Tattvartha sutra

SR No.: 001074
Original Sutra Author: Umaswati, Umaswami
Author: Sukhlal Sanghavi
Publisher: Jain Sahitya Prakashan Mandir
Publication Year: 1977
Total Pages: 667
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati, Tattvartha Sutra, Philosophy, J000, J001, Tattvartha Sutra, & Tattvarth
File Size: 23 MB

Page 285

તત્ત્વાર્થસૂત્ર ઉ–બેધનું કારણ ચેતનાશક્તિ છે. તે જેમાં માં તેમાં બેધક્રિયા થઈ શકે છે, બીજામાં નહિ. ચેતનાશક્તિ આત્મામાં જ છે, જડમાં નહિ.
પ્રવ–આમા સ્વતંત્ર દ્રવ્ય છે એથી એમાં અનેક ગુણ હોવા જોઈએ; તે પછી ઉપગને જ લક્ષણ કેમ કહ્યું ?
ઉ–સાચે જ આત્મામાં અનંત ગુણપર્યાય છે, પરંતુ તે બધામાં ઉપગ જ મુખ્ય છે. કેમ કે સ્વપરપ્રકાશરૂપ હોવાથી તે ઉપયોગ જ પિતાનું તથા ઈતર પર્યાનું જ્ઞાન કરાવી શકે છે. એ સિવાય આત્મા જે કાંઈ અસ્તિ – નાસ્તિ જાણે છે, નવુ - ૨ કરે છે, સુખ દુઃખને અનુભવ કરે છે તે બધું ઉપયોગને લીધે જ. એથી જ ઉપયોગ એ બધા પર્યાયમાં મુખ્ય છે.
પ્ર–શું લક્ષણ, સ્વરૂપથી ભિન્ન છે? ઉ –નહિ.
પ્ર–તો તે પહેલા પાંચ ભાવોને જીવનું સ્વરૂપ કહ્યું છે એથી તે પણ લક્ષણ થયું તે પછી બીજું લક્ષણ બતાવવાનું શું પ્રયોજન ?
ઉ–અસાધારણ ધર્મ પણ બધા એકસરખા હતા નથી. કેટલાક તે એવા હોય છે કે જે લક્ષ્યમાં હોય છે ખરા, પણ તે કેઈક વાર હોય છે અને કોઈક વાર નહિ; કેટલાક એવા પણ હોય છે કે જે સમગ્ર લક્ષ્યમાં રહેતા નથી; જ્યારે બીજા કેટલાક એવા હોય છે કે જે ત્રણે કાળમાં સમગ્ર લક્ષ્યમાં રહે છે. સમગ્ર લક્ષ્યમાં ત્રણે કાળમાં મળી આવે એ અસાધારણ ધર્મ ઉપગ જ છે. એથી લક્ષણરૂપે એનું પૃથક થન કર્યું છે અને તદ્દારા એવું સૂચિત
એ જ સમય
જ છે.
ચિત

Translation AI Generated

The cause of differentiation is consciousness. In some, differentiation can occur, while in others it cannot. Consciousness is only in the soul, not in the non-sentient.

Because it is an independent substance, it should have many qualities; then why is it referred to as a characteristic?

Indeed, the soul possesses infinite qualities, but among them, utility is primary. This is because being of the nature of self-illumination, it can know the self and the other. Apart from that, everything the soul knows about existence and non-existence, the new and the old, the experiences of happiness and suffering, all occur due to utility. Thus, utility is primary in all these qualities.

Is a characteristic different from the essence? No.

Then, what is the purpose of mentioning the characteristics of the soul when it refers to the first five substances as the soul?

Not all extraordinary qualities are the same. Some are truly present in the target, but they may occur sometimes and not at other times; some may not remain within the entire target; while others always reside within the entire target across all three times. The extraordinary quality that meets within the entire target across the three times is utility. Therefore, it has been differentiated as a characteristic and indicated as such.

That is the time.