Book Title: Danvir Manikchandra
Author(s): Mulchand Kishandas Kapadia
Publisher: Mulchand Kisandas Kapadia
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003979/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rnndii For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23) 58) 8) 5) 40) 10) 9/ = ) EUR15) 5) 51) 5) 6) 15) 11) 9) 11) (5) mAlAvAr3A ( peTalAda) ke bhAiyoM dvArA sarApha gebIlAla suMdarajI dAhoda dAhoda ke bhAiyoM dvArA phuTakara mArphata jecaMda nAthajI kuzalagar3ha ke paMcoM dvArA `seTha vajecaMda harIcaMda rAnakuvA (sUrata) rANApura ke di0 jaina paMca mArphata javeracaMda bhojarAja zA0 premacaMda dIpacaMda tArApura zA0 tilokacaMda ratanajI dAhoda rudelake bhAiyoM dvArA basabarIyA (baMgAla) ke bhAiyoM dArA mArphata zA0 talakacaMda IzvaradAsa zA. jesaMga bhAI gulAbacaMda prabhAsapATaNa makhI Ava (AnaMda) ke bhAIyoM dvArA samasta di0 jaina paMca druga seTha amRtalAla gulAbacaMda bambaI seDa gulAbacaMda hIrAlAla dhUliyA bodhegAMtrake bhAiyoM dvArA ghAyaja (bar3audA ) ke paMcoM dvArA zA0 motIcaMda nemacaMda nAnacaMda kastUracaMda khImacaMda bhagavAnadAsa prANajIvanadAsa mANikacaMda bahecaradAsa makanadAsa tArAcaMda motIcaMda >" maganalAla tathA maNIlAlakI kaMpanI maNIlAla tArAcaMdakI kaMpanI 33 "" "" 13 "" "" " buhArI ( pUrata ) "3 "" "" 39 For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ,, aMbelAla AtamArAmakI kaMpanI 82) aMkalezvarake di. jaina paMca mArphata zA0 choTAlAla ghelAmAI gAMdhI 15) TeMbhurNI (solApura)ke bhAiyoM dvArA 20 // ) raNAsaNake bhAiyoM dvArA mArphata seTha pUnamacaMda sAMkalacaMda thAMdalA ( ratalAma ) ke bhAiyoM dvArA nAthUrAma dIpacandra paravAra narasiMhapura 12 // ) ratalAmakI borDiMga dvArA phuTakara 5) zA. trIkamadAsa khuzAladAsa bAkarola 6) delavAr3ake bhAiyoM dvArA 15) veDaca " " peTalAda , , di. jaina paMca mArphata seTha harajIvana lAlacaMda baDaudA 101) seTha roDamala megharAjajI susArI javaracaMda kaMvaralAla jaina mhasara zA0 dalapatabhAI kevalabhAI valasADa munIma dharamacaMdajI harajIvanadAsa pAlItAnA zA0 parabhudAsa lakhamIdAsa jhahera 10) ,, kevaladAsa harajIvanadAsa , jhaherake bhAiyoMdvArA phuTakara kheragAma ( sUrata ) ke bhAIyoMdvArA zrAvikAzrama (bambaI) kI zrAvikAoMdvArA zrI0 zivalAla sundaralAla bainAr3A jhAlarApATana 9) jAMbuDIke bhAiyoM dvArA 17 // ) seTha bhagavAnadAsa jhaveradAsa sojitrAkI mArphata Ae For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 25) zA0 parabhUdAsa hemacaMda sUrata 15) ,, tribhovanadAsa brIjalAla , ___5) , chaganalAla uttamacaMda saraiyA , , parabhudAsa pAnAcaMda saraiyA ,, maMchArAma jagajIvanadAsa 82 / / / -) phuTakara 1391-5-0 isake bAda seThajIkI vidhavA navIbAIse patra vyavahAra karane para Apake dvArA ru0 500)kI rakama isa phaMDameM milI thI jisase yaha phaMDa 1891|-kaa ho gyaa| tadanaMtara jIvanacaritrake liye sAmigrI ekatrita karanekA kAma hamane liyA aura seThajIse gAr3ha paricayavAle aura jainasamAjakI unnatike liye rAtri dina lavalIna zrImAn jainadharmabhUSaNa brahmacArI zItalaprasAdajIne yaha caritra likha denekA kAma saharSa svIkAra kara liyaa| bAdameM isakI Avazyaka sAmagrI ekatra karaneke liye 'digambarajaina,' 'jainamitra' Adi patroMmeM vijJApana chapAyA gayA aura hamane itastataH bahuta patra vyavahAra kiyA; kintu kheda hai ki hamako Ane do Ane samAcAra hI seThajIke bAremeM pragaTa hue jisameM Amodake seTha harajIvana rAmacaMda zAhane seThajIke kaI kAryoMke ullekharUpa eka bar3A lekha bhejA thA jisake liye hama Apake AbhArI haiN| isa prakAra jaba pUrNa sAmagrI na mila sakI taba hamane jAtIya sAptAhika, pAkSika aura mAsika sabhI patroMkI phAileM ekatrita kI jisameM 'jainagajaTa'kI purAnI phAileM For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) bhejane ke liye bhAratavarSIya di0 jaina mahAsabhA kAryAlayake, sabase purAnA mAsika 'jaina bodhaka' (marAThI) kI prAraMbhase phAileM bhejane ke liye seTha rAvajI sakhArAma dozI solApurake, 'jinavijaya ' ( marAThI ) mAsikakI phAileM bhejaneke liye zrIyuta bharamappA padamappA pATIla (hosUra ) ke aura 'jainamitra' tathA 'jainagajaTa' kI kucha phAileM bhejane ke liye bambaI di0 jaina prAMtika sabhA kAryAlayake hama AbhArI haiM; kyoMki ina phAiloM se hI isa caritra ke liye hameM bahutasI sAmagrI mila sakI hai| 19 aba seThajIke vaMzakA vizeSa paricaya jAnanekI AvazyakatA thI jisako Apake laghu bhrAtA seTha navalacaMdajI (jo ki isa jIvanacaritrako prakaTa huA dekha nahIM sake aura gata varSa meM svargavAsI hue haiM ) aura ApakI patnI zrImatI parasanabAI ko pUcha kara noTa kiyA thA aura Apake pitAkI janmabhUmi bhIMDara ( mevAr3a udayapura ) kA kucha paricaya prApta kiyA aura svargIya seThajIkI janmabhUmi sUrata zaharakA - jo ki " sonAnI mUrata ( sone kI mUrti ) kahI jAtI hai aura ati prAcIna zahara hai, jahAM kaI bhaTTAraka ho gaye haiM, kaI grantha taiyAra hue the, aura kaI maMdiroMkA nirmANa huA thA aura usake AsapAsa yAnI gujarAta dezakA prAcIna itihAsa isa caritrameM prakaTa karanekA hamArA aura brahmacArIjIkA vicAra huA thA; kyoMki jisase svargIya seThajIkI janmabhUmikA mahatva prakaTa ho jAya aura sAtha 2 apane dharma kI pUrva mahattAkA paricaya mila jAya isaliye idhara udhara ghUmakara kaI pustakeM ekatrita kIM aura kaI pratimAoMke lekha uddhRta For Personal & Private Use Only A Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiye aura hastalikhita kaI granthoMse bhI sUrata aura AsapAsake mandira, pratimAoM aura granthAdikA patA lagAyA / sUrata, rAMdera Adike maMdiroMkI pratimAoMke lekhAdi saMgraha karane meM yahAMke hamAre utsAhI mitra bhAI chaganalAla uttamacaMda saraiyAne bahuta sahAyatA kI thI jisake liye bhAI saraiyAke hama AbhArI haiN| isake sivAya seThajIkI pharmase svargavAsake bAda Aye hue tAra patrAdi prApta kiye aura patroMke zokajanaka lekha aura kavitAeM prApta kii| isa taraha isa bRhat caritrakI sAmagrI ikaTThI karanemeM bahuta samaya laga gayA / phira mAnyavara brahmacArIne jaba tIsare varSa bar3audemeM caumAsA kiyA thA taba isa caritrako lipibaddha kara liyaa| bAda chapAnekA kAma prAraMbha huA jisameM kaI kAraNoMse vilaMba huA aura phira isameM seThanIkI kaI avasthAoMke citra, ApakI sthApita saMsthAoMke citra aise kaI citra prakaTa karanekA irAdA thA jisako prApta karane aura tayAra karanemeM bhI vilaMba huA / pAThakagaNa ! Apane bahutase jIvanacaritra par3heM hoMge paraMtu isa bRhat caritrameM Apako kucha vizeSatA avazya hI dRSTigocara hogI; kyoMki svargIya seThajIkA vaMzaparicaya aura apanI samAjonnatikI kArya praNAlIkA varNana par3hamese pAThakoMko bahuta hI lAbha hogA aura sUrata jileke jainoMkI pUrva kIrti-kaumudIkA varNana tathA zilAlekha, bhaTTArakoMkI paTTAvalI tathA jAtiyoMkI utpattikA varNana par3hanese yaha jIvanacaritra eka saMgraha karane yogya jainazAstra hI mAlUma hogaa| jaba eka aizaArAma karanevAlA bahuta bar3A dhanika apane paisekA upayoma dhArmika aura sAmAjika kAryo meM For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) nahIM karatA hai taba svargIya seThajIne sAmAnya dhanika hokara bhI sAmAjika aura dhArmika unnatike liye rAtri dina itanA parizrama aura dravya vyaya kiyA thA ki Aja seThanIkI jor3akA eka bhI puruSa naz2ara nahIM aataa| isa caritrameM karIba 25-2600) ru0kI rakama kharca huI hai aura 2000 pratiyAM prakaTa kI gaIM haiM jo sirpha 1) ru0 lekara hI prathama 'digambara jaina 'ke grAhakoMko hI dI jAyagI aura kucha pratiyA samAlocanAdimeM tathA apanI saMsthAoMko bheTameM baTeMgI aura zeSa karIba 200 hI vikrIke liye raha jAyagI jo dekhate 2 bikajAMyagI aisI AzA hai| svargIya seThanIko pustakeM prakAzita karanekA zauka thA aura isakI AvazyakatA hai hI isaliye yaha caritra bika jAnepara jorakama bacegI usako sthAyI rakhake usakI upajameMse "dAnavIra mANikacaMda sulabha granthamAlA" prakaTa karanekA hamArA vicAra hai jisake graMtha bilakula lAgatake mUlya para hI prakaTa kiye jAyage aura hindI tathA gujarAtI donoM bhASAoMke graMtha isameM prakaTa hoNge| __isa caritra meM kyA kyA viSaya hai vaha to isakI viSayasUcI par3hanese mAlUma hogA isaliye yahAM vizeSa na likhakara pAThakoMse hama siphAriza karate haiM ki Apa isa bRhat caritrako Adise aMta taka zanaiH 2 avazya par3heM aura bAdameM apane mitroMko bhI par3haneko deveM / hamAre ajaina bhAI bhI isa caritrako par3hakara bahuta lAbha, uThA skeNge| For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) cAra varSase isa caritrako par3aneke liye sArA jaina samAja lAlAyita ho rahA thA aura bahuta samaya se aneka ArDara bhI A gaye the parantu taiyAra honemeM kaI kAraNoMse vilaMba ho gayA isaliye pAThakoM se hama kSamAprArthI haiM tathA isameM jo kucha truTi mAlUma par3eM usakI sUcanA hamako avazya deveM kyoMki yadi isa jIvanacaritrakI vizeSa mAMga hogI to isakI dUsarI AvRtti nikAlane kA bhI hamArA pUrNa vicAra hai / iti zubham / ' vIra saM0 2445 pauSa vadI 3 guruvAra tA0 26-12-18 sUrata. j jaina jAtisevakamUlacanda kisanadAsa kApar3iyA For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vissy-suucii| adhyAya philaa| . .. 1. jIvanacaritrakI AvazyakatA ... ... ... adhyAya duusraa| gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana1. gujarAtakA mahatva ... ... ... 2. sUrata nagara kaise vasA ? 3. sUratameM aMgrejoMkI sattAkA jamanA... 4. sUrata aura rAMderameM jainiyoMkA varNana 5. rAMderameM jainiyoM kA mahatva aura zilAlekha ... 6. nakala zilAlekha, suratake bar3A cauTAkI pratimA 7. IDarake bhaTTArakoMkI nAmAvali ... 8. sUrata kI gaddIke bhaTTAraka... ... 9. sUrata jileke maMdira, pratimA aura zilAlekha... 10. kASThAsaMgake bhaTTArakoMkI nAmAvali... 11. siMhapuga jJAtikA varNana ... ... 12. vartamAnameM sUratakI sthiti ... adhyAya tiisraa| ucca kulama janma 1. hUmar3a jAtikA varNana ... 2. humaDa jAtike 18 gotra... 3. paratApagar3hake hUmar3a ... 4. solApurameM hUmar3oM kA prabhAva 5. bAgar3a dezameM hUmar3a ... ... ... . .. For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. vartamAnameM hUmar3oMkI bastI ... 7. seTha mANikacaMda jIkA vaMza paricaya... 8. seTha mANikacaMdajIke pitA zAha hIrAcaMdakI saMtAna ... 9. sUratake caMdraprabhuke maMdirakA jIrNoddhAra ... ... 10. bar3e bhrAtA seTha motIcaMdakA janma ... 11. seTha pAnAcaMdakA janma... ... .. 12. seThajIkI bhaginI hemakumarI aura unake putra cunnIlAlakA paricaya ... ... 13. dAnakI vAsanAmeM seTha mANikacaMdajIkA avatAra 14. seTha mANikacaMdajIkA janma ... 16. seTha cunIlAla jhaveracaMda kA janma... ___... 16. seTha navalacaMdajIkA janma 103. 0 0 107 108. q m m 112 116 119 119 w m adhyAya cauthaa| seTha mANikacaMdajIkI vRddhi / 1. 1857 ke gadarakA samaya ... ... 2. mAtA vijalIbAIkA svargavAsa ... ... 3. bhrAtA motIcaMda pAnAcaMdakA bambaI jAnA ... 4. seTha mANikacaMda aura navalacaMdakA bambaI jAnA 5. seTha hIrAcaMdajIkI putra-sevA ... 6. bhaginI hemakumarIkA upakAra ... 7. seTha mANikacaMdajIkA vyApArameM laganA 8. suratase bambaI taka prathama relve... ... 9. mANikacaMdajIkI bAlapanameM dharmacarcA ... 10. vambaIke vIsA hUmar3oMmeM prathama jauharI ... 11. bambaImeM 'mANikacaMda pAnAcaMda' pharmakA prAraMbha 12. seThajIkI vyApArameM kuzalatA, satyatA aura nyAyaparANatA... 13. seTha hIrAcaMdajIko praur3ha vivAhakA pakSapAta ... ... 120 120. 122 123 125 125 127 128 For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 34 141 (14) adhyAya paaNcvaaN| yuvAvasthA aura gRhasthAzrama 1. motIcaMdakI brahmacaryameM dRr3hatA .... 2. seTha motIcaMdakA vivAha 3. seTha pAnAcaMdakA vivAha .. 4. puNyodayase vyApArameM vRddhi 5. mANikacaMdakA paropakArI svabhAva... 6. seTha mANikacaMdakA vivAha 7. seTha hIrAcaMdajIkI kezariyAjIkA yAtrA ... 8. nakala noTisa jIvahiMsA baMda, zrI kezariyAjI 9. seTha navalacaMdajIkA vivAha ... 10. seTha hIrAcaMdajIko kuTumba-saMtoSa 11. cAroM striyoM meM ekatA ... 12. pUrva puNyakA udaya ... ... 142 148 150 157 62 adhyAya chtthaa| saMtati-lAbha 1. vyApAra-vRddhikA kAraNa 2. vilAyatase vyApAra . ... 3. seTha mANikacaMdajIko prathama putrIkA lAbha... 4. tyAgI mahAcaMdajIkA paricaya 5. aMkalezvarakI pUjAmeM mANikacaMdajI 6. sajotake zItalanAthajI 7. dharamacaMdajIkA paricaya... | . 8. premacaMda motIcaMdakA janma 9. seTha motIcaMdakA paraloka 10. vidhavA rUpAbAIke dhArmika vicAra 1. vyApArameM aTUTa lAbha... 65 165 16 172 1.74 ... 177 ___... 179 For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) 12. cunnIlAla jhaveracaMdakA saMbaMdha ... ... ... 180 13. seTa mANikacaMdakI dvitIya putrI maganamatIkA janma ... 14. seTha hIrAcaMdajIkA svargavAsa ... ... ... 183 189 192 193 196 198 198 adhyAya saatvaaN| lakSmIkA upayoga 1. seTha hIrAcaMda nemacaMda solApurakA seTha mANikacaMdase paricaya 2. sUratake caMdraprabhuke maMdirakA puna: jIrNoddhAra... ... 3. sUratameM kSullaka dharmadAsajI ... ... ... 4. seTha mANikacaMdajIkI gomaTTasvAmIkI yAtrA saM0 1945 5. hindIko bhAratakI rASTrIya bhASA honekA dAvA 6. gommaTasvAmIkA varNana 7. seTa mANikacaMdajIkI dayA aura gomaTTasvAmImeM sIr3hiyoMkA prabandha ... ... ... 8. mUlabidrIkI yAtrA ... ... ... 9. dhavalAdi graMthoMke uddhArakA vicAra... 10. kurItinivAraNa carcA ... ... . 11. 'jainabodhaka'kA udaya ... 12. seTha mANikacaMdajIke jAti uddhArArtha mahatvapUrNa patrakI nakala ... ... ... ... 13. solApurameM saMskRta pAThazAlA ... ... 14. pranthaprakAzana kAryameM brahmasUrI zAstrIkA patra... 15. bhaTTAraka vizAlakIrtikA paricaya ... 16. seThajIkI yAtrA zrI seva'jaya Adi 17. dharamacaMdajI pAlItAnAke munIma 18. pAlItAnAke liye seTha navalacaMdakA prayatna ... 19. pAlItAnA tIrthakA hisAba 214 217 223 224 227 . . . For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) __230 20. jubilIpara bambaImeM gauvadha baMda... 21. pArasiyoMmeM mAMsAhArakI baMdI ... 22. jamInakA vyApAra ... ... 23. sUratameM candAvAr3I dharmazAlAkA nirmApaNa 24. pAlItAnAkA daurA aura sahAyatA... 25. bambaImeM ratnAkara pelesakA nirmApaNa 26. seThajIkA paropakAra va kAryakuzalatA 27. solApurameM caturvidha dAnazAlA ... . . Mmm mm or : 247 252 253 254 adhyAya aatthvaaN| saMyoga aura viyog| 1. seThajIkI putriyoMkI lagna ... 2. zrIyuta paMDita gopAladAsajI ... 3. bambaI di. jaina sabhAkI sthApanA 4. ratnAkara pelesameM zrI caMdraprabhu caityAlayakI sthApanA 5. seTha premacadaMko vyApArakI zikSA... ... 6. jainiyoM meM vilAyata jAnekI carcA .. 7. di. jainiyoMkI sabhAmeM vilAyata jAnekA vicAra 8. paM0 gopAladAsajIkA samudrayAtrAmeM vicAra 9. brahmasUrI zAstrIkA samudra yAtrAmeM vicAra ... 10. vIracaMda rAghavajIMkA cikAgo gamana 11. caugalekRta tApApahAra stotra ... 12. seThajIkA mathurA mahAsabhAmeM prathama gamana ... 13. khar3e hokara upadeza denemeM lAlA rUpacaMdajIkI rAya 14. chApake bAremeM vArtAlApa 15. nakala patra vIracaMda rAghavajI ... 16. seTha harajIvana rAyacaMda... 17. pAlItANA maMdirakI pratiSThA ... 256 _257 258 260 264 265 266 268 274 279 For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 282 292 (17) 18. zrImatI rUpAbAIke 1234 upavAsakI vigata 19. seTha mANikacaMdakA parigrahapramANa vrata 20. dhavala jayadhavalake uddhArArtha caMdA ... ... 21. bambaI di. jaina parIkSAlaya ... 22. jainadharma pustakapracAra ... 23. jarmanIke aphasarakA brahmasUrI zAstrIse saMbaMdha... 24. seTha naklacaMda jIkI zikharajo yAtrA aura sIr3hIkA prabaMdha 25. seTha mANikacaMda svayaM adhyApaka... 26. mUlacaMda kisanadAsa kApar3iyAkA prathama paricaya 27. maganabAIjIkA vaidhavya... ... 28. vidhavAM maganabAIko pitA dvAga vidyAbhyAsa... 295 212 30. 202 303 s s s 256 s s adhyAya nvaaN| samAjakI saccI sevaa| 1. saM0 1956 ke duSkAlameM madada... ... 2. bambaImeM jainaborDigakA vicAra... ... 3. , di. jaina prAM0 sabhAkA sthApana ... 4. seTha mANikacaMdajI aura premacaMda vyAkhyAtA... 5. " jainamitra "ke udayakA vicAra... ... 6. seTha hI0 gu0 jaina borDiMga bambaIkA sthApana 7. seTha mANikacaMdajIkA zAkhaprema ... 8. sUratameM jaina pAThazAlA... ... 9. , maMdira jIrNoddhAra ... 10. zrI. lalitAbAIkA paricaya ... 11. seThajIkA jAtiyoMke itihAsake liye. InAma 12. di. jaina DAirekTarIkA vicAra... ... 13. patnI caturabAIkA paraloka 14. gujarAtake 42 grAmoMkA virodha miTAnA ... 327 ___ 328 m s s 329 330 3 m 333 336 For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. akalUjakI pratiSThA 16. da0 ma0 jaima sabhAmeM seThajIko mAnapatra 10. seThajIkA dvitIya vivAha ... 18. bambaI meM rathotsava aura saMskRta jaina vidyAlayakI sthApanA 19. seTha mANikacaMdajIkA vyApArase pRthak honA... (18) ... ... ... ... ... ... ... 20. ru0 200000) ke dAnakA saMkalpa 21. maganabAIkI nirlobhatA... ... 22. seThajI aura pAnAcaMdajIkI zikharajI yAtrA aura pArzvanAtha ToMkakA upasarga nivAraNa ... 23. solApura meM seThajIko mAnapatra 24. IDara ke saMskRta prAkRta pranthoMkI prazastikA kArya 25. bhArata di0 jaina tIrthakSetra kameTIkA sthApana 26. seTha premacaMdajIkA svargavAsa aura svahastalikhita dAnapatra 27. solApurakI bimbapratiSThA aura prAMtika sabhA 28. vaidyaka zikSAkI uttejanA 29. seTha pAnAcaMdajIkA svargavAsa aura dAna 30. gujarAta di0 jaina borDiga ahamadAbAdakI sthApanA 31. stavanidhimeM da0 ma - jaina sabhA aura mAnapatra 32. kanyAvikraya meM jAtibhojanakA tyAga 33. loka bahAdura rAvajI kastUracaMdajI solApura. 34. zikSaNa phaMDake liye seThajIkA bhramaNa 35. kolhApura borDigakI imAratakA muhUrta 36. ahamadAbAda borDigameM 5000) kA dAna 37. borasada meM bhramaNa aura mAnapatra 38. seTha harIcaMdanAthAkA paraloka aura 25000) kA dAna adhyAya dasavAM / mahatI jAtisevA - prathama bhAga / 1. ambAlA meM mahAsabhA aura seThajI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ROO ... For Personal & Private Use Only ... ... ... 0.0 ... ... ... :: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 339 341 342 344 345. 346 346 347 240 351 352 355 358 359 359 364 367 371 "" 373 374 376 377 383 385 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AM 0 0 4 4 4 412 417 2. dharmAdAkA dravya ... ... . ... 3. maganabAIkI tIrthayAtrA... .. 4. bAbU zItalaprasAdajIkA paricaya... 5. ujainakI bimbapratiSThAmeM seThajI ... .6. seThajIkA dayAdAna ... ... 7. seThajIkI sarasvatibhakti ... 8. seThajI dvAga syA0 vA. pAThazAlA kAzIkI sthApanA ... 9. seTha ThAkoradAsa bhagavAnadAsa aura di0 jaina DAirekTarI... 10. dIvAna kolhApurakI jaina samAjapara sammati ... 11. 'hIrAbAga' dharmazAlAmeM savAlAkhakA dAna ... 12. sahAranapurameM mahAsabhA aura seThajI sabhApate... 13. bAbU zItalaprasAdakA seThajIko paricaya ... 42 14. stavanidhi kSetrakA hAla... ... ... 424 15. seThajIko je0 pI0 kI padavI aura mAnapatra 435 16. kuMDalapurakI yAtrA aura jabalapura borDigakA prabaMdha ... 445 17. sivanImeM phUTa miTAnA... 450 18 jabalapura borDigakA muhUrta ... 19. zikharajIkI vIsapaMthI koThIkA uddhAra .... 457 20. seThajIko sUratameM mAnapatra ... ... 464 21. syA0 vA. pAThazAlA kAzIke liye 15000) kA saMkalpa aura rA0 ba0 nemIcaMdake vAkya 468 22. hIrAbAgameM tIrthakSetra kameTI kA daphtara prAraMbha 472 . 23. seThajIkA sarala svabhAva ... 475 24. phalTana sarise seTha jIkI mitratA aura kanyAvikraya niSedha 476 25. bhAtakulomeM sabhA aura seThajI sabhApati ... 26. muktAgirIkI yAtrA ... ... ... ... 27. upadezakIya parIkSA ... .. 484 28. kalakattemeM mahAsabhA aura seThajI 453 477 480 For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29. maganabAIko subarNa padaka 30. paM0 zivakumAra zAstrI ( 20 ) ... adhyAya gyArahavAM / mahatI jAtisevA - dvitIya bhAga / ... 1. seTha mANikacaMdajIkI dinacaryA 2. gajapaMthApara prAM0 sabhA aura seThajI 3. AgarA borDiMgake liye seThajIkA daurA 4. zikharajI para baMgale bananekA prastAva 5. seThajIkA daurA aura udayapura meM pAThazAlA 6. phalaTana meM biMbapratiSThA aura mAnapatra ... ... ... .... ... ... ... ... ::: ... ... 7. ... sUrata meM phulakaura kanyAzAlAkI sthApanA 8. seThajI dvArA zikharajIkI rakSArtha khurjemeM bRhat caMdA 9. zikharajIkI rakSArtha seThajIkA udyoga 10. zikharajI rakSAmeM seTha cunIlAlakA svargavAsa... 11. zikharajImeM lArDa phrejara aura seThajI 12. 'digaMbara jaina ' patrake liye seThajIkA prayatna.. 13. tAraMgAkI yAtrA aura di0 zve0 kI phUTa meTanekA udyoga 14. AbUjIke di0 jaina maMdirake uddhArakA prayatna 15. solApurameM borDiMgakA vicAra 16. pAvAgar3hameM prAM0 sabhA aura seThajIko mAnapatra 17. maganabAI dvArA strIzikSAkA udyoga 18. solApurameM borDiMgakA muhUrta 19. kuMDalapurameM mahAsabhA aura seThajI 20. seThajIko zikharajIkI ciMtA 21. pAvAgar3hameM tAMbekI khAna na khodanekI AjJA 22. bAbU devakumAra ArAkA svargavAsa aura dAna 23. mAtA - rUpAbAIko mAnapatra ... ... ... ... ... ... For Personal & Private Use Only ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... : : 488 490. 493 496 499 504 505 510 514 519 521 523 526 730 532 544 48 550 557 558 560 562 567 567 569 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 780 582 584 588 (21) 24. ilAhabAdameM jaina boDiMgakA udyoga 570 25. dahIgAvameM seThajI aura bAlavivAha niSedhakA prastAva ... 574 26. bambaImeM datiyAnarezako mAnapatra... ... 27. mtavanidhimeM seThajIkA upadeza aura jainadharma para eka ajaina vakIlakI rAya ... ... ... ... 28. tAggAmeM prAM. sabhA, ahamadAbAda zrAvikAzramakA vicAra... 29. kolhApura 'caturabAI sabhAgRha' ... ... 30. dharmAdeke prastAvakI amalI kArravAI ... 31. hubalI borDiMgake liye seThajIkA udyoga aura sthApanA ... 32. parIkha lallUbhAIke guNakI kadara ... ... 33. mahArAja bar3audA aura seThajI ... 34. bambaImeM tyAgI pannAlAlakA kezaloMca aura auSadhAlaya... 35 sarkArI kauMsilameM jaina pratinidhike liye seThajIke patra vyavahArakI nakala ... ... 36. zrAvikAzramakI sthApanA ... ... 37. seThajIkA kAThiyAvAr3ameM bhramaNa ... ... ... 38. dAhodameM seThajI aura mAnapatra ... ... 603 39 kolhApurameM da0 ma0 jaina sabhA aura seThajIkA dAna... 40. solApurameM tyAgI panAlAlajIkA kezaloMca aura zItalaprasAdajIkA brahmacArI honA ... 41. bra. zItalaprasAdajI racita bAraha bhAvanA ... ... adhyAya baarhvaaN| mahatI jAtisevA-tRtIya bhAga / 1. seThajIkA paMjAbameM daurA aura lAhaurameM borDiMgakA prabaMdha 628 2. seThajIko putra (jIvanacaMdrakA) lAbha ... 632 3. seThajI dvArA mAMsAhAra roMkanekA prayatna ... ... 6 4. zikharajImeM mahAsabhA aura seThajIko 'jainakulabhUSaNa' kA pada / 634 55 | aura ... For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) s s >> 644 >> m m m m 667 680 5. bhArata di0 jaina mahilA pariSadkI sthApanA ... ... 6. vIsapaMthI koThIke maMdira jIrNodvArArtha seThajIkA zrama ... 7. lakhanaumeM seThajI aura mAnapatra ... 8. lAhaura borDiMgakI sthApanA ... ... 9. seThajIkA vidyAprema aura bariSTara jugamaMdaralAla 10. gomaTTasvAmI mastakAbhiSeka, mahAsabhA aura seThajI sabhApati 11. zokasAgara seTha jI ... ... 12. jayapugmeM seThajI aura mAnapatra ... ... 13. mahAgaja sIkarako bambaImeM mAnapatra ... 14. ilAhabAda borDigake liye seThajIkA daurA ... 15 sAMgalImeM da0 ma0 jaina sabhA aura seThajIkA voDiMgake liye udyoga 671 16. zrAvikAzramakA bambaImeM parivartana . ... 676 17. brahmacaryAzrama hastinApurakI sthApanA ... ... 679 18. belagAma aura sAMgalImeM borDiMga sthApana aura seThajIkA prayatna 19. seThajIkA pratApagar3ha gamana aura giranArajI kSetrakA sudhAra 20 ratalAma borDigakI sthApanA ... 21. seTajIkI brahmadeza yAtrA ... ... 22. khAmagAmameM prAM0 sabhA aura seTajI 23. seThajIkI vilAyata jAne kI icchA 24. vilAyatama jaina borDiga kholane kA seThajIkA vicAra 25. ilAhAbAda borDiMgakI sthApanA ... ... 26. maganabAIkA paMjAba bhramaNa .... 27. zikharajI terApaMthI koTI aura caMpApurIjIkA uddhAra ... 28. maMdAragira tIrthakSetrakA uddhAra ... 712 29. solApurameM caturabAI zrAvikAvidyAlaya kI sthApanA ... 30. vardhA di0 jaina borDiMga .. 31. kAzamIrakA pravAsa ... . 32. seThajIkA vidyArthioMse prema aura kolhApura gamana 888 8 8 8 8GGG 600 For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ du A 3 (23) 33. ahamadAvAdameM auSadhAlayakI sthApanA ... 34. laMDanameM mahAvIra bradarahuDakI sthApanA ... 35. zrI0 maganabAIko 'jainamahilAratna 'kA pada... 36. harmana jaikobIkI sammati jaina bauddhase prAcIna 37. solApurameM borDiMgake makAnakA khulanA ... 38. dharmAtmA rUpAbAIkA paraloka ... 39. zrAvikAzramakI zrAvikA zrI. jIvakorabAIkA maraNa __ aura dAna ... ... ... ... 40. jabalapura borDiMgameM siMghaI nArAyaNadAsakA dAna 41. seThajIkA svargavAsa ... 42. DhAI lAkhakA aMtima dAna 743 744 749 758 adhyAya terahavA / dAnavIrakA svargavAsa / 775 1. DhAI lAkhake dAnakI vigata 2. dAnAvali ... ... 3. mANikacaMdajI smAraka phaMDa ... 4. zoka sabhAoMkA koSTaka ... 5. sahAnubhUtisUcaka patroM kI sUcI ... 6. mukhya 2 zokajanaka patroM kI nakala 7. sahAnubhUtisUcaka tAroMkI sUcI ... 8. mukhya 2 tAroM kI nakala 9. zokajanaka kavitAyeM... 10. patroMke zokajanaka lekha... 11. granthakartAkA prayojana ... 834 888 - For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 siddha 16 kareM .0 54 (24) shuddhiptr| lAina azuddha zuddha 20 thIratA thiratA haTa 17 zIghra 18 ploTo pleTo 23 kA? 8 ayyu laghu 10 taMvatake aMka tInaThI saMvatake aMka tIna hI 20 puruSArtha puruSArthI vinakasena vinayasena 15 ummeggaM ummaggaM 12 grAma ne kASTha grAmameM kASThA 17 yathana kathana 18. kaMgUnedAra kaMgUredAra bar3hAtA bar3hatA utkRSTa utkaTa 8 ramaNIkatA ramaNIkatAkA 3 purASArthI 17 eka 14 saMbandhiyoMmeM sambandhiyoMmeMse 14 jaratA , ur * Pur, 0 105 22 138 157 196 197 320 puruSArthI eka meM jAtA For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta. 330 340 333 as "" 349 351 365 370 9" la'. 208 232 234 236 247 248 255 19 22 17 11 3 dudu 14 18 10 suvarNama 1 paMjIkI 4 sitAI va yogAna vyASTata dezakA zoka 21 2000 azuddha apane jo 393 394 421 451 17 bhAI 456 19 aprailako (25) 7 2 kama 23 1980 khanapara jamIna 11 vRddhi 13 mahala meM kazase 1 paM0 Apane z2ora zuddha DuDu suvarNamaya phAnasa sitAre ve yogAne vyAvRta dezakI zauka 20000 bhArI aprailako seThajI chindavAr3A Ae vahAM 1940 For Personal & Private Use Only khanakA karma jImana buddhi mahalake pharzameM paM0 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. 17 258 264 273 277 "" 70 6 lA. 723 744 11 16 4 20 sabhAsota 299 9 prar3havIe 297 474 16 494 5 5.27 13 5.39 14 600 621 1 7 24 16 13 20 8 ( 26 ) azuddha AdanI sAzrArtha 1950 ala vatana laiTa lAlA mANikacaMdajI ki haiM hI jJAna kI sAMgalIkI phaMda For Personal & Private Use Only zuddha AdamI sarva zAstrArtha 1917 1 samAsAMta pur3havIe aza vetana lauTa lATa mANikacaMdajIko kI hai vijJAna borDiGgakI sAMgalIkA phana Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svargIya zrImAna dAnavaura jainakulabhUSaNa seTha mANikacanda hIrAcanda jauMharo je0 pau0 vmbii| janma saM 2008 ___ khagavAsa saM 2070 For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrIvItarAgAya namaH // dAnavIra mANikacandra / sva0 dA0 jaina kulabhUSaNa seTha mANikacandra hIrAcandra jauharI je0pI0bambaIkA saMkSipta jIvana caritra / adhyAya pahilA | jIvana caritrakI AvazyakatA | i sa saMsAra meM koI bhI prANadhArI eka paryAyameM bahuta kAlataka nahIM rahatA / yaha bAta pratyakSa hai ki lAkhoM kozizoMke kiye jAnepara bhI eka jItA jAgatA mAnava, eka jagatake jIvoMkA mitra, eka apanI zaktiyoMko paramAtma-bhakti meM va paropakAra - vRtti meM lIna karanevAlA, yahAM taka ki svayaM sarvajJa avasthAko prApta honevAlA isa pudgalake skaMdhoMse race hue zarIrameM apanI Ayu se adhika raha nahIM saktA / maraNa kisIko nahIM chor3atA / kintu maraNa unhIMkA maraNarUpa hai jo phira anya zarIrako dhAraNa karate haiM / jinhoMne apane AtmAke Uparase kAraNa zarIra arthAta kArmANa dehako yA AThoM karmoM ko jalA DAlA hai aura use zuddha nirvikAra jJAnAnaMdamaya banA DAlA hai unakA yaha zarIra-viyoga maraNa nahIM kintu mokSa hai / ve svAdhIna, avyAvAdha, For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ] adhyAya pahilA | AnaMdamaya hokara niraMtara svAtmAnubhUti tiyAke vilAsameM magna raha paramAmRtakA svAda lete hue parama sukhI rahate haiN| aise mahAtmAoM ko vIra, mahAvIra, paramavijayI, siddha, paramaaizvaryyadhArI, paramaprabhu kahate haiM / AtmA apUrva zaktiyoM kA bhaMDAra hai / isakA lakSaNa upayoga hai / jJAna kriyAkA svAmI AtmA hI hai, anya koI bhI anAtmA nahIM / jJAna eka guNa hai / guNa aura guNakA AzrayI dravya isa jagata meM kabhI miTate nahIM, cAhe jitanI unakI avasthAyeM palaTatI calI jAveM / niHsandeha eka avasthA jarUra miTanevAlI aura anya avasthA honevAlI hai, para jisakI dazA palaTatI vaha apanI sattAko isa jagata meM sadA banAye rakhatA hai / hamako pratyakSa anubhava hai ki kisIkA nizcayase nAza nahIM hotA / eka ujar3e hue vRkSakI zAkhAyeM kATe jAnepara lakar3I hokara koyalA, rAkha hotI aura phira pAnI havAke sAtha idhara udhara bahatI huIM phiratI haiM / vaha masAlA, vaha dravya, vaha cIz2a jo zAkhAoM meM thI vaha isa saMsArase lupta na huI kintu eka dUsarI hI hAlata meM badala gaI, to bhI jo guNa usa zAkhA ke dravya meM the ve saba usake usImeM haiM / 1 jJAna AtmAkA mukhya guNa, haraekake anubhava meM hai / haraeka jAnatA hai ki maiM jAnatA hUM, maiM dekhatA hUM, maiM sunatA hUM, maiM kAma karatA hUM, maiM duHkhI hUM, maiM sukhI huuN| isa jJAna guNa aura isake svAmI AtmAkA kabhI nAza nahIM / ye donoM ajara amara avinAzI amiTa haiM / isase AtmA apane sarva guNoMke sAthameM isa gatasA hI eka na eka paryAyameM banA rahatA hai| jaba taka zuddha nahIM, mukta nahIM, niraMjana nahIM taba taka isako apane karmoM ke anusAra For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana caritrakI AvazyakatA / koI na koI dehameM avazya rahanA par3atA hai| karma sahita jIvoMkA maraNa eka naye janmake liye hotA hai / jo kucha bhI ho yaha nizcaya hai ki isa zarIrakA sambandha kisIkA bhI amara nahIM raha saktA / aisI dazA meM pravINa manuSya mAnava zarIrameM rahate hue isakA aisA upayoga karate haiM jisase na ki yaha janma hI sundara, sukhadAyI aura hitakArI hotA hai, kintu para janmameM bhI zubha zarIra va zubha sambandha pAnekA dRr3ha puNya unake sAtha ho jAtA hai| ____ sarva prANadhAriyoMmeM mAnava sarvase zreSTha hai| isako manakI zaktikA apUrva lAbha hai| manakedvArA yaha bar3e 2 Azcaryayukta tarakIboMko soca saktA hai| Aja kala jo havAI jahAz2a, betArakA tAra Adi nAnA yaMtra nikala par3e haiM ye saba manakA hI camatkAra hai| manake dvArA yaha jagata kyA haiisameM kauna2 padArtha haiM ? unameM mujhe hitakArI kyA va ahitakArI kyA ? yaha saba jJAna hotA hai| sUkSmase sUkSma tatva jo eka zuddha AtmAkA anubhava hai usa takakI pahuMca isa mAnavako ho jAtI hai aura yaha usa tattvakA sevI hotA huA jo Ananda lAbha karatA hai vaha vacana agocara hai, kevala anubhavagamya hai| yahI anubhava AtmAke mailako dhIre2 dhotA hai, yahAM taka ki yahI AtmAko zuddha kara detA hai| ____ mAnavoMke liye dharma, artha, kAma aura mokSa cAra puruSArtha haiN| mokSa dharmakA aMtima phala hai| artha aura kAmakA bhI aMtaraMga hetu puNyarUpa dharma hai| dharmasAdhana binA tInoMkA lAbha nahIM, isase dharmakA sevana sabase z2arUrI hai| ___ dharma vAstavameM AtmAke usa pariNAmako kahate haiM jo zuddha For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya pahilA / AtmA yA paramAtmAkI ora tanmaya hotA huA vItarAgamaya ho / yahI pariNAma karmoMse mukti denevAlA hai| isake alAmameM usa pariNAmako bhI dharma kahate haiM jo AtmAko pApoMse bacAkara puNya kAryoM meM lagAtA hai para vItarAgarUpa honekI cAhase milA hotA hai| jisakA pariNAma krodha, mAna, mAyA, lobha kaSAyoMkI maMdatAmeM hotA hai| vaha zubha pariNAma hai aura jo ina kaSAyoMkI atizaya maMdatAmeM hotA hai use zuddha yA vItarAga pariNAma kahate haiN| jo ina donoMse rahita tIvra kaSAya yukta hokara pAMcoM indriyoMke bhogoMmeM anurAgI va para ahitameM niDara va parakI burAI va kaSTa denemeM utsuka hotA hai use azubha pariNAma kahate haiM / yaha adharma hai kyoMki pApakA kAraNa hai| jo mAnava zrIRSabhadeva, ajitanAtha, caMdraprabhu, zItalanAtha, zAntinAtha, neminAtha, pArzvanAtha va mahAvIra sarIkhe utkRSTa kSatriyoMke samAna AtmAko zuddha karanA cAhate haiM ve kevala vItarAga bhAvake hI rasika ho yogAbhyAsameM lIna ho sAdhupaneke jIvana meM raha mukhyatAse apanA nara janma saphala kara mokSa puruSArtha sAdhate haiM / paraMtu jo itanI kaSAyoMkI hInatA karane meM asamartha haiM ve gharahImeM raha dharma, artha aura kAma tInoM puruSArtha sAdhate haiN| yadyapi artha yAne lakSmIkA lAbha, kAma yAne nyAyapUrvaka indriyoMke bhoga, zubha pariNAmase kiye hue puNya kamako apanA aMtaraMga kAraNa rakhate haiM para inake liye nyAyapUrvaka bAharameM udyama yA puruSArtha kiyA jAtA hai taba ye siddha hote haiN| jaise do pahiyoMke binA gAr3I nahIM calatI aise hI aMtaraMga aura bahiraMga donoM kAraNoMke binA artha aura kAma nahIM hote / jo AlasI bAharI upAyoMmeM susta hote haiM ve aMtaraMga For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana caritrakI AvazyakatA / [ 5 kAraNa honepara bhI na to dravya paidA kara sakte aura na nyAya sahita bhoga hI pA sakte haiM / isa jagatameM ve hI mAnava apane jIvanake suyazakI sugaMdhako cAroM ora phailA jAte haiM jo apane jIvana kI ghar3iyoM ko unake pala va vipaloMko, AvalI va samayoMko samhAla 2 kara kAma meM lete - arthAt jo apane AtmAko paramAtma zaktikA bhaMDAra nizcaya karate hue usa zaktike khilAne va usIkI praphullanAmeM parama sukha anubhava ke zraddhAnako rakhate hue gRhI jIvana meM zarIrake indriya sambandhI viSayoMkI tuccha paravAha rakhate hue artha va kAmakI siddhi karate hue parake upakArameM apanI zaktiyoMkA upayoga karanA apanA kartavya samajhate haiM aura rAtri dina sarva jIvamAtrakA kaise hita ho isa cintAmeM, isa udyogameM, isa dhuna meM masta rahate haiM / aise paropakAriyoMse adhika jIvoM kA hita hotA aura una jIvoMko apanI unnatikA mArga sUjhatA hai| jo mAnava isa pRthvIpara janma le kevala apanI indriyoM kI gulAmImeM hI apane isa jIvanako bitA kara mRtyukI zayyAmeM so jAte haiM ve yahAM bhI apane jIvanase bahutoM kI hAni karate haiM aura paralokameM bhI unakI AtmAko yogya paryAyakA lAbha nahIM hotaa| unakA jIvana pAzavika jIvanase bhI gayA- bItA hai mAnavameM mAnasika, vAcanika aura kAyika ye tIna zaktiyAM bar3I balavatI haiM / jo inako lohekI taraha bekAma DAla rakhate haiM unakI zaktiyoMmeM lohekI taraha jaMga laga jAtA hai aura ve becAre For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 ] adhyAya pahilA | unase kucha bhI lAbha nahIM uThA sakte / karor3oM manuSya isa saMsAra meM aise haiM jinakI zaktiyAM zikSA, yogya udAharaNa va yogya sahAreke binA yoM hI par3I rahatI haiM / jinakI zaktiyoMko zikSAdevIkI upAsanA nahIM milatI hai ve yoM hI raha jAte haiM, kore pazusama jIvana kATate haiN| bhArata meM karor3oM manuSya isI raMgake haiN| zikSA zaktiyoMko khilAtI hai, unheM majabUta karatI hai, unase upayoga lenA batAtI hai / mAnavako jaba dharma, artha, kAma aura mokSa cAroM puruSArthoMkI siddhi karanI hai taba usako zikSA bhI aisI hI milanI cAhiye jo cAroM sAdhanoMmeM sahAyaka ho / yadi vaha zikSA inameM se kisI ekako bhI hAni karanevAlI hogI to vaha zaktiyoMko unmArga meM upayukta karanekI tarapha preraNA karegI / aura isakA phala prAyaH aisA bhI ho jAyagA ki vaha zikSAke honepara zikSAvihIna rahanekI apekSA apanI adhika hAni kara baitthegaa| isa kAraNa ina Upara kahe hue cAroM vargoM ko sAdhane meM sahAyaka jo zikSA hai vahI suzikSA hai / yahI suzikSA mAnavakI zaktiyoMko aisI camatkRta banAyegI ki jise vaha jagata ke upakAra karane ke sivAya apanA bhI upakAra kara levegA / kevala pustakoMke par3hane vA raTaneko zikSA nahIM kahate - jisa rItise manuSyako apanI mAnasika, vAcanika aura kAyika zaktiyoMko upayogI mArgameM le jAkara unase yathocita svapara upakAraka kArya lenekI yogyatA AjAya vahI rIti suzikSA hai| jagatameM tIna taraha ke manuSya hote haiM - uttama, madhyama aura jaghanya / uttama manuSya ve hI haiM jo pratyeka kAryyako vicArapUrvaka For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana caritrakI AvazyakatA / zurU karate, usake zIghra karaneke liye aneka sAdhanoMko milAte, kAryameM udyama karate hue jo aneka Apatti, upasargaaura kaSTa AjAte unako samabhAvase sahate, jyoM jyoM kaSTa par3ate tyoM tyoM aura adhika usa saMkalpa kiye hue kAryake sAdhanameM lIna hote aura aMtataH use pUrA karake hI chor3ate haiN| yadi kadAcita Ayu karma zIghra hI kSaya ho jAve aura isa zarIrase unakI AtmAkA viyoga ho jAve to bhI ve kucha khedita nahIM hote kintu apane dRr3ha saMkalpa aura udyogake kAraNa apane pIche aisA dRSTAnta chor3a jAte haiM jisase usI kAmake pUrA karane meM koI na koI udyogI nikala Ate haiN| aura unakA udAharaNa sadAke liye isa jagatmeM aMkita ho jAtA hai| __ madhyama manuSya ve haiM jo kAma to vicArase hI zurU karate haiM aura usake sAdhana bhI milAte haiM, para yadi kaSTa, parISaha aura upasarga Anakara khar3e ho jAte haiM to kAyara hokara usa kAryako chor3a baiThate haiN| yadyapi inameM kAryako aMtima hadda taka pahuMcAnekA sAhasa nahIM hotA to bhI uttama kAryoMke karanemeM utsAha dikhalAte haiM va kucha prayatna bhI karate rahate haiM isase unakA upayoga hitarUpa bhAvoMmeM hI vartana kiyA karatA hai| jaghanya puruSa ve haiM jo pahale to kisI upayogI kAmakA vicAra hI nahIM bAMdhate haiM aura yadi kisIke kucha vicAra bhI hotA hai to unako kAyaratA, Dara va Alasya itanA satAtA hai jisase ve apane vicArakA kucha bhI upayoga nahIM kara skte| aise manuSya bure kAmoM meM to jaldI tayyAra ho jAte haiM aura unako jisa tisa For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] adhyAya philaa| taraha karate bhI haiM para unameM bhI inakI zakti dRr3harUpa nahIM rhtii| unmatta puruSakI taraha ekako chor3a dUsaremeM, dUsareko chor3a tIsaremeM ghUmA karate haiN| aise puruSa prAyaH isa jagatameM bhArarUpa haiN| uttama puruSa apane kAryoMkI siddhi ina nIce likhe guNoMke hI kAraNase kara sakte hai:... (1) samayakI upayogitA-jo loga apane samayakI kadara nahIM jAnate haiM ve apane jIvanake mUlyako nahIM pahacAnate haiN| samayoMse hI yaha jIvana banA hai| ratnoMse adhika mUlya haraeka samayakA hai| eka sekanDa yA palameM beginatI samaya bIta jAte haiN| apane samayoMkI kadara karanA hI jIvanako upayogI banAnekA eka mukhya sAdhana hai| (2) niyamita kAmakI vibhAga zakti-manuSyameM zarIrake balako va svAsthyako rakSA karate hue apane kAmoMko pUrA kara DAlanekA avasara usI samaya AtA hai jaba ve bhagavadbhakti, zarIra kriyA, bhojana, zayana Adi nityake kAmoMko niyamake anusAra pratidina karate haiN| jo vinA kisI niyamake cAhe-jaba khAte, sote, kAma karate haiM unake bahutase kAma raha jAte haiM tathA koI bhI kAma nirAkulatAse nahIM hotA tathA prAyaH aniyamita kAma karanevAloMkA zarIra asvastha rahatA hai / jo sUryodayase pahale uThakara kAmameM lagate aura rAtriko hI thIratAke sAtha chaha sAta ATha ghaMTe ArAma karate haiM ve prAyaH niyamase apanA kAma kara sakte haiM / (3) dIrghadarzitA-mAnavake kAmoMkI saphalatAke liye usameM dIrghadarzitAkI bahuta bar3I z2arUrata hai tAki vaha apane usa For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana caritrakI AvazyakatA / [ 9 kAryake phalako pahale se hI vicAra le aura gaMbhIratA se soca le / jo gaMbhIra vicAra nahIM kara sakte ve prAyaH apane kAryameM viphala ho jAte haiM 1 (4) indriya-parAjaya - pAMcoM indriyoMkI cAhanAyeM manupyako jaba apanA dAsa banA letI haiM taba vaha upayogI kAmoM se haTha karake unakI pUrti karanemeM laga jAtA hai jisase usakA jIvana indriyoMke dAsatvameM par3akara bekAra ho jAtA hai / jo upayogI kAma karanA cAhate haiM ve hameza: apanI indriyoMpara kAbU rakhate haiM / ve sahI-salAmata rahe aisI bhAvanAse unheM bhojana - pAnAdi dete haiM aura unase khUba kAma lete haiN| muMhakA caTorApana, mele tamAzekI daur3adhUma, nAca - raMgakI caTaka-maTaka, atara-phulelakI mahaka Adise unakA dila gandA nahIM hotA hai / (5) sahanazIlatA - jagatameM rahate hue aura kisI bhI kAmakI siddhi karate hue apane sivAya aura bahuta se logoMse kAma par3atA hai| unake sAtha vyavahArameM kabhI 2 kaThora zabda va anucita vartAcakA bhI sAmanA ho jAtA hai / usa vakta apane bhAvoM ko samhAlane aura krodha na karanekI bahuta bar3I z2arUrata hai / jinameM kisI bAta ko sahanekI zakti nahIM hotI ve hela-melase nahIM raha sakte aura na dUsaroM se koI lAbha le sakte haiM / sahanazIlatAke guNase AdamI jagat bharako apane vazameM kara sattA hai / yaha bhI kAryasiddhikA eka amUlya guNa hai / (6) dhairyya - yaha guNa bhI bahuta z2arUrI hai| dhairyyake binA koI kAma pAra nahIM utara saktA / kisI kAmakI siddhikA yatna karate hue bahutase vighna va saMkaTa va cintAyeM upasthita hotI haiM usa For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ] adhyAya pahilA | 1 samaya dhairya hI eka aisA guNa hai jo vAravAra koziza kiye jAnekI uttejanA detA hai / aura jo isa guNako apane galekA hAra banAte aura kabhI Akulita nahIM hote ve apane kAmameM avazya saphala hote haiM / (7) namratA - - namratAkI bhI mAnavako bahuta bar3I z2arUrata hai / jo mAnava apane pAsa dhana, bala, tapa, vidyA Adi baloMko bar3hate hue dekha karake bhI ahaMkAra nahIM karate kintu sadA namra rahate haiM, ve hI bar3e puruSa haiN| ve binA kAraNa jagatako, apanA bandhu banA lete haiN| vAstava meM namratAkI chAyAke nIce saba koI AnA cAhate haiM / usakI sugaMdhako sarva koI sUMghate haiN| jo kisI bhI bAta meM balavAn hokara mAna nahIM karate hue namra rahate haiM ve hI dUsaroMse guNa le sakte va de sakte haiM, svayaM upakAra pA sakte va choTese choTekA bhI upakAra kara sakte haiN| (8) satyatA - satya bolanA aura satya vyavahAra mAnavakI zobhA va unnatikA bhaMDAra hai / jo manameM socakara kahate aura usI taraha vartana karate haiM ve hI satyavAdI haiM / jo asatyako sarva pApoM kA saradAra samajhate aura usase Darate haiM, jo vAdA karate haiM usako pUrA karate haiM, jo zrIdazaratha va zrIrAmacaMdrakI bhAMti dRDha pratijJAko nivAhanevAle haiM ve hI kucha kAma kara jAte haiN| manuSyakI vANI sacake binA mahA anarthakI karanevAlI hotI hai / satyatA se kisIko duHkha nahIM hotA / kevala satyatAse hI manuSya laukika va pAralaukika sarva tarahakI unnati kara sakate haiM / For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana caritrakI aavshyktaa| [11 (9) brahmacarya-mAnavakI zaktiko dRr3ha aura manako pavitra rakhaneke liye mAnava jAtike liye yaha eka ati Avazyaka guNa hai| jo vivAhita nahIM haiM ve apane vIryakI rakSA pUrNapane karake zrI mahAvIrasvAmIke samAna parama vIra bananekA yatna karate haiN| para jo vivAhita haiM ve kevala saMtAnakI icchAse gRhasaMsArameM vartate haiM to bhI icchAko AdhIna rakhate haiN| jo isa guNakI kadara nahIM karate ve vIryako varavAdakara nikamme ho jAte haiM aura pavitratA unake manase vidA ho jAtI hai| jisase uttama vicAra va uttama kArya nahIM hone paate| uttama manuSya ina Upara likhita nau yA adhika guNoMkI badaulata hI isa narabhavakI ghar3iyoMko aise 2 kAmoMmeM lagAte haiM jisase ve dharma, artha, kAma, mokSa cAroM puruSArthokI siddhimeM kucha unnati 5 jAte haiM aura jagatakA upakAra kara jAte haiN| Aja hama apane pAThakoMko eka uttama manuSyake jIvanakA paricaya karAnA cAhate haiM jisameM ye Upara likhita guNa kUTa kUTa kara bhare hue the va jisane apane pauruSake balase gRhastha dharmakI jo unnati kI va apanI unnatise jo dUsaroMkA hita kiyA vaha vacanase agocara hai| jinakA usa mAnavase rAtri dinakA sambandha rahA hai . ve acchI taraha jAnate haiM ki usa mAnavameM kaisI 2 khUbIke guNa the| Aja vaha mAnava isa mAnava payyAyameMse calA gayA hai-usakI AtmA isa zarIrase vidA hokara anya kisI dehameM calI gaI hai| yadyapi aba usake mana vacana kAyake caritra dRSTi meM nahIM Ate to bhI usa mAnavane apane jIvana meM jo kucha kiyA hai vaha kRtya usake sarva jaiseke taise maujUda haiM-ve mare nahIM haiN| For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] adhyAya pahilA | hamArA (lekhaka) usa uttama mAnavase bahuta varSoMtaka sambandha rahA hai- hamane usake sad vicAroM aura bhAvanAoMko rAtridina anubhava kiyA hai ataeva yaha hamArA pharja Ana par3A hai ki hama unakA eka digdarzanamAtra varNana jagatake mAnavoMke hitArtha kareM jisase aneka mAnava usa uttama mAnavakA dRSTAnta le apane jIvanako upayogI banAveM / yadyapi ve gRhastha the, tyAgI nahIM the, to bhI hRdayake tyAgI the vairAgI the aura bar3e puruSa the aura isIliye unake jIvanakA varNana hamAre dvArA ho jAnA hameM bhI unake uttama mAnavIya guNoMmeM prerita karanevAlA hai / ataeva usa uttama mAnavake upadezadvArA isa samaya paropakAratA meM rAtridina lavalIna seTha mUlacaMdra kisanadAsa kApar3iyA sampAdaka - "digambara jaina," suratakI gAke anusAra dAnavIra jainakulabhUSaNa seTha mANikacaMdra hIrAcaMdra je0 pI0 sabhApati - "bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhA" kA kucha caritra Age likhA jAtA hai / For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana / [13 adhyAya duusraa| gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana / vAstavameM vaha deza avazya saubhAgyazAlI hotA hai jahAM mahAn va uttama puruSa janma lete haiN| uttama puruSoMkA gujarAtakA mhttv| zarIra jipta pradezake anna, jala va vAyuse vRddhi pAtA hai, choTese bar3A hotA hai, vaha pradeza vAstavameM puNyazAlI hai| kisI sthAnako bhAgyavAn kahanese una mAnavoMke bhAgyavAn honekA hI upacAra hotA hai| gujarAta deza aisA hI eka deza hai jahAM jainadharmakI mAnyatAke anusAra zrIrAmacandrajIke suputra lava aura aMkuzane muni ho vihAra kiyA, dharmApadeza de anekoMko svasaMvedana jJAnase utpanna AtmAnaMdakA pAna karAyA aura aMtameM prasiddha cAMpAnera nagarake nikaTastha pAvAgar3ha parvatake zikharapara dhyAna dhara karma iMdhanako jalA aura kevalajJAna jyotiko pragaTa kara arhata ho anekoMko zuddha dharma mArgapara calA tathA zeSa karmose AtmAko chur3A pavitra ho paramAtmapadakA lAbha kiyaa| ___zrIgiranAra, zatrujaya, tAraMgA, ina siddhakSetramaya parvatoMse zIghra gatiko prApta honevAle zrIneminAtha, yudhiSThira, bhImasena, arjuna, Adi anekoM agaNita mahAtmAoMne isa gurjara dezako apane vihArase pavitra kara ina parvatoMke zikharoMse muktadhAmakA parama abhirAma AnandakA AsvAda kiyA / maurya caMdraguptako san I0ke For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ] adhyAya duusraa| 320 varSa pUrvake anumAna parama nirgrantha digambarI dIkSA denevAle zrIbhadrabAhu zrutakevalI 12000 sAdhusaMgha aura muni prabhAcaMdra (caMdraguptakA dvitIya nAma)ko sAtha liye hue magadha dezase dakSiNako jAte hue isI gujarAta dezameM hokara zrIgiranAra parvata taka gaye the aura vahAM apanI Ayu nikaTa jAna apane AcArya padakA tilaka zrIvizAkhAcAryako pradAna kiyA thA aura phira vahAMse maisUrake zravaNabelagolA sthAnameM pahuMca kaTavapra parvatapara samAdhi maraNa le svargadhAma prApta kiyaa| . zrIdharasenAcAryane prathama zatAbdIke anumAna jina puSpadaMta aura bhUtavali atitIvra buddhi muniyoMko zrIgiranAra parvatapara jaina siddhAnta par3hAyA thaa| unhoMne giranArase 9 dina calakara kurIzvara grAmameM Akara caturmAsa kiyA thA aura zrutaskaMdhakI mahimA vistArI thii| aura phira dakSiNa dezako vihAra kiyA thA / (zrutaskaMdha) ___yaha kurIzvara gujarAta dezameM honA caahiye| saMbhava hai isIkA nAma bigar3akara aMkalezvara ho gayA ho| yaha bar3audeke aura sUratake madhyameM aba bhI prAcIna jina bimboMko zobhAyamAna kiye hue virAjita hai| zrIjenasenAcAryyane apane guru zrIvIrasenAcAryakI karI huI zrIjayadhavalakI TIkAko 60000 zlokoMmeM gurjara deza pratipAlaka . zrIamoghavarSa ke rAjyameM vATagrAmake bhItara zaka saMvat 759 phAlguNa sudI 10 ko prAtaHkAla zrIaSTAhnikA mahotsavake samaya pUrNa kiyA thA / (jayadhavala prazasti) yaha gujarAta deza zrIzubhacaMdra, sakalakIrti, jJAnabhUSaNa Adi For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana / [ 15 bar3e 2 vidvAnoMse suzobhita raha cukA hai jinhoMne aneka zAstroMkI TIkA va racanA kI hai / isa dharma - jana-bharapUra gujarAta dezameM tAptI nadI bar3e vega se satapurA parvatakI iMjaraDI pahAr3IkI talahaTI se nikalakara khAnadezameM bahatI huI anumAna 500 mIlakI laMbAIko liye hue rAMdera aura sUrata do bar3e prasiddha nagaroMke madhya meM Adha mIla ke anumAna pATake sAtha khaMbhAta kI ora calI jAtI hai / narmadya gujarAtI gadyAtmaka graMthake kartA kavi narmadAzaMkara lAbhakara likhate haiM ki zrImahAvIra saMvat 271 va san IsavIke 255 varSa pUrva isa tAptI nadIke usa ora rAMdera nAmakA eka bar3A prasiddha nagara thA / jisapara saMpatti nAmakA jainI rAjA rAjya karatA thA* vaha rAMdera zahara aba bhI maujUda hai para aba vaha eka choTAsA kasabA hai / vartamAna meM tAptIke isa ora rAMderake ThIka sAmane ativikhyAta aura aitihAsika sUrata nagara maujUda hai / yadyapi narmadyake kartAne yaha khulAsA nahIM kiyA ki jaba eka ora tAptIke Ajase 2200 varSa pahale eka bar3A rAjyanagare thA taba usIke ThIka sAmane jahAM Aja sUrata pAyA jAtA hai vahAM usa samaya kisI vastIkI surata thI ki nahIM ? vicArane se yaha avazya nizcita hotA hai ki tAptIke isa pAra bhI kucha vastI avazya vasatI hogii| saMbhava hai ki usa samaya isakA nAma sUrata na ho / * isa kathanako narmagadyake anusAra hI yahAM ullekha kiyA jAtA hai| For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] adhyAya dUsarA / sUrata nagara bahutase jana isa nagarako suryapurake nAmase pukArate haiM tathA narma gadya kartAne mI likhA hai ki sUratase 8 gAMva dUra kAmaleja grAmake nivAsI eka rAjAke bar3e 2 kaise vasA ? prasiddha kue the / unameM eka sUrajavAr3I nAmakA kuA thA / usI vAr3Ike nAmase yaha surajapura yA surjapura kahalAtA thA jo phira bigar3ake surata ho gayA / 5vIM gujarAtI sAhitya pariSad san 1915kI baiThakakI svAgata kAriNI kamiTIke pramukha rA0 madhuvacarAma balavacarAmane apane vyAkhyAnameM yahAMtaka anumAna lagAkara pragaTa kiyA hai ki san IsavI vIsahajAra 20000 varSa pahale bhI yaha sthAna AbAda thA / Apane amerikA ke prasiddha vidvAn prophesara DeMTana-kRta " The Soul of things" nAmakI pustaka ke AdhAra se likhA hai ki yUnAnakA vidvAn plaiTo apane kisI pUrva janmameM isI (surata) sthAnake kisI bar3e maMdirakA mukhya adhikArI yA bhakta thA / rAmAlA ke prathama bhAga AdhArase Apa likhate haiM tatra sUryapura kahalAtA thA jisa samaya sana 900 meM aba har3avAlI senA bharuca aura sUryapurake Agese hokara nikalI thii| san 1908 ke impIriyala gaijeTiyarase mAlUma huA ki san 1950 meM honevAle yUnAna ke vidvAn ploTe ne pulipadA nAmake vyApArika sthAnakA varNana kiyA hai jisakA nAma zAyada phulapAda honA cAhiye aura yaha sthAna isI sUrata nagarakA eka pavitra bhAga hai / 16 ki yaha sthAna jo kucha ho isameM sandeha nahIM ki surata aura rAMdera donoM hI atiprAcIna nagara tAptIke idhara udhara eka zobhanIka strIke kArNemeM par3e hue sUrya aura caMdrakI kAMtivat camakate hue manohara kuMDaloMkI bhAMti dIrgha kAlase zobhA pA rahe the / For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hea For Personal & Private Use Only brahmacArI zItalaprasAdajI saMpAdaka 'jaina mitra' isa graMthake lekhaka. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zahara kA digdrshn| [17 rAMdera vyApArameM prasiddha sthAna thaa| tAptIdvArA jahAz2oMkA AnA jAnA khUba hotA thA aura ve jahAz2a kucha tAptIke idhara kucha udhara kalakatte aura havar3AkI bhAMti apanA laMgara DAlA karate the| ___ araba va phArasake vyApArI bhI AyA jAyA karate the| IsavI san 750 meM musalmAna abdulaAbAda sephA nAmake khalIphA apane bahutase sAthiyoMko lekara rAMderameM Akara rahane lage aura dhIre 2 musalmAnI dharmakA pracAra karane lge| ye loga dhIre 2 vyApArAdise apanI sattAko majabUta karane lge| inakA dala abbAsI khalIphA yA navAyaMtA (nayA AyA huA) nAmase yahAM prasiddha huaa| usa vakta rAMderakI jaina aura hindU vastI sukha zAMtimeM lIna thii| para kAlAMtarameM jaina aura hindaoMkA jora ghaTatA gayA aura musalamAnoMkA jora bar3hatA gyaa| yahAM taka ki 500 varSake anumAnameM ve aise dRr3ha ho gaye ki unhoMne rAjya sattA inase chIna lii| san 1908kA gaijeTiyara batAtA hai ki bAdazAha kutabuddInake samaya 13 vIM sadImeM musalmAnoMne anahilavAr3ake rAjapUta rAjA bhImadevako harAkara rAMdera aura sUrata liyaa| vaha hindU rAjA suratase 13 mIla pUrva kAnarejake kilese bhAgA aura AdhIna ho gyaa| san 1347meM muhammada tughalakake samayameM balavA honepara sUrata jilA luTA gyaa| para san 1373meM phIroz2azAha tughalakane sUratakI rakSArtha bhIloMse bacAneke liye eka kilA bnvaayaa| musalmAnoMne yahAMke bahutase maMdiroMko tur3avAkara masajideM bnvaaii| tathA jaina maMdiroM va mUrtiyoMke pattharoMko bhI tor3akara kaI masajideM banavAI gii| eka masajida aisI hI banI maujUda bhI hai jisapara hijarI 641 va san 1225 hai| For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] adhyAya dUsarA / san 1908kA gaijeTiyara batAtA hai ki rAMderakIjamA masajida, miyAM khakhA va munzIkI masajideM, jaina maMdiroMko tor3akara banAI gaI haiN| narmagadyake karttAne sUrata nagarake nAma honeke viSayameM kucha aura bhI daMtakathAyeM likhI haiN| unakA bhI sArAMza pAThakoMke jJAna hetu kaha denA anucita na hogaa| ___tAptI nadIke taTapara surata nagarakI ora bahutase jahAz2a ThaharA karate the| jahAjakA kAma karanevAle mAchI loga vahAMpara rahate the| isase usa taTake bahutase pradezakA nAma mAchIvAr3A prasiddha thA / usI mahalle meM kucha nAgara brAhmaga bhI rahate the| unameM eka z2amIdArakI vidhavA strI apane putra gopIke sAtha rahA karatI thii| usakI sthiti bahuta garIba ho gaI thii| rAMderake eka musalmAna navAyatAke yahAM nRtyakalA karanevAlI eka suraja nAmakI kaMcanI isa mAchIvADemeM Akara tthhrii| isake pAsa dhana bhI bahuta thaa| usa samaya gopIkI garIba mA usa kaMcanIkA yathAyogya kAma karake usakI adhika snehapAtrA ho gaI tathA usake bAlaka gopIko vaha sUraja bahuta pyAra karane lgii| jaba vaha nRtyakAriNI usa musalmAna navAyatAke sAtha hana karaneke liye karIba 1500 san I0 ke jahAz2apara baiTha makkA jAne lagI taba usane gopIkI mAko vizvAsapAtrA jAna apanA lAkhoMkA javAharAta usako amAnata sauMpa diyaa| isameM sandeha nahIM ki ImAnadArI, sacAI aura saralatA aise guNa haiM jo sabako vaza kara sakte haiN| jaba vaha sUrana kaMcanI lauTa kara AI, gopIkI mAne vinA kisI kapaTake jo kucha javAharAta usane sauMpA thA usa For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana / [ 19 sabako vaisAkA vaisA hI usa kaMcanIke sAmane jAke dhara diyaa| suraja isakI saralatA va satyatAko dekha acaMbhemeM A gii| aura itanI prasanna huI ki vaha saba mAla usako de diyA aura dinapara dina isase va usake putra gopIse unakI saccI khidamatake kAraNa bahuta hI rAjI rahane lagI / surajakI umara choTI nahIM thii| Ayu karma zeSa honese jaba vaha marane lagI taba apanI saba jAyadAda gopIkI mA aura gopIko de dI aura kahA-tuma isakA acchA vyavahAra karanA aura merA nAma mazahUra krnaa| maiM to jAtI hUM, para merA nAma rahanA cAhiye / vAstavameM jisake dilameM samyaktva nahIM hotA, jo AtmAko ajara amara avinAzI AnandarUpa nahIM anubhava karatA, usake dilako santoSa kevala kaSAyoMko poSanese hI hotA hai| sArI daulatakA viyoga hote hue usa suranake dilameM mAna kaSAyane jora kiyA aura isIse pIche merA nAma rahe isa svArthane kaMThagataprANa honepara bhI usa kaMcanIkI AtmAko nahIM chodd'aa| khaira, gopI aura usakI mAne bahuta se makAnAta banavAye tathA gopIpurA basAyA aura gujarAtake bAdazAha zAha muhammada begar3Ake putra khalIlakhAM alakAva muz2aphpharazAhase milakara nAyavakA khitAba hAsila kiyA / gopI bar3A udyogI thaa| isake prayatnase yahAM vyApAra aura bhI bar3hane . lgaa| san 1516 meM isane eka tAlAba banavAyA jo aba khetaravAr3I (khetarapAla) ke pAsa gopotAlAvake nAmase maujUda hai| isa vakta yUrupase purtagAla loga, jinako yahAM phiraMgI kahate the, Ane lage the| san 1498meM vAskoDigAmA pahile pahila bhAratameM aayaa| isa samaya isa tAptI nadIke taTapara unake jahAz2apara jahAz2a For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] adhyAya duusraa| Ane lge| ye loga hindustAnI vyApAriyoMke jahAz2oMse mAla lUTane lage va zaharameM bhI ghUmakara prajAko kaSTa dene lge| prajAkI pukAra suna gujarAtake bAdazAha muz2aphpharazAhane san 1515meM yahAM kilA baMdhavAyA aura inakI roka va jAMcakA prabandha kiyaa| dinapara dina gopIpurAke AsapAsa raunaka bar3hate dekha gopIne usa suraja kaMcanIke marate samayake vacanako yAda kiyA aura usakA nAma kAyama rakhaneke liye yahI vicAra kiyA ki isa vastIkA nAma usIke nAmase prasiddha ho / bAdazAha muz2aphpharazAhase gopIne saba hAla kahA aura sUraja nAmaH rakhaneke liye nivedana kiyaa| bAdazAhane sirpha isa khayAlase ki vezyAke nAmase nagarakA nAma prasiddha karanA ThIka na hogA, yaha svIkAra kiyA ki AkharI akSara jako badalakara ta kara diyA jAya / gopIne svIkAra kiyA aura san 1921 meM isakA nAma sUrata prasiddha kara diyA / jyoM 2 vyApAra camakatA gayA gujarAta ke bAdazAhakA amala bar3hatA gayA / isa samaya sUrata nagara eka bar3A vyApArI bandara thaa| san 1514 meM purtagAlA yAtrI bArbasA AyA thaa| usane likhA hai, sUrata bar3A hI kImatI bandara thA jahAM malAbAra Adise jahAz2a Ate 21 (Barbase describes Surat as a very important seaport frequented by many ships from malabar and all other ports vide Imp.G. 1908) / san 1546 meM ahamadAbAdake bAdazAhane eka killA bnvaayaa| san 1561 meM jaba tIsare muz2aphpharazAha gujarAtakI gaddIpara baiThe taba sUrata miraz2Ake hAthameM thaa| yaha bAdazAha akabarase viruddha ho gayA, taba dehalIkA bAdazAha akabara svayaM bar3I bhArI phauja For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdrshn| [ 21 lekara AyA aura tA0 19 janavarI san 1973 meM sUratake gopIpurAmeM apanA aDDA jamA aura 6 mArca 1673 ke dina kilepara apanA jhaMDA gAr3A aura khalIz2akhAMko apanA kArabArI niyatakara dehalI calA gyaa| dehalI pahuMcakara rAjA ToDaramalako baMdobastake liye bhenaa| ukta rAjAne bahuta acchA prabandha kiyaa| koI kisIkI z2amIna na dabAve, koI kama bar3ha taulakara de le nahIM, bAz2ArakA bhAva ThIka rahe, aise kaI upayogI mahakame niyata kiye| isa vakta suratameM vyApAra khUba bar3ha rhaathaa| jo rAMderameM thA vaha suratameM camaka uThA thaa| yUrupase bhI vyApArI bahuta Ane lage the| akabara, zAhajahAM va jahAMgIra bAdazAhake vakta meM yaha Mercantile city:of India bhAratakA vyApArI nagara kahalAtA thaa| akabarakI mAlaguz2ArImeM isako First classport pahale naMbarakA baMdara likhA hai ( Imp. G. 1908) jisa vakta bAdazAha jahAMgIra dehalImeM rAjya kara rahe the usI vakta iGgalaiMDameM pahale jemsa (James aMgrejoMkA Agamana / the I) kA rAjya thA aura bhAratase __vyApAra karaneke liye IsTa iMDiyA kampanI bana cukI thii| kaptAna hekaTara viliyama hokinsa eka vyApArI jahAjako lekara isa kampanIkI taraphase hindustAnameM Aye aura tA0 20 agasta 1608 ko pahile pahila suratameM A laMgara ddaalaa| aura bAdazAha jemsakA patra le aMgreja loga dehalI darbArameM phuNce| paraMtu usa samaya phiraMgiyoM arthAt purtagAloMkA adhika jora thaa| ve dUsare kisIke bhI jahAjako lUTa lete the| ve aMgrejoMko nahIM cAhate the| ina For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] adhyAya dUsarA / patroMke dvArA aMgrejoMne bAdazAhase vyApArakI AjJA mAMgI thI va apanI rakSA cAhI thI / para 4 varSa taka udyoga karanA par3A taba kaptAna besTene tA0 11 janavarI 1612 ko bAdazAhase yaha sanada likhavA lI ki aMgreja loga vyApAra ke liye apanI koThI kara sakate haiM. tathA ve surata, khaMbhAta, ahamadAbAda aura ghoghA meM vyApAra kara sakate haiN| inase 21) saikar3A mahasUla liyA jAya tathA inakA eka elacI mugala darbArameM rahe / san 1614 meM sara TAmasaro prathama elacI mugala darbArameM niyata huA / isane bAdazAha jahAMgIrase aura bhI haka prApta kiye| aMgreja vyApAra karane lage / usa vakta yahAMse kapar3A kharIdakara vilAyata bahuta jAtA thA / aMgreja loga kapar3A banAnevAloMko pezagI rupayA de mAla banavAte the aura vilAyata bhejate the / sUrata nagara 1973 se 1759 taka mugala bAdazAhoMke kabajemeM rahA / isa vakta yaha bahuta tarakkIpara jAnA / sUratameM vyApArakI thaa| yahAMse kapar3A, ruI, kinakhAtra, masarU, vRddhi va yUrupako kinArI, kasaba, kAracoba, zAla, masAlA, kapar3A Adi hIrA, motI, mInAkArI, aphIma, anAja, miThAI, Adi paradezako jAte the aura iMgalaiMDa se sIsA, lohA, lohAkA tayyAra mAla, cInase bilaurI sAmAna yA rezama, sumAtrAse masAlA, IrAna se motI, galIcA, mevA, arabase aMtara vagairaha, malAvAra se dezI unakA kapar3A, baMgAlase rezama aura zakara, mAlavAse aphIma ityAdi sAmAna For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana / [23 bAharase suratameM Akara bikatA thA / ruIkA kapar3A khUba bunA jAtA thA / eka garIba AdamI 1 ruIkI AMTI (9 TAMka taulameM) buna letA thA to usako ) mila jAte the / suratake baMdarameM 1000 - 1200 Tanake lAnevAle jahAz2a hamezaH tayyAra rahate the / isa kadara vyApAra thA ki sUratake bAz2Ara meM 2 lAkha rupayekA roz2a saudA hotA thA / ko yahAM para itanA kaha denA anucita na hogA ki yaha bhArata do-DhAI sau varSa meM kuchakA kucha ho gayA / usa vakta jaba paradezake vyApArI yahAMse kapar3A le jAte the taba Aja yahAM hI kapar3A AtA hai / yahAMkA bunA to zAyada hI kahIM jAtA ho| usa vakta sArA bhArata apane kArIgaroMke banAye hue kapar3oMse hI apaneko DhakatA thA / aura yaha bhI nahIM thA ki moTA mAla hI banatA ho kintu mahInase mahIna aura bar3hiyA se bar3hiyA kapar3A bhI yahAM banatA thA / isake sivAya yUrupa Adi dezake vyApArI yahAMse lAkhoM rupayoM kA kapar3A pratimAsa apane dezako bhijavAte the, unako bhI pUrA karatA thA / Aja yaha apanI kArIgarIko kho baiThA hai / isakA kAraNa kevala Alasya hai / Alasyase Aja yaha z2arA z2arAsI cIz2a ke liye paradezakA muMhatAz2a ho gayA hai / jaba ki udyamake balase eka choTAsA jApAna pradeza apane liye saba cIjeM Apa banAtA hai / itanA hI nahIM, para apanA banA karor3oMkA mAla bAhara bikrIke liye bhejatA hai / jaise Ajakala bambaI vyApArameM prasiddha hai aise hI mugaloMke jamAne meM sUrata prasiddha thA / isa vakta kampanIke sivAya prAiveTa aMgreja bhI bahuta Aye aura vyApAra karane lage / auraMgajeba bAdazAhake vakta meM tA0 5 janavarI 1664 ko marAThoM kA saradAra zivAjI sUratako lUTane aayaa| usa vakta I For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] ...... adhyAya dUsarA / ... IsTaiMDiyA kampanIkI koThImeM 87 lAkhakA mAla thA / koThIpara sara jArna okasenDanane bar3I caturAIse kAma kiyaa| apanA mAla bacAneke sivAya sAhUkAroMkI bhI rakSA kI to bhI zivAjI 30 karoDakA mAla lUTa le gye| sAhUkAroMne aMgrejoMkI tArIpha bAdazAha dehalIko likha bhejI / isase prasanna ho bAdazAhane 3 // ru0ke badale sipha 1) saikar3A jakAta kara dii| 1670 meM phira zivAjIne 3 dina sUrata lUTA / isa vaktaMse mi0 kuka aise aMgrejoMne bhI lUTa-pATa zurU kara dii| 1680 meM eka makke jAte hue jahAjako lUTanese bAdazAhane jakAta phira 3 // ) ru0 kara dI / idhara kampanIne TakasAlameM rupayA banAne kA hukuma bAdazAhase le liyaa| isa vakta phreMca loga bhI sUratameM khUba vyApAra kara rahethe / 1687 meM kampanIkI sattA bambaI meM hojAnese vyAparakA jamAva ___ sUratase uTha kara bambaI hone lgaa| isa aMgrejoMkI sattAkA vakta eka aMgreja sara jAna cAilDene jmnaa| kampanIke nAmase suratameM khUba vyApAra kiyA / para kisIko kucha na diyA / bAdazAhake hukamase hairisa aura glaiDasTona kaida kiye gaye / para yaha cAilDe bhAgakara bambaI gyaa| 40 jahAz2a mugaloMke aura pakar3e taba logoMkA vizvAsa jAtA rahA / bAdazAhane aMgreja va phreMca Adi paradeziyoMko bahuta dhamakAyA; para phala kucha na huaa| udhara dehalImeM bhI mugala saltanata mauz2a va zaukameM par3ane lgii| idhara suratameM bhI sattA DhIlI par3a gii| - san 1734 meM marAThoMne kucha gAMva dAva liye tathA pezavA For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana / [ 25 aura gAyakavAr3a ne dabAva DAlakara apanA kara sUratapara lagA diyA / 1734 se 1759 taka bar3I bhArI gar3abar3a rahI / paraspara phUTakI Aga bhabhaka uThI / isa gar3abar3a meM aMgrejoMne apanA dAva jamA liyA / sUratake navAtra miyAM accanane marAThoMse parezAna ho aMgrejoMse saMdhi kI ki aMgreja loga kiledAra raheM, senAkI aphasarI kareM tathA navAba do lAkha rupayA prativarSa deve / isa vakta kilepara aMgrejoMkA jhaMDA gar3a gayA tathA nAmamAtra mugaloMkA bhI gar3A rahA / isa sUratapara aMgrejoM ke AdhIna navAba accanake vaMzavAle rAjya karate rahe / navAba accana urpha muInuddInane 1763 taka rAjya kiyA / phira navA haphIjuddina 1763 se 1790 taka rAjya karate rahe / 1790 meM nijAmuddIna navAba hue| ye 1799 taka rahe / inake samaya meM sUratapara bar3I vipatti AI / ye navAba bhI julmI the / 1791 meM itanA bhArI durbhikSa par3A thA jisase 1 rupaye meM 8 sera anAja milatA thA / yadyapi isa samaya yaha bhAva prAyaH rahA karatA hai to bhI usa samaya anAjakA bhAva bahuta mandA rahA karatA thA / isa apekSA vaha bhAva durbhikSa * rUpameM hI thA / tathA 1797 meM tAptI nadIkI bAr3ha AI jisase bhI - sUrata kI barabAdI huI / bahutase vyApArI idhara udhara cala diye / san 1799 meM nasIruddIna gaddIpara baitthe| usa vakta navAba se aMgrejoMne 3 || ) lAkha rupayA mAMgA / navAba de nahIM sakA tatra bambaI ke gavarnara DaMkana ke hukamase sUratakI sIneTane sUratapara apanA pUrA kabajA tA0 15 maI san 1800 ko jamA liyA aura - navAba kI sirpha 1 lAkha rupayA penzana kara dI / yaha niyama hai ki jaba dezakA zAsaka indriyoMke viSayoMmeM lIna For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] adhyAya dUsarA / hokara pranAke hitakI cintAko chor3a detA hai aura itanA hI nahIM prajApara julma karake usase apanA svArtha sAdhanA cAhatA hai taba avazya usakA puNya kSINa hotA hai| aura rAjyazAsanakA pratApI chatra usake hAthase jAtA rahatA hai| akabara bAdazAhase le auraMgajebake rAjyake pahile taka mugala bAdazAhoMne prajAke hitakA khayAla kiyA taba nIceke navAboMne bhI apane prabandhameM DhIla nahIM kii| para jaba mugala bAdazAha aizo-ArAmameM lIna hue, taba idhara udharake navAba bhI pranAzAsanameM susta par3a gaye / isIkA yaha phala huA ki sUratase navAboMkI sattA 1800meM bilakula uTha gaI / penzanavAloM meM nasIruddIna san 1821 taka aura aphajuluddIna san 1824 taka kAyama rahe / sUratapara aMgrejI kampanIkA rAjya ho jAnese marAThAoMse sulaha ho gii| kAma badastUra calane lgaa| para isa samaya vilAyatameM kaloMkedvArA kapar3A bune jAnese yahAM kapar3A bunanekA kAma kamatI hone lgaa| bahutase loga bambaI jAkara rahane lage / jo unnati mugaloMke samaya thI vaha saba avanatimeM pariNata ho gii| vAstavameM kisI bhI vastukI thiratA isa asAra saMsArameM nahIM hai| saba vastuyeM apanI dazAoMko palaTanekI apekSAse kSaNabhaMgura haiN| kampanIke rAjyameM mukhya 2 bAteM isa tarahapara huI kisan 1804 meM phira eka bar3A bhArI durbhikSa par3A jo ki sAThokAlake nAmase prasiddha huA / san sUratakI avanati / 1818 meM sabase pahale sUratameM basanevAle yUrupiyana porcugIz2a phiraMgI loga bilakula yahAMse cala diye| san 1822 meM tAptI nadIkI bAr3ha AjAnese bahutase For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana | [ 27 manuSya DUbe va kharAbI huI / san 1824 meM eka aMgrejI pustakAlaya vilaMdAke baMdarameM kholA gayA jo isa vakta aiDusa lAibrerIke sAtha milA diyA gayA hai / san 1837 tA0 / san 1837 tA0 24 aprailako (saMvat 1893 caitra vadI 4) 4 baje pichale pahara mAchalIpIThameM eka pArasIke yahAM Aga lgii| yaha Aga do dina taka jalI / isane surata zaharakA nAza kara diyA / kahate haiM isa agnise 6000 makAna jale, 500 manuSya va aneka pazu mare, 70 hajAra loga muphalisa ho gaye / / san 1842 meM sabase pahile aMgrejI skUla sthApita huA / san 1843 meM nimakapara mahasUla niyata kiyA gayA / prajAne kabUla na kiyA, hullar3a huA, taba sarakArane kucha mahasUla kama kara diyA / 1 maI san 1856 ko amarolImeM relave bananekA kAma calA / tathA 1 navambara 1864 ke dina sUratase bambaI taka relagAr3I calane lagI / yaha sUrata 18vIM sadI arthAt san 1797 meM bahuta AbAda thA / 8 lAkha manuSyoMkI vastI thI / paraMtu san 1891 meM ghaTakara 6 lAkha raha gaI / avanati hote 2 san 1901 meM surata nagara meM kevala 1 lAkhakI vastI raha gaI, arthAt 85577 hindU, 22821 musalmAna aura 4671 jain| kula sUrata jillekI vastI, jisameM 8 nagara va 770 gAma haiM, san 1901 meM 637017 thii| inameM 2 saikar3A jainakI vastI thI / sUrata va rAMdera meM jainiyoM kA varNana / jaisA Upara kahA gayA hai ki jaba rAMdera meM saMpatti rAjA jainI the va jahAM bar3e 2 maMdira the ki jinako tor3akara masajideM banavAI For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] adhyAya dUsarA / gaI haiM taba vahAM yA kula sUrata nilemeM jainiyoMkA kitanA bala hogA, so pAThakagaNa svayaM hI vicAra kara sakte haiN| kheda hai ki jainiyoM ke prAcIna itihAsakA kucha patA nahIM calatA hai / vartamAnameM rAMdera kasabemeM rAMderameM jainiyoMkA mahattva aba bhI jo hAla milatA hai isase vahAMke pUrvaja jainiyoM kA mahattva bhalI bhAMti pragaTa hotA hai / isa samaya vahAM zvetAmbara jainiyoMkI saMkhyA 500 va unake 6 maMdira haiM, jaba ki 100 va 150 varSa pahale 2000 kI saMkhyA thii| digambariyoMkI vastImeM aba vahAM kevala 2 vara haiM jo dasA humar3a jAtike haiN| unake nAma cunnIlAla lAlacaMda aura dIpacaMda hIrAcaMda haiM, jaba ki 100 va 150 varSa pahale vahAM digambara jainiyoMkI bahuta vastI thii| unake rahaneke tIna mahalle abataka prasiddha haiM-nizAla phaliyA, sonI phaliyA aura humar3a phliyaa| isImeM aba do ghara haiN| digambarI jaina maMdiroMmeM aba kevala eka maMdira avazeSa hai jo bahuta purAnA banA mAlUma hotA hai tathA isameM bahutasI pratimAyeM haiM jo dUsare maMdiroMke TUTanepara lAI gaI hoM, aisA bhI saMbhava hai| isa maMdirake nIce eka bhauMrA hai arthAt gabhArA va tahakhAnA hai| isameM bhI pratimAyeM suzobhita haiN| vahAM eka dhAtukI pratimAkA lekha isa bhAMti hai: " saM0 1387 mAgha sudI 5 ravi0 zreSThi bhImA bhAyI rUpalatA tayoH suta bAlakhAna zrIratnatraya bim rAula zrIabhayanaMdiziSya AcArya mAghanaMdI upadezena zrImUlasaMghe pratiSThitaM " ___ tathA eka zAMtinAthasvAmIkI mUrtipara saM0 1648 hai| For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdrshn| [ 29 UparakI vedImeM jo prativimba haiM unameM saMbata 1518, 1519, 1537, 1648, 1665 va 1683 hai| jinapara prAyaH aise lekha haiM ki vidyAnaMdi, mallibhUSaNa, lakSmIcaMdra vIracaMdra, jJAnabhUSaNa, prabhAcaMdra bAdicaMdra, yA mahIcaMdranA upadezathI humaDa jJAti Adi... eka bimbapara hai " 1537 vaisAkha sudI 12 devendrakIrti- pade vidyAnaMdi hUmar3ajAtIya zreSThI cAMpA.. tathA ekapara hai " 1518 mAgha su. 5 budhavAra devendrakIrti ziSya vidyAnaMdi upadezathI hUmar3avaMse samaghara bhAryA jIvI nA putrI nava karaNa siMha.. ............" yahAM eka prAcIna pothI yAne guTakA hai jisameM 'mahIcaMdra,prabhAcaMdra, mahIcaMdrake ziSya brahmacArI jayasAgara' varNita hai| ina lekhoMse pragaTa hai ki imar3a jJAtike digambarI rAMderameM bahuta mAnanIya va dhanADhya hue haiN| yahAM taka ki abhI taka yaha prasiddha hai ki jahAMgIra bAdazAhake samayameM eka dhanADhya digambara jainIkI bugala rAMdera nagarameM bajA karatI thii| tathA Uparake lekhoMse yaha bhI patA calatA hai ki sambat 1387meM AcArya mAghanaMdi hue / mAghanAde zabdake pUrva bhaTTAraka zabda na honese ye nirgrantha digambara muni pratIta hote haiM / saMvat 1518 se bhaTTArakoMke nAma haiM jinameM vidyAnandi prathama hai| sUrata nagarake katAragAMvameM vidyAnaMdi nAmakA eka jainiyoMkA mAnanIya sthAna hai jahAMpara bhaTTArakoMkI bahutasI samAdhiye haiN| bahuta saMbhava hai kibhaTTAraka vidyAnaMdikI pahilI samAdhi For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] adhyAya dUsarA | yahAM banane se yaha sthAna vidyAnaMdike nAmase prasiddha huA ho| kahate haiM ki yahAM mUlavedIko rAyakavAla jAtike zivAmorArane banavAI thI / yaha jAti bhI isa ora bahuta prasiddha ho gaI hai / isa jAti ke ghara sUrata ke salAbatapurA, kharAdIserI va bambaIpurA muhalloMmeM 100 varSa pahile 40 the tathA sUratase 15 mIla bAraDolI meM 200 varSa pahile 50 ghara the / aba suratameM isakA nAma va nizAna bhI nahIM hai paraMtu aba bhI isa jAtike 5 ghara vyArA meM mukhiyA seTha zivalAla jhaveracaMda tathA 8 ghara mahuA meM mukhiyA seTha icchArAma jhaveracaMda tathA kucha ghara vAMca Adi meM bhI hai| jisa taraha Aja kala choTI 2 jAtiyoM meM jainiyoMkA vibhAga honese va jAtimeM bAla vivAha, vRddhavivAha, vyarthavyaya Adi kurItiyoM ke honese pratyeka jAtike strI puruSoMkI saMkhyA bar3e vega se ghaTa rahI hai - vidhavA va vidhuroMkI saMkhyA adhika honese dinapara dina saMtAnakrama banda ho rahA hai, aisA hI sau do sau varSa pahile bhI thA / isIse isa jAtikA aba koI manuSya sUrata meM nahIM dikhalAI par3atA / sUrata nagarameM isa jAtikA kaisA gaurava thA isako pragaTa karanevAlA eka zilAlekha nIce diyA jAtA hai / yaha lekha una 24 bar3I bhavya pratibimboM se eka pratibimpara hai jo bar3A cauTA jisako aba nAnAvaTa kahate haiM, ke maMdirajImeM virAjamAna thI aura aba ve saba caMdAvAr3I ke pAsavAle bar3e ( purAne ) maMdirajI meM sthApita haiM / nakala zilAlekha | "zrIjino jayati / svasti zrI 1805 varSe zAke 1675 : pravartamAne vaisAkha mAse zukapakSe candravAsare gurjaradeze sUratabandara For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdrshn| [31 jugyAdicaityAlaye zrImUlasaMghe nandIsaMghe sarasvatI gacche balAtkAragaNe kundakundAcAryAnvaye bhaTTAraka zrIpadmanandIdevAstatpaTTe bhaTTAraka zrIdevendrakIrtidevAstatpaTTe bhaTTAraka zrIvidyAnandIdevAstatpaTTe bhaTTAraka zrImallIbhUSaNadevAstatpaTTe bha0 zrIlakSmIcandradevAstatpaTTe bhaTTAraka zrIvIracandradevAstatpaTTe bhaTTAraka zrIjJAnabhUSaNadevAstatpaTTe bhaTTAraka zrIprabhAcandradevAstatpaTTe bhaTTAraka zrIvAdIcandradevAstatpaTTe bhaTTAraka zrImahIcandrastatpaTTe bhaTTAraka zrImerucandradevAstatpa? bhaTTAraka zrIjinacandradevAstatpaTTe bhaTTAraka zrIvidyAna. ndIgurUpedazAt sUratavAstavya rAyakavAlajAtIya dharmadhuraMdhara samyakvratadhAraka gurvAjJApratipAlaka saptakSetravilasatavit sA ku~varajIsuta saujIsuta lakSmIdAsastatputradharmadAsabhAryA ratanabAI tayoHsatputra dharmadhurandhara pUjAbimbapratiSTAsaMghavacchalakaraNasamartha jainaprasiddhamArge vilasatavit zrAvakAcAracatura gurvAjJApratipAlaka jagajIvanadAsa bhAryA navIbahU tAbhyAM vimbapratiSThA karItA seTha zrIlAlabhAIsteSAM puNyapavitrasamasta prANigaNapratipAlaka karuNAmUrti seTha jagannAthavAI sAnnidhya virAjamAne zrIAdinAthajI mUlanAyaka nI pratiSThita nityaM praNamati / zrIrastu / lekhakavAcakayoH bhadraM bhUyAt / " isa lekhase bhaTTArakoMkI vaMzAvalIkA kucha patA calatA hai| rAMderake jina maMdirakI eka pratimApara jaisA Upara likhA hai saMbat 1518 meM devendrakIrti, ziSya vidyAnaMdi haiN| isase pragaTa hai ki ye vidyAnaMdi vehI vidyAnandi haiM jo bar3AcauTeke pratibimbapara likhita haiM / saMvat 1518 se lekara 1805 taka nIcepramANa kramase bhaTTAraka hue va unase pahile vidyAnaMdike guru devendrakIrti va inake guru bhaTTAraka zrI pdmnNdithe| Uparake lekhase yaha bhI jhalakatA hai ki isa surata jilemeM sabase pahile bhaTTAraka ye hI padmanaMdi hue, kyoMki inake pahileke For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya dUsarA / kisI bhaTTArakakA nAma lekhameM nahIM hai, kevala zrIkundakundAcAryajI mahArAja haiM, jo parama RSi digambarI AtmajJAnI va anupama vidvAn aura yogIzvara the| ___ sUratakI gaddIkA saMbaMdha IDarakI gaddIse hai, aisA sunate haiN| isa IDarakI gaddIke bhaTTArakoMkI nAmAvalI isa prakAra hai: 1 zrIbhadrabAhu 18 zrI vasunandI 35 zrI nAgacandra 2 ,, guptigupta 19 ,, vIranandI 36 ,, nayacandra 3 ,, mAghanandI 20 ,, mAghanandI 37 ,, haricandra 4 ,, jinacandra 21 ,, mANikyanaMdI 38 ,, mahIcandra zrI padmanandI 22 ,, meghacandra 39 ,, mAghacandra 6 , umAsvAmI 23 ,, zAMtikIrti 40 ,, lakSmIcandra ,, lohAcArya 24 , meghakIrti 41 ,, guNakIrti ,, yazaHkIrti 25 , padmakIrti 42 ,, vimalakIrti 9 , devanandI 26 ,, vinayakIrti 43 ,, lokacandra 10 ,, guNanandI 27 ,, bhUSaNakIrti 44 ,, zubhacandra 11 , vajranandI 28 ,, zIlacanda 45 ,, zubhakIrti 12 , kumAranandI 29 , nandIkIrti 46 , bhAvacandra 13 ,, lokacandra 30, dezabhUSaNa 47 , mahIcandra 14 , prabhAcandra 31 ,, anantakIrti 48 , mAghacandra 15 ,, nemicandra 32 ,, dharmacandra 49 , brahmacandra 16 , abhayanandI 33 , vidyAnandI 50 ,, zivanandI 17 ,, siMhanandI 34 ,, rAmacandra 51 ,, vIracandra Marw rur 2 V For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sarata zaharakA digdrshn| [ 33 52 ,, haricandra 69 ,, lalitakIrti 86 ,, guNakIrti 53 ,, bhAvanandI 70 ,, kezavacandra 87 ,, vAdibhUSaNa 54 ,, surendrakIrti 71 ,, cArukIrti 88 ,, rAmakIrti 55 ,, vidyAcandra 72 ,, abhayakIrti 89 ,, padmanandI 56 ,, sUracandra 73 ,, vasantakIrti 90 , devendrakIrti ,, mAghanandI 74 ,, vizAlakIrti 91 ,, kSemakIrti 58 ,, ....nandI 75 zrIzubhakIrti 92 , * : 59 ,, gaMganandI 76 ,, dharmacandra 93 ,, narendrakIrti 60 , hemakIrti 77 , ratanacandra ,, vijayakIrti 61, cArukIrti 78 ,, prabhAcandra 95 ,, namicaMdra 62 ,, merukIrti 79 ., padmanandI 96 ,, rAmakIrti 63 ,, nAbhikIrti 80 ., sakalakIrti 97 ,, yazaHkIrti 64 ,, narendrakIrti 81 ,, bhuvanakIrti 98 ,, surendrakIrti 65 ,, candrakIrti 82 ,, jJAnabhUSaNa . 99 , rAmakIrti 66 ,, padmakIrti 83 ,, vijayakIti 101 ,, vijayakIrti* . 100 ,, kanakakIrti 67 ,, varddhamAna 84 ,, zubhacandra ("digambarajaina, 68 ,, akalaMka 85 , sumatikIrti varSa 4 aMka 7) parakI paTTAvalImeM naM0 83 zrIvijayakIrtideva saM0 1968 meM maujUda the tathA naM0 80 zrIsakalakIrti ziSyaparamparAmeM the| isakA prAmANika lekha bar3audA navI polaka caityAlayameM virAjita zrI * ye Ajakala maujUda hai, parantu sarva sammatise gaddIpara nahIM baiThe haiM isaliye bahutase loga inako nahIM mAnate haiM / For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya dUsarA / padmanaMdipaMcaviMzatikA saMskRta graMthake aMtima patre 99 kI lipiprazastimeM hai| yaha graMtha bahuta zuddha hai anvayake naM0 zabdoMpara diye haiM va kaThina zabdoMke artha bhI likha diye haiN| parantu zurUke 30 patre nahIM milate haiM / seTha lAlacaMda kahAnadAsa dvArA dekhaneko mila saste haiM / graMtha darzanIya hai| vaha prAmANika lekha yaha hai: " saM0 1568 varSe phAguNa mAse zuklapakSe 10 dina gurau zrIgiripure zrIAdinAthacaityAlaye zrImUlasaMdhe sarasvatIgacche balAtkAragaNe zrIkuMdakuMdAcAryAnvaye bha0 zrIsakalakIrtidevAstatpaTTe bha0 zrIbhuvanakIrtidevAstatpaTTe bha0. zrIjJAnabhUSaNadevAstatpaTTe bha. zrIvijayakIrtidevA. stat bhagini AryikA zrIdevazrI tasyai padmanaMdipaMcaviMzatikA zrIsaMghena likhApya dttaa|" isa lekhase yaha bhI patA lagatA hai ki zrIvijayakIrti bhaTTArakakI bahana devazrI ArthikA thIM va saMskRta padmanaMdiko samajha saktI thiiN| unhoMko yaha graMtha saMbane bheTameM diyA thaa| yahAMpara pAThakoM kA yaha avazya bhrama hogA ki jo nAma isa IDarake bhaTTArakoMkI nAmAvalI meM haiM ve sarva digambara nagna muni the yA Ajakalake aise vastradhArI bhaTTAraka the ? jisake samAdhAnameM pAThakoMko batAyA jAtA hai ki san 1295 I0 ke pahile sarva hI muni yA bhaTTAraka nagna hote the| isa sanmeM AlamazAha alAuddIna bAdazAha dehalI ke the / inako kisI dharma meM AsthA nahIM thii| inakI sabhAmeM rAgho aura cetana do brAhmaga bhI the jo ki nAstika matake pakSapAtI natra mAdI tathA vidvAn the / ye vAdazAhake manako aura bhI dharmazUnya karate rahate the| eka dina unhoMne bAdazAhako bahakAyA ki For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana / [ 35 sarva dharmokI parIkSA honI cAhiye, jo satya Thahare usake sivAya sarvako musalmAna banA liyA jaave| bAdazAhane dehalImeM AjJA dI ki sarva apane 2 dharmakI parIkSA deM aura apane guruko lekara AveM, nahIM to hamArA dharma svIkAra karanA pdd'egaa| jainiyoMko bhI yaha AjJA huI / usa ora taba koI digambara muni nahIM the / unako DhUMDhane ke liye jainiyoMne bAdazAha se chaha mAsakA samaya maaNgaa| bAdazAhane svIkAra kiyA / jainI loga dakSiNakI ora Aye aura unheM tIna mAsa bAda giranArapara zrImAhava sena ( mahAsena ) svAmIkA darzana huaa| unase sarva hAla khaa| jainI loga vahIM Thahare rahe, para svAmIkA vihAra nahIM huaa| itanemeM jaba chaha mAsa meM eka dina hI zeSa rahA tatra zrAvaka loga ghabar3Aye | svAmIne kahA tuma cintA na karo / tapobala se | dUsare dina prAtaHkAla svAmI dehalIkI masAnabhUmimeM pahuMca gaye aura sarva jainI apane 2 gharoM meM sote 2 uThe / usI rAtriko eka seTake putrako sarpane DaMsa liyA / usako mRtaka samajha loga vahIM jalAneko Aye jahAM muni mahArAja virAjamAna the| munine putrako dekhakara kahA hi yaha marA nahIM hai sarva loga Thahara gye| munine putrako saceta kara diyA / vaha acchI taraha khelane lagA / isa bAtakI bar3I prasiddhi huI / bAdazAha rAmro aura cetanake sAtha muni mahArAja se mile| ina brAhmaNoMne muniko dekhate hI kahA ki Apane apane kamaMDalumeM machaliyAM kyoM rakha chor3I haiM? munine kahA ki pUjanake liye puppa haiM, machaliyAM nahIM / kamaMDalu dekhA gayA to puSpa hI nikale / phira donoM brAhmaNoMne munirAja se SaT matapara khUba vAdAnuvAda kiyaa| muni mahArAjakI vijaya huii| jaina For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya dUsarA / dhamakI bar3I prabhAvanA huI / bAdazAhane svayaM prazaMsA kii| muni mahArAja usI ora Thahare / bAdazAhane jainiyoMse kahA ki Apake guru sadA dehalImeM raheM aisA kahiye tathA hamArI begameM bhI darzana kiyA kareM isase unako vastra rakhanA cAhiye / jainI loga isa bAtapara vicAra karane lge| itanehImeM arthAt san 1315 meM phirojazAha tughalaka dehalIke bAdazAha hue| di0 jainiyoMke ati Agraha va bAdazAhakI icchAse zrImahAsenake ziSya munine vastra rakhanA svIkAra kiyaa| bAdazAhane 32 padakI upAdhiyAM dIM va kucha sanadeM dI jo dehalI, kolhApura, nAgaura Adike bhaTTArakoMke pAsa maujUda haiM ( dekho, jainasiddhAntabhAskara kiraNa 4, saphA 114, chapA 1915) / usa samayase jo vastra rakhane lage unakI bhaTTArakoMkI gaddI prasiddha huii| aura dehalIke bhaTTArakane apanI zAkhAeM bhAratake aneka sthAnoMpara kAyama kii| yadyapi kAladoSase bhaTTArakoMkA pada vastrasahita sthApita ho gayA tathApi nagna muniyoMkA kabhI abhAva nahIM huA thaa| nagna muni bhI hote rahe haiM / saM0 1934 meM zrIsomasena muni 50 varSake vRddha bar3audA nagarameM padhAre the / sojitrAmeM cArtumAsa kiyaathaa| jainavadrImeM barAbara muni hote Aye haiN| aba bhI vahAM zrIanantakItijI mahArAja maujUda haiN| jhAlarApATanameM thor3e hI dina pahile zrIsiddhasena muni hue haiN| hAlameM vahAM muni candrasAgarajI virAjamAna haiN| ___yadyapi zAstrAjJAse viruddha bhaTTArakoMne vastra rakkhA, para musalmAnoMke jamAnemeM unhoMne bhAratameM digambara jaina samAja, dharma aura unake For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdrshn| [ 37 maMdira va zAstroMkI bahuta rakSA kI hai / kaI tIrthIkA uddhAra kiyA hai| vidyAbalase aneka camatkAra dikhAye haiM va graMtha-racanA bhI kI hai| yadyapi Aja kalake kucha bhaTTAraka cAritrahIna dikhalAI par3ate haiM tathApi pahile ye loga sivAya vastra rakhaneke aura sarva cAritra-bAhya kriyA yogya karate the va dharmakI rakSArtha hI jIvanakA upayoga karate the| sUratakI gaddIke bhaTTAraka / / 1 zrIpadmanandi 2 ,, devendrakIrti 3 ,, vidyAnandi (saM0 1518) 4 ,, mallibhUSaNa (caMdAvAr3Ike bar3e maMdirakI pratimAoMparase saM0 1544) 5 ,, lakSmIcaMdra 6 ,, vIracaMdra , jJAnabhUSaNa 8,, prabhAcaMdra 9,, vAdicaMdra (caMdAbAr3Ike bar3e maMdirakI pratimAoMparase (saM0 1641) 10 ,, mahIcaMdra-( inhoMne saMskRtameM paMcamerupUjA Adi pustakeM __ racI haiN|) 11 ,, merucaMdra (inhoMne saMskRtameM nandIzvarapUjAvidhAna racA hai| saM0 1722) 12 ,, jinacaMdra . 13 ,, vidyAnandi (saM0 1805) m m 86 m For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ] adhyAya duusraa| 300 varSoMmeM 10 bhaTTArakoMkA kramavAra honA sarvathA saMbhava hai| vidyAnandike pIcheke bhaTTArakoMke nAma ye haiM:14 zrI devendrakIrti (inhoMne pAdarA tathA Amodake maMdira baMdhavAye haiN| inake pAsa 16 ziSya rahate the| 15 ,, vidyAbhUSaNa (inhoMne mahuvA, sUrata, aMkalezvara, sajota, sojitrAke mandira baMdhavAye / inake eka ziSya paNDita bhANA thA ki jinhoMne vyArAkA mandira baMdhavAke saM0 1871 meM pratiSThA kI tathA sojitrAmeM eka maMdirakA maMDapa baMdhavAyA / inake ziSya paNDita pItAmbara the, jinhoMke likhe hue kaI grantha pAdarAke mandirameM maujUda haiN|) 16 ,, dhrmcNdr| 17 ,, caMdrakIrti (ye baMbaIvAle seTha saubhAgazAha megharAnake bhAI the| saMvat 1928 meM naror3AmeM devaloka gye| vahAM eka pratiSThA bhI karAI thI |inke ziSya paNDita zivalAlajI mahuvAmeM rahate the aura pAlItANA kSetrapara dekharekha rakhate the| inhoMne zikharajIkI yAtrA karate hae saM0 1929 meM zikharajIkI eka pUjA racI hai|) 18,, guNacaMdra (bAgar3a dezameM kaI kurItiyAM baMda kraaii| jaisekanyAdAnameM gardabhakA daan| ahamadAbAda meM rAyakavAlajAtine vaiSNavakI kaMThI bAMdha lI thI so tur3avAke unake liye maMdira bNdhvaayaa| ye abhI hAlameM vidyamAna hai|) 19 , surendrakIrti (ye bhI hAla meM vidyamAna haiN|) For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana / [ 39 suratajile meM digambara jainiyoMkI vastI 100 va 150 varSa pahile nimna sthAnoMpara thii| vahAM para maMdirajI bhI the / 1 - balasADa - yahAM aba koI nahIM hai na maMdira hai / 2 - maMdahI - yahAM aba koI nahIM hai na maMdira hai / parantu yahAMke likhe hue kaI graMtha milate haiM / 3 - rAMdera - yahAM aba do ghara va eka jUnA jina maMdira hai / 4 - hAMsoTa - yahAM aba koI nahIM hai na maMdira hai parantu yahAM likhe graMtha milate haiM 5 - mahuA- yahAM aba bhI 10 ghara haiM, zrI vighnahara parzvanAthakA atizaya yukta prAcIna jinamaMdira hai va saMskRtakA acchA zAstrabhaMDAra hai / 6 - kodAdA - yahAM aba koI nahIM hai na maMdira hai, paraMtu bar3audA navI polake di0 jaina caityAlaya meM virAjita zrIsakalakIrtikRta saMskRta zrIpAlacaritrase patA lagatA hai ki kodAdA meM zrIzItalanAthasvAmIkA maMdira saM0 1637 meM maujUda thA / graMthalipikI prazasti jo aMtima patra 67 para dI huI hai isa bhAMti hai: " saMvata 1637 varSe vaizAkha vadi 11 some adehIkodAdA zumasthAne zrIzItalanAthacaityAlaye zrImUlasaMghe sarasvatIgacche balAtkAragaNe zrI kuMdakuMdAcAryAnvaye bha0 zrIpadmanaMdidevAH tatpaTTe bha0 zrIdevendrakIrttidevAH tatpaTTe bha0 zrIvidyAnaMdidevAH tatpaTTe bha0 zrImallibhUSaNatatpaTTe bha0 zrIlakSmIcaMdra paTTe bha0 zrIvIracaMdapaTTe bha0 zrIjJAnabhUSaNapaTTe bha0 zrIprabhAcaMdraH tatpa bha0 zrIvAdicaMdraH teSAM madhye upAdhyAyadharmakIrti svakarmakSayArthe lokha / 99 isa lekha meM jitane bhaTTArakoMke nAma haiM unakA nAma va grAma For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ] adhyAya duusraa| sarva Upara likhita sUrata gaddIke bhaTTArakoMse bilakula milate haiN| surata caMdAvADIke maMdirameM vAdicaMdra bhaTTAraka pratiSThita pratimA maujUda hai| 7-nausArI-yahAM aba koI nahIM hai na jaina maMdira hai parantu ___ saMvat 1913 taka yahAMpara maMdirajI thA / (-sUrata-yahAM pahale 5 jAtiyoMke jainI the aba vIsA huMbar3ake 20 ghara, dasA huMdar3ake 75 ghara va narasiMhapurAke 20 ghara haiN| to bhI paMca pAMca goTakI kahalAtI hai / rAyakavAla va mevAr3A nahIM hai| yadyapi mevAr3A loga pragaTapane vaiSNava ho gaye haiM / sUrata zaharameM 100 varSa pahale digambara janiyoMkI saMkhyA 700 ke anumAna thii| pahale inake khAsa rahaneke muhalle sagarAmapurA, kAjIkA maidAna aura nAnAvaTa bhI the| yahAM aba koI ghara nahIM hai| aba haripurA, navApurA, khapATiyAcakalA AdimeM rahanevAle aba kevala 250 haiN| zvetAmbara jainI pahale 12000 the aba 3000 ke anumAna hai| vartamAnameM zve. jainiyoMke 50 maMdira va 75 ghara caityAlaya aura di0 jainiyoM ke 6 maMdira va 9 ghara caityAlaya haiN| ina chaha maMdiroM meM sarvase purAnA maMdira khapATiyA cakalemeM caMdAvAr3I dharmazAlAke pAsa choTA jina maMdira hai jisameM eka bhauMrA hai| isa bhau remeM 3 bar3I avagAhanAkI bhavya pratimAeM virAjamAna thIM so aba Upara bedI banAkara svargavAsI seTha cunnIlAla jhavaracaMda jauharI, sahAyaka mahAmaMtrI-" bhAratavarSIya di jainatIrthakSetra kameTI " dvArA sthApita kI gaI haiM / inameMse dopara lekha haiM jo aisI bhASAmeM haiM ki par3hA nahIM jaataa| zrIpArzvanAthakI pratibimbapara saMbata 1235 vaizAkha For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana / [ 41 sudI 10 ullikhita hai| caMdAvAr3Ike pAsa dUsarA bar3A maMdira hai jisameM bahutase pratibimboMkA samUha hai| unapara saMbata va pratiSThAkAraka bhaTTArakoM kA nAma isa bhAMti hai saM0 1494 zrIabhayacaMdra saM0 1499 naMdIzvarakI mUrti, bhaTTArakakA nAma nahIM hai| saM0 1507 zrIbhaTTAraka vidyAnaMdi / saM0 1513 zrImaTTAraka vidyAnaMdi / bhuvanakIrti / mallibhUSaNa / jinacaMdra "" 99 "" ,,, 1641 1523 1544 3 1548 "" "" 33 "" "" ,, 1647,, "" "" 1651 ,, 1666,, ,, 1679 ,, 1684 1684 1713 "" 1641 " 34 33 "" " "" "" 35 "" "" 39 "" dr "" "" "" 55 "" vAdicaMdra | guNakIrti / "9 vAdibhUSaNa / vAdicaMdra / mahIcaMdra | mahIcaMdra | kumudacaMdra / mahIcaMdra | merucaMdra | 1722 35 35 "" mandira ke nIce ke bhAga meM virAjamAna candramabhukI pratimAparakA lekha | " V0 // saMvat 1679 varSe zAke 1553 zrImUlasabha nandIsaMghe sarasvatagache balAtkAragaNe kundakundAnvaye bhaTTAraka zrIpadmanandidevAH For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42] adhyAya dUsarA / sta0 bha0 devendrakIrtidevAsta0 bh0|| zrIvidyAnandidevAsta0 bha0 zrImallIbhUSaNAsta0 bha0 zrIlakSmIcandrasta0 bha0 zrIvIracandrAsta0 bha0 zrIjJAnabhUSaNAsta0 bha0 zrIprabhAcandrAsta0 bha0 zrIvA dIcandradevAsta0 bha0 zrImahIcandropadezAt haMbar3ajAtIyaH vIrDalavAstavyaH mAtara gotre saM0 zrIvarddhamAnabhAryA saMvanAde tayoH putraH sa0 kuMarajIta / 0 saMkoTamade tayoH putraH saM0 zrIdharmadAsabhAryA saM ghanAde putrI vebhabAI candraprabhaM praNamati / " caMdraprabhukI bAI orakI bar3I pratimAkA lekha / "saMvat 1679 varSe vaizAkha vadI 5 gurau zrImUlasaMghe bhAratI gacche zrIkuMdakuMdAcAryAnvaya bhaTTAraka zrIpadmanaMdIdevAstatpaTTe bha0 zrIdevendrakIrtidevAstatpa? bha0 zrIvidyAnaMdIdevAstatpa? bha. zrImallibhUSaNadevAstatpa? bha0 zrIlakSmIcaMdradevAstapaTTe bha0 zrIvIracaMdradevAstatpaTTe bha0 zrIzAnabhUSaNadevAstatpaTTe bha0 zrIprabhAcandradevAstatpaTTe bha0 zrIvAdIcaMdradevAstatpaTe bhaTTAraka zrImahIcaMdropadezAt saM0 zrIdharmadAsaH zrIvAsupUjyaM praNamati, ___ candraprabhakI dAI ora bhI eka AdinAtha svAmIkI utanI hI vizAla pratimA hai, lekina usapara koI lekha nahIM hai / yahAMke vRddha puruSoMke kathanake AdhArapara talAza karanese jJAta huA ki ye tInoM pratimAeM pahile nAnAvaTa bar3e cauTekeke bhauremeM thiiN| vahAMpara aba sirpha ghelAmAI maMchAlAla dasA huMbaDakA eka ghara hai| unake Adhina vaha bhaurA abhI hai aura vahAM tIna pratimAoMke Asana bhI maujUda haiN| yaha bar3A maMdira saMvat 1893 meM bhasma ho gayA thaa| usa vakta agnikAMDase AdhA zahara jala gayA thA para pratimAeM surakSita rahI thiiN| saM0 1895se 1898 takameM phira tayyAra hokara isakI For For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana / [ 43 pratiSThA vaisAkha sudI 12 saMbat 1899 ko bhANA paMDitake dvArA kI gaI thI jo yahIM rahate the aura yaMtra maMtrameM bahuta pravINa the / usa samayakI pratiSThita padmAvatIkI mUrtipara nIce prakAra lekha hai| padmAvatIkI pASANakI pratimA / "saM0 1899 vaizAkha suda 12 guruvAra zrImulasaMghe sarasvatIgacha balAtakAragaNa kuMdakuMdAcArya bhaTTAraka zrIvidyAnaditatpaTTe bha zrIdevendrakItistatpeTe bhaTTAraka zrIvidyAbhUSaNajIstatpaTTe bha0 zrI dharmacaMdrastarazuru bhrAtA paMDita bhANacaMda upadezAt sA0 veNilAla kesuradAsa tatsutA bAI ichAkora nItyaM praNamati / " padmAvatI ( pASANakI khaDgAsana) "saM0 1544 varSe vaizAkha zudI 3 some // zrI muulsNdhe|| sarasvatIgache / balAtkAragaNe // bhaTTAraka zrIvidyAnaMdIdevAH tatpa? bhaTTAraka zrImallIbhUSaNa // zrIstaMbhastIrthe / huMbaDa jJAtaye / zreSTI cAMpA bhAryA rUpiNi tatputrI zrIArjikA ArjikA ratna sirIkSullikA jinamatI zrIvidyAnaMdI dIkSitA ArjikA kalyANa sirItatvallI agrotakA jJAtosAha devA bhAryA nAriMgade // putrI jinamatI nassa hI kArApitA praNamati zreyArtham / " paMcamerukI dhAtukI bar3I prtimaa| "saM0 1513 varSe vaizAkha sudI 10 budhe zrImUlasaMghe balAtkAragaNe sarasvatIgache / bha0 zrIprabhAcandradevAHtatpaTTe bha / zrIpadmanaMdItasiSya zrIdeveMdrakIrtidIkSitAcArya zrI....vidyAnaM For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ] adhyAya dUsarA / di gurUpadezAt gAdhAra vAstavya huMbaDa jJAtIya samasta zrI saMghena kArApita meruzikharA kalyANa bhUyAt " meruke nIce cAroM kAnoM para cAroM dizAoMmeM cAra muniyoMkI mUrtiyAM haiM jo jApa karate hue dAhinA hAtha chAtIpara aura bAMyA hAthapara rakha hue haiM / cAroM munioMke nAma / 1 munizrI kalyANanaMdI mUrtiH 2 bha0 zrIpadmanaMdI devasya mUrtiriyam 3 maMDalAcArya zrIdeveMdrakIrtiH... 4 ........ naMdI mUrtiH ...... paMcaparameSTIkI dhAtukI pratimA / " saM0 1513 varSe vaizAkha sudI 10 budhe zrImUlasaMghe AcArya zrIvidyAnaMda gurUpadezAta huvaDa jJAtIya do0 DuMgara bhA0 sonI devaladesutadozI zaMkhA bhAryA vAsudivI0kA bhAryA maTakkA tenedaM zrI jina vimbaM kAritA / " mUrtiH mUlanAyaka zrI AdinAthasvAmIkI pratimA mUlasaMghe saM0 1376 kI hai| vizeSa lekha par3hA nahIM jAtA / samyaka jJAnakA yaMtra / " saM0 1685 varSe mAgha sudI 5 zrImUlasaMghe kuMdakuMdAcAryanvaye zrIvAdIcandrastatpaTTe zrImahI caMdropadezAt siMghapurAvaMze saMghavI vallabhajI saM0 hIrajI jJAnaM praNamati / " For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zahara kA digdrshn| [ 45 cauviisii| " saM0 1544 varSe vaizAkha sudI 3 some zrImUlasaMghe bha0 zrIbhuvanakIrtisttapaTTe bha0 zrIjJAnabhUSaNagurUpadezAt haMbaDazAharAmAbhAryA karmI su0 karNAbhAryA hAsI suta manA ete nityaM praNamya zrImahAvIra jinam / ' pArzvanAthakI dhAtukI choTI pratimA / "saM0 1499 varSe vaizA vAda 5 guruvAre zrIkASThAsaMghagaNe huMbaDavAMzAyaM jagapAlabhAH sAMti tri / suta narapAlena zrIpArzvanAthavivaM karAri....." samyakjJAnakA yaMtra / / __ "saM0 1378 bhAdra0 sudI 12 sAdhu cAdAvodA praNamati nityam / " tIsarA di0 jaina maMdira gopIpurAmeM haiN| yahAMpara bhI bahuta pratibimba haiM adhikatara kASTAsaMghakI gaddIke bhaTTArakoMke dvArA pratiSThita haiN| isa maMdirameM saMskRta graMthoMkA prAcIna zAstra bhaMDAra hai, paraMtu bahuta hI avyavasthita sthitimeM par3A hai| bambaIke seTha DAhyAbhAI premacaMdakA prabaMdha hai| kheda hai ki ve inakI samhAla nahIM kraate| isa bhaMDArameM saMskRta-prAkRtake apUrva 2 hajAra Der3ha hajAra graMtha haiN| yahAMpara eka padmAvatI devIkA pratibimba hai usapara saMvat 1694 jeTha sudI 10 hai / pratiSThAkAraka bhaTTAraka kASThAsaMghI lakSmIsena haiN| isakI pratiSThA gurjaradeza sarata baMdara narasiMhapurA jJAtIya paMcalAlagotre zAha rAmajI bhAryA phavAI tayoH suta kalyANajI bhAryA gaurIne kii| For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 ] adhyAya dUsarA / eka paMcameru hai usake 1 lekhase isa tarapha honevAle kASThAsaMghI bhaTTArakoMke kramakA patA calatA hai / nakala lekha paMcamerU di0 jaina maMdira gopIpurA suurt| "saMvata 1747 zAke 1622 pramodanAma saMvatsare jyeSTa mAse kRSNapakSe sAtama budhavAsare naMdItaTagacche bhaTTAraka vidhagaNe bhaTTArakazrIrAmasenAnvaye tatpaTTe bhaTTAraka zrIvizAlakIrtti tatpaTTe bhaTTAraka zrIvizvasena tatpaTTe bhaTTArakazrI vidyAbhUSaNa tatpaTTe bhaTTAraka zrIbhUSaNa tatpaTTe bhaTTArakazrI caMdrakIrtti tatpaTTe bha0 zrI rAjakIrtti tatpaTTe bhaTTAraka paM0 lakSmIsenajI tatpaTTe bha0 zrI devendrabhUSaNa tatpaTTe bhaTTAraka zrI surendrakIrti pratiSThitaM / " yahAM dhAtukA eka ratnatrayakA pratibimba hai jisameM tIna kAyosarga pratimAeM eka sAtha aMkita hotI haiM usako idhara ratnatraya vi kahate haiM / isakA lekha yaha hai : ....... " saM0 1762 mAgha vadI 7 zukra zrIsUrata baMdare zrI caMdranAtha caityAlaye kASThAsaMghe narasiMhapurA jJAtIya kukAlolAnI saMghavI nAnA suta hIrajI tasya bhA0 trinIbAI to putrA sundaradAsajI hIrajI tathA trIkamajI hIrajI tathA hemajI hIrajI tathA vahana meghavAI tathA jaMgabAI pratiSThitaM" kASThAsaMgha jo nAma uparaka zilAlekha meM Aye haiM ve sarva nAma usa saMskRta gurvAvalI pAThameM hai jo 64 loloMkI hai tathA jo karamasadake usa saMskRta guTake meM hai jo surendrakIrti bhaTTAra For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana / [47 kane apane khAsa par3haneke liye saMvat 1743 caitra sudI 14 ravike dina zrIvandhapura ( yaha kauna nagara hai so isameM nahIM AyA ) ke zrIAdinAtha caityAlayameM likhavAyA thA / isa guTakeke dekhanese vidita hotA hai ye surendrakIrti vidvAn the kyoMki isameM prAkRta saMskRtakI nimna bhaktiyAM haiM-siddhabhakti, zrutajJAnabhakti, darzanabhakti, cAritrabhakti, vIrabhakti, 24 tIrthakarabhakti, cattyabhakti, vRhada svayaMbhU, paMcamahAgurubhakti, zAMtibhakti, 34 atizayabhakti, naMdIzvarabhakti, samAdhibhakti, yogabhakti, nirvANabhakti, ayyu AlocanAbhakti, vRhadAlocanAbhakti, inake sivAya tatvArtha sUtra, RSimaMDala, aSTAnhikA vInatI, ArAdhanapratibodha, gurvAvalI, vR.dIkSA vidhiya pratiSThA vidhi hai, yaha guTakA 279 patroMkA hai| isake 2 31 meM gurvAvalI hai| isake 19 zlokase kASTha * kA varNana isa bhAMti hai ki isa kASThAsaMghake 4 gaccha haiM-naMdIla, mAthura, bAgar3a aura laaddvaagdd'| so yahAM naMdItaTa gacchakI gurvAvalI kahI jAtI hai / so nIceke kramase nAma haiM1 arhadagalabhasUri 4 nAgasena - 7 nopasena 2 zrIpaMcaguru 5 siddhAntasena 8 rAmasena 3 gaMgasena 6 gopasena rAmasenake sambandhameM likhA hai ki inhoMne nArasiMha nAmakI jAti sthApita kii| ___ rAmasenoti viditaH pratibodhanapaMDitaH / sthApitA yena sajjAtinarisiMhAbhidhA bhuvi // 24 // isase patA calatA hai ki jo 84 jAtiyAM jainiyoMmeM prasiddha haiM ve prAyaH paMcama kAlake muni va bhaTTArakoMke dvArA kisI 2 khAsa For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ] adhyAya dUsarA / kAraNase sthApita kI gaI haiN| vaha kAraNa bhI bahuta karake yaha ho saktA hai ki jaba kisIne kisI ajaina samUhako eka sAtha jainI kiyA taba usakA eka khAsa nAma rakhake use eka jAti karAra de diyaa| 9 nAbhisena 28 merusena 45 suvarNakIrti 10 narendrasena 29 zubhaMkarasena 46 bhAnukIrti .. 11 vAsavasena 30 nayakIrti 47 kavibhUSaNa . 12 mahendrasena 31 caMdrasena 48 saMyamasena 13 Adityasena . 32 somakIrti 49 vikhyAtamUrti 14 sahasrakIrti 33 laghusahasra kIrti 50 laghu rAjakIrti 15 zrutakIrti 34 mahAkIrti yA 51 naMdakIrti 16 devakIrti mahAsena 52 cArukIrti 17 rAmasena 35 yazaHkoti 53 vizvasena (vAdi 18 vinayakIrti 36 guNakIrti prasiddha) 19 vAsavasena 37 padmakIrti 54 devabhUSaNa 20 mahAsena 38 bhuvanakIrti 55 lalitakIrti 21 meghasena 39 mallakIrti yA 56 zrutakIrti 22 suvarNasena vimalakIrti 57 jayakIrtadeva 23 vijayasena 40 madanakIrti 58 udayasena 24 hariSeNa 41 merukIrti 59 guNadevasUri 25 cAritrasena 42 guNasena 60 vizAlakIrti 26 vIrasena 43 sahasrakIrti 61 anaMtakIrti * 27 kulabhUSaNa 44 vijayasena 62 mahendrasena For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HIROIDIOHINiscalateral PRELILDENTDELDRENSEENET ROEN kAskiyadi kalavArako sureMdrakIrti bhaTTAraka-sUrata. saM0 1710. dekho pRSTha 52.) J. V.P. Surat. For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdrshn| [ 49 63 vinayakIrti 78 rAmasena 90 vimalasena 64 zrIjinasena 79 jayakIrti yA 91 vizAlakIrti ... (kavIzvara) dayAkIrti 92 nizvasena 65 sUryakIrti 80 rAjakIrti 93 vidyAbhUSaNa 66 vizvasena 81 kumArasena (saM0 160 4*) 67 zrIkIrti 82 padmakIrti 94 zrIbhUSaNa yA 68 cArusena 83 padmasena ratnabhUSaNa 69 zubhakIrti 84 bhuvanakIrti 95 caMdrakIrti yA 70 bhavakIrti (5 vikhyAtakIrti jayakIrti 71 bhavasena 72 lokakIrti 86 bhAvasena 96 rAjakIrti 97 lakSmIsena 74 vijayakIrti (sa0 1402) 98 indrabhUSaNa yA 75 kauvasena 88 lakSmIsena caMdrabhUSaNa 76 surasena 9 dharmasena (saM0 1708) 77 kumArasena (saM0 1547) 99 surendrakIrti isa saMskRta gurvAklImeM surendrakIrti taka nAma hai usakA saMvat gopIpurA maMdirake paMcameruke lekhake va isa guTakeke anusAra vi0 saM0 1743 aura 1747 hai / pratimAke zilAlekhameM vizAlakIrtise surendrakIrti taka jo nAma diye haiM ve barAbara milate haiN| isa guTakeke aMtameM alaga jo nAma ginAe haiM unameM kaI nAma vizeSaNake zAmila kiye gae haiM tathA surendrakIrtike Ageke cAra . * baDaudA maMdirake pratibimbake lekhase dekho, adhyAya 3 meN| 73 trailokyakIrti (7 ratnakIrti For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] adhyAya duusraa| vvvvv... bhaTTArakoMke aura nAma haiM-sakalakIrti, lakSmIsena, rAmasena aura ratnakIrti / Upara jo paTTAvalI dI hai vaha AgarA motIkaTarAke di0 jaina maMdirake sarasvatI bhaMDArake guTake naM0 139 se bhI milatI hai| . isI gopIpurAke maMdirameM dUsare merupara lekha hai| usameM kASThAsaMgha lAr3a vAgar3a gacchakA varNana hai aura bagheravAla jAti pratiSThAkAraka hai| isase mAlUma hotA hai ki vagheravAla loga kASThAsaMgha lAr3a vAgar3a gacchako mAnate haiM / jaba ki narasiMhapurA naMdItaTa gacchako mAnate haiN| gaupApurA maMdirakI eka cauvIsIparakA lekha / _ "saM0 1513 varSe vaizAkha sudI 10 bu0 AcArya zrI devendrakIrti ziSya zrIvidyAnaMdI devAdezAt kASTAsaMghe humaDa vaMze zreSTI kAnA bhAryA bAru suta sAjaNa bhAyo suhavade bhrAtA somasA bhAryA rahI bhAnara sIMgharAja bhAryA varamAde sAjaNa bhAryA adhana suta sadA } sIMdharAja suta vadA zre sAjaNe svazreyAya zrI jina viMba kArapitam / zrI ghoghA velAtaTa vAstavya zrI mUlasaMdhe ArjakA saMyama zrI zreyArtham / ' navApurA-mevADA maMdirakI prtimaaeN| mevAr3AkA, gujarAtIkA, copar3AkA, aise navApurAmeM 3 digambara jaina maMdira haiN| jisameM ciMtAmaNi pArzvanAthakA mevAr3A jAtikA maMdira prasiddha hai-isameM bhI kASThAsaMghI naMdItaTa gacchakI AmnAya hai yahAM jo mukhya zrIzItalanAthasvAmIkI pratimA abhI bhaure meM hai usapara yaha lekha hai| " svastizrI nRpa vikramAta 1812 mAgha sudI 5 gurau zrImada kASTA saMgha naMdItaTa gacche vidyA gurau zrIrAmasenAnvaye bhaTTAraka zrIlakSmIsenadevAstapaTTe bhaTTAraka zrI vijayakIrti vijayarAjye suratabaMdare vAstavya mevAr3A jJAtI laghu zAkhAyAMm sA sanAthA vizanadAsa suta For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana [51 viThalabhrAtA mUlajI ityAdi putra pautrAdiviha saha zrIsItalanAtha vimba nityaM praNamati " isa lekhameM lakSmIsenake bAda kaI nAma raha gae haiM-vijayakIrti suredrakIrtike ziSya the tathA zAyada inhIMkA nAma sakalakIrti hai jo guTake meM surendrakIrtike pIche hue likhe haiM athavA yaha dUsare ziSya hoM-kyoMki yaha bhI kiMbadantI kahI jAtI hai ki gopIpurAke bhaTTArakake do ziSya the--takarAra honese jo mUrkha thA usako lajjA AI vaha vidyA par3haneko karnATaka gayA aura khUba vidvAn hokara karamasadakI gaddIkA bhaTTAraka ho gayA aura sUrata AnekA vicAra kiyA, para gurubaMdhu jisase jhagar3A huA thA aura jo yahAM gopIpurAmeM bhaTTAraka thA usane sUratake nabAbase AjJA le lI ki narbadAke isa pAra usako utarane na diyA jAya / karamasadavAle bhaTTAraka sUratake liye ravAnA hue / bharuca yAne bhRgupura jaba Ae taba narbadA nadImeM naukAvAloMne utAranese inakAra kiyA taba maMtra ArAdhanakara setrajI vichA isa pAra Agae taba bharucake nabAbako naukAvAloMne khabara dii| nabAba AyA aura inakI vidyA dekhakara kSamA maaNgii| ye Age calakara bariyAva Ae aura tAptI nadI utaranA cAhI / yahAMpara bhI nAvikoMne inakAra kiyA taba phira Apane maMtra ArAdhA setraMjI vichA nadI pArakara bariyAvI bhAgalake dvArapara sUratameM aae| vahAM dvAra bandakara diye gae / taba phira maMtra ArAdha kara Apa AkAza mArgase usI sthAnapara Ae jahAM' para navApurAmeM yaha mevAr3AkA maMdira banA hai / sUratakA nabAba va zrAvaka Ae aura inakI vidyA dekhakara sabane kSamA maaNgii| taba For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] adhyAya duusraa| Apane vahIM yaha maMdira bNdhvaayaa| isase sApha pragaTa hai ki ye vijayakIrti haiM aura inake gurubhrAtA sakalakIrti haiN| donoMke gurusurendrakIrti haiM kyoMki isI bhauM rameM eka caraNapAdukA bhI hai jisapara yaha lekha hai " svasti zrI saM0 1812 mAgha sudI 5 gurau kASThA...saMghe.... ...............zrI vijayakIrti gurupadezAt surendrakIrti gurupAdukA nityaM praNamati tathA yaha pragaTa hai ki yaha surendrakIrti saM0 1790 taka rahe vijayakIrtine apane guruke smaraNameM yaha pAdukA sthApita karavAI. yaha bAta bhI sApha 2 pragaTa hai surendrakIrtikA citra usI samayakA khIMcA huA isa maMdirajImeM pAyA gayA hai jo pAThakoMke jJAna hetu yahAMpara pragaTa kiyA jAtA hai / isa maMdirakA prabandha vIsA mevAr3A bhagubhAI cunnIlAla kastUracaMda cokhAvAlA karate haiM / dasA mevAr3Ake pahale yahAM 108 ghara the paraMtu ve kanyAoMke lobhase vaiSNavoMse milaneke liye kaMThI bAMdhakara vaiSNava ho gae to bhI unameMse 8 va 10 gharavAle zrI. jinamaMdirajI darzanArtha abhI bhI Ate haiM / padmAvatIkI dhAtukI pratimA / "zrI mUlasaMghe pratijJA zrI zrI kAya munIMdra 1164 sazanIya saMvatsare putamaya bhavatu / ' dhAtukI prtimaa| "saM0 1497 mUlasaMghe zrIsakalakIrti hubaDa jJAtIya zAha karNA bhAyI bholI sutA somA bhAtrI bhodI bhAryA pAsI AdinAtha prnnmti|" For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana / [ 53. cauvIsI dhAtukI / " saM0 1490 varSe vai0 su0 9 sanau zrI mUlasaMghe naMdI saMghe balAtkAra gaNe sa0 gacche zrI kuM0 bha0 zrI padmanaMdI tatpaTTe zrI zrI zubhacaMdra tasya bhrAtA jagatraya vikhyAta muni zrI sakalakIrti upa'dezAt hubaDa jJAtIya ThA0 naravada bhAryA valA tayoH putrA ThA depAla arjuna bhImA kRpA cAsaNa cAMpA kAhvA zrI AdInAtha pratimeyaM / " padmAvatIkI dhAtukI pratimA / "saM0 1304 varSe caitra sudI 8 khau sUrata tIrthe vAstavya hubaDa byAnAM AlhA rAna ThakA jUrA gata segaNa rAjI dhAra prasAdI kartavyA / " pArzvanAthakI pratimA | "" " saM0 1380 varSe mahA sudI 12 khau zrImUla saMghe vyApreravAlAjvaye sAdhu ratana suta soyA bhAyI lakSmI praNami tam tat / copaDAkA maMdIrakI prAcIna pratimA / pArzvanAtha - saM0 1960 zrI mUlasaMghe bhaTTAraka zrI zubhacaMdra do0 siMgharAja | " padmAvatIkI pratimA - saM0 1235 kI hai / gujarAtI maMdirakI prAcIna pratimAeM | ratnatrayakI dhAtukI pratimA / " saM0 1518 varSe zrImUlasaMghe AcArya zrIvidyAnaMdI gurorupadezAt hubaDa vaMze do sAiyA bhAryA ahIvade tayoH putrAH huyA bimbabhaja Asa AvA praNamati / " cauvIsI dhAtukI / "saM0 1499 barSe vai0 vadI 2 some zrI mUlasaMghe sarasvatigacche For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ] adhyAya dUsarA / muni deveMdrakIrti taziSya zrI vidyAnaMdIdevA rupadezAt zrI hubaDa vaMza zAha khetA bhAryA rur3I tayoH putra zA rAjA bhAryA gaurI dvitIya gaNI tayoH tu0 adA vadA rAjA bhrAtrI rupANA bhAryA aNasu tayoM putrau sadA malIdAsa eteSAM madhye rAjA bhagnI rANI zreyA caturkizatikA kraapitaa|" pASANakI cauvIsI pratimA / "saMvata Z75 mAgha vadI 5 zrIdozI lADa hetra hulAkA mAnA dutIya prnnmNti|" yaha pratimA bahuta prAcIna mAlUma paDatI hai| saMvatakA nizcaya nahIM ho sakatA taMvatake aMka tInaThI haiM / dhAtukI pratimA / "saM0 1429 varSe zrImUlasaMdhe zrI sa0 gacche zrI vidyAnaMdI gurUpadezAt siMdhapurA jJAtiya zreSThI pAsA bhAryA aibhU putra dAmodara sAnavAla zrIpati zrI AdinAtha kArApitA / " AdinAtha svAmIkI dhAtukI pratimA / "saM0 1380 varSa vaizAkha sudI 12 sanau zrI pravarasena deva upadezena saM0 khaMDI bAlA deva sAkhe eSaja suta dhIjAsA mAkausA tatparidAraNa praNamati / " siddhayaMtra / "saM0 1504 varSe phAlguNa sudI 11 gurau zrI gAMdhAra velA kule zrI Adizvara jinAlaye zrI mUla saM0 ba0 sa0 gacche zrI ku0 zrI padmanaMdI devA tatpaTTe zrI sakalakIrti devA tatziSya zrI bhuvanakIrtidevana enedaM zrI siddha........zrI hamaDajJAtIya zrI sugrAma bhAryAhaNi jaMtra nityaM praNamati / " For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana / [ 55 naMdIzvarakI prAcIna pratimA / "zrI mUlasaMghe bhAratIya gacchAdhipa padmanaMdI ziSya zrI deveMdrakIrti nAmnA zrI vidyAnaMdI sacchaSyaH 2 zrI saMvata caturdaza khyAtai navatirnava saMjutA vaizAkha kRSNa pakSe ca dutIyApi zubhe dine yo madavikhyAtamate hubaDavaMze janAdhiravaMtaze suvIyamAla devA vijayadevI bhavejAyA putrAH ajani bhAryA khetodA dAkhyo dharaNi tale bhAryA hAMsaladevI tItaH jAtAH trayA sutA 4 prathama sAIyo jAtA lIlAde bhA0 guNavati bhAryA bhIma mujadoSAnA sad rAjau tatsutau jAtau dvitIyaH sahadevAkhyo bhAryA metta sutto subIra gaMgAde yA rAgI saMga tRtIyo nisAye tayoH putrauM 6 juThAnI bhAryA savIrA suta bhaktau de nercA ramyate madhye pApakarma kSayArtha zrIstrISThaM bimbaM haMsalAdaM amadAdA bhAryA hAsaMvade tayoH putrI amakasAtra praNamati / " isa maMdira meM sapheda pASANakI aura dhAtukI kaI kAyotsarga pratimAya haiM / jo atiprAcIna honeke kAraNa Upara ke lekha par3he nahIM jAte / aura bhI isa maMdira meM eka suvaNa akSaroMkA lAla kAgaz2oMpara likhA zrItattvArtha sUtra hai jisameM sunaharI syAhIse vyAkhyAna karate hue eka bhaTTArakakA citra hai aura usake cAroM ora cauvIsa tIrthaMkarakA citra hai / pAsa hI kucha zrotAgaNa bhI baiThe hue haiM / jo ki vi0 saM0 1526 meM mUlasaMghI bhaTTAraka zrI vidyAnaMdike upadezase zrI rAhulasyAnA .... vikaramINIsAne likhavAyA thA / siMhapurA jJAtikA varNana / sUratanagara meM jhAMpAbAjAra meM seTha prabhudAsa pAnAcaMdake yahAM eka caityAlaya hai vahAM eka padmAvatI devIkI mUrti hai jisapara yaha lekha hai" saM0 1722 jeTha sudI 2 mUlasaMdhe bhaTTAraka zrI merucaMda paTTe sAha For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 ] adhyAya dUsarA / zrI siMhapurAjJAtIya prema jIvA bhAI suta bhaTTAraka zrI mahAcaMdra ziSya tra0 jayasAgara praNamati " isa lekhameM siMhapurA jAtikA varNana AyA hai| isakI dantakathA sUrata meM yaha prasiddha hai ki isa siMhapurA jAtikA eka dIvAna dehalIkI saltanata meM thA / vahAM bAdazAhase kucha anabana honeke kAraNa vaha kuTumbasahita khaMbhAtake nabAbake yahAM Akara rhaa| phira surata, mahuA, vyArA tathA balasArameM rahA / sUrata jilemeM aba bhI isa jAtike 15 ghara haiM / mukhya seTha premacaMda haragovindabhAI devacaMda motIrUpAvAlA sUrata hai / parantu ve saba ghara narasiMhapurA jAti se sambandha karate haiN| kyoMki siMhapurA jAtike aura ghara idhara nahIM rhe| isa liye saMvat 1904 meM siMhapurA aura narasiMhapurA donoM jAtiyAM mila gaI / yahAM para yaha kaha denA ucita hogA ki samayasamayapara jaba jAtiyAM choTI raha gaI taba ve eka dUsare meM milatI bhI gaI haiM aisA pramANa milatA hai / aisI dazAmeM yadi digambara jaina dharma pAlanevAlI sarva zuddha bhinna 2 jAtiyAM paraspara khAnapAna aura beTI vyavahAra kareM to choTI jAtiyoM ke gharoMkA nAza na ho| aura kSetra vizAla hone se yogya sambandha pratyekako prApta ho jAve | isa samaya yahAM digambara jainiyoMmeM mukhya seTha kAlIdAsa vakhatacaMda haiM jo dazAhuMbar3a haiN| ye hI pAMca goToMke seTha kahalAte haiM / vIsAhumar3a maMtrezvara gotrI paropakAra - kAryyameM lIna seTha mUlacaMda kisa nadAsajI kApar3iyA haiM jo 'digambara jaina ' patrake sampAdaka 'jaina mitra' ke prakAzaka va 'jainavijaya' presake svAmI haiM - navApurAmeM ? jaina pAThazAlA va 1 phulakaura jaina kanyAzAlA hai / dharmazAlA caMdAvAr3I For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana / [ 57 hai, jahAM paradezI yAtrI Thaharate haiN| navApurAmeM phulavAr3I nAmaka dazA hu~bar3oMkI vAr3I bhI hai| Upara di0 jainiyoMkI kucha sthitikA jo varNana kiyA gayA hai usase pAThakoMko mAlUma hogA ki sUrata nagarameM di0 jaina samAjakA bahuta bar3A prabhAva thaa| vartamAnameM isa sUrata zaharakI cauhaddI isa prakAra hai-uttarameM vartamAnameM saratakI katAragAma, pUrvameM relavekI saDaka, dakSiNameM UdhanAke majUroMkI jamIna sthiti| tathA pazcimameM tAptI nadI hai| paune do mIla lambA sUrata zahara vasA hai| yahAM rezama kInakhAba aura jarIkA kAma acchA hotA hai / lakar3I, caMdana va hAthIdAMtapara sundara kar3hAvakA kAma hotA hai| gulAmabAvA mila, pIpalsa mila aura svadezI mila sUta aura kapar3e banAnekI hai| dezI kAgaz2a banAnekI jamU miyA kAgajIkI mila hai| isake sivAya kaI kAtaneke jIna va bAMdhaneke presa cAvalakI mile va varapha va soDAvATara banAneke kArakhAne haiN| mInAkArI va javAharAtakA jar3AvakAma bhI acchA hotA hai| sUratameM prasiddha muhalle isa bhAMti haiM1-begamapurA, bAdazAha auraMgajebakI bahana sUratameM rahI thI usake nAmase basA huA hai isameM navAvI mahala, svadezI mila dekhane yogya hai| 2-salAbatapurA, silAvatakhAne basAyA yahAM IkhadAva muhammadI bAga hai| For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58] adhyAya duusraa| 3-navApurA-yahAM jhAMpAbAjAra kApar3a bAjAra, di0 jaina maMdira, seTha mANikacaMdakI putrIke nAmase phulakaura kanyAzAlA va di0 jaina pAThazAlA hai| di0 jainiyoMkI vastI jyAdA hai| yahAM gokula aSTamIkA melA hotA hai / 4-iMdrapurA-iMdra nAmake anAvalA brAhmaNane bsaayaa| 5-rustamapurA-aMgrejoMke dalAla rustamajIne bsaayaa| yahAM rustama bAga, kabIrakA maMdira va mArakaTa hai| 6-sagarAmapurA-sivarAma nAmake anAvela brAhmaNane bsaayaa| yahAM navasArI bAz2Ara, va rokar3iyA hanumAna mazahura hai| tathA usIkA melA bharatA hai| 7-sAmapurA-sAmajI nAmake anAvela brAhmaNane bsaayaa| 8-rudrapurA-rudra nAmake anAvela brAhmaNane bsaayaa| 9-rahamatapurA-rahamatakhAne basAyA / 10-khaMDerAvapurA-isako khaMDerAva marAThAne bsaayaa| yahAM gaNapatI cauthakA melA bharatA hai / 11-nAnapurA-yahAMpara ghalaMdoM (purtagAloM)ne koThI kI thii| prasIddha sthAna-jahAMgIra baMdara yA valaMdA bandara, prinsesa bAga, korTa, jela, sArvajanika hAIskUla / 12-ghAstIpurA-suratake gayAsuddIna navAbake nAmase prasiddha hai| yahAM AramIniyana kabaristhAna hai| 13-saiyyadapurA-saiyyada edrusake nAmase / 14-rAmapurA-rAmabhAI nAmake brAhmaNane bsaayaa| yahAM ardesaraH For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana / [ 59 koTavAlakA baMgalA, anAthabAlAzrama, azaktAzrama, prasiddha sthAna hai| 15-rughanAthapurA-rughanAtha brAhmaNane basAyA / 16-haripurA-hari brAhmaNane bsaayaa| yahAM premacaMda rAyacaMda zve. __jaina kanyAzAlA, bhavAnI bar3a, cArakhAnAkA cakalA mazahUra hai| 17-mahIdharapurA-mahIdhara brAhmaNane basAyA / 18-haidarapurA-haidarakhAne bsaayaa| 19-maMcarapurA-maMcerajI pAsIMne bsaayaa| yahAM dillI darabAjA hai| 20 kanapITha-yahAM pahale anAjakA moTA bAjAra thA / aba bhI aneka dUkAne UMca kaumakI haiN| yahAM yUniyana hAIskUla,. beMka va lImar3A cauka mazahUra jagaha haiN| 21-rahiyA sonIkA phaliyA (kelApITha)-rahiyA sunArake nAmase mazahUra hai| UMca kauma rahate haiN| yahAM rAmajI, bAlAjI, aMbAjI Adike hiMdU maMdira prasiddha haiN| 22-vAr3I phaliyA-yahAM saMskRta pAThazAlA hai| 23--saMghAr3iyAvAr3a-yahAM gulAbadAsa bhAIdAsa kanyAzAlA hai / 24-gopIpurA-prasiddha gopIne basAyA / yahAM zve0 jainiyoMkI bahuta vastI hai| yahAM maganabhAI pratApacaMda phrI lAIbarI,. premacaMda rAyacaMda dharmazAlA,zve. jaina maMdiroM va goviMdanIkA maMdira prasiddha haiN| di0 jaina maMdirajI bhI hai| 25-khapATiyA cakalA-yahAM di0 jainiyoMkI vastI bhI hai| seTha mANikacaMdajIke gharAnekI caMdAvAr3I di. jaina dharmazAlA, 2 di0 jaina maMdira, rAyacaMda dIpacaMda kanyAzAlA, vanitAvizrAma For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya dUsarA / hai| 'jainavijaya ' presa tathA " di0 jaina ", 'jaina mitra' patroMkA daphtara hai| 26-kelApITha-yahAM kApar3a bAjAra, va moTA maMdira hai| 27-bhAgAtalAva-yahAM strI chokar3oMko aspatAla, pArekha hunnarazAlA, phiraMgIkA kabaristAna hai| 28-bar3ekhAMkA cakalA-yahA kAjIkI masajida va mInArA tathA pazu davAkhAnA hai| 29-AsurabegakA cakalA-yahA~ jUnA darvAra, mArakeTa va jaina pAThazAlA hai| . 30-cauka bAjAra-yahAM moTI aspatAla, vikToriyA bAga, suvA var3akhAnA, bambaI baiMka, kilA, gavarnameMTa hAIskUla, zve. jaina naginacaMda haoNla, hopapula, bakasIkA dariyA mahala prasiddha hai| zanivArakA hATakA melA bharatA hai| 31-mullAMcakalA-yahAM phrez2arakA dariyAmahala, myUnisipala hAla, aMgrejI koThI, mizana hAIskUla, ciMtAmaNi va pAtAlI haramAnake maMdira, pArasI Aphaineja, miraz2AsvAmIkI masIda, cur3agarakI mInAreM prasiddha haiN| 32-mAchalIpITha-yahAM DAkTara baharAmajIkA dharmAdA davAkhAnA hai| 33-rAnItalAva-gopIkI strI dvArA eka tAlAva banAyA gayA thA usase yaha nAma par3A hai| zaharameM myUnisipalaTIkI 29 zAlAe~ haiM jinameM 4 gujarAtI kanyAzAlA, 1 urdU kanyAzAlA, do atyaMna zAlA, cha: urdU zAlA, 16 bAlakoMkI gujarAtI zAlA haiM / isake sivAya tIna jainiyoMkI, do pArasiyoMkI va 4 mizanakI kanyAzAlAeM haiN| gujarAtI pAThazAlA For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta dezake sUrata zaharakA digdarzana / [61 3 mizanakI, 3 pArasiyoMkI, 1 jainoMkI hai / 4 phrI rAtrizAlAeM hai| eka saMskRta zAlA, 1 pArakha hunnarazAlA tathA 5-6 voharoMke madarase haiM / aMgrejI hAIskUla 4 haiM, miDalaskUla 3 haiM, pArsI lar3akiyoMkI eka iMgrejI skUla va mizana janAnAskUla va 1 phrI aMgrejI rAtrizAlA hai| yahAM phrI lAyabrerI 11 va 12 haiM jisameM jainiyoMkI maganabhAI pratApacaMda jaina lAyabrerI hai / eMdrusa lAyabrerI sabase bar3I hai| vartamAnameM sUrata zahara sAdhAraNa vyApArakA sthAna hai| pAThakoMko mAlUma honA cAhiye ki yahI vaha nagara hai jahAM isa pustakake caritranAyaka seTha mANikacandrajIne janma dhAraNa kiyA thA / jisa muhallemeM ukta seThakA janma huA thA usako aba khapATiyA cakalA kahate haiN| jisa sAdhAraNa makAnameM usa zarIrane mAtAke udarase avatAra liyA thA vaha makAna caMdAvAr3I dharmazAlAke. pAsa jaina maMdirake bagalameM eka maMjalakA choTAsA ghara hai jisakA aba bhI darzana hotA hai| pAThakoMke jJAnake liye hama usakA citra yahAMpara diye dete haiM jisase mAlUma hogA ki jisa AtmAne apane jIvanameM mahAparopakAra va apanI kIrti vistArI vaha puruSa eka bahuta hI sAdhAraNa sthitivAle gharameM janme the| jo apanI nimna dazAse Uparako car3hatA hai vahI puruSArtha aura puNyAtmA manuSya hai| jisane janma lekara apane vaMzakI unnati kI usIkA jInA saphala hai| jo yoMhI paidA hokara jItA hai vaha mareke samAna hai / kahA bhI hai. parivartini saMsAre mRtaH ko vA na jAyate / sa jAto yena jAtena yAti vaMzaH samunnatim / / . For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62] adhyAya tIsarA / adhyAya tiisraa| uccakulameM janma / janiyoMmeM eka prasiddha jAti huMbar3a hai jisakA mUla nivAsasthAna bAgar3a yA mevAr3a prAnta hai haMbaDa jAtikA varNana / vahAMse hI isa jAtike loga nikalakara ara anyasthAnoM meM phaile haiM / huMbar3a jAtimeM adhikatara digambarAmnAyake mAnanevAle va kucha zvetAmbarAmnAyI bhI haiM / isa jAtikI sthApanAkA kyA itihAsa hai usakA koI prAmANika patA nahIM calatA hai| to bhI isa sambandhameM bhAI javAharalAla gumAnajI vaidya paratApagar3ha rAjyane jo chAnavIna karake patA lagAyA hai va hameM eka nibandha diyA hai, usake AdhArapara yaha prakAzita kiyA jAtA hai ki yaha jainiyoMkI 84 jAtiyoMmeMse 55 vIM jAti hai / isako sthApita karanevAle vinayasena AcAryake ziSya kumArasena hue haiN| inhoMne sabat 800 ke anumAna bAgar3a dezameM isa jAtiko sthApita kiyA hai / isake pramANameM gumAnajIne vi0 saM0 909 meM zrIdevasenAcArya racita prAkRta darzanasArakI gAthAe~ dI haiM jo nimna prakAra haiM:gAthA-sirivIraseNasIso jiNaseNo sayalasacchaviNNANI / siripaumaNadipacchA causaMgasamuddharaNadhIro // 30 // bhAvArtha-zrIvIrasenake ziSya zrIjinasena sakala zAstroMke jJAtA aura zrIpadmanaMdike pIche cAroM saMghoMkI rakSAmeM dhIra hue // 30 // For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uccakula meM janma | gAthA - tassaya sIso guNavaM, guNabhaddo divaNANa paripuSNo / pakkhovavAsa maMDiya mahotaMvo bhAvaliMgo ya // 31 // bhAvArtha- unake ziSya guNavAna zrIguNabhadrajI hue jo divya jJAnase paripUrNa, pakSopavAsake kartA, mahAtapI aura bhAvaliMgI the // 31 // gAthA - teNa puNovi ya muccaM NeUNa muNissa viNayaseNassa / siddhaMtaM ghosittA sayaM gayaM saggaloyassa // 32 // bhAvArtha - inhoMne zrI vinakasena muniko siddhAMta zAstroMkA upadezadiyA / Apa svargaloka gae / [ 63 gAthA - AsI kumAraseNo Nadiyar3e viSayaseNa dirakayao / saNAsa bhaMjaNeNa ye agahiya puNa dirakao jAo // 33 // bhAvArtha - vinayasenakA ziSya kumArasena nadIyar3a grAmameM huA usane sanyAsa yA samAdhimaraNako bhaMga kiyA phirase dIkSA dI so grahaNa na kI // 33 // gAthA - parivajjaUNa picchaM camaraM NoUNa mohaka lideNa / ummegaM saMkaliyaM vAgar3a bisaesu savrvvasu // 34 // bhAvArtha - usane morakI pachI chor3akara camarIkI pIchI grahaNa kI tathA mohake vazameM hokara sarva hI bAgar3a dezameM prAcIna mArgase rahita unmArgakI pravRtti kI / gAthA - icchINaM puNa dikkhA khullaya loyas vIra cIrayattaM / kakkasakesaggahaNaM chaThThe ca guNaidaM NAma // 35 // bhAvArtha - strIko punaH dIkSA, kSullakoM ko vIracaryyA, camake karkasa kezoMkA grahaNa batAyA va chaThe guNasthAnakA viparIta svarUpa kahA // 35 // For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvvvvwww 64 ] adhyAya tIsarA / gAthA-Ayama saccha purANaM pAyacchittaM ca aNNahA kiMpi / viraittA micchattaM paviDiyaM mUr3ha loesu // 36 // bhAvArtha-Agama zAstra purANa va prAyazcittako aura prakAra kahA / isa taraha mUr3ha logoMmeM mithyA pravRtti calAI // 36 / / gAthA-so savaNa saMghavajjho kumAraseNo hu samayamicchatto / cattovasamA rUdho kaho saMghaM parUvedi // 37 // bhAvArtha-so muni saMghase bAhara kumArasenane AgamameM mithyAta va upazamabhAvarahita raudra hokara kASThAsaMghakI pravRtti kI // 37 // gAthA-sattasae tevaNNe vikkamarAyassa maraNa pattassa / NaMdiyaDe varagAme kaTho saMgho muNeyavve // 38 // bhAvArtha-vikramarAjAkI mRtyuke 793 varSa bAda naMdItaTa grAmameM kASThasaMgha huA aisA jAnanA caahiye| bAgar3a dezameM kASThasaMghakI pravRtti adhika hai aura bAgar3akI tIna jAtiyAM arthAt nAgadA, narasiMhapurA aura hubar3a kASThasaMbake nAmase bolI jAtI haiN| hubar3oMmeM jo mUlasaMdhI haiM ve bahuta thor3e haiN| bAgar3a dezameM naMdItaTa koI grAma aba nahIM hai parantu mAlUma hotA hai ki naMdipar3akA apabhraza nAgaDhUda huA aura vaha kAlAntarameM nAgadA huaa| 84 jAtiyoMke silasile meM 54 vIM jAti nAgadUha (nAgadA) hai| jo loga naMdItaTake nivAsI the vaha nAgadA jAti huI tathA isI mevAr3a vAgar3ameM narasiMhapura paTTana hai vahAMke nivAsI narasIMhapurA jAti kahalAI / zeSa jo loga kumArasenake ziSya hue ve humar3a khlaae| kAlAMtarameM koI mUlasaMghako mAnane lge| kASThAsaMghakI utpatti lohAcAryajIse bhI kahI jAtI hai| aisA For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kula meM janma | [ 65 mAlUma hotA hai ki agroheke agravAloMko jainI karate hue jo saMgha sthApita kiyA vaha unake samaya meM kASThAsaMgha kahalAyA / idhara vAgar3a mevAr3adeza meM kumArasenane mUlasaMghase kucha anamilatI pravRtti calAI isase yaha bhI kASThAsaMgha kahalAyA / zvetAmbarI logoM meM 'huvala vArNakasya AsIso' nAmakI eka pustaka hai usameM hUmaDoM kI utpattimeM yaha lekha hai ki - mAr3avagar3ha deza mAlavA meM eka bhaTTAraka vijayasenasari the unhoMne apane ziSya dhanezvarasUri ko apanI vRddhAvasthA jAna AcAryapada diyA / eka dina dhanezvarasUri sabhAko vyAkhyAna de rahe the, taba unake guru Ae / kathA - rasa meM lIna honeke kAraNa gurUko AyA na jAna kisIne vinaya na kI jisase vijayasenakA citta khedina huA so eka dina dhanezvarako bAhara ravAnA kara diyA / dhanezvarasUrI siddhapUra pATana pahuMce vahAM camatkAra dikhA kara bhUpatisiMha Adi 18000 kSatriyoM ko senA meM le jAkara saMvata 820 meM zrAvaka banAye aura usa jAtikI nAma huMbala rakkhA isa ahaMkArase ki maiMne apane upadeza se jainI kiyA / yaha nAma bigaDakara hUmaDa ho gayA / yaha yathana isa kAraNa ThIka nahIM jacatA hai ki vijayasena nAma zvetAmbara AcAryakA na hokara digambara AcAryakA honA cAhiye kyoMki senagaNa digambariyoM meM hai / yaha vijayasena nahIM kintu vinayasena haiM, jinake ziSya kumArasenane humar3a jJAti sthApita kI / saM0 820 va 783 karIba 2 milate hue haiM / dhanezvarasUri bir3Alasenake ziSya nahIM hue kintu yaha vallabhIpurameM hue, vahA~ zilAditya rAjAkI preraNAse sezruMjaya mAhAtmya racA hai tathA inakA For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ] adhyAya tiisraa| kAla bhI bhinna 2 hai| isa imaDa jAtikA mukhya sthAna bAgaDa dezameM honese tathA vahA~ usa jAtike adhika digambarAmnAyI prApta honese yaha bAta adhikatara dhyAnameM jamatI hai ki kumArasenane humar3a jJAtikI sthApanA kI ho / humar3a jAtikI sthApanAke sambandhameM itanA hI likhakara yaha kahanA par3atA hai ki yaha jAti bhI bahuta ucca aura pravINa huI hai / isa imar3a jAtike aMdara 20 gotra kahe jAte haiM parantu 18 ke nAma pracalita haiM vaha isa prakAra haiM hamaDake 18 gotr| 1 kheraju . 7 bhadrezvara 13 somezvara 2 kamalezvara 8 gaMgezvara 14 rAjIvAno 3 kAkaDezvaraM 9 vizvezvara 15 lalitezvara 4 uttarezvara 10 saMkhezvara 16 kAsavezvara 5 maMtrezvara 11 AMbezvara 17 buddhezvara 6 bhImezvara 12 cAcanezvara 18 saMghezvara ye nAma kaise prasiddha hue isakA hamAre pAsa koI itihAsa nahIM hai| humar3a jAtimeM do bheda pAe jAte haiM-eka vIsA hUmaDa, dUsare dasA hmdd| ye do bhinna bheda kaise hue isakA bhI koI vizvAsa yogya itihAsa nahIM milatA hai| paraMtu yaha donoMhI bhedake loga bahuta adhika saMkhyAmeM milate haiM, kahIM 2 vIsoMse dasA humaDa bahuta jyAdA haiN| tathA donoMhI bhedake logoMke banavAe hue va pratiSThA karAe hue jina maMdira pAe jAte haiM va donoMhI samAna bhAvase zrIjina pratibimboMkI prachAla va pUjana karate haiN| isa sambandha meM eka dUsarese koI For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kulameM janma / [67 ghRNA nahIM hai| ina donoM bhedoMmeM khAnapAna bhI sarva tarahase hotA hai| pharka kevala paraspara lagna na honekA hai| bar3audhAmeM vAr3I muhalleke digambara jaina maMdirake pratibimboMse patA lagatA hai ki saMvata 1604 meM kASThAsaMdhI bhaTTAraka vidyAbhUSaNake upadezase huMbar3a jJAtIya anaMtamatIne zrI pArzvanAtha svAmIkI pratiSThA karAI / lekha yaha hai "saM0 1604 varSe vaizAkha vadI 11 zukre kASThAsaMghe naMdItaTa gacche vidyAgaNe bhaTTAraka zrI rAmasenAnvaye bha0 zrI vizAlakIrti tatpaTTe bhaTTAraka zrI vizvasena tatpaTTe bha0 zrI vidyAbhUSaNena pratiSThitaM-hUMbaDa jJAtIya gRhIta dIkSA bAI anaMtamatI nityaM praNamati / dUsare bhI isI maMdirakI eka pratimAke lekhase kASThAsaMdhI hUMbar3a jJAtikA patA lagatA hai| lekha yaha hai:___ "saM0 1686 varSe caitra vadI 3 bhaume bha0 zrI ratrabhUSaNa bha0 jayakIrti hUMbar3a jJAtIya....pArzvanAthaM praNamati" isa lekhake yaha bhaTTAraka kASThAsaMdhI haiM isake pramANameM eka isI maMdirakI dUsarI pratimAkA lekha hai "zrI kASThAsaMghe saM0 1686...bha....bhUSaNa bha0 jayakIrti narasiMhapurA jJAtIya..." isa lekhase narasiMhapurA jAtikA kASThAsaMghI honA bhI siddha hotA hai| narasiMhapurA jAtike kASThAsaMghI honeke pramANameM isI maMdirakI eka aura pratimAkA yaha lekha haiM " saMvata 1658 mA. su. 5 di0 zrI kASThAsaMghe bha0 zrI vizvabhUSaNa gurUpadezAt narasiMhapurA jJAtIya bhAlaNa hor3A gotre sA siMhade bhA0 brahmayojitA...." For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68] adhyAya tIsarA / humaDa jJAtikA mukhya kendrasthAna paratAbagar3he rAjya hai, usameM paratAbagaDhake isa jAtike bahuta pratiSThita divAna Adi ho ___ gae haiM va aba bhI kaI ucca rAjya karmacArI huumdd| haiM / paratAvagar3ha zaharase 8 mIla devagaDha eka purAnI vastI hai| isako bIkAjI mahArAjane saM0 1610 meM basAyA thaa| kaI pIr3hiyoMtaka yaha bar3AbhArI nagara rahA thA jisakA pramANa yaha hai ki yahA~ amRtasAgara, kesaravilAsa, paratApavAvar3I Adi kaI manohara vApikAeM haiM va purAne makAna hai| yahA~ digambara jainiyoMkA eka bar3A AlIzAna maMdira hai jisakI pratiSThA saM0 1774 meM huI thIM usa samaya humar3oMke yahAM 800 ghara the| isa maMdirake mUlanAyaka zrI mallinAtha svAmI hai| maMdirake pratiSThAkAraka varSAvata riSabhadAsake putra varddhamAnajI humar3a hue hai / yahA~ eka zilAlekha hai usase patA lagatA haiM ki mUlasaMvI bhaTTAraka ratnacaMdrake upadezase humar3a jJAtIya maMtrezvara gotradhArI saMghavI varSAvatake putra varddhamAna AdikoMne pratiSThA kraaii| hamAre caritranAyakakA janma jisa maMtrazvara gotrameM huA hai usI meM yaha varSAMvatanI bhI the| sArAMza nakala lekha / "U. svasti.. vikramAditya samayAtIta saM0 1774 varSe zAke 1639 pravartamAne mAha sudI 13 ravi zrI devagar3ha nagara mahArAjAdhirAja mahArAvata zrI pRthavIsiMhajI vijayI rAjye kuMvara zrI pahAr3asiMgha virAjamAne zrI mUlasaMdhe balAtkAragaNe zrI kuMda0 bha0 zrIratnacaMdra ta. bha0 zrI harSacaMda ta0 bha0 zrIzubhacaMdra ta0 bha0 zrI amaracaMdra ta. bha0 zrI ratnacaMdra gurUpadezAt zrImat hUMbaDa jJAtIya maMtrIzvara gotre For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kulameM janma / [69 saMghavI barSAvata bhAryA nAnI rukSmaNI tayoH putra saM0 varddhamAna bhrAtA udaibhANa sAha iMdara khemajIsA caMdramAnajI goviMdajI vallamajI, zrI mallinAthaprAsAda pratiSThA mahAmahotsavaiH saha karAvitA / barddhamAnajIke vaMzameM kizanajI abase 25 varSa pahale ho gae haiM unake do mahala aba bhI yahA~ maujUda haiM ekameM rAjyakA DaoNkTara rahatA hai| isa bar3e maMdirajImeM eka vedI zrI AdinAtha svAmIkI haiM isakI pratiSThA hUMbaDa jJAtIya agastya gotre pAr3aliyA dhArI zAhajI raghunAthajIne saM0 1838meM karAI thI usa samaya yahA sAmaMtasiMhajIkA rAjya thaa| inake vaMzameM zAha hIrAlAla jAgIradAra aba bhI maujUda haiN| isI bar3e maMdirajImeM eka sahasrakUTa caityAlaya hai jisakI pratiSThA pAr3aliyA gotra dhArI phaujake kAmadAra rAghojI vakhsIne karAI thii| inake vaMzameM aba rAmalAla phUlacaMda bambaImeM eka dhanika va pratiSThita vyApArI hai / devagar3hameM humar3a jainiyoMkA itanA jora thA ki rAjyakI orase yaha AjJA ho gaI thI "ki digambariyoMke 10 dina dazalAkSaNI va zvetAmbariyoMke ( dina paryasana va sAlameM 24 caudasa, 24 AThama va varSake pahale dItavArake dIna koI pazughAta na kare, na madirA becI jAya / " isa bhAvArthakA zilA lekha saM0 1774 vaisAkha sudI 13 kA zrIpRthvIsiMhajI mahArAjakA devagar3hake khAsa cauka bAjAra meM aba bhI lagA huA hai| ___ aba yahA~ digambara humaDoMke kevala 9 ghara raha gae haiM kyoMki aba isakI vasatI ujAr3a hai| eka grAmake samAna hai| manuSya saMkhyA 20 hai / mukhiyA bhAI kAnajI kUnpA, maganalAla gAMdhI, gebIlAla dosI aura barddhamAna khAparA hai| For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 ] adhyAya tIsarA / paratAbagar3ha zaharameM 8500 kula vastI hai / jisameM 1500 jainI haiM inameM 1000 diga0, 300 zve0, aura 200 sthAnakavAsI haiM / ina digambariyoMmeM thoDese narasiMhapurA jAtike haiM jinakA 1 jUdA maMdira hai zeSa sarva hUmar3a haiN| inake 3 maMdira bar3e 2 AlIzAna aura sundara haiN| pAiliyA gotradhArI saMvat 1700ke anumAna jIvarAjajI kAmadAra bar3e prasiddha hue unake bAda kramase barduvAnajI, sUrajI, lAnanI, kapUrajI, zivajI, navalacaMdajI, jodhakaraNajI pradhAna padadhArI hue unake putra kAnanI paratAbagar3ha rAjyakI orase jodhapurameM vakIla haiN| jodhakaraNajIke bar3e bhAI jodharAjanI bhI pradhAna hue, unake pote eka munnAlAla hai jo vartamAna mahArAja kuMvarake prAiveda sekreTarI haiN| dUsare pannAlAlajI hai jo maMgarA jile meM hAkima raha cuke haiN| isI gotrameM sakhArAmajI pradhAna hue haiM inakI santAna zAhanI campAlAla haiM jo jAtimeM mukhiyA va kauMsilameM kAma karate haiN| isI gotrameM lAlajI pradhAna hue haiM unake vaMzameM zAhajI ratnalAla aba maujUda haiM yaha gommaTasAra samayasAra Adi jaina zAstroMke acche maramI haiN| hamar3a jJAtikI talATI ar3akameM zAha jar3AvacaMdajI pradhAna hue haiM inhIMke vaMzameM paMDita kizanalAla eka acche jaina vidvAna the jo hAlahImeM svarga padhAre haiN| baMDI ar3akameM zAhajI zaMkaralAlanI pradhAna hogae haiM jinake vaMzameM pannAlAlajI Adi rAjyameM heDaklarka haiN| " zrI giranArajI tIrthameM digambara jainiyoMke prabhAvako vistAranevAle bar3I kastUracaMdajI emar3a yahIM ho gae haiN| yaha dhanADhya, dharmAtmA va zAstroMke jJAtA bhI the / dharmase atyanta prema karate the| prasiddha For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kulameM janma / [71 jaina vidvAna bhAgacaMdajIkI saMgati va vaiyyAvRttise Apako bahuta lAbha hotA thaa| inake vaMzameM baMDI mannAlAla aura hIrAlAla vidyamAna hai| saM0 1912 meM seTha lAlajI baMDIke khAnadAnake loga seTha kastUracaMdajI hIrAlAlajI Adine giranAra tIrthake maMdiroMkA jIrNAddhAra karAyA tathA eka navIna maMdirakI sthApanAkara usakI pratiSThA saM0 1915 meM kraaii| isa samaya paratAbagar3hameM ghIyAvAlA, ratanalAlajI juvA aura sAha kastUracaMdajI talATI humaDoMmeM mukhiyA haiN| hUmar3a jAtike loka bAgar3ase nikalakara kucha mAlavAmeM va kucha bambaI, zolApura aura gujarAtameM Akara base haiN| . zolApurake imar3oMne aizvaryameM vizeSa unnati kI hai| vahA~ke prasiddha seTha harIbhAI devakaraNane zrI mAMgIzolApurameM hamar3oMkA tuMgI, sammeda zikhara, pAlItAnA Adi tIrtho prabhAva / para maMdira jIrNoddhAre va dharmazAlA AdimeM bahuta dravya kharca kiyA hai tathA pratyeka dharmakAryameM dAnArtha agramAmI rahate haiN| inake vaMzake seTha vAlacaMda, hIrAcaMda aura phUlacaMda tInoM bhAI udAracitta haiN| isI tarahaM seTha rAvajI nAnacaMda, seTha hIrAcaMda amIcaMda, seTha sakhArAma va hIrAcaMda nemacaMda, seTha nAthA raMgajI gAMdhI hai| inhoMne bhI zrI gajapaMthA, tAraMgA, giranAra, pAvAgar3ha Adi tIrthoM para zrI jina maMdira nirmApaNa AdimeM bahuta dravya kharca kiyA hai / seTha hIrAcaMda nemacaMda vidvAna aura zAstrake maramI tathA jaina jAtike utthAnameM mukhya bhAga lenevAle haiM / seTha nAthA raMgaMnI vidyAdAna va zAstra pracArameM ati premI haiN| Apake vaMzake seTha For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] adhyAya tasirA | gaMgArAma, rAmacaMdrajI Adine zolApura meM eka digambara jaina borDiMga sthApita kiyA hai / sarva hUmar3oM kI ora se zolApura meM caturvidha dAnazAlA anumAna 40000) ke vyAjase va 50000) ke vyAjase ailaka pannAlAla di0 jaina pAThazAlA hai / zrAvikAzAlA bhI hai jisakI samhAla zrImatI kaMkubAI suputrI seTha hIrAcaMda nemacaMda karatI hai Apako dhArmika graMthoMkA acchA marma hai / zolApura ke seThoMne san 1895 taka kahA~ 2 pratiSThA karAI usakA varNana / siddhakSetra 1 sammeda zikhara 2 caMpApurI 3 pAvApurI 4 giranAra 5 pAlItAnA 6 mAMgItuMgI 7 gajapaMtha 8 tAraMgA 9 kuMthalagiri 10 siddhavarakUTa 11 pAvAgar3ha sAla pratiSThA karAnevAloMke nAma 1938 padamasI nihAlacaMda tathA nAnacaMda khemacaMda 1933 motIcaMda premacaMda tathA jotIcaMda nemacaMda | 1950 rAmacaMda sAMkalA / 1926 khemacaMda ugaracaMda, padamasI nihAlacaMda tathA nemacaMda nihAlacaMda | 1951 harIbhAI devakaraNa tathA motIcaMda paramacaMda / 1916 pAnAcaMda jotIcaMda tathA harIbhAI devakaraNa / 1944 vastA khuzAla / 1923 haricaMda, motIcaMda, abhecaMda, jotIcaMda paramacaMda | 1947 haribhAI devakaraNa, padamasI nihAlacaMda 1951 malukacaMda gaNeza / 1943 gautamacaMda nemacaMda | For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kulameM janma / [73 phalaTanake emaDoMmeM seTha hIrAcaMda amulaka eka vairAgI dharmajJAtA, ___ zraddhAlu mahAtmA ho gae haiM jinake race hue phalaTanameM hamaDoMkI bhajanoMkA bahuta pracAra haiN| isI phalaTanake nivAsI mhimaa| hamar3a jAtimeM utpanna bAla brahmacArI bAbA dulI caMdajI haiM jinakI aba 100 varSakI Ayu hai jinhoMne Ajanma jinavANIkI sevA kI hai| jaipurake terApaMthI bar3e maMdira meM eka bahuta bar3A darzanIya sarasvatI bhaMDAra ekatra kiyA hai bahutase graMthoMkI vidvAnoMse bhASA karAI hai va apane hAthase nakala kI hai| Apa dinabhara aba bhI zAstroMko va kisI racanAko likhA hI karate haiN| bahutase maMdiroMkI pratiSThA karAI haiN| Apa maMtrazAstrake bhI maramI haiN| gujarAtameM hUmar3oMkA adhika jora IDara tathA suratameM hai / bAgar3ameM vAMsavADAke rAyabahAdura seTha caMpAlAla vijayacaMdajI prasiddha, * rAjyamAnya aura dhanADhya haiN| bAgar3a dezavAleM hUmar3eM bhI bahuta prasiddha ho gae haiN| zrI dhuleva kezariyAjImeM prAyaH bahutasI di0 bAgaDa dezameM hmdd'| jaina pratimAoMke pratiSThAkAraka ye loga hue haiN| zrI RSabhadevake bar3e maMdirajIke cAroM ora eka bar3A bhArI UMcA kaMgUnedAra koTa hai usako sAgavAr3A nivAsI imar3a jJAtIya kamalezvara gotrIya di0 jainI seTha dhanajI karaNajIne saMvata 1863meM banavAyA hai aisA khAparake zilA lekhase pragaTa hai ( dekho nakala zilA lekha di0 jaina DAirekTarI chapI san 1914 saphA 473) / bAgar3a dezake eka dUsare kamalezvara gotrIya hUmar3a dvArA saMvata For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] adhyAya tasirA / 1734kI pratiSThita pratimA zrI sejaya pAlItAnAke usa digaMbara jaina choTe maMdirameM hai jo pahADapara hai va jisako aba zvetAmbariyoMne apane kavajemeM kara liyA hai usake zilA lekhakI nakala yaha hai ___ " saM0 1734 varSe mUlasaMdhe sarasvati gacche balAtkAra gaNe zrI kuMdakuMdAcAryAmnAye bhaTTAraka sakalakIrti tatpa? zrI padmanandI * tatpa? bha0 zrI devendrakIrti tatpaTTe bha0 zrI kSemakIrti zuddhAmnAye vAgaDadeza zItalavAr3A nagare hUmar3a jJAtIya laghasIravAyA kamalezvara-gotre dozI zrI sUradAsa tathA sUramada tayoH putra dosI sAMgItA saratANa detayoH putrIH .... ............... (di. jaina DAi0 saphA 800) yaha bhaTTAraka IDara gAdIke mAlUma hote haiN| IDara gAdIke bhaTTA- . rakoMkI nAmAvalI dvitIya adhyAyameM dI haiM usake anusAra padmanaMdIse kSemakIrti taka tInoM nAma milate haiN| sakalakIrtike pIche rAmakIrti taka nAma isa lekhameM nahIM haiN| kezariyAjI yA RSabhadevajIkA jo maMdira ghuleva jilA udayapurameM hai usameM bar3e maMdirake cAroM ora jo dAlAnoMmeM vediyA haiM unameM digambara jaina mUrtiyAM bhaTTArakoM dvArA pratiSThita haiM-inake kucha saMvata va bhaTTArakake nAma isa bhAMti haiM saM0 pratiSThAkAraka bhaTTAraka saM0 pratiSThAkAraka bhaTTAraka 1746 kSemakIrti 1734 yazakIrti 1773 devendrakIrti 1764 tribhuvanakIrti 1753 surendrakIrti 1754-surendrakIrti-yaha pratimA zrI RSabhadevakI zyAma varNa hai| isa para jo lekha hai usase pragaTa hai ki dhulevake surendrakIrti bhaTTAraka dvArA hamaDa jJAtIya seTha kAnajIkI bhAryAne pratiSThA kraaii| . 1746-zrI zAMtinAtha svAmIkI-isameM jo lekha hai usameM For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kulameM janma / [ 75 mUlasaMgha sarasvatI gaccha sakalakirti, devendrakIrti, paTTe zrI.... kIrtidvArA sUratavAsI hUmaDa jJAtIya vimaladAsa mANakajI nemidAsa Adi pratiSThA karAI / isase bhI suratake hamar3oM kI dhanADhyatA va dharmajJatA jhalakatI hai| 1764 sumatikIrti 1768 - zrI vAsupUjyasvAmIkI - isakI pratiSThA bhaTTAraka narendrakIrti dvArA mahuA vAsI hUmaDa jAtIya sAha dAdA nAnajIne karAI / gujarAta dezake zrI tAraMgAjI siddhakSetrapara eka cAMda sUrajakI dehalI hai usake bhItara jo zilA lekha hai usase vidita hotA hai ki use digambara jaina hUmar3a jJAtIya gAMdhI narapati Adine banavAyA thaa| jIrNoddhAra karAyA thaa| usa lekhakI nakala jo par3hI gaI aura jainamitra tA0 21 nava0 1907 meM chapI hai so yaha haiM: " saMvata 1625 varSe pauSa vadI 5 zukle zrI mUlasaMdhe sarasvatI gacche balAtkAra gaNe AcArya kundakundAcArya bhaTTAraka zrI zubhacaMdrastatpaTTe bhaTTAraka zrI sumatikarti gurUpadezAt .... hUmar3a jJAtIya gAMdhI narapati bhAryA...... hUmar3oMkI vastI | hUr3oMkI vastI arthAt manuSyasaMkhyA digambara jaina DAirekTarI chapI san 1914 ke anusAra ( dekho saphA 1420 ) isa bhAMti hai / baMgAla madhya | rAjapUtAnA gujarAta aura kula vIsA hUmaDa vihAra pradeza aura mAlavA bambaI AhAtA X x 846 1709 dasA hUDa 3 45 45 | 10639 10639 | 7392 2,566 | 18079 kula 20634 For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ammmmmmmm adhyAya tIsarA / vIsA hUmar3oMkI vigata / rAjapUtAnA va mAlavAmeM 846 nIce bhAMti hai (dekho DAirekTarI saphA 1361)grAma saMkhyA grAma saMkhyA grAma saMkhyA ujjaina 7 jhAlarApATana 9. bhIDara udayapura 130 DuMgarapura 46 madasaura kurAvar3a 12 dhariyAbAda 14 / ratalAma salaMbara khAnapura sAgavAr3A khemarA 65 dhuleba 46 / selAnA 7 galiyAkoTa 12 paratAvagar3ha 248 jAvada 32 bhAnapura 22 kula 846 gujarAta va bambaIke AhAtemeM 1709 kI vigata / ( dekho saphA 1379-1380) grAma saMkhyA grAma saMkhyA grAma saMkhyA AsU 7 kuMbhAragAMva 7 ghoDegAMva indApura 2 kurabAnI 13 ciMcolI 13 IDara 50 kuravalI 40 jiMtI umarar3a 2 keDagAMva 6 TeMbhuraNI aMturaNe 60 korAle 11 tikhaMDI 12 kaDiyAdarA 50 khaTAva 18 dahIgAMva karamAlA 64 khaMDAlI 8 devaragaNUra 13 kalaMba 16 ghADagyAcIvAr3I 1 nAtepute 111 x oc x oc For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WVvvv ucca kulameM janma / [77 grAma saMkhyA grAma saMkhyA grAma saMkhyA nAMdala 6 bibI 4 loNanda 15 nAnnaja 26 budha 1 vAkharI 22 nigaDI 4 bhoragAMva 29 vAgholI palasamaMDala 13 bhAMburDI 16 viDaNI pADalI 1 bhaDa 4 vihAla piMpalAcIvADI 5 bhoDyAMcI vADI 7 vijApura 32. piMpoDe 1 mhasavaDa 100 vITa pirale 9 magarAce liMbagAMva 2 velApura purandAvaDe 21 mahImAnagaDha 39 zirasaNaM 6 punA 10 mAMDave 18 zolApUra 5 paMDharapura 6 mADhe 25 sAMgavI phaDatarI 1 mAlakhAMbI 7 siddhezvara karolI 40 phalaTaNa 175 meDada 18 sipure 3 phoMDazirasa 28 laula 10 hAturane 11 baMbaI 150 lavaMga 13 hiMgaNagAMva 7 bArAmatI 10 lAsurNe 40 vidhavana 13 limbajhAgara 6 mIjAna 1709 noTa-sUratameM vIsA hUmaDakI 50 kI saMkhyA hai yaha DAiraikaTarImeM likhanekA chUTa gayA hai / vigata dasA huumdd'| baMgAlaAhAtA-sammedazikharameM 3 (saphA 1372 / / 0 Mirror For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78] adhyAya tIsarA / madhyapradeza / saphA 1322 burahAnapura 33, mUrtijApura 7, sAvaragAMva 5-mIjAna 45 rAjapUtAnA mAlavA (saphA 1359) grAma saMkhyA grAma saMkhyA grAma saMkhyA AMjano 160 khoDana 25 juhAvA 12 ANoda 275 gar3hA 50 jeThAnA / AMtarI 35 gar3hI 150 jhADola 20 Arona 49 ganoDA 45 jhAbuA udayapura 40 . galiyAkoTa 200 ThAkaraNA oganA 80 gAMThola 600 DaDUkA 155 ovarI 101 gAmaDA 3 DuMgarapura 150 kacanAra 105 DhAlavADA 6 kanejarA 150 guvADI 15 talavADA 300 kuAM 50 goranA 40 tejapura kulayArI 22 gaMgAdhAra 1 thAMdalA kuvAlA 16 ghATAgAMva 20 thobAvANA 15 kuzalagar3ha 425 ghATola 340 daDUkA 150 kokApura / 25 cItarI 60 dIvar3A 12 23 chAnI 200 devagar3ha 102 javAsa 30 devala khamarA 140 jADola 7 dhariyAbAda 270 khAkaDa 11 dhuleva (rukhabadeva) 4 khUTA 36 jAvarA 5 naravArI 186 gAvaDI 20 koThaDA koTharI jAvada For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kulameM jnn| [ 79 paratApura 350 grAma saMkhyA grAma saMkhyA grAma saMkhyA navAgAMva 150 bAvalavADA 80 mora nAdavela 25 bAMsavADA 70 ratalAma nenora 19 bIsAbeDA 36 rANApura nogAma 200 bIsIbADA 70 riyAvana pratAbagar3ha 1119 borI 100 rIcA pacalAsAkhurda 15 bhAugaDha 58 royaDA parAsiyA 95 bhAnadA 40 sanAvadA pADavA 20 bholUDA 200 samenA pAisolA 287 bhUdara __70 sahyumara 125 maMdasaura pADA 104 salodA 55 pArodA 150 manAsA 22 sAgavAr3A 450 pITha 75 46. sAlimagaDha 28 banavAnI mAvatA 60. sAvalA 269 bar3odiyA 150 mugAnA ___ 96 siMgolI badarANA 7 siMghAnA 10 baradhA 10 matavAlA 30 siDodiyA 60 bAgIdaurA 400 melakheDA 50 hanunAu 12 bAvanagajAnI 1 mogaDA 50 (siddhakSetra) moTA pacalAsA 15 mInAna 10639 16 maMdasaura mADoba muMbaI For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8.] 9 m or ord adhyAya tIsarA / dasA hUmaDa bambaI AhAtA / (saphA 1376-77-78-79) grAma saMkhyA grAma saMkhyA grAma saMkhyA ammor3A 12 upAle 4 kurolI 3 amanagara 125 umadI 11 kusuMbA 117 akkalakoTa 68 khorAna 200 kema 23 AkalUna 8 8 kaNha kaNheragAMva 2 kothale AgarakheDa 31 karekamba 34 koraphala AgotI 7 karajagI 21 korAle Anagara 10 karamAle koregAMva Apa 13 kariyAlI kolhApura AlaMda 116 karola kolegAMva ASTI 53 kalamana 12 khanIpura ASTe 3 kalasa kharaDA 5 kalaMba 10 kharegAMva inDI 57 .kavhe 14 khAMDana iDara 150 kiNI 150 kiNI khuTe indApura . 9 kukerI 25 kherola ujjanI 4 kuMthalagIrI 6 khoTAnA muvAr3A 30 ujer3iyA 135 kumAragAMva 9 khaMDAlI upalAI (dhAkaTI)14 kumArI 3 gaDhoDA 20 ..., (thoralI) 4 kurduvAr3I 30 gaNegAMva 16 upalavATe 14 kurula 12 gArole 0. AsU 15 ur 0. For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kulameM janma / [81 V vvvvvvvvvvvvvine saMkhyA 24 4 500 gulaMce 25 ghoTI 40 FEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE grAma saMkhyA grAma saMkhyA grAma girvI 28 jeUra 2 dArapAla guMjoTI 25 jenale 3 dAlavaDI guNavar3e 16 jerUra 12 dAhoda TeMbhurNI 8 dudhanI gulabargA 45 ThoMgyAcI upalAI 12 derAle gokhalI 19 DoNaje 12 delavADa ghoghA 40 DoralAnI 57 dhamanAra taDavela dhArAziva caDacaNa 19 taDaragAMva 64 dhArIsaNA cikamaNNUra 1 taladaMge 2 dhUliyA citaroDA 30 taloda 25 cuMbalI 3 tAMdulavAr3I 2 nanAnapara copaDe 100 tAMbe chAlA 40 tArApura 13 nakhaNe jabalagI 15 tulazI jabale (solApura)10 tebhAI naladurga jabale(nijAmuddIna)6 dagar3a jabale (aSTI) 36 dahIgAMva jabalagI 17 dahIgAMva 3 nAtepute jAMbulI 25 dahITana 11 nAMdagAMva jigurDI 2 dahIvar3I 11 nAnnaja jiMtI 3 dahela 5 niMbagAma nhAvI 6 . narakher3a narone Movv vodo nAgaNapura nAgaNasUra 84 For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ] nAma niMbaragI niMbalaga nirguDI nekADA nerI naMdura prAMtija paNadare parile saMkhyA 26 piMpoDe 40 2 3 w 3 adhyAya tIsarA / grAma saMkhyA 45 39 baMbaI 21 balasaMga 33 puluna pUnA peNUra paMDharapura phalaTaNa baDolI parar3A palasadeva pAMgrI pAparI pArolA 125 bAvaDe pAladI 3 bAvI pAlima 25 bibi piMgalI piThevAr3I piMparaja pipare pIpalanera piMpalanera 34 3 bAkarola bAsaTAuna 3 bArAmatI 9 bAlosaNA 40 budha 1 bevale 6 borAle 1 borI bhaDagAMva bhAMDagAMva grAma 6 bhAleka 13 17 82 2.48 20 250 34 w w ' 36 77 10 22 10 revoc 4 bhAvanagara bhUma bhuthAra bhoMse bhaMDAda kavaThe mhasavar3a mhesagAMva mau magarUla maroDe malavaDI masale mahUr3ha mAMDala mAMDavI mAlegAMva 13 18 20 17 7 mohADI 13 mohola For Personal & Private Use Only muruma meMdaragI moDaniMba saMkhyA 70 50 16 5. 18 19 6 60 slm swrh 30 wN 20 4 20 35 15 10 23 51 53 17 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grAma - maMgalaveDhe maMdrupa mudhola yevatI rakhIyAla moDavADI raNAsaNa rAjAke rAMdela rAnakuvA pAle laula lacchana lAkaror3A lAkhevADI lAsurNe liMbagAMva liMbalaka liMbure laMgera loNaMda saMkhyA 15. 6 2 7 30 4 40 vaDAsaNa vaDUja vadarADa 4 varakheDA 10 13 rakhaDa 45 ucca kulameM janma saMkhyA 31 65 grAma var3agAMva var3agAMva ( kharaDe) 3 vAgadarI vAgholI 2 28 23 vAgara vAMdakhelA vAlavaDa vAlUja viDaNI vijapura vijApura 7 velApura 11 siMdevAr3I 4 zirabala vaDagAMva ( madrapa) 3 vaDAle vAkharI '7 zirasAva 32 zirAla 35 zeTaphala zeTaphala zendarI 31 zendUraNI 15 0 18 10 grAma zirasa zirasAle 8 zelagAMva solApura sadAnAmuvAr3A saraDe sAMDAvI 2 sAMgavI 6 sAdaDavela zerIcIvADI 25 sApaDe 3 10 sAmor3e sAyarA 6 4 'sAsakala 12 sItavAr3a [ 83 saMkhyA 2 68 For Personal & Private Use Only 15 : 11 8 24 40 35 9 300 30 6 22 4 12 3 5 3 20 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 ] grAma grAma saMkhyA suravaDI 9 sonAsaNa selagAMva 14 sonagAMva sonagAMva 4 sonagira 121 hAtakalaMgaDA 13 sonArI 52 adhyAya tIsarA / saMkhyA grAma 115 hirAlI 6 hivale harIvarapIpalagAMva 66 hola saMkhyA 14 hAMtUra mIz2Ana 7392 noTa - sUrata meM dasa hUmaDakI saMkhyA 150 kI hai / yaha bhI DirekTarI meM likhanA chUTa gayA hai / 4 udayapurase 28 mIlapara eka bhIMDara nAmakA choTAsA dezI rAjya hai / jisakI aba vArSika upaja anu zeTha mANekacandajIkA mAna yA 2 lAkhakI hai| yadyapi aba isameM baMza - paricaya 2000 varoMkI vastI hai paraMtu 100 vA 150 varSa pahale isameM 7 yA 8000 aint vastI thI jinameM cauthAI vastI jainiyoMkI thii| aba bhI vahA~ jainiyoMke 400 ghara haiM, digambara jaina maMdira tIna jatra zvetAmba maMdira 1 hai / kisI samaya meM yahA~ digambara jaina humaDoMke bahuta se ghara the paraMtu vyApArAdike nimitta paradeza jAneke kAraNa aba yahA~ kevala 10 ghara hI dekhane meM Ate haiN| For Personal & Private Use Only hama jisa samayakI bAta kahate haiM, usa samaya bhIMDara nagara bahuta ramaNIka thA / jainiyoMkI prabalatA ke kAraNa vaha eka ahiMsAmaI rAjya thA / kahIM para pazu vadhakA nAma bhI nahIM suna par3atA thaa| mAMsakA kisIko darzana nahIM hotA thA / madya pInA to dUra rahA. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kulameM janma [ 85 usakA koI nAma bhI nahIM letA thaa| loga satyavAdI va nIti parAyaNa the| apane puNya karmake udayase jo upArjana karate the usameM saMtoSa pAte hue tRpta the| tau bhI nirudyamI nahIM the| jina maMdiroMmeM naranArI dharmameM laulIna, vinayako pradarzita karanevAle tathA arhata, sAdhu aura zAstrabhaktimeM tanmaya the| zrI jinendrake bimbakA nitya abhiSeka karake jalacandanAdi aSTa dravyase bahuta hI vinaya aura sAra garbhita artha sUcaka chandoMko par3hate hue pUjana hotA huA digvalAI par3atA thA / pUjanameM aise lIna ho jAte hue naranArI mAlUma par3ate the ki unako aura kisI bAtakI mAno khabara hI nahIM hai| pUjanake pIche zAstra sabhAmeM sarva hI strI puruSa vinaya sahita baiThakara paropakArI dharmAtmA zAstramarabhI vaktAke dvArA jinavANIko sunakara apanA hRdaya pavitra karate the| zAstrake pIche maMdirajIke bAhara pAtra bhaktike nimitta dharmAtmA zrAvakoMko apanA ghara pavitra karaneke liye AmaMtraNa dete the / aura bhakti pUrvaka jaghanya va madhyama pAtroMko dAna karake AlhAda bhAvase parama puNya bAMdhate the| kabhI 2 nagarameM koI muni mahArAja va ailaka, zullaka bhI A jAte the usa samaya zrAvaka jana bhojanake samaya dvArAMpekSaNa karake pratigrahaNa karate the| AhAra ekake yahA~ hotA thA para Ananda saba mAnate the / zAstrasvAdhyAyameM va sAmAyika yA jApameM dattacitta zrAvaka va zrAvikAeM dIkha par3atI thiiN| zAmako maMdirajImeM aneka jana dhyAnameM lIna dikhalAI dete the / yadyapi yaha koI vyApArI maMDI nahIM thI to bhI loga jaba dharma kArya va khAnapAnase nivaTa kara bAjArameM jAte the to vahAM eka mana ho nyAyapUrvaka lena dena karate the| zAmako For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 ] adhyAya tIsarA | ghaMTA do ghaMTe pahale se hI loga ghara para Akara saMdhyAkA bhojana kara lete the jisase rAtriko bhojana na karanA par3e / aura vyApAroMke sAtha vahA~ aphImakA vyApAra bhI hotA thA / jabase cIna dezameM aphImakA jyAdA vyavahAra hone lagA tabase bhAratako aphIma paidA karake cInako bhejanA pdd'aa| usa samaya cInako bahuta aphIma jAtI thI / bhIMDara meM bhI aphIma kI khetI hotI thI aura vyApArI loga aphIma ekatra kara bAhara bhejA karate the / vikrama saM0 1840 ke anumAna vIsA hamar3a jJAti meM maMtrezvara gotradhArI eka sAdhAraNa vyApArI gRhastha bhIMDara meM nivAsa karate the jinakA nAma zAha gumAnajI lAlajI thA / yaha sAdhAraNa zrAvaka ke dhArmikalpoM meM sAvadhAna, zarIra ke dRr3ha, udyogI aura vicArazIla the| bhIMDara meM inake sivAya aura bhI kaI bar3e 2 aphImake vyApArI the / zAha gumAnajI unakI maMDalImeM jaba jAke baiThate the tatra aphImake vyApArakI bahutasI bAteM sunate the / hindustAna ke prAya: hara vibhAgase aphIma Akara suratake bAz2AroMmeM jamA hotA thA / aura vahA~ se jahAjoMke bhIDara se sUrata AnekA dvArA cIna dezako jAyA karatA thA / isase gumAnajI ke kAnameM sUrata nagarake vyApAra va kAraNa / vahA~ kI sundaratAkI bhanaka harasamaya par3akara unako yaha lobha dilAtI thI ki sUrata meM svayaM jAkara aphImakA kAma karanA cAhiye / yahA~ par3e 2 sAdhAraNa upaja hotI hai jisase pUrA gRhasthIkA kharca bhI nahIM calatA hai / vAstavameM jo udyogI hote haiM ve dravyopArjanake yogya mArgeko sadA hI DhUMr3hA karate haiM / aura veM. For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kulamaM janma / [87 kRta manoratha bhI hote haiN| puruSArthI manuSya yadi puNyake maMda udayase dhanazAlI na bhI hovai taubhI apane kharcake lAyaka dhana avazya paidA kara letA hai| vaha karja lenA bar3A bhArI phandA samajhatA hai| AlasI manuSya sadA duHkhI rahatA hai / vaha udyoga karaneke badalemeM bahuta duHkha va anyAyase apanA kharca calAkara apane zarIrakI bhI rakSA karanemeM asamartha hotA hai / yadi usake Azraya kuTumba ho taba to bahuta hI kaSTameM Apa bhI rahatA hai aura parivArako bhI rakhatA hai| sAha gumAnajI puruSArthI the / inakA mana dinapara dina sUrata dakhaneko lalacAne lgaa| inhoMne yaha bhI munA thA ki Ajakala bahutase iMgrez2a loga suratameM Akara khUba vyApAra kara rahe haiM tathA unhoMne apanI sattA aisI jamAI hai ki suratake kilepara aMgrez2oMkA jhaMDA gar3a gayA hai tathA nAma mAtra mugaloMkA bhI hai / tathA navAba aJcana jo sUratake navAva the ve bilakula iMgrajoMke hAthakI kaTha putalI hokara rahe aura unake pIche jo navAba haphIjuddIna haiM ve bhI unhIke hAthameM haiM / gumAnajI jinde dilake manuSya the| vAravArakI ragar3ase jaise patthara ghisa jAtA hai, vAravAra pATha karanese jaise vidyArthIko pAu pakkA ho jAtA hai, vAra vAra jApa karanese jaise bhAva nirmala ho jAte haiM, aise hI punaH punaH sUrata nagarakI carcAne gumAnajIke dilako mUrata jAneke liye pakkA hI kara diyA / eka dina Apa zrI jina maMdirajIse Akara rAtriko baiThe 2 vicArane lage ki yahA~se sUratakI yAtrA hama akele kareM ki kuTumbake sAtha kareM / manameM yahI bhAva AyA ki paradezameM akele jAnese apanI ardhAGgiNIke sAtha jAnemeM bahuta ArAma hai| kyoMki bhojanAdikI ciMtAse chur3Akara gharahIke samAna sarva For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88] adhyAya tIsarA / prakAra ArAma denevAlI strI hai / patnI sahita pati jaMgalameM bhI ho taba bhI vahA~ gharasAhI ArAma hai aura yadi patnI rahita pati va pati rahita patnI kisI U~ce bar3e bhArI ratna jar3ita mahalameM bhI rahate hoM to eka dUsareke cittako sAtA nahIM / vAstavameM patnI aura patike yugalako hI gRhastha kahate haiM aura yaha eka dUsareke sahAyaka haiM / patikA kAma bAhara ghUmakara dravya lAnA hai, patnIkA kAma AmadanIke bhItara gharakA prabandha karanA, sundara svAdiSTa zarIrako lAbhakArI bhojana tayAra karanA, vastrAdiko saMvAranA, gharake kharcakA hisAba rakhanA, gharakI saphAI rakhanA, baccoMko pAlakara pravINa karanA, patiko apane madhura mukhake hAsyamaI va miSTa vANIse jaise caMdramA kumudanIko praphullita kare aise raMjAyamAna karanA, patike gRhI dharmake AcaraNake pAlanameM sahAyatA denA, va samaya pAkara zilpAdi dvArA kArIgarIkI cIjeM banAnA, tathA kabhI kAma par3e aura gharakA kharca adhika ho to unako vikavAkara gharakA kAma calAnA Adi hai| saccI patnI patike jIvanako Adarza rUpa banAne meM pUrNa sahakArI hotI hai| gumAnajIkI strI pativratA thI-patise atizaya prema karatI. thI-unake mukhase unake manakI bAta samajhakara unake kahaneke pahale hI sarva kAma tayyAra kara detI thI, dharmameM bhI sahAyaka thI, rasoI bhI zuddha banAtI thI, kudevoMkI bhI bhakta na thii| aisI strIke prasaMgako gumAnajI kSaNabhara chor3anA nahIM cAhate the| yadyapi gumAnajIke cittameM ekadaphe yaha bAta AI ki yahA~se cauguNA kharca sUrata nagarameM hai| kadAcita vahA~ hama AmadanI jyAdA na kara sake taba hama to cane phAkakara hI kATa leMge parantu strI honese var3A bhArI kharca karanA par3egA taubhI Apane vicArA ki hamArI strI bar3I hI saMtoSapriyA For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 89 ucca kulameM jnm| hai| yadi hama sUkhA khAe~ge to use bhI koI inakAra na hogaa| Thaharaneko makAna to hameM rakhanA hI par3egA isase hara tarahaM sAtha le jAnA hI acchA hai| tIsare sAhajIne yaha bhI vicAra kiyA ki hameM baila gAr3I karake hI jAnA hai| hama donoM eka gAr3I kara leMge aura dhIre 2 rAste meM bhagavAnake maMdiroMke darzana karate hue sUrata pahuMca jaayNge| aisA dRr3ha saMkalpakara vikrama saMvata 1840 arthAt i0 san 1783meM gumAnajI sapatnI sUrata nagarako prasthAna kara gae / apane rahanekA makAna apanA hI thA use apane kuTumbiyoMke supurda kara diyA / aba bhI yaha makAna bhIDarameM maujUda hai aura gumAnajIke hI kuTumbIjana usameM bAsa karate haiN| thor3e dinoMmeM Apa sUratameM A pahuMce aura vahAke zrI caMdraprabhuke bar3e jinamaMdirajImeM jo aba caMdAvAr3IdharmazAseTha mANekacandake lAke pAsa hai darzana karaneke liye ge| bhIDarameM pitAmahakA sUrata gumAnajI eka choTese aphImake vyApArI the| aanaa| inakI sIdhI Ar3hata suratake kisI vyApArIse ___nahIM thii| Apa darzana karaneke bAda jApa dekara svAdhyAya karane lge| pAsameM aura bhI zrAvaka zAstra par3ha rahe the| unhoMne inako mevAr3a dezakA nivAsI tathA dharmAtmA aura catura jAna * pUchA ki ApakA kahA nivAsa hai aura kaise AnA huA ? gumAnajIne apanA saba hAla sarala manase kaha diyaa| ve zrAvaka Ajakala kese rUkhe manake na the, paraMtu vAtsalya guNake dhArI the / inako eka zrAvaka bar3e Adarase apane ghara le gae aura hara prakArase khAtira kii| gumAnajI apane sAtha aphIma bhI lAe the so inake supurda kii| yaha bhI aphImake For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 ] adhyAya tIsarA | vyApArI the / bhIMDarakI tAjI aphImako dekhakara gumAnajI se bhAva cukAkara sabakI saba kharIda lii| gumAnajIko isa saude meM dugane se jyAdA lAbha huA / usI maMdirajIke nikaTa eka choTAsA eka ekamaMjalA makAna khAlI par3A thA / usIko bhAr3e lekara gumAnajI sapatnI rahane lage aura bAz2Ara meM aphImakA vyApAra karane lage / aba yaha bhIMDarase svayaM. aphIma maMgAte the aura acche bhAvoMse bAz2Ara meM becate the / aba ye donoM bar3e sukhase rahane lage / bhIMDara meM jo khacakI taMgI rahatI thI vaha bhI miTa gii| yaha apane nikaTake kuTumbiyoMko bhI kharca ke liye bhIMDara rupayA bhejane lage aura kucha dAna puNya bhI karane lage / pUrvopArjita puNyakA itanA tItra udaya nahIM thA: jisase lakSapati Adi to nahIM hue para varSa meM kucha dAna puNya karane ke sivAya dosau cArasoM rupaye bacA bhI lete the / gumAnajI ke dina sUrata meM apanI patitratA khIke sAtha bar3e hI Anandase bItane lage / sUrata meM inako bahuta dina rahane ke pIche hIrAcaMda aura vakhatacaMda do putraratnoM kA lAbha huA jinameM hIrAcaMda : bar3e aura vakhatacaMda choTe the / sAha gumAnajIko putroMkA lAbha | sAha gumAnajI bar3e vicArazIla the aura brahmacaryakA bahuta khayAla rakhate the | aura unakA lagna bhI praur3ha avasthAmeM huA thA, vAlyAvasthA meM nahIM / yadyapi bhIMDara meM bAlavivAhakA rivAja bhI thA para vaha dhanADhyoMmeM thA / gumAnajI eka sAdhAraNa gRhastha the isase For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kulameM janma [91 inakA vivAha yuvAvasthAmeM huA thA aura usIke eka do varSa bAda hI yaha bhIMDarase surata Akara rahane lage the / gumAnajIne sUratameM jisa gharakA Azraya liyA thA usako chor3A nahIM / Apane aura koI ghara bhI nahIM bnvaayaa| usI gharako usake mAlikase kharIda liyA aura usImeM AnandapUrvaka apanA jIvana vitaayaa| sAha gumAnajIkA apane putroMke sambandhameM yaha vicAra thA ki yaha dharmake zraddhAvAna hoM aura abhiSeka pUjana japa va svAdhyAyameM sAvadhAna hoM, kAmake yogya hisAba kitAba va likhanA par3hanA kara sake aura vyApArameM kuzala ho jAveM, ataeva gharake pAsa zrI bar3e jina maMdirajImeM jo paMDita rahate the unake pAsa stuti, darzana, bhaktAmara Adi par3havAte the aura dinameM dezI pAThazAlAmeM sAdhAraNa prAthamika zikSA lene bhejate the| jisa samayakI yaha vAta hai usa samaya prAyaH bAlakoMko par3hAnekA aisA hI kAyadA thaa| dharmakA jJAna paropakArArtha denevAle koI na koI dharmAtmA jina maMdirameM avazya tayyAra rahate the| bahutase maMdiroM meM paMDita yA brahmacArI rahate the jinakA paThana pAThana hI mukhya kAma hotA thA / hIrAcaMda buddhike tItra, utsAhI aura suA-. caraNa va AjJApAlanameM dakSa the jaba ki vakhatacaMdakI buddhi maMda thI / thor3e hI dinoMmeM jaba hIrAcaMda hisAba kitAbameM pakke ho gae taba gumAnajI inako apane sAtha vyApAra sikhAneke liye bAz2ArameM le jAne lage / vAstavameM vyApAra bhI vinA sikhAye va vinA usameM buddhi praveza kiye nahIM AtA hai / prAyaH mAravAr3I loga vyApArameM kuzala isI kAraNa hote haiM ki unake pitA unheM choTI umarase hI For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 ] adhyAya tiisraa| vyApAra karanekI rItiyAM batAte rahate haiM, jo unake magaz2ameM jama jAtI haiM / yadyapi unameM yaha doSa avazya hotA hai ki ve aura UMcI zikSA apane putroMko dete hI nahIM / vyApArI zikSAke sAtha - sAtha unako dinameM 2 va 3 ghaMTe acche zikSaka dvArA sAhitya, nIti va dharmakI zikSA avazya dilAnI cAhiye / jahA~ taka dekhA gayA hai jo bAlaka apane 10 va 15 varSa skUlakI saMgatimeM vitAte hue vizva vidyAlayakI parIkSAoMmeM uttIrNa honeke jhaMjhaTameM laganAte haiM ve phira apane manako dezI vyApArakI ora nahIM jhukA sakte / phira vyApArakI ora jhukanA unake liye kaThina ho jAtA hai yadyapi asaMbhava nahIM hai| . hIrAcaMdakA citta vyApArameM laga gayA aura yaha bhI pitAkI bhAMti aphImakA vyApAra karane lge| thor3e hIrAcaMdajIkA svabhAva dinoM bAda vakhatacaMda bhI pitAke sAtha vyApAra ko jAne lage para inakA mana jaise par3hane meM kama lagatA thA vaise vyApAra meM bhI na lagA / inako bAjArakI miThAI khAne va mele tamAze dekhanekA adhika zAka thA jaba ki hIrAcaMda apane pitAkI bhAMti zurUse hI viveka buddhi the| mAtA jo gharameM zuddha bhojana va miThAI pakavAna banAtI thI usIko lekara saMtoSI rahate the| mele ThelekA bhI zauka na thA / savere zAma sAdhAraNa dharma dhyAna meM citta lagAkara Anandita rahate the| gumAnajIko isa bAtakA avazya vizvAsa thA ki bAlyAvasthAmeM "vivAha karanA bahuta hAnikAraka hotA hai / jaba taka pakavIrya na ho taba taka vivAhakA khyAla bhI putrake dilameM nahIM AnA cAhiye For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kulameM janma aura use vIrya rakSA aura brahmacaryakA pUrA 2 dhyAna rahanA caahiye| isI kAraNa gumAnajI samaya 2 para apane putroM ko samajhAte rahate the ki vIrya rakSAke bahuta bar3e lAbha haiN| yuvAvasthA taka isako bhale prakAra sthaMbhana karanA cAhiye, kisI bhI tarahaM isako kharAba nahIM karanA cAhiye / bahutase pitA apane putroMko lajjAke bhayase brahmacaryakI rakSAke upAyoMkI zikSA nahIM dete haiM isa kAraNa ve kusaMgatimeM par3akara aura hAni lAbhase ajAna rahakara apane brahmacaryako bigAr3a kara apane mana aura zarIrako nirbala kara baiThate haiM aura phira unhIMko bar3e honepara apane pUrva kRtyoMkA pachatAvA karanA par3atA hai| jaba hIrAcaMda 20 varSase Upara avasthAke hogae taba gumAnajIprauDha avasthA ne inakI lagna sUrata nivAsI eka vIsA hamaDa vivaah| gRhasthakI kanyAse kara dii| isakA nAma vijalIbAI thA / yaha kanyA 13 varSakI thI aura yadyaSi likhanA par3hanA nahIM jAnatI thI to bhI gharake kAmakAjameM bar3I catura, saralacitta, saumyamUrti, dayAvatI aura jinadha. mameM zraddhAlu thii| aisI strI-ratnako pAkara hIrAcaMda cittameM bahuta hI prasanna hue aura donoM ati premake sAtha gRhIdharma sevane lge| seTha gumAnajIkI strI eka dina kucha bImAra hogii| seThajI aura gumAnajI aura - unake putroMne bahuta auSadhi kI parantu Ayu karma zeSa honekA samaya AjAne para koI unakI patnIkA maraNa " upacAra kAragara nahIM huA / yadyapi vaha rogagrasta thI para hozase nahIM cUkI thii| apane dilameM arhata siddha japA karatI thI aura usake pati va putra For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94] adhyAya tIsarA / bhI usako dharmakI bAteM sunAte rahate the| nidAna NamokAra maMtra sunate 2 usake prANa pakherU zarIrako tyAgakara anya gatimeM caladiye / seTha gumAnajI aura unake putroMko khAsakara hIrAcandanIko isa viyogase bahuta kaSTa huaa| gumAnajIkA jaisA prema apanI ardhAgiNI se thA usIke pramANameM utanA hI unheM viyogakA duHkha bhI huA / vAstavameM isa saMsArake padArtha sarva kSaNika avasthA vAle haiN| jo kisI avasthAke hote hue harSa karegA usehI usa avasthAko bigar3a jAte dekhakara kaSTa va zoka hogA / jo jJAnI va nirmohI sAdhujana hone haiM ve kisIse moha nahIM karate ataeva unako sAMsArika harSa aura viSAda nahIM hotA / yadyapi gumAnajI zAstrake jAnanevAle the para vizeSa vairAgyavAna na the / inako apanI patnIke viyogakA aisA duHkha huA ki yaha bhI thor3e hI dinoMmeM kucha asvastha ho gae / aura bahuta bImArI na pAte hue eka dina bahuta svasthatAse NamokAra maMtra japate hue tathA zrI arahaMta kI pratimAkA dhyAna karate hue zarIrako tyAgakara svarga pdhaare| vivAhake thoDe hI dinoMke pIche hIrAcandako apane mAtA pitAkA viyoga sahanA paDA, parantu hIrAcanda. mAtApitAke viyoga zAstrasvAdhyAya karatethe isase apane manako kA duHkha samajhAkara apane gRhakartavyameM laga gae / zAha gumAnajI hIrAcandakA vivAha to kara pAye the parantu vakhatacandakA vivAha nahIM kara sakethe / sAha hIrAcanda bar3e buddhimAna the aura apane choTe bhAIse bahuta prema rakhate the| kucha kAla pIche hIrAcandane vakhatacandakI lagna karake apane kartavyako pUrA kiyA aura donoM For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kula meM janma [ 95 bhAI eka hI gharameM sukhase zAMti pUrvaka rahane lage / yadyapi hIrAcaMdako choTe bhAI se prema thA parantu vakhatacandrakA mana apane bhAIkA bAjAra va jAti meM Adara dekhakara IrSAbhAvase bhara AtA thA aura isa kAraNa kabhI 2 svataMtra honeko mana cAhatA thA / sAha hIrAcaMda apanI patnI vijalIbAIke sAtha ati premase rahate hue / saM0 1993 meM eka kanyAkA sAha hIrAcaMdajIko lAbha huA jisakA nAma hemakora ( hemakumArI) saMtAnako lAbha / rakkhA gayA / yadyapi isa yugalako yaha icchA thI ki putrakA lAbha hogA kyoMki prAyaH sarvasAdhAraNako putrIkI apekSA putrakI prAptikA adhika prema hotA hai| taubhI zAha hIrAcaMda ko putrIke lAmase kisI prakArakI udAsI nahIM huI / sarvase pahale santAnakA lAbha honepara inako va sarva kuTumbiyoMko bar3A harSa huA / inhoMne yathAyogya utsava manAyA / zrI yathAyogya yathAyogya dAna dharma kiyA / maMdirajI meM pUjana karAI va isa varSa sUrata nagara meM itanI bhArI agni lagI ki AdhA nagara bhasma honeke sAtha vaha agni sAha hIrAcaMda ke muhalle meM bhI AI / khapATiye cakale ke bahutase ghara jala gae / sAha hIrAcaMdakA ghara bhI bhasma ho gayA / sAha hIrAcaMda ne apane ghara bhasma honekA duHkha nahIM kiyA parantu bar3A bhArI duHkha jo sAha hIrAcaMda va anya zrAvakoM ko huA vaha isa caMdAvAr3Ike nikaTastha bar3e maMdirameM agni laganese huA / zrI maMdirajImeM agnikI lapakoMko jAte hue dekhakara sAha hIrAcaMda, vakhatacaMdane apane gharakI ciMtA chor3a turta hI nikaTake zrAvakoMko bulAyA aura maMdira ke bhItara se zrI jina bimboMkI rakSA kI / sarva For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 ] adhyAya tIsarA | pratimAoMke surakSita honepara maMdirakI bhIteM bhasma ho jAnepara bhI zrAvakoMne saMtoSa mAnA aura sAha hIrAcaMda ke sAhasakI sarAhanA kI, jisane agragAmI hokara apanA khayAla chor3a isa upasargako nivAraNa kiyA / usa dina se sAhajIne dhIre 2 apanA makAna to ThIka kiyA hI, para zrI maMdirajI ke jIrNoddhArakI bahuta bar3I phikra kI / cAra varSa pIche saM0 1897 meM vijalIbAIko dUsarI santatikA lAbha huaa| isa samaya jaba vijalIbAIko garbha rahA taba sAha hIrAcaMda ke citameM yaha umaMga uThI ki aba to zAyada putrakI prApti avazya hogii| paraMtu isa vakta bhI sAhajIko 1 kanyAratnakI prApti hI huI / sAhajIne isakA nAma maMcchAkora (maMchAkumarI ) rakkhA aura pUrvopArjita karma ke udayase jo lAbha huA usImeM santoSa kiyA / bijalIbAI santAnakI rakSA karane meM bahuta catura thii| yogya khAnapAna karatI thI tAki usake dUdha meM koI vijalIbAIkI vikAra nahIM ho kyoMki jo mAtA aisI vaisI saMtAna rakSA / cIjeM khAkara zarIrako vikArI va roga grasita kara letI hai usake vikArI dUdhase bacce ke zarIra meM bahuta se roga ho jAte haiN| bahutase bacce to mAtAkI goda meM hI kAlake grAsa ho jAte haiN| bijalIbAI kI sAvadhAnIse na hemakuMmarIke nA maMcchA koI bhArI roga huA jisase mAtA pitAko cintA ho / maMcchA jaba mAtAkA dUdha pAna karatI thI taba hemakumarI cAra varSakI thI / isakA zarIra bahuta sundara va gaThA huA thA / ciharA gola thA, caMcalanetra the va mukha haMsatA huA praphullita kamalake samAna thA / jo koI dekhatA usakA dila umaGga AtA aura ise godameM lekara pyAra karatA thA / For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seThajIkA janmagRha sUrata. (dekho pRSTha 91) For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kulameM janma / [97 isakI bolI bhI bar3I hI mIThI thii| mAtAne isako na to koI apazabda sikhAe the aura na mAranA pITanA hI sikhAyA thA jaise bahudhA karake mAtA pitA va kuTumbIjana choTe 2 baccoMko gAlI denA va mAranA pITanA sikhAte haiM / mAtA vijalIbAI hemakumarIkA hAtha pakar3akara jina maMdirajImeM le jAyA karatI thI aura vahA~ para kAyadese hAtha jor3anA va daMDavata karanA sikhalAtI thI va bhagavAnake 24 nAma bulavAtI thii| vijalIbAIne hemakumarIkI aisI acchI Adata DalavAI thI ki vaha nitya prati samaya para hI bhojana karatI thI aura rAtrike pahale hI bhojanase nizcinta ho jAtI thii| rAtriko bhojana mAMgatI hI na thii| hAM jala va dUdha liyA karatI thii| sabere uThakara 'jayajaya caMdraprabhukI jaya' aisA kahatI thii| vijalIne jaise hemakumarIke pAlane meM parizrama kiyA thA vaisI hI mihanata maMcchAke bharaNapoSaNameM kii| vijalI apanI kanyAko na kabhI mAratI thI na gAlI detI thI aura na kabhI krodhabhare zabda kahatI va AkRti dikhAtI thI / na kabhI usake manameM yaha khayAla AtA thA ki yaha kanyA para vara jAnevAlI hai, isakI acchI taraha rakSA kyoM kare jaisA bahudhA putramohI mAtAe~ svArtha vaza khayAla kiyA karatI haiM aura kanyAoMko saikaDoM gAliyA sunAkara va mArakUTakara, rulAkara, paTakakara, kosakara, kur3hakara apanA jalA dila ThaMDA karatI hai aura samayapara bhojanapAna nahIM khilAtI haiN| bahudhA kanyAeM mAtA pitAkI begaurI aura anutsAharUpa pAlanase zIghrahI kAlakA grApta ho jAtI haiN| sAha hIrAcaMda donoM putriyoMkI praphullita Jain Educion International For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 ] adhyAya tiisraa| mUrtiyoMko dekhakara bahuta Anandita hote the aura nirantara isa bAtakA udyoga karate the ki ye donoM suputrI baneM, jisase ye apane patike gharoMko dIptamAna kara sakeM aura mere yazako ujvala rakheM / / sAha hIrAcaMda va anya zrAvakoM ne usa bar3e jinamaMdirajIke, jo bhasma ho gayA thA jIrNoddhAra karanekA bahuta caMdraprabhuke maMdirakA hI zIghra prabandha kiyA, yahAM taka ki saMvat jIrNoddhAra / 1898 taka vaha maMdira phirase tayyAra ho gayA, taba muhUrta dikhAkara isakI pratiSThA karAnekI mitI vaizAkha sudI 12 saMvat 1899 niyata kI gii| dezadeza patra bhejakara saMghako ekatrita kiyA gyaa| bhaTTArakoMkI AmnAyake bhANA paMDitane jo vidyAbhUSaNa bhaTTArakake ziSya the isa maMdirakI pratiSThA vidhike anusAra kI / sUratameM usa dina jaina dharmakI bar3I prabhAvanA huI / sampUrNa saMghake madhyameM sAha hIrAcaMda apanI donoM putriyoMke sAtha jinakI avasthA kramase 6 aura 2 // varSakI thI liye hue bahuta hI zobhate the aura anya sajjanoMko yaha utsAha hotA thA ki ye kanyAeM ciraMjIvita raheM to hama hamAre putroMse inakA sambandha kareM / zrImaMdirajIkI pratiSThA hokara sarva pratimAe~ savinaya virAjamAna kI gaI / bhaTTArakoMkI AmnAyameM padmAvatI devIke mastaka para pArzvanAtha svAmIkI choTI pratibimba ho aisI pratimA nirmApaNakA rivAz2a pracalita hai usIke anusAra bhANA paMDitane eka mUrti nirmApaNa karAya usakI pratiSThA kI, jisakA lekha dUsare adhyAyameM diyA gayA hai / isa samaya sUratameM jitane loga bAharase Ae the unakA bhojanAdise yathAyogya satkAra kiyA gyaa| For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kulameM janma / isa dharmake kAryameM yadyapi sAha hIrAcaMdane paMcAyatIke sAtha dhanakI madada bahuta nahIM dI thI to bhI apanI udAratAse apanI zaktise adhika sahAyatA kI thI, itanA hI nahIM isa kAryake mukhya prabandhakartAoMmeM sAha hIrAcaMda bhI the| inake prabandhameM nirvighnatayA aura vinA kisI zikAyatake kAryakI pUrti dekhakara loga inakI buddhi aura dharmavAtsalyatAkI bahuta sarAhanA karate the| . mAha hIrAcaMdanIkI jAtimeM ati prazaMsA hote dekhakara vakhata caMdakA mana aprasanna rahatA thaa| isake sivAya vakhatacaMdakA pRthak . vakhatacaMdakI prakRti bhI hIrAcaMdase nahIM honaa| milatI thii| dUsare inakI patnI bhI apane patiko judA rahanekI sammati diyA karatI thI kyoMki vaha dUradarzitA aura buddhimattAse kAma lenA nahIM jAnatI thI / vakhatacaMdakA mana pRthak honeko hotA bhI thA para jaba vaha bar3e bhAIke vartAvako apanI ora dekhatA thA taba usakA mana turta isa vicArako miTA detA thaa| para usakI strIke punaH punaH preraNA karane para vakhatacaMdakA citta sthira ho gayA ki hama kala avazya 2 apane bhAIse judA ho jAyage / saMvat 1900 meM yA san 1843meM ki jaba sUratameM sarkAra iMgreja dvArA biThAe hue nimakake mahasUlako pramANase adhika samajhakara prajAne har3atAla kI thI sAha vakhatacaMdane eka dina savere jaba sAha hIrAcaMda zrI maMdirajIse nibaTakara gharameM Ae udAsa mukha karake apane mu~hase zabda na nikalate hue bhI bar3I kaThinatAse jyoM tyoM kara kaha DAlA ki merI icchA Ajase alaga hI rahakara bhinna hI vyApAra karanekI hai| aba taka to maiM jyoM For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ] adhyAya tIsarA / / tyoMkara eka sAtha rahA paraMtu aba mujhako sAtha rahanA nahIM hai isase Apa sarva mAlakA vibhAga kara deveM / sAha hIrAcaMdako yaha vAta vajrake samAna lgii| kyoMki yaha apane choTe bhAIse ati prema karate the aura apanI saMtAnase inakI adhika khAtira karate the va kisI prakArakA kaSTa nahIM hone dete the| dUsare hIrAcaMdanIko aba taka kisI putraratnakA lAbha bhI nahIM huA. thA, ataeva vaha apane bhAIhI ko dekhakara hara taraha santoSa mAnate the| . hIrAcaMdajIne vagvatacaMdase isa nAdAnIkA kAraNa pUchA parantu kucha uttara na pAkara parampara melake lAbha aura bhinnatAke alAbha bhale, prakAra samajhAe, para jisakI buddhimeM kisI prakArakA haTha hojAtA hai vaha usako nahIM chodd'taa| nidAna jaba vakhatacaMdakI samajhameM kucha bhI nahIM AyA taba hIrAcaMdane lAcAra ho pRthak honekA prabandha kiyaa| 15 dinakA samaya lekara sarva hisAba tayyAra karake sarva mAlamatA rupayA paisA AdhA AdhA isa taraha bA~Ta diyA ki vakhatacaMda aura usakI strIko isameM pUrA 2 santoSa huaa| yadyapi hIrAcaMdakI kamAI prAyaH usIke hI parizrAkI thI para hIrAcaMdane apanA svArtha, kucha na rakha dharma sambandhako madhyameM DAla kara purA 2 nyAya kara diyaa| vinalIbAIko bhI isameM kisI tarahakI nArAjI nahIM huii| yadyapi pRthak honemeM avazya usako duHkha huA kyoMki vaha vakhatacaMdakI vahako bahuta cAhatI thI aura gharake kAmakAjameM usase madada bhI bahuta milatI thI / purAnA makAna sAha hIrAcaMdake hI adhikAra meM aayaa| vakhatacaMda dUsare makAna meM rahane lge| For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kula meM janma | [ 101 sAha hIrAcaMda ko putra lAbhakI cintA avazya rahA karatI thI so dharma aura nyAya prakRtidhArIke puNyake seTha motIcaMdakA udayase saMvat 1903 meM prathama putraratnakA janma | lAbha huA / sAhanI aura unake kuTumbi yoMne putra lAbhakA bar3A hI Ananda mAnA / 'hIrAcaMda dhanADhya nahIM the, sAdhAraNa gRhastha the, isase inhoMne kisI prakArakA nAca tamAzA na karake kevala maMdirajImeM utsava sahita - pUjana karAI, kuTumbiyoM kA bhojanase satkAra kiyA aura yAcakoMko yathAzakti dAna bA~TA / khUtra vicAra kara putrakA nAma motIcaMda - rakkhA / yaha putra sundarAkAra aura gola motIke samAna mukhavAlA thaa| vijalIbAIke putrapAlanake hunarase putra dhIre 2 bar3hatA gayA aura kisI prakAra ke roga meM grasita na huA / isa samaya hemakumarI 10 varSa va maMchAkuparI 6 varSakI thiiN| hemakumarIko mAtAne varakA kAmakAja sarva dhIre 2 sikhalA diyA thaa| sAdhAraNa sthitike kAraNa hIrAcaMda ke ghara meM naukara cAkara nahIM the / hemakumarI aura maMcchAkumarI choTe bacceko khilAne meM bahuta sahAyatA detI thiiN| usa samaya kanyAoMke par3hAnekA rivAz2a bahuta hI kama thA isase hIrAcaMdane apanI kanyAoMko akSarajJAna karAnekA kucha upAya nahIM kiyA / taubhI jahA~ mAtA dharmAtmA, pravINa aura guNavAlI hotI hai vahA~ usakI kanyAeM bhI yadi mAtA cAhe to pravINa banA saktI hai / vijalIbAIke dilameM sarvase pavitra kAma bhagavat bhajana aura taba phira apane bAlakoMkI sevA thI / - bAlikAkI suzrUSA ke sAmane patibhakti va patisevA bhI gauNa rUpase thI / mere lar3akA lar3akI bar3e yazasvI va upayogI hoM, dharmakarmameM sAvadhAna * For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102] adhyAya tIsarA / hoM, AcaraNameM kuzala aura nirmala hoM, yahI bhAvanA niraMtara vijalIbAIke hRdayameM laharAyA karatI thii| . motIcaMdake janmake 2-2 // varSa pIche hI saMvat 1905 ASAr3ha sudI 8 ke dina jaba aSTAnhikAkA mahAna seTha pAnAcaMdakA parva prAraMbha hotA hai, vijalIbAIko dUsare putrjnm| ratnakA lAbha huA / isa putrakA udaya dekha kara va inake mukhako nihArakara mAtAko bar3A hI harSa huaa| pitAne isakA nAma pAnAcaMda rakkhA / yadyapi hIrAcaMda aphImakA kAma karate the para apanA nAma hIrA honese pannA hIrA motI Adi javAharAtake dhandekA mAno svapna hI dekhate the aura yaha bhAvanA rakhate the ki hama apane putroMko jauharI hI bnaaeNge| isI bhAvanAse prerita ho aise hI nAma apane putroMke niyata kiye| pAnAcaMdake janmapatrakA hAla sunakara hIrAcaMda va kuTumbiyoMko bar3A hI Ananda huaa| jaisA isakA mukha apane ucca bhAgyako pragaTa karatA thA aimA janmapatrane bhI sUcita kiyaa| mAtApitAko apane puNyake udaya para bar3A hI santoSa thaa| isa samaya hemakumarIkI avasthA 12 varSakI ho gaI thii| abataka isakI sagAI mAtApitAne nahIM kI hemakumarIkA lagna / thii| yadyapi cAroM orase mA~ga ArahI thii| aba sAha hIrAcaMdane vivAha yogya jAna hemakumarIkI lagna bAgaDa nivAsI para bambaImeM vyApAra karanevAle eka vIsAhUmaDa seTha premacaMdake putra hemacaMdake sAtha bar3e premake sAtha kara dii| isa lagnameM sAha hIrAcaMdane sambandhiyoMkA bar3A sanmAna kiyA aura For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kulameM janma / [103 na apanI zaktiko chipAkara na svazaktise bAhara vivAhameM kharca utthaayaa| hemacaMda bar3A hI suzIla, saumyamukha, udyogI aura dharbha premI 18 varSakA yuvAna thaa| hemakumarI hemacaMdako prApta hokara paraspara prItimeM isa taraha rama gaI jaise hemakI camaka hemameM rama jAtI seTha cunnIlAlakA hai aura donoMkI ekatA ati sundarAkAra pricy| suvarNako dikhAtI hai| hemacaMda premacaMdakA vyApAra bambaImeM calatA thaa| yaha jarIke kAmake liye prasiddha the / aba bhI inake yahA~ z2aradoz2I kAma bahuta hI acchA hotA hai / seTha hemacaMda va hemakumarIke tIna putroMmeM eka putra seTha cunnIlAlajI isa samaya bambaImeM vidyamAna haiN| inako dharmase bar3A hI prema hai| zrI jinendrakI bhakti va svAdhyAyameM nirantara lIna rahate haiN| inakI strI naMdakorabAI bhI bar3I dharmAtmA likhI par3hI va patibhakta haiN| inase 5 putra va 1 putrI hai| bar3e putrakA nAma amaracaMda hai, jo vyApArameM dakSa hai| isase choTA putra ratanacaMda bI0 e0 klAsameM par3ha rahA hai, tIsarA naunItalAla inTarameM par3ha rahA hai aura aura 2 lar3ake bhI vidyAbhyAsa karate haiN| seTha cunnIlAlajIne zrI pAvAgar3ha kSetrake eka prAcIna jina maMdirakA jIrNoddhAra karAyA hai aura usakI pratiSThAmeM bhI khUba dravya lagAkara usa maukepara bambaI digaMbara jaina prAMtika sabhAkA vArSika adhivezana karAyA thaa| Apa zrI pAvAgar3ha kSetrakI prabandhakAriNI sabhAke sabhApati haiN| vyApAra bhI acchA calatA hai / bambaIke gujarAtI pratiSThita dhanADhayoMmeMse Apa bhI eka prasiddha mAnya puruSa haiM aura gujarAtI maMdirake For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] adhyAya tIsarA / prabaMdha karanemeM Apa hI pradhAna vyakti haiM / vAstavameM jisakI kulaparamparA acchI hotI hai usakI santati yadi aisA koI aMtarAya na par3e to vaha bhI acchI hI hotI hai / hemakumarIkI lagna karane ke vAda sAha hIrAcaMda vyApAra meM lIna ho ge| mAtA pitA pAnAcandakI vRddhi pAtI huI mUrtiko dekha dekhakara hara samaya praphullita hote the / sUrata nagara meM iMgrejI rAjya ke honese iMgrejI par3hanekI carcA bar3hane lagI aura sAtha hI logoM meM pustaka aura samAcAra patra pahanekA bhI zauka bar3hA / saMvat gaNapatarAva gAyaka 1 vAr3akA dAna | 1907 va san 1850 meM eDUsa eDsa lAyabrerI nAmakA pustakAlaya sthApita huA / loga isake dvArA gujarAtI va iMgrejI pustaka va patroMke par3hane kA lAbha lene lge| saMvat 1908 va san 1851 meM gaNapatarAva gAyakavAr3a jinako apane vaiSNava dharmase bahuta prema thA jaMjUrI grAma khaMDobAkI yAtrA karaneko nikale the taba sUrata hokara gae the| yahA~ke nAgarikoMne inakA bahuta sanmAna kiyA thaa| gAyakavAr3ane svadharma vRddhi yA yaza lAbha cAhe jisa kAraNa se ho sUrata meM itanA dharma va dAna kiyA ki sAre nagara meM unakI kIrtti chA gii| jitane dina ve Thahare mAno dharma va dAnakA rAjya hI ho gayA / usI samaya eka rAtri ko apanI patnI se bAteM karate hue sAha hIrAcaMdane gAyakavAr3a ke dAnakI bar3I prazaMsA kI aura gAyakavAr3akI jo kucha carcA bAz2Ara meM sunI thI vaha saba kaha sunAI / usI kathanameM yaha bhI bayAna kiyA ki gAyakavAr3ane brAhmaNoMke satkAra karaneke sivAya haraeka maMdira va pAThazAlA meM dravyadAna kiyA tathA nagarake For Personal & Private Use Only dAnakI vAsanAoMmeM zeTha mANikacandakA avatAra / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kulameM janma / [ 105 garIboM ko tRpta kiyaa| vijalIbAIkA citta bar3A komala thaa| jaba vaha kisI guNakI bAta sunatI thI to usakA dila bhara AtA thA / usake mana meM yaha AyA ki ki kaba maiM isa yogya hoU~ ki khUba dAna dharma karU~ aura sarvako tRpta karU~ / vicArate 2 usane hIrAcaMdajI se kahA ki dekho hamAre bhI kabhI aise puNyakA udaya Ave jo hamase bhI khUba dAna dharmameM dravya kharca kiyA jaave| sAha hIrAcaMdane kahA ki hama to itane bhAgyazAlI nahIM hai kyoMki itane dina vyApAra karate bIte kabhI hama apane kharca adhika nahIM kamA sake / jyoM tyoM kara hemakumArIkA vivAha kiyA thA usake pIchese vyApAra sAdhAraNa hI calA / hA~, jisa varSa pAnAcaMda kA janma huA thA usa varSa vyApArameM acchI paidA kI thI / aba to sAdhAraNa hI lAbha ho rahA hai / paraMtu yaha mujhe AzA hai ki pAnAcaMda avazya bhAgyazAlI hogA aura dravya kamAegA / usa samaya yadi usakA pariNAma dAna dharma meM hogA to vaha bhI apane dAnakI sugaMdhako usI taraha vistAre-gA jaise Aja gAyakavADakA yaza ho rahA hai / isa taraha paraspara vArtAlApa karate pati patnI usa rAtriko ati premase apane khAsa zayanAlaya meM soe / usI rAtriko vijalIbAI garbhavatI huI / vijalIbAIkA mana rAtrabhara dAnakI umaMgameM bhIja rahA thA / yaha vahI rAtri hai jisameM isa pustaka ke nAyaka prasiddha seTha mANikacaMda - kA jIva vijalIbAIke garbhameM AyA, jisa AtmAne garbhasthAna meM 'nivAsa karate hI usa sthAnako dAnadharmakI vAsanAse vAsita pAyA / jyoM 2 garbha bar3hAtA thA vijalIbAIkA mana dAnake liye umaMgatA thA / sAdhAraNa sthitike kAraNa itanA to vaha avazya karatI thI For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ] adhyAya tIsarA | ki jo koI apAhana daravAz2e para A jAtA thA usako muTThIbhara anna jarUra de AtI thii| acchI bhAvanAoMkA asara bhI acchA hI huA karatA hai | vijalIbAI ke dharmameM jhukate hue bhAvoMkA asara usa garbha sthita bAlaka para bhI par3atA thA / jagatameM nimitta naimittika sambandhase aneka avasthAeM ho jAtI haiM / pUrvabandha jar3a kraya karmoMkA asara saMsArI AtmApara par3atA hai / aura saMsArI AtmA ke bhAvoMse pulakA pariNamana hotA hai| bAharI padArtha bhI bhAvoM meM asara DAlate haiM / 1 suyogya sambandhoM meM prANoMkI vRddhi karate hue nau (9) mAsa vIta gae aura divAlIkI nikaTatAkA samaya seTha mANikacandakA A gyaa| isa kAraNa ucca kulI sarva hI janma saM0 apane sthAnoMkI saphAI tathA lIpApotI karAne lage / sAha hIrAcandane bhI apane makAnakI 1908 / zuddhi va putAI karAI / kArtika vadI 13( Asoja vadI 13 guja0 ) kA dina A pahu~cA / isako dhanaterasa bhI kahate haiM / bahuta se loga Ajakala gharameM kucha nae baratana bhI kharIda kara lAte haiM / yaha dina eka maMgala divasa mAnA jAtA hai / isI dina prAtaHkAlake zubha muhUrtta maiM vijalIbAIne putraratnakA janma diyA / isa samaya bhI putrakA mukha dekhakara mAtA pitAko jo Ananda huA vaha vacana agocara hai / jaise pAnA caMdake mukhapara teja jhalakatA thA aisA hI isa putrake mukha se pragaTa hotA thA / sAha hIrAcaMda ne isa putrakA mANikacanda nAma rakkhA aura yathAyogya zrI jinamaMdirajI meM pUjA karAI, kucha dAna bA~TA tathA kuTumbiyoMko tRpta kiyA / For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwmorror ucca kulama janma / 107 .....mmmmmmmm amarrrrani jaba yaha godameM khilAnelAyaka huA isako dekhakara haraeka pyAra karanA cAhatA thaa| UMcA mAthA, bar3A sira, bar3I cakSu, suDaula hasta paga Adi dekhanese mANikacaMda eka mahAna puruSa hogA aisI kalpanA buddhimAnoMke cittameM ho uThatI thii| janma patrase bhI isa bAlakake aizvaryavAna va yazasvI honekA patA lagatA thaa| isakA zarIra bhI bahuta sundara aura gaThA huA thaa| khapATiyA cakalekA makAna jisakA citra pahale diyA gayA hai aura jo aba bhI maujUda hai motIcaMda, pAnAcaMda aura mANikacaMda putra aura maMcchAkumarI putrIse bar3AhI ramaNIka mAlUma hotA thA / isa samaya maMcchAkumarIkI Ayu 11 varSakI, motIcaMdakI 5 aura pAnAcaMdakI 2 // varSakI thii| hemakumarIkI taraha maMcchAkumarI bhI gharake kAmakAjameM pravINa kara dI gaI thii| jaba yaha 12 varSakI huI maMchAkumarIkA sAha hIrAcaMdane isa kanyAkA vivAha surata vivAha / nivAsI vIsA hUMmar3a gaMgezvara gotrI brIjalAla zItaladAsake putra jhaveracaMdake sAtha kara diyaa| jhaveracaMda sAdhAraNa likhA par3hA thA para buddhi tIvra thii| apanI madhyama sthiti honeke kAraNa pitAke sAtha vyApAra meM jAtA thaa| ____maMcchAbAI aura avaracaMdake saMyogase saMvat 1924 caitra sudI 11 ke dina seTha cunnIlAlajIkA janma seTha cunnIlAla bhayA / yaha cunnIlAla seTha mANikacanda jhaveracandakA pAnAcaMdake vyApArameM mukhya sahAyaka honeke jnm| sivAya dharma kAryoMmeM bar3e hI utsAhI the| Apa bhAratavarSIya digambara jaina tIrthakSetra ka.. For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ] adhyAya tIsarA / 1 meTIke sahAyaka mahAmaMtrI the, tIrthabhakta the / inhoMne murata ke sarvase prAcIna zrI zAMtinAthajIke choTe maMdirakA jIrNoddhAra saMvat 1996 meM karAyA aura isakA zikhara baMdhavAkara ghUmase pratiSThA kI thI / / janma / motIcanda jaba 6 varSase adhikakA hogayA taba hIrAcaMdane isako dezI nizAlameM par3hane bheja diyA / pAnAcanda seTa navalacandakA aura gor3hake bacce mANikacandako bijalIbAI ghara hI meM nAnA prakArakI uttama zikSA diyA karatI thI / itane meM vaha phira garbhavatI huI aura saMvat 1911 meM caturtha putraratnako utpanna kiyA / isa samaya bhI putrakA lAbha dekhakara mAtA pitAko bar3A hI sukha bhayA / hIrAcandane isakA nAma navalacaMda rakkhA | isakA janmapatra bhI isake saubhAgyavAna aura aizvaryavAna honekI sAkSI dene lagA / isa taraha cAra putroMse suzobhita hokara hIrAcaMda aura vijalIbAI apane gharako isI taraha dIptamAna mAnane lage jaise rAjA dazaratha aura kozalyA zrI rAmacaMdra, lakSmaNa, bharata aura zatrughnako dekha kara Anandita hote the / hIrAcaMda aba dharmameM aura adhika prIti karate bhae / adhika samaya zrIjinendrakI bhakti va svAdhyAyameM vyatIta karane lage / tRyIya putra mANikacaMda ko uMgalI pakar3akara yaha maMdirajI le jAte the aura apane pAsa biThAlete the / yaha bAlaka zurusehI bahuta vicAravAna aura zAMta miz2Az2akA thA / ronA to jAnatA hI na thA / saca hai jo apane jIvana meM mahAna kRtya karanevAle hote haiM unakI zuruse hI uttama ceSTA For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca kulameM janma / [ 109 hotI hai| unako pUrvajanmakA uttama saMskAra bhI hotA hai| isataraha hIrAcanda dharma, artha aura kAma puruSArthako bhogate hue atisaMtoSase rahane lage aura jAtimeM eka AdaraNIya gRhastha mAne jAne lge| For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ] adhyAya cauthA / adhyAya cauthaa| seTha mANikacaMdakI vRddhi / sAha hIrAcaMda aba putroMkI samhAla va unakI sAdhAraNa zikSA para dhyAna rakhane lge| motIcaMdako do varSa 1857ke gadarakA taka dezI nizAlameM par3hAkara phira eka gujsmy| rAtI skUlameM par3ane bheja diyA, isI taraha pAnAcaMdako bhI do varSa taka dezI nizAlameM par3hAkara gujarAtI skUlameM bhenA / itane meM mANikacaMda 6 varSake hue| isako maMdirajImeM dera taka baiThanekA zauka thA / jo koI zAstra par3hatA yaha binA samajhe bhI sunA karatA thA / saMvat 1914 yA san 1857 bar3A vikaTa varSa thaa| sUratameM lazkarakA AnA jAnA bahuta rahatA thaa| yadyapi vahA~ koI hullaDa nahIM thaa| para uttara hiMdutAnameM iMgrejoMse dezI phauna bigar3a uThI thI jisase dehalI, kAnapura, lakhanaU Adi sthAnoM meM bar3A bhArI gadara ho gayA thaa| prajAjana lUTe jAte the| loga apane 2 makAna chor3akara paradeza bhAga rahe the| itihAsameM yaha varSa bahuta prasiddha hai| isa samaya ISTa iMDiyA kampanIkI sattA bhAratameM thii| gadara zAMta honeke pazcAt san 1858kI 1 navambarako prasiddha rAnI kIna vikaToriyAne mAratakI rAjyasattA kampanIke hAthase apane hAthameM lI aura bhAratake dharmakarmameM samabhAva rakhane va hastakSepa na karane AdikI ghoSaNA prasiddha kii| For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seTha mANikacaMdakI vRddhi | [ 111 avasthA / isa samaya mANikacaMdakI avasthA 7 varSakI thI / pitAne ise dezI nizAlameM par3hane bheja diyA / navalacaMda gharahIrAcandakI ciMtita hImeM mAtA pitAdvArA zikSA prApta karatA thA / saMvat 1916 kA varSa hIrAcaMda ke liye kaThina thaa| udhara putroMkA kharca bar3haneke sAtha 2 vyApAra meM zithilatA ho gii| idhara vijalIbAIkA zarIra bahuta narma rahane lagA aura thor3e dinoMke pIche aisA zithila ho gaI ki usase gharakA kAmakAja bhI na hone lagA / bar3I kaThinatA se kucha dina sAre kuTumbakI rasoI banAI paraMtu jaba adhika DhIlI par3a gayI arthAt zayyAse uThA nahIM gayA taba hIrAcaMdajI aura chokaroMko milakara sabakI rasoI banAnI paDI va gharakA saba kAmakAja karanA par3A / isa samaya hIrAcaMda ko cittameM bahuta kheda rahane lagA / vyApArameM lAbha kama honese gharakA kharca baDI taMgIse calatA thA tathA apanI patibhaktA strIke zarIra zithila honese manako aura bhI udAsI ho gaI thI / saMsArakI vicitra dazA hai / puNya pApakarmakA udaya ekake pIche dUsarA AyA hI karatA hai / isa samaya motIcaMd 13, pAnAcaMda 11, mANikacaMda 8 tathA navalacaMda 5 varSake the I sivAya choTe tInoM apanA bahutasA kAma apane Apa kara liyA karate the| saboMmeM mANikacandako abhIse dharmakI bahuta bar3I lagna thI, yahA~taka kI hararoja pAsake maMdirajImeM jA aura logoMke sAtha zrI jinendrakI pratimAoMkA prachAla kiyA karatA, jApa detA va kabhI 2 pUjanameM bhI khar3A hotA thA / pitAko isa samaya duHkhI va udAsa dekhakara motIcaMda aura pAnAcaMda AzvAsana dete the, jisameM For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112] . adhyAya cauthaa| pAnAcaMda bar3e sAhasake sAtha kahate the ki-pitAjI, Apa ciMtA na kareM, maiM bar3A hU~gA taba bahuta dhana kamAU~gA / mAtAkI sevAmeM cAroM hI putra lavalIna the / mAtA apanI zithila avasthAmeM inako dekhadekhakara apane jIvana meM maiMne ratna utpanna kiye aisA mAnakara parama santoSa prApta karatI thI aura jaba kabhI premabharI dRSTise apane svAmIko nirakhatI thI taba aMtaraMgameM mahAsukha prApta karatI thii| manameM sivAya : arhata siddha ' ke kisIkA smaraNa nahIM karatI thii| mukhase bhI yahI sadA kahA karatI thii| eka dina vijalIbAIke cittameM yaha acchI taraha jama gayA ki aba merA antasamaya A gayA hai| usane sAha mAtA vijalIbAIkA hIrAcaMdako kahA ki aba merI Ayu nahIM svargavAsa / mAlama hotI, mujhe dharmake bacana sunAo aura jo kucha mujhase dAna puNya karAnA ho so isI samaya karA lo| sAha hIrAcaMdakI AMkhoMse AMsU bahane lage, dila ghabar3A gayA, para yakAyaka manako samhAlara kahA-tumheM maraNakI cintA nahIM karanI cAhiye / cintA karanese bhI Ayu kama hotI hai aisA zAstroMmeM sunA hai / dhairya rakkho / zrI paMca parameSThikA dhyAna kro| mujhe to AzA hai tuma bahuta zIghra acchI ho jaaogii| yadi tumhArI icchA hai ki abhI kucha dAna dharma kiyA jAya to tumhAre liye saba kucha hAz2ira haiN| ye cAra putraratna tumhAre maujUda hai| hameM tumheM koI bAtako phikara nahIM hai| sAhanIne motIcaMdako 10) diye aura kahA ki bAz2Ara meM gAMdhIke yahA~se pUjanakI sAmagrI le aa| motIcaMda samajhatA thA, vaha turta gayA para bar3e udAsa manase For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seTha mANikacaMdakI vRddhi | 6 113 sAmagrI baMdhavAkara ghara AyA / sAhajIne tInoM lar3akoMko sAmagrI sApha karake tayyAra karane ko AjJA dii| una tInoMke sAtha navalacaMda bhI caoNvala ulaTane palaTane lagA / usa samaya mANikacadakA muMha sabase adhika udAsa thA / yadyapi vaha 8 varSakA thA, para vaha samajhatA thA ki mAtAjIne aMta samayapara dAna karane ko yaha sAmagrI ma~gAI hai / mANikacaMdakA citta bar3A komala thaa| kisI khAsa bAtakA usake dilapara bar3A asara ho jAtA thA / kabhI 2 AMkhase pAnI bhI nikalaneko hotA thA, para vaha roka letA thA ki aura bhAI burA samajheMge / sAmagrI tayyAra hone para sUratake sarva maMdiroM meM diye jAneko sAhajIne thAla saje aura yathAyogya do do eka eka rupayA nagar3hI rakhakara vijalIbAI ke sAmane rakha diye / bAIne kahA ki hara eka maMdira meM inako bheja do / sAhajI ne lar3akoMke dvArA maMdiroM meM sAmagrI bhijavA dI tathA prabandha karake 250 ) aura usake sAmane rakha diye aura kahA - "jahA~ tumhArI icchA dAnakI ho vahA~ dAna kro|" isa samaya maMcchAkumarI bhI A gaI thI / vaha dekhakara rone ko huI parantu sAhajIne manA kiyA / vijalIbAIne 250 ) dekhakara eka daphe pati se kahAApa mere liye kaSTa na sheN| maMdiroM meM sAmagrI bheja dI so basa hai / hIrAcaMdajIne kahA maiM isa samaya lAcAra hU~ nahIM to tumane jo upakAra kiyA hai usake liye maiM kucha nahIM kara saktA / hajAroM lAkhoMkA dAna tumhAre hAthase hotA / merI to yaha bhAvanA thI / yaha rakama to kucha nahIM hai| zrI jinendra ke pratApase vyApAradvArA saba kucha mila jAyagA, saba kucha ho legA; para tumhAre hAthase dAna to For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 ] adhyAya cauthaa| honA hI caahiye| vinalIbAIne pacIsa 2 rupaye zrI sammedazikhara, pAvApura, campApura, giranAra siddhakSetroM meM, 15) pAlItAnA satrujaya, 15) zrI gajapaMthAjI, 15) zrI pAvAgar3hanI, 15) tAraMgAjI siddhakSetroMmeM, 40) bhUkhoMko annAdi ghaTanemeM aura zeSa rupaye zAstradAnameM deneko khe| sAhajIne saba likha liyaa| ... hIrAcaMdako bhI.manameM nizcaya ho gayA ki aba isakA zarIra calatA huA nahIM mAlUma hotA / hemakumarI bhI una dinoM sUratameM hI thii| vaha bhI A gii| rAtriko vijalIbAIne hemakumarIse kahA ki, hema! Aja rAtriko merA zarIra nahIM rahegA aisA mAlUma hotA hai; so tuma mujhe eka daphe deharAsara le cala ki maiM zrI jinendra pramuke darzana kara luuN| zrI maMdigjI pAsameM hI thA / maMdirajImeM eka vyAsana thii| vaha baliSTha zarIrakI thii| vaha apanI godameM vinalIbAIko maMdirajI le gii| sAthameM donoM bahaneM gii| vahAM nahanoMne bhagavAnake sAmane bitthaayaa| bahuta hI bhaktise prabhukI zAMta chaviko nirakhakara mana hI mana stuti par3ha jhuka gaI aura vahIM pratijJA le lI ki abase Aja rAtabhara mujhe jalapAnI AdikA tyAga hai jo kucha vastra va zayyA Adi mere pAsa hai usake sivAya aura parigrahakA bhI tyAga hai| ..! ghara Akara vijalIbAI zAMtise zayyApara leTa gaI / isa samaya sarvako nizcaya ho gayA ki aba bAIke prANAntakA avasara hai| aura bhI kuTumbInana A pahu~ce / navalacaMda to so gayA, para mANikacaMdako nIMda nahIM aaii| yaha par3e 2 rone lgaa| udhara sAha hIrAcaMdanIkA bhI jI ghabar3AyA aura thor3I derake liye ekAntameM jAkara khUba roe / phira ve mana vAMbhakara zayyAke pAsa Ae aura For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seTha mANikacaMdakI vRddhi / / 115 usa samaya kuTumbiyoMkA jyAdA jamAva dekhakara inane sabase kahA ki inake pAsa ve hI raheM jo dharmake pATha va NamokAra maMtra par3heM, zeSa dUra 2 baiThe aura isa taraha bAta na kareM jo inake kAnameM zabda jaay| ra triko anumAna 3 baje hoMge taba vinalIbAIne kahA ki mujhe zayyAse bhUmipara le lo| bhUmipara vAsakA sAtharA karake unheM dhIrase liTA diyA gyaa| usa samaya sAha hIrAcaMda svayaM bar3e hI miSTa vacanoMse NamokAra maMtra par3hane lage va bAraha bhAvanA yA mamAdhimaraNakA pATha sunAne lage / dharmadhyAna karate 2 vijalIbAIkI AtmA prAtaHkAla hote hote isa kSaNika zarIrako chor3a kara cala diyAjIvake sambandhameM hote hue jo kAnti zarIrakI thI vaha saba jAtI rhii| aMgopAMga vaiseke vaise rahate hue bhI zarIra acetana-jar3a-miTTIke samAna hogayA / ve nAnA prakArake jJAna pUrNa vicAra jo abhI 2 zarIrake Azraya ho rahe the ve sarva baMda hogae / kAraNa yahI ki caitanya guNadhArI padArtha isa tana rUpI jhopar3Ise bAhara calA gayA / jIvana kSaNika hai| koI bhI zarIradhArI amara nahIM raha saktA, sarva hI ko paralokameM jAnA hai, ataeva jJAnI jIva paralokake liye avazya yatna rakhate haiN| jo vartamAnake viSayabhogoMmeM gAphila ho jAte haiM ve Ane Apako Thagata haiM aura khoTI gatimeM jAnekI tayyArI kara lete haiM / cAroM hI putra apanI mAtAko anabola va murdA dekhakara hama asahAya ho gae aisA mAnate hue| -mANikacaMda aura pitA hIrAcaMdake AMkhoMse AMsuoMkA TapakanA banda na huaa| prAtaHkAla hI sarva dagdha kriyA AdikA prabandha For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] adhyAya cauthaa| huaa| aba vaha ghara jo vinalIvAI sarIkhI strIratnake rahate hue vijalIke samAna camakatA thA, bilakula sunasAna ho gyaa| mAno eka prakAzamAna dIpaka hI bujha gayA / gharameM koI bhI strI na honese kucha dina to hemakora aura maMcchAne rasoI banAkara khilAI tathA gharakA kAmakAja kiyA, para jaba ve apanI sasurAla calI gaI taba phira akele hIrAcaMdajIko dravya kamAne ke sAtha 2 strI sambaMdhI AraMbha kArya bhI karane par3e, kyoMki sthiti sAdhAraNa thI, isase koI rasoI karanevAleko nahIM rakha sakte the / para sAha hIrAcaMda bar3e hI buddhimAna, dharmabuddhi va dhairyadhArI the, samatAke sAtha sArA kAma karate hue apanA samaya vitAte the, para jaba jarA bhI khAlI hote the tabhI bijalIbAIkI smRti binalIke samAna inake citta ke sanmukha camaka uThatI thii| ve aisI pativratA strIko katra bhUla sakte the ? isa samaya hemakumarI jaba bambaI jAne lagI taba apane pitAse vinatI kI ki sUrata meM jaba vyApAra kama motIcaMdakA bambaI ho calA hai aura bambaI meM vyApArakI vRddhi jaanaa| hai taba ucita hai ki Apa motIcaMdako mere sAtha kara deveM to maiM ise koI. vyApArakI zikSAmeM DAla dU~ / hIrAcaMdakI dazA bahuta zocanIya thii| isa samaya inake azubha kamekA udaya thA / yaha cAhate hI the ki motIcaMdakI umra 13 varSakI hai, ise koI Alambana mile; kyoMki aphImakA vyApAra maMda dazApara hai, ise usameM jor3anese koI lAbha na hogaa| For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seTha mANikacaMdakI vRddhi / [117 putrI hemakumarIke sAtha pitAne motIcaMdako bambaI bheja diyA / usa vakta sUratameM bambaIkI zobhA aura mahattAkI bar3I dhUma thii| motIcaMda apane sAthake lar3akoMse va idhara udhara bambaIkI bAteM suna cukA thaa| pitAkI AjJA pAte hI yaha khuzIse bahinake sAtha bambaI calA gyaa| hemacaMdajIne motIcaMdako bar3e pyArase skvaa| bhojanapAnAdimeM bhale prakAra khAtira kI ki jisameM isakA mana ucATa na ho, aura hemakumarIkI sammatise motIcaMdako motI purAnA sikhAneke liye motI poranevAle eka pravINa jauharIke supurda kara diyA motIcaMda bar3e Anandase rahatA aura motI poraneke hunarako bar3e premase sIkhatA thaa| usa samaya bambaImeM motI ponekA hunara jinako acchI taraha A jAtA thA ve pratidina do 2 tIna 2 rupayekI majadUrI sugamatAse kara lete the / jaba isako bambaImeM do varSake anumAna ho gayA aura yaha isa hunarameM catura ho gayA tathA ise kucha lAbha bhI hone lagA taba hemakumarIne apane pitAko khabara kI ki dvitIya putra pAnAcaMdako bhI yahAM bheja do| pAnAcaMdakI umara usa samaya 13 varSakI thii| yaha gujarAtI skUlameM pAMcavIM kakSA taka par3ha cuke the / pitAne isa pAnAcandakA bambaI bhArI AzAse, ki yaha bAlaka cAroMmeM tIvra ___ jaanaa| buddhi aura sAhasI hai, avazya yaha eka dina bhArI vyApArI ho jAyagA, hemakaurake likhate hI ise bhI bambaI bheja diyaa| isakA mana par3hanekI avasthAmeM bhI dravya kamAneko calA karatA thaa| pitAse AjJA pAte hI yaha kisI For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ] adhyAya cauthA / sambandhI ke sAtha bambaI AyA aura apanI bahina ke yahAM ThaharA / bahina ke kahane se seTha hemacaMr3hane pAnAcaMdako bhI motI purAneke kAma para sIkhaneko biThA diyA / isane bahuta hI thor3e dinoM meM isa hunara ko sIkha liyA, kyoMki yaha bahuta catura va bhAgyazAlI thA / isake pagameM pAlakIkA AkAra thaa| inako dekhakara pravINa puruSa bhAgyazAlI kahakara bulAte the / bAda sIkhaneke isako bhI vyApAriyoMse motI poranekA kAma milane lagA / motIcanda aura pAnAcanda donoM bhAI bahuta dilacaspI se vyApAriyoMkA kAma kara dete the, jisase inako parizramakA acchA phala milane lagA / eka dina donoM bhAiyoMne salAha kI ki bahina ke yahAM sadA hI khAnA pInA acchA nahIM / yahA~ paradeziyoM ke jImaneke liye vIsiyAM va bhojanazAlAeM bahuta haiM, hama unameM kharca dekara bhojana kara AeMge aura svataMtratA se raheMge aisA bivAra donoM bhAiyoMne kiyA aura eka dina apanI bahina ko apane manakI bAta samajhA dI / hemakaura bar3I catura va samajhadAra thii| inako AjJA de dii| aba ye donoM bIsI meM jImane lage aura rupaye kamAkara apane pitAjIko bhI bhejane lage / saM. 1919 kI divAlI ke utsava dekhaneke liye inakI bahina maMcchAkumarI bambaI AI, kyoMki usa bambaIkI divaalii| samaya bambaIkI divAlIkI zobhA mazahUra thI / aba bhI divAlI meM bambaI bahuta hI susajjita ho jAtI hai| maMcchAbahina ne apane donoM bhAiyoMko motI purAneke kAma meM udyogI va apane parizramase dravya kamAte va kharca For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saTha mANikacaMdakI vRddhi / [ 119 karate hue dekhA taba bahuta hI prasanna huI aura lauTakara apane pitAko sarva hAla kahA, tathA yaha bhI kahA ki yadi Apa bhI ina donoM putroMko sAtha lekara bambaI jAveM to acchA ho / idhara pAnAcar3hane bhI apane pUjya pitAjIko patra likhA ki Apa vahA~ aphImakA kAma bandakara donoM bhAiyoM ko lekara bambaI cale AveM, jisase hama saba milakara yahAM apanA bhAgya ajamAveM / sAha hIrAcaMdakA kAma yahA~ nahIM calatA thA, roz2a svayaM hAthase roTI banAkara khilAte the, isase sAhajIne bhI bambaI calanekI ThAna lI / isa samaya mANikacaMdakI avasthA 12 varSakI thI / yaha dezI nizAlase uThakara gujarAtI zAlA meM 5vIM seTha mANikacaMdajIkA kakSA taka bhASA AdikA jJAna kara cuke the 'choTe bhAI ke sAtha tathA navalacaMda kevala 9 varSake the / yaha dezI bambaI jAnA | nizAlase uThakara kisI gujarAtI zAlA meM bharatI nahIM ho ske| ghara hI meM apane pUjya pitAse gujarAtI Adi sIkhe the| sAha hIrAcaMda ne apanA saba kAma sameTa kara bAz2Ara meM jisakA jo denA thA so saba cukA diyA aura saMvat 1920ke prAraMbha meM hI hIrAcaMdajI donoM putroMko lekara bambaI A gae aura eka 'vAkanInI cAla' nAmaka bhAr3eke makAna meM Thahare | sAha hIrAcaMdajI ko yaha pasanda nahIM thA ki brAhmaNa Adi ajainoMkI va avivekI jainoMkI bIsImeM hIrAcaMdajIkI putra mUlya dekara azuddha bhojana kiyA jAya / unhoMne jAte hI motIcaMda aura pAnAcaMdako mI bIsI meM nahIM jImane diyA, apane hAthase sevA / For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] ...adhyAya cauthaa| rasoI banAkara roja cAroM putroMko khilAne lage aura samayapara bAjAra meM bhI jAkara kucha sAdhAraNa vyApAra karane lge| - mANikacaMdakI ruci hisAba kitAbameM dekhakara eka sarAphake yahA~ bahI khAtA sIkhaneke liye baiThAyA / 1 varSameM hI yaha saba daMga jAna gae taba hemakaurake kahanese seTha hemacaMda premacaMdane apanI dukAnapara biThAkara munImatakA kAma lenA zurU kiyaa| thor3e dinoMke bAda pAnAcaMdane pitAjIse kahA ki mANikacaMda bahuta parizramI aura catura hai, merI rAyameM ise bhI motI purAnA sikhalAnA cAhiye / hIrAcaMdajIne yaha bAta mAnakara motI. purAnA sikhalAnemeM mANikacaMdako bhI lagA diyaa| vAstava meM mANikacaMda pAnAcaMdakI ucca sthiti lAnemeM mUla nimitta kAraNa seTha cunnIlAla hemacaMdakI hemakumarIkA upakAra / mAtA hemakumarI thI, jisane apane pitAko sukhI karane va bhAIyoMkI unnata dazA karAne meM pUrI 2 sahAyatA dI / hemakumarIne apanA saccA bahinapanA pAlana kiyA / mANikacaMdameM eka yaha bar3AbhArI guNa thA ki jisa kAmameM dila lagAte the usameM bilakula lavalIna ho jAte the, vAstavameM seTha mANicaMdakA upayogakI ekAgratA bar3e 2kAma vyApAra meM lgnaa| kara sakatI hai| yaha upayogakI ekAgratA hai jisake kAraNa eka muni dharmadhyAnase zukladhyAnako pAkara karmoko kATa mokSa avasthAko prApta kara lete haiN| upayogakI ekatAse hI eka vidyArthI thor3e hI kAlameM kisI pAThako kaMTha kara For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seTha mANikacaMdakI vRddhi / [121 letA hai va samajha letA hai| upayogake eka ora dera taka jamAe rakhaneke kAraNa eka vyApArI vyApArake DhaMga bhale prakAra soca saktA hai| prayojana yaha ki haraeka kAmako dhairyake sAtha pUrA karaneke liye upayogakI thiratAkI AvazyakatA hai| eDisana jaise amerikA Adi dezoMke vidvAnoMne isIkI badaulata nAnA prakArake yaMtra nirmANa kiye haiN| vidvAn loga jaba ekAntameM kisI viSayakA manana karate haiM to usake bhedako khoja lete haiN| TelIgrApha, Teliphona, vetArakA tAra, moTara gAr3I, havAI vimAna Adi sarva hI upayogakI thiratAke phala haiM / mANikacaMda isa upayogI guNake Azrayase kucha hI mahInoM meM hI motI purAne meM catura ho gae aura apane donoM bhAiyoMke sAtha motI pokara dravya kamAne lge| bAjAra meM loga pAnAcaMda aura maNikacaMdake kAmako bahuta hI pasaMda karate the aura inako khUba hI kAma milatA thA / kAmakI adhikatA va apanA yaza phailatA dekha bhAiyoMne pitA jIko kahA ki navalacaMdako bhI yaha kAma navalacaMda bhI vyApArameM sikhAnA caahiye| navalacaMda aba anumAna shaamil| 11 varSake the / navalacaMdane bhI 1 varSa parizrama kara isa kAmako sIkha liyaa| aba cAroM bhAI milakara bAjArake vyApAriyoMkA motI le lekara aura po pokara dete the| inako sabase adhika ekatAse cAroMkI bAjArameM kAma milane lagA, kyoMki yaha bahuta vyApAra meM vRddhi| citta lagAkara aura saphAIse vaktake Upara sabakA kAma kara dete the| cAroM bhAiyoMmeM pUrNa For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .122 ] adhyAya cauthA / .. prema thA / kisIke cittameM yaha IrSA bhAva nahIM thA ki maiM inase catura hUM va maiM adhika dhanakA hakadAra huuN| cAroMmeM pAnAcanda aura mANikacanda hI bar3e catura aura udyogI tha, para yaha bahuta hI samajhadAra, kSamAzIla aura sAde minAjake the / adhika dravya kamAnekI zakti rakhanepara bhI kabhI apane muMhase apanI bar3AI nahIM karate the / yadi inameM mela na hotA to inakI itanI prasiddhi na hotI / ekatAke kAraNa bAjArameM cAroM bhAiyoMkA koI nAma nahIM letA, kintu "bhAI rAma"ke nAmase pukAratA thA / sarva vyApArI ina cAroMko eka hI dilavAle, ImAnadAra, satyavAdI aura vizvAsapAtra jAnane lage / cAra pAMca varSa isa taraha mihanata karane se inhoMne kharcase adhika rupayA paidA kara liyA tathA motI va javAharAtakI pahacAna bhI acchI taraha kara lii| jaba hIrAcaMdanI suratase bambaI Ae the taba sUratase bambaI taka relagAr3I nahIM thI, para saMvat 1921 yA san sUratase bambaI taka 1864 tA0 1 navambarase sUratase bambaI taka relve| relagAr3I calane lgii| ina cAroM bhAiyoMmeMse - jaba kisI kI icchA hotI taba eka do dinake liye surata cale jAte the aura vahA~ke logoMse va apanI bahina maMcchAbAIse mila Ate the| aba inake mukhoMpara kAMti bar3ha gaI thI, nirAlA joza ArahA thaa| sUratake loga inako udyogazIla ka kamAU jAnakara bahuta hI prasanna hote the aura jahA ye jAte the va jisase ye milate the vaha inakA sanmAna karatA thaa| vAstavameM dekhA jAve to vyavahArameM dravya aura paramArthameM AtmajJAna hI pUje jAte haiN| For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seTha mANikacaMdakI vRddhi / ( 123 jisa gRhastha ke pAsa dhana hotA hai usakI saba laukika jana kadara karate haiM / ve yaha bhaya nahIM khAte haiM ki isako hameM kucha dhana denA par3egA yA hamase yaha kucha mAMgegA, kintu isake viruddha unheM yaha AzA hotI hai ki yadi hameM kabhI kucha jarUrata hogI to inase mila jAvegA / jagata svArtha buddhike nAtese hI rahatA hai / isI taraha jo sAdhu haiM unameM yadi AtmajJAna aura vairAgya hotA hai to jo samajhadAra haiM va sanmAna karate haiM / gRhI dhanake vinA aura sAdhu vItarAgatA sahita AtmajJAnake binA ni:sAra hai / gRhasthake dilako sAhasayukta va raunakadAra banAnevAle udyoga hImeM dhanakA Agamana hai| basa, isI kAraNa se aba ina cAroM bhAiyoMkI hara jagaha khAtira hotI thI / inameM se pAnAcaMda aura mANikacaMdake Upara loga adhika moha karate the, kyoMki cAroMmeM yahI do siMha yugalakI bhAMti jhalakate the / cAroM hI bhAI dharmameM sAvadhAna the / pUjya pitAkI kRpA se cAroM hI bambaI meM nitya zrI jinendrakA darzana mANikacandajIko va jApa dekara bhojana karate the / inameM sabase 8 varSase machAla- adhika dhyAna dharmakI ora mANikacaMdakA thA / kI Adata | inako 8 varSakI avasthA se zrI maMdirajImeM prachAla pUjA karanekI inhoMne meM Akara bhI jArI rakkhA / yaha maMdira meM roz2a savere jAte, vahIM snAna kara prachAla Adata thI / isako gujarAtI di0 jaina pUjana karate, jApa dete va kucha par3hakara ghara A bhojana karate the / 15 varSakI umara taka inakA svAdhyAya bahuta mAmUlI thA / eka dina yaha apane 15 veM varSa meM arthAt saMvat 1923 meM pUjA se For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 ] adhyAya tIsarA / nivaTakara baiThe hue the taba eka mAravAr3I zAstra ke jJAtA usa maMdirameM darzanArtha Aye / ve isa bAlakako dekhakara isake pAsa baiTha gae aura isase dharmakI carcA pUchane lge| isa samaya taka yadyapi ye kucha par3hate to rahate the, para kisI praznakA javAnI uttara nahIM de sakte the| usa vidvAnne inako upadeza diyA ki tuma niyamase zAstroMkA svAdhyAya krama kramase kiyA karo aura jo mANikacaMdakA zAstra- bAta na samajho vaha kisIse mAlUma kara liyA svAdhyAya praarNbh| karo / usane kahA ki tuma zrIpadmapurANa aura zrIratrakaraMDa zrAvakAcArakA svAdhyAya pAMca sAta bAra kara jAo, tumheM bahutasI carcA mAluma ho jaaygii| mANikacaMda zurUse hI guNagrAhI the| isa bAtako inhoMne palle bAMdha usI dinase zrIpadmapurANakA svAdhyAya karanA prAraMbha kara diyaa| mANikacaMdako gujarAtI pustaka va samAcArapatra vAMcanekA bhI zauka thaa| gharameM phurasatake samaya yaha nAnA prakArakI pustakeM par3hate the tathA bambaI meM jaba kabhI vyAkhyAna sabhA sunate the, maukA nikAlakara jAte the aura vyAkhyAna sunakara usakA sAra grahaNa karate the aura tInoM bhAiyoMkA isa tarapha kucha dhyAna nahIM thaa| ve sAdhAraNa dharmakriyA va vyApAra dhandhemeM hI lIna the| - saMvat 1924 taka motI purAnekI majUrI karate rahe kintu bahuta sAdagIse rahane, kisI bhI vyasana majadUrIse vyApArameM meM na par3ane aura dravyakA vyartha vyaya na karane aanaa| ke kAraNa inake pAsa itanI pUMjI ho gaI ki inhoMne motI purAnekA kAma chor3a For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ~ ~ seTha mANikacaMdakI vRddhi / / 125 svayaM saMvata 1925 meM javAharAtakA vyApAra karanA zurU kara diyaa| isa vakta bambaImeM yadyapi narasiMhapurA jAtIya sTha premacaMda bambaImeM bImA hamar3oMmeM parama 1. dharamacaMda jauharIkA kAma acchA calatA thA na to bhI bIsA hamar3a digambara jainiyoM meM to prathama johrii| sabase pahale inhoMne hI jauharIkA kAma zurU kiyA / puNyake udayase inako vyApAra meM dinapara dina lAbha hotA gayA / pitA hIrAcaMdake samAna inakI bhI pravRtti dAna karanemeM thii| inameM sabase adhika ruci dAnakI taraphamANikacaMdajI kI thii| jo kucha rupayA ye cAroM bhAI kamAte the use pitAjIko pAsa sopate the, ve hI saba hisAba rakhate the, tathA paraspara yaha bhI ThaharAva kara liyA thA ki AmadanImeMse amuka rakama dharmAdA khAta avazya nikAlanA aura isa rakamameMse jaba jaisA avasara hotA thA dAnameM vicArapUrvaka dravyako lagAte rahate the| saMvat 1926 kI dIpamAlikAmeM seTha hIrAcandane ciTThA banAyA aura taba mAluma kiyA ki aba itanA dravya ho gayA hai jisase bambaImeM dUkAna kholI jA sakatI hai| paraspara sammati karake dUkAna kholanekA nizcaya kiyA / usa samaya yaha vicAra par3A ki dUkAnakA mANikacaMda pAnAcaMda kyA nAma rakkhA jaave| taba hIrApharmakA khulnaa| cadanIne kahA ki jinakA puNya va teja . prabala ho unhIMke nAmase dUkAnako calAnA cAhiye / maiM aisA puNyAtmA nahIM isase merA nAma nahIM honA caahiye| For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] adhyAya cauthaa| . taba ekAeka motIcaMda bola The ki pitAjI ! hama sabameM puNyAdhikArI, tejasvI aura catura pAnAcaMda aura mANikacaMda haiM isase inhIMke nAmase dUkAnako prAraMbha karanA cAhiye / sarvakI sammati isImeM jamI aura saMvat 1927 meM mANikacanda pAnAcanda jauharI nAmase dukAna-koThI sthApita kii| gujarAta dezameM pahale choTekA phira bar3ekA nAma rahatA hai / prAyaH jaba kisIkA nAma lete haiM to pitAke sAtha hI lete haiM, jaise yadi mANikacaMdajIkA nAma lenA hogA to mANikacaMda hIrAcaMda nAma kheNge| zubha muhUrta meM jinadharmake anusAra pUjA pATha karake mANikacaMda pAnAcaMda jauharI nAmakA pharma kAyama karake bar3I sAvadhAnIse vyApAra karanA zurU kiyA gyaa| kyoMki vyApArI maMDalImeM prAyaH aisA hotA hai ki jaba koI nayI dUkAna hotI hai to dUsaroMko vaha nahIM sahAtI hai aura ve jisa taraha ho use harAnA cAhate haiN| yadi vyApArI catura hotA hai to sarva dUkAnadAroMke Upara apane vyApArakI uttamatA, dRr3hatA aura satyatAse apanA prabhAva jamA detA hai aura kucha dinoMke bAda usakA kAma pakkA samajhA jAtA hai / mANikacaMda aura pAnAcaMda donoM hI vyApArameM bar3e hI kuzala the| inakI najara va sacAI va vizvAsapAtratA pahalese hI mazahUra thii| inhoMne dUkAna karate hI apanA prabhAva vyApAriyoMpara DAla diyaa| For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seTha mANikacaMdakI vRddhi / [ 127 inake hAtha motIkA bahuta mAla Ane lagA aura ye bahuta napheke sAtha bambaIke grAhakoMmeM phirakara va vyApArameM kuzalatA dalAloMke dvArA becane lge| seTha pAnAcaMda satyatA vanyAya- mAla kharIdanemeM ati catura the, praaynntaa| jabaki seThamANikacaMda mAla beca nemeM ati pravINa the| mANikacaMdakI bAtapara grAhakoMko turaMta vizvAsa AjAtA thA aura jo dAma yaha batAte the usako sahana meM mAna lete the / mANikacaMdajIkA satyavAdIpanA prasiddha thaa| apanI bar3I umasmeM jaba kabhI yaha kisIko zikSA dete the to yahI kahate the ki satya bolo, satyavyavahAra karo, satyase hI pratIti hotI hai tathA maiMne satyase hI rupayA kamAyA hai| vyApArameM vizvAsapAtratAkI AvazyakatA hai aura vaha pratItipanA satya vacana aura satya vyavahArase jamatA hai| isa samaya seTha pAnAcaMda aura mANikacaMda kramase 22 aura 19 varSa hI ke the, tathA motIcaMda 24 aura navalacaMda 16 varSake the| cAroM bhAI milakara koThImeM kAma karate the| kisI munIma gumAzteko bhI nahIM niyata kiyA thA / sabane kAma bAMTa liyA thaa| dravya kamAte hue rahate bhI cAroM hI bhAI apane pitAke ati dRr3ha upadezake kAraNa brahmacaryameM dRr3ha the| abhI taka inameM se kisIkA lagna nahIM huA thA, taubhI kisIko bhI kisI khoTe mArgameM jAnekA vyasana na thaa| pitAzrI aba bhI inako apane hAthase rasoI banAkara khilAte the| inako dUsare kisI naukarakI rasoI khAnA va khilAnA For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ] adhyAya cauthA / pasanda na thaa| seTha hIrAcaMdrako apane ina cAra putraratnoMko mela milApake sAtha rahate hue va sadAcArameM calate hue va apanI AjJAkA ulaMghana na karate hue dekhakara jo harSa hotA thA usakA anubhava vAstavameM usI pitAko hosaktA hai jisake aise hI udyogI sadAcArI kaI putra hoN| pAThakoMko isa bAtako jAnakara bahuta Azcarya hogA ki seTha hIrAcandane 24 varSake putrakA bhI abhI taka meTa hIrAcaMdajIko vivAha nahIM kiyA thaa| hIrAcanda cAhate to praur3ha vivAhakA 12 varSakI umra meM hI vivAha ho jAtA, pksspaat| para seTa hIrAcaMda mAmUlI puruSa nahIM the| yadyapi bAhya dRzyameM bahuta bhole aura saubhya the; tathA hoMTha kaTA haA thA so koI 2 parokSameM 'hoTha kaTe' ke nAmase bhI pukAra dete the tathApi apane dilameM saMsAra va vyavahArako acchI taraha samajhate the| eka to unako yaha vizvAsa thA ki praur3ha avasthA hI meM lagna karanA cAhiye, dUsare unakI yaha icchA thI ki hamAre putra khUba vyApArakuzala hoM jisase dhanavAna ho jAveM / kisI bAtakI kuzalatA va pravINatAkA lAbha bhale prakAra taba hI hotA hai jaba bilakula eka citta ho usIpara lakSya diyA jAve / vidyArthI nagarase ekAnta sthalameM jaba abhyAsa karatA hai taba usakA citta vidyA lAbhameM nirantarAya jamA rahatA hai / zaharameM yA ghara meM rahakara par3hanevAle chAtra prAyaH mauz2azaukameM, sambandhiyoMke yahAM jAne AnemeM, dAvata rakhanemeM, melA ThelA dekhanemeM, nAcaraMga khela kUdameM aise laga jAte haiM ki sivAya kuDake aura sarva adhapar3he raha jAte haiM / aisI dazAmeM yadi unakI lagna For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seThamANikacaMdakI vRddhi | [ 129 12, 14, 15, 16 varSameM kara dI gaI taba phira unakA dhyAna par3hanese haTakara dhasurAlakA mAla ur3AnemeM va strIse milaneke rUmAla meM baMTa jAtA hai / phala yaha hotA hai ki ve vidyAkA lAbha nahIM kara pAte / seTha hIrAcaMda yaha bAta acchI taraha jAnate the / isI liye jaba taka ki mere putra jauharIke kAmameM pravINa na hoMge taba taka maiM inakI lagna nahIM karUMgA cAhe jo kucha ho yadyapi inakI mAtA nahIM hai, ghara meM koI rasoI banAnevAlA nahIM hai taubhI maiM rasoI banAkara khilAUMgA paraMtu vivAhakI jaldI to nahIM karUMgA isI dRr3ha pratijJAke kAraNa aneka sambandhoMkI mA~ga Anepara bhI hIrAcaMdajIne abataka kisIkI sagAI taka bhI nahIM kI, vivAha to dUra hI rahai / rasoI khilAte samaya seTha hIrAcaMda inako vyApArameM sAhasayukta honekI, sadAcAra se calanekI, va brahmacaryyakI rakSAkI zikSA diyA karate the / vAstava meM jaba taka aisA upakArI pitA nahIM hotA taba taka santAna udyogI aura sAhasavAna nahIM bana sakatI / Ajakala lAkhoM pitA apane putroMke sAtha anyAya karate haiM, unake choTese gale meM strIrUpI bhArI pASANa bAMdha dete haiM, ve vicAre usa bhArase kucale lakIrake phakIra vana jyoM tyoM calate haiM, apanI buddhiko camatkRta banAne kA avasara unake hAthase jAtA rahatA hai, isase ve vicAre zArIrika, mAnasika va dhArmika tathA yogya audyogika unnatimeM bahuta pIche raha jAte haiM itanA hI nahIM kintu avanatike garta meM gira jAte haiM aura apanI gupta zaktiyoMko praphullita karane ke upAyase vaJcita raha jAte haiM / Ajakala ke mAtApitAoMko seTha hIrAcaMdakA dRSTAnta grahaNa For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 ] adhyAya cauthA / karanA cAhiye aura apane putroMko brahmacaryake lAbha va abrahmake doSa batAkara vidyA va hunara sikhalAnA caahiye| jaba ve sIkha jAve aura usake anusAra dravya paidA karane lage taba hI putroMkI lagna karanI cAhiye, vivAha ho jAnepara eka tarahakA bandhana ho jAtA hai, jisase navayuvaka apanI zaktiyoMkA vikAza nahIM kara skte| pAThakoMko yaha bhI jAnakara Azcarya hogA ki itanI umara honepara bhI seTha hIrAcaMdanIke putroM ne apane brahmacaryako dRr3ha rakkhA, kisI kusaMgatimeM nahIM par3e, kisI asat AcArako grahaNa nahIM kiyA isa dazAkA bhI mUla kAraNa seTha hIrAcaMdajIkI zikSA aura dUsarA kAraNa lar3akapanase darzana Adi dharmakAryokA abhyAsa thA, tIsarA kAraNa vyAyAma thA, ina sarvako DaMDa mugadara Adi dezI kasarata va kuztI lar3anA AtA thA / vAstavameM dRr3ha vizvAsa aura yathArtha jJAna hI cAritra sudhArake upAya haiN| pitAkI zikSAke Upara dRr3ha pratIti hIne inako yogyamArgI rakhA aura ye cAroM hI sarva taraha vyApAra kuzala hokara unnatike mArgameM agragAmI ho ge| puNyodayase vyApAra calane lagA, lakSmI Ane lagI aura sukha va zAMtise apane pUjya pitAke sAtha nirvAha karane lge| For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [131 vM yuvAvasthA aura gRhasthAzrama / adhyAya paaNcvaaN| MAMALA yuvAvasthA aura gRhasthAzrama / eka dina seTha motIcanda apane eka mitrake sAtha zAmake vakta bambaImeM samudrake taTa para havA khAte hue Tahala motIcaMdakI brahma- rahe the / manaraMjAyamAnakI bAteM hote hote caryameM dRddh'taa| mitrane kahA-"seThajI! ApakI arddhAGgiNI __Apake sAtha premamAva rakhatI hai ki nahIM ? mujhe to puNyodayase aisI strIkA samAgama huA hai jisase mujhe bahutahI ArAma hai| vaha bahuta hI saumya aura gharake kAmakAjameM kuzala hai|" seTha motIcaMda apane hI samAna vayaska mitrako dekhakara cittameM lajjAyamAna hue aura socane lage ki hamArA to abhI vivAha hI nahIM huA hai, hama kyA javAba deve ? phira bhI apanA mana thAMma apane pUjya pitAkI zikSAko yAda kara bole-" priya mitra ! mujhe to abhI taka vivAhakI paravAha nahIM hai| maiM acchI taraha jAnatA hUM ki vivAhake bandhanameM par3aneke pahale manuSyako dhanapAtra, vyavasAI, dRr3hazarIra, tathA pakka vIrya honA cAhiye / so bhAI, mere puNyake udayase yaha saba bAteM mere aura mere bhAiyoMke udyamase mujhe Akara prApta huI haiN| aba merI umra 24 varSase adhika hai| abataka to mujhe isakA khyAla na thA para Aja tumhAre pUchanese mujhe kucha khyAla AyA hai ki aba yogya arddhAGgiNIkA lAbha ho to ucita hai / taubhI he mitra! For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132] adhyAya pA~cavA~ / maiM isakA kucha udyama karanA ucita nahIM samajhatA hUM kyoMki mere pUjya pitA mere hitameM pUrNa udyogI haiM, isakA mujhe pUrNa vizvAsa hai| ve jaba ucita samajheMge taba mujhe gRhI banAveMge tabataka maiM ati svataMtra rahatA hU~ aura brahmacaryako pAla, vyAyAmakara, yogya bhojana le, vyApArameM udyamI raha tathA sadAcArase cala apane dharmameM vizvAsa rakhatA huA pUrNa sukhI ho rahA huuN| he mitra ! vAstavameM yaha strI to zarIrake vIryako naSTa karanevAlI aura bahutasI AkulatAoMmeM phaMsAnevAlI hai| hAM, gRhasthako saMtAnake lAbhArtha patnIkI AvazyakatA hotI hai| . mitra bhI bahuta vicArazIla the-bole-" seThajI ! Apake vicAra bahutahI acche haiM, mujhe bar3A hIAnanda huA hai| asalameM brahmacaryake samAna isa manuSyakA koI mitra nahIM hai| paramAtmAkA dhyAna vahI kara sakatA hai jo isako acchI taraha pAlatA hai| Apa isakI cintA na kareM / maiM jAnatA hUM Apake pUjya pitA bar3e hI gaMbhIra vicAravAle aura dharmAtmA haiM / Apako apane jIvanakA AdhAra unahIko samajhakara unameM bhakti rakhanI cAhiye / phira mitrane pUchA ki Ajakala ApakA vyApAra kaisA calatA hai ? seTha motIcaMda ne kahA ki mere choTe bhAI pAnAcaMda aura mANikacaMda vyApArameM bahuta kuzala aura bhAgyazAlI hai unake nimittase bAjArameM bahuta acchA kAma cala rahA hai / yadyapi abhI lakSapati to hama apaneko nahIM kaha sakte para sahasroMkI kitanI saMkhyA taka hama pahu~ca gae haiM aura pahu~cate jAte haiN| hamAre pAnAcaMdakI nigAha mAla kharIdanemeM aisI sughar3a hai ki ve jisa mAlako lete haiM usameM bahuta acchA For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAvasthA aura gRhasthAzrama / [133 naphA uThAte haiN| mitra motIcaMdake ina zabdoMko sunakara cittameM kahane lage ki vAstavameM yaha bahuta hI lAyaka manuSya hai jo apane choTe bhAiyoMke guNAnuvAda parokSameM kara rahA hai aura apane Apako unake sAmane hIna jatA rahA hai, yahI Aryyayana hai, yahI sajjanatA hai, yahI guNagrAhakatA hai, yahI ekatAkA kAraNa hai / yadi paraspara eka dUsareke guNoMko grahaNa kiyA jAya aura pratyakSa yA parokSa ekase hI bhAvoMse guNoMkA kIrtana kiyA jAya aura doSa va chidra dekhane meM kama dRSTi dI jAve to ekatAdevI unase kabhI nahIM rUThatI hai, jahA~ eka dUsareke avaguNako grahaNakara TIkA kI jAtI hai vahA~se ekatA rUTha jAtI hai aura phUTa caMDAlinIkA bAsa ho jAtA hai yahI guNagrAhakatAkA guNa inake pitA seTha hIrAcaMdameM hai| harSakI bAta hai ki ina bhAiyoMmeM vahI guNa hai taba hI ye cAroM bhAI eka sAtha milakara vyApAra karate aura rahate haiM- kisI prakArakI bhinnatA dekhanemeM nahIM AtI hai / isa taraha aneka bAteM karate 2 donoM mitra havA khAkara lauTa aae| seTha motIcaMda usa rAtriko gharameM baiThe the para mitrakA vaha prazna inake dimAgase nahIM jAtA thA isase kucha cittapara udAsI sI chA rahI thii| seTha hIrAcaMdajI nitya rAtriko apane cAroM putroMse dinabharakI bAteM pUchA karate the taba paraspara mitravata goSThI karate hue pAMcoM jane apanA thor3A samaya vitAte the| yaha mitragoSThI bhI ekatAke sthApanakA eka mukhya kAraNa hai / isake nimittase kisI tarahakA avizvAsa va gairasamajhapanA nahIM hone pAtA hai| usa rAtriko seTha hIrAcaMdane motIcaMdako kucha udAsa dekhA / sarva bhAiyoMke sAmane to seThajIne For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] adhyAya pA~cavA~ / isakA kAraNa pUchanA ucita nahIM samajhA kyoMki yaha nyAya hI hai ki jo aMta:karaNakA rahasya hai vaha ekAntameM hI kahA jAtA haiM / jaba motIcaMda zayanAlayako gae taba seTha hIrAcaMda kucha rAtri bItane para unako jagA unakI udAsIkA kAraNa mAlUma karane lge| motIcaMdako mitrake praznakI bAta kahate hue bahuta lajjA AtI thI para pitAse kisI bAtako chipAnA bhI ve ucita nahIM samajhate the / unhoMne thor3I dera bAda saMdhyAkAlakI vArtAko kaha diyA / seTa hIrAcaMda apane manameM bicArane lage ki aba mujhe dera nahIM karanA cAhiye aura apane putroMkI zIghra lagna motIcaMdakA vivAha | karanA cAhiye / motIcaMdako kahane lage ki tumane use bahuta yogya uttara diyA / hamane tumAre liye yogya sambandha ThIka kara liyA hai / motIcaMdane sira nIcA kara liyA / pAThakoMko pahale kahA jA cukA hai ki hUmar3oMkA ki hamar3oM kA vistAra IDarakI ora bhI thA / gujarAta dezameM IDara eka dezIrAjya hai / vahA~para aba bhI vIsAhUmar3a aura dazAhUmar3a jainiyoMkI acchI vastI hai, bhaTTArakakI gaddI hai, aura eka prAcIna di0 jaina zAstrabhaMDAra bhI hai / vahIM gAMdhI motIcaMda phUlacaMda vIsAhUmar3a eka dharmAtmA digambara jainI rahate the / saMvat 1992 meM unako eka kanyAkA lAbha huA jisakA nAma rUpavatI thA / yaha kanyA svarUpameM sundara thI, isake pitA bhI bahuta buddhimAna aura dhArmika niyamoMse paricita the / inhoMne rUpavatIko bar3e premase pAlA thA, ise zurU se hI zrIjinamaMdirajImeM le jAyA karate the / isa kanyAmeM aisI Adata par3a For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 135 yuvAvasthA aura gRhasthAzrama | gaI thI ki yaha zrI jinendrake darzana meM bar3e bhAva lagAtI va khUba stuti par3hakara namaskAra karatI thii| maMdira meM haraeka naranArI ise dekhakara prasanna hote the / yaha kanyA mAtApitAkI ati AjJAkAriNI thI / usa samaya IDarameM bhI kanyAoM kI zikSAkA na to kucha prabandha thA aura na mAtApitAoMko yaha bhAva hI paidA hotA thA ki hama kanyAoMko par3hAveM / vinA pustakake jJAnake bhI rUpavatIkI mAtAne ise gharakA sarva kAmakAja bahuta hI sughar3a rIti se karanA batA diyA thA / rasoIkI vidhi va zuddhatA, pAnI chAnanekI vidhi, anna vInanA, gharakI saphAI, vastra sInA Adi sarva kAmoM ko yaha bahuta caturAI se karatI thI / kabhI 2 pitA isako apane sAtha dharmopadeza sunAne ko le jAte the yaha bahuta rucise sunatI aura jo sunatI use dhAraNa kara letI thI, isakA citta dharmakathA va dharmasevanameM khUba hI lavalIna rahatA thA / viveka aura dayA bhI isake cittameM the jisase haraeka kAmameM jIvarakSAkA bahuta vicAra rakhatI thI / yaha kanyA mAtApitA va kuTumbiyoMkI ati hI pyArI thI / mAtAke Agraha honepara bhI gAMdhI motIcaMdane rUpavatIkI lagna alpa vayameM karanA ThIka nahIM samajhA / gAMdhI motIcaMda yahI cAhate the ki kisI bahuta yogya sambandhake sAtha isakA pANigrahaNa kiyA jaay| gujarAtake dUmar3oM meM una dinoM seTha hIrAcaMda aura unake putroMkI kIrtikI sugaMdha phaila gaI thI aura haraeka unake udyogakI sarAhanA karatA thA / IDara meM bhI yahI carcA hotI thii| gAMdhI motIcaMdakA mana bhI yahI cAhane lagA ki isa kanyAkA sambandha bambaIke jauharI seThake sAtha kareM, jisameM isakA jIvana bahuta sukhase bIte aura yaha dAna va dharma For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] adhyAya pA~cavA~ / khUba hI kara sake kyoMki isakA citta ati hI AI aura komala hai / eka daphe gAMdhI motIcaMda usa kanyA ke sAtha bambaI padhAre aura vahA~ maukA pAkara seTha hIrAcaMda se mile aura nivedana kiyA ki hamArI kanyA rUpavatIko hama Apake zreSTha putrako denA cAhate haiM / hIrAcaMda ne usakA janmapatra mA~gA tathA vaha bhI icchA pragaTa ki ki yadi Apa rUpavatIko yahAM lAe hoM to maiM use kisI mauke para dekha bhI lU~ | gAMdhI motIcaMda isa bAta se bahuta hI prasanna hue aura kahA ki kala zrI jinamaMdirajImeM jaba vaha darzana karane jAyagI taba Apa usako dekha sakte haiM / seTha hIrAcaMda maMdirajImeM ghaMTA Adha ghaMTA roja savere baiThate the / dUsare dina gAMdhI motIcaMda ke sAtha rUpavatI bahuta hI vinayake sAtha dravyako liye darzana karaneke liye zrI jina maMdirajI meM gaI, usa samaya seTa hIrAcaMda zAstra svAdhyAya kara rahe the / gAMdhIjI ke sAtha eka kanyAko darzana karate hue dekhakara bahuta hI prasanna hue, usakI cAla, DhAla, vinaya bhakti, stuti paThana, saumya aura sundara rUpa seTha hIrAcaMda ke manameM nakza ho gae aura unhoMne yaha nizcaya kara liyA ki isa kanyAse hI merA putra suzobhita ho, yahI saccI gRhiNI hogii| dUsare samaya para gAMdhI motIcaMda jaba phira seTha hIrAcaMdajI se mile taba paraspara vArtAlApa meM eka dUsarekI pasandagI ho gaI, kevala janma patrikAoMkA vicAra hI karanA zeSa rahA / thor3e dina ke bAda yaha vicAra bhI ho liyA / 1 jisa dina seTha motIcaMda aura eka mitrase bambaI ke samudrataTa para vArtAlApa huA thA usIke tIna mAsabAda saMvat 1928 meM jaba motIcaMda 25 varSake the seTha hIrAcaMda inake vivAhakI tayyAriyAM For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAvasthA aura gRhasthAzrama | [ 137 karane lage / isa samaya seThajIke cittameM bar3A bhArI utsAha thA kyoMki apane jIvanameM yaha pahalA hI putrakA vivAha thA jo inako karanA thaa| suratakI sthitise aba inakI sthiti bahuta badala gaI hai, bambaI meM bhI aba yaha seThoMkI ginatI meM hai tathA apanI hUmar3a jAtimeM to yaha dhanADhyoM meM prasiddha haiM / inakA vyApAra jyoM 2 dina bItate jAte camakatA jAtA hai | puNyAtmA pAnAcaMda aura mANikacaMda jisa saude meM hAtha DAlate haiM lAbha uThAte haiM / seTa hIrAcaMdane eka rAtri ko apane cAroM putroMko ekatra kara sammati lI ki isa vivAha meM kitanA rupayA kharca karanA cAhiye / jisa samaya isa bAtako cher3A gayA | navalacaMda jinakI umara 17 varSakI thI aura jinako kucha bAharI cIjoMkA zauka adhika thA yakAyaka kahane lage ki pitAjI ! Ajakala hama logoM kA nAma bahuta prasiddha haiM, hameM isa vivAha meM khUba dhana kharacanA cAhiye jisameM hamArI khUba prazaMsA ho aura jAtimeM mahatpanA pragaTe / IDara rAjyameM bhI hamArI khUba hI prasiddha ho / isakI bAta sunakara seTha hIrAcaMda haMse aura bole ki hamako bahuta uchalanA kUdanA nahIM cAhiye, hameM apanI sAdI cAla va sAdA svabhAva nahIM chor3anA cAhiye / vyApArakA kyA bharosA hai ? Aja yadi lAbha hai kala hAni ho jAya to kyA kiyA jAyagA ? isase hamako khUba vicAra karake eka rakama isa nimitta kAr3hanI cAhiye aura vyApArameM kisI taraha kI jokhama A jAve so kAma nahIM karanA cAhiye / seTha pAnAcaMda bole, pitAjI ! Apa koI zaMkA na kreN| hamAre vyApAra meM hAni kI koI AzaMkA nahIM hai / Apake pratApase jo mAla apanI For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 ] adhyAya pA~cavA~ / nigAha meM AtA hai aura kharIdA jAtA hai usameM lAbha hI hotA hai| Apa dila kholakara kharca kIjiye | apane bhAgyake anusAra hama aura bahuta kamA leveMge | mANikacaMdajI ne kahA ki bhAI pAnAcaMda, 1 yaha to tumhArA kahanA ThIka hai para haraeka kAma meM pUrvApara vicArakI jarUrata hai | bAjArakI sthitiko palaTate dera nahIM lagatI hai / isase hama loga kitanA rupayA isa vivAha ke nimitta nikAleM isakA pakkA AMkar3A bAMdhadenA cAhiye, pitAjI usImeM saba kAma nibaTAveMge / pAnAcaMdajI ne pitA se pUchA ki kitanI rakama Apa kharacanA cAhate haiM ? seTha hIrAcaMdajIne kahA ki vivAha meM jitanA kharca kiyA jAya utanA ho saktA hai / 1 hajArase 10 hajArataka kharca ho saktA hai, para merI samajha meM 2000) do hajAra rupayekA anumAna bAMdhA jAya to vaza hogA / sarva bhAiyoMke dhyAnameM yaha bAta jaMca gaI aura taya hogayA ki do hajAra rupaye kharca kiye jAveM / vivAhakA samaya nikaTa Ate hI bambaI meM tayyAriyAM hone lagIM aura niyata mitIpara vArAta IDara phuNcii| sUrata aura bambaI - se bahuta se bhAI zAmila hue| IDara meM gAjebAje Adise bahuta hI dhUmadhAma chA gaI / bambaI se bArAta AI hai isa khabara se bahuta se naranArI usake dekhane ko utkRSTa ho gharase nikala Ae / 25 varSake yuvAna varako ghor3e para savAra dekhakara buddhimAna loga bahutahI guNa gAte the ki vAstava meM vivAha to isI umarameM hI karanA cAhiye / bArAta gAMdhI motIcaMdake dvArapara phuNcii| usake upara eka khir3akI meM rUpavatI vastrAbhUSaNoMse sajjita atizaya yauvanameM paripUrNa baiThI thI / For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAvasthA aura gRhasthAzrama / [139 aba isakI avasthA 16 varSakI thii| yadyapi IDarameM aura loga apanI 2 kanyAoMkI lagna 12, 13 varSa hI meM kara dete haiM para yaha khAsa lagna bambaIvAloke sambandhake nimittase isa avasthAmeM huI / yadi dekhA jAya to 16 aura 25 varSIyA sambandha bahuta hI praur3ha aura yogya hotA hai / kanyA rUpavatI apane patiko ati dRDha javAna dekhakara bahuta prasanna huii| jAtikI rasamake anusAra lagnAdi kriyAyeM huI / gAMdhI motIcaMdane barAtiyoMkA bahuta hI sanmAna kiyA, kisI prakArakI dila mailI na huI jaisI ki bahudhA Ajakalake mUrkha sambandha karane vAloM meM ho jAyA karatI haiM / zubha mahUrtameM bArAta vidA hokara IDarase surata aaii|suurtmeN apane janmake makAnameM hI seTha motIcaMda Adi Thahare / vahA~ apanI nava vadhUko dekhakara yaha bahuta hI gadagada vadana ho gae aura aisI saumya va rUpavAna vadhUko pAkara apane puNyake tIvra udayako mAnate hue| kucha dinoM bAda rUpavatIkA apane pitAke ghara AnA huA / seTha motIcada vyApArArtha bambaI A gae / abhI inako apanI patnIse sAMsArika prema karanekA avasara prApta nahIM huA thaa| seTha hIrAcaMdajIne suratameM Akara seTha ghelAbhAI dharamacaMdajI ___ tAsavAlAkI kanyA phUlakumarIse pAnAcaMdaseTha pAnAcaMdakA kI lagna karanekA nizcaya kiyA, cAra mAsa vivaah| pIche hI vivAhakI mitI niyata kii| seThajI bambaI gae aura pahalekI taraha isa vivAhameM bhI 2000) ru0 kharacanekA nizcaya karake ThIka mitI para vivAhakA prabandha huaa| pAnAcaMdakI avasthA 23 varSake anumAna thii| For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 ] adhyAya pA~cavA~ / phUlakumarI karIba 14 varSakI thI, para zarIrameM sukumArapanA adhika honese bahudhA asvastha rahA karatI thii| zubha muhUrtameM donoMkA pANigrahaNa huA / sUrata nagarameM isa vivAhakI khUba dhUmadhAma huI / seTha hIrAcaMda aura seTha ghelAmAI tAsavAlAne saMbaMdhiyoMkA yathAyogya satkAra karanemeM koI truTi nahIM kii| . seTha hIrAcaMda apane do putroMkA vivAha kara bahuta hI saMtuSTa hue / inameM kisI tarahakA apayaza na pAte hue apaneko kRtArtha mAnate hue| thor3e dinoMke bAda motIcaMda aura pAnAcaMdakI patniyA~ bambaImeM A gaI / aba seTha hIrAcaMdako apane hAthase rUpavatIkA sughddpnaa| rasoI banAnese chuTTI milii| ye donoM striyAM gharakA sarva kAma kara letI thii| donoMmeM vizeSa catura rUpavatI thI jo akele hI sarva kAmakAja karanemeM nirAlasya thii| pAnAcaMdakI strI nirbalazarIra honeke kAraNa gharake kAmameM adhika madada nahIM de sakatI thI taubhI rUpavatIko isakA koI duHkha na thA, jaisA bahudhA striyoMmeM ho jAyA karatA hai ki paraspara dveSa va I bhAvase prema nahIM rakhate so bAta ina donoMmeM na thii| rUpavatI bahuta hI sahanazIla, samajhadAra aura dharmAtmA thii| bahuta hI Anandase sAre kuTumko hara taraha tRpta rkhtii.thii| thoDe hI dina pIche rUpavatI garbhAvasthAko prApta huI / seTha hIrAcaMda aura motIcaMdake dilameM bahutahI harSa rUpavatIko kanyA huA / seTha hIrAcaMdako AzA huI ki aba laabh| pautrakA mukha dekhUgA aura janmotsava bhale prakAra karUMgA / 9 mAsa pIche rUpavatIne putrI For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAsthA Ara gRhasthAzrama / 141 kA janma diyA / yadyapi isase seTha hIrAcaMdajIkI vaha AzA pUrI nahIM huI kyoMki saMsAra meM sarva hI kAma icchAnusAra honA atizaya durlabha hai tathApi putrIke honemeM bhI yathAyogya dAna pUjA va utsava manAyA gayA / gAMdhI motIcaMda ko bhI bahuta harSa huA / rUpavatI isa kanyAko prApta kara bahuta tRpta huI aura bahuta hoziyArI se use pAlane lagI / atra seTha hIrAcaMda ke kuTumbako eka dhanADhya, nyAyavAna gRhasthIko jaisA saMtoSa hotA hai aisA saMtoSa rahane lagA, so ThIka hI hai, jaba puNyakA udaya hotA hai taba sAMsArika avasthAeM sAtAkArI prApta hotI haiM / udhara vyApAra meM bhI dinapara dina vRddhi ho rahI thii| jo motIkA vyApAra pahale sAdhAraNa thA vaha aba puNyodaya se vyApAra meM bahuta bar3ha gayA thA / yaha motIke bar3e vyApArI bAjAra meM mAne jAne lage / saMvat 1930 vRddhi / taka inake yahA~ lakSmIkA acchA vAsa ho calA / isa sAlase yaha thokabaMdha mAla ekatrakara bambaI meM va paradezameM bhI becane lage / hUmar3a digambariyoM meM inako sarvase pahale saphalIbhUta sunakara idhara udharake bahuta se digambarI hUmar3a vyApArArtha bambaI Ane lage aura apane2 grAma lauTakara ina seThoMke vyApAra, sAde svabhAva aura kIrtikI mahimA gAne lage / yaha bhI eka bar3e mahatvakI bAta ina cAroM bhAiyoM meM thI ki lakSmIkI vRddhike sAtha vinaya, namratA aura sAdagI bar3hatI jAtI thI- abhimAna to pAsa chUkara nahIM nikalatA thA / For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 ] adhyAya pA~cavA~ | cAroM bhAIyoMmeM seTha mANikacandakI Adata milanasArIkI acchI thii| yaha sabase milate, unake duHkha sukhako pUMchate aura jo kucha apanese banatA madada dete the / pAThakoM ko mAlUma hI hai ki yaha roja zrI jinamaMdirajImeM prachAla pUjana svAdhyAyAdi kAryya bar3e premase karate the / bambaI nagarameM vyApArAdi aneka kAryoMke nimitta bahudhA aneka dezoM ke jainI bhAI Ate aura jaba ve darzanArtha maMdirajImeM jAte to jahA~ taka seTha mANikacandajIkI dRSTi par3atI va mauqA hotA yaha avazya una sabase milate, unakA hAla pUchate aura unake kAmakAjameM hara taraha sahAyatA dete the| bahuta se dakSiNa va uttarake jainiyoMke laukika aura dhArmika kAma ukta seThakI madada se ho jAte the / inake pratidinakA thor3A samaya isa prakAra ke paropakAra meM bhI jAtA thA / kaI bhAI jo AjIvikA bambaI Ave unako yaha A jIvikAmeM jor3a dete va jaba taka vinA kraya kamAe unako do cAra mAsa rahanA par3atA yaha unake bhojana kharcakA va ThaharanekA prabaMdha bhI kara dete the / choTe va bar3e sabake sAtha bahuta hI prItise bAta karanA inakA eka jAtIya svabhAva thA / anya tIna bhAiyoMmeM milanasArIkA guNa bahuta hI sAdhAraNa thA / yadi koI cAha karake vAta karatA to ye sunakara usako uttara dete the / ye tInoM bhAI apane nitya cAlU kAma karane meM hI dattacita rahate the paropakAra kI khoja nahIM karate the to bhI abhimAnI va saMkucita citta nahIM the / jisa paropakArake kAmameM seTha mANikacaMda dravya kharcanekI icchA pragaTa For Personal & Private Use Only - mANikacaMdakA paropakArI svabhAva | Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAvasthA aura gRhasthAzrama / [143 karate the sarva bar3I hI khuzIse rAjI ho jAte the| seTha mANikacaMda paropakArI va dharmatmA haiM yaha dekhakara sarva bhAiyoMko bahuta hI harSa hotA thaa| isa kAraNa mANika caMdanIkA suyaza abhI hI se dUra dUra taka phailanA zurU ho gayA thaa| bahutase paradezI hUmar3a bambaImeM Akara jaba yaha mAlUma karate ki seTha mANikacaMdajI abhI taka kumAre haiM taba unake cittameM yaha icchA ho uThatI ki hama apanI kanyA aise hI yogya puruSako paraNAve to usakA janma saphala ho / - zolApure jileke karamAlA tAlukeke nAnejajavAlA grAmanivAsI eka mukhya humar3a sAha pAnAcaMda seTha mANikacaMdajIkA ugaracaMda dobhAr3A bhIeka daphe bambaI Aye bivaah| aura seTha mANikacaMdako pratyakSa dekhakara bahuta hI prasanna hue / inake tIna kanyAyeM aura eka putra thaa| jinameM do kanyAyoMkA vivAha ho cukA thA aura tIsarI kanyA kumArI thI jo bahutahI saumya zarIra, guNazAlI aura catura thI, jisakA nAma bhI caturamatI thaa| isakI mAtAkA nAma mANikabAI thaa| isa kanyAke lAbhase mAtApitAko bar3A bhArI harSa thA aura ise saba hI cAhate the| yaha apane mAtApitAkI AjJAnusAra calanevAlI va mAtAke sikhAnese gharake kAmakAjameM ati pravINa ho gaI thii| mAtApitA yaha cAhate the ki isako kisI 'prasiddha puruSake sAtha hI paraNAyA jAya / suratake ina cAroM bhAiyoMkI kIrti dUra 2 taka imaDoMmeM phailI huI thii| zAha pAnAcaMda dobhAr3A mANikacaMda seThako kumArA jAnakara bahuta hI saMtoSita ho apane cittameM yahI ThAnate hue ki hama apanI caturabAIko inhIMke For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 ] adhyAya pA~cavA~ | sAtha prnnaaeNge| zAhajI seTha hIrAcaMdase mile aura apanI icchA pragaTa kii| seTha hIrAcaMda bhI yaha cAhate the ki mANikacaMda kI Ayu aba 22 varSakI ho gaI hai ataeva isakA vivAha ho jAnA hI munAsitra hai, para seThajI bahuta catura the / ve hI reko vinA dekhe hIrA kahanevAle nahIM the / zAha pAnAcaMdajIko kahA ki yadi ApakI icchA apanI kanyA dene kI hai to eka daphe Apa use lekara bambaI Aiye, maiM use dekhakara va janma patrI jAMcakara Apase pakkA sambandha karUMgA / sAha pAnAcaMdako to yaha khaTakA thA, zAyada seTa mANikacaMdakI sagAI kahIM aura ho gaI ho to hameM nirAza honA paDegA so aba vaha zaMkA nikala gaI aura yaha nizcaya huA ki avazya merI manokAmanA pUrNa hogI kyoMki vaha kanyA bhI eka bhAgyazAlI hai / kauna aisA hai jo usake guNoM ko pasanda na kareM ? pAnAcaMdane seTha hIrAcaMdajIko kahA ki ApakI icchAnusAra hI kAryya hogA / kucha kAla pIche dobhAr3AjI bambaI meM vyApArika kAma karake lauTe aura apanI patnI va caturamatIko sAtha lekara zrI kuMthalagirIkI yAtrA karate huye bambaI padhAre aura avasara pAkara seTha hIrAcaMdajIko khabara dI ki kala Apa maMdirajImeM merI kanyAkA nirIkSaNa kreN| dUsare dina sAha pAnAcaMda dobhAr3A sapatnIka caturamatI ke sAtha zrI jinamaMdirajI gae / usa samaya seTha hIrAcaMda svAdhyAya se nivRtta ho samatAse baiThe the itane meM dekhate kyA haiM ki eka kanyA caMdramA ke samAna apanI mukhakI saumyatAko pragaTa karatI huI bahuta vinayake sAtha muMha nIcA kiye jamInako dekhatI huI hAthameM eka vATa - kI meM sAmagrI liye hue ati komalAGgI subar3apaneko dhAre hue eka bar3I strIke sAtha maMdirajIke bhItara AI / pIchese zAha pAnAcandajI A For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAvasthA aura gRhasthAzrama | [ 145 dobhAr3A bhI Ae / inako dekhate hI seTha hIrAcandane nizcayakara liyA ki yahI vaha kanyA hai jisake liye mANikacandako dobhADAnIne cAhA hai / isako vinayase darzana karate, sAmagrI car3hAte, stuti karate, pradakSiNA dete va namaskAra karate huye dekhakara hIrAcaMdajI bahutahI rAjI hue tathA isake guNoMkI jhalakase hIrAcaMdajIko nizcaya ho gayA ki mANikacaMdako hara prakAra prasanna karanevAlI yaha kanyA hogii| udhara seTha mANikacaMdajI bhI svAdhyAya kara rahe the / ekAeka ve uThe aura unakI dRSTi isa kanyAke mukhapara par3I, par3aneke sAtha hI inakA mana usako apane aMtaHkaraNa meM rakhakara lobhAyamAna ho gaye / dakSiNa va gujarAtakI striyoM meM paradA rakhanekA rivAja na aba hai aura na pahile thA / yaha paradekA rivAja baMgAla, vihAra, yuktaprAMta aura paMjAba meM musalmAnoMke vizeSa sambandhase hI calA haiM / vaha kanyA apanI mAtA ke sAtha eka konemeM jApa karane baiTha gaI / sAha pAnAcaMda bhI jApa pATha karane lge| apane svAdhyAya karaneke sthAna para seTha mANikacandrajI phira baiThakara eka aura zAstrako nikAla bAharase dekhane lage para inakA mana usa kanyA ke khyAla meM ulajha gayA thA / udhara vaha kanyA jaba apanI mAtAke sAtha uThI aura calate hue jaba phira zrI jinendrake, sanmukha namaskAra karaneko AI taba namaskAra karane ke pIche calate hue usakI dRSTi seTha mANikacaMda para par3I aura usake hRdayane usako yahI gavAhI dI ki yadi yaha kumAre ho to mere pati hone yogya yahI haiM / isa kanyAkI avasthA anumAna 16 varSake hogI / dUsare samayapara zAha pAnAcaMda dobhAr3A seTa hIrAcaMdajI se For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 ] adhyAya pA~cavA~ / mile aura vAtacIta karake va janmapatra Adi dekha dikhA kara isa sambandhakA pakkA nizcaya kara liyA aura zIghra hI vivAhakI mitI taya krlii| eka dina seTha hIrAcaMda motIcaMda aura pAnAcaMdako mANikacaMdake isa sambandha honekI bAta kaha rahe the va caturamatI kanyAkI bahuta prazaMsA kara rahe the, kAraNavaza seTha mANikacaMda bhI usa samaya gharameM Ae aura unake kAnameM yaha saba zabda suna pdd'e| ina zabdoMke sunanese seTha mANikacaMdanIko jo harSa huA vaha vacana agocara hai| vaha jisa rUpako apane cittameM biThA cuke the, jisakI mUrtikA nakza apane aMta:karaNakI bhUmipara jamA cuke the, jisake puSpa guNoMkI sugaMdha apaneko sparzita karAneke liye AkarSaNa kara cukI thI, usake lAbhakA dRr3ha nizcaya jAnakara, usase sAkSAtkAra honekA dRr3ha vizvAsa kara va usa mUrtike sAkSAt grahaNakA umaMga dhArakara seTha mANikacaMda apanI yuvAvasthAke nimitta kAma bhAvake vicAroM meM ulajhakara mana modaka banAne lge| 22 varSakI Ayu dhArI seTha mANikacaMdakI vArAtameM bambaI va sUratake bahutase hamar3oMko lekara seTha hIrAcaMda dakSiNakI ora ravAnA hue| vahA~para mahArASTradezakI zobhA inako gujarAtakI apekSA eka . vilakSaNatA batAtI thii| seTha hIrAcaMdane apane putroMse sammati karake isa vivAhameM 3000) ru. kharca karanekA nizcaya kiyaa| bahatahI dhUmadhAmase nAnnaz2anavalA grAmameM bArAta phuNcii| gAMvavAle bambaIke seThoM va suratake gujarAtiyoMkI pagar3iyoMko dekhakara AzcaryAnvita hue aura caturamatIke bhAgyakI sarAhanA karane lage / sAre hI gAMvavAle For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAvasthA aura gRhasthAzrama / [147 seTha mANikacaMdako siMha samAna tejasvI, 22 varSakA navayuvaka aura baliSTha dekhakara bahutahI Anandita hue aura aisA uttama sambandha prApta karaleneke nimitta zAha pAnAcaMda dobhADAkI buddhimAnIkI khUba prazaMsA karane lge| zubha mahUrtameM lagnAdika kriyAe~ huiiN| jisa samaya seTha mANikacaMdakA hAtha caturamatIke hAthase milAyA gayA usa samaya donoMko paraspara sparza honese aisA harSabhAva huA ki jaisA kisIko amRtarasake pIne va cintAmaNi ratnake lAbhase hotA hai / so bAta ThIka hI hai jahA~ premabhAvakA sambandha hotA hai vahIM apanI kalpanAse ratipanA jhalakatA hai| sAMsArika sukha manakI kalpanAkA phala hai / isa vivAhameM zrI jinamaMdirajIko va anya sthAnoMko dAna dharma bhI acchI taraha kiyA gyaa| isa vivAhako pUrNa karake aura navIna vaDhUko livAkara seTha __ hIrAcaMdanI bambaI Ae aura thor3e dina surUpamatIkI putrIkA khase rahe ki ekAeka seTha motIcaMdakI putrI prlok| eka rAtriko atizaya zIta pavanake laga jAnese bImAra par3a gii| kucha dinataka bImAra rhii| usake acche honeke liye khUba rupaye kharca hue para vaha acchI na huii| usakI AyukA aMta Ana pahuMcA aura vaha sAre kuTumbako udAsa karake va rUpavatIko atiklezita avasthAmeM choDa isa jar3amayI zarIrako chor3akara caladI-usakA AtmA anya paryAyako prApta ho gyaa| ___ isa samaya seTha hIrAcaMdajIko jo duHkha huvA, rUpamatIko For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ] adhyAya pA~cavA~ / jo kleza huvA va motIcaMdako jo udAsI huI usako ve hI jAnate haiN| saMsArakA caritra aisA kSaNika hai ki kisIkA bharosA nahIM hai / jisa vastupara yaha AsthA kI jAtI hai ki yaha vastu hamAre pAsa banI rahegI vahI vastu kAlAntarameM jaba lupta ho jAtI hai taba isa kSudra manuSpakA koI vaza nahIM calatA aura yaha hAtha malakara raha jAtA hai| jisa kuTumbako thor3e hI dina pahale seTha mANikacaMdajIke vivAhase harSa huA thA usIko isa samaya zoka pravAhameM bahanA pdd'aa| __thor3e hI dina pIche seTha hIrAcaMdanIke bhAva zrI kezariyAkezariyAjIko yAtrA jAkI yAtrAke hue| gujarAta va mevADake " 'jainiyoMko isa atizaya kSetrakI pUrNa bhakti hai| yaha kSetra udayapura rAjyameM dhuleva va RSabhadeva nAmake grAmameM hai| jahA~ yaha kSetra hai vahA~ ati prAcIna zrIRSabhadevajI jainiyoM ke prathama tIrthakarakI bahuta hI manojJa aura saumya digambara jaina vimba mUla maMdiranImeM virAjamAna hai| vahI kezariyAjIke nAmase prasiddha ho gayA hai| prAyaH jainiyoMmeM bhI aise loga pAe jAte haiM jo kisI laukika kAmakI siddhike liye aisI kAmanA karate haiM ki yadi hamArA amuka kArya siddha ho jAyagA to hama amuka kAma kareMge / kisI prasiddha dhanADhyane yaha bhAvanA kI hogI ki hamArA amuka kAma ho jAyagA to hama amuka taulabhara kezara cddh'aaveNge| usa kAryakI siddhi usake pUrva puNyake udayase huI para usane yahI vizvAsa kara liyA ki maiMne jo mAnatA mAMgI thI usako zrI RSabhadevajIne pUrNa kara dI, usane vahAM bahutasI kezara cddh'aaii| yaha For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAvasthA aura gRhasthAzrama / [149 bAta jyoM 2 prasiddha huI aura loga bhI aisA karane lage / isa taraha isa kSetra va pratimA donoMko kezariyAjIke nAmase pukArane lge| yaha bhavya mUrti karIba 6 phuTa uMcI padmAsana zyAma varNa ati saumya hai| isa para koI sambata nahIM hai isase yaha saMvata likhaneke rivAmase pahalekI nirmApita hai| isake cAroM ora aura bhI di. jaina mUrtiyAM eka dhAtupaTameM aMkita haiN| isa mUla maMdirake cAroM ora aura bhI vediyA haiM jinameM di0 jaina mUrtiyAM virAjamAna haiM, mandirake cAroM ora eka bar3A bhArI koTa haiM jisako sAgavADA nivAsI hamar3a jAtIya digambara jainI seTha dhanajI karaNajIne saM0 1863 meM banavAyA thaa| isa kSetrakI bhakti karaneko digambara zvetAmbara sarva jainI jAte haiN| pahale sarva prabandha di. jainiyoMke bhaTTArakoMke hAthameM thA, pIche unakI DhIlase rAjyane eka kameTIke AdhIna kiyA hai jisameM 8 membara haiM usameM adhikAMza zvetAmbarI haiM, isase vahAM pratimAoM para kezAra phUla va zRMgArAdi hone lagA hai| zvetAmbariyoMne mUla pratimAjI para kaI vAra cakSu car3hAnA bhI cAhA thA paraMtu isa pratimAjIke atizayake kAraNa ve aisA na kara sake / yadyapi yahAM 100 ghara di. jainayoMke haiM para prAyaH sarva mAmUlI vyApArI haiM / mukhiyA seTha baccharAnajI va seTha chaganalAlajI haiN| yaha maMdira itanA prasiddha hai va isakI aisI mAnyatA hai ki isake cAroM ora zikAra khelanA va matsyAdi mAranA manA hai|gaaNvke bAhara sUrya kuMDa nAmakA tAlAva hai jisake kinAre para isI manAhIkA eka lekha hai jisameM hastAkSara jAna sI0 bruka kaipTena smula-hilI Traiksa For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 ] adhyAya pA~cavA~ / mevAr3a kheravAr3A tA0 22 maI san 1854 hai| isakI aMgrejI nakala yaha hai NOTICE. To all whom it concerns the shrine of Rikhabdeva being one held in great sanctity by the Hindus of Gujrat and other countries, gentlemen and others encamping in the place are requested not to kill peafoul or peageons in the neighbourhood or to catch the fish in the small pucka tank, near the village or to kill. animals there. Kherwarah John C. Brooke 22 nd May Captain Sule-Hilly Trocks, 1854. Mewar. isa kSetrakI bhakti karanekI bahuta kAlase seTha hIrAcaMdanIkI icchA thI so aba sarva kuTumbako lekara seTha hIrAcaMdajI kezariyAjI pdhaar| seTha mANikacaMda pAnAcaMda aura motIcada vyApArArtha bambaI hI meM Thahare / vahA~ jAkara inhoMne bahuta kucha dAna puNya kiyaa| yahA~se zrItAraMgAnI giranArajI aura pAlItAnAkI yAtrA bar3e bhAvase kI aura dharmameM jI kholakara paisA lagAyA / yAtrAse lauTakara zrI kezariyAjIkI vItarAga pratimAkI mahimA apane putroMse kahI jise sunate hI mANikacaMdajIse na rahA gayA ve akele eka naukarako sAtha le kezariyAjI pahuMce aura vahAM bar3e bhAvase pUjana bhajana karake bahuta dAna puNya kiyaa| . seTha mANikacaMdajIkA caritra likhate hue tA0 25 akTUbara For Personal & Private Use Only ___ Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAvasthA aura gRhasthAzrama / 151 1902kA gujarAtI patra 'satyavaktA' apane aMka 15 pustaka 17meM isa bhAMti kahatA hai: " teo saM0 1931mAM pavitra sthAna zrIkezarIAjInI mahAn yAtrAe gayA hatA, te samaya tyAM moTo kharca karI AvA dharmane zobhA ApanArAM mAnya bharelAM kAryo karI AvyA hatA." seTha mANikacaMdajIko vidyA va dharmameM zurUse hI prema thaa| isI kAraNa vahAke digambara jainiyoMko Apane zAstrasvAdhyAya karane va apane 2 bAlakoMko vidyA par3hAne va dharmake stotrAdi sikhAnekI preraNA kii| kezariyAjIse lauTakara surata hote hue mANikacaMdanI bambaI Ae / __aba seTha hIrAcaMdanI apanA samaya dharmadhyAnameM adhika dene lage / inako na to aba gharake kAmakI cintA thI aura na vyApAra kii| cAroM bhAI bar3e premase isa taraha dravya upArjanameM vRddhi pA rahe the jisa taraha duijakA caMdramA pratidina apanI kalAko bar3hAtA jAtA hai| seTha hIrAcaMdake cittameM kabhI 2 jo khyAla uTha AtA thA vaha kevala apane caturtha putra navalacaMdake seTha navalacaMdakA vivAhakA thaa| navalacaMdakI lagnake liye vivAha / hIrAcaMdake pAsa pratidina idhara udharase AdamI Ate va patra AyA karate the para seTha hIrAcaMdane to yahI hI nizcaya kara rakkhA thA ki 22 varSakI Ayu jaba taka navalacaMdakI na hogI taba taka hama usakI lagna nahIM kreNge| * tathA sagAI bhI 1 varSase adhika pahile nahIM kareMge / dina jAte dera nahIM lagatI hai| saMvata 1932ke aMtameM inake pAsa TeMbhuraNI For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152] adhyAya pA~cavA~ / nilA zolApura nivAsI dobhADA devacaMda jIvarAja bambaI Akara mile aura apanI putrI prasannakumarIkA varNana kiyA / hIrAcaMdajIne janmapatra diyA aura liyA tathA putrIke dekhanekI icchA pragaTa kI / devacaMdajIne kahA-maiM do mAsa bAda bambaI AUMgA taba maiM use letA AUMgA / yadyapi vaha 11 varSakI hai para zarIra ThiMganA hai / maiM Apake pAsa hI use usa samaya le AUMgA jaba Apake putra vyApArArtha gharase bAhara jAte haiM / devacaMdajI apane kahaneke anusAra prasannakumarIko laae| seTha hIrAcaMdanI use dekhakara bahuta prasanna hue| yaha bhI bahuta hI prasannacitta, ThaMDemiz2Az2a aura lajjAvatI thI / isake mukhako dekhakara hIrAcaMdanI rAjI ho ge| aura saMvat 1933 meM lagakI mitI nizcita ho gii| jyoMhI devacaMdanI prasannakumarIko liye hue gharase bAhara jA rahe the ki udharase navalacaMda kisI kAmake liye ghara Ae the so isa kanyAko sirase paira taka dekhakara bhauMcakase raha gae aura vaha kanyA bhI inake praphullita aura dRr3ha zarIra va mukhako dekhakara Anandita ho gii| donoM apane 2 rAste caladiye para apane 2 manameM eka dUsareke rUpakI jhalakako na bhulA sake / premakA aMkUrA usI dina uga uThA / yaha usI prema aMkUrekA prabhAva hai jisase Aja bhI yaha prasannabAI apane patikI premapAtrArUpa hotI huI va kaI putraputriyoM kI mAtA hokara seTha navalacaMdake addhoMgiNIpaneke kartavyako bajArahI hai| isa zubha lagnameM seTha hIrAcaMda eka baDI bArAtako lekara va 100.) kharcakA nizcayakara dakSiNa dizAmeM navalacaMdake vivAhArtha For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAvasthA aura gRhasthAzrama | [ 153 padhAre / muraNI choTAsA kasabA hai / bambaIvAle vyApAriyoMkA ThAThavATa pahanAva ur3hAva va vArAtakA utsava dekhaneke liye bhAsapAsa grAmoMke itaneloga Agaye the ki kaI dina taka TeMmuraNImeM eka bar3AbhArI melAsA hogayA thA aura garIboMko bhojanAdise bhI tRpta kiyA thaa| vidhike sAtha lagna hokara seTha navalacaMda navor3hA prasanna kumarI ke sAtha bidA hokara ati prasannatAse sarva saMghasahita bambaI aura jaise aura tInoM bhAI sapatnIka gRhIdharmameM lIna the aise yaha bhI lIna hogae / Ae aba seTha hIrAcaMda cAroM hI putroM kA vivAhakara aura unheM vyApAra aura gRhasthadharma sAdhanameM tallIna kara apane seTha hIrAcaMdajIko kartavyako sAdhana kara vahuta hI saMtuSTa hue saMtoSa / aura jaba kabhI yaha apanI usa sUrata nagarakI usa avasthAkA milAna jaba ki inakI strIkA dehAnta huA thA isa samayase karate the to inako apane va apane putroMke puNyodaya para bahuta hI tRptatA hotI thii| aura yahI manameM AtA thA ki yadyapi pUrvva janmakRta puNyakarmmakA udaya hI lakSmI, kIrti Adi sAmagriyoMke saMyoga karAnemeM kAraNa hai taubhI isa janmakRta dharmasevana se bAMdhA huA puNya bhI isa janmameM apanA udaya de saktA hai kyoMki hamane anekavAra zAstroMmeM sunA hai ki jo karmma yaha jIva bAMdhatA hai usameM sthiti aMtamuhUrtta takakI par3a saktI hai / isase yadi kisI puNya yA pApakarmakI sthiti 10 va 20 varSakI par3e to isI janma meM usakA sarva phala bhoga liyA jAtA hai| isa kAraNa yaha bAta bahuta hI ucita hai ki bAlyAvasthA se hI dharmakA For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 ] - adhyAya pA~cavA~ / sevana kiyA jAya / yaha varma isa loka paraloka donoMmeM upakArI hai / dharmake sevanase isa lokameM bhI manameM zAMti hotI hai aura AgAmI bhI dharmakA uttama phala hotA hai / yaha bar3e AnandakI bAta hai ki hamAre cAroM hI putroMkA dhyAna dharmake sevanameM hai| isa dharmakI saMgatise hI ve sadAcArI haiM aura kIrtimAna ho rahe haiN| hIrAcaMdanI aisA vicAra karate hue aba cittameM ati zAMti rakhane lge| yaha bAta bhI bar3e AnandakI thI ki seTha hIrAcaMdajIke ghara kI striyoMmeM koI takarAra nahIM thii| cAroM cAroM striyoMmeM hI striyAM bar3e helamelake sAtha rahatI thiiN| ektaa| rUpamatIbAIkI zAMta prakRti va kAma karanekI caturAI va sahanazIlatA aura dhArmika jhukAvakA aisA prabhAva thA ki jisake sAmane anya tInoM striyAM rUpamatIkI AjJAmeM calatI thiiN| vAstavameM jisa gharakI striyoMmeM sumati hotI hai vahAM avazya lakSmI aura AnandakA nivAsa hotA hai| tathA vaha ghara hI vAstavameM vara hai jahAM sumati aura ekatA 5vIkA nivAsa hai| usa gharameM puruSoMko eka Ananda bAga naz2ara AtA hai| isake viruddha jisa gharakI striyoM meM anaikya va kumati hotI hai vahAM bhAvoMke azubha rahanese prAyaH dAridya, duHkha aura apakIrtikA nivAsa hotA hai aura vaha ghara puruSoMke liye eka narkake samAna bhAsatA hai| bAharake kAmakAjase trAsita mukha hokara gharameM ghusate hue unako aura adhika trAsa bhoganA par3atA hai| apanI patnIse miSTa va Anandita bacanoMke sunaneke sthAnameM unako kaTuka aura duHkhabharI ghara bharakI zikAyateM isa taraha sunaneko For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAvasthA aura gRhasthAzrama | [ 155 milatI haiM jisase hRdaya bar3I bhArI cintA aura khedameM par3a jAtA hai / para jahA~ sumati va ekatAkA vAsa hai vahA~ gharameM pahuMcate hI striyoMke mukha para praphullatA dIkhatI hai / jaba pati apanI patnI se milatA hai miSTa aura pyArakI bharI vArtAlApase citta khila jAtA hai / usakI bAhara kI sArI thakAvaTa dUra ho jAtI hai / yadyapi zubha va sAtAkArI sambandhakI prAptimeM aMtaraMga puNyakA udaya nimitta kAraNa hai taubhI bAhya puruSAthakI bhI AvazyakatA hai kyoMki aMtaraMga puNyodaya hone para bhI dhanakI prApti meM bAhya kAraNa vyApArAdikA nimitta milAnA hI par3atA hai / isake sivAya zrI samantabhadrAcAryyane bhI daiva arthAt pUrvapuNyake udaya aura puruSArthake sambandhameM ekAnta pakSakA nirAkaraNa karate hue yahI kahA hai-- abuddhipUrvIpekSAyAM iSTAniSTaM svadaivataH / buddhipUrvapekSAyAM iSTAniSTaM svapaiauruSAt // arthAta- jo koI kArya abuddhi pUrvaka arthAt apanI buddhike vinA lagAe akasmAt hotA hai jisase apanA iSTa yA aniSTa ho, jaise baiThe 2 apane Upara makAnakA gira par3anA vaha kArya apane pUrva kRta karmake udayakI mukhyatAse hotA hai para jo buddhi pUrvaka kArya hote haiM jaise dhanAgama, bhojanapAna unameM apane iSTa yA aniSTa hone meM mukhyatA apane pauruSakI hai yadyapi isameM bhI siddhikA honA aMtaraMga puNyakarmakA udaya hai paraMtu puruSArtha mukhya isaliye hai ki yadi udyoga na hotA to vaha puNya karma yoM hI jhar3a jAtA isaliye puru- pUrva puNyakA udaya / For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ] adhyAya paaNcvaaN| Sako to sadA puruSArthI hI rahanA hI cAhiye / seTha hIrAcaMdakA santoSa aura cAroM bhAiyoMkA aTUTa parizrama hI isa unnatimeM mukhya kAraNa huA hai| yadyapi aMtaraMga puNya karmakA bhI udaya hai para jaina siddhAntAnusAra prAyaH bAhyanimittake na hone para karma vinA rasa dikhalAe yoM bhI jhar3a jAtA haiN| jaise kisIko bhagavat bhananameM 2 ghaMTe lage usako usa samaya kisI bAtakI asAtA nahIM hai| usa vakta manda asAtA vedanI karma apanA vinA rasa diye hI jhar3a rahA hai| yuvAvasthA va gRhasthAzramake sukha bhogate hue cAroM bhAI apane pUjya pitAkA bahuta hI bhaktise sanmAna karate hue rahane lage aura dina para dina vyApAra vRddhi karake dhana dvArA apane aizvaryako bar3hAne lge| 6. N DORE ARS. For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santati lAbha / [157 adhyAya chtthaa| santati lAbha / jyoM 2 bRTiza rAjyakI dRr3hatA bhAratameM hotI gaI tyoM 2 vilAyatake sAtha bhAratakA vyApAra saMbandha vyApAra vRddhikA bar3hatA gyaa| saMvata 1932 yA san 1875 kaarnn| meM jaba yahAM lArDa nArthabruka vAyasarAyakA kAma kara rahe the taba bhAratameM eka bar3I bhArI bAta yaha huI ki bhAratakI ramaNIkatA hAla jAnakara bhAratakI saira karaneke liye bAdazAha iMglaiNDake putra prinsa Apha velsa bambaImeM tA. 8 navambarake dina padhAre, unake svAgatArtha sArA bambaI nagara khUba sajAyA gayA thA, jagaha 2 dhvanAeM suzobhita thIM, 2 mAsa pahalese sarva nagaravAsiyoMne apane 2 makAna jhAr3ane, potane aura saMvArane zurU kara diye the| hama bAdazAhake. putrase mileMge aisI utkaMThA dezIrAjAoM va pratiSThita manuSya aura dhanapAtroMko huI, isase hameM vastra aura AbhUSaNa acche 2 banAne cAhiye, isa bhAvake jaganese bambaI meM javAharAtakI vikrI khUba bar3hI / motiyoMke kaMThoMkI bahuta mA~ga huI / isa samaya seTha mANikacaMda pAnAcaMdane bahuta acche 2 kaMThe tayyAra kiye aura dalAloMke dvArA vikrI kara bahuta lAbha utthaayaa| ina cAroM mAiyoMmeM motIko chAMTa kara ThIka rItise aisA sajAnA ki una sarvakI lar3I eka vizAla zobhAkA vistAra kara isa bAtakA eka apUrva guNa thaa| rAjakumAra dihalI, paTiyAlA, gvAliyara, indaura. Adi sthAnoM meM bhI gae the For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 ] adhyAya chaThA / isase vahA~ke logoMmeM bhI javAharAta kharIdanekI bahuta umaGga huI thii| seTha mANikacaMda pAnAcaMdakA bahutasA motI ina zaharoMmeM bhI khUba vikA / itane hI meM hindustAnameM yaha khabara ur3I ki tA0 1 janavarI san 1877 ( arthAt saMvata 1934 ) ko dihalI meM eka bar3A bhArI darabAra hogA jisameM sarva rAjA mahArAjA Adi pratiSThita jana zarIka hoNge| isa darabArakI khabarane aura bhI logoMke cittako sundara 2 vastrAbhUSaNa kharIdaneke liye ubhAra diyA / isa maukeko pAkara ukta seTa mANikacaMda pAnAcaMda aura bhI udyoga zIla hue aura acche 2 motIke kaMThe banAkara bambaI va hiMdustAnameM vikrIkara khUba naphA uThAyA / yaha darabAra bhAratameM bar3A nAmI huaa| pArliyAmenTane mahArAnI kvIna vikToriyAko empresa Apha inDiyA arthAt bhAratakI bAdazAhaz2AdIkA pada deneke liye yaha darabAra karavAyA thaa| isasamaya bhAratake vAisarAya lArDa liTana the| isa darabArameM bahutoMko InAma va penzane dI gaI tathA 16000 kaidI chor3a diye gae / mANikacaMdajIko idhara udhara haraekase milane jAnekA va sabhA Adi dekhanekA bahutahI zauka thaa| yadyapi vilAyatase yaha dukAnameM vyApArakI adhikatAse dihalI vyApAra / to na jAsake para bambaImeM isakI carcA meM khUba dila lagAte the| inhoMne mAlama kiyA ki vilAyatavAloMko bhI javAharAta lenekA aba zauka ho calA hai| naba prinsa Apha velsa vilAyata lauTakara gae aura apane mitroMse For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santati lAbha / [159 bhAratake rAjA mahArAjA dhanADhayoMke AbhUSaNa pahananekA varNana kiyA tabase vahAke logoMmeM javAharAta kharIdanekA jo zauka thor3A thA vaha bahuta hI bar3ha gayA / bambaImeM eka pArasI vyApArI seTha pharAmajI eNDa sansakI kampanI hai / inhoMne pahale pahala vilAyake vyApAriyoMko javAharAta bhinavAnekA udyoga kiyaa| bambaI meM eka jauharI vyApArI seTha sAkaracaMda lAlabhAI zve. jainI haiM, sabase pahalI inhIMke mAlako pharAmanI kampanIne vilAyata bhejanA zurU kiyaa| mANikacaMdanI seTha pharAmajIse mile aura vilAyata kisa taraha mAla bhenanA usakA sarva kAyadA jAnakara apane bhAI pAnAcaMda aura navalacaMdase kahA / isa samaya motIcanda bImAra the / inako bhagaMdarakA roga ho gayA thA jisase dUkAna para bahuta kama Ate jAte the| pAnAcaMDhane kahA ki jaba hamArA vyApAra yahIM khUba camaka rahA hai tatra hameM itanI dUra apanA mAla bhejanekI kyA jarUrata hai ? itanemeM navalacaMda sAhasa karake bole ki bhAI, vyApAra karanemeM hameM saMkoca nahIM karanA cAhiye, yahA~ to hameM thor3AsA hI lAbha milatA haiM para vilAyatameM abhI hI mAlakI vikrI zurU huI. hai, vahAM zAhaz2Adeke lauTanese nayA 2 zauka bar3hA hai, tathA abhI isa bAz2ArameM kevala eka hI vyApArI mAla bhenate haiM vahIM dugane tigane ho jAnemeM koI saMdeha nahIM hai isase vilAyatake sAtha vyApAra avazya zurU karanA caahiye| mANikacaMdanIne bhI isa bAtakA samarthana kiyA, pAnAcaMdanI cupa ho rahe / taya ho gayA ki pharAmajI kampanIke mAraphata mAla bhejA jaay| For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160] adhyAya chaThA / bambaIse bilAyata mAla bhejanevAloMmeM dUsare dezI vyApArI seTha mANikacaMda pAnAcaMda hue| prathama pArasalameM pahale eka pArasala bhejA usapara vilaaytghaattaa| vAloMne bahuta kamatI dAmoMkI mAMga kii| isa ko dekhakara pAnAcaMda cittameM bahuta nArAz2a hue, para vilAyatavAloMkI javAharAtake kharIdanemeM sadA hI yaha Adata rahatI hai ki ve pahile bahuta kama dAma dete haiM phira dhIre 2 bar3hate haiM, inake inakAra karanepara thor3A 2 dAma bar3hAkara Aphara aayaa| pAnAcaMdakI yaha Adata nahIM thI ki kisI sodemeM itanI dera lagAI jaay| aba bhI lAgatameM nukasAna hI hotA thaa| pAnAcaMdane mANikacaMda aura navalacaMdako kahA ki vilAyatavAle mAla pahacAnanA nahIM jAnate haiN| hamane tumhAre kahanese vahA~ mAla bhejA nahIM to aba taka hama usameM bahuta kucha naphA kara lete, aba to hama jyAdA na Thaharakara ghATese hI bece DAlate haiM aura AgAmI hama mAla bhejanA pasanda nahIM karate / donoM bhAiyoMne bahuta samajhAyA bhI ki abhI Apa ThahareM, thor3e hI dinoM meM acchA ophara AegA para pAnAcaMdajI jhuMjhalA gae, isa taraha inhoMne pahile pArasalameM ghATA sahA / / kucha dina bAda mANikacaMda aura navalacaMdane salAha kI ki yaha bAta to ThIka nahIM huI ki hamArI dUsare pArasalameM duganA salAhase vilAyatake vyApArameM ghATA ho / munaaphaa| hameM phira bhI sAhasa karanA cAhiye aura dekhanA cAhiye ki kyoM nahIM naphA hotA hai| sAkaracanda lAlabhAIne to vilAyatake vyApArameM acchI saphalatA pAI For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santavi lAbha / [161 hai aura hameM bhI pahile pArasalameM naphA hotA para bhAIkI jaldIse hI nukasAna ho gayA hai, aisA vicAra kara eka dina Apane bar3e bhAIse AgrahapUrvaka kahA ki hamAre kahanese eka choTAsA pArasala eka daphe Apa aura bhejiye / inake sAhasako dekhakara kevala 5000) kI lAgatakA eka pArasala phira bhejA gyaa| isake oNphara aise acche Ae ki isa pArasalameM inako 5000) kA munAphA ho gyaa| aba to tInoM bhAiyoMkA khUba dila bhara gayA aura lagAtAra 15, 20, 30, 40, pacAsa pacAsa hajArakI lAgatake pArasala bhenane lage aura prAyaH haraekameM duganA tiganA munAphA kamAne lge| isa taraha inakA vilAyatase vyApAra zurU huA jo aba taka jArI hai| saMsArakI bahuta hI vicitra dazA hai| koI bhI sadA sukhakI nIMda nahIM so sake / eka na eka AkulatA seTha pAnAcaMdakI rUpI kAMTA lagA hI rahatA hai| seTha pAnAcaMpatnIkA maraNa / dakI strI phulakumarI apanI nirbalatAke kAraNa sadA hI bImAra rahA karatI thii| pAnAcaMdako isa strIse sAMsArika sukhakA lAbha yathocita nahIM ho sakA jisase seTha pAnAcaMdakA mana kabhI2 bahuta udAsa ho jAtA thaa| yaha phulakumarI eka dina bahuta bImAra ho gaI aura kucha dina palaMga para par3I rahI / bahuta kucha auSadhi karane para bhI ArAma nahIM huI aura apane vivAhake 5 varSa bAda hI usakA AtmA dehako tyAga gayA / thor3e hI dina pIche pAnAcaMdakA dvitIya vivAha sAMgalI z2ilA phalaTana nivAsI navIvAIke sAtha ho gyaa| seTha pAnAcaMdakA isa vivAhako seTha hIrAcaMdane bahuta sAdhAraNa dvitIya vivAha / rItise kara diyA thaa| yaha bahuta bholI va AjJAmeM calanevAlI thI para karmayogate isakA For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ] adhyAya chaThA / bhI zarIra nirbala aura rogI banA rahatA thA jisase seTha pAnAcaMdako patnIkA yatheSTa sukha prApta karanemeM bahuta antarAya bhoganA par3atA thaa| seTha mANikacaMda aura caturamatImeM atiprema thaa| caturamatI garbhavatI huI aura mitI phAguNa vadI 1 saMseTha mANikacaMdako vat 1834 ke dina eka kanyAko utpanna putrIkA laabh| kiyA nisakA nAma seTha hIrAcaMdane phUlakuM varI (phulakaura) rakkhA / vRddhAvasthAmeM pautrIkA mukha dekha hIrAcaMdakI AtmAko bahuta saMtoSa haa| isa kanyAke janmakA yathocita utsava kiyaa| yaha kanyA caturamatIke dvArA dina paradina vRddhiko prApta hone lgii| seTha mANikacaMda kabhI2 gharameM zAmake vakta bhojana karake ise hAthameM lekara khilAte va isakA gulAbake phUlasadRza mukha dekhakara Anandita hote the| isa saMvatake cAturmAsameM aMkalezvara (gujarAta) nagara meM tyAgI mahAcaMdrajIne cAturmAsa kiyA tyAgI mahAcaMdrajIkA thA / yaha tyAgI prAkRta va saMskRtake bar3ebhArI pricy| paMDita the| inako gommaTasAra trilokasArAdi a neka graMtha kaMTha the| inhoMne kaI graMthoMkI racanA kI hai| adhika nivAsa sIkara (rAjapUtAnA) kI tarapha rahatA thaa| inakA racA eka jainendrapurANa sIkara meM maujUda hai jisake kucha bhAga unake ziSya paMDita riSabhadAsa bar3AchindavAr3A (madhyapradeza) ke pAsa dekhanemeM Ae haiN| isa graMthameM cAroM anuyogoMkA varNana prAkRta, saMskRta aura deza bhASA tathA chaMdoMmeM haiM, abhI taka isakI prasiddhi nahIM huI hai| For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santati lAbha / [ 163 inakA banAyA huA eka laghu jainendra vyAkaraNa hai| paratAbagar3ha rAjya mAlavAmeM naye digambara jaina maMdirajIke bhaMDArameM isa vyAkaraNake 30 patre hameM dekhaneko prApta hue, pUrNa nahIM milA / aMkalezvarameM kisIke pAsa pUrNa hai aisA sunate haiN| isake 5000 zloka haiM aisA mAlUma huA hai| prAraMbhameM kartAne isa bhAMti pratijJA kI hai| " mahAvRtti zuMbhatsakalavudhapUjyAM sukhakarauM / vilaukyodyad , jJAna prabhuvibhayanaMdI pravihitAm / anekaiH sacchandairdhemavigatakaiH sadRr3ha bhUtAM ? prakurve'ham tanumati mahAcandra vibudhaH / isakA bhAva yahI hai ki jainendra mahAvRttiko dekhakara maiM yaha vRtti likhatA huuN| anekAMtAsiddhiH-sUtrakI vyAkhyA isa taraha kI hai:" prakRtyAdi vibhAgena astitvanAstitvanityatvAnityatvasAmAnyAsAmAnyAdhikaraNya vizeSaNavizeSyAdika zabdAnAM, siddhiranekA: svabhAvo bhavet / pRSTha 30 veM meM hai kRSNazcakaMbalazca kRSNakaMbalaH" yahA~ samAsakA varNana hai| inako budha mahAcaMdra kahate haiN| inhoMne hindI bhASAmeM bahutase pada va sAmAyika pATha banAyA hai jo ati prasiddha hai jisakI prAraMbhita kar3I hai kAla anaMta bhramyo jagameM sahiye duHkha bhArI, janma maraNa nita kiye pApako hai adhikArI / kor3i bhavAMtara mAMhi milana durlabha sAmAyika, dhanya Aja maiM bhayo yoga miliyo sukhadAyaka / For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 ] adhyAya chaThA / inake pada bhI bar3e hI vairAgyavarddhaka va AdhyAtmika haiN| kalakatteke 84 varSake vRddha paMDita arjunalAlajI inake eka bhananako kabhI 2 kahA karate hai jisakI prAraMbhakI kar3I yaha hai| "suna atAyA re ravi vaddala chAyA re tyUM hI karma chipAyA mailA ho rahyA re / tU siddha sarUpI re nita acala arUpI re jar3a pudgala rUpI mAMhI rami rahyA re, usa samaya inake pAsa kevala eka laMgoTa aura eka caddarakI hI parigraha thii| morapicchikA tathA kamaMDala thaa| dinameM kevala eka daphe bhojana karate the tathA usa cAturmAsameM kevala 4 vastu hI rakkhIM thiiN| gehUM, imalI, lAlamiraca aura sUkhI sAMgar3IkA sAga; aura sarvarasoMkA tyAga kara diyA thaa| itanA honepara bhI vinA kisI zAstrako rakkhe hue vyAkhyAna dete hue itanI z2orake gaMbhIra zabda kahate the ki bahuta dRrataka AvAz2a jAtI thii| inako kisI bhI savArIpara car3hanekA tyAga thA / cAturmAsake bAda yaha aMkalezvarase paidala calanekI yahA~taka prazaMsA prasiddha hai ki eka daphe inako aMkalezvarase zrI kuMthalagirI pratiSThAke avasarapara jAnA thA taba vahA~para inake ziSya amarendrakIrti to relake dvArA kuMthalagirI gae aura yaha paidala hI ThIka mitIpara vahA~ pahuMca gae the| tyAgI budha mahAcaMdranIne trilokasAra pUjA bahuta hI manohara chandoMmeM banAI hai / aMkalezvarake cAturmAsameM Apane zrAvakako upadeza dekara isa bRhat pUjana karAneke samAraMbhako karAyA jisakA mahUrta vaizAkha sudI 3 kA par3A / 15 dinakA pUjana vidhAna huaa| nagarake bAhara pArasIbAr3eke nAkepara khetakI vADImeM eka bar3A bhArI maMDapa bAMdhA gayA thA jisameM eka bar3e vistArake sAtha cAvaloMse tIna lokakA For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santati lAbha / [165 maMDala puruSAkAra banAyA gyaa| pratidina zrIyuta mahAcaMdrajI bahuta gAje bAjeke sAtha svayaM usa apanI banAI bhASA pUjanako par3hate the| tIna lokake akRtrima caityAlayoMkI pUjanake samaya sthApanA usa maMDalameM ThIka usI sthAnapara hotI thI nahIM ki cAvaloMse vaha sthAna nirdeza kiyA gayA thA / choTe 2 lakar3IkI sthApanAeM utanI hI banAI gaI thI, jinapara rakAbI rakhakara sthApanAke samaya niyata sthAnapara rakkhI jAtI thiiN| bAharase AsapAsa grAmoMke bahuta bhAI Ate jAte rahate the| - isa samaya kAraNavaza seTha mANikacaMdajI bambaIse sUrata aae| vahA~ aMkalezvarakI pUjA samAraMbhakI bAta sunakara aMkalezvarakI pUjAmeM va tyAgI mahAcaMdrake darzanakI bhAvanA karake seTha maannikcNd| seTha mANikacaMdajI aMkalezvara aae| pUjana samAraMbha dekha va mahAcaMdrajIke darzana prAptakara Apa bahutahI rAjI hue / rAtriko maMDapameM khUba bhajanagAna huA karatA thaa| gaMdharva bhI Ae the| aMkalezvarase 6 mIla eka sanota grAma hai vahA~para eka ati prAcIna digambara jaina maMdira hai jisake bhaurameM sajotake zItala- caturthakAlako bahuta hI zAMta vItarAgamaI naathjii| padmAsana 3 hAtha uMcI zrI zItalanAtha svAmIkI pratibimba virAjamAna hai| isa bimbake darzanase lekhakako jo Ananda huA hai vaha bacana agocara hai| usa sajotameM eka mevAr3A di. jainI dharmacaMda harajIva For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 ] adhyAya chtthaa| nadAsa phuTakala anAjakI dUkAna karate hue dharmacaMdajIkA seThase rahate the| inako bhajanabhAva va nRtyakA zauka thaa| zrI zItalanAthajIke sanmukha bhajanabhAva karate hue Ananda manAte the| yaha dharmacaMdajI dharmake bar3e rocaka the| pahale lar3akaImeM to inako dharmase kucha bhI prema nahIM thA isake do varSa pahale mahuvA nivAsI eka khaMDelavAla vidvAn jaina paMDita zivalAlajIne aMkalezvarameM cAturmAsa kiyA thaa| yaha paMDita bahuta vidvAn va gaMbhIra dhvanike the| zAstra sabhA pratidina karate the aura sarva loga sabhAmeM jAte the| dharmacaMda dilameM ruci na rakhanepara bhI zarmake mAre zAstrameM baiTha jAte the aura jyoM tyoM kara samaya pUrA karate the para paMDitajIkI dRSTi dharmacaMda para jama jAtI thii| jisadina yaha nahIM jAte dUsare dina paMDitajI Tokate the| isapara adhika bhAva honekA kAraNa yaha thA ki dharmacaMdake pitA harajIvana ratanacaMda zAstrake jAnakAra va zAstrAnusAra AcArake pAlanevAle tathA paMDita zivalAlake mulAkAtI the / eka guNa inameM yaha thA ki yaha bhanana gAna va kavitAmeM catura the| apane gharake caityAlayameM nitya khUba gAgAkara pUjana karate the, isI kAraNa inake putra dharmacaMdako bhI zurUse hI gAne bajAnekI ruci huii| yaha paropakArI bhI the / aMkalezvarake . 10, 12 lar3akoMko apane gharameM bhaktAmara sUtranI pUjA pATha Adi par3hAte the / inhoMne ravitrata kathAkA hindImeM eka nATaka banAyA hai jisakA nAma ravivrata AkhyAna hai| isa nATakako yaha maMdirajImeM khelate the / sarvasvAMga kAyadese bharavAte the| kaI inake sAthI bhI the| jisa sthAnapara munikA varNana AtA hai vahAM nagna munikA bheSa na For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santati laabh| [167 banavAkara eka bar3A citrapaTa TAMgate the aura usake pIche eka bhAI khar3e hokara munikA pATha karate the| upadeza dete the| isa AkhyAnakA eka pada nIce diyA jAtA hai| " kaho muni kaunasI karama gati AI-Teka0 seTha seThAnI pUMchata munise, sukha gayA daridratA aaii| kaho0 kyA maiMne jainadharma bhRSTa kIyA, kyA ghRtameM tela milAI // kaho. kyA maiMne rAtri bhojana nahIM pAlA, vrata niMdyA jhUTha milAI | kaho. haradAsa arahaMta caraNakU vAravAra bali jAI // kaho0 zivalAlanIke dvArA bAra bAra Toke jAnepara eka dina dharmacaMdako lajjA AI aura yaha zivalAlanIse ekAntameM milakara bole ki hameM kucha dharmakI bAta batAve jisase mujhe ruci ho / tatra zivalAlajIne kahA ki jo pustaka hamane tumhAre pitAko dI thI va jisameM dazalAkSaNI va aSTAnhikA Adi pUjana bhASA dyAnatarAya kRta haiM, use le aao| isa pustakako dharmacaMdajI pahacAnate the kyoMki dazalAkSaNIke dinoMmeM usa pothIke dvArA inake pitA gAvanAkara pUjana par3hate the aura yaha khar3e hue dravya car3hAte the| usa samaya pahale 2 dyAnatarAya kRta pUjanoMkA pracAra isI pothIse huA / dharmacaMdajI usa pustakako lAe / zivalAlajIne usameMse nIce likhI tIna gAthAeM bar3I kaThinatAse dharmacaMdajIko kaMTha karAI aura unakA matalaba samajhAyA gAthA gai iMdiyaM ca kAye / joye beye kaSAya NANeya saMjama daMsaNa lessA / bhaviyA sammatta saNNi AhAre // 1 // For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya chaThA / guNajIvA pajatti / pANA saNNAya maggaNA Uye / uvaUgo viya kamaso / vIsaMtu parUvaNA bhANayA // 2 // jhANAviya paccAviya jAya kulakor3i saMjuyA savve / / gAhA tiyeNa bhaNiyA kameNa cauvIsa ThANANi // 3 // bhAvArtha-gati 4, iMdriya 5, kAya 6, yoga 15, veda 3, kaSAya 25, jJAna 8, saMyama 7, darzana 4, lezyA 6, bhavya 2, samyakta 6, saMjJI 2, AhAraka 2, guNasthAna 14, jIvasamAsa 14, paryApti 6, prANa 10, saMjJA 4, upayoga 12, yaha vIsa prarUpaNA kahI haiM / tathA dhyAna 16; pratyaya arthAt Azrava 57; jAti 84 lakSa; kulakor3a 199 // ina cAroMko milAkara 24 sthAna kramase jAnane cAhiye / vAstavameM ina gAthAoMke ulajhAvameM DAlakara usake sulajhAneke liye jo parizrama karegA vaha jinavANIke rahasyako jAna jaaygaa| paM0 zivalAla bar3e buddhimAna aura paropakArI the jinhoMne dharmacaMdake sAtha bar3A upakAra kiyaa| ina gAthAoMko kaMThakara aba yaha gati AdikA vizeSa hAla jAnaneke liye bhASA zAstroMko dekhane lage / inako zauka itanA bar3hA ki ye sajotameM apanI anAnakI dukAna para pustaka rakhate, saudA dete. 2 jaba chuTTI pAte taba vAMcate aura usameMse eka kApI para noTa kara lete the| isa taraha yaha apanI strIke sAtha sajotameM dharma sevana karate rahate the| pitAjIkA dehAnta ho cukA thA, so isa dharma vidyA sIkhanekI rucike do varSa pIche hI aMkalezvarameM yaha utsava huA thA / isa mahA pUjAke kAryameM dharmacaMda mukhya bhAga lete the aura mahAcaMdajIse bahuta hita rakhate the| unakI bhale prakAra vaiyyAvRtta karate the| eka dina For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santati lAbha [ 169 dharmacaMdajIne mahAcaMdajI se prArthanA kI ki isa utsava ke sambandha meM koI pada banA dIjiye / mahAcaMdajIne dUsare dina eka pada likhakara dharmacaMdajIko de diyA / jisa rAtriko seTha mANikacaMda maMDapameM baiThe hue the usa rAtriko dharmacaMdane vaha par3ha maMDapa meM gAyA | isa bhajanako sunakara seTha mANikacandakA prema isa bhajanapara ho gayA / yaha to pAThakoMko mAlUma hI hai ki seTha mANikacaMda guNagrAhI aura milanasAra the, yaha maukA pAkara dharmacaMda se bAta karane lage / dharmacaMda pahale se hI bAta karanA cAhate the kyoMki ve inake gaMbhIra siMha sadRza ati sundara mukha aura zarIrako dekhakara apane manameM yaha jAna rahe the ki yaha koI bar3A bhArI seTha hai / inakAsA sundara rUpa dharmacaMda ke dekhanemeM nahIM AyA thA / yaha usa samaya dhotI, koTa aura suratI pagar3I pahane hue the / dAhane kAna meM sundara do gola motI aura nIlamakI eka kar3I aTakAe hue, galemeM motiyoMkA kaMThA DAle hue, hAthoMmeM suvarNake kar3e suvarNake kar3e pahane hue eka rAjA ke samAna dIkhate the, para dharmacaMdakA sAhasa nahIM par3atA thA ki aise prabhAvazAlI vyakti se bAta kare / jaba mANikacaMdajIne svayaM bAta kI to yaha bahuta hI harpita hue aura taba inako mAlUma huA ki yaha sUrata nivAsI bambaI ke prasiddha seTha mANikacaMda haiM / mANikacaMdanIne dharmacaMdajIke bhajana gAnekI bahuta prazaMsA kI aura kahA ki Apa yaha bhajana mujhe nakala karake bambaI bheja deveM kyoMki maiM jyAdA Thahara nahIM saktA, kala hI mujhe bambaI pahuMcanA hai / dharmacaMdajIne saharSa svIkAra kiyA | dharmacaMda kI sthiti sAdhAraNa thI tathA inako dina rAta yaha duHkha rahatA thA ki inako AjIvikA ke liye hiMsA For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 ] adhyAya chaThA / kArI gallekA vyApAra karanA par3atA thaa| mANikacaMdase milakara inako yaha bhI AzA huI ki kabhI koI laukika kAma hogA to inase nikala skegaa| yaha seTha itanA dhanADhya aura puNyAtmA hone para bhI garva rahita hai| hamAre pAThakoMko mAlUma honA cAhiye ki yaha dharmacaMda vahI paropakArI tIrthabhakta bhAI dharmacaMda munIma pAlItAnA digambara jaina kArakhAnA haiM jinake udyogase usa tIrthakA bahuta hI sudhAra huA hai va jinhoMne apane upadezase hajAroM yAtriyoMkA kalyANa kiyA hai va kara rahe haiN| inakI avasthA aba 64 varSakI haiN| apane praNake anusAra 5 va 7 dinameM dharmacaMdane vaha bhajana nakala karake bambaI bheja diyaa| vaha bhajana isa bhAMti hai| ( rAga jaMgalo) maMDalasAra trIloka sIromaNI, pura aMkalesara mAhI ho 2 maMDalasAra0 // Teka // saMvat sata uganIsa tAsapari dhari paiMtIsa samAya ho| paMDita rAja maheMdra Ave cothI zukla caitrAya ho // 1 // maM0 aMkalezvarake sarva paMca budha rAja samIpa ju Aya ho| bole utsava jinavarakI prabhAvanA karaNI cAhi ho // 2 // maM0 caitra zukla pUnima dina maMDapa AraMbhyo puravAMhI ho| gaja cAlIsa laMba ati sobhita vyAsa vIzagana pAyaho // 3 // maM0 vadi gyArasI ravIvAre maMDala bharaNAMraMbha karAya ho / sudi vaizAkha tinI ravIvArai pUMnA prAraMbhAya ho // 4 // maM0 tAdina zrI jinacara sulagnamaiM ratha yAtrA karavAya ho / For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santati lAbha / [ 171 nAcata bhavijana sanana sanana sana sanana sana nAya ho // 5 // maM0 tananatanana tanatanana nanananananana tAna hota sukhadAya ho / chamachamachamachamachamachamachamachama ghudharU nAda karAya ho // 6 // maM0 sAgradisAgradisaMsAgradisAyadi naha calata sAraMgI ghAya ho| . dama dama dama dama dama dama dama dama hota mRdaMga svarAya ho // 7 // maM0 ghanana ghanana ghana ghanana ghaMTa ghanA ghanakAya ho / riririririririririririririririri rUSabhazvara sukhadAya ho|8| maM0 sasasasasasasasasasasasasasasasarja svara calatAya ho / gagagagagagagagagagagagagagagaga gaMdhAro svara gAya ho // 9 // maM0 papapapapapapapapapapapapapapapa paMcama nAda karAya ho| mamamamamamamamamamamamamamamama madhyama svara sararAya ho // 10 // maM0 dhadhadhadhadhadhadhadhadhadhadhadhadhadhadhadha dhaiveta svara surarAya ho / nininininininininininininininini nihota nisvAda sukhAya ho // 11 // maM0 aise gAvata aura banAvata naranArI citalAya ho| zrIjinacalata pAlakhImeM jahAM nara tiryaMca dutaraphAya ho||12|| maM0 phirI zrIjinako utsava sajUta maMDapameM padharAya ho / kari abhiSeka kari phirI pUjana mahAcaMdra citalAya ho // 13 // maM0 saptasvara saMjUta karI pUjA dina paMdrahA taka tAya ho| badi dutiyAsanIvAre pUjana puraNa karI sukha pAya ho // 14 // maM0 deza dezake nAtrI Aye maMDala jina darasAya ho| pUjana karI kari zrI jInavarako saba harSe manamAhi ho // 15 // maM0. zrI jIna prabhAvanAM ThAIma mahAcaMdra budharAya ho / For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 ] adhyAya chaThA / pA yaha janma saphala lakhi apano sIkara nagara gayA hi ho| // 16 // maMDala sAra0 ___ pAThakoMko isase pragaTa hogA ki hamAre caritra nAyaka mANika caMdajI kaise dharmapremI, vidyApremI aura guNAnurAgI the| seTha motIcaMdakI strI rUpamatIko phira garbha rahA thA / jabase isako yaha garbha huA tabase isakA prema dAna premacaMdakA jnm| va dharmameM aura bhI adhika ho gayA thaa| isake manameM pUjA va zAstra sunanekI hI gAr3ha ruci rahA karatI thI / jaba saMvata 1934 kA cAturmAsa nikaTa AyA taba isake manameM yaha bhAvanA huI thI ki mujhe IDara jAnA cAhiye aura vahIM mereko prasUti ho to acchA hai kyoMki yahAM koI barAbara sevA karanevAlA nahIM hai- caturabAIke eka choTI kanyA hai aura pAnAcaMda tathA navalacaMdakI bahue~ bahuta choTI haiN| rUpamatI bahuta buddhimatI thii| isaliye apane patise isa bAremeM pUchA motIcaMdane bhI yahI ucita samajhA aura apane pitA seTha hIrAcaMdajIko kahA / hIrAcaMdajIne bhI isa bAtako pasanda kiyA aura gAMdhI motIcaMdako patra diyaa| gAMdhIjI svayaM Akara rUpamatIko IDara lege| zrISoDazakAraNa va zrI dazalAkSaNI parvameM rUpAbAIne IDarameM khUba dharmadhyAna aura kucha dAna bhI kiyaa| garbhAvasthAmeM aise dAna dharmakI pravRttiko dekhakara sarva buddhimAna yahI anumAna karane lage ki koI atidharmAtmA bAlaka rUpavatIke garbha meM AyA hai / yaha bhI eka nimita naimittika sambandha hai ki jaisA bAlaka garbhameM AtA hai vaisI hI pravRtti mAtAkI ho jAtI hai| eka daridrI pApI putrako garbha meM rakhanevAlI mAtA miTTIke Tukar3e khAtI For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santati lAbha / [173 aura cane cavAtI hai va lar3AI jhagar3A karanA acchA samajhatI hai| isa sambatameM bambaI aura madarAsa hAte meM pAnIke kama par3anese itanA kaThora duSkAla par3A thA ki jisase pArliyAmenTameM aisI riporTa kI gaI ki isa duSkAlase sAr3he terA lAkha AdamI mara ge| aise samayapara rUpAvAIne bahuta kucha annAdi baTavAyA tathA bambaIke udAra seThoMne gujarAta va dakSiNakI tarapha bahutasA dravya bhejakara duSkAla pIr3itoMkI sahAyatA kI / itane meM Asauja vadI 14 kA dina AgayA aura prAtaHkAla zubha nakSatrameM rUpamatIne eka bahutahI saumya mUrti putraratnako janma diyaa| isake ati suhAvane mukhako dekhakara mAtAko jo harSa huA vaha kahA nahIM jA sakatA / gAMdhI motIcaMdane apanI putrIkI saMtati ratnako nirakhakara bahuta hI harSa mAnA aura bar3I dhUmadhAmase isa putrakA janmotsava kiyA / sarva kuTumbako isakI ora bahuta hI prema AkarSita huA isase sabane isakA nAma premacaMda rakkhA / janmapatra banavAyA gyaa| jyotiSiyoMne isako puNyazAlI, vidyAvAna tathA dharmAtmA hogA aisA kahA / gAMdhIjIne zrI jina maMdirajImeM bar3e utsavase pUjana karAI aura kuTumjiyoMko ucita dina bhojana karAyA va du:khiyoMko dAna bAMTA / jisa dina isa putrakA janma huA usI dina tAra dvArA bambaI khabara bhejI gaI / seTha hIrAcaMda, motIcaMda Adi sarva hI kuTumbI jana va striyoMko putra janma sunakara bar3A hI Ananda huA kyoMki yaha seTha hIrAcaMdakA prathama hI pautra thA aura cAroM bhAiyoMne eka yahI bAlaka janmA thaa| seTha hIrAcaMdane bambaIke jina maMdirajImeM vRhat pUjana racAI tathA dAnake liye bhI dravya nikaalaa| For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmmmmmmmmmmwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwnear 174 ] adhyAya chaThA / seTha motIcaMdako yadyapi putrake lAbhase bahuta santoSa huA para inako bhagandarake rogane bahuta vyAkula kara rakhA thaa| kitanI hI auSadhiya kI para kucha zAnta na huA-rogako kama honeke badale vaddhita dekhakara pUjyapitAse kahA ki aba cAturmAsa vIta gayA hai IDarase kuTumbako bulAnA cAhiye magasara mAsameM rUpAbAI putra ratna premacaMda ke sAtha bambaI AI paraMtu apane patike rogako bar3hA huA dekhakara bahuta khedita huI / motIcaMdanI bImArIse bahuta duHkhita the para apane dharmake smaraNameM sAvadhAna the asAtAvedanIya karmakA udaya hai aisA mAnakara cittameM dhairya lAte the| aura jaba kabhI apane putrakA mukha dekhate to praphullita ho jAte the kyoMki yaha putra ratna haraekako bahuta hI pyArA lagatA thaa| putrake janmako 5 mAsa hI vIte the ki phAguNamAsameM ekAeka motIcaMda bahuta hI adhika bImAra ho gae motIcaMdakA paraloka / aura aise vakta meM ki jaba rUpAbAI ghara kAmameM lagI thI pitA aura bhAI saba gharase bAhara the| yaha apane kamaremeM leTe hue hI yakAyaka arahaMta arahaMta kahate hue apane isa zarIrako chor3akara cala diye / thor3I dera bAda jaba rUpAbAI chokareko liye hue kamaremeM AI aura apane patiko bahuta dhyAnase dekhA to ise nizcaya ho gayA ki inakA AtmA isa zarIrako chor3akara cala diyA hai| rUpAbAIkA svarUpavAna mukha ekAeka kumhalA gayA / usake mukhako premacaMda AMkha kholakara dekhatA hai to AzcaryameM bhara jAtA hai / rUpAbAI ekAeka baiTha gaI aura nIcA mukha karake zoka sAgarameM nimagna ho gii| For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santati lAbha / [ 175 saMsAra kI hI bar3I vicitra dazA hai / 6 varSa pahale jisa strIko apane patike sambandhase sAMsArika sukhakA lAbha huA va 5 mAsa hI pahale jisako eka ati uttama putrakA lAbha hokara santoSa huA usIko Aja apane prANapriyakA viyoga sahanA par3A ! karmo ke udayakI dazA bar3I hI vicitra hai / jaise kahIM dhUpa AtI hai aura thor3I dera bAda vahI para chAhIM par3a jAtI hai aura jahAM para chAhIM hotI hai vahIM phira dhUpa A jAtI hai, aise hI puNya karmake sthAna para pApa aura pApake sthAna para puNya apanI raMgata dikhalAte hue ajJAnIko kabhI mahA Ananda va kabhI mahAzoka meM DAla dete haiM paraMtu jJAnIke liye eka mAtra nATakakA khela hai| jJAnI apane zarIra ke sambandhako hI tyAganA cAhatA hai| usake yaha bhAvanA hai ki yaha AtmA zAMta Anandamaya avasthAkA lAbha levai aura sadA hI mukta rUpa rahe ataeva vaha aisA vicAratA zloka tapto'haM dehasaMyogAjjalaM vAnalasaMgamAt iha dehaM parityajya zItIbhUtAH zivaiSiNAH (A0 zA 0 254) bhAvArtha - maiM deha saMyogase usI taraha dAhako pA rahA hUM jisa taraha agnike sambandhase jala garma hokara jalA karatA hai jo mokSake icchuka sAdhujana haiM ve isa dehako tyAgakara zAMta ho gae haiN| aisA 2 vicAra karanevAle jJAnIjIvako apanA va dUsarekA deha AtmA se alaga ho jAya usameM koI viSAda nahIM hotA / rUpAbAIne yadyapi aneka zAstra sune the aura acchI taraha AtmA aura dehake bheda vijJAnako jAnatI thI, kevala AtmonnatikI bhAvanAse dharma atiprema sAdhana karatI thI tau bhI isa samaya yakAyaka For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya chtthaa| zoka nokaSAyake tIvra udayase isakA citta dhairyase calAyamAna ho gayA, mana mlAnita ho gayA, taraha 2 ke vikalpa Ane lage, AMkhoMse bhI azrudhArA vahane lagI, merI kauna rakSA karegA ? isa choTe putrako kauna khilAegA ? isako kauna vidyA par3hAegA ? meM kaise dina kATUMgI Adi aneka bhAvoMke AvezoMse mana kSobhita ho samudrakI taraha ugamagAne lgaa| __ itanehImeM khabara pahu~ca gaI ki seTha motIcaMda ekAeka clvse| yaha saMvAda seTha hIrAcaMdako vajrake samAna hRdaya bhedanevAlA huaa| tInoM bhAI bhI ise sunakara, Aja hamAre zaraNabhUta kamarekA eka khaMbhA TUTa gayA, Aja hama tIna khaMbhevAle hI rahakara isa gArhasthyake vojhako kaise samhAla sakeMge ityAdi ciMtAoMmeM DUba gae / ati udAsa mukha ho gharemeM Ae aura mRta motIcaMdake jar3amAI nirjIva kalevarako AbhA rahita dekhakara kucha kaha suna na sake aura manameM ati pazcAtApa karate hue ki hama inake maraNake avasarameM inako koI dharmopadeza na de sake aura na bhagavAnakA pavitra nAma sunA sake aura na dAna puNya kucha karA ske| thor3I derameM bambaIke sAre bAjArameM khabara pahuMca gaI ki seTha hIrAcaMdake bar3e putra yuvAvasthAmeM hI zarIra tyAga gye| aneka kuTumbIjana va mitra mulAkAtI jamA ho gae ajJAnI AMsu bharabharakara rote hue aura jJAniyoMne vastukA svarUpa vicAra kara santoSa dhAraNa kiyA / hIrAcaMda jIne mRta kalevarako jantuoMkI vizeSa utpattike bhayasepar3A rakhanA ucita na samajhA aura tatkAla smazAna bhUmimeM liyA jAkara dagdha kriyA kii| isa samaya aura sabane hI kisI na kisI taraha apane cittako dhairya For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seThajIke bhatIje seTha premacaMda motIcaMdajI. J. V, P.Surat. (dekho pRSTha 172) For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santati laabh| [ 177 baMdhAyA aura ise honehAra mAna saMtoSa dhAraNa kiyA para vidhavA rUpAbAIke cittako jo kSobha va kaSTa huA vaha usIke yA zrI kevalIbhagavAnake anubhava gocara thaa| rUpAbAIkI avasthA isa samaya 22 varSakI thI--khilatI javAnI thii| ati manoharAMgI rUpAbAIko eka parama vidhavA rupAbAIke pavitra dharmakI zraddhA hI aisI pyArI dhArmika vicAra / sakhI thI jo isake manako thAMbhatI thI, isake vaidhavyapaneke du:khako mulAtI thI tathA isake cittameM jJAna jyoti pragaTa karAkara saMsArakI kSaNabhaMguratAkA citra khIMcatI thI, jaba patismaraNakA bahuta kaSTa hotA thA aura yaha apanI dRSTi putra premacaMda para DAlatI taba yaha turta prasanna citta ho jAtI thii| premacaMdako vAravAra nirakhakara usake rUpa va guNa isake manako zoka rahita karanemeM bahuta sahAyatA dete the| yadyapi rUpAbAIko pati viyogakA kleza thA paraMtu usako kisIne hAya hAya karate, rote rahate va chAtI kUTate nahIM dekhA kyoMki usake Atma vicArameM yaha bhI nizcaya thA ki haraeka jIva apane 2 karmoMkA phala isa zarIrameM bhogatA hai, Ayu bhI eka karma hai / jaba isakI sthiti pUrI ho jAtI hai taba haraekako zarIra chor3akara jAnA hotA hai| rUpAbAIne zrI padma purANako kaI daphA sunA thA / zrI sItAjIkA vaha varNana isake manake sAmane chAjAtA thA ki jaba amikuMDase rakSita honepara sItAjI turta AyikAkI dIkSAke liye banako calI gaI thii| rAmacaMdajIke gRhastha avasthAmeM rahate hue va unakI aMtaraMga icchA va prema rahane para bhI For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 ] adhyAya chaThA / aisA ki yaha abhI dIkSA na le aura rAnamaMdirameM cale, para sItAjIko zarIrase prema na thA isIse zarIrake sambandhI patise bhI prema haTa gayA thA--TanakA prema AtmAkI ora AkarSita ho gayA thA isIse Atma kalyANa karanA patikI kSaNika sevAse bhI uttama samajhakara sItAjI banako hI caladI thii| isa varNanako jaba 2 smRtimeM lAtI thIM rUpAbAI patikI smRtike duHkhako bhUlAtI thIM aura dharmameM dina para dina dRr3ha bhAva karatI jAtI thiiN| seTha mANikacaMda bar3e vicArazIla va dayAlucitta the / yuvatI rUpAbAIko vaidhavyameM - dekhakara inakA citta bhItarase bhara AtAthA aura yahI vicAra karate the ki ise kisI tarahakA kaSTa na ho / eka dina seThajI apanI bhAvanake pAsa jAkara usako kahane lage-mAtAjI, Apa koI cintA na kareM, aba Apa mana lagAkara khUba dAna puNya kareM, tIrtha yAtra kareM, vrata upavAsa tapa kareM, putra premacaMdako pAlana kareM, ApakI AjJA hama saba baraha mAnaneko tayAra haiM, motIcaMdajI apane hAthase kucha dAna nahIM kara gae the| aba Apa icchAnusAra dAna dharma kareM, kisI tarahakA saMkoca manameM na lAveM / yaha sarva lakSmI ApakI hI hai| ____rUpAbAIko ina bacanoMse bahuta hI santoSa huaa| isake hAthakharcako prati mAsa 100) kabhI 150) seTha mANikacaMda de diyA karate the| rUpAbAI gharameM sarvakI samhAla rakhatI huI tInoM bhAiyoMkI striyoMko saMtoSita karatI huI, apanese kisIko kaSTa na ho isa taraha vartana karatI huI aura putra premacaMdako bar3I surakSAse pAlatI huI rahane lgii| rAtriko jalapAna lenekA bhI tyAga kara diyA, zrRMgAra For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santati laabh| [179 karanA banda kara udAsIna rUpameM katthaI raMgake kapar3e pahanane zurU kiye jaisA ki gujarAta dezameM rivAna hai| pAna khAnA tyAga diyA, dinameM niyama karake do tIna vAra pramANase bhojana pAna karane lagoM, prAyaH sadA hI eka na eka rasako chor3ane lagI, aSTamI va caturdazIko upavAsa va ekAsana karane lagIM, donoM samaya kabhI tInoM samaya bar3e bhAvase jApa va sAmAyika karane lagIM / jaisA samaya mile pUnA sunane va zAstra sunanemeM vitAne lgiiN| aba gharameM kAmakI adhikatAse rasoI karane vAle niyata ho gae the, isase striyoMke AdhIna kevala sAmAnakI dekha bhAla va sAga tarkArI AdikI tayyArI karanA itanA hI kAma raha gayA thA / idhara ina seThoMkA vyApAra khUba bar3ha calA thA / vilAyatake hara saptAhake melameM inake eka 2 do 2 pArsala pacAsa pacAsa hajAra takake jAne lage the, dUsare tIsare dina vilAyatase mAlake Aphara tAra dvArA Ane lage the| tAradvArA vikrI hone lgii| do tIna varSataka vilAyatakA vyApAra itanA jorase calA ki haraeka pArsa. vyApArameM aTUTa lameM inhoMne duganese kama lAbha nahIM kiyA, laabh| vilAyatameM javAharAta pahananekA nayA zauka paidA huA thA usase motIkI khUba hI vikrI huI / mANikacaMda pAnAcaMdakA pharma mAlakI sundaratA, saphAI va chAMTameM vilAyatameM bhI prasiddha ho gyaa| ina varSomeM lakSmIne seThoMke gharako acchI taraha bhara diyA / - ina dinoM cIna dezameM bhI mAla jAne lagA thA / prasiddha seThoMne vahAM bhI mAla bhejanA aura acchA naphA karanA zurU kara diyA For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 ] adhyAya chaThA / vilAyata, cIna, va bhArata tInoMke vyApAra meM tInoM bhAiyoMne bahuta sacAI se vartana karake acchA dhana paidA kiyaa| idhara jaba lakSmIkI kRpA thI taba udhara aura ciMtA na ho aisA nahIM thA / seTha seTha hIrAcaMdako laka vekA roga | hIrAcaMdako saMvata 1935 meM lakavAkI bImArI ho gaI jisase ve bar3I kaThinatA se maMdira taka jAte the, zeSa ghara meM hI par3e rahate the / apane pitAko kaSTAvasthAmeM dekhakara kRta upakArako na bhUlanevAle kRtajJa seThoMkA dila bahuta duHkha pAtA thA para pratyeka jIva bhinnara haiM, haraekakA karmma haraekake sAtha hai, koI mahAna hitu bhI apane mitrake sukha tathA duHkhako baTA nahIM saktA, erreat apane bAMdhe karmakA phala Apa hI bhoganA par3atA hai / isa samaya inake ghara meM eka bAlaka aura rahatA thA jisakA nAla cunnIlAla thA, yaha seTha hIrAcaMdajIkI cunnIlAla jhaveracaM dUsarI kanyA maMcchAbAIkA putra thA jisakI dakA sambandha | lagna seThajIne gaMgezvara gotradhArI suratake zAha jhaveracaMda brIjalAla ke sAtha kI thI aura jisakA janma saMvat 1924 caitra sudI 11 ko suratameM huA thA / yaha bAlaka tIkSNabuddhi thA / pitAkI sthiti bahuta sAdhAraNa thI, yaha kirAne kI dalAlI karate the / isake pitAne ise gujarAtI pAMcamI pustakataka par3hAkara 10 varSakI hI umarameM isake mAmA seTha mANikacaMda pAnAcaMdake pAsa bambaI bhejA diyA ki yaha catura hokara dhanapAtra ho jAve / yaha bAlaka seThake ghara meM bar3e premase rakkhA gayA / For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santati lAbha / [181 eka varSa bhI bambaI Ae nahIM huA thA ki isake pitAne surata bulAkara isakA vivAha 11 varSakI umarameM hI kara diyaa| bambaIke seThoMne bahuta rokA para usane dhyAna nahIM diyA / isa kanyAkI umra 11 kI thI aura nAma jar3AvabAI thaa| vivAha honepara phira cunnIlAlako bambaImeM bheja diyaa| yaha seThoMke sAtha rahakara dukAna va gharake kAmameM par3a gayA aura adhika par3hane likhane para kucha bhI mana na lagAyA, aura kucha kAla pIche motI poranekA kAma sIkhane lgaa| itane hI meM seTha mANikacaMdakI patnI caturamatIko dvitIya garbha rahA / isa samaya seTha mANikacaMdako yaha dvitIya putrI maganama- abhilASA huI ki putrakA darzana ho to tIkA jnm| acchA hai / yaha vAta gRhasthiyoMmeM prAyaH svAbhAvika hI hai ki ve putrIkI apekSA putrake astitvako uttama mAnate haiN| caturamatIko isa garbhake rahate hue apane patise adhika prema utpanna hotA thA, yadyapi premabhAva pahale bhI thA, para isa garmake kAraNase eka bahuta hI gAr3ha prItibhAva patikI ora jhalaka uThA thA jisase caturabAI seTha mANikacaMdakI khUba hI sevA karane laga gaI thI, bArabAra inako dekhakara prasanna huA karatI thii| caturabAIko dharmake sambandhameM jaise rUpAbAIko khabara thI va ruci thI aisI khabara va ruci nahIM thI, sAdhAraNa rItise darzana va japakaranA jAnatI thI, para jabase isake yaha garbha rahA yaha caturamatI dhArmika kAryoMmeM khUba mana lagAne lgii| maMdirajImeM For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 ] adhyAya chaThA / kabhI 2 pUjana sunane baiTha jAtI, kabhI koI zAstra par3hatA to sunane laga jAtI, dAna dharma karanemeM bhI khUba mana calane lgaa| isakI aisI ceSTA dekha buddhimAna jana apane dilameM yahI jAnate hue ki jo koI jIva isake garbhameM AyA hai vaha koI puNyavAna, dharmAtmA aura uttama jIva hai / seTha mANikacaMda bhI bar3e catura the, inako bhI apanI patnIkI vilakSaNa dazA dekhakara manameM yahI bhAna huA ki hamAre puNya vRkSa khilA haiM, kisI mahAna jIvane Akara merI strIke garbhavAsako pavitra kiyA hai| kucha mAsakA garma ho gayA, taba seTha mANikacaMdane manameM vicArA ki yahAM rUpAvAIke eka choTe putra premacaMdakI samhAla hai, pAnAcaMdakI strI choTI va nirbala rogI hai, navalacaMdakI vaha bahuta hI choTI hai, yahaoNpara prasuti honase bAlakakI samhAla nahIM ho sakegI ataeva isako apanI mAtAke yahAM bheja denA ThIka hogA / seTha hIrAcandajIse AjJA le Apa apanI strIko nAnneja grAma pahu~cA Aye / dhIre 2 prasUtikA dina A gayA aura saM0 1936 ke mitI pauSa vadI 10 (gujarAtI magasara vadI 10) ke dina caturamatIne zubha nakSatrameM eka caMdramukhI putrIkA janma diyaa| yaha kanyA bahuta hI sundara zarIra, saumyavadana aura gaMbhIra mukhavAlI thii| mAtA dekhakara bahuta prasanna huI aura apane pitAko izArA karAyA ki seTha mANikacaMdanIko tAra dekara bulA liyA jAve kyoMki caturabAIkA ati gAr3ha prema seThajIkI tarapha ho uThA thA / tAra pAte hI seTha mANikacaMda nAnneja A gae aura putrIkI janma kuMDalI ThIka karA usakA nAma maganamatI rakhA / seThajI eka mAsase adhika vahIM Thahare / putrIkA gaMbhIra, saumya, gola aura vizAla mukha For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santati lAbha | va zarIrakI suMdaratA dekha apaneko dhanya mAnate hue, putrIjanma sunakara kucha kheda huA thA para jaba isa to sArA kheda jAtA rahA, isakI caitanyatA va AMkhakI eka honahAra kanyA batalAte the / seTha mANikacaMda ko isa kanyAkI tarapha itanA moha huA ki jaisA kisIko putra para bhI nahIM hotA / kaI mAsa bAda seThajI phira nAnnena Ae aura caturabAIko phulakumarI aura maganamatI ke sAtha bambaI le aae| bambaIke jauharI bAjAra meM hI seTha hIrAcaMda mayakuTumbake rahate the / yadyapi hIrAcaMdajI lakavekI bImArIse duHkhI rahate the para ghara meM premacaMda va phUlakumarIko idhara udhara khelate kUdate, haMsate, girate par3ate aura maganamatIko bhI caturabAIkI goda meM seTha hIrAcaMdakA svargavAsa / [ 183 yadyapi inako putrIko dekhA jyoti ise jamInapara ghisilate hue dekhakara bahuta hI khuza ho jAte the / saM0 10 1937 ke dazalakSaNI ke dina A gae, bambaI ke zrAvaka loga dharmadhyAna meM lIna ho gae, naranArI sundara vastrAbhUSaNa pahana savere se hI maMdirajImeM jA pUjana pATha par3hane sunane meM laga gae / bhAdo sudI 9 kI prAtaHkAlakA samaya thA, puSpAMjali va aSTamI ke vratavAle savere se hI maMdirajI A gae the, seTha mANikacaMdajIne aSTamIkA upavAsa kiyA thA tathA yaha prachAla pUjana nitya hI karate the so usa dina bar3e savere se hI ghara se maMdirajI A gae the, 8 bajeke anumAna pAnAcaMdajI bhI maMdira cale Ae rUpAbAI, navIbAI va caturavAI bhI putraputriyoMke sAtha maMdirajI A gaI thI, navalacaMdajI AnekI tayyArImeM the - snAna karake kapar3e pahana rahe the| udhara hIrAcaMdajI aba For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184] adhyAya chtthaa| aise azakta ho gae the ki kucha dinoMse inakA maMdira jAnA mI banda ho gayA thaa| para pragaTa rUpase koI aisI bAta nahIM thI ki jisase seTha hIrAcaMdakI taviyata asAdhya va nAjuka samajhI jAtI ho / udhara to bhAdoM mAsakI khaTapaTa idhara hIrAcaMdajIne ekAeka NamokAra maMtra kahate va zrI arahaMta siddhako namaskAra karate hue apane hI sahavAsameM prANa chor3a diye| ekAeka maraNa jAnakara tInoM hI suputra bahuta hI duHkhita hue| hama apane pUjya pitAkI kucha bhI sevA na kara sake isakA pachatAvA karate hue jo udAsI inake cittako huI usakA varNana nahIM ho sakatA hai| mANikacaMdanIkA citta bar3A komala thA, inake azruoMkI dhArA vaha nikalI thI para the samajhadAra / turta samhAlakara jIvako gayA jAna va kevala jar3a pudgalako dekha usameM adhika jaMtu na par3e isa khyAlase zIghra hI sarva sambandhiyoMko ekatrakara smazAnameM dagdha kriyA kii| seTha hIrAcaMdajI 60 varSakI AyumeM apane jIvanake kartavyako bahuta hI nIti va parizramase pUrNa kara, seTha mANikacaMda, pAnAcaMda, navalacaMda aise udyogazIla dharma va jAti hitaiSI tathA paropakArI putroMko chor3a svargadhAma pdhaare| hIrAcaMdajIke bhAva mRtyuke samaya ArtadhyAna rUpa nahIM the kintu zrI paMcaparameSThIke dhyAnameM anurakta the jisase seThajIkI AtmAko zubhabhAvoMke nimittase avazya zubha gati prApta huI hogii| maraNa kAlameM jaise bhAva hote haiM vaisI hI gati AtmAkI hotI hai / jina jIvoMko nirantara dharmadhyAna, sAmAyika, jApa, pUjana, bhakti tathA svAdhyAyakA abhyAsa rahatA hai ve jIva For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santati lAbha / [ 185 avazya maraNa kAlameM pUrva abhyAsake nimittase zubha bhAvako prApta kara sakate haiM paraMtu jo apane jIvana meM dharmadhyAnakA abhyAsa nahIM karate haiM unake bhAva maraNakAla meM sAMsArika saMbaMdhake cetana acetana padArthoM meM ulajha jAte haiM jisase Artta va raudra dhyAnake vazIbhUta ho ve nIca gatimeM cale jAte haiM, isase haraeka prANIko ucita hai ki vaha apanI AtmA bhaviSyako vicAra kara dharmakI zaraNako kadApi na tyAge, gRha sambandhI kAmako karate hue dharmakA abhyAsa karanA haraeka gRhasthakA mukhya kartavya hai / seTha hIrAcaMda ke jIvana vRttAntakA aMta isa adhyAya meM hotA hai / isa seThakA jIvana vRttAnta manana karane yogya hai / dhairyyako kAyama rakhate hue, parizramako na chor3ate hue apane putroMko yogya suAcaraNI va dharmasevI banAne meM jo bhAva ukta seThake the ve prazaMsanIya the / inhoMne bAlavivAhase virodha karake praur3ha AyumeM jaba putra dhana kamAneke yogya ho gae taba unakA vivAha kiyA, yaha bAta isa kAlameM bahuta hI anukaraNIya va prazaMsanIya hai / yadi choTI AyumeM ve lagna kara dete to unake putroMkA upayoga bhogavilAsa meM adhika lIna ho jAtA aura eka mahAna garIba va sAdhAraNa sthiti se eka dhanADhya prasiddha vyApArIkI avasthA meM pahuMcanA svapna meM bhI durlabha ho jAtA / putroMko kaSTa na ho, unakA zarIra azuddha vIsIke bhojanase rogiSTa na ho isaliye varSo taka jo seTha hIrAcaMdajIne apane hAthase rasoI banAke khilAI hai yaha eka atizaya gaMbhIra, sahanazIla, premAlu aura dIrgha darzI vyaktikA hI kArya ho sakatA hai / vartamAna kAla meM bhI seTha hIrAcaMdajI aise pitAoM kI jarUrata hai For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 . adhyAya chaThA / jo apane svArthakA khayAla na karake apane putroMko suputra banAnemeM pUrI 2 ceSTA kareM, unake sacce hitako dekheM / hamAre putra dharma, artha aura kAma puruSArthake pAlanameM pravINa hoM yahI bhAvanA mAtApitAke diloM meM yadi ho aura ve usa mAvanAkI saphalatAmeM pramAdI na hoM to unakI santAna avazya suyogya bana sakatI hai| bhAratakA uddhAra usa samaya taka honA kaThina hai jaba taka saMtAnakI rakSA aura zikSAkA yogya prabandha na hogaa| hamAre pAThakoMko seTha hIrAcaMdake jIvanase pUrI 2 zikSA lenI caahiye| For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga | adhyAya sAtavA~ / -- [ 187 lakSmIkA upayoga | seTha mANikacaMdajIko apane pUjya pitAke viyogakA bar3A bhArI duHkha thA, raha raha kara yaha khayAla na lagAnA / zubha kAryameM dera AtA thA ki hamane koI bhI bhArI dAna apane pitAse nahIM karAyA yaha hamane bar3I bhUla kI / yadyapi mere dila meM to bahuta dinase thA ki pitAjI se prArthanA karUM ki ve kucha AjJA deveM para abhI kyA jaldI hai phira karaleveMge isI khayAlase maiM pitAjIse kucha bhArI dAna na karAsakA / vAstavameM jo dAna dharma Adi kArya karane hoM unako jaba soce taba hI kara DAle / pIche karUMgA, isa vilamba se bahudhA pachatAnA par3atA hai kyoMki hama karmabhUmiyoMkI AyukI samApti hone ke kAlakA koI nizcita samaya nahIM hai| khaira, yadyapi aba pitAjIkI AtmAko dAnakA puNya nahIM hogA tobhI maiM unakA yaza sthira karaneke liye jahAM taka merA barA hogA kucha dAnadharmake bar3e 2 kAma avazya karUMgA / aba mujhe lakSmIko kevala ekatra hI nahIM karanI cAhiye kintu aura bhI adhika dAnameM lagAkara saphala karanA cAhiye, kAraNa yadi maiM aura pAnAcaMda bhAI motIcaMdakI taraha akAla mRtyuke vaza hue to phira itanA dhana prAptikA parizrama vRthA hI calA jAyagA, isa bhAMti vicAra kara eka dina mANikacaMdajIne bhAI pAnAcaMda aura navalacaMdase ekAnta meM bAta kI ki hamalogoMne For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188] adhyAya sAtavA / abataka rupayA kamAyA to bahuta para koI bhArI kAma nahIM kiyaa| dekho na, pitAjIse aura na bhAI motIcaMdajIse hamaloga kucha dAna karA sake, isI taraha hamaloga bhI mara gae to hamArI yaha lakSmI hamAre dvArA sadupayogameM na laga skegii| isase aba kucha kAma karanA cAhiye / pAnAcaMdanIne bar3e sAhasake sAtha kahA ki dAna dharmameM kahAM para kyA kAma karanA va kisa taraha karanA yaha saba tumhAre supurda hai, tuma vicAra karake jisa kAmameM dravya lagAnA cAho mujhase kevala pUchalo aura kharca karo, kisI prakArakA saMkoca mata karo, merA citta to vyApArake sivAya dUsarI vAtoMke vicAra meM kama jAtA hai tuma acchI taraha lakSmIkA upayoga karo / navalacaMdane bhI isa bAtameM apanI pasandagI pragaTa karaneke artha apanA prasanna mukha dikhA diyAkucha uttara na diyA kyoMki navalacaMdajIko bAta karane meM bahuta saMkoca hotA thA / isa samaya bhAratameM bar3e lATa laoNrDa ripanakA jamAnA thA, yaha lATa bar3e dayAlu, prajAvatsala va bhAratameM zikSA Adike pracAra karAnemeM utsAhI the| inake samayameM bahutasI prabandhaka zakti sthAnIya hAkimoMko dI gaI ki ve dravyako ekatra kara apanI zaktise upayogI kAmoMmeM lagAveM / inake samayameM zikSA kI ora khAsa dhyAna diyA gayA jisake liye sara viliyama hanTarake netRtvameM eka kamIzana niyata kiyA gyaa| inake samayameM nepAla aura kAzmIrake sivAya sarva bhAratakI janasaMkhyA eka sAtha pahale pahala san 1881 meM likhI For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoma / [189 isa samaya jainiyoMmeM bhI likhane par3hanekI carcA kucha jyAdA ho calI thii| relaveke nimittase paradeza jAnA seTha hIrAcaMda nemacaM- AnA bhI bar3ha gayA thA / imar3oMkI aizvarya dakA seTha mANika- vRddhikA dakSiNameM zolApura nagara aba bhI caMdase paricaya / prasiddha hai / usa samaya zolApura meM seTha hIrA caMda nemacaMda dozI paropakArake kAmameM prasiddhi pArahe the| yaha zeTha hIrAcaMda nemacaMda nihAlacaMda utrezvara gotra dhArI dazA hamar3ake ratnabAIse utpanna do putroMmeMse choTe putra haiN| bar3e kA nAma sakhArAmajI hai, yaha mUla nivAsI IDarasTeTake vAMkAnera grAmake haiN| nemacaMdake pitA nihAlacaMda bhImajI pahale vyApArake liye phalaTanameM base aura kapar3ekA kAma zurU kiyA / saMvata 1895 meM inhoMne eka dUkAna zolApura meM bhI kii| seTha hIrAcaMda magasara vadI 8 (gujarAtI kArtika vadI 8)saM.1913ke dina zolApurameM jnme| 10 varSakI umrataka sarkArI zAlAmeM marAThI par3hI phira skUla chor3akara saMskRta, vyAkaraNa aura kAvyakA abhyAsa kiyA aura sAgavAr3Ake bhaTTAraka rAjendrabhUSaNase jaba ve zolApurameM 4 mAsa Thahare, bhaktAmara va sUktamuktAvalIke artha siikhe| saMvata 1926meM yaha apane pitAjIke sAtha zrI giranAra aura sejayakI yAtrAko gae the| jUnAgar3hameM inake pitAne apane bhAneje zAha motIcaMda khemacaMda aura bhatIje dosI talakacaMda padamasI Adike yogameM eka di0 jainamaMdira nayA baMdhavAkara saM0 1926 vaizAkhameM pratiSThA karA dI aura vahAM cAra mahInA tthhre| Ayukarma samApta honese nemacaMda (gu0) vaizAkha vadI 14ke dina svarga pdhaare| yAtrAse lauTakara inhoMne khAnagI rItise iMgrejIkA mI itanA abhyAsa ... For Personal &Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 ] adhyAya sAtavA~ / kara liyA ki yaha samAcAra patra va pustakeM par3ha lete va ciTThIpatrI kara lete the / saM0 1930 meM inakI lagna huii| 17 varSakI umrase yaha kapar3ekI dUkAna samhAlane lge| zolApurameM spiniMga enDa vIviMga mila hai isake ejanTa bambaI nivAsI seTha vIracaMda dIpacaMdajI the| inake sAtha seTha hIrAcaMda kapar3ekA vyApAra karate the| inako dharmazAstroMke vAMcaneke sivAya bAharI pustakoMke par3hanekA bhI bahuta zauka thA / saMvata 1936 meM inhoMne zolApurake bAjArameM eka lAyabrerI (sArvananika pustakAlaya) sthApita karAyA aura Apa usake maMtrI hue| lAyabrerIke nimittase seTha hIrAcandanIkI sarva sAdhAraNameM bahuta mAnyatA ho gaI, yahAM taka ki saMvata 1937meM zolApurakI myUnisipAliTImeM Apa sarkArI membara niyata hue / usa samaya vyApAriyoMpara kara bar3hAyA gayA thA usako ukta seThane logoMkI taraphase sarkArase likhA par3hI karake bahuta ghaTavA diyA isase inakI bahuta kIrti huI, jaina jAtimeM jo kucha jAgRti isa samaya phailI huI hai, svAdhyAyakA jo pracAra ho rahA hai, granthoMke prakAzanakA jo kArya ho rahA hai, saMskRta va dharma vidyAkI par3hAI meM vidyArthI dattacitta ho rahe haiM isa sarvake mUla kAraNa ukta seThajI haiM / aba bhI Apa AnarerI majisTreTa haiM aura jAti va dharmasevAmeM lIna haiM tathA bambaI digambara jaina prAntika sabhAke sabhApati haiM / saM0 1937ko zolApurase Apa kisI vyApArI kAryyake nimitta bambaI Ae usI samaya aura bhI zolApurase jainImeM vyApArI bambaI Ae the| seTha hIrAcaMdajIko zAstra svAdhyAyakA niyama thA, yaha bambaIke jina maMdirameM svAdhyAya karane lage itanemeM kyA For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [ 191 dekhate haiM ki eka bahuta svarUpavAna seTha siMhasamAna daidIpyamAna mukhAkRtiko rakhanevAle, dhotI dupaTTA or3he hue zrI jinendrakI prachAla pUjA karake Aye aura zAstramvAdhyAya karane lage / seTha hIrAcaMdane inako pratApazAlI va dharmapremI tathA svAdhyAyameM anurakta dekhakara bAta karanekI icchA dilameM dhAraNa ko| jaba yaha seTha svAdhyAya kara cuke taba hI apanA svAdhyAya pUrNa kiyA aura inase kucha pUchanA hI cAhate the ki itane meM seTha mANikacaMdane apanI Adatake vaza svayaM prazna kiyA ki ApakA kahA~ nivAsa hai, kaba Ae ityAdi / paraspara vArtAlApase seTha mANikacaMdane nizcaya kara liyA ki yaha eka buddhimAna, catura, vidvAn, zAstrake marmI tathA paropakArI vyApArI haiN| Apane seTha hIrAcandako apanI dUkAnapara bulAyA / mANikacandanIne dukAnapara inakA bahuta sanmAna kiyA tathA hita jnaayaa| yahI prathama abasara hai jaba seTha mANikacaMdane apane jIvanake dharmakAyoM meM mukhya maMtra denevAle sacce dharmAtmA mitrase milane kA lAbha liyA / bAtacIta hote hue seTha mANikacaMdane yUchA ki Ajakala jaina jAtimeM kauna 2sI AvazyakatAeM haiM jinameM dhana vyaya karanA cAhiye ? uttarameM seTa hIrAMcaMr3ane kahA ki Ajakala jaina jAtimeM dharmavidyAkA bahuta kama pracAra hai, loga svAdhyAya bahuta kama karate hai, tathA jo iMgrejI par3hate haiM unako dharma zikSA bilakula nahIM milatI, bahutase loga svAdhyAya karanA bhI cAhate haiM to unako graMtha bar3I kaThinatAse milate haiM, prAyaH pujA pATha Adike grantha likhe hue azuddha dekha par3ate haiM isase loga azuddha pUnA par3hate hue dIkha par3ate haiM, Apane apanI giranAra va pAlItAnA For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192] adhyAya sAtavA~ / kI yAtrAkA hAla bhI kahA ki tIrthokI vyavasthA yogya nahIM hai, prAcIna maMdira bemarammata par3e haiM, aMtameM Apane batAyA ki hamArI rAyameM aba vinA khAsa AvazyakatAke navIna zrIjinamaMdirajI baMdhavAnemeM dravyako na lagAkara prAcIna maMdiroMkA jIrNoddhAra karanA cAhiye, tIrthokI vyavasthA sudhAranA cAhiye, vahAMkA hisAba ThIka karAnA cAhiye, dharmazAlAoMkI durustI karAnA cAhiye, pAThazAlAeM Adi sthApita karanA cAhiye, jo iMgrejI par3hanevAle chAtra dharmazikSA leveM unheM pAritoSika va mAsika chAtravRtti denI cAhiye, zudhra graMtha likhAne cAhiye va merI rAyameM to yadi grantha chapAeM jAya tomI kucha harja nahIM hai| isa bAtako seTha hIrAcaMdane dabe zabdoMmeM isa liye kahA thA ki usa samaya grantha chapanekI bAta bhI koI nahIM karatA thA va jo aisA kahatA use bahuta nindya samajhate the / seTha mANikacaMdajI bar3e guNagrAhI the aura uttama bAtako usI taraha apanemeM lIna karate the jaise komala bhUmimeM meghakA pAnI samA jAtA hai, seTha hIrAcaMdakI bAtoMko dilameM jamAkara unakI pUrtikA manana karane lge| thor3a hI dinoMbAda seTha mANikacaMdanI sUrata gae aura zrI caMdrapramunIke bar3e jina maMdirako jisake caMdraprabhuke mandirakA jIrNoddhArameM amise bhasma honAne para seTha punaH jIrNoddhAra / hIrAcaMdajIne bahuta udyoga kiyA thA phira jIrNa dazAmeM dekhakara usakA uddhAra karanA aisA manameM nizcaya kiyA aura bambaI Akara apane bhAiyoMse sammati karake jIrNoddhArake vAste prabandha kiyaa| maMdirake nIce zrI caMdraprabhU svAmI For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekho pRSTha 409] seTha ThAkuradAsa bhagavAra.dAsa baMI. 22:22228:lik:8: hIrAcaMda nemacaMda solApura. [ dekho pRSTha 189] For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga | [ 193 kI bedI siMhAsanAdike banavAne meM karIba 2000) Apane kharca kiye / maMdirajIko ThIka karAne meM seTha mANikacaMda prAyaH sUrata Ate jAte rahe / jaba yaha maMdira bana cukA taba saMvat 1939 meM isakI jIrNoddhAra pratiSThA ukta seThoMne bambaIke dUsare seTha mANikacaMda lAbhacaMda caukasIke sAtha milakara bahuta dhUmadhAmase kI jisameM 8000) kharca hue / bhaTTArakaM 108 zrI guNacaMdrajI pratiSThAkAraka the| do tIna navIna pratimAeM bhI AIM thIM isase paMcakalyANaka vidhAna huA thA / zolApura se do upAdhyAya vidhi karAne Ae the / isa utsava meM gujarAtake bahuta loga ekatra hue the, saMkhyA 1000 ke hogI / / isa samaya meM prasiddha kSullaka dharmadAsajI bhI Ae the| Apa bar3e AtmAnubhavI the, Apane kSullaka dharmadAsajI / samyagjJAnadIpikA Adi kaI graMtha banAkara chapavAe haiN| inake sahapAThI bhaTTAraka vIrasaina kAraMjA va pItAMbaradAsajI pArolA Adi haiM / yaha tIrthabhakta bhI the, zikharajIkI sevA meM bahuta lIna rahate the, bahutasI dharmazAlA inake upadezase vanIM, rAjA pAlagaMja usa samaya pArzvanAthasiMha the, jo kSullakajIkA bahuta sanmAna karate the / rAjAke makAna ke pAsa prAcIna di0 jaina maMdira hai jisameM bahuta prAcIna zrI pArzvanAthajIkI padmAsana mUrti ativItarAga dhyAnAkAra hai| yaha maMdira jIrNa hogayA thA / Apane rAjAko upadeza dekara durasta karavAyA aura phira jIrNoddhAra pratiSThA kI jisakA zilAlekha vahA~ patthara meM khudA haiN| usakI nakala yaha hai 13 For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 ] adhyAya sAtavA~ / zrImat zrIsammeda zikhara maMdira jaina di0 tasya jIrNoddhAra pratiSThA karApitaM gAdi pAlagaMja rAjAsAhava zrI zrI pArzvanAthAsiMhajI pratiSThAcArya zrI dharmadAsajI......vadI 2 saMvata 1939 maMdira pAlagaMjameM ayaM styH| eka daphe rAjAko kucha dravyakI jarUrata huI / Apane dezameM ghUmakara 75000) jamA karake rAjAko karja dilaae| jaba zikharajIke pahAr3a para vADema nAmake aMgrejane sUarakA kArakhAnA kiyA thA usake uThAnemeM Apa prayatnazIla the| kalakatteke rAya badrIdAsajIse ApakA patra vyavahAra rahatA thA / Apane hI badrIdAsajIko dRr3ha kiyA ki isa hiMsAke kAmako banda karAnekA prayatna karo / usa samaya digambara zvetAmbarameM pUrA 2 mela thA / Apake patrakI nakala jaina bodhaka' aMka 41 mAha janavarI 1889 meM chapI hai jisake kucha vAkya diye jAte haiM patra mitI bhAdavA vadI 8 saMvata 1945 " ciThI ApakI zrI zikharajIsa AI jisakA javAba Apake pAsa bhejA thA / ciThI 1 khAnadezase AI / zrI zikharajIkA ApakU bahuta phikara hai so aisA hI cAhije / Apana majaka bI sabase pahale vAkapha karyA thA jabasaiM maiM isa kAmakI purI 2 taMdavIra meM huuN| dharmaprasAdase sarva acchA hovaigA / ApakI ciThI pAte hI maiMne lATa sAhabase juvAnI saba hAla kahe pIche arajI dInI / unhoMne usI vakta nAgapurake kamIsanarake nAma hukama jAhArI kiyA zikharajImeM jAkara dayAphta karo aura jabataka dUsarA hukama na ho carabIkA kAma baMda rahai |............bhut For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [ 195 zaharusai ciThI aaii| Apanai sarvako khabara diI ApakI tArIpha kahAMtAMI likheM 1 ,, seTha mANikacaMdane aMkalezvara nivAsI dharmacaMdajIko khAsa patra dekara sUrata bulAyA thA yaha vahI dharmacaMda hai jinhoMne saM0 1934 meM aMkalezvarakI triloka pUjA vidhAna ke samaya sabhAmeM zrIyuta tyAgI mahAcaMdra kRta bhajana gAyA thA aura jisakI nakala seTha mANikacaMda koM bhejI thii| dharmacaMda nRtya va gAnameM bahuta catura the| sUratakI isa pratiSThAmeM inhoMne apane bhajanoMse khUba bhakti darazAI jisase naranAriyoM kA citta dharmaprema se bhara gayA / eka dina dharmacaMdane seTha mANikacaMdajIse ekAnta meM kahA ki maiM eka choTese grAma meM par3A huA hiMsAkA dhandhAkara rahA hU~, Apa mere liye kucha kAma batAo jisase maiM isa hiMsA se bacU~ / seTha mANikacaMdajIne isa dharmAtmAkI bAtako apane hRdaya meM ghara liyA aura unase kahA ki tuma koI cintA na karo, hama vicAra kareMge / isa utsava meM maMdirajIko 8000) kI upaja bolI meM huI, usako seTha mANikacaMdane jamA kara bambaI meM eka makAna kharIda isako aba 20000) ke karIba taka pahuMcA diyA hai / isa vakta premacaMda aura phulakumarI 5 varSa aura maganamatI 3 varSakI thiiN| ina tInoM ko aise manohara vastrAbhUSaNoMse alaMkRta kiyA gayA thA ki jo haz2AroM jaina naranArI sUrata meM Ae the ve inako dekhakara mohita ho jAte the / savoMke galemeM motiyoMke hAra va hIreke kaMThe - bahuta hI zobhAko vistAra rahe the / jo seTha hIrAcaMdakI pUrva sthitiko jAnate the ve ina baccoMko dekhakara seTha hIrAcaMda ke udyogazIla 1 For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 ] adhyAya saatvaaN| aura sadAcArI putroMke puNya aura puruSArthakI khUba hI sarAhanA karate the| ___ suratakI pratiSThAse ina tIna purASArthI puruSoMkA yaza aura bhI vistRta ho gyaa| saM0 1940 ke jAr3eke dina Ae / bambaImeM eka digambara zrI gomaTTasvAmIjI ra jaina gujarAtI prasiddha dhanADhya seTha saubhAga , zAha megharAja rahate the| inakI bhI dharmameM bar3I kAyAtrAsa.1940 / prIti thI tathA inake bhAI sarata gahIke caMdrakIni nAmake bhaTTAraka the, jinakA varNana adhyAya dUsaremeM AyA hai| inhoMne eka dina bambaI maMdirameM varNana kiyA ki hamArI icchA dakSiNakI ora zrI jainabidrI aura mUlabidrIkI yAtrA karanekI hai, jinabhAiyoMkI icchA ho sAtha caleM / seTha mANikacaMdanI turta tayAra hogae / inake udyata hote hI 125 manuSyoMkA saMgha yAtrAke liye jur3a gyaa| seTha pAnAcaMda aura mANikacaMda aura rUpAbAI Adi sarva kuTumba lar3ake bacce yAtrAko ravAnA hue / gharameM kevala navalacaMda sakuTumba rahe tAki vyApArakA kAma banda na paDai / isa yAtrAmeM ina prasiddha motIke jauhariyoMne bahuta rupayA kharca karanA vicArA / kaI mahAzayoMko yAtrA karAnemeM bhalI bhAMti madada bhI kii| seTha mANikacaMda bar3e paropakArI the| sabako ArAma pahuMcAkara Apa ArAma karate the / rAstemeM sabake TikaTa, mAla asavAvakA prabandha, Thaharaneke liye sthAnakI talAza, hisAbakA rakhanA, vahAMvAloMse vArtAlApa karanA yaha saba kAma bahutahI khaTapaTI nirAlasI seTha mANikacaMdake jimme thaa| For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [ 197 1 sarva saMgha sakuzala zrI jaina bradrI pahuMcA / maisUra rAjyameM zravaNa belagolA nAmakA nagara maisUra sTezanase 55 mIla va phreMcarAMka sTezanase 30 mIlake anumAna hai / vartamAnameM loga bambaIse hubalI hokara ArasIkerI sTezanase jAte haiM yahAMse bhI 30 mIla hai / yahA~ gomahasvAmI kI bRhata mUrti hai jo 1 mIla dUrase apane bhavya darzana pradAna karatI hai| usa samayakI kucha vyavasthA jo thI vaha yahA~ " jainabodhaka " aMka 4 pustaka 1 disambara san 1885 ke anusAra likhI jAtI hai jisa yAtrAkA varNana usa patrake sampAdaka seTha hIrAcaMdane svayaM samvata 1941 meM yAtrA karake likhA hai- " belagolA grAma meM 8 di0 jinamaMdira haiM jinameM paTTAcAryakA maMdira durusta hai zeSa nahIM / maMdiroM meM ghAsa bar3ha gaI hai, maMDapa meM pakSiyoMke ghara haiM jisase durgaMdha AtI hai / yahA~ do pahAr3a eka dUsareke sanmukha haiM, eka bar3A jisako dhoDapeTA dUsarA choTA jisako cikapeTA kahate haiM / bar3epara 8 va choTepara 14 di0 jaina maMdira hai / vyavasthA paTTAcArya ke AdhIna hai / kaI maMdiroMke daravAje nahIM hai jisase pazu pakSI upasarga karate haiM / yahA~se 1 mIla dUra jinanAthapura eka grAma hai, yahA~ do prAcIna maMdira haiM / eka pratimA nahIM hai, dUsare meM zrI zAMtinAthasvAmIkI bahuta prAcIna pratimA hai jisakI pIThapara likhA hai ki yaha maMdira kolhApura ke bhImasena senApatine banavAyA / isa maMdirakA kucha bhAga gira gayA hai so gAMvakA paTela jainI na honepara bhI maMdira kI durustIkA prayatna karatA hai| seTha hIrAcaMda nemacaMda likhate haiM ki hamAre sAthavAloMne 100) va belagulagAMvavAloMne 200 ) isa prakAra 200 ) isakI durustIke liye brahmasUri zAstrIko diye tathA 1 For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 ] adhyAya sAtavA~ / maMdiroMmeM daravAje lagAneko bhI rupaye paTTAcAryako diye haiN| isa saMbaMdhameM jaba seTha hIrAcaMda yAtrAse lauTa Ae taba paTTAcAryajIne seThajIko hiMdI bhASAmeM patra bhejA usakI nakala " jainabodhaka " meM hai usakA kucha sArAMza yahAM diyA jAtA hai| ___ "......Apane zrI gomaTTasvAmIke pahAr3a Upara aura cikapeTA Upara daravAje durusta karane vAste rupaye de gae the jisameMse cikapeTA Upara zAMtinAtha mahArAjake maMdirake daravAje tayAra ho cuke haiM bAkIke tayAra karaneke liye lohAke silApaTTI saba lAe haiM......gomaTTasvAmIke pahAr3a Upara bar3e daravAjeko khir3akI tayAra karake biThAI hai........ jinanAthapurake maMdirake durustIkA kAma brahmasUri zAstrI mUlabidrIse yahA~ AveMge taba unake vicAroMse zurU kareMge......kAma pUrA karake Apako likheMge caMdraprabha kAvya vyAkhyAna sahita chApaneko diI hai.......tayAra honese Apake vAste eka prati bheja deveMge........AzIrvAda sahI bhaTTArakajIkI drAviDa lipimeM / isa patrakI kucha nakala yahA~ isaliye pragaTa kI gaI hai ki hamAre pAThakoMko mAlUma ho ki kanar3I hindIko bhAratakI dezameM bhI hindI likhane va par3hanekA rivAja rASTrIya bhASA hai jisase bhAratakI yadi koI bhASA va honekA daavaa| lipi rASTrIya hosaktI hai to yaha hindI bhASA hI hai / dUsare yaha ki paTTAcAryajI graMthoMke mudraNameM virodhI na hokara sahakArI the| gomaTTasvAmIkA bar3A pahAr3a eka hI pattharakA hai Upara car3hanepara 1 bar3A daravAjA AtA hai usake bhItara jAte hI eka dama khulI, For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga | [ 199 nirmala, zAMtasvarUpa, bahuta vistIrNa, manohara bAhubali svAmIkI nagna mUrti naz2ara AtI hai| mUrtike darzanase aMtaHkaraNameM eka prakArakA Azcarya yukta AnaMda hotA hai / 16 hAtha caur3I aura 40 hAtha UMcI aisI utkRSTa dhyAnArUr3ha tejasvarUpa mUrtikI tarapha rAtadina netra lagAke baiThe taubhI tRpti nahIM ho sakatI / bAhubalisvAmI prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva ke putra the, inhoMne dIrghakAla tapazcaraNa kiyA thA jisase caraNa meM valmIka lage haiM unameMse sarpa nikalake pAMva se khela rahe haiM / zarIra ke Upara vela caDhI haiM aisA hubehuba bhAva patthara meM manohara khudA huA dekhane meM AtA hai / gomaTTasvAmI ke bAeM hAthameM bAlabodha akSara khude haiM" cAmuNDarAje karaviyaleM gaMgaraje sutAlaya karaviyaleM" T isa hI abhiprAyake sIdhe hAthameM kAnar3I aura drAvir3a lipimeM akSara khude hai | cAmuNDarAya vikrama saMvat 600 ke anumAna hue hai + | unhoMne savayaM yaha akSara likhavAe hai aisA brahmasUri zAstrI kahate haiM | vAI tarapha jo kanaDI akSara haiM unakA tAtparya hai " nayakIrti siddhAnta cakravartIkA ziSya basadI seThIne koTa baMdhAyake cauvIsa tIrthaMkaroMkI pratimAeM sthApita kIM / " yaha pratimAeM zrI bAhubali svAmIkI mUrtike pIche pradakSiNA meM virAjita haiM / gomaTTasvAmIkI bAI taraphakI imArata meM eka teliyA pattharapara likhA hai ke noTa- vartamAna meM cAmuMDarAya ke honekA saMvata lagabhaga mAnA jAtA hai / dekho prazasti gomaTTabAra / For Personal & Private Use Only 1050 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] adhyAya saatvaa| zake 1202 pramAthI saMvatsare kArtika sudI 10 somavAra maiM saMbudeva gomaTTasvAmIke vAste gadiyAnekI dUdha dararoja deuuNgaa| tathA gomaTTasvAmIke sIdhe hAthakI tarapha imAratameM kUSmAMDinI devAMkI mUrti hai jisake nIce lekhakA bhAvArtha hai-- . "nayakIrti siddhAnta cakravatIkA ziSya bAlacaMdradeva unakA ziSya kIrtiseThIkA putra bammaseThIne isa yakSa devIkI pratiSThA kii|' kaI sthAnoM meM pattharake khude hue pratimAke samIpa vatsa sahita gau, hastI, sUrya, caMdra haiM, isakA hetu brahmasUri zAstrI kahate haiM kI dAna dete samaya ye cAra sAkSI rakhake dAna denA aisA zAstrAdhAra hai jisase yahA~ batAe haiN| cAmuMDarAjAke pahale kRSNarAjA huA hai usake samayakA zilAlekha cikapeTA yAne choTe pahAr3a para hai| akSara dhavala mahAdhabalake lipike haiN| isakA varNana vRhat harivaMzameM hai / maisUrakA rAjA kRSNarAjakI mAtA devIramaNI jana dharmI thI jisane cikapeTAke Upara zrIAdinAthake jIrNa maMdirako phirase banavAyA / isa hI maMdirameM zrI bhadrabAhukA caritra caMdragupta rAjAke samayakA patthara meM khudA huA hai| cikapeTAke Upara zrI bhadravAhuke pAdukA laMbe eka bAlista 8 aMgula haiN| vahA~ bAlabodha akSarameM likhA hai__"bhadrabAhu svAmI pAdukA jinacaMdra paNamidaM" aura eka yaMtra nikalA hai| 40 For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [201 zravaNabelagula gAMvameM eka tAlAva hai jisako maisurake pahale khajAMcI aNNAppA seThI jainane baMdhavAyA thA / lambA phuTa 300 caur3A phuTa 400 hai| pUrva bAjUke darvAjepara jaina pratimA pattharameM khudI huI hai| . belagula gAMvake bar3e maMdirako hAlIvIr3akA rAjA narasiMha ballAlakA maMtrI hulampA bhaMDArIne zAkA 1200 ke anumAna banavAyA thA / vahA~ kanar3ImeM zilAlekha hai usakA bhAva hai" nayakIrti munikA ziSya bhAnukIrtiko zaka 1200 bahudhAnya nAma saMvatsare caitra suddha 1 ravivArake dina savaNapura nAmakA gAMva (velagulase eka kosa para hai ) jAgIra diyaa| dUsarA zilAlekha hai jisameM zAkA 1280 kIrga saMvatsara bhAdrapada zuddha 1 hai| Age nahIM par3hA gyaa| yahA~ke anaMtanAthake maMdirako mUlasaMgha dezIyagaNa kuMdakuMdAcAryAnvaya cArukIrti paMDitAcAryake vakta maMgA strIne banavAyA hai| zAke 1752meM kharanAma saMvatsarameM maisurake rAjA kRSNarAjane zrI bAhubali svAmIkI sevArtha cArukIrti paTTAcAryako 5 gAMva inAmameM diye haiM jo aba taka jAgIrameM maujUda haiN| ina donoM parvatoMpara 144 zilAlekha haiM jinakI nakala va iMgrejIkA ulthA rAisa sAhabane apanI pustakameM chapAyA hai jisakA nAma haiM " Inscriptions at Sravanbelgola " jo baMgalorake sarkArI presase milatI hai| yahA~ para muniyoMkA sadA nivAsa rahA hai| bahutase lekhomeM unakI paTTAklI va samAdhimaraNakI bAta hai| bhadrabAhu zrutakevalIkI samAdhi yahIM huii| usa samaya mauryavaMzI rAjA caMdragupta muni avasthAmeM maujUda the| unhoMne hI aMtataka sevA kI thii| For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 ] adhyAya sAtavA~ / aise ramaNIka atizaya kSetrake darzana prApta kara seTha mANikacaMdake saMvako bahuta hI Ananda prApta huA / bar3e. seTha mANikacaMdakI parvata para car3hate hue seThajIne dekhA ki vRddha dayA aura sIr3hiyoMkA puruSa va striyoMko bahuta hI kaSTa ho rahA hai, prbndh| patthara cikanA DhAlU hai bArabAra paira phisalatA hai| seThajIkA zarIra bhI choTA va bhArI thaa| inako bhI parvata car3hate hue bahuta kaSTa huaa| yaha car3hate 2 vicArane lage ki yadi isa parvatapara sIr3hiyAM bananAveM to sadAke liye yAtriyoMkA. kaSTa dUra ho jAve / abataka lAkhoM hajAroM hI yAtrI ho gae hoMge kisIke dilameM yaha bhAva paidA nahIM huA / pAThakagaNa, isase samajha leMge ki kisa kadara bhArI paropakArabuddhi seTha mANikacaMdameM thii| Apa Upara gae, saMghasahita paramAnaMdadAyaka zrI bAhubali svAmIke darzana karake apane janmako kRtArtha mAnate hue / pAnAcaMda bhI bahuta hI prasanna hue / sarvane vahAM bar3I bhaktise caraNoMkA prachAla kiyA phiraH aSTa dravyase khUba bhAva lagAkara pUjana karake mahAna puNya upArjana, kiyA / darzana karate 2 kisIkA bhI mana nahIM bhraa| dUsare dina choTe parvatoMke maMdiroMke darzana kiye| zrI bhadrabAhasvAmIke sIr3hiyoMke caMdemeM 1000) / seTha mANikacaMdane apane bhAIse salAhakara caraNoMko sparzakara mahAna AlhAda prApta karate apane saMghako ekatrakara nizcaya kiyA ki bar3e pahAr3apara 2000 sIr3hiyAM banavAdenI cAhiye / 5000) se adhikakI eka paTTI kI jisameM Apane 1000)kI rakama bharI / rupayA ekatrakara paTTAcAryajIke supurda kiyA ki isase sIr3hiyAM banavA dI jaaveN| yaha kAma seTha mANikacaMda nal For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [203 ne itane mahatvakA kiyA ki Ajataka ina sIr3hiyoMke dvArA yAtriyoMko ArAma pahu~ca rahA hai va AgAmI phuNcegaa| ____ vahAMse saMbane zrI mUlabidrI jAnekA vicAra kiyA aura gAr3iyoMke dvArA paidala prasthAna kiyaa| mUlabidrIke rAste va mUlabidrIkA kucha hAla Upara likhita jaina bodhakake anusAra yahAM kucha diyA jAtA hai:zravaNabelagolAse 1 kosa vasatIhelI gA~vameM eka jina maMdira hai jisakI pratiSThA nayakIrti bailagAr3I dvArA mUla- siddhAnta cakravartIke hAthase huI hai / vidrIkI yAtrA / yahA~se 13 mIla caMdrAyaNa paTTaNa gAMva AtA hai| yahAM jainake 2 ghara haiM para maMdirajI nahIM hai| yahAse 8 mIla zAMtaprAma hai jisako hAlIvIr3I rAjA ballAlakI strI zAMtalAdevIne basAyA thaa| yahA~ zAMtinAthajIkA maMdira hai, 4 jaina ghara haiN| yahA~se 8 mIla hAsana zahara haiM, 2 jina maMdira haiM, yahA~se 20 mIla hAlIvIDa hai yahAM 3 jina maMdira hai zrI AdinAthajIke maMdirake bAhara pratimA ke nIce eka lekha hai jisakA bhAva yaha hai: "mUla saMgha dezIya gaccha gaNa pustaka kuMdakuMdAnvaya, iMgalezvara grAmameM mAghanadi bhaTTArakake ziSya doya zrI nemicaMdra bhaTTAraka deva aura zrImaMt abhayacaMdra saiddhAMtika cakravartI jisameM pahale haiM so vAlacaMdra paMDitadevake zikSAguru aura dUsare vidyAguru the| bAlacaMdrane kahA thA ki zAkA zAlivAhana 1197 bhAva saMvatsara bhAdrapada zuddha 12 budhavAra madhyAhna kAlameM apanA aMta hogaa| eka mAsa taka For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204] adhyAya saatvaa| anazana liyA paryakAsanase samAdhistha hue| tathA sAra catuSTayakA vyAkhyAna nemicaMdra bAMcate haiM aura unake ziSya vAlacaMdra sunate haiN| dUsarI tarapha abhakcaMdra bAMcate hai aura bAlacaMdra sunate haiM aise citra haiM aura lekha hai| citra kevala nagna haiN| zAMtinAtha maMdirameM muni pratimAke nIce lekha hai " kulabhUSaNa saiddhAMtika ziSya mAghanaMdike ziSya zubhanaMdike ziSya cArukIrti paMDitadeva zAke 1202 pramAdhinAma saMvatsare kArtika vadI 9 zanivAra vAlacaMdrake ziSya abhayacaMdra samAdhistha hue|" yahA~ dUsarI muni pratimA hai / usake nIce lekha hai " zAke 1222 zArvarI saMvatsare caitra vadI 3 guruvAra rAmacaMdra maladhArI samAdhistha hue| yaha bAlacaMdra paMDitaM devake ziSya the| muni pratimAke bAjUmeM pIchI kamaMDala hai / pArzvanAtha maMdirameM eka phUTA huA zilA lekha hai jisapara zaka 1332 hai / Age nahIM bNcaa| yahA~ eka dUsarA zilA lekha hai jisapara zAkA 1570 Izvara nAma saMvatsare phAlguNa zuddha 5 guruvAra hai| isa maMdira meM staMbha hai jisapara liMgAyata logoMne zivaliMga sthApana kiyA thA usako jainiyoMne nikAla DAlA, donoMmeM jhagar3A * huA jisakA phaisalA velUrake kRSNApA nAIka AyanavarU kalikAla aSTama cakravartI vyaMkaTAdi nAyakane karake samAdhAna kiyA / yahA~se 10 mIla velUra gA~va hai| yahA~ jinamaMdira nahIM hai ' para eka bar3A viSNu maMdira hai, usake zilAlekhase pragaTa hotA hai ki yaha pahale jaina maMdira thA phira viSNu maMdira kiyA gayA hai| vaha lekha isa prakAra hai: For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [205 " zrImadvizuddhabodhAya shaaNtaayaamlkiirtye| syAdvAda satyavAkyAya, jinendrAya namo namaH // 1 // jayatu jayatu zazvat zAsanaM jainametat / sakalavipuladharma zrIlatAvaddhamUlaM // suddar3hamihadharitryAM yAvadeSAdharitrI / vasativasatiruccerarhatasthAnalakSmyAH // 2 // " isameM eka choTIsI pASANakI cauvIsI mUrti phUTI par3I haiN| isa gAMvameM saMskRta zAlA haiM / 60 chAtra par3hate haiN| kaI nyAya bhI sIkhate haiN| yahA~se 22 mIla girA vijasalI nAmakI pahAr3oMkI jhAr3ImeM eka kher3A gAMva hai jahA~ ilAyacI va kAlI mirca bahuta hotI hai| 960 tolekA eka mana, isa taulase eka ekaDa bhUmimeM 25 mana ilAyacI hotI hai| 1 manakA dAma 53) hai| ____ yahA~se 15 mIla jaMgalameM eka caukI hai| vahA~se 16 mIla niDagala gAMva hai| yahAM zrI zAMtinAthajIkA maMdira hai| yahA~se vera 15 mIla hai, yahAM 8 jina maMdira haiN| sarkArase 268) sAla InAma maMdiroMkI sevArtha milate hai| yahAM zrI gaumahasvAmIkI mUrti hai / zravaNa belagolAkI mUrtise Adhe AkAra hogI jisake dakSiNabhAgameM lekha hai usase pragaTa hotA haiM ki zAkA 1555meM timma rAjAne pratiSThA kraaii| pratimAjIke pagakA talA 2 // hAtha lambA hai| yahA~ upAdhyAya jaina brAhmaNa haiM jinako indra kahate haiN| unake 8 va jainiyoMke anumAna 40 ghara haiN| inameM roTI vyavahAra hai para beTI vyavahAra nahIM haiN| yahA~se mUlabidrI 12 mIla hai| yahAM 18 For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206] adhyAya sAtavA~ / nina maMdira haiN| sarkArase ina maMdiroke liye 1000) vArSika anumAna milatA haiN| yahIM ratnoMke bimba va dhavala, jayadhavala va mahAdhavala nAmake graMtha haiM jinakI rakSAke liye eka kamiTI hai usake membaroMke nAma haiM: 1-koMDe padamarAja zeTTI 2-rAnA kuMnama zeTTI 3-gummaNa seTTI 4-nemirAja upAdhye ina cAroMke sAmane ina ratna bimboM vadhavalAdigraMthoMkA darzana prApta hotA hai| yaha gA~va baMgalora jilemeM haiM jahA~ jainiyoMke 2000 ke anumAna ghara haiN| yahA~ mRta puruSakI milakiyata bhAnajeko milatI hai aisA hI sarkArI kAyadA bhI hai jisase jainI bahuta daridrI hue va naSTa hue| yaha rivAja isake 1000 varSake anumAnase hai jisako bhUtAla pAMDya rAjAne zurU kiyA thaa| aba isako saba nApasanda karate haiM / yaha rivAna jaina upAyoMmeM nahIM hai| yaha deza taulava kahAtA hai| yahA~ upAdhyAyake ghara 15 va jainiyoMke karIba 25 ghara haiM / yahA~se 10 mIla kArakala hai / yahA~ 14 jina maMdira haiM / neminAtha svAmIke maMdirameM jo zilAlekha hai usameM zAkA 1379 Izvara nAma saMvatsara kArtika mAsameM bhairavarAyAne bnvaayaa| zAMtinAtha maMdira meM lekha hai so use samasta gurune zaka 1276 bhAva saMvatsarameM phAlguNa zuddha 5 budhavArako banavAyA / caMdranAtha maMdirako zAli0 zaka 1514 vinaya nAma saMvatsara bhAdrapada zuddha 3 ravivAra baramaNNA zeThIne banavAyA / yahA~ bhI veNUrake samAna zrI gomaTTa For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [207 svAmIkI bar3I pratimA pahAr3a para hai jisapara lekha hai usase pragaTa hai ki zAkA 1353meM phAlguNa sudI 12 somavArako caMdravaMsI bhairavendrake putra zrI vIra pAMDya rAjAne pratiSThA karAI / yahA~ caturmukha maMdirameM bar3A zilAlekha hai / yahA~se loga jahAjameM jAneko 18 mIla gADI para cala maMgalora baMdara para Ate hai / yahA~ bhI eka nina maMdira hai / 2 ghara jaina va 1 upAdhyAyakA hai| yahA~se jahAna para baiThake 2 dinameM bambaI pahu~cate haiN| TikaTa 11) lagatA hai| seTha mANikacaMda saMghasahita isI mArgase yAtrA karake jahAz2a dvArA bambaI lauTa aae| inhoMne jainabidrIke bhaMDArameM bhI acchI rakama dI va rAsteke maMdiroMmeM bhI dAna kiyaa| ___ mUDabidrIke ratnabimba va dhavalAdi prAcIna graMthoMke darzana karate vakta acchI rakama bheTa dharI jise dekhadhavalAdi granthoMke kara vahA~ke paMca aura bhaTTArakajI bahuta prasanna uddhArakA vicAra / hue / seTha mANikacaMdanIne darzana karate samaya yaha z2arUra dhyAnameM liyA ki yaha prAcIna graMtha jina tADapatroM para hai ve bahuta jIrNa ho gae haiN| vahA~ke logoMko seThajIne kahA ki inakI dUsarI prati karAnI cAhiye / taba vahA~ke logoMne kahA ki ye to isI prakAra bahuta dinoMse haiM, hama to darzana karake va karAke kRtArtha hote haiM, hama gRhasthI to vAMca hI nahIM sakte, bhaTTArakajI isa prAcIna lipiko par3ha nahIM sakte, hAM; jainabidrImeM brahmasUri zAstrI hai ve hI isako par3hamA jAnate haiN| isa taraha bar3e Anandase seThajI yAtrA karake nirvighna ghara lautte| rUpAbAIjIko isa yAtrAse bar3A hI Ananda huA / putra premacaMdajI For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208] adhyAya sAtavA~ / bar3e bhAvase darzana karatA thA / caturamatI phUlakumarI aura maganamatI kanyAoMko haraeka yAtrAmeM sAtha rakhatI thI aura darzana pUjana karAke. bahuta Ananda mAnatI thii| pAnAcaMdanIko bhI isa yAtrAse bahuta dharma lAbha huaa| yAtrAse loTakara seThanIke cittameM una prAcIna graMthoMke uddhArakI bAta jamI rahI aura yaha vicAra karake ki yaha kAma kisa taraha sampAdana ho| Apane zolApurake seTha hIrAcaMda nemacaMdako yAda kiyA kyoMki inakI vidvatA va buddhimAnI seTha mANikacaMdake cittameM ullikhita ho gaI thii| apanI yAtrAkA samAcAra seTha hIrAcaMdako likhA aura preraNA kI ki Apa svayaM yAtrA karake una granthoMko dekheM aura unake uddhArakA upAya kreN| seTha hIrAcaMdane patra pAkara uttara diyA ki hama abake arthAt saMvat 1941ke jAr3e meM zrImUlabidrIkI yAtrAko yathA saMbhava avazya jaaveNge| aba seThanIne premacaMda aura phulakumarIko 6 varSase adhika jAna inake par3hAneko eka acchI gujarAtI premacaMda, phulakumarI ora zAlAmeM bhejA tathA ghara para bhI eka adhyApaka maganamatIko zikSA / niyata kiyA tathA dharmakI zikSA mukha javAnI ina bAlakoMko mAtA rUpAbAI diyA karatI thI va seTha mANikacaMdajI bhI dete the, tathA maganamatIko to yaha bahuta cAhate the, 2 // varSakI umarase seThajo isako apane sAtha ___ noTa-gujarAtI saMvata dIvAlIse jaba ki mAravAr3I saMvata caitra sudI 1 se zurU hotA hai isase mAravADI saM0 kI apekSA saM0 For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seThanI yuvAvasthAmeM 30 varSake nikaTa . J.V.P. Surat. (dekho pRSTha 187) For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upyog| [209 bhojanake samaya lekara baiThate the, phurasatake samaya khilAte the, dhamakI bAteM batAte the aura pAsa hI zayana karAte the| jaba yaha zAlA jAne yogya huI taba isako bhI bhejaa| isa samaya bhAratameM lArDa ripanake pIche lArDa Dapharina vAisarAya the| inake samayameM amIra kAbulase jo kaI vaSoMse jhagaDA calatA thA mo zAMta ho gayA, sarakArase gAr3hI mitratA ho gaI ora prati varSa eka lAkha 20 haz2Ara pAuMDa amIra kAbulase soko milA kare, aisA ThaharAva ho gyaa| tathA brahmAkA mulka jo aba taka svataMtra thA so san 1885 meM bhAratameM milA liyA gayA, isase brahmA aura bhAratameM vyApArakI vRddhi hone lgii| seTha mANikacaMdakI sUcanAke anusAra seTha hIrAcaMdajI jaina mA bidI aura mUlabidrIkI yAtrAko zodhapurase seTha hIrAcaMda nemacaM- magasara sudI 6, saM0 1941 ko ravAnA hue dakI jainavidrI mUla- aura guja0 proSa vadI 11 ko lauTa aae| bidrIkI yaatraa| yaha zolApurase rAyacUra Arakonama hote hue ___ beMgalora zahara pahuMce / vahA~ eka jina maMdira nayA dekhA paraMtu usameM pratimAeM saba purAnI dekhIM sirpha mUla nAyaka kAyotsarga pItalake bimbako saM0 1939kA zravaNavela golAke pArazanAtha zAstrI dvArA pratiSThita paayaa| yahA~ pratimAoMke idhara ubara do bhinna siMhAsanoM para padmAvatI devIko virAjita rAyA para kSetrapAlakI sthApanA kahIM nahIM dekhI / yahA~ 20 jaina ghara haiM maMDImeM jaina jiNApA maMdirakI va yAtriyoMkI acchI samhAla rakhate haiN| inake pAsa kanar3I bhASAmeM dvAdazAnuprekSA chapI huI dekhakara For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ] | adhyAya sAtavA~ / bahuta harSa bahuta harSa huA ki idhara seTha hIrAcaMda ko huA ki idhara granthoMka chapane kA rivAja hai| pUchane se mAlUma bhI huA ki idhara koI virodha nahIM karatA hai / isa samaya seTha hIrAcaMdajIke dilameM yaha pakkA irAdA ho gayA ki yAtrA se lauTa kara jisa taraha bane graMthoMka mudraNa karake pracAra karanekA kAryya hAthameM lenA cAhiye / yahA~ se maisUra ge| vahA~ eka dhanavAna vyApArI modIkhAne timAtrA ke makAna meM utare the| inake yahA~ jina caityAlaya hai tathA inake 4 putra haiM 1 zAMtarAjayyA, 2 anaMta rAjayyA, 3 brahmasUriayyA ( inhoMne maiTrikulezana taka iMgrejI adhyayana kiyA thA ), 4 padmanAbharaiyyA | yahA~ seThajIne graMtha bhaMDAra dekhA usameM purudeva campU, jIvaMdhara campU, gadyaciMtAmaNi Adi graMtha dekhe / yahA~ nAga kumAra aura rAjaNNA do jaina saMskRtake vidvAnoMse mile / yahA~ apAra pile phoTogrAphara se 12) ru0 meM seThajIne zravaNa belagolAke donoM pahAr3oM ke gomaTTasvAmI tathA cArukIrti paTTAcArya ke aise 4 phoTo liye / yahA~se zAraMgapaTTaNa hote hue gADI dvArA zravaNabelagolA Ae / zravaNabelagolA meM pahuMcakara inhoMne vidvAna zAstrI brahmasUrijI se bahuta prIti utpanna kii| unhIMke sAtha vahA~ kI yAtrA bhI kI tathA vahA~ ke bhaTTAraka paTTacAryajI se bhI bahuta sneha bar3hAyA / manameM yaha vicArA ki jo brahmasUri zAstrI hamAre sAtha mUlabidrI cale to una balAdi granthoMkA mahattva pragaTa hove aura unake jIrNoddhArakA upAya kiyA jAve / seThajIne apane saMghase paTTI karake vahA~ke maMdirAdikI marammatake liye jo rupayA diyA isase inakA prabhAva belagolA ke jainiyoM para acchA par3A / brahmasUrijIne apanA zAstra maMDAra bhI dikhAyA For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [211 jisakI sUcI jaina bodhaka ' aMka 29 mAsa janavarI san 1888 meM mudrita hai isameM nimna apUrva graMtha hai 1-kevalajJAna horI jaina jyotiSa graMtha zloka saMkhyA 10000 saMskRta caMdrasenakRta . 2-kriyA nighaMTa 1000 baudhamatI vyAkaraNa 3-kAraka nighaMTa , 4-nyAya vinizcaya alaMkAra 30000, vRhad anaMtAcArya kRta 5-trivikrama vRtti 4000 prAkRta vyAkaraNa trivikramadevakRta 6-mAghanaMda saMhitA mUla TippaNa 5000 mAghanaMdi 7-purudeva caMpU 3000 haricaMda kavikRta 8-prAyazcitta samuccaya TIkA 3000 9-mUlAcAra TIkA 8000 kalyANakIrti 10-loka vibhAgI 3000 11-zAstracAra samuccayavyAkhyA 2000 mAghanaMdi vyAkhyA 'prabhAcaMdra kRt| ye graMtha prakAzita hone yogya haibrahmasUrizAstrIko aneka aise kAma the jisase ve seThajIke sAtha mUlabidrI nahIM jA sakte the paraMtu seTha hIrAcandane prema va Agrahase tathA dhavalAdi granthoMke par3hanekI utkaMThAse apane sarva parivAra sahita calanekI tayArI kii| usa samaya seThanIke sAtha lAlA riSabhadAsa AgarA, bAbA dulIcaMdajI, toDUmalanI ujaina, kastUracaMdajI aura bhagatanI, pannAlAla, veNAcaMda kAlunavAle, motIcaMda phalaTanavAle, nemacaMda mhasavar3avAle Adi kaI bhAI the / rAstemeM sarvake sAtha dharma carcA karate hue mUlabidrI phuNce| vahA~ zrI pArzvanAtha svAmIke maMdirajImeM aba sarva saMghake For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212] adhyAya saatvaaN| mAmane dhavalAdi graMtha jo siddhAnta granthoMke nAmase prasiddha haiM darzanArtha vahA~ke paTTAcArya aura paMcoMne nikAle usa samaya sarva saMghako bar3A Ananda huA / brahmasUrI zAstrIkA mUlabidrI meM bahuta sanmAna thaa| purAne tAr3apatra para likhe hue kucha patroMkA saMgraha bhItara bhaMDArase paMca loga nikAla kara lAte the aura usIko dUrase darzana karAkara bheTa car3havAkara logoMko bigakara dete the| jaba brahmasUrijIne ina patroMko par3hA to inameM kucha aura hI varNana pAyA / dhavalAdi graMthoMkA kucha bhI aMza na thA kyoMki surinI vayovRddha vidvAna the / inako mAluma' thA ki unameM guNasthAna mArgaNA sthAna Adi sambandhI sUkSma carcA hai tathA zrI gomaTTasAra inhIke kucha aMzako lekara zrI nemicaMdra siddhAnta cakravartIne likhA hai taba sUrinIko bar3A Azcarya huA aura paTTAcAryanIse kahA ki yaha to siddhAnta grantha nahIM hai Apa bhItarase aura graMtha nikalavAiye, unameM zrI dhavalAdiko DhUMgA jAve / paMcaloga kucha lajjita hue, bhItarase aura jIrNa tADa patroM para likheM hue grantha laae| una sabako dekhakara surI zAstrIne dhavala aura jayadhavala graMthoMko chAMTakara alaga kiyA aura unheM ati vinayase birAjamAna kara sUri zAstrIne bahuta hI miSTa dhvanise maMgalAcaraNa par3hake usakA artha kiyA tathA kucha aura bhI sunaayaa| usa samaya seThajIne paMcoMse nivedana kiyA ki yadi Apa loga zAstrIjIse isa graMthako dotIna dina dhavalAdi graMthoMkA taka sunaiM to Apako aura hameM sarvako pddh'aajaanaa| vizeSa lAbha hovai / udhara bAbA dulIcaMdajIne bhI yahI icchA prgttkii| usa samaya thor3AsAH For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [213 graMthakA varNana sunanese jo Ananda sarvako huA thA usako vicArate hue una logoMse nAhIM na hosakI aura ve isa bAta para rAjI hoge| dUsare va tIsare dina bhI sarva saMghane zAstrIjIke mukhase zrI dhavala aura jayadhavalake idhara udharake kaI bhAga sunake bahuta Ananda prApta kiyA / seTha hIrAcaMda likhate haiM ki ina pustakoMkI lipi jUnI kanar3I hai tathA sunate samaya hamane kucha zloka likha bhI liye the| isa taraha seThajIne apanI khAtarI karake ki yahI dhavala jayadhavala haiM tathA ati jIrNa hogae haiM inakI nakala honI cAhiye isa vicArako apane manameM rakkhA aura brahmasUrI zAstrIse sammati milAte rahe ki inakI prati Apa kara dekheM to bahuta acchA hai kyoMki usa lipiko usa prAntameM bhI par3hanevAle sivAya vRddhamUri zAstrIjIke aura koI nahIM thaa| sUri zAstrIne kahA ki yaha kAma bahuta kAla levegA tathA yahA~ke bhAiyoMko bhI samajhAnA hogA / yaha kAma kaI varSokA hai / mujhe va eka doko aura kaI varSoM taka ThaharanA ho tava hI inakI nakala hosaktI haiM kyoMki inameM kramase 60000 aura 72000 zloka haiN| seTha hIrAcaMda maMgalora baMdarase jaba bambaI Ae taba eka dina Thahare the auraseTha mANikacaMdase miladhavalajayadhavalakI prati-kara sava hAla khaa| donoMne paraspara lipikA vicaar| bAta kI ki kisI upAyase ina dhavalAdi granthoMkI pratilipi ho aura bAlabodhameM bhI hokara hama savako unakA lAbha mile to eka bahuta Avazyaka kAma ho jAve / hIrAcaMdajI bahuta gaMbhIra the| seThajIse kahA ki hama koI na koI upAya kareMge, Apa ciMtA na kreN| For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 ] adhyAya saatvaaN| seTha hIrAcaMda zolApura lauTakara jaina jAtikI sevAmeM vizeSa ___ dattacitta hue| una dinoM emaDoMmeM kanyAkurIti nivAraNa vikraya bAlavivAha va kanyA bar3I vara choTekI crcaa| lagna va vRddhavivAha ina tIna kRrItiyoMkA __ bahuta rivAja thaa| zolApura jile meM AkalUja nivAsI vIsA humaDa meTha gaMga rAma natthUrAma prasiddha nAthAraMgajIvAle bhI bahuta paropakArI va jAtikI kurItiyoMko dekhakara unake liye duHkhita the va inake miTAneke liye bahuta prayatna zIla the| zolApurameM seTha hIrAcaMdako udyogazIla jAnakara gaMgArAmajIne caitra sudI 2 budhavAra zAke 1807 ko eka patra likhA ki UparakI tIna kurItiyoMke miTAnekA yatna kareM / unake kucha zabda yahA~ diye jAte haiN| ___ yeNeM pramANe tIna rIti cAlU Aheta. tyA Apale dharma viruddha Aheta va tyAM pAsUna ApaleM lokAMta phAra nIcattva Ale Ahe va puDhe kAhI dIvasAMnI yAce pariNAma phAra vAITa hoNAra Aheta. yA sAThI kAhI yA vahivATI sudhAraNyA viSayI prayatna karaNyAce mAjhe manAMta phAra divasAM pAsUna pAlana ghoLata Ahe. va mI gAMvogAMvacyA lokAMce mata garIba va zrImaMta yAMce gheta asato. tarI yA kAmI koNAce viruddha mata phArase nAhI. mAtra khar2yA aMtaHkaraNAne jhaTaNArA manuSya asalA mhaNaje tyAce prayatnAne yA vAITa cAlI haLUhaLU nighUna jAtIla yA viSayI tumacA abhiprAya kAya Ahe to kaLavAla tara bare hoIla." bhAva yaha haiM-yaha tIna rIti dharma viruddha haiM / inase loga nIca hote jAte haiN| kucha dinoMmeM aura bhI kharAba dazA hojAya For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [215 gii| isake sudhArameM prayatna karanekI mere manameM bahuta dinoMse, hai / maiMne gAMva gAMvameM jAke garIba va zrImaMtoMke mata liye to koI mujhase viruddha mata nahIM gharate, mAtra ataHkaraNase udyoga karanevAlA manuSya cAhiye to yo kuritiyAM dhIre 2 nikala jaaygii| ApakA kyA abhiprAya hai so likheN| isa patrako dekhakara seTha hIrAcaMdajIne zolApura jileke ___ grAmoMke bhAIyoMke abhiprAya maMgAneko - jainabodhaka kA udaya / patra bhenane prAraMbha kiye| kucha dinoMbAda jaina bodhaka' nAmaka eka mAsika patrakI pahalI jilda chapavAkara sepTembara san 1885 kA aMka prasiddha kiyA aura khAsa 2 jainiyoMko jinakA Apako paricaya thA bhenA / digambara jainiyoMmeM isa samaya taka kevala 1 varSa rahale sabase prathama eka hI mAsika patra aura nikalA thA jisako jyotiSaratna paMDitajiyAlAla jaina caudharI ne san 1883 meM nikAlA thA isakA nAma " jaina prakAza hiMdustAna" rakkhA thaa| yaha hindI aura urdU donoM bhASAoMmeM nikalA thA paraMtu adhika dina cala nahIM sakA thaa| jaina bodhakane samAjake jAgRta karane meM bahuta upakAra kiyA hai| isako 1898 taka svayaM hIrAcaMdane phira paM0 kalApA bharamApA niTavene san 1911 taka' calAyA / phira pAMca varSa baMda rahA aura aba isa varSa yaha phira zolApurase jIvarAna gautamacaMda dozI dvArA saMpAdita hokara nikalane lagA hai| isa patrake pahale aMkameM sampAdakane patra nikalaneke mukhya uddezya pragaTa kiye haiM unakA sAra isa bhAMti hai: For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 ] adhyAya sAtavA / : (1) ajainoMko batAnA ki jaina mata nAstika nahIM hai| (2) dhArmika vidyAkI vRddhi karAnA / - (3) jaina vidvAnoMke kitane viSayoM meM bhinna matoMko milAkara eka mata krnaa| (4) zakAoMko pragaTa kara vidvAnoMkA samAdhAna prakAzita krnaa| (5) yAtrA sambandhI hAla pragaTa karanA / (6) tIrthakSetroM AdikA hisAba maMgAkara pragaTa karamA / (7) deza bhinna honese jo rIti bhinna par3a gaI hai unako jJAstrake anusAra karAke paraspara saMbaMdha dRDha kraanaa| (8) vivAhAdi kArya zAstrAdhArase calavAnekA prayatna karanA / (9) vidyA va nIti mArgakI vRddhi kI preraNA krnaa| isakA pahalA aMka seTha mANikacaMdajIke pAsa bhI bhejA gayA thA para usako kisI aurane leliyA thA-seThajIka dekhanemeM nahIM aayaa| eka dina maMdirajImeM seThajIko kisIne eka chApI huI pustaka dedI, usako dekhakara Apako bahuta hI haSa huA ki jainiyoMmeM bhI patra nikalanA zurU huaa| Apa yakAyaka saba bAMca ge| sampAdaka apane mitra seTha hIrAcaMdajIko samajhakara inako isa bAtase bahuta kheda huA ki seTha hIrAcaMda nemacaMdane mujhe sIdhe patra kyoM nahIM bhejA ? abhI taka seTha hIrAcaMdake sAtha seTha mANikacaMdakA dila kholakara patra vyavahAra va mela nahIM huA thaa| ataeva bahuta sanmAnake sAtha seTha mANikacaMdane apanI dUkAnake nAmase eka patra likhaa| pAThakoMko ucita hai ki isa patrako khUba dhyAnase pddh'e| isase unako For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [217 patA laga jAyagA ki 33 varSakI avasthAmeM seTha mANikacaMdanIke dharma va jAtikI unnatike sambandhameM kaise gaMbhIra va udAra vicAra the| seTha mANikacanda ke patrakI nakala / " svasti zrI solApura mahAzubhasuthAne pUjyArAdhya dozI hirAcaMda nemacaMda tathA zA. motIcaMda khemacaMda tathA zeThasarave joga muMbaI baMdarathI li0 zA0 hIrAcaMda gumAnajI tathA ciraMjIva bhAI pAnAcaMda tathA mANekacaMda tathA navalacaMda zeThasaravenA ghaNU karIne dharmasneha vAMcajo. jata atre sarva rAjAkhuzI che. ApanI rAjI khuzInA kAgala lakhajyo. bIjU hamo ehavaM sAMbhalyuM che ke Apane ApanA jaina dharamane vize tathA ApanI huMbar3anI nAta vize ghaNI mehanata levA mAMDI che te sAMbhalI hamo ghaNA khuzI thayA chaiye. valI tamoe mAsika copAniyUM kADhayUM che te paNa ghaj sArUM uttama pagalUM che, vAste meharabAnI karIne e mAsika copAnyUM hamone mokalI Apajyo, ane teno je lavAjama hoya te agAuthI hamArA pAsethI maMgAvI lejo ane je dinathI pehalo aMka surU hoya te dinathI mokalajyo. valI Apa sarva punyazA LI cho ane sarakhe vAte saMpUrNa cho. vAste karIne ApaNe eka phaMDa ehavaM kADhavU je te phaMDamAthI kharca karane be AdamI sArA jJAnI ane guNavAna parIkSA karIne rAkhavA. temane sarakhe mulakamAM mokalavA. ane te gAmomA upadesa kare ane nAtanI vAtomA sudhAro kare ane te sarve gAmomAthI je koI e phaMDamA nANU ApavA dhAre tenA pAsethI ugharAvI eka mohor phaMDa vadhe to kharca vadhArIne save dezAvaramA ehavAM upadeza karatAM mANaso rAkhI tahAnAM ripoTa dara mahine maMgAvavA ane tahAM zaM zaM bigAr3A che te sudhAravA ane gharamamA keTaloka mithyAtano For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 ] adhyAya sAtavA~ / bhAga pezI gayo che te sudhAravo. tathA nAtamA keTalAka vAMdhA tathA tar3a par3elA che te bhegA karavA tathA dApAno rivAja kADhI nAkhavo ane bAlalagna thavA naI devU jemake pAMca varasanI kanyA ane pAMca varasano vara yehavA rItanA lamo nahANapaNamA vevAha karI muke che te pachI Agala jatA ghaNAM bigAr3A thAya che. valI vRddha umaranAne pahasAnA lobhathI kanyA Ape che ne te vicArI kanyAne bAla raMDApo Ave che ane pache ApanA dharma viruddha cAle che. vAste kharo sudhAro e karavAno che. valI gujarAtamAM raDavA kUTa. vAno paNa ghaNo bigAr3o che. te vize paNa sudhAro karavo. valI je gAmamAM ApaNA jaina dharamI bhAInI vastI vadhAre hoya tahAM jena pAThazAlA kaDhAvavI ane teno lavAjama saravenA mAthe nAkhavo ehavA prakAranA sudhArA karavA mATe eka maMDalI nemavI ane tanU phaMDa cAlU karavU ehavA kAmono AraMbha tamoeja karavA mAMDayo che te hamo ghaNA khuzI chaIye ane amArA lAyaka e kAmamA kAI kAma batAvazo to banaze teTalI mehanata karIzaM. geja kAmakAja lakhajyo. joitUM karatUM maMgAvajyo. hamArUM ThekANuM muMbaimA maMmAdevI Agala javerI mANekacaMda pAnAcaMdane poce e pramANe saranA karajyo saMvat 1941 jeSTha bIjA vada 9 some li0 mANekacaMdanA juhAra vAMcajyo. hamAre hindIke pAThakagaNa Uparake patrakA bhAvArtha samajha gae hoMge tathApi jo jarUrI bAteM haiM unakA bhAva nIce diyA jAtA hai: " Apane mAsika pustaka nikAlI hai yaha bahuta hI uttama prayatna zuru kiyA hai| Apa eka phaMDa aisA nikAleM For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga | [ 219 ki jisase do bahuta acche jJAnI guNavAna manuSya parIkSA karake rakkhe jAMya aura unako sarva mulka meM bhejA jAve aura grAmoMmeM upadeza kareM aura jAtikI bAtoM meM sudhAra kareM aura isa phaMDameM yadi aura loga paisA deM to phaMDako bar3hAkara usameMse sarva dezAvaroMmeM upadeza karaneke liye manuSya rakkhe jAya aura unake kA kI mAsika riporTa maMgAI jAve / vahA~ jo 2 bigAr3a ho use sudharAyA jAve tathA dharmameM mithyAtvakA bhAga bahuta ghusa gayA hai usako dUra karanA cAhiye / jJAtiyoMmeM tar3a par3a gae haiM unako milAnA cAhiye / kanyA vikrayakA rivAja dUra karanA cAhiye aura bAlalagna nahIM hone denA cAhiye / tathA gujarAtameM rone pITane ke rivAja meM sudhArA karanA caahiye| bar3e 2 grAmoMmeM jaina pAThazAlAeM sthApita karAnI cAhiye / ina kAmoMke liye eka sabhA kAyama kareM | usakA phaMDa cAlU kareM ina kAmoMkA AraMbha Apane jo karanA zurU kiyA hai isase hameM bahuta hI khuzI hai tathA hamAre yogya koI sevA Apa batAveMge to hama yathAzakti mihanata kareMge " apane aMtaHkaraNase jAti va dharmakI sevAmeM apanI zaktiko yoga denekI svIkAratA batAnevAlI yaha ciTThI thI isIliye sampAdaka jaina bodhakane apane aMka 2 azvina zAkA 1807 va akTovara 1885 saphA 17-18 meM pragaTa kara dI thI / seTha mANikacaMdajIke patrako pAkara hIrAcaMdajI jAti sudhArake liye aura bhI utsAhase kAma karane lage / seTha hIrAcaMdakA jA tathA vidvAna upadezaka nahIM mila sakte isI abhI kAma meM hue parantu tyunnatikA prayatna | liye ukta seThajIke upAyako leneke pahale dilameM hI rakhate For Personal & Private Use Only 1 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 ] adhyAya sAtavA~ / saMskRta va dhArmika vidyAkI unnatikI yojanA karane lge| svAdhyAyake pracArArtha grantha bhI mudraNa karAne lge| zolApurameM saMskRta pAThazAlA to Apane zAke 1805 pauSa mAsameM hI cAlU kara dI thI, solApurameM saMskRta usameM eka mAravAr3I gRhastha zikSaka niyata paatthshaalaa| kiye gae / inhoMne 10 mAsameM kucha chAtroMko sArasvata vyAkaraNa, amarakoSa, rUpAvalI, samAsacakra sikhAyA / unake svadeza jAne para zikSaka na milanese 4 mAsa zAlA baMda rahI thI phira akkalakoTake rA0rA0 bhImAcAryako niyata karake gu0 phAguna vadI 10 zAke 1806 se phira zAlA cAlU karAI taba 10 chAtra bharatI hue ! zrAvaNa sudI 6 zA. 1807 meM 19 ho gae inhIMmeM pAsU gopAla zAstrI bhI the jo usa samaya amarakoza 1 kAMDa, raghuvaMza 2 sarga va ekIbhAvastotra pUrNa kara cuke thetathA harIbhAI devakaraNavAle seTha vAlacaMda rAmacaMda amarakoza 1 kAMDa AdhA par3ha cuke the| isa pAThazAlAkI ukta seTane itanI unnati kI ki zAke 1808 zrAvaNa vadI 11 ko isakA dUsarA vArSika utsava kiyA / usa samaya 23 chAtrakI parIkSA leka inAma diyA gayA thA usa samaya pAsa gopAla raghuvaMza 3 sarga, kirA tArjunIya 1 sarga, svayaMbhU zloka 15, saMskRta prathama pustaka pATha 5 par3ha cuke the| isa vakta pAThazAlAke liye 6000) ke anumAna dhrauvya phaMDa bhI jamA kara liyA jisameM sabase adhika rakama apane kuTumbase pradAna kI / isakA varNana jaina bodhaka sapTembara sana 1886meM mudrita hai| For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [221 vya kurIti nivANameM yahA~ taka saphalatA prApta kI ki navambara 1885 ke aMka 3 remeM 14 mahAzayoMkI kurIti nivAraNa pratijJA pragaTa kI ki hama 60 varSa pIche AndolanameM lagna na kreNge| inameM koThArI kevalacaMda sphltaa| paramacaMda va jotIcaMda bhAIcaMda bArAmatI, gulAbacaMda khemacaMda phaTalana, nAnacaMda lakSmIcaMda vATarakara Adi haiN| tathA agasta 1886 ke aMkameM 59 mahAzayoMkI pratijJAeM pragaTa kI ki hama dvitIya lagna itanI umrase Age nahIM kreNge| 65 va 40 varSase Age lagna na kareMge aisI pratijJA lenevAle inameM 4 mahAzaya haiM jinameM 3 Akalanake haiM, 42 va 45 varSase Age na kareMge aise praNakartA 4 haiN| grantha prakAzanakA kAma bhI zurU karake kAvya prakAzikA va subhASita chapavAe jisakI mAMga graMtha prakAzana kArya brahmasUri zAstrIne apane patra vaizAkha aura brahmasUrI zuddha 12 zAke 1807 meM kI hai| usa zAstrIkA ptr| patrakI kucha nakala yaha hai|| ,, ApakA patra AyA....cikapeTAke maMdirakU kavAr3a do tayAra hoke dhara diyA. bAkI kavATakA kAma calate hai / tathA jinanAthapura maMdarakA kAma cAra mahinA vAyadA karake pAMcaze pacAsa rupaye* guttA diye haiM aura kAvyaprakAzikA tathA subhASita chapAye so pustaka donokU jaldI bheja denA ) hamAre pAsa bahuta graMtha apUrva haiM / pratyaMtara abhAvase naSTa hotA hai / yaha saba graMtha pratyaMtara karanekA taratUda jarUra Apa kara denA / bar3e pahAr3aUpara ziDI For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222] adhyAya sAtavA~ / (pAyarI) karanekA kAma kucha huvA nahIM hai / vaizAkha zuddha 12 zake 1807 mukkAma zravaNa beLaguLa brahmasUri zAstrI. . isa patrase yaha bhI patA lagegA ki zAstrIjI apane bhaMDArake graMthoM ke prakAzanake liye bar3e utsuka the tathA jo marammata va sIr3hI Adike kAmake liye seTha hIrAcaMda va mANikacaMdanI apanI yAtrAmeM kaha Ae the unakI pUrtikA unako kitanA bar3A khyAla thA / uma samaya nAgapura gAdIke bhaTTAraka vizAlakIrti bar3e prasiddha the, 'vidvAna bhI the| Apane eka patra seTha hIrAcaMdako bhAdra vada 3 zAke 1807 ko likhA hai jo jainabodhaka aMka 5 janavarI 1886 meM chapA hai isakA kucha aMza pragaTa kiyA jAtA hai| " jaina bodhaka dekhake harSa huaa| isase jaina matakI prasiddhi karane meM sulabhatA hogii| jaina matake pUjA pAThAdika va purANastotra pAThAdika lekhakoMkI ajJAnatAse azuddha pAI jAtI haiM unako zuddha karAkara pragaTa karo / jaina dharmI svataMtra chApAkhAnA rakkhoM / usakI vargaNI karo hama mI zAmila hoNge| jainiyoM ke sivAya dUsaroMko na veceM / jo pustaka chape ve pahale vidvAna maMDalIse zuddha karA lI jaaveN|" san 1887meM ukta bhaTTArakane zolApurameM cAturmAsa kiyA thaa| dono vakta zAstrakA vyAkhyAna karate the / eka daphe sabhAmeM yaha prazna huA ki rAtriko abhiSeka va aSTa dravyase pUjA karanI yA nahIM Apane samAdhAna diyA ki- rAtri abhiSeka kiMvA aSTa dravyoMse pUjA karanA yogya nhiiN| trikAla pUjA karaneke artha yaha hai ki rAtrIko pUjA na krnaa| savere abhiSeka aura aSTa dravyase pUjA karanI, ..... . dupaharako puSpoMse pUjana karanA ora saMdhyAko For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga | [ 223 dIpa dhUpase pUjA karanA aisA trikAla pUjAkA artha hai / bhaTTAraka vizAlakIrtike pustaka bhaMDArakI sUcI jaina bodhaka aMka 27-28 navambara va disa bhaTTAraka vizAlakIrti / saM. 1887 meM mudrita haiM / inameM apUrva graMtha ye haiM / yuktayanuzAsana saTIka, 2 aSTasahastrI sunaharI syAhIkI likhI huI, 3 yati prAyazcitta, 4 kriyAkalApa sAmAyakakI saMskRta TIkA, 5 AcArasAra vRtti vasunaMdI siddhAMtikRta, 6 zvetAmbara parAjaya graMtha, 7 paramata sAra graMtha, 8 paccakhAna bhASA, 9 ramala zAstra saMskRta, 10 vaidyasAra grantha saTIka, 11 ekAkSarI nighaMTa, 12 caMDakRta vyAkaraNa prAkRta / gu0 saMvata 1943 ke jAr3e meM phira seTha mANikacaMdajI ke cittameM tIrtha yAtrA karanekI umaMga huii| yAtrA zrI truMjayAdi / isa samaya bhI sivAya navalacaMdajI aura unakI patnI ke sarva hI seThajIkA parivAra pAnAcaMdajI tathA rUpAbAI Adi zrI kezariyAjI giranArajI setuMjayajI AdikI yAtrAko ravAnA hue| sAthameM karIba 200 manu SyoMkA saMgha thaa| prathama hI zrI zetruMjayajI phuNce| usa samaya yahA~ pAlItAnAmeM nIce eka purAnI dharmazAlA thI jo aba bhI vartamAna nae maMdirajIke pIche hai tathA naye mandijIke sAmane eka choTese makAna meM zrI pArzvanAtha svAmIkI eka choTI pratimA virAjamAna thI / pahAr3apara do maMdira june the jo aba bhI haiM / eka choTeko zvetAmbariyoMne chIna liyA hai| bar3A maMdira kahate haiM ki kisI dhanAr3haya bhaiMsA sAhune banavAyA thaa| isameM mUla nAyaka zrI zAMtinAtha For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 ] adhyAya sAtavA | svAmI haiM, saMvata 1686 hai / isa parvata se di0 jaina zAstrAnusAra gata caturtha kAlameM zrI yudhiSThira mImasena aura arjuna aise tIna pAMDava aura 8 koDa muni mokSa padhAre haiN| seThajI saMgha sahita pahuMce to vahA~ Thaharane kI bahuta takalIpha milI kyoMki purAnI dharmazAlAko rAjyane roka rakkhA thA vahA~ koI prabandha ThIka nahIM pAyA jisase cittameM bahuta udAsI huii| usa samaya vahA~ koI munIma bhI nahIM thA; kevala pujArI va naukara the, so bhI bahuta hI avyavasthita / seThajIne, zvetAmbara samAjake bar3e 2 maMdira va ramaNIka dharmazAlAeM.. dekhakara aura apanI sthitikA milAnakara bahuta hI kheda mAnA aura digambariyoMke AlasyakI atizaya nindA kI / yahA~ pahale bhavAnIprasAda nAmakA eka digambarI cAlAka munIma yA so saMvata 1941 taka kAma karatA rahA thA / usa samaya rAjA pAlItAnA aura zvetAmbariyoMmeM bahuta jhagar3A calatA thA / rAjA aura bhavAnIprasAdakA mela thA / isa avasara ko dekhakara yaha cAhatA thA ki zaharameM eka bar3A maMdira banavAneko rAjAse jagaha lelUM | so udyoga karake rAjAse isane vaha jagaha jahA~ para aba nayA maMdira hai lelI / rAjAne binA kisI likhA par3hIke dedii| yahA~ kucha makAna bane hue the| yaha rAjAko mukadame meM madada karatA thA / bhAvanagara ke digambara jaina paMcoMke hAthameM yahA~kA prabandha thA / vahA~ digambarI va zvetAmbarImeM mela thA / zvetAmbariyoMne munIma bhavAnIprasAdakI aisI zikAyateM kI jisase bhAvanagara ke loga bhavAnIprasAdase nArAz2a ho gae / bhavAnIprasAdane jamIna lekara bhAvanagarakhAloMse rupayA mAMgA ki maMdirakA kAma zuru ho parantu unhoMne mUnImako rupayA nahIM bhejA taba isane For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seThajI karIba 40 varSakI avasthA meM. J. V. P. Surat. (dekho pRSTha 240 For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [225 lAcAra ho 2100 ) rAjAse udhAra liye aura maMdirakA kAma cAlU kiyA, isanehImeM rAnA pUnemeM gujara gayA taba bhavAnIprasAdako zvetAmbariyoMne bahuta dika kiyA eka rAtriko bhAToMne ise itanA pITA ki yaha vicArA apaneko asahAya dekhakara maMdirakI kuMjiyAM Adi apane nIce jo eka zvetAmbarI punArI thA use sauMpakara cala diyaa| rAjAke maraneke bAda riyAsatase 2100) kA vyAja sahita takAjA hone lagA tathA jo jamIna rAjAne dI thI para likhA paDhI nahIM kI thI usake dAma mAMge jAne lge| riyAsatane 2100) ke badale usa purAnI dharmazAlAko kabaje meM kara liyA aura usameM eka musalamAnako rakha diyA thaa| aise hI avasara para seThanI pahuMce the so inako yahAMkI vyavasthA dekhakara bahuta kheda huaa| yAtrA karake seThanI saMvasahita bhAvanagara bhI gae / vahA~ke paMcoMko zrI seva'nayakI avyavasthAke kAraNa bahuta dhikkArA / vahA~ke di0 loga aisI gaphalatameM the ki bhavAnIprasAdake sthAna para kisI zvetAmbarI jainako munIma rakhanekA vicAra kara rahe the / seTha mANikacaMdanIne unako manA kiyA aura yahI jora diyA ki kisI dharmAtmA digambara jainI hI ko munIma rakhanA cAhiye jisase tIrthakI suvyavasthA ho / bhAvanagaravAloM ke pAsa pAlItAnA tIrthake 18000) ru. jamA the para usako upayogameM na lagAkara kevala paisA jamA karanA hI jAnate the| vahA~ vAloMne seThajIko kahA ki Apa hI kisIko btaaiye| itanehImeM inako sajota nivAsI dharmacaMda hadharmacaMdajI pAlItA- ramIvanadAsakI yAda par3a gaI jisane seThajIko nAke munIma / tyAgI mahAcaMdranIkA bhanana bhejA thA va jisane suratakI pratiSThA samaya kahA thA ki mujhe For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 ] adhyAya sAtavA~ / anAjake vyApArase chur3Akara kisI acche kAmameM lagA do| seThanIko apanI bAtakA bahuta khayAla rahatA thaa| Apane turta kahA ki Apa loga sanota patra dekara dharmacaMdajIko bulA leve , vaha bahuta dharmAtmA aura saccA AdamI hai| seThajI to saMghako lekara zrI giranAra AdikI yAtrA karate hue kezariyAjI gae / vahA~ bhAvase yAtrA karake khUba dAna puNya karate hue bambaI lauTa aae| udhara bhAvanagarake paMcoMne turta dharmacaMdako patra likhA / dharmacaMda patra pAte hI gadgad ho gyaa| grAmakI choTIsI dUkAnameM kAma karate hue duHkhI rahatA thA / isakI strI bhI mAlamatA becanemeM catura thii| prAyaH gujarAtakI striyA choTe2 dUkAnadAroMko vyApArameM madada diyA karatI haiM / dharmacaMdane dUkAna strIko sauMpI aura Apa turta bhAvanagara A gayA / vahA~ vAloMne bhI isako jinendra bhakta va dharmAtmA dekhakara ise munIma niyata kara pAlItAne bhejaa| yaha 1 mAsa rahe para svIke vinA bhojana banAnekA kaSTa rahatA thA so chuTTI lekara ghoghA bandarase jahAz2a para sUrata aae| yahA~ke digambara jaina paMcoMko pAlItAnAmeM nayA maMdira bananekI AvazyaktA va vahA~kI durvyavasthA varNana kii| yahA~se aklezvara jA sajotakI dUkAnako uThA mAlamatA beMca strI sahita dharmacaMdajI pAlItAnA pahuMce aura jahA~ pratimA virAjamAna thI usIke eka tarapha yaha strI sahita rahane lage aura sarva kAma samhAla kara sevA pUnAmeM dattacita ho gae / seTha mANikacaMdako vAravAra patra likhA ki Apa eka daphe yahAM Akara vyavasthA ThIka karAveM For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [227 seTha mANikacaMdane saM0 1944 meM navalacaMda seThako bhenaa| seTanI sapatnIka Ae aura yAtrA karake bahuta AnapAlItAnAke liye seTha ndita hue| dharmacaMdajI bhanana bhAva va pUnAne navalacaMdakA prayatna / bahuta nipuNa the / navalacaMdanIkA mana apane meM mohita kara liyaa| yaha vahA~ dharma sevana karate hue eka mAsa tthhre| isa bIcameM inhoMne sarva vyavasthA ThIka karAI / ghoghA bandarameM tribhuvana bAvA nAmake eka khaTapaTI ilAla the / vaha bhI inake sAtha rahe / inhoMne rAjyase purAnI dharmazAlAko chudd'aayaa|2100)kaa vyAja jor3ake ru. 3248) rAnAko bhAvanagarameM jo 18000) tIrthake jamA the usameMse diye| rAjya naye maMdiravAlI jamInakA rupayA mAMgatA thA aura isI liye vahA~ bhI kucha kAma nahIM karane detA thA ataeva seTha navalacaMdane 10-) gajake bhAva meM phaisalA karake ru0 14000) usa 18000) meMse dekara z2amInako apane kabajemeM kiyA aura maMdira banAnekA kAma zurU kiyA jAya isa vicArameM dRr3ha hue| bambaI Akara bhAiyoMse saba hAla kahA / seTha mANikacaMdajI - navalacaMdakI kAravAI para bahuta prasanna hue pAlItAnAmeM naye ma ' aura bhAvanagaravAloMko likhA ki Apa pAMca ndirakA prabandha / p| AdamI caMdeke liye bAhara nikale tathA maMdi - rakA kAma zuru karA deN| jo rupayA kharcako cAhiye vaha hamArI dUkAnase maMgAte raheM, caMdA Ane para vasUla ho jaaygaa| aba isa zubha kAryameM dera na kareM / bhAvanagara va ghoghAvAloMne isa bAtako svIkAra kiyaa| seTha mANikacaMdajIse 1000) maMgAkara kAma zuru karAyA For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 ] adhyAya saatvaaN| aura bhAvanagarake seTha narottama bhIkhAbhAI va ghodheke tribhuvana bAvA Adi 5 mahAzaya pahale zolApura Ae kyoMki jaise aba zolApura dAna karanemeM prasiddha hai aise pahale bhI thaa| vahA~se tAra karake babaIse seTha mANikacaMdanIko bulaayaa| seThajIko dharmakAryomeM bilakula Alasya na thA / Apa phaurana gae aura vahAke paMcoMko sarva hAla samajhA karake 3500) ru0 kA caMdA kraayaa| usa samaya seTha harIbhAI devakaraNane maMdira banane para pratiSThA karAnA svIkAra kiyaa| inake sAthameM seTha rAvajI kastUracaMda ho gae aura yaha ThaharA ki pratiSThAke samaya jo varca par3e usake do bhAga harIbhAI devakaraNa aura 1 bhAga rAvajI kastUracaMda kharca kareM tathA usa samaya tIrthake bhaMDAra meM 11000) donoM deveM / seTha mANikacaMdajo isa bAtako pakkI karAke apaneko bahuta hI puNyavAna mAnate hue| Apa bambaI lauTa Ae aura una logoMko aura sthAnoM meM caMdA karane bhejA / munIma dharmacaMdajI dhIre 2 sarva vyavasthA sudhArane lage aura bar3e hI bhAvase nae maMdirajIko tayyAra karAne lge| seTha mANikacandanIkI khAsa preraNAse munIma dharmacandajI prati ____ varSa Amada kharcakA hisAba banAkara bhAvanagara tIrthaka hisAbakA aura bambaI bhejane lge| jainabodhaka aMka mudrnn| 30-31 mAsa phebruArI-mArca san 1888 meM saM0 1943 aura 1944 kA hisAba mudrita hai For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [229 hisAba saM0 1944 kArtika sudI 1 se phAlguNa / vadI 30 tk| kharca 15) / zilaka 132 // ) / imArata khAte 582%) // bhaMDAra utpanna 10 ) / zubha khAte 30-) zubha khAte i) jIvadayA 14 // -) jIvadayA khAte 81) bhAvanagara // -) phuTakala 22) / phuTakala __-) // kezara vAste goTI javera 20) // bhAvanagarase rajapUta ukA 2 // ) goThI javera khAte rajapUta nabU // -) cAMdavA bAMdhaneko loheke 665 // 2) sikace karAye 302 // =) / zilaka zrI seva'jayakI yAtrAse lauTakara seThajIne premacaMda va apanI donoM putriyoMkI zikSA para vizeSa dhyAna bAlakoMkI shikssaa| diyaa| phulakumarIke sAtha maganamatIjIko bhI gujarAtI zAlAmeM bhejane lage / phulakumarIkI apekSA isakI buddhi bahuta tIkSNa thI, par3hane meM isakA mana bhI acchA lagatA thaa| zAlAse sIkha kara Ave use ghara para dekhe / ghara para jo zikSaka AtA thA vaha bhI bahuta bhAvase tInoMko zikSA detA thaa| For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 ] adhyAya saatvaaN| seTha mANikacaMda bahuta milanasAra the| samAcAra patra dekhate rahate the| saM0 1943 va san 1887ke phebrujubilIpara bambaI meM ArI mAsakI 16 tArIkhako mahArAnI gauvadha bnd| kIna vikToriyAkI jubilI bhArata ___ varSameM bar3e dhUmadhAmase manAI gii| usa dina koI bhI musalmAnAdi gauvadha na kare aisI arjiyA~ bambaIke gavarnarasAhabake pAsa bhejI gaI / jainiyoMkI taraphase arjI bhijavAnemeM seTa mANikacaMdane bahuta prayatna kiyA / inakA phala yaha huA ki usa dina kisIne bhI gauvadha na kiyA / musalmAnoMne isa bAtako acchI taraha mAna liyA aisA jAnakara tA0 23 phebruArIko nAmadAra garvanarane prazaMsAjanaka yaha prastAva prasiddha kiyA ki hindU aura pArasiyoMkI icchAnusAra musalmAna logoMne zrImatI mahArAnI kvIna vikToriyAke sanmAnArtha jubilIke dina jo govadha na kiyA yaha bahuta AnaMdakI bAta hai / bambaIke sarva loga paraspara ekatA rakhate haiM yaha tArIphakI bAta hai| ___ bambaImeM bahirAmajI dInasAnI pAMDe nAmake gRhastha the jo svataH mAMsAhArake tyAgI the tathA anya pArapArasiyoMmeM mAMsAhA- siyoMse mAMsAhAra chur3Ate the / seTha mANikarakI bndii| caMdakI inase mulAkAta thI / isa gRhasthane agasta 1886 meM eka mAMsAhArarahita bhojana diyA jisameM 200 pArasI zarIka hue / inameM bahutase mAMsAhArake tyAgI bhI kucha prayatna karanevAle the / bhojanake pIche sabhA bhI huI thI usameM seTha mANikacaMdanI bhI gae the / bahirAmajIne apane bhASaNameM For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se kyA 2 kA lakSmIkA upayoga / [231 kahA ki dhAnya, vanaspati aura phaloMse kaise 2 uttama bhojya banate haiM isIke dikhAneke liye yaha bhojya diyA gayA hai| aise bhojanase kSudhA bhI tRpta hotI hai va Avazyaka zakti bhI paidA hotI hai / manuSya apane khAneke liye garIba pazuoMko mAre yaha necarake niyamake viruddha hai / ghor3A aisA zaktizAlI prANI vanaspati khAkara rahatA hai taba manuSyoMko isakI kyA jarUrata hai ? kalakattemeM jaisI mAMsAhAra varjaka maMDalI hai vaisI yahA~ bhI honA cAhiye tathA kahA ki thor3e dina bAda pArasI striyoMke liye bhI aisA bhojana maiM duuNgaa| tathA sabhAmeM rustamajI horamasajI mAsTarako peza kiyA jo 30 varSase mAMsa nahIM khAte aura saba taraha tandurasta the / aMtameM mAMsAhAra na karanese kyA 2 phAyade hote haiM aisI iMgrejIkI pustakeM bAMTI gii| seThajI bhI isa pustakako lAe / seThajI apane pAsa jahA~ kahIM sapharameM jAte 10-15 aisI pustakeM rakhate the aura relameM samajhadAra logoMko jina para zaMkA hotI thI ki yaha mAMsa khAte haiM bAMTate rahate the aura javAnI bhI bAta karake unase isase ghRNA paidA karAte the| vAstavameM bhAratase mAMsAhAra miTAnekA upAya zAkAhArakA jImana mAMsAhAriyoMko khilAnA va pustaka bAMTanA hai isIse vilAyatameM bar3I saphalatA huI hai| isI varSa san 1887ke prAraMbhameM kalakattemeM prathama hI kAMgresa ___ arthAt bhAratakI rASTrIya sabhAkA adhivezana kAMgresa prAraMbha / prAraMbha huA jisameM bAharase 350 pratinidhi ___ padhAre / rAjasambandhI kyA 2 sudhAra karane isapara vivecana hokara prastAva pAsa hue| / seThajI aura relameM sana For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 ] adhyAya sAtavA~ | seTha mANikacaMdakA kuTumba pahale jaba suratase bambaI AyAtaba eka kirAe ke makAna meM hI jauharI bAz2Ara meM jubilIbAga kA nivAsa rahatA thaa| jaba saM0 1927 meM dUkAna aura tArAcaMdakA kholI taba vaha bhI eka kirAe ke makAna meM hI thI para dravyakI vRddhi honepara saM0 1935 meM motI bAjAra meM eka bar3A makAna janma | 4 khanapara kharIda kiyA, jabase usImeM dUkAna rakkhI va vahIM rahane bhI lage / tathA Aja bhI seTha mANikacaMda pAnAcaMdakA pharma usI makAna meM hai / zaharakI ghanI vastIse kucha dUra khule sthAnapara tAradeva muhalle meM eka jubilIbAga nAmakA sthAna thA / isako saM0 1938 meM karIba 25000) meM kharIda kiyA thA / aba isameM bahutasI dUkAneM haiM bhItara kamare haiM bIcameM baMgalA hai Age bagIcA hai / isameM zrAvikAzrama hai / kaI varSa bAda usa bAgakI imArata ke ThIka hone para havAkI svacchatA ke kAraNa sarva kuTumba isa bAgameM rahane lagA / seTha navalacaMdakI strI prasannakumArIke kucha varSa pahale eka putrIkA janma huA thA para usakA jIvana alpakAla hI rahA aura vaha cala basI / saM0 0 1945 mitI kArtika sudI 2 kA dina seTha navalacaMda aura unakI patnIko bar3A hI Anandavardhaka huA kyoMki usa dina inako eka putrakA lAbha huA / putrake janmase tInoM bhAiyoMko bar3A hI harSa huaa| maMdirajImeM pUjA karAI gaI, yathocita dAna puNya kiyA gayA sambandhiyoMko tRpta kiyA gayA, aura putrakA nAma tArAcaMda rakkhA / putrakI rakSAkA seTha navalacaMdane pUrA 2 yatna kiyA, For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [233 mAtA bhI bar3e yatnase rahakara pAlana karane lgii| ina seThoMke yahAM saM0 1936se hI gAr3I ghor3A thaa| isase jubilIbAgase zahara AnejAnemeM inako koI kaThinatA nahIM thI / tathA jubilIbAMgakA sthAna TAmveke pAsa hI hai / TrAmake dvArA kucha hI minaTameM cAhe jahAM jA sakte the| seTha mANikacaMdanIkA dhyAna cAroM tarapha rahatA thA / vyApArake avasara bhI dekhA karate the| pAThakoMko mAlUma jamInakA vyApAra / hI hai ki inakA khAsa vyApAra vilAyatase zurU ho gayA thaa| 3 varSa taka inakA vilAyatakA vyApAra aisA calA ki usameM inhoMne dugane tigane bhI kiye aura bahuta rupayA kamAyA para Age calakara itanI upaja nahIM rhii| isakA kAraNa yaha huA ki jaba inhoMne vyApAra zurU kiyA thA tabato yaha aura sAkaracaMda lAlUbhAI do hI vyApArI vilAyatako motI bhejane vAle the| aba kaI ho gae tathA vilAyata vAle bhI Aphara bahuta khIMca kara dene lge| jo nae bhejane vAle the ve thor3ese hI naphemeM mAla vecane lage / ataeva 3 varSa bAda mAlameM savAe va kabhI 20) va 15) saikar3ese adhika lAbha nahIM hotA thA jisameM phrAmajI sansakA kamIzana va kharacA bahuta par3a jAtA thaa| saMvata 1945 meM seTha mANikacaMdajIne hIreke eka prasiddha mulAkAtI vyApArI seTha abadula husenake sAjhe z2amInako kharIdane aura becanekA vyApAra zuru kiyaa| isameM bhI inhoMne kaI lAkha rupayA paidA kiyA va bahutase makAna va z2amIna apane upayoga va bhAr3A paidA karaneke liye alaga rakha lii| do tIna varSa taka isakA vyApAra bhI khUba calA / For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 ] adhyAya sAtavA~ / pAThakoMko mAlUma hai ki seTha pAnAcaMdakI dvitIya strI navI bAI bhI kama saMyogase sadA bImAra aura seThapAnAcaMdakI dvItIya azakta rahA karatI thii| rupAbAInI bar3I strIkI mRtyu / zAMtise sarva baradAsta karatI thI / kisIse kabhI lar3ane jhagar3anekA avasara nahIM Ane detI thii| zrI sanayakI yAtrAse lauTa kara yaha bahuta bImAra ho gaI aura thor3e dina duHkha saha kara zarIrako tyAga gii| isake dvArA seTha pAnAcaMdanIko santati ratnakA lAbha nahIM huaa| seTa pAnAcaMdanIko yadyapi dhanAgama va pratiSThA lAbhakI vRddhikA sambandha khUba huA thA para inako strI va putrake dvArA abataka manako santoSa prApta nahIM huA thaa| vAstava meM yaha saMsAra aisA asAra hai ki isameM koI bhI prANI itane bhArI puNyake udayako nahIM rakhatA hai jo satra taraha nirAkula aura sukhI rahe / isIse yogInana sAMsArika sukhakI AzAko chor3akara Atmika Anandake lAbhako hI zreSTha lAbha mAna usIke liye prayatnazIla rahate haiN| seTha mANikacaMdanI bhI aba isI jubalIbAgake baMgalemeM rahate the| pratidina roTI khAke dUkAna jAte the / seTha mANikacaMdake zAmako lauTa Ate the| dharmasAdhanArtha zrI pagameM amiTa jina maMdirajI kabhI paidala kabhI gAr3I para cott| jAte the| isa samaya phulakumarIkI umra 13 va maganamatIkI 11 varSakI thii| pahalI 4 va dUsarI 3 caupar3I gujarAtI taka par3hIM thiiN| seTha mANikacaMdanIko TrAisikila para car3hanA sIkhanekA zauka huaa| Apa roz2a For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [235 zAmako sIkhate the| eka dina Apa Thokara khAkara isa taraha gire ki TAMgakI haDDImeM aisI bhArI coTa AI ki jisase janma paryaMta TAMga sIdhI na huii| pairakA sAMvA uttara gyaa| aba unakA daur3a kara calanA sadAke liye banda ho gyaa| bahutase pArasI haDDI ThIka karanevAloMkI davA kI para Ara.ma nahIM huaa| kucha dina taka jAnA AnA kama karanA par3A / seThanIko coTa lagI dekhakara caturabAIko bahuta duHkha huaa| yaha bAI jarA sukumAra aMgI aura azaktike kAraNa kabhI kabhI kaThora mana ho jAtI thI va cir3ha jAtI thii| isa samayameM isane gharake kAmakAjake kAraNa donoM chokariyoMkA par3hanA zAlAmeM banda karA diyA / yadyapi seThajIkI TAMgameM haDDIkI coTa Anese azakti hogaI thI to bhI ApakA sAhasa kisI bhI kAmameM kama nahIM huA thA / aba Apako calate vakta eka lakar3I rakhanI par3atI thI / lakar3Ike sahAre Apa aura manuSyoMkI taraha rAstemeM calate the va vinA lakaDI bhI. thor3e bahuta kadama cala sakte the / ina dinoM prachAla pUjanameM aMtarAya AgayA thA para darzana va svAdhyAya Apa barAbara karate the / dUkAnapara jAkara vyApAra karane meM koI truTi nahIM thI / vAstavameM vicAra kiyA jAya to isa karma grasita prANIko koI na koI vighna AhI jAtA hai jisase yaha apanI zaktiyoMko icchAnusAra vartana karanemeM lAcArIse asamartha ho jAtA hai| aisI dazAmeM bhI janmabhara Apane mihanata kii| pratidina zAmako do do mIla paidala vihAra kiyA hai| kabhI Alasya pramAdako apane meM nahIM Ane diyA / For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 ] adhyAya sAtavA~ | eka dina seTha mANikacaMdane bhAI pAnAcaMda aura navalacaMda se sammati kI ki sUrata meM yAtriyoMke ArAmakA sUratameM candAbAr3I va apanI birAdarIke jamIna Adi utsava karane kA koI sthAna nahIM hai ataeva zrIcaMdraprabhujI ke maMdira ke pAsa ke sthAnako lekara eka dharmazAlAkA nirmArpaNa | sundara dharmazAlA banavA dIjAya to bahuta acchA hai / bhAiyoMne pasanda kiyA aura isa kArya meM 20000) kharca karanekA nizcaya kiyA / seTa mANikacaMda sUrata Ae aura nakasA vagairaha ThIka karake kAma lagA gae / yaha dharmazAlA saMvat 1948 meM banakara tayyAra hogaI / yaha bahuta sundara kamaroMse zobhAyamAna hai, haratarahakA ArAma hai / jImanake liye bar3A sthAna hai / isakA nAma bhAiyoMne zrI caMdraprabhuke nAmase candAvADI rakkhA / tathA isake kharcako calAne ke liye isake AdhIna bambaIke pahale bhoIvAr3e meM eka makAna le liyA aura isa vAr3I va makAnako saMvata 1956 meM eka TraSTa kameTI ke AdhIna karake usakA TraSTa kara diyaa| isase paradezI jaina yAtriyoM ko ThaharanemeM bahuta ArAma milatA hai / pAlItAnAmeM pAThakoM ko mAlUma hI hai ki dharmacaMda munImake dvArA maMdira nirmANakA kAma cala rahA thA paraMtu isase hI seThajIko saMtoSa nahIM huA ve haramAsake kAmakA vyaurA maMgAte the aura jaba kabhI AvazyatA hotI phaurana cale jAte the / For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [ 237 saM. 1948 taka Apa 7 yA 8 vAra pAlItAnA gae / inake sAtha inakI putrI maganamatI sadA jAtI pAlItAnAmeM daure thii| seThajI isako apane putrake samAna aura mdd| mAnate the| haratarahakI zikSA dete the| maganamatIkA bhI mana sadA pitA hI ke sAtha bharatA thA lar3akaIse sAtha 2 bhojana karane va baiThanekI Adata par3a gaI thii| pAlItAnAmeM kAma dekhate dekhate kabhI dopahara hojAtI thI para maganamatI pitAke vinA bhojana nahIM karatI thI unhIke sAtha Apa bhI kAma dekhA karatI, jaba seThajI khAte taba hI jImatI / kaI 2 ghaMTe taka kabhI 2 ise apanI bhUkha dAbanI par3atI thii| saM. 1948 taka maMdirake banane meM bahutasA rupayA bAharase Akara lagA to bhI seThanIko dhIre 2 karake 10000 ) pAlItAnA kSetrake nAma likha kara bhejanA pdd'aa| pAlItAnAmeM eka bar3I dharmazAlAkI AvazyaktA hai aisA seThajIke manameM khaTakA karatA thA / nadIke pAlItAnAmeM dharmazA. taTa bhairopurA aba vasatA hai pahale vahAM jaMgala lAke liye jamIna / thA jaba kabhI seThajI udharase jAte munI ___ majIko kahate the ki dekho yaha jamIna Age calake bahuta kImatI hojAyagI isase ise maukA lage taba jarUra kharIda lenA jyoM 2 DhIlakI gaI dAma bar3ha gae Akhira // ) gana para 2700)meM jamIna kharIda lii| rupayA jo kama par3A so seThoMkI dukAnase maMgAyA gayA / yadyapi maMdirajI saM. 1948 meM tayyAra ho cukA thA para isakI pratiSThAkA mahUrta saMvat 1951 meM banA thaa| For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 / adhyAya sAtavA~ / kabhI 2 seThajIko apane putra na honekA khyAla AjAtA thaa| yadyapi maganamatIke janmake pIche eka putrakA seThajIko putra kI janma huA para vaha 9 mAsa pIche hI mara aashaa| gayA aba phira caturamatIko garbha rahA thA aura seThanIkI AzAke anusAra isa vAra bhI putrakA janma huaa| seThajIne koi khAsa utsava nahIM kiyA / vaha putra dhIre 2 bar3hane lgaa| caMdAvADIko sthApita karake bambaI Ane para paraspara mAiyoMmeM sammati huI ki apane sarva kuTumbako ratnAkara pailesakI eka sAtha uttama vAyuke sthAna para rahane sthApanAmeM karIba yogya eka manohara baMgalA aisA nirmApaNa 1 // lAkhakA karanA cAhiye jisameM eka caityAlaya bhI khaca / sthApita kiyA jAya jisase dharma sAdhanameM kisIko kabhI aMtarAya na par3e isameM eka lAkha Der3ha lAkha rupaye ke anumAna kharca karanA vicAra kiyA gayA / seTha mANikacaMdane zAstroM meM svargIya mahaloM va cakravartI rAnA Adike mahaloMkA varNana par3hA thA / cittameM umaMga huI ki indra mahala samAna mahala samudra taTa para bahuta hI ramaNIka pASANa aura ITakA banavAyA jAya / bambaI meM caupATI samudrake taTa para eka aisA sthAna hai jahAM para zaharake sarva hI bhale nara nArI zAmake vakta saira karane jAyA karate haiM / seThajIne aisI jamIna isake liye tanavIna kI jisake eka ora bI0 bI0 sI0 AI relave jAtI hai aura dUsarI ora samudra taTa parakI bar3I sar3aka hai isa z2amInako 24000) ru0 meM kharIdA For Personal & Private Use Only ___ Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga | 1 [ 239 ora isa vistAra pUrNa jagaha meM aisA mahala banAnekA nakzA tayyAra kiyA ki jisameM sar3akakI tarapha Ageko bAgIcA ho, bhItara gAr3I ghor3A bAMdhane va sahIsoMke rahane kI jagaha ho / Ageko nIce aura Upara bar3e 2 haoNla hoM jinameM pAMca pAMca sau AdamI baiTha sake / haoNlake Age Upara va nIce sundara barAmadA ho / cAroM bhAiyoMka ArAma ke liye alaga 2 kamare hoM va aura bhI putroM ke liye kamare hoM va koI bAhara ke mahamAna AveM unake bhI ThaharanekA sthAna ho / haraeka kamare meM snAna ghara, pAnI rakhanekI jagaha ho, rozanI va havA khUba A sake tathA isIse lagA huA eka haoNlameM caityAlaya ho jisake Age bhI 150 AdamIke baiThanekI jagaha ho aura isa caityAlaya ke Upara koI makAna na ho tIsare khanameM bhI kamare hoM aura sa Upara eka UMcI TAvara (Tower ) ho jo dUrase dIkhe aura jimapara khar3e hokara dUra taka samudra aura nagarakA dRzya dikhalAI par3e | rasoIkA sthAna eka kone para rakkhA ki kisI taraha dhuAM kisI baiThane va soneke kamare meM na jA sake / malavisarjanakA sthAna aura bhI dUra rakhakhA gayA ki usakI durgaMdha kahIM bhI nahIM A ske| aise mahala banAnekA nakzA banavAyA aura sarva bhAiyoMne use pasanda kiyA / isa samaya premacanda bhI 14 varSake ho gae the skUlameM bahuta mana lagAkara iMgrejI par3hate the| maiTrikulezana meM eka hI varSa pahuMcane ko bhI rahA thaa| premacandako nakzA pasanda karAyA / rUpAbAI mAtA bhI bar3I catura thI use bhI dikhalAyA / sabakI rAya par3ane para seTha mANikacaMdajIne eka bahuta catura mistrIke supurda yaha kAma kara diyA / Apa nitya prati ghaMTA do ghaMTA dekha cAla rakhate the / For Personal & Private Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vv 240 ] adhyAya sAtavA~ / isa samaya ApakI avasthA 40 varSakI thii| apanI isa umra meM Apa apaneko jyoM 2 pugyazAlI seThajIkA paropakAra dekhate the tyoM tyoM adhika yaha dharmameM tallIna va kaarykushltaa| hote the / aneka gunarAta va dakSiNake jaini yoMko yaha Azraya dekara kucha mAsa apane hI sthAna para rakhakara unako bhojanAdikI sahAyatA karate the phira AjIvikAmeM jor3a dete the / Ama sabhAoMmeM jAnA samAcArapatra bAMcanA, jo naI pustaka gujarAtI bhASAkI nikale usako par3hanA; kucha samaya bhI vRthA na khonA, savarese rAtri taka niyamita rUpase hara eka kAmameM lage rahanA hI seTha mANikacandake samayakA upayoga thaa| jisa lakSmIko inhoMne aura inake bhAiyoMne buddhibalase upArjana kiyA thA usakA bhalIprakAra upayoga karanA yahI inakI bhAvanA thI aura vyApArake samaya vyApAra meM aisI caturAIse vartate the ki inake pAsa jo grAhaka AtA thA vaha lauTa kara nahIM jAtA thA / jo dAma yaha kaha dete the vizvAsake sAtha de detA thaa| jAhara logoMmeM adhika milane julanese jisa kisIko kucha javAharAtakI jarUrata par3atI thI seTha mANikacaMdako yAda karatA thaa| yaha usakI marajIke mAphika usako mAla de dete the aura dAma itanA ThIka lete the ki dUsarA koI bhI nahIM de saktA tathA use bhI vizvAsa AtA aura yadi vaha dUsaroMse bAjArameM jAMca karAtA to ThIka pAtA / apane melake kAraNa yaha bahuta rupayA kamAte the isaliye yaha vAta prasiddha thI ki jaise seTha pAnAcanda mAla kharIdane meM catura haiM vaise seTha mANikavAda mAla vecane meM pravINa haiN| For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 seThajIkA bhavana (ratnAkarana ). caupATI - I. (dekho pRSTa 238 ) J. \ For Personal & Private Use Only D Surat. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIkA upayoga / [241 seTha mANikacaMdanI jaba isataraha lakSmIkA upayoga kara rahe the taba zolApurake dAnI seThoMkA mana bhI dAnameM zolApurameM caturvidha utsuka ho rahA thaa| unake manako upayogI daanshaalaa| kAryokI ora AkarSita karanevAle seTha hIrAcaMda nemacaMda bar3e pravINa the / eka daphe Apane upadeza diyA ki lakSmIkA upayoga cAra prakArake dAnase karanA cAhiye / garIboMko, anAtha bAlaka va vidhavAoMko anna denA AhAradAna hai, rogiyoMkI Arti miTAneke liye pavitra dezI auSadhi denA auSadhi dAna hai, manuSya pazu Adi saMkaTa meM par3ate hue prANiyoMkA bhaya meTa kara rakSA karanA, piMjarApolameM madada denA so abhayadAna hai, dhArmika va laukika vidyAkI vRddhi karane meM sahAyatA karanA so vidyAdAna hai| isase dhanapAtroM ko kucha alaga dhana ekatra kara usake vyAjakA upayoga cAroM dAnoM meM sadA huA kare aisA prabandha karanA caahiye| zolApurakI maMDalIke dhyAnameM yaha bAta AgaI aura tAH 12 navambara san 1891 ko nIce pramANe ru. 381 16) kA phaMDa karake usakA vyAja 1) saikar3A utpanna karake cAroM dAnoM meM kharca ho aimA prastAva hokara caturvidha dAnazAlAkA kArya prAraMbha hogyaa| phalTanake eka jaina vaidya balavaMta nemAjIko vaidya niyata kiyA gyaa| yaha kArya abataka jArI hai aura isa phaMDake nimittase bahutase garIba chAtra zolApura pAThazAlAmeM par3hate hue bhojana pAte rahe haiN| pazuzAlAko madata hotI rahI hai| vidyAdAnArtha pAThazAlAko madata dI gaI hai| usakA rupayA mukhya2 seThoMke yahAM jamA hai / isakI prabandhArtha eka kameTI hai para usakA TraSTa rajiSTarI aka For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242] adhyAya sAtavA~ / taka nahIM huA hai jisakI bahuta AvazyakatA hai aisI dhrauvya saMsthA cAroM dAnoMke liye haraeka nagarameM honA cAhiye / dAnArtha lakSmI kharacI huI hI sva aura parakA upakAra karatI hai: nAma caMdA denevAle dAtAroMke / 7501) seTa harIbhAI devakaraNa 6101) seTha harIcaMda paramacaMda 5701) ,, vamtA khuzAla 4201) ,, motIcaMda paramacaMda 2501),, sakhArAma khuzAla 1501),, rAyacaMda khuzAla 1301) ,, rAmacaMda sAkalA 1201) ,, sIkhArAma nemacaMda 1101) ,, motIcaMda khemacaMda 1001),, nAnacaMda khemacaMda 1001) ,, padamasI nihAlacaMda 1001),, jotIcaMda nemacaMda 1001), gautama nemacaMda 1001),, padamasI kastUra 1001), maluka.caMda gaNeza 1001), rAmacanda govanajI ru. 38116) yaha saMsthA thor3e hI dinoM meM bar3I upayogI ho gii| jaina bodhaka agasta san 1892 meM kArtikase jyeSTha taka 8 mAsake sadAvarta baTanekA hisAba yaha hai ki 373 jaina va 2985 anainoMko vyavahArake padArtha diye gae / ina 3397 meM 1172 prANI bilakula azakta the / tathA auSadhAlaya meM 804 rogIne davA lI jinameM 4 19 acche hue| For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga | adhyAya AThavA~ / *99966BK saMyoga aura viyoga / 243 seTha mANikacaMda jaba 2 sUrata jAte the inakI donoM putriyoMke liye mAMgapara mAMga AtI thI aura nikaTa phulakumarI aura magana- sambandhI vAra 2 ToMkate the ki inakA na matIkI sagAI | karanA cAhiye ataeva seTajI jaba caMdAvAhI dharmazAlAko kholane saM. 1948 meM sUrata gae the tatra phUlakumarI aura maganamatI donoMkI sagAI sUrata meM hI pakkI kara lI thii| sUrata meM eka visA humar3a tribhuvanadAsa brijalAla rahate the jo madhyamasthitike gRhastha the / inake putrakA nAma maganalAla thA yaha sAdhAraNa par3hA huA va bisI kuAcaraNa meM nahIM thA tathA apane pitA ke sAtha vyApAra meM lagA huA thaa| phUlakumarIkI sagAI isIke sAtha pakkI huii| ina donoM bahanoM meM phUlakumarI bahuta bholI va sIdhI thI paraMtu maganamatIkA rUpadarzanIya thA / isake sambandhako acche 2 cAhate the| sUrata meM eka dhanADhya vyApArI tAsavAlA veNIlAla kezuradAsakI koThI prakhyAta hai| inake do putra the nemacaMda aura jayacaMda donoM sAtha 2 rahate the| kisIko koI santAna na thI / taba nemacaMdra IDarase khemacaMda nAmake lar3akeko dattaka lAe / isI khemacaMda nemacaMda ke sAtha bhaganamatIkI sagAI pakkI huii| isa lar3ake ko sAdhAraNa likhanA vAMcanA AtA thA | svabhAva maryAdAzIla, milanasAra premAlu aura dhairyavAna thA / svarUpameM bhI sundara thA para dhArmika zikSA va AcaraNakI Adata na DAle jAnese isakA mana For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 ] adhyAya AThavA~ / sAMsArika bAtoMmeM vizeSa thaa| apane sAMsArika mitroMke sAtha paisA kharca karanemeM hAtha khullA thaa| bar3e AdamIkA dattaka putra prAyaH aisA hI hotA hai / usako paise kharcate hue darda nahIM mAlUma hotA jaba isakI sagAI huI taba isakI avasthA 19 varSakI thii| gu.saM0 1949 meM seTha mANikacandajI sarva kuTumba sahita surata gae aura ina donoM kanyAoMkA vivAha donoM putrIyoMkI lgn| lagAtAra eka sAtha hI kiyA / ina vivAhameM . seThajIne bahuta rupayA kharca kiyA to bhI vaha 12002)se adhika na hogaa| tAsavAlene bhI bar3I dhUmadhAma kI gii| caMdAbAr3I meM hI seTha mANikacaMdanIne samAraMbha kiyA / donoMkI varAtka bidAkA julUsa bahuta sAmAnase niklaa| vara aura badhUkI savArI hAthIpara huii| nagarameM gAje bAjoMkI bharamAra aisI huI ki nagarabhara inake dekhaneke liye umar3a aayaa| sUratameM birAdarIke kaI jImana diye / bahutase sambandhI va mitra bAharase bulAe gaye the unakI khAtira kI gaI / nagarake pratiSThita puruSoMko dAvata dI gaI aura naukara cAkara munIma va sambandhiyoMko bahuta kImatI pozAkeM dI gii| isa samaya phUlakumarI 15 tathA maganamatIkI 13 varSakI Ayu thii| zrImatI caturabAIkI godameM jo choTA putra thA so suratameM lagnake samayapara hI yakAyaka bImAra hokara putrakI AzAse 1 / barSakI umrameM cala bsaa| seThajIko isa niraashtaa| taraha putrakI phira nirAzatA ho gii| vAstavameM saMsAra isIkA nAma hai eka tarapha harSa hotA haiM to dUsarI tarapha zoka ho jAtA hai / thor3e dina pIche caturabAIko For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / 245 phira garbha rahA / taba seThajIne khAsa dAsiyAM niyata kI ki ve garbhakI samhAla va rakSA kreN| seTha navalacaMdakA prathama putra tArAcaMda isasamaya 4 varSakA thaa| isakA zarIra svAsthyayukta thaa| mAtA seTha navalacaMdake bar3I hI yatna rakhatI thii| pitA bhI harasamaya dvitIya putrakA samhAla karate the / prasannabAIko phira bhI garbha jnm| rhaa| saMvata 1949 Asona vadI 30 ke dina zubha mahUrtameM jubilI bAgake baMgale meM bAIne hi. tIya putrako janma diyA / yaha bAlaka bahuta hI sundara zarIra na saumya badana thA / mAtA dekhakara gadgad badana ho gii| seThoMko bhI bar3A harSa huaa| vidhi sahita sarva utsava kiyA / dAna dharma na kiyA aura putrakA nAma ratanacaMda rakkhA / pAnAcaMda aura mANikacaMdake koI putra na thA isase svAbhAvika hai ki inake va inakI patniyoM ke diloM meM koI IrSAbhAva utpanna ho / paraMtu ye bhAI aise sarala prakRti va dharmAtmA the ki inako aMta:karaNase harSa huaa| pAnAcaMda vyApArakI dhunameM adhika rahate the / mANikacaMda aura caturabAIkA citta maganamatI putrI ke kAraNa bharA huA thaa| ye ise putrakI bhAMti cAhate the / - AgarA nivAsI paMDita gopAladAsajI saMvat 1949 ke ASAr3ha mAsameM bambaI rahaneke liye Ae / zrIyuta paMDita paMDitajIkA janma saMvat 1923meM baraiyA gopaaldaasjii| jAtidhArI lakSmaNadAsa pitA aura lakSmImatI mAtAke dvArA huA thaa| pitAkA dehAta saM. 1930 meM ho gyaa| mAtAne bahuta kaSTase inako maiTrikulezana taka For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 ] adhyAya aatthvaaN| iMgrejI par3hAyI / gaNita meM yaha bahuta catura the / 20 varSakI umrameM hAIskUla chor3akara anAjakI dukAna para lAbha na dekhakara ajamerameM jA saM0 1944 meM relave ADiTa AphisameM naukarI kii| patnIkA sambandha 14 varSakI umra meM huA thA / vahA~ paMDita mohanalAlajIke pAsa do varSameM gommaTasArakA abhyAsa kiyaa| saM0 1946 meM darzana aura bAdhyAya pratidina karanekA niyama kiyaa| isa naukarIse kAma calatA na dekha AgarA Akara 1 varSa vyApAra kiyA itane meM ajamerake seTha mUlacaMdajIne Apako ajamera bulAkara apanI dUkAnapara klArka niyata kiyaa| seTha mANikacaMdakI dakSiNa yAtrAkA hAla seTha mUlacaMdajIke kAnoMtaka pahuMca cukA thA tathA jaina vodhaka patra meM jo seTha hIrAcaMdanIne apanI yAtrAkA hAla chApA thA usako bhI par3hakara seTha mUlacaMdanIko bahutoMne sunaayaa| vicAra ka. rate 2 Apa saMvata 1948 meM dakSiNakI yAtrAko taiyAra hokara paM. gopAladAsajIko sAtha le bambaI Ae / yahAMse Apa jainavidrI mUlabidrIko gae / mUlabidrImeM Apane zrI dhavala jayadhavalAdi graMthoMko jIrNa dazAmeM dekhakara unakI prati karAneke liye brahmasUri zAstrIko Agraha pUrvaka kahA thA / zAstrIne 300ke anumAna zloka likhe aisI sUcanA bhI seTha sAhabako bAdameM kI thii| ukta seTha sAhabako vidyAkA kucha prema thA / zolApurameM Apane jaina pAThazAlAkI parIkSA le 50) kA inAma diyA / Apane prasiddha jaipurake vidvAna paMDita sadAsukhajI kI vRddhAvasthAmeM acchI vaiyyAvRttya kI thI tathA unakA samAdhimaraNa bhI ajamera meM hI huA aisA sunate haiN| gopAladAsanI yAtrAse lauTakara kucha dina ajamera Thahare para AjIvikA yatheSTa na For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / / dekhakara saM. 1949 ke ASAr3ha mAsameM bambaI Ae khyAna dene va zAstra vAMcane kA acchA abhyAsa thA / maMdira meM bhAdoM ke dino meM zrI dazalakSaNajI va sutrajIke artha Apane bahuta acchI taraha se varNana kiye| usa samaya seTha mANikacaMdajIne khUtra dhyAna se sune / mANikacaMdajIko vidyAvRddhi, sarva mulka meM jaina dharma pracAra, kurItike nAzakA kitanA bar3A khyAla thA so pAThakoMko usI patrase nizcaya ho gayA hogA jo unhoMne seTha hIrAcaMda - jIko bhejA thA va jisakI nakala isake pahale adhyAyameM dI gaI hai para bambaI meM koI sahAI na milane se mANikacaMdanI kucha udyoga na kara sake the | aba 26 varSake naujavAna gopAladAsako apane aise vicAroke dhArI, paropakArI aura tIvra vRddhi dekhakara inako bar3AhI harSa huA / ujIne inako apane pAsa bulAkara inase bahuta prema jatAyA / roja inase vArtAlApa karane lage tathA seThajIkI sahAyatA se Apa javAharAtakA vyApAra karane lage aura sukhase bambaI hImeM rahana lage / [ 247 inako vyA bambaI ke jaina seTha mANikacaMda kI icchAnusAra gopAladAsajI ne apane upadezoMse bambaI ke bhAiyoMko sabhAkaM aneka lAbha mumbaI di0 jaina dikhaae| usa samaya loga sabhA honA kriSTAna sabhAkI sthApanA | pAdariyoMkI nakala karanA samajhate the / sarva bhAiyoMkI marajIse mitI mAMgasira sudI 14 saMvata 1949 ko mumbaI di0 jaina sabhA sthApita ho gaI jisake maMtrIkA kArya seTha mANikacaMdajI aura upamaMtrI kA pada paMDita gopAladAsajIko diyA gayA / yaha sabhA prati sudI 14 ko hotI thI jisameM nAnA prakAra ke vyAkhyAna hote the / isa sabhA ke pratApase For Personal & Private Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 ] adhyAya AThavA~ / bambaIvAloMne dharmarakSA ke abataka acche2 prazaMnIya kArya kiye haiM / tIrthIkA sudhAra va parIkSAlaya dvArA bhAratakI pAThazAlAoM kI parIkSA lenA va saMskRta vidyAkI unnati Adi kAryoM meM bahuta bar3A kAma kiyA hai | seTha mANikacaMdajI bar3e hI niyamita kAma karanevAle the / prati sudI 14 ko niyamase sabhAko bulAte aura vyAkhyAna karAte the| sthApanA / saM0 1949 meM caupATIkA ratnAkara pailesa bhI banakara tayyAra ho gayA, jo bhavanavAsI devoMke bhavaratnAkara pailesa meM zrI nako haMsatA thA / pailesakI UMcI TAvara dUrase caMdraprabhu caityAlayakI dikhalAI par3atI thA / samudrakI manohara ThaMDI vAyu hara vakta isa mahalakI vaiyyAvRtya meM aisI lIna thI ki ise bilakula svaccha rakhatI thii| mahala meM pharzase patthara jar3A huA thA / bhItoM para citrakArI va raMga sAjIkA kAma kiyA gayA thA / zIzeke kapATa ratnAkara pailesa ke nAmako suzobhita karate the / haraeka kamare meM manohara palaMga, kurasI, Tebula, alamArI, lampa, jhADa Adi pharanIcara sajAyA gayA thA / bIcake bar3e hAla meM baiTakakhAnA thA jisameM saMgamarmara kI TebuleM par3I thiiN| cAroM ora kaI kurasiyAM par3I thIM tathA 'bambaI samAcAra' Adi patra rahate the / hAlake cAroM ora bhItake sahAre ArAma kurasiyAM manohara gaddedAra kucha baiThane lAyaka aura kucha leTane lAyaka thIM, kaI bar3e 2 darpaNa lagAe gae the, kaI bar3I 2 tasavIreM va kahIM 2 para bar3e sundara khilaune sajAe gae the / sArA mahala eka darzanIya pradarzanI bana gayI thI / caityAlaya bhI bahuta hI Tebulapara For Personal & Private Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / [249 uttama kAMcakI bhItoMkA aneka citra sahita banavAyA gayA / kAcoMmeM nArakiyoMke duHkhoMke citra va kauna 2 pApase kauna 2 duHkha hotA hai aisA nakazA diyA gayA thaa| vedI cAMdIkI sundara racI gii| tIna tarapha bhItoMmeM aise kAMca jar3e gaye the jisase eka maMdirake aneka maMdira mAlUma hote the / sphaTikamaNikI mUla nAyaka zrI caMdraprabhukI pratimA cAMdIke siMhAsana para atizaya vItarAgatA va dhyAnako pragaTa karanevAlI pauna hAtha UMcI suzobhita huI unake sivAya aura bhI kaI choTe 2 sphaTikake bimba virAjamAna kiye gye| eka dhAtukA cauvIsI paTTa bhI virAjamAna kiyA gayA / caityAlayakI aisI manohara zobhA thI ki darzakako saikar3oM dhyAnAkAra pratibimboMke darzana una kAMcoMke nimittase hote the| isa mahalakI taiyArI hokara caityAlayakI bar3I dhUmase va bhakti va pUjA sahita pratiSThA kI gaI / sarva kuTumba eka sAtha eka hI pailesameM rahakara dharma karma sAdhana karane lgaa| seTha mANikacaMdanI bar3e premase nitya prachAla va pUjana karane laMge / svAdhyAyake liye kapAToMmeM likhita va mudrita graMtha bhI rakkhe tathA eka kapATa aisA bhI rakkhA ki jo usa samaya taka graMtha chape the unakI kaI 2 pratiyAM bheTameM dene va nyochAvara lekara deneko rakkhI gaI jisase svAdhyAyakA pracAra ho| seTha mANikacaMdajIkA yaha kAyadA thA ki svAdhyAya karate samaya ba bar3e haoNlameM baiThate hae jo koI darzanake liye Ate unase dharmakI bAta pUchakara svAdhyAyakA upadeza dete, tathA pustaka leneko kahate the / rAtriko vyAla karake va samudra taTapara ghUmaneke bAda tathA caityAlayameM darzana karake seThanI sadara jIneke sAmane hI bar3I kurasIpara baiTha For Personal & Private Use Only only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ] adhyAya AThavA~ / jAte the| aura darzana karane AnevAloM ko cAhe dhanADhya hoM cAhe garIba bar3e premase kurasIpara biThAkara unakA duHkha sukha pUchate the / unako dharmonnati va jAtyunnatikI preraNA karate the| isa mahala aura caityAlayakI aisI prakhyAti huI ki bambaIke loga ise eka dekhane yogya vastuoMmeM ginane lage aura dezI paradezI jainI ajainI saba binA rokaTokake baMgalemeM ghUmakara dekhane lge| gujarAta va dakSiNameM paradekA rivAja nahIM hai kevala Dyor3hI para eka jamAdAra rahatA thA jo Ate jAte logoMko dekha letA thA / rAtriko baMgale meM rozanI aisI hotI thI mAno dina hI maujUda hai| caityAlayameM zAmako premacaMda motIcaMda bar3I bhaktise AratI par3hate aura karate the| rUpAbAI apane putrake bhaktibhare zabda sunakara praphullita hotI thii| bambaIke jainI aba caupATIkI tarapha zAmako prAyaH sarva hI Ane lage aura caityAlayake darzana nitya prati karane lge| tathA seThajIse upadeza pAkara va vArtAlApa karake paraspara lAbha lete dete hue / caturabAIko garbha thA jisakI samhAla saMTha mANikacadajIna bahuta kI thI / usake saMtAnakA janma usI baMgale meM tArAmatIkA janma / ho jahA~ garbha rahA hai aisA bhAva karake guja0 , kArtika mAsa saM0 1950 taka caturabAInIkA jAnA caupATIke baMgale meM nahIM huA thA jubilI bAgake baMgalemeM hI mitI kArtika vadI 1 ko seThajIkI putrakI AzAko isI taraha rakhate hue eka kanyAko janma diyA / yaha kanyA mI sundaramukha thii| zarIra bar3A narma thaa| isakI rakSA pUrI 2 kI gaI / seThajIne sAdhAraNa rItise janmotsava kiyA tathA isakA nAma tArAmatI For Personal & Private Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyog| [251 rakkhA / prasUtikA samaya cale jAneke bAda kanyAko lekara zrImatI caturabAI caupATIke baMgalemeM calI gaI aura svargapurIke samAna vahAM nivAsa karane lagIM / yadyapi maganamatIkI lagna ho gaI thI para isakA citta pitAjIke pAsa hI bahuta prasanna rahatA thA / isa nae baMgalemeM vaha muratase Akara mahIne do do mahIne Thahara jAtI thI aura samudra va caupATIkI bahArase saMsArika Ananda manAtI thii| seTha pAnAcaMdanIkI avasthA saM0 1950 ke prAraMbha meM 45 vapakI thii| yadyapi inakI AMtarika icchA seTha pAnAcaMdajIkI vivAha karanekI nahIM thI para koI saMtAnakA tRtIya lgn| lAbha na honese kuTumbI jana inako vivAhakA bahuta z2ora de rahe the / inhoMne bhI svIkAra kara liyA / inakA zarIra abhI bhI bhale prakAra dRr3ha va udyoga pUNa thaa| paratApagar3ha rAjya jilA mAlavAmeM imar3a jAtike eka sAdhAraNa sthitike dhArI seTha zaMkaralAla naMdalAlanI the jinakI patnIkA nAma cimanAbAI thA inake eka kanyA rukmIbAI thI jo sIdhe mijAjakI va gharake kAmakAja meM catura va dRr3ha zarIra thI, svAsthya bhI acchA thA / svarUpa bhI ThIka thaa| isIke sAtha seTha pAnAcaMdajIkA vivAha paratApagar3hameM ho gyaa| vivAhameM koI vizeSa dhUmadhAma nahIM kI gii| isakI avasthA anumAna 16 varSake thii| seTha pAnAcaMda turta kanyA vidA karAke bambaI lAe aura caupATI baMgalemeM saMsArika sukhameM bhramarake samAna lipta ho ge| inako yaha AzA thI ki putrakA lAbha ho kyoMki putra vinA eka gRhasthI puruSakI zobhA nahIM hai| For Personal & Private Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 ] adhyAya AThavA / idhara premacaMda motIcaMda skUlameM maiTrikulezana taka zikSA pAcuke the| inakI dvitIya bhASA saMskRta thI / avasthA seTha premacaMdajIko 16 varSakI ho gaI thii| rUpAbAInIne aca vyApArakI shikssaa| jyAdA skUlameM par3hAnA Toka na samajhA aura vyApArameM jhukAnA hI ucita jAnakara premacaMdakI Age par3hanekI icchA hone para bhI skUlase uTAkara dUkAnapara bhejanA va motI purAnA sikhAnA zurU kiyaa| premacaMdakA mana bahuta sIdhA thA tathA apanI pUcya mAtAkA parama bhakta thA / mAtAkI AnAkA ullaMghana pApa samajhatA thaa| saharSa mAtAkI icchAnusAra vyApAra sIkhane lgaa| seTha mANikacaMdakA isapara bar3A heta thA kyoMki premacaMdakA mana dhArmika va paropakArake kAryAmeM acchA lagatA thA / sabhAmeM jAne Ane va vyAkhyAna sunanekA acchA zauka thaa| kabhI 2 sthAnIya sabhAmeM kucha kahanekA bhI abhyAsa karane lgaa| jaina bodhaka marAThI patra va marATImeM chapI jaina pustakoMko acchI taraha bAMcatA thaa| laukika patroMko bhI devatA thaa| jaina jAtikI unnati ho isa bAtapara pUrA lakSya thaa| seTha mANikacaMda pAnAcaMdakA bhAnanA seTha cunnIlAla jhaveracaMda barAbara inhIMke sAtha rahate va dUkAnapara kAmameM seTha cunnIlAla jhavera- madada diyA karate the| caupATI baMgale meM caMda vyApArameM yaha bhI apanI patnI jar3AvabAIke sAtha shaamil| eka kamaremeM sukhase rahane lge| inako vyApArameM bahuta dhyAna dete hue va apane kAmameM pUrNa sahakArI jAnakara seThoMne inakA kucha bhAga apane pharmameM niyata kara For Personal & Private Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / liyA aura apane barAbara inakI pratiSThA bAjArameM ho aisA avasara inako de diyaa| cunnIlAlajI apane tInoM mAmAkI icchAnusAra vyApArameM khUba pArazrama karane lge| san 1892 ke aprela mAsameM bambaIke jaina yuniyana kubameM eka jainIne "pravAsase phAyade'' isa jainiyoM meM vilAyata viSayapara eka nibaMdha iMgrejImeM par3hA thA phira jAnekI carcA! gujarAtI bhASAmeM kaI bhASaNa hue the ki madyamAMsa padArtha tyAga karake yadi jainI samudra yAtrA kareM to koI hanakI bAta nahIM hai| san 1893meM cikAgAmeM eka bar3I bhArI pradarzanI ame rikAvAloMne saMgaThita kI thI tathA bhAratake amerikA pradarzanI meM haraeka dharmavAleko apane2 dharmake siddhAntoMko jaina vidvAna bheja- kahaneke liye bulAyA thaa| dharma sambandhI nekI crcaa| vyavasthA karaneke vibhAgake adhikArI jAna * henarI beroja the / isa samaya zvetAmbarI sAdhu AtmArAmajI mahArAjakA nAma bahuta dUra dUra taka prasiddha thaa| unake pAsa ukta amerikanakA eka patra AyA jisakI nakala yaha hai: "pUjya mahArAja / isa dharma samAjameM Apa khuda jAtase Aya sakoge ? ApakA darzana honese hamakU bahuta Ananda hogA jisa jainadharmakI aTala vajA Apa ur3Aya rahe ho usa dharmakA varNana aura upadezakA prakAza harakoI AdamIke dilapara sugamatAse par3e aisA eka bAkhyAna likhake yahAM bhaiMjanekI Apa kRpA karoge ? jo Apha For Personal & Private Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 ] adhyAya AThavA~ / itanA kAma karoge to hama bahuta khuza ho jAyageM aura samAja ke hetuoM meM kitane eka daraje phAyadA hogaa| mere dUsare riporTa kI kitanIeka nakaloM maiM Apake tarapha bheja detA hoM / tA0 3-4-93 AzA hai ke Apake taraphase jyAdA khulAsA jaldI milegA / cikAgo ApakA sevaka yUnAiTeDa sTeTsa | jaoNna henarI beroja sabhApati ( jaina bodhaka jUna 1893 ) isa patrako pAneke pahale bhI patra AyA thA usake anusAra AtmArAjIne bambaIke jainiyoMko likhA thA ki apane jainamatakI taraphase do AdamI vahA~ bhejanA bahuta z2arUrI hai / eka saMskRta aura mAgadhI bhASA jAnakAra paMDita amIcaMdajI aura dUsare vIracaMda rAghavajI bI. e / tatra tA0 25 mArca san 1893 ko bambaI jaina esosiyezana Apha inDiyAne seTha talakacaMda mANikacaMdrake sabhApatitva meM eka sabhA kI / usameM seTha mANikacaMda Adi kaI digambarI bhI gae the| esosiyezanane bhejanA nizcaya karake kharca ke RET liye eka kameTI niyata kara dI jo ahamadAbAda, bhAvanagara aura sUrata ke mahAjanoMkI salAha se saba baMdobasta karai / digambara jainiyoMkI sabhA meM vilAyata jA tA0 2 aprailako seTha hIrAcaMda nemacaMdajIke (jo sabhAke kAyamake upasabhApati the / ) sabhApatittvameM digambara "jainiyoM kI sabhA huI / upamaMtrI paMDita gopAladAsajIne peza kiyA ki digambariyoMkI nekA vicAra | tarapha se eka yA do bhAiyoMko cikAgo bhejanA cAhiye / isa samaya seTha hIrAcaMdajIne bambaI meM bhI dUkAna kara lI thI aura adhikatara yahIM rahate the tathA apraila 1893 se jaina bo For Personal & Private Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / [255 dhaka bhI nirNayasAgara presa bambaImeM chapane lagA thaa| paM0 dhannAlAla Adi sabhAsadoMne AdamI bhejanekI AvazyaktA batAI / sabhAmeM eka madaradAsajI the| unhoMne kahA ki aisI kyA jarUrata hai ? yadi nahIM bheje to kyA nahIM calegA? taba seTha hIrAcaMda sabhApatine samajhAyA ki digambara matakA astitva batAneko va jainamata nAstika nahIM hai kiMtu yahI sAMcA Astika hai AdamI bhejanA hI caahiye| dUsarI AvazyaktA yaha hai ki isa bhAratameM hiMsA aura prANIbadha bahuta hotA hai tathA yahAM jo vAisarAya Adi hAkima Ate haiM so laMDanakI pArliyAmenTake hukamake anusAra saba kAnUna calAte haiM / isameM 700 sabhAsada haiM jinameM kaI mAMsAhAra va madyapAnake tyAgI haiN| san 1832meM vahAM sirpha 7 AdanI madyake tyAgI the so san 1892 meM phakta yUnAiTeDa kiMgaDamameM 70 lAkha AdamI mabake tyAgI ho gae / mAMsAhArakI saugandha karanevAle hAlameM 3500 AdamI haiM / itanA to jainiyoMke prayatna vinA huA hai| atra jo jainIloga vahA~ upadezaka bhejeMge to kitane hI madya va mAMsake tyAgI bana jAyage / jaina dharmakA vyavahAra cAritra hiMsA meTanA va madya mAMsa chor3anA chur3AnA hai so apanA janI upadezaka pArliyAmenTake nippakSapAtI va komala hRdayI sabhAsadoMko jIva hiMsAse bhAratameM hiMsA baMda honekA kAnUna hojAyagA / yaha vAta asAdhya nahIM hai para kaSTa sAdhya hai / taba maMdaradAsajIne kahA ki rasoI pAnIkA AgaboTameM kaise banegA isapara seTha gurumukharAyajIne kahA ki zrIpAla rAjA dhavalaseThake sAtha jahAjameM baiThakara kaI mahine taka samudra meM phirA thA so vahAM rasoI pAnI saba kucha usakA For Personal & Private Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 ] adhyAya aatthvaa| hotA thA ki nahIM ? jahAjameM sparzAsparzakA kucha doSa nahIM hai| isake pIche gopAladAsajIne kahA ki zrIpAlarAjAkA pramANa bhI hai aura abhI usa vaktameM bahutapaM0 gopAladAsajI- se jainI bhAI bambaIse koDiyAla baMdara aura kA vicAra samu- mUlabidrIse bambaIko AgaboTameM baiThake dryaatraameN| Ate haiM so vahAM rasoI pAnI banAke khAte haiM / gaye sAla seTha mUlacandanI aura dUsare 200 AdamI nainabidrI mUlabindrIkI yAtrAko gaye the unake sAtha maiM bhI thA aura paMDita lakSmIcaMdajI lazkaravAle bhI the so hama saba maMgalora baMdarase AgaboTameM baiThake govA baMdarako do dinameM Ae the| AgaboTameM apanA alaga culA banAke rasoI huI thI, so seTha mUlacaMdajI aura maiM aura dUsare bhI kitaneka jainI bhAIyoMne usa AgaboTameM baiThake rasoI jImanA, pAnI pInA satra kiyA thA to amerikA aura iMglaiMDa jAte vakta AgaboTameM apanA alaga cUlhA banAke aura alaga pAnI rakhake zuddhatA pUrvaka rasoI karake jIma legA to dharmakI athavA jAtikI bhI kucha harakata dIkhatI nahIM hai so saba bhAiyoMke dila meM pasanda hove to nIce likhI huI cAra bAtoMkI anukUlatA milanese AdamI bhenadenA aisA isa sabhAkI abhiprAya bar3e 2 zaharako bhenadenA / cAra bAtoMkI taphasIla 1-aMgrenI aura saMskRta par3hA huA eka jainI mile to bahuta uttama, nahIM mile to eka saMskRtakA vidvAna aura eka iMgrajIkA For Personal & Private Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMdApAr3I dharmazAlA sUrata. (dekho pRSTha 236) J. V. P. Surato For Personal & Private Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / [257 vidvAna aise do aura tIsarA eka naukara aise tIna AdamIkA saMyoga milAnA / 2-unake kharcake vAste bandobasta honaa| 3-bhojanakI zuddhatA honI / 4-jAtikI AjJA honI / sabane usa abhivAyameM hAM pragaTa kI tatra gopAladAsajIne jAneke yogya vidvAnoMke nAma kahe-paMDita pannAlAla jharagadalAla, bhUrAmalajI jaipura bo. e., bhAI meharacaMnI sunapata / bAda sabhA visarjana huii| (jai0 bo* apraila 1893) ye ciTThiyA bhenI gaI jinapara brahmasarI zAstrIne jo abhiprAya bhenA usakA sArAMza yaha hai:cikAgo jAne meM yadi makAratraya, jIvadayA, tathA paMca namaskAra rUpa mUla gRhasthadharmakA lopa nahIM hovai to brahmasUri zAstrIkA kucha hAni nahIM hai| isa bAbata meM pramAdavazase samudrayAtrA meM vicAra / atIcAra lagai tobhI usako prAyazcitta kahA hai| prAyazcitta graMtha akalaMka mvAmIkRta, iMdranaMdi AcAryakRta, zrI naMdiguru prAyazcitta aura bhI doya tIna graMtha haiM unameM makAratraya mUlagugako prAyazcitta kahA hai| videzagamanako aura samudrayAna karaneke vAste kahIM bhI prAyazcita nahIM kahA hai| mahApurANameM aisA likhA hai ki jisa 2 upAyase mArga prabhAvanA hoya vaha upAya mata prakAzake vAste avazya krnaa| samaMtabhadra svAmIne mata prabhAvanAke vAste aneka dezoM meM saMcAra kiyA thaa| so cikAgo amerikA khaMDameM jAkarake apane jainadharmakA prasaMga karake sthApana karanA bahuta uttara hai| isameM zAstrako tathA 17 For Personal & Private Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 ] adhyAya AThavA~ / AcArako virodha nahIM hai aimA hamako dikhatA hai| darzanase bhraSTa huA so bhraSTa hotA hai / cAritrase bhraSTa huA so punaH sthitikaraNa ho sakatA hai isake vAste samayabhUSaNake zlokaH manaH zuddhaM bhavedyasya sa zuddha itipaThyate / vinA tena kRtasnAnopyayaM naiva vizuddhayati // 1 // kAryAkAryavicArajJaH sarvabhASAvizAradaH / sarvasAmArthavitsAdhurdharmasya pratipAdakaH // 2 // saguNo nirguNovApi zrAvako manyate sadA / nAvajJA kriyate tasya tanmUlA dharmavartinA // 3 // yena yena hi kRtyena dharmavRddhiH prajAyate / tattatkurvan yatiAnyo bhavedatra na saMzayaH // 4 // smygdrshnshuddhaan| tapasAlpena jAyate / karmakSayastato nUnaM tadeva pratipAlayet / / 5 / / samyaktamUlaM sarvaM syAjjJAnaM cAritrameva vA / vinA tenApare naiva kuryAtAM mokSasAdhanaM // 6 // digambara jaina samAja isa taraha sampratike vAdavivAda hI meM par3a gaI aura cikAgo bhejanekA kucha vIracaMda rAghavajIkA bhI prabandha nahIM kiyaa| udhara zvetAmbaracikAgo gmn| samAjane saba prabandha karake zrIyuta vIracaMda rAghavajI bI. e ko tA: 4 agasta 1893ke diA jahAz2ameM biThAke cikAgo bheja diyaa| AtmArAmajI mahArAjane eka nibaMdha hindImeM tayAra karake vIracaMdanIko de diyA ki isakA tarjumA karake sabhAmeM sunA deveM / seTha mANikacaMdajIko bar3A bhArI utsAha thA ki koI diga For Personal & Private Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / [259 mbarI jaina vidvAna cikAgo nAve aura satya jainadharmakA siddhAnta pratipAdana kare / para udyoga karanepara bhI na koI jAnevAlA vIra hI tayyAra huA aura na samAjane rupaye kA prabandha kiyA, isase seThajIko bahuta hatAza honA pdd'aa| iMgrejI vidyAkI jainiyoM meM unnati ho aura sAthameM ve jaina dharmako bhI jAne isa prakArakI uttejanA dene meM caugale belagAMvako seTha mANikacaMda aura seTa hIrAcaMda nemacaMdakA chAtravRtti / purA dhyAna rahatA thaa| seTa hIgacaMdake bambaI rahanese mANikacaMdako dhArmika va paropakArake kAryoM meM acchI2 sammati milane lagI aura asamartha jaina paradezI chAtroMko mAsika chAtra vRttiyA denA prAraMbha kii| pAThakagaNa jAnate hI hoMge ki dakSiNa mahArASTra jaina sabhAke mukhya saMcAlaka va dakSiNake jainiyoM meM jAgRti phailAne vAle zrIyuta aNNAppA phaDyAppA caugale bI. e. ela ela.bI. vakIla belagAMva haiN| yaha pRnA dakSiNa kAleja meM pahalA varSa bI. e. pAsa kara cuke the / inako sArase 15) mAsika chAtravRtti milatI thI, para inake adhika bImAra honeke kAraNa vaha milanA baMda ho gaI thI, sthiti garIba thI, vinA mar3ha Age par3hanA baMda hotA thA / seTha mANikacaMdanIke pAma inakA patra Ane se eka varSake liye Apane aura hIrAcaMdanIne 6) cha: chaH ru. mAsika chAtravRtti denI cAlU kara dI aura dharmagraMtha dekhane kI preraNA kii| isa sahAyatAkA phala yaha huA ki kucha dinoM bAda isane saMskRtameM eka jinastuti banAke seToMke pAsa bhejI jisakA nAma tApApahAra stotra hai so yahAM diyA jAtA hai-- For Personal & Private Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 ] adhyAya AThavA~ / zrItApApahArastotram / svAtmasthitaM taM paramAtmasaMjJaM sarva gataM kAlakalAmatItam / vizvezvara vizvavikAzahetuM baMde vibhuM vaMdyamagamyatatvam // 1 // tApApahAre kuzalo janAnAM mahApahAre'pi madAzritAnAm / trilokaniHzreyasadattadRSTistApAtmanaH pAtu nino vareNyaH // 2 // iMdrAdidevA bhuvanaikanAthaM stotuM pravRttA api yaM na zaktAH / tatyAnurUpaM stavanaM vidhAtuM zaktaH kathaM syAmahamalAbuddhiH // 3 // ratnAkarasyAn pRthAnarAzIcyori sthitAntAra kasaMcayAnvA / gaNAn guNAnAM bhavatazca deva vyajIgaNan ke manunAstrilokyAm / / 4 / tayA'pi vizveza yathAkSamaM tvAM stavImi bhakta yA bhaktApazAntyai / alpazruto':mIti na bItarAga tanmayyupekSA bhavA vidheyA / / 5 // AstAmameyo jina saMstavaste nAmApi te tApamapAkaroti / dUra yasatyeva zazI tathApi prINAti khinnaM sasugho'sya razmiH // 6 // durvAdhitarNa bhayakAmanAthAmahatvazaH santi nisargadRSTAH / tAndhArayestasamA zaMko mo'pyapAzastvayi baddhabhaktiH / / 7 / / kuThAbhibhUtachayutajIvane cho yaSTiM vinA saMcarituM tvazaktaH / tvavAdapadmadrayadattamauliH sadyo bhavekAMcanatulyakAntiH // 8 // bho bho bhavAbdhau manujAH patanto zrayadhvametAM jinabhaktinaukAm / sukhaM tayAtye yatha yUyamenaM bhImaM vipannakrakulAkulomim // 9 // kiM bhUSaNaiH kuMDalakaMkagAthai manojJavaSaizca vinAzazIlaiH / yaH sthairyayuktAM jitabhaktimAlAM vatte sa dhIro gatabaMdhanaH syAt // 10 // tvadbhaktimAlAvRtadehabaMdha bAhyaH kathaM mAmarirucchinatti / maccittavAse tvayi saMhRtArAvaMtarbivAmapyavasAnameva // 11 // For Personal & Private Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / 231 gaMgeti gaMgeti janA vadanti kA vA'sti gaMgA tava bhaktitoyA | tasyAM kathaM bhaktiturApagAyAM manasya meM klezatirna gacchet // 12 // tApApahArAya mahAna taMtrANi maMtrANi ca yojayanti / jAnanti ye naiva tava prabhAva taMtrAdimaMtrAdigurutvameva // 13 // vyAnAtAnAM sunipuMgavAnAM prakAzayatvaM girigagaNi / trailokyadIpo'si na vAyuvazyo vikIrNanIraMgamasjiAlaH // 14 // saMyasya vRttiM sakaledriyANAmanviSya ca tvAM ye manIMdrAH / vAmeva vA galitAvasaMvA jayanti janmorasoH // 15 // citraM prabho yatsurasuMdarINAM lIlAkaTAkSa manaste / nAhilaM tvathavA sumero: zrRMgaM nalaM jAtu bAnna vAyoH ||16|| kimatra citraM yadi nAma kAma: prahartukAmaH sapadi prakhaH / na te dIpavinAzanArtha samutpatan kiM sahasA pataMgaH // 17 // jineMdracaMdreNa vinAtighoraM jagattamo naiva vinAzamati / uccAramAtreNa yadIyanAmno ghorANi duHkhAni janA jayanti // 18 // kRtsnairavedyo jina vidhavettA sarvairadRzyo'pyasi vidyathA / gururguruNAmagururguro sannanIzvarastvaM jagadIzvaro'si // 19 // akrayamapyarthitamarthayuktaira ciMtyamarhannanucitaye tvAm / AvedamAnaM suvRMdavaMdya vaMde jineMdra jitarAgamoham // 20 // vizvezvaraM manmathadhUmaketuM yogIzvaraM nityamasaMkhyamekam / guruM vaM sthUlamathApi sUkSmaM tvAM sarvarUpaM pravadanti saMtaH // 21 // azokabhAmaMDalapuSpavRSTizvetAtapatratrayacAmaraughAH / divyadhvanizvAsana duMdubhI ca pradarzayantyeva tavezvaratvam // 22 // samIhitArthapratipattihetuM tvAM jJAnarAzi vimalaM vareNyam / For Personal & Private Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 ] adhyAya AThavA~ / zakrAdhidevaM sadayaM zaraNyaM zakrAdidevAH zaraNaM vrajanti // 23 / / yathocitaM bhaktivirAjamAnairyakSarasaMkhyairanugamyamAnaH / tvatyApazAkhAnakhadivyadIptyA vibhrAjamAnaM kurute kirITam // 24 // yamo'pi mattaM mahiSa prarUDhaH patnIsameto dhRtadharmadaMDaH / baddhAMjalistiSThati deva namraH karaH prakRtyA'pi hi pUjayaMstvAm // 25 // prAptAzca zeSAH pratihArabhUmi nAthA dizAmAdarapAlitAjJAH / kalpadrupuSpANi tavAMdhriyugma kiranti bhaktipraNatottamAMgAH / / 26 / / gaMbhIramaMdradhvanipUritAzA: prazastavAco dhRtadidhyavINAH / gaMdharvapUMgAstava kIrtimacchAM gAyantyaho bhaktivizuddhadehAH // 27 // dhyAyanti ye pUjyamanantavIrya nAthaM trisaMdhyaM karuNApayodhim / asaMzayaM te kSatakarmabaMdhAH kalyANabhAjo manunA bhavanti // 28 // tasmAtpramAdAnavadhUya jantoH saMrakSaNArthaM bhavaduHkhasaMghAt / lokasya niSkAraNabaMdhumetaM zrIzAntinAthaM bhaja zAntihetum // 29 / / stotraimatraiH kaThinatapasA cAtha bhaktyApraNatyA yaH smRtyA vA vizadahRdayaH sevate devadevam / puNyAtmAnaM kathabhiva nataM saMzrayaMte nRvaryam / lakSmIvidyA'bhimataphaladAtApazAntizca muktiH // 30 / / yA cauguletyupADhena aNNappA nAmadhAriNA / / jinabhaktyAvanamreNa veNugrAmanivAsinA / / stutistApApahArAkhyA jinasya racitA tu saa| tanotu viduSo harSa pikasyaivAmramaMjarI / / yugmam / / iti sarva zubham / " karakRtamaparAdhaM saMtumarhatu saMtaH // " For Personal & Private Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura biyog| [263 iti mahArASTradeze puNyapattanavartini dakSiNavidyAlaya AMgalavidyAdi saMskRtakAvyAlaMkAravyAkaraNAdyadhIyAnena veNugrAmanivAsinA cauguletyupanAmnA aNNAppAbhidhAnena viracitaM zrItApApahArastotram / seTha mANikacaMdanIkI iMgrejI par3hanevAloMko chAtravRtti diye jA nekI khabara dUra dUra phaila gaI thii| lakhanaU bAbU ajitaprasAdajI nivAsI bAbU ajitaprasAda ema. e. kA vilAyata jAneke ela. ela bI. vakIla, sampAdaka, iMgrejI liye nivedana / jaina 'gajaTa se hamAre pAThaka acchI taraha pari cita haiM / Apane seThajIko patra diyA ki maiM sivila sarvisa pAsa karaneke liye vilAyata jAnA cAhatA huuN| maiMne isI varSa (san 1893) vI0 e0 pAsa kiyA hai, umra 19 kI hai / hararoz2a svAdhyAya karatA hUM / darzana bhI karane jAtA rahatA huuN| mujhe vilAyata jAneko rupayA karja cAhiye / usa samaya inake pitA kamasariyaTameM klarka the| itanI zakti nahIM thI jo dravyakA prabandha kara sakeM / di0 jaina samAjameM vilAyata bhejanemeM bhinna 2 sammati honeke kAraNa seThajIne svayaM madada nahIM dI kintu jaina bodhaka agasta 1893meM inakA patra pragaTa karAkara anyoMko preraNA karavA dI ki sahAyatA kareM, para isakA koI bhI prabandha nahIM huaa| vAstavameM bahutase chAtra dhanakI madada ke vinA apanI icchAnusAra vidyA sampAdana karanese vandhita raha jAte haiN| For Personal & Private Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 ] adhyAya AThavA~ / bhAratavarSIya di0 jaina mahAsabhA nAmakI sabhA paMDita cunnIlAla murAdAbAda va anya paropakAseTha mANikacaMdajIkA riyoMke udyogase san 1891 meM va saMvat mahAsabhA mathurAmeM 1957meM mathurA jaMbUsvAmIjIke mele para prathama gmn| saMgaThita huI thI isake sabhApati zrIman seTa lachamanadAsajI sI0 ema0 AI, mathurA va upasabhApati rAyabahAdura seTha mUlacaMdanI sonI, ajamera va lAlA ugrasenajI saharAnapuravAle Adi the| saMvata 1950 ke vArSika adhivezanake liye mumbaI sthAnIya sabhAne 31 pratinidhi cune thaM para meleke samaya jo sadA kArtika vadI 2se 8 taka hotA hai nimnalikhita cAra mahAzaya padhAre / (1) seTha mANikacaMdanI (2) seTha gurumukharAyajI (3) seTa hIrAcaMda nemacaMdanI (4) aura paMDita gopAladAsajI varaiyA / isa varSa melemeM 10, 15 hajAra AdamiyoMkI bhIr3a thii| mathurAke caurAsI sthAnapara zaharase 2 mIla eka bar3A bhArI jina maMdira hai| vahAM aMtima kevalI zrI jaMbUsvAmIjI mahArAjake mokSa jAneke caraNa cinha sthApita haiM tathA zrIajitanAthajIkI bahuta vizAla vItarAgatA pradarzaka mUrti hai| isa varSa AgarA, alIgar3ha, hAtharasa Adi 13 nagaroMse zrIjIkI vediyAM jaleba sahita AI thiiN| kArtika vadI 7ke dina seTha lakSmaNadAsajIke Derepara niyamAvalIkA vicAra huaa| rAtriko maMdirajImeM zAstra chapane na chapanekI carcA cala par3I thii| seTha hIrAcaMda nemacaMdane pustaka chapanekI puSTi va For Personal & Private Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / [ 265 paMDita pyArelAla, chedAlAlajIne virodha meM vyAkhyAna diye the tathA logoMko prerita kiyA thA ki koI mudrita pustaka na kharIde / aSTamI ke dina rAyabahAdura seTha mUlacaMdajIke DeremeM sarva pratinidhi jamA hue| mUlacaMdajIne kahA ki rAyabahAdura seTha mUla- ekatA ke abhAva se sabhA honA kaThina hai / candajIkA upadeza | vidyAvRddhike liye grAma 2 meM pAThazAlA kholo, kAleja ke liye rupayA AnA kaThina hai| isase mahAsabhA va kAlejakI bAteM satra chodd'o| madyamAMsa chur3AnekA upadeza do / aise bar3e mele meM hajAroM AdamI Ate haiM, paMDita logoM kI carcA ve suna nahIM sakte / aise melemeM saba loga samajheM aisA sAdhAraNa 'dharmakA upadeza khar3e hokara denA caahiye| rAtriko zAstrasabhA ke pIche seTha mUlacaMdajIne khar3e hokara dharmake viSaya meM vyAkhyAna diyA tathA seTha lachamaNadAsa ke Derepara niyamAvalI para vicAra huA / usa samaya lAlA rUpacaMdajI (sahAranapura ) ne bhI kahA ki yahAM to kucha sunaneko milatA nahIM so koI khar3e hokara upadeza dene meM aisA upAya soco ki jisase meleke saba lAlA rUpacaMdajIkI rAya / loga zAstrajIko suna skeN| sabako sunAneke vAste khar3A rahake bAMce taubhI kucha harja nahIM haiM paraMtu satrako upadezakA lAbha milanA cAhiye / aMta meM niyamAvalI "pasaMda ho gii| dUsare dina rAtako sabhA huI / niyamAvalI svIkRta huI, kAryAdhyakSa niyata huye / sabhA ke maMtrI paMDita pyArelAlajI alIgar3ha, mUlacaMda vakIla mathurA, va bhairoprasAdajI ilAhAbAda niyata hue / 1 For Personal & Private Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 ] adhyAya AThavA~ / apane Derepara Akara seTha hIrAcaMda aura seTha mANikacaMdajI bAteM karane lage ki abhI jainiyoM meM sabhAkA seTha hIrAcaMda aura seTha zauka bahuta kama hai tathA ajJAnatA bahuta hai| mANikacaMdajIkI isakA kAraNa yahI hai ki hamAre bhAI zAstra vaartaalaap| svAdhyAya nahIM krte| isake na honemeM eka aMtarAya sulabhatAse graMthoMko nahIM prApta karanA hai| yadi graMtha mudrita ho jAve to haraeka bhAI icchAnusAra lekara par3ha saktA hai| dekho apane maMdiroM meM prAyaH pothiyoMmeM bhaktAmarajI, sUtranI, va pUjA pATha azuddha likhe milate haiN| loga azuddha hI pAThakara jAte haiN| artha para to kucha dhyAna dete nahIM, para chApanemeM yaha phAyadA hai ki eka prati zuddha karalI gaI to usase haz2AroM prati zuddha tayyAra ho saktI haiM, dekho maiM Apako (pustaka hAthameM dekara) yaha bhaktAmarastotra dikhAtA hUM isameM gujarAtI bhASAmeM artha va padya dekara Amoda nivAsI seTha harajIvana rAyacaMda zAhane chapavAyA hai| isase hamAre gujarAtI bhAI stotra kA zuddha pATha bhI kara sakeMge va arthakA bhI bodha hogA kitanA bar3A lAbha hai| gujarAtI artha sahita yaha pahalI hI pustaka hai jo gujarAtake digambara jainIne chapavAI hai| seTha mANikacaMdane usa pustakako idhara udhara pddh'aa| bar3e hI prasanna hue aura usakA patA ThikAnA apanI noTabukameM likha liyaa| Age calake seTha hIrAcaMdanIne kahA ki aba graMthoMkA mudraNa baMda nahIM ho sktaa| Apa jAnate hI haiM ki maiMne kriyAkoza ratnakaraMDa zrAvakAcAra, saMskRta pUjApATha, bhajanasadbodha mAlikA Adi kaI graMtha prasiddha kara diye haiM For Personal & Private Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga Ara viyog| [267 va apane patradvArA bhI graMthoMkA bhAva pragaTa kara rahA huuN| sonapatavAle paMDita mathurAdAsajIke bhAI meharacaMdanIne sajjanacitavallabha TIkA sahita va nAnA rAmacaMdra nAga jaina brAhmaNane nirvANakAMDa, rUpacaMda kRta paMca maMgala va tyAgI mahAcaMdrakRta samAyika pATha bhASA chapavAe haiM tathA madarAsameM AparTa sAhabane zAkaTAyana vyAkaraNa chapAyA hai jo 10)meM milatA hai tathA bar3audAke mahArAjane samAdhizataka va nItivAkyAmRta, jaina graMthoMko gujarAtI va marAThI bhASAMtara karAkara chapAnekA vicAra kiyA hai| SaDdarzana samuccaya, dvayAzraya mahAkAvya, buddhisAgara Adi jaina kAyoMke prakAzake liye beMgalorake maisura ArcilaDikala AphisameM kAma karanevAle paM0 padmarAjarANAne kAvyAMbadhi prakAza mAsika pustaka nikAlanA prAraMbha kiyA hai| seTha mANikacaMdajIne kahA-paMDita pyArelAlajI kitanA hI manA kareM paraMtu mudrita graMthoMkA pracAra aba banda nahIM ho sakatA aura aisA vinA hue isa kAlameM jJAnakI vRddhi bhI nahIM ho skii| itanA vArtAlApa karake donoM nidrita ho ge| .. . bambaI lauTakara seTha mANikacaMda Anandase apane kArya vyavahArameM lIna ho gae / yaha apane baMgalemeM roja prAtaHkAla aneka samAcAra patroMko par3hA karate the / eka dina eka akhabArameM vIracaMda rAghavanIke patrakI nakala vAMcI jo unhoMne jaina esosiyezana Apha iMDiyAko bhenI thI aura jisameM cikAgo va anyatra jainadharmake vyAkhyAnoMse kyA 2 lAbha huA so likhA thaa| yaha patra jainabodhaka aMka 109 mAha sapTembara 1894 meM mudrita hai jisako upayogI jAnakara hama usakI pUrI nakala nIce pragaTa karate haiM: For Personal & Private Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~ ~ ~ ~ ~ 268 ] adhyAya AThavA~ / nakala patra vIracaMda raaghvjii| "meM agAu ce patra savIstara lakhyA pachI huM pharIthI savistara lakhI zakyo nathI tenu kAraNa ahiMnI sthiti saMpUrNa samajyA pachI jANavAmAM Avaze. A dezamAM bhASaNo ApavAnI paNa Rtu hoya che. garamInA divasomA mAgyena bhApaNo ApavAmAM Ave che. ahiM ziyALAomAM tathA pAnamvara RtumA bahu bhApago ApavAmAM Ave che. hUM ahIM sapTeMbarano zarUAtamA Ayo te balate pAnakhara Rtu zarU thaI hatI, judA judA dharmA viSe vAdavivAda calAvA mATe karavAnA AvelA melAbaDAnI beThaka paNa e vakhate zarU thaI gaI hatI. ane te sapTeMbaranI Akhare khalAsa thaI gaI hatI. hiMdustAnanA dhama saMbaMdhI e melAvaDAmA sArAM bhASaNo thavAthI lokonI ruci e dharmo upara vadhAre thavA lAgI hatI. melAvaDAmA judA judA dharmA saMbaMdhI eTalAM bayAM bhASaNo thavAnAM hatAM ke, dareka pratInidhine phakta trIsa minITa bolavA devAnI paravAnagI mI hatI. tene lIdhe brAhmaNa dharma, boddhadharma tathA jainadharma vacce zo phera che te lokone yathAsthiti mAlama paDyuM na hatuM. lokonI mAtra eTalI khAtrI thaI hatI ke, hiMdustAnanA dharmo khIstI dharma karatAM vadhAre uttama che. ATalI asara lokonAM mana Upara thayA pachI ekadama hiMdustAna pAchA cAlyA AvaIM e mane ThIka lAgyu nahIM. jainadharma e bauddhadharma tathA brAhmaNa dharma karatAM judo che ema samajAvavAnI mArI pharaja hatI. atyAra sudhI ahiMyAM keTalAka loko ema samajatA hatA ke, hiMdustAnanA loko tamAma bauddhadharmanA che. ghaNA loko vaLI ema dhAratA hatA ke, hiMdustAnamAM tamAma loko brAhmaNa dharmanA che. jainadharma e zuM tene For Personal & Private Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / [269 viSe lokone jarA paNa khabara nahIM hatI. A meLAvaDo thayo tyAre lokone mAlama paDyu ke " jaina " e nAmano paNa eka dharma che.. sara eDavIna AranolDa nAmanA eka aMgrena gRhastha " lAiTa opha eziyA" nAmanuM pustaka (jemAM gautama budhanuM janmacaritra kavItA rUpI ApalaM cha ) prasiddha karyu hatuM ane te A dezamA bahu phelAvyuM hatuM, tene lIdhe bauddhadharma dharma jagAe jagAe prasiddha thayo hato paraMtu jaina dharma saMbaMdhI loko. payogI pustaka aMgrejI bhASAmAM chapAyalaM nahIM hovAthI e dharma saMbaMdhI lokone kazI mAhItI na hatI. AvAM kAraNone lIdhe mArA manamAM evo vicAra thayo ke TuM A dezamAM jaina dharmana mATe Avyo ane e dharmane mATe mArAthI bane taMTalI unnati na thAya tyAM sudhI mArUM ahIM AvaLu nakAmuM tuM. A dezamA lokonI khIstI dharma uparathI zraddhA ochI thatI jAya che tyAre eve prasaMge mArI pharaja cha ke, jaina dharma saMbaMdhI jJAna A dezamAM mAre phelAbabuM joie. melAvaDo khalAza thayo eTale cikAgo zaharamAM judI judI jagAe bhASaNo ApabAno mAro vicAra thayo paraMtu Rtu vaNI thaMDI hatI tathA khulI jagAmAM bhASaNo ApI zakAya nahiM taM hovAthI te mATe khAsa baMdobasta karavA ahiMnA keTalAka umadA vicAranA pAdarIone maLyo ane taoe potAnA devalomAM mane bhASaNa karavAnI paravAnagI ApI. cikAgonA lokone jAhera rIte mAlUma paDayUM ke meLAvaDo puro thayA pachI huM ahIM thoDo vakhata rahevAno chu tethI ghaNA loko hu~ je makAnamA rahuM chu tyAM mane maLavA AvavA lAgyA. jaina dharma saMbaMdhI karmanu svarUpa ketuM che te tathA svarga, narka, mokSa, devaloka, A For Personal & Private Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwranam........ 270 ] adhyAya AThavA~ / tmA, puNya, pApa vagere ghaNA ghaNA viSayo upara mAre e loko sAtha vAtacIta thaI. keTalAka lokoe mane kaDaM ke jaina pratinidhi tarIke mArI pharaja che ke hiMdustAnanI judI judI philamuphI atheti par3a darzananuM svarUpa mAre samajAvaI joIe ane sAbita kara joIe ke jaina darzana saghaLA darzanomAM uttama che. e uparathI ne makAnomA hu~ rahUM chu tyAM eka varga ughADavAmAM Avyo, temAM Azare 50 puruSo tathA strIo jaina dharma ane tenAM tatva zUche te saMbaMdhI jJAna meLavavA mATe AvavA lAgyA. tA. 15 mI meM sudhI meM e pramANe karyu. huM cikAgonA je bhAgamA rahuM huM tene eMgalavuDa kahe che. tyAMthI Azare daza mAIla upara vonu eka vesTa cikAgo nAmarnu paruM che. tyAMnA lokoe paNa mane kahya ke teo ATale dUra mArAM bhASaNo sAMbhaLA AvI zake nahiM tethI mAre te jagoe jaI bhASaNo ApavAM joIe. tyAM eka nAhera makAna nahI hatuM ane makAna bhADe levA naIe to pAra vinAno kharca thaI nAya tethI mo. poTarsana nAmanA eka umadA dilanA grahasthanA gharamAM goThavaNa karavAmAM AvI hatI, tyAM paNa tA. 15 mI me sudhI meM bhASaNo ApyAM. eMgalavuDamAM yunavarsalIsTa carca nAmarnu eka strIstI devala cha, tyAM paNa meM eka bhASaNa Apyu. hAiDapArka nAmarnu eka paruM che, tyAMnA presabITeriyana carca nAmanA devalamAM paNa meM eka bhASaNa Apyu. ola solsa carca nAmanA devalamA cha vakhata meM bhASaNo ApyAM hatAM. hAilapArka nAmanA bInA eka parAmAM meM bhASaNo ApyAM.kuka kAunaTI nArmala skUla nAmanI atre eka prakhyAta zALA che tenA prophesaro tathA vidyArthIo samakSa meM eka bhASaNa Apyu hatuM. ilIneisa presa For Personal & Private Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / [271 vimenasa kalaba hajUra paNa meM eka bhASaNa Apyu hatuM. korIsana carcamAM eka saba jaDana zeramenanA gharamAM traNa ane ivIMga klabamA eka bhASaNa Apyu hatuM. 'dhI pharsTa sosAyaTI opha spIricyuAlIsTa' nAmanI eka maMDalInI sabhAmAM cAra vakhata meM bhASaNo ApyAM hatA. e sivAya bIjI ghaNI jagAe meM jAhera bhASaNo ApyAM che, e jAhera bhASaNa sivAya mArI sthApita vidyAzALAmAM meM vAraMvAra bhASaNo ApyAM te to judA ane saiMkaDo loko hu~ je makAnamA raheM chu tyAM maLavA AvI dharma saMbaMdhI carcA kare te paNa jur3I. AvI rIte atyAra sudhI mAro tamAma vakhata bhASaNo ApabAmAM tathA loko sAdhe dharmanI carcA karavAmAM gayo che. eka paNa divasanI rAtanA 12 vAgA agAU suvA pAmyo nathI. ziyALo khatama thayo che tethI bhASaNo ApavAnI Rtu paNa khatama thaI che. vasaMta Rtu cAle che ane garamI paDavA lAgI che tethI loko thaMDI jagAomAM javA lAgyA che eTale havaM huM phurasada laI zakyo chu. atyAra sudhI meM cikAgo tathA tenI AsapAsanAM parAMomAM bhASaNa ApyAM cha. cikAgo tathA zaheramAM paMdara lAkha mANasanI vastI che. tethI tyAM ATalAM bhASaNo ApavAnI jarUra hatI, paraMtu yunAITeDa sTeTsa moTo deza che ane bInAM zaharomAM paNa bhASaNo ApavAthI jaina dharmanI kIrti jagAe jagAe phelAze, evA hetuthI hUM bInA zaheromAM bhASaNo ApavAno irAdo rAkhaM chu. saphTembara mApta pachI bhASaNo ApavAnI Rtu zuru thaze teTalA vakhatamA judA judA viSayo upara bhASaNo ApavAnuM huM nakkI karI rAkhIza. oNgasTa mAsanI tA. 5-12 tathA 19 nA roje nyuyArka pAse A For Personal & Private Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 ] adhyAya AThavA / velA lIlIDela nAmanA zaheramA hajAro loko samakSa jaina dharma upara bhASaNo ApavA mATe tyAMnA lo koe mane bolAvyo che. te vakhate hUM tyAM jaIza. hiMdustAnanA loko viSe khrIstI dharmanA mizanarIo A dezamAM eTalA bacA khoTA vicAro darzA che ke te vicAra dUra karavAnI hiMdustAnamAM janmeThA dareka grahasthanI karana che. dAkhalA tarIke A melAvaDAmAM hAjara rahe lA laMDAnA eka mIzaro DAkTara peTekosTe hiMdustAnanA tamAma lo konI vartaNuka uara moTo humalo ko hato. jaina dharma saMbaMdhI te kazu bolyo nahato. paNa sAmAnya rIte hiMdustAnanA loko virUddha taMge bhASaNa Apyu hatuM. bIje divase jaina dharma saMbaMdhI bhASaNa ApavAnI mArI vArI hatI, tethI jaina dharmasaMbaMdhI bhASaNa AyavA pahelAM meM TuMkAmAM e mIzanarIne sArI rIte jabAva Apyo hato. A melAbaDAnI mukhya asara e thaI che ke, ahiMnA loko khrIstI dharma upara zraddhA ochI rAkha vA lAgyA che ahiMnA khostI devalamA janArA loko keTalA cha teno tapAsa karatAM mAlama paDe che ke cikAgonI vastImAMyI dara base mANase phakta ekana mANaH ravivAre devalanAM jAya che. bAkInA mANaso bIlakula devalAM jatA nathI. parantu meM khostI devalamAM bhASaNo AppAM hatAM tyAre je loko koIpaga divase tyAM AvyA na hatA te mArA bhASaNo sAMbhaLavA AvyA hatA. jaina dharmanI khUbIthI mIsIsa cArlsa hAravaDe nAmanI eka bAnu eTalI badhI khuzI thaI che ke teNIe mAMsAhArano tyAga karyo che. teNIe tathA teNInA patie cothu vrata Adaryu che, ane hu~ hiMdustAna pahoMcIza tyAra pachI hUM pasanda karUM tevA eka jaina chokarAne purepurI keLavaNI ApavAne For Personal & Private Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rekh MOO zrImatI maganabAI aura unake pati zrIyuta khemacaMda jI. (dekho pRSTha 244 ) 100sec J. V. P. Surat. For Personal & Private Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura biyoga / " [ 273 jeTalo kharca thAya teTalo ApatrAne teoe kabula karyuM che. amerikAnA keTalAka vartamAna patroe jainadharma viSe potAnA uttama mato jAhera karyA che. tyAnAM ' dhI AI nAmanA eka patramAM gaI tA0 23 mI mArcanA aMkamAM evaM lakhANa karavAmAM AvyuM che ke bhASaNano viSaya jainadharma anaM te dharma viSe mI0 gAMdhI ahIMnA meLAvaDAMmAM potAnA loko taraphathI bhASaNa karavAne AvyA hatA. judA judA dezomAMthI AvelA aneka vidvAna pratinidhIoe meLAvaDAmA ane te khalAsa yA bAda pUrva dezanA dharmo viSe je bhASaNo karyo hatAM, te tamAma dharmo karatAM buddhivAna amerikana lokonuM valaNa jainadharma tarapha vadhAre sArIrite yuM che " yaha patra gujarAtI meM hai to bhI hamAre pAThaka samajha gae hoMgeM / isase yaha jhalakatA hai ki vIracaMdane apane lagAtAra vyAkhyAnoMkA aisA asara jamAyA ki inake pAsa 50 ke karIba strI puruSa jaina tatvajJAna sIkhane ke liye Ane lage tathA pAdariyoMne girajAghara meM bhASaNa denekI ijAjata dedI / eka strI aura usake patine cauthA vana liyA tathA 4 jaina bAlaka pUrNa dharma vidyA par3he isake kula kharcako uThAnA maMjUra kiyaa| dUsare kisI dina seThajIne eka cikAgokI memakI ciTThIkA tarjumA eka patra meM par3hA jisameM iMgrejI bhI chapA thA / vaha patra yaha hai "To the Editor of the Pioneer. The Jain Community was very' ably represented by Mr. Veerchand Raghaojee Gandhee B. A. of Bombay, who made an exceedingly 18 " For Personal & Private Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 ] adhyAya aatthvaaN| favourable impression and continues to do so in the lecture courses which he is still delivering in verious parts of the country. " Chicago 30,2 Merwin Marie Snell. January. bhAvArtha / sampAdaka: " pAyoniyara " vIracaMda gAMdhI bI. e. bambaIna jaina jAtikI taraphase bahuta yogyatA dikhAI, bahuta bar3A asara paidA kiyA aura aba jo dezake bhinna 2 bhAgoMmeM vyAkhyAna de rahe haiM usase amara bar3hatA jAtA hai... cikAgo, 3. jnvrii| daH maravina mairI snela ( jaina bodhaka jUna 1894 ) eka dina seTha mANikacaMdako mahAsabhAke adhivezanakI yAda par3a gaI / zAstroMke chapane na chapanakI seTha harajIyana gayaca- carcA dilameM A gaI / seTajIke dilameM ndase pricy| seTha hIrAcaMdanIkA bahuta bar3A mAna thaa| prema bhI khUba thaa| haraeka bAtameM inakI sAha lete the / dhArmika mitra hI mAnate the isase meTa hIrAcaMdake samAna seTha mANikacaMdajI bhI graMtha mudraNake pakSapAtI the / inako pUrNa vidhAsa thA ki vinA mudrita graMthoMke svAdhyAyakA pracAra nahIM ho sktaa| itane hImeM inhoMne usa bhaktAmarajIko yAda kiyA jo gujarAtI artha sahita chapA huA mathurAmeM dekhA thA / For Personal & Private Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / [ 275 patA inakI noTabuka meM likhA hI thaa| Apane zrI bhaktAmarajIkI bahutasI pratiyAM maMgAkara apane gharameM va dUsare pATha karanevAlako bATaneke liye seThajIne prathama hI eka patra seTha harajIvana rAyacaMdako Amoda likhA jinhoMne anuvAda karake prakAzita kiyA thA / yaha narasiMhapurA jAtike eka suzikSita gRhastha haiM, jaina zAstroMke mananakA abhyAsa hai, tattva ko samajhate haiM, paropakArI haiM, gujarAta meM mAnanIya haiN| seThajIkA patra pati hI seTha harajIvana rAyacaMda ko bahuta harSa huaa| kyoMki yaha to inake karNa gocara ho hI cukA thA ki bambaI meM seTa mANikacaMda jauharI eka bar3A hI dharmAtmA, paropakArI va milanasAra seTha hai / inake pratApase bahutase gujarAtI baMdhuoMne bambaI meM bandA prApta kiyA hai / seTha harajIvana rAyacaMdane pustakeM bhejIM va uttarameM eka lambA caur3A patra likhakara gujarAta dezake ajJAnakI dazA batalAI / yaha patra bAMcakara seThajIko bahuta hI santoSa huA / seThajI jaise patthara pahacAnameM jauharI the vaise manuSyakI bhI pahacAna karanevAle sacce jauharI the| aise vidyApremI, paropakArI puruSoMke lAbhako mahAna lAbha samajhate the / isa patrakA uttara seThajIne diyA aura upadeza kiyA ki ve kurItiyAM banda karane meM, va svAdhyAyake pracAra meM parizrama kreN| tathA bAlakoMke liye pAThazAlA kholeM / yahIMse inakA sambandha prAraMbha huaa| aba to varSameM docAra daphe paraspara patra vyavahAra hone lagA / dharma sambandhI pustakoMkA gujarAtI meM bhASAntara karane ko kaI daphe seTajIne likhA / For Personal & Private Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 adhyAya AThavA~ / .. seTha mANikacaMdajIko pAlItAnA sejayake uddhArakA bahuta bar3A dhyAna thA aura aisA hI munIma dharmacaMeka vidhavAkA danIko thA jo sacce dilase tIrthakI unna2000) kA timeM dattacitta the / dakSiNa haidarAbAda daan| nivAsI seTha pUraNamala haNamaMtarAma pAMDyAkI. vidhavA bAI rAmabAI pAlItAnA padhArI thii| Apa dharmacaMdajIke upadezase 2000) ke dAnakA upayoga nIce pramANe kAryoM meM karaneko kaha gaI: 200) pAlItAnAkI naI dharmazAlAmeM koTarI naga 1 banAnA / 1100) pahAr3apara zAMtinAthajIke maMdirake moTe maMDapameM saMgamarmara patthara lgaanaa| 500) grAmake nayaM maMdirajImeM jo gabhArA hai usameM cAMdIke. dvAra jar3e jAveM / 200) saM0 1951 kI pratiSThAke samaya nae maMdirameM eka pratimA padharAI jAve / isa khabarako seTha mANikacaMdane saM0 1950 jeTha vadI 14. somavArake dina likhakara jaina bodhakameM chapAne bhejI dI jo isa patrake aMka 107 julAI 1894 meM mudrita hai| isa patrake nIce seThajIkA yaha rimArka thA " ekaThAM kAma karavAne be hajAra rupIyA bAI ApI gayAM - che tene saMgha taraphathI ane hamArI taraphathI dhanyavAda Apiye chiye / ameM sarave baMdhujanone vinaMtI kariye chIye ke ehavA udAra dilanA bhAIyone paIsA sArI ThekANe vAparavAne hAlamAM sauthI uttama For Personal & Private Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / [ 277 ThekANuM zrI zolApuranA caturvidha dAnazAlAmAM madata karavI. e ThekANuM ghaNuM lAbhanuM che / " pAThakoM ko isase mAlUma hogA ki vidyAdAna Adi 4 prakArake dAnoMkA va usake honevAle kAryakA kaisA mahattva seTha mANikacaMdajIke dilameM thA / bambaI di0 jaina sabhA seTha mANikacaMdake maMtritva va paMDita gopAladAsake upamaMtritva meM bahuta kAyade se di0 jaina sabhAbamba- kAma karane lagI / isakA prathama vArSikotsava Ike kArya / magasara sudI 14 ko huA / sAlame 15 aMtaraMga va 19 upadezaka sabhAeM huii| isa samaya sabhAke AdhIna 3 khAte cAlU the / khAtA kharca sabhA pAThazAlA pustaka Amada 223 // ) 364 // =) // 348|||=)|| 124) / / / 265) / 193/-) bacata 99| = )| 99 // =) 155 // - // kula 582/8)| 354 // // 937=) jaina pAThazAlA meM paM0 jIvarAma zAstrI pahale niyata hue| phira paM0 nivAsAcArya va eka jyotiSa zAstrI bhI rakhA gyaa| isakA upayoga svayaM gopAladAsa aura paM. dhannAlAlajIne bhI liyA / saM0 1959 magasara sudI 14 taka paM0 gogaladAsa zAkaTAyana, sabhAsota, caMdraprabhukAvya 6 sarga, sarvArtha siddhi pUrNa, rAjavArttika adhyAya, parIkSAmukha pariccheda 1 // , alaMkAra ciMtAmaNi prathamapariccheda, For Personal & Private Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 ] adhyAya AThavA~ / kuvalayAnaMda pauna, gRhagaNita spaSTAdhikArase pUrvataka, jinendravyAkaraNa thor3A, AdinAtha purANa patre 55-itane viSaya apanI tIvra buddhike kAraNa par3ha cuke the tathA paM0 dhannAlAla zAkaTAyana SaDliMga, caMdapramu kAvya 2 // sarga, parikSAmukha 1 pariccheda hI kara sake the / pustaka khAtese likhita graMtha gommaTasAra aSTazatI Adi bhaMDArameM maMgAye jAte the / tathA sabhAne eka paritoSika bhaMDAra bhI kAyama kara liyA thA ki amuka 2 viSayoMmeM parIkSA dekara jo bhAratameM koI jaina vidyArthI utIrNa hoM unako InAma diyA jAya arthAt parIkSAlayakI nIMva jeTha sudI 1 saM 1951 ko DAlI gaI thii| dasahare Adi tihavAroMpara bahutase rajavAr3oM AdimeM pazavadha hotA thA usako rokaneke liye kaI dayAvAna pazu hiMsAvadIkA prayatna jainI bhAI prayatna kara rahe the| unameM hamAre aura sUratake logoMdvArA seTha mANikacaMdanI bhI the| prayatnase kyA mAnapatra / nahIM hotA ? dharamapurake mahArANAne apane rAjyameM honevAle pazuvadhako baMda kiyA taba sUratake logoMne rAjAko mAnapatra diyA usakA javAba jo rAjAne diyA vaha jaina bodhaka aMka 112 disa0 1894 meM mudrita hai. jisakA sArAMza yaha hai___maiM san 1891 meM rAjyagaddIpara baiThA taba hI se maiM aise rivAjase viruddha thaa| maiMne bambaI, sUrata bar3audA Adike vidvAnoMse 75 mata zAstrIya pramANa sahita isa hiMsAke viruddha maMgAe tabase maiM baMda karanA cAhatA thA so isa sAla baMda karA diyA hai For Personal & Private Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / [279 tathA AmaraNa tAlukemeM bhI kara diyA gayA tathA mere rAjyameM caitra sudI 15 ke dina manuSyako bar3I nideyatAse mArate the va manuSyake kapAlapara talavArakA jakhma karate the so saba baMda karA diyA hai aadi|" __isake bAda nagaraseTha gulAbadAsane mahArANA sAhaba va kuMvarako hAra paharAthA / rUkmaNIbAIko vivAha lAneke bAda hI vaha garbhavatI huI aura 9 mAsa bAda eka kanyAko janma diyaa| seTha pAnAcaMdako yaha pahalI saMtati thI jo seTha pAnAcaMdako putrIkA lAbha / prApta huI seTha / pAnAcaMdane sAmAnya rUpase utsava kiyA / mAtA kanyAko pAlane lgii| pAlItAnA rAjyameM jisa naye maMdirako bar3e parizramase seTha mANikacaMda aura navalacaMdane tayyAra karAyA pAlItAnA maMdirakI thA usakI pratiSThAkA muhUrta mAgha zukla 5 pratiSThA / saM0 1951 niyata thaa| jisake liye 2 mAsa pahalese khAsa tayAriyAM karAneke liye seTha mANikacaMdajIne munIma dharmacaMdako tAkIda kI thii| naI dharmazAlAke z2amInameM do do saukI lAgatake 10 koThe banavAe tathA jo 200) de usIkA nAma likhA jAya aisA prastAva kiyaa| Thaharaneke liye zvetAmbarI dharmazAlAeM bhI lI gii| bhAvanagara va ghoghAke bhAI eka mAsa pahalese yahAM rahakara saba prabandha karane lge| pratiSThAkAra zolApurake seTha harIbhAI devakaraNa aura rAvajI kasturacaMdajIne 1 mAsa pahalese apanI orase For Personal & Private Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~ 280 ] adhyAya aatthvaaN| bhAjanazAlA khola dI thI ki kisI jainI bhAIko bhojanapAnakA kaSTa na ho / bambaIse tInoM bhAI sarva kuTumba sahita pAlItAnA kaI dina pahalese A gae the| zolApurake bahuta mahAzaya tathA gujarAta dezake va kucha uttara hindusthAnake yAtrI karIba 5000 ke jainIbhAI ekatra ho gae the / bhaTTAraka kanakakIrti pratiSThAkAraka the / zrI zAMtinAtha svAmIke dhAtu va pASANake manohara bar3e 2 bimba nirmANa karAe gae the| maMdira bhI bahuta hI ramaNIka svargapurIke maMdirake samAna tayyAra huA thA / raMgAvejI va patthara va cAMdIkA kAma thaa| jo yAtrI pAlItAnA gae haiM unako usa maMdirakI zobhA yAda hogii| isa samaya sUratakI gAdIke bhaTTAraka zrI guNacaMdranIko nimaMtraNa nahIM kiyA gayA thA tobhI Apa Agae the| donoM bhaTTAraka apane 2 mAna puSTa karane va paisA ekatra karanakI hI dhunameM the upadeza va dharmacarcAkA khyAla na thA / donoMmeM bAta bAtapara takarAra hotI thii| jJAna kalyANakakA dina mAgha sudI 4 rAtriko 7 baje thA parantu zrI guNacaMdrajI bhaTTArakana bar3A hI vinna kiyA aura kahA ki mere AmnAyavAloMne jitanI pratimA pratiSThA karAI haiM unako sUramaMtra hamadeMge tathA hameM kitanA rupayA doge ? jabataka yaha pakkA na hogA kalyANaka na hone deNge| sUramaMtra deneke samayameM paraspara matabheda honese rAtrike 12 baja gae taba kalyANaka hue| yahAM taba bhATa logoMne jhagar3A kiyA ki pratimAke AbhUSaNa hamako milane cAhiye para pulisa va rAjyakA uttama prabandha honeke kAraNa koI phisAda na hokara sarva zAMti rahI aura sAnanda pratimA mAgha sudI 5 ko birAjamAna karadI gaI / pratiSThA For Personal & Private Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / 281 kArakoMne 2200) yahAMke ThAkura sAhabako najarAnAke diye / pratiSThAkArakoMne apane praNake anusAra ru0 11000) zrIjina- . maMdirajIke bhaMDArameM bhI diyA aura sarva kharcA / uThAyA seTha pAnAcanda mANikacanda aura navalacandanIne bhI ru0 2100) bhaMDArameM diye / tInoM bhAiyoMne isa pratiSThAko nirvighna pUrI karanemeM pUrNa parizrama utthaayaa| maMdira pratiSThAke bAda seTha mANikacaMdako ciMtA huI ki dharma __zAlAkA kAma pUrA honA cAhiye / usake pAlItAnA dharmazA- liye Apane anumAna patra 12000) ru. lAkA prabandha / kA bAMdhA jisameM 2500) kA eka baMgalA tathA kucha kamare 400) ru0 va kucha 200) ru0 vAle banane tanavIna kiye / yAtrAmeM Ae hue logoMse bahuta kucha bharavAe, 400) Apane diye aura 12000) kA prabandha karAke kAma jArI karanekI sUcanA munIma dharmacaMdako kii| jo 10000) kA karja seThoMne maMdira nirmANake liye diyA thA so isa pratiSThAkI Amadase vasUla ho gyaa| seTa premacaMdakI mAtA apanI vaidhavya avasthAmeM vrata upavAsa karanemeM bahuta hI dakSa thiiN| hara samaya dharmarUpAbAIkI 1234 dhyAnameM apanA kAla bitAnA yahI ise iSTa upavAsakI tpsyaa| thaa| saM0 1951 meM bAIne 1234 bArahasau cautIsa upavAsake karanekA niyama dhAraNa kiyaa| For Personal & Private Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282] adhyAya AThavA~ / 1234 vratoMkA hisAba isa bhAMti hai:ahiMsA mahAvratake bheda 14 satya mahAvratake bheda 8 acaurya vratake , 8 brahmacarya vratake , 20 parigrahatyAga mahAvratake, 24 rAtribhojana tyAgavatake ,, 1 manavacanakAya gupti 3 IryA samiti bhASA samiti , 10 eSaNA samiti AdAna nikSepaNa sa0 1 pratiSThApanA samiti . 137 ko mana vacana kAyase guNe 411 hue, kRta kArita anumodanAse guNe 1233 hue isameM anicchA rAtribhojana tyAga bheda 1 kula 1234 hue| (jainabodhaka mArca-aprela 1892) isa taraha 1234 upavAsa pUrNa karanepara yaha vrata pUrNa hotA hai| ina upavAsoMko jaba pUrNa kara le taba udyApana kre| eka varSameM jitane kara sake kare / lagAtAra karanekA abhiprAya nahIM hai / so rUpAbAIne isa kaThina pratijJAko dhAraNa kiyA / seTha mANikacaMdajI gRhasthake vratoMke pAlanameM bhI bar3e. sAva dhAna the / anyAyakA dhana lenA, asatya seTha mANikacaMdakA bolanA, kuzIla AcaraNase inako pUrNa parigrahapramANa vrata / ghRNA thii| jaba yaha pAlItAnAkI pratiSThAmeM gae taba inako parigrahakA pramANa nahIM thaa| pratiSThA honeke bAda rAtriko ekAntameM seThajI aura dharmacaMdanI apane 2 For Personal & Private Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 saMyoga aura viyoga / dukhasukha, dharma karmakI vArtAlApa mitrake samAna kara rahe the| tatra dharmacaMdanIne kahA ki Apake pUrvakRta puNyake udayase lakSmIkA lAbha huA hai, para lakSmI tRSNAko bar3hAnevAlI hai| isakI tRSNAne bahutoMko narakAdi nIca gatimeM pahuMcAyA hai| yaha jitanI AtI. hai utanI hI adhika honekI vAMchA paidA karatI hai| kisIko AyukA bharosA nahIM hai| isase isa tRSNAko svAdhIna rakhanekA upAya parigrahapramANavata hai so Apako hai yA nahIM ? seThajIne jaba 'na' kahIM taba dharmacaMdanIne phira kahA ki Apa pramANa kyoM nahIM kara lete ki itanI lakSmI mere bhAgameM jaba ho jAvegI taba maiM navIna upArjana chor3a dUMgA / Apa pramANa cAhe jitanekA kareM para pramANa honA AvazyakIya hai| seThajI bhI isa bAtako acchI taraha samajhate the para dhanasaMgrahakA lobha nahIM miTA thaa| isase niyama nahIM le sake the / inhoMne kahA-bhAI dharmacaMda, jaba maiM bambaI pahu~cUM taba tuma mujhe patra likhanA para yaha to batAo kyA tumhAre niyama hai ? dharmacaMdane kahA ki mujhe abhI taka pramANa nahIM hai para AgAmIke liye karanekA vicAra haiN| maiM zIghra hI pramANa karake usakI nakala Apako bhejuuNgaa| seTha mANikacaMda bambaI pahuMce hI the ki bhAI dharmacaMdajIkA patra pahuMcA jipsameM parigrahapramANakI sarva vigata likhI gaI thI usa samaya seThajIkI dUkAnapara seTha rAmacaMda nAthAraMgajI bhI maujUda the inhoMne bhI isa patrako par3hA aura dharmacaMdakI vahuta prazaMsA kii| seThajIne vaha patra apanI jebameM rakha liyA / rAtriko caupATI jAkara seThajIne vyAlu karake samudra taTapara ghUmakara apanA pakkA vicAra kara liyA ki For Personal & Private Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 ] adhyAya AThavA~ / . Aja rAtriko hama bhI parigrahakA pramANa kara leveMge / Ayu kAyakA koI bharosA nahIM hai| lakSmIkI tRSNA to janma bhara nahIM chUTa saktI / rAtriko AratIke pIche zrI caMdraprabhu bhagavAnakI stuti va vinaya kara seThajI caityAlayameM baiThe aura apanI noTa bukameM parigrahakI saMkhyA likha lii| tathA yaha praNakara liyA ki amuka dhana mere bhAgakA dUkAnameM ho jAyagA taba maiM apanA sambandha chor3akara dharma va jAtikI sevAmeM lIna hUMgA aura javAharAtake kAmase penzana le lNgaa| seThajI bahuta vicArazIla the| pramANa itanI rakamakA kiyA ki jo na to bahuta kama thA aura na bahuta asambhava thA / parigraha pramANa karake apanI icchAkI sImA bAMdhakara seThajIne gRhastha zrAvakakA eka stutya kRtya pUrNa kiyaa| bIracaMda rAghavajI gAMdhI bI. e. cikAgokI dharma sabhA vIracaMda rAghavajIkA - zAmila hokara phira amerikA iMglaiMDa, phrAnsa aura jarmanImeM phira tA. 8 jUna 1995 amerikAse lauttnaa| nA' bambaI aae| unako jahAz2a parase lenekA do tIna sau pratiSThita puruSa jaise seTha talakacaMda mANikacaMda, seTha vIracaMda dIpacaMda, gokulabhAI mUlacaMda Adi gae the| unameM hamAre prasiddha seTha mANikacaMda bhI the|bdd'e satkArase aMgrejI bAjeke sAtha phUloMke hAra paharAte hue 60, 70 gADI sahita mArakeTase jauharI bAjAra hote hue unake makAna bhAyakhalepara unhe phuNcaayaa| amerikAmeM kyA kiyA isa bAtake jAnanekI logoMko ati utkaMThA thii| vIracaMdajIkA eka vyAkhyAna bhAyakhalepara seTha premacaMda rAyacaMdake baMgalemeM huA vahAM ati bhIr3a thii| dUsarA lAlabAga va tIsarA For Personal & Private Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / [285 mAMgarola sabhAmeM huaa|hmaare seThajI sabameM gae the| vIracaMda rAghavajIne kahA ki cikAgomeM unhoMne samyagdarzana, punarjanma, karma siddhAnta, izvara sRSTi kartA nahIM aise bahutase vyAkhyAna va voSTana zaharameM do mAma Thahara kara 80 vyAkhyAna diye / Apane kahA ki hAlameM amerikAvAloMkA vizvAsa krizciyana dharmapara nahIM hai| ve jo bAta yukti va pramANase siddha hotI hai usako grahaNa karate haiN| yadi jainI apane dharmake upadezakA krama jArI rakheM to haz2AroM AdamiyoMkA jenI honA saMbhava hai / Apane vahAM gAMdhI philAz2Aphikala sosAyaTI kAyama kI hai| upadezake phalasa kaIyoMne mAMsAhAra tyaagaa| kaI ekAntameM dhyAna karane lge| kaI NamokAra maMtra japane lge| inhoMne khAnapInemeM apane dharmako bilakula hAni nahIM phuNcaaii| AgabATameM 100) jyAdA karake alaga cUlhA rakkhA gayA thaa| inhoMne AgaboTake kyApaTena aura iMglaiMDa amerikAke vizvAsapAtra AdamiyoMke sArTIphikaTa bhI dikhalAe ki khAnapAnameM azuddhatA nahIM kI / taubhI bambaIke mohanalAla mahArAja zve0 yatine takarAra kI ki inakA prAyazcita honA cAhiye / mahArAja AtmArAmajI isakI AvazyaktA nahIM mAnate the / to bhI takarAra miTAneke liye inako AjJA kI ki ve zrIjinendradevakA abhiSeka va pUMnA kareM, eka naukAra maMtrakI mAlA japeM va yogazAstrake eka adhyAyakA pATha kareM, itanA prAyazcitta diyA / vIracaMdanI 22 mAsa isa - yAtrAmeM rahe the| . For Personal & Private Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 ] adhyAya AThavA~ / saMvat 1952 meM seTa mANikacaMdajIne hIrAcaMda nemacaMdajIse ___ pUchA ki Apake jaina bodhakase mAlUma huA dhavalajayadhavalake ki rAyabahAdura seTha mUlacaMdajI ajameuddhArakeliye cNdaa| rake prayatnase zrI dhavalAdi graMthoMkI nakala honI zurU hogaI hai tathA 300 zloka pahale likhe bhI gae the so kyA vaha kAma jArI hai yA banda ho gayA / taba seTha hIrAcaMdane kahA ki vaha kAma yoM banda hogayA hai ki seThajI usa pratiko ajamerake liye cAhate the so vahAMvAloMne inakAra kiyA isase vaha kAma yoMhI raha gayA / taba seTha mANikacaMdane kahA ki yadi ve graMtha sar3a jAyage to phira kahAMse AeMge ? dUsare Apa kahate the ki va jima lipimeM haiM use sivAya brahmasUri zAstrIke dUsarA koI jAnatA nahIM hai tathA zAstrIjIkI umra 55 varSakI hai| yadi yaha kAlavaza hogae to nakala bhI na ho sakegI / isase yadi vahAMvAle dUsare sthAnapara grantha denA nahIM cAhate to abhI yahI prabandha kIjiye ki usakI vahAM do nakaleM ho jAya eka kanar3I lipimeM va eka bAlabodha hindI lipimeM, itanA kAma bahuta zIghra honA cAhiye / taba seTha hIrAcaMdane kahA ki isake liye to ve loga avazya kabUla kara leMge para hameM brahmasUri zAstrIke sAtha do pravINa lekhaka aura rakhane par3eMge jo kanar3I va bAlabodhameM likha sakeM / isa sabake liye kamase kama 10000) kA prabandha honA cAhiye so kaise ho, taba seTha mANikacaMdane kahA ki 100) sau sau rupayeke 100 bhAgakara liye jAveM pahale dasa dasa rupaye karake 1000)tahasIla kara kAma zurU kiyA jaave| jaba kAma For Personal & Private Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyAga / [287 calane lage taba phira 25) pacIsa 2 vasUla kiye jAveM / isa taraha kAma pUrA kiyA jAve / hIrAcaMdajIke dilameM yaha bAta jama gaI, usI samaya brahmasUri zAstrIko yaha saba hakIkata likhii| vahA~se uttara AyA ki isameM koI harja nahIM hai / mUDabidrIvAle khuzIse svIkAra kareMge tathA maiM pUrNa parizrama karake prati lipikA prabandha kara dUMgA / phira seTha hIrAcaMdajIne jaina bodhaka aMka 129 mAsa maI 1896meM yaha bAta prakAzita kI aura sau sahAyaka mAMge / isa apIlako dekhate hI seTha mANikacaMda pAnAcaMdanIne 101) kA eka bhAga lenA svIkAra kiyaa| unhIMkA anukaraNa dharamacaMda amaracaMda, zobhAgacaMda megharAja, mANikacaMda lAbhacaMda, seTha javAramala mUlacaMda, gurumukharAya sukhAnaMda Adi 13 bambaIke va gAMdhI harIbhAI devakaraNa Adi 19 zolApurake va anya phalaTana, dahIgAMva, iMDI AlaMda va seTha haramukharAya phUlacaMda Adi 11 kalakattAke saba milAkara akTUbara 1896 taka satra 14229) kI svIkAratA ho gaI / lAlA rUpacaMda sahAranapurane jaina gajaTa patrameM mAlUma kara 100) kI sahAyatAkA patra julAI mAsameM paMDita gopAladAsajIko bambaI bhejA / seTha hIrAcaMdajIne jabAnI pakkI bAta karaneke liye brahmasUri zAstrIko zolApura bulAyA / ve mArgasira sudI 4 ko Ae taba seTha mANikacaMdajIko bulAneke liye tAra diyA / tAra pAte hI seTha mANikacaMda gAMdhI rAmacaMda nAthAke sAtha sudI 6 ko zolApura pahuMce / zolApurakI maMDalIke sAmane brahmasUri zAstrI ko 125) mAsika va Ane jAnekA kharca denekA ThaharAva huA tathA zAstrIjIne pauSa mAsameM mUlabidrI jAkara prati For Personal & Private Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 ] adhyAya AThavA~ / likhanA kabUla kiyA / inake pAsa gajapati upAdhyAya bhI likhaneke liye niyata kiye ge| donoM mahAzayoMne mUlabir3I jAkara mitI phAguNa sudI 7 budhavArako pustakoMke likhanekA kAma zurU kara diyaa| phira zAke 1827 caitra suda 10 ko brahmasUri zAstrIkA patra zolApuravAloMke nAma AyA ki jayadhavalake 15 patre arthAt 1500 zloka likhe ge| itanemeM maMgalAcaraNa, mArgaNAsthala aura guNasthAnakI carcAkA nirUpaNa hai| puSpadaMta AcAryane prAkRta bhASAmeM sUtra banAe usake Upara guNadhara mahArAjane lalitapada nyAyase saMskRta aura prAkRtameM TIkA banAI hai| seTha mANikacaMda hIrAcaMda aise dharmAtmA puruSoMke udyogase rupayA bhI ekatra ho gayA tathA kaI varSa taka brahmasUri zAstrI jIte rahe para ve graMthoMkI lipiko pUrNa kiye vinA hI kAlake vaza ho svarga pdhaare| tabase gajapati upAdhyAyane dhavala va jayadhavala kI donoM prati likhakara pUrNa kara lI hai / tathA isa varSa tIsare mahAdhavala graMthakI prati karAnakA kAma seTha hIrAcaMdajI mUlabidrI jAkara prAraMbha karA Ae haiN| tathA isa bAtakI koziza cala rahI hai ki ina graMthoMkI kaI pratiyAM hokara bhinna 2 sthAnoMmeM raheM jisase paThanapAThana huA kare va eka sthalameM vighna Anepara bhI pratiyoMkI anupalabdhi na ho para mUlabidrIke paTTAcArya aura bhAI abhI taka vRthA mamatva karake aisA karanepara rAjI nahIM hue haiN| . zrI dhavala graMthake jIrNa tAr3apatrake patre 592 hai so kanar3I prati jo aba huI isake 2800 va bAlabodha lipike 1323 patre hue hai / isameM 73000 zloka haiN| ... For Personal & Private Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DURATRO OthaDS syAhAdavAridhi, nyAyavAcaspati vAdigajakesarI svargIya paMDita gopAladAsajI baraiyA. J.V.P. Surat. ( dekho pRSTha 243) For Personal & Private Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / [289 isakA maMgalAcaraNakA prathama zloka yaha haigAthA-siddhamaNaMta bhaNadiya maNuvamamapyuttha sokkhamaNavajja / kevala yahoha NijjiyaduNNaya timiraM jiNaM Namaha / / bhAvArtha-svakArya siddha karane vAle, atIndriya anupama va stutya mukhako prApta karanevAle tathA kevalajJAnarUpI sUryyase mithyAtamake aMdhakArako haranevAle jinendrako namaskAra ho / zrIjayadhavala granthake kanar3I jIrNapatre 518 haiM usakI kanar3I kApI jo aba huI usameM 2100 va hindI kApImeM 750 patre haiM isake zloka 6000 0 haiN| isake prArambhameM 1 zloka maMgalAcaraNakA yaha hai-- gAthA--titthayaNa ca uvIsa vikevala NANeNa diha sabachA / pasiyaMtu sivasarovA tihuvaNa sira seharA majjhaM / / bhAvArtha-kevalajJAnase sarva padArthoko dekhanevAle, mukti pAnevAle va tIna bhavanake ziromaNi aise 24 tIrthakara marepara prasanna hohu / rummaNIbAIke sAtha lagna hote hI 9 mAsa bAda seTha pAnA caMdako sabase prathama jisa putrIratnakA bhI seTha pAnAcaMdajIko lAbha huA thA vaha kucha mAsa jI kara dvi0 putrIkA lAbha / saMsArase cala basI thii| aba saM. 1952meM phira seTha pAnAcaMdako eka putrIkA lAbha huaa| isakA zarIra zurUse hI dRr3ha, saumya va gaThIlA thaa| yathAyogya janmotsava karake isakA nAma lIlAvatI rakkhA gyaa| mAtAne isake zarIra rakSagameM khUba prayatna kiyA / For Personal & Private Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 ] adhyAya aatthvaaN| maganabAInIkA vivAha sUratameM jisa kumTubameM huA thA ve yadyapi pratiSThita aura dhanADhya the para eka maganavAIjIko bahuta sAdhAraNa buddhi aura saMkucita hRdayake putrIkA jnm| the| sAsa va pati donoM yahI cAhate the ki __ yaha rAtri dina gharakA kAma kAja kiyA kare, sInA paronA kare, anAja phaTake dale / maganabAIjIko pustaka bAMcane va kucha dharma graMtha dekhanekA zauka thA parantu sAsa va patike bhayase inakA dharma va anya pustakoMkA dekhanA, likhanA, par3hanA bilakula banda ho gayA thA kevala pratidina caMdrapramu svAmIke maMdirake darzana karanA va jApa denA itanI hI dharma kriyA hotI thii| yaha maMdira unake gharake nikaTa hI hai| yadi kadAcit bhUlase kabhI koI pustaka hAthame letI va sAsa sasura dekha lete to bar3hata hI krodhita hote the / sAdhAraNa saMsArika prANIkI taraha rahate hue isa kanyAkA citta bhItarase praphullita nahIM rahatA thaa| jo apane pitAkI suhavatameM baiThatI, unakI bAteM sunatI, aneka samAcAra patra va pustakeM vAMcatI va dharma graMthakI bhI svAdhyAya karatI usakA mana kevala gharake dhandhoMmeM kaise ThIka raha saktA thA ? isase maganabAIjI thor3e dina yahA~ rahakara pitA dvArA bambaI bulA lI jAtI thii| vahAM citta prasanna rahatA para patise isako prema, yaha patimeM anurakta va usakI bhakta so bambaI jyAdA na Thaharakara sUrata calI aatii| khemacaMda aura maganabAIko saM0 1952meM eka putrIkA lAbha huaa| khemacaMdakI mAtA va pitAko pautrIke lAbhase bahuta harSa huaa| maganabAIjI caMdramukhI samAna sundara putrIko prApta kara premase pAlane lagIM For Personal & Private Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga | [ 291 aura atra adhika sUratameM hI rahane lagIM / dhIre 2 dhArmika ruci ghaTa gaI, saMsArika ruci vaha gaI / pustaka dekhanekI bhI yAda na rahI so kAyade kI bAta hai / jisa viSayakA saMskAra adhika rahatA hai vahI pakkA ho jAtA hai aura vaha pichale asarako dho ddaalaa| hai / tA0 17 maI san * 1896 ko jaina yUniyana kutra bambaI meM paMDita gopAladAsajIkA "aSTakarma" para vyAkhyAna huA / isameM seTha mANikacaMdajI Adi digambarI, vIracaMda rAghavajI, phatehacaMda kapUracaMda lAlana, hIrajIbhAI Adi zvetAmbarI bhAI maujUda the / vyA khyAna bahuta hI yukti pUrNa aura vidvatApUrNa huA / vIracaMda rAghavajI va hIrajIne vyAkhyAnakI prazaMsA meM dhanyavAda pragaTa kiyA / sabhAke pIche rAghavajI aura paM0 gopAladAsakA paraspara vArtAlApa honese donoM vidvAnoMko bahuta Ananda huA / paM0 gopAladAsakA vyAkhyAna va vIracaMda rAghavajIkA paricaya | zvetAmbara jaina samAjane vIracaMda rAghavajI ke kAryako isa kadara sarAhanA dI ki unake citameM phira vIracaMdajIkA punaH amerikA jAnekA vivAra huA aura san videza gamana / 1896 meM hI apane strI baccoM sahita paM0 phatehacaMda kapUracaMda lAlanake sAtha amerikA ravAnA ho ge| kheda to isa bAta kA hai ki aisA phala dekhakara bhI kisI digambara jaina vidvAnako bhejane kA prabandha digambara jaina samAjane nahIM kiyA aura na koI disambara jaina grejueTa For Personal & Private Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 ] adhyAya AThavA~ / hI tayyAra milA ki vaha jAve / haraeka kAma sAhasa aura pUrNa prayanase hote haiN| jahAM pramAda hai vahAM kAryasiddhi kosoM dUra hai / seTha hIrAcaMda nemacaMda va seTha mANikacaMda jainiyoM meM aise prakhyAta ho gae the ki haraeka mukhya kAmake liye loga inakI yAda karate the| paM0 lAlanane cikAgose seTha hIrAcaMdako tA. 3 pharvarI seTha hIrAcaMdako paM0 lAlanakA patra | 1897 ko eka patradvArA zrI jJAnArNava aura AptamImAMsAkI bacanakA va dUsare adhyAtmajJAnake graMtha maMgavAe aura likhA ki yahAM bahutase amerikanoMne mAMsAhArakA tyAga kara diyA hai / seTha mANikacaMdajIke maMtritva aura paM0 gopAladAsajIke upamaMtritva meM bambaI sabhA bahuta kucha jaina samAja ke uddhArArtha prayatna karane lagI / pAThakoMne vaha gujarAtI patra vAMcA hI hogA jo seTa mANikacaMdane jeTha dUjA vadI 9 saMvat 1942 ko seTa hIrAcaMdako likhA thA ki eka maMDala aisA sthApita ho jo sampUrNa mulkoM meM jaina dharmajJAnako phailAve, kurIti miTavAve Adi / usI apane aMtaraMga bhAvakI pUrti seTha mANikacaMdajI, paM0 gopAladAsanI AdikI sahAyatA se dhIra2 karane lage / vAstavameM vicAra kara hotA hai aura kArya kA hotA hai / jahA~ vicAra pakkA hotA hai vahA~ kAlAntara meM yadi koI anivArya vighna na Ave to vaha purA hotA hI hai / bambaI sabhA meM pAritoSika khAtA pahale hI khola diyA thA / jaina bodhaka aMka 134 mAsa akaTUbara 1896 meM bhArata bar3e dina jaina parIkSAlaya For Personal & Private Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyAga Ara viyoga / varSake 17 zaharoMkI pAThazAlAoMke 146 chAtroMne ratnakaraMDa, dravyasaMgraha, prameyaratnamAlA, caMdraprabhukAvya AdimeM parIkSA dI, 102 ghAsa hue aura 117) kA inAma bAMTA gayA / usa samaya bambaI, jaipura, khuraI, zolApura, hisAra, sirasAvA, alIgar3ha, dihalI, musadAbAda, kAmA, prayAga, zivanI, zerakoTa, vardhA, avAgar3ha, rohatakako pAThazAlAe~ zAmila huI thI / adhikase adhika viSaya dharmameM tatvAthaimUtra, vyAkaraNameM kAtaMtra, kAvyameM dharmazarmAbhyudaya, nyAyameM prameyaratnamAlA the / Aja bhI vahI parIkSAlaya seTa rAbajI sakhArAma dozI zolApurake prayatnase niyamita rUpase cala rahA hai / yadyapi pAThazAlAoMkI saMkhyA bahuta nahIM bar3hI-20-25 hI zAmila hotI haiM para paThana viSaya bar3ha gayA hai / aba gommasAra, rAjavArtika, bhaTa sahastrI, prameyakamalamArtaDa, zAkaTAyana, jainendra, yazastilaka Adine DAtra parIkSA dete haiN| svAdhyAyakA pracAra bar3hAneke liye seTa mANikacaMdane caupATIpara eka pustakAlaya khola diyA thaa| jitanI jainadharmapustaka jahAM kahIM bhI pustakeM chapatI thIM unako pracAra / bahutasI pratiyAM maMgA lete the aura unhe cauzATI ___ darzanArtha AnevAle bhAiyoMko nyochAvara lekara va bahutoMko yoMhI dete the / pAThazAlAoMmeM artha mUlyapara va kahIM bheTa bhI bhejate the| savere rAtriko Apa apanA kucha samaya va upayoga isa kAmameM bhI lagAte the| jaina bodhaka aMka 134 mAha akaTUbara san 1896 meM Apane noTila bhI chapavA diyA thA ki tattvArthasUtrakI bAlabodhanI TIkA hamAre yahA~se maMgAI jAve / For Personal & Private Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 ] adhyAya aatthvaaN| jaina bodhaka san 1885 se nikalA hai paraMtu usameM jaina strI zikSA sambandhI lekha aMka 135-136 navaeka jaina bhaginIkA mbara- disambara 1896 ke pahale nahIM dekha-- lekh| nameM aayaa| isa aMkameM eka bar3A jozadAra lekha AdirAja devedra upAdhyAyane mudrita karAyA thaa| isako par3hakara eka gumanAma jaina bhaginIne aMka 138 phebruArI 1897 meM eka marAThI lekha pragaTa karake bahuta hRdayavidAraka dazA strIzikSAke abhAvakI batalAI hai ki loga aisA kahate haiM ki dUsareke ghara jAnevAlI kanyAkI itanI kauna paravAha kare ? yadi koI pati apanI ardhAMginIko sikhAne lagatA hai to cAroM tarapha usakI niMdA hotI hai| pUrvake samAna AryikA AdikA sambandha bhI nahIM miltaa| isa jaina bahanane prArthanA kI hai ki apanI kanyA va bahanoMko par3hAnA caahiye| unake liye chAtravRtti va inAma niyata karanA caahiye| yaha jaina bhaginI kauna hai ? kaisI AvazyaktA isane strI zikSAkI batAI hai ? aisA vicAra isa lekhako par3hate hI seTa mANikacaMdajIkA huA aura abataka Apako strI zikSAkA bahuta tuccha khyAla thA para isa lekhane Apako idhara bhI AkarSita kara diyA aura yaha strI zikSAkI bhI bhAvanA karane lge| jaina bodhaka jUna 1897meM yaha par3hakara ki phalaTanake zA. motIcaMda malukacaMda kAlusakarane kolhApurakI eka jaina kRSNAbAIko 5) mAsikakI chAtravRtti denA svIkAra kI hai va kolhApurakI 4 vidyArthinI ratnakaraMDa zrAvakAcArakA abhyAsa karatI haiM, seTha maNikacaMdako bar3I hI khuzI huI aura yaha socane lage ki yaha saba usa jaina bhaginIke lekhakA asara hai| For Personal & Private Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / [ 295 seTha mANikacaMjIne jaina bodhaka agaSTa 1897 meM yaha par3hakara ki eka jarmana sTrayAvagakI yUnivarsiTI ke jarmanI ke aphasarakA saMskRta prophesara arnasTa lenamAnane eka patra brahmasura zAstrI se bhejA haiM usameM likhA hai ki brahmasUri zAstrI se kucha graMtha mile para mujhe bhagavatI ArAdhanA sAra aura ArAdhanA kathAkoSa cAhiye tathA patrake sambandha / Upara yaha gAthA likhI thI - jiNa pavayaNaM pasiddhaM jambU dIvammi caiva savvammi | kitti jasa va acirA pAvejjau sayala praDhavIe || artha - jaise bhArata meM jina pravacanakI sasiddhi hai aisI isakI kIrti sarva loka meM phaile / yaha vAkya par3hakara seThajIko Azcarya huA / brahmasUri zAstrIne jarmanavAloM ko graMtha diye tathA isa gAthA ke arthane apane seThajIko utsAhita kiyA ki apane jaina graMthoM kA pracAra yadi yUrupa meM ho to bar3A lAbha ho / saM0 1953 meM seTha navalacaMdajIne apane bhAiyoMse rAya karake svataH zrI sammedazikharajIkI yAtrA karanekA seTha navalacaMdajIkI nizcaya kiyA-sva kuTumba sahita yAtrA - sammeda zikharakI yA ko padhAre apane bhAnaje cunnIlAla jhaveracaMdatrA aura sIr3hIkA ko bhI kuTumba sahita sAthameM liyA / yaha sammedAcala parvata hajArIbAga ( bihAra prAnta ) - meM jainiyoMkA mahA pavitra tIrtha hai| khAsa kara digambara jaina samAjako yaha isIse vizeSa mAnya hai ki isa bharatakSetra meM 24 tIrthaMkara jo haraeka duHkhamA sukhamA kAlameM hote kAma / For Personal & Private Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 ] adhyAya AThavA~ / haiM ve saba yahIMse mokSa jAyA karate haiM - anante 24 tIrthakara ho gae va AgAmI hoNge| unakI va ananta munIzvaroMkI mokSa isa parvata se huI hai isa kAraNa yaha sarva parvata pUjyanIya hai / isakI di0 jainiyoMmeM bar3I bhArI mahimA hai / isa vartamAna duHkhamA sukhamA kAlameM huMDAvasarpiNI kAlake nimitta 24 meM se zrI RSabhadeva kailAza, zrIvAsapUjya maMdAragirI, zrI nemanAtha giranAra va zrI mahAvIra svAmI pAvApurase mokSa padhAre tau bhI inakI kUTa zrI zikharajI para niyata hai / jo bhAva sahita darzana karate haiM unako durgati nahIM prApta hotI / sarva phuNce| sabase purAnI koThI jo uparailI hai jisako bIsa paMthI bhI kahate haiM usameM Thahare / seTha navalacaMdajI bhI seTa mANikacaMdajIkI taraha prabandha kArya karane va ka rAne meM kuzala the / Apa snAnakara dhoI huI sapheda dhotI aura cadarA or3hakara aSTa dravya lekara va kalasa jhArI rakAvI channA Adi lekara sarva sAthiyoMke sAtha zrI zikharajI kI yAtrAko cle| sItAnAlemeM jAkara sAmigrIko dhokara tayyAra hue, aura kalasameM prachAlake liye jala bharA / sItAnAlese zrI kuMthunAthakI ToMkako Ate hue pahAr3akA car3hAva kucha vikaTa mAlUma huA / dekhA ki jo vRddha strI va puruSa haiM va bAlaka unako isa car3hAI car3hane meM bahuta kaSTa ho rahA hai / para bhaktivaza saba jA rahe haiN| seTha navalacaMdajI bhI car3ha to gae para inake mana meM yaha vicAra AyA ki yadi yahAM sIr3hiyAM vana jAveM to sabako bahuta subhItA hove | Apane sarva kuToMpara caraNa pAdukAoMkI prachAla karate hue aSTadravya car3hAte hue, pradikSaNA dete huye bar3e bhAvase namaskArapUrvaka bhakti kI / bIca meM jalamaMdirajI AtA hai usameM tIna sthAnoM para prati | For Personal & Private Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyAga / [ 297 bimba the, bIca meM zvetAMbarI tathA do bagalake koThoMmeM digambarI pratimAoM kI bar3e bhAva se prachAla pUjana kii| zAma paDate 2 yAtrA karake nIce Ae / mahAna AnaMda mAnA / rAtriko cunnIlAlajIne bhI Avazyaka samajhA taba vahAM eka sabhA bulAkara 4000 sIr3hiyoMke banavAne kA nizcaya karake yAtriyoMse candrA kiyA usameM sabase pahale 1001) apanI tarapha se diye / sIr3hI banavAne meM 1001) kula candrA 6014 ) kA kiyA gayA aura uparailI koTIke munIma bAbU haralAlajIko sIr3hI banavAnekA kAma supurda kiyA gayA / seTha navalacanda sukuzala anya yAtrAoMko karake sarva saMvasahita bambaI lauTa Ae / munIma dharmacaMdajI bahuta parizrama karake saMvata 1954 taka pAlItAnAkI dharmazAlA nakaze va vicAra ke pAlItAnAkI di0jaina anusAra purI karavA dii| isameM 12000) kA dharmazAlAkI pUrti / prabandha seTha mANikacandajIne kiyA thA para kharca ru0 19000) hue / 7000) kA karja seThajIne apanI dukAnase diyA / kisI taraha kAmako purA karAyA kyoMki inake dila meM yaha ciMtA thI ki yAtriyoMko koI kaSTa na ho / yaha rupayA dhIre 2 AmadanI Anepara adala kara diyA gyaa| tIrtha dharma prema isIkA nAma hai ki jaba kAma par3e taba usako jisa taraha bane nikAla lenA cAhiye / For Personal & Private Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 ] adhyAya AThavA~ | seTa pAnAcandako aura putrIkA lAbha | seTha pAnAcandakI patnI rukmaNIbAI kI putrI lIlAvatI aba 2 // varSake karIba ho gaI thI taba phira eka putrI - kA janma huA / yadyapi seTha pAnAcandakI yaha bhAvanA thI ki putrakA darzana ho to zubha hai kyoMki " seTha mANikacanda pAnAcandu" jatra pharmakA nAma thA taba jo vyApArI va mitravarga inase milate ka inase va dUsaroMse inake putroMke sambandhameM prazna karate use uttara dete vakta eka prakArakA saMkoca bhAva cittameM AjAtA thA, paraMtu isa sambandha meM manuSyakA pauruSa saphala honA usake bilakula AdhIna nahIM hai / isa putrIkA nAma seThajIne ratnamatI rakkhA aura janma ke samaya yathAyogya pUjA pATha va utsava karAyA / rukmaNIbAI isa putrIko bhI bahuta bhAvase va lAr3a pyArase pAlane lagI / jaisA pahale kahA gayA hai saMvat 1952 meM maganabAIjI ke eka putrIkA janma huA thaa| tabase yaha a maganabAIjIko aura dhikatara sUrata rahatI thI aura gRhasthI meM khUba putrIkA lAbha racapaca rahI thI iSTa viyogakA nimitta honevAlA thA isase vaha putrI jise maganabAIjI goda meM rakhakara aura usakA prasanna mukha dekha dekhakara manameM harSita hotI thI jaise koI pakSI kisI phUlapara Asakta ho usako bArabAra sparza kare taise yaha usake mohameM lavalIna thii| para vaha jIva bahuta alpa Ayukarmako bAMdhakara AyA thA / karIba 1 varSake hI jI kara usa putrIne maganamatIkI godako khAlI kara diyA / jaise kisIke pAsa 1 hajArakI thailI ho aura use koI lUTale taba u For Personal & Private Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyog| [299 sako jo duHkha hotA hai usase asaMkhya guNA duHkha isa samaya maganabAIjIko huaa| isako khAnApInA na rucane lgaa| nIcA mukha kiye AMsa vahAyA kare / pati khemacaMdako bhI zoka haA thA para usake saMptArika mitra aneka so unake saMga nagarameM ramate hue thor3e dinoM meM zoka bhUla gayA / pitA mANikacaMdanIkA apanI putrI maga nabAIpara nina putrase bhI adhika prema rahatA thaa| putrIke iSTa viyogame unheM bhI kaSTa huA para citta thA~bhakara eka zikSApUrNa patra apanI putrIko aisA likhA ki jisake par3hate hI isakA citta zAMta huA aura pichalI dhArmika bAteM sunI sunAI yAda ho AI / seTha mANiH kacaMdajI apanI putrIko mahInemeM do cAra patra bhenate hI rahate the-- sadA zikSA dete rahate the va kisI2 bAtameM sammati bhI pUchate rahate the / maganabAInIko do varSa bAda phira garbha rhaa| khemacaMdako AzA hone lagI ki aba putrakA lAbha hogA, para apanA vicArA kucha hotA nahIM / saMvat 1954 meM dUsarI putrIkA janma huaa| yaha bhI sundarazarIra suDaulaaMga va manahAriNI thii| ise dekhakara mAtAko bahuta sukha huaa| isakA nAma kezaramatI rakkhA gyaa| maganabAIjI isa putrIko pAkara bahuta dhyAna va yatnase isakI rakSA karane lgiiN| prAyaH choTe 2 bacce mAtAkI asAvadhAnIse mara jAte haiN| jo mAtAeM azuddha va aniSTakArI bhojana karatIM, rogI rahatIM, Alasya karatIM, samaya para dugdha nahIM pilAtI, garmI sardI havAkA yathocita yatnaH nahIM karatIM unakI santAnakA jInA bahuta kaThina ho jAtA hai| yaha For Personal & Private Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 ] adhyAya aatthvaaN| eka ratnako hAthase gamA cukI thI ataeva aba bahuta hI sAvadhAnIse kezarakI rakSA karane lgiiN| zrI zikhanIkI yAtrAse loTaneke bAda prasannabAIjI gharameM sukhase rahane lagIM / putra tArAcaMda isa samaya seTha navalacaMdako 9 varpake the / zAlAmeM par3hate the / ratanacaMda 5 putrIkA lAbha / varSakA thA jo apane sundara zarIra aura haMsa mukhako pragaTa karatA huA sarva kuTumbako apanI ramaNakriyAse Anandita karatA thA / aba mitI zrAvaNa sudI 13 saM0 1954 ko prasannabAIjIko eka putrIkA lAbha huaa| yaha bhI bahuta sundara mukha gulAbake phUla samAna thii| seThajIne atra bhI yathAyogya janmotsava kiyA aura isakA nAma mANikamatI rakkhA / mAtAne jaise pahalI do santAnoMko yatnase pAlA-kisI tarahakA aisA nimitta na Ane diyA jisase akAla mRtyu ho, usI taraha aba yaha isa putrIko bhI bar3I hI sAvadhAnIse pAlane lgii| isa vakta saM. 1994 meM seTha premacaMda saba tarahase vyApAra meM kuzala, dharmameM lavalIna va sadAcArase vartana seTha premacaMdajIkI lgn| karanevAle ho gae the| seTha mANikacaMdajI aura mAtA rUyAbAI inako bahuta cAhatI thii| aba yaha 20 varSake ho ge| mAtAne bAla avasthAmeM vivAha karane kA bilakula bhI vicAra nahIM kiyA thA kyoMki rUpAbAI bahuta hI vicArazIla thii| bhAvanagarameM eka seTha gulAbacaMda amaracaMdanI bAgar3iyA the unakI kanyA caMcalabAI thI jo yadyapi svarUpavAna thI para kucha sukumArAMgI tathA azakta thI isIke sAtha sagAI huii| vArAta For Personal & Private Use Only ___ Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seyAMga aura viyoga / [301 bhAvanagara bar3I dhUmase gii| seThoMne vahAM acchI rakama kharca karake bahata nAma kiyA / rUmAbAIjIne vahAM dharmakI khUba prabhAvanA kI isameM 5000 se kama kharca na par3e hoNge| seTha premacaMda caMcalavAIko vyAha kara sukhase rahane lge| saMvata 1955 ke prAraMbhameM bambaI meM plegakA z2ora thaa| taba seTha mANikacaMdajI Adi mUrata Ae aura zeTha mANikacaMda svayaM yahAM kaI mAsa caMdAvAr3I dharmazAlAmeM tthhre| adhyaapk| seThanI nitya zrIcaMdraprabhuke bar3e maMdirajImeM sevA pUnA karate, jApa dete va baiThate uThate the| eka dina inhoMne vicAra kiyA ki yahA~ koI aisA sAdhana aba nahIM hai jisase bAlakoMko koI darzana, va bhagavAnake nAma bhI batAve tathA kucha bAlaka yahA~ sIkhane yogya mAlUma par3ate haiN| Apane logoMko kahakara bAlakoMko 2 ghaMTeke liye maMdirajImeM bulAyA aura jabataka Apa kaI mAsa taka sUrata rahe niyamita rUpase bAlakoMko hararoja rAtriko darzana, stuti, NamokAra maMtra, nirvANakANDa bhASA, paMca maMgala Adi sikhA kara unakA bahuta hI upakAra kiyA aura una bAlakoM ko inAmameM bhI vAra 2 choTI 2 dhArmika pustakeM, rUmAla Adi dete the jisase bAlakoMkA utsAha bar3hatA thaa| . seTha mANikacaMdajImeM aura dhanADhyoMkI bhAMti samayakA durupayoga karane va AlasyameM par3e rahanekI Adata nahIM thii| jaise cITI hamezA kAma karatI naz2ara AtI hai aisehI seTha mANikacaMda sadA hI koI na koI kAma karate hue hI dekha par3ate the / sUrata aise vilAsapriya nagarameM dUsare dhanADhya jaise rAga raMgameM lage the aisI ruci seTha For Personal & Private Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 ] adhyAya AThavA~ / mANicaMdajIkI nahIM thI / isIse seThajIke cittameM bAlakoM para dayA AI aura unako svayaM dharmazikSA dekara aTUTa jJAnadAna kiyA / yaha udAharaNa isa bAta ke pragaTa karaneke liye vaza hai ki seTha mANikacaMdrako dhArmika zikSAkA kitanA prema thA / thor3e dina bAda kucha kAryavazAt seTha mANikacaMdajI sUrata Aye the taba eka dina seThajI caMdraprabhuke mUlacaMda kisanadAsa maMdirajI meM dharmakAryase nivaTa kara pATe para kApar3iyAkA prathama baiThe the taba eka bAlakako darzana karate hue paricaya | dekhakara inake manameM AI ki yaha kucha honahAra mAlUma hotA hai, iMgrejI par3hatA mAlUma hotA hai / usako kucha upadeza karanA cAhiye / yahI vaha mUlacaMdajI kApar3iyA the jo isa samaya bhAratavarSa meM prasiddha haiM, "digambara jaina" mAsika patrake sampAdaka haiM, jainamitra sAptAhika patrake prakAzaka, 'jainavijaya' presake svAmI aura rAtridina jaina jAtikI sevAmeM lIna haiN| usa samaya inakI Ayu 17 varSakI thii| yaha vIsA hUmar3a maMtrezvara gotradhArI sUratanivAsI seTha kisanadAsa pUnamacaMda kApar3iyA ke tRtIya putra 1 iMgrejI chaThI sTenDarDa meM par3hate the para dharma sAdhanameM sivAya darzana karane ke kucha nahIM jAnate the / jaba yaha darzanakara cuke tatra seThajIne inako bulAyA / pAsa baiThAkara pUchA ki tuma kucha dharmakI bAta jAnate ho / jabAva nA kA pAnepara phira seThajIne yaha jAnakara ki yaha saMskRtake sAtha iMgrejI par3hate haiM kahA ki dharmajJAnake binA dharma - sevana nahIM ho saktA hai - kevala iMgrejI par3hanese lAbha na hogA / tuma For Personal & Private Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / merI sAtha candAvADImeM clo| maiM eka pustaka tumako dUMgA jisako tuma hararoja par3hanA / isa bAlakako bar3A hI harSa huA jaba isane eka gaMbhIra mukha dhanavAna seThako apanese isa taraha bAta karate hue dekhA / seThajI apane pAsa hamezA hI kucha dharmakI va kucha mAMsAhAra rokanekI pustakeM bAMTaneke liye rakhate the| usa samaya seTha hIrAcanda nemacanda dvArA mudrita zrI ratnakaraMDazrAvakAcAra hindI aura marAThI artha sahita inake pAsa thA vahI inake yogya hai aisA samajhakara unako candAvADImeM le jAkara vaha pustaka dI aura pratidina bAMcanekA niyama dilAyA / mUlacaMda isa pustakako pAkara bahuta prasanna hue aura khuzI 2 apane ghara gae / aba yaha seThase kabhI 2 milane lage aura dharmakI bAteM mAlUma karane lage / thor3e dina bAda seThanI bambaI lauTa ge| seTa mANikacaMdajIko saM0 1955 bhArI zokodapAdaka rUpameM aayaa| zrImatI maganabAIjIkI godameM maganabAIjIkA jaba kezara 11 mAsakI khelatI kUdatI thI, vaidhvy| apanI mulakanase mAtA pitAko prasanna karatI ____ thI taba yakAyaka eka dina savereke samaya khemacaMdakA magna garma ho gayA, khUna car3ha gayA, palaMgameM leTa gae, mAtA va strI bhI A gaI, pitA bhI Ae, taraha 2 ke upacAra hone lge| para dekhate 2 bAdhA itanI bar3hI ki do ghaMTe bhI pUre nahIM hue the maganamatI bar3e saMkocameM putrIko liye hue baiThI dekha rahI thI, mAtA davAI daramatameM lagI huI thI ki yakAyaka khemacaMdane AMkheM phAr3a dI, dekhate 2 jIva zarIrase nikala gyaa| sAre aMga upAMga AtmA For Personal & Private Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 ] adhyAya AThavA~ / vinA anAtmabhUta jar3a ho gae- AkAra rahate hue bhI cetanA vinA kisI kAmake na rhe| mAtA vAraMvAra pukAratI hai-"khemacaMda, khemacaMda para khemacaMda zabdako samajhanevAlA cetana hI jaba nahIM taba kauna mukhako preraNA kare ki tU hAM kaha / bebola, prANarahita, murdA zarIra jAnakara mAtA z2amInapara gira par3I / maganabAI hAya hAya karatI huI dhAr3e mArakara rone lagI / kezarake bhI ruAI A gii| itanemeM jitane aura gharameM the aae| khemacaMda cala base isa khabarane sarvako zokasAgarameM DubA diyaa| isa samaya sabase adhika nukasAna yauvanavatI 19 varSakI ati svarUpavatI, suzIla, patipreminI maganamatIko huA thA / usake dilako yAMbhanevAlA, usake mukhako premase nirakhanevAlA, use snehabhAvase pyAra karanevAlA, usake yauvanarUpI makaraMdakA pipAsu bhramara, usake eka mAtra jIvanakA AdhAra, usake duHkha sukhameM eka anupama sAthI isa vartamAna paryAyase cala basA aura ise apane janmabhara ekAkI vidhavA avasthA meM chor3a gyaa| vaha vara jo thor3I dera pahale gArhasthyamaI sukhameM DUbA huA thA so bAtakI bAtameM zokake aMdhakArase vyApta ho gyaa| yadi kisIkA rAjya china jAya, dhana lUTa jAya yahAM taka ki use vastra rahita kara diyA jAya to bhI duHkha nahIM hotA hai jitanA ki eka jIvanake AdhAra iSTa vastuke sadAke liye viyoga ho jAnepara hotA hai / vAstava meM yaha saMsAra asAra hai, yaha eka mAyA jAla hai, jo isameM lubhAtA hai vaha sadA trAsa pAtA hai, jo jJAnI hotA hai aura apanI AtmIka vibhUtiko pahacAnatA hai vaha jaba apane zarIrameM hI nahIM lubhAtA taba usake sambandhI anya vastuyoMse kaise prema karegA ? aise jJAnIke For Personal & Private Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI maganabAI vaidhavyAvasthA. (dekho pRSTha 303) J. V. P. Surat. For Personal & Private Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga | [ 305 liye kisIkA saMyoga va viyoga harSa yA viSAdakA kAraNa nahIM hai para aise jJAnI jagata meM virale haiM / anAdi mithyAtva ke saMskArase jAnate hue bhI turta parake lobha meM phaMsa jAte haiN| khemacaMda ke zarIrakI dAhAdi kriyA huI / maganamatIne zRMgAra utArA / saubhAgyake vastra AbhUSaNa DAlakara udAsIna kapar3e pahane kyoMki aba isakA jIvana vItarAga vijJAna svarUpa dharmake sAtha hI ramaNa karanemeM vItanevAlA thA / bambaI tAra diyA gyaa| samAcAra pAte hI seTha mANikacandako itanA kaSTa huA ki jaisA koI hRdayameM vajrakA AyAta kare / isa samayakA duHkha seThanIko apane janma meM aura kabhI nahIM huA thA / seThajI ise apane putrake sthAnapara mAnate the / isakI yuvAnI meM isake Upara vidhavApanekA patthara girate hue svAbhAvika hai ki aise dayApUrNa - mAyAlu pitAko duHkha ho / mAtA caturabAIjIne jaba sunaa| usake rone kUTane vilakhanekA pAra nahIM rahA / mahAna trAsa rUpa avasthA meM DUba gii| isakI hAya hAyane sarva kuTumbako jamA kara diyA / mAtA rUpAbAI Adi sarva hI aise duHkhita hue ki jisakA varNana nahIM ho saktA / sabake mukha phIke pAlA par3e vRkSakI taraha ho gae / pariNAmoMkI vicitra gati hai / eka jAtike bhAva eka antamUhUrtase adhika nahIM rahate / nAnA saMkalpa vikalpoMko karate hue jaba seThajIke cittameM zAtroMkI bAteM yAda Ane lagIM-satI sItA, aMjanA, dropadI, candanA, anaMtamatI Adi satiyoMke caritra smRti meM Ae / jaba zaMbhUkumAra va caMdranakhAkA caritra yAda AyA taba cittameM huA ki saMsAra meM sarva hI prANI apane bAMdhe hue karmoMke barA | yaha duHkha koI nayA nahIM hai bar3e 2 puNyAdhikAriyoMke Upara dhairya 20 For Personal & Private Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya aatthvaaN| bhI aise saMkaTa A jAte haiM, Apa samhale aura phira sarva kuTumbako saMsArakI asAratA dikhAte hue samhAlane lage / aba vidhavA maganabAInIko raha 2 kara patikI yAdake sAtha pitAkI saMgati yAda Ane lagI / seThajI bhI yahI vicArane lage ki aba maganabAIko yahIM apane pAsa rakhanA cAhiye aura usake AtmAkA kalyANa ho aisA mArga use vidhavA maganavAIko batAnA caahiye| yadi vaha sUrata rahegI usakA pitAdvArA vidyA- jIvana bigar3a jaaygaa| usakI sAsako bhyAsa / dharmavidyAkA prema nahIM hai| yaha vahAM pustaka taka na dekha skegii| gharake kAmakAjameM hI phaMsakara apanA janma kharAba karegI jaisA ki prAyaH hotA hai ki svArthI sApta va zvasura apanI vidhavA bahUko par3hane likhane va dharmake tatva jAnanekI ora nahIM lgaate| basa usako eka dAsI ke samAna gharameM rakhate haiN| bartana maMnavAnA, anAna phaTakavAnA, lar3akIko khilAnA Adi kAma acchI taraha lete haiM taba kahIM sabake pIche bacA khutrA va rUkhA sUkhA bhojana khAneko dete haiM athavA yadi umra choTI huI va dhanADhya huI to sAsa zvasura use gahane kapar3ese lAde rakhate haiN| vaha sInA paronA karatI hai va khAlI baiThe 2 bure vicAroMkI sar3aka apane dilameM banA letI hai| aisA vicAra kara seTajI 1 mahIne pIche hI maganabAIjIko bambaI le gye| caupATIke baMgale meM jaba yaha AI taba mAtA caturabAI isako lipaTa gaI aura dhAr3e mAra 2 kara rone lagI / / caturabAIkA mana sUkSma bAtako gRhaNa karane yogya na thA / kuTumbake mohameM ati lavalIna thaa| zarIrakI sukumAlatA, putrake jIvita For Personal & Private Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / [ 307 na rahanekI cintA, zarIrakA asvastha rahanA, ve tInoM hI kAraNa aise the ki jinase usakA citta AkulatAkA sthAna bana rahA thaa| aba cauthA apanI prANapyArI putroke pativiyogakA mahAna kleza jisase caturabAIkI cintA aura saMkaTakA ThikAnA na rhaa| usake dilase yaha sadameMpara sadameM dUra hI nahIM hote the| seTa mANikacaMdanI aura svayaM maganabAI bahuta samajhAtI thI para mohakI laharoMne use aimA vihvala kara rekvA thA ki usako bilakula dhairya nahIM hotA thA / cittake zokase zarIra aura adhika asvastha hogayA thaa| idhara seTha mANikacaMdanI apane putra samAna maganabAIkI AtmAko jAnate the| 2, 3 mAsameM hI eka vayovRddha, anubhavI, udAsIna eka vidvAn paMDita mAdhavajIko maganabAIko saMskRti aura dharma pustaka par3hAneke liye niyata kiyA aura maganabAIko saMThane AjJA kI ki tuma rAtridina vidyA sAdhanameM hI dhyAna do isIse terA bhalA hogaa| tU gharake kAmakAja meM bhI mata phaMse aura na vrata upavAsa kara zarIrako sukhAve, tujhe vidyA AjAyagI to tU svaparopakAra karake apanA janma saphala kregii| seThajIke zabda ye the "vhena, ghara kAmakAja ane vrata upavAsa bAjue mukIne bhaNo" seThajI maganabAIko bahana kahakara pukArate the| seTanIne caturabAIko bhI samajhA diyA ki tuma maganabAIse kucha gharakA kAma na lenA, ise mana lagAkara vidyAbhyAsa karane denA / paramopakArI pitAkI tAkIdase maganabAIjIkA citta dhIre 2 dharmasAdhana va vairAgyameM jamatA gyaa| paMDitajIke dvArA dhIre 2 bAIne saMskRta mArgopadezikA vyAkaraNa do bhAga, thor3A amarakoza, thor3I laghukaumadI, thor3I nyAyadIpikA For Personal & Private Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 ] adhyAya AThavA~ / paDhI tathA di0 jaina parIkSAlayadvArA pravezikAkI tIna parIkSAeM dharma meM pAsa kii| isavakta lAhaurake bAbU jJAnacaMdane AtmAnuzAsana aura mokSamArga prakAzako tathA devabaMdake jainIlAlane bar3e ratnakaraMDazrAvakAcArako chApakara prasiddha kara diyA thaa| seThanI chapI pustakeM rakhate haiM yaha prasiddha ho gayA thA, isase jo koI bhI pustaka chapAtA thA so pahale seThajIke yahA~ bhenatA thaa| seThanI svayaM pasaMda kara yadi upayogI samajhate to usakI bahutase kApiyAM bAMTane va nyochAvara lekara deneke liye maMgA lete the| nae chape hue graMthoMko vairAgyautpAdaka jAna seThajIne maganabAIjIse bAMcaneko kahA / dhIre 2 maganabAIjIne AtmAnuzAsana, ratnakaraMDa zrAvakAcAra, va mokSamArgaprakAzakA svAdhyAya karake apanI pariNatimeM bahuta phera kara liyA aura svAdhyAyako barAbara jArI rakkhA / paM. phatahacaMda lAlanako adhyAtmajJAnakA abhyAsa thA aura ___ yaha seTha mANikacaMdajIke pAsa milane AyA paM. lAlanakA upadeza karate the| maganabAIjI caupATI baMgalepara seThajI ke pAsa hI rAtriko baiThakakhAnemeM baiThatI thiiN| jaba seThajI AnevAloMse bAta karate taba yaha bhI sunatI aura apane anubhavako bar3hAtI thii| paM. lAlana dvArA AtmAkI kathanI sunanese maganabAIjIko adhyAtmika ruci bhI ho gaI / yuvAvasthA honepara bhI isake bhAva vairAgyameM bhara gae aura yaha pitAkI AjJAmeM calatI huI, zAstrIse vidyA abhyAsa karatI huI, svAdhyAyameM mana lagAtI huI arthAt jJAnake sukhameM magana hokara dhIre pativiyogake zokako bilakula bhUla gaI aura apane jIvanako jJAna mitrake sAtha kallola karanemeM saphala For Personal & Private Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga aura viyoga / mAnane lagI / yaha saba pUjya paropakArI seTha mANikacaMdakA hI pratApa thA jisase Ana maganavAInI di0 jaina strI samAjameM bahuta hI stutya kAma kara rahI haiM aura zrAvikAzrama dvArA apane samAna aneka bAiyoMko AtmarucivAlI aura paropakAriNI banAnekA upAya kara rahI haiN| e . S + For Personal & Private Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 ] adhyAya navAM / adhyAya navAM / samAjakI saccI sevA / saMvat 1956kA mahA vikaTa sAla A gayA / isa varSa cAroM ora bhArata meM duSkAla hI duSkAlA gayA ! saM0 1956 ke duSkA- gujarAta, kAThiyAvAr3a, mevAr3a bhI anna aura lameM 2000) kI jalake mahAkaSTase pIr3ita huaa| seTa madada | mANikacaMdajIkA citta karuNAdAnase dravIbhUta hoyagA / ima nikaTavartI prAntake akAla pIr3itoM kI sahAyatA ke liye seTajIne ru0 1000) dAna kiyA tathA bar3audAmeM seTha phakIracaMda premacaMda je0 pI0 ne eka hindabAlAzrama kholA usameM bhI Apane 300 ) diye / bambaI di jaina sabhA ke sabhAsadoM ko ekatra kara Apane betula Adi madhya pradezake jainI bhAiyoMke Ae hue patra sunAkara pragaTa kiyA ki eka jainaanAthAlaya bhaMDAra sthApita honA cAhiye / cUMki Apa svayaM dAtAra aura agragaNya the / ApakI sUcanAko bambaIke bhAiyoMne mAnya karake tA0 9 navambara 1899 ko yaha bhaMDAra kholA tathA 2114) kA caMdrA turta ho gayA jisameM Apane 101) diye va sabase adhika seTha jItamala kanhaiyAlAlane 909) va seTha gurumukharAga sukhAnaMdajIne 222) pradAna kiye | lAlA baijanAtha hAtharasavAloMne isameM bahuta madada dI / sabhAkI ora se bhAratavarSIya di0 jaina mahAsabhAkI AjJAnusAra betula zaharameM bAbU govinda lAhanUM heDamAsTara varnAkyulara skUlakI mAraphata eka AhAradAnazAlA kholI gaI isake dvArA tA0 7-12-99 For Personal & Private Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [ 311 ko 25 anAtha nainacAlaka rahane gae / inako bhojana vastra ke sivAya dhArmika zikSA Adi denekA bhI prabandha karAyA gayA / AkalUja va paMDharapura meM bhI aisI AhAra dAnazAlAeM kholI gaIM / betulameM 30 bAlaka ho gae unakI rakSA sabhA dvArA barAbara hotI rahI / 9 lar3akoMko betula se nAgapura vidyAbhyAsake liye bhijavAyA gayA / sUratake eka digambara jaina chAtra kezavalAla DAhyAbhAIne meTrikalezanakI parIkSA pAsa kI thI aura kAleja meM jaina vidyArthiyoMke kaSTa bharatI honeke liye bambaI AyA thA usa samaya nivAraNArtha bambaI meM yahAM hinduoMkA kevala eka hI borDiga thA ji - jaina borDiMgakA sakA nAma gokuladAsa tejapAla bo vicAra | rDiMga hAusa thaa| yaha chAtra usImeM rahane ke liye gyaa| usake kAryakartAoMne isako sthAna nahIM diyA / tathA puparinTenDenTakI bAtacIta se aisA pratIta huA ki vaha isI liye sthAna nahIM dete haiM ki yaha kezavalAla jainI hai / isako bar3I nirAzA huI, taba isane yaha satra hAla vidyArthiyoMke pitA seTha mANikacaMdajI se kahA / Apako usa vakta bar3A bhArI khayAla AyA ki jaise yaha Aja bhaTakatA hai va nirAzraya hokara apamAna sahatA hai aise aura bhI chAtra bhaTakate hoMge va udAsa hokara ve zikSaNa lene se banda rahate hoMge / jainiyoMmeM aba iMgrejI par3hanekI ruci huI hai ta kAlejameM bhI par3hane AveM hI ge ataeva paradezI jaina chAtroM ko Azraya denekA koI upAya avazya karanA cAhiye / usa chAtra ke to Thaharane kA seThajIne turta prabandha kara diyA aura rAtriko seTha hIrAcaMda nemacaMda jI se sammati lI ki kyA karanA cAhiye / parama sacce mitra hIrAcaMdajIMna For Personal & Private Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312] adhyAya navAM / sammati dI ki Apake pAsa lakSmIkI kRpA hai isase Apa eka jaina borDiGga sthApita kareM, dakSiNa va gujarAtake aneka chAtroMko bar3A bhArI lAbha pahuMcegA / belagAMva nivAsI aNNAppA phaDayAppA caugule bI. e. bhI usa vakta kAlejameM par3hate hue caupATIpara seThanIke baMgale meM hI rahate the so rAtriko seThajIke sAtha baiThakara bAteM karate the aura preraNA karate the ki Apa koI dharmakA kAma karo mukhya saMmati boDiMgakI dete the jisase bhI seTajIko isa kArya karanepara vizeSa ruci huI aura yaha bAta seThajIke dilameM gar3a gii| vAstavameM jima mitrake Upara vizvAsa aura prema hotA hai usakI bAta turta hI dilameM baiTha jAtI hai phira Apane dUsare dina apane bhAI pAnAcaMda, navalacaMda aura premacaMdase salAha lii| apane putra samAna maganabAIjIko bhI viThAlA aura saba hakIkata bayAna kI / premacaMdake vicAra bahuta UMce the aura seTha mANikacaMdakI bhAMti dharma va vidyAkI unnatimeM pUrNa lavalIna the| premacaMda bahuta prasanna hue aura kahA ki kAkAjI, Apa isa kAmako avazya kareM / seTha pAnAcaMdane kahA ki abhI taka hama logoMne apane pUjya pitAke smaraNameM koI kAma nahIM kiyA hai isase unhIMke nAmase borDiMga kAyama kiyA jAya tathA lAkha pauna lAkha rupaye lagAkara bahuta acchI imArata tayyAra kI jAya jo dekhanemeM va ArAmameM bhI ThIka ho| seTha navalacaMdanIne bhI kucha virodha nahIM kiyA taba sthAnakI salAha huI to jubilIbAgake pAsa hI sthAna banAnA nizcita huA kyoMki vaha sthAna zahara va kAlijoMse bahuta dUra nahIM hai aura havA bhI acchI hai| tathA yaha bhI taya huA ki isI varSa isa kAmako pUrA karanA For Personal & Private Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevaa| [313 caahiye| dUsare hI dinase seThajIne sthAnakI tajavIja karanA va nakazA banAkara aura pasanda karAkara hoziyAra mistrIke dvArA kAma prAraMbha karA diyaa| __ isI varSa bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhAkA caturtha adhivezana mitI kArtika vadI 5 saM. baImeM di0 jaina prAM- 1956se 7 mutAbika tA: 23 akTUbara tika sabhAkA sthaapn| 1899se 25 taka zrI naMbUsvAmIkI nirvANa bhUmi caurAsI mathurAmeM huaa| isa samaya isa sabhAke mahAmaMtrI muMzI campatarAyajI DipTI majisTreTa nahara, kAnapura the jinhoMne mahAsabhAkA kArya bar3I hI rucise apane jIvana paryaMta kiyA aura aneka vighnoMke Anepara bhI ise sthira rakkhA / mahAsabhAko bAkAyadA mahAsabhA banAnemeM svargavAsI bAbU baccUlAlanI prayAga nivAsIne apanI umrabhara jI tor3a parizrama kiyA thA / unhIMke udyogase isa mahAsabhAkI rajiSTrI sarkArI ekTa naM0 21 san 1860 I0 ke anusAra huii| isa barSa mahAsabhAne prastAva naM0 1 isa viSayakA svIkRta kiyA ki "tamAma bhAratavarSameM prAntika sabhAeM kAyama kI nAve jo sarva prakArase isa mahAsabhAke uddezyoMko pracalita karanemeM sahAyatA deveM" tathA isa kAryake karanekA bhAra bAbU banArasIdAsa ema. e. heDamAsTara vikToriyA kAleja lazkarake supurda kiyA gyaa| yaha mahAsabhAke jvAinTa janarala sekreTarI kaI varSoMtaka rahe aura rAtadina isakI unnatimeM jI tor3a parizrama kiyaa| Apane hI mahAsabhAke do prabhAvazAlI vArSika adhivezana san 1904 aura 1905 meM kramase ambAlA chAvanI For Personal & Private Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 ] adhyAya navAM / aura sahAranapura meM karAe tathA bahutasI pustakoM kI madadase iMgrejImeM eka jaina itihAsa sirIja naM 0 1 Jain Itihas Series pustaka racI jisake pracArase yaha ajJAna aMdhakAra ki jainI nAstika haiM yA bauddha yA hindU dharmakI zAkhA haiM yA prAcIna nahIM haiM bilakula ur3a gyaa| jaina itihAsa sosAyaTI kAyama kara jabataka Apa lazkara rahe bahuta kAma kiyA | sahAranapura meM vakAlata karane ke pIche va paraspara mahAsabhA ke kAryakartAoMmeM manamilAna na rahane se Apane yakAyaka jainajAti sambandhI satra kAma chor3a diyA / yaha jaina kaumake abhA kI bAta hai | bAbU banArasIdAsane bambaI prAntika sabhA sthApita honeke liye bambaI sabhA ke maMtrI seTha mANikacandajIko patra likhA usake anumAra mitI kArtika sudI 1 saM0 1956 ko bambaI sabhAkI prabandhakAriNI sabhAkI baiThaka huii| isa sabhAmeM yaha nizcita huA ki prAntika sabhA sthApita ho tathA usakI niyamAvalI banAne kA kArya seTha mANikacaMda hIrAcaMda, seTha rAmacaMdranAthA, paM0 gopAladAsanI aura paM0 dhannAlAlajI ke supurda huA aura mitI kArtika sudI 14 ko upadezakasabhA kI baiThaka meM seTha haramukharAya amolakacaMda ke sabhApatitvameM vaha niyamAvalI pAsa kI gaI tathA taya huA ki prAntake mukhya 2 bhAiyoMko bhejakara sabhAsada banAe jAveM aura taba isakA kAma zurU kiyA jAve / bambaI sabhA seTha mANikacaMda aura paM0 gopAladAsajI aise utsAhI saMcAlakoMke dvArA bahuta kAyade se aise 2 kAma barAbara karatI rahI jisase sAre bhAratavarSako lAbha ho / isa vakta sabhAke pAsa pAThazAlA khAteke sivAya upadezaphaMDakA khAtA bhI thA jisake dvArA upadezaka For Personal & Private Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [315 bhejakara daurA karAyA jAtA thA / mitI magasara sudI 8se bAbU jugalakizorajI devabanda upadezaka niyata hue the jinhoMne kucha dinoM taka bahuta sthAnoMmeM bhramaNa kara upakAra kiyaa| sarasvatI bhaMDAra khAtese saMskRtAdi graMtha saMgraha kiye jAte the, pAritoSika bhaMDArase parIkSAlayadvArA bhAratavarSake vidyArthiyoMkI parIkSA lekara uttama chAtroMko InAma diyA jAtA thA / auSadhAlaya khAtA thA jisase davAI baTatI thI! sabhAmeM kabhI 2 seTha mANikacandanI bhI vyAkhyAna dete the / saM0 1953 meM mitI ASAr3ha seTha mANikacaMdajI sudI 14 kI sabhAmeM Apane 4 zikSAbata vyaakhyaandaataa| para gujarAtI bhASAmeM seTha haramukharAya amo lakacaMdake sabhApatitvameM bahuta gaMbhIratAse kahA thA / seThajIke bhatIje seTha premacaMda motIcaMda jauharImeM bahuta acchI yogyatA thii| yaha bhI hara eka sabhAmeM Ate premacaMda motIcaMda aura kabhI 2 vyAkhyAna diyA karate the| vyAkhyAtA / zrAvaNa sudI 14 ko seTha mANikacaMdajIke sabhApatitvameM Apane sapta tatvoMkA varNana bahuta yogyatAse kiyA jisase paM0 gopAladAsa va anya sabhAsadoMko aisA nizcaya huA ki yaha apane kAkA mANikacaMdakI bhAMti paropakArI va samAjasevaka hogaa| For Personal & Private Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 ] adhyAya navAM / premacaMdanIkI prathama strI caMcalabAI bahuta azakta tathA bImAra rahatI thii| 1 varSa hI ke pIche hI vaha premacaMdajIkA dvitIya isa zarIrako chor3a kara cala dii| mAtA vivAha / rUpAbAI tathA premacaMdakA aisA hI bhavitavya thA yaha jAna zAMta mana rhe| isa varSa mAtAne premacaMdakA dvitIya vivAha gvAliyara rAjyake jAvada nivAsI eka vIsAhUmar3akI kanyA campAbAIjIke sAtha kiyA / yaha kanyA svarUpavAna, sarala svabhAvI, aura AjJAnusAra calanevAlI thii| isake lAbhase mAtA va premacaMdako bahuta santoSa huaa| seTha mANikacaMdanIkI prathama putrI phUlakuMvarIko eka kanyA janmI jisakA nAma kamalAvatI rakkhA phUlakuMvarIko tathA janmotsava karake isakI rakSAkA pUrA kanyAkA yatna kiyaa| isake do varSa bAda dUsarI putrI laabh| huI jo sirpha pAMca dina hI jIvita rahakara mRtyuke vaza ho gaI isa samaya phUlakuMvarIko mI asAdhya bImArI ho rahI thI aura eka mAsa bAda vaha bhI cala basI / seTha pAnAcaMdakI strI rukmaNIbAI saMtAnakI rakSAmeM bahuta catura __ thI tathA isake isa samaya saMtati-viyoga seTha pAnAcaMdajIko karAnevAle karmokA udaya na thaa| lIlAvatI putrakA laabh| 4 varSa aura ratanamatI 2 varSakI thI taba bhI yaha bAI punaH garbhavatI huI / isa samaya rAnAcaMdako yadyapi putrakI nirAzAsI thI para puNyake udayase guja0 For Personal & Private Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI savA / [317 mitI Azvina vadI 14ko bAIne eka putraratnako utpanna kiyA / putrakA lAbha dekha pAnAcaMdanIko aura viSeza kara mANikacaMdanIko bahuta hI harSa huA kyoMki aba taka ina donoMke koI bhI putra jIvita nahIM thA aura bAz2Ara meM ye mAnya gine jAte the| seTha mANikacaMdanIne khUba dhUmadhAmase maMdirajImeM pUjana karAI, dAna bAMTA, vastrAdi diye, gAnA banAnA huA / bar3e bhAIke citta prasannatAke artha isa janmotsavako isataraha kiyA ki jisase isakI bahuta prasiddhi huI va mAtA rukamaNIko bahuta saMtoSa huaa| apanI 51 varSakI AyumeM putralAbha honese seTha pAnAcaMdako akathanIya Ananda huaa| seThajIne isakI rakSAkA pUrA 2 yatna kiyA / mitI mArgazIrSa vadI 10 saMvata 1956 ko seTa mANikacaM danIne bambaI sabhAkI pra0 kamITi bulAI / bambaI sabhAmeM zikharajI 8 sabhAsada ekatra hue / sabhApati seTha va jainamitra / haramukharAya amolakacaMda kiye gaye, upamaMtrI paM8 gopAladAsanIne bhAratavarSIya di0 jaina mahAsabhAkA vaha prastAva naM0 3 jo usane tA024-10-1890 ko pAsa kiyA thA, peza kiyaa| vaha prastAva yaha thA / " mahAsabhA prastAva karatI hai ki zrI sammeda zikharajIke jhagar3eke viSayameM jo sabakameTI mele hAtharasameM sthApita huI thI vaha aba tor3a dI jAya aura usakA cArja bambaI sabhAke supurda ho| isa kAmake khajAJcI seTha mANikacaMda pAnAcaMdajI jauharI, bambaI nivAsI niyata kiye jAveM / jina bhAiyoMke pAsa isa viSaya sambandhI dravya ho vaha ukta seTha sAhabake pAsa maya hisAba kitAbake bheja deveM aura Ageko bhI unhIMke pAsa bhejate raheM (eka For Personal & Private Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 ] adhyAya navAM / nakala isa prastAvakI bajariye ciTThI bambaI sabhAko bhejI jAvegI ) seTha navalacaMdajI saMvat 1953 meM zikharajI gae the taba 6000) kA caMdrA karake sItAnAlese kunyanAtha svAmIkI ToMkataka 5000 sIr3hiyAM banavAnekA kAma munIma haralAlajIke supurda kara Ae the| sIr3hiyoM kA kAma calAyA gayA / 700 siTiyAM bana gaI thIM / itane meM zvetAmbarI logoMko yaha bAta pasanda na AI / ye sIr3hiyAM sarva jaina strIpuruSoMke ArAma ke liye banavAI gaI thIM isa bAtakA kucha bhI vicAra na karake zvetAmbarI bhAiyoMne tA. 12 janavarI san 1899 ko rAtri ke samaya corI se 205 sIr3hiyAM tur3avA DAlIM aura isa anucita kriyAse mahAna karmakA baMdha kiyA | isa phaujadArI mukadamA huA jisase zvetAmbara koThIke do bhAiyoM ko kucha dinakI majA va mucalake hue / isa samaya haralAlajI mara gae the / rAvajI vIsapaMthI koThIke munIma the| isIne yaha phaujadArI mukadamA calAyA thA | bambaI samAne sarva jainiyoMko sUcanArtha 4000 vijJApana hAtharasa ke melepara bAMTe tathA mahAsabhAko sUcanA dii| usane mukadame kI pairavI ke liye eka kameTI banAI thI usane pramAdavaza koI yathocita kArravAI na kI / udhara zvetAmbariyoMne hAIkorTa meM apIla kI jisase digambariyoMkI taraphase ThIka pairavI na honese asaphalatA huI isIpara mahAsabhAne ukta prastAva pAsa kiyA thA / sabhAsadoMne isa prastAvako svIkAra kiyA tathA nizcaya kiyA ki vakIloMkI rAya lekara dIvAnImeM mukadamA calAyA jAya aura eka hoziyAra AdamI koziza karaneke liye niyata kiyA jaay| isI aMtaraMga sabhAmeM sabhA ke kAryoMko vistArarUpameM lAne ke For Personal & Private Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [319 liye paM. gopAladAsanIne eka mAsika patrakI AvazyaktA btaaii| sabake dhyAnameM jaMcane para "jaina mitra" patrake nikAlanekA nizcaya kiyA gyaa| sampAdaka paM. gopAsadAsajI varaiyA aura proprAiTara seTa mANikacaMdajI niyata hue| Apane svIkAra kiyA tathA patrameM yadi ghATA rahe to do varSake vAste adhikase adhika 100) sAla seTha mANikacaMda pAnAcaMdanI aura 50) sAla seTha nAthAraMgajIna danA svIkAra kiyaa| seThajIko samAjoddhArakA kitanA prema thA isakA yaha bhI eka namUnA hai| bambaI meM zIghra hI borDiMgakA makAna seTha mANikacaMdanIke pra yatnase tayyAra ho gayA jisakA vAstuvidhAna seTha hIrAcaMda gumAnajI (muhUrta) mitI magasara sudI 6 ko bar3I dhUmajaina borDiMgakA mahUrta / dhAmake sAtha kiyA gyaa| isa borDiMgakA nAma seTha pAnAcaMda Adi seThoMne apane pUjya pitAke smaraNa ke liye unhIMke nAmase seTha hIrAcaMda gumAnajI jaina borDiMga rakkhA / borDiMgake liye 2604 vAra jamIna lI gaI thii| isa para tIna khanakI sundara imArata chAtroMke rahaneke liye banAI gaI jisakI imAratakI sthAvara milakiyata 25000) kI tathA borDigake makAnake sAmane isI z2amInameM 40000) kI milakiyatakA eka makAna banAyA gayA jisakA bhAr3A borDigake kharca meM lage tathA 5000) kI khulI jagaha gilDa sTrITake nAkepara rakkhI gii| kula 70000) sthAvara milakiyatameM 1250) pharanIcara, 450) rasoIke vartana isa taraha 71700) dRSTI phaMDa khAte rakhakara yaha rakama cAroM seThoMkI taraphase nIce likhe TUSTiyoMko 5 aprela san For Personal & Private Use Only Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 ] adhyAya navAM / 1900ko supurda karake TUTaDIDa rajiSTara karAyA gayA jisakI iMgrejI nakala pAThakoMke jJAnahetu aMtameM dI gaI hai| TUSTI1 seTha pAnAcaMda hIrAcaMda 2 seTha mANikacaMda , 3 seTha navalacaMda ,, 4 seTha premacaMda motIcaMda 5 seTha hIrAcaMda nemacaMda dozI zolApura [bambaI. 6 seTha rAnA dharamacaMda rAjA dInadayAla prasiddha phoTAgrAphara, isa borDiGgake tIna maMjaloM meM suparinTenDenTake rahaneke sthAna va rasoIgharake sivAya 23 kamare haiM jinameM 47 chAtra raha sakte haiN| TraSTaDIDameM khAsa 3 niyama haiM ki (1) hIrAcaMda gumAnajIke vaMzameMse do TUSTI hamezA kameTImeM raheMge yadi vaMzameM koI na rahe to unake nikaTa sambandhiyoM meM rheNge| (2) dRSTIkI saMkhyA kamase kama chaH va adhika 8 hogii| (3) dRSTa kameTI va usake dvArA niyata prabandha kAriNImeM satra membara digambara jaina hoNge| (4) isameM meTrikulezana pAsa jaina chAtra bharatI kiye jAte haiM unameM sabase pahale saMskRta dvitIya bhASA rakhanevAle digambarI chAtroMko, phira anyabhASA rakhanevAle diga0 chAtroMko phira saMskRtavAle zvetAmbarI chAtroMko phira anyabhASA vAle zve0 chAtroMko sthAna diyA jAtA hai phIsa kisIse nahIM lI jaatii| iMTensase nIce va cauthe klAsake For Personal & Private Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only SAPP L seTha hIrAcanda gumAna jI borDiMga skUla-bambaI. ( dekho pRSTha 319 ) Jain Vijaya" P. Press, Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [321 Uparake chAtra meneniMga kameTIkI rAyase bharatI hote haiN| (5) digambara jainadharmakI zikSA sarvako lenI hogI va vArSika parIkSA denI hogii| (6) nitya darzana pUjAke liye eka digambara jaina caityAlaya rhegaa| (7) 23 kamaroM meM se 4 saMskRta vidyArthiyoM rahane ke liye rheNge| (8) jo 40000)kI milakiyatakA makAna hai usakA kharca ikara jo bhAr3A bacegA usameMse 5) ru. saikar3A amAnata khAte jamAkara 300) ru0 sAla digambara jaina maMdirake kharcake liye nikAlakara bAkI garIba chAtroM ko chAtravRtti denemeM kharca kiyA jAyagA jisameM 50) saikar3A borDiMgameM rahanevAle chAtroM ko, 40) saikar3A paradezameM pahanevAle chAtroMko aura 10) saikar3A jaina dhArmika zAstroMko mukhyatAse par3hanevAloMko diyA jaay| tA0 17 jUna san 1900 ko Uparake 6 TraSTiyoMke sivAya nIce likhe membara prabandhakArigImeM aura zAmila kiye gae--7 paM0 gopAladAsajI baraiyA, 8 seTha gurumukharAya sukhAnaMda, 9 gAMdhI rAmacaMda nAthA, 10 paMDita dhanAlAla kAzalIvAla, 11 parIkha cunnIlAla premAnaMda, 12 jauharI cunnIlAla jhavaracaMda, 13 aNNAppA phaDcAppA caugule bI. e. ela. ela. bI.! inameMse TraSTa ke isa niyamake anusAra ki seThoMke vaMzameM jo bar3A TrasTI hogA so sabhApati rahegA, jauharI pAnAcaMda hIgacaMda sabhApati, khanAJcI jhaverI premacaMda motIcaMda sekreTarI, hIrAcaMda nemacaMda A0 mAjiSTeTa zolApura tathA jvAinTa sekreTarI jauharI cunnIlAla averacaMda niyata hue| For Personal & Private Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya nvaaN| vartamAnameM TUSTI isa prakAra haiM1 jauharI navalacaMda hIrAcaMda-pramukha / 2 seTha hIrAcaMda nemacaMda dozI sholaapur--mNtrii| 3 jauharI tArAcaMda nvlcNd| 4 mi0 lallUbhAI premAnaMda parIkha ela. sI. I. 5 jauharI ThAkuradAsa bhagavAnadAsa--upamaMtrI / tathA manejiMga kameTImeM Uparake sivAya nIce likhe membara aura haiM6 seTha gurubhukharAya sukhaanNd| 7 paMDita dhannAlAlajI 8 seTha lallUbhAI lakSmIcaMda caukasI 9 ,, rAmacaMda nAthAraMgajI 10 ,, cunnIlAla hemacaMda jriivaalaa| 11 , lAlA prabhUdayAlajI / 12 ,, amRtalAla viTThaladAsa dhAmI 13 ,, pAnAcaMda rAmacaMda dozI / 14 , hIrAlAla jayacaMda doshii| isa borDiMgakA kAma niyamita rUpase jUna 1900 se prAraMbha kiyA gayA usa samaya rA0 rA0 caugule bI0 e0 supa0 niyata hae va di0 3 aura zve0 10 aise 13 chAtra bharatI hue / san 1901 kI parIkSAke samaya 37 chAtra the jinameM kevala 10 digambarI va 27 zve. the| inameM saMskRta dvitIya bhASA rakhanevAle 22 the / para san 1912 meM 24 di0 va 11 zve0 the va saMskRta For Personal & Private Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [323 bhASAvAle 32 chAtra the| tathA san 1914 meM 29 di0 va 13 zve0 va saMskRta bhASAvAle 39 the tathA vartamAnameM 37 di0 va 14 zve0 chAtra haiM va saMskRta bhASAvAle 49 haiN| digambariyoMkI aba saMkhyA bar3hanekA kAraNa unameM zikSAkI ora adhika jhukAva hai| zva0 kI kamIkA kAraNa eka to sthAnakA abhAva, dUsare maMdirapaMthI va sthAnakavAsiyoMke bhinna 2 borDiMga khula jAnA hai| jisa samaya yaha hIrAcaMda gumAnanI jaina borDiga, kholA gayA usa samaya bambaIke hiMduoMmeM sivAya gokuladAsa tenapAla borDiMgake aura koI na thaa| san 1901 meM borDigameM rahanevAle 5 chAtroMko 12) mAsika va paradezameM par3hanevAloMko 26) ru0 mAsika chAtravRtti dI gaI thii| inameM sUrata nivAsI kezavalAla DAhyAbhAI nAmakA vaha chAtra bhI hai jisake nimitta yaha borDiga kholA gayA / ise 10) mAsika sahAyatA dI gii| san 1912 kI sAlameM borDiMgavAsI 17 chAtroMko adhikase adhika 18) mAsika taka kula ru0 2341) sAlameM diyA gyaa| inameM eka zve0 chAtra bhI zAmila thaa| tathA paradezameM par3hanevAle 10 diga0 chAtroMko 270) rU0 va ahamadAbAda bo0 ke chAtroMko 480) aise 750) diye ge| dhArmika zikSA san 1901 meM dravya saMgraha, ratna karaMDa zrAvakAcAra tathA nyAyadIpikAmeM huI thI jinameM kramase 6, 13 va 1 chAtra parIkSAmeM likhita praznoM dvArA baiThe the, sarva pAsa hue / san 1.912 meM dharma zikSAke tIna klAsa the, jisakA krama isa bhAMti thA- naM0 1-ratnakaraMDa zrAvakAcAra 75 zloka aura tatvArthasUtra 3 adhyAya) For Personal & Private Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya navA~ / naM0 2-tatvArthasutra 4 se 6 adhyAya aura puruSArthasiddhayupAya 50 shlok| naM0 3-tatvArtha sUtra 7 se 10 a0 aura dravyasaMgraha pUrNa / san 1912 meM 36 iMgrejI par3hanevAloM meMse 18 chAtroMne parIkSA dI thI jisameM 15 pAsa hue the| tathA sana 1914 meM 42 meM se 29 ne parIkSA dI thI 15 pAsa hue / isa borDigameM kasaratazAlA, rIDiMgarUma, lAibrerI bhI hai| chAtroMko itanA ArAma ka rAhanekA subhItA hai ki sArI parIkSAoMmeM yahAMke chAtroMkA bahuta acchA phala rahatA hai| dharma zikSA lekara jo chAtra yahAMse nikala kara jAte haiM una-- meMmeM adhikAMza dhArmika AcAra va usakI unnatike upara apanA svabhAva rakhate hue dekhane meM Ate haiM jinake kucha udAharaNa ye haiM-di0 balavaMta bAbAjI bugaTe, maiTrikulezana pAsa, paitRka kRSikarma, dakSiNa mahArASTra jaina sabhAmeM khAsa bhAga / 2-di0 laThe aNAppA bAbAjI, ema. e.; sarkArI kAma, da0 ma0 sabhAmeM khAsa bhAga tathA Jainizm pustaka racI hai| 3-khe0 mehatA makanajI jUThA, bI. e. bAriSTarI, zve. samAjameM dharma va jAtikI unnalimeM agrasara / 4-di0 parIkha lallubhAI premAnaMda, ela. sI.I., bambaImeM asisTenTa kalekTara inkaTaimaksa, ahamadAbAda, ratalAma borDi0 va For Personal & Private Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya nvaaN| zrAvikAzrA bAIka maMtrI va prAntika samAke mukhya kAryAdhyakSa / 5-20 baror3iA umedacaMda dau ThapacaM jUnAgar3ha, bI0 e0, zve. jaina kanpharensake mNtrii| 6-di0 zAha nAnacaMda pUnAbhAI, bharUca, bI0e0, mAsTara hAIskUla bar3audA, nitya dhArmika kriyA meM lIna va di jaina pAThazA lAke nirIkSaka 19-zve0 udAnI manIlAla hukamacaMdra jatapura, ema0 e0, vakIla, jAti unnatike kAmoM meM tarayAra / -, aMkale yazavaMta sAMga yA velagAma, bI0 e0, sarkArI revenyUmeM cAkarI, dharmameM bahuta prema haiN| yahAMse jo chAtra par3hake gae haiM ve acche 2 padoM para pratiSThita haiM para unakI dhArmika prasiddhikA patA nahIM hai jaise -- 2-ive0 parIkha parabhUlAla vAvanI goMDala, ela. ela. bI., munasapha., goNddl| koThArI prabhAzaMkara trIkamanI ela0 ema0 eMDa0 ema0, cIpha meDikala Aphisara chatarapura (budelkhNdd)| 3-, ' modI amRtalAla barddhamAna vAMsadA, ema0 60 ela0 ela0 bI0, nAyaba dIvAna vAMsadA sTeTa jilA sUrata / 4-zve0 nANAvaTI caMdulAla bAlAbhAI bar3audhA, bI0 e0, cIna dezameM zAMgahAImeM vyaapaar| For Personal & Private Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI sabhI sevA | 326 ] 5 - zve0 zAha tribhuvana odhavajI bhAvanagara, bI0 e0 ela0 ela0 solIsiTara 1 bI, 6 - 20 zAha somacaMdra karamacaMda rAjakoTa, bI0 e0 ela0 ela0 bI0, cIpha vakIla navAnagara kAThiyAvAr3a | ityAdi Upara likhita vyavasthA dikhAnekA prayojana yaha hai ki borDiMga ke Azrayase kitanA lAbha huA hai / jaba taka svataMtra jaina kAleja mukhya 2 prAntoM meM na hoM taba taka aise borDiMgoM ke honese chAtra UMcI zikSA lekara laukika unnati kareMge tathA dhArmika zikSA ke vInase avazya unake jIvana meM dharma zikSA rahita chAtroMkI apekSA AcaraNa AdimeM pharka rahatA hai / yahAM para jo chAtra rahate haiM unako divasameM zAmakI vyAla karane va kaMdamUla Adi abhakSya padArtha na denekA niyama hai / san 1916 disambara taka jabase borDiga khulA usaka saMkSipta nakzA aura bhI diyA jaratA hai / zurU 311 233 18 "} 16 varSakA saMkSipta nakazA / 0 chAtroMne lAbha liyA "1 di0 chAtroMna na ela. ela. bI. parIkSA pAsakI 18 bI0 e0 71 19 "" kula 34980) chAtravRttimeM kharca kiyA gayA For Personal & Private Use Only "" 19 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA | [ 327 isa borDigakI kameTI ke AdhIna aura bhI kaI phaMDa haiM jinakA yogya upayoga hotA hai-- unameM eka bahuta vidyArthI lona phaMDa | upayogI phaMDa vidyArthI lonaphaMDa hai / isameM se vidyArthiyoMko karja diyA jAtA hai| tAki unakA abhyAsa na chuutte| isake liye seTha mANikacaMdajIne tA: 29--10--1904 ko 500 ) apanI putrI phUlakaurakI yAdagAra meM diye the / isameM rupayA Ate jAte rahakara san 1912 ke aMta meM ru. 1015 ||| ) | the isameM se vilAyata iMjIniyarIkA abhyAsa karaneko jAte hue vorA choTAlAla harajIvanadAsako 300) diye gae the / yaha sthA0 khe0 bhAI Ajakala bar3audhA kalAbhavana ke prinsipala haiN| tathA 50 ) banArasIdAsa jalesarako bI. e. ke abhyAsa ke samaya diye gae the / yaha aba vakAlata karate haiM / yaha saba rupayA pIche AgayA hai / san 1912 meM 4 chAtroM ko 2232 || ) || karja ke diye gae the| chAtroMko thor3IsI madada milana para ve apanA abhyAsa acchI taraha Age calA sakate haiN| aise2 phaMDa banAyako kAyama karake chAtroMkI sahAyatA karanI cAhiye / prAcIna zAstroMke uddhArakA prema seTha mANikacaMda meM kitanA thA isakA eka namUnA to dhavalAdi graMthoMkI zeTha mANikacaMdajIkA punarAvRtti hai so Age batA cuke haiM / dUsarA zAstra prema / yaha hai ki jaba vidvAnoMse Apane mAlUma kiyA ki svAmI samantabhadrAcAryane zrI umAsvAmI kRta dazAdhyAya tatvArthasUtra para gandhahasta mahAbhASya nAmakI 84000 zlokoM meM vRtti banAI thI tathA aba jisakA patA kahIM nahIM For Personal & Private Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 1 adhyAya navAM / lagatA hai taba Apane -- jainamitra ' aMka 2 pharvarI 1900 meM yaha noTisa prasiddha kiyA ki jo koI isa graMthakA hamako darzana mAtra karA deMge unheM hama bar3I khuzIse 500) ru0 inAma deveNge| apane pUjya pitAkI yAdagAra kAyama rakhaneke liye saM0 1956 meM jaina borDigake sivAya dUsarA stutya kAma sUratamaM hI0 gu0 seTha mANikacaMdajIne yaha kiyA ki maratameM jaina pAThazAlAkI eka " hIrAcaMda gumAnajI jaina pAThazAlA " sthaapnaa| mitI caitra sudI 9 ke dina savare khapATiyA cakalAke zrI caMdraprabhuke maMdirajImeM sthApita kI / isakA mahUrta bar3I dhUmadhAmase kiyA gayA jisakA sarva prabandha seTha cunnIlAla jhavera caMdane kiyA / seTha haragovindadAsa devacaMda motIrupAvAloMke sabhApatitvameM sabhA huii| bAlaka aura bAlikAoM ko inAma diyA gayA tathA tIna zikSaka niyata karanekA ThaharAva huA / mitI baisAkha sudI 3 taka isameM 30 lar3ake va lar3akiyAM ho gaI thIM jo saMskRta, dharma zikSA va iMgrajI Adi par3hate the jinameM pravezikA ke graMtha par3hanevAle 5 chAtra the| inhIMmeM hamAre utsAhI mUlacaMda kisanadAsajI kApar3iyA bhI the, jinako seThajIne ratnakaraMDa zrAvakAcArakI pustaka dekara utsAhita kiyA thA tathA inhIMko pAThazAlAkA prathama upamaMtrI aura pIchese maMtrI bhI kiyA thaa| yaha pAThazAlA kaI varSoM taka ThIka calI phira susta ho gii| chAtroMne AnA banda kiyA para mUlacaMdajIne barAbara vidyAbhyAsa jArI kiyA jisase Apane zAstrIke pAsa caMdraprabha kAvya taka dekha liyA va vyAkaraNa tathA dharmameM mahAsabhAke parIkSAlayase ratnakaraMDa zrAvakAcAra, For Personal & Private Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / tatvArthasUtra, dravyasaMgraha, kAtaMtra paMcasandhi-paliMga aura caMdraprabha kAvya chaha sargameM parIkSAeM bhI pAsa kI aura do parIkSAoM meM tIna 2 rupaye pAritoSaka bhI prApta kiye| sUratameM eka ati prAcIna maMdira jUnA par3A huA thA jisake bhUmivarameM 3 bar3e bhavya pratibimba the, jinameM sUratameM di0 jaina eka jo zrI pArzvanAthajIkI hai usa para saMvat maMdira kA jI- 1235 hai aura do para kucha bhI lekha nahIM rnnoddhaar| hai| isa maMdirakA jIrNoddhAra ru0 7000) kharca kara zeTa cunnIlAla jhaveracaMdane karAyA tathA isakI jIrNoddhAra pratiSThA mitI vaisAkha sudI 3 ke dina thii| vAstuvidhAna, dhvajArohaNAdi kAryako vidhi pUrvaka karAneke liye nAMdaNI ( kolhApura ) ke paMDita kalAppA bharamAppA niTavaM Ae the| utsava bar3I dhUmadhAmase kiyA gayA thA / utsavameM zrAvikAzrama bambaImeM mukhya AnarerI saMcAlikA zrImatI lalitAbAI aMkalezvarase AI thiiN| yaha munIma lalitAbAIkA dharmacaMdanI senayakI bhAnanI haiM / usa samaya pricy| yaha saMskRtakA abhyAsa kara rahI thiiN| seTha ___ mANikacaMdanIko isake milanese bahuta harSa huA tathA maganabAIjIko to eka dvitIya hasta hI mAnoM mila gyaa| isakI bhI vaidhavya dazA thii| umara maganabAIjIke barAbara hI thii| seThanIne isa bAIko bhI vidyAbhyAsameM khUba dattacita rahaneke liye prerita kara diyA / isa samaya ve bhUmigharakI pratimAeM Upara vedI para birAjamAna kI gii| isa maMdirakA nAma zrI zAMtinAthajIkA maMdira prasiddha huaa| For Personal & Private Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 ] adhyAya navAM / seTha mANikacaMdajIko yaha jAnakara bahuta zoka huA ki bhAratavarSIya di0 jaina mahAsabhAke sabhApati rAjA lakSmaNadAsajI-rAjA seTha lakSmaNadAsajI sI0 kA dehAnta aura AI0 I0 mathurA apanI kevala 45 dharmazAlAkA varSakI AyumeM 15 nava0 san 1900 ke vicaar| dina isa saMsArase kuca kara ge| seThajIko apanI sthitipara dhyAna AyA ki merI ava kyA aba 48 varSakI hai| kAlacakra harasamaya sira para dhUma rahA hai isase mujhe jo kucha karanA ho mo zIghra kara lenA caahiye| Apa locane lage ki bambaI meM di0 jaina yAtriyoM ko jo zrI pAlItAnA, giranAra, pAvAgaDha, Ava, tAraMgA AdikI yAtrA karate hue bambaI Ate haiM ThaharanekI bar3I bhArI takalIpha hotI hai isase inake liye zIghra eka bar3I bhavya dharmazAlA bana jAva tathA usameM eka lekacara haoNla bhI ho jisase jaina va jainetara vidvAn apane anubhavakI bAteM sunAkara sarva sAdhAraNakA kalyANa kreN| dUsare merI icchA hai ki gujarAta va dakSiNa meM zIghra aise hI borDiga sthApita hoM tathA jo jainiyoMmeM karIti va anekatA phailI haiM so miTai ityAdi kAma jitanI jaldI ho mujhe karane caahiye| eka dina apane vicAra kiyA ki niyoMmeM 84 jAtiyAM hai para sivAya docArake aura kisIke itihAsakA jainiyomeM 84 jAtike patA nahIM tathA prAcIna zAstroMmeM to sivAya itihAsake liye brAhmaNa, kSatrI, vaizya aura zUdra cAra varNo ke inaam| aura jAtiyoMkA patA nahIM cltaa| yenAtiyA kaise huI isakI carcA bhI sabhAke membaroMse For Personal & Private Use Only ___ Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya navAM / calAI para cittako santoSa na huA taba Apane eka noTisa 'jainamitraH va jainagajaTa meM apane nAmase mudrita karAyA / yaha jainamitra aMka 10-11 prathama varSa san 1900 meM va jaina gajaTa aMka 4 chaTha varSa san 1901 meM mudrita hai| vaha isa bhAMti hai 50) ru. inaam| " purANa aura zAstroMke dekhanase mAlUma hotA hai ki pahile samayameM brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdra ye cAra jAtithehI thiiN| yadyapi zUdra jAtike guNakarmAnusAra khAtI, raMgareja, darajI, dhobI, kumhAra, luhAra, Adi jAtiyeM prAcInakAlase prasiddhi meM haiM, paraMtu brAhmaNa, kSatriya aura vaizya tathA khAsakara jaina vaizyoMmeM judI 2 jAtiya agravAla, khaMDelavAla, omavAla, jaisavAla, paravAra, saitavAla, bagheravAla Adi nahIM thI aura vartamAnameM prasiddhi hai ki jaina jAti-- kucha samaya pahale 84 vibhAgoM meM vibhakta (baMTI huI) thI, jinameM kI 20-25 jAtiyAM vartamAna samayameM mojUda bhI haiM aura agravAla, khaMDelavAla Adi kaI jAtiyoMkI utpattike itihAsa bhI prasiddha haiM so ina bAtoMke vicAranese spaSTatayA siddha hotA hai ki hamArI yaha pavitra jana jAti (vezya jAti) eka hI thI paraMtu pIchese aneka kAraNoMse aneka jAtiyA~ (TukaDA) ho gaI aura unameM se 50-60 jAtiyA~ hama logoMke janmase hI naSTa ho gaI aura rahI sahI jAtiyA dinoM dina naSTa hotI jAtI haiM jisakA upAya aneka jAtihitaiSI mahAzaya aho rAtri soca rahe haiM paraMtu abhI taka naSTa hotI huI jaina jAtiyoMke uddhArakA For Personal & Private Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 ] samAjakI saccI sevA / koI bhI upAya dRSTigocara nahIM huaa| hamArI icchA hai ki jAtihitaiSI bhAiyoMko pahile yaha bAta jAnanA cAhiye ki: (1) hamArI bahuta bar3I pavitra jaina jAtike 84 Tukar3e kyoM hue? (2) aura sivAya 20-25 jAtiyoM ke anya jAtiyAM zIghra hI kyoM nA ho gaI ? (3) aura aba vartamAnameM kauna 2 sI jAti kahAM 2 para kitanI 2 maujUda hai ? (4) aura unameM se kauna 2 sI mAti zIghra hI naSTa hone vAlI hai ? (5) aura unake naSTa hone ke mukhya 2 kAraNa kauna 2se haiM ? ( 6 ) tathA naSTa hotI huI una jAtiyoM kI vRddhi (unnati )) karaneke kauna 2 upAya haiM: ina 7 praznoMkA uttara pramANa sahita savistara mile vinA jAtihitaipiyoMke jAtyunnati kAraka upAya karane hamArI samajhameM to vRthA hI haiM / isa kAraNa hama hamArI jAtike paramahitaiSI zodhaka vidvAnoMse hAtha joDakara prArthanA karate haiM ki jo mahAzaya ukta praznoMke uttararUpa eka "jainajAtidarpaNa" nAmaka itihAsakI pustaka likhakara bhejeMge unako jAtihita sAdhanekA mahAna puNya aura yazakI prAptike sivAya una pustakoMmeMse 5 vidvAnoM kI kameTIdvArA jo sabase acchI aura pramANIka samajhI jAyagI usake racayitAko 50) ru. nakada . inAma diye jaayge| AzA hai ki hamArI isa prArthanA para vidvajjana For Personal & Private Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI svaa| [333 avazya hI dhyAna deMgeM / jinako yaha pustaka banAnA ho ve prAraMbhase pahale hamako sUcanA dekara prAraMbha kareM nahIM to vaha pustaka kameTImeM peza nahIM ho skegii| jainiyoMkA hitaiSIjoharI mANikacaMda pAnAcaMda,, poSTa kAlavAdevI, kmbii| isa Upara likhita vijJApanako par3hanase seTa mANakacaMdanImeM jAtipriyatA kitanI carama sImAkI thI usakA sAkSAt patA lagatA hai| jaise Aja kala koI 2 vidvAn jaina jAtikI kamIke kAraNoMko DhUMDha rahe haiM va usakI vRddhike upAyoMko soca rahe haiM aise hI seThanIko cintA thii| vijJApana dene para bhI abataka isa jainanAtidarpaNako kisIne bhI nahIM likhA isakA kAraNa yahI hai ki hamAre jaina vidvAna prAcIna vAjalagAne meM parizrama nahIM utthaate| ava bhI yadi koI isa pustakakA pAThaka isa sucanAke anusAra pustaka tayyAra kare to vaha seThajIkI smRtimeM hI samajhI jaaygii| pAThakoMko Age calakara mAluma hogA ki jAtiyoMkI saMkhyA AdikA ThIka 2 patA lagAneke liye seThajIne di. jaina DAirekTarI anumAna 20000) kharca kara digambara jaina banAnekA bIja / DAirekTarI tayyAra karAke chapAI hai jisakA mUlya 8) hai isake dekhanese jAtiyoMkI kamIkA pUrA 2 patA calatA hai para jo 2 vicAra upara darzAe gae haiM una 7 praznoMke uttara meM abhItaka kisIne kalama nahIM uThAI hai| For Personal & Private Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 ] adhyAya navAM / isa sabhAke sthApita honekA pakkA vicAra to kArtika sudI 14 saM0 1956 ko bambaIkI sabhAmeM bambaI prAntika ho cukA thA para prAntake sabhAsadoMko. niyamAsabhAkA kaaryaarNbh| valIke anusAra ekatra karanemeM karIva 1 varSake bItA / mitI Azvina sudI 2 saM. 1957 ko isakA eka parokSa adhivezana hokara 21 sabhAsadoMkI sammatise ( prastAva svIkRta hue prabandhakAriNI sabhA 28 sabhAsadoMkI niyata huI unameM se mukhya sabhAsada va kAryakartA yaha hue--- sabhApati-seTha mANikacaMda pAnAcaMdanI / upasabhApati rAjA dInadayAlajI / mahAmaMtrI va 'jainamitra ke sampAdaka-paMDita gopAladAsanI braiyaa| koSAdhyakSa-seTha gurumukharAya sukhAnaMda / trI vidyAvibhAga-aNNAppA phaDyAppA caugule bI. e.| maMtrI upadezaka vibhAga-seTa nAthAraMgajI / maMtrI tIrthakSetra-seTha cunnIlAla jhavaracaMda jauhrii| pustakAdhyakSa-paMDita dhannAlAlanI / zolApura, velagAMva, Amoda, sojitrA, Adike seTha hIrAcaMda, kuMvarappA bharamAppA haMgale, harajIvana rAyacaMda, zAha sAvaladAsa prabhudAsa Adi sabhAsada hue| magasara sudI 15 saM. 1957ko bambaI sabhAne apane upadezaka bhaMDAra, anAthAlaya, jainamitra, va zikharajI For Personal & Private Use Only . Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [ 335 sambaMdhI kAma prAntika sabhAke z2imme kara diye aura yaha apanA kAma z2ora zora se calAne lagI / dAnArtha preraNA | jaise seTha mANikacaMdajI svayaM dAna karate the vaise dUsaroMko bhI prerita karate the / vambaI ke seTha mANi seTha mANikacaMdajIkI kacaMda lAbhacaMda caukasIkI vidhavA patnI navalAI gu. bhAdo vadI 11 saM. 1956 ko gujara gaI / isako dharma va vidyAkI ruci thii| seTha mANikacaMdajI isako dharmArtha kharca karanekI sadA preraNA ka rate rahate the / maraNake pahale isane 12042) kA dAna karake yaha vasIyatanAmA kiyA ki-- 5001) ru. ke vyAjase bambaI meM eka jaina pAThazAlA apane pati ke nAmase cale | 3065) zubha khAte meM dRSTiyoMkI icchAnusAra / 302) meMse 100) cAMdIkI pratimA bambaI maMdira meM, 250 ) sonekA chatra sUratake june maMdira meM, 11) phalaTana ke AdinAtha maMdira meM chatra va upakaraNa, 201) karmadahana, jina guNasaMpatti, solaha kAraNa va dazalakSaNIke udyApanameM / 315) zikharajI, gajapaMthA, caMpApura, tAraMgA, giranAra, mAMgItuMgI, pAvApura, kuMthalagiri, pAlItANA, kezariyA, dahIgAMva, sUrata ke vidyAnaMda svAmI ina 12 sthAnoM meM 25) pacIsa 2 rupaye va 15) bambaI ke terApaMthI maMdira meM cAMdI kA chana / For Personal & Private Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya navAM / 205) maraNa kriyAmeM kharca / 2854) sambandhiyoMko bAMTA jAya / kula 12042) seTha mANikacaMda pAnAcaMda, seTha premacaMda dharamacaMda, seTha hIrAcaMda nemacaMda zolApura, zAha bhagavanadAsa kodarajI tathA zAha lallUbhAI lakSmIcaMda TUSTI niyata hue| zrImatI maganabAIke patike viyogase mAtA caturabAIke dilako bar3A bhArI dhakkA lgaa| eka to vaha pahale hI zrI. caturabAIkA bImAra rahatI thI aba adhika bImAra rahane paraloka gamana / lgii| jaba jaba yaha maganabAIjIko dekhatI isake AMsU bhara Ate the| dUsarA duHkha usake dila meM putrakA jIvita na rahanA thaa| isako 3 putra va 4 pu. triyoMkA lAbha huA para kevala 3 lar3akiye hI jIvita rahIM, zeSa santAne kevala garbhakA bhAra dekara hI va kucha dina mAtAkI godako bharI huI karake khAlI kara gaI / zarIrakI asvasthatA aura manakI durbalatA donoMne isako aimA dabAyA ki gu0 mitI magaptara sudI 8 saM0 1957 rAtriko imako bharosA ho gayA ki aba merA jIvana nahIM rahegA, maganabAIko pAsa biThA liyaa| maganabAIko aMtaraMgameM baDA kheda huaa| meThanI bhI Agae aura eka daphe premadRSTise dekhakara bole--tere smaraNArtha hama 2000)kA dAna karate haiN| isakI dAna sUcI bhI Apa kahate gaye aura maganabAInI likhavI gii| isa bhAMti dAna kiyA 1000) bambaIke hIrAcaMda gumAnajI jaina borDiMgake vidyA For Personal & Private Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seThajIkI prathama patnI zrImatI caturabAI. dekho pRSTha 143) J. V. P. Surat. For Personal & Private Use Only only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seThajIkI dvitIya patnI navIbAI. J. V. P. Surat. (dekho pRSTha 342) For Personal & Private Use Only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [ 337 thiyoM ko jo dharmakI parIkSA meM prathama rahe use isake vyAjase prati varSa inAma denA / 100) jIvadayA ke liye / 100) bAharagAMva ke maMdiroM meM upakaraNa / 900) bambaI meM dazalakSaNI parvake 10 dina 4 varSa taka 25 ) kI pUrI garIboM ko bAMTanA | 100) sugaMcadazamI vrata aura phaladazama vratakA udyApana karanA / 100) anya dharmakI TIpoMmeM denA / 100) bamvaka upadezaka bhaMDAra meM | 100) bambaI prAntake tIrthakSetra khAte meM / 50) kezariyAnI meM sonekA chatra bhejanA / 50) sammeda zikhara bhaMDAra / 50) pAlotAnA 50) pAvAgar3ha 25) gajapaMjA "" 22 99 "" 50) pAvApura "" 50) zolApurakI caturvidhadAnazAlA / 29) giranAra bhaMDAra "" 25) caMpApura 25) auSadhAlaya kekar3I | 16) sUrata jaina pAThazAlA ke bAlakoM ko inAma / 50) maganabAIko gujarAta varnAkyulara sosAyaTI ahamadAbAdakA lAipha membara banAnA / For Personal & Private Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 ] adhyAya navAM / 50) maganabAIko maganabhAI pratApacaMda jaina lAibrerI-sUratake liye gu0 varnAkyulara sosAyaTIkA lAipha membara banAnA / 2216 kula jodd| ina do sosAyaTiyoMkA lAipha membara bananese gujarAtI bhASA- . kI pustakeM saba par3haneko prApta ho sakatI haiM / maganabAI vidyAmatI ho isI AzAse mAtApitAne yaha kArya kiyA / isa bhAMti dAnakA saMkalpa kiyA / maganabAI rUpAbAInI Adi rAtribhara dharmakA upadeza va NamokAra maMtra sunatI rahIM / prabhAta hote hI caturabAIkA AtmA zarIrako chor3akara cala diyaa| isa samaya bAIkI umra karIba 40 varSakI hI thii| seTha mANikacaMda aura caturabAIkA paraspara prema hamezA hI rahA thA isaliye seThajIkA eka bar3AmArI sahArA jAtA rahA / isa samaya choTI kanyA tArAmatIkI avasthA karIba 7 varSake thii| yaha gunarAtI zAlA meM par3hane jAtI thii| seTa mANikacaMda aura bhatIje premacaMda aba dhArmika va sAmAjika kAryoM meM aura bhI adhika bhAga lene lge| 42 grAmoMkA virodha gujarAta dezameM orAna prAntake 42 graamoNmittaanaa| ke 250 ghara haiN| inameM kaI varSoMse virodha honeke kAraNa paraspara AhAra va vivAha sambandha baMda thaa| tA0 10 janavarI san 1901 ko seTha mANikacaMda aura premacaMda prAntika sabhAke upadezaka munnAlAla rAjakumArako sAtha lekara orAna Ae, usa samaya sarva grAmavAsI ekatra hue| uvadezakase upadeza kraayaa| phira seThoMne sarva bhAiyoMko isa taraha yuktipUrvaka samajhAyA ki unakA parasparakA virodha miTa gayA aura For Personal & Private Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [ 339 sarva eka ho ge| taba seThajIne apane kharcase una sarva bhAiyoMko eka paMkti meM biThAkara bhojana karAyA / dharmake vAtsalya gugako bar3hAkara Apane bar3AbhArI upakAra kiyaa| zolApura jilemeM bArsI sTezanase 30 mIla AkalUna grAma hai| yahAM 20 ghara di0 jainoMke haiN| prasiddha AkalUjakI pratiSThA dAnI va vyApArI jinavANIbhakta seTha nAaura prAntika sabhAkA thAraMgajI gAMdhIkA yahI janma grAma hai| adhivezana / seTha nAthAraMgajIke 7 putra the / isa sayasa seTha zivarAmake sivAya seTha gaMgArAma, gamacaMdra, Adi chahoM bhAI putrAdi sahita maujUda the / inakI dUkAne paMDharapura, bIjApura, Akalana tathA bambaI meM haiM / eka jina maMdira purAnA thA para dharmadhyAna ThIka na honeke kAraNa dUsarA maMdira banavAyA thA, isakI jinabimba pratiSThAkA utsava miti mAgha sudI 9 saM0 1957se 13 taka thaa| pratiSThAkAraka zolApura pAThazAlAse tayyAra hue va vahIM prathamAdhyApaka zrImAn paMDita pAsU gopAla zAstrI the / isI avasarapara bambaI prAMtika sabhAko nimaMtrita kiyA gayA thA, isa kAraNa 3000 ke anumAna naranArI ekatrita the / bambaIke jauharI mANikacanda pAnAcanda sarva kuTumba sahita va paMDita gopAladAsajI Adi padhAre the| prAMtika sabhAkI tIna baiThakeM huI / prathama dina sabhApati rA0 rA0 motIcanda malUkacanda kalunakara phalTananivAsI hue / dUsare dina mAgha sudI 11 ko hamAre caritranAyaka seTha mANikacaMdajI sabhApati hue / Apane cauthe prastAvapara bahuta jora dekara kahA kihama jainiyoMko jaina paDatise vivAha karAnekA rivAja For Personal & Private Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 ] adhyAya navA~ / DAlanA caahiye| prastAva pAMcavAM yaha pAsa kiyA ki jaina samAjakI striyoMmeM dhArmika va tadaviruddha sAMsArika zikSAkA pracAra kiyA jAya / 7 veM prastAvameM paM0 dhannAlAla upadezaka vibhAgake maMtrI aura seTha premacanda motIcanda jauharI sarasvatI bhaMDArake maMtrI niyata hue / sabhAmeM seThajIke mitra pAlItAneke munIma dharmacandajI bhI padhAre the / Apane satrunaya tIrthapara dharmazAlAkI sahAyatAke liye logoMkA dhyAna khIMcA / sudI 12 ke dina tIsarI baiThakameM bhI hamAre seThanI hI sabhApati hue / isa jalsemeM paMDita gopAladAsane bambaI meM eka saMskRta vidyAlayake sthApita honekI AvazyaktA batAkara apIla kI to turta 1385)kA candA ho gayA, jisameM 101) seThajIne apane pUjya pitAke nAmase diye / isa prati SThAmeM jainasiddhAMtake mahatvapara paM0 gopAladAsajIke pablika vyAkhyAna bahuta prabhAvazAlI hue| prAMtika sabhAmeM strIzikSAkA prastAva pAsa honepara mAgha sudI 12 dupaharako 600 striyoMne ekatra ho prAMtika sabhAke sAtha strIsabhA kii| isameM aMkalezvarakI lalitAstriyoMkI prathama sbhaa| bAI, zolApurakI rakhAbAI, AkalUnakI jJAnIbAI, bambaIkI mAtA rUpAbAI aura maganabAIjIne dharma, AcaraNa, mithyAtva aura kurIti nivAraNapara vyAkhyAna diye / maganabAInIne anityapaMcAzatake saMskRta zloka sArtha sunAe, jaina kanyAzAlA sthApita karanekI preraNA kI va par3hane para jo diyaa| aneka striyoMne par3hanA svIkAra kiyaa| isameM ajaina pratiSThita striyAM bhI AI thI jo vyAkhyAna sunakara bahuta prasanna huii| For Personal & Private Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [341 mAgha sudI 13 kI rAtriko sarva sabhAkI orase seTha mANikacandajIne paMDita gopAladAsa paM0 gopAladAsa aura baraiyA aura paMDita dhannAlAlajI kAsalIvAladhannAlAlajIko ko mAnapatra diyA, kyoMki ina donoM vimAnapatra / dvAnoMke prayatnase sabhAmeM AgantukoMko bahuta dharmalAbha huA thaa| zAstrasvAdhyAyakI AvazyaktA batAe jAne para 250 bhAiyoM ne svAdhyAyakA niyama liyA thaa| seTha nAthAraMgajIne 6 jivanAre diiN| 1351) maMdira bhaMDAra va 301) saMskRta vidyAlaya bambaIko diyA tathA 450 dharmaparIkSA, saTIka, 450 akalaMkastotra saTIka va 450 motiyoMkI jA seTha hIrAcaMda nemacaMdakI rAyase dharmapracAra hetu baaNttii| isI varSa tA0 22 janavarI 1901 ko bhAratapara agvaMda rAjya karanevAlI mahArAnI (empresa) vikTomahArAnI vikTori- riyA paralokako sidhAra gii| Apane 18 yAkA viyog| varSakI umrameM san 1837 ko rAjya grahaNa karake 64 varSa rAjya kiyaa| inake pIche mahArAjA saptama eDavarDa siMhAsanArUr3ha hue| dakSiNa mahArASTra prAMtameM jainiyoMkI saMkhyA bahuta hai jo * marAThI kanar3I bhASAke bolanevAle va adhika da0 ma0 jaina sabhAmeM khetIkA vyApAra karanevAle haiM / isa prAMtakI seThajIko abhi- dazAke sudhAra hetu eka sabhA 3 varSase naMdanapatra / sthApita huI thii| isakI tIsarI baiThaka mAgha sudI 1 tA0 21-1 1901se kolhA For Personal & Private Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 adhyAya nvaaN| purake paTTAcArya lakSmIsena bhaTTArakake sabhApatitvameM zrIatizaya kSetra stavanidhipara huii| isImeM niyamAvalI ThIka kI gaI tathA caugale bI0 e0 ela ela0 bI0 kIla jo bambaI borDiMgake supriTeMDeMTa raha cuke the va seTha mANi kacaMdakI chAtravRttise vidyA lAbhameM uttejita hue the, oNnarerI sekreTarI niyata hue| kolhApura meM saMskRta pAThazAlAke liye 10000)kA caMdA huA tathA yaha taya huA ki bambaIke prasiddha vyApArI seTha mANikacaMda pAnAcaMdajI jauharIne eka borDiMga skUla bAMdhakara aMgrejI va saMskRta vidyAbhilASI jaina vidyArthiyoM ke liye uttama prakArakI tajavIja kI hai va vizeSa karake dakSiNake vidyArthiyoM ko atyAnaMdase uttejana dete haiM isaliye unakA atyaMta upakAra mAnakara isa sabhAkI orase unheM eka AnaMda pradarzaka patra bhejA jAya tathA isI bhAMti isa kAryameM uttejanA deneke kAraNabhUta zolApurake seTha hIrAcaMda nemacaMdako bhI eka abhinaMdanapatra bhejA jaay| AkalUna bimbapratiSThAke samayapara zolApura, phalaTana Adike bahutase jainI padhAre the| seTha mANikacaMdanIko seTha mANikacaMdakA milakara anekoMne jora diyA ki Apake dvitIya vivAha / putra nahIM hai, putra vinA Apa aise prasiddha seThakI zobhA nahIM hai, tanA yadyapi ApakI avasthA karIva 49 varSakI hai para ApakA zarIra dRr3ha parizramI aura saba taraha baliSTa hai, Apa avazya vivAha karA leve / seThajIkI bilakula icchA nahIM thI ki maiM aisA karUM, kintu yahI bhAvanA thI ki aba hameM dharmasevA va paropakAra hI karanA hai, to bhI jaba bhAvana For Personal & Private Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI svaa| [343 rUpAbAI va seTha pAnAcaMdane bahuta z2ora diyA taba Apane svIkAra kara liyaa| ___ phalTanameM eka bIsA humar3a harIcaMda dodu the unakI lar3akI navIbAI urphe phUlubAI haiM, usIke sAtha seThajIkA, caturabAIke vivAha maraNake 4 mAsa pIche hI, caitra mAsameM sAdhAraNa rItise ho gyaa| seThanI putrakI AzAse navIbAIko lekara bambaI Agae / vaha par3hI likhI nahIM thIM isaliye seThanIne unako adhyApikA rakhakara likhanA pahAnA sikhaayaa| jaina samAjameM isa samaya rAya bahAdura seTha mUlacaMdajI ati prakhyAta the| Apa dharma pAlanameM bar3e pravINa rA0 ba0 seTha mUla- va zAstrake jJAtA the| Apane yadyapi koI caMdajIkA viyoga vidyonnatikA mahA stambha nahIM khar3A kiyA, aura seTha mANika- para ajamera meM pASANakI nasiyAM banavAkara caMdake cittakA usameM suvarNakI ayodhyA, RSabhadevake klyaavicaar| koMkA dRzya banavAnemeM va zrAvaka muhallemeM manohara suvarNa va mInekI paccIkArI sahita maMdira banavAne va usameM suvarNama samozaraNa sthApita karanemeM bahuta dravya lagAyA tathA usa maMdirameM sthAna sthAnapara carcA zloka, stuti, stotra likhvaae| Anake dina ajamera meM ye darzanIya padArtha haiN| jaina ajaina saba darzanakA lAbha lete haiN| mitI ASAr3ha sudI 3 tA0 18 jUna 1901 ko Apa bhI isa pudgalamaI zarIrako yahIM chor3akara cala base / Apake maraNake samAcAra pAkara seTha mANikacaMdajI apanI tarapha dekhate hue| usI samaya inako For Personal & Private Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 ] adhyAya navAM / apane parigrahapramANa vratakI yAda A gaI aura yaha sammilita jAyadAdakA hisAba vicArane lge| apane pramANake anumAna lakSmIko hotI huI dekhakara Apane yaha irAdA kiyA ki abakI divAlIpara dUkAnakA saba hisAba banavAkara pakkA nizcaya karake phira apanA sambandha kAryase haTA lUMgA aura rAtri dina dharma va jAtisevAmeM apanA zeSa jIvana bitaauuNgaa| mitI Asoja sudI 8 se 12 taka bambaI meM rathotsava huaa| khuraje va meraThase ratha Aye the| do jaleva bambaImeM rathotsava bar3e dhUmase nikalI thI, jinameM 3061 / ) / aura prAntikasabhA. kI upaja huii| mANikacanda pAnAcandane kI baitthk| 125) dekara caMvara DhoranekI bolI lI thI tathA 1001) dekara elicapurake seTha lAlAsA motIsAkI taraphase tAnAsAvanIne zrIjIkI khabAsIkI bolI lI thI / isameM zolApura Adike aneka bhAI padhAre the / bambaI prAntika sabhAkI baiThakameM rAjA dInadayAlake putra rAjA dharmacaMda sabhApati hue / seTha mANikacaMdajIne svAgatakAriNI sabhAke pramukhakI orase bhASaNa par3hA / sabhAmeM mukhya prastAva bambaI saMskRta vidyAlayake liye dhruvabhaMDAra karanekA huaa| Azvina sudi 9 ke prAtaHkAla hIrAcanda gumAnajI jaina borDi Gga skUlake makAnameM saMskRta jaina vidyAlayakA saMskRta jaina vidyA- zubha muhUrta kiyA gayA / rAjA dinadayAlake layakI sthaapnaa| hAthase vidyAlaya kholA gyaa| chAtroMko tIna vidvAnoMke dvArA dharmazAstra, vyAkaraNa aura nyAyakA pATha diyA gyaa| For Personal & Private Use Only Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [345 samAmeM 7 vA prastAva seTha mANikacaMdajIne upasthita kiyA ki bAlavivAha, vRddhavivAha aura kanyAvikrayakA rivAja banda kiyA jaave| isa jalse meM eka dina seTha premacaMda motIcaMdane jinavANIke uddhArake liye bahuta z2oradAra bhASaNa diyA thaa| sabhAmeM vidyAlayake dhruvabhaMDArake liye 12000) ke anumAna candA ho gayA / isameM seTha mANikacaMda pAnAcaMdane 1001) diye the / / gu0 saM0 1997 ke aMtakA sarva himAca tayyAra ho gayA / seTha mANikacaMdane apanA parigrahapramANa vrata seThajIkA vyApArase pUrNa hotA huA jAna seTha pAnAcaMda aura pRthak honaa| navalacaMda tathA premacaMdako biThAkara kahA ki hama aba dUkAnameM zAmila nahIM raha sakte, kyoMki hamArA niyama aba hameM sAthameM vyApAra nahIM karane detA hai| bhAiyoMko seTha mANikacaMdake niyamakA hAla nahIM mAlUma thA / saba bar3e AzcaryameM par3e ki ati parizramI seTha mANikacaMda jinake dvArA .jyApAra dinapara dina unnatipara hai isa taraha kyoM sambandha chor3ate haiN| inako samajhAyA bhI para inhoMne to aba penzana lenI vicArI thii| apaneko samAjasevAke liye bali denA thA, paropakArArtha tana mana dhana lagAkara svahita karanA thaa| isI bAtapara jora diyA ki hamArA bhAga alaga kara diyA jAya / taba pAnAcaMdanIne khUba vicAra karake jo z2amIna va makAnoMkI sthAvara milakiyata thI, usako bAMTa diyaa| seTha mANikacaMdake bhAgameM prasiddha jubilIbAgake sivAya kaI aura makAna bhI Ae / javAharAtakI kImata jor3akara vibhAga kiyA gyaa| For Personal & Private Use Only Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya navAM / seTha mANikacaMdane aura bhI kahA ki isa dhanameMse kucha dharmAdA nikAlanA cAhiye phira bhAga karanA caahiye| ru0 2 lAkhake dA- isa para bambaImeM dharmazAlA Adi bananeke liye nakA sNklp| do lAkha kA dhana dharmAdeke liye nikAlakara zeSakA bhAga huA / dUkAnakA sambandha aba seThajIne chor3a diyA, taubhI Apa pratidina 4 yA 5 ghaMTe dukAnapara baiThate the / vahAMpara dharma sambandhI patravyavahAra kiyA karate the| kisIko yaha pratIta nahIM hotA thA ki inhoMne apanA sambandha dUkAnase chor3a diyA hai / seTha mANikacaMdanIne bar3I donoM putriyoMke nAmapara eka 2 makAna kharIda diye aura tArAvhenake nAmase roka ru0 jamA kiye jisase inako apane jIvana meM koI kaSTa na ho| maganabAIkI khAsa jAyadAda kaI lakSa ru0 kI thI aura yahI apanI sAsa sasurake pIche usa saba dhanakI maganabAIkI nilo- svAminI thI, para pitA mANikacaMdane usakA bhatA / mana usa dhanase phera diyA / yahI kahA ki tere pAlanake liye yahAM kucha kamI nahIM hai, yadi jo tU abhI zvasurAlake dhanake lobhameM par3egI to tU apane AtmAkA hita nahIM kara skegii| maganabAI usI vakta isa bAtako samajha gaI / usa bhArI sampattise moha haTA liyA aura bambaI meM hI eka putrakI bhAMti seTha mANikacaMdanIke sAtha rahane lgii| kabhIra do cAra dinako paradezIkI bhAMti zvasurAlameM ho AtI thii| yaha bar3e santoSase putrI kezarako pAlatI aura dhArmika vidyAkA abhyAsa karatI thii| For Personal & Private Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI sI sevA / [347 isI saMvat 1958 meM seTha pAnAcandanI apanI patnI rukmaNI bAI aura do kanyAe~ va choTe putrake sAtha seTha pAnAcandakI zrI zikharajIkI yAtrArtha gae / sAthameM seTha zikharajIkI premacanda motIcanda jauharI aura seTha paanaayaatraa| candake sAle motIlAla aura jhaverelAla bhI the| bar3e Anandase yAtrA kI, para jaba zrI pArzvanAthanIkI Tokapara pahuMce taba vahAM yaha mAlUma kiyA ki rAya badrIdAmanI (zve0) kalakattevAle yahAM pratimAnI birAjamAna karanA cAhate haiM tathA AmaMtraNa patrikAe~ nikAlI haiN| Apane ciThThImeM saba samAcAra mANikacandajIko likhe aura zikharajIse zIghra hI bambaI lauTa aae| ____ bambaImeM khabara hote hI zrImAn laoNrDa karjanako tAra diyA gayA ki zrI pArzvanAthajIkI ToMkAra jaise sadAse caraNa pAdukAoMkA sthApana hai vaise hI rahe-pratimA virAjamAna na kI jAveM / tathA jaba pAnAcandanI bambaI Aye taba vahAMkI tayyArIkA hAla kahA ki rAya badrIdAsa mAha sudI 13ko caraNoMke sthAnapara pratimA birAjamAna karanevAle haiN| aura seTha mANikacandako jora diyA ki ve svayaM jAveM aura isa bAtako rukavAveM / seTha mANikacanda tIrtharakSAmeM pUrNa laulIna the / jabase mahAsabhAne yaha kAma bambaI sabhAke AdhIna kiyA tabase hI rAtridina zikharajIkI suvyavasthAke hI prabandhameM the| Apake udyogase sIr3hI tor3aneke hameMmeM zvetAmbariyoMpara 5000) kI dIvAnImeM nAliza kI gaI thI jisake liye samAjane 6000) ke karIba candA ekatra kiyA thA so kharca karake ru0 1845) kI For Personal & Private Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348] adhyAya navAM / DigarI zve0 para jaja sAhabane dI thii| eka cintAse mukta hue hI the ki dUsarI yaha phikara huii| Apa usI dina calaneko tayyAra hue| Apake sAtha seTha ___pAnAcaMda rAmacaMda zolApura, seTha nAthAraMgajI zikharajIkI rakSArtha gAMdhI AkalUna, lallabhAI premAnaMda borasada, seTha mANikacaMdakA bAlacaMda va hIrAcaMda Adi bhAI bhI gae / daurA aura upa- Apa nAgapura hote gae aura vahAMkI pAThazAsarga nivaarnn| lAke liye 6500) kA caMdA karAyA / vahAMkI phUTa meTI va seTha gulAbamAtra Adi tIna bhAI zikharajIke liye sAtha hue| zivarajI phuNce| gIrIDI va ArAke bhAI aae| vahAM lAlA sulatAnasiMha dihalIvAle mile / unhoMne caraNa ukhAr3anekI bAta kahI va rukavAne meM pUrNa madada denekA bacana hI na diyA, kintu apane saMghase 1000) jamA karAke de diyA / koziza cala hI rahI thI ki lArDa karjanane rAMcIke DipTI kamiznarako jarUrI prabandhake liye hukma diyA / vahAMse caraNa ukhAr3anekI manAIkA hukma A gyaa| usa samaya seThanIne bIsapaMThI koTIke hisAbAdiko saMtoSajanaka na pAkara ve ArA ge| vahAMke paMcoMko smjhaayaa| unhoMne caitra sudI 1 taka saba hisAva prasiddha karane va 1 sAla taka acchI kArravAI karanekA bacana diyaa| seTha mANicaMdajI phira bambaI A ge| yahAM Ane ghara khabara AI ki pratiSThA honekI tArIkha para 200 kAnsaTebala, dArogA va supa0ko bhejA gayA jisase mUrtikI pratiSThA na ho skii| caraNa sadAkI bhAMti virAjita rahe / sarkArake isa nyAyase seThajI va sarva digambara jaina samAjako santoSa huA / isI varSa seTha mANikacaMdane For Personal & Private Use Only Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevaa| [349 paMjIkI bAr3I nAmake sthAnako 32000) meM kharIda kiyA, para yaha sthAna pIchese dharmazAlAke yogya na jAna kara yoM hI rahane diyaa| zrAvaka maMDalI zolApurane seTha mANikacaMdajIke dhArmika kRtyoM para mugdha hokara tA0 6 akTUbara 1901 ko eka mAnapatra arpaNa kiyA jisakI nakala isa bhAMti hai mAnapatrajaverI zeTha mANekacaMda pAnAcaMda jogya pyArA dharmabaMdhu, ___jata ame nIce sahI karanArA solApuranA digaMbara jaina bhAvako Apa sAhebanI svadharma viSe atyaMta prIti dekhIne A mAnapatra Apane ApavAnI rajA laIye chIye te kRpA karI svIkArazo. ____ ApaNA jaina baMdhuo svadharma saMbaMdhI temaja rAjakAja saMbaMdhI kevalaNImAM ghaNA pachAta par3elA joIne temane dharma saMbaMdhI ane rAjakAja, vaidakIya, zilpazAstra vagerenI UMcA prakAranI keLavaNI meLavavAnuM atizaya jarUranuM sAdhana je "borDiMga hAUsa" te muMbaI jevAM mhoTAM zaheramA potAnAM poNo lAkha rupiyA Azare kharca karIne Ape bAMdhI Apyu tethI ApanI dharmakRtyomAM kharI udAratA pragaTa thAya che. zrI siddhakSetra sammedazikhara jyAM bIsa tIrthakara ane asaMkhyAta munI mokSa pAmyAM che tyAM jAtrALunA sagavaDa mATe pagathiyAM karavAnuM kAma cAlyuM hatuM. te ApaNA zvetAMvara bhAIoe vagara kAraNe ukhADI nAMkhIne kleza vadhAryo; te kAmamAM Ape AgevAna yaI mahenata laIne sarakAranI adAlatamAM jaya meLavyo. tethI ApaNe ThekANe svadharma vAtsalya guNa tArIpha karavA lAyaka cha ema spaSTa dekhAya che. jayadhavala, mahAdhavala jevAM prAcIna anyonA jIrNoddhAra karavAmAM For Personal & Private Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 ] adhyAya nvaaN| paNa Apa sAheba AgevAna thaI sarve bhAionI madadathI kAma calAvyuM che tethI jJAnavRddhi mATe ApanI atyaMta utkaMThA dekhAI Ave che. __ zrI gaMdhahastamahAbhASya nAmanA atyaMta upayogI paraMtu adRSTa thayelA dharma pustakanI tapAsa lagAvI ApanArane pAMcaso rupiyAnu inAma Ape jAhera kIdhuM tethI ApanA viSe pravacanavAtsalya guNa rahelo jaNAI Ave che. temaja ApaNA keTalAMka garIba ane nirAzrIta jaina baMdhuone vidyAbhyAsa karavA mATe yogya pAritoSika ane skAlarzipo ApIne uttejana Apo cho, tethI jainadharmanA yathArtha dAnano mArga Apa batAvI Apo cho. evIja rIte svadharma saMbaMdhI haraeka kAmamAM Apa potAnA tana, mana, dhanatho mahenata karIne amArA jevA dharmabaMdhuone paNa sAthe leI 'puNyano lAbha Apo cho. evAM tamArA sadguNo joIne amane ghaNo saMtoSa thayo che. te saMtoSanA be bola A mAnapatramA TAMkIne Apane bheTa karI che, te Apa mAnapUrvaka aMgikAra karazo evI ame umeda rAkhiye chIye. zolApura, ApanA, tArIkha 6 akTobara san 1901 sadguNa cAhanArA / AkalUnakI bimbapratiSThAke samaya sarasvatI bhaMDArake maMtrI seTha premacaMda motIcandako kiyA gayA thaa| seTha premacaMdakI sa- jabase Apane bahuta kucha udyoga kiyA / rasvatI bhkti| Apane maI 1901 ke jainamitrameM eka prabhA vazAlI lekha prakAzita karake zAstroMkI rakSAkA upAya batAyA thaa| isa lekhameM Apake aMtaraMga mAvako jhalakAnevAle kucha vAkya yaha the-"hamAre bhAiyoMke lakSoM karoDoMkA vyApAra For Personal & Private Use Only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 351 samAjakI saccI sevA / hotA hai / eka sau rupayAke vyApAra meM ) AnA isa kArya meM bhI de diyA kare...." "dharmakAryameM kisIkI apratiSThA nahIM hotI, jaise alIgar3ha ke sayyada ahamada khAM sitAI hindane jagaha 2 se mAMgakara kAleja banA diyA ki jisameM lakSoMkA dhana jamA hogayA / hAlameM abhI 20000 0) sarkArane bhI diyA hai / hama hamAre bhAiyoMse eka lAkha rupayA bhI ekatrakara kAleja na banA ske| bhAiyo ! vicAra dekho ! parabhavameM sivAya puNyakarma (dharma) ke dUsarA sukha denevAlA nahIM hai / " yaha zarIra jisako manuSya apanA mAna rahA hai citApara hI jala jAtA hai, kevala zubha yA azubha jo kiyA huA arthAt kamAyA huA karma hai vahI jIvake sAtha jAtA hai| " " bhAiyoMko apane tanase dhanase manase prANI mAtrakA bhalA karanevAlI jinavANIkA zIghra hI jIrNoddhAra karanA cAhiye / bambaI ke gata rathotsava va prAMtikamamA bambaIkI tIsare dinakI baiThaka meM sarasvatI devIkI rakSA para bhASaNa dete hue kahA thA ki yadi 500) ru. kI sahAyatA ho to IDarake bhaMDArakA uddhAra ho saktA hai tathA Apane preraNA karake pannAlAla bAkalIvAlako do mAsa ke liye IDara bhejA / inhoMne jAkara bahuta se graMthoMkI sUcI Adi banavAI tathA IDarake paMcoMne kaI baMDala saMskRta graMtha seTha mANikaIDara ke saMskRta-prAkR- caMdajIke pAsa bheja diye| seThajIne eka ta graMthoM kI prazasti / vidvAn zAstrIko nimrata kara una graMthoM ke patra ThIka karAkara sundara veSTanoM meM bAMdhe tathA unake maMgalAcaraNa va aMtima prazasti, graMthake naMbara va hakIkata sahita For Personal & Private Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya navAM / rajiSTaroMmeM likhavA lI aura graMtha IDara bheja diye| yaha rajiSTara seTha mANikacaMdake caupATIke caityAlayameM haiN| vidvAnoMko usase bahuta hAla mila saktA hai| abhI taka IDarake bhaMDArakA pUrNa uddhAra nahIM huA hai| seTha premacaMda aura seTha mANikacaMda jaina jAtike patroMko barAbara bAMcate the| jainagajaTa aMka 8 tA0 1 mArca bAbU baccUlAlajIkA 1902 meM yaha par3hakara ki mahAsabhAke mukhya akAla mrnn| kAryakartA va gaz2aTake sahAI tathA samAjo ddhAraka pUrNa udyogI bAbU baccUlAlajI prayAga nivAsI tA0 1 mArcako svarga padhAre / donoM seThoMko bahuta zoka huA, para isa parase ye aura bhI dharmasAdhanameM dattacitta ho ge| samvat 1959 mitI kArtika vadI 5se 10 mutAvika tA0 22-10-1902 se 26 taka bhA0 seTha mANikacandakA di0 jaina mahAsabhAkA vArSika jalsA caurAsI mahAsabhAmeM gamana aura mathurAmeM bar3I dhUmadhAmase huA / bahutase vitIrthakSetra kameTIkA dvAna va jAtike mukhiyA ekatra hue the| sthaapn| bambaIse seTha mANikacandanI, seTha rAmacanda nAthA, seTha gurumukharAya, paM0 dhannAlAla, paM0 javAharalAla zAstrI gae the| usI samaya paM0 gopAladAsajI bhI Ae, the / tA0 22 akTUbarako paM0 gopAladAsake peza karane va seTha mANikacanda, bAvU devakumAra, muMzI campadarAyake samarthanase bhAratavarSIya digambara jaina tIrthakSetra kameTIkI sthApanA huI, jisake samAsada 35 cune gae / seTha mANikacandanI mahAmaMtrI aura For Personal & Private Use Only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KKKKKKKKKKKKKKKKKKK&&&&&& GEEKEEE&&&&&&&&&&&&&&KKKKCha seThanIke jyeSTha bhrAtA seTha pAnAcanda hIrAcandanI. &&&& ( 1 && ) J. V. P. Surat. For Personal & Private Use Only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / seTha cunnIlAla jhaveracanda aura lAlA raghunAthadAsa saranau sahAyaka mahAmaMtrI niyata hue| jabase bambaI prAntikasabhAne yaha khAtA kholA thA aura cunnIlAlanIko tIrthakSetrakA maMtrI niyata kiyA thA tabase yaha tIrthoke sudhArameM, hisAba maMgAne AdimeM pUrNa prayatnazIla the| - seTha cunnIlAlajIne bhAdavA sudI 5 taka prAMtika sabhA bambaIkI riporTa meM apanI jo riporTa pragaTa karAI hai seTha cunnIlAlakA usase vidita huA ki Apane 38 sthAnoM. parizrama / meM vyavasthA va hisAbaka phArma bheje va patra vyavahAra kiyA jisase 21 sthAnoM ke phArma bharakara Ae tathA DAhyAbhAI zivalAla iMspekTaradvArA tIrthA kA nirIkSaNa bhI kraayaa| Apane apanI riporTa ke antameM ye zabda diye haiM: - isa prakAra 21 phArma Ae haiM / yadyapi sarvakI hisAba prathA uttama nahIM hai, do cArako chor3a aura na hisAboMko dekha saMtopa ho saktA hai taubhI hama sacce dilase prabandhakartAoM aura munImoMkI phArma bhejanekI miharabAnIkA dhanyavAda dete haiM / mahArAna saptama eDavarDake rAjyArohaNake upalakSyameM bhAratake ___ vAisarAya lArDa karjanane tA0 1 janavarI dihalI dAra / san 1903ko dihalImeM eka bar3A bhArI darbAra kiyA thA, jisakA emphI thiyeTara dihalIse 5 mIlapara banA thA jisameM 25 bloka the| bhAratake rAjA mahArAjA raIsa Adike sivAya, nepAla, phArasa, aphagAnastAna Adike bhI pratinidhi Ae the / 12000 se adhika bhIr3a thii| vilAyatase DayUka Apha konATa bhI padhAre the| lATa sAhabane darbArameM .. 23 For Personal & Private Use Only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 ] adhyAya nvaaN| mahArAja eDavarDakA tAra sunAyA jisake kucha zabda ye haiM:-" merI yahI Antarika abhilASA hai ki maiM bhI mAtAke sadRza bhAratIya pranAkA suzAsana karake unakA prema aura bhaktikA lAbha karUM / maiM bhAratake samasta karada rAjAoMko punaH vizvAsa dilAtA hUM ki maiM unakI svAdhInatAkA sanmAna, adhikAra aura svattvakA Adara karatA hUM tathA unakI unnati aura bhalAI honese prasanna hotA hUM" / darvArake dina jainiyoMne bhI apane 2 maMdira meM vizeSa pUjA kI va bRTiza sAmrAjyakI jaya manAI va dAna vAMTA / vambaI meM bhI aisA huA / jaipurameM bhI mahAsabhAke sabhAsadoMne jalsA karake mahAsabhAkI orase eka abhinaMdanapatra lATa sAhabako mahArAja jaipurake dvArA bhejaa| dakSiNa mahArASTa jaina sabhAkA pAMcavAM vArSika adhivezana tA0 27 aura 28 janavarI san 1903 ko da0 ma0 jaina sabhA- kSetra stavanidhi para huA / sabhApati zrImanta dvArA abhinaMdana pAyappA appAjIrAva desAI the / sabhAne eka patra / varSa pahale eka dakSiNa mahArASTra vidyAlaya kholA thA usameM 11 vidyArthI par3hate the usakI riporTa sunAI gaI / isa sabhAne jaina zikSaNa phaMDameM 20000) kA phaMDa kara liyA thA / sabhAmeM zikSApracArake prati kolhApurake mahArAjakA AbhAra mAnA gayA tathA seTha mANikacaMda pAnAcaMda jauharI bambaI aura seTha hIrAcaMda nemacaMda zolApurakA zikSApracArake artha abhinaMdana pUrvaka AbhAra mAnA gyaa| vAstava meM jo sacce dilase paropakArArtha tana mana dhana lagAte haiM ve jagatameM binA cAhe bhI parama kIrti lAbha karate haiN| For Personal & Private Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [355 jisa vyaktipara mAtA rUpAbAIko avalambana thA, jo hIrA caMda gumAnajIke kulakA seTha mANikacaMdakI premacaMdakA acAnaka taraha eka ratnamaya dIpaka thA, jisake svabhAva, svargavAsa aura dhArmika kriyA va samAjasevAko dekhakara paropasvahastalikhita kAriyoMko santoSa hotA thA ki seTha mANidAna ptr| kacaMdake pIche yahI digambara jaina samAnameM jAgRti phailAegA, jisakA pariNAma bahuta zAMta, vicArazIla aura udAra thA, jo saMskRta iMgrejI va vartamAna deza cAla vyavahArase acchI taraha paricita thA, jo jinavANIkA jJAtA abhyAsI va pUrNa bhakta thA, jisakA akhaMDa vAtsalya aura prema apanI jaina jAtise thA vahI praphullita cakatA huA tArA yakAyaka apane cahuM orake manuSyoMkI dRSTise isI saMvata 1959meM caitra sudI 14 kI rAtriko luma ho gayA ! zarIra piMjara vaisA hI dIkha rahA hai para zarIrameM aneka ceSTAoMko karAnekA z2immedAra caitanya AtmA yahAMse cala diyA hai| yadyapi zarIra chor3ate samaya isakI avasthA 25 varSakI thI para yaha gAphila nahIM huA thaa| rAtriko hI apanI tabiyata jaba ekAeka bigar3I taba Apane apanI mAtA, strI tathA kAkAoMke sAmane apane hI hAthase nIce likhA dAnapatra likhakara hastAkSara kara diye 1-mATuMgA roDakI jamIna jo anumAna 20000) kI hai vaha tathA apanI jindagIke bImAke 5000) yaha donoM rakameM hIrAcaMda gumAnajI jaina borDigakI kameTIko isa zarta para denA ki "premacaMda motIcaMda skolarazIpa khAtA" kholakara isa For Personal & Private Use Only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 ] - adhyAya navAM / rakamake vyAjase gujarAtI prathama pustakase iMgrejI cauthI klAsa taka binA mAbApake nirAdhAra vidyArthiyoMko skAlarazipa dI jAve / 2-merI mAtAzrIke bArahasau cautIsa upavAsake vratakA udyApana 5000) ke kharcase karanA / 3-amanagara (IDarake nikaTa ) ke sTezanapara " premacaMda motIcaMda dharmazAlA ', nAmase 1000) kharca karake eka dharmazAlA * bnvaanaa| 2-nimna likhita tIrthI se pratyeka tIrthako ikkAvana ikkAvana ru. kI rakama bhejanA-1 zrI sammedazikhara, 2 zrI campApura, 3 zrI pAvApura, zrI giranAra, 5 zrI kezariyAjI, 6 zrI pAvAgar3ha, 7 zrI gajapaMthAnI, 8 zrI mAMgItuMgI 9 zrI pAlItAnA, 10 zrI tAraMgAjI, 11 zrI siddhavarakuTa, 12 zrI sonAgirajI, 13 zrI kuMthalagirajI, 14 zrI IDarakA maMdira, 15 zrI caturvidha - dAnazAlA solApura / ___ isa taraha ru0 31765) kA dAnapatra apanI mAtAko dekara Apane mauna dhAraNa kara liyA, hAtha jor3a sabase kSamA mAMgI aura zAMta manase bhItara 2 apane zuddha AtmasvabhAvakA cintavana karate2 bAharase NamokAra maMtrakI dhvani sunate2 svarga padhAre / caMpAbAI apanI 15 varSakI AyumeM hI vaidhavyatAko prApta ho gaI ! mAtA rUpAbAIko putrake viyogase bahuta zoka AyA, para dharmake jJAnake kAraNa apane cittako thAMbha va karmakA udaya vicAra zAMta citta ho gaI / seTha mANikacaMda bahuta vilApa karane lage, kyoMki seThajIko isake guNoMpara atizaya prema thaa| pAnAcaMda aura navalaca For Personal & Private Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [357 ndajIko bhI bahuta zoka huA, kyoMki yaha dUkAnake kAmameM bhI bahuta catura thA / bambaI borDiMgakI TraSTa kameTImeM koSAdhyakSa aura bambaI prAMtika sabhAke sarasvatI bhaMDAra khAte kA kAma Apane apane jIvana paryaMta bahuta hI yogyatAse sampAdana kiyA thA isase bambaIkI jaina samAjako Apake viyogakA bahuta hI tApa huaa| Apane saMskRtakA . acchA abhyAsa kiyA thA va marAThI likhanA par3hanA bhI Apa acchA jAnate the / seTha hIrAcaMda nemacaMdakRta marAThI vratakathAsaMgraha aura 'mahAvIracaritrakA gujarAtI bhASAmeM bahuta hI uttama ulthA kiyA thA aura use prakAzita karAyA thaa| isane prasiddha tIrthokI yAtrA bhI kara lI thii| yaha bahuta hI dayAlu, sahanazIla, sAhasI va vicArazIla thaa| isake citrase isa bhavyake guNa svayaM jhalaka rahe haiN| hamArI samAjake nava yuvaka dhanADhyoMko seTha premacaMda ke jIvanacaritrase zikSA lenI cAhiye aura apaneko viSaya kaSAyoMse bacAkara dharma va nItise paropakArameM tana mana dhana lagAte hue apane jIvanako vyatIta karanA caahiye| seTha mANikacaMdajI navIbAIke sAtha apane gRhI karmako vitAte the ki navIbAIke garbha rahA / seThanavIvAIke prathama jIko bahuta saMtoSa huA aura manakI icchAputrakA jnm| nusAra navIbAIne mitI vaizAkha sudI 12 ko eka putrakA janma diyA / putralAbhase sarva kuTambako harSa huA / vAstavameM saMsAra kaisA vicitra hai ki jisa varameM 1 mAsa pahale zoka chAyA huA thA usImeM Aja putrajanmakA utsava manAyA jAne lgaa| navIbAI putrako bahuta samhAlase For Personal & Private Use Only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 ] adhyAya nvaaN| pAlane lgii| seThajIne bhI dAsiyAM niyata kI ki ise koI kaSTa na hoN| seTha rAvajI nAnacaMda gAMdhIne zolApurameM jinabimba paMca kalyANakotsava mitI jyeSTha sudI 6 se 9 vaMbaI prAMtika sabhAkA saM0 1960 taka bahuta hI samArohake sAtha dvitIya vArSikotsava pAsa gopAla zAstrI dvArA karAyA / bAharase aura zolApurakI karIba 2000 ke bhAI Ae the| hamAre bimbprtisstthaa| seTha mANikacaMda Adi bambaIke aneka sajjana padhAre the| seTha rAvajI nAnacaMdane nayA ratha taiyAra karAyA thA so paMcAyatImeM arpaNa kiyA tathA pratidina sabakA bhojanase satkAra kiyaa| prAMtika sabhAke sadasyoMkA bahuta sanmAna kiyA aura 501) sabhAko bheMTa kiye / prAMtika sabhAkI 4 baiThake huI / seTha harIbhAI devakaraNavAle seTha bAlacaMda rAmacaMda sabhApati hue / Apane kahA ki itanI bAtoMkA prabandha kiyA jAya kidi. jaina dharmazAstrake jJAtA vidvAn tayAra ho, jaina dharmAnusAra lagna, vivAha, mRtyu Adi kriyAeM hoveM, vyarthavyaya rokA jAve, mRtyu pIche rone kUTanekA rivAja baMda ho, bAlyavivAha va kanyAvikraya rokA jAve va tIrthakSetroMkI vyavasthAkA suprabaMdha ho / 18 prastAva pAsa hue jisameM mukhya ye the-(1) mahArAja saptama eDavarDake rAjyArohANotsavameM harSa (2) sarkArase prArthanA ho ki vidyAvibhAga Arogya saMbaMdhI tathA jelakhAnekI riporToMmeM jainiyoMkA alaga khAnA ho (3) mRtyuke pIche chAtI kUTanekA rivAja jodhapura mAravAr3akI taraphase isa gujarAtameM AyA hai| mAravADake rajavAr3oMmeM jaba rAjagotIkA For Personal & Private Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [359 maraNa hotA thA to rAniye rone va chAtI kUTaneke liye mahaloMse bAhara nahIM hotI thii| ve saba apanI dAsiyoMko bAhara bhenatI thIM ve hI raDatI pITatI thiiN| dAsiyoMko isa prakAra karanemeM unakA svArtha sadhatA thA-unako kapar3e vagairaha milate the / seTha cunnIlAla jhaveracaMdane peza kiyA ki jisa 2 tIrthakSetrakA hisAba AyA hai unheM dhanyavAda diyA jAya va jahAM 2 se hisAba nahIM AyA usako preraNA kI jAya / tIsare dina seTha mANikacaMdanIne pragaTa kiyA ki zolApurake caturvighadAnazAlAke vaidyaka vibhAgameM jo vaidyaka zikSAkI chAtra par3hegA use prathama varSa 6) dUsare varSa uttejnaa| 7) va tIsare varSa 8) mAsika milegA isa zarta para ki isa prAntake kisI pavitra auSadhAlayameM 25) mahIne para auSadhAlayakA kAma kareM / jinhoMne jaina paddhatise vivAha karAe the unako sabhApati dvArA chape hue manohara dhanyavAda patra diye gae / prAntika sabhAke phaMDameM 2135) Ae tathA bAvI nivAsI rAmacaMdra abhayacaMdake nikaTa 5000) kI eka dharmAdAkI rakama thIM usake vyAjase eka vidyArthIko vaidyaka par3hAI jAya aisA jAhara kiyA gyaa| isa zikSAkI uttejanA denekA abhiprAya seThajIkA yahI thA ki hama bambaImeM auSadhAlaya kAyama kareM taba usa vaidyakA upayoga ho| jagatmeM kisI bhI prANIkI ekasI dazA nahIM rahatI isIse seTha pAnAcaMdakA ..... yaha jagat parivartanazIla hai / jisako jItA // jAgatA, kAma karatA huA sabere dekhate haiM svargavAsa / vahI zAmako cetana rahita hotA hai| jaba taka For Personal & Private Use Only Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360] adhyAya navAM / vaha AtmA apane svAdhIna svabhAvako nahIM pAtA hai taba taka isakA janma maraNa nahIM miTatA hai| Ayu karmakA prerA yaha jIva zarIrameM apanI umrase adhika nahIM raha saktA / mitI kArtika vadI 11 saMvat 1960 kI rAtriko seTha pAnAcaMda hIrAcaMdakA zarIra ati azakta ho gyaa| tabiyata to kaI dina pahalese kharAba thii| yathAvidhi auSadhi hotI thii| isa samaya seTha mANikacaMda, navalaMcada, cunnIlAla, rUpAbAI, rukmaNIbAI, maganabAI Adi kuTumbI pAsa baiThe haiM, seTha pAnAcaMda barAbara hozameM haiM, paMDita vaMzIdhara jo usa samaya saMskRta vidyAlaya bambaIke chAtra the aba zolApura jaina pAThazAlAmeM zAstrI haiM, pAsa baiThe hue samAdhimaraNa Adike pATha par3ha rahe haiM, pAnAcaMdajI bar3e dhyAnase suna rahe haiN| mANikacaMdanIko isa samaya yahI dhyAna hai ki bhAIkA mana kisI bhI taraha Arta raudra dhyAnameM nahIM phaMse, dharma dhyAnameM lIna raheM jisameM durgatise bacakara sugatimeM jAveM isaliye jaba kabhI unheM mAlUma hotA ki inakA dhyAna aura tarapha huA hai taba hI seTha mANikacaMda yaha vAkya kahate-"bhAI, paMDitajI kahate haiM udhara tumhArA dhyAna hai nA ? taba vaha dhIrese kahate ki merA dhyAna hai, barAbara cAlU rkkho| milakiyanake vibhAgake samaya dharmazAlA Adi kAryoMke nimitta karIba 2 lAkhake dAnakA saMkalpa ho hI cukA thaa| isa samaya Apane kahA ki bhAI, merI prAiveTa milakiyatameMse 15000) vAgar3a dezake humar3a chAtroMmeM vidyA pracArake liye kharca karanA tathA 100) tIrtha kSetroMmeM denaa| saMTha mANikacaMdane turta likha liyaa| seTha mANikacaMdane kahA-bhAI, aura bhI kucha dAna karanA For Personal & Private Use Only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [361 ho so kro| bhAIne kucha uttara na diyaa| itane meM dekhate 2 AMkheM phirane lagIM taba paMca namaskAra maMtrakI ghoSaNA prAraMbha huii| sAmane tInoM santAna bhI baiThI thIM-lIlAvatI 7 varSakI, ratanabAI 5 varSakI va putra ThAkurabhAI 3 varSakA thA-tInoM mAtAke pAsa baiThe haiN| seTha mANikacaMdakA sakhta hukma thA ki koI rone na pAve na koI zora kare / usa sthAnapara itanI zAMti thIki yadi koI makhamalake gadde para bhI paga dhare to usakA zabda suna par3e / vAstavameM mRtyu hote samaya pUrNa zAMti rahanI cAhiye jisase maranevAleke bhAvoM meM bhI zAMti rahe, koI vikalpa na paidA ho / usa rAtriko seu pAnAcaMdane cAro prakArake bhojana va auSadhi taka lenekA tyAga kara diyA thaa| seTha mANikacaMdake pUrNa prabandhase pAnAcaMdanIkA AtmA dharma dhyAnameM lIna hotA huA zAMtatA pUrvaka isa carmahAr3ake ponarese nikalakara svargadhAmako pdhaaraa| seTa pAnAcaMda javAharAtakI parIkSAmeM bambaIbhara meM pradhAna samajhe jAte the / Apa bahuta hI zAMta, vicArazIla, udAra citta va nirAzritako Azraya denevAle the / paropakArArtha merA dhana kharca ho yahI inake citta meM rahA karatA thA, krodha karanA to jAnate hI nahIM the, mauna rakhakara vicAranekI Adata thii| yaha kaise gaMbhIra prakRtike va dRr3ha miz2Ana va zAMta puruSa the, yaha bAta rakta seTajIke citrake darzanase bhale prakAra jhalaka uThatI hai| Apane apane 54 varSameM dharma artha aura kAma tInoM puruSArthIko yathAyogya pAlana karake gRhIke kartavyako sadAcAra, sadvartAva aura neka niyatIse acchI taraha nivAhA Apake viyogase bambaI bharameM zoka chA gyaa| jauharI bAjArameM For Personal & Private Use Only Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362] adhyAya navA / kaI dina taka bar3I udAsI rhii| dUsare dina prAtaHkAla dagdha kriyAke artha aba le gae taba saikar3oM manuSyoMkI bhIDa thii| birAdarIke sivAya jauharIbAnArake dUkAnadAra dalAla Adi jisane sunA phaurana hAz2ira ho gaye the| aba rukmaNIbAI jo ki bahuta dhIra prakRtikI thI, yadyapi ise vizeSa pustakoM kA abhyAsa nahIM thA to bhI kucha akSara jJAna thA, bar3I zAMtise apane tIna saMtatiratnoMkA pAlanapoSaNa karane lagIlIlAvatIko zAlAmeM bhejane lgii| isa kuTumbameM pArsiyoMkI bhAMti yahI rivAz2a thA ki lar3akA ho yA lar3akI zurUse vidyAbhyAsameM lagAkara catura banAnA phira lagna karanA / choTI umra meM sagAI karanA bar3A pApa samajhate the| pAnAcaMdajI bhI cala diye / premacaMda isake pahale hI na rahe the| aba seTha mANikacaMdako rAtri dina yahI seTha harajIvana rAyacaM- dhvani rahane lagI ki jo kucha karanA hai usameM dakI sammatikI eka dina bhI Dhola nahIM lagAnA cAhiye / kdr| seTha premacaMda gujarAtake chAtroMmeM zikSA pracArake artha jo dAna kara gae the usase seThajIne yahI socA ki gujarAtake kisI sthAnapara eka jaina borDiMga kholA jAve to ThIka ho / Apako vizvAsa thA ki Amodake zeTha harajIvana rAyacaMda eka vicArazIla, dharmAtmA aura zAstrake jJAtA gRhastha haiM / ApakA paricaya saM0 1950 meM huA thA jaba zrI bhaktAmarajI gujarAtI TIkA sahita seThanIne maMgAI thI tabase patravyavahAra barAbara rahatA thA / sUrata meM jaba cunnIlAlane maMdira pratiSThA karAI thI For Personal & Private Use Only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevaa| taba bhI Apako bulAyA thA / Apase sAkSAt milakara bahuta prIti pragaTa kI thI tathA suratake bar3e maMdirajImeM taba chape hue noTisa bAMTakara Ama sabhA kI gaI thii| usa samaya inhoMne aikya para bahuta acchA bhASaNa diyA thaa| seTha harajIvanako bhI gujarAtake bAlakoMko dharma vidyAke sAtha laukika vidyA dI jAve isakI bar3I cintA thI tathA yaha seThajIko apane patroM meM isa truTiko dUra karaneke liye likhA karate the / aba seThajIne inako pRchA ki gujarAtameM eka boDiga sthApana karanekA hamArA vicAra hai jisameM meTrika taka chAtra rahakara par3heM, zeSa kAlejakI par3hAI bambaI borDiMgameM rahakara kareM tathA bar3audA, sUrata, ahamadAbAda ye tIna mukhya nagara haiM inameM se kaunasI jagaha tumako pasaMda hai, kAraNa sahita likho| taba seTha harajIvanane ahamadAbAdako pasanda kiyA ki yaha bar3A vyApArI nagara hai| saba taraha vidyAkA sAdhana hai| jinake bAlaka raheMge ve bArambAra Akara dekha bhI sakeMge, kyoMki mAlake liye unako AnA hI par3atA hai tathA yahAM kAlija bhI hai, acchA hai-mile haiM aadi| seThajIko yaha bAta bahuta pasanda AI taba harajIvana rAyacaMdako likhA ki gujarAtake loga apane chAtroMko bheneMge yA nahIM, kyoMki ve loga aisA samajhate haiM ki dharmake khAtemeM hama apane lar3akoMko kyoM rakkheM ? taba Amodake yaha paropakArI sajjanane uttara diyA ki isakI Apa cintA na kareM tathA eka patra Amodake digambara jaina paMcAnakA bhinavAyA usameM paMcoMne himmatake sAtha likhA ki muhUrttake dina hama 10 vidyArthi oMko sAtha lekara AyeMge, Apa nizcinta rho| taba seThajIko bahuta hI saMtoSa huA aura turta hI mArgazIrSa sudI 6 ko For Personal & Private Use Only Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + 364 ] adhyAya navA~ | borDigakA mahUrta ahamadAbAdameM kiyA jAya aisA nizcita karake gujarAta ke bhAiyoM ko bulAne ke liye patra de diye / seTha mANikacaMdajIkA sadA hI yaha kAyadA rahA hai ki pahale yaha kisI navIna kAyako zurU karake usakI gujarAta digambara jaina parIkSA karate the| jaba vaha cala jAtA thA borDiMga skUla - aha - taba usako sadAke liye aisA pakkA kara dete madAbAda | the ki vaha kabhI kisIke tor3e na TUTa sake / mbaI borDigakI sthApanA ke samaya isa nItiko isaliye nahIM kAmameM liyA ki bambaI meM jainiyoM ke chAtra avazya hI AveMge isa bAtakA seThako dRr3ha nizcaya thaa| yahAMke kAmameM saMdeha thA isIliye pahale seThajIne 3 varSaka nirvAhake liye 9000) borDiMga meM diye tathA 25 chAtroMkA pravandha karake eka makAna bhAr3ekA lekara borDiMga kholanekA mahUrta bar3I dhAmadhUmase kiyA / isameM IDara, kalola, sUrata, sojitrA, aMkalezvara Adi gujarAta ke bahutase bhAI padhAre the unameM mukhya jayasiMhabhAI gulAbacaMdra, harajIvana rAyacaMda Amoda, motIcaMda IDara padhAre the / baMbaI se paMDita gopAladAsa baraiyA, lallUbhAI premAnaMdadAsa parIkha tathA seTha mANikacaMdajI Ae the| magara sudI 6 saM0 1960 ke prAtaHkAla prathama hI maMgala kalazake sAtha nagarameM 1 varaghor3A nikAlA gayA / phira sthAnapara Akara zrI jinavANIkI pUjA karake eka sabhAkA adhivezana bar3e samAroha ke sAtha kiyA gayA jisameM ahamadAbAda ke pratiSThita bhAiyoM ko chape hue kArDa dvArA svayaM seTha mANikacanda kaI bhAiyoMke sAtha jAkara nimaM traNa kara Ae the ve satra zAmila hue jaise- rAvabahAdura kezavalAla For Personal & Private Use Only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [ 365 hIrAlAla, jauharI lallUbhAI rAyacaMda, rA0 ba0 lAlazaMkara umiyAzaMkara, rA0 ba0 haragovindadAsa dvArakAdAsa kAMTAvAlA, prophesara AnaMdazaMkara bApUbhAI dhruva, DaoN. josepha benAmina ityAdi bhAI padhAre the / sabhApatikA Asana rA0 rA0 dIvAna bahAdura ambAlAla zAkaralAla dezAI ema. e. elaela. bI. ne grahaNa kiyA thA / paM0 gopAladAsajIne vidyAbhyAsakI AvazyaktA eka prabhAvazAlI vyAkhyAna dekara batAI tathA lallUbhAI premAnaMdadAsa Adi vaktAne borDiMgakA hetu samajhAyA, phira sabhApatine eka zikSApUrNa bhASaNa dete hue kahA-" jisa prakAra yAtrA karanevAloM meM jinake pAsa paryaTanakI pUrI 2 sAmagrI rahatI hai vaha Age aura jo sAdhanahIna hote haiM va pIche par3a jAte haiM usI prakAra saMsAra yAtrAmeM jo jAti vidyA sAdhanase hIna hai vaha avazya hI pIche raha jAtI hai| isa saMsthAke sthApana kartA ucca zikSA prApta vidvAn nahIM haiM, paraMtu vaha " dravyakA sadupayoga kisa taraha karanA cAhiye' isa viSayake sacce marmajJa jauharI haiM Adi khaa|" isa samaya kahA gayA ki jo koI sahAyatA kareMge vaha saharSa svIkAra kI jaaygii| taba Akalajake bhAIne 10) mAsika eka varSake liye diyA / 81 gRhasthoMkI eka vijiTarsa kamiTI banI / jo 3) vArSika de vaha isakA meMbara ho saktA hai / isameM karamasada, iMDara, nahara, narasIpura, sonAsana, bar3audA, orAna borasada, ahamadAbAda, sUrata Adike bhAI membara hue| borDiMgakA prabandha bambaI borDiMgakI maneniMga kameTIke AdhIna rahA / maMtrI For Personal & Private Use Only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya navAM / lallUbhAI premAnaMdadAsa ela. sI. I. niyata hue / zurUmeM hI isameM 38 chAtroMkI bharatI ho gaI apane dravyase paDhAnevAloMke liye 25) prati chaH mAhIke liye lene niyata hue| isameM pahale darajeselekara chaThe daraje aMgrejItakake chAtra bharatI hue| rUpAbAI saMsArake caritroMse bhalI prakAra anubhava letI huI jabase premacaMda putrakA viyoga huA tabase rUpAbAIkA vrato- aura bhI adhika udAsIna rUpameM dharma sAdhadyApana / nameM lIna ho gii| tapa karake jaise anaMtamatI, caMdanA Adi satiyoMne apanI paryAyoMko saphala kiyA thA aise hI yaha bAI karatI thii| choTe 2 vratoMke sAtha isane 1234 ke upavAsoM kA AraMbha saMvata 1951 meM kiyA thA so 9 varSa meM unako nirvighna pUrNa kiyA tathA jaise premacaMda seTha marate samaya 5000) isa udyApana meM kharca karaneko kaha gae the usI pramANa seTha mANikacaMda aura navalacaMdane rUpAbAIjIkI AjJAse pUjanakA mahA samAraMbha rcaa| caupATIke baMgalemeM hI bar3e haoNlameM sajadhanakara maMDapa kiyA gyaa| jahAM kaI roja nitya pUjana bhanana gAna hue| bAharase bhI khAsa 2 bhAiyoMko bulAyA gayA thaa| seTha mANikacandake parama mitra bhAI dharamacaMdanI bhI sapatnIka pAlItAnAse bambaI A gaye the| yahAM karmadharmacaMdajIkI strIkA yogase inakI strIko plegakA roga ho gayA viyog| aura kaI dina bImAra rahakara mAha sudI 4 saM0 1960ko isa paryApako chor3akara cala For Personal & Private Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [367 dii| usa samaya seThoMne inako bahuta dhairya baMdhAyA / mAha sudI 5 ke Asa pAsa kaI dinoM taka caupATokA maMdira nara-nAriyoMse bharA rahatA thA / bhagavatke gAna bhanana nRtya khUba hote the / jainI bhAIyoMkA bhojanAdise satkAra, maMdiroM meM dAna Adi karake yaha udyApana bar3e bhAvase karake rUpAbAIko bahuta santoSa huaa| tathA isa vratake harSameM 5000) gujarAta di0 jaina borDiMga skUlako diyA gayA tathA borDiMgameM vidyArthI acchI taraha rahanekI riporTa jAnakara seTha mANikacandane nizcaya kiyA ki premacandanIkA kahA huA 25000) zIghra lagA diyA jAya tathA 5000) borDiMgake makAnake liye bhI nikAlanekA vicAra dRr3ha kiyA / isI varSa saM0 1960 meM seTha mANikacandakI prathama putrI phUlakaurakA yakAyaka maraNa ho gayA / seThajIkI prathama zeThajIko yaha bhI eka bhArI zokakA sthala putrIkI mRtyu / Ana pahu~cA, para jJAnI aura vicAravAna seThane ise bhI thiratAse sahana kiyA / phUlakaura kamu (kamalA) kanyAko chor3a gaI jisakI pratipAlanA aura rakSAkA bhAra maganabAIjIne apane hAthameM le liyaa| kolhApurase thor3I dUra eka atizaya kSetra sTavanidhi hai| vahAM dakSiga mahArASTra jaina sabhAkA vArSika adhistavanidhimeM da0ma0 vezana mAgha sudI 14 tA. 16 janavarI san jaina smaa| 1904 se 18 taka thaa| isameM adhyakSa seTha hIrAcaMda nemacaMda zolApura niyata kiye gae the| seTha hIrAcaMdake likhate hI seTha mANikacaMdajI bhI For Personal & Private Use Only Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 ] adhyAya navAM / turta ravAnA hue| zolApurase seTha vAlacaMda rAmacaMda va seTha rAmacaMda nAthA Adi kaI mahAzaya padhAre / pahalI sabhAmeM kolhApurake eka vidyArthIko jipsane prAcIna jaina grathoMke uddhAra para bhASaNa diyA thA seTha mANikacaMdajIne prasanna ho 5) inAmameM usI samaya de diyA / yaha seThanIke vidyA premakA namUnA hai| sabhApatikA bhASaNa bahuta vidvatApUrNa huA, usako sunakara mi0 yAdavarAvanI ema. e. elaela. bI. kamiznara kolhApura jau ajaina the bahuta prasanna hue aura uThakara kahA ki-" jaina dharmake mantavya bahuta uttama hai| ahiMsA dharma bahuta hI zreSTha hai Adi / " tIsare dina seTha mANikacaMdanIne isa bAtapara sAmAna diyA ki caMde meM svIkAra kiyA huA mUla dravya "vyAja dete raheMge " isa maMzAse gharapara nahIM rakhanA cAhiye, usa dravyase DaranA cAhiye / isa bhApaNake asarase bahAnA bAkI rUpayA logoM ne adA krdiyaa| vAstavameM yaha bAta nucita hai ki jaba hama kucha dAna kareM to usa vyako apane hI pAsa jamA rakheM isase hamArA mamatva lagA rahatA hai ataeva usa dravyako to apane yahAMse nikAla kara de DAlanA cAhiye / hAM, yadi koI rakama vyAjapara apane yahAM namaH karAve to phira jamA karanA cAhiye / usI rakamako vinA nikAle lobha nahIM ghaTatA hai| samAne prasanna ho seTha mANikacaMdanI aura seTha hIrAcaMdanIko nimna likhita mAnapatra diyA For Personal & Private Use Only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seThajIkI putrI phUlakauravAI. (dekho pRSTha 162) J. V. P. Surat. For Personal & Private Use Only Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [369 dakSiNa mahArASTra jainasamAjAtarphe mAnapatra. zrIyuta mANikacaMda hirAcaMda javherI muMbaI jainaprAMtika sabhece sabhApati yAMsa. zrImanmANikyacaMdro jayatu bhuvi sadA razmimiH svopakAraiH / jainAH sarve samudrA iva bahu muditA yAMtu vRddhiM tamekSya // 1 // mahAzaya ! ___ yA prAMtAMta ApaNa prastuta varSAcyA jainapariSadekaritAM AmacyA AmaMtraNAsa mAna deUna kelelyA AgamanAne yethIla ApalyA dhamabAMdhavAsa anugrahIta kelyAbadala tyAMcetarphe AmIM Aja phAra AnaMdAne Apale manaHpUrvaka AbhAra mAnito. saMsArAMta manuSyAMsa satata bhogAvyA lAgaNA-yA duSprasaMgAMsa alIkaDe ApaNAMsa Takkara deNe bhAga paDale asatAMhI ApaNa ApalyA dhIra svabhAvAsa anusarUna dharmakRtyAMta Apale mana sthira Thevile ANi AmacyA alpazA sArvajanika caLavaLIMnA uttenana deNyAsAThI hA trAsadAyaka pravAsa svIkArilA, he AhmAMvara Apale upakAra Aheta. yA upakArAsa mAge sAraNAr2yA ApalyA aneka satkAryAce ANi tyAMce mUla ApalyA saccholAce smaraNa yA prasaMgI sahajaca hote. dharmabAMdhavAMviSayI prema, jAtyunnatIcI utkaMTha icchA, sAdhe va premaLa AcaraNa, garIbAMviSayI sahAnubhUti ANi apAra audArya yA guNAMcI kevaLa jivaMta mUrtIca Aja AmacyA bhAgyodayAne jainasamAjAMta udaya pAvalI Ahe ase ApalyA sahasrAvadhi dharmabAMdhavAMnA vATata Ahe. dakSiNetIla garIba vidyArthyAsa dravyadvAre sAhya deUna, prasaMgI 24 For Personal & Private Use Only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 ] adhyAya navA~ tyAMsa upadeza karUna ANi tyAMjaviSayIM prema bALagUna yA prAMtAMtIla jaina samAjAMta jI kiMcit vidyAvRddhi hota Ahe tyAceM bareMca zreya ApalyAsa Ahe. pAUNa lAkha rupaye kharcUna ApaNa je vidyAlaya muMbaIsa jaina vidyArthyAkaritAM bAMdhile Ahe tyA yogAna cirakAla AmacyA samAjAsa phAyadA hoIla yAMta zaMkA nAhIM. ApalyA dAnazUratecI udAharaNe deNyAce kAMhIM kAraNa nAhIM. tathApi itake mhaTalyA zivAya AhmAMsa rAhavataca nAhIM kIM hiMdusthA nAMtIla lakSAvadhi jaina lokAMta ApaNa yA guNAne kevaLa advitIya AhAM. jyAMcyA audAryAcI sarva dezabhara pasaralelI manohara smArake jainAMcyA dhArmikatecI sAkSa jagAsa deta Aheta tyA mAhAtmyAcA puNyazloka mAliketa ApaNAMsa gaNaNyayAsa bilakUla harakata nAhIM. jaina lokAMcI sarva prakAre unnatI vhAvI; tyAMcI sthitI Urjita vhAvI; vyApArAMta, zikSaNAMta va dhArmikarteta tyAMnA yaza miLata jAve; yA ciMteMta ApaNa sarvadA vyASTata AhAM va yA uddezAneM ApaNa pratyeka dhArmika caLavaLIsa uttejana deta AhA. yAbadala Apale abhinaMdana karUna zrI jinezvarakRpene yA ApalyA sadudyogAMta ApaNAMsa akhaMDa siddhi miLoM azI AhmIM prArthanA karitoM. taseMca jainasamAjAcyA uddhArAsAThI aseMca yatna puDhehI cAlaviNyAsa ApalyAMsa jinezvara devoMta azI hI AmacI vinavaNI Ahe. Apale zrI kSetrastavanidhi | A. P. Chaugule B. A. LI tA 18 jAnevArI 1904 I0 A. B. Latthe M. A. &c. &c. For Personal & Private Use Only B. Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevaa| [371 stavanidhi kSetrameM eka dina kanyAvikrayakI hAnikAraka rIti para carcA huI usa samaya batAyA gayA ki kanyAvikrayake dravyase apanI kanyAoMko becaneke samAna nindyakarma jJAtibhojanameM za- aura nahIM haiM tathA jo loga aise dravyase rIka na honekI bane hue jJAti bhojanameM zarIka hote haiM ve pratijJA bhI mahA nindya kAma karate haiM / yaha bhojana ucchiSTake samAna hai| usa samaya hamAre seThajIne isa bAtakI pratijJA kI ki hama aise bhojanako nahIM khAveMge inake sAtha nimnalikhita bhAiyoMne aura bhI niyama liye 1-seTha hIrAcaMda rAmacaMda (harIbhAI devakaraNa)zolApura 2-,, hIrAcaMda nemacaMda 3-zA. vAlacanda jIvarAja 4-seTha rAmacanda nAthAraMgajI bambaI seTha mANikacaMdameM guNagrAhakatAkA acchA guNa thA / ApameM yaha Adata thI ki guNoMko grahaNa kareMudAra puruSakA doSoMkI tarapha dhyAna na deveM / seThajIne jainsnmaan| mitra aMka 8.9 vaizAkha, jeTha 1960, meM bambaI prAMtika sabhAke sabhApatikI haisiyatase eka dharmAtmA seThakI mRtyu para apanA zokodgama pragaTa kiyA hai| zolApura meM eka dhanADhya agresara dAnavIraratna seTha rAvajIbhAI kasturacaMdajI the jo mitI caitra kR0 14ko lokabahAdura rAvajI apanI 56 varSakI Ayu meM paraloka sidhArekastUracaMda sholaapur| isa narane apane pitAkI sampattiko muMbaI, zolApura, pUnA Adi sthAnoM meM vyApAra karake For Personal & Private Use Only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 ] adhyAya navAM | bahuta vRddhi - gata kiyA aura apane jIvana meM nimnalikhita ullekha yogya dharmakArya kiye / (1) saM0 1933 phAguNa su0 2 ko ru0 50000) kharca kara zrI tAraMgAjI meM jinabimba pratiSThA karAI | (2) saM0 1934 meM sammeda zikharajIkI yAtrA meM hajAroM kharca kiye / (3) saM0 1938 meM zrI kezariyAjIkI yAtrAmeM saMgha sahita jAkara 10000) kharca kiye / (4) saM0 1948 meM zrIgomaTTasvAmIkI yAtrA bar3I dhUmadhAma se kI, hajAroM rupaye kharca kiye / (5) saM0 1948 meM caturvidhi, dAnazAlAko bar3e bhAvase sthA pana karAyA / (6) saM0 1951 meM pAlItAnAmeM seTha haribhAI devakaraNake sAtha bimbapratiSThA karAI usameM 50000) pacAsa hajAra ru0 kharca kiye ! (7) saM0 1957 meM bambaI saMskRta vidyAlaya phaMDameM 1000 ) diye / pAlitAnA kI pratiSThA ke samaya inakA putra rAmabhAU 25 varSakI AyumeM paraloka sidhAra gayA / Apane kucha bhI zoka na karake svayaM zAMti rakkhI va auroMko dhaiyya bNdhaayaa| zolApura ke jainiyoMmeM inakI bahuta bar3I pratiSThA thI tathA yaha loka bahAdura kahAte the / / For Personal & Private Use Only Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ov samAjakI saccI sevA / [373 baizAkha vadI 3 saM0 1960 ko seTha cunnIlAlane phalTana meM pAThazAlAkI sthApanAke samaya eka manophalTanameM seTha cunnI- hara bhASaNa dekara usake lAbha batAe va eka lAlakA vidyAprema / ghar3I pradAna kI / isameM gAMdhI nAthAraMganIkI taraphase 25) mAsika 5 varSa taka denA svIkAra kiyA gayA thaa| seTha mANikacaMdanIkI paropakArArtha sevA jagatake jIvoMke liye ____dRSTAnta rUpa hai| da0 mahArASTra jaina sabhAko zikSaNa phaMDake liye unnati deneke liye usake zikSagaphaMDakI vaseThajIkA bhramaNa / sUlIke liye jaise Apane stavanidhikI sabhAmeM apane bhASaNase bahutasA rupayA ekatra karA diyA vaise isake liye bhramaNa karanA bhI svIkAra kiyA / tA0 20 maI 1904 ko seTha mANikacaMdanI zikSaNa phaMDakI vasUlIke liye AnevAle the para kArya bAhulyake kAraNa na A sake para usI roja rA0 rA0 e0 bI0 laTTha0, rA0 rA 0 haMje oNna0 janarala sekreTarI; rA0 rA0 balavaMta bAbAnI bugaTe belagAMva Agae the aura apane vyAkhyAnoMse tRpta kara rahe the| itane meM seTha mANikacaMdanI apane mitra seTha hIrAcaMdanIke sAtha belagAMva sTezanapara tA0 1 jUnako padhAre / sTezanapara bar3e bhArI samArohake sAtha svAgata kiyA gayA / hosurameM zrI lakSmIsena svAjIke maThameM sthAna diyA gyaa| kolhApura Adise bhI kucha loga Ae the / eka dina mANikacaMdajIke, dUsare dina rA0 rA0 dattAtraya ANNA buNe zolApUrake sabhApatitvameM seTha hIrAcaMdajIke do vyAkhyAna hue| jainadharmakI bar3I mahimA huii| For Personal & Private Use Only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 ] adhyAya nvaaN| eka navayuvakane turta parastrItyAgakA vrata liyaa| phaMDake liye kahA gayA to rA0 rA0 cimappA aNNA leMgar3ane 501) turta rokar3A diye, karIba 2000) kI bharatI huii| kisIne nae AMkar3e bhare / rA0 rA0 pravANene 100 ) graMtha svAdhyAyArtha bAMTaneke liye denA kabUla kiye| vAstavameM zAstradAna bahuta kalyANakArI hai| sarva maMDalIse satkAra prApta kara rupayA ekatra kara donoM seTha, laTTe aura anya loga kolhApura gye| vahAM rA 0 rA 0 bhaira seTha, pATIla majisTreTa, zAstrI kallAppA bharamappA niTace Adine svAgata kiyaa| pro. bInApUrakarane seThajIko bulAkara pAnasupArI kii| yahAM usa samaya Dakana kAlenake prophesara pAThaka zrI lakSmIsena svAmIke maThameM graMtha dekhane Ae the / yahAMse kiNIsagAMva gae / yahAM 800) ru0 jamA hue, phira vaDagAMva gae, vahAM 232) ru0 ekatra kiye / kiNIsameM garIba jaina bAlaka vidyA par3he isake liye eka zikSaka rakhanekA kharca seTha hIrAcaMdane denA kabUla kiyaa| phira kolhApura Ae / rA0 rA0 ApA dAdA goMdA pATIlakI adhyakSatAmeM upadeza huaa| pATIlajIne 400) zikSaNa phaMDameM denA kabUla kiye| yahA~para hIrAcaMdajIkI rAyase seTha mANikacaMdajIne vidyAlayake liye eka suMdara imArata tayyAra kolhApura borDigakI karAnA svIkAra kiyA tathA mahArAja kolhAimArata banAnekI purakI jaba bheTa huI taba sarkArane bhI yathAzakya sviikaartaa| madada denA kabUla karake cauphAlyAke mAlAkI jagaha imAratake liye dAna kii| isa kAmameM dIvAna sAhaba, rA0 sA0 sAvaMta mAmaledAra, bApUsAhaba Adine khUba parizrama kiyaa| For Personal & Private Use Only Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / seThajI turta bambaI Ae aura bhAI navalacaMdakI rAya lekara anumAna 22000) isa kolhApura borDigakI kolhApura borDiMgakI bahuta sundara imArata banAneke liye kharca karanA imAratakA mhuurt| nizcita karake patravyavahAra karake tA0 15 agasta 1904 ko nIva DAlaneke liye tajavIja huI / yaha bhI taya huA ki mahArAja kolhApurake hAthase mahUrta ho / isI tArIkhapara bambaIse seTha mANikacaMdanI, zolApurase seTha hIrAcaMdanI va anya grAmoMse bahuta AdamI Ae the / zaharake adhikArI va sabhya puruSa saba upasthita the / ThIka 2 baje dopaharako mahArAja chatrapati tho0 ejanTa sahita A virAje, taba mi0 laDhe ema0 e0 ne iMgrejI meM eka lambA bhASaNa diyA, jisameM kahA ki yaha da0 ma0 jaina sabhA aprela san 1899 meM sthApita huI hai, paraMtu san 1902 se .eka zikSaNa phaMDa 12000) kA kiyA gayA aura vidyAlaya yahAM sthApana kiyA gayA hai| phira isako borDiGgameM badalA gayA usameM aba 30 chAtra haiM jo hAIskUlameM par3hate haiM tathA phaMDa aba 40000) kA hai isameM se 6000)kA phaMDa rokar3A AyA hai jo bambaIke prasiddha seTha mANikacaMda pAnAcaMda jauharIke yahAM jamA hai / bAkI rupayekA loga 4) saikaDekA vyAna dete haiN| borDiGgake makAnakI bar3I jarUrata hai jisase 100 chAtra raha sake, jo dharmazikSA lete hue rheN| isake liye mahArAnane vikToriyA marahaThI borDiMgake pAsa bahuta acchA sthAna diyA hai jisapara suMdara imArata banAnA seTha mANikacaMdajIne kabUla kiyA hai| usakI nIva Aja zrIman mahArAnake dvArA For Personal & Private Use Only Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 ] adhyAya navAM / DAlI jaaygii| taba seTha mANikacaMdanIne mahArAjako vinatI kI ki nIva rakhe taba mahArAjane cAMdIkI thApIse cUnA rakkhA / isa taraha seTha mANikacaMdane kolhApurameM ati sanmAnake sAtha borDiMga banAnekA marta kiyaa| isa utsavako pUrNa karake seThajI jo ki aba paropakArameM hI apanA jIvana arpaNa kara cuke the bambaI hote hue ahamadAvAda aae| yahA~ tA0 22 agastako borDiMgakA nAmakaraNa saMskAra thaa| seTha mANikacaMdajIne hIrAcaMda gumAnajI ahamadAvAda borDiMgako jaina borDiMgakI menejiMga kameTImeM tA0 27 35000)kA dAna / mArca 1904ke dina yaha prastAva peza kiyA ki nIcekI zaratoMse hama 35000 ) kamiTIke AdhIna karate haiM ki gujarAta di0 jaina borDiMga ahamadAvAdakA nAma phera kara hamAre svargIya bhatIje premacaMda motIcaMdakA nAma usameM diyA jAve (1) 25000) kAyama phaMDake liye (2) 5000) borDiMgake makAnake liye (3) 5000) premacaMdakI mAtA rUpAbAIke 1234ke upavAsake udyApanake hrssmeN| isa taraha 35000)kA vyAja borDigake chAtroMke rahane va bhojanAdimeM kharca ho / prabandha isa kamiTIke hAthameM rahe tathA yaha kamiTI apanI taraphase eka AnarerI sekreTarI manejiMga kamiTIke membaroMmeMse niyata kre| yaha maMtrI vArSika riporTa bambaI borDiMgake maMtrIko bheje jo yahAMkI riporTake sAtha chapakara bAhara pragaTa ho| yaha rakama gavarnameMTa sikyuriTIvAle AcariyemeM yA acchA mAr3A Ave aise makAnameM roknaa| isa rakamakA. For Personal & Private Use Only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [ 377 vyAja uparake hetuke viruddha kabhI kharca na karanA tathA isa borDiMga ko kabhI ukhAr3anA nahIM / yadi kadAcita koI vidyArthI na Anese borDiMga na cale to bambaI bo0 ke TrasTI apanI sammati se isakA upayoga gujarAta ke digambara jaina dharma pAlanevAloMke aMdara vidyA pracArArtha kharca kreN| isa prastAvako saharSa svIkAra kiyA gayA / isIke anusAra tA0 22 agasta 1904 ko prAtaH kAla ahamadAbAda borDiMgake makAna meM rAvabahAdura lAlazaMkara umiyAzaMkara ke sabhApatitvameM sabhA huI / usa samaya 35000) dekara nAma badalanekA mahatva pragaTa kiyA gayA / jayasiMhabhAI gulAbacaMda maji0 Amoda, zA0 harajIvana rAyacaMda va paM0 lAlana Adike bhASaNa hue / matrIne pustakAlaya ke liye apIla kI to 225) ru0 Aye / eka guma nAma bhAIne 10) mAsika chAtravRtti dI / rAtriko 1500) kA caMdA huA / gujarAtake bahuta bhAI Aye the / isa sabhA meM rA0 rA0 laTTe ema0 e0 bhI zarIka hue the / inhoMne iMgrejI meM bhASaNa diyA thaa| tA0 23 kI rAtriko rA0 rA0 rAmacaMda gAMdhIne bAlavivAhake viruddha joradAra bhASaNa diyA jisakA zrotAoM para acchA asara huA / mAtA rUpAbAIko apane putrakA nAma cirasmaraNIya rahanekI sthApanAse bahuta Ananda huA / ahamadAbAdase seTha mANikacaMdajI borasada padhAre / vahAM tA0 26 agastako seTha jeThAlAla premAnandakI orase eka sArvajanika pustakAlayakI sthApanA seThajIke kara kamaloMse bar3I dhUmadhAmase huI | sthApanakartAne 1000) nakada For Personal & Private Use Only borasada meM bhramaNa aura mAnapatra | Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ ~ ~ 378 ] adhyAya navAM / va 200) kI pustakeM dI tathA anya upasthita sajjanoMne 400)kI madada dii| sarva jaina maMDalI seThajIke upadeza va vidyApremako dekhakara ati prasanna huI aura parama harSameM bharakara eka mAnapatra . pradAna kiyA jisakI nakala isa bhAMti haiM mAnapatra. jhaverI zeTha mANekacaMda pAnAcaMdanI pavitra sevAmAM. pyArA dharmabaMdhu, ____ Aje amo borasada nivAsI digambara jaino Apa sAhebanI svadharma ane keLavaNI pratye atyaMta prIti dekhIne A mAnapatra ApavAnI taka laiye chIye te svIkArI AbhArI karazo. zrI jayadhavala, mahAdhavala jevA prAcIna graMthonA jIrNoddhAra karavAmAM Ape AgevAnI bhAga laI sarve bhAionI madadathI kAma calAvyu che tethI ApanI dharma zAstrajJAna vRddhimATe atyaMta utkaMThA jaNAI Ave che. Ape sUrata jevA paurANika zeheramAM jainI yAtrAla. onI utaravAnI sagavaDa mATe jaina hAla ' jevU candAvADI nAmanuM makAna baMdhAvavA pAchaLa ru0 20000) no kharaca karI jaina koma upara je upakAra ko che te ApanI jaina bhAio pratyenI udAra lAgaNI batAve che. ApaNA jainI bhAIo svadharma ane rAjakAja saMbaMdhI, rAjakIya, vaidyakIya, zilpazAstra ane iMgrajI gujarAtI sAhitya vIgerenI UMcA darajjAnI keLavaNI meLavavAmAM atyAvazyaka sAdhana je borDiMga skUla che te mumbaI jevA moTA zaharamAM zvetAMbarI, digaMbarIno bhinna For Personal & Private Use Only Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [379 bhAva rAkhyA vinA potAnA Azare poNolAkha rupIyAne kharace ApanA svargavAsI pitAzrI zeTha hIrAcaMda gumAnajInA smaraNArthe Apa bAMdhI ApI samasta jaina koma upara je upakAra ko che te pazaMsanIya che ane te ApanI dharmasahita UMcA dhoraNanI iMgrajI keLavaNI ApavAnI apakSapAta lAgaNI pradarzita kare che. temana gujarAtamAM amArI digambarI jaina komamAM keLavaNIne bohoLo phelAvo karavA mATe bhojana, abhyAsa vIgere badhI sagavaDo purI pADanArI eka borDiMgaskUla ApanA kailAsavAsI bhatrijA zeTa premacaMda motIcandanA nAmathI amadAvAdamA ru0 40000) ne kharace uvADI tathA kolhApuramA evIja sagavaDavAlI jaina borDigarnu makAna potAne kharace baMdhAvI ApI svadharmI bhAIo pratyenI zuddha lAgaNI aMne dharmakRtyamAM bhAre udAratA prakaTa karI che. muMbaI jevI alabelI nagarImAM koI paNa komane upayogI thaI paDe tevI eka bhavya dharmazALA bAMdhavA pAuLa doDha lAkha rupIA dharmAdA kADhyA che te ApanI garIbo prati dayAvRttinI lAgaNI prakaTa kare che. chevaTamAM ApanI AvI AvI dharma, dayA, svadharmI prati uttama sevAne mATe tathA vidyA ane vidvAn prati ApanI sadaiva zubha lAgaNIo mATe amo Apane A mAnapatra ApatAM zrI jagatkartA (!) pAse aMtaHkaraNapUrvaka prArthanA karIe chIe ke Apa dIrghAyuSI thAo ne paramAtmA Apane AvAM uttama kAryA karavAne sadaiva sanmati Apo,. For Personal & Private Use Only Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 ] adhyAya navAM / evaM icchI A mAnapatra mAnapUrvaka svIkArI AbhArI karazo evI AzA rAkhIe chIe. tathAstu. borasada 26 ogasTa 1914. __ApanA sadguNa cAhanArAparI0 premAnaMda nAraNadAsa zA0 bhAijI pAnAcaMda zA0 mathuradAsa pAnAcaMda zA0 chaganalAla mUlajI zA0 kALIdAsajezIMga bIna kizoradAsa zA0 dharamacaMda tArAcaMda zA0 zIvalAla pAnAcaMda zrI dezabhUSaNa kulabhUSaNa muni jinake upasargako balabhadra zrI rAmacaMdrane dUra kiyA thA kuMthalagiri parvatase kuMthalagiri kSetrapara mokSa padhAre haiN| yaha pahAr3a uttama maMdiroMse sar3akake liye zobhita hai| dakSiNameM bArasI TAuna sTezanase 1001) kA 10 kosa hai| rAstA bar3A kharAba hai| bailoMko daan| bahuta takalIpha hotI hai| piMpalagAMvase to bahuta hI kharAba hai| rAstemeM sAvaragAMvakI nadI va parvata bahuta kaThina hai / gAr3I chaH baila laganepara bhI nahIM cltii| yahAMse bhUma rAjyake vAkavar3a taka car3ha utara bahuta kaThina hai| itanI dUra sar3aka bAMdhaneko 10 yA 12 hajArakA aMdAja kiyA gayA hai va sarkAra bhUmane cauthAI kharca denA kabUla kiyA hai For Personal & Private Use Only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / [381 taba seTha mANikacaMdajIne 1001) diye tathA isake prabandhake liye eka kameTI 7 mahAzayoMkI banI / seTha mANikacaMda pAnAcaMda jauharI bambaI, gAMdhI rAmacaMda nAthA bambaI, dozI hIrAcaMda nemacaMda zolApura, gAMdhI vAlacaMda rAmacaMda zolApura, zA. hIrAcaMda premacaMda paraMDhA, seTha nAnacaMda vAlacaMda dhArAziva, seTha rAvajI sakhArAma bhUma ! yaha sar3aka jahAM taka mAlUma hai aba taka banI nahIM hai| navIbAIke saMyogase seTha mANikacandako 1 // varSake anumAna huA punamacaMda nAmake eka putraratnakA lAbha seThajIko phira bhI haA thA isase seThajIko bahuta saMtoSa putraviyogakA duHkha huA thaa| paraMtu Apa borasadase bambaI Ae ki va 1000) kA putrako bimAra paayaa| usakI auSadhikA dAna / prabandha bahuta kucha kiyA para vaha jIva ucca gotrI honepara bhI alpAyu thA so seThajI aura usakI mAtAko yakAyaka zokasAgarameM DubAkara tA0 28 agastakI saMdhyAko zarIra chor3a cala vasA / seThanIko raMja to bahuta huA para dhairya aura jJAna tathA anubhavane yahI zikSA dI ki zoka karanA vRthA hai| kauna putra aura kauna pitA ? yaha saba mAnanekA ristA hai| jisakA merese bhalA ho vahI merA putra hai / Apa apane jAtike bAlakoMko hI apanA putra jAnate the aura jahAM tahAM unameM dhArmika aura laukika jJAnake pracArArtha tana mana dhanase madada karate rahate the| Apase jaba kabhI koI putrakI bAta karatA Apa yahI uttara dete ki mere jAtIya bAlaka hI saba mere putra haiN| mujhe putrakI kAmanA nahIM hai| For Personal & Private Use Only Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 ] adhyAya navAM / / . udAracitta dAnI seThane putrakI smRtike liye 1000) kA dAna isa prakAra kiyA 20) jaina mahAvidyAlaya, mathurA / 60) di0 jaina prAntika sabhA, bambaI / 40) paMjAba, avadha, mAlavA aura nAgapurakI di0 jaina prAntika sabhAoMke sahAyatArtha / 100) seTha premacaMda motIcaMda di0 jaina bo0 skUla,ahamadAbAda, 100) zrI kuMthalagirikI sar3akake liye / 100) da0 mahArASTra jaina borDiMga, kolhApura / 50) siddhakSetra ganapaMthAjI / 25) jaina anAthAlaya, hisAra / 25) , jaipura / 100) piMjarAyola-sUrata / 50) raktapitta auSadhAlaya-bambaI / 50) mahAjana anAtha bAlAzrama-sUrata / 25) ahmdaabaad| 25) bhojanazAlA-surata 230) phuTakala ( icchita kAryoMmeM ) 1000) kula pAThakoMko isase zikSA lenI cAhiye ki seThajI apane paisese kitane vicArake sAtha upayogI kAmoM meM dAna kiyA karate the| For Personal & Private Use Only Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjakI saccI sevA / seTha nAthAraMgajI gAMdhIvAle seTha harIcaMdajI nAthA Akalana (zolApura)kA Asauja vadI 9 saM0 1961 seTha harIvaMda nAthAkA ke dina apanI 66 varSakI AyumeM samAdhi maraNa aura 25000) maraNa huA / Apane usa dina 25000) kA daan| kA dAna vidyArthiyoMke uttejana va jinavANI ke pracAra Adi dAnake artha saMkalpa karake va anya puNya dAna karake maraNase do ghaMTe pahale sarva bAhya abhyaMtara parigrahako tyAga AtmadhyAnameM upayoga lagA diyA aura usI avasthAmeM AtmA nikala svarga dhAmako pdhaaraa| yaha bar3e udAracitta the / usa samaya inase choTe chaH bhAI rAmacaMda nAthA Adi maujUda the| Apa bar3e buddhizAlI the| pitAkI sthiti sAdhAraNa thii| jaba ve mare taba yaha 22 varSakai the / inhoMne aisA vyApAra calAyA ki bar3e vyApArI ho gae aura apanI dUkAne paMDharapura, Akalana, bIjApura, gaMTUra, morenA, bambaI aisI chaH jagaheM khola dI / yaha udAracitta bhI the / AkalUnakI pratiSThA meM 18000) kharca kiye / yaha di0 jaina prAntika sabhA bambaIke upasabhApati the| seTha mANikacaMdake hajAroM lAkhoMkA dAna inakI buddhimeM aMkita ho rahA thA / lakSmIko apane hAthase kamAkara jo apane hAthase hI upayogI kAmoM meM lagAte haiM ve hI sacce buddhimAna va catura dharmAtmA haiM / ___ lakSmI ThaganI va caMcala haiM / jo ise saMgraha karate haiM aura dAna dharmameM nahIM lagAte haiM unake tIna moha upanA karake yaha unheM Thaga letI hai aura ve jIva isake Tage apane azubha bhAvoMke anusAra narka nigodameM va nindya pazugatimeM jA mahAna kaSTa uThAte haiM parantu For Personal & Private Use Only Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 ] adhyAya navAM / jo isako dAsIke samAna samajhakara moha nahIM karate sadA isase apane AtmAkA kAma liyA karate haiM ve isake dvArA mahAna puNya bAMdha parabhavameM aTUTa sampadAke svAmI hote haiM ataeva lakSmIko nitya dAna dharmameM bahuta vicAra pUrvaka kharca karo, jaise prasiddha seTha mANikacandajI atizaya Avazyaka kAmoMmeM lagAkara isakI saphalatA karate rahate the| ukta seThakA jIvana bhAratavarSake dhanapAtroMke liye atizaya anukaraNIya hai| seThanI sArvajanika saMsthAoMmeM bhI dAna karate rahate the jaise bAlAzrama sUrata, ahamadAvAda Adi / For Personal & Private Use Only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - chakamaye For Personal & Private Use Only - (dekho TraSTha 376 ) seTha bhai nacanda merI vanda tijaina borDiMga skUla ahamadAbAda. Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [385 adhyAya dshkaa| mahatI jAtisevA prathama bhAga / san 1905ke prAraMbha hI se seTha mANikacaMdake jIvanacari "trameM nayA gula khilatA hai| aba taka seThanIkI paropakAratAkA kendra apanI aura apanI patnI ina donoMke janmasthAna dakSiNa aura gujarAtakI hI tarapha thA para aba kSetra bar3hate 2 sArA bhAratavarSa ho gayA / sarva digambara jaina jAtikA kalyANa pahale Apa kevala manase hI cAhate the para aba vacana aura kAyase bhI karanA prAraMbha kiyA, yahAM taka ki sAre bhAratake bhAI ApakI paropakAratAko kabhI bhUla nahIM skte| . bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhAke vArSika adhivezana __sthAna caurAsI mathurA hI meM hote the para lAlA aMbAlAmeM mahAsabhAkA banArasIdAsa jaoNinTa janarala sekreTarI mahAjalsA aura seTha sabhAke dRr3ha prayatnase isakA dazavAM vArSika mANikacaMdako adhivezana ambAlA chAvanI meM tA0 28 dhnyvaad| disambara 1904 se tA0 30 taka bar3e bhArI samArohake sAtha huA thaa| pahalI baiThakameM lAlA salekhacaMda raIsa najIvAbAda sabhApati hue the taba prastAva naM. 4 isa tarahakA pAsa huA ki " mahAsabhA seTha mANikacaMda pAnAcaMdajI sAhaba jauharI bambaI nivAsI* ko dhanyavAda detI hai ki unhoMne paMDita kanhaiyAlAla zerakoTa 25 For Personal & Private Use Only Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya dazavA~ nivAsIko 120) inAma dekara isake liye utsAhita kiyA hai ki usane pIlIbhItake lalita harI AyurvedIya vidyAlayase vaidyarAja aura vaidyaratnakI parIkSA meM uttIrNa patra hAsila kiyA hai|" seThajI apanI dhanavRddhike prAraMbhase hI paradezI vidyArthiyoMko chAtravRttiyeM de dekara utsAhita karate rahate the| isase sekar3oM tIvra buddhi chAtra jo dhanakI sahAya vinA apane par3hanekI umaMgako davA kara baiTha rahate so par3hakara apanI vidyAkI umaMgako pUrNa karate hue| kanhaiyAlAlajI zerakoTakI pAThazAlAkA tIvRddhi chAtra thA jisake adhyApaka paM0 yamunAdatta zarmA the / inakI par3hAIke phalase prasanna ho paMDita gopAladAsa aura baccUlAlajIkI siphArizase ukta paMDitajIko eka mAnapatra bhA0 di0 jaina mahAmabhAne tA0 26 akTUbara 1899 saM0 1956 ko diyA thA tathA kanhaiyAlAla saM0 1957 kI parIkSAmeM pravezikA caturthakhaMDake pAMcoM viSayoMmeM uttIrNa huA thA usako 2 // ) mAsika chAtravRtti zrImAn seTha mANikacaMda pAnAcaMdakI orase dI gaI thii| yahI paM0 kanhaiyAlAla Aja kaI varSoMse kAnapurake di jaina ___auSadhAlayameM itanI yogyatAse kAma kara rahe chAtravRtti denekA haiM ki vahAMke sarjana iMgrejane usa auSadhAlaapUrva phl| yakI prazaMsA kI hai| rogI inake hAthase bahuta zIghra acche hote haiN| nagara meM inakI cAha bhI khUba ho gaI hai jisase vaha prAiveTa makAnoM meM dekhanese 100) va 200) mAsika kamA lete haiN| For Personal & Private Use Only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [387 tA0 29 disambara 1904 ko mathurAke seTha dvArakAdAmajI aMbAlA pdhaare| unakA svAgata bahuta dhUmadhAmase tIrthakSetra kameTIkI huA / hAthIpara savArI nagarameM ghuumii| tA : dRddh'taa| 30 di0 kI sabhAmeM dvArakAdAsajI mabhApati hue taba prastAva 5 isa viSayakA pAsa huA ki prastAva naM0 10 aSTama varSakI durustI meM mahAsabhA tanavIna karatI hai ki kameTI jo tIrthakSetroMkI nigarAnIke vAste mahAsabhAke 7 ve varSoM niyata huI thI vaha badastUra kAyama rahe / usake kAryakartA bhI ve hI rahe tathA mahAsabhA adhikAra detI hai ki vaha apanI niyamAvalI apane hI membaroMse maMjUra karAke kArravAI karai / pra0 naM0 6 meM mahAvidyAlayake liye eka DepuTezana pArTI banI jisane usI varSa madhyaprAntameM cUmakara karIba 6000) ekatra kiye va dharmakI prabhAvanA kii| usa samaya bhI 6 // haz2ArakA caMdA huA jisameM 2000) lAlA salekhacaMdra kiroDImalajI raIsa najIbAbAdane diye / jainagaz2aTa jo kaI varNama sAptAhikase pAkSika cala rahA thA usakI saMtoSajanaka kArravAI dekha phira sAptAhika karaneke liye prastAva naM0 8 pAsa huA va pra0 naM. 7meM taya huA ki AgAmI adhivezana sahAranapurameM kiyA jAya / bambaI di0 je0 prAntika sabhAke prastAvAnusAra seTha mANi ____ kacaMdanIne sabhApatikI haisiyatase nainiarjIkA jabAba va bambaI yoMkI saMkhyA jelAdimeM bhinna dikhAne ke gavarnarase bhett| liye eka memoriyala bambaI gavarnarakI sevAne bhenA thA jisakA jo javAba AyA vaha isa bhAMti hai: For Personal & Private Use Only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 adhyAya dshvaaN| zikSA khAtA, bambaI kauMsila, tA0 1 agasTa 1904 va nAma-seTha mANikacaMda pAnAcaMdajI presIDaMTa di0 jaina prAntika sabhA, bambaI / mahAzaya ! Apake tA. 4 julAI 1903 ke patrakA uttara isa prakAra deneko mujhe AjJA huI hai:(a) AgAmI varSa jaba parikSApatra jAMcake liye AveMge taba dezakI zikSA sambandhI dazAkI sUcImeM jainiyoMko pRthaka dikhalAnekI bAta para dhyAna rakkhA jaaygaa| (ba) juDIziyala aura aiDanisTreTivakI sUcIke tIsare khAne meM bauddha aura jaina ekatra dikhalAe jAte haiM isameM radabadala karanekI AvazyaktA nahIM hai / (ka) jyuDIziyala aura aiDaminisTreTivakI sUcIke AThaveM (janma raNa sambandhI) khAnemeM janiyoMko pRthak dikhalAnA azakya hai| 2- seneTarI (ArogyatA)ke kamiznara sAhabakI riporTameM jainiyoMke pRthaka vivaraNa deneke viSayameM Apako phira likhA jaavegaa| ApakA sevaka jai0 sleDana; gavarnameMTa sekrettrii| (jainamitra varSa 6 aM05) san 1904 disambarameM rASTrIya sabhA arthAt kAMgresakA 20vAM adhivezana bambaI meM huA thA / sabhApati sara bambaI borDiMgameM sabhA henarI kATana hue the| pradarzanI bhI bar3I va seThajIkA yaza zAnake sAtha huI thii| isa nimitta paradezI gaan| bahutase jainI bhI bambaI padhAre the| tA0 31 disambarakI rAtriko 7 baje hIrAcaMda gumA. For Personal & Private Use Only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [389 najI jaina borDiMgameM zrIyuta zolApura nivAsI seTha vAlacaMda rAmacaMdake sabhApatitvameM sabhA huI thii| borDiMgake kArya vivaraNako sunakara isakI upayogitA pragaTa huI, paM0 baMsIdharako dhArmika viSayameM nipuNatAke artha eka suvarNa padaka diyA gayA aura zeSa dharmazisAmeM uttIrNa borDaroMko inAma diyA gyaa| seTha mANikacaMda va premacaMdakI tIna vAra jaya kahI gaI / 300) upasthita maMDalIne lAibrerImeM diye| seTha mANikacaMdako apanI jAtIya sevAkA yaza milate hue dekhakara bahuta saMtoSa huaa| dakSiNa mahArASTa jaina sabhAkA vArSika adhivezana mAgha vadI 14 se mAgha sudI 2 tA: 3se 6 pharvarI 1905 stavanidhipara da0 ma0 taka stavanidhi kSetrapara par3e samArohase jaina sbhaa| huaa| adhyakSa zrIyuta seTha nemIlAla gulA basAha nAgapuravAle hue the| varArase bahuta mahAzaya Ae the / seTha mANikacaMdajI svAgata kamiTIke pramukha the so pahale hI pahuMce the| tA: 1 ko sTezanapara sabhApatikA svAgata kiyA gayA / zikSaNaphaMDameM 3000) kI upaja huI / rA0 rA0 dAdA tAtyA civaTe kuruMdevAr3ane 100) utpannakI jamIna do| kSetra bhaMDArameM 3000) ke anumAna Aya huI so kSetrameM marammatakI AvazyaktA jAna seTha mANikacaMdajIke yahAM jamA karA dI gaI / sabhAmeM 8 vA prastAva isa viSayakA rA0 rA0 laTTe ema. eka ne peza kiyA ki jainiyoMkI saMkhyAkI kamIke kAraNoMko dUra kiyA jAya usake liye sabhA sammati detI hai ki durvyasana janya rogoMke phailAva va bAlavivAha Adi kAraNoMko rokA jAya / isakA samarthana For Personal & Private Use Only Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39. ] adhyAya dazavAM / zrImAn zeTha mANikacaMdajIne bahuta jorake sAtha kiyaa| seTha mANikacaMdanI sapatnIka stavanidhi padhAre the| tA0 5 pharvarIkI rAtriko striyoMkI eka mahatI sabhA seThajIkI patnI huI jisakA adhyakSa sthAna seThanIkI dharmapatnI strI samAjakI navIbAIjIko diyA gayA thaa| isameM adhykssaa| 1500 se adhika striyAM thiiN| isa sabhAmeM zrImatI DAkTaranI kRSNAbAIne strIzikSA para bahuta hI asarakAraka bhASaNa diyA / jaina samAjakI taraphase eka aguThI naz2ara kI so DAkTaranI bAIne vidyAkhAtemeM dAna kara dii| usa aMgUThIkA nIlAma sabhAmeM 150) ru0 meM huA tathA do inAma aura bhI Ae the so bhI 120) ru0 meM nIlAma hue| isa rupayese trA zikSAkI uttejanA dI jAya aisA ThaharAva huaa| mahArASTra sabhAke jalase meM svayaM zeTha mANikacaMdane 12 vAM prastAva yaha peza kiyA-" bAharase Ae dharmAdekA dravya / hue vyApAriyoMse mAla vikrI athavA gAr3I ___ para saikar3A pIche kucha dharmAdA vasula karanekI isa ora prathA hai, paraMtu yaha dharmAdekA dravya nAca tamAzoMke sivAya kisI uttama lAbhakArI kAryoM meM kabhI nahIM lagAyA jAtA hai isaliye pratyeka sthAnake mukhiyA paMca mahAzayoMse preraNA kI jAtI hai ki ve ukta dharmAdA dravyako kisI sArvajanika kAryameM lagAnekA prayatna kare / isako varNana karate hue seThanIne samajhAyA ki vyApArameM jo hama dharmAdA jamA karate haiM vaha hamArI jAtIya milakiyata nahIM hai paraMtu dharmake liye vaha pabalikakA paisA hai / ataeva usako dharma va For Personal & Private Use Only Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [391 paropakAra kAryameM kharca karanA cAhiye / usase khela tamAze karAnA adharma hai / usa paiseko amAnatameM Apa rakhanevAlA haiM aisA samajheM aura kharca karatA rahe / bahutase loga aise rupayeko apanI vahiyoM meM jamA karate cale jAte haiM para usakA upayoga nahIM karate / jaba vaha dravya jyAdA ho jAtA hai taba pariNAma gira jAte haiM aura ve unako chipAkara rahane dete haiM kharcakA nAma bhI nahIM lete / " isa prastAvakA samarthana rA0 rA0 aNAppA bharabhASA civaTe aura viSNupaMta zAstrIne kiyA / prastAva pAsa huA / isakA logoMpara acchA prabhAva par3A / AgAmI varSake liye zeTha mANikacaMda pAnAcaMda bambaI koSAdhyakSa niyata hue| saMvat 1961 ke jAr3oMmeM zolApurake seTha rAvajI nAnacaMda zrI sammedazikharajIkI yAtrAko ravAnA zrImatI maganavAIjI- hue / seThajIne unhIMke sAtha zrImatI magakI tiirthyaatraa| navAInIko aMkalezvarakI viduSI bAI va maga nabAIkI sahadharmiNI lalitAbAI va rasoiyA Adi 10 manuSyoMke sAtha yAtrArtha bheja diyA / seThajIne maganabAIjIko saMskRta va dhArmika vidyA par3hAkara va aneka gujarAtI va hindI upayogI pustakeM tathA nitya samAcArapatra dekhanekI AjJA dekara isa yogya kara diyA ki maganabAIjI vinA saMkocake yAtrAkA kula prabandha kara sakatI, TikaTa maMgA saktI, asavAva tulavA saktI, va AvazyaktAnusAra bAta kara saktIM thIM / gujarAta dezameM isa tarahakA paradA nahIM hai jaisA ki uttara bhAratameM hai ki strI eka gur3iyAkI taraha hotI hai| vaha svayaM yAtrA nahIM kara sktii| usake hAtha For Personal & Private Use Only Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 ] adhyAya dasavAM / paira muMha saba DhakA huA rahatA hai / usako kucha khabara nhiiN| asavAvameM eka strI bhI mAnI jAtI hai jise uThA kara le calanA par3atA hai| gujarAtakI striyAM muMha nahIM DhakatIM-z2arUrata par3anepara kAyadeke sAtha dekhabhAla va bAtacIta kara sakatI haiM / anapar3ha gujarAtI striyoMkI apekSA maganabAIjI paradA na rakhanekA pUrA lAbha le sakatI thii| vaha par3hI likhI aisI catura thI ki jo bAteM puruSoMko na mAlUma unakA ise jJAna thaa| caupATI baMgalepara jaba seThanI rAtriko dIvAnakhAne meM baiThate taba yaha bhI dUsarI kursIpara baiThatI aura jo 2 bAte seThajI logoMse karate unako sunatI va kabhI z2arUrata honepara bIcameM bhI bolatI thii| kucha vyAkhyAna dene va paropakAra karanekA bhI zauka ho calA thA / vRtti bhI vairAgya rUpameM thIM; isIse seThajIne maukA diyA ki isako pravAsakA anubhava ho aura yaha jAtisevAke liye tayyAra ho / lalitAbAI bhI isIke samAna saMskRta va dhArmika vidyA meM catura thI, pariNati vairAgya rUpa thii| donoMkA mela bhI thaa| donoM eka dUsarekI rakSA kareM, eka dUsare kA sthitikaraNa kareM isIliye donoMkA sAtha seThajIne kara diyA / kaI mAsa yAtrAmeM vitAe / bundelakhaMDakI yAtrAeM bhI kii| zikharajIkI yAtrA bar3e bhAvase kii| phira lauTate hue kAzI, ayodhyA hotI huI lakhanaU pdhaarii| lakhanaUmeM bAbU dharamacaMda phatahacaMda jauharIkA nAma seThajIne noTa karA diyA thA so caukameM AI aura bar3e maMdirajIke nikaTa sthAnameM ukta jauhariyoMne bahuta sanmAnake sAtha ThaharAyA / caukakA maMdira bahuta sundara banA hai| bhItara saMgamarmarakA jar3Ava For Personal & Private Use Only Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [393 va raMgAvejI acchI hai| pAMca vediyA haiN| bAbU zItalaprasAdakA mUlanAyaka zrI neminAtha svAmIkI pricy| bar3I hI zAMta do gana UMcI padmAsana prati bimba madhya vedImeM virAjita hai / darzana karate hue jI nahIM tRpta hotA hai / dUsarI vediyAM kramase zvata varNa caMdraprabhu, cauvIsI, zvetakApASANa zrI pArzvanAthanI va zrI zAMtinAthanI kI 4 haiN| zAMtinAthakI pratibimba prAcIna hai, parama vItarAgatA jhalakAtI hai karIba 2 / hAtha UMcI padmAsana hai| darzana karate 2 jI nahIM tRpta hotA hai aise hI cauthI vedImeM zrI pArzvanAthajIkI bar3I hI prasannamukha Atmika AnaMda rasako pItI huI eka bhavya pratibimba hai| isI vedIke Age maganabAI aura lalitAbAI donoM zuddha dhoe vastra pahane sAmagrI liye hue bahuta hI lalita uccAraNake sAtha aSTa dravyase pUjA kara rahI thIM, karIba 9 prAtaHkAlakA samaya thA / ina donoM striyoMko nitya zrI jinendrakI pUjA karanekA abhyAsa thA / jisa samaya ye pUjA kara rahIM thI, maMdirajI meM kaI zrAvaka zAstra svAdhyAya kara rahe the| yahAM pahale kabhI kisIne striyoMko aSTa dravyase pUjA karate hue nahIM dekhAthA so saba AzcaryameM DUba rahe the aura soca rahe the ki ye kauna haiM, kisa dezako striyAM haiN| una svAdhyAya karanevAloMmeM eka bAbU zItalaprasAda bhI the jo usa samaya maMdirajIke pAsavAle makAnameM apane bar3e bhAI lAlA saMtUmalake kuTumbake sAtha rahate the| zItalaprasAdakI usa samaya avasthA 26 varSakI hogii| yaha agravAla vaMzana goyala gotrIya lAlA makkhanalAlake putroMmeMse eka the| do sItalaprasAdase For Personal & Private Use Only Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 ] adhyAya dazavAM / bar3e aura eka choTA thaa| para usa samaya kevala do bar3e bhAI hI maujUda the| anaMtalAla javAharAtakA aura sabase bar3e saMtalAla TopI cikanakA kAma karate the| sabase choTA bhAI pannAlAla thA jo apanI 18 varSakI AyumeM isa samayake ( yA 9 mAsa pahale tA0 15 mArca 1904 ko plega rogase pIDita ho paraloka sidhArA thaa| isIke do dina pahale zItalaprasAdakI strI bhI plega rogase maraNa kara gaI thii| yaha strI eka vaiSNava agravAlakI putrI thI para jina varmameM aisI gAr3ha zraddhAvAna thI ki kisI kudevAdikako nahIM pUjatI yo / mAtA pitAne kucha vidyA nahIM par3hAI thii| patiko vidyA par3hAnekA zoka so rAtriko soneke pahale Adha ghaMTA akSara va pustakajJAna karAkara sonekI AjJA milatI thii|ptikii kRpAse thoDe hI dinoM meM jaina dharmakI pustaka par3hane lagI thii| patise gAr3ha prema thaa| zarIra asvastha rahA karatA thA, isIke cAra dina pahale tA0 9mArca 1913ko zItalaprasAdakI mAtA zrImatI nArAyaNadevI yakAyaka eka hI dina plegameM bImAra rahakara paraloka sidhAra gii| yaha nArAyaNadevI sAkSAt devI hI thiiN| inako Alasya chU taka nahIM gayA thA / Apa saverese rAtri taka parizrama karane meM hI sukha mAnatI thiiN| zItalaprasAdake pitAkA 1 varSa pahale dehAnta ho gayA thaa| zItalaprasAda usa samaya sarkArI relave himAbake daphtarameM klarka the| mAtA inhIMke sAtha thii| inako bahuta cAhatI thiiN| nArAyaNadevI rasoI kriyAmeM bahuta nipuNa thiiN| svAdiSTase svAdiSTa bhojana banAnA jAnatI thiiN| thor3e kharcameM sneha bharA bhojana banAkara apanI Ayu paryaMta choTe putroMko khilAtI rhiiN| gharameM saphAI rakhane meM catura thIM / samaya bacanepara lakhanaUke cikanakA For Personal & Private Use Only Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [395 kasIdA kAr3hakara mahIne meM 8) va 10) ru. ke anumAna paidA kara letI thiiN| bar3A hI sarala minAz2a thA / aisI mAtA va AjJAkAriNI strI va choTe bhAIke samAgamameM kucha dina zItalaprasAdako svargake samAna sukha mAlUma hotA thA aura apaneko sAtA hone kA bar3A garva thA ki maiM saMtoSa meM dina bitA rahA hUM, para saMsArakI dazA kSaNabhaMgura hai, aMtarAya karma kisI kI sthitiko ekasI nahIM rahane detA / lakhanaUmeM plega prakopa huaa| aura tA0 9 se 15 mArcake bhItara ve hI tIna sAthI jinake upara zItalaprasAdake zarIrakA vaiyyAvRtta nirbhara yA yakAyaka isa hADamaI dehako chor3akara cala diye| isa ghaTanAse zItalaprasAdake cittako jo AghAta pahuMcA vaha varNanake bAhara thaa| para zrI jJAnArNava, svAmikArtikeyAnuprekSA Adi zAstrake par3hanekA aisA bhArI asara cittameM thA ki zokakI taraGga AtI thI aura jAtI thI para itanI balavatI nahIM huI thI ki AMkhoMse AMsuoMkI dhArA bahA nikAle / zItalaprasAdako rote na dekhakara loga Azcarya karahe the / bhA0 di0 jaina mahAsabhAke sAtha zItalaprasAdakA sambandha bahuta purAnA ho cukA thA / jaba bAbU sUryabhAnane jainagaz2aTa jArI kiyA thA aura usakI pratiye zrI zikharajImeM vAMTI thI usameMse eka prati zItalaprasAdake pitA makkhanalAlako prApta huI thI jo yAtrAko gae the, usa samaya zItalaprasAda kalakattameM the aura apane maMjhale bar3e bhAI anaMtalAlake sAtha javAharAtakA vyApAra va dalAlI karate the| pitAne vaha jaina gaz2aTa zItalaprasAdako diyA usIko par3hakara zItalaprasAdake bhItarakI jJAna cinagArI jaga uThI aura isane jainagajaTa maMgAnA zurU kiyA va usameM lekha bhI bhejane zurU kiye / For Personal & Private Use Only Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya dshvaaN| sabase pahalA lekha tA0 24 maI 1896 ke aMka 23 meM chapA hai jisameM paMDitoMse prArthanA kI gaI hai ki____" ai jainI paMDito, yaha jainadharma Apa hI ke AdhIna hai / isakI rakSA kIjiye, dyoti phailAiya, sotoko jagAIthe aura tana mana dhanase paropakAra aura zuddhAcArake lAnekI kozisa kIjiye ki jisase ApakA yaha loka aura paraloka donoM sudhare Adi " / zItalaprasAdake kuTumbakI kalakattekI jaina birAdarImeM bar3I mAnyatA thii| isakA kAraNa yaha thA ki inake pUjya pitAmaha lAlA maMgalasainajI saMskRta aura phArasIke vidvAn honeke sivAya jaina dharmake acche maramI the| yaha jaina maMdirameM sabhAkA zAstra par3hakara dharmopadeza dete the / gommaTasAra va samayasArakI carcAkA acchA abhyAsa thA / lakhanauke zAhajIkI koThImeM koSAdhyakSa the| inako gaNitameM lIlAvatIkA acchA jJAna thaa| kabhI 2 iMgrena loga gaNitakA prazna hala karaneko inake pAsa Ate the| zItalaprasAdapara inakA bar3A prema thA / kabhI yaha lakhanaU Ate tava 10 varSake bAlakako apane sAtha zrI maMdirajI le jAkara jo zAstra Apa par3hate so baMcavAte the| jainagaz2aTa aura mahAsabhAke sAtha zItalaprasAdakA yahAM taka gAr3ha sambandha ho gayA thA ki jaba yaha kalakattese lakhanaU san 1898 ke anumAna gae tabase karIba 2 prativarSa hI zrI caurAsI mathurAke darzana kiye aura mahAsamAmeM zarIka hue / jainagaz2aTa patrapara atizaya prema thA / bAbU baccUlAla prayAgake dehAnta honepara jainagajaTakA mudrita honA zItalaprasAdake dvArA lakhanaUmeM aMka 10 saptama varSa tA0 1 apraila 1902 se zurU huA, taba yaha patra pAkSika thaa| usa samaya zItalaprasAda For Personal & Private Use Only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [397 ghoSa kampanIke yahAM amInAbAdameM 50) mAsikake ekonTenTa the / lakhanaU meM miDila klAsa taka zikSA pAkara kalakatte vyApArArtha gae / vahAM kaI varSa rahe / eka varSa sIlsa phrI kAlenameM par3hakara tA0 15 apraila 1896 ko inTrensa parIkSAke prathama vibhAgameM uttIrNa patra prApta kara liyA thA / dvitIya bhASA zurUse hindI aura saMskRta thii| lakhanaUmeM Akara TAmasana sivila enjIniyariMga kAleja rur3akIkI phortha greDa ekaunTenTazipa nAmakI parIkSA 11 pharvarI san 1901meM pAsa kii| 1 // varSa pIche phira avadha relave ekAz2aminarake daphtara meM isa garajase bharatI hue ki zIghra 80) mAsika pAnavAle ekaunTenTa ho jAvege aura taba 150) taka bar3hakara Age tarakkI kreNge| pahale inheM svAdhyAyakA zauka na thA / jaba lakhanaUmeM iMgrejI par3hate the taba nitya darzana va kabhI 2 prachAla pUjana va kabhI zAtha sunate the / darzana karake jImanA yaha niyama 8 varSakI umrameM liyA thA isIse dharmakI lagna lagI rhii| yadi yaha nahIM hotI to iMgrejI skUlakI saMgatimeM par3hakara jaise aura bAlaka dhArmika kriyA chor3a baiThate haiM vaise yaha bhI chor3a baiThate para darzanake niyamane dharma mArgapara kAyama rakkhA / svAdhyAyakA abhyAsa kalakakattameM bAbU RSabhadAsa prayAga nivAsIko eka dina paMDita sadAsukhajI kRta ratnakaraMDa zrAvakAcAra par3hate hue sunakara prAraMbha huA thaa| jaba taka jainagajaTa lakhanaumeM zItalaprasAdake dvArA chapatA rahA bAbU devakumAra ArA nivAsI sampAdaka the| zItalaprasAdako lekha likhane va samAcAra dekhanekA zauka thaa| bahutase lekha svayaM li. khakara samAcAra chAMTakara yaha diyA karate tathA prUphako jAMcakara For Personal & Private Use Only Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 ] adhyAya dazavAM / patrako tayyAra karAkara ArA bhijavA dete the / yaha pAkSika rUpa meM aka 5 dazama varSa tA0 16 janavarI 1906 taka nikalA | phira zItalaprasAda ke khAsa utsAha va parizramako dekhakara va devakumArajIkI hArdika icchA va madadako jAnakara mahAsamAne isako sAptAhika karanekA prastAva ambAlA ke adhivezana meM pAsa kiyA usake pIche hI tA0 1 pharavarI 1909 se aMka naM06 se sAptAhika rUpameM nikalane lagA aura isa prakAra yaha patra lakhanaU meM tA0 11 navambara 1910 taka chapatA rahA / jaba isake sampAdaka bAbU jugalakizora devabanda hue taba zItalaprasAdakA khAsa sambandha jaina gaz2aTa se chUTa gayA / zItalaprasAda ke cittameM jabase unakI strI mAtA va bhAIkA eka sAtha maraNa huA, saMsArase udAsI chA gaI thI / yadyapi daphtara relavemeM jAte the para mana tyAgake sanmukha ho rahA thA / jaba ye donoM bAiyAM pUjana kara cukI taba zItalaprasAda sAhasa karake unakA nAma ThikAnA Adi pUchane lage / seTa mANikacaMda ko yaha acchI taraha jAnate the / jainamitra, jainagaz2aTa meM inake kAryoM kI mahimA ke sivAya mathurAke melepara pratyakSa dekhA thA / yadyapi usa samaya vArtAlApa karanekA koI avasara nahIM milA thA yaha jAnakara ki yaha seTha mANikacandajIkI putrI hai, bAbU zItalaprasAdako bar3A harSa huA, taba zrImatI maganabAIjIne pUchA ki kyA yahAM koI zrAvikA par3hI huI haiM ? usa samaya lakhanaUmeM zrImatI pArvatIcAIko zAstrakA kucha abhyAsa thA va dharmase lagna thI, unhIkA nAma va patA batAyA kyoMki zItalaprasAdako bhojana karake daphtara jAnA thA ataeva yaha phira mileMge aisA kahakara cala For Personal & Private Use Only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga | [ 399 diye / zAmako daphtarase A bhojana karake khabara bhijavAnepara zrImatI maganabAIjI milI taba inhoMne bAbU ajitaprasAda vakIlakA patA pUchA va milanekI icchA pragaTa kI / seThajIne saba noTa karA diyA thA ki amuka nagara meM amukara se milanA / zItalaprasAda inako ba inakI putrI kezaramatIko eka manuSya ke sAtha bAbU ajitaprasAdajI ke makAna para le gaye / usa samaya jisa DhaMgase bAIjIne vAtacIta kI usase mAlUma hotA thA ki inako duniyAMkA, sabhA sosAyaTI AdikA acchA anubhava hai| do dinataka dora bar3I dharma carcA karanese va praznottara karanese donoM bahanoMko dharmakA adhika lAbha mAlUma huA / inako zItalaprasAdajIne strIzikSA pracArArtha uttejita kiyA aura prerita kiyA ki jainagajaTa meM mudrita karAneko lekha bheje to zuddha karake chapAdiye jAyeMge / bAiyoMne svIkAra kiyA / mAlavA ke prasiddha, prAcIna nagara meM naepurAke maMdirakA jIrNoddhAra karAkara vimvapratiSThAkA paMcakalyANakotsava ujjainakI vimva indaura ke seTha tilokacaMda kalyANamalajIne caitra tiSThA aura seThajI sudI 9 se 13 saM0 1961 taka karAyA kA samAgama / thA / 16000 ke anumAna jainI bhinnara prAntoMke ekatrita the | ajamera ke seTha nemIcaMdajI, pATanake vinodIrAma bAlacaMda, lazkarake rAjA phUlacaMda Ae the / bambaise seTha mANikacaMdajI sakuTumba va zrImatI maganabAI sahita padhAre the / sAthameM pAlItAnAke munIma dharamacaMda harajIvanadAsa va aMkalezvarakI lalitAbAI bhI thI / pratiSThAkAraka paMDita bApUlAlajI ratalAma aura paM0 narasiMhadAsajI the| tyAgI daulatarAmajI, anaMrAta For Personal & Private Use Only Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 ] adhyAya dazavAM / manI, jAnakIlAlajI, zIlacaMdanI, munnAlAlajI Adi bhI Ae the| daulatarAmajI gommaTTasArake jJAtA, vidvAna va vairAgya saMyukta the / isa utsavameM lakhanaU se zItalaprasAda bhI Ae the / jabase inakI patnIkA dehAnta huA thA tabase dhArmika kAryoM meM vizeSa mana thA so relave daphtarase chUTI lekara isa mahAna utsavako dekhane va upadeza karane cale Ae the| zItalaprasAdako sabhAmeM vyAkhyAna denekA bahuta zauka thA / kalakattameM mAsika va pAkSika sabhAmeM va lakhanaUkI sabhAoMmeM va mahAsabhAke adhivezanoM meM bhI vyAkhyAna de cuke the| isa utsavameM sabhA honA bar3A kaThina thaa| koI khAsa prabandha nahIM thaa| seTha mANikacaMdajIko bhI sabhAkA bahuta zauka thaa| caitra sudI 12 kI rAtriko Apane ThAna liyA ki sabhA avazya karAeMge / Apa eka choTese maMDapameM ge| vahAM svayaM khar3e hokara bichaunA bichavAyA, bulAvA dilavAyA aura prathama hI 10-20 AdamiyoMko lekara baiTha gae, itane meM sabhA jur3a gaI / usa samaya seTha mANikacandake utsAha va parizramako dekhakara bar3A Ananda hotA thaa| isI rAtriko hakIma kalyANarAyanI, zItalaprasAdajI, pannAlAlajI godhA, ciraMjIlAla anAthAzrana hisAra, aura mANikacaMda vidyArthIke vyAkhyAna hue| seTha mANikacandajI aura paM0 dhannAlAlajIke udyogase mAlavA prAMtika sabhAkI niyamAvalI saMzodhita huI, kAryakartA niyata hue va 1500)kA caMdA samAke kharcake liye ho gyaa| mele meM Ae hue 150 laDakoMkI parIkSA lI gii| parIkSakoMmeM paM0 dhannAlAla, paM0 lakSmIcanda vAgIdorA, lAlA bhagavAnadAsa tathA zItalaprasAdajI Adi kaI bhAI the / tathA zrImatI zrRMgArabAI ( jo For Personal & Private Use Only Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAn jaina dharmabhUSaNa brahmacArI zItalaprasAdanI gRhasthAvasthAmeM.. J. V. P. Surat. (dekho pRSTha 193) For Personal & Private Use Only Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [401 gomaTTasArako acchA samajhatI thIM tathA jinakA cAritra bahuta ujvala thA ), maganabAI, lalitAbAI, haMgAmIbAI Adi viduSI strI maMDalIne 55 kanyAoMkI parIkSA lI / sarva bAlaka bAlikAoMko yathocita inAma diyA gyaa| eka dina seTha mANikacandajI dupaharako apane bar3e DeremeM baiThe hue the, vahAMpara seTha amaracaMdajI zItalaprasAdajI va dharmacandanI the / zItalaprasAdanI usa samaya seTha mANikacandajIse khule dilase bAta nahIM kara sakate the, kevala mANikacandanIko bar3e dharmAtmA seTha jAnakara unakI bAteM sunaneko dUra baiThe the / maganabAIjI bhI thI, jo seTha amaracanda bar3anagaravAloMse kucha dharmacarcAke prazna kara rahI thIM ( yaha amaracandanI aba gRhavAsa chor3akara udAsInAzramameM zAMtatAke sAtha dharmasevana kara rahe haiM ) / usa samaya vAgar3a dezake 50-60 bhAI seThajIke sAmane Akara baiTha ge| ye hamar3a jAtike the| ye loga bar3e hI dIna vacanoMse kahane lage ki hamAre vAgar3a prAntameM dharmakA viccheda ho rahA hai, koI sambodhane nahIM AtA hai aura na koI pAThazAlA hI hai| Apa dayA karake vahAM padhAre aura apane jAti bhAiyoMkA uddhAra kareM / seTha mANikacaMdanIne bar3e hI vAtsalyabhAvase unase vArtAlApa kI, vahAMkA saba hAla pUchA aura upadeza diyA ki Apa loga kanyAvikraya na kareM, na vAlavivAha vRddhavivAha kareM, snAnAdi karane meM viveka rakkheM, zAstrako par3hA kareM va bAlakoMke par3hAneke liye pAThazAlAe~ khulavAveM, usake liye thor3I bahuta madada hama bhI deveMge ityAdi AzvAsana diyA aura yaha bhI kahA ki hama zIghra hI koI upadezaka Apake prAntameM bhejeNge| itane bar3e dhanADhya seThakI itane premake sAtha Jain Educationnternational For Personal & Private Use Only Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwv vavvvvvvvvv vvvvvvv. . ... . 402 ] . adhyAya dazavAM / sAdhAraNa vastra pahane hue va ThIka 2 bAta karanA na jAnanevAle bAgar3ake bhAiyoMse bAta karate hue dekhakara zItalaprasAdake cittapara seThanIkI sAdagI, nigarvatA, nAtiprema, va dharmonnatike utsAhakA bar3A bhArI asara pdd'aa| jainagajaTa aMka 22 tA0 1-6-05meM sabase pahale zrImatI maganabAIdvArA likhita " strIzIkSA " para maganabAIjIkA eka choTAsA lekha mudrita hai| isameM dikhalAyA prathama lekh| hai ki " mAlavA buMdelakhaMDa Adi prAMtoM meM - maiMne yAtrArtha paryaTana karate bar3I hI AzcaryAtpAdaka kimbadantI sunI / usa dezameM hamArI jaina striya batalAtI haiM ki par3hanese striyAM vidhavA hotI haiM, doSa lagatA hai....." ina vAkyoMse pAThakoMko usa samayakA hAla mAlUma hogA ki jaba logoMkA strIzikSAse bahuta kama prema thA tathA vidhavA honekA bhaya bahuta ghusA huA thA, paraMtu aba 10-11 varSameM yaha bhaya bilakula miTa gayA hai| jaisA zItalaprasAdajIse praNa kiyA thA usIke anusAra maganabAInIne yaha pahalA lekha bhejA va AgAmI bhI bhejatI rahI thiiN| seTha mANikacaMdajIko yaha bAta pasanda na thI ki unakI sthApita kI huI koI bhI saMsthA ahamadAbAdameM borDiga- adhUrI sthitimeM rahe, isIliye ve rAtri ke liye nayA makAna / dina phikara meM rahate the ki ahamadAbAda bo DiMgako kirAyake makAnase nikAlakara acche apane khAsa borDigameM rakhanA cAhiye / isake liye Apa bIcameM ahamadAbAda Aye aura seTha harajIvA rAyacaMda Amoda vAloM ko maa| For Personal & Private Use Only Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [403 sAtha le eka dalAlake sAtha bahutasI jagahoMko dekhane gae / sAtha vAloMne jo jagaha pasaMda kI so seThajIke dhyAna meM na AI / hAla jahAM borDiga hai usa jagahako seThajIne apanI dIrgha dRSTise svayaM pasanda kI taba aura bhI sahamata ho gaye / isa jagaha makAna bhI banA huA thA / kula jamIna 4044 varga gaja thI / borDiMga phaMDameMse 16000) dekara yaha makAna kharIda liyA gayA / Aja yaha 50000) kI milakiyatakA ho gayA hai| seThajI kitane anubhavI the isa bAtakA isIse acchA patA lagatA hai| seTha mANikacaMdanIkA citta jaise jaina jAtile uddhArameM lIna thA aise hI sarva manuSyasamAnakI tathA seThajIkA dayA dAna / pazu pakSIkI bhI rakSAkA pUrNa dhyAna thaa| __ jUnAgar3ha nivAsI eka dayAlu brAhmaga lAbhazaMkara lakSmIdAsa haiM, unhoMne apane jIvanakA uddezya jIvadayA pracAra banA liyA hai| laMDanameM jo jIvadayAkI sabhA susAyaTiye haiM unase inakA khAsa sambandha hai / vahAMke isa viSayake samAcArapatra bhI Apa maMgAte rahate haiM va vahAMkI chapI pustakoMko vitaraNa kara mAMsAhArakA tyAga karAne va pazurakSA karAnekA yatna karate rahate haiM / seTha mANikacaMdanIse ApakI pUrNa mulAkAta thii| seThajI lAbhazaMkarakI sammatise apanA bahutatA rupayA jIvadayApracArameM kharca karate rahate va iMgrajI pustakoMko sadA hI bAMTate rahate the / laMDanameM hamenITeriyama lIgakI eka jIvadayA sambandhI saMsthA hai isakA mAsika patra bhI maMgAte the tathA isa samaya usa saMsthAko 31 pAunDa yAne 465) ru0 bhenakara sahAyatA pahuMcAI For Personal & Private Use Only E Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 ] adhyAya dazavAM / thI / vAstavameM jo mahApuruSa hote haiM unakA upayoga jIvamAtrake hitameM pravartana karatA hai / Apane thor3e dina pahale kAlena va skUloMke bar3e bhusalmAna vidyArthiyoMse iMgrejI pustaka dekara ahiMsApara unake vicArAnusAra nibaMdha likhavAkara jo uttama rahe the unako inAma diyA thaa|setthnii nAnate the ki pustaka bAMcate va likhate 2 manuSyake vicAroM meM pharka par3atA hai| vicAroMke palaTanese hI pazuhiMsA va mAMsAhAra tyAgakA kartavya ho sakatA hai| da0 ma. jaina sabhAkI ora ApakA bahuta prema thA / usa . prAntameM zikSAkA pracAra ho isaliye jo seThajIkA caMdeke liye zikSaNa phaMDa huA thA usakI vasUlIke liye bhrmnn| ukta seThanI zrutapaMcamI arthAt jeTha sudI 5 ke karIba nAMdaNI gAMvameM gae aura bhaTTArakajIke maThameM Thahare the| vahAM kyA dekhA ki zrutapaMcamIke dhArmika utsavake liye bhI AtizabAz2I aura rozanIkI tayyArI ho rahI hai tathA prati varSake samAna vezyAnRtya bhI honevAlA hai| isapara seThanIko bar3A Azcarya huaa| Apane bhaTTArakase ina saba kuprathAoMko baMda karaneke liye nivedana kiyA / bhaTTAraka bhI samajha gae aura inakI bandIkA AjJApatra jArI kara diyA / yahAM seThajI ko eka mANekabhAI nAmake musalmAnase bheTa huI, jisake kuTumbameM koI mAMsa nahIM khAtA 1 dayApremI musalmAna- tathA jisake upadezase nAMdaNIke saba musalmAkA smaagm| noMne mAMsa khAnA chor3a diyA thA / seThajIko aise vyaktise milanese bahuta Ananda huA / Apane usako jIvadayA pracArArtha aura bhI dRr3ha kara diyA / For Personal & Private Use Only Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisavA prathama bhAga | [ 405 IDarake bhaMDAra se karIba 400 graMtha seThajIke yahAM Ae hue the jo saMskRta va prAkRtake prAcIna the / baMbaI seThajIkI sarasvatI / Ate hI inhoMne eka vidvAn isaliye niyata bhakti / kara diyA ki jo graMthoMkA sUcIpatra banAve | usameM itane viSaya likhe jAnekA nizcaya kiyA - nAma graMtha, AcArya, lekhaka, bhASA, patra va zloka saMkhyA, prati likhanekA samaya Adi maMgalAcaraNa, anya prazasti aura sahajalabhya itihAsa | isake tIna rajisTara seThajIke caupATI ke baMgale para maujUda haiM, vidvAna dekhakara lAbha uThA sakate haiM / seTa mANikacaMdajIko, jabase vyApArase nivRtta hue rAtri dina dharma va jAti sevAkA hI dhyAna thA / dharmake seThajI dvArA syAdvAda nimitta pagase ruka 2 kara calanepara bhI pAThazAlA kAzIkI relakI va bailagAr3I takakI yAtrA karane meM sthApanA / kabhI kaSTa va pramAda nahIM hotA thA, saberese 12 baje rAtri taka yahI vicAra rahA karate the / jeTha sudI 10 saM0 1962 tA0 12 jUna 1905 ko kAzI meM digambara jaina jAtikI orase saMskRta dhArmika vidyAkI unnatike artha zrIyuta paM0 pannAlAla bAkalIvAla, bAbA bhAgIrathajI aura paM0 gaNezaprasAdajIke udyogase pAThazAlA khulanekA mahUrtta thA / usakA udghATana seTha mANikacaMdajI kareM aisI preraNA honepara seThajI bambaI se turta hI kAzI padhAre aura maidAginI dharmazAlA meM Thahare / zaharavAloMne ApakA bahuta sanmAna kiyA / pAThazAlAkA mahUrta maidAginI jaina maMdira meM sabere 8 baje huA / usa samaya bAharake For Personal & Private Use Only Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 ] adhyAya dazavAM / khAsa 2 bhAI Ae the| ArAse bAbU devakumAra oNnarerI majisTreTa va kiror3IcaMdajI raIsa, lakhanaU se bAbU ajitaprasAda ema0 e0 ela0 ela0 bI0 vakIla aura bAbU zItalaprasAda, dehalIke lAlA motIlAla, baruvAsAgara ke lAlA mUlacaMda raIsa, jhAMsIke lAlA gadUmalajI, Agarese lAlA ghanazAmadAsajI Aye the / sabhAmeM zahara ke diga0 va khe0 bhAiyoM ke sivAya zvetAmbara yazovizaya pAThazAlA ke adhyakSa yati dharmavijayajI, indravijayajI va bauddhoMke mahAbodhi sosAyaTIke Asi0 sekreTarI bhI Aye the / bAbU nAnakacaMdajI bI0 e0 heDa mAsTara sAgara ke peza karane aura bAbU devakumAra ke samarthana se seTha mANikacaMdajIne apanI ayogyatA pragaTa karate hue sabhApatikA Asana lekara NamokAra maMtra par3hakara pAThazAlAkA paradA haTAyA aura adhyApakoM ko pATha par3hAne kI AjJA dI / pATha ho jAnepara paM0 gaNezaprasAdajIne vyAkhyAna diyA ki kAzI hI saMskRta va dhArmika vidyA prAptikA sthAna hai| isakA anumodana ajitaprasAdajI aura nAnakacaMdajIne kiyA / phira yati dharmavijayajIne pAThazAlAkI cirasthAyitA cAhate hue seThajI bhakta, zUra aura dAnI haiM aisA siddha kiyaa| bAbU zItalaprasAijIne niyamAvalI va prabandhakAriNI sabhAke nAma sunAe / bAbA bhAgIrathajIne mUla phaMDa sthApanakI prArthanA kI / bauddha sAdhune iMgrajImeM harSa pragaTa kiyA / bAbU zItalaprasAdajIne sarvako dhanyavAda diyA / bAbU devakumArajIne zolApura se AyA huA bambaI digambara jaina prAntika sabhAkA sahAnubhUti sUcaka tAra sunAyA / inhIM dinoM meM seTha motIcaMda premacaMda zolApurakI tarapha se bimbapratiSThAkA utsava thA tathA bambaI prA0 sabhAkA naimittika adhivezana jeTha sudI 7 aura 8 ko For Personal & Private Use Only Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtasevA prathama bhAga / [407 ko thaa| gAMdhI rAmacaMda nAthA sabhApati the| isameM seTha cunnIlAla jhaveracaMda bhI bambaIse zAmila hue the| inhoMne tIrthakSetroM ke prabandhake upAya pracArameM lAe jAveM aisA prastAva kiyaa| jabase prAMtika sabhAne tIrthakSetra sudhAra khAtA kAyama kiyA seTha cunnIlAla tIrthIke sudhAra meM barAbara dattacitta rahe / zikharajI vIsapaMthI koThIkA prabandha ThIka karAneke sivAya va isIke kucha dina pahale tA0 26 maI 1905ko Apa pAvApurIjI gye| vahAM munIma rAghavajIne bhaMDArake chatracamarAdi giro rakha DAle the| inake jAte hI vaha bhaagaa| seThajIne pAvApurIkA prabandha tIrthakSetra kameTIke hAthameM liyaa| talakacaMda IzvaradAsa aura punArI hIrAmanako kAma sauNpaa| zolApurake tArako sunakara sabako bar3A harSa huaa| pazcAt sabhApati sAhako puSpamAlAdise sanmAnita karake sabhAkA kArya samApta kiyaa| isa pAThazAlAke liye ukta tInoM saMsthApakoMne 100) mAsi kakA prabandha bAharase kara liyA thA tathA seThajIkI 25) mA- kAzImeM tA0 14 maI 1905kI sabhAmeM sikakI mdd| 30) mAsika kAzIke bhAiyoMne va 20) bAbU devakumArajIne denA svIkAra kiyA thaa| seTha mANikacaMdajIne 25) mAsika sahAyatA denA svIkAra kiyA so apane jIvana paryaMta barAbara diyA tathA bAdameM bhI unake jubalIbAgake TrasTiyoMne denA prAraMbha kiyA hai| usa samaya 15 mahAzayoMkI praba0 kameTI banI thii| sabhApati seThajI va maMtrI bAbU devakumArajI, upamaMtrI bA0 jainendrakizora ArA va koSAdhyakSa bAbU chedIlAlajI niyata hue the| bAbU devakumArajI apane bujurgoMkI banabAI huI For Personal & Private Use Only Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408] adhyAya dshvaaN| huI gaMgAtaTapare zrIsupArzvanAthasvAmIke maMdirake nIcekI bar3I dharmazAlA pAThazAlAke liye niyata kara dii| yaha sthAna kAzI bhara meM bar3A hI ramaNIka hai| naukAmeM jAnevAloMkI dRSTi isa bar3I imAratako dekha cakAcauMdha khAnAtI hai / mahUrtake dina 5 chAtra bharatI hue, 3 suyogya vidvAn adhyApaka niyata kiye ge| yaha pAThazAlA aba syAdvAda mahAvidyAlayake nAmase prasiddha hai| isane samAjameM saMskRta vidyAkI ruci paidA karA dI hai / 31 julAI 1915 taka 40 vidvAn yahAMse zAstrIya vizArada AdikI sarkArI va bambaI parIkSAlayakI parIkSAoMko pAsa karake gae haiM jo samAjakA kAma kara rahe haiN| jaise1 nyAyAcArya 50 gaNezaprasAdajI-adhiSThAtA jaina pAThazAlA, sAgara 2 , paM0 mANikacaMdajI-adhyApaka jaina siddhAMta vidyAlaya, morenaa| 3 paMDita badrIprasAda adhyApaka, jaina pAThazAlA, kacanera / 4 50 vRjalAla jaina mahAvidyAlaya, mathurA / 5 paM. niddhAmala , jaina pAThazAlA, lalitapura / 66 paM0 kumAraiyyA , jaina pAThazAlA kArakala (dakSiNa) 7 paM0 umarAvasiMha , syAdvAda mhaagdhiaaly-kaashii| 8 varNI nemisAgara dharma pracAraka, dakSiNa prAnta / seTha mANikacaMdajIko isa saMsthAse itanA prema thA ki jaisA Age mAluma hogA / Apane svayaM 2000) dekara 20000) ke karIba cirasthAyI phaMDa karA diyA va 60) mAsikakI madada jauharI mahAjana kAMTA bambaIse sadAke liye karA dI / For Personal & Private Use Only Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maha tI jAtisevA prathama bhAga / [409 seTha mANikacaMdanIkI jyeSTha bhaginI maMchAbAIke eka putra seTha cunnIlAla jhaveracaMda the aura dUsarI eka kanyA seTha ThAkuradAsa bhaga- dholI bahana thii| isake aura seTha bhagavAnadAsa vAnadAsa aura di- kodarajIke eka paropakArI sAhasI putra ThAgambara jaina DAi- kuradAsa utpanna huA thaa| yaha par3hane meM rekTarI / zaukIna thA / 12 varSa taka sUratameM rahakara zAlAmeM abhyAsa kiyA, phira bambaI jAkara apane mAmA cunnIlAlake sAtha rahane lagA aura saMskRta dvi0 bhASA sahita iMgrejIkA abhyAsa karate hue maiTrika pAsa kiyA aura priviyasa taka zikSA lI / saM0 1959 se jauharI mANikacaMda pAnAcaMdanIkI dukAna meM baiThane lge| yaha jisa kAmameM lagAyA jAtA thA dilase karatA thA aisA dekhakara seTha mANikacaMdanIne isake liye digambara jaina DAirekTarIkA kAma niyata kiyaa| di. jainiyoMkI kahAM2 vastI kula bhAratameM hai, kisa2 jAti ke haiM, kahAM2 maMdira va pAThazAlA haiM ityAdi vyavasthAke jAne vinA kula samAjakA sudhAra nahIM ho sktaa| isa kAmako Avazyaka jAnakara bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhAne apane hAthameM liyA thA para dravya va utsAhake abhAvase yaha kAma kucha calA nhiiN| seThajIke cittameM isakI bar3I bhArI AvazyaktA pragaTa huI thii| ThAkuradAsanIne phArma chapavA kara sarva sthAnoMmeM bheje para bahuta hI kama bhara kara aae| taba seThajIkI sammatise pravINa manuSya bheje vinA phArma bharakara nahIM Asakte aisA nizcayakara jainamitra varSa 6 aM0 9 meM yaha noTisa diyA ki daurA karaneke liye jainI bhAI caahiye| For Personal & Private Use Only Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 ] adhyAya dazavAM / ThAkuradAsake lagAtAra parizramase aura seTha mANikacaMda pAnAcaMdake karIba 20000) ke kharcase yaha DAirekTarI chapakara san 1914 meM 1431 saphoMkI pustaka tayyAra ho gaI hai jo 8) meM bambaI yA sUratase prApta hotI hai / ___ seTha mANikacaMdanI kAzIse lauTakara Ae ki unako kolhA pura jAnakI phikara pdd'ii| vahAMkI imAratake kolhApura jaina borDi- liye Apane 22000) kA nizcaya kiyA gakI naI imAratakA thA tathA uttama kArIgara bhenakara apane pasanda vaastuvidhaan| kiye hue nakazese imArata baMdhavAI thii| patra vyavahAra karake nizcaya kiyA gayA ki naI imArata kholanekI kriyA bhI kolhApura mahArAja ke karakamaloMse hI karAI jAya / isake liye tA. 9 agasta 1905 niyata huii| isa samAraMbhake liye imAratake Age eka suzobhita zAmiyAnA lagAyA gayA thA / bambaIse seTha mANikacaMda, paropakArI seTha rAmacaMdra gAMdhI va navayuvaka honahAra ThAkuradAsa bhagavAnadAsako lekara phuNce| zolApurase seThajIke mitra seTha hIrAcaMda nemacaMda, bAlacaMda rAmacaMda tathA anya AsapApake kaI nagaroMse bahuta jaina maMDalI upasthita huI / sabere 7 // baje saba samA jur3a gii| rAjyake saradAra Ane lage / ThIka 9 baje zrImanmahArAja chatrapati sarakAra zAhu mahArAja karnala pherisake sAtha darabArameM padhAre / prathama hI kolhApura vidyAlayake maMtrI rA. rA. aNNAppA bAbAjI laDhe ema0 e0 ne iMgrejImeM bhASaNa diyA jisameM mahArAja sAhabakI kRpAkI atizaya sarAhanAkI ki jinhoMne sabhAke zikSaNaphaMDameM 2000) nakada, 300) For Personal & Private Use Only Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [411 vArSika va pratyeka kakSAmeM eka phrIzipa tathA borDiMga bAMdhaneko jamIna pradAna kI tathA seTha mANikacaMda pAnAcaMda jauharIke kuTumbakI prazaMsA kI aura pragaTa kiyA ki Aja yaha imArata unake pUjya pitAke nAmase prasiddha hogI arthAt "seTha hIrAcaMda gumAnajI vidyA maMdira " tathA isake kholaneke liye mahArAjase prArthanA kI taba mahArAnakI taraphase dIvAna sAhaba rA0 ba0 sabanIsane bhASaNa dete hue kahA ki"prAcIna kAlameM jaina loga atyanta unnatimeM prApta the| usa samaya unake mahatva bhoganeke va sudhAra karaneke jaina samAjapara ajaina bahutase pramANa haiM / jaina zAstrakAroMne jJAnavidvAnakI smmti| bhaMDArako bar3A karake mahata sahAyatA kii| " ahiMsA paramo dharmaH " ke tatvako unhoMne bahuta hI uttama rItise pAlA / aba bhI ye usI unnatiko pahuMce / isake liye aba inhoMne Alasya chor3A / seTha mANikacaMda aura unake baMdhuoMne jo zikSaNakI sugamatAke liye yaha bhavya imArata tayyAra karA dI hai usako kholate hue mujhe bar3A hI AnaMda AtA hai| phira mahArAna sAhabane imAratako kholA / seTha mANikacaMdajIne hAraturoMse mahArAjako sanmAnita kiyaa| sabhA sAnanda visarjana huii| taba mahArAja aura karnala pherisane imAratako acchI taraha dekhakara yahI kahA ki bahuta acchI imArata tayyAra karAI gaI hai / usa samaya makAnakA phoTo bhI liyA gayA / dopaharako da0 ma0 jaina sabhAkA naimittika adhivezana zolA For Personal & Private Use Only Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 ] adhyAya dazavAM / purake prakhyAta seTa vAlacaMda rAmacaMdakesabhApatida0ma0 jaina sabhAkA tvameM huaa| zikSA khAtemeM 2000) kI naimittika adhivezana Amada huI / seThajIko abhinaMdana dene vAle ___ tAra va patra donoM bhaTTAraka, lallUbhAI premAnaMda va gurumukharAya sukhAnaMda Adike Ae the so adhyakSane sunAe / sabhAke AzrayameM belagAMvameM eka saMskRta pAThazAlA bhI sthApita huI tathA zAstrI rakkhA gyaa| seTha nAthAraMgajIvAle seTha pannAlAlajI marate samaya 25000) dAna kara gae the, usakI vyavasthAke liye TrasTa ru025000)ke dAna kameTI niyata huI jisameM seTha mANikakI vyvsthaa| caMdajI va seTha hIrAcaMda nemacaMda bhI dRSTI niyata hue / taya huA ki isake vyAjase 40 ) saikar3A dharmazikSAmeM, 22 // ) saikar3A iMgrejI zikSAmeM, 22 // ) ru. saikar3A prAcIna jaina graMthoddhArameM va zeSa jaina anAthoMkI madadameM kharca ho| isa phaMDase paMcAdhyAyI, parIkSAmukha, prameyakamalamArtaDa, aSTasahasrI Adi kaI upayogI graMtha mudrita hue haiM va bahutase chAtroMko sahAyatA mila cukI hai| seTha mANikacaMdane kolhApurase lauTakara varSAkAla zAMtise vyatIta karate hue bhAdoM mAsake dazalakSaNI hIrAbAga dharmazAlA parvameM bambaI meM dharmajAgRti phailAI tathA bar3I (bambaI)meM 125000) bhArI phikara yaha huI ki dharmazAlA zIghra kA dAna / bana jAnI cAhiye / Apane kAvasajI paTela tAlAvake pAsa kAMdAvAr3Ike nAkepara eka bahuta hI maukekI jagaha tanavIna kI jo zaharake bilakula bIca meM For Personal & Private Use Only Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [413 TrAma gAr3Ike sAmane va jaina maMdirake pAsa hai| isIpara pravINa kArIgaroMke dvArA bar3I hI sundara dharmazAlA banavAI, jisake tIna khana kiye / Ageko eka mahA sundara lekcara haoNla yAne vyAkhyAna bhavana banavAyA jisake Upara gailerI rakkhI va sAmane pleTaphArma bnvaayaa| isa dharmazAlA meM karIba 1706 caurasa gaz2a z2amIna hai, tIna tarapha rAstA hai, pUrva aura uttarakI tarapha blAkoMke nIce dUkAneM haiM / pUrva taraphake blAkake dakSiNa bhAgameM eka Aphipa rUma hai, usake pUrva meM lekcara hAla hai| uttara tarapha blAka sI ke maMjhalA Uparake bhAgameM yAtriyoMke Thaharane, rasoI va pAkhAnekI jagaha hai| isake dakSiNameM khulA cauka hai| phira dakSiNameM blAka bI hai| isake 3 maMjhale haiN| haraekameM rahane, rasoI va pAkhAne nalakA prabandha hai| isake tIsare khanako TraSTa DIDake anusAra kevala digambara jaina yAtriyoMke upayogake liye rakkhA gayA hai| Aphisa rUmake Upara eka bar3A kamarA kisI pratiSThita kuTumbake liye hai / sI blAkameM 10 koTharI, 6 rasoIghara, bImeM 12 koTharI 6 rasoI ghara haiM / inameM se do koTharI davAkhAneke liye haiM / saba milake davAkhAnA sivAya 26 rUma aura 12 rasoIghara haiM, jinameM 400 AdamI Thahara sakte haiN| makAnake nIce 21 dukAneM haiM, jinakA kirAyA AtA hai| isa mahAna dharmazAlAke nirmApaNameM eka lAkha pacIsa hajAra 125000) kI rakama udAra seThoMne lagAkara aisI ArAma denevAlI jagaha banA dI hai ki bambaI meM isake samAna dUsarI koI hinduoMkI dharmazAlA nahIM hai| seThoMne apane pUjya pitAke nAmase ise prasiddha kiyA hai, jisase ise seTha hIrAcaMda gumAnajI dharmazAlA yA 'hIrAbAga' kahate haiN| For Personal & Private Use Only Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 ] adhyAya dazavA isake kholanekI kriyA tA.9 disambara 1905ko 4 baje dinake kI gii| zaharake pratiSThita jana nimaMtrita kiye gae the / nyAyamUrti caMdAvakara, DaoN0 sara bhAlacaMdra, Anarevala gokuladAsa kahAnadAsa pArekha, maji0 karasanadAsa chabIladAsa, sara karImabhAI ibrAhIma Adi maMDalI upasthita thii| prathama hI zeTha mANikacaMdajIne kahA "bambaI meM hiMdU va jaina yAtriyoM ke adhika Aneke kAraNa unako ThaharanekI bahuta takalIpha hotI thI usako dUra karaneke liye aisI dharmazAlA bAMdhanekI icchA hamAre bar3e bhAI pAnAcaMhako thI para kheda hai unake sAmane hama tayyAra na kara sake / aba isa imAratako magasara sudI 1 saM0 1961 meM zurU karake magasara sudI 13 saM0 1962 ke dina hama ise pUrNa kara sake haiN| isake kholaneke liye hama sara harakizanadAsa narottamadAsa nAiTa se prArthanA karate haiM / " taba adhyakSa sara harakizanadAsane kahA ki " isa dharmazAlAke banAnevAle bahuta hI garIba sthitike the para pUrNa parizramase saMpatti milAkara yahI kArya nahIM isake pahale aneka kArya kiye haiN| yaha dharmazAlA sarva hiMduoMke lAbhake liye baMdhavAI gaI hai isase inakI udAratA va sarva jana hitapanA acchI taraha jhalaka rahA hai|" ityAdi kahakara dharmazAlAke dIvAnakhAnekA tAlA kholA ! sabhA sAnanda samApta huii| seTha mANikacaMdanIkA haraeka kAma pakkA hotA hai| Apane tA0 10-6-07 ko isakA TraSTa DIDa rajiSTara karA diyA aura jo hIrAcaMda gumAnajI boke TUSTI haiM ve hI isake niyata kiye tathA isakI eka prabandhakAriNI kamiTI bhI raca dii| isake TraSTameM For Personal & Private Use Only Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyama hai ki jo bhAr3ekI AmadanI ho vImA vagairaha kA kharca nikAlakara jo bace karanA SECON mahatI jAtisevA prathama bhAga | [ 415 usameMse Taiksa, cAlU riperausakA isa taraha bhAga 30) riz2arva phaMDameM ( kAma par3ane para kharca ho ) 40) auSadhAlaya meM / 10) bambaI prAntika sabhA ke prabaMdha khAte meM ( jaba taka oNphisa bambaI meM rahe / ) 20) digambara jaina garIba logoM kI madada meM | 1.00) isake khAsa niyama haiM ki yahAM maTTIkA tela na jalAyA jAve, kAMca ke glAsa meM khopar3ekA tela jale | juA ramanA, mAMsabhakSaNa, madirApAna, vyabhicAra, jIvahiMsA, nAca tamAzA Adi nahIM ho sakegA / eka suparinTenDenTa niyata hai usake pAsase bartana, gadde, kursI, Tevula saba milatA hai / san 1912 2597 829 7575 digambara jaina zvetAmbara jaina hindU san 1914 3937 873 4962 11001 9772 davAkhAnA bhI zurU se hai / san 1912 meM 22726 bImArokI hAz2arI thI, jinameM naye bImAra 598 6 . isa prakAra the ( zeSa 17740 purAne the / ) For Personal & Private Use Only Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya dazavAM / digambara jaina zvetAMbara jaina brAhmaNa baniye paracUraNa hindU 1044 470 1521 2260 kula 5986 san 1914 meM 29549 kI hAjarI thI jinameM naye bImAra 6272 isa prakAra the digaMbarI jaina 1070 zvetAMbarI jaina 621 brAhmaNa 1108 baniye .. paracUraNa hindU 2783 kula 6272 davAkhAnameM zolApura auSadhAlayameM par3hA huA di0 jaina vaidya bharamaNNA bammaNNA upAdhyAya haiM, jo bahuta hI yogya haiN| davA karane meM nAmAMkita ho gayA hai| lekcara hAla meM san 1912 meM 85 va 1914 meM / 130 bhASaNa hue / Aphisa rUpameM hIrAbAga dharmazAlAkI Aphisake sivAya bhA0di0 jaina tIrthakSetra kameTI va bambaI prAntika sabhA va jainamitrake AphisoMko bhI udAratAse sthAna diyA gayA / TraSTakI nakala pIche dI huI hai| For Personal & Private Use Only Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrAbAga dharmazAlA, muMbAI. hIrAbAga dharmazAlA bambaI. (dekho pRSTha 412) J. V. P. Surato For Personal & Private Use Only Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhaag| [417 isa dharmazAlAke na honeke pahale digambara jaina yAtriyoMko mahAna kaSTa hotA thA, na to unheM hindU loga jagahakI kamIse Thaharane dete na zvetAmbara loga Thaharane dete the| vicAroMko galiyoM meM mAre mAre phiranA par3atA thA, para isa dharmazAlAke honese digambara jaina yAtri yoMke ThaharanekA kaSTa bilakula dUra ho gyaa| haraeka paradezI jainI gAr3I dvArA va paidala sIdhA dharmazAlAmeM Akara Thahara jAtA hai aura saba tarahase ArAma pAtA hai| zrImatI maganabAIjIne lakhanaU meM zrI pArvatIbAInIko prerita . kiyA thA ki ve prati caudasako striyoMko maganabAIjIke upade- upadeza kiyA kareM / tadanusAra bAIjIne eka zakA asara / zrAvikA tattavodhinI sabhA sthApita kI aura prati caudasako striyoMko upadeza dene lgiiN| vAstavameM sacce manase diyA huA upadeza avazya lAbhakArI va asarakAraka hotA hai| san 1905ke bar3e dinoMmeM sahAranapura jaina samudAyake saMvayase praphullita ho gyaa| tA0 24 disambarako sahAranapurameM mahAsabhA rathotsava huA, jisameM vaiSNava bhAI bhI aura seThajI sabhApati zrIjIkI bheTa * car3hAte the va nyAmatasiMhake bhajana jainadharmakI prabhAvanA karanevAle bar3e hI cittAkarSaka hue the| tA0 25 disa0 ko 7 / baje sabere sTezanapara 250 se adhika pratiSThita puruSa mahAsabhAke honevAle sabhApati bambaInivAsI seTha mANikacaMda hIrAcaMda jauharI ke svAgatArtha ekatrita hue / Apa sakuTumba zrImatI maganabAI va seTha 27 For Personal & Private Use Only Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 ] adhyAya dasavAM / hIrAcanda nemacaMda, seTha mANikacaMda motIcaMda AlaMda aura mi0 laTTe ema. e. sahita ThIka samayapara gAr3Ise utare / usI samaya svAgatArtha nimna likhita aiDresa par3hake sunAyA gayA nakala svAgatapatra / zrImAn saddharmapracAraka, sattIrthasamuddhAraka, jAtihitasAdhaka, jinavA lakadharmadhArakAnekachAtrAgArakAraka, vidyonnatipriya, dAnavIra mumbAnagara nivAsi zreSThivarya mANakacandajI sAhaba sabhApati bhAratavarSIya digambara jaina mahA sabhAkI sevAmeM bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhAkI orase svAgata viSayaka abhinandanapatra / ( paddhari chanda / ) zrI maNDita nirmalaguNa vizAla / zubha Anana zazi sohe rasAla // nija akhila aMzuse hama atApa | kara dUra pragaTa kIno pratApa // 1 // pada kamala dharata bhU bhai pavitra / mAnoM bahu zobhA lai vicitra / / hama jaininake var3a bhAgya Aja / zrImAna padhAre guNa samAja // 2 // mukha candra bilokata hRdaya duHkha / vinazau, zubha pAyo bahuta sukkha / / vidyAvarddhaka vRSa jainapAla / Ao svAgata bara kareM hAla // 3 // gaNajaina kareM vANi vikAza / tAkara jina vRSako ho prakAza // jaya jaya jaya ho zrImAna dhIra / vyApi cahuM dizi kIrati gaMbhIra ||4|| haiM jaina jAtimeM dAnavIra / vRSayAcaka janakI hareM pIra // ApahiMse bhaI iha jAti Aja / zobhita, isase ye sare kAja // 5 // vidyA vina vRSa duHkhita nihAra / zrImAna bhaye atihI udAra // jaha~ taha~ vidyAke dhAma khola / paracArI jinavANI amola // 6 // zrI tIrtharAjake aprabandha / saba dUra kiye kara suprabandha // yaha Apahiko akhila prasAda / sukha diyo jaininako agAdha // 7 // For Personal & Private Use Only Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 419 mahatI jAtisevA prathama bhAga | cirakAla raho jaya Apa nAma / saba jaininako bahu moda dhAma // ye hI vinatI jinarAja sUra | hama kareM caraNa meM Aza pUra // 8 // soraThA / parama zarma dAtAra / jainadharma jayavanta ho || mithyA matako TAra / samyagpragaTa karo sadA ||9|| iti zubham / phira hAthIpara virAjamAna karake gAje bAje sahita nagara meM ghUmate hue baMgale para A upasthita hue / isa dina 2 baje se jaina yaMga mensa esosiyezanakA adhivezana huA / zeThajI sabhApati hue / gata varSa svIkAra kiye hue tamage bA~Te gae va AgAmIke liye anumAna 50 ke navIna praNa hue, jaise eka 50 ) kA tamagA use mile jo 200 AdamiyoMse madirApAna chur3Ave, va 50) nakada aura 10 ) kA tamagA mi0 jaina vaidya jaipura use deveM jo 1000 AdamiyoM se mAMsatyAga karAve | rAyasAhaba phUlacaMda iMjiniyara lakhanaUne 100) mAsika use denA svIkAra kiyA jo 3 varSa taka jApAna meM zilpa vidyA sIkhe / bAbU mANikacaMda khaMDavAne bI. e. pAsa honepara jAnekI icchA pragaTa kI / isapara rAya phUlacandajIko " jainabhUSaNa " kA pada diyA gayA thaa| jahAM taka mAlUma hai abhI taka koI bhI jApAna nahIM bhejA gayA hai / rAyasAhabako apanA bacana pUrA karanA cAhiye / tA. 26 ko phira eso0 kA jalsA thaa| maMDapa sabhA ke liye alaga banA thA, strI puruSoMse chA rahA thA / striyoMke bIca meM khar3e ho zrImatI maganabAIjIne strIzikSApara 1 ghaMTA bahuta hI asarakAraka bhASaNa diyA, jisapara paM0 arjunalAla seThI bI. e. ko mahAsabhA kI ora se For Personal & Private Use Only Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 ] adhyAya dazavAM / 50) kA suvarNa padaka diye jAnekA harSa pragaTa kiyA / adhyApikAoMkI tayyArIke liye 40) mAsika va 140) nakadakA phaMDa ho gayA / seTha hIrAcaMda nemacaMdane jelameM jainiyoMkA khAtA judA rahe aisI prArthanA sarkArase kiye jAnekA prastAva kiyaa| bAdazAha eDavarDako dhanyavAdake bAda rAjakumAra prinsa Apha velsa, jo bhAratakI sera kara rahe the unako vadhAIkA tAra lakhanaU diyA gyaa| tA0 27 disambarako pahale prophesara jiyArAma ema0 e0 ke sabhApatitvameM anAthAlaya hisArane apIla karake 3000) kA caMdA ekatra kiyA, phira mahAsabhA kA kArya huaa| sabhApati seThajIne apanA hindImeM vyAkhyAna khUba samajhAke sunaayaa| isameM tIrthakSetra kameTIse zikharajI Adi tIrthoM kA kaisA sudhArA huA hai va AgAmI hogA isake lAbha batAe, mahAvidyAlayake liye jaipura sthAna ThIka batAyA aura kahA ki yahAM paMDita ToDaramala, jayacaMda Adi bar3e vidvAn paropakArI ho gaye haiM tathA Ana paM0 arjunalAla seThI pI0 e0 haiM, jinhoMne 200) mAsikakI Amada chor3akara mahAvidyAlayakI sevAmeM apanA jIvana samarpaNa kara diyA hai| ekatAko rakhane aura dharmapracAra nimitta rupayoMkA bRhat kopa karanekI preraNA bhI kii| mahAmaMtrI DipTI campatarAyane dazama varSakI riporTa va hisAba sunAyA / muMzI bAbUlAla ema0 e0 ela ela0 bI0 murAdAbAdane DepuTezana pArTI kI riporTa par3hI / digambara jaina sabhA bhAvanagara aura bAbU devakumAra ArAke sahAnubhUti sUcaka tAra par3e gae / tA0 28 kI baiThakameM prastAva hue| jaina kAlenake liye 1000) nagada va 3000) se adhika vAde hue| tA0 For Personal & Private Use Only Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga | [ 421 29 kI baiThaka meM jaina kAleja ke liye haz2AroMkA caMdA ho gayA / isa sabakA jor3a 30753) * kA hai| sabase bar3I rakama haiM10000) lAlA khUbacaMda raIsa meraThavAle hAla sahAranapura / 5000) caudharI khUbacaMdanI 2000) badrIdAsa pArzvadAsa 1000) lAlA rUpacaMda raIsa 19 For Personal & Private Use Only "" 1000) seTha dvArakAdAsa raIsa, mathurA / 1000) seTha mANikacaMda pAnAcaMda jauharI, bambaI / 1000) bAbU ajitaprasAda khajAMcI, deharAdUna / yaha caMdrA mahAsabhA ke kAryakartAoM meM phUTa hone ke kAraNa sivAya eka do rakamoMke abataka ( san 1916 taka ) basUla nahIM huA hai / vartamAna mahAsabhA kAryAdhyakSoMko ucita hai ki ise basUla karAke dAtAroMko pApa baMdhase mukta kareM, kyoMki svIkAra kI huI rakama na denA mahA pApa hai / 1 rAtriko strIsabhA meM maganabAIjIne ratnakaraMDa zrAvakAcAra bAMcA | seTha hIrAcaMda nemacaMdakA dharmakI uttamattApara vidvatApUrNa bhASaNa huA / hakIma kalyANarAya upadezakako mahAsabhA kI orase suvarNapadaka diyA gyaa| mahAsabhA meM prastAva naM0 6 mahAvidyAlayako mathurAse sahAranapura lAnekA huA / N. W. relavekA kirAyA ghaTa jAnese 2000 manuSyoM kI bhIr3a ho gaI thii| isa maukepara seTa mANikacaMda ko bahutase navayuvakoMse paricaya huA / * yaha sUcI jainagaz2aTa aMka 23 tA0 16 jUna 1906 meM mudrita hai "9 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422] adhyAya dshvaaN| bAbU zItalaprasAda jo thor3e hI dina pahale seTha mANikacaMda jIse kAzImeM yA ujjainameM mile the, isa bAbU zItalaprasAdako avasarapara bhI Ae the aura mahAsabhA Adike seTha mANikacandase kAmoM meM bahuta hI khaTapaTa daur3adhUpa karate dikha'vizeSa paricaya / lAI par3e the / seTha mANikacandajI sabhApati the, unake pAsa prastAvAdikoMke vicArane va maMDapameM bulAneke liye kaI daphe jAnA huA taba seThajIse kaI daphe bAtacIta huI / Apane zItalaprasAdanIkA sarva hAla mAlUma kiyA / yaha bhI jAnA ki yaha strIke dehAnta ho jAneke bAdase udAsacitta haiN| daphtarameM bhI tA0 19 Agasta 1905 ko stIphA de diyA hai tathA icchA dharma va jAtikI sevA karanekI hai| tara Apane kahA ki maiM bhI apanA saba samaya isI samAjasudhArakI svaTayaTameM bitAtA hUM aura yaha cAhatA hUM ki Apa aise dharmabuddhi va parizramIkA samAgama rahe to merese bahuta kucha kAma ho sake, so Apa bambaI AveM, vahIM icchAnusAra kucha dhandhA kareM va hameM madada deveM / zItalaprasAdajIke cittameM seTha mANikacandanIkA saralacitta, dharmaprema, jAtisudhArakA parizrama va dharmAtmAoMse hArdika prema Adi muNoMne aisA asara kiyA ki unhoMne nizcaya kara liyA ki hama lakhanaU hokara turta hI bambaI AveMge aura Apake sAtha raha dharma va samAjakI sevA kreNge| zItalaprasAdanI lakhanaU aae| apane do bar3e bhAiyoMse kahA ki hama bambaI jAnA cAhate haiM / isa bAtako sunakara javAharAtakA kAma karanevAle anantalAlajIko bahuta duHkha huA, kyoMki vilAyatase javAharAtake vyApArake kAmameM vyApAriyoMke For Personal & Private Use Only Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [423 sAtha patravyavahAra karanekA kAma saba yahI karate the aura jo mAla vahAM bikatA thA usapara 1) saikar3A kamIzana lete the| jaba zItalaprasAdane jAnekA haTha nahIM chor3A taba anantalAlane kahA ki hamAre kAmakA koI prabandha kara jAo, taba apane mitra puttanalAla agravAlako niyata karake zItalaprasAdanI apanI Avazyaka pustakoMko lekara bambaI Ae / jisa dina sahAranapurase ghUmate hue mANikacaMda bambaI pahuMce usI dina yaha bhI pahuMce / seThajIko inheM dekhakara bar3A bhArI harSa huaa| seThajIne apane caupATIke baMgalepara hI bar3e sanmAnake sAtha khakhA, tabase yaha vahIM mitrake samAna rahane lge| anantalAlajIse kabhI 2 mAla maMgAkara va bAjArakA mAla lekara yaha ghaMTA do ghanTA dalAlImeM ghUma lete the, zeSa samaya seThajIke sAtha vitAte, unhIM ke sAtha re bhojana karake dopaharako gAr3I para dukAna AnA, yahAM dharma sambandhI patravyavahAra karanA aura zAmako vyAlake samaya baMgalepara AnA, bAda sAmAyika karake zAstra svAdhyAya va seThajIse vArtAlApa karanA / seTha mANikacaMdajI apane dharmamitrakI taraha bartAva karate the, kisI prakArake sanmAnameM kabhI nahIM karate the| bambaI pahuMcate hI seThanIko dakSiNa mahArASTra jaina sabhAke vA rSika adhivezana stavanidhipara jAnekI phikra stavanidhipara seTha- par3a gii| yaha adhivezana pauSa sudI 14 jIkA gamana tA0 9 janavarI 1906 se mAha vadI 1 tA0 11 janavarI taka honevAlA thA / seTha mANikacaMdajI apanI suputrI maganabAI sahita tathA bAbU zItalaprasAda aura seTha lallUbhAI lakSmIcaMda caukasIke sAtha kolhApura For Personal & Private Use Only Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 ] adhyAya dazavAM / pdhaare| usI dina sTezanapara maisUrake zrImAn anaMtarAja seTha motIkhanI myUnisipala kamiznara apane bhatIje varddhamAnaiyA sahita padhAre / ApakA svAgata seTha mANikacaMdanI Adine bar3e hAvabhAva va gAje bAjeke sAtha kiyaa| stavanidhi kSetra kolhApura zaharase 28 mIla hai| yaha sthAna choTI2 pahAr3I va TIloMse tIna ora ghirA stavanidhi kSetrakA huA hai| isa kSetrakA asala nAma tpohaal| nidhi hai, kyoMki yahAM jaina muni Akara tapa kiyA karate the / isa pahAr3Ipara eka 10 phuTa lambI 3 phuTa caur3I guphA hai, jisameM zrI vaImAnasvAmI muni baiThakara dhyAna karate the, unakA isase 3 varSa pahale dehAnta ho gayA thaa| eka bar3A maMdirakA gherA hai jisameM 5 choTe2 jina maMdira haiN| prathama maMdirameM zrI pArzvanAthajIkI khar3agAsana 1 gana UMcI pratibimba ati vItarAga svarUpa hai / isImeM 1 kSetrapAlakA maMdira hai / isakI mAnyatA bahuta hotI hai tathA pahAr3apara bhI eka kSetrapAlakA maMdira hai jise brahmadevakA maMdira kahate haiN| tA. 9 janavarIko sabhAkI prathama baiThaka huii| 3000 strIpuruSa ekatra the / sabhApati anaMtarAjayyAne Asana grahaNa kiyA, pAsa hI seTha mANikacaMdajI virAje / vArSika riporTa maMjUra hote hI logoMne rupayA jamA karAnA zurU kiyA / rAtriko tAtyA kezava caupar3e milaurI jilA sAMgalInivAsIne bhajana va kIrtanake sAtha acchA upadeza diyA va zrIpAlacaritrakA varNana kiyaa| dUsare dina phira sabhA huii| sabhApatine kanar3I bhASAmeM For Personal & Private Use Only Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [425 apanA vyAkhyAna par3hA jisameM kolhApura borDiMga aura seTha mANikacaMdanIkI bahuta prazaMsA kii| phira prastAva hue ki sabhAkI rajiSTarI kI jAya, jisakA kAma seTha mANikacaMdajIke supurda huaa| yuvarAja prinsa aura prinsesa oNpha velsako bhAratavarSa meM padhAranekI badhAIkA, mahArAja kolhApura aura seTha mANikacaMdako kolhApura borDiMgakI sahAyatArtha dhanyavAdakA bhI prastAva huA / zikSaNaphaMDa ekatra karaneke liye DepuTezana pArTIkA prastAva huA, jisakA samarthana zItalaprasAdanIne kiyA / pArTImeM 10 mahAzayoMne eka yA AdhA mAsa bhramaNa karanekI svIkAratA dii| inameM mukhya seTha mANikacaMdajI sabase pahale tayyAra hue / rAtriko phira sabhA huI, usameM rAvasAhaba aMkalene bambaI yUnivarsiTImeM jaina graMtha bharatI honekA prastAva karate hue kahA ki madarAsa yUnivarsiTImeM kanArI bhASAmeM mallinAthapurANa aura pampa rAmAyaNa ye do jaina graMtha par3hAe jAte haiM / jaina jAtimeM satya upadezakA pracAra tyAgI jana kreN| isa prastAvako tyAgI pArzvanAthasvAmIne peza kiyA, jo pahale kanarIke mASTara the aura 1 varSase ghara tyAgA thA / Apane apane bhramaNakI riporTa batAI ki 40 gAMvoMmeM daurA kiyA jinameM 34 maMdira, 6 dharmazAlAeM, 872 paMcama, 369 caturtha aura 55 kAsAra jAtike ghara haiM / kula 2163 zrotAoMmeMse rane pUrNa brahmacarya, 17ne parastrI-tyAga, 16 ne rAtribhojana-tyAga, 21 ne dazena va 84 ne aura vrata liye / vAstavameM tyAgiyoMkA yahI kartavya hai ki jahA~ nAve sadAcAra va dharmavRddhi yukta niyama harSa pUrvaka upadeza dekara karAveM / AThavAM prastAva seTha mANikacaMdajIne peza kiyA ki For Personal & Private Use Only Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 ] adhyAya dazavA~ vyApArAdimeM jo dharmAdAkA paisA liyA jAtA hai usako dharmamArgameM lagAyA jAya tathA usameMse / ) da0 ma0 jaina sabhAko va // ) pAMjarApola va anya upayogI kAmoM meM lagAyA jaave| Apane eka acchA asarakAraka bhASaNa marAThI bhASAmeM diyA, jisameM kahA ki"pariNAmoMkI vicitra gati hai jisa samaya dAna karanA cAhe usI samaya dAnake paiseko alaga kara denA cAhiye / sabhAmeM caMdA likhakara dene meM DhIla nahIM karanI caahiye| bhAiyoM ! hamako sabhAmeM vizvAsa rakhanA cAhiye aura sabhA bhI ApahIkA vizvAsa rakhatI hai| yadi vizvAsa rakhakara kAma na kiyA jAya to jagatameM koI kAma nahIM ho saktA; aura to kyA vaha anna jisase hama peTa bharate haiM kadApi paidA nahIM ho sakatA / kisAna loga pRthvIke vizvAsapara saikar3oM rupayekA dhAnya pRthvImeM dete haiM taba hI usake kAraNa usase ghanAdhAnya paidA karate haiN| ataH hameM vizvAsa rakhakara paraspara sahAyatA karanA yogya hai aura dhAdeke rupayese kRSNa sarpake samAna bhaya karanA yogya hai " / isa prastAvake honepara nipANI, oThe, halakaraNI, veDa, kalamake paMcoMne apane yahAMke dharmAdekA rupayA samAnake phaMDoMmeM denA svIkAra kiyA / vAstavameM jahAM dhanADhaya dAtAra dAna karAnekA prastAva karatA hai vahAM usakA asara avazya hotA hai / 9 vAM prastAva pazuoMpara dayAkA tathA 10 vAM svadezI vastu pracArakA huA / isa para zItalaprasAdajIne bhI samarthana karate hue kahA ki svadeza prema hamako bAdhita karatA hai ki hama dezI vastuoMkI utpattiko bar3hAveM tathA Apa kaSTa sahakara bhI unako vyavahAra meM lAveM / varddhamAnaiyyA For Personal & Private Use Only Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [427 maisUrane bhI isakA samarthana kiyaa| tA0 11 ko tRtIya sabhA huii| kAryakartA niyata hue| adhyakSa aura kopAdhyakSa zeTha mANikacaMda hIrAcaMda jauharI bambaI niyata hue| sabhApati anaMtarAjaiyyAne cAMdIke kAskeTameM eka mAnapatra . zrImAn zeTha mANikacaMdajIko arpita seTha mANikacaMda jIko kiyA tathA prazaMsAmeM kahA ki " inake pUjya mAnapatra / pitA zeTha hIrAcaMdajI vAstavameM hIreke tulya adbhuta guNadhArI the tathA jinake putra seTa motIcaMda motIke tulya, seTha pAnAcaMda pannAratna tulya, seTha mANikacaMda mANikya ratna ke samAna tathA seTha navalacaMda nIlaratnake samAna zobhanIya haiM / inakA kuTumba nirmala ratnoM kA bhaMDAra hai jisameM seTa mANikacaMdanIkA dharmakI ora vizeSa rAga hai tathA inakI dhArmika prIti sarva sajjanoMko rAga upanAtI hai so mANikya ratnameM rAga honA hI ucita hai / isa nirmala kuTumbakA nivAsa bhI bambaIke ratnAkara pailesameM adhika zobhanIka hai|" mAnapatrakI nakala isa bhAMti haidakSiNa mahArASTra jaina sabheceM mAnapatra. zrImAn dAnavIra zeTa mANikacaMdajI hirAcaMdajI adhyakSa, bhAratavarSIya digaMbara jaina mahAsabhA. mu0 zrIkSetra stavanidhi yAMce sevesI. zreSThi mahAzaya ! sahAranapura yethIla mahAsabhecyA adhivezanAce adhyakSasthAna For Personal & Private Use Only Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 ] adhyAya dazavAM / suzobhita karUna va akhila bhAratIya jaina maMDaLAce dhanyavAda saMpAdana karUna ApaNa yethe AlA AhAM. azA prasaMgI Apale apUrva audArya, apratima samAprama, aDhaLa dharmatatparatA ityAdi sadguNa pAhUna AhmAM dAkSiNAtya jainasaMghAMta jo harSodreka hota Ahe tyAlA ApalyApuDhe AmI thoDI vATa karUna deta AhoM yAbaddala kSamA karAvI azI vinaMtI Ahe. jaina samAjAMta Apale sthAna anabhiSikta rAjAceca Ahe ase mhaNaNyAsa AjhAMsa bilakula zaMkA nAhI. ApalyA samAjAviSayIM uNkaMTha prIti ApalyA aMtaHkaraNAMta prajvalita Ahe; va yA prItIlA dRzya phala koNatyA upAyAMnI miLela he TharaviNyAsa Apale mana rAtraMdivasa udyukta asate, Apale vicAra prAcIna AcAryapraNIta zAstrAviSayIM acala bhaktIne yukta asalyAmuLe jaina zAsanAcyA sanAtana tatvAMce punarujjIvana karaNyAsa ApaNa tatpara AhAM. taseca paristhitIcyA bhedAmuLe jyA navIna sudhAraNAMcI samAnAsa avazyakatA Ahe tyAhi ApaNa pUrNapaNe jANata AhAM. ANi yA sarva jJAnAsa kRtIta utaraviNyAsa jyA sAdhanAMcI avazyakatA asate tI ApalyAsa pUrNatvAne lAbhalI Aheta. tAtparya kuzAgra buddhI, sadaya aMtaHkaraNa, udAra vAsanA, yatheccha saMpattI, akhaMDa kIrti ityAdi sadguNAmuLe va sAmagrImuLe Aja AmacyA samAjAMta ApaNa uccatama padAvara svabhAvataHca virAjamAna jhAlA AhAM. ApaNa samAjahitAsAThI Ajavara sahAsAta lakSa rupaye kharcile Aheta. ANi te azA prakAre kharcile Aheta kI tyAMcA upayoga cirakAla sarva samAjAsa uttamaprakAre hota rAhIla. yAmuLe Apale For Personal & Private Use Only Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [429 audArya va cAturya yAMce mizraNa 'sone va sugaMdha' yAMcyA mizraNApramANe jhAle Ahe. yAbaddala ApaNA pramANeca Apale udAra baMdhu zrI0 zeTha pAnAcaMda, zeTha navalacaMda vagairehi AhmAM sarvAMsa pUjya jhAle Aheta. ApalI stutI koNatehi zabda yojile tarI jAsta hoNAra nAhI. karitAM thoDakyAMta AhmI jinezvarAMcyA caraNAjavaLa evaDhIca prArthanA karitoM kI ApaNAMsa, ApalyA baMdhuvargAma va kuTuMbIyAMsa azAca prakAre samAjasevA karaNyAsa udaMDa Ayupya, Arogya ANi vaibhava prApta hovo. ApalA-- zrI stavanidhi | anaMtarAja zeTTI motiikhnii| paupya 15 zake 1827 adhyakSa dakSiNa mahArASTra jaina smaa| isa mAnapatrako svIkAra karate hue seTha mANikacaMdajIne kahA ki "maiMne va mere kuTumbane jo kucha bhI dharma kArya kiyA hai vaha kucha Azcaryajanaka nahIM, kevala apanI zakti anusAra apanA kiMcita kartavya pAlana kiyA hai / jaina jAtike sarva dhanADhyoM kA yahI kartavya hai ki isa jaina jAtimeM vidyAkI kamI hai usako miTAne ke liye apane tana mana dhanase ceSTA kreN| vAstavameM yaha seThajIke vAkya bar3e hI amUlya haiN| haraeka dhanavAnako hRdayameM dharakara seThajIke samAna udAra honA caahiye| rAtriko striyoMkI 1 bar3I sabhA huI / 2500 kI saMkhyA thii| zrImatI maganabAIne adhyakSasthAna grahaNa kiyA thaa| isameM 8 bAiyoMne thor3A 2 bhASaNa diyaa| DAkTaranI kRSNAbAIne kA pahiyA For Personal & Private Use Only Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 ] adhyAya dshvaaN| 1 ghaMTA zikSAkI jarUrata para khUba vivecana kiyA, phira adhyakSAke bhASaNase sArI sabhA prasanna ho gaI / vArSika chAtravRtti va 150) kA caMdA huaa| seTha mANikacaMdajIko maMdirakI bhI acchI bhakti thii| , Apane stavanidhike sarva maMdiroMmeM saMgamarmara stavanidhi kSetrameM jar3AnekA kAma zurU karA diyA jisase saMgamarmarakA jar3Ava / svacchatA va zobhA donoM raheM / kolhApurase Akara seTha mANikacaMdanIne samAcArapatrameM yaha par3hakara bahuta harSa pragaTa kiyA ki zvetAMbara seTha mANikacaMdako jainI bAbU pannAlAla jo marate samaya harSa / 8 lAkha rupayA nikAla gae the usameM ___ eka bar3A makAna banakara 1 jaina hAIskUla aura davAkhAnA tA0 9 janavarI 1906 ko bambaI gavarnara lArDa laimiGgaTana ke hAthase kholA gyaa| kholate samaya lArDa maho. dayane kahA " jainiyoMkA itihAsa ghanA jAnane yogya hai / inakA dharma jIvadayAke siddhAMtako pAlanevAlA hai| maiM jaina jAtikA bahuta sanmAna rakhatA hUM / ye loga udyogI tathA udAra dilake hote haiM / baccoMko mAnasika zikSAke sAtha 2 dharmazikSA avazya denI yogya hai, kyoMki dharmazikSA hI se yaha loka tathA paraloka donoM sudharate haiN| usa samaya pannAlAlajIke suputroMne 35500) hAI skUlake phaMDameM diye| For Personal & Private Use Only Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [431 hIrAbAga dharmazAlAko cAlU hue 1 // mAsa bhI nahIM bItA thA ki isameM zrI giranArajIkI yAtrA karake hIrAbAga dharmazAlAkA AnevAle tIna bar3e saMgha Ae / sabase mukhya upayoga, pAnIpatakA saMgha 650 bhAI bahanoMkA icchArAma kampasaMgha aura baMbaImeM nIvAle lAlA badrIdAsa raIsa pAnI rathotsava / patake sAtha thaa| saMghake sAtha. zrI maMdirajI va kaI vidvAna zAstrI paMDita va kavi muMzI maMgatarAyajI the / badrIdAsajIke bhAI darabArIlAlajI va putra lakSmIcaMdanI sumeracaMdanI saMghakI baiyyAvRtameM lIna the| dUsarA saMgha 200 kI saMkhyAkA zrImanta seTha pUraNasAha sivanI chaparAke sAthameM aura tIsarA 157 kI saMkhyAkA dihalIse lAlA motIlAla jauharI aura jauharImala khajAMcIke sAtha AyA thA / hIrAbAgane sabako sthAna dAna kara diyA thaa| tA0 19 janavarIko zrImatI maganabAIne hIrAbAgake lekcara haoNlameM zikSAkI uttejanApara striyoMko bhASaNa dekara dhArmika pratijJAeM karAI thii| pAnIpata bAloMke bhAva bambaI meM rathotsava karaneke hue / isa samaya rAjA dInadayAla phoTogrApharake putra rAjA jJAnacaMdajI bambaImeM the / Apake va seTha mANikacaMdajIke udyamase tA0 21 janavarIko zolApurake manojJa citrita rathameM zrIjIkI savArI gAje bAje aura julUsake sAtha mukhya 2 bAjAroM meM hotI huI phira lauTakara hIrAbAgameM AI / kAlabAdevI roDapara bAjA bajanekI manAI thI, para isa samaya vahAM bhI bAjA bajatA gayA thaa| jainI strIpuruSa 2000ke sAtha the / darzakoMkI bhIr3akA pAra na thA / binA kisI For Personal & Private Use Only Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 ] adhyAyaM dazavAM / dveSake sarva kaumeM bhagavatke darzanase Anandita hotI thiiN| tA. 16 janavarIko seTha mANikacaMdane sarva mukhya bhAiyoM ko lejAkara seTha hIrAcaMda gumAnajI jaina borDigakA nirIkSaNa karAyA tathA vahA~ borDiMgakI orase eka sabhA huii| sabhApati lAlA badrIdAsa pAnIpata hue| paMDita maMgatarAya va cokhelAla khajAMcIne borDiMga dekhakara harSa pragaTa kiyaa| sabhApatine 10) dasa dasa rupaye mAsikakI eka saMskRta va 1 iMgrejI vibhAgameM aisI do chAtravRtie 1 varSako dI / bAbU zItalaprasAdanIko strIzikSA pracArakI bahuta ruci thii| yaha jainaganaTameM isakI uttejanAke barAstrIzikSAke liye a- bara lekha diyA karate the| inako vizvAsa dhyApikAoMkA thA ki vinA strIzikSAke pracArake samAna prbndh| kabhI sudhara nahIM saktA / lakhanaU meM inhoMne zrImatI pArvatIbAIko kucha vidyAkA sahArA dekara strIzikSAke pracAra meM uttejita kiyA thaa| phira jabase maganabAIjIkA samAgama huA inako bArabAra lekha likhane, unako zuddha karane, vyAkhyAna dene va strIzikSA-pracAra meM tana mana dhana lagAnekI preraNA kI tathA tAttvika dRSTike liye zrI arthaprakAzikAjIkA svAdhyAya kraayaa| nitya baMgalepara rahate hue zItalaprasAdanIkA maganabAIjIko yahI upadeza hotA thA ki adhyApikAeM jabataka tayAra na hoMgI tabataka kanyAzAlAeM khula nahIM sktiiN| isase bambaI meM eka Azrama kholA jAya usameM vidhavA va zrAvikAoMko rakhakara sikhAyA jAya / maganabAIjIko yaha bAta pasaMda AgaI thI, para jaba For Personal & Private Use Only Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAti sevA prathama bhAga / [433 seTha mANikacaMdanIse maganabAI varNana karatI taba seThajIke dhyAnameM yaha bAta yakAyaka nahIM AtI thii| eka dina sabere jaba maMdirajIse svAdhyAya karake seThanI dIvAnakhAne meM baiThe the taba zItalaprasAdajIne maganabAIjIke sAmane seThajIko ghanTAbhara khUba samajhAke kahA ki Apa yadi jaina jAtikA uddhAra karanA cAhate hoM to jabataka mAtAeM dharmAtmA va suAcaraNI nahIM hoMgI, samAjakA uddhAra nahIM ho saktA; kyoMki jabataka mAtAeM acchI na hoMgI putra yogya nahIM paidA ho sakte / strIzikSAke liye adhyApikAeM tayyAra karanekA prayatna karenA cAhiye / seThajIne kahA ki bAharase koI AnevAlI nahIM haiN| taba bahuta jora dekara zItalaprasAdajIne kahA ki Apa isakA udyana to kareM / taba seThajIne apane eka makAnameM 2, 4 koThariyAM khAlI kara dI aura maganabAInIko AjJA dI ki par3hanevAliyoMko bulAo phira aura prabandha ho / taba maganabAIjIne tA. 16 pharvarI 1906 ke jainagajaTameM yaha noTisa prasiddha kiyA ki bambaImeM zrAvikAzrama kholanekA prabandha huA hai, phArma maMgAkara zrAvikAeM bhara kara bhejeM tathA svIkAratApara yahA~ A / yahAM unake bhojanapAna Adi va zikSAkA kula prabandha kiyA gayA hai| yaha noTisa vartamAnameM calane vAle zrAvikAzramakA bIja bhUta hai| maganabAIjIko yaha bhI preraNA kI gaI ki vaha par3hI likhI striyoMse patravyavahAra kare ki ve apane 2 bAharakI par3hI likhI yahAM strIzikSAkI uttejanAmeM udyoga kareM striyoMse patravyavahAra / isa patravyavahArake prabhAvase zrImatI gaMgAdevI murAdAbAdane maganabAIjIko phavarI mAsameM likhA ki maiMne maMdirajImeM 8 se 9 taka striyoMko 28 For Personal & Private Use Only Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 ] adhyAya dazavAM / par3hAnA zurU kiyA hai, 4 striyAM chaha:DhAlA par3hatI haiM tathA aSTamI caudasako upadezikA sabhA kI jaaygii| IDarase jAnakIbAI adhyApikAne likhA ki pratimAsakI sudI 14 ko 'strI dharma prakAzinI sabhA' nAmakI sabhA huA karegI tathA rAtriko 7 se 8 taka zrIratnakaraMDazrAvakAcAra striyoMko sunAnA zurU kara diyA hai| ta. 25 pharvarI 1906 ko hIrAbAgameM kavirAja ghelAbhAIkI apUrva smaraNazaktikA paricaya pAne ke liye kapar3e ke manohara eka sabhA huI thii| usameM seTha mANikacaMdanIne jUte / eka vilAyatI jUtoMkA bahuta mundara aura majabUta jor3A dikhalAyA thA jo kevala kapaDekA banA thA, para banAvaTa, raMga, tathA pAlizameM vilAyatI camar3eke jutese kisI bAtameM kama nahIM thaa| vilAyatameM vejITeriyana sosAyaTI hai jisake sabhya banaspati bhonI aura madirA, mAMsa, carbIse atyanta paraheja karanevAle haiM / isIne seThajIke pAsa namUneke taurapara bhejAthA / seThajIne batalAyA ki laMDanameM 50-60 klaba mAMsa varjita bhojanake haiN| pratyekameM 400-600 manuSya bhojana karate haiM / camar3ese bhI hiMmA hotI hai aisA samajhakara yaha jUtA tayyAra karAyA gayA hai| hamAre dezavAsI bhAiyoMko ucita hai ki camar3ekA vyavahAra kama kreN| . zrImatI maganabAIjIke patravyavahArase prerita ho zrImatI ___ lalitAbAI aMkalezvarane jainagajaTa aMka lalitAbAI kA kaary| 11 varSa 11 tA0 16 mArca 1906 meM 'jaina bhaganiyoM prati uttennaa| aisA lekha pragaTa kiyA tathA sUcanA dI ki vaha apane gAMvameM 4 striyoM ko mA For Personal & Private Use Only Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga [435 gargApadezikA nAmakI saMskRta vyAkaraNa par3hAtI haiN| jabase seThajIne bambaI meM hIrAbAga dharmazAlA banavAI inakI dAna-va udAratAkI prasiddhi Ama logoM meM seTha mANikacaMda hIrA- bahuta huii| sarkArake yahAM jaba aise paropacaMdajIko je. pI. kArI va jAti va dezahitake kAma karanevAloMkI pdvii| kI khabara pahuMcatI hai taba vaha pratiSThA denekA vicAra karatI hai| yadyapi bahutase AdamI pratiSThA pAneke liye siphAriza karAte haiM athavA aphasaroMke dvArA karAra karAte haiM ki hama amuka rakama amuka gvAtemeM deMge hameM padavI dilA dI jAya / seTha mANikacaMdanIko na pratiSThAko icchA thI na kisI upAdhikI, svataH hI inako vilakula khabara hI nahIM thii| inake pAsa sarkArI patra AyA jisakI nakala nIce haiM ki tuma bambaI zaharameM jaSTiza oNpha dI pIsa arthAt zAMtike nyAyAdhIza niyata hue| isa padase nagarameM majiSTreTakAsA haka ho jAtA hai| jisa kAgajapara yaha dastakhata kara deM use phira aura rajisTrAra yA majiSTreTase hastAkSara karAnekI z2arUrata nahIM hai| nakala patra srkaarii| Commissioner of the piece for the city of Bombay. This is to certify that Mr. Manekchand Hirachand was by nomination of Government in the Judicial Department no. 1433 dated the 14th March 1906 appointed under the proyssions of section 23 of the Code of Criminal Procidure 1898 to be a Justice of the Peace For Personal & Private Use Only Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436] adhyAya dshvaaN| within the Limits of the City of Bombay during the pleasure of Government. By order of His Excellency the Right Honourable ihe Governor in Council. Judicial Department (Initial) Bombay Castle Chief Secretary 30th March 1906. to Government.. bhAvArthapIsa kamiznara bambaI zaharase yaha pramANapatra diyA jAtA hai ki sAleke muAjima nyAya vibhAgake 14vIM mArca sana 1906se niyama 1433 naMbarake sarakyularake mutAbika mi0 mANikacaMda hIrAcandako 1898ke kriminala prosIjara koDa kalama 23ke mutAbika gamarnameMTakI marjImeM Ave vahAM taka bambaI zaharakI sarahadameM jasTisa Apha dI pIsa niyukta kiye gaye / / rAiTa A0 gavarnara ina kauMsilake hukmase sahIH gavarnameMTake cIpha sekreTarI / nyAya vibhAga bambaI kesala 30 mArca 1906 bambaI meM saMskRta vidyAlayake chAtra paMDita lAlArAmane isa sanmAna arpaNake samAcAra jAnakara saMskRtameM eka kavitA banAkara seThajIko bheTa kI so isa bhAMti haiM-- ||shrii|| zrutvArpitAM bhUpavarairupAdhi mANikyacAndrI narabhUpamAnyAm / nadyodizovAridharAH suramyAH diksthAyinojanajanAH prahRSTAH // 1 // mANikyarociH svayameva ramyA candrasya kAntiH sukhadA suzubhrA / bhAsyeva tAbhyAmanizaM tato'dya jainairnRpairmAnyatayAdhikastvam // 2 // 16. For Personal & Private Use Only Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / vidyApradAnAdibahuprakAra-rUpamahaizcopakRtA hi jainAH / sarvopakAraM paramadya vIkSya samrADapi tvAM smarati prahRSTaH // 3 // kIrtistvadIyA jagati prasiddhA zrutA na cetkarjanasarparAjaiH / tathApi tAM karNasudhApradAtrI kathaM na zrUyAtsamanaskaminTo // 4 // vadAnyazUrojinadharmanemiH vidyArthivargakasahAyabhUtaH / cirAyuSaM dharmaparAyaNaM tvaM dharmaprasAdena labhasva putram // 5 // pramudito vinItazca lAlArAmachAtraH / phalTanake di0 jaina bhAiyoMne caitra sudI 11 kI khAsa sabhA dvArA eka chapAhuA mAnapatra bheTameM je. pI. padavIke harSameM bhenA; rukaDI jilA kolhApurake samasta . sbhaaeN| zrAvaka aura maMDalIne tA. 21 mArca 1906 __ ko dastakhatI eka sanmAnapatra chapA huA bhejA tathA tA. 15 julAIko hIrAcaMda gumAnajI borDiMgake chAtroMne .. bhI isI harSa meM mAnapatra arpita kiyA thaa| ina tInoM mAnapatrakI nakaleM isa bhAMti haiM nakala mAnapatra (phalTana) dAnavIra zrIyata seTha mANikacanda hIrAcanda je0 pI0 yAMce sevezI:sAvadyamuktaM vimalaM caritraM vibhAti ratnatrayaroci ramyam // loke yadIyaM sa ca dAnavIro mANikyacandro maNivaccakAsti // 1 // kecinnivAsarahitA: katicicca rogairAkrAMtadehalatikAH katiciddaridrAH vidyAjaDAH kati ca kecana dharmahInA yasyAzrayAjagatizAMtimavApuragryAm // 2 kSapAkarasyeva kSayo na dRSTo doSAkaratvaM na ca vizrutaM te // mitrodaye naiva ruSaM dadhAsi tale dharitryAstvamapUrvacandraH // 3 // For Personal & Private Use Only Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 ] adhyAya dazavAM / mudaM dadhAno miSatAM janAnAM candrojjvalAM puNyaprabhAM tanoSi // dhAtozvararthamakAri sArthastenAtra loke prathito'si candraH ||4|| zreSThivarya mahAzaya ! hallI yA zaharAMta cAlU asalelyA utsavAce va pariSadeca anurodhAne ApaNa yethe yeNyAcI AmhAMvara meherabAnI karUna AmacyA jaina samAjAvara jo anugraha kelA Ahe, tyA prasaMgAcA phAyadA gheUna ApalyA samAja viSayaka puNyazAlI satkRttyAbaddalacyA pUjyatAjanita premAlA zabdarUpa deNyAcA yatna karaNyAcI AmhAMsa utkaMThA jhAlI Ahe va tI pUrNa karUna gheNyAcI ApaNa paravAnagI dyAla azI umeda Ahe. bharatakhaMDAMta jainadharmAcI prabhA vAraMvAra ujjvala karAvayAsAThI jyA vibhUti AmacyAmadhye janma pAvalyA Aheta tyAcya sanmAna mAliketa adhiSThita karAvayAsArakhe satpuruSa ApalyArUpAne AmacyA kAlAMta janmale Aheta he AmacyA samAjAcyA puNyodayAceca lakSaNa Ahe, ase pratyeka jainAsa bATata Ahe. heM uMcasthAna bhAratIya jaina samAjAcyA eka matAne prApta hoNyAsArakhI aneka satkRtyeM ApaNa kelIM Aheta heM sarva vizruta Aheca. ApalyA anupama audAryAmuLe AmacyA samAjAMtIla bahuteka moThyA saMsthA Aja pozilyA jAta Aheta; itakeMca navhe tara muMbaI, kolhApura, ahamadAbAda, AgarA, vagaire ThikANacyA vidyAgrahAsArakhyA uttama saMsthA yA ApalyA thora dAnavIryApAsUnaca janmalyA Aheta. mAgAsalelyA jainajAtIcI unnati karaNAcyA ApalyAsArakhyA AmacyA samAjAMtIla thoDyA vibhUtIMce jaina samAjAvara For Personal & Private Use Only - Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [439 moThe upakAra Aheta. yA prayatnAne lulyA paDalelyA bhAratIya jainasamAjAMta cetanA utpanna hoUna tyA yogAne hyA prAcIna jaina samAnAcA abhyudaya hoIla azI AmhAMsa khAtrI Ahe. he lakSAta gheUnaca itara jAtIMtIla puDhArI ApalyA satkRtyAce abhinaMdana karitAta, yAce DhaLaka udAharaNa yethIla prabhu zrImAn sarakAra heca hota. tyAMnI kelelyA ApalyA satkArAsa kAraNa ApalI thoravI tara Aheca paNa hI goSTa jainajAtIcyA unnatI viSayIMcyA tyAMcyA kaLakaLIcI eka sAkSa Ahe yAbaddala AhmIM samasta jainaloka zrImaMta sarakArace RNI Ahota. ___ muMbaI yA sUrata sArakhyA moThyA vyApAra prasiddha va jetheM jaina va jainetara hiMdU tIrthavAsI yAMnAM utaralyAzivAya gatyantaraca nAhI ase maTale tarI cAlela, azA ThikANI hirAbAga dharmazALesArakhyA bhavya dharmazAlA bAMdhUna utArU lokAcI gairasoya nAhIMzI kelI. azA rItine jaina va jainetara samAjAvara hI aneka upakAra kele aahet| hyA ApalyA dAnazauDitvAbaddalaca spRhaNIya prakhyAtI jhAlI Ahe, ase nahIM. Apale saujanya, ApalI jainadharmAviSayI apAra zraddhA, jainasamAnAcyA unnati viSayI Apale avyAhata parizrama ANi ApalyA samAjAMtIla anAtha va garajU lokAMsa madata karaNyAviSayI ApalI niralasa tatparatA ityAdi aneka guNAmuLe ApaNa sarva samAjAsa pUjya va priya jhAlele AhAM. muMbaI digambara jaina prAMtika sabhA, da0 ma0 jaina pariSad, bhAtaravarSIya di0 jaina mahAsabhA ityAdi sabhAMce adhyakSa, muMbaI For Personal & Private Use Only Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 ] adhyAya dazoM zaharAtIla 'jasTisa oNpha dI pIsa', tIrthakSetraprabaMdhakAriNI sabhece mahAmaMtrI ityAdi aneka jabAbadArIcI, va samAjopayogI kAmeM aMgAvara gheUna itara koNAsahI na karitAM yetIla azA uttama ta-hena va pracaNDa svArthatyAga karUna ApaNa tI bajAvilI Aheta va tyAmuLe ApaNa sarva jainasamAjAsa kAyamace Apale RNI karIta AhAM. ApalyA aMgacyA sadguNAMce varNana karaNe azakya jANUna tyA udyogAsa na lAgatAM zevaTI AmAMsa itakeca sAMgAvayAce Ahe kI ApalA kittA thoDAbahuta tarI baLaviNyAcI AmacyAMtIla puDhArI lokAMsa Apale tejasvI udAharaNa pAhUna icchA jAhalyAsa samAjAne ApalyA upakArAMviSayI thoDI tarI kRtajJatA darzavilI ase hoIla. ApalyA apAra audAryAce anukaraNa karaNyAsArakhI susthiti jarI phAraca apUrva asalI tarI ApalA sAdhepaNA, niralasapaNA, vagaire guNAMta ApalA kittA puDhe ThevaNyAce kAma tarI pratyekAne kele pahije. ___asA kittA AmacyA puNyodayAne AmhAMsa Aja sajIva svarUpAcA miLAlA Ahe to asAca AmacyA puDhe cirakAla rAho, azI AmacI paramezvarAjavaLa prArthanA Ahe. ApalyAsa va ApalyA kuTumbAsa zubha karmajanita sarva phaleM akhaNDa prApta hovota azI jainasamAjAcI icchA punarapi pradarzita karUna, he mAnapatra ApalyAsa sAdara karAvayAcI paravAnagI gheta AhoM. phalaTaNa. eprIla 1907. __ Apale kRpAbhilASI-phalaTaNa di0 jainasamAja tarphe 1. zeTha dozI mANikacaMda rAvajI, 2. hocaMda mANikacaMda dozI vakIla, 3. zA0 rAmacaMda hemacaMda ( adhyakSa For Personal & Private Use Only Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wimwwwmwwwwww mahatI jAtisevA prathama bhAga / [441 svA0 ka. phalaTaNa ), 4. dozI rUpacaMda lakhamIcaMda, 5. zA0 rAmacaMda suracaMda. nakala mAnapatra (rukaDI) zrImatsakalaguNagaNasaMpanna rAjamAnya rAjacchI zeTa mANikacaMda pAnAcaMda javherI muMbaI jasTisa oNpha dhI pIs / yAMce sevesI-rukaDI gAMvace AmhI sammasta zrAvaka va itarajana Apale abhinandana karitoM kI---- ApalI dharmasaMbaMdhI va itara audAryAcI kIrti sarakArace kAnAvara jAUna tyAMnI ApalA thorapagA manAMta ANuna sarakArAMnI ApalyAsa 'jasTisa Apha dhI pIsa' hI bahu mAnAcI padavI dilI. ase AmhAMsa kaLalyAvarUna AmhAMsa phAra AnaMda jhAlA va yAnabaddala AmhI sarva jaina va brAhmaNa vagaire loka zrIjInAce maMdirAMta jamUna AnaMdapradarzaka sabhA bharavUna ApalyA thorapaNAsa ucita asA mAna miLAlyA baddala AnaMda mAnalA, va sarakArace AbhAra mAnile, ANi Apale aseMca yazaskara va janAMsa sukhakara ase AyuSya vRddhiMgata hovo maNuna parAmezvarAcI prArthanA kelI. hA AnaMda ApalyAsa kaLaviNyAkaritAM haiM abhinaMdanapara patra AhmIM namratA pUrvaka ApalyAsa lihUna pAThavile Ahe. te Amace tarphe ciraMjIva rA0 rA. bAbagoMDA ANA pATIla rukaDIkara he ApaNAsa arpaNa karitIla, tyAcA ApaNa premAne svIkAra karAvA azI vinaMti Ahe. kRpA lobha asAvA hI vinati. tA0 21 mArca 1906 ____ Apale-rukaDIkara samasta zrAvaka va itara maMDalI For Personal & Private Use Only Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 ] adhyAya dazavAM / nakala mAnapatra (bambaI borDiMga) meherabAna seThajI sAheba, zeTha mANekacaMda hIrAcaMda jhaverI je. pI. mAnavaMtA ane sujJa zeThajI sAheba, vizeSa amo zeTha hirAcaMda gumAnajI jaina borDInga skulanA vidyArthIo ApaNI nAmadAra mAyALu briTiza sarakAra taraphathI Apane je. pI. no mAnavaMto khetAba enAyata karavAmAM Avyo che tenI khuzAlInA AvezamAM Apa sAhebane A mAnapatra ApavAnI rajA laie chIe. manuSyane dhana prApti thavI e to sulabha che paraMtu te dhanano sadupayoga karavAnI buddhi to koI viralAomAna pUrvajanmanA sukarmanA yoge vikAza pAme che. Apa vyApArI varganA hovA chatAM vidyA tathA dharma tarapha ApanI abhirUcI prazaMsanIya che. sarakArI pAThazAlAomAM abhyAsa karatA jaina vidyArthIone paDatI dharmazikSaNanI khoTa, tenana paradezathI atre AvatA vidyArthIonI agavaDatA dUre karavAne ApanA svargastha pitAzrInI yAdagIrImAM zeTha hIrAcaMda gumAnajI jaina borDInga skula sthApI temana, ApasAhebarnu tathA ApanA kuTuMbaceM nAma amara karyu che. A sivAya vidyAnI tathA dharmanI abhivRddhine mATe muMbaI, amadAvAda, kolhApura vIgere sthaLoe karelI sakhAvato jaga jAhera che. .. Apane jaina tarIke maLelaM mAna AkhI jaina komane maLayA For Personal & Private Use Only Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [443 barobara che. nAmadAra mAyALU briTiza sarakAra ke jenA pratApI ane nyAyI amala nIce ApaNe sarve sukhazAMtimAM rahIe chIe teno Apane A mAna ApavA sAru A prasaMge ame AbhAra mAnIe chIe. chevaTe amo sarve icchIe chIe ke A mAnavaMta padavI Apa lAMbA vakhata sudhI bhogavavAne tathA dharma ane vidyAnAM aneka upayogI kAryo karI haju paNa moTA khetAba meLavavAne ane e rIte sarakAra ane pranAmAM vadhAre mAna prApta karavAne bhAgyazALo thAo. tthaastu| tAradeva muMbaI tA0 15 julAI 1906. lI0 ApanA AjJAMkita sevakomodI nAthAlAla chaganalAla bI. e. DAkTara mohanalAla popaTalAla bI. e. pArekha prabhulAla vAghajI bI. e. lAlArAma jaina paMDIta. vIgere ! zeTha hIrAcaMda gumAnajI jaina borDInga skulanA vidyArthIo, zItalaprasAdajIne jainadharmakI prAcInatA va kucha uraddeyoMko pragaTa karanevAlI eka pustaka jinendramataprayAgake mAghamelemeM darpaNa prathama bhAga racI hai usakI 2000 seThajIdvArA pustaka pratiyAM seTha mANikacaMdanIkI orase mudrita vitrnn| hokara prayAgake mAgha mele meM bAbU cetanadAsanI bI. e. dvArA vitaraNa kI gaI thiiN| seTha mANikacaMdajIne vaidyarAja va vaidyaratna upAdhi prApta paM0 For Personal & Private Use Only Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 ] adhyAya dazavAM / kanhaiyAlAla jainako bulAkara apanI bambaImeM aussdhaaly| sahAyatAse eka pavitra jaina auSadhAlaya khu lavA diyA jisase azuddha davAoMse bacakara jaina va ajaina zuddha auSadhiye sugamatAse prApta kreN| seTha mANikacaMdanI zItalaprasAdanIke sAtha sammati kiyA hI karate the / eka dina Apane kahA ki yaha bundelakhaMDameM boDiMga- bambaI meM bundelakhaMDake jo yAtrI Ate haiM aura kI aavshyktaa| isa caupATI caityAlayakA darzana karaneke bAda mujhase milakara vAtacIta karate haiM taba udhara zikSAkI bahuta kamI mAlUma hotI hai tathA grAmoM meM rahanevAloM ke liye par3hanekA sAdhana nahIM hai, isase Arthika dazA bhI acchI nahIM hai, isa liye budelakhaMDake uddhArake liye kahIM na kahIM borDiMga kholanekI AvazyaktA hai| donoMkI sammatimeM jabalapura sthAna Thoka jaMcA kyoMki vaha mukhyanagara hai tathA vahAM kAlena aura skUla bhI haiM, TreniMga kAlija bhI hai| jainiyoMkI sthiti bhI acchI hai / zItalaprasAdase seThanIne kahA ki vahAM boDiMga sthApita karAne kA silasilA DAlanA cAhiye / zItalaprasAdajI mahAsabhAke mahAvidyAlayakI DepuTezana pArTIke sAtha kucha hI mAsa pahale jabalapura, sivanI, chiMdavAr3A AdimeM daurA kara cuke the jisase vahAMke hAlAtase paricita the / Apane saba sthAnoMke dhanADhyoMkA hAla batAyA aura yaha sammati dI ki zrI kuMDalapura (damoha) kA melA jo caitrameM hotA hai usameM Apa 'padhAre aura vahAM mukhya 2 bhAiyoMko bulAnekI preraNA kreN| phira vahAMse jabalapura calakara isakA yatna kreN| yaha bAta nizcita ho gaI For Personal & Private Use Only Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga | [ 445 taba zItalaprasAdajIne jabalapura, sivanI, chindavAr3A, damoha Adike bhAiyoMko sUcanA dI ki zeTha mANikacaMdajI zrI kuMDalapurakI yAtrArtha AyeMge, Apa loga mitramaMDaLIsaha padhAreM / nAthUrAma premI ke yAtrA / seTha sAhaba bAbU zItalaprasAda aura zrIyuta sAtha tA0 15 mArcakI zAmako bambaI se zrI kuMDalapurakI calakara tA0 16 ko bInA sTezanapara Ae / yahAMse 2 mIla dUra eka dharmazAlA meM Thahare / yahAMse zahara bInA - iTAvA 2 mIla thA / darzanArtha gae | yahAMse zAmako hI calakara 12 baje rAtriko damoha sTezanapara pahuMce / bAbU gokulacaMda vakIla jinako pahale se khabara kI gaI thI, 100 bhAiyoMko lekara svAgatArtha sTezanapara Ae the| bar3I bhakti se nagara meM lAe aura dharmazAlA meM ThaharAyA / yahA~ 125 ghara paravAroMke haiM, saMkhyA 450 hai, jinamaMdirajI 6 haiM / varSAke kAraNa tA0 17 va 18 ko yahIM Thahare / tA0 17 kI rAtriko maMdirajImeM sabhA huI / dharma viSayapara vyAkhyAna huA / tA0 18 kI zAmako bailagAr3I meM car3hakara 20 mIla cala tA0 19 ko savere kuMDalapura kSetra meM aae| yaha kSetra damoha sTezana se 20 va bAMdakapura se 15 mIla hai | kuMDalapura eka ramaNIka aura manohara gAMva hai, jo pahAr3akI talahaTI meM basA huA hai| pahAr3akA AkAra kuMDalake samAna hai / parvatapara 22 tathA talahaTImeM 21 jina maMdira haiM / parvata se sabase UMcA uttarakI ora chaH ghariyAjIkA maMdira hai jisapara pahuMcaneko nIcese 500 sIr3hiyAM aisI banI haiM ki eka bAlaka bhI sugamatA se car3ha saktA hai / parvatake madhya bhAgameM zrI varDamAna svAmIkA For Personal & Private Use Only Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya dshvaaN| woman vizAla pattharakA banA huA maMdira hai jisameM lAkhoM rupayoMkI lAgata . AI hogii| isameM zrI vIrabhagavAnakI eka vizAla aura darzanIya padmAsana yoga pratimA hai jisakI UMcAI 4 // gana va caur3AI 3 ganake anumAna hai / yaha pratimA bahuta prAcIna kAlakI hai| saMvata nahIM hai, darzana karate mana tRpta nahIM hotA / maMdirajIke jIrNoddhArakA eka zilAlekha saMvata 1757kA hai jo dvAra para lagA hai| pahAr3apara aura maMdiroMmeM jAneke mArgameM bhI patthara jar3A huA hai isase sarva maMdiroMkI vaMdanA 3 ghaMTe meM ho jAtI hai| seTha sAhabake Agamanako jAnakara sivanIse zrImAn seTha pUraNazAha AnarerI maniSTreTa, khUbacaMdanI, dhannAlAlanI, mihanalAlanI, jugarAnasAhanI; chindavAr3Ase siMhaI khemacaMda AnarerI maniSTreTa Adi; jabalapurase siMhaI garIbadAsajI, bholAnAthanI Adi bahutase bhAiyoMko lekara Ae the| kula saMkhyA 2000 kI hogii| meleke prabandhaka seTha bindrAvanajI damoha the / seTha mANikacaMdanI sAhabakI ceSTA aura preraNAse tA0 19, 20, 21 ko dina meM tIrthakI sabhAeM aura rAtriko upadezaka sabhAeM huii| dinakI sabhAoMmeM kramase seTha mANikacaMdanI, seTha biMdrAvanajI aura savAI siMhaI khemacandanI sabhApati hue / inameM 8 prastAva pAsa hue / seThajI sacce tIrthabhakta va sudhAraka the| ApakI pUrNa preraNAse isa kSetrake prabandhArtha eka kamiTI 7 sabhAsadoMkI banI jisake sabhApati va koSAdhyakSa seTa bindrAvana va. maMtrI bAbU cannelAlajI hue| pahalA prastAva yahI svIkAra karAyA gyaa| yahAM 15 dina melA rahA karatA thA jisase loga Ate jAte rahate the-jamate na the, isase dUsarA prastAva For Personal & Private Use Only Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [ 447 seTha mANikacaMdajIne svayaM kiyA ki sirpha 4 dina melA rahe; tIna dina dharma, jAti aura tIrtha sudhArake liye sabhAeM hoM aura cauMtha dina yAtrA nikale / isakA samarthana svayaM seTha vindrAvanajIne kiyA / isa kSetrapara loga vinA salAhake nae maMdira banavA diyA karate the jinake prabandhakI phikra prabandhakartApara A jAtI thI / isase yaha prastAva huA ki nayA maMdira prabandhakAriNI sabhAkI vinA AjJA na bane / aura bhI jo koI kAma isa kSetrapara dravya kharca kara karanA / ho to pra0 sabhAkI rAya le levai / prastAva naM0 4 kanyAvikrayake viruddha pAsa huA | isake samarthana meM svayaM seThajIne vyAkhyAna diyA tathA kahA ki yadi kisI garIba lar3akI vAleke pAsa rupayA na ho to birAdarI prabandha kara de, vaha lar3akevAlese na leve / isa prastAvako zItalaprasAdajIne upasthita kiyA thA va nAthurAmajIne bhI samarthana kiyA thA / 5 vAM prastAva thA ki vRddha va nirbala gAya baila pazuoMko kasAIke hAtha na becakara piMjarApola dvArA rakSita rakhA jAya / isako zItalaprasAdane peza kiyA aura seTha mANikacandajI, jugarAjazAha Adine jorake sAtha puSTa kiyA / chaThA pra0 sabhAoMke sthApita karane, 7vAM videzI azuddha cInI (sara) na vartane, vAM jaina paddhati se vivAha karAnepara thA / isa samaya seTha mANikacaMdajIne pragaTa kiyA ki vivAha paddhatikI pustaka chapI huI hamAre pAsase maMgAlI jAvai / melemeM Ae hue kaTanI, jabalapura Adi pAThazAlAke 69 bAlaka aura 17 bAlikAoMkI parIkSA bAbA daulatarAma aura brahmacArI bAlakarAma ke sAmane lI gaI / 75) kA inAma bAMTA gayA / caitra vadI 13 ke tIsare I For Personal & Private Use Only Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 ] adhyAya dazavAM / pahara pAlakIpara zrIjI virAjamAna hue| phUlamAlakI bolI 1025) meM siMhaI DAlacaMda damohane lI / seThajIko saMskRta vidyA kI unnatike liye syAdvAda pAThazAlA kAzIkA bahuta bar3A dhyAna thaa| isake liye 325) kI sahAyatA svIkRta huI / seTha sAhabase sarva hI choTe bar3e unake Thaharaneke sthAnapara milane Ate the / seThanI unako vidyA par3hane aura kurIti meTanekA upadeza dete the va borDiMgakI jarUrata hai ki nahIM aisI sammati lete the| jabalapura vAloMkI sammati dekhakara ki yadi borDiMga hoveM to sarvase zreSTha bAta hai, Apa tA0 23 kI dopaharako calakara tA0 24 mArcako jabalapura aae| sTezana para bhAiyoMkI bahuta bhIr3a thii| siMhaI DAlacaMda nArAyaNadAsajI yahAM udAra buddhi dharmAtmA jabalapurameM borDiMgakI the / unhoMne seThanIko apanI dharmazAlA khaTapaTa / lArDaganameM ThaharAyA aura bahuta hI prema prada rzita kiyaa| seThanIne 2, 3 dina zaharake mukhya 2 bhAiyoMse milane va unako borDiMgake liye tayyAra honeke liye bhArI ceSTA kii| seThanIko Alamya bilakula na thaa| zItalaprasAdake sAtha haraeka pratiSThita bhAIke yahAM jA jAkara use isa kAmake liye maz2abUta kiyA / Apa zaharake pratiSThita ajainoMse bhI mile jisase jainiyoMko jinhe kabhI borDiMga aise kAma karanekA DhaMga nahIM mAlUma hai madada mile / yahAM para rAyasAhaba munnAlAlajI penzana yAphtA bahuta pratiSThita va paropakArI puruSa the unhoMne seThajIke vicArakI pUrNa sarAhanA kI aura hara taraha madada deneko For Personal & Private Use Only Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [449 tayyAra hue| siMhaI garIbadAsa jo jabalapura jaina birAdarIke mukhiyA haiM va anya kaI sAhaboMne kahA ki yahAM para pAThazAlAeM kaI daphe ho hokara TUTa gaI haiM kisIko zauka nahIM haiM, taba borDiMga kaise calegA ? seThajIko anubhava thaa| Apane kahA ki Apa loga 1 varSa taka borDiMgako calAkara dekheM, mujhe to vizvAsa hai avazya calegA aura Apa loga saba tarahase samartha haiN| Apake yahAM lAlA bholAnAthane apane paraloka gata putra kastu. racaMdake smaraNArtha 20000) sarkArako skUlake jabalapura borDiMgake makAnake liye de DAle haiM isI taraha maiM eka varSaliye 2400) ke liye 300)mAsika arthAt 2400)borDikA daan| gake liye detA hUM, Apa bhI kucha prabandha kro| taba siMhaI garIbadAsajIne apanI paMcAyata jor3I aura vAdAnuvAdake vAda ThaharAva kiyA ki jabataka borDiMga rahe yaha paMcAyata 51) mAsika barAbara detI rahe / isIkA mAsika caMdA likha liyA gyaa| taba tA0 27 mArcakI rAtriko jainiyoMkI AmasabhA huii| sabhApati paropakArI ajaina rAyasAhaba munnAlAlajI hue / ekamata hokara borDiga, sthApanakA prastAva pAsa kiyA gayA / 21 membaroMkI prabandhakAriNI kamiTI banI / sabhApati ukta rAyasAhaba, koSAdhyakSa siMhaI DAlacaMda nArAyaNadAsa aura maMtrI bAbU dayAlacaMda akaunTenTa DivIjanala-jaja niyata hue / borDiMga kholanekA mahUrta baizAkha sudI 3 saM0 1963 tA. 26 apaila 1906 niyata huaa| For Personal & Private Use Only Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 ] adhyAya dazavAM / kuMDalapura meM sivanIvAloM kA bahuta agraha thA ki jabalapura hokara Apa yahAM avazya pdhaareN| seThajI tA0 28 sivanImeM svAgata mArcakI rAtriko sivanI pahuMce | sTezanapara aura phUTako zrImanta seTha pUraNAzaha AnarerI majimiTAnA | TreTa bahutase jainI va aneka ajaina pratiSThita bhAiyoM ke sAtha je0 pI0 mahAzaya ke svAga tArtha sTezana para Ae / gAjebAje ke sAtha apanI koThIpara lAkara ThaharAyA / yahA~ virAdarI meM 3 varSase aisI phUTa par3I huI thI jisase sArI virAdarIko mahAna kaSTa thA va dharmake sarva kArya banda the / seThajIne nizcaya kiyA ki isako avazya miTAnA cAhiye / tA0 29 ke dina aura sArI rAta isIkA prayatna kiyA gayA / seThajIne jajakI taraha haraeka bayAna zItalaprasAdajIse kalama baMda karAe va gavAhiyAM lIM - jAMca kii| jo jisane kahA usako acchI taraha sunA aura tA0 30 ko sabere apanA phaisalAnAmA sunA diyA / sarva birAdarIne pahale hI phaisalA maMjUra karanekI svIkAratA de dI thI / isa phaisaleko sunakara sarva vidarIko harSa huA, saba gad gad baDhna ho gae / yahA~ tIna pakSa the so eka ho gae, taba usI dina yahAM ke bhAiyoMne sAnanda rathotsava kiyA / zrIjIke rathako sarva bhAI svayaM khIMcate the / bAjAra meM gAte bajAte bAgameM phuNce| vahAM 2 ghaMTe abhiSeka va pUjA karake lauTakara paMcAyatI maMdirajI meM Ae / phUlamAlakI bolI zrImanta seTha pUraNa nAhane ru. 751 ) meM lI thii| rAtriko dharmazAlA meM puna: sabhA huI, 250 se adhika manuSya jamA the| seThajIko sabhApati kiyA gayA / sarva birAdarIne seThajIko je0 pI0 par3a For Personal & Private Use Only Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAti sevA prathama bhAga / [451 milaneke kAraNa va phUTa meTane meM bhArI parizrama karaneke kAraNa eka nimna likhita abhinandanapatra diyA aura bahuta dhanyavAda pragaTa kiyA nakala mAnapatra (sivnii)| savaiyA teiisaa| 'punya pratApa bar3ho jagameM yaza chApa raho mahi maMDala bhArI / khola diye caTa zAla aneka race dharmAlaya hetu dukhArI // tIrthanake uddhArake kAraNa jainasamAja bhaI AbhArI / dharmapracAraka dAnI vIra samAna na anya bhayo avatArI // 1 // sivanI madha jainasamAja viSe cirakAla te droha bar3o atibhArI / upadezaka au DipuTezanake zramate na haTI yaha phUTa hatyArI // yaha avasara muMbaI seTha prabhAva te mela bhayo kSaga eka majhArI / mANikacanda pradAnika jasaTisa Apha di pIsa mahA padadha rI // 2 // jJAna vidhAna mahA guNa khAna prasiddha vizuddha caritra prsaarii| kIrata bela bar3hI jagameM lahake bahu mAnana patra pukArI // jainasamAja ekatrita sivanI deta haiM mAnahi patra pukArI / mAnakacanda pradAnika 'jasaTisa Apha dI pIsa' mahA padadhArI // 3 // tIratha rAjake kAja rakhI tuma lAja kiyoHpuruSAratha bhAI / akaluna aru zolApura jabalapura mumbapurI vidyonnati jArI // chAtranakI suparikSya laye diye paritoSaka toSaka kArI / prema kiyo hama pai ita Aya jayo jaga meM tuma seTha udArI // 4 // tA0 30 mAce san 1906 da0 jugarAjasAha-mantrI, prabandhakAriNI sabhA, jaina paMcAyata, siranI / For Personal & Private Use Only Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 ] adhyAya dazavAM / phira maMdirajIke suprabandhArtha eka prabandhakAriNI sabhA aura dUsarI jAtyunnatike liye-jAtike jhagar3e taya karaneke liye sabhA sthApita huii| savAI si0 khemacaMda chiMdavAr3Ake peza karane aura siMhaI jugarAjasAhake samarthanase pAThazAlA kholanekA nizcaya kiyA gyaa| logoMmeM bahuta utsAha thaa| sabhA rAtriko 2 baje samApta huii| yahAMse seThajI sIdhe bambaI pdhaare| caitra sudI 14 sa0 63kI rAtriko bambaI sthAnIya . sabhAkA eka adhivezana mi0 lallUbhAI premAseThajIkA bambaI sabhA nanda ela. sI. I. kI adhyakSatAmeM huaa| dvArA harSa prkaash| bambaIke sabhI mukhya bhAI upasthita the| taka, zItalaprasAdajIne sarkArakI orase je0 pI0 kA pada milaneke upalakSya meM sabhAkI orase seThajIko apanA pUrNa harSa pragaTa kiyA tathA yaha kahA ki " jisa dina Apako yaha. padavI milI usa hI dina Apa kuMDalapurakI yAtrA pdhaare| yAtrAmeM rAtri dina jAti va dharmakI sevA karanevAlA eka dhanavAna seThajIke samAna dUsarA dekhane meM nahIM aayaa| Apane jabalapura aise kaThina sthAnameM boDiMga sthApanakA nizcaya karAyA va sivanIkI phUTa meTI, ye donoM bar3e hI bhArI kAma kiye haiN| Apako sarkArane jo yaha pada diyA hai Apa usake sarvathA yogya haiN| kAzI syAdvAda pAThazAlAke chAtroMne saMskRtameM eka abhinandanapatra patrameM bhejA thA so vaidya kanhaiyAlAlajIne bAMcakara sunAyA, phira sabhApatine seThajIke karakamaloMmeM arpita kiyaa| For Personal & Private Use Only Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma mahatI jAtisevA prathama bhAga / [453 strIzikSAke pracArArtha jo zrImatI maganabAIjI patravyavahAra kara rahIM thI usake phalase zolApurake seTha maganabAIjIke u- hIrAcanda nemacanda AnarerI majiSTreTakI dyogakA phl| suputrI zrImatI kaMkubAI bhI nAsamAjakI sevAmeM dattacitta huI aura sapta tattvapara eka lekha bhejA jo jainagaz2aTa aMka 17 tA0 1 maI 1906 meM mudrita hai| jaba seThanI jabalapura borDiMgakI bAta pakkI karane Ae the ___ usa samaya borDiMgake liye bahutase makAnoMko jabalapura meM borDiMgakA talAsa kiyaa| jaina birAdarI meM siMhaI mahUMta / sadbhUlAlajI dharmAtmA va premI bhAI the| Apane seThanIko apanA nayA banavAyA huA makAna dikhalAyA / isameM abhI praveza bhI nahIM huA thaa| seThajIko 25 bAlakoMke rahane yogya sApha sudharA dekhakara pasanda A gyaa| taba siMhaIjIne kahA ki eka varSake liye vinA kirAe liye borDiMgake liye maiM yaha makAna detA hUM, usImeM mahUtta karanA nizcita ho gayA thA / narasiMhapurameM pannAlAla mAsTara eka dharmabuddhi bhAI thA isakA hAla munnAlAla rAjakumAra dvArA mAlUma huA thA so isako seThajIne bulAkara suparinTenDenTa niyata kara diyA tathA meja, kursI bartana Adi sAmAna maMgAnekI sarva sUcI kara dI thI tathA zItalaprasAdanI dvArA eka niyamAvalI bhI banAkara de dI thii| tAH 11 aprailakI samAmeM yaha niyamAvalI pAsa karAlI gaI thI aura mahatake liye sarva prabandha ho rahA thaa| kucha bAlaka bhI bulAye gae the| For Personal & Private Use Only Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 ] adhyAya dazavA~ itanemeM mahUrttakA dina nikaTa Anese seTha mANikacaMdajI zItalaprasAdajI aura zrImatI maganabAIjIke sAtha tA: 24 aprailako jabalapura padhAre aura jalsekA bahuta uttama prabandha karAyA / nagarake pratiSThita bhAiyoMko nimaMtraNa bhejA va kaI jagaha Apa bhI bulAne ge| rAjA gokuladAsajI raIsake hAthase borDiMga khule aisA nizcaya kiyaa| mitI baizAkha sudI 3 arthAt akSayatRtIyAke dina tA. 26 apraila0 6 ko sabere hI zrIsarasvatI pUjana karake baje maMgala kalazako liye hue sarva maMDalI gAje bAjeke sAtha lADeganakI dharmazAlAse borDiMgake makAnameM padhArI aura vahAM maMgala kalaza padharAyA / phira lArDaganakI pAThazAlAke makAnameM aae| vahAM sarva jaina ajaina 1000 manuSya ekatra hue / nagarake bar3e2 sabhI pratiSThita puruSa Ae the| rAjA gokuladAsajIne sabhApatikA Asana grahaNa kiyaa| sabhApatine borDigakI AvazyaktA batAte hue seTha mANikacaMdajIkI uttejanA aura kaSTakI sarAhanA kii| phira bAbU dayAlacaMda maMtrIna niyamAvalI, kameTIke membara va pravezArtha Ae hue chAtroMke grAmAdi btaae| phira zItalaprasAdanIne borDiMgake lAbhapara eka manohara vyAkhyAna diyA / isakA samarthana vyavahArI raghuvIraprasAdajI, paM0 kAzIprasAda caudharI, paMDita giradhArIlAla penzanara tathA rAyabahAdura vihArIlAla khajAMcI bhArgava beMkane kiyaa| Apane kahA ki bhArgoM meM 6 borDiMga haiM aura sabase pahale AgarAmeM khulA thaa| rAyasAhaba munnAlAla akaunTenTane sarvako dhanyavAda diyaa| phira sarva maMDalI borDigake makAnako pdhaarii| rAjA sAhabane makAnakA tAlA kholA For Personal & Private Use Only Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAti sevA prathama bhAga [ 455 tathA makAnakI sundaratA va suparinTenDenTake oNphisako dekhakara prasannatA pragaTa kI / isa dina narasiMhapura, kaMdelI, pipariyA, bhaurasirake 5 chAtra bharatI hue the, parantu thor3e hI dinoM meM 23 chAtra ho gae / 2 varSAta 17 rahe, inameM 4 saMskRta, 2 hAI skUla zeSa 19 miDila skUlakI kakSAoM meM rhe| dhArmika zikSA supa0 dvArA nitya dI jAne lagI aura vArSika parIkSA bhI hone lagI / yadyapi seThajIne kevala 2400 ) kI hI madada dI thI, para dharmake prabhAvase 1 varSameM 1351 // ) 1 kharca hokara rokar3a 1112) 5 rhii| isa taraha yaha borDiMga kaI varSa taka calatA rahA / seThajI siMhaI nArAyaNadAsako jo kaI lAkha ke dhanI the para putra nahIM thA, bArabAra jaba ve milate the yahI upadeza karate the ki Apa isa borDiMgako cirasthAI kara deveM, dravya isI meM lagAnA saphala hai / isa upadeza ke bAra2 asarase siMhaI nArAyaNadAsa aura unakI dharmapatnIne eka koThI 150) mAsikakI AmadanIkI de dI tathA marate samaya 20000) borDigakA makAna banAneke liye bAbU kaMchedIlAla vakIla bI. e. ela ela. bI. Adi TUSTiyoM ke supurda kara gae / siMhanIke do striyeM thiiN| donoM vidyA premaNI zrI / bAbU kaMchedIlAlane bahuta hI havAdAra sthAnameM jamIna lekara borDiMga banavAyA / isake banavAne meM 40000) lage so satra siMhaIjIke sTeTase lage / yaha borDiMga eka darzanIya makAna banagayA hai / 40 se adhika chAtra raha sakte haiN| vartamAna meM sekreTarI bAbU kaMchedIlAlajI hI haiN| For Personal & Private Use Only Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 ] adhyAya dazavAM / zrImatI maganapAIjIke vyAkhyAna sunaneke liye yahAMke strI va puruSa bahuta utsuka the so tA0 27 jabalapurakI strI sa- aprailake sabere pAThazAlAmeM strI va puruSakI mAjameM jAgRti / sammilita sabhA huI thii| hAjarI 500 thii| phImela TreniMga kAlenakI leDI suprinTenDanTa misa rAsa bhI kAlejameM par3hanevAlI 3 jaina striyoMko lekara ThIka 7 baje padhArI aura sabhApatike Asanako suzobhita kiyA / zrImatI bAIjIne vidyAkI AvazyaktA para 1 // ghaMTA bahuta hI asarakAraka vyAkhyAna diyA / phira bhagavaMtIbAI, jamanAbAI, gaurIbAI tathA munnIbAIne bhI apane 2 vyAkhyAna par3he / misa sAhabAne maganabAIjIke kathanako saharAte hue kanyAza lA honepara bahuta z2ora diyaa| usI samaya striyAM dAna karane lagIM / 5) misa sAhabAne bhI dene kahe tathA dUsare dina eka prazaMsAjanaka patrake sAtha 5) apane aura 1) anya chAtrakA aise 6) bheja diye / rAtri taka mAsika va nakada saba milakara 1500) ru0 kA caMdA ho gayA / . yaha rupayA jabalapura borDiMga hAusakI kameTIke AdhIna seThajIne kiyA, vaha kanyAzAlA khulavAve / rAtriko bhI maganabAIjIkA upadeza striyoM meM vinaya va zIlavatapara huA / vaizAkha sudI 6 tA0 29 aprailako zrInIkI savArI bar3e ___samArohase niklii| sivanIse seTha pUraNazAha chindavAr3AmeM seThajI- bhI Aye the / rAtriko sabhAmeM pAThazAlAke kA bhrmnn| liye kahA gayA taba nizcaya huA ki cirasthAI phaMDakI jo paTTI huI hai usako For Personal & Private Use Only Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [457 jamA kharca karake pakkA kiyA jAyagA aura adhyApaka milanepara kAma jArI hogA / seTha mANikacaMdanIne jabalapura borDigakA hAla kahakara sahAyatAke liye prArthanA kI to usI samaya seTha pUraNazAhane 250) pradAna kiye taba auroMne bhI likhaayaa| dUsare dina tA0 30 kI zAmako maganabAIjIne striyoMke kartavyapara vyAkhyAna dekara gAlI gavAnekA tyAga karAyA / rAtriko yahAM eka Ama sabhA rAya mathurAprasAda vakIlake sabhApatittvameM huI / DisTrikTa jana Adi nagarake pratiSThita puruSa Ae the| zItalaprasAdajIne dharmavidyAkI AvazyaktApara 1 // ghaMTA vyAkhyAna diyA / sabhApati sAhabane isakI puSTatAkI va seTha mANikacaMdanIne sabhApatiko dhanyavAda diyaa| dUsare dina yahAMse seThajI sivanI pdhaare| rAtriko zItalaprasAdanIne tattvajJAnake Upara vyAkhyAna diyA aura borDiMgake . liye madadako kahA to bahutase bhAiyoMne sahAyatA dI / kula caMdA sivanIkA 783) aura chindavAr3ekA 531) ho gyaa| seThanI zItalaprasAdajIke sAtha yahAMse gIrIDI (zikharajI) gae aura maganabAIjI bambaI aae| seThajIkA dhyAna cAroM tarapha thaa| gIrIDI jAnekI jarUrata __ yaha thI ki zikharajIkI uparailI bIsapaMthI zrI zikharajI bIsapaMthI koThIkA kula cArja risIvarake hAthameM-TrapTa uparalI koThIkA kameTIke hAthameM liyA jaave| zikharajI caarj| bIsapaMthI koThIkA prabandha haralAlajIke maraneke bAda bahuta kharAba thaa| prabandha ArAvAloMke hAtha thA / bambaI samAne bArabAra cAhA ki ArAvAle eka kameTI For Personal & Private Use Only Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 ] adhyAya dazavAM / karake prabandha kareM para kucha nahIM huaa| udhara menejara rAghavanI aura ArAvAloM meM takarAra ho gaI taba ArAvAloMne apanA kabjA kiyA, para 4 0 000) puliyAke korTameM thA usako leneke liye ArAvAle. aura rAghavajIke mukaddamA calA jisameM 15 yA 20 hajAra kharca par3e / aMtameM rAghavajIko hukma milA ki ArAvAloMke Upara asala dAvA karo, paraMtu dravya na honese rAghavanIne gvAliyarake bhaTTArakako mukaddamA lar3aneke liye khar3A kiyaa| usane puraliyA korTa meM darakhAsta dI ki rupai hameM milanA caahiye| yaha gar3abar3a dekhakara sabhAkI orase seTha cunnIlAla jhaveracaMda va rAmacaMda nAthA Akalana Adi madhuvana gae to mAlUma kiyA ki ArAvAloMne bhaTTArakajIko 20000) denekA lAlaca dekara apane kabje meM kara liyA hai taba bambaIvAle madhuvana gae / koThIke hisAbakI bahiyAM Adi maMgI so milI nhiiN| kahA gayA ki ArA gaI haiN| 3 manake 325 cAMdIke upakaraNa bhI ArA gae haiM, usa samaya dekhA gayA to maMdiroMmeM ghIke sthAnameM telake dIpaka jalate the| garIba bhikSukoMke nAmakA paisA koThoke naukara khA jAte the| aisI durvyavasthA dekha ve turta gvAliyarake bhaTTAraka aura ArevAloMse mile / 11 manuSyoMkI kameTI bnaaii| niyamAvalI bhI banI tathA usakI rajiSTrarI karAnekA nizcaya kiyA gayA, paraMtu ArAvAloMne bahAne kara diye / itanemeM sunA ki bhaTTArakajI va ArevAle chaparemeM kucha salAha kara rahe haiN| isa gar3abar3Ise vizvAsa uTha jAnepara bambaIvAloMne puliyA korTameM 40000)ke rakSaNArtha arjI de dI ki yaha digambara jaina sampradAyadvArA niyamita kameTIko milanA cAhiye, itanemeM ArAvAloMne bhaTTArakajIse milakara For Personal & Private Use Only Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [459 eka ikarAranAmA rajiSTarI karAyA jisameM bhaTTArakanIko 12000) nakada aura 600) vArSika koThIse denA nizcaya kiyA tathA usameM yaha bhI likhA thA ki bhaTTArakajI, unake cele va anya kisI di0 jainIko hamase pUchanekA adhikAra nahIM hai tathA usI samaya 3100) nakada koThIke bhaMDArase de bhI diye tathA puraliyA korTameM darakhAsta de dI ki 9000)bhaTTArakajIko, zeSa ArAvAle prabandhakartA zikharacaMdako milanA cAhiye / aisI 2 kArravAiyoMse tIrthakSetra kameTIko nizcaya ho gayA ki vinA korTa dvArA hastakSepa kiye koThIkA prabandha sudhara nahIM saktA aura na bhaMDAra hI rakSita raha sakatA hai| taba seTha mANikacaMdajIne mukadamA naM0 1 san 1903 dAyara kara diyaa| usa para korTane turta eka risIvara sAkaracaMda devacaMda jainI borasadanivAsIko niyata karake prabandha usake hAthase karAyA / isapara ArAvAle ghabar3Ae aura nAgapurameM Akara seTha gulAbazAhajIke dvArA bambaIvAloMse sulahakara lI, taba kevala chaparAvAle bAbU gulAbacaMdajI tathA gvAliyarake bhaTTAraka hI muddAlaya rahe / bambaI vAloMne svayaM chaparA jAkara samajhAnekA prayatna kiyA, para kucha saphalatA nahIM huii| aMta meM rAMcIke juDizala kamizana mi0 DabalU. eca. vinsenTane tA0 29 jUna 1905 ko phaisalA diyA ki pUrAne saba prabandhakartA haTA kara nae niyata hoN| tA: 22 disambarako kucha niyama niyata karake 7 TraSTI taya kara diye, jisakI aMgrejI nakalakA ulthA nIce prakAra hai uparailI koThIke prabandhake niyama / 1-maMdirakI kula jAyadAda nIce likhe sAta TraSTiyoMkI kameTIke For Personal & Private Use Only Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460] adhyAya dazavAM / AdhIna rahegI aura maMdira tathA tatsambandhI sarva makAnAdikI kArravAI yaha kameTI kreNgii| 1-bAbU devakumAra, ArA. 2-seTha zivanArAyaNa, hajArIbAga. 3-seTha mANikacaMda hIrAcaMda, bambaI. 4-seTha hIrAcaMda nemacaMda, solApura 5-bAbU nandakizoralAla, ArA. 6--seTha cunnIlAla premAnaMda, borasada. 7--seTha nemIsAha, nAgapura. 2--TraSTiyoMkA yaha kartavya hogA ki vaha isa bAtako dekheM ki maMdirakA lahanA yathocita rIti aura vicArapUrvaka basUla hotA hai, sarva kharca sAvadhAnI ( hoziyArI) se kiyA jAtA hai, tathA jo kucha kharca kiyA jAtA hai vaha dhArmika kArya tathA sarvasAdhAraNake paropakArake artha hI hai| 3--isa kameTIko adhikAra rahegA ki vaha TraSTake ucita prabandhake liye bahuta hI santoSaprada aura Avazyaka rItiyAM kAma karaneke liye paraspara taya karale aura aise niyama apane sabhAke jalseke sthAna, samaya aura kArya praNAlIke banAve ki jo Avazyaka mAlUma hoM-jaba saba membaroMkI kisI prastAva para rAya na mile to vaha prastAva bahu-sammatise svIkRta ho jAyagA, parantu usake virodhakoMko adhikAra rahegA ki vaha isa korTameM koI bhI prArthanA usa prastAvake viruddhameM kara sakte haiN| 4--jamA kharcakA hisAba prativarSa kisI muyogya parIkSaka (auditor ) dvArA jAMcA jAyagA aura isa korTameM bhejA jAyagA aura AvazyakatAnusAra aisI rItise chapAkara prasiddha kiyA jAyagA For Personal & Private Use Only Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga | [ 461 jaisA ki yaha korTa kahegI aura kameTIkI icchA hogI / yaha kameTIkI icchApara chor3A jAtA hai ki vaha apanA hisAba tIrthakSetra kameTI tathA anya kisI yogya vyaktise jaMcavAe - isa viSaya meM kamiTIke Upara bhAra dene kI AvazyakatA nahIM hai / 5 -- yadi kameTIkA koI membara kAlagrasta hove va sAtha meM kAma calAneke ayogya ho to zeSa dRSTiyoM kA yaha kartavya hai ki isa bAtakI riporTa korTako kareM usa samaya korTa jaisI AjJA ucita samajhegI degI athavA yadi Avazyaka hogI to nayA TraSTI niyata kara degI 1 kameTIko itanA adhikAra diyA jAtA hai ki kisI TraSTIkA sthAna khAlI honepara vaha nayA sRSTIkA nAma peza kareM korTako adhikAra hai ki vaha isa nAmako svIkAra kare va nAhIM kara de / 6 -- isa korTako yaha adhikAra rahegA ki vaha kisI dRSTIko vizeSa kAraNoMke AjAne para usako ucita sUcanA dene tathA usakI acchI taraha jAMca kiye jAneke pazcAt usa TraSTIko adhika kAma karaneko ayogya samajhakara kameTI se judA karade -- korTako yaha bhI adhikAra hai ki vaha apanI AjJA tathA kAryapraNAlIke kisI aMzako nyUnAdhika (kamatI bar3hatI ) kare aura badala deve tathA yaha bhI adhikAra hai ki naM. 3 pairA (vAkya) ke anusAra prArthanA pAne para kameTIdvArA svIkRta viSayoMko badala sake va kATa deve / yahI vizvAsa rakhanA cAhiye aura yaha AzA rahanI cAhiye ki korTa koI aise hI khAsa mAmaloMke sivAya kAryyake bIca meM dakhala nahIM devegI / isa prabandhaka niyamAvalIkA eka yogya aura vizvAsa yogya jitanA kama maukA dakhala denekA diyA jAbai utanA hI acchA hai / uddezya yahI hai ki maMdirakA prabandha kameTIdvArA hovai aura korTako For Personal & Private Use Only Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 ] adhyAya dshvaaN| korTane bIcameM dakhala denekI apanI zakti isIliye rakkho hai ki anAvazyaka gar3abar3a na hone pAveM / aura kisI TraSTIkI orase ( kAraNa vazAt koI AvazyaktA hone para) koI ayogya vIva na ho| 7-kamiTI jaba cAhe isa korTase kisI mAmale meM salAha tathA zikSA le saktI hai| tA. 22 disambara 1905. Dabala0 eca0 vinsenTa-oNphiziyala juDizala kamizanara / isa AjJAke anusAra tIrthakSetra kameTIke mahAmaMtrI seThajI sivanIse sIdhe gIrIr3I Ae, aura aura TraSTiyoMko bhI bulAyA thA so haz2ArIbAgase seTha zivanArAyaNa, ArAse bAbU devakumArajI aura naMdakizoralAla tathA borasadase cunnIlAla premAnaMda Ae / seTha jIne zItalaprasAdajIke dvArA eka niyamAvalIkA masaudA tayyAra kara rakkhA thaa| gIrIr3IkI bIsapaMthI dharmazAlAmeM mitI jyeSTha vadI 1 saM0 1963 tA0 9 maI 1906 ko 2 // baje dinake 5 TUSTiyoMkI kameTI huI / seTha zivanArAyaNajI sabhApati hue| niyamAvalI pAsa kI gaI tathA maMtrI parIkha cunnIlAla premAnaMda niyata hue| inahIko koThIkA cArja denA taya huaa| sabhApati bAbU devakumArajI, koSAdhyakSa seTha mANikacaMdajI aura nirIkSaka bAvU naMdakizoralAla ArA niyata hue| yaha bhI niyama huA ki kisIko nayA maMdira va dharmazAlA banavAnI ho va naI pratimA virAjamAna karanI ho to kameTIse AjJA leveM / kharcakA vArSika baz2aTa 9000) kA pAsa huaa| isa prastAvake anusAra seTha cunnIlAlane risIvarace sarva sAmAnakA For Personal & Private Use Only Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [463 cArja tA0 10 maIko liyA aura DAhyAbhAI zivalAlako koThIkA mainejara niyata kiyA / jyeSTha vadI 1 taka saravAyA 104568) // kA thA / isa samaya 118930) AsAmiyoMse, 25973 / / yAtriyoMse, 49193||-) choTA nAgapura baiMkameM, 3100) maTTAraka satyendrabhUSaNake pAsa va 3833||-) kI rokar3a thii| kyA 2 sAmAna pAyA isakA hAla riporTa naM0 1 chapI 1907 meM, jo uparailI koThIse prApta hogI, diyA huA hai| Uparake kathanase mAlUma kareMge ki vIsapaMthI koThIke uddhArameM seTha mANikacaMdanIko kitanA parizrama karanA par3A hai, tathA vRthAke mamatvase kitanA dharmakA dravya barbAda hotA hai| isa koThIke uddhArake mukaddame meM 10000)ke anumAna kharca huA jo zikharajIke bhaMDArako hI sahanA par3A / Uparake phaisalekI hAIkorTa meM apIla kI gaI thI jisase 4 TrasTI aura bar3hAe gae the| seTha mANikacaMdanIne cArja Ate hI udyoga karake purAne madhyake maMdirajIkA jIrNoddhAra karAyA jisameM 20000) bhaMDArakA kharca kiyA tathA dharmazAlA Adi saba ThIka karAI / aba bIsapaMthI koThIkA prabandha pahalese bahuta acchA ho gayA hai, yAtriyoMko hara tarahakA ArAma hai| kisI bhI maMdira yA tIrthake bhaMDArameM bahuta dravya ekatra na rakhake usako upayogI kAmoM meM lagAte rahanA cAhiye / sthAna durustIke sivAya zAstrabhaMDAra bar3hAne, zAstra likhavA kara bAMTane, jisa tIrtha yA maMdirake nirvAha yA jIrNoddhArake liye dravyakI jarUrata ho vahAM madada karane, tIrthapara saMskRta dhArmika vidyAkA abhyAsa karAne meM dravyako lagAte rahanA cAhiye / jo bhaMDArase kharca hotA rahatA hai to prabandha bhI For Personal & Private Use Only Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 ] adhyAya dazavAM / acchA hotA rahatA hai, kevala jamA hI karate jAnA yaha nIti acchI nahIM hai| pAThakoMko yahAMpara yaha bhI vicAranA hai ki seThajI 55 varSake karIba the| eka paira jamInapara jamatA na thA, lakar3Ike sahAre calate the taubhI Alasya bilakula na thA / tIvra garmIke dinoMmeM bhI Apa dharmakAryake prabandhake liye bambaIse itanI dUra Ae the| bambaI lauTakara caupATIke dIvAnakhAnemeM eka roz2a seThajI, zrImatI maganabAI aura zItalaprasAdajI baiThe sUratameM mAnapatra aura hue the / strIzikSAkI vAta calI taba yaha 5000)kA dAna / prazna uThA ki surata nagarameM koI jaina kanyAoMke liye par3hanekA sAdhana rUpa kanyAzAlA nahIM hai so yaha bar3e acaMbhekI bAta hai| taba seThajIne kahA ki vahAMkI maMDalIkA zikSAkI tarapha bahuta kama dhyAna hai, taubhI maiM prayatna karUMgA ki vahAM kanyAzAlA hove aura yaha maiM apanI svarga prApta putrI phulakuMvarake nAmase khulvaauuNgaa| kaI dina pIche hI Apa zItalaprasAdajIko lekara sUrata padhAre / je. pI. kA pada milaneke pIche Apa pahela pahala hI sUrata padhAre the isaliye yahAMke digambariyoM ne paraspara sammati karake nizcaya kiyA ki apane nagarake vatanIko jo pratiSThA prApta huI hai usakA hameM mAna karake eka mAnapatra arpaNa karanA caahiye| tA0 29 maI 1906 kI rAtriko navApurAkI phUlavAr3ImeM sabhA bhrii| usa samaya seTha mUlacaMda kisanadAsajI kApar3iyA Adi kaI vaktAoMke vyAkhyAna hue / zItalaprasAdajIne bAlaka va bAli For Personal & Private Use Only Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [ 465 kAoM kI zikSApara atyanta jora diyA va seThajI dharmakAryoM meM kitane nirAlasI va apane ArAmako bali denevAle va rAtrike 6 ghaMTe sivAya sadA jAgRta raha kAma karanevAle haiM aisA varNana kiyA / seTha kAlIdAsa vakhatacaMdane sUratakI sarva digambara jaina samAjakI taraphase nimnalikhita mAnapatra caMdanake kAskeTameM arpita kiyA : nakala mAnapatra (sUrata) zrImAna dAnavIra zeTha mANikacaMda hIrAcaMda jhaverI je0 pI0 muMbAI. maherabAna sAheba, ApanAM vyavahArika tathA dhArmika kAmonI yogya kadara bujhIne nAmadAra kRpAlu brITIza sarakAra taraphathI Apane 'jasTIsa oNpha dhI pIsa' (sulehanA amaladAra) nI mAnavaMtI padavI ApavAmAM AvelI che ke je par3havI hamArA dhAravA pramANe AkhA hiMdustAnanA digaMbarI jainomAM koIne nathI te mATe atreMnI ApaNI jaina digaMbarI pAMce goTha taraphathI amArA kharA aMtaHkaraNathI A mAnapatra ApavAnI rajA laie chIe. Ape atrenA ApaNA dAMDIA gacchanA derAsarano jIrNoddhAra karAvyo che tathA sArvajanikane mATe caMdAvAr3I nAmanI moTI ane suMdara dharmazALA banAvI che tathA jaina pAThazALA ApanA taraphathI cAle che. muMbaI, kolhApura, amadAvAda vIgere ThekANe Ape borDiMga hAuso kholIne e batAvI ApyuM che ke hAlanA samayamAM jaina zrImaMtoe For Personal & Private Use Only Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 ] adhyAya dazavAM | potAnA paisAno bahu bhAga vidyonnatinA kAmamAMja vAparavo yogya che. muMbaImAM khAsa karIne digaMbarI yAtrAluone utaravAnuM mahAna kaSTa dUra karavAne ane samasta hiMduonA Azrayane mATe Ape svargapurI samAna hIrAbAga nAmanI dharmazALA savA lAkha rUpIA kharacIne banAvI che. ApanI yogyatA joIne Apa muMbaI prAMtika sabhA, dakSiNa mahArASTra jaina sabhA ane syAdvAda pAThazALAnI prabaMdhakAriNI sabhAnA pramukha tathA bhAratavarSIya di0 jaina tIrthakSetra kamiTinA mahAmaMtrI nimAyalA cho. Apa dharmopadezanI vRddhi karavA mATe ApanA tana mana ane dhanathI hamezAM nimagna raho cho temaja jainIonA dareka meLAmAM Apa AgevAna bhAga laIne sarave ThekANe eka saMpa karIne vidyAno phailAvo karo cho. ApanI AvI udAratA joIne bhAratavarSIya digaMbara jaina mahA sabhAe Apane gayA DiseMbara mAsanA sahAranapuranA adhivezanamA pramukha nImIne ucita pAtrano ucita satkAra karyo hato. Ape A sivAya bIjAM aneka dharma vRddhinA kAryo karelA che jenI prazaMsA karavAne hamo zaktivAna nathI topaNa uparanA vAkyomA hamArA kharA harSane prakaTa karIe chIe. hamo nAmadAra kRpALu briTiza sarakArano hamArA kharA aMtaHka raNathI Apane A padavI ApelI che te moThe upakAra mAnIe chIe ke sarakAre ApanA sArA guNonI yogya kadara bujhI che. For Personal & Private Use Only Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhaag| [467 chevaTe hamo hamArA aMta:karaNathI evaM icchIe chIe ke Apa A padavI lAMbo vakhata bhogavI ethI vadhAre sArI padavIo meLavavAne tathA bhAratavarSanI sarve jaina jAtino tathA bInA bhAIono upakAra karavAne bhAgyazALI thAo.. sUrata tA. 29 me sane 1906 lI0 kAlIdAsa vakhatacaMda suratanA jaina digaMbarI pAMca goTanA zeTha usa samaya seThanIne apanI tucchatA pragaTa karate hue kahA ki navApurAmeM merI putrI phulakuMvarake nAmase kanyAzAlA khule usake liye maiM 5000) ru0 alaga karatA huuN| usa samaya samAne Apako bahuta 2 dhanyavAda diyaa| tA0 19 julAI 1905 ko hIrAcaMda gumAnanI jana borDigake chAtroMne kArDa baMTavAkara eka bhavya milAvar3A bambaI borDigameM sabhA seTha mANikacaMdanIke sammAnArtha mahezrI va seThajIko lakhamazI hIrajI bI0 e0 ela ela0 bI0 mAnapatra / ke sabhApatitvameM kiyA aura kaI vyAkhyAnoMmeM chAtroMne va sabhApatine ve apUrva lAbha varNana kiye jo seThajI dvArA sthApita borDiMgase digambara, zvetAmbara, sthAnakavAsI sarva hI jaina chAtroMko milate haiM aura eka bahuta sundara chapA huA mAnapatra cAMdIke kAskeTameM arpaNa kiyA gayA jisakI nakala pRSTha 442 para dI gaI hai| For Personal & Private Use Only Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaka mA 468 ] adhyAya dazavA~ ajamerake prasiddha seTha nemIcaMdajI sAhaba bambaI padhAre / ApakI bambaImeM bahuta UMcI aura pratiSThita dUkAna hIrAvAgameM sabhA aura 'javAramala mUlacaMda / ke nAmase hai / Apako syAdvAda pAThazAlA zAstroMkA jJAna hai tathA dhArmika nitya kAzIke liye niyamoM ke pAlanemeM itane sAvadhAna haiM ki yadi 15000)kA zarIra asvastha na ho to Apa pratidina zrI saMkalpa / jinendrakI aSTa dravyase pUjA karake va svAdhyAya karake bhojana karate haiN| yadi paradezameM bhI jAveM aura 9, 10 bhI bana jAve to bhI vahAM maMdirajImeM pUnana svAdhyAya karake bhojana karate haiM tathA Apa hara ekako jo mile usase svAdhyAya karaneke liye pUchate haiM / vyAkhyAna dene kA bhI Apako abhyAsa hai / hIrAbAga dharmazAlAke lekcara haoNlameM tA0 19 julAIkI rAtriko noTisa bAMTakara paropakArI mi0 e0 bI. laDhe ema0 e0 ke sabhApatittvameM sabhA kI gaI, usameM seTha nemIcaMdanI sonIne 'vidyonnatipara eka ati prabhAvazAlI vyAkhyAna diyA tathA saMskRta vidyAkI jainiyoMmeM AvazyaktA batAI aura jo syAdvAda pAThazAlA tA0 11 jUna 1905 ko kAzImeM sthApita huI thI usakI ati prazaMsA kI va kAzI hI paMDitoMke paidA karanekA sthAna hai aisA kahA aura seTha mANikacaMdanIko isake sthApanake liye dhanyavAda diyA tathA kahA ki usako cirasthAI kara denA cAhiye jisameM vaha sadAko calatI rahe / Apake vyAkhyAnake kucha vAkya upayogI jAnakara nIce diye jAte haiM"yahAM taka hama be khabara haiM ki hama loga apane bAlakoMko dharmavidyA takakA jJAna nahIMkarAte haiM isI kAraNa dekhane meM AtA hai ki loga na bhAva For Personal & Private Use Only Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [469 sahita jinendrakA darzana pUjana karate haiM na zAstrasvAdhyAyameM mana lagAte haiN| laukika vidyAkI bhI prApti nahIM karate, jisameM koI yaMtra Adi nirmApaNa kara va vyApArako videzoM meM bar3hAkAra lakSoMkA dhana ekatra kareM va sarkArI bar3e 2 ohade prApta kareM jisameM 1000) va 800) mAsikakI prApti ho / dAna bhI hama loga yathocita nahIM karate / mele, pratiSThAoMmeM va apane putraputriyoM ke vivAhoMmeM lAkhoM haz2AroM kharca karanA ThIka samajhate haiM kintu AvazyakIya AhAra va vidyAdAnameM nahIM / hamArI jaina jAtimeM purAne vidvAna dhIre 2 anta hote jAte haiM, paraMtu hama nae vidvAnoMke utpanna karanekA dila lagAkara kucha prayatna nahIM karate / kAzImeM yadyapi syAdvAda pAThazAlA niyata ho gaI hai tathApi vinA dhrauvya phaMDake bAlukI bhItike / samAna hai yadi eka melA karanekI bhAMti koI bhAI isa pAThazAlAko cirasthAI kara de to kitanI dharmakI unnati ho| loga punarvivAha karaneke pakSako pakar3aneko daur3ate haiM, para yaha pakSa nahIM karate ki hama apanI kanyAoM kA vivAha 12 varSa se kama umra meM na kareMge, na hama loga apanI kanyAoMko par3hAte haiN| aphasosakI bAta hai, kyA hama loga zrI AdinAtha bhagavAnase bhI bar3ha gae ? kyA unako mAlUma nahIM ki zrI AdinAthanIne apanI putrI brAhmI aura sundarIko apane Apa par3hAyA thA / sadavidyA par3hanese kadApi hAni nahIM ho sktii|" seTha mANikacaMdanIne seTha sAhabake vyAkhyAnakI bahuta prazaMsA kI tathA nivedana kiyA ki yadi hamAre seThajI cAhe to Aja yaha cirasthAI ho jAve / sabhA sAnanda samApta huii| rAtriko hI seThajIne For Personal & Private Use Only Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ 470 ] adhyAya dazavAM / zItalaprasAdajIke sAtha sammati kI ki yadi eka 2 hajAra rupayA loga dekheM to yaha pAThazAlA sahajameM cirasthAI ho jAvai / rAya ThaharI ki kala seThajIke pAsa calanA cAhiye aura kahanA cAhiye ki eka hajAra Apa deveM tathA 1000) maiM likhaneko tayyAra huuN| dUsare dina dopaharako zItalaprasAdajIke sAtha seTha mANikacaMdanI seThanIkI dukAnapara gae aura kahA ki maiM eka hajAra detA hUM Apa bhI eka hajAra deve| taba seTha nemIcaMdajIne kahA ki jabataka Apa 15 nAma hajAra 2 vAle na likhavA leMge tabataka maiM rupayA na duuNgaa| seThajIne svIkAra kiyA tathA taya huA ki pATazAlAmeM isa sambandhI eka pATiyA TAMgA jAve jisameM aise dAtAroMke nAma sunaharI akSaroM meM likhe jAveM / usI samaya eka kAganapara masaudA likhA gayA tathA zarta 15020) kI DAlI gaI ki yadi ye na bhareM to yaha caMdA radda hogA / prathama hI seTha nemIcaMdane javAramala mUlacaMda (apanI dUkAna)ke nAmase 1000) likhe, phira dUsarA nAma apane pUjya pitA kA seTajIne likhA, usI dinase seThajIko phikara huI ki zIghra 15000) pUre karane caahiye| _bambaIke prasiddha koThIvAloMke pAsa kaI vAra jAkara va kAzI, kalakatte, bhAtakulImeM ghUmakara seThajIne tA. 31 disambara 1906ke lagabhaga 15 nAma pUre karaliye / vaha nAmAvalI isa bhAMti hai: 1-seTha javAramala mUlacaMda, bambaI 2-seTha hIrAcaMda gumAnajI ,, 3-seTha tilokacaMda hukamacaMda ,, 1000) 1000) 1000) For Personal & Private Use Only Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisavA prathama bhAga | 4 - seTha gAMdhI bAlacaMda ugaracaMda 5 - seTha haramukharAya amolakacaMda 6 - gAMdhI rAvajI sAkalacaMda, 7 - savAI siMhaI rikhamasAha gulAbasAha, nAgapura "" 19 8- bAbU devakumArajI, ArA 9 - lAlA rUpacaMda raIsa, sahAranapura 10 - lAlA kuMjIlAla banArasIdAsa, banArasa 11 - lAlA chedIlAlajI 12- lAlA hanUmAnadAsa bAbUnaMdanajI 13 - lAlA khar3agasaina udayarAja "" "" 93 14 - bAbU ghannUlAla eTarnI, kalakattA 15. - jauharI mANikacaMda hIrAcaMda je. pI0 bambaI [ 471 1000) 1000) 15000) yaha phaMDa bar3hatA rahA yahAM taka ki tA. 31 julAI 1915 takakI riporTa meM ru. 23500) kA ho gayA thA / 1000) 1000) 1000) 1000) 1000) 1000) 1000) 1000) 1000) 1000) seThajIkA svargavAsa ho gayA nahIM to ve ise // ) saikar3e ke vyAjase 600) mAsika kharca ke yogya 1 lAkhakA phaMDa kara dete, paraMtu unake jIvanacaritrako par3hakara udAracitta dhanADhyoMkA kartavya hai ki isake phaMDako zIghra pUrA karA deveM tAki yaha saMsthA amara rahakara seTha mANikacaMdajIkI smRtiko kAyama rakhaneke sivAya seTha nemIcaMdajIkI icchAnusAra saMskRta vidvAnoMko utpanna karatI rahe / For Personal & Private Use Only Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 ] adhyAya dazavAM / honA / seTha mANikacaMdajIne eka dina zItalaprasAdajI se kahA ki tIrthakSetra kameTIkA maiM mahAmaMtrI hUM tathA vaha hIrAbAga meM tIrthakSetra kameTI svataMtratA se kAma karaneko mahAsabhA kameTIkA daphtara dvArA sthApita huI hai para usakA koI daphtara kAyade se nahIM hai / usakA kAma zithilatA ke sAtha bambaI prAnti sabhAke dvArA hI calatA hai / usIke dvArA bIsapaMthI koThI zikhara jIkA mukaddamA kiyA gayA jisameM karIba 8000 ) kA karjA bambaI prAntika sabhAkA hai / paM0 gopAladAsa barakhyA mahAmaMtrI prAntika sabhAke hisAbako isI kAraNa na pAsa karate haiM na prasiddha karate haiM / ve kahate haiM ki isa rupaye ko cukAnA cAhiye; so yadi tuma thor3A parizrama lo aura daphtara kI sAra samhAla rakkho to daphtara hIrAbAga meM kholA jAya aura mainejara niyata karake kAyadeke sAtha saba kAma tIrthoMke uddhArakA karAyA jAya tathA isa rakamakA bhI jamA kharca Fa hokara bambaI prAtika sabhAkA hisAba pAsa ho tathA hamArI dUkAna para jo tIrthoM ke lenadenake bahutase khAte haiM ve bhI saba yahIM badala diye jAveM / zItalaprasAdane seThajIkI sammatiko bahuta hI pasaMda kI aura yathAsaMbhava madada deneke liye kahA, taba seTha mANikacaMdajIne hIrASarah daphtaravAle haoNla meM kAyadeke sAtha tAH 1 agasta 1906 ko daphtara kholanekA mahUrta kiyA tathA bAbU budhamala pATanI jo saMskRta aura iMgrejIke jAnakAra dharmAtmA bhAI the mainejara niyata kiyA tathA sarva sabhAsadoM, tIrthakSetra ke prabandhakartAoM va anya mahAzayoMko For Personal & Private Use Only Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga | [ 473 jainagajaTa, jaina mitra tathA jinavijaya meM sUcanA pragaTa kara dI ki daphtara khulA hai isa liye tIrthakSetra sambandhI sarva patra vyavahAra va rupayA Adi nIce likhe pate para bhajanA cAhiye - mANikacaMda hIrA - je. pI., mahAmaMtrI, bhA0 di0 jaina tIrthakSetra kameTI, hIrAbAga dharmazAlA, giragAMva - bambaI / ujjainakI bimbapratiSThA meM seTha mANikacaMdajI se bAgaDa prAntake bahuta se jainI bhAI mile the aura nivedana vAgar3a prAntakA daurA kiyA thA ki hamAre prAnta meM upadeza karAveM, va seThajIke bacanakI ghora aMdhakAra hai / tabase seThajIko dhyAna thA satyatA / ki kisIko bhijavAyA jAya / ina dinoM meM mahA sabhA meM koI yogya upadezaka na thA tava mAlavA prAntika sabhAke upadezaka vibhAga ke maMtrI lAlA haz2ArIlAla nImacase seThanIkA patra vyavahAra cala rahAthA ki Apa apane yahAMke upadezakako avazya bheje / maMtrI mahAzayane svIkAra karake mitI Asoja sudI 11 saM. 1963 se paM0 kastUracaMdajI upadezakako dAhoda, lemaDI, nAlaha, rAmapurase udayapura sTe - zana taka 50 grAmoM meM ghUmanekA progrAma dekara bheja diyA jisakI sucanA jaina gaz2aTa aMka 51 tA0 1 navambara 06 meM mudrita karA dIM / vAstava meM jo bar3e puruSa hote haiM unako apane bacanoM kA bar3A bhArI dhyAna rahatA hai / upadezakajI daure para ravAnA hogae haiM aisA jAnakara turta seThajIne 100) upadezaka bhaMDArakI sahAyatArtha nImaca bheja diye / For Personal & Private Use Only Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 / adhyAya dshvaaN| zeTha premacaMda motIcaMda digambara jaina borDiMga skUlakA vArSika adhivezana tA0 30 sitambara 1906 ko amadAvAda borDigameM bar3e samArohake sAtha huA / isameM seTha maasbhaa| NikacaMdajI zItalaprasAdanIke sAtha ge| 500 gRhastha bAharase Ae the| sabhApatikA Asana mi0 cinUbhAI mAdhavalAlane grahaNa kiyaa| Apane zikSA sambandhI manohara bhASaNa diyA thA / miyAgAMvake bhagavAnadAsa harajI vanadAsane 1000) va dhanajIzAha motIcaMda karamasadane 151) madada dI / AmodavAle seTha harajIvana rAyacaMda bhI Ae the / seThanIko gujarAtake bhAiyoMkI sthiti dekhakara bahuta dayA AtI thI aura isake sudhAraneke liye inakI samajhameM eka gujarAtI mAsika patra nikAlanekI khAsa AvazyakatA dIkhatI thI, jisake liye sampAdakI karane yogya Apane seTha harajIvana rAyacandako tajabIja kiyA thA / haraeka vArSika sabhAmeM seThanI inako preraNA karate the / isa varSa vizeSa jora dekara kahA / sAthameM yaha bhI kaha diyA ki Apa eka yogya savaitanika kArakUnako rakhakara usase kAma leveM jisakA vatana maiM apanI taraphase deneko tayyAra hUM / isa bAtako sunakara harajIvana rAyacaMdane seThajIke AzcaryakAraka jAti premakI Ati prazaMsA kI aura yaha kahA ki maiM yathAzakti isa kAmake karanekA yatna kruuNgaa| patrakA nAma digambara jaina rakhanA tajabIja huA / yadyapi seTha harajIvana rAyacaMda isa kAmake yogya the para grAmameM rahane aura bahudhandhI honeke kAraNa samaya na nikAla sake aura vaha digambara jaina eka varSa taka phira bhI na nikalA ! For Personal & Private Use Only Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAti sevA prathama bhAga | [ 475 seTha harajIvana rAyacaMda likhate haiM ki seThajIko apane dhanavAnapanekA jarA bhI mAna na thA / bhojana aura zayana bhI gujarAtake AnevAle sarva bhAiyoM ke sAtha eka paMkti meM hI karate the, kisI bhI tarahakA asamAna bhAva athavA moTApana yA judAIkI z2arA bhI bhAvanA kisIke manameM nahIM Ane dete the / borDigake kAyadA kAnUnakI carcA bahuta hI zAMtipUrvaka tathA nyAya se karate the / haraeka grAmake mukhya gRhasthIkI mulAkAta lekara vahAMkI vastI, zikSA, maMdirakI sthiti Adi saMbaMdhI bahutasA hAla mAlUma kara unako yogya sammati va madada dete the / zItalaprasAdajIne isa varSa seThajI meM yaha bAta pratyakSa dekhI aura inake sAde miz2Az2a, sAde khAnapAna, rahanasahanako va sabake sAtha milanasArI dekhakara bar3A hI harSa mAnA / sabhA tIrthakSetra kameTI ke daphtara ke khulate hI va mukaddameMkI rakamakA jamAkharca hote hI bambaI prAntika sabhAkA zrI gajapaMthAjI para hisAba va riporTa tayyAra ho gaI taba paropaTE prAnti kArI sabhAsadoMne zrI gajapaMthAjI para adhivezana karanA nizcaya kiyA / isake prabandhArtha hIrAbAga meM eka sabhA huI jisake sabhApati seTha mANikacaMdajI hue / adhivezana ke kharca ke liye 1100 ) kA bajaTa huA va 25 mahAzayoMkI svAgata kamiTI banI | sabhApati seTha cunnIlAla jhaveracaMda, maMtrI dozI pAnAcaMda rAmacaMda, sahAyaka maMtrI lallubhAI premAnaMdadAsa tathA paMDita lAlArAma, aura koSAdhyakSa seTha sukhAnaMdajI hue / For Personal & Private Use Only seThajIkA sarala svabhAva | Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 ] adhyAya dazavAM varSAtake mausamameM seThajI bambaI hI meM Thahare aura tIrthakSetra kameTIke daphtarameM apane dinakA bahutasA samaya dene lage / bhAdo mAsameM Apane zItalaprasAdanIke dvArA gujarAtI di0 jaina maMdira meM savere dazAdhyAya sUtrajIke artha ba~cavAye tathA rAtriko zAstrIdvArA aneka prakArakA upadeza kraayaa| bambaI meM seThajIkA sammAna sarva hI karate the| zvetAmbarI vidvad maMDalI bhI bar3e Adarase dekhatI thii| mAMgarola jaina sabhA meM yahAM zvetAmbara jainiyoM kI eka mAMgarola jaina seThajI sabhApati / sabhA hai usakA eka adhivezana tA. 10 sitambara06ke roja huA aura seTha mANikacaMda hIrAcaMda je. pI. ko sabhApatikA Asana diyA / isa sabhAmeM ahamadAbAda nivAsI mi0 nagInadAsa purUSottamadAsa saMvavIne -- AhArazuddhi' para eka manohara vyAkhyAna diyA thaa| seTha mANikacaMdanIkI dUsarI susarAla phalaTana meM thI isaliye phalaTana jAnekA bahuta avasara par3atA thaa| * phalaTana sarakArase mi-vahAMke rAjAse bhI ApakI mitratA hI sI tratA va kanyAvikraya thii| seThajI makAna banAneke kAmameM aise niSedha / anubhavI the ki acche iMnIniyara jipsa bAta ko nahIM soca sakte vaha inake dhyAnameM AtI thii| seThajIne borDiMga va hIrAbAga dharmazAlAke sivAya bambaI meM kaI bar3e 2 AlIzAna makAna apanI buddhise banavAe the jo Aja taka -maujUda haiN| caupATIkA ratnAkara pelesa samudrakI sundara pavana leneke liye bambaImeM eka anupama mahala hai| mahArAja phalaTana eka daphe For Personal & Private Use Only Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [477 isI baMgale meM Thahare the| Apako bahuta hI ArAma milA taba hIse mitratA ho gaI thii| makAna banavAneke kAmameM sarkAra phalaTana Apase sammati letI thI va Apake dvArA bambaIse sAmAna bhI maMgavAtI thii| isI varSake bhAdo mAsameM seThajIkA gamana phalaTana huA taba vahAM eka jainiyoMkI sabhAmeM Apane kanyAvikraya baMda karanekA ThaharAva pAsa kraayaa| isako amala meM lAneke liye phalaTanake do tIna bhukhiyoMne vacana diyA / isakI khaTapaTa karaneke liye seThajIne ru0 25) sabhAko bheTa bhI kiye| barAra aura madhya pradeza digambara jaina prAntika sabhA bhI kaI varSase dhIra 2 kucha 2 sudhAra barArakI ora seThajI varAra prA0 sa- kara rahI thI jisake mukhya kAryakairtA rA. rA. bhAke sabhApati aura jayakumAra devIdAsa caure bI. e. bI. ela.. bhrmnn| vakIla akolA the / isakA cauthA vArSi kotsaba mitI kArtika vadI 5-6 tA0 6 va 7 navambara 1906 ko bhAtakulI atizaya kSetrameM honevAlA thaa| yaha kSetra amarAvatI nagarake pazcima 10 mIlake anumAna hai / rAstA bahuta TuTA phUTA kharAba hai / baila gAr3I 3 ghaMTemeM jAtI hai| yahAM caturtha kAlakI ati manojJa zrIAdInAtha svAmIkI padmAsana digaMbara jaina mUrti hai| AsapAsa isakI bahuta . mahimA hai / isake liye seTha mANikacaMdanIkI sabhApati honekI svIkAratA le lI gaI thii| bambaIse seTha mANikacaMdanI apanI suputrI maganabAInIke sAtha tathA zolApUrake seTha hIrAcada nemacandake putra bAlacaMda tathA bAvU zItalaprasAdake sAtha amarAvatI ge| vahAMke bhAiyoMne For Personal & Private Use Only Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 ] adhyAya dazavAM / sTezanapara bahuta hI satkArake sAtha svAgata kiyaa| vahAMse bhAtakulI gae / amarAvatIse dezabhakta gaNeza kRSNa khAparDe vI0 e0 ela0 ela0 bI0 va DAkTara muMje va rA0 rA0 durAnI vakIla bhI sabhAdvArA nimaMtrita ho bhAtakulI padhAre aura seThajIke nikaTa hI Thahare / khAparDe mahAzaya bar3e hI nirabhimAnI va paropakArI haiN| jainiyoMko upadeza karaneke liye Apane itanI dUra AnekA mahAna kaSTa uThAyA thaa| adhivezanameM zarIka hone ke liye nAgapurase gulAbapsAhajI, elicapurase seTha natthUmAha, aMjanagAMvase siMhaI esusiMhaI sonAsiMhaI, pArolAse seTha pItAmbaradAsa Adi 5000 strI puruSa ekatra hue the| kArtika vadI 5 vIra saM0 2433 tA0 6 navambara 1906 ko sabhAkA prathama adhivezana huA / mAnanIya khAparDe 'Adi sarva upasthita hue / sabhA khacAkhaca manuSyoMse bharI huI thii| seThajIne sabhApatikA Asana eka bhArI Ananda dhvanike madhya grahaNa karake apanA chapA huA bhASaNa svayaM khar3e ho bar3I hI gaMbhIratA aura zAMtise par3hA / isameMkI kucha upayogI bAteM yahAM dI jAtI haiM-"jaina jAti ghora nidrAmeM soI par3I hai usake uThAnekA prayatna sabhA hI hai| bambaI prAntika sabhAne isIke dvArA bahuta kucha unnati meM kadama bar3hAyA hai tathA isa barAra sabhAke mukhya saMsthApaka seTha gulAbasiMhajIne 50000) .. alaga nikAlakara eka kamiTIke AdhIna kara diyA hai jisake vyAjase 62 // TakA tIrthoke sudhAra va 37 // TakA vidyottenanameM kharca ho aimA niyama kiyA hai| nAgapura meM jaina pAThazAlA hai tathA borDiMga bhI khulA hai / sabhAko zikSAkI ora vizeSa dhyAna denA cAhiye / jaise vinA jar3ake vRkSa nahIM Thahara sakte aise vinA zikSA For Personal & Private Use Only Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga [ 479 ke samAjakI unnati nahIM ho saktI hai / isameM sarvase pUrva bAlakoMko dharma hI kI zikSA denI cAhiye jisase unako yaha vidita ho jAya ki unako bAlyAvasthAmeM brahmacarya pAla vidyAbhyAsa karanA yogya hai / ucca zilpa aura vyApArakI yogyatA prApta karAneke / liye hamako bar3e 2 nagaroMmeM jaina borDiga kholne yogya hai / jaba chAtra ucca zilpAdi jAna le taba unase kArakhAne khulavAveM va vyApAra meM sahAyatA deveM / jabataka hamAre nitya kAmakI vastueM jaise kapar3A, diyAsilAI, chAtA Adika yahAM na baneMge tabataka hamAre dhanakI unnati nahIM ho saktI | strI zikSAkI AvazyaktA batAte hue kahA ki bAlakakA mana eka prakArakI pRthvI hai jisameM mAtA hI uttama bIja DAlakara kRSakakA kArya kara sakatI hai / strIzikSAke uttejanArtha hamako apane zAstroMmeMse prAcIna par3hI huI gRhastha striyoMke jIvanacaritra jamAkara pustakAkAra pragaTa karanA cAhiye / vyarthavyaya va kurItiko dUra karanekI preraNA karake tIrthakSetroM ke viSaya meM kahA ki naye maMdira banAnekI apekSA prAcInakA jIrNoddhAra karanA cAhiye tathA prabandhakartAoM ko ucita hai ki vArSika hisAba pragaTa kiyA kareM / prAcIna jaina graMthoMke uddhAra, anAthoMkI rakSA para kahake ahiMsAke pracArapara vizeSa jora diyaa| mAMsAhAra niSedhaka pustakeM bAMTanA cAhiye | Apane kahA ki iMgrejImeM good news for the afflicted nAmakI pustaka hai jisameM mAMsAhAra viruddha pramANa aura dRSTAnta hai usakA urdUmeM ulthA karAneke liye alIgaDha kAlija ke musalamAna chAtroM ko inAma niyata kiyA thA / 11 ne tarjumA likhA jisameM sarvottama 3 ko 75 ) kA inAma diyA gayA thA / sarvottama ulthA eka bI0 e0 kA thA jisase pragaTa hotA thA ki usane 1 For Personal & Private Use Only Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 ] adhyAya dshvaaN| mAMsa khAnA tyAgA hogaa| usake urdU tarjumeko isalAmiyA hAIskUla bambaIke sekreTarIko dikhaayaa| unake anurodhase 1000 urdu nakaleM chapavAI / usa sekreTarIne usa urdU tarjumeko par3hakara mujhase kahA ki merI tabiyata mAMsa khAnese haTa gaI hai aura maiM dhIre 2 chor3atA jAtA huuN| phira seThajIne kahA ki ekatAke liye sabhAeM sthApita karanA cAhiye / khAparDe aura DA0 muMjeke svadezI vastuoMke pracArapara bahuta hI asarakAraka vyAkhyAna hue / tA0 7 navambarako mahilA pariSad huI, 2500 striyAM hogI / sau0 guMjAbAI pramukha huI / zrImatI maganabAIne striyoM ke kartavyapara bahuta hI asarakAraka bhASaNa diyA / sau0 sItAbAI Adine bhI kahA / maganabAIjIne par3hI huI striyoM ko jaina pustakeM baaNttii| bahatase prastAva pAsa hue unameM dharmAdekA sadupayogake prastAvapara seTha mANikacaMdanIne bahuta z2ora diyA / kAraMjA, amarAvatI, aMjanagAMva AdikI pAThazAlAoMke chAtroMkI parIkSA bAbU zItalaprasAda Adine lI / seTha mANikacaMdajIke pAsa milane prAyaH haraeka gAMvake mukhiyA loga Ate the / unako seTanI zikSA pracAra, kurIti nivAraNake upadeza dene meM apanA samaya lagAte the| Apane yahAM bhI syAdvAda pAThazAlAke cirasthAyI karaneke khayAlako nahIM bhulA thaa| seTha gulAvasAhanIko samajhAkara eka nAma bhraayaa| bhAtakulIse amarAvatI hokara Apa apanI maMDalI sahita zrI muktAgirajIkI yAtrAko padhAre / usa zrI muktAgirajIkI vakta 40 mIlakA bailagAr3IkA rAstA thA / yaatraa| elicapura hote hue tIrthapara phuNce| yaha tIrtha siddhakSetra hai| yahAMse 3 // karor3a muni mokSa For Personal & Private Use Only Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga | [ 481 padhAre haiM / pahAr3apura 48 di0 jinamaMdirajI haiM jinameM pratibimba va caraNapAdukAeM haiN| inameM kaI bahuta prAcIna haiN| yaha parvata bar3A ramaNIka hai / yahAM pahAr3ase pAnIkA jharanA bar3I dUrase sadA giratA hai jisase apUrva zobhA rahatI hai / talahaTImeM 9 maMdira va dharmazAlA hai / munIma bApUjI lakSmaNa Agarakara mile / inhoMne bahuta acchI taraha ThaharAyA / isa tIrthakI yAtrA se savako paramAnanda huA / betUlake ekaSTrA a0 kamiznara rAyabahAdura bAbU hIrAlAla bI0e0ke pAsa isa tIrtha sambandhI eka tAmrapaTa hai usase rAjA zreNika ( bimbasAra ) va usake pitA upazreNikakA isa parvata se sambandha mAlUma par3atA hai / yaha zreNika 2 || hajAra varSa hue zrImahAvIra svAmIke upadezakA mukhya zrotA thA / yahAM para nikaTa hI jo elicapura nagara hai vaha ela nAmake jainI rAjAke nAmase prasiddha huA hai jo saMvat 1915 meM huA thA (dekho impIriyala gaiz2eTiyara Apha iMDiyA vAlyUma 12 ) isa parvata para kezarakI vRSTi kabhI 2 hotI hai yaha bAta sarva prasiddha hai / yUrupiyana loga isa tIrtha ke darzanako Ate haiN| unakA yaha zraddhAna hai ki jo eka bAra bhI isa parvatakA darzana kara jAtA hai usakI tarakkI hotI hai aura dhana bhI prApta hotA hai / tA0 24 navambara 1909 ko yahAM DipTI kamiznara dovArA Ae the taba Apane rimArka likhA hai "I was much struck with the cleanliness of the plain and arrangement made for visitors" arthAt maiM isa kSetrakI nirmalatAse aura yAtriyoMke liye yogya prabandhase bahuta prasanna huA / yahAM para tA0 27 - 12 - 1909 ko eca0 kaimpala, misa 31 For Personal & Private Use Only Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 ] adhyAya dazavA kairanenDara lUsI baranaTa aisI iMgrejoMkI eka pArTI AI thI usane bahuta acchA rimArka kiyA hai This charming place due to the charity and munificence of the Jain Community, so full of beauty and interest perched in such commanding surroundings wrought upon us all sorts of spell. One would well believe that the green moss-grown water fall was fashioned, as we were told by our guide, by the fairies. The images of the Gods, their expressive countenances mysterious and brooding, with foreheads that seem to hide : within themselves great thoughts withdrawn and unspeakable, the courtyards, the temples and all their beauty, brought ' great enjoyment to our party. (Sd). H. CAMPBELL . MISS KIRNANDER LUCY BURNETT bhAvArtha-hama loga isa mahA ramaNIka sthAnako dekhakara bahuta hI prasanna hue / isa sthAnakI itanI sundaratA, jaina samAjakI udAratA aura dAna parAyaNatAke nimittase hI huI hai / jaina devoMkI mUrtiyAM unake prasanna mukha tathA mastaka jo ki mAno akathanIya gaMbhIra vicAroMko apane ApameM dhAre magna kiye haiN| yahAMkA maidAna, maMdira aura inakI manoharatAne hama logoMko bahuta hI Ananda pradAna kiyA / isa tIrthaka vyavasthApaka tAnAsA rAjAjI jiMtUkara elicapura haiN| seThajIne vahAMkI truTiye mAlUma kI ki kuekI jarUrata hai va For Personal & Private Use Only Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga [483 2 mIla sar3aka bahuta hI kharAba hai so elicapura Akara lAlAsA motIsAke vahAM Thahare aura ina do kAmoMke liye kahA tathA hisAbAdi tIrthakSetra kameTIke daphtarameM barAbara bheje jAnekI preraNA kii| yahAMse amarAvatI Akara nAgapura Ae / seTha gulAbasAhanIke vahAM 1 dina' Thahare / unako 50000) kA TraSTa rajiSTarI karaneke liye masaudA likhaayaa| vahAMse rAmaTeka yAtrA karane gae / nAgapurase 24 mIla rAmaTeka hai / eka choTI lAina gaI hai| yahAM zrI zAMtinAtha svAmIkI digambara jaina rAmaTekakI yaatraa| khar3agAsana mUrti 15 phuTa UMcI atizaya manojJa hai| cauthe kAlakI mAlUma hotI hai| yahAMkI yAtrA karake sarva loga bambaI aae|| jaina jAtimeM kitanA ajJAna, vyartha vyaya va kurItikA pracAra hai isa bAtako apanI idhara udharakI yAtrAse seTha mANikacaMdajI- va caupATIpara darzana karane AnevAle bhinna 2 kI dharmapracArakI dezoMke yAtriyoMse mAlUma karake tathA yaha ciMtA / bhI zikAyata mAlUma karake ki koI upadezaka AtA jAtA nahIM hai tathA upadezakoMkA di0 jaina samAjameM abhAva dekhakara isakI pUrti kaise ho isakA upAya socate rahate va zItalaprasAdajIse pUchate rahate the| zItalaprasAdajIne eka dina yaha salAha dI ki upadezakIya parIkSA kAyama kI jAve / usakA paThanakrama niyata kiyA jAve tathA inAma diyA jAya / seTajIne isa bAtako svIkAra kiyA, taba zItalaprasAdanIne eka paThanakrama va niyamAyalI banA dI jise seThajIne bAbU surajabhAna vakIlako For Personal & Private Use Only Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484] adhyAya dazavAM / kArravAI ke liye bheja dii| bAvUnI usa samaya mA0 di0 jaina mahAsabhAkI orase upadezaka phaMDake maMtrI the| Apane use jainaganaTa varSa 11 aMka 44-48 meM prasiddha kii| isake tIna vibhAga rakkhe-uttama, madhyama, prathama / jo di0 jaina parIkSAlayakI paMDita parIkSA pAsa ho ve uttama, jo saMskRta sahita enTrema taka yogyatA rakhate upadezakIya priikssaa| hoM ve madhyama aura jo hindI acchI jAne ke prathama deve / pratyeka parIkSA meM uttIrNa do utkRSTako inAma isa bhAMti niyata kiyA naM0 1 ko naM0 2 ko uttamA parIkSA 125) 100) madhyamA , 75) 60) prathamA , 50) : c pratyeka parIkSAmeM 4 viSaya niyata kiye uttamAmeM-Apta parIkSA, Apta mImAMsA sArtha pAThya pustakakI taraha; svAdhyAya-samayasAra AtmakhyAti aura mokSamArgaprakAza / lekha likhanA 8 phulaskepa saphoMpara aura 2 ghaMTe taka vyAkhyAna denA / ___ madhyamAmeM--pAThya pustaka-tatvArthasUtra sArtha kaMTha, dravyasaMgraha sArtha kaMTha, ratnakaraMDa zrAvakAcArameM samyakta lakSaNake zloka, svAdhyAyapadmapurANa va padmanaMdi paMcaviMzatikA; lekha 8 saphepara va vyAkhyAna 1 // ghNtte| For Personal & Private Use Only Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [485 prathamAmeM--pAThya pustaka-ratnakaraMDa, tatvArthasUtra, dravyasaMgraha tInoM sArtha kaMTha, svAdhyAya-ratnakaraMDa zrA0 sadAsukhanIkRta, bar3A padmapurANa aura AdipurANa, lekha 6 saphe, vyAkhyAna // ghNttaa| san 1906 ke disambara meM kalakattemeM rASTrIya sabhA (kAMgresa)kI bar3I dhUma thI, isakA 22 vAM adhivezana thA kalakattemeM mahAsabhA aura dezabhakta paropakArI vRddha mi0 dAdAaura kAMgresapara bhAI naurojI kAMgresake sabhApati honevAle seThajIkA the| sAthameM pradarzanI bhI thii| aise mauke para gmn| kalakatteke digambara jainI bhAiyoMne jaina yaMgamensa eso0 aura bhA0 di0 jaina mahAsabhAko bhI nimaMtrita kiyaa| seTha mANikacaMdajIkA vicAra mahArASTra sabhAke adhivezanameM zarIka honeke liye zrI stavanidhikSetrapara jAnekA thA, kyoMki Apa usake sabhApati the, para zItalaprasAdanIne jora diyA ki isa sabhAmeM to Apa prati varSa jAyA hI karate haiM / abake Apa kalakatte meM cale aura vahAMkI pradarzanI va kAMgresako dekheM tathA mahAsabhAmeM bhI zarIka hoM / Apake padhAranese mahAsabhAkI bahuta zobhA hogii| tathA lauTate hue Apa kAzImeM usa saMskRta zAlAko bhI dekha AveMge jise Apane sthApita kiyA thA va jisakI cirasthAyitAke liye Apako itanA dhyAna hai| seThanIne isa rAyako maMjUra kiyA tathA bambaIse apanI suputrI maganabAI va nija kuTumba va putriyoM sahita zItalaprasAdajIke sAtha kalakatte aae| kAMgresa dekhaneke nimittase seTha hIrAcaMda nemacaMdake putra bAlacaMdanI bhI kaI mitroMke sAtha eka hI DabbemeM Ae / seThajI sadA hI apanI pratiSThA aura ArAmake . For Personal & Private Use Only Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 ] adhyAya dshvaaN| khayAlase sekanDa klAsameM hI yAtrA karate the aura apane sAthavAloMko bhI apane hI DibbemeM biThAte the| seThajIkA kahanA thA ki yadi yAtrAmeM zarIrako kaSTa huA to jisa kAmake liye apanI yAtrA hotI hai vaha kAma acchA na hogA / zItalaprasAdajIko seThanI sadA hI apane sAtha bar3I pratiSThAse biThAte the aura hara taraha unake zarIra, prakRti, va dharma sAdhanakI rakSA karate the| apanI strIke dehAnta honeke bAda zItalaprasAdajI cAritrameM apanA abhyAsa bar3hA rahe the so jabase lakhanaU chor3akara bambaI rahane lage tha tavase barAbara sabere aura zAma sAmAyika karate, aSTamI va coMdalako upavAsa karate the, rAtriko jalapAnakA tyAga thA, darzanapATha yA svAdhyAyake vinA bhojana nahIM karate the| ina saba bAtoMkI samhAla seThanI pUrI 2 rakhate the / prAyaH aSTamI caudasa AjAnepara isI nimitta Thahara jAte the| kalakatte meM pahuMcate hI bAbU dhannUlAla aTArnI sabhApati svAgatakAriNIne bahutase sabhAsadoMke sAtha seThajIkA bahuta hI sanmAna pUrvaka svAgata kiyA aura gharakI manohara gAr3iyoMpara lejAkara dharmazAlAmeM tthhraayaa| seThajI jaba rela gAr3Ise utare the taba dekhate kyA haiM ki eka pagar3I pahane hue cazmA lagAe hue yuvakane bahuta hI jhukakara seThanIko praNAma kiyaa| seThajIke cittameM isa mahAzayakI aisI vinayakA bahuta hI asara huaa| yaha mahAzaya vahI bAbU dhannUlAlajI the jinake cittameM seThajIkI paropakAratA va dAnavIratAkI kathA aMkita thii| usI guNagrAhakatAne eka aTArnIko itanA namrIbhUta kara diyA thaa| mahAsabhAke adhyakSa lAlA rUpacaMdajI sahAranapura niyata hue the / Apa tA0 24 disa For Personal & Private Use Only Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga | [ 487 mbarako sabere padhAre / ApakA svAgata bar3I dhUmase huA | sTezanapara banAta bichAI gaI thI, baiMDa bAjA bajA thA / bAbU dhannUlAlane abhinaMdanapatra par3hakara arpaNa kiyA / 100 gAr3iyoM kI katArake sAtha savArI nagara meM ghUmakara sthAnapara AI / kalakatte meM jainiyoMkI bar3I prakhyAti huii| unake sAtha hakIma kalyANarAya upadezaka bhI the| kAMgresakA maMDapa 12000 manuSyoMke baiThane yogya va 3000 ke khar3e hone yogya banA thA / khacAkhaca bharA huA thA, isake jalase tA0 26, 27, 28, 29 disa0 ko hue / dAdAbhAI naurojIkA vyAkhyAna bar3A prabhAvazAlI huA / ati mahattva ke prastAva baMgabhaMgake virodha, AphrikAmeM bhAratiyoMpara anyAyakA prativAda, prAraMbhika zikSA muphta aura anivArya, tathA svadezI Andolanake hue / kAMgresakI pradarzanI 22 ekar3a jamIna meM thI / pradarzanI itanI bhArI thI ki galiyoMkI lambAI 3 mIla thI / isako tA0 21 disa0 ko svayaM bar3e lATa lArDa minTone kholA thA | pradarzanIse mAlUma huA ki dezI kArIgarIkI cIjeM banAneke liye logoMkA dhyAna bar3ha rahA hai| cInI banAnekI dezI kala dekhane meM AI / vaha bahuta hI yogya thI / eka hI samaya Ikha DAlakara zakkara banA lI jAtI thI / tA0 24 disa0 ko dinameM aura tA0 25 disa0 kI rAtako jaina yaMga mensa esoziyezanake tathA tA0 25 disa0 ke dinameM va tA0 26 kI rAtako va tA0 27 ke dina rAtri meM mahAsabhA ke jalse lAlA rUpacaMdajI ke sabhApatitva aura bAbU dhannUlAlajI ke upasabhApatitva meM hue / bAbU dhannUlAla kA svAgatArtha vyAkhyAna bahuta hI vidvatApUrNa, For Personal & Private Use Only Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 ] adhyAya dazavAM / praur3ha aura manohara hindI bhASAmeM thA / eso0 meM mukhya do prastAva hue / eka to membaroM meM darzana svAdhyAyake pracArakI koziza kI jAve aura usakI riporTa hara sAla pragaTa ho| dUsare eka TraikTa kameTI iMgrejI pustakoMke banAne va saMzodhanake liye bane / mahAsabhAmeM muMzI campatarAyajIne riporTa sunAI, phira seTha mANikacaMdajIne prastAva kiyA ki mahAsabhA digambara jaina DAirekTarI tayyAra karai usakA kula kharca maiM duuNgaa| mahAsabhAne dhanyavAda sahita svIkAra kiyA va bAbU sUrajabhAna vakIlako isakA maMtrI niyata kiyA / yadyapi isakA kAma seTha ThAkuradAsa bhagavAnadAsane pahale hI zurU kara diyA thA para ghUmanevAle DAirekTara na milane va vyApArameM sallagna honeke liye vaha kAma kucha huvA na thA tathA bAbU sUrajabhAnase prAiveTa bAta karanepara seThanIko yaha mAlUma huA thA ki inake dvArA yaha kAma bahuta jalda aura bahuta acchI taraha hogaa| zrImatI maganabAIjIko vaha svarNapadaka jo sahArana purameM denA prastAvita huA thA mahAsabhAkI maganabAIjIko khAsa baiThakake samaya sabhAke sAmane bulAkara diyA svarNa padaka / gayA aura inakI sukIrti varNana kI gii| zrImatI maganabAIjIko paradekI Adata na thI aura na unheM puruSoMkI sabhAke sanmukha Ate saMkoca thaa| Apane svarNapadaka lete hue apanI miSTa dhvanise zrI jinendrako namaskAra karake apanI laghutA pragaTa karate hue mahAsabhA dvArA sammAnita hone para apanA ati harSa mAnA aura dhanyavAda diyaa| sabhAoMkI For Personal & Private Use Only Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [489 sthiratAke liye taya huA ki vyAkhyAnoMkI choTI 2 paccIsa pustake prakAzita hoM / paM0 mevArAmajIkA vyAkhyAna bahuta prabhAvazAlI huA thA / lAlA rUpacaMdajIne 1000) mahAsabhAke mahAvidyAlayameM jo sahAranapurake caMdemeM likhA thA so pradAna kara diyA / seTha mANikacaMdajIne kalakatteke kaI dhanADhayoMse syAdvAda pAThazAlAke liye haz2Ara 2 kI rakama bharAnekA udyoga kiyA, para saphalatA kevala eka bAbU dhannalAla aTArnI para huii| Apane ekI daphe kahanese svIkAra kara liyA tathA lAlA rUpacaMdanIne bhI 1000) likhAe / zrImatI maganabAIjIne maMdirajImeM kaI strIsabhAeM karake zikSA va dharmakI jAgRtipara uttejita kiyA / isI avasarapara seThajIne zikharajIkI uparailI koThIkI prabandhakAriNI sabhAkA adhivezana bhI kalakattemeM niyata kiyA thA aura sarva membaroMko khabara kI thii| usIke anusAra tA: 30 disambara 1906 ko baiThaka huI, jisameM bAbU devakumArajI, seThanI, paM0 naMdakizorajI, chedIlAlajI, zItalaprasAdajI, seTha nemIsAha nAgapura va cunnIlAlake dvArA kramase niyukta the| 5 // mAsakA hisAva va riporTa pAsa kI gii| bar3e maMdirajIke jIrNoddhArake liye bambaIse mistrI bhejakara riporTa lenA taya huaa| AgAmI varSake liye bajaTa pAsa kiyA gyaa| mAlUma huA ki koThIke cArja lenese aba taka bahuta kucha prabandha sudharA hai| kalakattese calakara seThajI sIdhe banArasa Ae aura maidAginI dharmazAlAmeM tthhre| yahAM Apa 3, 4 dina kAzImeM seThajIkA Thahare aura udAracitta dhanADhya jainI bhAiyoMko Agamana / samajhAkara, svayaM unake ghara takameM jAkara pAThazAlAke cirasthAI phaMDameM hanAra hamArake For Personal & Private Use Only Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 1 adhyAya dazavIM / nAma bharA liye / lAlA kuMjIlAla, banArasIdApsa, aura bAbU chedIlAlajIse to kalakattemeM hI bharA liye the, aba bAbU hanumAnadAsa, bAbU naMdanajI tathA lAlA khar3agasaina udayarAjajIse bharAe / khar3agasainajIkI do vidhavA striye thiiN| inako samajhAne meM mukhya parizrama zrImatI maganabAIjIne kiyA thaa| yahAM taka 14 nAma ho gaye the aura seTha nemIcaMdajIse 15veM nAmakI zarta thI / eka nAma Apane apanA aura bharake 15. nAma pUre kara diye aura rupayA tahasIlanA zurU karA diyA / sAhasa isIko kahate haiN| yadi eka aura dhanADhya unake sAtha bhramaNa karanemeM pUrI 2 madada detA, aura seThajI 10 va 20 zaharoM meM ghUma lete to 100 nAma bharAnA koI bAta na thI para jaina jAtike durbhAgyase aisA na ho sakA aura vaha phaMDa 23000) hI para ruka rahA hai| tA0 7 janavarIko syAdvAda pAThazAlAkI prabandhakAriNI sabhAmeM Apa sabhApati hue / kaI jarUrI prabandhaka kArravAiyoM ke sAtha sAtha vArSika adhivezana AgAmI phAlguNa sudImeM karanA nizcita kiyaa| jisa pAThazAlAke liye seThanIko itanA prema thA usakI jAMca bhI karAnA Apa jAnate the jisase paMDita zivakumAra khAtarI ho ki pAThazAlAkA kAma ThIka hotA zAstrI dvArA hai yA nhiiN| Apa eka dina kaI vidyArthiparIkSA / yoMko lekara kAzIke prasiddha vidvAn paMDita zivakumAra zAstrIke yahAM padhAre aura prArthanA kI ki Apa inakI parIkSA leveM / paMDitavaryane parIkSA lekara yaha sammati pradAna kI For Personal & Private Use Only Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA prathama bhAga / [491 mAgha kRSNa paMcamyAM matsthAne syAdvAda pAThazAlAyAzchAtrAH svaparIkSAdAnArthamupasthitAzca parIkSAdAnottarabhArakRtAbhyAsattvena nirnniitaaH| bhAvArtha-mAgha kRSNa paMcamIko mere sthAnapara syAdvAda pAThazAlAke chAtra Ae / parIkSA lI / abhyAsa acchA kiyA hai aisA nirNaya huaa| vidyApremI seTha mANikacaMdajIko sivAya apane paropakAra kAmake aura koI zauka kisI tarahakA na thA / jisa zaharameM jAte the vahAM zrI jinamaMdira va koI prAcIna sthAna to dekhate the, para anya kisI mele Thele tamAze AdimeM jAnekI bilakula ruci na rakhate the| khAnapAna bhI bahuta sAdA thA / tathA saberese jaba taka koI kAma nahIM kara lete the taba taka madhyAnhakA bhojana nahIM rucatA thaa| seThanIkI yaha maMzA thI ki maidAginIke bagala meM sthAna lekara eka kAyadekA makAna syAdvAda pAThazAlA va borDiMgake liye banavA deN| usa sthAnake liye Apane bahuta prayatna kiyaa| poSTa-mASTara lAlA raghunAthadAsako kaI sau rupaye usake liye bheje unhoMne bayAnA bhI diyA, para vaha seThajIke maraNakAla taka ThIka na huI / isa daphe Apane kAzIse siMhapurI va caMdrapurImeM bhI jAkara darzana kiye / zrI zreyAMsanAthakA janmakalyANaka siMhapurI tathA zrI caMdraprabhunIkI caMdrapurI hai| Apa banArasase sakuzala bambaI aae| zrI gajapaMthAnImeM bambaI prAntika sabhA honevAlI thI usakI phikara ho gii| jAti va dharmakI sevAmeM dhanADhya loga dhanake kharcanevAle to bahuta mileMge For Personal & Private Use Only Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya dshvaaN| para dhanake dAnake sAtha zarIra va vacanase bhI dinarAta mihanata karanevAle bahuta kama dIkha pdd'eNge| isI adbhuta guNake kAraNa jaina janatA seThajIko bAta bAtapara yAda karatI hai tathA aba inake sthAnako pUrNa karanevAlA koI dIkhatA nahIM hai| For Personal & Private Use Only Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [493 gyArahavAM adhyAya / mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / seTha mANikacaMdanI kalakatteke pravAsase lauTakara bambaImeM apanI nitya kriyAmeM lavalIna ho gae / isa avaseTha mANikacaMdajIkI sthAmeM bhI jaba seThanI bambaI rahate taba caupATI dinacaryA / caityAlayameM svayaM zrI jinendrakI sphaTika maNikI mUrtiyoM kA abhiSeka karate the, NamokAra maMtrakI jApa de zAstra svadhyAya karake jo mudrita pustakeM caityAlayameM rakkhIM thIM unako dekhate the tathA bAharase bahutase sthAnoMkI mAMga AtI thI unake liye pustakoM ke chAMTanekA kAma ThAkuradAsa bhagavAnadAsake supurda thA / ThAkurabhAI svayaM karate va aura choTe lar3akoMse karAte the, jo bahudhA cAroM bhAiyoMke kuTumbameM koI na koI baMgale meM rahate the / tathApi seThajI unakI jAMca rakhate va kabhI Avazyaka honepara svayaM bhI pustakoMko chAMTakara alaga : binA baMdhA baMDala rakha lete the aura unheM phira dUkAna jAte hue le jAkara bhijavA dete the| prAyaH jaina pAThazAlAoM aura khAsa 2 svAdhyAyake liye prArthanArUpa mAMganevAloMko Adhe mUlyameM va bheTa rUpa bhI bhijavAte the| kaI haz2Ara rupayA isa kAmameM aTakA rakhA thaa| seThajIke jIvana taka bAhara bhejanekA jitanA kAma hotA thA utanA aba nahIM hotA hai, tathApi aba bhI caupATIpara pustakAlaya hai jisameM sarva prakArakI saMskRta prAkRta mASAkI pustakeM rahatI haiN| maMdirajIse nikalakara jaba taka rasoIkA For Personal & Private Use Only Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 ] adhyAya gyArahavAM / samaya hove taba taka Apa gAr3Ipara baiThakara kabhI borDiMga, kabhI koI makAna, kabhI kisIse milaneke kAmameM cale jAte the / vahAMse Akara rasoI jImakara sarvake sAtha dUkAna jAte the / rAstemeM hIrAbAga dharmazAlAmeM utara jAte the| jabataka gAr3I auroMko jauharI bAjAra pahuMcAkara na laiTa AtI tabataka Apa zItalaprasAdanIke sAtha dharmazAlA meM ghUmakara sarva jAMca karate, daphtarameM Akara supa0 dharmazAlAse hAla mAlUma karate, roz2ake phArmako dekhate ki jisameM yAtriyoMkI Amada likhI jAtI hai, phira tIrthakSetra kameTIke mainejarake pAsa baiThakara jarUrI patra par3ha kyA javAba denA so samajhAkara jaba gAr3I AtI taba dUkAnapara jAte the| vahAMpara tIrthakSetroMke sivAya aura aneka tarahake dhArmika sAmAjika patroMko par3hakara unakA uttara likhate va likhAte the| aba seThajIkA sambandha sampUrNa bhAratavarSase hogayA thaa| mahAsabhAke sambandhameM bhI bahu likhA par3hI hotI thii| seThajIke sAmane hI seTha navalacanda, cunnIlAla, ThAkurabhAI vyApArakA kAma karate the| koI 2 mAla kharIdate samaya seThajose salAha lete the tathA jo grAhakagaNa phuTakala motI lene Ate ve seThajIkI salAhase lete aura jo dAma yaha kahate use vinA dulakhe de dete the| seThajI bar3e nyAyazIla va paropakArI the| ve vinA koI apekSA rakkhe aise dAma kahate ki usase kama kahIM bAz2Ara meM use na mila sake jisase usakA mana bhI prasanna rahe aura dUkAnavAloM ko bhI yogya lAbha ho / tIrthakSetra kameTIke likhe hue patra dUkAnapara Ate . unako zuddha karake hastAkSara karake bhena dete the| koI 2 Avazyaka .. tIthakSetrake patra dUkAnapara hI likhate likhAte the| apanA upayoga . sarva jaina jAtike sudhAre sambandhI bhAvoM meM ulajhAe rakhakara zAmake For Personal & Private Use Only Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [ 495 pahale 2 jaba gAr3I AtI taba usImeM sabake sAtha baiThakara caupATI jAte aura zAmase pahale 2 vyAlU karake paidala samudra taTapara Tahalane jAte the / vahAMse Akara caityAlaya ke darzana va jApa kara va kabhI svAdhyAya kara dIvAnakhAne meM aisI jagaha baiThate the jo jIneke sAmane hai jisase haraeka daravAjese AtA jAtA seThajIko dikhatA thA aura seThajI unako dekhate the / isa manohara caupATI caityAlayake darzanako bahuta manuSya Ate the, una sabako seThajI yadi ve svayaM na AeM to bulAkara kursiyoM para biThAte the, unake dharmakI, sukha duHkhakI bAta pUchate the va yadi koI dhArmika kAma huA to usameM yathAzakti madada dene ko tayyAra rahate the / rAtrike 10 va 10 // taka isa taraha bitAkara rAtriko dUgdhapAna karake zayanAlaya meM jAte the / sabere ati hI sabere uThakara phira nitya kriyAmeM laga jAte the / ApakI yaha icchA thI ki jahAM 2 mukhya prAntika kAleja aura unake AsapAsa di0 jainI haiM vahAM eka 2 borDiMga avazya sthApita ho jAve jisase iMgrejI par3he chAtra dharmajJAna va dhArmika cAritra se vimukha na hoN| seThajIko yaha bhI vizvAsa thA ki yadi koI grejueTa dharmako jAna jAyagA to vaha apane hita ke sivAya apane lekha va vacanoMse bahutoM kA hita kara sakegA / jabalapura borDiga ke sthApana ke bAda va usako calate hue dekhakara Apane yaha saMkalpa kiyA ki lAhaura, alAhAbAda tathA AgarA meM bhI borDiMga honA cA hiye / zItalaprasAdajI seThajIke sAtha hI dUkAnapara baiThate the aura kabhI 2 ghaMTA do ghaMTe ke liye bAjAra cale jAte the / zItalaprasAdajIko mAlUma thA ki ina borDiMgoM ke sthApana karAne ke liye kina se patravyavahAra For Personal & Private Use Only Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 ] adhyAya gyArahavAM kiyA jAya / lAhaura ke nimitta pahale bAbU caMdUlAla ovarasiyara se, phira bAbU rAmalAlajIse, AgarAke nimitta lAlA gopInAthanI bajAja aura bAbU devIprasAdajIse; prayAgake liye bAbU RAmadAsa, baccUlAla zivacaraNalAla Adise patravyavahAra hone lagA / zikharajI kI bIsapaMthI koThI sambandhI patravyavahAra prAyaH seThajI hI ko karanA par3atA thA / mainejara DAhyAbhAI zivalAla haraeka kAmameM seThajIkI sammati mAMgatA va AjJA letA thA aura seunI turta javAba dekara usakA samAdhAna karate hai / siddhakSetra zrI gajapaMthAjIpara mitI mAgha sudI 13 saM0 1963 se 15 tArIkha 27-28 - 29. gajapaMthAjIpara bambaI janavarIko bambaI prAntika sabhAkA caturtha prA0 sabhAkA adhi- vArSika utsava honevAlA thA / isa utsavakA vezana | saba prabandha baMTa cukA thA / maMDapa tathA kempakA pravandha seTha mANikacaMdajI ke supurda kiyA gayA thA isase zIghra hI seThajIko vahAM jAnekI phikara par3I / zrI gajapaMtha parvata bambaI prAntake nAsika sTezanase 10 mIla va nAsika zahara se 5 mIla hai, pAsameM masarUla grAma hai / yaha digambara jainiyoMkA prasiddha siddhakSetra hai / yahAMse sAta balabhadra aura ATha kror3a munIzvaroMne mokSa prApta kI hai / parvata 400 phuTa UMcA hai| sIr3hiyAM 325 banI haiN| Upara do prAcIna guphAoM meM khude jina maMdira haiM jinameM parvata meM ukerI ati prAcIna di0 jaina pratibimba haiN| do caraNAdukAeM haiN| eka bar3I mUrti pArzvanAtha svAmIkI kucha 2 khaMDita hai / Upara va nIce jalake For Personal & Private Use Only Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [ 497 kuMDa haiM / nIce kSemeMdrakIrti bhaTTArakakI samAdhi hai| gAMva mhasarUla meM 1 eka sundara zikharaca maMdirajI hai jise ukta bhaTTArakakI preraNA se zolApura ke prasiddha seTha rAvajI ke pitA nAnacaMda phataha caMdajIne saM0 1942 meM banavAyA thA va saM0 1943 meM pratiSThA karAI thI / maMdirajI ke cAroM tarapha koTa hai / isake bhItara do dharmazAlAeM haiM, jisameM 300 manuSya Thahara sake haiM / uttama dharmazAlAoMke banane kI jarUrata hai | yahAMkA havA pAnI bahuta hI acchA hai / vambaIke jainI bImAra honepara yahIM Ate haiM aura acche bhale caMge hokara lauTa jAte haiM / isa adhivezanake sabhApati zrImAn rAjA jJAnacaMdajI phoTogrAphara haidarAbAda va bambaI nita hue the / tA0 26 ke 7|| baje savere dAnavIra seTha mANikacaMdajI, paM0 dhannAlAlajI, bAbU zItalaprasAdajI Adi aneka sajjanoMke sAtha rAjAsAhaba nAsika sTezanapara padhAre / digambara jaina prAntikasabhA ke paTTe lagAe hue bAlanTiyaroMne gAje bAje ke sAtha svAgata kiyA / seTha dIpacaMdra vIracaMdake baMgale meM ArAma karake savArI zaharameM ghUmate nikAlI gaI, jagaha 2 dhvajA patAkAeM TaMgI thiiN| isa jalse meM paM0 gopAladAsajI, seTha sukhAnandajI, seTha rAvajI nAnacaMda zolApura Adi bahutase mahAzaya zarIka the / dezabhakta pATanakara aura khare pratidina sabhA meM upasthita hote the / tA0 27 ko prathama baiThaka huii| seTha cunnIlAla jhaveracaMdajIne svAgatArtha bhASaNa par3hA, phira seTha mANikacaMdajIke peza karane seTha rAvajI nAnacaMda aura seTha nemIlAla nAgapurake samarthana se rAjA jJAnacaMdajI sabhApati hue / Apane apanA bhASaNa dUsarI baiThaka tA0 28 kI rAtriko, tIsarI tA0 yahAM ullekha yogya prastAva jo sabhAmeM pAsa hue vaha ye the: 1 par3hA, isI taraha 29 ko huI / 32 For Personal & Private Use Only Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 ] adhyAya gyArahavAM / (1) amIra kAbUlako dhanyavAdakA tAra bhejA gayA jo unhoMne apane vAste dihalIke musalamAnoMko gAya vadhase manA kiyA (2) seTha mANikacaMda hIrAcaMda jaSTisa Apha dI pIsa hae isa liye sabhAne harSa pragaTa kiyA (3) svadezI vastu pracAra tathA vANijyavRddhikA prastAva paMDita gopAladAsane peza kiyA, jisakA samarthana dezabhakta mi0 ena0 pI. pATaNakara bI0 e0 elaela0 bI0 ne eka prabhAvazAlI vyAkhyAna dekara kiyA (4) sakhArAma veNIcaMda phalaTaNako seTha bAlacaMda rAmacaMda zolApurakI orase suvarNa padaka isa liye diyA gayA ki kanyAke pitAke na cAhanepara bhI isane jabataka apanA vivAha jaina paddhatise nahIM huA vivAhake liye tayyAra na huA, niyata mahurta bhI TAla diyA taba dUsare mahurtameM jaina vidhise hI vivAha karAyA (5) vaidyarAna aura vaidyaratna kanhaiyAlAlanIko suvarNapadaka pradAna kiyA gayA (6) seTha nemIcaMda ajamerake rAyabahAdura honepara harSa prakAza kiyA gayA / AgAmI varSake kAryAdhyakSoM meM seTha mANikacaMda hIrAcaMda je0 pI0 hI sabhApati rahe / upadezaka phaMDake maMtrI jauharI ThAkuradAsa bhagavAnadAsa va parIkSAlayake seTha rAvajI sakhArAma zolApura hue| seTha hIrAcaMda nemacaMda kI suputrI kaMkubAI va zrImatI maganabAIne striyoM meM jAgRti kii| tA0 29 kI rAtriko eka khAsa Ama sabhAmeM kaMkubAIjIne bahuta hI uttama vyAkhyAna diyA / nAsikakI pinarApolake liye caMdA huA, jisameM seTha mANikacaMdajIne 101) pradAna kiye / prAnika sabhAke liye apIla huI usameM bhI seThajIne 201) sabase pahile diye / isa jalse meM sUratase seTha For Personal & Private Use Only Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAti sevA dvitIya bhAga / [499 mUlacaMda kipanadAsajI kApar3iyA akele hI pahuMce the aura saba kAryoM meM seTha mANikacaMdanIke sAtha rahakara barAbara yoga dete the| AgAmI adhivezana gujarAtameM pAvAgar3ha siddhakSetrapara kAnekA baDaudese seTha lAlacaMda kahAnadAsa dvArAAyA huA eka patra par3hA gayA, taba seTha rAvanI bhAI sakhArAma ( solApura ) ne kahA ki nahIM, AgAmI adhivezana dahIgAMvameM karanA cAhiye, isa para seTha mUlacaMda kitanadAsa kApaDi. yAne khar3e hokara jozIlI bhASAmeM kahA ki hamArA gujarAta prAMta bahuta aMdhakArameM hai aura vahAM kabhI aisA adhivezana nahIM huA hai isaliye vahAMpara hI honA cAhiye Adi, nisase AgAmI adhivezana gujarAtameM pAvAgar3ha tIrthAra karanA hI nizcita huA / pahale kahA gayA hai ki AgarA meM jaina borDiga kholanekI preraNA seThanI patradvArA kara rahe the usIke AgarAmeM borDigake aparase dalIpasiMha jainI DAkTarane udyoga karaliye seThajIkA daurA ke pharvarI mAsameM logoMko ekatra karake jo va prayatna / patra seThajIke lAlA gopInAtha bajAja aura bAbU devIprasAdanIke pAsa Ae the unako peza kiye aura jaina borDigakI bar3IbhArI jarUrata btaaii| sarva sAhaboMne borDiMga honA ThIka samajha kara isakA prabandha zurU kiyA, para vaha kucha cala na sakA / taba seThajIse patra dvArA prArthanA kI gaI ki yahAM 24se 31 mArca sane1907taka rathotsava hai usameM Apa padhAreM to saba prabandha ho jAve / bAra 2 patroMke Anese seThajI zItalaprasAdajIke sAtha paMjAba melase ravAnA hokara tA0 26 kI zAmako AgarA pahuMce / lAlA gopInAtha Adi aneka bhAI svAgatArtha sTezanapara For Personal & Private Use Only Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 ] adhyAya gyaarhvaaN| Aethe aura bar3I dhUmadhAmase seThajIko lenAkara gopInAthanIne apane makAnapara tthhraayaa| rathotsavakA melA eka vAgameM thA jahAM strI puruSoMkI bahuta bhIr3a thI / dUsare dina sabere seThajIne AgarA kAlejoMmeM par3hanevAle jaina chAtroMko apane pAsa bulAyA / 7, 8 chAtra Ae aura unase sarva hAla pUchA to mAlUma huA ki ve dharmako kucha bhI nahIM jAnate, na ve darzana svAdhyAya jApa kabhI karate, unakA zraddhAna mUrti pUjAse girA huA thA, karIba 2 AryasamAjake se khyAla ho rahe the; kyoMki AgarAmeM Arya samAjakA bahuta jora hai usake upadeza punaH punaH unake kAnoM meM par3e the isIse aisA asara huA thaa| seThanIne pUchA, Apa loga jainadharmako kyoM nahIM jAnate ? uttara milA ki lar3akaIse hamAre pitAne hameM kucha batAyA nahIM / hama skUlameM iMgrejI par3hate rahe / kabhI ananta caudasako darzana kara Ate the| hama to itanA hI jAnate haiM ki hama jaina haiM para jainamatakA kucha bhI hAla nahIM jAnate, kyoMki na hameM batAyA gayA aura na koI pustakeM par3haneko milIM yadyapi hama kucha 2 hiMdI jAnate haiM para jyAdA hameM urdUkA hI abhyAsa hai / seThajIko inakI bAtoMko sunakara dilameM bahuta dayA AI tathA inako bambaI borDiMgakA hAla va dharmazikSAkI bAta kahI aura mUrti pUjA Adi para zItalaprasAdajIne samajhAyA / rAtriko bAgameM zAstrasabhAke pIche sabhA huii| seThajIko sabhA pati niyata karake AgarAke jainI bhAiyoMne AgarAmeM mAnapatra / nimnalikhita mAnapatra diyA: For Personal & Private Use Only Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [501 abhinandanapatramidam / dohA-sajjana guNI dayAlucita, dAnavIra kulacanda / ahobhAgya Aye yahA~, zreSThI mANikacanda // zrImAn jainadharma pratipAlaka dAnavIra seTha mANikacandanI jaina jauharI je. pI. (J. P.) bambaI / mahodaya ! hama samasta AgarAnivAsI jainI bhAI Ana paramaharSako prApta hue haiM ki jo Apane itanA mahAn kaSTa sahana kara yahAM ( AgaremeM ) padhAranekI ( jainasamAjakI unnatike liye ) kRrA kI hai| isase hama loga Apake parama dhanyavAdI haiM aura zrImAnkI dayAlutA tathA sajjanatA kham dharmaprItipara dRr3hatAkA paricaya to hama logoMko Apake sthApita kiye pustakAlaya, vidyAlaya, auSadhAlaya, dharmazAlA, anAthAlaya, jaina borDiGga hAusa va janasamAja evam aneka dharma kAryose tathA samasta tIrthakSetroMke suprabandhase mila cukA hai / zrImAnne hAla hI meM apavitra vastu khAMDa, kesara Adike na. varte jAnekA apane yahAM jo prabandha kiyA hai evam aura bahutase aise dharma kArya haiM jinameM Apa kaTibaddha rahate haiM aura jo ki ApakI apane dharmameM dRr3ha vizvAmatA tathA apanI jAtise aTala premakA paricaya dete haiM, ApakA yaza dasoM dizAmeM sugandhita bharA huA vyApta aura praphullita ho rahA hai / so ApakI ina kRpAoMke badale meM hamAre pAsa koI zabda nahIM haiM jise hama kSudrabuddhi manuSya ApakI prazaMsA kara sakeM / hama Apake isa AgarA nagarImeM sAkSAt darzana karake aise praphullita aura harSita evam gadagada hue haiM ki jihvAgrameM koI sthAna nahIM hai ki jisase eka bAta bhI ApakI prazaMsAko mukhase uccAraNa kara sakeM, For Personal & Private Use Only Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 ] adhyAya gyArahavAM / kintu hamAre hRdaya atyanta premase umar3a rahe haiM aura ApakI sevA karane ke liye citta atizaya utkaMThita ho rahA hai, parantu Apako santuSTa karaneke liye upAyantrakI aprAptimeM phUla nahIM paMkharI hI sahIkI uktise yaha choTAsA sammelana karake Apake pavitra kara - kamaloM meM hRdayake ucita ullAsako abhinandanapatrakA svarUpa dekara arpaNa karate haiN| yadyapi Apa sarvathA samadRSTi dayAvAna aura sacce sajjana, nija dharmahitaiSI haiM, svayam hI ApakI hamAre jainI bhAiyoM tathA anya matiyoMpara bhI bar3I kRpA rahatI hai, taubhI hama loga apane hRdayakI durbalatA se sadaiva jainasamAjapara kevala adhika kRpA kaTAkSa rakhanekI prArthanA karate haiN| AzA hai ki Apa hama logoMkI dRr3hatApara kSamA kareMge / aura savinaya nivedana hai ki yaha mAnapatra jo ApakI sevA meM arpaNa karate haiM ise Apa sAdara saharSa svIkAra karake hama logoMko anugRhIta kareMge kimadhikam / vIra saMvat 2433 mitI caitra sudI 13 tArIkha 27 mArca san 1907 IsavI Apake kRpAbhilASI premI samasta AgarA nivAsI jaina bhAiyoMkI orase dalIpasiMha agravAla jaina - upamantrI / phira zItalaprasAdajIne dhArmika zikSAkI mahimA batAte hue AgarA meM jaina borDiGgakI kitanI AvazyaktA hai isako dikhAte hue jo bAtacIta dinameM kAleja ke chAtroM se huI thI usakA bhAva kahA, jisako suna kara sabhA ke citta bhara Ae / isakA samarthana DAkTama dalIpasiMha agravAlane kiyA / For Personal & Private Use Only Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga [503 usI samaya seThajIne AgarA borDiMgake liye jamIna kharIdane ko 4000) denA kabUla kiyA, upasthita AgarA bo0 ke liye bhAIyoMne 9 kamaroMke liye pAMca pAMcasau 4000) kA daan| rupaye svIkAra kiye / lAlA gopInAthanIne 3 hajArakA eka makAna va do kamare maMjUra kiye / bahutoMne mAsika caMdA likhAyA va eka muSTa rakama bhI likhI . gii| thor3I derameM 20000) bIsa hajArase adhikakA caMdA ho gyaa| isa jalasemeM rAyabahAdura ghamaMDIlAlajI mujaphpharanagara bhI the / Apane bhI 2 kamare banavAnA svIkAra kiye / prabandhArtha eka kameTI banI, jisake maMtrI rAya0 ba0 ghamaMDIlAla va upamaMtrI DaoN0 dalIpasiMha hue| dUsare dina aMtaraMga kameTImeM niyamAvalI pAsa kI gaI tathA taya huA ki motIkaTarekI dharmazAlAmeM isakA mahUta tA0 1 apraila san07 ko kara diyA jAya / kucha chAtroMne rahanA svIkAra kiyA thA, so seThajIke sabhApatitvameM sabere motIkaTaremeM sabhA huii| bahula bhAI padhAre the / AcAra aura zikSApara bAbU zItalaprasAda aura lAlA lADalIdAsa heDamASTara nArmala skUlane manohara vyAkhyAna diye| seThanIne borDiMgakA eka kamarA kholA aura samA sAnanda samApta huii| usa samaya sabhAkA phoTo bhI liyA gyaa| seThanIkI yaha rIti thI ki pahale mAmUlI sthAnapara borDiMga zurU karanA phira usake liye makAna tayyAra karAnA isIse yaha muhUrta kiyA gyaa| para jina chAtroMne AnekA vAdA kiyA thA ve bhI na Ae, idhara utsAhI dalIpasiMha AgarAse cale gae jisase borDiMgakI kArravAI vaisI hI rhii| phira patravyavahAra hotA rahA taba AgarAvAloMne yahI kahA ki For Personal & Private Use Only Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 ] adhyAya gyArahavAM / jaba taka nayA borDiMga na banegA taba taka kAlejake chAtra nahIM A skte| taba seThajIne bAbU devIprasAdanIko jamIna leneke liye khaa| bAbUjIne hari parvata thAneke pAsa eka bar3IbhArI jamInakA Tukar3A karIba 3600) meM ThIka kiyA taba seThajIne 4000) bhena diye / jamIna pakkI lelI gaI para makAna bananekA bahuta dinoM taka koI bhI yatna na huaa| pIche phira seThajI eka daphe AgarA Ae aura bahuta jora dekara makAna bananekA mahurta karAkara cale ge| phira bhI kucha kArravAI na huii| ekadaphe zItalaprasAdajIne bahuta samajhA bujhAkara kamaroMkA pahale AdhA rupayA basUla karavAkara kamare zurU karavAe / dhIre2 ATha kamare tayyAra ho gae, para seThajIke jIvana taka yaha borDiMga cAlU nahIM huA thA, parantu tA0 21 navambara 16 ke bhairoMsiMha jainake patrase vidita huA ki borDiMgakA kAma zurU ho gayA hai / AgaremeM lAlA gopInAtha aura seTha mANikacaMdajIkA saMyukta phoTo bhI liyA gayA / AgarAse lauTakara Ate hI seThajIke cittako mahA duHkhita kara denevAlA DipTI kamiznara hajArIbAgakA zrI sammeda zivarapara noTisa tA0 26 mArca 1907 kA milA baMgale bananekA jisameM likhA thA ki pahAr3apara baMgale bananeke prastAva / liye jamIna paTTepara denI hai isase digambarI aura zvetAmbarI mukhiyA hamase 5 maI san 07 ke anumAna mile jisameM unake maMdiroMko hAni na pahuMce aisA vicAra kiyA jAya / yaha noTisa dekhate hI seThajI va anya bambaIke jainI bhAI acammita ho gae / kyoMki sadAse hI yaha parvata ati pavitra For Personal & Private Use Only ___ Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [505 rUpameM surakSita calA AtA hai| yaha parvatarAna hai| digambara jainiyoMke mantavyAnusAra bharatakSetrake anaMte tIrthakara isIkI bhUmise mokSa gae haiM va AgAmI jAveMge tathA unake madhya anaMte muni sampUrNa parvatapara dhyAnakara mokSa padhAre haiN| isa vartamAna huMDAvasarpiNI kAlameM kAla doSase 4 tIrthakara anya sthAnoMse mokSa gae haiN| seTha mANikacaMdajI tIrthakSetra kameTIke mahAmaMtrI the isaliye isa parvatakI rakSAkA sampUrNa bojha inake Upara Ana par3A / aba rAtridina seThanI isa bhArI cintAmeM phaMse / Apane kameTIkI taraphase isa noTisakI nakala eka patra dvArA sarva paMcAyatiyoM aura sabhAoM meM bhenadIM / tathA yaha bhI likhA ki bicAravAna bhAI jo milaneko jAveM apane nAma bhejeM / ThIka tArIkha DAhyAbhAI zivalAla mainejara uparailI koThIse mAlUma kara leveM / isI bIca meM kAnapura meM bimbapratiSThA thI jisameM bhA0 di0 jaina mahAsabhAkA naimittika adhivezana thA / 15000 jainI ekatra the / isa khabarako pAte hI mahAsabhAne sabhAdvArA prastAva karake ki hama loga pahAr3apara aisI bastIke bilakula viruddha haiM, tA0 22 apaila 1907 ko tAra kiyA aura yaha bhI likhA ki do mAsa samaya bar3hAyA jAve / aura bhI paMcAyatiyoMse tAra va arjiyeM isake viruddha bhejI gii| yahAMse seThanI tA0 1 aprailako cala ajamera aae| rAya bahAdura seTha nemIcaMdajIne sTezana seThajIkA daurA a- para bhalI prakAra svAgata kiyA / dina bhara jamera, udayapura, yahAM Thahare / suvarNakI ayodhyA, kailAza keshriiyaajii| Adi RSabhadevake paMcakalyANakakI racanA dekhii| phira seThajIne zItalaprasAdajIke For Personal & Private Use Only Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 ] adhyAya gyArahavAM / sAtha meyo kAlena, dayAnaMda anAthAlaya, hiMdU auSadhAlaya tathA jaina auSadhAlaya dekhA / dayAnaMda anAthAlayameM 63 kanyA va 130 bAlaka dekhe / inako kapar3A bunanA sonA, darI va nimAra banAnA, kursI Tebula banAnA va raMganA Adi sikhAyA jAtA hai| yahAM kapar3eke jUte acche banate haiM jo 1)meM Ate haiM / dayAnaMda presa va hAIskUla bhI haiN| taiyAra anAtha inameM kAma sIkhate yA par3hate haiM / rAtriko zrI jina maMdirajImeM sabhA huI / paM0 narasiMhadAsajIne maMgalAcaraNa kiyA taba zItalaprasAdanIne vidyonnati para bhASaNa diyA / seThanIne 10) jaina va 10) hiMda auSadhAlayako diye / tA0 2 ko calakara tA. 3 aprailako udayapura aae| yahAM 5 taka tthhre| sTezanapara jainiyoMne bar3I dhUmadhAmase svAgata kiyA / pratidina khaMDelavAloMke maMdirajImeM zItalaprasAdajIke vyAkhyAna hote the / yahAM seThajIkI bhAvaja rUpAbAIjIne do varSase eka jaina ___ pAThazAlA khulyA dI thI, jisakA kula kharca udayapura pAThazAlA- bambaIse minavAtI thiiN| pAThazAlAkI seThako 6000) jIne parIkSA livAI / kAma Thoka dekhakara ____ tA0 3 kI sabhA seThajIne sabako jAhara kiyA ki rUpAbAIjI premacandake smaraNArtha isa pAThazAlAke liye 6000) pradAna karatI haiN| aba isake vyAjase isakA kharca clegaa| rupayA hIrAcanda gumAnajI jaina borDiMgakI TrasTa kameTIke AdhIna rahegA tathA pAThazAlAkA nAma "seTha premacaMda motIcaMda digambara jaina pAThazAlA udayapura" rahegA / sarvane sAnanda svIkAra kiyaa| seThanIkI rAyase pAThazAlAkA sthAna For Personal & Private Use Only Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [507 badalA gayA va isa nAmakA pATiyA lagAyA gyaa| prabandhArtha 13 mahAzayoMkI 1 kameTI banA dii| sabhApati javAramala mUlacandake munIma zAha chogAlAla, maMtrI kAlurAma aura raMgalAlajI niyata hue| tathA eka jainadharmavardhinI sabhA kAyama karAI jo prati caudasako huA kare / yahAM chaha jAtiyoMke 255 ghara va 4 di0 jaina maMdira aura ? nasiyAM hai| yahAMse calakara tA0 6 ko TAMgoMke dvArA 30 mIlapara eka parasAda gAMvameM aae| yahAM 40 ghara di jainI the / 1 jaina maMdira hai| zikhara gira par3A thA so phirase bana rahA hai| mukhiyA gautamacaMda bAlacaMda haiM / seThajIne sabako jamAkara upadeza dekara pAThazAlA khulavAne para rAjI kiyA tathA 5) mAsika madada denA kabUla kii| tA0 7ko sabere calakara dhuleva gAMva poSTa rikhabhadeva Ae / yahAM 100 ghara di0 jainiyoMke haiN| mukhya seTha baccharAja chaganalAla haiN| gAMvameM brAhmaga goTI yAtriyoMko apane ghara para ThaharA lete haiN| seThajI hemacaMda gautamacaMda goTIke gharapara Thahare aura tA0 8 kI dopahara taka rahe / yahAM para zrI RSabhadevajIkA eka kileke samAna maMdira hai jisameM 6-7 phuTa UMcI padmAsana zyAma varNa zrI RSabhadevakI di0 jaina mUrti caturtha kAlakI hai| isake cAroM ora eka dhAtu paTameM anya digambara mUrtiyAM aMkita haiN| isa bhavya mUrtikA sabere jala aura dUdhase nhavana hotA hai phira kezara car3hAte haiM ba puSpoMse prAyaH Dhaka dete haiN| 7 se 12 taka darzana ThIka nahIM hotA / pIche sarva aMgako zuddha karate haiM aura kezara chur3AnI par3atI hai jisase caraNakI aMguliyAM ghisa gaI haiN| 1 bajeke anumAna phira For Personal & Private Use Only Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 ] adhyAya gyArahavAM / jala aura dUdha car3hatA hai / pIche survaNa va ratnoMkI AMgI va mukuTa pahanAyA jAtA hai, puSpAdi car3hAe jAte haiN| rAtriko AMgI utAra kara sAre aMgameM gulAla ur3Ate haiM / AMgIkA car3hAnA saM0 1702 se zurU huA aisA yahAMke zrAvakoMse mAlUma huaa| digambara jaina yAtrI pratimAjIke abhiSeka samaya darzana va pUjA karate haiN| yahAM cAroM tarapha maMdiroM meM di0 jaina bimba haiM jisake pratiSThAkAraka mUlasaMghI va kASThAsaMghI bhaTTAraka haiM / yadyapi yaha sarva maMdira digambara jainiyoMke lakSoMke vyayase bane haiM para aba ina sarvake prabandhakA adhikAra udayapura rAnAke AdhIna 8 membaroM kI eka kameTI karatI hai jisameM usa samaya 2 vaiSNava va 6 zvetAmbara jainI membara the, di0 koI nahIM thA / mukhya membara mhetA manorasiMhajI, maganalAla pUnAvat, mahetA vakhatasiMha hAkima haiM / eka hI vedImeM eka ora zvetAmbarI dUsarI ora diga0 pUnana hotI hai| gAMva ghavir3Ase dhuleva taka 2 mIlakA rAstA bahuta kharAba hai| seThajIne bar3e bhAvase darzana kiye tathA dekhA ki yahAM kevala eka hindI madarasA hai jisameM 2 adhyApaka haiM, adhikAMza di0 jana chAtra haiM para dharma zikSAkA koI prabandha nahIM hai / seThajIne vahAMke logoMko bulAkara samajhAyA ki jaina pAThazAlAkA prabandha kareM, unheM mAsika sahAyatA bhI dI jaaygii| patravyavahArakA patA chaganalAla mehatA dukAna seTha dhanarAja ratanacaMda poSTa rikhabhadeva jilA mevADa likhliyaa| yahAM IDarake paMcoMkI banavAI huI eka bar3I dharmazAlA hai jisameM ThaharanekA ArAma hai| digambara yAtrI bahuta Ate haiN| yahAMse calakara parasAda gAMvameM phira aae| pAThazAlAke liye uttejana karake For Personal & Private Use Only Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [509 10) nakada do mAsake liye diye / phira udayapura Ae / tAlAvake bIcameM rAjA sAhabakA ziva mahala dekhA, jisameM kAMcakI nakkAsIkA kAma ati prazaMsanIya hai| yahAM citerA pannAlAla valda gopAla mevAr3A sutAra kAMjIkI hATameM rahatA hai usIke hAthakA yaha kAma hai| yahAMke pahAr3oMmeM saMgamarmara pASANakI khAna hai| yahAM cakkiyoM dvArA pattharakA simaMTa pisavAkara rAnA sAhabake kAmameM AtA hai| yaha bahuta uttama hotA hai| yadi mazInameM tayyAra ho to vaha bahuta lAbhadAyaka ho jAve / rAtriko sabhAmeM bAlavivAha kanyAvikraya Adi para bhASaNa hue| zItalaprasAdanI aura seThajI donoMne bahuta jora diyaa| kaI bhAiyoMne kanyAkA vivAha 12 varSase kamameM na karanekA praNa liyA / auroMne svAdhyAyAdike niyama liye| seThajI yahAM hAkima vakhatasiMhajIse mile aura kahA ki dhuleva maMdirakI prabandhakAriNI kameTImeM digambara jainI bhI membara honA cAhiye tathA seThajIne prArthanA kI ki do mIlakI sar3aka ThIka karA dI jAve / ukta mahAzayane kameTI dvArA vicAra karanA svIkAra kiyaa| __yahAMse seThajI ratalAma Ae aura yahAMke logoMse mile. va skUla Adi dekhe / seTha pAnAcaMdanIkI ratalAma borDiGgakI icchA bAgar3ake hUmar3a nAtike bAlakoMko phik| / zikSA pradAna karanekI thii| ratalAmase bAgar3a karIba hai isase seThanI ratalAmameM eka borDiMga kholanA cAhate the| 1 dina Thaharakara surata aae| aba taka phulakora kanyAzAlA nahIM khulI thii| seThanIne turta eka makAna navApurAmeM DhUMdA aura eka vRddha zikSakako talAza kiyA: For Personal & Private Use Only Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510] adhyAya gyArahavAM / jo sarkArI kanyAzAlAmeM par3hA cukA thA tathA maImeM mahUrta kiyA jAya aisA nizcaya kara Apa bambaI A ge| itane hI meM phalaTana sthAnameM mitI caitra sudI 9se bimba pratiSThA thI tathA bambaI prAntika sabhA aura dakSiNa phalaTanameM bimba pratiSThA mahA0 jainasabhAkA naimittika adhivezana thaa| aura mAnapatra / sabhApati seTha hIrAcaMda nemacaMdanI niyata hue the| yaha seThajIke mitra the tathA seThajI donoM sabhAoMke sabhApati the isake sivAya bhI phalaTanase khAsa sambandha thA isaliye seThanI phalaTana jAnekA vicAra karane lage / yaha pratiSThA seTa vastArAma pUnArAmakI orase huI thI jo marate samaya 10000) paMcoMke AdhIna kara gae the| sabhAkA adhivezana caitra sudI 11 se zurU ho gayA thA para zrImAn seThajI caitra sudI 12ko zItalaprasAdajIke sAtha pahuMce / Apake svAgatArtha vastIke bAhara saikar3oM jainI pahuMca gae the| mukhya 2 bhAI mile phira phalaTanabAloMne phUloMkI mAlA gale meM ddaalii| seThajI seTha hIrAcaMda nemacaMdake sAtha gAr3I meM baiThe / di0 jaina prAntika aura da0 ma0 jaina sabhAke vAlanTiyaroMne ghor3oMko gAr3Ise haTAkara svayaM gAr3I khIMcanA zurU kiyaa| seThanIko yaha bAta pasaMda na aaii| Apa gAr3Ise utarane lage taba vAlanTiyaroMne utarane na diyA aura gAr3Iko svayaM khIMcate hue dhIre 2 baiMDa bAjeke sAtha 500 se Upara bhIr3ake madhyameM sabhAmaMDapameM laae| uccAsanapara birAjamAna karAke svAgatakAriNI sabhAke sabhApati seTha rAmacaMda hemacaMda mhasavar3ane svAgatakA bhASaNa kiyA jisakA samarthana balavaMta bAbAjI bukTe sampAdaka " jinavijaya" ne kiyA aura kahA ki Aja Apane jisa vyaktikA itanA Adara kiyA For Personal & Private Use Only Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga [ 511 hai usakA kyA kAraNa hai ? Apa loga vicArate hoMge so isa sabhya mUrttike sanmAna meM isakA vidyAnurAga hI kAraNa hai / Apane sabase adhika dravya vidyA hIke liye arpaNa kiyA hai| jainiyoM meM aneka Apase bhI dhanADhya par3e hue haiM paraMtu paropakArI aura ziromaNi Apa hI haiM / sabhA adhivezana tA0 27 apraila taka hue / jana saMkhyA 3000 se adhika thI / tA0 26 aprailako zItalaprasAdane zrI zikharajI ke duHkhako kahakara prastAva kiyA ki sabhAkI ora se caMgale bananeke viruddha tAra jAnA cAhiye / isakA samarthana svayaM seThajIne kiyA aura kahA ki apane pUjya mahAparvatakI sarvasva bhUmiko rakSita rakhanA hamAre bhAiyoM kA kartavya hai / prastAva pAsa hokara donoM - sabhAoM kI ora se tAra diyA gayA / sabhAmeM caMdekI apIla honepara seThajIne tIrthakSetra kameTIko 201), saMyukta sabhAko 51 ) tathA pIMjarApola phalTanako 51 ) isa taraha 303 ) kA dAna kiyA / , tathA seTha hIrAcaMda ne bhI 102) saMyukta sabhA va 11) piMjarApolakoM diye | kolhApura sarkArane bandara mAranekI manAIkA hukma jArI kiyA isase dhanyavAda diyA gyaa| zrIyuta nArAyaNa goviMda kIcaka muMsipha sAhabake sabhApatitvameM seThajI aura seTha hIrAcaMda nemacaMda ko mAnapatra diye gae / vAstava meM isa samaya ye hI donoM vIra jaina samAjakA avidyArUpI rAkSasakI senAko haTAneke liye rAmalakSmaNakI taraha udyogazIla ho rahe the athavA sAre bhAratakI jaina samAjameM caMdra aura sUryakI bhAMti prakAzamAna the| rAtridina paropakAratAmeM tanamana dhana vyaya karanA isa vIroMkA kartavya thA / isa utsava meM - zrImatI maganabAI tathA kaMkubAIne striyoM meM upadeza dekara jJAnamArgakI For Personal & Private Use Only Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 ] adhyAya dazavAM / vRddhi kii| tA0 27 aprailako eka mahilA pariSada bar3I ghUmadhAmase huii| adhyakSasthAna zrImatI kaMkubAIne grahaNa kiyA thA / kaI striyoMke bhASaNa hue / 500 bhASApravezakI pustakeM bAMTI gaI / strI zikSArtha kucha caMdA bhI huA / phalTanameM eka dhanADhaya kuTumbake bhrAtAoMmeM jAyadAda sambandhI kucha phUTa par3I huI thii| seThanI aura hIrAcandanIne do dina parizrama kara isa phUTako meTakara aisA umdA phaisalA kara diyA jisase sarvako samAdhAnI huI / jaSTiza Apha dhI pIsakI upAdhiko sArthaka kiyA / phalTanase lauTakara seThajI bambaI Ae hI the ki sarva digambara jaina saMghakI eka sabhA tA0 6 maI 1907 bambaI meM sabhA aura kI somavArakI rAtriko dUsare bhoIvAr3eke seThajI sabhApati / maMdiranI meM huii| seThanIko hI sabhApatikA - Asana grahaNa karAyA gayA / paMDita dhannAlAlajIne parvatarAja zrI zikharajIpara AnevAle upasargakI bAta savistara sunAI tathA prastAva kiyA ki DipTI kamiznarako tAra kiyA jAve va yahAMse 5 mahAzaya tA0 25 maIke liye jAveM / mi0 mAlagAve Adine puSTi kI / sarva sammatise nIcA likhA tAra bhenA gayA "Digambar Jain Community of Bombay protest against granting buiiding leases to Europeans etc. on Parasnath Hill as it will cause extreme dissatisfaction to the entire Jain society. The whole hill being sacred nothing should be done there to hurt the religious feelings of the Jains, as carryiug of flesh, wine and For Personal & Private Use Only Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [513 other forbidden things on the hill is totally against Jain views, hence such proposal should entirely be dropped." bhAvArtha-bambaIkA di. jaina saMgha pahAr3apara makAnoMke liye yurupiyana Adiko paTTe jamIna deneke viruddha hai, kyoMki isase sarva jaina jAtiko mahAna asaMtoSa hogA / pUrNa parvata pavitra hai| mAMsa madirA va anya niSedhya padArtha parvatapara le jAnA jainadharmase viruddha hai, koI kAma jainiyoMke pariNAmoMko duHkhI karanevAlA na honA cAhiye isase isa vicArako bilakula choDa denA cAhiye / yaha sabhAmeM pragaTa huA ki DipTI kamiznarake pAsa cAroM orase tAra va arniyoMkI varSA ho rahI hai| kalakattA, zolApura, surata, bhAvanagara, ahamadAbAda, indaura, madrAsa Adi prasiddha 2 sthAnoMse tAra pahuMca gae haiN| isanehImeM DipTI kamiznara hajArIbAgakA dUsarA noTisa tA0 29 apraila 1907kA AyA ki hama aisI DipTI kamiznarakA koI bAta nahIM kara sakte jisase parvatake mAlikadUsarA noTisa / ko hAni pahuMce / jainiyoMkA sivAya maMdiroMke parvatapara koI haka nahIM hai / yadi adhika haka mAMgA jAyagA to paTTe dete hue koI bhI zarta jainiyoMke lAbhakI nahIM rakha skeNge| yadi adAlatI kArravAI na ho to Di0 ka0 parvatapara jainiyoMkI pUjAmeM hAni na pahuMce isa bAtakA paTTA dete samaya smaraNa rakhanekI AzA kara sakte haiM / isa noTisako par3hakara seThamI va anya bhAI bahuta hI hatAza hue| kameTIke mahAmaMtrIkI taraphase tA0 10 maIkI dastakhatI sUcanA jainamitra tA0 14 maI 1907 meM pragaTa Jain Education nternational For Personal & Private Use Only Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 ] adhyAya gyArahavA~ / kI jisameM yaha bhI batAyA ki kalakatteke aTArnI bAbU dhannUlAlane DipTI kamiznara sAhabase milakara samajhAnA svIkAra kiyA hai| anya jainI vakIla bhI tA0 25 ko pahuMce tathA sarva bhAI tana mana dhanase sahAyatA karaneko tayAra ho jAveM / maI mAsahImeM seThajIke bhrAtA seTha navalacaMdake suputra tArAcaMdakA : vivAha sUratameM zAha kisanadAsa amIcaMdakI seTha navalacaMdake putra putrI mAnakaurase bar3I dhUmadhAmase huaa| hAthI tArAcaMdakA vivaah| para barAtakA varaghor3A nikalA thaa| paM0 __ . pAsU gopAla zAstrIne jana paddhatise vivAha karAyA thaa| seThajIkA sarva kuTumba sUrata gayA thA / jAtike kaI jImanavAra hue the| isa samayapara tA0 23 maI san 07 ko caMdAvAr3I meM sabare 9 baje seTha harIbhAI devakaraNake prapautra seTha phulakaura kanyAzA- hIrAcaMdajI zolApura nivAsIke sabhApatitvameM lAkI sthaapnaa| eka mahatI sabhA huii| mUlacaMda kisanadAsa kApar3iyAne kahA ki Aja navApurAmeM seTha mANikacaMda hIrAcaMdajIkI paralokavAsinI putrI phulakorake smaraNArtha kanyAzAlA kholI jAtI hai, jisake liye ukta seThajIne 5000) eka muzta pradAna kiye va do varSa taka jo kamI rahe usako pUrA karanA svIkAra kiyA hai / isameM vyavahArika zikSAke sAtha jainadharmakI zikSA pradAna kI jAvegI / 15 mahAzayoMkI eka prabandhakAriNI kameTI banAI gaI / seTha cunnIlAla jhavaracaMda tathA bAbU zItalaprasAdane bAlakoMkI apekSA kanyAoM kI zikSAkI For Personal & Private Use Only Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [ 515 bahuta AvazyaktA btaaii| usI samaya dAtAroMne 984) kA dAna kiyA, jisameM seTha navalacaMda ne apane putrake vivAhotsava meM 250) va seTha mANikacaMdajIne zrImatI maganabAIke nAmase 125 ), choTI putrI tArAbAI ke nAmase 125), va phulakaurakI mAtA ke nAmase 129) isa taraha 375) dAna kiye / phira sarva bhAI kuMbha kalaza lekara navApurA Ae / zAlA ke makAna meM sarasvatI pUjana hokara 25 kanyAeM bha -ratI jinako NamokAra maMtra ke sAtha2 pAThArambha karAyA gayA / tA0 25 maIko madhuvanameM sabere 7 baje hajArIbAga ke Di ka0mi0 verI sAhaba se jainI loga mile / DipTI kamiznarakI kalakatte se bAbU dhannUlAla Adi, bambaI se mulAkAta | lAlA prabhudayAla, pAnAcaMda rAmacaMdra Adi, phIroz2apurase lAlA devIsahAya, jaipurase seTha sarvasukhadAsa Adi va khe0 loga rAya badrIdAsa Adi eka sAtha mile / jainiyoMne bahuta kucha samajhAyA para sAhabane yahI kahA ki baMgale bananA nizcita ho gayA hai| maMdiroMke pAsa thor3I 2 jagaha . chor3a dI jAyagI / Apaloga kala pahAr3apara sabere mileM | vahAM bAbU dhannUlAla Adi 8 mahAzaya phuNce| sAhabane ToMkoke kucha pAsa hI baMgale banAne kI bAta kahI / sabake hoza daMga ho ge| ina logoMne 3 mAsakI mohalata mAMgI para sAhaba ne kahA ki agasta mahIne meM choTe lATa yahAM Akara dekheMge taba paTTe diye jaayeNge| isase do mAsake bhItara jo jainiyoMko karanA ho kara leveM / isa bhayAnaka khabara - kI sUcanA kameTI ke mahAmaMtrI - seThajIko kI gii| seThajI mahA duHkhI hue| Apane tA0 2 jUnako jainamitrameM eka sUcanA sarva For Personal & Private Use Only Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516] adhyAya gyArahavAM / jainiyoMke liye prakaTa kI ki Di. ka0 ke pAsa 450 se adhika tAra pahuMce va logoMne samajhAyA bhI taba bhI vicAra nahIM badalA hai| tA0 25 jUnake pahale2 bhI arjiyAM paMcAyatoMse jAveM / seThajIke manameM rAtridina aba zikharajIkI rakSAkA hI dhyAna thaa| Apane tA0 9 jUnako bambaImeM zikharajIke hIrAbAgameM eka AmasabhA ekatra kI aura nimitta sbhaa| khurbhAvAle seTha rAmasvarUpajIko sabhApati niyata kiyaa| bambaIse jo DepyuTezana gayA thA usakA hAla dozI pAnAcanda rAmacaMdane kahA / bar3e lATa va choTe lATa va sTeTa sekreTarIko arjI bhejaneke liye aura eka DepyuTezana jAneke liye kameTiyAM bniiN| isa kameTIne arjI taiyyAra karake tInoM jagaha bambaI sabhAkI orase tA. 14 jUnako arjI bhejI / seThajIne jainamitrameM pragaTa karAyA ki tAH 25 jUna taka aura bhI paMcAyateM aisI arjiyAM yA tAra bhejeN| tA. 18 jUnako phira bhI hIrAbAgameM eka sabhA huI usakI mammatise bhAratavarSIya digambara jaina tIrthakSetra kameTIkI taraphase seThajIne eka tAra bar3e lATa mahodayakI sevAmeM bhenA, jipsakA Azaya yahI thA ki usa pUjya parvatapara mAMsa madya zikArAdi nahIM ho sakte isase choTe lATa sAhabase sucanA kI jAve ki ve isa prastAvako baMda rakkheM / ArAnivAsI bAbU devakumArajI dakSiNakI yAtrA karake bambaI Ae the| tAH 20 jUnako dUsare bambaImeM strI sbhaa| bhoIbAr3eke jina maMdirameM bAbU sAhabakI dharmapatnI gulAbadeIkI adhyakSatAmeM eka strIsabhA huI usameM zrImatI maganabAIjIne dharmazikSA aura For Personal & Private Use Only Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [ 517 gRhasthadharmapara prabhAvazAlI vyAkhyAna diyA tathA prati mAsa sabhA karanekA nizciya kiyA gayA / sUcanA | seTha mANikacaMdajI hara samaya pavitra parvatarAjake upasarga lATa sAhebake AnekI dUra karanekI phikra meM hI rahate the / tAH 28 jUnako kharaje meM tIrthakSetra kameTIkA adhivezana karanA vicAra kara sarva membaroM va khAsa 2 bhAiyoMko bulAne ke liye khAsa patra likhe tathA patroM meM pragaTa karAyA ki choTe lATa agasta mAsameM zikharajI jAveMge so sarva paMcAyatoM se pratinidhi bheje jAne cAhiye / seTha mANikacaMdajI bambaIse zItalaprasAdanIko lekara khuraje jAne vAle the isI bIcameM bAbU jabalapura borDiGgakA devakumAra ArAnivAsIse bhI Apane prArthanAutsava aura 1000) kI ki Apa mere sAtha cale / pahale jabalapura kA dAna | borDiGgake vArSikotsava meM zarIka hoM phira khurajA cleN| bAbU sAhaba sakuTumba the aura dakSiNakI yAtrAmeM bahuta dina lagA cuke the vahAM bhramaNakara mUDabidrIke prAcIna graMtha bhaMDArakI durustI karAI / mUDabidrI va kArakala meM saMskRta pAThazAlAkA dhruva phaMDa karAyA Adi aneka uttamottama kArya kiye tathA bambaI meM bhI eka bar3A sarasvatI bhaMDAra kholaneke liye zrutapaMcamI ke dina sabhA dvArA udyoga kiyA thA, jisameM bAbU sAhabane 5 varSa ke liye 250) vArSika tathA seTha mANikacaMdajIne 125) vArSika svIkAra kiyA thA / seThajI zrImatI maganabAI lalitAbAI Adike sAtha jabalapura padhAre / tA0 For Personal & Private Use Only Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 ] adhyAya gyArahavAM / 25 jUna 1907 ko bAbU devakumArajIke sabhApatittvameM borDigake. vArSikotsavakI sabhA huii| riporTa sunakara sarva bhAI kAryase bahuta prasanna hue aura usI samaya 2085) kA caMdA ho gayA, jisameM 1000) seThajI va 1000) siMgaI nArAyaNadAsajIne diye / videzI garIba chAtroMko vahIM sahAyatA deneke liye 1000) ke karIba chAtravRtti phaMDa huA / isameM bhI seThanIne 250) aura bAbU devakumArane 51) diye| bAbU devakumArajIke choTe bhAIkI vidhavA strI caMdAbAI vaiSNava dharmasevI vRndAvananivAsI mAtA pitAkI putrI jabalapura meM strI hokara bhI deva samAna dharmAtmA devakumArake sbhaaeN| kulake prasaMgase va apane pUjya pitA bAbU nArAyaNadAsa bI. e. dvArA dI huI hindI aura saMskRta vidyAke jJAnabalase jainadharmakI parIkSA kara use hI apane jIvanakA dRr3hatAse AbhUSaNa banAkara jaina strIptamAjameM jJAnapracArakI bhAvanA karanevAlI bhI maujUda thiiN| tA0 23, 25, 29 ko strIsabhAeM bar3e jora-zorake sAtha huI jisameM lalitAbAI maganabAI va caMdAbAI tathA anya jabalapurakI bAiyoMke vyAkhyAna hue| kanyAzA-- lAeM yahAM cala rahI thiiN| parIkSA lekara pAritoSika bAMTA gayA va 281 // ) kA navIna caMdA bhI strIsamAjane diyaa| leDI supa0 TreniMga kAleja bhI tA0 26 jUnako padhArI thiiN| bAbU devakumArajIke prayatnase jabalapurameM zikharajIke upasarga nivAraNArtha eka bRhat sabhA huii| eka jabalapurameM zikhara- kameTI banI / siMgaI nArAyaNadAsajIne jIkI sbhaa| saMskRtazAlA kholanA svIkAra kiyA va eka bhojanAlaya bhI kholA, jisase asamartha digambara jainI 3 dina taka bhojana pA skeN| seTha mANikacaMdanI For Personal & Private Use Only Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga [ 519 jabalapura se sIdhe khurajA Ae / sTezanapara zrImAn paMDita seTha mevArAma - jI bahuta se bhAiyoM ke sAtha upasthita the| seThajIkA bahuta sanmAnase svAgata karake eka umdA koThI meM tthhraayaa| mukhya 2 bahutase bhAI Ae the| sarvakA rAnIbAloMne khAna pAnAdise khUba hI satkAra kiyA / i tA. 28 ko rAya bahAdura seTha amolakacaMdajIke sabhApatitvameM sabhA huI jisameM zikharajI rakSArtha bhArI caMdA ke zikSarajIke rakSArtha karanekI bAta huii| yaha bhI taya huA ki rupayA 10000 ) kA dAna | kharca karake kucha pahAr3ako apane kabajemeM kara liyA jAya isake liye 28 mahAzayoM kI kameTI banI aura caMdekI sUcI kholI gaI / jaba seThajIne sarvase nivedana kiyA ki Apa loga yogya rakama kaheM taba Adha ghaMTe taka koIne kucha na kahA / lAlA devI sahAya phIrojapurabAle zikharajIkI rakSArtha bar3e hI prayatnazIla the | Apane sarvase pahale 5100) kahe tathA apane sAthake lAlA DAlacaMdajIkI ora se 5500 ) kahe / taba seTha mANikacaMda pAnAcaMda bambaIkI ora se seThajIne 10000) kahe, taba khuraje vAle seTha haramukharAya amolakacaMdane 15000) likhAe / lAlA rUpacaMda sahAranapurane 5100) kahe, lAlA sulatAnasiMha dihalIne 4100) kahe | lAlA IzvarIprasAda dihalIne 2100) kahe / bAbU pyArelAla vakIla dihalIne 1500 ) kahe / lAlA devIsahAya sohanalAla rAvalapiMDIne 2500 ) kahe / isa pramANa caMdA zurU ho gyaa| vahAMse seThajI ajamera gae / vahAM rAyabahAdura seTha nemIcaMdajIne bhI 15000) bhare / | For Personal & Private Use Only Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520] adhyAya gyArahavAM / samAmeM seTha hukamacaMdanI Indaurase nahIM Ae the, taba seThajI indaura gae / vahAM rAtriko bar3e maMdirajImeM seThajI indaura meN| sabhA huI / zItalaprasAdanIne sarva hakIkata sunAI, taba seTha hukamacaMdajIne sarvase sammati karake turta 25000) kA caMdA indaura paMcAyatIkA kara diyA / yahAMse seThanI bambaI lauTe / patradvArA caMdekA udyoga kiyA, taba zolApura paMcAnane 25000) va jaipUra paMcAnane 21000) ke caMdekI svIkAratA bhenI / isI taraha seThajIke bAra bAra patravyavahArase bar3I rakameM aura bhI svIkRta huI jaise9520) paMcAna jilA bijanaura mA0 sAhu salekhacaMda jugamaM daralAla, najIbAbAda 5000) paMcAna gayA 2541) ,, maU chAvanI 2100) rAjA jJAnacaMda, sikandrAbAda 2015 / -) paMcAna, nasIrAbAda 2000) ,, deharAdUna 1500) zrImaMta seTha pUranasAha, sivanI 1100) paMcAna, bar3anagara 1101) ,, lalitapura 1073) ,, nImAr3a prAMta 1071), paMDharapura 1031), alavara 1001) rA0 rA0 haraghara dharaNappA, rAyacUra For Personal & Private Use Only Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [521 1001) rAjA phUlacaMda, lazkara 1000) paMcAna, banArasa 1200) , sAdarA (gujarAta) 2000) ,, vAMsavAr3A, jilA udepura 2500) ,, IDara 2000) mitrasena jaMbUprasAda sahAranapura 2100) badrIdAsa darabArIlAla icchArAma ka0 ambAlA 10-15 dinake bhItara seTha mANikacaMdane apanI dAnavIratA va udAratAke asarase karIba do lAkha seThajIke udyogase rupayekA caMdA kara liyaa| jo svayaM 2 lAkhakA cNdaa| dAna karatA hai vaha dUsaroMse bhI dAna karA saktA hai / seThajIke vacanoMko ulaMghana karanA sahaja bAta nahIM thii| jisase jo kahate vaha mAna letA thaa| seThajI bar3e nyAya citta, vicAravAna, gaMbhIra, sahanazIla, parizramI tathA dharma va jAtikI sevArtha apane tanako videza bhramaNa Adike aneka kaSTa dekara bhI nyochAvara karanevAle the| yaha inhIMkI dama thI jo bAtakI bAtameM itanA bhArI caMdA ho gayA / vRddha loga kahate haiM ki jahAM taka hamArA hoza hai itanA bhArI caMdA kabhI nahIM huA thA / jo tAra tIrthakSetra kameTIne tA. 18 jUna ko bar3e lATa sAhabakI sevAmeM bhejA thA usakA javAba jI. bI. bar3e lATakA patra / eca. phela DipuTI sekreTarI gavarnamenTa Apha inDiyAne apane patra naM0 1749 tA. 16 julAI 1907 ko seThanIke pAsa isa AzayakA bhenA ki " choTe For Personal & Private Use Only Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 ] adhyAya gyaarhvaaN| lATa pUrI jAMca karane jAyage vahAM jainiyoMko apanA hAla kahanekA pUrA maukA diyA jAyagA, tathA jaba taka choTe lATa jAMca na kara leMge baMgaloMke liye paTTe na diye jAyage "-ve kucha vAkya ye haiM(I am to add that no action whatever will be taken towards granting leases on the Hill until the enquiry has been held by His Honor the Lieutenant Governor. ) seThajIne bAtako bar3hate hue dekhakara bambaI meM salAha kI ki yadi rAjA pAlagaMja dvArA baMgaloMkI inkArI seThajIkA paraspara ho jAya va zvetAmbarI loga milakara udyoga nibaTAnekA prayatna / kareM to zAyada zIghra yaha upasarga dUra ho isaliye Apane mitI ASAr3ha sudI 4 tA. 14 julAI ke dina bambaIse apane bhAnaje seTha cunnIlAla jhaveracaMdako lAlA prabhudayAlajI, seTha padamacaMdanI, mi. cunnIlAla bI. e. supa0 jaina borDiMga bambaI, Adi bhAiyoMke sAtha girIDI bhenA / ArAse bAbU devakumAra va bAbU kiror3IcaMda bhI aae| bahuta kucha ceSTA kii| rAya badrIdAsa kalakattAkI asammatise di0 va zve0 meM mela na huA aura na rAjAhI ke dvArA koI saphalatA huI / isa samaya vahAM varSAta baDIbhArI paDI thii| pAlagaMja jAne AnemeM varSAkI bAdhA ina saba logoMne sahana kI, kyoMki barAkara nadIko pAra karanA par3atA hai jo varSAtameM bahuta bar3ha jAtI hai / AbohavAkI kharAbIse karIba 2 sarva pArTI bImAra ho gii| seTha cunnIlAla jhaveracaMdako kalakattemeM TAMgameM aisA phor3A For Personal & Private Use Only Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [523. ho gayA jisase duHkhita ho ve sarvako chor3a sIdhe bambaI. Ae aura bImAra ho ge| __tAH 1 agastako phira pahAr3apara kamiznara sAhaba aae| usa vakta bhI tIrthabhakta bAbU dhannUlAla aTArnI kamiznarase mulAkAta / seTha parameSTIdAsa va bambaIke loga Adi. mile / saba logoMne inkAra kiyA ki hama parvatakI pavitratAkI kucha bhI hAni nahIM sahana kara sakte / bambaIke seTha padamacaMda va prabhudayAlajI bhI bImAra hokara loTe va kaI mAsataka bImAra rahe / cunnIlAla supa0 kA magaja phira gayA / ve bahuta dinoM taka meDa hAusameM rahe / jaba 2 jIvoMke tItra karmakA udaya ho AtA hai taba taka tapa, dhyAna, pUnA kaisA bhI dharma kArya kare usa udayajanita karmakA phala bhoganA hI par3atA hai| bar3e2 muniyoMko bhI tIvra karmodayase upasarga sahanA par3A hai / seThajI cunnIlAlako bImAra dekha bahuta duHkhita hue tathA yogyarItise davAI meM laga gae / itanemeM seThajIko Di. ka. hajArIbAgase sUcanA milI ki lATasAhaba tA0 28-29-30 agastako pahAr3a para Avege / seThanIne 4 agastako sarva jainiyoMko pratinidhi bhejaneke liye jainamitra tA. 11 agasta dvArA sUcanA kii| seTha mANikacaMdajIko bhI tA0 28 ke liye kaI dina pahalese jAnA thA para seTha yunnIlAlako aisI bImArIkI dazAmeM chor3akara jAnA Apane ThIka nahIM samajhA aura cunnIlAlajIse apane na jAnekI bAta kahI taba sAhasI tIrthabhakta cunnIlAlane kahA-"mAmA, mArI phikara karatA nA, tame For Personal & Private Use Only Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 ] adhyAya gyArahavAM / zikharajI jAo ane pahAr3ano jhagaDo maTAho" yaha dhIrajake zabda sunakara seThajIne jAne kA nizcaya kiyaa| seThajI zItalaprasAdanI va mainejara kameTIko lekara zikharajI Ae aura yahAM AnevAloMke ArAmakA prabandha karAne lage / seTha mevArAmajI bhI kaI dina pahalese Agae the aura khAsa 2 logoMko arjanTa tAra dekara bulAyA thaa| tA0 25 se 27 taka 2500 di0 jainI bhinna 2 prAntoMke Agae the / baMgAlase bA. dhannUlAla aTArnI, seTha parameSTIdAsa Adi, paMjAbase lAlA IzvarIprasAda, lAlA rAmalAla phIrojapura Adi, yuktaprAntase bA0 jugamandharadAsa sahAyaka mahAmaMtrI mahAsabhA, rAyabahAdura natthIlAla khurajA Adi, mAlavAse seTha hukamacaMda, amolakacaMda Adi, rAjaputAnAse rAyabahAdura seTha nemIcaMda va rA0 ba0 ghamaMDIlAla Adi, bambaIse seThajI va caugale bI. e. elaela. bI. vakIla belagAma Adi, madhya pradezase seTha pUraNasAha, sukhalAlamala, nemilAla Adi, dakSiNase ananta rAjayyA maimura, bhaTTAraka lakSmIsena, rAjA jJAnacaMdajI Adi / bambaIse seThajI zikharajIke liye ravAnA hue the ki eka dina bAda hI mitI zrAvaNa vadI 1 saM0 1963 seTha cunnIlAla jhavera- (guja0) tArIkha 24 agastako prAtaHkAla caMdakA svargavAsa / zrIjinendrakA va zikharanIkA dhyAna karate seTha cunnIlAlakA AtmA isa kSaNika dehako chor3a svargadhAma padhArA / Apane marate samaya 5000) dharmAdeke nikaale| yaha bar3e bhArI tIrthabhakta the| inhoMne tIrthoke uddhArake liye bahuta kucha parizrama uThAyA thaa| zrI zikharajI aura pAvApurI For Personal & Private Use Only Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / jIke digambara jaina kArakhAnoMkI va bhaMDArakI rakSA Apake bar3e bhArI jAtIya parizramakA phala hai / 30 varSakI umarase Apa barAbara niyamase svAdhyAya karate the / saM0 1942 se 1955 taka zrI zikharajI, gommaTasvAmI, giranArajI, zejA, kezariyA AdikI aneka tIrthayAtrA karake dharmameM dravya lgaayaa| zrI gajapaMthAjI aura zolApurake bambaI prAMtika sabhAke utsavoMkA bahuta hI prazaMsanIya prabandha seTha cunnIlAlane kiyA thA / inakI buddhi bahuta tIkSNa thii| vyApArameM bhI bahuta kuzala the / yaha seTha mANikacandake kuTumbake hara kAmameM dAhane hAtha the / inake do putrIM huI thIM, jinameM inake marate samaya eka putrI kIkIbhena 26 varSakI maujUda thii| seTha cunnIlAlakI dharmapatnI jar3AvabAIkI dharmameM vizeSa lagna hai| thor3e dina hue isane 2500) kharcakara suratake zAMtinAthanIke maMdirajImeM cAMdIkI vedI banavAI hai tathA mAMgItuMgI aura pAvAgar3hameM maMdiroMmeM saMgamarmara lagavAyA hai| ___ yaha svAdhyAya pUjana nitya karatI hai va dharma kAryoM meM nitya thor3A bahuta dAna karatI rahatI hai / strIzikSAkI uttejanApara bhI dhyAna hai| seTha cunnIlAlane kevala 39 varSakI Ayu paaii| itanI umra meM Apane jaina samAjakI jo sevA banAI usase yaha samAja ApakA sadA kRtajJa rhegaa| tIrthabhaktimeM apUrva parizrama karane va maraNa samaya zrI zikharajI hIkA dhyAna karanese avazya Apako uttama gatikA lAbha huA hogA For Personal & Private Use Only . Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 ] adhyAya gyArahavAM | seThajI madhuvana meM tIrtharakSA meM anurakta the ki tA0 26 ko tAra pAyA ki seTha cunnIlAlakA dehAnta -seThajIko cunnIlAla- huA / sunate hI Apako yakAyaka mUrchA A gaI / jaise kisIkA dAhanA hAtha TUTane se duHkha hotA hai aisA duHkha seThajIko huA / thor3I dera meM saceta hue, phira bhI zoka meM baiTha kI mRtyukI khabara / gae / AMkhoM se AMsuoM kI dhArA bahane lagI / seThajIko yaha zoka isa kAraNa se nahIM huA thA ki vaha inake bhAnaje the, para zokakA - kAraNa yaha thA ki tIrthokI rakSAmeM va bambaI prAntikasabhA ke kAmoM meM jo apUrva sahAyatA prApta hotI thI vaha baMda ho gaI / zItalaprasAdajI pAsa meM hI the / seThajIko aneka dRSTAMta dekara saMsArakI asAratA va zarIrakI kSaNabhaMguratA samajhAI tathA tIrthabhakti meM nizcala ThaTe rahane kI preraNA kii| seThajI svayaM bhI vicArazIla the / aMtarmahUrta hI klezita pariNAmI rahe phira turta saceta hokara apane usI tIrthabhakti ke kAma meM laga ge| kisIse usa bAtakA varNana na kiyA, na koI jAna hI sakA ! zikharajI meM tA0 26 ko bIsapaMthI koTho meM dinake eka sabhA lAlA sulatAnasiMha dillI ke / zikharajIvara lorDa sabhApatitvameM huI jisameM tIrthakSetra kameTIdvArA phrez2arakA AnA / tayAra kiyA huA memoriyala zItalaprasAdajInesunAkara maMjUra karAyA aura membaroMke lATa sAhaba ke pAsa dUsare dina bhejA gayA / milaneke liye pratinidhiyoMkI eka nAmA dastakhata se pahAr3a para phira lATa sAhaba se - For Personal & Private Use Only Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [527 valI likhI gii| rAtriko bhI maMdirajImeM sabhA huii| kula nAma 65 cune gae / tA0 27 ko savere lATa sAhaba Ae / digambarI maMdirajI va dharmazAlAkA nirIkSaNa kara parvatapara eka baMgale meM gae tathA tA0 28 ko savere pratinidhiyoMko milanA thA / lATa sAhabane thor3e hI AdamI bulAye the taba 65 meMse 28 nAma choTe ge| saberA hote hI koI DolIpara koI DolI na milanese pedala ravAnA ho ge| rAya ba0 ghamaMDIlAla, lAlA jJAnacaMda, seTha hukamacaMda, bAbU dhannUlAla aTArnI, rAya0 ba0 natthIlAla, lAlA rAmalAla Adi 15 diga0 ThIka samaya para pahuMce unako lekara lATa sAhaba pArzvanAthasvAmIkI ToMkase kuMthunAthasvAmIkI ToMka taka Ae phira sItAnAle taka Ae / zvetA bariyoMko bhI bulAyA thA para inameMse koI na pahuMca sakA / usa dina sarva hI di0 yAtrI dhoe hue dhotI DupaTTe pahanakara pUjAkI sAmagrI lekara pahAr3a para bandanArtha gae the| lAlA sAhabake dilameM cAroM ora nagna sira yAtriyoMko pUjA karate dekhanese bar3A bhArI prabhAva par3A / bahutoMse lATa sAhabane bAta bhI kii| isadina bahutase yAtriyoMne upavAsa kiyaa| seThajI paira meM coTa hone va DolI na milanese parvatapara . na jAsake / jainiyoM ne acchI taraha parvatakI pavitratA smjhaaii| lATa sAhaba 2 baje bagalepara lauTe taba rAya badrIdAsa Adi 7-8 zve0 va kucha digambarI mile| isa avasara para zvetAmbarI karIba 100 ke hI kula Ae the java ki digambarI 2500 ke karIba jamA hue the / isa samaya koI bAta nahIM kI / tA0 29 ko savere lATa sAhaba nIce utare / tathA digambarI maMdirameM kapar3eke jUte pahanakara ge| vahAMse A lakSmI sena bhaTTAraka kolhApurase mile / unhoMne For Personal & Private Use Only Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 ] adhyAya gyArahavAM / saMskRta zloka kahakara AzIrvAda diyA / vahAMse maMDapameM Ae. jisameM sarva digambarI kAyade se baiThe the / pratinidhiyoM se paricita hone para lAlA sulatAnasiMha raIsa dehalIne eDresa par3hA aura manohara kAskeTameM bheTa kiyA / yaha kalakatte meM bAbU dhannUlAlajIkI mArphatatayyAra huA thA / isake uttara meM lATa sAhabane eka spIca dI jisameM jainiyoMko saMtoSa nahIM huA tathApi AkharI hukama baMda rakkhA | lATa sAhabake jAnepara tIna baje bar3I bhArI sabhA seTha pUraNasAhake sabhApatittvameM huI jisameM va rAtakI samAmeM parvata rakSArtha caMde kI uttejanA dI gaI va parvata rakSArtha eka kameTI banAI gaI jisakA mukhya bhAra bAbU dhannUcAla aura seTha parameSTIdAsako diyA gayA / lATa sAhaba calate vakta digambariyoM se bAta karaneko do pratinidhike nAma mAge gae the so inhIM donoMke nAma seThajIne bheja diye tathA kalakatte meM parvata rakSAkA daphtara huA jisameM maujIlAla klarka jo bambaI prAnti sabhAmeM thA use niyata kara diyA / seThajI zikharajI se calakara gayAjI hote hue kAzI Ae / vahAM tA0 3 sitambarako prathama vArSika kAzI syAdvAda pATha - adhivezana thA / yadyapi seThajIko cunnIlAlazAlA vArSikotsava jIke viyogakA bahuta duHkha thA paraMtu Apa meM seThajI / syAdvAda pAThazAlA ke sabhApati the, Apane hI yaha mitI niyata kI thI isase Apako AnA hI huA / vAstavameM seThajImeM dharma va jAti prema aisA hI thA jisase vaha apane zokAdi kaSAyake nimittase kabhI dhArmika kAmoM ko baMda nahIM kara sakte the / isa samaya zikharajIse lauTate hue For Personal & Private Use Only Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6) seTha cunnIlAla javeracandra bambaI. (dekho pRSTha 523). ... P. Surat For Personal & Private Use Only Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [529 lAlA junamandharadAsa najIbAbAda Adi aneka sajjana kAzI A gae the / pAThazAlAke makAna meM hI sabhA huii| bAbU devakumArajIke peza karane aura zItalaprasAdajIke anumodamase paMDita rAmabhAU nAgapurane sabhApatike Asanako grahaNa kiyaa| paM0 mANikacaMda, udayalAla, kumAraiyyA, niddhAmala, makkhanalAla Adi chAtroMke vyAkhyAna hue / do varSakI riporTa sunakara sarvako bahuta saMtoSa huaa| chAtravRtti phaMDakI apIla bA0 devakumArane kii| ciraMjIlAlajI hisArane anumodana kiyA taba usI samaya karIba 500) ke phaMDa ho gayA jisameM 200) seTha mANikacaMdajIne va 100) devakumArajIne diye / phira adhyApakoMko bheTa va chAtroMko inAma diyA gayA jisameM vartamAna meM samAja meM kAma karanevAle vidvAnoMko usa dina vidyArthIkI avasthAmeM 7) mANikacaMdanI, 6) gaNezaprasAdajI, 3) kumAraiyA, 3) banalAla, 2) badrIprasAda Adiko mile tathA nAgapurake seTha nemIsAhane vyAkhyAnoMse prasanna ho mANikacaMdajIko 4), kumAraiyyAko 4), udayalAlako 2), makkhanalAlako 2), niddhAmalako 2) Adi pAritoSika diyA / kAzIse seThajI bambaI Ae / aura zeSa bhAdoM mAsa va dazalAkSaNI dharmasevanameM vitaaii| - seTha pre0 mo0 di0 jaina borDigakA 4 thA vArSikotsava Asauna sudI 14 tA0 20 akTUbara ahamadAbAda borDiMga- 1907 ko thaa| usameM zAmila honeke kA vArSikotsava / liye seThanI zItalapramAdanIke sAtha ahama dAbAda aae| bambaIse mAtA rUpAbAI, lallabhAI lakSmIcaMda va paropakArI maMtrI parIkha lallUbhAI premAnaMda For Personal & Private Use Only Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 ] adhyAya gyaarhvaaN| ela0 sI0 I0 Adi Ae the| aura sUratase mUlacanda kisanadAsa kApar3iyA bhI Ae the / prophesara AnandazaMkara bApUbhAI dhruva ema0 e. elaela0 bI0 ke pramukhatvameM jalsA huA / mujarAta vibhAgase 400 gRhastha Ae the / pramukha sAhaba va cInUbhAI mAdhomAI sI0 AI0 I0 ne vidyArthiyoMko bahuta bodhadAyaka upadeza diyA / borDigake sahAyatArtha 1100) ke anumAna dravya AyA / isa samaya chAtra 35 the| ... seThajIne rAtriko AmodavAle harajIvana rAyacaMdako 'digambara . jainA patra na nikAlaneke kAraNa bahuta kucha "digabara jaina " kahA taba harajIvanajIne bilakula inakAra kara mAsikake liye diyA / seThanI udAsa ho gae aura vicArane prayatna / lage ki kisako sampAdaka kiyA jAya / itanemeM zItalapraptAdajIne sUratanivAsI mUlacaMda kisanadAsa kApar3iyAkI tarapha izArA karake kahA ki yaha navayuvaka utsAhI, dharmapremI va kucha zAstrakA jJAtA mAluma hotA hai, use hI sampAdaka banAnA cAhiye / / pahale to seThajIke dhyAnameM yaha bAta nahIM AI cupa ho rahe, taba zItalaprasAdajIne apane anubhavase kahA mUlacanda kisanadAsa ki yaha utsAhI haiN| yadi udyoga kareMge to kApaDiyAko saMpA- avazya patrako calA leMge / taba seThanIne daka honekI seTha- mUlacandanIko sampAdaka honeko kahA, jIkI suucnaa| sunate hI mUlacaMdanI cauMka par3e aura bole ki maiMne Ajataka kabhI eka lekha bhI nahIM . likhA hai| mujhe isakA anubhava bilakula nahIM hai| maiM vyApAra meM For Personal & Private Use Only Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAti sevA dvitIya bhaag| [531 'phaMsA huuN| maiM patrakI sampAdakI kaise kara sakU~gA ? taba seThanIne samajhAyA ki tuma sAhasa karo tathA harajIvana rAyacaMdanI sahAyatA kareMge / choTelAla aMkalezvarane bhI lekhAdise madada denekA vAdA kiyA phira bhI mUlacaMdajIne inakAra kiyA taba zItalaprasAdanIne kahA ki sAhasa karo mAsikapatra calAnA koI bAta nahIM hai hamane to sAptAhika patrako laukika bahutasA kAma karate hue bhI calAyA hai| cAracAra kahanese mUlacaMdajIko aMtaraMga jJAna zaktine gavAhI dI ki tU kara skegaa| mUlacaMdanIne usa samaya bemanase isa bAtako svIkAra kara kahA ki maiM sUrata jAkara isake liye yathAzakti prayAsa kruuNgaa| zItalaprasAdajIne pITha ThokI / Aja usI mUlacaMdajIne isa digambara jaina patrako isa sabhAke pIche hI kArtika mArgazIrSakA mammilita aMka nikAlakara va barAbara unnata rUpa va eka samAna samaya para pragaTa karate rahakara isa sImAko pahuMcA diyA hai ki digambara jaina samAjake sarva patroMke grAhakoMse adhika grAhaka isa patrake haiM arthAt anumAna 2000 haiM aura ise sAdhAraNa sarva hI dezake jainI bhI rucise lete haiN| hindI bhASI dezameM bhI isakA acchA pracAra hai| prati varSa khAsa aMka aneka vidvAnoMke uttamottama lekha va aneka citra sahita 150 va 200 saphoMkA nikAlakara acchA sanmAna prApta kiyA hai / jainiyoMke aura patra haravarSa jaba ghATA sahana karate haiM taba yaha patra hI naphA karake use dharmadravya samajha use patrakI vizeSa unnati va upahArakI pustakoM ke denemeM lagAtA hai| isa borDiMgameM caityAlaya zurUse hI thA / yaha seThajIkA kAyadA rahA hai ki nitane chAtra boDiMgameM raheM ve darzana avazya kreN| yadi maMdirajI nikaTa For Personal & Private Use Only Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532] adhyAya gyArahavAM / nahIM hai to caityAlaya avazya honA caahiye| isI bhAvase bambaI vorDiMga va kolhApura borDiMgameM caityAlaya thA vaisA hI yahAM huA thaa| isakI zobhA mAtA rUpAbAIke dvArA dinapara dina bar3hatI thii| isa varSa mAtAne cAMdIkA chatra, kaTorI va jarmana silabarakA kalasa bheTa kiyA thaa| seThajI yahAMse lallUbhAI lakSmIcanda aura zItalaprasAdajI ko lekara zrI tAraMgAjI siddhakSetra ravAdi0 zve0 kI phUTa nA hue / sAthameM bambaIke zve0 bhAI rAyacanda meTanako tAraMgAjI lallubhAI bhI the| yahAM Ane kA yaha kAraNa kI yaatraa| thA ki tAraMgAjIpara eka kuMDa hai jisakI __moharIse di0 zve. donoM pAnI lete haiN| usa moharIko di0 koThIke AdamI marammata karAnA cAhate the / zva0 ke AdamiyoMne jhagar3A karake rokA / phariyAda pulisataka gii| isIko paraspara nibaTAneke liye AnA huA thA / tAH 21 akTUbara 07 ko gujarAtake bar3anagara sTezanapara aae| vahAM zve0 seTha phatahacanda sAMkalacandanI aneka bhAiyoMke sAtha sTezanapara milane Ae the| usa dina unhIMke yahAM tthhre| unhIMne hI kacco rasoI banavAI thI jisako 20 va di0 bhAiyoMne alaga 2 baiThakara eka sAtha khAI thii| yahAMse 11 mIla gAr3Ipara talahaTI Ae / vahAM koI Azraya sthAna nahIM thaa| pahAr3apara 1 mIla car3hanese koThI va dharmazAlA AtI hai yahAM di0 ke 2 maMdira haiN| eka bahuta prAcIna hai jisameM mUlanAyaka zrI saMbhavanAtha svAmIkI bahuta manoja saMvata rahita pratimA hai / dUsarA maMdira bhI AdinAtha svAmIkA For Personal & Private Use Only Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga [ 533 zolApura ke seThakA banavAyA huA hai isIke AsapAsa 4 vediyAM haiN| 0 kA eka bar3A maMdira 30 lAkhakI lAgatakA kahA jAtA hai| seThajIkI khabara pAkara seTha pUnamacaMda sAMkalacaMda Adi mahAzaya IDarake va sudAsaNa, dAMtA, bhATavAsa, kherAlu Adike di0 jainI va kaI zve 0 jainI bhI Ae the / tAH 22 kI rAtriko donoM sampradAyavAloM kI kameTI hokara yaha taya huA ki yaha tIrtha donoMkA hai / jisa AdamIne di0 ko rokA usane bhUla kii| vaha naukarIse alaga kiyA gayA tathA di0 koThIvAle bagiceke bhItara ke rAstese bhI kuMDakA pAnI le sakate haiM / di0 va vaM0 donoM hI yAtriyoMke ArAmake liye apane 2 prabandhaka kAryako kara sakate haiM, koI kisIke kAmameM bAdhA na DAle / munIma dvArA yaha mAlUma huA ki koTa zilApara do digabarI dehariyoM ko marammata karane meM zvatAmbarI rokate haiM taba tAH 22 ko savere di0 0 bhAI seThajI ke sAtha Upara gae / seThajIkA paira eka azakta thA taubhI Apa bar3e sAhasake sAtha lakar3I ke sahAre pahADapara caDhe cale ge| yaha 1 mIla uMcI hai| 1 deharI chor3akara digambarI deharI milI jisako cAMda sUrajakI deharI kahate haiM usake bhItara hI yaha lekha thA --- " saMvat 1625 varSe pauSa vadI 5 zukle zrI mUlasaMghe sarasvatI gacche balAtkAragaNe AcArya kundakundAnvaya bhaTTAraka zrI zubhacaMdra statpaTTe bhaTTAraka zrI sumatikIrti gurupadezAthUMmaDa jJAtIya gAMdhI narapati bhAryA. ....... isI deharIkI marammata meM zve 0 rokate the so yaha di0 lekha zve * .... " For Personal & Private Use Only Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 ] adhyAya gyaarhvaaN| bhAiyoMko acchI taraha vaMcAkara unake manakA samAdhAna kiyA gyaa| Age dusarI eka digambarI deharI hai jisameM bahuta manojJa diga0 jaina pratimA padmAsana virAjamAna thii| yahAM diga0 loga patthara jar3AnA cAhate the so zve0 rokate the| isa pratimAmeM zve. mUrtike cinha jo kamarameM kNddor| va AsanameM laMgoTakA cinha hotA hai to na the taubhI ive0 ne harSa sahita kabUla nahIM kiyaa| nIce Akara seTha phatehacaMda sAMkalacaMdake sAmane tIsare pahara bAta hokara yaha taya huA-cAMda sUrajakI deharIko va usake jAne ke mArgako di0 loga durusta kareM hameM koI unara nahIM hai / para dUsarI deharIkA jhagar3A bAkI rakkhA aura yaha kahA ki hama apane saMgha va sAdhuko dikhAkara nirNaya kareMge, yadyapi hameM digambarI mAlUma hotI hai tabataka na isa para cakSu caDheMge na AMgIkI racanA hogI / pUnA donoM kareM-marammata usa samaya taka koI na karAve / ___ yaha siddhakSetra isa kAraNase hai ki yahAMse varadatta sAgaradatta Adi munIndra va sAr3he tIna karor3a muni mukti padhAre haiM / siddhazilA dUsarI ora hai| vahAM eka guphAke pAsa do sthAnoMpara purAnI digambara jaina mUrtiyAM haiN| Upara jAkara eka digambara deharImeM cAroM ora 4 pratimAeM va unake cAroM ora caraNa haiN| domeM jIrNoddhAra samvat 1611 aura 1921 hai| digambarI kArakhAnekA prabandha IDarake paMcoMke AdhIna thA para vyavasthA kAyadese nahIM hotI thI, tatra tAH 21 kI zAmako saba digambariyoMko samajhAkara seThanIne prabandhakAriNI sabhAke lAbha samajhAe aura tIrthakSetra kameToke AdhIna eka prabandhakAriNI kameTI banA dI jisake sabhApati lallUbhAI For Personal & Private se Only Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [ 535 : lakSmIcaMda bambaI, koSAdhyakSa motIcaMda lIlAcaMda IMDara va maMtrI veNIcaMda ugaracaMda IDara niyata hue / niyamAvalI bhI banAkara de dI gaI / tA: 24 ko calakara diga0 va zve0 pArTI sIrapura gAMva meM aaii| yahAM zve0 ke 60 va 70 ghara haiM / jhagaDekA phaisalA | rAtriko upAzraya meM sabhA huI / zItalaprasAdIne ekatA, vidyonnati, bAlavivAha niSedha para 1 || ghaMTA vyAkhyAna diyA / DAhyAbhAI nagInadAsa zve0 ne samarthana kiyA / phira seThajIne bAlakoMkI choTI avasthA meM sagAI na kI jAve isa para bahuta jora diyaa| yahAM aisA burA kAyadA thA ki jo jainI kanyA va putrakI sagAI usakI 4 varSakI umara taka na kare use 5) daMDa ho ! isase bahutere janmate hI sagAI kara dete haiM / aisI khoTI baMdI karanekA kAraNa musalamAnoM kA jora julma ho saktA hai / yahAM jainiyoMke do ghar3e the usake meTane kA adhikAra seThajI, zItalaprasAdajI, seTha phatahacaMda aura DAhyAbhAIke AdhIna kiyA gayA / sabere calakara bar3anagara aae| seTha phataha caMda ke vahAM tthhre| unhoMne bahuta sanmAna kiyA tathA sIrapura gAMva kA phaisalA likhake de diyA gayA / tA0 26 ko sUrata Ae / phUlakaura kanyAzAlAkA nirIkSaNa kiyaa| usa samaya 75 kanyAeM thIM jinameM 23 diga0, 14 zve0 va zeSa ucca hindU varNakI thiiN| eka adhyApikA va do adhyApaka par3hAte the / jaina dharmakI zikSA ke sAtha vyavahArika jJAna diyA jAtA thA / .. For Personal & Private Use Only Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536] adhyAya gyArahavAM / . tAraMgIjI parvatapara pahale keMgara nAmakI lakar3I hotI thI jo jalatI va sar3atI nahIM hai| agnimeM na jalane- aisI kucha lakar3iyAM zve. maMdirameM lagI vAlI lkddii| huI pAI jAtI hai / aba bhI yaha lakar3I __ yahAMse thor3I dUra brahmAkI kheDaka pAsa dhUliyA vAlaraNa gAMvameM hotI hai| yahAMse seThajI bambaI Ae / mitI kArtika sudI 14 tA0 17 navambara 07ko dUsare bhoIvADeke maMdira meM vambaImeM zikharajI- zikharajI sambandhI sabhA huii| seTha mANikI sbhaa| kacaMdanIke peza karane va lallubhAI parIkhake samarthanase seTha sukhAnaMdanI sabhApati hue / isameM zItalaprasAdajIne parvatarakSA kameTo jo 12 mahAzayoMkI zikharajI para banI thI usakI kArravAI sunAI ki bAbU dhannUlAlajI choTe lATako samajhAneke liye dAraniliMga gae va tA0 6 navambarako phira choTe lATa zikharajI Ae taba seTha parameSTIdAsa dhannU bAbU Adi kaI sAhaba mile taba choTe lATane bahuta kaThora zabda kahe ki hama parvatapara baMgale banAveMge, kevala ToMkake cAroM tarapha kula jamIna chor3a deNge| isa bAtako sunakara sabhAne adAlatI kArravAI karanekA prastAba kiyA va dhannUbAbUko dhanyabAda patra bhejA jo vaha aTArnI honepara bhI zikharajIkI rakSAmeM itane dRr3ha prayatnazIla hokara daur3adhUpa kara rahe haiN| seThajIne sabhAkI orase khurajeke seTha haramukharAya amolakacaMdako khurajekI sabhAkI saphalatAke liye dhanyavAda diyA / For Personal & Private Use Only Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [537 mAtA rUpAbAIne saM0 1960 meM 1234 upavAsake udyA panameM 2500) bambaI borDiMga kameTIko isa bambaI borDiMgameM liye supurda kiye the ki isake vyAnase hara utsv| varSa kArtika sudI 15ke dina borDiMgameM maMDalakI pUjA karake utsava kiyA jAve, usIke anu:sAra isa saM0 1964 meM bhI huA / rAtriko sabhA huI / alabarake paM0 mahAcaMdrajIkA saMskRta vidyAkI AvazyaktApara bhASaNa huaa| saMskRta vidyAlaya ke parIkSottIrNa chAtroMko pAritoSika aura prazaMsA patra diye ge| idhara jaba seThanI samagra bhAratavarSake jainiyoMke mahA hitakArI kArya meM lage hue the udhara inakI dIrvadarzinI, zrImatI maganavAI- suvicAradhAraNI putrI apanI Atmonnati jIkA Ama karane tathA jaina strIsamAnake uddhAra va apanI vyaakhyaan| lekhana va vyAkhyAnazakti bar3hAneke prayatnameM lagI thiiN| arthaprakAzikAjI acchI taraha manana karake Apane zrI paMcAstikAyakA saMskRta TIkAke sAtha manana kiyA tathA bRhat dravyasaMgrahakI saMskRta TIkA dekhI / aise hI saMskRta graMthoMke dekhanekA abhyAsa zItalaprasAdanIkI saMgatimeM hotA rahA tathA lekha bhI likhakara inhoMse zuddha karA letI thI / sAmAyika va dhyAnakA abhyAsa bhI savere va zAmako acchA hone lagA thaa| bambaI meM eka hindU yUniyana klaba hai usakI orase hima RtumeM prati zanivArako aneka vidvatA pUrNa vyAkhyAna huA karate haiN| isa varSa vaha hemanta vyAkhyAnamAlA seThajIke manohara hIrAbAgake lekcara haoNlameM huii| tAH 7 navambara 07 ko zrImatI maganabAIne 'Aye striyoMke caritra' para eka bahuta hI prabhAvazAlI vyAkhyAna diyA thaa| For Personal & Private Use Only Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvwww 538] - adhyAya gyArahavI / bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhAkA vArSika adhivezana isa varSa kahAM ho isakI Apako bahuta bar3I seThajIkA vArSika ciMtA thii| muMzI campatarAyajI mahAmaMtrIse utsavoMke liye va bAbU devakumArajIse va bAbU jugamandharadAsa udyog| najIvAvAdase patra vyavahAra karake kuMDalapura kSetra (damoha) meM usake vArSika melepara utsaka karanA isa liye ucita samajhA ki seThajI isa kSetra para ho gae the va budelakhaDake digambara jainiyoMkI avanati dazAko jAna cuke the| yahAMke jainiyoMmeM unnatikA pavana bhare, isI AkAMkSAse nizcaya karake seTha biMdrAvanajI damohase likhA par3hI karake smjhaayaa| ukta seThajIne mahAsabhAko bulAneke liye nimaMtraNa patra daphtara mahA sabhAko meja diyA, taba mahA sabhAke daphtarase isa jalsekI saphalatAke liye tayyArI hone lgii| isa samaya mahAsabhAke jvAinTa janarala sekreTarI bAbU jugamandharadAsa raIsa najIbAbAda the jo bahuta dila lagAkara kAma kara rahe the| mahAsabhAkA kAma isa samaya bahuta jAgRti para thaa| san 1907 meM sUratake disambara mAsake aMtima saptAhameM rASTrIya kAMgresakA adhivezana honevAlA thA / sUratameM kAMgresa aura isakI svAgatakAriNI sabhAmeM seTha mANikajaina yaMga mensa caMdanI bhI membara the| gujarAtI mitI . esosiyeshn| kArtika vadI 4 ko sUratameM svAgatakAriNI kamiTIkI sabhA thii| isameM seThanI harajIvana . rAyacaMda Amoda, lallUbhAI premAnaMda Adiko lekara gae the| kAM For Personal & Private Use Only Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [539 gresake liye sabhApati cunaneke liye baiThaka thii| isI rAtriko 7 // baje caMdAbAr3ImeM lallabhAI premAnanda ela0 sI0 I0 ke sabhApatitvameM eka sabhA huI / seTha harajIvana rAyacaMdane vidyonnatipara bhASaNa diyA tathA "digambara jaina" patra mUlacaMda kisanadAsa kApar3iyA dvArA zurU hokara unnatimeM Ave aisI bhAvanA pragaTa kI / phira seTha. mANikacaMdajI je0 pI0 ne isakI puSTatA kI aura sabhAjanoMkA AbhAra mAnA aura mUlacaMdanIko patra calAnemeM uttejanA dI / seThajIko mUlacaMdajIpara adhika prema isI kAraNase thA ki yaha seThajI dvArA sthApita hIrAcaMda gumAnajI jaina pAThazAlA sUratakA phalarUpa eka ratna thaa| inhoMne vyAkaraNa sAtha caMdraprabhu kAvya taka abhyAsa kara liyA thaa| sUratameM jainiyoMkI acchI vastI hai, isaliye bAbU cetanadAsa bI0 e0 janarala sekreTarI, esosiyezanane vArSika jalsA sUratameM karanA ThIka samajha kara seTha mANikacaMdanI bahuta jora dekara likhA / seThajIne mUlacaMda kisanadAsa kApaDiyAse yaha bAta patradvArA pragaTa kI / mUlacaMdajI abhI tAje hI tAje jaina jAtike kAryakSetrameM Ae the| inhoMne kucha zvetAMbarI sabhAsadoMse vArtAlApa kI aura ati utsAhase seThajIko likha diyA ki sarva prabandha ho jAyagA / taba seThajIne cetanadAsanIke sAtha mUlacaMdanIkA patravyavahAra kara diyaa| tA0 22 navambara 1907 ko caMdAvAr3ImeM sarva jainiyoMkI eka jAhara sabhA nagaraseTha bAbUbhAI gulAbabhAIke sabhApatitvameM huI, jiptameM di.0 zve0 sthAnakavAsI jainiyoMmeMse 150 membaroMkI eka risepsana kameTI niyata huI, isake sabhApati seTha mANikacaMda hIrAcaMda For Personal & Private Use Only Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 ] adhyAya gyArahavAM / . je0 pI0 hue tathA esosiezanake pramukha padako jaipuranivAsI bAbU gulAbacaMda DhaDhA ema0 e0 grahaNa kareM aisA nizcita huA / pAvAgar3ha bar3audAke pAsa siddhakSetra hai / jahAMse zrIrAmacaMdrake putra lava aura kuza aura 5 karor3a muni pAvAgar3hameM bambaI mokSa padhAre haiN| yahAMpara bambaI prAntika prAM0 sbhaa| sabhAkA vArSika utsava meleke samaya mAha sudI 12 se 15 taka karaneke prabaMdhArtha tA0 7 disambara san 07ko hIrAbAgameM eka sabhA huii| seThanI bhI upasthita the| jalsekA kharca 1100) kA tajavIja huA va seTha lAlacaMda kahAnadAsa svAgatakAriNI sabhAke sabhApati niyata hue / isa jalseke liye seTha hIrAcaMda nemacaMda-AnarerI majisTeTa zolApura sabhApati niyata kiye gae the| isI taraha dakSiNa mahArASTra jaina sabhAkA adhivezana jo prati varSa huA karatA hai usake prabandhArtha tA0 da0 ma0 jaina sabhAkA 17-11-07ko ciMcalImeM sabhA huI bArSika jlsaa| jipsameM seTha mANikacaMdajI svAgata kameTIke adhyakSa niyata kiye gaye / jaina yaMgamensa esosiyezana ki jisakA nAma aba bhArata jaina mahAmaMDala hai usakA navamA~ vArSikotsava sUratameM jaina yaMgamensa eso0 tA0 29-30-31 disa0ko nagInacaMda suurtmeN| insTITayUTa haoNlameM huA / bAbU cetanadAsanI, bAbU sulatAnasiMha vakIla meraTha, paM0 arjunalAla seThI jaipura Adi aneka digambarI va ahamadAbAda bhAvanagara Adise zvetAbarI sthAnavAsI Ae the| For Personal & Private Use Only Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [541 jaiyapuravAle seTha gulAbacaMdanI DhahAkA sTezanapara acchI taraha svAgata kiyA gayA / pahalI baiThakameM seTha mANikacaMdajIne svAgata kameTIke pramukhakI haisiyatase apanA bhASaNa par3hA tathA dhArmika, audyogika, strIzikSA, bAlavivAha, vezyAnRtya niSedha, zrI sammedazikhara, tIrthoke jhagar3e, aikyatA Adi viSayoMpara vivecana kiyaa| aikyatAke sambandhameM Apane kahA " maiM sarva jaina pratinidhiyoMse prArthanA karatA hUM ki tIrthoke sambandhameM jo kisI tarahakA kharAba bhAva ho usako nikAla deve aura parasparake jhagar3oMko miTAneke liye eka sammilita kameTI banA leveN| inhIM tIrthoke liye karmabaMdha karAnevAle jhagar3oMke kAraNa hama loga paraspara mela nahIM rakha sakate, aura isa ekatAke abhAva meM jaise siyA aura sunnI do bhinna 2 saMpradAyake loga eka hokara zikSA aura surItikA pracAra karate haiM vaise hama nahIM kara skte|" dhArmika zikSApara kahate hue Apane kahA ki " dhArmika zikSAka liye zikSakoMkI prAptike liye saMskRta pAThazAlAe~ bhI kholanI cAhie, jinameM aisI paddhatikI zikSA honI cAhiye jo hamAre nae jamAneke logoMko samajhAnemeM atyanta upayogI hove / " gulAbacaMdajI DhahAne hiMdImeM bhASaNa diyA / kula prastAva 13 pAsa hue jinameM khAsa ye the 1. zolApurake seTha hIrAcaMda nemacaMda dvArA aNAppA phaDyAppA caugale bI0 e0 elaela0 bI0 ko sonekA eka tamagA isaliye diyA jAya ki inhoMne sarvArthasiddhi saMskRta dhArmika granthakI For Personal & Private Use Only Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542] :. adhyAya gyArahavA / .. parIkSA meM saphalatA prApta kI hai| vaha tamamA bheja diyA gayA tathA anya bhI vidvAn dhArmika zikSA leveM aisI preraNA kI gii| vAstavameM jaba taka iMgrejIke grejueTa loga dharmake U~ce tAtvika graMthoMko na jAnege taba taka jaina tatvajJAnakA vistAra nahIM ho saktA / ____2. udepura, baDaudA, jAmanagara, rAdhanapura, goMDala, morabo va akkalakoTake adhikAriyoMne pazuvadha baMda kiyA yA ghaTAyA isase dhanyavAda diyA jAya / 3. seTha mANikacanda hIrAcaMdajIne prastAva kiyA ki tIrthakSe. troMke jhagar3oMko miTAneke liye 6 di0 aura 6 zve0 sajjanoMkI kameTI niyata kI jAve / / 4. paM0 lAlanane prastAva kiyA ki jainiyoMke tInoM phirakoMmeM ekatA rahe / isakA samarthana seTha mANikacandajIne bhI kiyaa| 5. eka jaina bekameM tIrtha va maMdiroMke rupaye roke jAMya, isakI vyavasthAke liye kameTImeM di0 kI orase seTha mANikacandanI niyata hue| 6. zikharajIpara baMgale baMdhanekA virodha sambandhI prastAva rAMderake nagaraseTha choTAlAla navalacandane peza kiyA, jisakA samarthana bAbU zItalaprasAdanIne bhI kiyaa| 7. lejisaleTiva kauMsiloMmeM jainiyoMkA eka 2 membara ho / seTha mANikacaMdajI aura mUlacanda kisanadApta kApar3iyAke prayatnase binA kisI aMtarAyake aisosiyezanakA kAma pUrNa ho gyaa| For Personal & Private Use Only Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [543 suratameM kAMgresa garma aura narma dalameM vibhakta ho gii| isase adhivezana hote2 banda ho gyaa| isameM zrI sozala kAnpharansameM zikharajI sambandhI prastAva lenA bhI svIkRta zrImatI mgnbaaii| huA thA to bhI garmadalakI sabhAmeM yaha pra ___stAva pAsa huA ki zikharajI parvatapara baMgale baMdhanekA vicAra sarkArako chor3a denA caahiye| kAMgrosake maMDapameM sozala kAnpharansakA jalsA huaa| usameM zrImatI maganabAIjIne strI zikSA para eka prabhAvazAlI vyAkhyAna diyA thaa| isa avasarako dekhakara seTha mANikacaMdajIke utsAhase phulakaura kanyAzAlekI inAmakI sabhA sUratameM navApurAmeM phulakaura kanyAzAlA- tA0 31 digambarako sabere 9 baje indaurakA utsava / bAle seTha jhunnAlAla munnAlAlake sabhApatitvameM huii| bAlikAoMne gIta gAyA / eka varSakI riporTa par3hI gaI / isa samaya 79 kanyAeM thIM, inameM 40 jaina thiiN| laukika parIkSAkA phala 80 TakA va dhArmikakA 94 TakA AyA thA / bAbU zItalaprasAdajIne strIzikSAke lAbha dikhAe / meraThake bAvU sulatAnasiMha bakIlane mizanarI kanyAzAlAoM meM jAnese kyA2 gairalAbha haiM so batAe / phira or3hanI, pustakeM va miThAI Adi inAmameM dI gaI / sabhApatine prazaMsA karake 51) diye, phira sarva maMDalI gAne bAjeke sAtha kanyAzAlAke makAnameM aaii| vahAMpara seThajIne apanI svargavAsinI putrI phulakaurakI chabi kholanekI kriyA kii| kisI phoTo yA tasavIrakA honA usake guNoMko pradarzita karaneke liye eka darpaNake samAna hai ! isa For Personal & Private Use Only Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya gyArahavAM / / vvvvvvvvvvvv. samaya seTha mANikacaMdajIne 101) kanyAzAlAko bheTa kiye| jagaha 2 dAnakI barSA karanA hI saccA dAnavIrapanA hai, jisa guNase seThajI bhalIbhAMti sajjita the| ajamerase zrI giranArajIkI yAtrAko jAte hue rAstemeM AbUroDa (kharer3I) sTezana hai / yahAM zvetAAbUjIke maMdirake mbariyoMkI do va hinduoMkI 1 dharmazAlA hai| uddhArakA prayatna / kucha paradezI digambara jainI haiM jinhoMne do maMjilA eka maMdira banavAyA hai| yahAMse AbUpahAr3ake dilavAr3A sthAna taka 28 mIla sar3akra hai / TAMge ikke baila gAr3I jAtI haiN| rAstemeM sirohI rAjyakI caukI va kueM do do mIlake phAsale para haiN| dilavAr3AmeM 5 jaina maMdira 900 varSake purAne 3727218800) ru. kI lAgatake haiM jisakI prAcIna pattharakI zilpakalA duniyAM meM advitIya hai / inhI maMdiroMke madhyameM eka digambarI bar3A prAcIna maMdira hai, jisameM 23 bimba haiM / mUlanAyaka zrI kuMthanAtha svAmI haiN| isake sivAya ina maMdira samUhake bAhara sarakArI sar3akakI dAhanI ora digambarI zrAvakoMkA eka bar3A maMdira zrI nemanAtha svAmIkA hai isameM bhinna 2 tIrthakaroMke 16 vimba haiN| zilAlekhase mAlUma hotA hai ki isa jinAlayakI pratiSThA IDarake bhaTTAraka dvArA vi0 saM0 1494 vaisAkha sudI 13 ko huI thii| isa maMdirameM prAyaH deva atizaya huA karate haiM, jaise rAtriko 12 baje dIpakoMkA ujiyAlA va bAjoMkA bajanA / bIcameM kucha kAlase diga0 ne apane maMdiroMkI tarapha bilakula beparavAhI kara rakkhI thI, zve0 kArakhAnekI taraphase sAdhAraNa samhAla rahatI thI, para na pUjanAdi For Personal & Private Use Only Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [545 kAyadese hotI na jIrNodvArakI ora dhyAna diyA gayA / jo yAtrI vahAM jAte unheM dharma sAdhanameM va Thaharane AdimeM va maMdirajIkI kuvyavasthAko dekhakara bahuta duHkha hotA thaa| yaha saba samAcAra seThanIko jabAnI va patradvArA mAlUma hote rahate the, isaliye isa kSetrakA suprabandha kisa taraha ho yaha hI bar3I bhArI ciMtA seThajIko thii| ajamerake eka javAharAtake dalAla pannAlAla digambara jainI the, jo bahudhA seThajIko baMbaI meM milA karate the| eka daphe inase AvUjIkA varNana AgayA, taba pannAlAlajIne kahA ki AbUmeM mere eka mitra bAbU pUnamacaMda kAsalIvAla ejanTa sAhabake daphtara meM akAnTenTa haiM yaha bar3e dharmAtmA haiM / maiM inako AbUjIkI vyavasthAke liye z2ora dekara likhatA huuN| Apa kameTI dvArA patravyavahAra kareM / taba seThanIko bar3A harSa huA / daphtara dvArA tA0 1 navambara 1907 ko pUnamacaMdanIko AbU patra likhA tathA digaMbarI maMdiroMkA prabandha apane hAthameM leneke liye pUrA adhikAra diyaa| pUnamacandanIkA dabAba sabapara thA / Apane zvetAmbariyoMse milakara bahuta samAdhAnoke sAtha prabandhako apane hAtha meM liyA / seThajIne apanI taraphase pUjAkA sAmAna vartana aura zAstra bheje tathA kameTIse 1 pUjArIko bhijavAyA / tA. 21 pharI 1908 se pujArI aura anya 8 sevaka niyata kiye gaye aura donoM maMdiroM meM zAstrAnusAra aSTadravyase pUjana prakSAla hone lgaa| phira seThajIne yAtriyoMke ArAmake liye dhamazAlAke vAste likhA / usa samaya alaga jamIna na milatI huI dekhakara pUnamacandajIne usa bar3e maMdirajIke hAtemeM hI cAroM ora dharmazAlA banavAnA ThIka samajhA / taba seu mANikacandajIne purAne barAMDemeM 4 For Personal & Private Use Only Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 ] adhyAya gyArahavAM / koThariyAM va sAmane 4 varAMDA aura 1 rasor3A banavAnekI paravAnagI apanI orase dI / 2, 3 varSake bhItara rAyabahAdura seTha nimIcaMda, haramukharAya amolakacaMda, vinodIrAma bAlacaMda, mANekacAI bambaI, Adiko upadeza dekara pUnamacaMdajIne 150 manuSyoMke Thaharane yogya sthAna banavA diyA | hAlameM pUnamacaMdajI koTA meM haiM / prabandha Apa hI karate haiM / seTha sAhabake tana mana dhanake yoga denese aura pUnamacaMdajIke pUrNa parizrama se zrI AbUjIkA prabandha bahuta acchA ho gayA hai / ina donoM ko isa kSetrakA uddhAraka kaha sakte haiM / | da0 mahArASTra jaina sabhAkA dazavAM vArSikotsava pauSa sudI 14 se bar3hI 2 taka tAH 17 janavarIse da0 ma0 jaina sabhA 20 taka zrIstavanidhikSetra meM bar3e ThAuse va zrAvikAzrama huA / isameM dezabhakta rA0 rA0 gopAlakRSNa kolhApura | devaghara ema0 e0 va zrIdhara gaNeza bI0 e0 Adi kaI sajjanoMne bhI padhArakara zikSA Adike sambandha meM upadeza diyA thaa| isa utsava meM seTha mANikacaMdajI isa kAraNa se nahIM jA sake the ki ve isI samaya zolApura gae hue the / Apa svAgata kameTI ke pramukha the / Apane bahuta udA sIke sAtha tAra bheja diyA thA / zrImatI maganabAI bhI nahIM AI thIM, para unakA bhejA huA lekha " zrAvikAzramakI AvazyaktA " para tAH 18 kI mahilA pariSada meM sunAyA gayA | mahArASTra samAne pAMcavA prastAva yaha kiyA ki zrImatI maganabAIjIkI preraNAnusAra kolhApura meM eka zrAvikAzrama kholA jAve / isake liye dAnavIra seTha mANikacaMdajIne 10) va bAbU devakumArajI, ArAvAloMne bhI For Personal & Private Use Only Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [547 10) mAsika madada eka 2 varSako svIkAra kI tho tathA kucha striyoM meM bhI phaMDa ho gayA thA / sabhAne 10 veM prastAvameM nAdaNIke bhaTTArakake maThakI vyavasthAke liye eka kameTI niyata kI usameM seThajIko bhI meMmbara kiyA tathA chaThemeM zrI sammedazikhara rakSA sambandhI va 15 ve meM tIrthabhakta seTha cunnIlAla jhaveracaMdake viyoga para zoka pragaTa kiyA gayA / isa sabhAke nAma bambaIke gavarnara sara jArja klArkakA tAra bhI AyA ki jainiyoM meM zikSAke pracArakI uttenanAmeM maiM sahAnubhUti pradarzita karatA huuN| "I cordially wish su zcess to your efforts to encourage education among Jains. " tA. 30 janavarIko kolhApura zrAvikAzrama kholane kA mahata zrImatI maganabAIjIkI adhyakSatAmeM jinasena bhaTTArakake maThameM kiyA gayA / 1 varSake liye bhaTTArakajIne sthAna de diyA thaa| DA0 kRSNAbAI kelavakara ela0 ema0 Do0 bhI hAjira thiiN| maganabAIjIne apane sundara bhASaNa meM-jo unhoMne marAThI meM kahA thA kyoMki bAIjIko gujarAtIke sivAya marAThI aura hindI meM bhI bhASaNa karanekA acchA abhyAsa thA-dikhalAyA ki kevala kolhApura prAntameM 5000 jaina vidhavAeM haiM tathA dakSiNa mahArASTra meM 1500 0 haiM jo jJAna binA vyartha jIvana bitA rahI haiM, inake jJAna sampAdanArtha haraeka prAntameM zrAvikAzrama kholane cAhiye / da. ma0 sabhAko isa kAryake liye dhanyavAda hai| jo Aja yaha kholA jAtA hai / zrImatIne 300) kI madada bhI dI va prabandhArtha kameTo For Personal & Private Use Only Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 ] adhyAya gyArahavAM / banI jisameM adhyakSA maganabAIjI huI / 12 striyAM dAkhala huI. jinameM 4 ko chAtravRtti dI gaI / 4 zolApura jile meM dUmar3oMkI vastI grAmoMmeM adhika hai, jahAM unako vidyA prAptikA sAdhana nahIM hai| zeTha seThajIke anukaraNase mANikacaMdajI zolApura ke dhanavAnoMko eka zolApura meM borDigakA borDiga ke liye bAra bAra preraNA kara rahe the / vicAra | usakA phala yaha huA ki jaise pahale prasiddha nAthAraMgajI AkalUjavAloMke gharAnene 25000) saMskRta graMthapracAra va chAtravRtti Adike liye nikAle the vaise hI usI kuTumbane saThajIkI bAtapara dhyAna dekara 25000) kA phaMDa borDiga ke liye alaga kiyA / tA0 15. janavarIko zolApura meM eka sabhA seTha bAlacaMda rAmacaMda ke pramukhatva meM huI, isameM seTha mANikacaMdajI bAbU zItalaprasAdajI ke sAtha Ae the| AnevAle phAlguNa mAsa meM " seTha nAthAraMgajI digambara jaina borDiGga skUla " kholanekA nizcaya huA / phaMDake vyAjase 40 TakA saMskRta vidyA ke liye va 60 TakA aMgrejI va audyogika zikSA meM kharca ho / chAtroMko dharmazikSA ke sAtha ye vidyAeM par3hanI hogIM / garIboMko chAtravRti bhI dI jAyagI / 6 mahAzayoMkI kameTI meM dharmAtmA paropakArI seTha mANikacaMdajI je0 pI0 bhI niyata kiye gae / 13 mahAzayoMkI menejiMga kameTI huI va niyamAvalI tayyAra huI | seThajIne borDiMga ke liye sthAna pasaMda kiyA va sarva sAmAna maMgAnekA prabandha bAMdha diyA / For Personal & Private Use Only Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [549 tA0 1 pharvarIko kalakattemeM bAbU dhannUlAla, seTha parameSTIdAsa, Adi 4 pratinidhiyoMse lATa sAhabane mulAkAta kalakatte meM lATa karake bahuta dera taka vAdAnuvAda kiyA / sAhabakA uttr| aMtameM Apane vAdA kiyA ki hama phira isa viSayameM vicAra kareMge, aisA tAra pAkara seThajIkI ciMtAmeM kucha kamI avazya huii| tA. 6 pharvarI 1908ko bambaIke mAdhovAgameM zvetAmbara jaina bIsA zrImAliyoMkI eka sabhA huI thI zvetAmbara jainasabhAmeM jisameM sabhApatikA Asana seTha mANikacaMdanIko smaapti| arpaNa kiyA thaa| isa sabhAmeM seTha devakaraNa mUlajI saMghavIko saurASTra bIsA zrImAlI zubhecchuka maMDalakI taraphase mAnapatra isaliye bheTa kiyA gayA thA ki Apa kapar3eke vyAparI va milake dalAla haiN| Apako 1 lAkha rupayekI parigrahakA pramANa thaa| usase adhika bar3he to dharmameM lagAU~gA, so puNyayogase ApakA dhana pUrNa hone para aba jo paidA karate haiM so apanI jAtike garIba anAthoMko vidyA va AjIvikAdAnameM lagAte haiM / ApakI putrIkA vivAha isI dina thA, Apane na vezyAnRtya hone diyA na AtazabAjI chuDavAI jaisA ki abhI taka rivAja usa jAtimeM thA, kintu 655) kA dAna isa bhAMti kiyA-201) mitra maMDala sabhA, 101) kAThiyAvAr3a maMDala, 100) mAMgarola jaina kanyAzAlA, 101) pAlItAnA bAlAzrama, 101) nirAzrita jainI, 51) udyoga vRddhi / isake sivAya jUnAgaDha jileke pustakAlayoMmeM kanyAvikraya niSedhakI pustakeM bAMTanA svIkAra For Personal & Private Use Only Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arowowovvvvvvvvvvvnr 550 ] adhyAya gyArahavAM / kiyA / seThajIne ApakI prazaMsA karake mAnapatra bheTa kiyaa| aise mAnapatrake bheTakI zobhA vAstavameM aise dAnavIra parigraha parimANa vrata dhArI seThake dvArA hI ucita thii| pAvAgar3hameM mitI mAha sudI 12 se 15 taka bambaI di0 jaina prAntika sabhAkA utsava bar3I dhUmadhAmase pAvAgar3hameM baMbaI huA / gujarAta dezake kaI haz2Ara jainI prAMtika sbhaa| ekatra ho gae the| seTha hIrAcaMda nemacaMda zolApura jo isa sabhAmeM pramukha niyata hue the seTha mANikacaMdanI je0 pI0, lallUbhAI premAnaMda va seTha rAvajI sakhArAmake sAtha tA0 13 pharIko sabere bar3audA sTezanapara pdhaare| usa samaya bar3audAke paMcoMne hArator3A va mAnapatrase sammAnita kiyaa| zItalaprasAdajI yahAM 1 dina pahale A gae the / phira yahAMse saba milake cAMpAnera sTezanapara pahuMce / vahAM bAlanTiyaroMne gAje bAjeke sAtha sammAnita kiyaa| yahAM kalevA karake pArTI gAr3iyoM dvArA pAvAgar3ha phuNcii| vahAM eka julusake sAtha svAgata huaa| svayaMsevakoMne apane hAthase gAr3I khiiNcii| tA0 .14 pharvarIse sabhAkI tIna baiThakeM huii| prathama hI harajIvana rAyacaMda Amodake putra zAMtilAlane saMskRta zlokoM meM maMgalAcaraNa kiyaa| phira svayaMsevakoMne seTha mANikacaMda aura seTha hIrAcaMda, do dhArmika paropakArI mitroMke guNAnuvAda varNana kiye| seTha lAlacaMda kahAnadAsane svAgatakara bhASaNa diyaa| phira seTha mANikacaMdanIke prastAva va jayasiMhabhAIke anumodanase seTha hIrAcaMdajI sabhApati hue / Apane apanA vidvattApUrNa chapA huA bhASaNa sunAyA phira lallUbhAI premAnaMdadAsajIne riporTa pddh'ii| pahalI For Personal & Private Use Only Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [551 baiThakameM paMcamahAlake kalekTara aura zivarAjapurakI sonekI khAnake phoresTara kaI iMjiniyaroMke sAtha Ae the| samAne bahuta satkAra kiyA / kalekTara sAhaba bahAdurane AbhAra maanaa| taba lallUbhAI premAnaMdane kahA ki pAvAgar3ha jainiyoMkA atizaya pavitra sthAna hai / AzA hai sAhababahAdura use apavitra honese bacAye rakhanekA smaraNa rakkheMge / phira 14 prastAva pAsa hue| jinameM mukhya ye the 1-seTha nAthAraMgajIko 25000) pahale va 25000) aba zolApura borDigake liye nikAlaneke artha dhanyavAda / sabhApatine kahA ki upayogI vidyAdAnameM seTha mANikacaMdajIse dUsarA nambara inakA hai| 2-mahAsabhAke sabhApati seTha dvArakAdAsajI, mathurA jinakA maraNa tA0 20 janavarI 1908 ko huA va seTha cunnIlAla jhaveracaMdake maraNAra zoka / 3-rA0 rA0 aNNAppA phaDyAppA caugale bI0 e0, elaela0, bI0, belagAMvako sarvArthasiDi graMthameM parikSotIrNa honepara seTha nAthAraMgajIkI orase eka svarNapadaka pradAna kiyA jAya / isako seTha mANikacaMdajIne peza karate hue kahA ki "mi0 caugale ne apanI bambaI borDiMgameM zikSA lI hai aura bahuta thor3e samayameM * yaha vidvAn hokara jAhara kAmoM meM bhAga lene lage haiN| aba yaha belagAMvakI myUnisipAliTIke sabhApati tathA di0 ma0 jaina sabhAke sekreTarI haiN| inhoMne sabase kaThina saMskRtake sarvArthasiddhi graMthameM bahuta UMce naMbaroM meM parIkSA pAsa kI hai jisase seTha nAthAraMgajIne svarNapadaka. For Personal & Private Use Only Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 ] adhyAya gyArahavAM / diyA hai| aise pAsa honevAle gRhasthoMko zikSAke uttejanArtha aise meDaloMke denekI jarUratA hai|" 4-upadezakoMke bhramaNakI AvazyaktA-isako zItalaprasAdajIne peza kiyA va lallUbhAI premAnaMdane samarthana kiyA tathA isI samaya apIla karanepara 1200) kA caMdA turta ho gyaa| isameM sarvase pahale dAnavIra seTha mANikacaMdanIne 201) va seTha hIrAcaMdane 151) pradAna kiye| 5-tA0 1 pharvarIko kalakatte meM jo zrIyuta choTe lAlane zikharajI parvata sambandhameM pUrA vicAra karaneko kahA hai, unako yaha prAntika sabhA phira sUcita karatA hai ki sampUrNa parvata pavitra hai isase vahAM baMgale haragiz2a na banAe jAve va isakI nakala choTe lATakI sevAmeM bhejI gii| 6-pAvAgar3hapara eka aMgrena kampanIne tAMbekI khAna jAnakara usake khodanekI paravAnagI sarkArase mAMgI thI, isakA virodha digambara jainiyoMne kiyA thA taba isakI jAMca karaneko bambaIke dayAlu gavarnara sIDanahema klArka bar3audAjapake resiDenTake sAtha tA0 24 janavarIko 4 baje pAvAgar3ha pahAr3apara gae the / usa samaya bar3audA, borasada, karamasada Adike bahutase digambara jainI hAnara the| sabane yogya sanmAna kiyaa| phira dAhodake vakIla jauharI kAlIdAsa jasakaraNa bI0 e0 elaela. bI. ne khAna khodanese jainiyoMke maMdiroMko kaisI bhArI hAni hogI va jainiyoMko dharma sevanameM kyA bAdhAe~ AeMgI so eDresake rUpa meM samajhAI / phira seTha lAlacaMda kahAnadAsa prabandhakartA tIrthane hAra toDA pAna gulAbAdise satkAra kiyaa| taba gavarnara sAhamane AbhAra mAnate hue kahA ki For Personal & Private Use Only Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga [ 553 tumako jora vighna A sakte hoM va jisase tumhArA mana dukhatA ho unheM maiM dUra karUMgA / isa uttarase sarvako santoSa huA | tA0 25 ko gavarnara sAhaba aura unakI putrIne pahAr3ake darzana kiye aura prasannatA pragaTa kI / tA. 26 ko nIce maMdirajI ke darzana karate hue 20 ) kI bheTa dI thii| isa kAraNa prAMtika samAne gavarnara sAhabako dhanavAda diyA jo unhoMne jainiyoMkA jI na dukhAne kA vacana diyA hai / tA0 16 kI rAtriko mahilA pariSadakA eka bRhat adhivezana huA / adhyakSasthAna seTha mANikacaMdakI dharmapatnI zrImatI navIbAIne grahaNa kiyA thaa| zrImatI kaMkubAI, lalitAbAI va maganabAI tInoM vidyAvatI bahanoMna aneka uttamotama viSayoM para vyAkhyAna diye jisase kaI striyoMne gAlA na gAne va rone kUTanekA tyAga kiy| / paropakAriNI maganabAIjIne par3hI huI striyoMko zrAvakAcAra nAmakI pustaka bheTameM dI / tA0 17 pharvarIko gujarAtake sarva bhAiyoMne seTha mANikacaMdajIkI sevAmeM caMdanake kAskeTameM nimna likhita mAnapatra arpaNa kiyA / nakala mAnapatra ( pAvAgar3ha ) jhaverI zeTha mANekacaMda hIrAcaMda je. pI. nI pavitrasevAmAM pyArA dharma baMdhu, * Aje amo zrI gujarAta bhAganA digaMbara jaino Apa sAhebanI svadharma ane kelavaNI pratye atyaMta prIti dekhIne A mAnapatra ApavAnI taka laie chIe te svIkArI AbhArI karazo. For Personal & Private Use Only Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrwww 554 ] adhyAya gyaarhvaaN| zrI zikharajInA pavitra pahADa upara jyAM vIsa tIrthakara ane asaMkhyAta muni mokSa pAmyA che tyAM yAtrAluonA sukha mATe pagathIo karavAmAM AvatAM hatAM te ApaNA zvetAMbarI bhAIoe vagara kAraNe ukheDI nAMkhyAM; te kAmamAM tathA vIsapaMthI baDI koThIno vahIvaTa sudhAravAnA kAryamAM Ape AgevAna thaI mahenata laIne badhI ko mAM jaya meLavyo, jethI ApanAmAM svadharma vAtsalya guNa tArIpha karavA lAyaka che ema spaSTa dekhAya che. zrI jayadhavala jevAM prAcIna graMthonA jIrNoddhAra karavAmAM Ape AgevAnI bhAga laI sarva bhAIonI madadathI kAma calAvyu che jethI ApanI dharmazAstrajJAna vRddhi mATe atyaMta utkaMThA jaNAI Ave che. Ape surata jevA paurANika zaheramAM jaina yAtrAluonI utaravAnI sagavaDa mATe jaina hola jevU caMdAvADI nAmarnu makAna baMdhAvavA ane vadhAravA pAchaLa ru. 30000)no kharca karI jaina koma upakAra kayoM che te ApanI jaina bhAIo pratyenI udAra lAgaNI batAve che. ApaNA jainIbhAIone svadharma saMbaMdhI, rAjakIya, vedyakIya, zilpazAstra, ane iMgrajI gujarAtI sAhitya vIgerenI u~cA darajnAnI kelavaNI prApta karavAmAM atyAvazaka sAdhana je borDiMga skula che, te muMbaI jevA moTA zeheramAM zvetAMbarI, digaMvarIgo bhinnabhAva rAkhyA vinA potAnA Azare eka lAkha rupIyAne kharace ApanA . svargavAsI pitAzrI seTha hIrAcaMda gumAnajInA smaraNArthe Ape bAMdhI ApI samasta jaina koma Upara je upakAra ko che te prazaMsanIya che ane te ApanI dharma sahita UMcA dhoraNanI iMgrejI keLavaNI ApavAnI apakSapAta lAgaNI pradarzita kare che. temana gujarAtamAM ApaNI digaMbara jaina komamAM keLavaNIno bahoLo phelAvo karavA mATe bhojana For Personal & Private Use Only Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / abhyAsa vIgere badhI sagavaDo purI pADanArI eka borDiMga skula ApanA kailAsavAsI bhatrijA zeTha premacaMda motIcaMdanA nAmathI amadAvAdamA 34000) nA kharace baMdhAvI ApI svadharmI bhAIo pratyenI zuddha lAgaNI ane dharma kRtyamA bhAre udAratA pragaTa karI che. muMbAI jevI alabelI nagarImAM koIpaNa komane upayogI thaI paDe tevI bhavya dharmazAlA (hIrAbAga ) bAMdhavA pAchaLa doDha lAkha rupIA dharmAdA kharacyA che, jemAM eka dharmAdA svadezI davAkhAnU, paNa ughADyaM che; te ApanI garIbo prati dayAvRttinI lAgaNI pragaTa kare che. vaLI hAlanA rAjyakartAnI gayA varSanI varSagAMThanI khuzAlImAM nAmadAra briTiza sarakAre je mAna ane maratabAthI vagara prayatne 'jasTIza opha dhI pIsa (je. pI.)no mAnavaMto khItAba Apane navAjeza ko cha te ApaNI digaMbara jaina komamAM Apa pahela vahelA meLavavA bhAgyazAzAlI thayA cho, ane sarakAre je ApanI svadharma sevAnI yogya pIchAna karI te mATe amo mAyALu sarakArano A take upakAra mAnavAnI amArI pharaja samajIye chIye. chevaTamAM ApanI A AvI dharma, dayA, svadharmI prati uttama sevAo mATe tathA vidyA ane vidvAna prati ApanI sadaiva zubha lAgaNIo mATe amo prArthanA karIye chiye ke Apa AvA hajAro khItAbo bhogavavAne dIrghAyuSI thAo, ane paramAtmA Apane ApayAM uttama kAryoM karavAne sadaiva sanmati Apo, evaM IcchI A mAnapatra Apane arpaNa karIye chIye te mAnapUrvaka svIkArI AbhArI karazo evI AzA rAkhIye chIe. tathAstu. cAMpAnera (pAvAgaDha ) / tA:17-2-1908 / ApanA sadguNa cAhanArA-, For Personal & Private Use Only Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ ~~ -~ 556 ] adhyAya gyArahavAM / lAlacaMda kahAnadAsa, vaDodarA. mohanalAla viThThaladAsa dhAmI, bhAvanagara. jeThAbhAI goradanadAsa, Amoda. narasIdAsa gaMgAdAsa, isaNAva. zIvalAla tulasIdAsa, moraDa. gulAbacaMda lAlacaMda, gAMdhI jecaMda nAthajI, dAhoda. premacaMda haragovanadAsa, surata. dalapatabhAI kevaladAsa, boramada, harajIvana rAyacaMda, Amoda. nagInalAla zobhAcaMda, dAhoda. amIcaMda vastA, IDara. vIracaMda trIkamadAsa vaDodarA. bhAIjI nAthAbhAI, borasada. gAMdhI jIvAbhAI vahAlacaMda, sonAsaNa. koThArI nAnacaMda punIrAma IDara. gIradharalAla phUlacaMda bahecara bhavAnadAsa, gAMdhI jIvAbhAI ugaracaMda,sonAsaNa.choTAlAla ghelAmAI gAMdhI, aMkalezvara, harIbhAI maMgaladAsa. jIvaNalAla halocaMda. * padamasI phatecaMda, sANodA. rAmacaMda nAnacaMda.. tArAcaMda hIrAcaMda. jamanAlAla parabhudAsa. jeThAlAla gIradharalAla. revacaMda bahebaradAsa. vAstavameM jo niHsvArtha buddhise jagatake upakArameM apane tana mana dhanakA bhoga karatA hai usakA vinA cAhe jagata Adara karatA hai / seThanIse koI kabhI aprasanna nahIM hotA thaa| vaha choTe va bar3e sabase samAna va sarala bhAvase kapaTarahita bAta karate the va apane bacanoMke bar3e pAbanda the / jisa satya vacanake For Personal & Private Use Only Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / prabhAvase seThajIne apane vyApArameM unnati kI usakA hamezA nivAhanekA udyoga kiyaa| lakhanau nivAsI pArvatIbAIjIko jabase zrImatI maganabAIjI . kA samAgama huA tabase Apako bhI strI samA-- zrImatI maganabAIke jakI sevA karane kA bahuta bar3A. dhyAna ho udyogakA phl| gayA thaa| jabataka Apake pitA lAlA dara bArIlAlajI vRddhAvasthAmeM sajIvita rahe tabataka bAIjIne unakI bhale prakAra sevA kI thii| pitAke dehAnta. hone para bAIjIne dhIre 2 gharakA sambandha chor3akara eka bAIke sAtha mukhya 2 sthAnoM meM apane hI kharcase bhramaNa karanA prAraMbha kiyA aura upadeza dekara striyoMko sudhArA, svayaM bhI zikSA dI va kanyAzAlAoMke liye udyoga kiyA / lAlA jaggImalajI dehalI tAH 8 mArca 08 ke jainaganaTameM pragaTa karate haiM ki bAInIne bAgamata, rohataka tathA meraThameM do daphe jAkara strI samAjakA bahuta bar3A upakAra kiyA hai tathA dihalImeM Apane kaI sabhAeM kI jisameM eka tAH 21 pharvarIko bar3e samArohake sAtha kI, 200 striyAM hAnira thiiN| isameM Apane kanyAoMkA vivAha jaina paddhatike anusAra karAnepara bahuta jora diyaa| kaI striyoMne isa bAtako mAnakara pratijJA kI / meraTha meM Apane kanyAzAlA bhI sthApita karA dI hai| isI taraha jabalapurameM zrImatI maganabAIkI saMgatise zrImatI jamanAbAIko bhI upadezakA abhyAsa huaa| tAH 23 pharvarI 1908 ko chapArAkI bimbapratiSThAke avasarapara bAIjIne eka strI sabhA kI jisameM 1000 striyAM maujUda thiiN| cAroM gatike duHkhoMpara vyAkhyAna For Personal & Private Use Only Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 ] adhyAya gyArahavAM / diyA / piMDaraIkI kanyAoMkI parIkSA le inAma baMTavAyA phira kanyAzAlAke liye candA karake zAlA bhI khulavA dI va jainI adhyApikA bhI niyata karA dii| mitI phAlguNa sudI 10 guruvArako zolApurameM " seTha nAthAraMganI digambara jaina borDiga skUla " ke zolApurameM borDiMgakA sthApanakA muhUrta thaa| bambaIse seTha maannimuhuurt| kacaMdajI paM0 dhannAlAlajI aura zIta laprasAdajIko lekara 1 dina pahale pahuMca gae the| zAmakI sabhAmeM zItalaprasAdanIne "prabhAvanA aMga" para vyAkhyAna dekara zikharajIke rakSArtha udyoga karanepara jora diyA, isakA samarthana paM0 dhannAlAlajIne kiyaa| aura phIrojAbAdameM zikharajIke nimitta honevAlI sabhAke liye pratinidhi cune ge| sabhApati seTha sakhArAma nemicaMda hue the / dUsare dina 7 // baje sabere rAvabahAdura kelkara DipTI kalekTara ke sabhApatittvameM sabhA huii| pahale hI kuMbha sthApana kara sarasvatIpUjana kI gaI / phira seTha hIrAcaMda nemacaMdane seTha mANikacaMdajIko borTigoMkA bInabhUta kahakara niyamAvalI Adi sunaaii| taba sabhApatine borDigakA dvAra kholA / paM0 pAsU gopAla zAstrIne chAtroMko ratnakaraMDazrAvakAcArakA pATha diyA / zItalaprasAdanIne vidyAke mahatvapara upadeza diyaa| phira sabhApatine apane vidvatA pUrNa bhASaNameM kahA ki " hindU loga jaina dharmake kAraNase hI mAMsase bace hue haiN| Ajakala bhAratameM bhArI dAna denekI uttama rIti pahale pArasiyoMne calAI, phira unhIMkA anukaraNa jainiyoMne For Personal & Private Use Only Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [559 kiyA" upasthita maMDalIne borDiMgako 1675) bheTa kiye / Ajakala yaha borDiMga eka nae makAnameM bahuta unnatike sAtha cala rahA hai| maMtrI seTha hIrAcanda nemacanda bar3e udyogI haiN| parvatarakSAkameTI kalakatA zrIzikharajIke liye pUrNa udyoga kara rahI thii| phIrojAbAdake mele kA maukA phIrojAbAdameM zikha- jAnakara zikharajIke liye khAsa vicAra rajIkI sbhaa| karaneko khAsa 2 mahAzayoMkI eka sabhA bulAI gii| kalakattase bhI bAbU dhannUlAla aura seTha parameSThIdAsajI Ae the| indaurase seTha hukamacaMdajI, phIrojapurase lAlA devIsahAyajI, zolApurase seTha hIrAcaMda va sakhArAma nemacaMda Adi aneka tIrthabhakta upasthita the| bambaIse seTa mANikacaMdanIne apane kuTumbako zrImatI maganabAIjIke sAtha kuMDalapura ( damoha ) meM mahAsabhAke utsavapara bhena diyA, kyoMki mahAsabhAkA adhivezana tA 28 mArcase thA aura phIrojAbAdameM tA0 24 va 25 mArcako sabhA thii| seThajIko dharma kAryake nimitta zArIrika kapTakI bilakula bhI paravAha nahIM thii| Apane yahI nizcaya kiyA ki phIrojAbAda hokara kuMDalapura cale aaveNge| zItalaprasAdanIke sAtha Apa phIrojAbAda phuNce| vahAM seTha mevArAmajI Adi rAnIvAloM ne saba taraha sarva bhAiyoMkA sanmAna kiyaa| parvatakI rakSA tana mana dhana lagAkara kI jAve, isameM koI bAta uThA na rakkhI jAya aimA nizcaya kiyA gayA / yahAMse seThanI damoha sTezanako ravAnA ho ge| For Personal & Private Use Only Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya gyArahavAM / damoha jilemeM kuMDalapura atizayakSetra hai, jahAM prati varSa caitra meM melA huA karatA hai / isa varSa mA0 di0 jaina mahAsabhAkA bArahavAM adhivezana bar3e samAroha ke sAtha tA0 28 mArca 31 ta 560 ] kuMDalapurakI mahAsabhA seThajI / bAbU devakumArajI jamInadAra ArAke sabhApatitvameM huA / Ajakala aisA bhArI samAroha kisI jalsemeM nahIM huA thA / isa mele meM 12000 jaina va 2800 ajaina ekatra hue the / damohakI svAgatakAriNI samAne va utsAhI svayaMsevakoM ne bahuta hI prazaMsanIya prabandha kiyA thaa| maMDapa bhI bahuta bar3A racA gayA thA / prAyaH sarva prAntoMke pratiSThita di0 jainI upasthita the / seTha mANikacaMdajI phIrojAbAdase zolApuravAle va zItalaprasAdajI ke sAtha tA0 26 kI zAmako damoha Ae aura usI samaya kuMDalapurako ravAnA hue| baiThaka tA0 28 se zurU huii| zrImAna seTha mohanalAla khuraIne svAgatakA bhASaNa sabhApatiko haisiyata se par3hA | phira seTha mANikacaMdajIke peza karane aura seTha pUra - NasAha 'sivanI ke samarthana se bAbU devakumArane sabhApatike Asanako grahaNa kiyA / Apane apanA vidvattApUrNa bhASaNa karake itanI zAMti se prastAva sabjekTa kameTImeM ThIka karAke AmasabhA meM pAsa kiye ki vighna Anepara bhI koI aMtarAya nahIM pdd'aa| vezyAnRtya, bAlavivAha, vRddhavivAha Adi kurIti niSedhake prastAvakA samarthana seTha mANikacaMdajI aura inake mitra dharmacaMdajI munIma pAlItAnAvAloMne kiyA thA / upayogI prastAvoM meM eka jAti va dharmakI sevA karanevAloMko pada diye jAnekA huaa| dUsarA zrI sammedazikharajI sambandhI huA / For Personal & Private Use Only Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [561 sabhAmeM bAbU devakumArajI sabhApatika nAma e0 eca0 bI0 aMDara __ . sekreTarI gavarnameMTa baMgAlakA patra tA0 24 lATa sAhabakA viruddha mArcakA isa AzayakA AyA thA ki bIhakma aura jaina sa- cakI TekarI yA rAstA chor3a diyA jAya tathA mAjakA josh| ise bhI jainI loga acche dAma dekara sadAke liye kharIda leM yA paTTepara le leM / pazcimIya pahAr3a yUrupiyana aura pUrvIya deziyoMke baMgaloMke liye diyA jAya tathA nImiyAghATase naI vAstI taka naI khar3aka bane / tathA aMtameM likhA thA ki yaha bhArata sArakA hukma hai, sarva jainiyoM meM prasiddha kiyA jAya tathA aura jo kucha kahanA ho vaha korTa Apha vAisase zIghra kahA jAya / isa patrako sunate hI seTha mANikacaMdanI bahuta hI udApta ho gae tathA hajAroM AdamI asaMtoSase ghabar3A gae / taba mahAsabhAne prastAva naM0 14 isa AzayakA pAsa kiyA ki ipsa hukmase sarva jaina jAtike hRdayapara bahuta coTa lagI hai| sarkArane isa kArravAIse vyartha asantoSa phailAyA hai| jo asantoSa hai va hogA use mahAptamA roka nahIM saktI kyoMki yaha parvata anAdi kAlase pUjya aura pavitra hai / isapara aimA kRtya kisI musalmAna rAjAne bhI nahIM kiga tathA isa prastAvakI nakala iMDiyA gavarnamenTa va sTeTa sekreTarI laMDanako bhejI gaI tathA jaina jAtise preraNA kI gaI ki vaha jana dhana aura sahAnubhUtine pUrNa udyoga kare / paMDita gopAladAsa va paM. dhannAlAlane isa prastAvakA hAla sarvako samajhAkara pAsa karAyA / prastAva naM. 16 isa viSayakA huA ki mahAsamAke bhaMDAra meM jainI mAtrase prati mAsa eka painA For Personal & Private Use Only Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 ] .. adhyAya gyArahavAM / vasUla kiyA jAve / pra0 naM0 20 meM bAbU devakumArajI mahAsabhAke. sabhApati niyata hue| praM0 naM0 22 meM mahAvidyAlaya sahAranapurase kAzI badalA gayA / zrImAn paMDita gopAladAsanIkA puruSArtha para, dezabhakta khAparDe mahAzayakA bhAratakI dazA para bahuta prabhAvazAlI vyAkhyAna huA, bundelakhaDa prAMtika sabhAkI sthApanA huii| zrImatI pAvatIbAI, kaMkubAI, maganabAIjI Adi pahI huI bahanoMne striyoMko aneka viSayoMpara upadeza diyA / maganabAIjIne 2000 bhASApravezakI pustake striyoMko bAMTI aura par3hanekI preraNA kii| damohameM kanyAzAlAke liye 226) ru0 vArSikakA caMdA karAyA / isI mele meM maganabAIjIko besarabAI bar3avAhAkA paricaya huA jimane strIsamAnameM vidyApracArArtha apanI lakSmIkA acchA bhAga kharca karanA prAraMbha kiyA hai / yadyapi isa sabhAmeM koI bhArI caMdA nahIM ho sakA tathApi buMdelakhanDake bhAiyoMpara apanI unnatiko kamara kasaneke liye bahuta uttejanA huii| seThajI bhA0 di0 jaina tIrthakSetra kameTIkA jalmA karanA cAhate the para niyamAvalIke anukUla eka membarakI kamI honese jallA na ho skaa| kuMDalapurameM seThajIke cittako zrI sammedazIkharajI sambandhI sarkArI AjJAse bahuta bar3A kaSTa huA / seThajIko zIkharajI- yaha markArI hukma kaise Tale aura parama pavitra kI cintaa| parvatakI rakSA ho isa vicAra meM dina rAta lI na ho ge| isa mele meM 12000 jainiyoMke bhArI kSobha aura unake klezita cittase nikale hue vacanoMko sunakara For Personal & Private Use Only Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga | [563 aura bhI seThajIko cintA hotI thI ki kyA honevAlA hai| kaI to yahI kahate the ki yadi baMgale banane lage to hama pahAr3apara par3a jAyage, mAra khAMyage, marege, para parama pUjya zAnakI bhUmiko gRha sthiyoMkA prapaMcaghara va pazu hiMsA, madirApAna, viSayabhoga, vilAsakA sthAna kabhI na banane deNge| isa samaya bhAratameM svadezI AndolanakI bar3I dhUma thii| jainiyoMko bhI vyAkhyAnoM va akhabAroMse yaha saba carcA mAlUma hotI thii| udhara jaise baMgAla baMgabhaMgake kAraNa vikSipta citta thA aura videzI mAla na vyavahAra kara sAdezI kArakhAne, vidyAlaya kholanemeM anurakta thA aise hI jainasamAjakA citta ho gayA thaa| jaina akhabAroMke sivAya anya patra bhI sarkArakI isa AjJAko bahuta hI anucita aura niyoM ke pavitra dharma va zraddhAke bAdhaka mAnakara sampAdakIya lekha likhane lge| jainasamAna meM sadezI vastu grahaNa va zikharajIpara prAga nyauchAvara karaneke prastAva hone lge| sarva dezIya sabhAoMne bhI aniyoMke isa duHkha meM sahAnubhUti darzAI / vihAra prAntika kAnapharensa vAMkIpurameM yaha prastAva pAsa kiyA "sammedazikhara para baMgale banAnekI AzAse jaina pranA kSubdha ho uTho hai| sarakArako cAhiye ki isa anucita kRtyase apanA hAtha khIMca le " / / mugalahATa jilAraMgapurake bhAiyoMne isa zikharajIke upasagako sunakara vilAyatI namaka becanA baMda kara diyA, jo varSa meM ru. 2000) kA khapatA thA / parama pavitra tIrtharAnakI rakSAkI cintAmeM bhagna bhAratavarSoM tIrthakSetra kameTI ke adhikArI aura tIrthokI rakSAke jimmedAra For Personal & Private Use Only Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 ] adhyAya gyArahavAM / seTha mANikacaMdajIke hArdika duHkhakA anubhava karanA kaThina hai / bambaI Akara tAH 9 apraila 08 ko hIrAbAga meM eka sabhA bulAI | seTha haramukharAya amolakacaMdajIke munIma lAlA mizrIlAlajI sabhApati hue / sarva jainiyoMne sarkArI AjJAkA virodha karake vAdAnuvAdake vAda yahI nizcaya kiyA ki aba kevala do hI upAya zeSa haiM - eka mukaddamA calAnA dUsarA apane prANoM kA visarjana karake parvatakI rakSA karanA / sabhA meM do prastAva pAsa hue - eka zoka prakAza karane aura dUsarA gavarnamenTakI AjJA asvIkAra karaneke viSaya meN| donoMkI nakala bhArata sarkArako bheja dI gaI / tA. 5 apraila ko nimbagAMva ( pUnA ) meM digambara jaina prAntika sabhAkA naimittika adhivezana seTha sakhArAma zikharajIpara baMgale nemacaMda, zolApura ke sabhApatitvameM huA / usameM vananekA virodha | zikharajI para baMgale banane kA virodha va svadezI grahaNa aura videzI bahiSkArakA prastAva pAsa huaa| seTha mANikacaMdajIne kameTI dvArA isa sarkArI dharmaghAtaka AjJAkI khabara sarva paMcAyatiyoMko kara dii| taba jagaha2 sabhAeM hokara virodha kiyA gayA / tA. 30 aprailako bambaI prAntika kaoNnapharensakA jalasA dhUliyA meM rAva bahAdura jozI ke sabhApatitvameM huA usameM yevalA ke dAmodara bApUne san 1858 kI ghoSaNApatra ke viruddha jainiyoMke dharmaghAtako hote dekha isa sarkArI AjJAkA virodha kiyA / isakA samarthana seTha vAlacaMda hIrAcaMda, mAlegAMva, muMzI gulAma muhammada (nagara), lokamAnya bAla gaMgAdhara tilaka ne kiyaa| tA. 29 aprailako bambaIke - For Personal & Private Use Only Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [ 565 lAlabAga meM zvetAmbara jainiyoMkI eka virATa sabhAmeM isa AjJAkA pUrNa virodha kiyA gayA / ahamadanagarakI sarva dezIya jilA kaoNnpharensa meM bhI isakA virodha huA / seThajIne gujarAtI paMcase jAnakara ki mahArAja durbhagA 1 lAkha rupayA lagAkara pahAr3a zikhajopara sainiTeriyama banAnA cAhate haiM, mahArAja durbhagAko 1 arjI tA. 4 maIko likhI, jisakA uttara tA. 10 maIko AyA ki yaha bAta bilakula asatya hai | jainiyoMkI ati kSubdha avasthA va virodhako sunakara choTe lATa baMgAlane tA. 16 maI 1908 ko kalakatte meM bAbU dhannUlAla, parameSThIdAsa, mahArAja bahAdurasiMha, va rAya manIlAla, nAhara bahAdura se kI aura usI dina eka patra vI0 ekA linsa prAiveTa sekreTarIne rAya manIlAlake nAma bhejA jisakI nakala bambaI seTajI ke pAsa aaii| isameM bhI pahalI AjJAko dRr3ha karate hue itanA AzvAsana diyA gayA ki jo kucha pratinidhiyoMne kharIdane va paTTe para sadA ke liye leneko kahA hai, usake sambandhameM kamiznara se riporTa karake kahA jAyagA / jaba taka jamIMdAra va korTa oNpha bADsase jAMca na ho mAmalA yoMhI rahe / yadyapi isa patra se kucha adhika saMtoSa na huA para itanA avazya pragaTa huA ki abhI baMgalA bananA roka diyA gayA hai tathA sampUrNa parvatako paTTepara lene kA prayatna honA cAhiye / seThajIne kalakatte vAloMko likhA ki khulAsA AjJA nikalanA cAhiye ki baMgale na bane tathA parvatakI rakSAkA pUrNa sampUrNa parvatako f prayatna kiyA jAya / baMgAla sarkArakA dUsarA patra | For Personal & Private Use Only Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 ] adhyAya gyArahavA~ / bambaI prAnta meM isa viSayakA virodha sImAse bAhara dekhakara bambaI gavarnarane prasiddha pratiSThita jainiyoMse isakA bambaI gavarnarakA kAraNa pUchA to sabane yahI kahA ki loga AzvAsana patra / sarkArakI baMgale banane kI AjJAse ghabar3A gae. haiN| taba bambaI gavarnarane baMgAla sarkAra se mAlUma karake jUna mAsa 1908 meM epha patra vIracaMda dIpacaMda sI. AI.. I. ko likhA, so akhabAroM meM prasiddha huA jisakA yaha Azaya thA ki jaba ki ApakI jAtine rAjAse koI aisA prabandha nahIM kiyA hai ki jisase Apa pahAr3a kharIda leveM yA jisase rAjA usapara baMgale janavAnekA vicAra chor3a deve / vartamAnameM jaba taka pahADa korTa Apha vaoNrDasake AdhIna hai isa praznako roka denA ThIka samajhA jAtA hai (The question should be dropped at any rate so long as the property remains under the Court of Wards at present ) isase Apa dekheMge ki sarkAra jaina jAtike dhArmika vicAroMko hAni pahuMcAnA nahIM cAhatI hai| yaha mAmalA jamIMdAra aura jainajAtikA hai aura AzA hotI hai ki paraspara yogya phaisalA jalda ho jAyagA aura jaina jAti sadA rAjabhakta hogI jisa rAjyake dvArA usane unnati prApta kI hai 1 isa patrako dekhakara seTha mANikacaMdajIko kucha aura bhI santoSakI mAtrA huI para baMgAla gavarnamenTakI koI AjJA na nikalane se pUrA bharosA nahIM huA ki baMgale baneMge yA nahIM | tA0 11 julAIko choTe lATane jainiyoMke di0 aura sve0 pratinidhiyoMse phira kalakatameM mulAkAta kii| isa samaya bambaI se zItalaprasAdajI aura phiro - For Personal & Private Use Only Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga [567 japurase devIsahAyajI bhI Ae the aura dhannUbAbU va parameSTIdAsake sAtha lATa sAhabase milethe . paraMtu bAtacItameM koI nizcita bAta nahIM kahI tathA rAtri meM phira bulAyA / ... pAvAgaDha parvatapara tAMbekI khAnake maukeko dekhane bambaIke gavarnara tA0 24 janavarIko Ae the taba diga0 pAvAgar3hameM tAMbekI jainiyoMne parvatarakSAkI prArthanA kI thI, usake khAna khodanekI uttarameM vicAraneko kahA thaa| tIrthakSetra aajnyaa| kameTIne bhI eka prArthanA patra bhejA thA usakA uttara bambaI gavarnarake cIpha sekreTarIne naM0 6336 tA0 24 jUnameM likhA ki seTha mANikacaMda mahAmaMtrI tI0 kSe0 kameTIkI arjI tA0 24 maIke uttara meM sUcita kiyA jAtA hai ki sarkAra pAvAgaDhapara khAna khodanekI ijAjata nahIM detI hai ( The Government not allowing prospecting or mining operations in the Pawagarh Hill. ) seThanIke Akulita cittako pAvAgar3ha siddhakSetrakI ciMtAkI nivRtti honese kucha zAMti huI / paraMtu turata hI kalakattese khabara AI ki mahAsabhAke sabhA pati ArA nivAsI bAbU devakumArajI eka bhArI zokameM rugNa avasthAmeM kaI mAsa rahakara aMtameM setthjii| apane dharmamitra brahmacArI namisAgarase maraNake 6 ghaMTe pahale samAdhimaraNa lekara tA0 5 agasta 1908kI rAtriko 11 baje svargadhAma padhAre / ApakI avasthA kevala 32 varSakI hI thii| itanI umrameM hI Apane mahA For Personal & Private Use Only Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 ] adhyAya gyaarhaa| samAkI va jaina jAtikI bahuta kucha sevA kI thii| sthadvAda pAThazAlA kAzIko apanI dharmazAlAmeM Azraya diyA va jIvana paryata usakI rakSA kii| dakSiNayAtrAmeM graMthoMke bhaMDAra ThIka kraae| sarasvatI bhavana kholanekI phikrameM the, kintu yaha niyama le liyA thA ki jaba taka bhavana na kholUM taba taka brahmacarya paaluuNgaa| aise honahAra dhanADhya aura epha0 e0 taka saMskRta iMgrejI par3he hue dharmapremI devakumArakA svargArohaNa jAnakara seThajI zokasAgarameM DUba ge| bAbU sAhabakI seTha mANikacaMdameM ananya bhakti thii| antameM ve kaha gae ki " dAnavIra seTha mANikacaMdajI Adise merA dharma sneha pUrvaka juhAru kahanA aura unase sarasvatI bhaMDAra zIghra sthApita karanekI prArthanA krnaa|" pIche jaba seThajIne sunA ki ve apane eka vasIyatanAmeM meM 10000) nakada va 1 gAMva 6000) vArSikakI lAgatakA dharma kAryoMke liye de gae haiM, taba Apako kucha saMtoSa huaa| isa dAnakI vigata jainamitra aMka 21 tA0 28 Agasta 1908 meM chapI hai| isameM 1500) vArSika sarasvatI bhavana, 800) auSadhAlaya zikhara jI aura 500) chAtravRtti dharmazikSArtha bhI haiN| tA0 11 agastako seTha mANikacaMdajIke sabhApatitvameM sabhA ___ hokara bAbU devakumArajIkI mRtyupara zoka bambaImeM sbhaa| pragaTa kiyA gyaa| bAbU zItalaprasAdajIne _maraNake thor3e dina pahalekI apanI mulAkAtakA hAla varNana kiyA / jaba vaha kalakatte gae the ki bAbusAhaba ekAnta meM For Personal & Private Use Only Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [ 569 bar3e kamare meM leTe the, zarIra sukha gayA thA, apane pAsa kuTumbIko baiThane nahIM dete the, dharmAtmA bra0 nemIsAgara Adiko biThAe rakhakara dharmabhAvakI vRddhimeM lIna the / prakaraNa / choTe lATa sara phrejarane zikharajI sambandhI vAta karaneko rAMcI meM jaina pratinidhiyoMko bulAyA usa rAMcI meM zikharajI samaya bambaI se seTha mANikacaMdajI zItalaprasAdajIko lekara rAMcI gae / tA. 16 sitambara 1908 ko vArtAlApa huaa| kula parvatako paTTApara dene kI bAteM huii| yahAM rAjA bhI bulAyA gayA thaa| lATa sAhabane 2 lAkha ru0 nakada va 15 hajAra ru0 vArSika mAMge / jainiyoMne apanI sAmarthya na samajhakara inakAra kiyA - mAmalA taya na hokara yahI raha gayA / seTha mANikacaMdakI bhAvaja seTha premacaMda motIcaMdakI mAtA rUpAbAI bar3I hI dharmAtmA thiiN| apane dravyakA mAtA rUpAvAIko nirantara sadupayoga vicArA karatI thiiN| ahamAnapatra / madAvAda borDiMgake caityAlaya ke liye Apane 4000) lagAkara eka manohara cAMdIkA samavazaraNa banavAyA thA / use sthApita karAneke liye Apa mitI jyeSTha sudI 2 ko ahamadAbAda gaI thIM / vahAM vidhi se pUjana karAI tathA yaha ThaharAva kiyA ki prati bhAdoM sudI 5 ko zrI sammeda - zikharajIkI pUjA ThAThavATase huA kare jisake kharcako eka rakama alaga kara dI ki isake vyAjase hara varSa pUjA ho / usa samaya borDiGgake kAryakartA aura vidyArthiyoMne zrImatI bAIjIko ati For Personal & Private Use Only Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 ] - adhyAya gyArahavAM / / pratiSThAke sAtha apanI kRtajJatA pragaTa karaneko eka mAnapatra arpaNa kiyA / vAstavameM dharmAtmA strI va puruSa sarvake aMta:karaNako pyAre lagate haiN| rAMcIse Ate hue seThajI kAzI Ae / Apako tIrtha bhaktike syA0 mahA vi0kI sAtha 2 vidyAvRddhike kAmoM kA bhI hara samaya pravandhakAriNI dhyAna rahatA thaa| tA. 20 sitambarako maidAginI jaina maMdirameM sabhA huI / bAbU devasabhAmeM setthjii| ___ kumArajIke viyoga para zoka pragaTa karake bAbU jaineMdrakizora maMtrI aura lakSmIcaMdrajI upamaMtrI niyata hue| sabhAsadoMkI saMkhyA phirase ThIka huI / mahAvidyAlaya aura syAdvAda pAThazAlAke sambandhakA prastAva huA / dezI gaNita aura iMgrejI par3hAnekA prastAva hubhA / adhyApakoMkA vetana bar3hAyA gyaa| paMDita mANikacaMdane prameyakamalamArtaDa aura paM0 gaNezaprasAdane aSTa sahasrImeM parIkSA pAsa kI thii| ye do graMtha jainiyoM meM gaMbhIra nyAya viSayake haiM / isase inako vizeSa pAritoSika denekA prastAva huaa| yahAMse seThajI tA0 22 sitambarako prayAga Ae / Apa alAhabAdameM borDiGga sthApita karaneke liye alAhabAdameM jaina bo- patravyavahAra to kara hI rahe the / bAbU DiGgakI koshish| zivacaraNalAla raIsako tAra kara diyA thaa| sTezanapara ukta bAbU sAhaba kaI bhAiyoMko lekara upasthita hue / ati sanmAnase apane yahAMkI gAr3iyoMpara le jAkara apane makAnameM hI ThaharAyA aura bahuta khAtira kii| tA0 22 kI rAtriko seThajIke sanmAnArtha bAbU sAhabake makAnapara sTezana For Personal & Private Use Only Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [571 hI sabhA huI / sabhApati seThajIko hI niyata kiyaa| bAbUlAlajI prayAgakI prArthanApara ki zikharajI va syAdvAda pAThazAlAkA hAla batAyA jAve zItalaprasAdajIne kahA ki hama loga rAMcI gae the| lATa sAhaba kula parvatakA paTTA deneko tayAra haiM para vaha 2 lAkha nakada va 15000) vArSika mAMgate haiN| jaba ki idharase arjI dI gaI ki sadAke liye jhagar3A miTAnako hama loga 2 // lAkha nakada aura 4000) vArSika denA cAhate haiM abhI mAmalA taya nahIM huA hai tathA kAzI vidyAlayameM 27 chAtra bhalI prakAra saMskRta adhyayana kara rahe haiM / itanA kaha dhArmika vidyAkI AvazyakatAko batAte hue jahAM kAlena hoM vahAM jaina borDiGgakI jarUrata dikhaaii| isakA samarthana bAbU jugamandaralAla ema0 e0 ke bhAI samandaralAla aura bAbU baccUlAlane kiyA / seThajIna bhI isakI puSTi karake sabhAko samApta kiyA / dUsare dina jainadharmazAlA meM sabhA huI / bAbU zivacaraNalAlajI sabhApati hue / zItalaprasAdajIne aikatA aura premapara vyAkhyAna diyA / samarthana paMDita jhammanalAlajI adhyApaka jaina pAThazAlAne kiyaa| phira seThajIne jaina borDiMgakI AvazyakatApara kahA / bAbU zivacaraNalAlane puSTi kI aura caMdA kharcakA likhaneko tayyAra hue para pUrA honekI AzA na dekhakara kAma baMda rahA / dUsare dina sabere seThajI zItalaprasAdabhI aura gajakumArajI ArAko lekara svargavAsI bAbU sumeracaMdanIkI dharmapatnIko borDigakI AvazyakatA batAne gae tathA yaha suna rakkhA thA ki ukta bAI 25000) kisI dharmakAryameM lagAnA cAhatI haiN| inase samajhAyA gayA ki yahAM borDiMga honese kAlenake chAtra jaina dharmake zraddhAnase cyuta na hoMge, bar3A bhArI upa-- For Personal & Private Use Only Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 ] adhyAya gyArahavAM / kAra hovegA / bAIjIne vicAra kara 15 dina bAda uttara dene ko kahA / seThajIne gajakumArajIko acchI taraha jaMcA diyA jo isa bAIke bhrAtA haiM va sTeTa pravandhakartA the| yahAMse calakara seThajI bambaI Ae / zrImatI maganabAIjIkI preraNA se lakhanaU nivAsI zrImatI pArvatIbAI idhara udhara svakharca se bhramaNakara bahuta upakAra kara rahIM thIM / sardhanA jilA meraTha meM striyopakAraka nAmakI sabhA sthApita kI jisakI sabhA prati caturdazIko honI nizcita huI / vahAMkI pAThazAlA ke prabandhako ThIka kiyA tathA zikharajIka - rakSArtha yahAM va mubArakapura jAkara ru0 500) kA caMdrA karAyA / vahAMse sahAranapura jAkara Azvina sudI 8 ko kirapIbAIjI ke - maMdirajI meM sabhA kI / striyoMkI Rtu sambandhI kriyApara upadeza dekara kaI niyama liyA / Azvina sudI 10 ko Apa nakUr3a gii| vahAM tIna dina sabhA kii| vahAM vidhavAzrama kAyama karaneko upadeza dekara ru0 102) kA caMdA karAyA / yahAM se mujappharanagara, khataulI va meraTha upadeza detI huI dihalI padhArIM / zrImatI pArvatIbAIjIkA kArya va tIrthabhakti / zrI kiSkindhApura zrI puSpadanta svAmIkA janmakSetra hai / vahAM para zrI jinamaMdirajI va usa sambandhI jamInako sarkAra apane kiSkiMdhApurakI rkssaa| z2amIna hai / isa kabje meM karanA cAhatI thI tathA isakeliye noTisa diyA thA / isakI ujaradArI gorakhapura ke bhAIyoMna kI tathA seThajIko sucanA kI / seThajIne tIrthakSetra kameTI dvArA choTe 1 For Personal & Private Use Only Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [ 573 lATako arjI bhejI / isakA aMtima uttara AyA ki sarakArane gorakhapura jile ke khukhuMdo sthAna para 64 ekar3a jamIna jaina maMdira, dharmazAlA, aura bAgakI apanI AdhInatAIse nikAla dI hai| aisI sUcanA naM0 2997 / 367 tA0 12 navambara 1908 meM pragaTa kI hai| vAsmeM jo zAMti va prabhAvake sAtha udyama kiyA jAya . usameM avazya saphalatA hotI hai / bhAdoM mAsa dharmadhyAna sahita pUrNa honepara mitI Asoja sudI 14 ko bambaI meM seTha mANikacaMdajI ke sabhAbambaI meM sabhA / patitva meM eka sabhA huI jisameM sammedazikhara sambandhI hakIkata jo rAMcI meM huI thI so satra varNana kI gaI / tathA phIrojapura chAvanIke dharmAtmA dAnI lAlA rAmalAlajI ( pitA lAlA devIsahAya ) kI mRtyu para zoka pradarzita kiyA gyaa| Apane zikharajIkI rakSA meM bahuta mihanata kI thii| Apa 100) mAsika jaina anAthAzrama hisArakoM dete the| marane ke pahale 14304) ru0 kA dAna kara tA0 2 akTUbara 1908 ko paraloka sidhAre | isameM 10000) ru0 vAste dharmazAlA aura jainamaMdira sTezana IsarI zikharajIke mArga meM, 525) jaina anAthAlaya hisAra, 225 ) ke ATA cAvala zikharajI para va 225) hastanApura ke dInoMko, 101) ayodhyA va 101) giranAra ke dInoMko vaTe; . 2500) ratha banAneko, 525) jainamaMdira rivAr3I, 11) paM0 rivADIkI nasiyAM va 51) gauzAlA phIrojapura meM diye / seTha sAhabane Apake guNoMkI sarAhanA karate sabhA visarjana kI / For Personal & Private Use Only Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 ] adhyAya gyArahavAM jaipurameM paM0 arjunalAla seThI dvArA sthApita jaina zikSA pracAraka samitikA vArSika adhivezana kArtika sudI jaipurameM zrI0 mgnbaaii| 1 ko thA / sudI 2 ko bambaIse zrImatI maganabAIjI bhI jayapura padhArIM / Apake kaI vyAkhyAna hue / inake asarase gumAnIjIke maMdira meM padmAvatI kanyAzAlA samitikI taraphase kholI gaI tathA vidhavAzramake liye jora diyA jisameM 10) mAsika vidhavA phaMDase va 5) ru0 mAsika svayaM madada denA khaa| seTha mANikacaMdajIko sadAse hI jAtikI bAlavivAha Adi kurItiyoMke nivAraNakA khayAla thaa| dahIgAMva dahIgAMvameM seThajIkA eka atizaya kSetra zolApurake tAluke maaddbhrmnn| sirasameM digsala sTezanase 22 mIla dahIgAMva hai| yahAM eka vRhat zrI mahAvIrasvAmIkA di0 jaina maMdira vizAla, mAnastaMbha aura zikharoMse dUra 2 taka apanI prabhA camakA rahA hai| isakI pratiSThA saM0 1912meM phalaTanake bAlabrahmacArI seTha hIrAcaMda amolakake upadezase huI, jinhoMne apane guru brahmacArI mahatIsAgarake smaraNameM yaha maMdira nirmANa kraayaa| yaha brahmacArI bar3e dharmAtmA tathA tyAgI the / inake upadezase dakSiNameM bahuta sudhAra huA thaa| yahAM prativarSa magaptara vadI 2 se 7 taka ratholavakA melA bharatA hai jisameM vIsAhUmar3a bhAI adhika Ate haiM / isa barSa gAMdhI nAthAraMgajIne kurIti nivAraNakA vizeSa prabandha kareMge aisI sUcanAke chape hue noTisa bheje the / isIparase seTha mANikacaMdajI sakuTumba zItalaprasAdanIke sAtha melepara padhAre / For Personal & Private Use Only Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / Akalujase seTha. gaMgArAma aura utsAhI navayuvaka bApUjI pAnAcaMda nAthA tathA phalTanase bAbU caMdUlAla vakIla Adi Ae the / magasara vadI 6 ko bra0 mahatIsAgarajIke smaraNArtha mahatIsAgara dharmodyotanI nAmakI sabhA sthApita huii| yaha prativarSa isa kSetrapara hove aura dhArmika va sAmAjika unnati kre| isakA adhivezana huaa| seTha mANikacaMdajI sabhApati hue| zikSA pracAra, kanyAvikraya niSedha, svadezI vastu vyavahArake prastAva pAsa hue / rAtriko phira jalmA huaa| zItalaprasAdanIne sabhAke lAbha batAe / phira kSetrake suprabandhArtha 7 mahAzayoMkI kamiTI banI / maMtrI bAbU caMdUlAlajI hue| phira seTha vIracaMda kodarajI phalTanane kahA ki kala rAtriko vIsAhumar3akI paMcAyatane seTha mANikacandajIkI sammatike anusAra nIce likhA paMcAyatI ThaharAva svIkAra kiyA hai " bAsAhumaDa jAti sudhAriNI sabhA "aisA ThaharAva karatI hai ki koI bhI vasiAhUmar3a apanI laDakIkI sagAI 10 varSakI kama avasthAmeM na kre|" . isa para upasthita bhAiyoM ke dastakhata hue haiM / zeSa hastAkSara karAye jAyage / maiM maMtrIkA kAma karUMgA / kanyAvikraya na kareMge isa para bhI bahutale bhAiyoMne dastakhata kiye / isa mauke para kurIti nivAraNa para eka bhASaNa jo svayaM seThajIne likhakara chapavAyA thA pahA / yahAM jainiyoMke 7 ghara va saMkhyA 30 hone para bhI svAgata va bhojana satkArakA prabandha acchA thA / 800 jainI strI puruSa ekatra hue the| For Personal & Private Use Only Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya gyArahavAM / yahAMse seThajI phalTana ge| vahAM pAThazAlA sthApita karAI / 576 ] phira bambaI Ae / seTha mANikacaMdajI kabhI maukA cUkane vAle na the| zrI sonAgira siddhakSetra datiyA riyAsata meM hai / isa parvata se zrI naMgAnaMga prabhRti 5 // karor3a muni mokSa padhAre haiM / bahuta se maMdira haiM para vyavasthA barAbara nahIM thI / imakI bambaI meM datiyA nareza aura mAnapatra | seThajIko bar3I cintA thI / kAraNavaza mahArAja datiyA zrImAna lokendra govindasiMha bahAdurajU bambaI pdhaare| tatra zItalaprasAdajIke sAtha Apa bahutasI sAmagrI bheTa lekara gae / milakara tIrthakI unnati ke sambandha meM bAta kI / phira tA. 31 akaTUbara 1908 kI rAtri se hIrAbAga lekcara haoNlameM eka mahatI sabhA bulAkara aura rAjA sAhabakA svAgata karake tIrthakSetra kameTI aura bambaI nivAsI di0 jainiyoMkI taraphase eka sundara mudrita abhinandanapatra arpita kiyA gayA / paM0 dhannAlAlajI dvArA suna kara paMDita raghunAtha rAvajI prAIveTa sekreTarI mahArAjane uttara dete hue kahA ki - mahArAjA sAhaba apanI prasannatA pragaTa karate haiM aura cAhate haiM ki 13 aura vIsa paMthiyoMmeM aikya ho, jaina sabhAkI vRddhi ho aura datiyA riyAsatakA kSetra sonAgiri parvata vyApAra pradhAna, vidyAkI pITha aura paropakArakI mukhya jagaha jalda ho jAve 1 For Personal & Private Use Only Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only zrImatI caturabAI sabhAgraha kolhApura. (dekho pRSTha 582) J. V. P. Surat. Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAti savA dvitIya bhAga / 577 isa san 1908 meM seThajI prAya: bambaI meM isI kAraNa Thahare ki Apako zikharajI parvatakI zrI zikharajI samba- rakSAkI bar3I bhArI cintA thI tathA usa ndhI cintAkA sambandhI patra vyavahAra kalakattA Adise upazamana / bahuta Avazyaka karanA par3atA thA / kalakatte meM parvatarakSA kameTI rakSA ke pUrNa udyoga meM lagI thI, lATa sAhaba se pUrNa parvata ke paTTe kI bAta cala rahI thI, ki itane meM pahale tArase phira patra dvArA mAlUma huA ki lATa sAhabane digambara jainiyoMko pUrNa parvatakA paTTA dediyA / 50000 ) najarAnAke jamA karAliye aura 12000 ) prativarSa pAlagaMja sTeTameM denekA ThaharAva huA / jo paTTe usa vakta taka the unako kAyama rakhake jo AmadanI ho so digambariyoM ko mile| isakI svIkAratA epha. DabalU, DayUka cIpha sekreTarI baMgAla sakarine apane patra naM. 4702 tA; 30 navambara 1908 ko bAbU parameSThIdAsa sarAvagI aura dhannUlAla agravAlako dI tathA patra naM0 4791 tA0 30-11-08 ukta sekreTarIne sarkArI solIsiTarako likhA ki DipTI kamiznarakI rAyase likhA par3hI karA leveM / isa patra ko par3hakara seThajIkI bahuta bar3I cintA dUra huI aura yaha nizcaya ho gayA ki aba pUjya parvatavara baMgaloMkI vastI na banegI / da0 ma0 jaina sabhAkI vArSika baiThaka zrI svanidhi kSetrapara tA0 5 janavarI se 8 janavarI taka thI / seTha mANikacaMdajI apanI suputrI maganabAI sahita pdhaare| ina dinoM zItalapramAdajIkA zarIra jvarAdimaM pIr3ita thA isase yaha sAtha nahIM gae / sumA ke adhyakSa zrImaMta pAyappA da0 ma0 jaina sabhA aura seThajI / 37 For Personal & Private Use Only Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 adhyAya gyArahavAM / nakkappA urpha AppA sAhaba desAI hanagaMDIkara hue / seTha mANikacaMdanIne inake adhyakSa sthAna leneke liye anumodana diyaa| sabhAmeM seTha rAmacaMdra nAthA Akalana va aneka ajaina vidvAn bhI the| inameMse tA0 5 ko adhyakSake bhASaNake pIche belagAMvake prasiddha vakIla rA. rA. zrIpAdarAva chatrene vyAkhyAna dene hue kahA ki. "Rgvedake kAla meM jaina mata ucca dazAmeM thaa| RgvedakAra jaina tIrthakaroMko bahuta pUjya mAnate the| jaina loga pAkhaMDI yA nAstika nahIM hai|" bahutase prastAvoMmeM kaI upayogI hue jaise ( 1 ) kolhApura bo0 ke liye sthAna muphta deneke upalakSyameM mahArAna kolhApurako dhanyavAda, (2) dhanyavAda seTha nAthAraMgajIko jo do varSa meM 240) prativarSa chAtravRtti dete haiM, (3) zikharajIkA mAmalA saMtoSakAraka nibaTane ke kAraNa bAbU dhannUlAla, seTha parameSThIdAsa aura seTha mANikacaMdanIkA upakAra, (4) hubalI meM kanar3I chAtroMke liye eka borDiMga sthApana ho isake liye rA0 rA 0 brahmappA tavanappavarane 501) diye| sabhApatine 2000) diye ki vyAjase rAjArAma kAlinameM sarvocca jaina chAtrako chAtravRtti dI jAya (5) praur3ha vivAha kiyA jAya isa prastAvako zeTha mANikacaMda hIrAcaMda je0 pI0 ne ina zabdoMmeM eka joradAra bhASaNake sAtha peza kiyaa| _ "bAlaka aura bAlikAoMkI lagna bar3I umra meM karanese unakI prakRti acchI rahegI, vidyAbhyAsa acchI taraha calegA, tathA bAla vaidhavyake saMkaTa kama hoMge" / (6) dharmAde paiseke upayogake prastAvakA For Personal & Private Use Only Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [ 579. anumodana karate hue seThajIne kahA ki dharmAdevI ikaTThI kI huI rakama satkArya meM lagAnA apanA kartavya hai, dUsare kAma meM nahIM, itanA hI nahIM, usa paiseko pratyeka gAMvake vyApArI paMcAyata dvArA ekatra karake satkArya meM lagA sakate haiM / bambaI AdimeM aisI vyavasthA bhI cAlU hai / (7) hubalI meM borDiMga sthApana ke liye eka kameTI banI, (8) maisUra sarkArane zAlAoM meM dhArmika zikSA denekA jo prastAva kiyA hai usapara abhinaMdana, (9) kolhApura boDiMga meM alaga jinamaMdira bAMdhane kI svIkAratA para bhUpAla appAjI jirageko dhanyavAda / zrImatI kaMkubAIjIkI adhyakSatA meM mahilA pariSada huI jisameM zrAvikAzrama kolhApurakI bAiyoMne va zrImatI maganabAIjIne bhASaNa kiyA / maganabAIjIne kahA ki "jaise tuma loga kabhI 2 apane puruSoM se gahanoM ke vAste haTha karatI ho aise hI vidyA sIkhaneka liye haTha karo / " samAmeM do kanyAoMne maganabAIjIkI stuti eka lalitapadameM kI vaha isa prakAra hai [ cAla:- "caMdrakAMta rAjAcI kanyA suguNa rUpa khANI." }; dhanya ! dhanya ! tUM suguNazAlinI maganabAi bhaginI // bhUSavilA strIsamAja AjI jJAnadAna karunI // dhU0 // ihalokI strIpuruSAM moThe bhUSaNa jJAna ase // bhaginijanAM teM prApta ho kaseM tuja ciMtA vilase // kalikAlAcA dustara pherA ajJAnA tirI // tyAyogeM jJAnAMdha jAhale samAja ekasarI // bharatajananicyA zubha devAneM AMgalaprabhu milale // jJAnabale AryAteM tyAMnI buddhivaMta keleM // AmucA banalA jainasaMgha taMba prAgatIka jagatIM // hire mANake tayAMta rahane cakAkatI puDhatIM // For Personal & Private Use Only Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 ] . adhyAya gyaarhvaa| jJAnArjaniM gRhisaMgha puDhe hoM trIsamAja mAgeM // uralA dekhuni bhaginIhRdayI ciMtA bahu jAge // 'anabhiSikta bhUpA' cI kanyA dharmazIla bAlA // svI unnati hoNyAsa sthApI zrAvikAzramAlA' // tyAM AzramicyA AmhI bAlA jJAnArjana karunI // sameM bAgonI jAUM bhAvodadhI tarunI // strIvargAvara maganabAIne kelA upakAra // janmojanmIM na hoM! tayAcA AmhoMteM visara // anabhiSikta rAjA karavI ho ! samAjahitakRtye // strIunnatipara kArye hovo ! bhaginIcyA haste // bho ! jinavarA jaganmaMgalA, Theva sukhI AmucI // rAjakanyakA maganabAha hI pityAsaveM sAcI // 1 // seThajI bambaI Akara turta hI zrI tAraMgAjI parvatako ___ ravAnA hue ( yahAM bhI zItalaprasAdanI tAraMgAjI meM bambaI prA0 zarIrameM rogake kAraNa na jA sake ) jahAM sabhA va setthjii| bambaI prAMtika sabhAkA chaThA vArSikotsava mitI mAgha sudI 2 se thA / isa jalseke. niyata kiye hue adhyakSa seTha hIrAcaMda amIcaMda, zolApuranivAsI, zrImAn dAnavIra seTha mANikacaMda hIrAcaMda je0 pI0 va anyoM ke sAtha mAgha sudI 1 prAtaHkAla ahamadAbAda pahuMce / jaisiMhabhAI harajIvanadAsakI taraphase bAlanTiyaroMne hAtore Adise sanmAnita kiyaa| dopaharako kherAlU sTezanapara Ae / sTezanapara 200 bhAiyoMke sAtha seTha lallUbhAI lakSmIcaMda adhyakSa svAgata kameTI upasthita the / svAgata karake aneka patAkAoM ke sAtha gAnate bajAte dharmazAlAmeM ge| yahAM zAmako digambara aura zvetAmbara bhAiyoMkI sabhA huii| jisameM zve0 For Personal & Private Use Only Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [581 ne tAraMgAjIpara calanevAlI takarArako ApasameM nivaTAnekA bAdA kiyaa| ravivArako sabere parvatapara phuNce| parvatapara ThaharAnekA suprabandha thA / 4000 AdamiyoM ke baiThane lAyaka maMDapa thaa| rAtriko hamAre seThanIke sabhApatitvameM upadezaka sabhA huI jisameM seTha mUlacaMda kisanadAsa kApar3iyA sampAdaka " digambara jaina "ne sabhAke lAbha batAe / somabArase jalse zurU hue| 6000 jaina ekatra the| ThAkura sAhaba, pRthvIsiMha takhata siMhanI va sarkArI amaladAra varga upasthita the / seTha mANikacaMdajIne sabhApatikA prastAva karate hue kahA ki hamAre sabhApati iMgrejI marAThIke vidvAna, dharmAtmA tathA eka pratiSThiA puruSa haiM / inake bar3oMne isI tIrthapara eka zikharabaMda maMdirakI pratiSThA karAI hai / sabhAmeM 13 prastAva pAsa hue, inameM mukhya ye the (1) zikharajIke nikAlapara seTha mANikacaMdajI AdikA AbhAra (2) mumbaI samAcAra, gujarAtI va anya paMcAMgoMmeM vIra saMvat va di. jaina tyoMhArakI Topa rahe va isakA prabandha seTha mANikacaMdajIke supurda huaa| (3) jainamitrake sampAdaka zItalaprasAdajI niyata hue / tAraMgAnImeM sabhAke upadezaka khAte Adike liye karIba 1500) ke caMdA ho gyaa| isameM sabhApati aura seThanI pratyekane 201) diye / yahAM maMdirajIke dhvajA daMDa caDhAI gaI jisameM 5000) kI upana huii| jaina mahilAoM kI eka bhArI sabhA seTha hIrAcaMda amIcaMdakI dharmapatnI navalabAIkI adhyakSatAmeM huii| isameM zrImato maganabAInIne ahamadAvAdameM digambara jaina zrAvikAzrama sthApita honekI AvazyaktA batAI aura svayaM 1000) denekA utsAha - For Personal & Private Use Only Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582] - adhyAya gyArahavA batAyA / taba aura striyoMne bhI caMdA diyA jo kula 4000)kA ho gyaa| seTha mANikacaMdajIke pUrNa udyogase sabhAkA kAma nirvighna ho gayA, taba seThanI bambaI Aye / seThajIkA kolhApura jAnekA bahuta prasaMga rahatA thA / vahAM bhArI sabhA bharaneko koI sabhAgRha nahIM thaa| * kolhApurameM caturavAI eka daphe Apake cittameM AI ki bana jAnA sabhAgRhake liye cAhiye / isase jainiyoMke sivAya sarva 4000) kharca / sAdhAraNako bhI lAbha pahuMcegA / Apa imArata zurU karAneke liye nyUkA patthara rakhaneko mumbaIse calakara tAH 11 mArcako kolhApura Ae aura eka bhArI sabhA karake yuvarAja rAjArAma mahArAjake hastase apanI svarga prApta dharmapatnI caturabAIke smaraNArtha sabhAgRha banAnekA patthara rkhvaayaa| bahutase bAharake jainI bhI Ae the / isameM 4000 ) kharcanekA vicAra kiyaa| isa mabhAraMbhake pIche seThanIne kolhApurake jaina vyApAriyoMke dharmAde paisekI suvyavasthAke liye kahA, taba dharmAdeke prastAvakI sabane kabUla karake kucha bhAga jaina borDiMgameM amalI kaarrvaaii| denA svIkAra kiyaa| zAhapurakI maMDalIne apane yahAMke dharmAdeko ekatra kara eka jina maMdira bAMdhanekA prastAva kiyA / vAstavameM yadi jaina vyApArI varga sacce dilase apane 2 yahAMkI dharmAdekI rakamoMko jo paisA vAstavameM sarva sAdhAraNake lAbhameM hI upayoga Ane lAyaka hai, ekatra kara eka sAtha rAya karake kharca kareM to hara sthAnameM pAThazAlA, auSadhAlaya For Personal & Private Use Only Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vum __ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [583 Adi dharmake kAma sahanameM ho jAveM / aisA karanemeM satyatA va neka niyatIkI jarUrata hai| bar3e 2 vyApArI bahuta dharmAdA kADhate haiM ve hI denese hicakate haiM isIse yogya upayoga nahIM hotaa| dharmAdA dravya hamArA nahIM haiM yaha bhAva yadi ho to bar3A upakAra ho saktA hai / dUmare dina jaina borDiGgake chAtroMne seThajIkA bahuta sanmAna kiyaa| seThajI phaurana bambaI Ae / bar3e hI Ananda va AzcaryakI bAta hai ki seThanIko yAtrA karane va deza paradeza jAna meM zarIra kaSTa va kharcakA kucha bhI khayAla nahIM hotA thaa| vAstavameM jo aise hI nirAlasI dAtAra hote haiM ve hI kucha kara jAte haiN| jaise gRhAraMbhAdike kAmoM meM nAnA cintAeM rahatI haiM isI taraha vyavahAra dharmake sAdhanameM bhI bahutasI zrI aMtarIkSajImai cintAeM ho jAtI haiN| aba seThaMnIko dhama mArAmArI aura sambandhI hI cintAeM rahA karatI thiiN| seThajIko bhArI zrI zikharajIkI cintAse kucha mukta hue the citA / ki yakAyaka aMtarIkSa pAzvanAthake . jhagar3ese bhArI ciMtA ho uThI / barAra prAntameM akolA sTezanase 40 mIla sIrapura gAMva hai vahAM zrI aMtarIkSa pArzvanAthajIkI bhavya digambara jaina mUrtise zobhAyamAna eka jina maMdira hai / yaha atizayakArI pratimA hai| vyApArArtha AnevAle zvetAmbarI bhI darzana karane jAne Ane lage the / bambaIse eka saMgha yAtrAke liye panyAsa muni AnaMdasAgarajIke sAtha vahAM gayA thaa| usane zvetAmbarI 2 pratimA va 1 yaMtra vahAM sadAke liye virAjamAna karanekA udyama kiyA taba For Personal & Private Use Only Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 ] adhyAya gyArahavAM / vahAMke digambariyoMne manA kiyA isapara bolacAla bar3hI / ve0 ke sAtha talavAra baMdUka Adi thI usase 7 digambarI ghAyala kiye gae / pulisa AI / 20 ve0 va AnandasAgarajI ke Upara mukaddamA calAyA | isa sambandhI vicArake liye hIrAbAga meM phAlguna sudI 8 ko diga mbariyoMkI eka Ama sabhA rAjA jJAnacaMda ke sabhApatitvameM huI / seTa mANikacaMdajI aura paM0 dhannAlAlane sarva hakIkata varNana kii| sarva sabhAsada isake liye yogya prabandha kareM aisI prArthanA seThajIne kI / yaha mukaddamA bahuta dina calA isameM seThajIne tIrthakSetra kameTI se rUpayoMkI bahuta madada dI / jAtisevA ke liye kamara kase hue seThajI zItalaprasAdajIko lekara tA0 25 mArca 09 ko sabere baMbaI belagAMva sTezana pahuMce / uttama prakAra se svAgata huaa| zAmako jaina logoMkI taraphase seThajI ke sanmAnArtha sabhA huii| usameM zItaprasAdajIne vidyonnatipara bhASaNa dete hue jaina borDiga ke lAbha varNana kiye / rA0 rA0 caugalena samarthana kiyA va belagAMva meM bhI aise borDiMgakI AvazyakatA batAI | belagAMva ke ajaina vakIla rA0 rA0 chatrene zItalaprasAdajI ke vyAkhyAnakI prazaMsA pUrvaka anumodanA kii| aMta meM seTha mANikacaMdajIne kahA ki logoM kI icchA pramANa yahAM bhI borDigakI jarUrata hai para yaha kAma ekadama nahIM ho sakatA / sthApanA ke pahale bahuta parizramakI AvazyakatA hai| rAtriko yahAMse bahutase mahAzaya DubalI sabere seThajIke sAtha padhAre / jaina borDiMga kholanekA muhUrtta caitra sudI 6 tA0 For Personal & Private Use Only seThajIkA huvalI borDiga ke liye bhramaNa / Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [585 27 mArcako hogA aisI sUcanA pAkara bahutase bhAI paradezase Ae the jaise maisUrase zrIyuta anaMtarAjayyA, vardhamAnaiyyA, dAbaNagirIse brahmappA ANA tavanappA aadi| tA0 27 ko savere kuMbha le ra boDiGgake sthAnapara jAkara sarasvatI pUjana huI / va borDiGgameM praveza honevAle chAtroMko ratnakaraMDa zrAvakAcArakA pATha diyA gyaa| zrI pAyasAgara svAmI vidarene sthApana vidhi kI / zAmako 5 baje maMDapameM eka mArI sabhA kI gaI jisameM nagarake pratiSThita puruSa bhI aae| adhyakSa sthAna dhAravAr3a jileke kalekTara mi0 haDasana sAhabane grahaNa kiyaa| rA0 rA0 caugale bI0 e0 elaela0 bI0 vakIla belagAmane iMgrejImeM da0 ma0 jaina sabhA va borDiGga kholanekA uddezya batAyA va sAhaba bahAdurako prArthanA kI ki borDiGga khole| adhyakSa mahodayane 'borDiMga kholA gayA aisA jAhara karake kahA ki " jaina loga prAcIna kAyadeke anusAra vidyAkI tarapha jo dhyAna de rahe haiM so stutya hai| vidyA meM jaina loga Age bar3he aisI merI utkaTa icchA hai|" kaI bhASaNa hue| zItalaprasAdajone jainiyoMkI prAcIna gurukula praddhatiko samajhAyA tathA borDiGga usIkA kucha anukaraNa hai aisA btaayaa| belagAMvake dharaNappA seThIne kalekTarakA AbhAra maanaa| bAdazAha eDavarDakI tIna jaya bolakara sabhA samApta huii| rAtriko pAyasAgara svAmI vidareke sabhApatitvameM sabhA huI taba zItalaprasAdanIne zrAvakake SaTakarmapara seThajIkA 1000) kahate hue dharma zikSamakI AvazyakatA kAlenake dAna hubalI bo0 / chAtroMke liye batalAI tathA isa borDiMgarUpI. vRkSako dravyarUpI pAnIse sIMcaneko khaa| rA0 sA0 caugale va anya ke samarthana honepara udAracitta bhAiyoMne isa bhAMti dAna kiyaa| For Personal & Private Use Only Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya gyArahavAM / 1000) dAnavIra seTha mANikacaMdajI | 50 1) tabanappA ANNA leMgaDe, zAhapura / 501) dharmarAva subhedAra, belagAMva / 501) caMdrAppA bhImarAva desAI, 586 ] kucha rakama phuTakara bhI aaii| rAtriko pAyasAgara vidareke sabhApatitvameM phira sabhA hui / ailaka tyAgI pannAlAlajI mahArAjake sAtha jainabidrI jAte paM0 pAsU hue gopAla zAstrIkA dAna para bhASaNa huA / zrIyuta yallAppA maMTagaNI kara mAstarane strI zikSA para kahA / zrIyuta burasene hubalI ke zikSaNa phaMDameM 1200) diye / seThajI ke prayatna se vorDiGgake prabandha va dharmAdA rakamakI vyavasthA ke liye 13 mahAzayoMkI sthAnIya kameTI banI / sekreTarI zrIyuta kRSNarAva burase hue tathA yaha ThaharAva huA ki dharmAdekI rakama koSAdhyakSa jamA karake borDiGga, pAThazAlA va jina maMdira ke liye kharca kareM / yahAMke paradezI zvetAmbarI logoMne eka prAcIna digambara maMdirako ThIka karAkara apanI pratimAeM birAjamAna kI haiM jisameM digambara pratimA bhI haiM / inakI orase pAThazAlA va kanyAzAlA cala rahI hai| seThajI va zItalaprasAdajIne parIkSA lI / phala acchA hI rahA / hubalI se sIdhe bambaI Ae / 1 hubalI karNATaka bhASI deza hai / sarva strI puruSa kanar3I bhASA bote va likhate haiM / yaha bhASA hindI se gujarAtI va marAThIkI apekSA anamila hai tau bhI yaha dekhane meM AyA ki hindI bhASA bhI yahAM vAle samajha lete haiM va hindI bolanevAle se hindI meM bAta kara lete haiM / yaha dazA dekhakara bhArata meM jo eka For Personal & Private Use Only karnATaka dezameM hindI bhASA / Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga [ 587 rASTrIya bhASA karanA cAhate haiM unakA avazya yaha nizcaya honA cAhiye ki hindI hI isa sammAnake yogya hai / gujarAtakI digambara jaina kauma zikSA meM bahuta pIche par3I huI thI, isako vidyAkI ora uttejanA denevAle dAnavIra seTha mANikacaMdajI the / borasada nivAsI mevAr3A jAtike parIkha lallubhAI premAnaMdadAsa ela0 sI0 I0 seThanIke dhArmika kAmoMmeM pUrNa madadagAra the aura aba bhI haiN| bambaI prAntika sabhA ke sahAyaka mahAmaMtrIke sivAya ahamadAbAda borDiMgake maMtritvakA kAma bahuta hI dilase karate the / Apa inkamaTaiksa oNphisa meM acche padapara the / sakarine isa samaya inako kAma calAU DipTI kalekTarakA pada diyA taba seThanIne inake parizrama va unnatikA dRSTAnta aura gujarAtI bAlaka leveM isaliye vaizAkha vadI 3 tA0 8 apraila 1909 ko hIrAbAga meM eka Ama sabhA Anarebala mi0 gokuladAsa kahAnadAsa pArekha ke sabhApatitvameM kii| isameM jaina ajaina bahutase vidvAn va pratiSThita puruSa zAmila hue / seTha hIrAcaMda nemacaMda zolApurane inake jIvanakA hAla kahate hue varNana kiyA ki san 1903 meM yaha ela0 sI0 I0 kI parIkSA meM pAsa hue tathA apane parizrama aura yogyatA se kevala 5 varSameM hI aise UMce padako prApta hue haiN| phira zeTha mANika-caMdajIne kahA ki isa ucca padapara pahuMcane kA kAraNa Baat pramANikatA aura satyatA hai inako bahuta pramANikapane se hI jokhamadArIke kAma mile para yaha Aja taka lallUbhAI parIkha ke guNakI kadara / | For Personal & Private Use Only Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 ] adhyAya gyArahavAM / calate Ae haiM / hamAre aura baMdhuoMko inakA anukaraNa karanA cAhiye / taba pramukhane kahA ki jaina kauma vyApArameM dhanI kuzala aura buddhizAlI hotI hai aise hI vidyA meM bhI kuzala honekA yatna karanA caahiye| taba lallUbhAIne kahA ki maiM isa mAnake yogya nahIM huuN| kaumakI sevA karanA hara ekakA pharja haiN| sampUrNa gujarAtameM hamAre digambara bhAiyoMko vidyAmeM agrasara karanevAle hamArI kaumake dAnavIra seTha mANikacaMdajI haiM, aura maiM jisa mAna pAnekA bhAgyazAlI Aja huA hUM vaha dAnavIra seThake pratApase hI hai| maiM seThanIkA aMtaHkaraNase AbhArI huuN| tA0 3 maIko zrI mahArAja sayAjIrAva gAyakavAr3a bar3audAne ___kolhApura jaina borDiMga aura zrAvikAzramakA mahArAja bar3audA aura nirIkSaNa kiyA / jaina kaumane bahuta sanmAna setthjii| diyaa| prophesara laTene borDiga va zrAvikAzramakA __ hAla sunAyA, taba mahArAjane apane bhASaNameM strIzikSAkI bar3I AvazyakatA dikhAI va kahA ki jainiyoMko jJAna prasArArtha yatna cAlu rakhanA cAhiye / maiM apanI pranAko zaktike anusAra jo zikSaNa de rahA hUM usase mujhe samAdhAna nahIM vaha aura bar3hanA caahiye| jaise seTha mANikacaMda pAnAcaMdajIne isa imAratako baMdhavA diyA hai aise hI pratyekako aise kAryoM meM -madada karanA caahiye| For Personal & Private Use Only Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [589 bambaI meM tyAgI ailaka pannAlAlajI mahArAja jo kevala eka ___ laMgoTI mAtra parigraha rakhate haiM, bhikSAvRttise baMbaImeM tyAgI pannAlA- eka daphe AhAra karate haiM, zIta uSNa pavanakI lajIkA keshloNc| parISaha sahate haiM, rAtriko gamana nahIM karate haiM, dhyAna svAdhyAyameM lIna rahate haiM, padhAre / Apake kezoMko apane hI hAthase loca karanekA samaya A gayA, taba baMbaIvAloMne rathotsava kiyA va mAdhovAgameM pUjana va sabhAeM huI / bAharase bhI bahuta loga Ae / mitI vaizAkha sudI 15 budhavAra tA. 5 maI 1909ko sabere 8 baje hajAroM naranAriyoMke madhyameM apane hAthase apane mastaka, DAr3hI aura mUMchake vAloMko Adha ghaMTe meM padmAsana baiThakara bar3I zAMtise upAr3a DAlA / sarva jana Azcarya meM bhara gae usa samaya sabake manameM vairAgya A gayA, bahutoMne pastrI tyAga Adike niyama liye / tyAgInIne thor3AsA upadeza kezaloMca karaneke pahale kiyA thaa| usake va isa dRzyaka prabhAvase upasthita. maMDalI. va khAsakara seTha mANikacaMdanIke bhAva car3ha aae| usI samaya auSadhAlayake liye 8000 ) kA caMdA huA, jisameM seTha. mANikacaMda pAnAcandanIne bhI 501) diye| seThajIkI kuTumbakI striyoMne 101) ru. dekara striyoM meM 300) kA caMdA kraayaa| zrImatI maganabAIjIkI preraNAse zrImatI besarabAI bar3avAhA ne 1100) zrAvikAzramake liye diye| seTha mANikacaMdanIne apane hIrAbAgake dezI auSadhAlayakA nAma badalakara ailaka pannAlAla auSadhAlaya rakha diyA aura vaha rakama isI kAmameM kharca hone lgii| yaha davAkhAnA baMbaImeM bahuta prasiddha ho gayA hai / vaidya eka For Personal & Private Use Only Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 ] adhyAya gyArahavAM / jainI zolApurakA par3hA huA bahuta yogya hai / isase saikar3oM garIboMko lAbha pahuMca rahA hai ! varSAtameM prAyaH seThanI bambaI hI meM Thahare aura dharmadhyAnameM lIna rahe / isa varSa zItalaprasAdanIne dazalAkSaNIparva boramada grAmameM seTha cunnIlAla premAnaMda maMtrI uparailI koThI zikharanI bIsa paMthI koThIkI preraNAse vitAyA thA aura vahAM 10 dina taka zAstrasabhAmeM sUtranIke arthake sAtha 2 dharmopadeza diyA thaa| bhAdoMke kucha dina. pIche hI seThajI kolhApura ge| vahAM tA: 5 sitambara 09 ko zrImatI caturabAI kolhApurameM seThajIkA hAlameM dakSiNa mahArASTa jaina samAkI prabandha gamana / kAriNI sabhAkI baiThaka seThajIke sabhApatitvameM huI, nizcaya huA ki kArtika aSTAnhikAmeM kolhApura meM vArSika pariSada kI jAyava usake sAtha kalAkauzalya aura khetIkI pradarzanI dikhAI jAya / sabhApatike liye zrIyuta brahmapyA ANNA tavanappavara niyata hue| sarva membaroMne aneka kArya bAMTa liye / isI avasarapara zrI anaMta jinakI paMcakalyANaka pUnA va navIna maMdirakI pratiSThA karanA bhI nizcaya huA jo seTha bhUpAlajiragene borDiMgake chAtroMke lAbhake liye nirmApaNa karAyA thaa| seTha bhUpAlane 3000) se adhika maMdira nirmApaNameM lagAe va 3000) kI kImatakI jamIna maMdira khAteko dI jisase 100) vArSikakI utpanna ho / .. For Personal & Private Use Only Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtiyovA dvitIya bhaag| [591 Azvina vadI 13 tA. 12 akTUbara 09ko hIrAbAga dharmazAlA meM sabhA huii| seTha zAmalAla cAMdavar3a sabhApati hIrAbAgameM sabhA va hue| seTha mANikacaMdajI va anya aneka seThajIke anukaraNameM bhAI nAsika jileke maujUda the| bambaI 20000)kA daan| prAntika sabhAkA vArSika adhivezana zrI mAMgItuMgImeM mitI kArtika sudI 12, 13 aura 15 tA0 24-25 aura 26 navambara 09 ko karanA nizcita huA thA / usake liye sabhApati harIbhAI devakaraNavAle seTha hIrAcaMda rAmacaMda nizcita hue / svAgatakAriNI kameToke sabhApati seTha gulAbacaMdanI hIrAlAlajI dhUliyA va maMtrI seTha zAmalAla cAMdavar3a niyata hue| hamAre seThajIko usa bAtakA khayAla thA jo belagAMvake logoMne hubalI borDiMgakI sthApanAke liye jAte hue seThajIse kahA thA ki yahAM borDiMga honA caahiye| Apane isa kAryako karAne lAyaka zAhapura belagAMva nivAsI dharmappA sabedArako pakkA kiyA jo ki javAharAtake vyApArI the aura bahudhA bambaI AyA jAyA karate the| seThajIne 20000) bIsa hajAra rupayekI svIkAratA karA lii| vaha bhI isa sabhAmeM maujUda the| seThajIne preraNA karake kahA ki sUbedAra sAhaba koI harSakA samAcAra pragaTa karanA cAhate haiN| taba sUbedAra sAhaba uThe aura pragaTa kiyA ki velagAMvameM borDiMgakI bahuta bar3I jarUrata hai ataeva usake liye maiM abhI 20000) bIsa hajArakA saMkalpa karatA hUM va AvazyaktA honepara dasa pAMca hajAra aura bhI lagAuMmA / " isa samAcArako sunake samAko bar3A Ananda huaa| For Personal & Private Use Only Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 ] adhyAya gyArahavAM / java bhAratameM yaha kanUna pAsa huA ki hindU aura musalamAnoMke pratinidhiyoMke sivAya (sikkha aura nainI aisI) sarkArI kaunsiloM meM Avazyaka jAtiyoMke bhI pratinidhi raheMge, taba jaina pratinidhi | bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhA kI orase lArDa minTokI sevAmeM kalakatte jo arjI seThajIne bhejI thI ki jainiyoMkI taraphase bhI pratinidhi liyA jAya, vaha arjI nIce pragaTa kI jAtI hai / usakA javAba tA0 6 akTUbarakA naM0 3843 meM AyA ki bambaI javAbake liye bhejI gaI hai tathA bambaI se naM0 5403 tA0 15 akTUbara 1909 ke patra meM jo javAba AyA vaha yaha hai ki ala saMkhyaka jAtiyoM ke pratinidhiyoM ke liye kucha jagaheM saMrakSita rakkhI gaI haiM unako dete hue upayogI jaina jAtikI mAMgakA pUrA khayAla kiyA jAyagA / ye donoM javAna bhI iMgrejI ke pragaTa kiye jAte haiN| kyoMki abhI taka inakI amalI kArravAI nahIM huI hai ataeva jainiyoMko ucita hai ki sarkArako apane patra meM kiye hue vAdekI yAda dilAve to avazya saphalatA prApta hogI / To, (1) His Excellency the Earl of Minto, P. C., G. C. M. G., G. M. S. I, G.M. I. E., Viceroy & Governor General of India, * CALCUTTA. May it please Your Excellency, The Humble Memorial of the Bharat Varshiy Digamber Jain Maha Sabha, For Personal & Private Use Only Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maan mahatI jAtisavA dvitIya bhAga / Most respectfully showeth : That in the matter of popular representation in Council thu Government having recognised. the principle of the representation of " Important minorities " the Jain Community of India begs leave to approach your Excellency with its humble claim for special recognition as an " Important minority. 2. That the Jain Community does constitute an " Important Minority" and should not be neglected in this matter, has been admitted in the Despatch of the Government of India dated the 1st October 1908. 3. That as regards literary the Jain Conmuuity holds the second place throughout India, the first place of honor being held by the Parsees. 4. That in the Departments of Agriculture, Trade and Commerce, also the Jain Community of India is fairly, advanced to claim recognition. 5. That the importance of this comparatively speaking small community and its conspicuously humble, peaceful, lawabiding, quiet and no-agitating character must have come to the prominent notice of your Excellency's Government in the recent matter of the Parashnatli Hill. 6. That the separated widely in matters of religious belief social custom, and way of living, from the other religious communiti:s o India For Personal & Private Use Only Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9887 adhyAya gyArahavAM / which group themselves as " Hindus" as the Jain Community of India is, it has no reasonable hope of success in the matter of obtaining representation in Council if it is left to take its chance with the general "Hindu' community. 7. That the Jain Community of India fervently hopes and feels confident that your Excellency will be most graciously pleased to reserve one seat in your Excellency's Legis. lative Council for a member of the Jain Community of India. And Your Excellency's Humble Petitioner as in duty bound will ever pray. I have the honor to remain, Your Excellency's most obedient servant. i. e. Maneckchand Hirachand J. P. Bombay. Offg. President, Bharat Varshiya Digambar Jain Maha Sabha.. Office :Khurai, Dist. Saugor C.P. Dated the 2nd September 1909. (2) Copy of the reply from the Home Depart. ment received under letter No. 3843 dated 6th. October 1909. The undersigned is directed to inform Mr. Maneckchand Hirachand that his letter dated the 2nd September 1909 regarding the representation of the Jain Community on the Legis For Personal & Private Use Only Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [595 lative Council has been transferred to the Government of Bombay for dia posal. Sd. H. C. STAKE. Deputy Secretary to the Government. (3) No. 5403 of 1909 General Department. Bombay castle, 15 the October 1909, To Mancckchand Hirachaud Esquire otfy. pre. sident, Bharat Varshiya, Digambar Jain Maha sabha. Sir, With reference to your memorial to His Exellency the Viceroy and Governer General of India, dated the 2nd September 1919, praying that a seat in the Imperial Legis Lative council may be reserved for a member of the Jain Community, I am directed to inform you that a Number of seats have been reserved for the representativn of minorities by nomination and that in allotting them the claims of the important Jain Community will receive full consideration. I have the honour to be, Sir Your most obedient servant Sd/for Secretary to Government For Personal & Private Use Only Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 ] - adhyAya gyaarhvaaN| seTa mANikacaMdajI ahamadAvAdameM premacaMda motIcaMda di0 jaina borDiMgakA vArSika kotsava karane va amadAvAda borDiMgakA zrAvikAzrama sthApana karaneke liye sAtavAM vArSikotsava / zItalaprasAdajIke sAtha Ae / bAharase bahutase bhAI Ae the| Asoja sudI 10 ko savere eka bhArI sabhA judd'ii| nagarake pratiSThita puruSa maujUda the| seTha mANikacaMdajI hIrAcaMdanIke prastAva karane aura saMTha jaisiMhabhAI gulAbacaMdake samarthanase TreniMga kAlenake prinsapala sa. mA. kamalAzaMkara prANazaMkara trivedI bI. e. ne sabhApatikA Asana grahaNa kiyaa| sekreTarI lallUbhAIne riporTa par3hI phira zItalaprasAdajIne borDigakA kArya saMtoSakAraka hai aisA kahakara zuddha AhArake lAbha va azuddha AhArake alAbha batAte hue haDDIke saMsargasa banI huI paradezI zakkarake niSedhapara kahakara dhArmika zikSAkI upayogitA btaaii| seTha harajIvana rAyacaMda amodavAlene samarthana kiyA phira sabhApatine apane bhASaNa meM kahA ki seTha mANikacaMdajIkA dhyAna zikSApracAra para hai, isase mujhe bar3A Ananda hai, tathA borDiMgakI saMsthAse rIti bhAMti sudharatI va manameM ekAgratA AtI hai / rAtriko vijiTarsa kameTIkI baiThaka isaNAvavAle seTha narasI gaMgAdAsake sabhApatitvameM huii| pAlItAnAvAle munIma dharamacaMdajI harajIvanane manohara kavitA pddh'ii| zrAvikAzrama khole jAnekI sUcanA harajIvana rAyacaMdane kii| choTelAla ghelAbhAI aMmalezvarane zrAvikAzramake liye prabandhakAriNI kameTIke nAma sunAe / sabhApati seTha mANikacaMdanI va maMtrI choTelAla ghelAmAI hue| nArAyaNadAsa motIlAlane 550) borDigameM diye / zItalaprasAdajIne For Personal & Private Use Only Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [597 kahA ki dharmazikSAmeM bAlakoMko vizeSa dhyAnakI jarUrata hai| sampAdaka di0 jainane borDiMgake chAtroMko jainadharmakI mAhitI aura niyama pothI bheTameM dii| Asauna sudI 11 tA0 25 akTUbara 1909 somavArako 7 // baje borDiMgake sAmane eka makAnameM . zrAvikAzramakI digambara jaina zrAvikAzramakI sthApanAkA. sthaapnaa| mahurta bambaIkI paropakAriNI sArvajanika kAmoM meM bhAga lenevAlI jamanAbAIjI sakaIkI adhyakSatAmeM bar3I dhUmadhAmase huaa| tAraMgAjIpara pAma hue prastAvake anusAra adhyApikA va upadezikA tayyAra karaneke liye yaha Azrama khulA / isameM dharmazikSAke sAtha udyoga dhaMdA va likhanA vAMcanA sikhalAyA jAvegA aimA vivecana zrImatI lalitAbAIne kiyaa| pramukhAne Azrama kholate hue kahA ki dharma aura nItikI jJAtA pavitra mAtA banAnese hI isa AryabhUmi meM dharmiSTa aura paropakArI pranA ratna utpanna hoMge / ajJAna mAtAkI ajJAna prajA dezako adhama bnaaveNgii| zrImatI jamanAbAIjIne ajaina honepara bhI 51) bheTa kiye / zrImatI maganabAIjIne sarvakA AbhAra mAnA / yadyapi bambaI meM seTha mANikacaMdajIne kucha makAna alaga karake zrAvikAoMko paradezase Aneke liye patroMmeM noTisa san 1906 meM hI dilAyA thA parantu usase sivAya eka indaurakI AnaMdIbAIjIke aura koI nahIM A sakI / isa bAIko maganabAIjIne apane hI sAtha rakkhA va cha: DhAlA AdikA jJAna karAyA / taba yaha salAha karake ki Azrama aise sthAnapara ho jahAMse vidhavAeM sugamatAse apane deza bhI jA sakeM va For Personal & Private Use Only Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 ] adhyAya gyArahavAM gujarAtakA vizeSa hita ho, seThajIne ahamadAbAdameM kho lanekA prabandha karA diyA / aba maganabAI va lalitAbAI vahIM rahane lagIM aura zikSAdAnameM mana vacana kAyase lIna ho gii| rAtrikI sabhAmeM 300) kA phaMDa Azramake liye huA / . yaha Azrama aba baMbaI AgayA hai| isase bahuta lAbha huA hai / jisa samaya sthApita huA kevala 4 bAiyeM hI bharatI huI thiiN| para 1 varSake bhItara 22 zra vitAeM ho gaI jinameM kanyAeM 7, sadhavAeM 3 va vidhavAeM 12 thIM, jo Amoda, chANI, bar3audA, baso, zAhapura, aMkalezvara, kalola, sojitrA, jaMbUmara Adi grAmoMkI nivAsinI thiiN| inameM se zrImatIvhena tabanappA tayyAra hokara aba bar3avAyA jilA nImAr3akI kanyAzAlAmeM zikSA de rahI haiN| prabhAvatIvhena zItalasA zikSikAkA abhyApta ahamadAbAda TreniMga kAlenameM kara rahI haiN| zrIgiranAraMjI siddhakSetra jUnAgar3ha riyAsatase 4 mIlapara bahuta hI manoja UMcA va ramaNIka aneka prakAra seThajIkA kAThiyA- jaMgaloMse suzobhita prasiddha parvata hai isako bAr3ameM bhramaNa / ujjayaMtagiri bhI kahate haiN| yahAMse zrI kRSNake cacere bhAI jainiyoMke bAIsaveM tIrthakara zrI nemInAtha va varadattAdi 72 karor3a muni mokSa padhAre haiN| , parvata para va nIce digambara jaina maMdira haiM, jUnAgar3hameM kArakhAnA hai| yadyapi isa tIrthakI bahuta bar3I sevA paratApagar3ha jilA mAlavAke digambara jainiyoMne kI thI tathApi jabase bar3I mannAlAlajI prabandhakartA hue, andhera bahuta hone lgaa| yAtriyoMko kaSTa-jisakI For Personal & Private Use Only Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAti sevA dvitIya bhAga / [ 599 zikAyetIM ciTThiyAM seTha mANikacaMdajIke pAsa barAbara AtI rahIM / hisAba va bhaMDArakA bhI kucha patA nahIM / tIrthakSetra kameTIne phArma vAra 2 bheje / seTha cunnIlAlane bahuta likhA par3hI kI para phArma hisAbakA bharakara nahIM pahuMcA / vahAM saba jagaha zvetAMbara jaina pujArI rakkhe hue va munIma brAhmaNa thA / kaTanIke saMtrakI tAkIdase kameTIne jaba digambara jaina munIma bhejA taba usase phaujadArI hogaI / para seThajIne munImako barAbara vahIM Thaharane diyA tathA usako dUra karAkara paratApagar3havAloMko vAra 2 likhA gayA ki aisI prabandhakA riNI kamiTI banAo jisameM bAhara ke bhI pratiSThita puruSa hoM va hisAba barAbara pragaTa karo | kucha bhI sunAI na honepara seThajIne apraila 1909 meM mASTara dIpacaMdajI upadezakako bhejA / yaha 15 - 20 dina Thahare, bahuta samajhAyA para saphalatA na huI / patroMke dvArA bahuta dhamakI denepara vahAMse zAha javAharalAla gumAnajI bambaI eka niyamAvalI banAkara lAye / isako sahAyaka mahAmaMtrI lAlA prabhUgAlane ThIka karAI aura kahA ki yahI chape va isI taraha kArravAI ho, paraMtu aisA na huA / unhoMne manamAnI niyamAvalI chapavA dI va bAharake membara prabandhakAriNI se haTAkara janarala sabhA meM kara diye tathA 8 varSakA eka himAtra bhI saMvat 1957 se 1965 takake jainagajaTa tA0 8-9-09 meM pragaTa kara diyaa| seThajIne ina donoMko ThIka na samajhA aura paratAbagar3havAloMko likhA ki Apa giranArajI AveM maiM bhI AtA huuN| vahAM hama Apa milake prabandha kareM / seThajIne Asoja sudI 15 tA0 28 akTUbara 09 mitI kAyama karake 22 dina pahale paratAvagar3ha, bhAvanagara Adike bhAiyoM ko 1 For Personal & Private Use Only Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya gyArahavAM / Aneke liye sucanA kii| isI kAraNa ahamadAbAdase seThanI Asoja sudI 12 ko zItalaprasAdanI aura dharmacaMdajI harajIvanake sAtha ravAnA hue| inhIM dinoM rAnakoTameM gujarAtI sAhitya pariSada thii| ___ abake pariSadake kAryakartAoMne pragaTa kiyA rAjakoTameM gujarAtI thA ki prAcIna graMthoM va zilAlekhoMkI - sAhitya pariSada pradarzanI bhI ki jAyagI / seThajIko bhI nimaMtraNa AyA thaa| Apane zItalaprasAdanIse rAya karake apanI caupATIke caityAlayameM virAjita prAcIna likhita gomaTTasAra, AdipurANa, aSTasahasrI, dvisaMdhAnakAvya, uttarapurANa Adi 25-30 graMthoMko aura kucha mAr3avAr3I di0 jaina maMdirase lekara rAjakoTa ravAnA kara diye the / inameM saMvat 1500 va 1400 takakI lipike graMtha the| tathA bhAvanagarake digambara jaina bhaMDArase bhI seThanIne graMtha bhinavAe the / vahAMse eka graMtha anumAna 1300 saMvatkA likhA AyA thA / seThajI tAH 27 akTUbara 1909 ko sabere rAnakoTa pahuMce / jisa sekanDa klAsameM seThanI gae the usI meM isa pariSadake pramukha dIvAna bahAdura ambAlAla sAkaralAla ema. e. elaela. bI. Adi bhI the / rAjakoTa sTezana para svAgata kartAoMne seThajIkA bhI bahuta sanmAna kiyA aura eka acche makAna meM tthhraayaa| pradarzanIkA samaya 10 baje taka hI thaa| isase sabere hI dekhaneko pradarzinImeM Ae / eka bar3e kamaremeM cAroM ora zIzeke kapAToMmeM va TebuloMmeM grantha va zilAlekha dekhanemeM Ae / haraekakA aMtima patrA khulA thA tAki prazastiko par3hakara darzaka usake kartA va lipike . For Personal & Private Use Only Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [601 samayakA jJAna karasake / aneka prAcIna graMtha gujarAtI bhASAke bhI dekhane meM Ae paraMtu unakI lipi hindI hI thii| isase pragaTa hotA hai ki pahale hindI akSaroM meM hI gujarAtI bhASA likhanekA mahattva thaa| yahAM 200 varSake purAne gujarAtI bhASAke para hindI lipike istAveja bhI maujUda the| rAjakoTa dina bhara Thaharakara rAtriko calakara tAH 28 ko sabere jUnAgar3ha aaye| kameTIke liye yahI dina giranArajIkA niyata thA / apanI dharmazAlA bahuta hI marammata niriikssnn| talava va Thaharaneke ayogya thii| taba seThajI eka bhATiyekI dharmazAlA meM Thahare / indaura, ajamera ratalAmAdi bhI patra diye the para sivAya bhAvanagarake zA. nArAyaNadAsa narottamadAsa, zA. hIrAcaMda gIgAmAI, zA. amRtalAla viThThaladAsake aura koI nahIM Ae / seThajIne inhIM upasthita chaH mahAzayoMkI kameTI niyamAnusAra karake riporTa tayyAra kI usameM bambaI meM durusta kI huI niyamAvalI va chapakara prasiddha kI huI niyamAvalIke pharka batAe va usa niyamAvalI tathA bAharake membaroMko prabandhakAriNImeM rakhaneko likhA / 8 varSakA hisAba yogya ADiTaroMke dvArA jAMcA jAve tathA pUnAke upakaraNa, pothI va kahAM 2 kyA 2 marammata kI jarUrata hai so sarva riporTa likha dI va munIma amRtalAlajI usa samaya jainI thA usako sarva samajhAyA va vahI khAtA likhanekI rIti batAI tathA kameTIke bheje hue munIma bhagavAnadAsako-jo vahAM ThaharA huA thA-saba membaroMne eka likhita sUcanApatra yAtriyoMke dikhAneke liye diyA ki jaba For Personal & Private Use Only Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 ] adhyAya gyArahavAM / taka yogya prabandha ho aura niyamAvalI durusta na kI jAvai taba taka koI yAtrI zrI giranA jIke bhaMDAra meM dravya na deve kintu tIrthakSetra kameTI ke daphtara meM bheja kara rasIda maMgA leveM / seThajIne bar3e Anandake sAtha tA. 29 ko parvatakI yAtrA kii| zrI nemanAtha svAmIke caraNoMke vahAM eka digambara jaina pratimA korI huI parama zAMtatAko liye hue hai darzana kara zItalaprasAdajIne usI samaya bhakti rasase pUrNa ho eka bhajana banAkara gAyA / lauTate hue sahazrAmra vana meM aae| yahAMse nIce jAneko rAstA bahuta vikaTa hai / yadi aura jagahoM kI bhAMti yahAMse nIce takakI bhI sIr3hiyAM bana jAyeM to bahuta upakAra ho / tA. 30 ko jUnAgar3ha lauTa kara sarva dekhabhAla kii| seThajI kaI sarkArI aphasaroM se mile / 1 yahAMse calakara tAH 31 ko pAlItAnA Ae / navIna di0 jaina maMdirake ramaNIka sabhAmaMDapa meM zetruMjayakI yAtrA va rAtri ko eka Ama sabhA zve0 nagaraseThake abhinaMdanapatra / sabhApatitvameM huii| pahale zItalaprasAdajIne 'dharmonnatipara vyAkhyAna diyA phira nagara seThane sarva upasthita nagaravAsI bhAiyoMkI taraphase seThajIko sanmAnasUcaka abhinaMdanapatra diyA va par3hakara sunAyA aura seThajIkI sarva jainiyoM ke sAtha isa samAna dRSTikI bahuta 2 prazaMsAkI ki" vaha apane bambaI kI borDiMga meM diga0 se 0 sthA0 tInoMke vidyArthiyoMko rakha kara ekasA vartAva karate haiM / 'dharmacaMdanIne bhajana gAkara maMDalIko prasanna kiyA / tAH 1 navambarako seThajI ne sabake sAtha bar3e Anandase yAtrA kI / yadyapi seThajI nIcese DolI para gae the para Upara AdinAtha maMdiraka bAhara hI DolI chor3a For Personal & Private Use Only Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [ 603 kevala lakaDIke sahAre Upara gae, yAtrA kI aura lauTe - seThajIkA sAhasa dekhakara Azcarya hotA thA / tAH 1 ko calakara phira seThajI ahamadAbAda Ae aura apane zrAvikAzramako dekhakara usakI vyavasthA ThIka karAI tathA isa nimitta ki koI bAI sarkArI strIzikSakazAlA meM par3hane bhejI jAve lakSmIbAI phImela TreniMga kAleja va usake borDiga ko dekhA / isameM 50 bAiyeM haiN| yahAM mAMsAhAra kisI ko nahIM diyA jAtA hai| yahAMse tA0 2 kI rAtriko calakara tA0 3ko dAhoda Ae / yahAMvAle bahuta dinoMse seThajIko bulA rahe mAnapatra / 1 dAhoda meM pAThazAlA ke the / sTezanapara gAjebAje sahita bahuta bhAI liye phaMDa va maujU the| yahAM 100 vara dumar3a di0 seThajIko jainiyoMke va do jinamaMdira haiM / mASTara daddulAlakI adhyApakI 1 meM varSase pAThazAlA cala rahI thI / seThajIne parIkSA livAI | rAtriko sabhA huI / zItalaprasAdajIne dharmapara vyAkhyAna dete hue / pAThazAlAko cirasthAI karaneke liye jora diyA / turta dAnavIra seTanIne 101) diye, bAtakI bAta meM 2500 ) kA dhauvya va 350 ) kA cAlU phaMDa ho gayA | dUsare dina sabere mi0 plena kena yUrupiyana DipTI kalekTara ke sabhApatitva meM chAtroM va chAtrAoMko inAma bAMTane ke liye eka bhArI sabhA huI / zItalaprasAdane dharmakA svarUpa kahA / seThajIne bAbU banArasIdAsa ema0 e0 racita jaina itihAsa serIz2a naM0 1 iMgrejI meM kalekTara sAhabako bheTa kii| pAThakoMko yaha mAlUma hI For Personal & Private Use Only Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 ] adhyAya gyArahavAM / hai ki seThajI yAtrA ke samaya apane bAhara ke eka paikeTa meM bAMTane ke liye jainadharma va jIvahiMsA mAMsAhAra rokanevAlI pustakeM hamezA rakkhe rahate the aura jahAM jisako jaba jo denekA avasara hotA thA harSase dete the va javAnI bhI samajhAte the| bahutase iMgreja sekanDa klAsameM Apase pustaka prApti karate the| sabhApatine inAma bAMTakara apane bhASaNa meM kahA ki " vidyArthiyoM ko anya zikSAke sAtha dhArmika zikSA avazya dI jAnI cAhiye, tathA yadi kanyAoMko yogya suzikSitA mAtA banAyA jAve to tIna pIr3hI meM yaha bhArata apanI prAcIna unnatiko prApta kara le / " isI samaya dAhodake bhAiyoMne seThanIke sanmAnArtha nimnalikhita mAnapatra arpaNa kiyA-- nakala mAnapatra ( dAhoda ) | maGgalAcaraNa | tajayati paraMjyotiH samaM samastairanantapayyaiH / darpaNatala iva sakalAH, pratiphalati padArthamAlikA yatra // 1 // dohA | dhanya divasa tithi AjakI dhana saMvatsara vAra / sabhya kumuda vikazita kiraNa, sabhA cAMdanI sAra // parama harSa ? parama harSa ? ? parama harSa ? ? ? bhAratavarSa ke vikhyAta sUrata nagara meM eka pratiSThita nararatna zrIyut - seTha gumAnajI ke suputra hIrAcandajIke cAra putraratnoM (motIcaMdajI, - pAnAcaMdajI, mANikacandrajI, navalacandrajI) kI utpatti huI / pazcAt For Personal & Private Use Only Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga dharma sambandhI [ 605 motIcaMdrajI ke putra premacandrajI, pAnAcandrajIke putra ratnacandrajI, mANikacandrajIke putrI maganavhena, navalacandrajIke putra tArAcandrajI hue| svakIya nAmakaraNoM ko apane guNoMse vibhUSita kiyA - "yathA nAma tathA guNaH " isa kahAvata ko caritArtha kiyA / prathama hI to bambaI meM hIrAcandrajI gumAnajI ke nAmase borDiMga sthApita kiyA, inhIM nararatnoMne hIrAbAgakA bRddhana yAtrIgaNoMke vizrAntike liye banAyA . aura ApahIke gharAnese ahamadAbAda, kolhApura, jabalapura ityAdi sthAnoM meM digambara jaina borDiMga sthApita kiye haiM, dhArmika vidyA ke pracArArtha udaipura meM eka pAThazAlA sthApita kI hai aura syAdvAda pAThazAlA kAzI, tathA anyAnya pAThazAlA tathA kAryoM meM tana mana dhana se sahAyatA karate rahate haiM varSIya dharmasaMkSiNI digambara jaina mahAsabhA ke ( jaMbUsvAmI ke mele ) para zrImAn parama dayAlu guNajJa rAjA lakSmaNadAsajI sI0 AI0 I0 ne bhAratavarSIya tIrthakSetra kameTIkA kArya sampAdana karaneke liye Apa hI ko mahAmaMtrI niyata kiyA thA, so Apane saharSa svIkAra karake saparizrama tana mana dhana dvArA svakIya dharmaniSThA se digambara jaina tIrtho kA saccA mahadupakAra kiyA / aura sammeda zikhara, giranArajI, zatruMjaya, antarIkSa pArzvanAtha, tAraMgA, mAMgItuMgI Adi tIrthakSetroMpara kitanI vipattiyAM thIM so sarva ApakI pUrNa sahAnubhUti se sahaja hI meM dUra ho gaIM aura bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhA ke adhivezana ( sahAranapura ) meM sabhApati ke Asanako suzobhita karake Apane jaina jAtikI bharasaka sevA kI thI / Apa 9 varSa digambara jaina prAMtika sabhA bambaIkI tana mana aura bhAratavArSikotsava For Personal & Private Use Only Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 ] adhyAya gyaarhvaaN| dhanase sevA kara rahe haiN| hamArI nyAyazIlA. bhArata . gavarnamenTane bhI Apako je0 pI0 ( Justice of the Peace ) kI padavIse vibhUSita kiyA hai; aura Aja zrI vAtsalyAdi guNa maMDita dAnavIra mahAnubhAva mAnanIyakA zubhAgamana huA hai| Apake mukhAraviMdake darzanase hama sarva logoMko asIma harSa ho rahA hai| Apane saMpUrNa jaina jAtipara jitane upakAra kiye haiM unake pratyupakAra karaneke liye hama azakya haiN| ataH ApakI sevAmeM yaha tuccha arpaNapatrikA samarpaNa karate haiN| aura AzA rakhate haiM ki Apa ise saharSa svIkAra kareMge aura sarva sabhA zuddhAntaHkaraNase koTizaH dhanyavAda detI huI parama pUjya zrI sarvajJadevase prArthanA karatI haiM ki cAroM tarapha jaisI ApakI kIrti vistRta hai usameM dina dUnI rAtri caturguNI vRddhi hove aura Apako sahakuTuMba cirAyu kreN| alamiti vistarega / OM zAntiH zAntiH shaantiH| kArtika vadI 7 / dAhoda ( paMcamahAla ) vIra saM0 2 435 / kI samasta paMcAnakI taraphase seTha cunIlAla haMsarAja, gAMdhI jaicaMda nAthajI, gebIlAla suMdaralAlajI bagere, rAtrikI sabhAmeM zItalaprasAdanIne nizcaya aura vyavahAra dharmapara isaliye kahA ki yahAM kaI bhAI manasukha dAdA zve0 ke upadezase kevala nizcAyAvalaMbI ho rahe the / unako nizcaya sAdhya va. vyavahAra paramparAya sAdhaka hai aisA batAyA / phira seThajIke bambaI borDiGgameM raha kara elaela. bI. pAsa karanevAle zA. caMdUlAla mehatA zvetAmbarI vakIlane dharma aura strIzikSApara asarakAraka For Personal & Private Use Only Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisavA dvitIya bhAga / [ 607 vyAkhyAna diyaa| yahAMse seThajI tA. 4 ko calakara sUrata hote hue tA. 6 navambarako bambaI Ae / : itanemeM kArtikakI aSTAnhikA nikaTa AgaI taba seThajIko vicAra huA ki inhIM dinoM bamba prAntika sabhAkA adhivezana to mAMgItuMgIpara hai aura da0 ma0 jaina sabhAkA kolhApura meM hai tathA donoMkA meM sthAI sabhApati hUM, donoM meM mujhe kahAM jAnA cAhiye isa viSaya meM seThajIne zItalaprasAdajI se sampati kI, taba yahI rAya raharI ki kolhApura meM pradarzanI va paMcakalyANakotsava hai tathA jima maMdirakI pratiSThA hai use seTha bhUpAla jiragene seThajIkI preraNA se hI nirmANa karAyA hai isase kolhApura hI jAnA ThIka hai / taba zItalaprasAdajIne kahA ki zrI mAMgItuMgI utsava kI zobhA Apake vinA kucha na hogI / taba Apane kahA ki hama apane bhAI navalacaMdajI va zrImatI maganbAIko mAMgItuMgI bhejeMge va Apa bhI mAMgItuMgI jAveM jisase jallA saphalatA se ho | kolhApurameM Apake na jAne se kucha kSati na par3egI / isI bhAMti taya huA / seThajIne navalacaMdajIko bahuta samajhAkara mAMgAtuMgI jAneko surata likhA aura Apa kolhApura gae / seTha navalacaMdajI suratase mUlacanda kisanadAsa kApar3iyAko sAtha lekara mAMgItuMgI gaye / mAMgItuMgI nAsika jile meM 2|| maila U~cA ja~galoMke bIcameM eka parvata hai, yahA~ se zrIrAmacaMdra hanumAnajI, nIla, mahAnIla Adi 99 karor3a muni mokSa padhAre haiM / isa parva ke do bhAga haiN| ekako mAMgI dUmareko tuMgI kahate haiM / bahuta hI prAcIna kAlake tIna maMdira haraeka para haiM, jinameM digambara mAMgItuMgI meM prAM0 sabhA va seTha navalacaMdajI | For Personal & Private Use Only Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608] adhyAya gyArahavAM / jaina pratimAeM korI huI haiN| eka jagaha para padmAsana mUrtikI pIThakI pUjA hotI hai| yaha balibhadra baladeva munikI kahI jAtI hai, jo pAMcaveM svarga gae haiN| mAMgItuMgI jAte hue bIcake parvatakI mArgapara eka dagdhasthAna hai| kahate haiM ki zrI kRSNajIke zarIrakI dagdha kriyA yahAM hI huI thii| nIce 1 maMdira seTha harIbhAI devakaraNa zolApuravAloMse saM0 1917 meM pratiSThita, dUsarA bArsIvAle eka seThakA hai, tIsarA adhUrA par3A thA jisako pUrA banAne meM seTha pUraNamAha sivanIne vyakI madada kI hai / seTha navalacaMdanI eka varSa pahale bhI yahAM ho gae the taba Apane bArsIvAle maMdirameM patthara jar3avAyA thaa| - yahAM kArtika sudI 11 se 15 tA0 24 navambarase 28 taka bambaI di. jaina prAntika sabhAkA sAtavAM vArSikotsava thA / manamAr3a sTezanase 32 mIla hone para bhI 2000 se adhika saMkhyA A gaI thI / zolApurase seTha hIrAcaMda rAmacaMda va kaI bhAI Ae the / seTa navalacaMdakI tabiyata kucha asvastha thI taubhI Apa gae aura vahAM sabhAke kAryoM meM mana lagAkara udyoga kiyaa| samAke liye bhinna maMDapa banA thA, pleTaphArma ucA thA / sudI 12 ko 2 bajese kArravAI zurU huii| zItalaprasAdanIne maMgalAcaraNa kiyA, taba seTha gulAbacaMda hIrAlAla dhUliyAne apanA svAgatakA bhASaNa par3hA / seTha navalacaMda hIrAcaMdake prastAva va ratanacaMda musAvala ke samarthanase seTha hIrAcaMda rAmacaMdane pramukhapada grahaNa karake apanA vyAkhyAna sunaayaa| dUsare dina mUlacaMda kisanadAsa kApar3iyA, sampAdaka di0 jainane gata varSakI riporTa sunAI, jisakA acchA prabhAva pdd'aa| mArgazIrSa vadI For Personal & Private Use Only Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / 609 - 1 taka sabhAkI baiThakoM meM 15 prastAva pAsa hue jinameM mukhya ye the(1) putra putriyoMko dhArmika va vyavahArika zikSA dI jAve / isako zItalaprasAdajIne peza kara ke bambaI prAntake jainiyoMkI zikSAkI zocanIya dazA batAI ki 280000 puruSoMmeM kevala 71400 par3he hue va 25600 striyoMmeMse 3584 hI par3hI ( 2 ) upadezakoMkI AvazyakatA hai / haraeka bhASAke jJAtA tayyAra ho| isako mUlacaMda kisanadAsane peza kiyA va sItalaprasAdajIne samathana kiyA (3) jaina saMskAra vidhikA pracAra - isako bhI zItalaprasAdajIne eka vyAkhyAna dvArA spaSTa kiyA / (4) digambara jaina dharmAnuyAyI sarva jAtiyA paraspara khAnapAna kreN| ( 5 ) jAtIya samAeM sthApita hoM ( 6 ) audyogika unnati ke liye svadezI vastueM kAmameM lI jAveM / isako seTha rAvajIbhAI nemacaMda zolApurane peza kiyA va zItalaprasAdajI, mUlacaMdajI Adi kaI bhAiyoMne samarthana kiyA / (7) mAMgItuMgI tIrtha prabandhakAriNI sabhA tIrthakA hisAba pragaTa kareM va hara varSa karatI rahe isako zItalaprasAdajIne peza kiyA aura seTha navalacaMdajIne samarthana kiyA / zrImatI maganabAIjI ke prayatnase striyoM meM bhI upadeza acchA huA / vadI 1 kI rAtriko bhArI mahilA pariSada sabhApatikI dharmapatnI jIvUbAI ke sabhApatitvameM huI / maganabAInI va kastUrIbAI jIke vyAkhyAna hue| jaina niyamapothI aura gItAvalI par3hI huI bahanoM ko bAMTI giiN| strIzikSA pracArArtha 165|| ) | kA phaMDa huA / kArtika sudI 14 ko prAyaH sarva strI puruSa yAtrArtha parvatapara For Personal & Private Use Only Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 ] adhyAya gyArahavAM / gae / seTha navalacaMdajI bhI ge| donoM pahAr3oMpara abhiSeka pUnA huii| karIba 600) kI upaja huI / mAMgIse tuMgI jAte hue bIcameM eka aisI jokhamakI jagaha AtI hai jahAM kevala 1 AdamI kaThinatAse cala sakatA hai / isa sthAnapara donoM ora pakar3akara jAneke liye buddhimAn seTha navalacaMda hIrAcaMdane 5 varSa hue loheke sIkace va tAra lagavA diye the, isase kisIke giranekI jokhama nahIM rahI thii| isa parvatakI aisI mahimA hai ki isa dina eka strI rajasvalA thI to usake cAroM ora bhramaroMne ghera liyA aura aisA kATA ki vaha behoza . ho gaI aura DolIse nIce lAI gii| ___ sudI 15 ko yahAM ratha uThatA hai, ajaina hajAroM Ate haiM, abake 8000 AdamI Ae jo pahale parvatapara jA balabhadrakI pIThakI pUjA karate nAriyala car3hAte phira nIce Akara maMdiroMke darzana karate haiN| eka hAthIpara aMbADI rakhakara zrIjIko virAjamAna kiyA gayA thA / sabhApati pratimAnIkA siMhAsana leke Age baiThe, pIche mahAvatake sthAnapara seTha gulAbacaMda hIrAlAla dhUliyA, do char3I lekara donoM ora seTha pItAmbaradAsa pArolA ba zA0 nemacaMda kastUracaMda sUrata tathA do suvarNake camara leke donoM ora seTha navalacaMda hIrAcaMdanI aura cimanalAla jaisiMgabhAI ahamadAbAda baiThe / isa sarvakI 700) kI bolI huI / sabere donoM maMdiroM meM abhiSekake samaya bhI 300) kI upaja huii| 10000 se adhika janasamUhake sAtha savArI bAgameM gii| vahAM abhiSeka huA jisameM 800) kI upaja huii| isa bhIr3ameM marAThAoMko madirA tyAgakA upadeza denepara 200 ne niyama liyaa| For Personal & Private Use Only Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [611 seTha lAlasA bhIkhAsA mAlegAMvane haraeka niyama lenevAleko eka 2 nAriyala diyaa| sabhAmeM apIla karanekA avasara na Anepara jaba tIrthakA bhaMDAra magasara vadI 1 ko likhA jAne lagA taba sabhAke lAbhArtha seTha navalacaMdanI mUlacaMdanI aura upadezaka dIpacaMdanIke sAtha kaI ghaMTe taka vahAM baiThakara sabhAmeM bhI logoMse dravya bharAte gaye / isa udyogase 4000) jaba bhaMDArameM bhare taba 1000), sabhAke khAtemeM bhI aae| jisameM sabhApatine 251) seTha mANikacaMda pAnAcaMdane 101) pradAna kiye| hara varSa yahAM 500) kI upaja hotI thI para abake prAntika sabhA va seTha navalacaMdajIke parizramase acchI upaja huii| tA. 20 navambarase 24 taka dakSiNa mahArASTra jaina sabhAkI 12 vI pariSada kolhApura meM bar3e Anandase kolhApurameM da0 ma0 huii| cAroM orase 10000 jainI strI jaina sabhA aura seTha- puruSa ekatra hue / dAnavIra seTha mANikacaMda jIkA 10000)kA hIrAcaMda je0 pI0, seTha hIrAcaMda nemIcaMda dAna / dozI, rAvajI sakhArAma, paMDita daurbalya zAstrI zravaNa belagolA Adi paropakArI sajjana bhI padhAre the / pahale dina sabhAke adhyakSa zrIyuta brahmappA mallAppA tabanappavara sTezana para pdhaare| svAgata bhale prakAra kiyA gyaa| sabhA 2 // bajese eka maMDapameM zurU huI / svAgata kameTIke pramukhakA bhASaNa hone para sabhApatine kanar3I meM vyAkhyAna par3hA / phira borDiGgake sthAnameM navIna maMdira baMdhavAnevAle zrIyuta bhUpAlarAva AppAjI jiragekI Aila peInTiMga tasabIrake kholanekI kriyA adhyakSa dvArA For Personal & Private Use Only Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612] adhyAya gyArahavAM / kI gii| tA; 24 taka 5 baiThakeM huI jinameM 21 prastAva pAsa hue unameM ullekha yogya ye hue:-(1) ahamadAvAdameM bAMmbake hamalese bacaneke kAraNa bar3e lArDa minToke liye Ananda pradarzana karake tAra bhejA gayA (2) prAthamika zikSaNakA prasAra ho, (3) navIna kAyade kaunsilameM jaina pratinidhi rakhanekA bambaI sArane jo vacana diyA hai isake liye sarkArakA AbhAra mAnA gayA, (4) dharmazikSaNake pracArakI jruurt| isako peza karate hue seTha hIrAcaMda nemacaMdane kahA ki isa mahArASTra dezameM java 100 meM 15 dharmako jAnate, taba uttara hindustAna meM 100 meM 75 haiM, (5) khetI va vyApAra ye jainiyoMke mukhya dhaMde haiM isa liye inameM pAzcAtya vidyAkI sahAyatAse navIna sudhAraNA karanekA prayatna jaina logoMko karanA cAhiye / isakA samarthana karate hue seTha mANikacaMda hIrAcaMda je. pI. ne kahA ki kacchI aura mAr3avAr3I loga apane dezase phakta DorI aura loTA lekara Ate haiM aura isa dezameM Akara thor3e hI varSoM meM dhanavAna bana jAte haiM / isa udAharaNako manameM leo| una logoMko apane gharameM chuTapanameM hI vyApArI zikSaNa milatA hai isI taraha jumaloga bhI paddhatise udyoga karoge to saMpanna ho jaaoge|" vAstavameM seThajIke vacana bahuta upayogI haiM kAraNa jo bAlakoMko bar3e hone taka bhI vyApAra karanA nahIM sikhAte haiM ve vyApAra karane lAyaka nahIM banate haiN| vyApAra karanA bhI eka zikSA hai| jaise aura kalA caturAI zikSA vinA nahIM AtI aise hI vyApAra karanA nahIM AsaktA hai| (6) upAdhyAyoMko zAstrAnusAra rItiyAM jAnakara saMskAra kriyA Adi va upadezAdi kriyAeM For Personal & Private Use Only Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [ 613 karanI cAhiye / ( 7 ) strI zikSA pracArArtha zrAvikAzrama kolhApurako samAja Azraya devai isa prastAvake samarthana meM saubhAgyavatI godUbAI upAdhyene pleTaphArmapara Akara bhASaNa diyA / ( 8 ) samAke kAryoM meM dravyakI sahAyatA kI jAve isakA anumodana seTha mANikacaMdajIne kiyA aura kahA ki jaba tuma sabhAko dravya na doMge unnati nahIM ho sakatI / taba sabhApati mahodayane 501 ) diye, auroMne bhI diyaa| isa vakta sabhAmeM zAhapura belagAMva ke dharmarAva AppAjI subedArakI bahuta prazaMsA kI gaI jinhoMne belagAMva boDiMgake liye 20000) denekA bacana diyA thA | pAMcave dina sabhA meM poliTikala ejanTa va dIvAna sAhaba raghunAtha vyaMkAjI sabanisa Adi aae| sabhA meM dhanyavAda denekA kAma cala rahA thA / taba seTha mANicaMdajIne dIvAnamAhabako cAra zabda bolaneke liye vinatI kI / tatra dIvAna sAhaba ne kahA ki ' kolhApurameM jainI bahuta haiM para bahuta susta haiN| aba isa pariSada ke avizrAMta khaTapaTa va seTha mANikacaMdajIke udAra kRtya se, ina logoM kA lakSya unnatikI tarapha jhukA hai / hiMsA na karake pratyeka uttama kAma mana bacana kAyase karo aisA apanA jaina dharma kahatA hai / yaha sarva dharmApekSA vizeSa hai| "pRthvI ke sarva dharmoM meM aisA kahanevAlA ki hiMsAse nivRtta ho, yadi koI dharma hai to vaha eka jaina dharma hI hai / " itane meM mahArAja sarkArakI savArI samAmeM A phuNcii| seTha hIrAcaMda nemacaMdane eka prazaMsanIya bhASaNase mahArAjakA svAgata kiyA / phira seTha mANikacaMdajIne mahArAjako puSpahArAdise sanmAnita kiyA / mahArAja vidA ho ge| taba seTha mANikacaMdajIne For Personal & Private Use Only Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 ] adhyAya gyArahavAM sabhApatiko dhanyavAda diyA / AgAmI varSake liye zrIyuta rAghobA AnandarAva khAr3ene adhyakSa sthAna svIkAra kiyA / isa samAmeM isI sAhUkArane isa borDiMgameM eka vyAyAmazAlA banavAneko 501) diye va 501) zAhapurake tavanappA ANNA leMgaDene honevAle belagAMva borDiMga vyAyAmazAlAke liye diye| tAH 24 ko pahalI jaina mahilApariSada sau0 phUlabAI bhra0 rAvajI nAnacaMda gAMdhI zolApurakI adhyakSatAmeM huI / aneka jaina va ajaina striyoMne bhASaNa khe| tAH 25 kI zAmako leDI mUra mekenjhIke sanmAnArtha sabhA huI / leDI sAhabAne apane bhASaNameM strI zikSAkI uttejanA dI, kahA ki bAlakake mAtA pitA yadi suzikSita hoMge tava hI bAlakakI mAnasika zakti sudRr3ha raha sakegI / isa samAraMbhameM pradarzanI bhI sabhAne acchI sajAI thI jisake kholanekA mahUrta bambaI sarakArake mukhya kaunsalara sara jAna mUra mekenjhI dvArA tA: 25 navambara 09 ko bar3e ThAThake sAtha huii| jaina borDiMgake hAtemeM maMdirakI paMca kalyANa pUjApUrvaka pratiSThA mahotsavakI vidhi kArtika sudI 5 se 13 taka daurbalya zAstrI dvArA pUrNa kI gaI / isa utsavameM sabhAko jainayoMmeM jAgRtti paidA karanekA acchA maukA milA / seTha mANikacaMda aura prophesara ladveke dRr3ha prayatnase kAma nirvighna samApta huA / isI varSa seThajIne apanI jindagIke 10000) vImekI rakama prasanna ho da0 ma0 jaina sabhAko pradAna kara dii| phira seThanI vambaI Ae / For Personal & Private Use Only Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . mahatI jAtisevA dvitIya bhAga / [615 ina dinoM ailaka pannAlAlajI isI tarapha the| zolApura vAloMkI icchAnusAra Apane apanA kezaloMca zItalaprasAdajIke mitI magasara sudI 1 vIra saM0 2436 brahmacArI honekA tAH 13 disambara 1909 niyata kiyA thaa| kaarnn| ataH zolApurameM baDI taiyyAriyAM ho rahI thii| - zItalaprasAdajI mAMgItuMgIjIse bambaI Akara eka dina ekAMtameM vicArane lage ki he Atman ! aba terI sthiti kaisI hai ? tujhe kyA kartavya hai ? tujhe isa zarIrameM rahate hue anumAna 31 varSa ho cuke / terA bar3A bhAI anantalAla 8 mAsa hue karIba 38 varSakI AyumeM hI yakAyaka calabase / yadi tumabhI thor3I hI umra meM cala doge to tumase koI bhI vizeSa lAbha nahIM huA / tumhArA yaha amUlya jIvana vRthA hI gayA aisA hogaa| isase tumheM kucha vizeSa kAma karanA cAhiye / isa samaya zItalaprasA jIko adhyAtmika jJAnakA manana rahatA thA / jisakA kAraNa yaha thA ki caupATIke saMskRta granthoM meM zrI kuMdakuMdAcArya mahArAjakRta samayasAra graMthakI tAtparyavRtti TIkA bahuta sugama thii| use eka daphe svayaM samajhakara duvArA zrImatI maganabAIjIko baMcavAI va bRhad , dravyasaMgraha aura paMcAstikAyakI saMskRta TIkAkA bhI bhASAkI sahAyatAse maganabAInIke sAtha svAdhyAya kiyA thA va gommaTTasAra jIvakAMDakI saMskRta TIkA jo caupATIpara thI usakA bhI vicAra kiyA thaa| isase pariNAmoMmeM zuddha Atma mananakI kucha ruci huI thii| usa rucike hI kAraNa anubhavAnaMda nAmakA lekha jainamitrameM nikalane lagA thA / san 1909meM karmayogase zItalaprasAdanIko For Personal & Private Use Only Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . adhyAya gyArahavAM / jvarakI aisI bAdhA rahI ki bambaImeM bahuta davAI karanepara bhI vaha dUra na huI isase yaha lakhanaU gae / vahAM 15 dinameM hI ThIka ho gae / usI bIcameM inake maMjhale bhAI jo kalakattameM the va jinhoMne apane udyogase anumAna eka lakSa rupaye javAharAtake kAmameM paidA kiyA thA so lakhanaU aae| zItalaprasAda unase milakara bambaIko lautte| rAste meM inakI icchA adhyAtmapremI vIrasena svAmIse kAraMnA jAkara milanekI huii| yaha akele bhusAvalase kAraMjA gaye / vahAM gaMgAdAsa devIdAsa caure va pradyumnakumArase Atmika carcA karake bahuta Ananda paayaa| yahAM svAmI na the| mAlUma huA ki sirapura ( aMtarIkSa ) ke pAsa mAlegAMvameM haiN| turta vahAM gae / taba hI aMtarIkSa pArzvanAthajIke darzana kiye| vahAMse svAmI akolAkI tarapha cala diye the taba yaha usI taraphako aae| vahAM mAlUma huA ki banArasako ravAnA ho gae / taba yaha nirAza ho akolAse bambaI Ae / yahAM baMgalepara jAte hI lakhanaUkA tAra milA jo yahAM pahale hI A gayA thA ki anantalAlakA bola baMda ho gayA jalda Ao / vizvAsa na honepara phira tAra kiyaa| javAba tAkIdIse bulAnekA aayaa| phira yaha lakhanaU lautte| jaba yaha pahuMce anantalAlakA AtmA vahAM na thaa| vaha anyatra jA cukA thA zarIra bhI smazAnameM dagdha ho cukA thA / udAsa mana unakI strI aura eka choTIsI kanyA sajIvita thii| mAlUma huA ki lakavA yakAyaka giranese bolanA baMda ho gyaa| hAtha kAMpatA thA isase na to kucha bola sakate aura na likha sakate the| mana meM icchA hotI thI ki kucha jAyadAdake viSayameM kaheM va kucha For Personal & Private Use Only Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [617 dharmameM lagAveM para vacana aura kAya donoMkI kriyA mAnasika bhAvako pragaTa karanese lAcAra ho gaI thii| aMtameM taDafa2 kara sira paTakara kara bahuta duHkhase 3 dina hI bImAra rahakara prANa tyAga diye the| dhana honepara bhI eka paisekA bhI dAna na kara sake / isa asamaya viyoga va anitya saMsArakI ghaTanAne zItalaprasAdake cittameM bahuta bar3A asara jamA diyA aura inako apane ApakI phikara par3ane lgii| sarvase bar3e bhAI saMtalAlajI sakuTumba the| unhoMne bahuta cAhA ki zItalaprasAda saba kAravAra samhAle aura gRha jaMjAlameM phaMse para zItalaprasAdakA mana jo / dinameM mAtA, strI va laghu bhrAtAke viyogase pahale hI udAsa thA, aba isa dRzyake honepara kaise jama sakatA thaa| 19 va 20 dina bAda zItalaprasAda baMbaI aage| aura amRtacaMdra mahArAjakRta samayasAra kalazoMkA artha zrImatI maganabAIke sAtha vicArane lge| ina zlokoMmeM adbhuta rasa hai| inakA manana cittako bahuta zAnti dene lagA / isa dina ye hI saba bAteM yAda Ane lgiiN| manane kahA ki tU na to gRhI hai na tyAgI-yaha bIcakI avasthA acchI nhiiN| eka tarapha honAnA cAhiye, turta hI zrI mahAvIra svAmIkA jIvanacaritra hRdayake sAmane A upasthita huA ki prabhune 30 varSakI AyumeM gRhavAsa chor3a diyA thA isI liye ki AtmAke bhItara bhare hue ratnatraya bhaMDArako prakAzameM lAyA jaay| tU to 31 varSakA ho cukA / AyukAyakA koI bharosA nhiiN| yaha avasara cukegA to phira bheda vijJAna dvArA Atmonnati karanekA avasara hAtha AnA ati kaThina ho jAyagA / aisA vicAra tyAgakI ora vRtti jamI For Personal & Private Use Only Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 ] adhyAya gyArahavAM | phira zrAvakAcArakA svarUpa dhyAnameM le va dezakAlako vicAra yahI nizcaya kiyA ki zrAvakakI sAtavIM pratimA takake niyamoMkA abhyAsa karanA cAhiye aura udAsIna brahmacArI hojAnA cAhiye / isa samaya ailaka pannAlAlajI sUrata meM Thahare hue the| zItalaprasAdajI dUsare dina sUrata gaye / ekAMta meM milake apanA hAla kahA va jo 2 niyama dharane the unako mahArAja ke sAmane likha liyA - vastra zveta va lAla cAhe jaise udAsIna pahano, pramANakara dravya rakkho, tIna kAla sAmAyika karo, aSTamI va catudarzIko proSadhopavAsa karo ityAdi bhojana pAna sambandhI sarva niyama ThIka kara liye / usa samaya bhI zarIra kucha asvastha thA / ailakajIne AjJA kI ki brahmacArI hokara zuddha bhojana karanese tumhArA zarIra bilakula acchA rahegA / tuma kucha cintA na kro| zolApura ke kezaloMca ke samaya tuma pragaTa rUpase niyama dhAra lenA / isa taraha sarva taraha cittakI samAdhAnI karake zItalaprasAdajI bambaI Ae aura apanA irAdA kevala eka zrImatI maganabAIjIse batAyA / bAIjI sadAhI se zItalaprasAda ke pariNAmoM ko Atmahita meM sthira karatI rahatI thiiN| isa vakta bhI Apane koI bhI aMtarAyakI vAta nahIM kI kintu yahI kahA ki yadi tuma nirvAha sako to isase bar3hakara dUsarA kAma nahIM hai / phira bAIjIne hI udAsIna vastroMkA nayA sAmAna tayAra kara diyA / isa bAtakI khabara seTha mANakacaMdajIko bhI nahIM huI / For Personal & Private Use Only Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhAga [619 solApurameM utsavakA dina nikaTa AgayA / isa utsavameM seThajI nahIM gae the / maganabAIjI Adi 2 solApura meM tyAgI dina pahale pahuMca gaye the| mitI magasara pannAlAlajIkA vadI 15 kI rAtako melameM zItalaprasAdanI keshloNc| mAtA rUpAbAIke sAtha eka hI DabbemeM zolApura ravAnA hue| isa rAtriko bahuta bhIr3a thI so baiThe baiThe hI jAnA huaa| karIba tIna bajeke jaba rAtri huI taba sarva DabbevAle karIba karIba UMgha gaye yA susta ho gae the taba zItalaprazAdanI kucha gAne lage-cittameM kucha vairAgyakI taraMge uTha AI jisase 12 bhAvanAoM kA 1 majabUna sabere zolApura pahuMcane taka banAkara pensilase noTa bukameM likha liyA |ve 12 bhAvanAeM ye haiM--- bAraha bhAvanA / (1) anitya bhaavnaa| hai nitya na koI vastu jAna saMsArI // yAke bhramameM nita phase raheM vyavahArI // tana dhana kuTumba graha kSetra kSaNakameM binase // bhAvo anitya yaha bhAva Atma citta parase // 1 // .. (2) azaraNa bhAvanA / koI na zaraNa trailokya mAhiM tuma jAno // nara nArakadeva tiryaJca, kAla gati mAno // re Atama, zaraNA gaho pavitrAtamakI / nirbhaya pada lahake tajo phirana gatigatikI // 2 // . (3) saMsAra bhAvanA / cau gati dukhakArI jIva sukkha narhi pAve / gayo kAla anantA bIta chora nahiM Ave // For Personal & Private Use Only Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 ] adhyAya gyArahavAM / jinavarake dharma bina grahe sumaga na lakhAve // sukha samudra hai jina dharma, bhavya nita nhAve // 3 // (4) ekatva bhAvanA / ikale hI janme mare karma phala bhoge ikalo rove duHkha lahai pApake joge // jaba mare chor3a saba sAtha ekalo jAve // ekAkI Atama satya sudhI mana dhyAve !! 4 // (5) anyatva bhAvanA / haiM svArathake saba sage putra tiya jananI // . bina Take na pUche koya nAra mita sajanI // hai anyaM anya saba jIva-aNu pudgalakA // para moha choDa lele tU AsarA nijakA // 5 // (6) azucitva bhAvanA / hai deha apAvana jagako apAvana karatI // malase banakara navadvAroMse mala sravatI // jina kInI yAse prIti Thage jAte haiM // jina jAnA pAvana Apa mukti pAte haiM // 6 // (7) Azrava bhAvanA / mana bacana kAyakA halana calana dukhakArI // karmAzrava hove baneM pIjarA bhArI // koI pApa Dhera koI puNya Dhera jor3e haiM / kare donoM jo cakacUra svaphala tor3e haiM // 7 // (8) saMvara bhAvanA / saMvara subIrane saMjama zastra uThAyA // Azrava coroMkA gRha praveza rukavAyA // samiti gupti daza dharmake tAle lagAye saMtoSase gharameM baiTha su AnaMda pAye // For Personal & Private Use Only Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisavA dvitIya bhaag| [621 (9) nirjarA bhAvanA / graha dekha karma mala Dhera bhayaMkara bhArI // dhyAnAgni mUla ekAdaza tapa hitakArI // tU melhake dhyAna samAdhi agni pragaTAvai // dhaga dhagase balai saba karma nirjarA chAvai // (10) loka bhaavnaa| haiM puruSAkAra akRtrima loka anAdi // SaTa dravya dikhAvai rUpa kareM barabAdI // cita raja nabha dharma adharma kAla AbAdi // tU siddha lokako khoja rahita dukha vyAdhi // 10 // (11) bodhi durlabha bhAvanA // cau asI lAkha koThoMmeM phira phira AyA / para ratnatrayakA patA kahIM nahiM pAyA // ati dularbha hai, nija hRdaya bakasakA khulanA // samyakta tAlise khule bodhitraya milanA // 11 // (12) dharma bhAvanA / hai dharma ApakA rUpa use nahIM joveM // para rUpoMmeM nija dharma jAna pata khovaiM // daza dharma doM saMjama tIna ratna haiM tAraka // bhAvoM bhAvo nija dharma Atma uddhAraka // 12 // bhAvanA phl| bAraha bhAvoMko bhAva nitya saMsArI // jyoM rAta mithyAtama miTe prabhA ho jArI // Atama sUrajakA bheda hI jJAna ujiyAlA // jisake pragaTeta pIvai amRta pyAlA // 13 // jyoM jyoM svatRptatA bar3he viSaya sukha bhUle // cAritra nAga tisa gharake dvArapara jhUle / For Personal & Private Use Only Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 ] adhyAya gyArahavAM / car3hacale sugama pada dhare mokSa vastIko // pahuMce ziva tiyako mile taje hastIko // 14 // yaha chanda aghahana do cau traya chemeM gAye // badi paMdarasa parathama sAMja magame upajAye || mana vacana zucikari jo naranArI gAve // sukhodadhimeM DUba saba citta vikAra miTAve // savere zolApura pahuMce / seTha hIrAcaMda nemacaMda ke makAnapara tthhre| yahAM zrImatI kaMkubAIjIko hI pahale yaha khabara huI thI aura zolApura meM kisIne nahIM jAnA / magasara vadI 1 ke dina zaharake bAhara eka bar3A bhArI maMDapa banAyA gayA tathA zrI jinendradevakI pratibimba rathadvArA lAkara alaga maMDapa meM virAjamAna kI gaI thii| 8 baje savere hI 15000 nara nArI apane sthAnapara baiTha gae the / inake biThAne va zAMta karaneko zolApura ke seThoMke putra navayuvaka vAlanTiyara hokara cAroM ora khar3e the / jisase saba cupa aura zAMta the prabandha bahuta acchA thA / ailakajI mahArAja ucca Asanapara eka pattharazilA para padmAsana virAjamAna hue / prathama bhajana hue, phira zolApura pAThazAlA ke eka vidyArthIne paMDita sadAsukhajI kRta solaha kAraNa bhAvanAmeMse zaktistA nAmakI bhAvanAko marAThImeM baDI hI zAMtitAse sunAyA / seTha jIvarAja gautama kezaloMca kI mahimA sUcaka chA patra par3hA, jo vitIrNa kiyA gayA thA / seTha hIrAcaMda nemacaMdajIne 11 pratimAoMkA svarUpa, kezaloMca kI mahimA aura vidyAdAnakI sarvotkRSTatA btaaii| phira ailaka mahArAjane manuSyajanmakI durlabhatA batAte hue zIlavrata dhArane va dAna dharma karanekA upadeza diyA / taba bahutoMne parastrI tyAga vrata liyA va For Personal & Private Use Only Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA dvitIya bhaag| [623 poMke dinoMmeM pUrNa zIlavata grahaNa kiyA / taba eka bhAIne kahA ki Aja isa nagarake hindU musalamAna sabane pazuvadha karanA baMda kiyA hai tathA dhIvaroMne 3 dina taka machalI pakaDanA baMda rakkhI hai| phira zItalaprasAdajIne tyAgIjIke vyAkhyAnako duharAte hue dAnArtha preraNA kI tathA pragaTa kiyA ki seTha harIbhAI devakaraNa zolApura zrAvikAzramake liye 7000) pradAna karate haiM usI taraha yahAMkI pAThazAlA yadi ailakajIke nAmase ho jAve to mahArAjakI smRti rhe| isameM Apaloga sahAyatA kara prabandha kreN| isakA samarthana kolhApurake bugaTe mahAzayane kiyA tathA kisIne hajAra kisIne 500) isa taraha bAtakI bAtameM 12000)kA caMdA di0 jaina pAThazAlAke liye hogyaa| eka ajaina milake mAlikane bhI harSita ho 500) ru0 diye / yaha dAnakA pravAha rAtri taka jArI rahA / isa avasarapara seTha nAthAraMgajI gAMdhIne jo 50000) kA upayogI dAna pahale kara cuke the 9000) aura jaina borDiMga zolApurameM arpaNa kiye / tathA dhArAzivake zeTha nemacaMda vAlacaMdane prAcIna jaina graMthoMke jIrNoddhArake liye 7000) dAna kiye / 750) amarAvatI jaina borDiMgake liye hue va 300) ke karIba bodhegAMvake bhAiyoMko diye gae / dAnakI anumodanA karake zItalaprasAdajIne ailaka mahArAjake sAmane apanA pratijJApatra zItalaprasAdajI rakkhA tathA prArthanA kI ki maiM brahmacarya brahmacArI pratimAke niyama dhAranA cAhatA huuN| hue| ailakajIne AjJA dii| taba zItalaprasAdanI maMDapase bAhara gae / idhara ailakajIne karIba 9 // ke kezaloMca zurU kiyaa| isI bIcameM zItalaprasAdajI, jo For Personal & Private Use Only Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624 ] adhyAya gyaarhvaaN| pahile bAbUke livAsameM the aba gerue raMgakA mureThA, dhotI, cAdara va rUmAla lekara ailakajIke pleTaphArma para Akara baiTha ge| . .. .... pauna ghaMTemeM kezaloMca samApta huaa| sarva loga isa dRzyase vairAgya meM bhara aae| isI samaya seTha rAvajI nAnacaMdane 9 lAkha ru. ke parigrahakA niyama liyA / zolApurameM bar3I bhArI dharma prabhAvanA huI / usI dina striyoM kI sabhAmeM zrImatI rakhAbAI, kaMkuvAI tathA maganabAIjIke dharmopadezase 500) kA caMdA pAThazAlAke liye huaa| zolApurameM yaha pAThazAlA zrImAn ailakajIke pratApase 50000) se adhika phaMDako rakhanevAlI bahuta uttama prakArase cala rahI hai| ailakajIne zolApura jile meM ghUmakara pAThazAlAke phaMDake liye dravya ekatra karAne meM bahuta parizrama uThAyA / zolApurake logoMko zItalaprasAdajIke aise yakAyaka parivartanase Azcaryake sAtha AnaMda bhI huaa| aba zItalaprasAdajI niyamita rUpase sAmAyika Adi kriyA karane lage, eka daphe zuddha bhojana lekara saMtuSTa rahane lge| ailakanIkI saMgatimeM do dina Tahare / phira AjJA lekara bambaI Ae / __aba yaha caupATI baMgalemeM na Thahara kara hIrAbAga dharmazAlAmeM hare / seTha mANikacaMdanI sunate hI dharmazAlAmeM aae| aura dekha kara kAyadese vandanA kI, hAtha jor3e aura AMkhoMmeM AMsu lAkara kahane lage ki Apane mujhe kucha khabara nahIM kI nahIM to hama bar3A utsava karate / Apane jo yaha vrata grahaNa kiyA hai so mujhe bar3A Ananda hai| Apa acchI taraha ise pAliye para mujhe jo Apa For Personal & Private Use Only Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAn jaina dharmabhUSaNa brahmacArI zItalaprasAdajI brahmacaryavasthA meM.. For Personal & Private Use Only (dekho pRSTha 615 ) Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwww mahatI jAtisevA dvitIya bhAga [ 625 sahAyatA dete the usameM kabhI kamI na kIjiye merA kAma saba dharmakA hI kAma hai| mujhe Apane dhArmika kAmoMmeM bahuta madada dI hai para jaba taka maiM jIvita hUM taba taka mujhe Apa madada kareMge to maiM kucha bhI dharma va jAtikI sevAmeM apane mana, bacana, kAyako lagA sakuMgA / zItalaprasAdanIne kahA ki mere ina niyamoM ke dhAranese Apake kAmameM kisI prakArakI vAdhA nahIM par3egI / Apa nizcinta ho jase dharmakArya karate the vaise hI kreN| mujhase jahA~taka banegA A kI sahAyatAko taiyyAra rahUMgA / ApakA jo kAma hai so merA hI hai| isa taraha kahanese seThanIko bahuta santoSa huA vAstava jabataka bAhyameM nivRtti mArgako dhAraNa nahIM kiyA nAtAka cittake saMkalpa vikalpa nahIM miTate / tathA jabataka niya tijJA nahIM hotI tabataka mana candara va indriya kAbUmeM nahIM AtI jabataka mana aura indriye sthira na hoM tabataka dhyAna svAdhyAya nahIM ho sktaa| aura jabataka dhyAna svAdhyAya nahIM ho tabataka itmonnati nahIM ho sktii| isa AtmonnatikI tarapha lakSya dharanA yahI sarvase pavitra kAma manuSyake jIvanakA hai| isake pathapara calanA aura isake virAdhaka kAma, krodha, lobha, moha, zatruoMko vijaya karate jAnA yahI vIratA va vIra puruSakA kArya hai / AsmAkI unnati kevala bAteM banAnese va apaneko jJAnI va akartA mAna lenese nahIM hotii| jJAnapUrvaka rAgadveSAdi vikAroMko jaba haTAyA For Personal & Private Use Only Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 ] adhyAya gyArahavAM / jAyagA taba hI AtmadhyAna hogA / AtmadhyAna hai mo hI AtmonnatikA sopAna hai| kahA hai tava sud vada vaJjedA jhANa raha dhurandharo have jahmA / tamhA tattiya Nirado talladdhIe sadA hoha // (dravyasaMgraha) bhAvArtha-jo tapa kare, zAstra jAne, vrata dhAre so hI dhyAna rUpI rathakI dhurIko dhara sakatA hai| ataeva dhyAnakI siddhike liye ina tInoMmeM arthAt tapa, zAstra au vatoMmeM sadA hIna rho| For Personal & Private Use Only Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasevA tRtiya bhaag| kAM adhyaay| HODHEER:jAtisevA tRtiya bhAga / mAn seTha mANikacaMdajI aise puruSoM meM nahIM the ki jaise prAyaH ve z2amIdAra loga hote haiM jo takiyeke sahAre par3e hue apanA amUlya jIvana bitAte haiM aura jinake gAvoM kI baMdhI huI AmadanI calI AtI hai, athavA jaise ve penzana yAphtA hote haiM jo sarkArase mAhavArI lekara gharameM par3e hue baccoMko khilAyA karate, causara sataraMja khelA karate va AlasyameM par3e hue idhara udhara karavaTa badalA karate haiM / seThajI eka karmavIra mahAna AtmA the| jinako apane jAganeke samayase rAtrike zayanake samaya paryaMta jAtihita, dezahita, jagatahitakA dhyAna thaa| jisa dina seTajo sabare kucha na kucha jAtisevA sambandhI vicAra, khaTapaTa va daur3adhUpa nahIM kara lete, the tabataka unako roTI khAnA acchA nahIM mAlUma hotA thaa| isa samaya seThajIkI avasthA anumAna 58 varSa kI thii| pairameM coTa thI hI, taubhI sAhasa va utsAha 25 varSake yuvAnake samAna thA / ThaMDakameM paira dera taka rahanese Apake sAMdhemeM darda ho jAyA karatA thA taubhI kabhI usake pIche par3a nahIM rahate the| apane samayako vRthA na khokara upayogameM lagAe rakhanA seThajIke jIvana kA mukhya uddezya thaa| For Personal & Private Use Only Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 1 adhyAya bArahavAM bahuta dinoMse seThanI isa cintAmeM the aura AgarA kAlez2oMmeM seThajIkA paMjAbameM chAtra bahutAyatase par3hate | gamana / rahe / lAlA lAjapatarAyake samIpa ___ janma lekara bhI jainadharmako na! na ho| isIliye ina tInoM sthAnoMmeM ApakA udyoga jAra AgarA aura prayAga to eka daphe Apa daurA bhI kara Ae the, para lAhaura nahIM gae the| lAhaura meM bAbU rAmalAla saba-DivIjanala aphasarase bahuta dinoMse patravyavahAra cala rahA thaa| san 1909 disambarameM lAhaurameM rASTrIya kAMgresa honA nizcita huA tathA isI samaya jaina yAmensa esosiyezanakA vArSikotsava bhI nizcita huaa| taba bAbU rAmalAlane seThanIko likhA ki yadi aise samayapara Apa yahAM padhAre to zAyada boDiMgakA kucha prabandha ho sake / seThajIne zItalaprasAdajIko yaha bAta bayAna kI / zItalaprasAdanIne seThanIko puSTa kiyA ki Apa avazya caleM / Apake padhAranese avazya kArya kI saphalatA hogii| zolApurase lauTaneko eka saptAha hI bItA thA ki zItalaprasAdanIko lekara seThajI lAhaurako ravAnA hue| sAthameM prophesara e0 bI0 laTe ema0 e0 ko bhI liyaa| tA0 23 disambarako melase calakara tAH 24 ko lalitapura aae| -zItalaprasAdajIke nimittase ekadama nahIM jA sakate the| pahale tAra kara diyA thA so seTha mathurAdAsa TaDaiyAne bhale prakAra svAgata kiyaa| zaharase bAhara kSetrapAla sthAnapara Thahare / yahAMkA jinaH maMdira bahuta ramaNIka hai / thor3e dina hue mahobemeM kucha prAcIna For Personal & Private Use Only Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAti sevA tRtiya bhAga / 629 pratimAeM milI thIM jo sarkArake kabje meM thIM / rAjArAma bAMdAkI preraNA se tIrthakSetra kameTI aura bhAratavarSIya di0 jaina mahAsabhAne likhA par3hI karake choTe lATa yuktaprAntakI AjJAse una pratimAoMko prApta kiyA / unameMse zrIabhinandananAthakI karIba 1200 ke samvat kI bahutahI dhyAnAkAra 2 || hAtha UMtrI padmAsana pratimAko seTha mathurAdAsajIne lAkara yahAM virAjamAna kI / zeSa bAMdA meM rhiiN| rAtriko pAThazAlAkI parIkSA lii| yahAM isa samaya syAdvAda pAThazAlA kAzIse vizArada parIkSottIrNa paM0 vrajalAla ho mAsa se adhyApaka the| seu mANikacaMdanI ne seTha mathurAdAsajIko bahuta upadeza kiyA ki Apa yahAM eka chAtrAlaya kholeM, usameM budelakhaMDIya chAtroMko rakhakara saMskRtAdi par3havAveM / zaharake lar3ake vizeSa nahIM par3hate / unakA vidvAn bananA kaThina hai / zAstrasabhA meM kucha bhAiyoMne svAdhyAyakA niyama liyA / . yahAMse tAH 25 ko calakara sIdhe tAH 26 ko lAhaura Ae / bhAvar3A galI ke digambara jaina maMdirake nikaTa eka makAna meM lAhauravAloMne bar3e sammAna ke sAtha le jAkara seThajIko tthhraayaa| tA: 26 aura 27 ko esosiyezana ke adhivezana hue / inameM eka dina zItalaprasAdajIne zrAvaka dharma, prophesara laTThene jainadharmakA mahatva aura paM0 arjunalAla seThI bI0 e0ne karma siddhAntapara vyAkhyAna diye / seThajIne bahuna se iMgrejI par3he jainiyoM ko svAdhyAyakA upadeza dekara chaH DhAlA daulatarAmakRta yAda karaneko kahA tathA jisane svIkAra kiyA unako isakI pratiye va jaina lAhaura di0 jaina borDiMgakA prabandha For Personal & Private Use Only Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 630 ] adhyAya baarhvaaN| niyamapothI baaNttiiN| pahalIkA ulthA zItalaprasAdanIne zrI gajapaMthAjImeM apanI bImArIkI hAlatameM vIra saM0 2435 mArgasIrSa sudImeM kiyA thA va niyamapothI zrImatI maganabAIjIkI preraNAse racI thI, tAki jainiyoMmeM niyamoMke grahaNakA pracAra ho| ina donoMko muphta bAMTaneke liye seThajIne chapavA liyA thaa| tAH 27 kI rAtriko digambara jainiyoMkI khAsa baiThaka huI isameM digambara jaina grejueTa esosiyezana sthApita hone kA prastAva huA / zve. tAmbarI jainiyoMmeM aisA eka zve. jaina grejueTa eso0 hai jisake dvArA zve0 samAnakA bahuta kalyANa hotA hai| apane digambara samAjakI sevAmeM mukhyatAse diga0 jaina par3he hue dhyAna deveM isaliye seThajIke pUrNa prayatnase isakA prastAva huA va prophesara laDhe maMtrI niyata hue / kheda hai ki isakI abataka koI amalI kArravAI na huii| isI samaya seThanIne paMjAbameM borDigakI AvazyaktA pragaTa kii| sarvane pasanda kiyA tathA taya huA ki eka varSakA caMdA lAhauravAle jamAkara borDiMga calAveM, phira paMjAbake sarva sthAnoMse caMdAkA khAsa prabandha kiyA jAve / usI samaya seTha mANikacaMdajIne 1 varSake liye 25) mAsika diyA, aisA hI 25) mAsika lAlA jiyAlAla khanAMcI baMgAla baiMkane diye, yahI mainejiMga kameTIke sabhApati aura koSAdhyakSa niyata hue| usI samaya 140) mAsikakA prabandha ho gyaa| maMtrI bAbU rAmacaMdra ema0 e0 va upamaMtrI bAbU zAmacaMda bI0 e0 bI0 esa0 sI0 mAsTara senTrala TreniMga kAlena niyata hue| tA0 31 disambarako menejiMga kameTIkI baiThaka huI jisameM mukhya do niyama rakkhe gae-ki sarva chAtroMko dhArmika zikSA lenI For Personal & Private Use Only Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtiya bhaag| 631 hogI va borDigameM caityAlaya rakkhA jAya tAki sarva chAtra nitya darzana kareM / chAtroMko dhArmika vyAkhyAnoMko denekA kAma lAlA pra. bhUlAla aura murArIlAlanIne liyA / seThajIne zahara meM ghUmakara kaI makAna dekhakara borDiMga ke liye choTe aura kholaneke liye 1 mAsakA samaya diyA gayA / yahAMse tA: 1 ko calakara amRtasara Ae / lAlA umaidasiMha musaddIlAlane ThaharAnekA prabandha kiyA thaa| yahAM amRtasarameM seThajIkA 14 ghara di.jainiyoMke haiN| kaI lakSapati maarpryaas| vAr3I haiM jaise rAmalAla, ganapatarAya, parantu dharmase prema nahIM hai| eka jaina maMdira hai, usameM di0 jaina pratimAeM haiM parantu loga darzana nahIM karate / alaga maMdirake liye caMdA 4500) ho cukA hai para banA nahIM hai / seThanIne bahuta preraNA kI / tA: 2 ko gujarAtI mitra maMDala lAibrerIke membaroM aura sthAnakavAsI jainiyoMne seThajIke sanmAnArtha sabhA kI / dharmonnatipara pro0 laTTe aura zItalaprasAdajIne vyAkhyAna diyaa| yahAM sthAnakavAsI jaina pAThazAlAko seThanIne 10) kI madada dI va lAibrerImeM pustake bhejanA svIkAra kiyaa| yahAM seThajIne nAnaka zAhI sunaharI maMdira dekhaa| tA0 3 janavarIko dihalI Ae pahAr3I para lAlA dihalImeM jaina hAI jaggImalajIke kamarepara tthhre| yahAMkI 2 zAlAoMkA nirIkSaNa kara seThajIne chAtra lakI prernnaa| va chAtrAoMko miThAI vitaraNa kii| zAmako zaharakI kanyAzAlA dekhii| 5) kA inAma diyaa| tA0 For Personal & Private Use Only Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ ~ ~ ~ ~ adhyAya bArahavAM / . 4 kI rAtriko pahAr3I dhIrajameM Ama sabhA huI, jisameM pro0 laDe aura zItalaprasAdanIne dharmapara vyAkhyAna diyA / tA0 5 kI rAtriko zaharameM lAlA magunacaMdake maMdiranImeM sabhA huI / isameM ukta donoM mahAzayoMne mithyAtva, anyAya aura abhakSya tyAgapara upadeza diyA / bahutase bhAiyoMne vezyAnRtya na karAnekA va para strItyAgakA niyama liyaa| seTha mANikacaMdanIne vidyonnatipara kahate hue dihalImeM jaina hAIskUla aura borDiGgakI AvazyaktA btaaii| yahAMse calakara tAH 6 ko AgarA aae| tAH 7 ko motI kaTare ke bar3e maMdirajImeM Ama sabhA AgarA borDiMgakA huI / zItalaprasAdajIne borDiMgakI AvazyaktA prabaMdha / batAI / isakA samarthana bhA0 di0 jaina mahA sabhAke mahAmaMtrI muzI campatarAya, prophesara laDhe aura seTha mANikacaMdanIne kiyA / seThajIne 4000) bhenakara hariparvatake pAsa jamIna pahale hI le dI thii| rAyabahAdura ghamaMDIlAlane kahA ki AgAmI pauSa sudI 6 ko caudharI motIlAlake hAtha muhUrta borDiMga makAna banAnekA karA diyA jaaygaa| kameTIke upamaMtrI bAbU amRtalAla bI0 e0 niyata hue| caMdA denekI preraNA karake seThajI yahAMse bambaI aage| zrImAn seThajIkI dharmapatnI navIbAIjIko kaI mAsa pahalese garbha thaa| seThajIko nirAzA hI thI ki putraseThajIko putrakA kA lAbha honA kaThina hai| ApakI nirAlAbha / zAkA bahuta bar3A udAharaNa yaha hai ki eka dina zItalaprasAdajIse Apane kahA ki maiMne apanI strIke liye bahuta kucha jAyadAda alaga karalI hai, putrakA For Personal & Private Use Only Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtiya bhaag| [633 lAbha to mujhe honA hI nahIM hai| mere to borDiMgake chAtra haiM so hI mere putra haiN| maganabAI va tArAbAIko bIta 2 hajArakI jAyadAdake makAna de cukA huuN| aimA hI bar3I kanyAko diyA hai| yadyapi vaha mara gaI hai parantu unakI putrI kamalA hai| aba mujhe kucha aura dAna karanA hai / jubalIbAgameM 1100) mAsikake bhAr3e kI AmadanI hai isako maiM apane jItenI rajiSTrI karake pakkAkara duuN| yaha bAta hokara Apane kisa2 maddemeM denA so khUba soca bicArakare vakIlase TraSTakA masaudA Thoka karA zItala prasAdajIke sAtha rajiSTrArake yahAM jA rajiSTarI karA diyA thA / puNya yogale mitI pauSa sudI 1 saM0 1966 va vIra saM0 2536 tA0 12 janavarI 1910 ke dina seThAnIne eka putraratnako janma diyA / seThanIko kucha Ananda to huA para usake jIvanakI AzA nahIM isase koI vizeSa na kiyA / kyoMki eka putra thor3e hI dina pahale prANAnta ho cukA thA para seThajI kA puNya tIvra thA ki Apane apane maraNa samaya taka isa putrako sajIvita khelatA huA dekhA / yaha putra jIvanacaMda aba apanI mAtAkI rakSAmeM zikSA pArahA hai| seThajI mAMsAhAra rokaneke liye acchI 2 vilAyatakI chapI pustakoMko bAMTA karate the| kalakattAnivAsI seThajIke dvArA mahAn bAbU rajjUlAla jainI jaba yAtrA karate hue lAbha / bambaI Ae taba unako utsAhI va udyogI jAnakara (Uric acid) yUrika esiDa nAmakI pustaka dI thii| ukta rajjUlAlane vaha pustaka becUlAla cairITebala DispensarIke DAkTara AzutoSa banarjI ela. ema. esa. ko par3haneko For Personal & Private Use Only Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya bArahavAM / dI / DAkTara sAhabako aba taka mAMsa va matsyakA tyAga na thA, pustaka par3hanese aisI ghRNA huI ki DAkTara sAhaba aura unakI patnI donoMne mAMsa matsyakA khAnA tyAga diyaa| ina abhakSyoMke chor3anese DAkTara sAhabakI kaI bImAriyAM jAtI rahIM / seThanIne sunakara bar3A Ananda maanaa| mitI pauSa zulka 14 vIra saM0 2436 ko bambaI mAravAr3I maMdirameM sabhA huI / usameM dakSiNakI yAtrAse bambaImeM Ama sabhA / lauTakara Ae hue alIgar3hanivAsI paMDita zrIlAlajIkA vyAkhyAna dharmakI mahimApara huaa| isI dina bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhAke vArSikotsavake liye jo zrIsammeda zikharajIpara mAva sudI 1 se 5 taka honevAlA thA, bambaI di. jaina paMcAyatakI taraphase seTha mANikacaMda hIrAcaMda je. pI, brahmacArI zItalaprasAdanI, paM0 dhannAlAlajI, lAlA prabhudayAlajI Adi pratinidhi cune gae / mAgha kRSNa 2 ko hIrAbAgameM bilasana kaoNlenake saMskRta prophesara zrIyuta hari mahAdeva bhar3akamakara bI0 e0 ke sabhApatitvameM seThajIne sabhA krvaaii| isameM paMDita zrIlAlajIne jainadharma hI jIvakA kalyANakArI dharma ho sakatA hai-aisA siddha kiyaa| zrImanta seTha pUraNaptAha sivanI chapArA madhyapradezane zrI zikha rajIkI terApaMthI koThImeM eka navIna jina sammeda zikharajImeM maMdira taiyAra karAkara usakI bimbapratiSThA mahAsabhA / karAI thii| isakI bar3I dhUma huI / mele meM ___ 30000 se adhika manuSya Ae the / vidvavara paMDita narasiMhadAsajIke dvArA bimbapratiSThAkA samArambha eka bar3e For Personal & Private Use Only Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtiya bhAga / bhArI maMDapameM vidhipUrvaka huaa| sabhI prAntoMke dhanavAna, vidvAn va paropakArI Agae the| bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhAkA 14 vAM vArSikotsava mAgha sudI 1 tA0 10 pharvarI 1910 se prArambha huaa| isa jalseke liye zrImAn seTha hukamacaMdajI indaura nivAsI sabhApati niyata hue the so mAgha vadI 30 tA0 9 pharbarIko gAjebAje ke sAtha apane putra hIrAlAlake sAtha 1 hAthIpara virAjamAna ho aae| sarva bhAiyoMne svAgata karake manojJa DeremeM tthhraayaa| bambaIse seTha mANikacaMdajI, bra0 zItalaprasAdajI, mUlacaMda kisanadAsa kApar3iyA-sampAdaka di, jaina bhI Ae the / 2 // baje dinako jalsA zurU huaa| pahale hI zrImAn paMDita gopAladAsajIne maMgalAcaraNa kiyA / phira mahAmaMtrI muMzI campatarAyajIne sabhApati honeke liye seTha hukamacaMdajIkA prastAva kiyaa| isakA samarthana zrImanta seTha mohanalAla khuraI aura zrImAn seTha mANikacaMda hIrAcaMda je. pI. ne kiyaa| seThajIne apanA bhASaNa par3hakara 10000) mahAsabhAke prabandha khAte meM diye| kula baiThakoM meM 19 prastAva pApta hue, jinameM mukhya ye the-(1) sarkArase prArthanA-ki bar3e lATakI dhArA sabhAmeM jaina jAtikA pratinidhi niyata kiyA jAve jaisA ki tA0 19-10-09 ke patrameM AzA dilAI gaI hai / va isakA tAra bhenA jAve, (2) 11 pratimAdhArI ailaka pannAlAla aura brahmacArI zItalaprasAdake sAhasapara harSa, (3) jaina baiMka kholA jAve, (4) vAisarAyase prArthanA kI jAya ki bhAdoM sudI 5 aura 14 ko jo digambariyoMke mahAna pavitra divasa haiM, tamAma bhAratameM nAhara chuTTI manAI jAve, (5) sabhApati-dAnavIra seTha mANikacaMdajI va mahAmaMtrI seTha hukamacaMdanI aura koSAdhyakSa muMzI campatarAyanI For Personal & Private Use Only Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636] adhyAya bArahavAM hue| inako mahAmaMtrIke padase 1 varSako chuTTI dI gaI, (6) zvetAmbara digambaroMke parasparake tIrtha sabaMndhI jhagar3oM ko taya karaneke liye yadi zvetAmbara jaina kAnphreMsa paMca niyata karake bhena de to mahAsabhA bhI apanI taraphase paMca niyata kara degii| vasaMta paMcamIke dinakI baiThaka meM prastAva huA ki seTha mANikacaMda hIrAcaMda je. pI0 ke adbhuta kAryakI kadara -seThajIko dAnavIra jaina karake 'dAnavIra jainakulabhUSaNa' kA kulabhUSaNakA pd| pada arpaNa kiyA jAve va muMzI campatarAyane 14 varSa taka jo samAjasevA kI hai usake upalakSyameM "jaina jAtibhUSaNa" kA pada diyA jAve / paMDita gopAladAsane AzIrvAda sUcaka zabda kaha kara nAriyala aura nimnalikhita mAnapatra donoM paropakAriyoM kI sevAmeM bheTa kiyaa| nakala mAnapatra (mahAsabhA) zrI bItarAgAya nmH| sthAna zrI samedazikharajI, madhuvana po0 pArasanAtha (hajArIbAga) zrI vIra nirvANa saMvat 2436. mitI mAgha zuklA 5. 14 phebruvarI 1910. snmaanptr| bhAratavarSIya digaMbara jaina mahAsabhAkI taraphase zrImAn dAnavIra seTha mANikacaMda hIrAcaMda je0 pI0 jauharI bambaInivAsIkI zrIyuta mAnyavara mahodaya, sevAmeM arpita / ___ Apane isa digaMbara jaina jAti aura pavitra jainadharmakI unnati karanemeM jo apanA tana, mana aura dhana lagAkara asIma parizrama uThAyA For Personal & Private Use Only Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtiya bhaag| [637 hai tathA aba bhI uThA rahe haiM isase samasta digaMbara jaina samUha ApakA aMta:karaNase kRtajJa hai| Apane apane buddhibala aura aTUTa parizramake dvArA nyAyapUrvaka vyApAra karake jo pracura sammatti upArjana kI tathA usameM se kaI lakSa rupayoMse mamatva chor3a usako mukhyatayA chAtrAlayoM ke dvArA vidyAdAna aura dharmazAlAdike dvaar| abhayadAnameM vyaya kiyA tathA dharmAyatana, tIrthakSetra aura jaina maMdiroMke rakSArtha akathanIya parizrama uThAyA tathA dravya kharca kiyA ityAdi aneka zubha kRtya karake Apane zAstrokta gRhastha dharmakA pAlana kiyA hai| yaha bAta saba jana samUhake liye anukaraNIya hai| Apane lakSmI upArjana karake bhI kabhI apane dhArmika nitya niyamako nahIM chor3A tathA svayaM zAstrAbhyAsI rahakara apanI santAnako bhI prasiddha sadvidyA ratnase vibhUSita kara apane ratnasvAmitvako sArthaka kiyA hai| Apake inhIM sadakRtyoMpara mohita hokara gavarnameMTane je0 pI0 (Justice of Peace ) kI tathA zrI dakSiNa mahArASTra jaina samAne dAnavIrakI padavieM pradAna kI haiM, aura yaha bhAratavarSIya digaMbara jaina mahAsabhA Apake upakArakI ora apanI bhakti prakaTa karaneke liye Apako una padavioMse mI vizeSa " jaina kulabhUSaNa" kI supadavIse sammAnita kara apanA hArdika prema puSpa arpaNa karatI hai| AzA hai Apa ise svIkAra kara jainasamAjako kRtArtha kreNge| da. hukamacaMda ___sabhApati bhAratavarSIya di0 jaina mahAsamA / For Personal & Private Use Only Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 ] adhyAya bArahavAM | seTha mANikacaMdajIne apanI laghunA pragaTa karate hue uparokta mAnapatra svIkAra karake 501) mahAsabhA ke prabandha khAte, 101 ) jayapura jaina zikSApracAraka samiti va 101 ) mahAsabhAkI lAipha membarIko diyA / DipTI campatarAyajIne bhI apanI AdhInatA batAI aura 500) kI chAtravRttiyAM una chAtroMko dene ko kahA jo paMDita gopAladAsajI ke pAsa dharmazAstra par3heMge / prabandha khAte meM aura bhI madada AI (bAbU kiror3IcaMdajI ArAne eka citra dvArA zAstroM ke bhaMDAroMkI durdazA dikhAI va sarasvatI bhavanakI AvazyaktA btaaii| usI samaya apIla karane se 700) vArSika upajake vAde 10 varSa taka ke liye ho gae / kaI upadezaka sabhAeM huii| mAha sudI 3 ko zikSApracAraka samiti jayapurakA jalsA huaa| usameM brahmacaryA - zramakI AvazyaktA batAI gii| isake liye bAbU geMdanalAlajIne 1000) nakada pradAna kara diye| isa samaya kula phaMDa 3000) kA huA / anAthAlaya hisAra ko bhI 800) kA phaMDa huA / seThanIne apanI orase kaTanI nivAsI bhAI mannUlAlako eka sonekA cAMda arpaNa kiyA, kyoMki mahAsabhA ke kAma meM usane sabhAsada Adi bar3hAne meM bahuta parizrama kiyA thA / mAha sudI 3 kI rAtriko bhAratavarSIya di0 jaina tIrthakSetra kameTIkA bar3A prabhAvazAlI adhivejana seTha jalsA tIrthakSetra kameTI / hukamacaMdajI ke sabhApatitvameM huA, jisameM mahAmaMtrI seThajIne apanI riporTa sunAI, jisakA bar3A prabhAva huA / baMDI mannAlAla giranAra tIrthake prabandhaka Ae the| seTha hukamacaMdajIke samajhAnese unhoMne dUsarI kameTI ThIka kI jisameM bAharavAle bhI membara hue / For Personal & Private Use Only Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtiya bhAga / riporTakA sArAMza kahate hue seTha mANikacaMdajIne prabandha khAte meM dravyakI jarUrata batAI tathA 1000) Apane dAna kiye| taba seTha hukamacaMdajIne 901) diye isa taraha 3122)kA caMdA ho gyaa| sonAgirajI va terApaMthI koThIke liye kameTiyAM banAI gaI / zikharajI parvata rakSAke lie dravya ekatra karaneko bhAI niyata hue| zrImatI maganabAI, jAnakIbAI, lalitAbAI, pArvatIbAI, lAjavaMtIbAI, caMdAbAI Adi par3hI huI dharmakI bhA. di. jaina mahilA jAnakara bahanoMke udyogase chaha strIsabhAeM huii| pariSadakA sthApana / aneka prakArake upadeza hue| 60)kI mudrita pustakeM par3ho bahanoMko bAMTI gaI aura strIzikSAke liye 550)ke anumAna phaMDa huA tathA mahAsabhAke samAna sAre bhAratako jagAneke liye bhAratavarSIya digambara jaina mahilA pariSad sthApana huI / isakI prabaMdhakAriNI sabhAmeM zrImatI maganabAIjI maMtrI va pArvatIbAIjI pramukhA niyata huii| maMdira pratiSThAmeM bhaMDArake jo 20000)ke anumAna Ae so parvatarakSA phaMDameM zAmila honeko seTha parameSThIdAsa kalakattAko diye ge| - seThanIne uparailI koThIke bar3e maMdirajIke jIrNoddhArameM bhaMDArase 25000) kharcakara eka bar3A raunauparalI koThImeM kadAra bhavya maMdira kara diyA thA, usIpara * kalaza va dhvajA- vajA car3hAnekA kArya vasaMta paMcamIke prAtaH . ropaNotsava / kAla huaa| kalaza car3hAnekI bolI seTha . sukhalAlajI hajArIlAla chindavAr3Ane 5500) meM, dhvajA car3hAnekI sUratake jayacaMda hIrAcaMda tAsavAlekI vidhavA kaMku For Personal & Private Use Only Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 ] adhyAya bArahavA~ / bAIne 1000) meM lii| seThajIne maMdira jIrNoddhAra karanevAle mistrI javeradAsa va koThIke sarva karmacAriyoMko mudrikA, kaMThI, zAla duzAle Adi inAmameM diye / uparailI koThIke TUSTiyoMkI mITiMga huii| sabhApati bAbU devakumArake sthAnameM bAbU gulAbacaMda anarerI majiSTreTa chaparA tathA maMtrI seTha harasukhadAsa hajArIbAga hue| koSAdhyakSa seThajI hI rahe / seTha mANikacaMdanIke dhyAna denese hI uparailI koThIke dravyakI kevala rakSA hI nahIM huI, kintu maMdira dharmazAlA Adi sudhAra hokara dravyakA sadupayoga bhI huaa| zikharanIkI yAtrA bhale prakAra karake seTha mANikacaMdanI, zItalaprasAdajI, mUlacaMda kisanadAsanI seThajIkA dauraa| kApar3iyA va zrImatI maganabAIjIke sAtha IsarI sTezanase cala tA0 19 pharvarIko gayAjI Ae / yahAM buddha-gayAkA maMdira dekhA / yahAM buddhakI mUrti baiThe Asana do gaja UMcI hai| eka hAtha godameM va eka hAtha laTakAe haiN| maMdirakA zikhara 182 phuTa UMcA hai / isa maMdirake pIche pIpala vRkSa hai / kahate haiM yahAM buddhako jJAna huaa| yahAMse calakara zeThanI tAH 20 ko kAzI Ae / usI dina pAThazAlAkA vArSikotsava lAlA bhagavAkAzI syAdvAda pATha- nadAsa ema.e. agravAlake sabhApatitva huaa| zAlAkAvArSikotsava 18 vidyArthiyoMko 100 ke karIba inAma diyA gyaa| vidyApremI mAtI jamazedajI naurojI UnavAlA bhI Ae the / sabhApati sAhabane eka vidvatA pUrNa bhASaNameM kahA ki nyAya (tarka) vidyA satya bAta nirNayake liye For Personal & Private Use Only Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seThajI 50 varSakI avasthAmeM. For Personal & Private Use Only Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga [641 haiM na ki jalpa aura vitaMDAbAdake liye / saMskRta vidyAke binA dhArmika vidyAmeM praveza nahIM ho saktA / rAjabhASA bhI saMskRtavAloMko sIkhanA cAhiye / seTha mANikacaMdanIne sabhApatiko dhanyavAda dete hue kahA ki " jaise hindU kAle nameM svArtha tyAgI jIvana arpaNa karanevAle vidvAn kAma karate haiM aise hamako mileM to bahuta uttama kAma ho / hamAre bhAIyoMko 50 varSa taka khUba parizrama karake dhanotpatti karake phira zeSa jIvana paropakAra meM bitAnA cAhiye / " seThajIne 101) diye / bAbU chedIlAlane bhI 101) diye| saba milake 500) kI upaja huii| yahAMse cala tA0 28 ko zrI ayodhyAjI Ae / jahAM isa caturtha kAlameM zrI RSabhadeva, ajitanAtha, abhinandananAtha, sumatinAtha aura anantanAtha svAmIkA janma huA thaa| yahAM pAMcoM sthAnoMke darzana kiye / isa kSetrake sambandha meM aisI mAnyatA hai ki sadA hI bharatakSetrake sarva hI tIrthaMkara yahAM janmate aura zrI sammeda zikharajIse mokSa prApta karate haiM / huMDAvasarpiNI kAlake doSase gata cauthe kAlameM pheraphAra huA / yahAM kevala eka punArI thA / munIma nahIM thA na prabandhakAriNI kameTI na rasIdavahI na vahIkhAte the| seThajIne yahAM bambaIse eka ghar3I bhejaneko kahA / yahAMse rAtriko cala sabere tA0 23 ko lakhanaU aae| sTezanapara mukhya jainI bhAIyoMne bhale prakAra svAgata kiyaa| yahAM do zAstra sabhA va do upadezaka sabhA huI / seThajIko nimnalikhita mAnapatra arpaNa huA For Personal & Private Use Only Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 ] adhyAya bArahavAM / nakala mAnapatra (lakhanaU) zrImahAvIrAya nmH| dohaa| "zItala' dekhata zithila bhaye, sarva karmake phanda / bhAga hamAre udaya bhaye, Aye mANikacanda // 1 // isa samaya hama apane parama pUjya zrI vItarAga paramezvarako namaskAra karate hue, aGga meM phUle nahIM samAte haiM ki Aja kaimA suavasara hai, ki jisa mahAnubhAvakI kIrti hama saba bahuta kAlase zravaNa karake apane karNo ko tRpta kiyA karate the, Aja vahI zAniA chavi, apane candrasama mukha kamalake darzana dekara hamArI netrarUpI kamalinIko praphullina kara rahI hai va yoM kahiye ki jisa prakAzamAna candramAke dekhaneke vAste hamAre citacakora bahuta kAlase tRSita the, Aja vahI zubha candra svaccha sphaTika zobhAviranirani zrI zreSThi "mANikacaMda" apane pUrNa rUpase darzana dekara apanI saumya cittahArI dRSTirUpI kiraNoMse hamAre hRdayako zAnti aura Ananda utpanna kara rahe haiM / mahAzaya ! hama ApakI prazaMsA (stuti) karaneke liye asamartha haiM kyoMki sampUrNa bhAratavarSameM jaina samAjameM aisA kauna jana hogA jisake mukhase ApakA suyaza, kIrti, guNagAna va nAma na liyA gayA ho ! jaina samAja va hama sakala lakhanaU nivAsI zrImAnke parama AbhArI haiM, ki Apane apane sukRtyase saJcita kiye hue dhanako apanI mAna bar3AIke liye vyartha vyaya na kara jaina dharma va jaina jAnika, paropakAraka mArgameM lgaayaa| Apane vidyAvRddhike For Personal & Private Use Only Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga | [643 liye yatra tatra jaina borDiGgahAusa niyata kiye, pAThazAlAyeM sthApita karAI, yAtriyoMke subhIteke liye tIrthakSetroMkA sudhAra kiyA, dharmazAlAyeM nirmANa karavAI, Apako isa patita pAvana jaina dharma va dharmAtmAoMse atyanta prIti hai / Apake isa sukartavyake liye hama sampUrNa jana va jaina matAvalambI Apako zuddha antaHkaraNase koTizaH dhanyavAda dete haiM aura Izvarase prArthanA karate haiM ki Apa jaise dharmAtmAoMko sadA dIrghAyu banAve / bhAgagayo manako timira, bhayo parama Ananda / puNya udaya darzana bhaye, zItala mANikacanda / / 2 / / ____ ApakA kRpAbhilASImAgha zuklA 15 saM. 1966 dAmodaradAsa maMtrI, jainadharmapravardhinI sabhA, lakhanaU yahAMkI pAThazAlA va auSavAlayako dekhakara seThajIne prasannatA prakaTa kii| tathA ina kAryoMke prabandhArtha eka niyamAvalI va prabandhakAriNI sabhA banavA dI tathA ayodhyA, ratnapurI aura saheTha maheThake. prabandhArtha kameTI banAnekI preraNA kii| bhAIyoMne caitrameM honevAlI rathayAtrAmeM banAnA svIkAra kiyaa| yahAM jainasabhAke maMtrI lAlA dAmodaradAsajI zAstrajJAtA, pa "ropakArI dharmAtmA haiN| zrImatI maganabAIne kanyAzAlAke liye 20) mAsikakA caMdA karAyA / mUlacanda kisanadAsajIne vezyAnRtya, bAlalagna Adi kurIti nivAraNa para upadeza diyA / bhAIyoMne AgAmI prabandha karanA svIkAra kiyA / vAstavameM seThanI aise paropakArIkI suputrI aisI zikSA pracArikA jaina strI samAnake sucArameM dattacittA For Personal & Private Use Only Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 644 ] adhyAya bArahavAM / thIM ki jahAM padhAreM vahAM avazya sudhAra hotA hai| yahAMse tA0 25 ko cala 26 pharvarIko bambaI aae| jisa bAtako cAhate ho yadi vaha ho jAve to cittakI A kulatA miTatI hai| aura AkulatAke miTanese lAhaura borDiGgakI hI sukhakA anubhava hotA hai| kaI varSoM se sthApanA aura seThajI paMjAbameM borDiga hAusa sthApita kaseThajIko hrss| rAnA cAhate the so tA0 30 janavarI 1910 ke dina lAhaurake digambara jaina paMcAnane apanI pratijJAke anusAra borDiMga khola diyA / usa dina 10 chAtra bharatI hue / seThajIke pAsa jaba patradvArA khabara AI, Apa bar3e hI Anandita hue| yaha borDiMga abhI taka unnatirUpameM cala rahA hai| 1 varSameM hI 23 chAtra ho gae the arthAt lA kAlena (kAnUna) ke 5, bI0 e0 ke 3, epha0 e0ke 7, ijIniyariMga 4, maiTrakulezana 2 aura miDilake do| dharmazikSA chaHDhAlA daulatarAmakRta par3hAyA gayA va likhita uttaroMse parIkSA lI gaI / phala acchA rahA / pAritoSika bhI diyA gayA / Age varSoM meM dravyasaMgraha, tattvArthasutra takakI par3hAI hotI rahI hai| borDiMga jaba khulA taba hI lAlA devIsahAya phIroz2apura chAvanI aura lAlA lakSmIcaMda icchArAma kampanIvAloMne dekhA aura unhoMne bahuta prasanna hokara 251) aura 200) kI kramase sahAyatA dii| __ vartamAnameM karIba 40 ke chAtra haiN| makAna abhI kirAyekA hI hai para jamIna bahuta maukese mila gaI hai| koI dharmAtmA seTha For Personal & Private Use Only Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| [645 mANikacandanIke jIvanakA yadi anukaraNa karake borDiMga banA deM tathA kharca jo ki kaThinatAse calatA hai usake liye kucha dhrauvya phaMDa de deM nisake vyAnase kAma cale to paMjAbameM jainadharma kA jhaMDA gAr3aneke samAna mahAna puNya baMca ho / maMtrI lAlA rAmalAlajI va upamaMtrI bAbU zAmacaMdajI bI0 e0 va sabhApati lAlA jiyAlAla khanAMcI isa saMsthAkI unnatimeM dinarAta dattacitta rahate haiN| lAhaurameM 100 janI chAtra kAlijoMke par3hanevAle haiN| sthAna vinA cAhe jahAM rahakara dhArmika jJAna va AcaraNase bhraSTa ho rahe haiN| yahAM para pahale chAtroMke khayAla Arya samAjI the para atra saba jaina dharmake gauravako samajha gae haiM aura apane anekAMnta maI tatvake sAmane ekAMta tatvoMko tanane yogya hI jAna rahe haiN| isakA pramANa yaha hai ki isa chAtrAzramase lAbha lekara AjIvikA para lage hue paramAnaMda ema0 e0 siyAlakoTase apane tA0 21 sitambara 15 ke patra meM lAlA rAmalAla maMtrI borDigako likhate haiM ki maiMne yahAM tIna varSa rahakara una amUlya jaina dharmake ratnoMko jAnA hai jinako maiM bilakula bhUla rahA thaa| aba mujhe ghamaMDa hai ki maiM jaina dharmameM paidA huA / maiM chAtrAzramake upakArako kabhI bhI bhUla nahIM saktA / Apake iMgrejIke kucha vAkya ye haiM: Ram Kaur Lane SIALKOTE CITY. 21-9-15. my dear........ I have lived for full three years at the Lahore Jain Boarding House. Unless I am to For Personal & Private Use Only Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 ] adhyAya bArahavAM | be ungrateful and thankless, I cannot possibly forget it. I have no hesitation in adding that the institution shall always be near and dear to me. The Jain Boarding House has afforded me an invaluable opportunity for realising what Jems are embedded in the jain religion and how miserably I was neglecting them. I come out of the Boarding House as a Jain, proud of Jainism and its brilliant heritage. 1 shall always look upon the institution which has been a means of providing me with an eyeopener in the matter of religion. May to Jainedra that my interest in Jainism may be ever-increasing. as one I am, Yours very Sincerely, PARAMANAND ( M. A. ) 1 pAThakagaNa | isase samajheMge ki paMjAba meM jainadharmakI jar3a isa chAtrAmane jamAdI hai| seTha mANikacaMdajIkI dIrghadRSTikI prazaMsA sahasra mukhase bhI nahIM ho saktI / kAlijoMke sAtha jaina borDiMgakA honA hI vidvAn chAtroMko jaina dharmakA premI banA saktA hai / anyathA ekAnta matake raMgo meM raMga jAnA nava yuvakoM kA bahuta sugama hai / dhanavAnoM ko jinamaMdirase bhI adhika puNya zraddhAnako dRr3ha karAnevAle upAyoMke liye kraya kharacane meM hotA hai / aisA jAna ina paMjAba borDigako pakkA kara denA eka amUlya dharmakA aMga hogA | kyA seTha * mANikacaMdajI ke samAna dhanavAna dehalI, pAnIpata, phIrojapura, ambAlA For Personal & Private Use Only Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / 647 AdimeM nahIM haiM ? avazya haiN| kevala udAra buddhi va paropakAra dRSTikI AvazyaktA hai| jina seTha mANikacaMnIdane aneka borDiMga sthApita kiye to kyA paMjAbake dhanADhya milakarake bhI eka borDigako bhI pakkA nahIM kara sakte ? seTha mANikacaMdanI sadA hI guNagrAhI aura guNavAnoMkA mAna ___ karate rahe haiN| sahAranapura nivAsI bAbU seThajIkA vidyA prem| jugamandiralAla ema0 e0 haiN| yaha pahale alAhAbAdameM the, jaba hI se iMgrajI 'jaina ganaTa kI sampAdakI karanI zurU kii| phira Apa bairiSTarI Adi kaI parIkSAoMko pApta karaneke liye vilAyata gye| vahAM karIba cAra varSa rahe / jaba zikharajI para baMgale bAMdhanekI Apatti AI taba seThajIne Apako vilAyata likhA thaa| Apane apane tA0 3 akTobara 1907 ke patrameM likhA ki yaha sampUrNa parvata pavitra hai / maiMne 4 daphe zikharajIkI yAtrA kI hai aura kula parvatakI pradakSiNA dI hai| yadi usake kahIM pAsa bhI zarAba mAMsakA saMsarga hogA to yaha bar3I Apatti hogii| kucha vAkya yaha haiM: It will be indeed a sad sight that after so many centuries meat and wine may be sold and taken, and perlaps cyen prepared in the near vicinity of Sikharji, it is tragic.........I have myself made this round four times my Pilgrimage to Sikharji.......... For Personal & Private Use Only Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 ] adhyAya bArahavAM / Apane vahAM iMgrenoMmeM bahuta udyoga kiyA aura pArliyAmenTa taka yaha bAta phuNcaaii| bAbU sAhabako jaina dharmakA prema bAlyAvasthAse hI thA / Apa bar3e dhArmika the / isI saMskArase Apane vilAyatameM bhI jaina dharmakA upadeza jaba jisase avasara bAta karaneko milA usako diyA tathA san 1909 meM vahAM eka jaina liTarecA sosAyaTI kAyama karAI jisake maMtrI mi0 harbarTa va rana (naM 84, zela geTa roDa, laMDana esa0 DabalU0) niyata kiye jo bAbU sAhabakI saMgatise jainadharmake pakke zraddhAlu hue| isameM hamAre seThajI bhI 1 pAunDa bhejakara membara hue / Apa tA0 11 mArca 1910 ko jahAjase bambaI utare, usa samaya seTha mANikacaMdajI DAkapara Apako lene gae aura sanmAna pUrvaka apane hI caupATIke ratnAkara pailesameM utArA / Apane ekAntameM ukta bAbU sAhabako lenAkarake bAtacIta kI jisase Apako nizcaya ho gayA ki jugamandiralAlajIne apanA khAnapAna bhraSTa nahIM kiyA hai / seThanIne snAnAdi karAyA aura apane sAtha caityAlayameM le gae / usa samaya bAbU sAhabane bar3e bhAvase zrI caMdrapramusvAmIkI dhyAnAkAra pratibimbake darzana kiye aura namaskAra kiyaa| phira thor3I dera sAmAyika kii| ukta bAbU sAhaba vilAyatameM bhI nitya sAmAyika karate the| yaha ApakI nityakI kriyA hai| jaba seThajI cauke meM bhojana karane gae apane sAtha le gae aura eka hI paMkti meM baiTha bhinna 2 thAloMmeM seThajI va dUsaroMke sAtha bAbU sAhabane bhojana kiyA / seThajIke isa dhArmika premase bAbU sAhabake cittapara bahuta bar3A asara huA / For Personal & Private Use Only Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [649 isI avasarapara khurajevAle paMDita seTha mevArAmajI dakSiNakI yAtrAse lauTakara bambaI Ae the aura isI paMDita mevArAmajIkA tArIkhakI rAtriko ApakA vyAkhyAna niyata vyAkhyAna / huA thaa| jisake chape noTisa vitaraNa ho cuke the / seThajI rAtriko hIrAbAga laikacara hAlameM ukta bAbU sAhabako le ge| sabhAmeM jaina ajaina aneka pratiSThita bhAI the| prathama hI bra0 zItalaprasAdanIne maMgalAcaraNa karake sabhAkA hetu kahakara kahA ki Ana paMDita mevArAmajI " jagatkartA Izvara nahIM hai " isa viSayapara bhASaNa deNge| sabhAko bAbU jugamandiralAlakA paricaya karAyA aura kahA ki Apa 4 varSa vilAyata raha bairisTarI pAsa karake Aja hI bambaI padhAre haiM / dAnavIra jainakulabhUSaNa seTha mANikacaMdanI je0 pI0 kI prArthanAse elaphiMsTana hAIskUlake saMskRta prophesara maganalAla dalapatarAma zAstrI ema0 e0ne sabhApatikA Asana grahaNa kiyaa| sabhApati ke baiThanepara paMDitajIne apanA vyAkhyAna bahuta hI vidvattApUrNa diyA jisako sunakara paMDita lAlanane uThakara kahA ki isa apUrva vidvattApUrNa vyAkhyAnako sunakara maiM itanA mugdha ho gayA hUM ki jI cAhatA hai ki paMDitajIkA sAtha niraMtara karUM / bAbU jugamandiralAlane bhI vyAkhyAtAko dhanyavAda diyA aura kahA ki maiM Aja inake yuktipUrNa vyAkhyAnako sunakara atyanta prasanna huA huuN| sabhApatijIne kahA ki Ajake vyAkhyAtA eka bar3e acche paMDita haiN| merA jainadharmase jo paricaya huA hai usase maiM kaha saktA hUM ki isake bahutase aMza vaiSNava dharmase sAmyatA rakhate haiN| yadi jaina aura vaiSNava dharmake AcArya milakara eka vizva dharma nirmApaNa kareM to bhArata kyA balki jagatkA udaya ho jaay| For Personal & Private Use Only Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 ] adhyAya baarhvaaN| seTha hIrAcaMda gumAnajI jaina borDigakI liTarerI sosAyaTIkI ___ taraphase tAH 14 mArca san 1910 ko bairiSTara jugamandiralA- hIrAbAgameM seTha gulAbacaMdanI DhaDhDhA ema. e. ke lajIkA vyAkhyAna / sabhApatitvame eka bRhat sabhAkA adhivezana huA / sabhApatine Asana lete vakta yaha kahA ki Ajake vyAkhyAtA itanI DigarI prApta karanepara bhI apane dharmameM dRr3ha rahe haiN| phira vyAkhyAtA jugamandiralAlajIne vidyArthiyoM ke kartavyapara apanA vidvattA pUrNa bhASaNa kahA usameM yaha bAteM bhI kahIM ki bhAratavarSakI prAcIna kAlakI zikSA meM tIna bAteM thIM-sAdagI, sastApana aura dhiimaapn-saad| bhojana, sAdA Asana, sAdI zayyA rahatI thI / guruoMko phIsa nahIM detI par3atI thI sugamatAse guruoMke pAsa vidyArthI hara samaya prazna kara saktA thA / eka hI viSaya bahuta dhairyake sAtha par3hA jAtA thA / AjakalakI bhAratIya zikSAmeM tInoM kA abhAva hai / vilAyatakI aura yahAMkI par3hAI meM bahuta aMtara hai| vahAM zArIrika, mAnasika aura Atmika tInoM viSayoM meM pUrI 2 zikSA dI jAtI hai| vilAyata jAnese jaina dharma TUTa jAtA hai aimA kahanA ThIka nahIM hai / vilAyatameM Apa jaina dharma acchI tarahase pAlana kara sakte haiN| bhakSyAbhakSyakA vicAra bhI rakha sakte haiM / maiM cAra varSa vilAyatameM rahA lekina mAMsake eka aNune bhI mere udara meM praveza nahIM kiyA / vahAMpara zAka bhojI sosAyaTI bar3hatI jAtI hai / seTha jI ko Apake vyAkhyAnako sunakara bar3A hI harSa huA / bambaImeM bAbU sAhaba seThajIke pAsa hI Thahare rahe / isa For Personal & Private Use Only Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| [651 vakta seThajI zrI gommaTa svAmI ( jainavidrI) jAnekI taiyArI kara rahe the kyoMki vahAM zrI bAhubali svAmIkI mUrtikA mastakAbhiSeka samAraMbhake sAtha 2 bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhAkA naimittika adhivezana thA jisake liye hamAre seThajI hI sabhApati nirvAcita hue the / mastAbhiSekakI mitI caita vadI 5 niyata thI tathA mahAsabhAkA adhivezana caitra vadI 1 se 4 tAH 26 mArcase 29 taka niyata thaa| seThajIne bAbU sAhabako kahA ki isa samaya Apa hamAre sAtha dakSiNakI yAtrA kariye aura jainavidrI sarIkhe ati prAcIna sthalake darzana kIjiye, jahAMse zrIbhadrabAhu zrutake valIne samAdhimaraNa prApta kiyA va jahAM zrI bAhubali svAmIkI ati manojJa dhyAnAkAra 56. phuTa U~cI pratibimba virAjamAna hai / seThajIne bAbU sAhabake cittako aisA AkarSita kara liyA thA ki Apane turta hI apanI ___svIkAratA de dI / aba seThajI sakuTumba razrI bAhubalI mastakA- vAnA hue / sAthameM brahmacArI zItalaprasAdanI bhiSeka aura aura bAbU jugamandiralAlajI the| eka hI sekaMDa mahAsabhA / klAsameM baiThakara madarAsa melase saba loga belagAma hubalI hote hue TipaTUra sTezana pa. huNce| vahAMpara aneka jainI jana svAgatArtha khar3e the| seThanIko bar3e sammAnake sAtha sTezanase 30 mIlake karIba zravaNabelagolA nagarase eka mIla isa tarapha le jAkara tthhraayaa| itane meM haz2AroM bhAI nAnAprakArakI pagar3I va vastra pahare eka pAlakI lekara aae| seTha vardhamAnaiyyA maisUrane seThajIke gale meM hAra kSepaNa kiyaa| dUsaroMne seThajIpara puSpoM For Personal & Private Use Only Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 ] adhyAya bArahavAM kI varSA kii| pAlakIpara biThAyA ora gAjebAjeke sAtha nagarameM le gae / idhara rimAnake muvAphika loga rAstemeM nAraMgI, nAriyala Adi phaloMkI bheTa car3hAte hue namaskAra karate the| seThanIkI savArI zaharameM phirI / eka sthAnapara phoTo liyA gyaa| eka khAsa taMbUmeM seThajIko ThaharAyA thA / isa vakta seTha navalacandajI bhI sakuTumba padhAre the / isa samaya anumAna 40000 strI puruSa Agae the / bAbU ajitaprasAda vakIla, paM0 arjunalAla seThI Adi aneka jana uttara bhAratase Ae the / yahAM paMcakalyANakotsava bhI huA thA jisakA prArambha phAlguNa sudI 3se huA thaa| ____phAlguNa sudI 13ko janmakalyANa kameM 1008 kalazoMse darzanIya abhiSeka huA thA / usI dina tapakalyANaka, sudI 14ko kevalajJAnakalyANaka aura sudI 19ko mokSakalyANakakI apUrva racanA huI thii| isa samaya jainabidrI mahA AnandamAgarameM nimagna thii| cahuMora strI puruSa donoM parvatopara maMdiroMke darzana pUjana karate dikhAI dete the| zrI bAhubali svAmIkI zAMti mUrtikI pUjana karate hue caraNoM kA abhiSeka karate hue haz2AroM strI puruSa paramAnandameM nimagna dRSTigocara hote the| svAgatakAriNI sabhAke sabhApati anantarAnaiyyA va maMtrI seTha vardhamAnaiyyA the / mahAsabhAkI baiThakeM caitra vadI 1 tA0 26 mArcakI dupaharase prArambha huii| sabhAmaMDapa bahuta bar3A banA thaa| isameM bhaTTAraka aura brahmacAriyoMke baiThaneko bhinna ucca sthAna niyata thaa| kAMcI, mUDabidrI, kArakala, kolhApura Adike bhaTTAraka brahmacArI saba For Personal & Private Use Only Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| [653 24 va 25 AryikAeM mele meM upasthita thiiN| seThanIko Derese gAje bAjeke sAtha maMDapameM le gae / daurbalya jinadAsa zAstrIne maMgalAcaraNa kiyaa| seTha anantarAjaiyyAne svAgatakA bhASaNa kanar3ImeM par3hA nisakA hindI ulTA bAbU jugamandiralAlane sunAyA / sabhAmeM donoM bhASAoMmeM haraeka kAma hotA thA / hindIko sivAya idharake grAmavAsiyoMke aura saba samajhate the unake liye kanar3IkI z2arUrata hotI thii| Apake bhASaNameM yaha kahA gayA ki " zrI bAhubalIkI pratibimba bahuta prAcIna hai / rAnA rAmacaMdra aura rAvaNane bhI inakI pUjana kI thii| cAmuMDarAyake pIche maisurake mahArAnA yahAMke jIrNoddhAra karAnevAle hue haiM / yaha zveta sarovara maisura mahArAnase banavAyA gayA hai| " jI0 ke0 padmarAjaiyyAke prastAva va bAbU kiroDIcaMda ArA va hIrAcaMda nemacaMdake samarthanase seThajIne zrI mahAvIra svAmIkI jayadhvanike madhyameM pramukhake Asanako grahaNa kiyA / aura apanA bhASaNa hindImeM par3hA jisakA kanar3I ulthA varNI nemIsAgarajIne sunaayaa| samApati nIke aMtima vAkya the " vinA svArtha tyAga kiye kabhI jaina samAjakI unnati nahIM ho sktii| vidvAnoMko apanA jIvana aura dhanADhyoMko lAkhoM rupayA vidyApracArameM pradAna karanA cAhiye / khAsa karake jo vyApArI bahuta samaya taka vyApAra karake dhana kamA cuke aura apane putroMko sAmarthyavAna banA cuke hai tathA jo sarkArI naukarI karake peMzana pAte haiM unheM apanA zeSa jIvana jainadharma aura jaina jAtikI unnati tathA AtmakalyANameM vitAnA cAhiye / " baiThakoMmeM 12 prastAva pAsa hue jinameM mukhya ye the:(1) maisUra prAMtake 2000 sAdara jAtike gharoMko jo For Personal & Private Use Only Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 654 ] adhyAya bArahavAM / dharmameM aba zithila haiM dharmameM sthira karaneke liye 11 mahAzayoMkI kameTI banI / (2) zravaNa belagolAmeM eka chAtrAzrama kholA jAve va kolhApura, hubalI aura maMgalaurake chAtrAlayoMkI madada kI jAve / vahAMke chAtrAzramake liye eka kameTI bnii| (3) dharmAdekA sadupayoga ho / (4) maisUra digambara jaina prAMtika sabhA sthApita kI gaI / (5) khirAsatake kAnUna ThIka karAne ke liye kameTI banI / yahI malAvAra prAntameM jArI AliyA saMtAnake kAnUnako bhI ThIka kare jisasa putra jAyadAdakA mAlika na hokara bhAnanA hotA hai nahIM to mAla sarakAra meM japta ho jAtA hai / (6) zrI bAhubali svAmI kI mUrtikI rakSAke liye eka phaMDa sthApita ho isameM mahA mastakAbhiSeka sambandhI AmadanI zAmila ho / isakI vyavasthA eka kameTI kare tathA yahI isa tIrthake suprabandhako bhI kareM / ___ isa kameTIke adhyakSa-paMDitAcArya bhaTTAraka zravaNa belagolA va maMtrI jI0 ke0 padmarAjaiyyA belagolA hue / tA0 27 mArcako zravaNa belagolA chAtrAzramake liye 8750) va kolhApura Adi 3 borDiMgake liye 2200)kA caMdAhuA / inameM dAnavIra seTha mANikacaMdane donoM phaMDameM 501), 501) pradAna kiye| tA0 29ke dina zrI bAhubali svAmIkI pratimAjIpara kramazaH kalasoMke nhavanakI bolI huii| jo pahalI bolI le vaha pahalA kalaza car3hAve aisA seTha mANikacaMdIne ThaharAva kiyA / Aja taka yahAM kabhI aisA huA nahIM thaa| seThanIne isa bhavya mUrtike rakSArtha eka bhArI caMdA ho jAya isa nimitta sarvako rAjI karake yaha rIti nikAlI / yadyapi yahAMke upAdhyAya isa bAtase kucha viruddha bhI rahe, para seThanIkI vAtako For Personal & Private Use Only Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / khaMDana karanekA kisIkA hauMsalA nahIM par3atA thaa| 1 hajAra rupayeke UparakI bolike 7 kalaza hue jo yahAM isa bAta ke jAnaneko diye jAte haiM ki logoMmeM abhiSeka karanekA kitanA utsAha thA / naM0 kalaza 1-jala-seTha vinodIrAma bAlacaMda jhAlarApATana / 5101) 2-dUdha-seTha oMkArajI kastUracaMda Indaura / 3102) 3-dahI-seTha naMdarAma lakSmaNalAla pAMDyA bambaI / 1501) 4-ghRta-pseTha daulatarAma kundanalAla bUMdIvAlA ,, 1101) 5-ikSurasa-seTha jIvanarAma lUNakaraNajI pAMDyA jhAlarApATana 1501) 6-savaiSidhi-seTha oMkArajI kasturacaMda indaura 3001) 7-IzAnakoNa-bAbU rAmalAla pannAlAla dharmapurI 1101) kula 300 kalazoMkI bolI huI-401)se lekara 10) taka 25002) kI bolI huii| yaha sarva seThanIke udyogakA phala thA / isI dina sabhAmeM jaba kalazoMkI boliyAM ho rahI thI mahArAna maisUrake kaunsalara va DipTI kamiznara Adi sabhAmeM padhAre / bAbU ajitaprasAdajIne iMgrejImeM maisUra rAjyakA dhanyavAda mAnA taba kaunsalara sAhabane kahA ki " maisUra gavarnamenTako yaha dekhakara parama abhimAna hotA haiM ki usake prAntameM jainiyoM kA eka aisA utkRSTa tIrthasthAna hai jahAM para jainI Akara apanA AtmakalyANa aura dhonnatikA vicAra karate haiN| maisUra mahArAjako jainajAti ati priya hai| maisUra sarakAra yaha jAnatI hai ki yaha jaina jAti dAnavIra, udAra, dayAmaya aura sahanazIla hai / For Personal & Private Use Only Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 ] adhyAya gyArahavAM / caitra vadI 1 tA0 30 mArcako mastakAbhiSekakA dina thA / kaI sau rupayA kharcakara pravINa kArIgara dvArA sIr3hI Upara jAneko banAI gaI thI jisapara khar3e hokara mastaka para dhArA DAlI jAve / tIna bajese abhiSeka prAraMma huaa| jisa jisakA jo kalaza thA vaha nambaravAra Upara jAkara car3hAto thA / darzaka loga cAroM ora khar3e baiThe the| pahale hI seTha mANikacaMda pATanavAloMne jala kalazakI dhArA dI / vaha dhArA prabhuke mastaka parase nIce paga taka AtI huI mahA zobhAko vistAratI thii| phira seTha kastUracaMdane dUdhakA bar3A ghar3A lekara dhArA chodd'ii| dUdhake kaI ghar3e chor3ane para vaha pratimA zvetavarNa nirmala prati bhAsatI huI usa samaya darzakoM ko jo Ananda AyA vaha kathanase bAhara hai / pratimAjIkA darzana kosoMse hotA thA ! basa dekhanevAle dUra 2 baiThe hue abhiSekakA Ananda le rahe the-bhIr3a bahuta bar3I thI-seTha mANikacaMda aura navalacaMda donoM haraeka prabandhameM lavalIna the ki sAnanda abhiSeka ho jAya / rAtrike 2 baje taka abhiSekakA kArya pUrNa huaa| yaha abhiSeka 22 varSake pIche huA thaa| dUsare dina seThanIne parvatopara kyA 2 marammata va sudhArakI jarUrata hai so vahAMke logoMko dikhAI aura kahA ki hama mistrI bhejeMge, Apa sarva ThIka karAleveM va isa phaMDase tIrthakI unnati kareM / aba yahAMse seThajI bambaI lauTa ge| zItalaprasAdajI, bAbU kiroDIcaMda Adi ArAvAloMke saMghake sAtha mUDavidrIkI yAtrAko cale ge| vahAM zrI jayadhavala mahA dhavalAdi graMthoMke darzana bhI kiye va unakI bAlabodha lipiko par3hakara bhI Ananda liyaa| bAbU jugamandiralAla For Personal & Private Use Only Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only 6 ii (dekho pRSTha 661 ) jaina zikSA cAraka samiti jayapurakI taraphase seThajIko mAnapatra. : Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga [667 zrI gomaTezakI pUjAse mahA Ananda lAbha lekara apane deza sahAranapurako ravAnA hue| yahAM zrImatI kaMkubAI va maganabAIjI pArvatIbAIke va ArA . nivAsinI caMdAbAIjIke parizramase striyoMmeM bhI bhAratavarSIya di0 jaina bahuta upadeza huaa|taa: 31 mArcakI rAtriko mahilA pariSada / mahAsabhAke maMDapameM bhAratavarSIya digambara jaina mahilA pariSadakI baiThaka bar3e ThAThase huii| seTha hIrAcaMda nemacaMdakI dharmapatnI sau0 sakhubAIne adhyakSasthAna dhAraNa kiyaa| aneka prakAra upadeza hue| yahAM kanyAzAlAkI AvazyakatA batAkara usake liye 500)kA caMdA huaa| sUrata meM zA. kIkAbhAI kisanadAsakA putra kIkAbhAI ( gulAbazAha ) anumAna 20 varSakA vyApAra seThajIkI putrI tArA- kuzala va sAdhAraNa saumya prakRtikA thaa| usIke matIkA vivAha sAtha seThajIne apanI tRtIya putrI tArAmatIkA zubha lagna mitI vaizAkha sudI 10 ke dina jaina paddhati anusAra kara diyA / isa samaya tArAkI umra 14 varSakI thii| choTAlAla chelAmAI aMkalezvara vAlene jaina vidhi karAI thii| isa vivAhameM donoM ora vezyA tya nahIM huA / kevala sAdhAraNa gItoMke do jalse hue the / striyoMne khoTe gIta bilakula nahIM gAe tathA sarva miThAI svadezI khAMr3akI bnii| seThajIne 1000) ru. ke karIva kharca kara bambaI prasiddha citrakArase pApakarma aura usake phalanarkake kaSTa inako dikhAnevAle citra taiyAra karAkarAke vitA sahita 'narkadaHkhacitrAdarza' pustaka chapavAlI thii| isa avasara para seThajIne 42 For Personal & Private Use Only Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 ] adhyAya bArahavAM yaha pustaka tathA eka gItAvalI apanI birAdarI meM bAMTI va khAsa 2 vyaktiyoMko dii| bhAnI bATanekI apekSA pustakoMkI bheTa bahuta lAbhadAyaka hai tathA phUlakuMgara kanyAzAlAkI bAlikAoMko inAma vitaraNa karanekI sabhA caMdAvAr3I meM baizAkha sudI 13ko seTha tulasIdAsa tribhuvanadAsake pramukhatvameM karake inAma baTavAyA tathA tArAmatIke lagnake harSameM 500, kanyAzAlAko bheTa kiyaa| tathA syAdvAda pAThazAlA Adi saMsthAoMko dasa 2ke hisAbase 110) ru. kA dAna kiyaa| isa prasaMga para seTha navalacaMda hIrAcaMvanIke putra ratnacaMdakI sagAI sUrata meM hI pakkI huI jipake harSameM laghu abhiSekakI pustaka vitaraNa kI / pumkoMkI bheTa sarva bheToMse zreSTha bheTa hai| jeThase bhAdoM taka seTajI zAMtise bambaI rahakara yathA sAra dharma sAdhana karate rahe va tIrthakSetra kameTIke kAryoM meM vizeSa lakSya diyaa| zivarajI parvatake paTTepara denekI svIkAratA baMgAla garnamenTane kara dI thI va 50000) jamA bhI karA diye zikharajIkI phira the| DipTI kamiznara hajArIbAgakI AjJAse ciMtA / pahAr3akI mApa Adi hone lagI isI meM bahu tasA samaya bItA / pakI likhA par3hI ho nahIM pAI thI ki yakAyaka gavarnamenTa baMgAlake sekreTarI DabalU. Ara. goralekA patra naM0 1380 TI. Ara. tAH 6 sitambara 1910 kA mArgana eMDa kampanIke nAma AyA jo digambariyoMkI taraphase solisiTara niyata the, jisakA Azaya yaha thA ki zvetAmbarI sampradAyake hakako jyAdA pasandagI dekara jo paTTA tA0 26 navambara 1908ko huA thA use bhArata sarkAra nyAya rUpa nahIM samajhatI For Personal & Private Use Only Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ara vatA mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| [659 isase vaha radda ho gayA, rupayA 50000) 4) phI sadI vyAjase lauTA diyA jaave| isa patrako sunakara seThajIko Azcarya ke sAtha bar3A zoka huA aura yahI khayAla AyA ki yaha kArravAI zokasAgarameM avazya zvetAmbariyoMke khosa prayatnakA phala setthjii| hai / yadyapi paTTA digambariyoMko milanese zvetAmbara samAnake parvata sambandhI hakameM kisI prakArakI bAdhA nahIM thI aura isIliye paTTA taya hote vakta zvetAmbariyoMne paravAha nahIM kI aura digambariyoMko lene diyA para zve0 bhAiyoMko apanI hAni na hote hue bhI yaha bAta na rucI aura ve avazya isake radda karAnekI ceSTAmeM laga gae aura antameM ve bhArata sarkAra dvArA kRtakArya hue| taba seThajIne dhairya prakaTa kara sarva bar3e 2 sthAnoM meM khabara bhijavAI aura kameToke orase tA0 19 sitambarako bhArata sarkArako tAra bhenA ki digambarI logoMkA parvata para haka zvetAmbariyoMse adhika hai tathA choTe lATakA phaisalA AkharI hai ataeva pahalA bandobasta radda na kiyA jAya / aise hI tAra kalakattA, khuraI, phIrojapura, mujaphpharanagara, jhAlarApATana Adise bhI gae va bambaI sabhAne bhI tAra kiyA thA, isa tArakA javAba bhArata sarkArake upamaMtrI bausana sAhabanne diyA ki ApakI prArthanAko baMgAla sarkArake pAsa kArravAI ke liye bhena diyA hai| taba dihalImeM bhArata ke mukhiyA bhAiyoM kI eka sabhA karane kA nizcaya tA0 26-10-10 ke roja kiyA gayA isake liye seThanIne sarva sthAnoM meM sucanAeM bheja dIM aura Apa bambaIse ahamadAbAda hote hue ravAnA hue| For Personal & Private Use Only Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 ] adhyAya baarhvaaN| ahamadAvAdake seTha premacanda motIcanda digambara jaina borDiMga skUlakA 8 vAM vArSika utsava Asauja sudI ahamadAbAda borDiGga- 13 tA0 16 akTUbarako savere ramaNabhAI kA vArSikotsava / mahipatarAma nIlakaMTha bI0 e0 elaela0 bI0ke sabhApatitvameM huaa| seTha mANikacandajI A gae the| Apa hI ne pramukhakI prastAvanA kI thii| lallUbhAI lakSmIcanda caukasIne riporTa sunAI isameM kahA ki digambara jaina mumbaI parIkSAlayameM 22 vidyArthiyoM ne parIkSA dI thI, 20 pAsa hue haiM va isa borDiMgakI kameTI taraphase pragaTa honevAle "digambara jaina" patrane bahuta kucha jAgRti jaina samAja meM phailAI hai isase zrIyuta mUlacaMda kisanadAsa kApar3iyA dhanyavAdake pAtra haiN| phira nAnacaMda pUMnAbhAI bI0 e0 va mUlacanda kisanadAsajI Adine bhASaNa kahe / pramukhane apane bhASaNameM seTha mANikacandanIko dhanyavAda dete hue kahA ki aise boDigose tutaM phAyadA nahIM mAlUma hotA hai lekina 25 varSa pIche eka AzcaryakAraka phAyadA Apa dekha skeNge| maiMne isI makAna meM iMgrajI pahalI pustaka par3hI thI jahAM maiM aba pramukha huA huuN| dopaharako ahamadAvAda zrAvikAzramakA prathama vArSikotsava ukta pramukhakI patnI saubhAgyavatI vidyAgaurI zrAvikAzramakA bI0 e0ke sabhApatitvameM bahuta dhUmase huaa| vArSikotsava / riporTake sunAne bAda jIvakorabAI Adike bhASaNa hue / parIkSAmeM 15 meM 14 pAsa huI thiiN| unako inAma diyA gayA / zA0 harajIvana rAyacaMdane For Personal & Private Use Only Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [ 661 bhaktAmara stotra bAMTe | seTha mANikacandajIkI tarapha se eka strIko soneke raMgakI 1 pensila bheTa kI gaI / phira madada phaMDake liye kahate hI 484) ru0 bhara gae jisameM haragoviMdadAsa prabhudAsa karamasadane 101) va harajIvana lAlacaMda baDaughAne 101) diye / pramukha bhASaNake pIche zrImatI maganabAIne sarvakA AbhAra mAnA / rAtriko seThajIke sabhApatitvameM sabhA huI jisameM seThajIne pragaTa kiyA ki hamArI bhAvaja rUpAbAIne borDiga ke sthAna meM dharmazAlA ke liye do kamare banavAne kI icchA darzAI hai| seThajIne yahAM bahare gUgoM kI zAlA dekhI ki unhe kaise zikSaNa diyA jAtA hai / seThajI mUlacaMda kisanadAsa kApar3iyA ke sAtha tA0 18 akTUbara ko ajamera pahuMce / seTha nemIcandajIne bahuta satkAra kiyaa| rAtriko jainamaMdira meM sabhA huI aura 15 pratinidhi dillI ke liye cune gae / tA. 20 ko jaipura aae| sTezanapara 100 bhAI hAjira the| seTha bAlamukanda vanakI havelI meM utre| yahAM jaipura meM pravAsa va seTha - para brahmacArI zItalaprasAda cAturmAsa ke prAraMbhajIko mAnapatra / se Thahare hue the / TholiyoMke maMdira meM teraha - dvIpa vidhAna pUjA bahuta ThAThase ho rahI thI / rAtriko bhajana va kIrtana hote the / tA. 21 kI dopaharako varddhamAna jaina vidyAlaya meM jisako paM0 arjunalAla seThIne apane khAsa prayatnase sthApita kiyA thA jaina zikSA pracAraka samitikI tarapha se ThAkura kuMvara bhojarAjasiMha ke pramukhatvameM eka mAnapatra arpaNa kiyA gayA / seThajIne uttara meM kahA ki For Personal & Private Use Only ajamera meM seThajI aura sabhA | Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 ] adhyAya bArahavAM / "maiMne kucha nahIM kiyA hai / mere samAna oroMkI bhI tArIpha hoya to maiM bahuta khuzI hoUM / jaipura meM 5000 gharomeMse 1800 raha gae isakA kAraNa kurItiyoM kA pracAra mAlUma hotA hai / isa kalaMka se jaipurako dUra karo / " bra0 zItalaprasAdajIne maraNa pIche jImanake kharcako ghaTAneko kahA / seThajIne samitiko 101) pradAna kiyA antameM | sabhAkA phoTU liyA gayA jo anyatra mudrita hai / rAtriko TholiyoMke maMdira meM bar3I upadezaka sabhA huI jisameM bra0 zItalaprasAda, arjunalAla seThI va mUlacaMdajI ke bhASaNoM ke pIche seThanIne vidyApara bahuta bahuta uttejanA dI / tA. 22 ko mukhya bhAiyoMkI samAse 20 pratinidhi dillI ke liye cune ge| tA. 23 ko sAMgAnerake adbhu 1 jina maMdiroMke darzana kiye| do paharako bra0 zItalaprasAdajIke sAtha 25 varSa se sthApita jaina mahA pAThazAlAkA nirIkSaNa kiyA / pAThazAlA meM eka sabhA huI / seThajIko mAnapatra diyA gayA / seThajIne kahA ki jaipura jo eka varSake liye bhI jomanoM ko baMda karake usa rupayeko mahA pAThazAlA meM dedeM to eka moTA phaMDa ho jAve / Apane 101) pAThazAlA meM diye / phira samitike borDiMga va daphtarako dekhakara isI rAtriko cala tA. 24ko dillI Ae / tA. 26 akTUbarako lakSmInArAyaNakI dharmazAlA meM sabhA huii| 300 bhAI hajArIbAga, kalakattA, indaura, dehalI meM zikharajI lakhanau Adi sthAnoMse Ae the / saba viSayaka sabhA | 1000 di. jainI jamA the| seTha mANeka 1 caMdajI ke prastAva va rA0 ba0 ghamaMDIlAlajI ke samarthanase lAlA IzvarIprasAdajI raIsa myUnisipala kami For Personal & Private Use Only Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| [663 bhara va gava0 Trejarara dillI sabhApati va bAbU dhannUlAla aTArnI upasabhApati hue| bahuta vicArake bAda seTha mANikacaMdajIke prastAva karane va bAbU dhannUlAla aura arjunalAla bI. e. ke samarthanase yaha prastAva huA ki digambariyoMko pairavIkA koI samaya na diyA jAkara paTTA radda kiyA gayA isase yaha sabhA kSobha pragaTa karatI hai tathA punaH vicArake liye nivedana karatI hai| isakI nakala tArA dvArA bhArata sarkArako bhejI gii| phira seTha hukamacaMdajIke prastAva va bA0 sulatAnasiMha meraThake samarthanase bar3e lATako memoriyala bhejanA nizcaya huaa| isakI eka saba kameTI bnii| tIsarA prastAva DepyuTezana bheje jAnekA huaa| va tIrthakSetra kameTIko patravyavahArakI sattA dI gii| yahAMse tA0 27 ko calakara tA0 29ko seThajI bambaI A ge| ahamadAbAdase zrAvikAzramakA pracAra karaneke liye zrImatI ___ maganabAI aura lalitAbAI tA0 26 akTUzrImatI maganabAIjI- barako calakara ajamera aae| rAtriko sabhA kI yaatraa| karake mithyAtvakA tyAga kraayaa| tA0 28 mIko jaipura ge| yahAM para kaI sabhAeM karake strIzikSAkA pracAra kiyaa| ___ naM0 1-tA0 29-10-10 ko pATodI maMdirameM " striyoMkA ajJAna kaise miTe" isa viSayapara / 2-tA0 1-11-10ko mahAvIra svAmI maMdira meM "jJAnakI mahimA" ke Upara / 3-nA0 2-11-10ko zAstra sabhAdvArA niyamAdi dilAe For Personal & Private Use Only Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 ] adhyAya bArahavAM / va sarasvatI kanyAzAlA dekhI jo samitike AdhIna calatI thii| isameM anubhavake sAtha jJAna diyA jAtA thaa| tA0 3-11-10ko sAMgAnera meM jAkara darzana kiye va upadeza diyaa| tA0 4-11ko AmerameM jAkara prAcIna maMdiroMke darzana kiye, pUnana kii| tA0 6ko sArvajanika khAsa sabhA karake zIlavatakI mahimA khii| anumAna 200ne niyama liyA / tA0 7 ko ratnatraya dharma para vyAkhyAna diyaa| tA0 12 ko dArogAjIke maMdirameM sabhA huii| Azramake liye 230)kA phaMDa huaa| samitike AdhIna tIna kanyAzAlA va borDigake chAtroMko miThAI bAMTI va inAmake liye 25) diye| ina bAiyoMke upadezase jaipurakI strIsamAna strizikSAmeM jo kucha burAI samajhatI thI use dUra kara kanyAoMke par3hAne meM ruci karanevAlI huI va par3hanekI nindA tyAgatI huii| vAstava meM jaise seThajI bAlakoMke uddhArameM kamara kase hue the aise hI unake yazako vistRta karanevAlI unakI suputrI maganabAInI strI samAjake uddhArameM dRr3ha prayatnazIla thiiN| iSa varSa ailaka pannAlAlajIne apanA cAturmAsa zolApura meM kiyA thaa| vahAMse tyAgInI magasara vadI bArAmatImeM 2 ko bArAmatI pahuMce / seTha mANikacandanI setthjii| bambaIse aura zrImatI maganabAIjI sIdhI jaipurase yahAM AgaI thiiN| magasara vadI 4 ko tyAgIjIkA kezaloMca huA / isa avasarapara seTha hIrAcanda For Personal & Private Use Only Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [ 665 nemacaMda ne 'dAna' para vyAkhyAna diyA, usI samaya 3000) kA phaMDa bArAmatI pAThazAlA ke liye huA / 10000) kA pahale thA / isakA nAma " ailaka pannAlAlajI pAThazAlA rakkhA gyaa| arjunalAla seThI bhI Aye the / samitike liye 700) kA va ahamadAvAda zrAvikAzrama ke liye 125 ) kA caMdA huA / yahAMse seThajI nAtepute ge| vahAM magasara vadI 8 ko pAThazAlAkI parIkSA lekara inAma baaNttaa| yahAMse Apa dahIgAma Ae / 2 varSa hue tatra bra0 zItalaprasAdajIke sAtha yahAM ho gae the| usa vakta hUMmar3a jJAti sudhAraka kameTI niyata huI thI / usake maMtrI bApUbhAI pAnAcaMdane 2 varSakI riporTa sunAI jisase mAlUma huA ki 10 varSase nIce lar3akI kI sagAI na karanA aisI pratijJA jinhoMne lIthI unhoMne acchI taraha pAlI / jinhoMne sahI nahIM bhI kI thI unhoMne pAlI / tathA jinhoMne kanyAvikraya na karanekI pratijJA lI thI ve bhI dRr3ha rahe / seThajIko isase bahuta saMtoSa huA / sabhAmeM kitaneka bhAIyoMke muMha se seThajIne sunA ki jo 5 varSa taka aisA hI niyama calA to kanyAvikraya Apase Apa baMda ho jAyagA / isa avasarapara seThajIne marAThI meM kurIti nivAraNa para bhASaNa bhI khaa| seThajI marAThI, gujarAtI, hiMdI tInoM bhASAeM acchI taraha bola lete the / nAteputemeM inAma vAMTA | seTha navalacaMdajI jaba gomaTasvAmI ke mastakAbhiSeka para mUr3avidrIkI tarapha gae the taba Apa kArkala kArkala meM seTa navala- bhI pdhaare| vahAM para saMskRta pAThazAlA to caMdajIkA dAna | cala rahI thI para paradezI chAtroMke liye borDiGgakI bar3I AvazyakatA thI / taba usa samaya vahAM seTha oMkArajI kastUracaMdajI bhI the / seTha navalacaMda - For Personal & Private Use Only Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 / adhyAya bArahavAM / preraNAse 401) kastUracaMdajIne, 251) seTha hIrAcaMda gumAnajI va 51) tIrthabhakta svargavAsI seTha cunnIlAlakI dharmapatnI jar3AvabAIne diye the / vAstavameM seThanIkA gharAnAbhara hI udAracitta dhArI hai| phatahapura (sIkara) nivAsI seTha gurumukharAya sukhAnaMdakI koThI bambaImeM bahuta prasiddha hai / Apa digambara mahArAja sIkarako jaina samAjameM agragAmI udAracitta dharmapremI hIrAbAgameM ____sajjana haiM / kisI kAraNavaza sIkara mahArAja maanptr| Apase ati prasanna hue taba Apase kahA ki jo koI hamAre lAyaka kAma ho so kaho taba dayAlucitta seThane apane svAthako tyAgakara yaha abhayadAna mAMgA ki sIkara, lachamanagar3ha, phatahapura, aura rAmagar3ha meM bhAdoM sudI 5 se 14 taka 10 dina dazalAkSaNo aura hara mAlakI caudasako koI jIva hiMsA na ho-kasAIkhAne baMda rheN| mahArAjane yaha svIkAra karake seTha sukhAnaMdanIko patra mitI magasara vadI 13 saMvat 1967 ko likha diyA aura rAjyameM ghoSaNA karanekI pratijJA kI / isa dayAlutAko dekhakara bambaI digambara jaina prAM0 sabhAne tA0 3 disambarako hIrAbAga lekacara haoNlameM zrImAn mahArAnake sanmAnArtha sabhA kii| zrIyut khemarAja zrIkRSNadAsa veMkaTezvara ' patrake svAmI, seTha oMkAranI kastUracaMda Adi 500 se adhika bhAI sabhA bhavana meM virAjita the / zrIyuta 108 zrI mAdhavasiMhajI mahArAjakI savArI moTara dvArA 7 baje rAtriko pdhaarii| svAgatake liye seTha mANikacaMdajI Adi kaI bhAI dvArapara khar3e the| unake sAtha pahale Apa daphtara tIrthakSetra kameTImeM Akara birAje aura seTha mANikacaMdajIse For Personal & Private Use Only Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [667 dharmazAlA Adike sambandhameM bahuta vArtAlApa kI / phira haoNlameM virAjamAna honepara maMgalAcaraNa Adike pIche zrImAn seTha mANikacaMda hIrAcaMda je0 pI0 aura seTha gurumukharAya sukhAnandajIne digambara jaina sabhAkI orase eka manohara kAsakeTameM abhinandana patra arpaNa kiyaa| isakA uttara mahArAjakI orase kahA gayA ki maiMne jo kucha kiyA hai isameM sirpha apanA pharja adA kiyA hai| isa varSa alAhAbAdameM bar3e dinoMmeM kAMgresakA adhivezana thA ___ tathA pradarzanIkI bar3I dhUma thii| aise avaalAhAbAdameM borDiMga- sarapara seThanI bhI zrImatI maganabAInIko kA nizcaya va seThajIkA lekara prayAga aae| bra0 zItalaprasAdanI, gamana / kuMvara digvijayasiMha, paM0 arjunalAlajI seThI, seTha hukamacandajI, paMDita gaNezaprasAdajI sAgara, muMzI campatarAyajI Adi aneka paradezI jainI Ae the / isa vakta seThajIke AgamanakA uddezya prayAga boDiMgakA nizcaya karanA thA / seThanI aura maganabAIjIne dharmapatnI lAlA sumera caMdajIse milakara acchI taraha samajhAyA ki Apa apanI isa paccIsa haz2ArakI rakamako apane patike nAmase borDiMga kAyama karaneke liye hI arpaNa karake puNya aura yazakA lAbha leveN| bra0 zItalaprasAdanIne bhI samajhAyA ki yaha sarva dharmakA kAma hai| dhArmika zikSA lenese kaoNlejake chAtroM kA bahuta kalyANa hovegaa| dUsarI tarapha seThajIne prayAgake bhAIyoMko rAjI kiyA ki ve isa kAmameM mana vacana kAyase madada deveM / tA0 28 aura 29 disambara 10 ko For Personal & Private Use Only Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 ] adhyAya bArahavAM / jainadharmazAlAmeM dAnavIra seThajIke sabhApatitvameM do sabhAeM huI jinameM bra0 zItalaprasAdajI aura paMDita arjunalAla seThIke borDiMgakI AvazyakatA para vyAkhyAna hue / tA0 29kI sabhAmeM prakaTa kiyA gayA ki prayAganivAsI lAlA sumeracaMdakI dharmapatnI "sumeracaMda digambara jaina borDiGga hAusa" sthApita karaneke liye 25000) paccIsa haz2Ara pradAna karatI haiN| isa bAtake sunate hI sarva sabhAne koTizaH dhanyavAda diyaa| usI samaya 15 mahAzayoMkI eka prabandhakAriNI sabhA banAI gaI jisake sabhApati dAnavIra seTha mANikacandajI, upasabhApati lAlA zivacaraNalAlajI, koSAdhyakSa lAlA mUlacandanI, maMtrI bAbU jagamandiralAla, upamaMtrI bAbU baccUlAla va dharmopadezaka bAbU RSabhadAsajI niyata hue tathA taya huA ki koI baMgalA zIghra talAza kara boDiMga kholanekA prabandha kiyA jAyagA / seThajIne saba vAta pakkI kara dI / phira Apa baMgaloMko dekhaneke liye nikale / eka baMgalA ThIka bhI kiyA para usako khAlI honese vilamba thA / yahAM 3 sabhAoMmeM jaina vidvAnoMke bhinna 2 viSayoMke vyAkhyAna hue tathA seThajIne pradarzanI aura rASTrIya sabhAke adhivezana bhI dekhe / jamanA taTapara pradarzanIkA adbhuta ThATha thA / yahAMpara eka aMgrena havAI vimAna lAyA thA jisapara logoMko biThAkara AkAzameM dUrataka phirAtA thA / phira sugamatAse utAra lAtA thaa| eka dina seTha hukamacaMdanIne 125) diye aura jahAnapara baiThakara AkAzakI saira kii| prayAgameM zrImatI maganabAIjIne striyoMko upadeza diyA va zrAvikAzramake liye 150) kA caMdA kiyaa| For Personal & Private Use Only Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga | seThajI zrImatI magana bAIjI aura seTha harIbhAI devakaraNajI bAle jIvarAja bAlacaMdake sAtha kAzI tA0 seThajIkA daurA kAzI 1-11-11 ko aae| bra0 zItalaaura jabalapura / prasAdanI bhI seThajI ke sAtha the| syAdvAda mahAvidyAlayakA prabandha saMtoSajanaka paayaa| dihalIke bAbU naMdanizorajI 3 mAsa pahalese Akara prabandhakI dekhabhAla rakhate hue yahAM vidyAdhyayana karate the| prabanyase prasanna ho jIvarAjane 250) pradAna kiye tathA seTha kalyANamala indaura ne prayAgase 100) kI sahAyatAkA vacana seThajIko diyA thaa| yahAMse seThajI javalapura Ae / isa samaya siMghaI nArAyaNadA sajI bImAra the / zarIra bahuta asvastha thaa| jabalapura borDiMgako seThanIne lakSmIkA upayoga borDiGgake nimita 20000) nakada karaneke liye upadeza diyA usI samaya aura eka baMgalA- Apane eka baMgalA jisakI Amada karIba kA daan| 150)ke mAsika hai tathA 20000) nakada borDiMga aura dharmazAlA bAMdhaneko nikAla diye jisakA prabandha seThanI va anya cAra jabalapurake bhAiyoMkI TraSTomeM sauMpa diyA / vAra vAra upadeza kabhI na kabhI avazya apanA phala dikhalAtA hai| siMghaI nArAyaNadAsajIse jaba kabhI seThanI milate ye lakSmIke sadupayogakA upadeza diyA karate the| For Personal & Private Use Only Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya bArahavAM | pAvAgar3ha siddhakSetra ke parvata para kaI jina maMdira jIrNa par3e hue haiM inameM se eka maMdirakA jIrNoddhAra seTha cunnIlAla hemadUsare kA ber3aca pAvAgar3ha meM bambaI di. mANikacaMdajI ke bhAnaje seTha jaina prA0 sabhA aura caMda jarIvAle bambaI aura maganabAIjIkA nivAsI jIvAbhAI kAzIdAsakI vidhavA icchAbAIne karAyA / tathA isIke sAtha bimba pratiSThAkA utsava bhI kiyA gayA thA / mAha udyoga / sudI 7se DhAIdvIpakA pATha prAraMbha huA va aMkurAropaNa vidhAna huA / pratiSThAkAraka bhaTTAraka zrI guNacaMdrajI the| isI avasara para bambaI digambara jana prAntika sabhAkA vArSika adhivezana prasiddha dAnI nAthAraMgajI gAMdhIvAle seTha rAmacaMda nAthA ke sabhApatitva meM huaa| svAgatakAriNI sabhA ke sabhApati seTha cunnIlAla hemacaMda the / jalsA bahuta saphalatAse huaa| zrI zikharajI sambandhI prastAva pAsa huA / paMDita gopAladAsajIko 'syAdvAdavAridhi' kA pada pradAna kiyA gayA tathA tIrthake prabandhake liye eka kameTI banI jisake sabhApati seTha cunnIlAla va koSAdhyakSa va maMtrI lAlacaMda kahAnadAsa bar3audhA hue| isa sabhA ke avasara para seTha mANikacaMdajI dakSiNa mahArASTra jaina sabhA ke adhivezanapara sAMgalI gae hue the isase ve jalse meM nahIM A sake the / unakI suputrI zrImatI maganabAIjI AI thIM jinhoke udyogase mAha sudI 11 tA0 10- 2 - 11 kI rAtriko cunnIlAla hemacaMdakI dharmapatnI naMdakorabAIke sabhApatitvameM 670 ] For Personal & Private Use Only Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 671 mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / sabhA huii| 1500 striyAM thii| zrAvikAzramakI bAIyoMne upadeza diyaa| ahamadAvAda zrAvikAzramake liye 350) kA caMdA huA jisameM pramukhAne 100) diye| dUsarI strIsamA mAha sudI 13 ko pratiSThA maMDapameM huii| isameM 1000 striyAM thiiN| maganabAInIne strI'dharma aura AcArapara vyAkhyAna diyA jisakA acchA prabhAva pdd'aa| prAntika sabhAke upadezaka phaMDake liye 2500)ru.kA caMdA huaa| parvata para kalaza sthApanAdikI upaja 3200)kI huii| bAbU mANikacaMdanI bainAr3A prAntika sabhAke mahAmaMtrI aura seTha mANikacaMda pAnAcaMda joharI koSAdhyakSa niyata hue / tyAgI ailaka pannAlAlajIke padhAranese bahuta hI prabhAvanA huI / brahmacArI zItalaprasAdanI bhI Agae the| paM0 arjunalAla seThI bI0 e0 va seTha navalacaMda hIrAcaMdanI bhI Ae the| samiti japurake liye 300) kI upaja huii| bhaMDArameM kula Amada 7000) huii| jana saMkhyA 6000 thii| seTha mUlacaMda kisanadAsa kApar3iyA saMpAdaka " digambara jaina " ne isa mahotsavake liye bahuta parizrama uThAyA thaa| seTha mANikacaMdanIne sAMgalIse sahAnubhUti sUcaka tAra va sabhApatipadase stIphA bhejaa| samAne stIphA asvIkAra kiyA aura seThajI jaise isa sabhAkI rakSA aba taka karate rahe haiM vaise karate raheM aisI sarva sabhAne icchA prakaTa kii| belagAMvake nikaTa sAMgalI eka rAja hai| yahAM mAgha sudI 7 __tA0 5 pharvarIse 11 se mAgha sudI 12 sAMgalImeM da0 ma0 tA0 10 pharvarI taka bimba pratiSThA va rathojaina sabhA aura tsava thaa| tathA isI avaptara para dakSiNa setthjii| mahArASTra jaina sabhAkA terahavAM vArSika adhi vezana thA / isa utsavameM hamAre prasiddha dAnavIra seTha mANicaMdajI padhAre the| sabhApati seTha hIrAcaMda For Personal & Private Use Only Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 ] adhyAya bArahavAM / amIcaMda zAha zolApura hue the| isake sAtha seTha hIrAcaMda nemacaMdanI bhI Ae the| paM0 arjunalAlajI seThI bhI maujUda the| kula 26 prastAva pAsa hue isameM mukhya 2 prastAva ye the___ (1) bAdazAha sAtave eDavarDakI mRtyu para zoka, (2) bAdazAha paMcama jorjake siMhAsanArUr3ha hone para abhinaMdana, (3) jIvahiMsA banda kI jAya / kaI rajavAr3oMne hiMsA kama kI hai, bAdazAha jArna bhI dayAkA vistAra karai / isa prastAvako seTha mANikacaMdajIne prastAvita kiyA thA (4) sabhAke zikSaNa sambandhI phaMDa vasUla karaneko DepuTezana huA jisameM seTha mANikacaMda hIrAcaMdajI bhI sabhAsada niyata hue| sAMgalI sarakAra zrImaMta ApA sAhabane vidyAkI ora bahuta ruci dikhalAI / seTha mANikacaMdajIne yahAMke chAtroMko vidyAsampAdanArtha udyama karake eka digambara jaina borDiga kAyama karAnekA prabandha karAyA jisameM vahAMke nivAsiyoMne apanA dharmAdA denA svIkAra kiyaa| prabandhArtha sthAnika kameTI banAI jisake adhyakSa zrI bAbAjIrAva zAMtappA aurabAr3e, maMtrI zrIyuta bAlappA caMdappA dhAvate hue| isa borDiMgako kholanA jUna mAsameM nizcaya huaa| jabalapura di0 jaina borDigameM AnA dravya seTha mAzikacandanIkI preraNAse lagAkara siMghaI nArAyaNadAsajI phAsiMghaI nArAyaNadAsa- guNa vadI 8 ko apanI do patniyoMko jIkA prlok| niHsantAna chor3a isa zarIrako tyAga ge| ___ isa samAcArase seThajIko kucha zoka huA para dharmAtmA seThajI isa bAta meM santoSa mAnate hue jo thor3e hI dina For Personal & Private Use Only Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KWY, VRHOD seThajIke putra ciraMjIva jIvanacaMda. J. V. P. Surat. (dekho pRSTha 632) For Personal & Private Use Only Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga [673 pahale seThajIkI mulAkAtase unhoMne 20000) borDiMgakA makAna banAne va eka baMgalA kharca calAneko arpaNa kara diyA thA / seTha mANikacandanIke patravyavahArakI preraNAse paMjAba digambara jaina borDiMgakA vArSikotsava tA0 26 pharI paMjAba digambara jaina 11ko huA / seThajIne brahmacArI zItalaborDiMgakA bArSiko prasAdajIko bheja diyA thA, Apa ati dUrIke tsava / kAraNa nahIM jA sake / yaha borDiMga 64) ____ mAsikake kirAye para eka makAnameM sthApita thaa| isIke - hAtemeM dinako 11 bajese lAlA rAmAnaMda raIsa phIroz2apura zaharake sabhApatitvameM vArSikotsava huA / rAmalAlajI maMtrIne riporTa par3hI, pIche lAlA kUr3Amala chAtrako eka cAMdIkA tamagA inAma diyA gayA ki usane 122) borDiMgake liye ekatra kiye va mahAvIrasiMhako dharmazAstra diye gaye kyoMki usane 99) jamA kiye the| bra0 zItalaprasAdajIne borDiMgase dharmakI sthiratA va cAritrakI zuddhatA hotI hai aisA kahakara dAnakI preraNA kI tava usI samaya 2000) se adhika caMdA ho gyaa| maMtrI rAmalAlanIne borDiMga makAnake eka kamareke liye 500) denekA praNa kiyA / do dina taka dhArmika vyAkhyAnoMkA acchA Ananda rahA / Ama sabhA meM anyamatiyoMne bhI lAbha liyaa| seThajI jalsekI saphalatA jAnakara harSita hue| For Personal & Private Use Only Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 / adhyAya bArahavAM / bhAratavarSIya digambara jaina mahA sabhAkA, jisake seTha mANi kacaMdajI sabhApati the, 15vAM vArSikotsaba bhA0 di0 jaina mahA mujaphpharanagarameM rAyasAhaba dvArakAsabhA mujaphphara- prasAdajI saba iMjIniyara kalakattAke nagara meN| sabhApatitvameM sAnanda huaa| tathA bhArata jaina mahAmaMDalakA bhI, jisakA pUrva nAma jaina yaMga mensa esosiezana thA, vArSika jallA bAbU jugamandiralAla jainI ema. e. bairiSTarake sabhApatitvameM huA / seThanI nahIM Asake / zrImatI maganabAIjI, caMdAbAIjI, gaMgAbAIjI Adi mahilAe~ pariSadake liye AI thIM / bra0 zItalaprasAdajI, va kuMvara digvijayasiMhanI bhI Ae the, jinake vyAkhyAnoMkA acchA prabhAva pdd'aa| kuMvara digvijayasiMhajI pahale kSatrI ThAkura AryasamAjake anuyAyI the para paM0 puttalAla iTAvAkI saMgatise jaina dharmako zreSTha jAna pahale jainI hue / aba ve brahmatrArIkI 7 pratimAke niyama pAlate haiN| apane tIna putra va strI hote hue bhI gharase sneha haTA diyA hai| caitra sudI 3 tA. 2 apraila 1912ko mahAsabhAke maMDapameM hI bhAratavarSIya digambara jaina mahilA parimahilA pariSadakA 2 padakA, jo zikharajImeM sthApita huI thI, rA:jalsA va magana- dUsarA adhivezana bar3e prabhAvase huaa|3000 bAIkA udyoga / strI saMkhyA thI / zaharakI pratiSThita anaina mahilAeM bhI AI thI / zrImatI camelIbAI lAlA ajitaprasAda khaz2AJcIkI dharmapatnIne, jo bahuta udAracitta haiM, sabhApatikA . Asana grahaNa kiyA thaa| jaise For Personal & Private Use Only Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| 675 mahAsabhAke jalse hote haiM-eka prastAva karatA hai dUsarA samarthana karatA hai isI taraha yaha pariSada bhI huii| prastAva naM0 1 meM niyamAvalI pApta huI / tA0 3 aprelako dAnakA svarUpa zrImatI caMdAbAIne kahA jisase pramukhA camelIbAIne 250) sarasvatI bhavana ArA va 250) mahilA pariSadake strIzikSA phaMDameM diye aura striyoMne 626 // 2 // bheTa kiye| 4 aprailako karIba 60 paradezI vAlikAoMkI parIkSA lekara inAma diyA gyaa| pustakeM va dastakArIkI cIjeM zrAvikAzramakI banI huI dI gii| mujaphpharanagarakI kanyAzAlAko 50) maganabAInIne strIzikSA phaMDase diye / phira 8 prastAva aura pAsa hue jinameM mukhya do (1) zrImatI jAnakIbAIjI pahale IDarakI kanyAzAlA phira ArAkI zAlA meM adhyApikA thI, dharmameM bahuta dRr3ha va paropakAriNI thIM, unakI mRtyu para zoka tathA unake smaraNameM 'gRhastha strI dharmapara' sarvottama lekha likhe use 9) 7) va 5) kA inAma diyA jAya, (2) zrImatI maganabAI eka mAsika patra hindI lipimeM nikAleM / isI prastAvake anusAra seTa mANikacaMdanIkI sammatise alaga patra na nikAla 2 pena jainamitrameM mahilA pariSadake bar3hAe gae, (3) ahamadAvAda zrAvikAzramakA lAbha sarva leve, (4) strI samAja dezakI banI cIjeM pahane va dezI kArIgarIkI uttejanA deveN| isa jalsekI niyamita kArravAI dekhakara aura zAMtatAse sarva kAryakA honA jAnakara striyoMkI va khAsa kara maganabAIjIkI kAryakuzalatA para sabako Azcarya hotA thaa| isake pahale zrImatI maganabAInI karahalake melemeM gaI thI vahAM tA0 24 mArca se 29 taka rathotsava thaa| do dina striyoMko upadeza karanese 10 For Personal & Private Use Only Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 ] adhyAya bArahavAM bAIyoMne apanI putriyoMke bAlavivAha na karanekA niyama liyA / tathA 9) mAsika caMdA kanyAzAlAke liye huA thaa| seTha mANikacaMdanIko maganabAIjI putrake samAna thiiN| jabase zrAvikAzrama ahamadAbAdameM kholA gayA zrAvikAzramakA tabase bAIjIkA bambaImeM jAnA kvacid hI bambaI meM aanaa| hotA thA isase seThajIko dhArmika kAmoM meM sammati karanekA bilakula maukA na milatA thA / tathA pUrva sambandha bhI kucha aisA thA ki maganabAIjIke vinA bambaI nivAsa seThajIko phIkA lagatA thA taba Apane yahI vicAra kiyA ki zrAvikAzramako bambaI hI meM sthApita kiyA jAya / eka truTi ahamadAvAdameM yaha bhI thI ki dravyakI madada bhI nahIM hotI thii| bambaI meM paradezI bahuta Ate haiM isase dravyakI madada bhI ho sakegI ityAdi vicAra kara seThajIne apane jubalI bAgake bIcake baMgaleko, jisakA kirAyA anumAna 80) mAsikake AtA thA khAlI karAyA tathA kucha koThariyAM usake pIche khAlI karAI aura nizcaya kara liyA ki vaizAkha sudI 3 vIra saM0 2437 akSaya tRtIyAke dina Azrama bambaImeM kholA jaaveN| tAradevake seTha hIrAcaMda gumAnajI jaina borDiMgameM chAtroMke darzanArtha eka koTharImeM caityAlaya thA para bambaImeM navIna maMdi- TUSTa phaMDameM maMdirajIke liye kucha rakama nikArakI pratiSThA / lanekA niyama thA isase kucha haz2Ara rupaye jamA honepara eka choTAsA maMdire borDiMgake hAtemeM banavAyA tathA usakA zikhara banAneko seTha gurumukharAya For Personal & Private Use Only Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [677 sukhAnaMdanIne 500) se Upara rupayA diyaa| maMdira taiyyAra honepara usakI pratiSThA zrIyuta ganapati upAdhyAyane vaizAkha vadI 14 tA0 27 apraila 11se vaizAkha sudI 3 tA0 1 maI taka kii| pahalA rathotsava pahale dina dUsarA aMtima dinako huA / caitra vadI 14 kI rAtrikI sabhA seTha mANikacandajIne yaha prastAva maMjUra karAyA ki jo kAsAra, paMcama, setavAla Adi bambaI meM vyApAra va naukarIke liye Ate haiM unako bhojanakA kaSTa rehatA hai isase eka jaina rasoIghara kholA jAya / vaizAkha sudI 1 kI samAmeM zrIyut ganapati upAdhyAyane zrI jayadhavala mahAdhavala granthoMke likhane meM jo kaSTa par3e the unakA varNana kiyA tathA kahA ki ajameravAle seTha nemIcandajIne jayadhavalAdi granthoMkI eka prati leneko bhaTTArakanIko 10000) dene kahe para grantha na diye gaye / seTha mANikacaMda aura hIrAcaMda nemacaMdakA hI prayatna thA jisase unakI kanar3I aura hindI bhAjhAmeM lipi mere dvArA ho skii| saM0 1953se maiMne nakala zurU kI jaba taka pahale kanar3I phira bAlabodha lipi pUrI karake maiM yahAM AyA hU~ / eka rAddhAnta grantha 30000) zlokoMkA aura nakala honeke yogya hai| ___akSayatRtIyAke sabere maMdirajIkI pratiSThA kA kArya pUrNa huA usa samaya acchI upaja huI / pratiSThAke pIche hI saba strI puruSa pAsa hI jubalI bAgake baMgalemeM gae / vahAM seTha hIrAcaMda bambaImeM zrAvikA- nemacaMdajIke dvArA AzramakA makAna zramakA sthApana / vidhi sahita kholA gayA / riporTa sunI gaI va Azramake lAbhArtha vyAkhyAna hue| ahamadA For Personal & Private Use Only Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678] adhyAya baarhvaaN| vAdameM yaha Azrama Asauja sudI 11 tA0 25 akTUvara 1909 ko sthApita huA thaa| 1 // varSa taka vahAM apanA kAma nirvighna calAkara yaha bambaI aayaa| aba yaha bambaI meM bahuta unnati para hai / zrAvikAoMko dharmakA jJAna denemeM zurUse aba taka zrImatI lalitAbAI parizramazIla haiN| AzramakI orase kaI zrAvikAeM pUnA karveke vidhavAzramameM ucca zikSA le rahI haiN| eka bAI ahamadAvAda TreniMga kaoNlijameM zikSikAkA kama sIkha rahI haiN| seTha mANikacaMdajI dUsare tIsare dina AzramameM jAkara ghaMTA do ghaMTA seThajIkI zrAvikAzrama sarva dekhate the va maganabAIjIko suprabandhArtha para mahatI kRpaa| sammati dete va lete the| kucha dinoMmeM Apane 70) mAsika karIbake kaI kabhare aura khAlI karAke Azramake supurda kiye jisameM chAtrAeM khUba acchI havAdAra jagahameM raheM tathA vahIM eka koTharImeM caityAlaya bhI kara diyA ki nitya dhArmika kriyAko dUra na jAnA pdd'e| koI 2 bAIeM nalakA pAnI nahIM pItI thIM unake liye eka kuAM bhI khudavA diyA va baMgaleke Age va bagalameM khUba vRkSoMkI bahAra va pAnIkA phaMvArA calane lagA jisase zrAvikAoMko vRkSa sparzita sundara svAsthyayukta pavanakA lAma ho / isa samaya Azrama isI sthAnapara hai| kheda hai seThajI yakAyaka mRtyuvaza hue nahIM to ve isako bhI cirasthAI kara jAte jaise unakI Adata thI ki jo kAma apane hAthase kholanA use sadAke liye pakkA kara denA, jisameM dIrghakAla rahakara vaha kAma apanA lAma batA sake / For Personal & Private Use Only Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| [679 jisa dina zrAvikAzrama bambaI AyA usI dina hastanApurameM ailaka pannAlAlajIke karakamaloMse vaha RSabha brahmacaryAzrama- RSabha brahmacaryAzrama bhI khulA jisake liye 'kA sthApana / lAlA geMdanalAlajIne apanI 100) mAsikakI naukarI chor3I va jisameM 1000) nakadake sivAya apanA jIvana arpaNa kiyA va 1 putrako bhI dAkhala kraayaa| lAlA bhagavAnadInanIne bhI apanI strIko tyAgakara kevala eka choTe putra aura apanI bahanake putrako AzramameM dAkhala karAkara Azramake. liye apanA sarvasva dAna kiyaa| bAbA bhAgIrathajIne isake liye bahuta prayatna kiyA / seThanI isa bAta ko jAnakara bahuta hI haSita bue / zItalaprasAdanI isa samaya hastanApurameM the| pAThakoMko yaha bAta mAlUma hI hai ki seThajI pravAsa karanemeM bilakula AlasI na the| jisadina kisI bhI dharma kAryako jAnA hotA thA turata hI cala dete the| haraeka yAtrAkA kharca apane pAsase hI karate the| tA: 14 maI ko Apa sitArA ge| vahAM jainiyoMke 100 gharakA sAra jAtike haiM para vahAM sitArAmeM jaina maMdira jina maMdira na honese va jaina dharma kyA hai sthApanameM seThajIkA aisA na jAnanese ye loga kAlikA devIke mNdiprytn| rahI meM jAte the jaba ki inake jo sambandhI kolhApura aura pUnAmeM haiM ve jina maMdiranI jAte haiM ve bhI apaneko jaina kahate haiN| seThajIne marAThImeM upadeza dekara jaina dharmakA vyavahArika jJAna karAyA va jinendravimba darzanakA For Personal & Private Use Only Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680] adhyAya baarhvaaN| mahattva btaayaa| taba logoMne pratimAnIkI sthApanA honepara darzana karanA kabUla kiyA / seThajIne caityAlayake liye sUrata va anyatrase jinabimba bhejanA svIkAra kiyaa| dhanya seThajIkA dharma prema va zraddhA! jeSTha sudI 5 arthAt zruta paMcamI vIra saM. 2437kI bahuta ___ nAmAMkita huI ki usa dina tA0 1 jUna zruta paMcamImeM belagAMva 1911ko eka kAma to yaha huA ki jisakI di0 jaina borDiMgakA kAmanAko hRdayameM rakhate hue ArA nivAsI sthApana va seThajIkA bAbU devakumArajI svargadhAma padhAre the arthAta gmn| brahmacArI nemIsAgara aura bAbU kIror3ocaMda ArAke udyogase bahutase tAr3apatrake graMtha ekatra karake bar3e ThAThase jaina siddhAnta bhavanakI sthApanA huI jisameM bra0 zItalaprasAdanI bhI zarIka hue the tathA saThanIne sahAnubhUti pradarzaka tAra bhenA thaa| isI dina belagAmameM zrIyuta dharmarAva subedArake 20000) ru. ke dAnakA kArya arthAt 50 chAtroM ke lAyaka eka bhAr3eke makAnameM digambara jaina borDiMgakI sthApanAkA jalsA huaa| hamAre seThajI va anya AsapAsake bhAI padhAre the / kuMbhotsava hokara gAjevAjese sthAnapara jAkara sarasvatI pUjana huii| phira seTha hIrAcaMda nemacaMda zolApura sabhApati niyata hue / phira e0 bI0 laTTe Adike bhASaNa hue / niyamAvalI va 17 membaroMkI kameTI ThIka kI gii| sabhApati e0 pI0 caugale vakIla va maMtrI vAlapyA bhunappA mirajI hue / subedAra sAhabane kahA ki vaha rakama TUSTiyoMke supurda kI gii| 1401) vyAja prati varSa AvegA so eka varSakA maiM abhI For Personal & Private Use Only Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| [68? detA hUM tathA pharanIcara vartana Adi alagase kharIda diyA gayA hai| sarvane dAtArako dhanyavAda diyA / seThanI mAno borDiMgake bhakta the| isa borDigake khulanese Apako bahuta hI Ananda huaa| sAMgalIke gata utsavake samaya sAMgalIke bhAIyoMne apanI paMcAyatI dharmAde kI rakamase digambara jaina sAMgalI digambarajaina borDiMga sthApanakA vicAra paramopakArI seTha borDigakA sthApana mANikacandanIke upadezase kiyA thA, usIke va seThajIkA 101) sthApanakA mahUrta jeTha sudI 12 vIra saM0 kA daan| 2437 tA0 8 jUna 1911ko prAtaHkAla bar3e ThAThavATase paramopakArI dAnavIra jainakulabhUSaNa seTha mANakacaMdajI je0 pI0 ke dvArA huaa| kuMbha sthApana va sarasvatI pUna nake vAda ho seThanIkI pramukhatAmeM sabhA huI / seThajIke upakArameM zrIyuta vAlacaMdajIne vistAra pUrvaka vivecana kiyA ki unhIMke pratApase yahAMke dharmAdekI rakama sArthaka huI / phira rAjyameM pratiSThita nyAyAdhIza rAvabahAdura pATakarane anaina hone para bhI kahA ki " kitane samayase jainI loga vidyA meM bahuta pIche the paraMtu aba seThajIke mahAna prayAsase zikSAke sAdhana banate jAte haiM isase maiM seThajIkA ati AbhAra mAnatA huuN"| phira sabhApati seThajIne kahA ki Apane jo Aja mujhe mAna diyA haiM usake liye meM yogya nahIM hUM kAraNaki apanI manuSya jAtikA yaha kartavya hI hai ki dUsaroMkA upakAra karanA hI cAhiye / aura usIke anusAra maiM kevala apanA kartavya banAtA hUM isameM maiM kucha vizeSa nahIM karatA huuN|" For Personal & Private Use Only Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NA ..'.'VVVVVVUNNY. 682] adhyAya bArahavAM / phira borDigakA makAna seThajIne kholaa| 8 chAtroMko ratnakaraMDa zrAvakAcArakA pATha diyA gyaa| seThanIne 101)kA dAna diyA usI samaya anumAna 900) rupayekI AmadanI ho gii| seThajIko isa navIna borDiMgake sthApanase aura bhI Ananda huaa| vAstavameM Atma samAdhi jaba paramAnanda pradAyaka hai taba usake mukAvalemeM zubhopayogameM cittakA AlhAda honA bhI AnandadAyaka aura puNyavardhaka hai / jo kevala indriyoM ke viSayoMse sukha mAnate haiM unheM ina zubha kAryoMse paidA honevAle svAbhAvika AnandoMkI ora dRSTipAta karanA cAhiye / jaba ki viSaya sukhoMmeM Atmika va zArIrika zaktikA kSINa karanA hai taba isa svAbhAvika AnandameM donoM zaktiyoMko bar3hAnA hai| seThajI tIrthoke sudhArake bhI ananya bhakta the / Apa zrI gira nArajIke sudhAra meM lage hue the| zrIzikharajI zrI giranAra kSetrake para seTha hukamacaMdajIke udyogase prabandhakartA sudhAra ke liye para- baMr3I mannAlAlajIne niyamAvalI va yogya tApagaDha gmn| rItise kameTI karanA va yogya prabandha karanA svIkAra kara liyA thA, parantu usake anusAra koI kArravAI jaba nahIM huI taba tA0 5-6-10 ko tIrthakSetra kameTIne apane sabhAsadoMse prastAva pAsa karA liyA ki adAlatI kArravAI kI jAve to bhI patra vyavahAra hotA rahA ki kisI taraha samajha jAveM cUMki adAlatameM bahuta parezAnI va kharca par3atA hai| seThajIne eka daphe yahI vicArA ki hama svayaM paratApagar3ha nAkara nivaTArA kareM, yadi kAma sIdhA na ho taba For Personal & Private Use Only Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [ 683 adAlata se nibaTA jAya / ataeva Apa mUlacanda kisanadAsa kApar3iyA sampAdaka "digambara jaina " ko lekara ratalAma dopaharako tA: 30 jUna 11 ko phuNce| yahAM seThajI borDiMga kholanA cAhate the so ghUmakara makAnoMko talAza kiyaa| phira lauTakara AnekA nizcaya kara Apa sAMjhako hI cala kara rAtriko indaura pahuMce / seTha hukamacaMdajIne bhale prakAra svAgata kiyA / tAH 1 julAIko 6 maMdi - roMke darzana karake seTha hukamacaMda borDiMga dekhI / 17 chAtra mASTara daryAvasiMha soMdhiyA kI samhAla meM the / isa chAtrAzrama meM prati chAtrako 6) mAsika chAtravRtti milatI thI / haraeka apane hAthase rasoI karatA thA / rAtriko 10 kI gAr3Ise seTha hukamacaMdajI aura lAlA hajArIlAlajI ko lekara tAH 2 julAIko savere maMdasora phuNce| vahAM ru. 15000) kharca kara jo manIrAma goradhanavAlene naI dharmazAlA banavAI thI usameM tthhre| yahAM acchA svAgata huaa| yahAMse maMdasora ke tIna mukhya bhAIyoM ko lekara 20 mIla paratApagar3ha dopahara ko 1 baje pahuMce / seTha kastUracaMda taleTI ke yahAM Thahare / baMDI mannAlAlajI Adise mile| rAtriko 8 baje kameTI huI jisameM yahAM ke khAsa 2 bhAI bulAe ge| vAdavivAda ke pIche jo niyamAvalI chapI thI usameM niyama ThIka kiye gaye aura vaha niyamAvalI chapAne ke liye mUlacandajIko sauMpa dI gaI / isa niyamAvalIke navIna kAryakartAoMne prabandha karanA svIkAra kiyA / sabhApati seTha gumAnajI aura baMDI mannAlAlajI, koSAdhyakSa aura upasabhApati seTha kastUracaMda talahaTI, maMtrI zAha kapUracaMda amRtalAla khAsagIvAle va upamaMtrI zAha gumAnajI javAharalAla hue / niyamAvalI meM niyama huA ki 1000) For Personal & Private Use Only Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 ] adhyAya bArahavAM / koSAdhyakSa rakkheM vAkI seTha hukamacandanIke pAsa bhejeM / ve apane, koSAdhyakSa aura seTha nemIcaMdanI, aise tIna nAmoMse yogya sthAnapara jamA karAveM / hisAba prativarSa pragaTa karanA va kameTIke daphtarameM bhenanA nizcita huA / upamaMtrIko AjJA kI gaI ki eka mAsake bhItara zilaka va hisAba kastUracandajIke supurda kiyA jaay| baMDI mannAlAlane bhI svIkAra kiyaa| ___ yaha saba bAteM rAtri 8 se 2 baje taka taya huii| phira 3 // vaje taka giranAra tIrthake eka makAnakA jhagar3A sulajhAnemeM seThajI lage, itanemeM seTha hukamacaMdanI tAMgepara baiTha maMdasora A indaura ravAnA ho Ae / seThanIne dUsare dina maMdiroMke darzana kara rAtriko navIna maMdirameM sabhA kii| 1000 upasthiti thii| sabhAne seThajIko sabhApati niyata kiyaa| mUlacaMdajIne -- apanI sthiti aura unnatike upAyoM para anumAna 10 baje taka bhASaNa diyaa| phira kurIti nivAraNake liye agragAmI va udyogI seThanIne apane pahale rAtrike jAgaraNakI kucha paravAha na karake vIsA mar3akI paMcAyata jor3I aura isa viSayakA likhita prastAva karAnekI ceSTA kI ki 10 varSase pahale kanyAkI sagAI nahIM karanI / usa samaya saphalatA na huI, Age pratijJA kareMge aisA kabUla kiyA / tA. 4 ko savere hI calakara maMdasora hote hue zAmako 5 vaje ratalAma aae| ratalAmameM rAtriko dIvAnasAhabase milakara borDiga kholanekI bAta khii| dIvAna sAhabane madada karanA ratalAma borDiMgake svIkAra kiyA / tA. 5 julAIko doparaha liye prabandha / taka makAna talAza kiye / zAmako mahArAja sara sajjanasiMhajI bahAdurajIse For Personal & Private Use Only Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtAya bhAga / [ 685 mile / rAjAsAhabane 1 ghaMTA vAta kI va borDiga kholanA jAnakara seThajIko dhanyavAda diyA tathA borDiMgake liye z2amIna muphta va aura bhI madada denI kabUla kii| phira sUrata nivAsI yahAMke sara nyAyA dhIza mi. maganalAla AtmArAma kAjIse mile / isa dina ghUmakara cAMdanI cauka meM eka makAna pasanda kiyA aura AgAmI AsaujameM borDiga kholane kA nizcaya kiyaa| yahAMke hAIskUla ke heDamAsTara mi. kAntIlAla ke. nAnAvaTI ema. e. se mile / heDamASTara sAhabane chAtroM ko phrI dAkhala karanekI icchA drshaaii| yahAM seTha gaMgArAma gulAbacaMdane bahuta madada dI zAbhako calakara 8 baje rAtriko dAhoda Ae / 7 julAIko savere gAje bAjese aSTAnhikAkI pUtana huI / 10 se 12 taka sabhA huI / mUlacaMdajIne unnati para bhASaNa diyA | pAThazAlA jo baMda ho gaI thI cAlU karane, sabhA sthApita karane Adi para kahA / seThajIne upadeza dekara lagabhaga 40 dazA hUmar3a bhAIyoM ke hastAkSara eka pratijJApatra para liye ki hama kanyAkI sagAI 10 varSa se kama meM na kareMge, auroMse karAnA svIkAra kiyA | yahAMse rAtriko calakara seThajI tA. 8 julAI 1919 ko bambaI Ae / seTha mANikacaMdajI jaise pratyeka prAMta meM borDiMga sthApanameM lIna vaise hI unakI eka vidvAn satputrake samAna maganavAIjI ke asa- parama yazasvinI maganabAIjI prati prAntameM zrAvikAzrama sthApita karAnA cAhatI thiiN| muz2aphpharanagara meM zrImatI maganabAI aura caMdAbAIjI ArAne ( jo prasiddha bAbU rase murAdAbAda meM zrAvikAzrama | For Personal & Private Use Only Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686 ] adhyAya bArahavAM / devakumArake choTe bhAI dharma kumArakI vidhavA strI vaiSNava kulameM janma lene para bhI jaina dharmake marmase bhale prakAra vijJa haiM ) zrImatI gaMgAdevIko Azramake liye dRr3ha kiyA va camelIbAI deharAdUnase milakara mAsika caMdA karA diyA / murAdAbAdakI striyoMne bhI sahAyatA karake kula caMdA 50) mAsikakA ho gayA / taba gaMgAdevIne AzramakA mahU ASADha vadI 11 vIra saM0 2437 ko lohAgar3havAle maMdirakI dharmazAlA meM karake svayaM par3hAnA va rahanA svIkAra kiyA / 8 puruSoM kI nirIkSaka va 9 striyoMkI kAryakAriNI kameTI bnii| yaha Azrama aba taka kAyama hai / isameM paradezI sAta vizvAeM haiM / 4 yahAMse nikalakara phIrojapura, ambAlA, rohataka Adi sthAnoM meM kAma kara rahI haiN| zrImatI gaMgAdevI mukundarAmakI putrI haiM jo jainajAtimeM kAlena kAyama karaneke liye sabase pahale paM0 cunnIlAlake sAtha daurA karane gae the va acche vidvAn the / inake putra lAlA saMtalAla murAdAbAdake raIsa haiN| seTha mANikacaMrajIne SoDazakAraNa bhAvanA va usake AsapAsake dina sukhazAMtise bitAe to bhI zikharajI ratalAma borDiGgakA parvatakI ciMtA manameM sadA hI banI rahatI thii| ratalAma nareza bhAdoM bAda Apane ratalAma borDiGga kholaneke dvArA sthaapn| liye vicAra kiyA / vAgar3a prAntameM zikSAkA bahuta hI abhAva hai isa bAtako Apane paM0 kastUracaMda upadezaka dvArA saM0 1963 meM acchI taraha jAna liyA thaa| unake daurekI riporTase mAlUma huA thA ki 42 grAmoM meM kevala eka grAmameM hI jaina pAThazAlA hai tathA 5700 jainiyoM meM For Personal & Private Use Only Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [ 687 sirpha 150 puruSa aura 7 striyAM hI svAdhyAya karane ke yogya haiM / basa Apane vAgar3a prAntako suzikSita banAneke liye vAgar3a ke nAke ratalAma nagara meM borDiMga kholanekA nizcaya karake usameM niyama rakkhA ki 8 varSa se Upara ke lar3ake vAgar3a va usake AsapAsa ke mukhyatAse DUmar3a bharatI hoM / mitI Azvina sudI 12 guruvAra tA0 5 akTUbara 1911 ko muhUrta niyata karake bAharase bahuta logoMko bulAyA / maMdasora, dAhauda, ujjaina, indaura Adi sthAnoMke bhAI Ae / Amoda vAle seTha harajIvana rAyacaMda ko Apane khAsa taura se Aneko likhA so seThajIse Trena meM mila gaye, eka sAtha ratalAma pahuMce / sabhA ke liye eka bar3A maMDapa bAMdhA gayA thA / savere hI 1000 strI puruSa hAjira ho gae the| pahale kuMma sthAna aura sarasvatI pUjana huI usa samaya prabhAvanA meM navIna sAmAyikapATha bAMTA gayA thaa| dIvAna sAhaba Adi rAjyakAravArI Aneke bAda ThIka 9 baje ratalAma nareza moTara meM aae| turta kArravAI zurU huI / mAsTara dIpacaMda upadeza kane maMgalAcaraNa kiyA | phira seThajIne eka sundara mAnapatra bar3e sanmAnase bheTa kiyA jisako paMDita kastUracaMda upadezaka mAlavA prAntika samAne par3hakara sunAyA / seTha mUlacaMda kisanadAsajI kApar3iyAne borDiGgakA hetu va niyamAvalI batAI aura kahA ki isa borDiMga 25000) nakada va ke nimitta seTha mANakacandajIke kuTumbayoMke 125) mAsika kI tarapha se 25000) nakada va karIba 125 ) milakatakA dAna / mAsikakI milakta pradAna kI jAtI hai / seTha harajIvana rAyacandra va seTha kastUracandake For Personal & Private Use Only Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 688 ] adhyAya bArahavAM / bhASaNa hue, ina savakA uttara dete hue mahArAjane apane vyAkhyAnameM bahuta upayogI bAteM kahIM "arthAt bacapanakI umra gIlI miTTI yA harI lakar3I ke samAna hotI hai / gIlI miTTIse jaisI mUrti cAho vaisI banA sakate haiN| harI lakar3I nidhara cAho mor3a sakte ho| su0 suA-- caraNI honA cAhiye / zArirIka unnati bhI karAnI caahiye| jisa lar3akekA zarIra acchA aura niroga hai usakA dimAga bhI tandurasta honA cAhiye aura vaha kAma bhI acchA kara saktA hai / tava dIvAna sAhAne pragaTa kiyA ki rAjA sAhaba 150) vArSika Azrama jaba taka kAyama rahe taba taka denekI kRpA darzAte haiM / phira mahArAja sAhabane borDiMgakA makAna kholA tathA phirakara dekhA / phira Asana grahaNa karanepara seTha mANikacandanIne najarAnA diyA aura rAnA sAhabakA bahuta upakAra mAnA / puSpAdike sammAnake pIche jalatA 10 / baje samApta huaa| dinako upadezaka sabhA huii| Asauna sudI 14ko 10 mahAzayoMkI sthAnIya prabandhakAriNI kameTI niyata huI / sabhApati seTha kastUracanda va sekreTarI mi0 kAMtIlAla nANAvaTI ema. e. hue| ratalAmakA kAma samApta karake sarva maMDalI ahamadAbAda aaii| aura Asauja sudI 15 ko sabere mi0 ahamadAvAda borDiMga- jIvanalAla vanarAya dezAI bairiSTarake sabhAkA vaarssikotsv| patitvameM seTha premacanda motIcanda digambara jaina borDiMga skUlakA navamA vArSikotsava huaa| lallUbhAI lakSmIcaMda maMtrIne ripArTa sunaaii| phira mUlacaMda kisanadAsajIne parIkha lallubhAI premAnanda ela. sI. I. ko mAnapatra For Personal & Private Use Only Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PB- Rs kSetra mANika vanda pAca di. jaina boDiMga hAusa-ratalAma. ( 322 For Personal & Private Use Only Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Awarwww mahatI jAtisevA tRtIya bhAga [689 arpaNa karanekI darakhvAsta kI aura kahA ki yaha 7 varSase isa chAtrA. zramake maMtrI rahe haiM / mevAr3A kaumameM yaha mAnanIya ohadedAra haiN| hAla meM yaha jarmanIke prabhAsase lauTa kara Ae haiM nahA yaha vyApArake liye gae the / parIkha lallUbhAI apane bhAI mannUlAlake sAtha tA. 13 ___ agasta 1908 zanivArako bambaIse ijipta parIkha lallUbhAI nAmake jahAz2a para beThe / usameM 35 aura bhI premAnaMdako hindustAnI the / ye apane sAtha pUrI, miThAI, maanptr| aura phalAdi le gae the| una hI ko rAsta meM khAte the| yaha jahAz2a arevi na samudra meM calatA huA budhavAra taka pAnI hI pAnI kA dikhAva karatA thA / jhoMkoMse mastaka phi'tA thA va bhojanakI ruci kama hotI thii| 5 dina bAda guruvArakI mAMjhako 4 baje mahAz2a eDana zaharake pAsa phuNcaa| yahAM 2 ghaMTe ThaharA / phira reDa sImeM jAne lgaa| yahAM havA acchI thii| se mabArako 12 baje sabere jahAna vilAyatakI yAtrA / suejakI nahara meM calane lgaa| baMbaIse eDana 1600 mIla va eDanase sueja 1100 mIla thA / suejase porTa seDa taka 100 mIlakI nahara khodI huI hai| suez2a eka gAMva AphrikAke ijipta rAjyake AdhIna hai| deza Unar3a mAlUma hotA thA / naharake donoM tarapha retIke samUha dekha par3ate the| yahAM 3 ghaMTe Thahara kara jahAz2a 3 // baje porTaser3ameM pahuMcA yahAM 12 ghaMTe taka sTImara ThaharA / yaha porTaseDa ijipta rAjyake AdhIna hai / araboMkI vastI hai jo mAMsAhArI haiN| zahara kucha zobhanIka hai / khaccaroMkI TrAmagAr3I hai / striyAM paradA karatI haiN| 44 . For Personal & Private Use Only Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 690 ] adhyAya bArahavAM / burakA pahanatI haiM / tA0 23- 8-10 maMgalavArakI sAMjhako 23-8-10 4 baje jahAja suez2a nahara ke uttara mukhako chor3a kara bhUmadhyasAgara meM calane lagA | tA0 21 - 8-10 ke dopahara ko mesInAkI khAr3ImeM phuNcaa| yahAM taTapara aisA mAlUma hotA thA ki pahale koI moTA zahara hogA | Age calakara eTanAkA jvAlAmukhI parvata dIkhatA thA jahAMse dhuAM va padArtha nikala kara eka tarapha girate the / tA0 28-8-10 ko sTImara phreMcoMke Adhona mArselsa baMdara meM pahuMcA / yaha zahara vyApArI hai / kArakhAne haiM / phreMca bhASA hai, phrAnka sikkekA calana hai jo || = ) kA hotA hai / yahAM para jahAz2a se utara relave dvArA 30 ghaMTe calakara dUsare dina perisa Ae / rAste meM haraeka gAMvameM girajAghara dekha par3atA thA / khetoM meM kyAriyAM kAyadese thiiN| ThaMDI par3atI thI / relave meM saphAI nahIM; corI va jaiva kATe jAnekA bhaya thA / perisa eka sundara nagara hai / 30 lAkhakI vastI hai / makAnoMkI katAreM sIdhI thIM / bar3e rAste para 4 khanase nIceke makAna nahIM haiN| zahara meM z2amIna ke nIce moTaropoloTana nAmakI vijalIkI relave calatI hai / haraeka pAMca2 minaTameM AtI hai / vyApArI zahara hai / ye loga apane eka mahacanivAsI dezI mitrake yahAM jImate va hoTala meM Thahare the / yahAM haraeka bAlaka bAlikAko 6 varSa se 14 varSa taka par3hAnA hI par3atA hai / nIca jAtikI striyAM bhI par3hanA likhanA jAnatI haiN| phUla becanevAlI, va gAr3IvAlA, va kUDeko DhonevAlA bhI samAcArapatra vAMcatA hai| yahAM haraeka puruSako 19 yA 20 varSa kI umra ke pIche 2 varSa taka lazakarI khAte meM For Personal & Private Use Only Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| [691 AnarerI naukarI karanI par3atI hai / ye loga 2 dina perisameM rahe / phira 30 ghaMTe relameM calakara jarmanIke hembarga nArameM tA0 1-9-10ko sabere pahuMce / yahAMke loga premI va udyamI the| yaha jarmanIkA dvitIya bhArI nagara va duniyAMke vyApArI nagaroMmeM cauthe nambarapara hai / yahAM vyApAra bahuta bhArI hai / raMga, va kapar3oM ke bar3e 2 kArakha ne haiN| yahAM eksaceMja AphisameM ? // baje dinase 2 // takameM 7000 vyApArI aura dalAla eka hokara saudA kara lete haiN| zeSa kAna TelIphona aura patrase hotA hai| zaradI bahata hai| // ) AnevAlA mArka sikkA calatA hai / yahAMke loga vivekI va sApha manake haiM / 9 lAkhakI vastI hai| kucha zaukIna bhI haiN| araharakI dAla vinA saba vastueM dUdha, zAka Adi mumbaIke samAna milatA hai| vI vaisA sahA nahIM milatA hai / ThaMDIke sababa haraeka gharameM agnikI aMgIThI jalatI hai yA vijalIse havA garma ko jAtI hai / ye loga vyApArake liye gae the so vahAM 1 makAna bhAr3e lekara dUkAna khola do / kucha dina vyApAra kiyA, para yogya lAbha na dekhakara lauTa Aye the| borDiMgakI taraphase lallUbhAI premAnandako pramukhake hAthase mAnapatra arpaNa kiyA gayA / isakA javAba dete hue parIkha lallUbhAIne kahA ki " maiM isa mAnake lAyaka nahIM hUM para isa mAnake yogya seTha mANikacaMdajI haiM, jinakI sUcanA aura salAhase maiM koI bhI sevA va nA sakA huuN| pramukha ne apane bhASaNameM kahA ki " vidyArthiyoMko naukarIkI AzA na rakhake svataMtra vyApArake yogya hoM aisI zikSA lenI yogya hai / dopaharakI sabhAmeM mAtA rUpAbAI For Personal & Private Use Only Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 692 ] adhyAya bArahavAM ko dharmazAlA bAMdhaneke liye dhanyavAda diyA gyaa| mAsTara dIpacandanIke upadezase caityAlayameM vidyArthiyoMne hararoja aSTa dravyase pUjanakA niyama liyA va 5 varSa taka pUnAke dravyakA kharca ahamadAbAdake mahAsukhabhAI dAmodaradAsane denA svIkAra kiyaa| zrImatI maganabAIjI bhI apane pitAke samAna apane vacanoMkI pAvandI va vartavya pAlanameM dRr3ha haiN| isI prastAvakI pAbandI / suTedake kAraNa apane muz2aphpharanagara meM hone vAlI mahilA pariSadake prastAva naM0 3 ke anusAra mahilA pariSadakI taraphase 2 pena "jainamitra'' meM vIra saMvat 2438 ke prAraMbhI bar3havA diye aura usameM striyoMke lekha striyopayogI prakaTa hone lge| seTha mANikacaMdajIko seTha nAthAraMgajIke kuTumbake eka honahAra paropakArI ratna bAcaMda pAnAcaMdakA eka samAja sevI hona- viyoga mitI Asauja vadI 15 saM 1967 hAra ranakA ke dina 27 varSakI AyumeM hI sunakara viyog| cittako bahuta udAsInatA huii| dahIgAMva kSetrameM vIsAhUmar3a sabhA va mahatIsAgara udyotanI sabhA saM0 1965 meM sthApita kara usake maMtrIpanakA kAma bahuta yogyatAse kiyA thA / seThajI isIke utsAhake kAraNa do daphe dahIgAMva gae va zikharajI meM jaba pahAr3apara lATa sAhaba Ae the taba bhI Apa seThajIke sAtha gae the| seThajIke isa upAya para ki 10 varSase kamakI kanyAkI sagAI koI na kare, Apane bahutase vIsA imar3oMke dastakhata liye the va dakSiNake vIsA humar3oMkI For Personal & Private Use Only Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / DAirekTarI taiyAra kI thii| dharmazikSAke asarase marate samaya 10000) zolApurameM borDiMgakI imArata 11500) kA banAne va 1000) jainiyoMmeM jJAna vRddhi va daan| 500) bambaI prAntake garIba anAtha kisAnoM ke liye dAna kiyA aura zAMtise NamokAramaMtra japate hue prAga chor3A / vAstavameM yaha dAnavIratA dAnavIra seTha mANikacaMdajIke hI saMsargale prAdubhUta huI thii| mitI kArtika sudI 14 vIra saM0 2438 tA0 6 navambara 1911 ko zrImatI maganabAIjIne zrAvikAmumbaI zrAvikAzrama- zramakA vArSikotsava goMDalakI yuvarAjJI zrI kA vaarssikotsv| rAjakuMvarabAI ke sabhApatitvameM bar3e samArohake sAtha kiyA thaa| lalitAbAIjIne riporTa sunAI / AzramakI zrAvikAoMne pada va bhajana, zloka kahe / inAma bAMTA gayA / pramukhAne kahA-" vyA dharmake kAraNa jaina dharma prasiddha hai isase vaha striyoM va vizeSakara vidhavAoM ke duHkhoMkI tarapha durlakSa rakkhegA yaha bAta saMbhava nahIM hai / unako zikSA denA yahI unake sAtha dayA karanA hai|" __ mitI kArtika sudI 14 kohI kAzI syAdvAda mahAvidyAlaya kA vArSikotva jainajAtibhUSaNa DipTI syAdvAda mahAvidyAla- campatarAyajIke sabhApatitvameM bar3e samAyakA vArSikotsava rohake sAtha huaa| usameM dAnavIra jainava seThajIkA citra kulabhUSaNa seTha mANikacaMda hiiraaudghaattn| caMda je. pI. kA ati manohara vizAla citrapaTakA udghATanamahotsava ukta sabhApati For Personal & Private Use Only Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 694 ] adhyAya bArahavAM / jIne kiyA usa samama Apane kahA: ___ "jaina jAtimeM loga siMghaI, savAI siMghaI, zrImanta AdikI padaviyAM pAneke liye kevala rathayAtrA aura jAtiko jimAne meM lAkhoM rupayA kharca kiyA karate the aura aba bhI karate haiM / jisase vAstavika ajJAnAMdhakArako meTanevAlI prabhAvanA nahIM ho sakatI hai / dhanya hai jAti ziromANi seTha mANakacaMdajIko ki jisane vidyAkI vRddhi meM chaha lAkhake anumAna dravya kharcakara cirakAla ke liye jJAna vRddhi kA patha sthApita kara diyA hai / aise ziromaNikA sanmAna yaha jAti karanese asamartha hai| isa vidyAlaya ke sthApakoM aura poSaNakartAoMmeM Apa mukhya haiM / isaliye aise mahAnubhAvakA citra vidyAlayake chAtroMko udAharaNa batalAne ke liye atyanta Avazyaka hai| seThajIne kaI varSa pahalese upadezakoMkI jarUrata dekhakara upa dezakIya parIkSAkA paThanakrama va niyama ThIka seThajIkA udAharaNa karake upadezaka bhaMDAra mahAsabhAke maMtrI vAbU va dharmapracArakA sUrajabhAnake supurda kiyA thA para usameM koI gAr3ha prema / bhI kArya huA na jAnakara Apane svayaM no Tima nikalavAkara brahmacArI zItalaprasAdajIke dvArA vIra saM. 2437meM parIkSA libAI / madhyamAmeM kuMvara digvijayasiMhanIne parIkSA dekara 22) pAritoSikake paae| jaghanyameM hIrAcaMda sakhArAma koThArI AlaMda aura pItAmbaradAsa bAMsAne uttIrNatA prApta kI / prathamako 18) tathA dvitIyako 10) inAmake mile / ina tInoMse hI dharmopadezakA acchA upakAra ho rahA hai| pItAmbaradAsajI bambaI prAntika sabhAke upadezaka haiM aura samAdhAnakAraka kArya kara rahe haiM / aba yaha parIkSA baMda hai| yadi " pAri For Personal & Private Use Only Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtAya bhaag| [695 toSikakI uttejanA dekara yaha parIkSA jArI rakhI jAve to jainiyoMmeM jo upadezakoMkI bhArI kamI ho rahI hai so dUra hojAve / bhAratameM vilAyatake bAdazAhoMmeM sabase pahale hI Agamana mahArAja paMcama jArjakA tA. 2 disambara bAdazAha jArjakA 1911 ko huA tathA tA. 12 disambarako bhArata Agamana va dihalI meM eka bar3A smaraNIya dari huA thaa| bambaI meM samA / . usameM mahArAjane bhAratIyoMke liye ye Ananda vacana bhI kahe ki " hamAre bar3oMne tumhAre hakoMko kAyama rakhane tathA tumhArI bhalAI va sukha zAMtike liye jo vizvAsapAtra vacana diye haiM unhIMko phirase tAjA karanakA avasara mujhe Aja milA hai, usake liye maiM apanA harSa prakaTa karatA huuN|" darabAra meM bahutase jainI bhAI gae the, para hamAre seThajI nahIM jAsake the / Apane isI tA. 12 kI zAmako dUsare bhoI. vAIke jina maMdirajImeM lAlA chanjUmala alIgar3ha nivAsIke sabhApatitvameM sabhA kI aura mahArAjako sukha zAMti rahe aisA tAra bhijavAyA / savere yahAM va caupATIke jina maMdirajImeM zrI jinendra devakI pUjA kI gaI va rAja dampatike kalyANakI bhAvanA bhAI gaI / isI dina bhUkhoMko anna bhI bAMTA gyaa| zrI sammedazikharajI parvatakI rakSAke liye jo paTTA digamba riyoMko huA thA usako radda honekA hukama parvatarakSArtha seThajI vAIsarAyakA jabase AyA thA tavase usakI klkttemeN| eka bhArI ciMtA seThajIke cittameM thii| kalaka ttemeM bAbU dhannUlAla aTArnI aura seTha parame For Personal & Private Use Only Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 696 ] adhyAya bArahavAM / SThIdAsajIko preraNA karake Apa udyoga karAte rahe / ina logoMne baMgAla sarkArase likhApar3hI kI tathA tA. 28 disambara 19.11 ke dina kalakattameM mukhya 2 bhAIyoMkI eka kameTI niyata kii| seThanI seTha bAlacaMda rAmacaMda aura bAlacandra nemacandra zolApuravAloMke sAtha kalakatte pahuMce aura tA. 28ko vicAra kiyA gayA / bAbU dhannUlAlane bharosA diyA ki baMgAla sarkArase bAtacIta ho rahI hai, Apa ciMtA na kreN| seThajI yahAM 2 dina Thahare aura zvetAmbarI bhAIyoMse milApakI bhI ceSThA kI paraMtu koI saphalatA na huii| tA. 30kI rAtriko ki java mahArAja paMcama jArja aura mahArAnI merI kalakatte padhAre the, nae di jaina maMdira meM seTha bAlacaMda rAmacaMdake sabhApatitvameM sabhA huI / seThajIne harIbhAI devakaraNake gharAnekI bahuta prazaMsA kii| isa sabhAmeM bAdazAhakI sukha zAMtikA prastAva pAsa huaa| brahmacArI zItalaprasAdajIne " jaina dhamakI mahimA" para vyAkhyAna diyA / isa varSa yadyapi seThajI Avazyaka kAryavaza bAhara jAte the para pahalekI apekSA zarIrakI sthiti bahuta seThajIke zarIrakI nirbala ho gaI thI jisase Apa bahudhA ghaMTA sthiti va ruci / do do ghaMTA savere maMdirajIse Akara kaucapara leTa jAte the va rAtriko bhI dIvAnakhAne meM thor3A baiThakara leTa jAyA karate the| paraMtu apane nityakarmako chor3A nahIM thaa| caupATI caityAlayameM prakSAla pUjA va svAdhyAya karanA tathA hIrAbAga dharmazAlA va dUkAnapara jAnA bilakula baMda nahIM kiyA thaa| ___ Apako apane AdhIna dharmakAryoke samhAlakI bahuta bar3I ciMtA thI, ataeva apane paropakArI mitroMko apanA hAla For Personal & Private Use Only Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 697 mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / seTha harajIvana rAyacaMda ko likhA karate the / Amoda Apane eka daphe likhA " have mArUM zarIra sArUM rahetuM nathI ane mArI zArIrika zakti ghaTatI jAya che, tethI je khAtAMo ane hilacAlo hAla cAle che teno bhAra have tamArA javAe upAr3avAnI ityAdi. jarura che "" pAThaka dekheMge ki seTajIko bhaviSya ke suprabandhakI kitanI bhArI cintA thI / T leTe leTe bhI Apa kabhI susta nahIM rahate the, pustakeM par3hA karate the / ina dinoM Apake hAthameM bhArata aura vilAyata ke pravAsakI pustakeM gujarAtI bhASAmeM par3hane meM AI jisase kabhI 2 manameM taraMga uThatI thI ki jo sthAna hamane nahIM dekhA hai use avazya dekhalenA cAhiye | Apane brahmadeza hI nahIM dekhA thA / raMgUnase yadyapi ApakA patra vyavahAra thA tathA apane ADhatiyeko Apa preraNA karate the ki bauddha logoMse mAMsakA AhAra chur3AnekA yatna kreN| pustakeM bhI baTavAte the tathA vahAM eka phalAhArI hoTala khulavAnA cAhate the ki jisase mAMsAhAriyoMko bhojya padArtha khilAkara unakI ruci svAdiSTa aura uttama mAMsavarjita bhojana para AkarSita kI jAve / isake liye Apa likhApar3hI kara rahe the / aba Apane apanA pakkA vicAra jAnekA kara liyA thA aura kalakatte kI kameTI karake Apa tA0 30 brahmadezakI yAtrA / disambara ko raMgUna khAnA ho gae aura vahAM saira karake kalakatte tA; 15 janavarIko For Personal & Private Use Only * Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 698 / adhyAya bArahavAM / Ae / vahAMse zrI zikharajIkI yAtrA karate hue Apa tA0 2. manavarIko mAha sudI 1 ke dina pIche bambaI aae| Apane apanI yAtrAkA hAla apane hAthase likhakara "digambarajaina" patra phAlguNa saM0 1968 aMka 5 meM prakAzita karAyA hai so nIce pramANa hai-- brahmadezano pravAsa. vhAlA baMdhuo ! gata mAsamAM amoe raMguna (brahmadeza)nI musApharI karI hatI, jemAMnI keTalIka jANavA lAyaka hakIkata abo prakaTa karavAnuM yogya dhArIe chIe kemake ethI brahmadezanI sthiti ane dekhAva- bhAna vAMcakone maLI zakaze. prathama hamo tA. 26-12-11 (posa suda 5) ne dine muMbaIthI nIkaLI tA. 28mIe sAMje hAvarA (kalakattA) sTezane pahoMcyA, jyAMthI herIsana roDapara AvelI harakIsanadAsa bAbUnI digaMbara jaina dharmazALAmAM utaryA, je pachI tA. 31-12-11nI savAre raMguna jatI mela sTImaramAM javAne remaghATa upara AvyA, ke je ghATa eTanA gArDananI sAme cAMdapAla ghATa najIka Avelo che. tyAM sAme elenakorA sTImara AvelI hatI temAM jaIne amArI jagyAe beThA. e sTImaranI TikiTa traNa varganI hoya che, temAM pahelA varganA ru.95), bIjA varganA ru. 45) ane trIjA varganA ru. 10) hoya che. ane TikiTa sTImaranA upaDavAnA mukarara divasa pahelAM paNa maLI zake che. AvI rIte aThavADIAmAM traNa sTImaro kalakattethI raMguna jAya che. - have sTImara kalAka 7-10 mInITe bArA uparathI upaDI.. For Personal & Private Use Only Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| [699 A sTImara varALayaMtrathI cAle che. e sTImaramA cha mALa hatA, temAM aDadhA mALa pANImAM rahe che, temAM nIcalA traNa mAlanA AgaLanA aDadhA bhAga sudhImAM sAMcA rahe che ane vaLI aDadhA bhAga sudhImAM lagejano sAmAna bharAya che, temaja cothA mALanA tharDa kalAsanA (trIjA varganA), pAMcamAM mALamAM sekanDa kalAsanA ane chaTThA mALamAM pharsTa kalAsanA pesennaro bese che. amo lekanDa kalAsamAM beThA hatA, jetuM varNana nIce mujaba che-sekanDa kalAsanA pesenjaro mATe eka kebIna (oraDI) hoya che, je oraDI Azare ATha corasa phuTa hoya che, temAM traNa pesenjaronI sagavaDa karelI hoya che, jepane mATe vIchAnu, kavATa, dIvo tathA oraDI dITha eka sarvaTa (nokara) hoya che. pharsTakalAsamAM AdhI paNa ghaNI sArI sagavaDa hoya che, sTImaramAM aneka dezonA pesenjaro hoya che, tethI temanI bhASAnI mAhiti temaja vyApAra udyogane sAro phAyado thAya che. sTImaramAM phUTa mevo vagere je kAMI joie te paNa maLI zake che. ane tyAM hiMdu hoTala paNa hoya che, tethI ApaNe jema gharamAM beThA hoIe temana lAge che. have A sTImara tA0 3-1-12nI savAre sAta vAgate raMgunanA bArA upara AvI ane amo mInApula ghATa upara utaryA ane tyAMthI mogalasTrITa naM0 14mAM AvelI sUrajamala lallubhAI jhaverInI peDhImAM utA. ena dine amo zahera jovAne gayA, tyAM cava (apAsarA) temana royala leka (taLAva) ke je bahuna vizALa che, te joI tyAMthI suleDhoMgaphayo (bauddha dharmanuM devala) jovAne gayA ke je royala leka upara AveluM che. For Personal & Private Use Only Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 ] adhyAya baarhvaaN| A devala bauddhonuM moTAmAM moTuM devala (maMdira) che, jemAM Azare 15 phuTa UMcI ArasapahANanI pratimAo che. A caudasanA divasa hovAthI tyAM ghaNA kuMgI (sAdhu)one svAdhyAya karatA joyA. A loko dharma upara ghaNAja zraddhALu temaja mAyALu hoya che. teonA AcaraNa temaja devala aMdaranI racanA joI amone atyaMta Ananda thayo. jema bAvana jaMjALI devala hoya che, temaja A devaLa paNa hatuM. temAM eka devalanuM kharca ru0 120000) thaeDaM che. A devala joyA pachI amo bhemorIyala gArDana tathA kenTomenTa gArDano (bagIcAo ) jovA gayA. A gArDa no (bagIcAo ) sArA che. e pachI koleja, hospITala ane ane sulephayo pegoDA ( bauddha dharmanuM devala ) jotAM kemIna DAinamAM gayA ke jyAM dhAtunI pratimAo sArI bane che A zaheramAM ilekTrIka (vIjalIka) TrAma, TelIphona (tAra) tathA bIjI dareka vyavasthA muMbaInA jevIja che. atre hiMdustAnanI vastI poNo bhAga ane vAkInI brahmI lokonI vastI che. A zeheranI vastI Azare be lAkhanI che. atre Azare 50 jainI vyApArArthaM rahelA che ane ApaNu maMdira paNa che. ahIM mukhya pedAza cokhAnI che ane hIrAno vyApAra sAro che. atrethI tA. 5-1-12ne dIne upaDI TrenamAM besI tA. 6 ThI e mAMDale gayA ane zA. jamanAdAsa udecaMdane mukAme utaryA ane teja dine amo rAjA thIbono mehela jovA gayA, A mehela bahuja purAtana che ane enI bAMdhaNI lAkaDAnI che. mehelanI AsapAsa ekeka mAila pharato koTa che, je joI amo mAMDalA hIla jovAne gayA. A hIla ( TekarI ) upara javAne pagathI For Personal & Private Use Only Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| [701 baMdhAvelAM che. sauthI uMce phayo ( devala ) che, te phayAmAM Azare 25 phuTa uMcI kAyotsarga pratimA che. atrethI zaherano dekhAva ramaNIya nanare paDe che. e pachI nIce utarIne amo mAMDalAnI pAse sAMjo gAma che tyAM TrAmamAM besIne phayo ( devala ) jovAne gayA. A phayAnI aMdaranI vyavasthA ghaNIja ramaNIya che. e pachI bIje dine kerosIna oila mIla ( gyAsatelano mIla ) jovAne lAMca ( nAnI hoDI )mAM bemIne gayA, ke je mIlamAM raMgunanI khADI oLaMgIne javAya che. tyAM prathama 40 kosa upara gyAsatelanA kuvA hoya che, tyAMthI sTImaramAM bharIne kacarAvALu gyAsatela lAve che, jemAMthI pachI mIlamAM prayogo karIne prathama cokhkhaM gyAsatela jueM pADe che, jemAMthI peTrola kADhe che ane bAkI rahelA kacarAmAMthI mINavattI banAva che ane tethI bAkIno kacaro mIlamAM bALavAnA upayomA le cha. ane tathI bAkIno bhAga saDaka upara chAMTavAnA upayogamA le che AvI rIte dareka cIja upayogamAM le che. A mIla joyA pachI ame mAMDalenI pAse bhAmo nAmanuM gAma che ta jovA gayA. jyAM eka moTo ghaMTa che ke jenA jevaDo moTo baMTa AkhI duniAmAM nathI. mAMDalAmAM hiMdustAnanI vastI pA bhAga ane bAkInI brahmI lokonI mAlama paDe che. A dezanI havA bahu sArI che. A zahera brahmadezanI rAjadhAnInuM zahera che. atre dareka jAtanuM anAja paNa sAraM pAke cha. temaja hIrA, pAnAM ane mANekano vyApAra sAro cAle che, zaheranI ane bajAranI bAMdhaNI bahuja sArI che. e pachI tA0 (-1-12 ne dine gokaTeka javAne ni For Personal & Private Use Only Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya bArahavA / kaLyA. ahIM Trena DaMgara upara thaIne jAya che. A DaMgara sADAtraNa hajAra phuTa UMco che. UMcAgamAM memIyo zahera che. tyAMnI havA bahuna sArI che. tyAMthI nIcANamA jatAM gokaTeka sTezana Ave che. tyAM amo tA0 9 bhIe utaryA ane teja dine gokaTekanI khINa jovAne gayA ke je khIga pulathI (75 phITa nIcANamAM che. A khINamA 250 phuTanuM bogad mAlama paDe che. A boga, kudaratI che. tyAM lAMbethI pANIno dhodha jabaro Ave che. A pANInA dhodhana uMDANa Azare 50 phuTa haze. bogadA upara 300 phITa UMco DuMgara che ane tenA upara 325 phuTa uMco pula che ane te pula DuMgaranI UMcAIthI 400 phITathI vadhAre nIcANamAM haze. ___ tA0 10mIe A khINa joIne pAchA pharI tA. 11mInI sAMje amo raMguna pahoMcyA. atre lAkaDAnA kAmanI mIla sArI cAle che, te joIne amo tA0 12-1-12 ne dine kalakatte javAne upaDyA ane elIphaMTA sTImaramAM tA0 15 mIe kalakatte AvI pahoMcyA ane teja dine tyAMthI samedazikharajI jaI yAtrA karIne pAchA kalakatte AvyA. jyAMthI amo kAlIghATa sTezanathI be mAila dUra AvelA TATA Ayana kuMpanI ( TATAna lokhaMDanu kArakhAnuM ) jovAne gayA. atre pAsenI lokhaMDanI khANamAMthI mATI lAve che ane te mATIne pahelA hAiDrojana gyAsa vatI gALe che ane pachI jevU joIe tevA AkAra- lokhaMDakAma banAve che. hAlamAM A mIlamAM 10000 mANaso kAma kare che, jemane rahevAne mATe kaMpanI taraphathI makAno baMdhAvI ApabAmAM Ave che eTale tyAM eka nAnuM gAma jevU thaI paDyuM che. A kaMpanI For Personal & Private Use Only Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / hAlamAM sAraM kAma kare che ane haju vadhuM kAma cAlu che, je be mAsamAM puruM thave A kaMpanI vaNuMja sAraM bIjhanesa karI zakaze ema spaSTa jaNAya che. A kaMpanI joyA pachI bIjena dine eTale tA. 17-1-12 nI sAMje tyAMcI upaDI amo tA. 20-1 -12 (mAhA,suda 1) nI savAre pAchA muMbAI AvI pahoMcyA. tA. 5-2-12. jAti sevakamANekacaMda hIrAcaMda je. pI. muMbAI. yadyapi Apa raMgUnameM phalAhAra hoTala sthApita karanA cAhate the paraMtu vyavasthAke liye koI prabandhaka na milanese Apane apane vicArako baMda rakkhA / seThajI bambaI Ae taba yaha carcA calI ki digambara, zvetAmbara aura sthAnakavAsI tInoM AmnAyoMke bAdazAha paMcama jArja- jainI bhAI milakara apanI 2 mahAsabhAke kI sevAmeM mukhya kAryakartAke hastAkSarase eka sammilita maanptr| mAnapatra zrImAn mahArAja paMcamanA aura mahArANI merIkI sevAmeM arpaNa kreN| yaha mAnapatra bambaI kalekTarake dvArA tA0 30 janavarI 1912 ko mahArAjakI sevAmeM bheja diyA gayA / isameM seThajIne bhA0 di0 jaina mahAsabhAke sabhApatikI haisiyatase, seTha kalyANamala saubhAgacaMdane jaina zvetAmbara kAnphrensakI haisiyatase aura rAya seTha cAMdamalajIna jaina sthAnakavAsI kAnapharensakI haisiyatase hastAkSara kiye the| For Personal & Private Use Only Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 ] 04 ] adhyAya bArahavAM / tA. 1 mArca 12 se 6 mArca taka belagAMvameM paMcakalyANa kotsavake samaya dakSiNa mahArASTra di0 jaina dakSiNa ma0 jaina sabhAkA caudahavAM vArSikotsava zrImAn syAdvAdasabhAkA 14 vAM vAridhi paM. gopAladAsa nyAyavAcavArSikotsava aura sAtike sabhApatitvameM bar3e samArohake sAtha setthjii| huA / uttara hiMdustAnake kevala digvi jayasiMha Adi aneka mahAzaya padhAre the / zrImAn seThajI sAhaba bhI tA0 2 rI mAcako pahuMca gae the jinakA yathAyogya satkAra kiyA gayA thA / kula prastAva 21 pAsa hue the jinameM ullekha yogya ye the:(1) zrImAn seTha mANikacaMda pAnAcandajIko 25000) nakada va 150) mAsika ratalAma borDiMgake liye dene para dhnyvaad| (2) bAlalagna niSedhake prastAvako marAThI, hindI, kanar3I, gujarAtI, saMskRta va baMgAlI aisI chaH bhASAoMmeM vivecana kiyA gyaa| isa samaya sabhAkA phoTo liyA gayA thaa| (3) DepuTezana zikSaNa phaMDa vasUla karaneko bAhara nikale isako seTha mANikacaMdajIne svayaM peza kiyA thaa| (4) belagAmameM borDiMga kholaneke sambandhameM seTha dharmarAva sUbedArakA AmAra maannaa| (5) dharmAde dravyakA sdupyog| For Personal & Private Use Only Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / 705 isa sabhAmeM kolhApura nivAsI mi0 kalAppA sAvarDekarako citrakalA sIkhaneko iTAlI bhejaneke liye 1194) kA phaMDa kara diyA gyaa| isameM seTha mANikacandanIne bahuta parizrama utthaayaa| tA0 4 mArcako jileke kamiznara mi. zeparDa sAhabakA svAgata sabhAmeM huA / usa samaya sAhAne apane bhASaNameM kahA " jaina komakA vartana bahuta sarala, udyogI aura kartavya dakSatAkA hotA hai, jainadharma pRthvIke atyaMta pavitra aura zuddha dharmo meM se eka dharma hai| isake anuyAyI zAMtatApriya aura sudhAraNAzIla hote haiM, aisA mujhe mAlUma hotA hai|" zrImatI mAnavAI kaMkubAI Adi pahopakAriNI striyoMke udyogase tA0 4 aura 5 mArcako bhAratavarSIya digambara jaina mahilA pariSadakI do baiThakeM seTa hIrAcanda nemacandakI dharmapatnI sau0 sakUbAIke sabhApatittvameM huii| 4 prastAva pAsa hue / strIzikSA phaMDameM 300) nakada Ae / 4000 striyoMko upadeza milanese strI samAjameM acchI jAgRti huI thii| belagAMvameM mi. e. pI. caugale bI0 e0 ela ela0 bI0 ne 10000) kharca kara eka suzobhita maMdirajI banavAyA thA usakI paMcakalyANaka pratiSThA lakSmIsena bhaTTAraka kolhApurake dvArA phAlguNa sudI 12 se vadI 3 taka huI thii| seTha mANikacandajI lalitapurake seTha mathurAdAsa TaDaiyA aura . pannAlAlajIko vAra vAra yaha upadeza kiyA lalitapurameM borDiMga karate the ki lalitapurameM Apa grAmINa bAsthApana / lakoMko vidyA par3hAneke hetuse borDiMga kholeN| upadezakA asara kabhI na kabhI hotA hI hai| Jain Edualan International For Personal & Private Use Only Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 ] adhyAya bArahavAM | vIra saM0 2438 meM kSetrapAlapara borDiMga sahita saMskRta eMglo pAThazAlA khula gaI aura 11 chAtra borDiMga meM rahane lage / khAmagAma jilA varAra meM navIna jina maMdira va bimba pratiSThAkA utsava vaizAkha sudI 3 se 15 taka huA thA / isI bIcameM tAH 26 apraila 1911 se 30 apraila taka baMbaI di. jaina prAntika sabhAkA navama vArSikotsava rAnIvAle seTa padamarAja phUlacaMda kalakattAnivAsI ke sabhApatitvameM bar3e samArohase ho gayA / seTa mANikacaMdajI bhI padhAre the / kula 12 prastAva pAsa hue, jinameM ullekha yogya prastAva 7 zikharajI va caMpApurakI terApaMthI koThIke sudhArake viSaya meM va naM. 12 barAra prAMtameM chAtravRtti deneke liye thA / isa AkharI prastAvakA samarthana hamAre seTajIne kiyA thA / seThajIkI preraNAsa rA. rA. devIdAsa caure bI. e. ela ela. bI. vakIla akolA ne eka borDiGga 16-6-1910 ko akolA meM khola diyA thA; para usakI Arthika dazA acchI nahIM thii| seThajI ke izArA karanese turta 1100 ) kA caMdA barAra zikSApracAraka khAtemeM hogayA tathA subhAke khAtoM meM bhI 450 aae| bAbU karor3IcaMda ArAke udyo sarasvatI bhavana ArA ke liye bhI 400 ) ho gae / bhaTTAraka devendrakIrtine ArA bhavanako 191 ) nakada va 1 prati saMskRta gomahasAra kI bheTa kI / khAMmagAma meM sabhA aura seThajI / For Personal & Private Use Only Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 707 mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / jaba seThajI brahmadezakI yAtrA sahIsalAmatIse jahAz2a va rela dvArA pUrNa karake lauTa Ae taba Apake bhAva vilAyata yAtrAke bhI hue| ApakI icchA thI ki laMDanameM eka jaina borDiGga hAusa sthApita karA diyA jAya jisase jainI chAtra va vyApArI apane dharma va khAnapAna AcArakI rakSA karate laukika lAbha hue uThA sakeM / yaha vicAra apraila mAsa 1912 meM pakkA bhI ho gayA yahAM taka ki tAH 28 apraila 1912 ke 'pragati ANi jinavijaya' meM yaha prasiddha bhI hogayA ki seTa vAlacaMda hIrAcaMda va 2-3 gRhasthoM ke sAtha seThajI jUnake AraMbha meM vilAyata jAnevAle haiM / paraMtu zarIraasvasthatA ke kAraNa Apa jA nahIM ske| vilAyata jAnekI utkaMThAse Apane kaI mAsa pahalese eka mATara ke dvArA baMgalepara iMgrejI par3hanA bhI zurU kara diyA thA / ApakA yaha vicAra kitanA pukhatA thA isake pramANameM pAThakoMko eka kArDakI nakala batAI jAtI hai jo seThajIne tA: 31 maI 1992 meM bAbU sumatilAla banArasako likhA thA / "Your kind letter of 24th instant to hand seThajIke vilAyata jAne kI icchA / and I am very glad to read it. For a long time I am intending of opening a vegetarian or Jain Boarding House at England and still having that intention, I am now thinking over its scheme and will let you know soon in the subject. "" arthAt - ApakA 24 tArIkhakA patra par3hakara harSa huA / maiM bahuta dinoMse iMglaiMDa meM eka jaina borDiGga kholane kA irAdA kara For Personal & Private Use Only Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 708 ] adhyAya baarhvaaN| rahA hUM aura aba bhI vahI vicAra hai| maiM usakA upAya soca rahA hUM aura Apako zIghra isa viSayapara likhuugaa| pAThako ! seThajIkA svargavAsa thor3e hI kAla pIche ho gayA / yadi unakA jIvana do cAra varSa aura rahatA to saMbhava thA ki. vilAyatameM eka jaina borDiga khula jaataa| aba unake pIcheke dhanavAnoMkA kartavya hai ki isa AvazyakatAko pUrI kareM / nisa borDiGgake kholaneke liye seThajI bahuta hI utsuka the va jisake liye Apane 25000) kA dAna alAhAbAda di0 jaina karAyA thA usa borDiMgake kholanekA muhUrta borddigkaasthaapn| ASAr3ha dadI 2 tA0 1 julAI 1912 ko pArka roDapara eka kirAyeke baMgale meM bAbU zivacaraNalAla bI0 e0 elaela0 bI0 raIsa-myUnisipala kamiznara prayAgake dvArA bar3e samArohase sarasvatI pUjanake sAtha ho gayA / bambaIse seThajo svayaM nahIM A sake the para apanI suputrI maganabAInI va zrImatI kaMkubAIjIko bhijavA diyA thA va brahmacArI zItalaprasAdanIko bhI kAzIse vahAM bulavAyA thA / dharmapatnI lA0 sumeracaMdajIne sarva prabandha yogya rItise karAyA thaa| mAsTara dIpacaMdajI upadezaka bambaI prAntika sabhAko seThajIne yahAMkI suparinTenDenTIke liye bhejA thA / prAraMbhameM 5 hI chAtra bharatI hue / phira bar3hate 2 tA0 31 julAI 1914 taka 15 chAtra bI0 e0, bI0 esa0 sI0, ema0 e0 Adi kaoNlejakI par3hAIke ajamera, sItApura, meraTha, vijanaura Adike ho ge| ye saba gomaTTasArase lekara tattvArtha sUtra chahaDhAlA taka dharmazikSA lene lage / tathA isake liye meyo kaoNlejake For Personal & Private Use Only Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga | [709 pAsa hI pIlI koThI nAmakI eka havAdAra imArata 9000) ke anumAnameM kharIda lI gaI hai tathA isa 25000) kI rakamakA TraSTaDIDa bhI ho gayA hai| mAsTara dIpacaMdake udyogase isa borDigakA kAma aba bahuta pakkA ho gayA hai / bAbU baccUlAla maMtrIkA kAma bahuta vicArase karata haiM / sthApanAke samaya seThajIne apanI putrIdvArA 300) phaMDameM diye, taba sabhApati zivacaraNalAlana 250) isa taraha 962) kA caMdA ho gyaa| isa borDiMga se bhI bahuta bar3A lAbha ho rahA hai| chAtroM meM jainadharmase prema bar3ha rahA hai| vAstavameM seThajIko Will power ( Atnika dRr3hatA ) bar3I prabala thii| yaha isIkA hI pratApa thA ki jo vaha cAhate the usa kAryako kabhI na kabhI pUrA karAke hI chor3ate the| pUjya pitAzrIkI AjJA lekara paropakArI suputrake samAna kAryakuzalA zrImatI maganabAIjIne zrImatI zrImatI maganavAIjIkA kaMkubAI zolApura aura zrImatI caMdAbAI paMjAba bhramaNa / ArAke sAtha tA: 29 maI 1912 se 2 julAI taka paMjAbameM bhramaNa karake apane dharmopadezase striyoMmeM uttejanA dI tathA zrAvikAzrama bambaIkA pracAra kiyA / Apake bhramaNakA saMkSepa hAla yaha hai:____ tAH 1 jUnako mathurAse meraTha hotI huI hastinApurameM pahuMcakara tA: 3se taka tthhriiN| RSabha brahmacaryAzramakA nirIkSaNa kiyaa| bAInIne 51) va caMdAbAIne 51) va 30)ke kapar3e, va kaMkubAIjIne 5) Azramako bheTa kiye| bahasUmA grAmameM darzana karake sabhA kii| yahAMse calakara meraTha zaharameM aaii| vahAM ratnatrayapara vyAkhyAna dekara For Personal & Private Use Only Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 ] adhyAya bArahavA~ | Azrama ke liye 325) kA caMdA kiyA / sadarameM bhI strIsabhA kI va kanyAoM kI parIkSA lekara inAma bAMTA / tA0 11 jUnako jAlaMdhara gii| yahAM upadeza hokara 225) sarasvatI bhavana ArA va 24) Azramako prApta hue / kanyA mahAvidyAlaya dekhA / vahAM 300 kanyAeM rahakara par3hatI haiM / 2000) mAsikakA kharca hai / 29 zikSikAeM va zikSaka haiM / 11 zreNiyAM haiN| tA0 13 jUnako amRtasara jAkara yahAM sikkhoMkA maMdira dekhA / tA0 14 jUnako lAhaura gaI, borDiMga dekhA va striyoMko zrAvikAcAra samajhAyA ! tAH 16 ko deharAdUna aaii| yahAM dharmAtmA camelIbAIne 100) bambaI va 100) murAdAbAda Azramako diye / kula 324) kA candrA huaa| tInoM bAiyoMke vyAkhyAnoMse dharmakI jAgRti huii| yahAM 10 ajaina bAiyoMne pAnI chAnakara pIne va rAtrimeM bhojana na karane va madya mAMsa tyAgakA niyama kiyA / tA. 18 jUna ko haridvAra jAkara kAMgar3I gurukula dekhA phira tA0 20 ko murAdAbAda aaii| vahAM zrAvikAzramako dekhA va jainadharma para upadeza kiyaa| tA. 24 jUnako dehalI AI | pahAr3I dhIrajazAlA dekhI va zikSApracAra, sadvidyA va ratnatrayakI durlabhatApara tInoM bAiyoMke upadeza hue | dUsare dina zaharakI zAlA dekhI va sabhA SaTkarma va brahmacaryapara upadeza diyA / tA. 26 jUnako prayAga Akara borDigakA muhUrta karake tA. 2 julAIko bambaI A gaI tathA zrImatI caMdAbAI dehalIse vRndAvana ravAnA huii| seThajIne sarva hAla pravAsakA jAnakara inake kAryapara santoSa prakaTa kiyA / zrI zikharajIkI terApaMthI koThIkA prabandha bahuta dinoMse.. For Personal & Private Use Only Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [711 kharAba thA jisakI likhita va jabAnI zikAzikharajIkI terApaMthI yA seThajIke pAsa varSoMsa AtI thIM / jaba . koThIkA va caMpApura- lATa sAhaba zikharajIpara Ae the taba seTha jIkA uddhAra / hukamacaMda Adine isake prabandhArtha eka kameTI banA dI thI jisake maMtrI bAbU dhannUlAlajI va koSAdhyakSa seTha parameSThIdAsajI niyata hue the / inhoMne upAya kiyA para kAma hAthameM nahIM AyA / taba san 1910 meM zikharajI para tIrthakSetra kameTIke adhivezanaka samayapara yaha prastAva kameTIne pAsa kiyA ki vaha kameTI eka mAhake bhItara prabandha hAthameM le le nahIM to adAlatI kArravAI kI jaave| isa kameTIne phira bhI zithilatA kii| yakAyaka bAbU channUlAla joharI-pravandhakartA terApaMthI koThIkA dehAnta ho gyaa| taba seThajIne usakA prabandha ati zIghra honA ucita samajhakara insapekTara bAbU vaMzIdharako kalakatte bhejaa| vahAMpara yaha eka mAsa tthhre| taba tA. 3 julAI 1912ko kalakattAke digambara jainiyoMkI eka paMcAyata huI, jisameM 15 mahAzaya kalakattake prabandhArtha niyata kiye| taba bAbU vannUlAlane vaMzIdharajIko likhita patra dekara terApaMthI koThI zikharajI aura caMpApurIkA cArja leneko bhejA / baMzIdharajIne tA. 9 va 10 julAIko caMpApurIjIkA cArja liyaa| phira 7 julAIse 20 taka zikharajIkI koThIkA adhikAra hAthameM liyA, tabase prabandha donoM sthAnoMkA ThIka cala rahA hai| caMpApurI nIkA prabandha seTha haranArAyaNa bhAgalapura tathA terApaMthI koThImeM bAbU baMzIdhara mainejara haiN| hitAba Adi aba ThIka rahatA hai| ina donoM koThiyoMke uddhArameM seThajI aura unake sahAyaka lAlA prabhudayAla nIne bahuta udyoga kiyA / For Personal & Private Use Only Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 ] adhyAya bArahavAM bhAgalapurase 16 kosa maMdAra hila nAmake sTezanase 1 mIla maMdAragiri nAmakA parvata hai| yahIMse zrI vAsapUjya maMdAragiri kSetrakA svAmIkI mukti huI hai, caraNa pAdukAeM haiM uddhAra va 500) kucha dinoMse jainiyoMne jAnA AnA baMda kI madada / kara diyA thA / bAbU devakumArajI ArA nivAsIkI khAsa preraNAse seThajIne isa kSetrakA suprabandha karAneko bAbU baMzIdhara insapekTarako bhejaa| baMzIdharajIne seTha haranArAyaNajIke dRr3ha prayatnase isakA prabandha hAthameM liyA aura bAlacaMda munImako tA0 16 disambara 11 ko niyata kara koThI kAyama kara dI / jabase isakA pravandha barAbara calA ArahA hai| seTha haranArAyaNanI prabandhakartA haiN| bArAmatInivAsI seTa talakacaMda kastUracaMdakI orase pahAr3ake maMdirake jIrNoddhArakA kAma ho rahA hai / seThajIke jIvana meM isa siddhakSetrakA uddhAra honA bhI eka mahA puNyadAyaka bAta huI hai| zolApura jileke digambara jainI vAstavameM udAracitta haiN| zrImAn seTha gulAbacaMda revacaMdaguMjeTI vAloMne caturabAI zrAvikA apanI pUjya mAtA caturabAIke smaraNArtha vidyAlaya zolApura 11000) dAna karake zrAvikAoMke lAbhArtha uddhaattn| eka zrAvikA vidyAlaya kholanekA nizcaya kiyA va jisakA muhUrta zrAvaNa sudI 3 guruvAra tA0 15 agasta 1912 ko ThIka karake dAnavIra seTha mANikacaMdajI aura unakI suputrI maganabAIjIko nimaMtrita kiyaa| zrImAn seThajI apanI suputrI va zrAvikAzramakI For Personal & Private Use Only Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [ 713 suparinTenDenTa bAI yazodAko sAtha lekara zolApura pahuMce / niyata sthAnameM paM0 pAsU gopAla zAstrIdvArA sarasvatI pUjana hokara sabhAkA kArya paM0 vaMzIdharajIke maMgalAcaraNa pUrvaka prAraMbha kiyA / Upara likhita 11000) ke sivAya seTha devacaMda hIrAcaMdakI patnI rAjUbAIne bhI 10000) denA maMjUra kiye| isa 21000 ) 5 ke TUSTi niyata hue / prabandhakAriNI kameTI meM maMtrI rAvajI sakhArAma hue| seTha mANikacaMdajIne strIzikSAkI AvazyakatA batAte hue zrAvikA vidyAlayakA borDa kholaa| usa samaya upasthita maMDalIne 2657 ) kI bheTa kI, jisameM 1000) jhumAbAI bhartAra gautamacaMda nemacaMdane 500), navalabAI bhartAra paramacaMda rAmacanda, 109) seTha mANikacanda hIrAcanda je. pI., 101 ) seTha hIrAcanda nemacanda, 101) seTha mANikacanda AlaMda Adi / zrImatI zyAmAbAI jaina aura rAdhAbAI heDa misTresa zikSikAeM niyata huii| isakA kAma bhI bhale prakAra cala rahA hai / yadyapi seThajIkA zarIra asvasthyatAse thakA huA rahatA thA taubhI Apako Avazyaka kAmoMke liye jAne AnemeM jarA bhI Alasya na thA / zolApura se lauTakara Ae the ki banArasa se patra Ane lage ki yahAMpara Akara prabandha ThIka kareM | vahAM vidyAlaya se 7 chAtra ekAkara cale gaye the, unake samajhAnekA prayatna thA / seThajIkI icchA vahAM jAnekI bilkula na thI, para patroMke Ane tathA apanI sabhApatikI jimmedArIko samajha kara Apa icchA na rahate bhI kAzI padhAre aura tA0 25 agasta kAzI vidyAlaya seThajIkA gamana For Personal & Private Use Only Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 714 ] adhyAya bArahavAM / 12 ko kameTI karake prabandha satra samAdhAnI kii| seTha mANikacandajIkI calAI huI borDiMgakI pRthAne bahutase sthAnake bhAIyoMko isa kAmake liye uttavardhA digaMbara jaina jita kara diyaa| una sthAnoM meM eka madhya borddig| prAntakA vardhA sthAna bhI hai| yahAM jaini yoMke 70 vara haiN| AsapAsa bhI jainI haiN| yahAMke bhAI prati varSa rathotsava bhAdoM pIche karate haiN| vIra saM. 24 3 8 meM inhoMne borDiga kholanekA nizcaya karake bambaIse borDiMgake janmadAtA seTha mANikacandajIko nimaMtrita kiyaa| ni rAlasI seThajI apanI suputrI maganavAI aura zrImatI kaMkuvAIke sAtha varSA padhAre / Asoja vadI 5ko rathotsavakA samArambha hone para dUsare dina tA0 2 akTUbara 1912 ko sabere 8 baje voDiMga khulanekA muhUrta huaa| sarasvatI pUjana paM0 hIrAlAla nAgapurane kraaii| phira mamA huI / taba seThajI sabhApati niyata hue| jayakumAra devIdAsa cauvare vakIlane 'vidyAdAna' para manohara bhASaNa diyaa| usake prabhAva va seThajIke gupta prayatnase turta 15000) kA caMdA ho gayA,, jisameM 2100) seTha pannAlAla, 2000) seTha vakArAma vAikAjI va 1000) seTha mAnamala pulagAMva isa taraha udAracittoMne dAna kiyaa| seThajIne borDiga bhAr3eke makAnameM kholA tathA makAna banavAnekA bhAIyoMne praNa kiyA / tA0 3 ko zrImatI maganabAI aura kaMkubAIjIkA ' strIzikSA' para bhASaNa hokara 100) bambaI zrAvikAzramake liye ekatra hogae / isa borDiMgameM 1 varSameM hI 24 kI saMkhyA chAtroMkI hogaI, inameM 5 borDigake kharcase. For Personal & Private Use Only Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [ 715 rahanevAle the | aba isakA kAma acchI tarahase cala rahA hai / san 1915 - 16 kI parIkSAmeM ratnakaraMDa zrAvakAcAra meM 8-10 chAtroMne parIkSA dii| jisameM prAya: sabane acche nambara pAye / maganabAI aura kaMkubAIjIne tA0 3kI rAtriko eka sArvajanika sabhA kI " jisameM striyoMke kartavya " para vyAkhyAna dekara gAlI gAnA va holI khelane kA tyAga karAyA / yahAM eka mahezrI raIsa seTa jamanAlAla haiM jinhoMne mAravADI vidyAlaya va borDiGgako calA rakkhA hai, 40000 se Upara apanI rakama pradAna kI hai| inakI dharmapatnIne 101) madada zrAvikAzrama bambaIko dI / tA. 19 agastako bambaI se kolhApura nivAsI zrIyuta kalApA bAbAjI sAvarDekara aura zrIyuta baMbaI meM paradezagamanameM ciMtAmaNi nAgendra patrAvalI aise do di0 jaina vidyArthI bambaI je je ArTa skUla meM citrakalAkA paThanakrama samApta karake vizepa sabhA / zikSaNa leneke liye sADinI sTImara dvArA iTAlI deza ke phlArensa zaharake liye ravAnA hue| usa samaya hIrAcaMda gumAnajI jaina borDiMgake chAtroMne abhinandana kiyA ba tA. 14 ko inake sanmAnameM 1 dAvata dI va rAtriko lallUbhAI premAnaMda parIkha ke sabhApatitvameM sabhA karake sanmAna kiyA / tatra pramukhane donoM chAtroMko zrI ratnakaraMDa zrAvakAcAra graMtha bheTa kiyA aura kahA ki paradezameM jina dharmapara pUrNa zraddhA rakhanA / inake bhejane meM dakSiNa mahArASTra sabhAse velagAma meM jo phaMDa huA thA usake sivAya seTa mANikacaMdajI aura seTha nAthAraMgajIne bhI chAtravRttiyeM dIM / For Personal & Private Use Only Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 716 ] adhyAya bArahavAM / seTha mANikacaMdanI jaina jAtimeM haraeka vidyonnatike kAmameM agragAmI raha the| zolApurakI maMDalIne gAyana varga Asoja sudI 10 ke dina eka jaina gAyana prAraMbha / samAja varga sthApita kiyA usakA samAraMbha dAnavIra seTajIke dvArA baDe samAraMbhase huA thaa| zolApurase Akara seThajI ratalAma pdhaare| apane sthApita borDiGga kA prathama vArSikotsava mitI Asona ratalAma borDiMgakA sudI 14 ko sabere 9 baje eka bhavya maMDaprathama vArSi- pameM yahAM ke dIvAna rAyabahAdura paM0 vRjamohana kotsv| bI. e. ela ela. bI. ke pramukhatvameM bar3e samArohake sAtha huaa| seThanIne sabhApatikA prastAva kiyA / sekreTarI lallUbhAI pramAnaMdane vArSika riporTa par3hI, jisameM batAyA ki aba 19 hamar3a, 5 khaMDelavAla, 1 bagheravAla aise 25 chAtra dAhoda gar3hI, kuzalagar3ha Adike haiM jo dharmazikSA sivAya cauthI iMgrejI klAsa taka ke haiN| paM0 kastUracandanI va mUlacanda kisanadAsajIke bhASagake pIche dIvAna sAhabane apane bhASaNameM bahutasI upayogI bAtoM meM yaha bhI kahA ki jainiyoMmeM jImana vagairahameM bahuta dravya ur3Ate haiM tathA sunA gayA hai ki yahAMkI 5 jAtiyoMmeM jo jyonAra honevAlI hai usameM 2 lAkha rupayA kharca ho jAyagA, isa rakamako vidyAdAnameM kharcanA jarUrI hai / vApadAdoMke rivAz2a pheraneke liye himmatakI jarUra hai / isakA tAjA dRSTAMta yaha hai ki mahArAja ratalAmake For Personal & Private Use Only Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga [ 717 yahAM prati varSa zrAddha hotA thA jisameM 2000) brAhmaNoMke jimAnemeM kharca hote the, mahArAjane isa khacako banda karaneko 150) mAsikake kharca meM brAhmaNoMke liye eka borDiMga khole jAnekA hukma kiyA hai| vyApAra meM dharmAdA jo kaTe so vidyAmeM lagAnA cAhiye tathA isa borDiMgake makAnake liye rajapUta borDiMga jo baMdhavAnI hai usake liye bhI mahArAjA sAhaba muphta z2amIna de skeNge| seThanIne sabhApatikA hAra torA Adise sanmAna kiyaa| yahAM viz2iTara kameTI banI jisameM 30 membara hue / inako ahamadAbAda 'digambara jaina - patra muphta diyA jAnA borDiMgakA nizcaya huA / vidyArthiyoMkI dhArmika zikSAmeM vArSikotsava / parIkSA lekara inAma diyA gyaa| udyogazIla seThajI ratalAmameM anI lakSmIke sadupayogako dekhakara ahamadAvAda padhAre / kArtika vadI 2 ko sabere aneka paradezI va zaharake jaina va ana pratiSThita puruSoMkI sabhAmeM parIkha lallUbhAIke prastAva karane va seTa mANikacandajIke samarthanase AnarerI majisTreTa rAyabahAdura jIvanalAla prANajIvanadAsa lAkhiyA sabhApati hue / lallUbhAI lamIcanda sekreTarIne riporTa sunAI. isameM kahA ki dharma zikSA meM 31 meM 29 pAsa hue haiM va zrImatI rUpAbAIne 3200) meM navIna dharmazAlA banavA dI hai| phira svayaM seTha mANikacaMdanIne rA0 ba0 lAlazaGkara umiyAzaGkarakI mRtyuke liye zoka pradarzaka prastAva peza kiyA / paM0 kastUracaMda Adike vyAkhyAnoMke pIche pramukhane apane bhASaNameM kahA ki seTha mANikacandajIne aneka sthAnoM meM borDiGga kholake tumhArI kaumake Upara bhArI upakAra kiyA For Personal & Private Use Only Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 718 | adhyAya bArahavAM / hai| tuma zrImAnoM ko inakA anukaraNa karanA cAhiye / " rAtriko sabhAmeM aMkalezvarake vIsA mevaadd'| digambara jaina paMcoMko nimna likhita jAtIya prastAva karaneke upalakSya meM dhanyavAda diyA gyaa| kanyAkI umra 10 varSa hue vinA sagAI yA lagna karanA nahIM tathA kanyAse varakI umra cha varSa bar3I honA cAhiye jo isa prastAvakA bhaMga kare to donoM pakSako 501) ru. daMDa denA par3egA " vidyArthiyoMko inAma diyA gayA va borDiGgake liye karIba 300) ke phaMDa huA / yaha bar3e AnandakI vAta dekhane meM AtI thI ki zrImatI maganavAIjIne jima kAmako apane hAtha meM bhA0di0 jaina mahi- liyA usako va varAvara niyamita rUpase lA pariSadakA tRtIya karatI calI AtI thiiN| jo bhAratavarSIya vArSikotsava / digambara jaina mahilA pariSada san 1910meM zrI zikharajIpara sthApita huI thI usakA tIsarA bArSikotsava zrI jambUmvAmIke mele para mathurAmeM tA. 1 navambarase 3 taka svargavAsI rAjA seTha lakSmaNadAsakI dharmapatnI cAMdavAIke sabhApatitvameM bar3I saphalatAse huA / kAyadeke anusAra pramukhAjIkA bhASaNa honeke pIche zrImato maganavAIjI saMcAlikAne riporTa sunAI / 6 prastAva pAsa hue / gaMgAdevI murAdAbAda, va lar3atIbAI iTAvA Adike vyAkhyAna hue / adhyakSAne zrAvikAzrama bambaIko 10) mAsikakI sahAyatA dI va strI zikSA phaMDameM 100) kA caMdA huaa| For Personal & Private Use Only ___ Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRAya bhAga / [719 seThajIke pAsa jabalapurase patra AyA ki jisa borDiMgake banAneke liye siMghaI nArAyaNadAsajI seThajIko harSake 20000) de gaye the usake makAna bananekA smaacaar| muhUrta Azvina vadI 5 ko dIvAna bahAdura seTa valabhadAsajIke dvArA bar3e samArohake sAtha huaa| zaharake pratiSThita jana padhAre the tathA usa samaya dharmapatnI nAgayaNadAsajIne kaI sau rupaye dAna bhI kiyA / jaina maMdira va saMsthAoMke sivAya 100) hitakAriNI hAIskUla 50) aMjumana ( musalmAna ) hAIskUla va 50 mizana .hAIskUlako, bhI diye / seThajI isa patrako par3hakara bahuta hI Anandita hue kyoMki jisa bAtakI ApakI bhAvanA thI vaha bAta apanI saphalatAke nikaTa Ane lgii| vIra saM0 2439 mitI pauSa kRSNa 3 se 9 mI taka tA0 26 disambara 1912 se 1 janavarI 1913 bambaImeM rathotsava taka bambaI meM rathotsavakA samAraMbha va mumbaI tathA prAntika sabhAkA di0 jaina prAntika sabhAkA bArahavAM adhive 12 vAM zana bar3e mamArohake sAtha lakhanaU nivAsI vArSikotsava / bAbU ajitaprasAdajI ema. e. elaela. bI. ke sabhApatitvameM huaa| isake prabandhameM seTa mANikacaMdajIne khAsa taurasa udyoga kiyaa| isa sabhA zrImAn nyAyavAcaspati paM0 gopAladAsa, paM0 arjunalAla seThI, kuMvara digvijayasiMha, bAbU jugamandiralAla ema0 e0, brahmacArI zItalaprasAdajI Adi padhAre the jisase dharmopadezakA acchA samAgama rahA thA / kula 9 prastAva For Personal & Private Use Only Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 ] adhyAya bArahavAM / pAsa hue| jinameM mukhyaye the / (1) tA0 23 disambara 1912 ko jo upasarga dihalI meM bar3e lATa vAisarAyako huA usapara kheda prakAza va usase rakSita rahanepara harSa (2) AgAmI adhivezana pAlItAnA siddhakSetra para ho / zrImAn paMDita gopAladAsajIko syAdvAdavAridhike padakA abhinandana patra va nyAyavAcaspatikaM padakA saMskRta mAnapatra jo kalakattekI vidvajjana samAjase AyA thA so arpaNa kiyA gyaa| yahAM rathotsavakI bolI 2500) kI huI jisameM seTha mANikacanda pAnAcandane khavAsIkI bolI 201) ru. meM lI / zrImatI maganabAIjIne bhI isa maukepara tA. 28 aura 31 disambarako do strI sabhAeM kIM / ekameM zrImatI nAnIbAI gajAra (ajaina) vanitAvizrAma kI saMcAlikA aura dUsarImeM seTha sukhAnaMdakI dharmapatnI pramukhA huI / aneka uttama vyAkhyAna hue| zrAvikAzrama bambaIko 367) kA lAbha huA isa sabhA meM prAntika sabhAko koI phaMDa nahIM huA isakA kAraNa yaha huA thA ki bAbU ajitaprasAdajIne apanA vidvattApUrNa vyAkhyAnameM yaha batAyA thA ki jainiyoMko paraspara khAna panake sAtha paraspara sambandha bhI karanA cAhiye aisA hI prAcIna zAstrIya niyama thA / isa vAtako sunakara yahAMke mAravAr3I loga bhar3aka uThe the| isIse dhanavAnoMko hAtha sakor3ane kA maukA laga gayA / For Personal & Private Use Only Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (delo pRSTha 711 ) kAzmIrakA pravAsa. J. V. P. Surat. For Personal & Private Use Only Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( dekho pRSTha 725) kAzmIrake pravAsameM seTha jI. J. V. P. Surat. For Personal & Private Use Only Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga [ 721 jabase vAisarAya lArDa minTone zrI zivarajI parvatake paTTeke ___baMgAla gavarnamenTake hukmako radda kiyA tabase seTha mANikacaMdajIkI seThajIko bahuta bar3I ciMtA thI tathA Apa ciMtAmeM vRddhi aura usa paTTeke punaH sthira karAneke udyogameM the| zikharajIke liye cUMki usa paTTeke liye 50000)kA bayAnA prytn| diyA jA cukA thA isase vaha radda nahIM honA cAhiye thA / isaliye bAbU dhannUlAlajIne tA. 16 mArca 1911 ko adAlatI noTisa bhI baMgAla gavarnamenTako diyA thA tathA tA. 16 akTUbara 1912ko kameTIke sabhAsadoM dvArA yaha prastAva bhI svIkAra karA liyA ki gavarnamenTapara mukaddamA calAyA jAya / udhara jo pahAr3akA sarave huA thA usameM yaha likhA gayA thA ki pahAr3ake maMdira aura dharmazAlAoMmeM sarva jainiyoMko vinA kisIkI ijAz2atake jAne va pUjana karane va ThaharanekA haka hai| isa bAtakI ujaradArImeM zvetAMbarI logoMne tA: 7 mArca 1992 ko mukaddamA naM0 288 dAyara kara diyA ki digambariyoMko zvetAMbaroMkI ijAz2atase pUjanekA haka hai, so bhI unakI hI AmnAyake anusAra / isa mukaddameMse seThajIko aura bhI bhArI ciMtA ho gii| taba lAlA prabhudayAlakI salAhase eka mukhya sabhAsadoMkI kameTI kAnapurameM tA0 8 aura 9 pharvarI 1913 ko bulAI gaI, jisameM seThanI bhI padhAre va kalakattese dhannU bAbU va brahmacArI zItalaprasAdajI bhI Ae the| sahAranapurase jambUprasAdanI Adi 14 membara khAsa 2 kAnapuravAloMne uttama svAgatakA prabandha kiyA thaa| For Personal & Private Use Only Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 722 ] adhyAya baarhvaaN| lAlA sulatAnasiMha raIma dehalIke sabhApatitvameM prastAva 3 pAsa hue (1) jo zikharajIkI pratiSThAmeM rupayA AyA thA vaha parvatarakSA phaMDameM milAyA jAya (2) mukaddamA naM. 288 calAyA jAya tathA isakA kharacA AdhA 2 terApaMthI va bIsapanthI koThIse liyA jAya (3) mukaddameMke prabandhake liye 15 mahAzayoMkI kameTI banAI jAya jimke maMtrI aura khajAncI seTha harasukhadApsa hajArIbAga hoN| yahAMse seThajI bambaI Ae ki Apako dakSiNa mahArASTra jaina sabhAke paMdrahaveM vArSika adhivezanameM jAnekI phikra huii| yadyapi seThajIkA zarIra bahuta asvastha thA / aba thor3AsA bhI parizrama karane va calanese jipsa pagameM coTa thI usameM darda ho uThatA thA taubhI jAti prema isa kadara thA ki Apa idhara udhara jAne Anese ghabar3Ate nahIM the / dUsare da0 ma0 sabhA para ApakA adhika prema isaliye thA ki isa sabhAke kAryakartA seThajIkI AjJAnusAra kAma karate va bahuta hI dilacarapI dikhalAte the| ataeva seThanI kAnapurase lauTate hI dakSiNako ravAnA ho ge| isa varSa sabhAkA paMdrahavAM vArSikotsava zrI - stavanidhi kSetrapara seTha rAmacaMda nAthA da0ma0 jaina sabhAkA gAMdhIke sabhApatittvameM huaa| hamAre seThajIne 15vAM vArSikotsava sabhApatike prastAvakA anumodana kiyA / stvnidhi| sabhAmeM 21 prastAva pAsa hue jinameM mukhya ye the (1) lArDa hArDigake upasargase bacanepara harSa / isakA anumodana seThajIne kiyA (2) kolhApura borDiMgakI jamInapara dharmazAlA va yati For Personal & Private Use Only Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [723 Azrama bAMdhaneke liye zrIyuta bhUgala AppAnI jiragene jo 2300) sabhAko diye haiM va maMdirake kharcake liye 100) vArSikakA utpanna denekA vicAra kiyA hai isake liye AbhAra mAnA jAve (3) lAhaurake lAlA rAmacaMda ema. e. sabase pahale jainiyoMmeM sivila saravizakI parIkSAmeM uttIrNa hue isa para Ananda prakAza (4) jainiyoM kI saMkhyAkI kamIke kAraNoMkI jA~ca kInAve (5) sacce dharmopadezakoM ke bhramaNakA prabandha karAyA jAve (6) vyApArameM ekatrita dharmAdekI rakama dhArmika kAmoM meM lagAI jAve / isa prastAvako svayaM seThanIne peza kiyA / yaha seThanI kA khAsa amalI prastAva thaa| isake badaulata Apane bahutasA rupayA idharake logoMkI jo yAto khAlI jamA rahatA va aise vaise kAmameM jAtA use zikSA pracAra Adi upayogI kAmoM meM kharca karA diyA yahAM taka ki sAMgalIkI borDiMga isI rakamase ho khula gyaa| khetI sambandhI vastuoMkI pradarzanI bho ekatra ko gaI thI jisako svayaM seThajIne apane hAthase kholA / vAstavameM dakSiNa mahArASTra sabhAke kArya atizaya zlAghanIya hue haiN| nisa samaya yaha paMdrahavI baiThaka huI thI usa samaya isa sabhA dvArA kAryoMkI sthiti nimna prakAra thI:(1) jaina borDiMga kolhApurameM 60 vidyArthI kAlena va hAIskUlakA zikSaNa dharma zikSAke sAtha lete the| 32000) kI imArata vidyArthIgRha, caturabAI sabhAgRha, zrI anaMtanAtha maMdira vagairaha lekara baMdhI huI thii| For Personal & Private Use Only Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya bArahavAM / (2) sAMgalI vidyArthIgRhameM 15 chAtra chAtravRtti lekara sIkha rahe the / (3) subhedAra vidyArthIgRha belagAMva meM 20000) ke phaMDa se jo sthApita huA thA / 18 vidyArthI the / (4) hubalI borDiMga meM 18 chAtra the / imArata ke liye 6000) jamA the tathA 4000) kI z2amIna eka gRhasthane de rakkhI thii| 724 ] (5) 'jinavijaya' kar3I meM mAsika va sAptAhika marAThI " pragati ANi jinavijaya " aise do patra jArI the ka zrIta caupar3e kIrtana ke sAtha upadeza karate hue bhramaNa karate the / (6) strIzikSA ke liye chAtravRttiyeM dekara adhyApikAeM taiyAra karAI jA rahIM thIM / (7) stavanidhi kSetra meM sar3aka, tAlAba Adi ThIka karAne meM hajAroM rupaye kharace the / seTha mANikacaMdajI eka dakSiNa prAnta meM 4 borDigoM ke dvArA jainiyoM meM zikSAkA pracAra hote hue dekhakara bahuta hI harSita the / Apa stavanidhise lauTate hue sAMgalI ge| vahAMke kAmako ThIka hote hue dekhakara Apake cittameM vahAM imArata bAMdhane kI A gaI kyoMki seThajIko makAna banavAnekA va acche havAdAra, rozanIvAle makAnoMmeM chAtroM ko rahate hue dekhane kA zauka thA / Apa apane samAna apane chAtroM ko bhI samajhate the / jaise Apa yogya mahala meM rahate the. aise hI chAtroMke liye bhI cAhate the / Apa seTha rAmacaMda nAthAke For Personal & Private Use Only Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [725 sAtha sAMgalIke mahArAjase mile / mahArAjane imAratake liye z2amIna denekA va anya prakArase sahAyatA karanekA vacana diyA / vAstavameM udyoga isako kahate haiM / seThanI bambaI A ge| vikrama sambat 1969 jeSTha mAsameM seTha mANikacandanIne zolApura nivAsI seTha vAlacanda hIrAcanda kAzmIrakA pravAsa / dozI, seTha jIvarAja gautamacanda gAMdhI aura seTha jIvarAja vAlacandra gAMdhIke sAtha 3 mAsa taka kAzmIrameM bhramaNa kiyaa| isakA vivaraNa bahuta kozisa karane para hameM nahIM mila sakA parantu jo bahuta hI saMkSipta hAla jAnA gayA-nIce prakaTa karate haiM / bambaIse ravAnA hokara AgarA pahuMce aura borDiMgakI vyavasthA ThIka kraaii| yahAM se dillI hokara meraTha pahuMce aura yahAMkI borDigakA nirIkSaNa kiyaa| yahAMse hastinApurake darzana karake deharAdUna aura masUrI pahAr3a hokara zimalA pahuMce aura yahAM mandira sthApana ke liye preraNA kI aura dAna bhI diyaa| yahAMse amRtasara phuNce| yahAM sonekA nAnakasAI dekhaa| yahAMse lAhaura jAkara apanI borDiMgakA nirIkSaNa kiyaa| yahAMse sAmbharaleka jAkara saindhavako dekhA / yahAMse jambU aura rAvalapinr3I hote hue phiTana va tAMgemeM baiThakara kAzmIra phuNce| yahAM 12 dina tthhre| yahAM jelama nadI, bAga, bar3I masajida Adi dekhe aura kezarake kheta dekhakara kezara kharIda kii| yahAMse rAvalapinDI, pezAvara, multAna, karAMcI, jodhapurameM jA kara 2 yA 3 dina taka Thahare aura jodhapurase sIdhe zrAvaNa mAsameM bambaI A phuNce| isa bhramaNa meM do sthAnapara grupa phoTo liye gaye the jo anyatra mudrita haiN| For Personal & Private Use Only Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya bArahavAM | bambaI nagara meM purAnA gujarAtI digambara jaina maMdira hai / yahAM para mANikacaMda lAbhacaMda nAmakI jaina pAThazAlA cAlU kI gaI thii| usa maMdira ke mukhya pratrandhaka nemacaMda ne isakA virodha kiyA jisapara 726 ] bambaI gujarAtI di0 jaina maMdira | patroM meM paraspara jhagar3A huA | mAmalA adA lata taka phuNcaa| isameM seThajIko uljhakara kozisa karanI par3I / isase maMdirakA chaH yA 7 hajArakA bhaMDAra kharca ho gyaa| tathA jina pratipakSiyoMke pAsa bhaMDAra na thA unakA jAtIya rupayA kharca huaa| aMta meM Apasa meM samAdhAnI huii| korTane kucha niyama banAke pAMca TUSTI nivata kara diye jinameM seTa mANikacaMdajI bhI eka hue / java seTha pAnAcaMdajIkA dehAnta huA taba Apake aMtima vivAha se arthAt svamaNIbAIse tIna saMtAna seTa pAnAcaMdajIkI sajIvita thIM, unameM se lIlAvatIkA saMtAna / vivAha paropakArI, vidyApremI va udyogI jauharI ThAkuradAsa bhagavAnadAsa ke sAtha ho gayA jinake saMyogase vartamAna meM eka putrI hai| saM. 1969 meM lIlAvatI 17 varSakI thI / isI samaya dUsarI kanyA ratanabAI jo saM0 1969 meM 15 varSakI thI va par3hane meM bahuta hI catura thI, jisane 6 vI zreNI taka caMdArAma garla hAIskUla meM iMgrejI zikSaNa prApta kiyA thA so yakAyaka bahuta sakhta bImAra hokara suratameM ja For Personal & Private Use Only Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| [727 tA. 3 mArca 1913ko isa saMsArase cala vasI / isako zikSAkA bahuta prema thA / maraneke pahale isane apanI eka kanyAkA icchAse hI 15000) kA dAna strI zikSA15000)kA dAna / ke liye kiyA aura mAtAse kaha gaI ki isa rakamase di0 jaina samAnameM strI zikSA kA pracAra kiyA jAya / vAstavameM dAniyoMkI saMtAna bhI dAnI hotI hai| isake viyogase isakI mAtA rukmaNIbAIko to zoka huA hI para seThanIko bhI bhArI daHkha huA kyoMki aisI zikSita suzIla kanyAse seThanI bhaviSyameM jaina jAtikI unnatikI bahuta kucha AzA rakhate the / rukmaNIbAIko apanI tIsarI saMtAnapu-tra ThAkurabhAIko dekhakara saMtoSa ho jAtA thA / saM0 1969 meM yaha 13 varSakA thA aura nitya skUla meM par3hane jAtA thaa| isakA citta sarala va kucha dharmaparAyaNa hai / seTha pAnAcaMdakI kIrtiko yaha vistRta karegA aisI AzA rukmaNIbAI va anya kuTumbI janoMko hai / pitAke samAna Alasya rahita zrImatI maganabAIjIne indaura chAvanI meM seTha geMdanalAla aura bhUrIbAI dvArA zrImatI maganabAIjI- nirmApita navIna jina maMdira bimba pratikA udyog| pThotsava para jAkara 8 dina taka kaI strI sabhAeM ____ karake mithyAtvatyAga, zIlavata Adi para vyAkhyAna dekara saikar3oM striyoMse niyama kraae| zrImatI pArvatIbAI, gulAbabAI, haMgAmIbAI Adi par3hI huI bahanoM ke sAtha jJAna carcA karake bahuta lAbha prApta kiyA, phira tA. 28-2-13 ko bambaI lauTa aaii| For Personal & Private Use Only Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 728 ] adhyAya bArahavAM hama jyoM 2 seThajIke kRtyoMkA vicAra karate haiM tyoM 2 . seThajIke nirAlasya aura zikSApramI svabhAvaseThajIkA vidyArthiyoMse kI komalatA dekhakara Azcarya hotA hai / prema aura kolhApura kolhApura borDiMgake vidyArthiyoMne eka vidyArthI gamana / sammelana sthApita kara rakkhA thA jisakA utsava tA0 21 apraila 1913 ko bar3e samArohase karanA vicAra kara sAMgalI, hubalI, zolApura va belagAMva borDiMgoM ke chAtroMko va anya gAMvoM kI karIba 400 jaina maMDalIko ekatrita kiyaa| mi0 e0 pI0 caugale, rA0 rA0 ru tathA vidyArthiyoM ke sacce pitA seTa mANikacaMdajIko bhI bulAyA thaa| dhvajA patAkAoMse suzobhita karake eka maMDara bAMdhA gayA thA / sabere hI darzana pUnAdi nitya karmake pIche sarvakA dUdha cAyase satkAra kiyA gyaa| phira sarva vidyArthiyoMkA phoTo liyA gyaa| seThanIne akhAr3e kA dvAra kholA / kustiyoMkI kasaratake sAtha 2 paTA khelanA, daur3anA, geMda pheMkanA Adi khela dikhalAe gae / haraeka khelameM sarvottama tInako inAma diye gae / 10 // baje prophesara ziMdekA jAdUkA khela huaa| phira sarva maMDalIkA vidyArthiyoMne pakvAnna miThAI Adise khUba bhojana satkAra kiyaa| phira 4 baje sabhA prAraMbha huii| ajaina vidvAn bhI padhAre the / sabhApatikA Asana hamAre dAnavIra seThajIko pradAna kiyA gyaa| gAnake bAda zrIyut hAla seThIne riporTa sunAI / usake bhItara kahA ki da0 ma0 jaina samAke sthApanake pahale isa prAMtameM zikSA pracArakA prayatna rA0 rA0 caugale, haMje, laTTe, AvaTene kiyA thaa| phira samA sthApita For Personal & Private Use Only Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| [729 huI aura seTha mANikacaMdajIkA samAgama milA jisase yaha borDiga va usa sambandhI aneka sabhAeM huii| isa borDiMgase Aja taka 150 chAtra par3hakara cale gae haiM aura aba bhI 60 par3ha rahe haiM / phira chAtroMke iMgrejI va marAThI meM bhASaNa honepara rAvasAhaba jAdavarAvane vidyArthiyoMko upadeza kiyA usameM kahA ki "satya bolo, kartavya karma karo tathA apanI zikSAmeM pramAda na karo-yaha upadeza pUrvake guru dete the, usIko grahaNa kara sabako calanA caahiye| rA0 rA0 DoMgare, va laTTeke bhASaNake pIche adhyakSa seThajIne kahA ki " yahAM vidya rthiyoMkA sammelana dekhakara mujhe bahuta hI Ananda huA hai| vidyArthI apanA 2 kAma acchI taraha karate haiM, yaha bAta bhale prakAra dekhI jAtI hai / bambaI borDigakI apekSA kolhApura borDigakI vyavasthA acchI najara AtI hai| isakA kAraNa rA0 rA0 laTTekA nitya nirIkSaNa hai|" phira rA0 rA0 DoMgarene acche nibandha likhanepara do chAtroMko 10) va 5) inAmake diye / pahalene 10) borDiMgakI hoTalake imArata phaMDameM arpaNa kara diye / rAtriko 8 baje pUnAkA vRhat sabhAraMbha huaa| isa tarapha rAtriko pUjana karanekA khAsa kara samAraMbhake avasarapara bahuta bar3A rivAja hai| pUjanake pIche rA. rA. caugaleke samApatitvameM mi. bugaTene jainadharmapara vyAkhyAna diyaa| dUsare dina kolhApura aura belagAMvake vidyArthiyoMkA maica huA, jisameM kolhApurake vidyArthI jIte / seTha mANikacaMdanI ina chAtroMkI kArravAIko dekhakara va apane tana, mana, dhanake upayogakI saphalatAko jAnakara atizaya AnandameM lIna ho ge| seTha navalacaMdake tIna saMtAna haiM / inameM putra tArAcaMdakA lagna For Personal & Private Use Only Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 770] adhyAya baarhvaaN| saM. 1963 meM suratameM huA thA usase akSaya tRtIyAmeM vyava- tArAcaMdako 1 putrIkA lAbha caitra vadI 14 hArika kArya aura saM. 1965 ko huA thA para vaha vaizAkha sudI seTha navalacaMdajIkI 7 ko saMsArase kUca kara gii| phira ASAr3ha . saMtAna / sudI 12 saM. 1967 ko nirmalA nAmakI kanyAkA janma huA jo aba Anandase bAlakrIr3AmeM lavalIna hai / isa vIra saMvat 2439 meM putrI mANikabAIkI avasthA 15 varSakI ho gaI thii| vaizAkha sudI 3 ke zubha dinameM seTha navalacaMdajIne apanI isa putrIkA pANigagrahaNa pUnA nivAsI seTha jaicaMda mAnacandake suputra hIrAlAlake sAtha bar3e utsAhase jaina vidhike anusAra bambaI ailaka pannAlAla dezI davAkhAneke jaina vaidya bharamaNNA bammaNNA upAdhyAyase karAyA / yathAyogya saMsthAoM Adiko dAna bhI kiyA gayA / ahamadAbAdameM seTha premacanda motIcaMda digambara jaina borDiMgake hAtemeM thor3e hI dina hue seTha mANikacandajIkI ahamadAbAdameM mAtA bhAbI rUpAbAIjIne eka dharmazAlA banavA dI dvArA thii| eka dina Apake cittameM AI ki 15000kA vidyArthiyoM va anya nagaranivAsiyoMko aussdhaaly| zuddha dezI davAoMkA dAna ho to bar3A upakAra ho / aisA vicAra kara mAtAjIne apane manakA abhiprAya seTha mANikacandanIko khaa| seThajI aise kAmoMke liye sadA hI agragAmI rahate the| Apa turta hI ahamadAbAda aura vahAM eka vaidyako talAzakara zruta paMcamI arthAt jeSTha sudI For Personal & Private Use Only Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / 5 vIra saM. 2439 ba vikrama saM. 1970 (mAravAr3I) tA. 9 jUna 1912ke dina prasiddha vaidya jaTAzaMkara lIlAdharake sabhApatittvameM sabhA karake dharmArtha auSadhAlayakI sthApanA karA dii| mAtA rUpAbAIne isake liye 15000) hIrAcaMda gumAnajI jaina borDiMga skUla vambaIke TUSTa kameTIke AdhIna kara diye haiN| mitI ASADha vadI 4 tA. 22 jUna 1913 ko seTha _mANikacaMdanIne sUratameM phUlakaura kanyAzAlAkA phalakaura kanyAzAlAmeM dUsarA vArSika adhivezana saradA seTha IzvaradAsa seTha jii| jagajIvanadAsa sTorake sabhApatittvameM kiyaa| mUlacanda kisanadAsajIne riporTa sunaaii| bAlikAoMse dharma sambandhI zloka va stotraM sunaneke pIche vArSika parIkSAke upalakSameM kanyAoM ko pustaka va vastrA dikakA inAma diyA gyaa| "putrIne mAtAnI zikhAmaNa" aura "nArI darpaNamAM nIti vAkyo" pustake vAMTI gii| isa samaya 92 bAlikAeM thIM jinameM 24 diga0 va 21 zve0 jaina thiiN| seThajIne sarvakA AbhAra mAna va kanyAoMko catura dekha apanI lakSmIke sadupayogase parama harSa maanaa| __ zrImatI magamabAI apane zrAvikAzrama dvArA yogya kArya hone meM kabhI cUkatI nahIM thiiN| zrImAn zrAvikAzrama bambaImeM laoNrDa hArDiMga mahodayake varSagAMThake dina tA. sabhA / 20 jUna 13ko zrAvikAzramameM dharmapatnI seTha haranArAyaNadAsa rAmanArAyaNadAsake sabhApatitvameM sabhA huI, jisameM lArDa hArDiMgakI dIrghAyu honekA gIta gAyA gayA miSTAnna vitaraNa hue tathA zikSA vibhAgase jo lArDa For Personal & Private Use Only Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAAMANN.........ANnANINnnnnnnArum 732] adhyAya bArahavAM / aura leDI mahodayake phoTo prApta hue the so bAMTe gae / isa samaya zrImatI pArvatIbAIne 50) Azramako diye / aura bhI 100) se uparakA phaMDa huaa| zrImAn seTha jamanAlAla vardhAkI dharmapatnIne lArDa mahodayake phoTopara va pramukhAko hAra phnaayaa| maganabAIjIne sabakA AbhAra mAna samA visarjana kii| dAnavIra seThajIke bhAnaje svargavAsI seTha cunnIlAla jhaveracaMdakI vivAhitA putrI kIkIvhena strI zikSAmeM 5000) urphe parasanabAI kA maraNa tA. 25 jUna . 1913 ko ho gayA / isa bAIko bhI dharmakA anurAga thA so maraNake pahile 5000) strI zikSA pracAra va 500) anya dharma kAryameM dAna kiye / isakI mAtA jar3AvabAIko isake viyogase bahuta kaSTa huA, kyoMki jar3AvabAIke do putriyAM thIM-eka to pahale hI cala basI thI dUsarI aba cala dii| seTha mANikacaMdajI aura maganabAijIka samajhAnese jar3AvabAInIko santoSa huA aura yaha apane jIvanako dharmakAryameM lona karane lgii| seThanIko yaha jAnakara bahuta harSa huA ki vilAyatameM veri STara jagamandiralAlajIke prayatnase tA. 14mahAvIra bradarahuDa 8-13ko mahAvIra bradarahuDa sthaasthaapn| pita huI, jisake sabhApati mi. harbarTa vArana, ___upasabhApati jugamandiralAla jainI aura maMtrI alekjenDara gaoNrDana aura upamaMtrI unakI strI misa gaoNrDana hai jo jainadharma dhAraNa karate haiM ve isake sabhAsada hote haiM / For Personal & Private Use Only Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [733 seTha hIrAcanda gumAnajI jaina borDiMga bambaI meM tA0 2 sitambara 1913 ko maNIlAla hokamacaMda udANI hIrAcanda gumAnajI ema0 e0 elaela0 bI0 ( jo isI borDigameM sbhaa| borDigake chAtra the ) ke sabhApatitvameM sabhA huI, jisameM seThanI bhI upasthita the| usa samaya brahmacArI zItalaprasAdajIne jaina samAjonnatike viSayameM vyAkhyAna diyA / pramukhake vivecanake pIche seThanIne sarvako dhanyavAda de sabhA visarjana kI / isa samaya isa borDiMga ke chAtra seThanIko bar3I hI bhaktise dekha rahe the, kyoMki jisa bambaI sthAnameM Thaharaneko jagaha nahIM milatI thI vahAM anekoM chAtroMne isa sthAna meM sukhase rahakara vidyAkA lAbha kiyA thA, isI upakArakI smRti chAtroMkI bhakti seThajIpara karAtI thii| vardhA digambara jaina borDiMgakA vArSikotsava mitI Asona vadI 5 saM0 2439 tA0 21 sitambara vardhA di0 jaina borDiMga 13 ko huna dhUmadhAmase huaa| vahAMke va setthjii| bhAiyoMke premase AkarSita hokara seThanI bhI padhAre the / vahAMke kAryakA nirIkSaNa kara Apa saMtoSita hue / mitI kArtika vadI 1 tA0 16 akTUvara 13 kI rAtriko hIrAbAga lekcara haoNlameM seTha kastUracaMda iMdaurarAyabahAdurako sanmAna nivAsIko sarise rAyabahAdurakA pada aura 2500) milaneke upalakSameM seTha mANikacaMdajIke sabhAkA daan| patitvameM bambaIke digambara jainoMkI smaaii| - brahmacArI zItalaprasAdanI bhI maujUda the| cAMdIke For Personal & Private Use Only Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 734 ] adhyAya bArahavAM kAskeTameM eka sundara mAnapatra seTha kastUracaMdajIko arpita kiyA gayA / seThajIne isa avasarapara 2500 ) syAdvAda mahAvidyAlaya banArasa ke dhruvaphaMDa meM pradAna kiye| haz2AroMke dAnakI prathA calAne meM seTha mANikacaMdajIkI udAratA hI kAraNa gajapaMthAjI tIrthakA prabandha kevala seTha rAvajI nAnacaMda zolApurake hI AdhIna thA jisase prAyaH zikAyate zrI gajapaMthAjI rahA karatI thIM / seThajIne hIrAbAga dharmazAtIrthake liye lAmeM tA0 27 akTUbara 1913 ko rAvajI prabandhakAriNI nAnacaMda, brahmacArI zItalaprasAdajI aura bAlacaMdra sabhA / rAmacaMda dozI se sammati karake eka niyamAvalI va 11 mahAzayoMkI sarva prAntIya prabandhahIrAcaMda amIcaMda aura kAriNI kameTI banAI, jisake maMtrI zAha sabhApati seTha rAvajI nAnacaMda niyata kiye yaha kameTI santoSakAraka kara rahI hai 1 / jabase tIrthakA kAma indaurake vidyApremI seTha tilokacaMda kalyANamalane 2 lAkha saMgyA vidyApracAra ke liye nikAlakara vidvAnoMseThajI indaura meM aura kI sammati lI thI ki kisa kAma meM 2 lAkhakA dAna | lagAveM tathA isIliye kArtika sudI 8 vIra saMvat 2440 tA. 6 navambara 1913 guruvAra ko Apane khAsa 2 bhAiyoMko nimaMtraNa kara bulAyA / bambaIse seThajI bhI pahuMce the| paM0 gopAladAsajI, paM0 arjunalAlajI seThI, brahmacArI zItalaprasAdajI Adi bhI Ae the / bahu sammati se "tilokacaMda jaina hAIskUla " kA kholanA nizcaya huA va mainejiMga For Personal & Private Use Only Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| [732 kameTI banI / isa sabhAmeM seTha hukamacaMdanI sabhApati hue the jinake niyata honeke prastAvakA samarthana dAnavIra seThajIne kiyA thaa| seTha mANikacaMdanIkI ora vizeSa lakSya honese usIke anusAra hI hAI skUla kholanekA dRr3ha vicAra ho gyaa| yaha dAna va aisA vicAre yaha saba seThajIkI dAnavIratAkA anukaraNa hai| ___ seTha mANikacaMdajI jisa kAma meM rupayA lagAte the usa kAmako itanA pakkA kara dete the ki usa kAryakI seThajIke kAryokI nIMva kabhI bhI na bigdd'e| Apane bambaI, dRddh'taa| ahamadAbAda, ratalAma borDiga va hIrAbAga dharmazAlAke phaMDoMko eka rajiSTarI huI TraSTa kameTIke supurda kara diyA thA ki jisameM koI bhI usa rakamako sivAya usa nipata kAmake aura kisI kAmameM koI kharca na kara sake va yadi kabhI kisI dRSTIkI niyata kharAba ho to vaha sarkAra dvArA bhI daMDita ho ske| kolhApura borDimake liye rAjA sAhabase jamIna muphta lenameM va imArata bAMdhanemeM seThajIne bahuta parizrama kolhApura borDigakI uThAyA thaa| Apane tA. 14 julAI 1913 ___ TraSTa ddiidd| ke roja 5 TUTI niyata kara kolhApura borDiMgakI TraSTa DIDa rajiSTarI karAke borDiMgakI jamIna va imAratakI anumAna 50000) kI milakiyata unake supurda kara dI / 5 STI ye hue-(1) svayaM seThajI (2) AppA sAhaba desAI paragaNetera dAla ThANe hanagaMDI (3) caugale vakIla (4) rA. rA. laDhe ema. e. (5) bhUpAla AppAjI jirage kolhApura / For Personal & Private Use Only Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya bArahavAM / TraSTa DIDameM niyata kiyA ki isa rakamakA upayoga digambara jaina vidyArthiyoM ke vidyApracAra hI meM ho tathA jamInapara vidyArthiyoM ke lAbhArtha va dharma sambandhI imAratake sivAya aura koI imArata na bane tathA saba chAtroMko digambara jainadharmakA zikSaNa avazya lenA par3egA / yaha TraSTa DIDa seTha mANikacaMda hIrAcaMdake hastAkSarase "pragati ANi jinavijaya" patra tA. 9 navambara 1913meM pragaTa. ho gayA hai / dhanya hai seThajIkI dUradarzitA / / tA. 15 navambara 1913ko sampUrNa jainamamAnake sabase prathama I. C. S. kalekTarakI parIkSAmeM seThajI dvArA vidvAn- uttIrNa hokara lAhaura nivAsI lAlA kA sanmAna manoharalAla digambara jainake suputra bAbU rAmalAla Dabala ema.e. vilAyatase jahAjapara bambaI baMdarapara padhAre / seThanI vidyApremake vaza hokara unake pitA va anya mahAzayoMke sAtha baMdarapara gae / hAra torAse bhale prakAra svAgata karake rAmacandranIko gulAlabAr3Ike digambara jaina maMdirajIke darzana karAkara hIrAbAga dharmazAlAmeM lAkara bhale prakAra ThaharAyA va sanmAna kiyA / vidyArthiyoMse seThanIkA prema svAbhAvika hotA thA / sAMgalInivAsI seTha devacaMda sAMkalacaMdane 5000) mRtyuke pahale dharmArtha diye va yahIMke eka jaina vyApArI seThajIke dAnakA rA. rA. bAlagauMDAnakhagauMDA pATIlane sAMgalIke anukaraNa / borDigako apane 1000) kI bImekI rakama de DAlI tathA zolApurake prasiddha seTha harIbhAI devakaraNa vAle seTha bAlacanda rAmacandakI mAtA zrImatI For Personal & Private Use Only Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAI rUpAmAjI,mAtuzrI premacanda motIcandanI. 10) J. V. P. Surato ( For Personal & Private Use Only Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga [737 mainAbAI 72 varSako AyumeM tA0 3 navambara 1913 ko svargadhAma padhArIM / unakI smRti meM unake suputroMne 15000) ru0 vidyAdAnake artha nikAle / nae varSa arthAt 1914 ke prAraMbhase seThamIkA zarIra yadyapi ___ bAharase kisI prakArake rogoMse pIr3ita nahIM seThajIkI zarIra huA thA para aMtaragameM Apako bahuta nirbalatA sthitimeM azaktatA / mAlUma hotI thI-kisI bhI bAtakA bahuta vicAra karanase Apako cakkara A jAyA karatA thaa| isa samaya Apake cittameM bar3I bhArI ciMtA zrI sammedazikhara parvatarakSAkI maujUda thii| lAlA prabhUdayAlakI preraNA va tIrthakSetra kameTIke parokSa prastAva naM0 2 tA0 16-10-12 ke anusAra tA. 5 sitambara 1913ko hajArIbAga korTameM parvatakA paTTA kAyama rakkhA jAve yA usakA harjA 2 lAkha rupayA mile| aisA mukaddamA bAbU dhannUlAla aura seu parameSThIdAsajIkI orase rAjA raNavahAdurasiMha pAlagaMja aura bAbU kRSNacaMdra ghoSa mainejara korTa oNpha vAIsapara dAyara kara diyA gayA / eka mukaddamA jo zvetAmbariyoMne digambariyoMko svataMtra pUjanake haka na honekA kiyA thA, korTameM aTakA par3A huA thaa| inhIkI pairavI acchI taraha ho ki jisameM parama pUjya parvatakI rakSA rahe aura digambara jainiyoMkI bhaktimeM kabhI koI antarAya na par3e aisI seThajIko cintA rahatI thI aura kameTIke daphtarameM Apako patroM ke uttara dene par3ate the / yadyapi zarIra azakta thA, pairoMmeM vizeSa darda hocalA thA, taubhI Apa niyamake anusAra hI saba kAma karate the| samaya para hI hIrAbAga va dukAna 47 For Personal & Private Use Only Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 738 ] adhyAya baarhvaaN| para jAte va samayapara hI lauTakara Ate, sarvase bAtacIta karate va samayapara hI rAtriko zayana karate the| isa varSa zrI syAdvAda mahAvidyAlaya kAzIke saMcAlakoMne banA rasameM navama vArSikotsava tA. 23 se 29syAdvAda mahA vidyAlaya 12-1913 taka bar3I dhUmadhAmase TaunahAlameM kAzIkA navama manAyA thaa| seTha mANikacaMdanI isa saMsthAke vArSikotsava / sabhApati the / Apako padhAraneke liye preraNA bhI bahuta huI tathA AnA bhI cAhate the para zarIrakI azaktatA kAzI Aneke liye gavAhI nahIM detI thI isase Apa nahIM Ae para samAnake acche 2 vyakti paM. gopAladAsajI, paM. arjunalAlajI, jugamandiralAlajI ema. e., ajitaprasAdajI ema. e. Adi upasthita the / jarmanIke prophesara hamana jaikobI bhAratameM Ae the| inakA svAgata bhale prakAra karake sabhApati banAye gaye the / sarva digambariyoMkI orase Apako mAnapatra arpaNa kiyA gayA thaa| tA. 25 disambarako misa ainIbisenTane sabhApatikA Asana grahaNa kiyA thA usa samaya bhArata jaina mahAmaMDalakI orase zrImatI maganabAIkI strI zikSA maganabAIko jainamahi- pracArakI sevAko dhyAnameM lekara unako jainalAratnakA pada mahilA ratnakA pada pradAna kiyA gayA aura eka manohara kavitAke sAtha bhejA gayA / bAI jI jalsemeM A nahIM sakI thii| __ tA. 26 ko sabhApati paMDita gopAladAsajI hue the| tA. 27 ko mahAmahopAdhyAya DA. satIzacaMdra vidyAbhUSaNa ema.e. pI. For Personal & Private Use Only Page #824 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| [739 eca. DI. pransipala saMskRta kAleja kalakattA sabhApati hue| taba DA. jaikobIko mAnapatra diyA gayA va bhArata jaina mahAmaMDalakI orase " jainadarzanadivAkara" kI upAdhi DA. jaikobIko pradAna ko gaI / 28 ko harmana jaikobI sabhApati hue taba DaoN0 satIzacaMdrako 'siddhAMtamahodadhi' kA pada diyA gyaa| tA. 29 ko prophesara DAkTara o0 sTrAsa kalakattA sabhApati hue taba harmana jaikovIne apanA vyAkhyAna par3hA usameM dikhalAyA ki(Jainism is independent of Budhism, Jainismu is even older than Budhism, Budhists Borrowed from Jains the technical term Ashrava. ") jaina dharma bauddha dharmase svataMtra hai, jaina dharma bauddhase bhI bahuta purAnA hai, bauddhoMne Azrava kA vizeSa zabda jainiyoMse liyA hai| isI dina bhArata jaina mahAmaMDala kI orase seTha kalyANamalajI indaurako "dAnavIra" brahmacArI zItalaprasAdajIko jainadharmabhUSaNa' va prayAga borDiMgake liye 25000) dAna karanevAlI sumeracaMdajIkI dharmapatnIko ' vidyApremiNI' kA pada diyA gyaa| Amada 3000)kI huii| bAvU devendrakumAra, aura bAbU naMdakizorane bahuta parizrama utthaayaa| tathA bAbU cetanadAsa bI. e. mahAmaMtrI mahAmaMDalane apane membaroMko bhI bulA liyA thA jisase usakA bhI jalsA sAthameM hI ho gayA thaa| seThajIke pAsa sarva riporTa gii| Apane par3hakara harSa mAnA ki apane nimittase khulanevAlA syAdvAda mahAvidyAlaya prasiddhimeM A rahA hai| nakala kavitA upAdhi jainamahilAratna / zrI maganabAI devi !, jaya jayati jina-pada-sevi / For Personal & Private Use Only Page #825 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NvM 740 ] adhyAya bArahavAM / tuma dhanya hai su-prayatna, ho jaina-mahilA-ratna // 1 // tumhAro sabai svacchanda, svAgata kareM sAnanda / tuma kiye bahu zubha kRtya, cukIM tuma kRtakRtya // 2 // mahilA rahIM jo ajJa, tumhArI bhaI su kRtajJa / "zikSA'' pracAra prazasta, tuma kiyo ghUmi samasta // 3 // dai "dharma"ko upadeza, * pUraNa kiyo uddeza / mRdu madhura bAnI boli, zubha "zrAvikAzrama" kholi ||4|| "chAtrAlayana'' khulavAya, "vidhavAzramana" banavAya / kari sake narana pravIna, vaha kAma tuma kari dIna // 5 / / sat dAnavIra amaMda, zrIseTha mANikacaMda / je. pI., kulAlaGkAra, jina lahyo zubha satkAra // 6 // tina yogya tuma santAna, kahi saba kareM sAmAna / baDhi putra soM tuma kAja, kInyoM sutA kai Aja // 7 // "jainI-mahilA-pariSad kA saMsthApana karane vAlI ! kareM kahA~ taka, devi, prazaMsA, tuma ho nAri nirAlI ! // 8 bhArata-jaina-mahAmaNDala yaha, Adara soM ArAdhi / "jainI-mahilAratna' nAma kI, arpaNa karai upAdhi // 9 // AzA hai, nija janana ko, yaha sAdara upahAra / utsavake Ananda maha~,' hai hai aGgIkAra // 10 // kumAra devendraprasAda jain-kaashii| vIra saM0 2440 meM mArgazIrSa sudI 3 ke dina zrImatI maganabAIjIne apanI eka mAtra kanyA kezara maganabAIjIkI putrIkA matI kI lagna sUratameM jAkara pUnA nivAsI vivAha / jecaMda mAnacaMdake putra caMdUlAlake sAtha bar3e samArohake sAtha jaina paddhatike anusAra kii| For Personal & Private Use Only Page #826 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [741 usa samaya sUratakI phulakuMvara kanyAzAlAkI kanyAoMse gAyana garabA Adi gavAyA va kanyAoM ko miThAI sahita pyAle va adhyApakoMko bhI inAma diyA / (5) jaina saMsthAoM meM baaNtte| kezaramatIko gujarAtI, hindIkI zikSA hokara iMgrejIkI zikSA ho rahI thI, saMskRtameM mArgopadezikA cala rahI thii| apanI putrIke par3hAnemeM mAtA maganabAIne koI kasara nahIM rakkhI thii| tathA isake vara caMdUlAla bhI dharmapremI va kAlenakI par3hAI par3hanevAle haiM jinakI dvitIya bhASA saMskRta hai / aba ye donoM dampati mukhale bambaI meM hI nivAsa karate haiN| zrImatI maganabAIjIkA citta bhI samAjasevA karanese kabhI ukatAtA nahIM thA / Apa putrIke lagnase bar3avAnIke melemeM chuTTI pAkara bambaI A zrI bar3avAnI siddhkssetrmgnbaaiijii| ke melemeM upadezArtha padhArI / yaha nImAr3a jilemeM maukI chAvanIse 80 mIla eka dezI riyAsata hai / vahIM zrI cUlagiri parvata hai jahAMse prasiddha rAvaNake putra iMdrajIta aura kuMbhakaraNane mukti prApta kI hai| parvatapara 84 phuTa UMcI zrI RSabhadevakI ati prAcIna darzanIya mUrti hai jisako bAvana gajAjI kahate haiN| isakI bar3I mahimA hai| yahAM mAlavA prAntika sabhAkA vArSika jalsA thaa| seThajIko bahuta Agraha karake bulAyA gayA para seThajI na A sake / brahmacArI zItalaprasAdajI Ae the / melA pauSa sudI 8 se 15 taka thaa| dAnavIra seTha hukamacaMdajI Ae the / mAgha sudI 13, 14, 15 ko jalse hue| khAsa bAta bAvanagajAjIke jIrNoddhArake liye For Personal & Private Use Only Page #827 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 742 ] adhyAya bArahavAM / 11412) kA caMdA huaa| jisameM seTha hukamacaMdajIne 2100), va ror3amala megharAja susArIne 1001) diye| bar3avAnI borDiMga kameTI banI tathA sudI 15 ko dIvAna sthApana / sAhaba kuMvara bhAratasiMha dvArA digambara jaina borDiga kholA gayA jisameM zrImatI maganabAIjIne 101) diye va zrImatI maganabAIke vyAkhyAnoMko rAjya vargane bhI sunaa| striyoMmeM Apake jAnese bahuta jAgRti phailii| 200 zrAvikAzramake liye caMdA bhI huA / bahutasI striyoMse aneka niyama livaaye| zrI seva'jaya tIrtha pAlItAnAmeM bambaI prAntika sabhAkA vArSi kotsava mitI mAgha sudI 3 se 6 tArIkha pAlitAnAmeM prAMtika 29 janavarIse 1 pharvarI taka thaa| seTha sabhAkA jlsaa| mANikacaMdajIko jAnekI bahuta bar3I A vazyaktA thI para Apane zarIrakI azaktatAke kAraNa jAnA ucita nahIM samajhA para Apake choTe bhAI seTha navala.. caMdanIko bheja diyA / sabhApati zrImAn seTha hukamacaMdajI hue the| Apane apane vyAkhyAnako par3hate hue vidyA4 lAkhakA dAna / pracArAdi kAryoMke liye 3 lAkhakA dAna va apanI dharmapatnI kaMcanavAIke orase 1 lAkhakA dAna kiyA / 13 prastAva mAmUlI pAsa hue| sabhAke liye janarala phaMDakI apIlameM 1001) dAnavIra seTha hukacaMdanIne diye / kula phaMDa karIva 1700) kA huaa| isa samaya yAtrI 4000) ke anumAna AyA thA / saMTha navalacaMdanI aura For Personal & Private Use Only Page #828 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| [ 743 mUlacandajI kApar3iyAne nirvighna sarvakA svAgata, pUjA va sabhAkA prabandha Adi karanemeM khUba parizrama liyaa| ___ zrImatI kaMkubAI, lalitAbAI va kaI zrAvikAzramakI bAIyoMke padhAranese striyoMmeM bhI khUba upadeza huaa| zarIrakI bImArIke kAraNa zrImatI maganabAIjIkA Agamana nahIM huA thaa| bhArata di0 jaina mahilA parISadakI cauthI vArSika sabhA zolA ___pura nivAsI seTha jIvarAja gautamacaMdakI mahilA pariSadakA dharmapatnI ratanabAIke sabhApatitvameM huaa| cauthA vArSika 2 baiThakeM huii| cAra prastAva pAsa hue| utsava / zrAvikAzramake liye 250) kA phaMDa huA jisameM zrImatI lalitAbAIne svayaM 101) diye / yaha bAIjI oNnarerI rUpase zrAvikAzrama khulanekI mitIse barAbara kAma kara rahI haiN| AnI prAiveTa kucha sampatti hai usameM se yaha rakama dAnameM lagAdI hai| zolApurameM seTha nAthAragaMjI gAMdhIne 26000) kharca karake eka manojJa makAna borDigake liye banavAyA zolApurameM borDigake thA tathA seTha hIrAcaMda nemacaMda maMtrIne ailaka makAnakA khulnaa| pannAlAlajI jaina pAThazAlAke liye bhI eka makAna usI hAtemeM banavA diyA thA / isIke udghATanakI kriyA phAlguNa sudI 2 ko indaura nivAsI rAyabahAdura seTha kastUracaMdajIke sabhApatittvameM huI / zarIra ThIka na rahanepara bhI dAnavIra zrImAn seThajI borDiMgake premavaza paM0 dhannAlAlajI Adike sAtha bambaIse pahuMca gae the| utsava sAnanda huA taba For Personal & Private Use Only Page #829 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 744 adhyAya bArahavAM pramukhane 1000) pAThazAlA va 700) borDigake phaMDameM diye va 1 varSataka do chAtroMke liye mAsika vRttiye niyata kI / seThajI makAnako dekhakara bahuta prasanna hae kyoMki inako makAna banavAnekA bahuta zauka thA tathA isa phaMdameM eka acche iMjIniyarase bhI acchI salAha de sakate the| seThajIko bambaI lauTakara yaha sunakara aura bhI harSa huA ki bar3avAhA jilA nImAr3ameM bhI zrImatI bhAgAbar3avAhAmeM borDiMga / bAIne 10000) dAnakara apane patike nAmase "pyAracandazA digambara jana borDiGga " rAyabahAdura seTa tilokacanda kalyANamalalake hAthase mitI phAlguNa sudI 2 tA0 26 phavarI 14ko khulavA diyA / __bambaImeM seTha mANikacaMdajIkI bhAvaja seTha motIcanda hIrA rAcaMdakI dharmapatnI zrImatI rUpAbAIkA zarIra dharmAtmA rUpAbAIjIkA vRddhAvasthAke kAraNa azakta ho gayA / prlok| khAnA pInA kama ho gyaa| avasthA bhI isa samaya 58 varSakI thii| Apane mitI phAlguNa sudI 3 saM0 1970 ke dina apane hozameM NamokAramaMtrakA jApa japate va zrI caMdAprabhu svAmIkA dhyAna karate hue apane isa nAzavanta dehako chor3akara svarga meM vihAra kiyaa| seThajIke kuTumbameM mAtA rUpAbAIke samAna dharmabuddhi, vAtsalyaguNadhArI, vaiyAvRtyameM sAvadhAna, dAna dharma tapa karanemeM lavalIna dUsarI strI nahIM huI / 22 varSakI umra meM hI Apako vaidhavya prApta huA tabase bAIjIne apane dhamako parama zraddhAke sAtha Ajanma nivAhA / For Personal & Private Use Only Page #830 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [745 Apane apane jIvana meM udyApana sahita jitane vrata upavAsa sahita kiye unakI ginatI isa prakAra hai ( 1 ) 1234ke upavAsa saM0 1951 se 60 taka / ( 2 ) kavalAhAra vrata / (3) karmadahanake 175 upavAsa / ( 4 ) bhaktAmara stotrake 51 upavAsa / ( 5 ) sahasranAma stotrake 13 upavAsa / (6 ) tatvArthasUtrake 13 , ( 7 ) muktAvalI vrata 9 varSa taka / (8) cauvIsa tIrthakaroMke 24 upavAsa / (9 ) aSTAnhikA vRta 8 varSa taka / ( 10 ) ravivAra vrata 9 varSa taka / ( 11 ) phaladazamI vrata 10 varSa taka / ( 12 ) cAMdrAyaNa vrata 6 varSa taka / ( 13 ) nirvANa talA 3 daphe / ( 14 ) phUlavata / ( 15 ) dIpakavata / ( 16 ) phalavrata / (17) dravyavrata / (18) devavrata / itane vratoMke sivAya Apane zrI sammedazikharajI, caMpApurajI, pAvApurajI va rAjagRhI AdikI yAtrA saM. 1958 aura saM. 1956 meM dAna dharma sahita kii| For Personal & Private Use Only Page #831 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 746 ] adhyAya baarhvaaN| isa mahAn yAtrAke sivAya nIce likhIM yAtrAeM aura bhI kii| zrI gommaTasvAmIkI yAtrA do daphe saM. 1941 aura 1966 / zrI kezariyA, pAlItAnA, giranAra saM. 1943meM / zrI gajapaMthAjI saM. 1936 aura 1956 meM / kuMthalagirijIkI do dphe| taarNgaajii| paavaagddh'jii| maksIjI aadi| tathA Apane apane pariNAmoMse paunA lAkhase adhikadAna ati upayogI kAmoMmeM isa bhAMti kiyA35000 ) ahamadAvAdameM premacaMda motIcaMda borDiGgake liye| 5000) 1234 vratake udyApanameM / 2500) borDiga bambaImeM kArtika sudI 15ko vArSika pUjotsavArtha / 6000) udayapurameM di. jaina pAThazAlAke liye| 15000 ) ahamadAvAda borDigameM dezI auSadhAlayake liye / 4800) , meM dharmazAlAke liye / 3300 ) ,, ,, meM cAMdIke samavazaraNake liye / 1100) ,, ,, dazalAkSaNImeM pUjanake liye / 3500 ) muDeTI ( gujarAta ) meM dhvajAdaMDa utsavake liye| 5500) marate samaya bhinna 2 dhArmika kAryoMke liye / kula 81700 )rupaye / For Personal & Private Use Only Page #832 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhaag| [747 inameM choTe dAna nahIM gine gae haiN| una sabako jor3A jAya to 1 lAkhase adhika rakama ho jaaygii| eka vidhavA dvArA upayogI kAmoMke dAnakA kiyA jAnA eka bar3A bhArI udAharaNa anya vidhavA bahanoMke liye hai| premacaMda putrake viyogake pIche 15 varSakI caMpAbAI vidhavAko Apane nitya vidyA par3hane, zAstra svAdhyAya karane, vrata upavAsameM lIna rahanemeM upayukta kara diyA aura usakI godameM eka suzIla putra ratanacaMda biThA diyA jisase premacaMdakA vaMza sajIvita rahe aura caMpAbAIko kaSTa na ho| aba caMpAbAI bhI rUpAbArDake samAna dAna dharma meM lIna haiM, niraMtara ratanacaMdake par3hAnemeM dattacitta haiM, ratanacandakA vivAha bhI kara diyA hai aura apanI sukIrtiko vistAratI huI caupATI baMgaleko suzobhita kara rahI hai| mAtA rUpAbAIkI smRtiko qAyama karaneke liye ahamadAbAda borDigameM tA0 28 pharvarIko eka smRti phaMDa mAtA rUpAbAIkA kAyama huA jisameM chAtroM va suparinTenDenTane smaark| 73/-) usI samaya jamA kara liye / "digambara jaina " ke grAhakoMko bAIjIke smaraNArtha zrIpAlacaritra bheTa kiyA gayA thA / zrImanta seTha mohanalAlajI, bhA0 di. jaina mahAsabhAke sahAyaka mahAmaMtrI va buMdelakhaMDa di0 jaina prAntika bambaImeM jaina sbhaa| sabhAke sabhApati yAtrA karate hue bambaI padhAre / zrImAn seTha mANikacaMdajIne ApakA. For Personal & Private Use Only my Page #833 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 748 / adhyAya bArahavAM / bahuta sanmAna kiyA aura mitI caitra vadI 6 tA0 18 mArca 1914 kI rAtriko hIrAbAga dharmazAlAmeM Apake sabhApatitvameM sabhA huI, jisameM zAmalAlajI upadezakakA 'jIvanake kartavya'para vyAkhyAna huaa| seThajIna hAra torA Adise sanmAna karake sabhA visarjana kii| indaurameM rAyabahAdura seTha tilokacaMda kalyANamalajIkI mAtAne takagaMjameM eka navIna jina maMdira nirmApaNa indaura meM dhArmika karAyA thA jisakI pratiSThA paM0 baalaavkskaary| jIke dvArA caitra sudI 6 se 12 va tA0 31 mArcase 6 apraila taka bar3e samArohake sAtha huI / seTha mANikacaMdajIko bulAyA gayA para Apa zarIra asvasthyatAke kAraNa tathA indaura meM Avazyaka kAma na honeke kAraNa nahIM Ae the| suputrI maganabAIjIko bhejA thaa| mAlavA prAntika sabhA namittika adhivezana zolApurake paropakArI seTha hIrAcaMda namacaMdake sabhApatittvameM bar3I saphalatAke sAtha huaa| 3000ke anumAna bhAI padhAre the / paM0 gopAladAsajI bhI Aye the / tilokacaMda hAI skUla khulanekA muhUrta bhI inhI dinoMmeM thA para acAnaka skUlake adhiSThAtA paM0 arjunalAla seThI jayapura nivAsI para Apatti A gaI ki unako saMdeha para sarkArane giraphadAra kara liyA aura naz2arabanda kara diyA isa kAraNa vaha kArya to banda rahA / jana saMkhyA 3000 ho gaI thii| mAlavA sabhAke janarala phanDameM 500) kA caMdA huA / 1111)ke 11 yAvajjIva sabhAsada hue / indaurameM udAsInAzrama kholanA nizcaya hokara seTha For Personal & Private Use Only Page #834 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [749 hukamacaMda, kalyANamala va kastUracanda tInoM bhAIyoMne dasa dasa haz2Ara yAne 30000) va 2000) phuTakala aise 32000) kA phanDa huA / morenA vidyAlayako seTha hukamacandane 10000) va ror3amala megharAja susArIne 1000) kula 13000) kA dhruva phanDa huaa| seTha kalyANamalajIkI mAtAne 25000) kanyAzAlAke liye diye jisakA muhUrta tA06 aprailako huaa| munIma dharmacaMdanIne pAlItAnA dharmazAlAke liye kahA-to turta hI 1000) kA caMdA ho gayA / zrImatI maganabAI, kaMkubAI Adi vidyAvatI bahanoMke padhAranese bahutasI strI sabhAeM huI / strI zikSA phaMDameM 800) kA caMdA ho gyaa| zrAvikAzrama bambaI meM jaMbUsara jilA bhaDoca nivAsinI zrImatI jIvakorabAI kaI barSataka eka zrAvikAkA viyo-rahakara artha prakAzikA Adi graMthoMkI jAnaga va maganabAIjIko kAra ho gaI thI va usase bahuta kucha AzA thI zoka / so bImAra ho gaI aura vaizAkha vadI 3 somavAra tA0 13 aprailako samAdhimaraNa mahita 25 varSakI AyumeM svargadhAma padhArI / maraNa pahile apanI 15000) kI jAyadAdameM se 3000) dharmArtha dAna kara diye jisakI vigata ati upayogI jAnakara yahAM prakaTa kI jAtI hai| 1001) zrAvikAzrama bambaI / 500) athaprakAzikA chapAneko / 500) jaMbUsarameM saMskRta pAThazAlA / 100) dharma pustakeM rakhanekI 4 alamArIke liye / For Personal & Private Use Only Page #835 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 750 ] adhyAya bArahavAM / 100) zAstradAnake liye zrAvakavanitA bodhanIkA gujarAtI bhASAMtara " digambarajaina" ke grAhakoMko deneke liye 201) pAvAgar3ha tIrthameM / 100) garIboMko auSadhidAna / 147) paracUrana bhaMDAra, maMdira va tIrtha / 50) jaina dharmakI pustakeM maMdirameM rakhaneko / 50) RSabha brahmacaryAzrama hastinApura / 50) zrAvikAzrama bambaI, kapar3A aura bhojanake liye / 25) sojitrA jaina pAThazAlA / 25) karamasada ,, ,, 15) jayapura zikSA pracAraka samiti / 15) banArasa syAdvAda mahAvidyAlaya / 15) phulakora kanyAzAlA, sUrata / 15) jaina siddhAnta pAThazAlA, morenA / 15) ahamadAvAda di0 jaina borDiMga / 15) ratalAma di0 jaina borddingg| 15) vanitAvizrAma, sUrata / zrImatI maganabAIjIko isa viyogase mahAn kaSTa huaa| seTha mANikacaMdajIko rUpAbAI aisI dharmAtmA seThajIko shok| bhAvajake viyogase bhI zoka huA thA / itanemeM Apane mAlUma kiyA ki mahAsabhA mahAmaMtrI jainajAtibhUSaNa muMzI campatarAyajI vaizAkha sudI 13 tA. For Personal & Private Use Only Page #836 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / [751 18 maI 1914 ko svargadhAma padhAre / Apa mahAsabhAke Ajanma rakSaka rahe the / isa gvabarase seThanIkA citta aura bhI udAsa ho gyaa| seTha mANikacandanIke cittameM jo bAta bahuta kAlase jamI thI ki digambara jainiyoMkI saMkhyA digambara jaina DAyarekTa- va avasthAkI dikhalAnevAlI koI pustaka rIkA chapakara taiyAra taiyAra ho vaha kAmanA isa san 1914 meM honA va 15000) pUrNa ho gaI / bAbU sUrajabhAnajIne isa viSayameM kA vyaya kArya prArambha nahIM kiyaa| taba isako svayaM seThajIne bambaI meM apane hI bhAnajeke bhAnaje seTha ThAkuradAsa bhagavAnadAsa jauharIke adhIna kiyaa| ThAkuradAsane tA. 15 navambara 1907se isakA kArya utsAha pUrvaka karanA prAraMbha kiyA aura 7 varSoMke lagAkara parizramase aba isakI 1 bar3I pustakako jisameM 1423 saphe haiM chapAkara prasiddha kara diyA nisakA mUlya 8) rakkhA isa / kAryameM daurA karanevAle DirekTaroMne phArma bharavAe jinake chAMTanekA kAma hIrAbAga dharmazAlAke suparinTenTa mANikacanda rAvajI aura bhAlacandra mahAdeva dvArA tathA klArka kundanalAla aura gulAbacanda luhADyA dvArA huaa|mukhy DAirekTaroMne isa taraha prAMtavAra saMsthA lI:-- madhyapradeza rAjapUtAnA aura mAlavA--phatahapura jilA damoha nivAsI khUbacaMda jaina / saMyuktaprAMta baMgAla aura paMjAba, jugamandharadAsa jaina bArAbaMkI bambaI hAtA aura maisUra prAMta bArasIvAle tAtyA neminAtha pAMgala va anya do krmcaarii| For Personal & Private Use Only Page #837 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 752 ] adhyAya bArahavAM / karnATaka aura madrAsaprAMta kuMbhakoNama nivAsI esa jayarAma / isa pustakameM mukhya 2 zahara va sthAnoMke itihAsa bhI diye hue haiN| aisI pustakakI taiyArIke seTha mANikacaMda pAnAcaMra jauharIke 15000)se adhika kharca par3e / seThajI apanI AMkhoMse taiyAra sajilda pustakako dekhakara atizaya Anandita hue| aura aMta:karaNameM bhAI ThAkuradAsake parizramako khUba hI sarAhA yaha / DayarekTarI 8)meM digaMbara jaina pustakAlaya sUratase mila sakatI hai| __ jisa borDiMgakA makAna banavAneke liye siMhaI nArAyaNadAsajI maraneke samaya 20000) degaye the / usa makAna DAlacaMda nArAyaNadAsa ko bahuta hI umdA karIba 50 chAtroMkerahane di jaina borDiMga lAyaka tayyAra karAnameM maMtrI bAbU kNchediijblpur| lAla bI. e. ela ela. bI. ne bahuta parizrama uThAyA tathA bhavanakI taiyAromeM 40000) ru. lage usako siMhaIjIkI dharma patniyoMne svIkAra kiyA / isa bhavanake taiyAra honepara isake kholane kA muhUrta tA. 3 julAI 1914 ko kamiznara sAhaba bahAdurake dvArA aneka pratiSThita mahAzayoMke samakSya kiyaa| isa bhavanakA nAma DAlacanda nArAyaNadAsa di.jaina skUla jabalapura rakkhA gayA tathA 15 membaroMkI eka TraSTa kameTI banagaI / seTha mANikacandanIke hArdika upadezase siMhaIjIkA dravya eka upayogI kAmameM vyaya huaa| isa bhavana bananeke sivAya 35000) kI eka koThI bhI ApakI sTeTase borDiMgake AdhIna huI thii| jisakA kirAyA 150) mAsika AtA hai / seTha mANikacandanI zarIrakI asvasthatAse svayaM nahIM Aethe para patra dvArA jAnakara bahutahI harSita hue| For Personal & Private Use Only Page #838 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mammmmmmitma seThajIkA jubilIbAga bambaI. (dekho pRSTha 756) For Personal & Private Use Only Page #839 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #840 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 753 mahatI jAtisevA tRtIya bhAga / zrImAn seTha mANikacaMdajIke cittako isa samaya eka aisA dhakkA laga gayA thA ki jisake kAraNa ApakA spezI baiMkakA divAlA jAtIya dravya vahutasA hAnimeM jAneke sivAya aura seThajIke jina 2 saMsthAoMke dravyakI vyavasthA Apake cittako dhakkA | dvArA hotI thI, usameMse prAyaH sarvako hAni uThAnI pdd'ii| usakA kAraNa yaha huA ki misa spezIbaiMka para bambaIvAloM kA bahuta bar3A vizvAsa thA usakA divAlA nikala gayA / spezI baiMka ke zeyara bahutase seThajIne dalAloMke kahane meM Akara kharIda liye the / isa bhArI kaI lAkhakI hAnise Apake cittako isa samaya eka bar3A dhakkA lagA thaa| jisase zrI zikharajIkI cintAke sivAya yaha ciMtA aura bhI Apake cittapara baiTha gaI / inhI ke kAraNa ApakA deha aura bhI bhItara 2 azakta ho gayA, gadyapi bAharase Apako antima dinataka koI bImArI nahIM aaii| mitI zrAvaNa vadI 9 vIra saM. 2440 vaM tA. 16 julAI 1914 ko sabere sadAkI taraha seThajIne seThajIkA svargavAsa prAtaH kAla uThakara zrI jinendra caMdraprabhu bhagavAnaura eka sUryakA kA abhiSeka va pUjana apane caupATI ke lupta honA / caityAlaya meM kiyA, phira jApa, pATha aura svAdhyAya karake pratidina ke samAna bhojana karake hIrAbAga Ae aura tIrthakSetra kameTIke daphtara meM zAmako 6 baje taka kAma karate rhe| isadina Apa bambaI zrAvikAzrama va hIrAcaMda gumAnajI jaina zroDiMgakA nirIkSaNa karate hue hIrAbAga pahuMce the / For Personal & Private Use Only 48 Page #841 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 754 1 adhyAya bArahavAM / vahAM bahutase patra likhavAe, 1 patra di0 jainakSetra AbUjIke prabandhakartA bAbU pUnamacaMda kAsalIvAlako koTA riyAsatameM bhI likhA jisakI naqala Apake hastAkSara sahita kameTIkI kApI bukameM maujUda hai| zAmako bhojanake pIche Apa niyamAnusAra samudra taTapara kucha Tahala kara logoMse bAteM karate rahe va rAtriko 9 // baje taka zrI maganabAIjIse aneka dhama va jAtyunnati sambandhI vArtAlApa kii| jaba vaha zrAvikAzramako ravAnA hogaI taba Apa caityAlayameM gaye, darzana karake 1 ghaMTe taka sAmAyika karate rahe / caityAlayase lauTa kara Apa zayanAlayameM Ae aura apanI dharmapatnIse sammati lI ki yaha ciraMjIva bAbU (jIvanacaMda ) 4 varSakA ho gayA hai / ise kucha akSara jJAna karAnA caahiye| Aja gusvArakA zubha divapta hai| kala zukravAra par3a jaaygaa| Apa rAtriko hI karIva 11 baje putrako akSara par3hAne aura likhAne lage, mAnoM usa bAlakako apane aMtima samaya para yaha zikSA degae ki jJAnakI prAptise hI tU apanA saccA hita samajhanA / vidyAke premIne vidyAkA saMskAra apane putra meM kara diyaa| itane meM Apake udara meM kucha darda huA, Apa bAdhA nivAraNArtha zaucako ge| lauTakara Aye phira bhI zAnti nahIM huii| Apa phira gae lauTakara udarameM adhika pIr3A honeke kAraNa Apa zAMta cittase kauca para leTa gae aura apane bhAI navalacaMdanIko bulAkara kahA ki udara meM kucha zUla mAlUma hotI hai| bhAIne bAharI upacAra kiyA aura vaidya bulAneko gAr3I bhenI / itanehImeM Apa ahaMta, siddha japate 2 vaidyoMke Aneke pahale hI isa jIrNa zarIrako chor3akara svargadhAmameM padhAra gae / vaidya AyA / udhara bhatInA tArAcaMda AyA For Personal & Private Use Only Page #842 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatI jAtisevA tRtIya bhAga [755 para sabane parama prakAza rahita jar3apiMjarako hI pAyA / vaha AtmA jo isa paryAya meM seTha mANikacanda kahalAtA thA nahIM rahA / ApakI zubha bhAvanA iMglaiMDa meM eka jaina borDiga sthApita karanekI thii| jisake liye Apane maraNake dinako bhI borDiMgameM dekhate hue mi. udANI ema. e. se kahA thA / yaha ApakI bhAvanA pUrNa nahIM ho skii| seThanIko dhArmika kAryoM kA kitanA bar3A dhyAna thA isa sambandhameM Apake likhe san 19-12-13ke patrakI nakala yahAM prakaTa kI jAtI hai jo unhoMne seTha roDamala megharAjajI susArIko bhejA thA / patra nakala seTha roDamala meghraajjii| zrImAn seTha roDamalajI megharAjajI sumaarii| mAnyavara mahAzaya, dharma snehapUrvaka juhAru / aparaMca ApakA patra naM0 114 tA0 14-12-13 I0 kA milA / bAMca kara harSa huA ki Apa logoMne samAjakI unnatikA bhAra apane Upara liyA hai| sirpha aphasosa itanA hI hai ki usa unnatike bhArameM maiM Apa logoMkA sahAyaka nahIM ho sakU~gA / tathApi AzA hai ki jaba Apa sarIkhe mahAnubhAva, utsAhI, udyamI, dhanADhya, samAjasevAke liye tana, mana, dhanase kaTibaddha ho gaye haiM, avazya hI samAja apanI unnati kara legI isameM zaka nhiiN| yaha bhI AzA hai ki Apa mujhe isake liye kSamA kreNge| bAvanagajAjIkI mUrtikA jIrNoddhAra, tIrthakSetra bar3avAnIjIkA suprabandha tathA borDiMga hAusakA sthApana ye tInoM hI kArya atyanta Avazyaka haiN| merI zrIjIse yahI prArthanA hai inake sampAdanameM Apa For Personal & Private Use Only Page #843 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 756 ] adhyAya bArahavAM / mahAzayoMko bala prApta ho / isa samaya mujhe pUrA vizvAsa hai ki Apa loga ina tInoM kAryoMko pUrA kara deNge| isakI sUcanA pAnekI maiM pratIkSA karatA rahUMgA | tA. 19-12-13 Apane apane sarva sTeTakI likhA par3hI do varSa pahale hI kara rakkhI thI va karIba DhAI lAkhakI milakiyatakA jubalI bAga 1100) mAsika kirAye kA dharmArtha dAna kara pahale hI usakI rajiSTarI karA dI thI / maraNake pIche isakA prakAzaH huA aura jisane sunA usane seThajIkI isa udAratAkA dhanyavAda diyA / save dAnavIra ne aMtasamaya taka dAnase apanI jAtikI mahatI sevA karake eka apUrva udAharaNa jagatke anukaraNa ke liye sthApita kara diyA | 250000 ) kA aMtima dAna | ApakA kRpAkAMkSI, mANikacaMda hIrAcaMda / For Personal & Private Use Only Page #844 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa | adhyAya terahavA~ / [ 757 dAnavIrakA svargavAsa / gujarAtI ASADha vadI 9 ( mAravAr3I zrAvaNa baDhI 9) vIra saM0 2440 vikrama saMvat 1970 tA0 zravaNa vadI 9 kI 16 julAI 1914 bRhaspativAra kI rAtri bar3I bhayAnaka thI ki jaba caurATIkA jItA bhayAnaka rAtri | parama jAgatA baMgalA mahAn dIpaka ke bujha jAne se aMdhakAramaya ho gayA / dekhate dekhate binA kisIke dilameM pahale se isa bAta kA khayAla bhI Ae hue aura binA kisI mahAn kaTake seTha mANikacaMdajIkA cetana svarUpa AtmA 62 varSa taka audArika zarIrakI jhoMpar3I meM rahakara apane sukRtamayI jIvanameM mahA zubha karma vargaNAoMkA baMdhakara taijasa aura kArmANa zarIrako liye hue kisI baikika zubha zarIra meM prApta hokara apane tana, mana, dhanake niHsvArthapane dAna karaneke mahAn phala svarUpa manako sAtAdAyaka 1 zubha sAmagrIkA lAbha letA huA usa zarIra meM amararUpa yA dIrghakAla sthAyI ho gayA / yaha niyama hai ki jaisA bhAva aMta samaya meM hotA hai vaisA hI paryAya meM jAtA hai / narka aura tirthacagatimeM le jAnevAlA raudra aura ArtadhyAna hotA hai jo hiMsAnaMda mRpAnaMda, cauryAnaMda, parigrahAnanda tathA iSTa viyogaja, aniSTa saMyogaja, pIr3A cintavana, va nidAna rUpa hotA hai / to yaha koI dhyAna seTa mANikacandajIko na thA / paropakAratA, dharma va jAtikI avasthA kI unnati, chAtroM kA For Personal & Private Use Only Page #845 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 788 ] adhyAya trhvaaN| kalyANa, unako dharma vidyAkA lAbha, zrI zikharajI parvatakI rakSA va pazuoMkI dayA ityAdimeM se koI na koI bhAva hogA jisameM seThajIkA mana aTaka rahA ho va kevala paMca parameSThI yA zrI arahaMtake svarUpa meM lagA ho yahI saMbhava ho sakatA hai| yaha saba dharmadhyAna hai| seThajIko jaina dharmakA pakkA zraddhAna thaa| zraddhAkI nIvapara jamA huA dharma dhyAna zubha lezyArUpa hotA hai aura niyamase deva paryAyameM pahuMcAtA hai| jaina siddhAntAnusAra seThanIkI aMtima ceSTA avazya isa bAtakA vizvAsa dilAtI hai ki dAnavIrakA AtmA svarga meM padhAra kara uttama deva huA ho / vAstavameM aise mahAn puruSa jo parake kalyANa nimitta apane Apako balidAna karate haiM aura jagatake ajJAna aura adharma meTanekA udyama karate haiM, paramparAya tIrthakara aise mahAn padake adhikArI hote haiN| siddhAnta kahatA hai ki isa paMcamakAlake janme 123 manuSya isa kSetrase sIdhe videha kSetrameM janma prApta karake usI bhavase mokSako prApta kreNge| yaha paMcamakAla yA dukhamAkAla 21000 barSakA hai| isake tIna 2 hajArake 7 bhAga kiye jAve so pahale 3000 varSake kAla vibhAgameM 64, dUsare meM 32, tIsaremeM 12, cautha meM 8, pAMcave meM 4, uThemeM 2 tathA aMtima 7 veM tIna hajAra meM eka manuSya isa bharatakSetrase sIdhe videhameM janma le karma kATa paramAnandamaI siddha hoveMge / vartamAnameM abhI yahAM pahalA bhAga hI vartta rahA hai| aba zrI mahAvIrasvAmI mokSa padhAre the taba cauthe duHkhamA sukhamA kAlake tIna varSa sAr3he ATha mahIne bAkI rahe the / vIra saM. 2440 meM 2436 varSa sAr3he tIna mahIne hI paMcamakAlako. For Personal & Private Use Only Page #846 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [ 759 vIte the yaha 64 jIva vAstava meM seTha mANikacandajI aise dharmAtmA aura paropakArI tathA jagatke hitameM udyamI hI lesakate haiN| isase yaha bhI anumAna kiyA jAsakatA hai ki seThajIkA AtmA isa 64 jIvoM meM se eka ho aura aba vaha videha kSetrameM uttama manuSyakI banaRSabhanArAca saMhanana ( vajrake samAna dRr3ha vesTanake jAla, kIle va haDDIvAlI ) rUpI dehameM virAjamAna ho bAlapanekI krIDA kara rahI ho / sivAya uttama manuSya yA deva paryAyake aura kisI bhI paryAyameM seThanI aise mahAn zubha bhAva dhAraka AtmAkA gamana nahIM ho sktaa| seThajIke sarva caitanyapanekI ceSTAse rahita mRtaka zarIrako dekha dekhakara caupATI baMgaleke naranAriyoMko zokane ghera liyA aura rAtribhara sabane mahAzoka rudana va udAsImeM vitaaii| seThajIkI patnIjIvanacandakI mAtA sira paTaka va chAtI kUTakara samaya samaya para ro uThatI thI jisakI ArtanAdako sunakara kaThora mana bhI pighala jAtA thA / maganabAIjI rAtriko hI tAradeva zrAvikAzramase AI aura jisa apane pUjya pitAkI zaraNako apanA zvasura gRhakA mamattva tyAgakara Alambana kara rakkhA thA usa zaraNakA isa taraha akasmAt nirAkaraNa dekha kara mahAn ArttadhyAnameM magna ho gii| vAra vAra pitAke usa anabola kalevarako, jisane ghaMTe pahale acchI taraha bartAlApa kI thI aba cetanatA rahita dekhakara maganabAIjIkA citta parama azaraNa mAvako prApta hogyaa| dharmajJAnake kAraNa isa bAIko mana kabhI AtadhyAnameM va kabhI vairAgyamaI dharmadhyAnameM kalloleM mAra rahA thaa| seTha navalacaMdako bhI apane jAti prasiddha nAmAMkita bhAI For Personal & Private Use Only Page #847 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 760 ] adhyAya terahavAM | ke viyogase parama nirAdhAratA prakaTa huI / rAtribhara sarvane udAsI meM vitAI, saverA hote hI yaha khabara vijalIkI jhar3apake samAna bambaI meM phaila gaI, jisane sunA vahI rotA, udAsa hotA huA caupATI baMgalepara A pahuMcA / bAta kI bAta meM saikar3oM jaina aura ajaina jamA ho gae / dAnavIra seTha hukamacandajI bhI bambaI meM the| yaha bhI turta Ae / seTha sukhAnandajI bhI Ae / prasiddha 2 mAravAr3I va gujarAtI koI bhI jainI aisA na thA jo isa samaya na AyA ho / puNyAtmA narake pretako eka bar3I bhArI bhIr3ake sAtha smazAna meM le gae aura candradi sugandha vastu tathA uttama kA prerako virAjita kara asaMskAra kiyA gayA / usa samaya sarva bhAiyoMne " seTha mANikacandajIkI jaya " aise zabda kiye the | haraeka seThajI ke sAdhAraNa va milanasAra miz2Ajako vicAra 2 kara va inake kRtyoMko yAda karake inake aise puruSa jainiyoMmeM jaba nahIM haiM, yaha eka apUrva puruSa the, aba inake sthAnako koI pUrti karanevAlA nahIM hai, yahI paraspara carcA hotI thI / vAstava meM seThajIkA jIvana eka zraddhAvAna, karmavIra, nirAlasI, satyavAdI, svAvalambanadhArI jaina gRhasthIkA jIvana thA / jisane apane tana manake upayogase apanI Arthika sthitiko eka sAdhAraNa maz2adUrase lakSoMke svAmitvameM pahuMcA diyA thA / bambaI meM cAroM ora vIsoM baMgale aura makAna AlIzAna seTajIke hAthase banavAe hue zobhAko de rahe haiN| Arthika unnati karane meM seThanIne anyAya aura asatyako apanA hathiyAra nahIM banAyA thA / kintu satya aura nyAyase dravya upArjana kiyA thA / yaha isIkI mahimA thI jo For Personal & Private Use Only Page #848 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [761 usa dhanako dila kholakara uttama kAmoM meM kharca kiyA aura apane pIche mahAn bhaMDAra chor3a gae / Ajake dina bhI seThajI dvArA sthApita 'mANikacanda pAnAcanda ' nAmakA pharma jauhariyoMmeM sarvase adhika mahattva va nAmAMkitatAko dhAraNa kara rahA hai jisakA . tAjA pramANa yaha hai ki isI san 1916 meM spezI baiMkake motIke sTAkako eka muSTa 15 lAkhameM kharIda kara liyaa| bambaImeM aura kisI jauharIkI himmata nahIM huI jo aise bhArI vikaTa yUropiyana yuddhake samaya itanI rakamake saudeko eka sAtha kara sake / yaha sthiti nyAyopAjita dhana hI kI hotI hai| jo dhana anyAyase isaroMko kaSTa dekara paidA kiyA jAtA hai vaha prAyaH bahatakAla nahIM TikatA hai| nItikAroMne kahA hai: anyAyopArjitaM vittaM dazavarSANi tiSThati / prApte tvekAdaze varSe samUlaM ca vinazyati // 1 // arthAt anyAyase paidA kiyA huA dhana 10 varSa taka rahatA hai aura gyArahavAM varSa prApta hone para vaha mUla rahita naSTa ho jAtA hai / bahutasI koThiyaM kaI 2 daphe divAlA nikAlakara phira phira sthApita hotI haiN| para seTha mANikacaMda pAnAcaMdake pharmako saMvat 1927 se Ajataka vyApAra karate hue kabhI bhI isa kalaMkake laganekA avasara nahIM prApta huaa| seTha mANikacandanI vAstavameM sotI huI digambara jaina samAnako jAgRta karaneke liye eka mahAn puruSa hI janme the| utsAhI aura udyogI seThanIne jainiyoMko nimnalikhita unnatiyoMke mArgameM DAla kara cirasmaraNIya upakAra kara diyA hai: For Personal & Private Use Only Page #849 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 762 ] adhyAya terahavAM / (1) dhArmika vidyAne sAtha 2 iMgrejI Adi laukika vidyAoMkA abhyApta karanA aura isIliye Apake jIvana meM itane sthAnoMmeM chAtrAzrama khula gae / jaise-bambaI, ahamadAbAda, ratalAma, indaura, bar3avAyA, bar3avAnI, jabalapura, lalitapura, vardhA, akolA, nAgapura, kaTanI, alAhAbAda, vijanaura, meraTha, AgarA, lAhaura, kolhApura, huvalI, sAMgalI, belagAMva, maisura, kArakala, maMgalora tathA sAre bhAratake jainachA troM ko skAlarazipa dekara unakA par3hanA Age jArI karanA / (5) saMskRta digambara jaina sAhityakA pracAra karanA / isake liye Apane bambaI tathA kAzI meM saMskRta vidyAlaya khulavAyA va graMthoMke mudraNameM paM. pannAlAlajI, nAthUrAmajI Adiko sahAyatA dI va inake dvArA puNyAzraya kathAkoza Adi graMthoMko prakAza karAyA va svayaM pustakAlaya rakha kara ardha mUlyameM va bheTa rUpa pustakoMkA pracAra kiyaa| (3) tIrthokA uddhAra va suprabandha karAnA / seThajIke prayatnake pUrva tIrthopara bahuta andhera thA / yAtriyoMko bahuta kaSTa hotA thA / hisAbAdi ThIka nahIM rahatA thA, seThajIke prabhAvase prAyaH sarva hI tIrthoM kA prabandha ThIka ho gayA va unakI unnati bhI huii| jagaha 2 dharmazAlAeM bnii| hisAba vArSika prakaTa hone lgaa| tIrthoke sudhAra meM Apake jaisA parizramI viralA hI hogaa| mukhyatAse pAlItAnA, tAraMgA, AbU, giranAra, rAja For Personal & Private Use Only Page #850 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavarikA svrgvaas| . [763 gRhI, pAvApura, kunDalapura, gunAvA, zrI zikharajI tathA mandAragirikA uddhAra huaa| sonAgirajIke uddhArake liye Apane bahuta parizrama uThAyA / eka munIma vahAMpara rakkhA jo aba bhI maujUda hai para isakA sudhAra Apa apane jIvana meM pUrA na kara ske| (4) dharmopadezakA pracAra karAneke liye va jAti sudhArake Andolanake liye sabhAoM va kameTIyoMke sthApita karAnemeM udyoga karanA / isIliye Apa bahutasI sabhAoMke sabhApati aura koSAdhyakSa the| bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhA, bambaI di0 jaina prAntika sabhA, va da0 mahArASTra jaina sabhAke sadA taka sabhApati rahakara bahuta kucha unnatikA mArga zodhA / (5) kurItinivAraNameM pUrNa ceSTita honA-buhutasA bAlavivAha kA rukanA Apake upadezase huaa| humar3a jAtike sudhArakA Apako bahuta bar3A dhyAna thA / Apa yaha bhI cAhate the ki dumar3a jAti ke dasA aura vIsA donoM mila jAve kyoMki inameM koI pharka nahIM hai donoM hI zrIjinendra devakI pUjA prakSAla karate va sAtha 2 khAte pIte haiM aura donoMke gotra ekase haiM parantu isakI saphalatA nahIM huI / Apa isa bAtake bhI pakSapAtI the ki ve sarva digambara jAtiyAM jo sAtha khA pI sakatI haiM paraspara sambandha bhI kara sakatI haiN| (6) strIzikSAke pracArameM pUrNa utsAhI honA / maganabAIjI For Personal & Private Use Only Page #851 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 764 ] adhyAya terahavAM / dvArA bhAratameM strIzikSAkI jAgRti phailanA Apa hI kI aMtaraMga icchAkA prabhAva thaa| (7) jIvadayA pracAra va mAMsAhAra tyAga karAne meM pUrNa khaTapaTa karanA / isake liye Apa pustakeM bAMTate, inAma dete, dayA pracAraka saMsthAoMko madada dete rahate the| Apane bambaImeM do varSa taka isa bAtakI pUrI 2 khaTapaTa kI ki jo bhaiMse va gAeM dUdha denA banda kareM va phira dUdha dene lAyaka jaba taka na hoM taba taka unako pAlanekA eka kArakhAnA kholanA aura unako kasAiyoM ke hAtha vikrI honese bacAnA / Apane jo skIma banAI thI vaha vyApArake daMga para thI ki jina dAmoMmeM gvAle loga pazuoMko kasAiyoMke hAtha vecate haiM una dAmoM meM kharIda lenA va gAbhina na honepara acche dAmoM meM becanA / isase naphA bhI dikhlaayaa| isakI kArravAI revAzaMkara jagajIvana Adike sambaMdhameM kucha dina calI bhI, para saccA va ImAnadAra kAryakartAke vinA yaha kAma nahIM ho sakA / (8) jaina granthoMko mudrita karAnA / Apane apane pustakAlayake sAtha 2 jaina niyama pothI, narka duHkha citrAdarza, cha:DhAlA, divAlIpUjana, nyAyadIpikA, Adi grantha mudrita kiye the aura unakA bahuta alpa mUlya meM pracAra kiyA thaa| Apake vicAre hue kAma apUrNa va adhUre jo raha gae haiM unameM raMgUnameM mAMsarahita bhojanAlaya sthApita honA, tathA iMglaiMDameM jaina borDiMgakA honA mukhya hai| aura sarvase bar3A kAma For Personal & Private Use Only Page #852 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [ 765 jisako Apa karAnA cAhate the vaha jayavavala, mahAghavala graMthoMkA prakAza honA hai / yadyapi Apake va seTha hIrAcandajIke udyogase inakI bAlabodha lipiye ho gaI haiM para inakA pracAra nahIM huA thA / eka yaha kAma bar3A bhArI adhUrA raha gayA hai / isake sivAya Apa yaha bhI cAhate the ki digambara jaina dharmakA vidvattA pUrNa upadeza sAre bhArata meM va videzoM meM bhI ho / yaha kArya bhI honA bAkI hai / jina 2 kAryoM se Apako bahuta prema thA unako sahAyatA dene ke liye Apane apane jubalI bAgakA dAna kara diyA thA aura usakI Amadako nIce pramANa kharca kiye jAneke liye niyama bAMdha die thA / jubIlI bAgakA dAna / 1100) mAsika kirAye kI AmadanI se 50) mAsika makAna kI rakSA ke liye bacAkara zeSa meM se MODES (1) 14) saikar3A hIrAcanda gumAnajIkI sarva saMsthAoMke nirIkSaNa ke liye eka yogya suparinTenDenTa niyata karane meM ! (2) 7) saikar3A - bambaI prAntika samAke parIkSAlaya meM / 92 (3) 7) bambaI di0 jaina tIrthakSetra kameTI bambaI ke daphtara kharcameM / (4) 12) saikar3A digambara jaina dharmake upadezake pracAra meM / 25 (5.) 50) chAtravRtti dene meM, jisameM se 33 ) saikar3A vAgar3a prAntavAloMke liye, 30) saikar3A madhya prAntavAloM ke liye aura 37) saikar3A sarva prakAra ke chAtroMke liye / For Personal & Private Use Only Page #853 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya terahavAM / (6) 10) saikar3A Uparake kisI bhI khAtemeM kamI ho to pUrI karane meM / 100) tathA isa TraSTa DIDake TrasTI / haiM (1) seTha navalacaMda hIrAcaMda, (2) seTha tArAcaMda navalacaMda, (3) seTa hIrAcaMda nemacaMda, zolApura (4) seTha lallUbhAI premAnaMdadAsa, (5) seTha ThAkuradAsa bhagavAnadAsa jauharI mNtrii| isIse prakaTa hai ki Apa apanI dharma va jAtike kaise premI the / Apake hAthase 8 va 10 lAkhakA dAna huA hai / para jo ati prasiddha 2 kAmameM Apane dAna kiyA hai vaha nIce ginAyA jAtA hai: daanaavli| saMvat nAma kAma rakama dAna 1939 sUrata maMdira pratiSThA 8000) 1940 gomaTasvAmI sIr3hI banavAnA 1000) 1948 sUrata caMdAvAr3I dharmazAlA 25000) 1951 pAlItAnA maMdira va dharmazAlA 3100) 1955 bambaI borDiMga 80000) 1956 gujarAta dupkAla . 5000) 1957 bambaI mahA vidyAlaya 2000) 1951 kolhApura borDiMga kA makAna 22000) 1961 ahamadAbAda borDiMgake sthApanemeM 400000) bambaImeM hIrAbAga dharmazAlA 125000) For Personal & Private Use Only Page #854 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [ 767 2000 ) 1962 1962 jabalapura borDiMga 4000) 1962 udayapura pAThazAlA 6000) 1964 zikharajI rakSAphaMDa 10000) 1964 suratameM phulakaura kanyAzAlA 5000) 1964 saM. 1970 taka di0 jaina DAyarekTarI bananA 15000 ) 1965 hubalI borDiMga 1965 AgarA borDiMga ke liye jamIna 1965 1965 1965 1968 1959 1970 kAzI syAdvAda pAThazAlA 1000) 4000) bambaI zrAvikAzrama 2000) kolhApura caturabAI laikcara haoNla 4000) da. mahArASTra jaina sabhAko jindagIkA bImA 10000) ratalAma borDiMga 55000) 15000 250000 ) anumAna jor3a 694100) seThajI vAstava meM digambara jaina kaumameM eka rAjA ke samAna the / Apake svargavAsakI khabara sAre bhArata meM pahuMca gii| jagaha 2 zoka manAyA gayA va sabhAe~ huI / tA0 19 julAI ravivArako dinake 1 baje hIrAbAga lekcara haoNla meM eka bar3I bhArI sabhA huI bambaI meM zoka sabhA / jisameM digambarI jainI bhAiyoM ke sivAya zvetAmbarI jainI tathA vaiSNava bhI padhAre the / ahamadAbAda dezI davAkhAnA jubelIbAgakA bRhata dAna For Personal & Private Use Only Page #855 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 768] adhyAya terahavAM / sarva haoNla Uparase nIce taka khacAkhaca bhara gayA thaa| brahmacArI zItalaprasAdanI jo isa samaya kAzI meM the sabhAke samaya tAra jAnese Ajake dina A gethe| prathama hI paM0 khUpacandanIne seThajIke AtmAkI zAMtike liye zrI zAMtanAtha svAmIkI stuti kI phira parIkha lallUbhAI ela0 sI0 I0 ke peza karane va mANikacaMda bainAr3A mahAmaMtrI, bambaI prAntika sabhAke samarthanase dAnavIra seTha hukamacaMdajIne sabhApatikA Asana grahaNa kiyA / seTha hIrAcaMda nemacaMda zolApurane seThajIke guNa gAe aura ye vAkya bhI kahe " seThanIkI mRtyuse di0 jaina samAjane eka zAMta mahAn dAnavIra ratna khodiyA........seThajI bilkula nirabhimAnI, sAde svabhAva, paramArthake kAmameM atizaya bhAga lenevAle aura aneka sabhA sosAiTiyoMke aadhaarbhuu| ze........ve mahA puruSa the isa liye aba apaneko jo unakI ya 'gArImeM karanekA hai vaha yaha hai ki unake dvArA kI huI adhUrI yojanAoMko pUrNa kI jAve aura unake sadaguNoM kA zaktyanusAra anukaraNa kiyA jaave| phira brahmacArI zItalaprasAdajIne seThajIkI mahimA varNana kI jisameM yaha bhI kahA ki " svargIya seTha sAhaba apane jIvanameM eka ucca aura umdA jIvanakA Adarza jaina aura jainetaroMke liye chor3a gae haiN| vAstavameM jaina komakA pathapradarzaka lupta ho gayA hai| unake guNakA uttama lakSaNa vidyAkI ruci hai........" phira (zve0) paMDita phatahavaMda kapUracaMda lAlanane kahA "unake jIvanakA uddezya jJAna aura dayA thaa| aura unhoMne inako pUrNa kiyA hai| unakI mRtyuse digambariyoMko hI nahIM paraMtu zvetAmbara aura For Personal & Private Use Only Page #856 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only (>1) solApura vyAyAmazAlA meM, seThajI. Page #857 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #858 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavarikA svrgvaas| . [ 769 sthAnakavAsI kaumako bhI bar3A bhArI AghAta pahuMcA hai| unake hIrAcaMda gumAnajI jaina borDigase haraeka jaina lAbha le sakatA hai| - phira jIvadayA jJAna prasAraka phaMDake maMtrI (zve0) mi0 lallUbhAI gulAbacaMdane kahA-"svargIya seTha sAhabakA jIvadayAse bahuta prema thaa| isa kAryameM acchI salAha aura madada diyA karate the........jo hanAroM mAMsAhArI vanaspatyAhArI bane haiM, unake puNyameM unakA bhI hissA hai|" zve0 saMghapati seTha ratanacaMda talakacaMdane kahA-" dhanADhya loga bahuta dravya dAna karate haiM parantu dAnake aMtimase aMtima DhaMgakI zurUAta seTha mANikacaMdajI hI ne kI thii| unakA dAna zikSAke liye hI hotA thaa"| mi0 udAnI ema0e0 ne kahA-" seTha sAhakkI icchAe~ bahuta UMcI thiiN| unakA vicAra bambaImeM mAMsAhAriyoMke subhIteke vAste eka vejITeriyana rasor3A aura laMDanameM borDiga sthApana karanekA thA / ve to gae parantu unakI kamI pratyeka jainako mAluma hue vinA na rhegii|" phira paM0 nAthUrAma premIne kahA-"seThajI sAhabane 15 varSake bhItara jaina samAjameM eka nayA yuga khar3A kara diyA hai| ve nitya zAmako bhonana karaneke bAda apane dIvAnakhAnemeM baiThate the aura usa vakta unase milane yA salAha lene jo koI bhI choTese bar3A, garIbase amIra taka AtA thA use sanmAna pUrvaka biThAte, usakA hAla sunate aura usako yogya salAha dete the| paradezI jainiyoMse Apa bar3e premase biThAkara unake dezakA, unake gAMvakA hAla pUMchate the ki Arake gAMvameM kitane ghara jainiyoMke haiM ? pAThazAlA skUla hai yA 8s International For Personal & Private Use Only Page #859 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 770 ] adhyAya terahavAM / 1 nahIM ? kitane lar3ake lar3akI par3hane yogya haiM, phira Apa vahAM pAThazAlA kyoM nahIM sthApita karate Adi bAteM pUMchate aura unheM sAmAjika aura dhArmika kAryoMke liye utsAhita karate the / ........ seThajI eka mahAtmA the / vidyArthiyoMke liye to Apa kalpavRkSa / the / aMtameM sabhApati seTha hukamacaMda jI ne jozadAra bhASaNa meM kahA ki hamArI digambara jaina kauma meM seTha mANikacaMdajIkI mRtyuse huI kSatiko pUrA karaneko koI puruSa nahIM hai / hamArI kaumako bar3A AghAta pahuMcA hai aura usase hamako bahuta nukasAna huA hai / seTha sAhabakA smAraka avazya sthApita karanA cAhiye / " phira sabhApati sAhabane unake kuTuMbiyoM para sahAnubhUtisUtraka patra bhejanekA va smAraka sthApanakA prastAva pAsa karAyA / aura kahA ki seTha sAhabakI smRti meM maiM nasiyAM indaurakI dharmazAlA meM 5000 ) kI koThariyAM seTha mANikacaMdajI ke nAma meM banavAUMgA va 1001) smRtiphaMDameM yahAM pradAna karatA huuN| isa gurumukharAya sukhAnaMda, 251) gurumukharAya nAthAraMgajI gAMdhI bambaI, 201) jauharI anUpa caMda mANakacaMda bambaI, 201) khemacaMda motIcaMda, 101) hIrAcaMda nemacaMda zolApura, 109) devacaMda dhanajI guMjoTIvAle, 101 ) kI kAbhAI kasanadAsa jhaverI, 101) sUrajamala lallUbhAI, isa taraha 3872 ) kA caMdrA usa vakta huA / samaya 501 ) seTha nihAlacaMda, 251 ) lallUbhAI premAnaMda ne AbhAra mAna zrI mahAvIra svAmIkI jaya bolakara sabhA visarjana kI / bambaI smAraka phaMDake prabandhake liye nIce likhe 11 mahAzayoM For Personal & Private Use Only Page #860 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvvv.ru dAnavIrakA svargavAsa / [771 kI kameTI niyata hai| isa phaMDase saMskRta prAkRta digambara jaina graMthoM ko hI prakAzita karanA va mUlya lAgata mAtra rakhanA taya huA hai| kameTo kabhI koI deza bhASAkA mahatvapUrNa graMtha bhI prakAzita kara sakegI / isane aba taka ye graMtha prakaTa kiye haiM 1 laghIyastrayAdi saMgraha-isameM bhaTTAkalaMka devakRta laghIyasvapAdi saMgraha saTIka, AcArya anaMtakIrtikRta laghu sarvajJasiddhi aura bRhat sarvajJasiddhi tathA akalaMkadeva kRta svarUpa saMbodhana mUlya ) 2-tAgAradharmAmRta saTIka-paMDita AzAdharakRta , 2) 3-vikrAMtakauravIya nATaka-zrI hastimallakRta 4-pArzvanAtha caritra-vAdirAja surikRta 5-maithilI kalyANa nATaka-kavi zrI hastimallakRta , 6-ArAdhanAsAra sTI:-mUla gAthA zrI devasenAcAryakRta aura saMskRta TIkA , // 7-jinadatta caritra-AcArya guNabhadra kRta (-padyumna caritra-AcArya mahAsenakRta 9-cAritrasAra--zrI cAmuMDarAya viracita 10-pramANanirNaya-zrI vAdirAjasurikRta kameTIke membr| 1-rAyabahAdura seTha svarUpacaMda hukmcNd| 2- , tilokacaMda kalyANamala / 3- , oMkArajI kstuurcNd| 4-seTha gurumukharAya sukhAnaMda bambaI 5-, hIrAcaMda nemacaMda AnarerI majiSTreTa zolApura For Personal & Private Use Only Page #861 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 772 ] adhyAya bArahavAM / 6-mi0 lallUbhAI premAnaMda parIkha ela0 sI0 I0 7-seTha ThAkuradAsa bhagavAnadAsa jauharI 8-brahmacArI zItalaprasAdajI 9-paMDita dhannAlAlajI 10-50 khUbacaMdajI 11-60 nAthUrAma premI (maMtrI) sampAdaka " digambara jaina " ne bhI eka smAraka phaMDa sthApita kiyA aura apane grAhakoM ke dvArA 1391 / -) ekatra kiyA hai aura usameM seThajIke kuTuMbiyoMne 500) kI sahAyatA kI hai / isase yaha sundara jIvanacaritra aura anya upayogI di0 jaina sAhitya prakaTa kiyA jaaygaa| seThanIkI khabara pAte hI bahutase nagaroMmeM sabhAeM huI, kahIM bAjAra baMda rahe aura seva DoM sahAnubhUti sUcaka tAra va patra aae| koSTaka bAbata sabhA / 1. tArIkha sabhAkI sthAna sabhApati / 19-7-14 bambaI dAnavIra rAyabahAdura seTha hukamacandajI indaur| 2. 19-7-14 sabhApatike sthAnapara seThajIkA phoTU rakkhA gyaa| 1. karIba 4000) smAraka phaMDa huA aura 5000) rupayese indaura borDiGgameM seThajIke nAmakA eka makAna banAnekI sabhApapatine icchA prakaTa kI jo bana cukA hai| 2. 'di. jaina' dvArA smAraka phaMDa cAlU huA usa vakta karIba 200) ru. bhare gye| For Personal & Private Use Only Page #862 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~ dAnavIrakA svargavAsa / | 773 tArIkha sabhAkI sthAna sbhaapti| 3. 21-7-14 aMkalezvara 4. 21-7-14 bar3audA seTha lAlacanda kAnadAsajI 5. 22-7-14 vyArA 6. 22-7-14 alAhAbAda zrIyuta jagannAthaprasAda zukla mArphata nikhila bhAratavarSIya vaidya sammelana / 7. 15-8-14 belagAMva esa. ema. aMkale / 8. 26-7-14 meraTha 9. 26-7-14 alAhAbAda lAlA hoziyArasiMhajI jaina mujphphrngr| 10.21-7-14 Alanda adhyakSa mANikacanda motI cndjii| 11. 25-7-14 jhAlarApATana siTI 12. 29-7-14 raNAsaNa seTha pUnamacanda sAkalacandajI 13. 19-7-14 bodhegAMva 14. 19-7-14 ratalAma 15. 20-7-14 ahamadAbAda seTha rUpacandrajI munIna godhana milsa, mndsaur| 3. 82 / ) smAraka phaMDameM bhare gaye / 4. 400) smAraka phaMDameM hue| 5. 54 // ) smAraka phaMDameM hue| For Personal & Private Use Only Page #863 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 774 ] tArIkha sabhAkI 16. 30-7-14 adhyAya tarahavAM / sthAna bambaI 17. 23-7- 14 hastinApura 18. 23 - 7- 14 19.21-7-14 sabhApati / syA. vA. nyA. paM. gopAladA sajI baraiyA / adhiSThAtA RSabhabrahmacaryAzrama | jhAbuA kalakattA 20. 22-7-14 dillI 24. 21-7-14 phatahapura 22.28-7-14 mulatAna 23. 24-7-14 bar3avAnI bAbU devIsahAyajI sTeTa ekA 0 isake sivAya prAntija, pAvAgar3ha, pAdarA, sojitrA, borasada, sonAsaNa, Amoda, bAkarola, sAyamA, zolApura, kolhApura, dAhoda, bhAvanagara, IDara, mAMDavI, karamasada, ver3ana, valAsaNa, DakkA, makhiAva, indaura, nAMdagAMva, mahuA, madhuvana, mAlAvAr3A, baso, khaMDavA, raNAsaNa, goTegAMva, hosUra, rANApura, banArasa, lAkaror3A, jabalapura, bodhegAMva, ghAyaja, kuzalagar3ha, lAhaura, oraNa, satanA, gayA, ajamera, maisura, sivanI, bijanaura, bar3auta, lalitapura, phalTana, bhAgalapura, bar3anagara, vardhA, zAhapurA, belagAMva, nAsika, bArAbaMkI, muravAr3A ityAdi aneka zaharoM aura gAmoMmeM zokasabhAeM huI thIM aura kaI sthAnoM para to eka dina ke liye vyApAradhandA banda kara diyA thA aura mandiroM meM pUjana kI gaI thI / 6. seThajIke antima DhAI lAkhake dAnake liye kuTumbiyoM ko dhanyavAda / zrImAn bAbU dhannUlAlajI jaina seTha jaggImalajI jaina mehatA maNikacandra chaganalAlajI For Personal & Private Use Only Page #864 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavArakA svrgvaas| ___ [775 koSTaka sahAnubhUtisUcakapatra jo aaye| saMkhyA tArIkha nAmAvalI sthAna 1. 17-7-14 seTha mUlacaMda kisanadAsa kApar3iyA saM0 "digambara jaina" sUrata 2. 23-7-14 rA 0 rA. dozI dalucaMda jaina kuMbhAragAMva 3. 28-7-14 digambara jaina paMca ghAyana 4. 24-7-14 ror3amalanI megharAjanI susArI 5. 26-7-14 seTha bhImacandra ToDaramalajI udayapura 6. 27-7-14 Ugrasen Jain meraTha U .P. 7. 20-7-14 khacanda chaganalAlajI jaina raMgUna 8. 28-7-14 samasta prayAgastha jaina paMca mA. dIpacanda paravAra suparinTenDenTa alAhAbAda 9. 25-7-14 rAmalAla murArIlAla jaina chAvanI jAlaMdhara 10. 25-7-14 zrImatI rAdhA chAvanI jAlaMdhara 11. 25-7-14 dayAcaMda goyalIya, vairUnIkhaMdaka, lakhanaU 12. 21-7-14 hIrAcandra sakhArAma koThArI mu0 AlaMda 13. 25-7-14 bAbU dhUlacaMdra dhanarAjajI mahetA kuzalagar3ha 14. 22-7-14 devIdAsa zaMbhurAma jaina mulatAna siTI 15. 25-7-14 digambara jaina sabhA jhAlarApATana siTI 16. 27-7-14 digambara jaina paMca mAlAvAr3A 17. 29-7-14 pUnamacaMda sAMkalacaMda raNAsaNa 18. 3-8-14 dagaDusA sevakadAsa sAmor3A 19. 9-8-14 ghAsIrAma paravAra di0 jaina pAvApurI For Personal & Private Use Only Page #865 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 776 ] adhyAya terhvaaN| saMkhyA tArIkha . sthAna 20. 8-8-14 govinda narasiMha sikhera(ajaina) kolhApura 21. 1-8-14 prabandhakartA syA. mahAvidyAlaya banArasa siTI 22. 1-8-14 choTAlAla bAbaradAsa karamasada 23. 1-8-14 zrImatI lAjavantIbAI saradhanA 24. 12-8-14 dazAhU mar3a digambara jaina paMca pATanAkuA 25. 12-8-14 digambara jaina paMca buhArI 26. 5-8-14 kisanadAsa IzvaradAsa jalAlapura 27. 12-8-14 balavanta bApurAva kSIrasAgara bodhegAMva 28. 12-8-14 maMtrI jaina sabhA kAlakA 29. 8-8-14 digambara jaina paMca haradA 30. 8-8-14 surajamala jaina haradA 31. 15-8-14 digambara jaina paMca bArasI 32. 12-8-14 bAbU sudhArasIlAla jaina alIgar3ha 33. 27-7-14 bhaTTAraka surendrakIrtijI sojitrA 34. 21-7-14 digambara jaina paMca valAsaNa 35. 22-7-14 nAthAlAla sobhAgacanda 36. 22-9-14 digambara jaina paMca baDU 37. 22-7-14 digambara jaina paMca mahuA 38. 21-5-14 bAlacanda sakhArAma Adi mohola 39. 21-7-14 sau. kAzI aMkalezvara 40. 22-7-14 mainAbAI jaina pAThazAlA IDara 41. 23-7-14 nAthIbAI karamasada For Personal & Private Use Only Page #866 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svrgvaas| [777 saMkhyA tArIkha nAmAvali sthAna 42. 22-7-14 appArAva varUra virApura 43. 22-7-14 paM0 mANikacanda jaina su. jana borDiMga bijanaura 44. 22-7-14 seTha harajIvana rAyacanda Amoda 45. 21-7-14 IzvaralAla TholiyA jayapura 46. 21-7-14 saMgappA mallappA aMmale belagAMva 47. 23-7-14 vIracandra kodarajI phalaTaNa 48. 26-7-14 rAyabahAdura seTha kastUracandanI indaura 49. 23-7-14 sakala jaina paMca nAMdagAMva 50. 22-7-14 brahmacArI hemasAgarajI karamasada 51. 23-7-14 balIbhadra tukArAma pAnagAMva pUnA kara (ajaina) 52. 24-7-14 pAnAcaMda kuberadAsa veDaca 53. 22-7-14 bAbU sundaralAla bainAr3A jhAlarApATana siTI 54. 18-7-14 mohanalAla hemacandra (zve0) ahamadAvAda 55. 18-7-14 choTAlAla ghelAmAI gAMdhI aMkalezvara 56. vIsA mevADa paMca samasta , 57. 18-7-14 parIkha cunnIlAla premAnandadAsa borasada 58. , parIkha jeThAlAla pramAnandadAsa , 59. 18-7-14 ratalAma mA. pA. digambara jaina borDiGgake su. aura vidyArthIgaNa ratalAma 60. 19-7-14 samasta digambara jaina paMca ratalAma For Personal & Private Use Only Page #867 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 778 ] saMkhyA tArIkha 61. "" ratalAma 62. 18-7-14 kezavalAla DAhyAbhAI bI. e. ahamadAbAda 63. 18-7-14 kAlIdAsa jasakaraNa javerI 19 64. 18-7- 14 manasukha ravajIbhAI mhet| mA. rAyacaMda sAhitya maMdira 65. 18- 7 - 14 goradhanadAsa surajarAma 66. 19-7-14 jaina hitecchu maNDala 67. seTha lAlacanda kAnadAsa 68. digambara jaina paMtra 69 18-7-14 K. N. and A. S. Framjee kI ora se gustAdajI sorAbajI bharUcA 17 adhyAya terahavAM | mAmAvali mainejiGga kameTI mA. pA. digambara jaina borDiMga "" 70. 30 - 7 - 14 gulAbacandra hIrAlAla 71. 19-7-14 mANikavAI digambara jaina pAThazAlA kI ora se gAMdhI pUnamacandra sAMkalacandra 72. 20-7-14 jagamohanadAsa varajIvanadAsa ( ajaina ) 73. 12-7-14 cimanalAla jayasiMhabhAI 74. kI qAbAI vakhatacandra For Personal & Private Use Only sthAna bI. e. elaela. bI (0) ahamadAbAda ahamadAvAda sUrata karamasada bar3audA vyArA bambaI dhUliyA IDara pUnA ahamadAbAda: sUrata Page #868 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " dAnavIrakA svargavAsa / [ 779 saMkhyA tArIkha nAmAvali sthAna 75. 19-7-14 rAmacandra udayacandra laula 76. 12-7-14 bhUkhaNadAsa harajIvanadAsa sUrata 77. 19-7-14 seTha hIrAcandra veNIlAla tAsavAlA sUrata 78. , mahetAjI paramAnanda icchArAma (ajaina) 72. 16-7-14 seTha vinodIrAma bAlacandra jhAlarApATana (0. 19-7-14 jayacandrabhAI jIvanacandra (zve.) bhoyaNI 81. digambara jaina paMca pAdarA 82. choTAlAla ve caradAsa borasada 83. 18-7-14 voharA lIlAcanda haricandra pUnA kempa 84. zAha bhagavAnadAsa zobhArAma , 85. 14-7-14 seTha bhagavAna chagana bhAvanagara 86. 20-7-14 dozI talakacanda kastUracaMda bArAmatI 87. 19-7-14 narottamadAsa bhIkhAbhAI bhAvanagara 88. 20-7-14 gAMdhI nAthAraMgajI Akaluna 89. 19-7-14 dozI padamazI joyatAdaHsa IDara 90. gAMdhI haribhAI devakaraNa zolApura 91. gAMdhI rAvajIbhAI nAnacaMda , vAlacaMda gulAbacaMda vAgaDayA bhAvanagara tavanappA aNappA legar3e zAhapura 94. 20-7-14 digambara jaina pAThazAlA bar3odarA 95. , lallumAI karamacaMda dalAla vInApura 0 0 For Personal & Private Use Only Page #869 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya terahavAM / saMkhyA tArIkha nAmAvali 96. 21-7-14 manasukha anUpacaMda zAha (ve.) 97. 19-7 - 14 dobhAr3A bAbUbhAI devacaMda 98. 20-7-14 bAbA tavanappA kAvalakkIyA 99. 20-7-14 narasiMhapurA digambara jaina paMca 100. 20-7-14 ahamadAbAda pre0 mo0 di0 jaina borDiGga 780 ] 118. 191-7-14 DAhyAbhAI zivalAla mainejara vIsapaMthI koThI 109. 22-7-14 kAlidAsa sAMkalacandra 110. 22-7-14 jIvaNa jeThIrAma 111.20 - 7 - 14 mANikacanda motIcandra 112.30-7-14 gAMdhI mANikacandra 113. 20-7-14 vicitrazodha ratnAkara kA. 114. jIvaNa rAvajI 99 115. 15-7-14 santumalajI umedacaMdra kaMkucaMda "" 101. 102. 21-7- 14 gordhana haracaMda 103. 23-7-14 maNIlAla jIvarAma 104. 22-7-14 dozI amUlaka jayacanda samasta digambara jaina paMca dAhoda 19 105. 106. 21-7-14 bAbU navalakizora mA bAra lAyabrerI kAnapura 107. 24-7-14 digambara jaina paMca makhI Ava sthAna ahamadAbAda TembhuraNI For Personal & Private Use Only zAhapura naror3A ahamadAbAda vIjApura makhI Ava visanagara dezottara girIr3I ujar3iyA dahIvaDI bhAvanagara ArA sAgara mADha lakhanaU Page #870 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [781 saMkhyA tArIkha mAmAvali sthAna 116. 22-7-14 phUlacanda chaganalAla magaroLa 117. 20-7-14 sAmantarAma sevArAma ujjana 118. , rAya ba0 seTha ghamaMDIlAlajI munapharanagara 119. 20-7-14 bhAratIya jaina siddhAMta prakA zinI saMsthAke saMcAlaka paM. pannAlAlajI bAkalIvAla, paM. zrIlAla, paM. gajAdharalAla, paM. munnAlAla, paM. vRjabhUSaNalAlajI, Adi banArasa 120. 22-7-14 paM. phatehacanda kapuracanda lAlana devalAlI 121. 21-7-14 mANikacAI lAyabrerIke pramukha borasada 122. 30-7-14 budhamala pATanI indaura 123. 20-7-14 digambara jaina paMca zAhapura 124. 18-7-14 digambara jaina paMca kANIsA khambhAta 125. 21-7-14 ghIyA kundanajI kapuracaMda paratAnagar3ha 126. 17-7-14 surajamala lallubhAIkI kaMpanI raMguna 127. 18-7-14 jIvadayA jJAna pra0 phaMDa vambaI 128. 2-8-14 J. L. Jaini M. A. Stockport Bar-at-law. (England) mA0 mahAvIra bradarahuDa-laNDana 129. 25-8-14 paNDitAcArya maTTAraka zrI cA / rukIrtijI mahArAna zravaNavelgula For Personal & Private Use Only Page #871 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya terahavAM | saMkhyA tArIkha nAmAvali 130. 2-8-14 motIlAla vakIla jaina ophaineja mA0 131. 26-7-14 becaradAsa bhAIdAsa (ajaina) 132. 24-8-14 meharacanda putra lA. dhavalakizora 782 ] ( raIsa ) 133. 25-7-14 madanamohana jaina 134. 29-0-14 divambara jaina paMca 135. 24-7-14 kAzIbAI 136. 25-1- 14 hIrAbAI 137. 18-7-14 zrI. tI candAbAI 138. zyAmAbAI ananta murUze 139. 12-1-14 divambara jaina paMca 140. 2 - 7 - 14 bI0 e0 pATIla 141. 22-7-14 digambara jaina borDiGga 142. 14-7-14 vijakorabAI 143. 31 - 1 - 14 dalapatabhAI kevala bhAI zAha 144. 31-7-14 seTha gulAma husena kAsamabhAI 145. 30-7-14 rAvasAhaba gulAbacandrajI 146. 31-7-14 paM0 gopAladAsa baraiyA, sabhApati di0 jaina sabhA dd 147.23-7-14 lA0 jaggImalajI 148. 24-7-14 dIvAna ba. ambAlAla sAkaralAla dezAI ema0 e0 For Personal & Private Use Only sthAna dillI rAjakoTa sahAranapura jhAlarApATana sAyA pATaNa sAdarA ArA kohApura r3aurA sirola hubalI valasAr3a "; jUnAgar3ha chaparA bambaI dillI ahamadAbAda Page #872 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 783 sthAna bhAgalapura hastinApura phirojapura IDara mirata tAraGgAnI ArA junAgar3ha dAnavIrakA svrgvaas| saMkhyA : tArIkha nAmAvali 149. 20-7-14 seTha haranArAyaNa jaina 150. 21-7-14 bhagavAnadInanI adhiSThAtA RSabha brahmacaryAzrama 151. 21-7-14 devIsahAyajI jaina 152. 25-7-14 pItAmbaradAsa upadezaka 153. 23-1-14 bAbU RSabhadAsa vakIla 154. 24-7-14 nAnacandra padamasiMha munIma 155. 21-7-14 baccUlAla jaina 156. 21-7--14 modI ammAzI jeThAbhAI 157. 23-7-14 jyotisAdanI saM0 jaina pradIpa 158. 22-7-14 di. mAlavA pra. mahA sabhA ke mabhApatikI orase seTha vAlacandajI 159. 23-9-14 dimbara jaina paMca 160. 22-7-14 phulacanda ruvanAthadAsa 161. 23-7-14 sarvasukhadAsa khajAMcI 162. 25-7-14 ghanazyAmadAsa lallUbhAI gu ___ jama klArka (jaina) 163. 23-7-14 dhannUlAla agravAla, sabhApati di. aura paMcAyatI 164. 23--14 bhagavAnadAsa jhaveradAsa devabanda indaura DabakA peTalAda jayapura sUrata kalakattA sonitrA For Personal & Private Use Only Page #873 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 784 ] adhyAya bArahavAM / beDaca saMkhyA tArIkha nAmAvali sthAna 165. 25-7-14 dozI hirAcaMda nIlucaMda kuMbhAragAMva 166. 23-7-14 digambara jaina sabhA pahAr3IdhIraja 167. , cunIlAla ugaracanda phatehapura 168. 25-7-14 di. jaina paMca aluvA 169. 25-7-14 jayasiMhabhAI gulAbacaMda prabhAsapATaNa 170. 25-7-14 seTha bhIkhAbhAI becaradAsa - bAMca 171. 22-7-14 digaMbara jaina paMca 172. 27-7-14 cauthamalajI mulatAna 173. 17-7-14 tAsavAlA veNIlAla kezuradAsa sUrata 174. 18-7-14 e. bI. laDhe ema0 e0 kolhApura 175, 17-7-14 cunnIlAla ema0 kApar3iyA bambaI 176. , nagInadAsa harajIvanadAsa, nAnAvaTI (ajaina) 177. 18-7-14 tArAcaMda maganalAla bar3odarA 178. 20-7-14 mohanalAla kAlIdAsa zAha muMbaI . 179. 18-7-14 dulIcaMda oMkAradAsa khAmagAMva 180 17-7-14 saradAra seTha IzvaradAsa jagajI vanadAsa sTora (ajaina) surata 182. 19-7-14 kAMtilAla nANAvaTI ema. e. . heDamAstara darabAra, skUla ( ajaina ) ratalAma 182. 19-7-14. choTAlAla ghelAmAI gAMdhI aMkalezvara surata For Personal & Private Use Only Page #874 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seThajI 60 varSakI avasthAmeM. For Personal & Private Use Only Page #875 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #876 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrata dAnavArakA svargavAsa / [785 nAmAvali grAma 183. 14-7-14 sau. girajAbAI solApura 184. 17-7-14 pramudAsa hemacandra 185. 17-7-14 tribhuvanadAsa brijalAla 186. 17-7-14 navalacaMda saubhAgacaMda 187. 17-7-14 amaracaMda urpha kIkAbhAI abhecaMda 188. 17-7-14 premacaMda haragovanadAsa motIrUpAvAle 189. 17-7-14 dalIcaMda gaNapata miraghA (ana) 190.20-7-14 rustama sipoDiyA phoTogrAphara bambaI 191. 30-7-14 motIlAla dillIvAle maMsUrI 192. 20-8-14 saM. bande jinavaram . nikANI 193. 30-7-14 rAjavaidya paM0 bAbUlAla jaina sahaDola 194. 29-7-14 di0 jaina paMca rANApura 195. 1-8-14 va pUlAla kAlA indaura 196. 31-7-13 mehatA hukmIcanda maganalAla mIDara 197. 1-8-14 cirajIlAla bar3ajAtyA mA0 di. jaina paMcAna vardhA 198. 28-7-14 digambara jaina sabhA mulatAna 199. 18-7-14 mohanalAla cunnIlAla pATaNa 200. 25-7-14 lakSmInArANajI (gunAvA) 50 For Personal & Private Use Only Page #877 -------------------------------------------------------------------------- ________________ g-n adhyAya terahavAM / naMbara tArIkha nAmAvali 201. 23-7-14 nAnArAvanI par3ekara mantrI zikSaNa prasAraka saMsthA dudhagAMva 202. 18-7-14 motIlAla trikamadAsa mAlavI bAkarola 203. 2-7-14 mUlacandra sarIpha baruAsAgara 204. 18-7-14 harajIvana rAyacanda zAha Amoda 205, 18-7-14 J. C. philipsa, prabandhaka, kilika nikazanakI kaMpanI bambaI 206. 18-7--14 rUpasI jaina zrAvikAzAlA bambaI 207. 17-7-14 mA. gaMgAzaMkara su0 pre0 mo0 digambara jaina borDiMga ahamadAbAda 208. 19-7-14 samasta digambara jaina paMca 209. samasta di0 jaina paMca, bovA . aura bhAvanagara bhAvanagara 210. vIsAmavAr3A jaina paMca samasta borasada 211. 18-7-14 bI. pI. pa TIla 212. 18-7-14 digambara jaina paMca banArasa 213. 19-7-14 digambara jaina kArakhAnA pAlItANA 214. 27-7-14 devIsahAra jI sTeTa akAMuMTanTa bar3avAnI 215. 17-7-14 TAkoradAsa navalacanda sabanana sUrata 216. 17-7-14 hemacanda jaina . murata 217. 7-8-14 bhagavAnadAsa dullabhadAsa bambaI 218. 8-8-14 jayavantI gaurA aspatAla rAyabarelI sUrata homara For Personal & Private Use Only Page #878 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / 787 naMbara tArIkha nAmAvali grAma 219. 28-7-14 mahAmantrI seTha jhunnAlAlajI indaura 220. 5-8-14 hIrAlAla mahAmantrI rAghogar3ha 221. 3-8-14 zrImatI........ meraTa 222. 3-8-14 samasta jaina paMca ArvI 223. 11-8-14 sukhadeva varmA, maMtrI, jaina kumAra sabhA / mulatAna 224. 3-8-14 sakala jaina paMca bar3odarA 225. 21-7-14 jugamandiradAsa (raI) najIbAbAda 226. 15-7-14 jagannAthaprasAda zukla anaina) prayAga 227. 23-7-14 Kalidas K. Patel maMtrI AryasamAja mandira bambaI 228. 1-8-14 S. M. Ankle belagAMva 229. 19-7-19 samasta di0 jaina paMca bambaI 230. 20-9-14 prANazaMkara lallUbhAI dezAI ahamadAbAda 231. 20-7-14 zrI jamanAbAI nagInadAsa sakaI bAlakezvara 232. 18-7-14 zrImAn zrImanta seTha pUranasA jI sivanI 233. 19-7-14 jhaverI lallUbhAI rAyacanda ahamadAbAda -000 -- For Personal & Private Use Only Page #879 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 adhyAya terahavAM / kitaneka zokajanaka patra / zrIyuta seTha navalacandajI hIrAcanda jauharI, bambaI, * svargIya svanAma dhanya dAnavIra seTha mANikacandanIke asamaya viyogakA jo asahya zoka Apa para aura Apake parivArapara Akara par3A hai vaha aisA nahIM hai ki zabdoMke dvArA prakaTa kiyA jA ske| hamako sUjha nahIM par3atA ki hama Apa logoMke zoka santapta hRdayako kina zabdoMse zAnta kareM, aura Apako dhIraja baMdhAveM / isa zokakA Apake hI samAna pratyeka sahRdaya jainI apane hRdayameM atizayatAke sAtha anubhava kara rahI hai| kyoMki svargIya seThajIne apane kRtyoMse pratyeka vyaktike hRdayameM sadAke liye sthAna banA liyA hai| unhoMne jaina samAjapara jo 2 upakAra kiye haiM ve bahuta bar3e aura cirasthAI haiN| jaina samAna unake upakAroM ke eka aMzakA badalA deneko bhI samartha nahIM hai| isaliye unake viyogakA zoka honA hama logoMke liye bhI bilkula svAbhAvika hai| hameM nahIM sama par3atA ki hama Apake prati sahAnubhUti prakaTa kareM yA apane zoka prati auroMkI sahAnubhUtikI AzA kareM / isaliye seTha jIke duHkha meM hama aura Apa samaduHkhI haiN| isa samaya isa zokase mukta honekA imake sivA aura koI upAya nahIM hai ki hama saMsArake svarUpakA citavana kreN| isakA yaha niyama hI hai ki jisakA janma hotA hai usakI mRtyu bhI hotI / "maraNaHprakRti shriirinnaam|" mRtyu honA prANI mAtrake liye svAbhAvika hai| isakA vicAra karake Apa loga zokakA parityAga kareM aura seThajI jo kIrtikA mArga For Personal & Private Use Only Page #880 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [ 789 banA gaye haiM usapara se unhI ke padacinhoM parase Apa ApakI saMtAna ke mahita caleM jisase Apake parivAra meM sva0 seTajIke ho samAna aneka dAnavIra seThajI pAkara hama loga bhI isa zo ko bhUla jAveM / zrI jIkI kRpA se seThajIkI AtmAko zAnti lAbha ho / aura Apa loga bhI isa zokase mukta honekI zakti prApta kareM / vijJeSvalamati vistareNa / 1 hIrAbAga - bambaI | tA. 19-7-14. samasta digambara jaina samAjakI orase sarUpacaMda hukamacaMda (mabhApati) London, 2nd August 1914. Dearest Sister Maganbai, My soul is strocked to silence at the loss of my beloved Sethji. He was a friend, leader and colleague and to me almost like a father. Your loss is very great, but our sympathy and loyalty to you and your family, to your little brother and our beloved Sethani will never fail. Now a few things have to be done. (1) A Committee must be formed of 5 or 3 members to prepare an authoritative life of Sethji. A fund must be set apart for this. (2) One good memorial must be raised to Sethji. He was the pioneer lover and founder of Jaina Boarding Houses. His unimost ambition was to establish a Jaina Home in England. We should try and "" open a Manekchand Jain For Personal & Private Use Only Page #881 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 790] adhyAya terahavAM / Home" in London. For this, dear Maganbai, you should devote your splendid talents and in one or two years time we can have a big Jaina Home in London. But a beginning can be made witii cven one lac of Rupeess.-Allow me to assure you of way loyalty and service to you and the family. Consult my friends Br. Sital Porsi adji and Seth Hirachand Nemchand of Sholal" or this. In mourning, Yours Sincerely, J. L. Jaini Bar-at-Law. zrImAna seTha navalacada hIrAcaMda, Adi sukuTumba seTha mANikacaMda pAnAcaMda prti| . samasta digambara jaina paMcAn bambaIkI orase vidita ho ki lA. 3:--7-14 ko hIrAbAgameM eka bRhata mamA huii| usameM jo prastAva svIkRta duA so ApakI sevAmeM preSita kiyA jAtA hai / "svargavAsI zrImAn dAnavIra jainakulabhUSaNa seTha mANikacaMda hIrAcanda je. pI. ne jo apanA aMtima dAna DhAI lakSa rupayekA kiyA hai va jipake liye jubalI bAgakA makAna TraSTa kara diyA hai aura usakI Amadako parIkSa laya, upadeza phaMDa, tIrtharakSA va vidyAthiyoMko chAtravRtti deneke prazanIya kAryoM meM kharca karanA nizcaya kiyA hai usake liye bambaIkA samasta digambara jaina samAja ukta seThajI va unake sarva kuTumbakA atizaya kRtajJa hai aura AzA karatA hai ki jisa bhAMti svargavAsI seThajIkA lakSa apanI samAja va dhamakI For Personal & Private Use Only Page #882 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [ 791 unnati para thA usI taraha unake udAra aura mAnanIya kuTumbI janoMkA bhI pUrA 2 dhyAna isa pavitra jina dharma aura samAjakI unnatimeM kaTivaddha rahegA / " ApakA hitakAMkSIgopAladAsa baraiyA, sabhApati / zrImatI maganabAIjI, zrI0 seTha jai0 mANikacaMdajIkA svargavAsa suna sArI samAja meM zokarUpI meghAcchAdita ho gayA / hRdaya kampa hokara vedanA anubhava hone lagA / hA ! samAjakA indu kAlarUpI ketuse daba gayA | isa samaya hamAre yahAM ke sarva naranArI zokAtura haiM - Apake prati tathA mAtuzrI Adi sarva kuTumbiyoM prati samavedanA prakaTa karate haiM / antameM yaha manokAmanA hai ki pUjya seThajIke pavitra AtmAko zAnti mile aura Apa loga bhI bAraha bhAvanA bhAveM / duHkha hRdayA - caMdAbAI, ArA / zrImatI paMDitA maganavAIjI, muMbaI. jaina samAjAce pite - sUtradhAra - AdhArastaMbha - eka amUlya ratna - ase Apale vaDIla va Amace pitRsadRzya dA0 jai0 ku0 zeTa mANikacaMda yAMcyA Akasmika maraNAcI vArttA kAla rojI yethe pasaralI. mI hallIM thoDAsA zIka ( amAMzAcyA vikArAne ) asalyA muLe gharIMca asato. kAlarojI AmacyA ekA mitrAne sadara bAtamI malA gharI yeUna sAMga - tAMca ekadama vidyutpAta jhAlyA sArakhe vATaleM ! phAraca du:kha jhAleM. mAjhyAvara tara tyAMcI phAraca prItI. upAya nAhIM. karmecchepuDhe koNAceM kAya For Personal & Private Use Only Page #883 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 792 ] adhyAya bArahavAM / cAlaNAra ? ApaNa sUjJaca AhAM. tyAMcyA maraNAne jaina samAjAcI kitI nukasAnI jhAlI Ahe he lakSAta ANUna hyAMtalyA hyAMta samAdhAna pAnAla azI AzA Ahe. jainasamAjAcA eka AdhAra va cAlaka nAhIsA jhAlA. Aja jainasamAja laMgaDA-paMga jhAlA ase mhaTale tarI cAlela. Apale baMdhu ci. bAbUsa dIrghakAla AyurArogya prApta hovo va ApalyA vaDilAMcA kittA barobara giravo azI zrIjinezvaracaraNI prArthanA karUna he duHkhavaTyAMce patra saMpavitoM. kaLAve hI vinaMtI tA0 19-7-14. ApalA eka baMdhubharamappA padamappA pATIla, hosUra / mAnyavara mahodayajI! yaha hRdayavidAraka duHsamAcAra 'hakara atyanta zoka huA hai ki jaina jAtike cirasthAI sabhApati jainakulabhUSaNa dAnavIra seTha mANikacandrajI je. pI. bambaIkA akasmAt svargavAsa ho gayA hai| hAya! bar3A anartha huaa| yaha samAcAra maiMne sabhAmeM sunaayaa| sabhAmeM jitane jana upasthita the saba hIke citta zokAtura hone lage aura isa asAra saMsArakI china bhaMgura avasthApara vicAra karane lage aura kahane lage ki hAya kAla! tu bar3A anyAyI hai| yogyAyogyakA raMca mAtra bhI vicAra nahIM karatA / apanI gatimeM aroka gamana karatA rahatA hai| (vicAra pUrvaka) vastukA svarUpa hI aisA hai / jisakA saMyoga hai usakA viyoga avazya hotA hai| yathA gAthAja kiciNa uppaNNe tassa viNAso havaI NiyameNa / pariNAmasarUveNa vi kiMdhivisAyaM atthi // aisA vicAra kara dhairyakA avalaMbana karanA ucita hai| isa For Personal & Private Use Only Page #884 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svrgvaas| [793 prakAra yaha jaina sabhA kAla kA zokAtura hotI hu / aMtameM zrImAn seThanIke kuTaMbI janoMse prArthanA karatI hai ki isa rike svabhAvako vicAra karake saMtoSAvalaMbana kareM / dohekAla bar3A vikarAla hai soca nAhI neka / ajJAnI nirdayI kuTila rAkhe apanI Teka // 1 // aMra ! duSTa pApAtmA karuNA hIna kttor| jaina jAtike ralako hA hA ! kIna vichora // 2 // hA ! hA ! dineza chipa gayo bhayo ghora a~dhiyA / hIrA kIsI jyoti thI so kita gaI dhAra // 3 // hA ! hA! mANika jagati sama hA ! ur3aganameM ca / / hameM chor3a tuma kita gae he ! praphuli aMga // 4 // jJAnI dhanI muzIla vara nIna so para upakAra / tuma vina iAima sabanako kona kara . dvAra // 5 // sAgaravata gaMbhIra hRdaya kalpavRkSa mukha den|| tuma vina ivata tAtikI ko zudha le ki rana // 6 // jainonatikI Azako le gayo mAsa apAda / / kRSNA navamIke dinA jAti bhaI anAtha // 7 // hAya deva ! yaha kyA kiyo sunata hI bhaye adhiir| hRdaya zoka bAr3ho ave vahatA nayanoM nIra // 8 // cAhata hU~ una darzako para nahiM pAra vasAta / dekha kAlakI cAlako kA~pata hai nija gAta // 9 // kAhe hRdaya adhIra ho vastu svarUpa vicAra / / manameM aba dhIraja dhageM yaha saMsAra asAra // 10 // zrI arahaMtase vInatI karUM jaura yugapAna / zrImanjIkI AtmA vase zAMta mukhadhAma // 11 // hoya kuTaMbI jananake hRdayazAMtako vaas| jainajAti jinadharmase nitaprati prema vyavahAra // 12 // For Personal & Private Use Only Page #885 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 794 ] adhyAya terahavAM / jainana dIna vilokikeM karo sunAtha he nAtha / yaha subuddhi aba dIjiye kare nija para uddhAra // 13 // jaina sabhA kAlikAtanI sunahu bInatI aima / karoM kRpA ima jAti meM svajanana prati yaha vInatI karahuM hRdaya ghara dhIra / jAso vA prema // 14 // athira carita saMsAra lakhi ghara saMtoSa citavIra // 15 // banArasIdAsa jaina, maMtrI, jaina sabhA, kAlakA | suprasiddha dhArmika siromaNi zrImAn mANikacandajIku akrasmAt svargavAsa huA karke vRtta patra se mAluna huvA - isse aisA dhArmika siroratnakA viyoga hUye so haM lokake sahasa sAdhu lokakuM bhI vyAkulatA saMpAdaka hai tuma lokaku kahanA kyA hai, tathApi Apa loka vyAkulatAse nivRtta hokara seSTinIke sahasa paropakAra kArya meM vyApRta hokara aihikAmuSmika sukhaprada dharma kArya meM nirata honA cAhiye / ma0 cArUkIrti paMDitAcArya, zravaNa belagula ( sahI karNATakI bhASA meM ) zrIyuta mAnyavara seTha navalacaMdajI hIrAcaMdajI, juhArU | dAnavIra jaina kulabhUSaNa seTha mANikacaMda hIrAcaMda je0 pI0 ke acAnaka svargavAsa se Aja hameM atizaya duHkha hai / seThajI ke svargavAsake kAraNa jaina samAjako eka sacce mitra aura rakSakakI asahya hAni uThAnI par3I hai / zrImAn seThajI na kevala Apake hI baMdhu the kintu ve lakSa lakSa jaina dharmiyoMke bhAI the aura una ekake maraNase For Personal & Private Use Only Page #886 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svagavAsa / [ 795 Aja lAkhoM jainI apane apane bhAI ke khojAneke samAna dukhI haiM / tau bhI saMsArakI sthitiko dekhakara hRdaya saMtoSita karanA par3atA hai / hama Apake duHkha se sahAnubhUti prakaTa karate haiM aura nivedana karate haiM ki Apako bhI saMsAra ke svarUpakA dhyAna manameM saMtoSa rakhaneke sAtha svargIya seThajIke padAnusArI honekA prayatna karanA cAhiye / zokAkulasUrajamala jaina, haradA / mahodayajI ! Ajadina isa zoka samAcArako prakaTa karate lekhanI dharma rahI hai / vivaza likhanA par3atA hai ki aisA viSaya kabhI na likhanA par3e / zrIyukta mANikacanda hIrAcanda je. pI. ke mRtyupara bar3A hI duHkhadAyI AghAta pahuMcA hai| Apake yogase vaidya zAstrIya hara eka prakArakI samunnatikI AzA hI thI itanA hI nahIM Apane hIrAbAga meM dharmArtha auSadhAlaya apanA amara nAmarakSaka niyata kara diyA hai / aise ranaratnake na rahanese AjaAyurveda ke zubhacintaka sabhI sujanoMkI bar3I bhArI hAni huI hai / ApakI AtmAko svargavAsa ho / mujhe zrA. sudI 4 ke kameTImeM isa samAcAra para " nikhila bhAratavarSIya vaidyasammelana " kI sthAyI samitine ApalogoMse (seThajIkI bAI aura putra Adi kuTumbI) samavedanA prakaTa karanekI AjJA dI hai| tadanusAra maiM isa mahA ghora duHkhaprada samAcArako / liye sama duHkhI hote hue ApalogoMko vajra hRdaya kara dhaiya dhAra For Personal & Private Use Only Page #887 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 796 / adhyAya terahavAM / make liye dRr3hatA dilAtA huA kahatA hUM ki Apa bhaviSyameM seThajIke Ayurveda premako aTala siddhAntapara rekhAyukta karate hue apane kartavya pathapara ArUr3ha rheNge| bhavadIyajagannAthaprasAda zukla, pryaag| vhAlA vhena ga0 sva0 maganabahena mANekacaMda. digambara jaina komanA agresara dhuraMdhara dAnavIra-tamArA pRjya pitAbhAI mAgekacaMda hIrAcaMdanA ekAeka dilagIrI bhanlA mRtyu samAcArathI hu~ ghaNIja dilagIra thaI cha. jaina komamAM ane dezanA mArvajanika kAmomAM potAnI jAta mahenatathI pramANikapaNe vepAramA sampAdana kIdhelI lAkhonI dolatano dilanI udAra lAgaNIthI sadupayoga karanAra mahuma bhAI mANakacaMda hIrAcaMdanA mRtyuthI-khaMgkhara jaina kome temaja dezanAM keTalAMka sArvajanika khAtAMoe eka mahAna dAnavIra narane potAnI vaccethI gumAvyo che tamAga kuTumba upara A aNadhArelI AcI paDelI AphatamAM hUM, ghaNIja dilagIra thaI chaM-duHkha sahana karavA ivara zAMti Apo...... zubhecchaka bahena jamanAbAI nagInadAma sakaI, vAlakezvara. zeThajI, zrImAna zeTha mANekacaMdajInA akasmAta devaloka thayAnA samAcAra sAMbhaLIne ghaNoja kheda kudaratI rIte thayo che. ApanA kuTuMbane to emanI pUrI khoTa lAgeja paraMtu AkhI jaina janasamAja sAthe dezanA moTA bhAgane temanI khoTa thaI paDI. evA dAnavIra 'puruSo kyA che ke A khoTa pUrI paDe...... kadamalAla kezavarAma nANAvaTI, ratalAma For Personal & Private Use Only Page #888 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [ 797 AtmasnehI vhena maganavhena, nA tanadurastIe devalAlI hato. " jAme jamazeda " patramAM je samAcAra vAMcavAmAM AvyA tethI hRdayanA UMDA bhAgamAM je zoka thAya che teno pAra nathI. tamArI sthItIne tyAre kevo AghAta thayo hovo joIe. o tamArI sAthe jaina komanA pitA hatA, temAM paNa traNe sampradAyanA abheda bhAve vidyArthI, duHkhI jainonA, avasya hatA, paNa vhena, ApaNA puNyanI avadhi hoya che, A avadhinI para rahetA AtmAmAM rahI AtmabaLa saMpAdana karI pitRzrIne pagale cAlavAmAM teozrInA AtmAne zAMti ane ApaNanuM kalyANa che. zAsana devo tamArA kuTuMbane A asahya AghAtamAM rakSaNa karo. tamAge zokAtura, vIravALa paM0 lAlana mAnyavarA zrImatI maganabAIjI / -. yaha suna kara ki zrImAn dAvIra jainakulabhUSaNa seTha mAnakacandajI akAla mRtyuke grAsa ho gae atyaMta zoka huA / na jAne isa jAtikA kaisA durbhAgya hai ki prathama to isameM nararatnoM kI utpatti hI nahIM, yadi eka do kI utpatti hotI hai to unheM mRtyu apanA grAsa banA letI hai| seThajIkI isa akAla mRtyuse jo duHkha Apako tathA Apake kuTumbI janoM ko huA hai usase kaI guNA adhika hama logoM ko huA hai jisakA hama zabdoM dvArA prakAza karane meM asamartha haiN| bAIjI, Apa svayaM viduSI haiN| Apa saMsArakI avasthAko bhalIbhAMti jAnatanI haiM, isameM jo janma letA hai vaha avazya ekadina vinAzako prApta hotA hai / isa pRthvIvara kitane baldeva, kAmadeva, nArAyaNa, prati nArAyaNa hue parantu sabake saba kAlake grAsa hue, ataeva yaha saMsAra asAra ha azaraNa hai, yaha jAna kara For Personal & Private Use Only Page #889 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 798 ] adhyAya bArahavAM / Apa zokako tyAga kareM aura dhairya dhAraNa kareM aura sarvajJa devase prArthanA kareM ki seThanIkI AtmAko bhava 2 meM zAMti mile|.... ___ Apake duHkhakA sAthIdayAcanda goyalIya, bairUnI khaMdaka-lagvanaU / parama snahI parama vivekI zeTha navalacaMda hIrAcaMda joga___ Aje savAre ekadama ociMtA zeTa mANekacaMdajInA svarmavAsa thavAnA samAcAra tAra dvArA sAMbhaLI ajAyabI ane dilagIrIno pAra rahyo nathI ke ociMtuM A zuM thaI gayu ! kAMIpaNa mAMdA vagara Ama ociMtu mRtyu thavAnA samAcAra sAMbhaLI haiyuM bharAI Ave che ne zuM lakhavU. te samaja paDatI nathI. AthI digaMbara jaina koma upara temAM ApanA kuTuMba upara A phaTako jevo tevo lAgyo nadhI ane A ghA kadI rujhAya ema nathI. Ama ocituM thavAthI ghaNI ghaNI bAbatonA khulAsAo karavAnA Apane rahI gayA haze tema amArA paNa mananA umeda manamA rahI gayA kemake ghaNI bAbatonA khulAsA amane karavAnA hatA. zeThajI! A gamagIna banAvatho ApanA kuTuMba upara je kavakhatanuM ane ociMtuM duHkha AvI paDayuM che temAM amo aMta:karaNathI bhAga lIe chie. AvatuM ' digaMbara jaina ' A zoka samAcAra sahita bahAra pADavU paDaze, mATe zeThe je potA pAchaLa vAparabAnI vyavasthA mATenuM vIla kareluM che tenI nakala amane bIDI Apazo tathA zeThajInA putranuM nAma zuM che ane umara zuM che te jaNAvazo. maherabAnI karI vigatavAra samAcAra lakhazo to upakAra thaze. eja kAmakAja lakhazo. atre Aje caMdAvADImA snAna maMDAyA hatA. raDavA kuTavArnu baMdha rAkhavAmAM AvyuM hatuM ne dharmanAM gIto gavAyAM hatAM.... Apano AjJAkArI-mUlacaMda kisanadAsa kApar3iyA-sUrata. For Personal & Private Use Only Page #890 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / gaMgAsvarUpa vhena maganabdena, ApanA pUjya zirachatra pitAnA acAnaka mRtyunA samAcAra vAMcIne amo ghaNA dilagIra thayA chIe. jaina komanI unnati mATe teozrIe je bhoga Apyo che, tevo bhoga jaina komanA zrImaMtAMmAMthI Aja paryaMta koIe paNa asela nathI. teozrInA kAryoMthI temanA dehanoja ApaNa viyoga thayela che, bAkI teo jIvatAja che ema mAnavAmAM amo bhUla karatA nathI. temanA viyogathI Apane asahya duHkha thatuM daze ane thAya to temAM navAI nathI, paNa duSTa kALa koIne choDato nathI, ema dhArIne temanA jevA ucca kAryo karavA eja A manuSya bhavanI sArthakatA che. temanA smaraNArthe Apa banatuM karazo evI amArI namra vinaMti che. meghajI hIrajI -muMbAI . [ 799 seTha navalacaMdabhAI tathA bahena magana bahana, pU0 zrI mANekacaMdabhAInA deha tyAganA atyaMta duHkhadAyaka khabara jANI bahu dilagIrI thaI. teonA jevA suMdara AtmAo viralaja hoya che. teonA javAthI Apa to kuTumbaratna gumAvyuM che paNa amArA jevA saMbaMdhIoe eka pavitra snehI gumAvela che ane AkhI jaina samAje eka paropakArI puruSa gumAvyo che. teonA javAthI ApanA kuTuMmba upara eka ghaNoja kArI ghA vAgyo che; paNa dehanI sthitija anitya hovAthI ApaNe jJAna dRSTie A kheda vicArI vadavo ghaMTe che. manasukhalAla ravajIbhAI mahetA - amadAvAda. For Personal & Private Use Only Page #891 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8..] adhyAya terahavAM / zrImatI viduSI jainaguNabhUSaNa maganabAI prati jaggImalakA dharmasneha pUrvaka jayajinendra ! kalake rona hamane ati hRdayavidAraka mahAn zokakAraka. yaha apane bhAIyoM dvArA mAluma huA ki seTha mANikacandrajIkA acAnaka devaloka ho gyaa| azrudhArA vaha calI, kalenA kA~pa uThA, he vikarAla kAla ! tUne yaha kyA kiyA ? vAstava meM seThajI jaina sampradAyameM eka apUrva puruSa the / inake guNAnuvAda karanA, inakI kIrtiko gAna!, jaina sampradAyako jo 2 lAbha hue haiM usakA varNana karanA, merI lekhanIme bAhara hai| isameM koI sandeha nahIM ki Apako aura Apako mAtAdiko atizokadAyaka bAta hai magara Apa tatvavettA ho / saMpArakI dazA kaisI ni:mAra hai Apa jAno ho isaliye saba kuTambI janoMko samajhAkara saMtoSita kareM aura Apa, svayaM bhI saMtoSa prApta kreN| ApakA kRpAbhilApI, jaggImala jaina / paramasnehI paramavivekI zrImatI maganavhena, saprema savinaya jayajineMdra. Aje savAre ekadama ociMtA ApanA bApAjInA svargavAsa thavAnA samAcAra sAMbhaLI Azcarya ane dilagIrImA garakAva thaI gayA chie ke A ocituM zuM thaI gayuM ! be divasapara to emano kAgaLa Avyo hato ne ekadama zuM mAMdagI thaI ne ocituM A zuM thaI gayu ! A gamakhAra banAvathI ApanA kuTuMba Upara tema AkhA digambara jaina koma Upara jabaradasta phaTako lAgyo che. ame to ema kahIe chie AkhI digambarI koma raMDAI che. Apane melApa thayo hato ke nahi ke zrAvikA For Personal & Private Use Only Page #892 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnapatroM ke kAskeTakA grUpa. jainavijaya ' presa-sUrata. For Personal & Private Use Only Page #893 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #894 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svrgvaas| [801 zramamAM hatA! ApanA kAkI tathA kIko hAla muMbAIja che kenI ? zuM mAMdagI ane zuM banAva ! kaI samaja paDatI nathI. zuM zabdomAM Apane A dIlagIrI bharelo patra lakhavo te samaja paDatI nathI. kALanI gati ati vicitra che! Aje zuM che ane kAle zuM thaze tenI khabara nathI. A saMsAra anitya che mATe Ave samaye dhairya dhAraNa karavA sivAya chuTako to nathI, paNa AthI tamAro je eka Asaro hato te vilaya thaI gayo che. zaM karIe ! bhAvI baLavAna che. Apane paNa keTalAka khulAsA karavAnA rahI gayA haze ne amAre paNa keTalAka khulAsA karavAnA rahI gayA che........ mUlacanda kasanadAsa kApaDiyA, sUrata. gaMgAsvarupa maganabahena, tamane ane mahAre rubaru maLavAno prasaMga paDayA nathI paNa ApanA svargastha pitAnA sAthe mAhare ghaNo prasaMga paDyo che ane mArI vidyArthI avasthAmAM ApanA pitAe je komanA hitArthe kAryo karalAM temAMnA jaina bogino lAbha paNa lIdhelo che eTale huM temanA upakAra taLe chaM. AjanA "bombe konIkala 'mAM ApanA pitAnA ekAeka svargastha yayAnA samAcAra jANI ghaNo kheda thayo. manuSya karmAdhIna che e tamArA jevAM sujJa behenane jaNAvavA jarUra nathI. ApanA pitAnA maraNathI ApanA kuTuMbame je bhAre khoTa paDI che tenuM varNana karI zakuM tema nathI eTaluMja nahIM paNa temanA maraNathI AkhI jaina koma ane mukhyatve karIne digambara jaina koma duHkhI thaI che. je kome ApanA pitA jevA nara pedA karelA te komamAM bIjA evAja nara pedA thaze emAM zaMkA lAvavAnI nathI, paNa atyAre to AvA sakhI dilonI khoTa jaina komane ghaNI bhAre thaI che. ApanA pitAe jaina komanA traNe phirakAonA hita mATe di0 For Personal & Private Use Only Page #895 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 802 ] adhyAya tarahavAM / jaina boraDIMga vigere yojanAo karI ApI tevI yojanA karI ApanAra viralA nara hAlanA jamAnAmAM thoDA maLe che. A sivAya paNa ApanA pitAe ghaNIja rIte hindustAnanA jainonu bhalu karavA athAga mehenata karI che. ane amArA pAlaNapurane paNa temanAthI bane teTalI madada ApI che eTale te narane visaravo ghaNI muzkelI bhareluM che. dhArmika lAgaNI sAthe pAzcAtya vicArone uttejana ApavAna ApanA pitAnuM kArya ghaNuMja stutipAtra hatuM. A sAthe tamo behene duHkhI vidhavAone madada karavAna je kArya mAthe lIdhuM che tene mATe dhanyavAda ghaTe che. ... chevaTe ApanA kuMTuMbane mAthe paDela duHkhanI aMdara huM bhAga leu chu ane Apane badhAMne vinatI karUM chu ke have gayAne saMbhArI kheda nahiM karatAM temanA pagale pagale cAlavAyI ghaNoja phAyado che ema mAnI te pramANe cAlavA Apano prayAsa cAlu rAkhazo, te sAthe mArI prArthanA che ke temanA AtmAne zAMnti mlo| kAlIdAsa jazkaraNa jhaverI, amadAvAda. gaM, svarupa vhena maganavhena, ApanA paramapUjya pitAjI, A zALAnA kharA zubhecchaka ane dareka sArAM ane jaina samAjanA hitanAM kAmanA preraka zeThajI mANekacaMda hIrAcaMdanA acAnaka ane akAla svargavAsanA samAcAra vAMcatAMja svAbhAvika kheda thayo hato, A zALA upara eonA upakAro aparimita hatA. eozrInI preraNAthIja svargastha rA. rA. lAlazaMkarabhAIe A zALA upasthita karavAna bIDaM jhaDapyu hatu eTale ke eozrI A zALAnA mULa utpAdaka hatA ema kahevAmAM Atazayokti nathI. A vastusthitimAM A duHkhada samAcAra jANavAthI amane badhAMne svAbhAvika kheda thAya emAM koI navAI nathI. For Personal & Private Use Only Page #896 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavarikA svargavAsa | [ 803 ApanI nyAtanAM bALakone vidyAdAna ApI temane janma janmAtarane mATe sukhI karavAne hiMdusthAnamA Theka ThekANe eoe borDiMgo sthApyAM che. eo ApaNI samIpathI sthUla rUpe gayA chatAM A saMsthAonA rUpamA eo jAthune mATe janasamAjanI samajha rahevAnAja. je vakhate Apane, ApanA kuTubane, ApanI komane ane duHkhI janasamAjane emanA samIpanI, zuddha bhAvathI bharapura bodhanI ane hareka prakAranI madadanI jarUra itI te vakhate daive emanA amUlya AtmAne ApaNI pAsethI jhuMTAvI lIdho che. eonA akAla svargavAsathI Apane ane ApanA kuTuMbAne je moTI khoTa paDI che te pUrA tema nathI. ApanA pitAjIe zarU karelAM zubha kAryoMne khIlavavAne joIe teTaluM manobaLa ane anukulatA e dayALu vibhU Apane tathA ApanA kuTuMbIjanone hamezAM Apo evI mArI emane namra prArthanA che. svargastha zeThajIno AtmA akhaMDa zAMti bhogavo e zubhecchAthI A lAMbo kAgaLa aTo chu. lI0 zubhecchaka, prANazaMkara lallubhAI dezAI / brAM muMgAnI zALA, amadAvAda me. zeThajI sAheba, navalacaMda hIrAcaMda joga, ApanA jeSTha baMdhu me. zeThajI sAheba zeTha mANekacaMda hIrAcaMde svargavAsa karyAnA ekAeka kamakamATa upajAve. tevA duHkhadAyaka samAcAra vartamAnapatrothI ocIMtA sAMbhaLIne A phaMDane je lAgaNI thaI che te tadana avarNanIya che. marchuma zeThazrI A phaMDanA eka kharA zubhecchaka ane eka salAhakAra hovAthI teoe karelA svargavAsathI phaMDe eka mahoTAmAM mahoTo vagadAra salAhakAra gumAvyo - ane AkhI jaina prajA balke muMbaI ilAkAmA eka mahAna dAnavIya For Personal & Private Use Only Page #897 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 804 ] adhyAya terahavAM / dayAlU nara gumAvelo che te mATe A phaMDa jeTalI dilagIrI darzAve teTalI ochIja che. te sadgata zeTha sAhebe potAnA nikhAlasa ane malatAvaDA uttama nirabhimAnI svabhAva vaDe samagra prajAnI prIti saMpAdana karI hatI te jagajAhera hovAthI te mahAn paropakArI sajja - no duHkhadAyaka viyoga asahya thaI par3e e dekhItuM che, paNa je kALe je mAMDayuM hoya te kadI paNa mithyA thatuM nathI eTale je bAbatanI lagAma paramAtmAnA hAthamAM che te bAbatamAM ApaNe taddana nirupAya chaI mATe je sukhaduHkha mAthe AvI paDe te zAMta paNe sahana kara ane maranAranA AtmAne akhaMDa zAMti icchavI eja ApaNuM kartavya che. mahuma zeTha zrInA viyogathI khedayukta thayelA 'zrI jIvadayA - jJAna- prasAraka phaMDa' (muMbaI) taraphathI huM huM Apano namra sevaka, lallubhAI gulAbacaMda jhaverI. koSTaka sahAnubhUti sUcaka tAra o Ae / sthAna naM0 1. digaMbara jaina paMcAna goTegAMva (sI. pI.) 2. AvanIsa dIvAna kolhApura kolhApura 3. mahArAjA sAhaba kolhApura bhejanevAlA 4. zAMtappA seThI 5. sabhApati, di0 jaina borDiMga 6. kaMchedIlAlajI jaina 7. sohanalAla mA0 jaina paMcAna For Personal & Private Use Only "" maMgalora lAhaura jabalapura dehalI Page #898 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [805 sthAna mhaisura meMgalora lakhanaU indaura solApura phalaTana kalakattA ajamera dAnavarikA svargavAsa / . bhejanevAlA 8. anaMtarAjayyA mA0 jaina paMcAna 9. bhaTTAraka zrI jinasenajI svAmI nAMdaNI 10. ajitaprasAdanI ema. e. elaela. bI. 11. rA0 ba0 dAnavIra seTha kalyANamalajI 12. seTha bAlacaMda rAmacaMda mA0 jaina paMcAna 13. mahArAjA sAhaba phalaTana 14. bAbU dhannUlAla aTarnI 15. rA0 ba0 seTha nemIcaMdajI A0 majisTreTa 16. dhUmasiMha jaina mA0 17. maMtrI, nainAtha lAyabrerI 18. vidyArthIgaNa, jaina borDiMga 19. monIlAla baMzIdhara klarka tIrthakSetra kameTI 20. di0 jaina paMcAna 21. vidyArthIgaNa, sumeracaMda di0 jaina borDiMga 22. di. jaina paMcAna 23. haranArAyaNa jaina 24. kumAra devendraprasAda aura mA0 dIpacaMdanI 25. seTha bAlacaMdanI ajamerA 26. rikhabacaMda kezarImala 27. zAha goradhana haracaMda 28. bAvU sundaralAla bainADA 29. sabhApati di0 jaina sabhA mujaphpharanagara AthanI kolhApura kalakattA prAntina . alAhAbAda satanA bhAgalapura siTI alAhAbAda indaura gayA makhiAva jhAlarApATana ajamera For Personal & Private Use Only Page #899 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 806 / adhyAya terhvaaN| naM. bhejanevAlA sthAna 30. kAlUrAma paravAra su0, mA0 pA0 di0 jaina borDiga ratalAma 31. digaMbara jaina paMcAna khaMDavA 32. DAhyAbhAI zivalAla mainejara, vIsapaMthI uparelI koThI zikharajI madhuvana 33. seTha mathurAdAsajI TaDaiyA lalitapura 34. bAbU jugamaMdaradAsa sabhApati di0 jaina borDiMga bijanaura 35. pro0 e0 bI0 laDhe ema0 e0 kolhApura 36. seTha mUlacanda kisanadAsa kApar3iyA surata 37. paM0 dhannAlAlajI kAsalIvAla indaura 38. lAlA devIdAsajI, sabhApati di0 jaina sabhA lakhanaU 39. morAlITI (Morality) raMgUna 40. parIkha cunnIlAla premAnaMdadAsa borasada 41. digaMbara jaina paMca borasada 42. jaina maMDalI vIjApura 43. digaMbara jaina paMcAna Akalana 44. seTha hIrAcaMda nemacaMda dozI o0 majisTreTa solApura 45. revacaMda chaganalAla zAha 46. lakSmIcaMda velacaMda 47. seTha mANikacaMda motIcaMda sabhApati di0 jaina paMcAna sAMgalI 48. zA. hAthIcanda mANekacanda dalAla mA0 di0 jaina paMcAna sonAsaNa 49. bI. vI. jAdhava, sabhApati jaina sabhA kolhApura raMgUna raMgUna For Personal & Private Use Only Page #900 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [ 807 bhejanevAlA sthAna 50. seTha dAlacandanI, sabhApati, mAlavA nImAr3a prAntika sabhA, indaura 51. digaMbara jaina paMcAna lAkaroDA 52. muMgIlAla pATanI maMtrI, jainadharma pra. sabhA ___ indaura 53. digaMbara jaina paMcAna amadAvAda 54. seTha jhunnIlAla munnAlAla mA0 mAlavA nImAr3a prAntika sabhA 55. paM0 pItAmbaradAsajI upadezaka di0 jaina prAntika sabhA IDara 56. misipta bApujI (ajaina) pUnA 57. bApulAla kAlA mA0 rA0 50 seTha oMkArajI kastUracaMda indaura 58. nagInadAsa motIcaMda zAha mAMDavI 59. seTha gulAbacaMda hIrAlAla, sabhApati jaina paMcAna 60. seTha kastUracaMda kalyANamala indaura 61. seTha lUNakaraNa madanamohanajI ujjaina 62. rAyabahAdura seTha kastUracaMdanI ujjaina 63. seTha binodIrAma bAlacandanI 64. paM0 dhannAlAlanI indaura 65. narasiMgapurA di. jaina paMcAna kalola 66. samasta di. jaina paMcAna ghoghA aura bhAvanagara bhAvanagara 67. humar3a paMca samasta IDara 68. zrIyuta aNNAppA leMgaDe zAhapura 69. samasta chAtragaNa Adi, syAdvAda mahAvidyAlaya banArasa 70. zrImaMta seTha mohanalAlajI khuraI dhUliyA ujjaina For Personal & Private Use Only Page #901 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naM. sthAna vasaI 808 ] adhyAya terahavAM / bhejanevAlA 71. revacaMda maganalAla mahetA 72. zrImAn zrImaMta seTha pUra nasAvajI sivanI 73. bApIcI ( Bappiche ) perisa ( phrAnsa ) 74. digaMbara jaina paMcAna, zAMtinAtha maMdira jhAlarApATana siTI. 75. samasta jaina paMcAna vardhA gaMja 76. samasta jaina paMcAna baDauta 77. bAbU devIsahAyajI heDa ekAunTaMTa baDavAnI 78. jaina samAja jhAMsI 79. nemacanda ravacanda maMtrI, di0 jaina hitavardhaka sabhA 80. maMtrI, mAlavA prAMtika di0 jaina sabhA baDanagara 81. siMghaI nAthurAmajI mA0 di0 jana paMcAna narasiMgapura 82. samasta jaina paMcAna kAnapura 83. seTha yesusiMghaI sonAsiMgaI aMjanagAMva 84. cautara kannanama seThI mUDabidrI 85. jaina paMcAna, belagAma, zAhapura aura hosUra zAhapura 86. jaina phrI lAyabrerI mAMDavI 87. mulAmacanda jaina mAla jaina kumAra sabhA goTegAMva 88. jaina kumAra sabhA aura hitopadezinI samA bInA 89. siMghaI phatehalAlajI, sabhApati, jaina paMcAna muravAr3A 90. di0 jaina maMDalI kapaDavaMja 91. seTha jugarAjasAva kuMvarasAva sivanI 92. jaina siddhAnta pracAriNI sabhA morenA -000 For Personal & Private Use Only Page #902 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [co dAnavarikA svargavAsa / kitaneka zokajanaka tAra / Sorry Shethaji died. My sincere condolence with your family. May Jineshwar bless noble soul of Shethaji. JINSEN BHATTARAK Swami Nandni, Kolhapur. Sorry to learn Maneckchand's death. Convey my sincere condolence to Nabibai on the sad bereavement. CHIEF OF PHALTAN (FIZZUE HETTIFT) Pandita Maganbai, Offer sincere sympathy for your father's death whom I always admired for his public charity and philanthrophy. MAHARAJAH of KOLHAPUR Offer hearty condolences for death of Manik Shet, who was a great benefactor of Jains of India. ABNIS DIVAN of Kolhapur. Dhannoolal, Parmestidass, Dayachand, Padam raj, Durgaprasad, Baldeodass, Birdhichand and others much shocked and aggrieved at sad news of Danbir Manakchand's death which caused irrepare able loss to Digamber Jain com For Personal & Private Use Only Page #903 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya terahavAM / munity and offer sincere condolences to his yenerous widow, noble, daughter son and family members. DHANOOLAL-Calcutta. Extreamly sorry for sudden death of Sheth Manekchandji. By this Digamber Jain community has become without leader. MOOLCHAND KASONDAS KAPADIA, Surat. Deepest condolences of myself and Jains of Southern Maratha Country in your sad bereavement. A. B. LATHE M. A., Kolhapur. * Jain Community of Dhulia have heard with deep sorrow the death of Danavir Sheth Maneckchand Hirachand. In him we have lost a prominent leader and sincere worker of Jain Digamber Community. We offer our sincere condolence and sympathy to you and all family for sad death of Sheth Maneckchand. GULABCHAND HIRALAL, Dhulia. On behalf of Sangli Jain Community I beg to offer our most respectful and heartfelt-sympathy on the sad and untimely death of Sheth Manickchand and pray that God may give you For Personal & Private Use Only Page #904 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa [811 and your family strength and fortitude to bear this irrecoverable loss I shall ever remember the great services benevolently endured by Shett to the Jains. MANICKCHAND MOTICHAND, Sangli. Jains in Mysore assembled at special meeting learnt with profound sorrow the demise of Sheth Manickchand, offer their heart-felt condolence to his family in their sad bereavement. ANATRAJAIYA, Mysore. I mourn deeply Maneckchand Sheths death post dignified phillanthrophist. REVCHAND CHHAGANLAL, Rangoon. Deeply grieved at the suddun death of Shethji an irrepairable loss to jain community. HARNARAIN JAIN, Bhagalpur City. zokajanaka kvitaaeN| raMja! zat raMja!! sahastra raMja !!! mara gaye jagameM manuSya, jo mara gaye apane liye / para ve amara jagameM hue, jo mara gaye jagake liye // 1 // jo upajatA so vinazatA, yaha to jagat vyavahAra hai| para deza, jAtI, dharmahita, maranA yahI jaga sAra hai // 2 // zrImAn aru dhImAn rAjya'ru lokamAna aneka haiN| para seTha mANikacaMda sA, dikhatA mujhe nahIM eka hai // 3 // For Personal & Private Use Only Page #905 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 812 ] adhyAya terahavAM / baha seTha mANikacaMda hIrAcaMda je. pI. hai nahIM / vaha bIra dAnI jaina kulabhUSaNa kahIM dikhatA nahIM // 4 // cavavIsaso cAlIsa zrAvaNa kRSNa navamI duHkhamaI / jisa raina mANikacada vichur3e hA ! diyo kyA duHkha daI // 5 // vaha aMdhakI thI lAkar3I aru raMkakI pUMjI hutI / / dharma jAtI unnatIke kulunakI kuMnI hutI // 6 // ghATA araba dInArakA zrImAn kucha ginate nahIM / para eka kaur3I raMka khokara duHkha saha sakte nahIM // 7 // ve zira uThA dekheM jahAM dikhatA vahI aMdhayAra hai / agha khoI lAkar3I hA ! duHkhakA kyA pAra hai // 8 // zoka bhU phaTatI nahIM jAte samA usameM kahIM / durdaiva prerita janoM aba Azraya dikhatA nahIM // 9 // Azraya jimakA jahAM jaba dIna jainoMne liyA / Anakara pIchA kiyA // 10 // kArya jisako sauMpakara taba kAla nirdayIne vahAM hI unnatI jAtyaru dharmake kula so rahe the jaina sAre hinduke ho ve phekare // 11 // taba kAla rakSaka puruSako le gayA ikalA pAyakara / sote hue ye luTa gaye he nAtha ! inahiM sahAya kara // 12 // yaha vajrapAta huA acAnaka hAya prabhu aba kyA kareM | saccA hitaiSI ratana khokara kisa taraha dhIraja dherai // 13 // para ruke nahIM honI kabhI hota ana - yaha jAnakara dhIraja gharo jo upajatA aru zoka kyA hai seThakA ve sukha zAMti pAyeMge / For Personal & Private Use Only honI nahIM / vinaze vahI // 14 // Page #906 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [813 gharagharake hama ho jAyage kaho kauna hamahiM jagAyaMge // 15 // kyA mara gaye haiM seThanI ? nahiM ve amara bhUpara bhaye / adRzya unako dekhakara hI loga kahate mara gaye // 16 // mahimA unhoMke dAna puNya'ha zAMti sarala svbhaavkii| gharagharameM gAyI jA rahI hai unnatIke cAvakI // 17 // ye sabhA borDiMga Azrama caTazAla jo haiM dikha rahe / so saba unhIMkI saumya dRSTise anahu~ laharA rahe // 18 // aba nAtha ! aise naratanake AtmAko zAMti de| aru kara sanAtha hamahiM prabho ! utsAha aru sadbuddhi de| // 19 // duHkhita kuTumbI janoM aru jainoMko he prabhu ! dhairya de| dIpa zAMtiH de prabhuH ! nita zAMti de, nita zAMti de // 20 // zokAsitamAsTara dIpacaMdajI paravAra, narasiMhapura (C. P.) zeTha mANekacaMdajInA virahanI vedanA / arara davare, A te zu banyuM, mANekacaMdanuM mRtyu to thayu; jaina komarnu bhUSaNa to gayuM, ratna evaM kAM khare nA rahyu. 1 hiMdano dIvo asta to thayo, timira komamAM vyApIne rhyo| akhila komanAM hRdaya phATIyAM, netrasarItathI azru to jharyo. 2 megha nRpatie, vRSTi to karI, enA zabapare mauktithI kharI; svargalokamAM vAsa to karyo, saMsAra tyAgIne sukhathI rahyo. 3 tuna viraha to, nA khamAyare, ekavAra tuM dRSTi pheMkare, aMtaH prArthanA, eTalIna have, prabhu temane zAMti Apaje. 4 For Personal & Private Use Only Page #907 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 814 ] adhyAya terahavAM / ajaba kopa daive A kIdho ratna jaina lIdhuM hArI; dharmI prANInA prANa haryA che, ghA dodho teM bahu kArI. 1 akhIla koma A rudana kare che, nara baccAMne kAraNare; dhanya dhanya mANekacaMda tuM ne, dhanya che tuna mAtAne. 2 garIba vicArAM bALakane to, sahAya karIne sukha doghAM; vidyArUpI dAnana dIg, putra rUpa mAnIna lIdhA. 3 vALako te rudana kare che, ama sahAyaka te zIda gayo; mANekacaMde vizvana mukyu, phAnI ne te svarga gayo. 4 shokodgaar| ahA daiva ! tuM chekaja nirdaya, kera kAramo ganava ko; jhapaTa mArIne jhar3apI lIdho, leza nahiM tuM hRdaya Daryo / hato hIralo nAyaka nRApsama, tera lakSa jainomA je / khoLI khoLIne lIdho khuMcavI, naDyo nahiM zuM bIno ke ? diMgabarImAM dIpaka sarakho, hato vIra e mANekacaMda / koma DubelI tArI lAvavA, dhAryA hRdaye rur3o chaMda / / keLavaNI daI kaika tArakhyA, bAMdhI borDigo besa kayu / dayA lAvIne dilamAM anahada, dIna duHkhI duHkha dUra kayu; vidhavA abalA bAlaka kerA, kaSTa nihAlI kAMpyo je; tevA paraduHkhabhaMjana narane, jato mukyo nA jamar3A teM. dAnavIra hiMmatapuraNa je, kALa khare te ko gulAma; kALa suNI kaMpe ama dilaDAM, zu sarIyuM yama tAruM kAma ? paNa emAM zuM vAMka tAharo, khuTayu tela dIpa asta thayo, gayo gayo paNa rahI sukIrti jIvana suyaza jhalakAvI gayo. jIvaNalAla kasanadAsa kApar3iyA-sUrata. For Personal & Private Use Only Page #908 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / zeTha mANekacaMdajIno viraha. ___zAdulavikrIDIta chaMda. A saMsAra asAra mhAMya bharatI ne oTa dIThA ghaNA; jeNe harSa viSAdane sama gaNyA garve na jene haNyA. sAdA zAMta dayALa dAna guNathI dIpyA baMdhA dezamAM; te paMthI mANekacaMda caMdra athamyo hA hA thayo lezamAM. ( beDo bAI buDato tAro re aMbe AI pAra utArore-e rAga. ) gayo vIraratna svadhAme re, zaTha mANekacaMdabhAI nAmere. vikrama saMvata ogaNIzene, sIttera verI sAla; / aSADa vadI nomane dIne, zeTha gayA karI kALa-gayo 1 tArathI mAThI khabara jyAM pahoMcI, gAma surata zahera; hAhAkAra par3I har3atAlo, varatAyo bahu kera-gayo 2 loka kahe gayo garIbano belI, nirAdhAra AdhAra; dharmano dhorI gayo ahIMthI, hA rUThayo kIratAra-gayo 3 zAMta saraLa sAdA somAgI, gaMbhIra nirmaLacaMda; vidyA vinaya vivekI thaze koi, viralA mANekacaMda-gayo 4 satya kSamA zola satvathI zobhIta, kAyA kaMcanavAna; lakSaNa lakSIta aMga sukomaLa, leza nahi abhimAna-gayo 5 muMgaLa sama kara DhIMcaNa sudhI, rekhA yukta vizALa; zarada zazisama mUkhanI zomA, teje tape zubha mALa-gayo 6 nAzikA karNa ne netra anopama, komaLa hRdaya vizALa; bhAgyazALInAM cinha hatAM sau, saphaLa thayAM tatkALa-gayo 7 For Personal & Private Use Only Page #909 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 816 ] adhyAya terahavAM / gajagati gele cAla hatI jasa, vANI amIrasa pura; vadana sarovarathI phUla kharatAM, bolatA bola madhura - yo gariba kuTuMbamAM surata gAme janmyA hatA mahAbhAgya; paDatI ne car3hatI dIThI AbhavamAM, dhiraja na karI tyAga - gye| bhAgya udayathI vadhI saMpatti, badhyo kSamA para bhAva sajjana saMgathI harSa zokamAM, rahyo sadA samabhAva - gayo 10 rAjya prajAno mitra zubhecchaka, deza svajAtino mitra; kvAM gayo jaina javAhIramAthI, hIro amulya pavitra - gayo 11 akasmAt e puruSanA maraNe, varatyo badhe hA-hA - kAra; svajana ne parajana rudana kare bahu, kyoM gayo dInadAtAra - gayo 12 lalIta chaMda. karyo, garinno kharo Azaro haryo; " arara daiva te kopa zo sakala saMghano mitra kyoM gayo, arara caMda tuM cAlato thayo 1 vikaTa Asame kyA gayo are, parama mitra tuM prANa saMhare; dharama dhAmanAM kAma kyoM thaze, tIratha vALavA koNa doDaze. 2 viraha tAharo nA khamAyare, tuja viyogathI kheda thAyare; palaka ekamAM prANa jAyare, dharama dhyAnamA mauna thAyare. 3 amara AtamA kRSathI zamyo, zarIra dharmayI bhinnaya ramyo; niyama kAlano nA kadI phare, janamanAra te prANIyo mare. 4 saphala janma to tehano kharo, sukRta paMthamAM jeha saMcaryo; jagatamA rahyo jIvato khare, vijaya vAvaTo vizvamAM phare. 9 H. V. ri For Personal & Private Use Only Page #910 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seThajIke laghu bhrAtA seTha navalacaMda hIrAcaMdajI For Personal & Private Use Only Page #911 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #912 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [817 zoka sptkm| nyapatatkimu hAzanirgirIze capalA sphaTikamaMdire'male vA / athavA himasaMhatirvikAle phalasaMpAdakabhUtale'nukUle // 1 // janatAzamatoSako'mRtAMzuryadi vArkastimirApahA gRhItaH / niyato'dayarADhuNA yamena prahato mANikacaMdra eSa mezaH // 2 // nihatA yamanAtha bhUribodhAH zubhasaMpannidhayaH purA prabhUtAH / atRpanna tathApi re khaleyaM vihitA jAtirapi tvayAdya dInA // 3 // pracurAnavabodhasaurabhAsA cirasaMtApita eSa jainalokaH / parizAMtibhiyAya yasya mUle kSitinaM tvAM parilocayAmahe va ? // 4 // guNamAla ! vinamrabhAlanAtina hi cakre paribhUSaNaM paraM tvAM / guNamAnadabhAratIyarAjyaM par3ha je0 pi0 pratidAnato'pi bhUyaH // 5 // samatoSi sudarzanaM yadIyaM vividhehAkulitekSaNAnmanuSyAn / guNapatravilaMbibAhuzAkha zubhakalpadrumamApnumaH kutastvAm // 6 // dhanavigrahamAnaseSu kecidbhuvi jAtA vikalena kAryakAH prAk / sakalena balena kiMtu dhImannajani tvAM parilocayAmahe va ? // 7 // aniMdyasaMpannidhanAkulaM tvatkathaMcanAbodhimanaH paratra / tvamehi zAMtiM tava yAMtu vaMzyAH zubhAbhivRddhiM nanu kAmanA naH // kAzIstha vidyArthisaptaka / bhAvArtha-hAya ! kyA yaha parvatapara vajra girA ? yA nirmala spha. Tika-mandirapara bijalI girI? athavA vRkSoMke phalanekA anukUla samaya Anepara unapara hima samUhane girakara unheM jalA diyA ? // 1 // ___jaise malinAtmA rAhune logoMko sukha-zAnti denevAle candramAko yA andhakAra naSTa karanevAle sUyako asA ho, usI taraha seTha mANikacandrajI nirdaya kAla dvArA grase gaye // 2 // For Personal & Private Use Only Page #913 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 818 ] adhyAya tarahavAM / pApIkAla ! tU pahale bar3e bar3e jJAnI aura buddhimAnoMko apanA grAsa banA cukA haiM, taba bhI tujhe santoSa nahIM huA, jo Aja tUne seTa mANikacandrajIko harakara sArI jAtiko bhikhAriNI banA diyA ? // 3 // jainasaMsAra bahuta samayase ajJAnarUpI bhayaMkara garmIse saMtapta ho rahA thaa| bhAgyahIse use seTha mANikacandrajI sarIkhe zItala-vRkSake nIce Akara zAnti milI thii| hAya ! use aba hama kahA~ dekheMge ? // 4 // he guNAkara ! isa vinIta jAtihIne Apako apanA bhRSaNa nahIM banAyA, para guNiyoMkA Adara karanevAlI bhArata sarakArane bhI je0 pI0 kA pada pradAna kara ApakA ucita sammAna kiyA ! // 5 // aneka prakArakI vastuoMko dekhanekI icchAse asantuSTa netroMko jisakA sundara darzana santuSTa karatA thA, usa zreSTha kalpavRkSako aba hama kahA~ prApta kareMge ? jisake patrakI jagaha to Apake guNa the aura u~galiyoMkI jagaha hAtha // 6 // seTha sAhaba ! aise to bahuta loga ho cuke haiM, jo kisIne dhanako, kisIne zarIrako aura kisIne manako samAjake hita lagAyA, para una sabameM Apa eka hI hue jo Apane apanA tana, mana aura dhana samAjake liye arpaNa kiyaa| hAya ! Apa jaise puruSa ratnako aba hama kahA~ dekha pAyeMge ? // 7 // he dayAsAgara ! ApakI mRtyuse hamAre azAnta manako kisI taraha samajhAnA hI pdd'egaa| ( kyoMki usake liye sivA isake kucha gati hI nahIM hai ) / antameM hama cAhate haiM ki ApakA pavitra AtmA zAnti lAbha kare aura ApakA kuTumbavarga bhI sukhI ho / kAzIke sAta vidyArthI / zeTha mANekacaMdajI yAMcA nidhanajanya vilApa (cAla-candrakAMta rAjAcI) khanijodbhija (ja) tiryaJca-manuja he koTi-catuSTaya kii| ase tayAM sakalAMta zreSTha pari mAnava ihalokIM // dhu For Personal & Private Use Only Page #914 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svrgvaas| durlabha hI mAnava-tanu lAdhe puNyabale jIvAM / kAMta, sadaya, avyaMga asA naradeha saukhya-TevA // ucca vastu nyUnatva pAvatI nIca bahuta jgtiiN| manuja, ratna, guNa, dharma aso sakalAMci hIca rIti // akhila jIvasRSTIsa abhayakara zreSTha dayAdharma / uccasthAnI tayA ThAva jA dhama mUrta-zarma // satya sanAtana anupama suMdara parama dharma aisA / ase ahiMsA pramukha jayAmadhiM jaina dharma khAsA / / prasiddha zrAvaka vizuddha vilase bhuvanIM iMduparI / __nipaje " nara-mANikya " tayAmadhiM varNave na thorI / lakSmIce ciranivAsa-sthAnaci muMbApuri nagarI / ____ bharatabhUmi bhUSaNa ihalokI mAnava-iMdrapurI / / pUnita kelI surata bhUmikA janmA yevonI / virAjitI muMbApurimAjI mANika guNakhANI / / dAnavIra mahazUra as| mANikyacandra shresstthii| ___audArya zRMgArili akSaya khila jaina-sRSTi / / didhalI puSTI dharma tarUteM dhanabala bhAkti jleN| zAMtivAyumeM AMglarAjyi to svAtaMtrya Dole // atizaya siddhakSetraM tIrthaM tadIya zaktIne / virAjitI vaharAMta phulali kI dharma-druma-sumaneM // ThAyI ThAyIM vidyAsadane jainazizustava tiiN| sthApuni kelI sakala bhAratI jinavidyonnati tI // cirazivadAyaka, bheSajamaMdira, vidyArthI-sadane / __ rugNamaMdira, caitya uThavile, mUrtimaMta puNye // Akhila hiMdu pAMthasthAM suMdara dhArmika nava zAlA / sthApiyalyA bahu pramukha zobhate hirAvAga' atulA // For Personal & Private Use Only Page #915 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 ] adhyAya terahavAM / / vyAkhyAnAlaya, sabhAmaMDapA, jinakanyAzAlA / zrAvikAzramA sthApuni kelyA saMskRta jinabAlA // vidyArjanArthasAhya deunI tuSTavile chAtrAM / __ bhAvika sujanA saveM gheunI bhUSavilyA yAtrAM // nikhila bhArata jaina janapada paricaya-graMthAlA / zramunI keleM pUrNa 'digaMbara jaina DirekTarilA' // sthApiyale tyA vidvad-khacitA kAzipurimAjI / 'syAdvAda mahAvidyAlaya' jinavANo tI gAjI // prAmANika mANika ANika yA lokaM na nara koNI / je. pI. padavI api tayAte avanipAla vANI // zAMta, sarala, atipremaLa sarvapriya naca lava mAnI / Apta, jAti, sAdharmi, dezajana svakIya svaca mAnI / karunI svonnati, jAtyunnati, dharmonnati dezAcI / sevA karunI mevA miLavI Thevaci puNyAcI // yApari veMcuni kAyAvAcAmane dhaneM Ayu / vidyAhArAbhayabheSajadAne ho cira-Ayu // jhAle suravara mANika svargI gele vAM mokSIM / zAMta jAhalA tadIya AtmA sukRte tI sAkSI // 1 // (cAla-Aja akrura hA) aji avacita hA jainasukRtanidhi saralA / mANikyacaMdra mAvaLalA // dhru0 // tI premAcI dharmacaMdrikA sAcI / jAhalI naSTa kI amucI // jinavANIcA meghAca bodhasudhecA / vituLalA jainavRMdAcA / cAla || bharavila dharmasabhA kaNi AtAM / For Personal & Private Use Only Page #916 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa | hoila kavaNa tayAMcA netA / khulavila dharmavibhava teM AtAM // mAlAkAraci to dharmatarUcA gelA / jani hAhA: kAraci paDalA // 2 // zokavikala - gaNapata somAjI kALe - cinAvalakara.. viraha vilApa | [ 821 *0K ( rAga marazio ) rehAya ! kema, Aja raheze jaino A raMDApo / sheze, jaino AraMDApo, prabhu zAnti mANekane Apo-rehAya0 1 mAnavatA muMbAImAM gaNAya, zahera suratanA vatanI jaNAya: kahetAM uThe che aMtaramAM lhAya-rehAya 2 azADa kRzna navamI kerI rAtre, bAra upara eka kalAka jAte; 0 vAra guru sItteranI rAte-rehAya0 3 kIvo zAntithI svarge jaI vAsa, paDyo bhAratamAM bhAre AtrAza; kALe kIdho kohInUra nAza - rehAya0 4 Azrama, zALA jano duHkhI bhArI, suNI coMkyA choDI deI vArI; cAhe cAhe kare nara nArI - rehAya0 5 mitro saMbaMdhI kuTuMtra ruve, AMkha covArA AMsuja cuve; jaina jJAtI sukhe nava suve-rehAya0 6 pAchaLa putra jIvaNacaMda melI, pUtrI magana, tArA dUra ThelI; jaina jJAtIno koNa have belI-rehAya0 For Personal & Private Use Only Page #917 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 822 ] adhyAya terahavAM / jaina saMghanA sthaMbharUpa svAmI, zikSaNa saMsthA pitA zIranAmI; bhArata prajA viyoge duHkha pAmI - rehAya0 8 jaina zAsana zAnti sadA Apo, AvI Aphata dIlAzAthI kApo; karo dUra prabhu paritApo - rehAya0 9 hAthI caMdranaM hRdaya baLe che, smAraka phaMDanI apIla kare che, bhAvI banavA kALa bane che, rehAya kema Aja raheze jaino A raMDApo0 10 viyogI - hAthIcaMda mANecaMda - sonAsaNa | nirdaya kALane Thapako / gajhala - kavAlI. are na guNA ! are nirdaya ! adekhA kALa zuM kIdhuM ? ame bhUkhyA taM bhANaM, bhareluM teM laI lIdhuM.- are0 1 sAkhI - bAra duI bAseThane, levA beTho hAla; pATuM mArI patitane, jarI na AvI vhAla. ratana A raMkanA karathI, acAnaka chInavI lIdhuM - are 0 2 sAkhI -abhAgIo A deza che, abhAgaNI Akoma; hIro hasta thakI gayo, ukaLe rome roma. hatA magarUra je narathI; uDI gaI te badhI AzA - are 0 sAkhI - khIlatA pahela Dolara kaLI, pavana jhapATA sAtha; DhaLI paDI pRthvI pare, duI na zakayo ko hAtha. havaM e puSpanI surabhI, maLe kyAMthI amone te - are 0 4 sAkhI - punarjanma laIne ahIM, karajo pUraNa Aza; For Personal & Private Use Only Page #918 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavArakA svrgvaas| [ 823 jyAM ho tyAM sukha pAmajo, vhAlA mANekacaMda. hatI e ratnanI pyAsA, paDyA avaLA badhA pAsA-are0 5 motIlAla trI0 mAlavI-bAkarola. dAnavIrano svargavAsa. (kALane Thapako.) ocItI Aphata zuM !A, svapnamAMke zuddhimAM rcha ? mAMghelaM " mANaka " mArUM, gayu kema hAthathI ? kALa vikarALa tane, lajjA jarI AvI nahi; hiMdanA hIrAno tana, jhAlyo kema jhaDapathI ? saMvata sItera ogaNIza, kerI sAlamAM zuM ? ___aSADa aMdhArI navamIe, kema AvIo ? jaina kula jAti kula, dAnavIra je. pI. harI; dIpaka bujhAvyo jaina koma raDatI karI. ( yakSadeve kahelI AgAhI.) caitramA caLAvyuM maina mAMdhero mANeka pitA, paryuSaNa phelAM jaI, svargamAM sIdhAvaze ! paNa meM to mAnyu nahi, khoTo A AbhAsa thAya; ___ Abu yAda lAvI zAne, dIlane duHkhAva ? bIjIvAra kIdhI vAta, jANI gaI nahi rAta; ___ patra te lagvAya kema ? dhrune tana tApathI, bhAdrave bhUlAvI vAta, prItimAhI kIdho ghAta; daiva yakSarAja tIthi, ApavAmAM zu Daryo ? 2 For Personal & Private Use Only Page #919 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 824 ] adhyAya terahavAM / (suprasiddha kAryo) borDiMga ne hIrAbAga, muMbAimAM bhAve ko, jubelI, maMdIra, zrAvikAzrama jyAM zobhatAM; caMdAvAr3I suratamAM, kanyAzALA, pAThazALA, kolhApura, kAzI, udepUra mAMhI opatAM; " rAjanagara " borDiMgane, davAzALA, dharmazALA, pakSapAta vINa naranArI, bahu zobhatAM; kathe hAthIcaMdra jaina, jAtinA mugaTamaNI, __ rudana kare che hiMda, viyoganA tApathI. kaMkara samAna dravya, lakSa daza dIdhA dAne, hiMdanA hAkemomAM, prasiddhI bahu pAmIyA; mAravADa, mevADa ne gurjara, dakSiNa deze, konpharansa sabhAmAMhI, jANe jhaTa AvIA; pAThazALA, jJAnazALA, bhUvana ne AzramomAM, lakSminu deI dAna, sajjanone bhAvIA; kathe hAthIcaMdra mArA, turaMgone ApI mAna, ___ haThIsaMgha kahI mane, premathI bolAvatA. jainonA pramukha pyArA, borDigonA pitA vhAlA, kamiTI mITIMga mAMhe, kyAre have Avazo ? kudhArAo toDavAne, sudhArAo joDavAne, kezarI samAna pharI, kyAre zIkha Apazo; dharma, artha, kAma mATa, dhArI karyA ghATaThATha, svarge sIdhAvyA nAtha, asAra saMsArathI; 4 For Personal & Private Use Only Page #920 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavarikA svargavAsa / [825 kathe hAthIcaMdra mArA, zIromaNI zANA zeTha, dInanI uccArI vAta, kyAre dIle lAvazo ? 5 hIrAbAga beThakamAM, mITIMga bharelI rahe, deza ne videzanA, bhAve padhAre bheTavA; rIDimAM kubera sama, dAna karNarAya sama, buddhimAM abhayakumAra, premathI padhAratA; paMDitono suNI pATha, prazna pUcho preme karI, samAdhAna thAe pachI, zAntie sIdhAvatA; kathe hAthIcaMdra mane, batAvo mANeka pitA, jaina jAti unnatinA, rasatA batAvatA. zAnti sama dayAvAna, DhakALamAM dIdhAM dAna, ThAmaThAma gAmagAme, ghAsa dhana mokalyAM; kamITI sabhAo sthApI, dezodeza jJAna ApI, uMghathI jagADI koma, jhAlI ruDA hAthathI; zrImaMtone sthAna ApyAM,paMDitone mAna ApyAM, daridranAM duHkha kApyAM, kharI dharI khatathI; kathe hAthIcaMdra thayu, viyoge vizeSa du:kha, ___meLApa thayo na mane, pUravanA pApathI. maMdiranI aMdaramAM, bhAve jinarAja bhano, ___ pAsa Ave tene bahu, pyArathI bolAvatA; deIne supAtra dAna, manuSya mAtra deI mAna, ___ vANijya vidyA taNerI, nItine batAvatA; yunivraSTi jaina graMtha, prIte tyAM paDhAvA paMtha, For Personal & Private Use Only Page #921 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya terahavAM / jainanA thevAra mATe, prayatna karyo premathI; DirekTarI, dhavalajaya, dhArmika naitika graMtha, ___ bhaMDAro khUlAvIne, chapAvyA rur3I chApathI. uMcI DIgrI ApavAne, bALa duHkha kApavAne, __skolarazIpa sthApavAne, koNa vhAre Avaze ? grejyueTa gaNavAmAM, videze caDhAvavAmAM, hAma dAma kAma ApI, koNa duHkho kApaze ? tIrthAnA tophAna burAM, Apa vinA koNa purAM, ___ hAla rahyAM je adhurAM, sallAha koNa sthApaze ? kathaM hAthIcaMdra sadA, zAnti, avinAzI sukha, preme parama AnaMda, jinarAja bahu Apaze. 9 sameda, pAvana, caMpA, pAvA, gaja, tAraMgAne, ___ tuMgI, mAMgI, badrIjaina, Adineka bheTIA; dAna taNuM deI dAna, tIrthonAsudhAryA sthAna, __ ApI mAna kholI kAna, vege vhelA AvIA; jJAna ruDaM ApavAne, timirane kApavAne, ___ upadezako ghera ghera, khate bahu pheravyA; mAsika, ne pAkSika, patro kaDhAvIyA, svarge sIdhAvI bahu, zAnti jaI pAmIA. 10. laghubhrAta, navlabhAI, ke putra jIvaNacaMdra, tArA, ratna, ThAkorane zAnti sadA Apajo; vhena magna, tArA vhena, kezara ke zeThANIne, dilAso deIne pramu, duHkha paDayuM kApano; For Personal & Private Use Only Page #922 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / zIromaNI zeThataNI, aMtaramAM thAya yAda, parameSThI uccAre paMca evI buddhi Apajo. kathe hAthIcaMdra baMdhu, "smAraka kholI phaMDa, nAmanA amara karI, kIrtine dIpAvajo. 11 viyogI - hAthIcaMda mANekacaMda - sonAsaNa. 22 zokajanaka avasAna. amUlya hIrA ratnane, mANakanA bhaMDAra, mANekacaMdra ur3I gayA, nabha chAyo aMdhAra! [ 827 guNAnuvAda. pAnAnI khANamAMthI, mANeka utpanna thayA; mAkanA yatne, bahu ratno ubharAvyAM che, pUrvajanAM nAmone, tAryAM dhana dhAmone; puNyamaya kAmo, pRthvImAM patharAvyAM che. dharma dhvajA pharake che, yaza kIrti caLake che; raMka mukha cAtaka, rasadAne malakAvyAM che, taptacita ThAryA, bahu dukhIyAM ugAryA na; nirdhananAM dvAro, dhana dhAnye chalakAvyAM che, anAthAlayo, devAlayo ane vidyAlayo; AnaMdArogyAlayo, bAMdhanAra kyoM gayo ? janasevA, devasevA, rAjya ane dezasevA, sevAnA mevA cakhADanAra kyAM gayo ? sabhAo gajAvanAra, zAnti relAvanAra, For Personal & Private Use Only Page #923 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 828 ] adhyAya terahavAM | saMpanA sItArano e sAMdhanAra kyAM gayo ? dharmavRtti dhAranAra, dayA prema pALanAra, adharmane kApanAra asidhAra kyAM gayo ? svabhAva paricaya. kali kAla karAlanI jALa mahiM, bhaya vyAkuLa bhArata vyasta thayo; sUrya vahyo astAcaLa tyAM, zazIne nirakhI mana masta thayo . e tApa pratApa jatAM hajIye, sahabhAgI zazIno dasta rahyo; maNi mANeka mandira zUnya karI, zrI mANekacaMdra zuM asta thayo ? vIra hatA vIra zAsananA, ati dhIra gaMbhIra sudhIra hatA; naravIra udAra pavitra chatAM, abhimAnI na leza lagIra hatA, svArtha tyajI, paramArtha tyajI, nija mArgane koNa suvArI zake ? ahiM mANekacaMdra jatAM jina zAsana, Asana Aza na dhArI zake ? DubatA duHkha duHkhanA ArA viSe, hatI ekana Aza tuM zAsanane; laI pAmatI dharma pravRtti TakAvI, zikhAvI dayA jina sajjanane. karI kArya aneka prajA hitanA, nahIM pyArA gaNyAM tana ke dhanane janmyA jagamAM te bhale janmyA, karya sArthaka unnata jIvanane. zAntirvAcana. gumAyuM zreSTha vana Aje, hamArUM ratna roLAyuM, zazI paralokamAM rAje, sudhAnuM jAma DhoLAyuM; gayo naravIra e zUro, dayA dharme hato pUro, karI duHkha dardano curo, jIvananuM satva coLAyuM ? ! yatAkA kIrtinI rAje, jagatmAM nAmanA gAje, sukhethI svargamAM sAje, sudhA sarvasva ghoLAyuM; For Personal & Private Use Only Page #924 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / thayo tuM devamAM Adi, paDAvI indranI gAdI, namI tuMna dharmanI DAMDI, haze jyAM puNya toLAyuM ! nivedaka:-zokanimagna saraiyA (sUrata) zeTha mANekacaMdajIno viraha. harigIta. gaMbhIra dariyAmAM DubAtuM vhANa " digambara " hatuM paNa daivayogethI bacI khaDako mahiM sapaDAyu'tuM; raste chaDAvI tAravAno yatna theM kIdho kharo, paNa vhANa bharadariye mukI tuM catura nAvika kyAMgayoM? 1 nAmAkSaro jenI dhvajAnA naSTaprAya thayA hatA, aMgo zIthIla thai ane je bhAgavA mAMDayA hatA; aikya theM karI gaganamA sonerI dhvaja coMDyo kharo, paNa vhANa bharadariye mukI tuM catura nAvika vayAM gayo? 2 theM mukta karavA vhANane pharI DubavAnA bhaya thakI, kuzaLa nAviko banAvA saMsthA sthApI ghaNI; A kArya kuzaLatA bar3e bahu thAro yaza vAdhyo kharo, paNa vhANa bharadiye mukI tuM catura nAvika kyAM gayo? 3 vikaTa mArgomAM kasoTI che kharI nAvika taNI, te mArgamAMthI DAgha viNa theM cAlavA hiMmata dharI; che dhanya thArA dhairyane paNa mArga puro nA karyo, tovhANa bhara dariye mukI tuMcatura nAvika kyAM gayo? 4 tuM madhyadariye ekalAM cAlyo gayo amane mukI, lAgyuM kharaM te te kayu paNa ura viSe na dayA dharI; For Personal & Private Use Only Page #925 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 830 ] adhyAya terahavAM / he tAravA thArI pachI kaptAna kuzaLa nA mukyo, to vhANa bharadariye mukI tuM catura nAvika kyAM gayo ? 5 he vhANanA mANeka nAvika ratna araja ure dharo, zAzvata sukho bahu bhogavo zAnti sadA tupe raho; ama ura viSe utsAha Adi sadguNo bharapura bharo, A vhANa pAra utAravA adRzya rahI shAyI bano. 6 Shah. P. C. zokadarzaka saMdezo. ( racanAraH-jeThAlAla bhAIlAla zAha, pAdarA. rAga saiMdAno ) mANeka tuM svarga sidhAvyore! dayA nahi dIlamA lAvyore, cauda lakSa tArA sAthIne choDI, gayo prabhu kere dvAra; tathI ruve tArA sAthI sarve, joI tuna guNa apAra-mANeka. 1 mANeka tuM khare mANeka hatuM, tuja vIna zUnyAkAra; jaina kome eka ratna gumAvyu, tethI thayo aMdhakAra-mANeka. 2 ekAeka kALa baLe AvI, UMcakI lIdho jhaTa vAra; julama vartAvyo jagamAMhI, kIdhA sarve nirAza-mANeka. 3 dharma kArya ane vidyA mArge, dhana kharace apAra; dharma mArgamAM pAchI pAnI, kADhe nava tuM lagAra--mANeka. 4 sagAM sahodara sAthIne choDI, gayo tuM svarga mojhAra; hAya ! hAya ! thayo bhUtaLa viSe, dekhI dInakara asta-mANeka. 5 sane ogaNI caudanI sAle, julAI che mAsa; For Personal & Private Use Only Page #926 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / tArIkha solanI kALI rAtre, hIro gayo prabhU pAsa - mANeka yAce jeThAlAla prabhU pAse, Apa sugati tatkAla dIrghAyuSI kara pUtra tenAne karavAne dharma kAja--mANeka vilApa / kulabhUSaNa dUSaNarahita, harana jAti saMtApa | dAnavIra ati dhIracita, gaye hAya! kita Apa || chanda rAdhikA ( 22 mAtrA ) kita gamana kiyo he ! jainajAti upakArI ! mahasabhA bhaI hai Aja, binA sahakArI // vyAkula vichohase bhaye, sakala nara nArI / haga TapaTapa Tapakata nIra, prakaTa dukha bhArI // 2 // taji nija vilAsatA Apa, svArtha para kInA / aru tyAga ramAse moha, dAna bahu dInA // AhAra auSadhI abhaya, zAstra paracArI | aba kiyo gamana kita 'dAnavIra' padadhArI // 3 // jaina jAtIse / puni kInA bahu upakAra, atra tyAga tAsukI bAMha, kisa kAraNa se hue deva, deva-pura - cArI // 4 // jaba yaha anuzAsana prakaTa, huA sarakArI ! sammeda zikhara para baneM, bhavana sukhakArI // vaha AmiSa bhakSaNa kareM, keli vistAreM / tatra hoya vargakI ni, jIva bahu mAreM // 5 // For Personal & Private Use Only [ 831 vividha bhAMtI // chor3a majhavArI / 5 Page #927 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya terahavAM | yaha vipata parI ati Ana, dharmapara bhArI / saba rudana karata the jaina, ajaina dukhArI // tatra dhAri hRdaya santoSa, zAnti vistArI / kara amita parizrama Apa, vipata niravArI // 6 // 832 ] tuma sat vidyA paracAra hetu zrama kInA / " caMcala lakSmIse neha, tyAga tuma dInA // tuma dhanya dhanya nararatna, dIna dukha harttA / nija karanI ke vaza suyaza, jagata vistartA // 7 // vaha hIrAsI udyAna, lagata hai sUnA / hiya' Avata tAkI yAda, hoya dukha dUnA // bahu sabhA susaiTI syAdavAda caTazAlA / bina tere vidhavA huI, hAya ! tava bAlA // 8 // sadavidyA premI chAtra - vRnda bahu tere // hogaye sakala asahAya, hAya ! bina tere || ika tumhare hI avalamba, rahI jina jAtI / atra tu vichohase rudana karata dina rAtI // 9 // " tasu DUbata dRti maMjhavAra, zaraNa tuma dInI / aba tyAga tAsase neha, svarga gati lInI // nahiM dhArI kiMcita dayA, mArga gaha lInA / hA ! zoka jaladhimeM Dubo, kahAM cala dInA // 10 // isa Arya bhUmipara upaje, puruSa ghanere / para birale hI nararatna, hue sama tere // 1 hIrAbAma dharmazAlA. For Personal & Private Use Only Page #928 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ME zeThajIkI strI navIbAI vaidhavyAvasthAmeM aura cIraMjI jIvanacaMda. jaina vijaya presa, suurt| For Personal & Private Use Only Page #929 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #930 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavarikA svargavAsa / mara jAya manujapara nahIM, suyaza maratA hai / dina dina dUnA niza catura - guNita bar3hatA hai // 11 // tere bichohase hAya ! hRdaya jalatA hai / para kAbalIpara kisakA, vala calatA hai / jo upajata hai jaga mAMhi, avazi maratA hai / ho pUrNa Ayu phira nahIM, samaya TaratA hai // 12 // vahu indra candra avanIndra, Adi padadhArI / pari gAla kAlake hue, mRtyu- maga cArI // yaha hai azaraNa saMsAra, maraNakI berA / nahIM meTa sakata hai koI, kAlakA pherA / / 13 / guru sAdhu siddha arahaMta, Adi upakArI / haiM jina zAmanameM zaraNa, bAhya vivahArI // para nizcayanayase zaraNa Apa apanA hai / yaha jAni zokake tApa, nahIM tapanA hai // 14 // ye zoka AtApa, pragaTa dukhakArI | duHkha ati karata asAtA baMdha, sugati sukha TArI // imi jAna zokakA tajana, karau satra bhAI | nita prati jinavarakA bhajana, karau sukhadAI // 15 // [ 833 he dInabaMdhu sarvajJa, jagata hitakArI / hoM zreSTha zreSTha avanIndra videha maMjhArI // taji sakala parigraha sarva, mahAvrata dhAreM / ghara gharama zukla muni chapaka, moha niravAreM // 16 // hani cAra ghAtiyA karma, dharma vistAre / For Personal & Private Use Only Page #931 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya terahavAM | puni gaha ayoga gunaThAna, karma basu TAre // ve kevalajJAna upAya, tattva parakAzeM | hoM mukti badhUke kaMta bhramaNa bhava nAzeM // 17 // tasu zeSa sakala parivAra, baMdhu suta nArI / lahi zoka siMdhuse pAra, dhairya dRr3ha dhArI // kari kari tinako anukaraNa, karaNase dAnI | bani banikeM horve 'mUlacanda' sukha khAnI // 18 // mUlacanda bar3akura jaina, damoha | 834 ] "digaMbara jaina" ke kitaneka zokajanaka lekha / **** digaMbarIno dIvo bujhAI gayo ! A parivartanazIla saMsAramAM jIvadhuM ane madhuM sarvanI sAtha lAgeluM che. je mere che te punarjanma le che ane je janme che te nizcaya eka divasa marazena, paNa je puruSanA janmathI deza, dharma, jAti ane kulanI unnati thAya tebAja puruSanuM jIvavuM sArthaka che ane tena puruSa itihAsamA amara nAma karI jAya che. .... .... digaMbarInA rAjA / A dAnavIra seThathI AkhA hiMdano eka paNa jaina ajANyo nahi hoya, kemake emanI dAnavIratA ane AkhA hiMdanA jaino pratyenI ekasarakhI priya lAgaNIthI zeTha mANekacaMdajInuM nAma sarva sthaLe gharagathuna hatuM. digaMbarImAM emanA karatAM vidyA ane samRddhimAM For Personal & Private Use Only Page #932 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [ 835 bInA ghagAe puruSo che, paNa zeTha mANekacaMdanI svabhAva, udAratA ane jAtibhogAdine lIdhe AkhA hiMdanA digaMbara jainonA eka rAjA yAne vAyasaraoNya jevA hatA, kemake e je kahetA, te sarve mAnya karatA hatA, tema bhAratavarSIya digabara jaina mahAsabhAnA pramukha paNa A mahAna puruSana hatA, tethI di. jainonA rAjA kahevA e yogyana lAge che. emaNe niMdagI daramyAna dAnapUNpanAM zu zu mahAna kAryoM karelA che te A aMkamAM ApeThA jIvanacaritramAMthI vAMcakone mLI Avazena, paNa eTalaM to atre jaNavIra chie ke A mahAna naranA viyogathI digaMbara jaina kome eka mahAna saMcAlaka gumAvyo che ane tenI khoTa kadI paNa purAI zakavAnI nathI. gujarAta, muMbAImAM digaMbarI koNa, e koI jAheramAM jANatuM nahotuM ane jaino te mAtra zve. jainona che ema bhAsatuM hetuM, paNa lagabhaga 25 varSa thayAM gujarAtanAM ane AkhA hiMimA je dharmajAgRti A zeThe phelAvI che, tethI jainomAM digaMbarI naino paNa eka moTo vibhAga che, evaM jaganAhera thaI gayuM che. tana, mana ane dhanano bhoga. koI tanathI kArya kare che, koI manathI kArya kare che ane koI dhanathI kArya kare che paNa tana, mana ane dhana traNene eka sarakhI rIte rokanAra jo koI vIranara jainomAM thayo hoya to te A zeTha mANekacaMdanIna hatA, ke jeo daza paMdara varSa thayAM vyApAra dhaMdhAthI phArega thaI rAtridina potAno samaya jaina komanI unnati thAya evA dhArmika kAryomAMja jAtibhoga ApIne rokatA hatA; ane lagabhaga 62 varSanI umara thavA chatAM eka yuvAna mANasanI mAphaka dareka kArya For Personal & Private Use Only Page #933 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 836 ] adhyAya tarahavAM | umaMgathI karatA hatA. makAno bAMdhavA saMbaMdhInI mAhitI ane anubhava emano eTalo vizALa hato ke kaIpaNa saMsthA ke makAna bAMdhavAnA plAna mATe saMtra.Do loko emanI salAha letA. e zeTha tIrthakSetra kamITInA mahAmaMtrI tema aneka sabhA, borDigo, pAThazAlAo vagerenA pramukha tathA TrasTI hatA tethI te dareka khAtAne emanA aNadhArelA ociMtA svargavAsI ghaNIja agavaDo paDaze ane te khoTa purAvI muzkelaja che. mahUmane kuMTuMba saMbaMdhI aneka Aphato shevI paDI hatI, chatAM paNa dharmakAryamA pAchA na haThatAM vadhu ne vadhu dhArmika kAryo TheTha sudhI karatA hatA. emanA bhatrinA zeTha premacaMda motIcaMda tathA bhANeja zeTha cunIlAla jhaveracaMdanA akAla viyogathI temane asahya Aphata paDelI ane Abe puruSo evA viralA hatA ke teo jo Aje hota, to dAnavIra zeTha mANekacaMdajInuM dareka kArya helAIthI upADI leta. A zeThane bIjI Aphata potAnI eka moTI bhane bhoLI putrI phUlakora mRtyu pAmavAnI ane bIjI putrI maganavhenane 20 varSanI mAM ve prApta thavAnI hatI, paNa jevaM puruSomAM mANekacaMda zeThe nAma meLa che, tevuna nAma hiMdunA tamAma strI vargamAM zrImatI maganavhena meLAvA bhAgyazAlI thayA che, tenA pratApa temanA puNyazALI pitAja hatA. vaLI A alpajJa sevaka upara zeTha mANekacaMdajI eka putra karatAM paNa vadhu sneha rAkhatA hatA ane Aje amo samAjanI je kaI alpa sevA bajAvI rahyA chie, tenuM mULa kAraNa temaja " digaMbara jaina " patra zarU thavAno mULa pAyo A zeThathIja racAyo hato. ghaNAM vaNAM sthaLoe samAomAM, meLAvA vageremAM amo A zeTha sAthe jatA, jethI amane ghaNuja For Personal & Private Use Only Page #934 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [ 837 jANavAnuM ane jovAnuM maLayuM che, je pADa kadi paNa visarI javAya tevo nathI. vidyAdAnano mahAna pATa. cAre prakAranA dAno paikI mukhyatve karIne dAnavIra zeTha mANekacaMdajI vidyAdAna mATenAM je mahAna kAryo karI gayA che teno pATha dareka vyaktie zIkhavAno che. je pArasI koma Aje beeka lAkhanI saMkhyAmAM che te keLavaNIne lIveja hiMdumAM apragaNya gaNAya gaNAya cheH tevI rIte zeTha mANekacaMdajI keLavaNInA je mahAna kAryoMno AraMbha evI yukti puraHsara karI gayA che ke te jo purAM thaze to eka samaya evo Avaze ke jaina koma paNa keLavaNInI vAcatamAM agragaNya gaNAze. tIrthonI saMbhALa ane DirekTarI. mama zeTha mANakacaMdajIe digaMbara jaina tIrthakSetro, siddhakSetro, atizayakSetra tathA aneka maMdironI eTalI badhI sArasaMbhALa ane suyavasthA jAtibhoga ApIne karI che ke je mATe jaina itihAsamA A vIranaranuM nAma sonerI akSare kotarAya rahezena; temaja AkhA hiMdunA digaMbara jainono ane tIrthono pUrNa itihAsa, athAga parizrama ane kharcathI taiyAra karAvI je " digaMbara jaina DirakTarI " A zeTha prakaTa karAvI gayA che, tethI AkhA hiMdUnA digaMbara jainonI mAhIti sarvene ghera beThAM maLI zake ema che ane e upakAra kaI jevo tevo nathI. hIrAbAga dharmazALA. mubAImAM eka sArvajanika mahAna kAya jo dAnavIra zeTha mANakacaMdajI karI gayA hoya to te ' hIrAbAga yAne 'hIrAcaMda For Personal & Private Use Only Page #935 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 838 ] adhyAya terahavAM / gumAnajI dharmazALA'ja che, je rupyA savA lAkhanA kharace evI to uttama sagavaDa ane vyavasthAvALI baMdhAvI che ke dareka yAtrIne temAM ghara karatAM paNa vadhu sagavaDa maLe che, tema temAM lekcara haoNla bAMdhelo hovAthI vya rUpAnabhUvana mATe paNa A hIrAbAga jaganAhera thaI gayo che. AkhI hiMdu koma mATenI A makhAvata kaI jevI tevI nathI ane tenuM anukaraNa bInA zrImAnoe karavAnuM che. kula sakhAvata. __dAnavIra zeTha mANakacaMdajIe vidyAdAna. AhAgdAna, abhayadAna ane auSadhadAna mATe karelI sakhAvatono AMkaDo ru. 8 thI 10 lAkhano thavA jAya che ke jevaM mahAna gaMjAvara dAna samagra jainomAM Aja sudhImAM koIe karyu hoya, to te A zeThaja karI gayA che ane teno ghaDo AkhI jaina kome levAno che. lAkhopatio ane karoDapationo jainomA ToTo nathI, paNa AvA mahAna dAnIo. noja ToTo che, te jyAre purAya tyAre eka samaya evo Ave ke jaina koma dunIyAnA badhA dharmomAM sarvoparI gaNAya. smAraka phaMDanI sthApanA. __duniyAmAM jyAre koI vIranAno viyoga thAya che tyAre tenuM nAma ane kIrti amara rAkhavAne tenA nAmanA smAraka phaMDo thAya he eTale ke te mahAna naranI yAdagIrI hameza kAyama rAkhavAne eka phaMDa ( moTI TIpa ) bharAvavAmAM Ave che ane pachI je rakama thAya te sthAyI rAkhI tenI upanamAthI te vIranaranA nAmanI eka athavA vadhu saMsthAo kholavAmAM Ave che, temana tenA guNo aharniza yAda Ave te mATe te puruSanA bAvalAMo sthaLe sthaLe ubhA karavAmAM Ave Ford For Personal & Private Use Only Page #936 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [ 839 che, te pramANe dAnavIra zeTha mANekacaMdajInI yAdagIrI harahameza kAyama rahevAne smAraka phaMDa kholavAnI jarUra che, jethI muMbAImAM eka smAraka phaMDa kholavAmAM AvyuM che, tema atre ( suratamAM ) paNa eka " dAnavIra zeTha mANekacaMda hIrAcaMda smAraka phaMDa" kholavAmAM Avyu che ana tamAM dinapara dina rakamo bharAtI jAya che ane Avato jAya che, tethI A phaMDa gaMjAvara thaganI AzA baMdhAya che, mATe "digaMbara jaina," nA vahAlA vAMcako ! mANakacaMda zeThe ApaNe mATe ghaNuna karyu cha, teno badalo ApavA koI paNa samartha nathI, chatAM paNa 'phula nahi ane phUlanI pAMkhaDI' nI ukti mujaba temaNa karelAM kAryonA badalA tarIke A smAraka phaMDamAM kaI ne kaI rakama bharIne taratana atre (manIorDarathI) mokalo, kemake " tarata dAna mahA kalyANa " che ane AvA kAryamAM ugharANI ! karavAnuM ke udhAra : rAkhavAyU~ hoyaja nahi. jIvanacaritranI jarUra. dAnavIra zeTha mANekacaMdajI traNa varSa thayAM amane kahetA hatA ke mArUM jIvanacaritra tame mArI hayAtImAM bahAra pADo, paNa amAre pArAvAra dilagIrI sArtha jaNAva_ paDe che ke amo e dAnavIra zeThanI A sUcanA amalamAM lAvI zakyA nathI, paNa have emanuM gaMjAvara jIvanacaritra 25 thI 50 citrosahita janmathI svargavarAma sudhInA laMbANa itihAsa sAthe bahAra pADavAno prayAsa karavAno amAro irAdo Dhe ane te phaLibhUta karavA amo bhAgyazALI thaIe ena amArI AMtarika icchA che ! mUlacanda kisanadAsa kApar3iyA ( saMpAdaka ) ( 'digambara jaina' varSa 7 aMka 10) For Personal & Private Use Only Page #937 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 840 ] adhyAya terahavAM / vinoda-bANa / bhAIo ! gayA mAsanoM gaMDerInA kakaDA jevo ane vaLI behada kALA lITA khecelo " digaMciMtAmaNI ratna bara jaina " no aMka joI huM to Azca yamAMna gothAM khAvA lAgyo ke A vaLI zI Aphata ! kALA lIzoTA to zokadarzaka giNAya, to ' digaMbara jaina * ne evo zu jabaro zoka paDI gayo haze ke ThAma ThAma lIzoTAja lIzoTA : kheMcI mAche, paNa upara lapeTelI dAnanA sAgara mANakacaMdanInI chabo joI baMdo vhemAyo ke A moTI chavI baLI zaM kAma ? vicAra thayoM ke aMdara bAMcaM to kharo, zI bhaya ra khavara che ? vAMcu mAra ka.paLa! pahele pAnena " digaMrIno dIvo bujhAI gayA " jhagajhagatA hIrAtulya vIraputra mANekacaMnuM jAduI rIte maraNa! hAya ! zu te vakhatanI mArA hRdayanI sthiti ! copAna yuM paNa ha thamAMthI paDI gayu. eka pachI eka aneka tarkavitaka doDI Ave ke hAya, hAya! A zuM svapna ke sAcI bAta, paNa khoTuM zuM hoya ? ApaNA digaMbarIonAM nazIvana DhUMkAM tyAM kALano zuM vAMka ? gayuM ! gayu ! cintAmaNI ratta hAthathI gayuM !!! je narabaccAe potAnI komane mATe daza lAkha rupiyA kAMkarA mAphaka kharacI vidyAdAnano amulya staMbha smAraka phaMDa mATe ropyo ! UMbatI digaMbarI komamAM jAgRti svArthatyAganI jarUra pedA karI, asaMkhya abhaNa bALakone vidvAna banAvyA, aneka anahada duHkhI vidhavAone sumArge lagADI, aneka For Personal & Private Use Only Page #938 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [841 tIrthonuM rakSaNa kayu, aneka TaMTA bakheDA patAvyA, te mahAn narano khAlI aphasosa karI besI rahe e zaM ApaNe mATe yogya gaNAya ? nahi, kadI nahiMja. tyAre zu karavU ? smAraka phaMDa kholelaM che temAM nANAM mokalavAM ke phaMDa gaMjAvara thAya to temanI yAdagIrI kAyama vinodI. ( 'digaMbara jaina' varSa 7 aMka 11) hAya ! durbhAgya ! na jAne jaina samAjakA kaisA durbhAgya hai ki yaha sadA kisI na kisI vipattimeM hI phaMsI rahatI hai / isake jIvanakA eka eka pala zoka aura duHkhameM hI vItatA hai / isake durbhAgyase prathama to isake jIrNa rogake dUra va ranevAle vaidyoM kA hI abhAva hai, yadi daivayogase mila bhI jAte haiM to isake tItra azubha karmoke udayase svayaM vaidyarAja hI yama devakI bheMTa ho jAte haiM / kirane hI mahApuraSoMne dRr3ha saMkalpa kiyA ki hama isa jAtiko zIghra duHkhAvasthAse nikAlakara rogase mukta kareMge, paraMtu zoka hai ki ve zIghra akAla mR yuke grAsa bana gae / abhI hama bAbU devakumArajI Adi mahApuruSoMkA zoka na bhUle the aura samAjameM unakI truTi pUrI na huI thI ki yakAyaka eka dUsarI Apatti hama para TUTa par3I, ji ne sarvatra bhAratameMjainasamAnameM khalabalI macA dI / uttara se dakSiNa taka, pUrvase pazcima taka jaina saMsArameM zAyada hI aisA koI vyakti hogA jo zrImAn dAnavIra jainakulabhUSaNa seTha mANikacanda hIrAcandajI je. pI. bambaI nivAsIkA yazasvI nAma na jAnatA ho / nahIM 2 jaina samAjakA baccA 2 Apake nAmase paricita hai| Apake udAratA, dayAlutA For Personal & Private Use Only Page #939 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 842 ] adhyAya terahavAM / Adi guNoMse sampUrNa bhAratabhUmi gUMja rahI hai / zoka, mahA zoka ! ki Aja ApakI divyamUrti isa saMsArameM hamAre netroMse adRzya ho gaI !! hA ! duSTa kAla, tujhe kiMcita bhI dayA na AI ? kyA tujhe kiMcita bhI dayA na AI ? kyA tujhe apane pApI peTakI kSudhA miTAneke lie aura koI na milA ? kyA tujhe jaina samAjako hI duHkhI karanA abhISTa thA ? nirdaI, pApI, tUne 13 lAkha jainiyoMke diloMko dukhAkara apane vajra hRdayako zAMta kiyA ! are duSTa pApI ! zeThajI jaise sarala svabhAvI, zAMtacitta manuSyane terA kyA bigAr3A thA ? ve svapna meM vicArate the, kiMtu sadA isI ciMtA meM rahate the ki samAja jisakI bar3I hIna avasthA ho rahI hai anya samAjoMkI samAna uccAvasthAko prApta ho / kisIkA burA na kisI taraha jaina unnati kare aura unake jIvanakA eka mAtra yahI uddezya thA / bahuta dinoMse vyApArAdikA kAma bhI chor3a diyA thA aura kevala dharmonnati va samAjonnattike kAryoM meM hI apanA sampUrNa samaya vyaya karate the / eka pratiSThita dhanADhya honepara bhI Apa svArthI aura abhimAnako tilAMjalI dekara zArIrika kaSToM ko sahate hue cahUM ora bhramaNa karate the aura jahAM jisa cIjakI kamI dekhate the tatkAla use dUra kara dete the / Aja samAjameM jitanI saMsthAeM haiM, jitane AMdolana haiM, una sabake netA Apa hI the| aisA koI bhI unnAttakA kAma samAnameM nahIM huA, jisameM Apane agra bhAga na liyA ho aura tana mana dhana se sahAyatA na kI ho / Apane jaina samAjakA jitanA upakAra kiyA usake prakaTa karaneke lie hamArI lekhanImeM sAmarthya nahIM / hama kevala For Personal & Private Use Only Page #940 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa | [ 843 itanA hI kaha kara saMtoSa karate haiM ki varttamAnameM Apake samAna sajjana, dharmAtmA, nisvArthI, samAja hitaiSI, paropakArI isa samAjama na koI thA aura na koI hai / Apane apanA tamAma jIvana jaina samAke hitArtha arpaNa kara diyA thA aura Apake ho prabhAvase ApakA sampUrNa kula Apake samAna udAra aura dayAlu ho gayA thA / Apake Azrayase kitane hI nirdhana dhanavAna ho gae aura kitane hI mUrkha vidvAn ho gae / ataeva jaina samAjakA kartavya hai ki Apa jaise mahApurupakA eka smAraka cinha banAveM, jisase sadaiva ke lie unakA nAma cirasmaraNIya rahe aura ApakI Apake upakAriyoMke prati bhakti, prema, vAtsalya aura kRtajJatAkA prakAza ho| hameM AzA hai ki jaina samAja zIghra rupayA ikatrita karake eka smAraka cinha banAyagI smAraka kyA honA cAhie isakA pIchese vicAra kiyA jAyagA / antameM hama zrI sarvajJa devase prArthanA karate haiM ki seThajIkI pavitrAtmAko bhava meM zAMti mile aura usake dvArA sadA jainadharma aura jaina samAjakA kalyANa hotA rahe / hama svargIya seThajIkI patnI, putrI tathA anya kuTumbIjanoMse vinayapUrvaka nivedana karate haiM ki isa saMsArakI asAratA para vicAra karake zokako tyAga kareM aura dhairya dhAraNa kareM | seThajI ke viyogase duHkhI - dayAcaMdra goyalIya-lakhanaU / ( ' digambara jaina ' varSa 7 aMka 11 ) * * * For Personal & Private Use Only Page #941 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 844 ] adhyAya terahavAM / aba kyA kareM ? bandhuoM ! hamArA agresara tathA jaina mAtrakA saccA hitaiSI dharmabIra dAnI jaina kulabhUSaNa to logoM se sadAke liye moha chor3akara amarapura ( svarga ) ko prasthAna kara gayA ! cAroMora karuNAnanaka dhvani sunanemeM A rahI hai / jainoM hI ke nahI, kintu ukta mahAnubhAvase paricita svadezI tathA videzI ajainoMke bhI ceharepara zoka cinha dRSTigA hote haiM, so kyoM ? isakA kAraNa yaha hai ki ukta seThajI (mANi caMda hIrAcaMda) ne apane sarala svabhAva, kAryakuzalatA miSTabhASaNa, paropakAra, dAna, zIla, utsAha, udyoga, prepa Adi sagduNoM dvArA hama saba para aimA prabhAva DAla rakkhA thA, jisase ki bAra bAra bhulAnepara bhI vaha gaMbhIra mUrti hamAre netroMse alaga nahIM hotI hai| yahI kAraNa hai, ki caDhU orase yaha dhvani dhvanita ho rahI hai-aba kyA kareM ? hAya ! aba kyA kareM ? ityAdi so Thoka hai| zokAkula aura nirAdhAra manuSyoMke muMhase hI aise ba kya nikalate haiM / yathArthameM jaina samAja isa samaya bilakula aisI hI nirAdhAra ho rahI hai| vaha zokagrasita hai| use isa samaya aura kucha sivAya " aba kyA kareM " ke nahIM dikhatA hai, bhalA, java rAmacaMdrajI, baladAU jaise mahAna nararatna bhI bhAIke zokase vihvala hue cha:mAha taka bhaTakate phire the to hamAre mastakakA kSatra utare abhI 6 saptAha bhI nahIM hue haiM, so bhalA vihvala kyoM na hogeM ? parantu bhAiyoM, yaha anAdikA niyama hai ki prAyaH jyoM jyoM dina vItate jAte haiM, tyoM tyoM jIva apane viSaya kaSAyoMmeM phaMsakara For Personal & Private Use Only Page #942 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ ~ dAnavArakA svagavAsa / [845 zokase zAMti pAte jAte haiN| yahAM taka ki strI apane sarvasva patiko khokara vidhavAvasthAmeM bhI ( adhikatara ) khAna pAna zrRMgAra bhUSaNAdiko nahIM tyAga saktI aura kucha dina rar3a (ro) kUTakara 'hAya hAya haiI re' ke gIta gAkara phira apane rAgameM masta ho jAtI hai| Ajakala kitano to patiko yahAM taka bhUla jAtI haiM " ki ve phirase suhAgina bana baiThatI haiM" isI prakAra jyoM jyoM dina bItate jAMyage, tyoM tyoM idhara udharakI ciMtAoMmeM par3akara bhAiyoM, Apa logoMko zoka to kyA zAyada seThajIkI yAda taka bhI bhUla jaaygii| thor3I derake liye hama yaha mAna bhI le ki jinhoMne seThajI sAhabako dekhA hai va jinako paricaya hai ve kadAcita na bhI bhUle to bhI unakI bhAvI ( honahAra ) santAnako to nAma bhI sunanA eka taraha kaThinasA ho jAyagA / yoM to seTha sAhebakA nAma duniyAMke itihAsameM cirakAla taka sthAna pAvegA, parantu usase lAbha bahuta kama logoM (khojiyoM ke sivAya) ko milegaa| aisI avasthAmeM hamArA kyA kartavya hai ki jisase hamAre seThInIkA nAma aura unake guNa sadA taka hameM aura hamArI paramparA santAnake utsAhoMko bardhanArtha cirakAla smaraNa rhe| aura hama loga unakA anukaraNa karaneke liye utsAhita hote rheN| yoM to seThanI sAhebane apanI avasthitimeM hI aise 2 smAraka kArya kiye haiM, ki jisase unakA nAma kalpAMta taka amara rahegA, to bhI hama logoMpara jo unakA asIma upakAra hai, usakA paricaya yadyapi hamArA AtmA unake AtmAke prati de rahA hai, kintu vyavahArApekSA aba pratyakSa bhI kucha ( paricaya ) denA For Personal & Private Use Only Page #943 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 846 ] adhyAya terhvaaN| Avazyaka hai| yaha paricaya denA bhI unake liye kucha nahIM hai, kintu hamArI vartamAna va bhAvI jAti ke liye eka pradhAna gauravakI bAta hogii| yaha bAta Age calakara batAyagI, ki jainiyoM meM aise Adarza puruSa ho gaye haiM, ki jinakI kIrti cirakAla taka cala rahI hai, unakA itihAsa hama logoMke murde diloMmeM jIvatva zakti paidA kara degA, isaliye mAiyo, zokako chor3o, aba kyA kareM ? aba kyA kareM ? hI mata karate raho, kintu kyA kareM kA uttara bhI suno bar3e puruSoMkI santAna apane pUrvajoMke marane para ' hAya, hAya hare / kA pATha nahIM par3hatI hai| na kyA kareM kyA kareM, ityAdi kAyaroM jaise zabda muMhase nikAlatI hai, kintu apane pUrvajoMkI kIrti sadA sthira rakhake unakA smAraka ( yAdagAra ) batAtI hai / unake uttama guNoM kA anusaraNa karake kevala unake kulakI khyAti hI nahIM phailAtI hai, kintu apanA svArtha bhI sAdhana karatI hai, arthAt puruSatva paidA karake mahatvatA prApta karatI hai / aisA samajhakara bhAiyoM ! ApakA kartavya hai| yadi Apako seThajIke viyogakA duHkha hai, yadi Apake manameM kucha bhI kRtajJatAkA aMza hai, to svargavAsI seTha sAhabake cirasmaraNArtha unakA eka bar3A bhArI smAraka banA DAlo / jaise rAyacandranI Adike nAmase " rAyacandra jaina zAstramAlA " nikala rahI hai ityAdi / isa smAraka banAne ke liye bambaI va sUratameM eka 'dAnavIra seTha mANikacanda hIrAcanda smAraka phaMDa ' kholA gayA hai, aura anumAna 5-6 hajArake caMdA bhI bharA gayA hai, parantu itanese abhI kucha kArya na calegA / kyoMki koI For Personal & Private Use Only Page #944 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [ 847 bRhat kArya honA cAhiye aura usake liye lAkhoM rupayoMkI AvazyakatA hai, aura hamArI kRtajJa samAja ke liye yaha kucha (caMdA karake bhejanA ) kaThina kArya nahIM hai / sahaja meM hI ho sakatA hai isaliye isa dazalakSaNa ( paryUSaNa ) parva meM pratyeka grAmake bhAiyoMko svazakti anusAra rupayA ekatra karake saMpAdaka, "digambara jaina " - sUrata ke pate para seTha mANikacanda hIrAcanda smAraka phaMDake nAmase bhejanA cAhiye aura seTha sAhabake guNoM kA anukaraNa karake unake boye hue aMkuroMkI sevA karanA va aura bhI navIna bIja bonA cAhiye / dekheM, kauna kauna sajjana apanI kRtajJatA va dilI zokakA paricaya dete haiM ? basa bandhuoM, aba kyA kareM ? kA uttara mizra, ki smAraka banAvo, ( usake liye dravya ekatra karake bhejo ) aura unake guNoMkA anukaraNa karo, tathA seThajI ke anusAra Apa bhI apane guNoM se saMsArako mohita karake svarga mokSakA mArga pkdd'o| yahI karo, aba yahI karo, aba yahI karo / ApakA kRpAbhilASI mA0 dIpacanda paravAra - narasiMhapura ( sI0 pI0 ) ( " digaMbara jaina " varSa 7 aMka 11 ) * * * zokodgAra. Aje ApaNI AsapAsa je glAni tathA zokanI chAyA prasarI rahI che te zAnI che ? sarva koI A duniyAnA digambara jaina nAnAthI te moTA sudhI gaLagaLA kanThe vahI zake che ke A asahya glAni te ApaNA abheda mArga pravAsI, brahmaniSTa suralokamAM virahanAra, tatvavid tathA mAnavakUlamAM manuSyAkRtithI phirastAnA rUpamAM AvelA For Personal & Private Use Only Page #945 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 848 ] adhyAya terahavAM / digambara komane AkhA gujarAtamAM oLakhAvanAra agragaNya dAnavIra jainakulabhUSaNa zrImAna zeTha mANekacaMda hIrAcaMda je. pI. nA avasAnane lIdhena che. avasAna samaya vyatIta thayo, topaNa te viSeno vicAra karIe chie, to ApaNuM hRdaya ekAeka vidIrNa thAya che. sandhyAkALa pachI rAtri paDavAnA samaye jyAre ekAeka mevayUtha chaDI AvavAthI tena:pUMna naSTa thAya che ane badhe zUnya nirava ane zamazamAkAra lAge che, tema Aje paNa jaina ko nA AgevAna zrInA svargapantha tarapha rakhAnA thatAM je zoke ApaNA hRdayane gherI lIyo che tethI kharekhara Ananda rUpa teja:puMja Aje ApaNAmAMthI naSTa thayuM che. hA! Aje te puNyAtmA ane paropakArInA guNa smaraNa thaI AvatAM huM bolavA kaMi prayAsa karUM chu ke taratana hRdaya ekAeka kampavA lAge che. mana jANe ke bezuddhimAM paDayuM na hoya ema lAge che ane kaNTha paNa bAppa * kaluSita thaI jAya che. hA ! A banAve ApaNA hRdayAkAzane gherI laI je ApaNA mananA taraMgomA vikRti utpanna karI che, te have ApaNA udgAra rUpe konA AgaLa DhoLIzu? hA, prabho ! A hRdaya svArthane lIdhe eTaTuM bag kaThaNa thaI gayuM che te phATIne curA thaI jatuM nathI. __ahA mahAtman ! Akhare e madhura! e dayAnI khANa paropakArI jIvaDo! ananta vizvanI aparimita lIlAmAM jIvananuM TraMkuM prayANa AdarI Apajyoti rUpe sUrya lokanA paDadA bhedI paramapUrANa vimunA alaukika dhAmamAM viramo cho. premALa sAtvika tejathI bharyA nayano A phAnI dunIyAmAMthI hamezane mATe uDI gayAM. A vicAra hRdayabhedaka che. he kulabhUSaNa! Apa A sthaLano tyAga karI divya prade. For Personal & Private Use Only Page #946 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [849 zamAM sIdhAjyA, paNa ApaNI pAchaLa rahelA digaMbara jainagaNanI zI avasthA thaze? choDavAonI darakAra rAkhanAra kharo mALI cAlyo gayo, pachIthI udyAna zobhA kevI rIte navapallava kusumavAsita thAya ? prajAntaka A dayAzILa jainono zo aparAdha hato ke heM chaLa kapaTa karI hemanA paropakArI jIvaDAne thArI pAse bolAvI lIdhA. are janApakArin prajAntaka ! kharekhara manuSyone phasAvavAne tuM kaI kaI upAya karI rahyo cha. are vidhi ! tuM jANe cha ke hu~ to A jagatamA eka jAtanI krIDA karuM chu, paNa " kAgaDAnuM besabuM ane tADanuM paDavU " e pramANe kharekhara amArUM to AthI viparIta thayuM che. are ! A samaye jo koI mRtyubhUminA mANase Avo chaLa kapaTa ko hota to ame nyAyamaMdiramA jaIne tenI sAme laDhata, paNa have he krUra vidhi ! hArI sAme ame kayA nyAyamaMdiramAM naIne dAvo karIe ane tyAM amAro pakSa karanAra kayA vakIla yA berIsTarane zodhavo ? amAre nasIba to hamezane mATe rodaNAM raDavAnAM rahyAM ane ameM te pramANe rodaNAM raDIzaM. __mahAtman ! sarva sAmagrIthI bharelA vahANanA jevI tamArI mAna. sika samRddhinI sthiti hatI thI je baMdare A vahANa utaratuM tyAM yaza dAkhavatuM ane vinayI prakAzatuM. Ape ApanuM jIvana jIvanatattvano e gaMmIra artha karI gALayuM hetuM. ApanA hRdaya-girimAMthI anukampA, sneha, utsAha, prazabha, saMvega, Astikya ane audAryanAM vimaLa jharaNAM hamezAM vahyAM karatAM hatA. jIvananI gAMbhIryatAnA vicAre ApanA hRdaya upara eTalI UMDI asara karI hatI ke tethI For Personal & Private Use Only Page #947 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 850 ] adhyAya terahavAM / Ape jIvanazailanI kaI dizAmAM vizALa ane ramaNIya ucca mUmikA AvI che te viSe sArUM saMzodhana karI jIvanayAtrAne te paMthe svIkArIja hatI. AdhIna dina pratidina urdhva prayANa karatA emanA AtmAe deharUpI mRtapiMDanI avagaNanA karI hatI. prena sa lo tUTI gaI, saMsAranI svapna vastu adRzya thaI / paropakArano akhUTa bhaMDAra, dayAnidhAna hamezAne mATe vilopa thayo ! hA ! arere manohara mUrti....paropakArI jIvaDo adRzya thayo ! zu have te A svapna mAyA tarapha prayANa karaze ? he borDiga vatsala ! zu hArI uuN| mAza'o phalibhUna karaze ? re konpharanma! zuM thAro netA pharIthI rahane bolAvavAne moTA sAde hAMka mAraze ? nA, nA. apatyanA timiro bhedyA, satyanA dvAre peThA ane sa rgI sukho anubhavavA lAgyA. saMsArane tuccha gaNyo, mAyAthI aLagA thayA ane amaratvamA ekAkAra thaI gayA. kASThanI cItA pradipta karI ane kASThAt zarIrane agninALamAM praveza kraavyo| paMcatatvo paMcamahAbhUtamAM maLI gayA ane sthula mUrti sarvane mATe adRzya thaI. AhAhA ! savano saMbaMdha tUTyo, saritAnA nirmaLa jaLamAM snAna karI preno prabhAva, paropakArano akhUTa bhaMDAra hamezane mATe tasto mUkyo ane te aMtima mUrtine chellA namaskAra karI duniyAnAM svakAryamAM lakSa Apyu. he vibho! amArA A paropakArI jIvaDAne ane sarve mitronA AtmAne zAnti ApI sukhamaya koSamA praveza karAva ane svapnavat duniyAmAM vikhuTA paDelA AtmAone AzvAsana Apa. For Personal & Private Use Only Page #948 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [ 851 he prabho ! je anupama guNanidhAna pavitra AtmAnA prakAzayI digaMbara jaina koma jhaDaLI rahI te atyAre amArA hatbhAgyane lIdhe sadAne mATe cAyA gayA che antimamAM he prabhu ! amArI eTalI vijJApanA che ke te puNyAtmAne hamezAM zAnti Apo. manasukha kAlIdAsa - borasada. ( digaMbara jaina varSa 7 aMka 11 ) X X X karmavIra mANekacaMda | calaM vittaM calaM cittaM cale jIvita yauvane || calAcalamidaM sarvaM kIrtiryasya sa jIvati // bhAvArtha- -dhana maMtraLa che, citta caMcaLa che, jIvita caMcaLa che, yauvana caMcaLa che, ane badhuM caLAcaLa che, tethI jenI sArI kIrti che te puruSana jIve che. X priya vAMcaka ! sUrya uge che ane Ayame che, nadImAM pUra Ave che ane jAya che, zrAvaNa mAse varasAdanA jhapATA paDe che ane ghaDImAM tarodhAna thaI jAya che, bIja camakArA karI ApaNA cakSuone AzcaryamA garakAva karI chetarI adRzya thaI jAya che, vaDAnI reTamALa pharI pharIne pAchI tyAMnI tyAMna Ave che temaja pANInA parapoTA jebo banelo A nAzavaMta dehadhArI manuSya janme che ane mare che, tyAre ASA aniyamita jAtanAM kAryo mATe manuSye zoka ane harpa zApATe dhAraNa karavo joIe ? kharekhara ! je sUrya sadaiva potAnAM kiraNodvArA prakAza ApI ApaNane tejomaya banAvI rahyo hoya, je nadI nizcitapaNe mhoTuM peTa For Personal & Private Use Only Page #949 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 852 ] adhyAya terahavAM / rAkhI AvatA pugne zAnti ApI rahI hoya athavA tRSAtura duHkhI puruSane rahenI tRSAne zAnta karI AzvAsana ApatI hoya, je varamAda dhIme dhIme varSI jamInamAM pANI pacAvI kRSikAronAM mana raMjana karato hoya, jene vIjane AkarSI potAne svAdhIna banAvI jagatnI vizALa dRSTi samakSa mUkI hoya, je jIvAtmA potAnA jIvanane alpa gaNI potAnA sahacArI bandhuo mATe, potAnAM prAntanAM bALako mATe ke teonI dazA zokajanaka dekhI teone ugAravA mATe ke duniyAnI hariphAImAM AgaLa vadhAravA mATe jene aneka saMsthAo kholavA kholAvavA anahada parizrama lIdho hoya, evA sUrya jevA prakAzamAna, saritA jevo samabhAva rAkhanArA, Aste Aste dareka kAryo utsAhapUrvaka karI batAvanArA, jene vijaLIka baLa ANI ApaNane na jIvana prApta karAvyuM hoya, je manuSye potAnuM jIvana samAjanA utkarSa mATeja arpaNa varyu hoya, jeoe ApaNe mATe lakSmIno bhoga ApI agaNita prayAso AdaryA hoya, temaja Aloka ane paraloka banne ne sudhAranAra je sarasvatI, teno jeNe uddhAra karyo hoya, temanA guNAnu vAda dezadeza gavAya, teone mATe temano samAja, AbAlavRddha zokA grasta, nisteja ane vidIrNa thayelo dRSTigocara thAya, temaja teone mATe pavitra premIo aneka rAga rAgaNImAM guNAnuvAdonAM byugalo phUke, patrakAro zoka pradarzita karavA potAnA hRdaya ghaTarUpI patropara viraha bhAvanAo rUpI kALI borDaranI maryAdA bAMdhI hRdayAkarSaka lakhANo lakhI kolmo bhare eTaluMja nahi, paNa teonI chabI premI hRdayomA kotarAI rahe mAM zuM Azcarya ? vadanaM prasAdasadanaM sadayaM hRdayaM sudhAmuco vAcaH karaNaM paropakAraNaM yeSAM keSAM na te vandyaH For Personal & Private Use Only Page #950 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svrgvaas| [853 bhAvArtha--jeornu mukha prapannatAnuna ghara che, jeornu hRdaya dayAvaMta che, jeonI vANI amRtane varasAvanArI che ane jeonuM paropakAra ( pArakAne mATe upakAra karavo ) ena kartavya che, tevA puruSA kone vaMdana karavA yogya nathI ? jyAre ema che tyAre tevA sarva sadguNabhUSitane netAono samAgama dUra thAM kayo satya dharmAnurAgI temanA guNAnuvAda gAvAnI icchA nahi kare ? kayo kaThora hRdagano puruSa teonA smArakamAM nANAM bharavA icchA nahi karaze ? alabata karazena ! vizuddha premIo! AvA eka karmavIra samAjanetA, hiMdustAnanA eka suprasiddha, zrImAna, udAracitta dharmAtmA ane dAnavIra, borDiga hAusa ane zikSaNa saMsthAonA pitA, digaMbara jaina samuhanA eka jaLaLatA kohinura, temana samagra jaina saMvanA staMbharUpa gaNAtA ane utsAhI agresara jainakulabhUSaNa dAnavIra seTha mANekacaMda hIrAcaMda je. pI. nA acAnaka svargavAsathI kadipaNa na pUrAya evI je bhAre khoTa ApaNane paDI che te mATe A lekhanI, A hRdayanI avasthAo pragaTa karavA asamartha che, tenuM vyAna mhAre kayA zabdomAM karavaM ! are ! hAya ! mANeka mota lakhatAM, darda dilamAM thAya che; lakhatAM acAnaka motane, muja kalama bhrUjI jAya che. he guNiyala samAja ! eka vakhata ApaNe dharmAnurAga choDI mithyAtvanA khADAmAM paDyA hatA, eka vakhata ApaNA putrone kevI keLavaNI ApavI tenI ApaNane khabara paNa nahotI athavA kelavaNI eTale zuM tethI paNa ApaNe ajJAna hatA, eka vakhata ApaNI bALAone kevI kelavaNI ApavI ke jethI kharI sAdhvI, sannArI ke gRhi For Personal & Private Use Only Page #951 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 854 ] adhyAya terahavAM / NIo udbhavI zake vigere anekAneka bAbatothI ApaNane vAkepha karanAra jo koI hoya to eka zrIyut mANekacaMdana hatA. teonA ane temanA kuTuMbIonA bhegA baLathI parantu vIranara mANeva caMdanA upadezAmRtathI ApaNA aMgaNA pAse (gujarAtamAM) ane eozrInu anukaraNa karI Aje ANI samAjamAM lAkhonA dAna thavA mAMDayAM che, temaja ghaNe bhAge emanAja prayAsathI samasta bhAratamA digaMbara saMpradAyamAM borDigo, zrAvikAzramo, pAThazALAo, kanyAzALa o, pustakAlayo, oSadhAlayo vigere saMsthAo pura jAhojalAlImA cAlatI draSTigocara thAya che. tamana ApaNA gujarAtamA emaNena sthApelI borDiMgamAthI bI. e. sudhInI ucca DigrI saMpAdana karI veTalAMka ratno bahAra paDyA che ane keTalAko evI DigrIo meLavavA bha gyazALI thaze e saMzaya cheja nahi, parantu dilagIrI mAthe mhAre hevU paDe che ke e bI. e.nI DigrI saMpAdana karanArAo jANe bI. e. nA abhyAsamAM bIdhA hoya tema athavA to bI. e. no abhyAsa karatA magaja kaMTALI gayA hoya athavA pahoMcelA zramathI zAnti letA hoya tema gujarAtamAM eka paNa vyakti agragaNya bhAga levA athavA samAja hitArtha A patra dvArA be zabda lakhavA utsuka thaI nathI, e keTalu zocanIya che ? ApaNApara agaNita upakAromAMthI e nararatnanA eka mahada upakArano ullekha karUM to te asthAne nahi gaNAya. gujarAtanA mazahura zahera suratanA vatnI rA. kezavalAla DAhyAbhAI kolejamAM abhyAsa karavA muMbAI gayA hatA, te vakhate tyAM gokaladAsa tejapALanI eka hindu borDiga hayAta hatI, te borDiMganAM kAryavAhakoe jaina jANIne rA. kezavalAlane rahevA devA nA pADI hatI For Personal & Private Use Only Page #952 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ANA dAnavIrakA svrgvaas| [855 tyAre nirAza, lAcAra ane udAsina chere rA. kezavalAla dharmapremI zeTa mANekacaMda pAse gayA ane borDiMgamA je bInA banI hatI te sarva vidita karI. sAMbhaLatAM zrImAn seTha mANekacaMdana hRd| atyaMta zokanimagna thayu, parantu jainadharmanA mahAna usake, svadharmI yukonI AvI Apatti dUra karavA, e uddezane hRdayastha karI vidyA vivAsI mANekacaMde tatkALa muMbAImAM boDiMga kholI hatI. priya gurjarInA vIra tanyo ! zaM AraNA para A jevo tevo upakAra ? vIranA e vIra putre ApaNA mATe sarvasva meLavI apyuM che, parantu teno upabhoga karI vItarAgI mahAvIra pitAnI kAti-dharmadhvajA pRthvI talapara phelAvI eja kartavya che. .... .... .... .... je gujarAtIo ane digaMbara saMpradAya jemo ke eka vakhata hastImAMna nahoto, je gujarAtIone ghe ghera zAstra zuM che, mainadharmanA vrata niyamo kevAM che, jainadharmamA AhAravihAra kevAM che tenuM zikSaNa AphnAra, je jaina deherAsaromAM ke bhaMDAromA udha nA bhoga thayelA zAstro, teno uddhAra karI Adhunika paddhati pura:para lakhAvI, chapAvI ApaNI samakSa mukanAra, je zastronA adhyayanathI thaI gayelA pavitra munigaNonA satya zabdanuM pAna karI bhAvI sudhAgvA utsuka banyA chie, vizeSamA jene pratApe ApaNe kelavaNI pAmyA chira, ApaNane temana ApaNA digaMbara saMpradAyane duniyAmAM oLavAvyo che, temana ApaNA digaMbara jaino mATe aneka vidyAlayo ubhA ko che, kagavyAM che ane tethIna Aje jainonA traNa phirakAmA digaMbara saMpradAyane mukhya naMbare mukavA bhAgyazALI thayA chie, evA zreSTha puruSane mATe potAnI samAja je ko te thoDaMna che. he mahAvIra prabho ! e pavitra munigaNonA mukanAra, je mAnaka paddhati pura.. For Personal & Private Use Only Page #953 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya terahavAM / AtmAne ahoniza zAnti bakSa eTalI hamArI ananya bhAve prArthanA che, temana ApaNe "golDasmitha " nA zabdomAM kahIzu kemhArI ramatagamatanA mitra, purANa zI prota, sadA sukhI raheje: tuja gharanI cokI pratipALa karo, sthaLI deva je je te. OM zAMtiH zAMtiH zAMtiH laghabhrAtA-saraiyA, surata. ('digaMbarajaina' varSa 7, aMka 11) ___ anukaraNIya puruSatuM avasAna. priya jaina baMdhuo, mahAtmA kabIgnuM vAkya che ke" jaba tuma Aye jagatameM, saba se tuma royaH aisI karaNI kara calo, tuma hase saba roya." __ artha-he puruSa ! jyAre tAro janma A duniyAmAM thayo hato, te vakhate tu to roto hato, paNa tArA mAtApitA tathA anya sagAMsaMbaMdhI tArA janma (putraprApti) nA samAcAra jANIne hastAM hatA; have tuM evI karaNI karIne duniyAmAMthI jaje ke jethI marate samaye tuM hase ne tArA maraNathI anya maghaLA raDe. bhAvArtha-e che ke jyAre manuSya sukRta karIne A duniyAmAMthI jAya che, tyAre tene emana lAge che ke A duniyAmAM AvIne meM to mAruM kartavya bajAvyuM che, paNa tevA mANasanA viyogathI sabaLA Aptajano rudana kare che. . Aje ApaNe tevA eka nararatnane A saMsAramAMthI vidAya thaI gaela joIe chie. digaMbara jaina samAjamAM evA bhAgyena koI mANasa (al. For Personal & Private Use Only Page #954 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [857 haze ke je dAnavIra jainakulabhUSaNa seTha mANekacaMdanI je0 pI0 nA nAmathI aparicita haze. tA. 19 mI julAIno divasa digaMbara jaina samAjane mATe vaNoja kamanasIba lekhAze ke je divase uparokta seTha sAheba temanA kuTuMbIo tathA anya Aptajanone barake AgvA digaMbara jainaptamAjane zokamAgaramAM choDI harahamezane mATe A duni mAMthI cAlI gayA che. je mahAna puruSe nidrAmAM paDelI jaina samAnane jagAvI potAnA kartavyanuM bhAna karAvyu che eTalaMna nahIM paNa khuda pAte tana, mana ane dhanathI bhagIratha prayatna AdarI ThAma ThAma sabhA, sosAyaTIo, zAlAo, bArDigo-kUlo sthApI che, AvA eka mahAna narane laI levAmAM devane paNa kema dayA nahIM AvI ? atyAre tenA vinA sArI samAja sunI paDa che. sAmAnika nAvane bharadariye cha'DI sukAnI antargata thayo che. have sadarahu nAvane kayo vIrapuruSa (sukAnI) kaye kinAre laIne choDaze, tena jovAna rA che.. vAMcako, ma badhAna che, maraNa koIne choDanAra nathI, paNa janmabuM ane para tenuMna sArthaka che ke jeNe potAnuM jIvana paropakAra arthe khayuM che; tevA mANaso maravA chatAM paNa temanI kIrti to acakana rahe che. zeTha mANekacaMdajI Aja A duniyAmAM nathI, paNa temaNe je kRtya karyA che, tethI temanuM nAma harahameMzane mATe amarana rahevArnu. digambara jaina samAjanI avanata dazA thavAnuM mULa kAraNa je avidyA hatI tene dUra karavAne mATe zeTha sAhebe je je stutya pagalAM bharyA che ne vidyA prApta karavAne mATe je je sAdhano temaNe purAM For Personal & Private Use Only Page #955 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 858 ] adhyAya terahavAM / pADyAM che, te sarvane jAherana che. AnathI vIsa varSapara gujarAtamAM aMgrejI bhaNanAra vidyArthIone keTalaM kharca karavU paDatuM, tema amadAvAda tathA muMbAI zahe mAM ke jyAM khAvAnuM maLe paNa rahevArnu na maLe teve sthAne rahevAmAM ke TalI agavaDo veThavI paDatI teno anubhava jene te atyAre zeTha sAhabano antaHkaraNapUrvaka AbhAra mAne che. paisA kamAvA to sau koI jANe che, paNa tene sAiraste lagAvI jANanAra thoDAna che. potAnI nAmanAne khAtara paisA kharcanAranI jaina samAjamAM khoTa nathI, paNa jamAnAne anurI kaye raste paimA kharcAnI jarUra che te samajanAra to zeTha mANe caMdanAna prathama hatA. koI potAnA kuTumbanAja zreyane khAtara, to koI potAnI jJAtinA hita khAtara, to koI potAnA gAmanI bhalAina vAste, to koI khAsa ponAnA prAMtamA rahenArA bhAIonA bhalAne khA.ra nANAM kharce che, paNa sadarahU zeTha sAhebe jJAti ke kuLanaH bhera rAkhyA sivAya jaina samAjane vasudhaiva kuTuMbakam gaNIne garAca vidyarthIone je mhAya karI che te badala jainasamAna zeTha mAheno jeTalo AbhAra mAne teTalo Acho che; AvA eka paropakArI naranA maraNana lIdhe zu gujarAta, zuM paMjAba, zuM dakSiNa ane zuM hiMdusthAna sArA bhAratavarSanA jaina samAje eke avAje dilagirI jAhera karI che. zeTha mANekacandanIne mahAtmAnI upamA ApavAmAM jarA paNa atizayokti nathI; koIpaga dRSTithI tapAsatAM mAluma paDaze ke eka mitra tarIke, samAja tathA tIrthanA uddhAraka tarIke, guru tarIke,. nirAbhimAnI puruSa tarIke, paisAno sadvyaya karanAra tarIke tathA salAhakAraka tarIkenA hareka guNa teonAmAM hatA; ATalA guNo ekI. For Personal & Private Use Only Page #956 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [859 vakhate eka puruSamA hoya evo nara digambara jaina samAjamAM to hAla cheja nahIM ane bhaviSyamAM koI viralaja pedA thaze. je je mANaso zeTha sAhebanA samAgamamAM AvyA haze temane mAlUmaja haze ke teo kevA sAdA mijAjanA tema nirabhimAnI puruSa hatA; cAhe garIba, cAhe amIra, cAhe choTo, cAhe baDo koI mANasa temanI pAse jato to teonI sAthe te ghaNI chuTathI vAta karatA hatA; garIba AdamIone dhandhe vaLagADavAnI salAha ApabAmAM tathA vidyArthIono uAha vadhAravAmAM te ekAja hatA. kahevU ane karavU e bemAM ghaNo taphAvata che. bhUla kADhavI sahena che. 'paropadeze pAMDitra m' darzAvanArA to ghaNA maLI Avaze, paNa paM te khevA mujava varI batAvanArA to ghaNA thoDaja ze. tIrtho upara jaina samAjanA hamAro rupiyA harasAla jAya che tano geravyaya thato dekhI tathA tIrthaMnA hakone nukasAna tuM dekhI zeTajInA dilamA je lAgaNI udabhavelI tenA parINAme tIrthakSetra kamITInI sthApanA karAvI tIrthanI unnati mATe zeTha sAheve je je karaja adA karI che te AbAlavRddha jainathI ajANyu nI ane tenena pariNAme Aje zeTha sAhenuM nAma ghara ghara jANaM tuM thayuM che. zIkharajIno pahADa apavitra thato aTakAvAmAM, gomadRsvAmI, giranAra, pAlItANA, gajapaMthA, tAraMgA tathA ghaNAM tIrthono vahIvaTa sudhArI tene unnata dazAe pahoMcADavAmAM koIe pahela karI hoya to te e zeTha sAhebaja che, ane tIrthAnA uttama namunA rUpe je loko zIkharajI tathA pAlItANA vigere sthaLe gayA haze te lokoe joyuM haze ke vIsa varSa pahelAnAM ne hAlanA vahivaTa For Personal & Private Use Only Page #957 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 860] adhyAya terahavAM / mAM keTalo taphAvata che. yAtrIone ArAma pahoMcADA keTalI tanavIjo karavAmAM Ave che ? paisAno kevI rIte upayoga karavAmAM Ave che tathA te tIrthonA himAva je Ana lagI andhArAmA rahelA te pragaTa karI tIrthanI hAlatathI samAjane kevI vAkepha karI che ? lAMbA TIlAM TapakAM karIne hAthamAM mALA jhAlabAthIja bhagatanI vyAkhyAnI samApti thatI nathI, tema hAthamAM mALAne peTamAM lALA, samAjane avanata dazAye pahoMcatI joIne jene jarA paNa dayA AvatI nI evA mANaso kharA bhagata nahIM maNa bagabhagatoja che. kharo bhakta to tenA kRtya parathIna jagaI Ave che. puNya zu cIna che tathA zu kArya kare pUNyatrI prApti thAya che, te zeThajInA tIrtha sambandhInA kAryathIja jaNAI Ave che; hajAro mANasa taraphathI bhalI burI suNIne paNa kAma kIno kaMIpaNa badalo meLAvAnI AzA vinA nisvArthapaNe potAnA kartagamAM maratA sudhI dattacitta mhenAra puruSane mahAtmA nahIM to bIjo zu kahegaya ? dhanya che tevA puruSane ane dhanya che tenI jananIne ke jeNe AvA mahAtmAne potAnI kugve avatAra Apyo. kAM che ke " jananI jaNajo bhakta jana, kAM dAtA kAM zura; nahIM to raheje vAMjhaNI, na gamAvIza phokaTa nUra' mahAzayo, A eka mahAtmAnu maNa sAMbhaLIne evo koNa kaThina hRdayano puruSa haze ke jenuM hRdaya pIgaLyA vinA raheze / nidrAmAM paDelI tathA karttavyana bhAna mUlelI samAjane jagADavI e vIra puruSa sivAya bIjo koNa karI zake ? tIrtha pratyenI kharI bhakti ne samAjanA duHkhe duHkhI te eka bhakta nahIM to bIjo zuM kahevAya ? For Personal & Private Use Only Page #958 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [861 svArthana aMge to saghaLI duniyA kAma kare che, paNa niHsvArtha-- paNe ane te paNa bIjAnA zreyane mATe mahenata karanAraja mahAtmA gaNAya che. evI koNa sabhA ne sosAyaTI, kamITI ke miTIMga hatI ke jemAM zeTha mANakacaMdanIe hAjarI nahIM ApI hoya. jiMdagIno ghaNo bhAga jeNe paropakAra arthena gALyo hato evA mahAtmAne to hAlanI pranAe jAte nihALyo che, ane tevo eka nara potAnI komamA hovAnuM je abhimAna ApaNane hatuM te mahAtmAnuM nAma bhaviSyanI prajA paNa yAda kare tane mATe eka smAraka phaMDa ubhaM karI hareka AdamI potAnI zakti tathA bhAva mujaba te phaMDamAM paisA bharI potAnA upara karelA upakArano badalo phula nahIM ane phulanI pAMkhaDI rUpe vALaze ema lekhaka icche cha. AdhuM phaMDa suratamA kholAyaluM che ane temAM ru. 25) mokalI ApuM huM ane ena mujaba bIjA vAMcakone e phaMDamAM raphamo mokalavAne Agraha karUM chu. AvI rIte upakArI purupano yat kiMcita badalo vALavAmAM jyAre jainasamAja pAchI pAnI karaze to emana samajavu ke samAja svArthanIna sagI che, tema tenI dazA sudharavAnI haju ghaNIvAra che. AvA smAraka phaMDamAM paNa agara koInuM zreya hoya to te paNa samAjanuMja na ke maranArana. phakta zeThajInI yAdagArI rUpamAMna A potAnAja phAyadAne mATe karavAnuM che. AvA smAraka phaMDamAMthI vidyAdAna tathA vidyAvRddhi ke je maranArano mULa maMtra hato, tene sAru koI saMsthA sthApI agara je che. temAMthI lAyaka gaNI tene unnata dazAe pahoMcADavAmAM Avaze, to maranArano AtmA svargamAM ro rahye paNa saMtoSa pAmaze ke tenA cAhanArAoe tenA uddezanI puSTi karI che. For Personal & Private Use Only Page #959 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 862] adhyAya tarahavAM / priya vAMcako, zeTha mANekacaMdajI eka kha gI gRhastha tarIke, kuTuMba vatsala pitA tarIke. jAhegmAM samAna uddhAraka tarike, sarvanA uddhAraka tarIke, udAra sujana tarIke, kSamA, niAmipAna ne cAribanI mUrti tarIke potAnuM jIvana sugasamaya, AnaMdamaya, dRSTAntamaya karI gayA che. sumvanidrAmA zAnta hRdaye kAMIpaNa maMdavADa veThyA sivAya emano AtmA nija svarUpamA mamAI gayo, ena batAvI Ape che ke " AnuM nAma te maraNa. " emanA javAthI emanA nAmathI jANanAra evA pratyeka jane kAMI ne kAMI khoyuM che. kuTuMbIoe anukaraNIya mahAtmya dRSTigaMthI jatuM joyu che, mitroe hRdayano vizrAma khoyo che, lokoe cAritrano namuno khoyo che, priya vAMcaka, maranAranA cAritra parathI tane grahaNa karavA yogya kAipaNa zikSaNa maLyu hoya ane te pramANe cAlI samAnanI sevA karavAmAM tuM zaktyanusAra bahu nahIM to thoDo paNa bhAga leze, to sadarahu lekhanI sArthakatA gaNAze. __ zeThajInA maraNathI je zoka thAya che te karatAM temanI jagyA puranAra koI puruSa najare nahIM AvavAthI vizeSa zoka thAya che. izvara temanA AtmAne zAMti Apo ane temanA kuTuMbamAM temanAthI paNa vizeSa ujvala kIrti prApta karanAra puruSa pedA thAo, ena hRdayanI prArthanA che. zAMti ! zAMti ! ! zAMti ! ! ! DAhyAbhAI zIvalAla zAha, giriDI. ('digaMbara jaina' varSa 7 aMka 11) hajhAro bALakonA pitaa| anya komonA mukAbale A harIphAInAM yugamAM jaina koma vaNI For Personal & Private Use Only Page #960 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [863 pAchaLa che. A komanI unnati mATe tera lAkha jainomAMthI mAtra eka be suzaktimapanna naravaro sumArge tana mana dhanathI komanI sevA svIkArI karta kSetramA mAna-apamAnanI darakAra vinA kArya karavA maMDI paDyA che je jaina samAnanI bhaviSyonnatinI AzAnAM cinho batAve che. je jaina komane jamAnAne anusaratI unnatinA madhya mArge lAvI jaina komano tana mana dhanathI sevA karanAro, hRdayathI jaina komanI unnati icchanAro ane te mArga bhagIratha prayAsa karanAro sulehano amaladAra dAnavIra jainakulabhUSaNa zrImAn zeTha mANekacaMda hIrAcada jhaverInA pavitra zarIrane gaI tA. 16mI julAIe krUra kALa-hajAro vidyArthInA bhaviSyanA kalyANanI darakAra karyA vinA-koLI o karI gayo che, e paropakArI zarIra A pRthvI talaparathI adRzya thathu che, evA hRdayavedhaka amaMgaLapaya azubha samAcAra "digaMbara jaina" mAMthI bAMcI A hRdayane akathya anugma dilagIrI sarva koI kabula karaze ke-dareka samAna, jJAti, koma ane dezanI bhaviSyanI unnatino AdhAra ukta zreNInA bALako-vidyArthIopara avalaMbI rahelo che. bALako kiMvA vidyArthIone velavAyela ane kharA manuSyo banAvavAne jaina komamAM borDiMga hAuso sthApavAno prAraMbha karanAra naravara zuM A pRthvI talaparathI cAlyo gayo che ? are kudaratI kara kAyadA! tArA! hRdayamAMthI anukaMpA-dayAnuM baLa naSTa thayuM che ? sarvane anANyA manuSya hoya, topaNa-nirdoSa jIvana gALanArA bALako For Personal & Private Use Only Page #961 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 864 ] adhyAya terahavAM / prati prema udbhave che. are! kudaratI krUra kAyadA ! nArA hRdayamAMthI premanuM nAma nizAna paNa adRzya thaI gayu che ke zu? jo tArAmAM premanI jyota hoya, tuM dayAnuM nAma jANato hoya tA u.mArA raMka vidyArthIona chatra-ratna harI levAne ayogya vartana calAvo zake nahi.. gRhamAM zikSaNa meLavanArAo karatAM borDiMgamA rahI zikSaNa meLavanArAoveM vartana UMca bane che, magana ucca saMskArI bane che, ane tevA manuSyA pote sudharI potAnA kuTumbane-jJAtine ane dezane sudhArI zake che. evA borDiMga hAuso A naravare muMbAI, amadAvAda, kolhApura, ratalAma vigere sthaLe potAnA kharcathI sthApita ke che. bInA stha-- pAyalA ane sthAtA borDiMga hAusomAM paNa temano phALo prathama jaDI Avaze. sanAtha ane anAtha zrAvikAonA hitana the muMbaDamAM sthapAyela zrAvikAzrama temanA kartavyaparAyaNI, temana sumArganA anukaraNIya viduSI mahilAratna bahena maganavhenanA zraya Le cAle che. keTalIka pAThazALAo, saMskRta zALAo ne kanyAzALa o temanA potAnA kharcathI ke mukhya phALAthI cAle che, te uparAMta muMbAI surata-amadAvAda ane bIje anya sthaLe jaina baMdhuonA sagavaDa arthe dharmazALAo ghaNAna sAdhana sAthe sthApI che. A baghAM khAtAMo sthApI potAnA pravRttimaya dhaMdhA calAvavAnI sAthe prAMtika konkaransanI uttamottama vyavasthA rAkhavA sAthe tenApara ghaNIna bArIka dekharekha joI koI avalokanakAra AzcaryamAM lIna thayA vinA rahena nahi, jeno eka namuno-hu~ gaI sAlamA vidyAbhyAsa mATe muMbAI gayo hato tyAre suratathI ravAnA thatI vakhate lAkhone kharce sarve lokone upayogI hIrAbAga dharmazALA mATe vaparAya che, tyAM utaravAnA progrAma For Personal & Private Use Only Only Page #962 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svrgvaas| [865 sAthe ravAnA thayo hato, paNa koI kAraNathI (ke je jAheramAM na mukI zakAya) menejare utAro ApavA AnAkAnI karI hatI. AnuM khullu kAraNa "digaMbara jaina " patranA adhipati zrIyuta mulacaMdabhAIne naNAvatA ane te zrImAn zeTha sAhebanA jANavAmAM AvatAM mane bolAvI temaNe karelI tapAsa temanI eka sthAnakavAsI jaina phirakAnA vidyArthI taraphanI sahAnubhUti, prema, bartana ane vArtAlApanA samayano vicAra karatAM A vakhate te paropakArI zeThanI mUrti mhArA hRdaya samakSa khaDA thAya che. te samayane Aje yAda karatAM, temanI anukaraNIya pravRtti gAda karatA thoDAka zru viMduo mubA sivAya hRdayatuM yatheccha zAnnayana thaI zakatuM nathI. temana sahavAsamAM ApalAM baLI kiMvA vRddhone temanA ucca risa, te nI mA lu dRtti-nira. bhimAnI ma vAdimAMthI Ika ne kaMIka vU zI va nuM maLI AvatuM. .. teozrI mAdhagNa sthitimAthI lakSAdhipati banyA hatA. nAmadAra sarakAre tenane jaTaza opha dhI pIsa banAvI temnI kIrti vadhAro ko hato chatAM teo vatanamA hu~ zrImAn chaM ke moTo chu evaM kazue jaNa tuM nahi. AjakAla nirdhana sthitimAthI sAmAnya painA prApti thalI cha evA keTalAka puruSonA sahavAsamAM AvyA hazo to jaNAI Avyu haze ke temanI prakRtimA keTalo pheraphAra thAya che ? teo gAmanA nahi, paNa jagatnA svAmI banyA hoya, tema jagatanA puruSone tuccha ke tRNavat gaNatA abhiyAnamAM AMdhaLA bane che ! vIranara mANeka ! thArI AvI udAra zaktine yAda karatAM kharekhara magaja bhramita thaI jAya che. For Personal & Private Use Only Page #963 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 866 ] adhyAya terahavAM | gayo ! vIra mANeka ! gye| ! bhaviSya vidyArthIo kone zaraNe naze ! bhaviSyanI zrAvikAone koNa sahAya karaze ? utArUonI sAcI saMbhaLa koNa leze ? prAMtika konphamsanI ucmottama vyavasthA koNa calAvaze? tIrthonI saMbhALa koNa leze ? A sarvanI upekSA karI Apane tenA mAnava zarIre devanA kArya karI batAvI tenA suguNo- ucca vicAronA yazogAnamA athaDAtA mukI te to svargapaye cAlyo gayo ! ApaNa vArasAma nAma teno nAza che. The rich, the poor, the great the small are levelled death confounds them all je khIlyuM che te khambA mATe, je janmyuM che te maravA mATe, ema mAnI aharniza satkAryo karI A manAtA durlabha manuSyadehanu mArthaka kara e temanuM hRdayavetraka avasAna mRtyu AraNane - amuur| hRyAM kotarI rAkhavAlAyaka amUlya pATha zIkhavatuM gaye che. naravara mANekacaMdajI zeThe jaina komanI unnati artha lagabhaga daza bAra lAkhanI gaMjAvara sakhAvata- jeno upayoga jema tema nahi karatAM uttamottama khAtAMo sthApI kartavyaparAyaNI banI parama pUjya mahAvIra pitAe batAvelA mokSanA cAra mArga dAna - zIla - tapa - bhAvanA e cAramAMthI prathama mArge zUravIra banI Atmazreya karI potAnA naratananuM sArthaka yuM che. ApagA jaina samAna prati temaNe je upakAro karyA chetenI kadara jaina koma keTale darajje karI zake che, te ApaNa jonuM che. atamAM 'guNA: pujA sthAnaM guNitru na ca liGgam na ca vayaH ' e sutrane anumarI temanuM anukaraNa karanArA naravaro jaina samAjane prApta thAya ane svargavAsI zeThanI khoTa purI paDe e hRdayanI zubhecchA sAtha For Personal & Private Use Only Page #964 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [ 867 mahuMma zeTha mANekacaMdajInA pavitra AtmAne zAMti icchu chu. OM zAMti OM zAMti OM zAMti / laghunama bIrabALa-vADIlAla muLajI bhAI saMghavI( ' digaMbara jaina ' varSa 7, aMka 12 ) * jaDa dehano tyAga ane yazaHpIDanu avataraNa / anAdi kALathI jaDa dehanI kSaNabhaMguratA middha thayela che. e. jaDa deharA nikaTa saMmAM rahI ajJa timira paDaLane dUra karavA " e siddhAMtane anusarA caitanya ane jaDanI saMyoga thAya che. vAsAMsi jIrNAni yathA vihAya navAni gRhNAti naroDArANi tathA zarIrANi vihAya jIrNAnyanyAni saMyAti navAni dehI || bhagavadgItA / jevI rIte eka mANasa junAM lugaDAM kADhI nAMkhI bIjAM navAM lugaDAM pahere le, te pramANe 'AtmA' juna aMgano tyAga karI daI navA aMga dhAraNa kare che." vedAMtano A siddhAMta jainadarza-ne maLato . e saraLa dRSTAM - tathI AtmAnI pratIti thAya che; ane vyavahArika dazAmAM thatA zokAdi vikArone dAvI AtmAnuM amaratva sAbita kare che. je vyakti saMsAramA rahI potAnA dehane anumaratAM kartavya bajAvyAM che, jeNe mithyAdRSTi TALI svataH prakAzita dRSTithI vyava hArika vartana calAeM che, jeNe krodhAdI mahAna zatruonI samIpamAM rahI, temanA pAsamA na paDatAM temanI sAthe aDaga yuddha calAvyuM che, jeNe samayocita nItiyukta kAryadakSatAvaDe dezI, videzI baMdhuonuM hita karavA yAvajjIvana kamara kasI che, jeNe hRdayanuM aparimita For Personal & Private Use Only Page #965 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 868 ] adhyAya terahavAM / sAmarthya vyavahArika ane pAramArthika kAryomAM batAvI ApyuM che, AvI rIte tana mana ane dhana- saMptAra yajJamAM rahetuM ke balidAna ApanAra 'karmavIra dAnavIra zeTha mANekacaMdajInA jaDapIMDarnu avasAna thAya, temAM zoka zeno? saMsAranI vicitra ghaTanAnA bhAra taLe dabAra lo AtmA yogya samaye te bojo Agho phaikI daI, nirupAdhi thaI vadhAmamA jaI rahe emAM zoka zAno ? anaMta catuSTayadhAraka.AtmA potAnI sukhavIryadi zaktiono yogya AvirbhAva karI saMsAra samudranI pAra javA mathana kare temAM zoka zeno? badhuo! vyavahAra yogInA jaDadehana avasAna zokakAraka lekhAtu nathI. koI snahI saMbadhIne zrama* uThAvAmAthI bacelA joIne ApaNane harSa thAya ke zoka thAya ? koI snehI sabadhIne vilAyatamAM UMcA prakArano adhikAra maLa. ethI ApaNane harSa thAya ke zoka ? bezaka, ApaNI svArthabuddhithI nahi, parantu nirmaLa vAtsalyabhAvathI ApaNa ApaNA saMbaMdhInI adhikatara sArI sthiti joI AnaMdita thaIe chie kAraNa:-- bhale te dariyApAra, dezapAra ke pachI dehabahAra hoya; parantu tenA yazaHpIMDanA paramANuo ApaNA vAtAvaraNamAMja prasarI rahe che.. te paramANuonA skaMdha bane che ane te skaMdho bIjA pudgaLa racavAmAM sahAyabhUta thaI navIna tejathI prakAzI nIkaLe che." ___ A siddhAMta satya ho vA asatya ho, parantu eTalaM to satyaja For Personal & Private Use Only Page #966 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [ 869 che ke bhaktibhAvathA dravita thayelAM aMtaHkaraNo to A yazapIMDanA paramANuone grahaNa karazena karaze. nAgaradAsa narottamadAsa saMghavI, keravADA - ( bharUca.) ( digaMbara jaina varSa 7 aMka 12 ) 1 kitaneka patroMke abhiprAya / seTha mAnikacaMda hIrAcaMda, je0 pI0 / gata ASar3hameM eka bar3e dAnI aura dharmaniSTha jainakA dehAnta bambaI meM ho gayA / inakA nAma seTha mAnikacandra thaa| inake pitA, hIrAcanda sUrata ke rahanevAle the| unake cAra putra hue- motIcanda, pAnAcaMda, mAnikacanda aura navalacaMda | ina cAroM bhAiyoMne bambaI meM pahale motIkA roz2agAra zurU kiyA; pIchese ve javAharAta kA rojagAra bhI karane lage / dhIre dhIre inakA rojagAra bar3hA | lAbha bhI hone lagA | mAnikacanda pAnAvanda jauharIkaM nAmase ye kAna karane lage / seu mAnicandane apane vyavasAyakI itanI unnati kI ki kucha hI varSoM meM ye amIra ho gaye / 62 varSakI umra meM inhIM seTa mAnikacandane, binA kisI bImArIke, paraloka ke lie prasthAna kara diyA / rAtako 11 baje ye ArAmase leTe / kucha dera bAda akasmAt hRdayakA spandana banda ho gayA aura inakI isa lokakI lIlA samApta ho gii| inakI dAnazIlatAse prasanna hokara gavarnameMTane inheM je0 pI0 ( jasTisa AbU di pIsa) kI padavIse alaMkRta kiyA thA / inhoMne apane jIte jI ATha nau lAkha rupayA jaina mandiroM, tIrthoM aura granthoMke jIrNoddhAra karane, dharmazAlAyeM aura For Personal & Private Use Only Page #967 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 870] adhyAya tarahavAM / chAtrAvAsa banavAne, skUla, auSadhAlaya aura zrAvikAzrama kholane aura chAtravRttiyAM dene meM kharca kara diyA / isake sivA 2 // lAkha rupayekI vasIyata bhI kara gaye haiM, jisake vyAjase jaina tIrtha-rakSA, parIkSAlaya, chAtravRttiyAM aura dharmo deza AdikA kAma hotA rahegA / rupaye kA mada vyaya ise kahate haiN| " sarasvatI " (sitambara 1914) dAnavIrakA dehAnta / bar3e zokase likhanA par3atA hai, ki isa satAhameM jaina jAtikA eka ratna isa apAra saMbhAra uTha gayA / bambaIka jainakulabhUSaNa dAnavIra sTa mANa nanda hIracanda je. pI. aba isa saMmAra meM nahIM haiN| saMThanIkI vidvattA, dhArmikatA, dAnazIlatA aura udAratAkI jitanI prazaMsA kareM, thor3I hai| Apa sacce jainI aura apanI jAtike agragaNya gumA the| mRtyu mama ApakI avasya 63 varSakI thii| Apake samAna dAnI isa samaya bhAratameM virale hI hoMge / isIse Apa dAnavIra kahe jAte the| jainiyoM meM ApakA kha lI sthAna muzkilase pUrA kiyA jA skegaa| "veMkTezvara samAcAra" (muMbaI) tA. 24-7-14. mANikacanda hIrAcaMda jauhrii| mANikacanda jauharIkI mutyuse jainajAti aura bhAratavarSakA eka javAhira uTha gyaa| mANikacanda baMbaIke bar3e dhanI vyApArI the| bahuta dinoMse dharmake arthahI apanA jIvana unhoMne samarpita kara diyA For Personal & Private Use Only Page #968 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [ 871 thaa| unhoMne baMbaI, ratalAma, prayAga, jabalapura Adi sthAnoMmeM borDiga hAusa vidya rthiyoM ke lie khole / hIrAbAga dharmazAlA gigAMva, baMbaI meM / / lakSa rupaye lagAkara banavAI / koI 5-6 lAkha ru0 vidyAke lie arthadAna kara cuke the| marate samaya 2 // lakSa ru0 jaina baccoMkI zikSAke lie die / inakA janma sUrata meM kArtika 20 13 saM0 1908 me huA thA / mRtyu isI zrAvaNa ba0 9 ko baMbaI meM huI / saMskRta para inakA pre: thA, dharmaniu jaina the, strI zikSAke pakSapAtI the| sUratame sarvadezIya kanyAzAlA kholI, jo aba taka jArI hai| inakI antima icchA thI ki landana meM eka maina boDiGgahAusa sthApita kare ji-yo dhama pUrva vidyarthI raha : ke| svayaM sipha gujarAtI au: hiI jAnate the| jai| laMgoM meM vidhAkA vizeSa Adara hai aura hindI bhASAkI isa samaya unama vizeSa unnati ho rahI hai yApAka to ve stambha huI haiN| __ " pATalIputra" ( bAMkIpura ) tA. 8-8-14. digambara jaina agresara dAnavIra seTha maNekacaMda hIrAcaMda je. pI. gaI tA0 16 julAIe ekAeka hRdaya baMda paDA tho svargavAsI thayA che. A gRhastha AjanA 14 lAva jaino eka anukaraNIya puruSa hatA. vidyAdAna, abhayadAna, auSadhadAna vageremAM maLIne emaNe potAnI hayAtImAM (-10 lAkha rupiyAnI sakhAvata varI hatI ane mRtyu vakhate paNa 2 // lAkhanI sakhAvata karatA gayA che. saMkhkhAbaMdha borDiGga hAuso temaNe sthApyAM che. ru0 15000)nA kharce For Personal & Private Use Only Page #969 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 872 ] adhyAya terahavAM / digambara jaina DirekTarI taiyAra karAvI che. dharmarakSaNa ane dharmasevAnAM kAma mATe teo musApharI paNa bahu karatA. svabhAve sAdA, saraLa, nirabhimAnI ane mAyALU hatA. A nararatnanI khoTa jaina vargabhAM varSo sudhI purAvI muzkela che. AvA puruSonI sadgati mATe koI icchavAnuM rahetuna nathI. emanI pAuLa eka smAraka phaMDa thayuM che, je saMtoSa leza jevU he. * jainahitecchu" (bambaI) ogaSTa 1914. THE LATE " DANVIR" SHETH MANECKCHAND HIRACHAND On this side of India Sheth Maneckchaud was known as it erat philantlispist. Born in Surat in Vikrain Samvat yer 1908, he died only a short time ago at the agee of 62. His father Hirachand was poor and so was his grandfather Gumarji who migrated to Siras. from Brinar ( Udaypore ) in A. D. 1840 to trade in opium in a wmall way. Circumstances made the family to go to B mbiy, where Maneckchand with his "hree brotbers be an business in & humble way and learnt the profession of pearlborers and stringers. Fortune favored their honest efforts, and in a short time they began to purchase and sell land in Bombay at a great proflt. Ultimately they settled down as pearl merchants; exporting pearls to Europe and making huge profits. Although a man witb comparatively very little education, Maneckcband's outlook on life was very wide, and just as he was able to amass a huge fortune, so be spent generously buge sums in works of charidy. His total gifts come to near ten lacs of Rupees and he For Personal & Private Use Only Page #970 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wally deserved the word on hitu Digambe hapa [873 dAnavIrakA svrgvaas| fully deserved the appelation of "Danvir Jainkulbhusan" which was bestowed on him in these parts. He belonged to the Digambar sect of Jains, and in all parts of India, bis helping hand reached the needy and poor of his community and assisted them most liberally. He early saw the utility of Boarding Houses if education was to spread, and his long purse was always op aud to plan out and build Hostels in several towns in and out of the Bombay Presidency. Io B mbay proper, he wuld best be remembered by the splendid pile of building, which he has ererted in that part of the town which is most thickly inhabited by Hindus, and called the Hirabag. It is ustd as a Dharmashala for: all Hindu pilgrims, where they get accommodation of the best class aud as an appa vago of which is a fiue lecture hall, which is used as a T..wa Hall of the locality. A mere p rusal of the list obis donations is enough to engend-r feelings of almiration for a man, who in raising himself from pov: riy to wealth, never forgot the uses t, which is <>us wealth could be put, and consequenily gave thrun & practical and enduring shape Even ou his death bid he has made a trust of Rupees two lace and a half, all to be utilised for (sectarian) charitable purposes. He gavo anay Rs. 8,000 for repairing & Jaia temple at Surati, Rs. 25 000 for building a Dharmashala at Surat; Rs. 2 1000 for repairing a Dharmashala at Palitana; Rs. 80,000 for a Jain Boarding House in Bombay; Rs. 22,000 for a Jain Boarding House at Kolbapur; Rs. 40,000 for a similar institution at Ahmedabad; Rs. 1,25,000 for a Dharmabala (Hirabag) in Bombay: Rs. 50,000 for a boarding houss at Jabbalpore; Rs. 15,000 for a dispensary at Ahmedaabd. For Personal & Private Use Only Page #971 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 874 ] adhyAya terahavAM / Various small sums between 6,000 to 10,000 for charit able purposes such as founding schools for girls, scholarships, preparing Jain Directories, have not been included in the list. Government rewarded him with a justiceship of the peace. It is no small wonder if the Digambar Jain community is mourning his loss as they would mourn the loss of a king. "Modern Review" Calcutta September. 1917 4 rAjA gaNA chatrapati hathiya ke asavAra / maranA sabako eka dina apanI apanI vAra // dala bala devI devatA mAta pitA parivAra / maratI bigyiAM jIvako koI na rAkhanahAra // A great soul has passed away from amongst us, to accelerate its evolution to perfection. Dana-veer, Juinkula Bhu han, Shriman Seth Maneckchand Hirachand Justice of the Frace, Bombay, was a respec ed and hon red name in every Jain family throu, hout India; and the grief caused by his parting is as general and wide-spread Jati sewak or servaut of the community is a title lightly adopted by many a young and old hypocrite as a means for gaining low personal ends But the great man, for whose loss to us we are in mourning today, was a real benefactor and had the service of the jain community at heart. Born in 1851 in a great and famous family of jewellers, he for the last 16 or 17 years devoted the greater part of his life and fortune to the service of religion and community. He did not know the English language, but in the Jain community he was the first to conceive the idea of establishing Jain Boarding Houses to afford large and special facilities to students. In 1898 at a cost of Rs. 80,000 he founded For Personal & Private Use Only Page #972 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svrgvaas| [col the Hirachand Gumanji Jain Boarding House in Bombay, named after his respected father. He was a lover of Boarding Houses, a Boarding-Premi as some of his malevolent critics at one tine nicknamed him. The Students' Boarding Elouses at Ahmedabar, Kolhpur, and Rutam gradually came into existence Tie first impulse and initial support to what is now a splendid Boarding House at Jubbulpur was also given by him. His berion factions were not limited to any city or province. He worked hard, and contributed fibe:sally wherever vecessary, towards tho e-tablishment of such V arding Houseg. at Agra, Al'a! abd, L'hore, Sholapur, Hubli, Sunyli, diyor, Bianglore, Vardha, and Aka. His activitiis were not, however, limited in one directiou The K shi Syaival Mahavidyalaya, was opened by his, and he made subtannial di nations to the pernian-nt and current funds of the instiinti.n. He was the Presideut of its Committee of managemeni. He was a firm believer in "fen ale education." His beloved daughter Muhrla Ratna - ( 1hr j- wel aming ladies ) Shrimati Magan bai is a well-rean echolar of Jain Scriptures, 8 d her koowledge of Jain philosophy is quite adi quate to place her in the frono rank of Pandits. Har Shravikashrain at Jubil-e Bagh, Tardeo, Bombay, a splendid building wbich was dedicates to the Ashram by her father, is the only institution of its kind in the community. It is both a Model School for girls and a Training College for lady tracters. He was also the President of the Tirtha Kshetra Committee, in which is vested the management of all places of pilgrimage among Jains. This was an arduous task, and he performed it with a diligence, which is rare among the favoured sons of Dame Fortune. For Personal & Private Use Only Page #973 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60EUR ] adhyAya terhvaaN| His charities again were not limited 30 the Jain community alope. The Hirabigh Dharamshala is a splendid rest-house at Bombay where all persons who abstain from animal food, cap stay free of charge. Special furniture and necessary articles are also supplied to those who require them at very moderate charges. The lecture Hall at Hirabagh is a well-known place for public lectures at Bimbay. In his mercy for the dumb creatures, be constantly distributed free and gratis a vast litera; ure of the Hu. manitarian L-ague and Vegetariau Societies. Iu his la-t days he was maduring a scheme for the efficient protection of milch-catile, who, when they can. pot supply milk are generally sild to the bulch-r fur their fresh and skin. His death was a sudden and painless cne. He worked as usual til within an hour or two of his last breath. His ast idei which he discussed on the disy he. dient with Mr. M. H. Udani, M. A., was tha: bere shule be established a Boarding House, with a Chaityt. laya (ulice of worship , in Loudon for the convenience of Jain students and visitors there. And we trust that the Jain community will carry out this last wish of their great departed benefactor by establishing a Maneckchand Boarding House in London, and thus perpetuate his illustrione name for ages to come. . W offer our sincere and heartfelt condolence to the illustrious lady, Jain Mahila Ratna, Shrimati Maganbai, and to all other members of the family, in the sad bereavement, which, we seriously say, is a bereavement pot theirs alone, but of the whole Jain community throughout India. For Personal & Private Use Only Page #974 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [ 877 The 'Digamber Jain' of Surat has brought out an obituary number giving a brief life sketch of the Philanthrophic Seth and a pathetic poem extolling his deeds and virtues and has enclosed a good portrait of the deceased. Death has no power th' immortal soul to slay, That, when its present body turns to clay, Seeks a fresh home, and with unlessened might, Inspires another frame with life and light. Souls cannot die. They leave a former home. And in new bodies dwell, and from them roam Nothing can perish, all things change below, For spirits through all forms may come and go. Good beasts shall rise to human forms, and men, If bad, shall backward turn to beasts again. Thus, through a thousand shapes, the soul shall go,. And thus fulfil its destiny below. 66 * Jain Gazette" (Lucknow) July 1914. Zao * hAya ! jainasaMsArake bhAgyAkAzakA camakatA huA tArA TUTa par3A ! ! ! samAcAra to kevala itanA hI hai ki jainasamAjake prasiddha dAnI aura mAnya zrIyuta seTha mANikacandrajI je. pI. aba isa saMsAra meM nahIM haiN| para hAya ! kaisA bhayAnaka, kaisA lomaharSaNa samAcAra ! eka mahAna AtmA bAtakI bAta meM cala basA ! jisakA svapna meM bhI mAna nahIM thA, vaha bAta A~khoM ke sAmane A upasthita huI ! jainasamAja vaise hI to durbala hai, use abhI uThane takakI bhI to zakti prApta nahIM huI ki use hAthakA sahArA dekara uThanA sikhAnevAlA hI ekAeka gAyaba ! jainasamAja abhI thor3A bhI kaSTa uThA lene ko taiyAra For Personal & Private Use Only Page #975 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 878 ] adhyAya terahavAM / nahIM huA, ki usapara anAyAsa yaha Apatti kA pahAr3a A girA ! hAya ! aba kauna becAre durbala samAjakI rakSA karegA ? kauna use apane hAthakA sahArA degA ? nirdayI kAla ! tUne usakA eka maulika ratna chInakara use patha pathakA bhikhArI banA diyA hai ! andheke hAthakI lakar3I chInakara use gaharI khAI meM Dhala diyA hai ! hAya ! hama apane isa duHkhakA hAla lise nAkara kaheM ! kauna hameM pyAke sAtha apane pAsa baiThAkara hamArI isa marmavedanAko sunegA ? kauna hameM isa duHkhameM mAntvanA dekara svayaM bhI zAmila hogA? hAya! kahate hRdaya phaTatA hai ki jo hamArI duHkha dazAkA sunanevAlA thA, jo bar3e premake sAtha duHkhameM sAntvanA dekara hameM dhairya ba~dhAnavAlA thAhamAre duHkhapara premake do AsU bahAnavAlA thA, vaha aba isa bhautika dehako chor3akara svargameM jA basA ! mahAtmA mANika ! Apako khokara Aja jainasamAja bahuta duHkhI hai| usakA baccA baccA Aja Apake liye AMsU bahA rahA hai| usane Apako khokara Aja saba kucha kho diyaa| vaha kaMgAla huA, bhikhArI huA / usake bhAgyAkAzameM Aja phira andherA chAyA / mahAtman ! jainasamAnameM Apa sacce mahAtmA the, dAnI the, upakAraka the, vIra the, ratna the, kyoMki Apa hI isa bIsavIM sadImeM sabase pahale pahala usake kalyANapatha-pradarzaka hue| ApahIne apane dhanakA upayoga samAjakI jarUratoMko dekhakara kiyA / ApahIne ajJAnake samudra meM DUbate hue samAjako bidyA-taraNikA sahArA dekara bacAyA / ApahIne sabase pahale ajJAnarUpI bhayaMkara rAkSasakA sAmhanA kara use mAra bhagAnekA sAhasa kiyA / ApahIne For Personal & Private Use Only Page #976 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa | [ 879 jaina samAja ke hRdayapara pahale zikSAkA prakAza DAlA / isa liye kahate haiM ki jainasamAjane Apako khokara apanA sarvasva kho diyA / seTha sAhaba ! hamAre duHkhI AtmAko sAntvanA deneke liye kadA cita Apa svarga sandezA bhejo aura kaho ki "bhAI eka mere liye tuma itanA kyoM duHkha karate ho ? jaina samAja meM to abhI mujhase bhI bar3e bar3e dhanI mAnI puruSa haiM / " hA~ hama bhI karate haiM ki haiM, para vaha udAratA, zAnti, paropakAra, prema, sahanazIlatA, nirabhimAnatA Adi guNoMkI pavitra mUrti vahA~ ? kyA aba hameM kamI usake darzana hoMge ? nahIM / Ajake dhanika jainasaMsAra meM na udAratA hai, na zAnti hai, na saccI paropakAratA hai, na prema hai, na sahanazIlatA hai aura na nirabhimAnatA hai / phira hameM usase kyA AzA ho sakatI hai ? samAjako kisI kAraNa sahAyatA denA dUsarI bAta hai aura usake liye hArdika prema batalAkara apanA karttavya pAlana karanA dUsarI bAta hai / ApameM prema thA, Apane jo kucha kiyA vaha apanA karttavya samajhakara kiyA hai, isIliye Aja sArA jainasaMsAra Apake liye hRdayase ro rahA hai aura zatAbdiyoM taka royegA / seTha sAhaba, ApakI jagaha kI pUrti karanevAlA jainasaMsAra meM isa samaya to koI haiM nahIM, Age hogA yA nahIM ? yaha bhagavAn jAne, para aisI AzA karanekA abhI koI lakSaNa nahIM hai / seTha sAhaba, Apake viyogase hameM jo duHkha hai, use to hamArA hRdaya hI jAnatA hai; para - " gatirdevI balIyasI " isa vAkyakA smaraNa kara mana mArakara rahajAnA par3atA hai / astu, hamArA jaisA bhAgya hai, use hama to bhogeMge hI, para Apake pavitra AtmAko zAnti For Personal & Private Use Only Page #977 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 880 ] adhyAya terahavAM / prApta ho aura adhogata jainasamAjakI sevAke liye; nahIM, uddhArake liye ApakA phira bhI bhAratameM avatAra ho, yaha hamArI hArdika kAmanA hai| Apake kuTumbake sAtha bhI isa bhayAnaka Apattike samaya hama samavedanA prakAza karate haiN| zAntiH zAntiH / " satyavAdI" (bambaI) julAI 1914 dAnavIrakA dehpaat| " acchA-burA basa nAma hI rahatA sadA hai lokameM, vaha dhanya hai jisake lie hoM lIna sajjana zokameM // " -jayadrathavadha / yaha prakaTa karate hue hameM bar3A hI duHkha hotA hai ki tA0 16 julAI kI rAtako 2 baje zrImAn dAnavIra seTha mANikacanda hIrAcanda je. pI. kA ekAeka svargavAsa ho gayA / do ghaMTe pahale jimakI koI kalpanA bhI na thI, vaha ho gyaa| bhAratake AkAzase eka camakatA huA tArA TUTa par3A, jainiyoMke hAthase cintAmaNi ratna kho gayA, samAnamandirakA eka sudRr3ha staMbha gira gayA / jahA~ jaba nisane yaha khabara sunI, vahI bhoMcakasA hokara raha gayA aura 'hAya hAya ' karane lagA / mRtyukI vaha acintya zakti dekhakara vicArazIla kApa utthe| seTha mANikacandanIse hamArA jo kucha paricaya rahA hai, usase hamArA hRdaya kahatA hai ki unake svargavAsase jainasamAnakI jo bar3I bhArI hAni huI hai, usakI pUrti honekA isa samaya koI bhI cihna nahIM dilakhAI detA hai aura vaha pUrti Age jaldI ho jAyagI isakI For Personal & Private Use Only Page #978 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [88? bhI bahuta kama saMbhAvanA hai / yadyapi Aja sAre jainasamAja meM seThajIkI kIrtipatAkA phaharA rahI hai aura samI loga unakI muktakaNThase prazaMpA kara rahe haiM, to bhI hamArA vizvAsa hai ki vAstavameM seThanI kisa zreNIke puruSaratna the, isa bAtako bahuta hI kama loga jAnate hoNge| unake hRdayameM jainasamAjake prati no bhAvanAyeM rahatI thIM, jina niSkapaTa:vRttiyoMse ve samAjasevAmeM aharniza tatpara rahate the aura jina zAntatA udAratA tathA dhIratAdi guNoMse unheM pratyeka kAmameM saphalatA milatI thI, una sabake paricaya prApta karanekA jinheM saubhAgya prApta huA hai ve unheM kevala dAnavIra aura dhanI hI na samajhate the, kintu eka mahAtmA samajhakara atizaya pUjyadRSTise dekhate the| seThanIne gata bAraha varSomeM jo jo kAma kiye haiM, una saba para dRSTi denese yadi yaha kahA jAya ki ve isa samayake yugapravartaka the-unake prayatnoMne jainasamAnameM eka nayA yuga upasthita kara diyA hai, to kucha atyukti na hogI / kevala sthapratiSThAoMmeM aura mandira banavAnemeM hI lAkhoM rupayA prati varSa kharca karake santuSTa ho jAnevAle jaina samAjake dhaniyoMkA citta vidyAmandira sthApita karanekI ora AkarSita karanekA pradhAna zreya seTha mANikacandajIko hI prApta thaa| unakI dezApI ananyasAdhAraNa kIrtine dhaniyoM para vaha prabhAva DAlA hai, jo bIsoM samAcArapatra, pacAsoM upadezaka aura saikar3oM sabhA samitiyoM nahIM DAla sakatI haiN| yaha ApahIke sabhApati-padakA prabhAva hai, jo sabhA susAiTiyoM ko baccoMkA khela samajha ra unakI ora Akha na uThAnevAle dhanADhya loga Aja unhIM sabhAoMke sabhApati bananeke lie lAlAyita rahate haiM aura apane prasAdalabdha For Personal & Private Use Only Page #979 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 882 ] adhyAya terahavAM / puruSoM ke dvArA isake lie prayatna taka karAte haiN| seThajI kevala dAnavIra hI the, ve karmavIra bhI the| dhanavAnoMmeM dAnavIra to aneka haiM aura Age aura bhI ho jAyeMge, parantu seThanI jaisA karmavIra honA kaThina hai| unhoMne jainasamAnake lie apane pichale jIvanameM kaI varSoM taka azrAnta parizrama kiyA hai| yadi unakI pichalI cAra pA~ca varSakI dinacaryA dekhI jAya, to mAlUma hogA ki jainasamAjakI saMsthAoMke lie unheM prativarSa kamase kama tIna mahIne pravAsa-paryaTanameM rahanA par3A hai aura apane vyApArAdike tamAma kAma chor3akara pratidina cAra pA~ca ghaNTe prAntika samA, tIrthakSetra kameTI tathA anyAnya saMsthAoM ke lie denA par3e haiM ! samAnake kisI kAryake lie unako Alasya na thaa| hara samaya hara kAmake lie ve kaTibaddha rahate the / isa samaya digambara jainiyoM ke jo Der3a darjanase adhika borDiMga skUla haiM, unameM ApakI dAnavIratAkI apekSA kamavIratAne adhika kAma kiyA hai|.... seThanI na a~garez2I ke vidvAn the aura na saMskRtake; ve sAdhAraNa dezabhASAkA par3hanA likhanA jAnate the| parantu unhoMne apane jIvana meM jo kucha kiyA hai, usase bAbU loga aura paNDitagaNa donoM hI bahuta kucha zikSA prApta kara sakate haiN| jJAnakI apekSA AcaraNa adhika AdaraNIya hai| unakA anubhava bahuta bar3hAcar3hA thaa| jainasamAjake viSayameM jitanA jJAna unako thA, utanA bahuta thor3e logoMko hogaa|.... yadi saMkSepameM pUchA jAya ki seThanIne apane jIvana meM kyA kiyA ? to isakA uttara yahI hogA ki jainasamAjameMse jo vidyAkI For Personal & Private Use Only Page #980 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svargavAsa / [883 pratiSThA uTha gaI thI, usako unhoMne phirase sthApita kara diyA aura jagaha jagaha usakI upAsanAkA prArambha karA diyaa| seTha nIke hRdayameM vidyA prati amAdhAraNa bhakti thii| yadyapi ve svayaM vidyAvAn na the, to bhI vidyAke samAna mUlyavAn vastu unakI dRSTi meM koI 2 thI / .... saMThana, hRdayameM yaha bAta acchI taraha jama gaI thI ki aMgaregI skUloM aura kAlenomeM jo zikSA dI jAtI hai, vaha dharmajJAnazUnya hotI hai| unameM se bahuta kama vidyArthI aise nikalate haiM jo dharmAtmA aura apane dharmakA amimAna rakhanevAle hoN| apanI jAti aura samAnake prati bhI unake hRdayameM Adara utpanna nahIM hotA hai| parantu vartamAna samayameM yaha zikSA anivArya hai-aMgarejI par3he vinA aba kAma nahIM cala sakatA hai, isalie koI aisA upAya karanA cAhie jisase inake hRdayameM dharmakI vAsanA sthAna pA leve / isake lie Apane 'jaina borDiga skUla' aura unameM skUla kAlenake vidyArthiyoM ko rakhakara unheM pratidina eka ghaNTA dharma zikSA denA lAbhakArI samajhA / isa ora Apane itanA adhika dhyAna diyA aura itanA prayatna kiyA ki isa samaya digambara samAjake lagabhaga 20 borDiMga skUla kAma kara rahe haiM ! saMskRta pAThazAlAoMkI ora bhI ApakA dhyAna thA-saMskRtakI unnati Apa hRdaya se cAhate the; parantu isa ora Apake dAnakA pravAha kucha kama rahA hai-pUrNa vegase nahIM huaa| isakA kAraNa yaha thA ki eka to korI saskRta zikSAko Apa acchI na samajhate the-isa samaya vaha jIvikAnirvAhake lie upayogI nahIM aura For Personal & Private Use Only Page #981 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 884 ] adhyAya terahavAM | saMskRta pAThazAlAoM kI par3hAIkA purAnA DhacarA tathA unake prabandhakI kaThinAiyA~ Apako isa ora pravRtta na hone detI thiiN| to bhI Apa saMskRta ke lie bahuta kucha kara gaye haiM / banArasa kI syAdvAda - pAThazAlAne Apake hI lagAtAra udyogase cirasthAyinI saMsthAkA rUpa dhAraNa kiyA hai, Apake borDiga skUloM meM ve vidyArthI prathama sthAna pote haiM jinakI dUsarI bhASA saMskRta rahatI hai aura saMskRta ke kaI vidyArthiyoM ko ApakI orase skAlarazipa bhI milatI haiM / apane pichale dAnameM be jainaparIkSAlayako sthAyI banA gaye haiM / ukta dAnakA aura bhI bahuta aMza saMskRta kI unnatimeM lagegA | 1 seThajI bar3e hI udAra hRdaya the / AmnAya aura sampradAyoM kI zocanIya saMkIrNatA unameM na thI / unheM apanA digambara sampradAya pyArA thA, parantu sAtha hI zvetAmbara sampradAya ke logoM se bhI unheM kama prema na thA / ve yadyapi bIsapaMthI the, para terahapaMthiyoM ko apane se judA na samajhate the / unake bambaI ke borDiga skUla meM saikar3oM zvetAmrI aura sthAnakavAsI vidyArthiyoMne raha kara lAma uThAyA hai / eka sthAnakavAsI vidyArthIko unhoMne vilAyata jAneke lie acchI sahAyatA dI thii| unakI suprasiddha dharmazAlA hIrAbAga meM nirAmiSabhojI hindUmAtrako sthAna diyA jAtA hai| sAmpradAyika aura dhArmika lar3AIyoM se unheM bahuta ghRNA thii| unakI prakRti bar3I hI zAntipriya thI / pAThaka pUcheMge ki yadi aisA thA to ve mukaddameM bAjI - meM siddhahasta rahanevAlI tIrthakSetra kameTIke mahAmaMtrI kyoM the? isakA uttara yaha hai ki ve isa kAryako lAcAra hokara karate the / .... apane DhAI lAkhake antima dAnapatra meM ve tIrthakSetroMkI rakSA ke lie For Personal & Private Use Only OM 100 Page #982 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIrakA svgvaars| bhAga de gaye haiM, parantu usameM sApha zabdoMmeM likha gaye haiM ki isameMse eka paisA bhI mukadamoM meM na lagAyA jAya isase sirpha tIrthokA prabandha sudhArA jaay| jainagranthoMke chapAne aura unake pracAra karaneke lie seThajIne bahuta udyoga kiyA thaa| yadyapi svayaM Apane bahuta kama pustakeM chapAI haiM; parantu pustakaprakAzakoMko Apane khUba nI kholakara sahAyatA dI hai / una dinoMmeM jaba chape hue granthoMkI bahuta kama vikrI hotI thI, taba seThajI pratyeka chapI huI pustakakI Der3a Der3a sau, do do sau pratiyA eka sAtha kharIda liyA karate the jisase prakAzakoMko bahuta bar3I sahAyatA milatI thii| isake lie Apane apane caupATIke caityAlayameM eka pustakAlaya khola rakkhA thA-usake dvArA Apa svayaM pustakoMkI vikrI karate the aura isa kAmameM Apa apanI kisI tarahakI beijjatI na samajhate the| jainagrantharatnAkara kAryAlaya to ApakA bahuta hI upakRta hai| yadi ApakI sahAyatA na hotI, to Ana vaha vartamAna svarUpako zAyada hI prApta kara sktaa| Apa chApeke pracArake kaTTara pakSapAtI the; parantu isake lie lar3AI jhagar3A khaNDana maNDana Apako bilakula hI pasanda na thA / jina dinoM akhabAroM meM chApekI carcA calatI thI, una dinoM Apa hameM aksara samajhAte the ki " bhAI tuma vyartha hI kyoM lar3ate ho ! apanA kAma kiye jAo-jo zakti lar3ane meM lagAte ho, vaha isameM lagAo, tumheM saphalatA prApta hogI-sArA virodha zAnta ho jaaygaa|" seThajIke kAmoM ko dekhakara Azcarya hotA hai ki eka sAdhAraNa par3he likhe dhanika para naye jamAnekA aura usake anusAra kAma For Personal & Private Use Only Page #983 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAAAAAAAmms 886] adhyAya terahavAM / karanekA itanA adhika prabhAva kaise par3a gyaa| jina kAmoMmeM jainasamAjakA koI bhI dhani khaca karaneko taiyAra nahIM ho katA, usa kAmameM seThajIne bar3e utsAhase dravya kharca kiyA hai / digambarajaina-DirekTarI jo chapakara taiyAra huI hai-eka aisA hI kAma thA / isameM seThajIne lagabhaga 15 hajAra rupaye lagA diye haiN| dUsare dhanika nahIM samajha sakate ki DirekTarI kyA cIna hai aura usase jainasamAjako kyA lAbha hogaa| vilAyatameM eka jaina chAprAvAsa ' banavAnekI ora bhI seThajIkA dhyAna thA; parantu vaha pUrA na ho skaa| digambara jainasamAjameM isa samaya kaI pakSa yA dala ho rahe haiN| jise dekhie vahI apane pakSakA gIta gAtA hai aura dUsareko nIcA dikhAnekA prayatna karatA hai; parantu seThajIkA pakSa ina sabase nirAlA thA, unakI dRSTi sadA samUce jainasamAnake kalyANakI ora rahatI thii| kisI bhI pakSase ve dveSa na rakhate the| jaba kabhI ina pakSoM meM lar3AI jhagar3oMkA maukA AtA thA aura vaha zAnta na hotA thA taba Apa taTasthavRtti dhAraNa kara lete the| aise aneka mauke Aye haiM jaba akhabAroMmeM Apa para bahuta hI anucita AkramaNa hue haiM; parantu Apane uname se ekakA bhI khaNDana yA parihAra karanekA prayatna nahIM kiyA hai / .... dhanavaibhavakA mada yA abhimAna seThanIko chU taka na gayA thaa| isa viSayameM Apa jainasamAjameM advitIya the| garIbase garIba grAmINa jainIse Apa bhI bar3I prasannatAse milate the-usase bAtacIta karate the aura usakI tathA usake grAmakI saba hAlata mAna lete the| For Personal & Private Use Only Page #984 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmmmmmmm vvvvvvvvv dAnavIrakA svrgvaas| [887 Apa zAmake do ghaNTe prAyaH isI kAryameM vyatIta karate the| saikar3oM kosoMkI dUrIse Aye hue yAtrI jisa taraha ApakI kIrtikahAniyA~ sunA karate the, usI taraha pratyakSameM bhI pAkara aura Apake mu~hase cAra zabda sunakara apaneko kRtakRtya samajhane lagate the|.... vilAsitA aura ArAma-talabI dhanikoMke pradhAna guNa haiN| pAntu ye donoM bAteM ApameM na thiiN| Apa bahuta hI sAdagIse rahate the aura parizramasaM prema rakhate the| aneka naukaroM caukaroMke hote hue bhI Apa apane kAma apane hAthase karate the| isa 63 varSakI umara taka Apa saberese lekara rAtake 11 baje taka kAmameM lage rahate the|.... seThajIkI dAnavIratA prasiddha hai| usake viSayameM yahA~ para kucha likhanekI jarUrata nahIM / apane jIvana meM unhoMne lagabhaga pA~ca lAkha rupayoMkA dAna kiyA hai jo unake jIvanacaritameM prakAzita ho cukA hai| usake sivAya unake svargavAsake pazcAt mAlUma huA ki seThajI eka 2 // lAkha rupayekA bar3A bhArI dAna aura bhI kara gaye haiM jisakI bAphAyadA rajisTrI bhI ho cukI hai| bambaImeM isa rakamakI eka AlIzAna imArata hai jisakA kirAyA 1100) mahInA vasUla hotA hai| yaha dravya upadezakabhaNDAra, parIkSAlaya, tIrtharakSA, chAtravRttiyA~ Adi upayogI kAryoMmeM lagAyA jaaygaa| isakA lagabhaga AdhA arthAta pA~ca sau rupayA mahInA vidyAthiyoMko milegaa| seThajIke kina kina guNoMkA smaraNa kiyA jAya; ve guNoMke Akara the| unake pratyeka guNake viSayameM bahuta kucha likhA jA sakatA hai|.... "jainahitaiSI " jyeSTha vIra saM0 244.. For Personal & Private Use Only Page #985 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 888 adhyAya terahavAM / granthakartAkA prayojana / mAnanIya sampAdaka, " digambara jaina," seTha mUlacaMda kisanadAsajI kApar3iyAkI preraNA aura seTha sAhabake ve alaukika guNa jo granthakartAna svayaM anubhava kiye haiM aura jinakA varNana vAcakoMko sumArga para AkarSaNa karanevAlA hai ina donoMne mujhe prerita kiyA ki maiM seThajIkI jIvanI jo eka bahuta bar3I itihAsakI vArtAoMkI mAlA hai likhanekA udyama kruuN| merA prayojana isa jIvanake prakAzameM apanI zubha bhAvanAse apanA lAbha aura dUsarA vAcakoMko par3hanese jo unake jIvana para asara par3egA usakA apUrva lAbha hai| jahAM taka masAlA saMgraha kara sakA varNana yathAzakti yathArtha likhA gayA hai to bhI yadi kahIM ajJAna va pramAdavaza bhula rahI ho usako vijJa pAThakagaNa sudhAra leveM tathA prakAzakako khabara kareM jisase AgAmI AvRttimeM ThIka ho jAvai / prajA valsala va zikSApracArake agragAmI mahArAja sayAjIrAvake zAMtamaya bar3audhA rAjyameM vIra saM0 2442-43 ke cAturmAsameM Thaharakara va rAtri dina upayoga lagAkara isa jIvanacaritrako AjakI rAtrimeM pUrNa kiyA hai| yadyapi isakA prAraMbha bar3audhA Aneke pahale ho cukA thA para bahu bhAga isI zubha sthAnameM hI likhA gayA hai|| isa graMthako par3hakara pAThakagaNa seTha mANikacaMdajIke sadguNoMkA anukaraNa karake pavitra jina dharmake pracArameM va jaina jAtiko zikSita banAnemeM tana, mana, dhana arpaNa karanevAle hoN| yahI bhAvanA karatA huA vizrAma letA hUM aura apane dvArA rahI huI isa graMthameM truTiyoMke liye sajanoMse kSamAkA prArthI huuN| digambara jaina maMdira, vaadd'ii-bdd'audhaa| ) pavitradharma va samAjakI vRddhi cAhanevAlAvIra saM0 2443 magasara vadI 10 brahmacArI zItalaprasAda tA. 20-11-16. sampAdaka " jainamitra"-sUrata / *samApta / * For Personal & Private Use Only Page #986 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE TRUST DEED OF Sheth Kirachand Comanji Dharmshala HIRABAG STAMP Rs. 500. Daily No. 7, Presented at the Bombay Sub-Registrar office on Monday the 10th June 1907 between the houre of 2 and 3 p. m. mAnecaMda hIrAcaMda. MESSRS. MULJI AND KHAMBATTA. Stamp Rs. Five hundred only Assistant Superintendent of S'amps J. C. D. Almeida, Ag. Sub.Registrar. Received fees as follows :Registration fee ... Rs. 100 ( Copying fee Folios 38 5 15 General Stamp Office ; Bombay 18th February 1907. CERTIFIED under section 32 of Act No. 11 of 1899 phat the full stamp duty Rupees (500) Five hundred only with wbich this instrument is charge. able bas been paid. TOTAL Rs. 105 15 ) .C. D. Almeida. Ag sub. Registero Seal of Court. (Sigoaure.) Collector, For Personal & Private Use Only Page #987 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) This Indenture made the tenth day of June one thousand nine hundred and seven BETWEEN MANEKCHAND HIRACHAND and NAVALCHAND HIRACHAND both of Bombay Digamber Jain Hindu Inhabitants of the one part and MANEKHAND HIRACHAND NAVALCIANI) HIRACHAND, HIRACHIAND NEMCHAND, CAOONILAL JAVERCHAND, LALOOBHAI PREMANAND, RAJA GNANCHAND, son of Raja Babadur Musavir Jung Raja (Deen Dayal) and TARACHAND NAVALCHAND all of Bombay Digamber Jain Hindu Inbabitants hereinafter unless otherwise designated called the said trustees which trust shall unlegg repugnant to the context or meaning thereof include the survivors or survivor of them and the heirs executors and administa bors of such survivor their successor or successors and the trustees for the time being of these presents) of the other part Whereas one Panachand Hirachand, Premchand Motichand, the said Manekchand Hirachand and the said Navalcband Hirachand were carrying on business in partnersbip as jewellers and abroffs in Bombay had with the intention of perpetuating the memory and comemorating the name of Sheth Hirachand Gumanit deceased, set apart a certain sum of money from the profits of their business for the purpose of building a Dharamgala to be called Hirabagli and for diverse other charitable purposes hereinafter mentioned for the use and benefit of the Jains in the first instance and generally for the benefit of other high caste Hindus visiting Bombay for a temporary purpose or staying in Bombay for a short period that is to say for the purposes of travel, business, trade, profession service For Personal & Private Use Only Page #988 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) pilgrimage and other like purposes and whereas the said Premchand Motichand and Panachand Hirachand died in Bombay on or about the eleventh day of April one thousand nine hundred and three and the fifteenth day of October one thousand nine hundred and three respectively and whereas the said Manekchand Hirachand and Navalchand Hirachand out of the said sum so set apart as aforsaid purchased at a cost of Rupees fifty six thousand in the names of both of them the said Manekchand Hirachand and Navalchand Hirachand & piece or parcel of land or ground hereditaments and premises situate at Kavasji Patel Tank Road within the town of Bombey More particularly described in the schedule hereunder written and subsequently made certain alterations and additions in the said premises at a total cost of Rupees forty three thousand and hence the whole property is about a lac of Rupees worth. And Whereas the said manekchand Hirachand and Navalchand Hirach and are desirous of establishing in the said premises hereinafter unless otherwise designated referred to as the trust estate a Dharamsala for the use and benefit of the persons aforesaid. And also a charitable dispensary and are further desirous of allowing a portion to be used as a Hall for the purpose and with the object hereinafter mentioned. And of setting apart a portion of the said premises to be used as an office for the purpose of transacting such business as may be connected with the diverse charities established or that may be established hereafter by the descendant of the said Hirachand Gumanji and whereas the said Manekchand Hirachand and Navalchand Hirachand are desirous of declaring a trust thereof and of inviting some other fit and proper persons to join with For Personal & Private Use Only Page #989 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) them as trustees upon the trusts and uses and fort he ends intents and purposes and with and subject to the powers, provisoes, charges, declarations and agreements bereinaftermentioned, declared and contained concerning the same. And Whereas the said Manekchand Hirachand and Navalchand Hirachand having requested the said Hira. chand Nemchand, Choonilal Javerchand, Laloobhui Pre. manand, Raja Gnanchand son of Raja Bahadur Musavir Jung (Deen Dayal) and Tarachand Navalchand to act as trustees along with them the said Manekchand Hiracband and Navalchand Hirachand they the said Hirachand Nemchand, Choonilal Javerchand, Laloo. bhai Premanand, Raja Goanchand son of Raja Babadur Musavir Jung (Deen Dayal) and Tarachand Navalchand have consented to act as such trustees by being parties to these presents. Now this Indenture witnesseth and it is here by declared, that the lands hereditaments and premises hereinafter described were purchased out of the said trust moneys. and this indendure further witnesseth that in pursuance and in consideration of the premises they the said Manekchand Hirachand and Navalchand Hirachand do and each of them doth by these presents grant convey and assure into the said trustees the said trust estate being all that piece or parcel of land or ground 'together with all buildings standing thereon situate lying and being at the said Kavasji patel Tank Road within the Town and Island of Bombay and more particularly described in the Schedule hereunder written tnd delineated on the plan hereto annexed and therein surrounded by a red boundary line together with all houses, out houses buildings, yards, ways, wells, waters, water courses, For Personal & Private Use Only Page #990 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) sewers, ditches, drains, lights, liberties, easements, advantages, profits, privileges and appurtenances whatsoever to the said trust estate or any part thereof belonging of in anywise appertaining or with the same or any part thereof now or at any time heretofore usually held, used, occupied or enjoyed or reputed to belong or be appurtenant thereto. And all the estate, right, title, interest, claim and demand whatsoever both ag law and in Equity af them the said Manekchand Hirachand and Navalchand Hirachand into or upon the said trust estate and every part thereof. To have and to hold the said trust estate hereby granted and assured or expressed so to be unto the said trustees to the use - upon the trusts and for the ends intents and purposes and with under and subject to the powers, provisoes, charges, declarations and agreements hereinafter limited, declared and contained of and concerning the same that is to say tbat the said trustees shall hold and stand possessed of the said trust estate upon trust Fir. stly to allow such portion of the said trust estate as is coloured yellow on the plan here to appexed to be used as a Dharamsala or resting-place for the use and benefit of Jains and other high caste Hindus visiting Bombay for the purpose of travel, business, trade, profession, service, pilgrimage and other like purposes with power to the said trustees to allot and seta part for the purposes aforesaid such further portion or portions out of the said trust estate as are hereinafter directed to be let to tenants as the trustees may from time to time deem fit and proper. Provided always and it is hereby further agreed and declared that preference shall always be given to the Hindus professing the Jain pursuasion. For Personal & Private Use Only Page #991 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) Secondly to allow a portion of the said trust estate for the purpose of opening a Dispensary replete with such drugs and chemicals as may not be repugnant. to the feeling of a person Professing th@ Jain religion for the use and benefio of such persons and on such terms and conditions as the trustees may from time to time prescribe. Thirdly to allow a portion of the said of trust estate to be used as a Hall or meetiug-place (for the use of the Jains and other Hindus generally) for the purpose of delivering sermons, or lectures on 'relig. jon, ethics, science, educatioc, or for holdings meetings for any lawful purpose or for performing Jain religious rites and ceremonies or for such other purposes of a like nature and on such terms and conditions as the said trustees may think fit or proper. Fourthly to allow a portion of the said trust estate for opening an office for the transaction and management of business aforesaid as well as of business relating to diverse charitable institutions established or to be established by the heire. and descendants of Seth Hirachand Gumanji. Fifthly to let out such portion of the trust estate as is coloured red on the plan hereto annexed to such tenants or tenant and on such rent or rents and upon such terms and conditions as the said trustees in their absolute discretion may deem fin, and the said trustees shall' collect, get in and recover the rents and profits thereof and pay thereout in the first instance all rates and taxes of what nature and kind soever payable to the Government of Bombay and the Municipality of Bombay, Secondly such sum or sums as shall be requisite or necessary for the purpose of keeping the said trust estate in good order and Condition and insured against: For Personal & Private Use Only Page #992 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) loss by fire or accident and lastly the costs and expenses of and incidental to the management of the said trust estate and shall out of the residue of such rents and profits thereof set apart (1) a sum equal fo thirty por cent thereof to form the nucleus of a reserved fund to be used on occasions of urgency and emergency or accident such as in making repairs of a specjal kind and in making additions and alterations into or upon the said trust estate or any part thereof from time to time as to the trustees may seem fit and proper (2) a sum equal to forty percent. for the purpose of establishing, equipping and maintaining the said Dispensary replete with all necessary instruments and appliances and also with such drugs, powders and chemicals as may not be repugnant to the feelings of persons professihg the Jain religion for the use and benefit of persons profossing the Jain religion and generally for all classes of high caste Hindoos and for the purpose of giving free of charge medical help and advice and dispensing medicines and for defraying the expenses of keeping a proper staff that is to say Doctors, Compounders and other servants as may from time to time be found necessary. And the trustees shall out of the residue of the said rents and Profits further set apart a sum equal to ben percent thereof and shall pay the same from time to time to the Secretary of the Digamber Jain Praptic Sabha of Bombay as long as the office of the said Sabha remaios in and continues to work in Bombay but if the said Sabba removes its office to any other place out of Bombay then the said payment shall discontinue and shall accumulate until the time the said Sabha a gain removes its office to and works in Bom For Personal & Private Use Only Page #993 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) bay when the accumulated amount should be paid over to the said Sabha and payment of the said ten percent should thereafter be continued and the trustees shall out of the remaining twenty percent of the said residue pay such sum or sums of money on the poor members of the Jain Digamber Community who to the said trustees may appear deserving of support either in their business or for the purpose of maintaining them. And it is hereby further agreed and declared that the Reserved Fund to be set apart as aforesaid and all sums of moneys remaining unexpended in the hands of the said trustees shall be invested in securities authorised under the provisions of the lodian Trust Act II of 1882 Section 20 or any of them or in the purchase of an immoveable property in Bombay which investiments shall form part of the reserve fund and shall be utilised for the purposes hereinbefore mentioned in connection with the Reserve fund. And it is hereby further provided and declared that for the proper mit nagement of the said trustees shall appoiot a Managing Committee which shall from time to time make such rules and regulations in respect of the proper and better management of the several objects of the trust as the said committee shall think fit and proper. And it is hereby further agreed and declared that it shall be lawful for the managing committee to reserve from time to time such portion or portions of the said Dharamsala for the use and benefit of Digamber Jains only as they may from time to time think fit. And that the said managing committee for the purposes afore. said shall consist of the trustees for the time being of these presents and of such other persons as shall from For Personal & Private Use Only Page #994 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) time to time be elected members of the Managing Committee of Sheth Hirachand Gumanji Jain Boarding School. And it is hereby agreed and declared that if at any time the said trust estate or any part thereof shall be purchased or taken possession of by the Government or the Municipality of Bombay or by the Bombay City Improvement Trust for any public purpose under any law for the time being in force relating to the acquisition of land then and in that case it shall be lawful for the trustees of these presents to apply the moneys or compensation to be received therefor for the purpose of erecting one or more new building or buildings at such place or places in Bombay as the trustees may from time to time agree upon for the purpose of the trusts of these presents. And it is hereby further agreed and declared that the trustees of these presents sball at all times be pot less than six and more tban eight and that two male descendants from the family of the said Hirachand Gumanji shall always act as trustees of these presents but if there be po such male descendant then two persons from the nearest male relations of the said Hirachand Gumanji and who may be found fit to act shall be appointed trustees of these presents. And it is hereby further agreed and declared that Sheth Manekchand Hirachand shall be the Chairman of the trustees hereby appointed and after his decease sh eldest surviving male member of the family of Sheth Hirachand Gumanjj shall be appointed to act as chairman of the trustees and if there be no such member living then in such case any of the nea rest male relations of the said Hirachand Gumanji shall be appointed to act as Chairman of the For Personal & Private Use Only Page #995 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) trustees and that such Chairman shall also be the Chairman of the Managing Committee and shall preside at every meeting of the trustees and the Managing Committee and in his absence the trustees and the Man aging Committee shall have power to appoint any one of them to act as such Chairman. And it is hereby further agreed and declared that the business of the trust shall be carried on by majority of votes and the Chairman shall have in addition to bis own vote & castiug vote Provided always and it is lastly declared that if the trnstees hereby appointed or to be appointed as hereinafter mentioned or any of them shall happen to die or continue to reside abroad for a period of more than twelve calender mopths or become bankrupt or take the benefit of apy Act for relief of Insolvent Debtors or resign or be desirou s of being discharged or disclaim neglect or refuse to any or become incapable of acting in the trusts hereinbefore declared before the same shall have been fully executed then and in every such case and so often as the same shall happen it shall be lawful for the said Manekchand Hirachand and Naval. chand Hirachand during their joint lives and after the decease of any of them or the survivor of them and. after the decease of such survivor for the surviving or continuing trustees or trustee for the time being of these presents or for the executors or dministrators of the last surviving or continuing trustee by any deed or instrumont in writing from time to time to substitute or appoint within a period of three montbs from the happening of any of the aforesaid contingencies any persons or person in the place or stead of such trustees or trustee so dying or continuing to reside abroad bec For Personal & Private Use Only Page #996 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) oming Ban krupt or Ibsolvent desirous to be discharged disclaiming neglecting cr refusing to act or becoming, incapable of acting as aforesaid and immediately the reupon all the aforesaid trust estate and premises shall be forthwith conveyed, assigned and assured so and in such manner as that the same may become legally and effectually vested in such new trustee or trustees either jointly with the survivirg or continuing trustees or trustee or solely as the case may be to the uses upon the trust and to the ends intents and purposes herein before limited and declared or such of them as shall be then subsisting, undetermined and capable of taking effect and every instruinent expresied to be made in pureuance of the aforesaid power and not appearing on the face of it to be invalid shall although not so made be valid and effectual for all purposes other than the exoneration of the parties to the making thereof from responsibilities and that every such new trustee or trustees either before or after such con veyance assignment or assurance as aforesaid shall have the same power and authority in all respects as if he or thay had been originally appointed a trustee or trustees by these presents Provided always and it is bereby declared that. the trustee or trustees to be appointed as hereinabove mentioned shall be appointed from the trustees of Sheth Hirachand Gumapjis Jain Boarding school and that there shall be at least two meetings of the trustees -- in a year but if any two trustees desire a meeting of the trustees to be held the chairman shall convene & meeting of the trustees. And that accounts and the reports sball be printed and published every year, that. bills of monthly income and expenses should bear the For Personal & Private Use Only Page #997 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) signature of at least two trustees and that no trustee or trustees hereby appointed or to be appointed as aforesaid be responsible for the acts deeds or defaults of any co-trustee or co-brustees nor for involuntary losses nor for moneys .expressed to have been receivel in any receipt or receipts in which they or he shall join for the sake of conformity only nor be accountable for any banker broker attorney solicitor. agent or auctioneer or any other person or persons whomsoever with whom any of the trust monies may be deposited for safe custody or otherwise in execution of the aforesaid trust nor for the insufficiency or deficiency of any stock funds or securities nor for any other loss of damage that may bappen to arise to all or any part. 2 the said trust estate monies and premises unless through the wilful neglect or default of such trustees respectively and that the present or any future trustees or trustee shall or may reimbures himself and themselves out of the monies which shall come to his or their hands by virtue of these presents all such costs damages and expenses as he or they shall incur or sustain in or about the execution of the aforesaid trust, or in relation thereto and the said Aanekchaad Hirachand and Navalchand Hirachand do hereby for themselves heir heirs executors and administrators covenant with the said trustees that notwithstanding any act deed or thing whatsoever by them the said Manekchand Hirachand and Navalchand Hirachand or any person or persons lawfully or equitably claiminy by from through under or in trust for them made, . done or committed or omitted to the contrary they the * said Manekchand Hirachand and Navalch and Hirachand For Personal & Private Use Only Page #998 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) vow have in tbemselves good right full power and absolute authority to grant and assure the said trust Estate hereby granted and assured or intended so to be unto and to the use of the said trustees in manner aforesaid. And that it shall be lawful for the said. trustees from time to time and at all times hereafter peaceably and quietly to enter upon possess and enjoy the said trust estate and to receive and take the rents and profits thereof and of every part thereof without any lawful eviction interruption claim or demand whatsoever of from or by them the said Manekchand Hirachand and Navalchand Hirachand or any person or persons lawfully or equitably claimivg or to claim by from under or in trust for them or any of them and tbat free from all incumbrarcers whatsoever and further that they the said Manekchand Hirachand, Navalchand Hirachand and their beirs executers and administrators. and all and every other person or persons whosoever having or claiming any estate or interest whatsoever in the said trust estate or any of them or any part thereof from under or in trust for the said Manekchand Hirachand and Navalchand Hirachand their heirs or any of them shall and will from time to time and at all times hereafter upon every reasonable request and at the costs of the said trustees do and execute or cause to be done and executed all such further and other lawful acts deeds and things whatsoever for the For Personal & Private Use Only Page #999 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) better and more perfectly conveying and assuring the said trust estate and every part thereof the unto said trustees in manner aforesaid as by the said trustees shall be reasonably repuired, in witness where of the parties hereto have hereunto set their respective. hands and seals the day and year first hereinabove written. Schedule. All that piece or parcel of Pension and Taxland being a portion of all that land or cart which is known by tbe name of Kapoorwady together with the messuages, tenements or buildings hereditaments and premises standing thereon lying end being in the Kandewady Lane at the corner of the Khatar Gully Lane opposite the Cawasji patel Tank out of the Fort in the Town and Island and in the Registration Sub. District of Bompay containing by admeasurement 1706 equare yards or obereabouts and bearing Collectors Old No. 17 and 140 Now No- B-77 and B-1273 Old Survey No-459, 462 and New Survey No. 7521 and assessed by the assessor and Collector of Municipal rates and taxes under D. Ward No. 1266, 1267, 833, 832, 825, 827, and 830 ond street Nos. 70, 72, 74, 149, 151, 147, 135, 3 and 5 and which said premises are bounded on the North partly by the said Kandewady Street and partly by the Bhooleshwar Road joins the said Kandewady Street on the East by vacant land formerly be For Personal & Private Use Only Page #1000 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) longing to Damodar Balaji but now belonging to Ardesir Hormusji Wadia and on the South by the strip of land belonging to the Vendors falling within the regular line of street and iptended to be acquired by the Municipality of Bombay for widening Kbutar Gully Lane beyond which the said Khutar Gully Lane and which said premises are now and for many years past have been the possession of the said Vendor and his tenants. Signed. For Personal & Private Use Only Page #1001 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #1002 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JIS UN U 3 The Trust-deed of Sheth Birachand Gumanji Jain Boarding School Stamp Rs. 200. Daily No. 6 of 23rd 1 January 1900. Received fees as follows:- Presented at the Registration fee Rs. 40-0-0 Bombay Sub-Registrar Copying fee Rs. 6-9-0 office on Tuesday the (12 Fols.) 23rd January 1900 at Total Rs. 46-9-0 2-15 P. M. mANekacaMda hIrAcaMda. M. W. Gadgil, M. W. Gadgil, Sub-Registiar. Sub-Registrar. This Indenture p a le the 4th day of December in the Christian year one thousand eight hundred and ninty nine betw en Panachand Hirachand, Manekchi ni Hirac hand, Navalchand Hjrachand and Premchand Motichand all of Bombay Hindocs professing the Jain Digaml'er faith (hereinafter unless otherwise designated called the settlors) of the one part and the said Panachand Hirachand, Manekohand Hirachand, Navalchand Hirachand, Premchand Motichand, Raja Dba: amchandra, son of Raja Bahadur Nussavir Jung (Deen Dayal) and Hirachand Nemchand all of Bombay Hindoos following the same Digamker Jajn religion (her in: iter For Personal & Private Use Only Page #1003 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) unless otherwise designated called the trustees) f the other part. Whereas the said Panachand Hirachand, Manekchand Hirachand, Navalchand Hirachand and Premchand Motichand aro absolutely possessed of or otherwise well and sufficiently entitled to the piece or parcel of land or ground hereditaments and pren ises hereinafter described (and here palter unless otherwise designated referred to as the trust estate) free from in :umbrances. And Where is the said settlors are desirous of establishing a Jain Boarding House for the use and benefit of their fellow countrvmen, of the Jain casto in order to perpetuale he memory of their father Hirachand Gumanji, and whereas for the charitable purposes aforesaid the said settlors are desirous of settling the said trust estate to the uses upon the trusts and for the ends, intents and purpos-s and with and subject to the powers, provisoes, charges, declarations, and &greements hereinafter limited, declared and contain=d. Now this Indenture witnesseth that in pursuance of the said desire and in consideration of the premises they the said Panachand Hirachand, Manekchand Hirachand, Navalchand Hirachand an] Premchand Motichand do by these presents .grant, convey and assure unto the said Panachand Hirachand, Mauekchand Hirachand, Navalchand Hirachanda For Personal & Private Use Only Page #1004 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (19) Premchand Motichand, Raja Dharamchandra son of Raja Bahadur Mussavir Jung (Deen Dayzl) and Hira :hand Manekcband and the Survivors and Survivor of them and their and his successors and assigns. All that piece or parcel of land or salt balty ground with the messuage tenements and buildings standing thereon situate on the west side of the Gilder Street outside the Fort of Bombay in tho Registration Sub-District of Bombay containing by admeasurement two thousard six hundred and sixty square yards be the same little moro or less and assessed by the Collector of Land Revenue New Nos. 13862, 13874, 13930, a 1662 under old Nos. 346, 131, and old Survey Nos. new Survey Nos. T04 2003 2004 and by the Assessor and Collector of Municipal rates and taxes under ward No. E. 2829, 2830, 2625, 2778 (1), (2) 2779; (2). (3) 2831 to 2833, 2626, and street No. 1, 3, 174, 5 to 9,476 to 480 and bounded as follows, that is to say on or towadrs the East by the said Gilder Street, on or towards the West by the other property of the said Panachand Hirachand, Manekchand Hirachand, Navalcband Hirachand, and Premchand Motichand, on or towards the north partly by the Falkland road, partly by the Low Lover road and partly by property of Cawasjee Kharadi For Personal & Private Use Only Page #1005 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) and on or towards the South by the Public Passage and which said land hereditaments and premises are now in the possession of the said Panachand Hirachand,Manekchand Hirachand Nawalchand Hirachand, and Premchand Motichand and which said premises are particularly delineated in the ground plan thereof hereto annexed and marked with the letter A. and therein coloured by a red boundary line and which said land hereditaments and premises are for the purpose of the Stamp Act, estimated to be of the present market value of rupees forty thousand. Together with all houses, cut houses, buildings yards, ways, wells, waters, water courses, sewers, ditches, drains, lights, liberties, easements, profits, privilages and a appurtenances, whatsoever to the said piece or parcel of land or ground hereditaments and premises or any part thereof belonging or in any-wise appertaining or with the same or any part thereof now or at any time heretofore usually held, used, occupied or enjoyed or reputed to belong or be appertenant thereto, and all the estate, right, title, interest, claim and demand whatsoever both at Law and in Equity of them the said Panachand Hirachand, Manekchand Hirachand, Navalchand Hirachand and Prem. chand Motichand into or upon the said piece or parcel of land or ground hereditaments and For Personal & Private Use Only Page #1006 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 81 ) premises and every part thereof. To Have and to hold the said piece or parcel of land or ground hereditaments and premises hereby granted and assured or expressed so to ke unto the trustees and the survivors and survivor of them and their and his sucessors and assigns to the use upon the trusts and for the ends, intents and purposes and with under and subject to the powers, provises, charges, de:larations and agreements, hereinafter limited, declared and contained of and concerning the same that is to say that the said trustees or trustee for the time being of these presents shall hold and stand possessed of the said land hereditaments and promises herein before described and shall collect and get the rents and profits thereof and shall pay thereout all the rates and taxes payable to the Government of Bombay and the Municipality of Bombay and shall spend such portion thereof as sball be requisite or necessary for the purpose of keeping the said hereditaments premises in the good repair and condition and of keeping them insured and for the purposes of managing the said trust and shall out of the residue of the rents and profits set apart at least five percent of the net annual income to wards forming a reserved fund to be used on occasions of urgency, emergeney or accident as the trustees may think proper and out of the For Personal & Private Use Only Page #1007 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) residue the trustees shall set apart a sum of Rupees twenty five per month for the purposes of the maintenance of a Dera (temple) to be hereafter erected on a position of the said land such as paying as a Poojari and lighting the temple and keeping Pooja articles such as Kesar e. and out of the residue shall pay the salary of a propers superintedent and shall appoint a proper person as superintendent to look after the boys or youngmen to be admitted to the Boarding House under or by virtue of this settlement with power to remove him and to appoint another in his stead and shall appoint & managing Committee for the management of the said Boarding House with power to remove the Fame or any member thereof and to appoint others, and shall have full power to make rules. and from time to time to abrogate, alter, and add to the game for the guidance of such mana... ging Committee and superintendent and generally for the purpose of carrying out this settleinent and the object thereof provided only that. no such rule shall be against the law or in consistent with the provisions hereof. Further that the said trustees shall out of the residure of the income and rent including the general charges of carrying one tenth for payments of scholarships to poor Jains engaged in learning the Jain Shashtras in Sanskrit and another four For Personal & Private Use Only Page #1008 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) tenths towards payn.ent of scholarships to the Degamber pcor Jains who are taking general education in or out of Bombay and the remain. ing five tenths towards the payment of the Scholarship to the students residing in the Boarding House which shall be called "Sheth Hirachand Gumanji Jain Boarding House." FURTHER that any sums remaining un. expended shall be invested in securities of Govern. ment of India or upon any of the public stock fund port trust Bonds or Debentures or Municipal Loons or other elisgible securities under the Law for the time being in force in this respect and form reserve funds for the purposes for which the unexpended sums are by this set. tlement intinded. Further that the premises marked B on the accompanying plan shall be used for Boarding purposes and that the premises marked C on the accompanying plan sball be used for Dharmsa's, and that the plate containing the inseription as to such Boarding House shall be fixed upon some conspicuous part of the said Boarding House and that the said trustees shall allow the Jain boys who have pass :d the Matriculation Examination and who intend to prosecute their studies in some College or are studying for the District Pleader's and Sub-judge's Examinatiors to live in the said Paording House free of rent provided For Personal & Private Use Only Page #1009 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) always that preference shall be given to the Digamber Jains who have passed their Matriculation examinations with Sanskrit as their second Language and provided further if there is any surplus accomodation in the Jain Boarding House Digambari Jain Students who have passed tne fourth English standard and are studying for the higher stand-rds or for the Matriculation examination may also be allowed to live therein free of rent Provided always that in the event and for the time there are no students living in the said Boarding House, the same may be tem. porarily used for such Jain religious purposes as the trust zes for time being may dee in meet. Provided further that Digambari Jain (Traveller3 ) may be allowed to lodge in the Dharmshala free of l'eut. Provided further that any person of Jain religion desiring to build a Digambari Jain Dera (temple) on the premi:e3 hereby granted or intended so to be at his own coit expenses may be allowed to do so subject to such terms and conditions as to site and style of building as may be laid down by the trustees. But no such person shall have any right whatever over the said temple after it is built and completed but the same shall vest in the tru tees and only the ceremonies relating to the Jain Digamber religion shall be allowed to be performei in the temple. that For Personal & Private Use Only Page #1010 -------------------------------------------------------------------------- ________________ the said trustees shall be at liberty to accept and take such sum or sums of money which shall be given by any Jain towards the purposes of the said trust and such monies shall form a part of this trust estate. that the trustees for the time being of these presents shall appoint a Managing Committee which shall from time to time make such rules and regulations in respect of the proper and better management of the said Boarding House, Dharmsbala, and Temple if built as they shall think fit and proper. Chat there shall be a Managing Committee for the purpo e3 &oresaid which shall coosist of the trustees for the time being of these presents and of such other persons from time to time as may be elected by such trustees out of the Jains following Digamber Jain religion. That there shall always be two trustees out of the male descendants of the said Hirachand Gumanji and if t'ere shall be no made descendent of the said Hirachand Gumanji, such two trustees shall be appointed from the nearest relation of the suid Hirachand Gumanji. Provi. med always that if at any time the said land hereditaments or premises or any part thereof shall be taken by the Government for any public purpose under any Law for the time being in force the amount of compensation that For Personal & Private Use Only Page #1011 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) may be given for the same or any part thereof shall be applied for the ends, intents and purposes afore-said. Tht the number of the trustees shall be at least six and shall not exceed eight. That Sheth Panachand Hirachand shall be the Chairman of the first trustees and after his decease the elder living scion of Sheth Hirachand Gumanji shall be appointed the Chairman of the trustees. That the Chairman of the trust es shall also be the President of the Managing Committee unless he resigns. During the temporary absence of the Chairman the trustees may appoint any one of themselves to act as chairman for the time being. Provi* ded always and it is hereby lastly declared that 3the trustees hereby appointed or to be appointed as hereinafter mentioned or any of them shall happen to die, continue to reside abroad for fhe space of more than twelve calendar months or shall become a bankrupt or take the benefit of any act for the relief of insolvant debtors or be desirous of being dischaarged from disclaim neglect refuse to act or become incapable of acting in the trust herein Lefore declared before the same shall be fully performed and then and in such case and so often as the same shall happen it shall be lawful for the said Panachand Hirachand, manek chand Hirachaud, Navalchand Hirachand and For Personal & Private Use Only Page #1012 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Premchand Moticband, during their joint lives. and after the decease of any of them for the survivor and after the decease of such survivor for the surviving or continuing trustees of trustee of these presents for the time being or the executors administrators of the last surviving or continuing trustee by any deed or instrument in writing from time to time to sulstitute or appoint within three months at the most any persons or person in the stead or place of such trustees or trustee so dying continuing to reside abroad le oming bankrupt or insolvent, desirous to ke discharged, disclaiwining, neglecting or refusing to act or Lecoming incapable of acting as aforesaid and immediately tbereupon all the aforesaid trust estste and premises shall be forth.with conveyed assigned and assured so and in such manner as e hat the same may become legally and effectually vested in such new trustee or trustees either jointly with the surviving or continuing trustees or trustee or solely as the case may be to the uses, upon the trust and to the ends intents and purposes hereip before limited and declared or such of them as shall be then subsisting undetermined and capa! le of taking effect and every instrument express d to be nade in pursuance of the aforesaid power and not appearing on the face wf it to be juyalid shall although not so: For Personal & Private Use Only Page #1013 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) or made be valid and effectual for all purposes other then the exoneration of the partics to the making thereof from responsibities and that every such new trustees or trustee either before after such conveyance assignment or assurance as aforesaid shall have the same power and authority in all respects as if he or they had been originally appointed a trustee or trustees by these presents and that there shall be at least two meetings of the trustees in a year but if any two trustees desire a meeting of the or co-trus trustees to be held the Chairman shall convene a meeting of the trustees That accounts and the reports shall be printed and published every year, that the bills of monthly incomes and expenses should bear the signatures of atleast two trustees and that no trustee or trustees hereby appointed or to be appointed as aforesaid shall be responsible for the acts deeds or defaults of any co-trustee tees, nor for involuntary losses nor for monies expressed to have been received in any receipt or receipts in which they shall join for conformity only, nor be accountable for the sufficiency of any banker, broker, attorney, solicitor, agent or au tioneer or any other person or persons whomsoever with whom any of the trust monies may be deposited for safe custody or otherwise or who may receive the same in For Personal & Private Use Only Page #1014 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29) execution of the aforesaid trust, nor for the insufficiency of any stock funds or securities. nor for any other loss or damage that may happen to arise of or to all or to any part of the said trust estate, trust monies and pre-. mises unless through the wilful default of such trustees respectively and that the present or any future trustees or trustee shall and may reimburse themselves and each other out of the monies which shall come to their respective hands by virtue of these presents all such costs.. damages and expenses as they or any of them shall or may sufler, sustain expend disburse or be put into in or about the execution of the aforesaid trust or in relation thereto and the said Panachand Hirachand, Manekchand, Hira. chand, Navalchand Hirachand and Premchand Motichand do hereby for themselves their heirs, executors and administrators convenant with the said trustees, their successors and assigns. and their heirs, executors, administrators and assigns, that notwithstanding any act deed or thing whatsoever by them the said Panachand Hirachand, Manekchand Hirachand, Navalchand Hirachand and Premchand Motichand or any person or persons lawfully or equitably claimo. ing by through, under or in trust for them made, done or comaitted or omitted to the For Personal & Private Use Only Page #1015 -------------------------------------------------------------------------- ________________ contrary they the said Panacnund Hirachand, Manek chand Hirachand, Navalchand Hirachand and Premchand Motichand, now have in themselves good right full power and absolute authority to grant and assure the hereditament and premises hereby granted released and assured or intended so to be unto and to the use of ihe said trustees, their successors and assigns and their hoirs, executors, administrators and assigns in manner aforesaid. And that it shall be lawful for the said trustees their successors and assigns and their heirs, executors administrators and assigns from time to time and at all times hereafter peacably, quietly to enter upon, possess, and enjoy the said hereditaments avd premises and to receive and take the rents and profits thereof and of every part thereof without any lawful eviction, interruption, claim or demand whatsoever of, from, or by them the said Panschand Hirachand, Manekchand Hirachand, Navalchand Hir achand, and Premchand Motichand or any person or persons lawfully or equitably claiming or to claim by, from, under or in trust for them or any of them, and that free from all incuinbrances, and further that they the said Panachand Hirachand, Manekchand Hirachand, Navalohaod Hirachand and Premchand For Personal & Private Use Only Page #1016 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (31) Motichand and their heirs executors and administrators and all and every other person or persons whosesoever having or claiming any estate or interest whatsoever in the same bereditaments and premises or any of them or any part thereof, from, under, or in trust for the said Panachand Hirachand, Manekchand Hirachand, Navalchand Hirachand and Premchand Motichand or their heirs or any of them shall and will from time to time and at all times hereafter upon every reasonable request and at the costs of the said trustees, their successors, and assigns and their heirs, executors, administrators or assigns do and execute or cause to be done and executed all such further and other lawful acts deeds and things wbatsoever for the better and more perfectly conveying and assuring the said heredituments and premises and every part thereof unto the said trustees their successors and assigns and their heirs, executors, administrators and assigns in manner aforesaid as by the said trustees their successors and assigns and their heirs, executors administrators or assigns or their counsel in the Lair shall be reasonably required. In Witnega Whereof the parties bereto have respectively hereunto set their respective hands and seals, the day and year first abover written. Signed. For Personal & Private Use Only Page #1017 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #1018 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only