Tattvartha sutra

SR No.: 001074
Original Sutra Author: Umaswati, Umaswami
Author: Sukhlal Sanghavi
Publisher: Jain Sahitya Prakashan Mandir
Publication Year: 1977
Total Pages: 667
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati, Tattvartha Sutra, Philosophy, J000, J001, Tattvartha Sutra, & Tattvarth
File Size: 23 MB

Page 297

તવાથસૂત્ર છે, અમૂર્ત નહિ. પાંચે ઈદિના વિષયે જે જુદા જુદા બતાવ્યા છે તે એકબીજાથી સર્વથા ભિન્ન અને મૂળ તત્ત્વ-દ્રવ્યરૂપ નહિ, પણ એક જ દ્રવ્યના ભિન્ન ભિન્ન અંશે-પર્યાય છે; અર્થાત્ પાંચે ઇંદ્રિયે એક જ દ્રવ્યની પરસ્પર ભિન્ન ભિન્ન અવસ્થાઓને જાણવામાં પ્રવૃત્ત થાય છે. એથી જ આ સૂત્રમાં પાંચ ઇદ્રિના જે પાંચ વિષયે બતાવ્યા છે, તે સ્વતંત્ર અલગ અલગ વસ્તુ ન સમજતાં એક જ મૂર્ત-પૌગલિક દ્રવ્યના અંશ સમજવા જોઈએ. જેમ કે, એક લાડુ છે, એને ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારે પાંચે ઈદ્રિ જાણી શકે છે. આંગળી સ્પર્શ કરી એનો શીતઉષ્ણાદિ સ્પર્શ બતાવી શકે છે; જીભ ચાખીને એને ખાટ, મીઠો આદિ રસ બતાવે છે; નાક સૂધીને એની સુગંધ અથવા દુર્ગધ બતાવે છે; આંખ જોઈને એને લાલ, સફેદ આદિ રંગ બતાવે છે; કાન એ લાડુને ખાતાં ઉત્પન્ન થતો અવાજ બતાવે છે. એમ પણ નથી કે એ એક જ લાડુમાં સ્પર્શ, રસ, ગંધ આદિ ઉક્ત પાંચે વિષયેનું સ્થાન અલગ અલગ હેય, કિન્તુ તે બધા એના બધા ભાગમાં એક સાથે રહે છે; કેમ કે તે બધા એક જ દ્રવ્યના અવિભાજ્ય પર્યાય છે. એમને વિભાગ ફક્ત બુદ્ધિ દ્વારા કરી શકાય છે, જે ઈદ્રિયથી થાય છે. ઈદ્રિયેની શક્તિ જુદી જુદી છે. તે ગમે તેટલી પટુ હેય તે પણ પોતાના ગ્રાહ્ય વિષય સિવાય અન્ય વિષયને જાણવામાં સમર્થ થતી નથી. આ કારણથી પાંચે ઈદ્રિયોના પાંચે વિષય અસંકીર્ણ-પૃથફ પૃથક છે.
પ્રસ્પર્શ આદિ પાંચે વિષયો સહયરિત છે તે પછી એમ કેમ કે કઈ કઈ વસ્તુમાં એ પાંચેની ઉપલબ્ધિ ન હોઈ

Translation AI Generated

The Tavaathasutra is not formless. The five senses relate to different subjects, which are entirely distinct from each other and not fundamentally different in terms of substance; rather, they are different manifestations of the same substance. In other words, the five senses engage in recognizing the various states of the same substance. Therefore, the five subjects concerning the five senses mentioned in this sutra should not be understood as separate, independent entities but rather as aspects of a singular material substance. For example, there is one laddu (sweet), which can be perceived by the five senses in different ways. Touching it can reveal its hot or cold nature; tasting it can show its salty or sweet flavor; smelling it can indicate its fragrance or odor; seeing it can reveal its colors like red or white; and hearing it can produce a sound when it is being eaten. It is not the case that the touch, flavor, smell, etc., are separate from one another in the single laddu; rather, they all coexist within it because they are inseparable aspects of the same substance. They can only be distinguished by the mind, which operates through the senses. The capacity of the senses is different. Regardless of their skillfulness, each sense is not capable of perceiving aspects outside of its own subject matter. For this reason, the five subjects of the five senses are distinct and separated. After understanding how the five subjects are interconnected, it raises the question as to which specific substances do not allow for the availability of these five senses.