Tattvartha sutra

SR No.: 001074
Original Sutra Author: Umaswati, Umaswami
Author: Sukhlal Sanghavi
Publisher: Jain Sahitya Prakashan Mandir
Publication Year: 1977
Total Pages: 667
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati, Tattvartha Sutra, Philosophy, J000, J001, Tattvartha Sutra, & Tattvarth
File Size: 23 MB

Page 458

અધ્યાય - સૂત્ર ૮-૧૦
૨૬૧ શુભ, અશુભ બધાં જ કાર્ય જીવ અને અજીવની દ્વારા જ સિદ્ધ થાય છે, એકલે છવ અથવા એકલું અજીવ કાંઈ કરી શકતાં નથી. આથી જીવ અને અજીવ બંને “અધિકરણ અર્થાત કર્મબંધનું સાધન, ઉપકરણ અથવા શસ્ત્ર કહેવાય છે. ઉપરનાં બંને અધિકરણ દ્રવ્ય અને ભાવરૂપે બે બે પ્રકારનાં છે. જીવ વ્યક્તિ અથવા અજીવ વસ્તુ વ્યાધિકરણ છે, અને જીવગત કષાય આદિ પરિણામ તથા છરી આદિ નિર્જીવ વસ્તુની તીક્ષ્ણતારૂપ શક્તિ આદિ “ભાવાધિકરણ છે. [2]
સંસારી જીવ શુભ અથવા અશુભ પ્રવૃત્તિ કરતી વેળા એકસો ને આઠ અવસ્થાઓમાંથી કોઈને કોઈ અવસ્થામાં અવશ્ય હોય છે, આથી તે અવસ્થાઓ ભાવાધિકરણ છે. જેમકે ધકૃત કાયસંરંભ, માનકૃત કાયસંરંભ, માયાકૃત કાયસંરંભ, અને લેભકૃત કાયસંરંભ એ ચાર, અને એ રીતે કૃતપદના સ્થાનમાં “કારિત” તથા “અનુમત’ પર લગાવવાથી ક્રોધકારિત કાયસંરંભ આદિ ચાર તથા ક્રોધ અનમત કાયસંરંભ આદિ ચાર એમ બાર ભેદ થાય છે. એ રીતે કાયના સ્થાનમાં વચન અને મન પર લગાવવાથી બાર, બાર ભેદ થાય છે; જેમકે, કોધકૃત વચનસંરંભ આદિ તથા કૈધકૃત મનસંરંભ આદિ. આ છત્રીશ ભેદમાંથી સંરંભ પદના સ્થાનમાં સમારંભ અને આરંભ પદ મૂકવાથી બીજા પણ છત્રીશ-છત્રીશ ભેદ ‘થાય છે. એ બધાને સરવાળો કરીએ તો કુલ ૧૦૮ ભેદ થાય.
પ્રમાદી જીવને હિંસા આદિ કાર્યને માટે પ્રયત્નને આવેશ “સંરંભ” કહેવાય છે; એ કાર્યને માટે સાધનોને ભેગાં કરવાં એ “સમારંભ,” અને છેવટે કાર્યને કરવું એ ત–૧૭

Translation AI Generated

Chapter - Sutra 8-10
261 All auspicious and inauspicious actions are accomplished through living beings and non-living entities; a single living being or a single non-living entity cannot perform anything. Therefore, both living and non-living beings are referred to as "adhikaran", meaning the means, instruments, or weapons of karmic bondage. The above-mentioned two adhikaran exist in two forms: as substance (dravya) and as disposition (bhava). The living being is the entity (vyādhi) while a non-living thing is the instrument (shastr), and the passions of living beings, like anger, are disposition (bhava) while the sharpness of non-living things, like a knife, is also referred to as disposition.
A worldly living being is invariably found in one of the one hundred and eight states while engaging in auspicious or inauspicious activities; thus, those states are disposition (bhava). For example, the four types of corporeal efforts are derived from: 1) forceful (dhakrut) bodily effort, 2) mental (maanakrut) bodily effort, 3) illusory (mayaakrut) bodily effort, and 4) transitory (leibhakrut) bodily effort. In a similar manner, "karit" and "anumata" can be applied in the place of created efforts leading to four types of anger-induced corporeal efforts and four types of non-angry corporeal efforts, resulting in a total of twelve distinctions. Likewise, when the same distinctions are applied to speech and mind, there arise again twelve distinctions, such as in the efforts of angry speech and mind efforts. Among these thirty-six distinctions, if we replace "sanrabha" with "samarambha" and "aarambha" in the term "sangraha" (collection), we get another thirty-six distinctions. Adding all these together results in a total of 108 distinctions.
For a negligent living being, the effort to commit acts of violence, etc., is termed "sanrabha"; gathering the means for that act is "samarambha," and ultimately performing the act is termed "karya."