Book Title: Tattvartha sutra
Author(s): Umaswati, Umaswami, Sukhlal Sanghavi
Publisher: Jain Sahitya Prakashan Mandir
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001074/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C vAcana na [ gUjarAtI vyAkhyA sahita ] vivecaka paMDita sukhalAlajI zrI jaina sAhitya prakAzana samiti gUjarAta vidyApITha amadAvAda-380014 For Private & Personal use only www.ainelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI pUjAbhAI jenAthamAlA-17 tatvArthasUtra [ gujarAtI vyAkhyA sahita] vivecaka paMDita sukhalAlajI samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH / samyagadarzana, samyajJAna ane sammacAritra e traNe maLIne mekSamAga bane che. [ tavAtha0 1, 1] zrI jaina sAhitya prakAzana samiti gUjarAta vidyApITha amadAvAda-380014 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka rAmalAla DAhyAbhAI parIkha vyavasthApaka TrasTI, gUjarAta vidyApITha, amadAvAda-380014 mudraka zAntilAla harajIvana zAha navajIvana presa amadAvAda-380014 kiM. 20-00 prathama AvRtti sana 1930 dvitIya AvRtti sana 1940 tRtIya AvRtti sana 1949 caturtha AvRtti sana 1977 prAptisthAna navajIvana kAryAlaya amadAvAda 380014 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmitra kapUravijayajI mahArAja ane AzramanivAsI bhAI ramaNikalAla modI A pustaka lakhavAnI preraNAnA janmamAM Apa baMnenA sAtvika sahakAranI smRtine sAru A pustaka banene apaNa karuM chuM. Apane sukhalAla Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana paMDita sukhalAlajI saMpAdita tatvArthasUtra graMthanI bIjI AvRtti zrI pUjAbhAI jainagraMthamAlAmAM prasiddha karatAM AnaMda thAya che. paMDita sukhalAlajIe pitAnA vivecanamAM jaina siddhAMtanA badhA muddA evA vistArathI tathA tulanAtmaka rIte rajU karyA che ke, zrI puMjAbhAI jainagraMthamAlAmAM prasiddha thatA temaja thanArA jaina AgamanA anuvAdo mATe e pustaka saheje prAvezika pustakanI garaja sAre. e graMthanI prathama AvRtti gUjarAta purAtatva maMdira graMthAvalI'mAM gUjarAta vidyApITha dvArA prasiddha thaI hatI. tenI bIjI AvRtti zrI puMjAbhAI jainagraMthamAlAmAM prasiddha karavAnI rajA ApavA mATe gUjarAta vidyApIThane AbhAra mAnavo ghaTe che. A AvRtti pahelI AvRttinuM mAtra punarmudraNa nathI. paMDita sukhalAlajIe A pustakanI hiMdI AvRtti vakhate zarUAtanA "paricaya" nAmanA lAMbA ughAtamAM keTalAMka carcAspada sthaLonI bAbatamAM je sudhArA-vadhArA karyA che, te A anuvAdamAM zabdaza: utArI lIdhA che. te mATenI rajA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khuzIthI ApIne A AvRttine vizeSa samRddha banAvavA devA mATe paMDitajIne A sthaLe AbhAra mAnuM chuM. pahelI AvRtti vakhate je mudraNadoSa rahI gayA hatA, te A vakhate sudhArI lIdhA che, e kahevAnI jarUra nathI. paraMtu A AvRttinI vizeSatAnuM kAraNa juduM ja che. tattvArthasUtranI hiMdI AvRttimAM paMDitajIe be mukhya ane Avazyaka umerA karAvyA che. eka te "tavArthasUtra'nAM sUtrone pATha anya pAThAMtare sAthe alaga tAravI Ape che te; ane bIje, pustakane aMte pAribhASika zabdonI vistRta sUci joDI che, te. e sUcine kAraNe e graMtha jaina darzana ane AcAranA saMdarbhaTheSa jevo banI gayo che. te baMne umerA A bIjI AvRttimAM karI lIdhA che. eTale pahelI AvRtti jenI pAse che, tene paNa A bIjI AvRtti saMgharavI upayogI thaI paDaze evuM mAnavuM che. ' dhAryA karatAM ochA vakhatamAM A pustakanI bIjI AvRtti paNa khalAsa thaI jatAM, A trIjI AvRtti prasiddha karavAnI thAya che. jaina zAstranA abhyAsIvargamAM paMDita sukhalAlajInI A saphaLa kRti keTalI upayogI tathA lokapriya thaI paDI che, tene e purAvo che. A AvRtti vakhate, maLelI takane lAbha laI, je ekabe sthaLee sAmAnya abhyAsInI dRSTie kaMIka vizeSa vivaraNa ApavAnI jarUra jevuM lAgyuM, te sthaLe paMDitajI samakSa rajU Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karatAM, teozrIe abhyAsIvagane upayogI thaI paDavAnI potAnI haMmezanI tatparatAthI, khAsa mahenata laI, je kaMI samajUtI pUrI pADI, te tyAM tyAM umerI levAmAM AvI che. temAMne keTalAka bhAga pustakane aMte 'puravaNI' rUpe ApelA che; tathA sUcine a Mte paNa ekAda che cAkhavaTo karelI che. AzA che ke A navI AvRtti paNa jaina siddhAMtanA jijJAsuvargInI viziSTa AvazyakatA pUrI pADavAnI potAnI praNAlI cAlu rAkhaze. ceAthI AvRttinuM nivedana tattvA sUtranI trIjI AvRtti dhaNAM varSoMthI samApta hatI. A cothI AvRttinA prakAzana kharca peTe amane 5. zrI sukhalAlajI dvArA sthApita jJAnAya TrasTanI Arthika sahAyatA za. 4000 maLI te mATe ame TrasTIonA AbhArI chIe. prastuta AvRttimAM 5. sukhalAlajInuM vaktavya'-che temAM temaNe tattvArtha sUtranI hiMdInI khIjI AvRtti (I. 1952) veLA je umeza karyAM hatA tene gujarAtI anuvAda samAvI levAmAM Avyo che. uparAMta puravaNImAM zrI sujhUke AhirAnA tattvA sUtranA maulika pATha viSenA aMgrejI lekhanu DaoN. kanubhAI zeThe karela gujarAtI bhASAntara paNa paMDitajInI saMmatithI umeravAmAM AvyuM che. ame zrI ehIrA tathA DaeNA. zeThanA AbhArI chIe. paricaya"mAM umAsvAtinA samayanI vicAraNAmAM nayacakragata tattvA ane bhASyanA ullekhAnI noMdha levAmAM AvI che ane dhyAna viSenA sUtra 9-28mAM eka noMdha umeravAmAM AvI che. A navA umeraNA viSe vidrAnAnuM dhyAna doravuM jarUrI che. prakAzaka Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paM. sukhalAlajInuM vaktavya [pahelI AvRttimAMthI ] lagabhaga bAra varSa pahelAM huM mArA sahRdaya mitra zrI ramaNikalAla maganalAla modI sAthe pUnAmAM hatuM te vakhate baMnee maLI sAhityanirmANa viSe aneka pUnama nA vicAra doDAvyA pachI traNa graMtho lakhavAnI spaSTa kalpanA bAMdhI. zvetAMbara, digaMbara baMne saMpradAyamAM divase divase vadhatI jatI pAThazALAo, chAtrAlaya ane vidyAlayomAM jainadarzananA zikSaNanI jarUriyAta jema jema vadhAre samajAvA lAgI hatI, tema tema baMne phirakAne mAnya evAM, navI DhabanAM, lekabhASAmAM lakhAyelAM jainadarzanaviSayaka pustakonI mAgaNe paNa cemerathI thavA lAgI hatI. e joI ame nakkI karela ke "tatvArtha" ane "sanmatitarka e be graMthanAM te vivecane karavAM ane tene pariNAme trIjuM pustaka "jena pAribhASika zabdakeza' e svataMtra lakhavuM. amArI A prathama kalpanA pramANe tasvArthanA vivecananuM kAma ame baMnee AgrAmAM AjathI 11 varSa pahelAM zarU karyuM. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amArI vizALa janA pramANe ame kAma zarU karyuM, ane ISTa sahAyake AvatA gayA. paNa teo AvI sthira thAya te pahelAM ja eke eke pAchA judI judI dizAomAM paMkhIonI peThe vIkharAI gayA ane chevaTe e AgrAnA mALakhAmAM huM ekale ja rahI gaye. "tatvArtha'nuM AraMbhela kArya ane bIjAM kAryo mArA ekalAthI thavAM zakya ja na hatAM, ane te game te rIte karavAM e nizcaya paNa cUpa besI rahevA de tema na hato. saMyoga ane mitronuM AkarSaNa joI huM AgrA choDI amadAvAda AvyA. tyAM meM sanmatitarkanuM kAma hAthamAM lIdhuM ane tatvArthanAM be cAra sUtre upara AgrAmAM je lakheluM te ema ne ema paDayuM rahyuM. bhAvanagaramAM I. sa. 1921-22mAM sanmatitarkanuM kAma karato tyAre vacce vacce tatvArthanuM adhUruM raheluM kAma manamAM AvatuM ane mana vyAkula karI mUkatuM. mAnasika sAmagrI chatAM joItA sahAyaka mitrone abhAve meM "tattvArtha'nA vivecananI prathama nakkI karela vizALa janA manamAMthI dUra karI ane teTale bhAra ocho karyo, paNa e kAmane nAda chUTo ja na hato. tethI tabiyatanA kAraNe jyAre vizrAMti levA bhAvanagaranI pAsenA vAtsukaDa gAmamAM game tyAre pAchuM "tattvArthanuM kAma hAthamAM lIdhuM ane tenI vizALa janAne TUMkAvI madhyama mArge kAma zarU karyuM. e vizrAMti daramiyAna jude jude sthaLe rahI kaMIka lakhyuM. e vakhate lakhAyuM paNa tenI paddhati manamAM nizcita thaI gaI ane ekale hAthe paNa kyAreka lakhI zakavAne vizvAsa utpanna thaye. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huM te vakhate rahetA ane lakhate hato gUjarAtamAM; paddhati paNa prathama nakkI karelI TUMkAvI ja hatI; chatAM pUrva saMskAre eka ja sAthe kadI nathI kharI paDatA e mAnasazAstranA niyamathI huM paNa baddha ja hata; eTale AgrAmAM lakhavA dhArela ane zarU karela hiMdI bhASAne saMskAra mArA manamAM kAyama hato, tethI te ja bhASAmAM lakhavAnI zarUAta karI hatI. be adhyAya hiMdI bhASAmAM lakhAyA - na lakhAyA tyAM te vacce rahela "sanmati'nA kAmanuM cakra pAchuM cAlu thayuM ane enA vege "tattvArtha'nA kAmane tyAM ja aTakAvyuM. sthUla rIte kAma cAlatuM na dekhAtuM, paNa mana te vizeSa ane vizeSa ja kAma karI rahyuM hatuM. tenuM mUrta rUpa pAchuM be varSa pachI kalakattAmAM rajAnA divasomAM thoDuM siddha thayuM ane cAra adhyAyo sudhI pahoMcyA. tyAra bAda mAnasika ane zArIrika aneka jAtanAM dabANa vadhatAM ja gayAM eTale tattvArtha ane hAthamAM levuM kaThaNa thaI paDavuM, ane ema ne ema traNa varSa pAchAM bIjA ja kAmoe lIdhA. I.sa. 1927nA unALAmAM rajA daramiyAna lIMbaDI rahevAnuM thayuM tyAre vaLI "tattvArtha' hAthamAM AvyuM ane thoDuM kAma AgaLa vadhyuM. Ama lagabhaga cha adhyAya sudhI pahoMce. paNa mane chevaTe dekhAyuM ke have sanmatitarka'nuM kArya pUrNa karyA pachI ja "tatvArtha ne hAthamAM levAmAM e kAmane ane mane nyAya maLaze. A nizcayathI sanmatitarkanA kAmane bevaDA vegathI ApavA lAge. paNa ATalA vakhata sudhImAM gujarAtamAM rahevAthI ane iSTa mitronA kahevAthI ema lAgyuM hatuM ke pahelAM "tatvArtha gujarAtImAM bahAra pADavuM. A navo saMskAra chUTa na hatuM ane jUnA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 saMskAre hiMdI bhASAmAM cha adhyAya jeTaluM lakhAvyuM hatuM. hiMdImAMthI gUjarAtI jAte ja karavuM e zakya ane iSTa chatAM te mATe vakhata na hato; bAkInuM gUjarAtImAM lakhuM te prathama hiMdI lakhela tenuM zuM ? yogya anuvAdaka meLave e paNa dareka dhAre tema sahelI vAta nathI. A badhI mUMjhavaNa hatI; paNa saddabhAgye ene aMta AvI gaye. vidvAna ane sahRdaya mitra rasikalAla choTAlAla parIkhe hiMdIne gUjarAtImAM utAryuM ane bAkInA cAra adhyAye meM gUjarAtImAM ja lakhI nAMkhyA. A rIte lagabhaga agiyAra varSa pahelAM zarU karela saMkalpa chevaTe pUro thayo. pahelAM tattvArtha upara vivecana lakhavAnI kalpanA thaI tyAre te vakhate nakkI karela janAnI pAchaLa daSTi e hatI ke saMpUrNa jaina tatvajJAna ane jaina AcAranuM paddhati svarUpa eka ja sthaLe prAmANika rUpamAM enA vikAsakrama pramANe ja lakhAyeluM dareka abhyAsIne sulabha thAya, jena ane jainetara tatvajJAnanA abhyAsIone naDatI paribhASAbhedanI dIvAla tulanAtmaka varNana dvArA tUTI jAya, ane atyAra sudhImAM bhAratIya darzanamAM ke pazcimIya tatvajJAna ciMtanamAM siddha temaja spaSTa thayela mahatvanA muddAo vaDe jaina jJAnakeza samRddha thAya e rIte tattvArthanuM vivecana lakhavu. A dhAraNamAM tattvArthanI bane phirakAonI kaI paNa eka ja TIkAnA anuvAdane ke sArane avakAza na hata; emAM badhI TIkAonA dehana uparAMta bIjA paNa mahattvanA jaina graMthonA tAraNane sthAna hatuM. paNa jyAre e vizALa janAe madhyama mArganuM rUpa lIdhuM tyAre Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 tenI pAchaLa dRSTi paNa TUMkAI. chatAM meM A madhyamamAgI vivecanapaddhatimAM mukhyapaNe nIcenI bAbate dhyAnamAM rAkhI che : 1. kAI paNa eka ja graMthane anuvAda ke sAra na lakhatAM temaja koI eka ja phirakAnA maMtavyanuM anusaraNa na karatAM je kAMI Aja sudhI jaina tattvajJAnane aMge vAMcavAvicAravAmAM AvyuM che, tenA taTastha bhAve upayAga karI vivecana lakhavu. 2. mahAvidyAlaya ke kolejanA vidyArthIonI jijJAsAne anukULa Ave tema ja jUnI DhabathI bhaNatA vidyArthIone paNa mAphaka Ave e rIte sAMpradAyika paribhASA kAyama rAkhyA chatAM tene sarala karI pRthakkaraNa karavuM. 3. jyAM ThIka lAge ane jeTaluM ThIka lAge teTalA ja pramANamAM saMvAda rUpe ane bAkInA bhAgamAM saMvAda sivAya ja sIdhI rIte carcA karavI, 4. vivecanamAM sUtrapATha eka ja rAkhavA ane te paNa bhASyasvIkRta. ane jyAM jyAM mahattvanA arthobheda hoya tyAM e judu paDatu' sUtra TAMkI eneA artha nIce TippaNImAM ApavA. aSTie baMdha bese tevAM eka ke aneka saAAne sAthe laI ne temanA atha lakhavA ane sAthe ja vivecana karavuM, tema karatAM viSaya lAMkhA hoya te tenA peTA bhAga pADI mathALAM dvArA vaktavyanuM pRthakkaraNa karavuM. pa, bahu prasiddha haiAya tyAM ja ane bahu gU'cavADo Ubho na thAya tevI ja rIte jaina paribhASAnI jainetara paribhASA sAthe sarakhAmaNI karavI. 6. kAI paNa eka bAbata paratve kevala zvetAMbaranAM ke vala digaMbaranAM ke bannenAM maLI aneka maMtavya hAya tyAM keTaluM ane kayu levu' ane kayu cheADavu' ene niNaeNya sUtrakAranA AzcayanA najIkapaNA ane vivecananA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 parimANanI maryAdAne lakSamAM rAkhI svataMtrapaNe karo ane kaI eka ja phirakAne vaza na thatAM jaina tatvajJAnane agara to sUtrakArane ja anusaravuM. ATalI bAbate dhyAnamAM rAkhyA chatAM prastuta vivecanamAM bhASya, tenI vRtti, sarvArthasiddhi ane rAjavArtikanA ja aMzo vizeSapaNe Ave e svAbhAvika che; kAraNa ke e ja graMtha mULa sUtranA AtmAne sparza karI spaSTa kare che. temAMye ghaNe sthaLe bhASyanuM ja prAdhAnya meM rAkhyuM che. kAraNa ke jema e jUnuM che tema pajJa heI, sUtrakAranA Azayane vadhAre sparzanAruM paNa che. - prastuta vivecanamAM prathamanI vizALa janA pramANe sarakhAmaNuM karavAmAM nathI AvI tethI e UNapa bahu De aMze dUra karavA ane sarakhAmaNImAM pradhAnatAvALI Aja. kAlanI rasaprada zikSaNapraNAlIne anusaravA sarakhAmaNInuM kArya paricayamAM karyuM che. dekhItI rIte paricayamAM karelI sarakhAmaNI vAMcanArane pramANamAM bahu ja ochI lAgaze e kharuM, paNa bArIkIthI abhyAsa karanArAo joI zakaze ke e eTale aMze nAnI lAge che teTalI ja te vadhAre vicAraNIya che. paricayamAM karAtI sarakhAmaNImAM lAMbI lAMbI vigate ane hakIkatane sthAna na ja hoya; tethI sarakhAmaNInA mukhya muddAo pahelAM tAravI, pachI saMbhavita bAbate vaidika ane bauddha darzane sAthe sarakhAvavAmAM AvI che ane vigate vicArI javA mATe te te darzananA graMthonAM sthaLo moTe bhAge sUcita karyA che. AthI abhyAsIne pitAnI buddhi ajamAvavAne Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avakAza paNa raheze ane te nimitte darzanAMtaranA avalokanane mArga khulle thaze evI AzA meM rAkhI che. mAtra prathAne anusaravA nahi paNa A AkhA kAmamAM mAro phALo keTale alpamAtra che e sahAyako jaNAvavA huM ahIM keTalAka sahAyanuM smaraNa karavuM egya lekhuM chuM. prastuta vivecanamAM zarUAtanA amuka adhyAyo upara huM je mahenata karI zakyo chuM, te prarvataka zrIkAMtivijayajInA vidyApriya praziSya muni zrI puNyavijayajInA sakriya utsAhane ja AbhArI che. likhita AkhI presapI kALajIpUrvaka joI javAthI mAMDI presane lagatAM badhAM kAme te nyAyavyAkaraNatIrtha ane sanmatitarkanA sahasaMpAdaka paMDita becaradAsa jIvarAja dozIe karyo che ja, paNa temanI asAdhAraNa madada bIjI ja che. ane te e ke paricayanA muddAo spaSTa karavAmAM tathA temanA upara aitihAsika TipaNe lakhavAmAM teonA ja bahuzrutatve ane vizALa avalekane kAma karyuM che, eTaluM ja nahi paNa ghaNAM TippaNe te teoe pite ja lakhelAM che je huM karI na ja zakta. . . . paM. bhagavAnadAsa harakhacaMda ane bhAI zrI hIrAcaMda devacaMdanA jainazAstranA abhyAsane paNa meM prastuta kAryamAM upayoga karyo che. . . . huM vidyApIThamAM joDAyA na hatA tyAre ja tattvArthanuM kAma AraMbheluM ane keTaluMka kareluM. enI paNI samApti te vidyApIThamAM rahIne ja atyAre karI chetethI A pustaka vidyApIThane soMpI. devAnuM mane egya lAgyuM che. huM purAtattvamaMdiranI sAtvika Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guphAmAM ciMtana karI zako chuM ane utsAhI sAthIo meLavI nizcitapaNe AMkha, hAtha ane zarIranuM kAma laI rahyo chuM, te vidyApIThanI vivopAsanAnI nItine ja AbhArI che ema mAre kabUla karavuM joIe. chellA keTalAka mAsa thayAM prastuta kAryamAM ja nizcitapaNe joDAI rahevA badala ane jyAre je mAgaNI karI tyAre te mAgaNI pUrI pADavA badala huM vidyApIThane AbhArI chuM. mAgazIrSa za0 11/06 sukhalAla hindInI bIjI AvRttimAMthI lekhakanuM vaktavya gujarAtI vivecananAM lagabhaga 21 varSa pachI hiMdI vivecananI A bIjI AvRtti prakAzita thaI rahI che. eTalA samaya daramyAna tatvArtha saMbaMdhita sAhitya ThIka ThIka pramANamAM pragaTa thayuM che. bhASAnI daSTie saMskRta, gujarAtI, aMgrejI ane hiMdI A cAra bhASAomAM tattvArtha saMbaMdhI sAhitya pragaTa thayuM che. emAM paNa phakta prAcIna sAhityanA ja prakAzanane samAveza nahIM paraMtu samAlocanAtmaka, anuvAdAtmaka, saMzodhanAtmaka ane vivecanAtmaka evAM anekavidha sAhityano samAveza thAya che. prAcIna TIkAgraMthamAMthI siddhasenIya ane haribhadrIya bane bhASya vRttione saMpUrNa prakAzita karavA-karAvavAnuM zreya vastutaH zrImAna sAgarAnanda sUrIzvarane phALe jAya che. teoe eka samAlocanAtmaka nibaMdha paNa hiMdImAM lakhIne prakAzita karAvyo che, jemAM vAcaka umAsvAtinA zvetAmbarIyatvanA viSayamAM khAsa karIne carcA che. tasvArthanAM phakta mULa sUtro Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 ne anuvAda zrI hirAlAla kApaDiyA ema. e. ne, tathA tatvArthabhASyanA prathama adhyAyane gujarAtI anuvAda vive. cana sAthe paM. prabhudAsa becaradAsa parIkhane prakAzita thaye che. tattvArthane hiMdI anuvAda je vastutaH mArA gujarAtI vivecanane akSarazaH anuvAda che te dhI mAravADavALA zrI megharAjajI muNata dvArA taiyAra thaI prakAzita thayA che. sthAnakavAsI muni AtmArAmajI upAdhyAya (hAla AcArya) dvArA "tatvArthasUtra - jainAgama samanvaya" nAmanI be pustikAo prakAzita thaI che. emAMthI eka hiMdI arthayukta che. ane bIjI hindI artha vinAnI AgamapAThavALI che. zrI rAmajIbhAI dozIe tatvArthanuM vivecana gujarAtImAM lakhI senagaDhathI prakAzina karyuM che. pra. jI. Ara. jainanA tattvArthanA pAMcamA adhyAyanuM vivecana Adhunika vijJAnanI dRSTie aMgrejImAM lakhanauthI prakAzita thayuM che. paM. mahendrakumArajI dvArA saMpAdita kRtasAgarAcAryakRta tattvArtha vRtti, paM. lAlabahAdura zAstrI kRta tatvArthasUtra ne hiMdI anuvAda ane paM. phUlacaMdajInuM hiMdI vivecana banArasathI prakAzita thayAM che. tatvArthasUtranI bhAskaranaMdikRta sukhabedhavRtti rienTala lAyabrerI pablIkezananI saMskRta zreNImAM 84 mA pustaka tarIke paMDita zAntirAja zAstrI dvArA saMpAdita thaI prakAzita thaI che. A vRtti 14 mI zatAbdInI che. tatvArtharisatrI prakAzikA nAmanI vyAkhyA je zrI vijayalAvarayasUrita che ane je zrI vijaya nemisUrI graMthamALAnA 22 mA ratnarUpe prakAzita thaI che. te pAMcamA adhyAyanA utpAdavyayAdi traNa Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 sUtro (5. 29-31) nI sabhA siddhasenIya vRttinu vistRta vivaraNa che. pAchalAM 21 varSamAM prakAzita yA nirmita tattvA sabaMdhI sAhityanA ullekha ahIM eTalA mATe karyAM che ke 21 varSa pahelAM je tattvArthanA adhyayana-adhyApananA pracAra hatA te pAchalAM varSAmAM kevI rIte ane keTalA pramANamAM vadhI gayA che ane divase divase tenA vadhavAnI keTalI prabaLa saMbhAvanA che te jANavAmAM Ave pAchalAM varSoMnA tattvA sabadhI traNe saMpradAyAnA samyak adhyayanamAM mArA 'gujarAtI vivecana' nA keTalA phALeA che e batAvavAnu mAru kAma nathI. chatAMye huM eTaluM to kahI zakuM chuM ke traNe saMpradAyAnA yAgya adhikArIoe mArA 'gujarAtI vivecana'ne eTaluM tA apanAvyuM che ke je mArI kalpanAmAM na hatuM. = tattvAnI prathama hiMdI AvRtti prakAzita thayA pachI tattvA sUtra, tenu bhASya, ane vAcaka umAsvAti ane tattvAnI aneka TIkAo - vagere viSayAne vize aneka lekhakonA aneka lekhA nIkaLyA che. paraMtu ahIM... mAre zrImAna nAthurAmajI premInA lekhanA viSayamAM ja kaMIka kahevu che. premIjInA 'bhAratIya vidyA' - siMdhI smAraka aMkamAM vAcaka umAsvAtinA bhASya tattvArtha sUtra ane tenA sa`pradAya' nAme lekha prasiddha thayA che. teoe lAMbA UhApAha pachI e batAvyuM che ke vAcaka umAsvAti yApanIya saMdhanA AcA hatA. tenI aneka lIlA evI che je teonA matavyane mAnavAne mATe AkarSita kare che. eTalA mATe tenA matavyAnI vizeSa parIkSA karavAne mATe saTIka bhagavatI . Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 ArAdhanAnuM khAsa samyakUadhyayana paM. zrI dalasukha mAlavaNiyAe karyuM. te samyak adhyayananA phaLasvarUpa je seMdha teoe taiyAra karI tenA upara teonI sAthe maLIne meM paNa vicAra karyo. vicAra karatI vakhate bhagavatI ArAdhanA, enI TIkAo ane bRhatkalpabhASya vagere graMthanuM Avazyaka avakana paNa karyuM. banI zake eTale A prazna upara muktamane vicAra karyo. chevaTe ame baMne e pariNAma upara pahoMcyA ke vAcaka umAsvAti yApanIya na hatA, teo sacela paraMparAnA hatA je ame paricayamAM batAvyuM che. amAruM avalokana ane vicArano nicoDa A pramANe che: (1) bhagavatI ArAdhanA ane tenA TIkAkAra aparAjita bane ja yApanIya heya te temanA graMtha parathI yApanIya saMdhanA AcAra viSe nIcenAM lakSaNe phalita thAya che - (4) yApanIya AcAranuM aitsargika aMga acelatva arthAta nagnatva che. | (0) yApanIya saMghamAM muninI jema AryAnuM paNa mekSalakSI sthAna che. ane avasthA vizeSamAM temanA mATe paNa nivasana bhAvane upadeza che. () yApanIya AcAramAM pANitala (hatheLI) bhojananuM vidhAna che, ane kamaMDaLa - picachanA sivAya bIjA keI sAdhananuM aisargika vidhAna nathI. 1. juo anekAnta varSa 3. aMka 1, 4, 11, 12; varSa 4 aMka 1, 4, 6, 7, 8, 11, 12; varSa 5 aMka 1 -11 jaina" siddhAMta bhAskara varSa 8 ane 9. jaina satyaprakAza varSa 6 aMka 4. bhAratIya vidyA-siMdhI smAraka aMka. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 - upara kahelAM lakSaNe umAsvAtinA bhAgya ane prazamarati jevA graMthenA varNana sAthe bilakula baMdhabesatAM nathI kemake temAM spaSTa rIte muninA vastra - pAtranuM varNana che, ane kyAMye nagnatvanuM aitsargika vidhAna nathI tema ja kamaMDaLa - picha jevAM sAdhananuM te nAma paNa nathI. (2) zrI premIjInI dalIle paikI eka e paNa che ke puNyaprakRti Adi viSaya saMbaMdhI umAsvAtinuM maMtavya aparA jitanI TIkAmAM maLe che. paraMtu samudAya tathA paraMparAnI tattvajJAna saMbaMdhI mAnyatAone itihAsa kahe che ke kyAreka kyAreka eka ja paraMparAmAM paraspara viruddha jaNAtI sAmAnya ane mahattvapUrNa nahIM evI mAnyatAo jovAmAM Ave che. eTaluM ja nahIM paraMtu be paraspara virodhI mAnavAmAM AvatI paraMparAomAM paNa kyAreka kyAreka evI sAmAnya ane mahatvapUrNa nahIM evI mAnyatAonuM ekatva jovA maLe che. AvI paristhitimAM vastrapAtranA samarthaka umAsvAtinA vastrapAtranA virodhI yApanIya saMghanI amuka mAnyatAo sAthe samAnatA jaNAya che emAM kAMI navAI nahIM. paM. phUlacaMdrajIe tattvArthasUtranA vivecananI prastAvanAmAM gubrapicchane sUtrakAra ane umAsvAtine bhAgyakAra batAvavAne prayatna karyo che. paraMtu A prayatna jevI rIte itihAsaviruddha che tevI ja rIte takanI sAthe asaMgata paNa che. teoe jyAre A lakhyuM ke zarUAtanI kArikAomAM evI koI kArikA nathI ke je umAsvAtine sUtrakAra batAvatI hoya tyAre mAlUma paDe che ke ekamAtra potAnA mantavyanI sthApanA karavAnA pitAnA Agrahane kAraNe je artha spaSTa che, te paNa kyAM te teonA jaNAya te enI amuka matanA vastra Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnamAM Avyo na hoya athavA to teoe tenI upekSA karI. bIjI kArikAonI vAta cheDI daIe te paNa kArikA naM.22 ane 31 eTalI spaSTa che ke jemanA, umAsvAti kRta sUtrasaMgraha athavA umAsvAti kRta mekSamArga zAstrarUpa arthamAM lezamAtra paNa zaMkAne sthAna rahetuM nathI. paM. kailAzacaMdrajInuM hiMdI artha sAthe lakheluM tatvArthasUtra hAla pragaTa thayuM che. tenI prastAvanAmAM teoe tatvArtha-bhASanI umAsvAtikartakatA tathA bhAganA samaya viSe je vicAre pradarzita karyA che tene dhyAnapUrvaka jotAM koI taTastha aitihAsika temane pramANabhUta nahIM mAnI zake. paMDitajIe jyAM paNa bhASyanI svapajJatA athavA rAjavArtika vageremAM bhASyanA ullekhane saMbhava dekhAya tyAM ghaNuM karIne sarvatra AdhAra vinAnI kalpanAnA jore bIjI vRttine mAnIne bhASya graMthanuM Adhunikatva batAvavAno prayatna karyo che. A viSayamAM paM. phUlacaMdrajI vagere anya paMDite eka ja mArganA anugAmIo che. - hiMdInI pahelI AvRtti pUrI thaI jatAM ane tenI mAMga vadhatI rahevAthI jaina saMskRti saMzodhana maMDaLa, banArasanA maMtrI ane mArA mitra paM. dalasukha mAlavaNiyA bIjI AvRtti bahAra pADavAno vicAra karI rahyA hatA. A daramiyAna sahRdaya zrI riSabhadAsaja rAMkAne temanI sAthe paricaya thayuM. zrI rAMkAjIe hiMdI AvRtti prakAzita karavAnuM ane yathAsaMbhava sastAmAM sahelAIthI maLe evuM karavAne pitAne vicAra rajU karyo ane tene prabaMdha paNa karyo e mATe huM RNI chuM. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jena jagata'nA saMpAdaka zrI jamanAlAla jene athathI. iti sudhInAM pupha joyAM che. presa vardhAmAM ane zrI mAlavaNiyAjI banArasamAM-eTale samagra daSTithI jotAM vardhAmAM ja prapha saMzodhananuM kArya vizeSa anukULa hatuM, je zrI jamanAlAlajIe yathAsaMbhava dhyAnapUrvaka goThavI ApyuM che. te mATe ame temanA AbhArI chIe. tattvArtha hiMdInA ja nahIM paraMtu mArI lakhelI koI paNa gujarAtI ke hindI pustikA athavA lekhanA punaH prakAzanamAM pratyakSa rIte bhAga levAne mAre rasa ghaNA samayathI rahyo nathI. meM ghaNA samayathI vicArI rAkhyuM che ke atyAra sudhI je kaMI vicAryuM ane lakhavAmAM AvyuM che te je koIpaNa daSTie koI saMsthA athavA koI vyaktione upayogI lAgaze te teo tene mATe je kaMI karavuM paDaze karaze. te huM pitAne lekha vageremAM kema phasAI rahuM ? A vicAra pachI je kaMI mAruM jIvana yA zakti bacI che tene huM jarUrI navA ciMtana vagere tarapha kheMcI rahyo chuM. AvI sthitimAM hiMdI tatvArthanI bIjI AvRttinA prakAzanamAM mukhya rIte rasa levAnuM mAre mATe to saMbhavita na hatuM. je A bhAra phakta mArA upara ja heta te nisaMdeha bIjI AvRtti na nIkaLI zakata. - paraMtu A bAbatamAM mArA upara AvatI badhI javAbadArI pitAnI icchA ane utsAhathI 5. mAlavaNiyAe pitAnA upara laI lIdhI. ane tene chevaTa sudhI sArI rIte nibhAvI paNa. A navI AvRttinA prakAzana mATe jeTaluM ane je kaMI sAhityane abhyAsa karavo paDyo, samucita parivartanane mATe je kaMI UhApoha karavo paDyo ane bIjI vyavahAra Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAtane teDa kADhavo paDyo te badhuM zrI mAlavaNiyAe jAte phUrtithI karyuM che. amArA bannenI vacce je sabaMdha che te AbhAra mAnavAne mATe preraNA nathI ApatA. chatAM paNa huM e vAtano ullekha eTalA mATe karuM chuM ke jijJAsu pAThaka vastusthiti jANI zake. A varSanI unALAnI rajAomAM zrI mAlavaNiyA khAsa karIne amadAvAda eTalA mATe AvyA ke huM amadAvAdamAM ja hatA. temaNe pahelethI ja je kAMI navuM jUnuM jarUrI sAhitya joIne noMdha laI rAkhI hatI tenA upara meM temanI sAthe maLIne ja yathAsaMbhava taTastha rIte vicAra karyo ane je kaMI vadhAravA ghaTADavA jevuM lAgyuM ane je parivartana lAgyuM te A navI AvRttine mATe karyuM. have A AvRtti jijJAsuonI sAme mUkavAmAM AvI rahI che. teo ene rUca pramANe, buddhi pramANe upayoga kare. ' tA. 24-2-51 - sukhalAla Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya 1. tatvArthasUtrakAra umAsvAti janmavaMza ane vidyAvaMza ema vaMza be prakAranA che. jyAre keInA janmano itihAsa vicAravAnuM hoya che, tyAre tenI sAthe lehIne saMbaMdha dharAvatI tenA pitA, pitAmaha, prapitAmaha, putra, pautra, prapautra Adi paraMparAne vicAra kare paDe che; ane jyAre keI vidyA-zAstrano ItihAsa jANavAno hoya che, tyAre te zAstranA racanAra sAthe vidyA saMbaMdha dharAvanAra guru, maguru tathA ziSya, praziSya Adi guruziSyabhAvavALI paraMparAne vicAra Ave che. 1. A be vaze AryaparaMparA ane AryasAhityamAM hajAre varSa thayAM jANItA che. "janmavaMza" arthAta nisaMbaMdha pradhAnapaNe gRhasthAzramasApekSa che, ane vidyAvaMza" arthAt vidyAsaMbaMdha pradhAnapaNe guruparaMparAsApekSa che. A baMne vazene ullekha pANinIyavyAkaraNasUtramAM te spaSTa che ja. "viyonivibhyoDutra" 4, 2, 77pANinIyasUtra. eTale AvA be vaMzanI spaSTa kalpanA pANinIyathI paNa bahu ja jUnI che. ta. 1 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArtha" e bhAratIya dArzanika vidyAnI jema zAkhAnuM eka zAstra che, tethI tenA ItihAsamAM vidyAvaMzane itihAsa Ave che. tattvArtha mAM je vidyA tenA kartAe samAvI che, te temaNe pUrva guruparaMparAthI meLavI che ane tene vizeSa upayogI banAvavAnA hetuthI pitAnI dRSTi pramANe amuka rUpamAM goThavI che, temaja temaNe e vidyAnuM tattvArtha. zAstramAM je svarUpa goThavyuM, te ja svarUpa kAMI AgaLa kAyama nathI rahyuM. tenA abhyAsIo ane tenA TIkAkAroe pitApitAnI zakti pramANe potapotAnA samayamAM cAlatI vicAradhArAomAMthI keTaluMka laIe vidyAmAM sudhAro, vadhAre, puravaNI ane vikAsa karyo che, tethI prastuta paricayamAM tattvArtha ane tenA kartA uparAMta tattvArthane vaMzavelArUpe vistarelI TIkAo temaja te TIkAonA kartAone paNa paricaya karAvavo prApta thAya che. tatvArthAdhigamazAstranA praNetA jaina saMpradAyanA badhA phirakAone pahelethI Aja sudhI eka sarakhA mAnyA che. digaMbare temane pitAnI zAkhAmAM thayelA ane tAMbaro temane potAnI zAkhAmAM thayelA mAnatA AvyA che. digaMbara paraMparAmAM e "umAsvAmI" ane "umAsvAti" e nAmathI jANItA che, jyAre zvetAMbara paraMparAmAM phakta "umAsvAti" e nAma jANItuM che. badhA ja digaMbare atyAre ekamate tattvArthazAstranA praNetA umAsvAtine kuMdakuMdanA ziSya tarIke mAne che; ane zvetAMbaromAM paNa thoDI ghaNI evI saMbhAvanA 1. juo "svAmI samatabhadra pR0 144thI AgaLa 2. "Arya mahAgirestu ziSyau bahula-balissahI yamalabhrAtarau tatra Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 dekhAya che ke, prajJApanA sUtranA kartA zyAmAcAryanA guru hAstigotrIya "svAti e ja tatvArthasUtranA praNetA umAsvAti che. A baMne prakAranI mAnyatAo pramANabhUta AdhAra vinAnI hAI, pAchaLathI pracalita thayelI jaNAya che, kAraNa ke dazamA saikA pahelAMnA keIpaNa vizvasta digaMbarIya graMtha paTTAvalI ke zilAlekha AdimAM e ullekha jovAmAM nathI Avyo ke jemAM umAsvAtine tatvArthasUtranA racanAra kahyA hoya, ane te ja umAsvAtine kuMdakuMdanA ziSya paNa kahyA hoya. AvI matalabavALA je ullekha digaMbara sAhityamAM balissahasya ziSyaH svAtiH , tattvArthAdayo granthAstu tatkRtA eva saMbhAvyante / tacchiSyaH zyAmAcAryaH prajJApanAkRt zrIvIrAt satyadhikAzatatra (26) mA " - dharmasAgarIya likhita "paTTAvali 1. zravaNa belgolanA je je zilAlekhemAM umAsvAtine tatvArthanA racayitA ane kuMdakuMdanA ziSya kahyA che, te badhA ja zilAlekhe agiyAramA saikA pachInA che. juo "jainazilAlekha saMgraha [ mANeklAla pAnAcaMda graMthamAlA prakAzita) lekha naM. 40, 42, 43, 47, 50 ane 108. naMdisaMghanI paTTAvalI" paNa bahu ja apUrNa ane aitihAsika tathya vinAnI hoI, tenA upara pUre AdhAra rAkhI zakAya tema nathI. vaLI te bahu prAcIna paNa nathI, ema paM0 jugalakizerajIe pitAnI parIkSAmAM siddha karyuM che. juo svAmI "samaMtabhadra pR0 114 thI. tethI e ane enA jevI bIjI paDhAvalIomAM maLatA ulekhane paNa bIjA vizvasta pramANanA AdhAra sivAya aitihAsika mAnI zakAya nahi. . Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che atyAra sudhImAM jovAmAM AvyA che, te badhA ja dazamA- agiyAramA saikA pachInA cheane temane jUne vizvasta AdhAra kAMI paNa dekhAtuM nathI. khAsa vicAravA jevI bAbata to e che ke, pAMcamAthI navamA saikA sudhImAM thayelA tattvArthasUtranA prasiddha ane mahAna digaMbarIya vyAkhyAkAroe pitApitAnI vyAkhyAmAM kyAMya paNa tattvArthasUtrane umAsvAtinuM raceluM spaSTapaNe kahyuM nathI, ane e umAsvAtine digaMbarIya zvetAMbarIya ke taTastha tarIke jaNAvyA ja nathI. jo ke zvetAMbarIya sAhityamAM AThamA saikAnA graMthamAM tattvArthasUtra vAcaka umAsvAtiracita hovAnA vizvasta ullekha maLe che ane e graMthakAranI dRSTimAM umAsvAti zvetAMbarIya hoya ema lAge che, paNa seLamA, sattaramA saikAnI dharmasAgaranI tapAgacchanI paTTAvalI bAda karIe, te koI zvetAMbarIya graMtha ke paTTAvalI AdimAM tatvArthasUtrapraNetA vAcaka umAsvAti, zyAmAcAryanA guru che e nirdeza suddhAM jaNAtuM nathI. vAcaka umAsvAtinI pitAnI ja racelI pitAnA kuLa ane gurunI paraMparAne darzAvatI jarA paNa saMdeha vinAnI tattvArthasUtranI prazasti Aja sudhI kAyama hovA chatAM, temanA " tattvArthazAstrakartAra gRdhrapicchopalakSitam / vande gaNIndrasaMjAtamumAsvAmimunIzvaram / " // A ane A matalabanAM bIjAM gadyapadya digaMbarIya avataraNa koI paNa vizvasta ane jUnA AdhAra vinAnAM che, tethI temane paNa chevaTanA AdhAra tarIke mUkI zakAya nahi. 1. vizeSa khulAsA mATe juo A paricayane aMte puravaNI." 2. juo A "paricayamAM AgaLa pA. 20 upara nedha na. 1. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guruziSyabhAva paratve agara to gotra paratve ATalI bhramaNA kema cAlI haze, e eka AzcaryakAraka keyaDe che. paNa jyAre pUrvakAlIna sAMpradAyika vyAmoha ane aitihAsika dRSTinA abhAva tarapha dhyAna jAya che, tyAre e keyaDe ukelAI jAya che. vAcaka umAsvAtinA ItihAsa viSe emaNe pote ja racelI nAnakaDI zI prazasti e eka ja sAcuM sAdhana che. temanA nAmanI sAthe joDAyelI bIjI ghaNuM hakIkato baMne saMpradAyanI paraMparAmAM cAlI Ave che. paNa te badhI hajI parIkSaNIya hoI temane akSarazaH vaLagI rahI zakAya nahi. temanI e TUMkI prazasti ane tene sAra A pramANe che: "vAcakamukhyasya zivazriyaH prakAzayasasaH praziSyeNa / ziSyeNa ghoSanandikSamaNasyaikAdazAGgavidaH // 1 // vAcanayA ca mahAvAcakakSamaNamuNDapAdaziSyasya / ziSyeNa vAcakAcAryamUlanAmnaH prathitakIrte H // 2 // nyagrodhikAprasUtena viharatA puravare kusumanAmni / kaubhISaNinA svAtitanayena vAtsIsutenAya'm // 3 // arha dvacanaM samyaggurukrameNAgataM samupadhArya / duHkhAtaM ca durAgamavihatamati lokamavalokya // 4 // idamuccai garavAcakena satvAnukampayA dRbdham / tattvArthAdhigamAkhyaM spaSTamumAsvAtinA zAstram // 5 // yastattvAdhigamAkhyaM jJAsyati ca kariSyate tatroktam / so'vyAbAdhasukhAkhyaM prApsyatyacireNa paramArtham" // 6 // 1. jemake digaMbaremAM gRdhrapiccha, Adi tathA zvetAMbaramAM pAMcase graMtha racanAra Adi. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jemanA dIkSAguru agiyAra aMganA dhAraka "ghoSanadI" kSamaNa hatA, ane praguru arthAta gurunA guru vAcakamukhya "zivazrI hatA; vAcanAthI eTale vidyAgrahaNanI dRSTie jemanA guru mUla"nAmaka vAcakAcArya ane praguru mahAvAcaka "muMDapAda" kSamaNa hatA; jeo getre "kaubhISaNi" hatA; jeo svAti" pitA ane "vAsI' mAtAnA putra hatA; jemane janma nyAyikAmAM thayo hata; jeo "unAgara1 zAkhAnA hatA, te umAsvAti vAcake guruparaMparAthI prApta thayela zreSTha 1. ujjainagara zAkhAnuM prApta rajAnAra evuM nAma maLe che. A zAkhA kaI gAma ke zaheranA nAma uparathI prasiddha thaI haze ema te cokhkhuM dekhAya che. e gAma kyuM nagara e nakkI karavuM kaThaNa che. hiMdustAnanA aneka bhAgomAM nAgara nAmanAM, ke jene cheDe nagara nAma hoya evA nAmanAM aneka zahera ane gAma che. "vaDanagara e gujarAtanuM jUnuM ane jANItuM zahera che. vaDano artha meTuM ane moTuM eTale kadAca UMcuM e paNa artha thAya. vaLI vaDanagara e nAma paNa koI pUrva dezanA te agara tenA jevA nAmanA zahera uparathI gUjarAtamAM levAmAM AvyuM che, evI paNa vidvAnenI kalpanA che. eTale uccanAgara zAkhAne vaDanagara sAthe ja saMbaMdha che ema bhAra daI kahI na zakAya. uparAMta je kALamAM uccanAgara zAkhA udbhavI, te kALamAM vaDanagara hatuM ke nahi, ane hatuM te tenI sAthe janene saMbaMdha keTale hatA, e paNa vicAravAnI bAbata che. uccanAgara zAkhAnAM udbhavasamayane jainAcAryone mukhya vihAra gaMgA yamunA tarapha hevAnAM pramANe maLe che. tethI vaDanagara sAthe uccanAgara zAkhAne saMbaMdha hovAnI kalpanA sabaLa nathI rahetI. kaniMgahAma A viSe lakhe che ke, "A bhaugelika nAma uttarapazcima prAMtanA atyAranA bulaMda zaheramAM AvelA UMcAnagara nAmanA killA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhaMta upadezane barAbara dhAraNa karI, temaja tuccha zastra vaDe haNAyela buddhivALA ane dukhita lekene joIne, prANuonI anukaMpAthI prerAI, A spaSTatAvALuM "tattvAthadhigama nAmanuM zAstra vihAra karatAM karatAM "kusumapura" (pATalIputra) nAmanA mahAnagaramAM racyuM. je A tattvArthazAstrane jANaze, ane temAM kaheluM Acaraze, te mekSanAmaka paramArthane jaladI meLavaze." - A prazastimAM aitihAsika hakIkata sUcavanAra mukhya cha muddA che. 1. dIkSAguru ane dIkSA...gunuM nAma ane dIkSAgurunI yogyatA, 2. vidyAguru ane vidyAmagurunuM nAma, 3. zetra, pitA ane mAtAnuM nAma, 4. janmasthAnanuM ane graMtharacanA sthAnanuM nAma, 5. zAkhA ane padavInuM sUcana, 6. graMthakartA ane graMthanuM nAma. je prazastino sAra upara Ave che, ane je atyAre bhASyanA aMtamAM maLI Ave che, te prazasti umAsvAtinI pitAnI racelI nathI ema mAnavAne kazuM ja kAraNa nathI. De. harmana jekebI jevA vicArake paNa e prazastine umA svAtinI ja mAne che. tethI emAM je hakIkata neMdhAyelI che, tene ja yathArtha mAnI, te uparathI vAcaka umAsvAti viSenI sAthe maLatuM Ave che." juo, "Arkiyulejikala sarve opha IDiyA riporTa, volyuma 14, pR. 147. nAgaretpattinA nibaMdhamAM ra. rA. mAnazaMkara nAgara zabdano saMbaMdha darzAvatAM aneka nagara nAmanAM gAmone ullekha kare che, eTale e paNa vicAranI sAmagrImAM Ave che. juo, chaThThI gujarAtI sAhitya pariSadane riporTa." 1. juo tatvArthasUtranA temanA jarmana anuvAdane ughAta. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . diga khara, zvetAMbara para parAmAM cAlI AvatI mAnyatAonA khulAsA karavA e atyAre rAjamArga che. upara tAravela cha muddAo paikI pahelA ane khIje muddo kuMdakuMda sAthenA digaMbarasaMmata umAsvAtinA saMbaMdhane khoTo pADe che. kuMdakuMdanAM maLI AvatAM aneka nAmeAmAM evu eke nAma nathI je umAsvAtie darzAvela potAnA vidyAguru ane dIkSAgurunAM nAmeAmAM AvatuM hAya. eTale kuMdakuMdana umAsvAti sAthe vidyA agara dIkSAnI bAbatamAM guruziSyabhAva saMbaMdha hatA, e kalpanAne sthAna ja nathI. temaja ukta prazastimAM umAsvAti vAcakapara parAmAM thavAnu ane uccanAgarazAkhAmAM thavAnu spaSTa kathana che, jyAre kuMdakuMda nadisaMdhamAM thavAnI digaMbara mAnyatA che; ane uccanAgaranAmanI koI zAkhA digaMbara saMpradAyamAM thaI gaI hAya ema adyApi jANavAmAM Avyu nathI. tethI digaMbara paraMparAmAM kuMdakuMdanA ziSya tarIke manAyelA umAsvAti jo kharekhara aitihAsika vyakti hoya, te paNa teoe tattvArthAdhigama zAstra racyuM hatu e mAnyatA ja vizvasta AdhAra vinAnI hAI 2pAchaLathI baMdhAyelI hoya tema lAge che. ukta muddAomAM trIjo muddo zyAmAcArya sAthenA umAsvAtinA saMbadhanI zvetAMbarIya saMbhAvanAne khoTI pADe 1. jue, svAmI samatabhadra' pRSTha 158thI. temaja jue A paricaya'ne aMte 'puravaNI ' 2. juo A 'paricaya'pAna 3, noMdha 1 tathA A paricayane aMte 'puravaNI '. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che; kAraNa ke vAcaka umAsvAti pitAne kaubhASaNi kahI pitAnuM "kaubhISaNa gotra sUcave che, jyAre zyAmAcAryanA guru tarIke paTTAvalImAM dAkhala thayela "svAti "hArita' getranA varNana vAyela che. vaLI tattvArthanA praNetA umAsvAti vAcakavaMzamAM thayelA hovAnuM ukta prazasti spaSTa kahe che; jyAre zyAmAcArya ke temanA guru tarIke nirdezAyela svAti nAma sAthe vAcaka vaMzasUcaka keI vizeSaNa paTTAvalImAM dekhAtuM nathI. A pramANe ukta prazasti eka bAju digaMbara ane tAMbara paraMparAmAM cAlatI brAMta kalpanAonuM nirasana kare che, ane bIjI bAju te graMthakartAno TUMke chatAM sAco itihAsa pUre pADe che. vAcaka umAsvAtinA samaya viSe ukta prazastimAM kaze ja nirdeza nathI, temaja samayanuM cokkasa nirdhAraNa karI Ape tevuM bIjuM paNa koI sAdhana hajI prApta samaya thayuM nathI. AvI sthitimAM paNa e viSe kAMIka vicAra karavA mATe traNa bAbatone ahIM upayoga karavAmAM Ave che. 1. zAkhAnirdeza, 2. jUnAmAM jUnA TIkAkArono samaya, ane 3. anya dArzanika graMthenI sarakhAmaNI. 1. prazastimAM je "kanAraphalA' ne nirdeza che, te zAkhA kyAre nIkaLI e nizcayapUrvaka kahevuM kaThaNa che, chatAM kalpasUtranI sthavirAvalimAM vidyAnAra zAkhA Ave 1. "haricayutta sahuM 2 caMdrimo hArica 2 sAmai" | 26 ! -naMdisUtranI sthavirAvalI pR0 49. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . che;1 e zAkhA Arya zAMtizreNikathI nIkaLelI che. AryazAMtizreNika Arya suhastIthI ceAthI peDhIe Ave che. AsuhastInA ziSya susthita-supratibaddha ane temanA ziSya iMdradinna. iMdradinanA ziSya dinna ane dizanA ziSya zAMtizreNika noMdhAyela che. zAMtizreNika e AvAnA guru je Asa hagiri, temanA gurubhAI thAya; eTale te AvAnI pahelI peDhImAM Ave che. A suhastIne svargavAsasamaya vIrAt 291 ane vajrA svargavAsasamaya vIrAta 584 noMdhAyelA maLe che, eTale suhastInA svargavAsasamayathI vajranA svavAsasamaya sudhInAM 293 varSamAM pAMca peDhI maLI Ave che. A rIte sarerAza ekaeka peDhIne sATha vaSa~ kALa letAM suhastIthI cothI peDhIe thanAra zAMtizreNikanA prAraMbhakALa lagabhaga vIrAt471 ne Ave. A vakhata daramiyAna ke thADuM AgaLa pAchaLa zAMtizreNikathI uccanAgarI zAkhA nIkaLI haze. vAcaka umAsvAti, zAMtizreNikanI ja uccanAgara zAkhAmAM thayA che ema mAnI laI e, ane e zAkhA nIkaLyAnA upara aTakaLa karela samaya svIkArI AgaLa cAlIe, te paNa e kahevuM kaThaNa che ke, vAcaka umAsvAti e zAkhA nIkaLyA pachI kAre thayA ? kAraNa ke potAnA dIkSAguru ane vidyAgurunAM je nAme prazastimAM temaNe "therehito NaM ajasaMtiseNiehito mADharasaguttehito ettha NaM uSAnArI sAdA nimnayA" / mULa kalpasUtrasthavirAvali, pR0 55, Arya zAMtizreNikanI pUrvapara parA jANavA mATe ethI AgaLanAM 'kalpasUtra'nAM pAnAM jue. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 ApyAM che, temAMnuM eke kalpasUtranI sthavirAvalimAM ke bIjI koI tevI paTTAvalImAM AvatuM nathI. eTale umAsvAtinA samaya viSe sthavirAvalinA AdhAre kaMI kahevuM hoya to vadhAremAM vadhAre eTaluM ja kahI zakAya ke, teo vIrAta 471 arthAta vikrama saMvatanA prAraMbhanI lagabhaga kyAreka thayA che, te pahelAM nahi. AthI vizeSa mAhitI atyAre aMdhakAramAM che. 2, e aMdhArAmAM taddana A prakAza nAkhe evuM eka kiraNa tatvArthasUtra uparanA jUnA TIkAkAranA samayanuM che, je umAsvAtinA samayanI anizcita uttarasImAne maryAdita kare che. svapajJa manAtA bhASyane bAda karIe, to tattvArthasUtra upara je sIdhI TIkAo atyAre maLe che, te badhImAM pUjyapAdanI sarvArthasiddhi jUnI che. pUjyapAdano samaya vidvAnoe vikramano pAMca-cha saika nirdhA che; eTale sUtrakAra vAcaka umAsvAti vikramanA pAMcamA saikA pahelAM kyAreka thayA che, ema kahI zakAya. uparanI vicArasaraNI pramANe vAcaka umAsvAtine vahelAmAM vahele samaya vikramano pahelo saika ane moDAmAM moDe samaya vikrama pachI trIje-ce seMke Ave che. A traNa-cAra varSanA gALAmAMthI ja umAsvAtino nizcita samaya zodhavAnuM kAma bAkI rahe che. 3. samaya viSenI A saMbhAvanAmAM ane bhAvi zedhamAM upayogI thAya evI keTalIka vadhu vigato, je temanA tatvArthasUtra ane bhASya sAthe darzanAMtara temaja jaina AgamanI sarakhAmaNImAMthI phalita thAya che, te paNa ahIM ApavAmAM Ave che. e vigate samayano cokkasa nirNaya bAMdhavAmAM sIdhI rIte Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 atyAre sahAyaka thaI zake tema nathI. chatAM je bIjAM sabaLa pramANe maLI Ave, to e vigatone kImatI upaga thavA viSe to kazI ja zaMkA nathI. atyAre te e vigate paNa ApaNane umAsvAtinA upara aTakaLela samaya tarapha ja laI jAya che. 7. jaina Agama "uttarAdhyayana" e kaNaMdanAM sUtra pahelAMnuM hoya evI saMbhAvanA paraMparAthI ane bIjI rIte rahe che. kaNAdanAM sUtre IsavIsana pUrve pahelA saikAnAM bahudhA manAya che. jaina Agamene AdhAre racAyelAM tatvArthasUtromAM traNa sUtro evAM che ke, jemAM uttarAdhyayananI chAyA uparAMta kaNAdasUtronuM sadazya dekhAya che. e traNa sUtromAM paheluM dravyanA, bIju guNanA ane trIjuM kALanA lakSaNa paratve che. uttarAdhyayananA adhya0 28, gA. 6mAM dravyanuM lakSaNa, " gumAsayo vya" sunAmAzrayo dravyam ! arthAta je guNone Azraya te dravya,' eTaluM ja che. kaNAda dravyanA lakSaNamAM guNa uparAMta kriyA ane samAyikAraNutAne dAkhala karI kahe che ke, " triputa sakavayimiti vyakSa" - 1, 1, 2 arthAta "je kriyAvALuM, guNavALuM temaja samavAyI kAraNa hoya, te dravya che." vAcaka umAsvAti uttarAkhyayanakathita guNapada kAyama rAkhI, kaNAdanA sUtramAM dekhAtA kriyAzabdanI jagyAe jaina paraMparA prasiddha paryAya zabda mUkI, dravyanuM lakSaNa bAMdhe che ke, "guNapatra vya" , rU7. arthAta je guNa tathA paryAyavALuM hoya te dravya." uttarAdhyayananA adhya. 28, gA. 6 mAM guNanuM lakSaNa, g Nama gu"- gvyAbitI gunaH arthAta je eka Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyanA Azrita hoya te guNa,' eTaluM ja che. kaNAdanA guNalakSaNamAM vizeSa umere dekhAya che. te kahe che ke, "dravyAzrayyaguNavAn saMyogavibhAgeSvakAraNamanapekSa iti guNalakSaNam" 1, 1, 16 ! arthAta "dravyane Azrita, nirguNa, ane saMyogavibhAgamAM anapekSa chatAM je kAraNa na thAya, te guNa." umA svAtinA guNalakSaNamAM uttarAdhyayananA guNalakSaNa uparAMta kaNAdanA guNalakSaNamAne eka nirguNa e aMza che. te kahe che ke, vyAzraya niSNu gukhaT:" . 60 arthAt "je dravyanA Azrita ane nirguNa hoya te guNa uttarAdhyayananA adhya0 28, gA. 10 mAM kAlanuM lakSaNa "vattaLo To"vartanAkSa: zAstra: arthAt "vartanA te kAlanuM svarUpa, eTaluM ja che. kaNAdanA kAlalakSaNamAM vartana pada te nathI ja, paNa bIjA zabdo sAthe apara ane para zabda dekhAya che. "paraminya ' kSiprati na" 2, 2, 6. umAsvAtikRta kAlalakSaNamAM vartanA pada uparAMta je bIjAM pado dekhAya che, temAM paratva ane aparatva e be zabdo paNa che. jemake "vartanA pariNAmaH trijyA. paratvAparatve ca kAlasya" 5, 22 / upara ApelAM dravya, guNa ane kAlanAM lakSaNavALAM tatvArthanAM traNa sUtrone uttarAdhyayana sivAya koI jUnA zvetAMbarIya jaina Agama aMgane uttarAdhyayana eTale ja zAbdika AdhAra hoya ema adyApi jovAmAM nathI AvyuM; paraMtu vikramanA pahelA-bIjA saikAmAM thayelA manAtA kuMdakuMdanAM prAkRta vacana sAthe tatvArthanAM saMskRta sUtronuM kyAMka pUrNa sAdAraya che ane kyAMka bahu ja thoDuM che. vetAMbarIya sUtra Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAThamAM dravyanAM lakSaNavALAM be ja sUtro che. razciyadhrauvyayu sata"", 26 ! "gukhaparyAvata dravyam 5, rU7 | e be uparAMta dravyanA lakSaNa para eka trIjuM sUtra digaMbarIya sUtrapAThamAM cheH "sata dravya kSaNam " , 26 A traNe digaMbarIya sUtrapAThamAMnAM sUtro kuMdakuMdanA paMcAstikAyanI nIcenI prAkRta gAthAmAM pUrNapaNe vidyamAna che: "davyaM sallakkhaNiyaM uppAdavvayadhuvattasaMjukta / guNapajjayAsayaM vA jaM taM bhaNNaMti savvaNhU" // 10 // A uparAMta kuMdakuMdanA prasiddha graMthe sAthe tatvArtha. sUtronuM je zAbdika ane vastugata mahattvanuM saudazya che, te Akasmika te nathI ja. 3. upalabdha yogasUtronA racayitA pataMjali manAya che. vyAkaraNa mahAbhASyanA kartA pataMjali ja yogasUtrakAra che. ke bIjA koI pataMjali, e viSe Aje kAMI nizcaya nathI. je mahAbhASyakAra ane yogasUtrakAra pataMjali eka hoya, te yogasUtro vikramanI pUrve pahelA bIjA saikAnAM che, ema kahI zakAya. gasutranuM vyAsabhASya kyAranuM che, te paNa nizcita nathI; chatAM vikramanA trIjA saikAthI prAcIna hoya ema mAnavAne kAraNa nathI. yogasUtro ane temanA bhASya sAthe tatvArthanAM sUtro ane temanA bhASyanuM zAbdika temaja Arthika sadazya ghaNuM che ane AkarSaka paNa che; chatAM e bemAMthI kaI eka upara 1. AnA vizeSa vistAra mATe juo mAruM lakheluM hindI "gadarzana, prastAvanA pRtra para thI. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khIjAtI asara che ema khAtarIthI kahevu zakaya nathI, kAraNu ke, tattvArthInAM sUtro ane bhASyane cega nathI prAcIna evA jaina aMga prathAnA vArasA maLelA che; temaja yogasUtra ane temanA bhASyane jUnI sAMkhya, cAga temaja bauddha Adi paraparA AnA vArasA maLelA spaSTa lAge che; tema chatAM tattvArthanA bhASyamAM eka sthaLa evu che ke, je jaina aMga prathAmAM atyAre upalabdha nathI, ane yeAgasUtranA bhASyamAM che. pahelAM nirmita thayeluM AyuSa ellu paNa thaI zake arthAt vacce tUTI paNa jAya ane tUTI na paNa zake, evI carcA jaina aMga prathAmAM che. paNa e carcAmAM AyuSa tUTI zakavAnA pakSanI upapatti karavA mATe bhInA kapaDA ane sUkA ghAsane dAkhalA aMga graMthAmAM nathI. tattvArthInA bhASyamAM e ja carcAne prasage e bane dAkhalA apAyelA che, je yeAgasUtranA bhASyamAM paNa che. A dAkhalAmAM khUbI e che ke, aMte bhASyanuM zAbdika sAdRzya paNa dhaNuM che. ahIM eka vizeSatA che ane te e ke, yogasUtranA bhASyamAM nahi evA gaNitaviSayaka trIjo dAkhalA tattvA sUtranA bhASyamAM che. ane bhASyane pATha kramazaH A pramANe cheH 15 tattvAtha sUtra zeSA manuSyAstiryagyonijAH sopakramA nirupakramAzcA pavAyuSa Danapava yutha manti / . . . avavartana zIghramantamudUtAM ... mopamoH 3pa boDapavatananimittam / . . . saMtagutRLAshidhnvt / yathA hi saMhatasya zuSkasyApi tRNarAzeravayavazaH krameNa dahyamAnasya cireNa dAho bhavati tasyaiva zithilaprakIrNApacitasya sarvato yugapadAdIpitasya 6. . Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 pavanopakramAbhihatasyAzudAho bhvtii| tadvat / yathA vA saGkhyAnAcAryaH karaNalAyavArthe guNakArabhAgahArAbhyAM rAzi chedAdevApavartayati na ca saGkhyeghAsvArthasyAbhAvo bhavati tadvadupakramAbhihato maraNasamudaghAtaduHkhAta : karmapratyayamanAmogapUrvakaM karaNavizeSamutpAdya phalopabhogalAghavArtha karmApavartayati na cAsya phalAbhAva iti / kiM cAnyat / yathA vA dhautapaTo jalArdra eva saMhatazcireNa zoSamupayAti sa eva ca vitAnitaH sUryarazmivAyvabhihata: kSipraM zoSamupayAti na ca saMhate tasmin prabhUtasnehAgamA nApi vitAnite'kRtsnazoSaH tadvad yathoktanimittApavartanaiH karmaNa: kSipraM phalopabhogo bhavati / na ca kRtprnnaashaakRtaabhyaagmaaphlyaani"| --tattvArthabhASya 2, 52 / gasatra "AyurvipAkaM karma dvividhaM sopakrama nirupakramaM ca / tatra yathArdra vastraM vitAnitaM hasIyasA kAlena zuSyettathA sopakramam / yathA ca tadeva saMpiNDitaM cireNa saMzuSyedevaM nirupakramam / yathA vAgniH zuSke kakSe mukto vAtena samantato yuktaH kSepIyasA kAlena dahetu tathA sopkrmm| yathA vA sa evAgnistRNarAzau kramazo'vayaveSu nyastazcireNa dahet tathA nirupakramam / tadaikabhavikamAyuSkaraM karma dvividhaM seApakrama nirupakramaM c"| -yogabhASya 3, 22 / akSapAnuM "nyAyadarzana' IsavIsananA AraMbhe lagabhaga racAyeluM manAya che. tenA uparanuM "vAsyAyanabhASya" bIjAtrIjA saikAnI bhASyakALanI prAthamika kRtiomAMnI eka kRti che. tenA keTalAka zabdo ane viSaya tatvArthabhASyamAM che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyadarzana (1, 2, 3)mAnya pramANacatuSkavAdane nirdeza tatvArtha a. 1, sU0 6 ane 35 ne bhASyamAM che. tattvArtha 1, 12 nA bhASyamAM arthapatti, saMbhava ane abhAva Adi pramANanA bhinnapaNAnuM nirasana nyAyadarzana (1, 2, 1) AdinA jevuM che. nyAyadarzanamAM pratyakSanA lakSaNamAM "ndriyAsaMnim" (1, 1, 4) evo zabda che. tattvArtha a. 1, sU0 12 nA bhASyamAM apatti Adi judAM manAtAM pramANeno mati ane zrutajJAnamAM samAveza karatAM te ja zabda vaparAyela che. jema ke, "sarvANyetAni matizrutayorantabhUtAni indriyaarthsnnikrssnimitttvaat|| e ja rIte pataMjalimahAbhASya ane nyAyadarzana (1, 1, 15) AdimAM paryAya zabdane sthAne anarthAntara zabda vAparavAnI je praddhati che, te tattvArthasUtra (1, 13)mAM paNa che. . bauddhadarzananI zUnyavAda, vijJAnavAda Adi zAkhAonAM khAsa maMtavyono ke viziSTa zabdono jevI rIte "sarvArthasiddhimAM ullekha che, tevI rIte tattvArthabhASyamAM nathI, tema chatAM bauddha darzananAM ceDAMka sAmAnya maMtavyo saMtrAMtaranAM maMtavya tarIke beeka sthaLe Ave che. e maMtavya pAlI piTaka uparathI levAmAM AvyAM che, ke mahAyAne racela saMskRta piTake uparathI levAmAM AvyAM che, ke kaI bIjA taSiyaka graMtha uparathI levAmAM 1. "pratyakSanumAnapAnA : pramAni . " --nyAyadarzana, 1, 1, 7 "turvidyamitye navAntare" tavArtha-bhASya, 1, 6 ane yathA vA pratyakSAnumAnApamAnAptavacanaiH pramANaireko'rtha pramIyate" tatvArtha bhASya, 1, 35. 2. juo 1, 1, 56; 2, 3, 5, ane 5, 1, 59nuM mahAbhASya. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 bhASya, ana bauddhasatama pagalAM AvyAM che, e savAla vicAravA jevo che. temAM pahele ullekha jainamata pramANe narakabhUmionI saMkhyA batAvatAM bauddhasammata saMkhyAnuM khaMDana karavA mATe Avela che. te A pramANe-"pa ra tantrAntarIyA vaMtyeSu dhAtusAda thavastArA rUtvavyavasitAH" tasvArthabhASya, a. 3, sU0 1. bIjo ullekha pudgalanuM jainamata pramANe lakSaNa batAvatAM bauddhasammata pudgala zabdanA arthanuM nirAkaraNa karatAM Avela che. "punita tantrAntarIyA nIvAna parimAnta" | ava 5, sU0 23 nuM utthAna bhASya. umAsvAtinA pUrvavatI jainAcAryoe saMskRta bhASAmAM lakhavAnI zakti keLavI na hatI, ane te bhASAmAM lakhavAne praghAta zarU karyo na hota, te umAsvAti thatA ATalI saraLa ane prasanna saMskRta zailImAM prAkRta paribhASAmAM rUDha sAMpradAyika vicArone ATalI saphaLatApUrvaka gUMthI zakyA hota ke nahi, e eka 1. ahIM eka bAbata khAsa nedhavA jevI che te e ke, umAsvAti bauddhasammata "pudgala' zabdanA "cha" athane mAnya na rAkhatA hoya tema tene matAMtara tarIke ullekha karI pachI ja jainazAstra pudgala zabdane zo artha mAne che e sUtramAM batAve che. paraMtu bhagavatIsUtra zataka 8, uddezaka 10; ane za0 20, 90 ramAM "pudgala" zabdane 'jIva " artha varNavAyele dekhAya che. je bhagavatImAM varNavAyela pugala zabdane jIva artha jaina dRSTie ja varNavAyo che ema mAnIe, te umAsvAtie e ja matane bauddhamatarUpe kema amAnya rAkhyo haze, e savAla che. zuM teonI daSTimAM bhagavatImAMne pugala zabdane jIva artha e bauddhamatarUpe ja haze ? Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savAla ja che. chatAM atyAra sudhImAM upalabdha samagra jaina vADamayane itihAsa to ema ja kahe che ke, umAsvAti ja jainAcAryomAM prathama saMskRta lekhaka che. temanA graMthonI prasanna, saMkSipta ane zuddha zailI temanA saMskRta bhASA uparanA prabhutvanI sAkSI pUre che. jaina AgamamAM AvatI jJAna, ya, AcAra, bhUgoLa, khagaLa Adine lagatI bAbatone saMgraha je saMkSepathI temaNe tatvArthAdhigamasUtramAM karyo che, te temanA vAcakavaMzamAM thavAnI ane vAcakapadanI yathArthatAnI sAkSI pUre che. temanI tattvArthanA prAraMbhanI kArikAo ane bIjI padyakRtio sUcave che ke, teo gadyanI peThe padyanA paNa prAMjala lekhaka hatA. temanAM bhASya sUtronuM bArIka avalokana temanA jaina Agama saMbaMdhI sarvagrAhI abhyAsa uparAMta vaizeSika, nyAya, ga ane bauddha Adi dArzanika sAhityanA temanA abhyAsanI pratIti karAve che. tattvArthabhASya (1, 5, 2, 15) mAM TAMkelAM vyAkaraNanAM sUtro emanA pANinIya vyAkaraNanA abhyAsanI paNa sAkSI pUre che. jo ke temanI pAMcaso graMthanA kartA tarIke prasiddhi zvetAMbara saMpradAyamAM che, ane atyAre keTalAka graMtho temanI kRti tarIke jANItA che; chatAM e viSe Aje khAtarI lAyaka kAMI paNa kahevAnuM sAdhana nathI. evI sthitimAM 1, jaMbudvIpasamAprakaraNa, pUjA prakaraNa, zrAvakaprajJapti, kSetravicAra, prazamarati siddhasena pitAnI vRttimAM [7, 10, pR. 78, 5, 2] temanA caprakaraNa, nAmanA graMthane ullekha kare che, je atyAre upalabdha nathI. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 paNa "prazamarati nI bhASA ane vicArasaraNa e graMtha umAsvAtikartaka hovAnuM mAnavAne lalacAve che. umAsvAti pitAne vAcaka kahe che, ene artha 'pUrva vitara karI prathamathI ja vetAMbarAcAryo umAsvAtine pUrva vita 1. vRttikAra siddhasena prazamaratine bhASyakAranI ja kRti tarIke sUcave che jemake -" cataH prarAkSaratau (0 20 8) nenaivenprmaannurprdeshaa, varNAdiguNeSu bhajanIya : / " " vAcakena tvetadeva saMjJA prazamaratI (0 80) 35ttama "5, 6 tathA 9, nI bhASyavRtti. siddhasena bhASyakAra tema ja sUtrakArane eka te samaje ja che. jemake, "jItasUtrasaMniverAmAoim ! "--9, 22, pR0 253. "iti zrImadaha tcane tattvArthAdhigame umAsvAtivAcakopajJasUtrabhASye bhASyAnusAriNyAM ca TIkAyAM siddhasenagaNiviracitAyAM anagArAgAridharmaprarUpakaH sptmo'dhyaayH|" - tatvArthabhASyanA sAtamA adhyAyanI TIkAnI pupikA prazamarati prakaraNanI 120mI kArikA " mA mada" kahIne nizIthacUNimAM uddharelI che. e cUrNinA praNetA jinadAsa mahattarane samaya vi. ne AThamo taike emaNe pitAnI naMdisUtranI cUNimAM jaNAvyA che, e uparathI ema kahI zakAya ke, "prazamarati vizeSa prAcIna che. ethI ane upara jaNAvelA kAraNothI e kRti vAcakanI hoya te nA nahi. 2. pUrve cauda hevAnuM samavAyAMga Adi AgamamAM varNana che. te "dRSTivAda" nAmanA bAramA aMgane pAMcame bhAga hatAM e paNa ullekha che. pUrvazrata eTale bhagavAna mahAvIre sauthI pahelAM Apela upadeza, evI cAlu paraMparAgata mAnyatA che pazcimaca vidvAnonI e viSe kalpanA evI che ke, bha0 pAzvanAthanI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarIke oLakhatA AvyA che. digaMbara paraMparAmAM paNa temane "butaziau ' kahyA che. emano tattvArtha graMtha emanA agiyAra aMgaviSayaka zrutajJAnanI te pratIti karAvI ja rahyo che. eTale eTalI gyatA viSe kazo ja saMdeha nathI. emaNe potAne vArasAmAM maLela AtazrutanA badhA padArthone saMgrahara tattvArthamAM ko che; eka paNa mahattvanI dekhAtI bAbata temaNe vaNakahe cheDI nathI. tethI ja A hemacaMdra saMgrahakAra tarIke umAsvAtinuM sthAna sarvotkRSTa aMke che. 3 e ja gyatAne lIdhe temanA tattvArthanI vyAkhyA karavA badhA ja tAMbara, digaMbara AcAryo prerAyelA che. paraMparAnuM je pUrvakAlIna kRta bha0 mahAvIrane agara temanA ziSyone maLyuM, te pUrvazrata. A kRta krame krame bha0 mahAvIranA upadiSTa zratamAM ja maLI gayuM, ane tenA ja eka bhAga tarIke gaNAyuM. jeo bha0 mahAvIranI dvAdazAMgInA dhAraka hatA, teo e pUrvazrutane te jANatA ja hoya. kaMThe rAkhavAne praghAta ane bIjA kAraNone lIdhe krame krame pUrvazruta nAza pAmyuM ane Aje phakta pUrvagatagAthArUpe nAmamAtrathI zeSa raheluM nedhAyeluM maLe che. 1. nagara tAlukAnA eka digaMbara zilAlekha naM. 46mAM temane "zrutakevalidezIya" kahyA che. jemake, "tattvArthasUtrakartAramumAsvAtimunIzvaram / zrutakevalidezIyaM vaMde'haM guNamandiram // " 2. tatvArthamAM varNavAyelA viSayonuM mULa jANavA mATe juo u0 AtmArAmajI saMpAdita "tAvArthasUtra-jainAgamasamanvaya". : "vomAAti saMgrahItara" - siddhahema, 2, 2, 39. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ digaMbaro vAcaka umAsvAtine pitAnI paraMparAnA mAnI temanI kRti tarIke mAtra tatvArthasUtrane ja svIkAre che. jyAre tAMbare temane pitAnI paraMparAmAM thayelA FraMparA mAne che ane temanI kRti tarIke tattvArtha sUtra uparAMta bhASyane svIkAre che. Ama hovAthI prazna e thAya che ke, umAsvAti digaMbara paraMparAmAM thayelA che, ke tAMbara paraMparAmAM thayelA che, ke e bethI kaI judI ja paraMparAmAM thayelA che? A praznane nikAla bhASyanA kartavanI parIkSA ane prazastinI satyatAnI parIkSAthI jevo AvI zake, te bIjA eke sAdhanathI AvI zake tema atyAre lAgatuM nathI; tethI ukta bhASya umAsvAtinI kRti che ke anyanI, tema ja tene aMtamAM ApelI prazasti yathArtha che, kalpita che, ke pAchaLathI prakSipta che, e savAla carcavA prApta thAya che. bhASyanA prAraMbhamAM je 31 kArikAo che, te joke phakta mULa sUtraracanAne uddeza jaNAvavA pUratI heI, mULa 1. A sivAya bhASyanA aMtamAM prazasti pahelAM 3ra anuSTrapa chaMdanAM paDyo che. e padyonI vyAkhyA bhAganI upalabdha baMne vyAkhyAmAM che ja ane vyAkhyAkAre e pone bhASyanAM samajIne ja te upara lakhe che. emAMnA 8mA padyane umAsvAtijvaka mAnI A haribhake pitAnA "zAstravArtAsamuccaya"mAM 692 mA padya tarIke udhRta karyuM che. eTale AThamA saikAmAM zvetAMbara AcAryo bhASyane nirvivAdapaNe paNa mAnatA e nakkI che. A padyone pUjyapAde zarUAtanI kArikAnI peThe choDI ja dIdhAM che, tema chatAM pUjyapAdanA anugAmI akalake pAchAM potAnA rAjavAttikanA aMtamAM te padyo lIdhAM hoya tema lAge che; kAraNuM ke Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 sUtragraMthane ja lakSI lakhAyelI bhAse che; tema ja bhASyanA aMtamAM rahelI prazasti paNa mULa sUtrakAranI mAnavAmAM kAMI khAsa asaMgati nathI. tema chatAMya e prazna Ubho ja rahe che ke je bhASyakAra sUtrakArathI bhinna hoya, ane temanI sAme sUtrakAranI racelI kArikAo tathA prazasti hoya, te teo pite pitAnA bhASyanA prAraMbhamAM ane aMtamAM kAMI ne kAMI maMgala, prazasti jevuM lakhyA vinA rahe kharA? vaLI emaNe pitA taraphathI Adi ke aMtamAM kazuM ja nathI lakhyuM ema mAnI laIe toye, eka savAla rahe ja che ke, bhASyakAre jema sUtranuM vivaraNa karyuM, tema sUtrakAranI kArikAo ane prazastigraMthanuM vivaraNa kema na karyuM ke zuM teo sUtragraMthanI vyAkhyA kare ane tenA Adi tathA aMtanA gaMbhIra manahara ane mahatvapUrNa bhAganI vyAkhyA karavI cheDI de, ema bane kharuM ? A savAla ApaNane evI nizcita mAnyatA upara laI jAya che ke, bhASyakAra sUtrakArathI bhinna nathI ane tethI ja temaNe bhASya lakhatI vakhate zarUAtamAM pitAnA sUtragraMthane lakSI kArikAo racI temaja mUkI, ane aMtamAM sUtra temaja mudrita "rAjavArikane aMte te padyo jovAmAM Ave che. digaMbarAcArya amRtacaMdra paNuM potAnA "tatvArthasAramAM e ja padyo naMbaranA thoDAka pheraphAra sAthe lIdhAM che. A aMtanAM padyo uparAMta bhASyamAM vacce vacce mArI jIM ' ityAdi nirdezana sAthe ane kyAMIka kazA ja nideza vinA keTalAMka padyo Ave che. e paDyo bhASyanA kartAnAM ja che ke bIjA keInAM che. e jANavAnuM kAMI vizvasta sAdhana nathI. paNa bhASA ane racanA jotAM te padya bhASyakAranAM ja hovAno saMbhava vizeSa lAge che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAya baMnenA kartA tarIke potAne jaNAvanArI pitAnI prazasti lakhI che. A uparAMta nIcenI be dalIle ApaNane sUtrakAra ane bhASyakAranuM eka mAnavA prere che: 1. zarUAtanI kArikAomAM ane keTaleka sthaLe bhASyamAM "kahIzuM' evA artha mAM "vaphA" "vacAra:' vagere prathama puruSane nirdeza che ane e nirdezamAM karelI pratijJA pramANe pAchuM sUtramAM ja kahevAmAM AvyuM che, tethI sUtra ane bhASya baMnene ekanI kRti mAnavA vize saMdeha rahetuM nathI. 2. pahelethI TheTha sudhInuM bhASya joI jatAM eka vAta mana para hase che ane te e ke, koI paNa sthaLe sUtrane artha karavAmAM zabdanI kheMcatANa thayelI nathI, kyAye sUtrane artha karavAmAM saMdigdhapaNuM agara to vikalpa karavAmAM nathI AvyA; temaja sUtranI bIjI koI vyAkhyA manamAM sAme rAkhIne sUtrane artha karavAmAM nathI Avyo, ane kyAMye paNa sUtrane pAThabheda avalaMbavAmAM nathI AvyuM. A vastu sUtra ane bhASya ekakatRka hovAnI cirakAlIna mAnyatAne sAcI TharAve che. jyAM mULa ane TIkAnA kartA 1. "tattvArthAdhigamAkhyaM bahvarthe saMgraha laghugrantham / vakSyAmi ziSyahitamimamahadvacanaikadezasya / 22 // "narte ca mokSamArgAdbratopadezo'sti ja gati kRtsne'smin / "tamArAmeti mokSanA pravakyAma" rU . 2. gujana sRkSo vAHA --5, 37nuM bhASya, AgaLanuM sUtra 5. 40 anAdirAramAMja saM parastAkyA: ' --5, 22nuM bhASya, AgaLanuM sUtra 5, 42. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ judA hoya, tyAM tattvajJAnaviSayaka pratiSThita temaja aneka saMpradAyamAM mAnya thayelA graMthomAM uparanA jevI vastusthiti hatI nathI. dAkhalA tarIke vaidikadarzanamAM pratiSThita brahmasUtra graMthane le. je tenA ja kartA pote vyAkhyAkAra heta, te tenA bhAgomAM Aje je zabdonI kheMcatANa, arthanA vikalpa ane arthanuM saMdigdhapaNuM temaja sutranA pAThabheda dekhAya che, te kadI na hatI. e ja rIte tatvArthasUtranA praNetAe ja je sarvArthasiddhi, "rAjavArtika ane "zlekavArtika' Adi kaI vyAkhyA lakhI heta, te temAM je arthanI kheMcatANa, zabdanuM macaraDavApaNuM, adhyAhAra arthanuM saMdigdhapaNuM ane pAThabhedo dekhAya che, te kadI ja na hota. A vastu nizcita rIte ekakaka mULa ane TIkA hoya tevA graMthe jovAthI barAbara samajI zakAya tevA che. ATalI carcA mULa ane bhASyanA kartA eka hovAnI mAnyatAnI nizcita bhUmikA upara ApaNane lAvI mUke che. mULa ane bhASyanA kartA eka ja che e nizcaya teo 1. dAkhalA tarIke juo sarvArthasiddhi -"vara rUti vA. pATha "--2, rU . athavA chAza nine na santIti vIroSa panIraH soparAnuM sutrAm" - 6, 11 ane "sina kena siddhiH ? avedatvena tribhyo vA vedebhyaH siddhirbhAvato na dravyataH, dravyataH puMliGgenaiva athavA nimranthaliGgena sagranthalinena vA siddhirbhuutpUrvanayApekSA " - 10, 1 | 2. upalabdha saMskRta vAmaya jatAM mULakAre ja mULa sUtra upara bhASya lakhyuM hoya e A prathama dAkhalo che. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 kaI paraMparAnA hatA e praznane nikAla ANavAmAM bahu upayogI che. umAsvAti digaMbara paraMparAnA na ja hatA evI khAtarI karavA mATe nIcenI dalIle basa cheH (1) prazastimAM sUcavela uccanAgara zAkhA agara to nAgarazAkhA kyAre paNa digaMbara saMpradAyamAM thayAnuM eka paNa pramANa nathI. (2) sUtramAM prathama kahyA pramANe bAra svargonuM bhASyamAM varNana che, te mAnyatA digaMbara saMpradAyane ISTa nathI. "kALa" e kaIne mate vAstavika dravya che evuM sUtra (5, 38) ane bhASyanuM varNana digaMbarIya pakSa(5, 39)thI viruddha che. kevaLImAM (9,11) agiyAra parISaha hovAnI sUtra ane bhASyagata sIdhI mAnyatA tathA pulAka Adi nigraMthamAM dravyaliMganA vikalpanI ane siddhamAM liMgadvAranuM bhASyagata vaktavya digaMbara paraMparAthI UlaTuM che. 1. juo 4, 3 ane 4, 20 tathA tenuM bhASya 2. juo 4, 19nI "sarvArthasiddhi. paraMtu "jaina jagata' varSa 5, aMka 2mAM pR0 12 upara pragaTa thayelA lekhathI mAluma thAya che ke, digaMbarIya prAcIna graMthamAM bAra kalpa (svarga) hevAnuM kathana che. A ja bAra kalpa seLa svagarUpe varNavAyAM che. tethI mULa bAranI ja saMkhyA hatI, ane pachIthI ja keI kALe soLanI saMkhyA digaMbarIya graMthamAM AvI che. 3. sarakhA 9, 49 ane 10. chanA bhASyane te ja sUtronI sarvArthasiddhi sAthe. ahIM e prazna thaze ke, 10, 9nI "sarvArtha siddhimAM liMga ane tIrthadvAranI vicAraNA prasaMge jainadaSTine baMdha bese evA bhASyanA vaktavyane badalI tene sthAne rUDha digaMbarIyaSaka artha karavAmAM Avyo che, to pachI 9, 47 nI "sarvArthasiddhimAM pulAka Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 (3) bhASyamAM je kevalImAM kevala uparAMta mIna upayAga mAnavA na mAnavAnI judI judI mAnyatA (1, 31) che, te koI paNa digaMbarIya graMthamAM dekhAtI nathI, ane zvetAMbarIya graMthAmAM che. ukta lIle| vAcaka umAsvAtine digaMbara para parAnA nathI ema sAkhita kare, teAye e te jovAnuM bAkI ja rahe che ke, teo kaI paraMparAnA hatA ? nIcenI lIlA temane zvetAMbara para parAnA hovAnI tarapha laI jAya cheH 1. prazastimAM jaNAvelI uccanAgarI zAkhA zvetAMbarIya paTTAvalImAM che. 2. amuka viSayaparatve matabheda ke virodha batAvyA chatAM paNa kAI evA prAcIna ke arvAcIna zvetAMbara AcAya nathI ke jemaNe diga Mbara AcAryAnI peThe bhASyane amAnya rAkhyu hoya. 3. umAsvAtinI kRti tarIke mAnavAmAM zaMkAne bhAgye ja avakAza che evA 'prazamarati'ra graMthamAM muninA vajrapAtranuM AdimAM liMgadvArane vicAra karatAM tema kema nathI kyuM", ane rUDha dviga kharIcatvathI viruddha jatA bhASyanA vaktavyane akSarazaH kema levAmAM AvyuM che ? Ane uttara e ja lAge che ke, siddhamAM li dvAranI vicAraNAmAM parivartana karI zakAya tevuM hatuM, mATe bhASya cheDI parivartana kyuM. paNa pulAka AdimAM dracali ganA vicAra prasaMge khInnuM kAMI parivartana zakaya hatuM nahi, tethI bhASyanuM ja vaktavya akSarazaH rAkhyuM. jo koI paNa rIte parivartana zaca jaNAyu heAta, tA pUjyapAda nahi tA chevaTe akalaMka paNa e parivata na karata. 1. jIe A 'paricaya', pR. 5 ane 8, 2. jIe zlAka naM0 135 thI. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavasthita nirUpaNa jovAmAM Ave che, jene zvetAMbara paraMparA nirvivAdapaNe svIkAre che. 4. umAsvAtinA vAcakavaMzane ullekha ane te ja vaMzamAM thayela anya AcAryonuM varNana vetAMbarIya paTTAvalIo, pannAvaNA, ane naMdinI sthavirAvalImAM che. A dalIlo vAcaka umAsvAtine zvetAMbara paraMparAnA manAve che, ane atyAra sudhInA samagra zvetAMbara AcAryo temane potAnI ja paraMparAnA prathamathI mAnatA AvyA che. vAcaka umAsvAti zvetAMbara paraMparAmAM thayA che, digaMbaramAM nahIM, evuM mAruM pitAnuM maMtavya adhika vAcana-ciMtana bAda atyAra sudhImAM daDha thayuM che. A maMtavyane vizeSa spaSTa karavA sAru digaMbara zvetAMbara vaccenA bheda viSayaka itihAsanA keTalAka prazno upara prakAza nAkhavuM jarUrI che. prathama prazna e che ke, Aje je digaMbara zvetAMbara vaccenA bheda ke virodhano viSaya zruta tathA AcAra jovAmAM Ave che, tenuM prAcIna mULa kyAM sudhI maLe che, tathA te prAcIna mULa mukhyatve zI bAbatamAM hatuM. bIjo prazna e che ke, baMne phirakAone samAnarUpe mAnya evuM zruta hatuM ke nahIM, ane hatuM te kyAM sudhI te samAna mAnyatAne viSaya rahyuM, ane kyArathI temAM matabheda dAkhala tha, tathA te matabhedanA aMtima phalasvarUpa ekabIjAne paraspara pUrNarUpe amAnya evA zrutabhedanuM nirmANa kyAre thayuM ? trIje paNa aMtima prazna e che ke, umAsvAti pite kaI paraMparAnA AcAranuM pAlana karatA hatA, tathA temaNe je zrutane AdhAra rAkhIne tattvArthanI racanA karI, te mRta ukta baMne phirakAone pUrNapaNe samAnabhAvathI mAnya hatuM, ke koI Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 eka phirakAne ja pUrNarUpe mAnya, para Mtu bIjA phirakAne pUrNa rUpe amAnya hatuM? 1. je kAMI aitihAsika sAmagrI atyAre maLe che, tenAthI nivivAda rIte eTaluM spaSTa mAlUma paDe che ke, bhagavAna mahAvIra pArzvapatyanI paraparAmAM thayA hatA, ane temaNe zithila athavA madhyama tyAga mArgomAM potAnA utkaTa tyAgamAmaya vyaktitva dvArA navIna jIvana reDayuM. zarUAtamAM virodha temaja udAsInatA rAkhanArA aneka pAsa tAnika sAdhu-zrAvaka bhagavAna mahAvIranA zAsanamAM AvI maLyA. bhagavAna mahAvIre potAnI nAyakavAcita udAra paraMtu tAttvikadaSTithI potAnA zAsanamAM te baMne daLAnuM sthAna nizcita karyuM, jemAMnu eka bilakula nagnajIvI tathA utkaTa vihArI hatuM, ane bIjuM 3 1. AcArAMgasUtra, 178. 2. kAlAsavesiyaputta (bhagavatI. 1, 9), kezI (uttarAdhyayana23), udakapeDhAlaputra (sUtrakRtAMga 2, 7), gAMgeya (bhagavatI0 9, 32) ityAdi. vizeSa mATe jIe utthAna mahAvIrAMka ' pR. 58. keTalAka pApAe tApa'camahAvrata ane pratikramaNa sahita nagnatvane paNa svIkAra karyAM, evA ullekha Aja sudhI aMgAmAM surakSita che. dAkhalA tarIke bhagavatI. 1, 9. 3, AcArAMgamAM saMcela ane acela ema ane prakAranA munienuM varNana che. agnela muninAM varNana mATe prathama zrutaskaMdhanA chaThThA adhyAyanA 183mA sUtrathI AgaLanAM sUtra jevAM joIe; ane sacela muninA vastra viSayaka AcAra mATe dvitIya zrutaskaMdhanu pAMcamu' adhyayana jevu joIe. tathA saMcela muni ane acela muni e ane mehane kevI rIte jIte e bAbatanA rAcaka varNana mATe jIe AcArAMga 1, 8, Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 bilakula nagna nahIM evuM madhyamamAgI paNa hatuM. e khate LAmAM bilakula nagna rahevA ke na rahevAnA viSayamAM tathA bIjA keTalAka AcArAnA viSayamAM bheda hatA,1 tA paNa bhagavAnanA vyaktitvane kAraNe te virodhanuM rUpa dhAraNa karI zakayo nahi. uttama ane madhyama tyAgamArganA e prAcIna samanvayamAM ja vartImAna digaMbara zvetAMbarAnA bhedanuM mULa che. e prAcIna samayamAM jaina para parAmAM diga Mbara zvetAMbara evA zabda na hatA te paNa AcArabheda sUcavanArA nagna, acela (utta0 23, 13, 29) jinakalpika, pANipratigraha (kalpasUtra 9, 28), pANipAtra vagere zabda utkaTa tyAgavALA daLane mATe; tathA sacela, pratigrahadhArI, (kalpasUtra 9, 31), sthavirakalpa (kalpasUtra 9, 63) vagere zabda madhyama tyAgavALA daLane mATe maLI Ave che. 2. e eLAmAM AcAraviSayaka bheda hAvA chatAM bhagavAnanA zAsananA mukhya prANarUpa zrutanI bAbatamAM kAMI bheda na hatA; ane daLa bAra agarUpe manAtA tatkAlIna zrutane samAna bhAve svIkAratAM hatAM. AcAraviSayaka kAMIka bheda, ane zrutaviSayaka pUrNa abhedanI A sthiti taratamabhAvathI bhagavAna bAda Azare doDhaso varSa sudhI rahI. eTaluM yAda rAkhavu joIe ke, A daramyAna paNa baMne daLanA aneka ceAgya AcAryae te zrutanA AdhArathI nAnA meATA graMtha racyA hatA. temane sAmAnyarUpe aMte daLanA anugAmI tathA vizeSa rUpe te te gra MthanA racayitAnA ziSyagaNu svIkAratA hatA, tathA potapotAnA guru-pragurunI kRti samajIne tenA para vizeSa 1. jIe uttarAdhyayana0 0 23. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha * agamAa ', * anaga' 1 oLakhAtA hatA. aMte LAnI zrutanI bAbatamAM eTalI badhI niSThA ke vaphAdArI hatI ke, aMga tathA aMgabAhyanuM prAmANya samAna rUpe svIkAravA chatAM paNa kAI e aMga temaja anaMga zrutanI bhedaka rekhAne gauNu na karI, ane Aje paNa baMne daLanA vamAna sAhityamAM te sthira che. bhAra mUkatA hatA. te ja athavA * upAMga ' nAmathI * . 31 eka taraphathI acelatva, sacelatvAdi AcAranA pUrvI kAlIna matabheda, ke je ekabIjAnI sahiSNutAnA tathA samanvayanA kAraNathI khAI rahyo hatA, te dhIre dhIre tIvra banatA cAlyA. tethI karIne bIjI bAjuthI te ja AcAra viSayaka matabhedanu samana baMne daLavALA mukhyatayA aMga-zrutanA AdhAra vaDe karavA lAgyA; ane sAthe sAthe ja peAtAnA daLadvArA racita vizeSa 'gabAhya zrutane paNa upayAga tenA samanamAM karavA lAgyA. te pramANe mukhyatayA AcAranA bhedamAMthI je daLabheda sthira thayA, tene kAraNe AkhAya zAsanamAM anekavidha garabaDa pedA thaI. tenA phalasvarUpa pATaliputranI vAcanA (vI. ni 160nA arasAmAM) thaI. A vAcanA sudhI temaja tenI pachI paNa evuM abhinna aMga-zruta hatu jene baMne daLavALA samAnapaNe mAnatA hatA, paraMtu kahetA jatA hatA ke, te mUlazrutane anuyAgadvAra, uttarAdhyayana, prajJApanA, 1. dazavaikAlika, Avazyaka i. 2. 'pariziSTapa,' sa 9, zlA 55thI. 'vIranirvALasaMvat gaura nainALanA,' pR0 94. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramazaH hAsa thatuM jAya che. sAthe sAthe ja teo potapitAne abhimata AcArane piSaka graMtha paNa racatA cAlyA. A AcArabheda piSaka zrata dvArA aMte te prAcIna abhinna aMgazrutamAM matabhedane janma thaye, ke je zarUAtamAM artha karavAmAM ja hato, paNa AgaLa jaIne pAThabhedanI tathA prakSepa AdinI kalpanAmAM pariNata thayo. A pramANe AcArabhedajanaka vicAra bhede baMne daLanI te abhinna aMgazrutaviSayaka samAna mAnyatAmAM paNa bheda Ubho karyo, jethI eka daLa te ema mAnavAmanAvavA lAgyuM ke, te abhinna mUla aMgabhuta moTe bhAge lupta ja thaI gayuM che, je bAkI che, te paNa banAvaTa tathA navA prakSepa vinAnuM nathI. evuM kahIne paNa te daLa te mUla aMga zratane sarvathA choDI beThuM nahi. paraMtu sAthe sAthe ja potAnA AcArane paSaka zrutanuM vizeSa nirmANa karavA lAgyuM, ane te dvArA potAnA pakSane pracAra paNa karatuM rahyuM. bIjA daLe joyuM ke paheluM daLa te mUla aMgazrutamAM banAvaTI vAta dAkhala thavAno AkSepa paNa kare che, paraMtu tene sarvathA choDatuM paNa nathI, ke tenI rakSAmAM sAtha paNa ApatuM nathI. A joIne bIjA daLe mathurAmAM eka saMmelana karyuM, jemAM mUla aMgabhutanI sAthe pitAne mAnya aMgabAhya zrutane pAThanizcaya, vargIkaraNa temaja saMkSepa-vistAra vagere karyA; ane te daLamAM bhAga lenAra badhA sthavirone te badhuM prAya: mAnya hatuM. joke A aMga ane anaMga mRtanuM A saMskaraNa navuM hatuM tathA temAM aMga temaja anaMganI bhedaka rekhA hovA chatAM paNa aMgamAM anaMgane 1. vini. 827 ane 840nI vacce jue "vInivAsaMvata zaura jaina rAkhanA, 50 14. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praveza tathA havAle ke je baMnenA samaprAmANyanAM sUcaka che, te AvI gayAM hatAM tathA tenA vagIkaraNa tathA pAThasthApanamAM paNa pharaka paDyo hata; te paNa A navuM saMskaraNa te mUla aMgakRtane atizaya maLatuM hatuM, kAraNa ke, temAM virodhI daLanA AcAranI piSaka te badhI bAbato hatI, ke je mUla aMgakRtamAM hatI. A mAthura-saMskaraNanA vakhatathI to mUla aMgakRtanI samAna mAnyatAmAM baMne daLAmAM eka ja aMtara paDI gayuM. teNe baMne daLonA tIvra mRtabhedane pAye nAkhe. acelatvanuM samarthana karanAra daLa kahevA lAgyuM ke, mUla aMgazrata sarvathA lupta ja thaI gayuM che. je zruta saMcela daLanI pAse che, ane je amArI pAse che, te badhuM mUla arthAta gaNadharakRta hovAne badale pAchaLanA pitapatAnA AcAryo dvArA racita tathA saMkalita che. sacela daLavALA kahetA hatA ke, bezaka pachInA AcAryo dvArA anekavidha navuM zrata paNa racavAmAM AvyuM che, temaja temaNe navI saMkalana paNa karI che, te paNa mUla aMga&tanA bhAvamAM kaI parivartana ke kApakUpa karavAmAM AvyAM nathI. bArIkIthI jotAM tathA aitihAsika kasoTIthI kasatAM sacela daLanuM e kathana moTe bhAge sAcuM ja jaNAya che. kAraNa ke, sacetatvane pakSapAta ane tenuM samarthana karavA chatAM paNa te daLe aMga zrutamAMthI acelatva samarthaka acelatva 1. jema bhagavatIsUtramAM anuyogadvAra, prajJApanA, jaMbudvIpaprajJapti, jIvAbhigamasUtra tathA rAjapraznIyane ullekha che. juo gUjarAta vidyApITha dvArA prakAzita "bhagavatI' caturtha khaMDanuM, pariziSTa, ta. 3 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratipAdaka keI bhAga uDAvI dIdho nathI. jema acela daLa kahetuM ke, mUla aMgazruta lupta thaI gayuM che, tema tenI sAme saela daLa ema kahetuM ke, jinakalpa arthAta pANipAtra ke acelatvane jinasaMmata AcAra paNa kAlabhedane kAraNe lupta ja thayo che, te paNa ApaNe joI zakIe chIe ke, sacela daLa dvArA saMskRta, saMgRhIta, ane navasaMkalita zrutamAM acelatvane AdhArabhUta badhA pATha tathA tene anukUla vyAkhyAo mejUda che. sacela daLa dvArA avalaMbita aMgakRta mUla aMgazratane atizaya maLatuM hovAnI sAbitI e che ke, utsarga- sAmAnya bhUmikAvALuM che, temAM acela daLanA badhA apavAdonuM athavA vizeSa mArgonuM vidhAna pUrNapaNe Aja paNa mejUda che. jyAre acela daLa dvArA saMmata nagnatvAcArazrata autsargika nathI, kAraNa ke, te mAtra acelatvanuM vidhAna kare che. saladaLanuM zrata acela tathA sacela baMne AcArone mokSanuM aMga mAne che; vAstavika acela-AcAranI pradhAnatA paNa batAve che. tene matabheda tenI sAmayitA mAtramAM che. jyAre aceladaLanuM zrata sacelatvane mokSanuM aMga ja nathI mAnatuM, tene tenuM pratibaMdhaka paNa mAne che. A sthitimAM e spaSTa che ke, sacela daLanuM zrata acela daLanA mRtanI apekSAe mUla aMgazratane ghaNuM maLatuM che. 1. juo A "paricaya 5 29 dha naM. 3. 2. gaNa-paramohi-pulAe AhAra-khavaga-uvasame kappe / saMjamatiya-kevali-sijjhaNA ya jambummi bucchiNNA // vizeSa0 2593 / 3. "sarvArthasiddhi mAM nagnatvane mekSanuM mukhya tathA abAdhita kAraNa mAnyuM che-pR0 248. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mathurA pachI valabhImAM pharIthI zruta-saMskAra che, temAM sthavira arthAt sacela daLane rahyo sahyo matabheda paNa nAmazeSa thaI gayo. paraMtu tenI sAthe ja te daLa sAme acela daLane zrataviSayaka virodha ugratara thaI gayo. te daLamAMthI keTalAkae have rahyuM rahyuM audAsInya cheDIne sacela daLanA zratane sarvathA bahiSkAra karavAnuM TharAvyuM. 3. vAcaka umAsvAti sthavira arthAta sacela paraMparAnA AcAravALA avazya hatA. nahIM te temanA prazamarati graMthamAM sacela dharmAnusArI pratipAdana kadI na heta; kAraNa ke, acela daLanA keI paNa pravaramuni sacela prarUpaNA kare e kadI saMbhavita nathI. acela daLanA pradhAna muni kuMdakude paNa ekamAtra acetatvane ja nirdeza karyo che, tyAre kuMdakuMdanA anvayamAM thanArA koI acelamuni sacetatvanuM pratipAdana kare e saMgata lAgatuM nathI. "prazamaratinuM umAsvAtikartaka hovApaNuM paNa vizvasanIya che. sthaviradaLanI prAcIna tathA vizvasta vaMzAvalImAM umAsvAtinI uccAnAgara zAkhA tathA vAcakapadanuM maLI AvavuM, e paNa temanA sthavirapakSIya hovAnuM sUcaka che. umAsvAti vikramanA trIjA saikAthI pAMcamA saikA daramyAna keI paNa samayamAM bhalene thayA hoya, paraMtu temaNe tatvArthonI racanAnA AdhArarUpaje aMga-anaMga mRtanuM avalaMbana lIdhuM hatuM, te pUrNatayA sthavirapakSane mAnya hatuM. ane acela 1. vIni 827 thI 840 nI vacce. juo vInirvANa saMvat aura jaina kAlagaNanA', pR0 110. 2. pravacanasAra, adhi0 3. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 daLavALA tenI bAbatamAM kAMtA udAsIna hatA athavA tenA tyAga ja karI beThA hatA. jo umAsvAti mAthurIvAcanAthI thoDAka pahelAM thaI gayA hAya te to temanA vaDe avalakhita aMga tathA anagazrutanI bAbatamAM acelapakSa prAyaH udAsIna hatA. paraMtu jo te vAlabhI vAcanAnI AsapAsa thayA hAya, te te temanA dvArA avalaMbita zrutanI bAbatamAM acela daLamAMthI keTalAka udAsIna ja nahIM, paraMtu virodhI paNu banI gayA hatA. ahIM e prazna jarUra thAya ke, je umAsvAti avalaMbita zruta acela daLamAMthI keTalAkane mAnya na hatuM, teA te daLanA anuyAyIoe tattvArthane ATaluM badhuM apanAvyuM zA mATe ? tenA javAba 'bhASya' ane ' sarvAsiddhi 'nI tulanAmAMthI tathA mUlasUtramAMthI maLI jAya che. umAravAti je sacelapakSAvalakhita zrutane dhAraNa karatA hatA, temAM nagnatvanuM paNa pratipAdana tathA Adara hatAM ja, ke je sUtragata (9, 9) * nAnya ' zabdathI sUcita thAya che. temanA bhASyamAM agabAhyarUpe je zrutanA nirdeza che, te badhuM - sarvAM-siddhi 'mAM nathI AvyuM; kAraNa ke dazAzrutaskaMdha, kalpa, vyavahAra Adi acela pakSane anukula ja nathI. te badhAM spaSTapaNe saMcelapakSanAM poSaka che; paraMtu ' sarvAsiddhi 'mAM dazavaikAlika tathA uttarAdhyayananu nAma Ave che; te joke khAsa acela pakSanA kAI AcAryanI kRti che evuM nizcita na heAvA chatAM paNa acelapakSanAM spaSTa virodhI nathI. . umAsvAtinAM mUlasUtronI AkarSakatA, tathA bhASyane cheADI devA mAtrathI temane potAnA pakSane anukULa banAvavAnI yogyatA joI ne ja pUjyapAde te sUtro upara evI vyAkhyA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 lakhI ke je kevala acela dharmanuM ja pratipAdana kare, ane saceladhanA spaSTapaNe nirAsa kare. eTaluM ja nahi, paraMtu pUjyapAda svAmIe sacela pakSAvalakhita ekAdaza aMga tathA aMgakhAdya zruta ke je vAlabhI vAcanAnuM va`mAna rUpa che, tenuM paNa spaSTapaNe aprAmANya sUcita karI dIdhuM che. temaNe kahyu che ke, kevalIne kavalAhArI mAnavA tathA mAMsa AdinAM grahaNanI vAta e anukrame kevalIavarNavAda tathA zrutAvarNavAda che. vastusthiti evI jaNAya che ke, pUjyapAdanI * sarvArtha siddhi ' ke je mukhyarUpe spaSTa - aceladhanI pratipAdikA che, tenA racAyA bAda sacelapakSAvalaMbita samagra zrutanA jevA bahiSkAra, amuka acelapakSe karyAM, tevA dRDha ane aikAntika bahiSkAra sarvAsiddhi 'nI racanA pahelAM thayA nahatA. 'sarvArthasiddhi"nI racanA bAda acela daLamAM sacelapakSIya zrutanA praveza nAmamAtrane ja rahyo tenu e ja kAraNa che. uttarakAlIna digaMbarIya vidvAnonI zrutapravRttithI e vastu dekhAI Ave che. e bAbatamAM apavAda che; paNa te agaNya jevA che. ' ' 1. bhagavatI ( zataka 15), AcArAMga ( zIlAMka TIkAsahita 10 334, 335, 348. 352, 364), praznavyAkaraNa (50 149, 150) AdimAM je mAMsa saMbaMdhI pATha Ave che, temane lakSamAM rAkhIne sarvArthasiddikAre ka che ke, AgamamAM evI khAkhatA che evu' kabUla karavuM e zrutAvaNa vAda che. ane bhagavatI ( zataka 15) AdimAM kevalInA AhAranuM vana che, tene lakSamAM rAkhIne kahyuM che ke, e nA kevalIne avaNa vAda che. 3. akala'ka ane vidyAnaa Adi siddhasenanA graMthAthI paricita hatA. jIA rAjavAttika'8, 1, 17; 'leAkavAtti'pR0 3. C Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ z vastuta: pUjyapAdanI AsapAsanA samayamAM acela ane sacela pakSamAM eTalI kheMcatANu ane pakSApakSI vadhI gaI hatI ke, tenA klasvarUpa sarvArthasiddhi' racAyA bAda tathA tenI ati pratiSThA jAmI gayA bAda, acela pakSamAMthI tattvA bhASyanu rahyuMsadhu sthAna paNa nIkaLI gayuM. ghaNA dhaNA vicAra karavA chatAM e praznane haju sudhI keAI uttara jaDato nathI ke, jema tema karIne paNa sacelapakSe agatane atyAra sudhI koI ne DhAI rUpamAM sAcavI rAkhyuM, to pachI truddhimAM, zrutabhaktimAM, ane apramAdamAM sacela pakSathI kaI rIte UtaratA nahi evA acelapakSe aga%0tane samUla naSTa prema thavA dIdhuM ? jo acela pakSanA agragAnI kuMdakuMda, pUjyapAda, samatabhadra AdinA ATalA adhe| zrutavistAr acelapakSe sAcavI rAkhyA, te Aja sudhI aMgazrutanA kAMIka mUla bhAga paNa sAcavI na rAkhavAnuM kAMI ja kAraNu na hatuM. aMgazrutanI vAta cheDI agabAhya tarapha najara karIe, te paNa prazna ja thAya che ke, pUjyapAda dvArA nirdiSTa dazavaikAlika, uttarAdhyayana jevA nAnAsarakhA graMtha acelapakSIya zratamAMthI lupta kevI rIte thayA ? kAraNake temanAthI paNa moTA graMtha te pakSamAM barAbara sacavAI rahyA che. badhI vAta upara vicAra karavAthI huM atyAra sudhImAM e ja nizcita niya upara Avyo chuM ke, mUla a MgazratanA pravAhu aneka avazyaMbhAvI parivanAnI cATa sahana karavA chatAM Aja sudhI cAlyA AvyA che; joke tene digaMbara phirakA bilakula mAnya rAkhatA nathI, : zruta viSayaka carcAne A prasaMge eka prazna tarapha aitihAsika vidvAnanuM dhyAna kheMcavuM Avazyaka che. te prazna Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e che ke, pUjyapAda tathA akalaMka dvArA dazavaikAlika tathA uttarAdhyayanane nirdeza karavAmAM Avyo che, eTaluM ja nahIM paNa dazavaikAlika upara te digaMbara pakSanA manAtA aparAjita AcAryo TIkA paNa lakhI hatI. temaNe ja bhagavatI-ArAdhanA upara paNa TIkA lakhI che. A sthitimAM AkhI digaMbara paraMparAmAMthI dazavaikAlika ane uttarAdhyayanano pracAra kema karIne nIkaLI gayuM ? temAMya vaLI jayAre ApaNe joIe chIe ke, mUlAcAra, bhagavatI-ArAdhanA jevA aneka graMtha ke je vastra Adi upadhinuM paNa muninA saMbaMdhanAM nirUpaNa kare che ane jemAM ArthikAonA mArganuM paNa nirUpaNa che, tema ja je dazavaikAlika tathA uttarAdhyayananI apekSAe muni-AcAranuM kaI prakAre utkaTa pratipAdana nathI karatA, te graMthe to AkhI digaMbaraparaMparAmAM ekasarakhA mAnya che, ane temanA upara keTalAya prasiddha digaMbara vidvAnoe saMskRtamAM tathA bhASAmAM TIkAo paNa lakhI che, tyAre to ApaNe uparyukta prazna vaLI vadhu balavAna banI jAya che. mUlAcAra tathA bhagavatIArAdhanA jevA graMthane zrutamAM sthAna ApanArI digaMbaraparaMparA dazavaikAlika ane uttarAdhyayanane kema nathI mAnatI ? athavA bIjI rIte kahIe te dazavaikAlika Adine choDI denArI digaMbaraparaMparA mUlAcAra Adine kevI rIte mAnI zake che? A asaMgati sUcaka praznano javAba sarala paNa che, ane kaThaNa paNa. ApaNe aitihAsika daSTie vicAra karIe te te sarala che, ane kevala paMthadaSTithI vicAra karIe tyAre kaThaNa che. 1. juo "anekAMta', varSa 2, aMka 1, pR. 57. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 jee itihAsa nathI jANatA te bahudhA ema ja mAne che ke, acela athavA diga Mbara paraMparA ekamAtra nagnatvane ja munitvanuM aMga mAne che, athavA mAnI zake; nagnatva sivAya thADAghaNA upakaraNadhAraNane paNa diga kharatvanA vicAramAM kAI sthAna nathI. tathA jyArathI digaMbarapara MparAmAM terApaMthanI bhAvanAe jora pakaDayu, ane khIjA digaMbarIya avAMtarapakSa yA te nAmazeSa thaI gayA athavA to terApaMthanA prabhAvamAM khAI gayA, tyArathI te| 5thadaSTivALAonA upa kta vicAra vaLI vadhAre puSTa thaI gayA ke, munitvanuM aMga ekamAtra nagnatva che, gheADI paNa upadhi tenu aMga thaI nathI zakatI; tathA namatva saMbhavI zakatu na heAvAthI srarjhA munidhanI adhikAriNI banI zakatI nathI. evI pathadRSTivALA uparyukta asaMgatinuM sAcuM samAdhAna meLavI ja na zake, temane mATe e ja rastA bAkI rahe che ke, yA to te kahI de ke, tevA upadhipratipAdaka badhA gra Mtha zvetAMbarIya che, athavA zvetAMbarIya * prabhAvavALA phAI vidvAnAe banAvyA che, athavA temanuM tAtpa pUrNa digaMbara munitvanuM pratipAdana karavu, eTaluM ja nathI. eTalu kahevA chatAM paNa te aneka muzkelIomAMthI mukta tA thaI ja zakatA nathI. tethI ja temane mATe praznane sAceA javAba kaThina che. paraMtu jaina para MparAnA itihAsanI aneka bAjuenu adhyayana tathA vicAra karanArAone mATe tevI kAI kaThinatA nathI. jaina paraMparAnA itihAsa kahe che ke, acela athavA digaMbara * kahevAtA pakSamAM paNa aneka sadha athavA guccha thayA ke je munidhanA agarUpe upadhinA AtyaMtika tyAga mAnavA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na mAnavAnI bAbatamAM pUrNa ekamata nahetA. keTalAka saMdha evA paNa hatA ke je nagnatva tathA pANipAtratvane pakSa karatA hovA chatAM vyavahAramAM theDI ghaNI upadhine svIkAra avazya karatA hatA. te eka prakAre mRdu athavA madhyamamAgI aceladaLavALA hatA keI saMgha athavA keTalAka saMdha evA paNa hatA ke je mAtra nagnatvane pakSa karatA hatA ane vyavahAramAM paNa tenuM ja anusaraNa karatA hatA. teo ja tIvra athavA utkaTa acela daLavALA hatA. evuM jaNAya che ke, keI paNa saMdha athavA daLa che, paraMtu pANipAtratva e badhAnuM samAna svarUpa hatuM. tethI ja teo badhA digaMbara ja gaNAtA hatA. A madhyama tathA utkaTa bhAvanAvALA judA judA saMdha athavA gacchanA vidvAne athavA munio dvArA racAyelA AcAragraMthamAM nagnatva ane vastra AdinuM virodhI nirUpaNa AvI jAya, e svAbhAvika che. te uparAMta yApanIya jevA keTalAka evA saMghe paNa thayA ke je cheka sacelapakSanA paNa gaNAtA nahi, ane je cheka acelapakSamAM paNa sthAna pAmI zakyA nahi tevA saMgha jyAre lupta thaI gayA, tyAre temanA AcAryonI keTalIka kRtio ke je potAnA pakSane vizeSa anukULa hatI, te zvetAMbarapakSa dvArA ja mukhyatayA sAcavI rakhAI ane keTalIka kRtio digaMbara pakSamAM ja vizeSapaNe rahI gaI, ane kAlakrame digaMbarIya ja manAvA lAgI. A pramANe prAcIna ane madhyakAlIna tathA madhyama ane utkaTabhAvanAvALA aneka digaMbarIya saMghanA vidvAnonI kRtiomAM samucitapaNe kyAMka nagnatvanuM AtyaMtika pratipAdana ane kyAMka maryAdita upadhinuM pratipAdana dekhAI Ave, te temAM asaMgati nathI. AjakAla Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je digaMbara phirakAomAM nagnatvane AtyaMtika Agraha rAkhanArI terApaMthIya bhAvanA pradhAna dekhAya che, te pAllAM 200-300 varSonuM pariNAma che. AjakAlanI ja e bhAvanAnA AdhArathI purANakALanA digaMbarIya gaNAtA badhA sAhityano khulAso tho kadI saMbhavita nathI, dezavaikAlika Adi graMtha zvetAMbarapara parAmAM eTalI badhI pratiSThA pAmyA che, temane tyAga digaMbara paraMparAmAM svAbhAvika rIte ja siddha thaI gayo. saMbhava che ke, je mUlAcAra vagere graMthane paNa zvetAMbara paraMparA pUrepUrA apanAvI leta, te digaMbaraparaMparAmAM te graMtho bhAgye ja potAnuM AvuM sthAna kAyama rAkhI zakta. prazastimAM umAsvAtinI jAti viSe kAMI kathana nathI, chatAM mAtAnuM netrasUcaka "vAsI" nAma emAM che ane kabhISaNa" e paNa gotrasUcaka vizeSaNa jAti ane che. A gotrano nirdeza umAsvAti ganmasthAna brAhmaNa jAtinA hovAnuM sUcana kare che ema kahevuM, e getraparaMparAne cIvaTathI vaLagI rahenAra brAhmaNa jAtinA vaMzAnukramanA abhyAsIne bhAgye ja khoTuM dekhAze. vAcaka umAsvAtinA janmasthAna tarIke prazasti "nyAdhikA" gAmane nirdeza che; A nyAdhikA sthAna kayAM AvyuM, teno itihAsa zuM che, ane atyAre tenI zI sthiti che, e badhuM aMdhArAmAM che; enI zedha karavI e eka rasane viSaya che. tattvArthasUtranI racanAnA sthAna tarIke prazastimAM "kusumapura ne nirdeza che. kusumapura e ja atyAranuM bihAramAM AveluM paTaNA. prazastimAM kahevAmAM Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvyuM che ke, vihAra karatAM karatAM paTaNAmAM tasvArtha racyuM che. A uparathI nIcenI kalpanAo phure che. 1. umAsvAtinA samayamAM ane tethI kAMI AgaLa pAchaLa magadhamAM jaina bhikSukone khUba vihAra thato hovo joIe ane te tarapha jainasaMdhanuM baLa ane AkarSaNa paNa hevuM joIe. 2. viziSTa zAstranA lekhaka evA jaina bhikSuko paNa pitAnI aniyata sthAnavAsanI paraMparAne barAbara sAcavI rahyA hatA ane tema karI teoe pitAnA kuLane "jagama vidyAlaya banAvI dIdhuM hatuM. 3. vihArasthAna pATalIputra (paTaNA) ane magadhadezathI janmasthAna nyAdhikA sAmAnya rIte bahu dUra te nahi ja heya. 2. vyAkhyAkAre tatvArthanA vyAkhyAkAra zvetAMbara, digaMbara baMne saMpradAyamAM thayelA che; paraMtu e bemAM phera e che ke, mULa sUtra upara sIdhI vyAkhyA sUtrakAra umAsvAti sivAya bIjA koI tAMbarIya vidvAne lakhI hoya tema jaNAyuM nathI; jyAre digaMbarIya badhA lekhakoe sUtro upara ja pitapotAnI vyAkhyAo lakhI che. zvetAMbarIya aneka vidvAnoe sUtro uparanA bhASyanI vyAkhyAo karI che, jyAre digaMbarIya prasiddha kaI vidvAne sUtro uparanA paNa bhASyanI vyAkhyA karI hoya tema jANyuM nathI. baMne saMpradAyanA e vyAkhyAkAramAM keTalAka evA viziSTa vidvAne che ke, jemanuM sthAna bhAratIya dArzanikomAM AvI zake tevuM che. tethI tevA keTalAka viziSTa vyAkhyAkArene atre TUMka paricaya ApavA dhAryo che. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 sUtra upara bhASyarUpe vyAkhyA lakhanAra sUtrakAra pote ja umAsvAti che; tethI temane viSe juduM lakhavApaNuM nathI umAsvAti rahetuM. kAraNa ke te bAbatamAM AgaLa kahI AvyA chIe. siddhasenagaNi' tathA AcArya haribhadra paNa bhASyakAra tathA sUtrakArane eka ja mAne che, evu temanI bhATIkAnu avalAkana karavAthI spaSTa mAlUma paDI Ave che. dazavaikAlikanI agastyasi haMkRta cUrNimAM umAsvAtinA nAme sUtra ane bhASya ane uddhRta che-pR0 85. nayanacakramAM paNa bhASya uSkRta che-pR. 596. haribhadra 'prazamarati'te bhASyakAranI ja racanA mAne che. e sthitimAM bhASyane svopana na mAnavAnI Adhunika kalpanA bhrAMta che. pUjyapAda, akalaMka Adi koI prAcIna digabarIya TIkAkAre evI vAta nathI cIrI ke je bhASyanI svApannatAthI viruddha hAya. vAcaka umAsvAtinA tattvArthasUtra upara vyAkhyA agara bhASya racanAra tarIke e gaMdhahastIka jainapara MparAmAM prasiddha che. 1, juo A 'paricaya' pR0 20, ne0 1. 2. " etannibandhanatvAt saMsArasyeti strAbhiprAyamabhidhAya matAntaramupanyasannAha-eke tvityAdinAM pR0 141. . 3. "cathottamane naiva mULiA pravaLAntare" evu kahIne hirabhadra bhATIkAmAM prazamaratinI 210mI tathA 211mI kArikA udbhuta kare che. 4, zakrastava' nAme prasiddha thayela "namoDasthuLa " nA prAcIna Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 temAM eka digaMbarAcArya ane bIjA "hrastI zvetAMbarAcArya manAya che. gaMdhahastI e vizeSaNa che. digaMbara paraMparAmAM thayelA prasiddha vidvAna samaMtabhadranuM e vizeSaNa manAya che ane tethI philita ema thAya che ke, AptamImAMsAnA racanAra gaMdhahastIpadadhArI svAmI samaMtabhadra vAcaka umAsvAtinA tattvArthasUtra upara vyAkhyA racI hatI. zvetAMbara paraMparAmAM gaMdhahastI e vizeSaNa vRddhavAdiziSya siddhasena divAkaranuM che evI mAnyatA atyAre cAle che. te mAnyatA pramANe phalita ema thAya che ke, sanmatinA racanAra ane vRddhavAdiziSya siddhasena divAkare vAcaka umAsvAtinAM tatvArthasUtro upara vyAkhyA racI hatI. A bane mAnyatA ane te uparathI phalita thatuM ukta maMtavya pramANa vinAnuM hoI grAhya nathI. digaMbarAcArya samaMtabhadranI kRti mATe gaMdhahastI vizeSaNa vaparAyeluM maLe che. te ladhusamaMtabhadrakRta aSTasahastrIne TippaNamAM spaSTapaNe joI zakAya che. laghumaMtabhadra 14mI15mI zatAbdInI AsapAsa kyAreka thaI gayA ema manAya che. temanA prastuta ullekhanuM samarthana karanAruM eka paNa sunizcita pramANu haju sudhI upalabdha nathI. atyAra sudhInAM vAcanatetramAM "purisaMvarajallIkahIne zrItIthakarane gaMdhahastI evuM vizeSaNa ApeluM che. tathA zakanA dazamA ane agiyAramAM saikAnA digaMbarIya zilAlekhomAM eka ddhAne gadhahastInuM upanAma ApeluM che ane eka jainamaMdiranuM nAma paNa 'savati gadhavAraNa jinAlaya" che. juo che. hIrAlAla saMpAdita "jenazilAlekha saMgraha" pR0 123 tathA 129, "caMdragiri parvata para ke zilAlekha." 1. juo paMDita jugalakizorajI likhita "svAmI samaMtabhadra pR0 214-220. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ciMtanathI huM cokkasa e nirNaya upara Avyo chuM ke, kyAMka bhASya, kyAMka mahAbhASya, kyAMka tattvArthabhASya, kyAMka gaMdhahastIbhASya evA alaga alaga verAyelA aneka ullekha digaMbarIya sAhityamAM maLI Ave che, ane kyAMka svAmI samaMtabhadranA nAmano tattvArtha-mahAbhASyanI sAthe nirdeza paNa che. A badhuM joIne pAchalA arvAcIna lekhake e zrAMtimUlaka vizvAsa thaI gayo ke, svAmI samaMtabhadra umAsvAtinA tatvArtha upara gaMdhahastI nAmanuM mahAbhASya racyuM hatuM. te vizvAsa uparathI teo evuM lakhavAne prerAyA. vastutaH temanI sAme na te koI prAcIna evo AdhAra hato, ke na koI evI kRti hatI ke je tatvArthasUtra upara gaMdhahastI-bhASya nAmanI vyAkhyAne samaMtabhadrakartaka siddha kare. bhASya, mahAbhASya gaMdhahastI vagere jevA meTA meTA zabdo te hatA ja; tethI e vicAra Avo svAbhAvika che ke, samaMtabhadra jevA mahAna AcArya sivAya evI kRti koNa race ? akalaMka Adi pAchaLanA AcAryo dvArA racAyelI kaI kRti gaMdhahastI-bhASya nAmathI nizcita karI na zakAtI hoya, tevI hAlatamAM te te taddana svAbhAvika che. umAsvAtinA atipracalita tattvArtha upara svAmI samaMtabhadra jevAnI nAnI-moTI kaI kRti hoya, te tene ullekha ke keI avataraNa "sarvArthasiddhi', "rAjavArtika, vagere jevI atizAstrIya TIkAomAM sarvathA na maLavA kadI saMbhavita nathI. evuM paNa saMbhavita nathI ke, tevI ke kRti "sarvArthasiddhi" AdinA samaya sudhImAM lupta ja thaI gaI hoya; kAraNa ke tyAre paNa samaMtabhadranA anya mahatvapUrNa graMtha mejUda ja hatA. game tema, teya e vAtamAM mane have Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAMI ja saMdeha nathI ke, tattvArtha upara samaMtabhadrakRta gaMdhahastI nAmanuM kaI bhASya ja nahotuM. zrIyuta paM0 jugalakizorajIe "anekAMta' (varSa 1, pR0 216)mAM lakhyuM che ke, "dhavalA mAM gaMdhahastI bhASyane ullekha Ave che; paraMtu mane "dhavalA'nI mULa nakalanI tapAsa karanArA 50 hIrAlAlajI nyAyatIrtha dvArA vizvastarUpe mAlUma paDyuM che ke, "dhavalA mAM gaMdhahastI-bhASya zabdano keI ullekha nathI. vRddhavAdiziSya siddhasena divAkara gaMdhahastI che evI vetAMbarIya mAnyatA sattaramAM aDhAramA saikAnA prasiddha vidvAna upAdhyAya yazavijayajInA eka ullekha uparathI baMdhAyelI che. u0 yazovijayajIe pitAnA mahAvIrastavamAM gaMdhahastInA kathanarUpe siddhasena divAkaranA sanmatinI eka gAthA TAMkI che te uparathI atyAre ema manAtuM Ave che ke, siddhasena divAkara ja gaMdhahastI che. paNa u0 yazovijayajIne e ullekha zrAMtijanita che. A muddo sAbita karanAra be purAvAo atyAre spaSTa che. eka to e ke, u yazovijayajI pahelAMnA koI paNa prAcIna ke arvAcIna graMthakAree siddhasena divAkara sAthe ke temanI nizcita manAtI kRtio sAthe agara te e kRtiomAMthI ukata karelAM avataraNo sAthe eka paNa sthaLe gaMdhahastI vizeSaNa vAparyuM nathI. siddhasena divAkaranI kRtinA avataraNa sAthe gaMdhahastI vizeSaNa vAparanAra mAtra ukta yazovijayajI ja che. eTale emanuM e kathana koI paNa prAcIna 1. "naivAmiLa dhaktI sanmatau-" -nyAyakhaMDakhAva, ple 16 pR0 16 dvi Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 AdhAra vinAnuM che. te uparAMta siddhasena divAkaranA jIvanavRttAMtavALA je prAcIna ke arvAcIna prabaMdho maLe che, temAM kyAya paNa gaMdhahastIpada vaparAyeluM najare nathI paDatuM. jyAre divAkarapadajUnA prabaMdha sudhdhAmAM ane bIjA prAcIna AcAryonA cara sudhdhAmAM vaparAyeluM maLe che. bIjo prabaLa ane akATaya purAvo e che ke, u. yazovijyajI pahelAMnA aneka 1. bhadrezvarakRta "kathAvalI gata siddhasena prabaMdha, anyalikhita siddhasenaprabaMdha', "prabhAvaka caritra "gata vRddhavAdiprabaMdhAtagata siddhasena prabaMdha, prabaMdhaciMtAmaNi gata vikramaprabaMdha ane caturvizatiprabaMdha. siddhasenanA jIvanaprabaMdhamAM jema divAkara upanAma Ave che ane tenuM samarthana maLe che, tema gaMdhahastI viSe kAMI ja nathI. je gadhahastIpadane ATalo badhe jUne prayoga maLe che, te e prazna rahe ja che ke, junA graMthakAroe divAkarapadanI jema gaMdhahastIpada siddhasenanA nAma sAthe ke temanI keI upalabdha nizcita kRti sAthe vApareluM kema nathI maLatuM ? 2. juo haribhadrasUrikRta "paMcavastu gAthA 1048, pR. 156. 3. sarakhAmaNuM mATe juo - "nidgAdayo yata: samadhigatAyA eva darzanalabdheH upayogaghAte pravartante cakSurdarzanAvaraNAdicatuSTayaM tUjhAccheditvAt mUlaghAtaM nihanti nazvima" kRti - 'tattvArthabhASyavRtti" pR0 135, 50 4. __"Aha ca gandhahastI nidrAdayaH samadhigatAyA eva darzanalabdherupaghAte vartante darzanAvaraNacatuSTayaM tUgamAccheditvAt samUlaghAtaM hanti miti" - 'pravacanasAroddhAra nI siddhasenIya vRtti pR. 358, prava paM5, "sittarITIkA", malayagirikRta, gAthA 5. devendrata prathama karmagraMtha TIkA, gAthA 12. sa Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthomAM je gaMdhahastIne nAme avataraNo maLe che, te badhAM ja avataraNe kyAMyeka jasa paNa parivartana vinA ja ane kayAMyeka ___ " yA tu bhavasthakevalinA dvividhasya sayogAyogabhedasya siddhasya vA darzanamIhanIyasaptakakSayAdapAyasadrvyakSayAcodapAdi sA sAdiraparyava. sAnA iti"| 'tatvAya mAdhyatti' 50 56, 5.0 27. ___"yadAha gandhahastI-bhabasthakevalino dvividhasya sayogAyogabhedasya siddhasya vA darzanamohanIyasaptakakSayAvirbhUtA samyagdRSTiH sAdiraparyavasAnA iti / " 'navapatti ', 50 88 dvi0. ___ "tatra yA'pAyasadrvyavartinI zreNikAdInAM sadvyApagame ca bhavati apAyasahacAriNI sA sAdisaparyavasAnA" tatvAya mAdhyatti 50 56, 5. 27. " yaduktaM gandhahastinA-tatra yA pAyasadvyavartinI apAyomatijJAnAMzaH,sadvyANi-zuddhasamyaktvadalikAni tadvartinIzreNikAdInAM ca sadvyApagame bhavatyapAyasahacAriNI sA sAdisaparyavasAnA iti / 'navapatti ', 50 88 dvi0. "prANApAnAvuvAsaniHzvAsakriyAlakSaNau" 'tatvAya mAdhyatti, 50 161, 50 13. " yadAha gandhahastI-prANApAnau ucchvAsaniHzvAsau iti / " 'dha sAtti' (malayagiri) 50 42, 50 2. "ata eva ca bhedaH pradezAnAmavayavAnAM ca, ye na jAtucid vastuvyatirekeNopalabhyante te pradezAH, ye tu vizakalitAH parikalitamUrtayaH prajJApathamavataranti te'vayavA iti / " 'tatvAya mAdhyatti', 50 328. 50 21. "yadyapyavayavapradezayorgandhahastyAdiSu medo'sti "" - 'syAbAhabha ', 50 13, 0 8. ta. 4 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahu ja thavA parivartana sAthe ane kayeka bhAvasAmya sAthe siMhasUranA praziSya ane bhAsvAmInA ziSya siddhasenanI tasvArthabhASya uparanI vRttimAM maLe che. A uparathI eTaluM nirvivAdapaNe siddha thAya che ke, gaMdhahastI cAlu mAnyatA pramANe siddhasena divAkAra nahi paNa upalabdha tattvArthabhASyanI vRttinA racayitA bhAsvAmInA ziSya siddhasena ja che. nAmanI samAnatAthI ane prakAMDavAdI tarIke ane kuzaLa granthakAra tarIke prasiddhi pAmela siddhasena divAkara ja gaMdhahastI saMbhavI zake evI saMbhAvanAmAMthI u0 yazeviyanI divAkara mATe gaMdhahastI vizeSaNa vAparavAnI bhrAMti janmI hoya, e saMbhava che. uparanI dalIle uparathI ApaNe spaSTa joI zakIe chIe ke, zvetAMbara paraMparAmAM prasiddha gaMdhahastI e tatvArthasUtranA bhASyanI upalabdha vistIrNa vRttinA racanAra siddhasena ja che. A uparathI ApaNane nizcita rUpe ema mAnavAne kAraNa maLe che ke, sanmatinA TIkAkAra dazamA saikAnA abhayadeve piotAnI TIkAmAM be sthaLe gaMdhahastIpada vAparI temanI 1. sanmatinA bIjA kAMDanI prathamagAthAnI vyAkhyAnI samAtamAM TIkAkAra abhayadeve tavArthanA prathama adhyAyanAM 9, 10, 11 ane 12 ema cAra sUtro TAMkelAM che ane tyAM e sUtronI vyAkhyA viSe gaMdhahastInI bhalAmaNa karatAM teo jaNAve che ke "asya ca sUtrasamUhasya vyAkhyA gandhahastiprabhRtibhirvihiteti na pradarzyate" ---eN palpa, paM. 24. e ja pramANe tRtIyAkAMDanI 44mI gAthAmAM AvelA "hetuvAda" padanI vyAkhyA ApatAM temaNe sa najJAnaritrALa mokSamA" A sUtra mUkI te mATe paNa lakhyuM che ke, "tathA gandhahastiprabhRtibhirvikrAntamiti neha pradarzyate vistrbhyaat"pR0 651, 50 20. WWW.jainelibrary.org Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 racela tatvArthavyAkhyA joI levAnI sUcanA karI che, te gaMdhahastI bIjA koI nahi paNa upalabdha bhASyavRttinA racanAra ukta siddhasena ja che. eTale sanmatiTIkAmAM abhayadeve tattvArtha uparanI je gaMdhahastIkRta vyAkhyA joI levAnI bhalAmaNa karI che, te vyAkhyA mATe have naSTa ke anupalabdha sAhitya tarapha najara doDAvavAnI jarUra nathI. A ja anusaMdhAnamAM e paNa mAnavuM prApta thAya che ke, navamA dasamAM saikAnA graMthakAra zIlAMke pitAnI AcArAMgasUtra uparanI TIkAmAM je "gaMdhahastikRta vivaraNano ullekha karyo che, te vivaraNa paNa tatvArthabhASyanI vRttinA racayitA siddhasenanuM ja hovuM joIe. kAraNa ke, bahu ja thoDuM aMtara dharAvatA zIlAMka ane abhayadeva e banne bhinna bhinna AcAryo mATe gaMdhahastIpada vApare e saMbhavita nathI, ane abhayadeva jevA bahuzruta vidvAne jaina AgamAM prathama pada dharAvatA AcArAMgasUtranI potAnI najIkamAM ja pUrve thaI gayelA zIlAMkarinI racelI TIkA jeI na hoya e paNa kalpavuM kaThaNa che. vaLI zIlAMke pite ja pitAnI TIkAomAM jyAM jyAM siddhasena divAkarakRta sanmatinI gAthAo uddhata karI che, tyAM koI paNa 1. juo A0 zrIjinavijayajasaMpAdita "jatakalpa' nI prastAvanA pR0 19, tathA pariziSTa, zIlAMkAcArya viSe vadhAre vigata." 2. "zastraparijJAvivarAtivA ja jastikRtanatathA zastraparijJapAvivaraNamatibahugahanamitIva kila vRtaM puujyaiH| zrIgandhahastimitrairvivRNomi tato'hamavaziSTam " // -- "AcArAMgaTIkA, pR0 1 tathA 82nI zarUAta Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 sthaLe gaMdhahastIpada vAparyuM" nathI, eTale zIlAMkanA gaMdhahastI paNa divAkara nathI e khullu che, uparanI vicArasaraNIne AdhAre meM daza varSoM pahelAM je nirNaya karyAM hatA, tenuM saMpUrNa rIte samaka ullikhita prAcIna pramANa paNa have maLI gayu` che, ke je hasjidrIya adhUrI vRttinA pUraka yazeAbhadrasUrinA ziSye lakhyuM che. te A pramANe che : sUriyazobhadrasya (hi) ziSyeNa samuddhRtA svabodhArtham / tattvArthasya hi TIkA jaDakAyArjanA dhRtA yAtyAM nRdhRtA // (0 yarjune dhRtAntyAr) // 1 // haribhadrAcAryeNArabdhA vivRtArdhaSaDadhyAyAMzca / pUjyaiH punaruddhRteyaM tattvArthArddhasya TIkAntyA / / 2 / / ruti / / etaduktaM bhavati - haribhadrAcAryeNArdhaSaNNAmadhyAyAnAmAdyAnAM TIkA kRtA, bhagavatA tu gaMdhahastinA siddhasenena navyA kRtA tattvArthaTIkA navyairvAdasthAnairvyAkulA, tasyA eva zeSaM uddhRtazcAcAryeNa ( zeSaM mayA ) svabodhArtham / sAtyantagurvI ca DupaDupikA niSpannetyalam" - pR0 521 / tattvArthIbhASya upara zvetAMbarAcAryAnI racelI e AkhI vRttio atyAre maLe che. temAM eka moTI che ane bIjI tethI nAnI che. meATI vRttinA racanAra siddhasena e ja ahIM prastuta che. e siddhasena dinagaNinA ziSya siMhasaranA ra siddhasena 1, jIe, gujarAtI tattvAtha vivecana-paricaya, pR0 36 (prathama AvRtti.) 2. A ja sihasUri nayanacakranA TIkAkAra che. juo, AtmAnaMda prakAza 45-10, pR0 191, Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziSya bhAsvAmInA ziSya hatA, e vAta emanI bhASyavRttine aMte ApelI prazasti uparathI siddha che. gaMdhahastInI vicAraNuM prasaMge upara ApelI dalIlothI ApaNe e paNa jANya ke, gaMdhahastI e prastuta siddhasena ja che. eTale bIjuM kaI khAsa pramANa na maLe tyAM sudhI, temanI be kRtio mAnavA viSe zaMkA rahetI nathI. eka te AcArAMgavivaraNa je anupalabdha che, ane bIjI tattvArthabhASyanI upalabdha moTI vRtti. emanuM gaMdhahastI' nAma koNe ane kema pADayuM, te viSe phakta kalpanA ja karI zakAya. emaNe pote te pitAnI prazastimAM 'gaMdhahastIpada kejaryuM nathI. tethI ema lAge che ke, jema sAmAnya rIte badhA mATe bane che tema, temanA mATe paNa banyuM hovuM joIe. eTale ke, temanA koI ziSya ke bhakta anugAmIe temane gaMdhahastI tarIke prasiddha karyA hoya. ema karavAnuM kAraNa e lAge che ke, prastuta siddhasena saiddhAMtika hatA ane AganuM vizALa jJAna dharAvavA uparAMta Agamaviruddha temane jaNAtI game tevI tarkasiddha bAbatanuM paNa bahu ja AvezapUrvaka khaMDana karatA, ane siddhAMta pakSanuM sthApana karatA. A vAta temanI tarkika viruddhanI kaTuka carcA jovAthI vadhAre saMbhavita lAge che. vaLI temaNe tatvArthabhASya upara je vRtti lakhI che, te aDhAra hajAra zlokapramANa hoI tyAra sudhImAM racAyelI tasvArthabhASya uparanI badhI ja vyAkhyAomAM kadAca moTI haze. ane je rAjavArtika tathA zlekavArtikanA pahelAM ja emanI vRtti racAI haze, te ema paNa kahevuM joIe ke, tatvArthasUtra uparanI tyAra sudhImAM hayAta badhI ja vetAMbarIya digaMbarIya vyAkhyAomAM e siddhasenanI ja vRtti moTI haze. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A moTI vRtti ane temAM karavAmAM Avela AgamanuM samarthana joI temanA keI zikhyuM ke bhA anugAmIe temanI hayAtImAM agara temanI pachI temane mATe "gaMdhahastI" vizeSaNa vAparelu hoya ema lAge che. temanA samaya viSe cakkasapaNe kahevuM atyAre zakya nathI. tema chatAM teo sAtamA saikA ane navamA saikAnI vacce thayA hovA joIe, e cokhuM che. kAraNake teo potAnI bhASyavRttimAM vasubaMdhu 1 Adi aneka bauddha vidvAno ullekha kare che. temAM eka sAtamA saikAnA dharmakIrtira paNa Ave che. eTale sAtamA saikA pahelAM teo nathI thayA eTaluM to nakkI thAya che. bIjI bAju navamA saikAnA vidvAna zIlAke gaMdhahasatI nAmathI temane ullekha karyo che. eTale teo navamA saikA pahelAM kyAreka thayelA hovA joIe. siddhasena nayacakranI vRttinA racayitA siMhasUri gaNikSamA. zramaNanA praziSya hatA. siMhasUri vikramanI sAtamI zatInA madhyamAM vidyamAna hatA eTale siddhasenane samaya vi. sAtamI 1. prasiddha bauddha vidvAna vasubaMdhune "bhASa' kahI teo nideze che - taragAnaHpatanuM vayuvavorAmiSaca vRddhADa cArikhaH " "jJAtinyA vasuvavubena "tatvArthabhASyavRtti', pR0 68,5. 1 tathA 29 nAgArjunaracita "dharmasaMgraha' pR0 13 mAM AvatAM AnaMtarya pAMca pApe, jemanuM varNana zIlAMka sUtra tAMganI (pR. 215) TIkAmAM paNa Ape che, temane ullekha paNa siddhasena kare che; "bhASyavRtti pR0 67. 2. bhikSuvaradharmakIrti nA'pi virodha uktaH pramANavinizcayAdau" tavArthabhASyavRtti pR0 397, paM. 4. 3. juo A "paricayamAM pA. 51, nedha 2. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatInA aMtimapAdathI mAMDIne AThamI zatInA madhya bhAga sudhImAM saMbhave ema mane lAge che. siddhasene pitAnI vRttimAM siddhivinizcayane ullekha (pR. 37) karyo che je kadAca akala ka kRta hoya. paNa vadhAre saMbhava to e che ke te zivasvAmIkRtano hAya. zivasvAmInA siddhivinizcayano ullekha zAkaTAyane strInirvANa prakaraNanI potAnI TIkAmAM karyo che-pR. 19. prazastimAM lakhyA pramANe prastuta siddhasenanA praguru siMhasUri e je malavAdikRta nayacakranA TIkAkAra siMhasUri ja hoya, to ema kahI zakAya ke, nayacakranI upalabdha siMhasUrikRta TIkA sAtamA saikA lagabhaganI kRti hevI joIe upara sUcita karelI tasvArthabhASyanI nAnI vRttinA praNetA haribhadra ja ahIM prastuta che. A nAnI vRtti ratalAmastha zrI RSabhadevajI kesarImalajI nAmaka saMsthA haribhadra dvArA prakAzita thaI che. A vRtti kevaLa haribhadrAcAryanI kRti nathI, paraMtu tenI racanAmAM ochAmAM ochA traNa AcAryono hAtha che. temAM eka haribhadra paNa che. A haribhadrane vicAra ahIM prastuta che. zvetAMbara paraMparAmAM haribhadra nAmanA keTalAya AcArya 1. traNathI vadhAre paNa A vRttinA racayitA hoI zake che. kAraNa ke haribhaka, yazebhadra, ane cazabhadrano ziSya e traNa te nizcita ja che; paraMtu navama adhyAyanA aMtanI puSpikAnA AdhArathI anyanI paNa kalpanA thaI zake che-- "tazrI svArthI haribhadrAcAryaprArabdhAyAM DupaDupikAbhidhAnAyAM tasyAmevAnyakatRkAyAM navanoDIyaH samAtaH"| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 thaI gayA che, temAMthI yAkinIsUnu rUpe prasiddha, seMkaDe graMthanA racayitA A haribhadra ja AnAnI vRttinA racayitA mAnavAmAM Ave che. paraMtu A viSe koI asaMdigdha pramANa atyAre amArI samakSa che nahi. munI zrI aMbUvijayajIe haribhadrIya vRtti ane siddhasenIya vRtti e bannenI tulanA karI che ane batAvyuM che ke haribhadra siddhasenIya vRttinuM avalaMbana lIdhuM che. je A vAta barAbara hoya te kahevuM joIe ke siddhasenIya vRtti pachI ja haribhadunI vRtti racAI che. devagute bhASyanI saMbaMdha kArikAnI ja vRtti racI che. devagupta nAmanA aneka AcAryo thayA che tethI temanA gurunA nAmanA abhAvamAM A devagupta kayA te jANI zakAya tema nathI. ukta haribhadra sADApAMca adhyAyanI vRtti racI. tyAra pachI tattvArthabhASyanA AkhA bhAga upara je vRtti che, tenI racanA be vyaktio dvArA thayelI te cekasa vaguNa, yama jaNAya che. temAMthI eka yazobhadra nAmanA tathA madranA AcArya che. bIjA temanA ziSya che, siSya jemanA nAmane kaI patto nathI. yazobhadranA te ajJAtanAmaka ziSya dazamA adhyAyanA mAtra aMtima sUtranA bhASya upara vRtti lakhI che. tenI pahelAMnA haribhadra bAkI rahevA dIdhelA badhA bhASyabhAga upara 1. juo muni kalyANavijyajI likhita "dharmasaMgrahaNa"nI prastAvanA pR0 2 thI. 2. AtmAnaMda prakAza, varSa 45, aMka 10, pR. 193. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thazebhadranI vRtti che. A vAta te yazobhadrasUrInA ziSyanAM vacanothI ja spaSTa che. 1 zvetAMbara paraMparAmAM yazobhadra nAmanA aneka AcArya tathA graMthakAra thayA che. temAMthI prastuta yazobhadra keNa che, te ajJAta che. prastuta yazobhadra bhASyanI adhUrI vRttinA racayitA haribhadranA ziSya hatA, tevuM nirNAyaka pramANa nathI. tenI viruddha eTaluM te kahI zakAya che ke, je prastuta thazebhadra te haribhadranA ziSya hata, te yazabhadrane ziSya ke jeNe vRttinI samApti karI che, tathA jeNe haribhadranI adhUrI vRttine pitAnA guru yazobhadra pUrI karI evuM lakhyuM che, te pitAnA gurunA nAmanI sAthe haribhadraziSya" vagere keI vizeSaNa lagAvyA vinA bhAgye ja raheta. astu game te he; paraMtu eTaluM te hajI vicAravAnuM rahe che ke, te yazobhadra kyAre thayA, tathA temanI bIjI kRtio che ke nahi? vaLI te yazabhaTTe AkharI eka mAtra sUtranI vRtti kema racI na zakyA ? tathA te temanA ziSyane kema racavI paDI ? tulanA karavAthI jaNAya che ke, yazobhadra tathA temanA ziSyanI bhASyavRti gaMdhahastInI vRttinA AdhAre lakhavAmAM AvI che. haribhadranA SoDazaka prakaraNa upara vRtti lakhanArA eka yazobhadrasUri thayA che, te ja prastuta yazobhadra che ke bIjA, e paNa eka vicAraNI prazna che. maLI AvatAM vistRta 1. juo A paricaya, pA. 52.. 2. juo "naina sAhityane saMkSipta tihAra' pariziSTamAM cazabhadra." Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 dArzanikavAda nAnI vRttimAM nathI; athavA kavAMka che, te bilakula saMkSipta che. adhika dhyAna devA gya vAta to e che ke, "kAvyacadhrauvyayu hatu" e sUtranuM bhASya baMne vRttiomAM eka nathI, tathA kaI ekamAM bIjI vRttie svIkArele bhASyapATha nirdiSTa paNa thayuM nathI. malayagirie lakhelI tasvArthabhASya uparanI vyAkhyA nathI maLatI. teo vikramanA bAramA-teramA saikAmAM thaI gayelA vidyuta zvetAMbara vidvAnomAMnuM eka che. marina teo A hemacaMdranA samakAlIna ane sarvazreSTha TIkAkAra tarIke jANItA che. temanI keDIbaMdha mahattvapUrNa kRtiora upalabdha che. ciraMtanamuni eka ajJAta nAmanA zvetAMbara sAdhu che. temaNe tattvArtha upara sAdhAraNa TippaNa lakhyuM che. teo vikramanI cAdamI sadI pachI kyAreka thayelA che; ciraMtanamuni kAraNa ke temaNe aha 5, sU0 31 nA TippaNamAM vaidamAM saikAmAM thayela malleiSaNanI syAdvAdamaMjarI'no ullekha karyo che. vAcaka yazovijaye bhASya upara lakhelI vRttine apUrNa prathama adhyAya eTale bhAga maLe che. teo kahetAMbara saMpradAyamAM ja 1. malayagirie tatvArthaTIkA lakhI hatI evI mAnyatA, temanI prajJApanAvRttimAM maLatA "sAptAritva tasvArthI vAta che prasAdhitamiti tataDavadhArIcana" (pada 15 pR0 298) - A ane AnA jevA bIjA ullekha uparathI baMdhAyelI che. 2. juo "dhama saMgrahanI prastAvanA pR0 31. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahi paNa AkhA jaina saMpradAyamAM chellAmAM vAva vinaya chellA thayelA sarvottama prAmANika vidvAna ' tarIke jANItA che. emanI saMkhyAbaMdha kRtio upalabdha che. sattaramA aDhAramA saikA sudhImAM thayela nyAyazAstranA vikAsane apanAvI emaNe jaina zrutane tarkabaddha karyuM che, ane bhinna bhinna viSayo upara aneka prakaraNe lakhI, jaina tattvajJAnanA sUkSma abhyAsano mArga taiyAra karyo che. gaNI yazovijya uparanA vAcaka yazovijayajIthI judA che. e kyAre thayA te mAluma nathI, emanA viSe bIjI paNa aitihAsika mAhitI atyAre kAMI nathI. gaLI yazovinaya emanI kRti tarIke atyAre phakta tattvArtha sUtra uparane gujarAtI Taba prApta che; A uparAMta emaNe bIjuM kAMI racyuM haze ke nahi te jJAta nathI. TabAnI bhASA ane zailI jotAM teo 17-18 mA saikAmAM thayA hoya ema lAge che. emanI neMdhavA jevI vizeSatA be cheH 1. jema vAcaka yazavijayajI vagere zvetAMbara vidvAnoe "aSTasahastrI jevA digaMbarIya graMtha upara TIkAo racI che, tema e gaNuM yazovijayajIe paNa tatvArthanA digaMbarIya sarvArthasiddhimAnya sUtrapAThane laI tenA upara mAtra sUtranA artha pUrata be lakhe che ane be lakhatAM temaNe jyAM jyAM zvetAMbara ane digaMbarane matabheda ke matavirodha Ave che, tyAM sarvatra zvetAMbara paraMparAne anusarIne ja sUtrane artha karyo che. Ama sUtrapATha digaMbarIya chatAM artha zvetAMbarIya che. 1. juo jana takabhASA), prastAvanA-sIdhI sIrIjha. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. Aja sudhImAM tattvArthasUtra upara gujarAtImAM be lakhanAra prastuta yazovijaya gaNuM ja pahelA Ave che; kAraNa ke temanA sivAya tattvArthasUtra upara koInuM gujarAtImAM kAMI lakhela adyApi jANavAmAM AvyuM nathI. gaNI yazovijayajI zvetAMbara che e vAta te nakakI che, kAraNake TabAnA aMtamAM e ullekha che ane bIjuM sabala pramANa te temano Taba ja che. sUtrano pAThabheda ane sUtronI saMkhyA digaMbarIya svIkAryA hatAM teno artha koI paNa jagyAe temaNe digaMbara paraMparAne anukULa karyo nathI. alabatta ahIM eka savAla thAya che ane te e ke, yazovijayajI zvetAMbara hovA chatAM temaNe digaMbarIya sUtrapATha kema lIdhe haze? zuM teo vetAMbarIya sUtrapAThathI paricita nahi ja hoya? ke paricita hovA chatAM temane digaMbarIya sUtrapAThamAM ja tAMbarIya sUtrapATha karatAM vadhAre mahattva dekhAyuM haze ? Ane uttara e ja vyAjabI lAge che ke, teo tAMbara sUtrapAThathI pari. cita to avazya haze ja ane temanI daSTimAM te ja pAThanuM 1. "iti zvetAMbarAcAryazrIumAsvAmigaNa(Ni)kRtata tvArthasUtraM tara vINAvavo: zrIyazovinayata: sama" prarvataka zrIkAMtivijayajInA zAstrasaMgrahamAMnI likhita TabAnI pothI. 2. A svIkAramAM apavAda paNa che je bahu ja zeDe che. dAkhalA tarIke a0 4nuM 19 muM sUtra emaNe digaMbarIya sUtrapAThamAMthI nathI lIdhuM. digaMbare seLa svarga mAnatA hevAthI temano pATha levAmAM tAMbarIyatA rahI zake nahi, eTale emaNe e sthaLe zvetAMbarIya sUtrapAThamAMthI ja bAra svargonAM nAmavALuM sUtra lIdhuM che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahatva paNa haze ja kAraNa ke tema na hota to teo tAMbarIya paraMparA pramANe be racata ja nahi; tema chatAM temaNe digaMbarIya sUtrapATha lIdhe tenuM kAraNa evuM hovuM joIe ke, je sUtrapAThane AdhAre digaMbarIya badhA vidvAna hajAra varSa thayAM digaMbara paraMparA pramANe ja vetAMbara AgamothI viruddha artha karatA AvyAM che, te ja sUtrapAThamAMthI zvetAMbara paraMparAne barAbara baMdha bese evo artha kADho ane kara taddana zakya ane saMgata che, evI chApa digabarIya pakSa upara pADavI ane sAthe ja zvetAMbarIya abhyAsIone jaNAvavuM ke, digaMbarIya sUtrapATha ke tAMbarIya sUtrapATha game te le e banemAM pAThabheda hovA chatAM artha te eka ja prakArane nIkaLe che, ane te zvetAMbara paraMparAne baMdha bese te ja. tethI digaMbarIya sUtrapAThathI bhaDakavAnI ke tene virodhI pakSane sUtrapATha mAnI pheMkI devAnI kazI e jarUra nathI. tame iccho te bhASyamAnya sUtrapATha zIkho agara sarvArthasiddhimAnya sUtrapATha yAda karo. tattva bannemAM eka ja che. A rIte eka bAju digaMbarIya vidvAnone temanA sUtrapAThamAMthI sIdhI rIte sAco artha zuM nIkaLI zake che te jaNAvavAnA, ane bIjI bAju zvetAMbarIya abhyAsIo pakSabhedane kAraNe digaMbarIya sUtrapAThathI na bhaDake tema samajAvavAnA uddezathI ja, e yazovijayajIe tAMbarIya sUtrapATha choDI digaMbarIya sUtrapATha upara Ta ra heya tema lAge che. pUjyapAdanuM asalI nAma devanaMdI che, e vikramanA pAMcamAM chaThThA saikAmAM thayelA che. emaNe vyAkaraNa Adi aneka viSayo 1, juo, "sarvArthasiddhi 2, 3, 9,11; tathA 10,9. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 upara graMtha lakhyA che, jemAMnA keTalAka pUjyapAda upalabdha che. digambara vyAkhyAkArAmAM pUjyapAda pahelAM phakta zivoTI2ja thavAnuM sUcana maLe che. temanI ja diga MbarIyatva samaka sarvAsiddhi nAmanI tattvA - vyAkhyA pachInA badhA digaMbarIya vidvAnone AdhArabhUta thaI che. bhaTTa akalaka vikramanA AThamA-navamA saikAnA vidvAna che. 'sarvA siddhi' pachI tattvArthI upara emanI ja vyAkhyA maLe che, je rAjavArtika'nA nAmathI jANItI che. jaina nyAyaprasthApaka viziSTa gaNyAgAMthA vidvAneAmAMnA e eka che. bhaTTa akalaMka temanI keTalIka kRti upalabdha che, je dareka jaina nyAyanA abhyAsI mATe mahattvanI che. vidyAnaMdanuM bIjuM nAma 'pAtrakesarI' jANItu che. paraMtu pAtrakesarI vidyAnathI judA hatA, e vicAra hAlamAM ja 50 jugalakizArajIe prastuta karyAM che. vidyAnaMda tenA spaSTIkaraNa mATe temanA ' anekAnta' mAsikapatranuM prathama va tuM bIjuM kiraNa jovu 1. jIe, 'jainasAhityasaMzodhaka,' prathama pustaka pR0 83, 2. zivakATikRta tattvA vyAkhyA ke tene utArA vagere Aje upalabdha nathI. temaNe tattvArtha. upara kAMIka lakhyuM hatu. evu. sUcana keTalAka a+cIna zilAlekhAmAMnI prazasti uparathI thAya che zivakArTi samatabhadranA ziSya hAvAnI mAnyatA che, jIA, 'svAmI samatabhadra' pR0 96. 3. jIe, 'nyAyakumudacaMdra'nI prastAvanA. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joIe. teo vikramanA navamA dazamA saikAmAM thayelA che. temanI keTalIka kRtio upalabdha che. teo bhAratIya darzanenA viziSTa abhyAsI che ane temaNe tattvArtha upara zlekavArtika nAmanI padabaMdha moTI vyAkhyA lakhIne kumArila jevA prasiddha mImAMsaka graMthakArenI harIphAI karI che ane jenadarzana upara thayela mImAMsakenA pracaMDa AkramaNane sabaLa uttara Ape che. mRtasAgara nAmanA be digaMbara paMDitae tatvArtha upara zrutasaTR be judI judI TIkA racI che. vibudhasena vagere badhA digaMbara vidvAne che ane emaNe tattvArtha upara sAdhAraNa vyAkhyAo lakhI che. ene viSe khAsa mAhitI nathI maLI. ATalA saMskRta vivadhana, covIndra vyAkhyAkAro uparAMta tattvArtha upara bhASAmAM pheva, yova, TIkA lakhanAra aneka digaMbara vidvAne strIva, ene thayA che, jemAMnA aneka to karNATaka amariri mAra bhASAmAM paNa TIkA lakhI che, ane bIjAoe hiMdI bhASAmAM TIkA lakhI che. 3. mULa tatvArthasUtra tatvArthazAstranI bAhya tathA AtyaMtara savizeSa mAhitI meLavavA mATe pahelAM mULagraMthane avalaMbI nIce lakhelI cAra bAbate upara vicAra karavAmAM Ave cheH 1. preraka sAmagrI, 2. racanAne uddeza, 3. racanAzailI, ane 4. viSayavarNana. 1. juo, "aSTasahastrI " ane "tatvArthaplekavArikanA prastAvanA 2. A mATe juo batAvArthabhASya' hiMdI anuvAdanI prastAvanA paM. zrInAthurAmajI premIlikhita. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je sAmagrIe kartAne tattvArtha lakhavA preryA, te ghara sAmagrI mukhyapaNe cAra bhAgamAM vaheMcAI jAya che. 1. Agama jJAnane vArasoH vaidika darzanemAM vedanI jema jaina darzanamAM Agama graMthe ja mukhya pramANa manAya che; bIjA graMthanuM prAmANya Agamane anusaravAmAM che. e Agama jJAnano parApUrvathI cAlyo Avate vAraso vAcaka umAsvAtine barAbara maLyo hato, tethI Agamika badhA viSayonuM temanuM jJAna spaSTa tathA vyavasthita hatuM. 2. saMskRtabhASAH kAzI, magadha, bihAra Adi pradezamAM rahevA ane vicAravAne lIdhe ane kadAcita brAhmaNatva jAtine lIdhe pitAnA samayamAM pradhAnatA bhogavatI saMskRta bhASAne UDe abhyAsa vAcaka umAsvAtie karyo hato. jJAna meLavavAnuM prAkRtabhASA uparAMta saMskRta bhASAnuM dvAra barAbara UghaDavAthI saMskRta bhASAmAM racAyela vaidika darzana sAhitya ane bauddha darzana sAhitya jANavAnI temane taka maLI, ane e takano yathArtha upayoga karI temaNe potAnA jJAnabhaMDaLane khUba samRddha karyuM. 3. darzanAntarano prabhAva: saMskRta bhASA dvArA temaNe je vaidika ane bauddha sAhityamAM praveza karyo, tathA tene lIdhe je navanavI tatkAlIna racanAo joIne temAMthI vastuo ane vicArasaraNIo jANuM, te badhAno temanA upara UMDe prabhAva paDyo. ane e ja prabhAve temane jaina sAhityamAM pahelAM sthAna nahi pAmelI evI TUMkI dArzanika sUtrazailImAM ane saMskRta bhASAmAM graMtha lakhavA preryA. 4. pratibhAH ukta traNe hetuo hovA chatAMya jo temanAmAM pratibhA na hatA, te tatvArthane A svarUpamAM kadI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma ja na thAta. tethI ukta traNe hetuo sAthe preraka sAmagrImAM temanI pratibhAne sthAna ApyA vinA na ja cAle. kaI paNa bhAratIya zAstrakAra jyAre pitAnA viSayanuM zAstra race che, tyAre te potAnA viSayanA nirUpaNanA aMtima uddeza tarIke mokSane ja mUke che, pachI bhale racanA uddeza te viSaya artha, kAma, tiSa ke vaidyaka je Adhibhautika dekhAte hoya, ke tattvajJAna ane yoga je AdhyAtmika dekhAto hoya. badhAM ja mukhya mukhya viSayanAM zAstranA prAraMbhamAM te te vidyAnA aMtima phaLa tarIke mokSano ja nirdeza hovAne, ane te te zAstranA upasaMhAramAM paNa chevaTe te vidyArthI mikSa siddha thayAnuM kathana AvavAnuM. vaizeSika darzananA praNetA "kaNAda' pitAnI prameyanI carcA karatAM pahelAM te vidyAnA nirUpaNane mokSanA sAdhana tarIke jaNAvIne ja temAM pravarte che.1 nyAya darzananA sUtradhAra gautama pramANapaddhatinA jJAnane mokSanuM dvAra mAnIne ja tenA nirUpaNamAM Utare che. sAMkhya darzananuM nirUpaNa karanAra paNa mekSanA upAyabhUta jJAnanI puravaNI khAtara ja potAnI vizvotpatti vidyAnuM varNana kare che. brahmamImAMsAnuM brahma ane jagata viSenuM nirUpaNa paNa mokSanA sAdhananI pUrti mATe ja che. yoga darzanamAM yogakriyA ane bIjI prAsaMgika AvatI badhI bAbatonuM 1. 1, 1, 4, kaNadasUtra. 2. 1, 1, 1, nyAyasUtra. 3. juo IzvarakRSNakRta "sakhya kAri', kAtra 2. ta. 5 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 varNana e mAtra meAkSanA uddeza siddha karavA mATe ja che. bhaktimAgI enAM zAstra ke jemAM jIva, jagata ane Izvara Adi viSayAnuM varNana che, te paNa bhaktinI puSTi dvArA chevaTe mekSi meLavavA mATe ja che. bauddha darzananA kSaNikavAdanA agara cAra A satyAmAM samAveza pAmatA Adhibhautika tathA AdhyAtmika viSayanA nirUpaNane uddeza paNa meAkSa vinA bIjo karo ja nathI. jaina darzananAM zAstro paNa e ja mArgane avala ne racAyelAM che. vAcaka umAsvAtie paNa atima uddeza mAkSanA ja rAkhI, tenI prAptinA upAyo siddha karavA mATe pote varNavavA dhArela badhI vastuonuM varNana tattvA mAM kareluM che. 1, vAcaka umAsvAtinI tattvArthaH racavAnI kalpanA uttarAdhyayananA 28 mA adhyayanane AbhArI hoya ema lAge che. e adhyayananuM nAma meAkSamAga che. e adhyayanamAM meAkSanA mAge sUcavI tenA viSaya tarIke jaina tattvajJAnanuM taddana TUMkamAM nirUpaNa karelu che. e ja vastune vA. umAsvAtie vistArI temAM samagra AgamanAM tattvA gaDhavI dIdhAM che. temaNe peAtAnA sUtragraMthanI zarUAta paNa mekSamA pratipAdaka sUtrathI ja karI che. riMga bhara sapradAyamAM te tattvArtha sUtra 'meAkSarAAstra'nA nAmathI ati jANItuM che. bauddha para parAmAM 'vizuddhimAga' ati mahattvanA graMtha prasi che; te buddhAya dvArA pAMcamA saikAnI AsapAsa pAlimAM racAyA che, ane temAM samagra pAliSiTakAnA sAra che. tenA pUrva vatI vimukti mAga" nAmanA graMtha paNa khauddhaparaMparAmAM hatA; tenA anuvAda cInI bhASAmAM maLe che. vizuddhimAga tathA vimuktimAga e mane zabdone atha 'mAkSamAga" ja che, Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 pahelethI ja jaina AgamonI racanAzailI auddha piTako jevI lAMbA varNanAtmaka sUtrarUpe cAlI AvatI, ane te prAkRta bhASAmAM hatI, bIjI bAju brAhmaNa vidvAnercnaashailii e saMskRtabhASAmAM zarU karelI TUMkAM TUM...kAM sUtreA racavAnI zailI dhIre dhIre bahu ja pratiSThita thaI gaI hatI; e zailIe vAcaka umAsvAtine AkarSyA ane temAM ja lakhavA preryA. ApaNe jANIe chIe tyAM sudhI jaina saMpradAyamAM saMskRta bhASAmAM phUM kAM TUMkAM sUtreA racanAra tarIke sauthI pahelA umAsvAti ja che. temanA pachI ja evI sUtrazailI jaina para parAmAM bahu ja pratiti thaI ane vyAkaraNa, ala'kAra, AcAra, nIti, nyAya Adi aneka viSayo upara zvetAMbara, digabara ane soMpradAyanA vidyAneAe te zailImAM saMskRtabhASAbaha graMtho lakhyA. umAsvAtinAM tattvArthasUtro kaNAdanAM vaizeSika sUtronI peThe daza adhyAyamAM vahecAyelAM che. emanI saMkhyA phakta 344 jeTalI che, jyAre kaNAdanAM sUtronI saMkhyA 333 jeTalI ja che. e adhyAyAmAM vaizeSika Adi sUtronI peThe Ahrika-vibhAga agara te brahmasUtra AdinI mAphaka pAda-vibhAga nathI. jaina sAhityamAM adhyayana'te sthAne 'adhyAya'te AraMbha karanAra paNa umAsvAti ja che, temaNe zarU nahi karelA Ahnika ane pAda vibhAga paNa AgaLa jatAM temanA anugAmI akalaMka Adie potapotAnA graMthamAM zarU karI lIdhA che. bAhya racanAmAM kaNAda ane yogasUtra sAthe tattvArthasUtranuM vizeSa sAmya hovA chatAM temAM eka khAsa jANavA jevA phera che, je jaina dananA para parAgata mAnasa para prakAza pADe che. kaNAda peAtAnAM Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMtavyo sUtramAM rajU karI, temane sAbita karavA akSapAda gItamanI peThe pUrvapakSa-uttarapakSa nathI karatA, chatAM tenI puSTimAM hetuono upanyAsa to bahudhA kare ja che; jyAre vAcaka umAsvAti potAnA eka paNa siddhAMtanI sAbitI mATe kyAMya yukti-prayukti ke hetu mUkatA ja nathI. teo potAnA vaktavyane sthApita siddhAMta rUpe ja koI paNa dalIla ke hetu ApyA vinA, agara pUrvapakSa-uttarapakSa karyA sivAya ja, yogasUtrakAra pataMjalinI peThe varNavye ja jAya che. umAsvAtinAM sUtro ane vaidika darzanenAM sUtro sarakhAvatAM eka chApa mana upara paDe che, ane te e ke, jaina paraMparA zraddhApradhAna che; te pote sarvajJanA vaktavyane akSarazaH svIkArI le che ane temAM zaMkA, samAdhAnane avakAza jotI ja nathI; jene pariNAme sudhArA vadhAro ane vikAsa karavA jevA aneka buddhinA viSaye tarkavAdanA jamAnAmAM paNa aNakheDAyelA rahI mAtra zraddhAnA pAyA upara Aja sudhI TakI rahyA che. paraMtu vaidika darzanaparaMparA 1. siddhasena, samaMtabhadra Adi jevA aneka dhuraMdhara tArki- koe karela tarka vikAsa ane tAkikacarcA bhAratIya vicAravikAsamAM khAsa sthAna bhegave che e vAtane inakAra thaI zake tema nathI. chatAM prastuta kathana gauNapradhAnabhAva ane dRSTibhedanI apekSAe ja samajavAnuM che. ene ekAda dAkhalAthI samajavuM hoya to tatvArthasUtro ane upaniSada Adi laIe. tasvArthane vyAkhyAkAre dhuraMdhara tAki hovA chatAM ane saMpradAyabhedamAM vahecAyA chatAM je carcA kare che ane tarkabaLa vApare che, te badhuM prathamathI sthApita jenasiddhAMtane spaSTa karavA agara te tenuM samarthana karavA pUratuM che. emAMthI koI vyAkhyAkAre navuM vicArasarjana karyuM nathI, ke tAM Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhipradhAna hoI, pote mAnela siddhAMtonI parIkSA kare chetemAM zaMkA-samAdhAnavALI carcA kare che, ane ghaNuM vAra to prathamathI manAtA AvelA siddhAMtone tarkavAdanA baLe uthalAvI nAkhI navA siddhAMta sthApe che, agara to temAM sudhArA-vadhAre kare che. sArAMza e che ke vArasAmAM maLela tattvajJAna ane AcArane sAcavavAmAM jeTaluM phALo jaina paraMparAe Apyo che, teTalo navA sarjanamAM nathI Ape. viSayanI pasaMdagI : keTalAka darzanamAM viSayanuM varNana yamImAMsApradhAna che. jemake, vaizeSika, sAMkhya ane vedAMta darzana. vaizeSika darzana pitAnI dRSTie viSayavarNana jagatanuM nirUpaNa karatAM, temAM mULa dravya keTalAM che? kevA che? ane tene lagatA bIjA padArtho keTalA ane kevA che vagere varNavI, mukhyapaNe jagatanAM prameyanI ja mIsAMsA kare che. sAMkhya darzana prakRti ane puruSanuM varNana karI, pradhAnapaNe jagatanAM mULabhUta prameya tattavonI ja mIsAMsA kare che. e ja rIte vedAMta darzana paNa jagatanA mULabhUta brahmatattvanI ja masAMsA pradhAnapaNe kare che. bara-digaMbaranI tAtvika mAnyatAmAM kazo ja phera paDyo nathI. jyAre, upaniSada, gItA ane brahmasUtranA vyAkhyAkAre takabaLathI eTale sudhI svataMtra carcA kare che ke, temanI vacce tAttvika mAnyatAmAM pUrva pazcima jeTaluM aMtara UbhuM thayuM che. AmAM ka guNa ane kayo deSa e vyaktavya nathI. vaktavya phakta vastusthiti pUratuM che. guNa ane deSa sApekSa heI, bane paraMparAmAM hoI agara na heI zake. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaLI keTalAMka darzanamAM cAritranI mImAMsA mukhya che. jemake ga ane bauddha darzanamAM jIvananI zuddhi eTale zuM ? te kema sAdhavI ? temAM zuM zuM bAdhaka che? vagere jIvanane lagatA praznone nikAla yogadarzana heya-duHkha, he hetu-dukhanuM kAraNa, hAna-mokSa, ane hA pAya-mokSanuM kAraNa e caturvyUhanuM nirUpaNa karIne, ane bauddha darzane cAra AryasatyanuM nirUpaNa karIne karyo che; eTale ke prathama darzanavibhAgane viSaya yatatva che ane bIjA darzanavibhAgane viSaya cAritra che. bhagavAna mahAvIre potAnI mImAMsAmAM geyatattva ane cAritrane sarakhuM ja sthAna ApyuM che, tethI ja temanI tavamImAMsA eka bAju jIva-ajIvanA nirUpaNa dvArA jagatanuM svarUpe varNave che, ane bIjI bAju Astrava, saMvara Adi tane varNavI cAritranuM svarUpa darzAve che. emanI tattvamImAMsA eTale ya ane cAritrane samAnapaNe vicAra. e mImAMsAmAM bhagavAne nava to mUkI, e to uparanI aDaga zraddhAne jainatvanI prAthamika zarata tarIke kahI che. tyAgI ke gRhastha keI ne paNa mahAvIranA mArgane anugAmI te ja mAnI zakAya, ke je teNe e nava tattvanuM jJAna bhale na meLavyuM hoya te paNa ochAmAM ochuM enA upara zraddhA te keLavI ja hoya; arthAta "jinakathita e to ja satya che' evI khAtarI barAbara karI hoya. A kAraNathI jaina darzanamAM nava tattvanA jeTaluM bIjA kazAnuM mahattva nathI. AvI vastusthitine lIdhe ja vAcaka umAsvAtie pitAnA prastuta zAstranA viSaya tarIke e nava tara pasaMda karyA, ane temanuM ja varNana sUtromAM karI te sUtrone viSayAnurUpa "tattvArthAdhigama evuM nAma ApyuM. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcaka umAsvAtie nava tattvanI mImAMsAmAM reyapradhAna ane cAritrapradhAna baMne darzanene samanvaya je chatAM temane temAM pitAnA samayamAM vizeSa carcAtI pramANamImAMsAnA nirUpaNanI UNapa jaNAI ethI emaNe pitAnA graMthane potAnA dhyAnamAM Avela badhI mImAMsAothI paripUrNa karavA nava tattva uparAMta jJAnamImAMsAne paNa viSaya tarIke svIkArI ane nyAyadarzananI pramANamImAMsAnA sthAne jaina jJAnamImAMsA kevI che te jaNAvavAnI pitAnA ja sUtromAM goThavaNa karI. eTale ekaMdara ema kahevuM joIe ke, vAcaka umAsvAtie pitAnA sUtranAM viSaya tarIke jJAna, ya ane cAritra e traNe mImAMsAone jaina daSTi anusAra lIdhelI che. viSayane vibhAga : pasaMda karela viSayane vAcaka umAsvAtie pitAnI dazAdhyAyImAM A pramANe vaheMcI nAkhe che. temaNe pahelA adhyAyamAM jJAnanI, bIjAthI pAMcamA sudhInA cAra adhyAyomAM yanI, ane chaThThAthI dasamA sudhInA pAMca adhyAyomAM cAritranI mImAMsA karI che. ukta traNe mImAMsAnA anukrame mukhya muddAo ApI, te darekanI bIjA darzane sAthe TUMkamAM sarakhAmaNI ahIM karavAmAM Ave che. jJAnamImAMsAnI sArabhUta bAbato: pahelA adhyAyamAM jJAna sAthe saMbaMdha rAkhanArI mukhya bAbata ATha cheH 1. nanya ane pramANarUpe jJAnano vibhAga, 2. mati Adi Agamaprasiddha pAMca jJAna ane temanI pratyakSa-parokSa be pramANamAM vaheMcaNI, 3. matijJAnanI utpattinAM sAdhano, temane bhedaprabheda ane temanI utpattino krama sUcavatA prakAre, 4. jainaparaMparAmAM pramANa manatA AgamazAstranuM zrutajJAnarUpe varNana Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 5. avidha Adi traNa divya pratyakSa ane temanA bheda-prabhedo tathA pArasparika aMtara, 6. e pAMce jJAnanuM tAratamya jaNAvatA temanA viSayanirdeza ane temanI eka sAthe saMbhavayanIyatA, cha. keTalAM nAnA bhramAtmaka paNa hAI zake te, ane jJAnanI yathAtA tathA ayathAtAnAM kAraNeA. 8. nayanA bhedaprabhedo. sarakhAmaNI : jJAnamImAMsAmAM jJAnacarcA che, te 'pravacanasAra'nA jJAnAdhikAra jevI tapuraHsara ane dArzanikazailInI nathI; paNa naMdIsUtranI jJAnacarcA jevI Agamika zailInI hAI, jJAnanA badhA bhedaprabhedAnu tathA temanA viSayAnu mAtra varNana karanArI ane jJAna-ajJAna vaccene taphAvata batAvanArI che, emAM je avagraha-hA Adi laukikajJAnanI utpattinA krama sUcavavAmAM AvyA che, te nyAyazAstramAMra AvatI nivikalpa-sarvikalpa jJAnanI ane bauddha abhidhammuthasaMgahAmAM AvatI jJAnAtpattinI prakriyAnuM smaraNa karAve che. emAM je avadhi AditraNa divyaja pratyakSa jJAnAnu varNana che, te vaidikapa ane bauddhanA darzananA siddha, yogI ane IzvaranA jJAnanuM smaraNa karAve che. enA divya jJAnamAM Avatu mana:paryAyanuM nirUpaNu yogadarzana ane bauddha darzananA 1. 'tattvArtha' 1, 15-19, 2. jue 'mukatAvile' kA para thI AgaLa, 3. 'abhidhamma'0 pariccheda 4, peregrApha 8 thI. 4. 'tattvA' 1, 21-26 ane 30, 5. 'prazastapAdaka lI' pR0 187, 6. yAgadarzana, 3, 19, 7. 'abhidhammathasa'gaheA' pari. 9, preregrApha 24 ane nAgAjunane 'dhama sa'graha' pR0 4. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricittajJAnanI yAda Ape che. emAM je pratyakSa-parokSarUpe pramANano vibhAga che, te vaizeSika ane bauddha darzanamAM AvatA be pramANanA, sAMkhyuM ane ega darzanamAM AvatA 3 traNa pramANanA, nyAyadarzanamAM AvatA cAra pramANane ane mImAMsA darzanamAM AvatA cha Adi pramANanA vibhAgono samanvaya che. e jJAnamImAMsAmAM je jJAnaajJAnane viveka che, te nyAyadarzananA yathArthaayathArtha buddhinA tathA gadarzananA pramaNa ane viparyayanA viveka jevo che. emAM je nayanuM spaSTa nirUpaNa che, tevuM darzanAtaramAM kyAMya nathI. TUMkamAM ema kahI zakAya ke, vaidika ane bauddha darzanamAM AvatI pramANamImAMsAnA sthAnamAM jainadarzana zuM mAne che, te badhuM vigatavAra prastuta jJAnamImAMsAmAM vAcaka umAsvAtie darzAvyuM che. yamImAMsAnI sArabhUta bAbata : yamImAMsAmAM jagatanAM mULabhUta jIva ane ajIva e be tattanuM varNana che; temAMthI 1. "tatvArtha" 1, 12-12, 2. "prazastapAdakaMdalI" pR0 213, 50 12 ane 'cAyabiMdu 1, 2. gadarzana, 1,7. 3. IzvarakRSNakRta "sAMkhyakArikA kA 4; ane 4. nyAyasUtra, 1, 2, 3. 5. mImAMsAsUtra 1, 5 nuM "zAbarabhASya." 6. 'tAvArtha' 1, 33. 7. "taka saMgraha -buddhinirUpaNa 8. yogasUtra 1, 6. 9, "tatvArtha 1, 34-35. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtra jIvatattvanI carcA bIjAthI cothA sudhInA traNa adhyAyamAM che. bIjA adhyAyamAM jIvatattvanA sAmAnya svarUpa uparAMta saMsArI jIvananA aneka bhedaprabhedonuM ane tene lagatI aneka bAbatonuM varNana che. trIjA adhyAyamAM alekamAM vasatA nArake ane madhyama lekamAM vasatA manuSya tathA pazu-pakSI AdinuM varNana hovAthI, tene lagatI aneka bAbato sAthe pAtALa ane manuSyalakanI AkhI bhUgoLa Ave che. cothA adhyAyamAM devasRSTinuM varNana heI, temAM khagaLa uparAMta aneka jAtanAM divya dhAmanuM ane temanI samRddhinuM varNana che. pAMcamA adhyAyamAM dareka dravyanA guNadharmanuM varNana karI, tenuM sAmAnya svarUpa jaNAvI, sAdharma-vidharmI dvArA dravyamAtranI vistRta carcA karI che. yamImAMsAmAM mukhya 16 bAbato Ave che, je nIce pramANe che: adhyAya 2 : 1. jIvatattvanuM svarUpa, 2. saMsArI jIvanA prakAre, 3. IdriyanA bheda-prabhedo, temanAM nAmo, temanA viSayo ane jIvarAzimAM indriyonI vaheMcaNI pa. mRtyu ane janma vaccenI sthiti. 5. janmanA ane tenA sthAnanA prakAra tathA temanI jAtivAra vaheMcaNI, 6. zarIranAM prakAre, temanuM tAratamya, temanA svAmIo ane eka sAthe temano saMbhava, 7. jAtiono liMga vibhAga ane na tUTI zake evA AyuSyane bhegavanArAono nirdeza. adhyAya 3 je ane 4 : 8. adholakanA vibhAga, temAM vasatA nAraka che ane temanI dazA tathA jIvanamaryAdA vagere 9. dvIpa, samudra, parvata, kSetra Adi ThAra madhyama lekanuM Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 bhaugeAlika varNana tathA temAM vasatA manuSya, pazu, pakSI Adine jIvanakALa, 10. devanI vividha jAtie, temane parivAra, bhega, sthAna, samRddhi, jIvanakALa ane jyotima`DaLa dvArA khagoLanuM varNana. adhyAya 5 meH 11. dravyanA prakArA, temanuM paraspara sAdharyuM-vaidha ; temanu sthitikSetra ane te darekanuM kArya, 12. pudgalanu svarUpa, tenA prakAre ane tenI utpattinAM kAraNeA, 13, sat ane nityanuM sahetuka svarUpa, 13. paulika baMdhanI ceAgyatA ane ayeAgyatA, 15. dravya sAmAnyanu lakSaNa, kALane dravya mAnanAra matAMtara ane tenI dRSTie kALanuM svarUpa, 16. guNa ane pariNAmanAM lakSaNA ane pariNAmanA prakAro, sarakhAmaNI : ukta bAbatamAMnI ghaNIka bAbatA AgamA ane prakaraNa graMthAmAM che, paNa te badhI ahIMnI jevI TUMkANamAM saMkalita ane eka ja sthaLe na hotAM chUTIvAI che. pravacanasAra'nA nAyAdhikAramAM ane 'paMcAstikAya'nA dravyAdhikAramAM upara jaNAvela pAMcamA adhyAyane ja viSaya che, paNa tenu nirUpaNa ahIMnAthI juduM paDe che. 'pa'cAstikAya' ane 'pravacana sAramAM tarka paddhati temaja laMbANa che, jyAre ukta pAMcamA adhyAyamAM krU temaja sIdhuM varNana mAtra che. upara je khIjA, trIjA ane cAthA adhyAyanA mudda mUkavA che tevuM saLaMga, vyavasthita ane sAMgeApAMga varNana kaI paNa brAhmaNa ke bauddha mULa dArzanika sutragraMthamAM nathI dekhAtu. bAdarAyaNe potAnA brahmasUtranA trIjA ane cothA adhyAyamAM 'hiMH tattvajJAnane itihAsa', khIjo bhAga, pR0 162 thI 1. AgaLa Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 je varNana ApyuM che, te ukta bIjA, trIjA ane cothA adhyAyanI keTalIka bAbato sAthe sarakhAvavA jevuM che, kemake emAM paNa maraNa pachInI sthiti, utkrAMti, judI judI jAtinA che, judA judA loko ane temanAM svarUpanuM varNana che. ukta bIjA adhyAyamAM jIvanuM je upayoga lakSaNa kahevAmAM AvyuM che, te AtmavAdI badhAM darzanee svIkArelA tenA jJAna ke caitanya lakSaNathI juduM nathI. vaizeSika ane nyAyadarzananA IdriyavarNana karatAM ukta bIjA adhyAyanuM idriyavarNana judu dekhAvA chatAM tenA IdriyasaMbaMdhI prakAre, temanAM nAme ane te darekane viSaya nyAya ane vaizeSika darzana sAthe lagabhaga zabdaza: samAna che. vaizeSika darzanamAM je pArthiya, jalIya, tejasa ane vAyavIya zarIranuM varNana che. tathA sAMkhya darzanamAM je sUkSma liMga ane skUla zarIranuM varNana che, te tattvArthanA zarIravarNanathI juduM dekhAvA chatAM kharI rIte eka ja anubhavanI bhinna bAjuonuM sUcaka che. tattvArthamAM je vaccethI tUTI zake ane na tUTI zake evA AyuSanuM varNana che ane tenI je upapatti darzAvavAmAM AvI 1. 'tattvArtha" 2, 8. 2. "tavArtha', 2, 15-20 3. 'nyAyasUtra' 1, 1, 12, ane 14. 4. juo "tarkasaMgraha, pRthvIthI vAyu sudhInuM nirUpaNa. 5. IzvarakRSNakRta "sAMkhyakArikA" kAva, 40 thI 42. 6. "tattvArtha." 2, 37-49. 7. 'tasvAtha 2, para. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che, te yogasUtra ane tenA bhASya sAthe zabdazaH sAmya dharAve che. ukta trIjA ane cothA adhyAyamAM darzAvelI bhUgoLavidyA kaI paNa darzanAntaranA sUtrakAre sparza nathI; tema chatAM yogasUtra 3,26 nA bhASyamAM narakabhUmionuM, temanAM AdhArabhUta ghana, salila, vAta, AkAza Adi tatvanuM, temAM rahetA nArakonuM madhyama lekanuM; merunuM niSadha, nIla Adi parvanuM, bharata, ilAvRtta Adi kSetronuM ja budvIpa, lavaNasamudra Adi dIpa-samudronuM tathA Urdhva lekane aMge vividha svargonuM, temAM rahetI deva jAtionuM, temanA AyuSanuM, temanA strI, parivAra Adi bhogonuM ane temanI raheNIkaraNInuM je lAMbuM varNana che, te tatvArthane trIjA, cothA adhyAyanI ailokaLaprApti karatAM ochuM lAge che. e ja rIte bauddha graMthomAM AvatuM dvIpa, samudro, pAtALa, zIta-uSNa, nArake, ane vividha devenuM varNana paNa tattvArthanI zailejyaprajJapti karatAM TUMkuM ja che. tema chatAM e varNanenuM zabdasAmya ane vicArasaraNInI samAnatA joI AryadarzananI judI judI zAkhAonuM eka mULa zodhavAnI preraNA thaI Ave che. pAMcame adhyAya vastu, zailI ane paribhASAmAM bIjA koI paNa darzana karatAM vaizeSika ane sAMkhya darzana sAthe vadhAre sAmya dharAve che. ene padravyavAda vaizeSika darzananA 1. yogasUtra 3, 22. vistAra mATe juo A "paricaya', pR. 15-16. 2. dharmasaMgraha" pR0 29-31 tathA "abhidhammaFsaMgaho' pariccheda 5, peregrApha 3 thI AgaLa. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SapadArthavAdanI yAda Ape che. emAM AvatI sAdhamyavaidharmsavALI zailI vaizeSika darzananI e zailInuM pratibiMba hoya tema bhAse che. jo ke dharmAstikAya, adharmAstikAya e dravyanI kalpanA bIjA koI darzanakAre karI nathI ane jenadarzananuM AtmasvarUpa paNa bIjAM badhAMya darzana karatAM judAM ja prakAranuM che. chatAM AtmavAda ane pudgalavAdane lagatI ghaNI bAbato vaizeSika, sAMkhya Adi sAthe vadhAre sAmya dharAve che. jenadarzananI jema nyAya, vaizeSika, sAMkhya Adi darzane paNa AtmabahutvavAdI ja che. jaina darzanano pagalavAda vaizeSika darzananA paramANuvAda ane sAMkhya darzananA prakRtivAdanA samanvayanuM bhAna karAve che. kAraNa ke emAM AraMbha ane pariNAma ubhayavAdanuM svarUpa Ave che. eka bAju tattvArthamAM kAlane dravya mAnanArA matAMtarano 11 karela ullekha ane 1, vaizeSika. 1, 1, 4. 2. prazastapAda pR0 16 thI. 3. tatvArtha0 5, 1, ane 5, 17. vizeSa vigata mATe juo 'jainasAhitya saMzodhaka khaMDa trIje, aMka pahela tathA cotha. 4. "tavAtha, 5, 5. 15-16. 5. tasvArtha 5, 2. 6. "vyavasthAto nAnA"-3, 2, 20. 7. "gvAM vidva" IzvarakRSNakRta "sakhyakArikA." 18 8. taravAtha0 5, 23-28 9. juo "tarkasaMgraha pRthvI Adi bhUtonuM nirUpaNa. 10. IzvarakRSNa kRta "sAMkhyakArikA 22 thI AgaLa. 11. tAvArtha0 5, 38. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjI bAju tenAM nizcitapaNe batAvelAM lakSaNa uparathI ema mAnavA lalacAI javAya che ke, jene tattvajJAnanA vyavasthApaka upara kAla dravyanI bAbatamAM vaizeSikara ane sAMkhya darzana e bannenAM maMtavyanI spaSTa chApa che; kAraNa ke, vaizeSikadarzana kAlane svataMtra mAne che; jyAre sAMkhya darzana ema nathI mAnatuM. tattvArthamAM sUcavAtA kAla dravyanA svataMtra astitvanAstitvaviSayaka banne pakSe je AgaLa jatAM digaMbara ane zvetAMbara paraMparAnI judI judI mAnyatArUpe vaheMcAI gayA che, te prathamathI ja jaina darzanamAM haze, ke vaizeSika ane sAMkhya darzananA vicArasaMgharSaNane pariNAme kyAreka jaina darzanamAM sthAna pAmyA haze, e eka zodhane viSaya che. paNa eka vAta te dIvA jevI che ke tatvArtha mULa ane tenI vyAkhyAomAM je kALanAM liMganuM varNana che, te vaizeSikasUtra sAthe zabdazaH maLatuM Ave che. sata ane nityanI tasvArthagata vyAkhyA je koIpaNa darzana sAthe vizeSa sAdazya dharAvatI hoya, te te sAMkhya ane ga darzana ja che. emAM AvatuM pariNAmInityanuM svarUpa, tattvArthanA sata ane nityanA svarUpa sAthe zabdazaH maLe che. vaizeSika darzanamAM paramANuMomAM dravyAraMbhanI je yogyatA batAvavAmAM AvI che, te tattvArtha mAM varNavela 1. tasvArtha 5, 22. 2. "vaizeSika darzana' 2, 2, 6. 3. juo kuMdakuMdanA "pravacanasAra " ane "paMcAstikAyanuM kAlanirUpaNa tathA 5, 39 nI "sarvArthasiddhi. 4. juo 5, 22nI bhASyavRtti, tathA A "paricaya', pA. 13. 5. prazastapAda, vAyunirUpaNa pR0 48. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAlikabaMdha-dravyAraMbhanI yogyatA karatAM judA ja prakAranI che. tattvArthanI dravya ane guNanI vyAkhyA vaizeSika darzananI te vyAkhyA sAthe vadhAremAM vadhAre sAdazya dharAve che. tattvArtha ane sAMkhya darzananI pariNAmasaMbaMdhI paribhASA samAna ja che. tatvArthane dravya, guNa, ane paryAya rUpe sata padArthane viveka, sAMkhyanA sata ane pariNAmavAdanI tathA vaizeSika darzananA dravya, guNa ane karmane mukhya sat mAnavAnA valaNanI yAda Ape che. cAritramImAMsAnI sArabhUta bAbato : jIvanamAM kaI kaI pravRttio hoya che ? evI heya pravRttionuM mULa bIja zuM che ? heya pravRttiono tyAga zakaya hoya to te kyA kayA prakAranA upAya dvArA thaI zake, ane heya pravRttinA sthAnamAM kayA prakAranI pravRttio jIvanamAM dAkhala karavI ? tenuM pariNAma jIvanamAM kramazaH ane chevaTe zuM Ave ? e badho vicAra chaTTAthI dazamA adhyAya sudhInI cAritramImAMsAmAM Ave che. A badhe vicAra jainadarzananI taddana judI paDatI paribhASA ane sAMpradAyika praNAlIne lIdhe jANe koI paNa darzana sAthe sAmya na dharAvato hoya evo ApAtataH bhAsa thAya che; chatAM bauddha ane vega darzanane bArIkIthI abhyAsa karanArane ema jaNAyA vinA kadI paNa na rahe, ke jaina cAritramImAMsAne viSaya cAritrapradhAna ukata be darzana sAthe vadhAremAM vadhAre 1. "tasvArtha." 5, 32-35 2. "tavArtha0' 5, 37, tathA 40. 3. juo A paricaya, pA. 12. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane adbhuta rIte sAmya dharAve che. e sAmya bhinna bhinna zAkhAomAM vaheMcAyelA, judI judI paribhASAomAM ghaDAyelA ane te te zAkhAomAM ochovatto vikAsa pAmelA chatAM asalamAM eka ja evA Arya jAtinA AcAravArasAnuM bhAna karAve che. cAritramImAMsAnI mukhya bAbato agiyAra che: chaThTho adhyAyaH 1. AsavanuM svarUpa, tenA prakAro ane kaI kaI jAtanA AgnavasevanathI kyAM kyAM karmo baMdhAya che tenuM varNana. sAtame adhyAyaH 2. vratanuM svarUpa, vrata lenAra adhikArIonA prakAro ane vratanI sthiratAnA mArgo, 3. hiMsA Adi doSanuM svarUpa. 4. vratamAM saMbhavatA de. 5. dAnanuM svarUpa ane tenA tAratamyanA hetuo. AThame adhyAyaH 6 karmabaMdhanA mULa hetuo ane karmabaMdhanA prakAre. navame adhyAyaH 7. saMvara ane tenA vividha upAya ane tenA bheda-prabhedo. 8. nirjarA ane teno upAya. 9. judA judA adhikAravALA sAdhake ane temanI maryAdAnuM tAratamya. dazame adhyAya : 10. kevaLajJAnanA hetuo ane mekSanuM svarUpa. 11. mukti meLavanAra AtmAnI kaI rIte kyAM gati thAya che, tenuM varNana. sarakhAmaNIH tattvArthanI cAritramImAMsA pravacanasAranA cAritravarNanathI judI paDe che. kemake, emAM tattvArthanI peThe Asava, saMvara Adi tonI carcA nathI; emAM te phakta sAdhunI dazAnuM ane te paNa digaMbara sAdhune khAsa lAgu Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDe tevuM varNana che. "paMcAstikAya" ane "samayasAramAM tattvArthanI peThe ja Asava, saMvara, baMdha Adi tane laI cAritramImAMsA karavAmAM AvI che, chatAM e be vacce taphAvata che ane te e ke, tatvArthanA varNanamAM nizcaya karatAM vyavahAranuM citra vadhAre kheMcAyuM che. emAM dareka tattvane lagatI badhI hakIkata che, ane tyAgI, gRhastha tathA sAdhunA badhA prakAranA AcAra tathA niyame varNavAyelA che, je jainasaMdhanuM baMdhAraNa sUcave che. jyAre "paMcAstikAya" ane "samayasAra'mAM tema nathI. emAM te Astrava, saMvara Adi tanI nizcayagAmI temaja upapattivALI carcA che; emAM tattvArthanI peThe jaina gRhastha temaja sAdhunAM pracalita vrata, niyamo ane AcAre AdinuM varNana nathI. yogadarzana sAthe prastuta cAritramImAMsAnI sarakhAmaNIne jeTale avakAza che, teTalo ja te viSaya rasaprada che; paraMtu e vistAra eka svataMtra lekhana viSaya heI, ahIM tene sthAna nathI. chatAM abhyAsIonuM dhyAna kheMcavA mATe temanI svataMtra tulanAzakti upara vizvAsa rAkhI, nIce TUMkamAM eka sarakhAmaNI karavA yogya muddAonI yAdI ApavAmAM Ave che: tatvArtha yogadarzana 1. kAyika, vAcika, mAna- 1. karbhAzaya (2, 12). sika pravRttirUpa Asava (6,1). 2. mAnasika Asrava 2. nirodhanA viSaya tarIke (8,1). levAmAM AvatI cittavRttio (1, 6). Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. sakaSAya ane akaSAya e e prakAranA Asrava (6,5). 4. sukhadu:khajanaka zubha, azubha Asava (6,3-4). 5. mithyAdarzana pAMca aMdha hetue (8,1). 6. pAMcamAM mithyAdarzananI Adi pradhAnatA. 7, AtmA ane katA vilakSaNa saMbaMdha te aMdha (8,2-3). 8. baMdha ja zubha, azubha heya vipAkanu kAraNa che. 9. anAdi dha mithyAdarzanane AdhIna che. 83 10. karmonA anubhAgaadhanA AdhAra kaSAya che(6,5). 11. AsravanirAdha e saMvara (9, 1). 12. gupti, samiti Adi, ane vividha tapa Adi savaranA upAyo (9, 2-3). 13. ahiMsA Adi mahA vratA (7, 1). 3. kilaSTa ane akilaSTa e prakAranA karmAzaya (2, 12). 4. sukhaduHkhajanaka puNyaapuNya karmAzaya (2, 14). 5. avidyA Adi pAMca aMdhaka klezA (2, 3). 6. pAMcamAM avidyAnI pradhAnatA (2, 4). 7. puruSa ane prakRtine vilakSaNa saMyoga te badha (2, 2009). 8. puruSa, prakRtine saMcAga ja heya duHkhanA hetu che (2,17). 9. anAdisa yAga avidyAne AdhIna che (2, 24). 10. karmAMnA vipAkajanananuM mULa kaleza he (2,13) 11. ttivRttinirAdha e cAga (1, 2). 12. yama, niyama Adi ane abhyAsa, vairAgya Adi yeAganA upAyA (1, 12thI ane 2, rathI). 13. sAbhauma (2, 30). yame Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 14. hiMsA Adi vRtti. 14. pratipakSa bhAvanA vaDe emAM aihika, pAralaukika hiMsA Adi vitarkone rokavA doSanuM darzana karI, te vRttione (2, 33-34). rekavI (7, 4). 15. hiMsA Adi doSamAM 15. vikInI daSTimAM dukhapaNAnI ja bhAvanA karI badhA karmAzaya duHkharUpa ja che temane tajavA (, 5). (2, 15). 16. maitrI Adi cAra 16. maitrI Adi cAra bhAvanAo (7, 6). bhAvanAo (1, 33). 17. pRthakRtvavitarka savi- 17. savitarka, nirvitarka, cAra ane ekavitarkanirvi. savicAra ane nirvicAra rUpa cAra Adi cAra zukaladhyAne cAra saMprajJAta samAdhio (9, 41-46). (1, 16, ane 41, 44). 18. nirjarA ane mekSa 18. AMzikahAna - baMdha(9, 3 ane 10, 3). parama ane sarvathANAnA (2, 25). 19. jJAnasahita cAritra 19. sAMgayogasahita e ja nirjarA ane mokSano vivekakhyAti e ja hAnano hetu (1. 1). upAya (2, 26). 1. A cAra bhAvanAo bauddhaparaMparAmAM "brahmavihAra' kahevAya che ane temanA upara bahu bhAra ApavAmAM Ave che. 2. A cAra dhyAnanA bheda bauddha darzanamAM prasiddha che. 3. Ane bauddha darzanamAM nirvANu kahe che, je trIjuM Arya satya che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. jAtismaraNa, avadhi 20. saMyamajanita tevI jJAna Adi divyajJAno ane ja vibhUtio (2, 39 ane cAraNuvidhA Adi labdhio 3, 16 thI AgaLa). (1, 12, ane 10,7nuM bhASya). 21. kevaLajJAna (10, 1). 21. vivekajanya tAraka jJAna (3, 14). 22, zubha azubha, zubhA- 22. zukala, kRSNa, zukla zubha ane na zubha, na azubha kRSNa ane azuphalAkRSNa evI evI karmanI caturbhagI. catuSpadI karma jAti (4, 7). A sivAya keTalIka bAbate evI paNa che ke, jemAMthI eka bAbata upara eka darzane to bIjI bAbata upara bIjA darzane bhAra Apela hovAthI, te te bAbata te te darzananA eka khAsa viSaya tarIke athavA eka vizeSatA rUpe prasiddha thaI gaI che. dAkhalA tarIke, karmano siddhAMta bauddha ane vega darzananA karmanA mULa siddhAMto te che ja, ega darzanamAM te e siddhAMtanuM muddAvAra varNana paNa che; chatAM e siddhAMta viSenuM jaina darzanamAM eka vistRta ane UMDuM zAstra banI gayeluM che, jevuM bIjA koI paNa darzanamAM dekhAtuM nathI. tethI ja cAritramImAMsAmAM karmanA siddhAMtanuM varNana karatAM jainasaMmata 1. bauddha darzanamAM AnA sthAnamAM pAMca abhijJAo che. "dharmasaMgraha' pR. 4, ane "abhidhammasthasaMgaho', pariccheda 9 preregrApha 24 2. 2, 3-14 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkhuM karmazAstra vAcaka umAsvAtie TUMkANamAM paNa dAkhala karyuM che. tevI ja rIte tAtvika daSTie cAritranI mImAMsA jaina, bauddha ane yoga traNe darzanamAM samAna hovA chatAM, keTalAka kAraNethI vyavahAramAM phera paDI gayelo najare paDe che ane e phera ja te te darzananA anugAmIonI vizeSatArUpa thaI paDyo che. phleza ane kaSAyano tyAga e ja badhAne mate cAritra che; tene siddha karavAnA aneka upAyomAMthI koI e eka upara to bIjAe bIjA upara vadhAre bhAra Ape che. jaina AcAranA baMdhAraNamAM dehadamananIya pradhAnatA dekhAya che, bauddha AcAranA baMdhAraNamAM dehadamananI jagyAe dhyAna para bhAra mukAya che, ane yogadarzanAnusArI parivrAjakanA AcAranA baMdhAraNamAM prANAyAma, zauca Adi upara vadhAre bhAra apAyo che. je mukhya cAritranI siddhimAM ja dehadamana, dhyAna agara prANAyAma Adine barAbara upayoga thAya, to te e darekanuM sarakhuM ja mahatva che; paNa jyAre e bAhya aMge mAtra vyavahAranA cIlA jevAM banI jAya che, ane temAMthI mukhya cAritranI siddhine AtmA UDI jAya che, tyAre ja emAM virodhanI durgadha Ave che, ane eka saMpradAyane anugAmI bIjA saMpradAyanA AcAranuM nirarthakapaNuM batAve che. bauddha sAhityamAM ane zaiddha anugAmI vargamAM jainonA dehadamananI pradhAnatAvALA tapanI 1. 'tavArtha' 6, 11-20 ane 8, 4-26. 2. "tatvArtha9, 9. "dura mahuM" dazavaikAlika adhyacana 8, u0 2. 3. "majijhamanikAya' sU0 14. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vagevaNI najare paDe che; jaina sAhitya ane jenA anugAmI vargamAM bauddhonA sukhazIla vartana ane dhyAnano temaja parivrAjakanA prANAyAma ane zaucane parihAsa dekhAya che. Ama hevAthI te te darzananI cAritramImAMsAnA graMthamAM vyAvahArika jIvanane lagatuM varNana vizeSa juduM dekhAya te svAbhAvika che; ethI ja tattvArthanI cAritramImAMsAmAM ApaNe prANAyAma ke zauca upara eka sUtra nathI jotA, temaja dhyAnanuM puSkaLa varNana temAM hovA chatAM tene siddha karavAnA bauddha ke vega darzanamAM varNavavAmAM AvyA che tevA vyAvahArika upAya ApaNe nathI jotA. e ja rIte tattvArthamAM je parISaha ane tapanuM vistRta temaja vyApaka varNana che, tevuM ApaNe ega ke bauddhanI cAritramImAMsAmAM nathI jotA. A sivAya cAritramImAMsAne aMge eka vAta khAsa lakSyamAM rAkhavA jevI che ane te e ke ukta traNe darzanamAM jJAna ane cAritra (kriyA) baMnene sthAna hovA chatAM jaina darzanamAM cAritrane ja mokSanA sAkSAta kAraNa tarIke svIkArI, jJAnane tenA aMga tarIke svIkAravAmAM AvyuM che; jyAre bauddha ane ga darzanamAM jJAnane ja mokSanuM sAkSAt kAraNa mAnI, jJAnanA aMga tarIke cAritrane sthAna ApavAmAM AvyuM che. A vastu ukta traNe darzananA sAhityane ane temanA anuyAyI varganA jIvanane bArIkIthI abhyAsa karanArane jaNAyA vinA nahi rahe; Ama hovAthI tattvArthanI cAritramImAMsAmAM cAritralakSI 1. "sUtrakRtAMga adhyayana traNa, uddeza 4. gA. 6 nI TIkA tathA adhya0 7, gA. 14 thI AgaLa, Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAonuM ane temanA bhedaprabhedonuM vadhAre varNana heya te svAbhAvika che. sarakhAmaNI pUrI karIe te pahelAM cAritramImAMsAnA aMtima sAdhya mokSanA svarUpa viSe ukta darzananI kaI ane kevI kalpanA che te paNa jANI levI Avazyaka che. duHkhanA tyAgamAMthI ja mekSanI kalpanA janmelI hovAthI, badhAM darzane duHkhanI AtyaMtika nivRttine ja mekSa mAne che. nyAya, 1 vaizeSika yoga ane bauddha e cAre ema mAne che ke, duHkhanA nAza uparAMta mekSamAM bIjI kAMI bhAvAtmaka vastu nathI; tethI emane mate mekSamAM je sukha hoya te te kAMI svataMtra vastu nahi, paNa te duHkhanA abhAva pUratuM ja che. jyAre jaina darzana vedAMtanI peThe ema mAne che ke, mekSa avasthA e mAtra duHkhanivRtti nathI, paNa emAM viSayanirapekSa svAbhAvika sukha jevI svataMtra vastu paNa che. mAtra sukha ja nahi paNa te uparAMta jJAna jevA bIjA svAbhAvika guNono AvirbhAva jaina darzana e avasthAmAM svIkAre che, jyAre bIjA darzananI prakriyA ema svIkAravAnI nA pADe che. mekSanA sthAna viSe jaina darzanane mata sauthI nirALo che. bauddha darzanamAM te svataMtra Atmatatvane spaSTa sthAna na hovAthI, mekSanA sthAna viSe temAMthI koI paNa vicAra meLavavAnI AzA asthAne che. prAcIna badhAM vaidika darzane AtmavibhutvavAdI hovAthI, temane mate mokSanuM sthAna keI alAyaduM hoya evI kalpanA ja thaI zakatI 1. 1, 1, 22 2. 5, 2, 18, Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 nathI. paraMtu jaina darzana svataMtra AtmatattvavAdI che ane chatAM AtmavibhutvavAdI nathI; tethI tene meAkSanuM sthAna krAM che eneA vicAra karavAnuM prApta thAya che ane e vicAra eNe darzAvyo paNa che. tattvAnA aMtamAM vAcaka umAsvAti kahe che ke, 'mukta thayela jIva dareka prakAranA zarIrathI chUTI, UrdhvagAmI thaI, chevaTe lokanA aMtamAM sthira thAya che ane tyAM ja huMmezane mATe rahe che.' 4. vyAkhyA peAtAnA upara racAyelI sAMpradAyika vyAkhyAnI bAbatamAM tattvArthAdhigamasUtranI sarakhAmaNI brahmasUtra sAthe thaI zake. jema dhaNI bAbatemAM paraspara taddana judo mata dharAvanAra aneka AcAryAe brahmasUtra para vyAkhyAo lakhI che, ane temAMthI ja potAnA vaktavyane upaniSadone AdhAre sAbita karavAnA prayatna karyo che, tema zvetAMbara-digabara e khate saMpradAyanA vidvAnAe tattvA upara vyAkhyA lakhI che, ane emAMthI ja potAnAM paraspara vidhI maMtavyone paNa Agamane AdhAre phalita karavAnA prayatna karyAM che. ATalA uparathI sAmAnya bAbata eTalI ja siddha thAya che ke, jema brahmasUtranI vedAMta sAhityamAM pratiSThA hovAne lIdhe bhinna bhinna mata dharAvanAra pratibhAzALI AcAryane te brahmasUtranA Azraya laI ne te dvArA ja potAnAM viziSTa vaktavyo darzAvavAnI jarUra jaNAI, tema jaina vADmayamAM jAmelI tattvArthAdhigamanI pratiSThAne lIdhe ja tene Azraya laI ane saMpradAyanA vidvAneAne 1. zakara, niMbArka, maghna, rAmAnuja, vallabha Adi. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ potapotAnA maMtavyo darzAvanArI jarUra jaNAI. ATaluM skUla sAmya chatAM brahmasUtranI ane tattvArthanI sAMpradAyika vyAkhyAemAM eka khAsa mahattvano bheda che ane te e ke, jagata, va, Izvara Adi jevA tattvajJAnanA maulika viSayomAM brahma sUtranA prasiddha vyAkhyAkAre eka bIjAthI bahu ja judI paDe che ane ghaNIvAra to temanA vicAromAM pUrva-pazcima jeTaluM aMtara dekhAya che, tyAre zvetAMbara-digaMbara saMpradAyane anusaranArA tattvArthanA vyAkhyAkAromAM tema nathI. teo vacce tattvajJAnanA maulika viSayo para kaze ja bheda nathI; je kAMI thaDe ghaNo bheda che te taddana sAdhAraNa jevI bAbatomAM che ane te paNa e nathI ke jemAM samanvayane avakAza ja na hoya agara to pUrva-pazcima jeTaluM aMtara hoya. kharI rIte te jaina tattvajJAnanA mULa siddhAMta paratve zvetAMbara-digaMbara saMpradAyamAM khAsa matabheda ja nathI paDyo; eTale temanI tattvArthanI vyAkhyAomAM dekhAte matabheda e bahu gaMbhIra na gaNAya. tatvAdhigamasUtranI ja upara lakhAyelI prAcIna, arvAcIna, nAnI, moTI saMskRta agara laukika bhASAmaya aneka vyAkhyAo che; paNa temAMthI jenuM aitihAsika mahatva hoya, jeNe jaina tattvajJAnane vyavasthita karavAmAM ane vikasAvavAmAM phALo Apyo hoya, ane jenuM dArzanika mahattva hoya evI cAra ja vyAkhyAo atyAre mejUda che. temAMnI traNa te digaMbara saMpradAyanI che, je mAtra sAMpradAyika bhedanI ja nahi paNa virodhanI tIvratA thayA pachI prasiddha digaMbara vidvAne dvArA lakhAyelI che; ane eka to sUtrakAra vAcaka umAsvAtinI WWW.jainelibrary.org Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 svapajJa ja che. sAMpradAyika virodha jAmyA pachI kaI paNa zvetAMbara AcAryo mAtra mULa sUtre upara lakhelI bIjI tevI mahattvanI vyAkhyA hajI jANavAmAM AvI nathI. tethI e cAra vyAkhyAo viSe ja prathama atre kAMI carcA karavI yogya dhArI che. A baMne TIkAo viSe kAMIka vicAra karIe te pahelAM te baMnenA sUtrapATha viSe vicAravuM prApta thAya che. asalamAM eka ja chatAM pAchaLathI sAMpradAyika bhedane bhASya ane kAraNe sUtrapAThe be thaI gayA che. jemAM sarvArthasiddhi eka tAMbarIya ane bIje digaMbarIya tarIke jANItuM che. zvetAMbarIya manAtA sUtrapAThanuM svarUpa bhASya sAthe baMdhabesatuM heI, tene bhASyamAnya kahI zakAya; ane digaMbarIya manAtA sUtrapAThanuM svarUpa "sarvArtha siddhi sAthe baMdhabesatuM hoI, tene sarvArthasiddhimAnya kahI zakAya, badhA ja vetAMbarIya AcAryo bhASyamAnya sUtrapAThane ja anusare che; ane badhA ja digaMbarIya AcAryo sarvArthasiddhimAnya sUtrapAThane anusare che. sUtrapAThaparatve nIcenI cAra bAbato atre jANavI jarUrI che. 1. saMkhyA : bhASyamAnya sUtrapAThanI saMkhyA 344 ane sarvArthasiddhimAnya sUtrapAThanI saMkhyA 357 nI che. 2. arthaphera sUtranI saMkhyA ane kyAMka kyAMka zAbdika racanAmAM phera hovA chatAM mAtra mULa sUtro uparathI ja arthamAM mahattvapUrNa pheraphAra dekhAya evAM traNa sthaLo che; bAkI badhe mULa sUtra uparathI khAsa arthamAM phera nathI paData. e traNa sthaLomAM svarganI bAra ane soLa saMkhyA viSenuM paheluM . Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra (4, 19), kALanuM svataMtra astitvanAstitva mAnavA viSenA siddhAMtanuM bIjuM (5, 38); ane trIjuM sthaLa puNyaprakRtiomAM hAsya Adi cAra prakRtio havA-na hevAnuM (8, 26). e che. 3. pAThAMtaraviSayaka phera : baMne sUtrapAThanA pArasparika phera uparAMta pAcho e pratyeka sUtrapAThamAM paNa phera Ave che. sarvArthasiddhimAnya sUtrapAThamAM e phera khAsa nathI. ekAda sthaLe sarvArthasiddhinA kartAe je pAThAMtara noMdhyuM che, tene bAda karIe to sAmAnya rIte ema ja kahI zakAya ke badhA ja digaMbarIya TIkAkAre sarvArthasiddhimAnya sUtrapAThamAM kazI ja pAhabheda sUcavatA nathI. tethI ema kahevuM joIe ke, pUjyapAde sarvArthasiddhi racatI vakhate je sUtrapATha prApta karyo, ane sudhAryo-vadhAryo, tene ja nirvivAdapaNe pAchaLanA badhA digaMbarIya TIkAkAroe mAnya rAkhe, jyAre bhASyamAna sUtrapAThanI bAbatamAM ema nathI; e sUtrapATha zvetAMbarIya tarIke eka ja hovA chatAM, tema keTaleka sthaLe bhASyanAM vAkyo sUtrarUpe dAkhala thaI gayAnuM, keTalAka sthaLe sUtrarUpa manAtA vAkyo bhASyarUpe paNa gaNAyAnuM, keTaleka sthaLe asalanuM eka ja sUtra be bhAgamAM vaheMcAI gayAnuM, kyAMka asalanAM be sUtro maLI atyAre eka ja sUtra thaI gayAnuM sUcana bhASyanI labhya bane TIkAomAM sUtranA pAThAMtarapara carcA uparathI spaSTa thAya che.2 1. 2, 53. 2. 2, 19; 2, 37; 3, 11; 5, 2-3; 7, 3, ane 5 vagere. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 4. asalIpaNA viSe : ukta ane sUtrapAThAmAM asalI kayA ane pheraphAra pAmelA kayA e prazna sahaja udbhave che. atyAra sudhI karelA vicAra uparathI mArI khAtarI thaI che ke, bhASyamAnanya sUtrapATha ja asalI che, ane AnI siddhi mATe zrI sujhukeAehIrAnuM eka pariziSTa ahIM ApavAmAM AvyuM che. sUtrapATha viSe ATalI carcA karyAM pachI have sUtro upara sarva prathama racAyela bhASya ane sarvAsiddhi e e TIkAo viSe kAMIka vicAra karavA prApta thAya che. bhASyamAnyasUtrapAThanu asalIpaNu agara te! asalIpAThanI vizeSa najIka hAvApaNu, temaja prathama kahevAmAM Avyu che te pramANe bhASyanu vAcaka umAsvAtika kaSaNuM digaMbara para parA kadI kabUla karI zake nahi e khulluM che; kAraNa ke digaMbaraparaMparAmAnya badhI ja tattvA uparanI TIkAonA mULa AdhAra sarvArthasiddhi ane tene mAnya sUtrapATha e ja che; eTale bhASya ke bhASyamAnya sUtrapAThane ja umAsvAtika ke mAnavA jatAM, pote mAnelA sUtrapATha ane TIkAtraM thAnu prAmANya pUrepUruM na rahe. tethI koI paNa sthaLe likhita pramANa na hovA chatAM bhASya ane bhASyamAnya sUtrapATha viSe diga MbaraparaMparAnuM zuM kahevuM hAI zake te sAMpradAyikatvanA dareka abhyAsI kalpI zake ema che. digabara paraMparA sarvArthasiddhi ane tenA mAnya sUtrapAThane pramANasarvasva mAne che ane ema mAnI spaSTa sUcave ja che ke, bhASya e svApanna nathI ane tene mAnya sUtrapATha paNa asalI nathI. Ama hAvAthI bhASya ane sarvArthasiddhi tenu prAmANyaviSayaka baLAbaLa tapasyA sivAya prastuta paricaya adhUrA ja rahe. bhASyanI svepannatA viSe kaze| ja saMdeha na Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hovA chatAM thoDIvAra dalIla khAtara ema mAnI levAmAM Ave ke e paNa nathI; te paNa eTaluM nirvivAda kahI zakAya tema che ke, bhASya e sarvArthasiddhi karatAM prAcIna ane koI rUDha vetAMbarIya nahi evA taTastha vidvAna dvArA lakhAyelI tattvArthasUtra uparanI prathama ja TIkA che; eTale ke bhASya sarvArthasiddhi jevuM saMpradAyika nathI. A muddo samajavA mATe ahIM traNa bAbatonI paryAcanA karavAmAM Ave che: 1. zailIbheda, 2. arthavikAsa, ane 3. sAMpradAyikatA. 1. zailIbheda : koI paNa eka ja sUtra uparanuM bhASya ane tenI sarvArthasiddhi sAme rAkhI sarakhAmaNInI daSTie jonAra abhyAsIne ema jaNAyA vinA kadI ja nahi rahe ke, sarvArthasiddhi karatAM bhASyanI zailI prAcIna che ane Dagale ane pagale sarvArthasiddhimAM bhASyanuM pratibiMba che. e baMne TIkAothI judI ane baMnethI prAcIna evI trIjI kaI TIkA tatvArthasUtra upara hovAnuM pramANa na maLe, tyAM sudhI bhASya ane sarvArthasiddhinI sarakhAmaNI karanAra ema kahyA vinA kadI ja nahi rahe ke, bhASyane sAme rAkhI sarvArthasiddhinI racanA karavAmAM AvI che. bhASyanI zailI prasanna ane gaMbhIra, hovA chatAM, dArzanikatvanI dRSTie sarvArthasiddhinI zailI, bhASyanI zailI karatAM vadhAre vikasita ane vadhAre kheDAyelI. che ema cokhkhuM lAge che. saMskRta bhASAmAM lekhana ane dArzanika zailIne jainasAhityamAM je vikAsa thayA pachI, sarvArthasiddhi lakhAI che, te vikAsa bhASyamAM dekhAto nathI; tema chatAM e baMnene bhASAmAM je biMbapratibiMbabhAva che te spaSTa sUcave che ke, baMnemAM bhAgye ja prAcIna che. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAkhalA tarIke, pahelA adhyAyanA pahelA sUtranA bhASyamAM "samyapha zabda viSe lakhyuM che ke, "samyaku e nipAta che athavA "sama upasarga pUrvaka "gad' dhAtunuM rUpa che. A ja bAbatamAM sarvArthasiddhikAra lakhe che ke, "samyapha zabda avyutpanna eTale vyutpatti vinAno akhaMDa che, athavA vyutpanna eTale dhAtu ane pratyaya baMne maLI vyutpattipUrvaka siddha thayela che. "mA" dhAtune kivapa" pratyaya lagADavAmAM Ave tyAre "samurti e rIte "samyapha zabda bane che. "samya' zabdaviSayaka nirUpaNanI ukta be zailImAM bhASya karatAM siddhinI spaSTatA vizeSa che. e ja rIte bhASyamAM darzana' zabdanI vyutpatti viSe phakta eTaluM ja lakhyuM che ke, 'darzana" e "dazi' dhAtunuM rU5 che; jyAre siddhimAM darzana' zabdanI traNa rIte vyutpatti spaSTa batAvavAmAM AvI che. bhASyamAM jJAna ane cAritra zabdanI vyutpatti spaSTa jaNAvI nathI; jyAre siddhimAM e baMne zabdonI vyutpatti traNa rIte spaSTa jaNAvI che ane pachI tenuM jaina daSTie samarthana karavAmAM AvyuM che. e ja rIte darzana ane jJAna zabdamAMthI pahelo samAsamAM koNa Ave ane pachI keNa Ave e sAmAsika carcA bhASyamAM nathI; jyAre siddhimAM te spaSTa che. e ja rIte pahelA adhyAyanA bIjA sUtranA bhASyamAM "tatva' zabdanA phakta be artha sUcavavAmAM AvyA che, jyAre siddhimAM e baMne arthonI upapatti karavAmAM AvI che, ane "dazi" dhAtuno zraddhA artha kema le e bAbata paNa darzAvavAmAM AvI che, je bhASyamAM nathI. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 2. avikAsa' : anI dRSTie joI e to paNa bhASya karatAM sarvAsiddhi arvAcIna che ema ja jaNAya che. je eka bAbata bhASyamAM heAya che, tene vizeSa vistRta karI tenA upara vadhAre carcA karI sarvAsiddhimAM nirUpaNa karavAmAM Avyu che. vyAkaraNazAstra ane jainetara darzanAnI jeTalI carcA sarvAM siddhimAM che, teTalI bhASyamAM nathI. jaina paribhASAnuM je Traka chatAM sthira vizadIkaraNa ane vaktavyanu je pRthakkaraNa sarvA siddhimAM che, te bhASyamAM echAmAM ochu che. bhASya karatAM sarvAsiddhinI tArkikatA vadhI jAya che, ane bhASyamAM nathI tevAM vijJAnavAdI bauddha AdinAM maMtavyo temAM umerAya che. ane darzAnAMtaranuM khaMDana jora pakaDe che. e badhu sarvAsiddhi karatAM bhASyanI prAcInatA puravAra kare che. 3. sAMpradAyikatA : ukta e khAkhatA karatAM vadhAre mahattvanI bAbata sAMpradAyikatAnI che. kALatattva, kevaLIkavalAhAra, acelakatva ane strImeAkSa jevI bAbatAe tIvra matabhedanu' rUpa dhAraNa karyA pachI ane e bAbata paratve sAMpradAyika Agraha aMdhAyA pachI ja sarvArthasiddhi lakhAI che; jyAre bhASyamAM e sAMpradAyika abhinivezanuM tattva dekhAtuM nathI. je je khAkhatAmAM rUDha zvetAMbara saMpradAya sAthe digaMbara sapradAyanA virAdha che, te badhI ja bAbato sarvAsiddhinA praNetAe 1. dAkhalA tarIke sarakhAveA 1, 2; 1, 12; 1, 32 ane 2, 1 vagere sUtronu bhASya ane sarvAsiddhi 2, 5, 39; 6, 13; 8, 1; 9, 9; 9, 11; 10 9 vagere sUtronI sarvArthasiddhi sAthe te ja sUtronu bhASya. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtramAM pheraphAra karIne ke tenA arthamAM kheMcatANa karIne ke asaMgata adhyAhAra Adi karIne game te rIte digaMbara paraMparAne anukUla thAya te rIte sUtramAMthI upajAvI kADhavAno sAMpradAyika prayatna karela che, je prayatna bhASyamAM kyAMya dekhAtA nathI. tethI ema spaSTa lAge che ke, sarvArthasiddhi e sAMpradAyika virodhanuM vAtAvaraNa jAmyA pachI pAchaLathI lakhAI che; ane bhASya e virodhanA vAtAvaraNathI mukta che. tyAre ahIM prazna thAya che ke je e rIte bhASya taTastha ane prAcIna hoya, te tene digaMbara paraMparAe chevuM kema ? ene uttara e che ke sarvArthasiddhinA kartAne je bAbatamAM zvetAMbara saMpradAyanI mAnyatAonuM spaSTa khaMDana karavuM hatuM, evuM khaMDana bhASyamAM na ja hatuM eTaluM ja nahIM paNa, bhASya moTe bhAge rUDha digaMbara paraMparAnuM piSaka thaI zake tema paNa na hatuM, ane ghaNe sthaLe to UlaTuM te digaMbara paraMparAthI bahu viruddha jatuM hatuM. tethI pUjyapAda bhASyane paDatuM mUkI sUtro upara svataMtra TIkA lakhI, ane tema karatAM sUtrapAThamAM iSTa sudhAre vadhAre karyo ane tenI vyAkhyAmAM matabhedavALI bAbatamAM AvI tyAM spaSTapaNe digaMbara maMtavyonuM ja sthApana karyuM; A karavAmAM pUjyapAdane kuMdakuMdanA graMtho mukhya AdhAra 1. 9, 7 tathA ra4 nA bhASyamAM vastrane ullekha che. tathA 10, 7 nA bhASyamAM "tIrthakarItIthI ne ullekha che. 2. jyAM jyAM artha kheMcyuM che, athavA pulAka Adi jevA sthaLe baMdhabesatuM vivaraNa nathI thaI zakyu te sUtro ja kema na kADhI nAkhyAM, ene uttara sUtrapAThanI atiprasiddhi ane pheMkavA jatAM aprAmANyano AkSepa AvavAne bhaya heya, ema lAge che. ta-7 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 bhUta thaI paDelA lAge che. Ama thavAthI digaMbara para parAe sarvAM-siddhine mukhya pramANa tarIke svIkArI, ane bhASya svAbhAvika rIte ja zvetAMbara paraMparAmAM mAnya rahI gayuM. bhASya upara kAI paNa diga'bara AcAyaeN TIkA nathI lakhI ke tenA ullekha nathI karyAM; eTale te digaMbara paraMparAthI dUra ja rahI gayuM; ane aneka zvetAMbara AcAryAe bhASya upara TIkAo lakhI che tema ja kavacit bhASyanAM maMtavyone virAdha karyA chatAM eka Mdare tenu prAmANya svIkAryuM che, tethI ja kAI taTastha paraMparAnA prAcIna vidvAne raceluM heAvA chtAM te zvetAMbara saMpradAyaneA pramANabhUta graMtha thaI paDayo che. tApaNa eTalu yAda rAkhavuM joIe ke, bhASya pratye digaMbarIya paraMparAmAM AjakAla je manevRtti jovAmAM Ave che, te jUnA digaMbarAcAryAmAM na hatI. kAraNa ke, akalaMka jevA pramukha digabarAcArya paNa yathAsa'bhava bhASyanI sAthe potAnA kathananI saMgati batAvavAnA prayatna karIne bhASyanA viziSTa prAmANyanuM sUcana kare che (juo rAjavArttika 5, 4, 8), ane kayAMya bhASyanuM nAmeAllekhapUrvaka khaMDana nathI karatA athavA aprAmANya nathI banAvatA. graMtheAnA nAmakaraNa paNa Akasmika nathI hotAM; meLavI zakAya te tene paNa viziSTa itihAsa heAya che ja. pUrvakAlIna ane samakAlIna vidvAneAnI bhAvanAmAMthI te vAoi temaja sAhityanA nAmakaraNapravAhamAMthI preraNA meLavIne ja graMthakAro potAnI kRtinuM nAmakaraNa kare che. pataMjalinA vyAkaraNu uparanA mahAbhASyanI Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 pratiSThAnI asara pAchalA aneka graMthakAra upara thayelI ApaNe temanI kRtinA bhASya nAmathI jANI zakIe chIe. e ja asare vAcaka umAsvAtine bhASya nAmakaraNa karavA preryA hAya ema saMbhave che. bauddha sAhityamAM eka graMthanuM nAma 'sarvAsiddhi' hAvAnuM smaraNa che. teneA ane prastuta sarvAsiddhinA nAmanA paurvApasaMbaMdha ajJAta che; paNa vAttikAnI bAbatamAM eTalu nakkI che ke, eka vAra bhAratIya vADmayamAM vArtti kayuga AvyA ane bhinna bhinna saMpradAyamAM bhinna bhinna viSaya upara vArttika nAmanA aneka graMthA lakhAyA. tenI asara tattvA uparanAM prastuta vAttikAnAM nAmakaraNu upara che. akala ke potAnI TIkAnuM 'rAjavArtika' nAma rAkhyu che. te nAmanA khIjo koI graMtha pUrvakAlIna anya vidvAnAnA hajI mArI jANamAM nathI Avyo; paraMtu vidyAna MdanuM kSeAkavAttika e nAma kumArilanA zlokavAttika nAmanI asarane AbhArI che. emAM kazI ja zaMkA nathI. tattvArthasUtra upara akala ke je 'rAjavAntika' lakhyuM che ane vidyAna de je zlokavArtika lakhyuM che, te baMnenA mULa AdhAra sarvAsiddhi' ja che. jo sarvAM siddhi' akala kane maLI na hota, to 'rAjavAnti'ka'nuM vartamAna svarUpa Avu viziSTa na ja hAta ane jo rAjavArtikanA Azraya na heAta, te vidyAnaMdanA zlokavAtti'mAM je viziSTatA dekhAya che, te paNa na jAta, e nakkI che. 'rAjavArttika' ane zlokavAtti' e baMne sAkSAt ane paraMparAthI 'sarvAsiddhi'nAM RNI hovA chatAM e baMnemAM, 'sarvA siddhi' karatAM vizeSa vikAsa thayelA che. udyotakaranA 'nyAyavArtika'nI jema 'rAjavArttika' Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 gadyamAM che, jyAre zleAkavAttika kumArilanA zlokavArttika' ane dharmAMkAtinA pramANuvArtika'nI jema padyamAM che. kumArila karatAM vidyAna MdanI vizeSatA e che ke, teNe pote ja peAtAnA padya vArdikanI TIkA lakhI che. rAjavArttika'mAM lagabhaga AkhI 'sarvAsiddhi' AvI jAya che, chatAM temAM navInatA ane pratibhA eTalI badhI che ke, 'sarvArthasiddhi' sAthe rAkhIne 'rAjavAtti ka' vAMcatAM chatAM temAM kazuM ja paunarutya dekhAtuM nathI. lakSaNaniSNAta pUjyapAdanAM sarvArthasiddhigata pratyeka muddAvALAM vAkayone akala ke pRthakkaraNa ane vargIkaraNapUrvaka vArttikamAM pheravI nAkhyAM che ane potAne umeravA lAyaka dekhAtI khAkhatA ke tevA prazno viSe navAM paNa vAntikA racyAM che ane badhAM gadya vArttiA upara pote ja sphuTa vivaraNa lakhyu che. ethI ekaMdara rIte jotAM 'rAjavArttika' e savAsiddhinu vivaraNa heAvA chatAM vastutaH te svataMtra ja graMtha che. 'sarvAM siddhi'mAM dekhAtA dArzanika abhyAsa karatAM rAjavArttikane dArzanika abhyAsa bahu ja caDhI jAya che. 'rAjavAttika'nA eka dhruvamaMtra che ke tene je bAbata upara je kAMI kahevu hAya, te anekAMtanA Azraya karIne ja kahe che. anekAMta e rAjavArtika'nI pratyeka carcAnI cAvI che. potAnA samaya sudhImAM bhinna bhinna saMpradAyanA vidvAneAe je anekAMta upara AkSepo mUkelA ane anekAMtavAdanI je truTio batAvelI, te badhAnuM nirasana karavA ane anekAMtanuM vAstavika svarUpa jaNAvA mATe ja akala kenu pratiSThita tattvArthasUtranA pAyA upara siddhalakSaNavALI sarvAsiddhinA Azraya laI peAtAnA rAjavArtika'nI bhanya imArata UbhI karI che. sarvAsidhdhi'mAM je Agamika Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 viSayone ati vistAra che, tene rAjavArtikakAre ghaTADI ocho karyo che ane dArzanika viSane ja prAdhAnya ApyuM che. - dakSiNa hiMdustAnamAM vasatA vidyAnaMde joyuM ke, pUrvakAlIna ane samakAlIna aneka jainetara vidvAnoe jaina darzana upara karela humalAone uttara Apavo ghaNe ja bAkI che, ane khAsa karI mImAMsaka kumArika Adie karela jaina darzananA khaMDanano uttara ApyA vinA temanAthI koI paNa rIte rahI zakAyuM nahi, tyAre ja temaNe "kavArtikInI racanA karI. ApaNe joIe chIe ke emaNe pitAne e udeza siddha karyo che. tatvArthaplekardhArtikamAM jeTaluM ane jevuM sabaLa mImAMsAdarzananuM khaMDana che, tevuM bIjI koI tatvArthanI TIkAmAM nathI. tattvArthaplekavArtikamAM "sarvArtha siddhi ane ja vArtika mAM carcAyelA mukhya koI paNa viSaye chUTavA nathI; UlaTuM ghaNe sthaLe to "sarvArthasiddhi ane "rAjavArtika karatAM zlokavArtika'nI carcA vadhI jAya che. keTalIka bAbatanI carcA te kArtikamAM taddana apUrva ja che. "rAjavArtikamAM dArzanika abhyAsanI vizALatA che, te "zlekavArtika'mAM e vizALatA sAthe sUkSmatAnuM tatva umerAyeluM najare paDe che. samagra jaina vADamayamAM je DI ke ghaNI kRtio mahattva dharAve che, temAMnI be kRtio "rAjavArtika' ane 'zlekavArtika paNa che. tattvArtha uparanA upalabdha zvetAMbarIya sAhityamAMthI eke graMtha "rAjavArtika ke "zlekavArtika'nI sarakhAmaNI karI zake tevo dekhAya nathI. bhASyamAM dekhAto Acho dArzanika 1. sarakhAvo 1, 7-8nI "sarvArthasiddhi tathA "rAjavArtika." Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 abhyAsa "sarvArthasiddhimAM kAMIka ghere bane che ane te rAjavArtikamAM vizeSa ghaTTa thaI, chevaTe kavArtika mAM khUba jAme che. "rAjavArtika' ane "zlokavArtikanA itihAsatta abhyAsIne ema jaNAvAnuM ja ke, dakSiNa hiMdustAnamAM je dArzanika vidyA ane spardhAne samaya Avele, ane anekamukhI pAMDitya vikaseluM, tenuM ja pratibiMba A be graMthamAM che. prastuta be vArtike jaina darzanane prAmANika abhyAsa karavA mATe darekane sAdhana pUruM pADe che, paNa temAMye "rAjavArtikanuM gadya, saraLa ane vistRta hovAthI tattvArthanA badhA TIkAgraMthanI garaja te ekaluM ja sAre che. A be vArtike na hota, te dazamA saikA pahelAMnA digaMbarIya sAhityamAM je viziSTatA AvI che, ane tenI je pratiSThA baMdhAI che, te jarUra adhUrI raheta. e be vArtike sAMpradAyika chatAM aneka daSTie bhAratIya dArzanika sAhityamAM viziSTa sthAna meLave tevI yogyatA dharAve che. emanuM avalokana bauddha ane vaidika paraMparAnA aneka viSaya upara temaja aneka graMtha upara aitihAsika prakAza pADe che. mULa sUtra upara racAyelI vyAkhyAone TUMka paricaya karyA pachI, vyAkhyA upara racAyelI vyAkhyAono paricaya karavAnuM prApta thAya che. evI be vyAkhyAo re vRttio pUrepUrI atyAre upalabdha che, je banne - zvetAMbarIya che. A bannenuM mukhya sAmya TUMkamAM eTaluM ja che ke, te banne vyAkhyAo umAsvAtinA svapajJabhASyane zabdazaH sparze che ane tenuM vivaraNa kare che. bhASyanuM vivaraNa karatAM bhASyane AzarIne sarvatra Amika Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 > vastunuM ja pratipAdana karavuM ane jyAM bhASya AgamathI viruddha jatuM dekhAtu hoya tyAM paNa chevaTe Agamika paraMparAnuM ja samarthana karavuM e banne vRttionuM samAna dhyeya che. ATaluM sAmya chatAM e e vRttiomAM paraspara phera paNa che. eka vRtti je pramANamAM meTI che, te eka ja AcAryanI kRti che. jyAre khIjI nAnI vRtti traNa AcAryanI mizra kRti che. lagabhaga aDhAra hAra bleka pramANa mATI vRttimAM adhyAyane aMte bahu tA mAdhyAnurnArI' eTalA ja ullekha maLe che; jyAre nAnI vRttinA dareka adhyAyanA aMtamAM jaNAtA ullekhA kAMI ne kAMI bhinnatAvALA che. kayAMka mitraviracitAyAm' (prathamAdhyAyanI puSTikA), te kayAMka 'mitrozvetAyAm' ( dvitIya, caturtha ane pa`camAdhyAyanA aMtamAM) che; kayAMka ' minAra pAyAm ' ( chaThThA adhyAyanA aMtamAM ) te kayAMka 'prArvyAyAm ' (sAtamA adhyAyanA aMtamAM) che. kayAMka 'yazomatrAcAyanicUMTAyAm ' ( chaThThA adhyAyanA aMtamAM), te kayAMka 'yazomatrasUriziSyanirvAditAyAm ' (dazamA adhyAyanA aMtamAM) che; vacamAM kayAMka ' jaivAnyanuM AyAm ' ( AThamA adhyAyanA aMtamAM) tathA " tathAmevAnyatAyAm ' ( navamA adhyAyanA aMtamAM) che. A badhA ullekhAnI bhASA, zailI tathA samucita sa MgatinA abhAva joI ne kahevu paDe che ke, A badhA ullekha kartAnA potAnA nathI. haribhadre potAnA pAMca adhyAyAnA aMtamAM jAte ja lakhyuM hota te viracita tathA uddhRta evA bhinnAtha ka zabdo na vAparata. kAraNa, ke te zabdomAMthI koI eka nizcita artha nathI nIkaLI zakatA ke, te bhAga haribhadre pote navA racyA hatA ke koI eka athavA aneka vRttione saMkSepa . . ( Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 vistArarUpe "uddhAra karIne mUkyo hato. e pramANe yazobhadralikhita adhyAyanA aMtamAM paNa ekavAkyatA nathI. "yazobhadranirvAhitAyAma' evA zabda hevA chatAM paNa " sarjIyA lakhavuM kAM te vyartha che. athavA kaI arthAtaranuM sUcaka che. A badhI garabaDa joIne huM anumAna karuM chuM ke, adhyAyanA aMtavALA ullekha kaI eka yA aneka lekhake dvArA eka samayamAM athavA judA judA samayamAM nakala karatI vakhate dAkhala thayA che tathA tevA ullekhanI racanAno AdhAra yazebhadranA ziSyanuM peluM padya-gadya che, ke je teNe pitAnI racanAnA prAraMbhamAM lakhyuM che. uparyukta ullekha pAchaLathI dAkhala thayA che e kalpanAnuM samarthana ethI paNa thAya che ke, adhyAyanA aMtamAM AvatuM "pupiyAma" evuM pada aneka jagAe truTita che. game tema paNa atyAre te te ullekha parathI nIcenI vAte phalita thAya che. 1. tatvArtha bhASya upara haribhadra vRtti racI, ke je pUrvakAlIna athavA samakAlIna nAnI nAnI khaMDita--akhaMDita vRttionA uddhArarUpa che; kAraNake, temAM te vRttione yAcita samAveza thaI gayuM che. 2. haribhadranI adhUrI vRttine yazabhadra tathA temanA ziSya gaMdhahastInI vRttine AdhAre pUrI karI. 3. vRttinuM 'DupaDupikA" nAma (kharekhara ja te nAma sAcuM tathA graMthakAroe rAkhyuM hoya te) e kAraNe paDeluM lAge che ke, te TukaDe TukaDe racAIne pUrI thaI kaI eka dvArA pUrI na thaI zakI. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 DupaDupikA zabda A sthaLa sivAya anyatra kyAMya joyo ke sAMbhaLyuM nathI. saMbhava che ke, te apabhraSTa pATha hoya athavA kaI dezIya zabda hoya. meM pahelAM kalpanA karI hatI ke, tene artha "nAnI nAvaDI" kadAca hoya; temaja koI vidvAna mitre ema paNa kahyuM hatuM ke te saMskRta "yahU zabdane bhraSTa pATha che. paraMtu have vicAra karavAthI e kalpanA tema ja e sUcanA ThIka nathI lAgatI, kAraNake te kalpanAne AdhAra gaMdhahastInI moTI vRttimAMthI nAnI vRtti tAravavA bAbatane khyAla hato, je have cheDI de paDyo che. yazobhadranA zive aMte je vAkya lakhyuM che tethI te evuM kAMIka dhvanita thAya che ke, A nAnI vRtti cheDI amuka racI, DI bIjA koIke, ane thoDI trIjA keIke, tethI te DupaDupikA banI gaI, arthAta eka kaMthA jevI banI gaI. sarvArthasiddhi ane rAjavArtika sAthe siddhasenIya vRtinuM telana karIe te spaSTa jaNAya che ke, bhASAne je prasAda, racanAnI vizadatA ane arthanuM pRthakkaraNa "sarvArthasiddhi ane rAjavArtikamAM che, te siddhasenIya vRttimAM nathI. AnAM be kAraNe che. eka te graMthakArane prakRtibheda ane bIjuM kAraNa pazrita racanA che. savArthasiddhikAra ane rAjavArtikakAra sUtro upara potapotAnuM vaktavya svataMtrapaNe ja kahe che, jyAre siddhasenane bhASyanuM zabdazaH anusaraNa karavAnuM hoI, parAzritapaNe cAlavAnuM che. ATalo taphAvata hovA chatAM samagra rIte siddhasenIyavRttinuM avalokana karatAM mana upara be vAta to 1. pahelI AvRtti, paricaya 44 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 aMkita thAya che ja. temAM pahelI e ke, "sarvArthasiddhi ane "rAjavArtika' karatAM siddhasenIyavRttinI dArzanika yogyatA ochI nathI. paddhatibheda chatAM ekaMdara e vRttimAM paNa ukta be graMtha eTale ja nyAya, vaizeSika, sAMkhya, ga ane bauddha darzananI carcAne vArase che; ane bIjI vAta e che ke, siddhasena pitAnI vRttimAM dArzanika ane tArkika carcA karIne paNa chevaTe jinabhadragaNikSamAzramaNanI peThe Agamika paraMparAnuM prabaLapaNe sthApana kare che ane e sthApanamAM temano Agamika abhyAsa pracurapaNe dekhAya che. siddhasenanI vRtti jotAM mAlUma paDe che ke, temanA samaya sudhImAM tattvArtha upara aneka vyAkhyAo racAyelI hatI. keI koI sthaLe eka ja sUtranA bhASyanuM vivaraNa karatAM teo pAMcacha matAMtare TAMke che. te uparathI evuM anumAna bAMdhavAne kAraNa maLe che ke, siddhasene vRtti racI tyAre temanI sAme ochAmAM ochI tattvArtha upara racAyelI pAMca TIkAo hovI joIe, je sarvArthasiddhi Adi prasiddha digaMbarIya traNa vyAkhyAothI judI haze ema lAge che; kAraNa ke "rAjavArtika" ane " vArtika "nI racanA pahelAM ja siddhasenIya vRtti racAI hevAne bahu saMbhava che. pahelAM racAI na hoya te paNa enI racanA ane pelAM benI racanA vacce eTaluM to echuM aMtara che ke, siddhasenane "rAjavArtika ane "zlokavArtika paricaya thavAno prasaMga ja Avyo nathI. "sarvArthasiddhi'nI racanA pUrvakAlIna heI, siddhasenanA samayamAM te cokkasa hatI kharI paNa dUravartI dezabhedane 1. juo 5, 3nI siddhasenIyavRtti pU0 311 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 kAraNa ke bIjA koI kAraNe siddhasenane "sarvArthasiddhi' jovAnI taka maLI hoya ema lAgatuM nathI. siddhasena e pUjyapAda Adi digaMbarIya AcAryo jevA saMpradAyAbhinivezI che ema temanI vRtti ja kahe che. have je emaNe "sarvArthasiddhi ke bIjo koI digaMbarIyAbhinivezI graMtha joyo hota, te tenA pratyAghAtarUpe teo paNa te te sthaLe digaMbarIyatvanuM sarvArthasiddhinAM vacanonA nirdezapUrvaka khaMDana karyA vinA satiSa pakaDI zakata ja nahi. vaLI kaI paNa sthaLe digaMbarIya sAMpradAyika vyAkhyAonI temaNe samAlecanA karI ja nathI. je pitAnA pUrvavartI vyAkhyAkArone sUtra ke bhAgaviSayaka matabhedonI temaja bhAgyavivaraNa saMbaMdhI nAnImoTI mAnyatAonI TUMkI paNa neMdha lIdhA sivAya na rahe, ane pite mAnya rAkhela zvetAMbara paraMparA karatAM tarkabaLathI saheja paNa viruddha kahenAra zvetAMbarIya mahAna AcAryonI kaTuka samAlocanA karyA vinA saMtoSa na pakaDe. te siddhasena vyAkhyAparatve prabaLa vireAdha dharAvanAra digaMbarIya ArcAyenI pUrepUrI khabara lIdhA vinA rahI zake e kalpavuM ja azakya che. tethI evI kalpanA thAya che ke, uttara ke pazcima hiMdusthAnamAM thayela ane rahela e zvetAMbara AcAryane dakSiNa hiMdustAnamAM racAyela ane piSAyela tattvArtha uparanI prasiddha digaMbara vyAkhyA jovAnI taka sAMpaDI na hoya. e ja rIte dakSiNa hiMdustAnamAM thayela akalaMka Adi digaMbarIya TIkAkArene uttara hiMdustAnamAM racAyela tatkAlIna vetAMbarIya tattvArthanA TIkAgra the jovAnI taka maLelI lAgatI ja nathI; tema chatAM siddhasenanI vRtti ane rAjavArtikamAM je kavacita dhyAna kheMcanAruM zabdasAdazya dekhAya Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che, te bahu tA eTalu' ja sUcave che ke, e keI trIjA ja samAna graMthanA abhyAsanA vArasAnuM pariNAma che. siddhasenanI vRttimAM tattvArthaMgata viSayaparatve je vicAra ane bhASAne puSTa vArasA najare paDe che, te jotAM ema cA` lAge che ke, e vRtti pahelAM zvetAMbarIya sa MpradAyamAM puSkaLa sAhitya racAyelu ane kheDAyelu hovu jAI e. C 1. eka bAju siddhasenIya vRttimAM dbeiga kharIya sUtrapAThaviruddha samAlocanA kAMika kacAMIka dekhAya che, dA. ta. avare purvidyAsotiSadRni svayaM viracayyAsmina prastAve mUtrAzIyate' ityAdi 3, 11 nI. vRtti pR0 261, tathA are sUtrathametaSIyate- 'dravyAni' 'nIvAzra' '' ityAdi 5, 2 nI vRtti pR0 320; temaja 'anya paThanti sUtra' 7, 23, pR 109, temaja kAMIka kAMika sarvArthasiddhi ane ' rAjavRttika 'mAM dekhAya che tevI vyAkhyAonu khaMDana paNa che. dA. ta. ye tvetadbhASyaM gamanapratiSedhadvAreNa cAraNavidyAdhara ddhi prAptAnAmAcakSate teSAmAgamavirodhaH " ityAdi 3, 13nI vRtti pR. 213; tathA kacAMIka kAMIka vAtti sAthe zabdasAzya che, nityaprajJalpitava'' ityAdi 5, 3nI vRtti pR. 321. "" 108 2 bIjI khAjI zvetAMbara 5thanu khaMDana karanArI sauthasiddhi ArdinI khAsa vyAkhyAonu siddhasena vRttimAM nirasana nathI; AthI ema sa`bhAvanA thAya che ke, sarvAsiddhimAM svIkArAyela sUtrapAThane avalaMbI racAyela kAI digabarAcAyanI ke anya taTastha AcAyanI vyAkhyA jemAM zvetAMbarIya viziSTa mAnyatAonu` khaMDana nahi hoya ane je pUnyApAda ke akala kane paNa peAtAnI TIkA lakhavAmAM AdhArabhUta thaI haze, te siddhasenanI sAme haze. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 bhASya upara trIjI vRtti upAdhyAya yoAvijayajInI che. jo e pUrNa maLatI hAta tA te sattaramA aDhAramA saikAmAM thayela bhAratIya darzanazAstranA vikAsane kuMttivRtti eka namUnA pUrA pAData ema atyAre upalabdha e vRttinA eka nAnA khaMDa uparathI ja kahevAnu mana thaI jAya che. e khaMDa pUrA prathama adhyAya upara paNa nathI, ane temAM uparanI e vRttionI peThe ja zabdazaH bhASyane anusarI vivaraNa karavAmAM AvyuM che; tema chatAM temAM je UMDI tarkAnugAmI carcA, je bahuzrutatA ane je bhAvasphoTana dekhAya che, te yazovijayajInI nyAyavizAradatAnI khAtarI karAve che. jo e vRtti emaNe saMpUrNa racI haze, te aDhIsA ja varSamAM tene sanAza thaI gayA hAya ema mAnatAM jIva acakAya che, eTale enI zeAdha mATenA prayatna niSphaLa javAno sa Mbhava nathI. ratnasi'hanu' TippaNa anekAMta varSa 3, kiraNa 1 ( I. 1939 ) mAM 5. jugalakizArajIe saTippaNa tattvA sUtranI eka pratine paricaya Apyo che. e uparathI jaNAya che ke A TippaNa kevala mUlasUtrane sparze che. TippaNakAra zve ratnasiMhanA samaya temAM ApyA nathI paNa bhASA ane lekhana zailI uparathI jaNAya che ke te 16 mI sadInA pUrve hAya evA saMbhava che. pratinA ATha patra che, amudrita che. che upara je tattvArthI uparanA mahattvapUrNa ane abhyAsaceAgya thADAka prathAnA paricaya ApyA che. te phakta Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 abhyAsIonI jijJAsA jAgarita karavA ane e dizAmAM vizeSa prayatna karavAnI sUcanA pUratuM che. vastutaH te pratyeka graMthane paricaya eka eka svataMtra nibaMdhanI apekSA rAkhe che ane e badhAne saMmilita paricaya te eka daLadAra pustakanI apekSA rAkhe che. te kAma A sthaLanI maryAdA bahAranuM che, tethI ATalA ja paricayamAM satiSa dhAraNa karI viramavuM gya lekhuM chuM. sukhalAla Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puravaNI meM paM. nAthurAma premIjI ane paM. jugalakizorajIne umAsvAti temaja tattvArthane lagatI bAbate viSe keTalAka prazno pUchelA ene je uttara temanA taraphathI mane maLyo che, tene mukhya bhAga temanI ja bhASAmAM mArA praznonI sAthe ja nIce ApavAmAM Ave che. e baMne mahAzaye aitihAsika daSTi dharAve che ane atyAranA digaMbarIya vidvAnamAM aitihAsika daSTie e bannenI gyatA ucca keTinI che. eTale temanA vicAro abhyAsa mATe kAmanA heI, puravaNarUpe ahIM mUkuM chuM. paM. jugalakizorajInA uttaramAMthI je aMzaparatve mAre kAMIka paNa kahevAnuM che, te temanA patra pachI "mArI vicAraNA' e mathALA nIce huM nIce jaNAvI ApIza. 1. umAsvAti kuMdakuMdakA ziSya yA vaMzaja hai Isa bhAvakA ullekha sabase purAnA kisa graMthameM, paTTAvalImeM yA zilAlekhameM Apake dekhanemeM aba taka AyA hai? athavA meM kahiye ki dasavIM sadake pUrvavata kisa graMtha, padAvalI AdimeM umAsvAtikA kuMdakuMdake ziSya henA yA vaMzaja hanA aba taka pAyA gayA hai? Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. Apake vicArameM pUjyapAdakA samaya kyA hai? tatvArthakA zvetAMbarIya bhASya ApakI vicAraNase svapajJa hai yA nahIM; yadi paNa nahIM hai te usa pakSameM mahattvakI dalIleM kyA hai? 3. digaMbarIya paraMparAmeM kaI "uccanAgara" nAmaka zAkhA kabhI huI hai, aura vAcakavaMza yA vAcaka padadhArI kaI munigaNa prAcIna kAlameM kabhI huA hai, aura huA hai te usakA varNana yA ullekha kahAM para hai ? 4. mujhe saMdeha hai ki tatvArthasUtra ke racayitA umAsvAti kuMdakuMdake ziSya tha; koM ki koI bhI prAcIna pramANa abhI taka mujhe nahIM milA. je mile ve saba bahAravIM sadI ke bAdake hai. isaliye ukta prazna pUcha rahA hUM. je sarasarI terase dhyAnameM Ave se likhanA. 5. prasiddha tatvArthazAstrakI racanA kuMdakudake ziSya umAsvAtine kI hai, Isa mAnyatA ke liye dasavI sadIse prAcIna kyA kyA sabUta yA ullekha hai aura ve kese ? kyA digaMbarIya sAhityameM dasavIM sadIse purAnA keI aisA ullesa hai jisameM kuMdakuMdake ziSya umAsvAtika dvArA tattvArtha sUtranI racanA kiye jAnekA sUcana yA kathana che ? 6. vArthasUtrastare pravipati " yaha padya kahAMkA hai aura kitanA purAnA hai? 7. pUjyapAda, akalaMka, vidyAnaMda Adi prAcIna TIkAkArene kahIM bhI tattvArthasUtrake racayitA rUpase umAsvAtikA ullekha kiyA hai? aura nahIM kiyA hai, te pIche? yaha mAnyatA kyoM cala paDI ? Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 premIjIne patra ApakA tA. ka kA kRpApatra milA. umAsvAti kuMdakuMdake vaMzaja haiM, isa bAta para mujhe jarAbhI vizvAsa nahIM hai. yaha vaMzakalpanA usa samaya kI gaI hai, jaba tattvArthasUtra para sarvArthasiddhi, zlekavArtika, rAjavArtika Adi TIkA bana cukI thI aura digaMbara saMpradAyane Isa graMthako pUrNatayA apanA liyA thA. dasavI zatAbdike pahelekA keIbhI ullekha abhI taka mujhe isa saMbaMdhameM nahIM milA. merA vizvAsa hai ki, digaMbara saMpradAyameM je baDe baDe vidvAna graMthA~ hue hai, prAyaH ve kisI maTha yA gaddIke, paTTadhara nahIM meM paraMtu jina legene gurnAvalI yA paTTAvalI banAI hai, unake mastakameM yaha bAta bharI huI thI ki, jitane bhI AcArya yA graMthakartA hete hai, ve kisI na kisI gaddIke adhikArI hote hai. isaliye unhone pUrvavata sabhI vidvAna kI isI bhramAtmaka vicArake anusAra khatInI karaDAlI hai aura unheM paTTadhara banA DAlA hai. yaha te unheM mAlUma nahIM thA ki umAsvAti aura kuMdakuMda kisa kisa samayameM hue haiM; paraMtu cUMki ve baDe AcArya the aura prAcIna the, Isaliye unakA saMbaMdha jeDa diyA aura guruziSya yA ziSyaguru banA diyA. yaha secane unane kaSTa nahIM uThAyA ki kuMdakuMda karNATaka dezake kaMDakuMDa grAmake nivAsI the aura umAsvAti bihArameM bhramaNa karanevAle. unake saMbaMdhIkI kalpanA bhI eka tarahase asaMbhava hai. zrutAvatAra, AdipurANa, harivaMzapurANa, jabUdIpaprApti Adi prAcIna graMthomeM je prAcIna AcAryaparaMparA dI haI Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114. hai, usameM umAsvAtikA bilakula ullekha nahIM hai. mRtAvatArameM kuMdakuMdakA ullekha hai aura unheM eka baDA TIkAkAra batalAyA hai, paraMtu unake Age yA pIche umAsvAtikA kaI ullekha nahIM hai. IkanaMdIkA "mRtAvatAra' yadyapi bahuta purAnA nahIM hai, phirabhI aisA jAna paDatA hai vaha kisI prAcIna racanAkA rUpAntara hai aura Isa daSTise usakA kathana pramANakaTikA hai. darzanasAra 990 saMvatakA banAyA huA hai, usame padmanaMdI yA kudakuMdakA ullekha hai, paraMtu umAsvAtikA nahIM. jinasenake samaya "rAjavartika aura zlekavArtika' banI cuke che; paraMtu unhoMne bhI basa AcArya aira graMthakartAkA prazaMsAke prasaMgameM umAsvAtikA ullekha nahI kriyA, koMki ve unheM apanI para parAkA nahIM samajhate the. eka bAta aura haiH AdipurANa, harivaMzapurANa Adike kartAone kuMdakuMdakA bhI ullekha nahIM kiyA hai yaha eka vicAraNIya bAta hai. merI samajhameM kuMdakuMda eka khAsa AmnAya yA saMpradAyake pravartaka che. Inone jainadharmaka vedAMtake soceme DhAlA thA. jAna paDatA hai ki jinasena Adike samaya taka unakA mata sarvamAnya nahI huA aura isI liye unake prati unha keI AdarabhAva nahIM thA. tArthAtra praSiRkSita" Adi bleka mAlUma nahIM kahAM hai aura kitanA purAnA hai. tatvArthasUtrakI mUla prati meM yaha pAyA jAtA hai. kahIM kahIM kuMdakuMdako bhI gRdhrapiccha likhA hai. gRdhrapiccha nAmake eka aura bhI AcArya kA ulekha hai. jainahitaiSI" bhAga 10 pRSTha 369 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 aura bhAga 15 aMka 6 ke kuMdakuMdasabadhI lekha paDhavA kara dekha lIjiyegA. 'bAhuDa'kI bhUmikA bhI paDhavA lIjiyegA. zrutasAgarane AzAdharake mahAbhiSekakI TIkA saMvata 1582 meM samApta kI hai. ata eva ce vikramI sAlahavI zatAbdIke hai. tattvArthaMkI vRttike Ara 'pAhuDa ' kI tathA ' yazastilaka ' TIkAke kartA bhI yahI hai. dUsare zrRtasAgarake viSayame mujhe mAlUma nahI. hai. Abu jugalakizArajIne patra " Apake prazno kAmaiM sarasarI tArase kucha uttara diye tA hU~. 1. abhI taka jo digambara paTTAvaliyA 'thAAiMme dI huI gurvAvaliyAMse bhinna upalabdha huI hai. ve prAyaH vIkramakI 12vI zatAbdIke bAdakI banI huI jAna paDatI hai, aisA kahanA ThIka hAgA. uname sabase purAnI kaunasI hai aura vahu kabakI banI huI athavA kisakI banAI huI hai, isa viSayameM maiM isa samaya kucha nahIM kaha sakatA. adhikAMza paTTAvaliyAM para nirmANake samayAdikakA kucha ullekha nahIM hai aura aisA bhI anubhava hAtA hai ki kisI kisIme aMtima Adi kucha bhAga pIaese bhI zAmila huA hai. kuMdakuMda tathA umAsvAtike saMbaMdhavAle kitane hI zilAlekha tathA prazastiyA hai. paratu vai saba Isa samaya mere sAmane nahIM hai. haiM| zravaNuengeAlake jaina zilAlekhAMkA saMgraha sa samaya mere sAmane hai, jo mANekacaMda graMthamAlAkA 28 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vo graMtha hai. isameM 40, 42, 43, 47, 50, 105 aura 108 naMbarake 7 zilAlekha neke ullekha tathA saMbaMdhane liye hue hai. pahele ca lekhemeM "ta ' padake dvArA Ara naM108 meM "vaM ta ipada ke dvArA umAsvAtika kuMdakuMdake vaMzame likhA hai. prakRta vAkyoMkA ullekha svAmIsamaMtabhadrake " pR0 158 para phaTaneTameM bhI kiyA gayA hai. inameM sabase purAnA zilAlekha naM. 47 hai, jo zaka saM. 1037 kA likhA huA hai. 2. pUjyapAdakA samaya vikramanI chaThThI zatAbdI hai. isako vizeSa jAnane ke liye " svAmIsamaMtabhadra" ke pR0 141 se 143 taka dekhiye. tasvArthake zvetAMbarIya bhASake meM abhI taka paNa nahIM samajhatA haiM. usa para kitanA hI saMdeha hai, jisa sabakA ullekha karane ke liye meM isa samaya taiyAra nahIM hUM. * 3. digaMbarIya paraMparAmeM munikI koI "3nA " zAkhA bhI huI hai, IsakA mujhe abhI taka kucha patA nahIM hai aura na uvAcakavaMza yA vAcakapadadhArI muniyeka hI kaI vizeSa hAla mAluma hai. hoM "jineMdra kalyANAnyudaya graMthame "anvayAvalikA varNana karate hue kuMdakuMda aura umAsvAti done ke liye "vAcaka' padaka prayoga kiyA gayA hai, jesA ki usake nimna padyase prakaTa hai: "puSpadanto bhUtabalirjinacandro muniH punaH / kundakundamunIndromAsvAtivAcakasaMjJitau // 4. kuMdakuMda aura umAsvAtika saMbaMdhakA ullekha naM. 2 meM kiyA jA cUkA hai. mai abhI taka umAsvAtike kuMdakuMdakA Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 nikaTAnvayI mAnatA haiM - ziSya nahIM. he sakatA hai ki ve kuMdakuMdake praziSya rahe hoM aura usakA ullekha maine "svAmIsamaMtabhadra' pR0 158, 159 para bhI kiyA hai. ukta ItihAsameM "umAsvAti-samaya" aura kuMdakuMdasamaya nAmake deneM lekhuMke eka vAra paDha jAnA cAhiye. 5. vikramakI 10vI zatAbdIse pahelekA koI ullekha mere dekhanemeM aisA nahIM AyA jisameM umAsvAtike kuMda kuMdakA ziSya likhA he. 6. "tatvArthasUtravArtAruM ghapiropajIkSita" ItyAdi padya tatvArthasUtrakI bahutasI pratike aMtame dekhA jAtA hai, paraMtu vaha kahA hai aura kitanA purAnA hai yaha abhI kucha nahIM kahA jA saktA.. 7. pUjyapAda aura akalaMka devake viSayameM to meM abhI ThIka nahIM kaha sakatA paraMtu. vidyAnaMdane te tatvArthasUtrake ktarUpase umAsvAtikA ullekha kiyA hai - blekavArtika meM unakA dvitIya nAma gRdhrapicchAcArya diyA hai. aura zAyada AptaparIkSA TIkA AdimeM umAsvAti nAmakA bhI ullekha hai. isa taraha para yaha Apake dene patroMkA uttara che; je isa samaya banI sakA hai. vizeSa vicAra phira kisI samaya kiyA jAyegA." mArI vicAraNA navamA-dazamA saikAnA digaMbarAcArya vidyAnaMde "AptaparIkSA (zleka 119) nI pajJavRttimAM "vArthasUtrajAmajJAnamUrimi: " evuM kathana karyuM che ane tattvArtha. zlekavArtikanI pattavRtti (pR. 6-50-31) mAM e ja Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 AcArya 'tenI nRpravitrAryaparyantamunisUtreLavyaminAritA nirastA" evuM kathana karyu che. A banne kathane tattvArthozAstra umAsvAtiracita heAvAnu ane umAsvAti tathA gRdhrapiccha AcArya ane abhinna heAvAnu sUcave che evI 50 jugala kiroArajInI mAnyatA che. paraMtu e mAnyatA vicAraNIya che, tethI e bAbatamAM mArI vicAraNA zI che te TUMkamAM jaNAvI devu cAgya thaze. C pahelA kathanamAM tattvArthasUtrakAra e, umAsvAti vagere AcAryAnu vizeSaNa che, nahi ke mAtra umAsvAtinu . have AjIjIe batAvela rIte a karIe te phalita ema thAya che ke, umAsvAti vagere AcAryAM tattvArthasUtranA kartA che. ahIM tattvArthasUtrane a jo tattvArthAdhigamazAstra karavAmAM Ave, to e phalita artha khATA Thare che. kAraNa ke tattvArthIdhigamazAstra ekalA umAsvAmIe racelu' manAyelu che, nahi ke umAsvAmI vagere aneka AcAryAe. tethI vizeSaNagata tattvArthasUtrapadanA artha mAtra tattvArthAdhigamazAstra na karatAM jinakathita tattvapratipAdaka badhA ja graMthA eTaleA karavA joI e, e artha karatAM phalita e thAya che ke, jinakathita tattvapratipAdaka graMthanA racanAra umAsvAmI vagere AcAryAM. A phalita a mujaba sIdhI rIte eTaluM ja kahI zakAya ke, vidyAnaMdanI dRSTimAM umAsvAmI paNa jinakathita tattvapratipAdaka koI paNa graMthanA praNetA che. e graMtha te bhale vidyAna MdanI dRSTimAM tattvArthAdhigamazAstra ja hoya, paNa emane e Azaya ukta kathanamAMthI khIjA AdhAre| sivAya sIdhI rIte nIkaLatA nathI. eTale vidyAnaMdanA AptaparIkSAgata pUrvokta prathama kathana Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 uparathI ApaNe emane Azaya sIdhI rIte eTale ja kADhI zakIe chIe ke, umAsvAmIe jaina tattva upara kaI graMtha avazya racelo che. pUrvokta bIjuM kathana tattvArthAdhigamazAstranuM paheluM mekSa mArgaviSayakasUtra sarvajJa vItarAgapraNIta che e vastune siddha karanArI anumAnacarcAmAM AveluM che. e anumAnacarcAmAM mokSamArgaviSayaka sUtra pakSa che, sarvajJavItarAgapraNItatva e sAdhya che, ane sUtratva e hetu che. e hetumAM vyabhicAradeSanuM vAraNa karatAM vidyAnaMde tena ityAdi kathana kareluM che. vyabhicAradoSa pakSathI judA sthaLamAM saMbhavita bane che. pakSa te mokSamArgaviSayaka prastuta tasvArtha sUtra ja che, eTale vyabhicAranuM viSayabhUta manAyeluM gRdhrapicchAcArya sudhInA munionuM sUtra e vidyAnaMdanI daSTimAM umAsvAtinA pakSabhUta mokSamArgaviSayaka prathamasatrathI bhinna ja hovuM joIe, e vAta nyAyavidyAnA abhyAsIne bhAgye ja samajAvavI paDe tema che. vidyAnaMdanI dRSTimAM pakSarUpa umAsvAtinA sUtra karatAM vyabhicAranuM viSayabhUta kalpAtuM sUtra juduM ja che, mATe ja temaNe e vyabhicAradoSanuM vAraNa karyA bAda hetumAM asiddhatA doSa nivAratAM "prakRta " ema kaheluM che. prakRti eTale jenI carcA prastuta che te umAsvAmInu mokSamArgaviSayakasUtra. asiddhatAdoSa nivAratA sUtrane prakRti evuM vizeSaNa ApyuM che ane vyabhicAra nivAratAM te vizeSaNa nathI ApyuM tema ja pakSarUpasUtranI aMdara vyabhicAra nathI Avato ema paNa nathI kahyuM. UlaTuM khullI rIte ema kahyuM che ke, gRdhrapiccha AcArya sudhInAM munionAM sUtromAM vyabhicAra nathI Avato. A Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 badhuM nirvivAdapaNe e ja sUcave che ke, vidyAnaMda umAsvAmIthI gRdhrapicchane judA ja samaje che. bannene eka nahi. A ja muddAnI puSTimAM eka lIla e paNa che ke, vidyAnaMda je gRdhrapiccha ane umAsvAmIne abhinna ja samajatA hatA, te eka jagAe umAsvAmI ane bIjI jagAe gRdhrapiccha AcArya" eTaluM vizeSaNa ja temane mATe na vAparata bake gRdhrapiccha pachI teo umAsvAmI zabda vAparata. ukta bane kathananI mArI vicAraNu je khoTI na hoya, te te pramANe phalita ema thAya che ke, vidyAnaMdanI dRSTimAM umAsvAmI tatvArthAdhigamazAstranA praNetA haze, paNa temanI dRSTimAM gRdhrapiccha ane umAsvAmI e banne khAtarIthI judA ja hevA joIe. gRdhrapiccha, balAkapiracha, mayUrapiracha vagere vizeSaNenI sRSTi nagnatvamUlaka vastrapAtranA tyAgavALI digaMbara bhAvanAmAMthI thayelI che. je vidyAnaMda umAsvAmIne khAtarIthI digaMbarIya samajatA hota, to temanA nAmanI sAthe pAchaLanA vakhatamAM lagADAtuM gRdhrapiccha Adi vizeSaNa teo jarUra jata. tethI ema kahevuM prApta thAya che ke, vidyAnaMde umAsvAmIne zvetAMbara, digaMbara ke keI trIjo saMpradAya sUcavyuM ja nathI. sukhalAla Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa viSe sUcana jaina darzanane prAmANika abhyAsa karavA IcchanAre jena, jainetara (pachI te vidyArthI hoya ke zikSaka) dareka ema pUche che ke, evuM eka pustaka kyuM che ke jene TUMkANathI agara laMbANathI abhyAsa karI zakAya ane jenA abhyAsathI jaina darzanamAM samAsa pAmatI muddAnI dareka bAbatanuM jJAna thAya. e praznano uttara ApanAra "tatvArtha sivAya bIjA keI pustakano nirdeza na ja karI zake. tattvArthanI ATalI yogyatA hovAthI AjakAla jyAM tyAM jaina darzananA abhyAsakramamAM te sarvaprathama Ave che. Ama hovA chatAM tene abhyAsa je rIte cAlate jovAmAM Ave che, te rIta vizeSa phaLaprada thatI jaNAtI nathI; tethI tenI abhyApaddhati viSe atre kAMIka sUcana agya nahi gaNAya. sAmAnya rIte "tatvArtha nA abhyAsI zvetAMbare te uparanI digaMbarIya TIkAo nathI jetAH ane digaMbare te uparanI zvetAMbarIya TIkAo nathI jotA. AnuM kAraNa sAMkaDI daSTi, sAMpradAyika abhiniveza ke mAhitIne abhAva e game te hoya; paNa je e vAta sAcI hoya, te tene lIdhe abhyAsInuM jJAna keTaluM saMkucita rahe che, tenI jijJAsA keTalI aNakheDAyelI rahe che, ane tenI tulanA temaja parIkSaNazakti keTalI buTTI rahe che, ane tene pariNAme tattvArthanA abhyAsInuM Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 prAmANya keTaluM ochuM ghaDAya che, e vAta samajavA mATe atyAranI cAlu badhI jaina saMsthAonA vidyAthIothI vadhAre dUra javAnI jarUra nathI. jJAnanA mArgamAM, jijJAsAnA kSetramAM ane satyanI zodhamAM cakAvRttine arthAta daSTisaMkeca ke saMpradAyamahane sthAna hoya, te tethI mULa vastu ja siddha na thAya, jeo sarakhAmaNanA vicAramAtrathI DarI jAya che, teo kAMte pitAnA pakSanI sabaLatA ane prAmANikatA viSe zaMkita hoya che, kAMta bIjI sAmenI bAju sAthe UbhavAnuM sAmarthya ochuM dharAve che, kAMte asatyane choDatAM ane satyane svIkAratAM gabharAya che ane kAMta sAcI paNa pitAnI bAbatane sAbita karavA jeTaluM vairya ane buddhibaLa nathI dharAvatA. jJAnane artha ja e che ke, saMkucitatAo, baMdhana ane ADone pAra karI AtmAne vistAro ane satya mATe UMDA UtaravuM. A kAraNathI zikSako samakSa nIcenI paddhati rajU karuM chuM. teo e paddhatine chevaTanI sUcanA na mAnI letAM, temAM paNa anubhavathI pheraphAra kare ane potAnI pAse bhaNatA vidyArthIone sAdhana banAvI kharI rIte pote ja taiyAra thAya. 1. prathama mULa sUtra laI tene sIdhI rIte je artha thatuM hoya te kara. 2. bhASya ke sarvArthasiddhi e bemAMthI eka TIkAne mukhya rAkhI te prathama zIkhavavI ane pachI turata ja bIjI vaMcAvavI. e vAcanamAM vidyAthIonuM dhyAna nIcenI khAsa bAbato tarapha kheMcavuM. (4) kaI kaI bAbata bhASya ane sarvArthasiddhimAM eka sarakhI che ? ane ekasarakhI hovA chatAM bhASA ane pratipAdana-paddhatimAM keTakeTale phera Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 paDyo che ? (ra) kaI kaI bAbate ekamAM che ane bIjAmAM nathI agara to rUpAMtarathI che ? je bAbate bIjAmAM cheDAI heya agara navI carcAI hoya te kaI, ane tema thavAnuM zuM kAraNa? () bhASya ane sarvArthasiddhi e baMnenuM pRthakkaraNa upara pramANe karyA pachI je vidyAthI vadhAre yogya hoya, te tene AgaLa "paricayamAM Apela sarakhAmaNa pramANe bIjAM bhAratIya darzane sAthe sarakhAmaNI karavAmAM utAra; ane jo vidyAthI sAdhAraNa hoya to AgaLa jatAM tenI sarakhAmaNI karI zake te dRSTithI keTalAMka rocaka sUcane karavAM. (6) upara pramANe pATha calAvyA pachI cAlela te sUtra upara rAjavArtika vAMcI javAnuM vidyAthI upara cheDavuM. te badhuM rAjavArtika vAMcI temAMthI pUchavA lAyaka savAle agara samajavAnI bAbate kAgaLa upara noMdhI bIje divase zikSaka samakSa rajU kare ane e rajUAta vakhate zikSaka banI zake tyAM sudhI vidyAthIomAM ja aMdaroaMdara carcA UbhI karAvI temanI mAraphata ja (mAtra pote taTastha sahAyaka rahI) pitAne kahevAnuM badhuM kahevarAve. bhASya ane sarvArthasiddhi karatAM rAjavAntikamAM zuM ghaTayuM che, zuM vadhyuM che, zuM navuM che, e jANavAnI dRSTi vidyAthI. emAM keLave. 3. upara pramANe bhASya ane sarvArthasiddhino abhyAsa thaI jAya ane te rAjavArtikanA avalokana dvArA puSTa thAya, tyAra pachI ukta traNe graMthamAM na hoya tevA ane khAsa dhyAna ApavA jevA che je muddAo slekavArtikamAM carcAyA hoya teTalA ja muddAonI yAdI taiyAra karI rAkhavI ane anukULatAe te vidyArthIone vaMcAvavI agara vAMcavA Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 bhalAmaNa karavI. Ama karI sUtra upara ukta cAre TIkAoe kramazaH keTakeTale ane kaI kaI jAtano vikAsa karyo che ane tema karavAmAM te te TIkAoe bIjA darzanemAMthI keTale phALo meLavyo che, agara to bIjAMone keTale phALe Ape che e badhuM vidyAthIne jaNAvavuM. 4. koI paNa paristhitine kAraNe rAjavArtika vAMcavuM ke vaMcAvavuM zakya na hoya to chevaTe zlekavArtikanI peThe rAjavArtikamAM paNa je je muddAo bahu suMdara rIte carcavAmAM AvyA hoya ane jenuM mahattva jaina darzananI daSTie ghaNuM vadhAre hoya, tevAM sthaLonI eka yAdI taiyAra karI ochAmAM ochuM teTaluM te zIkhavavuM ja. eTale ke bhASya ane sarvArthasiddhi e be abhyAsamAM niyata hoya ane rAjavArtika temaja kavAkinAM ukta be graMthamAM nahi AvelAM evAM viziSTa prakaraNe ja abhyAsamAM niyata hoya ane bAkInuM aicchika hoya. dA.ta. rAjavArtikamAMthI saptabhaMgI ane anekAMtavAdanI carcA ane lekavAttikamAMthI sarvajJa, Apta, jagatkartA AdinI, nayana, vAdanI ane pRthvIbhramaNanI carcA levI. e ja rIte tattvArthabhASyanI siddhasenIya vRttimAMthI viziSTa carcAvALA bhAgo tAravI temane abhyAsamAM niyata 1. a0 1 sU0 6. 2. pR. 1-57. 3. pR. 267-276. 4. pR0 277-311. 5. pR0 345-347. ' Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 rAkhavA. dA. ta. a. 1, 1; 5, 29 ane 5, 31 na bhASyanI vRttimAMnI carcAo. 5. abhyAsa zarU karAvyA agAu zikSake tattvArthano bAhya ane AMtarika paricaya karAvavA vidyAthIo sAme keTalAMka sAmAnya paraMtu rucikara pravacano karavAM ane te rIte vidyAthIo rasavRtti jagADavI. vacce vacce jyAre prasaMga Ave tyAre darzanane ItihAsa ane kramavikAsa tarapha vidyArthIonuM khAsa dhyAna kheMcAya te mATe yogya pravacana goThavavAM. 6. bhUgoLa khagoLa, svarga ane pAtALavidyAnA trIjA tathA cethA adhyAyanuM zikSaNa ApavA bAbata be moTA virodhI pakSo che. eka pakSa temane zikSaNamAM rAkhavA nA pADe che, jyAre bIje tenA zikSaNa vinA sarvajJadarzanane abhyAsa adhUro mAne che. A baMne ekAMtanI chellI sImAo che; tethI zikSake te be adhyAyanuM zikSaNa ApavA chatAM temanI pAchaLanI dRSTi badalavI e ja atyAre salAha kAraka che. trIjA ane cothA adhyAyanuM badhuM varNana sarvajJakathita che temAM leza paNa pheraphAra na ja hoI zake, Aja kAlanI badhI ane vicAraNAo taddana khoTI heI agara te jaina zAthI viruddha paDatI hAI pheMkI devA lAyaka che, ema kahI e adhyAyanA zikSaNa upara bhAra ApavA karatAM, eka kALe Arya darzanamAM svarga, naraka, bhUgoLa ane khagoLa viSe kevI kevI mAnyatAo cAlatI ane e mAnyatA mAM jaina darzananuM zuM sthAna che evI aitihAsiha dRSTithI ja e adhyAyenuM zikSaNa ApavAmAM Ave, te khoTuM samajI Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 pheMkI devAtA viSayeAmAMthI jANavA jevu dhaNuM ja khAtala na rahI jAya ane satyazodhana mATe jijJAsAnuM kSetra taiyAra thAya temaja je sAcuM hoya tene savizeSapaNe muddhinI kasATIe caDhavAnI taka maLe. jo prastuta gujarAtI vivecanArA ja 'tattvArtha zIkhavAnuM hAya tA zikSake eka eka sUtra laI temAMnI badhI vastuo pahelAM meDhethI ja samajAvI devI ane temAM vidyArthIAne praveza thAya eTale te te bhAganuM prastuta vivecana vidyArthIo pAse ja vaMcAvavuM ane keTalAka savAlA pUchI tenI samajaNa viSe khAtarI karI levI. prastuta vivecanadvArA eka saMdarbhe pUratAM sUtreA agara adhyAya pUrNa zIkhI javAya tyArabAda paricayamAM karelI sarakhAmaNInI dizAne AdhAre zikSake adhikArI vidyAthI e samakSa spaSTa tulanA karavI. upara sUcavela paddhati pramANe zikSaNa ApavAmAM zikSakanI upara khAjo vadhe che kharA, paNa te bejo utsAha ane buddhipUrvaka UMcakavyA sivAya zikSakanuM sthAna ja ucca banI zakatuM nathI, ane vidyAthI varga paNa vicAradaridra ja rahI jAya che. tethI zikSakAe vadhAremAM vadhAre taiyArI karavI ane peAtAnI taiyArIne phaLadrupa banAvAtA vidyArthIonuM mAnasa taiyAra karavuM e anivArya che. zuddha jJAna meLavavAnI dRSTie tA ema karavu e anivArya che ja, paNa cAmera jhaDapathI vadhatA jatA vartamAna jJAnavegane joI sau sAthe samAnapaNe khesavAnI vyavahAradaSTie paNa ema karavuM e anivArya che. sukhalAla " Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtrANi Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtrANi bhA0 bhASya meM mudrita sUtra sa-pA0sarvArthasiddhi meM nirdiSTa rA0 rAjavAttika meM mudrita sUtra pAThAntara sa0 sarvArthasiddhimeM mudrita sUtra si-pA0 siddhasenavRtti kA zlo0 zlokavAttika meM mudrita sUtra pratyantara kA pATha . si0 siddhasenIya TIkA meM mudrita si-bhA0 siddhasenIyavRtti kA sUtra bhASya pATha hA0 hAribhadrIya TIkA meM mudrita si-vR0 siddhasenIyavRttisaMmata pATha rA-pA0 rAjavAttikakAra dvArA si-vR-pA0 siddhasenIyavRttiH nirdiSTa pAThAntara nirdiSTa pAThAntara prathamo'dhyAyaH / samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga : // 1 // tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam // 2 // tannisargAdadhigamAdvA // 3 // jIvAjIvAsravabandhasaMvaranirjarAmokSAstattvam / / 4 / / 1 Azrava-hA0 / .. ...... ta0 9 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 nAmasthApanAdravyabhAyatastannyAsaH // 5 // pramANanayaradhigamaH // 6 // nirdezasvAmitvasAdhanAdhikaraNasthitividhAnataH // 7 // satsaMkhyAkSetrasparzanakAlAntarabhAvAlpabahutvaizca // 8 // matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAni jJAnam // 9 // tat pramANe // 10 // Adye parokSam // 11 // pratyakSamanyat // 12 // matiH smRtiH saMjJA cintA'bhinibodha itynrthaantrm|13| tadindriyAnindriyanimittam // 14 // avagrahehAvAyadhAraNAH // 15 // bahubahuvidhakSiprAnizritAsaMdigdhadhruvANA setarANAm / 16 / arthasya // 17 // vyaJjanasyAvagrahaH // 18 // na cakSuranindriyAbhyAm // 19 // 1 manaHparyaya-sa0, rA0, zlo0 / 2 tatra aadye-haa| 3 -hApAya -bhA0 hA0 si0 / 4 -niHsRtAnuktadhru0 -sa0, rA0 / -nisRtAnuktadhru0 -ilo / -kssiprniHsRtaanuktdhru0-s-paa0| -prAnizritAnuktadhru0 -mA0, si-vR0 / -zritanizcitadhru0 -si-vR-pA0 / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 zrutaM matipUrva dvayanekadvAdazabhedam // 20 // dvividho'vadhiH // 21 // bhavapratyayo nArakadevAnAm // 22 // yathoktinimittaH SaDvikalpaH zeSANAm // 23 // RjuvipulamatI manaHparyAyaH // 24 // vizuddhyapratipAtAbhyAM tadvizeSaH // 25 // vizuddhikSetrasvAmiviSayebhyo'vadhimanaHparyAyayoH // 26 // matizrutayonibandhaH sarvadravyeSvasarvaparyAyeSa // 27 // rUpiSvavadheH // 28 // tadanantabhAge manaHparyAyasya // 29 // sarvadravyaparyAyeSu kevalasya // 30 // ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturthyaH // 31 // 1 sa0 rA0 zlo0 mA sUtra 3the nathI. utthAnamA 20 210 mAM che 2 tatra bhava -si0 / bhavapratyayo'vadhidevanArakANAm -sa0, rA0, zlo0 / 3 kSayopazamanimittaH -sa0 rA0 zlo0 / 4 manaHparyayaH -sa0 rA0 zlo0 / 5 manaHparyayayoH -sa0 rA0 zlo0 / 6 -nibandhaH dravye -sa0 rA0 zlo0 / 7 manaHparyayasya -sa0 rA0 zlo / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 matizrutA'vadhayo viparyayazca // 32 // sadasatoravizeSAd yadRcchopalabdharunmattavat // 33 // naigamasaMgrahavyavahArarjusUtrazabdA nayAH // 34 // Adyazabdau dvitribhedau // 35 // dvitIyo'dhyAyaH / aupazamikakSAyikau bhAvau mizrazca jIvasya svatattvamaudayikapAriNAmikau ca // 1 // dvinavASTAdazaikaviMzatitribhedA yathAkramam // 2 // samyaktvacAritre // 3 // jJAnadarzanadAnalAbhabhogopabhogavIryANi ca // 4 // jJAnAjJAnadarzanadAnAdilabdhayazcatustripaJcabhedAH yathAkramaM samyaktvacAritrasaMyamAsyamAzca // 5 // gatikaSAyaliGgamithyAdarzanA'jJAnA'saMyatA'siddhatvalezyAzcatuzcatustryekaikaikaikaSaDbhedAH // 6 // 1 -zrutAvibhaGgA vipa -hA0 / 2 -zabdasamabhirUDhevambhUtA nayAH -sa0 rA0 zlo0 / rU A sUtra sA rA mAM nathI. 4 -darzanalabdhaya -sa0 rA0 zlo0 / 5 -bhedAH samya -sa0 rA0 zlo0 / 6 -siddhalezyA -sa0 rA0 zlo0 / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 jIvabhavyAbhavyatvAdIni ca // 7 // upayogo lakSaNam // 8 // sa dvividho'STacaturbhedaH // 9 // saMsAriNo muktAzca // 10 // samanaskA'manaskAH // 11 // saMsAriNastrasasthAvarAH // 12 // pRthivyagbuvanaspatayaH sthAvarAH // 13 // tejovAyU dvIndriyAdayazca trasAH // 14 // paJcendriyANi // 15 // dvividhAni // 16 // nirvattyupakaraNe dravyendriyam // 17 // labdhyupayogau bhAvendriyam // 18 // upayogaH sparzAdiSu / 19 // 1 tvAni ca -sa0 rA0 zlo0 / 2 'sa' nathI si-vR-pA0 rU siddhasene kaIke karela sutraviyasanI samAlocanA karI che. 4 pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH sthAvarAH -sa0 rA0 zlo0 / 5 dvIndriyAdayastrasAH -sa0, rA0, shlo0|| 6 sa0 rA0 zlo0 mA nathI. sirasena he cha " Ane sUtrarUpe mAnatA nathI ane temanuM kahevuM che ke A to bhASyavAkayanuM sUtra banAvI dIdhuM che." pR. 169 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANi // 20 // sparzarasagandhavarNazabdAsteSAmarthAH // 21 // zrutamanindriyasya // 22 // vAyvantAnAmekam // 23 // kRmipipIlikAbhramaramanuSyAdInAmekaikavRddhAni // 24 // saMjJinaH samanaskAH // 25 // vigrahagatau karmayogaH // 26 // anuzreNi gatiH // 27 // avigrahA jIvasya // 28 // vigrahavatI ca saMsAriNaH prAk caturyaH // 29 // ekasamayo'vigrahaH // 30 // 1 -tadarthAH --sa0 rA0 zlo0 / 'tadarthAH' mA samasta56 barAbara nathI--e zaMkAnuM samAdhAna akalaMka-vidyAnaMde karyuM che. oryAre zve0 32 asamarata za! mATe che tenu samAdhAna 42 che. 2 vanaspatyantAnAmekam -sa0 rA0 shlo0| rU siddhasena kahe che ke keI sUtramAM manuSya padane anArtha mAne che. 4 sirasena De che / 21 sUtra pachI 'atIndriyAH kevalinaH' me sUtra mAne che. 5 ekasamayA'vigrahA -sa0 rA0 zlo0 / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaM dvau vA'nAhArakaH // 31 // sammUrchana garbhopapAtA janma // 32 // sacittazItasaMvRtAH setarA mizrAzcaikazastadyonayaH // 33 // 135 3. jarAyvaNDapotajAnAM garbhaH // 34 // 4 nArakadevAnAmupapAtaH // 35 // zeSANAM sammUrchanam // 36 // 5 6 audArikavaikriyA''hArakataijasakArmaNAni zarIrANi // 37 // paraM paraM sUkSmam // 38 // pradezato'saMkhyeyaguNaM prAk taijasAt // 39 // 2 - pAtAjjanma sa0 / pAdA janma - rA0 1 dvau trInvA - sa0 rA0 zlo0 / sUtragata 'vA' zabdathI zreSTha 'traNanA paNa saMgraha karatA-ema haribhadra ane siddhasena kahe che. zlo0 / 3 jarAyujANDapotajAnAM garbhaH - hA0 / jarAyujANDapotAnAM garbhaH -sa0 rA0 zlo0 / 20 ne se0 'potaja' yA viSe vyApatti kare che. siddhasenane AvI ApattimAM aucitya dekhAtuM nathI. 4 devanArakANAmupapAdaH - sa0 rA0 zlo0 / 5 - vaikriyikA - sa0 rA0 zlo0 6. siddhasena ur3e che ne bhate 'zarIrANi' meM pRtha sUtra che. 7 teSAM yA yaha sUtrAMza 3ye lAbhAM chapAyuM che. yA bhASyanA TIkAkArIne mate te bhASyAMza che. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 4 anantaguNe pare // 40 // apratighAte // 41 // anAdisambandhe ca // 42 // sarvasya // 43 // tadAdIni bhAjyAni yugapadekasyA caturthyaH // 44 / / nirupabhogamantyam // 45 // garbhasammUrchanajamAdyam // 46 // vaikiyamaupapAtikam // 47 / / labdhipratyayaM ca // 48 // zubhaM vizuddhamavyAghAti cAhArakaM caturdazapUrvadharasyaiva // 49 // 1 apratIdhAte -sa0 rA0 shlo| 2 -dekasminnA catu0 -sa0 rA0 shlo0| paraMtu mAthI spaSTa thAya che ke "ekasya" evo sUtrapATha che. 3 aupapAdikaM vaikriyikam -sa0 rA0 zlo0 / 4 25 pachI sa0 rA0 zlo0 mA 'taijasamapi' me sUtra che. bhA0mAM 20 sUtra3pe chAyuM nathI. hA0mA 'zubham' tyAhi sUtra pachI A sUtrarUpe che. simAM A ka. kha0 pratine pAThAMtara che. 5 -kaM caturdazapUrvadhara eva-si0 -kaM pramattasaMyatasyaiva -sa0 rA0 zlo0 / sirasenanu cha AmA 'akRtsnazrutasyaddhimataH evuM adhika vizeSaNa joDe che. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 nArakasammUchino napuMsakAni // 50 // na devAH // 51 // aupapAtikacaramadehottamapuruSA'saMkhyeyavarSAyuSo'napavAyuSaH // 52 // tRtIyo'dhyAyaH / / ratnazarkarAvAlukApadhUmatamomahAtamaHprabhA bhUmayo ghanAmbuvAtAkAzapratiSThAH saptAdho'dhaH pRthutarA // 1 // tAsu narakAH // 2 // 1 / pachI sa0rA0 zlo0 mA 'zeSAstrivedAH' me sUtra che. . pAThamAM A bhASyavAkya che. 2 aupapAdikacaramottamadehA'saM0 -sa0 rA0 shlo| __ 3 caramadehottamadehapu0 -sa0 rA0 zlo0 / sisenana he cha / sA sUtramA sUtrAre 'uttamapuruSa' 5 prahaya yuM nathI evuM keAI mAne che. pUjyapAda, akalaMka ane vidyAnaMda caramane 'uttamanu vizeSaSya bhAna che. 4 AnA vigrahamAM siddhAnta pATha ane sAmarthyagamya pAThanI carcA sarvArthasiddhimAM che. 5 'pRthutarAH' sa0 rA0 zlo0mAM nathI. qNA 2 1 pAThanI anAvazyakatA batAvI che. 6 tAsu triMzatpaJcaviMzatipaMcadazatripaJconaikanarakazatasahasrANi paMca caiva yathAkramam -sa0 rA0 zlo0 // sUtragata gAnA bhASyamAM ApI che. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 nityAzubhataralezyApariNAmadehavedanAvikriyAH // 3 // parasparodIritaduHkhAH // 4 // saMkliSTAsurodIritaduHkhAzca prAk caturthyAH // 5 // teSvekatrisaptadazasaptadazadvAviMzatitrayastriMzatsAgaropamA sattvAnAM parA sthitiH // 6 // jambUdvIpalavaNAdayaH zubhanAmAno dvopasamudrAH // 7 // dviiivaSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH // 8 // tanmadhye merunAbhirvatto yojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpaH // 9 // tatra bharatahaimavataharivideharamyakahairaNyavatairAvatavarSAH kSetrANi // 10 // tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavanniSadhanIlarukmizikhariNo varSadharaparvatAH // 11 // 1 teSu nArakA nityA-si0 / nArakA nityA-sa0 rA0 zlo0 / 2 -lavaNodAdayaH' -sa0 rA0 zlo0 / 3 'ttr| -sa0 rA0 zlo0 mA nathA. 4 'vaMzadharaparvatAH' -si / 5 mA sUtra pachI 'tatra paJca' tyAdi bhASyavAyane / sUtra samaje che-ema siddhasene kahyuM che. 20mAM A arthanuM sUtra 24muM che. haribhadra ane siddhasena kahe che ke ahIM koI vidvAna Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 dvirdhAtakIkhaNDe / / 12 // puSkarArdhe ca / / 13 / / prAG mAnuSottarAn manuSyAH // 14 // AryA mlecchAzca / / 15 / / bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurubhyaH // 16 // nRsthitI parApare tripalyopamAntarmuhUrte // 17 // tiryagyonInAM ca // 18 // vistAra mATe pote ja banAvIne aneka sUtreA umere che, temanuM A kathana saMbhavata sa. mAnya sUtrapAThane lakSamAM laI ne hAya ema zakaya che, kAraNa ke emAM A sUtra pachI 12 sutra evAM che je zve pAThamAM nathI. ane te pachInA 24 ane 25mA sUtreA yA lANyamAnya 11mA sUtranA bhASyavAyazye 4 che. sa0 rA0 nA 26thI 32 suutr| pazu adhiche sabnuM 13bhuM sUtra zlo0 mAM vibhakta karIne e sUtro banAvyAM che. adhikasUtreAnA pATha bhATe sa0 rA0 zlo0 le sevAM. 1 AryA milazazca - bhA0 hA0 / 2 parAvare rA0 zlo0 / 3 tiryagyonijAnAM ca - sa0 rA0 zlo0 / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 caturtho'dhyAyaH devAzcaturnikAyAH // 1 // tRtIyaH pItalezyaH // 2 // dazASTapaJcadvAdazavikalpAH kalpopapannaparyantAH // 3 // 3 indrasAmAnikAyastrizapAriSadyAtmarakSa lokapAlAnIkaprakIrNakAbhiyogya kilviSikAzcaikazaH // 4 // trAyastrazalokapAlavarjyA vyantarajyotiSkAH // 5 // pUrvayordvandrA // 6 // 6 pItAntalezyAH // 7 // kAyapravIcArA A aizAnAt // 8 // zeSAH sparzarUpazabdamanaHpravIcArA dvayordvayoH // 9 // pare'pravocArAH // 10 // 1 devAzcatuNikAyAH - sa0 rA0 zlo0 / 2 AditastriSu pItAntalezyAH - sa0 rA0 zlo0 bhayo, vivezana pR0 162 Ti0 1 / 3 - pAriSadA - sa0 rA0 zlo0 / 4 zalloka - sa0 / 5 - varjA - si0 / 6 25 sUtra - sa0 rA0 zlo0 bhAM nathI 7 ' dvayordvayoH ' - sa0 rA0 zlo0 mAM nathI. yA pahone sUtramAM rAkhavA joI e evI krAInI zaMkAnuM samAdhAna karatA akalaMka kahe che ke evuM karavAmAM ArSa virAdha thAya che. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 bhavanavAsino'suranAgavidyutsuparNAgnivAtastanitodadhidvI padikkumArAH // 11 // vyantarAH kinnarakiMpuruSamahoragagAndharvayakSarAkSasabhUtapizAcAH // 12 // jyotiSkAH sUryAzcandramaso grahanakSatraprakIrNatArakAzca // 13 // merupradakSiNA nityagatayo nRloke // 14 // tatkRtaH kAlavibhAgaH // 15 // bahiravasthitAH // 16 // vaimAnikAH // 17 // kalpopannAH kalpAtItAzca // 18 // uparyupari // 19 // saudharmezAnasAnatkumAramAhendrabrahmalokalAntakamahAzukrasahasAreSvAnataprANatayorAraNAcyutayornavasu veyakeSu vijayavaijayantajayantA'parAjiteSu sarvArthasidve ca // 20 // 1 -gandharva -hA0 sa0 rA0 zlo0 / 2 -sUryAcandramasau -sa0 rA0 zlo0 / 3 -prakIrNakatA0 -sa0 rA0 shlo0| 4 tArAzca -haa| 5 -mAhendrabrahmabrahmottaralAntavakApiSThazukramahAzukrazatArasahasrA -sa0 rA0 |-staar-shlo0 6 -siddhau ca -sa0 rA0 shlo| Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 sthitiprabhAvasukhadyutilezyAvizuddhIndriyAvadhiviSayato'dhikAH // 21 // gatizarIraparigrahAbhimAnato hInAH // 22 // pItapadmazuklalezyA dvitrizeSeSu // 23 // prAg graiveyakebhyaH kalpAH // 24 // brahmalokAlayA lokAntikAH // 24 // sArasvatAdityavahayaruNagardatoyatuSitAvyAbAdhamaruto'riSTAzca // 26 // vijayAdiSu dvicaramAH // 27 // aupapAtikamanuSyebhyaH zeSAstiryagyonayaH // 28 // sthitiH // 29 // bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamamadhyardham // 30 // 1 pItamizrapadmamizrazuklalezyA dvidvicatuzcatuH zeSeSviti rA-pA0 / 2 -layA laukA -sa0 rA0 zlo0 / si-paa0| 3 -vyAbAdhAriSTAzca -sa0 rA0 zlo0 / 4o viveyana pR0 183 Ti0 1 / 4 -pAdika -sa0 rA0 zlo0 / 5 mA sUtrathI 32mA sUtra bhATe 'sthitirasuranAgasuparNadvIpazeSANAM sAgaropamatripalyopamA hInamitA' A sa0rA0 zlo0 mAM eka ja sUtra che. be di bane paraMparAmAM bhavanapatinI utkRSTa sthitimAM matabheda che. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 zeSANAM pAdone // 31 // asurendrayoH sAgaropamamadhikaM ca // 32 // saudharmAdeSu yathAkramam // 33 // sAgaropame // 34 // adhike ca // 35 // sapta sAnatkumAre // 36 // vizeSatrisaptadazaikAdazatrayodazapaJcadabhiradhikAni ca // 37 // AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu aveyakeSu vijayAdiSu sArvarthasiddhe ca // 38 // aparA palyopamamadhikaM ca // 39 // sAgaropame // 40 // adhike ca // 41 // 1 2 // sUtrayA 35mA sUtra bhATe ye 4 sUtra saudharmazAnayoH sAgaropame adhike ca me -sa0 rA0 zlo0 mA che. matame mATe juo prastuta sUtranI TIkA. 2 sAnatkumAramAhendrayoH sapta -sa0 rA0 zlo0 / 3 trisaptanavaikAdazatrayodazapaJcadazabhiradhikAni tu-sa0 rA0 shlo0| 4 -siddhau ca -sa0 rA0 zlo0 / 5 mA bhane tn| pachItuM sUtra sa0 rA0 zlo0 mA nathI. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 parataH parataH pUrvAMpUrvAnantarA // 42 // nArakANAM ca dvitIyAdiSu // 43 // dazavarSasahasrANi prathamAyAm // 44 / / bhavaneSu ca // 45 // vyantarANAM ca // 46 // parA palyopamam // 47 // . jyotiSkANAmadhikam // 48 // grahANAmekam // 49 // nakSatrANAmardham // 50 // tArakANAM caturbhAgaH // 51 // jaghanyA tvaSTabhAgaH // 52 // caturbhAgaH zeSANAm // 53 // 1 parA palyopamamadhikam -sa0 rA0 zlo0 / 2 jyotiSkANAM ca -sa0 rA0 zlo0 / 3 // ane 50, 51 sUtrI sa0 rA0 zlomA nathI. 4 tadaSTabhAgo'parA -sa0 rA0 zlo0 jyetinI sthiti viSe je sUtro di. pAThamAM nathI te sUtronA viSayanI pUrti rAjavArtikamAM A ja sUtranA vArtikamAM che. 5 sa0 rA0 zlo0 mAM nathA. sa0 rA0 mAM se anya antimasUtra laukAntikAnAmaSTau sAgaropamANi sarveSAm 42 che. paNa te zlo0 mA nathA. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 paJcamo'dhyAyaH / ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapud galAH // 1 // 9 drAni nIvAva // 2 // nityAvasthitAnyarUpANi // 3 // vina: vudgha : || 4 || 3 AkAzAdekadravyANi // 5 // niyiAni 6 // 6 // o sa0 rA. jo0 mAM A ekasUtrane badale 'dravyANi ' 'nIvArava' ema e sUtreA che. 'siddhasenaneA AkSapa che ke kAI A sUtranA e sUtro banAvI mUtrapATha kare che te ThIka nathI. akalaMka sAme paNa kAI e zaMkA karI che ke 'mUvyani nIvAH' AvuM 'zva' vinAnu eka ja sUtra kema nathI banAvatA ? vidyAnaMda tA kahe che ke spaSTa pratIti mATe ja e sUtreA banAvyA che. 2 sisena mhe che ke phrAI A sUtranA be bhAga karI 'nityavasthitAni ' 'akhi'-ema e sUtreA banAve che. vaLI temaNe 'nityAyasthita pALi' evA pAThAMtarane paNa nirdeza karyAM che. ane nimnAvayitAnyAni' evA paNa pAThAMtarane ullekha karyo che. vaLI krAI nityapadane avasthitanuM vizeSaNu samaje che ema paNa kahyuM che A sUtranI vyAkhyAnA matAntarA mATe si. vRtti jovI joI e. rU jue, gujarAtI vivecana pR0 266 dig : Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 asakhyeyAH pradezA dharmAdharmayoH // 7 // jIvasya // 8 // AkAzasyAnantAH // 9 // sakhyeyAsaGkhyeyAzca pudgalAnAm // 10 // nANoH // 11 // lokAkAze'vagAhaH // 12 // dharmAdharmayoH kRtsne // 13 // ekapradezAdidgaSu bhAjyaH pudgalAnAm // 14 // asakhyeyabhAgAdiSu jIvAnAm // 15 // pradezasaMhAravisargAbhyAM pradIpavat // 16 // gatisthityupagraho dharmAdharmayorupakAraH // 17 // AkAzasyAvagAhaH // 18 // zarIravAGmanaHprANApAnAH pudgalAnAm // 19 // sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca // 20 // 1 -dharmAdharmakajIvAnAm -sa0 rA0 zlo0 / 2 sa0 rA0 zlo0 mA yA sUtra : nathA. ane pRtha kema rAkhyuM che tenuM rahasya siddhasena dekhADe che. 3 -visarpA0 -sa0 rA0 shlo0| 4 -pagraho -si0 sa0 rA0 zlo0 / sa hivayananu samarthana yuM che. sumo bhugatI vivayana pR0 210 Ti0 1 / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 parasparopagraho jIvAnAm // 21 // vartanA pariNAmaH kriyA paratvAparatve ca kAlasya / / 22 sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH // 23 // zabdabandhasaumyasthaulyasaMsthAnamedatamazchAyAtapodyotavantazca // 24 // aNavaH skandhAzca // 25 // saMghAtabhedebhya utpadyante // 26 // bhedAdaNuH // 27 // bhedasaMghAtAbhyAM cAkSuSAH / / 28 // utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat // 29 // tadbhAvAvyayaM nityam // 30 // 1 vartanApariNAmakriyAH para0 s0| vartanApariNAmakriyA para0 raa0|-yaa saMpanI prAntiya 5isit2 hoya tama jaNAya che. kAraNa ke banne TIkAkAree A sUtramAM samasta pada hovAnI koI sUcanA ApI nathI. 2 bhedasaMghAtebhya u0 -sa0 rA0 shlo| 3 cAkSuSaH -sa0 rA0 zlo0 sisena sA sunI vyAcyA mAM keIne matabheda jaNAve che. 4 41 sUtratA pUrva sa0 bhane zlo0 mA 'sadravyalakSaNam' evuM sUtra che. paNa 1mAM evuM judu sUtra nathI. A vastune temaNe utthAnamAM kahI che. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arpitAnarpitasiddheH // 31 // sniggharUkSatvAddbandhaH // 32 // 148 2 na jadhanyaguNAnAm // 33 // guNasAmye sadRzAnAm // 34 // dvayadhikAdiguNAnAM tu // 35 // 3 bandhe samAdhiko pAriNAmiko // 36 // guNaparyAyavad dravyam // 37 // kAlazcetyeke || 38 // so'nantasamayaH // 39 // dravyAzrayA nirguNA guNAH // 40 // tadbhAvaH pariNAmaH // 41 // A sUtranI vyAkhyAmAM matabheda che. haribhadra sauthI judA artha Ape che. haribhadragata vyAkhyAnA siddhasene matAMtara tarIke ullekha karyAM che. 2 pandhanI aDiyAmAM zve0 di0 matale mATe bho gu rAtI vivezana pR0 234. 3 bandhe'dhiko pAriNAmikau - sa0 zlo0 / rA0mAM sUtranA vyaMte ca vyadhiu che. saMDe 'samAdhiko pAunu niza2ya che. 4 sa0 rA0 zlo0 / gubharAtI vivezana pR0 243 Ti0 1 / ' kAlazca' Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 anAdirAdimAMzca // 42 // rUpiSvAdimAn // 43 // yogopayogI jIveSu // 44 // SaSTho'dhyAyaH 3 kAyavAGamanaHkarma yogaH // 1 // sa AsravaH // 2 // zubhaH puNyasya // 3 // azubhaH pApasya // 4 // sakaSAyAkaSAyayoH sAmparAyikeryApathayoH // 5 // avratakaSAyendriyakriyAH paJcacatuHpaJcapaJcaviMzatisaGakhyA: pUrvasya bhedAH // 6 // 1 // aMtima ya suutr| sa0 rA0 zlo0 mA nathA. bhASyanA matanuM khaMDana karyuM che. vistAra mATe juo gujarAtI viveyana pR0 248 / 2 sumo gujarAtI viyana pR0 251 Ti0 1 / 3 // hA0mA sUtra3the nathI. paraMtu 'zeSaM pApam ' me sUtra cha. simA 'azubhaH pApasya' sUtra3the bhudrita cha 55 Ane sAdhAre te mAdhyavAya hAya temAya che. sisenane 'zeSaM pApam' evuM sUtra mAnya jaNAya che. www Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 4 indriyakaSAyAvratakriyAH hA0 si0 / sa0 rA0 zlo0 tathA mANyamAnya pAThamA 'avrata' 04 prathama che. siddhasena TIDa ure che tyAre temanI samakSa prathama indriya' pATha che. siddhasene sUtra bhASyanI asaMgati dUra karavA prayatna karyAM che. . " tIvramandajJAtAjJAtabhAvavIryAdhikaraNavizeSebhyastadvizeSaH / 7 / adhikaraNaM jIvAjIvAH // 8 // AdyaM saMrambhasamArambhArambhayogakRtakAritAnumatakaSAyavizeSaistristristrizcatuzcaikazaH / / 9 / / nirvartanAnikSepasaMyoganisargAdvicatudvitribhedAH tatpradoSanihnavamAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAnadarzanA param // 10 // varaNayoH // 11 // duHkhazokatApAkrandanavadhaparidevanAnyAtmaparobhayasthAnyasadve dyasya // 12 // bhUtavatyanukampA dAnaM sarAgasaMyamAdiyogaH kSAntiH zaucamiti sadyasya // 12 // kevalizrutasaGghadharma devAvarNavAdI darzanamohasya // 14 // kaSAyodayAttIvrAtmapariNAmazcAritramohasya // 15 // sa0 rA0 zlo0 / 3 1 - bhAvAdhikaraNavIryavize0 2 bhUtavratyanukampAdAnasarAgasaMyamAdiyogaH - sa0 rA0 ilo0 / 3 tIvrapari0 sa0 rA0 zlo0 / 10 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahvArambhaparigrahatvaM ca nArakasyAyuSaH / / 16 / mAyA tairyagyonasya // 17 // 151 alpArambhaparigrahatvaM svabhAvamArdavArjavaM ca mAnuSasya // 18 // 3 niHzIlavratatvaM ca sarveSAm // 19 // sarAgasaMyamasaMyamAsaMyamAkAmanirjarAbAlatapAMsi devasya * // 20 // yogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH // 21 // viparItaM zubhasya || 22 // darzana vizuddhirvinayasaMpannatA zIlavrateSvanaticAro'bhIkSNaM jJAnopayogasaMvegau zaktitastyAgatapasI saGghasAdhusamAdhi 7 1 -tvaM nAra0 sa0 rA0 zlo0 / jIe gujarAtI vivecana pR0265, Ti. 1. di paraMparAmAM Ane sthAne e sUtra che. eka ja sUtra ma na banAvyuM evI rAMkAnuM samAdhAna paNa di. TIkAkAra kare che. 3 bhumo gurAtI vivezana pR0 4 luyyo gunazatI vivezana pR0 5 tadvipa0 sa0 rA0 zlo0 / 6 - bhIkSaNajJA0 - sa0 rA0 zlo0 / 7 -sI sAdhusamAdhivaM0 sa0 rA0 zlo0 / 266 Ti0 1 / 266 Ti0 2 / 6 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 2 vaiyAvRttyakaraNamarhadAcAryabahuzrutapravacanabhaktirAvazyakAparihANirgiprabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakRttvasya // 23 // parAtmanindAprazaMse sadasadguNAcchAdanodbhAvane ca nIcairgotrasye // 24 // tadviparyayo nIcartutyanutseko cottarasya // 25 // vighnakaraNamantarAyasya // 26 // saptamo'dhyAya hiMsAnatasteyAbrahmaparigrahebhyo viratirvatam // 1 // dezasarvato'NumahatI // 2 // tatsthairyArtha bhAvanAH paJca pacca // 3 // 1 tIrthakaratvasya sa0 rA0 shlo| 2 guNocchA0 -sa0 / guNacchA0 -rA0 zlo0 / si-vR0 saMmata- 'guNacchA'. -ch| 3 'paJca paJcazaH' si-va-pA0 asaM 'paJcazaH' meve| 418 DApAnI za rI cha. 20 sUtra pachI 'vAGmanoguptIryAdAnanikSepaNasamityAlokitapAnabhojanAni paJca ||4||krodhlobhbhiirutvhaasyprtyaakhyaanaanynuviicibhaassnnN ca paJca // 5 // zUnyAgAravimocitAvAsaparoparodhAkaraNabhaikSa(kSya-rA0) zuddhisaddharmA(sadharmA -zlo0)visaMvAdAH paJca // 6 // strIrAgakathAzravaNatanmanoharAGganirIkSaNapUrvaratAnusmaraNavRSyeSTarasasvazarIrasaMskAratyAgAH paJca // 7 // manojJAmanojendriyaviSayarAgadveSavarjanAni paJca // 8 // yAvA pAya suutr| sa0 rA0 zlo0mA cha bhne| bhAva AnA bhASyamAM che ja. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 hiMsAdiSvihAmutra cApAyAvadyadarzanam // 4 // duHkhameva vA // 5 // maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni sattvaguNAdhikaklizyamAnAvineyeSu // 6 // jagatkAyasvabhAvau ca saMvegavairAgyArtham // 7 // pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA // 8 // asadabhidhAnamanRtam // 9 // adattAdAnaM steyam // 10 // maithunamabrahma // 11 // mUrchA parigrahaH // 12 // niHzalyo vratI / / 13 // agAryanagArazca // 14 // aNuvrato'gArI // 15 // 1 -mutrApAyA -sa0 rA0 shlo0| 2 sirasena 4 che , sA sUtranA 'vyAdhipratIkAratvAt kaNDaparigatatvAccAbrahma' tathA 'parigraheSvaprAptaprAptanaSTeSu kAGkSAzoko prApteSu ca rakSaNamupabhoge vA'vitRptiH' // bhASyavAkayone koI sUtra mAne che. 3 -mAdhyasthAni ca sa0 -sa0 rA0 zlo0 / 4 -vau vA saM0 -sa0 rA0 shlo0| . Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 digdezAnarthadaNDaviratisAmAyikapauSadhopavAsopabhogaparibhogaparimANAtithisaMvibhAgavatasaMpannazca // 16 // ___ mAraNAntikI saMlekhanAM joSitA // 17 // zaGkAkAGakSAvicikitsAnyadRSTiprazaMsAsaMstavAH samyagdRSTaraticArAH // 18 // vratazoleSu paJca paJca yathAkramam // 19 // bandhavadhacchavicchedAtibhArAropaNAnnapAnanirodhAH5 // 20 // 5 mithyopadezarahasyAbhyAkhyAnakUTalekhakriyAnyAsApahArasAkAramantrabhedAH // 21 // stenaprayogatadAhRtAdAnaviruddharAjyAtikramahInAdhikamAnonmAnapratirUpakavyavahArAH // 22 // 1 -yikapoSadho0 -sa0 rA0 shlo0| 2 -paribhogAtithi -bhA0 / sirasenanI vRttimA // sUtranuM bhASya che temAM paNa parimANu zabda che nahi juo vRtti pR. 83, paM. 12 3 numegutI viveyana pR0 304 Ti0 1 / 4 sallekhanAM sa0 rA0 shlo0| 5 -ratIcArAH -bhA0 si0 rA0 shlo| 6 -vadhacchedAti0 -sa0 rA0 zlo0 / 7 -rahobhyA0 -sa0 rA0 zlo0 / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 paravivAhakaraNetvaraparigRhItAparigRhItAgamanAnaGgakrIDAtIvrakAmAbhinivezAH // 23 // kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAnyadAsIdAsakupyapramANAtikramAH // 24 // UrdhvAdhastiryagvyatikramakSetravRddhismRtyantardhAnAni // 25 // AnayanapreSyaprayogazabdarUpAnupAtapudgalakSepAH // 26 // 1 -raNetvarikApari0 -sa0 rA0 zlo0 / 2 -DAkAmatIvAbhi0 -sa0 rA0 zlo0 / 3 mA sUcanA sthAna - 'paravivAhakaraNetvarikAparigRhI tAparigRhItAgamanAnaGgakrIDAtIvakAmAbhinivezaH(zAH)-' sAIM sUtra mAne che ema siddhasene kahyuM che. A sUtra 6i0 pAThathI DuM maLatuM Ave che, saMpUrNa nahIM. juo A pUrvenI TippaNu. 4 1894 qNA 2001 suutrn| papiccheda-'paravivAhakaraNa, itvarikAgamanaM,parigRhItAparigRhItAgamanaM, anaGgakrIDA, tIvakAmAbhinivezaH-mebha re che theQ sirasena yuM che. 20 AkSepa paNa 0i viSe heya ema jaNAtuM nathI A padaccheda karanAra 'itvarikA' ne artha 42 cha te 55 sirasenate mAnya nathA. 5 janA mate 'AnAyana' 54 che ye sirasena he che. 6 pudgalaprakSepAH -mA0 haa| hA0-vRttimA to cha. 'pudgalakSepAH' si-vR0 pudgalaprakSepa 2 pratI43 le che. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 kandarpakautkucyamaukharyAsamIkSyAdhikaraNopabhogAdhikatvAni // 27 // yogaduSpraNidhAnAnAdarasmRtyanupasthApanAni // 28 // apratyavekSitApramAjitotsargAdAnanikSepasaMstAropakramaNAnAdarasmRtyanupasthApanAni // 29 // sacittasaMbaddhasaMmizrAbhiSavaduSpakvAhArAH // 30 // sacittanikSepapidhAnaparavyapadezamAtsaryakAlAtikramAH __jIvitamaraNAzaMsAmitrAnurAgasukhAnubandhanidAnakaraNAni // 32 // anugrahArtha svasyAtisargo dAnam // 33 // vividhadravyadAtRpAtravizeSAt tadvizeSaH // 34 // 1 -kaukucya -bhA0 hA0 / 2 -karaNopabhogaparibhogAnarthakyAni -sa0 rA0 zlo0 / 3 smRtyanupasthAnAni -sa0 rA0 zlo0 / 4 apratyuprekSi0 -haa| 5 dAnasaMstaro0 -sa0 rA0 zlo0 / 6 -smRtyanupasthAnAni -sa0 rA0 zlo0 / 7 -sambandha -sa0 rA0 zlo0 / 8 -kSepApidhAna -sa0 rA0 zlo0 / 9 nidAnAni -sa0 rA0 zlo0 / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 aSTamo'dhyAyaH mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH // 1 // sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAnpudgalAnAdatte // 2 // sa bandhaH // 3 // prakRtisthityanubhAvapradezAstadvidhayaH // 4 // Adyo jJAnadarzanAvaraNavedanIyamohanIyAyuSkanAmagotrAntarAyAH // 5 // paJcanavadvayaSTAviMzaticaturdvicatvAriMzadvipaJcabhedA yathAkramam // 6 // matyAdInAm // 7 // 1 -vatte sa bandhaH // s0|| sa0 rA0 zlo0 / 2 -tyanubhava -sa0 rA0 shlo| 3 -nIyAyurnAma -sa0 rA0 zlo0 / 4 -bhedo -rA0 / 5 matizrutAvadhimanaHpayaryakevalAnAm -sa0 rA0 zlo0 / kintu A pATha siddhasenane apArthaka jaNAya che. akalaMka ane vidyAnaMda - saMmata ladhu pATha karatA uparanA pAThane ucita mAna che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrAnidrAnidrApracalApracalA 2 pracalAstyAnagRddhivedanIyAni ca // 8 // sadasadve // 9 // 3 158 darzanacAritramohanIyakaSAyanokaSAyavedanIyAkhyAstridvi SoDazanavabhedAH samyaktvamithyAtvatadubhayAni kaSAyanokaSAyAvanantAnubandhyapratyAkhyAnApratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanavikalpAzcaikazaH krodhamAnamAyAlobhA hAsyaratyaratizokabhayaju gupsAstrIpuMnapuMsakavedAH // 10 // { uinta-fero. FH-GOAL 418 #nyfa' 214 ma bhayAya hai. siddhasena he che styAnaddhariti vA pAThaH / 2 - styAnagRddhayazca -sa0 rA0 zlo0 / siddhasene vehanIya paha samarthana karyuM che. 1 3 darzanacAritramohanIyAkaSAyakaSAya vedanIyAkhyAstridvinavaSoDazabhedAH samyaktvamithyAtvatadubhayAnyakaSAyakaSAyau hAsyaratyaratizokabhayajugupsAstrIpunnapuMsaka vedA anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnasaMjvalanavikalpAzcaikazaH krodhamAnamAyAlobhAH - sa0 rA0 zlo0 / 4 kAI ne AvuM lAMbu sUtra nathI gamatuM temane siddhasene je javAba ApyA che te A che. 4 " durvyAkhyAno garIyAMzca moho bhavati bandhanaH / na tatra lAghavAdiSTaM sUtrakAreNa durvacam // " Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArakatairyagyonamAnuSadaivAni // 11 // gatijAtizarIrAGgopAGganirmANabandhanasaGghAtasaMsthAnasaMhananasparzarasagandhavarNAnupUrvyagurulaghUpaghAtaparAdhAtAtapodyoto cchavAsavihAyogatayaH pratyekazarIratrasasubhagasusvarazubhasUkSmaparyAptasthirAdeyayazAMsi setarANi tIrthakRttvaM ca // 12 // ucairnIcazca // 13 // dAnAdInAm // 14 // AditastisRNAmantarAyasya ca triMzatsAgaropamakoTIkoTayaH parA sthitiH // 15 // saptatirmohanIyasya // 16 // nAmagotrayoviMzatiH // 17 // trayastriMzatsAgaropamANyAyuSkasya // 18 // 1 -nupUAgu0 -sa0 rA0 zlo0 / si0-vR0mA 'AnupUrvya' pATha che. bIjAnA matAnusAra siddhasene "bApUtha evo pATha jaNAvyuM che. ane banne mate sUtranuM rUpa kevuM thAya te paNa yAvyuM che. 2 -deyayazaskI (zaHko)tisetarANi IrthakaratvaM ca -sa0 rA0 shlo| 3 dAnalAbhabhogopabhogavIryANAm -sa0 rA0 shlo| 4 vizati gotrayoH -sa0 rA0 zlo0 / 5 -NyAyuSaH -sa0 rA0 shlo0| Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 aparA dvAdazamuhUrtA vedanIyasya // 19 // nAmagotrayoraSTau // 20 // 9 zeSANAmantarmuhUrtam // 21 // vipAko'nubhAvaH // 22 // sa yathAnAma // 23 // tatazca nirjarA // 24 // nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAtsUkSmaikakSetrAvagADhasthitAH sarvAtmapradezeSvanantAnanta pradezAH // 25 // sadvedyasamyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagotrANi puNyam 4 // 26 // navamo'dhyAyaH AsravanirodhaH saMvaraH // 1 // sa guptisamitidharmAnuprekSAparISahajayacAritraiH // 2 // tapasA nirjarA ca // 3 // samyagyoganigraho guptiH // 4 // IryAbhASaiSaNAdAnanikSepotsargAH samitayaH // 5 // 1 - muhUrtA sa0 rA0 zlo0 / 2 - nubhavaH - sa0 rA0 zlo0 / 3 - vagAhasthi0 sa0 rA0 zlo0 / 4 / gujarAtI vivecana pR0 342 Ti0 1 / 3 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 uttamaH kSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapastyAgAkiJcanyabrahmacaryANi dharmaH // 6 // ... anityAzaraNasaMsAraikatvAnyatvAzucitvAnavasaMvaranirjarAlokabodhidurlabhadharmasvAkhyAtatvAnucintanamanuprekSAH // 7 // mArgAcyavananirjarArthaM parisoDhavyAH parISahAH // 8 // kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanApanyAratistrIcaryAniSadyAzayyAkrozavadhayAcanA'lAbharogatRNasparzamalasatkArapuraskAraprajJAjJAnAdarzanAni // 9 // sUkSmasaMparAyacchadmasthavItarAgayozcaturdaza // 10 // ekAdaza jine // 11 // 1 uttamakSa0 -sa0 rA0 zlo0 / 2 -zucyAsrava -sa0 rA0 zlo0 / 3 "apare paThanti anuprekSA iti anuprekSitavyA ityrthH| apare anuprekSAzabdamekavacanAntamadhIyate" -si0 vR0| 4 mA zve0 di0 anyAmA pariSoDavyAH' vASa pAne! 5|paayo cha pa 12tutaH 'parisoDavyAH ' ma ye sima 2-3-48 mane pANini 8-3-115. 5 -prajJAjJAnasamyaktvAni hA0 / adarzana- hA-bhA0 6 -sAmparAya -sa0 rA0 shlo| . 7 namo gurAtI viveyana pR0 360 Ti0 1 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 bAdarasaMparAye sarve // 12 // jJAnAvaraNe prajJAjJAne // 13 // darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau // 14 // cAritramohe nAgnyAratistriIniSadyAkrozayAcanAsatkArapuraskArAH // 15 // vedanIye zeSAH // 16 // ekAdayo bhAjyA yupagadaikonaviMzateH // 17 // sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasaMparAyayathAkhyAtAni5 cAritram // 18 // anazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAgaviviktazayyAsanakAyaklezA bAhyaM tapaH // 19 // 1 nus| gujarAtI vivayana pR0 361 Ti0 1 / - 2 -dekAnaviMzataH -hA0 / -yugapadekasminnakAnaviMzateH -s0| yugapadekasminnekonaviMzataH -rA0 shlo0| paraMtuM manne vAti mAM sa0 va 54 che. 3 -pasthApanApari0 -sa0 rA0 shlo| 4 sUkSmasAmparAyayathAkhyAtamiti cA0 -sa. rA0 zlo0 // rAjavArtikane thAkyAta iSTa hoya tema jaNAya che. kAraNa ke tamA yathAkhyAtane vikSye bhUjyuM che. si&senane 5 ayAkhyAta. rASTa cha. yo 5. 2 35 50 18. . 5 kecit vicchinnapadameva sUtramadhIyate -siddhasena vRtti| 6 -vamodarya -sa0 rA0 zlo0 / . Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcittavinayavaiyAvRttyasvAdhyAyavyutsargadhyAnAnyuttaram // 20 // navacaturdazapaJcadvibhedaM yathAkramaM prAgdhyAnAt // 21 // AlocanapratikramaNatadubhayavivekavyutsargatapazchedaparihAropasthApanAni // jJAnadarzanacAritropacArAH // 23 // AcAryopAdhyAyatapasvizakSakaglAnagaNakulasaGghasAdhusamanojJAnAm // 24 // vAcanApracchanAnuprekSAmnAyadharmopadezAH // 25 // bAhyAbhyantaropadhyoH // 26 // uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam // 27 // A muhUrtAt // 28 // ArtaraudradharmazuklAni // 29 // 1 -dvibhedA -sa0 zlo0 / 2 -sthApanAH -sa0 rA0 zlo0 / 3 -zaikSaglA0 -sa0 / zaikSyaglA0 -rA0 zlo0 / 4 -dhumanojJAnAm -sa0 rA0 zlo0 / . 5 -sa0 rA0 zlomA 'dhyAnamAntarmuhUrtAt' cha; ata: 28 muM sUtra alaga nathI. juo gujarAtI vivecana 60 rU70 6 -dharmyazu0 -sa. rA0 zlo0 / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 pare mokSahetu // 30 // ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya smRtisama - nvAhAraH // 31 // 2 vedanAyAzca // 32 // viparItaM manojJAnAm // 33 // nidAnaM ca // 34 // tadaviratadezaviratapramattasaMyatAnAm // 35 // hiMsAnRtaste yaviSaya saMrakSaNebhyo raudramaviratadezaviratayoH // 36 // 1 - nojJasya sa0 rA0 zlo0 / * 25 sUtrane sa0 rA0 zlo0 mAM 'viparItaM manojJAnAm pachI mUkayuM che. arthAt temane mate dhyAnanA dvitIya nahi paNu tRtIya bheda che. 3 manojJasya - saM0 rA0 zlo0 / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 AjJA'pAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmamapramattasaMyatasya che rU7 che. upazAntakSINakaSAyayozca // 38 // rAva gAthe pUrvavida rU8 pare kevalinaH // 40 // 2 jAya gharcamay -- -nayA vacce rUddo sa0 40 20. di. sUtrapAThamAM svAmInuM vidhAna karanAra "sarasaMvatastra' aMza che nahi. eTaluM ja nahi paNa A pachInuM uparAntA ' A sUtra paNa nathI. svAmInuM vidhAna savarthe siddhimA che. e vidhAnane dhyAnamAM laI akalaMke paraMparA saMmata sUtrapAThagata svAmInI bAbatanuM khaMDana paNa karyuM che. AnuM ja anusaraNa vidyAnanda paNa karI che. juo gujarAtI vivecana pR0 377 2 juo gujarAtI vivecana 60 rU7 Ti1. pUrNaviraH A aMza mA duAmAM A sUtranA aMzarUpe ke svAtaMtrarUpe paNa chapAye nathI. 40mAM alaga sutrarUpe che. paraMtu TIkAkAra ene alaga nithI mAnatA. di. TIkAomAM te A sUtranA aMzarUpe ja che. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthaktvaikatvavitarkasUkSmakriyApratipAtivyuparatakriyAni-1 vRttIni // 41 // tattryekakAyayogAyogAnAm // 42 // ekAzraye savitarke pUrve3 // 43 // avicAraM dvitIyam // 44 // vitarkaH zrutam // 45 // vicAro'rthavyaJjanayogasaMkrAntiH // 46 // samyagdRSTizrAvakaviratAnantaviyojakadarzanamohakSapakopazakopazAntamohakSapakakSINamohajinAH kramazo'saGakhyeyaguNanirjarA // 47 // - pulAkabakuzakuzIlanirgranthasnAtakA nirgranthAH // 48 // saMyamazrutapratisevanAtIrthaliGgalezyopapAtasthAnavikalpataH sAdhyAH // 49 // 1 'nivartIni' -hA0 si0| sa0rA0 shlo| sannI prty-trn| 48 nivRttIni 55 che. - 2 'tat' -sa0 rA0 zlomA nayA... 3 -tarkavicAre pUrve -s0| -tarkavIcAre pUrva rA0 zlo0 / 4 saMpAdakanI bhrAntine kAraNe A sUtra alaga chapAyuM nathI. rA0 zlomA avIcAraM 54 che. 5 lezyopapAdasthA0 -sa0 rA0 zlo0 / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 dazamo'dhyAya mohakSayAjjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam // 1 // bandhahetvabhAvanirjarAbhyAm // 2 // kRtsnakarmakSayo mokSaH // 3 // aupazamikAdibhavyatvAbhAvAccAnyatra kevalasamyaktvajJAna darza nasiddhatvebhyaH 2 || 8 || tadanantaramUrdhvaM gacchatyA lokAntAt // 5 // pUrvaprayogAdasaGgatvAdbandhacchedAttathAgatipariNAmAcca tadgatiH // 6 // T kSetrakAlagatiliGgatIrthacAritrapratyekabudvabodhitajJAnAvagAhanAntarasaGakhyAlpabahutvataH sAdhyAH // 7 // 1 - bhyAM kRtsnakarmavipramokSo mokSaH // 2 // - sa0 rA0 zlo0 / 2 yA sthAne sa0 rA0 zlo0 bhAM ' aupazamikAdibhavyatvAnAM ca' bhane 'anyatra kevalasamyaktvajJAnadarzanasiddhatvebhyaH yema me sUtre che. 3 ' tadgatiH' 56 sa0 rA0 zlo0bhAM nathI thyane yA sUtra pachI 'AviddhakulAlacakravadvyapagata lepAlAbu vaderaNDabIjavadagnizikhAvacca' ne 'dharmAstikAyA'bhAvAt' yevAM me sUtro adhika che jene bhAva bhASyamAM che ja, Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA adhyAya 1 pAna 3 thI 79: pratipAdya viSaya 3-samyagdarzananuM lakSaNa 8- samyagdazananI utpattinAM nimitta 8- tane nAmanideza 11-nikSepane nAmanideza 13- tane jANavAnA upAya 15- tattaranA vistRta jJAnane mATe keTalAMka vicAraNuddhAre 16 - samyajJAnane bhede 21 - pramANacarcA 23-- matijJAnanA samAnArthaka zabda 25- matijJAnanuM svarUpa 26 -- matijJAnanA bheda 27 -- avagraha AdinA bhede 28-sAmAnyarUpe avagraha Adine viSaya 30 ikiyAnI jJAna utpanna karavAnI paddhatinA bhedane lIdhe thatA avagrahanA avAMtara bhede 35- zrutajJAnanuM svarUpa ane enA bheda 43-avadhijJAnanA prakAra ane tenA svAmI 47 - mana:paryAcanA bhede ane temane taphAvata para-- avadhi ane mana:paryAyano taphAvata papa--pAMca jJAnanA grAhya viSayo 55- eka AtmAmAM ekI sAthe prApta thatAM jJAnenuM varNana 58 - viparyaya jJAnanuM nirdhAraNa ane viparyacatAnAM nimitto 60 -- nayanabheda 63. adhyAya 2 pAna 80 thI 138: jIvanA pAMca bhAva, emanA bheda ane udAharaNe 80 - jIvanuM lakSaNa 87- upayoganI vividhatA 89- chavarAzinA vibhAga 92- saMsArI jIvanA bheda-prabheda 93 - iMdriyonI saMkhyA, emanA bheda-prabheda ane nAmanideza 96- ikinAM zeya arthAta viSaca 9.- indriyonA svAmI 103- aMtarAlagati saMbaMdhI vizeSa mAhitI mATe yoga vagere pAMca bAbatanuM varNana 106- janma ane yonInA bheda tathA emanA svAmI 114- zarIrane lagatuM varNana 118-liMga - vedavibhAga * 131 -- AyuSyane prakAra ane temanA svAmI 133. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 adhyAya 3 pAna 139 thI 11: nArakanuM varNana 139-madhyalokanuM varNana 151. adhyAya 4 pAna 11ra thI 192 : devenA prakAra 162 - trIjA nikAyanI lezyA 162-cAra nikAnA bheda 163-canikAyanA avAMtara bhede 164-idronI saMkhyAne niyama 165-pahelA be nikAmAM lezyA 166-devanA kAmasukhanuM varNana 166-catuni- kAyanA dezanA pUrvokta bhedenuM varNana 169-keTalIka bAbatomAM devenI uttaretara adhiktA ane hInatA 177--vaimAnikAmAM lezyAne niyama 182 - kalpanI parigaNunA 183-- kAMtika devenuM varNana 187- anuttara vimAnanA devanuM vizeSa0 185 - tiya cAnuM svarUpa 186 - adhikArasUtra 186-bhavanapatinikAyanI utkRSTa sthitinuM varNana 186--vaimAnikanI utkRSTa sthitinuM varNana 187-vaimAnikenI jadhanya sthiti 189-nAranI jadhanyasthiti 190--bhavanapatinI jaghanya sthiti 191 - vyaMtaranI sthiti 191-tiSkanI sthiti 192. adhyAya 5 pAna 193 thI 249 : ajIvanA bhedo 193-mUla dravyonuM dhUna 195- cha mUla dravyanuM sAdhamya vaidhamma 195-pradezanI saMkhyAne vicAra 199- dranA sthitikSetrane vicAra 202- kArya dvArA dharma, adhama ane AkAzanAM lakSaNanuM kathana 210-- kArya dvArA pudgalanuM lakSaNa 213-kAryadvArA jIvanuM lakSaNa 214 -kArya dvArA kALanuM lakSaNa 215-pudgalanA asAdhAraNa paryAya 216 - pudgalanA mukhya prakAra 220 - anukramathI skaMdha ane aNunI utpattinAM kAraNuM 221-acAkSuSa skaMdhanA cAkSuSa banavAmAM Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetu 223- "satanI vyAkhyA 225 - virodhane parihAra ane pariNamI nityatvanuM svarUpa 22-bIjI vyAkhyA vaDe pUrvokta sanA nityatvanuM varNana 229-anekAMtanA svarUpanuM samarthana 230 -bIjI vyAkhyA 231-paugalika baMdhanA hetunuM kathana 232- baMdhanA sAmAnya vidhAnamAM apavAda 233-pariNAmanuM svarUpa 238-dravyanuM lakSaNa 239-kALa vize vicAra 243-guNanuM svarUpa 244-pariNAmanuM svarUpa 245-pariNAmanA bheda tathA AzrayavibhAga 246. adhyAya 6 pAna ra50 thI ra79 H yuganA varNana dvArA AsravanuM svarUpa 250-ganA bheda ane emanA kAyabheda 251-svAmIbhedathI yoganA phalabheda 254-sAMparAyika karmAstravanA bheda 255-baMdhakAraNa samAna hovA chatAM paNa pariNumabhedathI karmabaMdhamAM AvatI vizeSatA 258-adhikaraNanA be bheda 260-ATha prakAramAMthI pratyeka sAparAcika karmanA bhinna bhinna baMdhahetuonuM kathana 263. adhyAya 7 pAna 280 thI 3ra1 : vratanuM svarUpa 280. vratanA bhedo 283 vratonI bhAvanAo 283-bhAvanAonI samaja 285-bIjI keTalIka bhAvanAo 287-hiMsAnuM svarUpa ra9-asatyanuM svarUpa 296 -corInuM svarUpa 297-abrahmanuM svarU5 ra98-parigrahanuM svarUpa 29-kharA vratI banavAnI prAthamika lAyakAta 300-vatInA bheda 301-agArI vratanuM varNana 302 samyagadarzananA aticAra 307-vrata ane zIlanA aticAronI saMkhyA ane anukrame temanuM varNana 309-dAnanuM varNana 319. adhyAya 8. pAna 3rara thI 344 : baMdhahetuone nirdeza 322-baMdha hetuonI vyAkhyA 324-baMdhanuM svarUpa 325-baMdhanA prakAra Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 326-mUlaprakRtinA bhedane nAmanirdeza 327-uttaraprakRtinA bhedanI saMkhyA ane nAmanirdeza 329-cAritramehanIcanA pacIsa prakAre 332-nAmakamanI beMtAlIza prakRtio 333-sthitibaMdhanuM varNana 336- anubhAvabaMdhanuM varNana 338 - pradezabaMdhanuM varNana 340-puNya ane pApaprakRtione vibhAga 342. adhyAya 9 pAna 345 thI 389H saMvaranuM svarUpa 345- saMvaranA upAya 346- guptinuM svarUpa 347- samitinA bhede 347- dharmanA bhede 348 - anuprekSAnA bhede 3para-parISahanuM varNana 356- cAritranA bhede 362-tapanuM varNana 363 - prAyazcitta Adi tapAnA bhedanI saMkhyA 365- prAyazcitanA bhedo 365-vinacanA bhede 397- vaiyAvRtyanA bhede 367- svAdhyAyanA bhedo 368 - vyutsarganA bhedo 369- dhyAnanuM varNana 369-dhyAnanA bhedo 373 - ArtadhyAnanuM nirUpaNa 374 - raudradhyAnanuM nirUpaNuM 375 - dharmadhyAnanuM nirUpaNa 376 - zukaladhyAnanuM nirUpaNuM 377- samyagadRSTienI kamanijarano taratamabhAva 382 - nigraMthanA bhedo 384-ATha bAbatamAM nircanI vizeSa vicAraNuM 385. adhyAya 10. pAna 390 thI 398: kaivalyanI utpattinA hetuo 390 - kamanA AtyaMtika kSayanAM kAraNe ane mokSanuM svarUpa 391- anya kAraNanuM kathana 392- mukta jIvanuM mekSa pachI lAgatuM ja kArya 393 - sidhyamAna gatinA hetuo 393 - bAra bAbato vaDe siddhinI vizeSa vicAraNuM 35. pAribhASika zabdakeSa 399 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 prANI anaMta che ane badhAye sukhane cAhe che. sukhanI kalpanA paNa badhAMnI ekasarakhI nathI. chatAMye vikAsanA echApaNu-vadhatApaNuM pramANe prANIonA ane emanA sukhanA saMkSepamAM be varga karI zakAya che. pahelA vargamAM alpa vikAsavALAM prANIone samAveza thAya che. temanA sukhanI kalpanA bAhya sAdhana sudhI pahoMce che. bIjA vargamAM adhika vikAsavALAM prANuo Ave che. teo bAhya arthAta bhautika sAdhanonI saMpatimAM sukha na mAnatA phakta AdhyAtmika guNanI prAptimAM ja sukha mAne che. banne varge mAnelA sukhamAM taphAvata e che ke, paheluM sukha parAdhIna che, jyAre bIjuM sukha svAdhIna che. parAdhIna sukhane sAma ane svAdhIna sukhane mokSa kahe che, kAma ane mokSa be ja puruSArtha che. te be sivAya bIjI koI paNa vastu prANIone mATe mukhya sAdhya nathI. puruSArthomAM artha ane parvane gaNavAmAM Ave che te mukhya sAdhyarUpe nahi paNa kAma ane mokSanA sAdhanarUpe. artha e kAmanuM ane dharma e mokSanuM pradhAna Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra sAdhana che. prastuta zAstrane mukhya pratipAdya viSaya meAkSa che. tethI meAkSanA sAdhanabhUta dharmanA traNa vibhAga karI zAstrakAra pahelA sUtramAM tene nirdeza kare cheH samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH // 1 // samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritra e traNe maLI meAkSanu sAdhana che, A sUtramAM meAkSanAM sAdhanAne mAtra nAmanirdeza che. jo ke meAkSa, enA sAdhanAnuM svarUpa tathA prakAra AgaLa vistArathI kahevAmAM Avaze. chatAM ahIM saMkSepamAM mAtra svarUpa ApI devAmAM Ave che. mekSanuM svarUpa : baMdhanAM kAraNAne abhAva thavAthI je Atmika vikAsa paripUrNa thAya che, te mokSa che. arthAt jJAna ane vItarAga bhAvanI parAkASThA e ja meAkSa che. sAdhanAnuM hrasva : je guNu eTale ke zaktinA vikAsathI tattvanI arthAt satyanI pratIti thAya, jenAthI heya arthAt chADI devA cAgya ane upAya arthAt svIkAravA yogya tattvanA yathA vivekanI abhiruci thAya; te 'samyagdarzana.' naya ane pramANathI thanAruM jIvAdi tattvAnuM yathA jJAna te 'samyajJAna' che. 1-2. je jJAna, zabdamAM utArI zakAya che, arthAt jemAM uddezya ane vidhecarUpathI vastu kahevAya che, te jJAna naya ane che, jemAM `zya-vidheyanA vibhAga sivAya ja eTle ke avibhakata vastunuM sa pUrNa athavA asapUNa yathAtha bhAna thAya che, te jJAna pramALa che, vizeSa khulAsA mATe jue adhyAtra 1. ` sUtra 6; tema ja tyAcAvatAra zlAka ra9-30 nA gujarAtI anuvAda. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 - sUtra 1 samyagUjJAnapUrvaka kASAyika bhAvanI eTale ke rAgaSanI ane ganI nivRtti thavAthI je svarUparamaNa thAya che, e ja "sammacAritra" che. - sAdhanAnuM saharSa : upara jaNAvelAM traNe sAdhano jyAre paripUrNa rUpamAM prApta thAya tyAre saMpUrNa mokSano saMbhava che, anyathA nahi. eka paNa sAdhana jyAM sudhI apUrNa hoya che, tyAM sudhI paripUrNa mokSa thaI zakato nathI. udAharaNa tarIke, samyaggadarzana ane samyagUjJAna paripUrNa rUpamAM prApta thaI jAya che. chatAM samyaphakyAritranI apUrNatAne lIdhe teramAM guNasthAnamAM pUrNa mokSa arthAta azarIrasiddhi athavA videhamukti thatI nathI, ane caudamAM guNasthAnamAM zaileza 1. "ga" eTale mAnasika, vAcika tema ja kAyika kriyA. 2. hiMsAdi dene tyAga ane ahiMsAdi mahAvratonuM AcaraNuM paNa sabhyazcAritra kahevAya che. kAraNa ke te dvArA rAgadveSanI nivRtti karI zakAya che ane emanI nivRttithI done tyAga ane mahAvratanuM pAlana svata:siddha thaI jAya che. 3. je ke teramAM guNasthAnamAM vItarAgabhAvarUpa cAritra to pUrNa ja che, chatAM ahIM je apUrNatA kahevAmAM AvI che, te vItarAgatva ane agatA e baMnene pUrNa cAritra mAnIne ja. AvuM pUrNa cAritra caudamAM guNasthAnamAM prApta thAya che ane tarata ja azarIrasiddhi thAya che. 4. zailezI avasthA eTale AtmAnI eka evI avasthA ke jemAM dhyAnanI parAkASThAnA kAraNathI meru sarakhI niprakaMpatA ke nizcalatA Ave che. vadhAre khulAsA mATe juo hiMdI kamagraMtha bIje, pR. 30. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra avasthArUpa paripUrNa cAritra prApta thatAM ja traNe sAdhananI paripUrNatAnA baLathI pUrNa mekSa zakya thAya che. saryanicana: uparanAM traNe sAdhanemAMthI pahelAM be eTale ke samyagadarzana ane samyajJAna avazya sahacArI hoya che. jema sUryane tApa ane prakAza ekabIjAne choDIne rahI zakatAM nathI, tema ja samyagadarzana ane samyagUjJAna ekabIjA sivAya rahetAM nathI. paraMtu samyakyAritranI sAthe emanuM sAhacarya avayaMbhAvI nathI. kAraNa ke samyakyAritra sivAya paNa keTalAka samaya sudhI samyagdarzana ane samyajJAna jovAmAM Ave che. Ama hovA chatAM paNa utkrAMtinA krama pramANe samyakyAritra mATe evo niyama che 1. eka e paNa pakSa che je darzana ane jJAnanuM avazya bhAvI sAhacarya na mAnatAM vaikalpika sAhacarya mAne che. e mata pramANe keIka vAra dazanakALamAM jJAna na paNa hoya. eno artha evo che ke samyaktva prApta thavA chatAM deva, nATaka, tiyone ane keTalAka manuSyone paNa viziSTa kRtajJAna eTale ke AcArAdi aMgenuM jJAna hetuM nathI. A mata pramANe dazananA samaye jJAna na hevAno artha e che ke te samaye viziSTa kRtajJAna hetuM nathI paraMtu darzana ane jJAnane avazya sahacArI mAnatA pakSane Azaya e che ke, dazanaprApti pahelAM je mati Adi ajJAnarUpe jIvomAM hoya che, te samyagadazananI utpatti athavA mithyA dRSTinI nivRttithI samyagarUpamAM pariNuta thaI jAya che, ane te mati Adi jJAna kahevAya che. A mata pramANe che ane jeTalo vizeSa bodha samyakatva prAptikAlamAM hoya, te ja samyagajJAna samajavuM, mAtra viziSTa zrata nahi. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1- sUtra 1 ke, jyAM te hoya tyAM enI pUrvenAM samyagadarzana Adi banne sAdhana avazya hoya che. pra- je Atmika guNane vikAsa e ja mokSa che ane samyagadarzana Adi enAM sAdhana paNa AtmAnA khAsa khAsa guNono vikAsa ja che, te pachI mekSa ane ene sAdhanamAM zuM taphAvata che ? u0 - kAMI paNa nahi. pra0 -- jo taphAvata nathI, to mokSa sAdhya ane samya darzana Adi ratnatraya enuM sAdhana e sAdhya sAdhana bhAva kevI rIte samaje ? kAraNa ke sAdhya sAdhanasaMbaMdha bhinna vastuomAM dekhAya che. u0 - sAdhaka-avasthAnI apekSAe mekSa ane ratnatrayana sAdhyasAdhanabhAva kahyo che, siddha avasthAnI apekSAe nahi. kema ke sAdhakanuM sAdhya paripUrNa ratnatrayarUpa mekSa hovAM chatAM paNa enI prApti ene ratnatrayanA kramika vikAsathI ja thAya che. A zAstra sAdhakane mATe che, siddhane mATe nathI. AthI AmAM sAdhakane mATe upayogI evA sAyasAdhananA bhejuM ja kathana che. pra0 - saMsAramAM te dhana strI Adi sAdhanothI sukhaprApti pratyakSa dekhAya che, to pachI ene choDIne mokSanA parokSa sukha mATe upadeza zA mATe karavAmAM Ave che ? u0 - mokSane upadeza eTalA mATe che ke emAM sAcuM sukha maLe che. saMsAramAM sukha maLe che paNa sAcuM sukha nahi, sukhAbhAsa maLe che. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArtha sUtra pra mekSamAM sAcuM sukha ane saMsAramAM sukhAbhAsa -- eTale zuM ? . u sAMsArika sukha, icchAone tRpta karavAthI thAya che. have icchAnA evA svabhAva che ke eka pUrI thAya na thAya eTalAmAM teA khIjI sekaDo ghRcchAe utpanna thaI jAya che. A badhI icchAonI tRpti thavAnA saMbhava nathI; ane dhArA ke hoya te paNa teTalAmAM evI khIjI hajArA icchA pedA thaI javAnI ke jemanI tRpti thavAnA sa Mbhava nathI. AthI ja saMsAramAM icchAonI tRptithI utpanna thayela ja sukhanA pazcA karatAM atRpta icchAethI utpanna thayelA duH khanuM palluM bhAre ja rahevAnuM. tethI saMsAranA sukhane sukhAbhAsa kahyo che. meAkSanI sthiti evI che ke emAM IcchAonA ja abhAva thaI jAya che, ane svAbhAvika saMteASa pragaTa thAya che; tethI emAM sa MtoSathI utpanna thatu sukha e ja sukha che ane e ja sAcuM sukha che. [1] have samyagdananuM lakSaNa kahe che : tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam / 2 / cathA rUpathI padArthAnA nizcaya karavAnI je ruci, te 'samyagdana ' che. have samyagdarzananI utpattinAM nimitto kahe che: tannisargAdadhigamAdvA / 3 / te ( samyagdarza`na ) nisaga thI eTale ke pariNAmamAtrathI athavA adhigamathI eTale ke khAdya nimittathI utpanna thAya che, Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 - 3 jagatanA padArthAne yathArtha rUpathI jANavAnI ruci sAMsArika ane AdhyAtmika ane prakAranA abhilASAthI thAya che. dhana, pratiSThA Adi kAI sAMsArika vAsanA mATe je tattvajijJAsA thAya che, te samyagdaCna nathI. kema ke enuM pariNAma mekSa prApti na heAvAthI, enAthI saMsAra ja vadhe che. parantu je tattvanizcayanI ruci phakta AtmAnI tRpti mATe, AdhyAtmika vikAsa mATe thAya che, te samyagadarzana che. nizcaya ane vyavahAra daSTithI prathAra : AdhyAtmika vikAsathI utpanna thayela eka prakArane AtmAnA pariNAma te nizcaya samyaktva che. te jJeyamAtrane tAttvika rUpamAM jANavAnI, heyane cheADI devAnI ane upAdeyane grahaNa karavAnI rucirUpa che. rucinA baLathI utpanna thatI dharmatattvaniSThA e vyavahArasabhyatva che. samyaktvanAM oi: samyagadarzananI pichAna karAve evAM pAMca liMga mAnavAmAM Ave che. jevAM ke prathama, savega, niveda, anuka MpA ane Astika. 1. tattvanA mithyA pakSapAtathI utpanna thatA kadAgraha Adi doSAnA upazama e ja prazama' che. 2. sAMsArika aMdhaneAnA bhaya e savega' che. 3. viSayAmAM Asakti ochI thavI e 'niveda' che. 4. du:khI prANIonuM du:kha dUra karavAnI icchA e anukaMpA' che. 5. AtmA Adi parAkSa kintu yuktipramANathI siddha padArthAnA svIkAra e Astikaya che. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra hetune H samyagadarzanane vegya AdhyAtmika utkrAMti thatAM ja samyagadarzana pragaTa thAya che. paNa AmAM kaI AtmAne enA AvirbhAva mATe bAhya nimittanI apekSA rahe che, jyAre keIne rahetI nathI. e te prasiddha che ke kaI vyakti zikSaka AdinI madadathI zilpa Adi keTalIka kaLAo zIkhe che, jyAre keTalAka bIjAnI madada sivAya pitAnI jAte ja zIkhI le che. Antarika kAraNonI samAnatA hovA chatAM paNa bAhya nimittanI apekSA ane anapekSAne laIne prastuta sUtramAM samyagadarzananA nisargasamyagdarzana ane "adhigamasamyagadarzana evA be bheda karyA che. bAhya nimitto paNa aneka prakAranAM hoya che. koI pratimA Adi dhArmika vastuonA mAtra avalekanathI samyagadarzana prApta kare che, koI gurune upadeza sAMbhaLI, koI zAstro bhaNIne ane koI satsaMgathI. ravattina : anAdikALanA saMsArapravAhamAM tareha tarehanAM duHkhono anubhava karatAM karatAM yegya AtmAmAM keIka vAra evI pariNAmazuddhi thaI jAya che, je e AtmAne te kSaNa mATe apUrva ja che. e pariNAma zuddhine "apUrvakaraNa" kahe che. apUrvakaraNathI tAtvika pakSapAtanI bAdhaka rAgadveSanI tIvratA maTI jAya che. evI rAgadveSanI tIvratA maTI jatAM AtmA satyane mATe jAgarUka banI jAya che. A AdhyAtmika jAgaraNa e ja sacava che. [ 2-3 ] 1. utpattikamanI spaSTatA mATe juo hiMdI "karmagraMtha bIje pR. 7 tathA karmagraMtha" cothAnI prastAvanA pR. 13. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1- sUtra 4 have tavAne nAma-nirdeza kare cheH jIvAjIvAsravabandhasaMvaranirjarAmokSAstattvam / 4 / jIva, ajIva, Asava, aMdha, saMvara, nirjarA ane mekSa e tattvo che. ghaNA graMthAmAM puNya ane pApa umerI nava tattvanA kahyAM che. paraMtu ahIM puNya ane pApa ane tattvatA Asrava' athavA baMdha' tattvamAM aMtarbhAva karI, phakta sAta ja tattvA kahyAM che. e aMtarbhAva A rIte samajavA joI e : puNya, pApa ane dravya ane bhAva rUpathI babbe prakAranAM che. zubha karmo pudgala dravyapuNya ane azubha karma pudgala dravyapApa che. AthI dravyarUpa puNya tathA pApa, budha' tattvamAM atabhUta thAya che. kema ke AtmasaMbaddha ka`pudgala athavA AtmA ane karma pudgalane saMbaMdhavizeSa e ja 'dravyaba'dha' tattva kahevAya che. dravyapuNyanuM kAraNa zubha avyavasAya je bhAvapuNya kahevAya che ane dravyapApanu kAraNa azubha adhyavasAya je bhAvapApa kahevAya che, te paNa baMdha' tattvamAM aMtarbhUta che; kema ke 'baMdha'nA kAraNabhUta kASAyika adhyavasAya pariNAma e ja 'bhAvabaMdha' kahevAya che. bhAvabaMdha e ja bhAvaAsrava che, tethI puNyApane Asrava paNa kahI zakAya. 11 --- 1. bauddha dazanamAM je du:kha, samuya, nirodha ane mArga e cAra Aya satyA che, sAMkhya tathA cogadarzanamAM je heya, hetu, hAna ane hAneApAya e caturvyUha che, nyAyadarzanamAM jemane arthapada kyAM che temanA sthAnamAM AsravathI laI meAkSa sudhInAM pAMca tattvA jainadarzanamAM prasiddha che, Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArtha sUtra pra0-- AsravathI laI meAkSa sudhInAM pAMca tattvA jIva ajIvanI jema svataMtra nathI tema ja anAdi anaMta paNa nathI. paNa te jIva athavA avanI yathAsaMbhava amuka amuka avasthArUpa che. te pachI temanI, jIva avanI sAthe tattva tarIke kema gaNatarI karI ? 12 3. -- vastusthiti evI ja che. arthAt ahIMyAM tattva zabdanA artha anAdi--anaMta ane svataMtra 'bhAva' nathI, kintu meAkSaprAptimAM upayogI thAya evuM 'jJeya' eve che. A zAstranA mukhya viSaya meAkSa hAvAthI meAkSanA jijJAsue mATe je vastuonuM jJAna atyaMta Avazyaka che, e ja vastuene ahIMyAM tattva tarIke gaNAvI che. meAkSa teA mukhya sAdhya ja rahyu eTale ene tathA enA kAraNane jANyA vinA mokSamArgamAM mumukSunI pravRtti ja thaI zakatI nathI. e rIte jo mumukSu mekSanAM virAdhI tattvanuM ane e viredhI tattvAnAM kAraNAnuM svarUpa na jANe, tepaNa peAtAnA mArgamAM te askhalita pravRtti karI zake nahi. ane e te mumukSune sauthI paheluM ja jANI levu paDe che ke, huM jo meAkSanA adhi kArI te mArAmAM jaNAtuM sAmAnya svarUpa konAmAM che ane kAnAmAM nathI. A jJAnanI pUrti mATe sAta tattvAnu kathana che. jIva tattvanA kathanathI meAkSanA adhikArInA nirdeza thAya che. ajIva tattvathI ema sUcita thAya che ke, jagatamAM eka evu paNa tattva che, je jaDa hovAthI meAkSamAnA upadezanuM adhikArI nathI. baMdha tattvathI meAkSane virAdhI bhAva ane Asrava tattvathI e virAdhI bhAvanuM kAraNa batAvyuM Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 - sUtra 5 13 che. saMvara tattvathI mokSanuM kAraNa ane nirjarA tattvathI mekSano krama batAvyo che. [4] have nikSepono nAmanirdeza kare che? nAmasthApanAdravyabhAvatastannyAsaH / / nAma, sthApanA, dravya ane bhAvarUpathI emane eTale ke samyagdarzana Adi ane jIva Adine nyAsa eTale ke vibhAga thAya che. badhA vyavahAranuM ke jJAnanI Apa-lenuM mukhya sAdhana bhASA che. bhASA zabdonI banelI che. eka ja zabda, prayojana athavA prasaMga pramANe aneka arthamAM vaparAya che. dareka zabdane ochAmAM ochA cAra artha jovAmAM Ave che. e ja cAra artha e zabdanA arthasAmAnyanA cAra vibhAga che. e vibhAgane ja nikSepa" - nyAsa kahe - che. e jANavAthI tAtparya samajavAmAM saraLatA thAya che. e mATe prastuta sUtramAM e cAra arthanikSepa batAvyA che. enAthI eTaluM pRthakkaraNa thaI jaze ke mokSamArga rUpe samyagadarzana Adi artha, ane tattva rUpe jIvAjIvAdi artha amuka prakAranA levA joIe, bIja prakAranA nahi. e cAra nikSepa A pramANe che: 1. je artha vyutpattisiddha nathI paNa phakta mAtApitA athavA bIjA lekanA saMketabaLathI jANI zakAya che, te artha "nAmanikSepa." jema ke, koI eka evI vyakti che, jenAmAM sevaka egya kaI paNa guNa nathI paNa keIe enuM nAma sevaka rAkhyuM che. A nAmasevaka che. 2. je vastu Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvA sUtra mULa vastunI pratikRti, mUrti athavA citra hAya athavA jemAM mULa vastunA Arepa karAyA hoya, te 'sthApanAnikSepa.' jema ke kAI sevakanuM citra, RSmI athavA mUrti e sthApanAsevaka che. 3. je a bhAvanikSepane pUrUpa athavA uttararUpa hAya arthAt enI pUrva athavA uttara avasthA rUpa hAya, te 'dravyanikSepa.' jema ke eka evI vyakti hAya ke je vamAnamAM sevAkArya karatI nathI, paNa jeNe kAMtA bhUtakALamAM sevA karI che athavA AgaLa karanAra che. te dravyasevaka che. 4. je arthAMmAM zabdanuM vyutpattinimitta ke pravRttinimitta barAbara 14 1. TUMkamAM nAma be jAtanAM che: caugika ane rUDha, rasoiyA, laIgara vagere yaugika zabdo che. gAya, gheADA vagere rUDha zabdo che. rasAI kare te rasAye ane laI kare te kalaIgarA. ahIM raseAI ane laI karavAnI kriyA e ja rasoiyA ane lUiMgaza zabdanI vyutpattinuM nimitta che, arthAt e zabdo evI kriyAne lIdhe ja sAdhita thayA che ne tethI ja e kricA evA rAkhtonI vyutpattinuM nimitta kahevAya. saMskRta zabdo laIne ghaTAvavuM hAya teA pAcaka, kuMbhakAra Adi zabdomAM anukrame pAkakriyA ane ghaTanirmANakriyAne 'vyutpattinimitta'samajavuM joIe. sArAMza ke caugika rAbdomAM vyutpattinuM nimitta e ja temanI pravRttinuM nimitta che. paNa rUDha zabdomAM ema huM dhaMTe, evA zabdo vyutpatti pramANe vyavahAramAM nathI AvatA paraMtu rUDhi pramANe temanA atha thAya che. gAya (no), dhADA (anna) Adi zabdonI vyutpatti khAsa thatI nathI ane kAI kare teA paNa tenA vyavahAra tA chevaTe vyutpatti pramANe nahi kiMtu rUDhi pramANe ja dekhAya che. amuka amuka prakAranI AkRti, jAti e ja gAya dhADA Adi rUDha zabdonA vyavahAranuM' nimitta che. tethI te te AkRti ke Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 ca ka 15 ghaTatu hoya, te 'bhAvanikSepa', jemake eka evI vyakti che ke je sevaka cAgya kArya kare che, te bhAvasevaka kahevAya. ava - samyagdana Adi meAkSamArganA ane jIva Adi tattvAnA paNa cAra cAra nikSepa - a vibhAga - saMbhave che. paraMtu cAlu prakaraNamAM e bhAvarUpe samajavAnA che. [5] have tattvAne jANavAnA upAyA kahe che: pramANanayairadhigamaH | 6 | pramANeA ane nayAthI jJAna thAya che. naya ane pramANamAM taphAvata : naya ane pramANa ane jJAna ja che. paraMtu emAM taphAvata e che ke 'naya' vastunA eka aMzane khedha kare che ane 'pramANa' aneka aMzane. arthAt vastumAM aneka dharma heAya che, emAMthI jyAre kAI eka dha dvArA vastunA nizcaya karavAmAM Ave, tyAre te naca kahevAya che. jema ke nityatva dharma dvArA AtmA athavA pradIpa Adi vastu nitya che evA nizcaya. ane jyAre aneka dharmo dvArA vastunA aneka rUpathI nizcaya karavAmAM Ave, tyAre te pramALa kahevAya. jema ke, nityatva, anityatva Adi dharmA dvArA AtmA athavA pradIpa Adi vastue niyAnitya Adi anekarUpa che evA nizcaya. athavA bIjA zabdomAM kahIye te| naya e pramANaneA mAtra eka aMza chaeN ane jAti evA zabdonuM vyutpattinimitta nahi paNa 'pravRttinimitta' kahevAya che. caugika zabda (vizeSaNarUpa) hAya tyAM vyutpattinimittavALA a bhAvanikSepa, ane rUDha zabda (tinAma) heAya tyAM pravRttinimittavALA atha bhAvanikSepa jANavA. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra pramANa e aneka nene samUha che. kema ke naya, vastune eka dRSTie grahaNa kare che ane pramANa ene aneka daSTiothI grahaNa kare che. [6] have tanA vistRta jJAnane mATe keTalAMka vicAraNA dvAranuM kathana kare che: nirdezasvAmitvasAdhanAdhikaraNasthitividhAnataH / 7 / satsaMkhyAkSetrasparzanakAlAntarabhAvAlpabahutvaizca / 8 / nideza, svAmitva, sAdhana, adhikaraNa, sthiti ane vidhAnathI tathA -- sata, saMkhyA, kSetra, sparzana, kALa, aMtara, bhAva ane alpabatvathI samyagdarzanAdi viSayanuM jJAna thAya che. nAno ke moTo koI paNa jijJAsu jyAre te pahelavahele kaI vimAna ke bIjI evI navI vastu jue che ane enuM nAma sAMbhaLe che, tyAre enI jijJAsAvRtti jAgI UThe che. ane ethI te pUrve nahi joyelI athavA nahi sAMbhaLelI vastunA saMbaMdhamAM aneka prazna karavA lAgI jAya che. 1. kaI paNa vastumAM praveza kare eTale tenI mAhitI meLavavI agara vicAraNuM karavI. ema karavAnuM mukhya sAdhana te vastu viSe vividha prazno karavA e che. praznane khulAse maLe te pramANamAM vastumAM praveza karyo gaNAya. tethI prazno e ja vastumAM praveza karavAnAM arthAt vicAraNuM mAraphata temAM UMDA UtaravAnAM dvAre che, tethI vicAraNA-dvAra eTale prazno ema samajavuM. zAstromAM temane anugadvAra kahyAM che. anuga eTale vyAkhyA ke vivaraNa, tenA dvAre eTale te te prazno. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1-mUtra 8 17 te e vastune AkAra, rUpa, raMga, ene mAlika, ene banAvavAnA upAya, ene rAkhavAnI jagyA, enA TakAu paNAnI maryAdA ane enA prakAra AdinA saMbaMdhamAM vividha prazno kare che. ane e praznane uttara prApta karI pitAnI jJAnavRddhi kare che. A rIte ja aMtardaSTivALI vyakti paNa mokSamArga viSe sAMbhaLIne athavA heya, upAdeya evAM AdhyAtmika tattva viSe sAMbhaLIne emanA saMbaMdhamAM vividha prazno dvArA pitAnuM jJAna vadhAre che. A ja Azaya cAlu be sUtramAM pragaTa karyo che. udAharaNa tarIke, nirdeza Adi sUkta cauda praznone laIne samyagdarzana viSe saMkSepamAM nIce pramANe vicAra karavAmAM Ave che: 1. nirA - svarUpa. tattva tarapha ruci e samyagdarzananuM svarUpa che. 2. svAmitva - adhikAritva. samyagdarzanano adhikArI jIva ja che, ajIva nahi; kema ke te jIvana ja guNa athavA paryAya che. 3. sAdhana - kAraNa. darzanamohanIya karmane upazama, kSayapazama ane kSaya e traNe samyagdarzananAM aMtaraMga kAraNa che. enAM bahiraMga kAraNe aneka che; jevAM ke, zAstrajJAna, jAtismaraNa, pratimAdarzana, satsaMga ityAdi. 4. madhikAra - AdhAra. samyagUdarzanano AdhAra jIva ja che, kema ke e eno pariNAma hovAthI emAM ja rahe che. samyaggadarzana guNa che, tethI ene svAmI ane adhikaraNa judAM judAM nathI te paNa jyAM jIva Adi dravyanA svAmI ane adhikaraNano vicAra karavAno hoya, tyAM e bannemAM judAI paNa jovAmAM Ave che. jema ke, vyavahAradaSTithI jotAM eka jIvane svAmI koI Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 tavAthasUtra bIje jIva heya paNa enuM adhikaraNa te koI sthAna athavA zarIra ja kahevAya. 5. rithati - kALamaryAdA. samyaggadarzananI jadhanya sthiti aMtarmuhUrtanI ane utkRSTa sthiti sAdi anaMta che. traNe prakAranAM samyapha amuka samayamAM utpanna thAya che ethI e "sAdi eTale ke pUrva avadhivALAM che. paraMtu utpanna thayeluM paNa aupazamika ane kSAyopathamika samyaktva kAyama rahetuM nathI tethI e bane to sAMta eTale ke uttara avadhivALAM paNa hoya che; paraMtu kSAyika samyaktva utpanna thayA pachI naSTa ja thatuM nathI tethI te anaMta che. A apekSAe sAmAnya rIte samyagadarzanane sAdi sAnta ane sAdi anaMta samajavuM joIe. 6. vidhAna - prakAra. samyakatvanA aupazamika, kSApazamika ane kSAyika evA traNa prakAra che. 7. satta - sattA. jo ke samyaktva guNa sattArUpathI badhA jIvomAM hayAta che to paNa eno AvirbhAva phakta bhavya jIvomAM ja thaI zake che, abhavyomAM nahi. 8. saMsthA -samyaktvanI saMkhyAno AdhAra ene prApta karanArAonI saMkhyA upara che. Aja sudhImAM anaMta jIvone samyaktvano lAbha thaye che ane AgaLa paNa anaMta jIvo ene prApta karaze. A dRSTithI samyagadarzana, saMkhyAmAM anaMta che. 9. kSetra- lokAkAza. samyagadarzananuM kSetra saMpUrNa kAkAza nathI kintu eno asaMkhyAtame bhAga che. samyagadarzanavALA eka jIvane laI athavA anaMta jIvane laI vicAra karIe te paNa sAmAnyarUpathI samyagdarzananuM kSetra lekano asaMkhyAta bhAga ja samajavo joIe, kema ke badhAya samyagudarzanavALA jIvonuM nivAsakSetra paNa lekano asaMkhyAta bhAga ja che. hA, Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1- sUtra 8 eTalo taphAvata avazya hovAno ke eka samyaktvI jIvanA kSetra karatAM anaMta jIvonuM kSetra pramANamAM moTuM haze kema ke lekano asaMkhyAtame bhAga paNa taratamabhAvathI asaMkhyAta prakArane che. 10. spIna - nivAsasthAnarUpa AkAzanA cAre bAjunA pradezane aDakavuM e ja sparzana che. kSetramAM phakta AdhArabhUta AkAza ja levAya che, ane sparzanamAM AdhArakSetranA cAre bAjunA AkAzapradeza jene aDakIne Adheya raheluM hoya te paNa levAya che. A ja kSetra ane sparzano taphAvata che. samyagUdarzananuM sparza sthAna paNa lekane asaMkhyAtame bhAga ja samaja joIe. paraMtu A bhAga enA kSetra karatAM kAMIka meTo hovAne, kema ke emAM kSetrabhUta AkAzanA paryatavata pradeze paNa AvI jAya che. 11. 10 - samaya eka jIvanI apekSA e samyagdarzanane kALa vicArIe te te sAdi sAnta athavA sAdi anaMta thAya, paNa badhA jInI apekSAe te anAdi anaMta samajavo joIe; kema ke bhUtakALano e kaI paNa bhAga nathI ke jemAM samyaphavI bilakula na hoya. bhaviSyakALanA viSayamAM paNa e ja bAbata che. tAtparya ke anAdi kALathI samyagdarzananA AvirbhAva krama cAlu che, je anaMtakALa sudhI cAlato ja raheze. 12. sattara - virahakALa. eka jIvane laIne samyagdarzananA virahakALane vicAra karIe to te jaghanya aMtarmuhUrtana ane utkRSTa 1. nava samayathI mAMDI be ghaDI - 48 miniTa- mAM eka samaya ocho hoya tyAM sudhInA vakhatane aMtamuhuta kahe che. nava samaya e jadhanya aMtamuhUrta, ane eka samaya ochI be ghaDI e utkRSTa aMtamuhUrta. vacalA badhA samaye madhyama aMtamuhUrta. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 tattvArtha sUtra apAddha pudgalaparAvata. pramANu samajavA joI e; kema ke, eka vAra samyaktva zruta thaI gayA pachI pharIthI te jaladImAM jaladI aMtarmudbhamAM prApta karI zakAya che; ane ema na thAya tA chevaTe apApudgalaparAvata pachI avazya prApta thAya che. paraMtu vividha jIvAnI apekSAe te virahakALa bilakula hAtA nathI; kema ke vividha jIvAmAM te koI ne ane kAIne samyagdarzana prApta thatuM ja rahe che. 13. mAva - avasthA vizeSa. samyaktva Apazamika, kSAyeApamika ane kSAyika e traNa avasthAvALuM hAya che. e bhAva, samyakRtvanA AvaraNabhUta darzanamAhanIya karmInA upazama, kSayApazama ane kSayathI utpanna thAya che. e bhAva vaDe samyaktvanI zuddhinuM tAratamya jANI zakAya che. aupamika karatAM kSAyeApamika ane kSAye|pamika karatAM kSAyikabhAvavALuM samyaktva uttarAttara vizuddha ane vizuddhatara hAya che. uparanA traNa bhAvA uparAMta khIjA 1. jIva pudgalAne grahaNa karI zarIra, bhASA, mana ane zvAseAzrvAsa rUpe pariNamAve che, jyAre koI eka jIva jagatamAMnAM samagra pudgala paramANuone AhAraka zarIra sivAya khIjA zarI rUpe tathA bhASA, mana ane zrvAsAzrvAsa rUpe mUkI de ane emAM jeTaleA kALa lAge te pudgalaparAvataH emAM gheADA kALa echA hoya te apAndu pudgalaparAvata kahevAya che. pariNamAvI 2. ahIM kSAyeApazamikane aupamika karatAM zuddhe kahyu che te pariNAmanI apekSAe nahi paNa sthitinI apekSAe. pariNAmanI apekSAe tA. aupazamika ja vadhAre zuddha che; kAraNa ke kSAyeApazamika samyakdla vakhate mithyAtvanA pradezAya hAya che, jyAre aupazamika samyaktva vakhate tA kAI paNajAtane mithyAtvameAhu Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 sUtra 9 be bhAve paNa che - audayika ane pariNAmika. A bhAvomAM samyaktva hetuM nathI. arthAta darzanamohanIyanI udayAvasthAmAM samyakatvane AvirbhAva thaI zakatuM nathI. evI ja rIte samyakatva anAdikALathI chavatvanI peThe anAvRta avasthAmAM prApta thatuM na hovAthI pAriNAmika eTale ke svAbhAvika paNa nathI. 14. atyavadutva-ochAvattApaNuM. pUrvokta traNa prakAranA samyaktvamAM pathamika samyakatva sauthI ochuM che, kema ke evA samyakatvavALA jIva anya prakAranA samyaktvavALA jIvothI haMmezAM thoDA ja maLI Ave che. opazamika samyakatvathI sApathamika samyakatva asaMkhyAtagaNuM ane kSApathamika samyaktvathI kSAyika samyakatva anaMtagaNuM che. kSAyika samyakatva anaMtagaNuM hovAnuM kAraNa e che ke e samyaktva samasta mukta jIvomAM hoya che, ane mukta cho anaMta che. [ 7-8 ] have samyajJAnanA bheda kahe che: matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAni jJAnam [9] mati, zrata, avadhi, manaHparyAya ane kevala e pAMca jJAna che. jema samyagdarzananuM lakSaNa sUtramAM batAvyuM che tema samyajJAnanuM lakSaNa batAvyuM nathI. te eTalA mATe ke samyagdarzananuM lakSaNa jANe lIdhA pachI samyajJAnanuM lakSaNa nayane udaya nathI. tema chatAM aupazamika karatAM kSApazamikanI sthiti ghaNI lAMbI che; eTale ene e apekSAe vizuddha paNa kahI zakAya. onal Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2ra, tivAthacatra . anAyAse jANI zakAya che. te A rIteH chava keIka vAra samyagdarzanarahita hoya che, paNa jJAnarahita hoto nathI, koIne koI prakAranuM jJAna enAmAM avazya hoya che. e ja jJAna samyakatvane AvirbhAva thatAM ja samyajJAna kahevAya che. samyajJAna ane asamyajJAnane taphAvata e che ke paheluM samyakatvasahacarita che, jyAre bIju samyaktvarahita eTale mithyAtvasahacarita che. - prava -samyakatvane evuM te zuM prabhAva che ke e na hoya tyAre jJAna game teTaluM adhika ane abrAnta heya chatAM te asamyajJAna athavA mithyAjJAna kahevAya che? ane jJAna thoDuM, aspaSTa ane bhramAtmaka hoya chatAM samyakatva pragaTa thatAM ja te samyajJAna kahevAya che ? u0-A adhyAtmazAstra che eTalA mATe emAM samyajJAna-asamyagnAnane viveka AdhyAtmika dRSTithI karavAmAM Ave che; pramANazAstranI mAphaka viSayanI dRSTithI karavAmAM AvatuM nathI. nyAyazAstramAM je jJAnane viSaya yathArtha hoya te ja samyajJAna - pramANa, ane jene viSaya ayathArtha heya te ja asamyajJAna - pramANamAsa kahevAya che. paraMtu A AdhyAtmika zAstramAM pramANuzAstrane saMmata samyam asamya jJAnano e vibhAga mAnya hovA chatAM paNa gauNa che. ahIMyAM je jJAnathI AdhyAtmika utkrAnita thAya te savajJAna ane jenAthI saMsAravRddhi athavA AdhyAtmika patana thAya e ja sacIna, e daSTi mukhya che. e paNa saMbhava che ke sAmagrI ochI hovAne kAraNe samyakatvI jIvane keIka vAra kAIka viSayamAM saMzaya paNa thAya, bhrama paNa thAya, aspaSTa Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1- suda 10-12 raka jJAna paNa thAya, chatAM te satyagaSaka ane kadAjhaharahita hovAthI pitAnAthI mahAna, yathArtha jJAnavALA ane vizeSadarzI puruSanA AzrayathI pitAnI bhUla sudhArI levA haMmezAM utsuka hoya che ane sudhArI paNa le che. te pitAnA jJAnano upayoga mukhyatve vAsanAnA piSaNamAM na karatAM AdhyAtmika vikAsamAM ja kare che. samyakatva vinAnA jIvane svabhAva enAthI UlaTa ja hoya che. sAmagrInI pUrNatAne lIdhe ene nizcayAtmaka adhika ane spaSTa jJAna hoya, chatAM te pitAnI kadAgrahI prakRtine lIdhe abhimAnI banI koI vizeSadarzInA vicArane paNa tuccha samaje che; ane aMte pitAnA jJAnano upayoga AtmAnI pragatimAM na karatAM sAMsArika mahattvAkAMkSAmAM ja kare che. [9] pramANacarcA- tata pramANe 20 A polama 21 pratyakSamanyat / 12 / te eTale ke pAMca prakAranuM jJAna e pramANarUpa che. prathamanAM be jJAna pakSa pramANa che. bAkI badhuM jJAna pratyakSa pramANu che. pramAvimA : jJAnanA mati, kRta Adi je pAMca prakAra upara kahyA che, te pratyakSa ane parokSa e be pramANamAM vibhakta thaI jAya che. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArtha sUtra pramAmaLa : pramANanu sAmAnya lakSaNa pahelAM ja kahI devAmAM AvyuM che ke, je jJAna vastunA aneka aMzane jANe te pramANa. enu vizeSa lakSaNa A pramANe che : je jJAna IMdriya ane mananI sahAyatA sivAya ja phakta AtmAnI ceAgyatAnA baLathI utpanna thAya che, te pratyakSa; ane je jJAna IMdriya ane mananI sahAyatAthI utpanna thAya che, te vAkSa che. jja uparanAM pAMcamAMthI pahelAM e eTale ke matijJAna ane zrutajJAna parAkSa pramANa kahevAya che; kema ke e banne, iMdriya tathA mananI madadathI utpanna thAya che. avadhi, mana:paryAya ane kevala e traNe pratyakSa che; kema ke e iMdriya tathA mananI madada sivAya ja phakta AtmAnI cogyatAnA baLathI utpanna thAya che. nyAyazAstramAM pratyakSa ane pareAkSanuM lakSaNa khIjI rIte kayu' che. emAM iMdriyajanya jJAnane pratyakSa ane liMga - hetu - tathA zabdAdijanya jJAnane parAkSa kaheluM che. paraMtu e lakSaNu ahIM svIkAravAmAM AvyuM nathI. ahIMyAM te AtmamAtrasApekSa jJAna pratyakSarUpe ane AtmA sivAya iMdriya tathA mananI apekSA rAkhatu jJAna parAkSarUpe mAnya che. A kAraNathI mati ane zruta banne jJAna iMdriya ane mananI apekSA rAkhatAM hAvAthI pareAkSa samajavAM joI e. ane AkInAM avadhi Adi traNe jJAna IMdriya tathA mananI madada sivAya ja phakta AtmAnI yAgyatAnA baLathI utpanna thatAM hAvAthI pratyakSa samajavAM joI e. iMdriya athA maneAjanya Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1- sUtra 13 matijJAnane kaI kaI sthAne pratyakSa kahyuM che; te pUrvokta nyAyazAstranA lakSaNa pramANe laukika dRSTine laI samajavuM. [10 - 12] have matijJAnanA samAnArthaka zabdo kahe che? matiHsmRtiH saMjJA cintA'bhinibodha ityanarthAntaram ! rU. mati, smRti, saMjJA, cintA, abhinibaMdha e zabdo paryAya - ekAAvAcaka che. praha - kayA jJAnane matijJAna kahe che? u0 - je jJAna vartamAnaviSayaka hoya tene. pra- zuM smRti, saMjJA ane cintA paNa vartamAna viSayaka ja che? u-nahi. pUrvamAM anubhavelI vastunA smaraNanuM nAma "smRti che; AthI te atItaviSayaka che. pUrvamAM anubhavelI ane vartamAnamAM anubhavAtI vastunI ekatAnA anusaMdhAnanuM nAma "saMjJA" athavA "pratyabhijJAna" che; AthI te atIta ane vartamAna ubhayaviSayaka che. ane "cintA' bhaviSyanA viSayanI vicAraNAnuM nAma che; tethI te anAmataviSayaka che. pra. - Ama kahevAthI te mati, smRti, saMtA ane ciMtA e paryAyazabdo thaI zakatA nathI; kema ke emane artha judA judA che. 1. "pramANumImAMsA Adi tattavagraMthamAM sAMvyavahArika pratyakSarUpe idriyamane janya avagraha Adi jJAnanuM varNana che. vizeSa khulAsA mATe juo "nyAyAvatAranA gujarAtI anuvAdanI prastAvanAmAM jaina pramANumImAMsA paddhatine vikAsakrama. aksa, , : Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka tattvArtha sUtra u viSayabheda ane kaMIka nimittabheda heAvA chatAM paNa mati, smRti, sattA ane ciMtA jJAnanuM a MtaraMga kAraNa je matijJAnAvaraNIya karmanA kSayApazama che, te eka ja ahIM sAmAnyarUpe vikSita che. A abhiprAyathI ahI mati Adi zabdone paryAya kathA che. pra abhiniSeAdha zabdanA saMbaMdhamAM te| kAMI kahyu nahi. mATe e kayA prakAranA jJAnaneA vAyaka che e kaho. u abhinadha zabda sAmAnya che. te mati, smRti, saMjJA ane ciMtA e badhAM jJAne mATe vaparAya che arthAt matijJAnAvaraNIya karmAMnA kSayApazamathI utpanna thatAM adhAM nAnAne mATe abhiniSeAdha zabda sAmAnya che. ane mati Adi zabdo e kSayApazamajanya khAsa khAsa jJAneA mATe che. ma A rIte te abhiniSedha e sAmAnya zabda thayA ane mati Adi zabdo enA vizeSa thayA, te pachI e paryAyazabdo zI rIte ? u ahIMyAM sAmAnya ane vizeSanI bhedavivakSA karyA vinA ja badhAne paryAyazabda kahyA che. [13] have matijJAnanuM svarUpa kahe cheH tadindriyAnindriyanimittam | 14 | ---- te arthAt matijJAna IMdriya rUpa nimittathI utpanna thAya che. ane aniMdriya pra ahIMyAM matijJAnanAM iMdriya ane arniMdriya e e kAraNA khatAvyAM che. emAM iMdriya tA cakSu Adi prasiddha che, paNa anidriyane zA a ? Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1- sUtra 15 u- anikriya eTale mana. pra-je cakSu Adi tathA mana e badhAMya matijJAnanAM sAdhanarUpa che te ekane Idriya ane bIjAne aniMdriya kahevAne ze hetu che? u-cakSu Adi bAhya sAdhana che ane mana AMtarika sAdhana che. A ja bheda Idriya ane aniMdriya e saMjJAbhedanuM kAraNa che. [14] have matijJAnanA bheda kahe che: vadhavAthadharI che avagraha, IhA, avAya ane dhAraNuM e cAra bheda matijJAnanA che. pratyeka Idriyajanya ane mane janya matijJAnanA cAra cAra bhede saMbhave che. tethI pAMca Idriya ane eka mana ema chanA avagraha Adi cAra cAra bhedo gaNatAM covIsa bhedo matijJAnanA thAya che. temanAM nAma nIce pramANe samajavAM? sparzana avagraha IhA avAya dhAraNA rasana dhrANa ja che. ' 2 kyeo = zrotra e che je che ava Ari 3 vAra nA phaLeH 1. nAma, jAti AdinI vizeSa kalpanAthI rahita mAtra je sAmAnya jJAna 1. - hIpAvaLaH evo paNa pATha che. - -- Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 tattvArthasUtra hAya te avamad. jema ke, gADha aMdhakAramAM kAMIka sparzI thatAM A kAMIka che' evuM jJAna. A jJAnamAM e mAlUma paDatu nathI ke e kaI cIjanA sparza che. AthI te avyakta jJAna avagraha kahevAya che. 2. avagrahathI grahaNa karelA sAmAnya viSayanA vizeSarUpe nizcaya karavA mATe je vicAraNA thAya che, te hA. jema ke, < A doraDAnA sparzI che ke sApane ?' evA saMzaya thatAM evI vicAraNA thAya che ke A doraDAne spa hAvA joI e; kema ke jo sApa hAya te! ATalA sakhata AdhAta lAgatAM phUMphADA mAryA vinA rahe nahi. Ane vicAraNA, sabhAvanA athavA IhA kahe che. 3. IhA dvArA grahaNa karelA vizeSane kAMIka adhika avadhAna-ekAgratAthI je nizcaya thAya che, te avAya. jema ke thoDAka samaya tapAsa karyA pachI evA nizcaya thAya ke A sApane sparza nathI, doraDAnA ja che, te avAya - apAya kahevAya che. 4. avAyarUpa nizcaya keTalAka samaya sudhI kAyama te rahe che. paNa pachI mana khIjA viSayAmAM cAlyuM jatuM hovAthI te nizcaya lupta thaI jAya che. chatAM te evA saMskAra mUka jAya che ke jethI AgaLa kAI yAgya nimitta maLatAM e nizrita viSayanuM smaNu thaI Ave che. A nizcayanI satata dhArA, tajanya sa MskAra ane saMskArajanya mativyApAra dhArA che. smaraNu e badhA prazu uparanA cAra bhedonA je krama ApyA che, te nirhatuka che ke sahetuka che? Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1- sUtra 16 u0-sahetuka che. sUtramAM kahelA kramathI ema sUcita karavAmAM Ave che ke, je krama sUtramAM kahyo che, e kramathI avagraha AdinI utpatti thAya che. [15]. have avagraha AdinA bheda kahe che: bahubahuvidhakSiprAnizritAsaMdigdhadhruSANAM setarANAm / 16 / setara (pratipakSasahita) evA bahu, bahuvidha, kSipra, anizrita, asaMdigdha ane dhruvanAM avagraha, hA, avAya, ane dhAraNuM rUpa matijJAna hoya che. pAMca Idriya ane eka mana e cha sAdhanothI thanAra matijJAnanA avagraha, IhA Adi rUpathI je evIsa bheda thAya che, te badhA kSapazama ane viSayanI vividhatAthI bAra bAra jAtanA thAya che. jema ke: bahugrAhI cha avazrava cha Ihi cha avAya cha dhAraNa alpagrAhI bahuvidhagrAhI , cha , , ekavidhagrAhI kSipragrAhI akSikagrAhI anizritagrAhI nizritagrAhI asaMdigdhagrAhI saMdigdhagrAhI pUvagrAhI adhUvagrAhI Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taravAthasUtra bahane artha aneka ane "alpa no artha eka samajavo. jema ke, be athavA bethI adhika pustakone jANatAM avagraha, IhA Adi cAre kramabhAvI matijJAne anukrame bahugrAhI avagraha, bahugrahiNI IhA, bahugrAhI avAya ane bahugrahiNI dhAraNa kahevAya; ane eka pustakane jANatAM avagraha Adi alpagrAhI avagraha, apagrAhiNI IhA, alpagrAhI avAya, ane alpagrAhiNuM dhAraNa kahevAya che. bahuvidha artha aneka prakAra ane "ekavidha ne artha eka prakAra samajavo. jema ke, AkAra, prakAra, rUpa, raMga tathA jADAI AdimAM vividhatAvALAM pustakone jANatAM ukta cAre jJAna kramathI bahuvidhagrAhI avagraha, bahuvidhagrAhiNI Ihi, bahuvidhagrAhI avAya ane bahuvidhagrAhiNI dhAraNA kahevAya che. te ja rIte AkAra, prakAra, rUpa, raMga tathA jADAI AdimAM eka ja jAtanAM pustakane jANavAvALA jJAne ekavidhagrAhI avagraha, ekavidhagrAhiNI IhA Adi kahevAya che. bahu tathA alpano artha vyaktinI saMkhyA samaja ane bahuvidha tathA ekavidha artha, prakAra, kisama athavA jAtinI saMkhyA samajavo. baMnemAM e ja taphAvata che. zIghra jANatAM cAra matijJAna "zIghagrAhI avagraha Adi kahevAya che, ane vilaMbathI jANatAM e ciragrAhI avagraha Adi kahevAya che. e te anubhavanI vAta che ke Idriya, viSaya Adi badhI bAhya sAmagrI barAbara hovA chatAM paNa phakta pazamanI paTutAne lIdhe eka manuSya e viSayanuM jJAna jaladI karI le che, jyAre kSapazamanI maMdatAne lIdhe bIje mANasa te ja viSayanuM jJAna vilaMbathI karI zake che. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1-sUtra 16 31 anizritane artha liMga dvArA apramita arthAta hetu dvArA aniSNuta vastu samaja; ane "nizrita ne artha liMgapramita vastu samaja. jema ke, pUrvamAM anubhavela zIta, komaLa ane sukumAra sparzarUpaliMgathI vartamAnamAM jUInAM phUlone jANavAvALAM ukta cAre jJAna kramathI nizritagrAhI saliMgagrAhI avagraha Adi, ane e liMga sivAya ja te phUlone jANavAvALAM jJAna krame anizritagrAhI - aliMgagrAhI avagraha Adi kahevAya che. 'asaMdigdhane artha nizcita ane saMdigdhane artha anizcita che. jema ke, A caMdanano sparza che, phUlano nahi. 1. anizrita ane nizrita zabdane je artha upara Ape che te naMdisUtranI TIkAmAM paNa che, paraMtu e sivAya bIjo artha paNa e TIkAmAM zrImalayagirie batAvyuM che: paradharmothI mizrita grahaNa te nizcita karuM ane paradharmothI amizrita grahaNa te nizcita savaMda che. juo pR. 183, Agodaya samiti dvArA prakAzita. "niHsRta' di50. te pramANe emAM e atha karelo che ke, saMpUrNa rIte Avirbhata nahi evAM pudgalonuM grahaNa "sAnaHsRtAvaghaTTa ane saMpUrNa rIte Avirbhata pudgalonuM grahaNa nAtAvaprada che. juo A sUtra upara rAjavAstika naM. 15. 2. "anuvata' di050. te pramANe emAM evo artha karyo che ke vaktAnA mukhamAMthI eka ja varNa nIkaLatAM veMta e pUrNa anuccarita zabdane mAtra abhiprAyathI jANI le ke "tame amuka zabda belavAnA cho" A jAtane avagraha te anuktAvagraha athavA svaranuM saMcAraNuM karyA pahelAM ja vaNA Adi vAjiMtranI ThaNaka mAtrathI jANI levuM ke 'tame amuka svara vagADavAnA cho? A anuktAvagraha. AnAthI viparIta te uktAvagraha. juo A ja sUtranuM rAjavAstika naM. 15. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra tattvArthasUtra e prakAre sparzIne nizcita rUpe jANavAvALAM ukta cAre jJAna nizcitagrAhI avagraha Adi kahevAya che. ane ca Mdana tathA phUla bannenA sparze zItaLa hAvAthI A caMdananA sparzI che ke phUlanA evA vizeSanI anupalabdhithI thatAM sadehayukta cAre jJAna anizcitagrahI avagraha Adi kahevAya che. 'dhruva'nA artha avazyaMbhAvI; ane adhruva'| a kadAcidbhAvI samajavA. iMdriya ane viSayanA saMbaMdha tathA maneyAga rUpa sAmagrI samAna heAvA chatAM paNa eka manuSya e viSayane avazya jANI le che, jyAre bIjo kadAcit jANe che ane kadAcit nahi. sAmagrI prApta thaye viSayane avazya jANanArAM ukta cAre jJAna dhruvagrAhI avagraha Adi kahevAya che. jyAre sAmagrI hovA chatAM paNa kSayApazamanI maMdatAne lIdhe viSayane kAIka vAra grahaNa kare ane kaIka vAra grahaNa na kare evAM ukta cAre nAna avagrAhI avagraha Adi kahevAya che. pra--uparanA bAra bhedyamAMthI keTalA viSayanI vividhatAne lIdhe ane keTalA kSayeApazamanI paTutA-maMdatArUpa vividhatAne lIdhe thAya che? . zvetAMbarIya gra MtheAmAM natrimAM aoiSNa' evA ja phakta eka pATha che. eneA atha upara lakhyA pramANe ja enI TIkAmAM che. bru pR. 183, para`tu tavA bhASyanI vRttimAM anukta * pATha paNa ApyA che, enA atha pUrvokta rAjavAttika pramANe che. paraMtu vRttikAre lakhyu che ke, 'anukta' pATha rAkhavAthI e phakta zabdaviSayaka avagraha AdimAM ja lAgu paDaze; spaviSayaka avagraha AdimAM nahi. e apUrNatAne lIdhe anya AcAryAe 'asaMdigdha pATha rAkhyA che. jIe tattvA bhASyavRtti pR. 58, < Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1- 117 u bahu, alpa, bahuvidha ane apavidha e cAra bheda viSanI vividhatA upara avalaMbita che. bAkInA AThe bheda kSayApazamanI vividhatA upara AdhAra rAkhe che. atyAra sudhI kula bheda keTalA thayA ? ase| aTThacAzI. pra u --- pra - - kevI rIte ? xxded u - * pAMca iMdriya ane mananA avagraha Adi cAra cAra bheda gaNavAthI cAvIsa ane bahu, alpa Adi ukta khAra prakArAnI sAthe covIsane guNavAthI base aTThacAzI. [16] have sAmAnya rUpe avagraha AditA viSaya kahe cheH arthaT / 7 / kara avagraha, IhA, avAya, dhAraNA e cAra matijJAna ane grahaNa kare che. pra0----atha eTale vastu ane paryAya. dravya ane paryAya anne vastu kahevAya che. to zuM iMdriyajanya ane majanya avagraha, IhA Adi jJAna dravyarUpa vastune viSaya kare che ke paryAyarUpa vastune ? u. --ukta avagraha, IMDA Adi jJAna mukhyapaNe paryAyane grahaNa kare che; saMpUrNa dravyane nahi. dravyane e paryAya dvArA ja jANe che. kema ke iMdriya ane mananA mukhya viSaya paryAya ja che. paryAya dravyane eka aza che; AthI avagraha, IhA, Adi jJAna dvArA jyAre iMdriyA ke mana tAtAnA viSayabhUta paryAyane jANe che, tyAre te, te te paryAyarUpathI dravyane paNa aMzataH jANe che; kema ke dravyane cheDIne paryAya rahI zakatA nathI ane dravya paNa paryAya rahita Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - tavAthasUtra hetuM nathI. jema ke netrane viSaya rU5 ane saMsthAna - AkAra - Adi che ke je pugala dravyanA amuka maryA che. netra Amraphala Adine grahaNa kare che eno bhAvArtha eTale ja che ke, te AmraphalanA rUpa tathA AkAravizeSane jANe che. rUpa ane AkAravizeSa, kerIthI judA nathI; AthI skUla dRSTie ema kahI zakAya ke AMkhathI kerI dekhAI. paraMtu e dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke Akhe AkhI kerInuM grahaNa karyuM nathI. kema ke kerImAM te rU5 ane saMsthAna uparAMta sparza, rasa, gaMdha Adi aneka paryA che; je jANavA netra asamartha che. tema ja sparzana, rasana ane ghANa Idriya jyAre garama garama jalebI Adi vastunuM grahaNa kare che, tyAre te kramathI te vastunA uSNa sparza, madhura rasa ane sugaMdha rUpa paryAne ja jANe che. koI paNa eka Idriya eka vastunA saMpUrNa paryAne jANI zakatI nathI. kAna paNa bhASAtmaka pudgalanA dhvanirUpa paryAne ja grahaNa kare che, bIjA nahi. mane paNa koI viSayanA amuka aMzano ja vicAra kare che; ekasAthe saMpUrNa aMzone vicAra karavAmAM te asamartha che. AthI ema sAbita thAya che ke Idriyajanya ane mane janya, avagraha IhA Adi cAre jJAna paryAyane ja mukhyapaNe viSaya kare che ane dravyane e paryAya dvArA ja jANe che. pra. - pUrvasUtra ane A sUtra vacce zuM saMbaMdha che? u0 - A sUtra sAmAnyanuM varNana kare che ane pUrvasUtra vizeSanuM. arthAta A sUtramAM paryAya athavA dravya rU5 vastune avagraha Adi jJAnanA viSaya tarIke je sAmAnya Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1-~ra 18-19 w rUpe batAvI che, tene ja saMkhyA, jAti Adi dvArA pRthakkakaraNa karI bahu, alpa Adi vizeSa rUpe pUrvasUtramAM batAvI che. [17] have IdriyanI jJAna utpanna karavAnI paddhatinA bhedane lIdhe thatA avagrahanA avAntara bheda kahe che: calanADava: 28 na cakSuranindriyAbhyAm / 19 / vyaMjana (upakaraNa iMdriyane viSayanI sAthe saMyega) thatAM avagraha ja thAya che. netra ane mana vaDe vyaMjana dvArA avagraha thatuM nathI. laMgaDA mANasane cAlavA mATe lAkaDInI madadanI jarUra hoya che tevI ja rIte AtmAnI AvRta - DhaMkAyelI- cetane zaktine parAdhInatAne lIdhe jJAna utpanna thavAmAM madadanI apekSA rahe che. tethI ene iMdriya ane mananI bAhya madada joIe. badhI idri ane manane svabhAva ekasarakho nathI. tethI emanA dvArA thanArI jJAnadhArAnA AvirbhAvane krama paNa ekasarakhe heto nathI. e krama be prakArano che: maMdakrama ane paTukrama. maMdakramamAM grAhya viSayanI sAthe te te viSayanI grAhaka upakaraNe driyane saMga -caMdana - thatAM ja jJAnane AvirbhAva thAya che. prAraMbhamAM jJAnanI mAtrA eTalI alpa hoya che ke ethI "A kaMIka che e sAmAnya bodha paNa thata 1. AnA khulAsA mATe juo adhyAya 2, se. 17. . Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taravAthatra - patAvajhale eTale A nathI. paraMtu jema jema viSaya ane iMdriyane saMga puSTa thato jAya che, tema tema jJAnanI mAtrA paNa vadhatI jAya che. ukta saMga - vyaMjana - nI puSTinI sAthe ja thoDAka samayamAM tenAthI utpanna thayelI jJAnamAtrA paNa eTalI puSTa thatI jAya che ke enAthI "A kaMIka che e viSayano sAmAnyadha - arthAvagraha - thAya che. A arthAvagrahane pUrvavatta jJAnAvyApAra je ukta vyaMjanathI utpanna thAya che ane e vyaMjananI puSTinI sAthe ja kramazaH puSTa thatuM jAya che, te badhA banAvaTu kahevAya che, kema ke enA utpanna thavAmAM vyaMjananI apekSA che. A vyaMjanAvagraha nAmano dIrgha jJAnavyApAra uttarottara puSTa thavA chatAM paNa te eTale alpa hoya che ke enAthI viSayane sAmAnya bodha paNa thatuM nathI; AthI ene avyaktatama, avyaktatara ane avyakta jJAna kahe che. jyAre e jJAnavyApAra eTale puSTa thaI jAya ke enAthI "A kaMIka che' e sAmAnya baMdha thaI zake, tyAre ja e sAmAnya bhAna karAvanAra jJAnAMza arthAvagraha kahevAya che. arthAvagraha paNa vyaMjanAvagrahano eka chelle puSTa aMza ja che, kema ke emAM paNa viSaya ane Idriyane saMyoga apekSita che. chatAM ene vyaMjanAvagrahathI alaga gaNavAnuM ane tenuM arthAvagraha nAma rAkhavAnuM prayojana e che ke, e jJAnAMzathI utpanna thanAra viSayane bodha jJAtAnA dhyAnamAM AvI zake che. arthAvagrahanI pachI enI dvArA sAmAnya rUpe jANelA viSayanI vizeSa rUpe jijJAsA-jANavAnI IcchI, vizeSano nirNaya, e nirNayanI dhArA, tenAthI utpanna thatA saMskAra ane saMskArathI utpanna thatI smRti e badhe jJAnavyApAra thAya che; je upara IhA, avAya mAra Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1-sUtra 18-19 ane dhAraNA rUpe traNa vibhAgamAM batAvyo che. e bAbata bhUlavI na joIe ke A maMdikramamAM je upakaraNe driya ane viSayanA saMyoganI apekSA batAvI che, te vyaMjanAvagrahanA aMtima aMza arthAvagraha sudhI ja che. tenI pachI IhA, avAya Adi jJAnavyApAramAM e saMga anivAryarUpe apekSita nathI; kema ke e jJAnavyApAranI pravRtti vizeSanI tarapha thatI hovAthI te samaye mAnasika avadhAnanI pradhAnatA hoya che. A kAraNathI avadhAraNayukta vyAkhyAna karI A sUtranA arthamAM ema kahyuM che ke vyaMjanane avagraha ja thAya che arthAta avagraha - avyaktajJAna - sudhImAM ja e vyaMjananI apekSA che, IhA AdimAM nahi. paTukramamAM upakaraNedriya ane viSayanA saMganI apekSA nathI. dUra, pUratara hovA chatAM paNa yogya sannidhAna mAtrathI Idriya e viSayane grahaNa karI le che ane grahaNa thatAM ja e viSayanuM e iMdriya dvArA zarUAtamAM ja arthAvagraharUpa sAmAnya jJAna utpanna thAya che. tenI pachI kramapUrvaka Ihi, avAya Adi jJAnavyApAra pUrvokta maMdakramanI mAphaka pravRtta thAya che. sArAMza e che ke, paTukramamAM IdriyanI sAthe grAhya viSayano saMyoga thayA vinA ja jJAnadhArAne AvirbhAva thAya che, jene prathama aMza athavagraha ane aMtima aMza smRti rUpa dhAraNA che. enAthI UlaTuM maMdakramamAM IdriyanI sAthe grAhya viSayane saMga thayA pachI ja jJAnadhArAno AvirbhAva thAya che. jene prathama aMza avyaktatama ane avyaktatara rUpa vyaMjanAvagraha nAmanuM jJAna che, bIjo aMza arthAvagraha rUpa jJAna che ane chevaTano aMza smRtirUpa dhAraNuM jJAna che. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 tasvArtha sUtra dAntaH maMdakramanI jJAnadhArAnA AvirbhAvane mATe indriya ane viSayanA saMganI apekSA che. ene spaSTatAthI samajavAne mATe zarAva arthAt zakarAnuM daSTAMta upayogI che. jema bhaThThImAMthI tarata bahAra kADhelA atizaya rUkSa zarAvamAM pANInuM eka TIpuM nAMkhyuM hoya, to te zarAva turata ja tene zekI le che ane te eTale sudhI ke tenuM kAMI nAmanizAna rahetu nathI. A rIte pachI paNa eka eka karI nAMkhelAM aneka pANInAM TIpAMone e zarAva zoSI le che. paraMtu aMtamAM e samaya Ave che ke jyAre te pANInAM TIpAMone zaSavAmAM asamartha thAya che ane enAthI bhIMjAI jAya che. tyAre emAM nAMkhelAM jalakaNa samUha rUpe ekaThAM thaI dekhAvA lAge che. zarAvanI bhInAza pahelavahelI jyAre mAlUma paDe che te pahelAM paNa zarAvamAM pANI hatuM. paraMtu eNe pANIne evI rIte zoSI lIdhu hatuM ke emAM pANI taddana samAI gayuM hoI e pANI AMkhe joI zakAya evuM na hatuM, paraMtu te zarAvamAM avazya hatuM. jyAre pANInuM pramANa vadhyuM ane zarAvanI zeSavAnI zakti ochI thaI tyAre bhInAza dekhAvA lAgI ane pachI aMdara nahi zeSAyeluM pANI enA uparanA taLamAM ekaThuM thaI dekhAvA lAgyuM. evI ja rIte koI UMghatA mANasane ghAMTA pADavAmAM Ave tyAre te zabda enA kAnamAM samAI jAya che. be cAra vAra bUma mAravAthI enA kAnamAM jyAre paulika zabdo pUratA pramANamAM bharAI jAya che, tyAre pANInAM TIpAMothI prathama prathama bhInA thatA zarAvanI mAphaka UMghatA mANasane kAna paNa zabdothI paripUrita thaI e zabdone sAmAnya rUpe jANavAmAM samartha Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1-sUtra 18-19 39 thAya che, ke A zuM che? e ja sAmAnya jJAna che ke je pahelavahelu zabdane sphuTa rIte jANe che. tyAra pachI vizeSa jJAnane krama zarU thAya che. jema thADAka samaya sudhI pANInAM TIpAM paDavAthI ja te rUkSa zarAva dhIme dhIme bhInu thAya che ane emAM pANI dekhAvA lAge che, tema ja keTalAka samaya sudhI zabdapudgalAnA sayAga rahetA heAvAthI te UMghatA mANasanA kAna bharAI javAne lIdhe e zabdone sAmAnya rUpe jANe che ane pachI zabdonI vizeSatAone jANe che. jo ke A krama UMdhatAnI mAphaka jAgatA mANasane mATe paNa lAgu paDe che te paNa te eTalA zIghrabhAvI hoya che ke sAdhAraNa lokonA dhyAnamAM te muzkelIthI Ave che. AthI zarAvanI sAthe dhRtAnuM sAmya batAvyuM che. paTukramika jJAnadhArA mATe arIsAnuM dRSTAMta ThIka che. arIsAnI sAme kAI vastu Ave ke turata ja emAM enu pratibiMba paDI jAya che ane te dekhAya che. Ane mATe arIsAnI sAthe pratibiMbita vastunA sAkSAt sayAganI jarUra rahetI nathI, jema kAnanI sAthe zabdone sAkSAt sa McAganI jarUra hAya che. phakta pratibiMbagrAhI darpaNa ane pratibiMbita thanArI vastunuM yAgya sthaLamAM sannidhAna Avazyaka che; Avu sannidhAna thatAM ja pratibiMba paDI jAya che ane te turata ja dekhAya che. A rIte AMkhanI AgaLa kAI raMgavALI vastu AvI ke turata ja sAmAnya rUpe dekhAya che. Ane mATe netra ane e vastunA saMyoga apekSita nathI, jevI rIte kAna ane zabdone sayAga apekSita che. phakta daNunI Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAvArthasUtra mAphaka AMkha ane e vastunuM yogya sannidhAna joIe. AthI paTukramamAM sauthI prathama arthAvagraha mAnya che. maMdakamika jJAnadhArAmAM vyaMjanAvagrahane sthAna che, ane paTukramika jJAnadhArAmAM nathI. ethI e prazna thAya che ke vyaMjanAvagraha kaI kaI indriyothI thAya che ane kaI kaIthI nahi. Ano uttara prastuta sUtramAM Ave che. netra ane manathI vyaMjanAvagraha thatuM nathI, kema ke e banne saMyoga vinA ja mAtra egya sannidhAnathI athavA avadhAnathI pitapitAnA grAhya viSayone jANe che. A keNa jANatuM nathI ke dUra dUra rahelAM vRkSa, parvata Adine netra grahaNa kare che ane mana sudUravartI vastunuM paNa ciMtana kare che; AthI netra tathA mana aprAyakArI manAya che. ane enAthI utpanna thatI jJAnadhArAne pahukramika kahI che. karNa, jiduvA, ghANa ane sparzana e cAra iMdriya maMdajhamika jJAnadhArAnuM kAraNa che, kema ke e cAre prAyakArI arthAt grAhya viSaya sAthe saMyukta thaIne ja emane grahaNa kare che. e sau koIne anubhava che ke jyAM sudhI zabda kAnamAM na paDe, sAkara jIbhane na aDake, puSpanAM rajakaNa nAkamAM na pise ane pANI zarIrane na aDake tyAM sudhI zabda nahi saMbhaLAya, sAkarane svAda nahi Ave, kUlanI sugaMdha nahi jaNAya ane pANI ThaMDuM che ke garama enI khabara nahi paDe. pra-matijJAnanA kula keTalA bheda thayA? u0-336. pra--kevI rIte ? Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1-sUtra 18-19 u - pAMca idri ane mana e chane athavagraha Adi cAra cAra bhedothI guNatAM cevisa thAya. emAM cAra prApyakArI iMdriyanA cAra vyaMjanAvagraha umeravAthI 28 thAya. e 28 ne bahu, alpa, bahuvidha, alpavidha Adi bAra bAra bhedothI guNatAM 336 thAya. A bhedonI gaNatarI sthaLadRSTithI che; vAstavika rIte te prakAza AdinI phuTatA, asphaTatA, viSayonI vividhatA ane kSayapazamanI vicitratAne lIdhe taratamabhAvavALA asaMkhya bheda thAya che. pra. - pahelAM je bahu, alpa Adi bAra bhedo kahyA che te to viSayenA vizeSomAM ja lAgu paDe che, jyAre athava. graho viSaya te mAtra sAmAnya che; AthI te arthAvagrahamAM kevI rIte ghaTI zake ? u0 - arthAvagraha be prakArano mAnavAmAM Ave che: vyAvahArika ane naiRyika. bahu, alpa Adi je 12 bheda kahyA che, te vyAvahArika arthAvagrahanA ja samajavA joIe; naiRyikanA nahi. kema ke naiyika arthAvagrahamAM jAti-guNa-kriyAthI zUnya mAtra sAmAnya pratibhAsita thAya che, AthI emAM bahu, alpa Adi vizenA grahaNano saMbhava ja nathI. - prava -vyAvahArika ane naiRyikamAM zo taphAvata che? u0 - je arthAvagraha prathama ja sAmAnyamAtranuM grahaNa kare che te naiRRyika, ane je je vizeSagrAhI avAyajJAnanI pachI navA navA vizenI jijJAsA ane anyAya thatAM rahe che, te badhAM sAmAnyavizeSagrAhI avAyajJAna vyAvahArika arthAvagraha che. arthAta phakta te ja avAyajJAnane vyAvahArika arthAvagraha na samajavo ke jenI pachI bIjA vizeSonI Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 tattvArthasUtra peAtAnI jijJAsA na thAya. bIjA badhAM avAyajJAna je pachI navA navA vizeSAnI jijJAsA pedA kare che, te vyAvahArika arthAvagraha che. pra arthAvagrahanA bahu, alpa Adi ukta 12 bhedonA saMbaMdhamAM je ema kahyuM ke te bheda vyAvahArika arthAvagrahanA samajavA joI e, naiRRyikanA hi; teA te viSe prazna thAya che ke jo ema ja mAnIe tA pachI upara kahyA pramANe matijJAnanA 336 bhedo kevI rIte thaI zake? kema ke 28 prakAranA matijJAnane bAra bAra bhedothI guNatAM 336 bheda thAya che ane 28 prakAromAM tA 4 vyaMjanAvagraha paNa Ave che je naiRRyika arthAvagrahanA paNa pUrvavattI hAvAthI atyaMta avyaktarUpa che. AthI enA bAra bAra eTale kula 48 bhedo kADhI nAkhavA paDaze ? Mwana u. -- arthAvagrahamAM te| vyAvahArikane laI ne uparanA 12 bhedo spaSTa rIte karI zake che tethI sthUla dRSTie evA uttara ApyA che. vAstavika rIte jotAM naiRyika arthAvagraha ane enA pUvI' vyaMjanAvagrahanA paNa bAra bAra bhedo samajI levA joi e; te kAryakAraNanI samAnatAnA siddhAMtane AdhAre. arthAt vyAvahArika arthAvagrahanuM kAraNa naiRyika arthAvagraha che ane enuM kAraNa vyaMjanAvagraha che. have je vyavahArika arthAvagrahamAM spaSTarUpe bahu, alpa Adi viSayagata vizeSonA pratibhAsa thAya, tA enA sAkSAt kAraNabhUta naiRRyika arthAvagraha ane vyavahita kAraNa vyaMjanAvagrahamAM paNa ukta vizeSonA pratibhAsa mAnavA paDaze. jo ke te pratibhAsa asphuTa hovAthI dunIeya che. asphuTa hAya Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1- sUtra 20 athavA sphaTa heya ahIMyAM to phakta saMbhavanI apekSAe ukta bAra bAra bhede gaNavA joIe. [ 18 - 19] have zrutajJAnanuM svarUpa ane enA bheda kahe che: kRta mattirva neTamema ! 205 zratajJAna matipUrvaka thAya che. te be prakAranuM che; je aneka prakAranuM ane bAra prakAranuM hoya che. matijJAna kAraNa ane zrutajJAna kArya che, kema ke matijJAnathI zrutajJAna utpanna thAya che. AthI zrutajJAnane matipUrvaka kahyuM che. je viSayanuM zrutajJAna karavAnuM hoya e viSayanuM matijJAna pahelAM avazya thavuM joIe. AthI matijJAna, zrutajJAnanuM pAlana karavAvALuM ane pUraNa karavAvALuM kahevAya che. matijJAna zrutajJAnanuM kAraNa che, paraMtu te bahiraMga kAraNa che. enuM aMtaraMga kAraNa to zrutajJAnAvaraNane kSaye pazama che, kema ke koI viSayanuM matijJAna thayA chatAM paNa je ukta kSayopazama na hoya te e viSayanuM zrutajJAna thaI zakatuM nathI. - prava - matijJAnanI mAphaka zrutajJAnanI utpattimAM paNa idriya ane mananI madada apekSita che to pachI bannemAM taphAvata che ? jyAM sudhI baneno bheda spaSTa rIte jANI na zakAya tyAM sudhI zrutajJAna matipUrvaka che e kathanane kAMI khAsa artha raheto nathI. tema ja matijJAnanuM kAraNa matijJA- nAvaraNIya karmane kSapazama ane zrutajJAnanuM kAraNa zrutajJA nAvaraNIya karmane kSayopazama che, A kathanathI paNa bannene bheda dhyAnamAM AvatuM nathI, kema ke kSayapazamano bheda sAdhAraNa buddhine gamya nathI. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArtha sUtra u matijJAna vidyamAna vastumAM pravRtta thAya che ane zrutajJAna atIta, vidyamAna tathA bhAvi e zaikAlika viSayAmAM pravRtta thAya che. A viSayakRta bheda uparAMta bannemAM e paNa 'tara che ke matijJAnamAM zabdollekha hAtA nathI ane zrutajJAnamAM hAya che. AthI bannenu phalita lakSaNa e thAya che ke, je jJAna iMdriyajanya ane maneAjanya hAvA chatAM zabdollekhasahita hAya te zrutajJAna, ane je zabdollekha rahita haiAya te matijJAna. sArAMza e che ke banne jJAneAmAM iMdriya ane mananI apekSA tulya hAvA chatAM mati karatAM zrutanA viSaya paNa adhika che ane spaSTatA paNa adhika che. kema ke zrutamAM manAvyApAranI pradhAnatA hAvAthI vicArAMza adhika ane spaSTa thAya che ane pUrvAparanuM anusaMdhAna paNa rahe che. athavA khIjA zabdomAM ema kahI zakAya ke iMdriya tathA manajanya eka dI jJAnavyApAranA prAthamika aparipakava aza matijJAna ane uttaravatI paripakva ane spaSTa aMza zrutajJAna che. tethI ema paNa kahI zakAya ke, je jJAna bhASAmAM utArI zakAya te zrutajJAna ane je jJAna bhASAmAM utArI zakAya evA paripAkane prApta na thayuM heAya te matijJAna. zrutajJAnane jo khIra kahIe, tA matijJAnane dUdha kahI zakAya. * 50 zrutanA e ane e darekanA anukrame khAra ane aneka prakAra kevI rIte thAya ? 1. zabdollekhane artha vyavahArakALamAM rAkhtazaktinA grahaNathI utpanna thavu te che. arthAt jema zrutajJAnanI utpattinA samaye sa"ketasmaraNa ane zrutama thatu anusaraNa apekSita che, e rIte IhA Adi matijJAnanI utpattimAM apekSita nathI. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1-sUtra 20 u ---- 'aMgakhAdya', 'a'gapraviSTa' rUpe zrutajJAnanA e prakAra - che. emAMthI aMgakhAdya zruta utkAlika, kAlika evA bhedothI aneka prakAranu' che; ane a'gapraviSTa zruta AcArAMga, sUtrakRtAMga Adi rUpe khAra prakAranu che. pra akhAdya ane aMgapraviSTanA taphAvata kaI apekSAe che? u -- ma vaktAnA bhedanI apekSAe. tI karA dvArA prakAzita jJAnane emanA parama buddhimAna sAkSAt ziSya gaNadharAe grahaNa karI e jJAnane dvAdazAMgI rUpe sUtrabaddha karyu. te avida. ane samayanA doSathI buddhi, khaLa tema ja AyuSane ghaTatAM joI sarvasAdhAraNanA hitane mATe e dvAdazAMgImAMthI bhinna bhinna viSayo upara gaNadhA pachInA zuddhabuddhi AcAryae je zAstro racyAM te sa~gavAgha. arthAta je zAstranA racanAra gaNadhara heAya te aMgapraviSTa ane jenA racanAra anya AcAya hoya te aMgakhAdya -------- 45 pra khAra agA karyAM? ane anekavidha agabAhyamAM mukhyapaNe kayA kayA prAcIna graMthA gaNAya che ? u AcAra, sUtrakRta, sthAna, samavAya, vyAkhyA. prApti-bhagavatIsUtra, jJAtAdhama kathA, upAsakadazAdhyayana, aMtakRddA, anuttaraupapAtikadazA, praznavyAkaraNa, vipAkasUtra ane dRSTivAda e 12 aMgeA che. sAmAyika, catuvi zatistava, vaMdanaka, pratikramaNa, kAyeAtsa` ane pratyAkhyAna e cha Avazyaka tathA dazavaikAlika, uttarAdhyayana, dazAzrutaskaMdha, kalpa, ---------- Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra vyavahAra, nizItha ane RSibhASita Adi zAstrone aMgabAhyamAM samAveza thAya che. pra. - A je bheda batAvyA te to jJAnane vyavasthita rUpe saMgRhIta karavAvALAM zAstronA bheda thayA; to pachI zuM zAstro ATalAM ja che ? u0 -nahi, zAstra aneka hatAM, aneka che, aneka bane che ane AgaLa paNa aneka thaze. te badhAM zrutajJAnanI aMdara ja AvI jAya che. ahIMyAM phakta eTalAM ja gaNAvyAM che ke jemanA upara pradhAnapaNe jaina zAsanane AdhAra che. paraMtu bIjI aneka zAstra banyAM che ane banatAM jAya che e badhAMne aMgabAhyamAM samAveza karI levo joIe. phakta banelAM ane banatAM zAstro zuddha buddhi ane samabhAvapUrvaka racAyelA hovAM joIe. pra. - AjakAla je vividha vijJAnaviSayaka zAstro tathA kAvya tathA nATakAdi laukika viSayanA graMtha bane che, te paNa zuM zrata kahevAya ? u0 -- avazya, te zruta kahevAya. - prava -- to te pachI e paNa zratajJAna hovAthI mokSane mATe upayogI thaI zake? - u0 - mekSamAM upayogI thavuM agara na thavuM e kaI zAstrano niyata svabhAva nathI; paNa eno AdhAra adhikArInI yogyatA upara che. je adhikArI yogya ane mumukSu hoya, to laukika zAstrone paNa mokSa mATe upayogI banAvI zake 1. pratyekabuddha Adi RSioe kaheluM hoya che te RSibhASita. jema ke, uttarAdhyayananuM AThamuM kapilIya adhyayana vagere. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47. adhyAya 1-sUtra 1- che, ane adhikArI gya na hoya, te te AdhyAtmika koTinAM zAthI paNa pitAne nIce pADe che. chatAM viSaya ane praNetAnI legyatAnI dRSTie lokottara zratanuM vizeSatva avazya che. pra - zrata e jJAna che te pachI bhASAtmaka zAsnene ane jenA upara te lakhAya che te kAgaLa vagerene paNa zruta kema kahe che? u0 - upacArathI. mULamAM zrata te jJAna ja che, paraMtu evuM jJAna prakAzita karavAnuM sAdhana bhASA che, ane bhASA paNa evA jJAnathI ja utpanna thAya che. kAgaLa vagere paNa e bhASAne lipibaddha karI vyavasthita rAkhavAnuM sAdhana che; A kAraNathI bhASA athavA kAgaLa vagerene paNa upacArathI buta kahevAmAM Ave che. (20) have avadhijJAnanA prakAra ane tenA svAmI kahe che: dvividhA'vadhi : tatra bhavapratyayo nArakadevAnAm2 _| 26 | | ra2 1. zve graMzemAM A sUtranI upara "mavapratyayaH parAmanimitta eTaluM bhASya che. paraMtu di graMthamAM A aMza sUtrarUpe nathI te paNa ukta bhAga sahita A aMza sUtra 21nI usthAnikAnA rUpamAM "sarvArthasiddhimAM maLe che. 2. A sUtra digaMtra graMthamAM A pramANe che: mAlyo vadhidevanArakANAm / Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 1 enimittaH vijyaHzeSajJaLAm | 2 | avadhijJAna e prakAranu che. e emAMthI bhavapratyaya, nAraka ane devAne thAya che. yathAkta nimittAthI utpanna thatuM ( kSaye pazamajanya avadhijJAna cha prakAranu che je zeSa eTale bAkI rahela tiyA~ca tathA manuSyane thAya che. tattvArthasUtra avadhijJAnanA bhavapratyaya ane guNapratyaya evA e bheda thAya che. je avadhijJAna janmatAMnI sAthe ja pragaTa thAya che, te 'bhavapratyaya'; arthAt jenA AvirbhAvane mATe vrata, niyama Adi anuSThAnanI apekSA nathI evu janmasiddha adhijJAna bhavapratyaya kahevAya che. ane je avadhijJAna janmasiddha nathI kintu janma lIdhA bAda vrata, niyama Adi guNAnA anuSThAnanA baLathI pragaTa thAya che, te 'guNapratyaya' athavA kSayApazamajanya kahevAya che. pra -zuM bhavapratyaya avadhijJAna kSayApama sivAya ja ---- utpanna thASa che ? u che ja. nahi. ene mATe paNa kSayeApazama te apekSita 1. A sUtranA sthAnamAM di. graMtheAmAM kSayopAnimittaH Savilpa: zeSALAnlR evA pATha che. A pAThamAM kSayorAnimittaH eTaleA je aMza che te zve. grAmAM bhASyarUpe che, jema ke, yathoktanimittaH kSayopazamanimitta ityathaH / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane kaI chatAM padhAnanuM vividhatA kahela che adhyAya 1-sUtra-23 pra -- tyAre te bhavapratyaya paNa kSayapasamajanya ja TharyuM te pachI bhavapratyaya ane guNapratyaya e bannemAM ze taphAvata che? u- koI paNa jAtanuM avadhijJAna kema na hoya paNa te yogya kSapazama sivAya thaI zakatuM ja nathI. e rIte avadhijJAnAvaraNIya karmane kSayopazama te sarva avadhijJAnanuM sAdhAraNa kAraNa che ja; ema hovA chatAM paNa kaIka avadhijJAnane bhavapratyaya ane kaIkane kSayopazama janya - guNapratyaya kahela che te kSApazamanA AvirbhAvanAM nimittonI vividhatAnI apekSAe jANavuM, dehadhArIonI keTalIka jAtio evI che ke jemAM janma - bhava letAM ja yogya kSapazamano AvirbhAva ane te dvArA avadhijJAnanI utpatti thaI jAya che. arthAt e jAtivALAone avadhijJAnane yogya kSayopazama mATe e janmamAM kAMI tapa Adi anuSThAna karavAM paDatAM nathI. tethI ja evI jAtivALA badhA jIvone nyUnAdhikarUpamAM janmasiddha avadhijJAna avazya thAya che ane te jIvana paryata rahe che. enAthI UlaTuM keTalIka jAtio evI paNa che ke jemanAmAM janma letAMnI sAthe ja avadhijJAna prApta thavAne niyama hoto nathI. AvI jAtivALAone avadhijJAnayogya pazamanA AvirbhAvane mATe tapa Adi guNanuM anuSThAna karavuM Avazyaka che. tethI evI jAtivALA badhA jIvomAM avadhijJAnane saMbhava hete nathI. phakta jeoe e jJAnane yogya guNa prApta karyA hoya temanAmAM ja saMbhave che. tethI kSayapazamarUpa aMtaraMga kAraNa samAna hovA chatAM paNa ene mATe keIka jAtimAM phakta janmanI ane koIka jAtimAM Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 tatvArthasUtra tapa Adi guNanI apekSA hovAne lIdhe saraLatAnI dRSTie avadhijJAnanA bhavapratyaya ane guNapratyaya evAM be nAma rAkhyAM che. dehadhArI chanA cAra varga karyA cheH nAraka, deva, tiryaMca ane manuSya. AmAMthI pahelA be vargavALA jIvamAM bhavapratyaya eTale ke janmasiddha avadhijJAna thAya che, ane pachInA be vargomAM guNapratyaya eTale ke guNethI avadhijJAna thAya che. - prava - je badhA avadhijJAnavALA dehadhArI ja che, te pachI ema kema che ke keTalAkane prayatna vinA ja te janmathI prApta thAya che ane bIjAne ene mATe khAsa prayatna karavo paDe che ? u- kAryanI vicitratA anubhavasiddha che. e koNa jANatuM nathI ke pakSI jAtimAM mAtra janma levAthI AkAzamAM UDavAnI zakti prApta thAya che ane manuSyajAtimAM mAtra janma levAthI koI AkAzamAM UDI zakatuM nathI, sivAya ke te vimAna AdinI madada le. athavA jema keTalAkamAM kAvyazakti janmasiddha dekhAya che to bIjA keTalAkamAM te prayatna vinA AvatI ja nathI. tiryaMca ane manuSyamAM maLI AvatA avadhijJAnanA cha bheda batAvyA che. 1. AnugAmika ra. anAnugAmika 3. vardhamAna 4. hIyamAna 5. avasthita ane 6. anavasthita. 1. jema keI eka sthAnamAM vastra Adi koI vastune Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 - sUtra 23 M 1 raMga lagAvyA hAya ane pachI e sthAna uparathI e vastrane laI levAmAM Ave te paNa te pramANe je avadhijJAna khIjI jagyA upara javA chatAM ene vastranA raMga kAyama ja rahe, utpattinA kSetrane cheDIne enI paNa kAyama rahe che, te 'AnugAmika.' 2. jema kAInuM jyAtiSajJAna evu haiAya che ke jethI te amuka sthAnamAM ja praznone ThIka ThIka uttara ApI zake che khIjA sthAnamAM nahi, te ja pramANe je avadhijJAna peAtAnu utpattisthAna chUTI jatAM kAyama rahetuM nathI, te 'anAnugAmika'. 3, jema dIvAsaLI athavA araNi AdithI utpanna thatI devatAnI cinagArI bahu nAnI hAvA chatAM paNa adhika adhika sUkAM lAkaDAM Adine prApta karI kramathI vadhatI jAya che, tema je adhijJAna utpattikALamAM alpaviSayaka hAvA chatAM paNa pariNAmazuddhi vadhavAnI sAthe ja kramapUrvaka adhika adhika viSayavALuM thatuM jAya che, te 'va'mAna'. 4. jema parimita dAdya vastuomAM lAgelI Aga navu khALavAnuM na maLavAthI kramapUrvaka dhaTatI ja jAya che, tema je avadhijJAna utpattinA samayamAM adhika viSayavALu hovA chatAM paNa pariNAmazuddhinI kamI thatAM kramazaH alpa alpa viSayavALuM thaI jAya che, te 'hIyamAna'. 5. jema kAI prANIne eka janmamAM prApta thayela puruSa Adi veda yA khIjA aneka prakAranA zubha azubha sa MskAro enI sAthe khIjA janmamAM jAya che, athavA jiMdagI sudhI kAyama rahe che, tema ja je avadhijJAna khIjo janma thavA chatAM 1. juo adhyAya 2 sU0 6. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para tattvArtha sUtra AtmAmAM kAyama rahe che athavA vaLajJAnanI utpatti pata kivA jIvana paryaMta sthira rahe che, te avasthita.' 6. jaLataraMganI mAphaka je avadhijJAna kadI dhaTe che kadI vadhe che, kadI pragaTa thAya che ane kadI tiAhita thAya che, te 'anavasthita.' jo ke tI karamAtrane tathA kAI koI anya manuSyAne paNa avadhijJAna janmasiddha prApta thAya che, tathApi e guNapratyaya samajavuM joie. kema ke yogya guNa na rahe te e avadhijJAna jiMdagI sudhI kAyama rahetuM nathI; jevI rIte deva athavA narkagatimAM rahe che.[21-23] have mana:paryAyanA bhedo ane temanA taphAvata kahe cheH RtuvipurumatI mana:paryAyaH // 24 / vizuddhayapratipAtAbhyAM tadvizeSaH | 25 | Rjumati ane vipulamati e be mana:paryAya che, vizuddhithI ane punaHpatananA punaHpatananA abhAvathI te annemAM taphAvata che. manavALAM sa'nI prANI keAI paNa vastunuM ciMtana manathI kare che. citananA samaye ciMtanIya vastunA bheda pramANe ciMtanakAryamAM pravateluM mana bhinna bhinna ATaeNtione dhAraNa kare che. e AkRtie ja mananA paryAya che. ane e mAnasika AkRtine sAkSAt jANavAvALuM jJAna mana:paryAya jJAna che. e jJAnanA baLathI ciMtanazIla mananI AkRtio jaNAya che, paraMtu ciMtanIya vastu jANI zakAtI nathI. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1-sUtra 24-25 pra--to pachI zuM ciMtanIya vastuone mana:paryAyajJAnI jANI zakatA nathI ? ujANI zake che, para Mtu pachIthI anumAna dvArA. pra0--e kevI rIte ? u--jema kAI kuzala mANasa kAI ne caherA athavA hAvabhAva pratyakSa joI enA uparathI e vyaktinA maneAgata bhAvA ane sAmarthyanuM jJAna anumAnathI karI le che, te ja pramANe mana:paryAyajJAnI mana:paryAyajJAnavaDe keAInA mananI AkRtine pratyakSa joI pachIthI abhyAsane lIdhe evuM anumAna karI le che ke A vyaktie amuka vastunuM ci Mtana kayuM; kraeNma ke enuM mana e vastunA ciMtananA samaye avazya thanArI amuka prakAranI AkRtiothI yukta che. pra--Rjumati ane vipulamatine ze| artha che ? u--viSayane je sAmAnyarUpe jANe che te Rjumati manaHparyAya' ane je vizeSarUpathI jANe che te 'vipulamati mana:paryAya.' --jo Rjumati sAmAnyagrAhI che te| to te dana ja thayuM kahevAya, ene jJAna zA mATe kaheA che ? u- te sAmAnyagrAhI che eneA artha eTale jache ke te vizeSA jANe che paraMtu vipulamati jeTalA vizeSone jANatuM nathI. RjumatinI apekSAe apekSAe vizuddhatara heAya che; kema ke te ane adhika vizeSAne skuTa rIte e bannemAM e paNa taphAvata che ta-4 13 vipulamati mana:paryAyajJAna Rjumati karatAM sUkSmatara jANI zake che. e sivAya ke Rjumati utpanna thayA Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaja tattvArthasUtra pachI kadAcit cAlyuM paNa jAya che, paraMtu vipulamati cAlyuM jatuM nathI ane kevalajJAnanI prApti sudhI avazya rahe che. digaM. graMthAmAM 24mA sUtramAM manaHvaca' zabda che, mana:paryAya? nahi. (24-25) ' have avadhi ane mana:paryAyane taphAvata kahe che : vizuddhikSetrasvAmiviSayebhye'vadhimanaH paryAyayoH | 26 | vizuddhi kSetra, svAmI ane viSaya dvArA avidha ane mana:paryAyane taphAvata jANavA joI e. jo ke avadhi ane mana:paryAya e ane pAramArthika vikala-apUrNa pratyakSarUpe samAna che, chatAM e bannemAM keTalIka rIte taphAvata che. jema ke vizuddhikRta, kSetrakRta, svAmikRta ane viSayakRta. 1. mana:paryAyajJAna, avadhijJAnanI apekSAe potAnA viSayane bahu spaSTarUpe jANe che ethI te vizuddhatara che. 2. avadhijJAnanu kSetra aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgathI te AkhA lAka sudhI che, jyAre manaH paryAyajJAnanu kSetra te mAnuSAttara pata paryaMta ja che. 3. avadhijJAnanA svAmI cAre gativALA hAI zake che paraMtu mana:paryAyane svAmI phakta saMyaMta anuSya hoI zake che. 4. avadhine viSaya keTalAka paryAya sAthe saMpUrNa rUpI dravya che, paraMtu mana:paryAyane viSaya te phakta enA anaMtamA bhAga (jIe sUtra. 29) che; arthAt mAtra manedravya che. pra0--viSaya ocho hAvA chatAM paNa manaHparyAya avadhithI vizuddhatara manAyu' che tenu zuM kAraNa ? Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 - sUtra 27-30 ya --vizuddhinA AdhAra viSayanI nyUnAdhikatA upara nathI, ki Mtu viSayamAM rahelI nyUnAdhika sUkSmatAene jANavA upara che. jema e vyakitaomAMthI eka evI hoya ke je aneka zAstrone jANe che; ane bIjI phakta eka zAstrane jANe che. have jo aneka zAstrajJa karatAM eka zAstra jANatI vyakti peAtAnA viSayanI sUkSmatAene adhika jANatI hAya, te enuM jJAna pahelI vyakti karatAM vizuddha kahevAya. evI rIte viSaya alpa hovA chatAM paNa enI sUkSmatAene vizeSa pramANamAM jAtu hovAthI manaHparyAya, avadhi karatAM vizuddhatara kahevAya che. (26) have pAMce jJAnanA grAhya viSayA kahe che: matizrutayeornibandhaH sarvadravyeSvasarva paryAyeSu |27| viSyavadhaH rA tadanantabhAge manaH paryAyasya |29| sarvadravyapayayeSu kevalasya |30| mati ane zrutajJAnanI pravRtti - grAhyatA sa paryAyarahita arthAt parimita paryAyethI yukta sarvAM dravyAmAM hAya che. avadhijJAnanI pravRtti sa`paryAyarahita phakta rUpI - mUrta dravyAmAM hoya che. mana:paryAyajJAnanI pravRtti e sarva paryAyarahita rUpI dravyanA anaMtamA bhAgamAM hoya che. kevalajJAnanI pravRtti mAM dravyAmAM ane badhA paryAyAmAM hAya che. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taravAthasUtra | mati ane zrutajJAna dvArA rUpI, arUpI badhAM dravya jANI zakAya che, paraMtu enA paryAya te keTalAka ja jANuM zakAya che; badhA nahi. prata-uparanA kathanathI ema samajAya che ke mati ane tanA grAhya viSayomAM nyUnAdhikatA che ja nahi e kharuM che? u-dravyarUpa grAhyanI apekSAe te baMnenA viSayamAM jUnAdhikatA nathI. paraMtu paryAyarUpa grAhyanI apekSAe baMnenA viSayamAM nyUnAdhikatA avazya che. grAhya paryAyamAM ochA vattApaNuM hovA chatAM paNa phakta eTalI samAnatA che ke te baMne jJAna nA parimita paryAne ja jANI zake che, saMpUrNa paryAne nahi. matijJAna vartamAnagrAhI hovAthI IdriyenI zakti ane AtmAnI yogyatA pramANe dravyonA keTalAka vartamAna paryAne ja grahaNa karI zake che, paraMtu zratajJAna trikALagrAhI hovAthI traNe kALanA paryAyane DAghaNuM pramANamAM grahaNa karI zake che. pra-matijJAna cakSu Adi idriyathI pedA thAya che ane IdriyamAM phakta mUrtA dravyone grahaNa karavAnuM sAmarthya hoya che, te pachI badhAM dravyo matijJAnanAM grAhya kevI rIte gaNAya? u-matijJAna IMdriyanI mAphaka manathI paNa thAya che. ane mana, svAnubhUta athavA zAstrakruta badhAM mUrta, amUrta dravyanuM ciMtana kare che. AthI mane janya matijJAnanI apekSAe badhAM dravyane matijJAnanAM grAhya mAnavAmAM kAMI virodha nathI. jo ke, digaM graMthamAM ra7mA sUtramAM kaLe ne badale mAtra jo evuM ja che.) Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1-sUtra 2-30 pra-svAnubhUta athavA zAstrakRta viSayamAM mananI dvArA matijJAna paNa thAya che ane zrutajJAna paNa thAya che. te bannemAM pharaka zuM rahyo ? u0-jyAre mAnasika ciMtana zabdollekhasahita hoya tyAre zrutajJAna, ane jyAre enAthI rahita hoya tyAre matijJAna. - parama prakarSane pahoMcelA je paramAvadhijJAnanuM alekamAM paNa lokapramANa asaMkhyAta khaMDone jovAnuM sAmarthya che, te paNa phakta mUrta dravyone sAkSAtkAra karI zake che, amUrtone nahi. tema ja te mUrta dravyanA paNa samagra paryAne jANuM zakatuM nathI. manaH paryAyajJAna paNa mUrta dravyone ja sAkSAtkAra kare che, paraMtu avadhijJAna eTale nahi. kema ke avadhijJAna dvArA sarvaprakAranAM pudgala dravya grahaNa karI zakAya che; paraMtu mana:paryAyajJAna dvArA to phakata manarUpa banelAM pudgala ane te paNa mAnuSottarakSetranI aMtargata ja grahaNa karI zakAya che. tethI mana:paryAyajJAna viSaya avadhijJAnanA viSayane anaMta bhAga kahyo che. mana:paryAyajJAna game teTaluM vizuddha hoya chatAM pitAnAM grAhya dravyonA saMpUrNa paryAyane jANI zakatuM nathI. je ke mana:paryAyajJAna dvArA sAkSAtkAra to phakta ciMtanazIla mUrta manane thAya che, chatAM pachI thanAra anumAnathI e mana dvArA ciMtana karelAM mUrtA amUrta badhAM dravyo jANI zakAya che. - mati Adi cAre jJAna game teTalAM zuddha hoya chatAM te cetanAzaktinA apUrNa vikAsarUpe hovAthI eka paNa vastunA samagra bhAvone jANavAmAM asamartha hoya che. e niyama che ke je jJAna koI eka vastunA saMpUrNa bhAvone Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArtha sUtra jANI zake, te khadhI vastuonA saMpUrNa bhAvAne paNa grahaNa karI zake ane e ja jJAna pUrNa kahevAya che. e ja kevaLajJAna kahevAya che. e jJAna cetanAzaktinA saMpUrNa vikAsa vakhate prakaTa thAya che; tethI enA apUrNa tAjanya bhedaprabheda thatA nathI. koI paNa evI vastu nathI athavA evA bhAva paNa nathI ke je enI dvArA pratyakSa jANI na zakAya. e kAraNathI kevaLajJAnanI pravRtti badhAM dravya ane badhA paryAyAmAM manAI che. [27-30] eka AtmAmAM ekI sAthe prApta thatAM jJAneAnuM varNana : ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnA caturbhyaH | 31 | eka AtmAmAM eka sAthe ekathI laI cAra sudhI jJAna, bhajanAthI--aniyata rUpe thAya che. 5. koI AtmAmAM eka vakhate eka, keTalAkamAM che, keTalAkamAM traNa ane keTalAkamAM eka sAthe cAra sudhI jJAna sabhave che, paraM'tu pAMce jJAna ekI sAthe kAImAM hotAM nathI. jyAre eka hAya tyAre kevaLajJAna samajavuM joI e, kema ke kevaLajJAna paripUrNa hAvAthI e samaye anya apUrNa bIjA jJAnAne saMbhava ja nathI. jyAre e hAya che tyAre mati ane zruta; kema ke pAMca jJAnamAMthI niyata sahacArI e e jJAna ja che. bAkInAM traNa eka bIjAne cheADIne paNa hAI zake che. jyAre traNa jJAna hoya che tyAre mati, zruta ane avadhijJAna athavA mati, zruta ane mana:paryAyajJAna hoya che; kema ke traNa jJAnane saMbhava apUrNa avasthAmAM ja hoya che ane eve samaye bhale avadhijJAna hoya athavA to mana:paryAyajJAna hAya paNa mati ane zruta bane avazya hoya che. jyAre Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 adhyAya 1-sUtra 31 cAra jJAna hoya che tyAre mati, zruta, avadhi ane mane paryAya hoya che. kema ke e cAre jJAna apUrNa avasthAmAM thatAM hovAthI ekI sAthe hoI zake che. kevaLajJAnanuM anya koI paNa jJAnanI sAthe sAhacarya eTalA mATe nathI ke te pUrNa avasthAmAM prakaTe che, ane bIjAM badhAM apUrNa avasthAmAM. pUrNatA tathA apUrNatAne paraspara virodha hovAthI banne avasthAo ekI sAthe AtmAmAM hotI nathI. be, traNa athavA cAra jJAnone ekI sAthe saMbhava kahyo che te zaktinI apekSAe, pravRttinI apekSAe nahi. pra-eno artha zuM ? u-jema mati, zrata e be jJAnavALo athavA avadhijJAna sahita traNa jJAnavALe keI AtmA je samaye matijJAnanI dvArA keI viSayane jANavAmAM pravRtta thAya che, te samaye te AtmA pitAnAmAM zratanI zakti athavA avadhinI zakti hovA chatAM paNa ene upayoga karIne te dvArA emanA viSayene jANI zakato nathI. evI ja rIte te zrutajJAnanI pravRttine samaye mati athavA avadhizaktine paNa kAmamAM laI zakato nathI. e ja hakIkata mana:paryAyanI zaktinA viSayamAM samajavI joIe. sArAMza e che ke, eka AtmAmAM ekI sAthe vadhAremAM vadhAre cAra jJAnazaktio hoya te paNa eka samayamAM keI eka ja zakti potAnuM jANavAnuM kAma kare che, anya zaktio e samaye niSkriya rahe che. kevaLajJAnane samaye mati Adi cAre jJAna hotAM nathI. A siddhAMta sAmAnya hovA chatAM paNa enI upapatti be rIte karavAmAM Ave che. Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra keTalAka AcAryo kahe che ke kevaLajJAnane samaye mati Adi cAre jJAnazaktio hoya che, paraMtu te sUryanA prakAza samaye graha, nakSatra Adine prakAzanI mAphaka kevaLajJAnanI pravRttithI dabAI javAne lIdhe pitA potAnuM jJAnarUpa kArya karI zakatI nathI. tethI zaktio hovA chatAM paNa kevaLajJAnanA samaye mati Adi jJAnaparyAya hotA nathI. bIjA AcAryonuM kathana evuM che ke mati Adi cAre jJAnazaktio AtmAmAM svAbhAvika nathI, paraMtu karmanA kSayopazamarUpa hovAthI pAdhika arthAta karmasApekSa che, ethI jJAnAvaraNIya karmane sarvathA abhAva thaI gayA bAda eTale ke jyAre kevaLajJAna prakaTa thAya che tyAre te aupAdhika zaktiono saMbhava ja hato nathI. ene lIdhe kevaLajJAna vakhate kaivalyazakti sivAya nathI hotI anya kaI jJAnazaktio, ke nathI hotuM teonuM mati Adi jJAnaparyAyarUpa kArya. [31]. viparyaya jJAnanuM nirdhAraNa ane viparyayatAnAM nimittoH matizrutA'vadhayo viparyayazca // 32 // sadasatAravizeSAd yadRcchApalabdherunmattavat // 33 // mati, zrata ane avadhi e traNa viparyaya-- ajJAnarUpa paNa hoya che. vAstavika ane avAstavikane taphAvata na jANavAthI yacchapalabdhi-vicArazUnya upalabdhinA kAraNathI unmattanI peThe jJAna paNa ajJAna ja che. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 - sUtra 32-33 mati, mRta Adi pAMce, cetanAzaktinA paryAya che. emanuM kArya tipitAnA viSayane prakAzita karavo e che. ethI te badhAM jJAna kahevAya che, paraMtu emAMthI pahelAM traNa, jJAna ane ajJAna rUpa manAya che; jema ke, matijJAna, matiajJAna, zratajJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, avadhiajJAna -virbhAgajJAna. pra-mati, kRta, ane avadhi e traNa paryAya potapotAnA viSayano bedha karAvatA hovAthI je teo jJAna kahevAya che, te pachI temane ajJAna kema kahevAmAM Ave che ? kema ke jJAna ane ajJAna e banne zabda paraspara viruddha arthanA vAcaka hovAthI eka ja arthamAM prakAza ane aMdhakAra zabdanI mAphaka lAgu paDI zake nahi. u0-alabatta e traNe paryAya laukika saMketa pramANe jJAna to che ja, paraMtu ahIMyAM emane jJAna ane ajJAnarUpa kahyA che te zAstrIya saMketa pramANe. AdhyAtmika zAstrano e saMketa che ke mithyAdaSTinA mati, zrata ane avadhi e traNe jJAnAtmaka paryAye ajJAna ja che, ane samyagdaSTinA ukta traNe paryAye jJAna ja mAnavA joIe. pra. e asaMbhavita che ke phakta samyagdaSTi AtmA ja prAmANika vyavahAra calAve che ane mithyAdaSTi calAvatA nathI. e paNa asaMbhavita che ke samyagdaSTine saMzaya tema ja bhramasvarUpa mithyAjJAna bilakula na ja hoya ane mithyAdaSTine te haMmezAM hoya ja. e paNa barAbara nathI ke IdriyAdi sAdhana samyagdaSTinAM te pUrNa tathA nirdoSa ja hoya ane mithyAdRSTinAM apUrNa tathA duSTa ja hoya. e paNa keNa kahI zake Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara tattvArtha sUtra ema che ke vijJAna, sAhitya Adi viSayo upara apU prakAza nAkhanArA ane enA yathA nirNaya karanArA badhA samyagdaSTi che ? tethI e prazna thAya che ke adhyAtmazAstranA pUrvokta jJAna ajJAna saMbaMdhI saMketanA ze! AdhAra che? uAdhyAtmika zAstranA AdhAra AdhyAtmika dRSTi che; laukika dRSTi nathI. jIva e prakAranA che H keTalAka meAkSAbhimukha ane keTalAka saMsArAbhimukha, meAkSAbhimukha AtmAomAM samabhAvanI mAtrA ane Atmaviveka hAya che, ethI te potAnA badhA jJAnane upayAga samabhAvanI puSTimAM ja kare che; sAMsArika vAsanAnI puSTimAM nahi e kAraNathI laukika dRSTie emanuM jJAna game teTaluM alpa hAya to paNa te jJAna kahevAya che. enAthI UlaTuM saMsArAbhimukha AtmAonuM jJAna game teTaluM vizALa ane spaSTa hAya chatAM te samabhAvanu pASaka na heAvAthI jeTalA parimANamAM sAMsArika vAsanAnuM poSaka hAya che eTalA parimANamAM ajJAna kahevAya che. jema koI unmatta manuSya sAnAne seAnuM ane loDhAne lAhu samajI yathA jJAna meLavI le che; para Mtu unmAdanA kAraNathI te satya asatyane taphAvata jANavAmAM asamartha hAya che, AthI enuM sAcuM jUhu badhuM jJAna vicArazUnya athavA ajJAna ja kahevAya che, tema saMsArAbhimukha AtmA game teTalA adhika jJAnavALA hAya chatAM e AtmAnA viSayamAM AMdhaLA hAvAthI enu badhu laukika jJAna AdhyAtmika dRSTie ajJAna ja che. sArAMza ke, unmatta manuSyane adhika Ave ane kadAcit vastune yathA jAya tAye enA unmAda vadhyA ja kare vibhUti paNu maLI medha paNa thaI che; e rIte ja Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1-sUtra 34-35 mithyAdaSTivALA AtmA rAgadveSanI tIvratA ane AtmA viSenA ajJAnane lIdhe petAnA vizALa jJAnarAzinA upayAga paNa phakta sAMsArika vAsanAnI puSTimAM kare che, ethI enA jJAnane ajJAna kahe che. enAthI UlaTu* samyagdaSTivALA AtmA rAgadveSanI tIvratA na heAvAthI ane AtmajJAna hAvAthI potAnA thoDA paNa laukika jJAnanA upayoga AtmAnI tRptimAM kare che; ethI enA jJAnane jJAna kahe che. Anu nAma AdhyAtmika dRSTi. [ 32-33 ] have nayanA bhedo kahe che : naigamasaMgraha vyavahArarjusUtrazabdA nayAH / 34 / Adyazabdau dvitribhedau / 35 / ane zabda naigama, saMgraha, vyavahAra, RnusUtra e pAMca naya che. 63 Adya eTale nagamanA e ane zabdanA traNa bheda che. nayanA bhedonI saMkhyA viSe kAI eka ja paraMparA nathI. enI traNa paraparAe jovAmAM Ave che, eka paraMparA sIdhI rIte pahelethI ja sAta bhedo varNave che. jema ke: 1. naigama 2. saMgraha 3. vyavahAra 4. RjusUtra pa. zabda 6. samabhirUDha ane 7. evabhUta. A para parA AgamAmAM ane digaMbarIya graMthAmAM che. bIjI paraMparA siddhasena divAkaranI che. tenaigamane cheADI bAkInA cha bhedo svIkAre che. trIjI paraMparA prastuta sUtreA ane tenA bhASyamAM che. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tavAthasUtra te pramANe nayanA mULa pAMca bhedo ane pachI pAMcamA zabdanayana sAMprata, samabhirUDha ane evaMbhUta evA traNa bhedo che. nonuM nirUpa ghaTe zuM ?: keI eka ke aneka vastu viSe eka ja ke aneka manuSya aneka prakAranA vicAra kare che. e badhA vicAre vyaktirUpe jotAM aparimita che. tethI te badhAMnuM eka eka laIne bhAna karavuM azakya hovAthI tenuM atiTUMkANa ke atilaMbANa choDI madhyama mArge pratipAdana karavuM e ja nAnuM nirUpaNa che. tenuM nirUpaNa eTale vicAronuM vargIkaraNa. nayavAda eTale vicAranI mImAMsA. A vAdamAM mAtra vicAranAM kAraNe, tenAM pariNAme ke tenA viSayanI ja carcA nathI AvatI, paNa emAM paraspara virodhI dekhAtA ane chatAM vAstavika rIte jotAM aviredhI evA vicAranA aviradhIpaNAnA kAraNanuM gaveSaNa mukhyapaNe hoya che. tethI TUMkAmAM nayavAdanI vyAkhyA ema ApI zakAya ke virodhI dekhAtA vicAronA vAstavika aviradhanuM mULa tapAsanAra ane tema karI tevA vicArono samanvaya karanAra zAstra. dAkhalA tarIke eka AtmAnA ja viSayamAM paraspara virodhI maMtavya maLe che. kyAMka "AtmA eka che evuM kathana che, to kyAMka "aneka che evuM kathana che. ekapaNuM ane anekapaNuM paraspara virodhI dekhAya che. evI sthitimAM A viSedha vAstavika che ke nahi ane je vAstavika na hoya to tenI saMgati zI che? enI zodha nayavAde karIne e samanvaya karyo che ke vyaktinI dRSTie Atmatatva aneka che, paNa zuddhacaitanyanI dRSTie te eka ja che. A Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1-sUtra 34-35 samanvaya karI nayavAda paraspara virodhI dekhAtAM vAkyone avirodha - ekavArthatA sAdhe che. e ja rIte AtmAnA viSayamAM nityapaNI ane anityapaNA tema ja kartApaNA ane artApaNAnA matAne avireAdha paNa nayavAda ghaTAve che. AvA avirodhanuM mULa vicArakanI dRSTi - tAtparyamAM raheluM hoya che. e dRSTine prastuta zAstramAM "apekSA" nAmathI oLakhavAmAM Ave che, tethI nayavAda, apekSAvAda paNa kahevAya che. nayavAdanI judI dezanA zA mATe ane tene lIdhe viroSatA zA mATe ? : prathama karavAmAM AvelA jJAnanirUpaNamAM zratanI carcA AvI jAya che. zrata e vicArAtmaka jJAna che ane naya paNa eka jAtanuM vicArAtmaka jJAna ja che. tethI naya e zruta jJAnamAM samAI jAya che. mATe ja pahele prazna udbhave che ke zratanuM nirUpaNa karyA pachI nayane tethI judA pADI nayavAdanI judI dezanA zA mATe karavAmAM Ave che? jena tattvajJAnanI eka vizeSatA nayavAdane lIdhe mAnavAmAM Ave che; paNa nayavAda eTale te zrata ane zrata eTale Agama pramANa. jenetara darzanomAM paNa pramANacarcA ane temAMye vaLI Agama pramANanuM nirUpaNa che ja. eTale bIjo prazna sahaja rIte ja udbhave che ke jyAre itara darzanamAM Agama pramANane sthAna che tyAre Agama pramANamAM samAveza pAmatA nayavAdanI phakta judI dezanAne kAraNe jaina tattvajJAnanI vizejatA kema mAnI zakAya ? athavA ema kaho ke jaina darzananA 1. juo adhyAya 1, sUtra 20 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra pravartakee mRta pramANa uparAMta nayavAdanI judI svataMtra dezanA karI te zA uddezathI ? zrata ane naya ane vicArAtmakajJAna che kharAM, chatAM banemAM taphAvata che; ane te e ke kaI paNa viSayane sarvA ze sparza karanAra athavA tene sarvAze sparzavAne prayatna karanAra vicAra te mRta; ane te viSayane mAtra eka aMze ja sparza karI besI rahenAra vicAra te naya. A kAraNathI nayane svataMtra rIte pramANa na kahI zakAya; chatAM te apramANa paNa nathI ja. jema AMgaLInuM TeravuM e AMgaLI na kahevAya tema AMgaLI nathI ema paNa na kahevAya; chatAM e aMgulIno aMza to che ja. tema naya paNa zrata pramANano aMza che. vicAranI utpattino krama ane tenAthI thate vyavahAra e bane daSTie nayanuM nirUpaNa zrata pramANathI chUTuM pADI karavAmAM AveluM che. keIpaNa viSaya paratve aMze aMze vicAra utpanna thaIne ja chevaTe te vizALatA ke samagratAmAM pariName che. je krame vicAra utpanna thAya che te ja krame tatvabodhanA upAya tarIke tenuM varNana karavuM joIe, ema mAnatAM svAbhAvika rIte ja nayanuM nirUpaNa zrata pramANathI juduM karavAnuM prApta thAya che. vaLI kaI paNa eka viSayamAM game teTaluM samagra jJAna hoya chatAM vyavahAramAM teno upayoga te aMze aMze ja thavAno, tethI paNa samagravicArAtmaka zrata karatAM aMzavicArAtmaka nayanuM nirUpaNa juduM karavAnuM prApta thAya che. je ke jainetara darzanamAM Agama pramANanI carcA che. chatAM te ja pramANamAM samAI jatA nayavAdanI judI pratiSThA jaina darzana karI tenuM kAraNa nIce pramANe che, ane e ja Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 - sUtra 34-35 67 kAraNa tenI vizeSatA mATe basa che. manuSyanI jJAnavRtti sAmAnya rIte adhUrI hoya che ane asmitA-abhiniveza sAmAnya rIte vizeSa hoya che. tethI jyAre kaI paNa bAbatamAM te amuka vicAra kare che tyAre te vicArane chevaTano ane saMpUrNa mAnavA te prerAya che. A preraNAthI te bIjAnA vicArane samajavAnI dhIraja khUI bese che ane chevaTe pitAnA AMzika jJAnamAM saMpUrNatAne Arepa karI le che. AvA Arepane lIdhe eka ja vastu paratve sAcA paNa judA judA vicAra dharAvanArAo vacce athaDAmaNa UbhI thAya che ane tene lIdhe pUrNa ane satya jJAnanuM dvAra baMdha thaI jAya che. eka darzana AtmA vagere koI paNa viSayamAM pate mAnya rAkhela puruSane ekadezIya vicArane jyAre saMpUrNa mAnI le che, tyAre te ja viSayamAM virodhI paNa yathArtha vicAra dharAvanAra bIjA darzanane te apramANu kahI avagaNe che. A ja rIte bIjuM darzana pahelAne ane e ja rIte e bane trIjAne avagaNe che. pariNAme samatAnI jagAe viSamatA ane vivAda UbhAM thAya che. tethI satya ane pUrNa jJAnanuM dvAra ughADavA ane vivAda dUra karavA nayavAdanI pratiSThA karavAmAM AvI che; ane te dvArA ema sUcavavAmAM AvyuM che ke dareka vicAraka pitAnA vicArane Agama pramANu kahyA pahelAM tapAsI jue ke te vicAra pramANanI keTie mukAya tevo sarvA zI che ke nahi. AvuM sUcana karavuM e ja e nayavAda dvArA jaina darzananI vizeSatA che. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 tatvArthasUtra sAmAnya rakSA : koI paNa viSayanuM sApekSapaNe nirUpaNa karanAra vicAra e naya. nayanA TUMkamAM be bheda pADavAmAM Ave che: 1. dravyArthika ane 2. paryAyArthika. jagatamAMnI nAnI moTI badhI vastuo eka bIjAthI cheka ja asamAna nathI jaNAtI. tema ja e badhI cheka ja ekarUpa paNa nathI anubhavAtI. emAM samAnatA ane asamAnatAnA bane aMze dekhAya che. tethI ja vastumAtrane sAmAnya vizeSa ubhayAtmaka kahevAmAM Ave che. mAnavI buddhi paNa ghaNI vAra vastuonA mAtra sAmAnya aMza tarapha DhaLe che, te ghaNI vAra vizeSa aMza tarapha. jyAre te sAmAnyaaMzagAmI hoya tyAre tene te vicAra "davyArthikanaya ane jyAre vizeSaaMzagAmI hoya tyAre teno te vicAra "paryAyArthikanaya' kahevAya che. badhI sAmAnya dRSTio ke badhI vizeSa dRSTio paNa ekasarakhI nathI hotI, temAM paNa aMtara hoya che. e jaNAvavA khAtara A be dRSTionA paNa TUMkamAM bhAga pADavAmAM AvyA che. dravyArthikanA traNa ane paryAyArthikanA cAra ema ekaMdara sAta bhAga paDe che, ane te ja sAta naya che. dravyadRSTimAM vizeSa ke paryAyadaSTimAM dravya nathI AvatuM ema te nathI ja; paNa e daSTivibhAga gauNapradhAna bhAvanI apekSAe samajavo joIe. - prava--upara kahela bane nAne saraLa dAkhalAthI samajAve. ugame tyAM, game tyAre ane game te sthitimAM rahI dariyA tarapha najara phekatAM jyAre pANIne raMga, svAda, tenuM UMDANa ke chIcharApaNuM, teno vistAra ke sImA vagere tenI Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 - sUtra 34-35 $& kAMi paNa vizeSatA tarapha ja dhyAna na jAya ane mAtra pANI pANI tarapha dhyAna jAya, tyAre te mAtra pANInA sAmAnya vicAra kahevAya; ane te ja, pANI viSe dravyAkinaya che. AthI UlaTu jyAre raMga, svAda vagere vizeSatAe tarapha dhyAna jAya, tyAre te vicAra pANInI vizeSatAone hAvAthI tene pANI viSe payAkinaya kahI zakAya. jema pANI tema ja zrIjI bhautika vastuomAM paNa e ja pramANe dhaTAvI zakAya. judA judA sthaLa upara phelAyela eka jAtanI pANI jevI AjI aneka vastu viSe jema sAmAnyagAmI ane vizeSagAmI vicArA saMbhave che, tema ja bhUta, vartamAna ane bhaviSya e trikALarUpa apAra paTa upara patharAyela krAI eka ja AtmAdi vastu viSe sAmAnyagAmI ane vizeSagAmI vicAra saMbhave che. kALa ane avasthAbhedonAM citro tarapha dhyAna na ApatAM mAtra zuddha cetanA tarapha dhyAna apAya tyAre te, te viSayane dravyArthi kanaya kahevAya ane e cetanA uparanI dezakALAdikRta vividha dazAe tarapha dhyAna jAya tyAre te, te viSayane paryAyAkinaya samajavA. vizeSa mevonuM svarUpa : 1. je vicAra, laukika rUDhi ane laukika saMskAranA anusaraNamAMthI janme che, te nainamanaca. 2. je vicAra judI judI aneka prakAranI vastuone ane aneka vyaktine koI paNa jAtanA sAmAnya tattvanI bhUmikA upara goThavI e badhAMne ekarUpe saMkelI le che te saMgrahanaya. 3. je vicAra sAmAnya tattva upara ekarUpe gAThavAvAyelI vastuenA vyAvahArika prayeAjana pramANe bheda pADe che -ka Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArtha sUtra te vyavahAranaya. A traNe nayanA udgama dravyArthi kanI bhUmikAmAM rahelA che tethI e traNa dravyArthika prakRti' kahevAya che. 10 pra--AgaLanA nayeAnI vyAkhyA ApyA pahelAM upa ranA traNa nayane dAkhalA ApI vadhAre spaSTa kare, udezakALanA ane leAkasvabhAvanA bhedanI vividhatAne lIdhe lokarUDhio tema ja tajjanya saMskAra aneka jAtanA heAya che. tethI temAMthI janmelA naigamanaya paNa aneka prakAranA hAI tenA dAkhalAo vividha prakAranA maLI Ave che, ane khIjA paNa tevA ja kalpI zakAya. kaI kAma karavAnA saMkalpathI jatA koI mANasane pUchIe ke tame kayAM jA che ? te uttaramAM te kahe che ke, huM kuhADo levA ke kalama levA jAuM chu. AvA uttara ApanAra kharI rIte hajI kuhADAnA hAthA mATenuM lAkaDuM levA ane kalama mATe kharu levA jatA hAya che, tyAre paNa upara pramANe javAba Ape che; ane pUchanAra e uttara vagara vAMdhe samajI le che. A eka lADhi che. nyAta jAta cheADI bhikSu anela kAI vyaktine jyAre pUrvAzramanA brAhmaNa varNathI oLakhavAmAM Ave che tyAre paNa A brAhmaNa zramaNa che e kathana vagara vAMdhe svIkArI levAya che. caitra zukala navamI ke trayeAdIneA visa AvatAM, hajAro varSa agAu vyatIta thaI gayela rAmacaMdra ke mahAvIranA janmadivasa tarIke leAkA e divasane eLakhe che, ane janmadivasa mAnI te pramANe vyavahAra kare che e paNa eka jAtanI lAkaDhi che. jyAre koI amuka amuka mANasA TALAbaMdha thaI laDatAM hAya tyAre lokeA te mANaseAtI nivAsabhUmine laDanAra tarIke oLakhAvatAM ghaNI vAra kahe che Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1-sUra 34-35 ke, hiMdustAna laDe che' "cIna laDe che, ityAdi ane e kathanane bhAva sAMbhaLanAra samajI le che. A pramANe vividha lekarUDhiomAMthI paDelA saMskArane pariNAme je vicAre janme che, te badhA naigamanayane nAme pahelI zreNamAM mUkavAmAM Ave che. jaDa, cetana rUpa aneka vyaktiomAM je sarUpa sAmAnyatatva raheluM che te tatva upara najara rAkhI bIjA vizeSane lakSyamAM na letAM e badhI vividha vyaktione ekarUpe samajI ema vicAravAmAM Ave ke vizva badhuM sarUpa che. kAraNa ke sattA vinAnI kaI vastu ja nathI. tyAre te saMgrahanaya thayuM kahevAya. e ja pramANe kapaDAMnI vividha jAte ane vyaktione lakSamAM na laI mAtra kapaDAMpaNanuM sAmAnya tattva najara sAme rAkhI vicAravAmAM Ave ke A sthaLe eka kApaDa ja che, tyAre te saMgrahanaya thaye kahevAya. saMgrahanayanA sAmAnya tattva pramANe caDatA UtaratA anaMta dAkhalAo kalpI zakAya. sAmAnya jeTaluM vizALa eTale te saMgrahanaya vizALa, ane sAmAnya jeTaluM nAnuM eTale te saMgrahanaya TUMke. paNa je je vicAro sAmAnya tattvane laI vividha vastuonuM ekIkaraNa karavA tarapha pravartatA hoya, te badhA ja saMgrahanayanI zreNImAM mUkI zakAya. vividha vastuone ekarUpe sAMkaLI lIdhA pachI paNa jyAre temanI vizeSa samaja ApavAnI hoya che ke temane vyavahAru upayoga karavAno prasaMga Ave che, tyAre temane vizeSarUpe bheda karI pRthakakaraNa karavuM paDe che. kapaDuM kahevAthI judI judI jAtanAM kapaDAMonI samaja nathI paDatI ane mAtra khAdI levA Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra icchanAra, kapaDAMne vibhAga karyA sivAya te meLavI nathI zakate, kemake kapaDuM aneka jAtanuM che. tethI khAdInuM kapaDuM, milanuM kapaDuM evA bhedo karavA paDe che. e ja rIte tattvajJAnanA pradezamAM sarUpa vastu jaDa ane cetana ema be prakAranI che ane cetana tattva paNa saMsArI ane mukta ema be prakAranuM che vagere pRthakkaraNa karavuM paDe che. A jAtanA pRthakakaraNabhUkha badhA vicAro vyavahAranayanI zreNimAM mUkavAmAM Ave che. upara jaNAvela dAkhalAo uparathI joI zakAze ke naigamanaya e leka rUDhi upara AdhAra rAkhato hovAthI ane lekarUDhi Aropa upara nabhatI hovAthI tema ja Aropa e sAmAnya tattvAzrayI hovAthI naigamanayamAM sAmAnyagAmIpaNuM spaSTa che. saMgrahanaya te sIdhI rIte ja ekIkaraNa rUpa buddhivyApAra hovAthI sAmAnyagAmI ja; vyavahAranaya e pRthakakaraNonmukha buddhivyApAra hovA chatAM te kriyA sAmAnyanI bhitti upara thatI hovAthI te paNa sAmAnyagAmI ja. Ama hovAthI ja e traNe nayone dravyArthikanayanA bheda tarIke varNavavAmAM Ave che. prava--ukta traNe namAM aMdaroaMdara taphAvata ke temane saMbaMdha zuM che ? u-naigamanayane viSaya sauthI vadhAre vizALa che; kAraNa ke te sAmAnya-vizeSa banene lekarUDhi pramANe kyAreka gauNabhAve te kyAreka mukhyabhAve avalaMbe che. saMgrahane viSaya naigamathI ocho che; kAraNa te mAtra sAmAnyalakSI che. ane vyavahArano viSaya te saMgrahathI paNa ocho che, kema ke te saMgrahane saMkalita karelA viSaya upara ja amuka vizeSatAone Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1- sUtra 34-35 73 AdhAre pRthakkaraNa karate hovAthI mAtra vizeSagAmI che. A rIte traNenuM viSayakSetra uttarottara TUMkAtuM jatuM hovAthI temane aMdara aMdara pauvaMparya saMbaMdha che ja. sAmAnya, vizeSa ane te ubhayanA saMbaMdhanuM bhAna naigamanaya karAve che. emAMthI ja saMgrahanAM janma le che ane saMgrahanI bhIMta upara ja vyavahAranuM citra kheMcAya che. pra-uparanI Dhabe bAkInA cAra nonI vyAkhyA tenA dAkhalAo ane bIjI samajUtI Ape. u0-1. je vicAra bhUta ane bhaviSya kALane bAjue mUkI mAtra vartamAnane sparza kare, te gusUtranA. 2. je vicAra zabdapradhAna banI keTalAka zAbdika dharmo tarapha DhaLI te pramANe arthabheda kalpe, te zabdanA. 3. je vicAra zabdanI vyutpattine AdhAre arthabheda kalpa, te samaDhanA. 4. je vicAra, zabdathI phalita thate artha ghaTate heyA tyAre ja te vastune te rUpe svIkAre; bIjI vakhate nahi, te mUtanI. je ke mAnavI kalpanA bhUta ane bhaviSyane cheka ja cheDI nathI cAlI zakatI, chatAM ghaNI vAra manuSyabuddhi tAtkAlika pariNAma tarapha DhaLI mAtra vartamAna tarapha valaNa pakaDe che. AvI sthitimAM te ema mAnavA prerAya che ke je upasthita che te ja satya che, te ja kAryakArI che ane bhUta ke bhAvI vastu atyAre kAryasAdhaka na hovAthI zUnyavata che. vartamAna samRddhi sukhanuM sAdhana thatI hovAthI tene samRddhi kahI zakAya, paNa bhUta samRddhinuM smaraNa ke bhAvI samRddhinI kalpanA e Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taravAthasUtra vartamAnamAM sukha sagavaDa pUrAM na pADatI hovAthI ene samRddhi kahI na zakAya. e ja rIte je cheka hayAta heI mAtApitAnI sevA kare, te putra che; paNa je chokarA bhUta ke bhAvI hoI Aje nathI, te putra ja nathI A jAtanA mAtra vartamAnakALa pUratA vicAro jusUtranayanI keTimAM mUkavAmAM Ave che. jyAre vicAranA UMDANamAM UtaranAra buddhi eka vAra bhUta ane bhaviSya kALano cheda uDADavA taiyAra thAya che tyAre te bIjI vAra tethIye AgaLa vadhI bIjo paNa cheda uDADavA mAMDe che. tethI ja kaI vAra te zabdane spazI cAle che ane ema vicAra kare che ke je vartamAnakALa bhUta ke bhAvathI judo hoI mAtra te ja svIkArAya te eka arthamAM vaparAtA bhinna bhinna liMga, kALa, saMkhyA, kAraka, puruSa, upasargavALA zabdonA artho paNa judA judA zA mATe mAnavAmAM na Ave ? jema traNe kALamAM sUtrarUpa eka vastu koI nathI paNa vartamAnakALasthita ja vastu ekamAtra vastu che, tema bhinna bhinna liMgavALA, bhinna bhinna saMkhyAvALA ane bhinna bhinna kALAdivALA zabdo vaDe kahevAtI vastu paNa bhinna bhinna ja mAnavI ghaTe; Ama vicArI buddhi, kALa ane liMga Adi bhede arthabheda mAne che. jema ke, zAstramAM evuM vAkya maLe che ke "rAjagRha nAmanuM nagara hatuM." A vAkyane artha sthULa rIte ema thAya che ke e nAmanuM nagara bhUtakALamAM hatuM, paNa atyAre nathI. jyAre kharI rIte e lekhakanA samayamAM paNa rAjagRha che ja. have jo vartamAnamAM che te tene hatuM" ema lakhavAne ze bhAva ? e savAlano javAba Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1-sUtra 34-35 zabdaya Ape che. te kahe che ke vartamAna rAjagRha. karatAM bhUtakALanuM rAjagRha juduM ja che; ane tenuM ja varNana prastuta heAvAthI 'rAjagRha hatu' ema kahevAmAM Ave che. A kALabhede abhedanA dAkhalA thayA. have liMgabhedamAM abheda : jema ke, kUvA, sUI. ahIM pahelo zabda narajAti ane khIjo nArIjAtimAM che; e bannene kapAyelA abheda paNa vyavahAramAM jANItA che. keTalAka tArAone nakSatrane nAme oLakhAvavAmAM Ave che, paraMtu A naya pramANe amuka tArAo nakSatra che" evA agara to 'A madhA nakSatra che' evA vyavahAra nahi karI zakAya. kAraNa ke te naya li gabhede abheda svIkAratA heAvAthI tArA ane nakSatra tema ja madhA ane nakSatra e banne zabdone ekasAthe eka artha mATe nahi vAparI zake. saMsthAna, prasthAna, upasthAna tathA te ja pramANe ArAma, virAma vagere zabdomAM eka ja dhAtu hovA chatAM je arthabheda dekhAya che, te ja A zabdanayanI bhUmikA taiyAra kare che. A prakAranA vividha zAbdika dharmAne AdhAre je abhedanI aneka mAnyatAo cAle che, te badhI zabdanayanI zreNimAM samAya che. zAbdika dharmanA bhedane AdhAre abheda kalpavA taiyAra thayela buddhi tethI AgaLa vadhI vyutpattibheda tarapha DhaLe che, ane ema mAnavA prerAya che ke jyAM aneka judA judA zabdone eka artha mAnavAmAM Ave che tyAM paNa kharI rIte e badhA zabdono eka artha nathI; paNa judA judA a che, dalIlamAM te ema kahe che ke, jo liMgabheda ane saMkhyAbheda vagere abheda mAnavA mATe basa hAya, te zabdabheda paNa arthabhedaka prema na manAya ? ema kahI te, rAjA, nRpa, bhUpati pa Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'tatvArthasUtra Adi ekArthaka manAtA zabdane vyutpatti pramANe judo judo artha kalpa che, ane kahe che ke, rAjacihnothI zobhe te rAjA, manuSyanuM rakSaNa kare te nRpa ane pRthvInuM pAlana-saMvardhana kare te bhUpati. A pramANe ukta traNe nAmothI kahevAtA eka ja arthamAM vyutpatti pramANe arthabhedanI mAnyatA dharAvanAra vicAra "samabhirUDhanaya' kahevAya che. paryAyabhede karavAmAM AvatI arthabhedanI badhI ja kalpanAo A nayanI zreNimAM AvI jAya che UMDANamAM savizeSa TevAyelI buddhi have chevaTanA UMDANamAM ghUse che ane kahe che ke je vyutpattibhedathI arthabheda mAnavAmAM Ave te ema paNa mAnavuM joIe ke jyAre vyutpattisiddha artha ghaTate hoya tyAre ja te zabdane te artha svIkAra ane te zabda vaDe te arthanuM pratipAdana karavuM; bIjI vakhate nahi. A kalpanA pramANe rAjacihnothI kyAreka zevAnI yegyatA dharAvavI ke kyAreka manuSyarakSaNanI javAbadArI rAkhavI eTaluM ja "rAjA" ane "nRpa" kahevaDAvavA mATe basa nathI, paNa tethI AgaLa vadhI, jyAre kharekhara rAjadaMDa dhAraNa karI te vaDe zobhA pramAtI hoya, agara kharekhara manuSyanuM rakSaNa karAtuM hoya tyAre ja ane teTalI ja vAra rAjA ane nRpa kahevaDAvI zakAya; arthAta tyAre ja tevI vyakti viSe rAjA ane nRpa zabdano prayoga vAstavika Thare che. A ja rIte jyAre kaI kharekharI sevAmAM lAgela hoya tyAre ja ane teTalI ja vAra te sevaka nAma dharAvI zake. jyAre kharekharuM kAma thatuM hoya tyAre ja tene lagatuM vizeSaNa ke vizeSa nAma vAparavuM. e jAtanI mAnyatA evaMbhUtanayanI zreNimAM Ave che. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1- sUtra 34-35 77. upara kahela cAre prakAranI vicArazreNiomAM je taphAvata che te dAkhalAo uparathI spaSTa thaI zake tema hovAthI tene judo jaNAvavAnI jarUra nathI. ane e paNa jANI levuM joIe ke pUrva pUrva naya karatAM pachI pachI naya sUkSma ane sUkSmatara hovAthI uttarottara nayanA viSayane AdhAra pUrva pUrva nayanA viSaya upara raheluM che. A cAre tenuM mULa paryAyArthika nayamAM che ema je kahevAmAM Ave che tenuM kAraNa e che ke, jusUtra vartamAnakALa svIkArI bhUta ane bhaviSyane InakAra kare che. ane tethI teno viSaya spaSTapaNe ekadama sAmAnya maTI vizeSarUpe dhyAnamAM Ave che; eTale jusUtrathI ja paryAyArthikanayano (vizeSagAmI dRSTine) AraMbha mAnavAmAM Ave che. RjusUtra pachInA traNa na te uttarottara vadhAre ne vadhAre vizeSagAmI thatA jatA hovAthI paryAyArthika spaSTapaNe che ja. paNa ahIM eTaluM samajI levuM joIe ke A cAra nemAM paNa jyAre uttara pUrva karatAM sUkSma kahevAmAM Ave che tyAre te pUrva teTale aMze uttara karatAM sAmAnyagAmI te che ja. e ja rIte dravyArthikanayanI bhUmikA upara goThavAyelA naigama Adi traNa nayomAM paNa pUrva karatAM uttara sUkSma hovAthI teTale aMze te pUrva karatAM vizeSagAmI che ja. tema chatAM prathamanA traNane dravyArthika ane pachInA cArane paryAyArthika kahevAmAM Ave che teno artha eTale ja samaje ghaTe ke prathama traNamAM sAmAnya tattva ane teno vicAra vadhAre spaSTa che, kAraNa ke te traNa vadhAre skUla che. tyAra pachInA cAra ne vizeSa sUkSma hoI temAM vizeSa tatva ane tene vicAra vadhAre spaSTa che. ATalI ja sAmAnya ane vizeSanI Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra spaSTatA ke aspaSTatAne lIdhe, tathA temanI mukhyatA gauNatA dhyAnamAM rAkhI sAta nayane dravyArthika ane paryAyArthika e be bhAgamAM vaheMcI nAkhavAmAM AvyA che. paNa kharI rIte vicAravA jatAM sAmAnya ane vizeSa e baMne eka vastunI avibhAjya be bAjuo hovAthI ekAMtikapaNe eka nayanA viSayane bIjA nayanA viSayathI taddana chUTo pADI zakAya ja nahi. nayadaSTi, vicArasaraNI ane sApekSa abhiprAya e badhA zabdone eka ja artha che. uparanA varNana uparathI eTaluM jANI zakAze ke kaI paNa eka ja viSaya paratve vicArasaraNIo aneka hoI zake. vicArasaraNIo game teTalI hoya paNa temane TUMkAvI amuka dRSTie sAta bhAgamAM goThavI kADhavAmAM AvelI che. temAM eka karatAM bIjamAM ane bIjI karatAM trIjImAM uttarottara vadhAre ne vadhAre sUkSmapaNuM AvatuM jAya che. chevaTanI evaMbhUta nAmanI vicArasaraNImAM sauthI vadhAre sUkSmapaNuM dekhAya che. A kAraNathI ukta sAta vicArasaraNIone bIjI rIte paNa be bhAgamAM vaheMcI nAkhavAmAM AvI che : vyavahAra ane nizcayanaya. vyavahAra eTale skUlagAmI ane upacArapradhAna, tathA nizcaya ekale sUkSmagAmI ane tattvasparza. kharI rIte evaMbhUta e ja nizcayanI parAkASThA che. vaLI trIjI rIte paNa ukta sAta none be bhAgamAM vaheMcI nAkhavAmAM Ave cheH naya ane marthanA. jemAM arthanI vicAraNA pradhAnapaNe hoya te arthanaya ane jemAM zabdanuM prAdhAnya hoya te zabdanaya. RjusUtra paryata pahelA cAra arthanaya che ane bAkInA traNa zabdanAya che. Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 adhyAya 1- sUtra 34 - 35 upara kahela daSTie uparAMta bIjI paNa ghaNI dRSTio che. jIvananA be bhAga che. eka satya jovAno ane bIje te satyane pacAvavAne. je bhAga mAtra satyano vicAra kare che arthAta tattvane sparze che, te jJAnadaSTi jJAnanI. ane je bhAga tattvAnubhavane pacAvavAmAM ja pUrNatA lekhe che, te kriyAdaSTi trijyAnaca. upara varNavelA sAta na tattvavicAraka hovAthI jJAnanayamAM Ave, ane te nayane AdhAre je satya zadhAyuM hoya te jIvanamAM mUrtimaMta karavAnI tarapheNa karanAra dRSTi te kriyAdaSTi. kriyA eTale jIvanane satyamaya banAvavuM. [34-35] Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2 pahelA adhyAyamAM sAta padArthonA nAmanirdeza karyo che. AgaLanA navA adhyAyamAM kramapUrvaka emane vizeSa vicAra karavAno che tethI sauthI pahelAM A adhyAyamAM jIva padArthanuM tattva - svarUpa batAvavA sAthe enA aneka bheda, prabheda Adi viSayanuM varNana cothA adhyAya sudhI kare che. jIvanA pAMca bhA, emanA bhedo ane udAharaNo : aupazamikakSAyikau bhAvoM mizrazca jIvasya svatattvamaudayikapAriNAmikau ca / 1 / dvinavASTAdazaikaviMzatitribhedA yathAkramam / 2 / samyaktvacArile / 3 / zAnadarzanadAnalAbhoMgopabhogavIryANi ca / 4 / zAnAjJAnadarzanadAnAdilabdhayazcatustritripaJcamedAH yathAkramaM samyaktvacAritrasaMyamAsayamAzca / 5 / gatikaSAyaliGgamithyAdarzanAjJAnAsaMyatAsiddhatvalezyAzcatu"tutyekaikaikaikaSabhedAH / 6 / jIvabhavyAbhavyatvAdIni ca / 7 / Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2-sUtra 17 aupazamika, kSAyika ane mizra (kSAyeApazamika) e traNa, tathA auyika ane ema kula pAMca bhAveA che; te 1 pAriNAmika e be jIvanu svarUpa che. uparanA pAMca bhAvAnA anukrame e, nava, aDhAra, ekavIsa ane traNa bhe thAya che. samyaktva ane cAritra e ane aupazamika che. jJAna, darzana, dAna, lAbha, bhAga, upabhAga, vIya tathA samyaktva ane cAritra e nava kSAyika che. cAra jJAna, traNa ajJAna, traNa dana, dAnAdui pAMca labdhi, samyaktva, cAritra - sarvAMvirati ane sayAmAsayama - dezivarita e aDhAra kSAyeApazamika che, cAra gati, cAra kaSAya, traNa liMga -- veda, eka mithyAnnuna, eka ajJAna, eka asayama, eka asiddhatva ane cha lezyAe e ekavIsa auyika che. jIvatva, bhavyatva ane abhavyatva e traNa tathA bIjA paNa pAriNAmika bhAvA che, AtmAnA svarUpanI bAbatamAM jaina darzananA anya danAnI sAthe zA matabheda che e batAvavA mATe prastuta sUtra che. sAMkhya ane vedAMta dana AtmAne phUTasthaMnitya mAnI emAM koI jAtanA pariNAma mAnatAM nathI. jJAna, sukhadu:khAdi pariNAmone tee prakRtinA ja mAne che. vaizeSika ane naiyAyika dana jJAna Adine AtmAnA guNa Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 tattvA sUtra AtmAne ekAMta nitya-apariNAmI mAne che kharAM, paNa te mAne che. navIna mImAMsakAnA mata vaizeSika ane naiyAyika jevA ja che. bauddha darzana pramANe AtmA ekAMta kSaNika arthAt niranvayapariNAmeAnA pravAha mAtra che. jaina dananu kahevu che ke prAkRtika - jaDa - padArthomAM phUTasthaMnityatA nathI tema ja ekAMta kSaNikatA paNa nathI; kintu pariNAmI nityatA che, te pramANe AtmA paNa pariNAmI nitya che. ethI ja jJAna, sukha, du:kha Adi payA AtmAnA ja samajavA joI e. - AtmAnA badhA paryAyeA eka ja avasthAvALA nathI hAtA. keTalAka paryAyA kAI eka avasthAmAM te| khIjA pheTalAka khIjI koI avasthAmAM maLI Ave che. pAMcenI te bhinnabhinna avasthA mAtra kahevAya che. AtmAnA paryAya adhikamAM adhika pAMca bhAvavALA hAI zake che. te pAMca bhAvA A pramANe H 1. aupazamika, 2. kSAyika, 3. kSAyeAparAmika, 4. auyika ane 5. pAriNAmika, 1. bhinna bhinna kSaNAmAM sukha, du:kha, AchuMvattu" bhinna viSayanu jJAna Adi je pariNAmeA anubhavAya che, te pariNAmeA mAtra mAnavA ane te badhA vacce akhaMDa sUtrarUpa koI sthira tattvanuM nahAvuM te ja niranghacapariNAmeAnA pravAha. 2. game teTalA hatheADAnA dhA paDe chatAM jema eraNa sthira rahe che, tema deza, kALa AdinA vividha pheraphAro thavA chatAM jemAM jarAye pherakAra nathI thatA e phUTasthanityatA. 3. mULa vastu traNeya kALamAM sthira rahyA chatAM deza, kALa Adi nimitta pramANe pheraphAra pAmyA kare e pariNAmI ninyatA. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2- sUtra 17 manuM svarUpa : 1. karmanA upazamathI pedA thAya te bhAva "aupazamika" kahevAya che. upazama eka prakAranI Atmazuddhi che, je kacaro nIce besI javAthI pANImAM AvatI svacchatAnI peThe sattAgata karmane udaya tarja rokAI jatAM utpanna thAya che. 2. karmanA kSayathI pedA thAya te "kSAyika" bhAva che. kSaya e AtmAnI eka evI parama vizuddhi che, je sarvathA kacare kADhI nAkhavAthI jaLamAM AvatI svacchatAnI jema karmane saMbaMdha atyaMta chUTI jatAM pragaTa thAya che. 3. kSaya ane upazamathI pedA thAya e "kSApazamika bhAva che. kSapazama eka prakAranI AtmAnI zuddhi che, ke je karmanA udayamAM nahi Avela aMzanA upazamathI ane udayamAM Avela aMzanA kSayathI pragaTa thAya che. e vizuddhi, dhovAne lIdhe mAdakazakita kAMIka nAza pAmavAthI ane kAMIka rahI javAthI kaMdarAonI vizuddhinI jema mizrita hoya che. 4. udayathI pedA thAya te "audayika' bhAva. udaya eka prakAranI AtmAnI kaluSitatA che, je mela maLavAthI pANImAM AvatI malinatAnI peThe karmanA vipAkanubhavathI utpanna thAya che. 5. pariNAmika bhAva dravyane eka pariNAma che, je phakta dravyanA astitvathI ja pitAnI jAte ja utpanna thayA kare che arthAta keI paNa dravyanuM svAbhAvika svarUpapariNamana ja pAriNamika bhAva kahevAya. e ja pAMca bhAvo AtmAnuM svarUpa che; arthAta saMsArI athavA mukta kaI paNa AtmA hoya enA sarva paryA. ukta pAMca bhAmAMthI koI ne kaI bhAvavALA avazya hovAnA. achavamAM ukta pAMca bhAvavALA paryAyane saMbhava nathI. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra tethI e pAMce achavanuM svarUpa thaI zaktA nathI. uparanA pAMca bhAva ekI sAthe badhA jIvamAM hoya che evo niyama nathI. samasta mukta jIvomAM phakta be bhAva hoya che : kSAyika ane pAriNamika. saMsArI jemAM koI traNa bhAvavALA, kaI cAra bhAvavALA ane kaI pAMca bhAvavALA hoya che; paraMtu be bhAvavALuM kaI hotuM nathI. arthAta mukta AtmAnA paryA ukta be bhAvomAM ane saMsArInA paryAyo traNathI pAMca bhAvomAM prApta thAya che. ethI ja pAMca bhAvone jIvanuM svarUpa kahyA che. e kathana jIvarAzinI apekSAe ke koI jIvavizeSamAM saMbhavanI apekSAe samajavuM. je paryAye audayika bhAvavALA che te "vaibhAvika" ane bAkInA cAre bhAvavALA paryAye "svAbhAvika che. ukta pAMca bhAnA kula 53 bheda A sUtramAM gaNAvyA che. kayA kayA bhAvavALA keTakeTalA paryAya che ane te kayA kayA. te AgaLa batAvavAmAM Ave che. sarvopazama mAtra mehanIyane ja thAya che. darzanamehanIya karmanA upazamathI samyakatva prakaTa thAya che ane cAritramehanIya karmanA upazamathI cAritra prakaTa thAya che. mATe ja samyakatva ane cAritra e bane paryAye aupathamika bhAvavALA samajavA joIe. kevalajJAnAvaraNane kSayathI kevalajJAna, kevaladarzanAvaraNanA kSayathI kevaladarzana, paMcavidha aMtarAyanA kSayathI dAna, lAbha, bhoga, upabhoga ane vIrya e pAMca labdhio, darzanamohanIya karmanA kSayathI samyakatva ane cAritramehanIya karmanA kSayathI Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2- sUtra 1-7 cAritra prakaTa thAya che. mATe kevalajJAnAdi nava prakAranA paryAye kSAyika kahevAya che. matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa, ane manaH paryAyajJAnAvaraNanA kSapazamathI mati, bhUta, avadhi ane manaparyAya jJAna pragaTa thAya che. mithyAtvayukta matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, ane avadhijJAnAvaraNanA kSaya pazamathI matiajJAna, zrata ajJAna ane virbhAgajJAna pragaTa thAya che. cakSurdarzanAvaraNa, acakSurdarzanAvaraNa ane avadhidarzanAvaraNanA kSayopazamathI cakSurdarzana, acakSundarzana ane avadhidarzana pragaTa thAya che. paMcavidha aMtarAyanA kSapazamathI dAna, lAbha Adi ukta pAMca labdhio pragaTa thAya che. anaMtAnubaMdhI catuSka tathA darzanamehanIyanA kSayopazamathI samyakatva pragaTa thAya che. apratyAkhyAnAvaraNIya kaSAyanA kSayopazamathI dezavirati pragaTa thAya che. ane pratyAkhyAnAvaraNIya kaSAyanA kSapazamathI sarvavirati cAritra pragaTa thAya che. mATe mati jJAna Adi uparanA aDhAra prakAranA paryAye kSApazamika che. gatinAma karmanA udayanuM phaLa naraka, tiryaMca, manuSya ane deva e cAra gatio che. kaSAyamahanIyanA udayathI kaeNdha, mAna, mAyA ane lebha e cAra kaSAya pedA thAya che. vedamehanIyanA udayathI strI, puruSa ane napuMsaka veda prApta thAya che. mithyAtvamehanIyanA udayathI mithyAdarzana- tattva viSe azraddhA - thAya che. ajJAna - jJAnAbhAva jJAnAvaraNIya tathA darzanAvaraNayanuM phaLa che. asaMyatatva - viratine sarvathA abhAva anaMtAnubaMdhI Adi bAra prakAranAM cAritramehanIyanA udayanuM phaLa che. asiddhatva - zarIradhAraNa vedanIya, Ayu, ta Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma ane gotra karmanA udayathI thAya che. kRSNa, nIla, kApita, teja, parva ane zukala e cha prakAranI leyAo - kaSAyadayaraMjita yugapravRtti ke yogapariNAma - kavAyanA udayanuM athavA gajanaka zarIranAma karmanA udayanuM phaLa che, tethI ja gati Adi uparanA 21 paryAye audayika kahevAya che. jIvatva (caitanya), bhavyatva (muktinI gyatA), abhavyatva (muktinI ayogyatA), e traNa bhAvo svAbhAvika che. arthAt te, karmanA udayathI ke upazamathI ke kSayathI ke kSapazamathI pedA thatA nathI; kintu anAdisiddha AtmadravyanA astitvathI ja siddha che, tethI te pariNAmika che. pra-zuM pariNAmika bhAva traNa ja che? u-nahi. bIjA paNa che. pra-te kayA? u-astitva, anyatva, kartava, bhetRtva, guNavatva, pradezavatva, asaMkhyAtapradezatva, asarvagatatva, arUpatra Adi aneka che. pra-te pachI traNa ja kema gaNAvyA ? u- ahIMyAM jIvanuM svarUpa batAvavuM che ane te enA asAdhAraNa bhAvothI batAvI zakAya. mATe aupathamika AdinI sAthe pariNAmika bhAve evA ja batAvyA che ke je jIvanA asAdhAraNa che. astitva Adi bhAvo pariNAmika che kharA, paraMtu te jIvanI mAphaka achavamAM paNa che; tethI te jIvana asAdhAraNa bhAva na kahevAya. mATe ja ahIMyA emane nirdeza karyo nathI. tema chatAM chevaTe je Adi zabda Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2- sUga 8 rAkhe che te, e ja vastusUcana karavAne mATe che. digaMbara saMpradAyamAM A ja artha "ca" zabdathI lIdhe che. [1-7] have jIvanuM lakSaNa kahe che : upayoga lakSaNam / 8 / upaga e jIvanuM lakSaNa che. jIva ke jene AtmA ane cetana paNa kahe che, te anAdisiddha (svataMtra) dravya che. tAtvika dRSTie arUpI hevAthI enuM jJAna indriyo dvArA thatuM nathI, paraMtu svasaMvedana pratyakSa tathA anumAna AdithI karI zakAya che. ema havA chatAM paNa sAdhAraNa jijJAsuo mATe eka evuM lakSaNa batAvavuM joIe ke jenAthI AtmAnI pichAna karI zakAya. e abhiprAyathI prastuta sUtramAM tenuM lakSaNa batAvyuM che. AtmA lakSya -ya che; ane upayoga lakSaNa - jANavAne upAya - che. jagata aneka jaDa cetana padArthonuM mizraNa che. emAMthI jaDa ane cetanane vivekapUrvaka nizcaya karavo hoya te upayoga dvArA thaI zake che; kema ke taratamabhAvathI upayoga badhA AtmAomAM avazya maLI Ave che, jyAre jaDamAM te bilakula heta nathI. pra---upayoga eTale zuM? u-upayoga eTale bedharUpa vyApAra. pra - AtmAmAM baMdhanI kriyA thAya che ane jaDamAM kema thatI nathI ? Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra u-bedhanuM kAraNa cetanAzakti che. te jemAM mAM temAM bedhakriyA thaI zake che, bIjAmAM nahi. cetanAzakti AtmAmAM ja che, jaDamAM nahi. prava-AmA svataMtra dravya che ethI emAM aneka guNa hovA joIe; te pachI upagane ja lakSaNa kema kahyuM ? u-sAce ja AtmAmAM anaMta guNaparyAya che, paraMtu te badhAmAM upaga ja mukhya che. kema ke svaparaprakAzarUpa hovAthI te upayoga ja pitAnuM tathA Itara paryAnuM jJAna karAvI zake che. e sivAya AtmA je kAMI asti - nAsti jANe che, navu - 2 kare che, sukha duHkhane anubhava kare che te badhuM upayogane lIdhe ja. ethI ja upayoga e badhA paryAyamAM mukhya che. pra-zuM lakSaNa, svarUpathI bhinna che? u -nahi. pra-to te pahelA pAMca bhAvone jIvanuM svarUpa kahyuM che ethI te paNa lakSaNa thayuM te pachI bIjuM lakSaNa batAvavAnuM zuM prayojana ? u-asAdhAraNa dharma paNa badhA ekasarakhA hatA nathI. keTalAka te evA hoya che ke je lakSyamAM hoya che kharA, paNa te keIka vAra hoya che ane koIka vAra nahi; keTalAka evA paNa hoya che ke je samagra lakSyamAM rahetA nathI; jyAre bIjA keTalAka evA hoya che ke je traNe kALamAM samagra lakSyamAM rahe che. samagra lakSyamAM traNe kALamAM maLI Ave e asAdhAraNa dharma upaga ja che. ethI lakSaNarUpe enuM pRthaka thana karyuM che ane taddArA evuM sUcita e ja samaya ja che. cita Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2-sUtra ha 19 karyuM` che ke aupamika Adi bhAvA jIvanuM svarUpa teA che; paraMtu te, badhA AtmAomAM maLatA nathI ane trikALavatI paNa nathI. trikALavatI ane badhA AtmAomAM prApta thAya evA eka jIvatvarUpa pAriNAmika bhAva che, jenA phalita artha upayAga ja thAya che. ethI ene alaga karI lakSaNarUpe kahyo che. khIjA badhA bhAve| kAdAcitka----kayAreka maLe evA ane kayAreka na maLe evA, keTalAka lakSyAMzamAM ja rahenArA ane kasApekSa hAvAthI jIvanA upalakSaNarUpa tha zake che, lakSaNa nahi. upalakSaNa ane lakSaNamAM taphAvata e che ke, je pratyeka lakSyamAM sarvAtmabhAve traNe kALamAM prApta thAya, te lakSaNa; jema ke agnimAM uSNatva, ane je kAryaka lakSyamAM hAya ane kAryakramAM na hAya, kadAcit Aya ane kadAcita na hrAya ane svabhAvasiddha na hAya, te upalakSaNa, jema ke, agninu upalakSaNa dhumADo. jIvatvane cheDIne bhAvAnA Avana bheda AtmAnA upalakSaNarUpa ja che. [8] have upayAganI vividhatA kahe che H sadvividho'STacaturbhedaH / 9 / te arthAt upayAga e prakAranA che tathA ATha prakAranA ane cAra prakArane che. jJAnanI zakti-cetanA, samAna heAvA chatAM paNa jANuvAnI kriyA mAdhavyApAra athavA upayoga, badhA AtmAmAM samAna dekhAtI nathI. A upayeganI vividhatA khAdya-Abhyatara kAraNeAnA samUhanI vividhatA upara avalaMbita che viSayabheda, iMdriya Adi sAdhanabheda, dezakALabheda ityAdi vividhatA Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAvArthasUtra bAhya sAmagrInI che. AvaraNanI tIvratAmaMdatAnuM tAratamya AMtarika sAmagrInI vividhatA che. e sAmagrIvaicitryane lIdhe eka ja AtmA bhinnabhinna samayamAM bhinnabhinna prakAranI bedhakriyA kare che ane aneka AtmA eka ja samayamAM bhinnabhinna baMdha kare che. ramA bodhanI vividhatA anubhava siddha che; ene saMkSepamAM vargIkaraNa dvArA batAvavI e ja A sUtrane uddeza che. upagarAzinA sAmAnyarUpathI be vibhAga karavAmAM Ave che eka sAvAra ane bIje nirAra. vizeSarUpathI sAkAraupayoganA ATha ane nirAkAraupayoganA cAra vibhAga karavAmAM Ave che. A rIte upayoganA kula bAra bheda thAya che. sAkAranA ATha bheda A pramANe che: matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryAyajJAna, kevaLajJAna, matijJAna, zrutajJAna, ane virbhAgajJAna.. nirAkAraupayoganA cAra bheda A pramANe che cakSudrzana, acakSurdarzana, avadhidarzana ane kevaLadarzana. pra-sAkAra ane nirAkArano zuM artha che? u-je bedha grAhya vastune vizeSarUpe jANe te sAkAraupayoga." ane je bodha grAhya vastune sAmAnyarUpe jANe te "nirAkAraupaga." sAkArane "jJAna" athavA savikalpaka bedha kahe che ane nirAkArane "darzana athavA nirvikalpaka bodha kahe che. pra-uparanA bAra bhedomAMthI keTalA bheda pUrNa vikasita cetanAzaktinuM kArya che ane keTalA apUrNa vikasita cetanAzaktinuM kArya che? For. Private & Personal Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2- sUtra 91 u----kevaLajJAna ane kevaLadarzIna e banne pUrNa vikasita cetanAnA vyApAra che ane bAkInA badhA apUrNa vikasita cetanAnA vyApAra che. pra pra0 vikAsanI apUrNatA vakhate apUrNatAnI vividhatAne lIdhe upayAganA bheda sabhave che; paraMtu vikAsanI pUrNa tA vakhate upayAgamAM bheda kevI rIte saMbhave ? .. --vikAsanI pUrNatAne samaye paNa kevaLajJAna ane kevaLadarzana rUpathI je upayAganA bheTThA manAyA che, tenuM kAraNa phakta grAhya viSayanI dvirUpatA che; arthAt pratyeka viSaya sAmAnya ane vizeSa rUpe ubhayasvabhAva che ethI ene jANatA cetanAjanya vyApAra paNa jJAnadarzanarUpathI e prakAranA thAya che. *~ pra~sAkAranA ATha bhedamAM jJAna ane ajJAnamAM zA taphAvata che? ubIjo kAMI ja nahi, phakta samyakUMtvanA sahabhAva ke asahabhAvane taphAvata che. pra.~tA pachI bAkInAM e jJAnanAM pratipakSI ajJAna ane darzananAM pratipakSI adana kema nahi ? u.mana:paryAya ane kevaLa e me jJAna samyaktva vinA thaI ja zakatAM nathI; AthI emanA pratipakSInA saMbhava nathI. darzAnAmAM kevaLadarzIna samyakRtva sivAya thatuM nathI; paraMtu bAkInAM traNa darzAnA samyakRtvanA abhAva hoya tepaNu thAya che, chatAM emanAM pratipakSI traNa adarzana na kahevAnu kAraNa e che ke, darzana e mAtra sAmAnyane khAdha che, ethI Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 tattvArthasUtra samyaktI ane mithyAtvInAM darzane vacce kAMI paNa bheda vyavahAramAM batAvI zakAtA nathI. pra.--uparanA mAra bhedonI vyAkhyA zI che ? u~~jJAnanA ATha bhedonuM svarUpa pahelAM ja batAvyuM che. dananA cAra bhedAnuM svarUpa A pramANe che : 1. je sAmAnya medha netrajanya hoya te caturdana,'ra, netra sivAya mIjI koI paNa IMdriya athavA manathI thatA sAmAnya edha te 'acakSuna,' 3. avadhilabdhithI mUrta padArthAnA sAmAnya medha te 'avadhidarzana' ane 4. kevaLalabdhithI thatA samasta padArthAnA sAmAnya kheAdha te 'kevaLadarzana' kahevAya che. [9] have jIvarAzinA vibhAga kahe che : saMsAriNA muktAzca / 10 / saMsArI ane mukta evA be vibhAga che. jIva anata che. caitanyarUpe te badhA samAna che. ahIMyAM emanA be vibhAga karavAmAM AvyA che te amuka vizeSanI apekSAe; arthAt eka sa*sArarUpa paryAyavALA ane khIjA saMsArarUpa paryAya vinAnA. pahelA prakAranA jIveA sa sArI ane bIjA prakAranA mukta kahevAya che. pra--saMsAra' zI vastu che ? saMsAra che. udravyabaMdha ane bhAvabaMdha e ja kalanA viziSTa sabaMdha dravyabaMdha' che ane rAgadveSa Adi vAsanAonA saMbaMdha bhAvabaMdha' che. [10] 1. juo adhyAya 1, sU. 9 thI 33. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2-sUtra 11-14 have saMsArI jIvananA bhedaprabheda kahe che : samanaskA'manaskAH 11 mALiyakSasthAnaH | 2 | pRthivya'mbuvanaspatayaH sthAvarAH | 13 | tejeovAyU dvIndriyAdayazca trasAH | 14 | manayukta ane manarahita evA saMsArI jIva hAya che. tevI ja rIte te trasa ane sthAvara che. pRthvIkAya, traNa sthAvara che. jalakAya ane vanaspatikAya e teja kAya, vAyukAya ane dvIndriya Adi trasa che. saMsArI jIvA paNa anaMta che. saMkSepamAM emanA e vibhAga karyA che; ane te paNa e rIte. pahelA vibhAga mananA saMbaMdha ane asabaMdhane laI te che; arthAt manavALA ane manavinAnA evA be vibhAga karyA che, jemAM sakaLa saMsArIonA samAveza thaI jAya che. bIjo vibhAga trasatva ane sthAvaratvanA AdhAra upara karyAM che, arthAt eka trasa ane bIjA sthAvara. A vibhAgamAM paNa badhA saMsArIonA samAveza thaI jAya che. pra.' mana' kone kahe che ? AtmAnI u--jenAthI vicAra karI zakAya evI zakti te nana che ane e zakti vaDe vicAra karavAmAM sahAyaka Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javAthasUtra thanAra eka prakAranAM sUkSma paramANuo paNa mana kahevAya che. paheluM bhAvamana ane bIjuM dravyamana kahevAya che. pra0-satva ane sthAvaratvane artha che? u-udezapUrvaka eka sthAnathI bIjA sthAna upara javAnI athavA hAlavAcAlavAnI zakti e tra iane evI zakti na hovI te sthAvaratva. pra - je jIva manarahita gaNAyA che temane zuM dravya ke bhAva koI prakAranuM mana nathI hatuM ? u-phakta bhAvamana hoya che. pra-tyAre te badhA ja manavALA thayA, pachI manavALA ane manarahita evo vibhAga kaI rIte ? u0-dravyamananI apekSAe. arthAt jema bahu gharaDe mANasa paga ane cAlavAnI zakti hovA chatAM paNa lAkaDInA TekA sivAya cAlI zakatuM nathI, e rIte bhAvamana hovA chatAM paNa jIva, dravyamana sivAya spaSTa vicAra karI zakatuM nathI. e kAraNathI dravyamananI pradhAnatA mAnI enA bhAva ane abhAvanI apekSAe manavALA ane manarahita e vibhAga karyo che. praha-bIje vibhAga karavAnuM zuM che te artha nathI ke badhA trasa samanaska ane badhA sthAvara amanaska che ? u0-nahi. trasamAM paNa keTalAka samanaska hoya che, paNa badhA nahi; jyAre sthAvara to badhA amanaska ja hoya che. sthAvaranA pRthvIkAya, jalakAya ane vanaspatikAya evA traNa bheda che ane trasanA teja:kAya ane vAyukAya evA Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2-sUtra 11-14 95 e bheda tathA phrI driya, trIdriya, caturidriya ane paMcendriya evA paNa cAra bhede che. pratrasa ane sthAvaranA artha zA che ? u--jene trasanAma karmanA udaya thayA hAya arthAt je trAsa pAmavAthI gati karI zake te sa', ane jete sthAvaranAma karmanA udaya thayA hAya arthAt trAsa pAmavA chatAM je gati na ja karI zake te sthAvara. pra0--sanAma karmanA udyanI ane sthAvaranAma karmanA udayanI pichAna zI rIte thAya ? u--du:khane cheDI devAnI ane sukhane meLavavAnI pravRtti jyAM spaSTa dekhAya, tyAM trasanAma karmonA udaya samajavA ane jyAM e na dekhAya tyAM sthAvaranAma karmanA udaya samajavA. pra--zuM ! driyAdinI mAphka teja kAyika ane vAyukAyika jIva paNa uparanI pravRtti karatA spaSTa dekhAya che ke jenAthI emane trasa manAya ? unahi. pratA pachI pRthvIkAyika AdinI mAphaka emane sthAvara kema na kahyA ? kharI rIte sthAvara ja gatinuM u--ukta lakSaNa pramANe te che. ahIyAM ii driyAdinI sAthe phakta sAdazya joI emane trasa kahyA che. arthAt sa be prakAranA che : 'labdhitrasa' ane gatitrasa.' jemane trasanAmakarmanA udaya thayA che te labdhitrasa kahevAya che. e ja mukhya trasa che jema ke, hrI driyathI laI te pa Mcendriya sudhInA jIvA. sthAvaranAma Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra kamanA udaya hAvAM chatAM paNa trasanA sarakhI gati hAvAthI trasa kahevAya che te gatitrasa, e kevaLa upacArathI ja sa kahevAya che. jema ke, teja:krAyika ane vAyukAyika. [11-14] have iMdriyAnI saMkhyA, emanA bhedaprabheda ane nAma kahe che : paJcendiyANi / 15 / dvividhAni / 16 / nivRtyupakaraNe dravyendriyam | 17 | hradyukhyAmAM mAlendriyam / 18 / upayogaH sparzAdiSu / 19 / sparzanarasanaprANacakSuH zrotrANi / 20 / iMdriyo pAMca che. te pratyeka khae prakAranI che. dravye driya, nivRtti ane upakaraNa rUpa che. bhAve'driya, labdhi ane upayAga rUpa che. upayAga spardhAdi viSayAmAM thAya che. spana, rasana, ghrANu, cakSu ane zrotra e iMdriyAnAM nAma che. ahIMyAM iMdriyAnI saMkhyA batAvavAnA uddeza e che ke indriyA uparathI saMsArI jIvAnA vibhAga karavA heAya tA mAlUma paDI zake ke temanA keTalA vibhAga thAya. iMdriyA pAMca che. badhA saMsArIone pAMce iMdriye! hAtI nathI. keTalAkane eka, keTalAkane e, e rIte eka eka vadhatAM vadhatAM keTalAkane pAMca sudhI hAya che. jene eka iMdriya hAya che te eka driya, Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2 - sUga 15 - 20 97 A rIte trIdriya, jene e iMdriyA hoya che te ddI driya. caturidriya, ane pace priya evA pAMca bheda saMsArI jIvanA thAya che. pra0--iMdriya eTale zuM? u--jenAthI jJAnane lAbha thai zake te rUndriya. pra--zu pAMcathI adhika iMdriyA nathI hotI ? unahi. jJAne kriyA pAMca ja hAya che. jo ke sAMkhya Adi zAstrAmAM vAkU, pANi, pAda, pAyu (gudA) ane upastha (liMga--jananeMdriya)ne paNa iMdriyA kahI che; para Mtu te kameIndriyeA che. ahIMyAM phakta jJAneMdriyAne ja batAvI che, ke je pAMcathI adhika nathI. pra--jJAnendriya ane me driyAnA atha zA ? u--jenAthI mukhyatayA jIvanayAtrAne upayeAgI jJAna thaI zake te jJAneMdriya;' ane jenAthI jIvanayAtrAne upayAgI AhAra, vihAra, nihAra Adi kriyA thaI zake te krame driya.' pAMce iMdriyAnA dravya ane bhAva rUpe babbe bheda thAya che. pudgalamaya jaDa iMdriya 'dravye driya' che; ane Atmika pariNAmarUpa iMdriya bhAve driya' che. draSye driya nivRtti' ane 'upakaraNa'rUpathI e prakAranI che. zarIra upara dekhAtI iMdriyAnI AkRtie je pudgalaskaMdhAnI viziSTa racanAo che, te 'nivRttiiMdriya;' ane nivRttiiMdriyanI bahAra ane aMdaranI paudgalika zakti ke jenA vinA nivRttiiMdriya jJAna pedA karavAne asamartha che, te "upakaraNe driya' che. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra bhAve driya paNa labdhi' ane 'upayAga' rUpe e prakAranI che. matijJAnAvaraNIya karyuM Adine kSayApazama je eka prakAranA Atmika pariNAma che, te labdhiiMdriya' che. ane labdhi, nivRtti tathA upakaraNa e traNenA maLavAthI je rUpa Adi viSayAnA sAmAnya ane vizeSa medha thAya che te upayAgaindriya che. upayAgAdriya matijJAna tathA cakSu, acakSu darzana Adi rUpa che. 98 matijJAnarUpa upayoga jene bhAvedriya kahela che te arUpIamUrta -padArthane jANI zakatA nathI; rUpI padArthAne jANe che kharA, parantu enA badhA guNaparyAyAne jANI zakatA nathI; phakta spa, rasa, gaMdha, rUpa ane zabda paryAyane ja jANI zake che. pra.~~pratyeka iMdriyanA dravya tathA bhAva rUpathI babbe ane dravyanA tathA bhAvanA paNa anukrame nivRtti ane upakaraNa rUpa tathA labdhi ane upayAga rUpa e be bheda batAvyA che. te have e kahA ke emanA prAptikrama kevA che ? ulabdhiiMdriya hAya tyAre ja nivRttinA saMbhava che. nivRtti vinA upakaraNadriya hAtI nathI; arthAt labdhi prApta thaye chate ja nivRtti, upakaraNa ane upayoga hAI zake che. e ja rIte nivRtti prApta thaye te ja upakaraNa ane upayoga tathA upakaraNa prApta thaye chate ja upayAganA sa'bhava che. sArAMza e che ke, pUrvApU iMdriyA prApta thaye chate ja uttarauttara iMdriyA prApta thavAnA sabhava che. parantu evA niyama nathI ke uttarauttara iMdriyAnI prApti thaye te ja pUrvapU iMdriyA prApta thAya. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2- sUtra ra1-22 - 99 ikinAM nAma: 1. sparzaneMdriya-tvacA, 2. rasaneMdriya -jIbha, 3. ghANe dviya-nAka, 4. cakSuriMdriya-AMkha, pa. zrotraMdriya-kAna. A pAMce labdhi, nirdhvatti, upakaraNa ane upayoga rUpa cAra cAra prakAranI che. arthAta A cAra cAra prakAranI samaSTi e ja sparzanAdi eka eka pUrNa Idriya che. e samaSTimAM jeTalI nyUnatA teTalI ja indriyanI apUrNatA. - pra-upayoga te jJAnavizeSa che ane te indriyanuM phaLa che. ene idriya kevI rIte kahI ? u--jo ke vAstavika rIte upayoga e labdhi, nivRtti ane upakaraNa e traNanI samaSTinuM kArya che, ahIMyAM upacArathI arthAta kAryamAM kAraNa Aropa karI paraMtu ene paNa Idriya kahI che. [15-20] have idrinAM se-viSaye kahe che : sparzarasagandhavarNa zabdAsteSAmarthAH / 21 / zrutamanidriya te rara ! sparza, rasa, gaMdha varNa (rU5) ane zabda e pAMca kamathI emane arthAt pUrvokta pAMca iMdriyenA. artha -ya che. aniMdriya - mana -ne viSaya zrata che. jagatanA badhA padArtho ekasarakhA nathI. keTalAka mUrta che ane keTalAka amUrta. jemAM varNa, gaMdha, rasa, sparza Adi hoya te mUrta. mUrta padArtha ja IthiI jANI zakAya 1. AnA vizeSa vicAra mATe juo hiMdI kamagraMtha" ce, pR. 36 iDhiyazabdaviSayaka pariziSTa, Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tavAthasUtra che, amUrta nahi. pAMce IdinA viSaye je judA judA batAvyA che te ekabIjAthI sarvathA bhinna ane mULa tattva-dravyarUpa nahi, paNa eka ja dravyanA bhinna bhinna aMze-paryAya che; arthAt pAMce iMdriye eka ja dravyanI paraspara bhinna bhinna avasthAone jANavAmAM pravRtta thAya che. ethI ja A sUtramAM pAMca idrinA je pAMca viSaye batAvyA che, te svataMtra alaga alaga vastu na samajatAM eka ja mUrta-paugalika dravyanA aMza samajavA joIe. jema ke, eka lADu che, ene bhinna bhinna prakAre pAMce Idri jANI zake che. AMgaLI sparza karI eno zItauSNAdi sparza batAvI zake che; jIbha cAkhIne ene khATa, mITho Adi rasa batAve che; nAka sUdhIne enI sugaMdha athavA durgadha batAve che; AMkha joIne ene lAla, sapheda Adi raMga batAve che; kAna e lADune khAtAM utpanna thato avAja batAve che. ema paNa nathI ke e eka ja lADumAM sparza, rasa, gaMdha Adi ukta pAMce viSayenuM sthAna alaga alaga heya, kintu te badhA enA badhA bhAgamAM eka sAthe rahe che; kema ke te badhA eka ja dravyanA avibhAjya paryAya che. emane vibhAga phakta buddhi dvArA karI zakAya che, je IdriyathI thAya che. IdriyenI zakti judI judI che. te game teTalI paTu heya te paNa potAnA grAhya viSaya sivAya anya viSayane jANavAmAM samartha thatI nathI. A kAraNathI pAMce IdriyonA pAMce viSaya asaMkIrNa-pRthapha pRthaka che. prasparza Adi pAMce viSayo sahayarita che te pachI ema kema ke kaI kaI vastumAM e pAMcenI upalabdhi na hoI Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2-sUtra 11-22 101 phakta eka athavA enI ja heAya che ? jema ke, sUrya AdinI prabhAnuM rUpa mAlUma paDe che para Mtu spa, rasa, gaMdha Adi nahi, e rIte puSpAdithI amizrita vAyune sparze mAlUma paDatA hovA chatAM paNa rasa, gaMdha Adi mAlUma paDatAM nathI. u--pratyeka bhautika dravyamAM sparze Adi uparanA badhA paryAyeA hAya che, paraMtu jo paryAya utkaTa hAya te te IdriyagrAhya thAya che. keTalAkamAM sparze Adi pAMce paryAya utkaTa rIte abhivyakta thAya che ane keTalAkamAM eka, e. bAkInA paryAyA anutkaTa avasthAmAM hAvAthI keMdriyAthI jANI zakAtA nathI; paraMtu temAM hoya che avazya. iMdriyAnI paTutA--grahaNazakti-paNa badhI jAtanAM prANIonI ekasarakhI hAtI nathI. eka jAtanAM prANImAM paNa iMdriyAnI paTutA vividha prakAranI dekhAya che. AthI sparze AdinI utkaTatA-anutkaTatAnA vicAra iMdriyanI paTutAnA taratamabhAva upara nirbhara che. uparanI pAMca iMdriyA uparAMta eka bIjI paNa iMdriya che, jene mana kahe che. mana e jJAnanuM sAdhana che. paraMtu sparzana AdinI mAphaka bAhya sAdhana na hoI e AMtarika sAdhana che; ethI tene aMtaHkaraNa paNa kahe che. mananA viSaya bAhya chidrayAnI mAphaka parimita nathI, khAdya kriyA phakta I mU` padArthAna grahaNa kare che, ane te paNa azarUpe. mana mUrta, amU, badhA padArthAtu temanAM anekarUpo sAthe grahaNa kare che. mananu kAryAM vicAra karavAnuM che. IMdriyA dvArA grahaNa karAyelA ane nahi karAyelA viSayeAmAM vikAsayeAgyatA pramANe te vicAra karI zake che. A vicAra e ja zruta che. ethI ta0 7 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 ' tatvArthasUtra ja ema kahevAmAM AvyuM che ke aniMdriyano viSaya zrata che; arthAta mUrta, amUrta badhAM tanuM svarUpa mananuM pravRttikSetra che. pra-jene zruta kahe che te je mananuM kArya heya ane te eka prakAranuM spaSTa tathA vizeSagrAhI jJAna hoya te pachI zuM manathI matijJAna na thAya ? * u-thAya; paraMtu mananI dvArA pahelavaheluM je sAmAnyarUpe vastunuM grahaNa thAya che ane jemAM zabdArthasaMbaMdha, pauvaparya-AgaLapAchaLanuM anusaMdhAna-ane vikalparUpa vizeSatA na hoya te "matijJAna che. enI pachI thanArI ukta vizeSatAvALI vicAradhArA te "zrutajJAna che. tAtparya ke mane janya jJAnavyApAranI dhArAmAM prAthamika alpa aMza matijJAna" che, ane pachIne adhika aMza "zrutajJAna" che. sArAMza e che ke sparzana Adi pAMca IdriyothI phakta matijJAna thAya che, paraMtu manathI mati ane zruta baMne thAya che. emAM paNa mati karatAM zrata ja pradhAna che, ethI ahIMyAM manane viSaya zrata kahyo che. pra-manane aniMdriya kema kahyuM che? u-o ke te paNa jJAnanuM sAdhana hovAthI Idriya che ja; paraMtu rU5 Adi viSayomAM pravRtta thavA mATe tene netra Adi Idriyone Azraya levo paDe che. A parAdhInatAnA kAraNe ene aniMdriya athavA neIdriya-ISadriya jevuM kahyuM che. - pra-zuM mana paNa netra AdinI mAphaka zarIranA koI khAsa sthAnamAM ja rahe che ke sarvatra? Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya - sUtra ra3rapa u-te zarIranI aMdara sarvatra vartamAna che, keI khAsa sthAnamAM nathI; kema ke zarIranAM bhinna bhinna sthAnamAM vartamAna idri dvArA grahaNa karelA badhA viSayemAM mananI gati thAya che, je tene AkhA dehamAM mAnyA sivAya ghaTI zaktI nathI; ethI ema kahyuM che ke, "catra pavanataMtra anaH " ri1-22] have idrinA svAmI kahe che : vAyvantAnAmekam / 23 / misTiAgrAmanuSyanavRttani raka saMzinaH samanaskAH / 25 / vAyukAya sudhInA jIvane eka iMdriya hoya che. kRmi-karamiyAM, pipAlikA-kaDI, bhramara ane manuSya vagerene krame kame eka eka iMdriya adhika heya che. saMsI manavALAM hoya che. teramA ane caudamA sUtramAM saMsArI jInA sthAvara ane trasa evA be vibhAga batAvyA che, emAM nava nikAya jAtio che. jema ke, pRthvIkAya, jalakAya, vanaspatikAya, teja:kAya ane vAyukAya e pAMca tathA dviyAdi cAra. emAMthI vAyukAya sudhInA pAMca nikAne phakta eka Idriya hoya che, ane te paNa sparzanaIdriya. 1. A zvetAMbara paraMparAno mata che; digaMbara paraMparA pramANe dravyamananuM sthAna saMpUrNa zarIra nathI, kintu phakta daya che, Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ex tattvArthasUtra kRmi, jaLA, Ahni be Idriyo heAya che H eka sparzIna ane bIjI rasana. kIDI, kathavA, mAMkaDa Adine ukta e ane ghrANu e traNa RndriyA hoya che. bhamarA, mAkhI, vIMchI, macchara Adine ukta traNa tathA AMkha e cAra IMdriyA hAya che. manuSya, pazu, pakSI, deva tathA nArakane uparanI cAra ane kAna e pAMca indriyA hAya che. pra--zu A saMkhyA dravya driyanI, bhAvai driyanI ke ubhaya driyanI samajavI uparanI saMkhyA phakta dravyendriyanI samajavI joI e. keTalAkamAM dravyendriya AchI hAvA chatAM bhAvaI driya te pAMce hAya che. = pra.~tA zuM kRmi Adi jaM tuo bhAvaI driyanA baLathI joI athavA sAMbhaLI zake ? 01 --nahi. kevaLa bhAvadriya kAma karavAmAM sama nathI; ene'kAma karavAmAM dravyaiMdriyanI madadanI jarUra che. ethI badhI bhAvaIdriyA heAvA chatAM kRmi tathA kIDI Adi jaMtu netra tathA kAna rUpa dravyaIMdriya na heAvAthI jevA ke sAMbhaLavAnA krAmamAM asamartha che; teAye te pAtAtAnI dravya driyanI padbhutAnA baLathI jIvanayAtrAne nirvAha tA karI ja le che. pRthvIkAyathI suri driya sudhInA ATha nikAyAne to mana hetuM ja nathI. paMcedriyane mana aAya che, parantu badhAne nahi. paMcendriyanA cAra vargo che: deva, nAraka, manuSya ane tiryaMca. AmAMthI pahelA e vargamAM te badhAne mana hoya che, ane pAchalA be vargImAM te phkta jee gaEmanna hoya Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya haiM - sUtra 23-25 - 15 teone ja hAya che. tAtparya e che ke, manuSya ane tiryaM ca gopanna tathA samUmi ema bacce prakAranA hAya che, jemAM samUmi manuSya ane tiryaMcane mana heAtuM nathI. eka'dara jotAM paMcedriyAmAM deva, nAraka ane ga ja manuSya tathA garbhaja tiryaMcAne ja mana heAya che pra----amukane mana che ane amukane nathI e jANavu zI rIte ? u'sajJA' hAya athavA na heAya e uparathI te jANI zakAya che. pra--'sa'jJA,' vRttine kahe che ane vRtti te nyUnAdhika rUpe kAI ane koI prakAranI badhAmAM dekhAya che. jema ke, kRmi, kIDI Adi jaMtuemAM paNa AhAra, bhaya, AdinI vRttie dekhAya che. teA pachI e jIvAmAM mana che ema kema manAtuM nathI ? --ahIMyAM 'saMjJA'nA artha sAdhAraNa vRtti nathI; parantu viziSTa vRtti evA che. viziSTa vRtti eTale guNa doSanI vicAraNA ke jenAthI hitanI prApti ane ahitanA parihAra thaI zake che. e viziSTa vRttine zAstramAM 'saMpradhAraNa saMjJA' kahe che. e sattA mananu kArya che, je deva, nAraka, garbhaja manuSya ane gaja tiyacamAM ja spaSTarUpe dekhAya che. ethI ja temane manavALA mAnyA che. * atha. mATe jIe AgaLa a0 2, sUtra 32. 1. vizeSa khulAsA mATe jIe hiMdI 'kama gra'tha'cothA, pR. 38, 'saMjJA' zabdanuM pariziSTa Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tArthasUtra pra-zuM kRmi, kIDI Adi jevo tipitAnA ISTanI prApti ane aniSTane tyAga karavAno prayatna nathI karatA ? u-kare che. pra-to pachI emanAmAM saMpradhAraNa saMjJA ane mana kema nathI mAnyu ? - kami AdimAM paNa atyaMta sUkSma mana hoya che ane tethI teo ISTa tarapha pravRtti ane aniSTamAMthI nivRtti kare che; paraMtu teonuM te kArya phakta dehayAtrAne ja upayogI che, tethI adhika nathI. ahIMyAM evA puSTa mananI vivekSA che, ke nimitta maLatAM jenAthI dehayAtrA uparAMta bIje paNa vicAra karI zakAya. tAtparya ke jenAthI pUrvajanmanuM smaraNa suddhAM thaI zake eTalI vicAranI yogyatA te "saMpradhAraNa saMjJA' kahevAya che. A saMjJAvALA deva, nAraka, garbhaja manuSya ane garbha ja tiryaMca ja hoya che; ethI ja emane ahIMyAM samanaska kahyA che. [23-25] - have aMtarAlagati saMbaMdhI vizeSa mAhitI mATe yoga vagere pAMca bAbatonuM varNana kare che? vigrahagatau karmayogaH / 26 / ji ni | 27 . vijhA vizvA 28 1. juo "jJAnabiMdu prakaraNa, (cazevijaya jaina graMthamALA) 50 144. 2. A viSayane vadhAre spaSTatAthI samajavA mATe juo hiMdI karmagraMtha" cotha, pR. 143, "anAhArakazabda' uparanuM pariziSTa, Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1- 26-31 107 vigrahavatI ca saMsAriNaH prAk catubhyaH // 29 // ramADavA rUo | ekaM dvau vAnAhArakaH / 31 / vigrahagatimAM karmayoga-kAzmaNayoga ja hoya che. gati, zreNi-saraLa rekhA pramANe thAya che. jIvanI-mekSamAM jatA AtmAnI-gati vigraharahita ja hoya che. saMsArI AtmAnI gati avigraha ane savigraha hoya che. vigraha cArathI pahelAM sudhI arthAt traNa sudhI hoI zake che. eka vigraha eka ja samayane haiya che. eka athavA be samaya sudhI jIva anAhAraka rahe che. punarjanma mAnatA dareka darzananI sAme aMtarAlagati saMbaMdhI nIce lakhelA pAMca prazno upasthita thAya che. 1. janmAMtara mATe athavA mokSa mATe jayAre jIva gati kare che tyAre, arthAta aMtarAlagatinA samaye, skUla zarIra nA hevAthI chava kevI rIte prayatna kare che? 2. gatizIla padArtha gati kare che te kayA niyamathI? 3. gatikriyAnA keTalA prakAra che ane kayA kayA ? jIva kaI kaI gatikriyAnA adhikArI che ? 4. aMtarAlagatinuM jaghanya athavA utkRSTa kAlamAna keTaluM che? te kAlamAna kayA niyama upara avalaMbita che ? 5. aMtarAlagatinA samaye jIva AhAra grahaNa kare che ke nahi? ane je nathI karate te jaghanya athavA utkRSTa keTalA Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 tattvArtha sUtra samaya sudhI? ane anAhAraka sthitinuM kAlamAna kayA niyama upara avalakhita che ? AtmAne vyApaka mAnanArAM danAne paNa A pAMca prazno upara vicAra karavA jarUratA che, kema ke teone paNa punarjanmanI upapatti mATe chevaTe sUkSmazarIranuM gamana ane aMtarAlagati mAnavAM paDe che; parantu jaina danane te pote dehavyApI AtmA mAnatuM hAvAthI uparanA prazno upara avazya vicAra karavA paDe che. te ja vicAra ahIyAM kramazaH karavAmAM AvyA che. te A pramANe : coLa : aMtarAlati e prakAranI cheH Rju ane vakra. RjugatithI sthAnAMtare jatA jIvane navA prayatna karavA paDatA nathI, kema ke jyAre te pUrve zarIra choDe che tyAre tene te pUrvazarIrajanya vega maLe che; tenAthI te bIjA prayatna sivAya ja dhanuSathI chUTelA khANanI mAphaka sIdho ja navA sthAna upara paheoMcI jAya che. bIjI gati va-vAMkI hoya che. A gatithI janAra jIvane navA prayatna karavA paDe che, kema ke pU zarIrajanya prayatna jIvane jyAMthI vaLavuM paDe che tyAM sudhI ja kAma kare che; vaLavAnuM sthAna AvatAM ja pUrvAM dehajanita prayatna maMda paDe che, mATe tyAMthI sUkSmazarIra ke je jIvanI sAthe e samaye paNa hAya che, tenAthI prayatna thAya che. e sUkSmazarIrajanya prayatna ja 'kAma yAga ' kahevAya che. e AzayathI sUtramAM kahyu che ke vigrahagatimAM kANuyAga ja che. sArAMza e che ke vakragatithI jatA jIva mAtra pUrvIzarIrajanya prayatnathI navA sthAne paheAMcI zakatA nathI; ene mATe navo prayatna kA Na - sUkSma - zarIrathI ja sAdhya che, kema ke e samaye ene - - Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 - sUtra 3-31 109 bIjuM kaI- sthUla - zarIra hetuM nathI. sthUla zarIra na hovAthI e samaye ene mane ane vacanayoga paNa hete nathI. [26] tine niyama : gatizIla padArtha be ja prakAranA che: jIva ane pugala. e bannemAM gatikriyAnI zakti che. ethI teo nimitta maLatAM gatikriyAmAM pariNata thaI gati karavA lAge che. teo bAhya upAdhithI vAMkI gati bhale kare, paraMtu eonI svAbhAvika gati te sIdhI ja che. sIdhI gatine artha e che ke pahelAM je AkAzakSetramAM jIva athavA paramANu sthita hoya tyAMthI gati karatAM karatAM te e ja AkAzakSetranI saraLa rekhAmAM UMce, nIce athavA tIracha cAlyA jAya che. A svAbhAvika gatine laIne sUtramAM kahyuM che ke gati anuzreNi hoya che. zreNine artha pUrva sthAna jeTalI - ochI ke vadhAre nahi evI - saraLa rekhA - samAnAMtara sIdhI lITI che. A svAbhAvika gatinA varNanathI sUcita thAya che ke koI pratighAtakAraka kAraNa hoya tyAre jIva athavA pula zreNi - saraLa rekhA -ne choDIne vakrarekhAe paNa gamana kare che. sArAMza e che ke gatizIla padArthonI gatikriyA pratighAtaka - aTakAyata karanAra - nimitta na hoya tyAre pUrva sthAna pramANu saraLa rekhAthI thAya che, ane pratighAtaka nimitta hoya tyAre vakrarekhAthI thAya che. [27] tinA prAra: pahelAM kahyuM che ke gati Rju ane vAMkI be prakAranI che. Rjugati e che ke jemAM pUrva sthAnathI navA sthAna tarapha jatAM saraLarekhAno bhaMga na thAya; arthAta eka paNa vAMka na levo paDe. vakragati e che ke jemAM Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 tatvArthasUtra pUrva sthAnathI navA sthAna sudhI jatAM saraLarekhAne bhaMga thAya; arthAta ochAmAM ochA eka vAMka te avazya levo paDe. e paNa upara kahevAmAM AvyuM che ke jIva ane pudgala bane gatinA adhikArI che. ahIMyAM mukhya prazna jIvane che. pUrva zarIra choDI bIje sthAne jatA jIvo be prakAranA che: 1 skUla ane sUkSma zarIrane sadAne mATe choDI sthAnAMtara karanArA jIvo. teo "muccamAna" - mokSe jatA - kahevAya che. ane 2. jeo pUrva sthUla zarIrane choDI navA skUla zarIrane prApta kare che te jIvo. teo aMtarAlagatinA samaye sUkSma zarIrathI avazya vIMTAyelA hoya che. evA jIvo saMsArI kahevAya che. muzyamAna chava mekSanA niyata sthAna upara jugatithI ja jAya che, vakragatithI nahi; kema ke te pUrva sthAnanI saraLarekhAvALA mekSasthAnamAM utpanna thAya che, jarA paNa AghA pAchA nahi. paraMtu saMsArI jIvanA utpattisthAna mATe koI niyama nathI. keIka vAra te je navA sthAnamAM ene utpanna thavAnuM che te pUrva sthAnanI bilakula saraLa rekhAmAM hoya che, ane kayAreka vakarekhAmAM paNa AnuM kAraNa e che ke punarjanmanA navIna sthAnane AdhAra pUrve karelAM karma upara che; ane karma vividha prakAranAM hoya che, ethI saMsArI jIva Rju ane vakra bane gatinA adhikArI che. sArAMza e che ke, muktisthAnamAM jatA AtmAnI ja mAtra eka saraLagati hoya che; ane punarjanmane mATe sthAnAMtara karatA javAnI saraLa tathA vakra banne gatio heya che. RjugatinuM bIjuM nAma "ISagati' paNa che, kema ke te dhanuSanA vegathI prerAyelA bANanI gatinI mAphaka pUrvazarIrajanita vegathI mAtra sIdhI hoya che. vakragatinAM pANimuktA', Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1-sUtra 26-31 111 'lAMgalikA' ane 'gAmUtrikA' evAM traNa nAma che. jemAM eka vAra saraLarekhAnA bhaMga thAya te pANimuktA', jemAM e vAra thAya te lAMgalikA' ane jemAM traNa vAra thAya te 'gAmUtrikA,' jIvanI koI paNa evI vakragati nathI hatI ke jemAM traNathI adhika vAMka levA paDe; krama ke jIvanuM navuM utpattisthAna game teTaluM vizreNipatita - vakrarekhAsthita - hoya te paNa te traNa vAMkamAM te avazya ja prApta thaI jAya che. pudgalanI vakragatimAM vAMkanI sa MkhyAne kazAye niyama nathI; enA AdhAra preraka nimitta upara che. [28-29] - 4. tinuM AmAna : aMtarAlagatinuM kAlamAna jadhanya eka samayanuM ane utkRSTa cAra samayanu che. jyAre Rjugati hAya tyAre eka ja samaya ane jyAre vakragati hAya tyAre be, traNa athavA cAra samaya samajavA. samayanI sa MkhyAnI vRddhinA AdhAra vAMkanI sa MkhyAnI vRddhi upara avalaMbita che. je vakragatimAM eka vAMka hAya enu kAlamAna e samayanu, jemAM e hAya tenuM kAlamAna traNa samayanuM ane jemAM traNa hAya tenuM kAlamAna cAra samayanuM samajavuM. sArAMza e che ke eka vigrahanI gatithI utpattisthAnamAM jyAre javAnu hoya che, tyAre pUsthAnathI vAMkavALA sthAna upara paheAMcavA mATe eka samaya, ane vAMkavALA sthAnathI utpattisthAna sudhI jatAM bIjo samaya lAge che. A niyama pramANe khe vigrahanI gatimAM traNa samaya ane traNa vigrahanI gatimAM cAra samaya lAge che. ahIyAM e paNa jANI levuM joI e ke Rju * 1. A pANimuktA Adi nAme ddigaMkharIyaTIkAgra thAmAM prasiddha che. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 tatvArthasUtra gatithI janmAMtara karatA jIvane pUrva zarIra tyAgatI veLAe ja navIna AyuSa, ane gati karmane udaya thaI jAya che, ane vakragativALA jIvane prathama vakra sthAne navIna Ayu, gati ane AnupUrvI nAmakarmane yathAsaMbhava udaya thaI jAya che, kAraNa ke, prathama vakrasthAna sudhI ja pUrvabhavIya Ayu vagerene udaya rahe che. [30]. anAranuM zAstramIna: muccamAna jIvane mATe te aMtarAlagatimAM AhArane prazna ja nathI; kema ke te sUkSma, skUla badhAM zarIrathI rahita che; paraMtu saMsArI jIvane mATe e AhArano prazna che, kema ke ene aMtarAlagatimAM paNa sUkSma zarIra avazya hoya che. AhArano artha e che ke skUla zarIrane megya pudagale grahaNa karavAM. evo AhAra saMsArI jIvomAM aMtarAlagatinA samaye hoya che paNa khare ane nathI paNa hote. je hajugatithI athavA be samayanI eka vigrahavALI gatithI janAra hoya che, te anAhAraka nathI hotA kemake jugativALA che je samaye pUrva zarIra choDe che, te ja samaye navuM sthAna prApta kare che, temAM samayAMtara thata nathI. ethI eone Rjugatino samaya tyAga karela pUrvabhAvanA zarIra dvArA grahaNa karelA AhArane samaya che, athavA te navIna janmasthAnanA grahaNa karela AhArane samaya che. e ja sthiti eka vigrahavALI gatinI che; kema ke enA be samayamAMthI pahelo samaya pUrva zarIra dvArA grahaNa karelA AhArano che ane bIjo samaya navA utpatisthAnamAM pahoMcavAnuM che, jemAM navIna zarIradhAraNa karavA mATe AhAra karavAmAM Ave che. paraMtu traNa samayanI Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1- -gha 26-31 e vigrahavALI ane cAra samayanI traNa vigrahavALI gatimAM anAhAraka sthiti maLI Ave che; te eTalA mATe ke e aMte gationA kramapUrNAMka traNa ane cAra samayeAmAMthI pahelA samaya tyakta zarIra dvArA karelA AhAranA ane aMtima samaya utpattisthAnamAM lIdhelA AharanA che. paraMtu e prathama tathA aMtima e samayeAne cheADIne vacalA kAla ahArazUnya hAya che. ethI ja iivagrahagatimAM eka samaya ane trivigrahagatimAM che samaya sudhI jIva anAhAraka mAnavAmAM Ave che. e ja bhAva prastuta sUtramAM pragaTa karyo che. sArAMza e che ke, Rjjugati ane eka vigrahagatimAM AhAraka dazA ja rahe che; ane dvivigraha tathA trivigrahagatimAM prathama ane carama e samayAne cheDIne anukrame madhyavatI eka tathA e samaya paryaMta anAhAraka dazA rahe che. kAI kAI sthaLe traNa samaya paNa anAhAraka dazAnA mAnavAmAM Ave che, te pAMca samayanI cAra vigrahavALI gatinA saMbhavanI apekSAe samajavu pra--aMtarAla gatimAM zarIrapASaka AhArarUpe sthUla pudgalAnA grahaNanA abhAva te samajAye, parantu e samaye ka pudgalanuM grahaNa karAya che ke nahi ? u--karAya che. 40--kevI rIte ? u--aMtarAlagatimAM paNa saMsArI jIvAne kANu zarIra avazya hAya che, ethI e zarIrajanya : Atmapradezanu kaMpana, jene kANuyAga kahe che, te paNa avazya hAya che ja. jyAre yAga hAya che tyAre ka pudUgalanuM grahaNa paNa anivArya hAya che; kema ke yoga ja kavaNAnA AkaSa NunuM kAraNa che. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 tatvArthasUtra jema pANInI vRSTinA samaye phekeluM saMtapta bANa jalakanuM grahaNa kare che ane temane zeSatuM cAlyuM jAya che, tevI ja rIta aMtarAlagatinA samaye kArmagathI caMcala jIva paNa karmavargaNAonuM grahaNa kare che; ane emane pitAnI sAthe meLavI laIne sthAnAMtara kare che. [31]. - have janma ane yoninA bheda tathA emanA svAmI viSe kahe che : saMmUrcha nagIpapAtA janma / 32 / sacittazItasaMvRtAH setarA mishraashcaikshstdhonyH||33|| jarAyavaNDapAtaz2AnAM garbha: / 34 / rAvavAnA mukhapata rU I zeSANAM saMmUrchanam / 36 / saMmUrNima, garbha ane upapAta bhedathI traNa prakAranA janma che. sacitta, zIta, ane saMskRta e traNa tathA e traNanA pratipakSabhUta acita, uSNu ane vivRta tathA mizra arthAta sacittAcitta, zItaSNa ane saMvRtavivRta ema kula nava enI-janmanI yonio che. jarAyuja, aMDaja ane pitaja prANuone garbhajanma hoya che. nArake ane dene upapAtajanma hoya che. bAkInAM badhAM prANIone saMmUrchAimajanma hoya che. janmaH pUrvabhava samApta thatAM ja saMsArI jIva na bhava dhAraNa kare che, ethI ene janma levo paDe che. paraMtu Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1- sUtra 32-36 15 badhAnA janma eka sarakhA hAtA nathI e vAta ja ahIMyAM batAvI che. pUrva bhavanuM sthUla zarIra cheDA pachI aMtarAlagatithI phakta kA zarIranI sAthe AvIne navIna bhavane ceAgya sthUla zarIrane mATe yAgya pudgalAnuM pahelavahelAM grahaNa karavuM e 'janma' che. enA sa'mUrchima, garbha ane upapAta evA traNa bheda che. strIpuruSanA sabaMdha sivAya ja utpattisthAnamAM sthita audArika puddagalAne pahelavahelAM zarIrarUpamAM pariNata karavAM e sa'mUmijanma' che. utpattisthAnamAM rahelAM zukra ane zANitanAM pudgalane pahelavahelAM zarIrane mATe grahaNa karavAM e 'garbhajanma' che. strIpuruSanA saMbaMdha sivAya utpattisthAnamAM rahelAM vaikriya pudgalAne pahelavahelAM zarIrarUpamAM pariNata karavAM e 'upapAtajanma' che. [32] nimeT: janmane mATe kAI sthAna te joI e ja. je sthAnamAM pahelavahelAM sthUla zarIrane mATe grahaNa karelAM pudgala, kANuzarIranI sAthe tapelA lADhAmAM pANInI jema samAI jAya che, te sthAna ceAni' kahevAya che. yeAninA nava prakAra cheH sacitta, zIta, sa%0ta, acitta, uSNa, vidyuta, sacittAcitta, zIteAdhyu ane saMvRttavivrata. 1. je yAni jIvapradezAthI adhiSThita-vyApta hoya te sacitta, 2. je adhiSThita na heAya te acitta,' 3, je keTalAka bhAgamAM adhiSThita hAya ane keTalAka bhAgamAM na hoya te 'mizra,' 4. je utpattisthAnamAM zIta sparza hAya te 'zIta,.' 5. jemAM uSNu sparza hAya te 'uSNa' , 6. jenA keTalAka bhAgamAM zIta tathA keTalAka bhAgamAM uSNu sparze. heAya te 'mizra' 7 je utpattisthAna DhaMkAyeluM athavA dabAyelu hAya te Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 tattvA sUtra 'saMvRta,' 8. je DhaMkAyeluM na heAya paNa khulluM hAya te 'vidyuta,' ane 9. jenA gheADA bhAga DhaMkAyelA hAya tathA thADA khullA hAya te 'mizra.' kaI kaI yAnimAM kayA kayA jIva utpanna thAya che tene kATho nIce mujba che : yAni acitta mitra : sacittAcitta va nAraka ane deva gaja manuSya ane ti"ca bAkInA badhA, arthAta pAMca sthAvara, traNa vikale'driya ane agaja pace driya tiya "ca ane manuSya gaja manuSya ane tiya ca tathA deva1 teja:kAyika-agnikAya AkInA sarvAM arthAt cAra sthAvara, traNa vikale driya, agarbhaja paMcendriya manuSya ane tiryaM'ca tathA nAraka nAraka, deva ane eka driya garbhaja manuSya ane tica khAkInA sarva arthAt traNa trividha : sacitta acitta anemizra mizra : zItA uSNa trividhaH zIta, uSNa ane zItAgu savrata mitra : saM%0tavivRta vikale driya, agaja paMce driya vidyuta manuSya ane tiryaMca 1. digabarIya TIkAgra thAmAM zIta ane uSNa caiAnInA svAmI deva ane nAraka mAnyA che. te pramANe tyAM zIta, uSNa Adi trividha cAnIonA svAmIomAM nArakane na gaNI garbhaja manuSya ane tiyA~"ca Adine gaNavA joIe. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava kema ? adhyAya 2 - sUga 32-36 - prayAni ane janmamAM ze! bheda che ? u~~yAni AdhAra che ane janma Apeya che, arthAt sthUla zarIra mATe yogya pudgalAnuM prAthamika grahaNa te janma ane te grahaNa je jagyA upara thAya te yAni. prameAni tA ceArAsI lAkha kahI che te| pachI 117 ucArAsI lAkhanuM kathana che te vistAranI dRSTie. pRthvIkAya AdimAM je je nikAyane varNa, gaMdha, rasa ane sparzenAM taratamabhAvavALAM jeTalAM jeTalAM utpattisthAnA hAya teTalI teTalI ceAni ceArAsI lAkhamAM te te nikAyanI gaNAya che. ahIMyAM te ceArAsI lAkhanA sacittAdirUpe sa kSepamAM vibhAga karI nava bheda batAvyA che. [33] : janmanA svAmino upara kahelA traNa prakAranA janmamAMthI kayA kayA janma kayA kayA jIvAmAM hAya che ene vibhAga nIce lakhyA pramANe che : jarAyuja, aMDaja ane potaja prANIone gajanma hAya che. deva ane nArakAne upapAtajanma hAya che. bAkInA adhA arthAt pAMca sthAvara, traNa vikaledriya ane agaja pacedriya tiryaMca tathA manuSyane samUmijanma hoya che, je jarAyuthI pedA thAya te jarAyuja. jema ke H manuSya, gAya, bheMsa, bakarI Adi jAtinA jIva. jarAyu eka prakAranI jALa jevuM AvaraNa hAya che, je mAMsa ane leAhIthI bharelu hAya che, ane jemAM pedA thanAruM baccuM lapeTAI raheluM hAya che. je iMDAmAMthI pedA thAya te aMDaja, Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - taravAthasUtra jema keH sApa, mera, kIDIo kabUtara Adi jAtinA che. je koI paNa prakAranA AvaraNathI vIMTAyA vinA ja pedA thAya che te pitaja. jema ke: hAthI, sasaluM, neLiyo, uMdara Adi jAtinA che. A cha jarAyuthI lapeTAIne ke IDAmAMthI pedA thatA nathI; kintu khullA aMge pedA thAya che. de ane nAramAM janmane mATe khAsa niyata sthAna hoya che; te upapAta kahevAya che. devazapyAno upara bhAga je divya vastrathI DhaMkAyeluM rahe che te devanuM upapAtakSetra che. ane vamaya bhIMtano gekha ja nArakanuM upapAtA kSetra che. kema ke teo te zarIrane mATe e upapAta kSetramAM rahelAM vaikriya pudgalane grahaNa kare che. [34-36] have zarIrane lagatuM varNana kare cheH audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNAni zarIrANi // 37 // paraM paraM sUkSmam / 38 / pradezato'saMkhyeyaguNaM prAk taijasAt / 39 / anantaguNe pare / 40 / atita 42 anAdisambandhe ca / 42 / cA karU I tadAdIni bhAjyAni yugapadekasyA caturthya: / 44 / nihavmomAnsa kaddA 1. ahIMyAM pradeza zabdano artha "anantAdhuvAjIMgha e bhASyanI vRttimAM karyo che. paraMtu sarvArthasiddhi AdimAM paramANu artha lIdhA che. Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2-sUtra 37-46 119 garbha sammUrcha najamAdham / 46 / ziyanapati | kakA RSi tyAM ja A ja8 zubhaM vizuddhamavyAghAti cAhArakaM cturdshpuurvdhrsyaiv49| audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa ane kArpaNa e pAMca prakAranAM zarIre che. uparanA pAMca prakAramAM je zarIra pachI pachI Ave che te, pUrva karatAM sUkSma che. taijasanAM pUrvavatI traNa zarIre pUrva pUrvanAM karatAM uttarettara zarIranA pradeze - skavaDe asaM. khyAtaguNa hoya che. ane pachInAM be atha taijasa ane kAzmaNa zarIra pradeza vaDe anaMtaguNa hoya che. taijasa ane kArpaNa ane zarIre pratighAtarahita che. AtmAnI sAthe e anAdi saMbaMdhavALAM che. ane badhAye saMsArI jIne e hoya che. 1. tainA idi 50. "savAthasiddhi AdimAM ene artha A pramANe cheH tejasazarIrapaNa labdhijanya che, arthAta jema vaizirIra labdhithI utpanna karI zakAya che, evI ja rIte labdhithI taijasazarIra paNa banAvI zakAya che. A arthathI evuM phalita thatuM nathI ke tejasazarIra labdhijanya ja che. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 tavAthasUtra ekI sAthe eka jIvane taijasa ane kArmaNathI laIne cAra sudhI zarIra, vika5thI hoya che. aMtima-kAzmaNazarIra ja upalega - sukhaduHkhAdinA anubhava rahita che. paheluM arthAt audArika zarIra saMmUIimajanmathI ane garbhajanmathI ja pedA thAya che. vaikiyazarIra upapAtajanmathI pedA thAya che. tathA te labdhithI paNa pedA thAya che. AhArakazarIra zubha - prazasta pudgaladravyajanya, vizuddha - nipApakAryakArI ane vyAghAta - bAdhA rahita hoya che tathA te caudapUrvadhArI munine ja prApta thAya che. janma e ja zarIrane AraMbha che. ethI janmanI pachI zarIranuM varNana karyuM che, jemAM enI sAthe saMbaMdha rAkhatA aneka prazno viSe nIce lakhyA pramANe kramathI vicAra karyo che : zArIranA praznAra mane temanI vyA: dehadhArI cho anaMta che; emanAM zarIra paNa bhinnabhinna hovAthI vyaktizaH anaMta che. paraMtu kAryakAraNa AdinA sadazyanI dRSTie saMkSepamAM vibhAga karI emanA pAMca prakAra batAvyA che. jema keH dArika, vaikriya, AhAraka, tejasa ane kArmaNa. jIvanuM kriyA karavAnuM sAdhana te zarIra. 1. je zarIra bALI zakAya ane jenuM chedanabhedana thaI zake, te gaurivA. Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2 sUtra 3749 11 2. je zarIra kayAreka nAnuM, moTuM, kayAreka pAtaLu, kyAreka jADuM, kayAreka eka, kayAreka aneka ItyAdi vividha rUpone - vikriyAne dhAraNa karI zake, te vaikSyi. 3. je zarIra phakta caturdazapUrva dhArI munithI ja racI zakAya che, te AhAra. 4. je zarIra tejomaya hovAthI khAdhelA AhAra Adina pacAvavAmAM ane kRptimAM kAraNabhUta thAya che, te taisa. vratAne' 5. kasamUha e ja jALavIra che. [37] sthULa ane AvaH uparanAM pAMca zarIrAmAM sauthI adhika sthUla aurdakana zarIra che; vaikriya enAthI sUkSma che; AhAraka vaikriyathI paNa sUkSma che. e rIte AhArakathI tejasa ane tejasathI kANa anukrame sUkSma sUkSmatara che. pra0----ahIMyAM sthUla ane sUkSmanA azA che ? uskUlanA ane sUkSmane a racanAnI zithilatA ane sadhanatA e che, parimANa nahi. audArikathI vaikriya sUkSma che, paraMtu e AhArakathI sthUla che. A rIte ja AhAraka Adi zarIra paNa pUrvapUrvanI apekSAe sUkSma ane uttarauttaranI apekSAe sthUla che. arthAt A sthUla ane sUkSma bhAva apekSAthI samajavA joIe. enA bhAvAya e che ke, je zarIranI racanA khIjA zarIranI racanAthI zithila heAya che, te tenAthI sthUla ane bIjuM tenAthI sUkSma. racanAnI zithilatA ane saghanatAnA AdhAra paudgalika pariNati upara che. pudgaleAmAM aneka prakAranAM pariNAmeA pAmavAnI zakti che. ethI te parimANamAM thADAM heAvA chatAM paNa jyAre zithilarUpamAM pariNata thAya che, tyAre sthUla kahevAya che; ane parimANamAM bahu hovA chatAM paNa jemajema Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = 112 tattvArthasUtra gADha thatAM jAya che tema tema te sUkSma, sUkSmatara kahevAya che. jema ke: bhIMDo ane hAthInA dAMta e ba te barAbara parimANuvALA laIne tapAseA. bhIMDAnI racanA zithila che ane hAthInA dAMtanI racanA enAthI gADha che. ethI parimANa barAbara hAvA chatAM paNa bhIMDAnI apekSAe dAMtanu paulika dravya adhika che. [38] AraMbhaka thAya 35vAna - dravyanuM parimALa - sthUla ane sUkSmapaNAnI uparanI vyAkhyA pramANe thAyattara-uttara zarIranuM AraMbhaka dravya pUrva-pUrva zarIra kara parimANamAM adhika hAya che e vAta mAlUma paDI ja jAya che; chatAM te parimANa jeTajeTalu saMbhavita che, e e sUtromAM batAvyuM che, - paramANuothI banelA je dhAthI zarIranuM nirmANa thAya che, te ja skaMdhA zarIranuM AraMbhaka dravya che. jyAM sudhI eka eka paramANu alaga alaga hAya, tyAM sudhI enAthI zarIra banatuM nathI, paramANupuMja je skaMdha kahevAya che, enAthI ja zarIra bane che. te skaMdha paNa anaMta paramANuonA banelA hovA joI e. audArikazarIranA AraMbhaka skadhAthI vaikriyazarIranA Arlaka skadhA asaMkhyAtaguNa che; arthAt audArika zarIranA AraMbhaka ska MdhA anaMta paramANuonA banelA hAya che ane vaikriyazarIranA Ara.bhaka skaMdhA paNa anaMta paramANuonA banelA hAya che; chatAM paNa vaikriyazarIranA skaMdhagata paramANuenI anaMta saMkhyA audArikazarIranA skaMdhagata paramANuonI anaMta sa MkhyAthI asaMkhyAtaguNI adhika heAya che. e ja adhikatA vaikriya ane AhAraka zarIranAM skaMdhagata paramANuonI anaMta saMkhyAmAM ja Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2 sUtha 37-49 123 samajavI joIe. AhArakanA skaMdhagata paramANuonI anaMta saMkhyAthI taijasanA sakaMdhagata paramANuonI anaMta saMkhyA anaMtaguNI heya che. A rIte taijasathI kArmaNanA kaMdhagata paramANu paNa anaMtaguNa adhika hoya che. e rIte jotAM spaSTa mAlUma paDe che ke pUrva-pUrva zarIra karatAM uttara-uttara zarIranuM AraMbhaka dravya adhika ja hoya che; chatAye pariNamananI vicitratAne lIdhe uttara-uttara zarIra nibiDa, nibiDatara ane nibiDatama banatuM jAya che, je sUkSma, sUkSmatara ane sUkSmatama kahevAya che. pra- audArikanA skaMdha anaMta paramANuvALA ane vaikriya AdinA skaMdha paNa anaMta paramANuvALA che; te pachI e skaMdhamAM ochAvattApaNuM zI rIte samajavuM ? -anaMta saMkhyA anaMta prakAranI che. ethI anaMta rUpe samAnatA hovA chatAM paNa dArika AdinA skaMdhathI vaikriya AdinA skaMdhenuM asaMkhyAtaguNa athavA anaMtaguNa adhikahevuM asaMbhavita nathI. [39-40] __ chellAM be zarIronA svabhAva, kALamaryAdA ane svAmI : uparanAM pAMca zarIramAMthI pahelAM traNa karatAM pachInAM be zarIramAM je kAMIka bhinnatA che, te ahIM traNa bAbate dvArA batAvI che? tejasa ane kArmaNa e baMne zarIre AkhA lekamAM kyAMya paNa pratighAta pAmatAM nathI; arthAta vA jevI kaThina vastu paNa emane praveza karatAM rokI zakatI nathI, kema ke te atyaMta sUkSma che. jo ke eka mUrta vastuno bIjI mUrta vastuthI pratighAta thate dekhAya che, tathApi A pratighAtane niyama skUla vastuomAM lAgu paDe che, sUkSmamAM nahi. sUkSma . Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 tAvArtha sUtra vastu kAyA vinA ja dareka sthAne praveza kare che, jema lehapiMDamAM agni. pra-te pachI sUkSma hovAthI vaikriya ane AhAraka paNuM apratighAtI che ema kahevuM joIe? u0-avazya. te paNa pratipAta vinA praveza karI zake che; paraMtu ahIMyAM apratighAtane artha lekAMtaparyanta avyAhata-akhalita-gati che. vaikriya ane AhAraka avyAhata gativALAM che; paraMtu tejasa ane kArmaNanI mAphaka AkhA lekamAM avyAhata gativALAM nathI, kiMtu lekanA khAsa bhAga -trasanADI-mAM avyAhata gativALAM che. - tejasa ane kArmaNane saMbaMdha AtmAnI sAthe pravAharUpe jevo anAdi che, te pahelAM traNa zarIrene nathI; kema ke e traNe zarIre amuka samaya pachI kAyama rahI zakatAM nathI. ethI audArika Adi traNa zarIre kadAcitka-asthAyI saMbaMdhavALAM- kahevAya che, ane tejasa, kArmaNa anAdi saMbaMdhavALAM. - prava--je temane jIvanI sAthe anAdi saMbaMdha che, te pachI emane abhAve kadI paNa na thavo joIe. u -uparanAM bane zarIre vyaktinI apekSAe nahi, paraMtu pravAhanI apekSAe anAdi che ethI ja emane paNa apacaya, upacaya thayA kare che. je bhAvAtmaka padArtha vyaktirUpe anAdi hoya, te ja nAza nathI pAmato. jemake paramANu. - tejasa ane kArmaNa zarIrane badhA saMsArIo dhAraNa kare che; paraMtu audArika, vaikriya ane AhArakane nahi. ethI Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 adhyAya 2- sUtra 3729 ja taijasa ane kArmaNanA svAmI badhA saMsArIo che ane audArika AdinA svAmI keTalAka ja hoya che. - pra-taijasa ane kArmaNanI vacce keTale taphAvata che te samajAvo. u-kAzmaNa e badhAMya zarIranuM mULa che, kema ke te karma svarUpa che. ane karma e ja sarva kAryonuM nimittakAraNa-che, tevI ja rIte taijasa badhAnuM kAraNa nathI. te saunI sAthe anAdisaMbaddha rahIne bhukta-lIdhelA-AhAranA pAcana AdimAM sahAyaka thAya che. [41-43] eka sAthe labhya zarIronI jaghanya tathA utkRSTa saMkhyA : taijasa ane kArmaNa e banne zarIre sarva saMsArI jIne saMsArakALa paryata avazya hoya che; paraMtu audArika Adi zarIra badalAtAM rahe che, ethI te kyAreka hoya che ane kyAreka nahi. ethI ja e prazna thAya che ke pratyeka jIvane ochAmAM ochAM ane adhikamAM adhika zarIra keTalAM hoI zake? Ane uttara prastuta satramAM Apyo che. ekI sAthe eka saMsArI jIvane ochAmAM ochAM be ane adhikamAM adhika cAra sudhI zarIra hoI zake che, pAMca kyAre paNa hotAM nathI. jyAre be hoya che tyAre taijasa ane kArpaNa hoya che, kema ke e bane yAvatsasArabhAvI-jIvane saMsAra hoya tyAM sudhI rahenArAM-che. evI sthiti aMtarAlagatimAM ja prApta thAya che, kema ke e samaye anya koI paNa zarIra hetuM nathI. jyAre traNa hoya che tyAre tejasa, kArpaNa ane audArika athavA te taijasa, kAmaNa ane vaikriya hoya che. pahele prakAra manuSya ane tiryamAM ane bIjo prakAra deva Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 tatvArthasUtra ane nArakamAM janmakALathI laI maraNa paryata heAya che. jyAre cAra hoya che, tyAre tejasa, kAmaNa, dArika ane vaikriya athavA te tejasa, kArmaNa, dArika ane AhAraka hoya che. pahelo vikalpa vaikriya labdhinA prayoganA samaye keTalAMka manuSyo tathA tiryAmAM maLI Ave che; jyAre bIjo vikalpa AhArakalabdhinA prayoganA samaye caturdazapUrva munimAM ja hoya che. pAMca zarIra ekI sAthe keIne paNa hetAM nathI; kema ke vailabdhi ane AhArakalabdhine prayoga ekI sAthe saMbhava nathI. pra-ukta rIte traNa athavA cAra zarIra jyAre hoya tyAre temanI sAthe eka ja samayamAM eka jIvane saMbaMdha kevI rIte ghaTI zake ? u-jema eka ja pradIpane prakAza eka sAthe aneka vastuo upara paDI zake che, tema eka ja jIvanA pradeza aneka zarIranI sAthe akhaMDapaNe saMbaddha heI zake che. pra-zuM koI vAra koIne eka ja zarIra hotuM nathI ? u-nA. sAmAnya siddhAMta evo che ke, taijasa ane kArmaNa e baMne zarIra kyAre paNa alaga hatAM nathI, ethI ja keI eka zarIrane kyAre paNa saMbhava hoto nathI. paraMtu keTalAka AcAryone evo mata che ke taijasazarIra kArmaNanI mAphaka yAvasaMsArabhAvI nathI; kintu te AhArakanI mAphaka labdhijanya ja che. e mata pramANe aMtarAla 1. A mata bhASyamAM nirdiSTa che; juo a. 2, 44. Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra7 adhyAya 2-sUtra 3949 gatimAM phakta kArmaNazarIra hoya che, tethI e samaye eka ja zarIra hevAne saMbhava che. pra-je ema kahyuM ke vaikriya ane AhAraka e be labdhione yugapatuM -ekI sAthe - prayoga thatuM nathI tenuM kAraNa zuM? u - vailibdhinA prayoga samaye ane labdhithI zarIra banAvI lIdhA pachI niyamathI pramattadazA hoya che, paraMtu AhArakanA viSayamAM ema nathI; kema ke AhArakalabdhine prayoga to pramattadazAmAM hoya che, paraMtu enAthI zarIra banAvI lIdhA pachI zuddha adhyavasAyane saMbhava hovAthI apramatta bhAva pedA thAya che, jethI uparanI banne labdhione prayoga ekI sAthe thaze e viruddha che. sArAMza ke. ekI sAthe pAMce zarIra na hovAnuM kahyuM che, te AvirbhAvanI apekSAe, zaktirUpe te e pAMce hoI zake che; kema ke AhArakalabdhivALA munine vaikriyalabdhino paNa saMbhava che. [4] koDanaH pratyeka vastunuM kaMIne kaMI projana te hoya che ja; ethI zarIra paNa saprayajana hovuM joIe. tethI enuM mukhya prayajana zuM che ane te badhAM zarIre mATe samAna che ke koI vizeSatA che, e prazna thAya che. ene uttara ahIMyAM Ape che. zarIranuM mukhya prayojana upabhoga che. pahelAM cAre zarIramAM te siddha thAya che; phakta aMtimakArpaNa-zarIramAM te siddha thato nathI, mATe tene nirupabhogaupabhoga rahita-kahyuM che. 1. A vicAra A0 2, sUra 44 nI bhASyavRttimAM che. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArtha sUtra pra0--upabhAganA artha zuM ? ukAna Adi iMdriyathI zubha, azubha zabda Adi viSayagrahaNa karI, sukhaduHkhanA anubhava karavA; hAtha paga Adi avayavAthI dAna, hiMsA Adi zubha azubha kriyA dvArA zubhaazubha karmArUpI aMdha karavA; addha karmAMnA zubha, azubha vipAkanA anubhava karavA, ane pavitra anuSThAna dvArA karmanI nirjarA-kSaya-karavI e badhA upabhAga kahevAya che. 129 pra--audArika, vaikriya ane AhAraka zarIra sendriya tathA sAvayava che, AthI ukta prakAranA upabhoga emanAthI sAdhya thaI zake; paraMtu taijasazarIra seMdriya paNa nathI ane sAvayava paNa nathI, to tenAthI ukta upabheAga hAvAnA sabhava zI rIte hAI zake ? u- jo ke tejasazarIra sedriya ane sAvayava hasta pAdAdi yukta--nathI, tathApi enA upayoga pAcana Adi evA kAryamAM thaI zake che ke jenAthI sukhaduHkhanA anubhava AdirUpa ukta upabhoga siddha thAya che; tenu anya kArya zApa ane anugraha paNa che. arthAt annapAcanAdi kAryomAM tejasa zarIranA upayAga tA badhAye karI zake che; paraMtu je viziSTa tapasvI tapasyAjanya khAsa labdhi prApta kare che, te kupita thaI e zarIra dvArA potAnA papAtrane khALI paNa zake che, ane prasanna thaI te zarIra dvArA potAnA anugrahapAtrane zAMti paNa ApI zake che. A rIte taijasa zarIrane zApa anugraha AdimAM upayoga thaI zakavAthI, sukhaduHkhane anubhava, zubhAzubha karmAMnA baMdha Adi uparanA upabhogA enA manAyA che. Jain' Education International Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 adhyAya 2 - 2349 pra-evI bArIkIthI joIe te kAryaNazarIra ke je tejasanI jema seMdriya ane sAvayava nathI, tene paNa upabhega ghaTI zake; kema ke te ja anya sarva zarIranuM mULa che. AthI anya zarIrenA upabhoga kharuM jotAM kAmaNanA ja upabhega mAnavA joIe, te pachI ene nirupabhoga kema kahyuM ? u-DIka chee rIte jotAM te kArmaNa paNa sepabhoga che ja. ahIMyAM ene nirupabhega kahevAmAM abhiprAya eTale ja che ke, jyAM sudhI anya zarIra sahAyaka na hoya, tyAM sudhI ekaluM kArmaNazarIra upabhegane sAdhI zakatuM nathI. arthAta ukta viziSTa upabhogane siddha karavAmAM sAkSAta sAdhana audArika Adi cAra zarIra che. AthI te cAra sopaga - upabhoga sahita - kahevAya che; ane paraMparAthI sAdhana hovAne lIdhe kArmaNane nirupabhoga kahevAmAM AvyuM che. [45. - kamasiddhatA ane kRtrimatA : chevaTe eka e paNa prazna thAya che ke keTalAM zarIra janmasiddha che ane keTalAM kRtrima che ? tathA janmasiddhamAM kayuM zarIra kayA janmathI pedA thAya che ane kRtrimanuM kAraNa zuM che? Ane uttara cAra sUtramAM Ape che. tejasa ane kArmaNa e be ne janmasiddha paNa nathI ane kRtrima paNa nathI; arthAta te janmanI pachI paNa thAya che, chatAM che anAdisaMbaddha, audArika janmasiddha ja che, e garbha tathA saMmUrNima e banne janmamAM pedA thAya che. tene svAmI manuSya ane tiryaMca ja che. vaikriyazarIra janmasiddha ane kRtrima be prakAranuM che. je janmasiddha che te upapAta Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra janma dvArA pedA thAya che, ane e deva tathA nArakane ja hoya che. kRtrima vaikriyanuM kAraNa "labdhi che. "labdhi eka prakAranI tajanya zakti che; jene saMbhava keTalAka ja garbhaja manuSya ane tiryaMcamAM hoya che. AthI evI labdhithI thanAra vaikriyazarIranA adhikArI garbhaja manuSya ane tiryaMca ja heI zake che. kRtrima vaikriyanI kAraNabhUta eka bIjA prakAranI paNa labdhi mAnavAmAM Ave che, e tajanya na hoI janmathI ja maLe che. AvI labdhi keTalAka bAdaravAyukAyika jIvomAM ja mAnavAmAM Ave che. AthI te paNa labdhijanya - kRtrima - vaiWizarIranA adhikArI che. AhArakazarIra kRtrima ja che. enuM kAraNa viziSTa labdhi ja che; je manuSya sivAya anya jAtimAM hatI nathI; ane manuSyamAM paNa e viziSTa munine ja hoya che. pra-viziSTa muni kayA? u-caturdazapUrva pADI. pra--teo te labdhine prayoga kayAre ane zenA mATe kare che? u-jyAre teone koI saksa viSayamAM saMdeha heya che, tyAre saMdehanivAraNane mATe teo tene upayoga kare che. arthAta jyAre keI caturdazapUrvIne gahana viSayamAM saMdeha thAya ane sarvanuM saMnidhAna na hoya tyAre te dArikazarIra vaDe anya kSetramAM javuM asaMbhavita samajI pitAnI viziSTa labdhino prayoga kare che. ane te dvArA hAtha jevaDuM nAnuM sarakhuM zarIra banAve che. te zubha pugalethI utpanna thayeluM hovAthI suMdara hoya che, prazasta uddezathI banAveluM Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2-sUtra 50-51 131 hovAthI niravA hoya che, ane atyaMta sUkSma hovAthI avyAghAtI hoya che, eTale ke kaIne reke evuM ke keIthI rokAya evuM hotuM nathI. AvA zarIrathI te anya kSetramAM sarvajJanI pAse jaI emanI pAse saMdeha dUra kare che; pachI e zarIra vIkharAI jAya che. A kArya phakta aMtarmuhUrtamAM thaI jAya che. pra-bIjuM kaI zarIra labdhijanya nathI ? nahi. pra-zApa ane anugraha dvArA taijasane je upabhega batAvyo, tethI te te labdhijanya spaSTa mAlUma paDe che, te pachI bIjuM kaI zarIra labdhijanya nathI e kathana kevI rIte ghaTe ? u0-ahIMyAM labdhijanyane artha utpatti che, prayoga nahi. vaikriya ane AhArakanI jema taijasanI utpatti labdhithI nathI, paraMtu eno pravega kyAreka labdhithI karI zakAya che. e AzayathI ahIM taijasane labdhijanya - kRtrima-kahyuM nathI. [46-49]. have liMga-veda-vibhAga kahe che? nArakasammUrchino napuMsakAni / 50 / ja levAH 8 | nAraka ane saMmUrNima napuMsaka ja hoya che. deva napuMsaka hetA nathI. zarIranuM varNana thaI gayA pachI liMgane prazna Ave che. ene khulAso ahIMyAM karyo che. liMga cihnane kahe che. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 tattvArthasUtra te traNa prakAranuM che, e vAta pahelAM audayaka Adi bhAvAnI saMkhyA batAvatI vakhate kahI che. traNa liMga A pramANe cheH pulliMga, strIli'ga ane napusakaliga. liMgAnuM bIjuM nAma 'veda' paNa che. e traNa vedo dravya ane bhAva rUpe babbe prakAranA che. dravyavedanA artha uparanuM cihna che ane bhAva- vedanA a amuka abhilASA- icchA che. 1. je cihnathI puruSanI pichAna thAya che, te dravya puruSavaida ane strInA saMsa sukhanI abhilASA e bhAva puruSaveda che. 2. strIne pichAnavAnuM sAdhana dravya strIveda; ane puruSanA sasasukhanI abhilASA bhAva strIveda che. 3. jenAmAM kAMIka strInuM cihna ane kAMIka puruSanuM cihna heAya te dravya napu Msakaveda; ane strIpuruSa bannenA saMsasukhanI abhilASA bhAva napusakaveda che. mUlyavet e paudgalika AkRtirUpa che, je nAmakarmanA udayanuM phaLa che. mAver eka prakAranA maneAvikAra che, je meAhanIyakarmInA udayanuM phaLa che, dravyaveda ane bhAvavedanI vacce sAdhya sAdhana athavA pAthya poSakanA sabaMdha che. vimApa : nAraka ane samUrNima jIvAne napuMsakaveda hAya che. devAne napuMsakaveda hAtA nathI; arthAt bAkInA e veda temanAmAM hoya che. bAkInA badhAmane eTale ke garbhaja manuSyA tathA tiya cAne traNe veda hoI zake che. 1. jIe a0 2, sU0 6. 2. dravya ane bhAva vedanA pArasparika sabaMdha tathA anya Avazyaka khAkhatA jANavAne mATe jIe hiMdI ' kama graMtha 'ceAtheA pR. pattu TippaNa. Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2- sUtra para viranI taratamatA : puruSavedano vikAra sauthI ochA sthAyI hoya che; strIvedane vikAra enAthI vadhAre sthAyI, ane napuMsakavedano vikAra strIvedanA vikArathI paNa adhika sthAyI hoya che. A bAbata upamA dvArA A rIte samajAvavAmAM Ave che ? puruSadane vikAra ghAsamAM saLagatA agni samAna che; je tenI viziSTa zarIraracanAne lIdhe jaladI pragaTa thatA dekhAya che ane jaladI zAMta thate paNa dekhAya che. strIvedana vikAra aMgArAnI samAna che, je tenI viziSTa racanAne lIdhe jaladI pragaTa thate dekhAtuM nathI ane jaladI zAMta paNa thate dekhAto nathI. napuMsakavedane vikAra tapelI ITanA jevo che; je bahu ja samaya pachI zAMta thAya che. strImAM komaLabhAva mukhya che, ethI tene kaThora tattvanI apekSA rahe che; puruSamAM kaThorabhAva mukhya hovAthI ene komaLa tattvanI apekSA rahe che, paraMtu napuMsakamAM baMne bhAnuM mizraNa hovAthI baMne taranI apekSA rahe che. [5-51] have AyuSyanA prakAra ane temanA svAmI kahe che ? auppaatikcrmdehottmpurussaa'sNkhyeyvrssaa''yussaanavayu: parA 1. digabarIya paraMparAmAM vahivattAsaMghecavaSayuSoDanapatyayuSa' evuM sUtra che. "sarvArthasiddhi Adi TIkAomAM varame evuM pAThAMtara paNa ApyuM che, tadanusAra "varamAmada e pATha paNa mAnavo joie. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tannAthasUtra auSapAtika (nAraka ane keva), caramazarIrI, uttama puruSa ane asaMkhyAtavarSajIvI e anAvartana mIya AyuSyavALA ja hoya che. yuddha Adi viplavemAM hajAre hRSTapuSTa navayuvAne mastA joI ane gharaDA tathA jarjara dehavALAone paNa bhayAnaka AphatamAMthI bacatA joI evo saMdeha thAya che ke zuM akALa mRtyu paNa che ke jenAthI aneka vyaktio ekI sAthe marI jAya che ane keI nathI paNa maratuM? ene uttara hA ane nA baMnemAM ahIM Ave che. mAmA je prara : AyuSa "apavartanIya' ane anapavartanIya" e be prakAre che. je AyuSa baMdhanA samayanI sthiti pUrNa thayA pahelAM ja zIgha bhegavI zakAya che, te "apavartanIya'; ane je AyuSa baMdhakALanI sthiti pUrNa thayA pahelAM samApta thatuM nathI, te "anAvartanIya." tAtparya ke, jene bhogakALa baMdhakALanI sthitinI maryAdAthI ocho hoya, te apavartanIya; ane jene bhegakALa e maryAdAnI barobara ja hoya, te "anepavartanIya' AyuSa kahevAya che. apavartanIya ane anapavartanIya AyuSane baMdha svAbhAvika nathI; kema ke te pariNAmanA tAratamya upara avalaMbita che. bhAvI janmanA AyuSanuM nirmANa vartamAna janmamAM thAya che. te samaye je pariNAma maMda hoya te AyuSane baMdha zithila thaI jAya che, tethI nimitta maLatAM baMdhakALanI kALamaryAdA ghaTI jAya che. enAthI UlaTuM je bhAvI ane tethI nimituM Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2 - sUtra para pariNAma tIvra hAya, te| AyuSane baMdha gADha thAya che; tethI nimitta maLavA chatAM paNa badhakALanI kALamaryAdA ghaTatI nathI ane AyuSa paNa ekI sAthe bhAgavAtuM nathI. jema ke, atyaMta dRDha banI UbhelA puruSAnI hAra abhedya - bhedAya nahi evI, ane zithila banI UbhelA puruSAnI hAra bhedya haiAya che, athavA jema sadhana vAvelAM khIjonA choDa pazuone mATe duSpraveza - praveza na thAya evA, ane chUTAM chUDhAM vAvelAM bIjonA cheADa emane mATe supraveza thAya che; tevI ja rIte tIvrapariNAmathI utpanna thayela gADha baMdhavALu AyuSa zastraviSa AdinA prayoga thayA chatAM paNa peAtAnI niyata kALamaryAdA pahelAM pUrNa thatuM nathI; ane maMda pariNAmathI utpanna thayela zithila badhavALu AyuSa upara kahelA prayAgA thatAM ja peAtAnI niyata kALamaryAdA samApta thayA pahelAM ja tadUta mAtramAM bhogavAI jAya che. AyuSanA A zIdha bhAgane ja 'pavanA', athavA akALa mRtyu kahe che; ane niyatasthitivALA bhAgane ' anapavanA' athavA kALamRtyu kahe che. pavanIya AyuSa sAkrama-Sakramasahita ja hoya che. tIvra zasra, tIvra viSa, tIvra agni Adi je nimittothI akALa mRtyu thAya che, te nimittonu prApta thavuM te upakrama' che; Ave! upakrama apavartanIya AyuSane avazya hoya che, kema ke te AyuSa niyamathI kALamaryAdA pUrI thayA pahelAM ja bhegavavAne yogya hoya che. paraMtu anapavanIya AyuSa sApakrama ane nizpakrama e prakAranu hAya che; arthAt e AyuSane akALa mRtyu kare evAM ukta nimitto prApta thAya paNa kharAM ane na paNa thAya; mane ukta nimittonuM saniSAna Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - tavAthasUtra hevA chatAM paNa anapavartanIya AyuSa niyata kALamaryAdAnI pahelAM pUrNa thatuM nathI. sArAMza e che ke apavartanIya AyuSavALAM prANIone zastra Adi kaIne kaI nimitta maLI ja rahe che, jethI te akALa mRtyu pAme che, ane anapavartanIya AyuSavALAone game tevuM prabaLa nimitta Ave te paNa teo akALa mRtyu pAmatA nathI. dhArI : upapAta janmavALA nAraka ane deva ja che. caramadeha tathA uttama puruSa manuSya ja hoya che. janmAMtara lIdhA vinA e ja zarIrathI mekSa meLavanAra "caramadeha" kahevAya che. tIrthakara cakravata, vAsudeva, prativAsudeva Adi uttama puruSa' kahevAya che. "asaMkhyAtavarSa jIvI' keTalAka manuSya ane keTalAka tiryaMca ja hoya che. papAtika ane asaMkhyAtavarSajIvI, nipakrama anapavartanIya AyuSavALA ja hoya che, caramadeha ane uttama puruSa, sepakrama anapavartanIya AyuSa ane nirupakrama anapavartanIya AyuSavALA hoya che. e sivAya bAkInA badhA manuSya ane tiryae apavartanIya tathA anapavartanIya AyuSavALA hoya che. pra-niyata kALamaryAdAnI pahelAM AyuSane bhoga thaI javAthI kRtanAza, akRtAgama ane niSphaLatAno doSa lAgaze, je zAstramAM iSTa nathI enuM nivAraNa kevI rIte karaze ? 1. asaMkhyAtavarSajIvI manuSya trIsa akarmabhUmi, chappana aMtaradvIpa ane karmabhUmimAM utpanna thatAM yugalika ja che; parantu asaMkhyAtavarSa jIvI tiryaMca te uparanAM kSetro uparAMta aDhI kIpanI bahAranA dviIpa-samudromAM paNa maLI Ave che. Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 2- sUtra para 137 u-zIdhra bhogavI levAmAM uparane doSa nathI Avata; kema ke je karma lAMbA kALa sudhI bhogavI zakAya che te ja eka sAthe bhogavI levAya che. ene kaI paNa bhAga vipAkanubhava karyA vinA chUTa nathI AthI kRta karmane nAza ke baddha karmanI niSphaLatA prApta thatAM nathI. e ja rIte karmAnusAra AvanAra mRtyu paNa Ave che, ethI ja akRta kamanA Agamane doSa paNa AvatA nathI. jema ghAsanI gADhI gaMjImAM eka bAjuethI nAnI sarakhI ciNagArI mUkI devAmAM Ave, te te ciNagArI eka eka tRNane kramazaH bALatI bALatI te AkhI gaMjIne vilaMbathI bALI zake che, te ja ciNagArI ghAsanI zithila ane chUTIchavAI gaMjImAM cAre bAjuthI mUkavAmAM Ave, te ekI sAthe ene bALI nAkhe che. A vAtane vizeSa phuTa karavA mATe zAstramAM bIjAM be dRSTAMta ApyAM cheH 1. gaNitakriyAnuM ane 2. vastra sUkavavAnuM. jema kaI viziSTa saMkhyAne laghutama cheda kADho hoya, to tene mATe gaNita prakriyAmAM aneka upAya che. nipuNa gaNitajJa javAba lAvavAne mATe eka evI rItane upaga kare che ke jethI bahu ja utAvaLathI javAba nIkaLI Ave che, jyAre bIje sAdhAraNa jANanAra manuSya bhAgAkAra Adi vilaMbasAdhya kriyAthI te javAbane dhIme dhIme lAvI zake che. pariNAma sarakhuM hevA chatAM paNa kuzaLa gaNitajJA ene zIdhra nikAla lAvI zake che, jyAre sAdhAraNa gaNitajJa vilaMbathI nikAla lAvI zake che. e ja rIte samAnarUpe bhInAM thayelAM be kapaDAMmAMthI ekane vALIne ane bIjAne chUTa Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karIne sUkavAmAM Ave, te vALeluM vilaMbathI ane chUTuM kareluM jaladIthI sukAI jaze. pANInuM parimANa ane zavANakiyA samAna hovA chatAM paNa kapaDAnA saMkoca ane vistAranA kAraNathI enA sukAvAmAM vilaMba ane zIvratAne pharaka paDe che. e ja rIte samAna parimANanA apavartanIya ane anapavartanIya AyuSane bheLavavAmAM paNa phakta vilaMba ane zIghatAne ja taphAvata che; bIjuM kAMI nahi. ethI katanAza Adi ukta doSo AvatA nathI. pirI Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-3 bIjA adhyAyamAM gatinI apekSAe saMsArI jIvanA nAraka, manuSya, tiryaMca ane deva e cAra prakAra kahyA che. sthAna, AyuSa ane avagAhanA AdinuM varNana karI temanuM vizeSa svarUpa trIjA ane cothA adhyAyamAM batAvavAnuM che. trIjA adhyAyamAM nAraka, tiryaMca ane cUnuSyanuM varNana che ane cethAmAM devanuM varNana che. prathama nArakenuM varNana kare che? ratnazarkarAvAlukApaGkadhUmatamomahAtama prabhAbhUmayo ghanAmbuvAtAkAzapratiSThAH samAdho'dha:pRthutarAH / 1 / tAsu narakAH / 2 / nityAzubhataralelyAparipAmadehavedanAvikriyAH // 3 // parasparodIritaduHkhAH / 4 / saMkliSTAsurodIritaduHkhAzca prAk caturthyAH / / teSvekatrisaptadazasaptadazadvAviMzatitrayastriMzatsAgaropamAH sattvAnAM parA sthitiH / 6 / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 vArthasUtra ratnaprabhA, zarkarA prabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tama prabhA ane mahAtamaprabhA e sAta bhUmio che je ghanAMbu, vAta ane AkAza upara sthita che, ekabIjAnI nIce che, ane nIcenIcenI, ekabIjAthI adhika vistAravALI che. e bhUmimAM naraka che. te naraka nitya - niraMtara azubhatara lesyA, pariNAma, deha, vedanA, ane vikriyAvALAM che. tathA paraspara utpanna karelA duHkhavALAM hoya che. ane ethI bhUmithI pahelAM athata traNa bhUmio sudhI saMkilanTa asure dvArA utpanna karelA duHkhavALAM paNa hoya che. e narakamAM vartamAna prANIonI utkRSTa sthiti kamathI eka, traNa, sAta, daza, sattara, bAvIza ane tetrIsa sAgaropama pramANa che. lekanA adha, madhyama ane Urdhva evA traNa bhAga che. nIceno bhAga meru parvatanI samatala bhUminI nIce navase jananA UMDANa pachI gaNAya che, jene AkAra UMdhA karelA zarAva-zaMderA je che, arthAt nIce nIce vistIrNa che. samatalanI nIce navase jana tema ja tenI uparanA navase jana arthAta kula aDhArase janane madhyama leka che, jene AkAra jhAlaranI peThe barAbara AyAmavikhaMbha-laMbAI Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3-sUtra 16 ane pahoLAIvALe che. madhyama lekanI upara leka Urdhva leka che, jeno AkAra pakhAja je 141 sa pUrNa che. - nArakenA nivAsasthAnanI bhUmio narakabhUmi kahevAya che, je adhelakamAM che. evI bhUmie sAta che. e sAte bhUmio samazreNimAM na hoI eka bIjAthI nIce che. emano AyAma - laMbAI ane vikhaMbha - pahoLAI paraspara samAna nathI; paratu nIcenIcenI bhUminI laMbAI-pahoLAI adhika adhika che; arthAt pahelI bhUmithI bIjInI laMbAI-pahoLAI adhika che; bIjIthI trIjInI. A rIte chaThThIthI sAtamI sudhInI laMbAI-pahoLAI adhikaadhika samajavI joIe. A sAta bhUmie eka bIjAthI nIce che; paraMtu eka bIjAne aDIne rahelI nathI. arthAta eka bIjAnI vacamAM bahu ja moTuM aMtara che. A aMtaramAM ghanodadhi, ghanavAta, tanuvAta ane AkAza kramathI nIcenIce che. arthAta pahelI narakabhUminI nIce ghanodadhi che, ghodadhinI nIce ghanavAta che, ghanavAtanI nIce tanuvAta ane tanuvAtanI nIce AkAza che. AkAzanI 1. bhagavatIsUtramAM lekasthitinuM svarUpa samajAvatAM bahu spaSTa hakIkta nIce pramANe ApelI che? - trasa, sthAvarAdi prANuone AdhAra pRthvI che; pRthvIne adhiAra udadhi che; udadhine AdhAra vAyu che ane vAyune AdhAra AkAza che. vAyune AdhAre udadhi ane tene AdhAre pRthvI rahI ja kema zake? A praznane khulAse nIce pramANe che * koI puruSa pavana bharIne cAmaDAnI masakane phulAve. pachI vAdharInI majabUta gAMThathI masakanuM moDhuM bAMdhI le. e ja rIte masa Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ? tattvArthasUtra pUchI bIjI narakabhUmi che. A bhUmi ane trIjI bhUminI vacamAM paNa naiSi Aduine e ja krama che; A rIte sAtamI bhUmi sudhI badhI bhUminI nIce e kramathI dhaneAdiSa Adi vamAna che. uparanI apekSAe nIcenA pRthvIpiMDa -- bhUminI jADAI arthAt uparathI laI nIcenA tala sudhInA bhAga A ema che. jema ke prathama bhUminI jADAI eka lAkha eMzI hajAra yeAjana, khIjInI eka lAkha khatrIza hajAra, trIjInI eka lAkha aThThAvIsa hajAra, cothInI eka lAkha vIsa hajAra, pAMcamInI eka lAkha aDhAra hajAra, ThThInI eka lAkha mALa hajAra tathA sAtamInI jADAI eka lAkha ATha hajAra Ajana che. sAte bhUmienI nIce je sAta dhanAdhivalaya che, e badhAnI jADAI eka sarakhI che eTale ke vIsa vIsa hajAra ceAjananI che; ane je sAta dhanavAta tathA sAta tanuvAta valayeA che emanI jADAI sAmAnya kanA vacalA bhAgane paNa vAdharIthI bAMdhI le; ema thavAthI masakamAM bharelA pavananA eka vibhAga thaI jaze ane masakane AkAra DAlA jevA lAgaze. have masakanu" meDhuM ughADI upalA bhAganA pavana kADhI nAMkhe ane te jagyAe pANI bharI de ane pAchuM masakanu" meDhuM adha kare, ane pachI vaccenuM madhana cheADI nAkhe. tA jaNAze ke je pANI masakanA upalA bhAgamAM bharelu" che te uparanA bhAgamAM ja raheze - vAyunI upara ja raheze " nIce nahi jAya, kAraNa ke uparanA bhAgamAM rahelA pANIne masakranI nIcenA bhAgamAM rahelA pavananA AdhAra che, arthAt jema masakamAM pavananA AdhAre pANI upara ja rahe che. tema prathivI vagere paNa pavanane AdhAre pratiSThita che." zataka 1, uddezaka 6. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3 satra 1-6 143 rUpathI asa MkhyAta yojana pramANa havA chatAM paNa paraspara tulya nathI; arthAt prathama bhUminI nIcenA dhanvAvalaya tathA tanuvAtavalayanI asaMkhyAta yAjana pramANu jADAIthI bIjI bhUminI nIcenA ghanavAtavalaya tathA tanuvAtavalayanI jADAI vizeSa che. e ja kramathI uttarauttara chaThThI bhUminA dhanavAta, tanuvAta valayathI sAtamI bhUminA dhanavAta, tanuvAta valayanI jADAI vizeSa vizeSa che, e rIte AkAzanuM paNa samajavuM. pahelI bhUmi ratnapradhAna heAvAthI ratnaprabhA kahevAya che. e rIte zarkarA eTale phre kAMkarAnI bahulatAnI lIdhe khIjI zarAprabhA, vAlukA eTale ke retInI mukhyatAne lIdhe trIjI vAlukAprabhA, paka eTale ke phAdavanI adhikatAthI ceAthI padmaprabhA, dhUma eTale ke dhumADAnI adhikatAthI pAMcamI dhUmaprabhA, tama: eTale ke madhArAnI vizeSatAthI chaThThI tamaHprabhA ane mahAtamaH eTale dhana adhakAranI prasuratAthI sAtamI bhUmi mahAtama prabhA kahevAya che, e sAtenAM nAma kramapUrvaka dharmA, va'zA, zailA, aMjanA, riA, mAdhavyA ane mAdhavI che. ratnaprabhA bhUminA traNa kAMDa - bhAga che. pahelA kharakAMDa ratnapracura che; je sauthI upara che, tenI jADAI 16 hajAra yojana pramANa che. enI nIcene khIjo kAMDa pakabahula kAdavathI bharelA che; jenI jADAI 84 hajAra ceAjana che. enI nIcenA trIjo bhAga jalabahula - pANIthI bharelA che; jenI jADAI 80 hajAra yojana che. traNe kAMDAnI jADAI ma saravALA karIe teA eka lAkha eMzI hajAra yeAjana thAya che. A pahelI bhUminI jADAI thaI. khIthI laI sAtamI bhUmi sudhImAM Ave vibhAga nathI, kema ke emAM zarkarA vAlukA Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 - tatvArthasUtra Adi je je padArtho che te badhI jagyAe eka sarakhA che. ratnaprabhAne prathama kAMDa bIjA upara ane bIje kAMDa trIjA upara sthita che; trIjo kAMDa ghanodadhivalaya upara, ghanodadhi ghanavAtavalaya upara; ghanavAta tanuvAtavalaya upara ane tanuvAta AkAza upara pratiSThita che; parantu AkAza koInA upara sthita nathI, te AtmapratiSThita che; kema ke AkAzane svabhAva ja e che ke jethI ene bIjA AdhAranI apekSA rahetI nathI. bIjI bhUmine AdhAra ene ghanodadhivalaya che; te valaya pitAnI nIcenA ghanavAtavalaya upara Azrita che; ghanavAta pitAnI nIcenA tanuvAtane Azrita che; tanuvAta nIcenA AkAza upara pratiSThita che ane AkAza svAzrita che. e ja krama sAte bhUmio sudhI dareka bhUmi ane enA ghanodadhi Adi valayanI sthitinA saMbaMdhamAM samajI levuM. upara uparanI bhUmithI nIce nIcenI bhUminuM bAhulya ochuM hovA chatAM paNa ene vikhuMbha AyAma adhikaAdhika vadhatuM ja jAya che. ethI enuM saMsthAna chatrAtichatranI samAna arthAta uttarottara pRthavistIrNa, pRthutara kahevAya che. [1] sAta bhUmionI jeTajeTalI jADAI pahelAM kahI che enI upara tathA nIcenA ekaeka hajAra yojana cheDI daIne bAkInA madhyabhAgamAM narakAvAsa che, jema ke ratnaprabhAnI eka lAkha eMzI hajAra jananI jADAImAMthI upara nIcenA ekaeka hajAra yojana choDIne vacalA eka lAkha aThThotera hajAra yojana pramANa bhAgamAM naraka che. e ja krama sAte bhUmi sudhI samajI le. narakenAM raurava, raudra, ghAtana, zocana Adi azubha nAma che, jemane sAMbhaLatAM ja bhaya pedA thAya Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3- sUtra 1-6 145 che. ratnaprabhAgata sImaMtaka nAmanA narakAvAsathI laI mahAtamaHprAgata apratiSThAnanAmaka nagarakAvAsa sudhInA badhA narakAvAsa vajInA charAnA jevAM taLavALAM che; paNa badhAnAM saMsthAna - AkAra eka sarakhA nathI. keTalAka goLa, keTalAka trikeNa, keTalAka catuSkoNa, keTalAka hAMllAM jevA, keTalAka leDhAnA ghaDA jevA, e rIte bhinna bhinna prakAranA hoya che. prastara- pratara je mALavALA gharanA taLa samAna che, emanI saMkhyA A pramANe che: ratnaprabhAmAM tera prastara che ane zarkarAprabhAmAM agiyAra. A prakAre dareka nIcenI bhUmimAM babbe ghaTADavAthI sAtamI mahAtamaprabhA bhUmimAM eka ja prastara che. e prastomAM naraka che. mUcitromAM naravAlIyonI rahyA : prathama bhUmimAM trIsa lAkha, bIjImAM pacIsa lAkha, trIjImAM paMdara lAkha, cothImAM dasa lAkha, pAMcamImAM traNa lAkha, chaThThImAM pAMca ochA eka lAkha (99,995) ane sAtamI bhUmimAM phakta pAMca narakAvAsa che. prava - prastaromAM naraka che ema kahevAne zuM artha ? u- eka prastara ane bIjA prastaranI vacce je avakAza eTale ke aMtara che, emAM naraka nathI; kintu dareka prastaranI jADAI je traNa traNa hajAra jananI mAnavAmAM Ave che, emAM e vividha saMsthAnavALAM naraka che. pra. - naraka ane narakano saMbaMdha ? u0 -nAraka e jIva che, ane naraka enA sthAnanuM nAma che. naraka nAmanA sthAnanA saMbaMdhathI ja teo nAraka kahevAya che. [2] Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAvArthasUtra pahelI bhUmithI bIjI ane bIjIthI trIjI e rIte saMtimI bhUmi sudhInAM naraka azubha, azubhatara ane azubhatame racanAvALAM che. e prakAre e naramAM rahela nAranI lezyA, pariNAma, deha, vedanA ane vikriyA paNa uttarauttara adhikaadhika azubha che. zyAH ratnaprabhAmAM kApata lezyA che; zarkarAmabhAmAM paNa kApita che; paraMtu te ratnaprabhAthI adhika tIvra saMkalezavALI che. vAlukAprabhAmAM kApata ane nIla lephsA che; paMkaprabhAmAM nIlezyA che; dhUmaprabhAmAM nIla ane kRSNalezyA che; tama prabhAmAM kRSNalezyA che. ane mahAtamaHprabhAmAM kRSNalezyA che; paraMtu te tama prabhAthI tItama che. varina : varNa, gaMdha, rasa, sparza, zabda Adi aneka prakAranAM pagalika pariNAmo sAte bhUmiomAM uttarottara adhikaadhika azubha hoya che. zarIraH sAte bhUmionA nArakanAM zarIra azubha nAmakarmanA udayathI uttarottara adhikaadhika azubha varNa, gaMdha, rasa, sparza, zabda ane saMsthAnavALAM tathA adhikaadhika azuci ane bIbhatsa che. vedanA : sAte bhUmionA nArakenI vedanA uttarottara Adhaka tIvra hoya che. pahelI traNa bhUmiomAM uNu vedanA, cethImAM uSNazIta, pAMcamImAM zItoSNu, chaThThImAM zIta ane sAtamImAM zItatara vedanA hoya che. A uSNatAnI ane zItatAnI vedanA eTalI sakhata hoya che ke e vedanAone bhagavanArA nArako je maryalakanI sakhata garamI athavA Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3-sUtra 1-6 lAi sakhata zaradImAM AvI jAya to teo khUba ArAmathI UMdhI zake. vitriyAH emanI vikriyA paNa uttarazattara adhika azubha hAya che. teo duHkhathI gabharAIne enAthI chUvAne mATe prayatna kare che, paraMtu UlaTI ja sthiti prApta thAya che. sukhanuM sAdhana meLavavA jatAM emane duHkhanAM sAdhana ja maLI jAya che. te vaikriyalabdhithI banAvavA jAya che zubha, para Mtu khatI jAya che azubha. prakSezyA Adi azubhatara bhAvAne nitya kalA eneA zeza artha ? 30----nityanA arthe nira Mtara che. gati, jAti, zarIra ane agApAMga nAmakarmanA udyathI narakagatimAM lezyA Adi bhAvA jIvana paryaMta azubha ja banI rahe che; vacamAM eka paLane mATe katyAre paNa a Mtara paDatu nathI, ane eka paLa bhara zubha paNa thatA nathI. [3] prathama tA narakamAM kSetrasvabhAvathI ja zaradI - garamInuM bhayaMkara duHkha tA hAya che ja; parantu bhUkha ane tarasanuM duHkha enAthI paNa vadhAre bhayaMkara hAya che. bhUkhanu du;kha eTalu adhika hoya che ke agninI mAka badhu khAtAM paNa zAMti thatI nathI, UlaTu bhUkhanI jvAlA teja thatI jAya che. tarasanuM kaSTa eTaluM adhika che ke game teTalu pANI hAya te paNa enAthI tRpti thatI ja nathI. A du:kha uparAMta vadhAre moDhu du:kha tA emane parasparamAM vaira ane mArapITathI thAya che. jema bilADI ane uMdara tathA sApa ane nALiyeA janmazatru che, tema ja nAraka jIvA paNa janmazatru che. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 tattvArthasUtra AthI tee eka bIjAne joI ne kUtarAnI mAphaka paraspara laDe che, karaDe che, ane gussAthI maLe che; AthI te parasparajanita duHkhavALA kahevAya che. [4] S. nArakAnI traNa prakAranI vedanA manAya che; emAMthI kSetrasvabhAvajanya ane parasparajanya vedanAnuM varNana pAchaLa karyu che. trIjI vedanA paramAdhArmikajanita che. pahelAM khe prakAranI vedanA sAte bhUmiemAM sAdhAraNa che, paraMtu trIjA prakAranI vedanA phakta pahelI traNa bhUmimAM hoya che, kema ke e bhUmiemAM paramAdhArmika che. paramAdhArmika eka prakAranA asura devA che. je dhaNA ja krUra svabhAvavALA ane pAparata hAya che. emanI aMba, aMbarISa Adi paMdara jAti che. te svabhAvathI eTalA nirdaya ane kutUhalI hAya che ke emane bIjAone satAvavAmAM ja AnaMda maLe che, AthI te nArakAne aneka prakAranA prahAreAthI du:khI karyAM ja kare che. teo kUtarA, pADA ane mallonI mAphaka temane paraspara laDAve che, ane tene aMdaraaMdara laDatA ke mArapITa karatA joI te te bahu khuzI thAya che. jo ke A paramAdhArmika eka prakAranA devA che, ane teone bIjA paNa sukhanAM sAdhana che. tepaNa pUjanmakRta tIva doSanA kAraNathI te bIjAne satAvavAmAM ja prasanna rahe che. nArako paNa bicArA kavaza azaraNa hAI te Akhu jIvana tIvra vedanAonA anubhavamAM ja vyatIta kare che. vedanA keTalIye hoya paraMtu nArakone koInuM zaraNu paNa nathI ane anapavanIya-vacamAM A nahi thanAra AyuSanA kAraNathI temanuM jIvana paNa jaldI samApta thatuM nathI. [5] Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3- sUtra ke 149 nArAnI sthiti : dareka gatinA jIvonI sthitiAyumaryAdA jaghanya ane utkRSTa be prakAranI batAvavAmAM AvI che. jenAthI ochuM na hoI zake te jaghanya ane jenAthI adhika na hoI zake te utkRSTa. A jagyAe nArakenI phakta utkRSTa sthitinuM varNana che. jaghanya sthiti AgaLa batAvavAmAM Avaze. pahelImAM eka sAgaropamanI, bIjImAM traNanI, trIjImAM sAtanI, cothImAM dasanI, pAMcamImAM sattaranI, chaThThImAM bAvIsanI ane sAtamImAM tetrIsa sAgaropamanI utkRSTa sthiti che. ahIM sudhI sAmAnya rIte adholekanuM varNana pUruM thAya che. emAM be bAbate khAsa jANI levI joIeH gatiAgati ane dIpa-samudra Adine saMbhava. matiH asaMsI prANI marIne pahelI bhUmimAM utpanna thaI zake che, AgaLa nahi; bhujaparisarSa pahelI be bhUmi sudhI, pakSI traNa bhUmi sudhI, siMha cAra bhUmi sudhI, uraga pAMca bhUmi sudhI, strI cha bhUmi sudhI ane matsya tathA manuSya marIne sAta bhUmi sudhI jaI zake che. sArAMza ke tiryaMca ane manuSya ja naraka bhUmimAM pedA thaI zake che, deva ane nAraka nahi; kAraNa ke emanAmAM evA adhyavasAyane abhAva che. nAraka marIne pharI tarata ja naraka gatimAM pedA thatuM nathI; ane tarata ja devagatimAM paNa pedA thato nathI, e phakta tiryaMca ane manuSya gatimAM pedA thaI zake che. 1. juo A sUtra 43-44. Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 tatvArthasUtra patiH pahelI traNa bhUmionA nArako manuSyajanma prApta karI tIrthaMkarapada sudhI pahoMcI zake che; cAra bhUmionA nArake manuSyatva prApta karI nirvANa paNa prApta karI zake che; pAMca bhUmionA nArake manuSyagatimAM saMyamano lAbha karI zake che; cha bhUmiomAMthI nIkaLelA nArako dezavirati ane sAta bhUmimAMthI nIkaLelA samyakatvane lAbha meLavI zake che. dvIpa, samudra mArino samaH ratnaprabhAne choDIne bAkInI cha bhUmimAM nathI dIpa, samudra, parvata, sarovara, ke nathI gAma, zahera Adi nathI vRkSa, latA Adi bAdara vanaspatikAya ke nathI ThIMdriyathI laIne paMceMdriya paryata tiryaMca nathI manuSya ke nathI koI prakAranA deva. ratnaprabhA choDIne ema kahevAnuM kAraNa e che ke enI uparane ceDe bhAga madhyalekatiryagUlokamAM saMmilita che, tethI e bhAgamAM upara jaNAvelA dvIpa, samudra, grAma, nagara, vanaspati, tiryaMca, manuSya ane deva maLI Ave che. ratnaprabhA sivAyanI bAkInI cha bhUmiomAM phakta nAraka ane keTalAka ekedriya jIvo hoya che. A sAmAnya niyamano apavAda paNa che; kAraNa ke e bhUmiomAM kyAreka koI sthAna upara keTalAka manuSya, deva, ane paMcaMdriya tiryaMcane paNa saMbhava che. manuSyano saMbhava te e apekSAe che ke kevalisamuddaghAta karato manuSya sarvalekavyApI hovAthI e bhUmiomAM paNa Atmapradeza phelAve che. A uparAMta vaikriyalabdhivALA manuSya paNa e bhUmi sudhI pahoMce che. tiryo paNa e bhUmi sudhI pahoMce che, paraMtu te phakta vaikriyalabdhinI apekSAe ja mAnavAmAM Ave che. deve tyAM sudhI pahoMce che e viSayamAM hakIkta A Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3-sUtra 7-18 151 pramANe che. keTalAka devo kyAreka kyAreka pitAnA pUrvajanmanA mitra nArakanI pAse emane duHkhamukta karavAnA udezathI jAya che. e rIte janArA de paNa phakta traNa bhUmio sudhI jaI zake che; AgaLa nahi paramadhArmika je eka prakAranA deva che, ane narakamAla kahevAya che, te to janmathI ja pahelI traNa bhUmiomAM hoya che. bIjA de samayI pahelI bhUmimA na hoya che. [3] ve madhyasonu varNana 3re cha : jambUdvIpalavaNAdayaH zubhanAmAnoM dvIpasamudrAH / / dviviviSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo vlyaakRtyH|8| tanmadhye merunAbhitto yojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpaH / 9 / tatra bharatahaimavataharivideharamyakaharaNyavatairAvatavarSAH kSetrANi / 10 / tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavanniSadhanIlarukmizikhariNo vrssdhrprvtaaH| 11 / dvirdhAtakIkhaNDe / 12 / puSkarAdhe ca / 13 / prA. mAnuSottarAn manuSyAH / 14 / AryA mlecchAzvaH / 15 / bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakuruttaraku. rubhyaH / 16 / nRsthitI parApare tripalyopamAntarmuhUrte / 17 / tiryagyonInAM ca / 18 / Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra tavArthasUtra jaMbudvIpa vagere zubha nAmavALA dvIpa tathA lavaNa vagere zubha nAmavALA samudro che. te badhA dvIpa ane samudra, valaya jevI AkRtivALA, pUrva pUrvane veSTita karavAvALA ane bamaNuM bamaNuM viSkabha-vyAsa-vistAravALA che. " e badhAnI vacamAM jaMbudvIpa che, je vRta eTale ke goLa che, lAkha jana vidhvaMbhavALe che ane jenI madhyamAM meru parvata che. emAM-jaMbudvIpamAM bharatavarSa, haimavatavarSa, harivarSa, videhavarSa, ramyakavarSa, hairayavatavarSa, arAvatavarSa e sAta kSetra che. e kSetrone judA karatA ane pUrvathI pazcima laMbAyelA evA himavAna, mahAhimavAna, niSadha, nIla, rukamI ane zikharI e cha varSadhara - vaMzadhara parvata che. dhAtakIkhaMDamAM parvata tathA kSetre jaMbudvIpathI bamaNuM che. puSkarArdhadvIpamAM paNa eTalAM ja che. mAnuSettara nAmaka parvatanA pUrvabhAga sudhI manuSya che. te Arya ane myuccha che. devakuru ane uttarakuru bAda karI bharata, erAvata, tathA videha e badhI karmabhUmio che. Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3-tra 7-18 53 manuSyAnI sthiti AyuSya utkRSTa traNa palyApama sudhI ane jadhanya ata dUta pramANa hoya che. tathA tiya conI sthiti paNa eTalI ja che. dvIpa ane samudro : madhyamalokanI AkRti jhAlaranI samAna kahevAya che; A ja hakIkata dvIpa-samudranA varNana dvArA spaSTa karI che. madhyamaleAkamAM dvIpa ane samudra asaMkhyAta che. te kramathI dvIpanI pachI samudra ane samudranI pachI dvIpa e rIte geAThavAyelA che. e badhAnAM nAma zubha ja che. ahIM dvIpa-samudranA viSayamAM vyAsa, racanA ane AkRti e traNa khAkhatA batAvI che, jenAthI madhyama lAkane AkAra mAlUma paDe che. vyAsa - jAMbudrIpaneA pUrva-pazcima tathA uttara-dakSiNa vistAra lAkha lAkha yojananeA che. lavaNasamudrane vistAra enAthI bamaNA che. dhAtakIkhaMDanA lavaNusamudrathI bamaNA, kAlAdhinA dhAtakIkhaMDathI bamaNA, puSkaravaradvIpanA kAledadhithI khamaNeA, ane puSkarAdadhisamudranA puSkaravaradvIpathI khamaNe vistAra che. A ja vistAranA krama chevaTa sudhI samajave joI e, arthAt chevaTanA dvIpa svaya'bhUramaNathI chevaTanA samudra svayaMbhUramaNanA vistAra bamaNA che. racanA : dvIpa-samudronI racanA gha'TInA paDa ane thALAnI samAna che; arthAt jabudvIpa lavaNusamudrathI veSTita che, lavaNasamudra dhAtakIkhaMDathI, dhAtakIkhaMDa kAledaddhithI, kAlAdhi puSkaravaradvIpathI ane puSkaravara puSkarAdhithI veSTita che. A ja krama svayaMbhUramaNa samudra paryaMta che. Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra zrAdghati jaMbudrIpa thALI jevA gALa che ane khIjA badhA dvIpa-samudronI AkRti valayanA jevI eTale ke cUDIna jevI che. [7-8] 154 nAM kSetrone pradhAna na cUddIpa, jaMbUddIpa evA dvIpa che ke je sauthI prathama tathA badhA dvIpa-samudronI vacamAM che. arthAt enAthI koI dvIpa athavA samudra veSTita thayela nathI. ja khUddIpanA vistAra lAkha yeAjana pramANa che. te gALa che; paraMtu lavaNAdikanI jema te cUDInA AkAranA nathI paNa kuMbhAranA cAkanI samAna che. enI vacamAM meru pata che. merunuM varNana saMkSepamAM A pramANe che : merunI UMcAI eka lAkha yojananI che, jemAM hajAra yAjana jeTalo bhAga jamInamAM arthAt adRzya che, navvANuM hajAra yeAjana pramANa bhAga jamInanI upara che. je hajAra yeAjana pramANa bhAga jamInamAM che, enI laMbAI-pahoLAI dareka jagyAe daza hajAra yeAjana pramANa che; parantu bahAranA bhAganA uparanA aza, jemAMthI cUlikA nIkaLe che, te hajAra hajAra ceTajana pramANa lAMkhA-paheALo che. merunA traNa kAMDa che. te traNe lAkamAM avagAhita thaIne rahelA che ane cAra vanAthI dherAcelA che. pahelA kAMDa hajAra yeAjana pramANa che, je jamInamAM che, khInne tresaTha hajAra yojana ane trIjo chatrIsa hajAra yojana pramANa che. pahelAM kAMDamAM zuddha pRthvI tathA kAMkarA Adi, khIjAmAM cAMdI, sphaTika Adi, ane trIjAmAM sAnuM adhika che. cAra vanAnAM nAma kramapUrvaka bhadrazAla, naMdana, saumanasa ane pAMDuka che. lAkha yeAjananI UMcAI pachI sauthI upara eka cUlikA Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 adhyAya 3- sUtra 7-18 geTalI che, je cAlIsa jana UMcI che; ane je mULamAM bAra ejana, vacamAM ATha jana ane upara cAra yojana pramANa lAMbI-pahoLI che. jabUdvIpamAM mukhyatayA sAta kSetro che. te 'vaMza', "varSa', athavA "vAsya' kahevAya che. temAM paheluM bharata che; te dakSiNa tarapha che. bhAratanI uttare haimavata, haimavatanI uttare hari, harinI uttare videha, videhanI uttare ramyaka, ramyakanI uttare hairaNyavata ane hairayavatanI uttare airAvata che. vyavahArasiddha dizAonA niyama pramANe meru parvata sAte kSetronA uttara bhAgamAM raheluM che. sAte kSetrone ekabIjAthI judAM pADavA mATe temanI vacamAM cha parvata che; te "varSadhara" kahevAya che. te badhA pUrvathI pazcima lAMbA che. bhArata ane haimavata kSetranI vacce himAvAna parvata che; haimavata ane harivarSane judA pADanAra mahAhimavAna che; harivarSa ane videhane niSadha parvata judA pADe che; videha ane ramyaka varSanI vacamAM nIla parvata che; ramyaka ane hairaNyavatane rukamI parvata bhinna kare che; hairaNyavata ane airAvatane judA pADanAra zikharI parvata che. [9-11] 1. dizAne niyama sUryanA udayAsta upara avalaMbita che. sUryanI tarapha moDhuM karI UbhA rahetAM DAbI bAjue uttara dizAmAM meru parvata che. bharata kSetramAM sUryAstanI je dizA che, te airAvatamAM sUryodayanI che. tethI tyAM paNa sUryodaya taraka moTuM karatAM meru uttara dizAmAM ja paDe che. A rIte bIjA kSetromAM paNa merunuM uttaravatipaNuM samajI levuM. Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ' taravAthasUtra ghAtajIvaMra ane pujArI: jaMbUdvIpanI apekSAe dhAtakIkhaMDamAM meru, varSa ane varSadharanI saMkhyA bamaNI che; arthAta emAM be meru, cauda varSa ane bAra varSadhara che, paraMtu nAma ekasarakhAM ja che. tAtparya ke jaMbUDhIpamAM AvelA meru, varSadhara ane varSanAM je nAma che, te ja dhAtakIkhaMDamAM AvelA mera AdinAM che. valayAkRti dhAtakIkhaMDanA pUrvAddha ane pazcimAddha evA be bhAga che. pUrva ane pazcimAddhane vibhAga be parvatathI thaI jAya che; te dakSiNathI uttara phelAyelA che ane ISpAkAra - bANanI samAna saraLa che. pratyeka bhAgamAM eka eka meru, sAta sAta varSa ane cha cha varSadhara che. sArAMza e che ke nadI, kSetra, parvata Adi je kAMI jabUdIpamAM che, te dhAtakIkhaMDamAM bamaNAM che. dhAtakIkhaMDana pUrvAddha ane pazcimArka rUpe vibhakta karatAM dakSiNathI uttara phelAyelA ISpAkAra -bANanA AkAranA be pavata che; tathA pUrvAddha ane pazcimAddhamAM pUrvathI pazcima phelAyelA cha cha varSadhara parvata che, te badhA eka bAjue kAledadhine sparza kare che ane bIjI bAjue lavaNodadhine sparza kare che. pUrva ane pazcimArkamAM rahelA cha cha varSadhone paiDAnI nAbhimAM lAgelA ArAnI upamA ApavAmAM Ave, te e varSadharenA kAraNe vibhakta thayelAM sAta bharata Adi kSetrone ArAnI vacamAM rahelA aMtaranI upamA ApavI joIe. mera, varSa ane varSadharenI je saMkhyA dhAtakIkhaMDamAM che, te ja puSkarAddhadvIpamAM che. eTale ke emAM paNa be meru, cauda varSa tathA bAra varSadhara che. te bANakAra parvatethI Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3- sUga 7-18 157 vibhakta thayelA pUrvAddha ane pazcimArkamAM rahelA che. A rIte saravALo karatAM aDhIdvIpamAM kula pAMca meru, trIza varSadhara, pAMtrIsa kSetro, pAMca devakuru, pAMca uttarakuru, pAMca mahAvidehanI ekaso sATha vijaya ane pAMca bharata tema ja pAMca airAvatanA base paMcAvana "Aryadeza" che. aMtarIpa phakta lavaNasamudramAM hovAthI chappana che. puSkaradvIpamAM eka "mAnuSattara" nAmane parvata che, te enI ThIkaThIka madhyamAM zaheranA killAnI jema goLAkAra Ubho che ane manuSyalekane ghere che. jabudIpa, dhAtakIkhaMDa ane ardhA puSkaradvIpa e aDhIdvIpa tathA lavaNa ane kAledadhi e be samudra eTale ja bhAga "manuSyaleka" kahevAya che. ukta bhAganuM nAma manuSyaleka ane ukta parvatanuM nAma mAnuSettara eTalA mATe paDayuM che ke, enI bahAra kaI manuSya janma leto nathI ane koI maratuM nathI. phakta vidyAsaMpanna muni athavA vaikriyalabdhidhArI kaI manuSya aDhIdIpanI bahAra jaI zake che, paraMtu emAM paNa janma, maraNa mAnuSottaranI aMdara ja thAya che. [12 - 13] - manuSyanAtinuM sthitikSetra ane prara : mAnuSattaranI pUrve je aDhIThIpa ane be samudra kahyA che, emAM mANasanI sthiti che. paraMtu ene e artha nathI ke dareka jagyAe che. eno bhAvArtha e che ke janmathI te manuSyajAtinuM sthAna phakta aDhIdvIpathI aMdara rahelAM je pAMtrIsa kSetro ane chappana aMtarIpa kahyAM che emAM che; paraMtu saMharaNa, vidyA athavA labdhinA nimittathI manuSya aDhIdvIpanA tathA be samudranA kaI paNa bhAgamAM dekhAya che; eTaluM ja nahi paNa meruparvatanI cUlikA - coTalI upara paNa te ukta nimittathI rahI zake che. Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 tatvArthasUtra ema hovA chatAM paNa teo bhAratIya che, teo haimavatIya che ItyAdi vyavahAra temanA kSetranA saMbaMdhathI ane teo jaMbudvIpIya che, teo dhAtakIkhaMDIya che ItyAdi vyavahAra temanA dvIpanA saMbaMdhathI samaja joIe. [14]. manuSyajAtinA mukhyapaNe be bhAga che : "Arya" ane lai7." nimittabhedathI cha prakAranA Arya mAnavAmAM Ave che. jema ke, kSetrathI, jAtithI, kulathI, karmathI, zilpathI ane bhASAthI. "kSetraArya" te che je paMdara karmabhUmiomAM ane emAMya paNa AdezamAM pedA thAya che. je IkvAku, videha, hari jJAta, kuru, ugra Adi vaMzamAM pedA thAya che, te jAtiArya' kahevAya che. kulakara, cakravata, baLadeva, vAsudeva, ane bIjA paNa je vizuddha, kuLavALA che, te "kuLaArya' che. yajana, yAjana, paThana, pAThana, kRSi, lipi, vANijya AdithI AjIvikA karanAra karmaArya" che. vaNakara, hajAma, kuMbhAra Adi je alpa AraMbhavALA ane aniMdya AjIvikAthI jIve che, te zilpaArya' che. je ziSTapuruSamAnya bhASAmAM sugama 1. pAMca bharata ane pAMca airAvatamAM sADI pacIsa sADI pacIsa Adeza gaNAvyA che. A rIte e base paMcAvana Adeza ane pAMca videhanI ekaso sATha cakravatI-vijaya, je Aryadeza che, temane choDIne bAkInA paMdara karmabhUmienA bhAga AryadezarUpa mAnavAmAM AvatA nathI. 2. tIrthakara, gaNadhara Adi jeo atizayasaMpanna che, te ziSTa. temanI bhASA saMskRta, ardhamAgadhI ityAdi. . Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3-sUtra 7-18 159 rIte khelavA AdinA vyavahAra kare che, te bhASAthyA' che. e cha prakAranA AryAMthI UlaTAM lakSaNavALA badhA mleccha1 che; jema ke, zaka, yavana, khAja, zakhara, puliMda, Adi. chappana aMtaradvIpamAM rahetA badhAye ane kra bhUmimAM paNa je anAdezAtpanna che te paNa mleccha ja che. [15] rmabhUmitrone nirde za : jemAM meAkSamAne jANanArA ane tene upadeza karanArA tI kara pedA thaI zake che, te O rmabhUmi che. aDhIdvIpamAM manuSyanI pedAzavALAM pAMtrIsa kSetro ane chappana aMtaradvIpa kahevAya che; emAMthI ukta prakAranI ka bhUmie paMdara ja che; jema ke, pAMca bharata, pAMca airAvata ane pAMca videha. emane bAda karIne bAkInAM vIsa kSetra tathA badhA aMtaraddIpa amUmi ja che. joke devakuru ane uttarakuru e e videhanI aMdara ja che, tepaNa te ka bhUmie nathI; kema ke emAM yugaladharmI heAvAne kAraNe cAritrane saMbhava tyAreya paNa hAtA nathI, jema haimavata Adi akarma bhUmiemAM nathI. [16] manuSya ane ti vanI sthiti manuSyanI utkRSTa sthitijIvitakALa traNa patyeAyama ane jadhanya sthiti aMtarmu ta pramANa ja che; tiya cAnI paNa utkRSTa ane jadhanya sthiti manuSyanI barAbara eTale ke traNa palyApama ane aMta pramANa ja che. 1. A vyAkhyA pramANe haimavata Adi trIsa bhAgabhUmimAM arthAt akama bhUmiomAM rahenArA mlecchA ja che. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra bhava ane kAya bhedathI sthiti e prakAranI che. kA paNa janma prApta karI emAM jadhanya athavA utkRSTa jeTalA samaya sudhI jIvI zakAya che, te bhavasthiti; ane vacamAM koI bIjI jAtimAM janmagrahaNa na karatAM koI eka ja jAtimAM vAraMvAra pedA thavu, te 'kAyasthiti' che. upara je manuSyanI tiya canI jadhanya tathA utkRSTa sthiti kahI che te enI bhavasthiti che. kAyasthitine vicAra A pramANe che: manuSya heAya athavA tiryaMca, e badhAnI jadhanya kAyasthiti tA bhavasthitinI mAphaka atadUta pramANa ja che. utkRSTa kAyasthiti manuSyanI sAta athavA AThe bhavagrahaNa parimANa che; arthAt kAI paNa manuSya pAtAnI manuSyajAtimAM lAgalAgaDha sAta athavA ATha janma sudhI rahIne pachI avazya e jAtine cheDI de che. 130 adhA tiryaMcAnI kAyasthiti ane bhasthiti ekasarakhI nathI. ethI emanI banne sthitinuM vistArapUrvaka varNana Avazyaka che. te A pramANe : pRthvIkAyanI bhavasthiti bAvIsa hajAra varSI, jayakALanI sAta hajAra varSI, vAyukAyanI traNa hajAra varSa ane teja kAyanI traNa ahArAtra bhavasthiti che. e cAreyanI kAyasthiti asakhyAta avasarpiNI-utsarpiNI pramANa che. vanaspatikAyanI bhavasthiti daza hajAra varSA ane kAyasthiti anaMta utsarpiNI--avasarpiNI pramANa che. ii driyanI bhavasthiti khAra varSa, trIdriyanI egaNapacAsa aheArAtra ane caturidriyanI cha mAsa pramANa bhavasthiti che. e traNena kAyasthiti sa MkhyAta hajAra varSanI che. paMcendriya tiyAmAM gaja ane samUminI bhavasthiti judI judI che. gajanI Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3-sUrA 7-18 161 eTale jaLacara, uraga ane bhujaganI kareDa pUrva, pakSIonI pApamane asaMkhyAtamo bhAga, ane cArapagAM sthalacaranI traNa palyopama bhavasthiti che. saMbhUmimAM jalacaranI kareDa pUrva, uraganI trepana hajAra ane bhujaganI beMtAlIsa hajAra varSanI bhavasthiti che. pakSIonI botera hajAra ane sthalacaranI corAzI hajAra varSa pramANa bhavasthiti che. garbhaja paMceMdriya tiryaMcanI kAyasthiti sAta athavA ATha janmagrahaNa ane saMmUchimanI sAta janmagrahaNa parimANa che. [17-18] Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-4 trIjA adhyAyamAM mukhyapaNe nAraka, manuSya ane tiryaMcanuM varNana karyuM che. have A adhyAyamAM mukhyapaNe devanuM varNana kare che. prathama, denA prakAra kahe che: sevAzcaturniyAH | deva cAra nikAyavALA che. nikAyano artha amuka samUha eTale jAti che. devanA cAra nikAya che; jema ke, 1. bhavanapati, 2. vyaMtara. 3. jyotiSka ane 4. vaimAnika. [1] trIjA nikAyanI leyA kahe che: tRtiya: : ! ! 1. digaMbarIya paraMparA bhavanapati, vyaMtara ane tiSka e traNa nikAmAM kRSNathI teja: payata cAra vezyAo mAne che. parantu vetAMbarIya paraMparA bhavanapati, vyaMtara e be nikAmAM Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4-sUtra 3 trIjo nikAya pItalezyAvALA che. jyAtiSTha pUrverkta cAra nikAyAmAM trIjA nikAyanA deva che. emAM phakta pIta-tejolezyA che. ahIMyAM lesyAnA a dravyakSezyA eTale ke zArIrika varNa che, ayyavasAyavizeSarUpa bhAvalezyA nathI; kema ke bhAvalezyA te! cAre nikAyAnA devAmAM me haiAya che. [2] have cAra nikAyAnA bheda kahe che : dazA paJcadvAdazavikalpAH kalpopapannaparyantAH / 3 / kalpapapanna deva sudhInA catune kAyika devAnA anukrame daza, ATha, pAMca ane khAra bheda che. bhavanapatinikAyanA daza, vyaMtaranikAyanA ATheka jyAtiSThanikAyanA pAMca ane vaimAnikanikAyanA bAra bhedo che. te badhAnuM varNana AgaLa kare che. vaimAnikanikAyanA khAra bhedo kahyA che te kalpApapanna vaimAnika deva sudhInA samajavA joI e; kema ke kalpAtIta devA . vaimAnikanikAyanA heAvA chatAM paNa uparanA bAra bhedomAM AvatA nathI. saudharmAthI acyuta sudhInAM bAra svarga-devalAka che, te kalpa kahevAya che. [ 3 ] ja uparanI cAra lezyAo mAne che, ane jyAtiSThanikAyamAM phakta teolezyA mAne che. A matabhedanA kAraNe zve. 50mAM A bIjI ane AgaLanu sAtamu' e banne sUtro bhinna che; jyAre di0 50 mAM A be sUtronA sthAnamAM phakta eka sUtra che. jema ke, 6 " AditastriSu pItAntalezyA : 133 1. laizyAnuM vizeSa svarUpa jANavA mATe jIA hiMdI 'kama graMtha' cAthAnuM lephyAzaviSayaka pariziSTa, pR. 33. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra have caturnikAyanA avAntara bheda kahe che? indrsaamaaniktraaystriNshpaarissdyaatmrksslokpaalaanavarAmiiiraSiAraH 45 trAyastriMzalokapAlavA vyantarajyotiSkAH / / caturnikAyanA uparanA daza Adi ekeka bheda iMdra, sAmAnika, trAyazciza, pAriSadya, AtmarakSa, lekapAla, anIka, prakIrNaka, Abhigya ane kibiSika rUpe che. vyaMtara ane jyotiSka trAyasiMza tathA lekapAla rahita che. bhavanapatinikAyanA asurakumAra Adi daza prakAranA deva che; te pratyeka deva Indra, sAmAnika Adi daza bhAgomAM vibhakta che. 1. sAmAnika Adi badhA prakAranA devonA svAmI | kahevAya che. 2. AyuSa AdimAM IndranI samAna eTale ke je amAtya, pitA, guru AdinI mAphaka pUjya che, paraMtu jenAmAM phakta iMdrava nathI, te sAmani kahevAya che. 3. je devo maMtrI athavA purohitanuM kAma kare che, te trI kahevAya che. 4. je mitranuM kAma kare che, te riSa che. 5. je zastra ugAmIne AtmarakSakarUpe pIThanI pachavADe UbhA rahe che, te sAmarakSa kahevAya che. 6. je sarahadanI rakSA kare che te ropAtra che. 7. je sainikarUpe athavA senAdhipatirUpe che, te anavara che. 8. je nagaravAsI ane dezavAsI jevA che, te prajIvA kahevAya che. 9. je dAsanI tulya che, te samaya sevaka ane 10. je aMtyaja samAna che, te visthiSiva. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4- sUtra 6 14pa bAre devalokamAM aneka prakAranA vaimAnika deva paNa iMdra, sAmAnika Adi bhAgamAM vibhakta che. | vyaMtaranikAyanA ATha ane jyotiSkanikAyanA pAMca bhede phakta 8 Adi ATha vibhAgamAM ja vibhakta che; kema ke e bane nikAmAM trAyazciMza ane lekapAlanI jAtinA devo hetA nathI. [4-5] idronI saMkhyAno niyama kahe che ? pUrvajo dvArA dA pahelA be nikAmAM be be iMdra che. bhavanapatinikAyanA asurakumAra Adi daze prakAranA devAmAM tathA vyaMtaranikAyanA kinnara Adi ATha prakAranA devAmAM be be idra che. jema ke, camara ane bali asura kumAremAM, dharaNa ane bhUtAnaMda nAgakumAremAM, hari ane harisaha vighukumAromAM, veNudeva ane veNudArI suparNakumAremAM, agnizikha ane agnimANava agnikumAramAM, velaMba ane prabhaMjana vAyukumAramAM, suSa ane mahAghoSa svanitakumAremAM, jalakAMta ane jalaprabha udadhikumAremAM, pUrNa ane vAsiSTha dvIpakumAromAM tathA amitagati ane amitavAhana dikakumArimAM idra che. e rIte vyaMtaranikAmAM paNa, kinnaramAM kinnara ane kiMguruSa, kiMpuruSomAM satapuruSa ane mahApuruSa, maheragamAM atikAya ane mahAkAya, gAMdhamAM gItarati ane gItayaza, yakSomAM pUrNabhadra ane mANibhadra, rAkSasomAM bhIma ane mahAbhIma, bhUtomAM pratirUpa ane ane apratirUpa tathA pizAcemAM kALa ane mahAkALa ema be be Iko che. ta-11 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra bhavanapati ane vyaMtara e e nikAyAmAM e e iMdra kahevAthI bAkInA nikAyAmAM e e IMdronA abhAva sUcita karyA che. jyAtiSkamAM te cadra ane sUrya' ja iMdra che. caMdra ane sUryAM asa MkhyAta che; ethI jyAtinikAyamAM dra paNa eTalA ja hAya che. vaimAnikanikAyamAM pratyeka kalpamAM eka eka IMdra che. saudha kalpamAM zakra, aizAnamAM IzAna, ane sAtakumAramAM sanatkumAra nAmanA iMdra che. A rIte upara jaNAvela devalAkAmAM te te devalAkanA nAmavALA eka eka iMdra che. vizeSatA phakta eTalI ja che ke Anata ane prANata e baMnene iMdra eka che, ane tenuM nAma prANata che. AraNa ane acyuta e e kalpAnA iMdra pazu eka che ane tenu nAma acyuta che. [6] have pahelA e nikAyAmAM lezyA kahe che : 196 pItAntalezyA: / 7 / pahelA e nikAyanA deva pIta-tene pa ta lephsAvALA che. bhavanapati ane vyaMtara jAtinA devAmAM zArIrika varUpa dravyalezyA cAra ja manAya che. jema ke, kRSNa, nIla, kApAta ane pIta-teja. [7] devAnA kAmasukhanuM varNana kare cheH kAyapravIcArA A pezAnAt / 8 / zeSAH sparzarUpazabdamanaHpravIcArA dvayordvayAH / 9 / pare'pravIcArAH / 10 / Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4-sUtra 8-10 137 IzAna sudhInA devA kAyapravIcAra eTale ke zarIrathI viSayasukha bhAgavavAvA ! che, bAkInA dhruvA e e kalpamAM kramathI 5, rUpa, zabda ane saMkalpa dvArA viSayasukha bhAgave che, bIjA badhA devA pravIcArarahita arthAt vaiyika sukhabhAgathI rahita hAya che. bhavanapati, vyaMtara, jyAtiSka ane pahelA tathA khIjA svanA vaimAnika, ATalA devA manuSyanI mAphaka kAmasukhane anubhava karIne prasannatA meLave che. trIjA svargathI mAMDIne uparanA vaimAnika devA manuSyanI samAna sarvAMgAnA zarIraspa dvArA kAmasukha bhogavatA nathI; kintu bIjIbIjI rIte te vaiSiyaka sukhane anubhava kare che. jema ke, trIjA ane cAthA svarganA devA teA devIonA mAtra sparzathI kAmatRSNAnI zAMti karI le che ane sukhane anubhava kare che; pAMcamA ane chaThThA svarganA devA, devIonA susajjita rUpane joI ne ja viSayajanya sukha sASa meLavI le che; sAtamA ane AThamA svarganA devAnI kAmavAsanA devIonA mAtra vividha zabda sAMbhaLavAthI zAnta thaI jAya che, ane temane viSayasukhanA anubhavanA navamA ane dazamA, agiyAramA ane joDIonA arthAta cAra svargAnA devAnI devIonA cintana mAtrathI ja thaI jAya che; emane devInA sparzanI ke rUpa jovAnI sAMbhaLavAnI apekSA rahetI nathI. sArAMza e che ke khIjA AnaMda maLe che; Ama e e vaiSayika tRpti phakta A tRptine mATe ke gIta Adi Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 taravAthasUtra svarga sudhI ja devIonI utpatti che. enI upara nathI; ethI jyAre teo trIjA Adi uparanA svargamAM rahetA dene viSayasukhane mATe utsuka ane te mATe teone potA tarapha AdarazIla jANe che, tyAre uparanA devonI pAse pahoMcI jAya che. tyAM pahoMcatAMnI sAthe ja enA hAtha Adine mAtra sparzathI trIjA-cothA svarganA devenI kAmatRpti thaI jAya che; emanA zaNagArasajijata manohara rUpane joIne ja pAMcamA-chaThThA svarganA devonI kAmalAlasA pUrNa thaI jAya che, A rIte emanA suMdara saMgItamaya zabdane sAMbhaLIne ja sAtamA-AThamA svarganA deva vaiSayika AnaMdane anubhava karI le che. devIo AThamA svarga sudhI ja pahoMcI zake che, AgaLa nahi. navamAthI bAramA svarganA devanI kAmasukhatRpti phakta devIonA citana mAtrathI ja thaI jAya che. bAramA svargathI uparanA deva zAMta ane kAmalAlasA rahita hoya che; ethI emane devIonA sparza, rUpa, zabda athavA ciMtana dvArA kAmasukha bhogavavAnI apekSA rahetI nathI; ane tema chatAye te anya devAthI adhika saMtuSTa ane adhika sukhI hoya che. tenuM kAraNa spaSTa che. jema jema kAmavAsanAnI prabaLatA, tema tema cittane kaleza adhika; tathA jema jema cittane kaleza adhika tema tema tene maTADavA mATe viSayabhega paNa adhikAdhika joIe. bIjA svarga sudhInA devenI apekSAe trIjA, cothAnI ane temanI apekSAe pAMcama, chaThThAnI e rIte uparauparanA svarganA devenI kAmavAsanA maMda hoya che; ethI emanA cittasaMklezanI mAtrA paNa kama hoya che, tethI ja emanA kAmabhoganAM sAdhana Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4 - sutra 15-20 paNa alpa kahyAM che. bAramA svarganI uparanA devenI kAmavAsanA zAMta che ethI emane sparza, rUpa, zabda, ciMtana AdimAMthI kaI paNa bhoganI IcchA thatI nathI; saMtoSajanya parama sukhamAM teo nimagna rahe che. e ja kAraNathI nIcenIcenA devanI apekSAe uparauparanA devenuM sukha adhikAdhika mAnavAmAM Ave che. [8-10] have caturnikAyanA devanA pUrvokta bhedonuM varNana kare che : bhvnvaasino'surnaagvidyutsuprnnaagnivaatstnite|dviparimA | 22 vyantarAH kinnarakimpuruSamahAragagAndharva ykssraakssmUtapizAvAH 22 . jyotiSkAH sUryAzcandramaso grahanakSatraprakIrNatAra* kAgra / rU merupradakSiNA nityagatayo nRloke / 14 / tata: vimAnaH | 26/ vagivasthitA jemanA 27 vApAnA: WAtItajJa ! 285 uparyuri 22 taudhAnatAravujAherasTArataww. 1. zvetAMbara saMpradAyamAM bAra kalpe che, paraMtu digaMba saMpradAya seLa kalpane mAne che. emAM brahmottara, kApiSTha, zuka ane zatAra nAmanA cAra adhika kalpa che; je kamapUrvaka chaThThA, AThamA, navamA ane agiyAramA naMbara upara Ave che. digaMbarIya sUtrapATha mATe sUtronuM tulanAtmaka pariziSTa juo. Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 mahAzukrasahastrAreSvAnataprANa tayorAraNAcyutayeorna' vasu graiveyakeSu vijayavaijayantAjayantA parAjiteSu sarvArtha siddheca / 20 / asurakumAra, nAgakumAra, vizvakumAra, supaNuM - kumAra, agnikumAra, vAyukumAra, stanitakumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra ane krikumAra, e bhavanavAsinikAya che. tattvArtha sUtra kiMnara, kiMpuruSa, kiMpuruSa, maheAraga, gAMdhava, yakSa, rAkSasa, bhUta ane pizAca e vya'taranikAya che. sUrya, caMdra tathA graha, nakSatra ane prakI tArA e jyAtiSThanikAya che. te manuSyaleAkamAM merunI cAre mAjue pradakSiNA karavAvALA tathA nitya gatizIla che. kALanA vibhAga e cara jyAtiSThe karAyA che. hAya che. manuSyaleAkanI bahAra jyAtiSTho sthira rahelA caturtha nikAyavALA vaimAnika devA che. te kalpApapanna ane pAtIta rUpa che. ane upara upara rahe che. dvArA saudharma, azAna, sAnakumAra, mAhedra, brahmalAka, lAntaka, mahAzukra, sahasrAra, Anata, prANuta ane AraNa azruta tathA nava praiveyaka ane vijaya, Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4- sUtra 11- 20 vaijayaMta, jayaMta, aparAjita tathA sarvArthasiddhamAM emane nivAsa che. ravidha saMvanapatti : daze prakAranA bhavanapati jaMbudvIpamAM AvelA sumeru parvatanI nIce enA dakSiNa ane uttara bhAgamAM tIrachA aneka kaTAkeTi lakSa jana sudhI rahe che. asurakumAra moTe bhAge AvAsomAM ane kyAreka bhavanamAM vase che, tathA nAgakumAra Adi badhA moTe bhAge bhavanamAM ja vase che. ratnaprabhAne pRthvIpiMDamAMthI UMce, nIce eka eka hajAra jana cheDI daIne vacalA eka lAkha aThThotera hajAra yojanaparimANa bhAgamAM AvA dareka jagyAe che; paratu bhavane te ratnaprabhAmAM nIce nevuM hajAra janaparimANa bhAgamAM ja hoya che. AvAsa meTA maMDapa jevA hoya che ane bhavana nagara jevAM hoya che. bhavana bahArathI geLa, aMdarathI samacatuSka ane taLiye puSkarakarNikA jevAM hoya che. badhA bhavanapati, kumAra eTalA mATe kahevAya che ke teo kumAranI mAphaka jovAmAM manohara tathA sukumAra heya che; ane mRdu, madhuragativALA tathA krIDAzIla hoya che. daze prakAranA bhavanapatinAM cihna Adi svarUpa saMpatti janmathI ja pitapotAnI jAtimAM judI judI hoya che. jema ke asura kumArane mukuTamAM cUDAmaNinuM cihna hoya che. nAgakumArone nAganuM, vighukumArane vajanuM, suparNakumArane garuDanuM, agnikumArane ghaDAnuM, vAyukumArene azvanuM, stanikakumArane 1. "saMgrahaNImAM udadhikumArane azvanuM ane vAyumArane makaranuM cihna lakhyuM che, gA. 26. Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17ra tavAthasUtra vardhamAna-zarAvanI joDInuM, udadhikumArane makaranuM, dvIpakumArane siMhanuM ane dikakumArene hAthInuM cihna hoya che. nAgakumAra Adi badhAeAnAM cihna, emanA AbharaNamAM hoya che. badhAnAM vastra, zastra, bhUSaNa Adi vividha heya che. [11] caMtaranA meTra-kame badhA vyaMtara devo Urdhva, tirachA ane nIce traNe lekamAM bhavana ane AvAsamAM vase che. te pitAnI IcchAthI athavA bIjAnI preraNAthI bhinnabhinna jagyAe jAya che. emAMthI keTalAka to manuSyonI paNa sevA kare che. te vividha prakAranA pahADomAM, guphAo tathA vananA AMtarAomAM vasavAnA kAraNathI vyaMtara kahevAya che. emAMthI kinara nAmanA vyaMtaranA daza prakAra che. jemake, kiMmara, liMpuruSa, kiM puruSottama, kiMnattama, hRdayaMgama, rUpazAlI, aniMdita, manorama, ratipriya ane ratiSTha. kiM puruSa nAmanA vyaMtaranA daza prakAra che. jema ke, puruSa, puruSa, mahApuruSa, puruSavRSabha, puruSottama, atipuruSa, marudeva, maruta, meruprabha ane yazasvAna. mahAraganA daza prakAra A pramANe cheH bhujaga, bhogazAlI, mahAkAya, atikAya. skaMdhazAlI, manerama, mahAvega, maheSvakSa, merukAMta, ane bhAsvAna. gAMdharvanA bAra prakAra A pramANe che: hAhA, hRdu, taMburava, nArada, RSivAdika, bhUtavAdika, kAdaMba, mahAkAdaMba, raivata, vizvAvasu, gItarati ane gItayazasU. yakSonA tera prakAra A pramANe che: pUrNabhadra, mANibhadra, tabhadra, haribhaka, sumanabhadra, vyatipAtikabhadra, subhadra, sarvatebhadra, manuSyayakSa, vanAdhipati, vanAhAra, rUpayakSa ane yakSottama. rAkSasanA sAta prakAra A pramANe che: bhIma, mahAbhIma, vina, vinAyaka, jaLarAkSasa, rAkSasarAkSasa ane brahmarAkSasa. bhUtonA bhadra, haribhakAvanAhAra, nAma, mahAbhIma vi Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4-sUtra 11 - 20 107 nava prakAra A pramANe che : surUSa, pratirUpa, atirUpa, bhUtAttama, ska Mdika, mahAska dika, mahAvega, pratiSThana ane AkAzaga. pizAcAnA padara bheda A pramANe che : kUSmAMDa, paTaka, joSa, Ahvaka, kAla, mahAkAla, caukSa, acaukSa, tApizAca, mukharapizAca, adhastAraka, deha, mahAvideha, tUSNIka, ane vapizAca. ATha prakAranA vyaMtarAnAM cihna anukrame A pramANe cheH azAka, ca Mpaka, nAga, tuM kharuM, vaTa, khAMga (yAgIe pAsene khAparIvALA daMDa), sulasa ane kadaMbaka. khAMga sivAya bAkInAM badhAM cihno vRkSa jAtinAM che; zmA badhAM cihno emanA AbhUSaNu AdimAM hoya che. [12] paMcavidha aitiSTha : merunA samatala bhUmibhAgathI sAtasA tevuM yAjananI UMcAI upara jyAtizraznanA kSetranA AraMbha thAya che; te tyAMthI UMcAImAM ekaso daza yojanaparimANa che, ane tIrag asaMkhyAta dvIpasamudra parimANa che. emAM daza yojananI UMcAI upara arthAt ukta samatalathI AThasa yeAjananI UMcAI upara sUryanuM vimAna che; tyAMthI eMzI yeAjananI UMcAI upara arthAt samatalathI ADhasA eMzI yeAjananI UMcAI upara caMdranuM vimAna che, tyAMthI vIza yeAjananI UMcAI sudhImAM arthAt samatalathI navasA yeAjananI UMcAI sudhImAM graha, nakSatra ane prakINa tArA che. prakI tArA kahevAnI matalaba e che ke khIjA keTalAka tArAA evA paNa che ke je aniyatacArI hAvAthI. kAreka sU caMdranI nIce paNa cAlyA jAya che ane kayAreka upara paNa cAlyA jAya che. caMdranI upara gIza ceAjananI UMcAImAM pahelA cAra yAjananI UMcAI para nakSatra che, enI pachI Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 tatvArthasUtra cAra ejananI UMcAI upara budha graha, budhathI traNa jana UMce zukra, zukrathI traNa yojana UMce guru, guruthI traNa jana UMce maMgaLa ane maMgaLathI traNa yojana UMce zanaizcara che. aniyatacArI tArA jyAre sUryanI nIce cAle che, tyAre te sUryanI nIce daza ejanapramANa jyotiSa kSetramAM cAle che, jyotiSa-prakAzamAna vimAnamAM rahevAne kAraNe sUrya Adi tiSka kahevAya che. e badhAnA mukuTomAM prabhAmaMDala jevuM ujajavala sUryAdinA maMDaLa jevuM cihna hoya che. sUryane sUryamaMDaLanA jevuM, caMdrane caMdramaMDaLanA jevuM ane tArAne tArAmaMDaLanA jevuM cihna hoya che. [13] 2 coti: mAnuSottara nAmanA parvata sudhI manuSyaleka che, e vAta pahelAM kahevAI gaI che. e manuSyalomAM je tiSka che, te sadA bhramaNa kare che. emanuM bhramaNa merunI cAre bAjue thAya che. manuSyalokamAM kula sUrya ane caMdra ekaso batrIsa ekaso batrIsa che. jema ke jabudIpamAM be be, lavaNa samudramAM cAra cAra, dhAtakIkhaMDamAM bAra bAra, kAlodadhimAM beMtAlIsa beMtAlIsa ane puSkaramAM botera betara sUrya tathA caMdra che. eka eka caMdrane parivAra aThThAvIza nakSatra, aDyAzI graha, ane chAsaTha hajAra navaso ne paMcotera kaTAkeTi tArAo che. je ke lekamaryAdAnA svabhAvathI ja tiSka vimAna sadAye pitAnI jAte ja phare che, tathApi viziSTa samRddhi pragaTa karavAne mATe ane Abhiyogya-sevaka nAmakarmanA udayathI krIDAzIla keTalAka de e vimAnane upADIne phare che. pUrva 1. juo a0 3, sU0 14. Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 adhyAya 4- sUtra 11-20 dizAmAM siMhAkRti, dakSiNa dizAmAM gajAgRti, pazcima dizAmAM baLadarUpadhArI ane uttara dizAmAM azvarUpadhArI deva vimAnanI nIce joDAIne bramaNa karyA kare che. [14] manuSyalekamAM muhUrta, aherAtra, pakSa, mAsa, Adi; atIta, vartamAna Adi: saMkheya, tathA asaMkheya Adi rUpe aneka prakArane kALavyavahAra thAya che; enI bahAra nahi. manuSyalakanI bahAra je kaI kALavyavahAra karavAvALuM hoya ane evo vyavahAra kare te paNa te manuSyalekamAM prasiddha vyavahAra pramANe ja; kema ke vyAvahArika kALavibhAgano mukhya AdhAra mAtra niyata kriyA che. AvI kriyA sUrya, caMdra Adi jyotikonI gati ja che; gati paNa sarva tiSkamAM sarvatra hetI nathI, phakta manuSyalokamAM vartatA tiSkamAM ja hoya che. ethI mAnavAmAM Ave che ke kALane vibhAga tiSThonI viziSTa gati upara ja nirbhara che. dina, rAta, pakSa Adi je sthUlasthUla kALavibhAga che te sUrya Adi tiSkanI niyata gati upara avalaMbita hovAthI enAthI jANI zakAya che; samaya, AvalikA Adi sUkSma kALavibhAga enAthI jANI zakAtuM nathI. amuka niyata sthAnamAM je sUryanuM prathama darzana thAya che ane amuka sthAnamAM che tenuM adarzana thAya che te udayAta che. e udayAsta vaccenI sUryanI kriyAthI divasane vyavahAra thAya che. A rIte ja sUryanA astathI te udaya sudhInI kriyAthI rAtano vyavahAra thAya che. dina ane rAtane trIsamo bhAga muhUrta che, paMdara dina, rAta e paNa kahevAya che, be pakSano mAsa, be mAsanI Rtu, traNa Rtu ayana, be ayananuM varSa, pAMca varSono yuga Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 tatvArthasUtra ityAdi aneka prakArane laukika kALavibhAga sUryanI gatikriyAthI karavAmAM Ave che. je kriyA cAlu hoya te vartamAnakALa, je thavAnI che te anAgatakALa ane je thaI cUkI che te atItakALa. je kALa gaNatarImAM AvI zake te saMkhyaya, je gaNatarImAM nathI AvI zakato paNa phakta upamAna dvArA jANI zakAya che te asaMkhyaya, jema ke, palyopama, sAgarepama Adi; ane jeno aMta nathI te anaMta. [15] ricara kyoti : manuSyalakanI bahAranAM sUrya AditiSka vimAna sthira che. kema ke emanAM vimAna svabhAvathI eka jagyAe ja kAyama rahe che. ahIMtahIM bhamatA nathI. A kAraNathI emanI lezyA ane emane prakAza paNa eka rUpe sthira che; arthAt tyAM rAhu AdinI chAyA na paDavAthI jyotiSkano svAbhAvika pILo raMga jemane tema rahe che, ane udaya asta na hovAthI lakSa janaparimANa prakAza paNa ekasarakhe sthira rahe che. [16]. vaimAni : caturthanikAyanA deva vaimAnika kahevAya che. emanuM vaimAnika e nAma mAtra pAribhASika che; kema ke vimAnathI cAlatA evA to bIjA nikAyanA deva paNa hoya che. vaimAnikanA kalpapapanna ane kalpAtIta evA be bheda hoya che. je kalpamAM rahe che, te kalpapapanna ane je kalpanI bahAra rahe che te kalpAtIta kahevAya che. A badhA vaimAnika eka sthAnamAM hotA nathI, ke tIrachA paNa hatA nathI; kintu eka bIjAnI upara upara rahelA hoya che. [18-19] kalpanA saudharma, aizAna Adi bAra bheda che. emAMthI saudharma kalpa jyotizcakranI upara asaMkhyAta jana caDavA Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4 sUtra-ra1-22 177 pachI menA dakSiNa bhAgathI upalakSita AkAzapradezamAM rahele che. enI upara kintu uttaranI bAjue aizAnakalpa che. saudharmakalpanI bahu upara samazreNImAM sAnakumAra kalpa che, ane aizAnanI upara samazreNImAM maheMdra kalpa che. A benI vacce, kintu upara brahmaleka kalpa che; enI upara kramathI lAMtaka, mahAzukra ane sahastrAra e traNa kapa eka bIjAnI upara upara che. emanI upara saudharma ane aizAnanI mAphaka Anata ane prANata e be kalpa che. emanI upara samazreNImAM sAnakumAra ane mAhedranI mAphaka AraNa ane ayyata kalpa che. A kalponI upara anukrame nava vimAna uparaupara che. te puruSAkRti lekanA grIvAsthAnIya bhAgamAM hovAthI zaiveyaka kahevAya che. emanI upara vijaya, vaijayaMta, jayaMta, aparAjita ane sarvArthasiddha e pAMca vimAna che. te sauthI uttara pradhAna hovAthI anuttara kahevAya che. saudharmathI acuta sudhInA devo kalpapapanna ane emanI uparanA badhA deve kalpAtIta kahevAya che. kalpapapatramAM svAmI sevakabhAva che, paraMtu kalpAtItamAM nathI, tyAM te badhA IMdra jevA hevAthI "ahamiMdra kahevAya che. manuSyalekamAM keI nimittathI javAnuM thAya to kalpapapanna deva ja jAya-Ave che. kalpAtIta pitAnA sthAnane choDI kyAMya jatA nathI. [20] have keTalIka bAbatomAM devonI uttarottara adhikatA ane hInatA kahe che : sthitiprbhaavmukhdyutileshyaavishuddhiindriyaa'vdhiviSayatA : 22. tirAribafmAna hInA rA Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra sthiti, prabhAva, sukha, dyuti, lesyAnI vizuddhi, indriyaviSaya ane adhiviSayamAM uparauparanA devA adhika hAya che. 178 gati, zarIra, uparauparanA devA hIna che. parigraha ane abhimAnamAM nIcenIcenA devAthI uparauparanA devA sAta vAtAmAM adhika hAya che. te nIce pramANe : 1; sthiti : AnA vizeSa khulAsA AgaLa tevIsamA sUtramAM che. 2. mAva : nigraha-anugraha karavAnuM sAmarthya'; aNimA mahimA Adi siddhinuM sAmarthya, ane AkramaNa karI bIjAe pAse kAma karAvavAnuM baLa, A badhAne prabhAvamAM samAveza thAya che; AvA prabhAva jo ke uparauparanA devAmAM adhika hAya che te paNa temAM uttarAttara abhimAna ane saphleza ochA heAvAthI teo peAtAnA prabhAvaneA upayAga oche ja kare che. 3,4. pula ane yuti : iMdriyA dvArA grAhya viSayeAnA anubhava karavA e sukha che. zarIra, vastra ane AbharaNa AdinuM teja e dyuti che. e sukha ane zruti uparauparanA devAmAM adhika hAvAnuM kAraNa uttara|ttara kSetrasvabhAvajanya zubha pudgalapariNAmanI prakRSTatA ja che. 5. sTeyAnI vizuddhi : lezyAnA niyama AgaLa tevIsamA sUtramAM spaSTa thaze. ahIMyAM eTaluM jANI levu joI e ke je devAnI lesyA samAna che temAM paNa nIcenI apekSAe Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4 - sUtra 21-22 - 179 uparanA devAnI lezyA, saphlezanA chApaNAnA kAraNathI uttarAttara vizuddha; vizuddhattara ja hAya che. 6. triviSaya : dUrathI STa viSayAnu grahaNa karavAnu je iMdriyAnuM sAmarthya te paNa uttarAttara guNanI vRddhi ane salezanI nyUnatAnA kAraNathI uparauparanA devAmAM adhika hoya che. 7, avadhijJAnane vivaya avadhijJAnanuM sAmarthya paNa uparauparanA devAmAM vadhAre ja hoya che. pahelA ane bIjA svarganA devane nIcenA bhAgamAM ratnaprabhA sudhI, tIrA bhAgamAM asaMkhyAta lAkha ceAjana sudhI ane UMcA bhAgamAM potapotAnA vimAna sudhI avadhijJAnathI jANavAnuM sAmarthya hAya che. trIjA ane cAthA svarganA devA nIcenA bhAgamAM zarAprabhA sudhI, tIrachA bhAgamAM asaMkhyAta lAkha yeAjana sudhI ane Urdhva bhAgamAM potapAtAnA bhavana sudhI avadhijJAnathI joI zake che. e rIte kramazaH vadhatAM vadhatAM aMtamAM anuttaravimAnavAsI devA saMpUrNa lAkanAlIne avadhijJAnathI joI zake che. je devAnA adhijJAnanuM kSetra samAna hAya che, teomAM paNa nIcenI apekSAe uparanA devAne vizuddha, vizuddhatara jJAnanuM sAmarthya hAya che. [21] cAra bAbato evI che je nIcenA devAnI apekSAe uparauparanA devAmAM AchI heAya che. jemake ; 1. rAmanayiAnI rApti ane manayiAmAM pravRtti : e ane uparauparanA devAmAM eA hAya che; kema ke uparauparanA devAmAM uttarAttara mahAnubhAvatA ane udAsInatA adhika hAvAne kAraNe dezAMtaraviSayaka krIDA karavAnI rati Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 tattvArthasUtra ochIochI thatI jAya che. sAnakumAra Adi deve jemanI jaghanya sthiti be sAgaropama hoya che, te adhobhAgamAM sAtamA naraka sudhI ane tIrachA bhAgamAM asaMkhyAta hajAra keDArkaDi jana paryata javAnuM sAmarthya rAkhe che, emanI pachInA devane gativiSaya ghaTatAMghaTatAM eTale badhA ghaTI jAya che ke uparanA deva vadhAremAM vadhAre trIjA naraka sudhI ja jaI zake che. zakti game teTalI hoya te paNa kaI deva nIcenA bhAgamAM trIjA narakathI AgaLa gayo nathI ane jaze nahi. 2. zArIranuM rimALa : e anukrame pahelA-bIjA svargamAM sAta hAthanuM; trIjA-cothA svargamAM cha hAthanuM; pAMcamA-chaThThA svargamAM pAMca hAthanuM; sAtamA-AThamA svargamAM cAra hAthanuM; navamAthI bAramA svarga sudhImAM traNa hAthanuM; nava raiveyakamAM be hAthanuM ane anuttara vimAnamAM eka hAthanuM hoya che. 3. paripradaH pahelA svargamAM batrIsa lAkha vimAna, bIjAmAM aThThAvIsa lAkha, trIjAmAM bAra lAkha, cethAmAM ATha lAkha, pAMcamAmAM cAra lAkha, chakAmAM pacAsa hajAra, sAtamAmAM cALIsa hajAra, AThamAmAM cha hajAra, navamAMthI bAramA sudhI sAtase, adhavatI traNa raiveyakamAM eka se. agiyAra, madhyama traNa saiveyakamAM eka sAta, Urdhva traNa raiveyakamAM so ane anuttaramAM pAMca ja vimAnane parigraha che. 4. gaminAnaH eno artha ahaMkAra che. sthAna, parivAra, zakti, viSaya, vibhUti, sthiti AdimAM abhimAna Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4- sUtra 2122 pedA thAya che; AvuM abhimAna, kaSAya che hevAthI uparauparanA devomAM uttarottara ochuM ja hoya che. sUtramAM kahI nathI evI bIjI paNa pAMca bAbato denA saMbaMdhamAM jANavA jevI che. 1. ucchavAsa, 2. AhAra, 3. vedanA, 4. upapAta ane 5. anubhAva. - 1. kAsa: jema jema devenI sthiti vadhatI jAya che, tema tema ucchavAsanuM kAlamAna paNa vadhatuM jAya che. jema ke, daza hajAra varSanA AyuSavALA devane eka eka uvAsa sAta sAta stokaparimANa kALamAM thAya che, eka palyopamanA AyuSavALA devane ucchavAsa eka divasamAM eka ja hoya che, sAgaropamanA AyuSavALA devonA viSayamAM e niyama che ke jenuM AyuSa jeTalA sAgaropamanuM hoya tene eka eka ucchavAsa teTakeTalA pakhavADiye thAya che. 2. sara: enA saMbaMdhamAM evo niyama che ke daza hajAra varSanA AyuSavALA deve eka eka divasa vacamAM cheDIne AhAra le che; palyopamanA AyuSavALA de dinapRthakutvanI pachI AhAra le che; sAgaropamanA AyuSavALA devA mATe evo niyama che ke jenuM AyuSa jeTalA sAgaropamanuM hoya teTalA hajAra varSa pachI AhAra le che. - 3. veranA sAmAnya rIte devane sAta - sukha vedanA ja hoya che, kyAreka asAta - dukha vedanA thaI jAya to te, aMtarmuhUrtathI vadhAre samaya sudhI rahetI nathI. sAta vedanA 1. pRthapha zabdane bethI mAMDI navanI saMkhyA sudhI vyavahAra thAya che. -1ra Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 tatvArthasUtra paNa lAgalagATa cha mahinA sudhI eka sarakhI rahIne pachI badalAI jAya che. 4. 355taH ene artha utpattisthAnanI yogyatA che. anya - jainetaraliMgika mithyAtvI bAramA svarga sudhI ja utpanna thaI zake che; sva- jainaliMgika mithyAtvI raiveyaka sudhI jaI zake che, ane samyagudaSTi pahelA svargathI sarvArtha siddha paryata paNa jaI zake che. paraMtu caturdazapUrvadhArI saMyata pAMcamA svargathI nIce utpanna ja thatA nathI. 5. anumAva: eno artha lakasvabhAva - jagaddharma che. ene lIdhe badhAM vimAna tathA siddhazilA Adi AkAzamAM nirAdhAra rahelAM che. bhagavAna arihaMtanA janmAbhiSeka Adi prasaMgo upara devonA AsananuM kaMpita thavuM e paNa lekanubhAvanuM ja kArya che. AsanakaMpanI pachI avadhijJAnanA upayogathI tIrthakarane mahimA jANI keTalAka deva pAse AvI emanI stuti, vaMdanA, upAsanA AdithI AtmakalyANa kare che. keTalAka de pitAnA sthAnamAM ja rahI pratyutthAna, aMjalikarma, praNipAta, namaskAra, upahAra AdithI tIrthaMkaranI carcA kare che. A paNa badhuM ja kAnubhAvanuM ja kArya che. [22] have vaimAnikomAM lezyAne niyama kahe che : pItapadmazuklalezyA dvitrizeSeSu / 23 / be, traNa ane bAkInAM svargomAM kamapUrvaka pIta, padma ane zukala lezyAvALA deve che. - pahelA be svarganA devAmAM pIta - tejolezyA hoya che, trIjAthI pAMcamA svarga sudhIne deAmAM paDyUlezyA ane chaThThAthI Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4 sUtra 24-26 183 sarvArtha siddha paryaMtanA devAmAM zukalalezyA hoya che. A niyama zarIravarUpa dravyalesyAne mATe ja che, kema ke avyavasAyarUpa bhAvalezyA tA badhAye devAmAM dhye maLI Ave che. [23] have kapAnI parigaNanA kare che: kALu praveyayaH 54o / 24 | greveyakanI pahelAM kalpa che. . che. jemAM iMdra, sAmAnika, trAyasmiza Adi rUpe devAnA vibhAganI kalpanA che, te ' kalpa.' evA kalpa traiveyakanI pahelAM, arthAt saudhathI acyuta sudhI bAra traiveyakathI laI badhA kalpAtIta che. kema ke emAM iMdra, sAmAnika, trAyaspriMza Adi rUpe devAnA vibhAganI kalpanA nathI; arthAt te badhA khareAkharIvALA hAvAthI ahamidra' kahevAya che. [24] have leAkAntika devAnuM varNana kare cheH brahmalokAlayA lokAntikAH / 25 / sArasvatAdityavahnayaruNagarda' toytussitaavyaabaadh1mommi / ra6 / 1. rAyala eziyATika sAsAyaTInA mudrita pustakamAM 'rizcaM' evA aMza nizcitarUpe sUtramAM na rAkhatAM kASThakamAM rAkhyA che; paratu ma. bha. nA mudrita pustakamAM te a'za 'riTArzva'pATha sUtragata ja nizcitarUpe chApyA che, jo ke zvetAMkhara sapradAyanA mULasUtramAM Aistra evA pADe che. chatAM paNa e sUtranA bhASyanI TIkAmAM je 'mUriovattA: rivimAnaprastArati mi:' ityAdi ullekha che, emAM ariSTa nA sthAne riSTa hAvAne paNa tarka thaI zake che; paraMtu Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 tattvArthasUtra brahmaleka e ja kAtika devenuM AlayanivAsasthAna che. sArasvata, Aditya, valina, aruNa, gardaya, tuSita, avyAbAdha, maruta ane ariSTa e lekAtika che. lokAMtika devo viSayaratithI rahita hovAthI devarSi kahevAya che. teo paraspara nAnA moTA na hovAthI badhA svataMtra che ane tIrthakaranA niSkramaNa eTale ke gRhatyAganA samaye emanI sAme UbhA rahI "vu guru zabda dvArA pratibodha karavAnA pitAnA AcAranuM pAlana kare che. te brahmaleka nAmanA pAMcamA svarganI cAre bAjunI dizAovidizAomAM rahe che; bIje kyAMya rahetA nathI. te badhA tyAMthI cuta thaI manuSyajanma laI mokSa prApta kare che. dareka dizA, dareka vidizA ane madhyabhAgamAM ekaeka jAti vasavAnA kAraNe emanI kula nava jAtio che. jema ke, pUrvottara eTale ke IzAna khUNAmAM sArasvata, pUrvamAM Aditya, pUrvadakSiNa eTale agni khUNAmAM vahi, dakSiNamAM aruNa, dakSiNapazcimamAM eTale naiRtya khUNAmAM gardaya, pazcimamAM tuSita, pazcimettara eTale vAyavya khUNAmAM avyAbAdha, uttaramAM maphata ane vacamAM ariSTa nAmanA lokAMtika de rahe che. emanAM sArasvata Adi nAma vimAnanA nAmathI prasiddha digaMbara saMpradAyamAM A sUtrane aMtima bhAga vAdhAriSTA e pATha che tethI ahIM spaSTa rIte ariSTa nAma ja phalita thAya che, riSTa nahi; tema ja marutanuM vidhAna paNa nathI. Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4- sUtra 27 thayAM che. ahIM eTalI vizeSatA jANI levI joIe ke A bane sUtronA mULa bhASyamAM kAMtika devanA ATha ja bhedo batAvyA che, digaMbara sUtrapATha pramANe paNa ATha ja saMkhyA jaNAya che, temAM marutane ullekha nathI. alabatta, ThANAMga Adi sUtromAM nava bheda dekhAya che; (uttama caritramAM te daza bhedone paNa ullekha che) tethI ema jaNAya che ke mULasUtramAM "mAto pATha prakSipta thayela che. [25-26] have anuttara vimAnanA devanuM vizeSatva kahe che: vinavihu triramA ra7 | vijayAdimAM deva, vicarama-phakta be vAra manuSya janma dhAraNa karavAvALA hoya che. anuttara vimAnanA pAMca prakAra che. emAMthI vijaya vaijayaMta, jayaMta ane aparAjita e cAra vimAnamAM je de rahe che, te dicarama hoya che. arthAta te adhikamAM adhika be vAra manuSyajanma dhAraNa karI mokSa pAme che. ene krama A pramANe che : cAra anuttara vimAnathI cuta thayA pachI manuSyajanma, e janmanI pachI anuttara vimAnamAM deva janma, tyAMthI pAcho manuSyajanma ane te ja janmamAM mekSa. paraMtu sarvArthasiddhavimAnavAsI devo phakta eka ja vAra manuSyajanma le che, te e vimAnathI zyata thayA pachI manuSyatva dhAraNa karI e janmamAM ja mokSa prApta kare che. anuttaravimAnavAsI sivAya bIjA keI paNa prakAranA devA mATe kAMI niyama nathI; kema ke keIka te eka ja vAra manuSyajanma laI mokSa pAme che, ke be vAra, koI traNa vAra, keI cAra vAra ane koI ethI paNa adhika vAra janma dhAraNa kare che. [2] Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra have ti"cAnu svarUpa kahe che: aupapAtikamanuSyebhyaH zeSAstiryagyeonayaH / 28 / aupapAtika ane manuSya sivAyanA je je AkI rahyA te te tiya cayAnivALA che. 186 tiya "ca koNa kahevAya che e praznanA uttara A sUtramAM ApyA che. aupapAtika arthAt deva tathA nAraka ane manu- jyane cheADIne bAkInA badhA saMsArI jIvA tiya ca ja kahevAya che. deva, nAraka ane manuSya phakta pa Mcendriya hoya che; parantu tiya camAM ekedriyathI pa Mcedriya sudhInA badhA prakAranA jIvA AvI jAya che. jema deva, nAraka ane manuSya, lokanA khAsa khAsa vibhAgamAM ja maLI Ave che tevu tiryaMcA viSe nathI; kema ke temanuM sthAna leAkanA badhA bhAgamAM che. [28] adhikArasUtra-- sthitiH / 22 / AyuSanuM varNana karavAmAM Ave che. manuSya ane tiryaMcanAM jadhanya ane utkRSTa AyuSa batAvyAM che. deva ane nArakanAM batAvavAnAM bAkI che. te A adhyAyanI samApti sudhI batAvAze. [29] bhavanapatinikAyanI utkRSTa sthitinuM varNana : bhavaneSu dakSiNArdhAdhi patInAM palyopamamadhyardham // 30 // zeSANAM pAdone / 31 / anuttvA: sAraNevamamadhinuM ca / rUra / bhavanAmAM dakSiNA nA indronI sthiti doDha palyopamanI che. Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 adhyAya 4- sUtra 33-36 zeSa IndrInI sthiti piNe be palyopamanI che. be asure konI sthiti kramathI sAgaropama ane kaMIka adhika sAgaropamanI che. ahIyAM bhavanapatinikAyanI je sthiti batAvI che, te utkRSTa samajavI joIe; kema ke jaghanya sthitinuM varNana AgaLanA pistALIsamA sUtramAM AvavAnuM che. bhavanapatinikAyanA asurakumAra, nAgakumAra Adi daza bhedo pahelAM kahyA che. dareka bhedanA dakSiNArdhanA adhipati ane uttarArdhanA adhipatirUpe be be IMdra che; temanuM varNana pahelAM ja karI dIdhuM che. emAMthI dakSiNa ane uttaranA be asuredronI utkRSTa sthiti A pramANe che: dakSiNArdhanA adhipati amara nAmanA asureMdranI sthiti eka sAgaropamanI ane uttarArdhanA adhipati bali nAmanA asureMdranI sthiti sAgarepamathI kAMIka adhika che. asurakumArane choDIne bAkInA nAgakumAra Adi nava prakAranA bhavanapatinA dakSiNArdhanA dharaNendra Adi je nava idra che, emanI sthiti doDha palyopamanI ane je uttarArdhanA bhUtAnaMda Adi nava iMdra che, emanI sthiti paNa be palyopamanI che. [30-32] have vaimAnikanI utkRSTa sthitinuM varNana kare che ? saudharmAdiSu yathAkramam / 33 / sAvA che rU4 . api =aa rU. rAta tAnasumAre rUdA ' ' : "! ", " Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 tattvArthasUtra vizeSatrisaptadazaikAdazatrayodazapaJcadazabhiradhi hAni ca / rU7 | AraNAcyutAdUrdhva mekaikena navasu gaiveyakeSu vijayA diSu sarvArthasiddhe ca / 38 / saudhama Adi devaleAkamAM anukrame sthiti jANavI. saudhama mAM e sAgarApamanI sthiti che. adhika e azAnamAM kAMIka sthiti che. nIce jaNAvyA pramANe sAgarApamanI sAnakumAramAM sAta sAgaropamanI sthiti che. mAhedrathI AraNAmbuta sudhImAM anukrame kAMIka adhika sAta sAgaropama, traNathI adhika sAta sAgaropama, sAtathI adhika sAta sAgaropama, dazathI adhika sAta sAgarApama, agiyArathI adhika sAta sAgare pama, terathI adhika sAta sAgarApama, 5 darathI adhika sAta sAgaropama pramANu sthiti che. AraNu acyutanI upara nava traiveyaka, cAra vijaya Adi ane sarvArthasiddhamAM anukrame eka eka sAgaropama adhika sthiti che. ahIMyAM vaimAnika devAnI je sthiti kramathI batAvavAmAM AvI che, te utkRSTa che. temanI jadhanya sthiti AgaLa batAvavAmAM Avaze. pahelA svargomAM e sAgaropamanA, khIjA svargomAM e sAgarApamathI kAMIka adhika, trIjAmAM sAta sAgarApamanI, ceAthAmAM sAta sAgarApamathI kAMIka adhika Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4 - sUtra 39-42 pAMcamAmAM daza sAgaropamanI, chaThThAmAM cauda sAgareApamanI, sAtamAmAM sattara sAgarApamanI, AThamAmAM aDhAra sAgarApamanI; navamA-dazamAmAM vIsa sAgarApamanI ane agiyAramA-bAramA svargomAM bAvIsa sAgarApamanI sthiti che. nava traiveyakamAMnA pahelA traiveyakamAM tevIsa sAgarApamanI, khIjAmAM covIsa sAgare pamanI, e rIte eka eka vadhatAM navamA traiveyakamAM ekatrIsa sAgarApamanI sthiti che. pahelAM cAra anuttara vimAnamAM1 batrIsa ane sarvAsidhdhamAM tetrIsa sAgarApamanI sthiti che. [33-38] have vaimAnikAnI jadhanya sthiti kahe che aparA palyeopamamadhikaM ca / 39 / sApattapame / 40 | adhine ca| ghauM 1 pataH parataH pUrvA pUrvanantA| 42 / aparA-jadhanya sthitipatyeApama ane kAMIka adhika palyopamanI che. e sAgarApamanI che. kAMIka adhika e sAgarApamanI che. AgaLaAgaLa nI pUrva pUrvanI sthiti ana taraana taranI jaghanya sthiti che. 189 1. digaMbarAnI TIkAomAM ane kAMka kAMka vetAMbara graMthAmAM paNa vijaya Adi cAra vimAne mAM utkRSTa sthiti tetrIsa sAgarApamanI mAnI che. jIe A adhyAyanA sU. 4ranuM bhASya, saMgrahaNI'mAM 33 sAgarApama utkRSTa sthiti kahI che. parA-utkRSTa Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAvArthasUtra saudharmAdinI jaghanya sthiti anukrame A pramANe che : pahelA svargamAM eka palyopamanI, bIjAmAM palyopamathI kAMIka adhika, trIjAmAM be sAgaropamanI, cothAmAM be sAgaropamathI kAMIka adhika sthiti che. pAMcamAthI AgaLa badhA devalokamAM jaghanya sthiti te ja che je potapotAnI apekSAe pUrva pUrva devalokamAM utkRSTa sthiti heya. A niyama pramANe cothA devalekanI kAMIka adhika sAta sAgarepama pramANa utkRSTa sthiti e ja pAMcamA devalokamAM jadhanya sthiti che; pAMcamAnI daza sAgarepama pramANe utkRSTa sthiti e chaThThAmAM jaghanya sthiti che, chaThThAnI cauda sAgaropama pramANa utkRSTa sthiti e sAtamAnI jaghanya sthiti che. sAtamAnI sattara sAgarepama pramANa utkRSTa sthiti AThamAmAM jaghanya; AThamAnI aDhAra sAgaropama pramANe utkRSTa sthiti navamAdazamAmAM jadhanya; navamA-dazamAnI viza sAgaropama pramANa utkRSTa sthiti agiyAramA bAramAnI jaghanya; agiyAramAbAramAnI bAvIza sAgarepama pramANa utkRSTa sthiti prathama caiveyakanI jaghanya sthiti che. e rIte nIcenIcenA raiveyakanI utkRSTa sthitine upara uparanA praveyakanI jadhanya sthiti samajavI. A krame navamA greveyakanI jaghanya sthiti trIsa sAgarepamanI thAya che. cAra anuttara vimAnanI jaghanya sthiti ekatrIsa sAgaropamanI che. sarvArthasiddhimAM utkRSTa ane jaghanya sthitimAM aMtara nathI. arthAta tetrIsa sAgaropamanI sthiti che. [39-4ra. have nArakanI jaghanya sthiti kahe cheH nArakANAM ca dvitIyAdiSu / 43 / Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 4-sUtra 44-47 dazavarSasahasrANi prathamAyAm / 44 / bIjI Adi bhUmimAM nArakenI jaghanya sthiti pUrva pUrvanI utkRSTa sthiti che. pahelI bhUmimAM jaghanya sthiti daza hajAra varSanI che. jema beMtALIsamA sUtramAM devenI jadhanya sthitine krama che, te ja bIjIthI laI sAtamI bhUmi sudhInA nArakenI jaghanya sthitine krama che. e niyama pramANe pahelI bhUmine eka sAgaropama pramANa utkRSTa sthiti e bIjImAM jaghanya sthiti che, bIjInI traNa traNa sAgaropama pramANa utkaTa sthiti trIjamAM jaghanya, trIjInI sAta sAgarepama utkRSTa sthiti cethImAM jadhanya; cothInI daza sAgaropama utkRSTa sthiti pAMcamImAM jaghanya, pAMcamInI sattara sAgarepama utkRSTa sthiti chaThThImAM jaghanya, ane chaThThInI bAvIza sAgaropama utkakRSTa sthiti sAtamImAM jaghanya che. pahelI bhUmimAM jadhanya sthiti daza hajAra varSa pramANa che. [43-44] have bhavanapatinI jadhanyasthiti kahe che: mane ra aa kalA bhavanamAM paNa daza hajAra varSa pramANunI jaghanya sthiti che. have baMtanI sthiti kahe che? nA aa kaddA parA palpopamam / 47 / Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 tavArtha sUtra tyaMtaronI jaghanya sthiti daza hajAra varSanI che. ane utkRSTa sthiti papama pramANa che. [46-47] have tiSkonI sthiti kahe che : jyAtiSkANAmadhikam / 48 / grahANAmekam / 49 / nakSatrANAmardham / 50 / tArakANAM caturbhAgaH / 51 / kanyA tamArA karA catumArazevALa rUA tiSka arthAt sUrya, caMdranI utkRSTa sthiti kAMIka adhika palyopamanI che. grahanI utkRSTa sthiti eka popamanI che. nakSatrenI utkRSTa sthiti ardha papamanI che. tArAonI utkRSTa sthiti palyopamanI cethI bhAga che. ane jaghanya sthiti te palyopamane ATha bhAga che. zeSa arthAt tArAone choDIne bAkInA jyotiSka eTale ke graha-nakSatronI jaghanya sthiti palyopamane cethe bhAga che. [483] Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-5. bIjAthI cothA adhyAya sudhImAM jIvatattvanuM nirUpaNa karyuM che. have A adhyAyamAM ajIvatattvanuM nirUpaNa thAya che. prathama achavanA bheda kahe cheH ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalAH / 1 / dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane pudgalAstikAya e cAra ajIvakArya che. nirUpaNapaddhatinA niyama pramANe paheluM lakSaNa ane pachI bhedanuM kathana karavuM joIe; ema chatAM paNa sUtrakAre ajIvatatvanuM lakSaNa batAvyA vinA enA bhedonuM kathana karyuM che. ema karavAnuM kAraNa e che ke, ajIvanuM lakSaNa chavanA lakSaNathI ja jANuM javAya che. ene juduM kahevAnI khAsa jarUra nathI; kAraNa ke a + jIva je jIva nahi te ajIva. upaga e jIvanuM lakSaNa che, to jemAM upayoga na hoya te tattva maLI; arthAt upayogane abhAva ajIvanuM lakSaNa thayuM. Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra ajIva e jIvanuM virodhI bhAvAtmaka tattva che. te mAtra abhAvAtmaka nathI. dharma Adi cAra ajIva tane mastiya kahevAne abhiprAya e che ke, te tattva mAtra eka pradezarUpa athavA eka avayavarUpa nathI kintu pracaya eTale ke samUharUpa che. dharma, adharma ane AkAza e traNe te pradeza pracayarUpa che ane pudgala avayavarUpa tathA avayavapracayarUpa che. ajIva tattvanAM bhedomAM kALanI gaNanA karI nathI; kema ke kALa tasvarUpa che ke nahi e viSayamAM matabheda che. je AcArya ene tattva mAne che te paNa tene phakta pradezAtmaka mAne che, pradeza pracayarUpa nahi. ethI emanA mate paNa astikAnI sAthe kALane gaNa yukta nathI; ane je AcArya kALane svataMtra tattva mAnatA nathI temanA mate te tattvanA bhedomAM kALanI gaNanA thAya ja zI rIte ? pra-zuM uparanAM cAre ajIvato bIjAM darzanane paNa mAnya che? u-nahi, AkAza ane pudagala e bane to te vaizeSika, nyAya, sAMkhya Adi darzanene paNa mAnya che, paraMtu dharmAstikAya ane adhamastikAya e bane to jainadarzana sivAya bIjuM kaI paNa darzana mAnatuM nathI, jainadarzana jene AkAzAstikAya kahe che, tene bIjAM darzane AkAza kahe che. pudagalAstikAya e saMjJA paNa phakta jainazAstramAM ja prasiddha che. bIjA darzanamAM e tattvane sthAne prakRti, paramANu Adi zabdono upayoga thAya che. [1] Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 adhyAya 5-sUtra 2-4 have mULa dravyanuM kathana kare che: vyAja vA 2) dharmAstikAya Adi ukta cAra ajIva tattva ane jIva e pAMca dravya che. jaina daSTi pramANe jagata mAtra paryAya eTale ke pari. vartanarUpa ja nathI; kintu parivartanazIla hovA chatAMya te anAdinidhana che. A jagatamAM jainamata pramANe mULa dravya pAMca che, te ja A satramAM batAvyAM che. A sUtrathI laI AgaLanAM keTalAMka sUtromAM dravyonA sAmAnya tathA vizeSa dharmonuM varNana karIne emanuM parasparanuM sAdharmI vaidharma batAvyuM che. sAdharmane artha samAnadharma - samAnatA, ane vaidhamyane artha viruddha dharma - asamAnatA. A sUtramAM je dravyatvanuM vidhAna che, te dharmAstikAya Adi pAMca pardAthenuM dravya tarIke sAmya che; ane je te vaidharma hoI zake che te mAtra guNa athavA paryAyanuM ja hoI zake; kema ke guNa athavA paryAya svayaM dravya nathI. [2] have mULa dravyanuM sAdhamma vaidharme kahe che: nityAvasthitAnyarUpANi / 3 / pipaH viTArA 4T. 1. spe. paraMparAmAM A eka ja sUtra gaNAya che, paraMtu digaM paraMparAmAM "vyA "jIvAzva evAM be sUtra alaga alaga maLe che. Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 tatvArthasUtra ritrikALa ra 6 ukta dravya nitya che, sthira che ane arUpI che. pudgala rUpI eTale ke mUrti che. ukta pAMcamAMthI AkAza sudhInAM dravya eka eka che. ane niSkriya che. dhamastikAya Adi pAMce dravya nitya che arthAta te pitapotAnA sAmAnya tathA vizeSarUpathI kadApi paNa cuta thatAM nathI. pAMce sthira paNa che, kema ke emanI saMkhyAmAM kakyAre paNa ochAvattApaNuM thatuM nathI. arUpI dravya te dharmA stikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane jIvAstikAya e cAra ja che; paraMtu pugala dravya arUpI nathI. sArAMza e che ke, nityatva tathA avasthitatva e bane pAMce dravyonuM sAdhamya che; paraMtu arUpita pudgalane cheDIne bAkInAM cAra dravyanuM sAdhamya che. pra. - nityatva ane avasthitatvanA arthamAM zo taphAvata che ? u - pitA potAnA sAmAnya tathA vizeSa svarUpathI smRta na thavuM e nityatva che, ane pitA potAnA svarUpamAM kAyama rahevA chatAM paNa bIjA tattvanA svarUpane prApta na 1. bhASyamamA mArA" evo saMdhirahita pATha che, digabarIya paraMparAmAM te sUtramAM ja evo saMdhirahita pATha che. Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5- sugara karavuM te avasthitatva che. jema jIvatatva pitAnA kavyAtmaka sAmAnyarUpane ane cetanAtmaka vizeSarUpane kyAre paNa choDatuM nathI, e tenuM nityatva che, ane uktasvarUpane choDyA vinA paNa te ajIvatattvanA svarUpane prApta karatuM nathI e enuM avasthitatva che. sArAMza e che ke pitAnA svarUpane tyAga na karavo ane pArakAnA svarUpane prApta na karavuM e bane aMza-dharma badhAM dravyamAM samAna che; emAMthI pahele aMza nityatva ane bIjo aMza avasthitatva kahevAya che. dravyanA nityatvakathanathI jagatanI zAzvatatA sUcita thAya che ane avasthitatvanA kathanathI emano paraspara saMkara--mizraNa thata nathI ema sUcavAya che; arthAta te badhAM dravyo parivartanazIla hovA chatAM paNa pitApitAnA svarUpamAM sthita che ane eka sAthe rahetAM chatAM paNa eka bIjAnA svabhAva-lakSaNathI askRSTa rahe che. ethI ja A jagata anAdinidhana paNa che ane enAM mULatattvonI saMkhyA paNa ekasarakhI rahe che. pra--dharmAstikAya Adi ajIva paNa je dravya che ane tattva paNa che te pachI emanuM keI ne koI svarUpa avazya mAnavuM paDaze; te pachI emane arUpI kema kahyAM ? u0-ahIMyAM arUpitvane artha svarUpaniSedha nathI, svarUpa te dharmAstikAya Adi tane paNa avazya hoya che; ane emane je kaI svarUpa ja na hoya te to te azvazRMganI mAphaka vastu tarIke ja siddha na thAya. ahIMyAM arUpitvanA kathanathI rUpa eTale ke mUrtine niSedha karyo che. rUpane artha ahIMyAM mUrti ja che. rUpa Adi saMsthAnA pariNAmane athavA rUpa, rasa, gaMdha ane sparzanA samudAyane "mUti kahe che; ta-13 wal Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 tattvArtha sUtra AvI mUrtine dharmAstikAya Adi cAra tattvAmAM abhAva hoya che. A ja bAbata arUpI padathI kahI che. [2] rUpa, mUtva, mUti e badhA zabdo samAnArthIka che. rUpa, rasa Adi je guNA iMdriyA dvArA grahaNa karI zakAya che, te iMdriyagrAhya guNa ja mUrti kahevAya che. puddagalAnA guNa iMdriya grAhya che; ethI pudgala e sUta eTale ke rUpI che. sivAya bIju kAI paNa dravya mUta nathI. krama ke te iMdriyathI gRhIta thatuM nathI; ethI ja rUpitva e ja pudgalane dharmAstikAya Adi cAra tattvAthI bhinna karatu vaidha che. pudgala jo ke atI driya hAvAthI paramANu Adi aneka sUkSma dravyo ane emanA guNA iMdriyagrAhya nathI, chatAM paNa viziSTa pariNAmarUpa amuka avasthAmAM te ja iMdriyA dvArA grahaNa thavAnI yAgyatA prApta kare che; e kAraNathI te atIdriya hAvA chatAM paNa rUpI athavA mUrta ja che. arUpI kahevAtA dharmostikAya Adi cAra dravyAne te iMdriyanA viSaya banavAnI ceAgyatA ja hAtI nathI. A ja atI driya pudgala ane atIdrika dharmAstikAya Adi dravyAmAM taphAvata che. [4] - uparanAM pAMca dravyAmAMthI AkAza sudhInAM traNa drA arthAt dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya eka eka vyakti rUpa che. emanI e athavA ethI adhika vyakti jatI nathI, e rIte ja e traNe niSkriya eTale kriyArahita che. ekavyaktitva ane niSkriyatva e e dharmA ukta traNa dravyAnuM sAdha ane jIvAstikAya tathA pudgalAstikAyanu vaidhatmya che. jIva ane pudgaladravyanI aneka vyaktie che, ane te kriyAzIla paNa che. jainadarzana vedAMtanI mAphaka } * : Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5 - sUtra 7-11 Atmadravyane eka vyaktirUpa mAnatuM nathI ane sAMkhya vaizeSika Adi badhAM vaidika darzanenI mAphaka ene niSkriya. paNa mAnatuM nathI, - prava--jaina mata pramANe badhAM dravyamAM paryAyapariNamana -utpAdavyaya mAnavAmAM Ave che. A pariNamana kriyAzIla dravyomAM ja thaI zake che. dharmAstikAya Adi traNa dravyane je niSkriya mAnavAmAM Ave, to teomAM paryAya pariNamana. kevI rIte ghaTI zake ? u-ahIMyAM niSkriyatnathI gatikriyAne niSedha karavAmAM Avyo che, kriyAmAtrane nahi. jaina mata pramANe niyi. dravyane artha gatizUnya vya eTale ja che. gatizUnya dharmAstikAya Adi dravyomAM paNa sadaza pariNamanarUpa kriyA jenadarzana mATe ja che. [5-6] have pradezanI saMkhyAne vicAra kare che ? asaGkhyeyAH pradezA dharmAdharmayoH / 7 / jIvasya ca / 8 / AkAzasyAnantAH / 9 / saGkhyeyA'saMkhyeyAzca pudgalAnAm / 10 / dharma ane adharmanA pradeza asaMkhyAta che. eka jIvanA pradeza asa yAta che. AkAzanA pradeza anaMta che. pudgaladravyanA pradeza saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta che. ke Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taravAthasUtra aNu-paramANune pradeza hotA nathI. dharma adharma Adi cAra ajIva ane jIva e pAMca dravyo mATe "kAya' zabda vAparI pahelAM e sUcita karyuM che ke pAMca dravya astikAya arthAta pradeza pracayarUpa che; paraMtu e pradezanI vizeSa saMkhyA pahelAM batAvI nathI. te saMkhyA ahIMyAM batAvavAmAM AvI che. dharmAstikAya ane adharmAstikAya e pratyeka dravyanA pradeza asaMkhyAta che. pradezane artha eka evo sUkSma aMza che ke, jenA bIjA aMzenI kalpanA sarvazanI buddhithI paNa thaI zakatI nathI; evA avibhAjya sUkSmAMzane niraMza aMza paNa kahe che. dharma, adharma e banne dravya eka eka vyaktirUpa che, ane emanA pradeza-avibhAjya aMza asaMkhyAta, asaMkhyAta che; ema kahevAthI e phalita thAya ke ukta bane dravya eka evA akhaMDa kaMdharUpa che ke jenA asaMkhyAta avibhAjya sUkSma aMza phakta buddhithI kalpita karI zakAya che, te vastubhUta skaMdhathI alaga karI zakAtA nathI. jIva dravya vyaktirUpe anaMta che. pratyeka jIva vyakti eka akhaMDa vastu che, je dharmAstikAyanI mAphaka asaMkhyAta pradezaparimANa che. AkAza dravya bIjAM badhAM dravyothI moTo skaMdha che; kemake te anaMtapradezaparimANa che. pudgaladravyanA skaMdha dharma, adharma Adi bIjA cAra dravyonI mAphaka niyatarUpa nathI. kema ke kaI pudgalakaMdha saMkhyAta yo pradezano hoya che, keI asaMkhyAta pradezane, keI anaMta pradezane ane keI anaMtAnaMta pradezano paNa hoya che. Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya pasUtra 7-11 201 pudgala ane bIjA dravyAnI vacamAM eTalA taphAvata che kai pudgalanA pradeza peAtAnA dhathI judA judA thaI zake che, parantu bIjA cAra dravyonA pradeza potapotAnA dhathI alaga thaI zakatA nathI; kema ke pudgalathI bhinna cAre dravyo amRta che, ane amUrtanA svabhAva khaMDita na thavu e che. pudgala dravya mUta che, mUrtInA khaMDa paNa heAI zake che; kema ke sazleSa ane vizleSa dvArA bhegA thavAnI tathA chUTA thavAnI zakti mU dravyAmAM dekhAya che. A taphAvatanA kAraNathI pudgalaska dhanA nAnA moTA badhA zAne avayava kahe che. avayavanA atha judA thatA aMza evA che. 2 jo ke paramANu paNa pudgala dravya hevAnA kAraNathI mUrta che. teA paNa tenA vibhAga thaI zakatA nathI, kema ke te AkAzanA pradezanI jema pudgalane nAnAmAM nAnA aMza che; paramANunuM ja parimANa sauthI nAnAmAM nAnuM parimANa che; ethI te mAtra avibhAjya aMza che. ahIMyAM paramANunA khaMDa eTale ke aza thatA nathI ema je kahyu` che, te dravyavyaktirUpe; parantu paryAyarUpe nahi. paryAyarUpe te enA paNa ajJAnI kalpanA karavAmAM AvI che; kema ke eka ja paramANuvyaktimAM varNa, gaMdha, rasa Adi aneka paryAya che. te badhA e dravyanA bhAvarUpa aMza ja che. ethI eka paramANuvyaktinA paNa bhAvaparamANu aneka mAnavAmAM Ave che. pradharma AdinA pradeza ane pugalanA paramANu vacce zA taphAvata che ? Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra u-parimANanI daSTie kAMI taphAvata nathI. jeTalA kSetramAM paramANu rahI zake che, eTalA bhAgane pradeza kahe che. paramANu avibhAjya aMza hovAthI ene samAvavA mATenuM kSetra paNa avibhAjya ja hovuM joIe, ethI paramANu ane pradeza nAmanuM tatparimita kSetra banneya parimANanI dRSTie samAna che. te paNa emanI vacamAM eTalo taphAvata che ke paramANu pitAnA aMzIbhUta skaMdhathI alaga thaI zake che; parantu dharma Adi dravyanA pradeza pitAnA skaMdhathI alaga thaI zakatA nathI. pra-navamA sUtramAM "anaMta' pada che. ethI pudgala dravyanA aneka anaMta pradeza havAne artha to nIkaLI zake che; paraMtu anaMtAnaMta pradeza hevAne je artha upara kAvyo che te kyA padathI ? u0-anaMtapada sAmAnya che, te badhA prakAranI anaMta saMkhyAone baMdha karAvI zake che. ethI ja e padathI anaMtAnaMta artha paNa karI zakAya che. [7-11] have dravyanA sthitikSetrane vicAra kare che : zariADavaH zarA. vadhar: tA 23 ekapradezAdiSu bhAjyaH pudgalAnAm / 14 / asavyeyabhAgAdiSu jIvAnAm / 15 / pradezasahAravisargAbhyAM pradIpavat / 16 / Adheya-sthiti karanArAM dravyanI sthiti kAkAzamAM ja che. Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5-sUtra 12-16 203 dharma ane adharma dravyanI sthiti samagra lakAkAzamAM che. pudgaladravyanI sthiti lekAkAzanA eka pradezaAdimAM vikalpa eTale aniyata rUpe hoya che. jIvanI sthiti lekanA asaMkhyAtamA bhAgAdimAM hoya che. kema ke pradIpanI mAphaka emanA pradezane saMkeca ane vistAra thAya che. jagata pAMca astikAya rU5 che. ethI prazna thAya che ke A pAMca astikAyone AdhAra-sthitikSetra zuM che ? zuM emane AdhAra emanAthI bhinna evuM bIjuM koI dravya che? athavA e pAMcamAMthI keI eka dravya bAkInAM dravyono AdhAra che? A praznano uttara e che ke, AkAza e ja AdhAra che ane bAkInAM badhAM dravya Adheya che. A uttara vyavahAradaSTie samajavo joIe; nizcayadaSTie nahi. badhAM dravya pratiSTha arthAt pitapotAnA svarUpamAM sthita che; koI eka dravya bIjA dravyamAM tAtvikadaSTithI rahI zakta nathI. have e prazna thAya che ke jema dharmAdi cAre dravyone AdhAra vyavahAradaSTie AkAza mAnavAmAM Ave che te rIte AkAzano AdhAra zuM che? Ano uttara e ja che ke AkAzane keAI bIjuM dravya AdhArarUpa nathI. kema ke enAthI moTA parimANavALuM athavA enI barAbara parimANavALuM bIjuM koI tattva ja nathI. ethI vyavahAradRSTie ane nizcayadaSTie AkAza svapratiSTha ja che. AkAzane bIjA Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra04 tavAthaa dravyono AdhAra kahevAnuM kAraNa e che ke AkAza te dravyathI mahAna che. AdheyabhUta dharma Adi cAra dravya paNa samagra AkAzamAM rahetAM nathI. te AkAzanA amuka parimita bhAgamAM ja sthita che. jeTalA bhAgamAM te sthita che eTalo AkAzabhAga Teva kahevAya che. lekane artha ja pAMca astikAya. A bhAganI bahAra AsapAsa cAre tarapha anaMta AkAza vidyamAna che; emAM bIjAM dravyanI sthiti na hovAne lIdhe e mArA kahevAya che. ahIMyAM astikAyanA AdhAraAdheya saMbaMdhane je vicAra che, te lokAkAzane laIne ja samajavo joIe. dharma ane adharma e banne astikAya evA akhaMDa skaMdharUpa che ke te saMpUrNa kAkAzamAM ja sthira che. e bAbatane Ama paNa kahI zakAya ? vastuta: akhaMDa AkAzanA paNa je leka ane aleka evA be bhAganI kalpanA buddhithI karavAmAM Ave che, te dharma, adharma dravyanA saMbaMdhathI che. jayAM e dravyone saMbaMdha na hoya te aleka ane jeTalA bhAgamAM temano saMbaMdha hoya te laka. pudgala dravyane AdhAra sAmAnya rIte kAkAza ja niyata che. tathApi vizeSarUpe bhinna bhinna pudgaladravyanA AdhArakSetranA parimANamAM taphAvata hoya che. pudgaladravya, kAMI dharma, adharma dravyanI mAphaka mAtra eka vyakti te che ja nahi ke jethI te mATe ekarUpa AdhArakSetra hovAnI saMbhAvanA karI zakAya. bhinnabhinna vyakti hovAthI pudgalanA parimANamAM vividhatA hoya che, ekarUpatA nathI. ethI ahIMyAM enA Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5-sUtra 12-16 ra05 AdhAranuM parimANa vikalpa - aneka rUpe batAvavAmAM AvyuM che. koI pudgala kAkAzanA eka pradezamAM, te kaI be pradezamAM rahe che. e rIte keka pudgala asaMkhyAtapradezaparimita kAkAzamAM paNa rahe che. sArAMza e che ke AdhArabhUta kSetranA pradezanI saMkhyA AdheyabhUta pudgaladravyanA parimANunI saMkhyAthI nyUna athavA enI barAbara hoI zake che, adhika nahi. ethI ja eka paramANu ekasarakhA AkAzapradezamAM sthita rahe che; paraMtu zravaNuka eka pradezamAM paNa rahI zake che ane emAM paNa e rIte uttarottara saMkhyA vadhatAM vadhatAM vyaka, caturaNuka ema saMkhyAtANuka skaMdha eka pradeza, be pradeza, traNa pradeza ema saMkhyAta pradeza sudhInA kSetramAM rahI zake che; saMkhyAtANuka dravyanI sthitine mATe asaMkhyAta pradezavALA kSetranI AvazyakatA hotI nathI. asaMkhyAtaNuka skaMdha eka pradezathI laI adhikamAM adhika pitAnI barobaranA asaMkhyAta saMkhyAvALA pradezanA kSetromAM rahI zake che. anaMtANuka ane anaMtAnaMtANuka skaMdha paNa eka pradeza, be pradeza ityAdi kramathI vadhatAM vadhatAM saMkhyAta pradeza ane asaMkhyAta pradezavALA kSetramAM rahI zake che. enI sthitine mATe anaMta pradezAtmaka kSetranI jarUra nathI. 1. be paramANuono banelo skaMdha - avayavI -"DhayaNuka" kahevAya chetraNa paramANuone sakaMdha "vyaka" kahevAya che. e rIte cAra paramANuone "caturaNaka" saMkhyAta paramANuone saMkhyAtAmuka, asaMkhyAtane "asaMkhyAtAka anaMtane anaMtANuka ane anaMtAnaMta paramANuono banele skaMdha anaMtAnaMtANuka kahevAya che. Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 tattvArthasUtra puddagala dravyanA sauthI moTAmAM moTA skaMdha jene acitta mahAska dha kahe che ane je anaMtAnaMta aNuonA banelA hAya che, te paNa asaMkhyAtapradeza lAkAkAzamAM ja samAya che, jainadarzanamAM AtmAnuM parimANu AkAzanI mAphaka vyApaka nathI ane paramANunI mAphaka aNu pazu nathI, kintu madhyama parimANu mAnavAmAM Ave che; jo ke badhA AtmAonuM madhyama parimANa pradezasa MkhyAnI dRSTie samAna che, chatAM paNa badhAnI laMbAI-paheALAI Adi ekasarakhAM paNa nathI. ethI prazna thAya che ke jIva dravyanuM AdhArakSetra AkhAmAM enDru ane adhikamAM adhika keTaluM mAnavAmAM Ave che? A praznanA uttara ahIMyAM e ApyA che ke eka jIvanuM AdhArakSetra lAkAkAzanA asaMkhyAtamA bhAgathI laI ne saMpUrNa lAkAkAza sudhI hoI zake che, jo ke leAkAkAza asaMkhyAta pradeza parimANa che, te paNa asaMkhyAta saMkhyAnA paNa asaMkhyAta prakArA hAvAthI leAkAkAzanA evA asaMkhyAta bhAgAnI kalpanA karI zakAya che ke je aMzulAsa'dhyeya bhAga parimANa hoya che. ATale nAnA eka bhAga paNa asaMkhyAtapradezAtmaka ja hAya che. e eka bhAgamAM koI eka jIva rahI zake che. eTalA eTalA e bhAgamAM paNa rahI zake che. e rIte eka eka bhAga vadhatAM vadhatAM AkharanA sa` leAkamAM paNa eka jIva rahI zake che. arthAt jIva dravyanuM nAnAmAM nAnu AdhArakSetra aMzulAsa dhyeya bhAga parimANu lAkAkAzane khaMDa heAya che, je samagra lokAkAzane eka asaMkhyAtamA bhAga ja hoya che. e jIvanu kALAntare, athavA e ja samaye bIjA jIvana, kaMIka mATu Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5-sUtra 12-16 207 AdhArakSetra e bhAgathI bamaNuM paNa mAnavAmAM Ave che. A rIte e jIvanuM athavA jIvAntaranu AdhArakSetra traNagaNu, cAragaNuM, pAMcagaNu Adi kramathI vadhatAM vadhatAM kayAreka asakhyAtagaNuM arthAt sa leAkAkAza thaI zake che. eka jIvanu AdhArakSetra salAkAkAza tyAre ja thaI zake che jyAre te jIva kelisamuddhAtanI dazAmAM hoya che. jIvanA parimANanI nyUnAdhikatAne lIdhe enA AdhArakSetranA parimANanI je nyUnAdhikatA upara kahI che, te eka vanI apekSAe samajavI joI e; sajIvarAzinI apekSAe te jIvatattvanuM AdhArakSetra saMpUrNa lAkAkAza ja che. have prazna e thAya che ke, tulya pradezavALA eka jIva dravyanA parimANamAM kALabhedathI je nyUnAdhikatA dekhAI Ave che. athavA bhinnabhinna jIveAnA parimANamAM eka ja samayamAM je nyUnAdhikatA dekhAya che, enu kAraNa zuM che ? ene uttara ahIMyAM e ApyA che ke, ka, je anAdi kALathI jIvanI sAthe lAgelAM che ane je anaMtAna Mta aNupracayarUpa heAya che, emanA saMbaMdhathI eka ja jIvanA parimANamAM athavA vividha jIvAnA parimANamAM vividhatA Ave che.karmA sadA ekasarakhAM rahetAM nathI, emanA saMbaMdhathI audArika Adi je anya zarIra prApta thAya che, te paNa karma anusAre nAnAMmeTAM hAya che. chavadravya vastuta: hAya che te| amU, paraMtu te kasabaMdhane lIdhe mUvat banI jAya che. ethI jyAre jyAre jeTaluM jeTalu* audArikAdi zarIra ene prApta thAya che, tyAre tyAre enuM parimANa teTaluM ja hoya che, Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 taravAthasUtra dharmAstikAya Adi dravyanI mAphaka jIva dravya paNa amUrta che. te pachI ekanuM parimANa vadhatuM-ghaTatuM nathI ane bIjAnuM kema vadhe ghaTe che? A praznano uttara svabhAvabheda sivAya bIjuM kAMI nathI. jIvatatvane svabhAva ja evo che ke te nimitta maLatAM ja pradIpanI jema saMkoca ane vikAsane prApta kare che. jema khullI jagyAmAM rAkhelA pradIpane prakAza amuka parimANa hoya che, paraMtu ene jyAre eka koTaDImAM rAkhavAmAM Ave che tyAre eno prakAza koTaDInA jeTale ja banI jAya che, pachI ene eka kuMDA nIce rAkhIe te te kuMDAnI aMdaranA bhAgane ja prakAzita kare che, leTAnI nIce rAkhIe te ene prakAza eTale ja thaI jAya che, tema - e pradIpanI mAphaka chavadravya paNa saMkoca--vikAsazIla che. ethI te jyAre jyAre je nAnA athavA meTA zarIrane dhAraNa kare che tyAre tyAre te zarIranA parimANa pramANe enA parimANamAM saMke vikAsa thAya che. ahIMyAM e prazna thAya che ke je jIva saMkecasvabhAvanA kAraNathI mAne che tyAre te kAkAzanA asaMkhyAta pradezarUpa asaMkhyAtamA bhAgathI nAnA bhAgamAM arthAta AkAzanA eka pradeza upara athavA be, cAra, pAMca Adi pradeza upara kema samAI zakatuM nathI ? e ja rIte je eno svabhAva vikasita thavAnuM hoya te te vikAsa dvArA saMpUrNa lakAkAzanI mAphaka ekAkAzane vyApta kema nathI karato ? ene uttara e che ke, saMkecanI maryAdA kArmaNa zarIra upara nirbhara che. koI paNa kArmANa zarIra aMgulAsaMkhyAta bhAgathI nAnuM thaI zakatuM nathI; ethI jIvanuM saMkecakArya paNa tyAM sudhI ja Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya - 24 12-16 parimita rahe che. vikAsanI maryAdA kAkAza sudhInI ja mAnavAmAM AvI che; enAM be kAraNa batAvI zakAya che. paheluM te e ke jIvanA pradeza eTalA ja che ke, jeTalA lokAkAzanA che. adhikamAM adhika vikAsadazAmAM jIvane eka pradeza AkAzanA eka pradezane vyApIne rahI zake che, be athavA adhikane nahi. AthI sarvotkRSTa vikAsadazAmAM paNa kAkAzanA bahAranA bhAgane te vyApta karI zakatuM nathI. bIjuM kAraNa e che ke vikAsa e gatinuM kArya che ane gati dharmAstikAya sivAya heI zakatI nathI. e kAraNathI lekAkAzanI bahAra jIvane phelAvAne prasaMga ja AvatuM nathI. pra - asaMkhyAta pradezavALA lokAkAzamAM zarIradhArI anaMta jI kevI rIte samAI zake che ? u-sUkSmabhAvamAM pariNamelA hovAthI nigadazarIrathI vyApta eka ja AkAzakSetramAM sAdhAraNa zarIrI anaMta jIva eka sAthe rahe che. tathA manuSya AdinA eka dArika zarIranI upara tathA aMdara aneka saMmUrNima jIvonI sthiti jovAmAM Ave che. e kAraNe kAkAzamAM anaMtAnaMta jIvone samAveza viruddha nathI. je ke pudgaladravya anaMtAnaMta ane mUrta chetathApi lekAkAzamAM e samAvAnuM kAraNa e che ke pudagalamAM sUkSmatvarUpe pariNata thavAnI zakti che. AvuM pariNamana jyAre thAya che tyAre eka ja kSetramAM eka bIjAne vyAghAta karyA vinA anaMtAnaMta parAmANu ane anaMtAnaMta skaMdha sthAna prApta karI zake che: jema eka ja sthAnamAM hajAre dIvAone prakAza vyAghAta vinA ja samAI zake che. pudgaladravya mUrti hovA Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 tatvArthasUtra chatAM paNa vyAghAtazIla tyAre ja thAya che, jyAre sthUlabhAvamAM pariNata thAya che. sUkSmatvapariNAma dazAmAM te keIne vyAghAta pahoMcADatAM nathI ane pote paNa keIthI vyAghAta pAmatAM nathI. [12-16] have kArya dvArA dharma, adharma ane AkAzanAM lakSaNanuM kathana kare che: gatisthityupagraho dharmAdharmayorupakAraH / 17 / AkAzasyAvagAhaH / 18 / gati ane sthitimAM nimitta thavuM, e ja anukame dharma adharma dravyanuM kArya che. avakAzamAM nimitta thavuM e AkAzanuM kArya che. dharma, adharma, ane AkAza e traNe amUrta hevAthI Idriyagamya nathI; ethI emanI siddhi laukika pratyakSa dvArA thaI zakatI nathI. jo ke Agama pramANathI emanuM astitva manAya che, te paNa AgamapaSaka evI yukti paNa che, ke je ukta dravyonuM astitva siddha kare che. te yuti e che ke, jagatamAM gatizIla ane gatipUrvaka sthitizIla padArtha jIva ane pudgala be che. jo ke gati ane sthiti bane ukta be dravyonuM pariNAma ane kArya hovAthI emAMthI ja pedA thAya 1. je ke " gatisthisthA e paNa pATha kyAMka kayAMka dekhAya che te paNa bhASya jevAthI "ticihyupaBhI" e. pATha vadhAre saMgata jaca che. digaMbarIya paraMparAmAM te " ti aityArai" e pATha ja nirvivAda siddha che. . . . Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5sUtra 1-18 211 che, arthAt gati ane sthitinuM upAdAna kAraNa chava ane pudgala ja che. te paNa nimittakAraNa, je kAryanI utpattimAM avazya apekSita che, te upAdAna kAraNathI bhinna hevuM ja joIe. ethI jIva-pudgalanI gatimAM nimittarUpe dharmAstikAkAyanI ane sthitimAM nimittarUpe adhamastikAyanI siddhi thaI jAya che. A abhiprAyathI zAstramAM dharmAstikAyanuM lakSaNa ja "gatizIla padArthonI gatimAM nimitta thavuM" ane adharmAstikAyanuM lakSaNa sthitimAM nimitta thavuM" eTaluM ja batAvyuM che. dharma, adharma, jIva ane pudagala e cAre dravya kakyAMka ne kayAMka sthita che. arthAta Adheya thavuM athavA avakAza meLavo e emanuM kArya che. paraMtu pitAnAmAM avakAza-sthAna ApavuM e AkAzanuM kArya che. ethI ja avagAhapradAna e ja AkAzanuM lakSaNa manAyuM che. praha -sAMkhya, nyAya, vaizeSika Adi darzanemAM AkAza dravya mAnavAmAM AvyuM che, paraMtu dharma, adharma dravyane bIjA koIe mAnyAM nathI, to pachI jainadarzane emane svIkAra kema karyo che ? u-jaDa ane cetana dravya je dRzya ane adazya vizvanA khAsa aMga che, emanI gatizIlatA te anubhavasiddha che. jo koI niyAmaka tattva na hoya te te dravya pitAnI sahaja gatizIlatAnA kAraNathI anaMta AkAzamAM kyAMya paNa cAlI, jaI zake che. jo e kharekhara anaMta AkAzamAM cAlyAM ja jAya, te A dazyodazya vizvanuM niyatasthAna je sadA sAmAnya Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 tavArthasUtra rUpe ekasarakhuM najare paDe che, te koI paNa rIte ghaTI nahi zake. kema ke anaMta pudgala ane anaMta jIva vyakitao paNa anaMtaparimANa vistRta AkAzakSetramAM rokAyA vinA saMcAra karaze; tethI te evAM pRthapha thaI jaze ke emanuM pharIthI maLavuM ane niyata sRSTirUpe najare AvI paDavuM asaMbhavita nahi to kaThina te jarUra thaze. A kAraNathI uparanAM gatizIla dravyanI gatimaryAdAne niyaMtrita karatA tattvane svIkAra jene darzana kare che. e ja tattva dharmAstikAya kahevAya che. gatimaryAdAnA niyAmakarUpe uparanA tatvane svIkAra karyA pachI paNa e ja dalIlathI sthitimaryAdAnA niyAmakarUpe adharmAstikAya tattvane svIkAra paNa jainadarzana kare che. pUrva, pazcima Adi vyavahAra je digadravyanuM kArya manAya che, tenI upapatti AkAzanI dvArA thaI zakavAne lIdhe digadravyane AkAzathI juduM mAnavAnI jarUra nathI. paraMtu dharmaadharma dravyanuM kArya AkAzathI siddha thaI zakatuM nathI. kema ke AkAzane gati ane sthitinuM niyAmaka mAnatAM te anaMta ane akhaMDa hovAthI jaDa tathA cetana dravyane pitAnAmAM sarvatra gati ane sthiti karatAM rokI nahi zake. ane ema thavAthI niyata dazyAdazya vizvanA saMsthAnanI anupatti thaI jaze. ethI dharma-adharma dravyane AkAzathI juduM-svataMtra mAnavuM e nyAyaprApta che. jyAre jaDa ane cetana gatizIla ja che, tyAre maryAdita AkAza kSetramAM temanI gati niyAmaka sivAya ja pitAnA svabhAvathI mAnI zakAtI nathI. ethI dharmaadharma dravyanuM astitva yuktisiddha che. [1-18]. Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5-sUtra 19-20 have kAryo dvArA pudgalanuM lakSaNa kahe che : zarIravAGmanaH prANApAnA : pudgalAnAm / 19 / sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca / 20 / zarIra, vANI, mana, ni:zvAsa ane ucchvAsa e puddagalAnA upakAra--kAya che. tathA sukha, du:kha, jIvana ane maraNu e paNa puddagalAnA upakAra che. 213 aneka paudgalika kAryomAMthI keTalAMka kArya ahIMyAM batAvyAM che, je jIvA upara anugraha athavA nigraha kare che. audArika Adi badhAM zarIra paugalika eTale puddagalanA ja banelAM che; jo ke kA zarIra atI driya che, tepaNa te bIjA audArikAdi mUrtI dravyanA saMbaMdhathI sukhaduHkhAdi vipAka Ape che; jema pANI vagerenA saMbaMdhathI dhAnya kaNa, ethI ja ene paNa paugalika samajavu joI e. e prakAranI bhASAmAMthI bhAvabhASA e vIrmAMntarAya, matijJAnAvaraNa ane zrutajJAnAvaraNanA kSayApazamathI tathA ageApAMganAmaka nA udayathI prApta thatI eka viziSTa zakti che. te pudagalasApekSa hovAthI paulika che, ane evA zaktivALA AtmA dvArA prerita thaI ne vacanarUpamAM pariNata thatA bhASAvAnA skaMdha dravya bhASA che. labdhi tathA upayAgarUpa bhAvamana pudgalAvala khitahAvAthI paudgalika che. jJAnAvaraNa tathA vIryAntarAyanA kSayeApazamathI ane agApAMganAmakarmanA udayathI manAvAnA je kadhA guNadoSavivecana, smaraNa Adi kAryamAM abhimukha tA-14 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra14 tatvArthasUtra AtmAnA anugrAhaka arthAta enA sAmarthyanA uttejaka thAya che te dravyamAna che. e rIte AtmA dvArA udaramAMthI bahAra kADhavAmAM Avato niHzvAsa vAyu - prANa ane udaranI aMdara jato ucazvAsa vAyu - apAna e banne paudgalika che ane jIvanaprada hovAthI AtmAne anugrahakArI che. bhASA, mana, prANa ane apAna e badhAne vyAghAta ane abhibhava dekhAya che. ethI te zarIranI mAphaka paugalika ja che. jIvana prItirUpa pariNAma e sukha che, je sAtavedanIya karmarUpa aMtaraMga kAraNa ane dravya, kSetra Adi bAhya kAraNathI utpanna thAya che. paritApa e ja du:kha che. te asAtavedanIya karmarUpa aMtaraMga kAraNa ane dravya Adi bAhya nimittathI utpanna thAya che. AyuSakarmanA udayathI dehadhArI jIvanA prANa ane apAnanuM cAlu rahevuM e jIvita che, ane prANApAnane ucacheda thavo e maraNa che. A badhA sukha, duHkha Adi paryAya jIvomAM utpanna thAya che kharA, paraMtu te pudgale dvArA utpanna thAya che. ethI te chonA prati pudgalanA upakAra manAya che. [19-20] have kArya dvArA jIvanuM lakSaNa kahe che: parasparopagraho jIvAnAm / 21 / parasparanA kAryamAM nimitta thavuM e jIvane upakAra che. A sUtramAM jInA pArasparika upakAranuM varNana che. eka jIva hita athavA ahitanA upadeza dvArA bIjA jIva Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5- sUra - 22 215 upara upakAra kare che. mAlika paisA ApI nokaranI prati upakAra kare che ane nokara hita athavA ahitanuM kAma karI mAlika upara upakAra kare che. AcArya satkarmane upadeza karI enA anuSThAna dvArA ziSyo upara upakAra kare che, ane ziSya anukUla pravRtti dvArA AcArya upara upakAra kare che. [1] have kArya dvArA kALanuM lakSaNa kahe che; vartanA pariNAmaH kriyA paratvAparatve ca kAlasya / 22 / vartanA, pariNAma, kriyA ane paravAparatva e kALanA upakAre che. kALane svataMtra dravya mAnIne ahIMyAM enA upakAra batAvyA che. potapotAnA paryAyanI utpattimAM svayameva pravartamAna dharma Adi dravyane nimittarUpe preraNA karavI e vanA kahevAya che. pitAnI jAtine tyAga karyA vinA thatA dravyane aparispaMdarUpa paryAya je pUrvAvasthAnI nivRtti ane uttarAvasthAnI utpattirUpe che, ene pariNAma samajavo. A pariNAma jIvamAM jJAnAdi tathA krodhAdi, pudgalamAM nIla, pIta varNAdi ane dharmAstikAya Adi bAkInAM dravyomAM agurulaghu guNanI hAni-vRddhirUpa che. gati (parispaMda) ja kriyA che. paratva eTale jayeSThatva ane aparatva eTale kaniSThatva. jo ke vartanA Adi kArya yathAsaMbhava dharmAstikAya Adi dravyonuM ja che, tathApi kALa badhAmAM nimittakaraNa hovAthI ahIMyAM tenuM kALanA upakArarUpe varNana karyuM che. [2] kALajI pA liminara Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 tattvArthasUtra have pugalanA asAdhAraNa paryAya kahe che: sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH / 23 / shbdbndhsaukssmysthaulysNsthaanbhedtmshchaayaa''rotanataSThA rajA pudagala sparza, rasa, gaMdha ane varNavALA hoya che. tathA te zabda, baMdha, sUkSmatva, sthUla, saMsthAna, bheda, aMdhakAra, chAyA, Atapa ane udyota vALA paNa che. bauddha lake pudgalane jIva arthamAM vyavahAra kare che, tathA vaizeSika Adi darzanamAM pRthivI Adi mUrta dravyone samAnarUpe sparza, rasa Adi caturguNayukta mAnyAM nathI, kiMtu pRthivIne caturguNa, jaLane gaMdharahita triguNa, tejane gaMdha-rasarahita dviguNa ane vAyune mAtra sparzaguNavALe mAnya che. e rIte teo manamAM sparza Adi cAra guNe mAnatAM nathI. ethI e bauddha AdithI matabheda batAvo e prastuta sUtrane uddeza che. A sUtrathI e sUcita karavAmAM Ave che ke, jainadarzanamAM jIva ane pudgalatattva bhinna che. ethI ja pudgala zabdane vyavahAra jIvatattvane viSe thatA nathI. e rIte pRthivI, jaLa, teja ane vAyu e badhAM pugalarUpe samAna che. arthAta te badhAM spardhAdi caturguNayukta che. te ja rIte jainadarzanamAM mana paNa pautralika hovAthI sparzAdi guNa vALuM ja che. sparza ATha prakAranuM mAnavAmAM Ave che, jema ke Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 - sUtra ra3-24 ra17 kaThina, mRdu, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha eTale cIkaNe ane rUkSa eTale lUkhe. rasanA pAMca prakAra cheH kaDavo, tIkha, kaSAya - tUro, khATo ane mITha, sugaMdha ane durgadha e be gaMdha che. varNa pAMca cheH kALe lIle, lAla, pILo ane sapheda. ukta prakArathI sparza AdinA kula viza bheda thAya che. paraMtu emanA pratyekanA saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta bheda taratamabhAvathI thAya che. je je vastu mRdu hoya che, te badhAne mRduvamAM kAMIne kAMI tAratamya hoya che ja. e kAraNathI sAmAnyarUpe mRdutva sparza eka hevA chatAM paNa tenA tAratamya pramANe saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta sudhI bhedo thaI zake che; e ja rIte kaThina Adi anya sparzInA viSayamAM tathA rasa Adi anya paryAyanA viSayamAM samajavuM joIe. ' zabda e kaI guNa nathI; jema ke vaizeSika, naiyAyika Adi mAne che. kintu te bhASAvargaNAnA pudgalene eka prakArane viziSTa pariNAma che. nimittabhedathI ene aneka bheda karAya che. je zabda AtmAnA prayatnathI utpanna thAya che, te "prayogaja', ane je keInA prayatna sivAya ja utpanna thAya che, te vaiRsika'. vAdaLonI garjanA vaiaisika che. prAgaja zabdanA cha prakAra batAvavAmAM AvyA che. te A pramANe che: 1. "bhASA': manuSya AdinI vyakti ane pazupakSI AdinI avyakta, evI anekavidha bhASAo, 2. "tata': cAmaDuM lapeTAyuM hoya evA vAghane eTale ke mRdaMga, paTala Adino zabda, 3. "vitataH tAravALAM viNA, sAraMgI Adi vAghone zabda, 4. "ghana': jhAlara, ghaMTa AdinA zabda, 5. "suSiraH phUkIne Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra18 tAtha sUtra che tathA salebasa seva dhanasApekSa vagADavAnA zaMkha, baMsI AdinA zabda, 6. "saMgharSa': lAkaDI Adine saMgharSaNathI thatA zabda. paraspara AzleSarUpa baMdhanA paNa prAyogika ane vaiaisika evA be bheda che. jIva ane zarIrane saMbaMdha tathA lAkaDI ane lAkho saMbaMdha prayatnasApekSa hovAthI prAyagikabaMdha che; vIjaLI, megha, IndradhanuSa Adine prayatnanirapekSa paugalika saMzleSa vaiRsika baMdha che. - sUkSmatva ane sthUlatvanA aMtya tathA ApekSika evA be be bhede che. je sUkSmatva ane skUlatva banne eka ja vastumAM apekSAbhedathI ghaTI na zake te aMtya, ane je ghaTI zake te ApekSika. paramANuonuM sUkSmatva ane jagadyApI mahAtkaMdhanuM sthUlatva aMtya che, kema ke anya pugalenI apekSAe paramANuomAM sthUlatva ane mahAtkaMdhamAM sUkSmatva ghaTI zakatuM nathI. kacaNuka Adi madhyavata skaMdhanuM sUkSmatva ane sthUlatva bane ApekSika che; jema AMbaLAnuM sUkSmatva ane bIlAnuM bhUlatva. AMbaLuM bIlAthI nAnuM hovAthI enAthI sUkSma che ane bIjuM AMbaLAthI sthUla che, paraMtu te AMbaLuM bAranI apekSAe sthUla paNa che ane te bIluM keLA karatAM sUkSma paNa che. A rIte jema ApekSika hevAthI eka ja vastumAM sthUlatva ane sUkSmatva banne viruddha paryA. hAI zake che, tema aMtyasUkSmatatva ane sthUlatva eka vastumAM hoI zakatAM nathI. saMsthAna IcaeNsvarUpa ane anitthavarUpa be prakAranuM che. je AkAranI keInI sAthe tulanA karI zakAya te atyaM tvarUpa; ane jenI keInI sAthe tulanA na karI zakAya te anityaM Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya pasUtra 23-24 219 varUpa. medha AdinuM saMsthAna eTale ke racanA anitya tvarUpa che; kema ke aniyatarUpa hAvAthI koI eka prakAre enuM nirUpaNa karI zakAtu nathI; khIjA padArthonuM saMsthAna nRtya tvarUpa che; jema ke DA, ziMgaDuM AdinuM. gALa, trikALu, catuSkANu, dI parimaMDala-valayAkAra Adi rUpathI stya tvarUpa saMsthAnanA aneka bheda che. ekatvarUpamAM pariNata puddalapiMDanA vizleSa-vibhAga thavA e bheda che. enA pAMca prakAra che. 1. 'aurika': cIravAthI athavA phADavAthI thatuM lAkaDAM, paththara Adinu bhedana, 2. 'cauNika' : kaNa kaNa rUpe cU thavuM te, jema java AdinA sAthavA, ATA ityAdi, 3. 'khaMDa' : TukaDA TukaDA thaI chUTI javuM te, jema dhaDAnAM ThIkarAM, 4. 'pratara' : paDatu nIkaLavu te, jema kharakha, bhAjapatra AdimAM, 5. 'anutaTa' : chAla nIkaLavI, jema vAMsa, zeraDI AdinI. tama aMdhakArane kahe che. te jovAmAM harata nAMkhatA prakAzanA viAdhI eka pariNAma che. chAyA prakAzanA upara AvaraNa AvavAthI thAya che. enA be prakAra che. darpaNa Adi svaccha padArthomAM mukhanuM je pratibiMba paDe che, jemAM mukhanA varNa, AkAra Adi jemanA tema dekhAya che te varNAdivikAra pariNAmarUpa chAyA che, ane anya asvaccha dravyA upara je mAtra pratibiMba (paDachAyeA) paDe che te pratibiMbarUpa chAyA che. sUrya AdinA uSNu prakAza Atapa ane caMdra Adine anuSTu prakAza udyota kahevAya che. Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javAthazvasa sparza Adi tathA zabda Adi uparyukta badhA paryAya pulanuM ja kArya hevAthI paulikaparyAya manAya che. tevIsamA ane covIsamA sUtrane judAM karIne e sUcita karyuM che ke, sparza Adi paryAya paramANu ane skaMdha baMnemAM hoya che, paraMtu zabda, baMdha Adi paryAya phakta skaMdhamAM hoya che. jo ke sUkSmatva paramANu ane skaMdha baMneno paryAya che, chatAM paNa enuM parigaNana spardhAdinI sAthe na karatAM zabdAdinI sAthe karyuM che, te pratipakSI sthUlatva paryAyanI sAthe enA kathananuM aucitya samajIne. [23-24] have pudagalanA mukhya prakAra kahe che : : Waa ravA pudgala paramANurUpa ane skaMdharUpa che. vyaktirUpe pudgala dravya anaMta che ane enI vividhatA paNa aparimita che. tathApi AgaLanAM be sUtromAM paugalika pariNAmanI utpattinAM bhinna bhinna kAraNa batAvavAne mATe ahIMyAM tadupayogI paramANu ane skaMdha baMne prakAra saMkSepamAM batAvyA che. saMpUrNa pudgalarAzi A be prakAramAM samAI jAya che. je pudgaladravya kAraNarUpa che, ane kAryarUpa nathI, te aMtya dravya kahevAya che. evuM dravya paramANu che, te nitya che, sUkSma che ane koI paNa eka rasa, eka gaMdha, eka varNa ane be sparzathI yukta che. evA paramANu dravyanuM jJAna idriyethI te thaI ja zakatuM nathI. enuM jJAna Agama athavA anumAnathI sAdhya che. paramANunuM anumAna, kArya hetuthI mAnavAmAM Ave Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5 sUtra 26-27 1 che. je je paudgalika kArya dRSTigocara thAya che, e badhAM sakAraNu hAya che; e rIte je adazya aMtima kAryo hAya che, enu paNa kAraNa hAvuM joI e. te kAraNa paramANu dravya che. enu kAraNa khIjuM kAI dravya na heAvAthI ene aMtima kAraNa kahyuM che. paramANu dravyanA kAI vibhAga nathI ane thaI paNa zakatA nathI, AthI tenAM Adi, madhya ane aMta te pote ja che. paramANu dravya amRddha asamudAyarUpa hAya che. pudgaladravyane khIjo prakAra skadha che. skaMdha badhA bahusamudAyarUpa hAya che, ane te peAtAnA kAradravyanI apekSAe kAryadravyarUpa tathA peAtAnA kArya dravyanI apekSAe kAraNudravyarUpa che. jema dvipradeza Adi kadha e paramANu AdinuM kArya che ane tripradeza AdinuM kAraNa paNa che. [25] have anukramathI skaMdha ane aNunI utpattinAM kAraNa kahe che saMkhyAta medrasya utpadyante| radda / mevALuH / 27 / saMghAtathI, bhedathI ane saMdhAta-bheda bannethI skaMdha utpanna thAya che. aNu bhethI ja utpanna thAya che. skaMdha-avayavI--dravyanI utpatti traNa prakAranI hoya che, kAI skaMdha sadhAta-ekatvapasmruiti-thI utpanna thAya che; kAI bhedathI bane che, ane keAI eka sAthe bheda tema ja saMdhAta ane nimittathI ane che. jyAre alaga alaga rahelA e paramANuonA maLavAthI dvipradezika skaMdha thAya che, tyAre te Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rarara tatvArthasUtra saMghAtajanya kahevAya che. e rIte traNa, cAra, saMkhyAta, asaM khAta, anaMta ane anaMtAnaMta sudhI paramANuonA maLavAthI tripradeza, catuSpadeza, saMkhyAtapradeza, asaMkhyAtapradeza, anaMtapradeza, ane anaMtAnaMtapradeza sudhI sakaMdha bane che. te badhA saMghAtajanya che. keIka moTA skaMdhanA tUTavAthI je nAnA nAnA skaMdha thAya che, te bhedajanya che. e paNa be pradezathI laIne anaMtAnaMta pradeza sudhI hoI zake che. jyAre koI eka skaMdha tUTatAM enA avayavanI sAthe e samaye bIju keI dravya maLavAthI navo skaMdha bane che, tyAre te skaMdha, bheda tema ja saMghAta banethI janya che. evA skaMdha paNa DhipradezathI laIne anaMtAnaMta pradeza sudhI thaI zake che. bethI adhika pradezavALA skaMdhone mATe e bAbata samajavI joIe ke traNa, cAra Adi alaga alaga paramANuonA maLavAthI paNa tripradeza, catuSpadeza Adi skaMdha thAya che. ane kripradeza skaMdhanI sAthe eka paramANu maLavAthI tripradeza, tathA dvipradeza athavA tripradeza skaMdhanI sAthe anukrame be athavA eka paramANu maLavAthI catupradeza skaMdha banI zake che. aNu dravya keI dravyanuM kArya nathI. AthI enI utpattimAM be dravyanA saMdhAtane saMbhava ja nathI. e rIte paramANu nitya manAya che. tathApi ahIMyAM enI je utpatti batAvI che te paryAyadaSTithI arthAta paramANu dravyarUpe te nitya che, paraMtu paryAyadaSTithI te janya paNa che. kyAreka skaMdhanA avayarUpa banI sAmudAyika avasthAmAM paramANuonuM rahevuM ane kyAreka skaMdhathI alaga thaI vizakalita ( chUTIchavAI) avasthAmAM rahevuM e badhA paramANunA paryAya-avasthA-vizeSa Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5-sUtra -29 223 ja che. vizakalita avasthA skaMdhanA bhedathI ja utpanna thAya che. ethI ahIyAM bhedathI aNunI utpattinA kathananA abhiprAya eTale ja che ke vizakalita avasthAvALA paramANu bhedanuM kAryAM che, zuddha paramANu nahiM. [26 - 27 have acAkSuSa ska MdhanA cAkSuSa banavAmAM hetu kahe che : meAMdhAtAmyAM cAkSuSoH / 28 / bheda ane saMghAtathI cAkSuSa skaMdha ane che. - acAkSudra skaMdha paNa nimitta prApta karI cAkSuSa banI zake che; e batAvavuM e A sUtrane uddeza che. pudgalanA pariNAma vividha che, ethI ja keAI pudugalaska dha acAkSuSa ( cakSuthI agrAhya ) hoya che, te koI cAkSuSa ( cakSuthI grAhya ) hAya che. je kadha pahelAM sukSma heAvAne kAraNe acAkSuSa hAya che. te paNa nimittavaza sUkSmava pariNAma cheADIne bAdara ( sthUla ) pariNAmaviziSTa banavAthI cAkSuSa thaI zake che. e skaMdhane ema thavAmAM bheda tathA sadhAta baMne hetu apekSita che. jyAre kAI skadhamAM samatva pariNAmanI nivRtti thaI sthUlatva pariNAma utpanna thAya che, tyAre keTalAMka navAM aNue te ska MdhamAM avazya maLI jAya che. jyAre khIjAM kaTalAka aNue e skaMdhamAMthI alaga paNa thaI jAya che. sUkSmatva pariNAmanI nivRttipUrvaka sthUlata pariNAmanI utpatti kevaLa sadhAta eTale aNuonA maLavA mAtrathI ja thatI nathI, rasane kevaLa bheda eTale ke aNuonA judA thavAthI paNa thatI nathI. sthUlatva - bAdaratva - rUpa pariNAma sivAya koI skaMdha cAkSuSa teA thaI zakatA ja nathI. ethI ahIMyAM niyamapUrvaka kahyuM che ke cAkSuSa skaMdha bheda ane sadhAta anethI thAya che. Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra bheda zabdanA be arthoM : (1) ska MdhanuM tUTavuM arthAt emAMthI aNuonu alaga thavu, ane (2) pU`pariNAma nivRtta thaI khIjA pariNAmanuM utpanna thavu. te baMne arthAMmAMthI pahelA atha laI uparanA satrA lakhyA che. bIjA a pramANe sUtranI vyAkhyA A rIte thAya jyAre kAI sUkSma skaMdha netrathI grahaNa karavA yeAgya bAdara pariNAma prApta kare che arthAt acAkSuSa maTI cAkSuSa bane che, tyAre enA ema thavAmAM skUla pariNAma apekSita che, jene viziSTa - anaMtANu - saMkhyA ( sadhAta ) nI apekSA che. kevaLa sUkSmatvarUpa pUrva pariNAmanI nivRttipUrNAMka navIna sthUlatva pariNAma cakSuSa anavAnuM kAraNa nathI ane kevaLa viziSTa anaMta saMkhyA paNa cAkSuSa banavAmAM kAraNa nathI, ki Mtu pariNAma ( bheda ) ane ukta saMkhyArUpa sadhAta khaneya skaMdhanA cAkSuSa banavAmAM kAraNa che. 314 jo ke sUtragata cAkSuSa padathI te cakSurmAMdya skaMdhanA ja edha thAya che, te paNa ahIMyAM cakSupadathI samasta iMdriyAnA lAkSaNika edha vivakSita che. te pramANe sUtrane a e thAya che ke badhA atI driya skaMdhanA aidriyaka (iMdriyaprAdgha ) banavAmAM bheda ane saMdhAta te hetu apekSita che. paudgalika pariNAmanI amaryAdita vicitratAnA kAraNathI jema pahelAMnA atIdriya skaMdha paNa pachIthI bheda tathA sadhAtarUpa nimittathI aidriyaka banI zake che, te ja rIte sthUla ska Mdha sUkSma paNa banI jAya che; eTaluM ja nahi paNa pariNAmanI vicitratAnA kAraNathI adhika iMdriyAthI grahaNa karAtA skaMdha alpa iMdriyagrAhya banI jAya che. jema mIThuM', hiMga Adi padArtha netra, Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5 - sUtra -29 rara5 sparzana, rasana ane ghANa cAre IdriyothI grahaNa karI zakAya che, paraMtu te pANImAM maLI javAthI phakta rasana ane dhrANa be IthiI grahaNa karI zakAya che. pra-kaMdhanA cAkSuSa banavAmAM be kAraNa batAvyAM, paraMtu acAkSuSa skaMdhanI utpattinuM kAraNa kema na batAvyuM uchavvIsamA sUtramAM sAmAnya rUpathI skaMdhamAtranI utpattinA traNa hetuonuM kathana karyuM che. ahIMyAM te phakta vizeSa skaMdhanI utpattinA arthAt acAkSuSathI cAkSuSa banavAnA hetuonuM vizeSa kathana che. ethI e sAmAnya vidhAna pramANe acAkSuSa skaMdhanI utpattinA hetu traNa ja prApta thAya che. sArAMza e che ke, chavvIsamA sUtranA kathana pramANe bheda, saMghAta ane bhedasaMghAta e traNe hetuthI acAkSuSa skaMdha bane che. [28] have "sata ' nI vyAkhyA kahe che : 'utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat / 29 / je utpAda, vyaya ane dravya e traNethI yukta arthAt tadAtmaka che te sat kahevAya che. satanA svarUpa viSe bhinna bhinna darzanonA bhinna bhinna mata che. keI darzana saMpUrNa sata padArthane (brahmane) kevaLa 1. digaMbarIya paraMparAmAM A sUtra trIsamA AMka upara che. emAM ogaNatrIsamA naMbara upara "sat dravyarakSaNa" evuM sUtra che, je zvetAMbarIya paraMparAmAM nathI, bhASyamAM phakta ene bhAva AvI jAya che. 2. vedAnta-aupaniSada zAMkaramata. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 tatvArthasUtra dhruva (nitya ) ja mAne che. koI darzana sata padArthane niranvaya kSaNika (mAtra utpAdavinAzazIla) mAne che. koI darzanara cetanatatva rUpa satane te kevaLa dhruva ( phUTastha nitya) ane prakRtitatvarUpa satane pariNAmI nitya ( nityaniya) mAne che. koI darzana aneka sata padArthomAMthI paramANa, kALa, AtmA Adi keTalAMka sata tane phUTasthanitya ane ghaTa, vastra Adi keTalAMka satane mAtra utpAdavyayazIla (anitya) mAne che. paraMtu jainadarzananuM satnA svarUpa saMbaMdhanuM maMtavya ukta badhA matathI bhinna che ane te A sUtramAM batAvyuM che. jainadarzananuM mAnavuM e che ke, je sat - vastu - che te phakta pUrNarUpe kUTasthanitya, athavA phakta niranvaya vinAzI, athavA ene amuka bhAga phUTasthanitya ane amuka bhAga pariNAmInitya athavA ene koI bhAga to phakta nitya ane keI bhAga to mAtra anitya ema haI zakatI nathI. enA mata pramANe cetana athavA jaDa, mUrta athavA amUrta, sUkSma athavA skUla badhI sat kahevAtI vastuo utpAda, vyaya ane dhrauvya rUpe trirUpa che. pratyeka vastumAM be aMza che. eka aMza evo che ke je traNe kALamAM zAzvata che ane bIjo aMza sadA azAzvata che. zAzvata aMzanA kAraNathI pratyeka vastu dhrauvyAtmaka (sthira) ane azAzvata aMzanA kAraNathI utpAdavyayAtmaka (asthira) kahevAya che. A be aMzemAMthI koI eka bAjue 1. baddha. 2. sAMkhya. 3. nyAya, vaizeSika Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5 - sUtra 30 rara7 daSTi javAthI ane bIjI bAjue na javAthI vastu phakta sthirarUpa athavA phakta asthirarUpa mAlUma paDe che, paraMtu baMne aMzenI bAjue dRSTi ApavAthI vastunuM pUrNa ane yathArtha svarUpa mAlUma paDe che. ethI baMne dRSTiene anusAre ja A sUtramAM sat - vastu - nuM svarUpa pratipAdita karyuM che. [ 29 ] have virodhane parihAra karI pariNAmI nityatvanuM svarUpa darzAve che: tabhAvAvyayaM nityam / 30 / je enA bhAvathI (pitAnI jAtithI) cuta na thAya te nitya che. pAchalA sUtramAM kahyuM che ke, vastu utpAdavyayadhrauvyAtmaka che, arthAt sthirAsthira ubhayarUpa che; paraMtu ahIMyAM prazna thAya che ke A kevI rIte ghaTI zakaze ? je sthira che te asthira kevI rIte ? ane je asthira che te sthira kevI rIte ? eka ja vastumAM sthiratva, asthiratva baMne aMza zItauSNanI mAphaka paraspara viruddha hovAthI eka ja samayamAM ghaTI na zake. ethI satnI utpAda - vyaya - dhrauvyAtmaka evI vyAkhyA zuM viruddha nathI ? e virodhano parihAra karavA mATe jainadarzanasaMmata, nityatvanuM svarUpa batAvavuM e ja A sUtrane uddeza che. - je bIjAM keTalAMka darzananI mAphaka jainadarzana vastunuM svarUpa evuM mAne ke kaI paNa prakArathI parivartana prApta karyA vinA ja sadA eka rUpamAM vastu sthira rahe," te e phUTastha nityamAM anityatvane saMbhava na hovAne lIdhe eka ja vastumAM sthiratva, asthiratvane virodha Ave; e rIte je jainadarzana eka ja evI ramata Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 tatvArthasUtra vastune mAtra kSaNika mAne arthAt pratyeka vastune kSaNakSaNamAM utpanna thanArI tathA naSTa thanArI mAne ane ene koI sthira AdhAra na mAne, to paNa utpAdavyayazIla anitya pariNAmamAM nityatvane saMbhava na hovAnA kAraNe uparane vireAdha Ave. paraMtu jainadarzana kaI vastune kevaLa phUTastha nitya athavA kevaLa pariNAmI mAtra na mAnatAM pariNAmI nitya mAne che. ethI badhAM to pitapitAnI jAtimAM sthira rahyAM chatAM paNa nimitta pramANe parivartana utpAda-vyaya prApta kare che. ethI ja pratyeka vastumAM mULajAti (dravya) nI apekSAe dhrauvya, ane pariNAmanI apekSAe utpAda, vyaya e baMne ghaTita thavAmAM keI virodha Avato nathI. jainadarzanane pariNAmI nityatvavAda sAMkhyanI mAphaka phakta jaDa prakRti sudhI ja nathI; kiMtu cetanatattvamAM paNa te lAgu paDe che. badhAM tamAM vyApaka rUpe pariNAmI nityatvavAdane svIkAra karavA mATe mukhya sAdhaka pramANa anubhava che. sUkSma dRSTithI jotAM koI evuM tattva anubhavamAM nathI AvatuM ke je phakta apariNamI hoya, athavA mAtra pariNAmarUpa haya, bAhya AtyaMtara badhI vastuo pariNAmI nitya mAlUma paDe che. je badhI vastuo kSaNika mAtra hoya te pratyeka kSaNamAM navI navI vastu utpanna thavA tathA naSTa thavAne lIdhe tema ja ene kaI sthAyI AdhAra na hovAne lIdhe e kSaNika pariNAma paraMparAmAM sajAtIyatAne anubhava kyAre paNa na thAya. arthAta pahelAM koI vAra joyelI vastune pharIthI jotAM je "A te ja vastu che evuM pratyabhijJAna thAya che, te kaI paNa rIte na thAya. kema ke Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoya to e che saNakSaNamAM tpanna nA adhyAya - sUtra 3 pratyabhijJAnane mATe jema enI viSayabhUta vastunuM sthiratva Avazyaka che, tema ja draSTA AtmAnuM paNa sthiratva Avazyaka che. e rIte jaDa athavA cetana tattva mAtra je nirvikAra hoya to e baMne tanA mizraNarUpa jagatamAM kSaNakSaNamAM dekhA detI vividhatA kyAre paNa utpanna na thAya. ethI ja pariNAmI nityatvavAdane jaina darzana yuktisaMgata mAne che. - have bIjI vyAkhyA vaDe, pUrvokta satanA nityatvanuM varNana kare che. tamAvavya nityapU" sata pitAnA svabhAvathI cuta thatuM nathI mATe nitya che. utpAda-vyaya-dhrauvyAtmaka rahevuM e ja vastumAtranuM svarUpa che. A svarUpa ja sat kahevAya che. svarUpa nitya che, arthAta te traNe kALamAM ekasarakhuM avasthita rahe che. evuM nathI ke keIka vastumAM athavA vastumAtramAM utpAda, vyaya tathA dhrauvya kyAreka hoya ane kyAreka na hoya. pratyeka samayamAM utpAdAdi traNe aMza avazya thAya che, e ja satanuM nityatva che. potapotAnI jAtine na choDavI e ja badhAM dravyanuM dhrauvya che ane pratyeka samayamAM bhinnabhinna pariNAmarUpe utpanna athavA naSTa thavuM e emane utpAdavyaya che. dhrauvya tathA utpAdatrayanuM cakra dravyamAtramAM sadA dekhAya che. - A cakramAMthI kyAre paNa koI aMza mukta-lupta thato nathI, e ja A sUtra dvArA batAvyuM che. pUrva sUtramAM 4-15 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 tattvArtha sUtra dhrauvyanu kathana che, te dravyanA anvayI sthAyI aMza mAtrane laI te che; ane ahIMyAM nityatvanuM kathana che te utpAda-vyaya ane dhrauvya e traNe azAnA avicchinnatvane laI ne che. A ja pUrvasUtramAM kathita dhrauvya ane A sUtramAM kathita nityatvanI vacce aMtara che. [30] have anekAMtanA svarUpanu samarthana kare che: arpitAnarpita siddheH / 31 / pratyeka vastu aneka dharmAMtmaka che; kema ke arpita eTale ke apaOA arthAt apekSAthI ane arpita eTale ke, anapaNA arthAt mIjI apekSAe viruddha svarUpa siddha thAya che. paraspara viruddha kiMtu pramANasiddha dharmanA samanvaya eka vastumAM kevI rIte thaI zake che, e batAvavuM; tathA vidyamAna aneka dharmomAMthI kathAreka ekanu ane kanyAreka bIjAnuM pratipAdana kema thAya che e batAvavuM, e A sUtrane uddeza che. AtmA sat che. evI pratIti athavA uktimAM je sattvanu bhAna heAya che, te badhI rIte Tita thatuM nathI, jo ema hAya tA AtmA, cetanA Adi sva-rUpanI mAphaka dhaTAdi para-rUpathI paNa sat siddha thAya, arthAta emAM cetanAnI mAphaka ghaTatva paNa bhAsamAna thAya, jethI enuM viziSTa svarUpa siddha ja na thAya. viziSTa svarUpanA artha ja e che ke te svarUpathI sat ane pararUpathI sat nahi arthAt asata che. A rIte amuka apekSAe sattva ane bIjI apekSAe asattva e baMne dharma AtmAmAM siddha thAya che. jema sattva * Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 adhyAya -sUtra 31 asattvanuM che, te ja pramANe nityatva-anityatva dharma paNa emAM siddha che. dravya (sAmAnya) dRSTie nitya ane paryAya (vizeSa) dRSTie anitya siddha thAya che. A rIte paraspara viruddha dekhAtA, paraMtu apekSAbhedathI siddha evA bIjA paNa ekatva, anekatva Adi dharmone samanvaya AtmA Adi badhI vastuomAM abAdhita che. AthI badhAya padArtho anekadharmAtmaka mAnavAmAM Ave che. have bIjI vyAkhyA kahe cheH karSitAnizi" pratyeka vastu aneka prakAre vyavahArya che, kema ke arpaNuM ane arpaNathI arthAt vivakSAne lIdhe pradhAna-apradhAna bhAve vyavahAranI siddhi-upapatti thAya che. apekSAbhedathI siddha evA aneka dharmomAMthI paNa kyAreka koI eka dharma dvArA ane kyAreka enA viruddha bIjA dharma dvArA vastuno vyavahAra thAya che, te aprAmANika athavA bAdhita nathI; kema ke vidyamAna paNa badhA dharmo ekI sAthe vivakSita hotA nathI. prayojana pramANe kyAreka ekanI te kyAreka bIjAnI vivekSA hoya che. jyAre jenI vivakSA tyAre te pradhAna ane bIjA apradhAna thAya che. je karmane kartA che te ja enA phaLane bhoktA thaI zake che. A karma ane tajajanya phaLanA sAmAnAdhikaraNyane batAvavA mATe AtmAmAM dravyadRSTie siddha evA nityatvanI apekSA karAya che. e samaye enuM paryAyadaSTisiddha anityatva vivakSita na hovAne Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 tatvArthasUtra kAraNe gauNa che; paraMtu katRtvakALanI apekSAe bhatRtvakALamAM AtmAnI avasthA badalAI jAya che. Avo karma ane phaLanA samayane avasthAbheda batAvavAne mATe jyAre paryAyadaSTisiddha anityatvanuM pratipAdana karavAmAM Ave che, tyAre dravyadaSTisiddha niyatva mukhya hetuM nathI. A rIte vivakSA ane avivakSAnA kAraNe kyAreka AtmA nitya ane kyAreka anitya kahevAya che. jyAre banne dharmonI vivakSA ekI sAthe thAya che, tyAre bane dharmonuM yugapatuM pratipAdana kare e vAcaka zabda na hovAthI AtmAne avaktavya kahe che. vivakSA, avivakSA ane sahavivakSAne lIdhe uparanI traNa vAkyaracanAenA pArasparika vividha mizraNathI bIjI paNa cAra vAkyaracanAo bane che; jema ke: nityAnitya, nityaavaktavya, anityaavaktavya ane nityaanityaavaktavya. A sAta vAkyaracanAone samajI kahe che. AmAM pahelAM traNa vAkyo ane temAM paNa be vAkyo mULa che jema bhinna bhinna daSTie siddha nityatva ane anityatvane laIne vivakSAnA kAraNe koI eka vastumAM saptabhaMgI ghaTAvI zakAya che; tema bIjA paNa bhinnabhinna daSTie siddha kiMtu paraspara viruddha dekhAtA sarva asatva, ekatva-anekatva, vAcyatva-avAccatva Adi dharmayugmane laIne saptabhaMgI ghaTAvavI joIe. AthI eka ja vastu anekadharmAtmaka ane aneka prakAranA vyavahArane viSaya manAya che. [31] have paugalika baMdhanA hetunuM kathana kahe che? fjApatyA rerA Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5-juna 23-35 snigdhatva ane rUkSatvathI baMdha thAya che. paugalika skaMdhanI utpatti enA avayavabhUta paramANu AdinA pArasparika saMgamAtrathI thatI nathI. ene mATe saMga uparAMta bIjuM paNa kAMIka apekSita che, e batAvavuM e A sUtrane uddeza che. avayavonA pArasparika saMyoga uparAMta emAM snigdhatva - cIkaNApaNuM, rUkSatva - lUkhApaNuM e guNa hovA paNa jarUrI che. jyAre nigdha ane rUkSa avayava paraspara maLe che tyAre emano baMdha eTale ke ekatvapariNAma thAya che. A baMdhathI thANuka Adi skaMdha bane che. snigdha, rUkSa avayavone zleSa be prakAre thaI zake che. : sadaza ane visadaza. snigdhane snigdhanI sAthe ane rUkSane rUkSanI sAthe zleSa tha e sadaza kahevAya che. snigdhane rUkSanI sAthe saMga tha e visadaza zleSa che. [2] have baMdhanA sAmAnya vidhAnamAM apavAda batAve cheH na jaghanyaguNAnAm / 33 / guNasAmye sahazAnAm // 34 // yadhikAdiguNAnAM tu // 35 // jaghanya guNa - aMza - vALA snigdha ane rUkSa avayavane baMdha thatuM nathI. samAna aMza hoya te sadaza arthAt sara sarakhA snigdha-snigdha avayane tathA sarakhe sarakhA rUkSa-rUkSa avayavone baMdha thato nathI. be aMza adhikavALA Adi avayane te baMdha thAya che. Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 tavArthasUtra prastuta sUtramAM paheluM sUtra baMdhano niSedha kare che. te pramANe, je paramANuomAM nigdha athavA rUkSatvano aMza jaghanya hoya, e jaghanyaguNavALA paramANuone pArasparika baMdha thata nathI. A niSedhathI e phalita thAya che ke madhyama ane utkRSTa saMkhyA yukta aMzavALA snigdha, rUkSa badhA avayavono pArasparika baMdha thaI zake che. paraMtu emAM paNa apavAda che, je AgalA sUtramAM batAvyuM che. e pramANe sadaza avayava je samAna aMzavALA hoya emano pArasparika baMdha thaI zakato nathI. tethI samAna aMzavALA snigdha snigdha paramANuonA tathA rUkSa rUkSa paramANuonA skaMdha banatA nathI. A niSedha paNa phalita artha e thAya che ke, asamAna guNavALA sadaza avayavone te baMdha thaI zake che. A phalita arthane saMkoca karI trIjA sUtramAM sadaza avayanA asamAna aMzanI bandhopayogI maryAdA niyata karavAmAM AvI che. te pramANe, asamAna aMzavALA, paNa sadaza avayavomAM jyAre eka avayavanA snigdhatva athavA rUkSatvathI bIjA avayavanuM nidhatva athavA rUkSatva be aMza, traNa aMza, cAra aMza Adi adhika hoya te, e be sadaza avayane baMdha thaI zake che. tethI ja je eka avayavanA snigdhatva athavA rUkSatvanI apekSAe bIjA avayavanuM snigdhatva athavA rUkSatva phakta eka aMza adhika hoya te te be sadaza avayavone baMdha thaI zakate nathI. zvetAMbara ane digaMbara baMnenI paraMparAomAM prastuta traNa sUtreAmAM pAThabheda nathI, paraMtu arthabheda che. arthabhedamAMya traNa bAbata dhyAna ApavA gya che : 1. jaghanyaguNa paramANu Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dha thaI ke mArA jadhanyA paramANu adhyAya pasUtra 37-35 235 eka saMkhyAvALo hoya tyAre baMdha thaze ke na tha, 2. pAMtrIsamA sUtramAM Adi padathI traNa Adi saMkhyA levI ke nahi, 3. pAMtrIsamA sUtranuM baMdhavidhAna phakta sadaza daza avayavone mApe mAnavuM ke nahi. 1. bhASyanI vRtti pramANe baMne paramANuo jyAre jadhanyaguNavALA hoya che, tyAre emane baMdha niSiddha che, arthAta eka paramANu jaghanyaguNavALa hoya ane bIje jaghanyaguNavALo na hoya te bhAga tathA vRtti pramANe emane baMdha thaI zake che. paraMtu sarvArthasiddhi Adi badhI digaMbarIya vyAkhyAo pramANe jadhanyaguNa yukta be paramANuonA pArasparika baMdhanI mAphaka eka jaghanyaguNa paramANune bIjA ajaghanyaguNa paramANunI sAthe paNa baMdha thatuM nathI. 2. bhAgyanI vRtti pramANe pAMtrIsamA sUtramAM Adi padane traNa Adi saMkhyA artha levAya che. AthI ja emAM koI eka avayavathI bIjA avayavamAM snigdhatva athavA rakSatvanA aMza be, traNa, cArathI te saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta sudhI adhika hoya to paNa baMdha mAnavAmAM Ave che; phakta eka aMza adhika hoya te baMdha mAnavAmAM AvatuM nathI. paraMtu digaMbarIya badhI vyAkhyAo pramANe phakta be aMza adhika hoya to ja baMdha mAnavAmAM Ave che. arthAta eka aMzanI mAphaka traNa, cArathI te saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta aMza sudhI adhika hoya te paNa baMdha mAnavAmAM AvatuM nathI. 3. pAMtrIsamAM sUtramAM bhASyanI vRtti pramANe be, traNa Adi aMze adhika hoya te paNa je baMdhanuM vidhAna che te Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivAra sadaza avayavomAM ja lAgu paDe che, paraMtu digaMbarIya vyAkhyAomAM te vidhAna sadaza sadazanI mAphaka asadaza paramANuonA baMdhamAM paNa lAgu paDe che. A arthabhedanA kAraNathI baMne paraMparAmAM baMdhaviSayaka je vidhiniSedha phalita thAya che, te nIcenA kaThAmAM batAvyo che. bhASyarUcanusArI keSTaka sadaza visaraza 1. jadhanya + jadhanya nathI. nathI. 2. jadhanya + ekAdhika nathI. 3. jaghanya + dhika che. ' che. 4. jaghanya + cAdi adhika che. che. 5. jAtara + sama jaghanyatara nathI. 6. jAnyatara + ekAdhika jaghanyatara nathI. che. 7. jAvetara + dhika jadhanyatara che. che. 8. jadhanyatara + vyAdiadhika jaghanyatara nathI nathI sarvArthasiddhi AdinA sadaza videza anusAre chaka 1. jadhanya + jaghanya nathI. nathI. 2. jadhanya + ekAdhika nathI. nathI. 3. jaghanya + dhika nathI. nathI. 4. jaghanya + cAdi adhika nathI. nathI. 5. jaghanyatara + sama jaghanyatara nathI. nathI, 6. jAnyatara + ekAdhika jadhanyatara nathI. nathI. 7. jaghanyatara + 6yadhika jadhanyatara che. che. 8. jaghanyatara + vyAdiadhika jajetara nathI. nathI. Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya para 3-35 237 snigdhatva, rUkSata baMne sparza vizeSa che. te pitapetAnI jAtinI apekSAe ekaeka rUpa hovA chatAM paNa pariNamananI taratamatAnA kAraNe aneka prakAranA thAya che. taratamatA tyAM sudhI thAya che ke nikRSTa snigdhatva ane nikRSTa rUkSatva tathA utkRSTa nigdhatva ane utkRSTa rUkSatvanI vacamAM anaMtAnaMta aMzone taphAvata hoya che. udAharaNa tarIke bakarI ane UMTaDInA dUdhamAM snigdhatvane taphAvata. baMnemAM snigdhatva hoya che ja paraMtu ekamAM ghaNuM ochuM ane bIjAmAM ghaNuM ja vadhAre. taratamatAvALA snigdhatva ane rUkSatva pariNAmomAM je pariNAma sauthI nikRSTa athAt avibhAjya hoya, te jaghanya aMza kahevAya che; jaghanyane choDIne bAkInA badhA jaghanyatara kahevAya che. jAjetaramAM madhyama ane utkRSTa saMkhyA AvI jAya che. je snigdhatva pariNAma sauthI adhika hoya te utkRSTa; ane jadhanya tathA utkRSTanI vacamAM hoya te badhAM pariNAmo madhyama hoya che. jaghanya snigdhatvanI apekSAe utkRSTa snigdhatva anaMtAnaMtaguNa adhika hevAthI je jadhanya snigdhatvane eka aMza kahevAmAM Ave te utkRSTa snigdhatvane anaMtAnaMta aMzaparimita samaja joIe. be, traNathI te saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta ane eka eAchA utkRSTa sudhI badhA aMze madhyama samajavA joIe. ahIMyAM sadazane artha e che ke niSpane niSpanI sAthe athavA rUkSane rUkSanI sAthe baMdha thaze ane visadazano artha e che ke snigdhane rUkSanI sAthe baMdha thaze. eka aMza jaghanya ane enAthI eka adhika arthAt be aMze Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra38 tatvArthasUtra ekAdhika che. be aMza adhika hoya te TharAdhika ane traNa aMza adhika heya te vyadhika, A rIte cAra aMza adhika hoya te caturadhika, e rIte anaMtAnaMta adhika sudhI jAya che. "samane artha samasaMkhyA che; baMne taraphanA aMzonI saMkhyA barAbara hoya te te sama che. be aMza jaghajetaranA sama jaghanyatara be aMza che. be aMza jAjetaranA ekAdhika jadhanyatara traNa aMza che, be aMza jaghajetaranA cAra aMza Thayadhika jaghanyatara che. be aMza jaghajetaranI vyadhika jaghanyatara pAMca aMza che ane caturadhika jadhanyatara cha aMza che; A rIte traNa AdithI te anaMtAMza jaghanyatara sudhInA sama, ekAdhika, yadhika ane triAdi adhika jadhanyatarane samajI levA. [34-35] have pariNAmanuM svarUpa cheH bandhe samAdhiko pAriNAmiko / 36 / baMdhanA samaye sama ane adhika guNa, sama ane hIna guNanA pariNamana karAvavALA hoya che. baMdhano vidhi ane niSedha batAvatAM prazna thAya che ke je sadaza paramANuone athavA visadaza paramANuono baMdha thAya che emAM keNa kene pariNata kare che. ene uttara ahIMyAM Apyo che. 1. digaMbarIya paraMparAmAM " vadhi pariNAmi " e sUtrapATha che; te pramANe emAM eka samanuM bIjA samane potAnA svarUpamAM meLavavuM iSTa nathI; phakta adhika pitAnA svarUpamAM hInane meLavI le eTaluM ja iSTa che. Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5- sUtra 37 239 samAMza sthalamAM sadaza baMdha te thatuM ja nathI, visadaza thAya che. jema ke, be aMza snigdhanA be aMza rUkSanI sAthe athavA traNa aMza snigdhanA traNa aMza rUkSanI sAthe. evA sthaLamAM kaI eka sama bIjA samane pitAnA rUpamAM pariNata karI le che. arthAt dravya, kSetra, kALa, bhAva pramANe kyAreka snigdhatva ja rUkSatvane snigdhatvarUpamAM badalI nAMkhe che ane kyAreka rUkSatva, snigdhatvane rUkSatvarUpamAM badalI nAMkhe che; paraMtu adhikAMza sthaLamAM adhikAMza ja hInAMzane potAnA svarUpamAM badalI zake che. jema paMcAMza snigdhatva traNa aMze snigdhatvane pitAnA svarUpamAM pariNata kare che arthAt traNa aMza snigdhatva paNa pAMca aMza snigdhatvanA saMbaMdhathI pAMca aMza parimANu thaI jAya che. A rIte pAMca aMza snigdhatva traNa aMza rUkSatvane paNa svasvarUpamAM meLavI le che. arthAt rakSatva, snigdhatvarUpamAM badalAI jAya che; jyAre rUkSatva adhika hoya tyAre te paNa pitAnAthI ochA snigdhatvane pitAnA svarUpa arthAta rakSasvarUpa banAvI le che. [36] : have dravyanuM lakSaNa kahe che: guNaparyAyavad dravyam / 37 / dravya, guNaparyAyavALuM che. dravyane ullekha te pahelAM keTalIye vAra AvI gayuM che. tethI enuM lakSaNa ahIMyAM batAvavAmAM Ave che. jemAM guNa ane paryAya heya, te dravya kahevAya che. pratyeka kavya pitAnA pariNAmI svabhAvanA kAraNathI samaye samaye nimitta pramANe bhinnabhinna rUpamAM pariNata rahe che, Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 tattvArthasUtra arthAt vividha pariNAmAne prApta kare che. dravyamAM pariNAma utpanna karavAnI je zakti che, te ja enA gurU kahevAya che, ane guNajanya pariNAma paryAya kahevAya che. guNu kAraNa che ane paryAya kAryAM che. eka dravyamAM zaktirUpa anaMta guNa che; je vastutaH AzrayabhUta dravyathI athavA paraspara avi bhAjya che. pratyeka guNa zaktinA bhinna bhinna samayamAM thatA vaikAlika paryAyeA anata che. dravya ane enA aza rUpa zaktio utpanna tathA vinaSTa na thavAne kAraNe nitya arthAt anAdianaMta che. paraMtu badhA paryAyeA pratikSaNa utpanna tathA naSTa thatA rahevAne kAraNe vyaktizaH anitya arthAt sAdisAMta che, ane pravAhanI apekSAe paryAyeA paNa anAdianaMta che. kAraNabhUta eka zakti dvArA dravyamAM thatA zaikAlika paryAyapravAha sajAtIya che. dravyamAM anaMta zaktiothI tajajanyaparyAyapravAha paNa anaMta ja ekI sAthe cAlu rahe che. bhinnabhinna zaktijanya vijAtIya paryAye eka samayamAM eka dravyamAM maLI Ave che; paraMtu eka zaktijanya bhinnabhinna samayabhAvI sajAtIya paryAyeA eka drazyamAM eka samayamAM hAtA nathI. AtmA ane pudgala dravya che; kema ke emanAmAM cetanA Adi tathA rUpa Adi anukrame anata guNa che ane jJAna, darzonarUpa vividha upayAga Adi tathA nIlapItAdi vividha anaMta paryAyA che. AtmA cetanAzakti dvArA upayoga rUpamAM ane pudgala rUpazakti dvArA bhinnabhinna nIlapItadi rUpamAM pariNata thayA kare che. cetanAzakti AtmadravyathI ane Atmagata anya zaktiothI alaga thaI zakatI nathI. A rIte rUpazakti puddagala dravyathI ane pudgalagata anya zaktiothI Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya para satra 37 24 pRthapha thaI zakatI nathI. jJAna, darzana Adi bhinna bhinna samayavartI vividha upayoganA kAlikapravAhanI kAraNabhUta eka cetanAzakti che ane e zaktinA kAryabhUta paryAyapravAha upagAtmaka che. pugalamAM paNa kAraNabhUta rUpazakti che, ane nIlapati Adi vividha varNaparyAyapravAha te rUpazakitanuM kArya che. AtmAmAM upagAtmaka paryApapravAhanI mAphaka sukhaduHkha vedanAtmaka paryAyapravAha, pravRtyAtmaka paryAyapravAha vagere anaMta paryAyapravAha eka sAthe cAlu rahe che. AthI emAM cetanAnI mAphaka te te sajAtIya paryAyapravAhanI kAraNabhUta AnaMda, vIrya Adi eka eka zakti mAnavAthI anaMta zaktio siddha thAya che. A rIte pugalamAM paNa rUpaparyAyapravAhanI mAphaka gaMdha, rasa, sparza vagere anaMta paryAyapravAha sadA cAlu rahe che. AthI pratyeka pravAhanI kAraNabhUta eka eka zakti mAnavAthI emAM rUpazaktinI mAphaka gaMdha, rasa, sparza Adi anaMta zaktio siddha thAya che. AtmAmAM cetanA, AnaMda, vIrya Adi zaktionA bhinna bhinna vividha paryAya eka samayamAM thAya che, paraMtu eka cetanAzaktinA athavA eka AnaMdazaktinA vividha upagaparyAya athavA vividha vedanA paryAya eka samayamAM thatA nathI; kema ke pratyeka zaktine eka samayamAM eka ja paryAya vyakta thAya che. A rIte pudgalemAM paNa rU5, gaMdha Adi bhinna bhinna zaktionA bhinnabhinna paryAye eka samayamAM thAya che; paraMtu eka rUpazaktinA nIla, pIta Adi vividha paryAye eka samayamAM thatA nathI. jema AtmA ane pudagala dravya nitya che, tema emanI cetanA Adi tathA rUpa Adi zakitao paNa nitya che. paraMtu cetanAjanya upayoga paryAya Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 tattvArthasUtra athavA rUpazaktijanya nIlapItaparyAya nitya nathI, kiMtu sadaiva utpAda-vinAzazAlI hovAthI vyaktizaH anitya che, ane upayogamaryAyapravAha tathA rUpaparyAyapravAha vaikAlika hevAthI nitya che. anaMta guNano akhaMDa samudAya te ja dravya che. tathApi AtmAnA cetanA, AnaMda, cAritra, vIrya Adi parimita guNe ja sAdhAraNa buddhivALA chaghathanI kalpanAmAM Ave che. badhA guNe AvatA nathI. A rIte pudgalanA paNa rUpa, rasa, gaMdha, sparza Adi keTalAka ja guNa kalpanAmAM Ave che, badhA nahi. enuM kAraNa e che ke AtmA athavA pudgala dravyanA badhA prakAranA paryAya pravAha viziSTa jJAna sivAya jANI zakAtA nathI. je je paryAyapravAha sAdhAraNa buddhithI jANI zakAya che, emanA kAraNabhUta guNone vyavahAra karAya che. AthI te guNe vikaNya che. AtmAnA cetanA, AnaMda, cAritra, vIrya Adi guNe vikaHpya arthAta vicAra ane vANamAM AvI zake che; ane pugalanA rUpa Adi guNe vikapya che; bAkInA badhA avikapya che ane te phakta kevaLIgamya che. - vaikAlika anaMta paryAnA eka eka pravAhanI kAraNabhUta eka eka zakti (guNa) tathA evI anaMta zaktione samudAya dravya che; A kathana paNa bhedasApekSa che. abheda dRSTithI paryAya pitA potAnA kAraNabhUta guNasvarUpa, ane guNa dravya svarUpa hevAthI, dravya guNaparyAyAtmaka ja kahevAya che. dravyamAM badhA guNa ekasarakhA nathI detA. keTalAka sAdhAraNa arthAta badhA dravyomAM hoya evA hoya che; jema ke astitva, pradezavatva, yatva Adi; ane keTalAka asAdhAraNa Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 adhyAya -sUtra-38-39 arthAt amuka amuka dravyamAM hoya evo hoya che; jema ke cetanA rU5 Adi. asAdhAraNa guNa ane tajajanya paryAyane lIdhe ja pratyeka dravya ekabIjAthI juduM paDe che. dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya dravyanA guNa tathA paryAno vicAra upara pramANe karI levo joIe ahIM e vAta paNa samajI levI joIe ke, pudgala dravya mUrti hovAthI enA guNa "gurulaghu tathA paryAya paNa "gurulaghu kahevAya che, paraMtu bAkInAM badhAM dravya amUrta hevAthI emanA guNa ane paryAya agurulaghu kahevAya che. [37] have kALa viSe vicAra rajU kare che : sAhityanA rU8. so'nantasamayaH / 39 / keI AcArya kahe che ke kALa paNa dravya che ane te anaMta samaya (paryAya) vALe che. pahelAM kALanA vartanA Adi aneka paryAya batAvyA che, paraMtu dharmAstiAya AdinI mAphaka emAM dravyatvanuM vidhAna 1. digaMbarIya paraMparAmAM "pAtra evo sUtrapATha che. te pramANe te leke kALane svataMtra dravya mAne che. prastuta sUtrane ekadezIya matavALuM na mAnatAM teo siddhAMtarUpe ja kALane svataMtra dravya mAnanArA sUtrakAranuM tAtparya batAve che. jeo kALane svataMtra dravya nathI mAnatA ane jeo mAne che, te badhA potapotAnA maMtavyanI puSTi the prakAre che, kALanuM svarUpa kevuM batAve che, emAM bIjA keTalA matabheda che, ItyAdi bAbatene savizeSa jANavAne mATe juo hiMdI karmagraMtha cothAmAMthI kALaviSayaka pariziSTa, pR0 157. Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra44 tArthasUtra karyuM nathI. AthI prazna thAya che ke pahelAM evuM vidhAna na karavAnA hetu kALa dravya nathI e che ? e praznanA uttara A sUtramAM ApyA che. sUtrakAranu kahevu ema che ke, kAI AcArya kALane dravyarUpa mAne che. A kathanathI sUtrakAranuM tAtparya ema samajAya che ke, vastutaH kALa svata Mtra dravyarUpe sarva saMmata nathI. kALane alaga dravya mAnatA AcAryanA matanuM nirAkaraNa sUtrakAre karyu nathI. phakta enu varNana mAtra ka" che. A vanamAM sUtrakAra kahe che ke, kALa anaMta paryAyavALA che. vanA Adi paryAya te pahelAM kahI cUkavyA chIe. samayarUpa paryAya paNa kALanA ja che. vartamAna kAlarUpa samayaparyAya che te phakta eka hAya che, paraMtu atIta, anAgata samayanA paryAya anaMta hoya che. AthI kALane anaMta samayavALA kahyo che. [ 38 - 39 ] che: have guNanuM svarUpa varNave mukhyaprayA niSNu tu: | 30 | je dravyamAM huMmezAM rahe che ane guNarahita che, te guNa che. dravyanA lakSaNamAM guNunuM kathanara karyu che, ethI enu svarUpa ahIyAM batAvyuM che. jo ke paryAya paNa dravyane ja Azrita che, ane nirguNa che. tathApi te utpAdavinAzavALA hovAthI dravyamAM sanna rahetA 1. jIo e. 5 sU .12. 2. jIe e. 5 sa. Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya pasUtra 41 45 nathI; paraMtu guNa to nitya hAvAthI sadAye dravyane Azrita che. guNa ane paryAya vacce taphAvata A ja che. dravyamAM sadA vartamAna zaktie ke je paryAyanI janaka rUpe mAnavAmAM Ave che, temanuM nAma ja guLa. A guNAmAM vaLI bIjA guNA mAnavAthI anavasthAne deSa Ave che. mATe dravyaniSTha zaktirUpa guNane nirguNu mAnyA che. AtmAnA guNu cetanA, samyaktva, cAritra, AnaMda, vI Adi che. ane pudgalanA guNu rUpa, rasa, gaMdha ane spa Adi che. [4] have pariNAmanuM svarUpa varNave che : tanUmAnaH AimaH / ?? | te thavuM" arthAt svarUpamAM sthita rahI utpanna tathA naSTa thavu tenuM nAma pariNAma. 1pahele keTaleka sthAne pariNAmanuM kathana karyuM che. tenuM ahIMyAM svarUpa batAve che. - bauddha lAke vastumAtrane kSaNasthAyI - niranvayavinAzI mAne che; AthI emanA mata pramANe pariNAmane artha, utpanna thaI sathA naSTa thaI javuM arthAta nAzanI pachI kAMI paNa tattvanuM kAyama na rahevu, evA thAya che. naiyAyika Adi bhedavAdI darzIna ke je guNa ane dravyanA ekAMta bheda mAne che, emanA mata pramANe, sarvA avikRta dravyAmAM guNAnu utpanna thavuM tathA naSTa thavu, evA pariNAmane aphalita thAya che A baMne pakSanI sAme pariNAmanA 1. jIe a. 5. sU. 22, 36. ta-16 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 lapAthara svarUpanA saMbaMdhamAM jaina darzanane maMtavyabheda A sUtramAM batAvyo che. koI dravya athavA koI guNa e nathI ke je sarvathA avikRta rahI zake. vikRta arthAta anya avasthAone prApta karavA chatAM paNa koI dravya athavA keI guNa pitAnI mULa jAtine svabhAvane tyAga karatA nathI. sArAMza e che ke, dravya heya athavA guNa, dareka pitatAnI jAtine tyAga karyA vinA ja pratisamaya nimitta pramANe bhinna bhinna avasthAone prApta karyA kare che. A ja dravyone tathA guNone pariNAma kahevAya che. AtmA manuSyarUpe hoya athavA pazupakSIrUpe hoya, paraMtu te bhinna bhinna avasthAone prApta thato hovA chatAM paNa tenAmAM Atmatva kAyama rahe che. e ja rIte jJAnarUpa sAkAra upayoga hoya athavA darzanarUpa nirAkAra upaga hoya; ghaTaviSayaka jJAna hoya athavA paTaviSaka jJAna hoya; paraMtu e badhA upaga paryAyamAM cetanA te kAyama rahe che. caNuka avasthA hoya athavA caNaka Adi avasthA hoya, paraMtu e aneka avasthAmAM paNa pudgala pitAnuM pugalatva choDatuM nathI. e rIte ghaLAza cheDI kALAza dhAraNa kare, kALAza choDI pILAza dhAraNa kare, te paNa te badhA vividha paryAyomAM rUpa-svabhAva kAyama rahe che. e rIte dareka dravya ane enA dareka guNanA viSayamAM ghaTAvI levuM joIe. [41]. have pariNAmanA bheda tathA AzrayavibhAga kahe che: - anAririmAMa aa kara ! Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 5 - sUtra 43-44 zaSyiAdimAna aa karU yogopayogI jIveSu / 44 / te anAdi ane AdimAna be prakAranA che. rUpI arthAta pudgala dravyamAM AdimAna che. jImAM vega ane upaga AdimAna che. jenA kALanI pUrva koTi jANuM na zakAya te anAdi, ane jene kALanI pUrvakATi jANI zakAya te AdimAna kahevAya che. anAdi ane AdimAna zabdane uparane artha je sAmAnya rIte sarvatra prasiddha che, ene mAnI laIne kividha pariNAmanA Azrayane vicAra karatI veLAe e siddhAMta sthira thAya che ke, dravya game te rUpI hoya athavA arUpI hoya, darekamAM anAdi ane AdimAna evA be prakAranA pariNAma hoya che. pravAhanI apekSAe anAdi ane vyaktinI apekSAe AdimAna pariNAma badhAMmAM samAnarUpe ghaTAvI zakAya che. ema hovA chatAM paNa prastuta sUtromAM tathA enA bhASya suddhAmAM ukta artha saMpUrNa tathA spaSTa kema nathI karyo ? A prazna bhASyanI vRttimAM vRttikAre uThAvyo che ane aMtamAM kabUla karyuM che ke, vastutaH badhAM dravyomAM anAdi tathA AdimAna baMne pariNAme hoya che. | sarvArthasiddhi Adi digaMbaranA vyAkhyAgraMthomAM baMne prakAranAM pariNAma hovAnuM spaSTa kathana che; ane tenuM A rIte samarthana paNa karyuM che ke, dravyasAmAnyanI apekSAe anAdi ane paryAyavizeSanI apekSAe AdimAna pariNAma samajavA joIe. Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 tatvArthasUtra digaMbara vyAkhyAkAroe betALIsathI cUMvALIsa sudhInAM traNa sUtro sUtrapAThamAM na rAkhI "tamava: varA:" e sUtranI vyAkhyAmAM ja pariNAmanA bheda ane emanA AzrayanuM kathana je saMpUrNa rIte tathA spaSTa rIte karyuM che, ethI jANI zakAya che ke emane paNa pariNAmanA AzrayavibhAganI carcA karatAM prastuta sUtromAM tathA emanA bhASamAM arthanI truTi kiMvA aspaSTatA avazya mAlUma paDI haze. AthI teoe apUrNarthaka sUtrone pUrNa karavA karatAM potAnA vaktavyane svataMtrarUpe ja kahevuM ucita dhAryuM. game te hoya, paraMtu ahIMyAM eka prazna thAya che ke ATalA sUkSmadazI ane saMgrAhaka sUtrakAranA dhyAnamAM e vAta na AvI ke je vRttikArane dhyAnamAM AvI? athavA sarvArthasiddhi Adi vyAkhyAomAM pariNAmane je AzrayavibhAga saMpUrNa rIte dekhAya che, te zuM sUtrakArane na sUjhayo ? bhagavAna umAsvAtine mATe AvI bAbatanA viSayamAM traTinI kalpanA karavI yogya nathI. enA karatAM to emanA kathananA tAtparyanuM potAnuM ajJAna kabUla karavuM vadhAre cogya che. ema paNa hoI zake che ke, anAdi ane AdimAna zabdanA je artha Aje sarvatra prasiddha che ane je artha vyAkhyAkAroe lIdhA che, te sUtrakArane iSTa na hoya. zabdanA aneka arthamAMthI kaI eka artha kyAreka eTale prasiddha thaI jAya che ane bIjo artha eTale aprasiddha thaI jAya che ke, kALAMtare te aprasiddha arthane sAMbhaLatAM pahelavahelAM e dhyAnamAM paNa nathI AvatuM ke te zabdane e paNa artha thaI zake. ema dekhAya che ke anAdi ane AdimAna zabdanA kAMIka bIjA ja artho sUtrakAranA samayamAM prasiddha haze; ane Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya - sUtra-43-44 249 e artha emane vivakSita haze. jo A kalpanA ThIka hoya te kahevuM joIe ke, sUtrakArane anAdi zabdane "AgamapramANa grAhya" ane AdimAna zabdane pratyakSagrAhya" evo artha iSTa haze. jo A kalpanA vAstavika hoya, te pariNAmanA Azraya vibhAganA saMbaMdhamAM je kAMI truTi mAlama paDe che, te raheze nahi. te artha pramANe sIdhe ane saraLa vibhAga e thaI jAya che ke, dharmAstikAyadharmAstikAya, AkAzAstikAya ane chavAstikAya e arUpI dravyane pitAne pariNAma anAdi eTale ke AgamapramANagrAhya che, ane pudgalane pariNAma AdimAna arthAta pratyakSagrAhya che; tathA arUpI hovA chatAM paNa jIvanA ga - upaga pariNAma AdimAna arthAta pratyakSagrAhya che, arthAta enA zeSa pariNAma AgamagrAhya che. Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-6 jIva ane ajIvanuM nirUpaNa thaI gayuM, have kramazaH AsravanuM nirUpaNa Ave che, prathama ceAganA varNana dvArA AsravanuM svarUpa kahe cheH kAyavAGmanaH karma yogaH | 1 | sa AsavaH / 2 / kAya, vacana, mananI kriyA cAga che. te ja Asrava arthAt kanA saMba Mdha karAvanAra hAvAthI Asrava kahevAya che. vIryaMtarAyanA kSayApazama athavA kSayathI tathA pudgalAnA AlaMbanathI thatA AtmapradezeAnA parispada - kaMpanavyApAra coLa kahevAya che. tenA AlabanabhedathI traNa bhedo che : kAyayAga, vacanayAga ane maneAyAga. audArikAdi zarIrava NuAnA pudgalAnA Alaba nathI je yAga pravartImAna thAya che, te ' kAyayeAga.' matijJAnAvaraNa, akSarazrutAvaraNa Adi karmanA kSayApathamathI AMtiraka vAbdhi utpanna thatAM vacanavaNAnA AlaMbanathI Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya - sUtra 3-4 51 bhASA pariNAma tarapha abhimukha AtmAne je pradezaparispada thAya che, te " vAga' che. Idriya matijJAnAvaraNanA kSayopazamarUpa AMtarika mane labdhi thatAM mavargaNAnA AlaMbanathI manaHpariNAma tarapha AtmAnuM je pradezakaMpana thAya che, te "mane gache. ukta traNa prakAranA yaMga ja nA kahevAya che. yogane Asava kahevAnuM kAraNa e che ke, kega dvArA ja AtmAmAM karmavargaNAnuM "Asrava - karmarUpe saMbaMdha - thAya che. jema jaLAzayamAM pANI vahevaDAvanAra nALAM AdinAM mukha athavA dvAra Azrava - vahananuM nimitta hovAthI Asrava kahevAya che, te ja rIte karmAstravanuM nimitta thavAthI yogane Asava kahe che. [1-2] have yoganA bheda ane emanA kAryabheda kahe che: maH puSya . rU! azubhaH pApasya / 4 / 1. trIjA ane cothA sUtranA sthAnamAM "gumaH puNAguma paevuM eka ja sUtra trIjA sUtra tarIke digaMbarIya graMthamAM chapAyeluM che, paraMtu rAjavArtikamAM "tataH sUtradayanarnavam e ullekha prastutasUtronI carcAmAM maLe che. (juo pR. 248; vArtika 7 nI TIkA). A ullekhathI samajAya che ke vyAkhyAkArAe banne sUtrane sAthe lakhI enA upara ekI sAthe ja vyAkhyA karI haze, ane lakhanArAo tathA chApanArAoe sUtrapAThane tathA tenI TIkAne paNa eka sAthe ja joIne, baMne sUtrone alaga alaga na mAnatA eka ja sUtra samajyA haze ane enA upara eka ja saMkhyA lakhI haze. Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 taravAthasUtra - zubha ga puNyane Asava arthAta baMdhahetu che. ane azubha ga pApane Asrava che. kAyayoga Adi ukta traNe yoga zubha paNa heya che ane azubha paNa hoya che. keganA zubhatva ane azubhatvane AdhAra bhAvanAnI zubhAzubhatA che. zubha uddezathI pravRtta yoga zubha ane azubha udezathI pravRtta ega azubha che. kArya- karmabaMdhanI zubhAzubhatA upara yuganI zubhAzubhatA avalaMbita nathI; kemake ema mAnavAthI badhA vega azubha ja kahevAze, keI zubha kahevAze ja nahi; kemake zubha yoga paNa AThamA Adi guNasthAnamAM azubha jJAnAvaraNIya Adi karmonA baMdhanuM kAraNa thAya che. hiMsA, cerI, abrahma Adi kAyika vyApAra azubha kAyayoga, ane dayA, dAna, brahmacaryapAlana Adi zubha kAga che. satya kintu sAvadya bhASaNa, mithyAbhASaNa, kaThora bhASaNa Adi azubha vAgyo che ane niravA satya bhASaNa, mRdu tathA sabhya Adi bhASaNa zubha vAga che. bIjAnA ahitanuM tathA vadhanuM ciMtana Adi karma e azubha manoyoga che ane bIjAnI bhalAInuM ciMtana tathA ene utkarSa jeIne prasanna thavuM Adi zubha managa che. zubhayoganuM kArya puNyaprakRtine baMdha ane azubha yoganuM kArya pApaprakRtine baMdha che, evuM prastuta sUtronuM vidhAna, apekSAe samajavuM joIe. kemake saMkaleza-kaSAyanI maMdatAnA 1. Ane mATe juo hiMdI "kama graMtha che; "guNasthAnamAM baMdhavicAra'; tathA hiMdI karmagraMtha bIje. Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1- sUtra 3-4 253 samaye thate yoga zubha ane saMkalezanI tIvratAnA samaye te yoga azubha kahevAya che. jema azubhayoganA samaye prathama Adi guNasthAnamAM jJAnAvaraNIya Adi badhI puNya-pApa prakRtione yathAsaMbhava baMdha hoya che, tema ja chaThThA Adi guNasthAnamAM zubhanA samaye paNa badhI puNya-pApa prakRtione yathAsaMbhava baMdha hoya che ja. te pachI zubhaganuM puNyabaMdhanA kAraNarUpe ane azubhAganuM pApabaMdhanA kAraNarUpe alaga alaga vidhAna kevI rIte saMgata thaI zakaze ? tethI prastuta vidhAnane mukhyatayA anubhAgabaMdhanI apekSAe samajavuM joIe. zubhayoganI tIvratAnA samaye puNya prakRtionA anubhAga-rasa-nI mAtrA adhika, ane pApa prakRtionA anubhAganI mAtrA hIna niSpanna thAya che; enAthI UlaTuM azubhayoganI tIvratAnA samaye pApa prakRtino anubhAgabaMdha adhika, ane puNyaprakRtiono anubhAga baMdha alpa hoya che. emAM zubhayogajanya puNyAnubhAganI adhika mAtrAnuM ane azubhayogajanya pApAnubhAganI adhika mAtrAnuM prAdhAnya mAnIne sUtramAM anukrame zubhAgane puNyanuM ane azubhayogane pApanuM baMdhakAraNa kahyo che, zubhayogajanya pApAnubhAganI hIna mAtrA ane azubhayogajanya puNyAnubhAganI hIna mAtrA vivakSita nathI, kemake lokanI mAphaka zAstramAM paNa pradhAnatAthI vyavahAra karavAno niyama prasiddha che. [] 1. prAdhAncana parA mavatti e nyAya. jema, jyAM brAhmaNonI pradhAnatA hoya athavA saMkhyA adhika heya, evuM gAma bIjA varNanAM loko hoya te paNa, brAhmaNanuM gAma kahevAya che. Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvAthasUtra have svAmIbhedathI yeAganA phlabheda kahe che sakaSAyAkaSAyayeAH sAmparAyikeryApathayeAH | 5 | kyAyasahita ane kaSAyarahita AtmAnA yAga anukrame sAMparAyika kama ane IrSyApatha kanA khadhahetu --Asrava--thAya che. 54 jenAmAM krAdha, lAbha Adi kaSAyone uya hAya te kaSAyasahita, ane jenAmAM na heAya te kaSAyarahita che. pahelAthI dazamA guNasthAna sudhInA badhA jIvA nyUnAdhika pramANamAM sakaSAya che, ane agiyAramA Adi AgaLanA gurusthAnavALA akaSAya che. - AtmAnA saparAya parAbhava karatu krarma sAvarAcinha kahevAya che. jema bhInA cAmaDA upara havAthI paDelI raja enI sAthe coMTI jAya che, tema yoga dvArA AtkRSTa je karma kaSAyAdayanA kAraNathI AtmAnI sAthe saMbaddha thaI te sthiti prApta kare che, te karmAM sAMparAyika che, sUkI bhI'tanI upara lAgelA lAkaDAnA gALAnI mAphaka yAgathI AkRSTa je ka kaSAyAya na heAvAnA kAraNe AtmAnI sAthe lAgIne tarata ja chUTI jAya che, te Avatha ka kahevAya che. IryApatha kanI sthiti phakta e samayanI mAnavAmAM Ave che. kaSAyeAyavALA AtmA kAyayeAga Adi traNa prakAre zubha-azubha yAgathI je ka AMdhe che, te sAMparAyika kahevAya che, arthAt te kaSAyanI tIvratA--matA pramANe adhika athavA ochI sthitivALu thAya che, ane yathAsaMbhava zubhAzubha vipAkanuM kAraNa paNa thAya che. paraMtu kaSAyamukta AtmA traNe Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya -sUtra 5-6 255 prakAranA vegathI je karma bAMdhe che, te kavAyanA abhAvanA kAraNe nathI te vipAkanuM janaka thatuM, ke nathI be samayathI adhika sthiti prApta karatuM. AvA be samayanI sthitivALA karmane Ipathika nAma ApavAnuM kAraNa e che ke, te karma kaSAya na hovAthI phakta I-gamanAgamanAdi pravRtti dvArA baMdhAya che. sArAMza e che ke, traNa prakAranA vega samAna hoya chatAM paNa je kaSAya na hoya, to upArjita karmamAM sthiti athavA rasane baMdha thatuM nathI. sthiti ane rasa bannenuM baMdhakAraNa kaSAya ja che. AthI kaSAya ja saMsAranI kharI jaDa che. [1] have sAMparAyika karmotsavanA bheda kahe che: abratakaSAyendriyakriyAH paJcacatuHpaJcapaJcaviMzatisaMkhyAH pUrvasya bhedAH / 6 / pUrvanA arthAta bemAMthI sAMparAyika karmAstranA avata, kaSAya, Idriya ane kriyA rUpa bheda che, te anukrame saMkhyAmAM pAMca, cAra, pAMca ane pacIsa che. je hetuothI sAMparAyika karmane baMdha thAya che, te sAMparAyika karmane Astrava sakaSAya jIvomAM ja hoI zake che. prastuta sUtramAM je AsravabhedanuM kathana che. te sAMparAyika karmAstrava che; kemake te kaSAyamUlaka che. hiMsA, asatya, corI, abrahma ane parigraha e pAMca cata che, temanuM varNana adhyAya 7 nA sU0 8-12 sudhImAM che. krodha, mAna, mAyA, lebha e cAra vaSAya che, temanuM vizeSa svarUpa a0 8 sU0 10 mAM che. sparzana Adi pAMca Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra56 tavAthasUtra raMdriyonuM varNana a0 2 sU0 20 mAM AvI gayuM che. ahIMyAM Idriyane artha emanI rAgadveSayukta pravRtti che, kemake svarUpamAtrathI koI Idriya karmabaMdhanuM kAraNa thaI zakatI nathI, ane idrinA rAgadveSarahita pravRtti paNa karmabaMdhanuM kAraNa thaI zakatI nathI. pacIsa triyAonAM nAma ane emanAM lakSaNa A pramANe cheH 1. "samyaphartakriyA' arthAta deva, guru ane zAstranI pUjApratipatti rUpa hoI samyakatvanI piSaka kriyA. 2. mithyAtvakriyA' arthAta mithyAtvamohanIya karmanA baLathI thatI sarAgadevanI stuti-upAsanA AdirUpa kriyA. 3. zarIra Adi dvArA javA AvavA Adi sakaSAya pravRtti karavI te "pragakriyA che. 4. tyAgI thaIne bhogavRtti tarapha jhUkavuM e "samAdAnakriyA che. 5. IpathakarmanA baMdhananuM kAraNa thayelI kriyA "IpathakriyA' kahevAya che. 1. duSTabhAva yukta thaIne prayatna kare arthAta koI kAmavAsanAne mATe tatpara thavuM e "kAyikI kriyA" che. 2. hiMsAkArI sAdhanone grahaNa karavAM e "AdhikaraNikI kriyA" che. 3. krodhanA AvezathI thatI kriyA "prAdoSikI" che. prANIone satAvavAnI kriyA pAritApanikIkahevAya che. 5. prANIone prANathI vikhUTA karavAnI kriyA "prANAtipAtikI' che. 1. rAgavaza thaI rUpa jevAnI vRtti "darzanakriyA che. 2. pramAdavaza thaI sparza karavA lAyaka vastuonA sparzane 1. pAMca Idriya, mana-vacana-kAcabala, ukAsanikavAsa, ane vAyu, e daza prANa che. Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya -sUtra 5-6 257 anubhava karavA e spa'nakrayA' che. 3. navAM zastra banAvavAM te 'prAtyayikI kriyA' che. 4. strI, puruSa ane pazuone javA-AvavAnI jagyA upara maLamUtrAditA tyAga karavA e 'samatAnupAtanakriyA' che. 5. joyA vinAnI athavA sApha karyAM vinAnI jagyA upara zarIra rAkhavu e 'anAbhAga kriyA' che. 1. je kriyA khIjAne karavAnI hAya te pAte karI levI e 'svahastakriyA' che. 2. pApakArI pravRttine mATe anumati ApavI te 'nisarga kriyA' che. 3. khIjAe je pApakAryAM karyuM. hAya ene prakAzita karavuM e 'vidAraNa kriyA' che. 4. pAlana karavAnI zakti na hovAthI zAstrokta AjJAnI viparIta prarUpaNA karavI te AjJAvyApAIi ' athavA 'AnayanI kriyA' che. 5. dhUrtatA ane ALasathI zAstrokta vidhi karavAnA anAdara 'anavakAMkSa kriyA' che. t 1. bhAMgavA, phADavA ane dhAta karavAmAM svayaM rata rahevu ane khIjAnI evI pravRtti joI ne khuzI thavuM, te 'AraMbhakriyA' che. 2 je kriyA parigrahaneA nAza na thavAne mATe karavAmAM Ave, te pArigrahikI.' 3. jJAna, darzona AdinA viSayamAM khIjAne ThagavA, te mAyA kriyA.' 4. mithyAdaSTine anukULa pravRtti karavA-karAvavAmAM paDelA mANasane 'tu ThIka kare che' ityAdi kahI, prazaMsA Adi dvArA mithyAtvamAM vadhAre daDha karavA, te mithyAdarzana kriyA. ' 5. saMyamabAtI kanA prabhAvanA kAraNe pApavyApArathI nivRtta na thavu, e 'apratyAkhyAna kriyA' che. * pAMca pAMca kriyAnuM eka evAM uparanAM pAMca paMcAmAMthI phakta IrSyApathikI kriyA sAMparAyika katA Asrava nathI. ahIM + Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 taravAthasUtra badhI kriyAone kaSAya prerita hevAnA kAraNe sAMparAyika karmAstra kahyo che, te bAhulyanI dRSTie samajavuM. jo ke avrata, iMdriyanI pravRtti ane ukta kriyAonuM baMdhamAM kAraNa thavApaNuM rAgadveSa upara ja avalaMbita che. ane ethI vastutaH rAgadveSa (kaSAya) ja sAMparAyika karmanuM baMdhakAraNa che; tathApi kaSAyathI alaga avrata AdinuM baMdhakAraNarUpe sUtramAM je kathana karyuM che, te kaSAyajanya kaI kaI pravRtti vyavahAramAM mukhyapaNe dekhAya che, ane saMvaranA abhilASIe kaI kaI pravRttine rokavI joIe ane konA upara dhyAna ApavuM joIe e samajAvavAne mATe che. [6] have baMdhakAraNa samAna hovA chatAM paNa pariNAmabhedathI karmabaMdhamAM AvatI vizeSatA jaNAve che: tIvramandajJAtAzAtabhAvavIAdhikaraNavizeSebhyastadvizeSaH / 7 / tIvabhAva, maMdabhAva, jJAtabhAva, ajJAtabhAva, virya ane adhikaraNanA bhedathI enI eTale ke karmabaMdhanI vizeSatA thAya che. prANAtipAta, idriyavyApAra ane sanmutrakriyA Adi uparanA Asrava (baMdhakAraNa) samAna hovA chatAM paNa tajajanya karmabaMdhamAM kayA kayA kAraNathI vizeSatA Ave che, te A sUtramAM batAvyuM che. bAhya baMdhakAraNa samAna hovA chatAM paNa pariNAmanI tIvratA ane maMdatAnA kAraNe karmabaMdha bhinnabhinna thAya che. jemake eka ja dazyane jotI be vyakitaomAM maMda AsaktipUrvaka jenAra karatAM tIvra AsaktipUrvaka jenAra vyakti Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya sUtra cha 259 kune tIvra ja bAMdhe che. irAdApUrvaka pravRtti karavI e 'jJAtabhAva' che; ane irAdA sivAya kRta thaI jAya e ajJAtabhAva' che. jJAta ane ajJAta bhAvamAM bAh vyApAra samAna hovA chatAM paNa karmabaMdhamAM kraka paDe che. jemake, keAI eka vyakti haraNane haraNa samajI bANathI vIdhI nAMkhe, ane khIjo koI nirjIva nizAna upara khANa tAkatAM bhUlathI haraNane sIdhI nAMkhe; A emAM bhUlathI mAranAra karatAM samajapUrvaka mAranAranA karmabaMdha utkaTa thAya che. vI (zaktivizeSa) paNa karmabaMdhanI vicitratAnu kAraNa thAya che. jema dAna, sevA Adi kArya zubha kAma hoya athavA hiMsA, cArI Adi azubha kAma heAya te badhAM zubhAzubha kAmeAne baLavAna manuSya sahelAIthI ane utsAhathI karI zake che; paNa nabaLA mANasa te ja kAmeAne muzkelI tema ja ochA utsAhathI kare che, mATe ja baLavAna karatAM niLane zubhAzubha karmoMbaMdha mada ja hAya che. jIva jIva rUpa adhikaraNanA aneka bheda kahevAmAM Avaze; emanI vizeSatAthI paNa karmabaMdhamAM vizeSatA Ave che. jemake hatyA, cerI Adi azubha ane pArakAnuM rakSaNa Adi zubha kAma karatA e mANase mAMthI ekanI pAse adhikaraNa eTale ke zastra uma hAya ane bIjAnI pAse sAdhAraNa hAya, te sAdhAraNa zastravALAnA karatAM ugra zastradhArIne kabaMdha tIvra thavAnA saMbhava che, kemake ugra zastra pAse heAvAthI enAmAM eka prakAranA adhika Aveza rahe che. jo ke bAhya AsavanI samAnatA hovA chatAM karmabaMdhamAM je asamAnatA AvI jAya che, enA kAraNarUpe vIrya, Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 tattvArthasUtra adhikaraNa AdinI vizeSatAnuM kathana sUtramAM karyuM che; tathApi karmabaMdhanI vizeSatAnuM khAsa nimitta kASAyika pariNAmane tIvra-maMda-bhAva ja che. sajJAna pravRtti, ajJAna pravRtti, ane zaktinI vizeSatAne karmabaMdhanI vizeSatAnuM kAraNa kahyuM che, te paNa kASAyika pariNAmanI vizeSatA dvArA ja. A rIte karmabaMdhanI vizeSatAmAM zastranI vizeSatAnA nimittabhAvanuM kathana paNa kASAyika pariNAmanI tIvramaMdatA dvArA ja samajavuM joIe. [7] have adhikaraNanA be bheda kahe che: adhikaraNaM jIvAjIvAH / 8 // AdyaM sNrmbhsmaarmbhyogkRtkaaritaanumtkssaayvize briSyiguraH 1T nirdhartanAnikSepasaMyoganisargA vicatudvitribhedAH 51 | 20 | adhikaraNa, jIva ane ajIva rUpa che. Adya - paheluM jIvarUpa adhikaraNa kramazaH saMraMbha, samAraMbha ane AraMbha bhedathI traNe prakAranuM; gabhedathI traNa prakAranuM kRta, kArita ane anumatabhedathI traNa prakAranuM, tathA kaSAyabhedathI cAra prakAranuM che. para arthAta achavAdhikaraNa anu me be bheda, cAra bheda, be bheda ane traNa bhedavALA nirvatainA, nikSepa, saMyoga ane nisaga rUpa che. Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya - sUtra 8-10 261 zubha, azubha badhAM ja kArya jIva ane ajIvanI dvArA ja siddha thAya che, ekale chava athavA ekaluM ajIva kAMI karI zakatAM nathI. AthI jIva ane ajIva baMne "adhikaraNa arthAta karmabaMdhanuM sAdhana, upakaraNa athavA zastra kahevAya che. uparanAM baMne adhikaraNa dravya ane bhAvarUpe be be prakAranAM che. jIva vyakti athavA ajIva vastu vyAdhikaraNa che, ane jIvagata kaSAya Adi pariNAma tathA charI Adi nirjIva vastunI tIkSNatArUpa zakti Adi "bhAvAdhikaraNa che. [2] saMsArI jIva zubha athavA azubha pravRtti karatI veLA ekaso ne ATha avasthAomAMthI koIne koI avasthAmAM avazya hoya che, AthI te avasthAo bhAvAdhikaraNa che. jemake dhakRta kAyasaMraMbha, mAnakRta kAyasaMraMbha, mAyAkRta kAyasaMraMbha, ane lebhakRta kAyasaMraMbha e cAra, ane e rIte kRtapadanA sthAnamAM "kArita" tathA "anumata' para lagAvavAthI krodhakArita kAyasaMraMbha Adi cAra tathA krodha anamata kAyasaMraMbha Adi cAra ema bAra bheda thAya che. e rIte kAyanA sthAnamAM vacana ane mana para lagAvavAthI bAra, bAra bheda thAya che; jemake, kodhakRta vacanasaMraMbha Adi tathA kaidhakRta manasaMraMbha Adi. A chatrIza bhedamAMthI saMraMbha padanA sthAnamAM samAraMbha ane AraMbha pada mUkavAthI bIjA paNa chatrIza-chatrIza bheda 'thAya che. e badhAne saravALo karIe to kula 108 bheda thAya. pramAdI jIvane hiMsA Adi kAryane mATe prayatnane Aveza "saMraMbha" kahevAya che; e kAryane mATe sAdhanone bhegAM karavAM e "samAraMbha," ane chevaTe kAryane karavuM e ta-17 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26ra taravAthasUtra AraMbha" kahevAya che. arthAta kAryanI saMkalpAtmaka sUkSma avasthAthI laIne ene pragaTa rUpe pUruM karI devA sudhImAM je traNa avasthAo thAya che, te anukrame saMraMbha, samAraMbha, ane AraMbha kahevAya che. keganA traNa prakAra pahelAM kahelA che. "kRta'ne artha pite karavuM te, "kAritane artha bIjA pAse karAvavuM te, ane "anumatane artha keInA kAryamAM saMmata thavuM te, che. krodha, mAna Adi cAre kaSAya prasiddha che. - jyAre koI saMsArI jIva dAna Adi zubha athavA hiMsA Adi azubha kAryanI sAthe saMbaMdha rAkhe che, tyAre te kadha athavA mAna Adi kaI kaSAyathI prerita thAya che. kaSAya prerita thaIne paNa te kyAreka te kAmane pite kare che, athavA bIjA pAse karAve che, athavA bIjAe karelA kAmamAM saMmata thAya che. A rIte te kyAreka te kAmane mATe kAyika, vAcika athavA mAnasika saMraMbha, samAraMbha athavA AraMbhathI yukta avazya thAya che. [9] paramANu Adi mUrta vastu, dravya achavAdhikaraNa che. jIvanI zubhAzubha pravRttimAM upayogI thatuM mUrta dravya je je avasthAmAM vartamAna hoya che, te badhuM bhAva achavAdhikaraNa kahevAya che. ahIMyAM A bhAva adhikaraNanA mukhya cAra bheda batAvyA che. jemake nirvanA (racanA), nikSepa (mUkavuM), saMga (ekaThuM karavuM), ane nisarga (pravartAvavuM.) nirvatanAnA mUlaguNanirvatanA" ane "uttaraguNanirvatanA evA be bheda che. pudgala dravyanI je audArika Adi zarIrarUpa racanA aMtaraMga sAdhanarUpe jIvanI zubhAzubha pravRttimAM upayogI thAya che, te "mUlaguNanirvartAnA'; ane pudagaladravyanI lAkaDI. Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya - sUtra 11-13 paththara Adipe je racanA bahiraMga sAdhanarUpe jIvanI zubhAzubha pravRttimAM upayogI thAya che, te uttaraguNanirvatanA" che. nikSepanA "apratyatinikSepa," "dukhamArjitanikSepa," sahasAnikSepa" ane "anAganikSepa" evA cAra bheda che. pratyavekSaNa karyA vinA ja arthAta barAbara joyA vinA ja koI vastune kyAMya paNa mUkI devI, e "apratyavekSita nikSepa che. pratyavekSaNa karIne paNa sArI rIte sAphasUpha karyA vinA ja koI vastune jematema mUkI devI, te "duSpamAjitanikSepa che. pratyakSaNa ane pramArjana karyA vinA ja sahasA eTale ke utAvaLathI vastune mUkI devI, e "sahasAnikSepa che. upayoga sivAya ja kaI vastune kyAMya mUkI devI,te "anAbhoga, nikSepa" che. "saMga nA be bheda che: anna jaLa AdinuM saMjana karavuM tathA vastrapAtra Adi upakaraNanuM sarojana karavuM, te anukrame "bhakta-pAnasaMyogAdhikaraNa ane upakaraNa saMgAdhikaraNa' kahevAya che. zarIranI, vacananI ane mananI pravartAnA anukrame kAyanisarga, vacananisarga ane manonisarga e traNarUpe nisarga kahevAya che. [10] have ATha prakAromAMthI pratyeka sAMparAyika karmanA bhinna bhinna baMdhahetuonuM kathana kare che? __tatpadoSanisvamAtsaryAntarAyAsAdopaghAtA shaanvaranAvara : 22 duHkhazokatApAkrandanavadhaparidevanAnyAtmaparobhaya. sthAnyasadvedhasya / 12 / bhUtavratyanukampA dAnaM sarAgasaMyamAdiyogaH zAntiH zaucamiti sadvedhasya / 13 / Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra kevalita saMghadharma devAvarNavAdA vrinamAhasya / 14 / kaSAyodayAttIvAtmapariNAmazcAritramohasya / 15 / bahavArambhaparigrahatvaM ca nArakasyAyuSaH / 16 / mAyA tairyagyAnasya / 17 / 264 alpArambhaparigrahatvaM svabhAvamArdavArjava ca mAnu Sasya | 18 | niH zIlavratatvaM ca sarveSAm / 19 / sarAgasaMyamasaMyamAsa yamAkAmanirjarAbAlatapAMsi devasya | 20 | arrastA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH / 21 / viparItaM zubhasya / 22 / darzanavizuddhirvinayasaMpannatA zIlavateSvanaticArositaNaM jJAnopayogasaMvegau zaktitastyAgatapasI saMghasAdhusamAdhivaiyAvRttyakaraNama hai dAcAryabahuzrutapravacanabhakti rAvazSakA parihANirmArga prabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakRttvasya / 26 // parAtmanindApraza se sadasadguNAcchAdanodbhAvane ca nocaitrasya / 24 // tadviparyayA nIcairvRtyanutseko cottarasya / 25 / vighnakaraNamantarAyasya / 26 / tatpradoSa, nilava, bhatsara, aMtarAya, AsAhana, ane upaghAta, e jJAnAvaraNukama tathA dezanAvaraNukamanA adhahetu-bhAsava che. Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya - sUtra 14 - 26 265 pitAnA AtmAmAM, pArakAnA AtmAmAM athavA baMnenA AtmAmAM rahelAM duHkha, zeka, tApa, AkaMdana, vadha ane paridevana, e asAtavedanIya karmanA baMdhahetu che. bhUtaanukaMpA, vratIanukaMpA, dAna, sarAgasaMyama Adi ga, kSAnti ane zauca, e sAtavedanIya karmanA baMdhahetu che. , kevaLajJAnI, kRta, sagha, dharma ane devane avarNavAda, e darzana mehanIya karmanA baMdhahetu che.. kaSAyanA udayathI thate tIvra AtmapariNAma cAritramehanIya karmane baMdhahetu che. bahu AraMbha ane bahu parigraha, e narakAyunA baM dhahetu che. mAyA, tiryaMcAyuSane baMdhahetu che. alpa AraMbha, alapa parigraha. svabhAvanI mRtA ane svabhAvanI saraLatA, e manuSyAyuSanA 1baMdhahetu che. 1. A sUtranA sthAnamAM dipabhAM "aparamaparijharva manuSa " evuM sUtra sattaramA naMbara upara che ane bIjuM aDhAramA naMbara upara mAvanA ra" evuM sUtra che. A baMne sUtro e paraMparA pramANe manuSyaAyuSanA AsravapratipAdaka che. Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra zIlarahita ane tarahita thavuM tathA pUrvakti alpa AraMbha Adi, e badhAM AyuSonA kha hetu che. 264 sarAgasa'gama, sayamAsayama, akAmanirjarA ane mAlatapa, e devAyuSanA baMdhahetu che. ceAganI vakratA ane visaMvAda, e azubha nAmakamanA adhahetu che. enAthI UlaTuM, arthAt yAganI avakretA ane avisa'vAda, e zubha nAmakarmanA baMdhahetu che. 1. di. 50pramANe A sUtranA atha evA che ke ni:zIlapaNuM ane ni tapaNuM... e baMne nAraka AditraNa AyuSanA Asrave che; temaja bhAgabhUmimAM janmelA manuSyeAnI apekSAe ni:zIlapaNu ane nitra tapaNuM te devaAyuSanA paNa AsravA che. A aOmAM devaAyuSanA AsravezanA samAveza thAya che, je zvetAMbarIya bhASyamAM vavavAmAM nathI AvyA. parantu e bhASyanI vRttimAM vRttikAra vicArapUrvaka bhASyanI e truTi jANI laI tenI pUrti AgamAnusAra karI levA vidvAnene sUcave che. 2. digaMbarIya para parAmAM devaAyuSanA prastuta sUtramAM A AsravA uparAMta bIjo paNa eka Asrava gaNAvela che, ane te mATe A pachI bIju eka juduM sUtra "samyaktva " evu che. te para parA pramANe te sUtrane atha ema che. ke, samyakttva e saudhama Adi kalpavAsI devAnA AyuSane Asrava cheH zvetAMbarIya paraparA pramANe bhASyamAM e vAta nathI; chatAM vRttikAre bhASyavRttimAM bIjA keTalAka AsravA gaNAvatAM samyaktvane paNa lIdhela che. Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3 sUtra 14-26 217 danavizuddhi, vinayasa pannatA, zIla ane teAmAM atyaMta apramAda, jJAnamAM satata upayoga tathA sa`vega, zakti pramANe tyAga ane tapa, saMdha ane sAdhunu samAdhAna tathA vaiyAnRtya karavAM, arihaMta, AcArya, bahuzruta tathA pravacananI bhakti karavI, Avazyaka kriyAone na cheDavI, meAkSamAga nI prabhAvanA ane pravacanavAtsalya, e tI kara nAmakamanA ma hetu che. paraniMdA, Atmapraza'sA, sadguNlRAnuM AcchAdana ane asaguNAnuM prakAzana, enIca gAtranA a hetu che. enAthI UlaTuM, arthAt parapraza MsA, AtmaniMdA Adi tathA namra vRtti ane nirabhimAnatA, e ucca gAtrakamanA adhahetu che. dAnAdimAM vitra nAMkhavu. te aMtarAyakama nA a hetu che. ahIMthI laI aghyAyanA aMta sudhImAM dareka mULa karmaprakRtinA badhahetuonuM kramazaH vana che. jo ke badhI karyuM. prakRtienA baMdhahetu sAmAnya rUpe yAga ane kaSAya ja che, tathApi kaSAyajanya aneka prakAranI pravRttiomAMthI kaI kaI pravRttio kayA kayA karmAMnA baMdhaneA hetu thaI zake che e vibhAgapUrvaka batAvavuM, e prastuta prakaraNanA uddeza che. Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 tatvArthasUtra jJAnAvaraNIya ane dazanAvaraNIya karmanA baMdhahetuornu svarUpaH 1. jJAna. jJAnI ane jJAnanAM sAdhane pratye dveSa dhAraNa kara arthAta tattvajJAnanuM nirUpaNa thatuM hoya tyAre koI pitAnA manamAM ja e tattvajJAna pratye, tenA vaktA pratye ke tenAM sAdhane pratye baLyA kare. e "ta~doSa - jJAnapraSa' kahevAya che. 2. keI kAMI pUche agara jJAnanuM kaMI sAdhana mAge, tyAre jJAna ane sAdhana pAse hovA chatAM kaluSita bhAve ema kahevuM ke, huM nathI jANata, agara mArI pAse te vastu nathI, te jJAnanihnava" che. 3. jJAna abhyasta ane pAkuM karyuM hoya, te devA yogya paNa haya, chatAM koI tene grAhaka adhikArI maLe tyAre tene na ApavAnI kaluSita vRtti, te "jJAnamAtsarya. 4. keIne jJAna meLavavAmAM kaluSita bhAve aDacaNa karavI, te jJAnAMtarAya". pa. bIje kaI jJAna Apate heAya tyAre vANI ane zarIrathI tene niSedha karo, te "jJAnAsAdana. 6. keIe vAjabI kahyuM hoya chatAM potAnI avaLI matine lIdhe ayukta bhAsavAthI tenA doSa pragaTa karavA, te "upaghAta'. jyAre upara jaNAvelA pradeSa, nidbhava Adi jJAna, jJAnI ke tenA sAdhana Adi sAthe saMbaMdha dharAvatA hoya, tyAre te jJAnapraSa, jJAnaniva rUpe oLakhAya che, ane te ja praSa, nidbhava Adi, darzana (sAmAnya bedha, darzanI athavA darzananA sAdhana sAthe saMbaMdha dharAve, tyAre darzanapraSa, darzana nihnava Adi rUpe samajavA. prava-AsAdana ane upaghAtamAM zuM phera ? u0-chate jJAne tene vinaya na karo, bIjA sAme te na prakAzavuM, tenA guNa na jaNAvavA, e "AsAdana" che; ane Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1 -sUtra 1426 ra69 upaghAta" eTale jJAnane ja ajJAna mAnI tene naSTa karavAne irAdo rAkhavo. A be vacce eTale taphAvata che. [11] 3 sAtavedanIca varmA tumonuM svA: 1. bAhya ke AMtarika nimittathI pIDA thavI, te "duHkha. 2. keI hitaiSIne saMbaMdha tUTatAM je ciMtA ke kheda thAya che, te "zoka." 3. apamAna thavAthI mana kaluSita thavAne lIdhe je tIvra saMtApa thAya che, to "tApa." 4. gagada svare AMsu sAravA sAthe raDavuM, te AkraMdana'. 5. prANa le, te "vadha'. 6. viyegI pAtranA guNe yAda AvavAthI utpanna thatuM karuNAjanaka rudana, te "paridevana'. ukta duHkha Adi che ane bIjAM tenA jevAM tADana, tarjana Adi aneka nimitto jyAre pitAmAM ke bIjAnI aMdara ke baMnemAM utpanna karavAmAM Ave, tyAre te utpanna karanArane asAtavedanIya karmanA baMdhahetu thAya che. pra-je duHkha Adi upara kahelAM nimitto pitAmAM ke paramAM utpanna karavAthI te asAtavedanIya karmanAM baMdhaka thatAM hoya, te pachI loca, upavAsa, vrata ane bIjA tevA niyamo duHkhakArI hovAthI te paNa asAtavedanIyanA baMdhaka thavA joIe; ane je tema hoya te te vrata-niyamanuM anuSThAna karavAne badale temane tyAga ja kare kema na ghaTe ? u-ukta duHkha Adi nimitto jyAre krodha Adi AvezathI utpanna thayelAM hoya, tyAre ja Asrava bane che; nahi ke mAtra sAmAnya rIte. kharA tyAgI ke tapasvIne game tevA kaThora zata niyamo pALavA chatAM asAtavedanIyana baMdha nathI thato, tenAM be kAraNo che. paheluM to e ke, kharA Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra72 ke jANItuM che ja evo niyama jAya te ja tavAthasUtra tyAgIo game tevuM kaThora zrata pALI duHkha vahere che paNa te dha ke bIjI tevI duSTa lAgaNIthI nahi paNa savRtti ane saddabuddhithI prerAIne ja. teo kaThaNa vrata le che kharA; paNa game tevA duHkhane prasaMga AvavA chatAM temanAmAM krodha, saMtApAdi kaSAya na thatA hovAthI e prasaMge temane mATe baMdhaka nathI banatA. bIjuM kAraNa e che ke, ghaNIvAra te evA tyAgIone kaThoratama rataniyamo pALavAmAM paNa vAstavika prasannatA hoya che ane tethI tevA prasaMgomAM temane duHkha ke zeka Adine saMbhava ja nathI. e to jANItuM che ke, ekane je prasaMgamAM duHkha thAya, te ja prasaMgamAM bIjAne duHkha thAya ja e niyama nathI tethI evAM viSama vrate pALavAmAM paNa mAnasika rati hovAthI emane mATe e duHkharUpa na hatAM sukharUpa ja hoya che. jema keI dayALu vaidya vADhakApathI koIne duHkha anubhavAvavAmAM nimitta thavA chatAM te karuNavRttithI prerAyela hovAne lIdhe pApabhAgI nathI thatuM, tema sAMsArika duHkha dUra karavA tenA upAyone prasannatApUrvaka ajamAvate tyAgI paNa savRttine lIdhe pApabaMdhaka nathI thatuM. [12] sAtaveranIya varSanA aMdhAmanuM : 1. prANImAtra upara anukaMpA karavI, te "bhUtAnukaMpA" (bIjAnA duHkhane pitAnuM mAnavAthI thatI lAgaNI te "anukaMpA). 2. vratyanuM kaMpA" eTale alpAMze vratadhArI gRhastha ane sarvaze vratadhArI tyAgI e baMne upara vizeSa prakAre anukaMpA karavI te. 3. pitAnI vastunuM bIjA mATe namrapaNe arpaNa karavuM, te 'dAna'. 4. "sarAgasaMyamAdi ga" eTale sarogasaMyama, Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya - sUtra 14-26 271 saMyamasaMyama, akAmanirjarA ane bAlatapa, e badhAmAM yAcita dhyAna ApavuM te. [saMsAranI kAraNarUpa tRNAne dUra karavA tatpara thaI saMyama svIkAryA chatAM paNa jyAre manamAM rAganA saMskAro kSINa thayA hatA nathI, tyAre te saMyama "sarAgasaMyama', kahevAya che. thoDo saMyama svIkAro te "saMyamasaMyama.' vecchAthI nahi paNa parataMtrapaNe karavAmAM Avate bhogeno tyAga, te "akAmanirjarA." bAla eTale yathArtha jJAna vinAnA mithyAdaSTivALAnuM je agnipraveza, jaLapatana, chANubhakSaNa, anazana vagere tapa, te "bAlatapa.] 5 "kSAMti eTale dharmadaSTithI krodhAdi doSanuM zamana. 6. lebha vRtti ane tenA jevA deSanuM zamana, "zauca'. [13] ranamohanIca varSanA vaMdhonuM paNa 1. "kevaLIne avarNavAda" eTale durbaddhithI kevaLInA asatya doSane pragaTa karavA te. jemake, sarvajJapaNAnA saMbhavano svIkAra na kare ane ema kahevuM ke sarvajJa chatAM temaNe mekSanA sarala upAye na batAvatAM na AcarI zakAya tevA durgama upAyo zA mATe batAvyA ? ItyAdi. 2. "zratane avarNavAda eTale zAstranA beTA doSe buddhithI varNavavA te. jemake, ema kahevuM ke, A zAstra abhaNa lekenI prAkRta bhASAmAM ke paMDitanI jaTila saMskRta Adi bhASAmAM racAyeluM hovAthI tuccha che, athavA AmAM vividha vrata, niyama ane prAyazcitta vagerenuM ja nakAmuM temaja kaMTALAbhareluM varNana che vagere. 3. sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, ane zrAvikA rUpa cAra prakAranA saMdhanA miththA doSo prakaTa karavA te www. Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27ra - tatvArthasUtra : saMghaavarNavAda. jemake, ema kahevuM ke, sAdhuo vrataniyama AdimAM nakAme kaleza veThe che, sAdhupaNuM saMbhavatuM ja nathI, ane tenuM kazuM sAruM pariNAma paNa nathI; zrAvake mATe ema kahevuM ke, teo snAna, dAna vagere ziSTa pravRtti nathI karatA, pavitratAmAM nathI mAnatA ItyAdi. 3. "dharmane avarNavAda" eTale ahiMsA vagere mahAna dharmonA khoTA doSo batAvavA te. jemake, ema kahevuM ke, dharma kyAM pratyakSa dekhAya che ? ane je pratyakSa na dekhAya tenuM astitva kema saMbhave ? tathA ema kahevuM ke ahiMsAthI manuSyajAtinuM ke rASTranuM patana thayuM ItyAdi. 5. devone avarNavAda" eTale temanI niMdA karavI te. jemake, ema kahevuM ke, devo nathI ja ane hoya te nakAmA ja che, kAraNa ke teo zaktizALI havA chatAM zA mATe ahIM AvI ApaNane madada nathI karatA, ke potAnA saMbaMdhIonuM duHkha dUra nathI karatA ? vagere. [14] vAritramohanIca nA dhaturonuM svarUpa: 1. pate kaSAya karavA ane bIjAmAM paNa kaSAya pragaTAvavA tathA kaSAyane vaza thaI aneka tuccha pravRttio karavI te kaSAyamahanIya karmanA baMdhanuM kAraNa che. 2. satyadharmane upahAsa kare, garIba ke dIna mANasanI mazkarI karavI, ThaThThAbAjInI Teva rAkhavI vagere hAsyanI vRttio, hAsyamohanIya karmanA baMdhanuM kAraNa che. 3. vividha krIDAomAM parAyaNa rahevuM, vrataniyama Adi yogya aMkuzamAM aNagame rAkho vagere ratimohanIyanA Asrava che. 4. bIjAone becenI upajAvavI, keIna ArAmamAM khalela nAMkhavI, halakI jananI sobata karavI vagere aratihanIyanA Asrava che. 5. pote zokAtura rahevuM ane bIjAnI zokavRttine ujavI vagere zekamohanIyanA Asrava che. 6. pote DaravuM Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya -sUtra 14-26 273 ane bIjAne DarAvavA, e bhayamehanIyanA Asrava che. 7. hitakara kriyA ane hitakara AcAranI dhRNuM karavI vagere jugupsAhanIyanA Asrava che. 8-10. ThagavAnI Teva, paradoSadarzana vagere, strIvedanA Asava che. strI jAtine yogya, puruSajAtine gya ane napuMsaka jAtine yogya saMskAra keLavavA, te anukrame strI, puruSa ane napuMsakavedanA Asava che. [1] nAda gAyuSanA vaMdhatumaunuM svA: 1. prANIone duHkha thAya tevI kaSAyapUrvaka pravRtti karavI, te "AraMbha. 2. A vastu mArI che ane huM Ano mAlika chuM evo saMkalpa rAkhave, te "parigraha. jyAre AraMbha ane parigrahavRtti bahu ja tIvra heya ane hiMsAdi dUra kAmomAM satata pravRtti thAya, bIjAnA dhananuM apaharaNa karavAmAM Ave, tathA bhogamAM atyaMta Asakti rahe, tyAre te nArakaAyuSanA Asava thAya che. [1] utara gAyukarmanA vaMdhatugonuM svA: chaLaprapaMca kare ke kuTila bhAva rAkhe te "mAyA'. jemake, dharmatatvanA upadezamAM dharmane nAme besuM tattva meLavI tene svArtha buddhithI pracAra karavo ane jIvanane zIlathI dUra rAkhavuM vagere mAyA che. te tiryacaAyuSane Asava che. [1] manuSya sAyujarmanA vadhAmonuM : AraMbhavRtti ane parigrahabuddhi ochI rAkhavI, svabhAvathI ja arthAta vagara kahyuM mRdutA ane saraLatA hovI, e manuSaAyuSanA Asa che. [18] nAraka, tiryaca, manuSya e traNe AyuSanA judA judA baMdhahetuo je pahelAM kahevAmAM AvyA che, te uparAMta e la! Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke 274 tanavArthasUtra traNe AyuSanA sAmAnya baMdhahetu paNa che ane tenuM ja prastuta sUtramAM kathana che. te baMdhahetu nizIlapaNu ane nirvatapaNuM che. 1. ahiMsA, satya Adi pAMca pradhAna niyamo "vrata" kahevAya che. 2. e vratanI puSTi mATe ja pALavAmAM AvatAM bIjAM upavrata jemake-traNa guNavrata, ane cAra zikSAvrata te zIla' kahevAya che. e ja rIte ukta vatene pALavA mATe ja krodha, lobha Adino tyAga e paNa zIla kahevAya che. vrata ane zIlanuM na hovuM e "nivRtapaNuM" ane ni:zIlapaNuM" che. [19] seva gAyuSamanA vaMdhahetugonuM : 1. hiMsA, asatya, corI Adi mahAna denI viramavArUpa saMyama lIdhA chatAM jyAre kaSAyanA kAMIka aMzo bAkI hoya, tyAre te "sarAgasaMyama' kahevAya che. 2. hisAvirati Adi vrate jyAre alpAMze levAya, tyAre te "saMyamasaMyama" kahevAya che. 3. parAdhInapaNe agara anusaraNa khAtara je ahitakara pravRttine ke AhAra Adine tyAga, te "akAmanirjarA" kahevAya che. ane 4 bAlabhAve eTale viveka vinA ja je agnipraveza, jalapraveza, parvataprapAta, viSabhakSaNa, anazana Adi dehadamana karavuM, te "bAlatapa" kahevAya che. [2] azubha ane zubha nAmakarmanA badhahetuornu svarUpa : 1. gavatA" eTale mana, vacana ane kAyAnI kuTilatA. kuTilatA eTale ciMtavavuM kaMI, belivuM kaMI, ane karavuM kaMI te. 2. "visaMvAdana' eTale anyathA pravRtti karAvavI agara be nehIo vacce bheda paDAva. A be azubha nAmakarmanA Astra che. ' Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 1-suda 14-26 ripa pra-A bemAM taphAvata zo? u-svaparane AzrI taphAvata ghaTAvo. potAnA ja viSayamAM mana, vacana, kAyAnI pravRtti judI paDatI hoya, tyAre te gavakratA kahevAya. ane bIjAnA viSayamAM tema thatuM hoya, tyAre te visaMvAdana kahevAya; jemake, keI sAre mArge jato hoya, tene UlaTuM samajAvI ema nahi paNa Ama ema kahI ADe raste doro. upara kahyuM tethI UlaTuM, eTale mana, vacana ane kAyAnI saralatA" (pravRttinI ekarUpatA), ane "saMvAdana" eTale be vacce bheda dUra karI ekatA karAvavI, ke ADe raste jatAne sAre raste caDAva, te baMne zubha nAmakarmanA Asa che. [21-22] - tIra nAmanA sutronuM : "darzanavizuddhi" eTale vItarAge kahelAM to upara nirmaLa ane daDha saci. 2. "vinayasaMpannatA" eTale jJAnAdi mokSamArga ane tenAM sAdhane pratye yogya rIte bahumAna rAkhavuM te. 3. ahiMsA, satyAdi mULaguNarUpa vrato ane te vratanA pAlanamAM upayogI evA abhigraha Adi bIjA niyame te "zIla," e baMnenA pAlanamAM jarA paNa pramAda na karavo e "zIlavratAnaticAra" che. 4. tattva viSenA jJAnamAM sadA jAgarita rahevuM te 'abhISaNa zAne paga." 5. sAMsArika bhege je kharI rIte sukhane badale duHkhanAM ja sAdhane bane che, temanAthI DaratA rahevuM, eTale temanI lAlacamAM kadI na paDavuM e "abhINuM saMvega." . jarA paNa zakti chupAvyA sivAya AhAradAna, Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra abhayadAna, zAnadAna vagere dAne vivekapUrvaka karavAM, te yathAzakti tyAga." che. jarAye zakti chupAvyA sivAya vivekapUrvaka dareka jAtanI sahanazIlatA keLavavI, te yathAzakti tapa.' 8. caturvidha saMgha ane vizeSe karI sAdhune samAdhi pahoMcADavI arthAta te svastha rahe tema karavuM, e "saMghasAdhusamAdhikaraNa." 9. kaI paNa guNa muzkelImAM AvI paDe, tyAre yogya rIte temanI muzkelI dUra karavA prayatna karavo, te "vaiyAvRtyakaraNa." 10, 11, 12, 13. arihaMta, AcArya, bahuzruta ane zAstra e cAremAM zuddha niSThAthI anurAga rAkhavo te, "arihaMta-AcArya-bahuzruta-pravacana-bhakti." 14. sAmAyika Adi cha AvazyakenuM anuSThAna bhAvathI na choDavuM, te AvazyakAparihANI. 15. abhimAna choDI, jJAnAdi mekSamArgane jIvanamAM utArI, ane bIjAne tene upadeza ApI teno prabhAva vadhAra, te "mArga prabhAvanA." 16. vAcharaDA upara gAya rAkhe che tema sAdharmika upara niSkAma saneha rAkho, te "pravacana vAtsalya." [23] nIra jotranA satsavonuM svA: 1. bIjAnI niMdA karavI, te "paraniMdA." (niMdA eTale sAcA ke khoTA doSone dubuddhithI pragaTa karavAnI vRtti). 2. pitAnI baDAI hAMkavI te "AtmaprazaMsA." (sAcA ke khoTA guNone prakaTa karavAnI vRtti te "prazaMsA). 3. bIjAmAM guNa heya temane DhAMkavA. ane temane kahevAne prasaMga AvatAM chatAM kaSathI temane na kahevA, te paranA "saddaguNanuM AcchAdana ane 4. pitAmAM guNa na hoya chatAM temanuM pradarzana karavuM, te potAnAM "asadguNonuM uddabhAvana." [24] Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya -sUtra 1426 277 3ja gotranA mADhavonuM svaH 1. pitAnA doSe jevA, te "AtmaniMdA." 2, bIjAnA guNo jevA, te "paprazaMsA." 3. pitAnA durgaNene pragaTa karavA, te asaduguNoddabhAvana. 4. pitAnA chatA guNane DhAMkavA, te svaguNA chAdana." 5. pUjya vyaktio pratye namra vRtti dhAraNa karavI, te "namravRtti ane 6. jJAna, saMpatti AdimAM bIjAthI caDhiyAtApaNuM hovA chatAM temane kAraNe garva dhAraNa na karavo te "anuseka.' [25] saMtarAya rmanA nAstronuM svarUH keI ne dAna karatAM, koIne kAMI meLavatAM, ke koIne bhoga, upabhoga AdimAM aDacaNa nAMkhavI ke tevI vRtti rAkhavI, te "vighakaraNa" agiyAramAthI chavvIsamA sUtra sudhImAM sAMparAyika karmanI dareka mULa prakRtinA je judA judA Astra kahevAmAM AvyA che, te upalakSaNa mAtra che; eTale dareka mULa prakRtinA gaNAvela Aso uparAMta bIjA paNa tenA jevA, te te prakRtinA Astra, nahi kahyA chatAM pote ja samajI levA. jemake Alasya, pramAda, mithyapadeza vagere jJAnAvaraNIya ke darzanAvaraNIyanA Astra nathI gaNAvyA, chatAM temanA AsavamAM te paNa gaNavA joIe. tema ja vadha, baMdhana, tADana Adi tathA azubha prayoga vagere asAtavedanIyanA AstromAM nathI gaNAvyA, chatAM te paNa tenA A samajavA. pra0 - dareka mULa prakRtinA Aso judAjudA kahevAmAM AvyA che te uparathI prazna e uddabhave che ke, zuM jJAnapradoSAdi gaNavela Aso mAtra jJAnAvaraNIyAdi karmanA ja baMdhaka che, ke jJAnAvaraNIyAdi uparAMta anya karmanA paNa baMdhaka che ? je ta-18 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra78 taravAthasUtra eka karmaprakRtinA Avo anya karmaprakRtinA paNa baMdhaka heya, te prakRtivAra judA judA AsonuM varNana karavuM nakAmuM che, kAraNa ke eka karmaprakRtinA Aevo paNa anya karmaprakRtinA Avo che ja. ane jo koI eka karmaprakRtinA gaNAvela Avo mAtra te ja karmaprakRtinA Avo che, bIjInA nahi, ema mAnavAmAM Ave, te zAstraniyamamAM virodha Ave che. zAstraniyama evo che ke, sAmAnya rIte AyuSane cheDI sAte karmaprakRtiene baMdha eka sAthe thAya che. A niyama pramANe jyAre jJAnAvaraNIyano baMdha thato hoya, tyAre bIjI vedanIya Adi cha prakRtione baMdha paNa thAya che ema mAnavuM paDe che. Asrava to eka samaye eka eka karmaprakRtine ja thAya che, paraMtu baMdha te te karmaprakRti uparAMta bIjI paNa avirodhI karmaprakRtione thAya che. eTale amuka Astra amuka prakRtinA ja baMdhaka che e pakSa zAstrIya niyamathI bAdhita thAya che. eTale prakRtivAra AvonA vibhAga karavAno artha zo ? u-ahIM je Avone vibhAga darzAvavAmAM AvyuM che, te anubhAga arthAta rasabaMdhane uddezIne samaja joIe; eTale ke kaI paNa eka karmaprakRtinA AsavanA sevana vakhate te karma uparAMta bIjI paNa karmaprakRtione baMdha thAya che e zAstrIya niyama phakta pradezabaMdhamAM ghaTAva; anubhAgabaMdhamAM nahi. sArAMza e che ke, Avono vibhAga e pradezabaMdhanI apekSAe nahi, paNa anubhAgabaMdhanI apekSAe che, tethI eka sAthe aneka karmaprakRtione pradezabaMdha mAnavAne lIdhe pUta zAstrIya niyamamAM aDacaNa nathI AvatI; ane Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya - sUtra 14-26 ra79 prakRtivAra gaNavelA Astra, mAtra te te karma prakRtinA anubhAgabaMdhamAM ja nimitta hovAthI, ahIM karavAmAM Avele Avone vibhAga paNa bAdhita thato nathI. A rIte vyavasthA karavAthI pUrvokata zAstrIya niyama ane prastuta Ane vibhAga banne abAdhita rahe che; tema chatAM eTaluM vizeSa samajI levuM joIe ke, anubhAgabaMdhane AzrI AsavanA vibhAganuM je samarthana karavAmAM Ave che, te paNa mukhyapaNAnI apekSAe samajavuM; arthAta jJAnapradoSa Adi AstronA sevana vakhate jJAnAvaraNIyanA anubhAgane baMdha mukhyapaNe thAya che ane te vakhate baMdhAtI itara karma prakRtinA anubhAgane gauNapaNe baMdha thAya che eTaluM ja samajavuM joIe. ema te nathI ja mAnI zakAtuM ke eka samaye eka karmaprakRtinA ja anubhAgane baMdha thAya che ane bIja karmaprakRtionA anubhAgane baMdha thatA nathI; kAraNa ke je samaye jeTalI karmaprakRtiono pradezabaMdha vega dvArA saMbhave che, te ja samaye kaSAya dvArA teTalI prakRtione ramanubhAgabaMdha paNa saMbhave che. tethI mukhyapaNe anubhAgabaMdhanI apekSA sivAya AsravanA vibhAganuM samarthane bIjI rIte dhyAnamAM nathI AvatuM. [26] Ama eka anubhAganA adhiga dhagadha Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya--7 sAtavedanIyanA AsavAmAM vratI upara anukapA ane dAna e e gaNavAmAM AvyAM che; temanA vadhAre khulAsA karavAnA prasaMga laI, jainapara parAmAM mahattva dharAvatAM vrata ane dAna tenuM savizeSa nirUpaNu A adhyAyamAM karavAmAM Ave che. prathama vratanuM svarUpa kahe che H hiMsAttasteyAbrahmaparigrahebhyo viratibratam / 1 / hiMsA, asatya, cArI,maithuna ane parigrahathI (mana, vacana, kAyA vaDe) nivRtta thavuM te vrata. hiMsA, asatya Adi doSonuM svarUpa AgaLa kahevAmAM Avaze. dASAne samajI, temane tyAga svIkArI pachI te doSA na sevavA e ja vrata' che. ahiMsA e bIjA vratA karatAM pradhAna hAvAthI tenuM sthAna paheluM che. pAkanI rakSA mATe vADanI jema, bIjA badhAM vratA ahiMsAnI rakSA mATe hovAthI, tenI pradhAnatA mAnavAmAM Ave che. Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bane che, eTale tene prApta thaI sakAya adhyAya - 1 vratamAM nivRtti ane pravRtti e be aMza hoya che; te baMne hoya te ja vrata pUrNatA pAme che. satkAryamAM pravRtta thavAnuM vrata eTale tenAM virodhI asatkAryomAMthI prathama nivRtta thavuM joIe, e ApoApa prApta thAya che. ane asatkAryothI nivRtta thavAnuM vrata eTale tenAM virodhI satkAryomAM mana, vacana, kAyAne pravartAvavAnuM ApoApa prApta thAya che. tethI A sthaLe ja ke dekhItI rIte deSanI nivRttine vrata kahevAmAM AvyuM che, chatAM temAM sampravRttine aMza AvI ja jAya che eTale vrata e mAtra nikriyatA nathI, ema samajavuM joIe, pra-rAtribhojanaviramaNa e vrata tarIke prasiddha che. te pachI ahIM sUtramAM tene kahevAmAM kema nathI AvyuM ? u0-rAtribhojanaviramaNa e judA vrata tarIke ghaNA kALa thayAM prasiddha che, paNa kharI rIte e mULa vrata nathI. e te mULa vratamAMthI niSpanna thatuM eka Avazyaka vrata che. evAM bIjAM paNa ghaNuM vrata che ane kalpI zakAya; chatAM ahIM to mULa vratanuM ja nirUpaNa karavAnuM hovAthI phakta temanuM varNana che. temAMthI niSpanna thatAM bIjA avAMtara vrate mULa vratanA vyApaka nirUpaNamAM AvI ja jAya che rAtribhojanaviramaNa e ahiMsAvRtamAMthI niSpanna thatAM aneka vratomAMnuM eka vrata che. pra-aMdhArAmAM na joI zakAyAthI thatA jaMtunAzane lIdhe ane dI karavA jatAM temAMthI thatA vividha AraMbhane lIdhe rAtribhojananA viramaNane ahiMsAvratanuM aMga mAnavAmAM Ave che; paNa ahIM prazna thAya che ke, aMdhAruM paNa na hoya ane dIvAmAMthI nIpajatA AraMbhane prasaMga paNa na Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 * taravAthasUtra , hoya, evA zItapradhAna dezamAM tathA vIjaLInA dIvA AdinI sagavaDa hoya tyAM rAtribhojana ane divAbhojana e bemAM hiMsAnI dRSTie taphAvata che ? u0uSNapradhAna deza ane prAcIna DhabanA dIvA AdinI vyavasthAmAM dekhAtI spaSTa hiMsAnI daSTie ja rAtribhojanane divasabhojana karatAM vizeSa hiMsAvALuM kahevAmAM AvyuM che, e vAtane svIkAra karyA chatAM, ane kaI khAsa paristhitimAM divasa karatAM rAtrie vizeSa hiMsAne prasaMga nathI Avate e kalpanAne yogya sthAna ApavA chatAM paNa, ekaMdara samudAyanI dRSTie ane khAsa karIne tyAgI jIvananI dRSTie rAtribhojana karatAM divasabhojana ja vizeSa prazasya che. ema mAnavAnA kAraNo TUMkAmAM nIce pramANe che : 1. ArogyanI dRSTie vIjaLI ane caMdra Adine prakAza game teTale sAro hoya, chatAM te sUryaprakAza jeTale sArvatrika, akhaMDa ane Arogyaprada nathI; tethI jyAM baMnenI zakyatA hoya tyAM samudAya mATe sUryanA prakAzano ja upayoga ArogyanI dRSTie svIkAravA jevo che. 2. tyAgadharmanuM mULa saMteSamAM hovAthI te dRSTie paNa divasanI badhI pravRttio sAthe bhojananI pravRtti saMkelI levI ane saMtoSa sAthe rAtrie jaTharane vizrAnti ApavI e yogya lAge che, tethI sArI rIte nidrA Ave che ane brahmacarya sAcavavAmAM madada paNa maLe che, pariNAme ArogyanI puSTi paNa thAya che. 3. divasabhojana ane rAtribhojana e baMnemAMthI saMteSa khAtara ekanI ja pasaMdagI karavAnI hoya, to jAgatI Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya sUga 2-3 283 kuzaLa buddhi divasabhojana tarapha ja valaNa le, ema Aja sudhInA mahAna saMtane jIvanaitihAsa kahe che. 1] have vratanA bhede kahe che? dezasarvato'NumahatI / 2 / alpa aMze virati te "Azuvrata ane saze virati te "mahAvrata." * dareka tyAgechu doSathI nivRtta thAya che; paNa e badhAno tyAga eka sarakho nathI hoto ane tema hovuM e vikAsakrama pramANe svAbhAvika paNa che. tethI ahIM hiMsA Adi denI theDI ane ghaNI e badhI nivRttione vrata mAnI temanA TUMkamAM be bheda pADavAmAM AvyA che? - 1. hiMsA Adi doSothI mana, vacana, kAyA vaDe dareka prakAre chUTavuM, te hiMsAviramaNa mahAvrata. ane 2. game teTaluM heya, chatAM koI paNa aMze ochuM chuTAya, e hisAviramaNa aNuvrata kahevAya che. [2] have vratanI bhAvanAe kahe che : tatyaryArtha bhAvanAH paJca 'paJca / 3 / - te vratane sthira karavA mATe te darekanI pAMca pAMca bhAvanAo che. 1. A sUtramAM je bhAvanAono nirdeza che, te bhAvanAo zvetAMbarIya paraMparA pramANe bhASyamAM ja maLe che, te mATe judAM sUtro nathI. digaMbarIya paraMparAmAM e bhAvanAo mATe pAMca sUtro 4-8 naMbara sudhI vadhAre che. juo pariziSTa Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra khAsa kALajIpUrvaka vizeSa prakAranI anukULa pravRtti sevavAmAM na Ave, to svIkAravA mAtrathI vrato kAMI AtmAmAM UtaratAM nathI. tethI grahaNa karelAM vrata jIvanamAM UMDAM Utare te mATe, dareka vratane anukULa thaI paDe tevI keTalIka pravRttio sthULa dRSTie khAsa gaNAvavAmAM AvI che, je bhAvanAnA nAmathI prasiddha che. jo e bhAvanAo pramANe barAbara vavAmAM Ave, te lIdhelAM vratA uttama auSadhanI peThe prayatnazIla manuSya mATe sudara pariNAmakAraka siddha thAya che. e bhAvanAo anukrame nIce pramANe che : 1. ryAisamiti, mane gupti, eSaNAsamiti, dAnanikSepaNasamiti ane AlAkitapAnabhojana, e pAMca bhAvanAe ahiMsAvratanI che. 2. anuvIcibhASa, krodhapratyAkhyAna, lAbhapratyAkhyAna, niyatA ane hAsyapratyAkhyAna e pAMca bhAvanA satya vratanI che. 284 3. anuvIciavagrahayAcana, abhIkSNaavagrahayAcana, avagrahAvadhAraNa, sAdharmika pAsethI avagrahayAcana ane anujJAtipAnabhojana e pAMca bhAvanAe acaurya vratanI che. 4. strI, pazu ane napuMsaka vaDe sevAyela zayana Adittu vana, rAgapUrvaka kathAnu vana, strInI maneAhara iMdriyAnA avalAkananuM varjana, prathamanA rativilAsanA smaraNanuM vana ane praNItarasabhojananuM vana, e brahmacaryanI pAMca bhAvanAo che. . 5. maneAna ke amanena sparzI, rasa, gaMdha, rUpa ane zabdamAM samabhAva rAkhaveA, e parigrahanI pAMca bhAvanAe che. Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 295 adhyAya -sUtra 2-3 bhAvanAonI samaja 1. svaparane kaleza na thAya tevI rIte yatanApUrvaka gati karavI, te Isamiti." manane azubha dhyAnathI rokI zubha dhyAne lagAvavuM, te "mane gupti'. vastunuM gaSaNa, tenuM grahaNa ke tene upayoga e traNe prakAranI eSaNamAM doSa na Ave mATe upayoga (sAvacetI) rAkhave, te "eSaNA samiti." vastune levAmUkavAmAM avalokana ane pramArjina Adi dvArA yatanA (kALajI) rAkhavI te "AdAna nikSepaNa samiti." khAvApIvAnI vastu barobara joItapAsIne ja levI ane lIdhA pachI tevI ja rIte avalokana karIne khAvI ke pIvI, te "Alekitapanabhojana." 2. vicArapUrvaka bolavuM te "anuvacibhASaNa." krodha, lobha, bhaya ane hAsyano tyAga kare, te anukrame bAkInI cAre bhAvanAo che. 3. barAbara vicAra karIne ja vAparavA mATe joItA avagraha arthAt sthAnanI mAgaNI karavI, te "anuvAciavagrahayAcana." rAjA, kuTuMbapati, zayAtara (jenI jagyA mAgI lIdhI hoya te), sAdharmika Adi aneka prakAranA svAmIo saMbhave che, temAMthI je je svAmI pAsethI je je sthAna mAgavAmAM vizeSa aucitya hoya, te te pAsethI te te sthAna mAgavuM tathA eka vAra ApIne mAlike pAchAM lIdhAM hoya chatAM rega Adine kAraNe khAsa jarUrI hoya to te sthAne tenA mAlika pAsethI tene kaleza na thAya te mATe vAraMvAra mAgI levAM, te "abhaNAvagrahayAcana. mAlika pAsethI mAgatI vakhate ja avagrahanuM parimANa nakkI karI devuM, te "avagrahAvadhAraNa" kahevAya che. pitAnI pahelAM bIjA samAnadharmavALAe kaI 'abhImANa nakkI karIne sama Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 taravAthasUtra sthAna meLavI lIdhuM hoya, ane te sthAnane upayoga karavAne prasaMga Ave, te te sAdharmika pAsethI ja te sthAna mAgI levuM, te "sAdharmika pAsethI avagrahayAcana. vidhipUrvaka annapAnAdi meLavyA pachI gurune batAvI temanI anujJA meLavIne ja tene upayoga kare, te "anujJApita pAnabhojana." 4. brahmacArI puruSa ke strIe pitAnI vijAtIya vyakti dvArA levAyela zayana ke Asanano tyAga kare, te "strIpazupaMDakasevitazayanAsanavarjana." brahmacArIe kAmavardhaka vAte na karavI, te "rAgasaMyukta strIkathAvarjana." brahmacArIe pitAnAthI vijAtIya vyaktinAM kAmoddIpaka aMge na jevAM, te "mane harendriyAlokavarjana". brahmacarya svIkAryA pahelAM je bhoge bhogavyA hoya temanuM smaraNa na karavuM, te prathamanA rativilAsanA smaraNanuM vajana.' kAmoddIpaka rasavALAM khANIpINAM tyajavAM, te "praNItarasabhojana varjana.' , 5. rAga pedA kare tevAM sparza, rasa, gaMdha, rUpa ane zabdamAM na lalacAvuM, ane dveSa kare evAmAM gusse na thavuM, te anukrame, "manojJAmane jJasparza samabhAva', "manejhAmaneNarasasamabhAva' Adi pAMca bhAvanAo che. jaina dharma tyAgalakSI hevAne kAraNe jaina saMghamAM mahAvratadhArI sAdhunuM sthAna paheluM che. tethI mahAvratane uddezIne ja sAdhudharma pramANe ahIM bhAvanAo varNavavAmAM AvI che; chatAM vratadhArI pitAnI bhUmikA pramANe saMkoca, vistAra karI zake evI te che; tethI dezakALanI paristhiti ane AMtarika gyatA dhyAnamAM rAkhI mAtra vratanI Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 7 - sUtra 4-7 287 sthiratAnA zuddha uddezathI A bhAvanAo saMkhyA ane arthamAM ghaTADI, vadhArI ke pallavita karI zakAya. [3] bIjI keTalIka bhAvanAo kahe che : hiMsAdiSvihAmutra cApAyAvadyadarzanam / 4 / sumera yA AlA maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni sattvaguNAdhikaklizyamAnAvineyeSu / 6 / jagatkAyasvabhAvau ca saMvegavairAgyAtham / 7 / hiMsA Adi pAMca dezamAM ahika Apatti ane pAralaukika aniSTanuM darzana karavuM. athavA ukta hiMsA Adi doSamAM duHkha ja che, evI bhAvanA keLavavI. prANImAtramAM maitrIvRtti, guNathI meTAomAM pramedavRtti, duHkha pAmatAomAM karuNavRtti ane jaDa jevA apAtrAmAM mAdhyacyavRtti keLavavI. - saMvega ane vairAgya mATe jagatane svabhAva ane zarIrane svabhAva ciMtava.' jeno tyAga karavAmAM Ave tenA doSenuM kharuM darzana thavAthI ja te tyAga TakI zake; e kAraNathI ahiMsA Adi vratanI sthiratA mATe hiMsA AdimAM tenA doSonuM darzana karavuM Avazyaka manAyela che. e doSadarzana ahIM be rIte batAvavAmAM AvyuM cheH aihika doSadarzana ane pAralaukika deSadarzana. hiMsA, asatya Adi sevavAthI je aihika Apattio pitAmAM ke paramAM anubhavAya che, tenuM bhAna sadA Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 tattvArthasUtra tAjuM rAkhavuM e aihika doSadarzana che; ane e hiMsA AdithI je pAralaukika aniSTanI saMbhAvanA karI zakAya che, tenuM bhAna rAkhavuM te pAralaukika doSadarzana che. e baMne jAtanAM darzananA saMskAra piSavA te ahiMsA Adi vratanI bhAvanAo che. pUrvanI rIte ja tyAjya vRttiomAM duHkhanuM darzana keLavAyuM hoya te ja emane tyAga vizeSa Take; te mATe hiMsA Adi doSane duHkharUpa ja mAnavAnI vRtti keLavavAno (duHkha bhAvanAne) ahIM upadeza karavAmAM Ave che. ahiMsA Adi vrata lenAra hiMsA AdithI pitAne thatA duHkhanI peThe bIjAmAM paNa tenAthI saMbhavatA duHkhanI kalpanA kare e ja duHkhabhAvanA che. ane e bhAvanA e vratanA sthirIkaraNamAM upayogI paNa che. maitrI, pramoda Adi cAra bhAvanAo to koI paNa sadaguNa keLavavA mATe vadhAremAM vadhAre upayogI hovAthI ahiMsA Adi vratanI sthiratAmAM khAsa upayogI che ja; ema dhArI ahIM e cAra bhAvanAo upadezavAmAM AvI che. e cAra bhAvanAone viSaya amuka aMze jude judo che; kAraNa ke te viSayamAM e bhAvanA keLavAya te ja vAstavika pariNAma Ave. tethI e bhAvanAo sAthe emane viSaya paNa judo judo darzAvavAmAM AvyA che. 1. maitrIvRtti prANImAtramAM keLavI hoya to ja dareka prANI pratye ahiMsaka ane satyavAdI Adi tarIke rahIne vatI zakAya; tethI maitrIne viSaya prANImAtra che. maitrI Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya - sUtra 4-7 289 eTale paramAM pitApaNAnI buddhi, ane tethI ja potAnI peThe bIjAne duHkhI na karavAnI vRtti athavA ichA. 2. mANasane ghaNI vAra pitAthI caDiyAtAne joI adekhAI Ave che; e vRttine nAza na thAya tyAM sudhI ahiMsA satya Adi TakI ja na zake; tethI adekhAI viruddha pramoda guNanI bhAvanA keLavavAnuM kahevAmAM AvyuM che. pramoda eTale pitAthI vadhAre guNavAna pratye Adara kare ane tenI caDatI joI khuza thavuM te. A bhAvanAne viSaya mAtra adhika guNavAna ja che; kAraNa ke tenA pratye ja adekhAI, asUyA Adi durghattione saMbhava che. 3. koIne pIDAtA joI je anukaMpA na UbharAya, te ahiMsAdi vrato nathI ja na zake; tethI karuNA bhAvanAne Avazyaka mAnavAmAM AvI che. ene viSaya mAtra kaleza pAmatAM duHkhI prANIo che; kAraNa ke anugraha ane madadanI apekSA duHkhI, dIna ke anAthane ja rahe che. 4. dareka vakhate ane dareka sthaLe mAtra pravRtyAtmaka bhAvanAo ja sAdhaka nathI thatI; ghaNI vAra ahiMsAdi vratone TakAvavAmAM mAtra taTasthapaNuM ja dhAraNa karavuM upayogI thAya che, tethI mAdhyazyabhAvanA upadezavAmAM AvI che. mAdhyastha eTale upekSA ke taTasthatA. jyAre taddana jaDa saMskAranA ane kAMI paNa vastu grahaNa karavAnI yegyatA na hoya evAM pAtro maLe, ane temane sudhAravAnI pravRttinuM pariNAma chevaTe taddana zUnya ja dekhAya, te tevAo pratye taTasthapaNuM rAkhavAmAM ja zreya che. tethI mAdhyastha bhAvanAne viSaya avinaya arthAta ayogya pAtra eTale ja che. Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 tattvArtha sUtra savega ane vairAgya na haiAya te ahiMsAdi vratA sa'bhavI ja na zake; tethI e vratAnA abhyAsI mATe saMvega ane vairAgya prathama Avazyaka che. saMvega ane vairAgyanAM bIja jagatsvabhAva ane zarIrasvabhAvanA cintanamAMthI naMkhAya che, tethI e baMnenA svAbhAvanu cintana bhAvanArUpe ahIM upadezavAmAM AvyuM che. prANImAtra echAvatto duHkhanA anubhava karyA ja kare che. jIvana taddana vinazvara che ane khIjuM paNa kAMI sthira nathI; ane e jAtanA jagatsvabhAvanA ciMtanamAMthI ja saMsAra pratyenA mAhu dUra thaI tenAthI bhaya sa Mvega utpanna thAya che. te ja rIte zarIranA asthira, azuci ane asANAnA svabhAvaciMtanamAMthI ja khAdyAnyatara viSayeAnI anAsakti- vairAgya janme che. [4-7] have hiMsAnuM svarUpa kahe che : pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA / 8 / pramattayAgathI thatA je prANavadha te hiMsA. ahiMsA Adi je pAMca vratAnuM nirUpaNa pahelAM karavAmAM AvyuM che, te vratAne barAbara samajavA ane jIvanamAM utAravA khAtara temanA virodhI doSAnuM svarUpa yathApaNe jANavuM ja joI e; tethI e pAMca dASAnA nirUpaNanuM prakaraNa zarU karavAmAM AvyuM che. temAMnA pahelA doSa hiMsAnI vyAkhyA A sUtramAM che. hiMsAnI vyAkhyA e azAthI pUrNa karavAmAM AvI che. pahelA pramattayAga arthAt rAgadveSavALI tema ja asAvadhAna pravRtti, ane bIjo prANavadha. pahelA aMza kAraNarUpe ane Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 7 -sUtra 8 201 khIjo kArUpe che. tethI phalita atha evA thAya che ke, je prANavadha pramattayAgathI thAya, te hiMsA. pra--kAInA prANa levA ke keAI ne duHkha Apavu e hiMsA. hiMDasAnA A aM sauthI jANI zakAya tevA ane bahu prasiddha che; chatAM te atha mAM pramattayaNane a za umeravAmAM kema AvyA haze ? ujjayAM sudhI manuSyasamAjamAM vicAra ane vana ucca saMskAravALAM dAkhala nathI thayAM hatAM, tyAM sudhI te samAja ane khIjA prANIe vacce jIvanavyavahAramAM khAsa aMtara nathI hAtu. jema pazu pakSI, tema tevA samAjanA manuSya paNa lAgaNIthI dArAI ne jANyuM ke ajANye jIvananI jarUriyAta mATe ja ke tevI jarUriyAta vinA ja kAInA prANa le che. mAnavasamAjanI A prAthamika hiMsAmaya dazAmAM jyAre koI ekAda mANasanA vicAramAM hiMsAnA svarUpa viSe jAgRti Ave che, tyAre te cAlu hiMsAne eTale prANanAzane doSarUpa batAve che, ane kAI nA prANa na levAnuM upadeze che. eka bAju hiMsA jevI prathAnA jUnA saMskAra ane bIjI khAju ahiMsAnI navI bhAvanAnA udaya, A be vacce athaDAmaNu thatAM hiMsaka vRtti tarathI hiMsAniSedhaka sAme keTalAka prazno Ape!Apa UbhA thAya che ane teM tenI sAme mUkavAmAM Ave che. te prazno TUMkamAM traNa che: 1. ahiMsAnA pakSapAtIe paNu jIvana te dhAraNa kare ja che, ane jIvana e kAI ne kAI jAtanI hiMsA vinA nabhI zake tevuM na heAvAthI, tene aMge teo taraphathI thatI hiMsA e hi`sAdoSamAM AvI zake ke nahi ? 2. bhUla ane Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 tattvArthasUtra ajJAna e mAnuSI vRttimAM taddana nathI ja hotAM evu sAbita na thaI zake tyAM sudhI, ahiMsAnA pakSapAtIone hAthe paNa ajANapaNe ke bhUlathI kAI teA prANanAza thaI javAne sabhava che. eTale evA prANunAza hi sAdoSamAM Ave ke nahi ? 3. ghaNIvAra ahiMsaka vRttivALA koI ne bacAvavA ke tene sukha sagavaDa pahoMcADavA prayatna kare che ane pariNAma te tethI UlaTu Ave che, eTale ke, sAmAnA prANa jAya che; tevI sthitimAM e prANunAza hiMsAoSamAM Ave ke nahi ? AvA prazno sAme AvatAM tenA uttara mATe hiMsA ane ahiMsAnA svarUpanI vicAraNA UMDI Utare che ane tema thatAM tene a paNa vistare che. koInA prANa levA ke bahu to te mATe duHkha Apavu, evA hiMsAnA a thatA, ane kAInA prANa na haravA ke te mATe kAI ne takalIpha na ApavI eTale ja artha ahiMsAne thatA, tene badale have ahiMsAnA vicArakee jhINavaTamAM UtarI nakkI karyuM ke, mAtra koInA prANa levA ke mAtra koI ne duHkha ApavuM e hiMsAdoSa ja che ema na kahI zakAya; paNa prAvadha ke du:kha devA uparAMta tenI pAchaLa tema karanAranI zI bhAvanA che te tapAsIne ja tevI hiMsAnA dveSapaNA ke adoSapaNAne nirNaya karI zakAya. te bhAvanA eTale rAga SanI vividha Umi agara binakALajIpaNu, jene zAstrIya paribhASAmAM 'pramAda' kahevAmAM Ave che. AvI azubha ane kSudra bhAvanAthI je prANanAza thayA hAya ke je duHkha devAyuM hAya, te ja hiMsA ane te ja hi MsA doSarUpa; ane evI bhAvanA vinA thayelAM prANunAza ke du:khapradAna e dekhItI rIte hiMsA ja Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 7 - satra 8 kahevAvA chatAM doSakeTimAM AvI na zake. A rIte hiMsaka samAjamAM ahiMsAnA saMskArono phelAvo thatAM ane tene lIdhe vicAravikAsa thatAM doSarUpa hiMsA mATe mAtra prANanAza eTale ja artha basa na gaNAyo ane temAM pramattaga e mahattvane aMza umerAya. - pra-hiMsAnI A vyAkhyA uparathI prazna e thAya che ke je pramattayAga vinA ja mAtra prANavadha thaI jAya che te hiMsA kahevAya ke nahi ? tevI rIte je prANavadha thavA na pAmyo hoya ane chatAM pramattayoga hoya to te paNa hiMsA gaNAya ke nahi ? je e baMne sthaLe hiMsA gaNAya, te te hiMsA pramattayAgajanita prANavadharUpa hiMsAnI koTinI ja ke tethI judA prakAranI? u-mAtra prANavadha sthUla hoI dazya hiMsA te che ja ane mAtra pramatta e sUkSma hoI adazya jevo che. e baMnemAM dazyapaNuM-adazyapaNanA taphAvata uparAMta eka bIje mahattvane jANavA je taphAvata che ane tenA ja upara hiMsAnA doSapaNA ane adoSapaNAno AdhAra che. prANanAza e dekhItI rIte hiMsA hovA chatAM te deSa ja che evo ekAnta nathI; kAraNa ke tenuM deSapaNuM svAdhIna nathI. hiMsAnuM doSapaNuM e hiMsakanI bhAvanA upara avalaMbeluM che tethI parAdhIna che. bhAvanA jAte kharAba hoya che temAMthI thayela prANavadha te deSarUpa che; ane bhAvanA tevI na hoya te e prANavadha deSarUpa nathI; tethI ja zAstrIya paribhASAmAM AvI doSarUpa hiMsAne dravyahiMsA athavA vyAvahArika hiMsA kahevAmAM AvI che. dravyahiMsA yA vyAvahArika hiMsAne artha eTale ta. 19 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 tattvArthasUtra ja ke tenu doSapaNuM abAdhita nathI; tethI UlaTu pramattayoga je sUkSma bhAvanA te jAte ja doSarUpa hAI tenuM doSapaNuM svAdhIna che arthAt tenA dveSapaNAnA AdhAra sthUla prANunAza ke bIjI kAI khAdya vastu upara avala Mbita nathI. sthUla prANanAza na paNa thaye hAya, kAI ne duHkha na paNa devAyuM hAya, balke prANanAza karavA jatAM ke duHkha devA jatAM sAmAnuM jIvana lakhAyu hoya agara te| sAmAne sukha pahoMcyuM hoya chatAM, jo tenI pAchaLanI bhAvanA azubha hAya, te te ekAnta doSa ja gaNAvAnI. tethI AvI bhAvanAne zAstrIya paribhASAmAM bhAvahiMsA athavA nizcayahisA kahevAmAM AvI che. bhAvahiMsA ane nizcayahiMsAne a eTalA ja che ke, tenuM deSapaNu` svAdhIna hovAthI traNe kALamAM abAdhita rahe che. mAtra pramattayAga ke mAtra prANavadha e baMne chUTA chUTA hiMsA kahevAvA chatAM temanA deASapaNAnu tAratamya upara pramANe jANI lIdhA pachI e baMne prakAranI hiMsAe pramattayAgajanita prANavadharUpa hiMsAnI koTinI ja che, ke tethI judA prakAranI e praznonA uttara spaSTa thaI jAya che; ane te e ke, bhale sthUla AMkha na jANI zake chatAM tAttvika rIte mAtra pramattayeAga e pramattayogajanita prANunAzanI ATinI ja hiMsA che, ane mAtra prANanAza e, e keTimAM Ave tevI hiMsA nathI. pra0--jo upara kahyA pramANe pramattayAga eja hiMsAnA doSapaNAnu' mULa bIja hAya, teA hiMsAnI vyAkhyAmAM eTaluM ja kahevuM basa che ke pramattayAga e hiMsA. ane jo A dalIla sAcI hAya te| e prazna svAbhAvika rIte ja thAya che ke Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya - sUtra 8 hiMsAnI vyAkhyAmAM prANanAzane sthAna ApavAnuM zuM kAraNa? u-pramattayAga e ja tAvika rIte hiMsA che chatAM samudAyamAM tene tyAga ekAeka ane moTe bhAge zakya nathI. tethI UlaTuM mAtra prANavadha e sthUla hovA chatAM tene tyAga sAmudAyika jIvananI svasthatA mATe ISTa che; ane pramANamAM moTe bhAge zakya paNa che. pramoga chUTo na hoya chatAM sthUla prANunAzavRtti ochI thaI jAya toye ghaNIvAra sAmudAyika jIvanamAM sukhazAMti varte che. ahiMsAnA vikAsakrama pramANe paNa prathama sthUlanAzane tyAga ane dhIre dhIre pramattayegane tyAga samudAyamAM saMbhavita bane che. tethI AdhyAtmika vikAsanA sAdhaka tarIke pramattagarUpa hiMsAne ja tyAga ISTa hevA chatA sAmudAyika jIvananI daSTie hiMsAnA svarUpamAM sthUla prANanAzane sthAna ApI tenA tyAgane paNa ahiMsAkeTimAM mUkavAmAM Avyo che. pra-zAstrakAre jene hiMsA kahI che, tethI nivRtta thavuM e ahiMsA, e samajAyuM; paNa e jaNAve ke AvI ahiMsAnuM vrata lenArane jIvana ghaDavA mATe kaI kaI pharajo UbhI thAya che ? u0 - 1. jIvana sAduM karatAM javuM ane tenI jarUriyAta ochI ne ochI ja karatA javI. 2. mAnuSI vRttimAM ajJAnane game teTaluM sthAna hoya chatAM jJAnanuM paNa puruSArtha pramANe sthAna hovAthI, dara kSaNe sAvadhAna rahevuM ane kyAMya bhUla na thAya e mATe dhyAna rAkhavuM; tema ja bhUla thaI jAya te te dhyAna bahAra na jAya teTalI dRSTi keLavavI. 3. jarUriyAta ochI karyA chatAM ane sAvadhAna rahevAnuM lakSya hovA chatAM Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 tattvArthasUtra paNa cittanA kharA doSa je sthUla jIvanathI tRSNA ane tethI utpanna thatA je bIjA rAgad`SAdi doSo, temane dhaTADavA satata prayatna karavA. pra--upara je hiMsAnuM doSapaNuM kahyu tene zo artha? u--jethI cittanI kAmaLatA ghaTI kaThAratA vadhe ane sthUla jIvananI tRSNA lakhAya, te ja hiMsAtu doSapaNu che; ane jethI ukta kaThoratA na vadhe tema ja saheja premALavRtti ane aMtarmukha jIvanamAM jarA paNa khalela na pahAMce, te ja hiMsA dekhAvA chatAM tenu doSapaNu che. [8] have asatyanu svarUpa cheH asadabhidhAnamanRtam / 9 / asat kahevu te amRta-asatya. jo ke sUtramAM asatakathanane asatya kahevAmAM AvyuM che, chatAM tenA bhAva vizALa hoI temAM asaciMtana, asacaraNa e badhAnA samAveza thAya che. tethI ja asat citavavuM, asat khelavuM ane asat Acaravu' te adhuM ja asatya deASamAM AvI jAya che. jema hiMsAnI vyAkhyAmAM tema asatyanI ane 1adattAdAnAdi bAkInA doSonI vyAkhyAmAM paNa pramattayAga e vizeSaNu samajI ja levuM joI e, tethI pramattayeAgapUrvaka je asatkathana te asatya evA asatyadoSane phalita a thAya che. 1. abrahmamAM pramattayAga' vizeSaNa na lagADavuM; kAraNa ke e doSa apramattadazAmAM saMbhavI ja nathI zakatA. Ama che mATe ja brahmacarcIne nirapavAda kaheluM che; vizeSa khulAsA mATe jIe A mALAmAM prasiddha thayelA 'jainadRSTie brahmacaya" nAmanA niSadha, Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 adhyAya - sUtra 10 asata zabdanA mukhya be artha levAthI ahIMnuM kAma sare cheH 1. je vastu astitva dharAvatI hoya teno taddana niSedha karavo agara te taddana niSedha na karavA chatAM te hoya te karatAM judA rUpamAM kahevI te asata. 2. garvita asata arthAta, je satya chatAM parane pIDA kare tevA durbhAvavALuM hoya te asat. pahelA artha pramANe pUjI hovA chatAM leNadAra mAge tyAre kAMI nathI ja ema kahevuM te asatya, tema ja pAse pUcha hovAne svIkAra karyA chatAM paNa leNadAra saphaLa na thAya evI rIte tenuM khyAna ApavuM te asatya. bIjA artha pramANe keI abhaNa ke aNasamajune halake pADavA khAtara tene duHkha thAya tevI rIte sAcuM paNa "abhaNa ke aNasamaju evuM vacana kahevAmAM Ave te asatya. asatyanA A artha uparathI satya vrata lenAra mATe nIceno artha phalita thAya cheH 1. pramatta bane tyAga karavo. 2. mana, vacana ane kAyAnI pravRttimAM ekarUpatA sAdhavI. 3. satya chatAM durbhAvathI apriya na ciMtavavuM, na bolavuM ke na karavuM. [9] have cerInuM svarUpa kahe che adattAdAna steyam // 10 // aNadIdhuM levuM te teya eTale cerI. je vastu upara koI bIjAnI mAlikI hoya, te vastu bhale taNakhalA jevI taddana binakImatI hoya chatAM tenA mAlikanI paravAnagI sivAya coryabuddhithI levI, e teya kahevAya che. A vyAkhyA uparathI acauryavrata lenAra mATe nIcene artha phalita thAya cheH 1. kaI paNa cIja tarapha lalacAI Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 tattvArtha sUtra javAnI vRtti dUra karavI. 2. jyAM sudhI lAlacupaNuM dUra na thAya tyAM sudhI potAnI lAlacanI vastu pote ja nyAyate mArga meLavavI ane tevI bIjAnI vastu vagara paravAnagIe levAnA vicArasuddhAM na karavA. [10] have abrahmanuM svarUpa kahe che: maithunamabrahma | 11 | maithunapravRtti te abrahma. maithuna eTale mithunanI pravRtti. 'mithuna' zabda sAmAnya rIte strI-puruSanu joDaluM evA amAM prasiddha che, chatAM ahIM tenA a jarA laMbAvavAne che. joDaluM eTale strI- puruSanuM, puruSa-puruSanuM ke strI strInuM ane te paNa sajAtIya (manuSya Adi eka jAtinuM) ke vijAtIya eTale manuSya pazu Adi bhinna bhinna jAtinu samajavu, AvA joDalAnI hakAma rAganA AvezathI thayelI mAnasika, vAcika ke kAyika kAI paNa pravRtti te maithuna eTale abrahma kahevAya che, pra0-jyAM joDalu na heAya, mAtra strI ke puruSa koI eka ja vyakti kAmarAgAvezathI jaDa vastunA AlaMbana vaDe agara potAnA hasta Adi avayava vaDe mithyA seve, tene uparanI vyAkhyA pramANe zuM maithuna kahI zakAya? AcAra unhA. maithunanA kharA bhAvArtha kAmarAgajanita kAI paNa ceSTA eTalA ja che. A atha tA kAI eka vyaktinI tevI duzceSTAne paNa lAgu paDe ja che; tethI te paNa maithuna dAva ja che. pra--maithunane abrahma kahyuM tenuM zuM kAraNa? u-je brahma nahi te abrahma. brahma eTale jenA Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 7-sUtra 12 299 pAlana ane anusaraNathI saguNa vadhe te; ane je tarapha javAthI sadaguNo na vadhe paNa doSa ja poSAya, te abrahma. maithuna e evI pravRtti che ke temAM paDatAM ja badhA doSonuM pioSaNa ane sadguNene hAsa-ghasAre zarU thAya che, tethI maithunane abrahma kahevAmAM AvyuM che. [11] have parigrahanuM svarUpa kahe che. mUcha parivra ii 22 . . mUcha parigraha che. mUccha eTale Asakti. nAnI, moTI, jaDa, cetana, bAhya ke AMtarika game te vastu che, ane kadAca na paNa ho, chatAM temAM baMdhAI javuM eTale tenI pAchaLanI tANamAM vivekane gumAvI beso e parigraha che. pra-hiMsAthI parigraha sudhInA pAMca detuM ' svarUpa uparauparathI jotAM juduM lAge che kharuM, paNa bArIkIthI vicAratAM temAM kaI khAsa jAtane bheda dekhAte nathI; kAraNake e pAMce kahevAtA dene doSapaNane AdhAra mAtra rAga, dveSa ane meha che. rAga, dveSa ane meha ja hiMsA Adi vRttionuM jhera che. ane tethI ja te vRttio doSa kahevAya che. have je A kathana sAcuM hoya, te rAgadveSa Adi ja doSa che, eTaluM kahevuM basa che, te pachI deSanA hiMsA Adi pAMca ke tethI ochAvattA bhedo karI varNavavA zA mATe ? u-sAce ja koI paNa pravRtti rAga, dveSa Adine lIdhe thAya che. tethI rAga dveSa Adi ja mukhyapaNe doSa che ane e doSathI viramavuM e eka ja mukhya vrata che, tema chatAM Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 tattvArtha sUtra rAga, dveSa Adine tyAga upadezavAne hAya tyAre tethI thatI pravRtti samajAvIne ja te pravRttio ane tenA preraka rAgadveSAdi tyAga karavAnuM kahI zakAya. sthULa dRSTivALA leAkeA mATe bIjo krama zakaya nathI. rAgadveSathI thatI asa Mkhya pravRtio paikI hiMsA, asatya Adi mukhya che. ane te ja pravRttio mukhyapaNe AdhyAtmika ke laukika jIvanane kAtarI khAya che; tethI hiMsA vagere pravRttione pAMca vibhAgamAM gaDhavI pAMca doSa varNavavAmAM AvyA che. doSanI A saMkhyAmAM vakhate vakhate ane dezabhede pheraphAra thatA rahyo che ane thatA rahevAne; chatAM saMkhyAnA ane sthUla nAmanA mehamAM paDayA vinA eTaluM ja mukhyapaNe samajI levu' joI e ke te dvArA rAga, dveSa ane mAharUpa doSane tyAga ja karavAnuM sUcana karAyeluM che. A ja kAraNane lIdhe hiMsA Adi pAMca SomAM kayA doSa pradhAna ke kayA gauNa, kayA pahelAM tyAga karavA lAyaka che ke kayA pachI tyAga karavA lAyaka che e savAla ja nathI rahetA. hi'sAdASanI vizALa vyAkhyAmAM bAkInA badhA doSo samAI jAya. A ja kAraNane lIdhe ahiMsAne mukhya dharma mAnanAra, hiMsAdoSamAM asatyAdi badhA doSone samAvI mAtra hiMsAnA ja tyAgamAM badhA doSone tyAga jue che; ane satyane parama dharma mAnanAra, asatyamAM bAkInA badhA deSA TAvI mAtra asatyanA tyAgamAM badhA doSone tyAga jue che. e rIte saMteASa, brahmacarya Adine mukhya dharma mAnanAra paNa kare che. [12] have kharA vratI banavAnI prAthamika lAyakAta kahe che : niHzo vratI / / Prayo Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 7 - sUtra 14 je zalya vinAne hoya te vratI saMbhave. ahiMsA, satya Adi zata levA mAtrathI ke khare vratI nathI banI zakato, paNa kharA vratI thavA mATe ochAmAM ochI ane pahelAmAM pahelI eka zarata che je ahIM batAvavAmAM AvI che. te zarata e che ke, zalyane tyAga karavo. zalya TUMkAmAM traNa che: 1. daMbha, DoLa ke ThagavAnI vRtti. 2. bhogonI lAlasA. 3. satya upara zraddhA na cATavI athavA asatyane Agraha. A traNe mAnasika doSa che. te jyAM sudhI hoya tyAM sudhI mana ane zarIrane ketarI khAya che, ane AtmAne svastha thavA detA ja nathI; tethI zalyavALe AtmA keI kAraNasara vrata laI paNa le, chatAM te tenA pAlanamAM ekAgra thaI zakato nathI. jema zarIranA keI bhAgamAM kAMTo ke bIjI tevI tINa vastu bheMkAI hoya, to te zarIra ane manane asvastha karI AtmAne kaI paNa kAryamAM ekAgra thavA detI nathI, tema ukta mAnasika doSo paNa tevA ja vyagratAkArI hovAthI, temano tyAga vRtI banavA mATenI prathama zarata tarIke mUkavAmAM Avyo che. [13] vratInA bhedo kahe che? arcanADha 24. vatI agArI-gRhastha ane anagAra-tyAgI ema be prakAre sabhave. vrata lenAra darekanI kaI sarakhI yogyatA nathI hotI, tethI yogyatAnA tAratamya pramANe TUMkamAM vatInA be bheda ahIM darzAvavAmAM AvyA che: 1. agArI, 2. anagAra. Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 tattvArthasUtra agAra eTale dhara. jene dhara sAthe saMbaMdha hoya te 'agArI.' agArI eTale gRhastha. jene dhara sAthe saMbaMdha hAya te 'anagAra' eTale tyAgI-muni. jo ke agArI ane anagAra e e zabdanA sIdhA arthe dharamAM vasavuM ke na vasavuM eTale ja che chatAM, ahIM tene tAtparyA levAnA che, ane te e ke je viSayatRSNA dharAvatA heAya te agArI, ane je viSayatRSNArthI mukta thayA hAya te anagAra. A tAtparyA levAthI phalita artha e nIkaLe che ke, koI gharamAM vasavA chatAM viSayatRSNAthI mukta hAya, te te anagAra ja che; ane kAI ghara cheADI jaMgalamAM jaI vasavA chatAM viSaya tRSNAthI mukta na heAya, teA te agArI ja che. agArIpaNA ane anagArIpaNAnI sAcI tema ja mukhya kasoTI e eka ja che, ane tene AdhAre ja ahI vratInA e bheda pADavAmAM AvyA che. pra--je viSayatRSNA hAvAne lIdhe agArI hAya, tene pachI vratI kema kahI zakAya? sthUla daSTithI. jema mANasa potAnA dhara Adi kAI niyata sthAnamAM ja rahetA heAya che ane chatAM te amuka zaheramAM rahe che evA vyavahAra apekSAvizeSathI karavAmAM Ave che, tema viSayatRSNA chatAM alpAMze vrataneA sabaMdha hAvAne lIdhe tene vratI paNa kahI zakAya che. [14] agArI vatInu vrana kare che: aNuteA'gArI / 15 / digdezAnartha daNDaviratisAmAyika pauSagheApavAseA pabhogaparibhogaparimANAtithisa vibhAgavatasampannazca | IFI Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya -sUtra 17 mAraNAntikIM saMlekhanAM joSitA / 17 / je aNuvratadhArI hAya te agArI vratI kahevAya che. te vratI, digvirati, dezavirati, ana daNDavirati, sAmAyika, pauSadheApavAsa, upabhAgaparibhAgaparimANu ane atithisa vibhAga e vratAthI paNa saMpanna heAya che. ane te mAraNAMtika salekhanAnA ArAdhaka paNa hAya che. 303 je gRhastha ahiMsA Adi tene saMpUrNa paNe svIkAravA sama na heAya ane chatAM tyAgavRttivALA hAya, te gRhasthamaryAdAmAM rahI potAnI tyAgavRtti pramANe e vrato alpAMze svIkAre che; evA gRhastha aNuvratadhArI zrAvaka kahevAya che. * saMpUrNapaNe svIkArAtAM vratA mahAvratA kahevAya che ane temanA svIkAranI pratijJAmAM saMpUrNatAne lIdhe tAratamya rAkhavAmAM nathI AvatuM; paNa jyAre vratA alpAMze svIkAravAnAM hAya che, tyAre alpatAnI vividhatAne lIdhe e mATenI pratijJA paNa anekarUpe judI judI levAmAM Ave che. tema chatAM eka eka aNuvratanI vividhatAmAM na UtaratAM sUtrakAre sAmAnya rIte gRhasthanAM ahiMsAdi vratAne eka eka aNuvrata tarIke ja varNavyAM che. AvAM aNuvratA pAMca che, je mULabhUta eTale tyAganA prathama pAyArUpe hovAthI 'mULa guNa ' ke * mULa vrata' kahevAya che. e mULa vratAnI rakSA, puSTi ane zuddhi mATe gRhastha bIjA paNa keTalAMka vratA * svIkAre Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAvArtha sUtra che je "uttaraguNa" ke "uttaravrata'ne nAme prasiddha che. AvAM uttara ahIM TUMkamAM sAta varNavavAmAM AvyAM che. ane gRhastha vratI jiMdagIne cheDe je eka vrata levA prerAya che, tene paNa ahIM nirdeza che. te saMkhanAne nAme prasiddha che. e badhAM vratonuM svarUpa TUMkamAM nIce pramANe che: pAMca putro: 1. nAnA meTA dareka jIvanI mAnasika, vAcika, kAyika dareka prakAranI hiMsAno tyAga na sacavAvAthI 1. sAmAnya rIte bhagavAna mahAvIranI AkhI paraMparAmAM aNuvratanI pAMca saMkhyA, temanAM nAma ane temanA kramamAM kaze ja bheda nathI. digaMbaraparaMparAmAM keTalAka AcAryoe rAtribhojananA tyAgane chaThThA aNuvrata tarIke gaNAvyuM che, paraMtu uttaraguNarUpe manAtAM zrAvakanAM vratamAM aneka jUnI ane navI paraMparAo che. vetAMbara saMpradAyamAM evI be paraMparA dekhAya che. pahelI tatvArthasUtranI ane bIjI Agama Adi anya graMthanI. pahelImAM digviramaNa pachI upabhegaparibhegaparimANavrata na gaNAvatAM dezaviramaNavrata gaNAvavAmAM AvyuM che. bIjImAM digviramaNa pachI upabhegaparibhAgaparimANavrata gaNAvAya che, ane dezaviramaNavrata sAmAyikavrata pachI gaNAvAya che. A kramabheda chatAM je traNa vata guNavrata tarIke ane je cAra vrata zikSAvrata tarIke manAya che temAM kaze ja matabheda dekhAto nathI. paraMtu uttaraguNenI bAbatamAM digaMbarIya saMpradAyamAM judI judI che paraMparAo dekhAya che. kuMdakuMda, umAsvAti, samaMtabhaka, svAmI kArtikeca, jinasena, ane vasunandI e AcAryonI bhinna bhinna mAnyatAo che. A matabhedamAM kyAMka nAmane, kyAMka kamane, kyAMka saMkhyAne ane kayAMka arthavikAsane phera che. e badhuM vistRta jANavA IcchanAre bAbu jugalakizorajI mukhtAralikhita "jainAcAryo kA zAsanabheda" nAmaka pustaka pR. 21 thI AgaLa khasUsa vAMcavuM ghaTe. Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAna vibhAganI vivAra sivAya koI adhyAya sUra 17 305 pite nakkI karelI gRhasthapaNanI maryAdA sacavAya tethI vadhAre hiMsAne tyAga kare, e "ahiMsAaNuvrata." 2-5. e ja rIte asatya, cerI, kAmAcAra ane parigrahane pitAnI paristhiti pramANe maryAdita tyAga karavo, te anukrame satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha aNuvrata che. - traNa guNaH 6. pitAnI tyAgavRtti pramANe pUrva pazcima Adi badhI dizAonuM parimANa nakakI karI, te bahAra dareka prakAranA adharmakAryathI nivRtti levI, te "digvirativrata." 7. dizA hamezane mATe TharAvI mUkela hoya chatAM tenA parimANanI maryAdAmAMthI paNa vakhate vakhate prayajana pramANe kSetranuM parimANa nakkI karI, tenI bahAra dareka prakAranA adharma kAryathI nivRtti levI, te "dezavirativrata." 8. pitAnA bhegarUpa prayajana mATe thatA adharma vyApAra sivAya bAkInA badhA adharmavyApArathI nivRtti levI, arthAta nirarthaka koI pravRtti na karavI, te "anarthadaMDavirativrata. cAra zikSAta: 9. kALane abhigraha laI arthAta amuka vakhata sudhI adharma pravRttine tyAga karI, dharma pravRttimAM sthira thavAne abhyAsa kare, te "sAmAyikavrata." 10. AThama, caudaza, pUnama ke bIjI harakaI tithie upavAsa svIkArI, badhI varaNAgIne tyAga karI, dharmajAgaraNamAM tatpara rahevuM, te pauSadhopavAsavRta." 11. jemAM bahu ja adharmane saMbhava hoya tevAM khAnapAna, ghareNAM, kapaDAM, vAsaNasaNa vagerene tyAga karI, ochA adharmavALI vastuonuM paNa bhaga mATe parimANa bAMdhavuM, te "upabhegaparibhegaparimANavrata.' 12. nyAyathI pedA karela ane chatAM khape tevI ja khAnapAnAdi Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gya vastuonuM ubhaya pakSane lAbha thAya evI rIte zuddha bhaktibhAvapUrvaka supAtrane dAna karavuM, te "atithisaMvibhAgavata." kaSAyane aMta ANavA mATe temane nabhavAnAM ane temanI puSTinAM kAraNe ghaTADavApUrvaka temane pAtaLA karavA te "saMkhanA." A saMlekhanAnuM vrata cAlu zarIrane aMta Ave tyAM sudhI levAtuM hovAthI, te "mAraNAMtika lekhanA' kahevAya che. evuM lekhanAgrata gRhastha paNa zraddhApUrvaka svIkArI, tene saMpUrNa pALe che, tethI ja gRhasthane e vratanA ArAdhaka kahyA che. pra-salekhanAvrata lenAra anazana Adi dvArA zarIrane aMta ANe, e te Atmavadha thayo ane Atmavadha e svahiMsA ja che, te pachI ene vrata tarIke tyAgadharmamAM sthAna ApavuM kevI rIte yogya gaNAya? u-dekhItuM duHkha hoya ke dekhIte prANanAza hoya teTalA mAtrathI te hiMsAnI kaTimAM nathI AvatAM. yathArtha hiMsAnuM svarUpa rAga, dveSa ane mehanI vRttithI ghaDAya che, salekhanAgratamAM prANane nAza che kharo, paNa te rAga, dveSa ke mohathI na thato hovAne lIdhe hiMsAkaTimAM Avato nathI; UlaTuM nirmohapaNuM ane vItarAgapaNe keLavavAnI bhAvanAmAMthI e vrata janme che ane e bhAvanAnI siddhinA prayatnane lIdhe ja e vrata pUrNa thAya che, tethI te hiMsA nahi paNa zubha dhyAna ke zuddha dhyAnanI kaTimAM mUkavA lAyaka hoI tyAgadharmamAM sthAna pAmyuM che. - pra-kamaLapUjA, bhairavajapa, jaLasamAdhi vagere aneka rIte jainetara pathamAM prANanAza karavAnI ane tene dharma Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 7-sUtra 17 mAnavAnI prathA hatI ane cAlu che, temAM ane lekhanAnI prathAmAM zuM phera ? u-prANanAzanI sthUla dRSTie e badhuM sarakhuM ja che, phera heya te te tenI pAchaLanI bhAvanAmAM ja hoI zake. kamaLapUjA vagerenI pAchaLa kaI bhautika AzA ke bIjuM pralebhana na hoya ane mAtra bhaktine Aveza ke arpaNanI vRtti hoya, te evI sthitimAM ane tevA ja Aveza ke pralebhana vinAnI saMlekhanAnI sthitimAM taphAvata che te judA judA tatvajJAna upara baMdhAyelI judI judI upAsanAnI bhAvanAne che. jaina upAsanAnuM dhyeya tenA tattvajJAna pramANe parArpaNa ke paraprasannatA nathI, paNa Atmazodhana mAtra che. junA vakhatathI cAlI AvatI dharma prANanAzanI vividha prathAonuM e ja dhyeyanI dRSTie saMzodhitarUpa saMlekhanAgrata rUpe jainasaMpradAyamAM astitva dharAve che; A ja kAraNane lIdhe saMlekhanAgratanuM vidhAna khAsa saMgamAM karavAmAM AvyuM che. jyAre jIvanane aMta khAtarIthI najIka dekhAya, dharma ane Avazyaka kartavyono nAza AvI paDe, tema ja kaI paNa jAtanuM duna na hoya, tyAre ja e vrata vidheya mAnavAmAM AvyuM che. [15-17 have samyagadarzananA aticAro kahe che? zaMkAkAGkSAvicikitsA'nyadaSTiprazaMsAsaMstavAH samyagdRSTeraticArAH / 18 / zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, anyadaSTiprazaMsA ane anyadRSTisaMstava e samyagadarzananA pAMca aticAre che. Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra je jAtanAM khalanothI kaI paNa svIkArela guNa malina thAya ane dhIre dhIre hrAsa pAmI cAlyo jAya, tevAM ane aticAra kahevAya che. samyaktva e cAritradharmano mULa AdhAra che, tenI zuddhi upara ja cAritranI zuddhi avalaMbita che. tethI samyakutvanI zuddhimAM khalela pahoMcavAne jenAthI saMbhava che evA aticArene ahIM pAMca bhAgamAM varNavavAmAM AvyA che. te nIce pramANe 1. AhaMtapravacananI dRSTi svIkAryA pachI temAM varNavAyelA keTalAka sUkSma ane atIndriya padArtho (je mAtra kevalajJAna ane Agamagamya hoya temane) viSe zaMkA levI ke te ema haze ke nahi, e "zaMkAaticAra." saMzaya ane tapUrvaka parIkSAnuM jainatatvajJAnamAM saMpUrNa sthAna hovA chatAM, ahIM zaMkAne aticArarUpe jaNAvela che, tene artha e che ke, takavAdanI pAranA padArthone tarkadaSTie kasavAne prayatna na kare; tema karavA jatAM sAdhaka mAtra zraddhAgamya pradezane buddhigamya na karI zakavAthI chevaTe buddhigamya pradezane paNa choDI de che. tethI sAdhanAnA vikAsamAM bAdhA Ave tevI ja zaMkA aticArarUpe tajavAnI che. 2. aihika ane pAralaukika viSayanI abhilASA karavI e "kAMkSA." je AvI kAMkSA thavA lAge, te guNadoSanA vicAra vinA ja sAdhaka game tyAre pitAnA siddhAMntane choDI de. tethI tene aticAra doSa kahela che. 3. jyAM matabheda ke vicArabhedane prasaMga hoya tyAM pite kaMI paNa nirNaya karyA sivAya mAtra matimandatAthI Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 7-sUtra 18 ema vicAre ke, e vAta paNa ThIka ane A vAta paNa ThIka evI buddhinI asthiratA te "vicikitsA." AvI buddhinI asthiratA sAdhakane eka tattva upara sthira kadI ja na rahevA de, tethI te aticAra che. 4-5. jemanI dRSTi khoTI hoya temanI prazaMsA karavI ke paricaya karavo, te anukrame mithyAdaSTiprazaMsA ane " micchAdaSTisaMstava aticAra che. brAnta daSTipaNAnA doSavALI vyakitaomAM paNa ghaNI vAra vicAra, tyAga Adi guNa hoya che; A guNethI AkarSAI doSa ane guNane bheda karyA sivAya ja tevI vyakitanI prazaMsA ke tene paricaya karavAmAM Ave, to avivekI sAdhakane siddhAMtathI khalita thaI javAno bhaya che. tethI ja anyadRSTiprazaMsA ane anyadRSTisaMstavane aticAra kahela che. madhyasthatA ane vivekapUrvaka guNane guNa ane doSane doSa samaje tevA sAdhakone AvA prazaMsA, saMstava hAnikAraka thAya ja evo ekAMta nathI. A pAMca aticAre vatI zrAvaka ane sAdhu baMne mATe samAna che; kAraNa ke samyaktva baMnene sAdhAraNa dharma che. [18] have vrata ane zIlanA aticAronI saMkhyA ane anukrame temanuM varNana kahe che: vratazIleSu paJca paJca yathAkramam / 19 / bndhvdhcchvicchedaa'tibhaaraaropnnaa'nnpaannizaSA 20 mithyopadezarahasyAbhyAkhyAnakUTalekhakriyAnyAsApahArasAkAramantrabhevAH 21 / Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArNa stenaprayogatadAhRtAdAnaviruddharAjyAtikramahonAdhikamAneonmAnapratirUpakavyavahArA: / 22 / 310 paravivAha karaNetvaraparigRhItA'parigRhItAgamanA'naGgakrIDAtItrakAmAbhinivezAH | 23 | kSetravAstuhiraNya suvarNadhanadhAnyadAsIdAsakupyapramANAtikramAH / 24 / UrdhvAdhastiryagvyatikramakSetra vRddhismRtyantardhAnAni / 25 / AnayanapreSya prayogazabda rUpAnupAtapudgalakSepAH |26| kandarpa kautkucmaukharyA'samIkSyAdhikaraNeopabhogAdhikatvAni / 27 / yoga duSpraNidhAnA'nAdarasmRtyanupasthApanAni 28 / apratyavekSitApramAji tAtsargAdAna nikSepasa stArA' prakramaNAnAdarasmRtyanupasthApanAni / 29 / sacittasambaddhala mizrA'bhiSavaduSpakvAhArAH |30| sacita nikSepapidhAnaparavyapadezamAtsaryakAlAtikramAH // 31 / jIvitamaraNArA sAmitrAnurAgasukhAnubandhanidAnakaraNAni / 32 / vrata ane zIlamAM pAMca pAMca aticAre che. te anukrame A pramANe : anya, vadha, chavicchedya, atibhAranu ApaNu ane annapAnanA nirAdha e pAMca aticAra prathama aNuvratanA che. Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 7- sUkA-kara mipadeza, rahasyAbhyAkhyAna, phUTalekhakiyA, nyAsApahAra ane sAkAramaMtrabheda e pAMca aticAra bIjA aNuvratanA che. stanapraga, stana-Ahuta-AdAna, viruddha rAjyane atikrama, hIna-adhika-mAnenmAna ane pratirUpakavyavahAra e pAMca trIjA ANuvratanA aticAra che. paravivAhakaraNa, ItvaparigrahItAgamana, aparUi gRhItAgamana, anaMgakIDA ane tIvrakAmAbhiniveza e pAMca aticAra cethA aNuvratanA che. kSetra ane vAstunA pramANane atikrama, hisya ane suvarNanA pramANane atikrama, dhana ane dhAnyanA pramANane atikrama, dAsa-dAsanA pramANane atikrama, temaja kuSyanA pramANane atikrama e pAMca aticAra pAMcamA aNuvratanA che. Urvavyatikrama, adhavyatikama, tiryavyatikrama, kSetravRddhi ane mRtyaMtardhAna e pAMca aticAra cha digvitivratanA che. Anayanamaga, prakhyapravega, zabdAnupAta, rUpAnupAta ane pudgalakSepa e pAMca aticAra sAtamA dezaviratitanA che. kaMdarpa, kautsuca, maukharya, asamIkSyaadhikaraNa ane upabheganuM adhikatva e pAMca aticAra AThamA anarthadaMDaviramaNavratanA che. Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tavAthasutra - kAyaduppaNidhAna, vacanadupraNidhAna, maneduppaNidhAna, anAdara, ane smRtinuM anupasthApana e pAMca aticAre sAmAyikavratanA che. apratyavekSita ane apramAjitamAM utsarga, apratyavekSita ane apramAjiMtamAM AdAnanikSepa, apratyekSita ane apramArjita saMstArane upakrama, anAdara, ane smRtinuM anupasthApana e pAMca aticAra piSadhavratanA che. sacitta AhAra, sacitta saMbaddha AhAra, sacina saMmizra AhAra, abhiSava AhAra, ane duSpakava AhAra e aticAra gopabhegavatanA che. . sacittamAM nikSepa, sacittapidhAna, paravyapadezaka mAtsarya, ane kAlAtikama e pAMca aticAra atithi. saMvibhAga vratanA che. jIvitAzaMsA, maraNuzasA, mitrAnurAga, sukhAnubaMdha, ane nidAnakaraNuM e mAraNutika saMlekhanAnA pAMca aticAre che. - je niyama zraddhA ane samajapUrvaka svIkAravAmAM Ave. te "vrata kahevAya che. vrata zabdanA A artha pramANe zrAvakanAM bAre vrata vrata zabdamAM AvI jAya che; chatAM ahIM vrata ane zIla e be zabda vAparI ema sUcavavAmAM AvyuM che ke, cAritradharmanA mULa niyame ahiMsA, satya Adi pAMca che ane digviramaNa Adi bAkInA niyamo te e. mULa Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya sUtra 19-12 niyameAnI puSTi khAtara ja levAmAM Ave che. dareka vrata ane zIlanA pAMca pAMca aticAre| gaNAvavAmAM AvyA che te madhyama dRSTie samajavuM; saMkSepa dRSTie teA ethI echA paNa kalpI zakAya ane vistAra dRSTie pAMcathI vadhAre paNa varNavI zakAya. cAritra eTale rAgadveSa Adi vikArAne abhAva sAdhI samabhAva keLavavA te. cAritranuM AvuM mULa svarUpa siddha karavA mATe ahiMsA. satya Adi je je niyame vyAvahArika jIvanamAM svIkAravAmAM Ave che, te badhAye cAritra ja kahevAya che. vyAvahArika jIvana deza, kALa AdinI paristhiti ane manuSyabuddhinI saMskAritA pramANe ghaDAtu hAvAthI, e e paristhiti ane saskAritAmAM phera paDatAM jIvanadhAraNamAM paNa phera paDe che ane tethI cAritranuM mULa svarUpa eka ja hAvA tAM tenA pASaka tarIke svIkArAtA niyameAnI sakhyA ane svarUpamAM pheraphAra thavA anivArya che; e ja kAraNathI zrAvakanAM vrata-niyamA paNa zAstramAM aneka rIte bheda pAmelAM dekhAya che, ane bhaviSyamAM paNa pheraphAra pAmavAnAM; tema chatAM ahIM tA graMdhakAre zrAvakadhamanA tera ja bhAga kalpI, te darekanA aticArAnuM kathana karelu che. te anukrame nIce pramANe: 313 ahiMsA vratanA atiSa: 1. kAI paNa prANIne tenA ISTa sthaLamAM jatAM aTakAvavuM ane khAMdhavuM, te baMdha'; 2. parANA, cAbakhA Adi vaDe phaTakA mAravA, te 'vadha'; 3. kAna, nAka, cAmaDI Adi avayavAne bhedavA ke chaMdavA, te 'viccheda'; 4. manuSya ke pazu Adi upara tenA gajA karatAM vadhAre bhAra lAdave, te atibhAranuM AropaNa'; 5. Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 tattvArthasUtra kAInA khAnapAnamAM aTakAyata karavI, te annapAnanA nirodha.' A pAMce doSo gRhasthavratadhArIe kAMI paNa prayeAjana na hoya te na ja sevavA avA utsaga mArga che; paraMtu gRhasthapaNAnI pharajane aMge kAMI prayAjanasara emane sevavA ja paDe, teAye teNe kAmala vRttithI kAma levu. [20] satya vratanA atiSa: 1. sAcuM khATu' samajAvI kAI te ADe rastA doravA, te 'mithyA upadeza.' 2. rAgathI prerAI vinAda khAtara kAI pati-patnIne ke bIjA snehIone chUTAM pADavAM ke koI ekanI sAme bIjA upara AreApa mUkavA, te 'rahasyAbhyAkhyAna'3. maheAra, hastAkSara Adi vaDe khATA dastAvejo karavA, khATA sikko calAvavA vagere 'phUTalekhakriyA.' 4. thApaNa mUkanAra kAMI bhUlI jAya teA tenI bhUlane lAbha laI ochIvattI thApaNa meLavavI, te nyAsApahAra.'5. adarAaMdara prIti tUTe te mATe eka bIjAnI cADI khAvI agara keAInI khAnagI vAta pragaTa karI devI, te 'sAkAramaMtrabheda.' [21] asteya vratanA aticAro: 1. koIne cerI karavA mATe jAte preraNA karavI ke bIjA dvArA preraNA apAvavI agara tevA kAryamAM saMmata thavuM, te 'stanaprayAga;'2. pAtAnA preNA vinA ke samati vinA koI corI karI kAMI paNa vastu lAvyA hAya te vastu levI. te 'tenaAhutaAdAna;'3. judAM judAM rAjye mAlanI AyAta-nikAza upara je aMkuza mUke che yA te mAla para dANa--jakAta vagerenI vyavasthA bAMdhe che, tenuM ullaMdhana karavuM, te 'viruddharAjyAtikrama;' 4. eAMvattAM mApa, kATalAM, trAjavAM Adi vaDe levaDadevaDa karavI, te Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya sUtra 19-32 315 hInAdhikamAnmAna, 5. asalane badale banAvaTI vastu calAvavI, te "pratirUpaka vyavahAra." [2] brahmatra vaitanA aticAre : 1. pitAnI saMtati uparAMta kanyAdAnanA phaLanI icchAthI ke snehasaMbaMdhathI bIjAnI saMtatinA vivAha karI devA, te "paravivAhakaraNa; '2. keI bIjAe amuka vakhata mATe vezyA ke tevI sAdhAraNa strIne svIkArI hoya, tyAre te ja vakhatamAM te strIne upabhoga kare, te "ivara parigrahItAgamana; 3. vezyA, paradeza gayela dhaNIvALI strI ke anAtha strI je atyAre kaI puruSanA kabajAmAM nathI, tene upabhega kare, te "aparigRhItAgamana' 4. asvAbhAvika rIte- sRSTi viruddha kAmasevana, te "anaMgakrIDA;" 5. vAraMvAra uddIpana karI vividha prakAre kAmakrIDA karavI, te tIvra kAmAbhilASa." [3] maraNa vratanA sivAre : 1. je jamIna khetIvADI lAyaka hoya te kSetra ane rahevA lAyaka hoya te "vAstu'; e baMnenuM pramANa nakkI karyA pachI lebhavaza thaI tenI maryAdAnuM atikramaNa karavuM, te kSetravAstu pramANatikrama2. ghaDAyela ke nahi ghaDAyela rUpuM ane tenuM e baMnenuM vrata letI vakhate nakakI kareluM pramANa ullaMghavuM, te "hiraNyasuvarNapramANatikrama:' 3. gAya, bheMsa Adi pazurUpa dhana ane ghauM, bAjarI Adi dhAnyanuM svIkAreluM pramANa ullaMghavuM te dhanadhAnyapramANatikrama 4. nekara cAkara vagere karmacArInA pramANane atikrama kare, te "dAsIdAsapramANapratikrama) 5. aneka prakAranAM vAsaNa 1. A saMbaMdhI vadhAre hakIkata mATe juo A ja mALAmAM prasiddha thayela jaina daSTie brahmacaryavacAra e nibaMdha. Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvALI ziva kamara taravAthasUtra ane kapaDAMonuM pramANa nakkI karyA bAda tene atikrama karo, te "kukhyapramANatikrama". [24] viviramaNa vratanA tivAra H 1. jhADa, pahADa vagere upara caDavAmAM UMcAInuM pramANa nakkI karyA pachI lobha Adi vikArathI te pramANanI maryAdA teDavI, te "Urdhvavyatikrama; 2-3. e ja rIte nIce javAnuM pramANa ane tIrachA javAnuM pramANa nakkI karI teno mohavaza bhaMga kare, te anukrame "adhavyatikrama," ane "tirya_vyatikrama; 4. judIjudI dizAonuM juduM juduM pramANa svIkAryA bAda ochA pramANuvALI dizAmAM khAsa prasaMga prApta thAya tyAre bIjI dizAmAMnA svIkArelA pramANamAMthI amuka bhAga ghaTADI, iSTa dizAnA pramANamAM vadhAro karavo, te kSetravRddhi; 5. dareka niyamanA pAlanane AdhAra smRti upara che ema jANavA chatAM, pramAda ke mohane lIdhe niyamanuM svarUpa ke tenI maryAdA bhUlI javAM, te "mRtyantardhAna." [25] * seva ziva pratA tivArA: 1. jeTalA pradezane niyama karyo hoya, tenI bahAra rahelI vastunI jarUriyAta paDe tyAre pote na jatAM saMdezA Adi dvArA bIjA pAse te vastu maMgAvavI, te "Anayanaprayoga;" 2. jagyAnI svIkArelI maryAdA bahAra kAma paDe tyAre jAte na jatAM ke bIjA pAse te cIja na maMgAvatAM, nekara Adine ja hukama karI tyAM beThA kAma karAvI levuM, te pregyaprayoga; 3. svIkArelI maryAdA bahAra rahelA keIne belAvI kAma karAvavuM hoya tyAre khAMsI, hasamuM Adi zabdadvArA tene pAse AvavA sAvadhAna kara, te "zabdAnupAta; 4. koI paNa jAtane zabda karyA vinA Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya -sUtra 19-3ra 317 mAtra AkRti Adi batAvI bIjAne pitAnI najIka AvavA sAvadhAna kare, te "rUpAnupAta; 5. kAMkarI, DhekuM vagere pheMkI keIne potAnI najIka AvavA sUcanA ApavI, te pula prakSepa." [26] anartha viramaNa vratanI gaticAH 1. rAgavaza asabhya bhASaNa ane parihAsa Adi karavAM te kaMdarpa"; 2. parihAsa ane aziSTa bhASaNa uparAMta bhAMDa jevI zArIrika duceSTAo karavI te "kaundu3. nirlajapaNe saMbaMdha vinAnuM temaja bahu bakyA karavuM te "maukharya'; 4. pitAnI jarUriyAtane vicAra karyA vinA ja jAta jAtanAM sAvadya upakaraNe bIjAne tenA kAma mATe ApyA karavAM, te "asamIkSyAdhikaraNa; 5. pitA mATe Avazyaka hoya te uparAMta kapaDAM, ghareNAM, tela, caMdana Adi rAkhavAM, te "upabhogAdhikatva." [27] sAmAyika vratanA pratiH 1. hAtha, paga vagere aMgenuM nakAmuM ane beTI rIte saMcAlana, te "kAyaduppaNidhAna; 2. zabdasaMskAra vinAnI ane artha vinAnI temaja hAnikAraka bhASA bolavI, te vacanadupraNidhAna'; 3. krodha, droha Adi vikArane vaza thaI ciMtana Adi manovyApAra karavo, te "manoduSmaNidhAna'; 4. sAmAyikamAM utsAha na rAkhavo arthAta vakhata thayA chatAM pravRtta na thavuM athavA to jema tema pravRtti karavI, te "anAdara: 5, ekAgratAne abhAva arthAta cittanA avyavasthitapaNAne lIdhe sAmAyika viSenI smRtine bhraMza, te "skRtinuM anupasthApana." [28] auSadha gratanA tAH 1. kaI jatu che ke nahi e AMkhe joyA vinA tema ja kemaLa upakaraNavaDe pramArjana karyA Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 tavA sutra vinA kayAMya paNa maLa, mUtra, lIMTa Adi tyAgavAM, te 'apratyavekSita ane apramArjitamAM utsarga'; 2. e ja pramANe pratyavekSaNa ane pramAna karyA vinA ja lAkaDI, bAjaTha vagere cIjo levI ane mUkavI, te apratyavekSita ane apramArjitamAM AdAnanikSepa'; 3. pratyavekSaNa ane pramAna karyA vinA ja saMthArA arthAt bichAnuM karavuM ke Asana nAkhavuM, te apratyavekSita ane apramArjita saMstArane upakrama;, 4. pauSadhamAM utsAha vinA ja game tema pravRtti karavI, te 'anAdara'; 5. pauSadha kayAre ane kema karavA ke na karavo, temaja karyAM che ke nahi vagerenuM smaraNa na rahevuM, te 'smRtyanupasthApana.'[29] bhogopabhoga vratanA atinnAra: 1. koI paNa jAtanI vanaspati vagere sacetanapadAnA AhAra, te sacitta AhAra;' 2. ThaLiyA, geATalI Adi sacetana padAthI yukata evAM khera, kerI vagere pAkAM phLone AhAra karavA, te 'sacittasaMbaddhahAra'; 3. tala, khasakhasa vagere sacitta vastuthI mizrita lADavA AdinuMbhAjana ke kIDI, kathuA vagerethI mizrita vastunu bhAjana, te 'cittasa mizrAhAra'; 4. kAI paNa jAtanuM eka mAdaka dravya sevavu agara vividha dravyAnA mizraNathI pedA thayela dArU Adi rasanuM sevana, te abhiSava AhAra'; pa. adhakacaruM rAMdheluM ke barAbara na rAMdheluM khAvu', te 'duSpakva AhAra.' [30] atithisa vimAna vattanA ativAdaH 1. khAnapAnanI devA yeAgya vastune na khape tevI banAvI devAnI buddhithI kAI sacetana vastumAM mUkI devI, te 'sacittanikSepa'; 2. e ja Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya sUtra 73-74 319 rIte deya vastune sacetana vastuthI DhAMkI devI, te "sarittapidhAna; 3. pitAnI deya vastune "e pArakAnI che ema kahI tenA dAnathI pitAnI jAtane mAnapUrvaka chUTI karI levI, te paravyapadeza: 4. dAna karavA chatAM Adara na rAkhavo agara bIjAnA dAnaguNanI adekhAIthI dAna karavA prerAvuM, te mAtsarya, 5. keIne kAMI na devuM paDe evA AzayathI bhikSAne vakhata na hoya te vakhate khAI-pI levuM, te "kAlAtikrama." [31] saMtanA dvitane atiH 1. pUjA, satkAra Adi vibhUti joI tethI lalacAI jIvanane cAhavuM, te jIvitAsaMsA 2. sevA, satkAra Adi mATe koI ne pAse Avate na joI kaMTALAthI maraNane cAhavuM te "maraNazaMsA: 3. mitro upara ke mitranI peThe putrAdi upara snehabaMdhana rAkhavuM te mitrAnurAga, 4. anubhavelAM sukho yAda lAvI manamAM tAjAM karavAM, te "sukhAnubaMdha; 5. tapa ke tyAgane badale koI paNa jAtanA bhAgarUpe mAgI levo, te nidAnakaraNa" upara je badhA aticAro kahyA che, te je IrAdApUrvaka ane vakratAthI sevavAmAM Ave, to te vratanA khaMDanarUpa hoI anAcAra che, ane jo bhUlathI asAvadhAnapaNe sevAya, te te aticArarUpa che. [2] have dAnanuM varNana kare che : anugrahArtha svasyAtisargo dAnam / 33 / vidhidravyadAtapAtra vizeSAttavizeSaH / 34 / anugraha mATe potAnI vastune tyAga kare te dAna che. Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 taravAthasUtra vidhi, dayavastu, dAtA ane grAhakanI vizeSatAthI tenI arthAt dAnanI vizeSatA che. dAnadharma e jIvananA badhA saguNonuM mULa che; tethI ene vikAsa e pAramArthika dRSTie anya saddaguNonA utkarSane AdhAra che, ane vyavahAra daSTie mAnavI vyavasthAnA sAmaMjasyano AdhAra che. dAna eTale nyAyapUrvaka pitAne prApta thayelI vastunuM bIjA mATe arpaNa karavuM te. e arpaNa tenA karanArane ane tene svIkAranArane upakAraka hevuM joIe. arpaNa karanArano mukhya upakAra e ja ke e vastu uparanI tenI mamatA TaLe ane te rIte tene saMtoSa ane samabhAva keLavAya; svIkAra karanArane upakAra e ke te vastuthI tenI jIvanayAtrAmAM madada maLe ane pariNAme tenA saddaguNo khIle. badhAM dAna, dAnarUpe eka jevAM ja hovA chatAM temanA phaLamAM taratamabhAva raheluM hoya che e taratamabhAva dAnadharmanI vizeSatAne laIne che. ane e vizeSatA mukhyapaNe dAnadharmanAM cAra aMgonI vizeSatAne AbhArI che. e cAra aMgonI vizeSatA nIce pramANe varNavavAmAM AvI che : . vidhinI vizeSatA : emAM dezakAlanuM ucitapaNuM ane lenAranA siddhAMtane bAdhA na kare tevI kalpanIya vastunuM arpaNa ityAdi bAbatane samAveza thAya che. dravyanI viroSatI ? emAM devAtI vastunA guNono samAveza thAya che. je vastunuM dAna karavAmAM Ave te vastu lenAra pAtranI jIvanayAtrAmAM poSaka hoI pariNAme tene pitAnA guNavikAsamAM nimitta thAya tevI hovI joIe. , Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 3- sUtra 37-34 kara1 vAtAnI viroSatA: emAM lenAra pAtra pratye zraddhA hovI, tenA tarapha tiraskAra ke asUyAnuM na hovuM, ane dAna karatI vakhate ke pachI viSAda na kare, vagere dAtAnA guNene samAveza thAya che. pAtranI viroSatA : dAna lenAre puruSArtha pratye ja jAgarUka rahevuM, te pAtranI vizeSatA che. [33-34] Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-8 AsravanA varNana prasaMge vrata ane dAnanuM varNana karIne have badhatattvanuM varNana karavAmAM Ave che. prathama badhahetuone nirdeza kare che: mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH |1| mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yAga e pAMca khaMdhanA hetuo che. baMdhanuM svarUpa AgaLanA sUtramAM varNavavAmAM AvanAra che. ahI' te tenA hetunA nirdeza che. baMdhanA hetuonI saMkhyA viSe traNa paraMparAe dekhAya che. eka paraMparA pramANe kaSAya ane yAga e e ja badhanA hetue che; khIjI paraMparA mithyAtva, avirati, kaSAya ane yAga e cAra baMdhahetuonI che. trIjI paraparA ukta cAra hetuomAM pramAdane umerI pAMca badhahetuo varNave che. A rIte sakhyAne ane tene lIdhe nAmAnA bheda heAvA chatAM tAttvika dRSTie e para parAomAM kaze ja bheda nathI, pramAda e eka prakAranA asaMyama ja Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaya 8sUtra 1 ra3 che ane tethI te avirati ke kaSAyamAM AvI jAya che; e ja dRSTithI karmaprakRti" vagere graMthomAM phakta cAra baMdhahetuo kahevAmAM AvyA che. bArIkIthI jotAM mithyAtva ane asaMyama e baMne kaSAyanA svarUpathI judA nathI paDatA; tethI kaSAya ane yoga e be ja baMdhahetuo gaNAvavA prApta thAya che. praha-je ema ja che te ahIM prazna thAya che ke A saMkhyAbhedanI judI judI paraMparA zA AdhAre cAlI Ave che? u-kaI paNa karma baMdhAya che, tyAre temAM vadhAremAM vadhAre je cAra aMzenuM nirmANa thAya che, temanA judA judA kAra tarIke kaSAya ane yoga e be hoya che. prakRti temaja pradeza aMzanuM nirmANa yogane lIdhe thAya che, ane sthiti temaja anubhAga aMzanuM nirmANa kaSAyane lIdhe thAya che. A rIte eka ja karmamAM utpanna thatA ukta cAra aMzenAM kAraNonuM vizleSaNa karavAnI dRSTie zAstramAM kaSAya ane vega e be hetuonuM kathana karavAmAM AvyuM che, ane AdhyAtmika vikAsanI UtaratI caDatI bhUmikArUpa guNasthAnomAM baMdhAtI karmaprakRtionA taratamabhAvanuM kAraNa jaNAvavA mATe mithyAtva, avirati, kaSAya ane yoga e cAra baMdhahetuonuM kathana karavAmAM AvyuM che. je guNasthAne baMdhahetuo ukta cAramAMthI jeTalA vadhAre hoya, te guNasthAne karmaprakRtione teTaluM vadhAre baMdha; ane jyAM e baMdhahetuo ochA, tyAM karmaprakRtione baMdha paNa che. A rIte mithyAtva Adi cAra hetuonA kathananI paraMparA e judAM judAM guNasthAnamAM taratamabhAva pAmatA karmabaMdhanA kAraNane khulAso karavA mATe che. ane kavAya temaja yoga e be Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 tattvArthasUtra hetuonA kathananI paraMparA kAI paNa eka ja karmoMmAM saMbhavatA cAra azAnA kAraNanuM pRthakkaraNa karavA mATe che. pAMca aMdhahetuonI paraMparAnA Azaya / cAranI paraMparA karatAM judo nathI ja, ane jo hAya to te eTaleA ja che ke, jijJAsu ziSyAne bahetu viSe vistArathI jJAna karAvavuM. aMdhahetuonI vyAkhyA mithyAtva : mithyAtva eTale mithyAdarzana, arthAt sabhyagdarzanathI UlaTu hAya te. samyagdarzana e vastunuM tAttvika zraddhAna hAvAthI, viparIta dRna e prakAranuM phalita thAya che. pahelu, vastunA yathA zraddAnanA abhAva, ane khIjI vastunu ayathA zraddhAna. pahelA ane bIjAmAM phera e che ke, paheluM taddana mUDha dazAmAM paNa heAya, jyAre bIjuM te vicAradazAmAM ja hAya. vicArazaktine vikAsa thayA chatAM jyAre abhinivezathI kAI eka ja dRSTine vaLagI rahevAmAM Ave che, tyAre vicAradazA haiAvA chatAM atattvanA pakSapAtane lIdhe e dRSTi mithyAdarzona kahevAya che. e upadezajanya hovAthI abhigRhIta kahevAya che. jyAre vicAradazA jAgI na heAya, tyAre anAdi kAlIna AvaraNanA bhArane lIdhe mAtra mUDhatA heAya che. te vakhate jema tattvanuM zraddhAna nathI, tema atattvanuM paNa zraddhAna nathI; e vakhate phakata mUDhatA hAI tattvanuM azradghAna heAya che. te naisagika-upadezanirapekSa hAvAthI anabhigrahIta' kahevAya che. dRSTi ke pa'thanA aikAMtika badhA ja dAgraho abhigRhIta mithyAdarzana che; te manuSya jevI vikasita jAtimAM hAI zake. ane bIju anabhigrahIta mithyAdarzIna kITa, pata Mga Adi jevI mUrchita caitanyavALI jAtimAM saMbhave. Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 ane ahIM sAdi che tyAre mithyAbhathAtathI mAM adhyAya 8- sUtra rara3 viratiH avirati eTale doSothI na viramavuM te. prakAra : pramAda eTale AtmavismaraNa arthAt kuzaLa kAryomAM Adara na rAkho; kartavya, akartavyanI smRti mATe sAvadhAna na rahevuM te. vAra: kaSAya eTale samabhAvanI maryAdA teDavI te. : vega eTale mAnasika, vAcika ane kAyika pravRtti. chaThThA adhyAyamAM varNavelA ta~doSa Adi baMdhahetuo ane ahIM jaNAvelA mithyAtva Adi baMdhahetuo vacce taphAvata e che ke, ta~doSAdi hetuo pratyeka karmanA khAsa khAsa baMdhahetuo hoI vizeSarUpa che, jyAre mithyAtva Adi te samasta karmanA samAna baMdhahetu hoI sAmAnya che. mithyAtvathI mAMDI yuga sudhInA pAMce hatuomAM jyAre pUva pUrvanA baMdhahetuo heya tyAre tenA pachInA badhA te hoya che ja; jema kemithyAtva hoya tyAre avirati Adi cAra, ane avirati hoya tyAre pramAda Adi traNa heya. paNa jyAre pachI hoya tyAre Agale hetu hoya ane na paNa hoya; jemake, avirati hoya tyAM pahele guNasthAne mithyAtva hoya, paraMtu bIje, trIje, cothe guNasthAne avirati hovA chatAM mithyAtva nathI hotuM; e rIte bIjA viSe paNa ghaTAvI levuM. [1] have baMdhanuM svarUpa kahe che? sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAna pudglaanaadtt|2| para vajA re ! kaSAyanA saMbaMdhathI jIva karmane evAM pudgalanuM grahaNa kare che. Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 tatvArthasUtra te baMdha kahevAya che. pudagalanI vargaNAo arthAta prakAre aneka che. temanI je vargaNa karmarUpa pariNAma pAmavAnI yogyatA dharAvatI hoya, tene ja jIva grahaNa karI potAnA pradezo sAthe viziSTa rIte jeDI de che. arthAta jIva svabhAve amUta chatAM anAdi kALathI karmasaMbaMdhavALe hovAthI mUrta jevo thaI javAne lIdhe, mUrta karmapudgalenuM grahaNa kare che. jema dI vATa dvArA telane grahaNa karIne pitAnI uNutAthI tene jvALArUpe pariNAve che, tema chava kASAyika vikArathI yegya pudgalene grahaNa karI temane karmabhAvarUpe pariNamAve che. e ja Atmapradeza sAthe karmabhAve pariNAma pAmela pudgalene saMbaMdha te baMdha' kahevAya che. AvA baMdhamAM mithyAtva Adi aneka nimitte hoya che; chatAM ahIM kaSAyanA saMbaMdhathI pudgalenuM grahaNa thAya che ema kahevAmAM AvyuM che, te anya hetuo karatAM kaSAyanI pradhAnatA sUcavavA khAtara ja samajavuM. [2-a] have baMdhanA prakAre kahe che: prakRtisthityanubhAvapradezAstadvidhayaH / 4 / prakRti, sthiti, anubhAva ane pradeza e cAra tenA arthAta baMdhanA prakAre che. - karma pudgale jIva dvArA grahaNa thaI karmarUpe pariNAma pAme eno artha e che, ke te ja vakhate temAM cAra aMzenuM nirmANa thAya che; te ja aMze baMdhanA prakAre che. jemake, jyAre bakarI, gAya, bheMsa Adi vaDe khavAyeluM ghAsa Adi dudha rUpe pariName che, tyAre temAM madhuratAno svabhAva baMdhAya che; te svabhAva amuka vakhata sudhI te ja rUpe TakI rahevAnI kALa Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 8-sUtra 4-5 3ra7 maryAdA temAM nirmita thAya che; e madhuratAmAM tIvratA, maMdatA Adi vizeSatAo Ave che; ane e dUdhanuM paulika parimANa paNa sAthe ja nirmAya che. tema jIva dvArA grahaNa thaI tenA pradezeAmAM sa MzleSa pAmelA ka puddagalAmAM paNa cAra a zAnuM nirmANa thAya che: prakRti, sthiti, anubhAva ane pradeza. 1. kapudgalAmAM jJAnane AvRta karavAnA, darzanane aTakAvavAne, sukhaduHkha anubhavAvavAnA vagere, je svabhAva badhAya che, te svabhAvanirmANa e 'prakRtibaMdha.' 2. svabhAva baMdhAvA sAthe ja te svabhAvathI amuka vakhata sudhI cyuta na thavAnI maryAdA pudgalAmAM nimita thAya che, te kAlamaryAdAnuM nirmANa te 'sthitibaMdha.' 3. svabhAvanuM nirmANa thavA sAthe ja temAM tIvratA, maMdatA AdipaNe lAnubhava karAvanArI vizeSatA aMdhAya che, evI vizeSatA e ja anubhAvabaMdha.' 4. grahaNa karAI bhinnabhinna svabhAvamAM pariNAma pAmatA karma pudgalarAzi svabhAvadITha amuka amuka parimANamAM vaheMcAI jAya che, e parimANavibhAga te 'pradezabaMdha'. baMdhanA A cAra prakArAmAM pahelA ane chellA ceAgane AbhArI che; kAraNa ke yeAganA taratamabhAva upara ja prakRti ane pradezakha dhanA taratamabhAva avalaMbita che. khIjo ane trIjo prakAra kaSAyane AbhArI che; kAraNa ke kaSAyanI tIvratA, maMdatA upara ja sthiti ane anubhAvabaMdhanI adhikatA ke alpatA avalaMbita che. [4] have mUlaprakRtinA bhedonA nAmanirdeza kare che : Adyo jJAnadarzanAvaraNavedanIyamohanIyAyuSkanAma gotrAntarAyAH | 5 | Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArtha sUtra pahele arthAt prakRtimadha, jJAnAvaraNu, danAvaraNa, vedanIya, meAhanIya, AyuSya, nAma, geAtra ane aMtarAya rUpa che. va adhyavasAyavizeSathI jIvadrArA eka ja vAra grahaNu karAyela kama pudgalarAzimAM eka sAthe AdhyavasAyika zaktinI vividhatA pramANe aneka svabhAvAnu nirmANa thAya che. e svabhAvA adRzya che, chatAM temanu parigaNana mAtra temanAM kAryo - asarA dvArA karI zakAya. eka ke aneka saMsArI jIva upara thatI kanI asaMkhya asare anubhavAya che. e asarAnA utpAdaka svabhAveA kharI rIte asaMkhyAta ja che; tema chatAM TUMkamAM vargIkaraNa karI te badhAne ATha bhAgamAM vahecI nAkhavAmAM avyA che. te mUlaprakRtibaMdha kahevAya che. e ja ATha mUlaprakRtinA bhedane nirdeza ahIM karavAmAM AvyA che. jemake jJAnAvaraNa, darzanAvaraNu, vedanIya, meAhanIya, AyuSka, nAma, gAtra ane aMtarAya. 1. jenA vaDe jJAna arthAt vizeSa khAdha AvarAya, te 'jJAnAvaraNa'. 2. jenA vaDe darzana arthAt sAmAnya dha AvarAya, te darzanAvaraNa'. 3. jethI sukha ke duHkha anubhavAya, te 'vedanIya'. 4. jenA vaDe AtmA mAha pAme, te meAhanIya '. 5. jethI bhavadhAraNa thAya, te ' AyuSa'. 6. jethI viziSTa gati, jAti Adi prApta thAya te 'nAma'. 7. jethI uccapaNuM ke nIcapaNuM pamAya, te gAtra'. 8. jethI devA levA AdimAM vizna Ave te 'a'tarAya '. karmInA vividha svabhAvAne sakSepa daSTie uparanA ATha bhAgamAM vaheMcI nAkhyA chatAM vistRtaruci jijJAsue mATe Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 8- sUtra 6-14 328 madhyama mArgathI je AThanA vaLI bIjA prakAre varNavavAmAM AvyA che; te uttaraprakRtinA bhedanA nAme prasiddha che. evA bhedo 97 che; te mUlaprakRtivAra AgaLa anukrame darzAvavAmAM Ave che. [5] uttaraprakRtinA bhedonI saMkhyA ane nAmanirdezaH paJcanavavyaSTAviMzaticaturdvicatvAriMzadUdvipaJcabhedA yathAkramam / 6 / matyAdInAm / 7 / cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrAnidrAnidrApracalApracalApracalAstyAnagRddhivedanIyAnI ca / 8 / sadasavedye / 9 / darzanacAritramohanIyakaSAyanokaSAyavedanIyAkhyA. stridviSoDaSanavabhedAH samyaktvamithyAtvatadubhayAni kaSAyanokaSAyAvanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnA. varaNasaMjvalanavikalpAzcaikazaH krodhamAnamAyAlomA hAsyaratyaratizokabhayajugupsAstrIpunapuMsakavedAH / 10 / nArakatairyagyAnamAnuSadaivAni / 11 / gatijAtizarIrAGgopAlanirmANabandhanasaMghAtasaMsthAna saMhananasparzarasagandavarNAnupUrvyagurulaghUpaghAtaparAdhAtA. tapodhotAcchavAsavihAHyogatayaH pratyekazarIratrasasubhagasusvarazubhasUkSmaparyAptasthirAdeyayazAMsi setarANi tIrthakRttvaM ca / 12 / uccarnIcaizca / 13 / dAnAdInAm / 14 / Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra ATha mULa prakRtinA anukrame pAMca, nava, be, aThThAvIza, cAra, beMtAlIza, be ane pAMca bhedo che. ja mati vagere pAMca jJAnenA AvaraNe e pAMca jJAnAvaraNa che. cakSudrzana acakSurdarzana, avadhidarzana ane kevaladarzananAM cAra AvaraNe; tathA nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalapracalA ane tyAnagRddhi e pAMca vedanIya ema nava darzanAvaraNIya che. prazasta-sukhadanIya ane aprazasta-duHkhadanIya e be vedanIya che. darzanameha, cAritrameha, kaSAyavedanIya ane nekaSAyavedanayanA anukrame traNa, be, seLa ane nava bheda che, jema ke samyakatva, mithyAtva, tadubhaya - samyakatvamiphatva e traNa darzanamehanIya. kaSAya ane nekaSAya e be cAritramehanIya. krodha, mAna, mAyA ane lebha epratyeka anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnAvaraNa pratyAkhyAnAvaraNa ane saMjvalanarUpe cAra cAra prakAranA hAI e seLa kaSAyacAritramohanIya. hAsya, rati, arati, zeka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda ane napuMsakaveda e nava nekaSAyacAritramehanIya che. nAraka, tiryaMca, manuSya ane deva saMbaMdhI ema cAra AyuSa che. Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 8-sUtra 6-14 331 gati, jAti, zarIra, aMge pAMga, nirmANa, baMdhana, saMghAta, saMsthAna, saMhanana, sparza, rasa, gaMdha, varNa, AnupUrvI, agurulaghu, upaghAta, parAghAta, Atapa, udyota, ucchavAsa, vihAgati, ane pratipakSa sahita arthAt sAdhAraNa ane pratyeka, sthAvara ane trAsa, durbhaga ane subhaga, duHsvara ane susvara, azubha ane zubha, bAdara ane sUkSma, aparyApta ane paryApta, asthira ane sthira, anAdeya, ane Adaya, ayaza ane yaza temaja tIrthakarapaNuM e beMtAlIza prakAranuM nAmakarma che. ucca ane nI e be prakAra netranA che. dAna vagerenA pAMca aMtarAye che. jJAnAvaraNakamanI pAMca ane darzanAvaraNanI nava prakRtio : 1. mati, mRta Adi pAMca jJAna ane cakSurdarzana Adi cAra darzananuM varNana thaI gayuM che; te darekane Avrata karanAra svabhAvavALAM karmo anukrame matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa, mana:paryAyajJAnAvaraNa ane kevalajJAnAvaraNa e pAMca jJAnAvaraNa; ane cakSurdarzanAvaraNa, acakSurdarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa ane kevaladarzanAvaraNa e cAra darzanAvaraNa che. ukta cAra uparAMta bIjAM pAMca darzanAvaraNe che, te nIce pramANe 1. je karmanA udayathI sukhapUrvaka jAgI zakAya evI nidrA Ave, te "nidrAvedanIya darzanAvaraNa. 2. jenA udayathI nidrAmAMthI jAgavuM vadhAre muzkela bane, te "nidrAnidrAvedanIya 1. juo a. 1. sU 9 thI 33 ane a. 2, sU 9. Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33ra tAvArtha sUtra darzanAvaraNa." 3. je karmanA udayathI beThA beThA ke UbhA UbhA UMgha Ave, te pracalAvedanIya. 4. je karmanA udayathI cAlatAM cAlatAM paNa nidrA Ave, te "pracalApracalAvedanIya." 5. je karmanA udayathI jAgRta avasthAmAM ciMtavela kArya nidrAvasthAmAM sAdhavAnuM baLa prakaTe che, te "syAnagRddhi." e nidrAmAM sahaja baLa karatAM anekagaNuM baLa prakaTe che. [7-8] venIya manI 2 prakRtimo H 1. jenA udayathI prANIne sukhane anubhava thAya, te sAtavedanIya; 2. jenA udayathI prANIne duHkhane anubhava thAya, te "asAtavedanIya." [9]. - pharzanamonIyanI traNa prakRtigaH 1. jenA udayathI tanA yathArtha svarUpanI ruci thatI aTake, te "mithyAtvamehanIya." 2. jenA udaya vakhate yathArthapaNAnI ruci ke aruci na thatAM DelAyamAna sthiti rahe, e "mizramehanIya." 3. jene udaya tAtvika rucinuM nimitta thavA chatAM aupazamika ke kSAyika bhAvavALI tattvarucine pratibaMdha kare, te "samyaktvamehanIya." cAritramehanIyanA pacIsa prakAre sejha pAyoH krodha, mAna, mAyA ane lobha e kaSAyanA mukhya cAra prakAra che. te darekanI tIvratAnA taratamabhAvanI dRSTie cAra cAra prakAra batAvavAmAM AvyA che. je karma ukta krodha Adi cAra kaSAyone eTalA badhA tIvrapaNe prakaTAve, ke jene lIdhe jIvane anaMtakALa sudhI saMsAramAM bhaTakavuM paDe, te karma anukrame "anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA ane lebha kahevAya che. je karmonA udayathI AvirbhAva pAmatA kapAyA viratino pratibaMdha karavA pUratA ja tIvra hoya te "apratyAkhAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA ane lebha kahevAya che. jemane Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 8-sUga 1-14 333 vipAka dezaviratine na roktAM phakta sarvaviratine reke, te "pratyAkhyAnAvaraNIya' krodha, mAna, mAyA ane lobhajemanA vipAkanI tIvratA sarvaviratino pratibaMdha karavA jeTalI nahi paNa temAM khalana ane mAlinca karavA jeTalI hoya, te saMjvalana' krodha, mAna, mAyA ane lebha. nava noSAyaH hAsya prakaTAvanAra prakRtivALuM karma hAsyamehanIya kyAMka prIti ane kyAMka aprIti upajAvanAra karma anukrame "ratimohanIya" ane "aratimohanIya;" bhayazIlatA ANanAra "bhayamohanIya,' zekazIlatA ANanAra zekamohanIya" ane ghaNAzIlatA ANanAra "jugupsAhanIya kahevAya che aizubhAvanI vikRti prakaTAvanAra "strIveda, pauruSabhAvanI vikRti prakaTAvanAra "puruSaveda," ane napuMsakabhAvanI vikRti prakaTAvanAra karma "napuMsakaveda' kahevAya che. A nave mukhya kaSAyanA sahacArI temaja uddIpaka hovAthI anekaSAya kahevAya che. [10] mAyuSa zarmanA cAra prakAra: jenA udaye deva, manuSya, tiryaMca ane naraka gatinuM jIvana gALavuM paDe che, te anukrame deva, manuSya, tiryaMca ane narakanuM AyuSa che. [11] nAmakarmanI beMtAlIza prakRtio vauDha jiMdagRti 1. sukhaduHkha bhogavavA yogya paryAyavizeSa svarUpa devAdi cAra gatio prApta karAvanAra karma te "gatinAma. 2. eke diyatvathI laI paMcaeNpriyatva sudhI samAna pariNAma anubhavAvanAra karma te "jAtinAma." 3. audArika Adi zarIro prApta karAvanAra karma te "zarIranAma". 4. zarIragata aMge ane upAMgenuM nimitta nAmakarma te Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 tatvArthasUtra "aMgopAMganAma." 5-. prathama gRhIta audArika Adi pudgale sAthe navAM grahaNa karAtAM tevAM pudagalene saMbaMdha karI ApanAra karma te "baMdhananAma', ane baddhapugalone te te zarIranA AkAramAM goThavI ApanAra karma saMghAtanAma". 7-8. hADabaMdhanI viziSTa racanArUpa "saMhanananAma", ane zarIranI vividha AkRtionuM nimitta karma te "saMsthAnanAma'. 9-12. zarIragata ta Adi pAMca varNo, surabhi Adi be gaMdha, tikta Adi pAMca rasa ane zIta Adi ATha sparzInAM niyAmaka kame anukrame varNanAma", "gaMdhanAma', rasanAma' ane "sparzanAma'. 13. vigraha vaDe janmAMtara jatA jIvane AkAzapradezanI zreNi anusAra gamana karAvanAra karma te AnupUrvanAma'. 14. prazasta ane aprazasta cAlanuM niyAmaka karma te vihAyogatinAma'. A caude piMDa prakRtio kahevAya che; te eTalA mATe ke temanA bIjA avAMtara bhedo che. trasarA ane vararAja 1-2. je karmanA udayathI svataMtrapaNe gamana karavAnI zakti prApta thAya, te "tranAma'; tethI UlaTuM jenA udayathI tevI zakti prApta na thAya, te sthAvaranAma. 3-4. jenA udayathI chanAM carmacakSune gocara evA bAdara zarIranI prApti thAya, te bAdaranAma'; tethI UlaTuM jenAthI carmacakSune agocara evA sUkSma zarIranI prApti thAya, te "sUmanAma'. pa-6. jenA udayathI prANuM yogya paryApti pUrI kare, te paryApta nAma'; tethI UlaTuM jenA udayathI svayegya paryApti pUrNa karI na zake, te "aparyApta nAma'. 7-8. jenA udayathI dareka jIvane bhinna bhinna zarIranI prApti thAya, te pratyekanAma"; jenA udayathI anaMta jIvo vacce eka Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya -sUtra 6-14 kapa " : sAdhAraNa zarIra prApta thAya, te sAdhAraNanAma ' 9-10. jenA udayathI hADakAM, dAMta, Adi sthira avayavA prApta thAya, te 'sthiranAma'; ane jenA udayathI jihavA Adi asthira avayaveza prApta thAya, te asthiranAma. ' 11-12. jenA udayathI nAbhinI uparanA avayava prazasta thAya che te 'zubhanAma', ane jethI nAbhinI nIcenA avayavA aprazasta thAya che, te azubhanAma'. 13-14. jenA udayathI jIvane svara sAMbhaLanArane prIti utpanna kare, te 'susvaranAma', ane jenAthI te sAMbhaLanArane aprIti utpanna kare, te 'duHsvaranAma'. 15-16. jenA udayathI kAMI paNa upakAra nahi karavA chatAM sanA manane priya lAge, te 'subhaganAma', ane jenA udayathI upakAra karavA chatAM paNa sarvAM manuSyane priya na thAya, te 'durlIMganAma'. 17-18. jenA udayathI khelyuM bahumAnya thAya, te ' AyanAma ', ane jenA uyathI tema na thAya, te 'anAdeyanAma'. 19-20. jenA udayathI duniyAmAM yazaHkIti prApta thAya, te yazaHkIti'nAma', ane jenA udayathI yaza:krIti prApta na thAya, te 'ayazaHkIrti nAma' kahevAya che. ATha pratye pravRtiyo: 1. jenA udayathI zarIra guru ke laghu pariNAma na pAmatAM agurulaghurUpe pariName, te ka ' agurulaghunAma '. 2. paDajIbha, cAradAMta, rasALI vagere upadhAtakArI avayavA prApta karAvanAra karma te 'upadhAtanAma'. 3. dana ke vANIthI khIjAne AMjI nAMkhe evI dazA prApta karAvanAra ka te parAzcAtanAma'. 4. zvAsa levA mUkavAnI zaktinuM niyAmaka kamA~ te zvAsocvAsanAma'. 5-6, anuSTu zarIramAM uSNu prakAzanuM niyAmaka karyuM te ' AtapanAma,' ane * Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra zIta prakAzanuM niyAmaka karma te " udyotanAma'. 7. zarIramAM aMgapratyaMgone yAcita sthAne goThavanAra karma te "nirmANanAma'. 8. dharmatIrtha pravartAvavAnI zakti arpanAra karma te tIrthaMkaranAma'. [12] notramanI je prakRtiyoH pratiSThA pamAya evA kuLamAM janma apAvanAra karma te "uccagotra', ane zakti chatAM pratiSThA na pamAya tevA kuLamAM janmAvanAra karma te nIcagetra'. [13] santarAya jarmanI ja pratimoH je karma kAMI paNa devAmAM, levAmAM, ekavAra ke vAraMvAra bhogavavAmAM ane sAmartha phoravavAmAM aMtarAya UbhA kare, te anukrame "dAnAMtarAya', "lAbhAMtarAya", "bhogAMtarAya", "upabhogAMtarAya ane vIryA rAya karma kahevAya che. [14]. - have sthitibaMdhanuM varNana kare che? __ AditastisRNAmantarAyasya ca triNshtsaagropmpATI sthitiH 26 saptatimahinIyasya / 16 / nAmagotrayoviMzatiH / 17 / trayastriMzatsAgaropamANyAyuSkasya / 18 / aparA dvAdazamuhUrtA vedanIyasya / 19 / nAmanotrASTI 20 zeSANAmantamuhUrtam / 21 / pahelI traNa prakRtie arthAt jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane vedanIya tathA aMtarAyanI utkRSTa sthiti trIza keTakeTI sAgarepama pramANa che. Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 8 -sUtra 15-20 337 mehanIyanI utkRSTa sthiti sittera kaTIkeTI sAgaropama pramANa che. nAma ane gotranI utkRSTa sthiti vize keTakeTI sAgarepama pramANa che. AyuSanI utkRSTa sthiti tetrIza sAgarepama pramANa che. jaghanya sthiti vedanIyanI bAra muhUrta pramANa che. nAma ane zetranI jaghanya sthiti ATha muhUrta pramANa che. bAkInAM pAMce arthAt jJAnAvaraNu, darzanAvaraNu, aMtarAya, mehanIya ane AyuSanI jaghanya sthiti aMtamuhUrta pramANa che. pratyeka karmanI je je utkRSTa sthiti darzAvavAmAM AvI che, tenA adhikArI mithyAdaSTi paryApta saMjJI paMceMdriya hoya che; jaghanya sthitinA adhikArI judA judA saMbhave che. jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, nAma, gotra ane aMtarAya e chanI jadhanya sthiti sUkSmasaM5rAya nAmaka dazama guNasthAnamAM saMbhave che; mehanIyanI jaghanya sthiti navamA anivRttibAdarasaparAya nAmaka guNasthAnamAM saMbhave che, ane AyuSanI jaghanya sthiti saMkhyAtavarSajIvI tiryaMca ane manuSyamAM saMbhave che. madhyama sthiti asaMkhyAta prakAranI che, ane tenA adhikArIo kASAyika pariNAmanA tAratamya pramANe asaMkhyAta hoya che. [15-21] Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 tatvArthasUtra have anubhAvabaMdhanuM varNana kare che? vipADagumAvaH 22. sa yathAnAma / 23 / tasa% nirmAtA ra4 vipAka eTale vividha prakAranAM phaLa ApavAnI zakti, te anubhAva kahevAya che. te anubhAva judAM judAM karmanI prakRti ke svabhAva pramANe vedAya che. te vedanathI nirjarA thAya che. manumAra ane tenA vaMdhanuM pRthaLa : baMdha thatI vakhate tenA kAraNabhUta kASAyika adhyavasAyanA tIvra-maMda bhAva pramANe dareka karmamAM tIvra-maMda phaLa devAnI zakti utpanna thAya che; e phaLa devAnuM sAmarthya te "anubhAva ane tenuM nirmANa te anubhAvabaMdha" che. anumAvano pavano prAra: anubhAva e avasara AvyuM phaLa Ape che; paNa e bAbatamAM eTaluM jANI levuM joIe ke, dareka anubhAva arthAta phaLaprada zakti pite je karmaniSTha hoya, te karmanA svabhAva arthAta prakRti pramANe ja phaLa Ape che, anya karmanA svabhAva pramANe nahi. jemake, jJAnAvaraNa karmane anubhavi te karmanA svabhAva pramANe ja tIvra ke maMda phaLa utpanna kare che, eTale te jJAnane AvRta karavAnuM kAma kare che; paNa darzanAvaraNa, vedanIya Adi anya karmanA svabhAva pramANe phaLa nathI ApatuM, eTale te darzanazaktine AvRta nathI karato ke sukhaduHkhane anubhava Adi Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 adhyAya 8- sUtra rara-24 kArya utpanna nathI karate. e ja rIte darzanAvaraNane anubhAva darzanazaktine tIvra ke maMdapaNe AvRta kare che, paNa jJAnanuM AcchAdana Adi anya karmonAM kAryone nathI karato. karmanA svabhAva pramANe phaLa ApavAno anubhAvabaMdhano niyama paNa mUlaprakRtiomAM ja lAgu paDe che, uttarapravRtiomAM nahi; kAraNa ke, koI paNa karmanI eka uttaraprakRti pAchaLathI adhyavasAyane baLe te ja karmanI bIjI uttaraprakRtirUpe badalAI jatI hovAthI, prathamano anubhAva badalAyelI uttaraprakRtinA svabhAva pramANe tIza ke maMda phaLa Ape che. jemake, matijJAnAvaraNa jyAre zruta jJAnAvaraNa Adi sajAtIya uttaraprakRtirUpe saMkrama pAme, tyAre matijJAnAvaraNane anubhAva paNa zrutajJAnAvaraNa AdinA svabhAva pramANe ja zrutajJAnane ke avadhi Adi jJAnane AvRta karavAnuM kAma kare che. uttaraprakRtiemAM paNa keTalIka evI che ke, je sajAtIya hovA chatAM paraspara saMkrama nathI pAmatI. jemake, darzanamoha ane cAritramohamAM darzanamoha cAritramoharUpe ke cAritramoha darzanamoharUpe saMkrama nathI pAmata; e ja rIte nAraka AyuSa tiryaMca AyuSarUpe ke te AyuSa anya koI AyuSarUpe saMkrama nathI pAmatuM. prakRti saMkramanI peThe baMdhakAlIna rasa ane sthitimAM paNa pAchaLathI adhyavasAyane baLe pheraphAra thAya che, tIvra rasa maMda ane maMda rasa tIvra bane che, temaja sthiti utkRSTamAMthI jaghanya ane jadhanyamAMthI utkRSTa bane che. ya pachI thatI nI : anubhAva pramANe karmanuM tIvra ke maMda phaLa vedAyuM eTale te karma AtmapradezathI chUTuM ja paDe che, saMlagna rahetuM nathI. e ja karmanivRtti-nirjarA Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tavA sUtra kahevAya che. karmanI nirjarA jema tenA phLavedanathI thAya che, tema ghaNI vAra tapathI paNa thAya che. tapanA baLathI anubhAvAnusAra phaLa AvyA pahelAM ja ka AtmapradezathI chUTu paDI zake che. e ja vAta sUtramAM '' zabda mUkI sUcavavAmAM AvI che. [22-24] pradezakha dhanu varSoMna : 340 nAmapratyayAH sarvato yoga vizeSAt sUkSmaka kSetrAvagADhasthitAH sarvAtmapradezeSvanantAnantapradezAH | 25 | kama (prakRti) nA kAraNabhUta, sUkSma, eka kSetrane avagAhIne rahelA ane anaMtAnaMta pradezavALA pundgalA cevizeSathI badhI taraphathI badhA AtmapradezamAM dhAya che. pradeza dha e eka jAtanA sabaMdha hAvAthI ane te sabaMdhanA kamaskaMdha ane AtmA e e AdhAra hAvAthI tene aMge je ATha prazno utpanna thAya che, teneA uttara prastuta sUtramAM ApavAmAM AvyA che. ATha prazno A pramANe che; temAMthI zuM khane 1. jyAre ka`skaMdha baMdhAya che tyAre che? arthAt temAM zuM nirmANa thAya che? 2. e dhA UMcA, nIcA ke tIrachAmAMthI kayA AtmapradezAvaDe grahaNa thAya che? 3. badhA jIvonA karmAMdha samAna che ke asamAna ? jo asamAna hAya te| te zA kAraNathI? 4.te kaskA sthUla hoya che ke sUkSma ? 5. jIvapradezavALA kSetramAM rahelA ja kA~skadhA jIvapradeza sAthe baMdhAya che ke tethI judA kSetramAM rahelA paNa 6. baMdha pAmatI vakhate te gatizIla hoya che Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya8-sUtra 25 41 ke sthitizIla ? 7. te ka`skaMdhA saMpUrNa AtmapradezAmAM baMdhAya che ke thADA AtmapradezAmAM ? 8. te kakadhA saMkhyAta, asa khyAta, anaMta ke ana tAnatamAMthI keTalA pradezavALA hAya che? A AThe praznonA kramathI satramAM apAyelA uttara nIce pramANe cheH 1. AtmapradezA sAthe baMdhAtA pudgalaskaMdhAmAM kabhAva arthAt jJAnAvaraNatva Adi prakRti bane che. eTale ke tevA skaMdhomAM te prakRtinuM nirmANa thAya che. tethI ja e skaMdhone badhI prakRtinA kAraNa kahevAmAM AvyA che. 2. UMce, nIce ane tIrache ema badhI dizAmAM rahelA AtmapradezAvaDe karmAMka dhA grahaNa thAya che; koI eka ja dizAmAM rahelA Atmapradeza vaDe nahi. 3. badhA saMsArI jIvAne ka aMdha asamAna heAvAnuM kAraNa e che ke badhAne mAnasika, vAcika ane kAyika yAga-vyApAra eka sarakhA nathI hAtA, tethI ja yAganA taratamabhAva pramANe pradezabaMdhamAM paNa taratamabhAva Ave che. 4. kayeAgya pudgalaska dho sthUla-khAdara nathI heAtA, paNa sUkSma heAya che; evA ja sUkSma skaMdho kavAmAMthI grahaNa thAya che. pa. jIvapradezanA kSetramAM ja rahelA ka`skadho aMdhAya che; tenI bahAranA kSetramAM rahelA nahi. 6. mAtra sthira hAvAthI baMdha pAme che; kAraNa ke gativALA dhA asthira hAvAthI badhamAM nathI AvatA. 7. pratyeka karmonA anaMta ska Mdho baMdhAye AtmapradezamAM baMdhAya che. 8. dha pAmatA dareka ka yAgya skaMdho anaMtAnaMta paramANunA ja banelA hAya che. kAI sakhyAta, asakhyAta ke anaMta paramANunA banela nathI hAtA. 25. Jain Educationtonational Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 tavArthasUtra puNya ane pApa prakRtine vibhAga: sadvedyasamyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagotrANi sAtavedanIya, samyakamehanIya, hAsya, rati, puruSaveda, zubha Ayu, zubha nAma ane zubha gotra eTalI prakRtie ja puNyarUpa che; bAkInI badhI pAparUpa che. je je karma baMdhAya che te badhAne vipAka mAtra zubha ke mAtra azubha nathI hoto, paNa adhyavasAyarUpa kAraNanI zubhAzubhatAne lIdhe te zubhAzubha baMne prakArane nirmita 1. digaMbarIya paraMparAmAM A eka sUtrane sthAne be sUtro che; te A pramANe: " sAsumAyumAtrAuna zugam ! 26." "a nyatva ! 26 " temAMthI pahelA rasUtramAM samyakatva hAsya, rati ane puruSaveda e cAra puSpakRtione ahIMnA jevo ullekha nathI ane je bIjuM sUtra che te tAMbarIya paraMparAmAM sUtra rUpe na hetAM bhASyavAkyarUpe che. vivecanamAM gaNAvelI 42 puNyaprakRtio "kama prakRti, "navatAva' Adi aneka graMthomAM prasiddha che. digaMbarIya graMthamAM paNa te ja prakRtie puNyarUpe prasiddha che. zvetAMbarIya paraMparAnA prastuta sUtramAM puNyarUpe nidezAlI samyatva, hAsya, rati ane puruSaveda e cAra prakRtie bIjA graMthamAM puNyarUpe varNavAyelI nathI. e cAra prakRtione puNyasvarUpa mAnanAre matavizeSa bahu prAcIna heya tema lAge che; kAraNa ke prastuta sUtramAM maLatA tenA ullekha uparAMta bhASyavRttikAre paNa matabheda darzAvanArI kArikAo ApI che ane lakhyuM ke, e maMtavyanuM rahasya saMpradAyane viccheda thavAthI ame nathI jANatA, caudapUrvadhare jANatA haze. Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 8-sUtra 26 343 thAya che. zubha adhyavasAyathI nirmita thayele vipAka zubha -iSTa hoya che ane azubha adhyavasAyathI nirmita thayela vipAka azubha-aniSTa hoya che. je pariNAmamAM saMkaleza jeTalA pramANamAM ocho hoya te pariNAme teTalA pramANamAM vadhAre zubha, ane je pariNAmamAM saMkleza jeTalA pramANamAM vadhAre hoya te pariNAme teTalA pramANamAM vizeSa azubha. koI paNa eka pariNAma e nathI ke jene mAtra zubha ke mAtra azubha kahI zakAya. dareka pariNAma zubhAzubha ubhayarUpa hovA chatAM temAM zubhatva ke azubhatvane je vyavahAra thAya che, te gauNamukhyabhAvanI apekSAe samaja; tethI ja je zubha pariNAmathI puNya pravRtiomAM zubha anubhAga baMdhAya che, te ja pariNAmathI pApa prakRtiomAM azubha anubhAga paNa baMdhAya che; ethI UlaTuM je azubha pariNAmathI pApa prakRtiemAM azubha anubhAga baMdhAya che, te ja pariNAmathI puNya prakRtiomAM zubha anubhAga paNa baMdhAya che. taphAvata eTale ja ke prakRSTa zubha pariNAmathI thato zubha anubhAga prakRSTa hoya che ane azubha anubhAga nikRSTa hoya che; e ja rIte prakRSTa azubha pariNAmathI baMdhAto azubha anubhAga prakRSTa hoya che, ane zubha anubhAga nikRSTa hoya che. puSya nAtI kara prakRti : sAtavedanIya, manuSpAyuSa, devAyuSa, tiryaMcAyuSa, manuSyagati, devagati, paMcaeNkriyajAti; audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa, kArmaNa e pAMca zarIra; audArikAMgopAMga, vaikriyapAMga, AhArakAMge pAMga, samacaturasa saMsthAna, vajIrSabhanArAcasaMhanana, prazasta varNa, rasa, gaMdha, sparza; manuSyAnupUrvI devAnupUrvI, agurulaghu, parAghAta, uzvAsa, Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 tattvArthasUtra Atapa, udyota, prazastavihAyAgati, trasa, khAdara, paryApta, pratyeka, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yazaHkIrti, nirmANunAma, tI karanAma ane uccageAtra. pAvarUpa gaLAtI 82 prakRtioH nAnAvaraNa pAMca, darzonAvaraNa nava, asAtavedanIya, mithyAtva, seALa kaSAya, nava nAkaSAya, nArakAyuSa, narakagati, tiryaMcagati, ekendriya; hrIMdriya, trIdriya, caturiMdriya, paheluM sahanana cheADI khAkInAM pAMca saMhanana-avabhanArAca, nArAya. anArAya, kIlikA ane sevA; paheluM sasthAna cheDI bAkInAM pAMca saMsthAna-yaMgreAdhaparima`Dala, sAdi, kukhta, vAmana ane huM; aprazasta varNa, gaMdha, rasa, sparzI, nArakAnupUrvI, tiya'cAnupUrvI, upadhAtanAma, aprazastavihAyAti, sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa, asthira, azubha, duga, duHsvara; anAdeya, ayaza:kIrti, nIcageAtra ane pAMca aMtarAya, [26] Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-9 AThamA adhyAyamAM baMdhanuM varNana karavAmAM AvyuM. have A adhyAyamAM krama prApta saMvaratatvanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. prathama saMvaranuM svarUpa kahe che : AsravanirodhaH saMvaraH / / Azvavane nidhi te saMvara. je nimitta vaDe karma baMdhAya te Asava, evI AsavanI vyAkhyA pahelAM karavAmAM AvI che, te Asavane nirodha eTale pratibaMdha karavo e saMvara kahevAya che. AsavanA 42 bhedo pahelAM gaNAvavAmAM AvyA che, tene jeTajeTale aMze nidhi thAya te, teTakeTale aMze saMvara kahevAya. AdhyAtmika vikAsane krama e AsavanirodhanA vikAsane AbhArI che, tethI jema jema Asravanirodha vadhato jAya, tema tema guNasthAna caDhatuM jAya che. [1] - 1. je guNasthAne mithyAtva, avarita Adi cAra hetuomAMthI je je hetuone saMbhava ane tene lIdhe je je karmaprakRtionA baMdhane saMbhava heya, te hetuo ane tajajanya karma prakRtinA Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 tatvArthasUtra have saMvaranA upAyo kahe che: ___ sa guptismitidhrmaanuprekssaapriisshjycaaritraiH|2| tapasA nirjarA ca / 3 / gupti, samiti, dharma, anuprekSA, parISahajya ane cAritravaDe te arthAt saMvara thAya che. tapa vaDe saMvara ane nirjarA thAya che. saMvaranuM svarUpa sAmAnya rIte eka ja che tema chatAM upAyanA bhedathI tenA aneka bhedo darzAvavAmAM AvyA che. enA upAya saMkSepamAM 7 ane vistArathI 69 gaNAvavAmAM AvyA che; bhedonI A gaNanA dhArmika AcAranAM vidhAno upara avalaMbelI che. tapa e jema saMvarano upAya che, temaja nirjarane paNa upAya che. sAmAnya rIte tapa e abhyadaya arthAta laukika sukhanI prAptinuM sAdhana manAya che, tema chatAM e jANavuM joIe ke te niHzreyasa arthAt AdhyAtmika sukhanuM paNa bane che; kAraNa ke tapa eka ja hovA chatAM tenI pAchaLanA bhAvanAbhedane lIdhe te sakAma ane niSkAma baMne prakAranuM hoya che. sakAma tapa abhyadaya sAdhe ane niSkAma tapa niHzreyasa sAdhe. [2-3] baMdhane viccheda e ja te guNasthAnanI uparanA guNasthAnane saMvara, arthAta pUvapUrvavatI guNasthAnanA Asava ke tajjanya baMdhane abhAva e ja uttarauttaravatI guNasthAnane saMvara. A mATe juo bIjA kamagraMthamAMnuM baMdhaprakaraNa ane ce kamagraMthe (gAthA pa1 -58) temaja prastuta sUtranI sarvArthasidi. Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 adhyAya - sUtra 4-5 ja have guptinuM svarUpa kahe che? samyagyoganigraho guptiH / 4 / prazasta e vegone nigraha te gupti. kAyika, vAcika ane mAnisika kriyA arthAta yogano badhI jAtano nigraha e gupti nathI; paNa je nigraha prazasta hoya te ja gupti haI saMvarano upAya bane che. prazastanigraha eTale je nigraha samajIne zraddhApUrvaka svIkAravAmAM Avyo hoya che te, arthAt buddhi ane zraddhApUrvaka mana, vacana, kAyAne unmArgathI rokavA ane sanmArge pravartAvavAM te. yoganA TUMkamAM traNa bheda hovAthI nigraharUpa guptinA paNa traNa bheda che. te A pramANe 1. kAMI paNa cIja levAmUkavAmAM ke besavA-UThavA-pharavA AdimAM kartavya artavyane viveka hoya tevuM zArIrika vyApAranuM niyamana karavuM, te "kAyagupti'. 2. belavAnA dareka prasaMge kAMti vacananuM niyamana karavuM ane kAMti prasaMga joI mauna rahevuM, e "vacanagupti." 3. duSTa saMkalpane temaja sArAnarasA mizrita saMkalpane tyAga kare ane sArA saMkalpane sevo, e "mane gupti'. [4] . have samitinA bheda kahe che: I-bhASaiSaNAdAnanikSepotsargAH samitayaH / 5 / samyam arthAta nirdoSa IryA, samya bhASA, samyaga eSaNa, samyaga AdAnanikSepa ane samyautsarga e pAMca samitio che. Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 tAvArthasUtra badhI samitio vivejyukta pravRttirUpa hovAthI saMvarane upAya bane che. pAMce samitio A pramANe che: 1. kaI paNa jatune kaleza na thAya te mATe sAvadhAnatApUrvaka cAlavuM, te "Isamiti." 2. satya, hitakArI, parimita ane saMdeha vinAnuM belavuM, te 'bhASAsamiti." 3. jIvanayAtrAmAM Avazyaka hoya tevAM nirdoSa sAdhanene meLavavA mATe sAvadhAnatApUrvaka pravartavuM, te "eSaNAsamiti. 4. vastumAtrane barAbara joIpramAIne levI ke mUkavI, te "AdAnanikSepasamiti." 4. jyAM jaMtuo na hoya tevA pradezamAM barAbara joI anupayogI vastuo nAMkhavI te "utsargasamiti." pra-gupti ane samitimAM aMtara zuM ? u -guptimAM asakriyAne niSedha mukhya che; ane samitimAM sakriyAnuM pravartana mukhya che. [] have dharmanA bhedo kahe che : uttamaH kSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapastyAgAkizcanyabrahmacaryANi dharmaH / 6 / kSamA, mArdava, Arjava, zauca, satya, saMyama tapa, tyAga, AkiMcanya ane brahmacarya e daza prakArane uttama dharma che. kSamAM Adi guNe jIvanamAM UtaravAthI ja krodha Adi doSane abhAva sadhAI zake che, tethI e guNone saMvaranA upAya kahela che. kSamA Adi daza prakArano dharma jyAre ahiMsA, satya Adi mUlaguNa, ane sthAna, AhAranI zuddhi Adi uttaraguNenA prakarSathI yukta hoya, tyAre yatidharma bane che; anyathA nahi. arthAta ahiMsA Adi mUlaguNe ke temanA Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 hovuM 11 mAM AvI che te kSamA ja tene adhyAya 9 - sUtra -ka uttaraguNanA prakarSa vinAnA je kSamA Adi guNa hoya, te te sAmAnyadharma bhale kahevAya, paNa yatidharmanI keTimAM na mUkI zakAya. e daza dharma nIce pramANe 1. "kSamA " eTale sahanazIlatA rAkhavI arthI gussAne utpanna thavA na devo ane utpanna thAya to tene vivekabaLathI nakAme karI nAkhavo te. kSamA keLavavAnI pAMca rIte batAvavAmAM AvI che, jemake: pitAmAM dhanA nimittanuM hovuM ke na levuM ciMtavIne, krodhavRttinA doSa vicArIne, bAlasvabhAva vicArIne, pitAnAM karela karmanuM pariNAma vicArIne ane kSamAnA guNe ciMtavIne. () koI gusse kare tyAre tenAM kAraNanI pitAmAM zodha karavI; je sAmAnA gussAnuM kAraNa pitAmAM najare paDe, te ema vicAravAnuM ke bhUla te mArI ja che, emAM sAme jUhuM kahe che; ane je pitAmAM sAmAnA krodhanuM kAraNa najare na paDe, te ema ciMtavavuM ke A bicAro aNasamajathI mArI bhUla kADhe che, te pitAmAM krodhanA nimittanuM hovA-na hevApaNAnuM ciMtana. (g) jene gusso Ave che, te smRtibhraMza thavAthI AvezamAM sAmA pratye zatrutA bAMdhe che, vakhate tene mAre che ke nukasAna pahoMcADe che, ane tema karatAM pitAnA ahiMsA vratano lepa kare che, ityAdi anartha paraMparAnuM ciMtana te dhavRttinA doSanuM ciMtana. (1) kaI pitAnI pAchaLa kaDavuM kahe, te ema ciMtavavuM ke bAla -aNasamaju lekene evo svabhAva ja hoya che, AmAM te zuM ? UlaTe lAbha che ke, e bicAre pAchaLa bhADe che; sAme nathI Avate e ja khuzInI vAta che; jyAre koI sAme Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 - tattvArthasUtra AvIne ja bhAMDe, tyAre ema ciMtavavuM ke bAla lokeAmAM to ema hovAnuM ja; e potAnA svabhAva pramANe kare che, vizeSa kAMI nathI karate; sAme AvI bhADe che, paNa prahAra nathI karato e lAbhamAM ja lekhuM che, e ja pramANe je kaI prahAra karato hoya, to prANamukta na karavA badala teno upakAra mAnavo, ane je kaI prANamukta karato hoya, te dharmabhraSTa na karI zakavA khAtara lAbha mAnI tenI dayA ciMtavavI. e pramANe jema jema vadhAre muzkelI UbhI thAya, tema tema vizeSa udAratA ane vivekavRtti vikasAvI upasthita muzkelIne najIvI gaNavI, te bAlasvabhAvanuM ciMtana. (5) keI gusse kare tyAre ema ciMtavavuM ke, A prasaMgamAM sAme te mAtra nimitta che, kharI rIte e prasaMga mArAM potAnAM ja pUrvakatA karmanuM pariNAma che; te pitAnAM karelAM karmanuM ciMtana. (4) kaI gusso kare tyAre ema ciMtavavuM ke, kSamA dhAraNa karavAthI cittamAM svasthatA rahe che; tathA badale levA ke sAmA thavAmAM kharcAtI zakti sacavAI teno upayoga sanmArge zakya bane che; te kSamAnA guNonuM ciMtana. 2. cittamAM mRdutA ane bAhya vyavahAramAM paNa namratA vRtti te mArdava." A guNa meLavavA mATe jAti, kula, rUpa, aizvaryamoTAI vijJAna-buddhi, kRta-zAstra, lAbha-prApti vIrya-tAkAtanI bAbatamAM potAnA caDiyAtApaNAthI na malakAvuM ane UlaTuM e vastuonI vinazvaratA vicArI cittamAMthI abhimAnane kAMTo kADhI nAMkho. 3. bhAvanI vizuddha arthAta vicAra, bhASaNa ane vartananI ekatA te "Arjava; ene keLavavA mATe kuTilatAnA doSe vicAravA. 4. dharmanAM sAdhano Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9 - sUga 6 351 ane zarIra sudhdhAmAM Asakti na rAkhavI evI nirlobhatA, te "zauca. pa. puruSone hitakArI hoya evuM yathArtha vacana, te "satya". bhASAsamiti ane A satya viSe thoDo taphAvata batAvavAmAM Avyo che, ane te e ke, dareka mANasa sAthenA saMbhASaNavyavahAramAM viveka rAkhavo te bhASAsamiti ane pitAnA samazIla sAdhu puruSo sAthenA saMbhASaNavyavahAramAM hita, mita ane yathArtha vacanano upayoga kara, te "satyanAmaka yatidharma. 6. mana, vacana ane dehanuM niyamana rAkhavuM arthAta vicAra, vANI ane gati, sthiti AdimAM yatanA keLavavI, te "saMyama. 7. malina vRttione nimUrNa karavA mATe joItuM baLa keLavavA kAje je Atmadamana karavAmAM Ave che, te tapa 1. saMcamanA sattara prakAra prasiddha che, te paNa judI judI rIte maLe che. pAMca idrino nigraha, pAMca avatane tyAga, cAra kaSAyane jaya ane mana, vacana ane kAyAnI virati e sattara; temaja pAMca sthAvara ane cAra trasa e navanA viSayamAM nava saMcama, prekSyasaMcama, upezyasaMyama, apahatyasaMcama, prasRjyasaMyama, kAryasaMcama, vAsaMcama, manaHsaMyama ane upakaraNasaMyama e kula sattara. 2. AnuM vizeSa varNana A adhyAyanA sUtra 19-20mAM che: e uparAMta aneka tapasvIo dvArA judI judI rIte AcaravAmAM AvatAM aneka tape jaina paraMparAmAM prasiddha che; jemake, cavamagra ane vajamadhya e be, cAMdrAyaNa; kanakAvalI, ratnAvalI ane muktAvalI e traNa kSullaka ane mahA e be siMhavikrIDita, saNasaNamikA, aSTaaSTamikA, navanavamikA, dazada zamikA e cAra pratimAo; kSaka ane mahA e be sarvatobhadra; bhadrottara; AcArlI; vardhamAna; temaja bAra bhikSupratimA vagere. AnA vizeSa varNana mATe juo AtmAnaMda sabhAnuM "zrIta paratnamahodadhi." Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35ra tAvArthasUtra 8. pAtrane jJAnAdi sadaguNa ApavA, te "tyAga." 9. koI paNa vastumAM mamatvabuddhi na rAkhavI te Akicanya. 10. khAmIo TALavA jJAna Adi sadguNe keLavavA temaja "gurunI adhInatA sevavA mATe brahma arthAta gurukuLamAM "carya, eTale ke vasavuM te "brahmacarya,' enA paripAlana mATe atizaya upakAraka keTalAka guNo che te A AkarSaka sparza, rasa, rUpa, gaMdha, zabda, ane zarIrasaMskAra vageremAM na taNAvuM, temaja sAtamA adhyAyanA sUtra trIjAmAM caturtha mahAvratanI je pAMca bhAvanAo gaNAvI che, te khAsa keLavavI. [6] have anuprekSAnA bheda kahe che: anityAzaraNasaMsAraikatvAnyatvAzucitvAnavasaMvara nirjarAlokabodhidurlabhadharmasvAkhyAtatvAnucintanamanu anityanuM, azaraNanuM, saMsAranuM, ekatvanuM, anyatvanuM azucinuM, AsavanuM, saMvaranuM, nirjarAnuM, lekanuM, bedhidurlabhatvanuM ane dharmanA svAkhyAtatvanuM je anuciMtana, te anuprekSA. 1. guru athata AcAryo pAMca prakAranA varNavavAmAM AvyA che: pravrAjaka, digAcArya, mRtadeSTA, zratasamudraSTA, AsrAyAWvAcaka. je pratrajyA ApanAra hoya, te pravrAjaka; je vastumAtranI anujJA Ape te, digAcArya. je Agamane prathama pATha Ape, te muddeSTA. je sthira paricaya karAvavA AgamanuM vizeSa pravacana kare, te zratasamudeSTA. ane je AmrAjyanA utsarga ane apavAdanuM rahasya jaNAve, te AsAyAthavAcaka. Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9-sUtra 7 353 anuprekSA eTale UMDuM ciMtana. je ciMtana tAtvika ane UMDuM hoya, to te dvArA rAgadveSa Adi vRttio thatI aTake che; tethI evA ciMtanane saMvaranA upAya tarIke varNavela che. je viSayanuM ciMtana jIvanazuddhimAM vizeSa upayogI thavAne saMbhava che, tevA bAra viSaya pasaMda karI temanAM ciMtanene bAra anuprekSA tarIke gaNAvelAM che. anuprekSAne "bhAvanA" paNa kahevAmAM Ave che. e anuprekSAo nIce pramANe che: 1. koI paNa maLelI vastune viga thavAthI duHkha na thAya, te mATe tevI vastumAtramAMthI Asakti ghaTADavI Avazyaka che; ane e ghaTADavA ja zarIra ane gharabAra Adi vastuo temaja temanA saMbaMdhe e badhuM nitya - sthira nathI evuM ciMtana karavuM, te "anityAnuprekSA. 2. mAtra zuddha dharmane ja jIvananA zaraNa tarIke svIkAravA mATe, te sivAyanI bIjI badhI vastuomAMthI mamatva khaseDavuM Avazyaka che; te khaseDavA mATe je ema ciMtavavuM ke, jema siMhanA paMjAmAM paDela haraNane kAMI zaraNa nathI, tema Adhi, vyAdhi ane upAdhithI grasta e huM paNa hamezane mATe azaraNuM chuM, te azaraNAnuprekSA'. 3. saMsAratRSNA tyAga karavA mATe sAMsArika vastuomAM nirveda arthAta udAsInapaNuM keLavavuM jarUrI che, ane te mATe evI vastuomAMthI mana haThAvavA je ema ciMtavavuM ke, A anAdi janmamaraNanI ghaTamALamAM kharI rIte koI svajana ke, parajana nathI; kAraNa ke darekanI sAthe dareka jAtanA saMbaMdha janma janmAMtare thayelA che, tema ja rAgadveSa ane mehathI saMtapta prANIo viSayatRSNAne lIdhe ekabIjAne Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 tavAtha-sUtra bharakhavAnI nItimAM asahya duHkha anubhave che; kharI rIte A saMsAra harSa-viSAda, sukha-duHkha Adi ThakkonuM upavana che ane sAce ja kaSTamaya che, te "saMsArAnuprekSA." 4. mekSa meLavavA mATe rAga nA prasaMgamAM nirlepapaNuM keLavavuM jarUrI che, te mATe svajana tarIke mAnI lIdhela upara baMdhAto rAga ane parajana tarIke mAnI lIdhela para baMdhAte ja pheMkI devA je ema ciMtavavuM ke, huM ekale ja jamuM chuM, maruM chuM, ane ekalo ja pitAnAM vAvelAM kamabIjonAM sukhaduHkha Adi phaLo anubhavuM chuM, te "ekatvAna prekSA'. 5. manuSya mahAvezathI zarIra ane bIjI vastuonI caDatIpaDatI pitAnI caDatI paDatI mAnavAnI bhUla karI kharA kartavyanuM bhAna bhUlI jAya che; te sthiti TALavA mATe zarIra Adi anya vastuomAM pitApaNAne adhyAsa dUra kare Avazyaka che; te mATe e baMnenA guNadharmonI bhinnatAnuM ciMtana karavuM ke, zarIra e to sthULa, Adi ane aMtavALuM temaja jaDa che ane huM pote to sUkSma, Adi ane aMta vinAno temaja cetana chuM, te "anyatyAnuprekSA'. 6. sauthI vadhAre tRSNAspada zarIra hovAthI temAMthI mUcha ghaTADavA ema ciMtavavuM ke, "zarIra jAte azuci che, azucimAMthI utpanna thayeluM che, azuci vastuothI pilAyeluM che, azucinuM sthAna che, ane azuciparaMparAnuM kAraNa che, te azuci-AnuprekSA.' 7. ItinA bhogenI Asakti ghaTADavA eka eka iMdriyanA bhAganA rAgamAMthI utpanna thatAM aniSTa pariNAmanuM ciMtana karavuM te "AsavAnuprekSA. 8. durvattinAM dvAro baMdha karavA mATe savRttinA guNonuM ciMtana karavuM, te "saMvarAnuprekSA." Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9- satra 7 355 9. karmanAM baMdhanone khaMkherI nAMkhavAnI vRtti daDha karavA mATe tenA vividha vipAkanuM ciMtana karavuM ke, "duHkhanA prasaMge be prakAranA hoya che. eka to IrachA ane sajJAna prayatna vinA ja prApta thayelA, jemake-pazu, pakSI ane baherA-mUgA AdinA duHkhapradhAne janma tathA vArasAmAM maLelI garIbI; ane bIjA, sadudezathI sajJAna prayatnapUrvaka prApta karAyelA, jemake-tapa ane tyAgane lIdhe prApta thayela garIbI ane zArIrika kRzatA Adi. pahelAmAM vRttinuM samAdhAna na hovAthI te kaMTALAnuM kAraNa banI akuzala pariNAmadAyaka nIvaDe che; ane bIjA to saduvRttijanita hovAthI temanuM pariNAma kuzala ja Ave che. mATe aNadhAryA prApta thayela kaTuka vipAkamAM samAdhAnavRtti keLavavI ane jyAM zakaya hoya tyAM tapa ane tyAga dvArA kuzala pariNAma Ave tevI rIte saMcita karmone bhogavI levAM e ja zreyaskara che; te ciMtana e "nirjarAnuprekSA. 10. tattvajJAnanI vizuddhi mATe vizvanuM vAstavika svarUpa ciMtavavuM, te kAnuprekSA. 11. prApta thayela mokSamArgamAM apramattapaNuM keLavavA ema ciMtavavuM ke, "anAdi prapaMcajALamAM, vividha dubenA pravAhamAM vahetA ane meha Adi karmonA tIvra AghAta sahana karatA jIvane zuddha dRSTi ane zuddha cAritra prApta thavAM durlabha che,' te "badhidurlabhatvAnuprekSA." 12. dharmamArgathI cuta na thavI ane tenA anuSThAnamAM sthiratA lAvavA ema ciMtavavuM ke, "jenA vaDe saMpUrNa prANIonuM kalyANa sAdhI zakAya te sarvaguNasaMpanna dharma puruSoe upade te keTaluM moTuM sadabhAgya che, e "dharmasvAkhyAtavAnuprekSA." Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra have parISahanuM varNana kare che? mArgAcyavananirjarAtha parisoDhavyAH parISahAH / 8 / kSutpipAsAzItoSNadazamazakanAgnyAratistrIcaryAniSadyAzayyAkrozavadhayAcanAlAbharogatRNasparza malasatkArapuraskAraprazAjJAnAdarzanAni / 9 / sUkSmasaMparAyacchamasthavIta raagyoshcturdsh| 10 / ekAdaza jine / 11 / bAdarasaMparAye sarve / 12 / zAnAvaraNe prajJAzAne / 13 / darzana mohAntarAyayoradarzanAlAbhau / 14 / cAritrameAhe nAgnyAratistrIniSadyAkrozayAcanAsatkArapuraskArAH / 15 / vedanIye zeSAH / 16 / ekAdayo bhAjyA zugapadaikona.zateH / 17 / mArgathI cuta na thavA ane karma khapAvavA mATe je sahana karavA gya che te parISaha. kSudhAnI, tRSAnA, zItanA, Gegal, zamazanI, nagnayanA, 52tinA, strInA, yAnI, niSadhAnI, zayyAnA, mADIzanI, vadhanA, yAyanAnI, madAlanA, zaganI, 5-5zanA, masAnI, sA25224AranA, prajJAne ajJAnane ane adarzanane parISaha ema kula bAvIsa parISaha che. sUkSmasaMparAya ane chadmasthavItarAgamAM vaida parISaha saMbhave che. Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya -sUtra 8-17 357 jinamAM agiyAra saMbhave che. bAdarasaparAyamAM badhA arthata bAvaze saMbhave che. jJAnAvaraNarUpa nimittathI prajJA ane ajJAna parISaha thAya che. - darza meha ane aMtarAyakarmathI anukrame adarzana ane alAbha parISaha thAya che. cAritramehathI nava, arati, strI, niSadyA, Akroza, yAcana ane satkAra puraskAra parISaha thAya che. bAkInA badhA vedanIyathI thAya che. eka sAthe eka AtmAmAM ekathI mAMDI 19 sudhI parISaha vikalpa saMbhave che. saMvaranA upAya tarIke parISahanuM varNana karatAM sUtrakAre je pAMca muddAonuM nirUpaNa karyuM che, te A cheH parISahanuM lakSaNa, temanI saMkhyA, adhikArI paratve temano vibhAga, temanAM kAraNene nirdeza, ane eka sAthe eka jIvamAM saMbhavatA parISahenI saMkhyA. dareka muddAno vizeSa vicAra nIce pramANe che : sUkSaH svIkArela dharma mArgamAM TakI rahevA ane karmabaMdhanane khaMkherI nAkhavA mATe je je sthiti samabhAvapUrvaka sahana karavI ghaTe che, te "parISaha" kahevAya che. [2] saMsthA : jo ke parISahe TUMkamAM ochA ane laMbANathI vadhAre paNa kapI temaja gaNAvI zakAya; chatAM tyAgane vikasAvavA je khAsa Avazyaka che, te ja bAvIza zAstramAM gaNAvelA che. te A pramANe : ta-23 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 taravAthasUtra 1-2. game tevI kSudhA ane tRSAnI vedanA chatAM svIkArela maryAdA viruddha AhApANI na letAM samabhAvapUrvaka e vedanAo sahana karavI, te anukrame "sudhA" ane pipAsA' parISaha. 3-4. game teTalI TADha ane garamInI muzkelI chatAM tene dUra karavA aka9ya kaI paNa vastunuM sevana karyA vinA ja samabhAvapUrvaka e vedanAo sahI levI, te anukrame "zIta" ane uSNa parISaha. 5. DAMsa macchara vagere jatuonA AvI paDela upadravamAM khinna na thatAM tene samabhAvapUrvaka sahI levo, te dazamazaka parISaha. 6. nagnapaNAne samabhAvapUrvaka sahana karavuM te "nagnatva" parISaha. 7. svIkArela mArgamAM aneka muzkelIone lIdhe kaMTALAne prasaMga Ave tyAre kaMTALe na lAvatAM dhairyapUrvaka temAM rasa le, te "aratiparISaha 8. sAdhaka puruSa ke strIe pitAnI sAdhanAmAM vijAtIya AkarSaNathI 1. A parISahanA viSayamAM vetAMbara, digaMbara baMne saMpradAyamAM khAsa matabheda che; e ja matabhedane lIdhe zvetAMbara ane digaMbara evAM nAmo paDelAM che. zvetAMbara zAstro viziSTa sAdhako mATe sarvathA najhapaNuM svIkAratA hovA chatAM anya sAdhaka mATe maryAdita vastrapAtranI AjJA Ape che, ane tevI AjJA pramANe amUIitabhAvathI vastrApAtra svIkAranArane paNa teo sAdhu tarIke mAne che jyAre digaMbara zAstro muninAmadhAraka badhA sAdhu mATe eka sarakhuM ekAMtika nagnatvanuM vidhAna kare che. nagnatvane "acelaka parISaha paNuM kahe che. Adhunika zodhaka vidvAne vastrApATA dhAraNa karavAnI tAMbarIya matanI paraMparAmAM bhagavAna pArzvanAthanI savastra paraMparAnuM mULa jue che, ane sarvathA nagnapaNuM rAkhavAnI digaMbarIya matanI paraMparAmAM bhagavAna mahAvIranI avazva paraMparAnuM mULa jue che. Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya -sUtra 8-17 359 na lalacAvuM, te strI parISaha. 9. svIkArela dharmajIvanane puSTa rAkhavA asaMgapaNe judAM judAM sthAnamAM vihAra karavo ane kaI paNa eka sthAnamAM niyatavAsa na svIkAra, te "caryA parISaha. 10. sAdhanAne anukUla ekAMta jagyAmAM maryAdita vakhata mATe Asana bAMdhI besatAM AvI paDatA bhayone aDelapaNe jItavA ane AsanathI smRta na thavuM, te "niSaghA" parISaha. 11. kamaLa ke kaThina, UMcI ke nIcI jevI sahaja bhAve maLe tevI jagyAmAM samabhAvapUrvaka zayana karavuM, te "zayA" parISaha. 12. koI AvI kaThora ke aNagamatuM kahe tene satkAra jeTaluM vadhAvI levuM, te "Akreza parISaha. 13. kaI tADana tarjana kare tyAre tene sevA gaNavI, te "vadha parISaha. 14. dInapaNuM ke abhimAna rAkhyA sivAya mAtra dharmayAtrAnA nirvAha arthe yAcakavRtti svIkAravI, te "yAcanAparISaha. 15. yAcanA karyA chatAM joItuM na maLe tyAre prApti karatAM aprAptine kharuM tapa gaNuM temAM saMtoSa rAkhavo, te "alAbha parISaha. 16. kaI paNa rogamAM vyAkuLa na thatAM samabhAvapUrvaka tene saha, te roga parISaha. 17. saMthArAmAM ke anyatra tRNa AdinI tIkSNatAno ke kaThoratAne anubhava thAya tyAre mRdu zayAmAM rahe te ullAsa rAkho, e tRNasparza parISaha. 18. game teTale zArIrika maLa thAya chatAM temAM uga na pAmavo ane snAna Adi saMskAra na icchavA, te "mAla"parISaha. 19. game teTale satkAra maLyA chatAM temAM na phulAvuM ane satkAra na maLe to khinna na thavuM, te "satkArapuraskAra parISaha. 20. prajJA-camatkArI buddhi hoya te tene garva na kara ane na heya te kheda dhAraNa na kare, te "prajJA parISaha. 21, viziSTa Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra zAstrajJAnathI garvita na thavuM ane tenA abhAvamAM AtmAmAnanA na rAkhavI, te "jJAna" parISaha, athavA "ajJAna" parISaha. 22. sUkSma ane atIndriya padArthonuM darzana na thavAthI svIkArela tyAga nakAmo bhAse, tyAre vivekI zraddhA keLavI te sthitimAM prasanna rahevuM, te "adarzana' parISaha. [9]. madhArI paratve vimAna: jemAM saMparAya - lebha kaSAyano bahu ja ocho saMbhava che, tevA sUkSmasaM5rAya nAmaka guNasthAnamAM ane upazAMtamUha tathA kSINameha nAmaka guNasthAnamAM cauda ja parISaha saMbhave che, te A sudhA, pipAsA, zIta, uSNa, dazamazaka, caryA, prajJA, ajJAna, alAbha, zayA, vadha, roga, tRNasparza, mala. bAkInA ATha nathI saMbhavatA. tenuM kAraNa e che ke, te mehajanya che; ane agiyAramA bAramA guNa sthAnamAM mehadayano abhAva che. jo ke dazamA guNasthAnamAM moha che khare, paNa te eTale badhe alpa che ke hovA chatAM na jevo ja che; tethI te guNasthAnamAM paNa mahajanya ATha parISahone saMbhava na lekhI, phakta codane ja saMbhava lekhavAmAM Avyo che. teramA caudamAM guNasthAnamAM phakta agiyAra ja parISaha saMbhave che te A che sudhA, pipAsA, zIta, uSNa, dazamazaka, 1. A be guNasthAnomAM parISahanI bAbatamAM digaMbarIya ane vetAMbara paraMparA vacce matabheda che. e matabheda sarvajJamAM kavalAhAra mAnavA ane na mAnavAmAM matabhedane AbhArI che. tethI digabarIya vyAkhyAgraMtha bAvA nine evuM ja sUtra mAnavA chatAM tenI vyAkhyA maraDIne karatA hoya tema lAge che. vyAkhyA paNa eka ja nathI, enI be vyAkhyA karavAmAM AvI che ane te banne saMpradAyanA Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya - sUtra 8-17 361 caryA, zayA, vadha, roga, tRNasparza, mala. bAkInA agiyAra ghAtikarmajanya hovAthI te karmanA abhAvane lIdhe te guNasthAnamAM nathI saMbhavatA. jemAM saMparAya-kaSAyane bAdara eTale vizeSapaNe saMbhava heya, te bAdarasiM5rAyanAmaka navamA guNasthAnamAM bAvIze parISahe saMbhave che, kAraNa ke parISahAnAM kAraNabhUta badhAye kame tyAM hoya che. navamAM guNasthAnamAM bAvIzane saMbhava kahevAthI tenI pahelAMnAM chaThThA Adi guNasthAnomAM teTalA ja parISahone saMbhava che e svataH phalita thAya che. [10-2] . jaLone nirA: parISahAnAM kAraNa kula cAra karmo mAnavAmAM AvyA che. temAMthI jJAnAvaraNa e prajJA ane ajJAna parISahanuM nimitta che; aMtarAya karma alAbha parISahanuM kAraNa tIvra matabheda pachInI heca ema cokhkhuM lAge che. pahelI vyAkhyA pramANe artha e che ke, jinasarvajJamAM sudhA Adi agiyAra parISaha (vedanIya karmajanyo che. paNa meha na hovAthI te sudhA Adi vedanArUpa na thavAne lIdhe mAtra upacArathI dravya parISaha che. bIjI vyAkhyA pramANe "na' zabdane adhyAhAra karI artha e karavAmAM AvyuM che ke, jinamAM vedanIya karma hovA chatAM tadAzrita sudhA Adi agiyAra parISaha mehanA abhAvane lIdhe bAdhArUpa na thatA hevAthI, nathI ja. 1. digaMbara vyAkhyAgraMthe A sthaLe bAdarasaM5rAya zabdane saMjJArUpa na rAkhatAM vizeSaNarUpa rAkhIne tenA uparathI chaThThA Adi cAra guNasthAne artha phalita kare che. 2. camatkArI buddhi game teTalI hoya chatAM te parimita hevAthI jJAnAvaraNane AbhArI che, mATe prajJA parISahane jJAnAvaraNujanya samajo . Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 tattvArthasUtra che; mehamAMthI darzInameha e adananuM ane cAritramAha e nagnatva, arati, strI, niSadyA, Akroza, yAcanA, ane satkAra e sAta parISahanuM kAraNa che; vedanIya ka e upara gaNAvela sarvajJamAM saMbhavatA agiyAra parISahAnu kAraNa che. [13-6 ] ja sAthe ja nIvamAM samavatA parISadonI saMkhyA : bAvIza parISAmAM eka samaye paraspara virAdhI keTalAka parISahA che, jemake--zIta, uSNu; caryA, zayyA; ane niSadyA; tethI pahelA e ane pAchalA traNene eka sAthe saMbhava ja nathI. zIta heAya tyAre uSNa ane uSNu heAya tyAre zIta na sabhave; e ja pramANe caryAM, zayyA ane niSadyAmAMthI eka vakhate eka ja saMbhave. mATe ja ukta pAMcamAMthI eka vakhate kAI paNa enA sabhava ane traNanA asabhava mAnI eka AtmAmAM eka sAthe vadhAremAM vadhAre 19 parISahanA saMbhava jaNAvavAmAM AvyA che. [17] have cAritranA bhedA kahe che : sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasaMparAyayathAkhyAtAni cAritram | 18 | sAmAyika, chedyA pasthApana, parihAravizuddhi, sUkSmasaparAya ane yathAkhyAta e pAMca prakAranuM cAritra che. Atmika zudazAmAM sthira thavAnA prayatna karavA, te cAritra.' pariNAmazuddhinA taratamabhAvanI apekSAe cAritranA sAmAyika Adi uparyukta pAMca prakAra pADavAmAM AvyA che. te A pramANeH 1. samabhAvamAM rahevA mATe badhI azuddha pravRttionA tyAga karavA, te 'sAmAyika' cAritra, chedepasthApana Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya - sUtra 19-20 363 Adi bAkInAM cAre cAritro sAmAyika rUpa to che ja; tema chatAM keTalIka AcAra ane guNanI vizeSatAne lIdhe e cArane sAmAyikathI judAM pADI varNavavAmAM AvyAM che. "ivarika arthAta thoDA vakhata mATe ke "yAvaskathika arthAta AkhI jiMdagI mATe je pahela vahelI munidIkSA levAmAM Ave che, te "sAmAyika. 2. prathama dIkSA lIdhA bAda viziSTa kRtano abhyAsa karIne vizeSa zuddhi khAtara je jIvana parvatanI pharI dIkSA levAmAM Ave che, te, temaja prathama lIdhela dIkSAmAM doSApatti AvavAthI teno cheda karI pharI navesara dIkSAnuM je Are paNa karavAmAM Ave che, te chedo pasthApana" cAritra. paheluM niraticAra ane bIju sAticAra chedo pasthApana kahevAya che. 3. jemAM khAsa viziSTa prakAranA tapapradhAna AcAra pALavAmAM Ave che, te "parihAravizuddhi1 cAritra. 4. jemAM krodha Adi kaSAye te udayamAna nathI hotA; phakta lebhane aMza ati sUkSmapaNe heya che, te "sUkSmasaMparAya" cAritra. 5. jemAM kaI paNa kaSAya udayamAna nathI ja hote, te "yathAkhyAta arthAt "vItarAga" cAritra. [18] have tapanuM varNana kare che: anazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAgaviviktazayyAsanakAyaklezA bAhyaM tapaH / 19 / / praayshcittvinyvaiyaavRttysvaadhyaayvyutsrgdhyaanaajura ! 20. 1. juo hiMdI cothe 'karmagraMtha" pR. 59-61. 2. AnAM athAkhyAta ane tathAkhyAta evAM nAma paNa maLe che. Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 tatvArthasUtra A anazana, avamaudarya, vRtti parisaMkhyAna, rasapariyAga, viviktazayyAsana ane kAyakleza e bAhya tapa che. prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, vAdayAya, vyutsarga ane dhyAna e Abhyatara tapa che. vAsanAone kSINa karavA vAste joItuM AdhyAtmika baLa keLavavA mATe zarIra, Idriya ane manane je je tApaNImAM tapAvAya che, te te badhuM "tapa' che. tapanA bAhya ane AtyaMtara evA be bheda pADelA che. jemAM zArIrika kriyAnI pradhAnatA hoya ane je bAhya dravyanI apekSAvALuM hovAthI bIjAo vaDe dekhI zakAya, te bAhya' ta5; tethI UlaTuM jemAM mAnasika kriyAnI pradhAnatA hoya ane je mukhyapaNe bAhya dravyanI apekSA na rAkhatuM hovAthI bIjAo vaDe paNa na dekhI zakAya, te "AtyaMtara tapa. bAhya tapa e sthULa ane laukika jaNavA chatAM tenuM mahattva AtyaMtara tapanI puSTimAM upayogI thavAnI dRSTie ja manAyeluM che. A bAhya ane AtyaMtara tapanA vargIkaraNamAM samagra sthaLa ane sUkSma dhArmika niyamone samAveza thaI jAya che. vAhya tA: 1. maryAdita vakhata mATe ke jIvananA aMta sudhI sarve prakAranA AhArano tyAga kare, te "anazana. AmAM paheluM Ivarika ane bIjuM kAvatkathika samajavuM. 2. pitAnI sudhA mAge te karatAM ocho AhAra le, te avamaudarya -UNadarI, 3. vividha vastuonI lAlacane TUMkAvavI, te "vRttisaMkSepa". 4. ghI-dUdha Adi tathA dArU, A niyamane sama vakhata mATe, te Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9 - sUtra 21-22 madha, mAkhaNa Adi vikArakAraka rasane tyAga karavA, te 'rasaparityAga'. 5. bAdhA vinAnA ekAMta sthAnamAM vasavuM, te 'viviktazayyAsanasa lInatA'. 6. TADhamAM, taDakAmAM ke vividha Asana Adi vaDe zarIrane kasavuM te 'kAyakaleza'. AyaMtara tapa : 1. lIdhela vratamAM thayela pramAdajanita doSAnu jenA vaDe zeAdhana karI zakAya, te prAyazcitta'. 2. jJAna Adi sadguNo viSe bahu mAna rAkhavu, te 'vinaya'. 3. yAgya sAdhanA pUrAM pADIne ke potAnI jAtane kAmamAM lAvIne sevAsuzruSA karavI. te vaiyAvRttva'. vinaya ane vaiyAvRttva vacce aMtara e che ke, vinaya e mAnasika dharma che ane vaiyAvRttva e zArIrika dharma che. 4. jJAna meLavavA mATe vividha prakArane abhyAsa karavA, te svAdhyAya'. 5. arhatva ane mamatvanA tyAga karavA, te 'vyutsa. 6. cittanA vikSepeAnA tyAga karavA, te 'dhyAna'. [19-20] have prAyazcitta Adi tAnA bhedonI saMkhyA kahe che H navacaturdazapaJcadvibheda' yathAkramaM prAgdhyAnAt | 21| dhyAna pahelAMnA AbhyaMtara tapanA anukrame nava, cAra, deza, pAMca ane be bheda che. dhyAnanA vicAra vistRta hovAthI tene chevaTe rAkhI tenI pahelAMnA prAyazcitta Adi pAMca AbhyaMtara tAnA bhedAnI saMkhyA mAtra ahIM darzAvavAmAM AvI che. [21] have prAyazcittanA bhedo kahe che : AlocanapratikramaNatadubhayavivekavyutsarga' tapazcheda parivAMropasthApanAni / 22 / 365 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra Alocana, pratikramaNa, tadubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, parihAra ane upasthApana e nava prakAra prAyazcittanA che. doSa-bhUlanuM zodhana karavAnA aneka prakAro che, te badhA prAyazcitta' che. enA ahIM TUMkamAM nava bheda A pramANe cheH 1. guru samakSa nikhAlasabhAve pitAnI bhUla prakaTa karavI, te "Alocana." 2. thayela bhUlane anutApa karI tethI nivRtta thavuM ane navI bhUla na karavA mATe sAvadhAna thavuM, te pratikramaNa." 3. ukta Alocana ane pratikramaNa bane sAthe karavAmAM Ave, tyAre "tadubhaya"-arthAt "mizra." 4. khAnapAna Adi vastu je akalpanIya AvI jAya ane pachI mAlUma paDe to tene tyAga karavo, te "viveka'. 5. ekAgratApUrvaka zarIra ane vacananA vyApAre cheDI devA, te butsarga. 6. anazana Adi bAhya tapa karavuM, te "tapa." 7. doSa pramANe divasa, pakSa, mAsa ke varSanI pravrajyA ghaTADavI, te cheda." 8. dezapAtra vyaktine tenA doSanA pramANamAM pakSa, mAsa Adi paryata kaI jAtane saMsarga rAkhyA vinA ja dUrathI pariharavI, te 1parihAra. 9. ahiMsA, satya, brahmacarya Adi mahAvratono bhaMga thavAne lIdhe pharI prathamathI ja je mahAvratonuM AropaNa karavuM, te upasthApana." [2] 1. parihAra ane upasthApana e benI jagAe mULa, anavasthApya, pArAcika e traNa prAyazcitta hovAthI ghaNu graMthamAM daza prAcazcittonuM varNana che. A pratyeka prAyazcitta kayA kayA ane kevI kevI jAtanA deSane lAgu paDe che, tenuM vizeSa spaSTIkaraNa vyavahAra, 'jatakalpasUtra Adi prAyazcittapradhAna graMthamAMthI jANI levuM. Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 367 adhyAya 9-10 23-24 have vinayanA bheda kahe che: zAnadarzanacAritropacArAH / 23 / jJAna, darzana, cAritra ane upacAra e cAra prakAra vinayanA che. vinaya e vastutaH guNarUpe eka ja che, chatAM ahIM tenA je bhedo pADavAmAM AvyA che, te mAtra viSayanI daSTie. vinayanA viSayane mukhyapaNe cAra bhAgamAM ahIM vaheMcavAmAM Avyo che. jemake : 1. jJAna meLavavuM, tene abhyAsa cAlu rAkha, ane tene bhUlavuM nahi e "jJAnane khara vinaya che. 2. tatvanI yathArtha pratItirUpa samyagdarzanathI calita na thavuM, temAM AvatI zaMkAonuM saMzodhana karI nizaMkapaNuM keLavavuM, te "darzanavinaya." 3. sAmAyika Adi pUrvokta koI paNa cAritramAM cittanuM samAdhAna rAkhavuM, te "cAritravinaya. 4. kaI paNa saguNanI bAbatamAM potAnAthI zreSTha hoya tenA pratye aneka prakArano yogya vyavahAra sAcavavo; jemake, tenI sAme javuM, te Ave tyAre UThI UbhA thavuM, Asana ApavuM, vaMdana karavuM vagere, te "upacAravinaya." [23] have vaiyAvRttanA bhedo kahe che aacaaryopaadhyaaytpsvishaiksskglaangnnkulsghkrApuranozAnA ra4 1 AcArya, upAdhyAya, tapasvI, zikSa, glAna, gaNa, kula saMgha, sAdhu ane samagra ema daza prakAre vaiyAvRnya che. Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 tatvArthasUtra vaiyAvRtya e sevArUpa hevAthI, sevAyogya hoya evA daza prakAranA sevya - sevAyogya pAtrane lIdhe tene paNa daza prakAra pADavAmAM AvyA che. te A pramANeH 1. mukhyapaNe jenuM kArya vrata ane AcAra grahaNa karAvavAnuM hoya, te "AcArya. 2. mukhyapaNe jenuM kArya zrutAbhyAsa karAvavAnuM hoya, te "upAdhyAya." 3. moTAM ane ugra tapa karanAra hoya, te tapasvI." 4. je navadIkSita heI zikSaNa meLavavAne umedavAra hoya, te zaikSa." 5. roga vagerethI kSINa hoya, te "glAnI 6. judA judA AcAryonA ziSyarUpa sAdhuo je paraspara sahAdhyAyI hovAthI samAna vAcanAvALA hoya, temane samudAya te "gaNa." che. eka ja dIkSAcAryane ziSya parivAra, te "kula. 8. dharmanA anuyAyIo te "saMdha" enA sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA e cAra bheda che. 9. pravajyAvAna hoya, te "sAdhu. 10. jJAna Adi guNe vaDe samAna hoya, te "samane jha'-samAnazIla. [24] have svAdhyAyanA bhedo kahe che : vAcanApracchanAnuprekSAmnAya dharmopadezAH / 25 / vAcanA, pracchanA, anuprekSA, AmnAya ane dharmopadeza e pAMca svAdhyAyanA bhede che. jJAna meLavavAne, tene niHzaMka, vizada ane paripakva karavAno temaja tenA pracArane prayatna e badhuM svAdhyAyamAM AvI jatuM hovAthI, tenA ahIM pAMca bhedo abhyAsazailInA krama pramANe ja darzAvavAmAM AvyA che. te A pramANe: 1. zabda ke arthano prathama pATha levo, te "vAcanA." 2. zaMkA Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya -sUtra 26-28 dUra karavA ke vizeSa khAtarI karavA pRcchA karavI, te "pracchanA." 3. zabdapATha ke tenA arthanuM manathI ciMtana karavuM, te anuprekSA.' 4. zIkhela vastunA uccAranuM zuddhipUrvaka punarA vartana karavuM, te "AmnAya' arthAt parAvartana. 5. jANela vastunuM rahasya samajAvavuM, te dharmopadeza." athavA dharmanuM kathana karavuM, te dharmopadeza" [25] have vyutsarganA bhedo kahe che : grAhyAjI ! radda bAhya ane AtyaMtara upadhine tyAga ema be prakArane vyutsarga che. kharI rIte ahatva - mamatvanI nivRttirUpa tyAga eka ja che, chatAM tyAgavAnI vastu bAhya ane AtyaMtara ema be prakAranI hovAthI, tenA arthAta vyutsarga ke tyAganA be prakAra mAnavAmAM AvyA che. te A pramANe: 1. dhana, dhAnya, makAna, kSetra Adi bAhya vastuomAMthI mamatA uThAvI levI, te "bAhyopadhivyutsarga. 2. ane zarIra uparathI mamatA uThAvavI tema ja kASAyika vikAromAMthI tamayapaNAne tyAga kare, te "AtyaMtare padhivyutsarga.' ri6] have dhyAnanuM varNana kare che: uttamasahananasyaikAgracintAnirogho dhyAnam / 27 / samuhUrtA ra8 1. bhASyamAM ahIM sUtramAM "prajA ciMtA" ane "nirodha evA dhyAnanA be prakArano nirdeza che ema spaSTa jaNAvyuM che. paNa A bAbatamAM koIpaNa TIkAkAre bhASyanuM anusaraNa karyuM nathI tethI ame paNa badhAja TIkAkArene anusarI vyAkhyA karI che, ane kharekhara A satramAM be dhyAne abhipreta che. e mATe juo dazavainI agasya cUrNi pR; 16 ane 'vidyA bhA. 15, aMka-2mAM dalasukha mAlavaNiyAne lekha. Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 tavAthasUtra uttama saMhananavALAnuM je eka viSayamAM aMtaHkaNanI vRttinuM sthApana te dhyAna. te muhUrta sudhI eTale aMtarmuharta paryata rahe che. dhira : cha prakAranAM siMhana-zArIrika baMdhAraNAmAM vajIrSabhanArAca, ardhavajIrSabhanArA ane nArAca e traNa uttama gaNAya che. je uttama saMhananavALo hoya te ja dhyAnano adhikArI che. kAraNa ke, dhyAna karavAmAM joItA mAnasika baLa mATe je zArIrika baLa joIe, tene saMbhava ukta traNa saMhananavALA zarIramAM che; bAkInAM bIjA traNa saMhananavALAmAM nahi. e te jANItuM ja che ke, mAnasika baLano eka mukhya AdhAra zarIra ja che ane zarIrabaLa te zArIrika baMdhAraNa upara nirbhara che, tethI uttama sivAyanA saMhananavALA dhyAnanA adhikArI nathI. jeTale aMze zArIrika baMdhAraNa nabaLuM, teTale aMze mane baLa ochuM; jeTale aMze manobaLa ochuM, eTale aMze cittanI sthiratA ochI. tethI nabaLA zArIrika baMdhAraNavALA arthAt anuttama saMhananavALA leke prazasta ke aprazasta koI paNa viSayamAM je ekAgratA 1. digaMbarIya gra mAM traNe uttama saMhananavALAne dhyAnanA adhikArI mAnyA che; bhASya ane tenI vRtti prathamanA be saMhananavALAne dhyAnanA svAmI mAnavAne pakSa kare che. 2. be hADakAMnA cheDA ekabIjAnA khADAmAM geAThavavAmAM Ave, te te markaTabaMdha athavA nArA kahevAya. te prakAranA sAMdhA upara hADane paTe Ave, te te RSabhanArAe baMdha thAya. ane te traNane vadhe e eka vajakhIla upara parovavAmAM Ave, te te pUre varSabhanArAcasaMhanana baMdha thayo kahevAya. Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya -sUtra 26- 28 301 sAdhI zake che, te eTalI badhI ochI hoya che ke, tenI gaNanA dhyAnamAM thaI zakatI nathI. 5: sAmAnya rIte kSaNamAM eka, kSaNamAM bIjA ane kSaNamAM trIjA ema aneka viSayone avalaMbI cAlatI jJAnadhArA, bhinna bhinna dizAmAMthI vahetI havAnI vacce rahela dIpazikhAnI peThe asthira hoya che. tevI jJAnadhArA - ciMtAne vizeSa prayatna vaDe bAkInA badhA viSayethI haThAvI kaI paNa eka ja ISTa viSayamAM sthira karavI, arthAt jJAnadhArAne aneka viSayagAminI banatI aTakAvI ekaviSayagAmanI binAvI devI, te "dhyAna" che. dhyAnanuM e svarUpa asarvajJa - chAsthamAM ja saMbhave che, tethI evuM dhyAna bAramAM guNasthAna sudhI hoya che. sarvajJatva prApta thayA pachI arthAt teramA ane caudamA guNasthAnamAM dhyAna svIkAravAmAM AvyuM che kharuM; paNa tenuM svarUpa judA prakAranuM che. temAM guNasthAnanA aMtamAM jyAre mAnasika, vAcika ane kAyika vyApAranA nirodhane krama zarU thAya che, tyAre sthUla kAyika vyApAranA nirodha pachI sUkSmakAyika vyApAranA astitva vakhate "sUkSmakriyApratipAtI" nAmanuM trIjuM zukaladhyAna mAnavAmAM AvyuM che, ane caudamAM guNasthAnamAM saMpUrNa agipaNanI dazAmAM zaulezIkaraNa vakhate samucichannakriyAnivRtti' nAmanuM cothuM zukaladhyAna mAnavAmAM AvyuM che. A baMne dhyAne te te dazAmAM citta vyApAra na hovAthI chavAsthanI peThe ekAgraciMtAnidhirUpa te nathI ja; tethI te baMne dazAmAM dhyAna ghaTAvavA mATe sUtramAM kahela prasiddha artha uparAMta dhyAna zabdano artha vizeSa vistAravAmAM Avyo che, ane te e ke, mAtra kAyika skUlavyApArane rokavAne prayatna te paNa dhyAna che, ane AtmapradezonI nipra W Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 tattvArthasUtra ka MpatA e paNa dhyAna che. hajI dhyAnanI bAbatamAM eka prazna rahe che ane te e ke, teramA guNasthAnanA prAra bhathI mAMDI yAnirodhane krama zarU thAya tyAM sudhInI avasthAmAM arthAt sattapaNe jIvana vyatIta karavAnI sthitimAM kAI dhyAna heAya che kharuM ? ane hAya ! te kayuM? Ane uttara be rIte maLI Ave cheH 1. e viharamANa sarvajJanI dazAne dhyAnAMtarikA kahI temAM abyAnIpaNuM ja kabUla rAkhI, koI dhyAna svIkAravAmAM Avyu nathI. 2. e dazAmAM mana, vacana ane zarIranA vyApAra saMbaMdhI sudRDha prayatnane ja dhyAna tarIke svIkAravAmAM Avela cheH jAnu rimALa : uparyukta eka dhyAna vadhAremAM vadhAre aMta sudhI ja TakI zake che; tethI AgaLa tene TakAvavu kaThaNa hAvAthI tenuM kAlaparimANa aMtarmu dUta mAnavAmAM AvyuM che. zvAsa-ucchvAsane bilakula rAkavA ene keTalAka dhyAna mAne che, vaLI khIjA keTalAka 1mAtrAthI kAlanI gaNanA karavAne dhyAna mAne che, paNa jainaparaMparA e kathana nathI svIkAratI. kAraNamAM te kahe che ke, jo saMpUrNapaNe zvAsa-ucchvAsa baMdha ja karavAmAM Ave, te chevaTe zarIra Take ja nahi; eTale mada ke maMdatama paNa zvAsanA saMcAra dhyAnAvasthAmAM hoya che ja; tevI rIte jyAre koI mAtrA vaDe kAlanuM mApa kare, tyAre 1. OM OM' Adi eka eka hasva svara khelavAmAM jeTalA vakhata lAge che, teTalA vakhatane eka mAtrA' kahevAmAM Ave che. vyaMjana jyAre svarahIna khAlAya che, tyAre temAM adha mAtrA jeTalA vakhata lAge che. mAtrA ke amAtrA jeTalA vakhatane jANI levAnA abhyAsa karI, kAI te uparathI khIjI kriyAnA vakhata mApe ke amuka kAmamAM ATalI mAtrAo thaI, te mAtrA vaDe kAlanI gaNanA kahevAya che. Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya - sUtra 29-30 te tenuM mana gaNatarInA kAmamAM aneka kriyAo karavAmAM rokAyeluM heI, ekAgratAne badale vyagratAvALuM ja saMbhave che. tevI ja rIte divasa, mAsa ane tethI vadhAre vakhata sudhI dhyAna TakavAnI lekamAnyatA paNa jenaparaMparAne grAhya nathI; tenuM kAraNa te ema batAve che ke, vadhAre vakhata dhyAnane laMbAvatAM iMdriyane upaghAta saMbhavato hovAthI, te aMtarmuhUrtathI vadhAre laMbAvavuM kaThaNa che. eka divasa, eka ahorAtra ke tethI vadhAre vakhata sudhI dhyAna karyuM ema kahevAno artha eTale ja che ke, teTalA vakhata sudhI dhyAnano pravAha laMbAyo arthAt kaI paNa eka AlaMbanamAM eka vAra dhyAna karI, pharI te ja AlaMbananuM kAMIka rUpAMtarathI ke bIjA AlaMbananuM dhyAna karavAmAM Ave, ane vaLI e ja rIte AgaLa dhyAna karavAmAM Ave, tyAre te dhyAnapravAha laMbAya che. A aMtarmuhUrta kAlaparimANa choghasthika dhyAnanuM samajavuM. sarvajJamAM ghaTAvAtA dhyAnanuM kAlaparimANa te vadhAre paNa saMbhave; kAraNa ke mana, vacana ane zarIranI pravRtti viSenA sudaDha prayatnane vadhAre vakhata sudhI paNa sarvajJa laMbAvI zake. je AlaMbana upara dhyAna cAle, te AlaMbana saMpUrNa dravyarUpa na hatAM tene eka deza-I paryAya hoya che; kAraNa ke dravyanuM ciMtana e tenA kaI ne kaI paryAya dvArA ja zakya bane che. [27-28] have dhyAnanA bhedo kahe che : Artaraudradharma zuklAni / 29 / je mahendra rU. Arta, raudra, dharma ane zukla e cAra prakAra dhyAnanA che. ta-24 Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra temAMthI para-pachInAM e meAkSanAM kAraNa che. ukta cAra dhyAnamAM Ata ane raudra e e saMsAranAM kAraNa hAvAthI durdhyAna hAI heya-tyAjya che; dha' ane zula' e e meAkSanAM kAraNa hAvAthI sudhyAna hAI, upAdhya arthAt grahaNa karavA yAgya manAya che. [29-30] have AkhkhAnanu nirUpaNa kare che: ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya smRti 374 samanvAhAra: rUOM / Trenavastra | 22 | viparItaM manojJAnAm / 33 / unAna na / 34 / tadaviratadezaviratapramattasaMyatAnAm / 35 / apriya vastu prApta thAya tyAre tenA viyeAga mATe je ciMtAnuM sAtatya, te prathama Ata dhyAna. duHkha Avye tene dUra karavAnI je satata ciMtA, te bIjuM' A dhyAna. priyavastunA viyAga thAya tyAre tene meLavavA mATe je satata ciMtA thAya, te trIjI Ata dhyAna, nahi prApta thayela vastunI prAptinA sa`lpa karavA ke satata ciMtA karavI, te cAthuM Ata dhyAna. te Ata dhyAna avirata, dezasa'cata ane pramattasayata e guNasthAnAmAM ja sabhave che. ahI AkhyAnanA bhedo ane tenA svAmIe ema e bAbatenu nirUpaNa che. ati arthAt pIDA ke duHkha jemAMthI Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAya tyAre rAdhAna 'chavize adhyAya 9 sUtra 36 375 udbhave te Arta. duHkhanI utpattinAM mukhya cAra kAraNe che. aniSTa vastune saMyoga, ISTa vastune viyoga, pratikUla vedanA ane bheganI lAlaca. e kAraNo uparathI ArtadhyAnanA cAra prakAra pADavAmAM AvyA che. 1. jyAre aniSTa vastune saMga thAya che, tyAre taddabhava duHkhathI vyAkuLa thayele AtmA tene dUra karavA te vastu kyAre pitAnI pAsethI khase te mATe je satata ciMtA karyA kare che, te "aniSTasaMgaArtadhyAna." 2. e ja rIte keI iSTa vastu cAlI jAya tyAre tenI prApti mATenI satata ciMtA, te "aSTaviyogaArtadhyAna." 3. temaja zArIrika ke mAnasika pIDA thAya tyAre tene dura karavAnI vyAkuLatAmAM je ciMtA, te "gaciMtAArtadhyAna." ane 4. bhoganI lAlacanI utkaTatAne lIdhe aprApta vastune meLavavAne je tIvra saMkalpa, te nidAnabAtadhyAna." prathamanAM cAra guNasthAna, dezavirata ane pramattasaMyata maLI kula cha guNasthAnomAM ukta dhyAna saMbhave che; temAM vizeSatA eTalI ke pramatta saMtaguNasthAnamAM nidAna sivAyanAM traNa ja ArtadhyAne saMbhave che. [31-35] have raudradhyAnanuM nirUpaNa kare che? hiMsAnRtasteya viSayasaMrakSaNebhyo raudrmvirtdeshviAto / rUddA hiMsA, asatya. cerI ane viSayarakSaNa mATe je satata ciMtA, te raudradhyAna che, te avirata ane dezaviratamAM saMbhave che. prastuta sUtramAM raudradhyAnanA bhedo ane tenA svAmIonuM varNana che. raudradhyAnanA cAra bhedo tenAM kAraNe uparathI Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 tavArthasUtra ArtadhyAnanI peThe pADavAmAM AvyA che. jenuM citta dUra ke kaThora hoya, te ru; ane tevA AtmAnuM je dhyAna, te raudra." hiMsA karavAnI, jUThuM bolavAnI, corI karavAnI ane prApta viSayane sAcavI rAkhavAnI vRttimAMthI krUratA ke kaThoratA Ave che, ene lIdhe je je satata ciMtA thayA kare che te anukrame hiMsAnubaMdhI, amRtAnubaMdhI, teyAnubaMdhI ane viSayasaMrakSaNenubaMdhI raudradhyAna kahevAya che. pahelAM pAMca guNasthAnavALA e dhyAnanA svAmIo che. have dharmadhyAnanuM nirUpaNa kare che? AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharma mprmttsNysarca . 37T kArAttakSAyAtrA rU85 AjJA, apAya, vipAka ane saMsthAnanIvicAraNA mATe je ekAgra manavRtti karavI te dharma dhyAna che; e apramattasaMyatane saMbhave che. vaLI te dharmadhyAna upazAMtamUha ane kSINameha guNasthAnamAM saMbhave che. - dharmadhyAnanA bhedo ane tenA svAmIone ahIM nirdeza che. mevo ? vItarAga ane sarvajJa puruSanI AjJA zI che ? kevI hovI joIe ? enI parIkSA karI tevI AjJA zodhI kADhavA mATe manovega Ape, te AjJAviyadharmadhyAna." doSanA svarUpane ane temAMthI kema chuTAya ene vicAra karavA mATe je manoyoga Apo, te "apAyaricayadharmadhyAna." Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9- sUtra 39 anubhavamAM AvatA vipAkAmAMthI kayA kayA vipAka kayA kayA kane AbhArI che teneA, tathA amuka ka'nA amuka vipAka sabhave tenA vicAra karavA manAyeAga ApavA, te 'vipAkavicayadharma dhyAna.'lAkanA svarUpanA vicAra karavA maneAyega ApavA, te 'saMsthAnavicayadharma dhyAna.' svAmItro : dhama dhyAnanA svAmI paratve zvetAMbarIya ane digabarIya matanI paraparA eka nathI. zvetAMbarIya mAnyatA pramANe upara sUtramAM kahela sAtamA, agiyAramA ane bAramA guNasthAnamAM temaja e kathana uparathI sUcavAtA AThamA vagere vacalAM traNa guNasthAnamAM eTale ke eka dara sAtamAthI bAramA sudhInAM cha guNasthAnamAM dharmadhyAna sa`bhave che. digaMbarIya paraMparA cothAthI sAtamA sudhInAM cAra guNasthAnamAM ja dhadhyAnane saMbhava svIkAre che. tenI dalIla evI che ke, samyagdaSTine koNInA AraMbha pahelAM ja dharmadhyAna sabhave che ane zreNInA AraMbha tA AThamA guNasthAnathI thatA hAvAne lIdhe AThamA AdimAM e dhyAna nathI ja sabhavatuM. [37-38] have zukaladhyAnanuM nirUpaNa kare che : zuddhe Aghe pUrvavidH| rU1| ra7 1. 'pUrvavid:' e a'za prastuta sUtrano ja che ane teTaluM' sUtra jIduM nathI, evuM bhASyanA TIkAkArA jaNAve che. digaMkharIya paraMparAmAM paNa e a'rAtu jIdA sUtrarUpe sthAna nathI, tethI ahIM paNa temaja rAkhyu che. chatAM bhASya uparathI spaSTa jaNAya che ke 'pUrvavid :' e jIdu' ja sUtra che, Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 tatvArthasUtra pare kevalinaH / 40 / pRthaktvaikatvavitarkasUkSma kriyApratipAtivyuparatakriyAnivRttIni / 41 / tat gyekakAyayogAyogAnAm / 42 / ekAzraye savitarke pUrva / 43 / 'avicAraM dvitIyam / 44 / vitarkaH zrutam / 45 // vicAro'rthavyajanayogasaMkrantiH / 46 / upazAMta ane kSINamehamAM pahelAM be zukaladhyAna saMbhave che; baMne pahelAM zukaladhyAna pUrvadharane hoya che. pachInAM be kevalIne hoya che. pRthakatvavitarka, ekavitarka, sUkSmakriyApratipAtI ane vyuparatakriyAnivRtti e cAra zukaladhyAna che. - te zukaladhyAna anukrame traNa gavALA, ke paNa eka vegavALA, kAyayegavALA ane vega vinAne hoya che. pahelA be, eka AzrayavALA temaja savitarka che. emAMthI bIjI avicAra che, arthAta paheluM savicAra che. . vitarka eTale zrata. 1. prastuta sthaLamAM "avIvAra evuM paNa rUpa puSkaLa dekhAya che chatAM ahIM rajUrAmAM ane vivecanamAM hasva "vi" vAparI ektA sAcavI che. Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9- sUtra 40-46 vicAra eTale artha, vyaMjana ane ganI saMkrAMti. prastuta varNanamAM zukaladhyAnane lagatA svAmI, bhedo ane svarUpa e traNa muddAo che. svAmI : svAmInuM kathana ahIM be prakAre karavAmAM AvyuM che. eka to guNasthAnanI daSTie ane bIjuM ganI daSTie. guNasthAnane hisAbe zukaladhyAnanA cAra bhedomAMthI pahelA be bhedanA svAmI agiyAramAM-bAramA guNasthAnavALA ane te paNa pUrvadhara hoya te hoya che. pUrvadhara e vizeSaNathI sAmAnya rIte eTaluM ja samajavAnuM ke je pUrvadhara na hoya ane agiyAra Adi aMgenA dhAraka hoya, temane te agiyAramAbAramA guNasthAna vakhate zukala nahi paNa dharmadhyAna hoya che. A sAmAnya vibhAgane eka apavAda paNa che ane te e ke, pUrvadhara na hoya tevA AtmAone jemake-mASatuSa, marudevI vagerene paNa zukaladhyAna saMbhave che. zukaladhyAnanA chellA be bhedonA svAmI phakta kevalI arthAt teramA-caudamA guNasthAna vALA che. ane hisAbe traNa gavALA hoya te ja cAramAMthI pahelA zukaladhyAnanA svAmI che. mana, vacana ane kAyamAMthI keIpaNa eka ja gavALA hoya, te zukaladhyAnanA bIjA bhedanA svAmI che. enA trIjA bhedanA svAmI mAtra kAyayogavALA ane cothA bhedanA svAmI mAtra agI ja hoya che. mevo H zukaladhyAnanA paNa anya dhyAnanI peThe cAra bheda pADavAmAM AvyA che. temanA cAra nAma A pramANe Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 tatvArthasUtra 1. pRthakRtvavitarkasavicAra 2. ekavavitakanirvicAra 3. sUkSmakriyApratipAtI 4. vyuparatakriyAnivRtti-samucchinnakriyAnivRtti. svapa : prathamanAM be zukaladhyAnone Azraya eka che arthAt e baMne pUrvajJAnadhArI AtmA vaDe AraMbhAya che tethI ja e bane yAna "vitarka" arthAta zrutajJAna sahita che bannemAM vitarkanuM sAmya hovA chatAM bIjuM vaiSamya paNa che, ane te eke pahelAmAM "pRthakRtva" arthAta bheda che; jyAre bIjAmAM ekatva' arthAt abheda che. e ja rIte pahelamAM "vicAra" arthAt saMkrama che jyAre bIjAmAM vicAra nathI. Ane lIdhe e bane dhyAnanAM nAma anukrame "pRthakRtvavitarkasavicAra" ane "ekatvavitarka avicAra' evAM rAkhavAmAM AvyAM che. jyAre koI dhyAna karanAra pUrvadhara hAya, tyAre pUrvagata zratane AdhAre, ane pUrvadhara na hoya tyAre pitAmAM saMbhavita zrutane AdhAre, kaI paNa paramANu Adi jaDa ke AtmarUpa cetana evA eka dravyamAM utpatti, sthiti, nAza, mUrtatva amUrtava Adi aneka paryAnuM dravyAstika, paryAyAstika Adi vividha naya vaDe bhedapradhAna ciMtana kare, ane yathAsaMbhavita zrutajJAnane AdhAre koI eka dravyarUpa artha uparathI bIjA dravyarUpa artha upara ke eka dravya uparathI paryAyarUpa anya artha upara ke eka paryAyarU5 artha uparathI anya paryAyarUpa artha upara ciMtana mATe pravRtta thAya, tevI ja rIte artha uparathI zabda upara ane zabda uparathI artha upara ciMtana mATe pravarte, tema ja mana Adi koI paNa eka yoga choDI anya vegane avalaMbe, tyAre te dhyAna "pRthakRtvavitarkasavicAra' kahevAya che. kAraNa ke emAM virtaka" arthAt zrutajJAnane Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya -sUtra 40-46 381 avalaMbI koI paNa eka dravyamAM tenA paryAne bheda arthAta pRthakRtva vividha dRSTie ciMtavAya che ane zrutajJAnane ja avalaMbI eka artha uparathI bIjA artha upara, eka zabda uparathI bIjA zabda upara; artha uparathI zabda upara, zabda uparathI artha upara ane eka yoga uparathI bIjA yoga upara "saMkrama" arthAta saMcAra karavAno hoya che. tethI UlaTuM jyAre keI dhyAna karanAra pitAmAM saMbhavita zratane AdhAre koI paNa eka ja paryAyarU5 arthane laI temAM ekatvaabhedapradhAna ciMtana kare, ane mana Adi traNa vegamAMthI keIpaNa eka ja vega upara aTaLa rahI zabda ane arthanA ciMtananuM temaja bhinna bhinna yogamAM saMcaravAnuM parivartana na kare, tyAre te dhyAna "ekatravitarka avicAra" kahevAya che. kAraNa ke temAM vitarka" arthAt zrutajJAnanuM avalaMbana hovA tAM "ekatva" arthAt abheda pradhAnapaNe ciMtavAya che ane artha, zabda ke yoganuM parivartana nathI hotuM. ukta bemAMthI pahelA bhedapradhAnano abhyAsa daDha thayA pachI ja bIjA abhedapradhAna dhyAnanI gyatA prApta thAya che. jema AkhA zarIramAM vyApelA sarpa AdinA jherane maMtra Adi upAya vaDe phakta DaMkhanI jagAe lAvI mUkavAmAM Ave che, temaja AkhA jagatanA bhinna bhinna viSayamAM asthirapaNe bhaTakatA manane dhyAna vaDe kaI paNa eka viSaya upara lAvI sthira karavAmAM Ave che. e sthiratA dRDha thatAM jema ghaNAM IdhaNa kADhI levAthI ane bacelAM thoDAM IdhaNo saLagAvI devAthI agara tamAma IdhaNa laI levAthI agni olavAI jAya che, tema uparyukta krame eka viSaya upara sthiratA AvatAM chevaTe mana Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 tatvArthasUtra paNa taddana zAMta thaI jAya che. arthAta tenuM caMcalapaNuM dUra thaIne niSpakaMpa banI jAya che ane pariNAme jJAnanAM badhAM AvaraNe vilaya pAmI sarvajJapaNuM pragaTe che. jyAre sarvajJa bhagavAna yoganirodhanA kramamAM chevaTe sakSma zarIrogane Azraya laI bIjA bAkInA yogane roke che tyAre te sUkSmakriyApratipAtI dhyAne kahevAya che, kAraNa ke temAM zvAsaucazvAsa jevI sUkSma ja zarIrakriyA bAkI rahela hoya che, ane temAMthI patana paNa thavAno saMbhava nathI. jyAre zarIranI zvAsa-prazvAsa Adi sUkSma kriyAo paNa aTakI jAya, ane AtmapradezanuM sarvathA akaMpapaNuM prakaTe, tyAre te "samucchinnakriyAnivRttidhyAna" kahevAya che, kAraNa ke emAM skUla ke sUkSma kaI paNa jAtanI mAnasika, vAcika, kAyika kriyA hatI ja nathI ane te rithati pAchI jatI paNa nathI. A caturtha dhyAnane prabhAve sarva Asrava ane baMdhane nirodha thaI. zeSa sarva karma kSINa thaI, mekSa prApta thAya che. trIjA ane cothA zukala dhyAnamAM kaI paNa jAtanA zratajJAnanuM AlaMbana nathI hatuM, tethI te bane anAlaMbana paNa kahevAya che. [39-46] - have samyagdaSTionI karmanirjarAne taratamabhAva kahe che: 1. A krama A pramANe mAnavAmAM Athe che: sthUla kAyayoganA AzrayathI vacana ane mananA pUla yogane sUma banAvavA mAM Ave che, tyAra bAda vacana ane mananA sUkSma yogane avalaMbI zarIrane skUla yoga sUkSma banAvAya che; pachI zarIranA sUkSma yegane avalaMbI vacana ane mananA sUkSma ane nirAdha karavAmAM Ave che; ane aMte sUkSma zarIra yogane paNa nirAdha karavAmAM Ave che. Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya -sUtra 47 samyagdRSTizrAvakaviratAnantaviyojakadarzanamohakSapakopazamakopazAntamohakSapakakSINamAhajinAH kramazo saMceyagunika7! samyagdaSTi, zrAvaka, virata, anaMtAnubaMdhiviyejaka, darzana mehakSapaka, upazAmaka, upazAMtamUha, kSapaka, kSINameha, ane jina e daza anukrame asaMkhyayaguNa nirjarAvALA hoya che. | sarva karmabaMdhanone sarvathA kSaya te mokSa ane tene aMzathI kSaya te nirjarA. A rIte baMnenuM lakSaNa jotAM spaSTa thAya che ke, nirjarA e mokSanuM pUrvagAmI aMga che. prastuta zAstramAM mekSatatvanuM pratipAdana mukhya hovAthI tenI aMgabhUta ja nirjarA vicAra ahIM kare prApta thAya che. tethI je ke saMsArI samagra AtmAomAM karmanirjarAne krama cAlu hoya che ja, chatAM ahIM phakta viziSTa AtmAonI ja karmanirjarAne krama vicAravAmAM Ave che. te viziSTa AtmAo eTale meMkSAbhimukha AtmAo. kharI mokSAbhimukhatA samyagudaSTinI prAptithI zarU thAya che ane te jina arthAt sarvajJa avasthAmAM pUrI thAya che. sthUla daSTie samyadRSTinI prAptithI mAMDI sarvajJadazA sudhImAM mokSAbhimukhatAnA daza vibhAge karavAmAM AvyA che, emAM pUrva pUrvathI uttara uttara vibhAgamAM pariNAmanI vizuddhi savizeSa hoya che. pariNAmanI vizuddhi jeTalI vadhAre, teTalI karmanirjarA paNa vizeSa; tethI prathama prathamanI avasthAmAM jeTalI karmanirjarA thAya che, te karatAM uparauparanI avasthAmAM pariNAmavizuddhinI Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra vizeSatAne lIdhe asaMkhyAtagaNI karmanirjarA vadhatI ja jAya che. A rIte vadhatAM vadhatAM chevaTe sarvajJaavasthAmAM nirjarAnuM pramANa sauthI vadhAre thaI jAya che. karmanirjarAnA prastuta taratamabhAvamAM sauthI ochI nirja samyagdaSTinI ane sauthI vadhAre sarvasanI che. e daza avasthAonuM svarUpa nIce pramANe che. 1. je avasthAmAM miyAdaSTi TaLI samyaktva pragaTe che, te "samyagdaSTi. 2. jemAM apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA kSayapazamathI alpAMze virati arthAt tyAga pragaTe che, te "zrAvaka." 3. jemAM pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA kSapazamathI sarvAze virati pragaTe che, te "virata, 4. jemAM anaMtAnubaMdhI kaSAane kSaya karavA jeTalI vizuddhi pragaTe che, te anaMtavijaka." 5. jemAM darzanamehane kSaya karavAnI vizuddhi pragaTe che, te 'darzanamohakSapaka." 6. je avasthAmAM mehanI zeSa prakRtione upazama cAlato hoya, te "upazamaka" che. jemAM e upazama pUrNa thayuM hoya, te upazAMtamaha." 8. jemAM mehanI zeSa pratikRone kSaya cAlato hoya, te "kSapaka." 9. jemAM e kSaya pUrNa siddha thaye hoya, te "kSINameha. jemAM sarvApaNuM pragaTayuM hoya, te jina.' [47]. have nigraMthanA bhedo kahe che? pustrAvarapunithasnAtaka nizA (48) pulAka, bakuza, kuzIla, nirgatha ane snAtaka e pAMca prakAranA nirgatha che. Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9- sUtra 48 385 nigraMtha zabdane tAtvika - nizcayanayasiddha artha judo che ane vyAvahArika-sAMpradAyika artha judo che. A banne arthanA ekIkaraNane ja ahIM nigraMtha sAmAnya mAnI, tenA ja pAMca vargo pADI, pAMca bhedo darzAvavAmAM AvyA che. jemAM rAga TheSanI gAMTha bilakula na ja hoya, te nigraMtha zabdane tAttvika artha che, ane je apUrNa hovA chatAM ukta tAttvika nigraMthapaNAne umedavAra hoya, arthAt bhaviSyamAM evI sthiti meLavavA IcchatA hoya, te vyAvahArika nigraMtha. pAMca bhedomAMthI prathamanA traNa vyAvahArika ane pachInA be tAtvika che. e pAMca bhedonuM svarUpa A pramANeH 1. mUla guNa ane uttara guNamAM paripUrNatA prApta na karyA chatAM vItarAgapraNIta AgamathI kadI paNa calita na thAya, te "pulAka nigraMtha." 2. jeo zarIra ane upakaraNanA saMskArone anusaratA hoya, Rddhi ane kIrti cAhatA hoya, sukhazIla hoya, avivikta - sasaMgaparivAravALA hoya ane cheda (caritraparyAyanI hAnithI) tathA zabala (aticAra) doSothI yukta hoya, te "bakuza." 3. kuzIlanA be bhedamAMthI jeo Idriyane vazavartI hevAthI kaI prakAranI uttara guNonI virAdhanA karavA pUrvaka pravarte, te "pratisevanAkuzIla'; ane jeo tIvra kaSAyane kadI vaza na thatAM mAtra maMda kaSAyane kyAreka vaza thAya, te "kaSAyakuzIla." 4. jemAM sarvApaNuM na hovA chatAM rAgadveSano atyaMta abhAva hoya ane aMtarmuddata jeTalA vakhata pachI ja jemAM sarvajJatva pragaTa thavAnuM hoya, te "nigraMtha." 5. jemAM sarvApaNuM pragaTayuM hoya, te snAtaka." [48] ATha bAbatamAM nirca thenI vizeSa vicAraNA Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra sNymshrutprtisevnaatiirthlinggleshyoppaatsthaanvipata kSar / 9 saMyama, kRta, pratisevanA, tIrtha, liMga, vezyA, upapAta ane sthAnanA bheda vaDe e nirgathe vicAravA gya che. pahelAM je pAMca nirca thanuM varNana karavAmAM AvyuM che, temanuM vizeSa svarUpa jANavA mATe ahIM ATha vastuo laI darekanA pAMca nirca the sAthe keTakeTalA saMbaMdha che te vicAravAmAM AvyuM che. jemakeH saMyama sAmAyika Adi pAMca saMyamamAMthI sAmAyika ane chedo pasthApanIya e be saMyamamAM pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzala e traNa nigraMtha varte, kaSAyakuzIla ukta be ane parihAravizuddhi tathA sUkSmasaMparAya e cAra saMyamamAM varte; nigraMtha ane snAtaka bane mAtra yathAkhyAta saMyamamAM varte. - kRta: pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzIla e traNenuM utkRSTa kRta pUrNa daza pUrva ane kaSAyakuzIla temaja nigraMthanuM utkRSTa kRta cauda pUrva hoya che, jaghanyakRta pulAkanuM AcAravastu; ane bakuza, kuzIla temaja nigraMthanuM aSTapravacanamAtA (pAMca samiti ane traNa gupti) hoya che. snAtaka sarvasa hovAthI mutarahita ja che. pratisevanA (virAdhanA)H pulAka pAMca mahAvrata ane rAtri. bhojanaviramaNa e chamAMthI koI paNa vratano bIjAnA dabANathI 1. A nAmanuM eka navamA pUrvamAM trIjuM prakaraNa che, te ja ahIM levAnuM che. Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9-sUtra 49 balAtkAre khaMDana karanAra hoya che, keTalAka AcAryo pulAkane caturtha vratanA ja virAdhaka tarIke mAne che. bakuza be prakAranA hoya chekeI upakaraNabakuza ane kaI zarIrabakuza. jeo upakaraNamAM Asakta hovAthI jAta jAtanAM, kImatI ane aneka vizeSatAvALAM upakaraNo iche, temaja saMgrahe che, ane nitya temanA saMskAra-TApaTIpa karyA kare che, te upakaraNabakuza." je zarIramAM Asakta hovAthI tenI zobhA mATe tenA saMskAro karyA kare che, te "zarIrabakuza." pratisevanAkuzIla mULa guNonI virAdhanA karyA vinA ja uttara guNonI kAMIka virAdhanA kare che. kaSAyakuzIla, nigraMtha ane snAtakane te virAdhanA hatI ja nathI. tIna (zAsana)H pAMce nirca badhA tIrthakarenAM zAsanamAM maLI Ave che. keTalAkanuM evuM mAnavuM che ke pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzala e traNa tIrthamAM nitya hoya che ane bAkInA - kaSAyakuzIla Adi tIrthamAM paNa hoya che ane atIrthamAM paNa hoya che. (cihna): e dravya ane bhAva ema be prakAranuM che. cAritraguNa e bhAvaliMga, ane viziSTa veSa Adi bAhya svarUpa te dravyaliMga. pAMce nirgamAM bhAvaliMga avazya hoya che; paraMtu vyaliMga te e badhAmAM hoye kharuM ane na paNa hoya. sthAH pulAkane pAchalI teje, padma ane zukala e traNa lezyA hoya. bakuza ane pratisevanAkuzIlane ye lezyA heya. kaSAyakuzIla je parihAravizuddhicAritravALo hoya, to tene Adi ukta traNa lezyA heya; ane je sUkasaMparayavALo 1. digaMbarIya graMthe cAra lesthA varNave che. Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra siddhi vimala ane tenA bAvIza sAgaranA hoya te zukla ja hoya. nigraMtha ane snAtakane zukala ja lesyA hoya che; paNa snAtakamAM je agI hoya, te alezya hoya che. 355ta (utpattisthAna)H pulAka Adi cAra nirca the jadhanya upapAta saudharmakalpamAM 1papama pRthaphatva sthitivALA devamAM che; utkRSTa upapAta pulAkane sahastrAra kalpamAM viza sAgaropamanI sthitimAM che; bakuza ane pratisevanAkuzIlane utkRSTa upapAta AraNa ane acuta kalpamAM bAvIza sAgaropamanI sthitimAM che; kaSAyakuzIla ane nigraMthano utkRSTa upapAta sarvArthasiddhi vimAnamAM tetrIza sAgaropamanI sthitimAM che; snAtakano upapAta nirvANa che. - thAna (saMyamanAM sthAno-prakAra) : kavAyano nigraha ane " yogane nigraha e saMyama che. saMyama badhAne badhI vakhate eka sarakho hoI na zake, kaSAya ane yoganA nigrahaviSayaka tAratamya pramANe ja saMyamamAM paNa taratamabhAva hoya che. je ochAmAM ochI nigraha saMyamakaTimAM Ave che, tyAMthI mAMDI saMpUrNa nigraharUpa saMyama sudhImAM nigrahanI tIvratA maMdatAnI vividhatAne lIdhe saMyamanA asaMkhyAta prakAre saMbhave che; e badhA prakAre saMyamasthAna kahevAya che. emAM jyAM sudhI kaSAyane leza paNa saMbaMdha hoya, tyAM sudhInAM saMyamasthAne kaSAyanimittaka, ane tyAra pachInAM mAtra yoganimittaka samajavAM. yogano sarvathA nirodha thavAthI je sthiti prApta thAya che, te chelluM saMyamasthAna samajavuM. jemajema pUrva pUrvavata saMyamasthAna, 1. digaMbarIya graMze be sAgarepamanI sthiti varNave che. Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9 - sUtra 49 tematema kASAyika pariNati vizeSa; ane jemajema uparanuM saMyamasthAna, tema tema kASAyikabhAva che; tethI uparauparanAM saMcamasthAne eTale vadhAre ne vadhAre vizuddhivALAM sthAne ema samajavuM. ane mAtra ganimittaka saMyamasthAmAM niSkaSAyatvarUpa vizuddhi samAna hovA chatAM jemajema ganirodha che vadhata, tematema sthiratA ochI vadhatI. yoganidhanI vividhatAne lIdhe sthiratA paNa vividha prakAranI heya che, eTale mAtra ganimittaka saMyamasthAne paNa asaMkhyAta prakAranA bane che. chelle saMyamasthAna jemAM paramaprakRSTa vizuddha ane paramaprakRSTa sthiratA hoya che, te tevuM eka ja hoI zake. ukta prakAranAM saMyamasthAnamAMthI sauthI jaghanatyasthAne pulAka ane kaSAyakuzIlanAM hoya che. e baMne asaMkhyAta saMyamasthAna sudhI sAthe ja vacce jAya che; tyArabAda pulAka aTake che; paraMtu kaSAyakuzIla ekale tyAra bAda asaMkhyAta sthAne sudhI caDaLe jAya che. tyAra pachI asaMkhyAta saMyamasthAna sudhI kaSAyakuzIla, pratisevanAkuzIla ane bakuza ekasAthe vacce jAya che. tyArabAda bakuza aTake che; tyArabAda asaMkhyAta sthAna sudhI caDI pratisevanAkuzIla aTake che; ane tyArapachI asaMkhyAta sthAna sudhI caDI kaSAyakuzIla aTake che. tyArapachI akaSAya arthAta mAtra nimittaka saMyama sthAne Ave che, jene nigraMtha prApta kare che. te paNa tevAM asaMkhyAta sthAne sevI aTake che. tyAra pachI eka ja cheTaluM sarvoparI, vizuddha ane sthira saMyamasthAna Ave che, jene sevI snAtaka nirvANa meLave che. ukta sthAne asaMkhyAta hevA chatAM te darekamAM pUrNa karatAM pachInAM sthAnanI zuddhi anaMtAnaMta guNa mAnavAmAM AvI che. [49] Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya-10 navamA adhyAyamAM saMvara ane nirjarAnuM nirUpaNa thaI javAthI chevaTe bAkI rahela mokSatatvanuM ja nirUpaNa A adhyAyamAM kamaprApta che. have kaivalyanI utpattinA hetuo kahe cheH mohakSayAjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAca vastram ! ! mehanA kSayathI ane jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa tathA aMtarAMyanA kSayathI kevala pragaTe che. mekSa prApta thayA pahelAM kevala upayoga (sarvajJatva, sarvadarzita) nI utpatti jainazAstramAM anivArya manAI che; tethI ja mekSanA svarUpanuM varNana karatAM kevala upayoga kayAM kAraNothI uddabhave che, e ahIM prathama varNavavAmAM AvyuM che. pratibaMdhaka karma nAza pAmavAthI sahaja cetanA nirAvaraNa thavAne lIdhe kevala upayoga AvirbhAva pAme che. e pratibaMdhaka karmo cAra che, jemAMthI prathama meha ja kSINa thAya che ane Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 10 - sUtra 2-3 39 tyAra pachI aMtarmuhUrta bAdabAkInAM jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane aMtarAya e traNa karmo kSaya pAme che. moha e sauthI vadhAre baLavAna hovAne lIdhe tenA nAza pachI ja anya karmone nAza zakya bane che. kevala upayoga eTale sAmAnya ane vizeSa baMne prakArane saMpUrNa bedha. A sthiti ja sarvajJatva ane sarvadarzitvanI che. [1] have karmanA AtyaMtika kSayanAM kAraNe ane mokSana svarUpa kahe che: bandhahetvabhAvanirjarAbhyAm / 2 / zArmisA moH rU. baMdha hetuonA abhAvathI ane nirjAthI karmane AtyaMtika kSaya thAya che. saMpUrNa karmane kSaya thave e mokSa che. ekavAra baMdhAyeluM karma kayAreka kSaya te pAme che ja; paNa te jAtanuM karma pharI baMdhAvAne saMbhava hoya agara te jAtanuM kaI karma hajI zeSa hoya, tyAM sudhI tene AtyaMtika kSaya thayo che ema na kahevAya. AtyaMtika kSaya eTale pUrvabaddha karmane ane navA karmane bAMdhavAnI yogyatAne abhAva. mokSanI sthiti karmanA AtyaMtika kSaya vinA nathI ja saMbhavatI. tethI evA AtyaMtika kSayanAM kAraNe ahIM batAvyAM che. te be che: baMdhahetuone abhAva ane nirjarA. baMdhahetuone abhAva thavAthI navAM karma baMdhAtAM aTake che, ane nirjarAthI prathama baMdhAyelAM karmone abhAva thAya che. baMdhahetuo miyAdarzana Adi pAMca che, jemanuM kathana pahelAM Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalara tAvArtha sUtra thayeluM che. temane yathAyogya saMvaradhArA abhAva thaI zake che, ane tapa dhyAna Adi dvArA nirjarA paNa sadhAya che. mohanIya Adi pUrvokta cAra karmone AtyaMtika kSaya thavAthI vItarAgatva ane sarvajJatva pragaTe che, tema chatAM te vakhate vedanIya Adi cAra karmo bahu ja virala rUpamAM zeSa hovAthI mokSa nathI te; te mATe te e zeSa rahela virala karmone kSaya paNa Avazyaka che. jyAre e kSaya thAya che, tyAre ja saMpUrNa karmone abhAva thaI, janmamaraNanuM cakra baMdha paDe che. e ja mekSa che. [3] have anya kAraNonuM kathana kare che: aupazamikAdibhavyatvAbhAvAccAnyatra kevalasamyakatvajJAnadarzanasiddhatvebhyaH / 4 / kSAyikasamyaphava, kSAyikajJAna, kSAyikadarzana ane siddhava sivAyanA pazamika Adi bhAvanA tathA bhavyatvanA abhAvathI mokSa pragaTe che. palika karmanA AtyaMtika nAzanI peThe te karma sAthe sApekSa evA keTalAka bhAvone nAza paNa mekSaprApti pahelAM Avazyaka hoya che. tethI ja ahIM tevA bhAvonA nAzanuM mekSanA kAraNa tarIke kathana che. evA bhAvo mukhya cAra che: aupazamika, kSApazamika, audayika ane pariNAmika. AmAM aupazamika Adi prathama traNa prakAranA te dareka bhAva sarvathA nAza pAme che ja. paNa pariNAmikabhAvanI bAbatamAM evo ekAMta nathI. pariNAmika bhAvomAMthI phakta bhavyatvano ja nAza thAya che; bIjAne nahi. kAraNa ke jIvata, astitva Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 10 - sUtra 5-6 . Adi bIjA badhA pAriNAmika bhAvA meAkSa avasthAmAM paNa hAya che, kSAyikabhAva jo ke karmAMsApekSa che, chatAM tenA abhAva meAkSamAM nathI thatA. e ja jaNAvavA sUtramAM kSAyika samyaktva Adi bhAvA sivAyanA bhAvAnA nAzane meAkSanuM kAraNa kahela che. jo ke sUtramAM kSAyika vI, kSAyika cAritra ane kSAyika sukhAdi bhAvAnuM vana kSAyika samyaktva AdinI peThe nathI karyuM, chatAM siddhatvanA amAM e badhA bhAveAne samAveza karI levAnA heAvAthI e bhAvAnuM vana paNa thaI jAya che. [4] 393 have mukta jIvanu meAkSa pachI lAgalu ja kA kahe che : tadanantaramUrdhvaM gacchatyAlAkAntAt / 5 / saMpUrNa kA kSaya thayA pachI turata ja mukta jIva lekanA aMta sudhI UMce jAya che. saMpUrNa karyAM ane tadAzrita aupazamika Adi bhAvA nAza pAmyA ke turata ja eka sAthe eka samayamAM traNa kA thAya che H zarIranA viyAga, sidhyamAna gati ane lAkAntaprApti. [5] have sidhyamAna gatinA hetuo kahe che 0 pUrvaprayeogAdasaGgatvAdbandhacchedAttathAgatipariNAmAcca 'jJakRtti: / 6 / pUrva prayAgathI, sa`ganA abhAvathI, a Mdhana tUTavAthI ane te prakAranA gatipariNAmathI mukta jIva UMce jAya che. A sUtra pachI sAtamA ane AThamA naMbaravALAM be sUtro niMga kharIca para pazamAM che. e mane sUtronA artha ane zAbdika vinyAsa prastuta sUtranA bhASyamAM kahe che ja, 1. Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAvArthasUtra jIva karmathI chUTo ke turata ja gati kare che, sthira raheto nathI. gati paNa UMcI ane te paNa lekanA aMta sudhI ja, tyArapachI nahi, AvI zAstrIya mAnyatA che. emAM prazna thAya che ke, karma ke zarIra Adi paulika padArthonI madada vinA amUrta jIva gati kevI rIte kare ? ane kare te Urdhvagati ja kema, adhogati ke tIrachI gati kema nahi ? A praznone uttara ahIM ApavAmAM Avyo che. chavadravya e svabhAvathI ja pulidravyanI peThe gatizIla che. baMnemAM taphAvata eTale ja che ke pudgala svabhAvathI adhogatizIla ane jIva svabhAvathI UrdhvagatizIla che. jIva gati na kare athavA nIcI yA tIrachI dizAmAM gati kare che te te anya pratibaMdhaka dravyanA saMgane lIdhe yA baMdhanane lIdhe ema samajavuM. evuM dravya te karma. jyAre karmane saMga chUTo ane tenuM baMdhana tUTayuM tyAre kaI pratibaMdhaka to nathI ja rahetuM eTale mukta jIvane pitAnA svabhAva pramANe Urdhvagati karavAno prasaMga Ave ja che. A prasaMge pUrvaprayAga nimitta bane che eTale e nimittathI mukta jIva Urdhvagati kare che. pUrvaprayAga eTale pUrvabaddha karma chUTI gayA pachI paNa tethI Avele vegaAveza. jema kuMbhAre lAkaDIthI pheravele cAka lAkaDI ane hAtha uThAvI lIdhA pachI paNa prathama maLela vegane baLe veganA pramANamAM pharyA kare che, tema karmamukta jIva paNa pUrvakarmathI Avela Avezane lIdhe pitAnA svabhAva pramANe Urdhvagati kare ja che. enI Urdhvagati lekanA aMtathI AgaLa nathI cAlatI. tenuM kAraNa tyAM dharmAstikAyane abhAva e ja che. pratibaMdhaka karmedravya khasI javAthI jIvanI Urdhvagati kevI Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 10- sUtha 7 395 rIte sukara thAya che, te samajAvavA tuMbaDAna ane eraMDabIjano dAkhale ApavAmAM Ave che. aneka lepavALuM tuMbaDuM pANImAM nIce paDayuM rahe che, paNa le khasI jatAM ja te svabhAvathI ja pANuM upara tarI Ave che; keza (DavA) mAM raheluM eraMDabIja keza tUTatAM ja UDI bahAra nIkaLe che, tema karmabaMdhana dUra thatAM ja jIva UrdhvagAmI bane che. [1] have bAra bAbate vaDe sihanI vizeSa vicAraNA kare che? kSetrakAlagatiliGgatIrthacAritrapratyekabuddhabodhitazAnAvagAhanAntarasaMkhyAlpabahutvataH sAdhyAH / 7 / kSetra, kAla, gati, liMga, tIrtha, cAritra, pratyekabuddhabedhita, jJAna, avagAhanA, aMtara, saMkhyA ane alpabahutva e bAra bAbate vaDe siddha jIvo ciMtavavA. siddha chanuM svarUpa vizeSapaNe jANavA mATe ahIM bAra bAbateno nirdeza karyo che. e dareka bAbata para siddhanuM svarUpa vicAravAnuM che. jo ke siddha thayela samagra chamAM gati liMga Adi sAMsArika bhAvo na hovAthI koI khAsa prakArane bheda nathI ja hote, chatAM bhUtakALanI dRSTie teomAM paNa bheda kalpI ane vicArI zakAya. ahIM kSetra Adi je bAra bAbatane laI vicAraNA karavAnI che, te dareka bAbatamAM yathAsaMbhava bhUta ane vartamAna dRSTi lAgu pADIne ja vicAraNA karavI te nIce pramANe hotra (sthAna - jagyA: vartamAna bhAvanI dRSTie badhAne. siddha thavAnuM sthAna eka ja siddhakSetra arthAta Atmapradeza agara AkAzapradeza che. bhUtabhAvanI dRSTie emanuM siddha thavAnuM Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 399 lAyasUtra sthAna eka nathI, kAraNa ke janmadaSTie paMdaramAMthI judI judI karmabhUmimAMthI keTalAka siddha thanAra hoya che ane saMharaNadaSTie samagra mAnuSakSetramAMthI siddhi meLavI zakAya che. (avasarpiNI Adi laukika kALa) : vartamAnadaSTie siddha thavAnuM keI laukika kALacakra nathI ane eka ja samayamAM siddha thavAya che. bhUtadaSTie janmanI apekSAe avasarpiNa utsarpiNI ane anavasarpiNI anutsarpiNImAM janmele siddha thAya che. e ja rIte saMharaNanI apekSAe ukta badhA kAlamAM siddha thAya che. pati: vartamAnadaSTie siddhagatimAM ja siddha thAya che. bhUtadaSTie jo chelle bhava laI vicArIe, te manuSyagatimAMthI ane chellAnA pahelA bhava laI vicArIe, te cAre gatimAMthI siddha thAya che. hiMga: eTale veda ane cihna pahelA artha pramANe vartamAnadRSTie aveda ja siddha thAya che. bhUtadaSTie strI, puruSa, napuMsaka e traNe vedamAMthI siddha thAya che. bIjA artha pramANe vartamAnadaSTie aliMga ja siddha thAya che. bhUtadaSTie je bhAvaliMga arthAt AMtarika gyatA laIne vicArIe te svaliMge arthAta vItarAgapaNe ja siddha thayA che; ane vyaliMga arthAta bAhyaveza laI vicArIe te svaliMga arthAta jainaliMga, paraliMga arthAta jenetarapathanuM liMga, ane gRhasthaliMga ema traNe liMge siddha thAya che. * sIkeI tIrthakararUpe ane koI atIrthakararUpe siddha thAya che. atIrtha karamAM koI tIrtha cAlu hoya tyAre ane kaI tIrtha cAlu na hoya tyAre paNa siddha thAya che. Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 10- sUtra 7 397 cAritra: vartamAnadaSTie siddha thanAra cAritrI nathI hoto. bhUtadaei je chelle samaya laIe to yathAkhyAtacAritrathI siddha thAya che. ane te pahelAM samaya laIe te traNa, cAra ane pAMce cAritrathI siddha thAya che. sAmAyika, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta e traNa athavA chedopasthApanIya, sUmasaMe, tathA yathAkhyAe traNa, sAmAyika, parihAravizuddhi, sUkSmasaMe, tathA yathAkhyA. e cAra, temaja sAmA, chedapasthA, parihAravi, sUkSmasaM), tathA yathApyA. e pAMca cAritra samajavAM. - pravudhita eTale pratyekabadhita ane budhita. pratyekabadhita ane buddhibadhita baMne siddha thAya che. je koInA upadeza vinA pitAnI jJAnazaktithI ja bodha pAmI siddha thAya, te "svayaM buddha be prakAranA che. eka arihaMta ane bIjA arihaMtathI bhinna jeo keI ekAda bAhya nimittathI vairAgya ane jJAna pAmI siddha thAya te A baMne pratyekabadhita kahevAya che. jeo bIjA jJAnI dvArA upadeza pAmI siddha thAya, te buddhAdhita. emAM vaLI koI bIjAne bedha pamADanAra paNa hoya che ane keI mAtra AtmakalyANasAdhaka hoya che. jJAna : vartamAnadaSTie phakta kevaLajJAnavALA ja siddha thAya che, bhUtadaSTie be, traNa ke cAra jJAnavALo siddha thAya che. be eTale mati, mRta; traNa eTale mati, muta, avadhi ke mati, mRta ane mana:paryAya; ane cAra eTale mati, zrata, avadhi ane manaH paryAya. avAhanA(UMcAI): jaghanya aMgulapRthaphatvahIna sAta hAtha ane utkRSTa pAMcase dhanuSa upara dhanuSapRthakutva jeTalI avagAha Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 399 tatvArthasUtra nAmAMthI siddha thAya che. A te bhUtadaSTie kahyuM. vartamAnadRSTie kahevuM hoya te, je avagAhanAmAMthI siddha thaye hoya, tenI ja be tRtIyAMza avagAhanA kahevI. - antara (vyavadhAna) : koI eka siddha thayA pachI lAgalA ja jyAre bIjA siddha thAya che, tyAre te niraMtarasiddha kahevAya che. jaghanya be samaya ane utkRSTa ATha samaya sudhI niraMtara siddhi cAle che. jyAre keInI siddhi pachI amuka vakhata gayA bAda ja siddha thAya, tyAre te sAMtarasiddha kahevAya che. baMne vaccenI siddhinuM aMtara jaghanya eka samaya ane utkRSTa cha mAsanuM hoya che. paMDyAH eka samayamAM jaghanya eka ane utkRSTa ekase ATha siddha thAya che. kalpavadutva (ochA vadhatApaNuM): kSetra Adi je agiyAra bAbato laI upara vicAra karavAmAM AvyuM che, te dareka bAbatamAM saMbhavatA bhedonuM aMdara aMdara ochAvadhatApaNuM vicAravuM te a5hatvavicAraNA. jemake kSetrasiddhamAM saMharasiddha karatAM janmasiddha saMkhyAtaguNa hoya che. temaja Ualekasiddha sauthI thoDA hoya che. alekasiddha tethI saMkhyAtagaNa ane tiryazlekasiddha tethI saMkhyAtaguNa hoya che. samudrasiddha sauthI thoDA hoya che ane pasiddha tethI saMkhyAtaguNa hoya che. A rIte kAla Adi dareka bAbata laI alpabahutvane vicAra karavAmAM Avyo che, je vizeSAthIe mULa graMthamAMthI jANuM le. [7] Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUti keTalAka muddAo viSe vizeSa vivaraNa nIce ApyuM che. pAna 64H pahelI lITI tathA te pachIne phakaro nIce pramANe vAMcavAM - te pramANe nayanA mULa pAMca bhedo che. ane pachI prathama naigamanA (bhASyamAM jaNAvyA pramANe) dezaparikSepI ane sarvaparikSepI evA be tathA pAMcamA zabdanayanA sAMprata, samabhirUDha ane evaMbhUta evA traNa bhede che. pana [lITI 20]: naiAmanA zabda upara nIce mujaba phUTaneTa samajavI: nagamanA zrI umAsvAtie sUcavelA be bhedanI vyAkhyA A pramANe -ghaTa-paTa jevA sAmAnya bodhaka nAmathI jyAre ekAda ghaTa-paTa jevI arthavastu ja vicAramAM levAya tyAre e vicAra deza parikSepI naigama, ane jyAre te nAmathI vivakSita thatA arthanI AkhI jAti vicAramAM levAya tyAre e vicAra sarvaparikSepI nagama kahevAya che. pAna 72 [lITI 13]: naca zabda upara nIce mujaba phUTanoTa samajavI : sUtramAM zrIumAsvAtie zabdanayanA sUcavela traNa bhedo paikI prathama bheda sAMprata che. eTale ke, naye Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra evuM sAmAnya pada sAMprata, samabhirUDha, ane evaMbhUta e traNa bhedone Avare che; paraMtu cAlu badhI paraMparAomAM sAMprata nAmanA pahelA bhedamAM ja zabdanaya e sAmAnya pada rUDha thaI gayuM che ane sAMpratanI padanuM sthAna "zabdanaya" pade lIdhuM che. tethI ahIM sAMpratanayanI sAmAnya vyAkhyA na ApatAM AgaLanI vizeSa samajUtImAM rana padane ja vyavahAra karyo che. ane tenI je samajUtI ApI che, te ja bhASyakathita sAMpratanayanI samajUtI samajavI ghaTe che. pAna 24 [lITI 8 ]: agurulaghu zabda jaina paraMparAmAM traNa sthaLe judA judA arthomAM vaparAya che : (1) AtmAnA jJAna, darzana Adi je ATha guNo ATha karmathI AvAye- AvaraNa yogya-manAyA che, temAM eka agurulaghutva nAme AtmaguNa che, je gotrakarmathI AvArya che. gotrakarmanuM kArya jIvanamAM uccanIca bhAva ApavAnuM che. janmathI, jAtikuLathI, dezathI, rUparaMgathI ane bIjA aneka nimittothI lekavyavahAramAM jIvo ucca ke nIca vyavahArAya che. paNa AtmAo samAna che, keI nathI caDato ke kaI nathI Utarate. A rIte zakti ane yogyatAmUlaka je sAmya che te sAmyane TakAvI rAkhanAra je sahaja guNa ke zakti te agurulaghutva. (2) agurulaghu nAma e prakAranuM eka karma che je chaThThA nAmakarmanA prakAramAM Ave che tenuM kRtya AgaLa upara [pA. 335] nAmakarmanI carcA prasaMge darzAveluM che te tyAMthI joI levuM. Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 401 (3) prathama naMbara upara je agurulaghutvanI vyAkhyA karI che te agurulaghutva mAtra Atmagata che; jyAre prastuta agurulaghu guNa badhAM ja jIva ajIva dravyane vyApe che. je dravya svataH pariNamanazIla hoya te kyAreka paNa ema kema na bane ke te dravya anya dravya rUpe paNa pariNAma pAme ? e ja rIte e paNa prazna thAya ke eka dravyamAM rahelI judI judI zaktio arthAt guNo pitapotAnAM pariNAma utpanna karyA ja kare che te kaI eka zakti pitAnA pariNAmanI niyata dhArAnI sImA bahAra jaI anya zaktinAM pariNAmo kema na janmAve ? e ja rIte e paNa prazna thAya ke eka dravyamAM je aneka zaktio svIkArAI che te pitAnuM niyata sacaratva choDI vikharAI kema na jAya ? A traNe praznano uttara agurulaghuguNathI apAya che. A guNa badhAM ja dravyomAM niyAmaka pada bhogave che jethI eka dravya dravyAntara thatuM nathI, eka guNa guNAntaranuM kArya karatA nathI ane niyata sahabhAvI guNe parasparathI vikhUTA paNa paDatA nathI. agurulaghuguNanI chellI vyAkhyA graMthanA suspaSTa AdhAra sivAya meM vicArelI. huM ene saMvAda zodhate. mane kaMI pUchatuM tyAre A vyAkhyA kahete paNa saMvAda meLavavAnI jijJAsA rahetI ja. prastuta neMdha lakhavAno samaya Avyo tyAre ekAeka sva. paMDita gopAladAsajI baraiyAnI zrI jaina siddhAnta pravezikA pustikA hAthamAM AvI. jemAM zrIyuta baraiyAjIe paNa evo ja vicAra darzAvela che. eTale ATale aMze mArA vicArane saMvAda maLyo kahevAya. tethI huM ene A sthaLe dhuM chuM. viziSTa abhyAsIo vadhAre zodha Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 tatvArthasUtra kare. paM. baraiyAjI jaina tattvajJAnanA pramANabhUta asAdhAraNa jJAtA hatA. upara je agurulaghuguNa mAnavA mATe dalIla ApavAmAM AvI che, lagabhaga tenA jevI ja eka dalIla jaina paraMparAmAM manAyela dharmAstikAya, adharmAstikAyanA samarthanamAM ApavAmAM Ave che. te tulanAdaSTie jANavA jevI che. jaDa ane cetanA gatizIla hovAthI AkAzamAM game tyAM cAlyAM na jAya te mATe ukta baMne kAyA niyAmaka tarIke mAnavAmAM AvyA che ane kahevAmAM AvyuM che ke ene lIdhe gatizIla dravyonI gatisthiti lekakSetra pUratI maryAdita rahe che. jema A baMne kA gatisthitinA niyAmaka tarIke manAyA che; temaja agulaghuguNa viSe samajavuM. gatisthitinI maryAdA mATe gatisthitizIla padArthone svabhAva ja mAnIe agara AkAzane evo svabhAva mAnIe ane ukta kAye na mAnIe te zuM khoTuM? evo prazna thAya khare. paNa A viSaya ahetuvAdano hovAthI mAtra siddhanuM samarthana karavAnuM rahe che. te viSaya hetuvAda ke tarkavAdane nathI ke jethI mAtra tarkabaLe e kAne svIkAra ke asvIkAra karavo ghaTe. agurulaghuguNanA samarthananI bAbatamAM paNa ahetuvAdane Azraya ja mukhyapaNe levAne. hetuvAda chevaTe ahetuvAdanI puSTi arthe ja che ema mAnyA vinA na cAle. AvI rIte badhAM ja darzanamAM amuka viSaya hetuvAda ane ahetuvAdanI maryAdAmAM Ave che. Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa tatvArthasUtrane mULapATha tatvArthasUtrane ke pATha mULarUpamAM bane paraMparAmAM jaLavAI rahyo che, te aMge khAtarIpUrvaka kathana karavuM te eka carcAspada prazna che. enI sAthe saMkaLAyelI sAMpradAyika bhAvanAthI vimukta rahIne A aMge vicAraNA karavAmAM Ave te prastuta prazna arthapUrNa ane mahattvanuM banI rahe che. kartAne samaya guptayuga jene mATe eka ghera ajJAnane kALa hato, te pachI sAmAjika-Arthika baLe temane uttaramAMthI pazcima ane dakSiNamAM sthaLAMtara karavAnI pharaja pADI te kAraNe, temaja te sAthe Akasmika prANaghAtaka duSkALa jevI Akta ane enA pariNAmarUpa belAvelI vallabhInI dharmasabhAmAM jaina saMgha vartamAnamAM prApta tAMbara ane digaMbara evA be saMpradAyamAM vibhakta thaI gayo. dezAMtara gayelAo sAthe sthaLAMtara thayela sabhASya tatvArthasUtra jarUrI parivartana pAmI sarvArthasiddhi sAthe saMkaLAyela digaMbara pATha tarIke sthApita thayuM. A pramANe joIe te tattvArthasUtra graMtha jaina dharmanA ItihAsanA evA vaLAMka para AvIne UbhA rahe che ke jyAMthI teNe banne paraMparAo para agAdha prabhAva pADyo che. A eka vivAdAspada prazna che kemake enA nirNayaka ukela arthe pramANika pramANenI anveSaNa karavI te atyaMta kaThina kArya che. atre judA judA traNa daSTibinduthI te prazna hala karavAno prayAsa karavAmAM AvyuM che. (1) bhASAgata parivartana (2) vilepana ane vRddhi ane (3) sUtragata matabheda. atre prathama Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 taravAthasUtra te kahI devuM ucita jaNAya che ke A prazna hala karavA mukhyatve chellA be sAdhanane viniyoga karavAmAM Avyo che ke je tapUrNa samucita nirNaya tAravI ApavA mATe asamartha jaNAya che. bhASAgata adhyayana ke jenI pAse saphaLa pariNAmanI apekSA rAkhI zakAya te paNa AzcaryakAraka rIte niSphaLa nIvaDayuM che. atre e noMdhavuM joIe ke tatvArthasUtranuM bhAga paNa che ke nahIM tenI cakAsaNI karavAno prazna prastuta prazna sAthe saMkaLAyela che. paNa tene ApaNe bAju para rAkhIe chIe kemake te svayaM eka moTo prazna che ke jene mATe eka juduM ja prakaraNa lakhavuM jarUrI bane. ApaNe prastuta vivecanane AraMbha tattvArthasUtranA banne saMskaraNamAM prApta thatA bhASAgata parivartananI mojaNIthI karIzuM. A prazna hala karavA mATe prastuta sUtrone enI vizeSatAne AdhAre vibhinna vargomAM eka sAthe mUkavAmAM AvyA che. ane tenuM mUlyAMkana saMdarbhanI apekSAe arthanI spaSTatAnA AdhAre karavAmAM AvyuM che. pratyeka vargane aMte ApavAmAM Avela aMka A prakAranA mUlyAMkanane sUcave che. kauMsanI bahAranI saMkhyA vetAMbara sUtro, nAnA kauMsa ( ) nI aMdara eka digaMbara sUtro tathA meTA koMsa [ ]nI aMdarane aMka aniSNuta sUtrone nirdeza kare che. udAharaNa arthe 3, (2), [1] nuM tAtparya e che ke A varganA kula cha sUtromAMthI zvetAMbarane mAnya evA traNa sUtra ane digaMbarane mAnya evAM be sUtra arthanI dRSTie spaSTatara che. tathA eka sUtra aMge cokkasapaNe kaMI paNa kahevuM kaThina che digaMbara sUtrone sarvatra kauMsamAM aMtargata mUkavAmAM AvyAM Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtrane mULapATha 405 che. ane ene sUvAMka nAnA kauMsamAM ApavAmAM Avyo che. atre sarva strotamAMthI je sAmagrI saMkalita karavAmAM AvI che te praryApta nathI paNa kaI vAjabI tAraNa karavA mATe aparyApta paNa nathI, A carcAvicAraNAmAM taravAthadhimasUtra [samAdhdhIsaMpA. zrI kezavalAla premacaMda medI (kalakatA, 1909) tathA sarvArthasiddhi, saMpA. kulacandra siddhAMtazAstrI (banArasa, 1971) e be graMthane upayoga karavAmAM Avyo che. A lekha taiyAra karavAmAM Do. kRNakumAra dIkSite je mahatvapUrNa mArgadarzana ApyuM che te mATe huM emanI atyaMta AbhArI chuM. 1. bhASAgata parivartana 1. zabdo temaja sUtrone kama (1) 12, 2 65: nArakadevAnAm / nArakadevAnAm 1.(21) 2., (34) dev-naarkaannaam| deva nArakANAm AgamamAM cAra gatinuM varNana niyama pramANe nimna kramathI AraMbhAI ucca krame pUrNa thayuM che kemake traNe lekanuM varNana caDatA krame ja karavAmAM AvyuM che. zvetAMbara pATha Agama sAthe sAmya dharAve che. jyAre digaMbara pATha vyAkaraNa anusAra che. 0, (), [2 (2) 6.6 atrata-sAutha-fr... indriyakaSAyAvatakriyA: ... marafavAja... ... mAvadhivara-vIrya.. 8. 20 ... vAca-pAya.... .-26 Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lavAthasUtra ... aaSA-pAya sUtra 6. () mAM zabdane krama mAnasika ke Amika prakriyA para AdhArita kArya-kAraNa bhAva pramANe hoya ema jaNAya che. athavA sAmparAyika AsavanA sarvAdhika mahattvapUrNa kAraNarUpa Indriya para vizeSa bhAra mUkavAmAM Avyo che. sthAnAMga 5. 2. 517 ane samavAyAMga 5. 16 jevA AgamamAM pAMca Asavane ullekha che. jemake, mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga jene tatvArtha sUtra 8.1 mAM baMdhanAM kAraNe gaNAvavAmAM AvyAM che. tyAra pachInA 2mAM pramAdano sAmAnyataH avirati athavA kaSAyamAM samAveza karavAmAM AvyA che. sUtra 66 parathI spaSTa pratIta thAya che ke sUtrakAra Agamika paraMparAne anusare che. sUtra 6.7 mAM te vizeSa spaSTa thAya che-prathama kemake bhAva ane vIrya kriyAnA Atmika ane kAyika rUpa che. bIju, adhikaraNanuM pratipAdana tyAra pachInA sUtramAM ja karavAmAM AvyuM che. sUtra 8.10 ne zvetAMbara pATha vyAkaraNanI dRSTie zuddha che. karmazAstrIoe nokaSAya zabdane pravega pAribhASika saMjJA tarIke karyo che. saMskRtamAM akaSAya zabda artha aMge zrama karanAra che. 2, (), [1] 3). 1 32 (rara) renAjha rUra (rU) viparItaM manokSasya sUtra 1. 21 (22) amanojJa sAthe saMkaLAyela che. eTale dakSiNI (digaMbara) pAThamAMthI koI artha niSpanna thato nathI. 1, (0). [1] Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. samAsa 5. 22 (22) 6. 13 (12) 3. zabdavinyAsa (1) 6. 16 (15) tattvArthasUtrane mULapAThaM saMyama... zabdonA samAsa, Ama te ApaNane dekhItIrIte spaSTa abhivyaktithI prabhAvita kare che. te paNa pratyekanI mahattvapUrNa avadhAraNAmAM keTalIka nyUnatA rahI jAya che. eTale zvetAMbara pATha vadhu upayukta che. 2, ( 0 ), [ 0 ] bahavArambhaparigrahatvaM ca nArakasyAyuSaH nArakasyAyuSaH " vartanA pariNAmaH kriyA vartanApariNAmakriyAH " ... bhUtavatyanukampA dAnaM sarAgasaMyama... 7. 4 (9) 7. 7 (12) " sUtra 6. 16 temaja 7. 4 mAM '~'sayAjaka jarUrI nayI. paraMtu sUtra 7.7 (12) bhAM vA sthAne 'ca' vadhu yogya che. ... bhUtavatyanukampAdAnasarAga 29 407 1, ( 2 ), [ 0 ] [5.2 bhASya-uktaM hi dravyeSvasarva paryAyeSu...] (26) dravyeSvasarva paryAyeSu (2) 1.27 sarvadravyeSvasarva paryAyeSu ihAmutra ihAmutra . svabhAvau ca saMvega... vA Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. J S 2. 7 2. 21 (20) 3. 1 (1) 4. 9 (8) 4. 13 (12) 4. 52 (41) 6. 15 (14) 6. 23 (24) 7. 29 (34) 7. 32 (37) 10. 6 (6) ... tattvArtha sUtra dAnAdilabdhaya... labdhaya.. jIvabhavyabhavyayatvAdIni ca jIva- bhavyAbhavyatvAni zabdAsteSAmarthAH zabdAstadarthAH dho'dhaH pRthutarA: [ bhASya - ratnaprabhA sapta adho'dhaH ] adho'dhaH pravIcArAH iyeAIyeAH pravIcArAH .. ... ... ... ... sUryAcandramaseo... sUryAcandramasau. AdAna.. nidAnakaraNAni nidAnAni pariNAmAcca tadgatiH pariNAmAcca jaghanyA tvaSTabhAga: tadaSTabhAgo'parA tIvAtmapariNAma .. tIvra - pariNAma... saMgha- sAdhu-samAdhi.. samAdhi... AdAna-nikSepa... sAdhu Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taravAthasUtrane mULapATha 409 sUtra 1. (26)mAM "sarva' zabda umeravAthI enA arthanI saMdigdhatA dUra thaI jAya che. "labdhi" zabda anya arthomAM paNa prayukta thAya che. eTale sUtra : 2 (5) mAM "dAnAdi zabda jarUrI che. sUtra 2.7 mAM "mAlIni' zabda chavanA e lakSaNone mATe prayojavAmAM AvyA che ke jeno ullekha pUrvanA koI sUtramAM thayuM nathI. u. ta. kartava, bhakatRtva Adi. "a" zabdathI e artha niSpanna thaI zakato nathI. enAthI dravyanA sAmAnya lakSaNa jevA ke astitva, guNavattva Adine baMdha thAya che. eTale A sUtramAM "zArIri' zabda apekSita che. sUtra 2. (20) mAM "tat zabdathI aspaSTatA Ave che. sutra rU.1 mAM "pRthutarA" zabda umeravAthI jaina mata pramANenA "aleka'nI racanAnuM tAtparya taddana spaSTa thaI jAya che. sUtra 4.1 ne vetAMbara pATha arthane vadhu spaSTa kare che. sUtra kra. 12 mAM jaina matAnusAra candra ane sUryanI anekatAne suspaSTa karavAmAM AvI che. sUtra ka. 2 (41) mAM tAMbara pAThathI artha vadhu spaSTa bane che. "rAma" zabda kaSAya-pariNAma, lezyA-pariNAma, yogapariNAma Adi arthomAM prayojAyo che. eTale satra 6.15 mAM "Atma-rijana' zabda vadhu spaSTa arthano ghAtaka bane che. "saMdha eka svataMtra avadhAraNA che. eTale sUtra 6.24 mAM eno samAveza jarUrI che. "AdAna-nikSepa" e eka pAribhASika zabda che eTale ene evI rIte mUkavo joIe ke je te jevI rIte sUtra 7.26 (rU ) mAM che. jyAM sudhI sUtra 7.32 (27) ne lAgevagaLe che, tyAM sudhI. bAkInA badhA samAsa saMjJA ane kriyAmAMthI saMyukata rUpe ghaDI kADhavAmAM Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra sAvyA cha. meTale 'nidAna-karaNAni' 54 vadhu susamata cha. sUtra 10. 6 (6)nu viSaya vastu 'tAti' che. meTase mene ullekha paNa sUtramAM have joIe. 13. (0), [.] (3) 1. 23 yathokta nimittaH [bhASya-yathokta nimittaH kSayopazama-nimitta ityarthaH] (22) kSayopazama-nimittaH .. 2. 38 teSAM paraM para sUkSmam (37) paraM para sUkSmam 3. 10 tatra bharata... (10) bharata... 6. 22 viparItaM zubhasya (23) tadviparItaM zubhasya 7. 6 maitrI-pramoda kAruNya-mAdhyasthAni ., " " , ca 8. 7 matyAdInAm matizrutAvadhimanaHparyayakevalAnAm 8. 14 dAnAdInAm [bhASya-antarAyaH pajavidhaH tadyathA-dAnasyAnta rAyaH lAbhasyAntarAyaH ... (13) dAna-lAbha-bhogopabhoga-vIryANAm Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtrano mULapATha 411 amAM vetAMbara pAThamAM bhASyanA vyAkhyAtmaka zabdo umeravAthI ke bina jarUrI zabdone dUra karavAthI ke ochAmAM ochA zabda umerI banAvavAmAM AvanAra digabara sUtro dvArA vadhu spaSTa artho niSpanna thAya che. sutra 8.7 ane mAM 14 prayukta kari zabdanA artha mATe pUrvenA sUtra 1.1 ane 2.4 jovA joIe. 0, (7), [...] (4) rU. 2 tApu nA miSTA-ratnamAM navANAnA viMchatasAjishessaasu pacaviMzatiH narakazatasahasram - ityASaSThyAH ] sANa jirAta-vaMvirAsa... yathAkramam 7. ra7 ... pittAna (3ra) ... tamArA navani 8. 8 .. svAdi- vecana s A sUtro prakIrNa prakAranA che, jenA pAThabhedanuM mUlyAMkana karavuM muzkela che. sUtra 8.8 mAM pratyeka prakAranI niMdrAnI sAthe vera zabda umeravAthI enI anubhUtine cokkasa artha pragaTe che. ema te A zabdane sUtramAMthI dUra karavAmAM Ave te paNa enA arthamAM koI nyUnatA AvatI nathI. : Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 taravAthasUtra , (), [3] je 22, (6) [6] rUA. 4. be sUtronI eka sUtramAM abhivyakti (1) digaMbara saMskaraNanA be sUtrone zvetAMbara saMskaraNamAM eka sUtramAM samAveza : 2 dravyANi jIvAzca (23) dravyANi / jIvAzca alpArambhaparigrahatvaM svabhAvamArdavA java ca mAnuSasya (2728) ahavAma-bilve mAnuSa4 svabhAva-mArdavaca A saMdarbhamAM sUtra 5.2 nuM (2) ane (3)mAM vibhAjana karavAmAM AvyuM che te yogya che. sUtra 618 mAM 'sArka' zabda je rIte umerAyele che, te yogya che. kemake alpAraMbha Adi temaja svabhAva-mArdava AdinI avadhAraNAmAM kaI bahu moTo pharaka nathI. 0, (1), [1] (2) zvetAMbara saMskaraNanA be sUtrone digaMbara saMskaraNamAM eka sUtramAM samAveza 2. ra2, rara trividha Hi mava-pratye nArakadevAnAm (21) bhava-pratyayo'vadhidha-nArakANAm Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtrane mULapATha 17 asaMkhyeyAH pradezA dhrmaadhrmyoH| , vAcA 1. . 3- rAma: jue Ama pApA ! - pu rUma , 8. 22 sakaSAyatvAjjIvaH..pudgalAn mAdatte / anyaH "R anya 1 6. 27-28 nAM sAta (ra7) namAja prati 20. 23 jahemA- niSNAnA - - mANa (ra) , , pittaLe rAjA -vimo no digaMbara sUtrakArane prayAsa eka ja viSaya aMgenA be sUtrone eka ja sUtramAM samAvavAno che. sUtra 1. 21-22 ane asaMdigdhapaNe jaNAve che. satra 5. 7-8ne zvetAMbara pATha vadhu sAre che kemake dharma-adharma ane jIva ane vibhinna vargomAM che. sUtra 6. 3-4ne bhAra darzAvavAne be sUtromAM vibhAgavAmAM AvyuM che. tene eka ja sUtramAM samAvI zakAya. A graMthamAM je zabda "sa" sarvanAmathI AraMbhAya che, te navA sUtrano AraMbha sUcave che. jemake 2. 8-9(8-9), 6. 1-2 (1-2) 8. 22-23 (22-23) tathA 9. 1-2 (1-2) je ni:saMdehapaNe sUtrakAranI racanA-zailI che. A ja zailI sUtra 8. 2-3mAM dRSTigocara thAya che. sUtra 9. ra7-28 athavA ta. 26- Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAvArthasUtra 9. (27) dhyAtA, dhyAna tathA enA kALanI paribhASA ApavAmAM AvI che ke jemAM traNa judI judI vastune samAveza karavAmAM Avyo che, je pratyekano svataMtrapaNe vicAra karavo jarUrI che. A rIte jotAM bemAMthI ekeya pATha yogya nathI. vetAMbara sUtra 10. 2 mAMthI koI artha niSpanna thatuM nathI. sUtra 10. ranAM bhASya parathI e spaSTa thAya che ke A sUtra 2 sUtra 10.1 sAthe hovuM joIe kemake emAM jIvana-muktinAM kAraNene ullekha che. kevala jJAna pragaTathavAnAM kAraNone ullekha sUtra 10: 1 mAM prApta thAya che. ane te ja jIva-muktinI avasthAne vyakta karavAne paryApta che, eTale sUtra 10. 2 vyartha pratIta thAya che. vaLI tenA kAraNe virodha paNa upasthita thAya che. sAgakevaLI avasthAmAM anta sudhI traNa prakAranA yoga jaLavAI rahe che eTale iryApathika bandhanuM kAraNa A samaye paNa upasthita rahe che. jo ke bandhanI sthiti ati alpakALa mATe hoya che. eTale "bandhahetune abhAva" sAga-kevaLItva prAptinuM kAraNa che e kathana kempa nathI. sUtra 10. 9nA bhAgamAM tvamAvavottaracAturmAtaH evo ullekha che. emAM kSetramANa mAMthI karA mAvAtu artha ja nIkaLe che. emAMthI e sUcita thAya che ke sUtra 10. rane paNa videhamuktinA kAraNa tarIke gaNavuM joIe, eTale 10. 2 saMdigdha che. eTale jaina sthitine spaSTapaNe abhivyakta karanAra digaMbara pATha suyogya che. 3, (1), [2] , , ga 2, (2), [2]... 8 ja22, (22),[1] * kara Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tantrALano mULapATha bhASAgata parivartananA vizleSaNathI e pratIta thAya che ke banne paraparAmAM mAnya evA tattvArthasUtranAM upayukta 42 udAharaNeAmAMthI 22mAM zvetAMbara mAnya pATha vadhu spaSTa arthAdAyaka che. jyAre digaMbara pAThanAM AvAM phakta 11 udAharaNA che. bAkI rahelAM 9 udAharaNA aniIta rahe che. vyAkaraNa ane pavinyAsanI daSTie pUjyapAde sahajapaNe tattvArtha sUtranAM sUtronI nIce pramANe sudhAraNA karavAne prayAsa karyAM che. jemake, (1) eka prakAranA vicArAnuM" samAsI karaNa karIne ane e sUtrone eka sUtramAM samAvI levAM (2) zabdamanI goThavaNa ane (3) ane bina jarUrI zabdo dUra karI tathA bhAvanI spaSTa abhivyakti mATe jarUrI ochAmAM ochA zabdo umeravA. Ama karavAmAM AyeAjananI daSTie dhaNI bhUlA thaI che, jenA pariNAme sUtronA sAcA samajavAmAM muzkelI UbhI thAya che. eTale pAThanu puna mUlyAMkana sa MpradAyAnuM vibhAjana thayA pachI bahu ochA samaya bAda thayuM hAvuM joI e. eTale dakSiNamAM samAna gamika paraparA te samaye astitva dharAvatI haze eTale atre AyeAjana paratvenI bhUla dakSiNa bhAratamAM Amika paraparAnA abhAvane kAraNe thaI che. ema nathI. mULapAThane bhASAkIya dRSTie sudhAravA para vizeSa bhAra mUkavAne kAraNe Ama banavA saMbhava che. paNa Ama chatAM A meAjaNIthI e vastu spaSTa thAya che ke bhASAgata adhyayana evI bhUmikA ApavAmAM niSphaLa thayuM che ke jethI evA niSkarSa para AvI zakAya che ke kayu` saMskaraNa mULa hatu ke jenA parathI bIju ghaDI kADhavAmAM AvyuM heAya. uparyukta pariNAmanA AdhAra para Seat Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ x16 tattvArthasUtra ApaNe evI dalIla paNa karI zakIe ke zvetAMbara saMskaraNe anya saMskaraNanI sudhAraNA Agamika paraMparA sAthe sakaLAyela AyeAjananI dRSTie karI che. ane vRddhi 2. vilApana 1. hiMga'bara pAThamAM sUtronuM vilApana. upayoga: sparzAdiSu 2. K 4. 42-2 grahANAmekam / nakSatrANAmardham / tArakANAM caturbhAga: 4. / caturbhAgaH zeSANAm / 9. ghara-44 ana AiMzca vivijJAna / yogopayogau jIveSu / rUpAnta-kSILavaSayomA 9 : 38 tattvArthasUtranA kalakattA-saMskaraNamAM nAMdhavAmAM Avyu che X ke hastaprata krU'nA hAMsiyAmAM evA ullekha che ke keTalAka AcAryaM sUtra 2. 19 ne bhASyanA aMza hAvAnu mAne che. paNa siddhasena ene sUtra rUpe ja svIkAre che. kadAca digaMbara pAThamAM ene bhASyane aMza mAnI paDatA mUkavAmAM AvyA hoya. sUtra 4.49-51 ane 53 khAsa mahattvanA na heAI ene paDatA mUkavAthI a-saMdarbha mAM kAI nyUnatA AvatI nathI. sUtra 5. 42-44mAM ApavAmAM AvelI 'pariNAma'nI vyAkhyA doSayukta hAvAthI enu vilApana yogya rIte thayuM che, jenI carcA 5. sukhalAlajIe karI che. sUtra 9, 38 nuM vilApana tattvArtha sUtranAjuduM. dRSTibindu dharAvatA dakSiNI : lekhakane AbhArI che. Ama zvetAMbara pATha digaMbara saMskaraNamAM sArarUpe jaLavAyelo che. paraMtu enA artha e nathI ke zvetAMbara pATha Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtrane mULapATha mULa che ane digaMbara enuM sevana karavAmAM AvyuM che. kemake pachInuM saMskaraNa pUrva saMskaraNane sudhAravAne badale bagADI 5 za che. - 2. zvetAMbara pAThamAM sUtronuM vilApana (1) 4: (42) laukAntikAnAmaSTau sAgaropamANi sarveSAm / 6 : (21) samyaktvaM ca (2) 2. (48) taijasamapi [49 bhASya-taijasamapi zarIraM labdhipratyayaM bhavati] 2. (52) zeSAstrivedAH[51 bhASya-pArizeSyA cca gamyamtejarAyvaNDa-potajAstri. vidhA bhavanti-striyaH pumAMso napuMsakAnIti] 7 (4-8) [bhAvanAmAnuvarzana sUtra 3 52n| bhAgamAM che, te paNa banne pAThamAM thA linnatA cha.] 8 (26) ato'nyat pApam [26 bhASya-ato. 'nyat pApam 10. (7) Adhiddha-kulAla-cakravad-vyapagata lepAlAbuvad-paraNDa-bIjavada-gnizikhAvacca 90. 7i B5 bAra kA. 10-12 ane 14mAM AnuM anu saMdhAna maLe che nahIM ke 10.6 paranA bhASyamAM jyAM AtmAnA UrdhvagamananA Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne karavAmAM bIjA tathA cothA kAraNanI abhivyakti DIka saMdigdha che.) 10. (8) dharmAstikAyAbhAvAt [ mAya bhane upahAra // 20 // 22-dharmAstikA. ' yAbhAvAta (3)3. (12-32) sudIpanu vana.himara sUtra (24) bharataH paDaviMzati para-yojanazata-vistAraH SaD caikonaviMzatibhAgA yojanasya bhane (25) taddviguNa-dviguNa-vistArA varSadhara varSA videhAntAH, 3. 11 nI upanA auri yA prabhArI cha: tatra paMca yojanazatAni SaviMzAni SaTcaikA. maviMzatibhAgA bharataviSkambhaH sa dviiihamaSadhaimavatAdInAmA videhebhya / / bhUtra (27) bharatairAvatayovRddhihAsau SaTsamayAbhyAmutsapiNyavasarpiNIbhyAma me 4.15 na jAyabhAyA prabhAre chatA manuloma-pratilomA avasapiNyutsapiNyau bharatairAvateSva nAcanantaM parivartante'horAtravat] (4) 5. (29) sada vyalakSaNam / Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taravAthasUtrane mULapATha prathama vibhAganAM sUtro gauNa svarUpanAM che. eTale enuM vilepana thavAthI graMthanA mukhya artha-saMdarbhamAM keI nyUnatA AvatI nathI. bIjA vibhAgamAM sarva digaMbara ane bhAgyamAM upalabdha thAya che. eTale sudhI ke keTalAka te zabdazaH samAna che. bhAvanAonA vizleSaNa pUrve sUtra 7. 3 (3) mAM A pramANe ullekha cheH tasvaicAI mAvanA ja vA padArthonA upabhedonI gaNatarI vakhate lekhaka thathAnam zabda prayoga kare che jene artha e thAya che ke pUrvoktakrama anusAra varNana karavuM." sUtra 7:3 (3) mAM "yathAzrama" zabda nathI eTale ane bhAvanAo aMgehave kAMI vivecana karavAnuM apekSita nathI. ema samajavAnuM che. enAthI te sUcavAya che ke digaMbara sUtra 7. (3) mULa rUpanuM nathI. evI ja sthiti pUrvokta sUtra 3. (2) nI che ke jemAM narakenI gaNatarImAM AgaLa kAMI vivecana karavAmAM AvyuM nathI. trIjA varganA digaMbara sUtramAM 3. (12-32) arthAta trIjA adhyAyanA 39 sUtromAMthI 21 sUtro zvetAMbara pAThamAM anupalabdha che. emAMthI traNa sUtra arthAt 3. (24-25, - 27), 3. 11 ane 4. 15nA bhAgamAM upalabdha thAya che. je ke emAM zabdaza: sAmya nathI. atre vilupta thayelA sUtronI saMkhyA pramANamAM moTI che eTale zvetAmbara pAThamAM jaMbudvIpanuM varNana UrvakanI apekSAe ati saMkSipta che. A vadhArAnAM sUtromAM nimnata vastuone samAveza karavAmAM Avyo che. 1. jaMbukIpanuM varNana-emAM parvata, saravare, nadIo ane kSetra-vistAra (12-26) Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jara taravAra 2. vibhinna kSetromAM utsarpiNI ane avasarpiNanA ArAmAM vRddhi ane hAla tathA manuSyanuM AyuSya " (27-31) 3. bharata kSetrane vistAra-jaMbudIpane ekaso nevuM bhAga (32). AmAMthI prathama vibhAganA sUtromAMthI jaMbudIpanI bhaugolika racanA aMge cokkasa prakAranI jANakArI prApta thAya che ke jenI vetAMbara pAThamAM kSetro ane parvata dvArA mAtra rUparekhA ja ApavAmAM AvI che. bIjA ane trIjA vibhAganAM sUtro vadhu mahattvanAM che. emAMthI vizeSa mahattvapUrNa sarva sUtro bhAgyamAM upalabdha thAya che. samagrapaNe vikatAM A sUtronuM adhika mahattva che. kemake pazcimI paraMparAnI hastaprata mAM A adhyAyamAM zakaya hoya teTalA vadhumAM vadhu A digaMbara sUtrone samAveza thayela che. "jabudvIpasamAsa' nAmanA eka anya prakaraNa graMthamAM ke jenA kartA umAsvAti mAnavAmAM Ave che, cha kSetro ane cha parvatanuM varNana kramabaddha rIte prApta thAya che. emAM madhyanA kuru ane videhanA cAra kSatrone bAkAta rAkhavAmAM AvyA che, ke jenuM varNana bIjA AhanikamAM karavAmAM AvyuM che. emAM himavAna parvatanA varNanamAM enA raMganI carcA karavAmAM AvI che. [sarakhAsUtra 3: (12)] A pachI enA para Avela taLAvanuM nAma, [ sarakhAvo - sUtra (14). enA vistAra, (sarakhA sUtra (15-16), enI madhyamAM Avela eka yeAjana puSkara, (sarakhA - sUtra (17) emAM nivAsa karanArI devInuM nAma (sarakhA - sUtra (19)[ emAM vahetI be nadIonAM nAma Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtrane mULapATha 421 (sarakhAvo) 20] ane enI dizAonuM varNana sarakho sUtra (21-22) maLe che. pratyeka varSadhara parvatanA varNanamAM enA raMga tema ja enAM sareva, devIo ane nadIonA nAma tathA nadIonI dizAone nirdeza che. tattvArthasUtramAM zikharI parvatane hema raMgane kahevAmAM AvyuM che. jyAre jaMbudvIpasamAsamAM ene tapanIya raMgane kahevAmAM Avyo che. sUtra 3H (16) cothA AnikamAM paNa che-vApIvue-phUvA TrAva , e pramANe sUtra 3. (26) ane (32) paNa A AnikamAM che-merUttarAsu viparyAyaH tathA rUpAdidviguNa-rAziguNo dvIpa-vyAso navati-zata-vibhakto maratAdiSu viSkambhaH / uparyukta vizleSaNa parathI e pratIta thAya che ke digaMbara sUtro 3. (12-3ra) nI racanA bhASya ane jaMbukIpasamAsanA AdhAra para karavAmAM AvI che. tArkika rIte AnAthI viparIta dalIla karI zakAya ke bhASya ane jaMbudvIpasamAsanI racanA digaMbara pAThanA AdhAra para karavAmAM AvI che. zvetAMbara pAThanA 1-3 vibhAganAM sUtronA vilepananA AdhAra para atyAra sudhI je vizleSaNa karavAmAM AvyuM che e parathI e pramANita thAya che ke tAMbara pATha mULa rUpane che. kemake sUtra-zailImAM thathAnam zabdane prayoga upalabdha thAya che. paNa A eka gauNa bAbata uparathI samagrapaNe kAMI pratipAdita karI zakAya nahIM. sAmAnya rIte ema kahI zakAya ke zabdo tathA sUtronuM vilepana yA vRddhi dvArA koI paNa eka pAThanI prAmANikatA cokakasapaNe siddha thatI nathI, jethI ema kahI zakAya, ke eka pATha bIjA pATha para AdhArita che. Ama atyAra sudhIne ApaNe lakSya sAdhavAne prayAsa asaphaLa rahyo che. Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vArthasUtra have cothA vibhAganAM sUtronI tapAsa karavAnI bAkI che. zvetAMbara saMskaraNamAM sat kacca DhakSaNam 5 (29) sUtra nathI. jyAre digaMbara saMskaraNamAM te vADha-caya-dhrauvya-purasaMta [29 (30) 3nI pUrve AveluM che. atre prazna e che ke "lata" aMgenuM A kathana kayA saMdarbhamAM che ? enuM pudagalanI antargata arthAt sUtra paH 23-76 nA saMdarbhamAM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. jemAMthI satra 25-28 ane 32-36mAM aNu-rkaMdhanuM A pramANe varNana maLe che. aNu-kadha 25-28 25 aNu-skandha pudgalanA bhedanA rUpamAM 26-27 aNurakalpanI utpatti 28 skandhane cAkSuSa thavAnuM kAraNa 32-36 pudgalika bandhanI prakriyA. sata- nityatva 29 sanI virUpAtmaka vyAkhyA. 30 nityatvanI vyAkhyA. 31 sUtra 29-30nI yuktiyuktatA dravya 37-44 guNa-paryAya-pariNAma, kAla. A sUtronI goThavaNa viSe ApaNane Azcarya e aMge thAya che ke sUtra 54 29-31 aNu skalpanI sAthe kema mUkavAmAM AvyuM haze ? kharI rIte enuM nirUpaNa dravyanI sAthe karavuM ucita che. prastuta samasyA hala karavA mATe e vastunuM spaSTIkaraNa karavuM jarUrI che ke sUtra 5 (29) pAchaLathI umeravAmAM AvyuM che ke nahIM. sUtra 50 28 nA bhASyamAM Avo ullekha che parIni santIti JAta ti/patro/kSata: AmAM dravya satlakSaNayukta che e spaSTa ullekha nathI je ke sUtra 5H Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtrane mULapATha raka 29 nI sarvArthasiddhimAM vat sat tat dravya evA rUpamAM spaSTa ullekha maLe che. bhASyamAM A ja phalitArtha che. bhAgya e pratipAdana kare che ke saMta ne svarUpanA AdhAra para A dravyonuM astitva siddha karI zakAya che je pachInA sUtranI pUrvabhUmikA banI jAya che. padArthonuM astitva siddha karavAnI A AnumAnika paddhati jaina paraMparAnA vaicArika mALakhAne aparicita che. enA mULastrotanI anveSaNa umAsvAtinA samaye vidyamAna jainetara sAhityamAM karavI joIe. candrAnandata vaizeSika sUtranA caturtha adhyAyanA pahelA AhnikamAM e ullekha che - jALavat tanitya I1 saca varSa lim ArA kAraNAbhAvAddhi kAryAbhAvaH / 3 / anityam... iti ca vishessprati-bhAva : 4 mahatyane vyAti pADyo che ja adravyavattvAt paramANvanupalabdhiH / 7 // saMkhyA parimANAni pRthakatvaM saMyoga-vibhAgau paratvAparatve karma ca rUpi-dravya samavAyAt vAkSani che 12 vaSiSyavANuSatvanuM che 1ra che - paramANunA astitvanuM anumAna enA kAryathI thAya che, kemake paramANu nitya ane acAkSuSa che. je mahata hoya che, te cAkSuSa hoya che kemake emAM aneka dravya hoya che ane te rUpI hoya che, rUpI kavyanI sAthe saMkhyA Adi, vividha gagana je samavAya saMbaMdha che, enA kAraNe padArtha daSTigocara thAya che. je sat ane kAraNarahita che tene nitya kahevAmAM Ave che. eTale ame sat--nitya, aNu-kandha ane ' cAkSuSa-acAkSuSanA prazno upasthita karavAmAM AvyA che ane vastutaH paramANu-mahatune A saMdarbhamAM sAmAnya viSaya levAmAM Avyo che. bIjA zabdomAM kahIe te sUtra 5H 29 Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a4 tatvArthasUtra 39 mAM sata-nitya aMge je vyAkhyA che te aNu-kaMdhanA utpAda ane cAkSuSatvane anulakSIne che. arthAta te pugalanA mALakhAnA antargata che. nahIM ke dravyanA svarUpa saMbaMdhe satanA svarUpanA viSayamAM. jo te prakAranA satanuM svarUpa sUtrakArane abhISTa hata te dravyanA viSayamAM paMcAstikAya aMge upasthita karavAmAM Avyo che evo prazna upasthita karI zakAya paNa atre evo koI prazna che ja nahIM. eTale sad dravyarakSaNam sUtra prastuta saMdarbhamAM upayukta pratIta thatuM nathI. eTale Ama te pAchaLathI umeravAmAM Avela che. A digaMbara sUtra eTaluM mahattva dharAve che ke tenuM vilepana thavuM zakya nathI. ane te mULasutra zvetAMbara saMskaraNamAM ullikhita nathI tevA prakAranuM viparIta anumAna paNa zakaya nathI. A parathI e siddha thAya che ke sUtra 5 (29) tatvArtha sUtranA mULapAThanI antargata che. ' upara "vilopana ane vRddhi'nA upakrame je cAra vibhAga aMge vicAraNA karavAmAM AvI che emAM digaMbara pATha, pahelA vibhAganA sUtra paH 42-44 deSapUrNa pariNAmane dUra karIne, bIjA vibhAganA sUtra 7: 3nI agatyanI bhAvanAonI vRddhi karIne ane trIjA tathA cethA vibhAgamAM sUtra 3: (12-13) ane 5 (29) nI pUrti karIne zvetAMbara pAThamAM sudhAraNA rajU kare che te sarva mUlyavAna che. paNa zvetAMbara saMskaraNanI pramANabhUtatAne puSTa karI zake evuM nirNAyaka sUtra te mAtra cothA vibhAganuM sUtra 5H 29 ja ApI zake tema che. AmAM sUtrakAra dvArA bIjA vibhAganA sUtra 7: 3 (3) mAM sUtra 7: (4-8)nA anvaye je gauNa paNa Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R taravArthasUtrane mULapATha vidhAyaka pramANa rU5 rUDhigata prayoga thaelo che te umerI zakAya. 3. sUtragata matabheda nIce ApelA ATha kissAo ane be vivAdAtmaka udAharaNa mukhya matabhedanA viSaya che ke jenI pachIthI vistArapUrvaka carcA karavAmAM Avaze. emAM bane paraMparAonI saiddhAtika viSamatAo tathA tattvArthasUtranA ane saMskaraNamAM upalabdha vibhinna matane samAveza karavAmAM Avyo che. ame sarva prathama ane saMskaraNomAM prApta matabhedanA ATha kissAonI neMdha karIzuM 1. 1: 34-35 naya pAMca prakAranA che jemake naigama saMgraha, vyavahAra, jusUtra ane zabda-sAvaya nimnati 144 AnuM samarthana kare che. (33) AmAM samabhirUDha ane evaMbhUta umeravAthI enI saMkhyA sAtanI thAya che. - anuyogadvAra 953, Avassayanijatti 754 siddhasena divAkara vaLI cha naya hovAnuM mAne che. paraMtu bane paraMparAonA moTA bhAganA vidvAno sAta nayane ja svIkAra kare che. eTale A prakAranI bhinnatA ke jene vikAsa vibhinna stare para thaye ho joIe ene vastutaH matabheda lekhI zakAya nahIM. 2, 2:13 - 14 sthAvara traNa prakAranA che. jemake pRthvI, apU ane vanaspati, tejas ane vAyu trasa che. - 21 rU. 3. 29; bIvAnImiyama 1.22 Adi Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra 3racA rU. 60 - 70 vagere (13) sthAvara pAMca prakAranA che. jemake- pRthvIthI vanaspati paryanta - kALa pa. 1. 488; prAti 142 rU. 2H31 antarAla - gatimAM jIva traNa samaya sudhI anAhAraka rahe che. - mAva 7.1.26s; sUyagaDa nigutti 104. (30) be paLa sudhI ja rahe che. - TowvA 115 [dIkSita, jaina enTo le, pR 87] 4.2 49 AhAraka--zarIra catudarza-pUrvadharanuM heya che. (49) vaLI tevuM pramatta-saMyatanuM paNa hoya che. - TwvaNa 21.6 sAcI rIte kahIe te A kaI matabheda nathI paraMtu vyAkhyAtmaka bhinnatA che. vaLI bane zvetAMbara ane digaMbara anusAra te phakta catudarza-pUrvadharanuM ja hoya che. tathA enA upayoga vakhate anivArya paNe pramatta-saMyata hoya che. banne paraMparA anusAra badhA pramatta-saMyata AhAraka-zarIra dharAvatA nathI. 5. 42 tiSka telezyAyukta hoya che. tathA bhavanavAsI temaja vyaMtare cAra lezyAyukta hoya che. jemake kRNathI tejas paryanta. ThANa 1.72 (2) cAra-leyAo traNa deva-nikAmAM prApta thAya Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taravAthasUtrane mULapATha che - bhavanavAsI, vyatara ane tika 6. 4H3, 20 bAra kalpa -AgamamAM 12 kalpane ekamate svIkAra che. - guavir S. 243; 3rakSacaLa rU. 211- 12 (3,19) sUtra 4 (3) mAM 12 kalpane svIkAra che. paNa 4: (19) mAM 16 kalpanI gaNanA karavAmAM AvI che. - tioyaomti 8.114 mAM 12 konI gaNanA karavAmAM AvI che. 7.5 38 keI AcArya kALane paNa dravya gaNave che. (39) kALa paNa dravya che. Agamika paraMparAmAM lekanuM vivecana pAMca astikA athavA chaH dravyanA rUpamAM karavAmAM AvyuM che. bIjA eka mata pramANe kALane paNa eka svataMtra dravya mAnavAmAM Avyo che. jemake uttarAyaNa 28.7-8 pahelA mata pramANe kALane kAM te pAMca astikAyothI taddana alaga rAkhavAmAM Avyo che athavA te ene jIva ane ajIvanA paryAya tarIke mAnavAmAM Avyo che. eTale A kissAne kaI tAvika bhedane na gaNI zakAya. 8. 8: 26 samyaktva, hAsya, rati ane puruSano puNyakarmomAM (25) samAveza emane puNyakarmomAM samAveza siddhasena gaNie A cA-karmone puNyamAM samAveza karavAnuM yaMgya gaNyuM nathI paNa temaNe evI kArikAo udadhRta karI che jenAthI bane manuM samarthana thAya. Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 - taravArthasUtra uparyukta ATha kissAomAMthI traNa arthAt bIjA trIjA ane AThamAmAM bane matanI puSTi Agamika paraMparA dvArA thAya che; traNamAM arthAta pahelA, cethA ane sAtamAmAM vAstavamAM matabheda nathI. bAkInA be arthAta pAMcame ane cha vizeSa mahattvanA nathI. bane paraMparAonA graMthamAM upalabdha A vibhinna matAnA AdhAre e nirNaya thaI zakatuM nathI ke ka pATha mULa che. Ama ahIM paNa ApaNane niSphaLatA prApta thAya che. - have ame be vivAdAtmaka udAharaNonI chaNAvaTa karIzuM, je A pramANe che. (1) pudgalika bandhanA niyamo ane (2) parISaha. bIjA udAharaNamAM banne saMskaraNonA sUtra abhinna che, jyAre pahelA udAharaNamAM sUnI theDIka bhinnatA che, 1. pudgalika bandhanA niyama sUtra 5 : 32-36 (33-37) mAM pudgalika bandhanuM nirUpaNa A pramANe karavAmAM AvyuM che. 9HrUra (33) hipa-hatvapa : 33 (34) na jaghanya-guNAnAm rUka (36) gucha-sAthe-raNadarAnA 35 (36) prathadhikAdi-guNAnAM tu 36 bandhe samAdhiko pAriNAmiko (37) bandhe'dhiko pAriNAmiko va bane pAThamAM uparyukata sUtra abhinna rUpamAM che. phakta 36 (37) mAM thoDI bhinnatA che. sUtra 5H33-35 (34-36), jemAM bandhanA niyamanuM pudgalanA sadaza ane visadaza Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tavAthano mULapATha banne prakAranA guNonI daSTie nirUpaNa karavAmAM AvyuM che te banne paraMparAmAM kaI paNa pATha-bheda upalabdha nathI paraMtu arthanI daSTie enI TIkAomAM asamAnatA maLe che. A asamAnatA nIcenI tAlikAmAM spaSTa karavAmAM AvI che. guNAMza . TIkAo, di. TIkAo sada asadaza sadaza asadaza 1. jadhanya + jadhanya nathI nathI nathI nathI 2. , + ekAdhika nathI che nathI nathI 3. 9 + 4thadhika che che nathI 4. , + yAdi adhika che che nathI nathI 5. jaghanyatara samajaghanyatara nathI che " nathI nathI 6. , + ekAdhika nathI che nathI nathI 7. , + 6yadhika , che che ke che 8. , + gyAdi , che che nathI nathI abhinna sUtromAM ATalI bhinnatA hevI AzcaryakAraka che. sUtra 33-35 (34-36)mAM pratipAdita pugalika bandhanA niyAmenA paripekSyamAM ATheya kissAomAM baMdhanI saMbhAvanA ane asaMbhAvanAnI gaveSaNathI e taddana spaSTa thaI jAya che ke A sUtro zvetAMbara paraMparA-saMmata artha sAthe saMvAdI che paNa digaMbara paraMparA-saMmata artha sAthe enI visaMvAditA che. A sUtra paranA bhAgathI sUtra karatAM kAMI paNa vadhu jANavA maLatuM nathI. te paNa keTalAka udAha raNe dvArA ene samajavAmAM sahAyatA thAya che. vAstavamAM sUtra 23-35 mATe bhASyanI koI vizeSa AvazyaktA nathI. kemake Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taravAthasUtra te pite arthane spaSTa karavAnI kSamatA dharAve che. tyAre e prazna upasthita thAya che ke digaMbara TIkAomAM A sUtrone ATale badhe bhinna artha kema karavAmAM AvyuM che ? enI chaNAvaTa sarvArthasiddhi anusAra karavAmAM Avaze kemake rAjavArtika ane lekavArtikamAM pUjyapAdathI bhinna kAMI paNa kahevAmAM AvyuM nathI. pUjyapAde sUtra 5 (35)mAM sadaNa zabdano artha tulyajAtIya" karyo che. je zvetAMbara paraMparAnI sAthe asaMgati batAvatuM nathI. "samAna guNAMza hovAthI sadaza paramANuone bandha thatuM nathI." sUtra (35)ne A artha nIce ApelA udAharaNathI jJAta thAya che. 1. asadaza be snigdha + be rukSa traNa sinagdha + traNa rukSa 2. sadaza be snigdha + be rukSa, be rukSa + be rakSa atre niSadhane niyama asadaza udAharaNane paNa lAgu pADavAmAM Avyo che. jethI sUtranA kathananuM cakkasa paNe khaMDana thaI jAya che. eTale prazna e upasthita thAya che ke evaM sadA-bavi vikrArtham ? ene e uttara ApavAmAM Avyo cha / guNavaiSamye sadRzAnAmapi bandha-pratipattyartha sadRza-grahaNaM citte . A uttara niHsaMdeha 5 : 34nA bhASamAMthI levAmAM Avyo che. sadarAnIm zabdanI aspaSTa sthitinI vadhu chaNAvaTa karavAmAM AvI nathI. pudgalika bandha thavA ke na thavAnI bAbata savarthisiddhimAM saMkSiptamAM A pramANe ApavAmAM AvI che. (jAte ja rajU thavA a thavI Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (nathI) taravArane mULapATha 431 1. sama guNAMza (a) sadaza paramANuomAM (nathI) (ba) asadaza che ) 2. viSama guNAMza (a) sadaza paramANuomAM (che) (ba) asadaza , , chellI bAbatanuM arthAt ra(ba)nuM pratipAdana AmAM karavAmAM AvyuM nathI paNa pachInA sUtra dvArA A prakAranA badha thavAnI saMbhAvanAne bodha thaI jAya che. TIkAkAra svayaM e vastune svIkAra kare che ke sadanAma zabdane A saMdarbhamAM kaI artha nathI. vAstavamAM te anAvazyaka che. kemake enAthI digaMbara siddhAnta anusAra thanAra pudgalika bandhanA svarUpa aMge bhrama pedA thAya che. sUtra (36) mAM be guNAMza vadhu heya evA paramANuone badhuM mAnavAmAM Avyo che. emAM TUdhamadri zabdano artha pavitA' karavAmAM AvyuM che. A sUtramAM abhipreta bandhanuM svarUpa pUjyapAdanI dRSTie A pramANe che. 1. asadaza be snigdha + cAra snigdha; traNa snigdha + pAMca nizva; , cAra snigdha + cha snigdha.. , be rUkSa + cAra rUkSa vagere 2. asadaza be snigdha + cAra rUkSa vagere A pramANe sUtra (36) nI TIkA anusAra pugalika badhu thavAnI ke na thavAnI sthiti A pramANe che. 1. be guNAMza vadhu (a) sadaza paramANuomAM (ba) asadaza , 2. anya guNAMza (a) sadaza paramANuomAM (nathI) (ba) asadaza ) (nathI) Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara sUtra (36)nA A niyama dvArA sUtra (35)ne kathananuM khaMDana thAya che. sUtra (35) sarvathA mahattvahIna temaja bIna jarUrI che. pUjyapAde digaMbara paraMparA anusAra pudgalika bandhanA niyamo spaSTa karavA mATe pakhaMDAgama 5. 6. 36 mAMthI nIcenuM padya udyuta karyuM che. " Niddhassa NidheNa durAdhieNa lukkhassa lukkheNa Niddhassa lukkheNa habadi bNdhe| jahANNavajje visame je vA ! A padyamAM nIcenI bAbatane samAveza thayela che. 1. be guNAMza vadhu hoya (a) sadaza paramANuomAM ene baMdha thAya che. (ba) asadaza , 2. A niyamamAM alpa- (sadaza paramANuomAM tama guNazavALAno (va) asadaza , samAveza thato nathI. A niyamanI, jemAM digaMbara paraMparAne mAnya uparyakta pugalika bandhanA svarUpa ne sArI rIte spaSTa karavAmAM AvyuM che, sUtra (34) ane (36) sAthe saMvAditA che. enAthI e spaSTa thaI jAya che ke sUtra (35) anAvazyaka che. kemake digaMbara daSTimAM pudgalika bandhane mATe sUtra : (35)mAM prayukta guja-tA zabda mahattvahIna che, eTale samU zabdane sUtra 5: 36mAMthI dUra karavo paDe che. jenAthI sUtra 5.36 ane 5. (37)nA pAThamAM thoDIka bhinnatA AvI jAya che. A pramANe sUtra 5 : (35)nA saMdaranAma zabdano prastuta niyamo sAthe Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArtha sUtrane mULapAThe 137 kAI meLa nathI. eTale sarvArthasiddhimAM A zabdanI vyAkhyA ATalI gUMcavaNabharI che. sUtra 5 : (35) tuM svarUpa deSapUrNa hAvAthI te digaMbara siddhAnta anusAra pugalika bandhanA svarUpanuM spaSTakaraNa karavAne badale bhrAnti utpanna kare che. jenAthI e pramANita thAya che ke sarvACsiddhinuM A sUtra maulika nathI. sUtra (35) kAI vizeSa vicAra vagara anya sUtreAnI sAthe apanAvavAmAM Avyu hAya ema jaNAya che. eTale dUrvASAvi zabdanA artha draSikatA' karavAmAM AvyA hAya ema lAge che. joke te apracalita ane asaMgata che. jyAM durgASA' zabda koI sa MdigdhatA janmAvatA nathI tyAM ene lakSma'DAgamane anurUpa banAvavAmAM AvyA che. parISahu 9 : 11 (11) jAvAnine sUtra 9 : 11 (11) A pramANe che - vArA_bine arthAt jinanA agiyAra pariSahA haiAya che, ke je vedanIya karmInA kAraNe utpanna thAya che. te A pramANe cheH zruta, pipAsA, zIta, uSNu, daza-mazaka, carcA zamyA, vadha, rAga, tRNasparza ane mala, saptamI ekavacanamAM prayukta 'nine' zabdathI e abhivyakta thatuM nathI ke te phakta sayAga-kevaLI mATe ja prayAjAyela che mathavA sayAga kevaLI tema ja ayeAga-kevaLI banne mATe. A sUtranI TIkAo arthAt bhASya ane sarvAsiddhithI AraMbhI zrutasAgaranI vRtti sudhInI, A viSayamAM mauna che. bhagavatIsUtra 8.8. 342mAM evA spaSTa ullekha che ke agiyAra Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taravAthasUtra parISaha kevaLItvanI banne avasthAmAM hoya che. agakevaLI jene samaya muhUrtane eka aMza mAtra hoya che te sarvathA yoga mukta hoya che. mATe parISaha emane hovAnI kaI zakyatA nathI. eTale "jina" zabda kevaLa sAga-kevaLI mATe prajavAmAM Avyo che ema samajavuM joIe. sUtra 9 11 (11) bane paraMparAmAM sabhAnapaNe prajAyela che. zvetAMbara paraMparA anusAra sAga-kevaLInuM vedanIya karma eTaluM prabhAvazALI hoya che jeTalA ke bAkInA traNa prakAranA adhAtika karma hoya che, eTale A sUtranI zvetAMbara mAnyatA sAthe saMpUrNa saMvAditA che. digaMbara paraMparAmAM A sUtrane evo ja artha nathI paraMtu viparIta artha che. athavA takanA AdhAre siddhAMtarUpamAM je A artha mAnavAmAM Ave te paNa tene "upacAra'nA rUpamAM ja svIkAra karI zakAya ema che. digaMbara TIkAkAra evI dalIla prastuta kare che ke "jinane bhUkha vagere parISaha nathI hotA kemake emane mehanIya karmo ke je asAtA - vedanIyanA AnuSaMgika kAraNe (sahAyaka) che, tene AmAM abhAva hoya che. tema chatAM emanAmAM dravyarUpamAM vedanIya karma vidyamAna hoya che. bIjA zabdomAM kahIe te emanAmAM vedanIya karma dravyarUpamAM rahe che paraMtu bhAvarUpamAM rahetA nathI. eTale asAtA - vedanA thatI nathI. sarvArthasiddhimAM A mATe "upacArane Azaro levAmAM Avyo che. ane enA AdhAra para sUtranA tarkasaMgata arthane paNa svIkAra karavAmAM AvyA che. navu ja mohanIya-sAmAvAnuM kSudAdi-vedanAbhAve parISaha-vyapadezo na yuktaH ? satyametatvedanAbhAve'pi dravya-karma-sad-bhAvApekSayA parISahopacAraH kriyate, prastuta karI zakAya ema parISaha nathI Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bane che. A upasthita thai zakAya nahIM tAvArthasUtrane mULapATha niravoSanirasta ..jJAnatara jinnA-nirodha mati --nidALa-pA-kSa sthAnopAravatA anya digaMbara TIkAkAre pUjyapAdane ja anusare che. banne paraMparAmAM saiddhAtika bhinnatA hovAne kAraNe ja A sUtranA arthamAM matabheda jovA maLe che. A bhinnatA kevaLIne kavalAhAra mAnavA ane na mAnavAne lIdhe upasthita thaI che. digaMbara matAnusAra A sUtra jevuM maLe che tevuM svIkArI zakAya nahIM. vastutaH A sUtramAM "ra" zabda adhyAhAra rAkhI ene artha sarvArthasiddhimAM karavAmAM Avyo che, te rIte karavo joIe. athavA-ekAdaza jine 'na santi' iti vAkyazeSa kalpanIyaH sopaskAratvAd sUtrANAm / te pachI A saMdarbhamAM "upacAranI sArthaktA kevI rIte samajavAnI che? pUjyapAdanA kathana pramANe jinanA parISaha parISaha hetA nathI. kemake emanAmAM vedanArUpa parISahane abhAva hoya che. mehanIya karmanI anupasthitimAM bhAva-vedanIyakarma (asAtA-vedanA)ne udaya thato nathI. emAM dravya-vedanIya-karmanuM astitva hevAne kAraNe ene parISaha kahevAmAM Ave che. udAharaNa arthe sUkSma-kriyA ane samucchinna-kriyA e dhyAna nathI. kemake cittanirodharU5 dhyAnanI vyAkhyA ene lAgu pADI zakAtI nathI. paraMtu upacArathI ene dhyAna" kahevAmAM Ave che, kemake karma-niharaNarUpa phala enAthI prApta thAya che. sUkSma kriyA ane samucchinna jevA zukala dhyAnanA chellA be bheda bane paraMparAmAM mAnya che. eTale ja ene dhyAnanA aMzarUpe svIkAravAmAM Ave to e tarkanA AdhAra para pUjyapAdane abhipreta digaMbara mata anusAra parISahanI vidyamAnatA svI Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 tatvArthasUtra karavI ja paDaze. zukala dhyAnanA chellA be bhedane e AdhAre dhyAnanI saMjJA ApavAmAM AvI che ke enAthI karmone kSaya thAya che." e mAnyatA sarvathA saMdehapUrNa che kemake jaina saMmata dhyAnamAM Arta ane radra dhyAnane samAveza karavAmAM AvyuM che. ke jenAthI azubha karmone Asava thAya che. eTale "upacAranI pUjyapAdanI mAnyatAne koI avakAza nathI. saMbhavata: mokSa sAthe saMkaLAyela hovAthI sUkSma-kriyA ane samucchinna kriyAne dhyAna mAnI levAmAM AvyA che. kemake moTA bhAganA dhArmika saMpradAyamAM mokSanI prApti dhyAna athavA samAdhi dvArA mAnavAmAM AvI che. vastutaH sUkSma-kriyA phakta sUkSma kAya-gapUrvaka hevAne kAraNe soga-kevaLI ane traNa prakAranA gathI rahita hovAthI aga kevaLInA dhyAna rUpa banatI nathI. game tema paNa upacAranI vAta asiddha thaI javAthI sUkSma-kriyA ane samucchinna-kriyAnuM udAharaNa prastuta karavAnuM TIkAkAranuM prayajana sArthaka banatuM nathI. eTale digaMbara TIkAkAronI parISaha aMgenI A mAnyatA yuktisaMgata nathI. uparyukta kathanathI ema jaNAya che ke mehanIya karmone abhAva hovAne kAraNe jinamAM bhAva-vedanIya karmo hatAM nathI. mohanIya karma ane vedanIya karma e be judA ja karmabhedo che ane teonI pitapotAnI AgavI vizeSatAo che. eTale enA svarUpa ane kAryane seLabheLa karI zakAya nahIM. anyathA kArmika bhedomAM goTALo thaI jaze. je uparyukta kathanane svIkArI levAmAM Ave te A ja dalIla anya Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUthane mULapATha 43. Atika pasaprayukata karI zakA. jemake, binA bhAvAge-kamane udaya thato nathI kemake emAM tene amuma mehanIya karmone aAva hema che. pUjyapavas, jaSNave che ke jinamAM bhAva-veratIya karmone abhAra hoya che, paNa dravya vedanIya karmo vighAna heyA che te sarvathA tarkavAMgatA jaNAtuM nathI kemake eka ja karmane dravya ane bhAlA ema be daSTi binduethI vicAra karavAmAM Avyo che eTale jyAM eka heyA tyAM bIju paNa heya ja anya eka dalI- anya adhAnikIkarsana aMge ApI zakAya. jemake jinamAM dravya audAri-zarIra-nAsakama-heyara che. paNa enA bhAva-karmane emAM aAvAya che ane badhA dRSTibiMduo asamata jaNAya che kemake koI paNa paraMparAnI rUDhigate mAnyatA prAya saiddhAMtika niSkarSa sAthe cAlI nathIkemake te sAmAnya rIte dhArmi bharavAnA aTAI jI.hA che. disaMbara paraMparA ArUDha mAnyatA thathAvata jaLavAI rahI che e paraMpasa e tane svIkAra karI zakatI nathI ke jimamAM bhAvavAhIkarma hovA che. vaLI enAmAM dravya vedanIya karma hoyache elAinakAra paNa karI zakAtI nathI akAraNe paThanuM saMze dhanakaranAra TIkAkAre sUtra 9 10 (41) I paNa pheraphAra karyA vagara svIkArI lIdhuM. paraMtu pitAnI rUDhigata mAnyatA anusAra TIkAomAM tevA arthane anulakSIne saMzodhana karyuM che emaNe A saMzodhana "upacAra paddhatithI karyuM che, jethI eno artha jarA paNa vikRta thAya nahIM. paraMtu teo tema karavAmAM niSphaLa gayA che eTale enAthI te cokakasapaNe pramANita paI jAya che ke sUtra 9 11(1) mULa rUpamAM digaMbara paraMparAnuM hatuM nahIM. Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 karavAthasUtra chellAM be udAharaNe jemAM bane paraMparAonA saiddhAMtika matabhedone samAveza karavAmAM Avyo che te carcAspada mULapAThanI yathArthatAnI siddhine kAraNe mahatvapUrNa che. kevaLa e sUtronI chaNAvaTa karavAthI A samasyA hala karI zakAya nahI. TIkAomAM ene hala karavAnI cAvI chupAyelI che eTale ene suspaSTa karavAnuM atyaMta Avazyaka che. A prakAranA anya udAharaNe hovAnI paNa saMbhAvanA che. to paNa matabhedanAM A udAharaNo tathA zvetAMbara pAThamAM sUtra 5 : (29) arthAt sat vya-jhakSam nA vilepanathI e pramANita thAya thAya che ke zvetAMbara pATha mULa che. ane digaMbara pATha emAMthI vyutpanna thayela che. A uparAMta, sUtrakAranI ca m zabada dvArA AgaLanA upadAtmaka sUtra lakhavAnI rUDhigata zailI tathA "sa" sarvanAma dvArA haMmezAM navA sUtrane prAraMbha karavAnI paddhati jevA keTalAka gauNa pramANe paNa prastuta kathananI puSTi kare che. tyAre tattvArtha sUtranA trIjA adhyAyanA saMzodhana aMgeno prazna ke "A sAmagrI bhAgya ane jabudIpa samAsamAMthI digaMbara saMskaraNamAM levAmAM AvI che athavA digaMbara saMrakaraNamAMthI bhAgya ane jabudIpa samAsamAM levAmAM AvI che te svayaM hala thaI jAya che. -sujuke Ahira Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAribhASika zabdakoza [oMdha -anusvAre saMskRta paddhati pramANe anunAsika vyaMjananA kramamAM mUkelA che.]. akarmabhUmi 159 achavAdhikaraNa ra62 akaSAya 254 ajJAtabhAva 259 akAmanirjarA 266, ra71, 274 ajJAna 60-1 (juo viparcaya akAlamRtyu 134 jJAna). akSipragAhI 29 ajJAna (parISaha) 356, 360 agArI (vatI) 301-3 aMjanA (narakabhUmi) 143 agurulaghu (nAmakarma) 215, 331, atrata 283, 303 335, 343 aMDaja 117 agnikumAra 170 atikAca (64) 165 agnimANa (%) 165 aticAra 309, 319 agnizikha 165 atithivibhAga (trata) 303, aMga (zrata) 45 306; -ne aticAra 312 aMgapraviSTa (zrata) 45, 379 atipuruSa (deva) 17ra aMgabAhya 45 atibhArAropaNa 310, 313 aMgopAMga (nAmakarma) 331, 333 atirUpa 172 acakSurdarzana 90 athAkhyAta 363 (juo yathAacakSudarzanAvaraNa 330, 331 khyAta) acaukSa (deva) 173 adattAdAna ra97 acoryavrata, -nI pAMca bhAvanAo ra84 adarzana 356, 360 azruta (svarga) 170, 177, 188-9 adharma (astikAya) 193, 194, amyuta (iMdra) 166 196, 198, 199, 200, 203, ava 193-4 204, 210-2, 243, 249 Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra adhastAraka 17ra anitya-avaktavya ra3ra adhikaraNa 17, 259, 260-1 anityAnuprekSA 35ra-3 abhAga leka) 140 anidita (deva) 172 alekasiddha 398 anindriya (mana) 26-7, 99 adhatima 311, 316 anivRtti bAdaraparAya (guNaabruva 32 sthAna) 337 anagAra (vratI) 301-3 anizcita (avagraha) 31 anaMgaskrIDA (aticAra) 311, 315 aniSTasaMyoga (ArtadhyAna) 375 anaMtANuka 205 aniHsRtAvagraha 31 (juo anaMtAnubaMdhiviyojaka 384 anizrita) anaMtAnubaMdhI (kaSAya) 330, 33ra anIka 164 anapavartanIya (Ayu) 134-6 anukaMpA 9 anabhigRhIta (mithyA darzana) 324 anuktAvagraha 31 anarthadaMDavirati 305, 311 anujJApitAnabhejana 284, 286 arpaNa 230 anutaTa 219 anavakAMkSakriyA 257 anuttara vimAna 177-180, 189 anavasthita (avadhi) 50, 5ra anuprekSA 346, 35ra-5, 368 anazana 364 anubhAga ra53, 279, 3ra3 (jAo anAcAra 319 anubhAvabaMdha) anAdara 312, 317 anubhAva (devomAM) 182 anAdi 247-9 anubhAvabaMdha kara6-7, 338-9 anAdeya (nAmakarma) 331, 335 anumata 268-1 anAnugAmika (avadhi) 50-1 anuvAci-avagrahayAcana 284, anAbhaga 263 286 anAbhogakriyA ra57 anuvAcibhASaNa 284, 286 anAhAraka (jIva) 112 amRta 26 aniyaMtvarUpa (saMsthAna) 218 amRtAnubaMdhI (dra dhyAna) 376 anitya 232 anekAMta 230 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAribhASika zabdakeza aMtara 16, 19, 395 apratyavekSita-apramArjita AdAnaaMtarAya (karma) ra67, 328, 331, nikSepa i312, 318 336-7, 344, 357, 390 apratyekSita nikSepa 263 aMtarAlagati 106 i0, 125 apratyAkhyAna (kaSAya) 330, 33ra apratyAkhyAna kriyA 257 aMtIma 156, 157, 158, 159 apravicAra 166-7 aMtamuhUrta 19, 372 aprApyakArI (netra tathA mana) 40 aMtya dravya (paramANu) 220 abrahama ra98 annapAnanirodha 310, 314 abhavyatva 81, 86 anyatvAnuprekSA 352, 354 abhigRhIta mithyAdarzana) 324 anyadRSTiprazaMsA (aticAra) abhinibaMdha 25-6 307, 309 abhiSavAhAra 312, 318 anyaSTisaMstava 307, 309 ajIrNaavagrahayAcana 285 amanaska 93 aparatva 215 amitagati (idra) 165 aparAjita (svarga) 171, 189 amitavAhana (idra) 165 aparigrahItAgamana 311, 315 aMba (deva) 148 aparigrahavrata ( -nI bhAvanAo) aMbarISa (deva) 148 284 ayazakIrti (nAmakarma) 331, aparigrahANuvrata 305, 311, 315 aparyApta (nAmakarma) 331, 334, arati (mehanIya) 333, -nA 344 Asrava ra7ra apavartanIya (Ayu) 134-5 arati (parISaha) 757, 358 apAna 214 ariSTha (lekAntika) 184 apAcaciya (dharmadhyAna) 376 aruNa ( ) 184 apAIpugalaparAvata 20 arUpI (dravya) 197 apUrvakaraNa 10 arthAvagraha 36, 41 apratirU5 (IMdra) 165 ardhanArAca (sahanana) 344 apratiSThAna (narakAvAsa) 145 amArA 37ra 365 Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAvArthasUtra ardhavarSabhanArAca 344, 370 atrata 255 arpaNA 230, 231 azaraNAnuprekSA 35ra-3 alAbha (parISaha) 357, 359 azucitAnuprekSA 354 alakAkAza 204 azubha (nAmakarma) 331, 335; alpa (avagraha) 30 nA baMdhahetu ra74 alpabadutva 21, 395 azubha (ga) 251 avaktavya 232 azoka (deva) 173 avagAhanA 397 aSTaaSTamikA (pratimA) 351 avagraha ra7, 33, 35 asat 296 avagrahayAcana 284 asatya 296 avagrahAladhAraNa 284 asaguNadubhAvana 267, 276 avadhi (jJAna) 47-para, 54, asada (asAtavedanIya) 263, 57, 79, 397 329 avadhijJAnAvaraNa 331 asamIkSyAdhikaraNa 311, 317 avadhidarzana 92 asabhyajJAna 22 avadhidaranAvaraNa 331 asaMjJI 149 avamaudarya (tapa) 364-5 asaMdigdha 31 avayava 201 asaMtatva 81, 85 avarNavAda 265 asAtavedanIya ra77, 372, 344; avasarpiNI 396 -nA baMdhahetu ra69 avasthita (avadhijJAna) 50, para asAdhAraNa (guNa) 242 avasthitatva 197 asura 147, 148 avAya (matijJAna) ra7 asurakumAra 170 avigraha (gIta) 107 asurendra 187 avicAra 378 astikAya 194 avirata (guNasthAna) 374 asteyANuvrata 305, 314 avirati 322, 325 asthira nAmakarma 31, 335 avyAbAdha 184 ahamindra 177 Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAribhASika zabdakoza ahiMsA 280, 290-6; AnugAmika (avadhijJAna) para -nI bhAvanAe 284 AnupUrvI (nAmakarma) 331, 334 ahiMsANatrata 305, 313 abhiyogya 164 AtyaMtara tapa 364-5 AkAza (astikAya) 141, Alcataropadhavyutsarga 369 144, 193, 196, 198, AmnAya 352, 368 200, 203, 210-2, 243, AmnAyArthavAcaka 352 249. Ayu 134 i. AkAzaga (deva) 173 AyuSyaka karma 328, 330, 333 Acinya 35ra AraNa 170, 177, 188 AkaMdana 265, 269 AraMbha 260, 265 Akeza (parISaha) 356, 359 AraMbhayiA ra57, 260 AcAmsa (tapa) 351 Arjava (dharma) 348 AcAravastu 386 ArtadhyAna 373-5 AcArya 267, 276, 368 Arya 15ra, 159 AjJAvicaya (dharmadhyAna) 376 Aryadeza 159 AjJA vyApAdikI (kriyA) ra57 AlektipAnabhejana 285 Atapa ra16, 219, 331, 335 Alecana (5) 366 AtmarakSa 164 AvazyakAparihANa 297 AtmA 81-4, 206-9, 230-1, AvAsa 171 240, 242, 245, 246 AsAdana 264 AdAnanikSepaNasamiti 285, 348 Astikya 9 Aditya (kAntika) 184 AdimAna 24-9 Asrava 250-1, 264 0, raja, Adeya (nAmakarma) 331, 335 345 AdhakaraNikI (kriyA) 256 AstravAnuprekSA 3para Anata (svarga) 170, 177, 188 AhAra 112, 181 Anayana prayoga (aticAra) 311, AhAraka (zarIra) 121, 124, 126, 127, 343 Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra AhArakalabdhi 126 uddadhakumAra 165, 170, 172 Ahraka (deva) 173 udyota 216, 219 udyota (nAmakarma) 331, 336, 344 IcaitvarUpa (saMsthAna) 218 upakaraNabakuza 387 datvara5rigrahItAgamana 311 upakaraNasAgAdhikaraNa 263 indra 164-5 upakaraNendriya 35, 96 Idriya 25, 96 i., 179 upakrama 135 ISTaviyoga (ArtadhyAna) 375 upaghAta 264, 268 IryApathakarma 254 upaghAta (nAmakarma) 331, 335, 344 IpathakriyA 256 upacAra vinaya 367 Isamiti 284-5, 347 upadhi 369 IzAna (64) 166 upapAtajanma 114, 117 IhA 28 . upabhaga 128 upagaparibhAgaparimANa 305, utAvagraha 31 318 uccagetra (karma) 331, 336, 342-4; upabhegAdhikatva u11, 317 -nA baMdhahetu ra67, 277 upabhogAntarAya 336 ucchavAsa (devene) 181; upayoga 87, 92 nAmakarma 331, 335, 343 upayegendriya 98 uttamapuruSa 136 upazamaka 383-4 uttarakura 15ra, 156, 157 upazAMtakaSAya 376 upazAMtameha (guNasthAna) 360, 376 uttaraguNa 304, 385 uttaraguNanivartinA 262 upazAMtamUha (samyagadaSTi) 383-4 uttaraprakRti 329, 339 upasthApana 366 uttaradrata 304 upAdhyAya 368 uSNaparISaha 356, 358 utpAda 225 utsasamiti 347 Urvaloka 141 utsapiNuM 396 Urdhvasiddha 398 Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAribhASika zadakeza Urdhvavyatikrama 311, 316 kabaka (deva) 173 kanakAvalI (tapa) 351 hajugati 108-113 karuNA 287, 289 *jumati para karma -nA baMdhahetuo 322; RjusUtra (naca) 63, 73 baMdhanA prakAra 3ra6; -nI RSivAdika (deva) 172 ATha mUlaprakRtio kara7; -nI puNya ane pApa prakRtio ekatvavitarka (zukaladhyAna) 378, 34ra I; -nA AtyaMtika 381 kSayanAM kAraNa 391 ekatvavitarka avicAra 381 karmabaMdha (-nI vizeSatA) 258 ekavAnuprekSA 35ra, 354 karmabhUmi 15ra, 158 ekAgraciMtAnirodha 369 karmayoga (kAmayoga) 107 ekendriya (jIva) 96 karmendriya 97 ekendriya (nAmakarma) 344 kalpa 170-176 evabhUtanI 64, 73 kalpAtIta 176, 177 eSaNAsamiti 284, 347 kApapanna 176, 177 kavalAhAra 360 airAvatavarSa 15ra, 155, 156 kaSAya ra54-5, 3ra4-3, 327, 344 aizAna (svarga) 170, 177 kaSAcakuzIla 385 kaSAcacAritramehanIya 330 enkarika (aMdhavibhAga) 219 kaSAyamahanIya ra7ra audacikabhAva 81-3, 86, 392 kaSAyavedanIca 330 audArika (zarIra) 119, 2017, kaMdarpa (aticAra) 311, 317 209, 213 kAdaMba 17ra audArika (zarIranAmakarma) 333 kApiSTa 169 dArika apAMga (nAmakarma) kAmasukha 166 aupapAtika 119 kAyakaleza (tapa) ka64 opazamikabhAva 81-6, 32 kAyagupti 347 333 Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 kAyadupraNidhAna 312, 317 kAnisarga 263 kAcapravIcAra 167 kAyAga 250 kAsthiti 160 kAcasvabhAva 180 kAcikI kriyA 259 kAmaNa (zarIra) 120, 213, 343 kAmaiyAga 107 kAla (iMdra) 165 kAla (dravya) 175, 194, 215, 243, 396 kAlAtikrama 312, 319 kAleAdhi 153 kAMkSA (aticAra) 307 kinnara (iMdra) 165; --deva 102 kintarAttama 172 kiMpuruSa 165, 172 kiMpuruSAttama 165 kiSmiSika (deva) 164 kIlikA (saMhanana) 344 mukhyapramANAtikrama 311, 316 tattvArthasUtra kubja 344 kula 368 kuzIla 385 phUTalesciA 311, 314 ( aticAra ) kUSmANDa (deva) 173 kevala upayoga 390 kevalajJAna 55, 1860 kevalajJAnAvaraNa 331 kevalajJAnI 265, 201 valadarzana 92 valadarzanAvaraNa 331 kelisamuddhAta 207 kevalI 379 kaivalya 390 kautsucca 311, 317 kriyA 215, 256 kroSa (kaSAya) 255 krodhapratyAkhyAna 284 kSakSaka 384 kSamA 349 kSAnti 365 kSAcikacAritra 393 kSAcikajJAna 392 kSAyikadarzana 392 kSAcikabhAva 81 40 kSAcikavIyaeN 393 kSAyikasamyakatva kara kSAcikasukha 393 kSAyeSazamikabhAva 81 40, 392 kSipragrAhI 29 kSINakaSAya 376 Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAribhASika zabdakoza kSINameha ka60, 376, 384 gRhasthaliga 396 sudrasarvatobhadra 351 trakarma 328, 336, 337 sudhAparISaha 356, 358 gomUtrikA (gati) 111 kSullakasiMhavikrIDita 351 graha 173, 174 kSetra 16, 395 plAna (vaiyAvRtya) 368 kSetra vAstu pramANatikama 311, 315 raiveyaka (svarga) 170, 177, 190 kSetravRddhi 311, 316 kSetrasiddha 35 dhanavAta 141-4 ghanAbu 140 khaTavAMga 173 ghanodadhi 141-4 kharakAMDa 143 khaMDa 219 gharmA (naraka) 143 dhAtana 144 gaNuM 368 ghAtikane 361 gati 108, 179, 331, 333, prANa 96 396 gadatAya 184 cakravata 136 garbhajanma 117 cakSu 96 gAMdharva 170, 172 gItayaza (idra) 165; cakSudarzana 90 -deva 182 cakSudarzanAvaraNa 331 gItarati (48) 165; caturindriya 97, 104, 333 -deva 172 caturdazapUrva 386 guNa 240 I. caturdazapUrvadhara 120, 130 guNapratyaya (avadhijJAna) 48-para caturnikAya 16ra-4 guNasthAna 3ra3, 360 gupti 346, 348 camara () 165, 187 guru (graha) 174; cara tika 174 -pAMca prakAranA 3para caramadeha 136 Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 tatvArthasUtra caparISaha 356, 359 jayaMta (svarga) 171, 189 caMdra 170, 173-4; jarAyuja 117 jalakAnta (64) 165 caMpaka 173 jalaprabha (64) 165 cAkSuSa skaMdha ra23 jalabahula (kAMDa) 143 cAritra 313,346, 36-3, 397; jalarAkSasa (deva) 172 -(vinaya) 367 jaMbudvIpa 15ra i. cAritramehanIya ra65, ra72, jAti (nAmakarma) 331, 333 332, 357 jina 357, 383 cAMdrAyaNa (tapa) 351 jIva 62, 81, 87, 195, 198-9, citA 25 203, 209, 214, 247 cetanAzakti 241 jIvatattava 207, 208 cerI ra97 jIvatva 81 cokSa 103 chavadravya 200, 207 caNika 219 jIvarAzi 92 chadmastha 371, 373 javAstikAya 196, 249 chadmasthavItarAga 356 jIvita 214 chaviccheda (aticAra) 310, 313 jIvitAzaMsA 312, 319 chAyA 219 jugupsA (mohanIca) 333 cheda (prAyazcitta) 376 jainadarzana 81, 194, 198, 206, chedepasthApana (cAritra) 36-3, 216, 228, 396 386, 397 jainaliga 396 jagata svabhAva 287 jeSa (deva) 173 jagata-svarUpa 195 jJAtabhAva 259 jaghanya 237 jJAna 21, 58 40, 367, 37 jayetara 237 jJAnAvaraNIya ra77, 328, 331, janma (-nA prakAra) 114-5, 336-7, 344, 357; 117 -nA baMdhahetu 264 janmasiddha 398 jJAneMdriya 97 Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAribhASika zabdakeza 11 jJAnapayoga ra75 tumbaru (deva) 173 tiSka 163, 173-6, 192 tumnarava (deva) 172 tuti (lekAMtika) 184 hata 217 tuNUka 173 tattva 11-3, 15-6 tRNasparzaparISaha 356, 359 ta~deSa 268 tRSAparISaha 356, 358 tathAkhyAta 363 tejasa (zarIra) 119 (juo kAmaNa) tathAgati pariNAma 393 tyAga 267, 26, 348, 3para tadubhAya 366 vasa (jIva) 93-6; tanuvAta 141, 143-4 -nAmakarma 331, 333, 344 ta5 ra76, 346, 348, 3pa1, trasanADI 124 trAyaciMza (deva) 164-5 363 i. trakriya (jIva) 97, 104; tapasvI 368 nAmakama 344 tamasa 269 ONuka 205 tamaprabhA 147, 143 tApa 265, 269 dezamazakaparISaha 356-358 tArA 173-4, 19ra dakSiNArdhAdhipati 186-7. tAlapizAca 173 daMbha (zalya) 301 tiryaMgakasiddha 398 darzanakriyA 256 ticaMgavyatikrama 311, 316 darzanamehanIya, -nA baMdhahetu 265, tiryaMca 153, 159-161, 186, 265, 330, 332, 357 ra73, 330, 333, 343-4 darzanamohakSaka 384 tIrtha 396 darzanavinaca 367 tIrthaMkara 136, 150, 331; -nAmakarma darzana vizuddhi ra67, ra75 336, 344; -nA baMdhaheta ra67. darzanAvaraNIya 330, 331, 336, tIvrakAmAbhiniveza 311, 315 344, 390 Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ le tAvArthasUtra dazadazamikA 351 dezavirata 35 kADhA 156 dezavirati 304-5, 311, 316 dAna 81, 265, ra70, 3ra0-1 deha (deva) 173 dAnAMtarAya 331, 336 dravya 33, 1lpa-6, 202-4, 239 I. dAsIdAsapramANatikrama 311, 315 dravyabaMdha 92 dravyabhASA 213 dikakumAra 170, 172 dravyamana 214 digaMbara 358 dravyahiga 387 digAcArya 35ra dravyaveda 132 digadravya 212 dravyahasA ra93 digvirati 303, 305, 311, 3ra6 kavyAdhikaraNa 261 divAbhajana 282 dravyAkinaya 68 I. dIkSAcArya 368 dravyAstika 380 duHkhabhAvanA 288 dravyendriya 97 duHkhadanIya 330 kicarama 185 duHsvara (nAmakarma) 331, 335, 344 kondriya 97, 104, 344 dvIpakumAra 170, 172 durbhaga 331, 335, 344 dviIpa-samudra 153 I. duSpakvaAhAra (aticAra) 312, 318 dvIpasiddha 398 duSpamArjitanikSepa ra63 deva 162 i., 265 dhanadhAnya pramANatikrama 311, 315 devakuru 152, 156 dharaNa (indra) 165, 187 dharma 265, ra72, 348 I0 devagati 343 dharmadhyAna 373, 376, I devarSi 184 dhamasyAkhyAtattvAnuprekSA 35ra, 355 devAnupUrvI (nAmakarma) 343 dharmAstikAya 394 (jue adhamadevAyu 333; stikA). -nA baMdhahetu 266 dharmopadeza 369 devI 167 dhAtakIkhaMDa 15ra I0 Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAribhASika zabdakeza dhAraNA 27 i. niHzreyasa 346 dhUmaprabhA 150 40 niHsRtAvagraha 31 dhyAna 364, 369 I. nikAya 162 dhyAnAMtarikA 372 nikSepa (nyAsa) 13 i., ra60, 263 dhrauvya rara3 nigehazarIra 209 nigraha 347 nakSatra 170, 173 nagnatva (parISaha) 356, 358 nitya rara7 I. napuMsaka liMgaveda 1312; nitya-avaktavya 232 -nA baMdhahetu ra73, 333 nityatva 196 nityAnitya 232 naya 4, 15-6, 63-79 nityAnityaavaktavya 232 naraka 140, 145 I0 narakagati (nAmakarma) 333, 344 nidAna (zalya) 301 nidAna (ArtadhyAna) 375 narakapAla 150 narakAyu (baMdhahetu) ra65 nidAnakaraNa 312, 319 narakAvAsa 145 nidrA 330 navanavamikA (5) 351 nidrAnidrA 330 nAga (deva) 173 nikAvedanIya 331 nAgakumAra 170 I0, 187 nidrAnikAvedanIya 331 nAma 13, 14 ' niMdA ra67, ra76 nAmakama 331, 333, 337 nibaMdha 25 nAraka 114, 131, 141, 145 I, niraMtarasiddha 398 149, 190-1 niravacakSaNika rara6 nArakAnupUvI (nAmakama) 344 niranvayapariNAmapravAha 82 nArakayu 330, 333, 344 nirAkAra 90 nArada (deva) 172 nirodha 345 nArAja (saMhanana) 344, 370 nigraMtha 384 i., 383 nizalya 301 nirjarA 338 I., 383 ni:zIlatva ra66, 274 nijerAnuprekSA upara I Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra nirdeza 16 nyAsApahAra 311, 314 nirbhayatA 284 nirmANa (nAmakama) 331, 336, 344 pakSI 149 nirvatainA 262-3 paMkaprabhA 140 nirvANa 150 paMkabahula (kAMDa) 143 nitIndriya 97 paMcendriya (jIva) 97, 104 nirveda 9, 353 pacendriya jAti (nAmakarma) 343 nivratatva 266, 274 paTaka (deva) 173 nizcita 31 paTukama 37-8 nizcitagrAhI 29 paratva 15 nizcayadRSTi 203 paraniMdA (juo niMdA) nizcacahiMsA 94 paraprazaMsA 267 niSaDyA parISaha 356, 359 paramANu 198, 21 i., 220 i. niSadha parvata 15ra, 155 paramAdhArmika (deva) 148, 150 niSkriya 196 i. paraliMga 396 nisarga 8, 260, 263 paravivAhakaraNa 311, 315 nisargakiyA 257 paravyapadeza (aticAra) 312, 319 nidbhava ra64, 268 parAghAta (nAmakama) 331, 335,343 nIcagotra (nA baMdhahetu) 267, 331, parigraha ra73, 280, 29; 344 -dene 180 nIlaparvata 152, 155 naigama (na) 63, 69 pariNAma ra15, 238, 245 taiyAyika 81 pariNamI nityatA 82, rara7 nokaSAya 330, 333, 344 paridevana ra65,ra69 nyAdhiparimaMDala 344 pArahAra (prAyazcitta) 366 nyAyadarzana 194, 211 parihAravizuddhi 36-3, 387, 397 nyAsa 13 (juo nikSepa) parISaha 356 I. Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAribhASika zabdakeza 15 parISahajaya 346 puruSaveda 13ra, ra73, 330, 336 parokSa ra3 i. puruSArtha 1 paryApta (nAmakarma) 331, 334 puruSottamadeva 172 paryAya 33, 239 I. pulAka 384 I. paryAyaSTi 68, 231 puSkaravaradvIpa, puSkaradvIpa para, 153, paryAyArthika naya 68 80, 8, 380 156, 157 palyopama 153 puSkaredadhi 153 pANimuktA 110-1 pUrNa (idra) 165 pApa 251 pUrNabhadra (%) 165, 172 pApaprakRti 342, 344 pUrvadhara 379 pArigrahika kriyA 257 pUrvaprayAga 394 pariNAmika (bhAva) 81 I0 pUrvaratAnusmaraNavarjana 284, 286 pAritApanikI kriyA 256 pRthakatva 181 pAriSada 164 pRthakavitarkasavicAra 378, 380 piMDaprakRti 333 pitaja 118 pipAsAparISaha 356, 358 pauSadhopavAsa-303 305; -nA aticAra pizAca 170, 173 312, 318 puliMga (juo puruSaveda) prakIrNaka (deva) 164 puNya rapa1 I. prakRtibaMdha 326 I. puNya-pApa 11 prakRtisaMkrama 339 puNyaprakRti 342, 344 pracalA, pracalAvedanIya 360,332 pudgala (astikAya) 192, 206, 29, pracalA pracalAvedanIya 330, 332 213, 216, 20, 240, 245, pracchanA 368-9 249, 394 prajJAparISaha 356, 359 pudgalakSepa (aticAra) 311, 317 praNatarasajanavarjana 284 pudgalaparAvarta 20 pratara 219 puruSa (deva) 172 pratikramaNa 366 puruSavRSabha 17ra pratirUpa (%) 165; Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra -deva 173 pravrAjaka upara pratirUpakavyavahAra 311, 315 prazaMsA 276 pratisevanAkuzIla 385 prazama 9 pratyakSa ra3-5 prastara 145 pratyavijJAna 25, 228-9 prANa 214, 256 pratyAkhyAnAvaraNIya 330, 333 prANata (idra) 166; pratyeka (zarIranAmakarma) 331, 334, -(svarga) 170, 177, 188-190 344 prANavadha ra90 I. pratyekabuddhAdhita 397 prANAtipAtikI kriyA 256 pratyekabadhita 397 prAtyacikI kriyA 257 pradeza 200, 2012 prAdeSikI kriyA ra56 -baMdha 2789, 323, 326-7, prAkArI (Idriya) 40 340-1 pradeze (A sUcine aMte juo) prAyazcitta 364, 366 prabhaMjana 165 prAcika (baMdha) 218 pramattaga 290-5 prakhyaprayoga (aticAra) 311, 316 pramatta saMyata 374-5 bakuza 384 (juo pulAka) pramANa 4, 23 I. pramANAbhAsa 22 baMdha (amane) 11, ra7%, 325 I. pramAda 292, 3ra3, 325 baMdha (pagalika) 216, 18, 232 pramAda (bhAvanA) 287, 289 I0, 239 pragakriyA 256 - baMdha (aticAra) 310, 313 prayogaja (zabda) 217 baMdhaccheda 393 pravacanabhakti 267, 276 baMdhatattva 322 pravacanamAtA 386 baMdhana (nAmakarma) 331, 334 pravacanavatsalatva 267, 276 baMdhahetu 322, 391 pravIcAra 167 bali (I8) 165, 187 Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAribhASika zabdakoza 17 bahu (avagraha) ra9 bhavapratyaya (avadhijJAna) 48 bahuvidha (avagraha) 29 bhavanavAsinikAya 170 (juo bhavana bahuzratabhakti ra67, ra76 pati) bAdara (nAmakarma) 31, 334 bhavasthiti 160-1 bAdarasaparAya 3pa7, 361 bhavyatva 81, 86, 392 bAlApa 266, ra71, ra74. bhAva 80, 84 bAhyatapa 364 bhAvabaMdha 92 bAhyApadhivyutsarga 369 bhAvabhASA 213 buddhabedhita 397 bhAvamana 213 buddha (graha) 174 bhAvaliMga 396 bAdhidurlabhatrAnuprekSA 35ra, 355 bhAvada 132. boddhadarzana 81, 216 bhAvahiMsA (nizcayahisA) ra94 brahma 1989 bhAvAdhikaraNa 261 brahmacarya ra96, 348, 352 bhAvendriya 97 bhASA 213, 217 brahmacaryavrata 305; bhASAsamiti 347, 351 -nA aticAra 311, 315 bhAsvat (deva) 172 brahmarAkSasa 172 bhipratimA 351 brahmaloka (svarga) 100, 17, 188-9 bhIma (I8) 165; brahmottara (svarga) 169 -(deva) 17ra bhakta pAnasaMgAdhikaraNa 263 bhuja parisarSa 149 bhujaga (deva) 172 bhadrottara (5) 351 bhUta (deva) 170, 73 bhaya, bhayamahanIca 330, 333; bhUtavAdika (deva) 172 - baMdhahetu 273 bhUtAnaMda (idra) 165, 187 bhAratavarSa 15ra, 154 bhUtAnukayA 265, ra70 bhavana 171 bhUtattama (deva) 173 bhavanapati 162-7, 171, 1867, 191 bheda 219 . . Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 tAvArthasUtra bhegabhUmi ra66 . mane nisarga ra63 bhagazAlI (deva) 172 maga ra51 bhegAMtarAya 336 manerama (deva) 17ra bhogapabhegavrata 312, 318 maneharekriyA kavarjana ra86 maMdAkrama 35, 38 maMgala (graha) 174 maraNa 214 matijJAna 21-7, 33, 41, 43-4, maraNazaMsA (aticAra) 312, 319 papa-6, 102, 37 maruta (deva) 173 matijJAnAvaraNa 330-1 maruta (lokAMtika) 1845 matsara 264 (juo mAtsarya) marudeva (deva) 17ra masya 149 marudevI 379 mada 350 malaparISaha 356, 359 madhyamaloka 140, 151 i mahAkAdaMba 172 mana ra7, 93, 101-6 mahAkAya (I8) 165; manaH5yajJAna 21,24, para, 54,55, -(deva) 172 576 mahAkAla (I8) 165; mana:paryAcajJAnAvaraNa 331 (deva) 173 manuSya 149 manuSyagati (nAmakarma) 343 mahAghoSa (8) 165 manuSyajAti 158 mahAtamaprabhA 140 manuSyacakSa (deva) 172 mahApuruSa (8) 165; manuSyaloka 158 -(deva) 172 manuSyAnupUrvI (nAmakarma) 343 mahAbhIma (I8) 165; manuSpAyu (karma) 330, 333, 343; -deva) 17ra -nA baMdhahetu ra65, 273 mahAvideha deva 173 mane gupti ra645, 347 mahAga deva 17ra mane jJAnezarasasamabhAva 286 mahAvrata 283, 303 manadupraNidhAna 312, 317 mahAzuka svarga 170, 177, 1989-9 Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAsatraMta bhadra (tapa) 351 mahAsivikrIDita (tama) 351 mahArakaMdika (deva) 173 mahArakaMdha 106 mahAhimavat 152, 155 maheSvakSa (deva) 172 maheAraga 170, 172 mAdhavI 143 mAdhavyA 143 mANibhadra (iMdra) 165; (deva) 172 mAtrA 372 mAtsar (jIe matsara) 268, pAztiASaka zabdakoza 312, 319 mArSyAvRtti 287, 289 mAna (kaSAya) 255 mAnuSThAttara (parvata) 152, 157 mAcA (kaSAya) 255, 265, 273 mAryAkrayA 257 mAraNAntikI sailekhanA 303, 306-7 mArgaprabhAvanA 267, 276 mArdava (dhama) 348, 350 mAtuSa 39 mAhera (svarga) 170, 177, 188 mitrAnurAga 312, 319 mithuna 298 mithyAtva (mehanIya) 322, 324, 330, 344 mithyAdarzana 322, 324 mithyAtvacA 256 mithyAtvameAhanIya 332 mithyAdarzana zalya 301 mithyAdaza`na kriyA 250 mithyArdaSTi 61 mithyApadeza (aticAra) 311, 314 mizra (kSAyeApazamikabhAva) 81, 83 mizra (ceAni) 115 mizrameAhanIya 331 mImAMsakamata 81 muktajIva 393 muktAvalI (ta) 351 mukharipazAca (deva) 173 mUrchA ra99 bhutaeN 99 mUrtava 198 mUrti 197 mUlaguNa 306 mUlaguNanivRtaeNnA 262 mUlAti (dravya) 228 mUladrazya 195 mUlaprakRti 3ra7, 339 mUlaprakRtibaMdha 327 mUlannata 303 meru (parvata) 140, 152, 154 merukAnta (deva) 172 meruprabha (deva) 172 19 Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 maitrIvRtti 2878 maithuna 28 meAkSa 3-4, 7-8; 11-2, 383, 391-3 mAha ra99 meha (karma) mehanIya 328, 332, 337 maukharce (aticAra) 311, 317 mleccha 152, 159 cakSu 170, 172 yakSAttama (deva) 172 rutidhama 3489, 351 thAkhyAta (cAritra) 362-3, 397 caTTaaepalabdhi 60 cavamakhya (ta) 351 cA, cA:kIrti 331, 344 carAvata (deva) 172 cAcanAparISaha 356, 359 tattvArthasUtra ratipriya (deva) 17ra ratizreSDa (deva) 172 ratnaprabhA 140 40 yuga 175 yugaladhama, yugalika 156 yeAga 5,250 40, kara2-5, 327, 378, yoganigraha 347 ceAtirodha 372, 382 yogatrakatA' ra4 yAti 1145 i rati, ratimAhanIya 330, 333; -nA aMdhaGetu ra7ra ratnAvalI (ta) 351 ramyakavarSa 15ra rasa (pAMca) 217; -nAmakarma 331, 364 rasarityAga (ta) 364-5 rahasyAbhyAkhyAna (aticAra) 311, 364 rAkSasa 170, 172 rAkSasarAkSasa (deva) 172 rAga 299 rAtribhAjanavaramaNa 281 0 rAhu 176 riA 146 rukamI (parvata) 152, 155 25 197 rUpayaza (deva) 172 rUpAlI (deva) 172 rUpAnupAta (aticAra) 311, 317 rUpI 55, 196, 247 raivata (deva) 12 rAcatA (ArtadhyAna) 375 rAgarISahu ka56, 359 raudra (narakAvAsa) 148 raudra (dhyAna) 37:, 375 raurava (narakavAsa) 144 Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAribhASika zabdoza lakSaNa 89 \ varSabhanArAyasaMhanana 344, 370, labdhi 130 vaTa diva) 173 labdhIndriya 98 vadha ra65, 269, 310, 313 lavaNasamudra 15ra-2, 156 vadha (parISaha) 356, 59 lAMgalikA (vakragati) 111 ra vanapizAca (deva) 173 lAntaka (svarga) 170,177, 188-9 vanAdhipati (deva) 172 lAbhAMtarAya karma 336 vanAhAra (deva) 172 liga (cahna) 387 vargaNA 3ra6 liMga (veda) 132, 35-6 (varNa pAMca) 217; lezyA 81, 86, 147, 146, 163, -nAmakarma 331, 334 166, 179, 192, 187 vartanA 215 leka 140 i0, 204 vardhamAna (avadhijJAna) para; lekanAlI 179 -tapa 351 lokapAla (deva) 164 varSa 154 kAkAza 204 i. varSadhara 15ra, 155 lokAnuprekSA 35ra, 355 vastu 23, 227 lakAnta 393 vahni (lokAMtika) 104 lokAMtika (deva) 184 vAga 251 labha 255 vAcanA 368 lebhapratyAkhyAna 284 vAtakumAra 170 vAmana (saMsthAna) 344 vaMza 154 vAyumAra (juo vAtakumAra) vaMzA (naraka) 143 vAlukAprabhA 140 vakragati 109 che. vAsiSTa (IMdra) 165 vacanaguni 347 vAsudeva 136 vacanadupraNidhAna (aticAra)312, 317 vAsya 154 vacananisarga ra63 vikacaguNa 24ra vajamadhya 351 vikriyA 140 Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthasUtra vigrahagati 107 vihAyogati (nAmakama) 331, vidhra (deva) 172 334, 344 vicaya 376 vitarAga 392 vicAra 379, 382 vIrya 258 vicikitsA 307 viryAntarAya 336 vijaya (svarga) 170, 185, 188; vRttiparisaMkhyAna (tapa) 364 --156-7, 159 vitarka 378, 380 veNadArI (I8) 165 vitata (zabda) 27 veNudeva (idra) 165 vidAraNa yiA 257 veda (liMga) 132 videha varSa 15ra, 154-6, 159 vedanA (devAmAM) 181 vedanIya (karma) 328, 330, 332, vidyakumAra 170 3379, 357, 362 vidhAna 16 vedAMta darzana 81, 198 vinaya (tapa) ka64, 367 valaMba (IMdra) 165 vinAyaka (deva) 172 viparyayajJAna 60 vaikriya (zarIra) 119, 121-2, vipAka 338, 34ra 125-7, 129-130, 43 vipAkavicaya 376-7 (juo) vaiyiaMgopAMga 343 vipAkedaya (A sUcine ati vaikriya labdhi 127, 130 vipulamati para vaijayata (svarga) 171, 1889 virbhAgajJAna 61 vaimAnika (deva) 162 i. virata 383 vaiyAvRtya 3378 viruddharAjyAtikrama 311, 314 vairAgya ra87, 90 viviktazAsana 364-5 vaizeSika darzana 81, 194, 199, viveka 366 211, 216 vizvAvasu 172 [375-6 vaiRsika (baMdha) 218 viSayasaMrakSaNAnubaMtrI (dhyAna) vyaMgana 35, 379 visaMvAda 266, 274 vyaMjanAvagraha 35, 37 visadaza (baMdha) ra38-9 vyatipAtikabhadra diva) 172 Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtara 162 i vyaya 225 vyavahAra naya 63 40 vyavahAra SThi 203 vyAvahArika nigraMtha 385 vyAvahArika hiMsA 293 vyutsarga 363, 366, 369 kyuparatakriyAnivRtti ( dhyAna ) 308 vrata 266, 274, 281, 283 40, 312 tratAnaticAra 267 vruti anukaMpA 265 vratI 3001 rAkaeN (iMdra) 166 zaMkA (aticAra) 307-8 zatAra (svagaeN) 169 zanaizvara (graha) 174 pAribhASika zabdo zabda 217 zabda (naya) 63, 64, 73.6, 399, 400 zabdAnupati ( aticAra) 311, 316 zabdAllekha 44 zAyarISahuM 356, 359 zarIra 118 40, 180, 217 -nAmakarma 631, 333 rArIramakurA 387 zarkarAprabhA 140 zalya 301 zikSAvrata 304 zikharI ( pavaMta) 152, 155, 156 zItaparISaha 356, 358 zIla 267, 274 zIlavratAnaticAra 267, 275 zukra (svarga) 169; --graha 174 zukaladhyAna 374, 377 4 0 zubha, zubhanAma 331, 335, 344; --nA baMdhahetu 266 zubhraye!ga 251 I zaikSa 358 zailezI 5, 371 zAkameAhanIya 269, 272, 330, 333 roAcana (naraka) 144 zauca 260, 201, 348, 351 zrAvaka 303, 312, 368 zrAvikA 368 23 zrata 21, 24, 437, 16, 61, 66, 265, 201 zrutajJAnAvaraNa 331 zrutasamudRDhA upara zrutA upara zrotra 96 zleSa (baMdha) 233 zvetabhadra (deva) 172 zvetAMbara 358 Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 tavArtha sUtra saMkramaNa 339 saMsArI jIva 92 saMkrAti 379 saMstArapakramaNa 312, 318 sakilaSTa 140 saMsthAna 216; saMkhyA 16, 395, 398 -nAmakarma 331 saMgraha 63, 69 I0 saMsthAnavicaya (dhyAna) 376-7 saMdha 265, 268 saMhanana 369 saMgharSa 218 nAmakarma 331 saMdhasAdhusamAdhikaraNa 267, 276 saMharasiddha 398 saMghAta (skaMdha) 221; sakaSAya 254 --nAmakarma 331 sacitta 114 saMjJA ra5, 105 sacitta AhAra 312 saMjJI 103 sacitta nikSepa 312 saMjavalana (kedhAdi) 330 sacittapidhAna 312 saMparAya 361-2 sacittasaMbaddhaAhAra 312 saMpradhAraNasaMjJA 105 sacittasaMmizraAhAra 312 - saMmarthana 114, 117 sat 16, ra35 I. saMbhUmi 131 satkArapuraskAra5rISaha 356 saMyama 348, 388 sapuruSa (8) 165; saMyamasaMyama 266 -deva 172 saMyoga 260 satya 348 saMraMbha 260 satyavrata, -nI bhAvanA 284 saMkhanA 303 satyAvrata 305, 311 saMdeza (baMdha) 233 saMvara 11, 258, 345 iva saguNAcchAdana ra67. saMvarAnuprekSA 35ra saMvRta (ni) 114 sanakumAra (I) 166 saMvega 9, 267, 287 saptabhaMgI 232 saMsAra 92 saptasaptamikA 351 saMsArAnuprekSA 35ra sama (baMdha) 238 Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 pAribhASika zabda koza samacaturaasaMsthAna 343 sahajacetanA 390 samanaraka 106 sahasAnikSepa 263 samajJa 368 sahastrAra 170, 177, 188-9 samatAnupAtanakriyA 257 sAMkhyadarzana 81, 194, 19, 211 samabhirUTa (naya) 73, 400 sAMparAcika karma 254 samaya 107, 244 sAMpratanaya 64, 399, 408 samAdAnakriyA ra56 sAkAra upayoga 90 samAdhi 276 sAkAramaMtrabheda 311 samAraMbha ra60 sAgarepama 187 samiti 346 i. sAtavedanIca 265, 342, 343 samucchinnakriyAnivRtti 371 sAdisaMsthAna 344 samudrasiddha 398 sAdhAraNa (nAmakarma) 331, 355 samyakacAritra 4 sAdhAraNazarIrI 209 samyakatva 9, 308. sAdhu 267, 368 samyakatvakriyA 256 sAdhavI 368 samyakatvamithyAtva 330 sAnakumAra (svarga) 170, 177, 188 samyakatvamehanIya 330 sAntarasiddha 398 samyagajJAna 4, 21-3 sAmAnika (deva) 164 samyagadarzana 4, 16 i., 307 sAmAyika 303, 362, 386, 3976 samyagdaSTi 61, 377, 383 -vratanA aticAra 32 sarAgasaMyama 265-6 sArasvata lokAMtika) 184 sarvajJa 312, 71-3 siMha 149 sarvatva 391 siddhatva 393 sarvatobhadra (deva) 172 siddhazilA 182 sarvadarzitva 391 sidhyamAnagati 393 sarvaparikSepanIya 64, 399 sImaMtaka (naraka) 145 sarvArthasiddha 171, 188 sukha 3, 7, 178, 214 savitarka 378 sukhadanIya 330 (juo sAtavedanIya) Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 sudhASa (iMdra) 165 suparNa kumAra 170-1 subhaga (nAmakarma) 331, 344 subhadre 172 sumanAbhadra (deva) 102 sumeru 171 (jIe meru) surUpa (deva) 173 sulasa (deva) 173 suSira 217 susvara (nAmakarma) 331, 344 sUkSma (zarIra) 121; nAmakarma 331, 344 sUkSmakriyApratipAtI 371 samatva 218 sUkSmasaMparAya (guNasthAna) 337, 360; -cAritra 362, 386, 397 sUrya (IMdra) 166; -graha 173, 192 sevaka (nAmasthApanAdi) 13 40 * sevArta (saMsthAna) 344 saudha 170, 176, 188 skaMdika (deva) 173 skaMdha 205, 220 '0 kaMdhazAlI (deva) 172 stanitakumAra 170-1 tenaAhutAdAna (aticAra) 311 stanaprayAga 311 tattvArthasUtra steya 27 steyAnudhI (dhyAna) 376 cAnavRddhi 33ra strI 149 strIthAvarjana 284 strI parISaha 356 srIpazupaMDakasevitAyanAsanavarjana 284 zrIliMga 132 strIveda 132, 273, 330 sthApanA 13 sthAvara 93, 331, 344 sthAvaradazaka 334 sthiti 16 sthiti (AyuSya)153, 160 sthiti (baMdha) 323, 326, 33 sthiti (dhrauvya) 380 sthira (nAmakarma) 331, 344 sthirajyAtiSka 176 sthUla (zarIra) 121 sthUlatva 218 snAtaka 384 40 sparza (ATha) 216 sparzana (dvAra) 16; -iTrica 99; --kriyA 257 smRti pa mRtyanupasthApana (aticAra) 312 mRtyaMtardhyAna 311 Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pAribhASika zabdakoza svaguNAdana 277 hiMsA ra80 ra96 svayaMbhUramaNa 153 hiMsAnubaMdhI (dhyAna) 375 svahastakiyA 257 himavata , himAvAna 15ra, 155 svAdhyAya (tapa) 364, 368 hiraNyasuvarNapramANatikrama svAmitva 16-7 (aticAra) 311 hari (64) 165 hInAdhikamAtmAna 311 harivarSa 15ra, 1545 hIyamAna (avadhi) 51 harisaha (6) 165 huMDa (saMsthAna) 344 hAsyapratyAkhyAna 284 hUhU (deva) 17ra hAsyamehanIya 330, 333; hRdayaMgama (deva) 172 -nA baMdhahetu 272 haimavatavarSa 15ra, 1545 hAhA (deva) 172 hairaNyavatavarSa 152, 155 sUcinI zuddhi-vRddhi agurulaghu 215 akarmabhUmi 159 aNu 200,220-1 aparispada 215 Arya 15ra, 159 dezaparikSepInaya 64 pustakamAM sudhAro vadhAro pAna 83 lITI 13. udayamAM nahi Avela... thAya che e vAkayane badale-- eka aMzane udaya sarvathA rokAI jatAM ane bIjA aMzano pradezadaya Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taravArthasUtra dvArA kSaya thato rahetAM pragaTa thAya che."--ema kare. pradezodaya" eTale nIrasa karelAM kalikAnuM vedana. [rasaviziSTa dalinuM vipAkavedana vipAkeda kahevAya pAna 15ra lITI 19 mAnuttara che, tene badale "mAnuSettara kare. pAna 356 lITI 3. "pffzvyA che tene badale "raloDhAra kare. tathA juo A pustakanI zarUAtamAM ApelAM sUtronA mULa pAThamAM te sUtra uparanI nedha. Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 zrI pUMjAbhAI jaina graMthamAlA [atyAre maLI zaktA maNakAo.] 1. suttanipAtaH e suprasiddha bauddha graMthano anuvAda. 1-00 4. bhagavAna mahAvIranA dazaupAsakeH uvAsagadasAsu 7. ninAmathAsaMgraha : saraLa prAkRta vyAkaraNa, TippaNa, keza sAthe. 89. zrI rAjacaMdraH zrImad rAjacaMdranI jIvanayAtrA tathA zrI rAjacaMdranAM vicAraratno"nI bhegI navI AvRtti 3-50 10. mahAvIra svAmIne saMyamadhame zrI sUtrakRtAMgasUtra ne chAyAnuvAda (sudhArelI-vadhArelI navI AvRtti 1-75 11. mahAvIrasvAmIne AcAradhAma zrI AcArAMga sUtrane chAyAnuvAda (sudhArelI vadhArelI navI AvRtti 13. mahAvIra svAmIne aMtima upadezaH zrI uttarA dhyayanasUtrane chAyAnuvAda (sudhArelI vadhArelI navI AvRtti 14. zrI kuMdakuMdAcAryanAM traNa ratnaH pravacanasAra samayasAra" ane "paMcAstikAyasArasaMgrahano chAyAnuvAda 10. zrI bhagavatI-sAra [paMcama aMgane chAyAnuvAda] 2-00 17. jagatane AvatI kAlane puruSaH sara sarvapallI rAdhAkRSNananA suprasiddha vyAkhyAna The World's Unborn Soul no anuvAda, temanA TUMka jIvana caritra sAthe [navI AvRtti] 175 -00 29 Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtra 18. samIsAMjane upadezaH zrI dazavaikAlika sUtrane anuvAda. 19. tatvArthasUtraH A graMtha pite ja. cithI AvRtti 22. sarvodayanI jIvanakaLA AcArya eNla.pI. jeksa kRta"Constructive Citizenshipne anuvAda. sAcI ahiMsaka ane sarvodayasAdhaka jIvanavyavasthAnAM ghaTakatonuM nirUpaNa karato graMtha. Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________