Tattvartha sutra

SR No.: 001074
Original Sutra Author: Umaswati, Umaswami
Author: Sukhlal Sanghavi
Publisher: Jain Sahitya Prakashan Mandir
Publication Year: 1977
Total Pages: 667
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati, Tattvartha Sutra, Philosophy, J000, J001, Tattvartha Sutra, & Tattvarth
File Size: 23 MB

Page 408

અધ્યાય ૫સૂત્ર ૧–૧૮
૨૧૧ છે, અર્થાત્ ગતિ અને સ્થિતિનું ઉપાદાન કારણ છવ અને પુદ્ગલ જ છે. તે પણ નિમિત્તકારણ, જે કાર્યની ઉત્પત્તિમાં અવશ્ય અપેક્ષિત છે, તે ઉપાદાન કારણથી ભિન્ન હેવું જ જોઈએ. એથી જીવ-પુદ્ગલની ગતિમાં નિમિત્તરૂપે ધર્માસ્તિકાકાયની અને સ્થિતિમાં નિમિત્તરૂપે અધમસ્તિકાયની સિદ્ધિ થઈ જાય છે. આ અભિપ્રાયથી શાસ્ત્રમાં ધર્માસ્તિકાયનું લક્ષણ જ “ગતિશીલ પદાર્થોની ગતિમાં નિમિત્ત થવું” અને અધર્માસ્તિકાયનું લક્ષણ સ્થિતિમાં નિમિત્ત થવું” એટલું જ બતાવ્યું છે.
ધર્મ, અધર્મ, જીવ અને પુદગલ એ ચારે દ્રવ્ય કક્યાંક ને કયાંક સ્થિત છે. અર્થાત આધેય થવું અથવા અવકાશ મેળવો એ એમનું કાર્ય છે. પરંતુ પિતાનામાં અવકાશ-સ્થાન આપવું એ આકાશનું કાર્ય છે. એથી જ અવગાહપ્રદાન એ જ આકાશનું લક્ષણ મનાયું છે.
પ્રહ –સાંખ્ય, ન્યાય, વૈશેષિક આદિ દર્શનેમાં આકાશ દ્રવ્ય માનવામાં આવ્યું છે, પરંતુ ધર્મ, અધર્મ દ્રવ્યને બીજા કોઈએ માન્યાં નથી, તો પછી જૈનદર્શને એમને સ્વીકાર કેમ કર્યો છે ?
ઉ–જડ અને ચેતન દ્રવ્ય જે દૃશ્ય અને અદશ્ય વિશ્વના ખાસ અંગ છે, એમની ગતિશીલતા તે અનુભવસિદ્ધ છે. જો કોઈ નિયામક તત્ત્વ ન હોય તે તે દ્રવ્ય પિતાની સહજ ગતિશીલતાના કારણથી અનંત આકાશમાં ક્યાંય પણ ચાલી, જઈ શકે છે. જો એ ખરેખર અનંત આકાશમાં ચાલ્યાં જ જાય, તે આ દશ્યોદશ્ય વિશ્વનું નિયતસ્થાન જે સદા સામાન્ય

Translation AI Generated

Chapter 5, Sutra 1-18
There are 211, meaning the material cause of motion and state is only the soul and matter. The instrumental cause, which must necessarily be expected in the origination of a function, should be distinct from the material cause. Thus, in the motion of the soul-matter, through the instrumental cause, the achievement of Dharma-stikaya occurs, and in the state, through the instrumental cause, the achievement of Adharma-stikaya occurs. From this perspective, the scripture indicates that the characteristic of Dharma-stikaya is “to become an instrument in the motion of moving substances,” and the characteristic of Adharma-stikaya is “to become an instrument in the state.”
Dharma, Adharma, soul, and matter are all situated in some location. That is, to be engaged or to obtain space is their function. However, to provide spatial location in the sky is the function of the ether. Hence, the act of providing space is considered the characteristic of the ether.
In the philosophical systems like Pramana-Sankhya, Nyaya, Vaisheshika, etc., the ether is considered a substance, but Dharma and Adharma substances are not accepted by others; then why has Jain philosophy accepted them?
The inert and conscious substances, which are special parts of the visible and invisible universe, have their motion experienced as evident. If there is no governing element, those substances may move anywhere in the infinite ether due to the inherent motion of matter. If they truly continue to move in the infinite ether, they become fixed locations within this visible and invisible universe, which is always normal.