Tattvartha sutra

SR No.: 001074
Original Sutra Author: Umaswati, Umaswami
Author: Sukhlal Sanghavi
Publisher: Jain Sahitya Prakashan Mandir
Publication Year: 1977
Total Pages: 667
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati, Tattvartha Sutra, Philosophy, J000, J001, Tattvartha Sutra, & Tattvarth
File Size: 23 MB

Page 298

અધ્યાય ૨-સૂત્ર ૧૧-૨૨
૧૦૧
ફક્ત એક અથવા એની જ હેાય છે ? જેમ કે, સૂર્ય આદિની પ્રભાનું રૂપ માલૂમ પડે છે પર ંતુ સ્પ, રસ, ગંધ આદિ નહિ, એ રીતે પુષ્પાદિથી અમિશ્રિત વાયુને સ્પર્શે માલૂમ પડતા હોવા છતાં પણ રસ, ગંધ આદિ માલૂમ પડતાં નથી.
ઉ—પ્રત્યેક ભૌતિક દ્રવ્યમાં સ્પર્શે આદિ ઉપરના બધા પર્યાયેા હાય છે, પરંતુ જો પર્યાય ઉત્કટ હાય તે તે ઈદ્રિયગ્રાહ્ય થાય છે. કેટલાકમાં સ્પર્શે આદિ પાંચે પર્યાય ઉત્કટ રીતે અભિવ્યક્ત થાય છે અને કેટલાકમાં એક, એ. બાકીના પર્યાયા અનુત્કટ અવસ્થામાં હાવાથી કેંદ્રિયાથી જાણી શકાતા નથી; પરંતુ તેમાં હોય છે અવશ્ય. ઇંદ્રિયાની પટુતા—ગ્રહણશક્તિ–પણ બધી જાતનાં પ્રાણીઓની એકસરખી હાતી નથી. એક જાતનાં પ્રાણીમાં પણ ઇંદ્રિયાની પટુતા વિવિધ પ્રકારની દેખાય છે. આથી સ્પર્શે આદિની ઉત્કટતા–અનુત્કટતાના વિચાર ઇંદ્રિયની પટુતાના તરતમભાવ ઉપર નિર્ભર છે.
ઉપરની પાંચ ઇંદ્રિયા ઉપરાંત એક બીજી પણ ઇંદ્રિય છે, જેને મન કહે છે. મન એ જ્ઞાનનું સાધન છે. પરંતુ સ્પર્શન આદિની માફક બાહ્ય સાધન ન હોઈ એ આંતરિક સાધન છે; એથી તેને અંતઃકરણ પણ કહે છે. મનના વિષય બાહ્ય છિદ્રયાની માફક પરિમિત નથી, ખાદ્ય ક્રિયા ફક્ત ઈ મૂ` પદાર્થાન ગ્રહણ કરે છે, અને તે પણ અશરૂપે. મન મૂર્ત, અમૂ, બધા પદાર્થાતુ તેમનાં અનેકરૂપો સાથે ગ્રહણ કરે છે. મનનુ કાર્યાં વિચાર કરવાનું છે. ઈંદ્રિયા દ્વારા ગ્રહણ કરાયેલા અને નહિ કરાયેલા વિષયેામાં વિકાસયેાગ્યતા પ્રમાણે તે વિચાર કરી શકે છે. આ વિચાર એ જ શ્રુત છે. એથી
त० ७

Translation AI Generated

Chapter 2 - Sutra 11-22

Is there only one or more? Just as the form of the sun and similar luminaries is known, but not their touch, taste, smell, etc., in the same way, even though the touchable air is known to be unaffected by matter, the taste, smell, etc., are not known.

Now—each physical substance has all the above attributes of touch, etc. expressed in particular modes; however, if a mode is pronounced, it becomes perceptible by the senses. In some things, all five attributes are distinctly expressed through touch, etc., while in others, only one is. The remaining modes remain in a subtle state and cannot be known through the senses, although they certainly exist. The acuity of the senses—perceptive ability—is not the same for all types of living beings. Even among the same species, the acuity of the senses appears in various forms. Thus, the pronouncement of the attributes of touch, etc., depends on the variations in the acuity of the senses.

In addition to the five senses mentioned above, there is another sense called the mind. The mind is the instrument of knowledge. However, unlike touch and the others, it is not an external instrument; therefore, it is also called the inner organ (antahkarana). The topics of the mind are not limited like the external senses; the act of perception only captures material substances and even that in an abstract form. The mind perceives both concrete and abstract materials along with their various forms. The function of the mind is to think. It can contemplate on issues based on the capacity for development related to subjects perceived and not perceived through the senses. This thought is the same as scripture. Thus...