardati AdaH "ciji." / / ( uNA-392) iti raH, darghitvaM ca // 5 // unnati sma unnaH "RhIghrA-" || 4 / 2 / 76 // iti tasya vA natvam // 6 // pakSa samuttaH // 7 // prasthApitaM pratiziSTaM prahitapreSite api // 128 / / prasthApyate sma prasthApitam // 1 // pratiziSyate sma pratiziSTam // 2 / / prahIyate sma prahitam / / 3 // 'iSaca gatau' preSyate sma preSitam // 4 // 128. // Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDaH / khyAte pratItaprajJAtavittaprathitavizrutAH / khyAyate sma khyAtaH, tatra // 1 // pratIyate pratItaH / / 2 / / prajJAyate prajJAtaH // 3 // 'vilaMtI lAbhe' vidyate upalabhyate vittaH "vittaM dhanapratItam" // 4 / 2 / 82 / / iti sAdhuH // 4 // prathyate prathita: // 5 // vizrUyate vizrutaH // 6 // tapte santApito dUno dhUpAyitazca dhUpitaH // 129 // tapyate taptaH, tatra // 1 // 'bahulametannidarzanam' iti curAditvAt svArthe Nici santApitaH // 2 // dUyate dUnaH, "dugorU ca" / / 4 / 2 / 77 / / iti tasya natvamUtvaM ca // 3 // dhUpeH "azavi te vA" // 3 // 4 // 4 // iti svArthe Ayapralaye dhUpAyitaH // 4 // pakSe dhuupitH|| 5 // 129 // zIne styAnam . zyAyate sma zInam, tatra "zyaH zIvamUrtisparze nazcAsparze" // 4 // 19 // iti sAdhuH // 1 // styAyati sma styAnam, "vyaJjanAntasthAto'khyAdhyaH // 4 // 2 // 71 // iti kasya natvam // 2 // upanatastUpasanna upasthitaH / upanamati sma upanataH // 1 // upasIdati sma upasannaH // 2 // upatiSThate sma upasthita: // 3 // . . nirvAtastu gate vAte nirvAti sma nirvAto vAtaH // 1 // nirvANaH pAvakAdiSu // 130 // nirvAti zAmyati sma nirvANo'gniH, vidhyAta ityarthaH "nirvANamavAte' // 4 // 2 // 79 // iti sAdhuH, AdizabdAnirvANo muniH, nirvANaM muktiH, nivRtizca / yathA-priyAdarzanamevAstu kimanyairdarzanAntaraiH / / ___ nirvANamApyate yena sarAgeNApi cetasA // 1 // 130 // pravRddhamedhitaM prauDhaM . pravarddhate sma pravRddham // 1 // edhate sma edhitam // 2 // pravahati sma prauDham, *prasyadhyoDhoDyUhe.' // 1 / 2 / 14 // ityautvam // 3 // vismRtAntargate sme| vismayate sma vismRtam, prasmRtamapi / / 1 // antargacchati sma antargatam // 2 // udvAntamudgate Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 bhabhidhAmacintAmaNIumati sma udvAntam // 1 // udacchati sma uttam, tatra // 1 // gUnaM hanne "gut purISotsarge' gUyate sma gUnam, "dugorU va" // 4 / 2177 // iti sAdhuH // 1 // hadyate sma hamam, tatra // // __ mauDhaM tu mUtrite // 131 // miyate mIDham // 1 // mUyate mUtritam, tatra // 2 // 13 // viditaM budhitaM buddhaM jJAtaM sitagate avAt / manitaM pratipannaM ca 'vidak jJAne' ityasya vidyate viditam // 1 // 'budhRg bodhane' ityatya iTi adhiptam // 2 // 'budhiMca jJAne' ityasyAniTo buddham // 3 // jJAyate jJAtam // 4 // avopasargAt pare sitagate avasIyate avasitam "dosomaasth."|| 4 / 4 / 11 // itatvim, // 5 // avagamyate avagatam // 6 // 'manUyI bodhane' ityasyeTi manitam , kRti vRti-nRtInAmaiditkaraNena iTaniSedhasyAnityatvajJApanAt "veTo'pataH" // 4 // 4 / 62 // iti iniSedho'tra na bhavatAtyamaraTIkA / 'mAnaN pUjAyAm' ityasya sthAne 'manaN' iti kecit paThanti, tasya vA // 7 // pratipadyate pratipannam, eSu jJAnArthatvAt vartamAne ktaH // 8 // syanne rINaM snutaM srutam // 132 // syandate sma syannaM tatra // 1 // 'rIc sravaNe ' rIyate sma rINam, sUyatyAdikhAt tasya natvam // 2 // snauti sma snutam // 3 // sravati sma srutam // 4 // 132 // guptagopAyitatrAtAvitatrANAni rakSite / gupyate guptam, "azavi te vA" // 3 / 4 / 4 // ityAyapratyaye gopAyitam // 1 // // 2 // trAyate trAtam , trANam "RhIghrA-" // 4 / 2 / 76 // iti kasya vA natvam // 4 // avyate avitam // 5 // rakSyate rakSitaH, zIlpAditvAt vartamAne ktastatra // 6 // karma kriyA vidhA kriyate karma puMklIbaliGgaH, bhAve karmaNi vA man // 1 // "kRgaH za ca vA" // 5 / 3 / 100 // iti zapratyaye kriyA // 2 // vidhIyate vidhA "upasargAdAtaH // 5 / 3 / 110 // ityaG // 3 // hetuzUnyA tvA''syA vilakSaNam // 133 // Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kaannddH| hetuzUnyA nihatukA mAsyA sthitiH, vigataM lakSaNamAlocamamatreti vilakSaNam, apratipattirityarthaH // 1 // 133 // kArmaNaM mUlakarma saMdiSTaM kamaiMva kANaM vRddhaparaMparopadezAt "karmaNaH saMdiSTe" // 4 / 2 / 167 // iti svArthiko'N // 1 // mUlairoSadhAdimirvazIkaraNaM mUlakarma // 2 // atha saMvananaM vshkriyaa| samantAd vanyate sevyate vA'nena saMvananam // 1 // kze karaNaM vazakriyA vazIkaraNamityarthaH // 2 // pratibandhe pratiSTambhaH pratibandhana pratibandhastatra // 1 // pratiSTambhanaM pratiSTambho rodhaH "maprati stabdhanistabdhe stambhaH" // 2 // 3 / 41 // iti Satvam // 2 // syAdAsyAsthAsanA sthitiH // 134 // AsanamAsyA "AsyaTivrajyamaH kyap" // 5 / 3 / 97 // 1 // AsthAnamAsthA // 2 // "NivettyAsa-" // 5 / 3 / 111 // ityane AsanA // 3 // sthAna sthitiH // 4 // 134 // parasparaM syAdanyo'nyamitaretaramityapi / - parasparAdayatrayo'pi svabhAvAdekatvapuMstvavRttayaH karmavyatihAraviSayAH "parasparAnyonyetaretarasyAmasyAdervA'si // 3 // 2 // 1 // iti sUtranirdezAt parAnyetarazabdAnAM sarvanAmnAM dvivacanAdinipAtanAta sAdhavaH // 1 // 2 // 3 // mithoDavyayeSu vakSyate // AvezATopau saMrambhe AvezanamAvezaH // 1 // 'TupaH sautraH' ATopanamATopaH // 2 // saMsmbhaNaM saMrambhastatra // 3 // nivezo racanA sthitau // 136 // nivezanaM niveshH||1||rcyte racanA // 2 // tiSThantyasyAM sthitiH, tatra // 3 // 15 // nirbandho'bhinivezaH syAt ... nibandhanaM nirbandhaH // 1 // abhinivezanamabhinivezaH // 2 // pravezo'ntarvigAhanam / Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6.0 abhidhAnacintAmaNaupravezanaM pravezaH // 1 // padArthAnAmantarmadhyasya vigAhanam // 2 // ___ gatau vIjA vihAre-parisarpaparikramAH // 136 // gamanaM gatistatra // 1 // 'ikhu gatau' vIGkhanaM vIGkhA // 2 // viharaNaM vihAraH // 3 // 'Irika gatikampanayoH' IraNamIryA bhidAditvAt // 4 // parisarpaNa parisarpaH // 5 // parikramaNaM parikramaH // 6 // 136 // vrajyATATyA paryaTanaM bananaM vrajyA "AsyaTi-' // 5 / 3 / 97 / / iti kyap // 1 // kuTilamaTanamaTATyA "aTyattisRtrimUtri-" // 3 // 4 // 10 // iti yaGa, tato "vA'TATyAtU" // 5 / 3 / 103 // iti yaH, aTATA'pi, "AsyaTi-' // 5 // 3 // 97 // iti kyapi avyApi / yanmanu:-'tauryatrikaM vRthAkhyA ca kAmajo dazako maNaH // 2 // paryavyate paryaTanam // 3 // caryA viiryaapthsthitiH| caraNaM caryA "samaja-" // 5 / 3 / 91 // iti kyam // 1 // IpithaH sAdhvAcAraH, yadAha-'IyApatho dhyAnamaunAdikam bhikSuvratam' / tatra sthitirIryApathasthitiH 'caryA tvIyoM vidurbudhAH' iti tu muniH // 2 // vyatyAsastu viparyAso vaiparItyaM viparyayaH // 137 // vyatyaye vyatikramyAsanaM vyatyAsaH // 1 // viparyasanaM viparyAsaH // 2 // viparItasya bhAvo vaiparItyam // 3 // viparyayaNaM viparyayaH // 4 // 137 // vyatyayanaM vyatyayastatra // 5 // atha sphAtivRddhau sphAyanaM sphAti: // 1 // varddhanaM vRddhistatra // 2 // praNine'vanatarpaNe / prINyate prINanaM tatra // 1 // avaH prItAvatra, avyate avanam // 2 // taya'te tarpaNam // 3 // __paritrANaM tu paryAptihastadhAraNamityapi // paritrAyate paritrANam // 1 // paryApaNaM paryAptiH // 1 // prahA mudyatasya hastrasya dhAraNaM rodho hastadhAraNam, rakSyasya pRSThe hastasthApana vA // 3 // 138 // Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDaH / praNatiH praNipAto'nunaye praNamanaM praNatiH // 1 // praNipatanaM praNipAtaH // 2 // anunayanamanunaya. statra // 3 // atha zayane kramAt / vizAya upazAyazca kramAt paryAyeNa, zayane vizayanaM vizAyaH // 1 // upazayanamupazAyaH "vyupAcchIGaH" // 5 / 3 / 77 // iti ghaJ // 2 // paryAyo'nukramaH kramaH // 139 // paripATyAnupUvyAvRt. paryayaNaM paryAyaH "pareH krame // 5 / 3 / 76 // iti ghaJ // 1 // anukramaNamanukramaH // 2 // kramaNaM kramaH // 3 // 139 // paripATanaM paripATiH strIliGgaH, "svarebhya i." // ( uNA-606 ) ||ddyaaN paripATI // 4 // pUrvAnukrameNa anupUrva tadbhAva AnupUrvI strIklIbaliGgaH, klIbe AnupUrvyam // 5 // Avartana mAvRdAvRttiH saMpadAditvAt kyap // 6 // atipaatstvtikrmH| upAtyayaH paryayazca Atakramya patanamatipAta: // 1 // atikramaNamatikramaH // 2 // uppnnsyaatyyo'tikrmnnmupaatyyH|| 3 // parityajyAyanaM paryayaH, atra kramAbhAvAtU "pareH krame // 5 / 3 / 76 // iti ghaJ nAsti // 4 // - samau sambAdhasaMkaTau // 140 // saMbAdhyate'nena sambAdhaH // 1 // saMkIrNaH saMkaTa: "saMpronneH // 7 // 1 // 125 // iti kaTaH // 2 // 140 // kAmaM prakAmaM paryAptaM nikAmeSTe yathepsite / kAmyate kAmam // 1 // prakAmyate prakAmam // 2 // paryApyate paryAptam // 3 // nikAmyate nikAmam // 4 // ete'kArAntA anavyayAH, yat zAzvataH - kAme nikAme kAmAkhyA avyayAstu makArAntAH // avyayeSu-iSyate iSTam // 5 // ipsitamanatikramya yathopsitam, prAyaH kriyAvizeSaNAnyetAni // 6 // Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 abhidhAnacintAmaNau atyarthe gADhamudgADhaM bADhaM tIvraM bhRzaM dRDham // 141 // atimAtrAtimaryAdanitAntotkarSanirbharAH / bharaikAntAtivelAtizayA: atikrAntamarthamatyartham, tatra ||1|| gAhate sma gADham // 2 // udgAhate sma udvADham ||3|| bAhyate sma bADham, " kSubdhaviribdha - " // 4 / 4 / 70 // iti sAdhuH // 4 // ti tIvra || 5 || bibhartti bhRzam "kRvRbhR - " // ( uNA -- 528 ) // iti kiMtU zaH // 6 // darhati dRDham || 7 || 141 // atikrAntaM mAtrAM maryAdAM va atimAtram, atimaryAdam // 8 // // 9 // nitAmyati sma nita ntam // 10 // utkRSyate'nenaM utkarSaH // 11 // niHzeSeNa bharo'tra nirbhara: // 12 // bhRNAterapi bharaH // 13 // eko'nto nizcayo'tra ekAntam // 14 // atikrAntaM velyamativelaH // 15 // atizete jayatyanena atizayaH // 16 // jRmbhA tu jRmbhaNam // 142 // jRmbhate jRmbhA triliGgaH // 1 // anaTi jRmbhaNam // 2 // 142 // AliGganaM pariSvaGgaH saMzleSa upagUhanam / aGkapAlI parIrambhaH kroDIkRti : AliGgayte AliGganam // 1 // pariSvaJjanaM pariSvaGgaH // 2 // saMzleSaNaM saMzleSaH // 3 // upaguhyate upagUhanam // 4 // aGke pAlyate'GkapAliH, "svarebhya iH" || (uNA606) || GayAmaGkapAlI, aGke pAliriti vA // 5 // parirambhaNaM parirambhaH "ghaJyupasargasya-" // 3 / 2 / 86 // iti dIrghatve parIrambhaH // 6 // koDIkaraNaM kroDI - kRtiH // 7 // athotsave // 143 // mahaH kSaNoddhavoddharSAH utsUte sukhamutsavaH, tatra // 1 // 143 // mahati mahaH // 2 // kSaNute duHkhaM kSaNaH // 3 // uddhunAti duHkhamudbhavaH // 4 // uccairharSayati uddharSaH // 5 // melake saGgasaGgamau / ' milat zleSaNe' melanaM mela:, ke melakastatra // 1 // saJjanaM saGgaH // 2 // saMgamanaM saMgamaH puMklI baliGgaH // 3 // anugraho'bhyupapattiH anugrahaNamanugrahaH // 1 // abhyupapadanamabhyupapattiH // 2 Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kaannddH| samau nirodhanigrahau // 144 // nirodhanaM nirodhH||1|| nigrahaNaM nigrahaH // 2 // 144 // vighne'ntarAyapratyUhavyavAyAH vihanyate'nena vighnaH sthAditvAt kaH, tatra // 1 // antarA ayanaM kAryavyava. dhAnamantarAya: // 2 // pratIpamUhanaM pratyUhaH // 3 // vyavadhAya ayanaM vyavAyaH // 4 // samaye kSaNaH / velAvArAvavasaraH prastAvaH prakramo'ntaram // 145 // sameti samayastatra // 1 // kSaNute kSaNaH // 2 // velayati kAlamupadizati celA // 3 // viyate vAraH puMktIbaliGgaH, bAhulakAd ghaJ // 4 // avasaratyavasaraH // 5 // prasaGgena stUyate prastAvaH "prAt studrustoH " // 5 / 3 / 67 // iti ghana // 6 // prakramyate prakramaH, "mo'kami-" // 4 // 3 // 55 // iti ghani vRddherabhAvaH // 7 // anityantaram, antarAtIti vA, antaramastyatreti vA // 8 // 145 / / abhyAdAnamupoddhAta ArambhaH propataH krmH| * AbhimukhyenAdAnamabhyAdAnam // 1 // upoddhananamupoddhAtaH, udghAto'pi // 2 // aarmbhnnmaarmbhH|| 3 // propAbhyAM paraH kramaH prakramaNaM prakramaH // 4 // upakramaNamupakramaH // 5 // pratyutkramaH prayogaH syAt pratyutkramaNaM prtyutkrmH||1|| karmArambhe prayuktiH prayogaH, prakRSTayuddhArthI pratyutkrAntirvA // 2 // ArohaNaM tvabhikramaH // 146 // Aruhyate ArohaNam // 1 // abhimukhaM kamaNamabhikramaH // 2 // 146 // Akrame'dhikramakrAntI 'AkramaNamAkramaH, tatra // 1 // adhikramaNadhikramaH ||2||krmnnN krAntiH // 3 // vyutkramastUkramo'kramaH / vyutkramaNaM vyutkramaH // 1 // utkramaNamutkramaH // 2 // na kramo'kramaH // 3 // vipralambho viprayogo viyogo virahaH samAH // 147 // vipralambhanaM vipralambhaH // 1 // viprayojanaM viprayogaH // 2 // viyojanaM viyogaH ||3||'rhnn tyAge ' ityadantaH, virahaNaM virahaH // 4 // // 147 // Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 abhidhAnacintAmaNauAbhA rADhA vibhUSA zrIrabhikhyAkAntivibhramAH / lakSmIzchAyA ca zobhAyAM AbhAnamAbhA " upasargAdAtaH" // 5 / 3 / 110 // ityaG // 1 // rAjatyanayA rADhA, bhidAditvAt nipAtyate // 2 // vibhUSyate'nayA vibhUSA // 3 // zrayaNazIlA zrIH strIliGgaH, " didyuddad-" // 5 / 2 / 83 // iti kvipi nipAtyate // // 4 // abhikhyAyate'nayA abhikhyA // 5 // kAmyate'nayA kAntiH // 6 // vibhra. matyanena vibhramaH // 7 // lakSyate'nayA lakSmIH strIliGgA // 8 // chyati vairUpyaM chAyA " sthAchAmA-" ( uNA-355) // iti yaH // 9 // zobhanaM zobhA bhidAdisvAdaGi sAdhustatra // 10 // suSamA sAtizAyinI // 148 // sA zobhA'tizayavatI suSThu samA suSamA "nirdu:suve:-" // 2 // 3 // 56 // iti Satvam // 1 // // 148 // saMstavaH syAt paricayaH saMgataM stavanaM saMstavaH // 1 // samantAccayanaM paricayaH // 2 // AkArastviGga iGgitam / AkRtirAkAraH // 1 // iGganamiGgaH, ghaJ // 2 // kta iGgitam, iGgitAkArAbhyAM bhAvajJAnamityAdau gobalIvadanyAyena iGgitaM ceSTitam, AkAro mukharAgAdiriti kauTilyo vyAkhyat // 3 // nimitte kAraNaM heturvIjaM yonirnibandhanam // 149 // nidAnam niminoti nimittaM tatra " putapitta-" // ( uNA-204 ) // iti nipAtyate // 1 // karoti kAraNam, "kAraNam" // 5 / 3 / 127 // iti sAdhuH // 2 // hinoti vardhate hetuH puMliGgaH // 3 // veti vIjam "viyo jak" // (uNA-127) // // 4 // yauti yoniH puMstrIliGgaH // 5 // nibadhnAti nibandhanam // 6 // // 149 // nidIyate janyate'nena nidAnam, ete dharmavRttitve'pyajahalliGgAH // 7 // atha kArya syAdarthaH kRtyaM prayojanam / kriyate kAryam, ghyaNa // 1 // arthyate'rthaH // 2 // kriyate kRtyam, "kRvRSi-" // 5 // 1 // 42 // iti vA kyap // 3 // prayojayati prayojanam // 4 // niSThAnirvahaNe tulye Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kaannddH| 605 niSThAnaM niSThA // 1 // nitarAmuhyate nirvahaNam // 2 // - pravaho gamanaM bahiH // 150 // pravahantyanena pravahaH, "gocarasaMcara-" // 53131 // iti ghaH // 1 // 15 // jAtiH sAmAnya jAyate'syA jAtiH-gauraya gaurayamityAdisadRzAbhidhAnajJAnahetuH, jAtamapi // 1 // samAnasya bhAvaH sAmAnyam // 2 // vyaktistu vizeSaH pRthayAtmikA / vyajyate'nayA vyAktaH // 1 // viziSyate'nayA vizeSaH // 2 // pRthag AtmA yasyAH pRthagAtmikA bhinnasvarUpetyarthaH // 3 // tiryak sAciH . tiro'Jcati tiryak // 1 // sacate sAciH strIliGgaH, "kamivami." // ( uNA618) // iti bahuvacanAt NidiH, sAcItyavyayamapi // 2 // . saMharSastu sparddhA . saharSaNaM saharSaH, saMgharSo'pi // 1 // sparddhanaM sparkha // 2 // ____ drohastvapakriyA // 151 // drohaNaM drohaH // 1 // apakAro'pakriyA // 2 // 151 // ___ vandhye moghA'phalamudhA - banAti vandhyam, 'sthAcchAmA-" // (uNA-357 ) // iti yaH, tatra // 1 // muhyati asmin mogham, nyavAditvAd ghatvam // 2 // na phalatyaphalam // 3 // muhyatyanayA mudhA bhidAditvAt, mudheyavyayamapi // 4 // .. antargaDu nirarthakam / antargaDatyantargaDaH, "bhUmRta." // (uNA-716) // ityuH // 1 // nirgatamarthAt prayojanAnirarthakam // 2 // .. saMsthAnaM saMnivezaH syAt saMsthitiH saMsthAnam / / 1 // saMnivezanaM saMnivezaH // 2 // arthasyApagame vyayaH // 152 // 'vyayaNa vittasamutsarge' adantaH, vyayanaM vyayaH // 1 // 152 // saMmUrcchanaM tvabhivyAptiH saMmUryate saMmUrchanam // 1 // abhivyApanamabhivyAptiH sarvato vRttiH // 2 // Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNIbhreSo bhraMzo yathocitAt / yathocitAd rUpAd bhraMzo'dhaHpAtaH, bhraSaNaM bhraSaH // 1 // abhAvo nAze na bhAvaH sattA abhAvaH // 1 // nazanaM nAzastatra // 2 // saMkrAmasaMkramau durgasaMcare // 153 // saMkrAmantyanena saMkrAmaH, ghami bAhulakAd vRddhiH // 1 // "mo'kami" // 4 // 3 / 55 // iti vRddhiniSedhe saMkramaH, puMklIbaliGgAvetau // 2 // durge saMcarate'nena durga-. saMcarastatra "gocrsNcr-"|| 5 / 3 / 131 // iti sAdhuH // 3 // 153 // nIvAkastu prayAmaH syAt niyataM vacanaM nIvAkaH tulAdhRtA'nAdhikyam, kriyAdaro vA // 1 // prayamanaM prayAmaH // 2 // . avekSA prtijaagrH| avekSaNamavekSA avadhAnamityarthaH // 1 // pratijAgaraNaM pratijAgaraH // 2 // . samau vizrambhavizvAsau vizrambhaNaM vizrambhaH // 1 // vizvasanaM vizvAsaH // 2 // pariNAmastu vikriyA // 154 // pariNamanaM pariNAmaH // 3 // vikriyate vikriyA, vikAra-vikRtI api // 2 // 154 // ___ ckraavto bhramo bhrAntibhramiSUrNizca ghUrNane / cakreNa AvartanaM cakrAvartaH // 1 // bhramaNaM bhramaH // 2 // ktau bhrAntiH // // 3 // "tRbhrami." | ( uNA-611 ) // itIpratyaye bhramiH // 4 // gharaNam, ghUrNanaM vA ghUrNiH, trayo'pi strIliGgAH "harNidhUrNi-" // ( uNA-637 ) // iti Nau nipAtyate // 5 // ghUrNyate ghUrNanam, tatra // 6 // vipralambho visaMva daH vipralambhana vipralambhaH "upasIt khalaghaJAzca" // 4 / 4 / 107 // iti ghAja nAntaH // 1 // visaMvadanaM visaMvAdaH // 2 // vilambhastvatisarjanam // 155 // vilambhanaM vilambhaH // 1 // atisRjyate'tisarjanaM samarpaNamityarthaH // 2 // 155 // upalambhastvanubhavaH Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDa, 607 . upalambhanamupalambhaH // 1 // anubhavanamanubhavaH // 2 // pratilambhastu lambhanam / pratilambhanaM pratilambhaH // 1 // labhyate lambhanam // 2 // niyoge vidhisaMpreSau niyojanaM niyogastatra // 1 // vidhIyate. vidhiH puMliGgaH // 2 // saMpreSaNaM saMpreSaH // 3 // viniyogo'rpaNaM phale // 156 // viniyojanaM viniyogaH, phalaviSayamarpaNam // 1 // . 156 // lavo'bhilAvo lavanam lavanaM lavaH // 1 // abhilavanamabhilAvaH, "nisbhe: pulvaH" // 5 / 3 / 21 // iti ghaJ // 2 // lUyate lavanam // 3 // niSpAvaH pavanaM pavaH / niSpavanaM niSpAvaH "nirabheH pUlkaH" // 5 // 3 // 21 // iti ghaJ // 1 // pUyate pavanaM dhAnyAdernirbusIkaraNam // 2 // ali pavaH // 3 // niSThevaSThIvanaSThyUtaSThevanAni tu thUtkRte / / 157 / / niSThIvanaM niSThevaH puMklIbaliGgaH // 1 ||sstthiivyte SThIvanam, "STivyivo'naTi pA' ' // 4 / 2 / 112 / / iti dIrghatvam // 2 // bhAve te SThyUtam, // 3 // "laghorupAnyasya" // 4 / 3 / 4 // iti guNe Thevanam // 4 // thUkaraNaM thUkRtam, tatra // 5 // 157 // nivRttiH syAduparamo vyavopAbhyaH parA ratiH / nivartanaM nivRttiH // 1 // uparamaNamuparamaH "udyanoparamau" // 4 / 3 / 57 // iti vRddharabhAvaH // 2 // vyavopajhyaH parA ratiH, viramaNa viratiH / / 3 / / evamavaratiH // 4 // uparatiH // 5 // AratiH // 6 // vidhUnanaM vidhuvanaM dhUgo NyantAt "dhUnaprIgo:." / / 4 / 2 / 18 // iti anaTi vidhUnanam // 1 // 'dhUt vidhUnane' vidhUyate vidhuvanam . kuTAditvAd guNAbhAvaH // 2 // riGkhaNaM skhalanaM same // 158 // ... 'rikhu gatau' riGkhyate ritaNam // 1 // skhalyate skhalanam // 2 // 158 // . rakSNastrANe Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6.8 abhidhAnacintAmaNau--- rakSaNaM rakSNaH, "yajisvapi." // 5 / 3 / 85 // iti naH // 1 // trAyate trANam, anaTa tatra // 2 // graho grAhe ., prahaNaM grahaH, "yuvarSa-" // 5 // 3 // 28 // ityal // 1 // bAhulakAd dhAna prAhastatra // 2 // ' vyadho vedhe vyadhanaM vyadha: "vyadhajapa." // 5 / 3 / 47 // ityal // 1 // vidhat vidhAne ityanekArthatvAt vyadhane vartate, vedhanaM vedhastatra // 2 // kSaye kSiyA / kSayaNaM kSayastatraH // 1 // kSipra hiMsAyAm' kSayaNaM kSiyA pitvAdaG // 3 // spharaNaM sphuraNe 'spharat sphuraNe' spharyate spharaNam // 1 // sphUrtiH sphuraNaM tatra // 2 // jyAnirjIreM jyAnaM jyAni: " glAhAjyaH " // 5 / 3 / 1.18 // ityaniH // 1 // jaraNaM joNistatra "RlvAdereSAM to no'praH" // 42 / 68 // iti kternatvam // 3 // atha varo vRtau // 159 // varaNaM varaH "yuvarNa-" // 5 // 3 // 28 // iti bhAve'la, viyate'sAviti karmaNi vaa| yat kAtyaH-"tapobhiriSyate yastu devebhyaH sa. varo mataH" // 1 // varaNa vRtistatra // 2 // 159 // samuccayaH samAhAraH samuccayanaM samuccayaH // 1 // samAharaNaM samAhArA, anekasya ekatra adhyAvApaH // 2 // ___ apahArApacayau smau| apaharaNamapahAraH // 1 // apacayanamapacayaH hAnirityarthaH, upasargavaicitryAdarthabhedaH // 2 // pratyAhAra upAdAnaM pratyAharaNaM pratyAhAraH // 1 // upAdIyate upAdAnam // 2 // buddhizaktistu niSkramaH // 160 / / Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDaH / buddhizaktiraSTadhA, prajJAsAmarthyaM niSkramaNaM niSkramaH // 1 // 160 // saMgrahamAha- 609 ityAdayaH kriyAzabdAH lakSyA dhAtuSu lakSaNam / evaMprakArAH siddhakriyAzabdAH anye'pi lakSaNIyAH teSAM tu lakSaNaM prakRtipratyayavibhAgapratipattirdhAtupArAyaNAditi // athAvyayAni vakSyante atheti sAdhAraNazabdAdanantaram, na vyayanti- liGgakArakanAnAtve'pi na nAnArUpatAM pratipadyante iti lihAditvAdaci avyayAni svarAdIni, yaduktam"sadRzaM triSu liGgeSu sarvAsu ca vibhaktiSu / vacaneSu ca sarveSu yanna vyeti tadavyayam" // 1 // ata eva aliGgAni dvitvAdisaMkhyArahitAni caitAni / yadavocAma liGgAnuzAsane"nantA saMkhyA utiryuSmadasmacca syuraliGgakAH / padaM vAkyamavyayaM vetya saMkhyaM ca tadbahulam // 1 // puMklIbaliGgazcAyamavyayazabdaH // svaH svarge suSThu aryate svaH, "soratairluk ca // ( uNA - 946 ) // ityar, svaratIti bA vic, yathA-"chAyeba yA svarjaladhejaleSu" // 1 // bhUH rasAtale // 161 // bhavantyatra bhUH, bAhulakAt suk / yathA- 'bhUrlokaH' // 1 // 161 // . bhuvo vihAyasA vyomni bhavantyatreti bhuvaH, "mithirAja " // ( uNA - 971 ) // iti kidas yathA"bhUrbhuvaHsvastrayIvIraH sa eSa dazakandharaH " // 1 // bInAM pakSiNAM hAyaM gatim, anantatvAt syati vihAyasA vic, vihAH pakSiNastAnAyasyati vA bAhulakAdApratyayaH, yathA - "vihAyasA pazya vihaGgarAjam" // 2 // dyAvAbhUyostu rodasI | rodasI iti vibhaktyantapratirUpakamavyayam / yathA "ravaH zravaNabhairavaH sthagitarodasI kandaraH " // 1 // upariSTAdupayUrdhva Urdhve deze upariSTAt, upari "UrdhvAd ririSTAtAvupazcAsya " || 7 / 2 / 114 // iti sAdhU / yathA - girerupariSTAd, girerupari // 1 // 2 // Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 abhidhAnacintAmaNau-.. syAdadhastAdadho'pyavAk // 162 // adhare deze'dhastAta, adhaH "pUrvAvarAdharebhyo-" // 7 // 2 11 // ityastAdasau . pratyayau adhAdezazca / yathA-gireradhastAt, gireradhaH // 1 // 2 // 162 / / varjane tvantareNarte hirug nAnA pRthA vinA / antareNeti tRtIyAntapratirUpakamavyayam yathA-"tvAmantareNa nahi saMprati kazcidIzaH" // 1 // Rte iti saptamyantapratirUpakam / yathA-"Rte kRzAnornahi mantrapUtam' // 2 // hinoti hiruk ' drAgAdayaH" // (uNA-870) iti nipAtyate, yathA-"hiruk karmaNAM mokSaH " karmakSaye mokSa ityarthaH // 3 // na Anayati nAnA "Dit " | (uNA-605) // ityApratyayaH / yathA-"nAnA nArI niSkalA lokayAtrA' // 4 // prathate pRthak "Rdhiprathi-" / ( uNA-874 ) / / iti kityaji sAdhuH / yathA"tvattaH pRthag nAsti bandhuH" // 5 // vinayati niSedhayati vinA 'Dit" // (uNA- . 605 ) // ityApratyayaH yathA-"vinA vAta vinA varSam" // 6 // sAkaM satrA samaM sArddhamamA saha ete paraspara tulyArthAH, syati sAH vica, taM kAmayate sAnaM vica // 1 // sat trAyate satrA vica, yathA-"satrA kalatrairgArhasthyam" // 2 // saMgatamamati samaM vica // 3 // syati sAstena rudhyati sArddham, "soreteram" // (uNA-934 ) // ityupalakSaNAdam // 4 // na mAtyamA "Dit" // ( unnaa-605).|| ityApratyayaH // 5 // sahate saha yathA'smadupajJe yAzrayamahAkAvye "pulinAni saha kSomaiH sarosi nabhasA samam / jyotsnya'mA'hA'miSanmeghAH pAka kailAsasAnubhiH // 1 // 6 // kRtaM tvalam // 163 // bhavatvastu ca kiM tulyAH kRtam, bhavatu, astu ca trayaH tyAdyantapratirUpakA avyayAH // 1 // 2 // 3 // alanamalam , bAhulakAdam // 4 // kauti kim, "korDim" // ( unnaa-939)|| yathA yAzraye "gotreNa puSkarAvarta ! kiM tvayA garjitaiH kRtam ? / vidyutA'laM bhavatvadbhihasA UcubilaM ghanam" // 5 // 163 // pretyAmutra bhvaantre| Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDaH / / 611 - prAyaNaM pretya / yathA- anyo dhanaM pretya gatasya bhuGkte" // 1 // amumannamutra, yathA - "amutra bhAvatA yat te taccintaya zubhAzubham" // 2 // tUSNIM tUSNIkAM joSaM ca maune .. 'tuSa tusstt|' tUSati tUSNIm, "tUperIm No'ntazca'' // ( uNA-940 ) // iti sAdhuH, yathA-"munistUSNImAste" // 1 // kutsitamalpamajJAtaM vA tUSNI tUSNIkAm, "tUSNIkAm" // 7 // 3 // 32 // iti sAdhuH, ayaM kutsitAdiviziSTe maune vartate, yathA-"mumiH tUSNIkAmAste" // 2 // juSyate joSam, bAhulakAdam / yathA"joSamAste" // 3 // diSTyA tu sammade // 164 // dizati diSTyA "vRmithidizibhyaH-" // ( uNA-601 ) // iti vyAdirApratyayaH / yathA-"diSTyA putro jAtaH," samupajoSamapi // 1 // 164 // paritaH sarvato viSvak samantAcca samantataH / "paryabheH sarvobhaye" // 7 // 2 // 83 // iti tasau paritaH / yathA-parito prAmam // 1 // sarvAsu dikSu sarvataH yathA-sarvato grAmama, // 2 // vizvagaJcati viSvaka, yathA"vidhvam vyApya sthito mahIm" // 3 // samantato'tati samantAt vica, paJamyantapratirUpakaM vA / yathA-"samantAd vAti mArutaH" / / 4 // samantatastasantaH / yathA"yena cakre samantataH" // 5 // puraH purastAt purato'grataH pUrve deze puraH, purastAta "pUrvIparAdhara." // 7 // 2 // 98 // ityas-astAtpratyayau purAdezazca // 1 // 2 // puraM tasyati purataH // 3 // agre'grataH AdyAditvAt tasuH / yathA-puraH saraH, purastAd gacchati, purato gacchati, aprataH saraH // 4 // . prAyastu bhUmani // 165 // prati prAyaH "as" // ( uNA-952) / / ityas / yathA-"prAyaH pratyayamAdhatte svaguNeSUttamAdaraH" // 1 // 165 // sAmpratamadhunedAnI sampratyetarhi -- sAMprataM vibhaktyantarUpakam / yathA - "bhImArjunavyatikA: sAMprataM vartate tyoH"| 1 // asmin kAle'dhunA, idAnIm, etarhi "sadAdhunedAnIMtadAnImetarhi" // 7 / 2 / 96 // iti sAdhavaH yathA-"adhunA tasya vistIrNavibhavAndhasya ke vayam ?" / "idAnI tvaM nAthaH" "bhavantametarhi manasvigarhite" iti // 2 // 3 // 4 // saMprathate saMprati Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau-.. "prarlak ca vA" // ( uNA-647 ) // iti tiH, saMbhUtiridAnI iti vA "tiSTha- . gvityAdayaH" // 3 / 1 / 36 // iti sAdhuH yathA-"saMpratyasAmprataM vaktum" // 5 // athaajsaa| drAk srAgaraM jhaTityAzu mahvahnAya ca satvaram // 166 // ajaseti tRtiiyaantprtiruupkmvyym| yathA-"yadvA'nasA jayati brahmalokam" ||1||drvti drAk "drAgAdayaH // (unnaa-870)|| iti nipAtyate yathA-"drAg vidrutaM kAtaraiH" // 2 // srAk "sarantyabhisArikAH" // 3 // iyartyaraM bAhulakAdam, yathA"araM yAti turaGgamaH" // 4 // jhaTadityanukaraNAditau jhaTiti "itAvato luk" // 7 // 2 / 146 // iti sAdhuH / yathA-"AnIya jhaTiti ghaTayati vidhibhimatamAbhimukhIbhUtaH" // 5 // aznute Azu "kRvApAji-' // (uNA-1) // ityuNa, yathA-"Azvapaihi mama sIdhubhAjanAt, // 6 // majjati makSu "masjISyazibhyaH suka" // (uNA826 ) // yathA-"maGkhdapAdi purataH paTalairalInAma" // 7 // adAyati vibhaktyantapratirUpakamavyayam / yathA-"ahnAya sA niyamajaM klamamutsasarja ||8||stvrm||9|| sadA sanA'nizaM zazvat sarvasmin kAle sadA "sadA'dhunedAnI-" // 7 / 2 / 96 // iti sAdhuH / yathA"sadA puroDAzapavitritAdhare' sarvadA'pi // 1 // sanoti sanA "sanilami' // (uNA-604) ityApratyayaH yathA-sanAtanaH, sanat, sanAdityapi yathA-sanatkumAraH sanAt kumAraH // 2 // na nizAmyati anizam, "gamijami-" // (unnaa-937)| iti Didam / yathA-"ye namantyanizaM jinam" // 3 // zazati zazvat "saMzcad // ( uNA-882 ) // iti nipAtyate / yathA-"zazvat paThati chAtra;" // 4 // bhUyo'bhIkSNaM punHpunH| asakRnmuhuH bhavati bhUyaH " vihAyas- " // ( uNA-976 ) // ityasi nipAtyate yathA"bhUyo naivamiti skhalatkalagirA saMsUcya duzcaSTitam" // 1 // abhIkSyate abhIkSNam, "bhrUNatRNa-" // ( uNA- 186 ) // iti bAhulakAnmAnto nipAtyate yathA"takSNotIva tathA'nyo'bhIkSNaM tIkSNAkSarakSAraiH" // 2 / / punAti punaH " pUsanyamibhya:-" // (uNA-947) / / ityar punAdezazca, AbhIkSNye dvitve punHpunH| yathA"punaHpunaridaM tvAmevamabhyarthaye" // 3 // eko vAro'sya sakRt "ekAt sakRccAsya" // 7 / 2 / 111 / / iti sAdhuH, na sakRt asakRt / yathA-"gantavyamasti kiyadi Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kaannddH| tyasakRd bruvAmA:* // 4 // muhyati muhuH "muhimithyAdeH kit" // (unnaa-1...)|| ityus / yathA-"yAnyA muhurvalitakandharamAnanaM tat" // 5 // sAyaM tu dinAnte __ syati sAyam, "syaterNit" // (uNA-936) / / ityam / yathA- sAyaM prAtaramI puNyamamihotramupAsate" sAyaMtanI sandhyA // 1 // divase divA // 167 // . dIvyantyatra divA " divipuri-" // (uNA-599) // iti kidApratyayaH / yathA-divAkaraH // 1 // 16 // ___sahasaikapade sadyo'kasmAt sapadi tatkSaNe / ___ saha syati sahasA "Dit" // (uNA-605) // ityAH, vibhastyantapratirUpako caa| yathA-"sahasA vidadhIta na kriyAm" // 1 // ekapada vibhastyantapratirUpakam , yathA"ayamekapade tayA viyogaH" // 2 samAne'hani sadyaH " sadyo'dyaparedyavi-" // 7 // 2 / 97 // iti sAdhuH / yathA-"padyaH patati mAMsena" || 3 | akasmAditi vibhaktyantapratirUpakam / ythaa-aksmaadaayaatH||4|| saMpadyate sapadi "padipaThi-" / (uNA-607) // iti :, svarAdigaNapAThAta samo mlopH| yathA-"sapadi pradahatyupekSito'miH // 5 // - cirAya cirarAtrAya cirasya ca cirAcciram // 168 // cireNa dIrghakAlAtheM ete vibhaktyantapratirUpakAH / yathA-"cirAya nirdhano bhUtvA bhavatyahA mahAdhanaH" // 1 // cirarAtrAya yajate // 2 // "cirasya dhanalabdhA'si" // 3 // cirAd dRSTo'si // 4 // "ciraMtanamidaM vRttaM balISu tasyAH skhalitAH" // 5 // 168 // "prapedire cireNa nAbhiM prathamodabindavaH" // 6 // kadAcijjAtu karhicit / _ anyo'nyaM paryAyA ete / yathA-"na kadAcidanIdRzaM jagat" // 1 // jAyate jAtu, .. yathA-"na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati" // 2 // karhicid bhavati // 3 // doSA naktamuSA rAtrau dudhyati doSA "sanikSami." // ( uNA-604 ) // ityApratyayaH yathA- doSAmanyamahaH // 1 // nazyati bhAsvAnatra nakkam, " nazinUbhyAM naktanUnau ca " // (uNA Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 abhidhAnacintAmaNau 935 ) // ityam / yathA naktaMcaraH // 2 // uSatyuSA bAhulakAt kidApratyayaH / yathAuSAno vAyuH // 3 // prage prAtaraharmukhe // 169 // iti vibhaktyantapratirUpakam / yathA-pragetano vAyuH // 1 // prakarSeNAti atra prAtaH, "prAdaterar" // (uNA - 945) // yathA - " prAtareva samutthAya // 2 // 169 // tiryagarthe tiraH sAci tarati tiraH "mithiraJji-" // ( uNA - 971 ) // iti kidasU, yathA-tiraH kRtvA kASThaM gataH / paribhUte'ntarvyupacArAt yathA - tiraskRto'riH // 1 // sacate yA ci "kamivami " // ( uNA - 618 ) // iti bahuvacanAt NidiH yathA - "sAci locanayugaM ramayantI // 2 // niSphale tu vRthA mudhA | vRNoti vRthA "vRmithi - " // ( uNA - 601 ) // iti yAdiH kidApratyayaH yathA - vRthA dugdho'naDvAn // // muzcati mudhA "mucisvaderdha ca* // ( uNA6- 2 ) // ityApratyayaH yathA-' -" mugdhe ! mudhA tAmyasi // 1 // mRSA mithyA'nRte mRSyate mRSA "divipuri-" // ( uNA - 599 ) // iti kidAH yathA mRSA vadati, mRSodyam / // 1 methati mithyA "vRmithi - " // ( uNA - 601 ) // iti yAdikidApratyayaH yathA - " mithyAvAdini ! dUtIti // 2 // abhyarNe samayA nikaSA hiruk // 170 // sameti samayA // 1 // nikaSati nikaSA "samiNUnikaSibhyAmAH " // ( uNA59 ) // iti sAdhU yathA - samayA parvataM nadI // 1 // " laGkAM nikaSA haniSyati" // 2 // hinoti hirukU yathA - mahyA hiruk // 3 // 170 // zaM sukhe zAmyati zam, "gamijami - " || ( uNA - 937 ) // iti Didam / yathA - shNkrH||1|| balavat suSThu kimutAtIva nirbhare / balaM vAti balavat " saMzca dehat - " // ( uNA - 882 ) // iti nipAtyate yathA" balavadapi zikSitAnAmAtmanyapratyayaM cetaH // 1 // zobhanaM tiSThatIti suSThu " duHsvapa-" Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kANDaH / ... 615. ||(unnaa-732)||iti kiduH, bhIruSThAnAditvAt Satvam / thathA-"suSThu khalvidamucyate" // 2 // kimUyate kimutaH "putapitta-" // ( uNA-204 ) // iti nipAtyate yathAkimuta brahmavinimiH // 3 // na tIvatyatIva, avyayasamudAyo vA / yathA-"atIvakSutpipAsitAt" svatI api, yathA-susika AmraH phalati, atisita iti // 4 // - prAk purA prathame prAzcati prAk yathA-"prAgeva hariNAkSINAmudIrNo rAgasAgaraH" // 1 // purati purA "divipuri." // ( uNA-599) // iti kidAH / yathA-purAkRtam // 2 // saMvad varSe saMvadati saMvat "saMzcad-" // (uNA-882) // iti nipAtyate yathA-vikramasaMvat, siddhahemakumArasaMvaditi // 1 // paraspare mithaH // 171 // mibhyate mitha: "mithiraji-" // ( ujA-971) // iti kidas, yathA-miyaH prhrtH||1||11|| uSA nizAnte upatyuSA, yathA-uSAtanaH // : alpe kizcinmanAgISacca kiJcana / kimapi cinoti kizcit, yathA-"kizcit kuzcitalocanAbhirasakRt ghrAtAH kadambAnilAH" // 1 // manyate manAk "drAgAdayaH" // (uNA-87.) / iti nipAtyate / yathA-"brUte manAga nandanam" // 2 // ISati ISat "saMzcad" (uNA-882) iti nipAtyate / yathA-ISatpANDaH // 3 // kimapi canati kishcn| yathA-prAcImaGkharayanti kimbana ruco sajIvajIvAtakaH // 4 // ' Aho utAho kimuta vitarke kiM kimUta ca // 172 // vitarko vikalpaH pakSAntaram, AjuhotyAho vic / yathA-ayaM sthANurAho purussH|| 1 // utAjuhotyuttAho / yathA-"utAhausvid bhaved rAjA nalaH parapuraMjayaH" // 2 // kimutetyavyayasamudAyaH / yathA-kimuta rajjuH, kimuta sarpaH / // 3 // kauti kim / yathAkiM rajjuH, kiM sarpaH ? // 4 // kimu ityabyayasamudAyaH / yathA-"khedayet kimu mAnayet // 5 // avyate utaH, "putapitta-" / / ( uNA-204 ) // iti nipaatyte| yathA-"ekameva varaM puMsAmuta rAjyamutAzramaH" // 6 // 172 // Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau- .. itiha syAt saMpradAye . iti vRttaM jihIte itiha, avyayasamudAyo vaa| yathA-itiha smAhurAcAryAH // 1 // hetau yat tad ytsttH| yajate yad // 1 // tanoti tad "tanityajiyaji." // ( uNA-895 ) // iti Dad / yathA-yat sabhAsu pragalbhase tat pUjyo'si // 2 // yatastata ityeto bibhaktyantapratirUpako / yathA-yato vidvAMstataH sabhyaH, yena-tenAvapi / yathA--yena dAtA tena vAdhya ityAdi // 3 // 4 // ___ saMbodhane'Gga moH pyAT pAT he hai haMho are'yi re // 13 // aGgatyaGga yathA-aGgAnaGga ! // 1 bhAti bhoH ! bAhulakAt Dosa, yathA--bho! bhArgava ! // 2 // apyaTati pyAT pRSodarAditvAt, yathA--pyAT ! pAvaka ! // 3 // pATayati pAT yathA--pATa ! pAntha ! // 4 // hinoti he vica / yathA- he ! herAmbakamambeti // 5 // hinoti hai bAhulakAda DaiH, yathA-hai ! bADvale ! // 6 // haM juhoti. haho / yathA--"haMho ! tiSTha sakhe ! vivekabahubhiH prAptA'si puNyairmayA" // 7||n riNAtyare vic / yathA--are ! kSatriyakheTa ! // 8 // etyayi svarebhya i:" // (unnaa606)| yathA--aye ! jIvitanAtha ! jIvasi // 9 // riNAti re yathA-re ! ceTAH // 10 // aho, arare ityAdayo'pi // 173 // zrauSaD vauSaD vaSaT svAhA svadhA devahavirtutau / zrUyate zrauSaT, vAti vauSaT, uzyate vaSaT ete bAhulakAt kvibantA nipAtyante yathA--astu zrauSaT // 1 // vrIhI vauSaT // 2 // vaSaDindrAya // 3 // suSTha brUte svAhA "so brUga Aha ca" // (uNA--603) // ityApratyayaH, AhAdezazca / yathA-- svAhA devebhyaH // 4 // svadate svadhA "mucisvaderdha ca" // ( unnaa-602)|| ityApratyayaH yathA--svadhA pitRbhyaH // 5 // rahasyupAMzu upAznute upAMzu "azerAno'ntazca" // (uNA-.519) // ityuH| yathA--teSAmupAMzu badhaM prakurvIta // 1 // mdhye'ntrntrennaantre'nt| // 174 // amatyantaH "pUsani-" // ( uNA--947 ) // ityar antAdezazca / yathA-- "gRhasyAntarvigAhate" // 1 // antaraNeti vibhaktyantapratirUpakam yathA- "antareNa Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kaannddH| 617 gandhamAdanaM mAlyavantaM cottarAH kuravaH" // 2 // antare saptamyantapratirUpakam / yathA-. "Avayorantare jAtAH parvatAH sarito drumAH" // 3 // anto rAti antarA "Dit". // (uNA-605) // ityAH / yathA--''antarA niSadhaM nIlaM ca videhA:" // 4 // 17 // prAdurAviH prakAze syAt prAti prAduH "rudyati-" / / (uNA--997) / ityusa / yathA.."prAdurAsIdvasuMdharA" // 1 // avatyAviH "averNit" // (uNA--995) // itIs / yathA--"teSAmAvirabhUda brahmA parimlAnamukhazriyAm // 2 // abhAva tva na no nhi| atati a kvacit" // 5 / 1 / 171 // iti DaH, yathA-"avipra iba bhASase" vipravanna brUSa ityarthaH // 1 // nahyati na / yathA--"naikaH supteSu jAgRyAt" // 2 // nayati no bAhulakAt Do / yathA-no jAnImaH kimatra vidhAsyati // 3 // nahyati nahi "padipaThi-" // ( uNA--607) // iti iH, avyayasamudAyo vA yathA--nahi bhIrugataM nivartate // 4 // haThe prasahya prahasanaM pUrva prasahya / yathA--"prasahya bittAni haranti caurAH" // 1 // mA mAsma vAraNe ___ mAti mA "Dit // (uNA.-605 ) // ityApratyayaH / yathA--"kuNThaH siddhapateH kRpANa iti re ! mA maMsata kSatriyAH" ! // 1 // maasmetyvyysmudaayH| yathA-- "prAvRD jAteti he ! bhUpAH ! mAsma tyajata kAnanam // 2 // astamadarzane // 175 // .. ' asyate'staM bAhulakAt tam / yathA-."astaMgate zazinIti'' // 1 // 175 / / __akAmAnumatau kAmam AdAvanicchAyAM pazcAdaGgIkAre ityarthaH, kAmyate kAma bAhulakAdam / yathA-- . "kAmaM bhavantu sarito bhuvi supratiSThAH" // 1 // ___ syAdoM AM paramaM mate / . matamabhyupagamastatra, avatyom "averma:" // ( uNA-933 ) // iti me "manyavi-" // 4 / 1 / 109 // ityupAntyena Utvam, tato guNaH yathA--"80 Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 abhidhAnacintAmaNImityuktavatA'tha zANiH " iti // 1 // 'amaNa roge' Amayati aam| yathA--A.. kurmaH // 2 // paramaM vibhakyantapratirUpakam / yathA--paramaM tatrAvAsam // 3 // kaccidiSTapariprazne kutsitaM cinoti kaJcit yathA / kacija jIvati me mAtA ? // 1 // avazyaM nUnaM ca nizcaye // 176 // avazyAyate'vazya bAhulakAt Didam / yathA-"avazyaM yAtArazcirataramuSitvA'pi viSayAH" // 1 // nUnaM " nazinUbhyAM nakkanUnI ca" // ( uNA-935) ityam / yathA-"nUnaM hantA'smi rAvaNam" // 2 // // 176 // - bahirbahirbhave .. bahate bahiH " bahivahernaluk ca * // ( uNA-990) // itIs / yathAgrAmAd bahirvasati // 1 // . hyaH syAdatIte'hni jahAti yaH anantarAtItadinam, " pAhAkbhyAM payahyau ca" ||(unnaa-953)| ityas / yathA-zastanaH // 1 // zva essyti| ahItyeva zvasiti zvaH anantarAgAmidinam, yathA:adya zvo vA gamiSyati // 1 // nIcairalpe nyazcati nIcaiH " nyujhyAmaJcaH-" // ( uNA-1003 ) // iti kaisi sAdhuH / yathA- nIcairvAti samariNaH" // 1 // ___mahatyuccaiH - udaJcatyuccaiH " nyubhyAm-" // ( unnaa-1003)|| iti kesi sAdhuH / yathA- "uccairuccaratu ciram // 1 // ___sattve'sti sattve sattAyAM astIti tivantapratirupakaH / yathA-astikSIrA brAhmaNI // 1 // duSThu nindane // 177 // ninditaM tiSThati duSThu " duHsvapavanibhya:-" // ( uNA-732 ) // iti kiduH| bhAruSThAnAditvAt Satvam / yathA-duSTha vAdI khalaH // 1 // // 177 // . . Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 SaSThaH kaannddH| 619 nanuca syAd virodhoktI nanucetyavyayasamudAyaH / yathA-nanuca kaH zabdaH ?, iti // 1 // pakSAntare tu ced yadi / cinoti cet " saMzcad-" // ( uNA-882 ) // iti nipAtyate // 1 // yadati yadi vica, bAhulakAd guNAbhAvaH / yathA--"santazcedamRtena kiM yadi khalAstata kAlakUTena kim" ? // 2 // zanairmande zaM sukhaM nayati zanaiH " zamo niyo Dais maluk ca " // ( uNA-1004 ) // iti sAdhuH / yathA-"zanairyAti pipIlaka: // 4 // avare tvarvAk "avaraH parAdanyastatra, avaramaJcatsarvAka pRSodarAditvAt / yathA-varSAta SoDazAdarvAk // 1 // roSoktAvum Uyate u bAhulakAt kin m / yathA-"uM saivAsmi tava priyA" // 1 // natau namaH // 178 // . namanaM namaH " asa" // (unnaa-952)|| ityas / yathA .. . "namo durvArarAgAdivairivAranivAriNe / .. arhate yoginAthAya mahAvIrAya tAyine" // iti // 1 // namaHzabdazcArya zAstrAnte maGgalArthaH, yato maGgalAdIni, maGgalamadhyAni, maGgalAntAni ca zAstrANi bhavantIti / zeSazcAtra AnukUlyArthakaM prAdhvamasAkalye tu viccana / tu hi ca sma ha vai pAdapUraNe, pUjane svatI // vada vA yathA tathaivaivaM sAmye'ho hI ca vismaye / syurevaM tu punaH vetyavadhAraNavAcakAH // UM pRcchAyAmatIte prAk nizcayeddhAlasA dvayam / ato hetau mahaH pratyArambhe'tha svayamAtmani // prazaMsane tu suSThu syAt parazvaH zvaH pare'hani / adyAtrAinyatha pUrve'hItyAdau pUrvedhurAdayaH // samAne'hani sadyaH syAt pare tvahi paredyavi / Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAnacintAmaNau-- ubhayAstUbhayeyuH same yugapadekadA // syAt tadAnIM tadA tarhi yadA yadyanyadaikadA / parata parAryeSamo'bde pUrve pUrvatare'tra ca // prakAre'nyathetarathA kathamitthaM yathA tathA / dvidhA dvedhA tridhA tredhA caturdhA dvaidhamAdi ca // dvistrizcatuH paJcakRtva ityAdyAvarttane kRte / / digdezakAle pUrvAdau prAgudapratyagAdayaH / ... adhyayAnAmanantatvAta digmAtramiha darzitam / yadAhuH..... "iyanta iti saGkhyAnaM nipAtAnAM na vidyate / prayojanavazAdete nipAtyante pade pade' // iti // 178 // ityAcAryazrIhemacandraviracitAyAM svopajJAbhidhAnacintAmaNinAmamAlATakiAyAM sAmAnyakANDaH SaSThaH // 6 // // samAptA ceyamabhidhAnacintAmaNinAmamAlATIkA // sampUrNo'yaM granthaH