Tattvartha sutra

SR No.: 001074
Original Sutra Author: Umaswati, Umaswami
Author: Sukhlal Sanghavi
Publisher: Jain Sahitya Prakashan Mandir
Publication Year: 1977
Total Pages: 667
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati, Tattvartha Sutra, Philosophy, J000, J001, Tattvartha Sutra, & Tattvarth
File Size: 23 MB

Page 391

તત્વાર્થસૂત્ર
અજીવ એ જીવનું વિરોધી ભાવાત્મક તત્ત્વ છે. તે માત્ર અભાવાત્મક નથી.
ધર્મ આદિ ચાર અજીવ તને મસ્તિય કહેવાને અભિપ્રાય એ છે કે, તે તત્ત્વ માત્ર એક પ્રદેશરૂપ અથવા એક અવયવરૂપ નથી કિન્તુ પ્રચય એટલે કે સમૂહરૂપ છે. ધર્મ, અધર્મ અને આકાશ એ ત્રણે તે પ્રદેશ પ્રચયરૂપ છે અને પુદ્ગલ અવયવરૂપ તથા અવયવપ્રચયરૂપ છે.
અજીવ તત્ત્વનાં ભેદોમાં કાળની ગણના કરી નથી; કેમ કે કાળ તસ્વરૂપ છે કે નહિ એ વિષયમાં મતભેદ છે. જે આચાર્ય એને તત્ત્વ માને છે તે પણ તેને ફક્ત પ્રદેશાત્મક માને છે, પ્રદેશ પ્રચયરૂપ નહિ. એથી એમના મતે પણ અસ્તિકાની સાથે કાળને ગણ યુક્ત નથી; અને જે આચાર્ય કાળને સ્વતંત્ર તત્ત્વ માનતા નથી તેમના મતે તે તત્ત્વના ભેદોમાં કાળની ગણના થાય જ શી રીતે ?
પ્ર–શું ઉપરનાં ચારે અજીવતો બીજાં દર્શનને પણ માન્ય છે?
ઉ–નહિ, આકાશ અને પુદગલ એ બને તો તે વૈશેષિક, ન્યાય, સાંખ્ય આદિ દર્શનેને પણ માન્ય છે, પરંતુ ધર્માસ્તિકાય અને અધમસ્તિકાય એ બને તો જૈનદર્શન સિવાય બીજું કઈ પણ દર્શન માનતું નથી, જૈનદર્શન જેને આકાશાસ્તિકાય કહે છે, તેને બીજાં દર્શને આકાશ કહે છે. પુદગલાસ્તિકાય એ સંજ્ઞા પણ ફક્ત જૈનશાસ્ત્રમાં જ પ્રસિદ્ધ છે. બીજા દર્શનમાં એ તત્ત્વને સ્થાને પ્રકૃતિ, પરમાણુ આદિ શબ્દોનો ઉપયોગ થાય છે. [૧]

Translation AI Generated

**Tattvarthasutra**
Ajiva is the emotive essence that opposes jiva. It is not merely negative.
The intention behind calling dharma and the other three ajivas mastya is that this essence is not only a spatial element or a component but rather a collective or aggregate. Dharma, adharma, and akasa are all three of them spatial aggregates, and pudgala is both element and element-aggregate.
The concept of time is not counted among the distinctions of ajiva; because there is a difference of opinion on whether time is substantive or not. The acharya who considers it a principle sees it merely as spatial and not as a spatial aggregate. Therefore, in their opinion, the inclusion of time in the existence (astika) is not warranted; and how can time be counted among the distinctions of that essence by the acharyas who do not consider time as an independent principle?
Q: Are the four ajivas above accepted by other philosophies as well?
A: No, even if akasa and pudgala exist, they are accepted by Vaishesika, Nyaya, Samkhya, and other philosophies, but only when dharmastikaya and adharma-stikaya exist does Jain philosophy not accept any other philosophy. Jain philosophy refers to what others call akasa as akasa-stikaya. The term pudgala-stikaya is also recognized only in Jain scriptures. In other philosophies, terms like prakriti and paramanu are used to describe that essence. [1]