Tattvartha sutra

SR No.: 001074
Original Sutra Author: Umaswati, Umaswami
Author: Sukhlal Sanghavi
Publisher: Jain Sahitya Prakashan Mandir
Publication Year: 1977
Total Pages: 667
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati, Tattvartha Sutra, Philosophy, J000, J001, Tattvartha Sutra, & Tattvarth
File Size: 23 MB

Page 591

તાવાર્થસૂત્ર જીવ કર્મથી છૂટો કે તુરત જ ગતિ કરે છે, સ્થિર રહેતો નથી. ગતિ પણ ઊંચી અને તે પણ લેકના અંત સુધી જ, ત્યારપછી નહિ, આવી શાસ્ત્રીય માન્યતા છે. એમાં પ્રશ્ન થાય છે કે, કર્મ કે શરીર આદિ પૌલિક પદાર્થોની મદદ વિના અમૂર્ત જીવ ગતિ કેવી રીતે કરે ? અને કરે તે ઊર્ધ્વગતિ જ કેમ, અધોગતિ કે તીરછી ગતિ કેમ નહિ ? આ પ્રશ્નોને ઉત્તર અહીં આપવામાં આવ્યો છે.
છવદ્રવ્ય એ સ્વભાવથી જ પુલિદ્રવ્યની પેઠે ગતિશીલ છે. બંનેમાં તફાવત એટલે જ છે કે પુદ્ગલ સ્વભાવથી અધોગતિશીલ અને જીવ સ્વભાવથી ઊર્ધ્વગતિશીલ છે. જીવ ગતિ ન કરે અથવા નીચી યા તીરછી દિશામાં ગતિ કરે છે તે તે અન્ય પ્રતિબંધક દ્રવ્યના સંગને લીધે યા બંધનને લીધે એમ સમજવું. એવું દ્રવ્ય તે કર્મ. જ્યારે કર્મને સંગ છૂટો અને તેનું બંધન તૂટયું ત્યારે કઈ પ્રતિબંધક તો નથી જ રહેતું એટલે મુક્ત જીવને પિતાના સ્વભાવ પ્રમાણે ઊર્ધ્વગતિ કરવાનો પ્રસંગ આવે જ છે. આ પ્રસંગે પૂર્વપ્રયાગ નિમિત્ત બને છે એટલે એ નિમિત્તથી મુક્ત જીવ ઊર્ધ્વગતિ કરે છે. પૂર્વપ્રયાગ એટલે પૂર્વબદ્ધ કર્મ છૂટી ગયા પછી પણ તેથી આવેલે વેગઆવેશ. જેમ કુંભારે લાકડીથી ફેરવેલે ચાક લાકડી અને હાથ ઉઠાવી લીધા પછી પણ પ્રથમ મળેલ વેગને બળે વેગના પ્રમાણમાં ફર્યા કરે છે, તેમ કર્મમુક્ત જીવ પણ પૂર્વકર્મથી આવેલ આવેશને લીધે પિતાના સ્વભાવ પ્રમાણે ઊર્ધ્વગતિ કરે જ છે. એની ઊર્ધ્વગતિ લેકના અંતથી આગળ નથી ચાલતી. તેનું કારણ ત્યાં ધર્માસ્તિકાયને અભાવ એ જ છે. પ્રતિબંધક કર્મેદ્રવ્ય ખસી જવાથી જીવની ઊર્ધ્વગતિ કેવી

Translation AI Generated

The Tavarathasutra states that the soul is not detached from karma; it moves immediately and does not remain stationary. The movement is also upward and only until the end of the stage, after which it does not. This is the classical belief. The question arises: how can the formless soul move without the assistance of any material substances like karma or the body? And why does it move upward and not downward or sideways? Answers to these questions are provided here.

The six substances are inherently dynamic like the physical substances. The difference between them is that the material is inherently downward-moving and the soul is inherently upward-moving. When the soul does not move, or if it moves down or sideways, it should be understood that it is due to the association with or bondage of other obstructive substances, namely karma. When the soul is free from the association of karma and its bondage is broken, there is no obstruction remaining, hence the liberated soul must naturally move upward, in accordance with its inherent nature.

In this instance, the term "previous momentum" is pertinent; thus, the liberated soul ascends due to this momentum. Previous momentum refers to the impulse that arises after the previous bondage of karma has been shed. Just as a potter's wheel continues to spin after the stick is removed, due to the momentum that was initially imparted, so too does the soul, upon liberation from karma, continue to ascend based on the momentum from previous karma. Its upward movement does not proceed beyond the ultimate limit. The reason for this is the absence of dharmastikaya. Once the obstructive karmic substance is removed, how does the soul’s upward movement manifest?