Tattvartha sutra

SR No.: 001074
Original Sutra Author: Umaswati, Umaswami
Author: Sukhlal Sanghavi
Publisher: Jain Sahitya Prakashan Mandir
Publication Year: 1977
Total Pages: 667
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati, Tattvartha Sutra, Philosophy, J000, J001, Tattvartha Sutra, & Tattvarth
File Size: 23 MB

Page 254

અધ્યાય ૧–સૂત્ર ૨-૩૦
પ્ર-સ્વાનુભૂત અથવા શાસ્ત્રકૃત વિષયમાં મનની દ્વારા મતિજ્ઞાન પણ થાય છે અને શ્રુતજ્ઞાન પણ થાય છે. તે બન્નેમાં ફરક શું રહ્યો ?
ઉ૦–જ્યારે માનસિક ચિંતન શબ્દોલ્લેખસહિત હોય ત્યારે શ્રુતજ્ઞાન, અને જ્યારે એનાથી રહિત હોય ત્યારે મતિજ્ઞાન. - પરમ પ્રકર્ષને પહોંચેલા જે પરમાવધિજ્ઞાનનું અલેકમાં પણ લોકપ્રમાણ અસંખ્યાત ખંડોને જોવાનું સામર્થ્ય છે, તે પણ ફક્ત મૂર્ત દ્રવ્યોને સાક્ષાત્કાર કરી શકે છે, અમૂર્તોને નહિ. તેમ જ તે મૂર્ત દ્રવ્યના પણ સમગ્ર પર્યાને જાણું શકતું નથી.
મનઃ પર્યાયજ્ઞાન પણ મૂર્ત દ્રવ્યોને જ સાક્ષાત્કાર કરે છે, પરંતુ અવધિજ્ઞાન એટલે નહિ. કેમ કે અવધિજ્ઞાન દ્વારા સર્વપ્રકારનાં પુદ્ગલ દ્રવ્ય ગ્રહણ કરી શકાય છે; પરંતુ મન:પર્યાયજ્ઞાન દ્વારા તો ફકત મનરૂપ બનેલાં પુદ્ગલ અને તે પણ માનુષોત્તરક્ષેત્રની અંતર્ગત જ ગ્રહણ કરી શકાય છે. તેથી મન:પર્યાયજ્ઞાન વિષય અવધિજ્ઞાનના વિષયને અનંત ભાગ કહ્યો છે. મન:પર્યાયજ્ઞાન ગમે તેટલું વિશુદ્ધ હોય છતાં પિતાનાં ગ્રાહ્ય દ્રવ્યોના સંપૂર્ણ પર્યાયને જાણી શકતું નથી. જે કે મન:પર્યાયજ્ઞાન દ્વારા સાક્ષાત્કાર તો ફક્ત ચિંતનશીલ મૂર્ત મનને થાય છે, છતાં પછી થનાર અનુમાનથી એ મન દ્વારા ચિંતન કરેલાં મૂર્તા અમૂર્ત બધાં દ્રવ્યો જાણી શકાય છે. - મતિ આદિ ચારે જ્ઞાન ગમે તેટલાં શુદ્ધ હોય છતાં તે ચેતનાશક્તિના અપૂર્ણ વિકાસરૂપે હોવાથી એક પણ વસ્તુના સમગ્ર ભાવોને જાણવામાં અસમર્થ હોય છે. એ નિયમ છે કે જે જ્ઞાન કોઈ એક વસ્તુના સંપૂર્ણ ભાવોને

Translation AI Generated

Chapter 1 – Sutras 2-30
In the context of direct experience or scriptural knowledge, there is mental knowledge (mati jñāna) and also auditory knowledge (śruta jñāna). What is the difference between the two?
When mental contemplation includes verbal expression, it is referred to as auditory knowledge; when it is devoid of this, it is termed mental knowledge. The ultimate knowledge that reaches the highest reality (parama prakṛti) has the ability to view innumerable aspects of the palpable (mūrta) substances, but it can only comprehend tangible substances directly, not the intangible ones. Likewise, it cannot fully understand the entirety of tangible substances.
Mind-conditional knowledge (manah-paryāya jñāna) also can only directly comprehend tangible substances; however, the same cannot be said for ultimate knowledge (avadhijñāna). This is because through ultimate knowledge, all types of physical (pudgala) substances can be grasped; whereas, mind-conditional knowledge can only grasp the substances that have taken the form of a mind, and even then, only within the realm beyond human. Therefore, mind-conditional knowledge is said to be an infinite part of the subject of ultimate knowledge. Despite being as pure as possible, mind-conditional knowledge cannot grasp the entirety of the properties of the substances that can be perceived by the senses (pithana). The truth is that the knowledge, no matter how pure, is merely an incomplete manifestation of consciousness and remains incapable of comprehending the complete essence of any one thing. This is a principle that any knowledge that comprehends the complete essence of a single thing...